Odisha State Board Plus Two First Year Optional Odia Question Answer Chapter 2 ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ Textbook Exercise Questions and Answers.
Plus Two First Year Optional Odia Chapter 2 ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ Question Answer
ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ନମୁନା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର
(କ) ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ।
Question 1.
ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ଶିବିର କେଉଁଠି ଶୋଭା ପାଉଥିଲା?
(କ) ମହାନଦୀ ତୀରରେ
(ଖ) ଦୟାନଦୀ ତୀରରେ
(ଗ) କୁଶଭଦ୍ରା ତୀରରେ
(ଘ) କାଠଯୋଡ଼ି ତୀରରେ
Answer:
(ଘ) କାଠଯୋଡ଼ି ତୀରରେ
Question 2.
ଶୁଭ୍ର ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ କିପରି ଶୋଭା ପାଉଥିଲା?
(କ) ଖଡ଼ି ଶୈଳ ପରି
(ଖ) ହିମ ଶୈଳ ପରି
(ଗ) ତୁଷାର ଶୈଳ ପରି
(ଘ) ବରଫ ଶୈଳ ପରି
Answer:
(କ) ଖଡ଼ି ଶୈଳ ପରି
Question 3.
ବାଦିତ୍ର ଶବ୍ଦରେ କ’ଣ ପ୍ରକମ୍ପିତ ହେଉଥିଲା?
(କ) ଆକାଶ
(ଖ) ପାତାଳ
(ଗ) ଅବନୀ
(ଘ) ସାଗର
Answer:
(ଗ) ଅବନୀ
Question 4.
ଦାସେରକ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ?
(କ) ବାର୍ହା
(ଖ) ଭାଲୁ
(ଗ) ଓଟ
(ଘ) ଜିରାଫ୍
Answer:
(ଗ) ଓଟ
Question 5.
କେଉଁଠାରେ ବିପଣି ବସିଥିଲା?
(କ) ମହାନଦୀ ବନ୍ଧରେ
(ଖ) କାଠଯୋଡ଼ି ବନ୍ଧରେ
(ଗ) କୁଆଖାଇ ବନ୍ଧରେ
(ଘ) ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ବନ୍ଧରେ
Answer:
(ଖ) କାଠଯୋଡ଼ି ବନ୍ଧରେ
Question 6.
ସ୍କନ୍ଧାବାର କାହାକୁ କହନ୍ତି?
(କ) ଶିବିର
(ଖ) ଛାଉଣୀ
(ଗ) ଖାଦ୍ଯ ଭଣ୍ଡାର
(ଘ) ଘୋଡ଼ାଶାଳ
Answer:
(କ) ଶିବିର
Question 7.
କେଉଁ ସ୍ଥାନଟି ତୁଳସୀ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ?
(କ) ଯାଜପୁର
(ଖ) ଭଦ୍ରକ
(ଗ) ବାଲେଶ୍ବର
(ଘ) କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା
Answer:
(ଘ) କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା
Question 8.
ହଳାୟୁଧ କିଏ?
(କ) ଇନ୍ଦ୍ର
(ଖ) ବରୁଣ
(ଗ) ଜନକ
(ଘ) ବଳରାମ
Answer:
(ଘ) ବଳରାମ
Question 9.
ଅସୁରେଶ୍ଵରର ପ୍ରଧାନ ଦେବୀ କିଏ?
(କ) ବିମଳା
(ଖ) କମଳା
(ଗ) ରାମଚଣ୍ଡୀ
(ଘ) ହରଚଣ୍ଡୀ
Answer:
(ଘ) ହରଚଣ୍ଡୀ
Question 10.
ଶାଳିପୁରର ଆଧୁନିକ ନାମ କ’ଣ?
(କ) ଶାନ୍ତପୁର
(ଖ) ସିଂହପୁର
(ଗ) ସାଲେପୁର
(ଘ) ସୁଜନପୁର
Answer:
(ଗ) ସାଲେପୁର
Question 11.
ବହୁଦ୍ଵାରଶୋଭୀ ପୁର କାହାକୁ କୁହାଯାଇଛି?
(କ) କଟକ
(ଖ) ଭୁବନେଶ୍ବର
(ଗ) ବିଡ଼ାନାସୀ
(ଘ) ଚଉଦ୍ଵାର
Answer:
(ଘ) ଚଉଦ୍ଵାର
Question 12.
କେଉଁ ଶୈଳକୁ ଦର୍ପଣୀର ଦର୍ପ କୁହାଯାଇଛି?
(କ) କପିଳାସ ଶୈଳ
(ଖ) ବିନାୟକ ଶୈଳ
(ଗ) ସପ୍ତଶଯ୍ୟା ଶୈଳ
(ଘ) ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣଚୂଡ଼ ଶୈଳ
Answer:
(ଖ) ବିନାୟକ ଶୈଳ
Question 13.
କେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଅଧିକ ଚନ୍ଦନ ବୃକ୍ଷ ଦେଖାଯାଏ?
(କ) ଚଣ୍ଡିଖୋଲ
(ଖ) ଆନନ୍ଦପୁର
(ଗ) ଅଳତୀ
(ଘ) ଯାଜପୁର
Answer:
(ଗ) ଅଳତୀ
Question 14.
ଐରରାଜାଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତିରାଜି କେଉଁଠାରେ ଦେଖାଯାଏ?
(କ) ଖଣ୍ଡଗିରି
(ଖ) ଧଉଳିଗିରି
(ଗ) ଲଳିତଗିରି
(ଘ) ପୁଷ୍ପଗିରି
Answer:
(କ) ଖଣ୍ଡଗିରି
Question 15.
ନିର୍ମଳା ନିର୍ଝର କେଉଁଠାରେ ପ୍ରବାହିତ?
(କ) ଗଜପତି
(ଖ) ଖଲ୍ଲିକୋଟ
(ଗ) ବ୍ରହ୍ମପୁର
(ଘ) କନ୍ଧମାଳ
Answer:
(ଖ) ଖଲ୍ଲିକୋଟ
Question 16.
ମଞ୍ଜୁସାର ମହାଭୂଷା ବୋଲି କେଉଁ ଗିରିକୁ କୁହାଯାଇଛି?
(କ) ମାଲ୍ୟଗିରି
(ଖ) ନୀଳଗିରି
(ଗ) ମହେନ୍ଦ୍ରଗିରି
(ଘ) ମେଘାସନ ଗିରି
Answer:
(ଗ) ମହେନ୍ଦ୍ରଗିରି
Question 17.
ସ୍ଵାହାଙ୍କ ସହଚରୀ ବୋଲି କେଉଁ ଦେବୀଙ୍କୁ କୁହାଯାଇଛି?
(କ) ବିମଳା
(ଖ) କମଳା
(ଗ) ହିଙ୍ଗୁଳା
(ଘ) ତାରା
Answer:
(ଗ) ହିଙ୍ଗୁଳା
Question 18.
କିଏ ରଣସ୍ଥଳକୁ ନିଜ ଅସ୍ଥିରେ ଧବଳ କରିଛି?
(କ) ଅଶ୍ଵବଳ
(ଖ) ଦନ୍ତାବଳ
(ଗ) ସୈନ୍ୟବଳ
(ଘ) ପ୍ରଜାବଳ
Answer:
(ଖ) ଦନ୍ତାବଳ
Question 19.
ଗୋମାୟୁ କାହାକୁ କହନ୍ତି?
(କ) ହାତୀ
(ଖ) ଶାଗୁଣା
(ଗ) ବରାହ
(ଘ) ଶୃଗାଳ
Answer:
(ଘ) ଶୃଗାଳ
Question 20.
ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କର ଦୁର୍ଗର ନାମ କ’ଣ?
(କ) ଚଉଦ୍ଵାର ଗଡ଼
(ଖ) ବିଡ଼ାନାସୀ ଗଡ଼
(ଗ) ଶିଶୁପାଳ ଗଡ଼
(ଘ) କୁଜଙ୍ଗ ଗଡ଼
Answer:
(ଖ) ବିଡ଼ାନାସୀ ଗଡ଼
Question 21.
ରାଜା ଅନଶନ କରି କାହା ଦେଉଳରେ ଅଧ୍ୟା ପଡ଼ିଥିଲେ?
(କ) ଶିବ
(ଖ) ବିଷ୍ଣୁ
(ଗ) ଚଣ୍ଡିକା
(ଘ) ଲକ୍ଷ୍ମୀ
Answer:
(ଗ) ଚଣ୍ଡିକା
Question 22.
ନିୟତି ରୂପେ କାହାର ଇଚ୍ଛା ତ୍ରିଭୁବନରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ?
(କ) ମହାଶକ୍ତି
(ଖ) ମହାରୁଦ୍ର
(ଗ) ମହାବ୍ରହ୍ମ
(ଘ) ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀ
Answer:
(ଖ) ମହାରୁଦ୍ର
Question 23.
ଶତ୍ରୁ-ଦର୍ପହାରୀ ଜୈତ୍ରମଣିକୁ କେଉଁଠି ପିନ୍ଧିବାକୁ ଚଣ୍ଡିକା ରାଜାଙ୍କୁ କହିଥିଲେ?
(କ) କଣ୍ଠମଣି ରୂପେ
(ଖ) ଶିରୋମଣି ରୂପେ
(ଗ) ହସ୍ତମଣି ରୂପେ
(ଘ) ହୃଦମଣି ରୂପେ
Answer:
(ଖ) ଶିରୋମଣି ରୂପେ
Question 24.
କେଉଁ ରାଜା ଜୈତ୍ରମଣି ଧାରଣ କରିଥିଲେ?
(କ) ମର୍କତ କେଶରୀ
(ଖ) ଯଯାତି କେଶରୀ
(ଗ) ସୁବର୍ଣ୍ଣ କେଶରୀ
(ଘ) ନୃପକେଶରୀ
Answer:
(ଗ) ସୁବର୍ଣ୍ଣ କେଶରୀ
Question 25.
ବାସୁଦେବ ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା ଆଗରୁ କାହାର ମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ?
(କ) ଯଯାତି କେଶରୀ
(ଖ) ମର୍କତ କେଶରୀ
(ଗ) ବୀର କେଶରୀ
(ଘ) ସୁବର୍ଣ୍ଣ କେଶରୀ
Answer:
(ଘ) ସୁବର୍ଣ୍ଣ କେଶରୀ
Question 26.
ଚୋରଗଙ୍ଗ ଯେଉଁ ମାତୃ-ପାଦପଦ୍ମକୁ ଜୁହାର କରିଛନ୍ତି ସେ କିଏ?
(କ) ଲକ୍ଷ୍ମୀ
(ଖ) ସରସ୍ଵତୀ
(ଗ) ଜାହ୍ନବୀ
(ଘ) ବିମଳା
Answer:
(ଗ) ଜାହ୍ନବୀ
Question 27.
ପ୍ରଭାତ-ଡଗରା କିଏ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି?
(କ) କଜ୍ଜଳପାତି
(ଖ) କୁମ୍ଭାଟୁଆ
(ଗ) କପୋତ
(ଘ) କାକ
Answer:
(କ) କଜ୍ଜଳପାତି
Question 28.
ଛାୟାବାଜି ଭଳି ଗଭୀର କନ୍ଦରା କେଉଁଥରେ ପରିଣତ ହେଲା?
(କ) ଝରଣା
(ଖ) ନଦୀ
(ଗ) ପୁଷ୍କରିଣୀ
(ଘ) ହ୍ରଦ
Answer:
(ଘ) ହ୍ରଦ
Question 29.
ଗଙ୍ଗାଦେବୀ ଜଳରେ ସମାସୀନା ହେଲାବେଳେ ବନଦେବୀଙ୍କର କେଉଁ ବାଦ୍ୟ ବାଜି ଉଠିଥିଲା?
(କ) ବଂଶୀ
(ଖ) ତାପୁରା
(ଗ) ବୀଣା
(ଘ) ଢୋଲ
Answer:
(ଗ) ବୀଣା
Question 30.
ଦ୍ଵାପରର ବୀର ଦେବବ୍ରତ କିଏ?
(କ) ଅର୍ଜୁନ
(ଖ) କର୍ଷ
(ଗ) କୃଷ୍ଣ
(ଘ) ଭୀଷ୍ମ
Answer:
(ଘ) ଭୀଷ୍ମ
Question 31.
ଧର୍ମ ସଂସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ କିଏ ଭାଜନ ଅଟେ?
(କ) କର୍ମବୀର
(ଖ) ଧର୍ମବୀର
(ଗ) ଭକ୍ତିବୀର
(ଘ) ଯୁଦ୍ଧବୀର
Answer:
(ଖ) ଧର୍ମବୀର
Question 32.
ଶତ୍ରୁ ପ୍ରତି ପ୍ରୀତିଭାବ କେଉଁ ବଳ ଆଣିଦିଏ?
(କ) ଧର୍ମବଳ
(ଖ) କର୍ମବଳ
(ଗ) ବାହୁବଳ
(ଘ) ପୁଣ୍ଯବଳ
Answer:
(କ) ଧର୍ମବଳ
Question 33.
ଉତ୍କଳ ଭୁବନର ବିଷ୍ଣୁପଦୀ ବୋଲି କେଉଁ ନଦୀକୁ କୁହାଯାଇଛି?
(କ) ବୈତରଣୀ
(ଖ) ଭାର୍ଗବୀ
(ଗ) ଦୟା
(ଘ) ମହାନଦୀ
Answer:
(ଘ) ମହାନଦୀ
Question 34.
ମହାନଦୀ-ଲୀଳା ନିମନ୍ତେ ତୀର୍ଥେଶ କେଉଁ ଦେଶ ଛାଡ଼ି ଦେଇଛନ୍ତି?
(କ) ପୂର୍ବ ଦେଶ
(ଖ) ପଶ୍ଚିମ ଦେଶ
(ଗ) ଉତ୍ତର ଦେଶ
(ଘ) ଦକ୍ଷିଣ ଦେଶ
Answer:
(କ) ପୂର୍ବ ଦେଶ
Question 35.
ସୁକାନ୍ତି-ତନୁଜା କିଏ?
(କ) ଗଙ୍ଗା
(ଖ) ଗୋଦାବରୀ
(ଗ) ମହାନଦୀ
(ଘ) କାବେରୀ
Answer:
(ଗ) ମହାନଦୀ
Question 36.
ଦକ୍ଷିଣରେ ନାବିକମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା କିଏ ଅର୍ଚ୍ଚିତା ହୁଅନ୍ତି?
(କ) ତାରାତାରିଣୀ
(ଖ) ଭଗବତୀ
(ଗ) ଚର୍ଚ୍ଚିକା
(ଘ) ଉଗ୍ରତାରା
Answer:
(ଗ) ଚର୍ଚ୍ଚିକା
Question 37.
ତ୍ଵଷାମ୍ପତି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ?
(କ) ସୂର୍ଯ୍ୟ
(ଖ) ଚନ୍ଦ୍ର
(ଗ) ସାଗର
(ଘ) ପୃଥିବୀ
Answer:
(କ) ସୂର୍ଯ୍ୟ
Question 38.
ପାଶୀର ଅର୍ଥ କ’ଣ?
(କ) ଯମ
(ଖ) କୁବେର
(ଗ) ବରୁଣ
(ଘ) ଗନ୍ଧର୍ବ
Answer:
(ଗ) ବରୁଣ
Question 39.
କେଉଁ ଦେବୀ ଯଜ୍ଞରୁ ସମ୍ଭୂତା ବୋଲି କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅଛି?
(କ) ଚଣ୍ଡିକା
(ଖ) ବିମଳା
(ଗ) ଲକ୍ଷ୍ମୀ
(ଘ) ବିରଜା
Answer:
(ଘ) ବିରଜା
Question 40.
ଗୋନାସିକା ଗିରିରୁ କେଉଁ ନଦୀ ଜାତ ହୋଇଛି?
(କ) ବ୍ରାହ୍ମଣୀ
(ଖ) ବୈତରଣୀ
(ଗ) ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା
(ଘ) ବିରୂପା
Answer:
(ଖ) ବୈତରଣୀ
Question 41.
ମେଘାସନ ଶୈଳରେ କିଏ ବାସ କରେ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି?
(କ) ବାଦଲ
(ଖ) ଝଟିକା
(ଗ) ପବନ
(ଘ) ବିଜୁଳି
Answer:
(ଖ) ଝଟିକା
Question 42.
ମହାନଦୀର ସହଚରୀ ବୋଲି କବି କାହାକୁ କହିଛନ୍ତି?
(କ) ବୈତରଣୀ
(ଖ) କୁଶଭଦ୍ରା
(ଗ) ବଳାଙ୍ଗୀ
(ଘ) ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା
Answer:
(ଗ) ବଳାଙ୍ଗୀ
Question 43.
କେଉଁମାନେ ସୁବର୍ଣ୍ଣପରାଗ ସୁବର୍ଣ୍ଣତଟିନୀରୁ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିଲେ?
(କ) ଆଦିବାସୀ
(ଖ) ଗ୍ରାମବାସୀ
(ଗ) ଶବର ଯୁବତୀ
(ଘ) ଜୁଆଙ୍ଗଯୁବତୀ
Answer:
(ଗ) ଶବର ଯୁବତୀ
Question 44.
ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ପାବନୀ ବୋଲି କବି କେଉଁ ନଦୀକୁ କହିଛନ୍ତି?
(କ) ବ୍ରାହ୍ମୀ
(ଖ) ବୈତରଣୀ
(ଗ) କାଠଯୋଡ଼ି
(ଘ) ମହାନଦୀ
Answer:
(କ) ବ୍ରାହ୍ମୀ
Question 45.
ପାହାଡ଼ ଉପରେ କୋଚିଲାଖାଇଙ୍କର ରାବ ବନ ମଧ୍ୟରେ କାହାର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରଚାର କରିଥିଲା?
(କ) ପ୍ରଭାତ
(ଖ) ମଧ୍ୟାହ୍ନ
(ଗ) ସାୟାହ୍ନ
(ଘ) ରାତ୍ରି
Answer:
(ଖ) ମଧ୍ୟାହ୍ନ
Question 46.
ଉଚ୍ଚତାରେ ସର୍ବଶୈଳକୁ ଲଜ୍ଜା ଦେଇ କିଏ ଶିଖର ଟେକିଛି?
(କ) ସର୍ପେଶ୍ଵର
(ଖ) କପିଳାସ
(ଗ) ବରୁଣେଇ
(ଘ) ସପ୍ତଶଯ୍ୟା
Answer:
(ଘ) ସପ୍ତଶଯ୍ୟା
Question 47.
କେଉଁ ସ୍ଥାନ ବୌଦ୍ଧ କୀର୍ତ୍ତିରାଜି ମଣ୍ଡିତ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି?
(କ) ଆଠଗଡ଼
(ଖ) ସାରଙ୍ଗଗଡ଼
(ଗ) ପଟିଆ
(ଘ) ନରାଜ
Answer:
(ଘ) ନରାଜ
Question 48.
ଥରେ କାନ୍ତକୁ ଥରେ ମିହିରକୁ ଅନାଇ କାଠଯୋଡ଼ି ନୀରରେ କିଏ ଭାସୁଛି?
(କ) ମାଛରଙ୍କା
(ଖ) ହଂସ
(ଗ) ରଥାଙ୍ଗୀ
(ଘ) ବତକ
Answer:
(ଗ) ରଥାଙ୍ଗୀ
Question 49.
ନବ ନବ ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲ ଦେଖାଇ କିଏ କେତେ ପ୍ରକାର ରୂପ ଧାରଣ କରୁଛି?
(କ) ଆକାଶ
(ଖ) ପୃଥିବୀ
(ଗ) ଚକ୍ରବାଳ
(ଘ) ସାଗର
Answer:
(ଗ) ଚକ୍ରବାଳ
Question 50.
ଚଉଦିଗରେ କ’ଣ ଘୋଟିଲେ ଜଳ ସ୍ଥଳ ଓ ବ୍ୟୋମର ସୀମା ଲିଭିଯାଏ?
(କ) ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣ
(ଖ) ଚନ୍ଦ୍ର କିରଣ
(ଗ) ଘନ ବାଦଲ
(ଘ) ତିମିର-କାଳିମା
Answer:
(ଘ) ତିମିର-କାଳିମା
Question 51.
ପଟହ-କାହାଳୀ-ତୂରୀ-ଭେରୀ ଶବ୍ଦରେ କାହାର ଗୃହ କମ୍ପି ଉଠୁଛି?
(କ) ମହାଦେବଙ୍କର
(ଖ) ଚଣ୍ଡିକାଙ୍କର
(ଗ) ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର
(ଘ) ମଙ୍ଗଳାଙ୍କର
Answer:
(ଖ) ଚଣ୍ଡିକାଙ୍କର
Question 52.
ତରୁପର୍ଣ୍ଣରେ ଦୀପ କାହାକୁ ନିନ୍ଦା କରୁଛି?
(କ) ସୂର୍ଯ୍ୟ
(ଖ) ଚନ୍ଦ୍ର
(ଗ) ଗ୍ରହାଣୁପୁଞ୍ଜ
(ଘ) ତାରାବ୍ରଜ
Answer:
(ଘ) ତାରାବ୍ରଜ
Question 53.
ସମସ୍ତେ ଉତ୍ସବରେ ଭାଗୀ ହୋଇଥିଲାବେଳେ କାହାର ମୁଖ ମଳିନ ଥିଲା?
(କ) ରାଜା
(ଖ) ରାଣୀ
(ଗ) ଜେମା
(ଘ) ପ୍ରଜା
Answer:
(ଗ) ଜେମା
Question 54.
ପୋତପାଳ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ?
(କ) ନୌକା
(ଖ) ନାବିକ
(ଗ) ଭେଳା
(ଘ) ବୋଇତ
Answer:
(ଖ) ନାବିକ
Question 55.
ନନ୍ଦିକା କେଉଁ ଗୃହରେ ନିଭୃତରେ ବସି ଯୁଦ୍ଧର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖୁଥିଲା?
(କ) ରଙ୍ଗଶାଳା
(ଖ) ପାକଶାଳା
(ଗ) ଚନ୍ଦ୍ରଶାଳା
(ଘ) ଶୟନଶାଳା
Answer:
(ଗ) ଚନ୍ଦ୍ରଶାଳା
Question 56.
ଶିଖଣ୍ଡୀ-ବାହାନ କାହାକୁ କୁହାଯାଇଛି?
(କ) ଶିବ
(ଖ) ବିଷ୍ଣୁ
(ଗ) କନ୍ଦର୍ପ
(ଘ) କାର୍ତ୍ତିକେୟ
Answer:
(ଘ) କାର୍ତ୍ତିକେୟ
Question 57.
ବୀର ସବୁବେଳେ କିପରି ଯୁଝୁଥାଏ?
(କ) ଖଣ୍ଡାର ଦାଢ଼ରେ
(ଖ) ଭାଗ୍ୟର ଦାଢ଼ରେ
(ଗ) ବିପଦର ଦାଢ଼ରେ
(ଘ) କର୍ମର ଦାଢ଼ରେ
Answer:
(ଗ) ବିପଦର ଦାଢ଼ରେ
Question 58.
ଚନ୍ଦନ ଗଛରେ କିଏ ବାସ କରେ?
(କ) ଶୁକ
(ଗ) ପନ୍ନଗ
(ଖ) କୋଇଲି
(ଘ) ଗୁଣ୍ଡୁଚି
Answer:
(ଗ) ପନ୍ନଗ
Question 59.
ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କ ଜନନୀ କିଏ ବୋଲି ନନ୍ଦିକା ଶୁଣିଥିଲେ?
(କ) ଲକ୍ଷ୍ମୀ
(ଖ) ବିମଳା
(ଗ) ଜାହ୍ନବୀ
(ଘ) ବିରଜା
Answer:
(ଗ) ଜାହ୍ନବୀ
Question 60.
ମଶାରି ଭିତରେ ମଶକ ପରି ନନ୍ଦିକାଙ୍କ ମନ କିପରି ଭ୍ରମୁଥୁଲା?
(କ) ଆଶଙ୍କାରେ
(ଖ) ଉତ୍କଣ୍ଠାରେ
(ଗ) ବ୍ୟାକୁଳତାରେ
(ଘ) ଆର୍କରେ
Answer:
(ଘ) ଆର୍ଭରେ
Question 61.
ରାଜାବାଳା ନନ୍ଦିକା କାହା କୋଳରେ ଦୋଳି ଖେଳୁଥିଲେ?
(କ) ଭାବ-ସମୁଦ୍ର
(ଖ) ଭାବ-ସରିତ
(ଗ) ଭାବ-ଊର୍ମି
(ଘ) ଭାବ-ଉଲ୍ଲାସ
Answer:
(ଗ) ଭାବ-ଉର୍ମି
Question 62.
ନନ୍ଦିକାଙ୍କ ପିତା କାହା କଥା ରଖିଲେ ଏତେ ରକ୍ତପାତ ହୋଇନଥାନ୍ତା ବୋଲି ନନ୍ଦିକା ଭାବୁଥିଲେ?
(କ) ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କର
(ଖ) ରାଣୀଙ୍କର
(ଗ) ମନ୍ତ୍ରୀ ବାସୁଦେବଙ୍କର
(ଘ) ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର
Answer:
(ଗ) ମନ୍ତ୍ରୀ ବାସୁଦେବଙ୍କର
Question 63.
ଶାସ୍ତ୍ରମତରେ କାହା ଉପରେ ପିତାଙ୍କର ପୂର୍ବ ଅଧିକାର ଅଛି?
(କ) ପତ୍ନୀ
(ଖ) ପୁତ୍ର
(ଗ) ସୁତା
(ଘ) ଭ୍ରାତା
Answer:
(ଗ) ସୁତା
Question 64.
ଭାଗ୍ୟଦେବୀ ସବୁବେଳେ କାହାର ଅନୁକୂଳ ହୋଇଥା’ନ୍ତି?
(କ) ଧାର୍ମିକର
(ଖ) ଧନୀକର
(ଗ) ଭକ୍ତର
(ଘ) ଉଦ୍ଯୋଗୀର
Answer:
(ଘ) ଉଦ୍ଯୋଗୀର
Question 65.
ମହୀରେ ମହାବଳୀ କିଏ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି?
(କ) ଧର୍ମ
(ଖ) କର୍ମ
(ଗ) ପୁଣ୍ଯ
(ଘ) ପ୍ରେମ
Answer:
(ଘ) ପ୍ରେମ
Question 66.
ପ୍ରେମ ବଳରେ ସୁଭଦ୍ରା କ’ଣ ଲାଭ କରିଥିଲେ?
(କ) ଧନ
(ଖ) ଯଶ
(ଗ) ଦୟିତ
(ଘ) ରାଜ୍ୟ
Answer:
(ଗ) ଦୟିତ
Question 67.
ଦେବୀଦତ୍ତ ମଣିଟି ହସ୍ତଗତ ହେଲେ ନନ୍ଦିକାର ପ୍ରାଣେଶ୍ବର କ’ଣ ହେବେ ବୋଲି ନନ୍ଦିକା ଚିନ୍ତା କରିଛନ୍ତି?
(କ) ଦିଗ୍ବିଜୟୀ ବୀର
(ଖ) ମଗଧ ଈଶ୍ବର
(ଗ) ଉତ୍କଳ ଈଶ୍ଵର
(ଘ) ରାଜ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ
Answer:
(ଗ) ଉତ୍କଳ ଈଶ୍ବର
Question 68.
ଖେଳା-ଖଞ୍ଜରୀଟ ଦୃଶା ବୋଲି କବି କାହାକୁ ଉପମା ଦେଇଛନ୍ତି?
(କ) ଗଙ୍ଗା
(ଖ) ସୁଭଦ୍ରା
(ଗ) ଲକ୍ଷ୍ମୀ,
(ଘ) ନନ୍ଦିକା
Answer:
(ଘ) ନନ୍ଦିକା
Question 69.
ବିଡ଼ାନାସୀଗଡ଼ ସୁଡ଼ଙ୍ଗ ଦୁଆର କେଉଁ ଦିଗକୁ ଥିଲା?
(କ) ପୂର୍ବ
(ଖ) ପଶ୍ଚିମ
(ଗ) ଉତ୍ତର
(ଘ) ଦକ୍ଷିଣ
Answer:
(ଘ) ଦକ୍ଷିଣ
Question 70.
ଶର୍ବରୀଶ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ?
(କ) ସୂର୍ଯ୍ୟ
(ଖ) ଚନ୍ଦ୍ର
(ଗ) ତାରା
(ଘ) କୁମୁଦ
Answer:
(ଖ) ଚନ୍ଦ୍ର
Question 71.
ପ୍ରତି ବୀଚି ବକ୍ଷରେ ଚନ୍ଦ୍ରମା-ପଦକ କାହା ସମ ଝକଝକ କରୁଥିଲା?
(କ) ହୀରକ
(ଖ) ସୁବର୍ଣ୍ଣ
(ଗ) କଉସ୍ତୁର
(ଘ) ସ୍ଫଟିକ
Answer:
(ଗ) କଉସ୍ତୁର
Question 72.
ତରୁଶିରରେ ବସି କିଏ ଜ୍ୟୋସ୍ମାମୃତ ସଙ୍ଗେ ପ୍ରେମାମୃତ ପାନ କରୁଥିଲା?
(କ) ହଂସ ହଂସୀ
(ଖ) କପୋତ କପୋତୀ
(ଗ) ଶୁକ ଶାରୀ
(ଘ) ଚକୋର ଚକୋରୀ
Answer:
(ଘ) ଚକୋର ଚକୋରୀ
Question 73.
ଦିଗ ଦିଗନ୍ତରେ କାହାର ସ୍ଵନ ଯାମିନୀର ନୂପୁର-ନିକ୍କଣ ଭଳି ଶୁଭୁଥୁଲା?
(କ) କପୋତ
(ଖ) ଝିଲ୍ଲୀ
(ଗ) ଚକୋର
(ଘ) ପିକ
Answer:
(ଖ) ଝିଲ୍ଲୀ
Question 74.
ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କର ଲାଳସା କେଉଁଥିପାଇଁ ଥିଲା?
(କ) ରାଜ୍ୟ ଲାଭ ପାଇଁ
(ଖ) ଶତ୍ରୁ ବିଜୟ ପାଇଁ
(ଗ) ଦିଗ୍ବିଜୟ ପାଇଁ
(ଘ) ଧର୍ମ ସ୍ଥାପନା ପାଇଁ
Answer:
(ଘ) ଧର୍ମ ସ୍ଥାପନା ପାଇଁ
Question 75.
ଧର୍ମର ସହାୟ କିଏ?
(କ) ଧାର୍ମିକ
(ଖ) ସନ୍ନ୍ୟାସୀ
(ଘ) ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସାଇଁ
Answer:
(ଘ) ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସାଇଁ
Question 76.
ଚମୁପତିର ଅର୍ଥ କ’ଣ?
(କ) ରାଜା
(ଖ) ମନ୍ତ୍ରୀ
(ଗ) ସେନାପତି
(ଘ) କଟୁଆଳ
Answer:
(ଗ) ସେନାପତି
Question 77.
ସୁଷମାରେ ରାଜଜେମା କାହାକୁ ନିନ୍ଦା କରୁଥିଲେ?
(କ) ବିକଶିତ ପଦ୍ମକୁ
(ଖ) ଚକ୍ର କିରଣକୁ
(ଗ) ସୁନ୍ଦରୀ ଅପ୍ସରାଙ୍କୁ
(ଘ) ଶାରଦୀୟ ଉଷାକୁ
Answer:
(ଘ) ଶାରଦୀୟ ଉଷାକୁ
Question 78.
ଅତ୍ୟକ ଭୂଷଣେ ଶୋଭେ ମତ୍ତକାଶୀ – ଏଠାରେ ମତ୍ତକାଶୀର ଅର୍ଥ କ’ଣ?
(କ) ମତ୍ତହସ୍ତୀ
(ଖ) ଉତ୍ତମା ନାରୀ
(ଗ) ନର୍ତ୍ତକୀ
(ଘ) ଗଣବଧୂ
Answer:
(ଖ) ଉତ୍ତମା ନାରୀ
Question 79.
ରାଜଜେମାଙ୍କର ବଦନମଣ୍ଡଳ କାହାକୁ ଜିଣୁଥିଲା?
(କ) ସକାଳର ପଦ୍ମକୁ
(ଖ) ସନ୍ଧ୍ୟାର କୁମୁଦକୁ
(ଗ) ନିବୋଦିତ ତପନଙ୍କୁ
(ଘ) ଶରଦର ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ
Answer:
(ଘ) ଶରଦର ଇନ୍ଦୁଙ୍କୁ
Question 80.
ଅଥବା ଗଢ଼ିଲେ ଋତୁ ପୁଷ୍ପାକର – ଏଠାରେ ପୁଷ୍ପାକର କାହାକୁ କୁହାଯାଇଛି?
(କ) ଫୁଲ ବଗିଚା
(ଖ) ପୁଷ୍ପ ଚାଙ୍ଗୁଡ଼ା
(ଗ) ବସନ୍ତଋତୁ
(ଘ) କନ୍ଦର୍ପ
Answer:
(ଗ) ବସନ୍ତଋତୁ
Question 81.
ଅପରୂପା ନନ୍ଦିକାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ସେ ଦେବୀ କି ମାନବୀ ବୋଲି ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କର ସଂଶୟ କିଭଳି ଦୂର ହେଲା?
(କ) ସ୍ଵରରୁ
(ଖ) ଚାଲିରୁ
(ଗ) ପଲକ ପାତରୁ
(ଘ) ଛାୟାରୁ
Answer:
(ଘ) ଛାୟାରୁ
Question 82.
ନାରୀକୁଳ ସର୍ବଦା କାହାର ପକ୍ଷପାତୀ ବୋଲି ନନ୍ଦିକା କହିଥିଲା?
(କ) ଧନବାନଙ୍କର
(ଖ) ରୂପବାନଙ୍କର
(ଗ) ବୀରଙ୍କର
(ଘ) ରାଜଚକ୍ରବର୍ତୀଙ୍କର
Answer:
(ଗ) ବୀରଙ୍କର
Question 83.
ଚୈତ୍ରମଣି ବିନିମୟରେ ନନ୍ଦିକା କ’ଣ ଯାଚଜ୍ଞା କରିଥିଲା?
(କ) ଧନ
(ଖ) ମାନ
(ଗ) ପ୍ରେମ
(ଘ) ରାଣୀପଦ
Answer:
(ଗ) ପ୍ରେମ
Question 84.
‘ନାଭିଗୟା’ର ବର୍ତ୍ତମାନର ନାମ କ’ଣ?
(କ) କଟକ
(ଖ) ବିଡ଼ାନାସୀ
(ଗ) ଭୁବନେଶ୍ବର
(ଘ) ଯାଜପୁର
Answer:
(ଘ) ଯାଜପୁର
Question 85.
ନନ୍ଦିକାର ମୋହପାଶକୁ କିଏ ଛେଦନ କଲା?
(କ) ମନ
(ଖ) ପ୍ରାଣ
(ଗ) ହୃଦୟ
(ଘ) ବିବେକ
Answer:
(ଘ) ବିବେକ
Question 86.
ଅନୁତାପ ଫଣୀ କ’ଣ ଉଗାରି ନନ୍ଦିକାଙ୍କର ମର୍ମସ୍ଥଳକୁ ଦଂଶନ କଲା?
(କ) ବିଷ
(ଖ) ଅନଳ
(ଗ) ଜଳ
(ଘ) ବାୟୁ
Answer:
(ଖ) ଅନଳ
Question 87.
ମୂଳ କାଟିଦେଲେ ବଲ୍ମୀକ ଦୂରନ୍ତ– ଏଠାରେ ବଲ୍ମୀକ କିଏ?
(କ) ମୂଷା
(ଖ) ପିମ୍ପୁଡ଼ି
(ଗ) ଉଇ
(ଘ) ଯୋକ
Answer:
(ଗ) ଉଇ
Question 88.
ସ୍ମୃତିକୁ ଫିଙ୍ଗିପାରିଲେ ମଣିଷ କ’ଣ ଲଭନ୍ତା?
(କ) ସୁଖ
(ଖ) ଶାନ୍ତି
(ଗ) ମୁଭି
(ଘ) ନିସ୍ତାର
Answer:
(ଘ) ନିସ୍ତାର
Question 89.
ନତ ମୁଖୀ ନନ୍ଦିକା କାହାର ଆଶ୍ରୟ ଚାହୁଁଥୁଲା?
(କ) ଆକାଶର
(ଖ) ମହୀର
(ଗ) ପାତାଳର
(ଘ) ସାଗରର
Answer:
(ଖ) ମହୀର
Question 90.
କାହାର ପ୍ରବାହରେ ଉଜାଣି ଭାସିବା ପାଇଁ ପ୍ରାଣୀଜଗତ ଭାଜନ ନୁହଁନ୍ତି?
(କ) ବାୟୁ ପ୍ରବାହ
(ଖ) ମେଘ ପ୍ରବାହ
(ଗ) କାଳ ପ୍ରବାହ
(ଘ) ଜଳପ୍ରବାହ
Answer:
(ଗ) କାଳ ପ୍ରବାହ
Question 91.
ପ୍ରାଣହୀନ ଦୁଃଖ୍ନୀ ନନ୍ଦିକାର ଶରୀର କିପରି ଦେଖାଯାଉଥିଲା?
(କ) ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ପୁଷ୍ପ ପରି
(ଖ) ପର୍ୟୁଷିତ ପଦ୍ମ ପରି
(ଗ) ବୃଚ୍ୟୁତ ଫୁଲ ପରି
(ଘ) ମଥୁତ ପୁଷ୍ପ ପରି
Answer:
(ଖ) ପର୍ୟୁଷିତ ପଦ୍ମ ପରି
Question 92.
ମୃତ୍ୟୁ ପୂର୍ବରୁ ନନ୍ଦିକା ଜୈତ୍ର ମଣିଟିକୁ କେଉଁଠି ରଖୁଥିଲା?
(କ) ହସ୍ତମୁଠାରେ
(ଖ) ଫରୁଆ ଭିତରେ
(ଗ) ପଣନ୍ତର କୋଣରେ
(ଘ) ଶିବିକା ଭିତରେ
Answer:
(ଗ) ପଣନ୍ତର କୋଣରେ
Question 93.
ଶିରରେ କ’ଣ ଘେନି ଯାଉଛି ବୋଲି ନନ୍ଦିକା ତା’ର ପିତାଙ୍କୁ ଲେଖୁଥିଲା?
(କ) ଅନୁତାପ ଭାର
(ଖ) ଗ୍ଳାନି ଭାର
(ଗ) ଲଜ୍ଜା ଭାର
(ଘ) ପାପ ଭାର
Answer:
(ଘ) ପାପ ଭାର
Question 94.
ନିଜ ପିଣ୍ଡର ସତ୍କାର କେଉଁଠି କରାଇବାକୁ ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲା?
(କ) ଶ୍ମଶାନରେ
(ଖ) ସ୍ଵର୍ଗଦ୍ଵାରରେ
(ଗ) ଦୁର୍ଗ ଭିତରେ
(ଘ) ମାନବ ସଞ୍ଚାର ଶୂନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ
Answer:
(ଘ) ମାନବ ସଞ୍ଚାର ଶୂନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ
Question 95.
ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ବିଷାଦରେ ଉଦାସୀ ହୋଇ କେଉଁଠି ବନବାସୀ ହେଲେ?
(କ) ମହାନଦୀ ତୀରରେ
(ଖ) ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ତୀରରେ
(ଗ) କୁଶଭଦ୍ରା କୂଳରେ
(ଘ) ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ତୀରରେ
Answer:
(କ) ମହାନଦୀ ତୀରରେ
Question 96.
ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର କେଉଁଠି ଅବସ୍ଥିତ?
(କ) ଅଂଶୁପା ହ୍ରଦ ନିକଟରେ
(ଖ) କାଠଯୋଡ଼ି ତୀରରେ
(ଗ) ବିରୂପା ତୀରରେ
(ଘ) ବୈତରଣୀ କୂଳରେ
Answer:
(କ) ଅଂଶୁପା ହ୍ରଦ ନିକଟରେ
Question 97.
ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ସେହି ଦେବଦତ୍ତ ମଣିକୁ କେଉଁଠାକୁ ପଠାଇଥିଲେ?
(କ) ନିଜ ରାଜ୍ୟକୁ
(ଖ) ବିରାଜା କ୍ଷେତ୍ରକୁ
(ଗ) ଏକାମ୍ର କ୍ଷେତ୍ରକୁ
(ଘ) ନୀଳାଚଳ ଧାମକୁ
Answer:
(ଘ) ନୀଳାଚଳ ଧାମକୁ
Question 98.
ମହାନଦୀ କେଉଁଠାରେ ବେଣୀମୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲା?
(କ) କଟକଠାରେ
(ଖ) ବିଡ଼ାନାସୀଠାରେ
(ଗ) ଚଉଦ୍ଵାରଠାରେ
(ଘ) ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁରଠାରେ
Answer:
(ଖ) ବିଡ଼ାନାସୀଠାରେ
(ଖ) ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର
Question 1.
ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ହୋଇ ଶୁଭ୍ର ତମ୍ବୁଗୁଡ଼ିକ କିପରି ଶୋଭା ପାଉଥିଲା?
Answer:
ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ହୋଇ ଶୁଭ୍ର ତମ୍ବୁଗୁଡ଼ିକ ଖଡ଼ି ଶୈଳ ବା ଚୂନପଥରର ପାହାଡ଼ ଭଳି ଶୋଭା ପାଉଥିଲା ।
Question 2.
ମଲ୍ଲଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରକମ୍ପିତ ରଙ୍ଗସ୍ଥଳୀକୁ ଦର୍ଶକମାନେ କିପରି ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ ?
Answer:
ମଲ୍ଲଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରକମ୍ପିତ ରଙ୍ଗସ୍ଥଳୀକୁ ଦର୍ଶକମାନେ ତାଳି ମାରି ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ ।
Question 3.
ଦାସେରକ ଗ୍ରୀବାତୋଳି କ’ଣ ଭକ୍ଷଣ କରୁଛି ?
Answer:
ଦାସେରକ ଗ୍ରୀବାତୋଳି ନିମ୍ବଦଳ ଭକ୍ଷଣ କରୁଛି ।
Question 4.
କେଉଁଠାରେ ବିପଣି ବସିଥିଲା?
Answer:
କାଠଯୋଡ଼ି ବନ୍ଧରେ ବିପଣି ବସିଥିଲା ।
Question 5.
କାଠଯୋଡ଼ିରୁ କେଉଁ କେଉଁ ନଦୀ ଜନ୍ମିଛନ୍ତି?
Answer:
କାଠଯୋଡ଼ିରୁ କୁଶଭଦ୍ରା, ଦୟା, ଭାର୍ଗବୀ ଆଦି ନଦୀ ଜନ୍ମିଛନ୍ତି ।
Question 6.
ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କର ସ୍କନ୍ଧାବାର କେଉଁଠାରେ ଶୋଭା ପାଉଥିଲା?
Answer:
ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କର ସ୍କନ୍ଧାବାର କାଠଯୋଡ଼ିର ଉତ୍ତରରେ ଶୋଭାପାଉଥିଲା ।
Question 7.
ତୁଳସୀକ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରଧାନଦେବତା କିଏ?
Answer:
ତୁଳସୀକ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରଧାନ ଦେବତା ହେଉଛନ୍ତି ହଳାୟୁଧ ବା ବଳଦେବ ।
Question 8.
ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଉତ୍ତର-କୋଶଳାର ଅବସ୍ଥିତି କେଉଁଠି ଥିଲା?
Answer:
ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଉତ୍ତର-କୋଶଳର ଅବସ୍ଥିତି ଚଉଦ୍ଵାରା ବା ଚଉଦ୍ଵାରଠାରେ ଥିଲା ।
Question 9.
ଛତିଆର ଅଧ୍ୟାତ୍ରୀ ଦେବୀ କିଏ ଥିଲେ ?
Answer:
ବଳାରାତିପ୍ରିୟା ବା ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଶଳୀଦେବୀ ଛତିଆର ଅଧ୍ୟାତ୍ରୀ ଦେବୀ ଥିଲେ ।
Question 10.
କେଉଁ ଦେବୀଙ୍କଠାରେ ନିତ୍ୟ ବଳିଦାନ କରାଯାଏ?
Answer:
ହରଚଣ୍ଡୀ ଦେବୀଙ୍କଠାରେ ନିତ୍ୟ ବଳିଦାନ କରାଯାଏ ।
Question 11.
ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା କେଉଁ ନଦୀର ଶାଖାନଦୀ?
Answer:
ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ମହାନଦୀର ଶାଖାନଦୀ ।
Question 12.
ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ତୀରରେ କେଉଁ ଦେବୀ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି?
Answer:
ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ତୀରରେ ଭଗବତୀ ଦେବୀ ପୂଜା ପାଆନ୍ତି ।
Question 13.
ଉତ୍କଳର କାଳିନ୍ଦୀ ବୋଲି କବି କାହାକୁ କହିଛନ୍ତି?
Answer:
ଉତ୍କଳର କାଳିନ୍ଦୀ ବୋଲି କବି ସାଳନ୍ଦୀ ନଦୀକୁ କହିଛନ୍ତି ।
Question 14.
ସୋରର ପୂର୍ବରେ ଓ ପଶ୍ଚିମରେ କ’ଣ ଶୋଭା ପାଉଛି?
Answer:
ସୋରର ପଶ୍ଚିମରେ ପର୍ବତ ଓ ପୂର୍ବରେ ପାରାବାର ଶୋଭା ପାଉଛି ।
Question 15.
ମାଧବଙ୍କର ମନ୍ଦିର କେଉଁଠାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ?
Answer:
ପ୍ରାଚୀ ନଦୀ ତୀରରେ ମାଧବାଖ୍ୟ ଗ୍ରାମରେ ମାଧବଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।
Question 16.
ଧଉଳିର ଦର୍ପଣ ବୋଲି କବି କାହାକୁ କହିଛନ୍ତି?
Answer:
ଦୟାନଦୀକୁ କବି ଧଉଳିର ଦର୍ପଣ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।
Question 17.
କେଉଁମାନେ ମହାଧନୁର୍ଦ୍ଧାରୀ?
Answer:
କନ୍ଧ ଯୋଧବୃନ୍ଦମାନେ ମହାଧନୁର୍ଦ୍ଧାରୀ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।
Question 18.
କେଉଁଠାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ହରିଦ୍ରା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ?
Answer:
କନ୍ଧମାଳ ପାର୍ବତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରମାନଙ୍କରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ହରିଦ୍ରା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
Question 19.
ରିପୁ କାନନରେ କେଉଁମାନେ ଦାବାନଳ ପରି?
Answer:
ରିପୁ କାନନରେ ତାଳଚେରର ବୀରମାନେ ଦାବାନଳ ପରି ।
Question 20.
ତାଳଚେରର ଆରାଧ୍ୟା ଦେବୀ କିଏ?
Answer:
ହିଙ୍ଗୁଳା ହେଉଛନ୍ତି ତାଳଚେରର ଆରାଧ୍ୟ ଦେବୀ ।
Question 21.
ଢେଙ୍କାନାଳର ନାମକରଣ କିପରି ହୋଇଛି?
Answer:
ଢେଙ୍କା ନାମକ ଜଣେ ଶବର ରାଜାଙ୍କ ନାମରୁ ଢେଙ୍କାନାଳର ନାମକରଣ ହୋଇଛି ।
Question 22.
ଗୃଧ୍ରଙ୍କର ରୁଧର ପାରଣା କେଉଁମାନେ ହେଲେ?
Answer:
ଯୁଦ୍ଧ ଅଶ୍ବଗୁଡ଼ିକ ଗୃଧ୍ରଙ୍କର ରୁଧର ପାରଣା ହେଲେ ।
Question 23.
ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କର କିଏ ସହାୟ ହୋଇଥିଲେ?
Answer:
ମା’ ଗଙ୍ଗାଦେବୀ ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କର ସହାୟ ହୋଇଥିଲେ ।
Question 24.
ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ବାକ୍ୟରେ ଦେବ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ କ’ଣ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ?
Answer:
ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ବାକ୍ୟରେ ଦେବ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ଉତ୍କଳର ମହୁଡ଼ ବା ଉତ୍କଳର ସିଂହାସନ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ ।
Question 25.
ଗଡ଼ଦ୍ବାର ରୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ରାଜା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀକୁ କିଏ ଆଜ୍ଞା ଦେଇଥିଲେ?
Answer:
ଗଡ଼ଦ୍ୱାର ରୁଦ୍ଧ କରିବାପାଇଁ ରାଜା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ ଦେବୀ ଗଡ଼ଚଣ୍ଡୀ ଆଜ୍ଞା ଦେଇଥିଲେ ।
Question 26.
ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ କିଏ ଚୈତ୍ରମଣି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ?
Answer:
ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ ଦେବୀ ଗଡ଼ଚଣ୍ଡୀ ଜୈତ୍ରମଣି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।
Question 27.
ଚୋରଗଙ୍ଗଦେବ ବିଜନରେ କ’ଣ ମନ୍ତ୍ରଣା କରୁଥିଲେ?
Answer:
ସ୍ବ-ଦେଶକୁ ବାହୁଡ଼ି ଯିବେ ବୋଲି ଚୋରଗଙ୍ଗଦେବ ବିଜନରେ ବସି ମନ୍ତ୍ରଣା କରୁଥିଲେ ।
Question 28.
‘କାଲି ରାତ୍ରିଯାଏ ରହ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଧରି’ – ଏକଥା କିଏ କହିଛନ୍ତି?
Answer:
‘‘କାଲି ରାତ୍ରିଯାଏ ରହ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଧରି—’’ ଏକଥା ଚୋରଗଙ୍ଗଦେବ ତାଙ୍କର ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ କହିଛନ୍ତି ।
Question 29.
କୁକ୍କୁଟ, କୌଶିକ ଓ ଚଷାପୁଏ ମିଳି କ’ଣ କଲେ?
Answer:
କୁକ୍କୁଟ, କୌଶିକ ଓ ଚଷାପୁଏ ମିଳି ତୌର୍ଯ୍ୟତ୍ରିକ କଲେ।
Question 30.
ଜାହ୍ନବୀଙ୍କର ସହଚରୀମାନେ କେଉଁ ବେଶ ଧାରଣ କରିଥିଲେ?
Answer:
ଜାହ୍ନବୀଙ୍କର ସହଚରୀମାନେ ଉତ୍କଳୀୟ ବେଶ ବା ଓଡ଼ିଆଣୀ ବେଶ ଧାରଣ କରିଥିଲେ ।
Question 31.
ଦେବୀ ଜାହ୍ନବୀଙ୍କର କବରୀ କେଉଁଥରେ ଭୂଷିତ ହୋଇଥିଲା?
Answer:
ଦେବୀ ଜାହ୍ନବୀଙ୍କର କବରୀ ଶତଦଳ ବା ପଦ୍ମଫୁଲରେ ଭୂଷିତ ହୋଇଥିଲା ।
Question 32.
ଜାହ୍ନବୀ ଜଳରେ ସମାସୀନା ହେବାପରେ କାହାର ବୀଣା ବାଜି ଉଠିଲା?
Answer:
ଜାହ୍ନବୀ ଜଳରେ ସମାସୀନା ହେବାପରେ ବନଦେବୀଙ୍କର ବୀଣା ବାଜିଉଠିଲା ।
Question 33.
ଜାହ୍ନବୀଙ୍କୁ ଜଳରେ କେଉଁମାନେ ବେଢ଼ି ରହିଥିଲେ?
Answer:
ଜାହ୍ନବୀଙ୍କୁ ଜଳରେ ହଂସ ଓ ଚକ୍ରବାକମାନେ ବେଢ଼ି ରହିଥିଲେ ।
Question 34.
ତୃଣାହାର ଛାଡ଼ି କେଉଁମାନେ ଉଦ୍ଗ୍ରୀବ ହୋଇ ଚାହିଁ ରହିଥିଲେ?
Answer:
ତୃଣାହାର ଛାଡ଼ି ମୃଗ ଓ ମୃଗୀମାନେ ଉଦ୍ଗ୍ରୀବ ହୋଇ ଚାହିଁ ରହିଥିଲେ ।
Question 35.
ଦେବୀଙ୍କ ରୂପ କାହାକୁ ଲାଞ୍ଛିତ କରୁଥୁଲା?
Answer:
ଦେବୀଙ୍କ ରୂପ କୋଟି ଦ୍ବିଜରାଜ ଅର୍ଥାତ୍ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଲାଞ୍ଛିତ କରୁଥିଲା ।
Question 36.
ଭୂ-ଭାରତରେ ଦ୍ଵାପର ଯୁଗରେ କିଏ ବୈଷ୍ଣବଧର୍ମ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ?
Answer:
ଭୂ-ଭାରତରେ ଦ୍ଵାପର ଯୁଗରେ ବୀର ଦେବବ୍ରତ ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ।
Question 37.
ପ୍ରଧାନପାଟ ପର୍ବତ କେଉଁଠାରେ ପରିଦୃଶ୍ୟ ହୁଏ?
Answer:
ପ୍ରଧାନପାଟ ପର୍ବତ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ପରିଦୃଶ୍ୟ ହୁଏ ।
Question 38.
ଦେବତାଙ୍କୁ କ’ଣ ଜଣା?
Answer:
ଦେବତାଙ୍କୁ କୂଟ ଜଣା ।
Question 39.
ଶତ୍ରୁ ହୋଇବି କିଏ କାହାର ମନ ଚୋରି କଲା?
Answer:
ଶତ୍ରୁ ହୋଇବି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ନନ୍ଦିକାର ମନ ଚୋରି କଲା ।
Question 40.
ପ୍ରଭୁପଣକୁ କିଏ ଭାଜନ ନୁହେଁ?
Answer:
ଯିଏ ଅନ୍ୟର ମନକଥାକୁ ବୁଝିପାରେ ନାହିଁ, ସେ ପ୍ରଭୁପଣକୁ ଭାଜନ ନୁହେଁ ।
Question 41.
ମହାବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ସ୍ନାନ ଯୋଗୁଁ କଏ ପୁଣ୍ୟତୋୟା?
Answer:
ମହାବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ସ୍ନାନ ଯୋଗୁଁ ବୈତରଣୀ ନଦୀର ଜଳ ପୁଣ୍ୟତୋୟା ହୋଇଛି ।
Question 42.
ଶବର ଯୁବତୀମାନେ କେଉଁଠାରୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣପରାଗ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି?
Answer:
ଶବର ଯୁବତୀମାନେ ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା ନଦୀରୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣପରାଗ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ।
Question 43.
ରମ୍ଭାଙ୍କ ମନ୍ଦିର କେଉଁ କେଉଁ ନଦୀ ତୀରରେ ଅବସ୍ଥିତ?
Answer:
ରମ୍ଭାଙ୍କର ମନ୍ଦିର ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ନଦୀତୀରରେ ଅଛି ।
Question 44.
ପ୍ରଧାନପାଟ ପ୍ରପାତର ଜଳରାଶି କେଉଁ ନଦୀ ସହିତ ମିଶିଛି?
Answer:
ପ୍ରଧାନପାଟ ପ୍ରପାତର ଜଳରାଶି ବ୍ରାହ୍ମଣୀନଦୀ ସହିତ ମିଶିଛି।
Question 45.
କେଉଁ ସ୍ଥାନ ବୌଦ୍ଧ କିର୍ତ୍ତୀରାଜି ମଣ୍ଡିତ ଅଟେ?
Answer:
ନରାଜ ବୌଦ୍ଧ କିର୍ତ୍ତୀରାଜି ମଣ୍ଡିତ ଅଟେ ।
Question 46.
ସର୍ପେଶ୍ଵର ପର୍ବତର ପୟର କିଏ ଧୌତ କରୁଛି (ସାପୁଆ) ନଦୀ ଧୌତ କରୁଛି ।
Answer:
ସର୍ପେଶ୍ଵର ପର୍ବତର ପୟର ସର୍ପେଶ୍ଵରୀ ୪୭ ।
Question 47.
ଥରେ କାନ୍ତକୁ ଥରେ ମିହିରକୁ ଅନାଇ କିଏ ଭାବୁଛି ?
Answer:
ଥରେ କାନ୍ତାକୁ ଥରେ ମିହିରକୁ ଅନାଇ ରଥାଙ୍ଗୀ ବା ଚକ୍ରବାକୀ ଭାବୁଛି ।
Question 48.
ଉନ୍ନତ ଆନନ୍ଦରେ ଦୁର୍ଗବାସୀ କ’ଣ ରୁଣ୍ଡ କଲେ?
Answer:
ଉନ୍ନତ ଆନନ୍ଦରେ ଦୁର୍ଗବାସୀ ଭୋଗ ରୁଣ୍ଡ କଲେ ।
Question 49.
ଦେବୀଙ୍କ ଛାମୁରେ ଭକ୍ତି ଭାବରେ ରାଜା କ’ଣ କରୁଥିଲେ?
Answer:
ଦେବୀଙ୍କ ଛାମୁରେ ଭକ୍ତି ଭାବରେ ରାଜା ଚାମର ଢାଳୁଥିଲେ ।
Question 50.
ଦେବତାଙ୍କୁ କ’ଣ ଜଣା ଯାହା ମନୁଷ୍ୟକୁ ବଣା କରେ?
Answer:
ଦେବତାଙ୍କୁ ଦେବକୂଟ ଜଣା, ଯାହା ମନୁଷ୍ୟକୁ ବଣା କରେ ।
Question 51.
ଅରି ହୋଇ ବି କିଏ କାହାର ମନ ଚୋରି କରିଛି ।
Answer:
ଅରି ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ରାଜଜେମା ନନ୍ଦିକାଙ୍କର ମନ ଚୋରି କରିଛନ୍ତି ।
Question 52.
ପ୍ରଭୁପଣକୁ କିଏ ଭାଜନ ନୁହେଁ?
Answer:
ଯିଏ ପରର ମନ (ଅନ୍ୟର ମନ) ବୁଝିପାରେ ନାହିଁ, ସେ ପ୍ରଭୁପଣକୁ ଭାଜନ ନୁହେଁ ।
Question 53.
ଶାସ୍ତ୍ର ମତରେ କାହା ଉପରେ ପିତାର ପୂର୍ବ ଅଧିକାର ଅଛି?
Answer:
ଶାସ୍ତ୍ର ମତରେ ସୁତା ବା କନ୍ୟା ଉପରେ ପିତାର ପୂର୍ବ ଅଧିକାର ଅଛି ।
Question 54.
ମହୀରେ ମହାବଳୀ କିଏ?
Answer:
ମହୀରେ ମହାବଳୀ ପ୍ରେମ ।
Question 55.
ଯୁଦ୍ଧ ଦିନରୁ ରୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ସୁଡ଼ଙ୍ଗର ଦ୍ଵାର କେଉଁ ଦିଗକୁ ଥିଲା?
Answer:
ଯୁଦ୍ଧ ଦିନରୁ ରୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ସୁଡ଼ଙ୍ଗର ଦ୍ବାର ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗକୁ ଥିଲା ।
Question 56.
ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନାବାହିନୀ ଯାମିନୀ ଯୋଗୁଁ ଅବନୀ କିଭଳି ଦେଖାଯାଉଛି?
Answer:
ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନାବାହିନୀ ଯାମିନୀ ଯୋଗୁଁ ଅବନୀ ଶ୍ଵେତଦ୍ୱୀପ ପରି ଦେଖାଯାଉଥିଲା ।
Question 57.
ସୁଷମାରେ ରାଜଜେମା କାହାକୁ ନିନ୍ଦା କରୁଛି?
Answer:
ସୁଷମାରେ ରାଜଜେମା ଶରତକାଳର ଉଷାକୁ ନିନ୍ଦା କରୁଥିଲା ।
Question 58.
ପୂର୍ଣ୍ଣମାସୀ କାହାକୁ ଲୋଡ଼ନ୍ତି?
Answer:
ପୂର୍ଣ୍ଣମାସୀ ଅଳ୍ପ ତାରା ଲୋଡ଼େ ।
Question 59.
ନାରୀକୁଳ ସର୍ବଦା କାହାର ପକ୍ଷପାତୀ?
Answer:
ନାରୀକୁଳ ସର୍ବଦା ବୀରମାନଙ୍କର ପକ୍ଷପାତୀ ।
Question 60.
ନତମୁଖୀ ନନ୍ଦିକା କାହାର ଆଶ୍ରୟ ଚାହୁଁଥିଲା?
Answer:
ନନ୍ଦିକା ନତମୁଖ ହୋଇ ଗର୍ଭରେ ଆଶ୍ରୟ ଚାହୁଁଥିଲା ।
(ଗ) ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ପାଇଁ – ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ – ୧ ନମ୍ବର ।
Question 1.
ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟଟି କେଉଁ କେଉଁ ବିଦେଶୀ ଗ୍ରନ୍ଥର ଛାୟାରେ ଲିଖ୍ତ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ କାବ୍ୟଟି ଓଭିଡ଼ଙ୍କ ‘ମେଟାମରଫୋସିସ୍’ କାବ୍ୟର ଅଷ୍ଟମ କବିତା ‘ଦି କିଙ୍ଗ୍ ମିନସ୍ ଏଣ୍ଡ ସିଲା’ର କାହାଣୀ ଓ ବାଇରନ୍ଙ୍କ ‘ଦି ସିଜ୍ ଅଫ୍ କୋରିନ୍ଥ’ ଗ୍ରନ୍ଥର କଥାବସ୍ତୁର ଛାୟାରେ ଲିଖୁତ ହୋଇଛି ।
Question 2.
କାଠଯୋଡ଼ି କୂଳରେ କ’ଣ ବସିଛି ଓ ଲୋକମାନେ କେଉଁଠି ଠୁଳ ହୋଇଛନ୍ତି ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
କାଠଯୋଡ଼ି କୂଳରେ ବିପଣି ବା ହାଟ ବସିଛି । ଲୋକମାନେ ନଦୀଶଯ୍ୟା, ନଦୀବନ୍ଧ ଏବଂ ନଦୀକୂଳରେ ଠୁଳ ହୋଇଛନ୍ତି ।
Question 3.
ଆଳି କାହିଁକି ପ୍ରସିଦ୍ଧ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବାଲୁକାପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଳିର ସର୍ବପ୍ରଧାନ ଦେବତା ହେଉଛନ୍ତି ବରାହ । ଆଳିର କ୍ଷତ୍ରିୟ-ବୃନ୍ଦମାନେ ମହାବୀର୍ଯ୍ୟଶାଳୀ ଅଟନ୍ତି ।
Question 4.
ଶାଳିପୁର କେଉଁ ନଦୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ? ଏଠାରେ କେଉଁ ଦେବୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅଛି ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଶାଳିପୁରର ଆଧୁନିକ ନାମ ସାଲେପୁର, ଏହା ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ନଦୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଠାରେ ଦେବୀ ଭଗବତୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅଛି ।
Question 5.
ଉତ୍ତର-କୋଶଳା କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳକୁ କୁହାଯାଉଥିଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ମହାନଦୀର ଉତ୍ତରାଂଶକୁ ଉତ୍ତର କୋଶଳା କୁହାଯାଉଥିଲା । ଚଉଦ୍ଵାର ଆଦି ସ୍ଥାନ ଏହି ଉତ୍ତର କୋଶଳା ଅନ୍ତର୍ଗତ ।
Question 6.
କବି ଭଦ୍ରକର ବର୍ଣ୍ଣନା କିପରି କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଭଦ୍ରକ ସହରଟି ସାଳନ୍ଦୀ ନଦୀକୁ ବେଢ଼ିରହିଛି । ଏହି ସାଳନ୍ଦୀ ନଦୀକୁ କବି ଉତ୍କଳର କାଳିନ୍ଦୀ ବା ଯମୁନା ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 7.
ସୋରର ଚିତ୍ର କିପରି ଦିଆଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବାଲେଶ୍ବର ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଅଞ୍ଚଳର ନାମ ସୋର । ଏହି ସୋରର ପଶ୍ଚିମରେ ପର୍ବତ ଓ ପୂର୍ବରେ ପାରାବାର ବା ସାଗର ରହିଛି ।
Question 8.
ଉତ୍କଳ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ କାହାକୁ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ କିଏ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଉତ୍କଳ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ, ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ ବା ଶିବ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ ।
Question 9.
ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ କାହିଁକି ଗଡ଼ଦ୍ଵାର ରୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ରାଜା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ବରରେ ବଳୀୟାନ ହୋଇ ଉତ୍କଳକୁ ଆକ୍ରମଣ କଲେ, ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଅନେକ ଚେଷ୍ଟାପରେ ମଧ୍ୟ ଉତ୍କଳର ରକ୍ଷା କରିନପାରି, ଆରାଧ୍ୟା ଦେବୀ ଗଡ଼ଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ, ଦେବୀଙ୍କ ଆଦେଶରେ, ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଗଡ଼ଦ୍ଵାର ରୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ ।
Question 10.
ଚଣ୍ଡିକା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ ସ୍ଵପ୍ନରେ କ’ଣ ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଚଣ୍ଡିକା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ ସ୍ଵପ୍ନରେ ଦେଖାଦେଇ କହିଲେ – ‘ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ଲାଭକରି ବଳୀୟାର ହୋଇଛି, ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ମୁଖ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାସ୍ତ କରିହେବ ନାହିଁ । ଏପରିକି ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମହାକୋପି ଶିବ ମଧ୍ଯ ତାଙ୍କୁ ଉତ୍କଳର ସିଂହାସନ ପ୍ରଦାନ କରିବାପାଇଁ ଇଚ୍ଛାପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟୀ ଆଶା ତ୍ୟାଗକରି ବିଡ଼ାନାସୀ ଗଡ଼ ମଧ୍ଯରେ ଅବସ୍ଥାନ କର ।
Question 11.
ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ ଜୈତ୍ରମଣି ପ୍ରଦାନ କରି ଚଣ୍ଡିକା କ’ଣ କହିଥିଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ ଜୈତ୍ରମଣି ପ୍ରଦାନକରି ଚଣ୍ଡିକା କହିଲେ – ‘‘ଏହି ମଣି ସର୍ବଦା ଧାରଣ କର । ଏହି ମଣି ଧାରଣ କରିଥିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଶତ୍ରୁ ତୁମର କୌଣସି କ୍ଷତି କରିପାରିବ ନାହିଁ । ପୁନଶ୍ଚ ଗଡ଼ଦ୍ଵାର ରୁଦ୍ଧ କରି ଗଡ଼ ମଧ୍ୟରେ ବାସକର ।’’
Question 12.
ବାସୁଦେବ କିଏ ? ସେ କାହିଁକି ଚୋଳଗଙ୍ଗଙ୍କର ମନ୍ତ୍ରୀତ୍ବ ସ୍ଵୀକାର କରିଥିଲେ ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବାସୁଦେବ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ବିବାଦ ହେବାରୁ ସେ ତାଙ୍କ ପାଖରୁ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଆସି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀତ୍ଵ ସ୍ଵୀକାର କରିଥିଲେ ।
Question 13.
କୁଆଁତାରା କିପରି ଶୋଭା ପାଉଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନୀଳକାନ୍ତି ସ୍ୱରୂପ ଆକାଶରେ କୁଆଁତାରା ବିରାଜମାନ କଲା । ସତେ ଯେପରି ପୂର୍ବ ଆକାଶ ତା’ର ମଥାରେ ରାମାନନ୍ଦୀ ଚିତା ଲଗାଇଛି ।
Question 14.
କୁମ୍ଭାଟୁଆର ବର୍ଣ୍ଣନା କିପରି ଦିଆଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
କୁମ୍ଭାଟୁଆ ଡଗର ସାଜି ଜଙ୍ଗଲରେ ନାଗରା ବଜାଇ, ସକାଳ ହେବାର ଖବର ଦେଉଛି ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।
Question 15.
କେଉଁମାନେ ମିଶି ତ୍ରୈର୍ଯ୍ୟତ୍ମିକ ସମ୍ପାଦନ କଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
କୁକ୍କୁଟ, କୌଶିକ ଓ ଚଷାପୁଏ ମିଶି ତ୍ରୈର୍ଯ୍ୟତ୍ରିକ ସମ୍ପାଦନ କଲେ ।,ଗୀତ, ବାଦ୍ୟ ଓ ନୃତ୍ୟର ସମନ୍ଵୟକୁ ଦ୍ରୌର୍ଯ୍ୟତ୍ରିକ କୁହାଯାଏ ।
Question 16.
ନିର୍ଜନ କନ୍ଦରରୁ ପ୍ରବାହିତ ଜଳଧାରାକୁ କବି କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନିର୍ଜନ କନ୍ଦରରୁ ପ୍ରବାହିତ ଜଳଧାରାକୁ କବି ପୂଜାବେଦୀରୁ କୃପାଝର ବହୁଛି ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ସେଇ ଜଳଧାରା କାଚ ପରି ସ୍ବଚ୍ଛ, ଯେପରି ଦେବତା ତଥା ଦେବ ମନ ପରି ଉଦାର ।
Question 17.
ହ୍ରଦ ମଧ୍ୟରେ କ’ଣ ଶୋଭାପାଉଥିଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ହ୍ରଦର ଉପର ଆସ୍ତରଣରେ ଜଳ-ପୁଷ୍ପ-ଦଳ ଶୋଭା ପାଉଥିଲା । ପଦ୍ମ, କଇଁ, ଧବଳ କଇଁ ପ୍ରଭୃତି ଫୁଲ ସେଇ ହ୍ରଦରେ ଥିଲା ।
Question 18.
କବି ମହାନଦୀକୁ କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
କବି ମହାନଦୀକୁ ଉତ୍କଳ ଭୁବନର ବିଷ୍ଣୁପଦୀ ବା ଗଙ୍ଗା ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ମହାନଦୀ ହେଉଛି ଉତ୍କଳର ପ୍ରାଣ, ତାହାରି ସକାଶେ ଉତ୍କଳ ଶସ୍ୟଶ୍ୟାମଳା ହୋଇପାରିଛି ।
Question 19.
ବିରଜାଦେବୀଙ୍କର କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା ହୋଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବିରଜାଦେବୀ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଚନ୍ଦ୍ରର ଜ୍ୟୋତି ପରି ଓ ସେ ଦେବ ଯଜ୍ଞରୁ ସମ୍ଭୂତା ଏବଂ ପରମା ସୁନ୍ଦରୀ ବୋଲି କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 20.
ବୈତରଣୀର ବର୍ଣ୍ଣନା କିପରି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବୈତରଣୀ ନଦୀଟି କେନ୍ଦୁଝର ଜିଲ୍ଲାର ଗୋନାସିକା ପର୍ବତରୁ ଜାତ ହୋଇଛି, ଏହାର ଜଳ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର ଓ ମହାବିଷ୍ଣୁ ଏହି ନଦୀଜଳରେ ସ୍ନାନ କରିଥିବାରୁ ଏହା ପୁଣ୍ୟତୋୟା ହୋଇଛି ବୋଲି କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 21.
ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ନଦୀର କି ବର୍ଣ୍ଣନା ଦିଆଯାଇଛି ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ନଦୀର ଜଳ ପବିତ୍ରକାରିଣୀ । ଏହି ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ନଦୀ ବୈତରଣୀ ସହ ମିଶି ଉତ୍କଳକୁ ଶସ୍ୟଶ୍ୟାମଳା କରୁଛି । ତେଣୁ ରମ୍ଭା ଏହାର କୂଳରେ ଇଚ୍ଛାପ୍ରକାଶ କରି ବାସ କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 22.
ରଚିବେ ଯା’ ତୀରେ ରୁଚିର ନବର
ଦୂର ଭବିଷ୍ୟତେ ତୋର ବଂଶଧର – ଏହାର ଭାବାର୍ଥ ଲେଖ ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ପ୍ରଧାନପାଟ ଦେବଗଡ଼ରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଦେବଗଡ଼ ବାମଣ୍ଡାର ରାଜଧାନୀ । ଏହି ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ବାମଣ୍ଡା ରାଜବଂଶର ଆଦିପୁରୁଷ ଅଟନ୍ତି ।
Question 23.
କେଉଁ ନଦୀ ଉତ୍କଳରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବ୍ରାହ୍ମଣୀ, ବୈତରଣୀ, ସୁବର୍ଷରେଖା, ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ ଏହି ଚାରିସଖୀଙ୍କ ସହ ସୁକାନ୍ତି ତନୁଜା ଅର୍ଥାତ୍ ମହାନଦୀ ଉତ୍କଳରେ ପୂଜା ପାଉଛନ୍ତି ।
Question 24.
ଦେବୀଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବରେ କେଉଁ ନବତୀର୍ଥ କାହା ନାମାନୁସାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଦେବୀଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବରେ ଯେଉଁ ନବତୀର୍ଥ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା ତାହାର ନାମ ହେଲା ‘ଚୋରଗଙ୍ଗ ଦହ’ ବା ଚୁଡ଼ଙ୍ଗ ଦହ । ଏହା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା ।
Question 25.
ନଦୀକୂଳ ବନ୍ଧୁ କିଏ ଓ ସେ କାହିଁକି ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନଦୀକୂଳ ବନ୍ଧୁ ହେଉଛି ଯାମଘୋଷୀ ନାମକ ଏକ ଜାତିର ପକ୍ଷୀ । ପର୍ବତ ଉପରୁ କୋଚିଲାଖାଇର ରାବ ଶୁଣି ସେ ମଧ୍ଯ ଅନ୍ୟ ପଟରୁ ରାବ ଦେଇଛି । କବି ଏହାକୁ ନଦୀକୂଳ ବନ୍ଧୁ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଲା ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 26.
କିଏ ଫଗୁଖେଳ ଖେଳୁଛି ଓ କିପରି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବାରୁଣୀ ରାଣୀ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ବେଳ ବା ଲୁଗା ପିନ୍ଧି ସଖୀମାନଙ୍କ ସହ ମିଶି ଫଗୁ ଖେଳୁଛନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।
Question 27.
ନୀଳ ପ୍ରାଚୀର ପରି କ’ଣ ଶୋଭାପାଉଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ସାରଙ୍ଗଗଡ଼ରୁ ଆଠଗଡ଼ଯାଏ ଯେଉଁ ଶୈଳଶ୍ରେଣୀ ରହିଛି, ତାହା ନୀଳ ପ୍ରାଚୀର ପରି ଶୋଭାପାଉଛି ବୋଲି କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 28.
ସପ୍ତଶଯ୍ୟାର ବର୍ଣ୍ଣନା କିପରି ହୋଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ସପ୍ତଶଯ୍ୟା ପର୍ବତଟି ଢେଙ୍କାନାଳ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅଛି ଓ ଏହା କଟକଠାରୁ ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ପାହାଡ଼ ଉଚ୍ଚତାରେ ଅନ୍ୟସବୁ ପାହାଡ଼ମାନଙ୍କୁ ଲଜ୍ଜାଦେଇ ନିଜେ ମୁଣ୍ଡଟେକି ରହିଛି ବୋଲି କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 29.
ନରାଜ କାହିଁକି ପ୍ରସିଦ୍ଧ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ମହାନଦୀର ଉପର ମୁଣ୍ଡରେ ନରାଜ ପହାଡ଼ ରହିଛି । ଏହା ବୌଦ୍ଧକର୍ଭି ଲାଗି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
Question 30.
ସର୍ପେଶ୍ଵର ପର୍ବତ କେଉଁଠି ଅଛି ? ସେଠାରେ କେଉଁ ନଦୀ ପ୍ରବାହିତ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ସର୍ପେଶ୍ଵର ପର୍ବତ ଆଠଗଡ଼ରେ ଅଛି । ସେଠାରୁ ସର୍ପେଶ୍ଵର (ସାପୁଆ) ନଦୀ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଛି ।
Question 31.
ରଥାଙ୍ଗୀ ବିଷୟରେ କ’ଣ କୁହାଯାଇଛି ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ପୁରାଣରେ ପ୍ରବାଦ ଅଛି ଯେ, ମହାଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଅଭିଶାପ ଯୋଗୁଁ ଚକ୍ରବାକ ଓ ଚକ୍ରବାକୀଙ୍କର ଦିନରେ ମିଳନ ଓ ରାତିରେ ବିଚ୍ଛେଦ ହୁଏ । ସନ୍ଧ୍ୟା ହୋଇଆସୁଥିବାରୁ ରଥାଙ୍ଗୀ ବା ଚକ୍ରବାକୀ କାଠଯୋଡ଼ି ପାଣିରୁ ଥରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଓ ଆଉଥରେ ନିଜ କାନ୍ତଙ୍କୁ ଚାହିଁ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରୁଛି ।
Question 32.
ଗଡ଼ବାସୀ ଜନେ କାହିଁକି ଉଲ୍ଲାସରେ ଗଡୁଛନ୍ତି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଗୁପ୍ତଚର ଆସି ଖବର ଦେଇଛି ଯେ, ଆଜି ରାତ୍ର ଶେଷ ହେବାମାତ୍ରେ, ଶତ୍ରୁପକ୍ଷ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଉତ୍କଳ ଛାଡ଼ି ପ୍ରତ୍ୟାଗମନ କରିବେ । ତେଣୁ ଗଡ଼ବାସୀମାନେ ଉଲ୍ଲାସରେ ଗଡୁଛନ୍ତି ।
Question 33.
ଚଣ୍ଡିକାଙ୍କ ଗୃହରେ କିପରି ମହୋତ୍ସବ ଲାଗି ରହିଥିଲା ଓ କାହିଁକି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଚଣ୍ଡିକାଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ଗଡ଼ବାସୀମାନେ ନୃତ୍ୟ, ଗୀତ, ବାଦ୍ୟର ଆୟୋଜନ କରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଭୋଗ ଅର୍ପଣ କରୁଛନ୍ତି, ରାଜା ଚାମର ଢାଳୁଛନ୍ତି, ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବାଦ୍ୟ ଓ ରୋଷଣୀରେ ମନ୍ଦିର ସୁନ୍ଦର ଦେଖାଯାଉଛି, କାରଣ ହେଉଛି ଶତ୍ରୁପକ୍ଷ ରାତିପାହିବା ପରେ ଉତ୍କଳ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବେ ଓ ଉତ୍କଳ ପୁନଶ୍ଚ ସ୍ଵାଧୀନ ହୋଇଯିବ ।
Question 34.
କିଏ କାହିଁକି ମୁଖ ମଳିନ କରିଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଏତେ ଉଲ୍ଲାସ ମଧ୍ୟରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ଝିଅ ନନ୍ଦିକାଙ୍କ ମୁଖ ମଳିନ ଦେଖାଯାଉଛି, କାରଣ ସେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କୁ ଭଲ ପାଉଥିଲେ ଓ ଯେତେବେଳେ ଜାଣିଲେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ଉତ୍କଳ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବେ, ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ମୁଖ ମଳିନ ପଡ଼ିଯାଇଛି ।
Question 35.
ବୃଥା ସେ କୃତ୍ରିମ ଉଲ୍ଲାସେ ପ୍ରୟାସ
ଫୁଟି ବାହାରୁଛି ରୁଦ୍ଧ ଦୀର୍ଘଶ୍ଵାସ–କାହା ବିଷୟରେ କାହିଁକି କୁହାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଏହା ନନ୍ଦିକା ବିଷୟରେ କୁହାଯାଇଛି । ଗଡ଼ବାସୀମାନେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ସ୍ବରାଜ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟାଗମନରେ ଖୁସି ଥିବାବେଳେ, ନନ୍ଦିକା ଖୁସି ହୋଇପାରୁ ନଥୁଲା, ତେଣୁ ଏପରି କୁହାଯାଇଛି ।
Question 36.
ସମାଧ୍-ତତ୍ପରା ବୋଲି କାହାକୁ କୁହାଯାଇଛି ଓ କାହିଁକି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ସମାଧ୍-ତପୂରା ବୋଲି ବସୁନ୍ଧରାକୁ କୁହାଯାଇଛି । କାରଣ ଅର୍ଦ୍ଧରାତ୍ରରେ ବସୁନ୍ଧରା ନୀରବରେ ଚୁପ୍ଚାପ୍ ମଉନାବତୀ ପରି ରହିଥିଲା ।
Question 37.
ଶିଖଣ୍ଡି ବାହନ କିଏ? ଏହା କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୁହାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଶିଖଣ୍ଡି ବାହନ ହେଉଛନ୍ତି କାର୍ତ୍ତିକେୟ । ଅଶ୍ଵପୃଷ୍ଠରେ ଖଣ୍ଡା ଧରି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଯୁଦ୍ଧ କରୁଥିବାବେଳେ ଜେମା ତାଙ୍କର କାନ୍ତି ଦେଖୁ କାର୍ତ୍ତିକେୟଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ନିନ୍ଦା କରିଥିଲା ।
Question 38.
ଅସି-ଲତାବନରେ କିଏ କାହାକୁ ନେଇ ପକାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବିହି ବା ଭଗବାନ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ନେଇ ଆସି-ଲତା ବନରେ ପକାଇଛି ।
Question 39.
କିଏ ଦେଖୁଅଛି ଫେଡ଼ି ଭବିତବ୍ୟ?
ହେବ କାଳେ ଶତ୍ରୁ-ଶରର ଶରବ୍ୟ ! – ଏକଥା କିଏ କାହା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କହିଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଏକଥା ନନ୍ଦିକା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କହିଛି ।
Question 40.
ଜାହ୍ନବୀଙ୍କର ହୃଦୟ ବଜ୍ର ପରି ବୋଲି କାହିଁକି କୁହାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କର ମାଆ ହେଉଛନ୍ତି ଜାହ୍ନବୀ । ସେ ଜଣେ ମାଆ ହୋଇ ମଧ୍ୟ କୁମରକୁ ଯୁଦ୍ଧପାଇଁ ପଠେଇ ଦେଇ ନିଜେ ଧୈର୍ଯ୍ୟଧରି ରହିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ହୃଦୟ ବଜ୍ର ପରି ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।
Question 41.
ଦେବକୂଟ ସିନା ଦେବତାଙ୍କୁ ଜଣା
ମନୁଷ୍ୟତ ତହିଁ ସବୁବେଳେ ବଣା’– ଏକଥା କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୁହାଯାଇଛି ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଦେବବ୍ରତ ବା ଭୀଷ୍ମ ମଧ୍ଯ ଗଙ୍ଗାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧରେ ଶୁଆଇ ଦେଇଥିଲେ ଗଙ୍ଗା । ତେଣୁ ସେହି ଦେବବ୍ରତ ଯେହେତୁ ଗଙ୍ଗାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ଏହା ଚମତ୍କାର ନୁହେଁ ।
Question 42.
ନନ୍ଦିକାର ମନ କିପରି ବିଚଳିତ ହୋଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ମଶାରି ଭିତରେ ମଶକ ଯେପରି ବିଚଳିତ ହୁଏ ଅଥବା ପ୍ରଭଞ୍ଜନ ବଳରେ ତରୁଶାଖା ଯେପରି ବିଚଳିତ ହୁଏ, ସେହିପରି ନନ୍ଦିକାର ମନ ବିଚଳିତ ହୋଇଛି ।
Question 43.
କାହାର ହୃଦୟ ବିପଣିକୁ କିଏ ଲୁଣ୍ଠନ କଲା ଓ କିପରି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ରାଜଜେମା ନନ୍ଦିକାର ହୃଦୟ ବିପଣିକୁ ରାଜା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଲୁଣ୍ଠନ କରିଛନ୍ତି । ଦୂରରୁ ଆସି କୌଶଳ କ୍ରମରେ ସେ ଏହା କରିଛନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।
Question 44.
ଗଲା ହୃଦୟ ନ ଆସିବ ବାହୁଡ଼ି
ପକ୍ଷ ଥିଲେ ଦେହ ଯାଇଥାନ୍ତା ଉଡ଼ି – କିଏ କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କହିଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଏକଥା ନନ୍ଦିକା କହିଛନ୍ତି । ନନ୍ଦିକା ନିଜର ହୃଦୟକୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ଦାନ କରିଦେଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଯେତେବେଳେ ଶୁଣିଛନ୍ତି ଯେ, ସେ ରାତ୍ରି ପାହିବା ମାତ୍ରେ, ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଉତ୍କଳ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବେ, ତାଙ୍କ ମନରେ ଦୁଃଖ ହୋଇଛି ଓ ସେ ଏଭଳି ଭାବିଛନ୍ତି ।
Question 45.
ବାସୁଦେବ କାହିଁକି ଦେଶାନ୍ତରୀ ହେଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବାସୁଦେବ ସୁବର୍ଷକେଶରୀଙ୍କ ନିକଟରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ଥିଲେ । ସେ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଏବଂ ନନ୍ଦିକାଙ୍କ ପାଇଁ ଦେଶାନ୍ତରୀ ହେଲେ ।
Question 46.
କିଏ କାହାର ପୁତ୍ରାଭାବ ପୂରଣ କରିଥାନ୍ତା ବୋଲି ନନ୍ଦିକା ଭାବିଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କୁ ଯଦି ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ନିଜର କନ୍ୟା ନନ୍ଦିକାକୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତେ, ତେବେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ପୁତ୍ରାଭାବ ପୂରଣ କରିଥା’ନ୍ତେ ବୋଲି ନନ୍ଦିକା ଭାବିଛନ୍ତି ।
Question 47.
ସୁଭଦ୍ରା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କ’ଣ କୁହାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକାଙ୍କ ଭାବନାରେ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉତ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି କବି । ଦିନେ ପ୍ରେମ ପାଇଁ ସୁଭଦ୍ରା ନିଜ ବଂଶ ମର୍ଯ୍ୟାଦା, ଭାଇ ଦୁହିଁଙ୍କର ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତକୁ ଭୁଲି, ନିଜର ପ୍ରାଣପ୍ରିୟ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ସହ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ ପ୍ରେମର ଜଗତକୁ ।
Question 48.
କ’ଣ କରି ପ୍ରେମିକା କୁଳର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ହେବ ବୋଲି ନନ୍ଦିକା ଭାବଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକା ଚିନ୍ତା କରିଛନ୍ତି ସେ ମଧ୍ୟ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ପରି ପ୍ରେମ ଜଗତରେ ନୂଆ ଆଦର୍ଶ ଆଣିବେ । ପିତାଙ୍କର ଜୈତ୍ରମଣିକୁ ହସ୍ତଗତ କରି ପ୍ରେମିକ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ଦେଇ ତାଙ୍କୁ ଛତ୍ରପତି କରାଇବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି । ନିଜ ପ୍ରେମିକକୁ ଛତ୍ରପତି ସଜାଇ ପ୍ରେମିକା କୁଳର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ହେବେ ବୋଲି ନନ୍ଦିକା ଭାବିଛନ୍ତି ।
Question 49.
ନନ୍ଦିକା କିପରି ସୁଡ଼ଙ୍ଗ ଦ୍ବାର ଉନ୍ମୋଚନ କଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଯେଉଁ ଦ୍ବାରବାଟରେ ରାଣୀମାନେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ଯାଆନ୍ତି, ସେହି ଦ୍ବାରର କଞ୍ଜୁ ନନ୍ଦିକା ପାଖରେ ରଖୁଥିଲେ । ସେହି କଞ୍ଚ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ନନ୍ଦିକା ସୁଡ଼ଙ୍ଗଦ୍ଵାର ଉନ୍ମୋଚନ କଲେ ।
Question 50.
ଜହ୍ନରାତିରେ ଚକୋର-ଚକୋରୀଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା କବି କିପରି କରିଛନ୍ତି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
କାବ୍ୟମାନଙ୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଛି ଯେ, ଚକୋର ଓ ଚକୋରୀ ରାତ୍ରିରେ ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନାପାନ କରନ୍ତି । ଜହ୍ନ ରାତିରେ ଚକୋର ଓ ଚକୋରୀ ସେହି ମଧୁର ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନାକୁ ପାନକରି ଗଛ ଉପରେ ବସି ସଙ୍ଗୀତ-ଗାନ କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 51.
ଭାଗ୍ୟ-ଚକ୍ର କାହାର ବଚସ୍କର ଓ କିପରି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଭାଗ୍ୟଚକ୍ର ମାତା ଗଙ୍ଗାଙ୍କର ବଚସ୍କର । ମାତାଙ୍କର ମାୟାରେ ସହସ୍ର ଘଟଣା, କ୍ଷଣିକରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇ ଦେବଶକ୍ତିକୁ ଅପ୍ରମିତ କରିପାରେ ।
Question 52.
ସର୍ବବାମା ଶିରୋଭୂଷା କିଏ ଓ ତା’ର ଶୋଭା କାହାକୁ ନିନ୍ଦା କରୁଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ — ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ସର୍ବବାମା ଶିରୋଭୂଷା ହେଉଛନ୍ତି ଉତ୍କଳର ରାଜଜେମା ନନ୍ଦିକା ଏବଂ ତାଙ୍କର ଶୋଭା ଶରତ୍କାଳର ପ୍ରଭାତକୁ ନିନ୍ଦା କରୁଛି ।
Question 53.
ନନ୍ଦିକାର ଭୂ-ସଂଚାଳନକୁ କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକାର ବଙ୍କିମ ଠାଣି ଏବଂ ତରଙ୍ଗ ଚାହାଣି ଯେପରି ବିଳାସର ଖଣି ସଦୃଶ । ସେହି ଚାହାଣି ସହ ସୁନ୍ଦର ଭୂଲତାର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ କବି କନ୍ଦର୍ପରୂପୀ କେଳା ସାପ ଖେଳାଉଛି ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 54.
ନନ୍ଦିକାର କଟିଶୋଭାକୁ କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକାର କଟି ଶୋଭା ସାକ୍ଷାତ ଅନଙ୍ଗ ପରି ଥିଲା । ଅନଙ୍ଗଙ୍କୁ ଛକି ରହି ଶିବ ଯେପରି ନୃତ୍ୟ କରୁଥିଲେ ।
Question 55.
ନନ୍ଦିକାର ନୀଳ କେଶପାଶର ଶୋଭା କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକାର ନୀଳ ଦୋଳାୟମାନ କେଶପାଶ ଦେଖୁଲେ ଲାଗୁଥିଲା ସତେଯେପରି ଶଶୀ ଦେହରୁ ସୁଧାରାଶି ପାନ କରିବାକୁ ରାହୁ ପଛେ ପଛେ ଧାଇଁ ଆସି ଧରିଛି ।
Question 56.
ଦିବ୍ୟନାରୀଟି ଦେବୀ କି ମାନବୀ, ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ କିପରି ଜାଣିଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ପ୍ରଥମେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ସଂଶୟରେ ପଡ଼ିଲେ, ସାମ୍ନାରେ ଉଭା ହୋଇଥିବା ନାରୀଟି ଦେବୀ ନା ମାନବୀ । ମାତ୍ର ଚନ୍ଦ୍ରାଲୋକରୁ ସେହି ନାରୀର ଛାଇକୁ ଦେଖୁ ଜାଣିଲେ ସେହି ଦିବ୍ୟନାରୀଟି ମାନବୀ ।
Question 57.
ଅନିଳେ କଦାପି ଟଳେ କି ଅଚଳ? – ଏହା କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୁହାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
‘ଅନିଳେ କଦାପି ଟଳେ କି ଅଚଳ’ – ପାଖରେ ଅନିନ୍ଦ୍ୟସୁନ୍ଦରୀ ନନ୍ଦିକାକୁ ଦେଖ୍ ମଧ୍ଯ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ସ୍ଥିରହୋଇ ରହିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଯେତେ ବେଗରେ ପବନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ, ସେ ପର୍ବତକୁ କେବେ ଟଳାଇ ପାରେ ନାହିଁ । ଏଠାରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ପର୍ବତ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ।
Question 58.
ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କର ହୃଦସର କାହିଁକି ଆଲୋଡ଼ିତ ହେଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକା ନିଜ ପିତାଙ୍କ ମସ୍ତକରୁ ଜୈତ୍ରମଣି ନେଇ ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କ ପାଦତଳେ ସମର୍ପି ପ୍ରେମଭିକ୍ଷା କରିଛି । ତେଣୁ ଚୋରଗଙ୍ଗଦେବ ବିସ୍ମିତ ହୋଇଛନ୍ତି ଓ କ୍ରୋଧ ସହକାରେ ଦୁଃଖ କରିଛନ୍ତି ।
Question 59.
ଯଯାତିଙ୍କ ଯଶୋରାଶି କେଉଁଠି ଠୁଳ ହୋଇଛି ଓ କିପରି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଯଯାତିଙ୍କର ଯଶୋରାଶି ଏକାମ୍ରରେ ଠୁଳ ହୋଇଛି । ଯଯାତିକେଶରୀ ଭୁବନେଶ୍ଵରରେ ଅନେକ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିବା ସହିତ ବୈତରଣୀ ନଦୀ ତୀରରେ ଦଶାଶ୍ବମେଧ ଘାଟ ଓ ଯଜ୍ଞନଗରୀ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ ।
Question 60.
ଯଯାତିଙ୍କ କୁଳରେ ନନ୍ଦିକାର ଜନ୍ମକୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ କିପରି ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଯଯାତିଙ୍କ କୁଳରେ ନନ୍ଦିକାର ଜନ୍ମକୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବବାଣୀ ସହ ଅପଭାଷା ମିଶିବା ଏବଂ ପବିତ୍ର ଭାଗିରଥୀ ସ୍ରୋତରେ ଯେପରି କର୍ମନାଶା ମିଶିବା ସହ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 61.
ନନ୍ଦିକା କେଉଁ ତିନି ମହାପାପ କରିଥିଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକାର ଦେଶଦ୍ରୋହୀ, ରାଜଦ୍ରୋହୀ ଓ ପିତୃଦ୍ରୋହୀ ଭଳି ତିନି ମହାପାପର ଭାଗିନୀ ବୋଲି କହି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ତାଙ୍କୁ ଶତଧ୍ୟାର କରିଛନ୍ତି ।
Question 62.
ନନ୍ଦିକାକୁ ତା’ର ଆତ୍ମକୃତ ପାପ କିପରି ପ୍ରତ୍ୟୟ ହେଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକା ତା’ର ପିତାଙ୍କର ପ୍ରାଣସ୍ୱରୂପ ଜୈତ୍ରମଣି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ପାଦତଳେ ସମର୍ପି ଦେଇ ପ୍ରତିଦାନରେ ପ୍ରେମଭିକ୍ଷା କରିଥିଲା । ମାତ୍ର ବିବେକୀ ପୁରୁଷ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ କୀର୍ତ୍ତିଶାଳୀ ଯଯାତି କୁଳସମ୍ଭୂତା ନନ୍ଦିକାର ଏତାଦୃଶ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ, ରାଜଦ୍ରୋହୀ, ପିତୃଦ୍ରୋହୀ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଧ୍ୟାର କରିଥିଲେ । ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ବିବେକ ଦଂଶନରେ ନନ୍ଦିକା ନିଜ ଆତ୍ମକୃତ ପାପ ବିଷୟରେ ଜାଣିପାରିଲା ।
Question 63.
ନନ୍ଦିକା କାହାକୁ ଆଶ୍ରୟ ମାଗୁଥୁଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଆତ୍ମକୃତ ପାପ ପ୍ରତ୍ୟୟ ହେଲା ପରେ ତାଙ୍କର ସରାଗ, ରୂପକାନ୍ତି ନିଷ୍ପ୍ରଭ ହୋଇଗଲା । ସେ ନତମୁଖୀ ପୃଥିବୀକୁ ଅନାଇ ରହିଥିଲେ, ସତେଯେପରି ପୃଥବୀମାତା ଗର୍ଭରେ ଆଶ୍ରୟ ପାଇବାପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ନିବେଦନ କରୁଥିଲେ ।
Question 64.
ନନ୍ଦିକା ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କୁ ଚିଠିରେ କ’ଣ ଲେଖୁଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ — ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟ ସମର୍ପଣ କରି ତାଙ୍କୁ ପୁତ୍ର ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସହିତ, ତାଙ୍କର ଶବକୁ ଏକ ବିଜନ ସ୍ଥାନରେ ସମାଧ୍ ଦେଇ ସେଠାରେ ମନ୍ଦିରଟିଏ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ପିତା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ ନନ୍ଦିକା ଚିଠିରେ ଲେଖୁଥିଲା ।
Question 65.
ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କୁ କ’ଣ ସମର୍ପଣ କରି କେଉଁଠିକୁ ଗଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଚୋରଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କୁ ଚୈତ୍ରମଣି ସହିତ ରାଜସିଂହାସନ ସମର୍ପଣ କରି ମହାନଦୀ ତୀରରେ ସନ୍ୟାସୀ ଭାବରେ ଜୀବନ ବିତାଇବାକୁ ଚାଲିଗଲେ ।
(ଘ) ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳପ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର (୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ଯରେ) ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ପାଇଁ – ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ – ୨ ନମ୍ବର ।
Question 1.
କାଠଯୋଡ଼ି ତୀରରେ ଚୋରଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କ ସମରସଜ୍ଜାର ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଚୋରଗଙ୍ଗଦେବ ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟରୁ ସେନାବାହିନୀ ଧରି ଉତ୍କଳର ରାଜଧାନୀ ବିଡ଼ାନାସୀ ଦୁର୍ଗକୁ ଅବରୋଧ କରିବାପାଇଁ କାଠଯୋଡ଼ି ତୀରରେ ଶିବିର ବସାଇଛନ୍ତି । ଧଳା ତମ୍ବୁର ଶିବିରଗୁଡ଼ିକ କାଠଯୋଡ଼ିଠାରୁ ମହାନଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲମ୍ବିଯାଇଛି ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ ଧଳା ଚୂନପର୍ବତର ଭ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଯୁଦ୍ଧବାଦ୍ୟରେ ପୃଥିବୀ କମ୍ପି ଉଠୁଛି । କେଉଁଠି ଯୋଦ୍ଧାମାନେ ଲାଖ ବିନ୍ଧୁଛନ୍ତି ତ ଅନ୍ୟ କେଉଁଠି ପାଇକମାନେ ଖଣ୍ଡା ଲଢ଼େଇର ଅଭ୍ୟାସ କରୁଛନ୍ତି । ଅଶ୍ୱାରୋହୀଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ସୈନିକମାନଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି ହେଉଛନ୍ତି ।
Question 2.
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରେ ଉଷା ବର୍ଣ୍ଣନାର ଚିତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ କାବ୍ୟରେ ରାଧାନାଥ ଉଷାର ଚମତ୍କାର ବର୍ଣ୍ଣନା ଆଙ୍କିଛନ୍ତି । ରାଜା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ କାଠଯୋଡ଼ିରେ ସ୍ନାନ ସାରି, ମାତା ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ପାଦପଦ୍ମ ଧ୍ୟାନକରି ଘୋର ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କଲାବେଳକୁ ଉଷା ଧରା ପୃଷ୍ଠକୁ ଅବତରଣ କରୁଛି । ଉଷା ଆଗମନର ସମ୍ବାଦ କଜ୍ଜଳପତ୍ରୀ ତା’ର ପବିତ୍ର ନିଃସ୍ଵନ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣାଉଛି । ଧୀରେ ଧୀରେ ଚନ୍ଦ୍ର ଲିଭିଯାଉଛି, ପୂର୍ବ ଆକାଶ ରକ୍ତବର୍ଣ୍ଣ ଧାରଣ କରୁଛି । ଯେପରି ନୀଳ ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଶୁଭ୍ର ଗଙ୍ଗାଜଳ ପ୍ରବେଶ କରେ, ସେହିପରି ନୀଳ ଆକାଶ ବକ୍ଷରେ ଉଷାର ଶୁଭ୍ରାଲୋକର ପ୍ରକାଶ ଘଟିଛି ।
Question 3.
ଗଙ୍ଗାଦେବୀ ଚୋରଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କୁ କେଉଁ ଭକ୍ତ ପ୍ରଚାର କରିବାକୁ କହିଛନ୍ତି ଓ କାହିଁକି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଗଙ୍ଗାଦେବୀ ଚୋରଗଙ୍ଗଦେବ ବୈଷ୍ଣବ ଭକ୍ତି ପ୍ରଚାର କରିବାପାଇଁ କହିଛନ୍ତି । ଶାକ୍ତଧର୍ମ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିଷ୍ଠୁର ଓ ଶାକ୍ତଧର୍ମରେ ଯେଉଁ ପଞ୍ଚମକାର (ମଦ୍ୟ-ମାଂସ-ମତ୍ସ୍ୟ-ମୁଦ୍ରା-ମୈଥୁନ) ରହିଛି, ତାହାକୁ ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମରେ ନିନ୍ଦା କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ଗଙ୍ଗା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗକୁ ଶାକ୍ତଧର୍ମକୁ ଉଠାଇ ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମର ପ୍ରଚାର କରିବା ପାଇଁ କହିଛନ୍ତି ।
Question 4.
ଧର୍ମବୀରର ମହତ୍ତ୍ବ ସମ୍ପର୍କରେ କବି କ’ଣ କହିଛନ୍ତି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଯୁଦ୍ଧବୀରମାନେ ଧର୍ମବୀର ହୋଇପାରିବେ ନାହିଁ । ଯେପରି କୁଆପଥର କେବେହେଲେ ହୀରା ହୋଇପାରେନା । ଧର୍ମବୀର କେବଳ ଧର୍ମ ସଂସ୍ଥାପନ କରିପାରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧଭୂମି ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟର ହୃଦୟ । ଧର୍ମବଳ ପାଖରେ ଶତ୍ରୁ ମଧ୍ୟ ମିତ୍ର ପାଲଟି ଯାଏ । ତେଣୁ ସଂସାରରେ ସବୁବେଳେ ଧର୍ମବୀର ହିଁ ବଳୀୟାନ ।
Question 5.
ମହାନଦୀର ବର୍ଣ୍ଣନା କବି ଲେଖନୀରେ କିଭଳି ରୂପ ପାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
କବିଙ୍କ ଲେଖନୀରେ ମହାନଦୀ ଉତ୍କଳବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ଦେବୀ ପାଲଟିଯାଇଛି । ମହାନଦୀ ବିଷ୍ଣୁପଦୀ ଓ ସୁକାନ୍ତି ଋଷିଙ୍କର କନ୍ୟା । ଏହାର ତୀରରେ ବହୁ ତୀର୍ଥସ୍ଥଳୀ ରହିଛି । ଏହି ତୀର୍ଥସ୍ଥଳୀଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ମହିମାମଣ୍ଡିତା ମହାନଦୀ ପାଇଁ ଉତ୍କଳ ଶସ୍ୟଶ୍ୟାମଳା ହୋଇପାରିଛି ।
Question 6.
ପ୍ରଧାନପାଟର ଚିତ୍ର କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ପ୍ରଧାନପାଟ ହେଉଛି ଏକ ଜଳପ୍ରପାତ । ଏହା ସମ୍ବଲପୁରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ଜଳଧାର ଉଚ୍ଚ ପାହାଡ଼ କାନ୍ଥରୁ ଯେପରି ସ୍ଵଚ୍ଛ ହୋଇ ଝରୁଥାଏ, ତାହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୁନ୍ଦର ଦେଖାଯାଏ । ଏହାର ସ୍ବଚ୍ଛ ଜଳକଣା ହୀରାଠାରୁ ଉଜ୍ଜ୍ବଳତର । ଉକ୍ତ ପାହାଡ଼ କାନ୍ଥରୁ ଜଳଧାରା ପଡ଼ୁଥିବାବେଳେ ଯେଉଁ କ୍ଷୁଦ୍ରକ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳକଣା ସବୁ ଛିଟିକିପଡ଼େ, ସେଥିରେ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ପଡ଼ି ଅନବରତ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥାଏ । ଏହା ଅତି ମନୋମୁଗ୍ଧକର ଦେଖାଯାଏ ।
Question 7.
ସୁକାନ୍ତି-ତନୁଜାଙ୍କର ଚାରି ସଖୀଙ୍କର ପରିଚୟ ଦିଅ ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ସୁକାନ୍ତି ତନୁଜା କହିଲେ ମହାନଦୀକୁ ବୁଝାଏ । ଏହାର ଚାରି ସଖୀମାନେ ହେଲେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ, ବୈତରଣୀ, ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା, ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ ।
Question 8.
ବିଡ଼ାନାସୀଗଡ଼ରେ କିପରି ଉତ୍ସବ ପାଳିତ ହୋଇଥିଲା?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ବିଡ଼ାନାସୀ ଗଡ଼ର ଗଡ଼ବାସୀମାନେ ଚଣ୍ଡିକାଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ କାହାଳୀ, ତୂରୀ, ଭେରୀ ବଜାଇ ବନ୍ଦନା କରୁଛନ୍ତି । କେଉଁଠି ତୋରଣରେ ସଜାଯାଇଛି ତ ପୁଣି କେଉଁଠି ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ହୋଇ ଦୀପାବଳୀ ଜାଳି ପୁରୋହିତମାନେ ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ କରୁଛନ୍ତି । ନିଜେ ରାଜା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ମା’ ଚଣ୍ଡିକାଙ୍କ ପାଖରେ ଚାମର ଢାଳୁଛନ୍ତି ଓ ପଟମହିଷୀମାନେ ଅର୍ଘ୍ୟଥାଳି ଧରି ଭକ୍ତିଭାବରେ ବନ୍ଦାପନା କରୁଛନ୍ତି । ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଡ଼ବାସୀମାନେ ଉଲ୍ଲସିତ ହୋଇ ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରୁଛନ୍ତି ।
Question 9.
କାବ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ତମିସ୍ରା ରଜନୀର ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରେ କବି ଗଡ଼ ମଧ୍ଯରେ ତମିସ୍ରା ରଜନୀର ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ରାତ୍ରି ଏକ ଘଡ଼ି ଗତ ହୁଅନ୍ତେ ଘରେ ଘରେ ପ୍ରଦୀପ ଲିଭିଯିବାରୁ ସର୍ବତ୍ର ଗାଢ଼ ଅନ୍ଧାର ବା ତମସା ଆବୋରି ବସିଲା । ରାତି ଅଧ୍ଵ ଗାଢ଼ତର ହେବାରୁ ନିବିଡ଼ ଅନ୍ଧକାରରେ ରଜନୀ ଆବୃତ ହେଲା । ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ଵର ବଡ଼ ବଡ଼ ଗହଳ ବୃକ୍ଷରାଜି ଭିତରେ ତମିସ୍ର ଯେପରି ନିବିଡ଼ତର ହୋଇଥିଲା । ଅନ୍ଧାର ଗାଢ଼ତର ହୋଇ ବଢୁଥୁଲା, ଯେପରି ସେଥ୍ରେ ସୂଚୀ ବି ଗଳିବ ନାହିଁ । ନିବିଡ଼ ତମସାରେ ବସୁନ୍ଧରା ସାଇଁ ସାଇଁ ଡାକୁଥିଲା । ସତେ ଯେପରି ସେ ସମାଧୂ- ତତ୍ପରା ।
Question 10.
ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ କବି କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ସଂପର୍କରେ କବି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି – ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କ ଲଳିତ ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖୁଲେ ହୃଦୟ କରତି ହେଉଥିଲା । ଅଙ୍ଗରେ ବର୍ମ, ଶିରରେ ସ୍ଵର୍ଷ ଶିରଣାସ୍ତ୍ର, ଭୁବନରେ କୃପାଣ ଶୋଭାପାଉଥିଲା । ତାଙ୍କର ରୂପଶୋଭା କାର୍ତ୍ତିକେୟଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ନିନ୍ଦୁଥିଲା ।
Question 11.
ମନ୍ତ୍ରୀ ବାସୁଦେବ ରାଜା ସୁବର୍ଷକେଶରୀଙ୍କୁ କି ମନ୍ତ୍ରଣା ଦେଇଥିଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ମନ୍ତ୍ରୀ ବାସୁଦେବ ରଥ ହେଉଛନ୍ତି ସୁବର୍ଷକେଶରୀଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ । ସେ ରାଜାଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରଣା ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, ରାଜଜେମା ନନ୍ଦିକାଙ୍କୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ହାତରେ ଟେକିଦେଇ ତାଙ୍କୁ ଜାମାତା ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାପାଇଁ । ମାତ୍ର ରାଜା ଏଥିରେ ସମ୍ମତି ପ୍ରକାଶ କରିନାହାନ୍ତି, ନିଜର ଶତ୍ରୁକୁ କନ୍ୟାଦାନ କରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।
Question 12.
କିଏ ପ୍ରଭୁପଣକୁ ଭାଜନ ନୁହେଁ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ସବୁବେଳେ ନିଜ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତାକରେ, ମାତ୍ର ଅନ୍ୟମାନେ ଯାହା ଭୋଗ କରିବାର କରନ୍ତୁ, ସେ ବିଷୟରେ ତା’ର ଚିନ୍ତା ନଥାଏ । ଅପରର ମନର କଥା ବା ମନର ବେଦନାକୁ ଯିଏ ଜାଣିପାରେ ନାହିଁ; ସେ କେବେହେଲେ ପ୍ରଭୁପଣକୁ ଭାଜନ ନୁହେଁ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।
Question 13.
ପ୍ରେମର ଶକ୍ତି ସମ୍ପର୍କରେ କ’ଣ କୁହାଯାଇଛି?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ପ୍ରେମ ହେଉଛି ଏହି ମହୀରେ ସବୁଠାରୁ ବଳୀୟାନ । ଏହା ପ୍ରେମ ହିଁ ଅବଳାକୁ ବୀର କରିପାରେ । ପ୍ରେମ ଉଦ୍ଯୋଗ ଦିଏ ପୁଣି ସାହସ ମଧ୍ଯ ଦିଏ । ଅବଶ ଲୋକକୁ ଚଞ୍ଚଳ କରାଇପାରେ ପ୍ରେମ । ସଂସାରରେ ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ଭୀରୁ କହନ୍ତି, ପ୍ରେମର ପ୍ରଭାବରେ ସେମାନେ ବୀର ହୋଇପାରନ୍ତି । ତେଣୁ ପ୍ରେମ ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।
Question 14.
ନନ୍ଦିକାର ଅଭିସାରକାଳୀନ ଜହ୍ନରାତିର ଶୋଭା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକା ଅଭିସାରକାଳରେ ଆକାଶରେ ଚନ୍ଦ୍ର ଉପରକୁ ଉଠିଛି । ତା’ର ଧବଳ କିରଣରେ ସେ ଚାରିଦିଗକୁ ଧବଳିତ କରିଛି । ବିଭାବରୀ ଯେପରି ତା’ର କବରୀରେ ଧବଳ କୁସୁମଟିଏ ଖୋଷି ଦେଲା ଓ ଅନ୍ଧକାର ସ୍ବରାଜ୍ୟ ପରିତ୍ୟାଗ କଲା । ପର୍ବତକନ୍ଦରରେ ଅନ୍ଧକାର ଆଶ୍ରୟ ନେଇଛି । ଶିବଙ୍କ ଜଟାରୁ ଗଙ୍ଗା ବହିଗଲାପରି ଚନ୍ଦ୍ରରୁ ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନାର ପ୍ରବାହ ବହିଆସୁଛି । ପୃଥିବୀ ଶ୍ଵେତଦ୍ବୀପ ଭଳି ମନେହଉଛି । ଚନ୍ଦ୍ରକିରଣ କାଠଯୋଡ଼ି ଜଳରେ ପଡ଼ି କୌସ୍ତୁଭ ମଣିର ଶୋଭା ଧାରଣ କରୁଛି ଏବଂ ଚକୋର ଚକୋରୀ ଗଛର ଡାଳରେ ବସି ସଙ୍ଗୀତର ମଧୁର ମୂର୍ଚ୍ଚନା ତୋଳୁଛନ୍ତି ।
Question 15.
‘ବୀର ପକ୍ଷପାତୀ ସଦା ନାରୀକୁଳ’– ଏହାର ଭାବ ପ୍ରକାଶ କର ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
‘ବୀର ପକ୍ଷପାତୀ ସଦା ନାରୀକୁଳ’ ନନ୍ଦିକା ମୁଖରେ କବି ଏହି ଉକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଏହାର ଭାବାର୍ଥ ହେଉଛି, ଯେ ପ୍ରକୃତରେ ବୀର ନାରୀଜାତି ସର୍ବଦା ସେହି ବୀରର ପକ୍ଷ ନେଇଥାଏ; ଏବଂ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ପ୍ରକୃତ ପକ୍ଷେ ଜଣେ ବୀର ବୋଲି ନନ୍ଦିକା ନିଜ ପିତାଙ୍କ ଜୈତ୍ରମଣି ଆଣି ତାଙ୍କ ପାଦତଳେ ସମର୍ପଣ କରିଛି ।
Question 16.
ଦୈବୀଶକ୍ତି ଓ ନିୟତିର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ସମ୍ପର୍କରେ କବିଙ୍କର ସମର୍ଥନକୁ ପ୍ରକାଶ କର ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟରେ ଦୈବୀଶକ୍ତି ଓ ନିୟତିର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକୁ ଅତି ସହଜ ଓ ସରଳ ଭାବରେ କବି ସମର୍ଥନ କରିଛନ୍ତି । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଦେବୀ ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ବୈଷ୍ଣବ ଭକ୍ତ ପ୍ରଚାର ପାଇଁ ଉତ୍କଳ ଅଧିକାର କରିବା ପାଇଁ ଆସିଛନ୍ତି । ସେପଟେ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ଚଣ୍ଡିକାଦେବୀ ରକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ସବୁ ପରେ ବି ନିୟତି ନିୟମ ଅନ୍ୟ ପ୍ରକାର ହୋଇଛି, ଶେଷରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଉତ୍କଳାଧୀଶ ହୋଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ କବି ଲେଖୁଛନ୍ତି ‘‘ଶକ୍ତି ନାହିଁ ବସ କାହାରି ଜଗତ/ନିୟତିକୁ ନେବ ନିଜ ଇଚ୍ଛାମତେ ।’’
Question 17.
ତିରତା ନନ୍ଦିକାର ହତାଶା ଭାବର ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ପ୍ରେମପ୍ରଣଦ୍ମିନୀ ନନ୍ଦିକା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ପାଦତଳେ ଜୈତ୍ରମଣି ଥୋଇଦେଇ ପ୍ରତିବଦଳରେ ପ୍ରେମଭିକ୍ଷା କରିଛି । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଏଥରେ କ୍ରୋଧୂତ ହୋଇ ଭର୍ସନା କରିଛନ୍ତି । ସେଇ ଭର୍ଜନାରେ ନନ୍ଦିକା ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ିଛି । ଯେଉଁ ପୁରୁଷକୁ ଏତେ ଭଲ ପାଇ ସେ ପିତାଙ୍କ ଜୀବନ ତା’ ପାଦତଳେ ସମର୍ପି ଦେଇଥୁଲା ସେ ପୁରୁଷର ତିରସ୍କାରରେ ତା’ର ମୋହ ଭଙ୍ଗ ହୋଇଛି । ବିବେକର ଦଂଶନରେ ସେ ଜାଣିପାରିଛି କେଉଁଟା ଠିକ୍ ଆଉ କେଉଁଟା ଭୁଲ୍ । ଅନୁତାପ ରୂପକ ନିଆଁରେ ସେ ଦଗ୍ଧ ହୋଇ ଦୁଃଖ ପାଇଛି । ସମସ୍ତ ରୂପ ଲାବଣ୍ୟ ତା’ର ମଉଳି ପଡ଼ିଛି ।
Question 18.
ରାଜନନ୍ଦିନୀ ନନ୍ଦିକାର ପ୍ରାଣହୀନ ଶରୀରର ନିଷ୍ପ୍ରଭ କାନ୍ତିର ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ରାଜନନ୍ଦିନୀ ନନ୍ଦିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ରୂପବତୀ ଥିଲେ, ମାତ୍ର ଯେଉଁ ଶରୀର ଶୋଭାର ଉଦ୍ୟାନ ଥୁଲା, ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ତାହା ଶ୍ମଶାନରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । ଫୁଲଟି ନିଆଁରେ ପୋଡ଼ିଗଲେ ଯେପରି ଦେଖାଯାଏ, ସେପରି ନନ୍ଦିକାର ଶବ ଦେଖାଯାଉଛି । ଶିଖାଟି ଲିଭିଗଲା ପରେ ସଳିତା ଯେପରି ପଡ଼ିରହେ ସେହିଭଳି ନନ୍ଦିକାର ମୃତଦେହ ପଡ଼ିଅଛି । ସୁନ୍ଦର ଆଖ୍ ଦୁଇଟି ବୁଜି ହୋଇଯାଇଛି । ରାଜନନ୍ଦିନୀ ନନ୍ଦିକାର ପ୍ରାଣହୀନ ନିଷ୍ପ୍ରଭ ଶରୀରକୁ ଦେଖୁ ସମସ୍ତେ ବିକଳ ହୋଇ ପଡ଼ୁଥିଲେ ।
Question 19.
ରାଜନନ୍ଦିନୀ ନନ୍ଦିକା ଶିବିକାରେ ଥାଇ ପିତାଙ୍କୁ କ’ଣ ଲେଖୁଥିଲେ?
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ରାଜନନ୍ଦିନୀ ନନ୍ଦିକା ଶିବିକାରେ ଥାଇ ପିତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଶେଷ ପତ୍ରଟିଏ ଲେଖୁଥିଲେ । ସେଥିରେ ସେ ଲେଖୁଥିଲେ – ‘ମୁଁ ଯେଉଁ ପାପ କରିଛି ତା’ର ଭାରକୁ ନେଇ ମୁଁ ଯାଉଛି, ମତେ ଦୁଃସ୍ବପ୍ନ ଭାବି ଭୁଲିଯିବ । ଯାହାଙ୍କୁ ମୁଁ ପ୍ରାଣପତି ବୋଲି ଭାବିଥୁଲି, ତାଙ୍କୁ ପୁତ୍ରସମ ଦେଖୁ । ମୋର ମୃତଦେହକୁ ଏକ ବିଜନ ସ୍ଥାନରେ ସଂସ୍କାର କରି ମନ୍ଦିରଟିଏ ନିର୍ମାଣ କରିବ ।’
Question 20.
ନନ୍ଦିକାର ମୃତ୍ୟୁରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ କାରୁଣ୍ୟର ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
Answer:
କାବ୍ୟ – ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ
କବି – ରାଧାନାଥ ରାୟ
ନନ୍ଦିକାର ମୃତ୍ୟୁରେ ସମଗ୍ର ବିଡ଼ାନାସୀ ଶୋକରେ ପ୍ଲାବିତ ହୋଇଛି । ନନ୍ଦିକାଙ୍କର ସଖୀମାନେ ବିକଳ ହୋଇ କାନ୍ଦୁଛନ୍ତି । ରାଣୀମାନେ ଅନ୍ତପୁରରେ କାନ୍ଦୁଛନ୍ତି । ସବୁଠାରୁ ହୃଦୟ ବିଦାରକ ଦୁଃଖ ଭୋଗୁଛନ୍ତି ରାଜା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ, କାରଣ କନ୍ୟାର ମୃତ୍ୟୁରେ ସେ କାନ୍ଦିପାରୁ ନାହାନ୍ତି, ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖରେ ସେ ସ୍ଥାଣୁ ପାଲଟି ଯାଇଛନ୍ତି; ଏବଂ ଏହି ଶୋକର ଛାୟା ସମଗ୍ର ବିଡ଼ାନାସୀବାସୀଙ୍କୁ ମର୍ମାହତ କରିଛି ।
(ଚତ୍) ୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର (୧୫୦ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ) ।
Question 1.
ରାଧାନାଥଙ୍କର ସଫଳ କବିକର୍ମର ନିଦର୍ଶନ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରାଧାନାଥ ସାହିତ୍ୟ ରଚନା କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ସଂସ୍କୃତ ପ୍ରଭାବିତ ରୀତି ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲା । ସେହି ସମୟର ସାହିତ୍ୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦରବାରୀ ସାହିତ୍ୟ ଥିଲା । ଇଂରେଜମାନେ ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର କରିବାପରେ, ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଜୀବନରେ ବ୍ୟାପକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଘଟିଛି, ତା’ ସହିତ ଛାପାଖାନର ମଧ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ରାଧାନାଥ ସେହି ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଲେଖନୀଚାଳନା କରିଛନ୍ତି । ପାରମ୍ପରିକ ସାହିତ୍ୟକୁ ସେ ନୂଆକରି ତା’ର ରୂପ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଛନ୍ତି । ଆଳଙ୍କାରିକତାରୁ ସାହିତ୍ୟକୁ ଯଥାସମ୍ଭବ ଦୂରେଇ ରଖ୍ ସାଧାରଣ ମଣିଷ ଭାବରେ ସାହିତ୍ୟର ରୂପକୁ ସଜେଇଛନ୍ତି । ଯାହା ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅଶିକ୍ଷିତ ଲୋକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତେ ବୁଝିପାରିବେ । ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଉଷା’, ‘ପାର୍ବତୀ’, ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’, ‘ଉର୍ବଶୀ’, ‘ମହାଯାତ୍ରା’, ‘ଚିଲିକା’ ଆଦି କାବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ।
ଆଲୋଚିତ ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ହେଉଛି ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ବୈଚିତ୍ର । ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟଟି କବିଙ୍କର ତୃତୀୟ ସୃଷ୍ଟି । ଉକ୍ତ କାବ୍ୟଟି ୧୮୮୭ ମସିହାରେ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ପ୍ରେସ୍ରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି କାବ୍ୟଟିର ବର୍ଣନାଶୈଳୀ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର । ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କର ଅବତାରଣା ମଧ୍ୟ ସୁନ୍ଦର । ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନା ଜୀବନ୍ତ ଏବଂ ପ୍ରେମର ବର୍ଣ୍ଣନା ମହୀୟାନ । କାବ୍ୟଟିର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କ ସମରସଜ୍ଜାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ପରେ ପରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ କବି ଉତ୍କଳର ବିଭିନ୍ନ ଐତିହାସିକ ସ୍ଥାନ ଓ ତୀର୍ଥ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟର ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଓ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ଚରିତ୍ର ମାଦଳାପାଞ୍ଜିରୁ ଆଣିଛନ୍ତି ଓ ସେଥୁରେ ଓଭିଡ୍ଙ୍କ ‘ମେଟାମରଫୋସିସ୍’ କାହାଣୀର ନିମସ୍ ଓ ମିନ୍ସଙ୍କୁ ଆରୋପ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ପ୍ରାଚ୍ୟ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର ଏକ ସୁନ୍ଦର ସମନ୍ବୟ ହୋଇପାରିଛି । ନନ୍ଦିକା ଚରିତ୍ରଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ କାଳ୍ପନିକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତା’ର ଅବତାରଣା ଏପରି ଭାବରେ କରିଛନ୍ତି ଯେ, ତାହା ସତ୍ୟ କାହାଣୀ ପରି ପ୍ରତ୍ୟୟମାନ ହୋଇଛି ।
Question 2.
ରାଧାନାଥଙ୍କର ଏକ ବୈଚିତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ସୃଷ୍ଟି ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରାଧାନାଥ ସାହିତ୍ୟ ରଚନା କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ସଂସ୍କୃତ ପ୍ରଭାବିତ ରୀତି ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲା । ସେହି ସମୟର ସାହିତ୍ୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦରବାରୀ ସାହିତ୍ୟ ଥିଲା । ଇଂରେଜମାନେ ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର କରିବାପରେ, ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଜୀବନରେ ବ୍ୟାପକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଘଟିଛି, ତା’ ସହିତ ଛାପାଖାନର ମଧ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ରାଧାନାଥ ସେହି ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଲେଖନୀଚାଳନା କରିଛନ୍ତି । ପାରମ୍ପରିକ ସାହିତ୍ୟକୁ ସେ ନୂଆକରି ତା’ର ରୂପ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଛନ୍ତି । ଆଳଙ୍କାରିକତାରୁ ସାହିତ୍ୟକୁ ଯଥାସମ୍ଭବ ଦୂରେଇ ରଖ୍ ସାଧାରଣ ମଣିଷ ଭାବରେ ସାହିତ୍ୟର ରୂପକୁ ସଜେଇଛନ୍ତି । ଯାହା ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅଶିକ୍ଷିତ ଲୋକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତେ ବୁଝିପାରିବେ । ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଉଷା’, ‘ପାର୍ବତୀ’, ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’, ‘ଉର୍ବଶୀ’, ‘ମହାଯାତ୍ରା’, ‘ଚିଲିକା’ ଆଦି କାବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ।
ଆଲୋଚିତ ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ହେଉଛି ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ବୈଚିତ୍ର । ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟଟି କବିଙ୍କର ତୃତୀୟ ସୃଷ୍ଟି । ଉକ୍ତ କାବ୍ୟଟି ୧୮୮୭ ମସିହାରେ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ପ୍ରେସ୍ରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି କାବ୍ୟଟିର ବର୍ଣନାଶୈଳୀ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର । ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କର ଅବତାରଣା ମଧ୍ୟ ସୁନ୍ଦର । ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନା ଜୀବନ୍ତ ଏବଂ ପ୍ରେମର ବର୍ଣ୍ଣନା ମହୀୟାନ । କାବ୍ୟଟିର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କ ସମରସଜ୍ଜାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ପରେ ପରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ କବି ଉତ୍କଳର ବିଭିନ୍ନ ଐତିହାସିକ ସ୍ଥାନ ଓ ତୀର୍ଥ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟର ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଓ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ଚରିତ୍ର ମାଦଳାପାଞ୍ଜିରୁ ଆଣିଛନ୍ତି ଓ ସେଥୁରେ ଓଭିଡ୍ଙ୍କ ‘ମେଟାମରଫୋସିସ୍’ କାହାଣୀର ନିମସ୍ ଓ ମିନ୍ସଙ୍କୁ ଆରୋପ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ପ୍ରାଚ୍ୟ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର ଏକ ସୁନ୍ଦର ସମନ୍ବୟ ହୋଇପାରିଛି । ନନ୍ଦିକା ଚରିତ୍ରଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ କାଳ୍ପନିକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତା’ର ଅବତାରଣା ଏପରି ଭାବରେ କରିଛନ୍ତି ଯେ, ତାହା ସତ୍ୟ କାହାଣୀ ପରି ପ୍ରତ୍ୟୟମାନ ହୋଇଛି ।
Question 3.
ପ୍ରେମ ଅନ୍ଧ ଅଟେ – ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟରୁ ଏହି ଉକ୍ତିର ଯଥାର୍ଥତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଯୁଗପ୍ରବର୍ତ୍ତକ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ ୧୮୪୮ ମସିହାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଆକାଶରେ ନୂତନ ଆଲୋକ ଚମକାଇ ଥିଲା । କବି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଆଲୋଡ଼ନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ସେ ନୂଆଧାରା ଆଣିଥିଲେ । ରାଧାନାଥଙ୍କ ସ୍ରଷ୍ଟା ମାନସ ଥିଲା ନୂତନତାର ସନ୍ଧାନୀ । ସେ ଥିଲେ ବହୁ ଶାସ୍ତ୍ରବିତ୍ । ପ୍ରାଚ୍ୟ-ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ସମନ୍ବୟ ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟ ଥିଲା । ରାଧାନାଥଙ୍କର କାବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ରୋମାଣ୍ଟିକ୍ । ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’, ‘ଉଷା’, ‘ପାର୍ବତୀ’, ‘ଉର୍ବଶୀ’ ଇତ୍ୟାଦି କାବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରେମମୂଳକ କାବ୍ୟ । ମାତ୍ର ପ୍ରାୟତଃ ଏହି କାବ୍ୟରେ ନାୟକ -ନାୟିକାଙ୍କର ବିଚ୍ଛେଦ ଘଟିଛି । ତଥାପି ମଧ୍ୟ ପ୍ରେମ ପାଇଁ କାବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସ୍ମରଣୀୟ । ପ୍ରତ୍ୟେକ କାବ୍ୟରେ କବି ପ୍ରେମର ମହାନତାକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ପ୍ରେମ, କିଛି ଜାଣେ ନାହିଁ, କେବଳ ପ୍ରେମ ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟସବୁ ଫିକା ଲାଗେ ।
ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରେମର ସୁନ୍ଦର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ପ୍ରେମ ଅନ୍ଧ ଅଟେ– ପ୍ରେମିକା ନନ୍ଦିକା ନିଜର ପ୍ରିୟ ପୁରୁଷ ପାଇଁ କିପରି ପ୍ରେମରେ ଅନ୍ଧ ହୋଇଯାଇଛି; ତାହା ଆଲୋଚନାରୁ ବିଷୟବସ୍ତୁ । ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟର ନାୟକ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଉତ୍କଳରେ ବୈଷ୍ଣବ ଭକ୍ତି ପ୍ରଚାର କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଉତ୍କଳ ଅଧିକାର କରିବାପାଇଁ କାଠଯୋଡ଼ି ଆରପାରିରେ ଶିବିର ପକାଇ ଅଛନ୍ତି । ସେତେବେଳେ ଉତ୍କଳର ରାଜା ଥିଲେ ସୁବର୍ଷକେଶରୀ । ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କର ଅନିନ୍ଦ୍ୟସୁନ୍ଦରୀ କନ୍ୟାଟିଏ ଥୁଲା, ଯାହାର ନାମ ନନ୍ଦିକା । ରାଜା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଶତଚେଷ୍ଟା ପରେ ମଧ୍ୟ ଉତ୍କଳକୁ ରକ୍ଷାକରି ପାରିନାହାନ୍ତି, ତେଣୁ ଦେବୀ ଚଣ୍ଡିକାଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଇଛନ୍ତି । ଦେବୀ ତାଙ୍କୁ ‘ଜୈତ୍ରମଣି’ ରକ୍ଷାକବଚ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ସେହି ମଣି ସାହାଯ୍ୟରେ ଉତ୍କଳକୁ ରକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି ରାଜା । ମାତ୍ର ସୁନ୍ଦରୀ ନନ୍ଦିକା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ପ୍ରେମରେ ପାଗଳୀ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ଶେଷରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଉତ୍କଳର ବିଡ଼ାନାସି ଗଡ଼କୁ ଭେଦ କରିନପାରି ସ୍ଵରାଜ୍ୟକୁ ଫେରିଯିବାକୁ ବସିଛନ୍ତି ।
ଏହି ଖବରରେ ନନ୍ଦିକା ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ରାତି ଅଧରେ ପ୍ରାଣପ୍ରିୟ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ କଥା ଭାବି ଭାବି ଅଥୟ ହୋଇଛନ୍ତି । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ତା’ ପିତାଙ୍କ ଶତ୍ରୁ, ତେଣୁ ସେ ଚାହିଁ ମଧ୍ଯ ତାଙ୍କୁ ବିବାହ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ମନେ ମନେ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ପ୍ରେମକଥା ଭାବିଛନ୍ତି ନନ୍ଦିକା । ସେହି ମୂହୂର୍ତ୍ତରେ ସେ ସବୁକିଛି ଭୁଲିଯାଇ ନିଜ ପିତାଙ୍କ ଜୈତ୍ରମଣିକୁ ଚୋରାଇ ନେଇ ପ୍ରେମିକଙ୍କୁ ଦେଇ ତାଙ୍କୁ ଏକଚ୍ଛତ୍ରପତି କରାଇବା କଥା ଚିନ୍ତାକରିଛି ଏବଂ ଏହି ପ୍ରେମରେ ପଡ଼ି ସେ ନିଜ ପିତାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପାସୋରି ପକାଇଛି । ଶେଷରେ ସେ ତାହାହିଁ କରିଛି, ପିତାଙ୍କ ଜୈତ୍ରମଣିକୁ ହସ୍ତଗତ କରି ଯାଇ ପ୍ରେମିକ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଯାଇଛି । ନିଜ ପ୍ରେମ ପାଇଁ ସେ ନିଜର ବଂଶ ପରମ୍ପରା, ପିତା-ମାତା ଆଉ ନିଜକୁ ମଧ୍ଯ ପାସୋରି ପକାଇଛି । ପ୍ରକୃତରେ ପ୍ରେମ ଅନ୍ଧ ବୋଲି କବି ନନ୍ଦିକା ମାଧ୍ୟମରେ ସୁନ୍ଦର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ସେ ନନ୍ଦିକା ମୁଖରେ କହିଛନ୍ତି –
‘‘ମହାବଳୀ ପ୍ରେମ ଅଟଇ ମହୀର,
ପ୍ରେମ ସିନା କରେ ଅବଳାକୁ ବୀର,
ପ୍ରେମ ଦିଏ ବୁଦ୍ଧି ଉଦ୍ଯୋଗ ସାହସ,
ପ୍ରେମ କରିପାରେ ଅବଶକୁ ବଶ ।’’
ଶେଷରେ ନନ୍ଦିକା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚି, ଜୈତ୍ରମଣିକୁ ତାଙ୍କ ପାଦତଳେ ଥୋଇଦେଇ ପ୍ରେମଭିକ୍ଷା କରିଛି । ସେତେବେଳେ ସେ ନିଜର ଅସ୍ଥିତ୍ଵକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୁଲିଯାଇଛି । ତେଣୁ ପ୍ରେମ ଅନ୍ଧ ବୋଲି କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question 4.
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରୁ ପ୍ରଣୟ ସ୍ନିଗ୍ଧ ଭାବଚେତନାର ଚିତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନ କର ।
Answer:
ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଆଧୁନିକ ପର୍ବରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତିଭା ସେମାନଙ୍କ ଅନନ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରତିଦାନରେ ନିଜ ନାମକୁ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣାକ୍ଷରରେ ଅମର କରିଯାଇଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ ଅନ୍ୟତମ ଯୋଗ୍ଯ କାବ୍ୟଶିଳ୍ପୀ । ତାଙ୍କର କାବ୍ଯସଂପଦ ବହୁ ବୈଚିତ୍ରରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ଗ୍ରୀକ୍ ସାହିତ୍ୟରୁ କଥାବସ୍ତୁ ଗ୍ରହଣକରି ଉତ୍କଳୀୟ ପରିବେଶରେ ସେ କାବ୍ୟ କୋଣାର୍କ ତୋଳିଛନ୍ତି, ଯାହା ଯେମିତି କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସେମିତି ଦୀପ୍ତିମୟ । ପୂର୍ବ ପରମ୍ପରାକୁ ଭାଙ୍ଗି ନୂତନତାର ଆବାହନ କରିବାରେ ରାଧାନାଥ ଥିଲେ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ । ସାହିତ୍ୟକୁ ବିଳାସର ସାମଗ୍ରୀ ନଭାବି ଜୀବନର ପ୍ରତିଛବି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି କବି । ଫଳରେ ରାଧାନାଥଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ମାନବିକ ଆବେଦନ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଛି ।
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’ ପରି କାବ୍ୟରେ ଦୁଃଖାନ୍ତକ ପରିଣତି ପାଇଁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରେରଣା ଏବଂ ନିଜ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନର ହତାଶାଭାବ ହିଁ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ଦାୟୀ ହୋଇପାରେ । ତାଙ୍କ ଅନନ୍ୟ କାବ୍ୟକୃତି ମଧ୍ୟରୁ ‘ଚିଲିକା’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଦରବାର’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘ଯଯାତିକେଶରୀ’, ‘ଉଷା’, ‘ପାର୍ବତୀ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ନାୟକ ନାୟିକା ରାଜବଂଶଜ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରେମ ପ୍ରଣୟ ରୀତିଯୁଗୀୟ ଦେହର ମିଳନରେ ସୀମିତ ନୁହେଁ । ପ୍ରେମ ଏଠାରେ ଦେହାତୀତ । ଅଶ୍ରୁ ଓ ବିରହରେ ଏହା ମହିମାନ୍ଵିତ । ପ୍ରେମର ଛତ୍ରୀ ଉଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନନ୍ଦିକା ସଂକଳ୍ପବଧ । ସେଥିଲାଗି ସେ ସ୍ଥିର କରିଛନ୍ତି –
‘‘ ପ୍ରେମବଳେ ତାଙ୍କୁ କରି ଛତ୍ରପତି
ପ୍ରେମିକାକୁଳେ ମୁଁ ଟେକାଇବି ଛତି ।”
ପ୍ରେମର ବାନା ଉଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କୁ ଶିରରୁ ଜୈତ୍ରମଣି ନେଇ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ମାତ୍ର ସେଠାରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉପେକ୍ଷିତା ହୋଇ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ଶ୍ରେୟ ମଣିଛି ।
ଦେଶଦ୍ରୋହୀ, ରାଜଦ୍ରୋହୀ, ପିତୃଦ୍ରୋହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଅପରାଧବୋଧ ହେତୁ ନନ୍ଦିକା ମୃତ୍ୟୁର ପଥ ବାଛିବାକୁ ଶ୍ରେୟ ବୋଲି ବିଚାରିଛି । କବିଙ୍କର ଗଭୀର ବିଚାରବୋଧ ହିଁ ଏପରି ଏକ ପରିଣତିର କଳ୍ପନା କରିଛି । ଉତ୍କଳର ପବିତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ ନନ୍ଦିକା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ପ୍ରକୃତରେ ବିସ୍ମୟ ବୋଲି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ତଥାପି କବି ଏପରି ଏକ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟମୂଳକ କାବ୍ୟରେ ପ୍ରେମର ଚମତ୍କାର ବର୍ଣ୍ଣନା ତଥା ଗୁଣଗାନକୁ ଅନାଦାର କରିନାହାନ୍ତି, ଅଧୂକନ୍ତୁ ପ୍ରେମର ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ଓ ମହିମା ଗାନ କରିଛନ୍ତି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ମହାବଳୀ ପ୍ରେମ ଅଟଇ ମହୀର,
ପ୍ରେମ ସିନା କରେ ଅବଳାକୁ ବୀର
ପ୍ରେମ ଦିଏ ବୁଦ୍ଧି ଉଦ୍ଯୋଗ ସାହସ,
ପ୍ରେମ କରିପାରେ ଅବଶକୁ ବଶ ।”
ପ୍ରଣୟମୁଗ୍ଧା ଲଳନା ନନ୍ଦିକା ପ୍ରେମପାଇଁ ହୋଇଛି ଦୁଃସାହସୀ । ଅଥଚ ପ୍ରେମ ପ୍ରଣୟ ମିଳନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅପମାନ ବରଣ କରି ସେ ବିରହରେ ବେଦନା ଭୋଗିଛି । ପ୍ରଣୟଦଗ୍ଧ ଏକ ନାରୀ ମନର ବେଦନାକୁ କବି ରାଧାନାଥ ଅତି ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ପାଠକ ପାଖରେ ତୋଳି ଧରିଛନ୍ତି । ଧର୍ମ, ଯୁଦ୍ଧ ବୀରପଣରେ ପରିଣତି ନ ଆଣି କବି ନିଜ କଳ୍ପନା ଓ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ପ୍ରେମଯୁଦ୍ଧରେ ସମାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରେମ ପାଗଳିନୀ ନନ୍ଦିକାର ମନ ହୃଦୟ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଛି । ପ୍ରେମ ପାଇଁ ସେ ଯେଉଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଛି, ସେଥୁରୁ ଆଉ ପଛକୁ ଲେଉଟି ନିର୍ଲଜ ଜୀବନ ଜିଇଁବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିନାହିଁ; ବରଂ ମୃତ୍ୟୁରେ ତା’ର ଭାବନା ଲିପ୍ତ ହେବାକୁ ଛାଡ଼ିଦେଇଛି । ପ୍ରେମ ସ୍ମୃତି ହୋଇ ଝଟକିଛି, ଯାହାକୁ କେବେ ବି ଭୁଲିହେବ ନାହିଁ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ
“ସ୍ମୃତି ତ କଦାପି ନୁହେଁ ଫିଙ୍ଗିବାର,
ପାରିଲେ ଫିଙ୍ଗି ସେ ଲଭନ୍ତା ନିସ୍ତାର ।’’
ବାସ୍ତବିକ୍ କବିଙ୍କ ରୋମାଣ୍ଟିକ୍ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଓ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଦ୍ବିତୀୟ ।
Question 5.
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରୁ ରାଧାନାଥଙ୍କର ନୈସର୍ଗିକ ଚେତନାର ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଉନ୍ମେଷ ଲଗ୍ନରେ ଯେଉଁ ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କର କଳା-କାରିଗରୀ, ପ୍ରତିଭାର ଚମତ୍କାରୀ ତାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣୀୟ ଓ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର କରି ରଖୁଛି । ସେ ନିଶ୍ଚରେ ନବଚେତନାର ବାର୍ତ୍ତାବହ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ । ତାଙ୍କ କାବ୍ୟ କୁସୁମ ଲାଭ କରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ ଯେମିତି ହୋଇଛି ବର୍ଣ୍ଣମୟ ସେମିତି ହୋଇଛି ବୈଚିତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ।
ତାଙ୍କ କାବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘ଚିଲିକା’, ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’, ‘ମହାଯାତ୍ରା’, ‘ଦରବାର’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଯଯାତିକେଶରୀ’, ‘ପାର୍ବତୀ’, ‘ଉଷା’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଏକ ଚର୍ଚ୍ଚିତ କାବ୍ୟ । ଏହା ୧୮୮୭ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ।
ପ୍ରାଚ୍ୟ ପାଶ୍ଚତ୍ୟର ଅପୂର୍ବ ମିଳନରେ ରାଧାନାଥଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ଯେମିତି ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା ସେମିତି ହୋଇଥୁଲା ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ । ରାଧାନାଥ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟରୁ କଥାବସ୍ତୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତିର ଆକର୍ଷଣକୁ ସେ ଏଡ଼ାଇ ଦେଇ ଯାଇନାହାନ୍ତି । ରୀତି ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନାର ଧାରାରୁ ମୁକୁଳି ଯାଇ ଭିନ୍ନ ଓ ନବ ଭାବନାର ଉଦ୍ରେକ କରାଇଛନ୍ତି ରାଧାନାଥ ରାୟ । ରୀତି ସାହିତ୍ୟରେ ଋତୁ ବର୍ଣ୍ଣନା, ସରୋବର ବର୍ଣ୍ଣନା, ପ୍ରାତ-ସଞ୍ଜର ବର୍ଣ୍ଣନା ଆଦି ବାହ୍ୟ ପ୍ରକୃତିର ବର୍ଣ୍ଣନା ଥିଲା ସେଇ କାଳର କବିମାନଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାସ୍ଥଳୀ । ମାତ୍ର ରାଧାନାଥ ରାୟ ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ତାହା ମାନବିକ ଗୁଣରେ ବିଭୂଷିତ, ତାହା ଜଡ଼ ନୁହେଁ କି ନିର୍ବାକ୍ ନୁହେଁ । ବାହ୍ୟ ପ୍ରକୃତି ଓ ଅନ୍ତଃପ୍ରକୃତିର ସମନ୍ଵୟରେ କବିଙ୍କ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ’ କାବ୍ୟ ହୋଇଉଠିଛି ପ୍ରାଣବନ୍ତ । ତାଙ୍କ ପ୍ରକୃତି କେବଳ ଭୂଗୋଳର ନିର୍ଜୀବ ବିଷୟ ନୁହେଁ; ବରଂ ବର୍ଣ୍ଣନାର ରସବତା ପାଠକକୁ ଆଲୋଡି଼ତ ଓ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ।
ପ୍ରଥମ ସର୍ଗରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅପୂର୍ବଶ୍ରୀ ଧାରଣ କରିଛି । ସତ୍ତାହୀନ ଜଡ଼ ଜୀବନହୀନ ପ୍ରକୃତି ପ୍ରାଣ ପାଇ ସଚଳ ହୋଇଉଠିଛି ରାଧାନାଥଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ପରସ୍ପରେ ଭୁଜ ଛନ୍ଦିବାରେ ସଦା
ଚମ୍ପାକୃତ ଯହିଁ ବଳାରି ଶରଧା ।’’
X X X X X
‘‘ କୋଠରଙ୍ଗ ଯହିଁ ବଦନ ବିଜନେ
ଧଉଳି ଦେଖଇ ଦୟା – ଦରପଣେ ।
ରାହାଙ୍ଗ ରଚନ୍ତି ଯହିଁ କେଳି-କଳା
ଇଜଳ-ନିକୁଞ୍ଜେ କଜ୍ଵଳ-କୁନ୍ତଳା ।’’
ସେହିପରି ସପ୍ତକୋଷୀ ଗଣ୍ଡର ବର୍ଣ୍ଣନାରେ କବିଙ୍କ ଲେଖନୀ ସେହିପରି ଜୀବନ୍ତ ହୋଇଉଠିଛି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ସପ୍ତକ୍ରୋଶୀ ଗଣ୍ଡ ରାଜେ ଶୈଳ-କୁଞ୍ଜେ
ସୁଶୀତଳ ତୁଙ୍ଗ ଶୈଳଚ୍ଛାୟା ପୁଞ୍ଜେ
ନିର୍ଜନେ ଦିଅନ୍ତି ବନହୁମାବଳୀ
ଜଳ-ଦେବତାଙ୍କୁ ଯହିଁ ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ।
ତହିଁ ମହାନଦୀ – ପ୍ରବାହେ ନିଦାଘେ
ପ୍ରିୟା-ସଙ୍ଗେ ଖେଳୁଥିଲା ଅନୁରାଗେ ।’’
ଉତ୍କଳର ବିଭିନ୍ନ ନଦନଦୀ, ହ୍ରଦ, ପ୍ରପାତ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ମଧ୍ଯ କବି ଅପୂର୍ବ କଳାକୌଶଳର ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି । ଯାହା ଯେତିକି ବାସ୍ତବ ଚିତ୍ର ବହନ କରୁଛି ସେତିକି ପ୍ରକୃତିକୁ କବିଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ପାଠକ ପାଖରେ ତୋଳି ଧରିବାରେ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟ ସଫଳ ହେଉଛି । କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ବୈତରଣୀ ଉତ୍କଳର ଗଡ଼ଖାଇ ସଦୃଶ । ବଳାଙ୍ଗୀ ନଦୀ ଉତ୍କଳ ହେମସୀମାନ୍ତ ରୂପିଣୀ ଶୋଭାପାଉଛି । ପ୍ରଧାନପାଟର ବର୍ଣ୍ଣନାରେ କବି ରାଧାନାଥ ରାୟ ଲେଖୁଛନ୍ତି –
‘‘ ପ୍ରଧାନ-ପାଟର ପ୍ରପାତ ଭୀଷଣ
ନିର୍ଜନ ଗହଳେ ଗର୍ଜେ ଅନୁକ୍ଷଣ ।
X X X X
ଯହିଁ କେଳିଲୋଳ-ଜଳଦେବୀ – କେଳି
ଉପୁଯାଏ ଶତ ସଲିଳ-ହାବେଳି ।”
ଦ୍ଵିତୀୟ ସର୍ଗରେ ମଧ୍ୟ କବି ସେହିପରି ସନ୍ଧ୍ୟାର ଅପୂର୍ବ ଶୋଭା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଆକାଶ-ପୃଥିବୀ, ଜଳ-ସ୍ଥଳ, ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣାଭରଙ୍ଗ ଧାରଣ କରିଛି ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ । ଏହି ସନ୍ଧ୍ୟାର ବର୍ଣ୍ଣନା ଯେମିତି ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ସେମିତି ଭାବଗର୍ଭକ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ରବି ହେଲେ ଅସ୍ତମିତ,
ପଶ୍ଚିମାଶା ହେଲା କୁଙ୍କୁମେ ଛୁରିତ,
କେତେ ରୂପ ଧରୁଅଛି ଚକ୍ରବାଳ,
ଦେଖାଉଛି ନବ ନବ ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲ |
ରକ୍ତ, ପୀତ, ନୀଳେ ଚିତ୍ରକରି ନଭ
ଭିଆଇଛି ନନାବର୍ଷେ ବର୍ଣ୍ଣୋତ୍ସବ ।’
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ ବାସ୍ତବିକ୍ କବିଙ୍କ ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନାର ଏକ ନିଖୁଣ ପରିପାଟୀର ପରିଚୟ । ମାନବିକ ଆବେଦନ, ବାହ୍ୟ ଓ ଅନ୍ତଃ ପ୍ରକୃତିର ସମନ୍ଵୟ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟକୁ କରିଛି ବଳିଷ୍ଠ । ପ୍ରକୃତିର ଅପରୂପ ବର୍ଣ୍ଣନରେ ରାଧାନାଥ ଖୁବ୍ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ ।
Question 6.
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ବର୍ଣ୍ଣନା ବିଳାସର ପରିଚୟ ଦିଅ ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ ସ୍ବୟଂ ଏକ ବୈଚିତ୍ର କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବନାହିଁ । ପରମ୍ପରା ଓ ଗତାନୁଗତିକ ନିର୍ବାଚନରୁ ମୁକ୍ତହୋଇ ବୈଚିତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରକୃତିବର୍ଣ୍ଣନା ଓ ପ୍ରେମମୂଳକ କାବ୍ୟ ରଚନା କରି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଧାରାରେ ନବଚେତନାର ପ୍ରବାହ କରିଥିଲେ ସେ । ପ୍ରାଚ୍ୟ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟରୁ ଉପାଦାନ ସଂଗ୍ରହ କରି ଗଢ଼ିଲେ ତାଙ୍କର କାବ୍ୟକୋଣାର୍କ । ତେଣୁ ପ୍ରାଚ୍ୟର ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର ପ୍ରଭାବ ତାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟିକୁ କରିଛି ଅନନ୍ୟ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର କଥାବସ୍ତୁକୁ ଉତ୍କଳର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ସହ ମିଶାଇ ଅପୂର୍ବ କଳ୍ପନାଶକ୍ତିର ପ୍ରୟୋଗ ଓ କଳାକୌଶଳର ପ୍ରୟୋଗରେ ଖୁବ୍ ଚମତ୍କାର ସୃଷ୍ଟି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଭଣ୍ଡାରରେ ସାଇତି ରଖ୍ ଯାଇଛନ୍ତି । ସେହି ସୃଷ୍ଟିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ’ ଅନ୍ୟତମ ସାର୍ଥକ ସୃଷ୍ଟି ।
କଟକର ଉତ୍ତରରେ ମହାନଦୀର ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ ପଠା’ ନାମରେ ଏକ ପଠା ରହିଛି । ଅଂଶୁପା ହ୍ରଦ ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ ‘ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର’ ରାଜା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ନାମିତ ହୋଇଛି ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ ରହିଛି । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ରହିଛି ‘ବୁଡ଼ଙ୍ଗ ଦହ’ ନାମରେ ଏକ ହ୍ରଦ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଓ ଲୋକବିଶ୍ୱାସକୁ ନେଇ କବି ଗଢ଼ିଛନ୍ତି ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟ । ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ ପଠାର ଏପରି ନାମକରଣ ହେବାରେ ସେ କଳ୍ପନାକୁ ଅଧିକ ଆଶ୍ରୟ କରିଛନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ସେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର କଥାବସ୍ତୁକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ।
ଓଭିଡ୍ଙ୍କ ‘ମେଟାମରଫସିସ୍’ କାବ୍ୟମାଳାର ଅଷ୍ଟମ ଆଖ୍ୟାୟିକା “The King Minus and Scylla” ର ଅନୁକରଣରେ ରାଧାନାଥ ରାୟ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟର ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି । ରାଜା ମିନସ୍ଙ୍କୁ ସେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ, ରାଜା ନିସସ୍ଙ୍କୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ରୁଦ୍ଧ ବିଡ଼ାନାସୀକୁ ସେ ମିଗାରେ ଦୁର୍ଗ ଅବରୋଧ ସହ କଳନା କରିଛନ୍ତି । ନିସ୍ସଙ୍କ ରାଜକନ୍ୟା ସିଲା ପରି ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ ମଧ୍ୟ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ଏକମାତ୍ର କନ୍ୟା । ସିଲା ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣାଭ କେଶଗୁଚ୍ଛ (purple hair) ଅପହରଣ କରିବାକୁ ରାଧାନାଥ ତାହାକୁ ଜୈନ୍ଦ୍ରମଣି ଅପହରଣ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସିଲା ପରି ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ ମଧ୍ୟ ଉପେକ୍ଷିତା ହୋଇ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଛି । ସିଲା ସମୁଦ୍ରକୁ ଡେଇଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିଲାବେଳେ ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏକ ହୃଦୟ ବିଦାରକ ପତ୍ର ଲେଖୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ଫୁଟିଥିଲା ଯାହା ବାଲ୍ୟରୁ ବଉଳି
ରୂପ-ପୁଷ୍ପ ଗଲା ନିମିଷେ ମଉଳି ।
ମଉଳଇ ନବମାଳିକା ଯେମନ୍ତ,
ମୂଳ କାଟିଦେଲେ ବଲ୍ଲୀକ ଦୂରନ୍ତ।’’
ପିତାଙ୍କ ପାଖକୁ ପ୍ରେରିତ ପତ୍ରରେ କବିଙ୍କ ଭାଷା ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।
“ ତାତ ଜୀବଲୀଳା ସରୁଛି ମୋହର,
ଅନ୍ତଃମେ ବନ୍ଦିଲି ତୁମ୍ଭ ଶ୍ରୀପୟର ।
ଶିରେ ଘେନି ଯାଉଅଛି ପାପଭାଗ
ତହିଁ, ଯହିଁ ଚିର-ମୁକ୍ତ କୃପାଦ୍ଵାର।’’
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ସଫଳତା କବିଙ୍କର ବର୍ଣ୍ଣନା ବିଳାସର ଚାତୁର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ କଥାବସ୍ତୁ ଆହରଣ କଲେ ମଧ୍ୟ ତାକୁ ଉତ୍କଳୀୟ ପଟ୍ଟଭୂମିରେ ସ୍ଥାନିତ କରି ସେ ତାଙ୍କ କବିତ୍ଵର ସଫଳ ନିଦର୍ଶନ ଦେଇଛନ୍ତି । ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନା, କଥାବସ୍ତୁର ବର୍ଣ୍ଣନା, ସର୍ବୋପରି ସୁସଂଯୋଜନାରେ କବିବରଙ୍କ ଏହି ଅନନ୍ୟ କୃତିଟି ଯେତିକି ବର୍ଣ୍ଣନାଧର୍ମୀ ସେତିକି ଆବେଗଧର୍ମୀ । କବିଙ୍କ ଏହି କଳ୍ପନା ଭ୍ରାନ୍ତପୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ହୃଦ୍ବୋଧନ ହୁଏନା; ବରଂ କିମ୍ବଦନ୍ତୀର ଅଶ୍ରାରେ କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ବିଳାସରେ ଏହା ଅଭ୍ରାନ୍ତ ମନେହୁଏ । ବାସ୍ତବିକ କବିକଳ୍ପନା ଯୁକ୍ତିସଙ୍ଗତ ଓ ଅଭ୍ରାନ୍ତ ।
Question 7.
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ମନୋରମ ସାଂଧ୍ଯ ପ୍ରକୃତିର ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କର । କିମ୍ବା, ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରେ ରାଧାନାଥଙ୍କ ପ୍ରକୃତି ଚିତ୍ରଣର ଅଭିନବତା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଉନ୍ମେଷ ଲଗ୍ନରେ ଯେଉଁ ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କର କଳା-କାରିଗରୀ, ପ୍ରତିଭାର ଚମତ୍କାରୀ ତାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣୀୟ ଓ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର କରି ରଖୁଛି । ସେ ନିଶ୍ଚରେ ନବଚେତନାର ବାର୍ତ୍ତାବହ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ । ତାଙ୍କ କାବ୍ୟ କୁସୁମ ଲାଭ କରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ ଯେମିତି ହୋଇଛି ବର୍ଣ୍ଣମୟ ସେମିତି ହୋଇଛି ବୈଚିତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ।
ତାଙ୍କ କାବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘ଚିଲିକା’, ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’, ‘ମହାଯାତ୍ରା’, ‘ଦରବାର’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଯଯାତିକେଶରୀ’, ‘ପାର୍ବତୀ’, ‘ଉଷା’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଏକ ଚର୍ଚ୍ଚିତ କାବ୍ୟ । ଏହା ୧୮୮୭ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ।
ପ୍ରାଚ୍ୟ ପାଶ୍ଚତ୍ୟର ଅପୂର୍ବ ମିଳନରେ ରାଧାନାଥଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ଯେମିତି ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା ସେମିତି ହୋଇଥୁଲା ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ । ରାଧାନାଥ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟରୁ କଥାବସ୍ତୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତିର ଆକର୍ଷଣକୁ ସେ ଏଡ଼ାଇ ଦେଇ ଯାଇନାହାନ୍ତି । ରୀତି ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନାର ଧାରାରୁ ମୁକୁଳି ଯାଇ ଭିନ୍ନ ଓ ନବ ଭାବନାର ଉଦ୍ରେକ କରାଇଛନ୍ତି ରାଧାନାଥ ରାୟ । ରୀତି ସାହିତ୍ୟରେ ଋତୁ ବର୍ଣ୍ଣନା, ସରୋବର ବର୍ଣ୍ଣନା, ପ୍ରାତ-ସଞ୍ଜର ବର୍ଣ୍ଣନା ଆଦି ବାହ୍ୟ ପ୍ରକୃତିର ବର୍ଣ୍ଣନା ଥିଲା ସେଇ କାଳର କବିମାନଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାସ୍ଥଳୀ । ମାତ୍ର ରାଧାନାଥ ରାୟ ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ତାହା ମାନବିକ ଗୁଣରେ ବିଭୂଷିତ, ତାହା ଜଡ଼ ନୁହେଁ କି ନିର୍ବାକ୍ ନୁହେଁ । ବାହ୍ୟ ପ୍ରକୃତି ଓ ଅନ୍ତଃପ୍ରକୃତିର ସମନ୍ଵୟରେ କବିଙ୍କ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ’ କାବ୍ୟ ହୋଇଉଠିଛି ପ୍ରାଣବନ୍ତ । ତାଙ୍କ ପ୍ରକୃତି କେବଳ ଭୂଗୋଳର ନିର୍ଜୀବ ବିଷୟ ନୁହେଁ; ବରଂ ବର୍ଣ୍ଣନାର ରସବତା ପାଠକକୁ ଆଲୋଡି଼ତ ଓ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ।
ପ୍ରଥମ ସର୍ଗରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅପୂର୍ବଶ୍ରୀ ଧାରଣ କରିଛି । ସତ୍ତାହୀନ ଜଡ଼ ଜୀବନହୀନ ପ୍ରକୃତି ପ୍ରାଣ ପାଇ ସଚଳ ହୋଇଉଠିଛି ରାଧାନାଥଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ପରସ୍ପରେ ଭୁଜ ଛନ୍ଦିବାରେ ସଦା
ଚମ୍ପାକୃତ ଯହିଁ ବଳାରି ଶରଧା ।’’
X X X X X
‘‘ କୋଠରଙ୍ଗ ଯହିଁ ବଦନ ବିଜନେ
ଧଉଳି ଦେଖଇ ଦୟା – ଦରପଣେ ।
ରାହାଙ୍ଗ ରଚନ୍ତି ଯହିଁ କେଳି-କଳା
ଇଜଳ-ନିକୁଞ୍ଜେ କଜ୍ଵଳ-କୁନ୍ତଳା ।’’
ସେହିପରି ସପ୍ତକୋଷୀ ଗଣ୍ଡର ବର୍ଣ୍ଣନାରେ କବିଙ୍କ ଲେଖନୀ ସେହିପରି ଜୀବନ୍ତ ହୋଇଉଠିଛି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ସପ୍ତକ୍ରୋଶୀ ଗଣ୍ଡ ରାଜେ ଶୈଳ-କୁଞ୍ଜେ
ସୁଶୀତଳ ତୁଙ୍ଗ ଶୈଳଚ୍ଛାୟା ପୁଞ୍ଜେ
ନିର୍ଜନେ ଦିଅନ୍ତି ବନହୁମାବଳୀ
ଜଳ-ଦେବତାଙ୍କୁ ଯହିଁ ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ।
ତହିଁ ମହାନଦୀ – ପ୍ରବାହେ ନିଦାଘେ
ପ୍ରିୟା-ସଙ୍ଗେ ଖେଳୁଥିଲା ଅନୁରାଗେ ।’’
ଉତ୍କଳର ବିଭିନ୍ନ ନଦନଦୀ, ହ୍ରଦ, ପ୍ରପାତ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ମଧ୍ଯ କବି ଅପୂର୍ବ କଳାକୌଶଳର ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି । ଯାହା ଯେତିକି ବାସ୍ତବ ଚିତ୍ର ବହନ କରୁଛି ସେତିକି ପ୍ରକୃତିକୁ କବିଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ପାଠକ ପାଖରେ ତୋଳି ଧରିବାରେ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟ ସଫଳ ହେଉଛି । କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ବୈତରଣୀ ଉତ୍କଳର ଗଡ଼ଖାଇ ସଦୃଶ । ବଳାଙ୍ଗୀ ନଦୀ ଉତ୍କଳ ହେମସୀମାନ୍ତ ରୂପିଣୀ ଶୋଭାପାଉଛି । ପ୍ରଧାନପାଟର ବର୍ଣ୍ଣନାରେ କବି ରାଧାନାଥ ରାୟ ଲେଖୁଛନ୍ତି –
‘‘ ପ୍ରଧାନ-ପାଟର ପ୍ରପାତ ଭୀଷଣ
ନିର୍ଜନ ଗହଳେ ଗର୍ଜେ ଅନୁକ୍ଷଣ ।
X X X X
ଯହିଁ କେଳିଲୋଳ-ଜଳଦେବୀ – କେଳି
ଉପୁଯାଏ ଶତ ସଲିଳ-ହାବେଳି ।”
ଦ୍ଵିତୀୟ ସର୍ଗରେ ମଧ୍ୟ କବି ସେହିପରି ସନ୍ଧ୍ୟାର ଅପୂର୍ବ ଶୋଭା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଆକାଶ-ପୃଥିବୀ, ଜଳ-ସ୍ଥଳ, ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣାଭରଙ୍ଗ ଧାରଣ କରିଛି ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ । ଏହି ସନ୍ଧ୍ୟାର ବର୍ଣ୍ଣନା ଯେମିତି ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ସେମିତି ଭାବଗର୍ଭକ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ରବି ହେଲେ ଅସ୍ତମିତ,
ପଶ୍ଚିମାଶା ହେଲା କୁଙ୍କୁମେ ଛୁରିତ,
କେତେ ରୂପ ଧରୁଅଛି ଚକ୍ରବାଳ,
ଦେଖାଉଛି ନବ ନବ ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲ |
ରକ୍ତ, ପୀତ, ନୀଳେ ଚିତ୍ରକରି ନଭ
ଭିଆଇଛି ନନାବର୍ଷେ ବର୍ଣ୍ଣୋତ୍ସବ ।’
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ ବାସ୍ତବିକ୍ କବିଙ୍କ ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନାର ଏକ ନିଖୁଣ ପରିପାଟୀର ପରିଚୟ । ମାନବିକ ଆବେଦନ, ବାହ୍ୟ ଓ ଅନ୍ତଃ ପ୍ରକୃତିର ସମନ୍ଵୟ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟକୁ କରିଛି ବଳିଷ୍ଠ । ପ୍ରକୃତିର ଅପରୂପ ବର୍ଣ୍ଣନରେ ରାଧାନାଥ ଖୁବ୍ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ ।
Question 8.
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରୁ କବିଙ୍କର ଜାତୀୟତା ଭାବର ପରିଚୟ ଦିଅ ।
Answer:
କବି ରାଧାନାଥ ପରାଧୀନ ଓଡ଼ିଶାରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଜନ୍ମର ୪୫ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ୧୮୦୩ ମସିହାରେ ଇଂରେଜ ସରକାର ଓଡ଼ିଶା ଶାସନର ଅଧିକାରୀ ହୋଇସାରିଥିଲେ । ୧୮୧୭ ମସିହାରେ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଓଡ଼ିଶା ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହରାଇ ବସିଲା । ଓଡ଼ିଆଜାତି ଭୀରୁ କାପୁରୁଷ ଭାବରେ ଜୀବନଯାପନ କଲେ । ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଭାଙ୍ଗିପକାଇଲା । ଏହିପରି ଏକ ଘଡ଼ିସନ୍ଧି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ରାଧାନାଥ କଲମ ଚାଳନା କରିଛନ୍ତି । ଜଣେ ସଚେତନ କାବ୍ୟପୁରୁଷ ଭାବରେ ସେ ଓଡ଼ିଆ ଜାତିକୁ ଜାଗ୍ରତ କରିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । କାବ୍ୟରେ ଜାତୀୟତାର ସ୍ପର୍ଶ ଅଙ୍କନ କରିଛନ୍ତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ । କାବ୍ୟଟିରେ ଓଡ଼ିଶାର ଭୌଗୋଳିକ ସୀମାକୁ ସେ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଭାବରେ ।
ଆଲୋଚ୍ୟ ନନ୍ଦୀକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟରେ କବି ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ସେନାବାହିନୀରେ ସାରା ଓଡ଼ିଶାର ଛୋଟ ଛୋଟ ରାଜ୍ୟର ସେନାମାନଙ୍କୁ ସାମିଲ କରାଇଛନ୍ତି । ଆଳି, କନିକା, କୁଜଙ୍ଗ, ହରିଶପୁର, ସାଲେପୁର, କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା, ନିଆଳି, ଅସ୍ତରଙ୍ଗ, ଚଉଦ୍ଵାର, ଢେଙ୍କାନାଳ, ଦର୍ପଣୀ, ବାଣପୁର, ଖଲ୍ଲିକୋଟ, ମଞ୍ଜୁଷା, ତାଳଚେର ଆଦି ଅଞ୍ଚଳର ସେନାମାନଙ୍କର ବୀରତ୍ଵ ଗାନ କରିବା ସହିତ, ସେହି ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ମଧ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
ମହାନଦୀ ଉତ୍କଳକୁ ଧନ୍ୟ କରିଛି । ମହାନଦୀ ସମେତ ଆହୁରି ବ୍ରାହ୍ମଣୀ, ବୈତରଣୀ, ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା ଓ ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ ନଦୀର ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହା ସହିତ ନୀଳମାଧବ, ଭଟ୍ଟାରିକା, ଚର୍ଚ୍ଚିକା, ସିଂହନାଥ ଓ ଧବଳେଶ୍ଵର ଆଦି ଅଧିକାଂଶ ଧାର୍ମିକପୀଠ ମହାନଦୀ ତୀରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏଇ ନଦୀକୂଳର ତୀର୍ଥ ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ ଯେମିତି ପବିତ୍ର ସେମିତି ମଧ୍ଯ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
କବି କାବ୍ୟରେ ଯେଉଁ ଭୌଗୋଳିକ ସୀମାର ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି, ତା’ର ମୂଳ କାରଣ ହେଉଛି ଜାତୀୟତାବୋଧର ଉଦ୍ରେକ । ଏତେ ପ୍ରଜ୍ଞା, ଏତେ ପ୍ରୌଢ଼ ଓ ଏତେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ଭରପୂର ହୋଇଥିବା ଓଡ଼ିଶା କଦାପି କୌଣସି ଗୁଣରେ ଚୂନ ନୁହେଁ ।
କବିବରଙ୍କର ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟଟି ଏକ ସାର୍ଥକ ଓ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ କାବ୍ୟ ।
Question 9.
ଐତିହାସିକ ସତ୍ୟତା ନୁହେଁ, କଳାତ୍ମକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହିଁ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟର ମୂଳାଧାର – ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ରାଧାନାଥ ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରାତଃ ସ୍ମରଣୀୟ । ସାହିତ୍ୟକୁ ସେ ରୀତି କବିମାନଙ୍କ ପାରମ୍ପରିକ ରଚନାରୁ ମୁକ୍ତ କରି ନୂତନ ମାର୍ଗରେ ନେଇଯାଇଛନ୍ତି । ଉକ୍ତ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟଟି କବିଙ୍କର ତୃତୀୟ ସୃଷ୍ଟି । କାବ୍ୟଟି ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ରଚିତ, ମାତ୍ର ଏଥୁରେ ଐତିହାସିକ ସତ୍ୟତା ପ୍ରତିପାଦନ କରିବା କବିଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୁହେଁ । ଏହା ଏକ ନିଖୁଣ କଳାତ୍ମକ କାବ୍ୟ; ଯେଉଁଥିରେ କବିଙ୍କର ସୂକ୍ଷ୍ମ ଉପସ୍ଥାପନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ମାତ୍ର କବି ଏତେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଭାବରେ ଇତିହାସର ଚରିତ୍ର ସହିତ କାଳ୍ପନିକ ଚରିତ୍ରର ମିଶ୍ରଣ କରିଛନ୍ତି, ତାହା ସତ୍ୟ ଘଟଣା ପରି ପ୍ରତୀୟମାନ ହୋଇଥାଏ ।
ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟଟି ପାଇଁ ମୂଳକଥାବସ୍ତୁ ସେ ଆଣିଛନ୍ତି ଓଭିଡ଼ିଙ୍କ ‘ମେଟାମରଫୋସିସ୍’ କାହାଣୀରୁ ଓ କାବ୍ୟନାୟିକା ନନ୍ଦିକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଘଟଣା ପାଇଁ ସେ ବାଇରଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରିଛନ୍ତି । ଉକ୍ତ ଦୁଇ ବିଦେଶୀ କଥାବସ୍ତୁକୁ ଆଣି ସେ ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସର ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ସହ ମିଶେଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାଦଳାପାଞ୍ଜିର ବାସୁଦେବ କାହାଣୀ ଓ କଟକର ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ ପଠା, କାବ୍ୟଟିକୁ ଆହୁରି ସୁନ୍ଦର କରିପାରିଛି । ଚୋରଗଙ୍ଗ ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ଭିଭିଭୂମି ଉପରେ ସେ ମିନ୍ସ ଓ ନିମସ୍ଙ୍କ ଯଥାକ୍ରମେ ଆରୋପିତ କରିଛନ୍ତି ଓ ଗ୍ରୀକ୍ କାହାଣୀର ରାଜକୁମାରୀ ସିଲା ପରିବର୍ତ୍ତେ ସେ ନନ୍ଦିକାଙ୍କୁ ଆଣିଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ନନ୍ଦିକା ଚରିତ୍ରଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ କାଳ୍ପନିକ ।
ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ଗଙ୍ଗାଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ହେଉ କିମ୍ବା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କୁ ଚଣ୍ଡିକାଙ୍କର ଚୈତ୍ରମଣି ଦାନ, କୌଣସିଟିରେ ଆମେ ଇତିହାସର ସତ୍ୟତା ପାଇବା ନାହିଁ । ମାତ୍ର ଏହିସବୁ ପ୍ରସଙ୍ଗ କାବ୍ୟଟିକୁ ଭାବାତ୍ମକ କରିଛି ଓ ଦୈବୀଶକ୍ତିର ଅଲୌକିକତାକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଛି । ସେହିପରି ଭାବରେ ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କ ଜୈତ୍ରମଣିକୁ ହସ୍ତଗତ କରି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ଉତ୍କଳର ଏକଚ୍ଛତ୍ରପତି କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯାଇ ପହଞ୍ଚିଛି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ପାଖରେ । ସେ ଜୈତ୍ରମଣିକୁ ତାଙ୍କ ପାତତଳେ ଥୋଇଦେଇ ପ୍ରେମଭିକ୍ଷା କରିଛି । ସେତେବେଳେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ କେଶରୀ ବଂଶର କୀର୍ତ୍ତି ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ତାକୁ ଭତ୍ସନା କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ, ପିତୃଦ୍ରୋହୀ, ଦେଶଦ୍ରୋହୀ, ରାଜଦ୍ରୋହୀ ଏପରି ତିନୋଟି ପାପରେ ଭାଗିନୀ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଚୈତ୍ରମଣି ସହ ନନ୍ଦିକାକୁ ଶିବିକାରେ ବିଡ଼ାନାସୀ ପଠାଇ ଦେଉଛନ୍ତି । ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପତ୍ରଟିଏ ଲେଖ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରୁଛି ଏବଂ ପତ୍ରରେ ନନ୍ଦିକାର ଅନୁରୋଧ କ୍ରମେ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟ ସମର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି । କନ୍ୟାର ଅନ୍ତମ କ୍ରିୟାକରି ସେଠାରେ ମନ୍ଦିରଟିଏ ନିର୍ମାଣ କରୁଛନ୍ତି ଓ ଶେଷରେ ସନ୍ନ୍ୟାସ ଜୀବନ ବିତାଇଛନ୍ତି ।
ଏ ସମସ୍ତ ଘଟଣାରେ କୌଣସି ଐତିହାସିକ ସତ୍ୟନା ନାହିଁ । ମାତ୍ର ଏସବୁ ଘଟଣାକୁ କବି ଏପରି ଭାବରେ ଗୁନ୍ଥିଛନ୍ତି, ଯାହା ପାଠକ ମନରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ସୃଷ୍ଟିକରେ । ତେଣୁ ଏହି କାବ୍ୟ ଓ ଐତିହାସିକ ସତ୍ୟତା ନୁହେଁ ବରଂ କଳାତ୍ମକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହିଁ କାବ୍ୟର ମୂଳଧାରା ।
Question 10.
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରୁ କବିଙ୍କ ଭୌଗୋଳିକ ଦୃଷ୍ଟିର ପରିଚୟ ଦିଅ ।
Answer:
ରୀତି ସାହିତ୍ୟ ଛନ୍ଦ ଅଳଙ୍କାର ଶବ୍ଦ କାରିଗରୀପୂର୍ଣ୍ଣ ଧାରାରୁ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟକୁ ମୁକୁଳେଇ ନେଇ ନବଚେତନାର ମନ୍ତ୍ରରେ ଦୀକ୍ଷିତ କରିଥିବା ଜଣେ ଅନନ୍ୟ କାବ୍ୟ କଳାକାର ଥିଲେ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ । ରାଧାନାଥ ସ୍ବକୀୟ ପ୍ରତିଭାରେ ସ୍ୱୀୟ ପଦାଙ୍କ ଅଙ୍କନ କରି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଯୁଗପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ଆଦର୍ଶ ହୋଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ କାବ୍ୟକୁସୁମ ଲାଭକରି ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟମାଳା ଯେମିତି ହୋଇଛି ବର୍ଣ୍ଣମୟ ସେମିତି ହୋଇଛି ସୁରଭିଯୁକ୍ତ । ଏହି କାବ୍ୟକୁସୁମ ମଧ୍ୟରୁ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ ଅନ୍ୟତମ ସାର୍ଥକ କାବ୍ୟକର୍ମ ।
ଏହି ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟରୁ ତାଙ୍କର ଉତ୍କଳୀୟ ପ୍ରୀତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ, ଲୋକକଥାର ଆଧାରରେ ଲିଖ୍ତ ହେଲେହେଁ କବି ନିଜ ମାତୃଭୂମିର ଜୟଗାନ କରିବାକୁ କୌଣସି ସୁଯୋଗକୁ ହାତଛଡ଼ା କରିନାହାନ୍ତି । ଉତ୍କଳର ଚାରୁଚିତ୍ର, ନଦନଦୀ, ଗିରିକନ୍ଦର, ସାଗରହ୍ରଦ ସମସ୍ତେ କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ମହାନ୍ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି ।
ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟର ରାଜା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଅଧିକାର ଆଶାରେ ଏଠାରେ ରହି ବହୁଦିନ ଯୁଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ବାଧାଦେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କେବଳ ସୁବର୍ଷକେଶରୀ ନୁହଁନ୍ତି, ଉତ୍କଳର ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରୁ ମଧ୍ଯ ବୀର ସୈନ୍ୟମାନେ ଆସି ପ୍ରାଣପାତ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କବି ଉତ୍କଳର ବହୁ ଅଞ୍ଚଳର ନାମ, ସେହି ସ୍ଥାନର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ, ସେଠାକାର ଦେବଦେବୀଙ୍କ ପରିଚୟ ମଧ୍ୟ ଦେଇଛନ୍ତି । ଯାହା ତାଙ୍କର ଭୌଗୋଳିକ ଜ୍ଞାନର ଏକ ଅନୁପମ ନିଦର୍ଶନ । ହେନ୍ତାଳବନସ୍ଥ ଅଞ୍ଚଳ, କନିକା, କୁଜଙ୍ଗ, ମରିଚ-ହରିଶପୁର, ଅସ୍ତରଙ୍ଗ ଆଦିର ସୈନ୍ୟମାନେ ଯୁଦ୍ଧରେ ଯୋଗ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହି ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୈନ୍ୟମାନେ ମହାବୀର । କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ –
“ବରାହ-ପାଳିତ ବାଲିପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଳି
କ୍ଷତ୍ରବୃନ୍ଦ ଯା’ର ମହାବୀର୍ଯ୍ୟଶାଳୀ ।’’
କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା, ଅସୁରେଶ୍ୱର, ସାଲେପୁର, ଚଉଦ୍ଵାର, ଉତ୍ତରକୋଶଳା, ଛତିଆ, ମହାବିନାୟକ, ଅଳତୀ, ବିରଜାମଣ୍ଡଳ, ଭଦ୍ରକ, ସୋର, ନୀଳଗିରି, ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣଚୂଡ଼ ପୁନଙ୍ଗ, ପ୍ରାଚୀ ତୀରବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳ ନିଆଳି, ଧଉଳି, ପାରିକୁଦ, ଦାଣ୍ଡିମାଳ, ଖଣ୍ଡଗିରି, ଖଲ୍ଲିକୋଟ, ମଞ୍ଜୁଷା ଆଦିର ବୀରମାନେ ମାତୃଭୂମି ପାଇଁ ଯୁଦ୍ଧକରି ପ୍ରେତପୁର ଗମନ କରିଛନ୍ତି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ – “
“ଏହି ଦେଶ ଅନ୍ୟ ଦେଶବାସୀ ଶୂର
କାଠଯୋଡ଼ି-ତୀରେ ଗଲେ ପ୍ରେତପୁର ।’’
ଏସବୁ ଅଞ୍ଚଳ ବ୍ୟତୀତ ଗଡ଼ଜାତର କନ୍ଧ, ଶବରମାନେ ଯୁଦ୍ଧରୁ ବାଦ୍ ଯାଇନାହାନ୍ତି । ରାଧାନାଥ ସେଥିପାଇଁ ଲେଖୁଛନ୍ତି –
“ମାଲ୍ୟଗିରିବାସୀ ଦୁର୍ଘର୍ଷ ଜୁଆଙ୍ଗ
କେତେ ହେଲେ ରଣଭୂମେ ବିକଳାଙ୍ଗ ।’’
ହରିଦ୍ରା ଏବଂ ହରିତ ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ହେଉଥିବା କନ୍ଧମାଳ, ତାଳଚେର, କପିଳାସ ଖୋଲର ଶବର, ଢେଙ୍କାନାଳ, ସପ୍ତକ୍ରୋଶୀ ଆଦି ଅଞ୍ଚଳର ସୈନିକମାନେ ଏଠାରେ ବୀରତ୍ଵର ସହ ଯୁଦ୍ଧକରି ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାଧ୍ ଲଭିଛନ୍ତି । କବି ଏଠାରେ ଉଭୟ ପକ୍ଷର ସୈନିକମାନଙ୍କର କଥା ଉଲ୍ଲେଖ କରି ଗାଇଛନ୍ତି –
“ ତହିଁ ବେନିପକ୍ଷେ ଋଣଦେବୀଙ୍କର
ସ୍ଵଶିର-କମଳେ ପୁଜିଲେ ପୟର
ଜୀବନେ ହେଲେ ହେଁ ପରସ୍ପରେ ବାଦୀ
ମରଣେ ଲଭିଲେ ଏକତ୍ର ସମାଧ୍ ।’’
କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ଏହି ଉତ୍କଳଭୂମି ବୀରଭୂମି । ଏହାର ସୈନ୍ୟମାନେ ବୀର ସୈନିକ । ମାତୃଭୂମିର ସମ୍ମାନ ପାଇଁ ଜୀବନ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସେମାନେ ପଛାଇନାହାନ୍ତି । ତେବେ ଏହାର କଥାବସ୍ତୁ ବର୍ଣ୍ଣନା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ରାଧାନାଥ ଉତ୍କଳର ନଦନଦୀ, ବଣପାହାଡ଼ ଓ ଦେବଦେବୀଙ୍କର ମଧ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଉତ୍କଳର ମାଟି ପାଣି ପବନର ମହକ ମହକିତ ହୋଇଉଠେ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟରେ । ଉତ୍କଳର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର ସୁନ୍ଦର ବର୍ଣ୍ଣନା କବିଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ଜ୍ଵଳନ୍ତ ପ୍ରମାଣ ବହନ କରେ ।
ବାସ୍ତବିକ୍ କବିଙ୍କ ଭୌଗୋଳିକ ଦୃଷ୍ଟିର ଅସାଧାରଣତ ସର୍ବଜନବିଦିତ ।
Question 11.
କବି କଳ୍ପନାର ଏକ ଅଭ୍ରାନ୍ତ ନିଦର୍ଶନ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ ସ୍ବୟଂ ଏକ ବୈଚିତ୍ର କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବନାହିଁ । ପରମ୍ପରା ଓ ଗତାନୁଗତିକ ନିର୍ବାଚନରୁ ମୁକ୍ତହୋଇ ବୈଚିତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରକୃତିବର୍ଣ୍ଣନା ଓ ପ୍ରେମମୂଳକ କାବ୍ୟ ରଚନା କରି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଧାରାରେ ନବଚେତନାର ପ୍ରବାହ କରିଥିଲେ ସେ । ପ୍ରାଚ୍ୟ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟରୁ ଉପାଦାନ ସଂଗ୍ରହ କରି ଗଢ଼ିଲେ ତାଙ୍କର କାବ୍ୟକୋଣାର୍କ । ତେଣୁ ପ୍ରାଚ୍ୟର ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର ପ୍ରଭାବ ତାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟିକୁ କରିଛି ଅନନ୍ୟ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର କଥାବସ୍ତୁକୁ ଉତ୍କଳର କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ସହ ମିଶାଇ ଅପୂର୍ବ କଳ୍ପନାଶକ୍ତିର ପ୍ରୟୋଗ ଓ କଳାକୌଶଳର ପ୍ରୟୋଗରେ ଖୁବ୍ ଚମତ୍କାର ସୃଷ୍ଟି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଭଣ୍ଡାରରେ ସାଇତି ରଖ୍ ଯାଇଛନ୍ତି । ସେହି ସୃଷ୍ଟିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ’ ଅନ୍ୟତମ ସାର୍ଥକ ସୃଷ୍ଟି ।
କଟକର ଉତ୍ତରରେ ମହାନଦୀର ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ ପଠା’ ନାମରେ ଏକ ପଠା ରହିଛି । ଅଂଶୁପା ହ୍ରଦ ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ ‘ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର’ ରାଜା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ନାମିତ ହୋଇଛି ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ ରହିଛି । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ରହିଛି ‘ବୁଡ଼ଙ୍ଗ ଦହ’ ନାମରେ ଏକ ହ୍ରଦ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଓ ଲୋକବିଶ୍ୱାସକୁ ନେଇ କବି ଗଢ଼ିଛନ୍ତି ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟ । ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ ପଠାର ଏପରି ନାମକରଣ ହେବାରେ ସେ କଳ୍ପନାକୁ ଅଧିକ ଆଶ୍ରୟ କରିଛନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ସେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର କଥାବସ୍ତୁକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ।
ଓଭିଡ୍ଙ୍କ ‘ମେଟାମରଫସିସ୍’ କାବ୍ୟମାଳାର ଅଷ୍ଟମ ଆଖ୍ୟାୟିକା “The King Minus and Scylla” ର ଅନୁକରଣରେ ରାଧାନାଥ ରାୟ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟର ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି । ରାଜା ମିନସ୍ଙ୍କୁ ସେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ, ରାଜା ନିସସ୍ଙ୍କୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ରୁଦ୍ଧ ବିଡ଼ାନାସୀକୁ ସେ ମିଗାରେ ଦୁର୍ଗ ଅବରୋଧ ସହ କଳନା କରିଛନ୍ତି । ନିସ୍ସଙ୍କ ରାଜକନ୍ୟା ସିଲା ପରି ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ ମଧ୍ୟ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ଏକମାତ୍ର କନ୍ୟା । ସିଲା ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣାଭ କେଶଗୁଚ୍ଛ (purple hair) ଅପହରଣ କରିବାକୁ ରାଧାନାଥ ତାହାକୁ ଜୈନ୍ଦ୍ରମଣି ଅପହରଣ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସିଲା ପରି ନନ୍ଦିକେଶ୍ବରୀ ମଧ୍ୟ ଉପେକ୍ଷିତା ହୋଇ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଛି । ସିଲା ସମୁଦ୍ରକୁ ଡେଇଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିଲାବେଳେ ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏକ ହୃଦୟ ବିଦାରକ ପତ୍ର ଲେଖୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ଫୁଟିଥିଲା ଯାହା ବାଲ୍ୟରୁ ବଉଳି
ରୂପ-ପୁଷ୍ପ ଗଲା ନିମିଷେ ମଉଳି ।
ମଉଳଇ ନବମାଳିକା ଯେମନ୍ତ,
ମୂଳ କାଟିଦେଲେ ବଲ୍ଲୀକ ଦୂରନ୍ତ।’’
ପିତାଙ୍କ ପାଖକୁ ପ୍ରେରିତ ପତ୍ରରେ କବିଙ୍କ ଭାଷା ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।
“ ତାତ ଜୀବଲୀଳା ସରୁଛି ମୋହର,
ଅନ୍ତଃମେ ବନ୍ଦିଲି ତୁମ୍ଭ ଶ୍ରୀପୟର ।
ଶିରେ ଘେନି ଯାଉଅଛି ପାପଭାଗ
ତହିଁ, ଯହିଁ ଚିର-ମୁକ୍ତ କୃପାଦ୍ଵାର।’’
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ସଫଳତା କବିଙ୍କର ବର୍ଣ୍ଣନା ବିଳାସର ଚାତୁର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ କଥାବସ୍ତୁ ଆହରଣ କଲେ ମଧ୍ୟ ତାକୁ ଉତ୍କଳୀୟ ପଟ୍ଟଭୂମିରେ ସ୍ଥାନିତ କରି ସେ ତାଙ୍କ କବିତ୍ଵର ସଫଳ ନିଦର୍ଶନ ଦେଇଛନ୍ତି । ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନା, କଥାବସ୍ତୁର ବର୍ଣ୍ଣନା, ସର୍ବୋପରି ସୁସଂଯୋଜନାରେ କବିବରଙ୍କ ଏହି ଅନନ୍ୟ କୃତିଟି ଯେତିକି ବର୍ଣ୍ଣନାଧର୍ମୀ ସେତିକି ଆବେଗଧର୍ମୀ । କବିଙ୍କ ଏହି କଳ୍ପନା ଭ୍ରାନ୍ତପୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ହୃଦ୍ବୋଧନ ହୁଏନା; ବରଂ କିମ୍ବଦନ୍ତୀର ଅଶ୍ରାରେ କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ବିଳାସରେ ଏହା ଅଭ୍ରାନ୍ତ ମନେହୁଏ । ବାସ୍ତବିକ କବିକଳ୍ପନା ଯୁକ୍ତିସଙ୍ଗତ ଓ ଅଭ୍ରାନ୍ତ ।
Question 12.
ଏକ ରୋମାଣ୍ଟିକ୍ କାବ୍ୟ ଭାବରେ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀର ମୂଲ୍ୟାୟନ କର ।
Answer:
ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଆଧୁନିକ ପର୍ବରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତିଭା ସେମାନଙ୍କ ଅନନ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରତିଦାନରେ ନିଜ ନାମକୁ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣାକ୍ଷରରେ ଅମର କରିଯାଇଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ ଅନ୍ୟତମ ଯୋଗ୍ଯ କାବ୍ୟଶିଳ୍ପୀ । ତାଙ୍କର କାବ୍ଯସଂପଦ ବହୁ ବୈଚିତ୍ରରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ଗ୍ରୀକ୍ ସାହିତ୍ୟରୁ କଥାବସ୍ତୁ ଗ୍ରହଣକରି ଉତ୍କଳୀୟ ପରିବେଶରେ ସେ କାବ୍ୟ କୋଣାର୍କ ତୋଳିଛନ୍ତି, ଯାହା ଯେମିତି କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସେମିତି ଦୀପ୍ତିମୟ । ପୂର୍ବ ପରମ୍ପରାକୁ ଭାଙ୍ଗି ନୂତନତାର ଆବାହନ କରିବାରେ ରାଧାନାଥ ଥିଲେ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ । ସାହିତ୍ୟକୁ ବିଳାସର ସାମଗ୍ରୀ ନଭାବି ଜୀବନର ପ୍ରତିଛବି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି କବି । ଫଳରେ ରାଧାନାଥଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ମାନବିକ ଆବେଦନ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଛି ।
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’ ପରି କାବ୍ୟରେ ଦୁଃଖାନ୍ତକ ପରିଣତି ପାଇଁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରେରଣା ଏବଂ ନିଜ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନର ହତାଶାଭାବ ହିଁ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ଦାୟୀ ହୋଇପାରେ । ତାଙ୍କ ଅନନ୍ୟ କାବ୍ୟକୃତି ମଧ୍ୟରୁ ‘ଚିଲିକା’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଦରବାର’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘ଯଯାତିକେଶରୀ’, ‘ଉଷା’, ‘ପାର୍ବତୀ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ନାୟକ ନାୟିକା ରାଜବଂଶଜ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରେମ ପ୍ରଣୟ ରୀତିଯୁଗୀୟ ଦେହର ମିଳନରେ ସୀମିତ ନୁହେଁ । ପ୍ରେମ ଏଠାରେ ଦେହାତୀତ । ଅଶ୍ରୁ ଓ ବିରହରେ ଏହା ମହିମାନ୍ଵିତ । ପ୍ରେମର ଛତ୍ରୀ ଉଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନନ୍ଦିକା ସଂକଳ୍ପବଧ । ସେଥିଲାଗି ସେ ସ୍ଥିର କରିଛନ୍ତି –
‘‘ ପ୍ରେମବଳେ ତାଙ୍କୁ କରି ଛତ୍ରପତି
ପ୍ରେମିକାକୁଳେ ମୁଁ ଟେକାଇବି ଛତି ।”
ପ୍ରେମର ବାନା ଉଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କୁ ଶିରରୁ ଜୈତ୍ରମଣି ନେଇ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ମାତ୍ର ସେଠାରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉପେକ୍ଷିତା ହୋଇ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ଶ୍ରେୟ ମଣିଛି ।
ଦେଶଦ୍ରୋହୀ, ରାଜଦ୍ରୋହୀ, ପିତୃଦ୍ରୋହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଅପରାଧବୋଧ ହେତୁ ନନ୍ଦିକା ମୃତ୍ୟୁର ପଥ ବାଛିବାକୁ ଶ୍ରେୟ ବୋଲି ବିଚାରିଛି । କବିଙ୍କର ଗଭୀର ବିଚାରବୋଧ ହିଁ ଏପରି ଏକ ପରିଣତିର କଳ୍ପନା କରିଛି । ଉତ୍କଳର ପବିତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ ନନ୍ଦିକା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ପ୍ରକୃତରେ ବିସ୍ମୟ ବୋଲି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ତଥାପି କବି ଏପରି ଏକ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟମୂଳକ କାବ୍ୟରେ ପ୍ରେମର ଚମତ୍କାର ବର୍ଣ୍ଣନା ତଥା ଗୁଣଗାନକୁ ଅନାଦାର କରିନାହାନ୍ତି, ଅଧୂକନ୍ତୁ ପ୍ରେମର ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ଓ ମହିମା ଗାନ କରିଛନ୍ତି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ମହାବଳୀ ପ୍ରେମ ଅଟଇ ମହୀର,
ପ୍ରେମ ସିନା କରେ ଅବଳାକୁ ବୀର
ପ୍ରେମ ଦିଏ ବୁଦ୍ଧି ଉଦ୍ଯୋଗ ସାହସ,
ପ୍ରେମ କରିପାରେ ଅବଶକୁ ବଶ ।”
ପ୍ରଣୟମୁଗ୍ଧା ଲଳନା ନନ୍ଦିକା ପ୍ରେମପାଇଁ ହୋଇଛି ଦୁଃସାହସୀ । ଅଥଚ ପ୍ରେମ ପ୍ରଣୟ ମିଳନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅପମାନ ବରଣ କରି ସେ ବିରହରେ ବେଦନା ଭୋଗିଛି । ପ୍ରଣୟଦଗ୍ଧ ଏକ ନାରୀ ମନର ବେଦନାକୁ କବି ରାଧାନାଥ ଅତି ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ପାଠକ ପାଖରେ ତୋଳି ଧରିଛନ୍ତି । ଧର୍ମ, ଯୁଦ୍ଧ ବୀରପଣରେ ପରିଣତି ନ ଆଣି କବି ନିଜ କଳ୍ପନା ଓ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ପ୍ରେମଯୁଦ୍ଧରେ ସମାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରେମ ପାଗଳିନୀ ନନ୍ଦିକାର ମନ ହୃଦୟ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଛି । ପ୍ରେମ ପାଇଁ ସେ ଯେଉଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଛି, ସେଥୁରୁ ଆଉ ପଛକୁ ଲେଉଟି ନିର୍ଲଜ ଜୀବନ ଜିଇଁବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିନାହିଁ; ବରଂ ମୃତ୍ୟୁରେ ତା’ର ଭାବନା ଲିପ୍ତ ହେବାକୁ ଛାଡ଼ିଦେଇଛି । ପ୍ରେମ ସ୍ମୃତି ହୋଇ ଝଟକିଛି, ଯାହାକୁ କେବେ ବି ଭୁଲିହେବ ନାହିଁ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ
“ସ୍ମୃତି ତ କଦାପି ନୁହେଁ ଫିଙ୍ଗିବାର,
ପାରିଲେ ଫିଙ୍ଗି ସେ ଲଭନ୍ତା ନିସ୍ତାର ।’’
ବାସ୍ତବିକ୍ କବିଙ୍କ ରୋମାଣ୍ଟିକ୍ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଓ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଦ୍ବିତୀୟ ।
Question 13.
ରାଧାନାଥଙ୍କ ଏକ ବୈଚିତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ସୃଷ୍ଟି ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଆଧୁନିକ ପର୍ବରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତିଭା ସେମାନଙ୍କ ଅନନ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରତିଦାନରେ ନିଜ ନାମକୁ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣାକ୍ଷରରେ ଅମର କରିଯାଇଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ ଅନ୍ୟତମ ଯୋଗ୍ଯ କାବ୍ୟଶିଳ୍ପୀ । ତାଙ୍କର କାବ୍ଯସଂପଦ ବହୁ ବୈଚିତ୍ରରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ଗ୍ରୀକ୍ ସାହିତ୍ୟରୁ କଥାବସ୍ତୁ ଗ୍ରହଣକରି ଉତ୍କଳୀୟ ପରିବେଶରେ ସେ କାବ୍ୟ କୋଣାର୍କ ତୋଳିଛନ୍ତି, ଯାହା ଯେମିତି କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସେମିତି ଦୀପ୍ତିମୟ । ପୂର୍ବ ପରମ୍ପରାକୁ ଭାଙ୍ଗି ନୂତନତାର ଆବାହନ କରିବାରେ ରାଧାନାଥ ଥିଲେ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ । ସାହିତ୍ୟକୁ ବିଳାସର ସାମଗ୍ରୀ ନଭାବି ଜୀବନର ପ୍ରତିଛବି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି କବି । ଫଳରେ ରାଧାନାଥଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ମାନବିକ ଆବେଦନ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଛି ।
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’ ପରି କାବ୍ୟରେ ଦୁଃଖାନ୍ତକ ପରିଣତି ପାଇଁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରେରଣା ଏବଂ ନିଜ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନର ହତାଶାଭାବ ହିଁ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ଦାୟୀ ହୋଇପାରେ । ତାଙ୍କ ଅନନ୍ୟ କାବ୍ୟକୃତି ମଧ୍ୟରୁ ‘ଚିଲିକା’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଦରବାର’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘ଯଯାତିକେଶରୀ’, ‘ଉଷା’, ‘ପାର୍ବତୀ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ନାୟକ ନାୟିକା ରାଜବଂଶଜ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରେମ ପ୍ରଣୟ ରୀତିଯୁଗୀୟ ଦେହର ମିଳନରେ ସୀମିତ ନୁହେଁ । ପ୍ରେମ ଏଠାରେ ଦେହାତୀତ । ଅଶ୍ରୁ ଓ ବିରହରେ ଏହା ମହିମାନ୍ଵିତ । ପ୍ରେମର ଛତ୍ରୀ ଉଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନନ୍ଦିକା ସଂକଳ୍ପବଧ । ସେଥିଲାଗି ସେ ସ୍ଥିର କରିଛନ୍ତି –
‘‘ ପ୍ରେମବଳେ ତାଙ୍କୁ କରି ଛତ୍ରପତି
ପ୍ରେମିକାକୁଳେ ମୁଁ ଟେକାଇବି ଛତି ।”
ପ୍ରେମର ବାନା ଉଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କୁ ଶିରରୁ ଜୈତ୍ରମଣି ନେଇ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ମାତ୍ର ସେଠାରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉପେକ୍ଷିତା ହୋଇ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ଶ୍ରେୟ ମଣିଛି ।
ଦେଶଦ୍ରୋହୀ, ରାଜଦ୍ରୋହୀ, ପିତୃଦ୍ରୋହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଅପରାଧବୋଧ ହେତୁ ନନ୍ଦିକା ମୃତ୍ୟୁର ପଥ ବାଛିବାକୁ ଶ୍ରେୟ ବୋଲି ବିଚାରିଛି । କବିଙ୍କର ଗଭୀର ବିଚାରବୋଧ ହିଁ ଏପରି ଏକ ପରିଣତିର କଳ୍ପନା କରିଛି । ଉତ୍କଳର ପବିତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ ନନ୍ଦିକା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ପ୍ରକୃତରେ ବିସ୍ମୟ ବୋଲି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ତଥାପି କବି ଏପରି ଏକ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟମୂଳକ କାବ୍ୟରେ ପ୍ରେମର ଚମତ୍କାର ବର୍ଣ୍ଣନା ତଥା ଗୁଣଗାନକୁ ଅନାଦାର କରିନାହାନ୍ତି, ଅଧୂକନ୍ତୁ ପ୍ରେମର ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ଓ ମହିମା ଗାନ କରିଛନ୍ତି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ମହାବଳୀ ପ୍ରେମ ଅଟଇ ମହୀର,
ପ୍ରେମ ସିନା କରେ ଅବଳାକୁ ବୀର
ପ୍ରେମ ଦିଏ ବୁଦ୍ଧି ଉଦ୍ଯୋଗ ସାହସ,
ପ୍ରେମ କରିପାରେ ଅବଶକୁ ବଶ ।”
ପ୍ରଣୟମୁଗ୍ଧା ଲଳନା ନନ୍ଦିକା ପ୍ରେମପାଇଁ ହୋଇଛି ଦୁଃସାହସୀ । ଅଥଚ ପ୍ରେମ ପ୍ରଣୟ ମିଳନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅପମାନ ବରଣ କରି ସେ ବିରହରେ ବେଦନା ଭୋଗିଛି । ପ୍ରଣୟଦଗ୍ଧ ଏକ ନାରୀ ମନର ବେଦନାକୁ କବି ରାଧାନାଥ ଅତି ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ପାଠକ ପାଖରେ ତୋଳି ଧରିଛନ୍ତି । ଧର୍ମ, ଯୁଦ୍ଧ ବୀରପଣରେ ପରିଣତି ନ ଆଣି କବି ନିଜ କଳ୍ପନା ଓ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ପ୍ରେମଯୁଦ୍ଧରେ ସମାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରେମ ପାଗଳିନୀ ନନ୍ଦିକାର ମନ ହୃଦୟ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଛି । ପ୍ରେମ ପାଇଁ ସେ ଯେଉଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଛି, ସେଥୁରୁ ଆଉ ପଛକୁ ଲେଉଟି ନିର୍ଲଜ ଜୀବନ ଜିଇଁବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିନାହିଁ; ବରଂ ମୃତ୍ୟୁରେ ତା’ର ଭାବନା ଲିପ୍ତ ହେବାକୁ ଛାଡ଼ିଦେଇଛି । ପ୍ରେମ ସ୍ମୃତି ହୋଇ ଝଟକିଛି, ଯାହାକୁ କେବେ ବି ଭୁଲିହେବ ନାହିଁ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ
“ସ୍ମୃତି ତ କଦାପି ନୁହେଁ ଫିଙ୍ଗିବାର,
ପାରିଲେ ଫିଙ୍ଗି ସେ ଲଭନ୍ତା ନିସ୍ତାର ।’’
ବାସ୍ତବିକ୍ କବିଙ୍କ ରୋମାଣ୍ଟିକ୍ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଓ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଦ୍ବିତୀୟ ।
Question 14.
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରୁ ଉତ୍କଳର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର ପରିଚୟ ଦିଅ ।
Answer:
ରାଧାନାଥ ସାହିତ୍ୟ ରଚନା କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ସଂସ୍କୃତ ପ୍ରଭାବିତ ରୀତି ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଥିଲା । ସେହି ସମୟର ସାହିତ୍ୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦରବାରୀ ସାହିତ୍ୟ ଥିଲା । ଇଂରେଜମାନେ ଓଡ଼ିଶା ଅଧିକାର କରିବାପରେ, ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଜୀବନରେ ବ୍ୟାପକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଘଟିଛି, ତା’ ସହିତ ଛାପାଖାନର ମଧ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ରାଧାନାଥ ସେହି ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଲେଖନୀଚାଳନା କରିଛନ୍ତି । ପାରମ୍ପରିକ ସାହିତ୍ୟକୁ ସେ ନୂଆକରି ତା’ର ରୂପ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଛନ୍ତି । ଆଳଙ୍କାରିକତାରୁ ସାହିତ୍ୟକୁ ଯଥାସମ୍ଭବ ଦୂରେଇ ରଖ୍ ସାଧାରଣ ମଣିଷ ଭାବରେ ସାହିତ୍ୟର ରୂପକୁ ସଜେଇଛନ୍ତି । ଯାହା ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅଶିକ୍ଷିତ ଲୋକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତେ ବୁଝିପାରିବେ । ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଉଷା’, ‘ପାର୍ବତୀ’, ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’, ‘ଉର୍ବଶୀ’, ‘ମହାଯାତ୍ରା’, ‘ଚିଲିକା’ ଆଦି କାବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ।
ଆଲୋଚିତ ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ହେଉଛି ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ବୈଚିତ୍ର । ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟଟି କବିଙ୍କର ତୃତୀୟ ସୃଷ୍ଟି । ଉକ୍ତ କାବ୍ୟଟି ୧୮୮୭ ମସିହାରେ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ପ୍ରେସ୍ରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି କାବ୍ୟଟିର ବର୍ଣନାଶୈଳୀ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର । ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କର ଅବତାରଣା ମଧ୍ୟ ସୁନ୍ଦର । ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନା ଜୀବନ୍ତ ଏବଂ ପ୍ରେମର ବର୍ଣ୍ଣନା ମହୀୟାନ । କାବ୍ୟଟିର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବଙ୍କ ସମରସଜ୍ଜାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ପରେ ପରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ କବି ଉତ୍କଳର ବିଭିନ୍ନ ଐତିହାସିକ ସ୍ଥାନ ଓ ତୀର୍ଥ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟର ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଓ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ଚରିତ୍ର ମାଦଳାପାଞ୍ଜିରୁ ଆଣିଛନ୍ତି ଓ ସେଥୁରେ ଓଭିଡ୍ଙ୍କ ‘ମେଟାମରଫୋସିସ୍’ କାହାଣୀର ନିମସ୍ ଓ ମିନ୍ସଙ୍କୁ ଆରୋପ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ପ୍ରାଚ୍ୟ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର ଏକ ସୁନ୍ଦର ସମନ୍ବୟ ହୋଇପାରିଛି । ନନ୍ଦିକା ଚରିତ୍ରଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ କାଳ୍ପନିକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତା’ର ଅବତାରଣା ଏପରି ଭାବରେ କରିଛନ୍ତି ଯେ, ତାହା ସତ୍ୟ କାହାଣୀ ପରି ପ୍ରତ୍ୟୟମାନ ହୋଇଛି ।
Question 15.
ପ୍ରଣୟଦଗ୍ଧ ଏକ ନାରୀ ମନର ଅବିକଳ ଚିତ୍ର ରାଧାନାଥୀ ଲେଖନୀରେ କିପରି ପ୍ରତିଭାତ ହୋଇଛି, ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ ଅବଲମ୍ବନରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରୀତି ସାହିତ୍ୟ ଛନ୍ଦ ଅଳଙ୍କାର ଶବ୍ଦ କାରିଗରୀପୂର୍ଣ୍ଣ ଧାରାରୁ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟକୁ ମୁକୁଳେଇ ନେଇ ନବଚେତନାର ମନ୍ତ୍ରରେ ଦୀକ୍ଷିତ କରିଥିବା ଜଣେ ଅନନ୍ୟ କାବ୍ୟ କଳାକାର ଥିଲେ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ । ରାଧାନାଥ ସ୍ବକୀୟ ପ୍ରତିଭାରେ ସ୍ୱୀୟ ପଦାଙ୍କ ଅଙ୍କନ କରି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଯୁଗପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ଆଦର୍ଶ ହୋଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ କାବ୍ୟକୁସୁମ ଲାଭକରି ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟମାଳା ଯେମିତି ହୋଇଛି ବର୍ଣ୍ଣମୟ ସେମିତି ହୋଇଛି ସୁରଭିଯୁକ୍ତ । ଏହି କାବ୍ୟକୁସୁମ ମଧ୍ୟରୁ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ ଅନ୍ୟତମ ସାର୍ଥକ କାବ୍ୟକର୍ମ ।
ଏହି ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’ କାବ୍ୟରୁ ତାଙ୍କର ଉତ୍କଳୀୟ ପ୍ରୀତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । କିମ୍ବଦନ୍ତୀ, ଲୋକକଥାର ଆଧାରରେ ଲିଖ୍ତ ହେଲେହେଁ କବି ନିଜ ମାତୃଭୂମିର ଜୟଗାନ କରିବାକୁ କୌଣସି ସୁଯୋଗକୁ ହାତଛଡ଼ା କରିନାହାନ୍ତି । ଉତ୍କଳର ଚାରୁଚିତ୍ର, ନଦନଦୀ, ଗିରିକନ୍ଦର, ସାଗରହ୍ରଦ ସମସ୍ତେ କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ମହାନ୍ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି ।
ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟର ରାଜା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଅଧିକାର ଆଶାରେ ଏଠାରେ ରହି ବହୁଦିନ ଯୁଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ବାଧାଦେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କେବଳ ସୁବର୍ଷକେଶରୀ ନୁହଁନ୍ତି, ଉତ୍କଳର ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରୁ ମଧ୍ଯ ବୀର ସୈନ୍ୟମାନେ ଆସି ପ୍ରାଣପାତ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କବି ଉତ୍କଳର ବହୁ ଅଞ୍ଚଳର ନାମ, ସେହି ସ୍ଥାନର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ, ସେଠାକାର ଦେବଦେବୀଙ୍କ ପରିଚୟ ମଧ୍ୟ ଦେଇଛନ୍ତି । ଯାହା ତାଙ୍କର ଭୌଗୋଳିକ ଜ୍ଞାନର ଏକ ଅନୁପମ ନିଦର୍ଶନ । ହେନ୍ତାଳବନସ୍ଥ ଅଞ୍ଚଳ, କନିକା, କୁଜଙ୍ଗ, ମରିଚ-ହରିଶପୁର, ଅସ୍ତରଙ୍ଗ ଆଦିର ସୈନ୍ୟମାନେ ଯୁଦ୍ଧରେ ଯୋଗ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହି ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୈନ୍ୟମାନେ ମହାବୀର । କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ –
“ବରାହ-ପାଳିତ ବାଲିପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଳି
କ୍ଷତ୍ରବୃନ୍ଦ ଯା’ର ମହାବୀର୍ଯ୍ୟଶାଳୀ ।’’
କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା, ଅସୁରେଶ୍ୱର, ସାଲେପୁର, ଚଉଦ୍ଵାର, ଉତ୍ତରକୋଶଳା, ଛତିଆ, ମହାବିନାୟକ, ଅଳତୀ, ବିରଜାମଣ୍ଡଳ, ଭଦ୍ରକ, ସୋର, ନୀଳଗିରି, ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣଚୂଡ଼ ପୁନଙ୍ଗ, ପ୍ରାଚୀ ତୀରବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳ ନିଆଳି, ଧଉଳି, ପାରିକୁଦ, ଦାଣ୍ଡିମାଳ, ଖଣ୍ଡଗିରି, ଖଲ୍ଲିକୋଟ, ମଞ୍ଜୁଷା ଆଦିର ବୀରମାନେ ମାତୃଭୂମି ପାଇଁ ଯୁଦ୍ଧକରି ପ୍ରେତପୁର ଗମନ କରିଛନ୍ତି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ – “
“ଏହି ଦେଶ ଅନ୍ୟ ଦେଶବାସୀ ଶୂର
କାଠଯୋଡ଼ି-ତୀରେ ଗଲେ ପ୍ରେତପୁର ।’’
ଏସବୁ ଅଞ୍ଚଳ ବ୍ୟତୀତ ଗଡ଼ଜାତର କନ୍ଧ, ଶବରମାନେ ଯୁଦ୍ଧରୁ ବାଦ୍ ଯାଇନାହାନ୍ତି । ରାଧାନାଥ ସେଥିପାଇଁ ଲେଖୁଛନ୍ତି –
“ମାଲ୍ୟଗିରିବାସୀ ଦୁର୍ଘର୍ଷ ଜୁଆଙ୍ଗ
କେତେ ହେଲେ ରଣଭୂମେ ବିକଳାଙ୍ଗ ।’’
ହରିଦ୍ରା ଏବଂ ହରିତ ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ହେଉଥିବା କନ୍ଧମାଳ, ତାଳଚେର, କପିଳାସ ଖୋଲର ଶବର, ଢେଙ୍କାନାଳ, ସପ୍ତକ୍ରୋଶୀ ଆଦି ଅଞ୍ଚଳର ସୈନିକମାନେ ଏଠାରେ ବୀରତ୍ଵର ସହ ଯୁଦ୍ଧକରି ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାଧ୍ ଲଭିଛନ୍ତି । କବି ଏଠାରେ ଉଭୟ ପକ୍ଷର ସୈନିକମାନଙ୍କର କଥା ଉଲ୍ଲେଖ କରି ଗାଇଛନ୍ତି –
“ ତହିଁ ବେନିପକ୍ଷେ ଋଣଦେବୀଙ୍କର
ସ୍ଵଶିର-କମଳେ ପୁଜିଲେ ପୟର
ଜୀବନେ ହେଲେ ହେଁ ପରସ୍ପରେ ବାଦୀ
ମରଣେ ଲଭିଲେ ଏକତ୍ର ସମାଧ୍ ।’’
କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ଏହି ଉତ୍କଳଭୂମି ବୀରଭୂମି । ଏହାର ସୈନ୍ୟମାନେ ବୀର ସୈନିକ । ମାତୃଭୂମିର ସମ୍ମାନ ପାଇଁ ଜୀବନ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସେମାନେ ପଛାଇନାହାନ୍ତି । ତେବେ ଏହାର କଥାବସ୍ତୁ ବର୍ଣ୍ଣନା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ରାଧାନାଥ ଉତ୍କଳର ନଦନଦୀ, ବଣପାହାଡ଼ ଓ ଦେବଦେବୀଙ୍କର ମଧ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଉତ୍କଳର ମାଟି ପାଣି ପବନର ମହକ ମହକିତ ହୋଇଉଠେ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟରେ । ଉତ୍କଳର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର ସୁନ୍ଦର ବର୍ଣ୍ଣନା କବିଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ଜ୍ଵଳନ୍ତ ପ୍ରମାଣ ବହନ କରେ ।
ବାସ୍ତବିକ୍ କବିଙ୍କ ଭୌଗୋଳିକ ଦୃଷ୍ଟିର ଅସାଧାରଣତ ସର୍ବଜନବିଦିତ ।
Question 16.
ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କର ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ କର ।
Answer:
କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିରେ ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକଲେ ଦେଖିବା, ସେମାନେ ନିଜ ନିଜ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ । ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚରିତ୍ର ମଧ୍ୟ ବେଶ୍ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ବା ଚୋରଗଙ୍ଗଦେବ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟର ନାୟକ । ଏକାଧାରରେ ସେ ଜଣେ ବୀର, ବିବେକବାନ୍, ସୌମ୍ୟ, ମାତୃଭକ୍ତ ଓ ସହୃଦୟବାନ୍ ରାଜା । ତାଙ୍କର ଚରିତ୍ର ମଧ୍ୟରେ କବି ଏହାହିଁ ଚିତ୍ରିତ କରିଛନ୍ତି ।
ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଏକ ଐତିହାସିକ ନାମ; ହେଲେ ଉକ୍ତ କାବ୍ୟରେ ତାଙ୍କର ଐତିହାସିକ ଭାବମୂର୍ତ୍ତି ଖୋଜିଲେ ନିରାଶ ହେବାକୁ ପଡ଼େ । କାରଣ କବି ଏଥରେ ଓଭିଡ଼ଙ୍କ ମିନ୍ସ ଚରିତ୍ରର ମିଶ୍ରଣ କରିଛନ୍ତି ।
ମାତୃଭକ୍ତ ଭାବରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ଚରିତ୍ର ବେଶ୍ ଚର୍ଚ୍ଚିତ । ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଗଙ୍ଗାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ତେଣୁ ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଆଦେଶ ରକ୍ଷାକରି ସେ ଉତ୍କଳ ଅଧିକାର କରି, ସେଠାରେ ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମର ସ୍ଥାପନ କରିବାପାଇଁ ଆସିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଗଡ଼ଚଣ୍ଡୀଙ୍କ ଦୟାରେ ଜୈତ୍ରମଣି ସାହାଯ୍ୟରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ବିଡ଼ାନାସୀ ଗଡ଼କୁ ରକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି, ତେଣୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଶତଚେଷ୍ଟା ପରେ ମଧ୍ୟ ଗଡ଼ ଭେଦ କରି ନପାରି ସ୍ବରାଜ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି । ଫେରିବା ପୂର୍ବରୁ ଜଙ୍ଗଲ ମଧ୍ୟରେ ଦେବୀ ଗଙ୍ଗାକୁ ଦର୍ଶନ କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଦେବୀ ଗଙ୍ଗା ଆଉ ଗୋଟିଏ ରାତି ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି ଓ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ମଧ୍ଯ ତାହା ମାତୃଆଜ୍ଞା ବୋଲି ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି ଅପେକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି । ଏଠାରେ ତାଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ପରାକାଷ୍ଠା ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ଜଣେ ସୌମ୍ୟ ସୁନ୍ଦର ବୀର ଭାବରେ କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସେହି ସୁନ୍ଦର ରୂପରେ ନନ୍ଦିକା ଘାରି ହୋଇଛି । ନିଜର ମନୋପ୍ରାଣକୁ ସେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ପାଖରେ ବିକିଦେଇଛି । ତେଣୁ ତାଙ୍କର ସ୍ଵ-ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟାଗମନକୁ ସେ ସହିପାରି ନାହିଁ । ପ୍ରେମରେ ଅନ୍ଧୁଣୀ ହୋଇ ନିଜ ପିତାଙ୍କ ଜୈତ୍ରମଣିକୁ ଅପହରଣ କରି, ସେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ମାତ୍ର ଏଇଠି ହିଁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କର ଚରିତ୍ର ବିଶେଷ ଭାବରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି । ସେ ନନ୍ଦିକାକୁ କେବେ ଦେଖୁନଥିଲେ, ତାକୁ ଦେଖୁବାପରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ଏତେ ଅନିନ୍ଦ୍ୟ ସୁନ୍ଦରୀକୁ ଦେଖ୍ ମଧ୍ଯ ନିଜ ଚରିତ୍ରର କୌଣସି ସ୍ଖଳନ ଘଟିନାହିଁ । ବରଂ ନନ୍ଦିକାଙ୍କ ମୁଖରୁ ସବୁ ଶୁଣିସାରିବା ପରେ ସେ ଘୃଣା ଆଉ କ୍ରୋଧରେ ଭର୍ସନା କରିଛନ୍ତି । ଜଣେ ନିରପେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଭାବରେ ସେ ନନ୍ଦିକାର ଏତାଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନିନ୍ଦାକରି ତାଙ୍କ ପୂର୍ବପୁରୁଷ କେଶରୀ ବଂଶର କୀର୍ତ୍ତିକୁ ଦୋହରାଇଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ରାଜଦ୍ରୋହୀ, ପିତୃଦ୍ରୋହୀ ଓ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ ଏହି ତିନିପାପରେ ନନ୍ଦିକା ଭାଗିନୀ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ଶେଷରେ ସେ ନନ୍ଦିକାକୁ ଜଣେ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଶିବିକାରେ ବସାଇ ଚୈତ୍ରମଣି ସହିତ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ପାଖକୁ ଫେରାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେ ଚାହିଁଥିଲେ ଜୈତ୍ରମଣିଟିକୁ ରଖୁ ଉତ୍କଳକୁ କରାୟତ୍ତ କରିପାରିଥାନ୍ତେ; ମାତ୍ର ସେ ସେପରି କରିନାହାନ୍ତି । ଏଠାରେ ସେ ଜଣେ ବିବେକବାନ୍ ପୁରୁଷ ଭାବରେ ନିଜକୁ ପ୍ରମାଣିତ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ମହାନ୍ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱଙ୍କ ହାତରେ ସୁବର୍ଷକେଶରୀ ନିଜ ଝିଅ ନନ୍ଦିକାର ଅନୁରୋଧ କ୍ରମେ ଜୈତ୍ରମଣି ସହିତ ଉତ୍କଳର ସିଂହାସନ ଅର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ସେହି ଚୈତ୍ରମଣିକୁ ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରକୁ ପଠେଇ ଦେଇଛନ୍ତି ଓ ଉତ୍କଳର ସମସ୍ତ ରାଜାମାନେ ଆସି ତାଙ୍କର ବନ୍ଦନା କରିଛନ୍ତି ।
ଏହିଭଳି ଭାବରେ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କର ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛି ।
Question 17.
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟରୁ କବି ପ୍ରତିଭାର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଆଧୁନିକ ପର୍ବରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତିଭା ସେମାନଙ୍କ ଅନନ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରତିଦାନରେ ନିଜ ନାମକୁ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣାକ୍ଷରରେ ଅମର କରିଯାଇଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ ଅନ୍ୟତମ ଯୋଗ୍ଯ କାବ୍ୟଶିଳ୍ପୀ । ତାଙ୍କର କାବ୍ଯସଂପଦ ବହୁ ବୈଚିତ୍ରରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ଗ୍ରୀକ୍ ସାହିତ୍ୟରୁ କଥାବସ୍ତୁ ଗ୍ରହଣକରି ଉତ୍କଳୀୟ ପରିବେଶରେ ସେ କାବ୍ୟ କୋଣାର୍କ ତୋଳିଛନ୍ତି, ଯାହା ଯେମିତି କାରୁକାର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସେମିତି ଦୀପ୍ତିମୟ । ପୂର୍ବ ପରମ୍ପରାକୁ ଭାଙ୍ଗି ନୂତନତାର ଆବାହନ କରିବାରେ ରାଧାନାଥ ଥିଲେ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ । ସାହିତ୍ୟକୁ ବିଳାସର ସାମଗ୍ରୀ ନଭାବି ଜୀବନର ପ୍ରତିଛବି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି କବି । ଫଳରେ ରାଧାନାଥଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ମାନବିକ ଆବେଦନ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଛି ।
‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’ ପରି କାବ୍ୟରେ ଦୁଃଖାନ୍ତକ ପରିଣତି ପାଇଁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରେରଣା ଏବଂ ନିଜ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନର ହତାଶାଭାବ ହିଁ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ଦାୟୀ ହୋଇପାରେ । ତାଙ୍କ ଅନନ୍ୟ କାବ୍ୟକୃତି ମଧ୍ୟରୁ ‘ଚିଲିକା’, ‘କେଦାରଗୌରୀ’, ‘ଦରବାର’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା’, ‘ଯଯାତିକେଶରୀ’, ‘ଉଷା’, ‘ପାର୍ବତୀ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର ନାୟକ ନାୟିକା ରାଜବଂଶଜ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରେମ ପ୍ରଣୟ ରୀତିଯୁଗୀୟ ଦେହର ମିଳନରେ ସୀମିତ ନୁହେଁ । ପ୍ରେମ ଏଠାରେ ଦେହାତୀତ । ଅଶ୍ରୁ ଓ ବିରହରେ ଏହା ମହିମାନ୍ଵିତ । ପ୍ରେମର ଛତ୍ରୀ ଉଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନନ୍ଦିକା ସଂକଳ୍ପବଧ । ସେଥିଲାଗି ସେ ସ୍ଥିର କରିଛନ୍ତି –
‘‘ ପ୍ରେମବଳେ ତାଙ୍କୁ କରି ଛତ୍ରପତି
ପ୍ରେମିକାକୁଳେ ମୁଁ ଟେକାଇବି ଛତି ।”
ପ୍ରେମର ବାନା ଉଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କୁ ଶିରରୁ ଜୈତ୍ରମଣି ନେଇ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ମାତ୍ର ସେଠାରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉପେକ୍ଷିତା ହୋଇ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ଶ୍ରେୟ ମଣିଛି ।
ଦେଶଦ୍ରୋହୀ, ରାଜଦ୍ରୋହୀ, ପିତୃଦ୍ରୋହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଅପରାଧବୋଧ ହେତୁ ନନ୍ଦିକା ମୃତ୍ୟୁର ପଥ ବାଛିବାକୁ ଶ୍ରେୟ ବୋଲି ବିଚାରିଛି । କବିଙ୍କର ଗଭୀର ବିଚାରବୋଧ ହିଁ ଏପରି ଏକ ପରିଣତିର କଳ୍ପନା କରିଛି । ଉତ୍କଳର ପବିତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ ନନ୍ଦିକା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ପ୍ରକୃତରେ ବିସ୍ମୟ ବୋଲି ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ତଥାପି କବି ଏପରି ଏକ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟମୂଳକ କାବ୍ୟରେ ପ୍ରେମର ଚମତ୍କାର ବର୍ଣ୍ଣନା ତଥା ଗୁଣଗାନକୁ ଅନାଦାର କରିନାହାନ୍ତି, ଅଧୂକନ୍ତୁ ପ୍ରେମର ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ଓ ମହିମା ଗାନ କରିଛନ୍ତି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ ମହାବଳୀ ପ୍ରେମ ଅଟଇ ମହୀର,
ପ୍ରେମ ସିନା କରେ ଅବଳାକୁ ବୀର
ପ୍ରେମ ଦିଏ ବୁଦ୍ଧି ଉଦ୍ଯୋଗ ସାହସ,
ପ୍ରେମ କରିପାରେ ଅବଶକୁ ବଶ ।”
ପ୍ରଣୟମୁଗ୍ଧା ଲଳନା ନନ୍ଦିକା ପ୍ରେମପାଇଁ ହୋଇଛି ଦୁଃସାହସୀ । ଅଥଚ ପ୍ରେମ ପ୍ରଣୟ ମିଳନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅପମାନ ବରଣ କରି ସେ ବିରହରେ ବେଦନା ଭୋଗିଛି । ପ୍ରଣୟଦଗ୍ଧ ଏକ ନାରୀ ମନର ବେଦନାକୁ କବି ରାଧାନାଥ ଅତି ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ପାଠକ ପାଖରେ ତୋଳି ଧରିଛନ୍ତି । ଧର୍ମ, ଯୁଦ୍ଧ ବୀରପଣରେ ପରିଣତି ନ ଆଣି କବି ନିଜ କଳ୍ପନା ଓ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ପ୍ରେମଯୁଦ୍ଧରେ ସମାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରେମ ପାଗଳିନୀ ନନ୍ଦିକାର ମନ ହୃଦୟ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଛି । ପ୍ରେମ ପାଇଁ ସେ ଯେଉଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଛି, ସେଥୁରୁ ଆଉ ପଛକୁ ଲେଉଟି ନିର୍ଲଜ ଜୀବନ ଜିଇଁବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିନାହିଁ; ବରଂ ମୃତ୍ୟୁରେ ତା’ର ଭାବନା ଲିପ୍ତ ହେବାକୁ ଛାଡ଼ିଦେଇଛି । ପ୍ରେମ ସ୍ମୃତି ହୋଇ ଝଟକିଛି, ଯାହାକୁ କେବେ ବି ଭୁଲିହେବ ନାହିଁ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ
“ସ୍ମୃତି ତ କଦାପି ନୁହେଁ ଫିଙ୍ଗିବାର,
ପାରିଲେ ଫିଙ୍ଗି ସେ ଲଭନ୍ତା ନିସ୍ତାର ।’’
ବାସ୍ତବିକ୍ କବିଙ୍କ ରୋମାଣ୍ଟିକ୍ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଓ ପ୍ରେମପ୍ରଣୟର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଦ୍ବିତୀୟ ।
+2 1st Year Odia Optional Chapter 2 ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ Summary
କବି ପରିଚୟ :
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ କବିତାର ଯୁଗପ୍ରବର୍ତ୍ତକ କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ ୧୮୪୮ ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମାସ ୨୮ ତାରିଖରେ ବାଲେଶ୍ଵର ଜିଲ୍ଲାର କେଦାରପୁର ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପିତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ସୁନ୍ଦରନାରାୟଣ ରାୟ ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ତାରିଣୀ ଦାସୀ । ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କର ସାନଭାଟିଏ ମଧ୍ୟ ଥିଲା ଯାହାଙ୍କ ନାମ ଯଦୁନାଥ ରାୟ । କବିଙ୍କୁ ଯେତେବେଳେ ମାତ୍ର ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ, ସେହି ବୟସରେ ତାଙ୍କର ମାତୃବିୟୋଗ ଘଟିଲା । କିଛିଦିନ ପରେ ସାହି-ପଡ଼ିଶା ଓ ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବଙ୍କ ଅନୁରୋଧ କ୍ରମେ ସୁନ୍ଦରନାରାୟଣ ଯାଜପୁରର ରୂପ ଦାସୀଙ୍କୁ ଦ୍ଵିତୀୟ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ରୂପ ଦାସୀଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ସୀତାନାଥ, ହରନାଥ ନାମରେ ଦୁଇଟି ପୁଅ ଓ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମୟୀ ନାମରେ ଗୋଟିଏ ଝିଅ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ ।
ଶୁଣାଯାଏ କବିଙ୍କର ପୂର୍ବପୁରୁଷ ବଙ୍ଗଦେଶରୁ ଆସି ଓଡ଼ିଶାରେ ବାସ କରୁଥିଲେ । ତାହାଙ୍କ କୌଳିକ ଉପାଧ୍ ଥିଲା ‘ଦେ’ । କୌଣସି ରାଜାଙ୍କଠାରୁ ‘ରାୟ’ ଉପାଧ୍ ପାଇ କୌଳିକ ଉପାଧିକୁ ତାଙ୍କର ପୂର୍ବପୁରୁଷ ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ ।
ଶିକ୍ଷା :
ରାଧାନାଥ ୬ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀରେ ବିଦ୍ୟାରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ପିଲାଟି ଦିନରୁ ସେ ମେଧାବୀ ଓ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ପାଠକୁ ଆଦୌ ମୁଖସ୍ଥ କରିବାକୁ ପଡ଼ୁନଥିଲା । କାରଣ ତାଙ୍କର ମନେରଖୁବା ଶକ୍ତି ପ୍ରଖର ଥିଲା । ରାଧାନାଥ ପିଲାଦିନରୁ ରୁଗ୍ଣ ଥିଲେ । କାଶ ଓ ଶ୍ଵାସରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ଥିଲେ, ଯାହା ତାଙ୍କ ପଢ଼ିବାରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହେଉଥିଲା । ତେଣୁ ସୁନ୍ଦରନାରାୟଣ ରାଧାନାଥଙ୍କୁ ବାଲେଶ୍ଵର ନେଇ ଆସିଲେ ଏବଂ ଚିକିତ୍ସା କଲେ । ଦେହ ଭଲ ହେଲା ମାତ୍ର ଶ୍ଵାସରୋଗଟି ସାରାଜୀବନ ରହିଗଲା । ରାଧାନାଥ ୧୦ ବର୍ଷ ବୟସରେ ବାଲେଶ୍ଵର ଜିଲ୍ଲାସ୍କୁଲରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ, ନିଜର ମେଧାବଳରେ ଶ୍ରେଣୀରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କଲେ । ୧୮୬୪ ମସିହାରେ କଲିକତା ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟର ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପରୀକ୍ଷାରେ ପାସ୍ କଲେ ଓ ପ୍ରେସିଡ଼େନ୍ସି କଲେଜରେ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ କଲିକତା ଗଲେ । ସେତେବେଳକୁ ତାଙ୍କର ବୟସ ୧୬ ବର୍ଷ ହୋଇଥିଲା । ଅର୍ଥର ଅଭାବ ଓ ଶାରୀରିକ ଅସୁସ୍ଥତା ହେତୁ ସେଠାରୁ ସେ ଫେରିଆସିଲେ । ଶେଷରେ ରାଧାନାଥ ଦାମୋଦର ଦାସ ନାମକ ଜଣେ ଯୁବକଙ୍କୁ ଭେଟିଲେ । ତାଙ୍କର ବାଲେଶ୍ଵରର ସୁନହଟପଡ଼ାରେ ଗୋଟିଏ ଉପାଦେୟ ପାଠାଗାର ଥିଲା । ସେଠାରେ ରାଧାନାଥ ପଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲେ ଏବଂ ଘରୋଇ ଛାତ୍ର ଭାବରେ ଏଫ.ଏ. ପାସ୍ କଲେ । ଏହାଛଡ଼ା ସେ ଉର୍ଦୁ, ପାର୍ଶୀ, ସଂସ୍କୃତ, ବଙ୍ଗଳା ଭାଷା ସହିତ ସଙ୍ଗୀତ ମଧ୍ଯ ଶିକ୍ଷା କରିଥିଲେ ।
ବୃତ୍ତି :
କଲିକତାରୁ ପାଠପଢ଼ା ଅଧାରୁ ଛାଡ଼ି ଆସିବା ପରେ ବାପାଙ୍କ ଉପଦେଶ ଅନୁସାରେ ଶିକ୍ଷକତା ବୃତ୍ତିକୁ ଆପଣେଇ ନେଲେ ରାଧାନାଥ । ୩୦ ଟଙ୍କା ବେତନରେ ବାଲେଶ୍ଵର ଜିଲ୍ଲାସ୍କୁଲରେ ତୃତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ଭାବରେ ଯୋଗଦେଲେ । ସେଠାରେ ପ୍ରାୟ ୫ ବର୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟ କଲାପରେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା ସ୍କୁଲକୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ଭାବରେ ବଦଳି ହେଲେ । ପୁରୀରେ ତୃତୀୟ ବର୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ସମୟରେ କଲେକ୍ଟରୀ ପରୀକ୍ଷା ସକାଶେ ଆଇନ ଅଧ୍ୟୟନ, ଜରିବ ପ୍ରଭୃତି ଶିକ୍ଷାରେ ପରିଶ୍ରମ କରିବାକୁ ପୁନଶ୍ଚ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହେଲେ । କିଛିଦିନ ପରେ ସୁସ୍ଥ ହେବାରୁ ବାଙ୍କୁଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାସ୍କୁଲରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଶିକ୍ଷକ ରୂପରେ ୬ ମାସ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ । ତା’ପରେ ଡେପୁଟି-ଇନ୍ସପେକ୍ଟର ପଦରେ ନିଯୁକ୍ତି ହୋଇ ବାଲେଶ୍ବର ଆସିଲେ । ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ଡେପୁଟି-ଇନ୍ସପେକ୍ଟର ରହିବା ପରେ ରାଧାନାଥ ଜଏଣ୍ଟ-ଇନ୍ସପେକ୍ଟର ପଦକୁ ଉନ୍ନୀତ ହେଲେ । ସେତେବେଳକୁ ତାଙ୍କର ପିତା ଆରପାରିକୁ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ । ପରିବାରର ଦାୟିତ୍ଵ ତାଙ୍କ ଉପରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନ୍ୟସ୍ତ ଥିଲା । ୧୮୯୨ ରେ ରାଧାନାଥ ଇନ୍ସପେକ୍ଟର ପଦକୁ ଉନ୍ନୀତ ହେଲେ । ୧୮୯୬ରେ ସେ ‘ରାୟବାହାଦୂର’ ଉପାଧ୍ଧରେ ଭୂଷିତ ହେଲେ । ୧୯୦୧ରେ ସେ ପ୍ରୋଭିନ୍ସିଆଲ ସର୍ଭିସ୍ (Provincial Service) ରେ ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କଲେ ଓ ୧୯୦୩ରେ ସରକାରୀ ଚାକିରିରୁ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଏହିଭଳି ଭାବରେ ତାଙ୍କର ବୃତ୍ତି ଜୀବନ କଟିଥିଲା ।
ରାଧାନାଥଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି :
କବିବର ରାଧାନାଥ ରାୟ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଚର୍ଚ୍ଚିତ କବିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ରାଧାନାଥ ଏକ ନୂତନ ମୋଡ଼ ବୁଲାଣି ଆଣିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ତାକୁ ଯୁଗପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । କେହି କେହି ଓଡ଼ିଆ ଆଧୁନିକ ସାହିତ୍ୟର ଜନକ ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରନ୍ତି ରାଧାନାଥଙ୍କୁ । ତାଙ୍କର ରଚନାବଳୀ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛି । କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ଜାତୀୟତାର ପୁନର୍ଜାଗରଣରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି ତାଙ୍କର ଚିରନ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି ।
ରାଧାନାଥ ଲେଖନୀ ଚାଳନା କଲାବେଳକୁ, ଓଡ଼ିଶାର ଅବସ୍ଥା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଏକ ସନ୍ଧିକ୍ଷଣ ଦେଇ ଗତି କରୁଥିଲା । ରାଜ-ଅତ୍ୟାଚାର, କୁଶାସନ, ବନ୍ୟା ଓ ମରୁଡ଼ି ଇତ୍ୟାଦି କାରଣଗୁଡ଼ିକ ବଳବତ୍ତର ଥିଲା । ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଦୁଃଖ ଆଣି ଦେଇଥଲା ନ’ଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ୧୮୬୬ରେ । ପରିଶେଷରେ କିଛି ବଙ୍ଗୀୟମାନଙ୍କ ‘ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବିଲୋପ ଚକ୍ରାନ୍ତ’ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କର ମେରୁଦଣ୍ଡକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଇଥିଲା । ତେଣୁ ଏହି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ଓ ଭାଷାର ଅବସ୍ଥା ଶୋଚନୀୟ ଥିଲା । ତେଣୁ ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ପ୍ରକୃତ ପରିଚୟକୁ ଫେରାଇ ଆଣିବାପାଇଁ ସାହିତ୍ୟ ମଧ୍ଯ ଥିଲା ଏକ ବିରାଟ ମାଧ୍ୟମ ଏବଂ ଯେଉଁ ଯୁଗପୁରୁଷଗଣ ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ପୁନରୁଭ୍ୟୁଦୟରେ ପ୍ରଧାନ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କଲେ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ରାଧାନାଥ ରାୟ ହେଲେ ଅନ୍ୟତମ ପଟ୍ଟପୁରୋଧା ।
ରାଧାନାଥ ସାହିତ୍ୟ ରଚନା କଲାବେଳକୁ, ସାହିତ୍ୟ ତାଳପତ୍ରରେ ଆବଦ୍ଧ ନଥିଲା । ସେତେବେଳକୁ ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରିକା ଛପା ହେଲାଣି । ସାହିତ୍ୟର ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ହେଲାଣି । ସେ ଥିଲେ ବହୁ ଶାସ୍ତ୍ରଦର୍ଶୀ । ବିଭିନ୍ନ ଭାଷା ତାଙ୍କୁ ଜଣାଥିଲା, ସଂସ୍କୃତଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଇଂରାଜୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁ ସାହିତ୍ୟ ସେ ପଢ଼ିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ କାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାବ୍ୟଯୁଗ ଓ ସଙ୍ଗୀତଯୁଗର ପ୍ରଭାବ ଥିଲା । ମାତ୍ର ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା, ସଭ୍ୟତା ଓ ସଂସ୍କୃତିର ସଂସର୍ଗ ଚିନ୍ତନ ପ୍ରଚଳିତ ସାହିତ୍ୟଧାରାକୁ ଏକ ନୂତନ ରୂପ ଦେଲା । ରାଧାନାଥ ସେହି ନୂତନ ଧାରାକୁ ନିଜ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରତିଫଳିତ କଲେ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ରାଧାନାଥଙ୍କୁ ‘ଯୁଗପ୍ରବର୍ତ୍ତକ’ କାବରେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ । ପ୍ରଧାନତଃ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଥିଲା ଦରବାରୀ ସାହିତ୍ୟ । ସେଥୁରୁ ସେ ସାହିତ୍ୟକୁ ମୁକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ଓ ନୂତନ ରୂପ ଦେଇଛନ୍ତି । ରାଧାନାଥ ଥିଲେ ବହୁପାଠୀ । ହୋମର, ସ୍କଟ, ୱାଡ଼ସ୍ୱାର୍ଥ, ବାଇରନ୍, କୀଟସ୍, ମିଲଟନ, ସେକ୍ସପିଅର, ଟେନିସନ୍, ଗ୍ରୀକ୍କବି ଓଭିଡ଼୍ ଆଦି ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ପଢ଼ିବା ସହିତ ପ୍ରାଚ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ ଜଗତର ବାଲ୍ମୀକି, ବ୍ୟାସ, ଭବଭୂତି, କାଳିଦାସ, ଶ୍ରୀହର୍ଷ, ମାଇକେଲ ମଧୁସୂଦନ, ପ୍ରେମଚନ୍ଦ, ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ଆଦି ସ୍ରଷ୍ଟାମାନଙ୍କର ସାହିତ୍ୟକୁ ସେ ଗଭୀର ଭାବରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିଲେ ।
ରାଧାନାଥଙ୍କ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଧାନ ବିଶେଷତ୍ଵ ହେଲା, ସେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟରୁ କଥାବସ୍ତୁ ଆହରଣ କରି ତାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରିବେଷଣ କରିଛନ୍ତି । ପୂର୍ବରୁ ଯେପରି କାବ୍ୟମାନଙ୍କରେ ମଙ୍ଗଳାଚରଣର ଅବତାରଣା କରାଯାଉଥିଲା ତାକୁ ସେ ଛାଡ଼ିଯାଇଛନ୍ତି । ସିଧାସଳଖ କଥାବସ୍ତୁର ଆରମ୍ଭ କରିବାପାଇଁ ଯତ୍ନଶୀଳ ହୋଇଛନ୍ତି । ଯେତେ ସମ୍ଭବ ସହଜ ଓ ସରଳ ଭାଷାରେ କାବ୍ୟ ଲେଖିବାରେ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ ଥିଲେ ରାଧାନାଥ । ନାରୀ ଚରିତ୍ରମାନେ ଅବଳା କିମ୍ବା ଦୁର୍ବଳା ନୁହଁନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ସେ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନର ଅଧିକାରୀଣୀ କରିଛନ୍ତି । ରାଧାନାଥଙ୍କ ସାହିତ୍ୟରେ ନାରୀ ଚରିତ୍ର ଏକ ନୂତନ ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି । ଏହାର ଉଦାହରଣରେ ଆମେ ‘ଉଷା’ଙ୍କୁ ବୀରାଙ୍ଗନା, ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ’କୁ ଅନ୍ଧାର ରାତିରେ ଏକା ଏକା ଯିବାର ସାହସ ଓ ପାର୍ବତୀର ପ୍ରତିବାଦ କରିବାର ଶକ୍ତିକୁ ଦେଖୁଥାଉ । ତାଙ୍କ କାବ୍ୟମାନଙ୍କରେ ପ୍ରକୃତିର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ଉପଭୋଗ କରିହୁଏ । ଉତ୍କଳର ପ୍ରକୃତିକୁ ସେ ସୁନ୍ଦରଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ମହେନ୍ଦ୍ରରୁ ମେଘାସନ ଯାଏ ସବୁ ପାହାଡ଼, ସବୁ ନଦୀ, ବଣ, ବିଭିନ୍ନ ମନ୍ଦିର ଓ ଅଧ୍ତ୍ରୀ ଦେବଦେବୀଙ୍କର ମହିମାକୁ ପ୍ରସଙ୍ଗ କ୍ରମେ ସୁନ୍ଦର ରୂପ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଉତ୍କଳର ଅତୀତ କୀର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକୁ ବର୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଅତୀତର ଗୌରବକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ନବ୍ୟ ଉତ୍କଳୀୟମାନଙ୍କ ମନରେ ଜାତୀୟତାବୋଧକୁ ସେ ଜାଗ୍ରତ କରିପାରିଥିଲେ ।
ଯଥା – ‘‘ଗୋଦାବରୀଠାରୁ ଗଙ୍ଗାଯାଏ ବ୍ୟାପୀ,
କୀର୍ତିମାଳା ଯା’ର ବିରାଜେ ଅଦ୍ୟାପି ।
ଏକାମ୍ରେ କୋଣାର୍କେ ଯା କୀର୍ତି ଭାସ୍ବର
ଯୋଗ୍ୟ ପୁତ୍ର ତୁମ୍ଭେ ସେହି ଉତ୍କଳର ।’’ – (ଦରବାର)
ରାଧାନାଥ ଯେମିତି ଥିଲେ ଭାବପ୍ରବଣ ଓ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାନୁରାଗୀ, ସେମିତି ଥିଲେ ଜଣେ ସ୍ବାଭିମାନୀ ନାଗରିକ ଓ ବୌଦ୍ଧିକ ବ୍ୟକ୍ତି । ସେ ସେହି ସମୟର ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ କ୍ଷୁବ୍ଧ ହେବା ସହିତ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କର ମୂର୍ଖତା, ସ୍ବାର୍ଥପରତା ଓ ତୋଷାମଦ ପ୍ରକୃତି ପାଇଁ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ନିଜର ‘ଦରବାର’ କାବ୍ୟରେ ସେ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କୁ ବିଦ୍ରୁପ କରିବା ସହିତ ସଚେତନ କରାଇଛନ୍ତି ।
ତାଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକଟି କୃତିର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ରହିଛି । ପୁନର୍ଜାଗରଣର ପ୍ରଧାନ ବିନ୍ଧାଣି ଓ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ସୁଯୋଗ୍ୟ ପଥପ୍ରଦର୍ଶକ ଭାବରେ ସେ ଚିରସ୍ମରଣୀୟ ।
ସୃଷ୍ଟି-ସମ୍ଭାର :
ରାଧାନାଥ ପ୍ରଥମେ ବଙ୍ଗଳା ଭାଷାରେ କବିତା ଲେଖୁଥିଲେ ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ‘କବିତାବଳୀ’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସଂକଳିତ । ଏହାପରେ ସେହି ସମୟର ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ଭୂଦେବ ମୁଖୋପାଧ୍ୟାୟଙ୍କ ପରାମର୍ଶରେ ଓଡ଼ିଆରେ କାବ୍ୟକବିତା ରଚନା କଲେ । ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ରାଧାନାଥ କବିତା ଲେଖୁଥିଲେ ।
ରାଧାନାଥଙ୍କ ରଚନାବଳୀଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଭାବରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ –
(୧) ବଙ୍ଗଳା ରଚନା :
- କବିତାବଳୀ (୧ମ – ୧୮୬୮)
- କବିତାବଳୀ (୨ୟ – ୧୮୭୨)
- ଲେଖାବଳୀ – ୧୮୭୯
(୨) ଅନୁବାଦ :
- ମେଘଦୂତ (ପୂର୍ବମେଘ, ଉତ୍ତରମେଘ) – ୧୮୭୩
- ତୁଳସୀ ସ୍ତବକ – ୧୮୯୪
- ଇତାଲୀୟ ଯୁବା (ଉପନ୍ୟାସ)
(୩) କାବ୍ୟ-କବିତା :
- ଓଡ଼ିଆ କବିତାବଳୀ – (୧ମ-୧୮୭୬)
- ଓଡ଼ିଆ କବିତାବଳୀ – (୨ୟ-୧୮୮୫)
- କେଦାରଗୌରୀ – ୧୮୮୬
- ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା – ୧୮୮୬
- ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ – ୧୮୮୭
- ଉଷା – ୧୮୮୮
- ପାର୍ବତୀ – ୧୮୯୦
- ଚିଲିକା (ଖଣ୍ଡକାବ୍ୟ) – ୧୮୯୧
- ମହାଯାତ୍ରା – ୧୮୯୨
- ଯଯାତିକେଶରୀ – (୧୮୯୪-୯୫)
- ଉର୍ବଶୀ – (୧୮୯୫)
- ଦରବାର – (୧୮୯୪-୯୭)
- ଦଶରଥ ବିୟୋଗ
- ସାବିତ୍ରୀ ଚରିତ୍ର
- ମହେନ୍ଦ୍ରଗିରି
(୪) ଗଦ୍ୟରଚନା :
- ବିବେକୀ
- ଅପରିପକ୍ବତା
- ବୋଝ ବୋହିବା
- ଇତାଲୀୟ ଯୁବ
- ‘ଉର୍ବଶୀ’ କାବ୍ୟର ଉପସଂହାର
- ଭ୍ରମଣକାରୀର ପତ୍ର
- ବାମଣ୍ଡା
- ଲହଡ଼ା ଏବଂ କେନ୍ଦୁଝର
- ସାର୍ ରାଜା ବାସୁଦେବ ସୁଢ଼ଳଦେବ
- ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟର ଉନ୍ନତି
- ପାର୍ବତୀ କାବ୍ୟର ଉପସଂହାର
- ସାର୍ ବାସୁଦେବ ସୁଢ଼ଳଦେବଙ୍କ ବିୟୋଗରେ ରାଧାନାଥଙ୍କ ଶୋକ ‘ଇତ୍ୟାଦି’
(୫) ସଂସ୍କୃତ ରଚନା :
- ଭାରତ ଗୀତିକା
- ଧବଳେଶ୍ଵର ସ୍ତୋତ୍ରମ୍
- ଶ୍ରୀ କାଳିକା ସ୍ତୁତି
(୬) ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକ :
- ବ୍ୟାକରଣ ପ୍ରବେଶ
- ବ୍ୟାକରଣ ପରିଚୟ
- ପଣକିଆ ବୋଧନୀ
(୭) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କେତେକ କୃତି :
- ବାଣହରଣ
- ଶ୍ମଶାନ ଦୃଶ୍ୟ
- ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନଙ୍କର ରକ୍ତନଦୀ ସନ୍ତରଣ
- ସତୀପ୍ରତି ସତୀଦ୍ରୋହୀ ପତିର ଉକ୍ତି
- ପ୍ରତାପରୁଦ୍ରଦେବ
- ଯୁଧ୍ର ପ୍ରତି ବ୍ୟାସ
- ସତ୍ୟବାଦୀ
- ପୁଲବାଣୀ
କାବ୍ୟର ସାରକଥା :
ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କର ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟଟି ୧୮୮୭ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ । ସୋମବଂଶୀ ରାଜତ୍ଵ ପରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଗଙ୍ଗବଂଶ ରାଜତ୍ଵର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କିପରି ହେଲା, ତାହା ଏହି କାବ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଉତ୍କଳ ଓ ଗଙ୍ଗ ବାହିନୀର ସମରସଜ୍ଜା ବର୍ଣ୍ଣନାରୁ ‘ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ’ କାବ୍ୟର କଥାବସ୍ତୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟର ଚୋଳଗଙ୍ଗ ଦେବ ସେନାବାହିନୀ ଧରି ଉତ୍କଳର ରାଜଧାନୀ କଟକ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଛନ୍ତି । କଟକର ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵସ୍ଥ କାଠଯୋଡ଼ି ନଦୀର ଅପରପାର୍ଶ୍ବରେ ସେ ଶିବିର ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । ସେତେବେଳେ ଉତ୍କଳର ନରପତି ଥିଲେ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ । ରାଜା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଦେବୀ ଗଙ୍ଗାଙ୍କଠାରୁ ବରପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ଶାକ୍ତଧର୍ମକୁ ବିଲୋପ କରି ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଉତ୍କଳ ଆକ୍ରମଣ କରିଛନ୍ତି । ଉତ୍କଳ ବାହିନୀ ମଧ୍ୟ ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କର ମୁକାବିଲା କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରୁ ସୈନ୍ୟମାନେ ଆସି ସମ୍ମୁଖ ଯୁଦ୍ଧରେ ଯୋଗ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ପରାକ୍ରମୀ ଗଙ୍ଗବାହିନୀ ନିକଟରେ ଉତ୍କଳ ଅଧ୍ଵରଙ୍କର ସେନାବାହିନୀ ଓ ସମସ୍ତ ଯୁଦ୍ଧକୌଶଳ ହାରମାନିଛି । ରାଜା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଉପାୟଶୂନ୍ୟ ହୋଇ ଗଡ଼ଚଣ୍ଡିଙ୍କ ନିକଟରେ ଅଧ୍ୟା ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ଦେବୀ ରାଜାଙ୍କୁ ଗଡ଼ଦ୍ଵାର ରୁଦ୍ଧ କରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଜୈତ୍ରମଣିଟିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ମଣି ଯେତେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଜାଙ୍କ ପାଖରେ ଥିବା ଶତ୍ରୁ କୌଣସି କ୍ଷତି କରିପାରିବ ନାହିଁ । ରାଜା ଏହି ମଣିକୁ ଧାରଣ କରି ଗଡ଼ ମଧ୍ଯରେ ନିରାପଦରେ ଅବସ୍ଥାନ କଲେ ।
ଶତ ଚେଷ୍ଟାପରେ ମଧ୍ୟ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଉତ୍କଳର ରାଜାଙ୍କୁ ହରାଇ ପାରିନାହାନ୍ତି କମ୍ବା ଗଡ଼କୁ ଭେଦକରି ପାରନାହାନ୍ତି । ତେଣୁ ସେ ଉତ୍କଳ ବିଜୟ ଆଶା ମନରୁ ତୁଟାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ସୈନ୍ୟଗଣ ସ୍ବଦେଶ ଫେରିଯିବା ପାଇଁ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ରାଜା ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଭାତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେହି ରାତ୍ରରେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ କାଠଯୋଡ଼ିର ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଜଙ୍ଗଲ ମଧ୍ୟରେ ଇଷ୍ଟଦେବୀ ଗଙ୍ଗାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଦର୍ଶନ କରିଛନ୍ତି । ଗଙ୍ଗା ମଧ୍ଯ ସକାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପେକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କୁ କହିଛନ୍ତି ।
ଏପଟେ ଶତ୍ରୁଶିବିରର ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ ଖବର ଗୁପ୍ତଚର ଆଣି ଗଡ଼ ମଧ୍ଯରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ପାଖରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଗଡ଼ବାସୀମାନେ ଆନନ୍ଦ ଉଲ୍ଲାସରେ ମାତିଯାଇଛନ୍ତି । ଗଡ଼ଚଣ୍ଡିଙ୍କ ମନ୍ଦିରରେ ମହାସମାରୋହରେ ପୂଜାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଛି । ସାରା ପୁରର ନରନାରୀମାନେ ନୃତ୍ୟଗୀତ ଓ ବାଦ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଆନନ୍ଦିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏତେ ଆନନ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନଗରରେ ଜଣେ ମାତ୍ର ଖୁସି ହୋଇପାରୁ ନାହାନ୍ତି, ସେହେଲେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ କେଶରୀଙ୍କ ଏକମାତ୍ର କନ୍ୟା ରାଜନନ୍ଦିନୀ ନନ୍ଦିକା । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କୁ ନନ୍ଦିକା ପ୍ରେମ କରୁଥିଲେ । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ନନ୍ଦିକାଙ୍କୁ ବିବାହ କରିବାପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀ ବାସୁଦେବ ରଥଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ପାଖକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ପଠାଇଥିଲେ । ହେଲେ, ସେ ନିଜ ଶତ୍ରୁକୁ କନ୍ୟାଦାନ କରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ମନା କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ନନ୍ଦିକା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ରୂପରେ ପାଗଳିନୀ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ । ରାଜନନ୍ଦିନୀ ଉତ୍ସବ ଶେଷରେ ଅନ୍ତଃପୁରକୁ ଫେରିଛନ୍ତି । ହେଲେ ତାଙ୍କ ମନରେ ପ୍ରାୟପ୍ରିୟ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କ ଭାବନା ଆହୁରି ଦୃଢ଼ୀଭୂତ ହୋଇଛି । ନଗରରେ ସମସ୍ତେ ଶୋଇଗଲା ପରେ ମଧ୍ୟ ସେ ଶୋଇ ପାରିନାହାନ୍ତି । ନିଜର ପିତାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ମନେମନେ ତିରସ୍କାର କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଆଖ୍ ସାମନାରେ ନାଚିଯାଇଛି ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କର ପ୍ରତିଛବି । କିପରି ସୁଭଦ୍ରା ନିଜ ବଂଶ ମର୍ଯ୍ୟାଦାକୁ ଭୁଲିଯାଇ ପ୍ରାଣପ୍ରିୟ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ ପ୍ରେମର ଜଗତକୁ । ପରିଶେଷରେ ସେ ନିଜକୁ ଆୟତ୍ତରେ ରଖ୍ଯାରି ନାହାନ୍ତି ।
ସେ ମଧ୍ୟ ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କ ପଦାଙ୍କ ଅନୁସରଣ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରେମର ଜଗତରେ ଏକ ନୂଆ ଆଦର୍ଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ନିସ୍ତବ୍ଧ ରାତ୍ରିରେ ସେ ନିଜ ପିତାଙ୍କର ଅମୋଘ ଅସ୍ତ୍ର ସେହି ଚୈତ୍ରମଣିକୁ ହସ୍ତଗତ କରି ପ୍ରାଣପ୍ରିୟ ପୁରୁଷ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ଶିବରରେ ପ୍ରବେଶ ହୋଇଛନ୍ତି । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଉଭାହୋଇଛନ୍ତି ଉତ୍କଳର ରାଜନନ୍ଦିନୀ ନନ୍ଦିକା । ନିଜର ପରିଚୟ ଦେଇ ସେହି ଜୈତ୍ରମଣିଟିକୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ପାଦତଳେ ଥୋଇଦେଇଛନ୍ତି ଓ ପ୍ରତିଦାନରେ ସ୍ଵପ୍ରେମର ନିବିଡ଼ତା ଦର୍ଶାଇ ପ୍ରେମର ସହକାରେ ତାଙ୍କୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଚକିତ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ନନ୍ଦିକା ଯେଉଁ ଆଶା ଭରଷା ନେଇ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଇଥିଲେ, ତା’ର ଫଳ ଓଲଟା ହେଲା । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ତାଙ୍କୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ବଦଳରେ ଭର୍ସନା କରିଛନ୍ତି । ସେ ନନ୍ଦିକାଙ୍କୁ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ, ରାଜଦ୍ରୋହୀ ଓ ପିତୃ ଦ୍ରୋହୀ ଏଭଳି ତିନୋଟି ମହାପାପର ଭାଗିନୀ କହି ସ୍ଵାକ୍କାର କରିଛନ୍ତି । ନନ୍ଦିକା ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଙ୍କର ଏହି ବ୍ୟବହାରରେ ମର୍ମାହତ ହୋଇଛନ୍ତି । ସମଗ୍ର ଦୁନିଆ ତାଙ୍କୁ ଅନ୍ଧକାରମୟ ଦେଖାଯାଇଛି । ନିଜେ ନିଜର ଭୁଲ୍ ବୁଝିପାରି ଅନୁତାପ ଅଗ୍ନିରେ ଜଳିଯାଇଛନ୍ତି ।
ଏଣେ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କଦ୍ଵାରା ଏକ ସୁନ୍ଦର ଶିବିକାରେ ଜୈତ୍ରମଣି ସହ ନନ୍ଦିକାକୁ ବିଡ଼ାନାସୀ ଗଡ଼କୁ ପଠାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ପ୍ରଭାତ ହୋଇଆସୁଥିଲା । ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଦୂତ ମୁଖରୁ ସମସ୍ତ କଥା ଶୁଣି ବିଷାଦଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଛନ୍ତି । ସମ୍ରାଟ ସୁବର୍ଷକେଶରୀ ସଖୀମାନଙ୍କୁ ଯଥାଶୀଘ୍ର ଶିବିକାରୁ କନ୍ୟାକୁ ଆଣିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ସେତେବେଳକୁ ସବୁ ଶେଷ ହୋଇସାରିଛି । ନନ୍ଦିକା ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ଚିଠିଟିଏ ଲେଖୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ।
ଚିଠିଟିକୁ ପାଠ କରିସାରି ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ମର୍ମାହତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ । ନନ୍ଦିକାର ଅନୁରୋଧ କ୍ରମେ ବିଜନ ପଠାରେ ତା’ର ଶେଷକୃତ୍ୟ ସମାପନ କରି ସେଠାରେ ମନ୍ଦିରଟିଏ ନିର୍ମାଣ କରାଇଲେ । ତତ୍ପରେ ଜୌତ୍ରମଣିଟିକୁ ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିବା ସହ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ଓ ମହାନଦୀ କୂଳରେ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଜୀବନ ଅତିବାହିତ କରିଛନ୍ତି । ନନ୍ଦିକା ସମାଧ୍ ଉପରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିବା ମନ୍ଦିର ପଠାର ନାମ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ ଭାବରେ ନାମିତ ହୋଇଛି ଏବଂ ମହାନଦୀ କୂଳରେ ରାଜା ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଜୀବନ କଟାଇଥବା ସ୍ଥାନଟି ଏବେ ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ନାମରେ ପରିଚିତ । ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ଉତ୍କଳର ସମ୍ରାଟ ହୋଇଛନ୍ତି ଓ ସେହି ଚୈତ୍ରମଣିକୁ ନୀଳାଚଳ ନାଥ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହାହିଁ ହେଉଛି ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ କଥାବସ୍ତୁ ।
ନନ୍ଦିକେଶ୍ୱରୀ କାବ୍ୟର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ରାଧାନାଥ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟ ପାଇଁ ଯେଉଁ କଥାବସ୍ତୁ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି, ତାହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବରେ କଳ୍ପନାପ୍ରସୂତ ନୁହେଁ । ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟରେ ଯେଉଁ ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କର ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଛି ଯଥା – ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗଦେବ, ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଓ ବାସୁଦେବ ରଥ ଇତ୍ୟାଦି ଓଡ଼ିଶାର ଇତିହାସରେ କେଶରୀ ବଂଶର ପତନ ଓ ଗଙ୍ଗବଂଶର ଆରମ୍ଭ ସମୟର ଚରିତ୍ର । ଏମାନଙ୍କୁ ମାଦଳାପାଞ୍ଜି ସମେତ ଇତିହାସ ଗ୍ରନ୍ଥ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି । ମାତ୍ର କାବ୍ୟନାୟିକା ନନ୍ଦିକା ଚରିତ୍ରଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ କଳ୍ପନିକ ।
ଓଭିଡ଼ଙ୍କ ‘ମେଟାମରଫୋସିସ୍’ର କାବ୍ୟମାଳାର ଅଷ୍ଟମ ଆଖ୍ୟାୟିକା ‘King Minus and Scylla’ ଓ ବାଇରନ୍ଙ୍କ ‘Siege of Corinth’ରୁ କଥାବସ୍ତୁ ଓ ବର୍ଣ୍ଣନାଶୈଳୀକୁ ଆହରଣ କରି ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସର ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କ ଉପରେ ଆରୋପିତ କରିଛନ୍ତି । ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ କାବ୍ୟର ମୂଳ ଉତ୍ସ ଓଭିଡ଼ଙ୍କ ‘ମେଟାମରଫୋସିସ୍’ରୁ ଆଣିଛନ୍ତି ଏବଂ କାବ୍ୟନାୟିକା ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଘଟଣା ପାଇଁ କବି ବାଇରଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ଦୁଇଟି ବିଦେଶୀ ରଚନାରୁ କଥା ମୂଳକୁ ଆହରଣ କରି କବି ତାକୁ ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାରେ ସମୀକରଣ କରିଛନ୍ତି । ମଦଳାପାଞ୍ଜିର ବାସୁଦେବ ରଥ କାହାଣୀ ଓ କଟକର ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ ପଠା କାବ୍ୟର କାହାଣୀକୁ ଆହୁରି ଚମତ୍କାର କରିଛି । ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିର ଚୋଡ଼ଗଙ୍ଗ ଦେବ ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ସେ ମିନ୍ସ ଓ ନିମସ୍ତଙ୍କ ଆରୋପ କରିଛନ୍ତି । ଗ୍ରୀକ୍ କାହାଣୀର ରାଜକୁମାରୀ ସିଲା ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଛି ରାଜକୁମାରୀ ନନ୍ଦିକା
ଭାବରେ ।
ପରିଶେଷରେ ଏତିକି କୁହାଯାଇପାରେ, ରାଧାନାଥଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାହିତ୍ୟସୃଷ୍ଟି ପ୍ରାଚ୍ୟ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟଧାରାର ଏକ ସମୀକରଣ ଏବଂ ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ ଏହି ମିଶ୍ରଧାରାର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୃଷ୍ଟି ।
ଉପନ୍ୟାସର ସଂଜ୍ଞା ଓ ସ୍ବରୂପ
ସାହିତ୍ୟ ଚିର ପ୍ରବହମାନ । ଏହି ସ୍ରୋତରେ ସମୟକ୍ରମେ କେତେ କେତେ ନବ ତରଙ୍ଗମାନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଏହି ତରଙ୍ଗ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରବାହଧାରାକୁ ଯେମିତି ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି ସେମିତି କରିଛି ବୈଚିତ୍ରମୟ । ଏହି ତରଙ୍ଗମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଉପନ୍ୟାସ ଅନ୍ୟତମ । ସାହିତ୍ୟର ଚିତ୍ରିତ କଳେବର ମଧ୍ୟରେ ଏକ ବୈଚିତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ମନନଶୀଳ ଗଦ୍ୟାତ୍ମକ କଳା ହିଁ ଉପନ୍ୟାସ । ଏହା ମାନବ ଜୀବନର ତଥା ସମାଜର ଏକ ବାସ୍ତବ ଅନୁକୃତି । ଜୀବନାନୁଭୂତିର ରସାଳ ଆଲେଖ୍ୟ ଓ ଯୁଗଯନ୍ତ୍ରଣାର ରୂପ ଏଥିରେ ଅଭିବ୍ୟଞ୍ଜିତ । କଥା ସାହିତ୍ୟର ଏହି ଅନନ୍ୟ ଗଦ୍ୟଶିଳ୍ପ ବିଭାଗଟି ପାଠକଙ୍କୁ ନିଜ ପ୍ରତି ଖୁବ୍ ଆକର୍ଷିତ କରାଇ ପାରିଛି । ସମୟକ୍ରମେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରେ କଥା ସାହିତ୍ୟର ରୂପାନ୍ତର ଘଟିଛି । ଆଧୁନିକ କାଳଖଣ୍ଡରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଭାବରେ ଉପନ୍ୟାସ ଏକ ନୂତନ ଗଦ୍ୟଶିଳ୍ପ ଭାବରେ ଏହି ରୂପାନ୍ତରର ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଉଦାହରଣ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ତେବେ ଏହି ଉପନ୍ୟାସର ସଂଜ୍ଞା ସମ୍ପର୍କରେ ନାନା ମୁନି ନାନା ମତ ନ୍ୟାୟରେ ବହୁ ସମାଲୋଚକ ନିଜ ନିଜ ମତ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।
ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରାଚ୍ୟ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ‘ଉପନ୍ୟାସ’ର ସଂଜ୍ଞା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାରେ ପ୍ରୟାସ କରିଛନ୍ତି । ତେବେ ଉପନ୍ୟାସର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଵୟଂସମ୍ପୂର୍ଣ ସଂଜ୍ଞା ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ତେବେ ଏହି ‘ଉପନ୍ୟାସ’ର ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତିଗତ ଅର୍ଥ ହେଉଛି – ‘ଉପ + ନି + ଅସ୍ + ଘଞ୍ଚ୍’ । ଏହାର ଅର୍ଥ ପାଖକୁ ଆଣିବା ତେଣୁ କୌଣସି ଅର୍ଥ ବା ଅଭିପ୍ରାୟକୁ ପାଖକୁ ଆଣି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବା ହିଁ ଉପନ୍ୟାସ । ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରର ପ୍ରଣେତା ଭରତମୁନିଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ ପରମ୍ପରାନୁମୋଦିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଚାର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉପନ୍ୟାସ ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ, ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ତଥା ପାଠକକୁ ଆମୋଦିତ କରୁଥିବା ରଚନା ଉପନ୍ୟାସ ଭାବରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଆସୁଛି ।
ଇଂରାଜୀ ‘NOVEL’ (ନଭେଲ୍) ଶବ୍ଦକୁ ଓଡ଼ିଆରେ ଉପନ୍ୟାସ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ତେବେ ଏହି ନଭେଲ୍ ସମ୍ପର୍କରେ Huttonଙ୍କ ମତ ହେଉଛି – ‘‘A novel is a work of fiction containing a good story and well-drawn character.” ଅର୍ଥାତ୍ ‘‘ଉପନ୍ୟାସ ଯଥାର୍ଥତଃ ଏକ ସୁନ୍ଦର କାହାଣୀ ଓ ସୁନ୍ଦର ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣର ଚିତ୍ରଶାଳା ।’’
ଗୋଟିଏ କଳ୍ପିତ ବା ସତ୍ୟ ଘଟଣାକୁ ବାସ୍ତବତାର ସ୍ପର୍ଶ ଦେଇ ନିଜସ୍ବ ଶୈଳୀ ଓ ଭାଷା ପ୍ରୟୋଗ ମାଧ୍ୟମରେ କଳାତ୍ମକ ଭାବରେ ପରିପ୍ରକାଶ ହେଲେ ତାହା ଉପନ୍ୟାସ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଏକ କର୍ମବିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ସାରସ୍ଵତ କଳା । କାହା ମତରେ ଏହା ଜୀବନର ଗୋପନ ଅଂଶକୁ ପାଠକ ପାଖରେ ଚିତ୍ର ଧର୍ମତାନୁସାରେ ତୋଳିଧରେ । ହିନ୍ଦୀ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଖ୍ୟାତ କଥାକାର ତଥା ଔପନ୍ୟାସିକ ପ୍ରେମଚାନ୍ଦ ଉପନ୍ୟାସ ସମ୍ପର୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ ‘‘ଯେ ଉପନ୍ୟାସ ମାନବଜୀବନକା ଚିତ୍ରମାତ୍ର ସମଝତା ହୁଁ । ମାନବ ଚରିତ୍ରତାର ପ୍ରକାଶ ଡାଇନା ଔର ଉସ୍କୋ ରହସ୍ୟାକା ଖୋନା ହି ଉପନ୍ୟାସକ୍ରା ମୂଲ୍ ତତ୍ତ୍ଵ ହୈ I’’
ତେବେ ଉପନ୍ୟାସର ସଂଜ୍ଞା ଦେବାକୁ ଯାଇ ସମାଲୋଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏପରି ଅନେକ ସଂଜ୍ଞା ଉପନ୍ୟାସ ନିମନ୍ତେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇ ରହିଛି । ତେବେ ଆଜି ଉପନ୍ୟାସର ସଂଜ୍ଞା ଯାହା ହେଉନା କାହିଁକି ଏହା ଯେ କେବଳ କଳ୍ପନାର ନ୍ୟାସ ନୁହେଁ, ଅଧୂକନ୍ତୁ ବାସ୍ତବତାର ନ୍ୟାସ, ଏହା ସର୍ବଜନସ୍ଵୀକୃତ । କୌଣସି ଗଳ୍ପକୁ ଦୀର୍ଘ କରିଦେଲେ ତାହା ଉପନ୍ୟାସ ହୋଇଯିବ ନାହିଁ । ଠିକ୍ ସେମିତି କୌଣସି ଉପନ୍ୟାସକୁ ମଧ୍ଯ କ୍ଷୁଦ୍ର କରିଦେଲେ ତାହା ଗଳ୍ପ ହୋଇଯିବ ନାହିଁ ।
ସୁତରାଂ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କଳା । ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟ କିଛି ବିଭାଗ ପରି ଏହା ହୁଏତ ରୀତିସିଦ୍ଧ, ନୀତିଧର୍ମୀ ବା ଶିକ୍ଷାପ୍ରଦ ନହୋଇପାରେ; ମାତ୍ର ଏହା ଆନନ୍ଦପ୍ରଦାୟକ ଏବଂ ଅନୁଭୂତିବ୍ୟଞ୍ଜକ ଆବେଗଧର୍ମୀ କଳା । ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ସମନ୍ବୟରେ ଏହି ସାରସ୍ଵତ ଶିଳ୍ପକଳାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଲକ୍ଷଣୀୟ ଏବଂ ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ମିଶ୍ର କଳା । ନାଟକ, କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ, ପ୍ରବନ୍ଧ, କାବ୍ୟକବିତା ଇତ୍ୟାଦି ସାହିତ୍ୟିକ କଳାକର୍ମଠାରୁ କେତେକ ଉପାଦାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଉପନ୍ୟାସ ହୋଇଥାଏ ବର୍ଲିଳ । ଉପନ୍ୟାସ ସହିତ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ, କାବ୍ୟ, ନାଟକରେ ଥିବା ସାମ୍ୟ ଓ ବୈଷମ୍ୟରୁ ଉପନ୍ୟାସର ସ୍ଵରୂପ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଧାରଣା ଅଧିକ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଥୁରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୁଏ ଯେ, ଉପନ୍ୟାସ ଏକ ସାହିତ୍ୟିକ କଳା ଭାବରେ ନିତ୍ୟ ନୂତନତାର ଦ୍ୟୋତକ ।
ଉପନ୍ୟାସର ସଂଜ୍ଞାକୁ ନେଇ କେତେକ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ମତକୁ ନିମ୍ନରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି ।
Oxford Junior Encyclopaedia 16 “The novel is a long prose story that is largely imaginary.” ଅର୍ଥାତ୍ ଉପନ୍ୟାସ ହେଉଛି ଗଦ୍ୟରେ ଲିଖ୍ତ ଏକ ଦୀର୍ଘ କଳ୍ପନାପ୍ରସୂତ ଗଳ୍ପ ।
ସେହିପରି ସମାଲୋଚକ Henry Jamesଙ୍କ ମତରେ – “A novel is in its broadest definition a personal, a direct impression of life.” ଅର୍ଥାତ୍ ଉପନ୍ୟାସ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଜୀବନର ନିଚ୍ଛକ ପ୍ରତିଛବି ।
Huttonଙ୍କ ମତରେ ଉପନ୍ୟାସ ଯଥାର୍ଥତଃ ଏକ କାହାଣୀ ଯେଉଁଥରେ ସୁନ୍ଦର ଚିତ୍ରିତ ଚରିତ୍ରର ସମନ୍ଵୟ ହୋଇଥାଏ । ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ “A novel is a work of fiction containing a good story and well-drawn character.”
H.G. Wells 16 – A novel is a kind of luckybag into which anything may be poured.’ ଅର୍ଥାତ୍ ଉପନ୍ୟାସ ଏପରି ଏକ ସୌଭାଗ୍ୟ ମୁଣା ବା ଥଳି, ଯାହା ଭିତରେ ଯେକୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ରଖାଯାଇପାରେ ।
N. Elizabeth ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ ମତ ଦେଇ ‘The Novel and the Society’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି – “The novel may be defined as a prose form which recreates life in time or space or in the two elements together.” ଅର୍ଥାତ୍ ଉପନ୍ୟାସ ସ୍ଥାନ ବା କାଳ ବା ଉଭୟର ସମନ୍ୱୟରେ ଗଠିତ ଏକ ଗଦ୍ୟଶିଳ୍ପ ଭାବରେ ଗୃହୀତ ହୋଇପାରେ, ଯେଉଁଥିରେ ଜୀବନକୁ ନୂତନ ଢଙ୍ଗରେ ତିଆରି କରାଯାଇପାରିବ ।
ଉପନ୍ୟାସର କଳା ସମ୍ପର୍କରେ ‘କଲିନ୍ ଉଇଲସନ୍’ (Colin Wilson) ତାଙ୍କ ‘The Craft of the Novel’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି – “The novel is an attempt to create a mirror in which the novelist will be able to see his own face. It is fundamentally an attempt of a self creation”. ଅର୍ଥାତ୍ । ଉପନ୍ୟାସ ତା’ର ମାନସ ମନ୍ଦିରରେ ଏପରି ଏକ ଦର୍ପଣ ନିର୍ମାଣ କରେ ଯେଉଁଥରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ନିଜର ପ୍ରତିଛବି ଅବଲୋକନ କରିପାରେ । ନିଜ ସୃଷ୍ଟିରେ ମଧ୍ଯ ନିଜକୁ ସେ ଦେଖିପାରେ ।
ସମାଲୋଚକ Relph Fox ତାଙ୍କ ଅଭିମତ ପ୍ରଦାନ କରି କହନ୍ତି – “The novel is the most important gift of Bourgeois Capitalist Civilization to the world’s imaginative culture. The novel is a great adventure in its discovery of man, ଅର୍ଥାତ୍ ଉପନ୍ୟାସ ହେଉଛି ବିଶ୍ଵ ବକ୍ଷରେ କଳାକୃଷ୍ଟିକୁ ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ସଭ୍ୟତାର ଚରମ ଅବଦାନ ।
Trollope ଉପନ୍ୟାସର ସଂଜ୍ଞା ଦେବାକୁ ଯାଇ କହିଛନ୍ତି ଯେ ସାଧାରଣ ମଣିଷର ଜୀବନଯାତ୍ରାକୁ ହାସ୍ୟ କରୁଣ ରସ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତ କରିବାକୁ ଉପନ୍ୟାସ ହିଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ । ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ – “A novel should give a picture of common life enlivened by humour and sweetened by pathos.”
ସେହିପରି ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଇଂରାଜୀ ସମାଲୋଚକ Wallter Allen ତାଙ୍କ ‘The English Novel’ ପୁସ୍ତକରେ ଉପନ୍ୟାସ ସମ୍ପର୍କରେ କହିଛନ୍ତି – “We find there a close imitation of man and manners. We see the very web and texture of society as it really exist and we meet it when we come into the world.” ଅର୍ଥାତ୍ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ବାସ୍ତବ ରୂପରେଖ ଲୋକଚରିତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ, ଅନୁଶୀଳନ, ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନର ଘଟଣାବଳୀ ଉପନ୍ୟାସରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ।
“The Growth of English Novel” ଗ୍ରନ୍ଥରେ E.A. Baker ଯଥାର୍ଥରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି – “……. the inter pretation of human lite by means of fictions, prose in narrative.” ଅର୍ଥାତ୍ ଉପନ୍ୟାସ ହେଉଛି ମାନବ ଜୀବନର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ।
କେବଳ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସମାଲୋଚକମାନେ କାହିଁକି ପ୍ରାଚ୍ୟ ସମାଲୋଚକମାନେ ମଧ୍ୟ ଉପନ୍ୟାସର ସଂଜ୍ଞା ଦେବାକୁ ଯାଇ ଖୁବ୍ ଚମତ୍କାର କଥା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଯାଇଛନ୍ତି । ‘କାବ୍ୟାଳଙ୍କାର’ ଗ୍ରନ୍ଥର ୨୬୧ ପୃଷ୍ଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ‘‘ ଉପନ୍ୟାସ ମନ୍ୟସ୍ୟୟଦର୍ଥ ସ୍ୟାଦିଶାତଃ’। ବଙ୍ଗଳାର ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସମାଲୋଚକ ସରୋଜ ବନ୍ଦୋପାଧ୍ୟାୟ ତାଙ୍କ ‘ବାଂଲା ଉପନ୍ୟାସର କାଳାନ୍ତର’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘ନାଟ୍ୟକାରଙ୍କୁ କେବଳ ନାଟକ ଜାଣିଲେ ଚଳେ । କବିଙ୍କୁ କବିତା, କିନ୍ତୁ ଔପନ୍ୟାସିକ ଜାଣନ୍ତି ଯେ, ଜୀବନ କେବଳ ନାଟକ କିମ୍ବା କବିତା ନୁହେଁ । ସେ ଜାଣନ୍ତି ଯେ ଜୀବନ ନାଟକ, କାବ୍ୟ, କାହାଣୀ ହୁଏତ ଆହୁରି ଅନେକ କିଛି । ଉପନ୍ୟାସ ସର୍ବଗ୍ରାସୀ, ଉପନ୍ୟାସକାର ସର୍ବଚାରୀ ।’’ (ପୃ-୧୧)
ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଉପନ୍ୟାସର ସଂଜ୍ଞା ଅନେକ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଛି । ସମାଲୋଚକ ଡଃ ଶ୍ରୀନିବାସ ମିଶ୍ର ତାଙ୍କ ‘ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଗଦ୍ୟସାହିତ୍ୟ’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି – “‘ମହାକାବ୍ୟର ବିଲୟ ପରେ ଆଧୁନିକ କାଳରେ ଯୁଗୀୟ ‘ଏପିକ୍’ ହିଁ ଉପନ୍ୟାସ । x x x x ଏହା ସଭ୍ୟତାର ନବ ଅଧ୍ୟାୟର ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ବାହକ । ସମକାଳୀନ ସମାଜ ଜୀବନର ବାସ୍ତବ ଓ ବିଶ୍ବସ୍ତ ଶିଳ୍ପକର୍ମ ଉପନ୍ୟାସ ମଧ୍ୟରେ ମାନବିକ ଅନୁଭୂତି ଓ ଅଭିଜ୍ଞତାର ବିଚିତ୍ରରୂପ ଅଙ୍କିତ ହୁଏ ।’’
ଅଧ୍ୟାପକ ତାରିଣୀ ଚରଣ ଦାସ ଉପନ୍ୟାସ ସମ୍ପର୍କରେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ‘‘ଗଦ୍ୟ ମାଧ୍ୟମକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ଜୀବନ ଓ ଜଗତର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରୁଥିବା କଳାତ୍ମକ ରଚନାର ନାମ ହିଁ ଉପନ୍ୟାସ ।”
ଅଧ୍ୟାପକ ବ୍ରହ୍ମାନନ୍ଦ ସିଂହ ଯଥାର୍ଥରେ କହିଛନ୍ତି – ‘‘ଉପନ୍ୟାସ ଏପରି ଏକ କଳା, ଯେଉଁଥରେ ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରବୃତ୍ତିର ଟିକିନିଖ୍ ବର୍ଣ୍ଣନା ସୁଖ ସମୃଦ୍ଧିର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗ, ଜ୍ଞାନ ଓ ହାସ ପରିହାସର ଜୀବନ୍ତ ଚିତ୍ର, ସହଜ ସ୍ବଚ୍ଛନ୍ଦ ଭାଷାରେ ସମଗ୍ର ପୃଥିବୀକୁ ଜଣାଇ ଦିଆଯାଏ । ଫଳତଃ ମାନବ ଅନ୍ତରର ସତ୍ୟତା ପ୍ରକାଶ କରିବାରେ ଓ ସମାଜ ଗଠନ କରିବାରେ ଏହା ବହୁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।’’ (ତୃତୀୟ ନୟନ, ଅଧ୍ୟାପକ ବ୍ରହ୍ମାନନ୍ଦ ସିଂହ, ପୃ-୨)
ସେହିପରି ଡଃ କୃଷ୍ଣଚରଣ ବେହେରା ତାଙ୍କ ‘କଥାସାହିତ୍ୟ’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘‘ଉପନ୍ୟାସ ମଣିଷର ବାସ୍ତବ ଓ ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ଜୀବନର କାଳ୍ପନିକ ଗଦ୍ୟକାହାଣୀ । ସାଧାରଣତଃ ଏହା ମଣିଷ ଜୀବନ ଅଥବା ସମାଜର ଏକ ଅଖଣ୍ଡ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଲେଖକର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଓ ଜୀବନାନୁଭୂତି ଏହା ମଧ୍ୟରେ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ୱାଭାବିକ ଭାବରେ ଗଳ୍ପ କଥନ, ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ, ଦୃଶ୍ୟ ଘଟଣାଦି ବର୍ଣ୍ଣନା ମାଧ୍ୟମରେ ଉପନ୍ୟାସର ଏହିସବୁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସାଧୁତ ହୋଇଥାଏ ।’’
ଅଧ୍ୟାପକ ଡଃ ପଠାଣି ପଟ୍ଟନାୟକ ‘‘ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ ପରିଚୟ’’ ପୁସ୍ତକରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘‘ଉପନ୍ୟାସ ଏହି ମାଟିଗୋଡ଼ି ସଂସାରର କାହାଣୀକୁ ରୂପାୟିତ କରେ । ସାହିତ୍ୟ ସଂସାରରେ ଉପନ୍ୟାସ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜୀବନଧର୍ମୀ ହୋଇଥିବାରୁ ତାହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ଏବଂ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ କଳାଭାବରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଅଛି ।’’(ପୃ-୩)
ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସର ବିକାଶଧାରା
ଆଧୁନିକ କାଳଖଣ୍ଡରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସାରସ୍ୱତ ଶିଳ୍ପ-କଳାଭାବରେ ଆବିର୍ଭାବ ହୁଏ ଉପନ୍ୟାସର । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ସର୍ବପ୍ରଥମ ଉପନ୍ୟାସ ପ୍ରକାଶ ପାଏ ୧୭୪୦ ମସିହାରେ । ରିଚାର୍ଡ଼ସନ୍ଙ୍କ ଉପନ୍ୟାସ ‘ପାମେଲା’ ହିଁ ଥିଲା ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଉପନ୍ୟାସ । ଏହାର ଏକ ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ଅର୍ଥାତ୍ ଉନବିଂଶ ଶତକରେ ଭାରତୀୟ ସାହିତ୍ୟରେ ଉପନ୍ୟାସ ସୃଷ୍ଟି ଲାଭକଲା ।
ତେବେ ଓଡ଼ିଶା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଆଉଟିକେ ବିଳମ୍ବରେ ହୋଇଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାରେ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାର ପ୍ରସାର ଓ ମୁଦ୍ରାଯନ୍ତ୍ରର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏବଂ ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶ ଫଳରେ ଏକ ପ୍ରକାର ନୂଆ ଚେତନାର ଉନ୍ମେଷ ହେଲା । ତେବେ ବିଚାରକଲେ ଏକଥା ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମେୟ ହୁଏ ଯେ ଉପନ୍ୟାସ ଏଇ ନବ ଚେତନାର ସଫଳ ରୂପାୟନ । ଏଇଠାରୁ ହିଁ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସୃଷ୍ଟିର ସମ୍ଭାବନାମୟ ଯାତ୍ରା ପ୍ରାରମ୍ଭ ହୁଏ । ତେବେ ଏହି ଆଦ୍ୟ ତଥା ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର କିଛି ଉପନ୍ୟାସ ପୂର୍ବରୂପ ପାଇବା ପୂର୍ବରୁ ରହିଯାଇଛନ୍ତି । ଯଥା— ‘ସୌଦାମିନୀ’, ‘ଅନାଥନୀ’, ‘ମଠର ସମ୍ବାଦ’, ‘ଉନ୍ମାଦିନୀ’ ପ୍ରଭୃତି । ଏଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକାଶ ପାଉଥିବା ପତ୍ରିକାର ଅଳ୍ପାୟୁଷ ଏଗୁଡ଼ିକ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ ରଖିଦେଇଥିଲେ ।
ଉପରୋକ୍ତ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପନ୍ୟାସର ରଚନାର ପ୍ରୟାସ ପରେ ୧୮୮୮ ମସିହାରେ ଉମେଶ ଚନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରଚନା କଲେ ‘ପଦ୍ମମାଳୀ’ । ଏହା ହିଁ ଥିଲା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଉପନ୍ୟାସ । ଏହାପରେ ରାମଶଙ୍କର ରାୟଙ୍କ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ଉପନ୍ୟାସ ‘ବିବାସିନୀ’ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା । ୧୮୯୮ ମସିହାରେ ରଚିତ ହେଲା ଆଦିବାସୀ ଜୀବନ ଉପରେ ଆଧାରିତ ପ୍ରଥମ ଉପନ୍ୟାସ ‘ଭୀମାଭୂୟାଁ’ । ୧୯୦୮ରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏହି ଉପନ୍ୟାସ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ତୃତୀୟ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ଉପନ୍ୟାସ ।
ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନାର ଏକ ସୁସ୍ଥ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଆସିଲାବେଳକୁ ଆବିର୍ଭାବ ହୁଏ ଓଡ଼ିଆ କଥାଜଗତର ସମ୍ରାଟ ବ୍ୟାସକବି ଫକୀରମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କର । ୧୯୦୨ରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଉପନ୍ୟାସ ‘‘ଛ’ମାଣ ଆଠଗୁଣ୍ଠ’’ । ଏହାପରେ ୧୯୦୩ରେ ‘ଲଛମା’, ୧୯୧୩ରେ ‘ମାମୁ’ ଓ ୧୯୧୫ ମସିହାରେ ‘ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ୍ତ’ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ଭଣ୍ଡାରକୁ ପରିପୁଷ୍ଟ କରିବା ସହ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ସାହ ଭରିଦେଲା ।
ତେବେ ଏହି ଉନ୍ମେଷ କାଳରେ ଆଉ କିଛି ବଳିଷ୍ଠ ଉପନ୍ୟାସ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ କଳେବରକୁ ବହୁବର୍ଷା କରିଥିଲା । ଔପନ୍ୟାସିକମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା ନିମନ୍ତେ ମନବଳେଇ ନୂତନ ଉପନ୍ୟାସମାନ ଓଡ଼ିଆ ପାଠକମାନଙ୍କୁ ଉପହାର ଆକାରରେ ଦେଇଥିଲେ । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କବିଶେଖର ଚିନ୍ତାମଣି ମହାନ୍ତି, ନନ୍ଦକିଶୋର ବଳ, ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଦୟାନିଧୁ ମିଶ୍ର ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।
କବିଶେଖର ଚିନ୍ତାମଣି ମହାନ୍ତିଙ୍କ ‘ବୁଲାଫକୀର’, ‘ରୁପାଚୁଡ଼ି’, ‘ଟଙ୍କାଗଛ’, ‘ଯୁଗଳମଠ’, ‘ଶନିସପ୍ତା’, ‘ରକ୍ତଦାନ’ ପ୍ରଭୃତି କେତୋଟି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଉପନ୍ୟାସ ବେଶ୍ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ହୋଇଥିଲା । ପୁଣି ନନ୍ଦକିଶୋର ବଳଙ୍କ ‘କନକଲତା’, ତାରିଣୀ ଚରଣ ରଥଙ୍କ ‘ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା’, ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ‘ସଫଳସ୍ଵପ୍ନ’, ଦୟାନିଧୁ ମିଶ୍ରଙ୍କ ‘ମାନଭଞ୍ଜନ’, ଚନ୍ଦ୍ରମଣି ଦାସଙ୍କର ‘ସୁରେଖା’, କାମପାଳ ମିଶ୍ରଙ୍କ ‘ଅମ୍ବିକା’, ଅଶ୍ବିନୀକୁମାର ଘୋଷଙ୍କ ‘ବୁଢ଼ା ଚାଚା’, ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀଙ୍କ ‘ଗୁଇନ୍ଦା ଗଦାଧର’ ପ୍ରଭୃତି ଉପନ୍ୟାସ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସର ଆଦ୍ୟକାଳରେ ବେଶ୍ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ପାଠକକୁ ।
ଏହିସବୁ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା ଥିଲା ୧୯୨୦ ମସିହା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ । ତେବେ ଏହାପରେ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆସିଛି ଆଲୋଡ଼ନ । ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧର ପରୋକ୍ଷ ପ୍ରଭାବ ସାହିତ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରକୁ ସଂକ୍ରମିତ ହୋଇଛି । ସମାଜ ସଚେତନତା, ରାଜନୈତିକ କୁସଂସ୍କାର, ବିଦ୍ରୋହ ମନୋବୃତ୍ତି, ପ୍ରତିବାଦର ଆହ୍ଵାନ ମଣିଷର ଅନ୍ତଃମନରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ରହସ୍ୟର ଝଲକ ସାହିତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଦେଇ ଉପନ୍ୟାସ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ହୋଇଆସିଛି । କୁନ୍ତଳାକୁମାରୀ, ବୈଷ୍ଣବଚରଣ ଦାସ, ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଆଚାର୍ଯ୍ୟ, ଗୋଦାବରୀଶ ମହାପାତ୍ର, ରାମପ୍ରସାଦ ସିଂ, କମଳାକାନ୍ତ ଦାସ ପ୍ରଭୃତି ସେଇ ସମୟରେ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ମଙ୍ଗ ଧରିଥିଲେ ।
କୁନ୍ତଳାକୁମାରୀଙ୍କ ‘ଭ୍ରାନ୍ତି’, ‘ନଅତୁଣ୍ଡୀ’, ‘କାଳିବୋହୂ’, ‘ପରଶମଣି’, ‘ରଘୁ ଅରକ୍ଷିତ’ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସ ଏହି କାଳଖଣ୍ଡରେ ବେଶ୍ ପାଠକୀୟତା ହାସଲ କରିଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ଦୟାନିଧି ମିଶ୍ରଙ୍କ ‘ସଂଯୁକ୍ତା’, ‘ରାଣାପ୍ରତାପ ସିଂହ’, ‘ମାନଭଞ୍ଜନ’, ‘ପୁନର୍ଜନ୍ମ’, ‘ନୟନତାରା’, ଉପେନ୍ଦ୍ରକିଶୋର ଦାସଙ୍କ ‘ମଲାଜହ୍ନ’, ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ ରଥଙ୍କ ‘ଅଭୂତ ପରିଣାମ’ ଗୋଦାବରୀଶ ମିଶ୍ରଙ୍କ ‘ପଟାନ୍ତର’, ‘ଅଭାଗିନୀ’, ‘ନିର୍ବାସିତ’, ଗୋଦାବରୀଶ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ରାଜଦ୍ରୋହୀ’, ‘ବନ୍ଦୀର ମାୟା’, ‘ପ୍ରେମପଥେ’, ‘ବିଦ୍ରୋହ’, ‘ରକ୍ତପାତ’, ‘ବୀରଯୁବକ’, କମଳାକାନ୍ତ ଦାସଙ୍କ ‘ବୋଉ’, ‘ଆଶ୍ରିତ’, ‘ଭାଉଜବୋଉ’, ‘ଜୀବନ ସଉଦା’, ‘ଚବିଶ ନମ୍ବର କେବିନ୍’, ‘ସାରଦୀନାନୀ’, ‘ମନର ଦାଉ’ ଏବଂ ‘ମଣିଷର ଦାବୀ’, ‘ବୈଷ୍ଣବଚରଣ ଦାସଙ୍କ ‘ମନେମନେ’, ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘କଣାମାମୁ’, ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବଙ୍କ ‘ପ୍ରତିଭା’, ଟାଉଟର’, ‘ଅବ୍ୟାପାର’, ‘ନୂତନ ଧର୍ମ’, ଅନନ୍ତପ୍ରସାଦ ପଣ୍ଡାଙ୍କ ‘ଭାଗ୍ୟଚକ୍ର’, ଚକ୍ରଧର ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ବଳାଙ୍ଗୀ’, ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ‘ବୀରାଙ୍ଗନା’, ‘ବୀର ଓଡ଼ିଆ’, ‘ପୀୟୂଷ ପ୍ରବାହ’, ‘କମଳ କୁମାରୀ’, ‘ପ୍ରଣୟପ୍ରବାହ’, ‘ପଦ୍ମିନୀ’, କାଳିନ୍ଦୀଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ‘ମାଟିର ମଣିଷ’, ‘ଲୁହାର ମଣିଷ’, ‘ଆଜିର ମଣିଷ’, ‘ମୁକ୍ତାଗଡ଼ରେ କ୍ଷୁଧା’ ‘ଅମରଚିତା’, ସବୁଜ ସାହିତ୍ୟିକ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ‘ବାସନ୍ତି’, ରାମପ୍ରସାଦ ସିଂହଙ୍କ ‘ଅଗ୍ନିପଥେ’ ‘ପୂଜାର ବଳୀ’, ‘ପ୍ରତିହିଂସା’, ‘ମରୁର ସାଥୀ’, ‘ଛିନ୍ନମସ୍ତା’, ‘ଯୁଗାନ୍ତର’, ‘ସମାପ୍ତି’, ‘ହୋମଶିଖା’, ‘ମରୀଚିକା’, ଜଗତବନ୍ଧୁ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ମଣିକାଞ୍ଚନ’, ‘ଭଙ୍ଗାସଂସାର’, ‘ବିସର୍ଜନ’, ‘ପକେଟମାର୍’, ସୀତାଦେବୀ ଖାଡ଼ଙ୍ଗାଙ୍କ ‘ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର’, ଚିନ୍ତାମଣି ମିଶ୍ରଙ୍କ ‘ପଞ୍ଚପତ୍ରୀ’, ‘କାଳର ନିଷ୍ପତ୍ତି’, ‘ଅକାଳଚଡ଼କ’, ‘ଜଗୁଆ ମା’ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ପରିପୁଷ୍ପ କରିବା ସହ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ଏକ ସୁଭବିଷ୍ୟ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ କାଳଖଣ୍ଡରେ ଏହି ଉପନ୍ୟାସ ଓ ଔପନ୍ୟାସିକ ପାଠକ ମହଲରେ ନିଜର ଏକ ସ୍ବତନ୍ତାସନ ଜାହିର କରିପାରିଥିଲେ ।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତୀ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଉକିଛି ଔପନ୍ୟାସିକ ମଧ୍ୟ ନିଜର ସ୍ଥିତିକୁ ବେଶ୍ ମଜବୁତ୍ କରି ଗଢ଼ି ତୋଳିଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଔପନ୍ୟାସିକ କାହ୍ନୁ ଚରଣ ମହାନ୍ତି ଅନ୍ୟତମ । ତାଙ୍କର ଅଜସ୍ରାସ୍ରାବୀ ଲେଖନୀ ବହୁ ଉପନ୍ୟାସ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ‘ବାଲିରାଜା’, ‘ପଳାତକ’, ‘ତଥାସ୍ତୁ’, ‘ହା ଅନ୍ନ’, ‘ଶାସ୍ତି’, ‘ବଜ୍ରବାହୁ’, ‘ଜେଉଡେଉକା’, ‘ସ୍ଵପ୍ନ ନା ସତ୍ୟ’, ‘ତୁଣ୍ଡବାଇଦ’, ‘କା’, ‘ଝଞ୍ଜା’, ‘ଅଦେଖାହାତ’, ‘ପ୍ରତୀକ୍ଷା’ ଆଦି ସାର୍ଥକ ଉପନ୍ୟାସ ଔପନ୍ୟାସିକ କାହ୍ନୁ ଚରଣ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ସ୍ବାକ୍ଷର ବହନ କରେ ।
ଏହି ସମୟରେ ଅନ୍ୟ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଔପନ୍ୟାସିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ରାଜକିଶୋର ପଟ୍ଟନାୟକ, ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର ପ୍ରଭୃତି ନିଜ ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଅମୂଲ୍ୟ ଉପନ୍ୟାସଗୁଡ଼ିକ କେବଳ ଯେ ପାଠକର ପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା ତାହା ନୁହେଁ, ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ-ଧାରାକୁ ଦେଇଥିଲା ନୂତନ ଦିଗଦର୍ଶନ । ରାଜକିଶୋର ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ‘ପଞ୍ଜୁରୀ ପକ୍ଷୀ’, ‘ସିନ୍ଦୂରଗାର’, ‘ସପନ କୁହୁଡ଼ି’, ‘ଅସରନ୍ତି’, ‘ସ୍ମୃତିର ମଶାଣି’, ‘ଭଙ୍ଗାମେଘ’, ‘ବିରହିଣୀ’, ‘ଚଲାବାଟ’, ‘ଅଷ୍ଟମୀ ଚାନ୍ଦ’, ‘କଜ୍ଵଳଗାର’, ‘ପ୍ରୀତିର ବଣିକ’, ‘ଜୀବନସନ୍ଧ୍ୟା’, ‘କଳାପରଦା’, ‘ସକାଳ କୁହୁଡ଼ି’, ‘ସଞ୍ଜବତୀ’, ‘ପ୍ରୀତିର କଜ୍ଜ୍ବଳ’ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସ ତାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣୀୟ କରି ରଖୁବ ।
ସେହିପରି ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ‘ମନ ଗହୀରର ଚାଷ’, ‘ଦାଦିବୁଢ଼ା’, ‘ପରଜା’, ‘ହରିଜନ’, ‘ଅମୃତ ସନ୍ତାନ’, ‘ରାହୁର ଛାୟା’, ‘ଦାନାପାଣି’, ‘ଶିବଭାଇ’, ‘ଲୟ ବିଲୟ’, ‘ମାଟିମଟାଳ’, ‘ଅପହଞ୍ଚ’, ‘ଆକାଶ ସୁନ୍ଦରୀ’ ‘ଅନଳାନଳ’, ‘ସପନମାଟି’, ‘ଶରତବାବୁଙ୍କ ଗଳି’, ‘ଦିଗବିହୁଡ଼ି’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ସାର୍ଥକ ଉପନ୍ୟାସାବଳୀ, ଯାହା ପାଠକଙ୍କୁ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଭାବିତ କରିଆସିଛି ।
ଔପନ୍ୟାସିକ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ଉପନ୍ୟାସ ମଧ୍ଯ ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ କାଳଖଣ୍ଡରେ ବେଶ୍ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଥିଲା । ତାଙ୍କ ‘ହିଡ଼ମାଟି’, ‘ଭଙ୍ଗାଡ଼ିହ’, ‘ଜିଅନ୍ତା ମଣିଷ’, ‘ଭୁଲ’ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସ ପାଠକର ହୃଦୟକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରିଥିଲା । ତେବେ ଏହି ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ରଚିତ ଉପନ୍ୟାସଗୁଡ଼ିକ ଉଭୟ ପରିମାଣାତ୍ମକ ଗୁଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଥିଲେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ, ରାଜନୀତିକ ଓ ମାନସିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ଶୋଷଣ, ଅତ୍ୟାଚାର ଇତ୍ୟାଦି ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟା ଓ ପରିସ୍ଥିତି ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟରେ ରୂପନେଇଛି । ଓଡ଼ିଆ ଔପନ୍ୟାସିକମାନେ ବିଶ୍ବ ସାହିତ୍ୟ ସହ ତାଳଦେଇ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଚେତନା, ଆଦର୍ଶବାଦୀ ଚେତନା ସମ୍ବଳିତ ମାନବବାଦର ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ ଶବ୍ଦଜ୍ଞାନ କରିଛନ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନତାର ପୂର୍ବ କାଳଖଣ୍ଡରେ । ତେବେ ସାମଗ୍ରିକ ସମାଜବୋଧ ଓ ଗଣଚେତନା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତୀ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ ।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ କିନ୍ତୁ ଗଣଚେତନା, ସାମାଜିକ ଚେତନା ଅପେକ୍ଷା ବ୍ୟଭିଚେତନାଧର୍ମିତାକୁ ତଥା ‘ଜଣ’ ବୋଧ (Individualistic Idea) କୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ମିଳିଛି । ଅର୍ଥନୈତିକ ଅସ୍ୱଚ୍ଛଳତା, ରାଜନୀତିକ ପ୍ରତାରଣା, ଆଧୁନିକ ମଣିଷର ଅସହାୟତା ତଥା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିସତ୍ତାକୁ ନେଇ ଉପନ୍ୟାସର କଥାବସ୍ତୁ ଗତି କରିଛି । ଔପନ୍ୟାସିକ ସମାଜ ଅପେକ୍ଷା ନିଜ ସମ୍ମୁଖର ବ୍ୟକ୍ତିସତ୍ତା ଏବଂ ତତ୍ସମ୍ପର୍କିତ ଜୀବନାନୁଭୂତିକୁ ନେଇ ଉପନ୍ୟାସ କଳ୍ପନା କରିଛି ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳଖଣ୍ଡରେ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମସ୍ୟାବହୁଳ ଜୀବନଧାରା, ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କହୀନତା ଓ ରାଜନୀତି ପ୍ରଭାବିତ ଆର୍ଥନୀତିକ ସଙ୍କଟବୋଧ ସ୍ରଷ୍ଟାକୁ ଗଣଚେତନାରୁ ଦୂରେଇ ଆଣିଛି ଓ ଏକକ ବୋଧସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିସତ୍ତା
ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇ ଦେଇଛି ।
ସୁରେନ୍ଦ୍ର ମହାନ୍ତି, ଗୋକୁଳାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର, ମହାପାତ୍ର ନୀଳମଣି ସାହୁ, ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକ, ପ୍ରତିଭା ରାୟ, ଗୋବିନ୍ଦ ଦାସ, ବଳରାମ ପଟ୍ଟନାୟକ, ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ରଥ, କଣ୍ଡୁରୀ ଚରଣ ଦାସ, ସାତକଡ଼ି ହୋତା, ଗାୟତ୍ରୀ ବସୁମଲ୍ଲିକ୍, ନୃସିଂହ ଚରଣ ପଣ୍ଡା, ଶାନ୍ତନୁ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ, କୃଷ୍ଣପ୍ରସାଦ ମିଶ୍ର, ଯମେଶ୍ବର ତ୍ରିପାଠୀ, ଅବନୀ କୁମାର ବରାଳ, ଶ୍ରୀନିବାସ ଉଦ୍ଗାତା, ବୀଣା ମହାପାତ୍ର, ଦେବ୍ରାଜ ଲେଙ୍କା, ବ୍ରଜମୋହନ ମହାନ୍ତି, ଅନାଦି ସାହୁ, କଳ୍ପନା କୁମାରୀ ଦେବୀ, ରଘୁନାଥ ମହାପାତ୍ର, ଗଣେଶ୍ୱର ମିଶ୍ର, ହୃଷିକେଶ ପଣ୍ଡା, ଭାସ୍କର ଜେନା, ଅଜୟ ସ୍ୱାଇଁ, ପଦ୍ମଜ ପାଳ ଆଦି ସ୍ରଷ୍ଟା ଏହି କାଳଖଣ୍ଡରେ ନିଜର ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟକୁ ପ୍ରମାଣିତ କରିଛନ୍ତି । ଏହାର ଅର୍ଥ ନୁହେଁ, ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ଲେଖୁ ଆସୁଥିବା ଔପନ୍ୟାସିକମାନେ ଲେଖା ବନ୍ଦ କରିଦେଇଛନ୍ତି; ବରଂ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ନବୀନ ପ୍ରତିଭାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାରେ ସଫଳହୋଇ ନୂତନ ଉପନ୍ୟାସମାନ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି ।
ଔପନ୍ୟାସିକ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ମହାନ୍ତି ଏହି କାଳଖଣ୍ଡରେ ରାଜନୈତିକ, ଐତିହାସିକ ଓ ସାମାଜିକ ଘଟଣାବଳୀକୁ ଆଧାର କରି ବହୁ ଉପନ୍ୟାସ ଲେଖୁଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଅନ୍ଧଦିଗନ୍ତ’, ‘ନୀଳଶୈଳ’, ‘ଅଚଳାୟତନ’, ‘ବଧୂ ଓ ପ୍ରିୟା’, ‘ହଂସଗୀତ’, ‘ନିଳାଦ୍ରିବିଜୟ’, ‘ନେତି ନେତି’, ‘କୃଷ୍ଣାବେଣୀର ସନ୍ଧ୍ୟା’, ‘ଆଜିବକର ଅଟ୍ଟହାସ୍ୟ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ, ସେହିପରି ଗୋକୁଳାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ଚନ୍ଦ୍ରର ମୃତ୍ୟୁ’, ‘ସ୍ଫୁଟନିକ୍’, ‘କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହ’, ‘ପୃଥିବୀ ବାହାରେ ମଣିଷ’, ‘ଉଡ଼ନ୍ତା ଥାଳିଆ’ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସ, ମହାପାତ୍ର ନୀଳମଣି ସାହୁଙ୍କ ‘ଧରା ଓ ଧାରା’, ‘ତାମସୀ ରାଧା’, ‘ହଂସ ମିଥୁନ’; ଗୋବିନ୍ଦ ଦାସଙ୍କ ‘ଅମାବାସ୍ୟାର ଚନ୍ଦ୍ର’, ‘ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ’, ‘ଲାସୁ’, ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ରଥଙ୍କ ‘ଯନ୍ତ୍ରାରୂଢ଼’, ‘ଅସୂର୍ଯ୍ୟ ଉପନିବେଶ’, ‘ନବଜାତକ’, କଣ୍ଡୁରୀ ଚରଣ ଦାସଙ୍କ ‘ରକ୍ତତାଣ୍ଡବ’, ‘କାଳରାତ୍ରିର ସଇତାନ୍’, ‘ଲାଲ୍ରୀ’, ‘ନିହତ ନାୟିକା’; ସାତକଡ଼ି ହୋତାଙ୍କ ‘ବ୍ୟାକୁଳ ହୃଦୟ’, ‘ଅନେକ ଦିଗନ୍ତ’, ‘ସ୍ୱପ୍ନଶିଉଳି’, ‘ଅଶାନ୍ତ ଅରଣ୍ୟ’, ‘ଅସମୟ’ ‘ଏତେ ସ୍ଵପ୍ନ ଏତେ ଆଲୋକ’ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସ ବେଶ୍ ସ୍ମରଣୀୟ ।
ଉତ୍ତର ପଚାଶ ଉପନ୍ୟାସ ବିକାଶ ପର୍ବରେ ଆଉ ଜଣେ ପ୍ରତିଭାବାନ୍ ଔପନ୍ୟାସିକ ହେଉଛନ୍ତି ବିଭୂତି ପଟ୍ଟନାୟକ । ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କରି ସେ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟକୁ ବହୁ ବର୍ଷରେ ବର୍ଷମୟ କରିଅଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ‘ପ୍ରେମିକା’, ‘ଦିନ ଯାଏ ଚିହ୍ନ ରହେ’, ‘ତୁମେ ତୃଷ୍ଣାର ଜଳ’, ‘ଟୋପାଏ ସିନ୍ଦୁର ଦିଟୋପା ଶଙ୍ଖା’, ‘କେଶବତୀ କନ୍ୟା’ ‘ବଧୂ ନିରୁପମା’, ‘ଚପଳଛନ୍ଦା’, ‘ସୁଲତାନା’, ‘ଓଦାମାଟିର ସ୍ୱର୍ଗ’, ‘ବନ୍ଦୀ ଯାଯାବର’, ‘ଅସବର୍ଣ୍ଣ’, ‘ଦେବକୀର କାରାବାସ’, ‘ନାୟିକାର ନାମ ଶ୍ରାବଣୀ’, ‘ସତୀ ଅସତୀ’, ‘ଘନ କୁହୁଡ଼ିର ଦିନ’, ‘ଅଶୋକ ବନର ସୀତା’, ‘ଦଗ୍ଧ ଫୁଲବନ’, ‘ସୁଲୋଚନା’, ‘ଛବିର ମଣିଷ’, ‘ଅଶ୍ୱମେଧର ଘୋଡ଼ା’, ‘ବିଦାୟବେଳା’, ‘ଶେଷବସନ୍ତ’, ‘ପରପୁରୁଷ’, ‘ଅଦିନ ଶ୍ରାବଣ’, ‘ପ୍ରିୟବାନ୍ଧବୀ’, ‘ଛାୟା ଚନ୍ଦ୍ରିକା’, ‘ଏଇ ଗାଁ ଏଇ ମାଟି’, ‘ପ୍ରିୟପୁରୁଷ’, ‘ଖେଳଘର ଭାଙ୍ଗିଗଲା’, ‘ମନ ଭଲ ନାହିଁ’, ‘ଆଗ୍ନେୟଗିରିରେ ବଣଭୋଜୀ’ ଆହୁରି ଅନେକ ଉପନ୍ୟାସ ଏହା ପ୍ରମାଣ କରେ ।
ତେବେ ଏଇ ସମୟରେ ଆଉ ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରତିଭା ତଥା ଅନନ୍ୟ ଔପନ୍ୟାସିକା ଥିଲେ ପ୍ରତିଭା ରାୟ । ତାଙ୍କର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଉପନ୍ୟାସ ଖାଲି ପାଠକର ପ୍ରିୟ ଯେ ହୋଇରହିଛି, ତାହା ନୁହେଁ; ବରଂ ଚର୍ଚ୍ଚାର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ପାଲିଟିଛି । ଏହି ଔପନ୍ୟାସିକାଙ୍କ ‘ଦୁଇଟି ଢେଉ’, ‘ବର୍ଷା-ବସନ୍ତ-ବୈଶାଖ’, ‘ଅରଣ୍ୟ’, ‘ଉପନାୟିକା’, ‘ନିଷିଦ୍ଧ ପୃଥିବୀ’, ‘ପରିଚୟ’, ‘ପୁଣ୍ୟତୋୟା’, ‘ଅପରିଚିତା’, ‘ମେଘମେଦୁର’, ‘ଆଶାବରୀ’, ‘ଅୟଆରମ୍ଭ’, ‘ନୀଳତୃଷ୍ଣା’, ‘ସମୁଦ୍ରର ସ୍ଵର’, ‘ଶିଳାପଦ୍ମ’, ‘କଇଁଚର ସପନ’, ‘ଦେହାତୀତ’, ‘କୁଳର ନିଆଁ’, ‘ନଦୀ ନିସ୍ତରଙ୍ଗ’, ‘ଯାଜ୍ଞସେନୀ’, ‘ଡାଳିମ୍ବ ଫୁଲର ହସ’, ‘ଆଦିଭୂମି’, ‘ଉତ୍ତରମାର୍ଗ’, ‘ମହାମୋହ’ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସ ତାଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ପରିଚୟ ବହନ କରେ ।
ସେହିପରି ଗାୟତ୍ରୀ ବସୁମଲ୍ଲିକଙ୍କ ‘କାବେରୀ’, ‘ଓଏସିସ୍’, ‘ମରୁଝର’, ‘ମାଧବୀର ମଧୁରାତ୍ରି’, ‘ସୂର୍ଯ୍ୟୋପରାଗ’, ‘ମୃଗତୃଷ୍ଠାର ଇତିକଥା’,,‘ସାତ ସାଗର ତେର ନଈ’, ‘ନୃସିଂହ ଚରଣ ପଣ୍ଡାଙ୍କ ‘ଚଣ୍ଡାଶୋକ’, ‘ଧର୍ମାଶୋକ’, ‘ମେଷପାଳକ’, ‘ଖାରବେଳ’, ‘ସପ୍ତସିନ୍ଧୁ’, ଶାନ୍ତନୁ ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ‘ନରକିନ୍ନର’, ‘ଶତାବ୍ଦୀର ନଚିକେତା’, ‘ତିନୋଟି ରାତିର ସକାଳ’, ‘ଦକ୍ଷିଣାବର୍ତ୍ତ’, ‘ଯାତ୍ରାର ପ୍ରଥମ ପାଦ’, ‘ଶକୁନ୍ତଳା’, ‘ତୃଷ୍ଣା’, କୃଷ୍ଣପ୍ରସାଦ ମିଶ୍ରଙ୍କ ‘ମୃଗତୃଷ୍ଣା’, ‘ସିଂହକଟି’, ‘ନେପଥ୍ୟ’, ‘ଯମେଶ୍ଵର ତ୍ରିପାଠୀଙ୍କ ‘ମିଥୁନଲଗ୍ନ’, ‘ସେକାଳ ଏକାଳ ଅନ୍ୟକାଳ’, ‘ମାଳବିକାର ସ୍ବପ୍ନ’ ‘ଝଡ଼ ଓ ନୀଡ଼’, ‘ସଞ୍ଜ ସକାଳ’, ‘ଚିତ୍ତ ଚକୋରୀ ଝୁରେ’, ଅବନିକୁମାର ବରାଳଙ୍କ ‘ଅପରାହ୍ନର ଛାୟା’, ‘ମଞ୍ଚକନ୍ୟାର କାହାଣୀ’, ‘ସଂଳାପ ନିର୍ଜନତାର’, ‘ପ୍ରେମର ଅନ୍ଵେଷଣରେ ଗୋଟିଏ ତରୁଣୀ’, ଶ୍ରୀନିବାସ ଉଦ୍ଗାତାଙ୍କ ‘ନୀଳନୟନ ତଳେ’, ‘ଶେଷରାତ୍ରି ପ୍ରଥମ ସକାଳ’, ‘ଶିଳାର ସ୍ଵପ୍ନ’, ‘କାନ୍ତା’, ବୀଣା ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ଅଙ୍ଗେ ଅଙ୍ଗେ ରଙ୍ଗ ଲାଗେ’, ‘ଏଇ ଜହ୍ନରାତି’, ‘ମନମୟୂରୀ’, ‘ସୁବର୍ଣ୍ଣ ସୀତା’, ‘ନୀଳଝରଣା’, ‘ଜୀବନରଙ୍ଗ’, ଦେବ୍ରାଜ ଲେଙ୍କାଙ୍କ ‘ଜୋକର’, ‘ଖେଳ’, ‘ଅନ୍ଧମୁହାଣୀ’, ‘ପ୍ରେମ ନଗରର ଅନେକ କଥା’, ‘ଦୂର ପୃଥିବୀର ତାରା’, ‘ଅନ୍ଵେଷ’, ‘ଅନ୍ଵେଷଣ’ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସଗୁଡ଼ିକ ଔପନ୍ୟାସିକ ଦକ୍ଷତାକୁ ପ୍ରମାଣ କରିଛନ୍ତି ।
ଅନ୍ୟ ଯେଉଁସବୁ ଉପନ୍ୟାସ ଓ ଔପନ୍ୟାସିକ ଏହି କାଳଖଣ୍ଡରେ ଚର୍ଚ୍ଚାରେ ଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବ୍ରଜମୋହନ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ‘ବିହୁଏ ନିଆଁ’, ‘ତକ୍ଷକ ମୁଁ କୃଷ୍ଣ’, ‘ମୃତନଦୀର ଢେଉ’, ‘ଅନ୍ଧ ପୃଥିବୀ’, ‘ଲଳିତା ଲବଙ୍ଗଲତା’, କଳ୍ପନାକୁମାରୀ ଦେବୀଙ୍କ ‘ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପ’, ‘ପ୍ରଜାପତିର ମନ’, ‘ଦିନାନ୍ତର ରଙ୍ଗ’ ରଘୁନାଥ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ପ୍ରଥମ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି’, ‘ଧୂସର ମାଟି ଓ ସବୁଜ ଶସ୍ୟ’, ଅନାଦି ସାହୁଙ୍କ ‘ମୁଣ୍ଡ ମେଖଳା’, ‘ଜଙ୍ଗଲୀ ସହର’, ‘କ୍ଷଣଭଙ୍ଗୁର’, ‘ଶରସଜ୍ଜା’, ଗଣେଶ୍ବର ମିଶ୍ରଙ୍କ ‘ସାମୁଦ୍ରିକ’, ‘ଆରୋହୀ’, ‘ନେତା’ ହୃଷିକେଶ ପଣ୍ଡାଙ୍କ ‘ଶୂନ୍ୟ ସଙ୍ଗେ ସାମୟିକ ସନ୍ଧି’, ‘ହରିଣ ପିଠରେ ଅଜଣା ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତକୁ’, ‘ସୁନାପୁଟର ଲୋକେ’, ‘ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଦ୍ୱୀପ’, ‘ଶୃତ ୧୯୯୪’, ‘ହସ ଓ ଇତିହାସ’, ଭାସ୍କର ଜେନାଙ୍କ ‘ଅନୁତପ୍ତ ଅନ୍ଧକାର’, ‘ଅବ୍ୟକ୍ତ ଅଭିମାନ’, ‘ଅବୁଝା ପୃଥିବୀ’, ‘ସମୟ ଅସମୟ’, ‘ନୀରବ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ’, ‘କାଗଜଫୁଲ’, ‘ରଙ୍ଗୀନ ସମୁଦ୍ର’, ‘ବିଷଣ୍ଣ ଅରଣ୍ୟ’, ପଦ୍ମଜ ପାଳଙ୍କ ‘ଦୁର୍ଗ ପତନର ବେଳ’, ‘ଆମ ସମୟର ଦୁଃଖ’, ‘ପାପ ପରି ନିଜର’, ‘ଗଣ୍ଡ ଭୈରବ’ ଆଦି ଉପନ୍ୟାସ ଅନ୍ୟତମ ।
ସ୍ଥୂଳତଃ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସର ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଘଟିଛି ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ । ଉଭୟେ ଆଙ୍ଗିକ ଓ ଆମ୍ବିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆସିଛି ନବ ନବ ପ୍ରୟୋଗଶୈଳୀ । କେବେ କେବେ ଏଇ ପରୀକ୍ଷା ପ୍ରବଣତା ପାଠକ ପାଖରେ ଅବୋଧ ହୋଇଛି ତ କେବେ କେବେ ବେଶ୍ ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଛି । ତେବେ ଯାହାହେଉ ଏକଥା ଆମମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵୀକାର କରିବାକୁ ହେବ ଯେ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସର ସ୍ତର କାଳକ୍ରମେ ସମ୍ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଛି । ବହୁ ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ଏଯାବତ୍ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସେମାନଙ୍କ ଯାତ୍ରା ଅବ୍ୟାହତ ରଖୁଛି । ବିଶ୍ଵ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ ସହ ତାଳଦେଇ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ ମଧ୍ଯ ଆଗେଇ ଯିବାର ପଣ ବାନ୍ଧିଲାଣି ।
ସଂକ୍ଷେପରେ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସର ବିକାଶଧାରାକୁ ଉପରୋକ୍ତ କ୍ରମେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା । ମୋଟାମୋଟି ଭାବରେ ଓଡ଼ିଆ ପାଠକପାଠିକାଙ୍କ ଇଚ୍ଛାକୁ ଆଖ୍ୟାଗରେ ରଖୁ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ଗତିକରିଛି ।
କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ଏହାର ଅର୍ଥ :
- କେତନ – ପତାକା ।
- ସମୀରଣ – ପବନ ।
- ବାଦିତ୍ର – ବାଦ୍ୟ, ବାଜା ।
- ଦାସେରକ – ଉଷ୍ଟ୍ର, ଓଟ।
- ବିପଣି – ହାଟ, ବଜାର ।
- ସ୍କନ୍ଧାବାର – ତମ୍ବୁ, ଶିବିର ।
- ତାଳୀବନ – ହେନ୍ତାଳ ବନ ।
- ବରାହ – ଆଳିର ସର୍ବପ୍ରଧାନ ଦେବତା ।
- ତୁଳସୀକ୍ଷେତ୍ର – କନ୍ଦରପଡ଼ା, ଲଳିତଗିରି ବାସୀ କନ୍ଦରାସୁରକୁ ସଂହାର କରି ବଳରାମ ତାହାର କନ୍ୟା ତୁଳସୀକୁ ବିବାହ କରିଥିବାର ସ୍ଥାନୀୟ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅଛି । ଏହି ହେତୁରୁ କନ୍ଦରପଡ଼ାର ଅନ୍ୟତମ ନାମ ତୁଳସୀକ୍ଷେତ୍ର । ବଳଦେବ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ାର ପ୍ରଧାନ ଦେବତା ।
- ଚଣ୍ଡୀ – ଅସୁରେଶ୍ଵରର ପ୍ରଧାନ ଦେବତା ହରଚଣ୍ଡୀ । ଏଠାରେ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟହ ବଳିଦାନ ହୁଏ । ଏପରି ବଳିଦାନ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅନ୍ୟତ୍ର ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ ।
- ଶାଳିପୁର — (ଆଧୁନିକ ନାମ ସାଲେପୁର)ରେ ପ୍ରବାହିତ ମହାନଦୀର ଶାଖା ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ତୀରରେ ଭଗବତୀଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।
- ପୂତ – ପବିତ୍ର ।
- ଉତ୍ତରକୋଶଳା – ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ମହାନଦୀର ଉତ୍ତରାଂଶ ଉତ୍ତର କୋଶଳା ନାମରେ ଅଭିହିତ ହେଉଥିଲା ।
- ବଳାରାତିପ୍ରିୟା – ଶଚୀ ଛତିଆର ଅଧ୍ୟାତ୍ରୀ ଦେବୀ ଥିଲେ ।
- ଟଙ୍କିଳ – ଟାଙ୍ଗରା/ପାହାଡ଼ିଆ ।
- ଆଳତୀ — ଆଳତୀରେ ଅଦ୍ୟାପି ଚନ୍ଦନ ବୃକ୍ଷ ଦେଖାଯାଏ ।
- ଅମ୍ବରେ — ଆକାଶରେ ।
- ସ୍ବର୍ଣ୍ଣଚୂଡ଼ – ପ୍ରଚଳିତ ନାମ ସୁନହଟ୍ ।
- ଛୁରୀଅନା – ପୁନଙ୍ଗରେ ଅନେକ ଛୁରୀଅନା ବୃକ୍ଷ ଦେଖାଯାଏ ।
- ମାଧବାଖ୍ୟ ଗ୍ରାମ – ପ୍ରାଚୀ ତୀରବର୍ତ୍ତୀ ମାଧବ ଗ୍ରାମ ଯେଉଁଠାରେ ମାଧବଙ୍କର ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।
- ତରକେ – ଭୟ ଦେଖାଏ ।
- ଧଉଳି – ଦୟାନଦୀ ତୀର ରେ ଅବସ୍ଥିତ ଐତିହାସିକ ପର୍ବତ ।
- ରଙ୍ଗଣ – କାଠରଙ୍ଗଣୀ ପୁଷ୍ପ ।
- ଐର-ଯଶ – ଖଣ୍ଡଗିରିର ଗୁମ୍ଫାମାନ ଐରରାଜା ଖାରବେଳଙ୍କ ପ୍ରଧାନ କୀର୍ତ୍ତି ଯାହା ତାଙ୍କର ଯଶ ପ୍ରଚାର କରେ ।
- ନିର୍ମଳା ନିର୍ଝର – ଖଲିକୋଟ ରାଜଧାନୀର ଅଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ଝରଣା ଯାହାର ଜଳ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକର ବୋଲି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
- ମହେନ୍ଦ୍ର – ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପର୍ବତ । କୁଳାଚଳ ମଧ୍ୟରେ ଏହା ପରିଗଣିତ ।
- ମାଲ୍ୟଗିରି – ଉତ୍କଳର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପବର୍ତ, ଲହଡ଼ାରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
- ହରିଦ୍ରା – ହଳଦି, କନ୍ଧମାଳରେ ପାର୍ବତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ମାନଙ୍କରୁ ହରିଦ୍ରା ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
- ହିଙ୍ଗୁଳା – ହିଙ୍ଗୁଳାଦେବୀ ତାଳଚେରରେ ପ୍ରଧାନ ଦେବତା ।
- ଢେଙ୍କା – ଢେଙ୍କା ନାମକ ଶବର ରାଜା ଯାହାଙ୍କ ନାମରୁ ଢେଙ୍କାନାଳ ନାମ ହୋଇଛି ।
- ସାତକୋଶିଆ ଗଣ୍ଡ – ଦଶପଲ୍ଲା ଓ ବଉଦର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ବଡ଼ମୂଳ ଘାଟୀ ଏହି ଗଣ୍ଡର ପୂର୍ବ ସୀମା । ଏହି ଗଣ୍ଡ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଧାନ ଦୃଶ୍ୟସ୍ଥଳ ।
- ଗୋମାୟୁ – ଶୃଗାଳ, ବିଲୁଆ।
- କେଶରୀ – ସିଂହ ।
- ଦୁର୍ନିବାର – ଯାହାକୁ ବାଧା ଦେବା ଦୁଃସାଧ୍ୟ ।
- ଦାବବହ୍ନି – ବନାଗ୍ନି ।
- ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ – ଶିବ ।
- ବାସୁଦେବ – ବାସୁଦେବ ନାମକ ଜଣେ ଉତ୍କଳୀୟ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଚୋର ଗଙ୍ଗଙ୍କର ମନ୍ତ୍ରୀତ୍ଵ ସ୍ଵୀକାର କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମେ ସୁବର୍ଷ କେଶରୀଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ ଥାଇ ତାହାଙ୍କ ସହିତ ବିବାଦ ହେବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ପଳାଇ ଆସିଲେ ଏବଂ ଚୋରଗଙ୍ଗଙ୍କୁ ଉତ୍କଳୀୟ ସିଂହାସନରେ
- ବସାଇବାର ତାଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ।
- ସିକତା – ବାଲୁକା ।
- ମାତୃପାଦପଦ୍ମ – ଗଙ୍ଗାଦେବୀ ଚୋର ଗଙ୍ଗଙ୍କର ଜନନୀ, ଏହି କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଉତ୍କଳ ଇତିହାସରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
- ଅସିହସ୍ତେ – ଖଣ୍ଡା ହାତରେ ଧରି ।
- ବନସ୍ପତି – ବଡ଼ ବଡ଼ ବୃକ୍ଷ ।
- ପର୍ବତ-ମେଖଳେ – ପର୍ବତର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ।
- ଅରାବଳୀ – ଆର୍ଦ୍ରବଳୀ; କାଳପୁରୁଷ ନକ୍ଷତ୍ରପୁଞ୍ଜ ।
- କୌଶିକ – ପେଚା ।
- ଚଷାପୁଅ – ପକ୍ଷୀବିଶେଷ ।
- ତ୍ରୈର୍ଯ୍ୟତ୍ରିକ – ନୃତ୍ୟ-ଗୀତ-ବାଦ୍ୟର ସମନ୍ଵୟ ।
- ଛାୟାବାଜି – କୁହୁକ ।
- ତାମରସ – ପଦ୍ମ ।
- କହ୍ଲାର – ଧଳାକଇଁ, ପାଣିଶିଉଳି ।
- ବର୍ତ୍ତ – ମୟୂର ।
- ବିହଙ୍ଗ – ପକ୍ଷୀ ।
- କାକଳି – ପକ୍ଷୀ କୂଜନ ।
- ଦ୍ବିଜରାଜ – ଚନ୍ଦ୍ର ।
- ମୟୂଖ – ଜ୍ୟୋତି / କିରଣ ।
- ପାର୍ବତୀ – ପାର୍ବତୀ (ଶକ୍ତି) ଗଙ୍ଗାଙ୍କର ସପତ୍ନୀ ।
- ଦେବବ୍ରତ – ଭୀଷ୍ମ ।
- କରକା – କୁଆପଥର ।
- ବିଷ୍ଣୁପଦୀ – ଗଙ୍ଗା ।
- ତୀର୍ଥେଶ – ସମୁଦ୍ର ।
- ମହେନ୍ଦ୍ର – ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବତମାଳା ମହେନ୍ଦ୍ରଗିରିର ଅଂଶୀଭୂତ ।
- ସୁକାନ୍ତି – ମୁନି ବିଶେଷ ।
- ଶ୍ରୀନୀଳମାଧବ – ଖଣ୍ଡପଡ଼ା ଅନ୍ତର୍ଗତ ମହାନଦୀ-ତୀରବର୍ତୀ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ କଣ୍ଟିଲୋ-ପାଟଣାର ଗୋଟିଏ ପର୍ବତ-ଶିଖରରେ ନୀଳ ମାଧବ-ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।
- ଭଟ୍ଟାରିକା – ବଡ଼ାମ୍ବା ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ; ଏହାଙ୍କର ଅପର ନାମ ବୃହଦମ୍ବା ।
- ଚର୍ଚ୍ଚିକା – ବାଙ୍କିର ପ୍ରଧାନ ଦେବୀ ।
- ଧବଳଈଶ୍ବର – ମହାନଦୀର ସ୍ରୋତ ମଧ୍ୟରେ ପର୍ବତ ଶୃଙ୍ଗ ରେ ସିଂହ ନା ଥ ଏବଂ ଧବଳେଶ୍ଵରଙ୍କ ମନ୍ଦିର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।
- ଦ୍ବିଷାମ୍ପତି – ସୂର୍ଯ୍ୟ ।
- ବର୍ଷୀ – ରାସ୍ତା ।
- ପାଶୀ – ବରୁଣ ।
- ସୌଦାମିନୀ – ବିଜୁଳି ।
- ମହାଦେବୀ – ବିରଜା ଦେବୀ, ସେ ଯଜ୍ଞରୁ ସମ୍ଭୂତା ବୋଲି କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅଛି ।
- ଗୋନାସିକା – କେନ୍ଦୁଝର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଭୂୟାଁପୀଢ଼ରେ ଗୋନାସିକା ପର୍ବତ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ପର୍ବତରୁ ବୈତରଣୀ ନଦୀ ଜାତ ହୋଇଛି ।
- ମହାବରାହ – ମହାବରାହନାଥ ଯାଜପୁରର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଦେବତା ।
- ମେଘାସନ – ମେଘାସନ ଗିରି ଓଡ଼ିଶାର ଦ୍ଵିତୀୟ ଉଚ୍ଚ ପର୍ବତ, ମୟୂରଭଞ୍ଜରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ଶିମୂଳିପାଳ ପର୍ବତର ପ୍ରଧାନ ଶିଖର । ଶିମୂଳି ପାଳ ପର୍ବତରୁ ବଳାଙ୍ଗୀ ଜାତ ।
- ଝଟିକା – ଝଡ଼ ।
- ରମ୍ଭା – ବାମଣ୍ଡା ରାଜ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ତୀରବର୍ତୀ ‘ବାରକୂଟ’ ଗ୍ରାମରେ ରମ୍ଭାଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅଛି ।
- ପ୍ରଧାନପାଟ – ପ୍ରଧାନପାଟର ପ୍ରପାତ ବାମଣ୍ଡା ରାଜଧାନୀ ଦେବଗଡ଼ ନିକଟବର୍ତୀ ।
- ଭୃଗୁ – ପର୍ବତର ଢାଲୁ ପ୍ରଦେଶ ।
- ବଂଶଧର – ବଂଶର ଦାୟାଦ, ବାମଣ୍ଡାର ରାଜଧାନୀ ଦେବଗଡ଼ । ଚୂଡ଼ଙ୍ଗ ଦେବ ବାମଣ୍ଡା ରାଜବଂଶର ଆଦିପୁରୁଷ ଅଟନ୍ତି ।
- ସୁକାନ୍ତି-ତନୁଜା – ମହାନଦୀ ।
- ଚୂଡ଼ଙ୍ଗ ଦହ – ଏହି ହ୍ରଦ କଟକରୁ ୪ କ୍ରୋଶ ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ସାରଙ୍ଗଗଡ଼ ନିକଟସ୍ଥ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗଭୀର ଏବଂ ଏହାର ଜଳ ନିର୍ମଳ । କେହି କେହି କହନ୍ତି ଯେ, ଏହା ମଧ୍ଯରେ ଗଙ୍ଗାଦେବୀଙ୍କର ମନ୍ଦିର ଅଛି ଏବଂ ବିଗତ ନଅଙ୍କରେ କିଞ୍ଚିତ୍ ଜଳ
- ଶୁଷ୍କ ହୋଇଯିବାରୁ ଉକ୍ତ ମନ୍ଦିରର ଚୂଡ଼ା ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥିଲା ।
- ତଡ଼ିତ – ବିଜୁଳି ।
- ଅମ୍ବରେ – ଆକାଶରେ । ତରଣି – ସୂର୍ଯ୍ୟ ।
- ଅଚଳେ – ପାହାଡ଼ ଉପରେ ।
- ନଦୀକୂଳ ବନ୍ଧୁ ଯାମଘୋଷୀ ପକ୍ଷୀ ।
- ପ୍ରଦୋଷ – ସନ୍ଧ୍ୟା ।
- ଦେବୀଦ୍ବାର – ଡମପଡ଼ା ଅନ୍ତର୍ଗତ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପର୍ବତମାଳା । ଏହା କଟକର ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ପଟରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
- ବାରୁଣୀ – ପଶ୍ଚିମ ।
- ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣବେଳ – ସୁନାର ବସ୍ତ୍ର ।
- ସପ୍ତଶଯ୍ୟା – ସପ୍ତଶଯ୍ୟା ପର୍ବତ ଢେଙ୍କାନାଳ ଅନ୍ତର୍ଗତ । କଟକର ପଶ୍ଚି ମରେ ଯେଉଁ ପର୍ବତମାନ ଦୃଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସପ୍ତଶଯ୍ୟା ପର୍ବତ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ।
- ଗ୍ରହରାଜ – ସୂର୍ଯ୍ୟ ।
- ନରାଜ – ନରାଜର ବୌଦ୍ଧକୀର୍ତ୍ତି ଇତିହାସ-ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
- ସର୍ପେଶ୍ବର – ସର୍ପେଶ୍ଵର ପର୍ବତ ଆଠଗଡ଼ର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ନରାଜର ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅବସ୍ଥିତ ଆଠଗଡ଼ର ପ୍ରଧାନତମ ନଦୀ ସର୍ପେଶ୍ୱରୀ (ସାପୁଆ) ଏହି ପର୍ବତ ତଳେ ମହାନଦୀରେ ମିଳିଅଛି ।
- ରଥାଙ୍ଗୀ – ଚକ୍ରବାକୀ ।
- ମିହିର – ସୂର୍ଯ୍ୟ ।
- ପଟିଆ – ଏହି ରାଜ୍ୟ କଟକରୁ ୩ କୋଶ ଦକ୍ଷିଣରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ପର୍ବତ ଏବଂ କାନନ ବେଷ୍ଟିତ ଦହମାନ ଅତି ରମଣୀୟ। ଏହି ଦହ ମାନ ଙ୍କର ପଦ୍ମପତ୍ର, ପଦ୍ମପୁଷ୍ପ ଏବଂ ଶିଙ୍ଗଡ଼ା ପ୍ରଭୃତି କଟକ କୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ଆମଦାନୀ ହୁଏ ।
- ଛୁରିତ – ଲିପ୍ତ । ପଶ୍ଚିମ ଆକାଶ କୁଙ୍କୁମ ବର୍ଣ୍ଣ ଧାରଣ କଲା ।
- ତିମିର – ଅନ୍ଧକାର ।
- ଚନ୍ଦ୍ରୋଦୟା – ଚନ୍ଦ୍ରଦୀପ ।
- କୈରବ – କୁମୁଦ ।
- ଗିର – କଥା ।
- ଗୁଢ଼ଚାର – ଗୁପ୍ତଚର ।
- ସରଣୀ – ରାସ୍ତା; ପଥ ।
- ମହିଷୀ – ରାଣୀ ।
- ନବକିଶଳୟ – ନୂଆ କଅଁଳ ପତ୍ର ।
- ମୁକୁଳ – କଢ଼ି ।
- କେଶରିପ୍ରବୀର – ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ରାଜା ।
- ଯାମିନୀ – ରାତ୍ରି ।
- ବନସ୍ପତି – ବଡ଼ ବଡ଼ ବୃକ୍ଷ ।
- ତମିସ୍ର – ଗାଢ଼ ଅନ୍ଧକାର ।
- ପୋତପାଳ – ନାବିକ ।
- ହର୍ମ୍ଯ – ଉଚ୍ଚତମ ପ୍ରାସାଦ ।
- ମାରେ – କନ୍ଦର୍ପରେ; କାମପୀଡ଼ାରେ ।
- ବାଜି – ଅଶ୍ବ ।
- ଶିଖଣ୍ଡି ବାହନ – କାର୍ତ୍ତିକେୟ; ମୟୂର ବାହନ ।
- ପୁଷ୍ପଧନୁଷ୍ପାଣି – କାମଦେବ ।
- ଲୋଳ – ଆନ୍ଦୋଳିତ ।
- କଳଧୌତେ – ସୁନାରେ ।
- ତ୍ରାସ – ଭୟ ।
- ପନ୍ନଗ – ସର୍ପ ।
- ଚୋରଗଙ୍ଗ – ଗଙ୍ଗାଙ୍କର ପୁତ୍ର ବୋଲି ଇତିହାସ ଅସମର୍ଥିତ ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅଛି ।
- ପବି – ବଜ୍ର
- ଆଶୁଗ – ଶର (ଭୀଷ୍ମଙ୍କ ଶର ଶଯ୍ୟା ଉପାଖ୍ୟାନ ମହାଭାରତରେ ବଣ୍ଠିତ) ।
- ପ୍ରଭଞ୍ଜନ – ପବନ ।
- ଅରାତି – ଶତ୍ରୁ ।
- ଅର୍ଗଳା – ମାନ୍ଦା, ବରଣମାଳା ।
- ଅରି – ଶତ୍ରୁ ।
- ଅଶନି – ବଜ୍ର ।
- ଭିକ୍ଷା ବ୍ୟବସାୟୀ – ଭିକାରି ।
- ସୁତା – କନ୍ୟା ।
- ଉଦ୍ଯୋଗୀ – ଉଦ୍ୟମଶୀଳ ।
- ଦୟିତ – ପତି ।
- ନିଗଡ଼ – ବନ୍ଧନ ।
- ଚୋରବର – ଚୋରଗଙ୍ଗ ବର ହୁଅନ୍ତେ ।
- ଖଞ୍ଜରୀଟ – ଖଞ୍ଜନ ପକ୍ଷୀ ବା କଜଳପାତି ପକ୍ଷୀ ।
- ରାଜସଙ୍ଗେ – ରାଜପୁରେ ।
- ନ୍ଯାସ – ଫେରାଇ ନେବାର ସର୍ତ୍ତରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ।
- ପର୍ବ-ଶର୍ବରୀଶ-ମୁଖୀ – ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ରମୁଖୀ ।
- ସାଧ୍ବସ – ଭୟ, ସମ୍ଭମ ।
- ଫୁଲଧନୁ — କନ୍ଦର୍ପ ।
- କାଠଯୋଡ଼ି – ମହାନଦୀର ଶାଖାନଦୀ ; କାଠଯୋଡ଼ିର ପଥରବନ୍ଧ ମରକତ କେଶରୀଙ୍କର ସର୍ବପ୍ରଧାନ କୀର୍ତ୍ତି ।
- ରାଜହଂସବନ – ରାଜହଂସବନ କଟକର ପୂର୍ବବର୍ତୀ । ପୂର୍ବକାଳରେ ଏହା ଗୋଟିଏ ବୃହତ୍ ବନ ଥିଲା ।
- ଅତଣ୍ଡି – ଶୁଭ୍ର-ପତ୍ରବିଶିଷ୍ଟ ବନଲତା ବିଶେଷ ।
- ଧୂର୍ଜଟି – ମହାଦେବ ।
- କଉସ୍ତୁଭ – ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ବକ୍ଷରେ ଶୋଭାପାଉଥିବା ମଣି ।
- ସୈକତ – ବାଲୁକା ।
- ଚକୋର – ପାପି ଆ ପକ୍ଷୀର ସଂସ୍କୃତ ନାମ ଚକୋର ।
- ବିଭାବରୀ – ରାତି ।
- ଭୀମ – ଭୟଙ୍କର, ନିଷ୍ଠୁର ।
- ବଚସ୍କର – କଥା ବା ଆଦେଶର ପୂର୍ବ ଅଧୀନ ।
- ଅମ୍ବୁରାଶି – ସମୁଦ୍ର ।
- ଅକୂପାର – ସାଗର ।
- ଚମୁପତି – ସେନାପତି ।
- ମତ୍ତକାଶୀ – ଉତ୍ତମା ରମଣୀ ।
- ଶରଦିନ୍ଦୁ – ଶରତ ଋତୁର ଜହ୍ନ ।
- ମାର — କନ୍ଦର୍ପ ।
- ଗାରୁଡ଼ିଆ – କେଳା, ଗାରିଡ଼ି ମନ୍ତ୍ର ଜାଣିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ।
- ଅହି – ସାପ ।
- ଉରସିଜ – ସ୍ତନ ।
- ରମ୍ଭା-ଉରୁ – କଦଳୀ ବୃକ୍ଷ ସଦୃଶ ଜାନୁ ।
- ଆଲାନ – ଗଜ ବନ୍ଧନ ସ୍ତମ୍ଭ ।
- ଦ୍ବିରଦ – ହସ୍ତୀ ।
- ନିକଷ – କଷଟି ପଥର ।
- ବିରଞ୍ଚ୍ – ବ୍ରହ୍ମା ।
- ପୁଷ୍ପାକାର – ବସନ୍ତ ।
- କ୍ଷୀରୋଦ ନନ୍ଦିନୀ – ଲକ୍ଷ୍ମୀ ।
- କୁସୁମ ଶର — କନ୍ଦର୍ପ ।
- ମନୋଜ – କନ୍ଦର୍ପ, କାମଦେବ ।
- ଅନିଳେ – ପବନରେ ।
- ଆଶ୍ରୟ – ଅଭିପ୍ରାୟ ।
- ନାଭିଗୟା – ବୈତରଣୀ ନଦୀ ତୀର ସ୍ଥିତ ‘ଯାଜପୁର’ ନଗର ଯଯାତି କେଶରୀ କର୍ତ୍ତୃକ ସଂସ୍ଥାପିତ । ଏହାର ପୌରାଣିକ ନାମ ନାଭିଗୟା ।
- ଏକାମ୍ରେ – ଭୁବନେଶ୍ଵରରେ ।
- କାଠଯୋଡ଼ି-ରୋଧ – ମରକତ କେଶରୀଙ୍କ ପ୍ରଧାନ କୀର୍ତ୍ତି କଟକ ନଗର କୁ ବେଢ଼ିଥିବା ମହାନଦୀ ଓ କାଠଯୋଡ଼ିର ପଥର ବନ୍ଧ ।
- କର୍ମନାଶ – ସୁକର୍ମକୁ ନାଶ କରୁଥିବା ଏକ ଅପବିତ୍ର ନଦୀ ।
- କରଣିରେ – ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟରେ ।
- ଉତ୍ତରଳ – ଉତୁରିବା ।
- ପୟଃ – ଜଳ । ଫୁଟୁଥିବା ଜଳରେ ତୈଳ ପକାଇଲେ ତାହାର ସ୍ତ୍ରୀତାବସ୍ଥା କମିଯାଏ ।
- ଫଣୀ – ସର୍ପ ।
- ବଲ୍ମୀକ – ଉଚ୍ଚ ।
- ଉଜାଣି – ସ୍ରୋତର ପ୍ରତିକୂଳରେ ।
- ବାଷ୍ପପୂର – କୋହ ।
- ବଡ଼ଭି – ରାଜାପ୍ରାସାଦ ।
- ଚତ୍ବରେ – ଚଉତରା ; ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ।
- ଆଳୀଏ – ସଖୀମାନେ ।
- ଚେଡ଼ୀ – ଦାସୀ ।
- ତରାସେ – ଭୟରେ ।
- ଉତ୍ତାନ – ଚିତ୍ ହୋଇ ଶୋଇବା ।
- ପର୍ୟ୍ଯୁଷିତ – ବାସି ।
- କାଳ-ହୁତାଶନ – କାଳଅଗ୍ନି ।
- ଫେଇ – ଖୋଲି ।
- କୁଳପାଂଶୁଳା – କୁଳ କଳଙ୍କିନୀ ।
- ଶୋଚି – ଭାବି; ଚିନ୍ତାକରି ।
- ସଞ୍ଚାର – ଗତାଗତ, ଯା-ଆସ ।
- ନିଶାମୁଖେ – ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ।
- ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ ପଠା – ନନ୍ଦିକେଶ୍ଵରୀ ପଠା କଟକର ଉତ୍ତରରେ ମହାନଦୀ ମଧ୍ଯରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
- ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର – ଅଂଶୁପା ହ୍ରଦର ନିକଟରେ ‘ସୁବର୍ଣ୍ଣ ପୁର’ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ସୁବର୍ଣ୍ଣକେଶରୀଙ୍କ ନାମାନୁ ସାରେ କଥ୍ ହୋଇ ଆସୁଅଛି ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ ।
- ନୀଳାଚଳେ – ଶ୍ରୀକ୍ଷତ୍ର ପୁରୀକୁ ।
- ମହାନଦୀ ମୁକ୍ତ-ବେଣୀ – ବିଡ଼ାନାସିଠାରେ ମହାନଦୀ ବେଣୀମୁକ୍ତ ହୋଇ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ କାଠଯୋଡ଼ି ଓ ମହାନଦୀରେ ବିଭକ୍ତ ।