CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ Textbook Exercise Questions and Answers.

+2 2nd Year Odia Optional Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ Question Answer

(କ) ବିକଳ୍ପ ସହ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ।
(ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।)

Question ୨।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି କେଉଁ ଆଡ଼କୁ ଦେଖୁଥିଲା ?
(କ) ତଳକୁ
(ଖ) ଉପରକୁ
(ଗ) ଆଗପଟକୁ
(ଘ) ଚଉଦିଗକୁ
ଉ –
(ଘ) ଚଉଦିଗକୁ ।

Question ୧।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ଚଉଦିଗରେ ଯାହାସବୁ ଦେଖୁଥିଲା, ସେସବୁର ସେ କ’ଣ ବୋଲି ଭାବୁଥୁଲା ?
(କ) ସେବକ
(ଖ) ସାଥୀ
(ଗ) ଅଧୀଶ୍ବର
(ଘ) ଅଧୀନ
ଉ –
(ଗ) ଅଧୀଶ୍ଵର

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୩ ।
ନିର୍ଜନ ଦୀପରେ ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ପାଖରେ କେତେ ଲୋକ ଥିଲେ ?
(କ) ଅଳ୍ପଲୋକ
(ଖ) ବହୁଲୋକ
(ଗ) ଆଉ ଜଣେ ଲୋକ
(ଘ) କିଛି ଲୋକ ନଥିଲେ
ଉ –
(ଘ) କିଛି ଲୋକ ନଥିଲେ

Question ୪।
କୀଟ, ପତଙ୍ଗ, ପକ୍ଷୀ, କେଶରୀ, କରୀ ଓ ପଶୁ-ଏସବୁ କାହାର ସୃଷ୍ଟି ଥିଲା ବୋଲି ସେ ଭାବୁଥିଲା ?
(କ) ଭଗବାନଙ୍କର
(ଖ) ପଡ଼ୋଶୀଙ୍କର
(ଗ) ରାଜାଙ୍କର
(ଘ) ତା’ ନିଜର
ଉ –
(ଘ) ତା’ ନିଜର ।

Question ୫।
ମୁନି ନୟନକୁ କିଏ ମୋହିତ କରିଛି ?
(କ) ବିଜନତା
(ଖ) କରତାଳି ଧ୍ଵନି
(ଗ) ଶଙ୍ଖଧ୍ବନି
(ଘ) କୋଳାହଳ ଧ୍ବନି
ଉ –
(କ) ବିଜନତା ।

Question ୬।
କେଉଁଠାରେ ବାସ କରିବା ‘ବରଂ ଭଲ’ ବୋଲି ସେ ବିଚାର କରିଛି ?
(କ) ରଣକ୍ଷେତ୍ରରେ
(ଖ) ସାଗରବକ୍ଷରେ
(ଗ) ଅରଣ୍ୟରେ
(ଘ) ମହାକାଶରେ
ଉ –
(କ) ରଣକ୍ଷେତ୍ରରେ ।

Question ୭ ।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ‘ଏ ଭୀମ ସ୍ଥଳେ’ କାହାକୁ ଅଧମଗତି ବୋଲି କରିଛି ?
(କ) ସନ୍ତାନପ୍ରାପ୍ତି
(ଗ) କନ୍ଯା ପ୍ରାପ୍ତି
(ଖ) ରାଜ୍ୟ ପ୍ରାପତି
(ଘ) ଭୂମି ପ୍ରାପ୍ତି
ଉ –
(ଖ) ରାଜ୍ୟ ପ୍ରାପତି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୮ |
ସୁନ୍ଦର ଦେବତୁଲ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଇଛି ?
(କ) ପଶୁଙ୍କ ମୁହଁ
(ଖ) ଅସୁର ମୁହଁ
(ଗ) ନର ଆନନ
(ଘ) ବିଷଣ୍ଣ ବଦନ
ଉ –
(ଗ) ନର ଆନନ ।

Question ୯ ।
ନିର୍ବାସିତର କେଉଁ ‘ବାରତା ନ ଯିବ ଜନ ସମୀପ’ ?
(କ) ନିଖୋଜ ହେବା
(ଖ) ଜୀବନଦୀପ ଲିଭିବା
(ଗ) ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପର ରାଜା ହେବା
(ଘ) ଶୂନ୍ୟସହ ବାର୍ତ୍ତାଲାପ କରିବା
ଉ –
(ଖ) ଜୀବନଦୀପ ଲିଭିବା ।

Question ୧୦ ।
ସେ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ନିର୍ବାସିତର କ’ଣ ଲିଭିଯିବ ?
(କ) ଜୀବନ-ଦୀପ
(ଖ) ତୈଳ ପ୍ରଦୀପ
(ଗ) ସଂଜ ଦୀପାଳି
(ଘ) ଆକାଶ ଦୀପ
ଉ –
(କ) ଜୀବନ-ଦୀପ ।

Question ୧୧।
ମନୁଷ୍ୟ କଣ୍ଠଧ୍ଵନିର ସ୍ଵରୂପ କିପରି ?
(କ) ମଧୁମୟ
(ଖ) ବିଷମୟ
(ଗ) ଦୟାମୟ
(ଘ) ମାୟାମୟ
ଉ –
(କ) ମଧୁମୟ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୧୨ ।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି କେଉଁ ଶବ୍ଦ ଶୁଣି ଚମକି ପଡ଼ୁଥୁଲା
(କ) ପଶୁଙ୍କ ଡାକ
(ଖ) ପକ୍ଷୀଙ୍କ କାକଳି
(ଗ) ଲହଡ଼ିଦ୍ବନ
(ଘ) ନିଜର କଣ୍ଠସ୍ୱର
ଉ –
(ଘ) ନିଜର କଣ୍ଠସ୍ୱର ।

Question ୧୩ ।
କେଉଁମାନେ ନର ପ୍ରଭାବ ଜାଣିନଥିବାରୁ ଅନାସ୍ଥାଭାବ ପ୍ରକଟ କରୁଥିଲେ ?
(କ) ପଶୁମାନେ
(ଖ) ପକ୍ଷୀମାନେ
(ଗ) କୀଟମାନେ
(ଘ) ପତଙ୍ଗମାନେ
ଉ –
(କ) ପଶୁମାନେ ।

Question ୧୪ ।
କେଉଁ ଅନୁଭୂତି ପାଇବାପାଇଁ ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ନରଜନ୍ମ ପାଇଁ ଆଗ୍ରହୀ ହୁଅନ୍ତି ?
(କ) ବନ୍ଧୁତା ଓ ପ୍ରେମ
(ଖ) ବୀରତ୍ଵ ଓ ଗରିମା
(ଗ) ଦୁଃଖ ଓ ଶୋକ
(ଘ) ଅହଂକାର ଓ ଅଭିମାନ
ଉ –
(କ) ବନ୍ଧୁତା ଓ ପ୍ରେମ ।

Question ୧୫ ।
ଗିରି ଓ ସମୁଦ୍ର ଲଂଘନ କରିବାପାଇଁ ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି କ’ଣ ଚାହୁଁଥିଲା ?
(କ) ପୌରୁଷ
(ଖ) ବିହଙ୍ଗପକ୍ଷ
(ଗ) ପରାକ୍ରମ
(ଘ) ବାହୁବଳ
ଉ –
(ଖ) ବିହଙ୍ଗ ପକ୍ଷ ।

୧୬ । ତା’ର ସନ୍ତାପିତ ପ୍ରାଣ କିପରି ଶୀତଳ ହେବ ?
(କ) ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ସ୍ନାନ କଲେ
(ଖ) ସମୁଦ୍ରରେ ବୁଡ଼ିଲେ
(ଗ) ନଈରେ ପହଁରିଲେ
(ଘ) ପ୍ରିୟଜନଙ୍କୁ ଦେଖ‌ିଲେ
ଉ –
(ଘ) ପ୍ରିୟଜନଙ୍କୁ ଦେଖ‌ିଲେ ।

Question ୧୭ ।
ସେ କାହାଠାରୁ ସଦୁପଦେଶ ନେବାପାଇଁ ଚାହିଁଛି ?
(କ) ସାଙ୍ଗସାଥୀଙ୍କଠାରୁ
(ଖ) ପ୍ରବୀଣ ଜନଠାରୁ
(ଗ) ଛାତ୍ରଠାରୁ
(ଘ) ପିଲାମାନଙ୍କଠାରୁ
ଉ –
(ଖ) ପ୍ରବୀଣ ଜନଠାରୁ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୧୮ ।
ମଣି କାଞ୍ଚନ କାହା ସହିତ ସରି ନୁହଇ ?
(କ) ଧର୍ମ
(ଖ) ଧନ
(ଗ) ଯୌବନ
(ଘ) ପ୍ରଭୁତ୍ଵ
ଉ –
(କ) ଧର୍ମ ।

Question ୧୯ ।
ଦେବ-ଅର୍ଜନା-ବାଦ୍ୟ କେଉଁମାନେ ଥରେ ହେଲେ ଶୁଣିନାହାନ୍ତି ?
(କ) ପବନ
(ଖ) ପାଣି
(ଗ) ଗିରିଗଣ
(ଘ) ଆକାଶ
ଉ –
(ଗ) ଗିରିଗଣ ।

Question ୨୦ ।
କ’ଣ ନଥିଲେ ଜୀବନ ବୃଥା ହୁଏ ?
(କ) ଧର ମ
(ଖ) ଧନ
(ଗ) ଯୌବନ
(ଘ) ଅହଙ୍କାର
ଉ –
(କ) ଧରମ ।

Question ୨୧ ।
କାହାର ଶକ୍ତି ଅଚିନ୍ତନୀୟ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
(କ) ନାରୀର
(ଖ) ପୁରୁଷର
(ଗ) ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କର
(ଘ) ମନର
ଉ –
(ଘ) ମନର ।

Question ୨୨ ।
କ୍ଷଣମାତ୍ରକେ ମନ କ’ଣ ଦର୍ଶନ କରେ ?
(କ) ଅନନ୍ତ ଆକାଶ
(ଖ) ଅନନ୍ତ ସାଗର
(ଗ) ଅପରିସୀମ ବିଶ୍ଵଭୁବନ
(ଘ) ବିପୁଳ ବନାନୀ
ଉ –
(ଘ) ଅପରିସୀମ ବିଶ୍ଵଭୁବନ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୨୩ ।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ନିଜକୁ କାହାର କ୍ରୀଡ଼ନକ ବୋଲି କହିଛି ?
(କ) ଜଳର
(ଖ) ବାୟୁର
(ଗ) ପାହାଡ଼ର
(ଘ) ନିର୍ଜନତାର
ଉ –
(ଖ) ବାୟୁର ।

Question ୨୪ ।
କ’ଣ ବହି ଆଣିବାପାଇଁ ବାୟୁକୁ ଅନୁରୋଧ କରାଯାଇଛି ?
(କ) ସ୍ଵଦେଶ ସୁସମାଚାର
(ଖ) ଫୁଲର ସୁରଭି
(ଗ) ପ୍ରଶ୍ଵାସ ବାୟୁ
(ଘ) ଭୀଷଣ ଝଟିକା
ଉ –
(କ) ସ୍ଵଦେଶ ସୁସମାଚାର ।

Question ୨୫ ।
ଦୁଃଖୀ ହୃଦୟ ଭାରକୁ କିଏ ଲଘୁ କରିଦିଏ ?
(କ) ଧନ ସମ୍ପତ୍ତି
(ଖ) ସହଧର୍ମିଣୀ
(ଗ) ପୁତ୍ରକନ୍ଯା
(ଘ) ଈଶ୍ବର ଦୟା
ଉ –
(ଘ) ଈଶ୍ବର ଦୟା ।

Question ୨୬ ।
ନିଜକୁ ଚଉଦିଗର ଅଧୀଶ୍ଵର କହିବା ଭିତରେ ତା’ର କେଉଁ ମନୋଭାବ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି
(କ) ଅହଂକାର
(ଖ) ବିନମ୍ରତା
(ଗ) କରୁଣା
(ଘ) ପ୍ରେମ
ଉ –
(ଗ) କରୁଣା ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ଚଉଦିଗରେ କ’ଣସବୁ ଦେଖୁଥିଲା ?
ଉ –
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ଚଉଦିଗରେ ଆସମୁଦ୍ର ଭୂଭାଗ, କୀଟପତଙ୍ଗଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କେଶରୀ କରୀ ଓ ଫଳ-ଫୁଲ ଶୋଭିତ ବନଲତାକୁ ଦେଖୁଥିଲା ।

Question ୨।
କିଏ ମୁନିନୟନକୁ ମୋହିତ କରିଦିଏ ?
ଉ –
ବିଜନତା ମୁନିନୟନକୁ ମୋହିତ କରିଦିଏ ।

Question ୩ ।
ଭୟରେ କେଉଁଠି ସଦା ହୃଦୟ ଥରେ ?
ଉ –
ଭୟରେ ରଣକ୍ଷେତ୍ରରେ ସଦା ହୃଦୟ ଥରେ ।

Question ୪।
‘ଭୀମ ସ୍ଥଳ’ କାହାକୁ କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
ନିର୍ଜନ ଦୀପକୁ ‘ଭୀମସ୍ଥଳ’ କୁହାଯାଇଛି ।

Question ୫।
ନିର୍ବାସିତର ନୟନ ଆଉ କ’ଣ ଦେଖୁ ନାହିଁ ବୋଲି ସେ ମନେ କରିଛି ?
ଉ –
ନିର୍ବାସିତର ନୟନ ଆଉ ସୁନ୍ଦର ଦେବତୁଲ୍ୟ ନର ଆନନ ଦେଖ‌ିବ ନାହିଁ ବୋଲି ସେ ମନେକରିଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୬ |
ତା’ର ଶ୍ରବଣ ବେନିକୁ ଆଉ କ’ଣ ତୋଷିବ ନାହିଁ ?
ଉ –
ତା’ର ଶ୍ରବଣ ବେନିକୁ ଆଉ ମଧୁମୟ ମନୁଷ୍ୟ କଣ୍ଠଧ୍ଵନି ତୋଷିବ ନାହିଁ ।

Question ୭ ।
ପଶୁମାନେ ନିର୍ବାସିତର ଚଉପାଶରେ କିପରି ଭ୍ରମଣ କରୁଥିଲେ ?
ଉ –
ପଶୁମାନେ ନିର୍ବାସିତର ଚଉପାଶରେ ନିର୍ଭୟରେ ଭ୍ରମଣ କରୁଥିଲେ ।

Question ୮।
ନିର୍ବାସିତଟି କିପରି ଗିରି ଓ ସମୁଦ୍ର ଲଙ୍ଘନ କରିଯିବ ବୋଲି ଭାବିଛି ?
ଉ –
ନିର୍ବାସିତଟି ବିହଙ୍ଗପକ୍ଷ ସାହାଯ୍ୟରେ ଗିରି ଓ ସମୁଦ୍ର ଲଙ୍ଘନ କରିଯିବ ବୋଲି ଭାବିଛି ।

Question ୯ ।
କେଉଁ ପଥରେ ନିତ୍ୟ ସଞ୍ଚରଣ କରିବାପାଇଁ ସେ ଅଭିଳାଷ ପୋଷଣ କରିଛି ?
ଉ –
ଧର୍ମ ଓ ସତ୍ୟ ପଥରେ ନିତ୍ୟ ସଞ୍ଚରଣ କରିବାପାଇଁ ସେ ଅଭିଳାଷ ପୋଷଣ କରିଛି ।

Question ୧୦ ।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି କିଭଳି ବିଜ୍ଞ ବିଶେଷ ହୋଇପାରନ୍ତା ?
ଉ –
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ବିଜ୍ଞ ବିଶେଷ ହୋଇପାରନ୍ତା ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୧୧ ।
କାହାଠାରୁ ସଦୁପଦେଶ ଲଭିବାପାଇଁ ସେ ଆଶାପୋଷଣ କରିଛି ?
ଉ –
ପ୍ରବୀଣଜନଠାରୁ ସଦୁପଦେଶ ଲଭିବାପାଇଁ ସେ ଆଶାପୋଷଣ କରିଛି ।

Question ୧୨ ।
ଧର୍ମ ସହିତ କ’ଣ ସରି ନୁହେଁ ?
ଉ –
ଧର୍ମ ସହିତ ମଣି କାଞ୍ଚନ ସରି ନୁହେଁ ।

Question ୧୩ ।
ଧର୍ମ ଉତ୍ସବମୁଖ ଦେଖିବାରେ ଘୋରବନ କେତେ ଅଭ୍ୟସ୍ତ ?
ଉ –
ଧର୍ମ ଉତ୍ସବସୁଖ ଦେବାରେ ଘୋରବନ ଆଦୌ ଅଭ୍ୟସ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି ।

Question ୧୪ ।
ପ୍ରଭାଂଜନ, ମନ ଓ ଆଲୋକ ଏମାନଙ୍କ କିପରି ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ?
ଉ –
ପ୍ରଭ୍ରଂଜନ ଓ ଆଲୋକଠାରୁ ମନର ଗତି ଅଧ୍ଵ, ଯାହାକି ଅଚିନ୍ତନୀୟ ।

Question ୧୫ ।
ପୂର୍ବକଥା ସ୍ମରଣ କଲେ ନିର୍ବାସିତକୁ କିପରି ଲାଗୁଥିଲା ?
ଉ –
ପୂର୍ବକଥା ସ୍ମରଣ କଲେ ନିର୍ବାସିତର ମନ ନିରାଶା ସାଗରେ ବୁଡ଼ିଗଲାଭଳି ଲାଗୁଥିଲା ।

Question ୧୬ ।
ବୃଥା ଭାବନାରେ କ’ଣ ମିଳେନାହିଁ ?
ଉ –
ବୃଥା ଭାବନାରେ ଆନନ୍ଦ ମିଳେ ନାହିଁ ।

Question ୧୭ ।
ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ତା’ ପାଇଁ ପ୍ରିୟ ବାର୍ତ୍ତା କ’ଣ ଥିଲା ?
ଉ –
ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ତା’ ପାଇଁ ପ୍ରିୟ ବାର୍ତ୍ତା କ’ଣ ଥିଲା ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୧୮ ।
ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଦୟାର କି ମହତ୍ତ୍ବ ରହିଛି ?
ଉ –
ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଦୟାର ଉଦାର ଭାବର ମହତ୍ତ୍ବ ରହିଛି ।

Question ୧୯ ।
ଜଗଦୀଶ୍ଵରଙ୍କ ସ୍ଥିତି କେଉଁଠି ?
ଉ –
ଜଗଦୀଶ୍ଵରଙ୍କ ସ୍ଥିତି ସବୁଠାରେ ରହିଛି ।

Question ୨୦ ।
ଦୁଃଖୀ ହୃଦୟ ଭାର କିଏ ଲଘୁ କରିଦିଏ ?
ଉ –
ଦୁଃଖୀର ହୃଦୟ ଭାର ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ଦୟା ଏବଂ ଉଦାରଭାବ ଲଘୁକରି ଦିଏ ।

(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ।)

Question ୧।
ଚଉଦିଗରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ ଜଗତର ଅଧୀଶ୍ଵର କିଏ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଚଉଦିଗରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ ଜଗତର ଅଧୀଶ୍ଵର ହେଉଛି ନିର୍ବାସିତ ହୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଟି ।

Question ୨।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧ୍ୟାର କିପରି ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାର ହେଉଛି, ସେ ଚାରିଦିଗରେ ଯାହାକିଛି ଦେଖୁଛୁ ସବୁକିଛି ତାହାର ଏବଂ ସେହି ଅଧିକାର ଛଡ଼ାଇ ନେବାପାଇଁ କେହି ତାହା ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାପାଇଁ ନାହାଁନ୍ତି ।

Question ୩ ।
କେଉଁ ସୃଷ୍ଟି ସବୁ ମୋହରି ବୋଲି ସେ କହିଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତ ଦ୍ବୀପରେ ରହିଥିବା ଫୁଲଫଳ ଶୋଭିତ ବନଲତା, କୀଟପତଙ୍ଗଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି କେଶରୀ, କରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁକିଛି ସୃଷ୍ଟି ମୋହରି ବୋଲି ସେ କହିଛି ।

Question ୪ ।
ବିଜନତାର ବେଶରେ କ’ଣ ଥାଏ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବିଜନତାର ବେଶରେ ମୋହନ ରୂପଥାଏ, ଯାହାକି ମୁନି ନୟନକୁ ମୋହି ନେଇଥାଏ ।

Question ୫।
ରଣକ୍ଷେତ୍ର ଓ ନିର୍ଜନସ୍ଥଳ ମଧ୍ୟରେ କେଉଁଟି ଗ୍ରହଣୀୟ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତର ବ୍ୟକ୍ତିଟି ପାଇଁ ରଣକ୍ଷେତ୍ର ଓ ନିର୍ଜନ ସ୍ଥଳ ମଧ୍ୟରେ, ରଣକ୍ଷେତ୍ରଟି ଗ୍ରହଣୀୟ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୬ ।
କେଉଁ ଧ୍ଵନିକୁ ମଧୁମୟ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମନୁଷ୍ୟ କଣ୍ଠର ଧ୍ଵନିକୁ ମଧୁମୟ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

Question ୭ ।
‘ଜାଣି ନାହାଁନ୍ତି କେବେ ନର ପ୍ରଭାବ’ – କାହାର ଉକ୍ତି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ‘ଜାଣିନାହାଁନ୍ତି କେବେ ନରପ୍ରଭାବ’ – ଏହା ନିର୍ବାସିତ ହୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ଉକ୍ତି ।

Question ୮।
କେଉଁମାନେ ନର ପ୍ରଭାବ ଜାଣି ନାହାଁନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତ ହୋଇଥ‌ିବା ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପଟିରେ ମୁକ୍ତଭାବରେ ଚାରିପାଖରେ ବୁଲୁଥିବା ପଶୁମାନେ ନର ପ୍ରଭାବ ଜାଣି ନାହାଁନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

Question ୯ ।
ତା’ର ବିହଙ୍ଗ ପକ୍ଷ ଥିଲେ ସେ କ’ଣ କରିପାରନ୍ତା ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ତା’ର ବିହଙ୍ଗ ପକ୍ଷଥିଲେ ସେ ଭୀଷଣ ଗିରି ଓ ସମୁଦ୍ରବକ୍ଷକୁ ଡେଇଁ ପ୍ରିୟଜନଙ୍କର ମୁଖକମଳ ଦେଖାରନ୍ତା ।

Question ୧୦ ।
ସନ୍ତାପିତ ପ୍ରାଣକୁ ଶୀତଳ କରିବାପାଇଁ ସେ କ’ଣ କରନ୍ତା ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସନ୍ତାପିତ ପ୍ରାଣକୁ ଶୀତଳ କରିବାପାଇଁ ସେ ପ୍ରିୟଜନଙ୍କର ମୁଖକମଳକୁ ଦର୍ଶନ କରନ୍ତା ।

Question ୧୧ ।
ତରୁଣମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ମିଳି ସେ କ’ଣ କରନ୍ତା ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ତରୁଣମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ମିଳି ସେ ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦରେ, ନାନାରଙ୍ଗରେ ସମୟ ଅତିବାହିତ କରନ୍ତା ।

Question ୧୨ ।
ସ୍ଵର୍ଗୀୟ ମାଧୁରୀରେ କିଏ ସଦା ସୁନ୍ଦର ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସ୍ବର୍ଗୀୟ ମାଧୁରୀରେ ଅମୂଲ୍ୟଧନ ଧର୍ମ ସଦା ସୁନ୍ଦର ।

Question ୧୩ ।
ଦେବ-ଅର୍ଜନା-ବାଦ୍ୟ କିଏ ଶୁଣିନାହାଁନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଦେବ-ଅର୍ଜନା – ବାଦ୍ୟ ନିର୍ବାସିତ ଦ୍ଵୀପରେ ରହିଥ‌ିବା ଗିରିଗଣ ଶୁଣିନାହାଁନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୧୪ ।
କେଉଁ ଜୀବନରେ ପଶୁଲୀଳା ସାଧନହିଁ ଏକମାତ୍ର କର୍ମ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଧର୍ମ କର୍ମହୀନ ବୃଥା ଜୀବନରେ ପଶୁଲୀଳା ସାଧନହିଁ ଏକମାତ୍ର କର୍ମ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

Question ୧୫ ।
ବାୟୁର କ୍ରୀଡ଼ନକ କିଏ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବାୟୁର କ୍ରୀଡ଼ନକ ହେଉଛି ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ।

Question ୧୬ ।
ମୋ ଘେନି ଭାଳନ୍ତି କି ବନ୍ଧୁନିକର – କିଏ କାହାକୁ କହିଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ‘ମୋ ଘେନି ଭାଳନ୍ତକି ବନ୍ଧୁନିକର’ – ଏହା ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ବାୟୁକୁ କହିଛି ।

Question ୧୭ ।
ନିର୍ବାସିତର ସଂଶୟ କିଏ ଦୂର କରିବ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତର ସଂଶୟ ସମୀର ଦୂର କରିବ ।

Question ୧୮ ।
ମଣିଷ ମନ କ୍ଷଣମାତ୍ରକେ କ’ଣ ଦର୍ଶନ କରିପାରେ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଣିଷ ମନ କ୍ଷଣମାତ୍ରକେ ଅପରିସୀମ ବିଶ୍ବଭୁବନକୁ ଦର୍ଶନ କରିପାରେ ।

Question ୧୯ ।
ନୈରାଶ୍ୟ ସାଗରରେ ନିର୍ବାସିତର ମନ କାହିଁକି ବୁଡ଼ି ଯାଉଥିଲା ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପୂର୍ବକଥା ସ୍ମରଣ କରିବା ସମୟରେ ନିର୍ବାସିତର ମନ ନୈରାଶ୍ୟ ସାଗରରେ ବୁଡ଼ି ଯାଉଥିଲା ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୨୦ ।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ବୃଥା ଭାବନା କରିବ ନାହିଁ ବୋଲି କାହିଁକି କହିଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ବୃଥା ଭାବନା କରିବ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଛି । କାରଣ ସେଭଳି ଭାବନାଦ୍ୱାରା କୌଣସି ପ୍ରକାର ଆନନ୍ଦ ମିଳେ ନାହିଁ ।

Question ୨୧ ।
ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ କେଉଁ ସମୟରେ ସେ କୁଟୀର ଭିତରକୁ ଯିବାପାଇଁ କହିଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରଜନୀକାଳ ଉପସ୍ଥିତି ହେବାରୁ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ସେ କୁଟୀର ଭିତରକୁ ଯିବାପାଇଁ କହିଛି ।

Question ୨୨ ।
ମନୁଷ୍ୟ ମନରେ କିଏ ସନ୍ତୋଷ ଜନ୍ମାଏ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ଦୟା ଓ ଉଦାର ଭାବ ମନୁଷ୍ୟ ମନରେ ସନ୍ତୋଷ ଜନ୍ମାଏ ।

Question ୨୩ ।
ଶାନ୍ତି ରତନଦ୍ଵାରା ନିର୍ବାସିତର କି ଉପକାର ସାଧୂ ହେବ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଶାନ୍ତି ରତନଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାସିତର ମନରେ ସନ୍ତୋଷ ସୃଷ୍ଟି ହେବ।

Question ୨୪ ।
କାହାର ହୃଦୟ ଭାରକୁ କିଏ ଲଘୁ କରିଦିଏ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତର ହୃଦୟଭାରକୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଦୟା ଓ ଉଦାରତା ଲଘୁ କରିଦିଏ ।

Question ୨୫ ।
ମନୁଷ୍ୟ ମନରେ ସନ୍ତୋଷ କିପରି ଆସିପାରିବ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଦୟା ଓ ଉଦାରଭାବ ପାଇଁ ମନୁଷ୍ୟ ହୃଦରାଜ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି ଆସିଥାଏ ଏବଂ ତାହା ମନରେ ସନ୍ତୋଷ ଆଣିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

(ଘ) ଅଳ୍ପ ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୩୦ଟି ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ।)

Question ୧।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ନିଜକୁ ଅଧୀଶ୍ଵର ବୋଲି କାହିଁକି ଭାବୁଥିଲା ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କବିତାର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କବି ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ଖେଦପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରିବାପାଇଁ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯେହେତୁ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ରହିଛି, କାହାକୁ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ବା ପ୍ରତିବାଦୀ ରୂପେ ଦେଖୁନାହିଁ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ନିଜକୁ ସେହି ସ୍ଥାନରେ ଆଖ୍ଯାଉଥିବା ଚାରିଦିଗର ଅଧୀଶ୍ବର ବୋଲି ଭାବୁଥିଲା ।

Question ୨
ତା’ ଅଧିକାର ଲୋଭରେ କିଏ ରଣ କରିବ ନାହିଁ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତ ଭାବରେ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ସମୟ ବିତାଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଟି ମନରେ ଆସିଛି ଦାରୁଣ ଖେଦ । ସେ ଖେଦୋକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରି ଅତି ଦୁଃଖରେ ବିଚାର କରିଛି, ଏ ଦ୍ବୀପରେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମାନବ ନାହାଁନ୍ତି, ଯେ କି ଏହି ଦ୍ବୀପକୁ ଛଡ଼ାଇ ନେବାପାଇଁ ତା’ ସହିତ ରଣ କରିବ ।

Question ୩ ।
ରଣକ୍ଷେତ୍ରରେ ବାସ କରିବା ଶ୍ରେୟସ୍କର ବୋଲି କାହିଁକି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ରହିବା ପରେ, ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତି କୌଣସି ଗୋଟିଏ ହେଲେ ମଣିଷ ମୁହଁ ଦେଖିବାକୁ ପାଇନାହିଁ । ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଭାବରେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନଦେଖ୍ ତା’ମନରେ ଆସିଛି ଦାରୁଣ ଅବସାଦ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେ ଚିନ୍ତାକରିଛି ଏଭଳି ସ୍ଥାନରେ ଅଧୀଶ୍ଵର ଭାବରେ ରହିବା ଅପେକ୍ଷା, ରଣକ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିବା ଶ୍ରେୟସ୍କର ।

Question ୪ ।
ତା’ ବିଚାରରେ କ’ଣ ଓ କାହିଁକି ଅଧମ ଗତି ଥିଲା ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ନିର୍ବାସିତ ଭାବରେ ରହିଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତି ମନରେ ଆସିଛି ଦାରୁଣ ଖେଦ । ବିଜନତା ତା’ପାଇଁ ହୋଇଛି ଅସହ୍ୟ । ଏଭଳି ସ୍ଥାନ ଅପେକ୍ଷା, ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିବା ଶ୍ରେୟସ୍କର ବୋଲି ସେ ଚିନ୍ତା କରିଛି । ଏଭଳି ଭୟଙ୍କର ସ୍ଥାନରେ ରାଜ୍ୟପ୍ରାପ୍ତି ଅଧମ ଗତି ବୋଲି, ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ବିଚାର କରିଛି ।

Question ୫।
କେଉଁ ବାରତା ଜନ ସମୀପକୁ ଯିବ ନାହିଁ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ଦୁଃଖାଭିଭୂତ ଭାବରେ ଜୀବନ ଅତିବାହିତ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଟି ଚିନ୍ତା କରିଛି, ଯଦି ଏଠାରେ ମୋର ଜୀବନଦୀପ ନିର୍ବାପିତ ହୋଇଯାଏ, ତା’ହେଲେ ଏହି ଖବର ସମସ୍ତଙ୍କ ନିକଟରେ ଅଜଣା ରହିଯିବ । ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଏଠାରେ ନଥ‌ିବାରୁ ତା’ର ମୃତ୍ୟୁବାର୍ତ୍ତା ଜନ ସମୀପକୁ ଯିବ ନାହିଁ ।

Question ୬।
ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି କାହିଁକି ଚମକି ପଡୁଥିଲା ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ରହିଗଲା ପରେ, ସେ କୌଣସି ମଣିଷର କଣ୍ଠସ୍ବର ଶୁଣିନାହିଁ କିମ୍ବା କୌଣସି ମଣିଷର ମୁହଁ ଦେଖୁନାହିଁ । ମାତ୍ର ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ମଣିଷର କଣ୍ଠସ୍ଵରକୁ ଅପେକ୍ଷା କରି ରହିଛି । ଏପରିକି ନିଜ କଣ୍ଠର ଶବ୍ଦଶୁଣି, ସେ ଚମକି ପଡ଼ୁଥିଲା । ସେ ଭାବୁଥିଲା ଆଉ କାହାର କଣ୍ଠସ୍ଵର ବୋଲି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୭ |
ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ନିର୍ବାସିତର ବେନି ଶ୍ରବଣକୁ କିଏ ଆଉ ତୋଷିବ ନାହିଁ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯେହେତୁ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ନିର୍ବାସିତ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ରହିଛି, ତେଣୁ ତା’ମନରେ ଆସିଛି ସନ୍ତାପିତ ଭାବ । ସେହି ଦ୍ଵୀପରେ ତା’ ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ନାହାଁନ୍ତି କିମ୍ବା ସେ ଆଉ ସେହି ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରୁ ଜନସମାଜକୁ ଫେରିଆସିବ ବୋଲି ଭରସା ନାହିଁ । ଫଳରେ ନିର୍ବାସିତର ବେନି ଶ୍ରବଣକୁ ମନୁଷ୍ୟ କଣ୍ଠର ମଧୁମୟ ଧ୍ଵନି ଆଉ ତୋଷିବ ନାହିଁ ବୋଲି ସେ ବିଚାର କରିଛି ।

Question ୮ |
ପଶୁମାନେ ଅନାସ୍ଥା ଭାବ କାହିଁକି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିଲେ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ଜନ ଦ୍ବୀପରେ ରହିଥ‌ିବା ପଶୁମାନେ କୌଣସି ସମୟରେ ମଣିଷର ସ୍ଵରୂପ କିମ୍ବା କ୍ରିୟାକଳାପ ସମ୍ପର୍କରେ ଅବଗତ ନୁହଁନ୍ତି । ଫଳସ୍ୱରୂପ ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଦେଖିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଭୟ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ଯେହେତୁ ପଶୁମାନେ ନର ପ୍ରଭାବ ଜାଣିନାହାଁନ୍ତି, ସେଥୁପାଇଁ ସେମାନେ ଏଭଳି ଅନାସ୍ଥା ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ ବୋଲି ନିବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛି ।

Question ୯ ।
ଦେବତାମାନେ କାହିଁକି ନରଜନ୍ମ ନେବାପାଇଁ ଆଗ୍ରହୀ ହୁଅନ୍ତି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ଜନ ଦ୍ବୀପରେ ନିର୍ବାସିତ ଭାବରେ ରହିଲାପରେ, ବ୍ୟକ୍ତିଜଣକ ମନୁଷ୍ୟର ମୁଖ ଦେଖିବାକୁ ପାଇନାହିଁ କିମ୍ବା କଣ୍ଠସ୍ବର ଶୁଣିବାକୁ ପାଇ ନାହିଁ । ସେ ବ୍ୟସ୍ତବିକଳ ଭାବରେ ବନ୍ଧୁ, ପ୍ରିୟଜନ ଓ ପ୍ରେମପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନ କଥାକୁ ସ୍ମରଣ କରିଛି । ଦିବ୍ୟ ବନ୍ଧୁଭାବ ଓ ସ୍ଵର୍ଗୀୟ ପ୍ରେମ ଭାବକୁ ପାଇବାପାଇଁ ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ନରଜନ୍ମ ନେବାପାଇଁ ଆଗ୍ରହୀ ହୁଅନ୍ତି ବୋଲି ସେ ବିଚାର କରିଛି ।

Question ୧୦ ।
ତା’ର ସନ୍ତାପିତ ପ୍ରାଣ କିପରି ଶୀତଳ ହେବ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଦୀର୍ଘସମୟ ଧରି ପ୍ରିୟପରିଜନ ଓ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କଠାରୁ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ଅଲଗା ହୋଇରହିଛି । ମନେ ମନେ ସେହି ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ କଥା ସେ ସ୍ମରଣ କରିଛି । ସେ ବିଚାର କରିଛି, ତାହାର ଯଦି ବିହଙ୍ଗ ଭଳି ପକ୍ଷୀ ଥାଆନ୍ତା, ତା’ହେଲେ ସେ ଦୁର୍ଗମ ଗିରି ଓ ସମୁଦ୍ରବକ୍ଷକୁ ଅତିକ୍ରମ ପ୍ରିୟଜନଙ୍କ ମୁଖକମଳକୁ ଦେଖ‌ିବାର ସୁଯୋଗ ପାଆନ୍ତା ଏବଂ ସେହି ମୁଖ ଦେଖିଲା ପରେ ତା’ର ସନ୍ତାପିତ ପ୍ରାଣ ଶୀତଳ ହୁଅନ୍ତା ।

Question ୧୧ ।
ସେ ଆମୋଦରେ କିପରି କାଳାତିପାତ କରିପାରନ୍ତା ବୋଲି ଭାବୁଥୁଲା ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତ ଭାବରେ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ରହିଥିଲେ ବି ସେ ମନେ ମନେ ଚିନ୍ତା କରିଥିଲା, ମୋର ଯଦି ବିହଙ୍ଗ ଭଳି ପକ୍ଷ ଥାଆନ୍ତା, ତା’ହେଲେ ଦୁର୍ଗମ ଗିରି ଓ ସମୁଦ୍ର ବକ୍ଷକୁ ଡେଇଁ ମାନବ ସମାଜକୁ ଚାଲି ଯାଆନ୍ତି । ସେଠାରେ ସଦାସର୍ବଦା ଧର୍ମପଥରେ ରହନ୍ତି, ପ୍ରବୀଣଙ୍କଠାରୁ ସଦୁପଦେଶ ଲାଭକରି ବିଜ୍ଞ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ତରୁଣମାନଙ୍କ ସହିତ ମିଶି ନାନାରଙ୍ଗରେ ଆମୋଦରେ କାଳାତିପାତ କରନ୍ତି ବୋଲି ସେ ଭାବୁଥିଲା ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୧୨ ।
ମହୀମଣ୍ଡଳରେ କାହାର ପଟାନ୍ତର ନାହିଁ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଦୀର୍ଘ ସମୟଧରି ନିର୍ବାସିତ ହୋଇ ରହିଲାପରେ, ବ୍ୟକ୍ତିଟି ମନରେ ଆସିଛି ଦାରୁଣ ଖେଦ । ସେ ମନେ ମନେ ପୁଣି କିପରି ପ୍ରିୟ ପରିଜନ ଓ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ଫେରିଯିବ, ସେ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଚିନ୍ତାକରିଛି । ସେହି ଅବସରରେ ସେ ଧର୍ମର ମାହାତ୍ମ୍ୟ କଥା ବିଚାର କରିଛି । ଧର୍ମ ହେଉଛି ଏପରି ଧନ, ଯାହାକୁ କି ମଣିକାଞ୍ଚନ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ଧର୍ମ ହେଉଛି ସ୍ଵର୍ଗୀୟ ମାଧୁରୀରେ ସଦା ସୁନ୍ଦର ଏବଂ ମହୀମଣ୍ଡଳରେ ତାହାର ପଟାନ୍ତର ନାହିଁ ।

Question ୧୩ ।
ଧର୍ମଉତ୍ସବ ସହିତ ‘ଗିରିଗଣ’ର ସମ୍ପର୍କ କ’ଣ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଧର୍ମ ଉତ୍ସବ ସମୟରେ ଯେଉଁ ବାଦ୍ୟ ବାଦନ କରାଯାଏ, ତାହାଦ୍ୱାରା ଗିରିବନ ପ୍ରତିଧ୍ଵନିତ ହୁଏ । ସେହି ଦେବ ଅର୍ଚ୍ଚନା ସମୟର ବାଦ୍ୟ ସହିତ ସେମାନେ ପରିଚିତ ଥାଆନ୍ତି । ମାତ୍ର ନିର୍ବାସିତ ହୋଇରହିଥ‌ିବା ଦ୍ଵୀପରେ ସେଭଳି ବ୍ୟବସ୍ଥା କେବେବି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ ନାହିଁ ବୋଲି ସେ ବିଚାର କରିଛି । ଫଳସ୍ବରୂପ ସେଠାକାର ‘ଗିରିଗଣ’ଙ୍କର ଧର୍ମଉତ୍ସବ ଦେବଅର୍ଚ୍ଚନାର ବାଦ୍ୟ ସହିତ କୌଣସି ସମ୍ପର୍କ ନାହିଁ କିମ୍ବା ସେମାନେ ତାହା ଶ୍ରବଣ କରି ନାହାଁନ୍ତି ।

Question ୧୪ ।
ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପର ଘୋର ବନରେ ଜୀବନଯାପନର ସ୍ଵରୂପ କ’ଣ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତଟି ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ରହିଛି ଏକାକୀ । ଯୁଆଡ଼େ ଚାହିଁଛି, ଯେଉଁ ପ୍ରକୃତିକୁ ଦେଖି ସବୁକିଛି ତାହାର ବୋଲି ମନେକରିଛି । କାରଣ ଏହି ସ୍ଥାନରେ କେହି ତା’ର ପ୍ରତିବାଦୀ କିମ୍ବା ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀ ନାହାଁନ୍ତି । ମାତ୍ର ଏହି ସ୍ଥାନ ନିର୍ବାସିତକୁ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଶାନ୍ତି କିମ୍ବା ଆଶ୍ଵାସାନ ଦେଇନାହିଁ । ତେଣୁ ଏଭଳି ସ୍ଥାନରେ ରହିବା ଅପେକ୍ଷା ଭୟଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧସ୍ଥଳରେ ରହିବା ଭଲ । ନିର୍ଜନ ଦ୍ବୀପର ଘୋରବନରେ ଜୀବନଯାପନର ସ୍ବରୂପ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୟନୀୟ ।

Question ୧୫ ।
ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପର ଜୀବନକୁ ବୃଥା ବୋଲି କାହିଁକି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ୍’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତଟି ନିର୍ଜନ ଦ୍ବୀପରେ ଏକାକୀ ରହିଛି । ସେଠାରେ ରହିବା ଅବସରରେ ସେ କୌଣସି ମଣିଷ ଦେଖୁନାହିଁ କିମ୍ବା ଜୀବନରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଧାର୍ମିକ ଜୀବନ ବିତାଇବାର ଅବସର ପାଇନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ଦୁଃଖର ସହିତ ବିଚାର କରିଛି, ଧର୍ମ ଉତ୍ସବଜନିତ ସୁଖରୁ ସେ ବଞ୍ଚତ ରହିଛି । ଏଭଳି ଧର୍ମହୀନ ଜୀବନକୁ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ବୃଥା ଜୀବନ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

Question ୧୬ ।
ବାୟୁ ଆଗରେ ନିର୍ବାସିତଟି କି ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତଟି ବାୟୁ ଆଗରେ ଅତି ଅସହାୟ ଭାବରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଛି, ‘ରେ ବାୟୁ ମୁଁ ହେଉଛି ତୋହର କ୍ରୀଡ଼ନକ । ତୁ ମୋର ପ୍ରିୟଜନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ସେଠାକାର ସୁସମାଚାର ମୋ ନିକଟକୁ ନେଇଆସ । କାରଣ ଏଭଳି ଭୟଙ୍କର ସ୍ଥାନରେ ରହିବା ପରେ, ମୁଁ ଆଉ ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଖିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇବି ନାହିଁ । ସେମାନେ କ’ଣ ମୋ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରୁଛନ୍ତି, ସବୁକିଛି କହି ମୋ ମନରେ ଥ‌ିବା ସଂଶୟକୁ ଦୂରକର ।’

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୧୭ ।
ନିର୍ବାସିତର ସଂଶୟ କିପରି ଦୂର ହେବ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତଟି ବାୟୁ ଆଗରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି କହିଛି, ତୁ କେବଳ ମୋର ପ୍ରିୟଜନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ସେମାନଙ୍କର ସନ୍ଦେଶ ଆଣିପାରିବୁ । ସେମାନେ କ’ଣ ମୋ କଥା ଚିନ୍ତା କରୁଛନ୍ତି କିମ୍ବା ସେମାନଙ୍କ ଅନ୍ତର କ’ଣ ମୋତେ ଦେଖୁବାକୁ କାନ୍ଦି ଉଠୁଛି ? ସମୀର ସବୁକିଛି ଫିଟାଇ କହିଲେ ବା ସେମାନଙ୍କ ବାର୍ତ୍ତା ଦେଲେ ମୋ ମନର ସଂଶୟ ଦୂର ହେବ ।

Question ୧୮।
କବିତାରେ ମନର ସ୍ଵରୂପ କିପରି ବର୍ଷିତ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କବିତାଟିରେ ମନର ସ୍ଵରୂପ ସମ୍ପର୍କରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ମନର ଗତି ଅତି ଅଦ୍ଭୁତ । ତାହାର ଶକ୍ତି ଅଚିନ୍ତନୀୟ । କ୍ଷଣମାତ୍ରକରେ ସେ ଅପରିସୀମ ବିଶ୍ଵଭୁବନକୁ ପରିକ୍ରମଣ କରିଆସିପାରେ । ମନର ଗତି ବାୟୁ ଓ ଆଲୋକର ଗତିକୁ ମଧ୍ୟ ପରାଜିତ କରିଦେଇପାରେ । ସେହି ମନ ବଳରେ ନିର୍ବାସିତଟି ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ରହି ମଧ୍ୟ ନିଜ ପ୍ରିୟ ପରିଚିତ ସ୍ଥାନ ଓ ପରିଜନଙ୍କ ପାଖକୁ ଚାଲିଯାଇ ପାରିଛି ।

Question ୧୯ ।
ସ୍ଵଦେଶ କଥା ମନେପଡ଼ିଲେ ନିର୍ବାସିତକୁ କିପରି ଲାଗୁଥିଲା ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମନର ଅପ୍ରତିହତ ଗତି ବଳରେ ନିର୍ବାସିତଟି ନିଜର ପ୍ରିୟ ସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଯାଇ ପାରିଛି । ସେ ମନେକରିଛି, ସେ ଯେପରି ନିଜ ସଦନରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଛି ଏବଂ ତାହାର ଚାରିକଡ଼ରେ ରହିଛି ନିଜର ଆତ୍ମୀୟ ସ୍ବଜନ ଏବଂ ବନ୍ଧୁବର୍ଗ । ମାତ୍ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ଏଭଳି ଭାବନା ତାହାକୁ ନୈରାଶ୍ୟ ସାଗରରେ ବୁଡ଼ାଇ ଦେଇଛି । ସ୍ଵଦେଶ କଥା ମନେପଡ଼ିଲେ ନିର୍ବାସିତଟିକୁ ଆହୁରି ଅସହାୟ ମନେହୋଇଛି ।

Question ୨୦ ।
ନିର୍ବାସିତର ଦୁଃଖ କିଏ ଓ କିପରି ଫେଡ଼ିବ ବୋଲି ସେ ଆଶାପ୍ରକାଶ କରିଛି ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତର ଦୁଃଖ ହେଉଛି ତାହାର ମନ । କାରଣ ସେ ନିର୍ଜନ ଦ୍ବୀପରେ ରହିଥିଲେ ବି ମନ ତାହାର ପ୍ରିୟସ୍ଥାନ ଓ ପ୍ରିୟଜନଙ୍କ କଥାକୁ ସ୍ମରଣ କରାଇ ଦେଇଛି । ଫଳରେ ନୈରାଶ୍ୟ ସାଗରରେ ତାହାର ମନ ବୁଡ଼ିଯାଇଛି । ତଥାପି ସେ ମନରେ ଆଶା ଓ ସମ୍ଭାବନା କଥାକୁ ଚିନ୍ତାକରିଛି । କାରଣ ତାହାର ଏଭଳି ଦୁଃଖକୁ କେବଳ ଦୟାମୟ ଜଗଦୀଶ୍ଵର ହିଁ ଫେଡ଼ିବେ ବୋଲି ସେ ଆଶା ପ୍ରକାଶ କରିଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୨୧ ।
ଦୁଃଖୀ ହୃଦୟଭାର କିପରି ଲାଘବ ହୁଏ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତଟି ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ରହି ଦୁଃଖ ଓ ନିରାଶାରେ ବିଳାପ କରିଛି । ପ୍ରିୟପରିଜନଙ୍କ କଥା ମନେପକାଇ ଦୁଃଖ ପାଇଛି । ଏତେ ଅସହାୟତା ଭିତରେ ମଧ୍ୟ ସେ ସମ୍ଭାବନାର ଦିଗକୁ ବିସ୍ମୃତ ହୋଇନାହିଁ । ସେ ମନେକରିଛି ଜଗଦୀଶ୍ଵର ସର୍ବସ୍ଥଳରେ ବିରାଜମାନ କରିଛନ୍ତି । ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଦୟାମୟ ଓ ଉଦାରଭାବର । ସେ ଚାହିଁଲେ ଦୁଃଖୀ ହୃଦୟର ଭାର ଲାଘବ ହୁଏ ।

Question ୨୨ ।
ହୃଦୟ-ରାଜ୍ୟ ଶାନ୍ତରତ୍ନରେ କିପରି ମଣ୍ଡିତ ହେବ ?
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତଟି ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ରହି, ଦୁଃଖ ଓ ଅନୁଶୋଚନାରେ ବୁଡ଼ି ବିଳାପ କରିଥିଲେ ବି ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସର୍ବଦୟାମୟ ଜଗଦୀଶ୍ଵରଙ୍କ ନିକଟରେ ଶରଣାପନ୍ନ ହୋଇଛି । ସେ ଜାଣିଛି ଈଶ୍ଵରହିଁ ଇଚ୍ଛାକଲେ, ତାହାର ଦୁଃଖ ଦୂର କରିପାରିବେ । ଈଶ୍ବରଙ୍କ କରୁଣା ହିଁ ଦୁଃଖୀ ହୃଦୟର ଦୁଃଖଭାରକୁ କମାଇ ଦେଇପାରେ । ମଣିଷ ମନରେ ସନ୍ତୋଷ ଆଣିଥାଏ । ଫଳରେ ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ଦୟାହେଲେ ମଣିଷର ହୃଦୟ-ରାଜ୍ୟରେ ଶାନ୍ତିରତ୍ନ ମଣ୍ଡିତ ହୋଇପାରିବ ।

(ଘ) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ ପ୍ରଶ୍ନ । ୧୫୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧।
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାର ମୁଖ୍ୟ ଭାବଧାରା ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
ଉ –
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଗୀତିକବି ଭାବରେ କବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପରିଚିତ । ତାଙ୍କର ସାରସ୍ଵତ ସାଧନା ପ୍ରକୃତି ଓ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଅପାର କରୁଣାକୁ ନେଇ ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ସେ ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତା ‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ ଭଳି ଅନୁବାଦ କବିତା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ମନୋନିବେଶ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଆଲୋଚ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିଟି ମୌଳିକ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ଏଭଳି କବିତା ରଚନା କରି ସେ ମଧ୍ୟ ବିପୁଳ ଗୌରବର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଛନ୍ତି ।

କବିତାଟିର ନାୟକ ଘଟଣାକ୍ରମରେ ଏକ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ପହଞ୍ଚିଯାଇଛି । ସାଂସାରିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ବୁଡ଼ି ରହିଥ‌ିବା ମଣିଷକୁ ଯଦି ନିର୍ବାସିତ ଭାବରେ ସମୟ କାଟିବାକୁ ହୁଏ, ସେ କେବେବି ସେଠାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ରହିପାରିବ ନାହିଁ । ସେହିଭଳି ମାନସିକତାକୁ କବିତାଟିରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଛି । ମଣିଷ ସବୁବେଳେ ଚାହେଁ ଅନ୍ୟ ମଣିଷଙ୍କ ସହିତ ବସବାସ କରିବ । କାରଣ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଖରେ ନିଜର ମହତ୍ତ୍ବ ଓ ବିଶେଷତା ଦେଖାଇବାକୁ ସେ ସୁଯୋଗ ପାଇବ । ମାତ୍ର ତାକୁ ଯଦି ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ଛାଡ଼ି ଦିଆଯାଏ ଏବଂ ବଞ୍ଚିବାର ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଠୁଳ କରାଯାଏ ତଥାପି ସେ ଶାନ୍ତିରେ ରହିପାରିବ ନାହିଁ । ଫଳରେ ନିର୍ବାସିତଟି ଭାବିଛି, ଏଭଳି ସ୍ଥାନରେ ରହିବା ଅପେକ୍ଷା, ସଦାସର୍ବଦା ମୃତ୍ୟୁର ପଦଧ୍ଵନି ଶୁଣାଯାଉଥବା ଯୁଦ୍ଧସ୍ଥଳରେ ରହିବା ବରଂ ଭଲ ।

ପ୍ରିୟପରିଜନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରରେ ରହିଥ‌ିବା ମଣିଷଟି ସବୁବେଳେ, ସେମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କକୁ ସ୍ମରଣ କରେ । ବନ୍ଧୁତା ଓ ପ୍ରେମଭାବ ଯେ ଅତୁଳନୀୟ ତାହା ସେ ଚିନ୍ତା କରେ । କାରଣ ସେହି ଭାବ ପାଇଁ ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୋକରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ମନେ ମନେ ପ୍ରିୟଜନ ଓ ପ୍ରିୟସ୍ଥାନକୁ ସେ ଚାଲି ଯାଇଥାଏ । ନିଜ ମନକୁ ସେ ବୁଝାଇ ଦେଇଥାଏ, ଏଭଳି ଚିନ୍ତା କରିବାରେ କୌଣସି ଲାଭ ମିଳେ ନାହିଁ; ବରଂ ଏହାଦ୍ଵାରା ମନ ନୈରାଶ୍ୟ ସାଗରରେ ବୁଡ଼ିଯାଇଥାଏ ।

ଏତେ ନିରାଶା ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିଲେ ବି ସେ ଜୀବନର ମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛି । ଧର୍ମର ବିଶେଷତାକୁ ସେ ଆକଳନ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛି । ସେ ଦୁଃଖ ଓ ନୈରାଶ୍ୟରେ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରମକାରୁଣିକ ଜଗତୀଶ୍ବରଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିଛି । ସେ ଜାଣିଛି ଜଗଦୀଶ୍ଵର ହେଉଛନ୍ତି ଦୟାମୟ । ସେ ଦୟା କଲେ, ତା’ ଜୀବନରୁ ଏ ଦୁଃଖ ଦୂର ହୋଇପାରିବ । କାରଣ ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ଦୟା ବିନା କାହା ଜୀବନରୁ ଦୁଃଖଭାର ଲାଘବ ହୋଇନଥାଏ । ଈଶ୍ଵରଙ୍କ କରୁଣା ପାଇ ମନୁଷ୍ୟ ମନରେ ସନ୍ତୋଷ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଏବଂ ତାହାର ହୃଦୟ ରାଜ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି ବିରାଜମାନ କରେ ।

କବିତାଟି ଅନୁବାଦ କବିତା ହେଲେବି କବିଙ୍କର ଜୀବନଦର୍ଶନ ପରିପ୍ରକାଶ ହିଁ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

Question ୨ ।
ପଠିତ କବିତା ମାଧ୍ୟମରେ ନିରାଶାରେ ଆଶା କିପରି ଚମକି ଉଠିଛି ଦର୍ଶାଅ ।
ଉ –
ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଥିଲେ ପ୍ରକୃତି ଉପାସକ ଓ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟବାଦୀ କବି । ସେ ବ୍ରାହ୍ମଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପରେ ତାଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ଧର୍ମର ମହତ୍ତ୍ବ ଓ ବିଭୁବନ୍ଦନାକୁ ଯଥାର୍ଥ ଭାବରେ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତା ‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ରେ କବି ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟର ମାନସିକତାରେ କିପରି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସେ, ଆଶା ନିରାଶାରେ କିପରି ଆନ୍ଦୋଳିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଯଥାର୍ଥ ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।

କୌଣସି ମଣିଷ ଜୀବନରେ କେବଳ ନିରାଶାର ଅନ୍ଧକାରରେ ସଦାସର୍ବଦା ରହିନଥାଏ । ସେ ପୁଣି ଆଶା ଓ ସମ୍ଭାବନାର ଆଲୋକରେ ବଞ୍ଚି ରହିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରେ । ପୁନଶ୍ଚ ଆଶା ଓ ସମ୍ଭାବନା ପାଇଁ ସେ ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କ ନିକଟରେ ଶରଣାପନ୍ନ ହୁଏ । ପରମକାରୁଣିକ ପରମେଶ୍ବର ସବୁକିଛିର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକାରୀ । ସେ ଦୁଃଖ ଓ ସୁଖକୁ ସମୟାନୁସାରେ ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି । ତଥାପି ସେହି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ କରୁଣା ହେଲେ ମନରେ ସୁଖ ଆସେ ଓ ହୃଦୟରେ ଶାନ୍ତି ବିରାଜମାନ କରିଥାଏ ।

କବିତାଟିରେ କବି ଜଣେ ନିର୍ବାସିତର ମାନସିକତାକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସାମାଜିକ ପରିବେଶ ଓ ପ୍ରିୟପରିଜନଙ୍କଠାରୁ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ମଣିଷଟି କେବେବି ଶାନ୍ତିରେ ରହିପାରେନା । ମଣିଷ ମୁହଁ ଦେଖିବା ସାତସପନ ହେଲେ, ସେ ମଣିଷଟିଏ ପାଇଁ ବିକଳ ହୁଏ । ସେ ମନେମନେ ଚିନ୍ତାକରେ, ବିହଙ୍ଗ ପରି ଉଡ଼ି ଉଡ଼ି ପ୍ରିୟଜନଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଯିବ ଏବଂ ତାହାର ସନ୍ତାପିତ ପ୍ରାଣକୁ ଶୀତଳ କରିବ । ମାତ୍ର ସେହି କଳ୍ପନା, ସେହି ଆଶା ଆଶାରେ ରହିଗଲା ବେଳେ, ପୁଣି ସେ ନିରାଶାରେ ଭାଙ୍ଗିପଡ଼େ । ସେ ବେଳ ପଡ଼ିଲେ ପ୍ରକୃତିକୁ ମାନବୀୟ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଯାହାକି ନିର୍ବାସିତଟି ସମୀର ପାଖରେ ନିଜର ବେଦନାବୋଧକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛି । ଧର୍ମର ମହତ୍ତ୍ଵକୁ ଅନୁଭବ କରିଛି । ଧର୍ମହୀନ ଓ ଅର୍ଜନା, ଆରାଧନା ବିହୀନ ଜୀବନ ପଶୁର ଜୀବନ ବୋଲି ଚିନ୍ତାକରିଛି ।

ଦୁଃଖ ନିରାଶାରେ ବୁଡ଼ି ରହିଥିଲାବେଳେ, ସେ ସର୍ବସ୍ଥଳରେ ଉପସ୍ଥିତ ଥିବା ଜଗଦୀଶ୍ଵରଙ୍କ କଥାକୁ ଚିନ୍ତାକରିଛି । କାରଣ ସେହି ଈଶ୍ଵର ହିଁ ସମସ୍ତଙ୍କର ଦୁଃଖକୁ ଦୂର କରିପାରନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଦୟା ଓ ଉଦାରତା ହେତୁ ମଣିଷ ଜୀବନର ଦୁଃଖ ଲାଘବ ହୋଇଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ମନରେ ସନ୍ତୋଷ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ହୃଦ ରାଜ୍ୟରେ ଶାନ୍ତରତ୍ନ ବିମଣ୍ଡିତ ହୋଇଥାଏ । ନିର୍ବାସିତଟି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କ ନିକଟରେ ଶରଣାପନ୍ନ ହୋଇ ଦୁଃଖ ସାଗରରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବ ବୋଲି ଚିନ୍ତାକରିଛି ଏବଂ ଆଶାର ସୁଖସୂର୍ଯ୍ୟକୁ ଆଶାୟୀ ହୋଇ ଅପେକ୍ଷାରତ ରହିଛି ।

ବାସ୍ତବରେ କବିତାଟିରେ ନିରାଶା ମଧ୍ୟରେ ଆଶାର ଜ୍ୟୋତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୩।
ପଠିତ କବିତା ଅବଲମ୍ବନରେ ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ମନୋଭାବ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
ଉ –
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଗୀତିକବି ଭାବରେ କବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପରିଚିତ । ତାଙ୍କର ସାରସ୍ବତ ସାଧନା ପ୍ରକୃତି ଓ ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ଅପାର କରୁଣାକୁ ନେଇ ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇଥିଲେ ବି ସେ ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତା ‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ ଭଳି ଅନୁବାଦ କବିତା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ମନୋନିବେଶ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଆଲୋଚ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିଟି ମୌଳିକ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ଏଭଳି କବିତା ରଚନା କରି ସେ ମଧ୍ୟ ବିପୁଳ ଗୌରବର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଛନ୍ତି ।

କବିତାଟିର ନାୟକ ଘଟଣାକ୍ରମରେ ଏକ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ପହଞ୍ଚିଯାଇଛି । ସାଂସାରିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ବୁଡ଼ି ରହିଥ‌ିବା ମଣିଷକୁ ଯଦି ନିର୍ବାସିତ ଭାବରେ ସମୟ କାଟିବାକୁ ହୁଏ, ସେ କେବେବି ସେଠାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ରହିପାରିବ ନାହିଁ । ସେହିଭଳି ମାନସିକତାକୁ କବିତାଟିରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଛି । ମଣିଷ ସବୁବେଳେ ଚାହେଁ ଅନ୍ୟ ମଣିଷଙ୍କ ସହିତ ବସବାସ କରିବ । କାରଣ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଖରେ ନିଜର ମହତ୍ତ୍ଵ ଓ ବିଶେଷତା ଦେଖାଇବାକୁ ସେ ସୁଯୋଗ ପାଇବ । ମାତ୍ର ତାକୁ ଯଦି ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ଛାଡ଼ି ଦିଆଯାଏ ଏବଂ ବଞ୍ଚିବାର ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ତୁଳ କରାଯାଏ ତଥାପି ସେ ଶାନ୍ତିରେ ରହିପାରିବ ନାହିଁ । ଫଳରେ ନିର୍ବାସିତଟି ଭାବିଛି, ଏଭଳି ସ୍ଥାନରେ ରହିବା ଅପେକ୍ଷା, ସଦାସର୍ବଦା ମୃତ୍ୟୁର ପଦଧ୍ଵନି ଶୁଣାଯାଉଥବା ଯୁଦ୍ଧସ୍ଥଳରେ ରହିବା ବରଂ ଭଲ ।

ପ୍ରିୟପରିଜନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରରେ ରହିଥ‌ିବା ମଣିଷଟି ସବୁବେଳେ, ସେମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କକୁ ସ୍ମରଣ କରେ । ବନ୍ଧୁତା ଓ ପ୍ରେମଭାବ ଯେ ଅତୁଳନୀୟ ତାହା ସେ ଚିନ୍ତା କରେ । କାରଣ ସେହି ଭାବପାଇଁ ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ଯ ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୋକରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ମନେ ମନେ ପ୍ରିୟଜନ ଓ ପ୍ରିୟସ୍ଥାନକୁ ସେ ଚାଲି ଯାଇଥାଏ । ନିଜ ମନକୁ ସେ ବୁଝାଇ ଦେଇଥାଏ, ଏଭଳି ଚିନ୍ତା କରିବାରେ କୌଣସି ଲାଭ ମିଳେ ନାହିଁ । ବରଂ ଏହାଦ୍ଵାରା ମନ ନୈରାଶ୍ୟ ସାଗରରେ ବୁଡ଼ିଯାଇଥାଏ ।

ଏତେ ନିରାଶା ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିଲେ ବି ସେ ଜୀବନର ମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛି । ଧର୍ମର ବିଶେଷତାକୁ ସେ ଆକଳନ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକରିଛି । ସେ ଦୁଃଖ ଓ ନୈରାଶ୍ୟରେ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରକାରୁଣିକ ଜଗତୀଶ୍ଵରଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିଛି । ସେ ଜାଣିଛି ଜଗଦୀଶ୍ଵର ହେଉଛନ୍ତି ଦୟାମୟ । ସେ ଦୟାକଲେ, ତା’ ଜୀବନରୁ ଏ ଦୁଃଖ ଦୂର ହୋଇପାରିବ । କାରଣ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଦୟା ବିନା କାହା ଜୀବନରୁ ଦୁଃଖଭାର ଲାଘବ ହୋଇନଥାଏ । ଈଶ୍ଵରଙ୍କ କରୁଣା ପାଇ ମନୁଷ୍ୟ ମନରେ ସନ୍ତୋଷ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଏବଂ ତାହାର ହୃଦୟ ରାଜ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି ବିରାଜମାନ କରେ ।

କବିତାଟି ଅନୁବାଦ କବିତା ହେଲେବି କବିଙ୍କର ଜୀବନଦର୍ଶନ ପରିପ୍ରକାଶ ହିଁ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

Question ୪।
ପଠିତ କବିତାରୁ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପର ସ୍ଵରୂପ ନିଶ୍ଚୟ କର ।
ଉ –
ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କ ଲେଖନୀରେ ପ୍ରକୃତିର ସାଧାରଣ ଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଛି ଅସାଧାରଣ । ଷଡ଼ଋତୁ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ପ୍ରକୃତିକୁ ସେ କରିଛନ୍ତି ଜୀବନ୍ତ । ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତା ‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ରେ ସେ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପର ପ୍ରାକୃତିକ ଶୋଭାକୁ ଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତ ଶୋକାଭିଭୂତ ମଣିଷଟି ମନରେ ପ୍ରକୃତି ସେମିତି କିଛି ଆବେଦନ ସୃଷ୍ଟି କରିନଥୁଲେ ବି, କବି ସେଥ‌ିରେ ଜୀବନ୍ତ ଭାବର ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।

ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ରହିଲାପରେ ଏବଂ ମାନବଠାରୁ ଦୂରେଇ ଗଲାପରେ ସେ ବିଚାର କରିଛି, ସେ ସବୁଦିଗକୁ ଚାହିଁଲେ ଯାହାକିଛି ଦେଖୁଛି, ସବୁକିଛିର ଅଧୀଶ୍ଵର ହେଉଛି ସେ। ଏ ମହୀମଣ୍ଡଳରେ ଏମିତି କେହି ନାହାଁନ୍ତି, ଯେ କି ତା’ ସହିତ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା କରି ଏହାକୁ ଛଡ଼ାଇ ନେବ । ନୀଳ ସମୁଦ୍ରଯାଏ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ଭୂଭାଗ, ଫଳଫୁଲ ବିମଣ୍ଡିତ ବନଲତାକୁ ସେ ହିଁ କେବଳ ଉପଭୋଗ କରିପାରିବ । ଅର୍ଥାତ୍ ସେହି ସ୍ଥାନଟି ଫଳଫୁଲ ଶୋଭିତ ବନରାଜି ବୋଲି କବି ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ସେଠାରେ ରହିଛନ୍ତି କ୍ଷୁଦ୍ର କୀଟପତଙ୍ଗ, ପକ୍ଷୀଶ୍ରେଣୀଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ବିଶାଳ ପ୍ରାଣୀ ସିଂହ, ହସ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ବିଜନତା ସଦାସର୍ବଦା ସେଠାରେ ପ୍ରକାଶିତ । ଏପରିକି କୌଣସି ସମୟରେ ନିର୍ବାସିତର କଣ୍ଠରୁ ଶବ୍ଦ ବାହାରିଗଲେ, ତାହା ପ୍ରତିଧ୍ଵନିତା ହୋଇଥାଏ । ସେଠାକାର ପରିବେଶରେ ପଶୁମାନେ ନିର୍ଭୟରେ ଭ୍ରମଣ କରୁଥା’ନ୍ତି । ଯେହେତୁ ସେଠାରେ ମନୁଷ୍ୟ ନଥା’ତ୍ତି କିମ୍ବା ପଶୁମାନେ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଦେଖୁଥା’ନ୍ତି, ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେମାନେ ନିର୍ବାସିତକୁ ଦେଖ‌ିଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ସେଠାରେ ରହିଥ‌ିବା ଗିରିଶ୍ରେଣୀ କୌଣସି ସମୟରେ ଦେବ-ଅର୍ଜନାର ବାଦ୍ୟରେ ପ୍ରତିଧ୍ଵନିତ ହୋଇନାହାନ୍ତି । କବି ତାହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଲେଖୁଛନ୍ତି, ଘୋରବନ ଧର୍ମଉତ୍ସବ କେବେହେଲେ ଶୁଣି ନାହାଁନ୍ତି କିମ୍ବା ଦେଖୁନାହାଁନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ସେଠିକାର ପ୍ରବହମାନ ବାୟୁ ନିକଟରେ ମନେକଥାକୁ ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ମନକଥା ଫେଡ଼ି କହିଛି । କାରଣ ବାୟୁ ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ପ୍ରିୟ ପରିଜନଙ୍କର ଭଲ ମନ୍ଦ ଖବର ପାଇପାରିବେ ।

ନିର୍ଜନ ଦ୍ବୀପଟି ସାଧାରଣ ହେଲେ ବି, ନିର୍ବାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ପାଇଁ ହୋଇଛି ଭୟଙ୍କର, ଯେଉଁଥ‌ିପାଇଁ ସେଠାରେ ସେ ଏକୁଟିଆ ରହିବାକୁ ଇଚ୍ଛାପ୍ରକାଶ କରିନାହିଁ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

Question ୫ |
ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ନିର୍ବାସିତର ବାୟୁ ସମକ୍ଷରେ ପ୍ରକାଶିତ ଉକ୍ତିର ସ୍ଵରୂପ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
ଉ –
ପ୍ରତ୍ୟେକ କବି ଜଣେ ଜଣେ ଭାବୁକ। ଯାହା ସାଧାରଣ ଦୃଷ୍ଟିରେ ହେୟ, କବି ଦୃଷ୍ଟିରେ ତାହା ଶ୍ରେୟ । ଯେଉଁ ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖୁ ସାଧାରଣ ମଣିଷଟି କିଛି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରିପାରେ ନାହିଁ, କବି ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖୁ ଅନେକ କଥା ବଖାଣି ବସେ । ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ସେହିପରି ଜଣେ କବି, ଯେ କି ନିର୍ବାସିତର ମାନସିକ ଦୋଳନକୁ ଦେଖାଇବାପାଇଁ ସମୀର ବା ବାୟୁକୁ ମାଧ୍ୟମରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିନେଇଛନ୍ତି । ବାୟୁ ହେଇଛି ଜୀବନ୍ତ । ନିର୍ବାସିତଟି ମନର ସନ୍ତାପିତ ଭାବକୁ ବାୟୁ ନିକଟରେ କହି ମାନସିକ ଶାନ୍ତି ଲାଭକରିଛି ।

ସାରସ୍ବତ ସୃଷ୍ଟିରେ ମେଘକୁ, ହଂସକୁ ଓ ବାୟୁକୁ ଦୂତ କରି ପ୍ରେରଣ କରିବାର ପରମ୍ପରା ରହିଛି । ନିର୍ବାସିତଟି ବାୟୁକୁ ପ୍ରେରଣ କରିଛି, ପ୍ରିୟଜନଙ୍କର ଭଲମନ୍ଦ ବୁଝିବାପାଇଁ, ଯାହାକି କବିଙ୍କ ଅସାଧାରଣ କବିତ୍ଵର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରେ ।

ନିର୍ବାସିତଟି ବାୟୁ ନିକଟରେ ନିଜର ଅସହାୟତା ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ବାୟୁର ସେ ସାଧାରଣ କ୍ରୀଡ଼ନକ ବୋଲି ନିଜକୁ ପରିଚିତ କରିଛି । ଅସହାୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବରେ, ବାୟୁକୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି ସେ କହିଛି, ରେ ! ସମୀର, ତୁ ବହୁଦୂରରୁ ମୋ ଦେଶର ଓ ପ୍ରିୟପରିଜନଙ୍କର ସୁସମାଚାର ମୋ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇ ଦେ । କାରଣ ମୁଁ ଏଠାରେ ନିର୍ବାସିତ ଭାବରେ ରହିଥ‌ିବାରୁ, ସେହି ସ୍ଥାନକୁ ଦେଖିବା ମୋ ପକ୍ଷରେ ଆଉ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । କେବଳ ତୁ ସ୍ଵଦେଶର ସମାଚାର ଶୁଣାଇଲେ, ମୁଁ ସେଥୁ ଆନନ୍ଦ ଲାଭକରିବି । ମୋର ଚିତ୍ତ ରାଜ୍ୟ ଆନନ୍ଦ ଜଳରେ ଅବଗାହନ କରିବ । ପ୍ରିୟଜନମାନେ କ’ଣ ମୋତେ ହରାଇ, ମୋତେ ଚିନ୍ତା କରୁଛନ୍ତି । ସେମାନେ କ’ଣ ମୋ ପାଇଁ ବ୍ୟସ୍ତ ବିକଳ ହୋଇ କାନ୍ଦୁଛନ୍ତି । ବନ୍ଧୁଭାବରେ ସବୁକିଛି ମୋତେ ଖୋଲିକରି କହ । ଯାହାଫଳରେ, ମୋ ମନରେ ଆଶାର ସଂଚାର ହେବ ଏବଂ ସବୁକିଛି ସଂଶୟ ଦୂରହେବ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –

“କହ କହ ସମୀର ! ସବୁ ଫିଟାଇ,
ବନ୍ଧୁ ମଧ୍ୟରେ ମୋର କେହି ତ ନାହିଁ ?
ନିରାଶ ମୋ ହୃଦୟ, ନୋହି ନିଷ୍ଠୁର,
କହି ବାରତା, କର ସଂଶୟ ଦୂର ।”

ବାସ୍ତବରେ, କବି ନିର୍ବାସିତର ମାଧ୍ଯମରେ ବାୟୁ ସମକ୍ଷରେ ଯାହା ପ୍ରକାଶ କରାଇଛନ୍ତି, ତାହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋଜ୍ଞ ହୋଇପାରିଛି ।

Question ୬।
ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ନିର୍ବାସିତର ବ୍ୟାକୁଳତା’ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
ଉ –
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାଟି ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କ ଏକ ଅନୁବାଦ କବିତା, ଯାହାକି କବିଙ୍କ ଅନୁବାଦ ପ୍ରତିଭାର ଅସାମାନ୍ୟତାର ପ୍ରମାଣ ଦିଏ । ଏଥ‌ିରେ କବି ଜଣେ ସମାଜବିଚ୍ୟୁତ, ପ୍ରିୟପରିଜନ ଓ ବନ୍ଧୁବିଚ୍ୟୁତ ମଣିଷର ମାନସିକ ଖେଦକୁ ଅତି ସ୍ଵାଭାବିକ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।

ଘଟଣାକ୍ରମେ ନାବିକଟି ଜଳଯାତ୍ରା କରୁଥିବା ସମୟରେ ନିଜ ଜାହାଜରୁ ଅଲଗା ହୋଇଯାଇଛି । ସେ ପହଞ୍ଚିଯାଇଛି ଏକ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ । ସେହି ଦ୍ବୀପରେ ସେ ନିଜ ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କୌଣସି ମଣିଷର ସନ୍ଧାନ ପାଇନାହିଁ । ଯୁଆଡ଼େ ଚାହିଁଛି ସବୁଆଡ଼େ ଦେଖୁଛି ଆସମୁଦ୍ରବ୍ୟାପୀ ପଶୁପକ୍ଷୀ, ତରୁଲତା ଓ ଗିରିଶ୍ରେଣୀକୁ । ସେହି ଦୃଶ୍ୟ ତାକୁ ଅତି ଭୟଙ୍କର ମନେ ହୋଇଛି । ସେ ବଡ଼ ଅସହାୟ ଭାବରେ ବିଳାପ କରିଛି । ମଣିଷର ସ୍ବର କିମ୍ବା ମୁଖ ଯେଉଁଠି ଅପହଞ୍ଚ ସେଠାରେ ସେ ଅବା କିପରି ବଞ୍ଚିବ, କାହାକୁ ନେଇ ବଞ୍ଚିବ । ତେଣୁ ଦୁଃଖ ଓ ହତାଶାରେ ନିଜର ମନୋଭାବକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଛି ।

ନିର୍ବାସିତଟି କହିଛି, ମୁଁ ଚାରିପଟେ ଯାହାସବୁ ଦେଖୁଛି, ସବୁକିଛିର ଅଧୀଶ୍ଵର ମୋ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କେହି ନୁହଁନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶକୁ କିମ୍ବା ଏଠାକାର ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ଛଡ଼ାଇ ନେବାପାଇଁ କେହି ଜଣେ ହେଲେ ମୋ ପାଖରେ ନାହାଁନ୍ତି । ସେଭଳି ବିଜନତାକୁ ସେ ସୁଖ ପାଇନାହିଁ । ବରଂ ସେହି ବିଜନତାକୁ ସେ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଛି, ଯେଉଁ ବିଜନତା ମୁନିନିୟନ ମୋହିନିଏ, ସେମାନଙ୍କ ସାଧନାର ସ୍ଥଳୀ ପାଲଟିଯାଏ, ସେହି ସୁନ୍ଦର ପରିବେଶ କାହିଁ ? ଆକୁଳ ଭାବରେ ସେ କହିଛି, ଏଭଳି ପରିବେଶରେ ରହିବା ଅପେକ୍ଷା, ଭୟଙ୍କର ରଣକ୍ଷେତ୍ର, ଯେଉଁଠାରେ କି ମୃତ୍ୟୁର ପଦଧ୍ୱନି ସଦାସର୍ବଦା ହୃଦୟ ଥରାଇଦିଏ, ସେଭଳି ପରିବେଶ ଶ୍ରେୟସ୍କର । ଏଭଳି ସ୍ଥାନରେ ରହିବା ହେଉଛି ଅଧମଗତି ସହିତ ସମାନ । କାରଣ ଯେଉଁଠାରେ ଦେବତୁଲ୍ୟ ନର ଆନନ ଦେଖ‌ି ସାତସ୍ଵପ୍ନ, ଯେଉଁଠାରେ ମଧୁମୟ ମଣିଷର କଣ୍ଠସ୍ଵର ଶୁଣିବା ଅସମ୍ଭବ, ସେଭଳି ସ୍ଥାନରେ ରହିବା ବଡ଼ ଯନ୍ତ୍ରଣାଦାୟକ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେ ପବନକୁ ସନ୍ଦେଶକାରୀ ଭାବରେ ପ୍ରେରଣ କରିଛି, ଯେକି ପ୍ରିୟଜନଙ୍କର ସୁଖଦୁଃଖ ବୁଝି ଆସିବ । ବନ୍ଧୁତା ଓ ପ୍ରେମହୀନ ଜୀବନ ପାଇଁ ସେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇଛି । ଧର୍ମହୀନ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବାରୁ ସେ ଦୁଃଖାଭିଭୂତ ହୋଇଛି । ମନେମନେ ପ୍ରିୟପରିଜନଙ୍କ ପାଖକୁ ଚାଲିଗଲେ ବି, ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ନୈରାଶ୍ୟ ସାଗରରେ ତା’ ମନ ବୁଡ଼ିଯାଇଛି ।

ଏତେ ନିରାଶାରେ ରହିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ପୁଣି ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କ କରୁଣା ଲାଭ କରିବାପାଇଁ ଆଶାୟୀ ହୋଇଉଠିଛି । ସେ ଦୃଢ଼ ନିଶ୍ଚିତ ଯେ ଈଶ୍ଵର ଦୟାକଲେ, ସେ ଏଭଳି ବିପଦ ପରିସ୍ଥିତିରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇପାରିବ ।

ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ସମୟ ଅତିବାହିତ କରୁଥିବା ନିର୍ବାସିତଟି ମାନସିକ ଭାବବୋଧ ଓ ବ୍ୟାକୁଳତାକୁ କବି ଅତି ସଫଳ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।

Question ୭ ।
‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ କବିତାର ସାରସ୍ଵତ ମୂଲ୍ୟାୟନ କର ।
ଉ –
ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାରସ୍ଵତ ସାଧକଙ୍କର ରହିଥାଏ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ । ସେମାନେ ଜଣେ ଜଣେ ଦାର୍ଶନିକ । ସାଧାରଣ ମଣିଷ ଯାହାକୁ ଦେଖୁ ମଧ୍ୟ ଦେଖୁଥାଏ, ଯାହାକୁ ବୁଝି ମଧ୍ୟ ବୁଝିନଥାଏ, ସାରସ୍ଵତ ସାଧକ ତାହାକୁ ଅନୁସନ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ନେଇ ଦେଖେ ଓ ବୁଝେ । ପୁନଶ୍ଚ ସାଧାରଣ ଭାବେ କହିଦେଲେ ତାହା ସାରସ୍ଵତ ସାଧନା ହୋଇଯାଏ ନାହିଁ, ବରଂ କିପରି କହିଦେଲେ ରସିକପାଠକ ଓ ବିଦଗ୍ଧ ଶ୍ରୋତାର ହୃଦୟକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିବ, ସେଭଳି ପ୍ରକାଶ ହିଁ ଯଥାର୍ଥ ସାରସ୍ଵତ ସାଧନା । ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟ ସାହିତ୍ୟରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓଙ୍କର ଏଭଳି ଭାବଧାରା ଖୁବ୍ ଉଚ୍ଚତର । ସେ କେବଳ ଷଡ଼ଋତୁ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ, ଶିଶୁସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିରେ ସାଧାରଣ ପାଠକର ମନମୋହି ନିଅନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନଟିଏ ସୃଷ୍ଟିକରି ବସନ୍ତି । ଏପରିକି ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତା ‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ ଏକ ଅନୁବାଦ ଶ୍ରେଣୀୟ କବିତା ହେଲେ ବି, ଏଥରେ ମଧ୍ୟ ସେ ତାଙ୍କର ସାରସ୍ଵତ ଲେଖନୀର ପରାକାଷ୍ଠା ପ୍ରମାଣ କରିଯାଇଛନ୍ତି ।

ନିର୍ବାସିତର ଚରିତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନରେ କବି ବେଶ୍ ସଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି । ସାମାଜିକ ପରିବେଶରେ ଓ ପାରିବାରିକ ଆବେଦନରେ ଚଳି ଆସିଥ‌ିବା ମଣିଷଟିକୁ ଯଦି ନିର୍ବାସିତ ହେବାକୁ ପଡ଼େ, ସେ ନିଶ୍ଚୟ ଦୁଃଖ ଓ ଅନୁଶୋଚନାରେ ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିବ । ଏପରିକି ଅନ୍ୟମନସ୍କ ଭାବରେ କେତେ କ’ଣ କହିଯିବ, ଯାହାକୁ କି କବି ଅତି ମାର୍ମିକ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ବିଶେଷକରି ବନ୍ଧୁତା ଓ ପ୍ରେମ ପାଇଁ ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ଧରାବତରଣ କରନ୍ତି ବୋଲି କବି, ନିର୍ବାସିତ ମାଧ୍ୟମରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସେହି ପ୍ରେମ ପାଇଁ ସେ ବିହଙ୍ଗ ଭଳି ହେବାପାଇଁ ଆଶାୟୀ ହୋଇ ରହିଛି । ପୁନଶ୍ଚ ଧାର୍ମିକ ପରିବେଶରେ ବଢ଼ିଥିବା ମଣିଷ ଯଦି, ସେଥୁରୁ ଅପସରିଯାଏ, ସେ ନିଶ୍ଚୟ ଅନୁଶୋଚନାରେ ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ିବ, ଯାହାକୁ କି କବି ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା ଦୃଷ୍ଟିରୁ କବିତାର ଆବେଦନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମୁଗ୍ଧକର ।
ଯେପରି – “କାହିଁ ବନ୍ଧୁତା କାହିଁ ପ୍ରେମ ସୁନ୍ଦର, ଯାର ପ୍ରାପତି ଲାଗି ଦେବତା ନର ।
ଥାଆନ୍ତା ଯଦି ମୋର ବିହଙ୍ଗ ପକ୍ଷ, ଲଙ୍ଘି ଭୀଷଣ ଗିରି, ସମୁଦ୍ରବକ୍ଷ,
ଦେଖନ୍ତି ପ୍ରିୟ ଜନ ମୁଖକମଳ, ହୁଅନ୍ତା ସନ୍ତାପିତ ପ୍ରାଣ ଶୀତଳ ।”

ପୁନଶ୍ଚ – “ଧର୍ମ ଆହା ସେ କିବା ଅମୂଲ୍ୟ ଧନ, ସରି ନୁହଁଇ ତାରେ ମଣି କାଞ୍ଚନ
ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ମାଧୁରୀରେ ସଦା ସୁନ୍ଦର, ମହୀମଣ୍ଡଳେ କାହିଁ ତା’ ପଟାନ୍ତର ।’’

ଏଥିରେ ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା ସହିତ ଛନ୍ଦ ଓ ଉପମାଯୁକ୍ତ ପଦ ପାଠକୀୟ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଆଣିଥାଏ । ବିଶେଷକରି କବିଙ୍କର ଦାର୍ଶନିକ ଅନୁଚିନ୍ତା କବିତାର ଛତ୍ରେ ଛତ୍ରେ ପରିପ୍ରକାଶିତ ।

ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆକଳନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତା ସାରସ୍ଵତ ମର୍ଯ୍ୟାଦାରେ ମର୍ଯ୍ୟାଦାବନ୍ତ ହୋଇପାରିଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

କବି ପରିଚିତି :

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଜଣେ ସୁପରିଚିତ ଓ ସମ୍ମାନାସ୍ପଦ କବି । ସେ କବିବର ରାଧାନାଥଙ୍କ ଉନ୍ମୋଚିତ ନବଯୁଗର କାବ୍ଯସରଣୀକୁ ଗୀତିଗୁଚ୍ଛର ପୁଷ୍ପସମ୍ଭାରରେ ସୁଶୋଭିତ କରିଥିଲେ । ବିଭୁ ବନ୍ଦନା, ମଙ୍ଗଳର ଉପାସନା ଏବଂ ଜୀବନ ପ୍ରତି ଗଭୀର ଅନୁଚିନ୍ତାରେ ତାଙ୍କର କୃତିତ୍ୱ ଥିଲା ଅନନ୍ୟା ସାଧାରଣ । ସେ ଥିଲେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଶିକ୍ଷାଗୁରୁ ଓ ଦୀକ୍ଷାଗୁରୁ । ପୁନଶ୍ଚ ସେ ଥିଲେ ଏକାଧାରରେ ନିପୁଣ ସ୍ରଷ୍ଟା ଓ ଦିବ୍ୟଦ୍ରଷ୍ଟା । ଡଃ. ମାନସିଂହଙ୍କ ମତରେ -“He was essentially a preacher and a teacher, who made use of the literary vehicle for publicising his ideas, reflections and visions.

ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ୧୮୫୩ ମସିହା ଜାନୁଆରୀ ୨୯ ତାରିଖରେ ଶ୍ରୀପଞ୍ଚମୀ ତିଥ୍ୟରେ ପୁରୀରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପୈତୃକ ପରିବାର, ପୁରୀରେ ବାସ କରୁଥିବା ବ୍ରାତ୍ୟ ମରହଟ୍ଟା କ୍ଷତ୍ରିୟ ପରିବାର । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ଭଗୀରଥୀ ରାଓ । ସେ ଥିଲେ ପୋଲିସ୍ ବିଭାଗର ଜଣେ ସାଧାରଣ କର୍ମଚାରୀ । ମଧୁସୂଦନ ଏଫ.ଏ. ପାସ୍ କରିବା ପରେ ନିଜର କର୍ମମୟ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ନିଜର କୃତିତ୍ଵ ବଳରେ ସେ ଶିକ୍ଷକ ଓ ଅଧ୍ୟାପକମଣ୍ଡଳୀର ଆକର୍ଷଣ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ । କଲେଜରେ ଛାତ୍ର ଥିଲାବେଳେ ସେ ନିଜର ଘନିଷ୍ଠ ବନ୍ଧୁ ପ୍ୟାରୀମୋହନ ଜୀବନରେ ଅଭୂତପୂର୍ବ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥିଲା । ପରିଣତି ସ୍ବରୂପ ସେ ନିଜର ଅଧିକାଂଶ ସାରସ୍ଵତ ସୃଷ୍ଟିରେ ଭକ୍ତିଚେତନା ଓ ବିଭୁଚେତନାକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ନେଇଥିଲେ । ସେ ଶିକ୍ଷକ ଭାବରେ କର୍ମମୟ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭକରି ଶିକ୍ଷାବିଭାଗର ଡିଭିଜନାଲ୍ ଇନିସ୍ପେକ୍ଟର ପଦକୁ ଉନ୍ନୀତ ହୋଇଥିଲେ ।

ଶିକ୍ଷା ବିଭାଗର ପ୍ରଶାସନିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମଧୁସୂଦନ ନିଜର ଦକ୍ଷତାର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ସେ ନୈତିକତା, ଭାବାଦର୍ଶ ଓ ପବିତ୍ର ଧର୍ମାଚରଣ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ । ସେହିପରି ସାରସ୍ଵତ ଜୀବନରେ ତାଙ୍କର ଥିଲା ଅସାମାନ୍ୟ ପ୍ରତିଭା । ସାମାଜିକ ଜୀବନର ସେ ଥିଲେ ଜଣେ ସଫଳ ସଙ୍ଗଠକ । କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରରୁ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରିବାପରେ ମଧୁସୂଦନ ବର୍ତ୍ତମାନର ଭକ୍ତମଧୁ ବିଦ୍ୟାପୀଠ ରୂପେ ପରିଚିତ, କଟକର ତତ୍କାଳୀନ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ହାଇସ୍କୁଲ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ସେ ଥିଲେ ‘ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜ’ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା । ପ୍ରଶାସନିକ ଦକ୍ଷତା ସାଙ୍ଗକୁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ଓ ତା’ର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ଇଂରେଜ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ‘ରାୟବାହାଦୂର’ ଉପାଧିରେ ଭୂଷିତ କରିଥିଲେ ୧୯୧୨ ମସିହା, ଡିସେମ୍ବର ୨୮ ତାରିଖରେ ।

ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଗୀତିକବି (Lyrical Poet) ରୂପେ ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ସୁପରିଚିତ । ଅନେକ ଗୀତିକବିତା ତାଙ୍କ ଲେଖନୀରୁ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଛି । ଗୀତିକବିତା ରଚନାର ଆଙ୍ଗିକ ଆଦର୍ଶ ପାଇଁ ମଧୁଦନ ବିଦେଶୀ ସୃଷ୍ଟିଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲାବେଳେ, ପଞ୍ଚସଖା ଯୁଗର ଗୀତି ପରମ୍ପରାକୁ ଆଶ୍ରୟ କଲାପରି ସେ ଗୀତିକବିତାର ଆଙ୍ଗିକ ବିନ୍ୟାସ ପାଇଁ ପ୍ରାଚ୍ୟ ଭାବସମ୍ପଦ ଓ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ଉପାଦାନ ଆହରଣ କରିବସିଛନ୍ତି । କାବ୍ୟକ କଳ୍ପନା ବିଳାସ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସେ ଥିଲେ ସତ୍ୟ ଓ ବାସ୍ତବତାର ସମର୍ଥକ, ଆଦର୍ଶର ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ! ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ସମ୍ବୋଧନ ଗୀତିକା, ଶୋକ ଗୀତିକା, ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶପଦୀ କବିତା ଓ ଗାଥା କବିତା ରଚନା କରି ସାଫଲ୍ୟ ଅର୍ଜନ କରିଛନ୍ତି ।

ବାଲେଶ୍ଵରରେ ଶିକ୍ଷକ ଥିଲାବେଳେ ସେ କବିବର ରାଧାନାଥଙ୍କ ସହିତ ମିଶି ‘କବିତାବଳୀ’ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଦୁଇଭାଗରେ ରଚିତ ତାଙ୍କର ‘ଛାନ୍ଦମାଳା’ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଶିଶୁ ଓ କିଶୋର କବିତାର ମନୋଜ୍ଞ ସଙ୍କଳନ । ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ରଚିତ ‘ବର୍ଷବୋଧ’, ‘ସାହିତ୍ୟ କୁସୁମ’, ‘ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ’ ଏବଂ ‘ପ୍ରବନ୍ଧମାଳା’, ପ୍ରଭୃତି ସେକାଳର ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକରୂପେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା । ‘କୁସୁମାଞ୍ଜଳୀ’, ‘ବସନ୍ତଗାଥା’ ଓ ‘ଉତ୍କଳଗାଥ’ ପ୍ରଭୃତି ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ସଙ୍କଳନ । ‘ଋଷିପ୍ରାଣେ ଦେବାବତରଣ’, ‘ହିମାଚଳେ ଉଦୟ ଉତ୍ସବ’, ‘ଜୀବନଚିନ୍ତା’, ‘ଆକାଶ ପ୍ରତି’, ‘ପଦ୍ମ’, ‘ଧ୍ଵନି’, ‘ନଦୀପ୍ରତି’, ‘ସ୍ତବ’, ‘ଶଙ୍ଖଧ୍ବନି’, ‘ଏ ସୃଷ୍ଟି ଅମୃତମୟ ହେ’ ‘ସୀତା ବନବାସ’, ‘ଆଶା’, ‘ପୃଥ‌ିବୀ ପ୍ରତି’ ଓ ‘ଜନ୍ମଭୂମି’ ପ୍ରଭୃତି ତାଙ୍କର ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଲୋକପ୍ରିୟ କବିତାକୃତି ।

ଅନୁବାଦ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଭକ୍ତକବି ମଧୁସୂଦନ ନିଶ୍ଚିତଭାବେ ବିପୁଳ ଗୌରବର ଅଧିକାରୀ । ସେ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରୁ ‘ବାଳ ରାମାୟଣ’, ‘ଉତ୍ତର ରାମଚରିତ’ର କେତେକ ଅଂଶ ‘ଶ୍ରୀରାମ ବନବାସ’ ଓ ‘ସୀତା ବନବାସ’ ଆଦି ଖୁବ୍ ଯତ୍ନ ସହକାରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ଅନୁବାଦ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ରଚିତ ଗଳ୍ପ ‘ପ୍ରଣୟର ଅଦ୍ଭୁତ ପରିଣାମ’ ଏକ ବିଦେଶୀ ଗଳ୍ପର ଛାୟାରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥିବା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚକମାନେ ମତ ପ୍ରକାଶ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଅବଦାନ ଅତୁଳନୀୟ । ‘ବର୍ଣ୍ଣବୋଧ’ରେ ସଂକଳିତ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଶୁଗୀତିକାଗୁଡ଼ିକ କିପରି ସରଳ, ସାବଲୀଳ, ଶିକ୍ଷଣୀୟ ଓ ଶିଶୁ ସୁଲଭ ତାହା ସହଜରେ ଧାରଣା କରାଯାଇପାରେ ।

ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଅମର କବିତାର ମଧୁର ଧ୍ଵନି ଓଡ଼ିଆ ପାଠକ ପ୍ରାଣକୁ କାଳ କାଳ ପାଇଁ ଝକୃତ କରୁଥ୍ ଏବଂ ତାଙ୍କର କବିତାକୃତି ଯେ ସଚରାଚର ଓଡ଼ିଶାର ଜନମାନରେ ପ୍ରତିଧ୍ୱନି ସୃଷ୍ଟିକରିବାରେ ଲାଗିଥିବ ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହର ତିଳେମାତ୍ର ଅବକାଶ ନାହିଁ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

କରିତାର ପୃଷ୍ଠଭୂମି :

ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତା ‘ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ’ William Cowperଙ୍କ ଇଂରାଜୀ କବିତାର ସାର୍ଥକ ଅନୁବାଦ । ଇଂରାଜୀ କବି cowperଙ୍କ କବିତା The Solitude of Alexander Selkirkର ଛାୟାରେ ଏହା ରଚନା କରାଯାଇଥିଲେ ବି ଏହା କବି ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଭାଷା, ଭାବ ଓ ଆବେଦନକୁ ଯଥାର୍ଥ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ଅନୁବାଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲେ ବି ଏହା କବିଙ୍କ ମୌଳିକ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ଅପେକ୍ଷା ରଖେ ।

କୌଣସି ଏକ ନାବିକ ଜଳଯାତ୍ରା କରୁଥିବା ସମୟରେ ଘଟଣାକ୍ରମେ ନିଜ ଜାହାଜରୁ ଅଲଗା ହୋଇଯାଇଛି । ସେ ପହଞ୍ଚାଇଛି ଏକ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ । ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ସେ ମଣିଷ ସମାଜ ପାଖକୁ ଫେରିଯିବାର ଉପାୟ ପାଇନାହିଁ । କେବଳ ସେ ସେଠାକାର ପଶୁପକ୍ଷୀ, ତରୁଲତା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କର ସାନ୍ନିଧ ଲାଭକରିଛି । କୌଣସି ସମୟରେ ଈପ୍‌ସିତ ମଣିଷର ସ୍ଵର ଶୁଣିବାକୁ ପାଇନାହିଁ । ସାମାଜିକ ବନ୍ଧନରେ ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହିଥ‌ିବା ମଣିଷଟି ହୋଇଛି ନିହାତି ଅସହାୟ । ବନ୍ଧୁ ପରିବେଶରେ ସମୟ କାଟି ଆସିଥ୍‌ ମନଟି ହୋଇଛି ତା’ର ବେସୁରା ଓ କ୍ଷତାକ୍ତ । ଜନମାନବହୀନ ପରିବେଶରେ ଏକାକୀତ୍ଵକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ଆପଣେଇ ନେଇଥ‌ିବା ମଣିଷଟି ମନର ଭାବକୁ, ଯାହା ବିଦେଶୀ କବି ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ, ତାହାକୁ କବି ମଧୁସୂଦନ ଆହୁରି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବୁଝିପାରିଲେ ଓ ବୁଝାଇ ପାରିଲେ ।

କବିତାର ସାରକଥା :

ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଲଗା ପରିବେଶରେ ରହି ପ୍ରିୟ ପରିଜନଙ୍କ ମଧୁମୟ ସ୍ମୃତିକୁ ସେ ରୋମନ୍ଥନ କରିଛି । ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ସେ ଅଧୀଶ୍ଵର ହୋଇ ସାରିଲାପରେ ଯେଉଁଭଳି ଖେଦୋକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରିଛି ତାହା ନିହାତି ମାନବୀୟ । ସେ ବେଳେବେଳେ ନିରୁତ୍ସାହିତ ହୋଇ ମାନସିକ ସନ୍ତୁଳନରେ ଘାରି ହୋଇଛି । ଏତେ ନୈରାଶ୍ୟ ଥିଲେ ବି ସେ ପୁଣି ଆଶାର ଆଲୋକରେ ଆଲୋକିତ ହୋଇ, ସମ୍ଭାବନାର ଦିଗକୁ ନିଜର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି ।

କବିତାର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କବି ଅତି ନାଟକୀୟ ଭାବେ ନିର୍ବାସିତଟିର ମାନସିକତାକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । ସେ ଦେଖୁଛି ଏକ ଅପରିଚିତ ଭୂଖଣ୍ଡ । ସେ ଯେଉଁଆଡ଼େ ଚାହିଁଛି, ତାକୁ ଜଣାଯାଇଛି, ଆଉ କେହି ତା’ର ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ନାହାଁନ୍ତି । ସେ ଯୁଆଡ଼େ ଚାହିଁଛି, ଯେଉଁ ଦିଗକୁ ଆଖିବୁଲାଇ ନେଇଛି, ସବୁ ଅଞ୍ଚଳର ସେ ହେଉଛି ଅଧୀଶ୍ଵର । ସେ ପୁଣି ନିଜକୁ ଦୁଃଖପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବୋଧନରେ ସମ୍ବୋଧ୍ୟ କରିଛି । ଏ ବିରାଟ ସୃଷ୍ଟିରେ ଏମିତି ଜଣେ କେହି ନାହିଁ ଯେକି ମୋଠାରୁ ଏହି ଅଧିକାର ଛଡ଼ାଇ ନେବାପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମ କରିବ । ମଣିଷର ମାନସିକତା ଏପରି ଯେ ସେ ଚାହେଁ ସବୁବେଳେ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ଭାବରେ ନିଜକୁ ବଡ଼କରି ଦେଖାଇବ । ସମସ୍ତେ ଯେପରି ତା’ଠାରୁ ପରାଜିତ ହୋଇ ବଶ୍ୟତା ସ୍ବୀକାର କରିବେ । ସେ ଯେତେବେଳେ ଦେଖେ ତା’ ସହିତ ଦ୍ବନ୍ଦ କରିବାକୁ କେହି ନାହିଁ, କାହାରି ସହିତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିବାର ଅବସର ମିଳେ ନାହିଁ, ସେତେବେଳେ ସେ ଦୁଃଖାଭିଭୂତ ହୋଇଯାଏ । ଠିକ୍ ସେହି ପରିସ୍ଥିତିରେ ପଡ଼ିଯାଇଛି, ନାବିକ ।

ନିର୍ବାସିତଟି ଚାରିଆଡ଼େ ଆଖୁବୁଲାଇ ନେଇଛି । ସେ ଯେଉଁ ଆଡ଼କୁ ଚାହିଁଛି, ସବୁଆଡ଼େ ଦେଖୁଛି ପ୍ରକୃତିର ଅନୁପମ ବିଭବକୁ । ସବୁକିଛି ବିସ୍ତାରିତ ହୋଇଛି ନୀଳ ସମୁଦ୍ରଯାଏ । ଫଳଫୁଲରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ବିଶୋଭିତ ବନଲତା, କୀଟପତଙ୍ଗ ପରି କ୍ଷୁଦ୍ରପ୍ରାଣୀଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ସିଂହ ଓ ହସ୍ତୀ ପରି ବୃହତ୍ ପ୍ରାଣୀ, ସବୁର ମାଲିକ ସେ ବୋଲି ନିଜକୁ ବସିଛି ।

ସେହି ନିରୋଳା ପରିବେଶକୁ ସେ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଛି, ‘ବିଜନତାର ସେହି ମୋହନ ବେଶ କେଉଁଆଡ଼େ ଚାଲିଯାଇଛି, ଯେଉଁ ପରିବେଶକୁ ମୁନି ବା ତପସ୍ବୀମାନଙ୍କର ତପ ଆଚରଣ ପାଇଁ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ପରିସର ବୋଲି ପରିଚିତ ହୋଇଥାଏ ।’ ଏଭଳି ନିରୋଳା, ଜନଶୂନ୍ୟ ପରିବେଶରେ ରହିବା ଅପେକ୍ଷା, ରଣକ୍ଷେତ୍ର ପରି ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବେଶରେ ରହିବା ଭଲ । ରଣକ୍ଷେତ୍ର ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ବା ପ୍ରତିମୁହୂର୍ଭରେ ମୃତ୍ୟୁର ପଦଧ୍ଵନି ଶୁଣାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ସେଥିରେ ବଞ୍ଚିବାପାଇଁ ଅବସର ମିଳିଥାଏ । କାରଣ ସଂଗ୍ରାମୀ ମାନସିକତା ନେଇ ପକ୍ଷ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ଯୁଦ୍ଧର ଆହ୍ବାନ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ସେଭଳି ପରିବେଶ ରାଜ୍ୟପ୍ରାପ୍ତି ହେଲେ, ତାହା ହେଉଛି ଅଧମଗତି ବୋଲି ସେ ବିଚାର କରିଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

ପରିବେଶରେ ରହି, ମଣିଷଟିଏ ଦେଖିବାପାଇଁ ସେ ଆତୁର ହୋଇଉଠିଛି । ହତାଶାରେ ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ି ସେ ବିଚାର କରିଛି, ସେ ହୁଏତ ଦେବତୁଲ୍ୟ ମାନବମୁଖକୁ ଆଉ ଆଖ୍ୟାରେ ଦେଖିପାରିବ ନାହିଁ । ଏଇଠି ହିଁ ତା’ର ଜୀବନଦୀପ ନିର୍ବାପିତ ହୋଇଯିବ । ତାହାର ଏଭଳି ଦାରୁଣ ମୃତ୍ୟୁ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଗୋପନୀୟ ହୋଇ ରହିଯିବ । କେହି ଆଉ ତାହାର ମୃତ୍ୟୁଖବର ଜାଣିପାରିବେ ନାହିଁ ।

ମଣିଷର ସ୍ଵରୂପ ପାଇଁ ସେ କେବଳ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇନାହିଁ, ବରଂ ମଣିଷ କଣ୍ଠର ମଧୁର ଭାଷାକୁ ସେ ଶ୍ରବଣ କରିବାପାଇଁ ଆଶାୟୀ ହୋଇଛି । ମନୁଷ୍ୟ କଣ୍ଠର ମଧୁମୟ ଧ୍ଵନିକୁ ସେ ଅପେକ୍ଷାକରି ରହିଥିଲାବେଳେ, ଅଜାଣତରେ ନିଜ ସ୍ୱରକୁ ନିଜେ ଶ୍ରବଣ କରି ଚମକି ଉଠିଛି । କୌଣସି ମନୁଷ୍ୟ କଣ୍ଠସ୍ବର ଥିଲେ, ସେଠାରେ ସେ ବଞ୍ଚିବାର ସାହାରା ପାଇଯିବ ବୋଲି ମନେକରିଛି ।

ସେଠାକାର ପଶୁମାନେ ନିର୍ଭୟରେ ବିଚରଣ କରୁଥା’ନ୍ତି । ନିର୍ବାସିତର ଉପସ୍ଥିତି ସେମାନଙ୍କ ମନରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟି କରେ ନାହିଁ । କାରଣ ସେମାନେ କୌଣସି ସମୟରେ ମାନବର ଅମାନବୀୟ ବ୍ୟବହାରର ପରିଚୟ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ମଣିଷମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଯେ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇ ପାରିବେ, ସେକଥା ସେହି ସହଜ ସରଳ ପଶୁମାନେ ଅବଗତ ନୁହଁନ୍ତି । ତେଣୁ ମାନବ ପ୍ରତି ତାଙ୍କର ରହିଛି ଅନାସ୍ଥାଭାବ ।

ନିର୍ବାସିତଟି ବିଳାପ କରିବା ଅବକାଶରେ ମାନବର ସ୍ଵର୍ଗୀୟ ଭାବକୁ ମନେପକାଇଛି । ମଣିଷ ଜୀବନର ଅନ୍ୟତମ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଗୁଣ ହେଉଛି ପ୍ରେମ ଓ ବନ୍ଧୁତା । ଏହି ଦୁଇଟି ସ୍ଵଭାବ ଯୋଗୁ ମାନବ ସମାଜ ତିଷ୍ଠି ରହିଛି । ମାନବ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଭାବରେ ସୁଖଶାନ୍ତିରେ ଜୀବନ ଅତିବାହିତ କରିଛି । ପୁନଶ୍ଚ ବନ୍ଧୁତା ଓ ପ୍ରେମ ପାଇଁ ମାନବକାହିଁକି ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ଆଶାୟୀ ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି । ମାନବ ଜୀବନର ଏହି ଦିବ୍ୟଗୁଣକୁ ସ୍ମରଣକରି ନାବିକଟି ଭାବିଛି, ବାସ୍ତବରେ ବନ୍ଧୁତା ଓ ପ୍ରେମଠାରୁ ଆଉକିଛି ଭଲ ନାହିଁ । ଯାହାର ପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ଆଶାୟୀ ହୋଇ ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୋକକୁ ଚାଲି ଆସିଥା’ନ୍ତି । ଯଦି ତାହାର ଉଡ଼ିଯିବାର ଶକ୍ତି ଥାଆନ୍ତା ଏବଂ ପକ୍ଷୀସାହାଯ୍ୟରେ ସେ ଉଡ଼ିପାରୁଥା’ନ୍ତା, ତା’ହେଲେ, ସେ ଆଉ ନିର୍ଜନ ଦୀପରେ ପଡ଼ିରହି ନଥା’ନ୍ତା । ସେ ଉଡ଼ି ଉଡ଼ି ଗିରି ସମୁଦ୍ରକୁ ଅତିକ୍ରମ କରି ନିଜର ପ୍ରିୟଜନଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇ ପାରନ୍ତା । ପ୍ରିୟଜନଙ୍କର ମୁଖରୂପକ ପଦ୍ମକୁ ଦର୍ଶନକରି ନିଜର ସନ୍ତାପିତ ପ୍ରାଣକୁ ଶୀତଳ କରିପାରନ୍ତା ନିଜର ଦର୍ଶନଜନିତ ଆଶାକୁ ଚରିତାର୍ଥ କରିପାରନ୍ତା ।

ମାନବ ସମାଜକୁ ଧରିରଖୁଥ‌ିବା ଅନ୍ୟତମ ଦିବ୍ୟଗୁଣ ଧର୍ମ ଓ ସତ୍ୟକୁ ମଧ୍ଯ ନାବିକଟି ସ୍ମରଣ କରିଛି । ଧର୍ମ ଓ ସତ୍ୟର ପରାକାଷ୍ଠା ପାଇଁ ଏ ମଣିଷ ସମାଜର ସ୍ଥିତି ଦୃଢ଼ ହୋଇରହିଛି । ଧର୍ମର ଓ ସତ୍ୟର ମହନୀୟ ଭାବକୁ ପାଥେୟକରି ସେ ହୃଦୟବିଭୋର ଭାବରେ ରହିପାରନ୍ତା ବୋଲି କାମନା କରିଛି । ବିଜ୍ଞ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଅଭିଜ୍ଞ ମଣିଷଙ୍କଠାରୁ ସେ ସଦୁପଦେଶ ଗ୍ରହଣ କରି ଜୀବନକୁ ଚରିତାର୍ଥ କରିପାରନ୍ତା ବୋଲି ଆଶା କରିଛି । ସେ ବିଜ୍ଞମାନଙ୍କ ପରାମର୍ଶରେ ନିଜକୁ ବିଜ୍ଞଭାବରେ ପରିଚିତ କରିପାରନ୍ତା ବୋଲି ଆଶା କରିଛି । ପୁନଶ୍ଚ ମାନବ ଜୀବନର ସବୁଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠସମୟ ତରୁଣ ସମୟ ବା ଯୌବନ ସମୟ ସମ୍ପର୍କରେ ସେ ସ୍ମରଣ କରିଛି । କାରଣ ଏହି ସମୟରେ ମଣିଷ ଅନେକ କିଛି କରିଯିବାର ଅପେକ୍ଷା ରଖେ । ସେହି ତରୁଣମାନଙ୍କ ସହିତ ମିଶି, ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦରେ ଜୀବନର ସବୁକିଛି ସରସତାକୁ ଉପଭୋଗ କରିବ ବୋଲି ସେ ଆଶାୟୀ ହୋଇଛି ।

ମାନବ ଜୀବନକୁ ଧରିରଖୁବା ଧର୍ମର ମହତ୍ତ୍ବକୁ ସେ ବିଳାପ ଅବକାଶରେ ସ୍ମରଣ କରିଛି । କାରଣ ଧର୍ମ ଅର୍ଜନ କଲେ ମଣିଷ ଜୀବନ ସାର୍ଥକ ହୁଏ । କବି ମଧୁସୂଦନ ଶିଶୁ ଓ କିଶୋରମାନଙ୍କୁ ଉପଦେଶ ଦେଇ କହିଛନ୍ତି, ‘ବାଲ୍ୟକାଳୁ ଧର୍ମ ଧନ ମୁଁ ସଞ୍ଚି, ଏ ଜୀବନ ଅନିଶ୍ଚିତ’। ଧର୍ମରୂପକ ଧନ ସଞ୍ଚୟ କଲେ ମଣିଷ ଜୀବନ ସଫଳ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଧର୍ମ ହେଉଛି ଅତୁଳନୀୟ । ଏହି ଧନ ସହିତ ପାର୍ଥ ସମ୍ପଦ, ମଣି କାଞ୍ଚନ ଆଦି ସମକକ୍ଷ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏହି ଧର୍ମ ହେଉଛି ସ୍ୱର୍ଗୀୟ । ଧର୍ମ ନିଜସ୍ୱ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟରେ ସଦା ସୁନ୍ଦର । ଏହି ମରଣଶୀଳ ଦୁନିଆରେ ତାହାର ତୁଳନା ନାହିଁ । ଧର୍ମରୂପକ ରତ୍ନରେ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ଆରାଧନା ବା ପୂଜା କରାଯାଇପାରେ । ନିର୍ବାସିତଟି ଭାବିଛି ଏହି ସ୍ଥାନରେ, ସେହି ଦିବ୍ୟଗୁଣକୁ ଧାରଣ କରିବାର ଅବସର ନାହିଁ । ଦେବ ଅର୍ଚ୍ଚନା କରିବା ସମୟରେ ଯେଉଁ ବାଦ୍ୟ ବାଦନ କରାଯାଏ, ସେହି ବାତ୍ୟ ଏଠାରେ ଶ୍ରବଣ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ସେହି ବାଦ୍ୟର ବିମୋହିତ ଧ୍ଵନି ଏଠାକାର ପର୍ବତଶ୍ରେଣୀ କୌଣସି ସମୟରେ ଶ୍ରବଣ କରିନାହାନ୍ତି । ସେହିପରି ଧର୍ମ ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରିବାର ଯେଉଁ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ଭାବ ମନକୁ ଉଚ୍ଚାଟିତ କରେ, ସେଭଳି ଭାବ ଏଠାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେନାହିଁ । ଫଳରେ ଏଠାକାର ବନଲତା, ସେଭଳି ଦିବ୍ଯଭାବକୁ ଦର୍ଶନ କରିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ଜୀବନଧାରଣ କରି ଯଦି ଧର୍ମ ଅର୍ଜନ କରିବା ବା ଧର୍ମ ପ୍ରତିପାଳନ କରିବାର ଅବସର ମିଳେନାହିଁ, ସେଭଳି ଜୀବନରେ କୌଣସି ମୂଲ୍ୟ ନାହିଁ । ସେଭଳି ଜୀବନ ହେଉଛି ବୃଥା ଜୀବନ । ସେ କେବଳ ପଶୁମାନଙ୍କ ପରି ବଞ୍ଚିବା ସହିତ ସମାନ ବୋଲି ନାବିକଟି ମନେକରିଛି ।

ନିର୍ବାସିତଯି ବଞ୍ଚିବାର ସାହାରା ଭାବରେ ବାୟୁକୁ ଆଶ୍ରୟ କରିଛି । ସେ ବାୟୁକୁ ସମ୍ବୋଧନ କରି କହିଛି, ‘ରେ ବାୟୁ ତୋହର ଗତି ହେଉଛି ଅପ୍ରତିହତ । ମୁଁ ହେଉଛି ତୋ ପାଖରେ ଖେଳନା ପରି । ତୁ ଚାହିଁଲେ ମୋତେ ସୁଖ ଦେଇପାରିବୁ, ତୁ ଚାହିଁଲେ ମୋତେ ଦୁଃଖ ଦେଇପାରିବୁ । ତେଣୁ ମୋତେ ଦୟାକରି, ମୋର ଆକୁଳ ପ୍ରାର୍ଥନା ଶ୍ରବଣ କର । ତୁ କେବଳ ମୋ ଦେଶର, ମୋ ପରିଚିତ ଇଲାକାର, ଯେଉଁଠାରେ ମୋର ପ୍ରିୟପରିଜନ ରହିଛନ୍ତି, ସେଠାକାର ସୁସମାଚାର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କର । ଯେଉଁ ବାର୍ତ୍ତାକୁ ଶ୍ରବଣ କରି, ଏ ଭୟଙ୍କର ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ମୁଁ ବଞ୍ଚିବାର ଆଶା ପ୍ରତିପୋଷଣ କରିପାରିବି । ମୋର ମନ ଆନନ୍ଦ ଜଳରେ ଭାସିଯିବ । ପ୍ରକୃତରେ ମୋର ପ୍ରିୟ ପରିଜନ କ’ଣ ମୋତେ ମନେ ରଖୁଛନ୍ତି, ମୋତେ କ’ଣ ସ୍ମରଣ କରୁଛନ୍ତି । ସେମାନେ କ’ଣ ମୋ ପାଇଁ ବିଳାପ କରୁଛନ୍ତି । ମୋ ବିରହରେ ସେହି ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବ କ’ଣ ସନ୍ତାପିତ ହେଉଛନ୍ତି ।’ ପବନକୁ ଦୂତ ବା ସମ୍ବାଦ ଦାତା ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରି ନାବିକଟି ନିଜର ମନର ଭାବକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଛି । କବି ସେହି ଭାବକୁ ପ୍ରକାଶକରି କହିଛନ୍ତି –
“କହ କହ ସମୀର ! ସବୁ ଫିଟାଇ,
ବନ୍ଧୁ ମଧ୍ୟରେ ମୋର କେହି କି ନାହିଁ ?
ନିରାଶ ମୋ ହୃଦୟ, ନୋହି ନିଷ୍ଠୁର
କହି ବାରତା, କର ସଂଶୟ ଦୂର ।”

ପବନକୁ ଦୂତ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିନେଇଥିଲେ ବି, ନିର୍ବାସିତଟିର ମନ ବୁଝିନାହିଁ । ମନ ତା’ର ଆନ୍ଦୋଳିତ ହୋଇଛି । ସେ ମନେକରିଛି, ମନ ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ବେଗଗାମୀ, ତାହାର ରହିଛି ଅଦ୍ଭୁତ ଶକ୍ତି । ଶରୀର ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ରହିଥିଲେ ବି ମନ କାହିଁ କାହିଁ ଉଡୁଥାଏ । ତାହାର ଗତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଚିନ୍ତାକରିବା ଅସମ୍ଭବ । ଆଲୋକର ବେଗ ଓ ବାୟୁର ବେଗଠାରୁ ତାହାର ଗତି ଆହୁରି ତୀବ୍ର । ସେ ଚିନ୍ତାକରିଛି, ମୁଁ ଯେତେବେଳେ ମନଯାନରେ ବା ମନେ ମନେ ମୋର ପ୍ରିୟସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଯାଏ, ପ୍ରିୟପରିଜନଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରେ, ସେତେବେଳେ ମୁଁ ମୋ ଘରେ ରହିଥିଲାଭଳି ମନେକରେ । ଆତ୍ମୀୟ, ବନ୍ଧୁବର୍ଗଙ୍କ ସହିତ ରହିଲା ଭଳି ବିଚାର କରେ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

ମନକୁ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ଦଉଡ଼ାଇ ନେଲେ ବି, ନିର୍ବାସିତଟିର ମନ ବାସ୍ତବତାର ଡୋରିରେ ପୁଣି ବନ୍ଧା ପଡ଼ିଯାଏ । ସେ ଫେରିଆସେ ତା’ର ପ୍ରକୃତ ଅବସ୍ଥାକୁ, ବାସ୍ତବ ସ୍ଥିତିକୁ । ସେ ଯେ ପରିଜନଙ୍କଠାରୁ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ହୋଇ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ବାସ କରୁଛି, ସେଭଳି ବାସ୍ତବତାକୁ ସେ ଅସ୍ଵୀକାର କରିପାରେନା । କବି ନିର୍ବାସିତ ମାନସିକତାର ଯଥାର୍ଥ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଯାଇ ଲେଖୁଛନ୍ତି –

“କିନ୍ତୁ ପୂରୁବ କଥା କଲେ ସ୍ମରଣ,
ନୈରାଶ୍ୟ-ସାଗରରେ ବୁଡ଼ଇ ମନ।
ବୃଥା ଭାବନା ଆଉ କରିବି ନାହିଁ
ଭାବନାରେ ଆନନ୍ଦ ବିଳଇ ନାହିଁ ?”

ନିର୍ବାସିତଟି ଏହିଭଳି ଚିନ୍ତାକରି ମନେ ମନେ ବିଳାପ କରୁଥିବା ସମୟରେ, ସମୟ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଯାଇଛି । ସନ୍ଧ୍ୟା ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ପକ୍ଷୀମାନେ ନିଜ ନିଜର ନୀଡ଼କୁ ଫେରିଯାଇଛନ୍ତି ବିଶ୍ରାମ ନେବାପାଇଁ । ପଶୁମାନେ ନିଜ ନିଜର ବାସସ୍ଥାନ ଗହ୍ଵରକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ନେଇଛନ୍ତି । ରଜନୀ ଉପସ୍ଥିତି ହେବାରୁ, ସେ ମଧ୍ଯ ନିଜର ବାସସ୍ଥାନ କୁଟୀରରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାପାଇଁ ଚାଲିଯାଇଛି ।

ଏତେ ଦୁଃଖ ହତାଶାରେ ରହିଥିଲେ ବି, ସେ କୌଣସି ସମୟରେ ନିରାଶାର ଅନ୍ଧକାରରେ ହଜିଯିବାକୁ ଚାହିଁ ନାହିଁ । ବରଂ ସେ ଆଶାର ଆଲୋକରେ, ସମ୍ଭାବନାର ଜ୍ୟୋତିରେ ପୁଣି ଥରେ ସୁଖର ସମୟକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିରହିଛି । ସେ ଜାଣିଛି, ଈଶ୍ବର ହେଉଛନ୍ତି ମଙ୍ଗଳମୟ ଓ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ । ତାଙ୍କର ସତ୍ତା ସବୁଆଡ଼େ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇରହିଛି । ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଦୟାମୟ । ସେ ନିଶ୍ଚୟ ମୋ’ ଜୀବନର ଦୁଃଖ ଦୂରକରି, ସୁଖ ସୂର୍ଯ୍ୟରେ ଆଲୋକିତ କରିବେ । ଈଶ୍ବର ଦୟାମୟ । ସେ ଉଦାରପ୍ରାଣ । ତାଙ୍କୁ ଚିନ୍ତାକଲେ ମନରୁ ଦୁଃଖ ଦୂରହୁଏ । ହୃଦୟର ଅବସାଦ ଲୀନହୁଏ । ମନରେ ଆସେ ପ୍ରଶାନ୍ତିଭାବ । ସନ୍ତୋଷର ଦିବ୍ୟତାନରେ ନୟନ ମନ ଉଚ୍ଚାଟିତ ହୋଇଯାଏ । ହୃଦରାଜ୍ୟରେ ଶାନ୍ତରୂପକ ରତ୍ନ ଶୋଭାପାଏ ।

ନିରାଶରେ ରହି ବିଳାପ କରିଥିଲେ ବି, ନିର୍ବାସିତଟି ହତାଶାର ଗାଢ଼ ଅନ୍ଧକାରରେ ବୁଡ଼ି ନଯାଇ, ସମ୍ଭାବନାର ଜ୍ୟୋତି ଆଲୋକିତ ହେବାକୁ ଆଶାୟୀ ହୋଇରହିଛି । ତା’ଜୀବନରେ ଏ ଦୁଃଖ ଦୂର ହେବ ବୋଲି ଚିନ୍ତାକରିଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 6 ନିର୍ବାସିତର ବିଳାପ

କଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ ଓ ସୂଚନା :

Img 1

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 21 ଉପସର୍ଗ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 21 ଉପସର୍ଗ Textbook Exercise Questions and Answers.

+2 2nd Year Odia Optional Chapter 21 ଉପସର୍ଗ Question Answer

(କ) ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ବା ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ।

Question ୧।
ଉପସର୍ଗ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ପ୍ର, ପରା, ଅପ୍, ସମ୍ ପ୍ରଭୃତି କେତେକ ପ୍ରତ୍ୟୟ (ଅବ୍ୟୟ) ଧାତୁର ପୂର୍ବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ଏହାର ଅର୍ଥରେ ବିବିଧ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କୁ ଉପସର୍ଗ କୁହାଯାଏ ।

Question ୨।
ଉପସର୍ଗକୁ କେଉଁ ପ୍ରତ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ଉପସର୍ଗକୁ ‘ପୂର୍ବ ପ୍ରତ୍ୟୟ’ ଓ ‘ପର ପ୍ରତ୍ୟୟ’ ଭାବରେ କୁହାଯାଇଥାଏ ।

Question ୩।
ସଂସ୍କୃତ ଉପସର୍ଗର ସଂଖ୍ୟା କେତେ ?
ଉ –
ସଂସ୍କୃତ ଉପସର୍ଗର ସଂଖ୍ୟା ୨୦ ଗୋଟି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 21 ଉପସର୍ଗ

Question ୪।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉପସର୍ଗଗୁଡ଼ିକୁ ଲଗାଇ ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ନୂତନ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
ପ୍ର, ଅନୁ, ଅବ, ଆ, ଉପ, ପରି, ପ୍ରତି, ଅଧ୍, ଅପି, ଅଭି ।
ଉ –
ପ୍ର – ପ୍ରଚଣ୍ଡ, ପ୍ରହାର
ଅବ – ଅବଧାନ, ଅବଧାନ
ପ୍ରତି – ପ୍ରତିଧ୍ଵନି, ପ୍ରତିଫଳନ
ଅନୁ – ଅନୁରାଗ, ଅନୁରୂପ
ଆ – ଆଗମ, ଆକର୍ଷଣ
ପରି – ପରିଣତ, ପରିଚୟ
ଅଧୂ – ଅଧୂବେଶନ, ଅଧ୍ୟାସୀ
ଅପି – ଅପିହିତ. ଅପିନିହିତ
ଅଭି – ଅଭିଭାଷଣ, ଅଭିନବ

Question ୫।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଶବ୍ଦ ଗୁଡ଼ିକରେ ଉପସର୍ଗ ବ୍ୟବହାର କରି ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ନୂତନ ଶବ୍ଦ ଗଢ଼ ।
ଯୋଗ, କାର, ଦାନ, ଭାବ, ହାର, କାଶ, ଚାର, ବନ, କଥା, ବାଦ ।
ଉ –
CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 21 ଉପସର୍ଗ - 2

Question ୬।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉପସର୍ଗଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କରୁ ଉପସର୍ଗକୁ ପୃଥକ କର ।
ପ୍ରକ୍ରିୟା, ପରିପନ୍ଥୀ, ଉପକାର, ଅନୁଭବ, ଉତ୍କଳ, ପରାଭବ, ଅବତାର, ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ, ଅଧିକାର, ଉପକରଣ, ଅନୁରାଗ, ଆକର୍ଷଣ, ପ୍ରଭାବ, ଅଭିନେତା, ଆଜୀବନ, ପରିଧାନ, ଅଭିଶାପ ।
ଉ –
ପ୍ରକ୍ରିୟା – ପ୍ର + କ୍ରିୟା ।
ପରିପନ୍ଥୀ – ପରି + ପନ୍ଥୀ ।
ଉପକାର – ଉପ + କାର ।
ଅନୁଭବ – ଅନୁ + ଭବ ।
ଉତ୍କଳ – ଉତ୍ + କଳ ।
ପରାଭବ – ପରା + ଭବ ।
ଅବତାର – ଅବ + ତାର।
ଅଧିକାର – ଅଧ୍ + କାର ।
ଅନୁରାଗ – ଅନୁ + ରାଗ ।
ଆଜୀବନ – ଆ + ଜୀବନ ।
ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ – ଅବ + ତୀର୍ଣ୍ଣ ।
ଉପକରଣ – ଉପ + କରଣ ।
ଆକର୍ଷଣ – ଆ + କର୍ଷଣ ।
ଅଭିନେତା – ଅଭି + ନେତା ।
ପରିଧାନ – ପରି + ଧାନ ।
ଅଭିଶାପ – ଅଭି + ଶାପ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 21 ଉପସର୍ଗ

Question ୭।
ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଅଣସଂସ୍କୃତ ଉପସର୍ଗ ବ୍ୟବହାର କରି ୧୦ଟି ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
ଉ –
ବଦ୍ + ଅଭ୍ୟାସ = ବଦଭ୍ୟାସ
ବେ = ବେ + ହିସାବୀ = ବେହିସାବୀ
ଦର = ଦର + ବୁଢ଼ା = ଦରବୁଢ଼ା
ଅଣ = ଅଣ + ଫୁଟା = ଅଣଫୁଟା
ଦର = ଦର + ପାଚିଲା
ଅ = ଅ + ଶୁଣା = ଅଶୁଣା
ଅଣ = ଅଣ + ନାତି = ଅଣନାତି
ବେ + ଆଇନ = ବେଆଇନ

ଉପସର୍ଗ :

ନୂଆ ନୂଆ ଶବ୍ଦ ଗଠନରେ ପ୍ରତ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ
ଅ + କ୍ଷମ = ଅକ୍ଷମ
ଭାରତ + ଈୟ = ଭାରତୀୟ
ବି + ଜ୍ଞାନ = ବିଜ୍ଞାନ
ସତ୍ୟ + ତା = ସତ୍ୟତା

ଏଠାରେ କ୍ଷମ, ଜ୍ଞାନ, ଭାରତ, ସତ୍ୟ ମୂଳ ଶବ୍ଦ । ଏଗୁଡ଼ିକରେ ଅ, ବି, ଈୟ, ତା ଯଥାକ୍ରମେ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ । ଏହି ପ୍ରତ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକ ଯେତେବେଳେ ଶବ୍ଦର ପୂର୍ବରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ପୂର୍ବସର୍ଗ କହନ୍ତି; ପରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲେ ତାହା ପରସର୍ଗ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଯେଉଁ ପ୍ରତ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକ ଶବ୍ଦର ପୂର୍ବରେ ଯୁକ୍ତ ହେବାଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉପସର୍ଗ କହନ୍ତି । ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ର, ପରା, ଅପ, ସମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ୨୦ ଗୋଟି ପୂର୍ବ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଧର୍ମୀ ଉପସର୍ଗ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚଳିତ । ଉପସର୍ଗଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ କ୍ରିୟା, କ୍ରିୟାମୂଳ ବା ଧାତୁ ପୂର୍ବରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଅର୍ଥ ବୈଚିତ୍ର ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି ।
ଯଥା –
ସମ୍ + ଭାଷଣ = ସମ୍ଭାଷଣ
ପ୍ର + ତାପ = ପ୍ରତାପ
ସୁ + ଗମ = ସୁଗମ

କ୍ରିୟା ବା କ୍ରିୟାଜାତ ଶବ୍ଦ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦରେ ମଧ୍ୟ ଉପସର୍ଗ ଯୋଗ କରାଯାଏ ।
ଯଥା-
ପ୍ରତି + ମୂର୍ତ୍ତି = ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି
ଦୁର୍ + ଭାଗ୍ୟ = ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 21 ଉପସର୍ଗ

ଉପସର୍ଗର ପ୍ରକାରଭେଦ :

ଯଥା – (କ) ସଂସ୍କୃତ ଉପସର୍ଗ (ଖ) ଅଣ ସଂସ୍କୃତ ଉପସର୍ଗ

(କ) ଓଡ଼ିଆରେ ଅବିକଳ ପ୍ରଚଳିତ ୨୦ଟି ସଂସ୍କୃତ ଉପସର୍ଗ, ଯଥା –
CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 21 ଉପସର୍ଗ - 1
ପ୍ର – ପ୍ରଶଂସା, ପ୍ରକାଶ, ପ୍ରହାର ।
ପରା – ପରାଜୟ, ପରାଭବ, ପରାକ୍ରମ ।
ଅପ – ଅପଯଶ, ଅପମାନ, ଅପଳାପ ।
ସମ୍ – ସଂହାର, ସଂରକ୍ଷଣ, ସଂଯୋଜନା ।
ନି – ନିବୃତ୍ତି, ନିଯୁକ୍ତ, ନିକ୍ଷେପ ।
ଅଧ୍ – ଅଧ୍ୟାର, ଅଧ୍ୟାତି, ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ।
ସୁ – ସୁଦର୍ଶନ, ସୁଗନ୍ଧ, ସୁସମ୍ବାଦ ।
ନିର୍ – ନିରାକାର, ନିରାକରଣ, ନିରସନ, ନିରଳସ ।
ଦୁର – (ଦୁଃ) ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ, ଦୁର୍ଗମ ।
ଉତ୍ – ଉତପ୍ତ, ଉତ୍କର୍ଷ, ଉନ୍ମୋଚ ।
ଅତି – ଅତିଶୟ, ଅତିକ୍ରମ, ଅତିକାୟ ।
ପରି – ପରିଚ୍ଛେଦ, ପର୍ଯ୍ୟାୟ, ପରିଚୟ ।
ପ୍ରତି – ପ୍ରତିଦିନ, ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି, ପ୍ରତିଧ୍ବନି, ପ୍ରତିଫଳନ ।
ଅବ – ଅବକାଶ, ଅବଗତି, ଅବଧାନ,
ଅନୁ – ଅନୁ ମାନ, ଅନୁ ଜ୍ଞା, ଅନୁ ପାନ, ଅନୁରାଗ ।
ବି – ବିଖ୍ୟାତ, ବିଜ୍ଞାନ, ବିଶୁଦ୍ଧ ।
ଅଭି – ଅଭିସାର, ଅଭିଯାନ, ଅଭିଜାତ ।
ଉପ – ଉପକୂଳ, ଉପବନ, ଉପସାଗର ।
ଅପି – ଅପିଧାନ, ଅପିହିତ, ଅପିନଦ୍ଧ ।
ଆ – ଆଗମନ, ଆନୟନ, ଆରକ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 21 ଉପସର୍ଗ

(ଖ) ଅଣସଂସ୍କୃତ ଉପସର୍ଗ :
ସଂସ୍କୃତ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଉପସର୍ଗର ବ୍ୟବହାର ରହିଛି । କେତୋଟିର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ଯଥା
ଅ – ଅକଟା, ଅବଟା, ଅଶୁଣା ।
ଅଣ – ଅଣବାବୁଆ, ଅଣବାଟୁଆ, ଅଣବାହୁଡ଼ା !
ଦର – ଦରଫୁଟା, ଦରହସା, ଦରଖୁ।
ବଦ୍‌ – ବଦ୍‌ନାମ, ବଦ୍‌ରାଗୀ, ବଦ୍‌ହଜମ, ବଦ୍‌ଖର୍ଚ୍ଚ, ବଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ, ବଦ୍‌ଗନ୍ଧ ।
ବେ – ବେଆଇନ, ବେରସିକ, ବେକାର ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି Textbook Exercise Questions and Answers.

+2 2nd Year Odia Optional Chapter 20 ସନ୍ଧି Question Answer

(କ)୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ବା ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ।

Question ୧।
ସନ୍ଧି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ପରସ୍ପର ସନ୍ନିହିତ ଦୁଇଟି ବର୍ଷର ମିଳନ ଦ୍ଵାରା ଗୋଟିକର କିମ୍ବା ଉଭୟର କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ସେହି ମିଳନକୁ ‘ସନ୍ଧି’ କୁହାଯାଏ ।

Question ୨।
ସନ୍ଧିପଦ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
ଉ –
ଦୁଇଟି ବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନଦ୍ଵାରା ଗୋଟିକର କିମ୍ବା ଉଭୟର କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ସନ୍ଧିଦ୍ୱାରା ଦୁଇ ପଦ ଏକ ପଦରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ଏକ ପଦକୁ ସନ୍ଧିପଦ କୁହାଯାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

Question ୩ ।
ସନ୍ଧି କେତେ ପ୍ରକାର ?
ଉ –
ସନ୍ଧି ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିପ୍ରକାର ।
(i) ସ୍ୱର ସନ୍ଧି, (ii) ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି, (iii) ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି ।

Question ୪।
ସ୍ଵରସନ୍ଧି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ପରସ୍ପର ସନ୍ନିହିତ ଦୁଇଟି ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନଦ୍ଵାରା ଯେଉଁ ସନ୍ଧି ହୁଏ ତାହାକୁ ‘ସ୍ବର ସନ୍ଧି’ କୁହାଯାଏ ।

Question ୫।
ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ପରସ୍ପର ସନ୍ନିହିତ ଦୁଇଟି ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନ ଦ୍ଵାରା ଯେଉଁ ସନ୍ଧି ହୁଏ ତାହାକୁ ‘ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି’ କୁହାଯାଏ ।

Question ୬।
ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ବିସର୍ଗଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦପରେ କୌଣସି ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ବା ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ଯୁକ୍ତ ହେଲେ ସେଠାରେ ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।

Question ୭ ।
ଦୁଇଟି ସ୍ଵରସନ୍ଧିର ଉଦାହରଣ ଦିଅ ?
ଉ –
ଦୁଇଟି ସ୍ଵରସନ୍ଧିର ଉଦାହରଣ –
(i) ଗ୍ରନ୍ଥ + ଆଳୟ = ଗ୍ରନ୍ଥାଳୟ
(ii) ନୀଳ + ଅମ୍ବର = ନିଳାମ୍ବର

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

Question ୮।
ଦୁଇଟି ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧିର ଉଦାହରଣ ଲେଖ ।
ଉ –
ଦୁଇଟି ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧିର ଉଦାହରଣ –
(i) ଉତ୍ + ଛେଦ = ଉଚ୍ଛେଦ
(i) ଉତ୍ + ଲେଖ = ଉଲ୍ଲେଖ

Question ୯।
ଦୁଇଟି ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧିର ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
ଉ –
ଦୁଇଟି ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧିର ଉଦାହରଣ –
ନିଃ + ଧନ = ନିର୍ଜନ
ତତଃ + ଅଧ୍ଵ = ତତୋଧିକ

Question ୧୦ ।
‘ସ’ ଜାତ ବିସର୍ଗର ଦୁଇଟି ସନ୍ଧି ଦର୍ଶାଅ ।
ଉ –
‘ସ’ ଜାତ ବିସର୍ଗ –
ମନସ୍ = ମନଃ
ତମସ = ତମଃ
ରଜସ୍ = ରଜଃ

Question ୧୧ ।
‘ର’ ଜାତ ବିସର୍ଗର ଦୁଇଟି ସନ୍ଧି ଦର୍ଶାଅ ।
ଉ –
‘ର’ ଜାତ ବିସର୍ଗ –
ମୁହୁର୍ = ମୁହୁଃ
ଅନ୍ତର = ଅନ୍ତଃ

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

Question ୧୨ ।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଶବ୍ଦ ଗୁଡ଼ିକର ସନ୍ଧି ବିଚ୍ଛେଦ କର ।
ଦଶାନନ, ବିଦ୍ୟାଳୟ, ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର, ଉଚ୍ଚାରଣ, ଉଦ୍ଧାର, ଆରେକ, ଗବେଷଣା, ଗବାକ୍ଷ, ମହାକାଶ, ସୁଧାଂଶୁ, ସ୍ନେହାସ୍ପଦ, ବିୟୋଷ୍ଠ, ହୃଷୀକେଶ, ଗିରୀଶ, ଶଙ୍କର, ଶିରୋଧାର୍ଯ୍ୟ, ରାଜନୀଶ, ଅଧୀନ, ଦୁରବସ୍ଥା, ନମସ୍କାର, ପୁରସ୍କାର, ନୀରୋଗ, ନିରନ୍ତର, ମନୋଭାବ, ପରିଷ୍କାର ।
ଉ –
Img 1

Question ୧୩ ।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ସନ୍ଧିଗୁଡ଼ିକର ପଦ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
ଉତ୍ + ଯାପନ, ବାକ୍ + ଦେବୀ, ଦିକ୍ + ପାଳ, ଦିକ୍ + ଗଜ, ବାକ୍ + ମୟ, ଜଗତ୍ + ନାଥ, ଗୋ + ଏଷଣା, ତପଃ + ବଳ, ଦିକ୍ + ମଣ୍ଡଳ, ଜଗତ୍ + ଜୀବନ, ଉତ୍ + ଲାସ, କ୍ଷିତି + ଈଶ, ସୂର୍ଯ୍ୟ + ଉଦୟ, ଉତ୍ + ବେଳିତ, ମହା + ଉତ୍ସବ, ନିଃ ମନଃ + କାମନା, ଷଟ୍ + ଆନନ, କିମ୍ + କର, ସମ୍ + ଶୋଧନ, ପୁନଃ ପୁରୁଷ + ଉତ୍ତମ ।
ଉ –
Img 2

Introduction :

ସଂଜ୍ଞା :

ପରସ୍ପର ସନ୍ନିହିତ ପୂର୍ବପଦର ଶେଷବର୍ଣ୍ଣ ଓ ପରପଦର ଆଦ୍ୟବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନକୁ ସନ୍ଧି କୁହାଯାଏ । ଯଥା –

ଉଦାହରଣ :
ଦେବ + ଆଳୟ = ଦେବାଳୟ
ଲମ୍ବ + ଉଦର = ଲମ୍ବୋଦର
ଜଗତ୍ + ନାଥ = ଜଗନ୍ନାଥ
ପୁନଃ + ବାର = ପୁନର୍ବାର
ଅନ୍ତଃ + ହିତ = ଅନ୍ତର୍ହିତ
ହିତ + ଉପଦେଶ = ହିତୋପଦେଶ
ଦିକ୍ + ଅମ୍ବର = ଦିଗମ୍ବର
ସମ୍ + ରକ୍ଷଣ = ସଂରକ୍ଷଣ
ପୁନଃ + ଉକ୍ତି = ପୁନରୁକ୍ତି

ଦୁଇଟି ବର୍ଷର ମିଳନଦ୍ୱାରା ଗୋଟିକର କିମ୍ବା ଉଭୟର କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ସନ୍ଧିଦ୍ୱାରା ଦୁଇପଦ ଏକ ପଦରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ଏକ ପଦକୁ ‘ସନ୍ଧିପଦ’ କୁହାଯାଏ ।

ସନ୍ଧିର ପ୍ରକାର ଭେଦ :
ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ, ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ଓ ବିସର୍ଗକୁ ନେଇ ସନ୍ଧି ହେଉଥ‌ିବାରୁ ସନ୍ଧି ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ପ୍ରକାର ଯଥା – (୧) ସ୍ଵରସନ୍ଧି, (୨) ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି, (୩) ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

ସ୍ଵରସନ୍ଧି :
ପରସ୍ପର ସନ୍ନିହିତ ଦୁଇଟି ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନଦ୍ୱାରା ଯେଉଁ ସନ୍ଧି ହୁଏ, ତାହାକୁ ‘ସ୍ଵରସନ୍ଧି’ କୁହାଯାଏ ।
ଦଣ୍ଡ + ଆଦେଶ = ଦଣ୍ଡାଦେଶ
ସୂର୍ଯ୍ୟ + ଉଦୟ = ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ
ସର୍ବ + ଉଚ୍ଚ = ସର୍ବୋଚ୍ଚ

(୧) ‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଆ’ ହୁଅନ୍ତି । ସେହି ‘ଆ’ ଆକାର (।) ହୋଇ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା –
ଦଶ + ଆନନ = ଦଶାନନ
ସୁଧା + ଅଂଶୁ = ସୁଧାଂଶୁ
ଦଣ୍ଡ + ଆଦେଶ = ଦଣ୍ଡାଦେଶ
ଉଚ୍ଚ + ଆସନ = ଉଚ୍ଚାସନ
ଏକ + ଆତ୍ମା = ଏକାତ୍ମା
ମହା + ଅନ୍ଧକାର = ମହାନ୍ଧକାର

(୨) ‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ପରେ ‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଈ’ ହୁଅନ୍ତି । ସେହି ‘ଈ’ ଈକାର (ୀ) ହୋଇ ପୂର୍ବବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା
ଅତି + ଇବ = ଅତୀବ
ରବି + ଇନ୍ଦ୍ର = ରବୀନ୍ଦ୍ର
ଅତି + ଇତ = ଅତୀତ

(୩) ‘ଉ’ ବା ‘ଊ’ ପରେ ‘ଉ’ ବା ‘ଊ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଉ’ ହୁଅନ୍ତି । ସେହି ‘ଉ’ ବର୍ଷ ଊକାର (ୁ) ହୋଇ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା –
ସାଧୁ + ଉକ୍ତି = ସାଧୂକ୍ତି
ମରୁ + ଉଦ୍ୟାନ = ମରୁଦ୍ୟାନ
ଲଘୁ + ଊର୍ମି = ଲଘୂର୍ମି
କଟୁ + ଉକ୍ତି = କଟୂକ୍ତି
ଭାନୁ + ଉଦୟ = ଭାନୁଦୟ
ସିନ୍ଧୁ + ଊର୍ମି = ସିନ୍ଦୂର୍ମି

(୪) ‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଏ’ ହୁଅନ୍ତି । ସେହି ‘ଏ’ ବର୍ଷ ଏକାର (େ) ହୋଇ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା
ନର + ଇନ୍ଦ୍ର = ନରେନ୍ଦ୍ର
ଶୁକ + ଇଚ୍ଛା = ଶୁଭେଚ୍ଛା
ଗଜ + ଇନ୍ଦ୍ର = ଗଜେନ୍ଦ୍ର
ଜ୍ଞାନ + ଇନ୍ଦ୍ରିୟ = ଜ୍ଞାନେନ୍ଦ୍ରିୟ

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

(୫) ‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଉ’ ବା ‘ଉ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଓ’ ହୁଅନ୍ତି । ସେହି ‘ଓ’ ବର୍ଷ ‘ଓ’ କାର (ୋ) ହୋଇ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା
ପୁରୁଷ + ଉତ୍ତମ =
ଜ୍ଞାନ + ଉଦୟ = ଜ୍ଞାନୋଦୟ
ଲମ୍ବ + ଉଦର = ଲମ୍ବୋଦର

(୬) ‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଋ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଅର୍’ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ‘ଅ’ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ଏବଂ ‘ର୍’ ରେଫ୍ () ହୋଇ ପରବର୍ଣ୍ଣରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା
ଦେବ + ଋଷି = ଦେବର୍ଷି
ମହା + ଋଷି =ମହର୍ଷି
ବ୍ରହ୍ମ + ଋଷି = ବ୍ରହ୍ମର୍ଷି

(୭) ‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଏ’ ବା ‘ଐ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଐ’ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ‘ଐ’ ଐକାର (ୈ) ହୋଇ ପୂର୍ବବର୍ଣ୍ଣରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା
ଜନ + ଏକ = ଜନୈକ
ଅନ + ଏକ = ଅନୈକ
ଜନ + ଏବ = ଜନୈବ
ହିତ + ଏଷୀ = ହିତୈଷୀ

(୮) ‘ଅ’ ବା ‘ଆ’ ପରେ ‘ଓ’ ବା ‘ଔ’ ଥିଲେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଔ’ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ‘ଔ’ ଔକାର (ୌ) ହୋଇ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା –
ବନ + ଔଷଧ = ବନୌଷଧ୍
ମହା + ଔଷଧ = ମହୋଷଧ୍
ସର୍ବ + ଔଷଧ = ସର୍ବୋଷଧ୍

(୯) ‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ପରେ ‘ଇ’, ‘ଈ’ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସ୍ଵରବର୍ଷ ଥିଲେ ‘ଇ’ ବା ‘ଈ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ୟ’ ହୁଏ । ଏହି ‘ୟ’ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ‘ୟ’ ଫଳା () ହୋଇ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ପୂର୍ବବର୍ଣ୍ଣରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା
ଯଦି + ଅପି = ଯଦ୍ୟପି
ପ୍ରତି + ଆଶା = ପ୍ରତ୍ୟାଶା
ଅଧ୍ + ଅକ୍ଷ = ଅଧ୍ୟକ୍ଷ
ଭୂମି + ଅଧ୍ବକାରୀ = ଭୂମ୍ୟଧ୍ବକାରୀ

(୧୦)‘ଉ’ ବା ‘ଊ’ ପରେ ‘ଉ’ ବା ‘ଊ’ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସ୍ଵରବର୍ଣ ଥିଲେ ‘ଉ’ ବା ‘ଊ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ୱ’ (ଅବର୍ଗ୍ୟ ବ) ହୁଏ । ଏହି ‘ୱ’ ପୂର୍ବବର୍ଣ୍ଣରେ ୱ ଫଳା ( ହୁଏ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଵରବର୍ଷ ପୂର୍ବବର୍ଣ୍ଣରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।
ଯଥା –

ସୁ + ଆଗତ = ସ୍ଵାଗତ
ଅନୁ + ଇତ = ଅନ୍ୱିତ
ବହୁ + ଆଡ଼ମ୍ବର = ବହ୍ଵାଡ଼ମ୍ବର
ବଧୂ + ଆଗମନ = ବଧ୍ଵାଗମନ
ଅନୁ + ଏଷଣ = ଅନ୍ଵେଷଣ

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

(୧୧)‘ଋ’ ପରେ ‘ଋ’ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସ୍ଵରବର୍ଷ ଥିଲେ ‘ଋ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ର୍’ ହୁଏ । ଏହି ‘ର୍’ ପୂର୍ବବର୍ଷରେ ର ଫଳା (ୃ) ହୁଏ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଵରବର୍ଷ ପୂର୍ବବର୍ଣ୍ଣରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା

ପିତୃ + ଆଦେଶ = ପିତୃାଦେଶ
ମାତୃ + ଆଦେଶ =ମାତୃାଦେଶ
ମାତୃ + ଆଳୟ = ମାତୃାଳୟ
ପିତୃ + ଇଚ୍ଛା = ପିତ୍ରିଚ୍ଛା

(୧୨)‘ଏ’ ପରେ ସ୍ୱରବର୍ଷ ଥିଲେ ‘ଏ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଅୟ’ ଏବଂ ‘ଐ’ ପରେ ସ୍ଵରବର୍ଷ ଥିଲେ ‘ଐ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଆୟ’ ହୁଏ । ‘ଅୟ’ ଓ ‘ଆୟ’ରେ ଥ‌ିବା ‘ଅ’ ଓ ‘ଆ’ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ଏବଂ ‘ୟ’ ସହିତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା –
ନେ + ଅନ = ନୟନ
ଗୈ + ଅକ = ଗାୟକ
ବୈ + ଅକ = ବାୟକ
ଚେ + ଅନ = ଚୟନ
ନୈ + ଅକ = ନାୟକ
ଶେ + ଅନ = ଶୟନ

(୧୩)‘ଓ’ ପରେ ସ୍ୱରବର୍ଷ ଥିଲେ ‘ଓ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଅବ୍’ ହୁଏ ଏବଂ ‘ଔ’ ପରେ ସ୍ୱରବର୍ଷ ଥିଲେ ‘ଔ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଆବ୍‌’ – ହୁଏ। ‘ଅବ୍‌’ ଓ ‘ଆବ୍‌’ ରେ ଥ‌ିବା ‘ଅ’ ଓ ‘ଆ’ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ ଏବଂ ‘ବ୍’ ସହିତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା –
ପୋ + ଇତ୍ର = ପବିତ୍ର
ଭୋ + ଅନ = ଭବନ
ପୋ + ଅନ = ପବନ

ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି :

ପରସ୍ପର ସନ୍ନିହିତ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ସ୍ଵର କିମ୍ବା ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନକୁ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି କୁହାଯାଏ । ଯଥା –
ଦିକ୍ + ଅନ୍ତ = ଦିଗନ୍ତ
ଉତ୍ + ଛେଦ = ଉଚ୍ଛେଦ
ଦିକ୍ + ଅମ୍ବର = ଦିଗମ୍ବର

(୧) ‘ତ’ ବା ‘ଦ୍‌’ ପରେ ଯଦି ‘ଚ୍’ କିମ୍ବା ‘ଛ’ ଥାଏ ତେବେ ‘ତ୍’ ବା ‘ଦ୍‌’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଚ୍’ ହୁଏ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ‘ଚ୍’ ବା ଛ୍” ଏହି ‘ବ୍’ ସହିତ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା –
ଉତ୍ + ଚାରଣ = ଉଚ୍ଚାରଣ
ଶରତ୍ + ଚନ୍ଦ୍ର = ଶରଚ୍ଚତ୍ର
ଚଳତ୍ + ଚିତ୍ର = ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର

(୨) ‘ତ୍’ ବା ‘ଦ୍’ ପରେ ଯଦି ‘ଜ୍’ ବା ‘ଝୁ’ ଥାଏ ତେବେ ‘ତ୍’ ବା ‘ଦ୍’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଜ୍’ ହୁଏ । ପରବର୍ତୀ ‘ଜ୍’ ବା ‘ଟ୍’ ଏହି ‘ଜ୍’ ସହିତ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା –
ଉତ୍ + ଜ୍ବଳ = ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ
ଯାବତ୍ + ଜୀବନ = ଯାବଜ୍ଜୀବନ
ତତ୍ + ଜନିତ = ତଜ୍ଜନିତ

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

(୩) ‘ତ୍’ ବା ‘ଦ୍‌’ ପରେ ଯଦି ‘ହ୍’ ଥାଏ, ତେବେ ଦୁହେଁ ମିଶି ‘ଦ୍ଧ’ ହୁଅନ୍ତି ଯଥା
ଉତ୍ + ହାର = ଉଦ୍ଧାର
ତଦ୍ + ହିତ = ତଦ୍ଧାର
ଉତ୍ + ହିତ = ଉଦ୍ଧତ
ଜଗଦ୍ + ହିତ = ଜଗଦ୍ଧତ

(୪) ‘ତ୍’ ବା ‘ଦ୍‌’ ପରେ ଯଦି ‘ଲ’ ଥାଏ, ତେବେ ‘ତ୍’ ବା ‘ଦ୍‌’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଚ୍’ ହୁଏ ଏବଂ ‘ଶ୍’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଛ’ ହୁଏ । ଏହି ‘ଚ୍’ ଓ ‘ଛ’ ମିଶି ‘ଛ’ରେ ପରିଣତ ହୁଅନ୍ତି । ଯଥା –
ମୃତ୍ + ଶକଟିକ =ମୃଚ୍ଛକଟିକ
ଉତ୍ + ଶ୍ବାସ = ଉଚ୍ଛ
ଉତ୍ + ଶୃଙ୍ଖଳ = ଉଚ୍ଛୃଙ୍ଖଳ

(୫) ବର୍ଗର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ପରେ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ, ବର୍ଗର ତୃତୀୟ ବର୍ଷ, ଚତୁର୍ଥ ବର୍ଷ କିମ୍ବା ୟ, ର, ଳ୍, ହ ଥିଲେ ବର୍ଗର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ ସେହି ବର୍ଗର ତୃତୀୟ ବର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ପରେ ସ୍ଵରବର୍ଷ ଥିଲେ ତାହା ସେହି ତୃତୀୟ ବର୍ଣ୍ଣରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା –
ଦିକ୍ + ଅନ୍ତ = ଦିଗନ୍ତ
ସତ୍ + ଇଚ୍ଛା = ସଦିଚ୍ଛା
ଦିକ୍ + ଅମ୍ବର = ଦିଗମ୍ବର
ବାକ୍ + ଈଶ = ବାଗୀଶ
ଦିକ୍ + ଗଜ = ଦିଗ୍ଗଜ

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

(୬) ବର୍ଗର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ପରେ ବର୍ଗର ପଞ୍ଚମ ବର୍ଷ ଥିଲେ ବର୍ଗର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ ବର୍ଗର ପଞ୍ଚମ ବର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ଯଥା –
ବାକ୍ + ମୟ = ବାଡ୍‌ମୟ
ଚିତ୍ର + ମୟ = ଚିନ୍ମୟ
ଦିକ୍ + ନାଗ = ଦିଡ୍‌ନାଗ

(୭) ‘ମ୍’ ପରେ କୌଣସି ବର୍ଗ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଷ ଥିଲେ ‘ମ୍’ ସେହି ବର୍ଗର ପଞ୍ଚମ ବର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ପଞ୍ଚମ ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ମିଶି ଅନୁନାସିକ ଯୁକ୍ତବର୍ଣ୍ଣ ହୁଅନ୍ତି । ସମୟେ ସମୟେ ଅନୁନାସିକ ଯୁକ୍ତବର୍ଷକୁ ଅନୁସ୍ଵାର ଦେଇ ମଧ୍ଯ ଲେଖା ଯାଇପାରେ । ଯଥା –
ସମ୍ + କର = ସଙ୍କର
କିମ + ବଦନ୍ତି = କିମ୍ବଦନ୍ତୀ
କିମ୍ + କର = କିଙ୍କର
ସମ୍ + ଗ୍ରହ = ସଂଗ୍ରହ

(୮) ‘ମ୍’ ପରେ ଅବର୍ଗ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ଥିଲେ ‘ମ୍’ ସ୍ଥାନରେ ଅନୁସ୍ଵାର ହୁଏ । ଯଥା –
ସମ୍ + ଯୋଗ = ସଂଯୋଗ
ସମ୍ + ଯୁକ୍ତ = ସଂଯୁକ୍ତ
ସମ୍ + ଲଗ୍ନ = ସଂଲଗ୍ନ
ସମ୍ + ସାର୍ = ସଂସାର

(୯) ‘ଦ୍’ ବା ‘ଧ୍’ ପରେ କ୍, ଖ୍, ପ୍, ଫ୍, କିମ୍ବା ‘ସ’ ଥିଲେ ‘ଦ୍’ ବା ‘ଧ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ତ୍’ ହୁଏ । ଯଥା –
ତଦ୍ + ପରିମାଣ = ତତ୍ପରିମାଣ
ତଦ୍ + କାଳ = ତତ୍କାଳ
ତଦ୍ + ଫଳ = ତତ୍ଫଳ

(୧୦)‘ଷ୍’ ପରେ ‘ତ୍’ ଥିଲେ ‘ତ୍’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଟ୍’ ଏବଂ ‘ଥ୍’ ଥିଲେ ‘ଥ୍’ ସ୍ଥାନରେ ‘Q’ ହୁଏ । ଯଥା –
ତୁଷ୍ + ତ = ତୁଷ୍ଟ
ରୁଷ୍ + ତ = ରୁଷ୍ଟ
ଶିଷ୍ + ତ = ଶିଷ୍ଟ

(୧୧)‘ସମ୍’ ଓ ‘ପରି’ ଦୁଇଟି ଉପସର୍ଗ ପରେ କାର, କୃତ, କୃତି, କରଣ ଆଦି ପଦ ଥିଲେ ତେବେ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ‘ସ’ ର ଆଗମ ହୁଏ ଏବଂ ଷତ୍ଵବିଧ୍ ଅନୁସାରେ ‘ସ’ ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ‘ଷ’କୁ ରୂପାନ୍ତର ଲାଭକରେ । ‘ସମ୍’ରେ ଥ‌ିବା ‘ମ’ ଅନୁସ୍ଵାର ହୁଏ ।
ସମ୍ + କୃତ = ସଂସ୍କୃାତ
ସମ୍ + କାର = ସଂସ୍କାର
ସମ୍ + କୃତି = ସଂସ୍କୃାତି

ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି :

ବିସର୍ଗର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର ନାହିଁ । ବିସର୍ଗଯୁକ୍ତ କେତେକ ପଦର ବ୍ୟବହାର କରିଥାଉ । ସାଧାରଣତଃ ପଦର ଅନ୍ତଃସ୍ଥିତ ‘ର୍’ ଓ ‘ସ୍’ ସ୍ଥାନରେ ବିସର୍ଗ (୫) ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ବିସର୍ଗକୁ ‘ର’ ଜାତ ଓ ‘ସ’ ଜାତ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଯେଉଁ ବିସର୍ଗ ‘ର’ ସ୍ଥାନରେ ହୋଇଥାଏ । ତାହା ‘ର’ ଜାତ ବିସର୍ଗ । ଯଥା – ଅନ୍ତର-ଅନ୍ତଃ, ପ୍ରାତର – ପ୍ରାନ୍ତଃ, ମୁହୁର୍ – ମୁନଃ ଇତ୍ୟାଦି । ଯେଉଁ ବିସର୍ଗ ‘ସ’ ସ୍ଥାନରେ ହୋଇଥାଏ, ତାହା ‘ସ’ ଜାତ ବିସର୍ଗ । ତମସ୍ – ତମଃ, ପୟସ୍ – ପୟଃ, ମନସ୍ – ମନଃ ଇତ୍ୟାଦି ।

ବିସର୍ଗଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ପରେ କୌଣସି ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ବା ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ଯୁକ୍ତ ହେଲେ, ସେଠାରେ ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି ହୁଏ । ଯଥା –
ନିଃ + ଧନ = ନିର୍ଦ୍ଧନ
ନିଃ + ଚୟ = ନିଶ୍ଚୟ
ନିଃ + ଜନ = ନିର୍ଜନ
ଦୁଃ + ଚିନ୍ତା = ଦୁଶ୍ଚିନ୍ତା

(୧) ଅକାର ପରସ୍ଥିତ ‘ର’ ଜାତ ବିସର୍ଗ ପରେ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ, ବର୍ଗର ତୃତୀୟ, ଚତୁର୍ଥ, ପଞ୍ଚମ ବର୍ଷ କିମ୍ବା ଯ, ର, ଲ, ବ, ହ, ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ସ୍ଥାନରେ ‘ର୍’ ହୁଏ । ଯଥା –
ପୁନଃ + ଉତ୍ଥାନ = ପୁନରୁତ୍ଥାନ
ଅନ୍ତଃ + ଗତ = ଅନ୍ତର୍ଗତ
ଅନ୍ତଃ + ଧାନ = ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ
ଅନ୍ତଃ + ଦାହ = ଅନ୍ତର୍ଦାହ
ପୁନଃ + ଜନ୍ମ = ପୁନର୍ଜନ୍ମ
ପୁନଃ + ବାର = ପୁନର୍ବାର

(୨) ଅ, ଆ, ଭିନ୍ନ ସ୍ଵରବର୍ଣ ପରିସ୍ଥିତି ବିସର୍ଗ ପରେ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ, ବର୍ଗର ତୃତୀୟ, ଚତୁର୍ଥ, ପଞ୍ଚମ ବର୍ଷ କିମ୍ବା ଯ, ଯ, ଲ, ବ, ହ, ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ସ୍ଥାନରେ ‘ର’ ହୁଏ । ପରେ ସ୍ୱରବର୍ଷ ଥିଲେ ତାହା ‘ର୍’ ରେ ମିଶିଯାଏ ଓ ପରେ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ଥିଲେ ‘ର୍’ ରେଫ୍ () ହୁଏ । ଯଥା –
ନିଃ + ଅଳସ = ନିରଳସ
ନିଃ + ଆହାର = ନିରାହାର
ନିଃ + ଈଶ୍ଵର = ନିରୀଶ୍ୱର
ନିଃ + ଆକାର = ନିରାକାର
ନିଃ + ଆଡ଼ମ୍ବର = ନିରାଡ଼ମ୍ବର
ଦୁଃ + ଆରୋଗ୍ୟ = ନିରାରୋଗ୍ୟ

(୩) ସଜାତ ବିସର୍ଗ ପୂର୍ବରୁ ‘ଅ’ ଥିଲେ ଏବଂ ପରେ ବର୍ଗର ତୃତୀୟ, ଚତୁର୍ଥ, ପଞ୍ଚମ ବର୍ଷ କିମ୍ବା ଯ, ର, ଲ, ହ, ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ଏବଂ ତାହାର ପୂର୍ବବର୍ତୀ ‘ଅ’ ଉଭୟ ମିଶି ‘ଓ’ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ‘ଓ’ ପୂର୍ବ ବର୍ଷରେ ଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଯଥା –
ଅଧଃ + ଗତି = ଅଧୋଗତି
ପୁରଃ + ଭାଗ = ପୁରୋଭାଗ
ନଭଃ + ଗତ = ନଭୋଗତ
ତେଜଃ + ମୟ = ତେଜୋମୟ

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 20 ସନ୍ଧି

(୪) ସଜାତ ବିସର୍ଗର ପରେ ଯଦି ‘ଅ’ ଥାଏ । ଏହି ‘ଅ’ ଲୋପପାଏ ଏବଂ ବସର୍ଗ ‘ଓ’ ହୁଏ । ଯଥା –
ତତଃ + ଅଧ୍ଵ = ତତୋଧୀକ
ବୟଃ + ଅକ = ବୟୋ

(୫) ହ୍ରସ୍ଵସ୍ଵର ପରବର୍ତ୍ତୀ ବିସର୍ଗ ପରେ ‘ର’ ଥାଇ ସନ୍ଧି ହେଲେ ବିସର୍ଗର ଲୋପ ହୁଏ ଏବଂ ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଵର ଦୀର୍ଘ ହୁଏ । ଯଥା –
ନିଃ + ରବ = ନୀରବ
ନିଃ + ରୋଗ = ନୀରୋଗ
ନିଃ + ରସ = ନୀରସ
ଚକ୍ଷୁଃ + ରୋଗ = ଚକ୍ଷୂରୋଗ

(୬) ପଦାନ୍ତ ବିସର୍ଗ ପରେ ‘ଚ’ ବା ‘ଛ’ ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ସ୍ଥାନରେ ‘ଶ’ ହୁଏ । ଏହି ‘ଶ’ ସହିତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ସନ୍ଧି ହୁଏ । ଯଥା –
ନିଃ + ଚୟ = ନିଶ୍ଚୟ
ଦୁଃ + ଚିନ୍ତା = ଦୁଶ୍ଚିନ୍ତା

(୭) ପଦାନ୍ତ ବିସର୍ଗ ପରେ ‘ଟ’ ବା ‘ଠ’ ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ସ୍ଥାନରେ ‘ଷ’ ହୁଏ । ଏହି ‘ଷ’ ସହିତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ସନ୍ଧି ହୁଏ । ଯଥା –
ଧନୁଃ + ଟଙ୍କାର = ଧନୁଷ୍ଟଙ୍କାର
ନିଃ + ଠୀବନ = ନିଷ୍ଠାବନ

(୮) ପଦାନ୍ତ ବିସର୍ଗ ପରେ ‘ତ’ ବା ‘ଥ’ ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ସ୍ଥାନରେ ‘ସ’ ହୁଏ । ଏହି ‘ସ’ ସହିତ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ସନ୍ଧି ହୁଏ । ଯଥା –
ନଭଃ + ତଳ = ନଭସ୍ତଳ
ମନଃ + ତାପ = ମନସ୍ତାପ
ଅଧଃ + ତନ = ଅଧସ୍ତନ
ନିଃ + ତେଜ = ନିସ୍ତେଜ

(୯) ବିସର୍ଗ ପରେ ‘କ’, ‘ପ’ କିମ୍ବା ‘ଫ’ ଥିଲେ ବିସର୍ଗ ‘ସ’ ହୁଏ । କେତେକ ସ୍ଥଳରେ ଷତ୍ଵବିଧ୍ ଅନୁସାରେ ‘ଷ’ ହୁଏ । ଯଥା
ନମଃ + କାର = ନମସ୍କାର
ଶ୍ରେୟଃ + କର = ଶ୍ରେୟସ୍କର
ପୁରଃ + କାର = ପୁରସ୍କାର
ବାଚଃ + ପତି = ବାଚସ୍କାତି

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम्

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम् Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Poem 3 रघुवंशम् Question Answer

१. एकेन पदेन उत्तरं प्रदीयताम् | (ଏକ ପଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)

(क) कविः मोहात् केन दुस्तरं सागरं तितीर्षुः वर्त्तते ?
Solution:
ଉଡୁପେନ ।

(ख) रघुवंशे क्षीरनिधौ इन्दुरिव कः राजेन्दुः आसीत् ?
Solution:
ଦିଲ୍ଲୀପ ।

(ग) रविः सहस्रगुणम् उत्स्त्रष्टुं किम् आदत्ते ?
Solution:
ରସମ୍ ।

(घ) धर्मरतेः कस्य जरसा विना वृद्धत्वम् आसीत् ?
Solution:
ରାଜ୍ଞ ( ଦିଲୀପସ୍ୟ) ।

(ङ) दिलीप: यज्ञाय कां दुदोह ?
Solution:
ଗାମ୍ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम्

२. एकेन वाक्येन उत्तरं लिख्यताम् (ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)

(क) हेम्नः विशुद्धिः कथं परीक्ष्यते ?
Solution:
ହେମ୍ୱ ବିଶୁଦ୍ଧି ଶ୍ୟାମିକା ଅପି ବା ଅଗ୍ନି ପରୀକ୍ଷତେ ।

(ख) दिलीपः यादोरत्नैः अर्णव इव इति कथमुक्तम् ?
Solution:
ଭୀମକାନ୍ତଃ ନୃପଗୁଣେ ଦିଲୀପଃ ଉପଜୀବିନାମ୍ ଅଧୃଷ୍ୟଶ୍ଚ ଅଭିଗମ୍ୟଶ୍ଚ ବଭୂବ । ଅତଃ ଉକ୍ତ ଯାଦୋର ଅର୍ଣବ ଇବ ଇତି ॥

(ग) राजा दिलीपः प्रजाभ्यः कथं वलिमग्रहीत् ?
Solution:
ରାଜା ଦିଲୀପଃ ପ୍ରଜାନାଂ ଭୂତ୍ୟର୍ଥମ୍ ଏବ ପ୍ରଜାଭ୍ୟ ବଳିମ୍ ଅଗ୍ରହୀତ୍ ।

(घ) राज्ञो दिलीपस्य फलानुमेया प्रारम्भाः कीदृशाः आसन् ?
Solution:
ରାଜ୍ଞ ଦିଲୀପସ୍ୟ ପ୍ରାରମ୍ଭା ପ୍ରାକ୍ତନାଃ ସଂସ୍କାର ଇବ ଫଳାନୁମେୟା ଆସନ୍ ।

(ङ) कथं दिलीपः प्रजानां पिता आसीत् ?
Solution:
ପ୍ରଜାନାଂ ବିନୟଧାନାତ୍ ରକ୍ଷଣାତ୍ ଭରଣାତ୍ ଅପି ଦିଲୀପଃ ତେରାଂ ପିତା ଆସୀତ୍ ।

३. बन्धनीमध्यात् उपयुक्तं पदं चित्वा शून्यस्थानं पूरयत ( ବନ୍ଧିନା ମଧ୍ୟରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର।)

(क) जगत: वन्दे पार्वतीपरमेश्वरौ । ( जनकौ, मातरौ पितरौ )
Solution:
ପିତରେ ।

(ख) प्रांशुलभ्ये फले वामनः उद्वाहु: भवति । ( लोभात्, क्षोभात्, आग्रहात् )
Solution:
ଲୋଭାତ୍ ।

(ग) दिलीपः अगृध्नुः आददे । (धर्मम्, अर्थम्, फलम्)
Solution:
ଅର୍ଥମ୍ ।

(घ) उरगक्षता अड्डलीव प्रियोऽपि त्याज्यः । ( शिष्टः, इष्टः, दुष्टः)
Solution:
ଦୁଷ୍ଟ ।

(ङ) अनन्यशासनां एकपुरीमिव शशास ( देशम्, उर्वीम्, राज्यम्)
Solution:
ଉର୍ବୀମ୍ ।

४. उत्कलभाषया आङ्गलभाषया वा अनुद्यताम् (ଓଡ଼ିଆ ବା ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦ କରି ।)

(क) क्व सूर्यप्रभवो बंशः …………………………. उडुपेनास्मि सागरम् ||२||
Solution:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଜାତ ହୋଇଥିବା (ପ୍ରସିଦ୍ଧ) ବଂଶ କେଉଁଠି ? ଏବଂ ଅଳ୍ପ ବିଷୟକୁ ମାତ୍ର ଜାଣିଥୁବା ମୋର ବୁଦ୍ଧି କେଉଁଠି ? ମୁଁ ମୋହବଶତଃ ସାମାନ୍ୟ ଡଙ୍ଗାଦ୍ଵାରା ଦୁସ୍ତର ସମୁଦ୍ରକୁ ପାରହେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ।

(ख) तं सन्तः श्रोतुमर्हन्ति …………………………… श्यामिकाऽपि वा ।।१०।।
Solution:
ଭଲ ଓ ମନ୍ଦ ବିଚାର କରିପାରୁଥିବା ସଜ୍ଜନ ସହୃଦୟମାନେ ହିଁ କେବଳ ଏହି ରଘୁବଂଶ ନାମକ ମହାକାବ୍ୟକୁ ଶୁଣିବାପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଯେହେତୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣର ଶୁଦ୍ଧତା ବା କିଛି ଦୋଷ କେବଳ ଅଗ୍ନିରେ ହିଁ ପରୀକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।

(ग) ज्ञाने मौनं ……………………………………. सप्रसवा इव ।।२२।।
Solution:
(ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ) ଜ୍ଞାନ ଥିଲେ ବି ମୌନ ଆଚରଣ କରୁଥିଲେ, ପ୍ରବଳ ପରାକ୍ରମ ଥିବା ସତ୍ତ୍ବେ ବି କ୍ଷମା ଆଚରଣ କରୁଥିଲେ, ଯାଚକମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ବି ନିଜର ପ୍ରଶଂସା କରୁ ନଥିଲେ । ଏହିପରି ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଥିବା ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ହୋଇଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ସେମାନେ ସହୋଦର ଭାଇ ଭଳି ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିବାର ଜଣାପଡୁଥିଲା ।

(घ) सर्वातिरिक्तसारेण ………………………………………. मेरुरिवात्मना ।।१४।।
Solution:
ମହାରାଜ ଦିଲୀପ ନିଜର ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ବଳବାନ୍, ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ତେଜସ୍ବୀ ତଥା ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଉନ୍ନତ ଶତାରଦ୍ୱାରା ସମସ୍ତ ତ୍ପଥ୍ରାବାକୁ ଅକ୍ତାନ୍ତ କରି ରଦ୍ରିଥିଲେ | ଯେଉଳି ସ୍ପେକ୍ ପର୍ବତ ସବୁଠାରୁ ଅଧ୍କ ପିରତାଯ୍ୟ, ସବୁଠାରୁ ଅଧ‌ିକ କାନ୍ତିଯୁକ୍ତ ଏବଂ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଉଚ୍ଚତାଯୁକ୍ତ ନିଜର ଶରୀରରେ ସମଗ୍ର ପୃଥିବୀକୁ ଆକ୍ରାନ୍ତ କରି ରହିଛି ।

५. सन्धिं कुरुत (ସନ୍ଧି କାର |)
सूत्रस्य + इव, सः + अहम्, रघूणाम् + अन्वयः, सत् + असत्, मनुः + नाम, क्षीरनिधौ + इव ।
Solution:
ସୂତ୍ରସ୍ୟ + ଇବ = ସୂତ୍ରଧ୍ଯେବ ।
ନଃ + ଅହମ୍ = ସୋଽହମ୍ ।
ରଘୁଣାମ୍ + ଅନ୍ବୟଃ = ରପୂଣାମନ୍ଵୟଃ ।
ସତ୍ + ଅସତ୍ = ସଦସତ୍ ।
ମନୁଃ + ନାମ = ମନୁର୍ନାମ
କ୍ଷୀରନିଧୌ + ଇବ = କ୍ଷୀରନିଧାବିବ ।

६. रेखारूढ़ानां पदानां सकारणं विभक्तिः निरूप्यताम् (ରେଖାଙ୍କିତ ପଦଗୁଡ଼ିକର ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି ନିରୂପଣ କର ।)

(क) आगमैः सदृशारम्भः आरम्भसदृशोदयः ।
Solution:
ଆଗମୈ = ତୁଲ୍ୟାର୍ଥେ ୩ୟା ।

(ख) जगतः पितरौ वन्दे पार्वतीपरमेश्वरौ ।
Solution:
ପିତରୌ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

(ग) वैवस्वतो मनुर्नाम माननीयो मनीषिणाम्
Solution:
ମନୀଷିଣାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

(घ) शास्त्रेष्वकुण्ठिता बुद्धिमौर्वी धनुषि चालता ।
Solution:
ଶାସ୍ତେଷୁ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

(ङ) ज्ञाने मौनं क्षमा शक्तौ ।
Solution:
ଜ୍ଞାନେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।

७. सविग्रहं समासनामानि लिख्यन्ताम् (ବ୍ୟାସବାକ୍ୟ ସହ ସମାସ ନାମ ଲେଖ ।)
वागर्थौ, महाभुजः, वृषस्कन्धः, फलानुमेयाः, अनन्यशासनाम् ।
Solution:
ବାଗର୍ଥୀ = ବାକ୍ ଚ ଅର୍ଥଶ୍ଚ ଇତି (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ)
ମହାଭୁଜଃ = ମହାନ୍ ଭୁଜଃ (କର୍ମଧାରୟଃ)
ବୃଷସ୍କନ୍ଧ = ବୃଷସ୍ୟ ସ୍କନ୍ଧ ଇବ ସ୍କନ୍ଧ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ଉପମାନାର୍ଥକ ବହୁବ୍ରୀହିଃ)
ଫଳାନୁମେୟା = ଫନିଃ ଅନୁମେୟା (୩ୟା ତତ୍)
ଅନନ୍ୟଶାସନାମ୍ = ଅନ୍ୟଶାସନଂ ଯସ୍ୟା ତାମ୍ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ)

८. प्रकृतिं प्रत्ययं च लिखत (ପ୍ରକୃତି ଓ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲେଖ ।)
प्रारम्भाः, त्यागः, दुस्तरम्, तितीर्षुः, लोभात्, प्रसूतः, स्थितः ।
Solution:
ପ୍ରାରମ୍ଭା = ପ୍ର + ଆ + ରଭ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ (ବହୁବଚନ)
ଦୁସ୍ତରମ୍ = ଦୁସ୍ + ତୃ + ଖଳ୍
ତିତୀର୍ଷୁ = ତୃ + ସନ୍ + ଉ
ଲୋଭାତ୍ = ଲୁଭ୍ + ଘଞ୍ଚ (୫ମୀ ଏକବଚନ)
ପ୍ରସୂତଃ = ପ୍ର+ ସୂ + କ୍ତ
ସ୍ଥିତଃ = ସୁ + କ୍ତ

९. सन्धिविच्छेदः क्रियताम् (ସନ୍ଧି ବିଚ୍ଛେଦ କର | )
वागर्थाविव, लोभादुद्बाहुः, वंशेऽस्मिन् श्रोतुमर्हन्ति, ह्यग्नौ ।
Solution:
ବାଗର୍ଥାବିବ = ବାକ୍ + ଅର୍ଥେ + ଇବ
ଲୋଭାଦୁଡା଼ହୁ = ଲୋଭାତ୍ + ଉତ୍ + ବାହୁ
ବଂଶେଽମିନ୍ନ = ବଂଶେ + ଅସ୍କ୍ରିନ୍
ଗୋତ୍ନମଦୃନ୍ତି = ଶ୍ରୋତୁମ୍ + ଅହଁନ୍ତି
ଦ୍ବ୍ୟଗୌ = ହି + ଅଗ୍ନି

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम्

१०. अधोलिखितपदानि व्यवहृत्य वाक्यरचना कार्या (ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦଗୁଡିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ବାକ୍ୟ ଗଠନ କର ।)
क्व, सागरः, लोभात्, अथवा, योगेन, माननीयः, संस्कारः ।
Solution:
କ୍ (କେଉଁଠି) = ଧଃ ବଞ୍ଚକଃ କ୍ଵସ୍ତେ ?
ସାଗରଃ (ସମୁଦ୍ର) = ତେନ ସାଗରଃ ଦୃଷ୍ଟି ।
ଲୋଭାତ୍ (ଲୋଭରୁ) = ଲୋଭାତ୍‌ ମରଣ ସୁନିଶିମମ୍ ।
ଅଥବା (ବା) = ରାମଃ ଅଥବା ଶ୍ୟାମଃ ତତ୍ର ଗଚ୍ଛତୁ ।
ଯୋଗେନ (ଯୋଗଦ୍ଵାରା) = ମୁନୟଃ ଯୋଗେନ ଚିତ୍ତବୃରିଂ କୁର୍ବନ୍ତି ।
ସଂସ୍କାରଃ ( ସଂସ୍କାର) = ଅଧୁନା ସମାଜେ କୁସଂସ୍କାରଃ ପ୍ରଚଳିତଃ ।

११. अधोदत्तानां मूलधातुं पुरुषं कालं च निर्णयत (ନିମ୍ନ ପ୍ରଦତ୍ତଗୁଡ଼ିକର ମୂଳଧାତୁ, ପୁରୁଷ ଓ କାଳ ନିରୂପଣ କର ।)
गमिष्यामि, आसीत्, बभूव, शशास ।
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3

१२. अधोदत्तानां पदानां मूलशब्द- लिङ्गं – विभक्ति – निरूपणं क्रियताम् (ନିମ୍ନପ୍ରଦତ୍ତ ପଦଗୁଡ଼ି କର ମୂଳଶବ୍ଦ, ଲିଙ୍ଗ, ବିଭକ୍ତି ନିରୂପଣ କର ।)
उडुपेन, सूरिभिः, मितभाषिणाम्, क्षीरनिधौ, आत्मानम्, शक्तौ, जरसा, उर्वीम् ।
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 Img 2

१३. प्रतिशब्दद्वयं लिख्यताम्
सूर्य:, सागरः, वंशः, अग्नि, इन्द्रः, नृपः, पिता, उरगः, पुरी ।
Solution:
ସାଗରଃ = ଭାନୁ, ତପନଃ ।
ମାଗର: = ଅର୍ଥଦଃ, ରତ୍ନାକରଃ ।
ବଂଶ: = ଅନ୍ବୟଂ, ସନ୍ତାନଃ ।
ଅଗ୍ନିଂ = ବହିଃ, ଅନମଃ ।
ଲନ୍ଦ୍ର = ମଘବା, ପାକଶାସନଃ ।
ନ୍ନପ: = ରାଜା, ପାର୍ଥିବ ।
ଯିବା = ଜନକଃ, ତାତଃ ।
ଭରଣ: = ସର୍ପ, ଅହିଂ ।
ପୁରୀ = ନଗରୀ, ପତ୍ତନମ୍ ।

१. कोष्ठकमध्यात् उपयुक्तं पदं चित्वा शून्यस्थानं पूरयत
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।)

1. जगत: _______ वन्दे । ( पितरौ, नायकौ, कारकौ)
Solution:
ଜଗତଃ ପିତରୌ ବନ୍ଦେ ।

2. ____ पितरौ वन्दे । (स्वर्गस्य, जगत:, लोकस्य )
Solution:
ଜଗତଃ ପିତରୌ ବନ୍ଦେ ।

3. जगतः पितरौ वन्दे _______ । (राधामाधवौ, लक्ष्मीनारायणौ, पार्वतीपरमेश्वरौ)
Solution:
ଜଗତଃ ପିତରୌ ବନ୍ଦେ ପାର୍ବତୀପରମେଶ୍ଵରୌ ।

4. क्व _______ वंश: । (सूर्यप्रभवः, चन्द्रप्रभवः, शुक्रप्रभवः )
Solution:

5. क्व चाल्पविषया ______ । (गति:, रति:, मतिः)
Solution:

6. तितीर्षुः ______ मोहादुडुपेनास्मि सागरम् । (दुर्भरं, दुर्गमं, दुस्तरं)
Solution:
ତିତୀର୍ଷୁ ଦୁସ୍ତରଂ ମୋହାଦୁଡୁପେନାସ୍ତି ସାଗରମ୍ ।

7. तितीर्षुर्दुस्तरं ______ उड़पेनास्मि सागरम् । ( लोभात्, मोहात्, क्रोधात् )
Solution:
ତିତୀର୍ଷୁର୍ଣ୍ ମୋହାତ୍ ଉଡୁପେନାସ୍ତି ସାଗରମ୍ ।

8. प्रांशुलभ्ये ______ लोभात् उद्वाहुरिव वामनः । (फले. कले. बले)
Solution:
ଭ୍ରାଂଶୁଲଭ୍ୟ ଫଳେ ଲୋଭାତ୍ ଉଦ୍‌ବାହୁରିବ ବାମନଃ ।

9. प्रांशुलभ्ये फले ______ उद्बाहुरिव वामनः । (लोभात्, `माहात्, क्रोधात्)
Solution:
ଆଂଶୁଲଭ୍ୟ ଫଳେ ଲୋଭାତ୍ ଉଦ୍‌ବାହୁରିବ ବାମନଃ ।

10. प्रांशुलभ्ये फले लोभात् उद्बाहुरिव ______ । (माधव:, वामन:, केशव:)
Solution:
ଆଂଶୁଲଭ୍ୟ ଫଳେ ଲୋଭାତ୍ ଉଦ୍‌ବାହୁରିବ ବାମନଃ ।

11. मणौ वज्रसमुत्कीर्णे सूत्रस्येवास्ति मे ______ । ( रति:, मतिः, गति:)
Solution:
ମଣି ବଜ୍ରସମୁଖୀହେଁ ସୂତ୍ରସ୍ୟବାସ୍ତି ମେ ଗତିଃ ।

12. तं सन्तः ______ अर्हन्ति सदसद्व्यक्तिहेतवः । ( ज्ञातुम्, श्रोतुम्, क्रेतुम् )
Solution:
ତଂ ସନ୍ତଃ ଶ୍ରୋତୁମ୍ ଅହଁନ୍ତି ସଦସଦ୍‌ବ୍ୟକ୍ତିହେତପଃ ।

13. तं ______ श्रोतुमर्हन्ति सदसद्व्यक्तिहेतवः । (सन्त:, विज्ञा:, देवा:)
Solution:
ତଂ ସନ୍ତଃ ଶ୍ରୋତୁମହଁନ୍ତି ସଦସଦ୍‌ବ୍ୟକ୍ତି ହେତବ ।

14. ______ संलक्ष्यते ह्यग्नौ विशुद्धिः श्यामिकापि वा । (धातोः, शुक्तेः, हेम्नः)
Solution:
ହେମ୍ୱ ସଂଲକ୍ଷ୍ୟତେ ହ୍ୟକ୍ଷ୍ନୌ ବିଶୁଦ୍ଧି ଶ୍ୟାମିକାପି ବା ।

15. वैवस्वतो मनुनीम ______ मनीषिणाम् । ( पूजनीयो, माननीयो, वन्दनीयो)
Solution:
ବୈବସ୍ଵତୋ ମନୁର୍ନାମ ମାନନୀୟୋ ମନୀଷିଣାମ୍ ।

16. वैवस्वतो ______ नीम माननीय मनीषिगणाम् । ( मुनि, मनु, विभु)
Solution:
ବୈବସତୋ ମନୁନାପ ମାନନାମୋ ମନାଶିଶାମ୍ବ ।

17. ______ इति राजेन्द्ररिन्द्रः क्षीरनिधाविव । (महीश, दिलीप, सुरेश)
Solution:
ଦିଲୀପ ଇତି ରାଜେନ୍ଦୁରିଦୁଃ କ୍ଷୀରନିଧାବିବ ।

18. ______ सदृशारम्भ आरम्भसदृशोदयः । (ज्योतिषै:, आगमैः, नैगमैः )
Solution:
ଆଗମୈ ସଦୃଶାରାମ୍ଭ ଆରମ୍ଭସଦୃଶୋଦୟଃ ।

19. न व्यतीयुः ______ तस्य नियन्तुर्नेमियुत्तयः । (पुत्राः, जनाः, प्रजा:)
Solution:
ନ ବ୍ୟତୀୟୁ ପ୍ରଜାଃ ତସ୍ୟ ନିୟନ୍ତୁନୈମିବୃତ୍ତୟଃ ।

20. ______ एव भूत्यर्थं स ताभ्यो वलिमग्रहीत् । ( मुनीनाम्, प्रजानाम्, नराणाम् )
Solution:
ପ୍ରଜାନାମ୍ ଏବ ଭୂତ୍ୟର୍ଥ ସ ତାଭ୍ୟ ବଳିମଗ୍ରହୀତ୍‌ ।

21. प्रजानामेव भूत्यर्थं स ताभ्यो ______ अग्रहीत् । (वलिम्, करम्, धनम् )
Solution:
ପ୍ରଜାନାମେବ ଭୂତ୍ୟର୍ଥ ସ ତାଭ୍ୟ ବଲିମ୍ ଥିଣ୍ଡଦ୍ରାତ୍ ।

22. सहस्रगुणमुत्स्रष्टुमादत्ते हि ______ रविः । (रसं, जलं, बलं )
Solution:
ସହସ୍ରଶ୍ନମ୍ସ୍କୁପୁମାଦରେ ହି ରସ ରବି: ।

23. सहस्रगुणमुत्स्रष्टुमादत्ते हरसं ______ । (बुध, गुरुः, रविः)
Solution:
ସହସ୍ରଶ୍ନମ୍ସ୍କୁପୁମାଦରେ ହି ରସ ରବି: ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम्

24. फलानुमेयाः ______ संस्कार: प्राक्तना इव । (प्रारम्भाः, प्रारब्धाः, सञ्चयाः)
Solution:
ଫଲାନ୍ମପେପ୍ରା: ପ୍ରାରମା: ସଂସାରା: ପ୍ତାକୃମା ଲବ ।

25. युगोपात्मानमत्रस्ता भेजे ______ अनातुरः । (कार्यम्, धर्मम्, शास्त्रम्)
Solution:
ଜୁଗୋପାମାନମତ୍ରସ୍ତା ଭେଜେ ଧର୍ମମ୍ ଅନାତୁରଃ ।

26. अगृध्नुराददे सोऽर्थम्. ______ सुखमन्वभूत् । ( अरक्तः, अशक्तः, असक्तः )
Solution:
ଅଗୃଧୁରାଦଦେ ସୋଽର୍ଥମ୍ ଅସନ୍ତଃ ସୁଖମନ୍ତ୍ରଭୂତ୍ ।

27. अगृध्नुराददे सोऽर्थमसक्तः ______ अन्वभूत् । (सुखम्, जयम्, भयम्)
Solution:
ଅଗ୍ଧ୍ଧୁ ରାବଡେ ସୋଽଥମସକ୍ତ: ସ୍କଖମ୍ନ ଅନ୍ନରୁତ୍ ।

28. ______ मौनं क्षमा शाक्तौ त्यागे श्लाघाविपर्ययः । (वेदे, शास्त्रे, ज्ञाने)
Solution:
ଜ୍ଞାନେ ମୌନଂ କ୍ଷମା ଶଭୌ ତ୍ୟାଗେ ଶ୍ଵାଘାବିପର୍ଯ୍ୟୟ ।

29. ज्ञाने मौनं ______ शक्तौ त्यागे श्लाघाविपर्ययः । (क्षमा, दया, स्पृहा)
Solution:
ଜ୍ଞାନେ ମୌନଂ କ୍ଷମା ଶର୍ଥେ ତ୍ୟାଗେ ଶ୍ଵାଘାବିପର୍ଯ୍ୟୟ ।

30. ज्ञाने मौनं क्षमा शक्तौ ______ श्लाघाविपर्ययः । ( कार्ये, शौर्ये, त्यागे)
Solution:
ଅନେ ମୌନଂ କମା ଶକ୍ତବ ପ୍ୟାରେ ଶ୍ରାଣାବିପଣାସମା: ।

31. तस्य ______ आसीद् वृद्धत्वं जरसा विना । (धर्मरते, पुण्यरते:, कर्मरते:)
Solution:
ତସ୍ୟ ଧର୍ମରତେ ଆସୀଦ୍ ବୃଦ୍ଧବଂ ଜରସା ବିନା ।

32. तस्य धर्मरतेरासीद् ______ रजसा विना । (बृद्धत्वं, प्रौढत्वं, बुद्धत्वं)
Solution:
ରଖ୍ୟ ଧମତତେରାମାହ୍ ବଦ୍ଧତ୍ୱ କରମା ବିନା ।

33. ______ विनयाधानाद्रक्षणाद् भरणादपि । (प्रजानां नराणां जनानां )
Solution:
ପୃକାନ ବି ନାମଧାନାଦୃକଣାହ ଉରଣାଦପି ।

34. स ______ पितरस्तासां केवलं जन्महेतवः । ( गुरुः, गुणी, पिता )
Solution:
ସ ପିତା ପିତରସ୍ତାସାଂ କେବଳଂ ଜନ୍ମହେତବ ।

35. स पिता पितरस्तासां केवलं ______ । ( जन्महेतव:, कर्महेतवः, धर्महेतवः)
Solution:
ସ ପିତା ପିତରସ୍ତାସାଂ କେବଳଂ ଜନ୍ମହେତପଃ ।

36. अप्यर्थकामौ तस्यास्तां धर्मं एव ______ । (शरीरिणः, मनीषिणः, तपस्विनः )
Solution:
ଅପ୍ୟର୍ଥକାମୌ ତସ୍ୟାସ୍ତା ଧର୍ମ ଏବଂ ମନୀଷିଣୀ ।

37. अप्यर्थकामौ तस्यास्तां ______ एव मनीषिणः । (धर्म, पुण्य, पाप)
Solution:
ଅପ୍ୟର୍ଥକାମୌ ତସ୍ୟାସ୍ତା ଧର୍ମ ଏବ ମନୀଷିତଃ ।

38. दुदोह गां स ______ सस्याय मघवा दिवम् । ( धर्मीय, पुण्याय, यज्ञाय )
Solution:
ଦୁଦୋହ ମାଂ ସ ଯଜ୍ଞାୟ ସସ୍ୟାୟ ମଘବା ଦିବମ୍ ।

39. दृदोह गां स यज्ञाय सस्याय ______ दिवम् । ( मधवा, वरुणो, सविता )
Solution:
ଦୁଦୋହ ମାଂ ସ ଯଜ୍ଞାୟ ସସ୍ୟାୟ ମଘବା ଦିବମ୍ ।

40. दुदोह गां स यज्ञाय सस्याय मघवा ______ । (जलम्, भुवम्, दिवम्)
Solution:
ଦୁଦୋହ ସାଂ ସ ଯଜ୍ଞାୟ ସସ୍ୟାୟ ମଘବା ଦିବମ୍ ।

41. तथा हि सर्वे तस्यासन् परार्थैकफला ______ । ( जनाः, बुधाः, गुणाः )
Solution:
ତଥା ହି ସର୍ବେ ତସ୍ୟାସନ୍ ପରାର୍ଥେକଫଳା ଗୁଣା ।

42. अनन्यशासनाम् ______ शशासैकपुरीमिव । (भूमिं, पृथ्वीं, उवीं)
Solution:
ଅନନ୍ୟଶାସନାମ୍ ଉର୍ବୀ ଶଶାସୈକପୁରୀମିବ ।

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत:

1. ‘रघुवंशम् ‘ महाकाव्यस्य रचयिता क: ?
Solution:
ମଦ୍ରାକରି କାଲିବାସ:

2. कौ जगतः पितरौ ?
Solution:
ପାବତାପରସେଶ୍ୱରୌ

3. पार्वतीपरमेश्वरी, काविव सम्पृक्तौ ?
Solution:
ବାଗଥୋ

4. किमर्थं कविः जगतः पित्रोः वन्दनं करोति ?
Solution:
ବାଗର୍ଥପୃତିପରମେ

5. केन कविः मोहात् सागरं तितीर्षुरस्ति ?
Solution:
ଉରୁସେନ

6. कविः कस्मात् उडुपेन दुस्तरं सागरं तितीर्षुः वर्त्तते ?
Solution:
ମୋହାତ୍

7. कविः किम्भूतं सागरं तितीर्षुरस्ति ?
Solution:
ଦୁସ୍ତରମ୍

8. रघुवंशे वज्रसमुत्कीर्णमणौ कस्य इव कालिदासस्य गतिः अस्ति ?
Solution:
ସୂତ୍ରସ୍ୟ

9. रघुवंशीया राजानः कथं मितभाषिणः ?
Solution:
ସତ୍ୟାୟ

10. रघुवंशीया राजानः सत्याय किं भवन्ति ?
Solution:
ମିତଭାଷିତଃ

11. रघुवंशीया राजानः कथं विजिगीषवः ?
Solution:
ଯଶସେ

12. रघुवंशीया राजान: यशसे किं भवन्ति ?
Solution:
ବିଜିଗୀଷତଃ

13. रघुवशीया राजानः कस्मिन् काले विषयैषिणो भवन्ति ?
Solution:
ଯୌବନେ

14. रघुवंशीया राजानः यौवने किं भवन्ति ?
Solution:
ବିଷୟେଷିଣ

15. रघुवशीया राजानः वार्द्धक्ये किं कुर्वन्ति ?
Solution:
ମ୍ନନିବଢିମ୍ନ

16. के रघुणामन्वयं श्रोतुमर्हन्ति ?
Solution:
ସନ୍ତ୍ର:

17. कीदृश: सन्त: रघुवंशं श्रोतुमर्हन्ति ?
Solution:
ସଦସହବ୍ୟକ୍ତତ୍ତ୍ବେଡବ:

18. हेम्नः विशुद्धिः कुत्र संलक्ष्यते ?
Solution:
ର୍ଥଗେ

19. अग्नौ कस्य विशुद्धि: संलक्ष्यते ?
Solution:
ବ୍ରେସ୍ନ:

20. रघुवंशीय राजानाम् आद्यः राजा कः आसीत् ?
Solution:
ବୈବସ୍ଵତ: ମନୁ:

21. राजा दिलीपः कीदृशः इव उर्वी क्रान्त्वा स्थितः ?
Solution:
ମେରୁ:

22. राजा दिलीपः कीदृशः प्राज्ञः आसीत् ?
Solution:
ଆକାରସଦ୍ୱଶ:

23. राजा दिलीपस्य उदयः किंभूतः आसीत् ?
Solution:
ଆକାରସଦ୍ୱଶ:

24. दिलीपः किमर्थं प्रजानां बलिमग्रहीत् ?
Solution:
ଭୂତ୍ୟର୍ଥମ୍

25. प्रजानां भूत्यर्थं दिलीपः किमग्रहीत् ?
Solution:
ବଲିମ୍

26. कः सहस्रगुणम् उत्स्रष्टुं रसम् आदत्ते ?
Solution:
ରବି:

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम्

27. सहस्त्रगुणमुत्स्त्रष्टुं रविः किमादत्ते ?
Solution:
ରସମ୍

28. राजा दिलीपस्य सेना कं बभूव ?
Solution:
ପରିଛଦ:

29. राजा दिलीपस्य मन्त्रणा कीदृशम् आसीत् ?
Solution:
ସଂବୃତମ୍

30. दिलीपस्य बुद्धिः शास्त्रे कीदृशी आसीत् ?
Solution:
ର୍ଥକ୍ରଣିତା

31. दिलीपः कथम् आत्मानं जुगोपः ?
Solution:
ଅତ୍ରପ୍ର: ମନ୍

32. दिलीप: असक्तः किमन्वभूत् ?
Solution:
ସୁଖମ୍

33. अनातुर: दिलीप: किं भेजे ?
Solution:
ଧସମ୍ବ

34. अगृघ्नुः दिलीपः किमाददे ?
Solution:
ଅଅମ୍ଳ

35. दिलीप: ज्ञाने किमासीत् ?
Solution:
ମୌଳମ୍

36. के सप्रसवा इव अभूवन् ?
Solution:
ଣ୍ଡଶା:

37. केषां पितरः तु केवलं जन्महेतवः
Solution:
ପ୍ରଜାନାମ୍

38. के तु प्रजानां केवलं जन्महेतवः अभूवन् ?
Solution:
ପିତରଃ

39. कौ अपि दिलीपस्य धर्मः एव आस्ताम् ?
Solution:
ଅର୍ଥକାମୌ

40. कथं दिलीप गां दुदोह ?
Solution:
ଯଜ୍ଞାୟ

41. यज्ञाय दिलीप: कां दुदोह ?
Solution:
ଗାମ୍

42. कः सस्याय दिवं दुदोह ?
Solution:
ମଶବା

43. के रक्षितुः दिलीपस्य यशः न अनुययुः ?
Solution:
ରାକାନ:

44. का श्रुतौ स्थिता ?
Solution:
ତସ୍କରତା

45. कस्य औषधं सम्मतः आसीत् ?
Solution:
ଆଉମ୍ୟ

46. “क: द्वेष्यः अपि सम्मतः आसीत् ?
Solution:
ଶିଷ୍ଟ

47. कः प्रियः अपि त्याज्यः आसीत् ?
Solution:
ଦୁପ:

48. कः दिलीपं महाभूतसमाधिना विदधे ?
Solution:
ତେଧା:

49. वेधाः दिलीपं केन विदधे ?
Solution:
ମଦ୍ରାରୁତମଧୁନା

50. राजा दिलीप: उवीं कथमिव शशास ?
Solution:
ଏକପୁରାମ୍

51. दिलीप: काम् एकपुरीम् इव शशस ?
Solution:
ରତାମା

संक्षेपेण उत्तरं लिखत :

1. कालिदासः कौ कथं च वन्दते ?
Solution:
ମହାକବି କାଳିଦାଡଃ ଜଗତପିତରୌ ପାର୍ବତୀପରମେଶ୍ଵରୌ ବନ୍ଦତେ । ତୌ କୀଦୃଶୌ ? ବାଗର୍ଥେ ଇବ ସଂପୃକ୍ତେ ବାଗର୍ଥପ୍ରତିପତ୍ତୟେ ବନ୍ଦତେ । କବି ପାର୍ବତୀପରମେଶ୍ଵରୌ ଶବ୍ଦାର୍ଥେନ ସାକଂ ତୁଳିତମ୍ ।

2. कालिदासः कथं दुस्तरं सागर तारिष्यति ?
Solution:
ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଃ ଅତୀବ ବିଶାଳସାଗରସଦୃଶ । ଅସ୍ଥିନ୍ ବଂଶ ବହବଂ ରାଜାନଃ ଜାତଃ । ଅସ୍ତ୍ୟ ବଂଶସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନମ୍ ଅତୀବ ଦୁଷ୍କରମ୍ । କାଳିଦାନଃ ସ୍ଵଳ୍ପବିଷୟା ମତଃ ଆସୀତ୍ । ଅତଃ ମୋହବଶତଃ ନୁନମ୍ ଉପହାସ୍ୟତାଂ ଗମିଷ୍ୟତି ।

3. कालिदासः कथं उपहास्यतां गमिष्यति ?
Solution:
କାଳିଦାନଃ ସ୍ୱୟମେବ କଥୟତି ଯତ୍ ମନ୍ଦକବି । ତଥାପି ଡଃ ଯଶଃ ଇଚ୍ଛତି । ବାମନଃ ଯଥା ଲୋଭାତ୍ ଆଂଶୁଲଭ୍ୟ ଫଳେ ଉଦ୍‌ବାହୁ ସନ୍ ଉପହାସ୍ୟତାଂ ଯାତି ତଥା କାଳିଦାସ ସ୍ଵଚ୍ଛବୁଦ୍ଧି ସନ୍ ବିଶାଳ ରଘୁବଂଶଂ ରଚୟିତୁମ୍ ଇୟେଷ । ଡଃ ନୁନମ୍ ଉପହାସ୍ୟତାଂ ଗମିଷ୍ୟତି ।

4. रघुवंशे कालिदासस्य कीदृशी गतिः अस्ति ?
Solution:
ମହାକବି କାଳିଦାନଃ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ରଘୁବଂଶସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନଂ କର୍ତୁମିଚ୍ଛତି । କାବ୍ୟରଚନେ ତସ୍ୟ ଜ୍ଞାନଂ ସ୍ଵଳ୍ପମାସୀତ୍ । ମୋହାତ୍ ସିଂ ରଘୁବଂଶଂ ବର୍ଣ୍ଣୟିତଂ ପ୍ରଯନଂ କୃତବାନ୍ । ବ୍ୟାସବାଲ୍ମୀକ୍ୟାଦୟଃ ପୂର୍ବସୂରିଭିଂ କୃତବାଗ୍‌ରେ ଅସ୍ମିନ୍ ରଘୁବଂଶେ ବଜ୍ରସମୁତ୍‌ର୍ରେ ମଣୋ ସୁତ୍ରସ୍ୟ ଇବ କାଳିଦାସସ୍ୟ ଗତିଃ ଅସ୍ତ ।

5. रघुवंशीय राजानः शैशवे किं कृतम् ?
Solution:
ମନୁଷ୍ୟଜୀବନେ ବିବିଧା ଅବସ୍ଥା ଭବନ୍ତି । ତନ୍ମଧେ ଶୈଶବାବସ୍ଥା ଅନ୍ୟତମା । ଇୟଂ ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥାରୂପେଣ ପରିଚିତା । ଅସ୍ୟାମ୍ ଅବସ୍ଥାୟାଂ ସର୍ବେ ମାନବା ବିଦ୍ୟାଭ୍ୟାସଂ କୁର୍ବନ୍ତି । ଅତଃ ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାନୋଽପି ଶୈଶବକାଳେ ବିଦ୍ୟାଭ୍ୟାସଂ କୃତବନ୍ତଃ ।

6. रघुवंशीय राजानः यौवने किं कृतम् ?
Solution:
ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାନଃ ଜୀବନସ୍ୟ ବିବିଧାବସ୍ଥାନ ଅନୁଭୂୟନ୍ତେ । ବାଲ୍ୟ-ଯୌବନ-ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ-ଅନ୍ତଃ ଚ ଚତ୍ବାରଭାଗାନ୍ ତେ ଅବଗତବନ୍ତଃ । ଅତଃ ଶୈଶବେ ବିଦ୍ୟାଭ୍ୟାସଂ, ଯୌବନେ ବିଷୟବାସନୋପଭୋଗ୍ୟ, ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ମୁନିବୃରିଂ, ଅନ୍ତେ ଯୋଗେନ ତନୁ ତ୍ୟକ୍ତବନ୍ତଃ ଚ । ତେ ଯୌବନକାଳେ ବିଷୟାଦି ଭୋଗ କୃତବନ୍ତଃ ।

7. कालिदासः कथं रघुवशं वर्णयितुं प्रेरित: ?
Solution:
ମହାକବି କାଳିଦାସ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଂ ରଚୟିତୁମ୍ ଇୟେଷ । ତସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧି ସ୍ଵଳ୍ପମାସୀତ୍ । ରଘୁବଂଶଂ ବିଶାଳମାସୀତ୍ । ତନୁବାଗ୍‌ବିଭବ ଅପି ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାନାଂ ଗୁଣି କର୍ଣ୍ଣମ୍ ଆଗତ୍ୟ ଚାପଳାୟ ପ୍ରଚୋଦିତଃ ସନ୍ କାଳିଦାନଃ ରଘୁଣାମ୍ ଅନ୍ବୟଂ ବକ୍ଷ୍ୟ ।

8. रघुवंशमहाकाव्यं श्रोतुं के प्रभवन्ति ?
Solution:
ବିଶାଳସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଂ ରଘୁବଂଶଂ ବା ଶ୍ରୋତାଂ ସର୍ବେ ନ ସମର୍ଥା ଭବନ୍ତି । କେବଳଂ ସଦସଦ୍‌ବ୍ୟକ୍ତିହେତପଃ ସନ୍ତଃ ରଘୁବଂଶମହାକାବ୍ୟ ଶ୍ରୋତୁମ୍ ଅହଁନ୍ତି । ଯଥା ହେମ୍ୱ ବିଶୁଦ୍ଧି ଶ୍ୟାମିକା ଅପି ବା ଅଗ୍ନୀ ସଂଲକ୍ଷ୍ୟତେ ତଥା ରଘୁବଂଶଂ ସଜ୍ଜନେଭ୍ୟ ପଠ୍ୟରେ ।

9. हेम्नः विशुद्धिः कथं परीक्ष्यते ?
Solution:
ପଣ୍ଡିତ କେବଳଂ ରଘୁବଂଶମହାକାବ୍ୟ ଶ୍ରୋତୁଃ ସମର୍ଥା ଭବନ୍ତି । ଅତଃ ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ ସୁଧୀଜନା କାବ୍ୟସ୍ୟ ଦୋଷାଦୋଷାନ୍ ନିର୍ଣ୍ଣୟନ୍ତି । ଯତଃ ସୁବର୍ଣ୍ଣସ୍ୟ ଶୁଦ୍ଧତା ଶ୍ୟାମିକା ବା ଅଗ୍ନୀ ଏବ ପରୀକ୍ଷ୍ଯତେ । ଅତ୍ର ଅଗ୍ନିନା ସାକଂ ରଘୁବଂଶକାବ୍ୟଂ ତୁଳିତଂ ଭବତି ।

10. कस्मिन् वंशे दिलीपः प्रसूतः ?
Solution:
ଶୁଦ୍ଧିମତି ବୈବସ୍ଵତମନୁବଂଶେ ଶୁଦ୍ଧିମତ୍ତରଃ ରାଜଶ୍ରେଷ୍ଠ ଦିଲୀପଃ କ୍ଷୀରସାଗରେ ଇନ୍ଦୁ ଇବ ଜାତଃ । ମନୁବଂଶଃ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଃ ବା ରଘୁବଂଶଃ ରୂପେଣ ଖ୍ୟାତଃ । ଦିଲୀପଃ ଅସ୍ଥିନ୍ ବଂଶେ ଶ୍ରେଷ୍ଠରାଜାରୂପେଣ ଅଜାୟତଃ ।

11. दिलीपस्य शरीरं कीदृशमासीत् ?
Solution:
ବୈବସ୍ୱତମନୋ ବଂଶ ଦିଲୀପଃ ନାମା ରାଜା ଜାତଃ । ସ ସୁନ୍ଦରଃ ଆସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ବକ୍ଷସ୍ଥଳଂ ବିଶାଳମ୍, ସ୍କନ୍ଧଦେଶଃ ବୃଷଭସ୍ୟ ଇବ ଆସୀତ୍ । ସ୍ତ୍ରୀ ଶାଳବୃକ୍ଷ ସଦୃଶଃ ଉନ୍ନତଃ ଦୀର୍ଘବାହୁ ଚ ଆସୀତ୍ । ରାଜା ଦିଲୀପଃ କ୍ଷାତ୍ରଧର୍ମସ୍ୟ ମୂର୍ତ୍ତିମାନ୍ ସାକ୍ଷାତ୍‌ ବିଗ୍ରହଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ସର୍ବେଭ୍ୟ ଅଧ୍ଵଂ ବଳଶାଳୀ ଆସୀତ୍ ।

12. राजा दिलीपस्य सफलता कीदृशी आसीत् ?
Solution:
ରାଜା ଦିଲୀପଃ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍, ସୁନ୍ଦରଃ, ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞା, କର୍ମପରାୟଣଶ୍ଚାସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ବିଶାଳଶରୀରାନୁରୂପଂ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମାସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ଦର୍ଶନୀୟସ୍ୱରୂପାନୁସାରଂ ଶାସ୍ତେଷୁ ଜ୍ଞାନମଣ୍ଡି । ପୁନଶ୍ଚ ତସ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞାନୁନୁରୂପଂ କର୍ମାନୁଷ୍ଠାନମପି ଆସୀତ୍ । କର୍ମଶଃ ଅନୁରୂପଂ ସଫଳତାଂ ପ୍ରାପ୍ଳୁତି । ଦିଲୀପସ୍ୟ ସର୍ବବିଧ କର୍ମ ସଫଳଂ ଭବତି ।

13. राजा दिलीपः प्रजाभ्यः कथं वलिम् अग्रहीत् ?
Solution:
ପ୍ରଜାପାଳନଂ କରଗ୍ରହଣଂ ଚ ରାଜ୍ଞ ପରମକର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ । ଇତ୍ୟବ ବଚନମନୁସୃତ୍ୟ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ପ୍ରଜାନାଂ ଉନ୍ନତ୍ୟର୍ଥମ୍ ଏବ ତାଭ୍ୟ ଷକ୍ଷାଂଶରୂପଂ କରମ୍ ଅଗ୍ରହୀତ୍ । ତଦର୍ଥଜାତଂ ସ ନାନାବିଧେଷୁ କଲ୍ୟାଣକରେଷୁ କାର୍ଯ୍ୟଶ୍ରୁ ବିନିଯୋଗ୍ଯ ପ୍ରଜାନାମ୍ ଅଶେଷ ହିତଂ ଚକାର । ଯଥା ସୂର୍ଯ୍ୟ ସହସ୍ରଗୁଣଂ ବୃଷ୍ଟି କର୍ଡିଂ ଜଳଂ ହି ଗୃହ୍ଣାତି ।

14. दिलीपस्य शरीरं कीदृशमासीत् ?
Solution:
ଦିଲୀପଃ ଶାସ୍ତ୍ରାନୁସାରଂ ସ୍ଵତ୍ୟନୁସାରଂ ଚ ପ୍ରଜାପାଳନମ୍ ଅକରୋତ୍ । ଡଃ ମନୁପ୍ରୋକ୍ତା ନୀତ୍ୟନୁସାରଂ ପ୍ରଜା ପାଳୟାମାନଃ । ପ୍ରଜା ଅପି ମନୋ ଆରଣ୍ୟ ଆଚରଣ ଅଭ୍ୟସ୍ତା ଆସନ୍ । ଆଚାରମାର୍ଗତ୍ ସାମାନ୍ୟପି ବିଚ୍ୟୁତଃ ନ ଭବନ୍ତି । ଯଥା କୁଶଳସାରଥରିତା ରଥନେମୟ ଇବ ଦିଲୀପସ୍ୟ ପ୍ରଜା ଆଚାରମାନଂ ନ ତ୍ୟକ୍ତବନ୍ତଃ ।

15. दिलीपस्य प्रजापालनं कीदृक् आसीत् ?
Solution:
ମନୁଷ୍ୟଜୀବନେ ଚତୁଃ ପୁରୁଷାର୍ଥୀ ଯଥା – ଧର୍ମ, ଅର୍ଥ, କାମ ମୋକ୍ଷଶ୍ଚ । ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଅର୍ଥକାମୌ ଧର୍ମୀ ଏବଂ ଆସ୍ତାମ୍ । ରାଜା ସ୍ଥିତୌ ଦଣ୍ଡାନ୍ ଦଣ୍ଡୟତଃ । ରାଜା ପ୍ରସୂତୟେ ପରିଣେତୁ ନାମ କାମଭୋଗଂ କୃତମ୍ । ଅନେନ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଅର୍ଥକାମୌ ଅପି ଧର୍ମ ଏବ ଆସ୍ତାମ୍ ।

16. दीलिपस्य अर्थकामौ कीदृशौ आस्ताम् ?
Solution:
ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ଯଜ୍ଞାୟ ଶାଂ ଦୁଦୋହ । ଇନ୍ଦ୍ର ଶସ୍ୟାୟ ଦିବଂ ଦୁଦୋହ । ଅନନେ ସଂପଦ୍ ବିନିମୟେନ ଦ୍ରୌ ଉଭୌ ଭୁବନଦ୍ବୟଂ ଦଧତୁଃ । ରାଜା ଦିଲୀପଃ ପୃଥ‌ିବ୍ୟା ସ୍ଥିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ଵର୍ଗେପି ସ୍ଵସମ୍ପଦଂ ଲବ୍ଧବାନ୍ ।

17. दिलीपस्य प्रारम्भाः प्राक्तनाः संस्काराः इव कथमासीत् ?
Solution:
ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଗୁପ୍ତଚରଭାବମ୍ ଅତୀବ ଉନ୍ନତଃ ଆସୀତ୍ । ରାଜ୍ୟ ଶାସନେ ତସ୍ୟ ଗୁପ୍ତବିଚାରଂ ନ କୋଽପି ଜ୍ଞାତୁଃ ପ୍ରଭବତି | ଡଃ ସାମ-ଦାନ-ଦଣ୍ଡାଦି ନୀତିଃ ପ୍ରୟୋଗେଣ ବିଚକ୍ଷତଃ ଆସୀତ୍ | ଯଥା ପୂର୍ବଜନ୍ମାର୍ଜିତଃ ସଂସ୍କାରା ପ୍ରାଣିଶୁ ଚାସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ପ୍ରାରମ୍ଭା ଫଳାନୁମେୟା ଭବତି ।

18. राजा दिलीप: कथं सुखमन्वभूत् ?
Solution:
ରାଜା ଦିଲୀପଃ ସଦା ଭୟଶୂନ୍ୟମାସୀତ୍ । ଡଃ ଅନାୟାସେନ ସ୍ଵଶରୀରରକ୍ଷା ଅସୌ ପୁଣ୍ୟାର୍ଜନମ୍ ଅକରୋତ୍‌ । ଅଲୁବ୍‌ଧଃ ସନ୍ ଧନସଂଗ୍ରହଂ କୃତବାନ୍ । ପୁନଶ୍ଚ ଅନାସକ୍ତା ମନ୍ନ ସ୍କଖମ୍ ଅନ୍ନରୁତ୍‌ |

19. राजादिलीपस्य समीपे विरुद्धाः गुणाः कथम् आसन् ?
Solution:
ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ସମୀପେ ପରସ୍ପରବିରୁଦ୍ଧା ଗୁଣା ସମନ୍ବିତା କରୋତି ସ୍ମ । ରୋଗଶୂନ୍ୟ ସନ୍ ସନ୍ ସୁଖମ୍ ଅନୁଭୂତ୍ । ଅଭୂତ୍ । ଜ୍ଞାନେ ମୌନତା, କ୍ଷମା ଶକ୍ତିଶାଳୀତାୟାମ୍, ତ୍ୟାଗେ ଶ୍ଵାଘାବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଅନେନ ପ୍ରକାରେଣ ପରସ୍ପର ବିରୁଦ୍ଧଗୁଣା ଗୁଣ- ଅନୁବନ୍ଧିତ୍ଵାତ୍ ସହୋଦର ଇବ ସ୍ଥିତାଃ ।

20. राजा दिलीपः प्रजानां पिता कथमासीत् ?
Solution:
ରାଜାରୂପେଣ ଦିଲୀପଃ ସର୍ବାଷା ପ୍ରଜାନାଂ ପିତୃପଦବାଚ୍ୟ ଆସୀତ୍ । ପିତା ସ୍ଵସ୍ୟ ପୁତ୍ରସ୍ୟ କୃତମ୍ ଯଦେବ କରୋତି ତଦେବ ଦିଲୀପେନ ସ୍ବପ୍ରଜାର୍ଥୀ କୃତଃ । ପ୍ରଜାନାଂ ବିନୟଶିକ୍ଷାଦାନାତ୍, ରକ୍ଷଣାତ୍‌, ଭରଣାତ୍, ପାଳନପୋଷଣାତ୍ ଧଃ ତାସାଂ ପିତା ଆସୀତ୍ । ପ୍ରକୃତତଃ ପ୍ରଜାନାଂ ଯେ ପିତରଃ ତେ କେବଳଂ ଜନ୍ମହେତବ ଆସନ୍ତି ।

21. कथं तस्करता श्रुतौ एव स्थिता ?
Solution:
ରାଜା ଦିଲୀପଃ ସୁଶାସନଃ ଆସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ରାଜତ୍ଵକାଳେ ତସ୍ମିନ୍ ରାଜ୍ୟ ନ କୋଽପି ଚୌରଃ ଆସୀତ୍ । ତସ୍କରତା ନାମ ଚୌର୍ଯ୍ୟବୃତ୍ତି ତଥ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ନାସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ରାଜ୍ୟେ ଶାନ୍ତି ଶୃଙ୍ଖଳା ଚ ସଦୈବ ଆସ୍ତାମ୍ । ତସ୍ମିନ୍ ରାଜ୍ୟ ନ କୋଽପି କସ୍ୟ ଧନସ୍ୟ ଅପହରଣଂ କରୋତି । ତସ୍କରତା ନ ପ୍ରଜାସୁ ଶବ୍ଦଷୁ ଆସୀତ୍ ଶୁତୌନାମ ବେଦେ ତସ୍କରତା ଶବ୍ଦରୂପେଣ ଆସୀତ୍ ।

22. दिलीपस्य शिष्टदुष्टयोः व्यवहारः कीदृक् आसीत् ?
Solution:
ରାଜାଦିଲୀପଃ ଶିଷ୍ଟାନାଂ କୃତ ଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାରଃ ପୁନଶ୍ଚ ଦୁଷ୍ଟାନାଂ କୃତେ ଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାରଃ ଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଅପି ସମ୍ମତଃ । ସଜନଃ ଶତ୍ରୁରାଜ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶିତେ ସତି ଗ୍ରହଣୀୟଂ ଭବତି । ଦୁର୍ଜନଃ ପ୍ରିୟ ସନ୍ ତ୍ୟାଜ୍ୟ ବର୍ଜନୀୟଂ ଭବତି । ସଜ୍ଜନଃ ଔଷଧମିବ ଗ୍ରାହ୍ୟ, ଦୁର୍ଜନଃ ଉରଗକ୍ଷତାଙ୍ଗୁଳା ଇବ ତ୍ୟାଜ୍ୟ ଇବତି ଚ |

23. राजा दिलीपस्य सर्वेगुणाः किमर्थम् आसन् ?
Solution:
ପଞ୍ଚଭୂତେନ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଶରୀରଂ ବିଧ୍ୱଂ ସସ । ଅତଃ ପଞ୍ଚଭୂତେଷୁ ଯଦେବ ଗୁଣା ତଦେବ ଅସ୍ୟ ରାଜ୍ଞ ଦିଲୀପସ୍ୟ ସମୀପେ ବିରାଜତେ । ଅତଃ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ସର୍ବଗୁଣା ।

24. दिलीपः कीदृशी उर्वी शशास ?
Solution:
ରାଜା ଦିଲୀପଃ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ସମ୍ରାଟ୍ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରଜାନୁରଞ୍ଜତଃ ରାଜା ଆସୀତ୍ । ଡଃ ବେଳାବପ୍ରବଳୟାଂ ପରିଖୀକୃତସଗରାମ୍ ଅନନ୍ୟଶାସନାମ୍ ଉର୍ବୀମ୍ ଏକପୁରୀମ୍ ଇବ ଶଶାସ୍ତ୍ର ।

दीर्घप्रश्नोत्तरम् :

1. रघुवंशस्य संक्षिप्तपरिचयं प्रदत्तः ।
Solution:
ନାମାନୁସାରଂ ଭବତି । ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଃ ରୂପେଣ ଖ୍ୟାତଃ ଅସ୍ୟ ବଂଶସ୍ୟ ମହତ୍ତ୍ୱ ମହାକବି କାଳିଦାସେନ ସ୍ଵଳ୍ପବୁଦ୍ଧିତୟା ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । କବି ଅଳ୍ପଶବ୍ଦବିଭବ ସନ୍ତପି ଆଜନ୍ମନଃ ତେଷା ରଘୁଣା ଶ୍ରୁତିମାର୍ଗମାଗତଃ ଗୁଣି ପ୍ରେରିତଃ ଭୂତ୍ଵା ବିନା ବିଚାରଂ ରଘୁବଂଶ ବର୍ଣ୍ଣନରୂପଂ ଚାପଳଂ କର୍ଭୁମିଚ୍ଛତି । ରଘୁବଂଶଂ ତୁ ମନୁବଂଶରୂପେଣ ପ୍ରଖ୍ୟାତଃ । ମନୂନା ସଂଖ୍ୟା ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ । ସମ୍ପ୍ରତି ସପ୍ତମଂ ମନ୍ବନ୍ତରଂ ପ୍ରଚଳତି । ଏତଃ ମନୁଃ ସୂର୍ଯ୍ୟସ୍ୟ ପୁତ୍ରତ୍ୱାତ୍ ବୈବସ୍ବତଃ ମନୁରିତି ଖ୍ୟାତଃ । ଭୂଲୋକେ ସ୍ୱ ସର୍ବେକ୍ଷାଂ ନୃପାଣାମ୍ ଅଗ୍ରଣୀ ଆସୀତ୍ । ବୈବସ୍ଵତଃ ମନୁଃ ଭୂପାଳାନାମ୍ ଆଦିଭୂତଃ ଆସୀତ୍ ସର୍ବପୂଜ୍ୟ ଚ ଆସୀତ୍ । ସୋଽୟଂ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶସ୍ୟ ରଘୁବଂଶସ୍ୟ ବା ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ବଭୂବ । ଅତଃ କବି କାଳିଦାସ ଭୁବନପ୍ରସିଦ୍ଧାନାଂ ରଘୁବଂଶୀୟାନାଂ ରାଜାନାଂ ଚରିତଂ ବର୍ଷୟତି ।

ଏତେ ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାନଃ ଜନ୍ମନଃ ଆରଭ୍ୟ ନିଷେକାଦି ସଂସ୍କାରଃ ପବିତ୍ରା ଆସନ୍, ଫଳପ୍ରାପ୍ତି ଯାବତ୍ କର୍ମତତ୍ପ ବଭୂମଃ, ଆସମୁଦ୍ର ଧରାୟା ସାର୍ବଭୌମା ଅଧୀଶ୍ଵରଃ ଜାତା ତଥା ସ୍ବର୍ଗ ଯାବତ୍ ତେଷା ରଥମାର୍ଗ ବ୍ୟାପ୍ତା ଅଭବନ୍ ଚ । ଏତେ ରାଜାନଃ ବିଧୂମ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟ ଅଗ୍ନିମ୍ ଆହୂତ୍ୟାଦିଭିଂ ପୂଜିତବନ୍ତୀ, ଅତିଥୀନ୍ ଅର୍ଜିତବନ୍ତୀ, ଅପରାଧାନୁସାରମ୍ ଅପରାଧୂନଃ ଦଣ୍ଡିତବନ୍ତୀ । ସମୁଚିତେ କାଳେ ଜାଗରୂକା ଅଭିବନ୍‌ ଚ । ସତ୍‌ପାତ୍ରାୟ ଦାତୁଃ ଧନଂ ସଞ୍ଚବନ୍ତଃ, ସତ୍ୟାୟ ସ୍ଵଚ୍ଛ ଭାଷିତବନ୍ତଃ, ଅନ୍ୟ ପରାଜେତୁ ନ, ଅପିତୁ କୀର୍ତିନିମିତ୍ତ ବିଜୟମ୍ ଇଷ୍ଟବନ୍ତଃ, ସନ୍ତାନାୟ ଭାର୍ଯ୍ୟାଗୃହୀତବନ୍ତୀ ନ ତୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସୁଖାର୍ଥମ୍ । ଶୈଶବେ ବିଦ୍ୟାଭ୍ୟାସଂ, ଯୌବନେ ବିଷୟଭୋଗ୍ୟ, ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ମୁନିବୃରିଂ, ଅନ୍ତକାଳେ ଯୋଗେନ ତନୁ ତ୍ୟକ୍ତବନ୍ତଃ ଚ । ଏତାଦୃଶସ୍ୟ ରାଜ୍ଞ ଚରିତେନ ରଘୁବଂଶସ୍ୟ

2. राज्ञः दिलीपस्य स्वरूपं वर्णयत ।
Solution:
ଶରୀରଶୋଭା ଅତୀବ ଚମତ୍କାରୀ ଆସୀତ୍ । ତସ୍ୟା ଉରୁସ୍ଥଳଂ ବିପୁଳମ୍ ଆସୀତ୍ । ବୃଷଭସ୍ୟ ସ୍କନ୍ଧ ଇବ ତଥ୍ୟ ସ୍କନ୍ଧସ୍ବୟଂ ବଭୂବ ଶାଳବୃକ୍ଷସମଃ ସ ଉନ୍ନତଃ ଅସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ଭୁଜଯୁଗଳଂ ସୁଦୀର୍ଘ ଶରଂ ଚ ଆସୀତ୍ । ଅସୌ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ସ୍ବବ୍ୟାପାରାନୁରୂପଂ ଶରୀରଂ ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍ । ଡଃ କ୍ଷାତ୍ରଧର୍ମୀ ଇବ ତନ୍ମାମ ମୂର୍ତ୍ତିମାନ୍ ପରାକ୍ରମ ଇବ ସ୍ଥିତଃ । ଡଃ ସର୍ବେଭ୍ୟ ଭୂତେଭ୍ୟ ଅଧିକ ବଳବାନ୍ ଭୂତ୍ବା ତାନି ସର୍ବାଣି ତେଜସା ଅଭିଭୂୟ ଉନ୍ନତଶରୀରେଣ ମେରୁପର୍ବତଃ ଇବ ମହୀ ପୃଥ‌ିବୀ ବା ଆକ୍ରମ୍ୟ ସ୍ଥିତଃ । ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଯଥା ରୂପିଂ ତଥା ପରାକ୍ରମଂ ଶକ୍ତି ଚ ଆସୀତ୍ ।

3. दिलीपस्य राज्यशासनपद्धतिं विशदयत ।
Solution:
ଦିଲ୍ଲୀପେନ ଶାସିତଃ ପ୍ରଜା ସାରଥେ ରଥନେମିବୃଭିବତ୍ ମନୁପ୍ରୋକ୍ତାତ୍ ମାର୍ଗାତ୍ ରେଖାପ୍ରମାଣମପି ନ ବ୍ୟତୀୟୁ । ଯଥା ରବି ସହସ୍ରଗୁନଃ ବର୍ଷତୁଃ ଜଳଂ ଗୃହ୍‌ଣାତି ତଥାସୌ ଦିଲୀପଃ ପ୍ରଜାନାଂ କଲ୍ୟାଣାୟ ତାଭ୍ୟ ଷକ୍ଷାଂଶରୂପଂ କରମ୍ ଅଗ୍ରହୀତ୍ । ଚତୁରଙ୍ଗବଳଂ ତସ୍ୟ ଉପକରଣଂ, ଶାସ୍ତ୍ରଷୁ ତୀକ୍ଷ୍ଣବୁଦ୍ଧି ଧନୁଷି ଆରୋପିତା ଜ୍ୟା ଚ ତଥ୍ୟ ଅର୍ଥସାଧନଦ୍ବୟଂ ବଭୂବ । ତଥ୍ୟ ଗୂଢ଼ ବିହିତାନି କର୍ମାଣି ପ୍ରାକ୍ତନ ସଂସ୍କାରା ଇବ ଫଳାନୁମେୟାନି ଜାତାନି । ଅର୍ଥେ ନିର୍ଭୟ ସନ୍‌ ଆତ୍ମାନଂ ରରକ୍ଷ, ଅରୁଗ ସନ୍‌ ଧର୍ମ ଚଚାର, ନିର୍ଲୋଭଃ ସନ୍ ଅର୍ଥମ୍ ଆଦରେ, ନିରାସକ୍ତ ସନ୍ ସୁଖମ୍ ଅନ୍ଧଭବତ୍ ଚ । ସ ପ୍ରଜାନାଂ ସନ୍ମାର୍ଗପ୍ରଦର୍ଶନାତ୍‌, ଭାର୍ଯ୍ୟାଗ୍ରହଣଂ କୁର୍ବତଃ ଦିଲୀପସ୍ୟ ଅର୍ଥକାମାଁ ଧର୍ମ ଏବ ଆସ୍ତାମ୍ । ଅସୌ ଦିଲୀପଃ ପ୍ରଜାଭ୍ୟ କରଂ ଗୃହୀତ୍ମା ଯଜ୍ଞକରଣେନ, ଇନ୍ଦ୍ର ସ୍ବର୍ଗ ରିଭିଂ ବିଧାୟ ପ୍ରଚୁର ବୃଷ୍ଟିପାତେନ କ୍ରମଶଃ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ସ୍ବର୍ଗ ଚ ଭୁବନଦ୍ଵୟଂ ପୁପୁଷତଃ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम्

ଶ୍ଳୋକ – ୧

वागर्थाविव संपृक्तौ वागर्थप्रतिपत्तये |
जगतः पितरौ वन्दे पार्वतीपरमेश्वरौ ।। १ ।।
ବାଗର୍ଥାବିବ ସଂପୂ ବାଗର୍ଥପ୍ରତିପତ୍ତୟେ ।
ଜଗତଃ ପିତରୌ ବନ୍ଦେ ପାର୍ବତୀ ପରମେଶ୍ଵରୌ || ୧ ||

ଅନ୍ବୟ – (ଅହଂ) ବାଗ ବିବସଂପୃକ୍ତା ଜଗତଃ ପିତରୌ ପାର୍ବତୀପରମେଶ୍ଵରୌ ବାଗର୍ଥ ପ୍ରତିପତ୍ତୟେ ବନ୍ଦେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବାଗର୍ଥାବିବ = ଶବ୍ଦ ଏବଂ ଅର୍ଥ ଭଳି । ସଂପୃଭୌ = ସଂପୃକ୍ତ ହୋଇଥିବା । ଜଗତଃ= ଜଗତର । ପିତରୌ = ପିତା ଓ ମାତାଙ୍କୁ | ପାର୍ବତୀପରମେଶ୍ଵରୌ = ପାର୍ବତୀ ଓ ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ । ବାଗର୍ଥପ୍ରତିପଭୟେ = ଶବ୍ଦ ଏବଂ ଅର୍ଥ ଉଭୟର ସମ୍ୟକ୍ ଜ୍ଞାନ ନିମନ୍ତେ । ବନ୍ଦେ = ବନ୍ଦନା କରୁଛି ।

ର୍ଥନ୍ମବାଦ – ଶବ୍ଦ ଏବଂ ଅର୍ଥ ଭଳି ନିତ୍ୟଭାବରେ ସଂପୃକ୍ତ ଥିବା ସଂସାରର ପିତା ଓ ମାତା ଭଗବାନ୍ ଶିବ ଓ ପାର୍ବତୀଙ୍କୁ ଶବ୍ଦ ଏବଂ ଅର୍ଥ ବିଷୟରେ ଭଲଭାବେ ଜ୍ଞାନଅର୍ଜନ କରିବାପାଇଁ (ମୁଁ) ବନ୍ଦନା କରୁଅଛି

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋୟାଂ ପଠିତଃ ମହାକବି କାଳିଦାସ ବିରଚିତଂ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବସ୍ୟ ପ୍ରଥମସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ର୍ଥମିନ୍‌ ଶୋକେ ସ୍ତ୍ରନ୍ଥନିବିମ୍ପରିସରରେ କାବ୍ୟାୟମେ ମଲଂଳାଚରଣ ରୂପେଶ ପାତପରମେଶ୍ଵରରେ ବନ୍ଦନଂ ମଦ୍ରାକବିନା କୃତମ୍ ।

କାବ୍ୟଲକ୍ଷଣ ପରମ୍ପରାନୁସାରେଣ ରଚିତଃ ମହାକବି କାଳିଦାସସ୍ୟ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟମ୍ । ଅସ୍ଥିନ୍ ମହାକାବ୍ୟ ବିନା କୋଽପି କବି କାବ୍ୟରଚୟିତାଂ ନ ସମର୍ଥୀ ଭବତି । ଶବ୍ଦନ ସାକଂ ପାର୍ବତୀ ଅର୍ଥଣ ସହ ମହେଶ୍ଵରଂ ଚ ତୁଳିତମ୍ । କବି ଉପମାଳଂକାରସ୍ୟ ସଫଳପ୍ରୟୋଗମ୍ ଅତ୍ର କୃତମ୍ । ଅତଃ ଉକ୍ତ ଯତ୍ – ବାଗର୍ଥେ ଇବ ସଂପୃଭୌ ଜଗତଃ ପିତରୌ ପାର୍ବତୀପରମେଶ୍ଵରୌ ଶବ୍ଦାର୍ଥ ସମ୍ୟଜ୍ଞାନାର୍ଥୀ ଅହଂ କାଳିଦାସ ଅଭିବାଦୟେ । ସର୍ବେ ଜଗତଃ ପିତରୌ ପାର୍ବତୀପରମେଶ୍ଵରୌ ଅବଶ୍ୟ ବନ୍ଦନଂ କୁର୍ଯ୍ୟ । ଅନେନ କାଳିଦାସସ୍ୟ ଶିବଭକ୍ତି ସୂଚିତଂ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକାରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବାଗର୍ଥବିଦ = ବାକ୍ + ଅର୍ଥେ + ଇବ । ବାଗର୍ଥପ୍ରତିପତ୍ତୟେ = ବାକ୍ + ଅର୍ଥପ୍ରତିପତ୍ତୟେ ।

ସମାସ – ବାଗର୍ଥାବିବ – ବାକ୍ ଚ ଅର୍ଥଶ୍ଚ ଇତି ବାଗାଆଁ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତୌ = ବାକ୍ ଚ ଅର୍ଥଶ୍ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତ ପ୍ରତିପତିଃ, ତଥ୍ୟ (୬୩ ତତ୍) । ପିତରେ ପରମେଶ୍ଵରୌ = ପାର୍ବତୀ ଚ ପରମେଶ୍ଵରଶ୍ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । = ମାତା ଚ ପିତା ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ପାର୍ବତୀ ପରମେଶଭୌ = ପାବାଦା ଚ ପରମେଶ୍ବରଣ (ଦଦ୍ଵ) |

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବାଗର୍ଥପ୍ରତିପତ୍ତୟେ = ତାଦଥ୍ୟ ବା ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ ର୍ଥୀ । ଜଗତଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ପିତରେ, ସଂପୃଲ୍ଲୋ, ପାର୍ବତୀ ପରମେଶ୍ଵରୌ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସଂପୃଭୌ = ସମ୍ + ପୃଚ୍ + କ୍ତ (୨ୟା ଦ୍ଵିବଚନ) । ପ୍ରତିପତିଃ = ପ୍ରତି + ପଦ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨

क्व सूर्यप्रभवो वंशः क्व चाल्पविषया मतिः ।
तितीर्षुर्दुस्तरं मोहादुडुपेनास्मि सागरम् ।। २ ।।
କୃ ସୂର୍ଯ୍ୟପ୍ରଭବୋ ବଂଶଃ କ୍ଵ ଚାଳ୍ପବିଷୟା ମତିଃ ।
ତିତୀର୍ଷସ୍ତରଂ ମୋହାଦୁଡୁପେନାସ୍ତି ସାଗରମ୍ ||୨||

ଅନ୍ବୟ – ସୂର୍ଯ୍ୟପ୍ରଭତଃ ବଂଶଃ କ୍ଵ ? ଅଳ୍ପବିଷୟା ମମ ମତିଶ୍ଚ କ୍ବ ? ଅହଂ ମୋହାତ୍ ଉଡୁପେନ୍ ଦୁସ୍ତରଂ ସାଗରଂ ତିତୀର୍ଷୁ ଅସ୍ଥି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସୂର୍ଯ୍ୟପ୍ରଭବ = ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଜାତ ହୋଇଥିବା । ବଂଶଃ = କୁଳ । କୁ = କେଉଁଠି । ଅଳ୍ପବିଷୟା ମମ ମତିଶ୍ଚ = ଅଳ୍ପବିଷୟକୁ ଜାଣିଥୁବା ମୋର ବୁଦ୍ଧି । ଅହଂ = ମୁଁ । ମୋହାତ୍ = ମୋହ ହେତୁରୁ । ଉଡୁପେନ = ଡଙ୍ଗାଦ୍ଵାରା । ଦୁସ୍ତରଂ ସାଗରଂ = ଦୁସ୍ତର ସମୁଦ୍ରକୁ । ତିତୀର୍ଷୁ ଅଗ୍ନି = ତିତୀର୍ଷୁ ଅଗ୍ନି ପାରହେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି |

ଅନୁବାଦ – ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଜାତ ହୋଇଥିବା (ପ୍ରସିଦ୍ଧ) ବଂଶ କେଉଁଠି ? ଏବଂ ଅଳ୍ପ ବିଷୟକୁ ମାତ୍ର ଜାଣିଥୁବା ମୋର ବୁଦ୍ଧି କେଉଁଠି ? ମୁଁ ମୋହବଶତଃ ସାମାନ୍ୟ ଡଙ୍ଗାଦ୍ଵାରା ଦୁସ୍ତର ସମୁଦ୍ରକୁ ପାରହେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉଦ୍ଧୃତଃ ଶ୍ଳୋକ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ୟ ପଦ୍ୟଭାଗସ୍ଥ ମହାକବି କାଳିଦାସ କୃତଃ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ମହାକବି କାଳିଦାସ ସ୍ଵାହଂକାରଂ ବିହାୟ ସ୍ଵଭାବସୁଲଭିଂ ବିନମ୍ରତା ଗୁଣସ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନଂ କୃତମ୍ ।

ଗ୍ରନ୍ଥାରମ୍ଭେ ମଙ୍ଗଳାଚରଣାତ୍ ଅନନ୍ତରଂ କବି କାବ୍ୟାର୍ଥୀ ପ୍ରଯନୁବାନ୍ ଆସୀତ୍ । ‘ବିଦ୍ୟା ଦଦାତି ବିନୟମ୍’ । ସ୍ୱୀୟଜ୍ଞାନଂ ଦେବୀସରସ୍ୱତ୍ୟା କୃପାବଳେନ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ରଘୁବଂଶଂ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଂ ବା ବର୍ଣ୍ଣତୁ ପ୍ରଯତତେ । ଏତଦର୍ଥୀ କବି ସ୍ଵକୀୟ ଅକ୍ଷମଣୀୟତାଂ ଭବତି ତଥା ସ୍ଵଳ୍ପଜ୍ଞାନେନ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନଂ କଠିନଂ ଭବତି । ତଥାପି ମୋହବଶାତ୍ କାଳିଦାନଃ ଅସ୍ୟ ବଂଶସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନଂ କର୍ଭୁମିୟେଷ । ଅସ୍ମାତ୍ ଶ୍ଳୋକାତ୍ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶସ୍ୟ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ତଥା ମହାକବୋ ମହାନତା ପ୍ରତିଫଳିତଂ ଭବତି । ଅନ୍ୟଷା କବିନାଂ କୃତେ ଏତଦ୍ ଆଦର୍ଶଶିକ୍ଷଣଂ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକାରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚାକବିପ୍ରମପତି: – ଚ + ଅଳ୍ପବିଷୟାମତିଃ । ତିତୀର୍ଷୁର୍ଦ୍ଧ୍ଵସ୍ତରଂ = ତିତୀର୍ଷୁ + ଦୁସ୍ତରମ୍ । ମୋହାଦୁଡୁପେନାସ୍ତି = ମୋହାତ୍ + ଉଡୁପେନ + ଅସ୍ଥି ।

ସମାସ – ବାଗର୍ଥାବିବ: = ସୂର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଭବ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଳ୍ପବିଷୟା = ଅନ୍ତଃ ବିଷୟ ଯସ୍ୟା ସା ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଦୁସ୍ତରମ୍ = ଦୁଃଖେନ ତୀର୍ଯ୍ୟତେ ଇତି, ତମ୍ (ଉପପଦ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବଂଶଃ, ଅଳ୍ପବିଷୟ, ମତିଃ, ଅହମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା। ଦୁସ୍ତରଂ, ସାଗରଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମୋହାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ଉଡୁପେନ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସୂର୍ଯ୍ୟ = ସ୍କୃ + କ୍ୟପ୍ । ପ୍ରଭବ = ପ୍ର + ଭୁ + ଅପ୍ । ମତିଃ = ମନ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ତିତୀର୍ଷୁ = ତୃ + ସନ୍ + ଉ । ଦୁସ୍ତରମ୍ = ଦୁସ୍ + ତୃ + ଖଳ୍ । ମୋହଃ = ମୁହ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ଉଡୁପଃ = ଉଡୁ + ପା + କ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୩

मन्दः कवियशः प्रार्थी गमिष्याम्युपहास्यताम् ।
प्रांशुलभ्ये फले लोभादुद्वाहुरिव वामनः ||३||
ମନ୍ଦ କବିଯଶଃପ୍ରାର୍ଥୀ ଗମିଷ୍ୟାମ୍ୟପହାସ୍ୟତାମ୍ ।
ପାଂଶୁଲଭ୍ୟ ଫଳେ ଲୋଭାଦୁଡା଼ହୁରିବ ବାମନଃ ॥ ୩ ॥

ଅନ୍ବୟ – ମନ୍ଦ (ତଥାପି) କବିଯଶଃପ୍ରାର୍ଥୀ ଅହଂ ପାଂଶୁଲଭ୍ୟଫଳେ ଲୋଭାତ୍ ଉଦ୍‌ବାରଃ ବାମନଃ ଇବ ଉପହାସ୍ୟତାଂ ଗମିଷ୍ୟାମି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମଦଃ = ମୂର୍ଖ । କବିଯଶଃପ୍ରାର୍ଥୀ = କବିର ଯଶ ଅଭିଳାଷୀ । ଅହଂ = ମୁଁ । ପାଂଶୁଲଭିଂ = ଉନ୍ନତ ପୁରୁଷ ପାଇବାଯୋଗ୍ୟ । ଫଳେ = ଫଳ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ । ଲୋଭାତ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲୋଭହେତୁରୁ । ଉଦ୍‌ବାହୁ ବାମନଃ ଇବ = ବାମନ ଭଳି । ଉପହାସ୍ୟତାଂ ଗମିଷ୍ୟାମି = ଉପହସନୀୟ ହେବି ।

ଅନୁବାଦ – ମୂର୍ଖ ହୋଇ କବିକୀର୍ତି ପାଇବାକୁ ଆଶାକରି ମୁଁ ଯେଭଳି ଏକ ଉନ୍ନତ (ଡେଙ୍ଗା) ପୁରୁଷ ପାଇବାଯୋଗ୍ୟ

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ୟ ‘ ରଘୁବଂଶମ୍’ ପଦ୍ୟଭାଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ୟ ରଚୟିତା ମହାକବି କାଳିଦାସ । ପଞ୍ଚମହାକାବ୍ୟ ମଧେ ଅନ୍ୟତମ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମସର୍ଥାତ୍ ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ସଂଗୃହିତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ କହିଃ ସ୍ୱୟମେବ ମୂର୍ଖମ୍‘ଇତି ମଜ୍ଜା ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ରଚନେ ଅସାମର୍ଥ୍ୟ ପରିପ୍ରକାଶୟତି । ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଃ ଇବ ବିଶ୍ୱବିଶୁତଃ ବଂଶଂ ବର୍ଷତୁଃ କବେ ଅସାମର୍ଥ୍ୟମ ଅତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣିତଃ । ମୋହାତ୍ କବିଯଶପ୍ରାର୍ଥୀ ସନ୍‌ କାଳିଦାନଃ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶଃ ଇବ ସୁବିଶାଳଂ ବଂଶଂ ବର୍ଷତୁଃ ପ୍ରଯବାନ୍ ଭବତି । ଏତତ୍ ତୁ ଉପହସନୀୟଂ ଭବତି । ପ୍ରାଶୁଲଭ୍ୟ ଫଳେ ଲୋଭାତ୍ ବାମନଃ ଉଦ୍‌ବାହୁ ଇବ କାଳିଦାନଃ ମୋହାତ୍ ପ୍ରଯନଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉତିଷ୍ଠତେ । କାଳିଦାସସ୍ୟ ଏତାଦୃଶଂ ଦୁଃସାହସଂ ତୁ ପ୍ରଭୃତୟଃ ସୁମହାନୌ କବୀ କେବଳଂ ବର୍ଣ୍ଣୟିତୁ ଶକ୍ୟତେ ପରନ୍ତୁ ମହାକବି କାଳିଦାସ ନ । ଏତତ୍ ତୁ ମହାକବେ ପ୍ରାଚୀନକବିନ କୃତେ ସମ୍ମାନବୋଧଃ ସ୍ଵସ୍ୟ ନିରହଂକାରଶ୍ଚ ସୂଚୟତି ।

ସନ୍ଦିବିଛେଦ – ଗମିଷ୍ୟାମ୍ୟୁପହାସ୍ୟତାମ୍ = ଗମିଷ୍ୟାମି + ଉପହାସ୍ୟତାମ୍ । ଉଦ୍‌ବାହୁରିବ = ଉତ୍ + ବାହୁ + ଇବ ।

ସମାସ – କବିଯଶଃ = କବୀନାଂ ଯଶଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ପାଂଶୁଲଭ୍ୟ = ପାଂଶୁନା ଲଭ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୩ୟା ତତ୍) । ଉତ୍ତୋଳିତଃ ବାହୁର୍ମେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମଦଃ = କଉଁରି ୧ ମା । କବିଯଶଃପ୍ରାର୍ଥୀ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଉପହାସ୍ୟତାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଫଳେ = ବିଷୟାଧ୍ୟାକରଣେ ୭ମୀ । ଲୋଭାତ୍ = ହେତେ ୫ମୀ । ବାମନଃ = ଇବ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରାର୍ଥୀ = ପ୍ର + ଅର୍ଥ + ଣିନି । ଉପହାସ୍ୟତାମ୍ = ଉପହାସ + ଣ୍ୟତ୍ + ତଳ୍ + ଟାପ୍ । ଲଭ୍ୟମ୍ = ଲଭ୍ + ଯତ୍ । ଲୋଭୀ = ଲଭ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୪

अथ वा कृतवाग्द्वारे वंशेऽस्मिन्पूर्वसूरिभिः ।
मणौ वज्रसमुत्कीर्णे सूत्रस्येवास्ति मे गतिः || ४ ||
ଅଥ ବା କୃତବାଗ୍‌ରେ ବଂଶେଽସ୍ମିନ୍‌ପୂର୍ବସୂରିଭି ।
ମଣି ବଜ୍ରସମୁତ୍‌ର୍ରେ ସୂତ୍ରସ୍ୟବାସ୍ତି ମେ ଗତିଃ ॥ ୪ ॥

ଅନ୍ବୟ – ଅଥ ବା ପୂର୍ବସୂରିଭିଂ କୃତବାଗ୍‌ରେ ଅଶ୍ବିନ୍ ବଂଶେ ବଜ୍ରସମୁଣ୍ଡେ ମଣି ସୂତ୍ରସ୍ୟ ଇବ ମେ ଗତିଃ ଅସ୍ତି |

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ ବା = ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ । ପୂର୍ବସୂରିଭିଂ = ପ୍ରାଚୀନ କବିମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା । କୃତବାଗଦ୍ଵାରେ ହୋଇଥିବା କାବ୍ୟଦ୍ଵାରରେ । ଅସ୍କ୍ରିନ୍ ବଂଶ = ଏହି ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶରେ । ବଜ୍ରସମୁକୀର୍ଷେ = ବଜ୍ରଦ୍ୱାରା ଉତ୍‌କୀର୍ଣ ହୋଇଥୁବା । ମହୌ = ମଣିରେ । ସୂତ୍ରସ୍ୟ ଇବ = ଗୋଟିଏ ସୂତାର ଗତି ଭଳି। ମମ ଗତିଃ ଅସ୍ତି = ମୋର ପ୍ରବେଶ ହେବ ।

ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ମହାକବି କାଳିଦାସବିରଚିତଂ ‘ ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଯଦ୍ୟପି ମୂର୍ଖ ତଥାପି ପୂର୍ବକବିଭିଂ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ରାମାୟଣାଦିପ୍ରବନ୍ଧରୂପ ଦ୍ବାରେଣ ମହକବେ ପ୍ରବେଷ୍ଟୁ କାମନା ବିଷୟେ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ପ୍ରାଚୀନ କବିନ୍ ପ୍ରତି କାଳିଦାସସ୍ୟ ଭକ୍ତିପୁତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି । ସ୍ଵାହଂକାରଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ବିନୟଂ ପ୍ରଦଶ୍ୟ କବି ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ଇବ ବିଶାଳବଂଶସ୍ୟ ଐତିହ୍ୟଗାଥା ବର୍ଷତୁଃ ପ୍ରଯତତେ । ମହର୍ଷିବାଲ୍ମୀକି, ଭଗବାନ୍ ବ୍ୟାସ ଚ ମହାକବେ ଆଦର୍ଶଭୂତଃ । ଉପମାଳଙ୍କାରଛଳେନ କଥ୍ ଯତ୍ – ବଜ୍ରସମୁଦ୍ଵୀଣ୍ଡେ ମଣୋ ଯଥା ସୂତ୍ରସ୍ୟ ଗତିଃ ଅନାୟାସେନ ଭବତି ତଥା କୃତିଃ ନୂନଂ ପ୍ରଶଂସାହଂ ଭବିଷ୍ୟତି ଅତ୍ର ସନ୍ଦେହଂ ନାସ୍ତି ।

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବଂଶେଽସ୍ମିନ୍ = ବଂଶେ + ଅସ୍ଥିନ୍ । ସୂତ୍ରସ୍ୟବାସ୍ତି = ସୂତ୍ରସ୍ୟ + ଇବ + ଅସ୍ତି ।

ସମାସ – କୃତବାଗ୍‌ରେ = ବାଗ୍ ଏବ ଦ୍ଵାରଂ (କର୍ମଧାରୟ), କୃତଂ ବାଦ୍ଵାରଂ ଯସ୍ୟ ତତ୍ ତସ୍ମିନ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପୂର୍ବସୂରିଭି = ପୂର୍ବେ ସୂରୟଃ, ତିଃ (କର୍ମଧାରୟ) । ବଜ୍ରସମୁତ୍‌ର୍ରେ = ବଜ୍ରଣ ସମୃତ୍‌, ତସ୍ମିନ୍ (୩ୟା ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପୂର୍ବସୁରଭି = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । କୃତବାଗଦ୍ଵାରେ, ଅସ୍ମିନ୍, ବଂଶ ୭ମୀ । ବଜ୍ରସମୁକୀର୍ଣ୍ଣ, ମଣି ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ସୂତ୍ରସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ୬ଷ୍ଠୀ । ମେ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ୬ଷ୍ଠୀ |

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସମୁତ୍‌ = ସମ୍ + ଉତ୍ + କୃ + କ୍ତ । ଗତିଃ = ଗମ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୫

सोऽहमाजन्मशुद्धानामाफलोदयकर्मणाम् ।
आसमुद्रक्षितीशानामानाकरथवर्त्मनाम् ||५||
ଡଃ ଅହମ୍ ଆଜନ୍ମଶୁଦ୍ଧାନାମ୍ ଆଫଳୋଦୟକର୍ମଣାମ୍,
ଆସମୁଦ୍ରକ୍ଷିତୀଶାନାମ୍ ଆନାକରଥବର୍ତ୍ତନାମ୍ ||୫||

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସ ଅହମ୍ = ସେହି ମୁଁ ମୂର୍ଖ କବି କାଳିଦାସ । ଆଜନ୍ମଶୁଦ୍ଧାନାମ୍ = ଜନ୍ମ ଆରମ୍ଭରୁ ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍କାରଦ୍ଵାରା ପବିତ୍ରିତ ହୋଇଥିବା । ଆଫଳୋଦୟକର୍ମଣାମ୍ = ଫଳପ୍ରାପ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଥିବା । ଆସମୁଦ୍ରକ୍ଷିତୀଶାନାମ୍ ଆରମ୍ଭ କରି ପୃଥବୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ସସାଗରାଧରାର ଅଧୂପତି । ଆନାକରଥବର୍ତ୍ତନାମ୍ = ସ୍ଵର୍ଗପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜର ରଥକୁ ଚଳାଉଥିବା ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ମୁଁ (ମୂର୍ଖ କବି କାଳିଦାସ) ଜନ୍ମରୁ ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍କାରଦ୍ଵାରା ଶୁଦ୍ଧ ହୋଇଥବା, ଫଳପ୍ରାପ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା, ସସାଗରାଧରାର ଅଧୂପତି ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଭ କରିଥିବା, ସ୍ଵର୍ଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜର ରଥକୁ ସ୍ଵଦେହରେ

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ମହାକବି କାଳିଦାଡଃ ବିରଚିତଂ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ରଘୁବଂଶୀୟରାଜାନାଂ ଗୁନଃ ତଥା ବୀରତ୍ଵସ୍ୟ ଗାଥା ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି । ମହାକବି ମୂଳତଃ ରଘୁବଂଶୀୟରାଜାନାଂ ଗୁଣଗାନଂ କରୋତି, ଯତ୍ ତେ ଆଜନ୍ମଶୁଦ୍ଧମ୍ ଆସନ୍ । ବିବିଧସମୟେ ସ୍ମୃତିଶାସ୍ତ୍ରଣ ଭିନ୍ନସଂସ୍କାରମାଧମେନ ତେ ପବିତ୍ରମ୍ ଅଭବନ୍ । ତେ କାର୍ଯ୍ୟାର୍ଥମ୍ ଅତୀବ ଉତ୍ସାହୀ ବଦ୍ଧପରିକରା ଚ ଆସନ୍ । ସିଦ୍ଧିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତେ କାର୍ଯ୍ୟ କୁର୍ବନ୍ତି ସ୍ମ । ତେ ଅତୀବ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ଆସନ୍ । ଆସମୁଦ୍ରପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତେଷା ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟାପ୍ତ ଆସୀତ୍ । ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀୟରାଜାନଃ ସ୍ଵକୀୟରଥ ସ୍ଵର୍ଗପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଞ୍ଚରଣଂ କୃତ୍ୱା ଇନ୍ଦ୍ରଣ ସାକଂ ବନ୍ଧୁତାମ୍ ଅକୁର୍ବନ୍ । ଦେବାସୁରସଂଗ୍ରାମେ ଆସନ୍ । ପରବର୍ତ୍ତୀକାଳେ ଏତେ ରାଜାନଃ ଆଦର୍ଶଭୂତା ଆସନ୍ ।

ବ୍ୟାକାରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବଂଶେଽସ୍ମିନ୍ = ପଃ + ଅହମ୍ + ଆଜନ୍ମଶୁଦ୍ଧାନାମ୍ + ଆଫଳ + ଉଦୟକର୍ମଣାମ୍ । ଆସମୁଦ୍ରକ୍ଷିତୀଶାନାମାନାକରଥବର୍ତ୍ତନାମ = ଆସମୁଦ୍ରକ୍ଷିତି + ଈଶାନାମ୍ + ଆନାକରିଥବର୍ତ୍ତନାମ୍ ।

ସମାସ – ଆଜନ୍ମଶୁଦ୍ଧାନାମ୍ = ଜନ୍ମନଃ ଆରଭ୍ୟ, ଆଜନ୍ମ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ଆଜନ୍ମନାଶୁଦ୍ଧାନଃ, ଆଜନ୍ମଶୁଦ୍ଧା ତେଷା (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ଆଫଳୋଦୟକର୍ମଣାମ୍ = ଫଳସ୍ୟ ଉଦୟ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍), ଫଳୋଦୟମଭିବ୍ୟାପ୍ୟ ଇତି (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ଆଫଳୋଦୟଂ କର୍ମ ଯେସାଂ ତେ, ତେତାଂ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଆସମୁଦ୍ରକ୍ଷିତୀଶାନାମ୍ = କ୍ଷିତଃ ଈଶା (୬ଷ୍ଠ ତତ୍), ସମୁଦ୍ରମ୍ ଅଭିବ୍ୟାପ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ଆସମୁଦ୍ର କ୍ଷିତୀଶା, ତେଷା (କର୍ମଧାରୟ) । ଆନାକରଥବର୍ତ୍ତନଃ = ନ ଅକଂ ବିଦ୍ୟତେ ଯତ୍ର (ନିଷେଧାର୍ଥକ ବହୁବ୍ରୀହିଃ), ନାକମ୍ ଅଭିବ୍ୟାପ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ରଥସ୍ୟ ବଦ୍ଧ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍), ଆନାକଂ ରଥବର୍ତ୍ତ ଯେସାଂ ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଧଃ, ଅହମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ଆଜନ୍ମଶୁଦ୍ଧାନାମ୍, ଆଫଳୋଦୟକର୍ମଣାମ୍, ଆସମୁଦ୍ରକ୍ଷିତୀଶାନାମ୍, ଆନାକାରଥବର୍ତ୍ତନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ |

ଶ୍ଳୋକ – ୬

यथाविधिहुताग्नीनां यथाकामार्चितार्थिनाम् ।
यथापराधदण्डानां यथाकालप्रवोधिनाम् ||६||
ଯଥାବିଧିହ୍ନତାଗ୍ନାନାଂ ଯଥାକାମ।ଣିତାଥିନାପ୍ର |
ପ୍ରଥାପରାଧଦଣ୍ଡାନାଂ ଯଥାକାଳପ୍ରବୋଧ୍ନାମ୍ ||୬||

ଅନ୍ନୟ – ପ୍ରଥାବିଧ୍ହୁଡାଗ୍ନାନାଂ ପ୍ରଥାକାମାଟିଡାଥନଂ, ଯଥାପରାଧଦଣ୍ଡାନାଂ, ଯଥାକାଳସ୍ଥବୋଧ୍ନାଂ (ରଶ୍ନଶାମ୍ନ ଅନ୍ମ୍ନ ବଯ୍ୟେ) |

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯଥାବିଧ୍ଵହୁତାଗ୍ନୀନା = ଠିକ୍ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଅଗ୍ନିରେ ଆହୁତି ଦେଉଥ‌ିବା । ଯଥାକାମାର୍ଚିତାର୍ଥନାମ୍ ଦଣ୍ଡ ଦେଉଥ‌ିବା । ଯଥାକାଳପ୍ରବୋଧୁନାମ୍ = ଠିକ୍ ସମୟରେ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଜାଗ୍ରତ ଥିବା ।

ଅନୁବାଦ – ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାମାନେ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ରୀତି ଅନୁସାରେ ଅଗ୍ନିରେ ଆହୁତି ଦେଉଥିଲେ । ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ଯାଚକମାନଙ୍କର ମନସ୍କାମନା ପୂରଣ କରୁଥିଲେ । ଅପରାଧୀମାନଙ୍କୁ ଯଥାବିଧ୍ଵ ଦଣ୍ଡ ଦେଉଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ପାଳନ ପୋଷଣ କରିବାପାଇଁ ନିରନ୍ତର ଜାଗ୍ରତ ରହୁଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶପିତ: ଶ୍ଳୋକ: ସଂସଡମାହିତ୍ୟପ୍ୟ ପୁସ୍ତତିପ: ବିରଚିତମ୍ନ ଥମରକତି: ‘ରଶ୍ମବଂଶମ୍ନ’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାନାଂ ଗୌରବଂ ତଥା ଗୁଣସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନଂ ଭବତି । କୃତ୍ୱା ଯଜ୍ଞ ପ୍ରଜ୍ଜଳିତ ଅଗ୍ନେ ଆହୁରିଂ ପ୍ରଦତ୍ତବାନ୍ । ଯଜ୍ଞେନ ବୃଷ୍ଟି ପ୍ରଜାନାଂ ରାଜ୍ୟସ୍ୟ ବା ମଙ୍ଗଳବିଧାନମ୍ ଅଭବତ୍ । ଆର୍ଥୀନାଂ କୃତେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣଂ ଦାନଂ ପ୍ରଦତ୍ତବାନ୍ । ଅପରାଧୀନଃ କୃତେ ଉପଯୁକ୍ତ ଦଣ୍ଡ ବ୍ୟବସ୍ଥା ତେନ କୃତଃ । ରାଜ୍ୟସ୍ୟ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥାର୍ଥୀ ଶୃଙ୍ଖଳାର୍ଥୀ ଚ ଦଣ୍ଡ ଅବଶ୍ୟ କରଣୀୟମ୍ । ସର୍ବାଗ୍ରେ ପ୍ରଜାପାଳନାଞ୍ଚ ରକ୍ଷଣାର୍ଥ ଚ ତେ ଜାଗ୍ରତଃ ଆସନ୍ । ଏତସ୍ମାତ୍ ରାଜାନାଂ ଧର୍ମ-ଦାନଶୀଳତା -ନ୍ୟାୟଶୀଳତା-ନୀତିଜ୍ଞତା ଚ ସହଜେନ ଅନୁମୀୟତେ | ତସ୍ମିନ୍ କାଳେ ସୁଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆସୀତ୍ |

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଦିବିଛେଦ – ଯଥାବିଧତାଗ୍ନୀନାମ୍ = ଯଥାବିଧୂତ + ଅଗ୍ନୀନାମ୍ । ଯଥାକାମାର୍ଚିତାର୍ଥନାମ୍ = ଯଥାକାମ + ଅର୍ଚିତ + ଅର୍ଥନାମ୍ । ଯଥାପରାଧଦଣ୍ଡାନାମ୍ = ଯଥା + ଅପରାଧଦଣ୍ଡାନାମ୍ ।

ସମାସ – ଯଥାବିଧ୍ଵ = ବିଧୂମନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ଯଥାବିଧ୍ଵହୁତାଗ୍ନୀନାମ୍ = ଯଥାବିଧ୍ଵ ହୁତଃ ଅଗ୍ନୟଃ ଯଃ, ତେଷାମ୍ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯଥାକାମମ୍ = କାମମ୍ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ଯଥାକାମାର୍ଚିତାର୍ଥନାମ୍ = ଯଥାକାମମ୍ ଅର୍ଚିତାଃ ଅର୍ଥନଃ ଯେସ୍ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯଥାପରାଧମ୍ = ଅପରାଧମ୍ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ଯଥାପରାଧଦଣ୍ଡାନାମ୍ = ଯଥାପରାଧ୍ୟ ଦଣ୍ଡେ ଯେଷା ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯଥାକାଳମ୍ = କାଳମ୍ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ଯଥାକାଳପ୍ରବୋଧନାମ୍ = ଯଥାକାଳଂ ପ୍ରବୋଧନଃ, ତେଷାମ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା) ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିଧ୍ଵ = ବି + ଧା + କି । ହୁତଃ = ହୁ + କ୍ତ । କାମଃ ଅର୍ଥୀ = ଅର୍ଥ + ଈନି । ଅପରାଧଃ = କମ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ଅର୍ଚିତଃ = ଅର୍ଚ + କ୍ତ । ଅପ + ରାଣ୍ଡ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ପ୍ରବୋଧନୀ = ପ୍ର + ବୁଥ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଇନି |

ଶ୍ଳୋକ – ୭

त्यागाय संभृतार्थानां सत्याय मितभाषिणाम् ।
यशसे विजिगीषूणां प्रजायै गृहमेधिनाम् ||७||
ତ୍ୟାଗାସ୍ନ ସଂର୍ତାର୍ଥୀନାଂ ସଭ୍ୟାସ ମିପରାଘିଶାମ୍ବ |
ଯଶସେ ବିଜିଗ୍ରୀଷ୍ମଣା ପ୍ରଜାୟେ ଗୃହମେଧ୍ଵନାମ୍ ॥୭ ||

ଅନ୍ନମ – ତ୍ୟାଗୀୟ ସଂଭୃତାର୍ଥନାଂ, ସତ୍ୟାୟମିତଭାଷିଣାମ୍, ଯଶସେ ବିଜିଗ୍ରୀଷୂଣା, ପ୍ରଜାୟେ ଗୃହମେଧ୍ୱନାମ୍ ।

ଶଦାର୍ଥ – ତ୍ୟାଗାୟ = ତ୍ୟାଗ ନିମନ୍ତେ । ସଂଭୃତାର୍ଥନାମ୍ = ଅର୍ଥ ବା ଧନ ସଞ୍ଚୟ କରୁଥିଲେ । ସତ୍ୟାୟ = ପାଇଁ । ମିତଭାଷିଣାମ୍ = ଖୁବ୍ କମ୍ କଥା କହୁଥିଲେ । ଯଶସେ = ଯଶ ପାଇଁ । ବିଜିଗୀଶୁଣାମ୍ = ଦିଗ୍‌ବିଜୟ କରୁଥିଲେ । ପ୍ରଜାୟୈ = ସନ୍ତାନ ପାଇଁ । ଗୃହମେଧ୍ଵନାମ୍ = ଗୃହସୁ ଆଶ୍ରମରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଥିଲେ ।

ଅନୁବାଦ – (ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାମାନେ) ସପାତ୍ରରେ ଦାନ ଦେବାପାଇଁ ଧନ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିଲେ, ସତ୍ୟର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ଖୁବ୍ କମ୍ କଥା କହୁଥିଲେ, ଯଶଲାଭ ପାଇଁ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ଜୟ କରୁଥିଲେ, ଏବଂ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ପାଇଁ ହିଁ ଆଶ୍ରମରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉଦ୍ଧୃତଃ ଶ୍ଲୋକ ସରସ୍ଵତୀବରପୁନଃ ମହାକବି କାଳିଦାସପ୍ରଣୀତଃ ‘ ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ ଅତ୍ର ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାନା ପରୋପକାରଂ ସତ୍ୟ -କର୍ତ୍ତବ୍ୟବୋଧାଦି ଗୁଣାନାଂ ବର୍ଣ୍ଣନଂ ଭବତି |

ରଘୁବଂଶୀୟରାଜାନଃ ବିବିଧାନାଂ ଗୁଣାନାମ୍ ଅଧୁକାରିତଃ ଆସନ୍ । ତେ ପରୋପକାରାୟ ଦାନାୟ ଚ ଧନସଂଗ୍ରହମ୍ ଅକୁର୍ବନ୍ । ତେ ଜ୍ଞାତଂ ଯତ୍ ‘ ପରୋପକାରାୟ ସ୍ଵର୍ଗୀୟ।’ ପୁନଶ୍ଚ ତେ ମିତଭାଷିଣ ଆସନ୍ । ଇଲଂ ତୁ ସତ୍ୟମାସୀତ୍ । ଫଳତଃ କସ୍ମି ନ ଦୁଃଖ୍ୟ ଦୀୟତେ । ‘ମିତଂ ଚ ସାରଂ ଚ ବଡେ ହି ବାଗ୍ମୀତା – ଇତ୍ୟେବ ବତଃ ଅକ୍ଷରୟୋ ତେ ପାଳିତବନ୍ତଃ । ଅନ୍ୟାୟାର୍ଥୀ ନ ଅପିତୃ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଯଶବଦ୍ଧନାର୍ଥୀ ତେ ରାଜ୍ୟଜୟମ୍ ଅକୁର୍ବନ୍ । ସାଧାରଣତଃ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ୱସ୍ୟ କାମାଭିଳାଷ ଚରିତାର୍ଥ କରୁଁ ବିବାହଂ କୃତ୍ୱା ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମେଣ ପ୍ରବିଶତି, ପରନ୍ତୁ ରଘୁବଂଶୀୟା ସ୍ବବଂଶରକ୍ଷାର୍ଥୀ ସନ୍ତାନୋତ୍ପରିଂ ଚ ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମେ ପ୍ରବେଶଂ କୃତବନ୍ତଃ । ତେ ଅତୀବ ସଂଯମିନଃ ଆସନ୍‌ । ମହାକବିଂ ଯଥା ଅତ୍ର ରଘୁବଂଶୀୟରାଜାନାଂ ପରୋପକାରଂ, ମିତଭାଷଣଂ, ସତ୍ୟକଥନଂ, ଯଶୋବର୍ଦ୍ଧନଂ, ସଂଯମତାଦି ଗୁଣାନାଂ ବର୍ଣ୍ଣନଂ କୃତଃ ତଦେବ ଅତୀବ ଶିକ୍ଷଣୀୟଃ ଗ୍ରହଣୀୟଶ୍ଚେ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସମାସ – ସଂଭୃତାର୍ଥାନାମ୍ = ସଂଭୂତଃ ଅର୍ଥ ପୈ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମିତଭାଷିଣାମ୍ = ମିତଂ ଭାଷନ୍ତେ ଇତି, ତେଷା (ଉପପଦ ତତ୍) । ଗୃହମେଧ୍ଵନାମ୍ = ଗୃହୈ ମେଧନ୍ତେ ଇତି, ତେଷା (୪ର୍ଥୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତ୍ୟାଗାୟ, ସତ୍ୟାୟ, ଯଶସେ, ପ୍ରଜାୟୈ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ବା ତାଦ୍ୟର୍ଥେ ୪ ର୍ଥୀ । ସଂଭୃତାର୍ଥନାମ, ମିତଭାଷିଣାମ୍, ବିଜିଗୀଷୂଣାମ, ଗ୍ରହମେଧ୍ଵନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ |

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ତ୍ୟାଗ = ତ୍ୟଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ ସଂଭୂତଃ = ସମ୍ + ଭୃ + କ୍ତ | ଭାଷୀ = ଭାଷ୍ + ଇନି । ବିଜିଗୀତୁଃ ବି + ଜି + ସନ୍ + ଉ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୮

शैशवेऽभ्यस्तविद्यानां यौवने विषयैषिणाम् ।
वार्धके मुनिवृत्तीनां योगेनान्ते तनुत्यजाम् ।।८।।
ଶୈଶବେଽଭ୍ୟସ୍ତବିଦ୍ୟାନାଂ ଯୌବନେ ବିଷୟିଷିଣାମ୍ ।
ବାର୍ଧକେ ମୁନିବୃଭାନ ଯୋଗେନାନ୍ତେ ତନ୍ମଣ୍ୟକାମ୍ ||୮||

ର୍ଥନ୍ନୟ – ଶୈଶବେ ଅଭ୍ୟସ୍ତବିଦ୍ୟାନାଂ, ଯୌବନେ ବିଷୟୈଷିଣାମ୍, ବାର୍ଧକେ ମୁନିବୃତ୍ତୀନାମ୍ ଅନ୍ତେ ଯୋଗେନ ତନୁତ୍ୟଜାମ୍ ( ରଘୁଣାମ୍ ଅନ୍ବୟଂ ବକ୍ଷ୍ୟ) ।

ଶଦାର୍ଥ – ଗୌଣରେ = ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥାରେ । ଅଭ୍ୟସ୍ତବିଦ୍ୟାନାମ୍ = ସମସ୍ତ ବିଦ୍ୟା ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିଲେ । ଯୌବନେ = = ରୂପ, ରସ, ଗନ୍ଧ ଆଦି ବିଷୟ ଆସ୍ବାଦନ କରିଥିଲେ । ବାଧିକେ = ବୃଦ୍ଧାବସ୍ଥାରେ । ଆଚରଣ କରୁଥିଲେ । ଅନ୍ତେ = ଦେହତ୍ୟାଗ ସମୟରେ । ଯୋଗେନ = ନିରୋଧପୂର୍ବକ । ତନୁତ୍ୟଜାମ୍ = ଦେହତ୍ୟାଗ କରୁଥିଲେ ।

ଅନୁବାଦ – (ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାମାନେ) ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥାରେ ସମସ୍ତ ବିଦ୍ୟା ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିଲେ, ଯୁବକାବସ୍ଥାରେ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଚିତ୍ତବୃତ୍ତି ନିରୋଧ କରି ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରୁଥିଲେ । କଥମନୁମୀୟତେ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଭାରତୀୟସଂସ୍କୃତୌ ମନୁଷ୍ୟାମାଂ ଜୀବନଂ ଚତୁରାଶ୍ରମେ ଆବଦ୍ଧମ୍ । ଶତାୟୁମନୁଷ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ, ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ, ବାନପ୍ରସ୍ଥ୍ୟ, ସନ୍ୟାସଂ ଚ ଆଶ୍ରମେ ଜୀବନଂ ନିର୍ବାହୟତି । ପ୍ରତ୍ୟେକସ୍ୟ ଆଶ୍ରମସ୍ୟ କାଳ ପଞ୍ଚବିଂଶତିଃ ସଂବତ୍ସରଃ । ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ତଥା ମନୁସ୍ଥ ତୋ ଆଶ୍ରମସ୍ଥ ନିୟମଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଂ ଚ ଉଲ୍ଲିଖମ୍ । ତଦନୁସାରଂ ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାନଃ ଶୈଶବେ ବିଦ୍ୟାଭ୍ୟାସମ୍, ଯୌବନେ ବିଷୟୈଷିଣମ୍, ବାର୍ଧକେ ମୁନିବୃଷ୍ଟିମ୍, ଅନ୍ତେ ଯୋଗେନ ତନୁତ୍ୟାଗଂ ଚ କୃତବନ୍ତଃ । ଅତଃ ବସ୍ତୁତଃ ମନୁଷ୍ୟଜୀବନସ୍ୟ ପୁରୁଷାର୍ଥମ୍

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ଶୈଶବେଽଭ୍ୟସ୍ତ = ଶୈଶବେ + ଅଭ୍ୟସ୍ତ । ବିଷୟୈଷିଣାମ୍ = ବିଷୟ + ଈଷିଣାମ୍ । ଯୋଗେନାନ୍ତେ = ଯୋଗେନ + ଅନ୍ତେ ।

ସମାସ – ଅଭ୍ୟସ୍ତବିଦ୍ୟାନାମ୍ = ଅଭ୍ୟସ୍ତ ବିଦ୍ୟା ଯୌ ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଷୟିଷିଣାମ୍ = ବିଷୟାନ୍ ଈଷିତୁଃ ଶୀଳଂ ଯେଷା ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମୁନିବୃତ୍ତୀନାମ୍ = ମୁନୀନାଂ ବୃଦ୍ଧିରିବ ବୃତିଃ ଯେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତନୁତ୍ୟଜାମ୍ = ତନୁ ତ୍ୟଜନ୍ତି ଯେ ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଶୈଶବେ, ଯୌବନେ, ବାର୍ଥକେ, ଅନ୍ତେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ। ଅଭ୍ୟସ୍ତ ବିଦ୍ୟାନାମ୍, = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ | ଯୋଗେନ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଅଭ୍ୟସ୍ତ = ଅଭି + ଅସ୍ + କ୍ତ । ଯୌବନମ୍ = ଯୁବନ୍ + ଅଣ୍ । ବୃତ୍ତି = ବୃତ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ଯୋଗ = ଯୁଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ତ୍ୟଜନ୍ତି = ତ୍ୟଜ୍ + କ୍ରିପ୍। ବକ୍ଷ୍ୟ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम्

ଶ୍ଳୋକ – ୯

रघूणामन्वयं वक्ष्ये तनुवाग्विभवोऽपि सन् ।
तदगुणौः कर्णमागत्य चापलाय प्रचोदितः ।। ९ ।।
ରତ୍ପଣମନ୍ନକ୍ଷ ବଯ୍ୟେ ତନୁବାଗ୍ନବିରବୋଽପି ସନ୍ନ |
ତଦ୍‌ଗୁଣି କର୍ସମାଗତ୍ୟ ଚାପଳାୟ ପ୍ରଚୋଦିତଃ ॥ ୯॥

ଅନ୍ବୟ – ଡଃ ଅହଂ ତନୁବାଗ୍‌ବିଭବ ଅପି ତଦ୍‌ଗୁଣି କଣ୍ଠମ୍ ଆଗତ୍ୟ ଚାପଳାୟ ପ୍ରଚୋଦିତଃ ସନ୍ ରଘୁଣାମ୍ ଅନ୍ବୟଂ ବାର୍ଯ୍ୟେ |

ଣଦାର୍ଥ – ସ: ର୍ଥଦୃ ସେହି ମୁଁ । ତନୁବାଗ୍‌ବିଭନଃ ଅପି = ମୋର ଶବ୍ଦବୈଭବ ଖୁବ୍ କମ୍ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ । ସେହି ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାମାନଙ୍କର ଗୁଣରେ । କଣ୍ଠମ୍ ଆଗତ୍ୟ = ଶୁଣି । ଚାପଳାୟ ପ୍ରଚୋଦିତଃ ସନ୍ = ବିନା ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାମାନଙ୍କର । ଅନ୍ବୟଂ ବକ୍ଷ୍ୟ = ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଛି ।

ଅନୁବାଦ – ରଘୁବଂଶ ବିଷୟରେ ମୁଁ ଅନଭିଜ୍ଞ, ଶବ୍ଦବୈଭବ ମଧ୍ଯ ମୋର ଖୁବ୍ କମ୍ । ତଥାପି ସେ ବଂଶର ମହାନ୍ ଶ୍ନଣ ମୋର କଣ୍ଡଗୋଚର ହୋଲଥ୍ବାରୁ କୌଣସି କଥା ବିଚାର ନ କରି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭମାଦ୍ରିତ ଦ୍ବୋଲ ସେଦ୍ଵି ପ୍ରସିଦ୍ଧି ରାଜାମାନବର ବଂଶକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବି ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶପିତ: ଶ୍ଳୋକ: ସଂସଡମାହିତ୍ୟପ୍ୟ ପୁସ୍ତତିପ: ବିରଚିତମ୍ନ ଥମରକତି: ‘ରଶ୍ମବଂଶମ୍ନ’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ କହିଃ ବିଶ୍ଵବିଶ୍ରୁତରଘୁବଂଶଂ ତଥା ତେଷା ରାଜାନାଂ ଗୁଣାବଳୀ ବଣ୍ଡିତମ୍ । ମହାକବେ ସ୍ଵକୀୟ ସାମର୍ଥ୍ୟସ୍ୟ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ଭବତି ଅସ୍ୟ ଶ୍ଳୋକସ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ । ଅତ୍ର କବିନା ଉକ୍ତ ଯତ୍-ଅସ୍ଥିନ୍ ବଂଶବିଷୟ ମମ ଯଥାର୍ଥଜ୍ଞାନଂ ନାସ୍ତି ଶବ୍ଦବୈଭବମପି ନାସ୍ତି । ତଥାପି ଅସ୍ୟ ବଂଶସ୍ୟ ସୁମହତା ଗୁଣାବଳୀ ତମ୍ ଆକର୍ଷୟତି ଏତାଦୃଶଂ ବଂଶଂ ବର୍ଣ୍ଣନାର୍ଥମ୍‌ । ଡଃ ଯବାନ୍ ଭବତି ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠବଂଶସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନାର୍ଥମ୍ । ରାଜାନଃ ଆଦର୍ଶଗୁଣାବଳୀ ଏବଂ ମହାକବେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରିଷ୍ଯତି ଅତ୍ର ଶଙ୍କା ନାହିଁ । ଯଥାର୍ଡେନ ଉକ୍ତ ଯତ୍ –

” ବିମୌସୁନପଉପି ପ୍ରତଦ୍ର୍ୟମାନ।
ପ୍ତାରଥିମ୍ନଉପଗୁଣା: ନ ପରିତ୍ୟକନ୍ତି |”

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ରଘୁଣାମନ୍ଵୟଂ = ରଘୁଣାମ୍ + ଅନ୍ବୟମ୍ । ତନୁବାଗ୍‌ବିଭବୋଽପି = ତନୁବାକ୍ + ବିଭବ + ଅପି । କଣ୍ଠମାଗତ୍ୟ = କଶ୍ଚିମ୍ + ଆଗତ୍ୟ !

ସମାସ – ତନୁବାଗ୍‌ବିଭବ = ତନୁଶ୍ଚାସୌ ବାକ୍ ଚେତି (କର୍ମଧାରୟ), ସୈବ ବିଭବୋ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) | ବାଚଂ ବିଭବ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍), ତନୁ ବାଗ୍‌ବିଭବାଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତଦ୍‌ଗୁଣି = ତେଷ ଗୁଣା ତିଃ (୬୩ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଧଃ, ଅହଂ = କଉଁରି ୧ ମା । ତନୁବାଗ୍‌ବିଭବାଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ତଦ୍‌ଗୁଣୋ କଉଁରି ୩ୟା । କଶ୍ଚିମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଚାପଳାୟ = ‘କ୍ରିୟାର୍ଥୋପପଦସ୍ୟ କର୍ମଣି ଚ ସ୍ଥାନିନଃ’ ଯୋଗେ ଚତୁର୍ଥୀ । ରଘୁଣାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅନ୍ବୟଂ = କର୍ମଣି ୨ୟ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଅନ୍ବୟ = ଅନୁ + ଇ + ଅଚ୍ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ +ଗମ୍ + ଲ୍ୟପ୍ । ବାପକଃ = ଚପଳ + ଅଣ୍ । ପ୍ରଚୋଦିତଃ = ପ୍ର + ବୃଦ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୦

तं सन्तः श्रोतुमर्हन्ति सदसद्व्यक्तिहेतवः ।
हेम्नः संलक्ष्यते ह्यग्नौ विशुद्धिः श्यामिकापि वा ।।१०।।
ଙ ସନ୍ତ: ଣ୍ଡୋତୁମଦୃନ୍ତି ସଦସହ୍ବ୍ୟକ୍ତିଦେବବ: |
ହେମଃ ସଂଲକ୍ଷ୍ୟତେ ହ୍ୟକ୍ଷ୍ନୌ ବିଶୁଦ୍ଧି ଶ୍ୟାମିକାପି ବା ॥ ୧୦ ||

ର୍ଥନ୍ନମ – ସଦସଦ୍‌ବ୍ୟକ୍ତିହେତପଃ ସନ୍ତଃ ତଂ ଶ୍ରୋତ୍ରୁମ୍ ଅର୍ହନ୍ତି, ହି ହେମ୍ୱ ବିଶୁଦ୍ଧି ଶ୍ୟାମିକା ଅପି ବା ଅଗ୍ନି ସଂଲଯ୍ୟଦେ |

= ଗୁଣ ଏବଂ ଦୋଷ ବିଚାର କରିପାରୁଥିବା । ସନ୍ତଃ = ସେହି ରଘୁବଂଶ ନାମକ ମହାକାବ୍ୟକୁ । ଶ୍ରୋତୁମ୍ = ଶୁଣିବା ପାଇଁ । ଅହଁନ୍ତି = ଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ହି = ଯେହେତୁ । ହେମ୍ୱ = ସୁବର୍ଣ୍ଣର । ବିଶୁଦ୍ଧି ବିଶୁଦ୍ଧତା । ଶ୍ୟାମିକା = କିଛି ମିଶାମିଶି ଦୋଷ । ଅଗ୍ନି ସଂଲକ୍ଷ୍ୟତେ = ଅଗ୍ନିରେ ହିଁ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।

ଅନୁବାଦ – ଭଲ ଓ ମନ୍ଦ ବିଚାର କରିପାରୁଥିବା ସଜ୍ଜନ ସହୃଦୟମାନେ ହିଁ କେବଳ ଏହି ରଘୁବଂଶ ନାମକ ମହାକାବ୍ୟକୁ ଶୁଣିବାପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଯେହେତୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣର ଶୁଦ୍ଧତା ବା କିଛି ଦୋଷ କେବଳ ଅଗ୍ନିରେ ହିଁ ପରୀକ୍ଷିତ ଦୃଷ୍ଟିମ୍ ଆକର୍ଷୟତି ।

‘ଅପାରେ କାବ୍ୟ ସଂସାରେ କବିରେବ ପ୍ରଜାପତି – କାବ୍ୟସମ୍ଭାରସ୍ୟ ସ୍ରଷ୍ଟା ଭବତି କବି । କବି କର୍ମ ଭବତି କାବ୍ୟମ୍ । କବିଂ ବିନା କାବ୍ୟସ୍ୟ ସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭବମ୍ । ‘ନ କବିତା ବନିତା କବିନାଂ ବିନା ।’, ଅତଃ କବି ସତତଂ କାବ୍ୟକୃତ୍ୟର୍ଥମ୍ । କାବ୍ୟସ୍ୟ ଶୁଦ୍ଧାଶୁଦ୍ଧ ପରୀକ୍ଷଣାର୍ଥୀ ସହୃଦୟାନ୍ ଆହୃତି । ପାଠକା ସହୃଦୟା ଗୁଣଦୋଷ ପରୀକ୍ଷ୍ୟନ୍ତେ ନିର୍ୟ୍ୟୟନ୍ତେ ଚ । ରଘୁବଂଶମିବ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ମାହାତ୍ମ୍ୟ କେବଳଂ ସଜନାଃ କୁର୍ବନ୍ତି ଜାନନ୍ତି ବା । ଯଥା ସୁବର୍ଣ୍ଣସ୍ୟ ଶୁଦ୍ଧତା ଅଗ୍ନି ପରୀକ୍ଷତେ । ଅସ୍ୟ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ସଫଳତଂ କେବଳଂ ସହୃଦୟା ଏବ ଜ୍ଞାସ୍ୟନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ଣ୍ଡୋତ୍ନମଦୃନ୍ତି = ଣ୍ଢୋତୁମ + ଥଦ୍ୱିନ୍ତି | ସଦସଦ୍‌ବ୍ୟକ୍ତିହେତବାଃ = ସତ୍ + ଅସଦ୍‌ବ୍ୟକ୍ତିହେତପଃ । ହ୍ୟକ୍ଷ୍ନୌ = ହି + ଅଗ୍ନି । ଶ୍ୟାମିକାପିବା = ଶ୍ୟାମିକା + ଅପିବା ।

ସମାସ – ସଦସଦ୍‌ବ୍ୟକ୍ତିହେତବାଃ = ସଚ୍ଚ ଅସଚ୍ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତୟୋ ବ୍ୟକ୍ତି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍), ତସ୍ୟା ହେତପଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସଦସଦ୍‌ବ୍ୟକ୍ତିହେତବ, ସନ୍ତଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ତଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ହେମଃ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଗ୍ନି = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶ୍ରୋତୁମ୍ = ଶୁ + ତୁମୁନ୍ । ବ୍ୟକ୍ତି = ବି + ଅନଜ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ବିଶୁଦ୍ଧି = ବି + ଶୁଧ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍

ଶ୍ଳୋକ – ୧୧

वैवस्वतो मनुर्नाम माननीय मनीषिणाम् ।
आसीन्महीक्षितामाद्यः प्रणवश्छन्दसामिव ।। ११ ।।
ବୈବସ୍ଵତୋ ମନୁର୍ନାମ ମାନନୀୟୋ ମନୀଷିଣାମ୍ ।
ଆସାନ୍ନଦ୍ରାଘିତାମାଦ୍ୟ: ପ୍ତଶବଶନ୍ଦମାନିବ ||୧୧||

ଅନ୍ନପ – ମନୀଷିଣା ମାନନୀୟ ଛନ୍ଦସାଂ ପ୍ରଣତଃ ଇବ ମହୀକ୍ଷିତାମ୍ ଆଦ୍ୟ ବୈବସ୍ଵତଃ ନାମ ମନୁ ଆସୀତ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମନୀଷିଣାମ୍ = ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କର । ମାନନୀୟ = ସମସ୍ତ ବେଦର । ପ୍ରଣତଃ ଇବ୍ = ଓଁକାର ସଦୃଶ । ମହୀକ୍ଷିତାମ୍ = ରାଜାମାନଙ୍କର । ଆଦ୍ୟ = ପ୍ରଥମ । ବୈବସ୍ଵତଃ ନାମ = ବୈବସ୍ଵତ ନାମରେ । ମନୁଃ = ମନୁ । ଆସୀତ୍ = ଥିଲେ |

ଅନୁବାଦ – ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କର ପୂଜ୍ୟ ତଥା ସମସ୍ତ ବେଦର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵ ଓଁକାର ଭଳି ରାଜାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବପ୍ରଥମ ବୈବସ୍ଵତ ନାମରେ ଜଣେ ‘ମନୁ’ ଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ମହାମହିମଃ ପଣ୍ଡିତଃ ମହାକବି କାଳିଦାସକୃତଂ ‘ରଘୁବଂଶମ୍ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶସ୍ୟ ପ୍ରଥମରାଜା ବୈବସ୍ଵତଃ ମନୁଃ ଆସୀତ୍ ଇତି ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।
ଅନ୍ତତଃ ମହାକବି କାଳିଦାସ୍ଯ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନଂ କୃତମ୍ । ଅସ୍ୟ ବଂଶସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ତଥା ଆଦିମରାଜା ଭବତି ‘ବୈବସ୍ୱତ ମନୁଃ’ ଯଃ ସର୍ବେକ୍ଷାଂ ରାଜାନଂ ମାନ୍ୟା ପୂଜ୍ଯା ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ ଚ ଆସୀତ୍ । ମନୁଃ ଅନେକାଂ ଆସନ୍ । ଅତ୍ର ଉପମା ପ୍ରସଙ୍ଗେନ କାଳିଦାସେନ ଉକ୍ତ ଯତ୍-ଚତୁର୍ବେଦାନାଂ ମୂଳ ତତ୍ତ୍ୱ ଭବତି ପ୍ରଣବ ନାମ ଓଁକାରଃ । ସର୍ବେଷା ମନ୍ତ୍ରାଣାମ୍ ଆଦୌ ଏବ ଓଁକାରଃ ମହାମନ୍ତ୍ରରୂପେଣ ଉଚ୍ଚାର୍ଯ୍ୟତେ । ବୈବସ୍ବତ ମନୁଃ ଓଁକାରେଣ ସହ ତୁଳିତଃ । ‘ବିବସ୍ୱାନ୍’ ଇତି ସୂର୍ଯ୍ୟ ତସ୍ମାତ୍ ଜାତଃ ବୈବସ୍ଵତଃ ତଦେବ ବଂଶଂ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶମ୍ ଇତି ପ୍ରସିଦ୍ଧମ୍ । ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶମ୍ ଈକ୍ଷାକୁବଂଶଂ, ରଘୁବଂଶମ୍ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ । ବଂଶସ୍ୟ ମାହାତ୍ମ୍ୟମ୍ ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟମ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମନୁର୍ନାମ = ମନୁଃ + ନାମ । ଆସୀନ୍ସହୀକ୍ଷିତାମାଦ୍ୟ ପ୍ରଣବଶ୍ଚନ୍ଦସାମିବ = ପ୍ରଣତଃ +ଛନ୍ଦସାମ୍ + ଇବ ।

ସମାସ – ମହୀକ୍ଷିତାମ୍ = ମହୀ କ୍ଷୟନ୍ତ ଇତି ତେଷା (ଉପପଦ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବୈବସ୍ଵତଃ = କଉଁରି ୧ ମା। ମନୁ = ୬ଷ୍ଠୀ । ପ୍ରଣତଃ = ‘ଇବ’ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା। ମହୀକ୍ଷିତାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଛନ୍ଦସାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ମାନନୀୟ = ମନ୍ + ଣିଚ୍ + ଅନୀୟର୍ । ମହୀକ୍ଷିତାମ୍ = ମହୀ + କ୍ଷି + କ୍ରିପ୍ + ତୁକ୍ । ପ୍ରଣତଃ = ପ୍ର + ନୁ + ଅପ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୨

तदन्वये शुद्धिमति प्रसूतः शुद्धिमत्तरः ।
दिलीप इति राजेन्दुरिन्दुः क्षीरनिधाविव ।।१२।।
ତଦନ୍ସୟେ ଶୁଦ୍ଧିମତି ପ୍ରସୂତଃ ଶୁଦ୍ଧିମତ୍ତରଃ ।
ଦିଲୀପ ଇତି ରାଜେନ୍ଦୁରିନ୍ଦୁ କ୍ଷୀରନିଧାବିବ ॥ ୧୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ଶୁଦ୍ଧିମତି ତଦନ୍ବୟେ ଶୁଦ୍ଧିମତ୍ତରଃ ଦିଲୀପଃ ଇତି ରାଜେନ୍ଦୁ କ୍ଷୀରନିଧୌ ଇନ୍ଦୁ ଇବ ପ୍ରସୂତଃ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧିମତି = ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ରିତା । ତଦନ୍ଵୟେ = ସେହି ବୈବସ୍ଵତ ମନୁଙ୍କର ବଂଶରେ । ଶୁଦ୍ଧିମତ୍ତରଃ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ରତମ । ଦିଲୀପଃ ଇତି = ଦିଲୀପ ବୋଲି । ରାଜେନ୍ଦୁ = ନୃପଶ୍ରେଷ୍ଠ । କ୍ଷୀରନିଧୌ = କ୍ଷୀରସାଗରରେ । ଇଦୁଃ = ଚନ୍ଦ୍ର । ଇବ ପରି । ପ୍ରସୂତଃ = ଜାତ ହେଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାକବି କାଳିଦାସ୍ଯ ବିରଚିତମ୍ ଅମରକୃତିଃ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଥାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରଘୁବଂଶସ୍ୟ ପ୍ରମୁଖରାଜା ବୈବସ୍ବତ ମନୋ ଜାତଃ ରଘୋ ପିତା ପରମପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଦିଲୀପସ୍ୟ ଜନ୍ମବୃତ୍ତାନ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ମହାକବି ରଘୁବଂଶସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନାରମ୍ଭେ ଆଦି ରାଜା ବୈବସ୍ଵତମନୋ ଉଲ୍ଲେଖ୍ୟ କୃତମ୍ । ରାଜା ରଘୋ ନାମ୍ନା ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବଂଶଂ ରଘୁବଂଶମ୍ ଇତି । ରଘୋ ପିତା ସମ୍ରାଟ୍ ଦିଲୀପ । ରାଜା ଦିଲୀପଃ ପବିତ୍ର ରଘୁବଂଶସ୍ୟ ପବିତ୍ରତମଃ ନୃପଃ ଆସୀତ୍ । ଧଃ ରାଜ୍ଞାସୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଆସୀତ୍ । କବି ଉପମା ପ୍ରସଙ୍ଗେ ଉକ୍ତ ଯତ୍ – ଯଥା କ୍ଷୀରସାଗରାତ୍ ଚନ୍ଦ୍ରମା ଜାତା ତଥା ସର୍ବେ ଗୁ ସର୍ବାନ୍ ଆକର୍ଷୟତି । ଅତ୍ର ରାଜା ଦିଲୀପଂ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ସାକଂ ତୁଳନାଂ କ୍ରିୟତେ । ବିଷୟମିଦମ୍ ଅତୀବ ବର୍ଣ୍ଣନୀୟଂ ଭବତି ।

ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ତଦନ୍ସ୍ଟେ = ତତ୍ + ଅନୁୟେ । ରାଜେନ୍ଦୁରିନ୍ଦୁ ରାଜା + ଇନ୍ଦୁ + ଇନ୍ଦୁ । କ୍ଷୀରନିଧାବିବ = କ୍ଷୀରନିଧୌ + ଇବ ।

ସମାସ – ତଦୟେ = ସ ଚାସୌ ଅନ୍ବୟଷ୍କୃତି (କର୍ମଧାରୟ), ତସ୍ୟ ଅନ୍ବୟ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ରାଜେନ୍ଦୁ = ରାଜା ଇନ୍ଦୁ ଇବ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । କ୍ଷୀରନିଧୌ = କ୍ଷୀରସ୍ୟ ନିଧଃ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତଦୟେ = ଅଧିକରଣେ ସପ୍ତମୀ । ଶୁଦ୍ଧିମତି = ଅଧୂକରଣେ ସପ୍ତମୀ । ଶୁଦ୍ଧିମତ୍ତରଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଦିଲୀପଃ = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ ମା । ଇନ୍ଦୁ = ‘ଇବ’ ଯୋଗେ ୧ମା । କ୍ଷୀରନିଧୌ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧି = ଶୁଧ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ପ୍ରସୂତଃ = ପ୍ର + ସୂ + କ୍ତ । ଶୁଦ୍ଧିମତ୍ତରଃ = ଶୁଦ୍ଧି + ମତୁପ୍ + ତରପ୍ । ନିଧ୍ଵ = ନି + ଧା + କି ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୩

व्यूढोरस्को वृषस्कन्धः शालप्रांशुर्महाभुजः ।
आत्मकर्मक्षमं देहं क्षात्रो धर्म इवाश्रितः ।।१३।।
ବ୍ୟଜୋରସ୍ପୋ ବୃଷସ୍କନ୍ଧ ଶାଳୟାଂଶୁର୍ମହାଭୁକଃ ।
ଆତ୍ମକର୍ମକ୍ଷମଂ ଦେହଂ କ୍ଷାତ୍ରା ଧର୍ମ ଇବାଶ୍ରିତଃ । ୧୩ ॥

ଅନ୍ବୟ – ବ୍ଯୂଡ଼ୋରସ୍ଵ, ବୃକ୍ଷସ୍କନ୍ଧ ଶାଳତାଂଶୁ ମହାଭୁଜଃ ଆତ୍ମକର୍ମକ୍ଷମଂ ଦେହମ୍ ଆଶ୍ରିତଃ କ୍ଷାତଃ ଧର୍ମ ଇବ (ସ୍ଥିତଃ) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବ୍ୟଢ଼େର = ବିପୁଳବକ୍ଷସ୍ଥଳଯୁକ୍ତ । ବୃକ୍ଷସ୍କନ୍ଧି = ବୃଷଭର ସ୍କନ୍ଧ ଭଳି ଉନ୍ନତ ସ୍କନ୍ଧଯୁକ୍ତ । ଶାଳଗ୍ନାଂଶୁ ମହାବାହୁ ବା ଆଜାନୁଲମ୍ବିତ ବାହୁ । ଆତ୍ମକର୍ମକ୍ଷମଂ ଦେହମ୍ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ = ଶାଳ ବୃକ୍ଷ ଭଳି ଉନ୍ନତ । ମହାଭୁଜଃ କରିବାପାଇଁ ସମର୍ଥ ଦେହ । ଆଶ୍ରିତଃ = ଧାରଣ କରିଥିବା | କ୍ଷାତ୍ର ଧର୍ମ ଇବ = ସାକ୍ଷାତ୍ ମୂର୍ତ୍ତିମାନ୍ କ୍ଷତ୍ରିୟ ଧର୍ମ ସଦୃଶ ।

ଅନ୍ମବାଦ – ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର ବକ୍ଷସ୍ଥଳ ବିପୁଳ, ବୃଷଭର ସ୍କନ୍ଧ ଭଳି ମହାନ୍ ସ୍କନ୍ଧ, ଶାଳବୃକ୍ଷ ଭଳି ଉନ୍ନତ ବା ଡେଙ୍ଗା, ଆଜାନୁଲମ୍ବିତ ବାହୁ ଥିଲା । ସେ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଥବା ଶରୀର ଧାରଣ କରିଥିଲେ । ଜଣାପଡୁଥିଲା ସତେ ଯେପରି ସେ କ୍ଷତ୍ରିୟ ଧର୍ମର ମୂର୍ତ୍ତିମାନ୍ ଅବତାର ଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ମହାକବି କାଳିଦାସ ବିରଚିତଂ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ‘ରଘୁବଂଶମ୍ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଥାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲ୍ଲୀପସ୍ୟ ଶାରୀରିକ ଶୋଭାଂ ତଥା ବିବିଧା ଗୁଣା ବଣ୍ଠିତମ୍ ।

ରାଜାଦିଲୀପସ୍ୟ ଶାରୀରିକଶୋଭା ଚମତ୍କାରୀ ଆସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ବକ୍ଷସ୍ଥଳମ୍ ଅତି ବିସ୍ତୃତମାସୀତ୍ । ସ୍କନ୍ଧ ବୃଷଭସ୍ୟ ସ୍କନ୍ଧ ଇବ ମହାନ୍ ଆସୀତ୍ । ତଥ୍ୟ ଆଜାନୁଲମ୍ବୀ ସୁଦୀର୍ଘବାହୁ ଆସୀତ୍ । ଶାଳବୃକ୍ଷ ଇବ ଅତୀବ ଉନ୍ନତଃ ଆସୀତ୍ । ଅର୍ଥାତ୍ ତସ୍ୟ ଶରୀରସ୍ୟ ବଳିଷ୍ଠତା, ଦୃଢ଼ତା, ଉନ୍ନତତା ତେଜେମୟତା ଚ ପରଲକ୍ଷିତଂ ଭବତି । ଏତାଦୃଶ ଶରୀରେଣ ଡଃ ଉପଯୁକ୍ତକ୍ଷତ୍ରିୟ ଇବ ପ୍ରତିଭାତି । କ୍ଷତ୍ରିୟସ୍ୟ ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତଃ ଅବତାରସଦୃଶଃ ଧଃ ଆସୀତ୍ । ବସ୍ତୁତଃ ଶୌର୍ଯ୍ୟ, ତେଜଃ, ଧୈର୍ଯ୍ୟ, ଦକ୍ଷତା, ଯୁଦ୍ଧ, ଦାନମ୍, ଈଶ୍ବରଭାବଂ ଚ ଏତେ ଗୁଣା କ୍ଷତ୍ରିୟାନାଂ ମୌଳିକ ଧର୍ମ ଆସନ୍ । ଏତାଦୃଶଃ ଚାରିତ୍ରିକ ଗୁଣସ୍ୟ ମହନୀୟତା ଅସ୍ଥାକଂ ଧେୟଂ ଜ୍ଞେୟଂ ଭବେତ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଶାଳତାଂଶୁର୍ମହାଭୁଜଃ = ଶାଳତାଂଶୁ + ମହାଭୁଜଃ । ଇବାଶ୍ରିତଃ = ଇବ + ଆଶ୍ରିତଃ ।

ସମାସ – ବ୍ଯୂଢ଼େର = ବ୍ଯୂଢ଼ ଉରଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବୃଷସ୍କନ୍ଧ = ବୃଷସ୍ୟ ସ୍କନ୍ଧ ଇବ ସ୍କନ୍ଧ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ଉପମାନଗର୍ଭକ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶାଳତାଂଶୁ = ଶାଳ ଇବ ତାଂଶୁ (ଉପମାନ କର୍ମଧାରୟ) । ମହାଭୁକଃ = ତତ୍), ତସ୍ମି କ୍ଷମମ୍ (୪ର୍ଥୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମହାଭୁଜଃ= କଉଁରି ୧ ମା । ଆତ୍ମକର୍ମକ୍ଷମଂ, ଦେହମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଧର୍ମ = ‘ଇବ’ ଯୋଗେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ବ୍ୟଢ଼ମ୍ = ବି + ବନ୍ଦ୍ + କ୍ତ । ଦେହମ୍ = ଦିହ + ଘଞ୍ଜ୍ । କ୍ଷତ୍ରିୟ = କ୍ଷତ୍ର + ଅଣ୍ । ଧର୍ମୀ = ଧୃ + ମନ୍ । ଆଶ୍ରିତଃ = ର୍ଥା + ଣ୍ଡି + କ୍ |

ଶ୍ଳୋକ – ୧୪

सर्वातिरिक्तसारेण सर्वतेजोभिभाविना ।
स्थितः सर्वोन्नतेनोव क्रान्त्वा मेरुरिवात्मना ।।१४।।
ସବାତିରିକ୍ତସାରେଣ ସବ ସେକେଽଶିରାବିନା |
ସ୍ଥିତଃ ସର୍ବୋନ୍ନତେନୋର୍ବୀ କ୍ରାନ୍ସା ମେରୁରିବାତ୍ମନା ॥ ୧୪ ॥

ଅନୁମ – ସର୍ବାତିରିକ୍ତସାରେଣ ସର୍ବତେଜୋଭିଭାବିନା ସର୍ବୋନ୍ନତେନ ଆହ୍ଵାନା ମେରୁ ଇବ ଉର୍ବୀ କ୍ରାନ୍ସା (ସ୍ଥିତଃ) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସର୍ବାତିରିକ୍ତସାରେଣ = ସମସ୍ତଙ୍କଠାରୁ ଅଧିକ ବଳଦ୍ଵାରା । ସର୍ବତେଜୋଭିଭାବିନା = ସମସ୍ତଙ୍କଠାରୁ ଅଧିକ ତେକଦ୍ୱାରା | ସବୋନରୋନ= ସବୁଠାରୁ ଉନ୍ନତଦ୍ବାରା । ଆତ୍ମନା = ନିଜର ଶରୀରଦ୍ଵାରା । ମେରୁ ଇବ = ସ୍ମସେବ ପବତ ଭଳି । ଉର୍ବୀ କ୍ରାନ୍ସା = ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଆକ୍ରାନ୍ତ କରି ରହିଥିଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ମହାରାଜ ଦିଲୀପ ନିଜର ସବୁଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ବଳବାନ୍, ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ତେଜସ୍ବୀ ତଥା ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଉନ୍ନତ ଶରୀରଦ୍ଵାରା ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଆକ୍ରାନ୍ତ କରି ରହିଥିଲେ । ଯେଭଳି ସୁମେରୁ ପର୍ବତ ସବୁଠାରୁ ଅଧୂକ ସ୍ଥିରତାଯୁକ୍ତ, ସବୁଠାରୁ ଅଧ‌ିକ କାନ୍ତିଯୁକ୍ତ ଏବଂ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଉଚ୍ଚତାଯୁକ୍ତ ନିଜର ଶରୀରରେ ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଆକ୍ରାନ୍ତ କରି ରହିଛି ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକ ସୁରଭାରତୀ ସେବକ କବିଲଲାମଭୂତଃ କାଳା ଦାସ କାଳିଦାସ ବିରଚିତମ୍ ଅମରକୃତିଃ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ସୁମେରୁପର୍ବତଃ ଇବ ସମସ୍ତଂ ପୃଥ‌ିବୀ କ୍ରାନ୍ସାସ୍ଥିତଃ ଇତି ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

‘ଉପମା କାଳିଦାସସ୍ୟ’ – ସଂସ୍କୃତସାହିତ୍ୟ ମହାକବି କାଳିଦାସ ଉପମାଳଂକାର ପ୍ରୟୋଗେ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ । ଅସ୍ୟ ନିଦର୍ଶନଂ ତୁ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ପ୍ରଦତ୍ତମ୍ । କବି ରାଜାଦିଲୀପଂ ସୁମେରୁ ପର୍ବତେନ ସାକଂ ତୁଳିତମ୍ । ଯଥା ସୁମେରୁପର୍ବତଃ ସ୍ଵସ୍ୟ ସର୍ବାଧିକ ସ୍ଥିରତା ସର୍ବାଧ‌ିକା କାହିଃ ସର୍ବୋତ୍ତମ ଉଚ୍ଚତା ଚ ବଳେନ ପୃଥ୍ବୀ କ୍ରାନ୍ସା ତିଷ୍ଠତି ତଥା ମହାରାଜା ଦିଲୀପଃ ଅପି ଧରଣୀମାକ୍ରାନ୍ତ୍ ସ୍ଥିତଃ । ତସ୍ୟ ବଳଂ ତୁ ସର୍ବେଶ୍ରାମପେକ୍ଷୟା ଅଧ୍ଵତରଂ ଭବତି । ତସ୍ୟ ତେଜୋଽପି ସର୍ବାଧ୍ଵ । ରାଜ୍ଞ ବଳିଷ୍ଠତା, ସ୍ଥିରତା,

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସର୍ବତେଜଃ + ଅଭିଭାବିନା । ସର୍ବୋନ୍ନତେନ୍ଫୋର୍ବୀମ୍ = ସର୍ବ + ଉନ୍ନତେନ + ଉର୍ବୀମ୍ । କ୍ରାନ୍ସାମେରୁରିବାଙ୍ଗନା = କ୍ରାନ୍ହାମେରୁ + ଇବ + ଆଜ୍ନନା |

ସମାସ – ସର୍ବାତିରିକ୍ତସାରେଣ = ସର୍ବେଭ୍ୟ ଅତିରିକ୍ତ (୫ମୀ ତତ୍), ସର୍ବାତିରିକ୍ତ ସାରଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ ତେନ ସର୍ବଞ୍ଚ ତତ୍ ତେଜଃ ( କର୍ମଧାରୟ), ସର୍ବତେଜଃ ଅଭିଭବିତୁଃ ଶୀଳମସ୍ୟତି, ତେନ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସର୍ବାତିରିକ୍ତସାରେଣ, ସର୍ବତୋଜୋଭିଭାବିନା, ସର୍ବୋନ୍ନତେନ, ଆତ୍ମନା = କରଣେ ୩ୟା । ମେରୁ = ‘ଇବ’ ଯୋଗେ ୧ମା । ଉର୍ବୀ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପୃକଡିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଅତିରିକ୍ତ = ଅତି + ରିଚ୍ + କ୍ତ । ସ୍ଥିତଃ = ସୁ + କ୍ତ । କ୍ରାନ୍ସା = କ୍ରମ୍ + କ୍ରାଚ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୫

आकारसदृशप्रज्ञः प्रज्ञयासदृशागमः ।
आगमैः सदृशारम्भ आरम्भ सदृशोदयः ||१५||
ଆକାରସଦୃଶପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରଜ୍ଞୟା ସଦୃଶାଗମଃ ।
ଆଗମୈ ସଦୃଶାରମ୍ଭ ଆରମ୍ଭ ସଦୃଶୋଦୟଃ ॥ ୧୫ ॥

ଅନ୍ବୟ – (ସ ଦିଲୀପଃ) ଆକାରସଦୃଶ ପ୍ରଜ୍ଞା, ପ୍ରଜ୍ଞୟା ସଦୃଶାଗମଃ, ଆଗମେ ସଦୃଶାରମ୍ଭ ଆରମ୍ଭ ସଦୃଶୋଦୟ (ଆସୀତ୍) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଆକାରସଦୃଶ ପ୍ରଜ୍ଞ = ନିଜର ଆକୃତି ସଦୃଶ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ । ପ୍ରଜ୍ଞୟାସଦୃଶାଗମ = ନିଜର ବୁଦ୍ଧି ଅନୁସାରେ ଶାସ୍ତ୍ରର ନୀତିରେ ଧୁରନ୍ଧର ଥିଲେ ! ଆଗମଃ ସଦୃଶାରତଃ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନୀତି ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରୁଥିଲେ । ଆରମ୍ଭ ଯେକୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରୁଥିଲେ ତଦନୁରୂପ ଫଳଲାଭ କରୁଥିଲେ ।

ର୍ଥନ୍ମବାନ – (ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର) ଆକୃତି ଯେଭଳି ଥିଲା ସେହିଭଳି ମଧ୍ଯ ବୁଦ୍ଧି ଥଲା । ବୁଦ୍ଧି ଅନୁରୂପ ତାଙ୍କର ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଥିଲା । ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଅନୁସାରେ ସେ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ଆରମ୍ଭ କରୁଥିବା କାର୍ଯ୍ୟର ସେ ଅନୁରୂପ ଫଳ ଲାଭ କରୁଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉଦ୍ଧୃତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାକବି କାଳିଦାସବିରଚିତଂ ‘ ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜ୍ଞ ଦିଲୀପସ୍ୟ ବିବିଧା ଗୁଣା ଯଥା ସୁନ୍ଦରତା, ବୁଦ୍ଧିମତା, ଶାସ୍ତ୍ରୀୟତା, ନୀତିଜ୍ଞତା, ଭାଗ୍ୟଶାଳୀତା ଚ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି ।

ରୂପମାସୀତ୍ ତଥା ସୁବୁଦ୍ଧି ଆସୀତ୍ । ବୁଦ୍ଧାନୁସାରଂ ଚ ବିଦିତମ୍ । ସ୍ଵକୀୟ କାର୍ଯ୍ୟଧାରାଂ ଶାସ୍ତ୍ରୋକ୍ତରୀତ୍ୟା ତଥା ସୁନିଶ୍ଚିତଂ ଫଳମପି ଲଛମ୍ । ଦିଲୀପଃ ଅତ୍ୟନ୍ତ |

ଯଥା ବଂଶଃ ତଥା ଗୁନଃ ରୂପଶ୍ଚ । ସମ୍ରାଟ୍ ଦିଲୀପସ୍ୟ ଯଥା ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟଜ୍ଞାନମପି ଆସୀତ୍ । ସ୍ବକୀୟ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟେନ ସର୍ବଂ ଶାସ୍ତ୍ର ନୀତିନିୟମଂ ସମାହିତମ୍ । ବିଧୂପୂର୍ବକଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦିତମ୍ । ଯଦେବ କାର୍ଯ୍ୟାରତଂ କୃତଂ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଆସୀତ୍ । କବି ଯଥା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଗୁଣାବଳୀ ବର୍ଣିତଂ ତଦେବ ପ୍ରଶଂସାହଃ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ପ୍ରତମ୍ବା ସହଶାଗମ: = ପ୍ରକମ୍ନାସଦୃଶ + ଆଗମ: | ସଦ୍ୱଶାରମ୍ବ = ସଦ୍ଵଶ + ଆରମ୍ | ଆରମ୍ଭସଦୃଶ + ଉଦୟଃ ।

ସମାସ – ଆକାର ସଦୃଶୀ ପ୍ରଜ୍ଞା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବାହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସଦୃଶାଗମ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସଦୃଶାରତଃ = ସଦୃଶଃ ଆରମ୍ଭ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଆରମ୍ଭସଦୃଶୋଦୟଃ ସଦୃଶଃ (୩ୟା ତତ୍), ଆରମ୍ଭସଦୃଶଃ ଉଦୟଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପ୍ରଜ୍ଞୟା, ଆଗମୈ = ତୁଲ୍ୟାର୍ଥେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆକାରଃ = ଆରମ୍ଭେଣ ଆ +କ୍‌+ ଘଞ୍ଚ୍ । ଆଗମ = ଆ + ଗମ୍ + ଅପ୍ । ଆରମ୍ଭ = ଆ + ରଭ + ଘଞ୍ଚ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୬

भीमकान्तैर्नुपगुणैः स बभूवोपजीविनाम् ।
अधृष्यश्चाभिगम्यश्च यादोरन्तैरिवार्णवः || १६ ||
ଭୀମକାନୈପଗୁ ସ ବଭୂବୋପଜୀବିନାମ୍ ।
ଅଧୃଷ୍ୟଣ୍ଟାଭିଗମ୍ୟଷ୍ଟ ଯାହୋରତ୍ରୈରିବାର୍ଣକଃ ॥ ୧୬ ||

ଅନ୍ବୟ – ଭୀମକାନ୍ତଃ ନୃପଗୁଣି ଡଃ ଉପଜୀବିନାଂ ଯାଦୋରତ୍ଯେ ଅର୍ୟତଃ ଇବ ଅଧୃଷ୍ୟଶ୍ଚ ଅଭିଗମ୍ୟଶ୍ଚ ବଭୂବ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଭୀମକାନ୍ତଃ = ଭୟାନକ ଏବଂ ମନୋରମ । ନୃପଗୁଣି = ରାଜକୀୟ ଗୁଣଦ୍ଵାରା । ଡଃ = = ଜଳଜନ୍ତୁ ମଣିପ୍ରଭୃତିଦ୍ଵାରା । ଅର୍ଶନଃ ଇବ = ସମୁଦ୍ର ଭଳି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟଙ୍କର ଫଳରେ ଅନାକ୍ରମ୍ୟ । ଅଭିଗମ୍ୟଶ୍ଚ = `ଯେହେତୁ ଶାନ୍ତ, ଫଳରେ ସେବନୀୟ । ବଭୂବ = ଦିଲୀପ । ଉପଜୀବିନାଂ = ଆଶ୍ରିତମାନଙ୍କର । ଯାଦେର = ଥିଲେ ।

କେହି ଆକ୍ରମଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ତଥା ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ରତ୍ନ ଥିବାଦ୍ଵାରା ତାହା ସମସ୍ତଙ୍କର ମନୋରମ ଏବଂ ସେବାର ଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥାଏ, ସେହିଭଳି ରାଜା ଦିଲୀପ ନିଜର ଭୟାନକ ତଥା କାନ୍ତ କମନୀୟ ତେଜ, ପ୍ରତାପ, ଦୟା, ଦାକ୍ଷିଣ୍ୟାଦି ରାଜକୀୟ ଗୁଣଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟର ଅନାକ୍ରମ୍ୟ ତଥା ସେବାର ଯୋଗ୍ୟ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ମହାକବି କାଳିଦାସବିରଚିତଃ ‘ରଘୁବଂଶମ୍ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମସର୍ଗତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟା ଶାରୀରିକ ଶୋଭା କଥମ୍ ଅର୍ନ୍ତତଃ ଇବ ଆସୀତ୍ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ତୁଳିତମ୍ । ଯଥା ଅର୍ଶନଃ ତଥା ଅସୌ ରାଜା ଦିଲୀପଃ । ରାଜା ଦିଲୀପଃ ଯଥା ଭୀମ ନାମ ଭୟଂକରଃ ତଥା କାନ୍ତଃ ନାମ ସୌମ୍ୟ ସମଳଂକୃତସନ୍‌ ଅନାକ୍ରମଣୀୟ ଅନଭିବବଦନୀୟ ଆକର୍ଷଣୀୟଂ ଚ ଆସୀତ୍ । ତଥା ସମୁଦ୍ର ଅପି ଧୀରଃ ଗମ୍ଭୀରଶ୍ଚ ଭବତି ପୁନଃ ମନୋହରଃ ଚ ଭବତି । ସମୁଦ୍ରାଭ୍ୟନ୍ତରେ ବହତଃ ହିଂସ୍ରଜଳଜନ୍ତତଃ ଆସନ୍ ଅପି ତୁ ବିବିଧି ରହିଃ ପରିପୂରିତଃ ଚାସୀତ୍ । ଉପଜୀବିନାଂ କୃତେ ରାଜା ଯଥା ଅପରାଜେୟ ଆଶ୍ରୟଣୀୟ ଚ ବିଶୂଦଭୂବ ତଥା ସମୁଦ୍ରାପି ଉପଜୀବିନାଂ କୃତେ ତଥୈବ ଭବତି । ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ଗୁନଃ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ସମୀପେ ଦୃଶ୍ୟମାନଂ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଭୀମକାନ୍ତେର୍ନ୍ତପଗୁଣି = ଭୀମକାନ୍ତଃ + ନୃପଗୁଣି । ବଭୂବୋପଜୀବିନାମ୍ = ବଭୂବ + ଉପଜୀବିନାମ୍ । ଅଧୃଷ୍ୟଣ୍ଟାଭିଗମ୍ୟଶ୍ଚ = ଅଧୃଷ୍ୟ + ଚ + ଅଭିଗମ୍ୟ + ଚ । ଯାଦୋରତ୍ରୈରିବାର୍ଷିକଃ = ଯାଦୋରର୍ତ୍ତେ + ଇବ + ଅର୍ଥଦଃ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଭୀମକାନ୍ତଃ = ଭୀମାଶ୍ଚ ତେ କାନ୍ତାଶ୍ଚ, ଡଃ (କର୍ମଧାରୟ) । ନୃପଗୁଣେ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ଅଭିଗମ୍ୟ = ଅଭିଗନ୍ତୁ ଯୋଗ୍ୟ ଇତି (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ଯଦୋର = ଯମାଂସି ଚ ରତ୍ନାନି ଚ, ତିଃ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭୀମକାନ୍ତେ, ନୃପଗୁଣେ, ଯାଦୋରର୍ତ୍ତି = କରଣେ ୩ୟା । ସ = କଉଁରି ୧ ମା । ଉପଜୀବିନାଂ କୃତ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅର୍ଣବ = ଇବ ଯୋଗେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭୀମ = ଭୀ + ମକ୍ । କାନ୍ତଃ = କମ୍ + କ୍ତ । ନୃପ = ନୃ + ପା + କ୍ତ । ଉପଜୀବିନାମ୍ = ଉପ + ଜୀବ୍ + ଣିନି (୬ଷ୍ଠୀ) । ଧୃଷ୍ୟ ଧୃଷ୍ + ଯତ୍ । ଅଭିଗମ୍ୟ = ଅଭି + ଗମ୍ + ଯତ୍ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम्

ଶ୍ଳୋକ – ୧୭

रेखामात्रमपि क्षुण्णादामनोर्वर्त्मनः परम् ।
न व्यतीयुः प्रजास्तस्य नियन्तुर्नेमिवृत्तयः ।।१७।।
ରେଖାମାତ୍ରମପି କ୍ଷୁଷ୍ଠାଦା ମନୋର୍ବର୍ତ୍ତନଃ ପରମ୍ ।
ନ ବ୍ୟତୀୟୁ ପ୍ରଜାସ୍ତସ୍ୟ ନିୟନ୍ତୁନୈମିବୃତ୍ତୟଃ ॥ ୧୭ ||

ଅନ୍ବୟ – ନିୟନ୍ତୁ ତଥ୍ୟ ନେମିବୃତ୍ତୟଃ ପ୍ରଜାଃ ଆ ମନୋ କ୍ଷୁଷ୍ଠାତ୍ ବର୍ତ୍ତନଃ ପରଂ ରେଖାମାତ୍ରମ୍ ଅପି ନ ବ୍ୟତୀୟୁ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ନିୟନ୍ତୁ = ସାରଥସଦୃଶ । ତଥ୍ୟ = ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର । ନେମିବୃତ୍ତୟଃ ପ୍ରଜାଃ ଗତି କରୁଥିବା ପ୍ରଜାମାନେ | ଆମନୋ = ମନୁଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି । କ୍ଷୁଶ୍ଚାତ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ । ବର୍ତ୍ତନଃ ପରଂ ରେଖାମାତ୍ରମ୍ ଅପି = ତିଳେମାତ୍ର ବା ଇଞ୍ଚେମାତ୍ରେ ବି । ନ ବ୍ୟତୀୟୁ = ବିଚଳିତ ହେଉ ନଥିଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ସାରଥ୍ ସଦୃଶ ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର ରଥଚକ୍ର ଭଳି ଗତି କରୁଥିବା ପ୍ରଜାମାନେ ମନୁଙ୍କଠାରୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥବା ନୀତିପୂର୍ଣ୍ଣ ମାର୍ଗରୁ ତିଳେହେଲେ ମଧ୍ୟ ବିଚ୍ୟୁତ ହେଉ ନଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାକବି କାଳିଦାସ ବିରଚିତଂ ‘ରଘୁବଂଶମ୍ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ସୁଶାସନବଳେନ କରଂ ତସ୍ୟ ପ୍ରଜାଃ ସଦୈବ ମନୋ ମାର୍ଗ ପରିଚାଳିତଂ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ବଂଶସ୍ୟ ସମ୍ରାଟ ଦିଲୀପସ୍ୟ ସୁଶାସନସ୍ୟ ପ୍ରଭାବେନ ପ୍ରଜା ସୁଶୃଙ୍ଖଳିତଃ ସୁସଂଯତଃ ଚ ଆସନ୍ । ଯଥା ନିୟନ୍ତୁ ଭବନ୍ତି । ରଥଚକ୍ରସ୍ୟ ଧାରଂ ଯଥା ଚଳତି ତାବତ୍ ପ୍ରଜା ମନୋ ନିର୍ଦେଶିତଂ ମାର୍ଗ ପରିଚାଳିତଂ ଭବନ୍ତି । ରେଖାମାତ୍ରମପି ବିଚ୍ୟୁତଃ ଭବନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ଦିଲୀପସ୍ୟ ପ୍ରଶାସନିକ ଦକ୍ଷତା ତଥା ପ୍ରଜାନାଂ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଚ ପରିଲକ୍ଷିତଂ ଭବତି ।

= ରେଖାମାତ୍ରମ୍ + ଅପି । କ୍ଷୁଣ୍ଣଦାମନୋନଃ = କ୍ଷୁଷ୍ଠାତ୍ + ଆମନୋ + ବର୍ତ୍ତନଃ । ପ୍ରଜାସ୍ତସ୍ୟ = ପ୍ରଜାଃ + ତସ୍ୟ । ନିୟନ୍ତୁନୈମିବୃତ୍ତୟ = ନିୟତଃ + ନେମିବୃତ୍ତୟଃ ।

ସମାସ – ନେମିବୃତ୍ତୟଃ = ନେମୀନାଂ ବୃତିଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍), ନେମିବୃତିଃ ଇବ ବୃତିଃ ଯାଆଂ ଡାଃ (ବହୁବ୍ରୀହି) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଆମନୋ = ‘ଆମର୍ଯ୍ୟାଦାଭିବିଧୌ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ନିୟୁନ୍ତୁ, ତଥ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ନେମିବୃତ୍ତୟଃ, ପ୍ରଜାଃ = କଉଁରି ୧ ମା । କ୍ଷୁଷ୍ଠାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ବର୍ତ୍ତନଃ = ପରଂ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ରେଖାମାତ୍ରମ୍ = ‘ଅପି’ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କ୍ଷୁଣ୍ଣ = କ୍ଷୁଦ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରଜା = ପୂ + ଜନ୍ + ତ । ନିୟୁତଃ = ନି + ଯମ୍ + ତୁଚ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ଏକବଚନ) । ବୃତିଃ = ବୃତ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୮

प्रजानामेव भूत्यर्थं स ताभ्यो वलिमग्रहीत् ।
सहस्रगुणमुत्स्रष्टुमादत्ते हि रसं रविः ।।१८।।
ପ୍ରଜାନାମେବ ଭୃତ୍ୟର୍ଥ୍ୟ ସ ତାଭ୍ୟା ବଳିମଗ୍ରହୀତ୍ ।
ସହସ୍ରଗୁଣମୁସ୍ରଷ୍ଣୁ ମାଦରେ ହିଁ ରସଂ ରବି ॥ ୧୮ ||

ଅନ୍ବୟ – ଡଃ ପ୍ରଜାନାଂ ଭୂତ୍ୟର୍ଥମ୍ ଏବଂ ତାଭ୍ୟ ବଳିମ୍ ଅଗ୍ରହୀତ୍ । ହି ରବି ସହସ୍ରଗୁଣମ୍ ଭସ୍ରଷ୍ଣୁ ରସମ୍ ଆଦତ୍ତେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କଃ = ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ । ପ୍ରଜାନାମ୍ = ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର । ଭୂତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ । ତାଭ୍ୟ = ସେହି ପ୍ରଜାମାନଙ୍କଠାରୁ । ବଳିମ୍ = କରସ୍ଵରୂପ ଷଷ୍ଠୀଶ । ଅଗ୍ରହୀତ୍ = ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ । ହି = ଯେହେତୁ । ରବି ସୂର୍ଯ୍ୟ । ସହସ୍ରଗୁଣମ୍ = ସହସ୍ର ଗୁଣ ଅଧ‌ିକ ହିଁ ବର୍ଷା କରିବାପାଇଁ । ରସମ୍ = ଜଳ । ଆଦିରେ = ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।

ଅନ୍ତବାଦ – ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ହିଁ ସେମାନଙ୍କଠାରୁ କର ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ । ଯେହେତୁ ସହସ୍ର ଗୁଣ ଅଧିକ ବର୍ଷା କରିବାପାଇଁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଜଳଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋସଙ୍ଗ ପଠିତ ମହାକଟି କାଲିବାପବିଉଟିଭ: ସ୍ପ୍ରପିବଂ ‘ରଶ୍ମବଂଶମ୍ଭ’ ମଦ୍ରାକାବ୍ୟପ୍ୟ ସ୍ତରମଗାଡ ଆନୀତଃ । ଅସ୍କ୍ରିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ କରଗ୍ରହଣପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଶାସନବ୍ୟବସ୍ଥା ସୁଶୃଙ୍ଖଳିତଃ ଆସୀତ୍ । ରାଜା ଦିଲୀପଃ ପ୍ରଜାନାଂ କଲ୍ୟାଶ୍ରାର୍ଥୀ ତାଭ୍ୟ ଏକଷକ୍ଷାଂଶ ବଳିମ୍ ଅଗ୍ରହୀତ୍ । ଅସ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନଂ କବିକାଳିଦାସେନ ଉପମାଧାରେଣ ପ୍ରଯୁକ୍ତ । ଯଥା ରବି ସହସ୍ରଗୁଣଂ ଜଳଂ ପ୍ରଦାମିଂ ସ୍ଵଜଳଂ ଗୃହ୍ଣାତି ତଥୈବ ଅସୌ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ପ୍ରଜାଭ୍ୟ ବଳଂ ଗୃହ୍ଣାତି । ଅତ୍ର ରାଜା ଦିଲୀପଂ ରବିନା ସାକଂ, ବଳଂ ତୁ ଜଳେନ ସହ ତୁଳିତମ୍ । ମହର୍ଷି ମନୁଃ ସ୍ବରଚିତଗ୍ରନ୍ଥି ରାଜ୍ଞ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗେ ଉକ୍ତ ଯତ୍ – ପ୍ରଜାପାଳନଂ କରଗ୍ରହଣଂ ଚ ରାଜ୍ଞ ପରମକର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଭବତି । ପ୍ରସଽୟଂ ଯଥା ମହାକବିନା ବର୍ଣିତଃ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣନୀୟଂ ଭବତି ।

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପ୍ରଜାନାମେବ = ପ୍ରଜାନାମ୍ + ଏବ । ବଳିମଗ୍ରହୀତ୍‌ = ବଳିମ୍ + ଅଗ୍ରହୀତ୍ । ସହସ୍ରଗୁଣସ୍ରଷ୍ଣୁମାଦରେ ସହସ୍ରଗୁଣମ୍ + ଉତ୍ + ସ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ + ଆଦତ୍ତେ ।

ସମାସ – ସହସ୍ରଗୁଣମ୍ = ସହସ୍ର ଗୁଣୀ ଯସ୍ମିନ୍ କର୍ମଣି ତଦ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୂତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ଭୂତଃ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପ୍ରଜାନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତାଭ୍ୟ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରସମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରବି = କର୍ଭରି ୧ ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉସ୍ରଷ୍ଟୁମ୍‌ = ଉତ୍ + ସୃଜ୍ + ତୁମୁନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୯

सेना परिच्छदस्तस्य द्वयमेवार्थसाधनम् ।
शास्त्रेष्वकुण्ठिता बुद्धिमौर्वी धनुषि चातता ।।१९।।
ସେନା ପରିଚ୍ଛଦସ୍ତସ୍ୟ ଦ୍ୱୟମେବାର୍ଥସାଧନମ୍ ।
ଶାସ୍ତେଶ୍ବକୁଣ୍ଠିତା ବୁଦ୍ଧିମୌର୍ବୀ ଧନୁଷି ଚାତତା ॥ ୧୯ ||

ର୍ଥନ୍ମସ୍ – ତସ୍ୟ ସେନା ପରିଚ୍ଛଦଃ (ବଭୂବ) ଅର୍ଥସାଧନମ୍ ଦ୍ଵୟମେବ – ଶାସ୍ତେଷୁ ଅକୁଣ୍ଠିତା ବୁଦ୍ଧି, ଧନୁଷି ଆତତା ମୌବା ଚ |

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଥ୍ୟ = ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର । ସେନା = ସେନାବାହିନୀ । ପରିଚ୍ଛଦଃ = ଅର୍ଥସାଧନମ୍ = ପ୍ରୟୋଜନସିଦ୍ଧି । ଦ୍ଵୟମେବ = ହିଁ ଦୁଇଟି | ଶାସ୍ତେଷୁ = ଶାସ୍ତ୍ରମାନଙ୍କରେ । ଅକୁଣ୍ଠିତା ବୁଦ୍ଧି = ପ୍ରଖର ବୁଦ୍ଧି | ଧନୁରେ ଆରୋପିତ ହୋଇଥିବା | ମୌର୍ବୀ = ଗୁଣ ।

ଅନୁବାଦ – ପ୍ରୟୋଜନ ସିଦ୍ଧି ପାଇଁ ଦୁଇଟି ମାତ୍ର ଉପାୟ ଥିଲା । ପ୍ରଥମଟି ତାଙ୍କର ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଥିବା ପ୍ରଖର ବୁଦ୍ଧି ବା ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଏବଂ ଅପରଟି ତାଙ୍କର ଧନୁରେ ଆରୋପିତ ହୋଇଥିବା ଗୁଣ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋସଙ୍ଗ ପଠିତ ମହାକଟି କାଲିବାପବିଉଟିଭ: ସ୍ପ୍ରପିବଂ ‘ରଶ୍ମବଂଶମ୍ଭ’ ମଦ୍ରାକାବ୍ୟପ୍ୟ ପ୍ରଥମସର୍ଗତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରବିଶାରଦଃ ତଥା ଶୌର୍ଯ୍ୟବାନ୍ ରାଜା ଦିଲୀପ ସ୍ୱସ୍ୟ ଅର୍ଥସିଦ୍ଧାର୍ଥୀ ସେନା ଉପରି ନିର୍ଭରଂ ନ କୃତବାନ୍ ଇତି ବିଷୟେ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ରଘୁବଂଶୀୟ ରାଜାନଃ ପରାକ୍ରମୀ ଆସନ୍ । ‘ସ୍ବବୀର୍ଯ୍ୟଗୁପ୍ତାହି ମନୋ ପ୍ରସୂତି ।’ ସ୍ଵସ୍ୟ ରକ୍ଷାର୍ଥୀ ତ୍ରେ ପରେଷା ଅନ୍ୱେଷା ବା ଉପରି ନିର୍ଭରଶୀଳା ନାସନ୍ । ରାଜାଦିଲୀପସ୍ୟ ଚତୁରଙ୍ଗସେନା କେବଳମ୍ ଅଳଂକରଣ ରୂପେଣ ସ୍ଥିତା । ଅନ୍ୟାୟେନ ରାଜା କମପି ଆକ୍ରମଣଂ ନ କୃତବାନ୍ । ତସ୍ୟ କୋଽପି ଶତଃ ନାସୀତ୍ । ସ୍ଵସ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ସିଦ୍ଧାର୍ଥୀ ରାଜା ଦିଲୀପେନ ଉପାୟଦ୍ୱୟସ୍ୟ ଅବଲମ୍ବନଂ କୃତମ୍ । ଯାସ୍ତେଷୁ ଅକୁଣ୍ଠିତା ବୁଦ୍ଧି, ଧନୁଷି ଆତତା ମୌର୍ବୀ ଚ ତଥ୍ୟ ଦିଲୀପସ୍ୟ ଅର୍ଥସାଧନଦ୍ଵୟମାସୀତ୍ । ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧିମତା ତଥା ବୀରତ୍ଵ ପ୍ରଶଂସନୀୟଂ ଭବତି ।

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପରିଚ୍ଛଦସ୍ତସ୍ୟ = ପରିଚ୍ଛଦଃ + ତସ୍ୟ । ଦ୍ୱୟମେବାର୍ଥସାଧନମ୍ = ଦ୍ଵୟମ୍ + ଏବ + ଅର୍ଥସାଧନମ୍ । ଶାସ୍ତେଷୁ + ଅକୁଣ୍ଠିତା । ବୁଦ୍ଧିମୌର୍ବୀ = ବୁଦ୍ଧି + ମୌର୍ବୀ । ଚାତ = ଚ+ ଆତତା ।

ସମାସ – ଅର୍ଥସାଧନମ୍ = ଅର୍ଥକ୍ୟ ସାଧନମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଅକୁଣ୍ଠିତା = ନ କୁଣ୍ଠିତା (ନଞ୍ଚ୍ ତତ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଶାସ୍ତ୍ରଷୁ, ଧନୁଷି = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ସେନା, ପରିଚ୍ଛଦଃ = କଉଁରି ୧ ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସାଧନମ୍‌ = ସାଧ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ମୌର୍ବୀ = ମୁର୍ବା + ଅଣ୍ + ଡୀପ୍ । ଆତତା = ଆ + ତନ୍ + କ୍ତ + ଆପ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୦

तस्य संवृतमन्त्रस्य गूढाकारेङ्गितस्य च ।
फलानुमेयाः प्रारम्भाः संस्काराः प्राक्तना इव ।। २० ।।
ତସ୍ୟ ସଂବୃତମନ୍ତ୍ରସ୍ୟ ଗୂଢ଼ାକାରେଙ୍ଗିତସ୍ୟ ଚ ।
ଫଳାନୁମେୟା ପ୍ରାରମ୍ଭ ସଂସ୍କାରଃ ପ୍ରାକ୍ତନା ଇବ । ୨୦ ||

ଅନ୍ବୟ – ସଂବୃତମନ୍ତ୍ରସ୍ୟ ଚ ଗୂଢ଼ାକାରେଙ୍ଗିତସ୍ୟ ତସ୍ୟ ପ୍ରାରମ୍ଭ ପ୍ରାକ୍ତନଃ ସଂସ୍କାରଃ ଇବ ଫଳାନୁମେୟା ଆ ସନ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସଂବୃତମନ୍ତ୍ରସ୍ୟ = ଯାହାର ବିଚାର ବା ମନ୍ତ୍ରଣା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୋପନୀୟ ଥିଲା = ତାଙ୍କର ହୃଦୟର ଭାବ ମଧ୍ୟ ଆଦୌ ପ୍ରକଟିତ ହୋଇପାରୁ ନଥିଲା । ତସ୍ୟ = ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର । ପ୍ରାରମ୍ଭ = ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡ଼ିକ । ପ୍ରାକ୍ତନା = ପୁରାତନ । ସଂସ୍କାରଃ ଇବ = ସଂସ୍କାର ଭଳି । ଫଳାନୁମେୟା = ଫଳରୁ ହିଁ ଅନୁମିତ ହେଉଥିଲା ।

ର୍ଥନ୍ମବାଦ – ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର ମନ୍ତ୍ରଣା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୋପନୀୟ ଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କର ହୃଦୟର ଭାବ ଆଦୌ ପ୍ରଥମସର୍ଗତ୍ ଆନୀତାଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରଣା କଲଂ ଗୋପନୀୟମ୍ ଆସୀତ୍ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ରାଜକୀୟକାର୍ଯ୍ୟାର୍ଥୀ ଗୁପ୍ତଚରାଣା ନିଯୁକ୍ତା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଅନେନ ଗୁପ୍ତଚରେଣ ରାଜା ସ୍ଵକାର୍ଯ୍ୟସ୍ୟ ଗୋପନୀୟତଂ ସିରିଂ ଚ ପ୍ରତିପାଦୟତି । ରାଜ୍ଞ ଦିଲୀପସ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରଣା ଅତୀବ ଭୂମତାସୀତ୍ । ‘ ମନସା ଚିରିତଂ କାର୍ଯ୍ୟ ବଚସା ନ ପ୍ରକାଶୟେତ୍।’ ରାଜ୍ୟରକ୍ଷାର୍ଥୀ ଗୋପନୀୟତା ଏକାନ୍ତ ପାଳନୀୟମ୍ । କାର୍ଯ୍ୟସ୍ୟ ଆରମ୍ଭାତ୍ ପ୍ରାକ୍ ଗୋପନୀୟତା ଯଦି ଅବଲକ୍ଷ୍ୟତେ ତହିଁ କାର୍ଯ୍ୟସିଦ୍ଧି ସୁନ୍ଦରଂ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ତସ୍ୟାରତଂ ଚ ସିଦ୍ଧିମାତ୍ରେଣ ଫଳପ୍ରାପ୍ତା ଚ ସୂଚିତଂ ଭବତି । ଅର୍ଥାତ୍ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ଅନୁମୀୟତେ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ଗୂଢ଼ାକାରେଙ୍ଗିତଥ୍ୟ = ଗୂଢ଼ାକାର + ଇଙ୍ଗିତସ୍ୟ । ଫଳାନୁମେୟା = ଫଳ + ଅନୁମେୟ ।

ସମାସ – ସହସ୍ରଗୁଣମ୍ = ସଂବୃତଃ (ଗୁପ୍ତ) ମନ୍ତ୍ରୀ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଗୂଢ଼ାକାରେଙ୍ଗିତସ୍ୟ = ଆକାରଶ୍ଚ ଇଙ୍ଗିତଞ୍ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ଗୂଢ଼େ ଆକାରେଙ୍ଗିତ ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତସ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଫଳାନୁମେୟୀ = ଫଳି ଅନୁମେୟା (୩ୟା ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସଂହିତମନ୍ତ୍ରସ୍ୟ, ଗୂଢ଼ାକାରେଙ୍ଗିତସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପ୍ରାରମ୍ଭ, ପ୍ରାକ୍ତନଃ = ୧ମା । ସଂସ୍କାରା = ‘ଇବ’ଯୋଗେ ୧ମା । ଫଳାନୁମେୟୀ = କଉଁରି ୧ ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସଂବୃତ = ସମ୍ + ବୃ + କ୍ତ । ଆକାରଃ = ପ୍ର + ଆ + ରଭ + ଘଞ୍ଜ୍ । ସଂସ୍କାରଃ = ସମ୍ + କୃ + ଘଞ୍ଚ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୧

जुगोपात्मानमत्रस्तो भेजे धर्ममनातुरः ।
अगृध्नुराददे सोऽर्थमसक्तः सुखमन्वभूत् ।।२१।।
ଜୁଗୋପାତ୍ମାନମତ୍ରସ୍ତୋ ଭେଜେ ଧର୍ମମନାତୁରଃ |
ଅଗ୍ନିଧୁରାଦଦେ ସୋଽର୍ଥମସନ୍ତଃ ସୁଖମନ୍ବଭୂତ୍ ॥ ୨୧ ||

ଅନୁୟ – ଧଃ ଅତ୍ରସ୍ତ (ସନ୍) ଆତ୍ମାନଂ କୁଗୋପ, ଅନାତୁରଃ (ସନ୍) ଧର୍ମ ଭେଜେ, ଅଗ୍ନୀଧ୍ରୁ (ସନ୍) ଅର୍ଥମ୍ ଆଦଦେ, ଅସନ୍ତଃ ( ସନ୍) ସୁଖମ୍ ଅନ୍ଧଭୂତ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଡଃ = ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ | ଅତ୍ରସ୍ତ = ଭୟାତୁର ନ ହୋଇ | ଆତ୍ମାନଂ ଜୁଗୋପ = ନିଜକୁ ରକ୍ଷା କରୁଥିଲେ | ଅନାତୁରଃ = ନୀରୋଗ ହୋଇ | ଧର୍ମ ଆଚରଣ କରୁଥିଲେ । ଅଗ୍ନଧୂ = ଲୋଭାସକ୍ତ ନ ହୋଇ । ଅର୍ଥମ୍ ଆଦିଦେ ଭୟାତୁର ନ ହୋଇ । ଆତ୍ମାନଂ ଜୁଗୋପ = ନିଜକୁ ରକ୍ଷା । ଧର୍ମ ଭେଜେ ଅର୍ଥ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ । ଅସନ୍ତଃ = ଅନାସକ୍ତ ହୋଇ । ସୁଖମ୍ ଅନୁଭୂତ୍ = ସୁଖ ଅନୁଭବ ବା ଉପଭୋଗ କରୁଥିନ୍ଦେ |

ଅନୁବାଦ – ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ ଭୟାତୁର ନ ହୋଇ ନିଜକୁ ରକ୍ଷା କରୁଥିଲେ । ଅରୁଗ୍ଣ ଅବସ୍ଥାରେ ହିଁ ଧର୍ମ ଆଚରଣ କରୁଥିଲେ । ଲୋଭାସକ୍ତ ନ ହୋଇ ଅର୍ଥ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ଅନାସକ୍ତ ହୋଇ ସୁଖ ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାମହିମଃ ପଣ୍ଡିତପ୍ରବରଃ ମହାକବି କାଳିଦାସ ବିରଚିତଂ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜାଦିଲୀପସ୍ୟ ସ୍ୱରକ୍ଷଣଂ, ଧର୍ମାଚରଣଂ, ଅର୍ଥୋପାର୍ଜନଂ ସୁଖାନୁଭବଂ ଏତେଷାମ୍ ଉପାୟା ବର୍ଣ୍ଣିତାଃ ।

ରାଜାନଃ ରାଜକୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନାର୍ଥୀ ବିବିଧା ଉପାୟ ଅବଲମ୍ବନଂ କୁର୍ବନ୍ତି । ଯଦା ଭୟମ୍ ଆୟାତି ତଦା ସ୍ୱରକ୍ଷଣଂ ଚିନ୍ତୟନ୍ତି । ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ସମ୍ ଧର୍ମମ୍ ଆଚରନ୍ତି । ଲୋଭାସନ୍ତୀ ସନ୍‌ ଧନାର୍ଜନଂ କୁର୍ବନ୍ତି । କାମାସକ୍ତା ସନ୍‌ ସୁଖୋପଭୋଗଂ କୁର୍ବନ୍ତି । ପରନ୍ତୁ ଅସୌ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ଭିନ୍ତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ନିର୍ଭିକଃ ସନ୍‌ ଆତ୍ମାନଂ ଜୁଗୋପ । ନୀରୋଗ ସନ୍‌ ଧର୍ମମାଚରଣଂ କୃତବାନ୍ । ଅଗୁଧ୍ ସନ୍ ଧନାର୍ଜନଂ କୃତବାନ୍ । ଅନାସକ୍ତ ସନ୍ ସୁଖୋପଭୋଗ୍ୟ କୃତବାନ୍ । ଅନେନ ରାଜ୍ଞ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଚାରିତ୍ରିକମହତ୍ତ୍ଵ ଚ ଅନୁମୀୟତେ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଛେଦ = ଜୁଗୋପ + ଆତ୍ମାନମ୍ + ଅଗ୍ରସ୍ତ । ଧର୍ମମନାତୁରଃ = ଧର୍ମମ୍ + ଅନାତୁରଃ । ଅଗ୍ନିଧୁରାଦଦେ = ଅଗୃଧଃ + ଆଦିଦେ । ସୋଽର୍ଥମନ୍ତଃ = ଡଃ + ଅର୍ଥମ୍ + ଅସନ୍ତଃ । । ସୁଖମନ୍ବଭୂତ = ସୁଖମ୍ + ଅନୁଭୂତ୍ ।

ସମାସ – ଅତ୍ରସ୍ଥ = ନ ତ୍ରସ୍ଥୁ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ଅନାତୁରଃ = ନ ଆତୁରଃ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍) । ଅଗ୍ନିଧ୍ଵ = ନ ଗୃଧୁ, (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍) । ଅସନ୍ତଃ = ନ ସକ୍ତା (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ନଃ, ଅତ୍ରସ୍ତ, ଅନାତୁରଃ, ଅଗୁଧଃ, ଅସନ୍ତଃ = କଉଁରି ୧ ମା | ଧର୍ମମ୍, ଅର୍ଥମ, ସୁଖମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଧର୍ମ = ଧୃ + ମନ୍ । ଆତୁରଃ = ଆ + ତୁର୍ +କ । ଅସନ୍ତଃ = ନ – ମଞ + କ୍ତ: |

ଶ୍ଳୋକ – ୨୨

ज्ञाने मौनं क्षमा शक्तौ त्यागे श्लाघाविपर्ययः ।
गुणा गुणानुबन्धित्वात्तस्य सप्रसवा इव ।। २२।।
ଜ୍ଞାନେ ମୌନଂ କ୍ଷମା ଶର୍ଭେ ତ୍ୟାଗେ ଶ୍ଳୋଘାବିପର୍ଯ୍ୟୟ ।
ଗୁଣା ଗୁଣାନୁବନ୍ଧିତ୍ଵାତ୍ତସ୍ୟ ସପ୍ରସବା ଇବ ॥ ୨୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ଜ୍ଞାନେ ମୌନଂ, ଶସ୍ତେ କ୍ଷମା, ତ୍ୟାଗେ ଶ୍ମାଘାବିପର୍ଯ୍ୟୟ (ଇ) ତଥ୍ୟ ଗୁଣା ଗୁଣାନୁବନ୍ଧିତ୍ଵାତ୍ ସପ୍ରସବା ଇବ ଅଭୂବନ୍ ଇତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଜ୍ଞାନେ = ଜ୍ଞାନ ଥିଲେ ବି । ମୌନ ଆଚରଣ କରୁଥିଲେ । ଶସ୍ତେ = ପ୍ରବଳ ପରାକ୍ରମ ଥିଲେ ଅନ୍ୟକୁ ପ୍ରବଳ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ବି । ଶ୍ଵାଘାବିପର୍ଯ୍ୟୟ ତାଙ୍କର ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ । ଗୁଣାନୁବନ୍ଧିତ୍ଵାତ୍ = ବିରୋଧୀ ଗୁଣମାନଙ୍କ ପରି ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିଲା ।

ଅନୁବାଦ – (ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ) ଜ୍ଞାନ ଥିଲେ ବି ମୌନ ଆଚରଣ କରୁଥିଲେ । ପ୍ରବଳ ପରାକ୍ରମ ଥିବା ସତ୍ତ୍ବେ ବି କ୍ଷମା ଆଚରଣ କରୁଥିଲେ, ଯାଚକମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ବି ନିଜର ପ୍ରଶଂସା କରୁ ନଥିଲେ । ଏହିପରି ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଥବା ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ହୋଇଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ସେମାନେ ସହୋଦର ଭାଇ ଭଳି ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିବାର ଜଣାପଡୁଥିଲା |

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ସଂସ୍କୃତସାହିତ୍ୟସ୍ୟ ମହାକବି କାଳିଦାସ ବିରଚିତଂ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ସମୀପେ ପାରସ୍ପରିକ-ବିରୁଦ୍ଧଗୁଣା କଳଂ ସହୋଦରଃ ଇବ ଅବସ୍ଥାଫୋତେ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ସମୀପେ ଅକଳନୀୟଂ ଜ୍ଞାନଂ ଭୂତେ ସତି ସ ମୌନତାଂ ସଂଯମତାଂ ଚ ଆଚରିତବାନ୍ । ସାଧାରଣତଃ ମନୁଷ୍ୟ ଜ୍ଞାନେ ଅହଂକାରୀ ଭବତି । ‘ ଅନୁଜ୍ଞାନଂ ଭୟଙ୍କରମ୍ । ତଥା ମନୁଷ୍ୟ ଯଦି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଭବତି ତହିଁ କମପି ଡଃ କ୍ଷମାଂ ନ କରୋତି । ସଦୈବ ସ୍ଵଶକ୍ତିପ୍ରୟୋଗେନ ଦଣ୍ଡ ପ୍ରଦଦାତି । କ୍ଷମାଂ ଡଃ ବିସ୍ମରତି । ପରନ୍ତୁ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ପରାକ୍ରମୀ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଭୂତେ ସତି କ୍ଷମାଶୀଳ ଆସୀତ୍ । ଯଦି କୋଽପି କିଞ୍ଚ୍ କସ୍ମି ଦଦାତି ତହିଁ ଆତ୍ମପ୍ରଶଂସା କରୋତି । ରାଜା ଦିଲୀପଃ ଦାନଶୀଳ ଭୂତେ ସତି ଆତ୍ମପ୍ରଶଂସା ରହିତଃ ଆସୀତ୍ । ସ୍ଵକୀୟପ୍ରଶଂସାଂ କଦାପି ନ କୃତମ୍ । ଅନେନ ପ୍ରକାରେଣ ପରସ୍ପର ବିରୁଦ୍ଧ ସ୍ବଭାବାଃ ଗୁଣା ତସ୍ୟ ଦିଲୀପସ୍ୟ ସମୀପେ ସହୋଦର ଇବ ସହାବସ୍ଥାନଂ କୃତମ୍ । ଏକ ଏବଂ ଗୁନଃ ଅପରସ୍ୟ ଗୁଣସ୍ୟ ସର୍ଜନଃ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଗୁଣାନୁବନ୍ଧିତ୍ଵଭସ୍ୟ = ଗୁଣ + ଅନୁବନ୍ଧିତ୍ଵାତ୍ + ତଥ୍ୟ |

ସମାସ – ଶାଘାବିପର୍ଯ୍ୟୟ = ଶୁଘାୟୀ ବିପର୍ଯୟଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଗୁଣାନୁବନ୍ଧିତ୍ଵାତ୍ = ଗୁଣାନ୍ ଅନୁବନ୍ଧୁ ଶୀଳଂ = ସମାନଃ ପ୍ରସବାଃ ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ଯେଷା ତେ, ତସ୍ମାତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସପ୍ରସବାଃ = ସପାନ: ପ୍ରସବ: ଯେଫା ତେ (ବହୁବାହି:)

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଜ୍ଞାନେ, ତ୍ୟାଗେ ଗୁଣାନୁବନ୍ଧିତ୍ଵାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ତଥ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଗୁଣା = କଉଁରି ୧ ମା । ସପ୍ରସବାଃ = ‘ଇବ’ ଯୋଗେ ୧ମା ।

ପୃତ୍କତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜ୍ଞାନମ୍ = ଜ୍ଞା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ମୌନ = ମୁନି + ଅଣ୍ । ଶକ୍ତି = ଶକ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ତ୍ୟାଗ = ତ୍ୟଜ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ବିପର୍ଯ୍ୟୟ = ବି + ପରି + ଇ + ଅଚ୍ । ଅନୁବନ୍ଧିନୀ = ଅନୁ + ବନ୍ଦ୍ + ଣିନି ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୩

अनाकृष्टस्य विषयैर्विद्यानां पारदृश्वनः ।
तस्य धर्मरतेरासीद्वृद्धत्वं जरसा विना || २३ ।।
ଅନାକୃଷ୍ଟସ୍ୟ ବିଷୟିର୍ବିଦ୍ୟାନାଂ ପାରଦୃଶ୍ଵନଂ ।
ତସ୍ୟ ଧର୍ମରତେରାସୀଦ୍‌ବୃଦ୍ଧ ଜରସା ବିନା ॥ ୨୩ ||

ଅନ୍ବୟ – ବିଷଶବ୍ଦାର୍ଥ ଅନାକୃଷ୍ଟସ୍ୟ ବିଦ୍ୟାନାଂ ପାରଦୃଶ୍ଵନଃ ଧର୍ମରତଃ ତଥ୍ୟ ଜରସା ବିନା ବୃଦ୍ଧତ୍ଵ ଆସୀତ୍ ।

ଣଦାର୍ଥ – ବିଯିପୌ: = ରୂପ, ରସ, ଗନ୍ଧ, ଶବ୍ଦ, ସ୍ପର୍ଶାଦି ପଞ୍ଚ ବିଷୟଦ୍ଵାରା | ଅନାକୃଷ୍ଟସ୍ୟ = ଥାତ୍କପ ହୋଇ ନଥିବା | ବିଦ୍ୟାନ ପାରନ୍ତଶ୍ଵନ: = ସମସ୍ତ ବିଦ୍ୟାରେ ପାରଦର୍ଶିତା ହାସଲ କରିଥିବା | ଧର୍ମରତଃ ତଥ୍ୟ = ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର | ଜରସା ବିନା = ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ବିନା ମଧ୍ଯ |

ଅନ୍ମବାଦ – ବିଡିନ୍ନ ବିପକ୍ଷ୍ଜ୍ଜିରା ଆକ୍ବଗୃ ଦ୍ବୋଲ ନଥିବା, ସମସ୍ତ ବ୍ୟାରେ ପାରବଣତା ଦ୍ଵାମଲ କରିଥିବା ସେଦ୍ଵି ଧାର୍ମିକ ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର ବୃଦ୍ଧାବସୁ ବିନା ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧତ୍ଵ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇଯାଇଥିଲା |

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋସଙ୍ଗ ପଠିତ ମହାକଟି କାଲିବାପବିଉଟିଭ: ସ୍ପ୍ରପିବଂ ‘ରଶ୍ମବଂଶମ୍ଭ’ ମଦ୍ରାକାବ୍ୟପ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ନ ବୟବୃଦ୍ଧବଂ ଅପିତୁ ଜ୍ଞାନବୃଦ୍ଧବଂ ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ମନୁଷ୍ୟାମାଂ ଜୀବନକ୍ରମଂ ଜନ୍ମନଃ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚତୁରବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମେନ ଗଚ୍ଛତି । ତଦ୍ ଯଥା – ଶୈଶବାଃ, କିଶୋରଃ, ଯୌବନଂ ବାର୍ଷକଂ ଚ । ଜୀବନସ୍ୟ ଅକ୍ତିମାବସ୍ଥା ଭବତି ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟମ୍‌ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଅବସ୍ଥାୟାଂ ଚର୍ମ ଶିଳଂ ଭବତି, ଅଙ୍ଗାନି ର ଶିଳ ଭବନ୍ତି, କେଶଃ ଶୁକ୍ଳା ଭବନ୍ତି । ପରନ୍ତୁ ସ୍ମୃତିକାରମତେନ ବୃଦ୍ଧବଂ ଯଥା –

‘‘ନ ତେନ ବୃଦ୍ଧା ଭବତି ଯେନାସ୍ୟ ପଳିତଂ ଶିରଃ ।
ଯୋ ବୌକ୍ଷ୍ନଽପଅଧାମ୍ବାନପ୍ର ଦେବା: ମୃବିରଂ ବିଦୃ: ||”

ଏତଃ ବୟୋବୃଦ୍ଧ ଅପରଃ ଜ୍ଞନବୃଦ୍ଧିଷ୍ଟ । ରାଜାଦିଲୀପଃ ନ ବୟଃବୃଦ୍ଧା ଅପିତୁ ଜ୍ଞାନବୃଦ୍ଧି ଆସୀତ୍ । ବିଷୟେ ଅନାକୃଷ୍ଟସ୍ୟ, ବିଦ୍ୟାନାଂ ପାରଦୃଶ୍ଵନଃ ଧର୍ମରତେ ତସ୍ୟ ଦିଲୀପସ୍ୟ ଜରସା ବିନା ବୃଦ୍ଧତ୍ଵମ୍ ଆସୀତ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ :

ସନ୍ଧବିଛେଦ – ବିଶମୌବଦ୍ୟାନାଂ = ବିଷୟଃ + ବିଦ୍ୟାନାମ୍ । ଧର୍ମରତେରାସୀଦ୍‌ବୃଦ୍ଧ = ଧର୍ମରତଃ + ଆସୀତ୍ + ବୃଦ୍ଧତ୍ଵମ୍ ।

ସପାସ – ଥନାକୁତ୍ସ୍ୟ = ନ ଆକୃଷ୍ଟ, ତଥ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍ତ୍ଵ) । ଧର୍ମରତଃ = ଧର୍ମେ ରତିଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ ତଥ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବିଷୟି = କରଣେ ୩ୟା । ଅନାକୃଷ୍ଟସ୍ୟ, ପାରଦୃଶ୍ଵନଃ, ଧର୍ମରତଃ, ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ | ବିଦ୍ୟାନାଂ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଜରସା = ‘ବିନା’ ଯୋଗେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆକୃଷ୍ଟ = ଆ + କୃଷ୍ + କ୍ତ । ପାରଦୃଶୁନଃ = ପାର + ଦୃଶ୍ + କ୍ରନିପ୍ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 3 रघुवंशम्

ଶ୍ଳୋକ – ୨୪

प्रजानां विनयाधानाद्रक्षणाद्भरणादपि ।
स पिता पितरस्तासां केवलं जन्महेतवः || २४ ।।
ପ୍ରଜାନାଂ ବିନୟଧାନାଦ୍ରକ୍ଷଣାଦ୍‌ରଣାଦପି ।
ସ ପିତା ପିତରସ୍ତାସାଂ କେବଳଂ ଜନ୍ମହେତନଃ ।।୨୪।।

ଅନ୍ବୟ – ପ୍ରଜାନାଂ ବିନୟାଧାନାତ୍, ରକ୍ଷଣାତ୍ ଭରଣାତ୍ ଅପି ଡଃ ପିତା (ଅଭୂତ) । ତାସାଂ ପିତରଃ ତୁ କେବଳଂ ଜନ୍ମହେତବାଃ (ଅଭୂବନ୍) ।

ଣଦାର୍ଥ – ବିଯିପୌ: = ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର । ବିନୟଧାନାତ୍ = ନମ୍ରତାଦି ଗୁଣ ଶିକ୍ଷାଦେବା ଫଳରେ । ରକ୍ଷଣାତ୍ = ରକ୍ଷା କରିବା ହେତୁରୁ । ଭରଣାତ୍ = ପାଳନ କରିବା = ସେମାନଙ୍କର ପିତାମାନେ । ତୁ = କିନ୍ତୁ । କେବଳଂ ଜନ୍ମହେତପଃ = କେବଳ ଜନ୍ମହେତୁରୁ ପିତା|

ଅନ୍ମବାଦ: ସେହି ଭାକା ଦିନାପ ଣ୍ତକାଣକକୁ ନମ୍ରତା ଥାଦି ଗୁଣ ଶିକାଦେବୀ ହେତୁରୁ ସେମାନକର ରମଶାଢେକଣ ଏବଂ ପାଳନ କରିବା ହେତୁରୁ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ପିତା ଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର ଜନକମାନେ କେବଳ ଜନ୍ମ କରିଥିବା ହେତୁରୁ ପିତୃ ପଦବାଚ୍ୟ ହେଉଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ମହାକବି କାଳିଦାସବିରଚିତଂ ‘ରଘୁବଂଶମ୍ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପଃ କଣଂ ପ୍ରଜାନାଂ ପ୍ରକୃତଃ ପିତା ଆସୀତ୍ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ପ୍ରଜାନ୍ ବିନୟାଦି ଶିକ୍ଷାମ୍ ଅଦଦାତ୍ । ପ୍ରଜାନାଂ ରକ୍ଷଣଂ ଭରଣଂ ଚ କୃତମ୍ । ଅତଃ ଡଃ ଦିଲୀପଃ ତେଷା ପିତା ଆସୀତ୍ । ଅପରନ୍ତୁ ପ୍ରଜାନାଂ ଯେ ପ୍ରକୃତଃ ପିତରଃ ତେ ତୁ କେବଳଂ ଜନ୍ମହେତପଃ ଅଭୂବନ୍ । ଅସ୍ମାତ୍ ରାଜ୍ଞ ପିତୃତ୍ୱ ସୂଚିତଂ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକରଣ :

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିନୟଧାନାତ୍ = ବିନୟ + ଆଧାନାତ୍ । ଭରଣାଦପି ଭରଣାତ୍ + ଅପି । ପିତରସ୍ତାସାମ୍ = ପିତରଃ + ତାସାମ୍ ।

ସପାସ – ବିନୟଧାନାତ୍ = ବିନୟସ୍ୟ ଆଧାନମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (୬୩ ତତ୍) । ଜନ୍ମହେତବ = ଜନ୍ମନଃ ହେତବାଃ (୬୩ ତତ୍) ।

ସକାଶେବିଇଛି – ପୃକାଙ୍କ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ବିନୟଧାନାତ୍, ଭରଣାତ୍, ରକ୍ଷଣାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ସ୍ୱ, ପିତା, ପିତରଃ = କଉଁରି ୧ ମା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରଜା = ପ୍ର + ଜନ୍ + ଡ । ବିନୟ = ବି + ନୀ + ଅଚ୍ । ଭରଣମ୍ = ଭୃ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ରକ୍ଷଣମ୍ = ରକ୍ଷ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ପିତା = ପା + ତୃଚ୍ !

ଶ୍ଳୋକ – ୨୫

स्थित्यै दण्डयतो दण्ड्यान्परिणेतुः प्रसूतये ।
अप्यर्थकामौ तस्यास्तां धर्म एवं मनीषिणः ||२५||
ସ୍ଥିତ୍ୟେ ଦଣ୍ଡୟତୋ ଦଣ୍ଡାରିଣେତୁଃ ପ୍ରସୂତୟେ ।
ଅତ୍ୟର୍ଥକାମୌ ତସ୍ୟାସ୍ତା ଧର୍ମ ଏବଂ ମନୀଷିତଃ ||୨୫||

ଅନ୍ବୟ – ଦଣ୍ଡାନ୍ (ଏବ) ସ୍ଥିତ୍ୟେ ଦଣ୍ଡୟତଃ ପ୍ରସୂତୟେ ପରିଣେତୁଃ ମନୀଷିଣ ତଥ୍ୟ ଅର୍ଥକାମୌ ଅପି ଧର୍ମ ଏବ ଆସ୍ତାମ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଦଶ୍ୟାନ୍ = ଅପରାଧୀମାନଙ୍କୁ । ସ୍ଥିତ୍ୟେ = ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ ବା ପାଳନ ପାଇଁ । ଦଣ୍ଡୟତଃ ଦେଇଥ‌ିବା । ପ୍ରସୂତୟେ = ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିବା ନିମନ୍ତେ । ପରିଣେତୁଃ = ବିବାହ କରିଥିବା । ମନୀଷିଣ ମନିଷୀ । ତସ୍ୟ = ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର । ଅର୍ଥକାମୌ ଅପି = ଅର୍ଥ ଏବଂ କାମ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲା |

ନିମନ୍ତେ ବିବାହ କରିଥିବା ସେହି ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର ଅର୍ଥ ଏବଂ କାମ ଉଭୟ ଧର୍ମରେ ହିଁ ପରିଣତ ହୋଇଯାଇଥିଲା |

କୃତିଃ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମସର୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଅର୍ଥା କାମଶ୍ଚ କଥ୍ୟ ଚତୁର୍ବର୍ଗ ଫଳପ୍ରାପ୍ୟର୍ଥୀ ସର୍ବେ କାମୟନ୍ତ ଯତୋହି ଜୀବନଂ ପୁରୁଷାର୍ଥମ୍ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭବତି । ଜନାଃ ଅର୍ଥନିମନ୍ତେ ଅପରଜନଂ ପୀଡ଼ୟନ୍ତି । ତଦ୍‌ବତ୍ ରାଜା ଅପି ପ୍ରଜାନ୍ ଦଣ୍ଡୟତି ଅର୍ଥସ୍ୟ କୃତେ । କାମପ୍ରାପ୍ୟର୍ଥୀ ବିବାହଂ କୁର୍ବନ୍ତି । ପରନ୍ତୁ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ପ୍ରଜାରକ୍ଷଣାର୍ଥୀ ପାଳନାର୍ଥୀ ଚ ଦଣ୍ଡ ପ୍ରଦଦାତି । ଦଣ୍ଡପ୍ରଦାନଂ ତୁ ରାଜ୍ଞ ଦିଲୀପସ୍ୟ ଧର୍ମ ଏବ ପ୍ରତିଭାତି । ସ୍ବବଂଶରକ୍ଷାର୍ଥୀ ଦାରପରିଗ୍ରହଣଂ ତେନ କୃତମ୍ । କାମାଭିଳାଷମପି ରାଜ୍ଞ ଧର୍ମସ୍ପେନ ଅଭିବାନକ୍ତି । ଅର୍ଥ କାମଶ୍ଚ ରାଜ୍ଞ ପରମଧର୍ମରୂପେଣ ପରିବର୍ତ୍ତିତଃ ଭବନ୍ତି । ସଦା ଧର୍ମରତଃ ଦିଲୀପଃ ସର୍ବେଷା ପୂଜନୀୟଃ ବନ୍ଦନୀୟଶ୍ଚାସୀତ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ :

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅପ୍ୟର୍ଥକାମୌ = ଅପି + ଅର୍ଥକାମାଁ। ତସ୍ୟାସ୍ତା = ତଥ୍ୟ + ଆସ୍ତାମ୍ ।

ସମାସ – ଅର୍ଥକାମୌ = ଅର୍ଥଶ୍ଚ କାମଶ୍ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସ୍ଥିତ୍ୟେ = ତାଦ୍ୟର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ଦଣ୍ଡୟତଃ, ପରିଣେତୁଃ, ମନୀଷିଣୀ, ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ପ୍ରସୂତ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ଧର୍ମ = ଏବଂ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସ୍ଥିତିଃ = ସ୍ପା + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଦଣ୍ଡୟନ୍ = ଦଣ୍ଡ୍ + ଶତ୍ରୁ । ଦଣ୍ଡ = ଦଣ୍ଡ୍ + ଯତ୍ । ପ୍ରସୂତି = ପୂ + ସୂ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଧର୍ମ = ଧୂ + ମନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୬

दुदोह गां स यज्ञाय सस्याय मघवा दिवम् ।
संपद्विनिमयेनो भौ दधतुर्भुवद्वयम् ।।२६।।
ଦୁଦୋହ ସାଂ ସ ଯଜ୍ଞାୟ ସସ୍ୟାୟ ମଘବା ଦିବମ୍ ।
ସଂପଦ୍ୱିନିମାସରକୌ ଦଧତୁରୁବନଦ୍ୱୟମ ||२६।।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ — ଡଃ ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ । ଯଜ୍ଞାୟ = ଯଜ୍ଞ ପାଇଁ । ମାଂ = ପୃଥ‌ିବୀକୁ । ଦୁଦୋହ = ଦୋହନ କଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର । ସସ୍ୟାୟ = ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ । ଦିବଂ = ସ୍ଵର୍ଗକୁ । ଏବଂ = ଏହିପରି । ଉଭୌ = ଉଭୟ ରାଜା ଏବଂ = ଉଭୟ ଭୁବନକୁ |

ଅନୁବାଦ – ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ ଯଜ୍ଞ ପାଇଁ ପୃଥିବୀକୁ ଦୋହନ କରୁଥିଲେ (ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ– ଠାରୁ ଏକଷକ୍ଷାଂଶ କର ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ) । ଇନ୍ଦ୍ର ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଶସ୍ୟଶାଳୀ କରିବାପାଇଁ ସ୍ଵର୍ଗକୁ ଦୋହନ କରୁଥିଲେ (ସ୍ଵର୍ଗରୁ ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୋକକୁ ବୃଷ୍ଟି କରାଉଥିଲେ)। ଏହିପରି ଉଭୟ ରାଜା ଦିଲୀପ ଏବଂ ଦେବରାଜ ଇନ୍ଦ୍ର ଉଭୟ ସମ୍ପତ୍ତିର ବିନିମୟରେ ଉଭୟଲୋକକୁ ଧାରଣ କରିଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ମହାକବି କାଳିଦାସ ବିରଚିତ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମସର୍ଗତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ମହାରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଦେବରାଜ ଇନ୍ଦ୍ରଣ ସାକଂ ମିତ୍ରତା ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଯଥା ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ତଥା ସ୍ଵର୍ଗେ ଦେବରାଜଇନ୍ଦ୍ର ଆସୀତ୍ । ଏକଃ ଭୂଲୋକସ୍ୟ ପାଳକ ଅପରଂ ଦ୍ୟୁଲୋକସ୍ୟ ପାଳକଂ ଚ ଭବତି । ରାଜା ଦିଲୀପଃ ଯଜ୍ଞ କର୍ତ୍ତ୍ୟ ଭୁବଂ ଦୁଦୋହ କରଗ୍ରହଣେନ ହିତାଂ ଚକାର । ଦେବେନ୍ଦ୍ର ସସ୍ୟ ବର୍ଧନଂ ସ୍ବର୍ଗ ଦୁଦୋହ ଦ୍ୟୁଲୋକାତ୍ ବୃଷ୍ଟିମୁପାଦୟାମାସ । ଉଭୌ ରାଜାଦିଲୀପଦେବେନ୍ଦ୍ରୋ ସଂପଦ୍‌ବିନିମୟେନ ଭୁବନଦ୍ଵୟଂ ଦଧାତୁଃ । ଉଭୌ ରୁବନଦ୍ୱସଂ ଧାରମାମାସ ପୋପମ୍ସ ଚ |

ବିନିମୟେନୋଭୌ = ବିନିମୟନ + ଉଭୌ । ଦଧତୁର୍ଭୁବନଦ୍ଵୟମ୍= ଦଧୁତଃ + ଭୁବନଦ୍ଵୟମ୍ ।

ସମାସ – ସଂପଦ୍‌ବିନିମୟେନ = ସଂପଦଃ ବିନିମୟ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଗାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯଜ୍ଞାୟ, ସସ୍ୟାୟ = ‘କ୍ରିୟାଥୋପପଦସ୍ୟ’ ଯୋଗେ ୪ ର୍ଥୀ । ଦିବମ୍ =

ପ୍ତକ୍ଵତିପୃତସମ୍ – ମସ୍ୟା = ସସ୍ + ଯତ୍ । ସମ୍ପତ୍ = ସମ୍ + ପଦ୍ + କ୍ରିପ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୭

न किलानुययुस्तस्य राजानो रक्षितुर्यशः !
व्यावृत्ता यत्परस्वेभ्यः श्रुतौ तस्करता स्थिता ।। २७ ।।
ବ୍ୟାବୃତ୍ତା ଯତ୍‌ରସ୍ଵଭ୍ୟ ଶ୍ରୁତୌ ତସ୍କରତା ସ୍ଥିତା ।୨୭।
ରାଜାନଃ ରକ୍ଷିତଃ ତଥ୍ୟ ଯଶଃ ନ ଅନୁଯତଃ କିଳ, ଯତ୍ ତସ୍କରତା ପରସ୍ଵଭ୍ୟ ବ୍ୟାବୃତ୍ତା (ସତୀ) ଶ୍ରୁତୌ

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ରାଜାନଃ = ରାଜାମାନେ । ରକ୍ଷିତଃ ତଥ୍ୟ = ସେହି ପାଳନକର୍ତ୍ତା ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର । ଯଶଃ = କୀର୍ତ୍ତିକୁ । ନ = ପରଧନ ଅପହରଣରୁ ବ୍ୟାବୃତ ହୋଇ । ଶ୍ରୁତୌ ସ୍ଥିତା = କର୍ଣ୍ଣଗୋଚର ମାତ୍ର ହେଉଥିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ଅନ୍ୟରାଜାମାନେ ପାଳନକର୍ତ୍ତା ସେହି ଯେହେତୁ । ତସ୍କରତା = ଚୌର୍ଯ୍ୟବୃତ୍ତି । ପରସ୍ଵଭ୍ୟ ବ୍ୟାବୃତ୍ତା ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କର ଯଶକୁ ଅନୁକରଣ କରିପାରିଲେ ନାହିଁ ଯେହେତୁ, ପରଧନ ଅପହରଣରୁ ବ୍ୟାବୃତ୍ତ ହୋଇ ଚୌର୍ଯ୍ୟବୃତ୍ତି କେବଳ ଶ୍ରୁତିମାତ୍ରାରେ ଗୋଚର ହେଉଥୁଲା ବା ଖାଲି ଶୁଣାଯାଉଥିଲା ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ପ୍ରଥମ ସର୍ଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ଯଶସ୍ବୀତଃ ତଥ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ସ୍ଵଚ୍ଛତା ଚ କଥମାସନ୍ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଅପି ସୁଖସମୃଦ୍ଧି ପ୍ରଦଦାତି ସ୍ମ । ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ନାସୀତ୍ । ଅତଃ ଅବନ୍ୟା ରାଜାନଃ ଦିଲୀପସ୍ୟ ଅତିଷ୍ଠତ୍ । ଜନାନାଂ ପ୍ରବୃରୌ ତୁ ଚୌର୍ଯ୍ୟବୃତିଃ ନିୟମାବଦ୍ଧ ଚାସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ଉଦାରତା ସେବାପରାୟଣତା ଚ ପ୍ରଜାଭ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ତସ୍କରତା ଚୌର୍ଯ୍ୟବୃତିଃ ବା ନାସୀତ୍ । କୋଽପି ଚୌର୍ଯ୍ୟକର୍ମଣା ବ୍ୟାପୃତଃ ଯଶଂ କୀର୍ତ୍ତି ଚ ଅନୁକରଣଂ ନ କୃତବନ୍ତଃ । ତସ୍କରତା ଶ୍ରୁତିମାତ୍ରେଣ କେବଳଂ ନାସନ୍ । ଅର୍ଥାତ୍ ତଦାନୀନ୍ତନଃ ସାମାଜିକବ୍ୟବସ୍ଥା ରାଜ୍ଞ ସୁଶାସନଂ ଚ ସୂଚିତଂ ଭବତି ।

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କିଳାନୁପଯୁସ୍ତସ୍ୟ = କିଳ + ଅନୁପଯୁଃ + ତଥ୍ୟ । ରକ୍ଷିତୁର୍ଯ୍ୟଶଃ = ରକ୍ଷିତୁଃ + ଯଶଃ । ଯପ୍‌ରସ୍ଵଭ୍ୟ = ଯତ୍ + ପରସ୍ଵଭ୍ୟ ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅନୁଯୟୁ, ରାଜାନୀ, ତସ୍କରତା = ପରେଷା ସ୍ଵାନି, ତେଭ୍ୟ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । କଉଁରି ୧ ମା । ରକ୍ଷିତୁଃ= ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯଶଃ = ତତ୍ + କୃ +

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବ୍ୟାବୃତ୍ତା = ବି + ଆ + ବୃତ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ଶ୍ରୁତିଃ = ଶୁ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ତସ୍କର = ଅତ୍ । ସ୍ଥିତା = ସ୍ଲା + ନ୍ତ + ଟାପ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୮

द्वेष्योऽपि संमतः शिष्टस्तस्यार्तस्य यथौषधम् ।
त्याज्यो दुष्टः प्रियोऽप्यासीदङ्गुली वोरगक्षता ।। २८।।
ସ୍ଵେଷ୍ୟାପି ସଂମତଃ ଶିଷ୍ଟସ୍ତସ୍ୟାର୍ତସ୍ୟ ଯପୌଷଧମ୍ ।
ତ୍ୟାଜ୍ୟେ ଦୁଷ୍ଟ ପ୍ରିୟୋଽପ୍ୟାସୀଦଙ୍ଗୁଳୀବୋରଗକ୍ଷତା ||୨୮||

ଅନ୍ପପ – ଶିଷ୍ଟ ଦୃଶ୍ୟ ଆପି ଆଇଁସ୍ୟ ଔଷଧ୍ୟ ଯଥା ତଥ୍ୟ ସମ୍ମତଃ ଆସୀତ । ଦୁଷ୍ପ ପ୍ରିୟ ଅପି ଉରଗକ୍ଷତା ଅଙ୍ଗୁଳୀଇବ ତସ୍ୟ ତ୍ୟାଜ୍ୟ ଆସୀତ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶିଷ୍ଟ = ସଜ୍ଜନ । ଦ୍ଧେଶ୍ୟ = ଅପି = ଶତ୍ରୁ ହେଲେ ମଧ୍ୟ । ଆର୍ଡସ୍ୟ = ରୋଗୀର । ଔଷଧ୍ୟ ସେହି ରାଜାଙ୍କର ସେ ଗ୍ରହଣୀୟ ଥିଲେ । ଦୁଷ୍ଟ = ଦୁର୍ଜନ । ପ୍ରିୟ ସର୍ପ ଦଂଶନ କରିଥିବା ଅଙ୍ଗୁଳି ଭଳି । ତସ୍ୟ ତ୍ୟାଜ୍ୟ ଆସୀତ୍ = ତାଙ୍କର ଯେପରି ଗ୍ରହଣୀୟ । ତସ୍ୟ ସମ୍ମତଃ ଆସୀତ୍ ଆପଣାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ । ଉରଗକ୍ଷତାଅଙ୍ଗୁଳୀ ଇବ = ତ୍ୟାଜ୍ୟ ବା ବର୍ଜନୀୟ ଥିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ଯେଭଳି ଔଷଧ କଟୁ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ରୋଗୀର ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ସଜ୍ଜନ ଯେତେ ଶତ୍ରୁ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ରାଜାଙ୍କର ପ୍ରିୟ ବା ଗ୍ରହଣୀୟ ଥିଲେ । ଯେପରି ଏକ ଅଙ୍ଗୁଳିକୁ ସାପ କାମୁଡ଼ି ଦେଲେ ତାହା ଯେତେ ଭଲ ହେଲେ ବି ତାକୁ ବର୍ଜନ କରାଯାଏ, ସେହିପରି କୌଣସି ଦୁଷ୍ଟ ଯେତେ ଆପଣାର ହେଲେ ବି ସେ ରାଜାଙ୍କର ବର୍ଜନୀୟ ଥଲା ।

ଉଦ୍ଧୃତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାକବି କାଳିଦାସ ବିରଚିତଂ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମ ସର୍ଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜାଦିଲୀପସ୍ୟ ଶିଷ୍ଟଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟବହାରପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଶିଷ୍ଟଶିଷ୍ଟାନ୍ ପ୍ରତି ରାଜ୍ଞ ବ୍ୟବହାରବିରଂ ତୁ ଭିନ୍ନମ୍ ଆସୀତ୍ । ଉପମାଛଳେନ ପ୍ରସଙ୍ଗୋଽୟମ୍ ଉପସ୍ଥାପିତମ୍ । ଯଥା ଔଷଧାଂ ସମ୍ମନଃ ଅପ୍ରିୟୋଽପି ରାଜ୍ଞ ଗ୍ରହଣୀୟଂ ଭବତି ଯତୋହି ତଥ୍ୟ ପ୍ରକୃତିଃ ସ୍ଵଭାବାଃ ଦଂଶତି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣଶରୀରେ ବିଷସ୍ୟ ସଞ୍ଚରଣଂ ଭବତି, ଅସ୍ମିନ୍ନବସରେ ଉରଗକ୍ଷତଃ ପ୍ରିୟୋଽପି ତ୍ୟାଜ୍ଯ ଭବତି । ଦୁଷ୍ଟ ବିଷତୁଲ୍ୟ ଭବତି । ଅନେକ ପ୍ରକାରେଣ କଟୁ ଭୂତେ ସତି ରୁଗ୍‌ଣସ୍ୟ ଗ୍ରାହ୍ୟ ଭବତି ତଥା ବା ସୁଶ୍ରୁ ଭବତି । ଯଦି ଅଙ୍ଗୁଳୀମେକଂ ସର୍ପ ଅଙ୍ଗୁଳୀ ଅବଶ୍ୟ କର୍ତ୍ତନୀୟମ୍ । ତଥୈବ ଦୁଷ୍ଟ ଶିଷ୍ଟଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟବହାରଂ ତେନ କୃତମ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ :

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦ୍ବେଦ୍ୟୋଽପି = ଦ୍ଧେଶ୍ୟ + ଅପି । ଶିଷ୍ଟସ୍ତସ୍ୟାର୍ଡସ୍ୟ = ଶିଷ୍ଟ + ତଥ୍ୟ + ଆର୍ଡସ୍ୟ । ଯପୌଷଧମ୍ = ଯଥା + ଔଷଧମ୍ । ପ୍ରିୟୋଽପ୍ୟାସୀତ୍ = ପ୍ରିୟଃ + ଅପି + ଆସୀତ୍ । ଅଙ୍ଗୁଳୀବୋରଗକ୍ଷତା = ଅଙ୍ଗୁଳୀ +ଇବ + ଇରଗଣତା |

ସମାସ – ଉରଗକ୍ଷତା = ଉରଗେଣ କ୍ଷତା (୩ୟା ତତ୍) |

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଶିଷ୍ଟ, ଦୁଷ୍ଟ = କଉଁରି ୧ ମା । ଦେଷ୍ୟ, ପ୍ରିୟ = ଅପି ଯୋଗେ ୧ମା । ଅଙ୍ଗୁଳୀ = ଇବ ଯୋଗେ ୧ ମା । ଆର୍ଡସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଔଷଧମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦ୍ଧେଶ୍ୟ = ଦ୍ବିଷ୍ + ଣ୍ୟତ୍ ! ସମ୍ମତଃ= ସମ୍ + ମନ୍ + କ୍ତ | ତ୍ୟାଜ୍ୟ = ତ୍ୟଜ୍ + ଣ୍ୟତ୍ । ଦୁଷ୍ଟ ଦୁଷ୍ + .କ୍ତ | ପ୍ରିୟ = ପ୍ରୀଣ୍ + କ୍ତ । କ୍ଷତା = ଶିଷ୍ + କ୍ତ । ଆର୍ଡ = ଆ + କ୍ଷଣ + କ୍ତ + ଟାପ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୯

तं वेधा विदधे नूनं महाभूतसमाधिना ।
तथा हि सर्वे तस्यासन्परार्थेकफला गुणाः ।। २९ । ।
ତଂ ବେଧା ବିଦଧେ ନୂନଂ ମହାଭୂତସମାଧ୍ଵନା ।
ତଥା ହିଁ ସର୍ବେ ତସ୍ୟାସରାର୍ଥେକଫଳା ଗୁଣା ।।୨୯||

ଅନୂୟ – ବେଧା ତଂ ମହାଭୂତସମାଧ୍ଵନା ବିଦଧ ନୂନଂ, ତଥାହି ତଥ୍ୟ ସର୍ବଗୁଣା ପରାର୍ଥେକଫଳା ଆସନ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବୈଧଃ = ବ୍ରହ୍ମା । ତଂ = ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପଙ୍କୁ । ମହାଭୂତସମାଧ୍ଵନା = ହିଁ ।

ନୂନମ୍ = ସତେ ଯେପରି ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ତଥାହି= ସେହେତୁ । ତସ୍ୟ ସର୍ବେଗୁଣା = ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ । ପରାଥୈକଫଳା ଆସନ୍ = ପରର ଉପକାର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାକବି କାଳିଦାସ ବିରଚିତଂ ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ମହାକାବ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥମସର୍ଗତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ସର୍ବେ ଗୁଣା କଥ୍ୟ ପରୋପକାରାୟ ଭବତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଅସ୍ମାନ୍ ସଂସାରେ ସ୍ୱୟଂସ୍ରଷ୍ଟା ଏବ ସର୍ବାନ୍ ମନୁଷ୍ୟାନ୍ ସୃଜତି । କ୍ଷିତି-ଅପ୍-ତେଜ-ମରୁତ୍-ବ୍ୟୋମ-ଇତ୍ୟେବ ପଞ୍ଚଭୂତେନ ମାନବଶରୀରଂ ନିର୍ମିତମ୍ । ବେଧାଽପି ରାଜାଦିଲୀପସ୍ୟ ଶରୀରଂ ପଞ୍ଚଭୂତେନ ନିର୍ମିତବାନ୍ । ପଞ୍ଚଭୂତୋଽୟଂ ସଂସାରସ୍ୟ ପ୍ରାଣୀନାଂ କୃତେ ମଙ୍ଗଳମୟ ବସ୍ତୁରୂପେଣ ବିବେଚିତଂ ଭବତି । ଅସ୍ୟ ସ୍ୱରୂପଂ ତୁ ରାଜାଦିଲୀପସ୍ୟ ଶରୀରେ ଅନୁଭୂତମ୍ । ପୃଥ‌ିବ୍ୟା ସହିଷ୍ଣୁତା କ୍ଷମା ଚ, ଜଳସ୍ୟ ଔଦାର୍ଯ୍ୟତା ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟତା ଚ, ତେଜସ୍ୱୀ ଜାଜ୍ଜଲ୍ୟତା ଶକ୍ତିମତା ଚ, ମରୁତଃ ଗତିଶୀଳତା ଶୀଘ୍ରତା ଚ, ବ୍ୟାପକତାଦି ବିବିଧା ଗୁଣା,ରାଜ୍ଞ ଦିଲୀପସ୍ୟ ସମୀପେ ଆସନ୍ । ଇମଂ ଗୁଣଂ ଧାରୟିତ୍ୱ ଡଃ ସଦା ପରୋପକାରେଣ ନିରତଃ ଅଭୂତ୍ । ଅସ୍ମାତ୍ ରାଜା- ଦିଲୀପସ୍ୟା ଚାରିତ୍ରିକ ମହତ୍ତ୍ୱ ପ୍ରତୀୟତେ ।

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଖ୍ୟାମନ୍ = ତସ୍ୟ + ଆସନ୍ । ପରାମୈକଫଳା = ପର + ଅର୍ଥ + ଏକଫଳା ।

ସମାସ – ମହାଭୂତସମାଧନା = ମହାଭୂତାନାଂ ସମାଧଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵ) । ପରାର୍ଥୀ = ପରାସ୍ୟ ଅର୍ଥ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ମହାରାଣାରରକ୍ତି – ବେଧଃ, ସର୍ବଗୁଣୀ = କର୍ଭରି ୧ ମା। ତଂ = କରଣେ ୩ୟା । ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ |

ପୃକ୍ଵଜିସ୍ତ୍ୟୟ – ସମାଧା: = ସମ୍ + ଆ + ଧା + କି

ଶ୍ଳୋକ – ୩୦

स वेलावप्रवलयां परिखीकृत सागराम् ।
अनन्यशासनामुर्वी शशासैकपुरीमिव ।। ३० ।।
ସ ବେଳାବପ୍ରବଳୟା ପରିଖୀକୃତସାଗରାମ୍ ।
ଅନନ୍ୟଶାସନାମୁର୍ଥୀ ଶସାସୈକପୁରୀମିବ ॥୩୦॥

ଅନୂୟ – ସ୍ୱୀ ବେଳାବପ୍ରବଳୟାଂ ପରିଖୀକୃତସାଗରାମ୍ ଅନନ୍ୟ ଶାସନାମ୍ ଉର୍ବୀମ୍ ଏକପୁରୀମ୍ ଇବ ଶଶାସ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କଃ = ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ । ବେଳାବପ୍ରବଳୟାମ୍ = ସମୁଦ୍ରକୁ ରୂପକ ପ୍ରାକାର ବେଷ୍ଟିତ । ପଖୀକୃତସାଗରାମ୍ = ଯାହାର ସମୁଦ୍ର ହିଁ ପରିଖା ଭାବରେ ରହିଥିଲା । ଅନନ୍ୟ ଶାସନାମ୍ = ଯାହାକୁ କି ଆଗରୁ କେହି ଶାସନ କରି ନଥିଲେ । ଉର୍ବୀମ୍ = ପୃଥ‌ିବୀକୁ । ଏକପୁରମ୍ ଇବ = ଗୋଟିଏ ନଗରୀ ସଦୃଶ । ଶଶାସ୍ତ୍ର = ଶାସନ କରୁଥିଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ରାଜା ଦିଲୀପ ସାଗରକୂଳରୂପକ ପ୍ରାକାର ମଣ୍ଡିତ ସାଗର ସ୍ଵରୂପ ପରିଖାଯୁକ୍ତ ତଥା ତାଙ୍କ ବିନା ଅନ୍ୟ କେହି ହେଲେ ଶାସନ କରି ନଥିବା ପୃଥିବୀକୁ ଗୋଟିଏ ନଗରୀ ଭଳି ଶାସନ କରୁଥିଲେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ପଦ୍ୟଭାଗଂ ମହାକବି କାଳିଦାସ ବିରଚିତଂ ‘ ରଘୁବଂଶମ୍ ଇତି ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ରଘୁବଂଶମ୍ ଏବଂ ପ୍ରାଚୀନଂ ବଂଶମ୍ । ବୈବସ୍ୱତମନୁଃ ଅସ୍ୟ ବଂଶସ୍ୟ ପ୍ରଥମରାଜା ଆସୀତ୍ । ଅସ୍ଥିନ୍ ବଂଶେ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ଉପଯୁକ୍ତ ଉତ୍ତରଦାୟାଦଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ସସାଗରାଧରାୟା ଶାସକଃ । ତସ୍ୟ ରାଜା ଦିଲୀପସ୍ୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟମ୍ ଆସମୁଦ୍ରପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୁବିସ୍ତୃତମାସୀତ୍ । ସବଳା ଯସ୍ୟ ପ୍ରାଚୀର, ସାଗର ଯସ୍ୟ ପରୀଖା ଆସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ବହିଃ ଶତ୍ରୁ ନାସୀତ୍ । ଦିଲୀପୋହି ଅନନ୍ୟଶାସକ ଆସୀତ୍ । ଏତାଦୃଶ ପୃଥ‌ିବୀ ରାଜା ଦିଲୀପଃ ଏକପୁରୀମିବ ଶଶାସ୍ତ୍ର ।

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅନନ୍ୟଶାସନାମୁର୍ବୀମ୍ = ଅନନ୍ୟଶାସନାମ୍ + ଉର୍ବୀମ୍ । ଶଶାସୈକପୁରୀମିବ = ଶଶାସ + ଏକପୁରୀମ୍ = ବପ୍ରାଚ୍ୟବ ବଳୟଃ (ରୂପକ କର୍ମଧାରୟଃ), ବେଳା ଏବ ବଜ୍ର ବଳୟା ଯସ୍ୟା ତାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପରି ଖୀକୃ ତସାଗରାମ୍ = ପରି ଖୀକୃ ତା ସାଗରାଂ ଯସ୍ୟା = ଅନ୍ୟସ୍ୟ ଶାସନାମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍), ଅବିଦ୍ୟ- ମାନମ୍ ଅନ୍ୟ ଶାସନଂ ଯସ୍ୟା – ଏକପୁରୀମ୍ = ଏକା ଚାସୌ ପୁରୀ ଚେତି (କର୍ମଧାରୟ) । ତାମ୍ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବେଳାବପ୍ରବଳୟାମ୍, ପରିଖୀକୃତସାଗରାମ୍, ଅନନ୍ୟଶାସନାମ, ଉର୍ବୀମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସ୍ୱ = କଉଁରି ୧ ମା। ଏକପୁରୀମ୍ = ଇବ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତୟ – ଶାସନମ୍ = ଶାସ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର Textbook Exercise Questions and Answers.

+2 2nd Year Odia Optional Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର Question Answer

(କ) ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ବା ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ।

Question ୧।
ସାହିତ୍ୟରେ ଅଳଙ୍କାର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
ଉ –
କାବ୍ୟ କବିତାକୁ ସରସ, ସୁନ୍ଦର ଓ ରମଣୀୟ କରିବାକୁ ଯେଉଁ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟବର୍ଷକ ଉପାଦାନର ପ୍ରୟୋଜନ ହୁଏ ବା ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ତାହାକୁ ‘ଅଳଙ୍କାର’ କୁହାଯାଏ ।

Question ୨।
ସାହିତ୍ୟରେ ଅଳଙ୍କାର ମୁଖ୍ୟତଃ କେତେପ୍ରକାର ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
ଉ –
ସାହିତ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ଅଳଙ୍କାର ଦୁଇ ପ୍ରକାରର । ସେହି ଦୁଇଟି ହେଉଛି – ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର ଓ ଅର୍ଥାଳଙ୍କାର ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Question ୩ ।
ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ଶବ୍ଦର ବୈଚିତ୍ର୍ୟ କାରକ ଧର୍ମକୁ ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

Question ୪।
ଅର୍ଥାଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ଯେଉଁ ଅଳଙ୍କାରଦ୍ୱାରା କାବ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ତଥା ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ଅର୍ଥାଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

Question ୫।
ଅନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାରର ସଂଜ୍ଞା ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କର ?
ଉ –
ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପ୍ରକାର ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ପୁନଃପୁନଃ ଆବୃତ୍ତିକୁ ଅନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

Question ୬ ।
ଛେକାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ଅନେକ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ସାମ୍ୟ ରହି କ୍ରମାନୁସାରେ ଥରେ ମାତ୍ର ପୁନରାବୃତ୍ତି ହେଲେ ତାହା ଛେକାନୁପ୍ରାସ ହୁଏ ।

Question ୭ ।
ବୃତ୍ୟନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ଯେବେ ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ କିମ୍ବା ଏକାଧ୍ଵ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ କ୍ରମାନୁସାରେ ବା କ୍ରମ ନ ଥାଇ ବାରମ୍ବାର ଆଚରି ହୁଅନ୍ତି, ତାହା ବୃତ୍ୟନୁପ୍ରାସ ହୁଏ ।

Question ୮। ଶ୍ରୁତ୍ୟାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କ’ଣ ?
ଉ –
ଯେଉଁଠି କଣ୍ଠ, ତାଳୁ, ମୂର୍ଦ୍ଧା, ଓଷ୍ଠ ଓ ଦନ୍ତ ପ୍ରଭୃତି ଉଚ୍ଚାରଣ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ଏକତ୍ର ଉଚ୍ଚାର୍ଯ୍ୟ ହେତୁକ ବ୍ୟଞ୍ଜନର ସାଦୃଶ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ତାହା ଶ୍ରୁତ୍ୟାନୁପ୍ରାସ ହୁଏ ।

Question ୯
ଲାଟାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କ’ଣ ?
ଉ –
ଯେଉଁଠାରେ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହୃତ ଶବ୍ଦ ଅର୍ଥଗତ ସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଭିପ୍ରାୟର ଦ୍ୟୋତକ ହୁଅନ୍ତି, ତାହା ଲାଟାନୁପ୍ରାସ ହୁଏ ।

Question ୧୦ ।
ଅନ୍ୟାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ପଦ୍ୟରେ ଅନ୍ତବର୍ଣ୍ଣ ଓ ଉପାନ୍ତ ସ୍ବରର ସମତା ରହି ପୁନଃପୁନଃ ଉଚ୍ଚାରଣ ହେଲେ ଅନ୍ୟାନୁପ୍ରାସ ହୁଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Question ୧୧ ।
‘ଯମକ’ ଅଳଙ୍କାର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
ଉ –
ଭିନ୍ନାର୍ଥବୋଧକ ଏକ ପ୍ରକାର ଶବ୍ଦର ପୁନରାବୃତ୍ତିକୁ ‘ଯମକ’ କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୨ ।
‘ଆଦ୍ୟଯମକ’ ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ପାଦର ଆଦ୍ୟରେ ଯମକ ରହିଲେ ଆଦ୍ୟ ଯମକ ହୁଏ ।

Question ୧୩ ।
‘ମଧ୍ୟଯମକ’ ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ପାଦର ମଧ୍ୟରେ ଯମକ ଥିଲେ ‘ମଧ୍ୟଯମକ’ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୧୪ ।
‘ପ୍ରାନ୍ତଯମକ’ ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ପଦର ପ୍ରାନ୍ତରେ ଯମକ ରହିଲେ ‘ଅନ୍ତ୍ଯ’ ବା ପ୍ରାନ୍ତ ଯମକ ‘ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୫ ।
‘ମାଳଯମକ’ ଅଳଙ୍କାର କ’ଣ ?
ଉ – କୁହାଯାଏ, ଯେଉଁଠାରେ ନକାରାତ୍ମକ ଊର୍ଜ୍ଜା ରହିଥାଏ, ସେଠାରେ କେବେ ବି ମା’ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବାସ କରନ୍ତି ନାହିଁ କି ସେଠି କୌଣସି ଉନ୍ନତି ହୋଇ ନଥାଏ।

Question ୧୬ ।
‘ସର୍ବଯମକ’ ଅଳଙ୍କାର କ’ଣ ?
ଉ –
ପଦର ସର୍ବତ୍ର ଯମକ ରହିଲେ ସର୍ବଯମକ ବା ମହାଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୧୭ ।
‘ଶ୍ଳେଷ’ ଅଳଙ୍କାର କ’ଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର ?
ଉ –
ଯେଉଁ ସ୍ଥଳରେ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଥରେମାତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ଦୁଇ ବା ତହିଁରୁ ଅଧ‌ିକ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରୁଥାଏ, ସେଠାରେ ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୧୮।
‘ଶ୍ଳେଷ’ ଅଳଙ୍କାର କେତେ ପ୍ରକାର ଓ କ’ଣ କ’ଣ ଲେଖ ।
ଉ –
ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର ତିନିପ୍ରକାରର । ଯଥା – (i) ଅଭଙ୍ଗ, (ii) ସଭଙ୍ଗ (iii) ଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗ

Question ୧୯ ।
ଉପମା ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?

Question ୨୦ ।
ଉପମେୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
କାବ୍ୟ କବିତାରେ ଯେଉଁ ପ୍ରକୃତ ବର୍ଣ୍ଣନୀୟ ବସ୍ତୁକୁ ତୁଳନା ଦିଆଯାଇଥାଏ ତାହାକୁ ‘ଉପମେୟ’ କୁହାଯାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Question ୨୧ ।
ଉପମାନ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
କାବ୍ୟରେ ପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁକୁ ଯାହା ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ ତାହାକୁ ‘ଉପମାନ’ କହନ୍ତି ।

Question ୨୨ ।
ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ କ’ଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
ଉ –
ପମା ବାଚକ ଶବ୍ଦ । ଯଥା – ପରି, ତୁଲ୍ୟ, ସଦୃଶ, ପ୍ରାୟ ଇତ୍ୟାଦି ଉପମା ବାଚକ ଶବ୍ଦ ବା ସାଦୃଶ୍ୟ ବାଚକ ଶବ୍ଦ !

Question ୨୩ ।
ସାଧାରଣ ଧର୍ମ କ’ଣ ?
ଉ –
ରମଣୀୟ, ବର୍ଭୁଳ ଇତ୍ୟାଦି ।

Question ୨୪ ।
ମାଳୋପମା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ଯେଉଁଠାରେ ଗୋଟିଏ ଉପମେୟ ସହିତ ଅନେକ ଉପମାନ ଦିଆଯାଏ ସେଠାରେ ମାଳୋପମା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୨୫ ।
ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ଯେଉଁଠାରେ ଉପମେୟ, ଉପମାନ, ଉପମା ବାଚକ ଶବ୍ଦ ଓ ସାଧାରଣ ଧର୍ମର ସ୍ପଷ୍ଟ ଉଲ୍ଲେଖ ଥାଏ, ସେଠାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା ହୁଏ ।

Question ୨୬ ।
ଲୁପ୍ରୋପମା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ଯେଉଁଠାରେ ଉପମାନ, ଉପମେୟ, ସାଧାରଣଧର୍ମ ଓ ସାଦୃଶ୍ୟବାଚକ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିକର ବା ଦୁଇଟିର ଲୋପ ହୋଇଥାଏ ତାହକୁ ଲୁପ୍ରୋପମା କହନ୍ତି ।

Question ୨୭ ।
ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର କ’ଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
ଉ –
ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟର ଅଭେଦ କଥନକୁ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

Question ୨୮ ।
ସାଙ୍ଗ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାରର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
ଉ –
ଯେଉଁଠାରେ ଅଙ୍ଗରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁର ଆରୋପ କରାଯାଇ ତାହାର ଅଙ୍ଗୀଭୂତ ବସ୍ତୁମାନଙ୍କରେ ଅନ୍ୟ ସବୁ ବସ୍ତୁର ଆରୋପ କରାଯାଇଥାଏ, ସେଠାରେ ସାଙ୍ଗରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୨୯ ।
ନିରଙ୍ଗରୂପକ ଅଳଙ୍କାରର ସଂଜ୍ଞା ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
ଉ –
ଯେଉଁଠାରେ ଗୋଟିଏ ଉପମେୟରେ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ଉପମାନର ଆରୋପ ହୋଇଥାଏ ଅଥବା ଅଭେଦ କଳ୍ପନା କରାଯାଇଥାଏ, ସେଠାରେ ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Question ୩୦ ।
ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାରର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କର ।
ଉ –
ଯେଉଁଠାରେ ଆରୋପ ଅନ୍ୟ ଏକ ଆରୋପର ହେତୁ ହୁଏ ସେଠାରେ ‘ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୩୧ ।
ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ଉପମାନଠାରୁ ଉପମେୟର ଆଧ‌ିକ୍ୟ ଅଥବା ନୂନତା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହେଲେ ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୩୨ ।
ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁରେ ଅପ୍ରାକୃତ ବସ୍ତୁର ସମ୍ଭାବନା କରାଗଲେ, ସେଠାରେ ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୩୩ ।
ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
କାରଣ ନ ଥାଇ କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ପତ୍ତି ହେଲେ ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୩୪ ।
ଭିନ୍ନାର୍ଥବୋଧକ ସମୋଚ୍ଚାରିତ ଶବ୍ଦର ପୁନରାବୃତ୍ତିକୁ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
‘ଯମକ’ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

Question ୩୫ ।
ପଦର ସର୍ବତ୍ର ଯମକ ରହିଲେ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ?
ଉ –
ସର୍ବଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୩୬ ।
ଏକ ପ୍ରକାର ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ବାରମ୍ବାର ଆବୃତ୍ତି ହେଲେ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ?
ଉ –
ବୃତ୍ତାନୁପ୍ରାସ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Question ୩୭ ।
ପଦ ମଧ୍ୟରେ ଉଚ୍ଚାରିତ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଏକାଧ୍ଵକ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେଲେ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ?
ଉ –
ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର ।

Question ୩୮ ।
ଉପମେୟ ଓ ଉପମାନର ସାଦୃଶ୍ୟ କଥ୍ତ ହେଲେ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ?
ଉ –
ଉପମା ଅଳଙ୍କାର ।

Question ୩୯ ।
ଗୋଟିଏ ଉପମେୟର ଏକାଧ‌ିକ ଉପମାନ ଥିଲେ, କେଉଁ ଉପମା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଥାଏ ?
ଉ –
ମାଳୋପମା ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

Question ୪୦ ।
ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟ ମଧ୍ଯରେ ଅଭେଦ କଥନକୁ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ?
ଉ –
ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

Question ୪୧ ।
କାରଣ ବିନା କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ପତ୍ତି ହେଲେ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ?
ଉ –
ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

Question ୪୨ ।
ଉପମାନଠାରୁ ଉପମେୟର ଆଧ‌ିକ୍ୟ କଥ୍ ହେଲେ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ?
ଉ –
ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ।

Question ୪୩ ।
ନିମ୍ନଲିଖ ପଦର ଅଳଙ୍କାର ନିରୂପଣ କର ।
(କ) ଉତ୍କଳ-କମଳା-ବିଳାସ ଦୀର୍ଘିକା
ମରାଳ-ମାଳିନୀ-ନୀଳାମ୍ବୁ ଚିଲିକା ।
ଉ –
ବୃତ୍ୟନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

(ଖ) “କଷ୍ଟ ମହୀଧର ମହୀଧର କଣ୍ଟକ
କଳମଷ ବାରଣ ବାରଣ ଅନ୍ତକ ।’’
ଉ –
ଲାଟାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ।

(ଗ) ‘ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ଧଳା ମେଘ ସୁନୀଳ ଅମ୍ବରେ
ଭାସଇ ବୋଇତ ଯଥା ନୀଳ ସମୁଦ୍ରରେ ।”
ଉ –
ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା ଅଳଙ୍କାର ।

(ଘ) ନୀଳିମାରେ ବାମା ଚାରୁ କେଶପାଶ
ତୋ ନୀଳ ବୀଚିକୁ କଲା ଉପହାସ ।’’
ଉ –
ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର ।

(ଙ) “ଶ୍ଵେତାଙ୍ଗ ଚଢ଼େଇଗୁହା ସମୁଦ୍‌ଗତ
ନୀର ଭେଦି କିବା ଉଠେ ଐରାବତ ।”
ଉ –
ବାତ୍‌କ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ।

(ଚ) “ବାବୁ ନାକଶିରୀ ଦାନ ଯୋଗ୍ୟ ଯୋଷାକୁ
ବିହର କାନନ କର ଆଲିଙ୍ଗନକୁ ।’’
ଉ –
ଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର ।

(ଛ) “ଦେଖରେ ନଳିନି ନଳିନୀ ନଳିନୀରେ ପୂରିତ
ଭ୍ରମନ୍ତି ଭ୍ରମରେ ଭ୍ରମରେ ଏ ଶୋଭିତ ।”
ଉ –
ମଧ୍ଯ ଯମକ ଅଳଙ୍କାର ।

(ଜ) “ବରଜୀବ ରସେ ଦେଇ ମାନସ
ବରଜି ବରଷେ ଅମେଧ୍ୟ ଗ୍ରାସ ।”
ଉ –
ଆଦ୍ୟ ଯମକ ଅଳଙ୍କାର ।

(ଝ) “ଭବ ତଳେ ବିଭୁଦୟା ମୂର୍ତିମତୀ
ଧଉଳି ଦର୍ପଣ ଦୟା ସ୍ରୋତସ୍ଵତୀ ।”
ଉ –
ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ।

(ଞ) “ବିନ୍ଦୁ ବିନ୍ଦୁ ଜଳ ରହିଛି ଚାରୁ କୁଟିଳ ବାଳେ,
ତୁଷାର ବୃଷ୍ଟି କି ହୋଇଛି ନବ ତମାଳ ଦଳେ ।”
ଉ –
ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

(ଖ) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ । (୫ ନମ୍ବର ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ।)

Question ୧।
ସଂଜ୍ଞା ଓ ସ୍ଵରୂପ ସହ ଅନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାରର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦିଅ ।
ଉ –
ଅନୁପ୍ରାସ ଏକ ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର । ଏହାଦ୍ଵାରା ବର୍ଣ୍ଣଗତ ଶ୍ରୁତିମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ।
ଲକ୍ଷଣ : ପଦ ମଧ୍ଯରେ ଏକ ବା ଏକାଧିକ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ବାରମ୍ବାର ଉଚ୍ଚାରିତ ହେଲେ ତାହାକୁ ‘ଅନୁପ୍ରାସ’ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ :
ଉତ୍କଳ-କମଳା-ବିଳାସ ଦୀର୍ଘିକା
ମରାଳ-ମାଳିନୀ-ନୀଳାମ୍ବୁ ଚିଲିକା ।’’(ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଦୁଇଟିଯାକ ପାଦରେ ‘କ/ଳ/ମ’ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ବାରମ୍ବାର ଆବୃତ୍ତ ହୋଇଛି । ତେଣୁ ଏହିଟିରେ ‘ଅନୁପ୍ରାସ’ ଅଳଙ୍କାର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି ।
ଅନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାରକୁ ଛେକାନୁପ୍ରାସ, ବୃତ୍ୟନୁପ୍ରାସ – ଏପରି ଭାବରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ ।

(୧) ଛେକାନୁପ୍ରାସ : ବହୁ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣର ସାମ୍ୟରହି କ୍ରମାନୁସାରେ ବାରମ୍ବାର ଆବୃତ୍ତ ହେଲେ ଛେକାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ।
ଉଦାହରଣ :
“ଦେଖ୍ ନବ କଳିକା ବକାଳିକାମାଳିକା ଆଳି କାଳିକା କାନ୍ତ ସ୍ମରି
ରକ୍ଷା କେମନ୍ତ କରି କରିବା ମତ୍ତକରୀ ଗତିକି ଏମନ୍ତ ବିଚାରି,
ଗୋ ସହଚରୀ !” (ଲାବଣ୍ୟବତୀ – ଉପେନ୍ଦ୍ରଭଞ୍ଜ)
ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘ଳ’ ଓ ‘ର’ ‘କ’ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଉଚ୍ଚାରିତ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଏହା ଛେକାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

(୨) ବୃତ୍ତାନୁପ୍ରାସ : ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ହେଉ ବା ନ ହେଉ ଯେବେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ବାରମ୍ବାର ଉଚ୍ଚାରିତ ହୁଏ, ତେବେ ତାକୁ ବୃତ୍ୟନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
ଉତ୍କଳ-କମଳା-ବିଳାସ ଦୀର୍ଘିକା
ମରାଳ-ମାଳିନୀ-ନୀଳାମ୍ବୁ ଚିଲିକା ।’’(ଚିଲିକା – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘କ’ ଓ ‘ଳ’ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣର ବାରମ୍ବାର ଆବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥିବାରୁ ବୃତ୍ତାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

(୩) ଶୃତ୍ୟନୁପ୍ରାସ : ସାଧାରଣତଃ କଣ୍ଠ, ତାଳୁ, ମୂର୍ଦ୍ଧା, ଦନ୍ତ, ଓଷ୍ଠ ପ୍ରଭୃତି ମଧ୍ୟରୁ ଯେ କୌଣସି ସ୍ଥାନରୁ ଉଚ୍ଚାରିତ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଷ ମାନଙ୍କର ଆବୃଦ୍ଧିକୁ ଶ୍ରୁତ୍ୟନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ । ଏହା ଶ୍ରୁତିପ୍ରିୟ ହେତୁ ଏହାର ନାମ ଶ୍ରୁତ୍ଯାନୁପ୍ରାସ ।

ଉଦାହରଣ :
“ପର ପରଜାଙ୍କ ବିତ୍ତ ହରିଲେ ବଲେ
ସୁର ସୁରଦ୍ବେଷ ତ୍ରାସେ ବିରସ ହେଲେ ।” (ବିଦଗ୍‌ଧ ଚିନ୍ତାମଣି -ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର)

ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ବ୍ୟବହୃତ ଓଷ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ‘ପ’ ଓ ‘ବ’ ଓ ଦ୍ବିତୀୟ ପାଦରେ ଦନ୍ତ୍ଯ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ‘ସ’ର ପୁନରାବୃତ୍ତି ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଶ୍ରୁତ୍ୟନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

(୪) ଲାଟାନୁପ୍ରାସ : ଏହା ପଦଗତ ଅନୁପ୍ରାସ ଅଟେ । ଶବ୍ଦ ଓ ଅର୍ଥ ଉଭୟଙ୍କ ପୁନରୁକ୍ତି ହେବା ସତ୍ତ୍ବେ ସେ

“କଷ୍ଟ ମହୀଧର ମହୀଧର କଣ୍ଟକ
କଳମଷ ବାରଣ ବାରଣ ଅନ୍ତକ ।” (ରସ କଲ୍ଲୋଳ – ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘ମହୀଧର’, ‘ବାରଣ’ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କରେ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟଗତ ପ୍ରଭେଦ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାରୁ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

(୫) ଅନ୍ୟାନୁପ୍ରାସ : ପାଦର ଅନ୍ତବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ଓ ଉପାନ୍ତବର୍ଣ୍ଣ (ଅନ୍ତଃ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ପୂର୍ବ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ)ର ସମତା ରହି ଆବୃତ୍ତ କରାଗଲେ ଅନ୍ତାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

“ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମ ତା‘ ନାମ କାମ
ଆୟଭ ରହେକି ସେ ହେଲେ ବାମ ।” (ବିଦଗ୍‌ଧ ଚିନ୍ତାମଣି – ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ପ୍ରଥମ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦର ଅନ୍ତଃ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ‘ମ୍’ର ଉପାସ୍ଥ୍ୟ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ‘ଆ’ ଓ ‘ଅ’ ସହ ଆବୃତ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଅନ୍ୟାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Question ୨।
ସଂଜ୍ଞା ଓ ସ୍ଵରୂପ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରି ଯମକ ଅଳଙ୍କାରର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦିଅ ।
ଉ –
ଯମକ ଏକ ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର । କବିତା ପଡ୍‌ ରେ ଭିନ୍ନାର୍ଥବୋଧକ ଏକ ଶବ୍ଦର ଅଳଙ୍କାର’ କୁହାଯାଏ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରିପ୍ରକାରର । ନିମ୍ନମତେ ଉଦାହରଣ ଦିଆଯାଇ ଚାରିପ୍ରକାର ଯମକ ବିଷୟରେ ସୂଚେଇ ଦିଆଯାଉଛି ।

(କ) “ବରଜୀବ ରସେ ଦେଇ ମାନସ
ବରଜି ବରଷେ ଅମେଧ୍ୟ ଗ୍ରାସ ।”

ଏଠାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧାଡ଼ିର ଆଦ୍ୟରେ ‘ବରଜୀବ ରସେ|ବରଜି ବରଷେ’ ସମୋଚ୍ଚାରିତ ଶବ୍ଦର ପୁନରାବୃତ୍ତି ଘଟିଛି । ପ୍ରଥମ ଧାଡ଼ିର ବରଜୀବ ରସେ – ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ଗୋରସ’ । ଦ୍ୱିତୀୟ ଧାଡ଼ିର ବରଜି ବରଷେ – ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ଏକ ବର୍ଷ ପାଇଁ ତ୍ୟାଗକରି’ । ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ଏକାଧ୍ଵବାର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ପାଦର ଆଦ୍ୟରେ ଥାଇ ଶବ୍ଦ ଚମତ୍କାରିତା ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିରୁ ଏଠାରେ ‘ଆଦ୍ୟଯମକ ଅଳଙ୍କାର’ ହୋଇଛି ।

(ଖ) “ଦେଖରେ ନଳିନୀ ନଳିନୀ, ନଳିନିରେ ପୂରିତ
ଭ୍ରମନ୍ତି ଭ୍ରମରେ ଭ୍ରମରେ ଭ୍ରମରେ ଏ ଶୋଭିତ ।”

ଏଠାରେ ପ୍ରଥମ ପତ୍ତିରେ ମଝିରେ ‘ନଳିନୀ’ ଓ ନଳିନି’ ଶବ୍ଦଟି – ‘ରାଜକନ୍ୟା, ପୁଷ୍କରିଣୀ, ପଦ୍ମଫୁଲ’ ଏପରି ତିନୋଟି ଅର୍ଥରେ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି । ସେହିପରି ଦ୍ବିତୀୟ ପଙ୍‌କ୍ତିରେ ‘ଭ୍ରମରେ’ ଶବ୍ଦଟି ମଝିରେ – ‘ଭଅଁର, ଭୁଲରେ, ‘ଭଉଁରୀବତ୍’ ଏ ପ୍ରକାର ତି ନୋଟି ଅର୍ଥରେ ବାରମ୍ବାର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଛି । ତେଣୁ ପାଦ ମଝିରେ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ବାରମ୍ବାର ଚମତ୍କାରିତା ସୃଷ୍ଟି କରୁଥ୍ରୁ ‘ମଧ୍ୟଯମକ ଅଳଙ୍କାର’ ହୋଇଛି ।

(ଗ) “ସରବେ ନାଚିଲେ ସଲିଳେ
ଅପୂର୍ବ ଶୋଭାସେ ସଲୀଳେ ।”

ଏଠାରେ ଉଭୟ ପକ୍ତିରେ ଶେଷରେ ବା ପ୍ରାନ୍ତରେ ‘ସଲିଳେ|ସଲୀଳେ’ ଶବ୍ଦ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି ଓ ‘ଜଳରେ ଲୀଳାର ସହିତ’- ଏ ପ୍ରକାର ଭିନ୍ନାର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରୁଛି । ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଦର ପ୍ରାନ୍ତରେ ଭିନ୍ନାର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ଚମତ୍କାରିତା ସୃଷ୍ଟି କରୁଥ୍ରୁ ‘ପ୍ରାନ୍ତଯମକ ଅଳଙ୍କାର’ ହୋଇଛି ।

ଅହି ମକର ତାପ ନାଶେ ଶୋଭାସାରସ ଚକ୍ରେ ।’’

ଏଠାରେ ଉଭୟ ପାଦର ସର୍ବାଙ୍ଗରେ ଭିନ୍ନାର୍ଥବୋଧକ ହୋଇ ଏକପ୍ରକାର ଶବ୍ଦର ପୁନରାବୃତ୍ତି ଘଟିଛି । ତେଣୁ ଏହି ପଙ୍‌କ୍ତିରେ ‘ସର୍ବଯମକ ଅଳଙ୍କାର’ ହୋଇଛି । ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ‘ସର୍ପ, ମଗରମାଛ, ପଦ୍ମସମୂହ’ ଅର୍ଥରେ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦରେ ‘ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ସାରସମଣ୍ଡଳୀ ବା ହଂସପ’କୁ ବୁଝାଉଛି । ମାତ୍ର ଏକ ପ୍ରକାର ଶବ୍ଦମେଳି ଶାବ୍ଦିକ ଚମତ୍କାରିତା

Question ୩ ।
ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାରର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ଉଦାହରଣ ସହ ଦର୍ଶାଅ ?
ଉ –
ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର :
ଲକ୍ଷଣ : ‘ଶ୍ଳେଷ’ ଏକ ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର । ଏଥରେ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଥରେ ପରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ମାତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଦ୍ଵିତ୍ଵ ଅର୍ଥ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଦ୍ବିତ୍ଵ ଅର୍ଥ ପ୍ରଦାନ କରୁଥ‌ିବା ଶବ୍ଦକୁ ‘ଶ୍ଳିଷ୍ଟ’ ଶବ୍ଦ କୁହାଯାଏ ।
ସୁତରାଂ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶବ୍ଦ ଥରେ ମାତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ ଚାତୁରୀର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କଲେ ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।
ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର ତିନିପ୍ରକାରର; ଯଥା – (୧) ସଭଙ୍ଗ, (୨) ଅଭଙ୍ଗ, (୩) ସଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗ ବା ଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗ ।
ଶବ୍ଦକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦ୍ବିତ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲେ ‘ସଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ’ ହୁଏ ।
ଶବ୍ଦକୁ ନଭାଙ୍ଗି ଦ୍ବିତ୍ଵ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲେ ‘ଅଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ’ ହୁଏ ।
ଶବ୍ଦକୁ ଭାଙ୍ଗି ଓ ନଭାଙ୍ଗି ଦ୍ବିତ୍ଵ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲେ ‘ସଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ’ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ –
“ବାବୁ ନାକଶିଣୀ ଦାନ ଏ ଯୋଗ୍ୟ ଯୋଷାକୁ
ବିହର କାନନ କର ଆଲିଙ୍ଗନକୁ ।”

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଏଠାରେ ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ଅଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି । ‘ନାକଶିରୀ ଦାନ’ ଏ ଶବ୍ଦଟିକୁ ନଭାଙ୍ଗି ଅର୍ଥ ହେଉଛି – ସ୍ବର୍ଗଶିରୀ ଦାନ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଏକ ଅର୍ଥ ହେଉଛି – ନାସିକା ଛେଦନ କରିବା । ଶବ୍ଦଟିକୁ ନଭାଙ୍ଗି ଦୁଇଟି ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଉଥ‌ିବାରୁ ଏଠାରେ ‘ଅଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ’ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

ଦ୍ବିତୀୟ ପାଦରେ ‘ବିହର କାନନ କର’ ପଦଟିକୁ ଭାଙ୍ଗିଲା ପରେ ଦ୍ବୈତାର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଉଛି – କାନ ହରଣ କର ଓ ଆଲିଙ୍ଗନ କର ନାହିଁ । ପଦକୁ ଭାଙ୍ଗି ଅର୍ଥ କରାଯାଉଥ‌ିବାରୁ ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦଟିରେ ‘ସଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ’ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

ପୁନଶ୍ଚ ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ଅଭଙ୍ଗ ରୀତିରେ ଓ ଦ୍ବିତୀୟ ପାଦରେ ସଭଙ୍ଗ ରୀତିରେ ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଉଥ‌ିବାରୁ ସମୁଦାୟ କବିତା ପଲ୍ଲିଟି ‘ଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ’ ଅଳଙ୍କାରର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ହୋଇପାରିଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Question ୪।
ଉପମା ଅଳଙ୍କାରର ସଂଜ୍ଞା ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରି ଉଦାହରଣ ମାଧ୍ଯମରେ ବୁଝାଇ ଲେଖ ?
ଊ –
ସମାନଧର୍ମ ଥ‌ିବା ଭିନ୍ନଜାତୀୟ ବସ୍ତୁରୁ ସାଦୃଶ୍ୟ କଥନକୁ ‘ଉପମା’ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ । ଉପମା ସାଦୃଶ୍ୟ ଧର୍ମ । ଯାହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଏ ତାହା ‘ଉପମେୟ’ । ଉପମେୟକୁ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁ ସହ ତୁଳନା କରାଯାଏ ତାହା ‘ଉପମାନ’ । ଯେଉଁ ଗୁଣ ବା ଧର୍ମକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ତୁଳନା ହୁଏ – ତାହା ସାଧାରଣ ଧର୍ମ । ସାଧାରଣ ଧର୍ମକୁ ସୂଚିତ କରୁଥ‌ିବା ପଦକୁ ଉପମାର୍ବାଚକ ଶବ୍ଦ (ଯଥା, ତଥା, ଯେହ୍ନେ ତେହ୍ନେ, ଯେପରି ସେପରି, ଆଦି) କୁହାଯାଏ । ଏହି ଚାରୋଟି ଉପାଦାନର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ନେଇ ଉପମା ଅଳଙ୍କାର ମୁଖ୍ୟତଃ ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା, ଲୁୟୋପମା ଓ ମାଲୋପମା – ଏପରି ଭାବେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ –

(୧) ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା : ଯେଉଁ ଉପମା ଅଳଙ୍କାରରେ ଚାରୋଟିଯାକ ଉପମା ଅଳଙ୍କାରର ଉପାଦାନ ଥାଇ ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟ ମଧ୍ୟରେ ସାଦୃଶ୍ୟ କଥିତ ହୋଇଥାଏ ତାକୁ ‘ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା ଅଳଙ୍କାର’ କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ଧଳା ମେଘ ସୁନୀଳ ଅମ୍ବରେ
ଭାସଇ ବୋଇତ ଯଥା ନୀଳ ସମୁଦ୍ରରେ ।” (ଶରତ – ମଧୁସୂଦନ ରାଓ)

ବ୍ୟାଖ୍ୟା : କବି ମଧୁସୂଦନ ରାଓ ଶରତ କବିତାରେ ଶରତ ଋତୁର ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଛନ୍ତି । ଏଠାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଆକାଶରେ ଭାସିଯାଉଥିବା ମେଘ । ତେଣୁ ମେଘ ହେଲା ଉପମେୟ । ସୁନୀଳ ଅମ୍ବରରେ ଭାସି ଯାଉଥିବା ଖଣ୍ଡଖଣ୍ଡ ଧଳାମେଘକୁ କବି ସମୁଦ୍ରରେ ଭାସୁଥିବା ବୋଇତ ସହ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି । ଏଠାରେ ବୋଇତ ହେଉଛି ଉପମାନ । କାରଣ ଅଧିକ ଭାସିବା ପ୍ରାକୃତିକ ଗୁଣଧର୍ମୀ ବସ୍ତୁ ହେଲା ‘ବୋଇତ’ । ମେଘ ବାୟୁରେ ଭାସୁଥିବା ବେଳେ ବୋଇତ ଜଳରେ ଭାସେ । ଜଳ ସହିତ ହିଁ ଭାସିବା ଗୁଣ ଅଧିକ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ହେଉଛି ‘ଭାସିବା’, ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ ହେଉଛି ‘ଯଥା’- । ଅତଏବ ଏଠାରେ ଉପମେୟ, ଉପମାନ, ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ବା ଗୁଣ ଏବଂ ଉପମାବାଚକ ଚିହ୍ନ ବିଦ୍ୟମାନ ଥ‌ିବାରୁ ଏହା ‘ପୂର୍ଣ୍ଣୋପାମା ଅଳଙ୍କାର’ ।

ଲୁସ୍ତୋପମା ଅଳଙ୍କାର :
ଉପମା ଅଳଙ୍କାରର ଚାରୋଟି ଉପାଦାନ ଉପମେୟ, ଉପମାନ, ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ ଓ ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ଉପାଦାନ ଯଦି ଲୁପ୍ତ ରହେ ତେବେ ତାହାକୁ ‘ଲୁପ୍ତପମା ଅଳଙ୍କାର’ କୁହାଯାଏ ।

ଯଥା –
“ଅଦୃଶ୍ୟେ ସୋମଫୁଲ ବିତରେ ବାସ
ସାତ୍ତ୍ଵିକର ନଥାଏ ନାମେ ପ୍ରୟାସ ।’’ (ତୁଳସୀ ସ୍ତବକ-ରାଧାନାଥ)

ଏଠାରେ ଉପମେୟ-ସୋମଫୁଲ, ଉପମାନ-ସାତ୍ତ୍ଵିକ, ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ (ଲୁପ୍ତ ଅଛି), ସାଧାରଣ ଧର୍ମ-ମହନୀୟତା (ଲୁପ୍ତ) ଏଣୁ ଏହା ଲୁପ୍ତପମା ଅଳଙ୍କାରର ଏକ ସାର୍ଥକ ଉଦାହରଣ ।

ମାଳୋପମା ଅଳଙ୍କାର : ଯେଉଁଠାରେ ଗୋଟିଏ ଉପମେୟ ପାଇଁ ଏକାଧ୍ଵକ ଉପମା ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ, ସେଠାରେ ‘ମାଳୋପମା ଅଳଙ୍କାର’ ହୋଇଥାଏ ; ଯଥା –

“ମିଶିଯାଏ ଯଥା ପ୍ରଭାତୀତାରା ରବି କିରଣେ,
ମିଶିଯାଏ ଯଥା ଜୀବାତ୍ମା ବିଶ୍ବା ଆତ୍ମା ଚରଣେ,
ମିଶିଯାଏ ଯଥା ଚପଳା ନୀଳ ଜଳଦ ଅଙ୍ଗେ,
ମିଶିଗଲା ତଥା ଅବଳା ସେହି ନୀଳ ତରଙ୍ଗେ ।” (ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏଠାରେ ଉପମେୟ ହେଉ ଅବଳା ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା, ଯିଏ ସମୁଦ୍ରର ନୀଳ ତରଙ୍ଗରେ ଲମ୍ଫ ଦେଇ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଇଛି । କବି ଏହାକୁ ଏକାଧ୍ଵକ ଉପମାନ ସହ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରଭାତୀତାରା ଯେପରି ରବିକିରଣରେ ନିଷ୍ପ୍ରଭ ହୋଇ ଆକାଶରେ ମିଶିଯାଏ; ଜୀବାତ୍ମା ଯେପରି ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ଦେହେରେ ମିଶି ମୋକ୍ଷପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ଓ ନିଜକୁ ନିଶ୍ଚିହ୍ନ କରିଦିଏ; ଯେପରି ଚପଳା ବା ବିଜୁଳି ନୀଳମେଘ ଅଙ୍ଗରେ ଚମକି ଉଠି ପୁଣି ବିଲୀନ… ହୋଇଥାଏ; ସେପରି ଅବଳା ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗାର ସମୁଦ୍ରରେ ବିଲୁପ୍ତି ଘଟିଛି । ଏଠାରେ ଗୋଟିଏ ଉପମେୟପାଇଁ ଏକାଧ୍ଵ ଉପମାନର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିବାରୁ ‘ମାଳୋପମା ଅଳଙ୍କାର’ ହୋଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Question ୫।
ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ଉଦାହରଣ ସହ ପ୍ରତିପାଦନ କର ?
ଉ –
ଯେଉଁଠାରେ ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟ ମଧ୍ୟରେ ଅଭେଦ କଥ୍ତ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ । ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ଅଭିନ୍ନ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ଏଥିରେ ଉପମେୟଠାରେ ଉପମାନର ଆରୋପ କରାଯାଏ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ଯଥା – (୧) ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ, (୨) ସାଙ୍ଗ ରୂପକ, (୩) ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ।

(୧) ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ : ଯେଉଁଠାରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ଆରୋପ ନିମିତ୍ତ ଅନ୍ୟ ଏକ ବସ୍ତୁର ଆରୋପ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଆଶା ପାରିଜାତ ଫୁଟିବ ହୃଦ ନନ୍ଦନ ବନେ
ଜ୍ଞାନ-ଭକ୍ତ-କର୍ମ ସୌରଭ ବ୍ୟାପିଯିବ ଭୁବନେ ।” (କୁସୁମାଞ୍ଜଳି – ମଧୁସୂଦନ ରାଓ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଆଶାକୁ ପାରିଜାତ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାରୁ ହୃଦୟରେ ନନ୍ଦନବନର ଆରୋପ କରାଯାଇଛି

(୨) ସାଙ୍ଗ ରୂପକ : ଯେଉଁଠାରେ ଉପମେୟର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗରେ ଉପମାନର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ଆରୋପିତ ହୁଏ, ସେଠାରେ ସାଙ୍ଗ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“କବିତା ବନିତା କବି ତା ପିତା,
କହିବା ଲୋକ ତା’ର ଉପମାତା,
କଲେ ତାକୁ ଭୋଗ ରସିକ ନେତା,
କେତେ ହେଁ ଅବା ରହଇ ଯୋଗ୍ୟତା,
କୁମତି ଗୁଆଁର,
କେବଳ ବଇମାତ୍ର ଭାଇ ତାର ।”

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘କବିତା’ରେ ‘ବନିତା’ର ଆରୋମ କରାଯିବାରୁ, ସେହି ଅନୁସାରେ କବିଙ୍କୁ ତା’ର ପିତା, କହିବା ଲୋକଙ୍କୁ ତା’ର ଉପମାତା, ପାଠକଙ୍କୁ ତା’ର ଉପଭୋକ୍ତା ଏବଂ ଗୁଆଁର (ମୂର୍ଖ)କୁ ତା’ର ବୈମାତ୍ରେୟ ଭାବରେ ଆରୋପିତ କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ଏହା ସାଙ୍ଗରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ।

(୩) ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ : ଯେଉଁଠାରେ ଗୋଟିଏ ଉପମେୟରେ ଗୋଟିଏ ଉପମାନର ଆରୋପ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ।

ଉଦାହରଣ :
“ଭବତଳେ ବିଭୁଦୟା ମୂର୍ତିମତୀ
ଧଉଳି-ଦର୍ପଣ ଦୟା ସ୍ରୋତସ୍ଵତୀ ।” (ଚିଲିକା – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଦୟା ନଦୀରେ ବିଭୁଦୟାର ଅଭେଦ ପରିକଳ୍ପିତ ହୋଇଥିବାରୁ ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Question ୬ ।
ଉପମା ଓ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ସଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦର୍ଶାଅ ?
ଉ –
ଉପମା ଓ ରୂପକ ଉଭୟ ଅର୍ଥାଳଙ୍କାର । ଉଭୟରେ ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟର ଉପସ୍ଥିତି ଥାଏ । ଉପମା ଅଳଙ୍କାରରେ ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟ ମଧ୍ୟରେ ସାଦୃଶ୍ୟ କଥା ହୁଏ । ମାତ୍ର ରୂପକ ଅଳଙ୍କାରରେ ଏ ଉଭୟ ମଧ୍ୟରେ ଉପମାନର ଉତ୍କର୍ଷ – ଅପକର୍ଷଗୁଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଏ । ଉପମା ଓ ରୂପକ ଉଭୟ ଅଳଙ୍କାରରେ ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ଥାଏ । ଉପମାରେ ସାଦୃଶ୍ୟ ବା ସାଧାରଣ ଧର୍ମକୁ ନେଇ ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟ ମଧ୍ୟରେ ସାଦୃଶ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । ମାତ୍ର ରୂପକରେ ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ଓ ଉଭୟ ଭିତରେ ଅଭେଦ କଥନକୁ କବିମାରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଅନ୍ତି।

ଉପମା ଅନ୍‌ଙ୍କାରରେ ‘ଯଥା, ତଥା’ ଆଦି ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ ଥାଏ । ରୂପକ ଅଳଙ୍କାରରେ ‘ପ୍ରାୟ, ପରି, ଭଳି, ସମ, ଯେହ୍ନେ’ ଆଦି ରୂପକସୂଚକ ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ ।

ଅଭେଦ କଥନର ଢଙ୍ଗକୁ ନେଇ ରୂପକ ପରମ୍ପରିତ, ନିରଙ୍ଗ ଓ ସାଙ୍ଗରୂପକ – ଏପରି ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ସାଦୃଶ୍ୟ କଥନ ଓ ଏଥିପାଇଁ ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ-ଅପ୍ରୟୋଗକୁ ନେଇ ଉପମା ଅଳଙ୍କାର ମୁଖ୍ୟତଃ ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା, ଲୁପ୍ତପମା, ମାଳୋପମା – ଏପରି ଭାବରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

(କ) ଉପମା ଅଳଙ୍କାରର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ :
ଖଣ୍ଡଖଣ୍ଡ ଧଳାମେଘ ସୁନୀଳ ଅମ୍ବରେ
ଭାସଇ ବୋଇତ ଯଥା ନୀଳ ସମୁଦ୍ରରେ (ଶରତ – ମଧୁସୂଦନ)

ଏଠାରେ ‘ମେଘ’- ଉପମେୟ
ଏଠାରେ ‘ବୋଇତ’- ଉପମାନ
ସାଧାରଣ ଧର୍ମ – ଭାସିବା
ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ – ଯଥା

ସୁତରାଂ ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ ‘ଯଥା’ର ଉପସ୍ଥିତିରେ ‘ଭାସିବା’ ସାଧାରଣ ଧର୍ମକୁ ନେଇ ସୁନୀଳ ଅମ୍ବରର ଧଳାମେଘ ଓ ନୀଳସମୁଦ୍ରର ବୋଇତ ମଧ୍ୟରେ ଅର୍ଥାତ୍ ଉପମେୟ ଓ ଉପମାନ ଭିତରେ ସାଦୃଶ୍ୟ କଥା ହୋଇଛି । ଏଠାରେ ଉପମାନ, ଉପମେୟ, ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ ଓ ଉପମାସୂଚକ ଧର୍ମ – ସବୁର ଉପସ୍ଥିତି ଥ‌ିବାରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

ରୂପକ ଅଳଙ୍କାରର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ :
“ଆଶା ପାରିଜାତ ଫୁଟିବ ହୃଦ ନନ୍ଦନ ବନେ
ଜ୍ଞାନ ଭକ୍ତି କର୍ମ ସୌରଭ ବ୍ୟାପିଯିବ ଭୁବନେ ।” (ମଧୁସୂଦନ)

ଏଠାରେ ଆଶାକୁ ପାରିଜାତ ଓ ହୃଦୟକୁ ନନ୍ଦନର ବନ ରୂପେ ଅଭେଦ ଢଙ୍ଗରେ କଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ‘ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର’ ହୋଇଛି ।

Question ୭ ।
ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାରର ସଂଜ୍ଞା ଓ ସ୍ବରୂପ ସଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଉଲ୍ଲେଖ କର ?
ଉ –
ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର :
ଲକ୍ଷଣ : ବ୍ୟତିରେକ ଏକ ଉତ୍କର୍ଷ ଅପକର୍ଷ କଥନଧର୍ମୀ ଅର୍ଥାଳଙ୍କାର । ଉପମାନଠାରୁ ଉପମେୟର ଆଧ୍ୟା ଅଥବା ନୂନତା ପ୍ରକାଶ ପାଇଲେ ‘ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର’ ହୋଇଥାଏ ।
ଅଥବା, ଯେଉଁ ଅଳଙ୍କାରଦ୍ୱାରା ଉପମାନଠାରୁ ଉପମେୟର ଆଧ‌ିକ୍ୟ ବା ଉତ୍କର୍ଷ ଅଥବା ନ୍ୟୁନତା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ‘ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର’ କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ନୀଳିମାରେ ବାମା ଚାରୁକେଶ ପାଶ
ତୋ ନୀଳ ବିଚିକି କଲା ଉପହାସ ।”

ବ୍ୟାଖ୍ୟା : ଏଠାରେ ଉପମାନ ‘ଚିଲିକାର ନୀଳବିଚି’ । ଉପମେୟ ନାୟିକା ‘ପଦ୍ମାବତୀର କେଶପାଶ’ । ଉପମେୟ ‘କେଶପାଶ’ର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ତା’ର ଉତ୍କର୍ଷ ଗୁଣରେ ‘ଚିଲିକାର ନୀଳବିଚି’କା ଉପହାସ କରୁଛି । ଉପମାନଠାରୁ ଉପମେୟର ଆଧ୍ୟାକ୍ୟ କଥା ହୋଇଥିବାରୁ ଏ ପକ୍ତିଟିରେ ‘ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର’ ହୋଇଛି ।

Question ୮ ।
ସଂଜ୍ଞା, ଲକ୍ଷଣ ଓ ଉଦାହରଣ ସହ ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର ବୁଝାଇ ଦିଅ ।
ଉ –
ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର : କାରଣ ନ ଥାଇ କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ପତ୍ତି ହେଲେ ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“କେ ବୋଲଇ ମୁହିଁ ଅଟଇ ପୁଲିଶ
ବିନା ମେଘେ ସୃଜି ପାରଇ କୁଳିଶ ।” (ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ କାରଣ (ମେଘ) ବିନା କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ପତ୍ତି (କୁଳିଶ ସୃଜିବା) ବର୍ଣ୍ଣିତ ହେବାରୁ ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

Question ୯।
ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ, ସଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କର ।
ଉ –
ପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁରେ ଅପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁର ସମ୍ଭାବନା କରାଗଲେ, ସେଠାରେ ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ । ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାର । ଯଥା – (୧) ବାତ୍‌କ୍ଷା, (୨) ପ୍ରତୀୟମାନ ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ।

(୧) ବାତ୍‌କ୍ଷା : ଯେଉଁଠାରେ ବାଚକ ଶବ୍ଦ (କି, କିବା, ଅବା, ବା, ସତେ, ଯେପରି, ଯେହ୍ନେ, ସିନା ଇତ୍ୟାଦି) ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁକୁ ଅପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁରୂପେ ସମ୍ଭାବନା କରାଯାଏ, ସେଠାରେ ବାଚ୍ଯାତ୍ମକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଚୁମ୍ବି ଚରଣକୁ ଚିକୁରରାଜି ଦୋଳେ ଚରମେ
ମଦନ କେତନ ଉଡ଼ଇ କିବା ଶୋଭା ଆଶ୍ରମେ ।” (ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ପ୍ରକୃତବସ୍ତୁ (ନାୟିକା ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା)ର ଚିକୁରରାଜି (କେଶଗୁଚ୍ଛ)କୁ ମଦନ କେତନ ଓ ଚରମ ବାଚ୍ୟକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

(୨) ପ୍ରତୀୟମାନ ଉକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର : ଯେଉଁଠାରେ ବାଚକ ଶବ୍ଦ ଉହ୍ୟ ରହି ପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁକୁ ଅପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁରୂପେ ସମ୍ଭାବନା କରାଯାଇଥାଏ, ସେଠାରେ ପ୍ରତୀୟମାନ ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ନ ହେଲେ ଏ ଘନକୁନ୍ତଳା ଘନ ସହିତ ତାରା
ଖସି ପଡ଼ିବାରୁ ଧରାରେ ବହିଯାଉଛି ଧାରା ।’’ (ତପସ୍ବିନୀ – ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଉପମେୟ ଘନକୁନ୍ତଳା (ସୀତା)ଙ୍କୁ ଉପମାନ ଘନ ସହିତ ତାରା ରୂପେ ସମ୍ଭାବନା କରାଯାଇଛି ଏବଂ ବାଚକ ଶବ୍ଦ ନଥିବାରୁ ପ୍ରତୀୟମାନ ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

Introduction :

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାକରଣରେ ଅଳଙ୍କାରର ପରିଭାଷା ହେଉଛି – ‘ଅଳଂକରୋତି ଇତି ଅଳଙ୍କାରଃ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଯାହା କାବ୍ୟକୁ ଅଳଙ୍କୃତ ବା ସୁଶୋଭିତ କରେ, ତାହା ହେଉଛି ଅଳଙ୍କାର । ସେହିପରି ‘ଅଳଂକ୍ରିୟତେ ଅନେନ ଇତି ଅଳଙ୍କାରଃ’’ ଅର୍ଥାତ୍ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଅଳଙ୍କୃତ ବା ଭୂଷିତ କରାଯାଏ, ତାହା ଅଳଙ୍କାର । ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଦଣ୍ଡୀ ତାଙ୍କ ‘କାବ୍ୟାଦର୍ଶ’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ କହିଛନ୍ତି – “କାବ୍ୟ-ଶୋଭାକରାନ୍ ଧର୍ମାନ୍ ଅଳଂଙ୍କାରାନ୍ ପ୍ରଚକ୍ଷ୍ଯତେ” ଅର୍ଥାତ୍‌ ଯେଉଁ ଧର୍ମ କାବ୍ୟର ଶୋଭା ବା ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବର୍ଦ୍ଧିତ କରେ, ତାହାହିଁ ଅଳଙ୍କାର ।

ଅଳଙ୍କାରର ସଂଜ୍ଞା, ସ୍ଵରୂପ ଓ ପ୍ରକାର :

ସଂଜ୍ଞା :

ଯାହା ମଣ୍ଡନ କରେ ତାହା ଅଳଙ୍କାର । ଶରୀର ଅଳଙ୍କାର ଦ୍ବାରା ଭୂଷିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ତାହା ସୁନ୍ଦର ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି କାବ୍ୟ-କବିତାକୁ ଯାହା ସରସ ସୁନ୍ଦର ଓ ରମଣୀୟ କରେ ସେହି ଶବ୍ଦ ଓ ଅର୍ଥର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟବର୍ଦ୍ଧକ ଉପାଦାନକୁ ‘ଅଳଙ୍କାର’ କୁହାଯାଏ । ଶବ୍ଦଯୁକ୍ତ ଓ ଅର୍ଥଯୁକ୍ତ ଅଳଙ୍କାର ପଦର ଶୋଭା ବୃଦ୍ଧି କରେ । ଏହାକୁ ଶୁଣି ବୁଝି ପାଠକ ମନ ଆମୋଦିତ ହୁଏ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଅଳଙ୍କାରକୁ କାବ୍ୟର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ।

(କ) ଶବ୍ଦ ଅଳଙ୍କାର (ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର)
(ଖ) ଅର୍ଥ ଅଳଙ୍କାର (ଅର୍ଥାଳଙ୍କାର)

(କ) ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର :

ଯେଉଁ ଅଳଙ୍କାର ଦ୍ବାରା ଶବ୍ଦ ସରସ, ସୁନ୍ଦର ଓ ଶ୍ରୁତିମଧୁର ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ‘ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର’ କୁହାଯାଏ । ଅନୁପ୍ରାସ, ଯମକ ଓ ଶ୍ଳେଷ ପ୍ରଭୃତି ଏକ ଏକ ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର ।

୧. ଅନୁପ୍ରାସ :

ଅନୁପ୍ରାସ ଏକ ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର । ଏହାଦ୍ଵାରା ବର୍ଣ୍ଣଗତ ଶ୍ରୁତିମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ।
ଲକ୍ଷଣ : ପଦ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ବା ଏକାଧିକ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ବାରମ୍ବାର ଉଚ୍ଚାରିତ ହେଲେ ତାହାକୁ ‘ଅନୁପ୍ରାସ’ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଉତ୍କଳ-କମଳା-ବିଲାସ ଦୀର୍ଘିକା
ମରାଳ-ମାଳିନୀ-ନୀଳାମ୍ବୁ – ଚିଲିକା ।” (ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଦୁଇଟିଯାକ ପାଦରେ ‘କ/ଳ/ମ’ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ବାରମ୍ବାର ଆବୃତ୍ତ ହୋଇଛି । ତେଣୁ ଏହିଟିରେ ‘ଅନୁପ୍ରାସ’ ଅଳଙ୍କାର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି ।
ମନେରଖୁବାକୁ ହେବ – ଅନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାରକୁ ଛେକାନୁପ୍ରାସ, ବୃତ୍ୟନୁପ୍ରାସ, ଶ୍ରୁତ୍ୟନୁପ୍ରାସ, ଲାଟାନୁପ୍ରାସ ଓ ଅନ୍ୟାନୁପ୍ରାସ ଭେଦରେ ବିଭକ୍ତ ।

(୧) ଛେକାନୁପ୍ରାସ : ବହୁ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣର ସାମ୍ୟରହି କ୍ରମାନୁସାରେ ବାରମ୍ବାର ଆବୃତ୍ତ ହେଲେ ଛେନାକୁପ୍ରାନ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ।

“ଦେଖି ନବ କଳିକା ବକାଳିକାମାଳିକା ଆଳି କାଳିକା କାନ୍ତ ସ୍ମରି
ରକ୍ଷା କେମନ୍ତ କରି କରିବା ମତ୍ତକରୀ ଗତିକି ଏମନ୍ତ ବିଚାରି,
ଗୋ ସହଚରୀ !” (ଲାବଣ୍ୟବତୀ -ଉପେନ୍ଦ୍ରଭଞ୍ଜ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘ଳ’ ଓ ‘ର’ ‘କ’ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଉଚ୍ଚାରିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଛେକାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର

(୨) ବୃତ୍ୟନୁପ୍ରାସ : ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ହେଉ ବା ନହେଉ ଯେବେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବାରମ୍ବାର ଉଚ୍ଚାରିତ ହୁଏ, ତେବେ ତାକୁ ବୃତ୍ୟନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଉତ୍କଳ-କମଳା-ବିଲାସ ଦୀର୍ଘିକା
ମରାଳ-ମାଳିନୀ-ନୀଳାମ୍ବୁ ଚିଲିକା ।” (ଚିଲିକା – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘କ’ ଓ ‘ଳ’ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣର ବାରମ୍ବାର ଆବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥିବାରୁ ବୃଧ୍ୟାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

(୩) ଶ୍ରୁତ୍ୟନୁପ୍ରାସ : କଣ୍ଠ, ତାଳୁ, ମୂର୍ଷା, ଦନ୍ତ ଓ ଓଷ୍ଠମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଯେ କୌଣସି ସ୍ଥାନରୁ ଉଚ୍ଚାରିତ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ମାନଙ୍କର ଆବୃତ୍ତିକୁ ଶ୍ରୁତ୍ୟନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ପର ପରଜାଙ୍କ ବିଭ ହରିଲେ ବଳେ
ସୁର ସୁରଦ୍ବେଷ ତ୍ରାସେ ବିରସ ହେଲେ ।” (ବିଦଗ୍‌ଧ ଚିନ୍ତାମଣି-ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର)

ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ବ୍ୟବହୃତ ଓଷ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ‘ପ’ ଓ ‘ବ’ ଓ ଦ୍ବିତୀୟ ପାଦରେ ଦତ୍ୟ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ‘ସ’ର ପୁନରାବୃତ୍ତି ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଶ୍ରୁତ୍ୟନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

(୪) ଲାଟାନୁପ୍ରାସ : ଏହା ପଦଗତ ଅନୁପ୍ରାସ ଅଟେ । ଶବ୍ଦ ଓ ଅର୍ଥ ଉଭୟଙ୍କ ପୁନରୁକ୍ତି ହେବା ସତ୍ତ୍ବେ ସେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଥିଲେ ଲାଟାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ।

ଉଦାହରଣ :
“କଷ୍ଟ ମହୀଧର ମହୀଧର କଷ୍ଟକ
କଳମଷ ବାରଣ, ବାରଣ ଅନ୍ତକ ।” (ରସ କଲ୍ଲୋଳ – ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘ମହୀଧର’, ‘ବାରଣ’ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କରେ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟଗତ ପ୍ରଭେଦ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଲାଟାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

(୫) ଅନ୍ୟାନୁପ୍ରାସ : ପାଦର ଅନ୍ତବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ଓ ଉପାନ୍ତବର୍ଣ୍ଣ (ଅନ୍ତଃ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣର ପୂର୍ବ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ)ର ସମତା ରହି ଆବୃତ୍ତ କରାଗଲେ ଅନ୍ତାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମ ତା’ ନାମ କାମ
ଆୟତ୍ତ ରହେକି ସେ ହେଲେ ବାମ ।” (ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି – ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର )

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ପ୍ରଥମ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦର ଅନ୍ତଃ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣ ‘ମ୍’ର ଉପାସ୍ଥ୍ୟ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣ ‘ଆ’ ଓ ‘ଅ’ ସହ ଆବୃତ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଅନ୍ତାନୁପ୍ରାସ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

୨. ଯମକ :

ଯମକ ଏକ ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର । ଏହି ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାରରେ ସମାନ ଶବ୍ଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ଘଟିଥାଏ; ସୁତରାଂ –
ଭିନ୍ନାର୍ଥବୋଧକ ଏକପ୍ରକାର ଶବ୍ଦର ବାରମ୍ବାର ଆବୃତ୍ତିକୁ ଯମକ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ବରଜୀବ ରସେ ଦେଇ ମାନସ
ବରଜି ବରଷେ ଅମେଧ୍ୟ ଗ୍ରାସ ।” (କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବଳଦେବ ରଥ)

ଏଠାରେ ବରଜୀବ ରସେ | ବରଜି ବରଷେ – ସମୋଚ୍ଚାରଣର ଶବ୍ଦଟି ଦୁଇଥର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି । ମାତ୍ର ଦୁଇଟି ସ୍ଥାନରେ ଏହି ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଛି । ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ‘ବରଜୀବ ରସେ’ ଅର୍ଥ ବରଜୀବ ବା ଗାଈର ରସକୁ (ଗାଈକ୍ଷୀର ) ବୁଝାଉଛି । ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦରେ ‘ବରଜି ବରଷେ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ବର୍ଜନ କରି ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଉଛି । ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ବାରମ୍ବାର ଆବୃତ୍ତ ହୋଇ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥ ପ୍ରଦାନ କରୁଥ‌ିବାରୁ ଏ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତଟିରେ ‘ଯମକ’ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

ମନେରଖ : ଏହି ଯମକ ଅଳଙ୍କାର ମୁଖ୍ୟତଃ ୫ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ଆଦ୍ୟ ଯମକ, ମଧ୍ଯ ଯମକ, ପ୍ରାନ୍ତ ଯମକ, ମାଳ ଯମକ ଓ ସର୍ବ ଯମକ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

(୧) ଆଦ୍ୟଯମକ : ପାଦର ଆରମ୍ଭରେ ଯମକ ରହିଲେ, ତାହାକୁ ଆଦ୍ୟ ଯମକ କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ବିପଦ ବି ପଦ ଚଞ୍ଚୁ ଘାତରେ ବିହାନ୍ତେ
ବୀର ସେ ବିରସେ ତମ କାମଶର କୃତେ ।” (ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ – ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ଥ‌ିବା ବିପଦ ଓ ବି ପଦ ଦ୍ବିତୀୟ ପାଦରେ ଥ‌ିବା ବୀର ସେ ବିରସେ ଉଚ୍ଚାରଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସମାନ । ମାତ୍ର ବିପଦର ଅର୍ଥ ବିପତ୍ତି, ବି ପଦର ଅର୍ଥ ପକ୍ଷୀର ପାଦ ଏବଂ ବୀର ସେ ର ଅର୍ଥ ସେ ହେଉଛନ୍ତି ବୀର, ବିରସେର ଅର୍ଥ ମନଦୁଃଖରେ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥ ହେବାରୁ ଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି । ପାଦର ଆଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବାରୁ ଏହା ଆଦ୍ୟ ଯମକ ଅଳଙ୍କାର ।

(୨) ମଧ୍ୟଯମକ : ଭିନ୍ନାର୍ଥବୋଧକ ସମୋଚ୍ଚାରିତ ଶବ୍ଦର ପୁନରାବୃତ୍ତି ପାଦର ମଧ୍ୟରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ବ୍ୟାକୁଳ ସଲିଳ – ଚର ସଲୀଳ ତେଜିଲେ
ବାଡ଼ ଲେଖା ଲେଖାଚିତ୍ର ଭାବକୁ ଭଜିଲେ ।”

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ପ୍ରଥମ ପାଦ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ‘ସଲିଳ’ର ଅର୍ଥ ଜଳ ଏବଂ ‘ସଲୀଳ’ର ଅର୍ଥ କ୍ରୀଡ଼ା । ଦ୍ୱିତୀୟ ପାଦ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ‘ଲେଖା’ର ଅର୍ଥ ଚିତ୍ର ଏବଂ ‘ଲେଖା’ର ଅର୍ଥ ଲେଖାଯାଇଥିବା । ପାଦର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବାରୁ ଏହା

(୩) ପ୍ରାନ୍ତଯମକ : ଭିନ୍ନାର୍ଥବୋଧକ ସମ୍ମୋଚ୍ଚାରିତ ଶବ୍ଦର ପୁନରାବୃତ୍ତି ପାଦର ଶେଷରେ ଥିଲେ ପ୍ରାନ୍ତଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ।

ଉଦାହରଣ :
“କ୍ଷେପଣୀ କ୍ଷେପଣେ ତୋହରି ସଲିଳେ
ହୀରକର ଉତ୍ସ ଉଠିଲା ସଲୀଳେ ।”

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ପ୍ରଥମ ପାଦ ପ୍ରାନ୍ତରେ ବ୍ୟବହୃତ, ‘ସଲିଳେ’ର ଅର୍ଥ ଜଳରେ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦ ପ୍ରାନ୍ତରେ ‘ସଲୀଳେ’ର ଅର୍ଥ ଲୀଳା ସହିତ ଭିନ୍ନାର୍ଥବୋଧକ ସମ୍ମୋଚ୍ଚାରିତ ହୋଇଥିବାରୁ ପ୍ରାନ୍ତଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

(୪) ମାଳଯମକ : ଭିନ୍ନାର୍ଥବୋଧକ ସମ୍ମୋଚ୍ଚାରିତ ଶବ୍ଦସମୂହ ପାଦ ମଧ୍ୟରେ ମାଳବଦ୍ଧ ଭାବରେ ଥିଲେ ମାଳଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ।

ଉଦାହରଣ :
“ବୃହଭାନୁ ଭାନୁ ଭାନୁ ପ୍ରଭା ତାପ ନାହିଁ
ବୃତ ତମାଳମାଳ ମାଳତୀ ଲତା ଯହିଁ ।” (ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ – ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘ଭାନୁ’ ଓ ‘ମାଳ’ ଶବ୍ଦ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ବାରମ୍ବାର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିବାରୁ ମାଳଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି । ବୃହଭାନୁ -ଅଗ୍ନି, ଭାନୁ-ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଭାନୁପ୍ରଭା-କିରଣ, ତମାଳ-ବୃକ୍ଷବିଶେଷ, ମାଳ-ସମୂହ, ମାଳତୀ-ଲତାବିଶେଷ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

(୫) ସର୍ବଯମକ : ପଦର ସମସ୍ତ ପାଦରେ ସମାନ ସମାନ ଶବ୍ଦ ପୃଥକ ପୃଥକ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥିଲେ ସର୍ବଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ।

ଉଦାହରଣ :
“ଅହି-ମକର ତାପ ନାଶେ ଶୋଭା ସାରସଚକ୍ରେ
ଅହିମକର ତାପ ନାଶେ ଶୋଭା ସାରସଚକ୍ରେ ।” (ଲାବଣ୍ୟବତୀ – ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅହି-ସାପ, ମକର-କୁମ୍ଭୀର, ତାପ-ଦୁଃଖ, ସାରସ-ପଦ୍ମ, ଚକ୍ରେ- ସମୂହରେ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦରେ ଅହିମକର-ସୂର୍ଯ୍ୟ, ତାପ-ଉଷ୍ମତା, ସାରସ-ହଂସ, ଚକ୍ର-ଚକ୍ରବାକ ଆଦି ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିବାରୁ ସର୍ବଯମକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

୩. ଶ୍ଳେଷ :

ଶ୍ଳେଷ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦାଳଙ୍କାର ।

ଲକ୍ଷଣ : ଯେଉଁ ଅଳଙ୍କାରରେ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଦୁଇ ବା ତହିଁରୁ ଅଧ୍ଵ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହାକୁ ‘ଶ୍ଳେଷ’ ଅଳଙ୍କାର କୁହାଯାଏ ।
ମନେରଖ : ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାରରେ ଯେଉଁ ମୂଳ ଶବ୍ଦଟି ଏକାଧିକ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରୁଥାଏ ତାହାକୁ କ୍ଳିଷ୍ଟପଦ କୁହାଯାଏ । ଶ୍ଳିଷ୍ଟପଦର ଅର୍ଥକରଣ ଭଙ୍ଗୀକୁ ନେଇ ଏହି ଅଳଙ୍କାରକୁ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା – ଅଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ, ସଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ ଓ ଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ ।

ଉଦାହରଣ :
“ବାବୁ ନାକଶିରୀଦାନ ଯୋଗ୍ୟ ଯୋଷାକୁ
ବିହର କାନନ କର ଆଲିଙ୍ଗନକୁ ।’’ (ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ଥ‌ିବା ‘ନାକଶିରୀ’ ଓ ‘ଦାନ’ ପଦ ଦୁଇଟି କ୍ଲଷ୍ଟପଦ । ଏ ପଦ ଦୁଇଟି ଅଭଙ୍ଗ (ନଭାଙ୍ଗି) ରୂପେ ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରୁଛି ।

(୧) ଅଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ – ଯେଉଁଠାରେ ଶବ୍ଦକୁ ନ ଭାଙ୍ଗି ଭିନ୍ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥ କରାଯାଏ, ସେଠାରେ ଅଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ମନ୍ଦାକ୍ଷରେ କାହା ମୁଖ ତୁ ଚାହିଁବୁ ନାହିଁ,
ଧୀଆନରେ ତାପରା ରସିବୁ ଅବା କାହିଁ ।”

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ମନ୍ଦାକ୍ଷ – ଲଜ୍ଜା, ମନ୍ଦାକ୍ଷ – ସଂକୁଚିତ ନେତ୍ର, ଧୀଆନ – ଧ୍ୟାନ, ଧୀଆନରେ – ଅନ୍ଯବୁଦ୍ଧିରେ । ଏଠାରେ ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ମନ୍ଦାକ୍ଷ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦରେ ଧୀଆନ ଶବ୍ଦ ଅଭଙ୍ଗଭାବେ ଦୁଇଟି ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବାରୁ ଅଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

(୨) ସଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ : ଯେଉଁଠାରେ ଶବ୍ଦକୁ ଭାଙ୍ଗି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥ କରାଯାଏ ସେଠାରେ ସଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ମଧୁପର ପଦ ଅନନ୍ତ ଶେଯେ
ପଦ୍ମାକାରର ମଣ୍ଡନତା ସର୍ଭେ ।” (ପ୍ରବନ୍ଧ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର – କବି ଯଦୁମଣି)

ମଧୁପର (ବିଷ୍ଣୁ)ଙ୍କର ପଦ ଅନନ୍ତ (ଅନନ୍ତ ନାଗ) ଶେଯେ ଥିବାବେଳେ ପଦ୍ମାକାରର (ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ହାତ)ର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବିଧାନ କରେ । କାରଣ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ପାଦ ସ୍ପର୍ଶ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଠାରେ ପଦକୁ ଭାଙ୍ଗି ଅର୍ଥ କରାଯାଇଥିବାରୁ ସଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

(୩) ଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗ : ଯେଉଁଠାରେ କୌଣସି ରଚନାରେ ଅଭଙ୍ଗ ଏବଂ ସଭ୍ୟଙ୍ଗ ଉଭୟ ଶ୍ଳେଷଥାଏ ଓ ଦ୍ବିବିଧ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରୁଥାଏ, ତାହାକୁ ଭଙ୍ଗାଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ବାବୁ ନାକଶିରୀ ଦାନ ଯୋଗ୍ୟ ଯୋଷାକୁ
ବିହର କାନନ କର ଆଲିଙ୍ଗନକୁ ।” (ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ – ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ)

ପଦର ପ୍ରଥମ ପାଦରେ ଥ‌ିବା ‘ନାକଶିରୀ’ ଏବଂ ‘ଦାନ’ ପଦ ଦୁଇଟିକୁ ନଭାଙ୍ଗି ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରୁଅଛି –
ନାକଶିରୀ – ସ୍ଵର୍ଗ ସମ୍ପଦ ଏବଂ ନାସିକାର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ
ଦାନ – ଦେବା ଏବଂ ଛେଦନ କରିବା
ପଦକୁ ନ ଭାଙ୍ଗି ଦୁଇଟି ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବାରୁ ଏହା ଅଭଙ୍ଗ ଶ୍ଳେଷ ।

ପଦର ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦରେ ଥ‌ିବା ‘ବିହର’ ଓ ‘କାନନ’ ପଦ ଦ୍ଵୟକୁ ନଭାଙ୍ଗି ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ଏବଂ ଏହି ପଦକୁ ଭାଙ୍ଗି ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରୁଛି ।
ଅଭଙ୍ଗ ଅର୍ଥ – ‘ବିହର କାନନ କର ଆଲିଙ୍ଗନକୁ’ ଅର୍ଥ ହେଲା – କାନନରେ ବିହାର କରି ଆଲିଙ୍ଗନ କର ।
ସଭଙ୍ଗ ଅର୍ଥ – ‘ବି-ହର କାନ-ନ କର ଆଲିଙ୍ଗନକୁ’ ଅର୍ଥ ହେଲା – କାନକୁ ଛେଦନ କର ଓ ଆଲିଙ୍ଗନ କର ନାହିଁ ।

(ଖ) ଅର୍ଥାଳଙ୍କାର :

ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରି ଯେଉଁ ଅଳଙ୍କାରର ସୃଷ୍ଟି, ତାହା ଅର୍ଥାଳଙ୍କାର । ଅର୍ଥାଳଙ୍କାରର ଭିଭିଭୂମି ହେଉଛି ଅର୍ଥ ବା ଭାବ । ଯାହାଦ୍ୱାରା କାବ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅର୍ଥ ରମଣୀୟ । ଓ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ ହୋଇଥାଏ ।

କାବ୍ୟର ଯଥାର୍ଥ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଅର୍ଥାଳଙ୍କାର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଉପମା, ରୂପକ, ବ୍ୟତିରେକ, ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା, ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

ଉପମା :
ସମଧର୍ମବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଜାତୀୟ ବସ୍ତୁର ସାଦୃଶ୍ୟ କଥିତ ହେଲେ ଉପମା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଉପମେୟ ଓ ଉପମାନର ସାଦୃଶ୍ୟ କଥିତ ହେଲେ ଉପମା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ । ଉପମାର ଚାରୋଟି ଅଙ୍ଗ ହେଉଛି – ଉପମେୟ, ଉପମାନ, ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ ଓ ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ।

ଉପମେୟ – ଯାହା ବିଷୟରେ କୁହାଯାଏ ବା ଯେଉଁ ବସ୍ତୁକୁ ତୁଳନା କରାଯାଏ, ତାହା ଉପମେୟ ।
ଉପମାନ – ଯାହା ସହିତ ଉପମେୟକୁ ତୁଳନା କରାଯାଏ, ତାହା ଉପମାନ ।
ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ – ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସାଧାରଣ ଧର୍ମକୁ ସଂଯୁକ୍ତ କରେ, ତାହା ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ ବା ଶବ୍ଦ । ଯଥା – ପ୍ରାୟ, ପରି, ଯଥା, ତଥା, ଯେହ୍ନେ, ଯେସନ, ତୁଲ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ।
ସାଧାରଣ ଧର୍ମ – ଉପମେୟ ଓ ଉପମାନକୁ ଯେଉଁ ସାଧାରଣ ଗୁଣଦ୍ୱାରା ତୁଳନା କରାଯାଏ, ତାହା ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ଅଟେ ।

ଉଦାହରଣ :
“ମୁହଁଟି ଚନ୍ଦ୍ରପରି ସୁନ୍ଦର ।’’
ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘ମୁହଁ’, ତୁଳନୀୟ; ତେଣୁ ଏହା ଉପମେୟ । ମୁହଁ ଚନ୍ଦ୍ର ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଉଥିବାରୁ ‘ଚନ୍ଦ୍ର’ ହେଉଛି ଉପମାନ । ‘ପରି’ ଶବ୍ଦ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ ରକ୍ଷା କରୁଥିବାରୁ ଏହା ଉପମା ବାଚକ ଶବ୍ଦ । ଶବ୍ଦ ହେଉଛି ସାଧାରଣ ଧର୍ମ, ଯାହା ଉପମେୟ ଓ ଉପମାନକୁ ସାଧାରଣ ଗୁଣଦ୍ଵାରା ତୁଳନା କରାଯାଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

ଉପମା ଅଳଙ୍କାରକୁ ସାଧାରଣତଃ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ଯଥା –
(୧) ପୂଣ୍ଡୋପମା (୨) ଲୁପ୍ରୋପମା (୩) ମାଳୋପମା ।
(୧) ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା : ଯେଉଁଥିରେ ଉପମେୟ, ଉପମାନ, ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ ଏବଂ ସାଧାରଣ ଧର୍ମର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣୋପମା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ଧଳା ମେଘ ସୁନୀଳ ଅମ୍ବରେ
ଭାସଇ ବୋଇତ ଯଥା ନୀଳ ସମୁଦ୍ରରେ ।”

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ସୁନୀଳ ଅମ୍ବରରେ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ଧଳା ମେଘ ଉପମେୟ; ବୋଇତ ନୀଳ ସମୁଦ୍ରରେ ଉପମାନ; ଭାସିବା – ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ଓ ‘ଯଥା’ ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ । (ନୀଳ ସମୁଦ୍ରରେ ବୋଇତ ଭାସିବା ପରି ଆକାଶରେ ଧଳାମେଘ ଭାସୁଛି ।)

(୨) ଲୁପ୍ତପମା : ଯେଉଁଠାରେ ଉପମାନ, ଉପମେୟ, ଉପମା ବାଚକ ଶବ୍ଦ ଓ ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ଅଙ୍ଗର ଲୋପ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ଲୁସ୍ତୋପମା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଯେତେ ରୁଣ୍ଡ ହୋଇଛନ୍ତି ନୃପତିଗଣ
ତୁଳାରାଶି ଅଗ୍ନି ଆମ୍ଭ ସାୟକ ଜାଣ ।” (ରୁକ୍ମିଣୀ ବିଭା କାର୍ତ୍ତିକ ଦାସ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଉପମେୟ – ନୃପତିଗଣ, ଉପମାନ – ତୁଳାରାଶି, ସାଧାରଣ ଧର୍ମ – ରୁଣ୍ଡହେବା, ଉପମାବାଚକ ଶବ୍ଦ ନାହିଁ, ତେଣୁ ଏହା ଲୁପ୍ରୋପମା ଅଳଙ୍କାର ।

(୩) ମାଳୋପମା : ଗୋଟିଏ ଉପମେୟର ଏକାଧିକ ଉପମାନ ଥିଲେ ସେଠାରେ ମାଳୋପମା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ମିଶିଯାଏ ଯଥା ପ୍ରଭାତୀ ତାରା ରବି କିରଣେ
ମିଶିଯାଏ ଯଥା ଜୀବାତ୍ମା ପରମାତ୍ମା ଚରଣେ
ମିଶିଯାଏ ଯଥା ଚପଳା ନୀଳ ଜଳଦ ଅଙ୍ଗେ
ମିଶିଗଲା ଯଥା ଅବଳା ସେହି ନୀଳ ତରଙ୍ଗେ ।

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଏକମାତ୍ର ଉପମେୟ ‘ଅବଳା’ ଏବଂ ଏକାଧ୍ଵକ ଉପମାନ ‘ପ୍ରଭାତୀ ତାରା’, ‘ଜୀବାତ୍ମା’ ଓ ‘ଚପଳା’ ଆଦି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି । ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ମିଶିଯିବା ଏବଂ ବାଚକ ଶବ୍ଦ ହେଉଛି ‘ଯଥା’ ଓ ‘ତଥା’; ତେଣୁ ଏହା ମାନୋପମା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଅଛି ।

ରୂପକ :

ଯେଉଁଠାରେ ଉପମାନ ଓ ଉପମେୟ ମଧ୍ୟରେ ଅଭେଦ କସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ । ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ଅଭିନ୍ନ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ଏଥ‌ିରେ ଉପମେୟଠାରେ ଉପମାନର ଆରୋପ କରାଯାଏ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ଯଥା – (୧) ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ, (୨) ସାଙ୍ଗ ରୂପକ, (୩) ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ।

(୧) ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ : ଯେଉଁଠାରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ଆରୋପ ନିମିତ୍ତ ଅନ୍ୟ ଏକ ବସ୍ତୁର ଆରୋପ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଆଶା ପାରିଜାତ ଫୁଟିବ ହୃଦ ନନ୍ଦନ ବନେ
ଜ୍ଞାନ-ଭକ୍ତ-କର୍ମ ସୌରଭ ବ୍ୟାପିଯିବ ଭୁବନେ ।” (କୁସୁମାଞ୍ଜଳି – ମଧୁସୂଦନ ରାଓ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଆଶାକୁ ପାରିଜାତ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାରୁ ହୃଦୟରେ ନନ୍ଦନବନର ଆରୋପ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ଜ୍ଞାନ-ଭକ୍ତ-କର୍ମକୁ ପାରିଜାତର ସୌରଭ ସହ ଅଭେଦ କଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ଏହା ପରମ୍ପରିତ ରୂପକ ହୋଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

(୨) ସାଙ୍ଗ ରୂପକ : ଯେଉଁଠାରେ ଉପମେୟର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗରେ ଉପମାନର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ଆରୋପିତ ହୁଏ, ସେଠାରେ ସାଙ୍ଗ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“କବିତା ବନିତା କବି ତା ପିତା,
କହିବା ଲୋକ ତା’ର ଉପମାତା,
କଲେ ତାକୁ ଭୋଗ ରସିକ ନେତା,
କେତେ ହେଁ ଅବା ରହଇ ଯୋଗ୍ୟତା,
କୁମତି ଗୁଆଁର,
କେବଳ ବଇମାତ୍ର ଭାଇ ତାର ।” (ରସକଲ୍ଲୋଳ – ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ‘କବିତା’ରେ ‘ବନିତା’ର ଆରୋମ କରାଯିବାରୁ, ସେହି ଅନୁସାରେ କବିଙ୍କୁ ତା’ର ପିତା, କହିବା ଲୋକଙ୍କୁ ତା’ର ଉପମାତା, ପାଠକଙ୍କୁ ତା’ର ଉପଭୋକ୍ତା ଏବଂ ଗୁଆଁର (ମୂର୍ଖ)କୁ ତା’ର ବୈମାତ୍ରେୟ ଭାବରେ ଆରୋପିତ କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ଏହା ସାଙ୍ଗରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ।

(୩) ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ : ଯେଉଁଠାରେ ଗୋଟିଏ ଉପମେୟରେ ଗୋଟିଏ ଉପମାନର ଆରୋପ ହୋଇଥାଏ, ସେଠାରେ ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ।

ଉଦାହରଣ :
“ଭବତଳେ ବିଭୁଦୟା ମୂର୍ତିମତୀ
ଧଉଳି – ଦର୍ପଣ ଦୟା ସ୍ରୋତସ୍ୱତୀ ।” (ଚିଲିକା – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଦୟା ନଦୀରେ ବିଭୁଦୟାର ଅଭେଦ ପରିକଳ୍ପିତ ହୋଇଥିବାରୁ ନିରଙ୍ଗ ରୂପକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର :

ପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁରେ ଅପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁର ସମ୍ଭାବନା କରାଗଲେ, ସେଠାରେ ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ । ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାର । ଯଥା – (୧) ବାତ୍‌କ୍ଷା, (୨) ପ୍ରତୀୟମାନ ଉକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ।

(୧) ବାତ୍‌କ୍ଷା : ଯେଉଁଠାରେ ବାଚକ ଶବ୍ଦ (କି, କିବା, ଅବା, ବା, ସତେ, ଯେପରି, ଯେହ୍ନେ, ସିନା ଇତ୍ୟାଦି) ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁକୁ ଅପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁରୂପେ ସମ୍ଭାବନା କରାଯାଏ, ସେଠାରେ ବାତ୍‌କ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ଚୁମ୍ବି ଚରଣକୁ ଚିକୁରରାଜି ଦୋଳେ ଚରମେ
ମଦନ କେତନ ଉଡ଼ଇ କିବା ଶୋଭା ଆଶ୍ରମେ ।” (ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ପ୍ରକୃତିବସ୍ତୁ (ନାୟିକା ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା)ର ଚିକୁରରାଜି (ପୃଷ୍ଠଦେଶ)କୁ ଶୋଭାଶ୍ରମ ରୂପେ ସମ୍ଭାବନା କରାଯାଇଥିବାରୁ ଏବଂ ବାତ୍ୟେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 19 ଅଳଙ୍କାର

(୨) ପ୍ରତୀୟମାନ ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର : ଯେଉଁଠାରେ ବାଚକ ଶବ୍ଦ ଉହ୍ୟ ରହି ପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁକୁ ଅପ୍ରକୃତ ବସ୍ତୁରୂପେ ସମ୍ଭାବନା କରାଯାଇଥାଏ, ସେଠାରେ ପ୍ରତୀୟମାନ ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ନ ହେଲେ ଏ ଘନକୁନ୍ତଳା ଘନ ସହିତ ତାରା
ଖସି ପଡ଼ିବାରୁ ଧରାରେ ବହିଯାଉଛି ଧାରା” (ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର :
ଉପମାନଠାରୁ ଉପମେୟର ଆଧ‌ିକ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହେଲେ ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“ନୀଳମାରେ ବାମା ଚାରୁ କେଶପାଶ
ତୋ ନୀଳ ବୀଚିକି କଲା ଉପହାସ ।” (ଚିଲିକା – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ଉପମାନ ‘ଚିଲିକାର ନୀଳ ବୀଚି’ ଅପେକ୍ଷା ଉପମେୟ ‘ପଦ୍ମାବତୀଙ୍କ କେଶପାଶ’ର ଆଧ୍ୟା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଥିବାରୁ ବ୍ୟତିରେକ ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର : କାରଣ ନ ଥାଇ କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ପତ୍ତି ହେଲେ ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ :
“କେ ବୋଲଇ ମୁହିଁ ଅଟଇ ପୁଳିଶ
ବିନା ମେଘେ ସୃଜି ପାରଇ କୁଳିଶ ।” (ଦରବାର – ରାଧାନାଥ ରାୟ)

ଏହି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ କାରଣ (ମେଘ) ବିନା କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ପତ୍ତି (କୁଳିଶ ସୃଜିବା) ବର୍ଣ୍ଣିତ ହେବାରୁ ବିଭାବନା ଅଳଙ୍କାର ହୋଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ Textbook Exercise Questions and Answers.

+2 2nd Year Odia Optional Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ Question Answer

(କ) ବିକଳ୍ପ ସହ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ।
(ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।)

Question ୧।
କେଉଁ ବିଚାରଟି ଗଳ୍ପନାୟିକାଙ୍କ ଉପରେ ସବାର ହୋଇଗଲା ?
(କ) ବିବଦମାନ
(ଖ) ଅତିଭୌତିକ
(ଗ) ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ
(ଘ) ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ
ଉ –
(ଘ) ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ

Question ୧।
ଗଳ୍ପନାୟିକାଙ୍କ ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ କିଏ ଆସିଥିଲେ ?
(କ) ମିସ୍ ଟିନା
(ଖ) ମିସ୍ ଲୁନା
(ଗ) ମିସ୍ ମିନା
(ଘ) ମିସ୍ ନିନା
ଉ –
(ଖ) ମିସ୍ ଲୁନା

Question ୩।
ମିସ୍ ଲୁନା କେଉଁଠାରୁ ଟ୍ରାନ୍ସଫର ହୋଇ ଆସିଥିଲେ ?
(କ) କଲିକତାରୁ
(ଖ) ବିହାରରୁ
(ଗ) ଜୟପୁରରୁ
(ଘ) ବାରିପଦାରୁ
ଉ –
(ଗ) ଜୟପୁରରୁ

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

Question ୪।
ମିସ୍ ଲୁନା କେଉଁ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବଜାଇ ପାରନ୍ତି ?
(କ) ଭାଓଲିନ୍
(ଖ) ମାଉଥ୍ ଅରଗାନ୍
(ଗ) ଗୀଟାର୍
(ଘ) ହାରମୋନିୟମ୍
ଉ –
(କ) ଭାଓଲିନ୍

Question ୫।
ନିଜକୁ ଖାଣ୍ଟି ଓଡ଼ିଆ ବୋଲି କିଏ ପ୍ରକାଶ କଲେ ?
(କ) ମିସ୍ ରୀନା
(ଖ) ମିସ୍ ଲିନା
(ଗ) ମିସ୍ ଲୁନା
(ଘ) ମିସ୍ ନିନା
ଉ –
(ଗ) ମିସ୍ ଲୁନା

Question ୬ ।
ଗଳ୍ପ ନାୟିକାଙ୍କ ସ୍ଵାମୀ ନିଃ ଚୌଧୁରୀ କେତୋଟି ସନ୍ତାନର ପିତା ?
(କ) ତିନୋଟି
(ଖ) ଦୁଇଟି
(ଗ) ପାଞ୍ଚୋଟି
(ଘ) ଚାରୋଟି
ଉ –
(ଗ) ପାଞ୍ଚୋଟି

Question ୭ ।
ମିସ୍ ଲୁନା କେଉଁ ହିସାବରେ ବହୁ ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ହାସଲ କରିପାରିଥିଲେ ?
(କ) ଲେଖୁ
(ଖ) ବକ୍ତା
(ଗ) ଶିକାରୀ
(ଘ) ସମାଜସେବୀ
ଉ –
(ଗ) ଶିକାରୀ

Question ୮ ।
ନିଃ ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ ଫୋନ୍ କରି ବଡ଼ବ୍ୟସ୍ତ ଭାବରେ ଖୋଜୁଥିବା ତାଙ୍କ ବାନ୍ଧବୀଙ୍କ ନାମ କ’ଣ ?
(କ) ରଚନା
(ଖ) ଅର୍ଚ୍ଚନା
(ଗ) ମାମିନା
(ଘ) ବେବିନା
ଉ –
(ଖ) ଅର୍ଚ୍ଚନା

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

Question ୯ ।
ମଃ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ପ୍ରିୟବାନ୍ଧବୀ ଅର୍ଜନା କେଉଁଠାରେ ରହନ୍ତି ?
(କ) ଆସାମରେ
(ଖ) ନାଗପୁରରେ
(ଗ) କଲିକତାରେ
(ଘ) ବାଙ୍ଗାଲୋରରେ
ଉ –
(ଗ) କଲିକତାରେ

Question ୧୦ ।
କେତେଥର ଟାଇଫଏଡ୍‌ରୁ ଉଠି ଝିଅଟା ଚିଡ଼ା ଧରିଯାଇଛି ବୋଲି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ କହିଲେ ?
(କ) ଦୁଇଥର
(ଖ) ତିନିଥର
(ଗ) ଚାରିଥର
(ଘ) ଥରେ
ଉ –
(ଖ) ତିନିଥର

(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧ ।
ଅଜଣା ତଟରେ ଛିଡ଼ାହୋଇ ଅସ୍ଥିର ଜଳରାଶିରେ ଗଳ୍ପ ନାୟିକା କ’ଣ ଖୋଜୁଛନ୍ତି ବୋଲି ତାଙ୍କର ମନେହେଲା ?
ଉ –
ଅଜଣା ତଟରେ ଛିଡ଼ାହୋଇ ଅସ୍ଥିର ଜଳରାଶିରେ ଗଳ୍ପନାୟିକା ନିଜର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଖୋଜୁଛନ୍ତି ବୋଲି ତାଙ୍କର ମନେ ହେଲା ।

Question ୨।
ଭଦ୍ରମହିଳା ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ନାଚିପାରନ୍ତି ବୋଲି କିଏ କହିଲେ ?
ଉ –
ଭଦ୍ରମହିଳା ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ନାଚିପାରନ୍ତି ବୋଲି ମି. ଚୌଧୁରୀ କହିଲେ ।

Question ୩।
ମିସ୍ ଲୁନା କେଉଁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ଯିବାପାଇଁ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କଲେ ?
ଉ –
ମିସ୍ ଲୁନା ଶିକାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ଯିବାପାଇଁ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କଲେ ।

Question ୪।
ମିସ୍ ଲୁନାଙ୍କର କେଉଁ ଗାଡ଼ିଟି ପେଣ୍ଡୁଭଳି ଫାଟକ ଆରପାଖକୁ ଗଡ଼ିଗଲା ?
ଉ –
ମିସ୍ ଲୁନାଙ୍କର କଳା ଫିଆଟ୍‌ ପେଣ୍ଡୁଭଳି ଫାଟକ ଆରପାଖକୁ ଗଡ଼ିଗଲା ।

Question ୫ ।
ଉଲ୍ କିଣି ସମୟ ନଷ୍ଟ କରିବା ଅପେକ୍ଷା ସୁଏଟର୍‌ କିଣିନେବା ଭଲ ବୋଲି କିଏ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଲେ ?
ଉ –
ଉଲ୍ କିଣି ସମୟ ନଷ୍ଟ କରିବା ଅପେକ୍ଷା ସୁଏଟର୍ କଣିନେବା ଭଲ ବୋଲି ମି. ଚୌଧୁରୀ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଲେ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

Question ୬ ।
କାହା ଡାକରେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଉଠିଯିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ ?
ଉ –
ସାନଝିଅ ଡାକରେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଉଠିଯିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ ।

Question ୭।
ଗାଡ଼ି କିଏ ସିଜ୍ କରିନେଲେ ବୋଲି ମି. ଚୌଧୁରୀ କହିଲେ ?
ଉ –
ଗାଡ଼ି ପୋଲିସ୍ ସିଜ୍ କରିନେଲେ ବୋଲି ମି. ଚୌଧୁରୀ କହିଲେ ।

Question ୮।
ଆକ୍ସିଡେଣ୍ଟ୍ ପରେ ନିଃ. ଚୌଧୁରୀ ଲୁନାକୁ କେଉଁଠି ଛାଡ଼ିଦେଇ ଆସିଲେ ?
ଉ –
ଆକ୍ସିଡେଣ୍ଟ୍ ପରେ ମି.ଚୌଧୁରୀ ଲୁନାକୁ ହସ୍‌ପିଟାଲ୍‌ରେ ଛାଡ଼ିଦେଇ ଆସିଲେ ।

Question ୯।
ଗାଡ଼ି ଡ୍ରାଇଭିଙ୍ଗ୍ ସମୟରେ କିଏ ହେଭି ତ୍ରିଂକ୍ସ କରିଥିଲା ?
ଉ –
ଗାଡ଼ି ଡ୍ରାଇଭିଙ୍ଗ୍ ସମୟରେ ମିସ୍ ଲୁନା ହେଭି ତ୍ରିଂକ୍‌ କରିଥିଲା ।

Question ୧୦ ।
କାହାର ଡାହାଣ ହାତଟି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ମୁକୁଳିତ କେଶରାଶି ଉପରେ ଘୂରି ଆସିଲା ?
ଉ –
ମି. ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ଡାହାଣ ହାତଟି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ମୁକୁଳିତ କେଶରାଶି ଉପରେ ଘୂରି ଆସିଲା ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

(ଗ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ।)

Question ୧।
ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଘରଛାଡ଼ି ବାହାରକୁ ଯିବାପାଇଁ ସୁବିଧା ମନେକରନ୍ତି ନାହିଁ କାହିଁକି ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଅନେକ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଘରର ଅସୁବିଧା ଯୋଗୁଁ ବିଶେଷତଃ ଛୁଟିଦିନମାନଙ୍କରେ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଏକୁଟିଆ ଘରେ ଛାଡ଼ି ବାହାରକୁ ଯିବାପାଇଁ ସୁବିଧା ମନେକରନ୍ତି ନାହିଁ ।

Question ୨।
ଅର୍ଜନାଠାରୁ କେଉଁ ମନ୍ତ୍ର ଶିଖ୍ ନ ପାରିବା ନିଜର ଅପାରଗତା ବୋଲି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଭାବିଛନ୍ତି ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଅନେକ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଅର୍ଚ୍ଚନାଠାରୁ ମଣିଷକୁ ବଶୀଭୂତ କରି ରଖୁବାର ମନ୍ତ୍ର ଶିଖ୍ ନ ପାରିବା ନିଜର ଅପାରଗତା ବୋଲି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଭାବିଛନ୍ତି ।

Question ୩ ।
ସାନଝିଅର ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ମି.ଚୌଧୁରୀ କ’ଣ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଲେ ?
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଅନେକ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସାନ ଝିଅର ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ମି. ଚୌଧୁରୀ କହିଲେ, ସେ ଦିନକୁ ଦିନ ଶୁଖୁ ଯାଉଥ‌ିବା ହେତୁ, ତା’କୁ ଡାକ୍ତର ଦେଖାଇ ଟନିକ୍ ଫନିକ୍ ଖାଇବାକୁ ନ ଦେଲେ, ତା’ର ହେଲ୍‌ ଖରାପ ହୋଇଯିବ ।

Question ୪।
ସକାଳେ ଚାରିଆଡ଼େ କ’ଣ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଯିବ ବୋଲି ନିଃ ଚୌଧୁରୀ ଆଶଙ୍କା କଲେ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଅନେକ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଲୁନା ବାହାର ଷ୍ଟେଟ୍ର ଝିଅ ଓ ତାହାର ଏକ୍ସିଡେଣ୍ଟ୍ କଥା ସକାଳେ ଚାରିଆଡ଼େ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଯିବ ବୋଲି ମି.ଚୌଧୁରୀ ଆଶଙ୍କା କଲେ ।

Question ୫ ।
ସଭ୍ୟତାର ନନ୍ଦିଘୋଷ ପ୍ରସଙ୍ଗ କାହିଁକି କୁହାଯାଇଛି ।
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ନିଜକୁ ବାଉଁଶରାଣୀ ବୋଲି ଭାବିଛନ୍ତି ଓ ସବୁକିଛି ସହ୍ୟକରି ସେ ଯଦି ଆଗେଇ ନ ଯିବେ ତାହାହେଲେ ସଭ୍ୟତାର ନନ୍ଦିଘୋଷ ଅଟକିଯିବ ।

Question ୬।
ମୁଁ ଖାଣ୍ଟି ଓଡ଼ିଆ ଝିଅ ବୋଲି ମିସ୍ ଲୁନା କାହିଁକି କହିଲେ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଯେତେବେଳେ ଲୁନାକୁ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ଓଡ଼ିଆ କରିପାରୁଛନ୍ତି ବୋଲି କହିଲେ, ସେତେବେଳେ ମୁଁ ଖାଣ୍ଟି ଓଡ଼ିଆ ଝିଅ ବୋଲି ମିସ୍ ଲୁନା କହିଲେ ।

Question ୭ |
ମୋର ସ୍ଵାମୀ ନିହାତି ଖାମଖୁଲ ଭାବିବା ମୋର ଉଚିତ ନ ଥିଲା ବୋଲି କିଏ କାହିଁକି ଅନୁଭବ କଲେ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯେହେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କର କଷ୍ଟଟା ତାଙ୍କ ସ୍ବାମୀ ଅନୁଭବ କରିଥାନ୍ତି ବହୁବାର ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶଂସା ମାଧ୍ୟମରେ କହିଥାନ୍ତି, ସେଥ୍ପାଇଁ ‘ମୋର ସ୍ଵାମୀ ନିହାତି ଖାମୂଲ ଭାବିବା ମୋର ଉଚିତ୍ ନଥିଲା’ ବୋଲି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଅନୁଭବ କଲେ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

Question ୮।
ମି. ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ଅସ୍ବସ୍ତିକର ମୁହଁଟା କାହିଁକି କୁହୁଳି ଉଠିଲା ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଲୁନା କଥାରେ ଯିବାକୁ ରାଜି ହୋଇଯିବାରୁ ମି.ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ଅସ୍ଵସ୍ତିକ ମୁହଁଟା କୁହୁଳି ଉଠିଲା ।

Question ୯।
ସ୍ଵାମୀଙ୍କର କେଉଁ ଭଙ୍ଗୀ ଏବେବି ଅତୁଟ ଅକ୍ଷତ ଥିଲା ପରି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ମନେହୁଏ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ମୁହଁ ଓ କଥାର ଭଙ୍ଗୀ ଏବେବି ଅତୁଟ ଅକ୍ଷତ ଥିଲାପରି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ମନେହୁଏ ।

Question ୧୦ ।
ମୁଁ ନିଜେ ହିଁ ତ ଭାଗ୍ୟ ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ କରେନା, କର୍ମର ଫଳବି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତହୁଏ ନାହିଁ- ଏକଥା କିଏ କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କହିଥିଲେ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବଡ଼ପୁଅ କିଶୋରର ପାଠପଢ଼ା ପ୍ରିପାରେସନ୍ କଥା ବୁଝିବାକୁ ଯାଇ ମି.ଚୌଧୁରୀ କହିଥିଲେ, ମୁଁ ନିଜେ ହିଁ ଭାଗ୍ୟ ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ କରେନା, କର୍ମର ଫଳବି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ ।

(ଘ) ଅଳ୍ପ ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ।)

Question ୧।
ସେଦିନ ପିକ୍‌ନିକ୍‌ରେ ସରଳା କ’ଣ କହୁଥିଲା ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସେଦିନ ପିକ୍‌ନିକ୍‌ରେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ସରଳା କହୁଥିଲା, କିଛିଦିନ ଘର କଲାପରେ, ସ୍ଵାମୀମାନେ ସେମିତି ଅବାଗିଆ ହୋଇଯାନ୍ତି ମଝିରେ ମଝିରେ । ହେଲେ ଘରଛାଡ଼ି ସ୍ତ୍ରୀ ପିଲା ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଖୁବ୍ କ୍ୱଚିତ୍ ସ୍ବାମୀ ଛାଡ଼ିଯାଆନ୍ତି । ସ୍ତ୍ରୀ ଯଦି ବୁଦ୍ଧିମତୀ ହୁଏ, ଆଙ୍କୁଶ ଠିକ୍ ଆଣ୍ଟି ଧରିଥାଏ, ତେବେ ସେଥୁ କେହି ମୁକୁଳନ୍ତି ନାହିଁ । ସବୁକିଛି ନିର୍ଭର କରେ ସ୍ତ୍ରୀର ବୁଦ୍ଧି ଉପରେ ।

Question ୨।
ଗଳ୍ପ ନାୟିକାଙ୍କ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଆସିଥିବା ଦୌଡ଼ାଦୌଡ଼ି ପ୍ରସଙ୍ଗର ହେତୁ କ’ଣ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଗଳ୍ପନାୟିକା ଦର୍ପଣରେ ନିଜର ମୁହଁ ଦେଖୁ ଜାଣିପାରିଛନ୍ତି, ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମକଲାପରେ, ପୁରୁଷଠାରୁ ସାନହେଲେ ବି ନିଜର ବୟସକୁ ଧରିହୁଏ ନାହିଁ । ସେଥୂପାଇଁ ଅଣନିଃଶ୍ୱାସୀ ହୋଇ ଦୌଡ଼ିବାକୁ ପଡ଼େ । ପାଞ୍ଚଟି ସନ୍ତାନର ଜନନୀ ହେଲାପରେ ସେ ବୟସକୁ ଧରି ରଖୁବା ପାଇଁ ଦୌଡ଼ାଦୌଡ଼ିରୁ ଅବ୍ୟାହତି ନେବାକୁ ଚାହିଁଲେ ମଧ୍ୟ, ତାହା ସମ୍ଭବ ହୁଏନାହିଁ ।

Question ୩।
ପ୍ରଥମ ଦେଖାରେ ହସିଦେଇ ଲୁନା ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ କ’ଣ କହିଲେ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରଥମ ଦେଖାରେ ହସିଦେଇ ଲୁନା ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ କହିଲେ, ‘ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରଶଂସା ଶୁଣିଶୁଣି ମୁଁ କ୍ଲାନ୍ତ ହୋଇ ପଡ଼ିଲିଣି । ଆଜି କେବଳ ଆପଣଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ମୋର ସନ୍ଧ୍ୟାଟା ହିଁ ଯାଇଛି । ପୁନଶ୍ଚ ମି. ଚୌଧୁରୀ ଆଜି ରାତିରେ ହିଁ ଆପଣଙ୍କ ସହିତ ଦେଖା କରିବାକୁ ହେବ ବୋଲି ମୋତେ ନେଇ ଆସିଛନ୍ତି ।’ ଆସନ୍ତାକାଲି ସେମାନେ ଶିକାରକୁ ଯିବେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସହିତ ଯିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖୁଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

Question ୪।
‘କେମିତି ଲାଗିଲା ଲୁନାକୁ ?’- ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ଏହି ପ୍ରଶ୍ନରେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ମନେମନେ କ’ଣ ଭାବିଲେ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି, ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ଏହି ପ୍ରଶ୍ନରେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ମନେ ମନେ ଭାବିଲେ- ‘ନାହିଁ ଗୋ ନାହିଁ । ସବୁ ଝିଅପରି ଲୁନା ବି ଝିଅଟିଏ । ହେଲେ ତା’ର ବୟସ ଅତି ଅଳ୍ପ । ମୁଁ ତାକୁ ନଷ୍ଟ ହେବାକୁ ଦେବି ନାହିଁ ଏବଂ ସେଇଥପାଇଁ ତୁମର ଅନିଚ୍ଛାସତ୍ତ୍ବେ ତ ଯିବାକୁ ରାଜିହେଲି ।
ଦେହ କାହିଁକି କ’ଣ ହେବ ?’’

Question ୫।
ସୋଫା ଉପରେ ବସିପଡ଼ି ଲୁନ ସମ୍ପର୍କରେ ମି. ଚୌଧୁରୀ କ’ଣ କହିଲେ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି, ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସୋଫା ଉପରେ ବସିପଡ଼ି ଲୁନ ସମ୍ପର୍କରେ ନିଃ.ଚୌଧୁରୀ କହିଲେ, ଲୁନା ଅତି ଅଦ୍ଭୁତ ଝିଅ । ସେ ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀର ତୃତୀୟାଂଶ ଏକା ଏକା ବୁଲି ଆସିଲାଣି । ଡର, ଭୟ, ସଙ୍କୋଚ ସେ କିଛି ହେଲେ ଜାଣେ ନାହିଁ । ଶିକାରୀ ହିସାବରେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ବହୁତ ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ରହିଛି ।

Question ୬।
ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରିୟ ବାନ୍ଧବୀ ଅର୍ଜନା ସମ୍ପର୍କରେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ କ’ଣ କହିଲେ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି, ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ କଥା ବଦଳାଇବା ପାଇଁ ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରିୟବାନ୍ଧବୀ ଅର୍ଚ୍ଚନା କଥା କହିଥିଲେ । ସେ କହିଥିଲେ, ଅର୍ଜନା ଆଜି ଫୋନ୍ କରିଥିଲା । ବଡ଼ ବ୍ୟସ୍ତହୋଇ ତୁମକୁ ଖୋଜୁଥିଲା । ଯେତେ ପଚାରିଲେ ବି କ’ଣ ଦରକାର କୁହ, ସେ କିଛି କହି ନ ଥିଲା । ଅଫିସ୍ ଆୱାରରେ ତାଙ୍କୁ ଡିଷ୍ଟର୍ବ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ ବୋଲି ଯେତେ ବୁଝାଇଲେ ବି ସେ ବୁଝି ନଥିଲା ।

Question ୭।
ଏକ ବିବାହିତା ସ୍ତ୍ରୀ କେଉଁକଥା ଆଶା କରିନଥାଏ ?

‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ମନରେ ତାଙ୍କ ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ନେଇ ଭାବାନ୍ତର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲେ । ସେ ଜାଣିଥିଲେ କୌଣସି ବିବାହିତା ସ୍ତ୍ରୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ଦାସାନୁଦାସ କରି ରଖିବାକୁ ଚାହିଁ ନଥାଏ କିମ୍ବା ତାଙ୍କ ସ୍ବାମୀ ତାଙ୍କୁ ଖେଳଣା କଣ୍ଢେଇ କରି ଖେଳିବାକୁ ପସନ୍ଦ କରିନଥାଏ ।

Question ୮।
‘ଦୀପ ଦେହରେ ସଳିତା’ର ପ୍ରସଙ୍ଗର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଚରିତ୍ରହୀନ ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରୀ ସ୍ଵଭାବରେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ଅତି ଅସହାୟ ଭାବେ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି, ଦୀପ ଦେହରେ ସଳିତାର ପୁଣି, ଆଲୋକ ଦେବାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଅଛି । ଅର୍ଥାତ୍‌, ସେ ଜଳିଜଳି ଆଉ ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବା ପାଇଁ ଚାହିଁନାହାଁନ୍ତି କାରଣ ସେ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଥକି ପଡ଼ିଛନ୍ତି ।

Question ୯।
ବାଉଁଶରାଣୀ ପରି କାହାର ନାଚ କିପରି ଚାଲିଛି ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ବ୍ୟବହାରରେ ଓ ତାଙ୍କର ଛଳନାପୂର୍ଣ୍ଣ କଥାରେ, ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଥକି ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ସେ ନିଜକୁ ଅସହାୟ ବାଉଁଶରାଣୀ ବୋଲି ଚିନ୍ତା ନାଚ ଚାଲିଛି । ଟିକିଏ ଅସାବଧାନ ହେଲେ ସେ ଗଳି ପଡ଼ିବେ କୋଉ ଅଦୃଶ୍ୟ ଗହ୍ଵରରେ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ତାଙ୍କର ସତ୍ତା ଚିରଦିନ ପାଇଁ ଲୋପ ପାଇଯିବ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

Question ୧୦ ।
ରାତିରେ କ’ଣ କହି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଶୋଇ ପଡ଼ିବା ପାଇଁ ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ ?
ଉ –
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ଛଳନାପୂର୍ଣ୍ଣ କଥାରେ, ତାଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଚାହୁଁ ନ ଥିଲେ । କୌଣସି ପ୍ରକାରେ କଥାକୁ ବଦଳାଇ ଦେବାପାଇଁ, ରାତି ଅନେକ ହେଲାଣି, ଶୋଇପଡ଼, ସକାଳୁ ମତେ ନିଦ ଲାଗିଯାଇପାରେ । ତୁମେ ଆଗେ ଉଠିଲେ ଡାକିବ, କିଛି ଫଳ ନେଇ ଲୁନାକୁ ଆଗେ ହସ୍‌ପିଟାଲ୍‌ରେ ଦେଖିବାକୁ ହେବ । ଏହିଭଳି କଥାକହି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ଶୋଇ ପଡ଼ିବା ପାଇଁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ ।

(ଙ) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୧୫୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧।
ଏକ ପ୍ରତୀକଧର୍ମୀ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ଭାବରେ ‘ବାଉଁଶ ରାଣୀ’ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପର ସାର୍ଥକତା ଦର୍ଶାଅ ।
ଉ –
ଲେଖୁ ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଆଧୁନିକ ଗଳ୍ପ ସାହିତ୍ୟରେ ଜଣେ ଅପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ସ୍ରଷ୍ଟା କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବନାହିଁ । ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ସେ ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ଭାବେ ପରିପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି । ବିଶେଷକରି ନାରୀର ସମ୍ମାନ, ସ୍ଵାଭିମାନ ଓ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵକୁ ସେ ଯଥାର୍ଥ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି । ‘ବାଉଁଶରାଣୀ’କୁ ସେ ପ୍ରତୀକଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରି ପ୍ରକାର ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ଖେଳ ଦେଖାଏ । ଉଚ୍ଚାରେ ବନ୍ଧାଯାଇଥ‌ିବା ଦଉଡିରେ, ବାଉଁଶ ଖଣ୍ଡିଏ ଧରି, ବାଉଁଶ ସାହାଯ୍ୟରେ ନିଜର ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷାକରି ବାଉଁଶରାଣୀ ଏ ମୁଣ୍ଡରୁ ସେ ମୁଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲିଯାଏ । ସେ ଯଦି ସାମାନ୍ୟଭାବେ ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ଭୁଲ୍ କରେ, ତାହାହେଲେ ତଳକୁ ଖସିପଡ଼ି ଜୀବନ ଦେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଏହାକୁ ଗାଳ୍ପିକା ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରି, ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ସାଂସାରିକ ଜୀବନଯାପନର ବିପଦ ରହିଥିଲା ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।

ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ ଜଣେ ମଦ୍ୟପ, ଚରିତ୍ରହୀନ ବ୍ୟକ୍ତି । ଘରେ ପାଞ୍ଚପାଞ୍ଚଟା ପିଲା ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ଅଫିସ୍ ଯିବା ବାହାନାରେ ମହିଳା କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ସହିତ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ସମ୍ପର୍କ ରଖନ୍ତି । ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ମନରଖା କଥାକହି କୌଣସି ଉପାୟରେ ଭୁଲାଇ ଦିଅନ୍ତି। ବିଲେଇ ଆଖୁଜି କ୍ଷୀର ପିଇଲା ଭଳି ସେ ଭାବନ୍ତି, ତାଙ୍କର ସେହି ଦୁର୍ବଳତାକୁ ସ୍ତ୍ରୀ ଜାଣିପାରନ୍ତି ନାହିଁ; ମାତ୍ର ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ସବୁ ଦୁର୍ବଳ ଦିଗକୁ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବେ ଜାଣନ୍ତି । ମାତ୍ର ନ ଜାଣି ପାରିବାର ଅଭିନୟ କରନ୍ତି । ବରଂ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ସବୁକଥାକୁ ସେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି ଜଣାଇ ଦିଅନ୍ତି । ଜୀବନସାରା ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ବେଶ୍ ଅସହାୟ ମନେକରନ୍ତି ।

କାରଣ ଦେହ ମିଳାଇ ସଂସାର କରିଛନ୍ତି ସିନା, ମନ ମିଳାଇ କେବେହେଲେ ସୁଖ ଅନୁଭବ କରି ନାହାଁନ୍ତି । ବରଂ ସାଂସାରିକ ଜୀବନରେ ଅଭିନୟ କରି ନାହାଁନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କର ବାନ୍ଧବୀମାନଙ୍କୁ ଆଣି ଅୟସ କରିଛନ୍ତି । ଏସବୁ ଦେଖ୍ ସେ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଭାବିଛନ୍ତି, ଦୀପ ଦେହରେ ସଳିତାର ପୁଣି ଆଲୋକ ଦେବାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଅଛି । ସେହି ସମୟକୁ ସେ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ କରିଛନ୍ତି । କେଉଁ ଅଦୃଶ୍ୟ ଗହ୍ଵରରେ । ତାଙ୍କର ସତ୍ତା ଚିରଦିନ ପାଇଁ ଲୋପ ପାଇଯିବ । ନିଜର ସତ୍ତାକୁ, ମୋହକୁ ସେ ବଜାୟ ଭୀଷଣ କଷ୍ଟକର ମନେ ହୋଇଛି । ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ସେ ଅସହିଷ୍ଣୁ ହୋଇ ପଡ଼ିଲେ ବି ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

Question ୫।
‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପର ନାମକରଣ ସାର୍ଥକତା ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
ଉ –
ସନ୍ତାନଟିଏ ଜନ୍ମଦେଇ ପିତାମାତା ବହୁ ଆବେଗରେ, ବହୁ ସଦିଚ୍ଛା ମନୋଭାବରେ ନାମକରଣ କରିଥାନ୍ତି । ତା’ର ସୃଷ୍ଟି କୌଶଳର ସକଳ ସାର୍ଥକତା । ସୃଷ୍ଟିର ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ସେହି ନାମକରଣରୁ ହିଁ ଅବବୋଧ ହୋଇଥାଏ । ଉପଯୁକ୍ତ ଆଙ୍ଗିକ ବିଷୟକୁ ନେଇ ଗଢ଼ି ଉଠିଥାଏ, ପୁଣି କେତେବେଳେ ତାହା ବୌଦ୍ଧିକ ଭିତ୍ତିରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥାଏ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ ଗଳ୍ପଟିକୁ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଇଙ୍ଗିତାତ୍ମକ ବୌଦ୍ଧିକ ନାମକରଣ କରିଛନ୍ତି ।

ଗଳ୍ପଟିରେ ଗଳ୍ପନାୟିକା ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ସୂକ୍ଷ୍ମ ମାନସିକ ଭାବାବେଗର ଅନୁଶୀଳନ କରାଯାଇଛି । ସେ ବାଉଁଶରାଣୀ ବାଉଁଶ ଉପରେ ଚଢ଼ି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ଖେଳ ଦେଖାଇଥାଏ । ଯେହେତୁ ସେ ଉପରେ ରହି ଖେଳ ଦେଖାଉଥାଏ ଏବଂ ଦଉଡ଼ିରେ ଚାଲି ଖେଳ ଦେଖାଉଥାଏ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ତାହାକୁ ସବୁବେଳେ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ସେହି ସତର୍କତା ହେଉଛି, ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରିବା । କାରଣ ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷାବିନା ସେ ଉଚ୍ଚରେ ରହି ଖେଳ ଦେଖାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ବରଂ ଖସିପଡ଼ି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିବ । ନିଜର ସତ୍ତାକୁ ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବ । ଗାଳ୍ପିକା ମହାନ୍ତି ଏହିଭଳି ଜଣେ ଚରିତ୍ରକୁ, ସାଂପ୍ରତିକ ସମାଜରେ ବହୁକଷ୍ଟରେ ସଂସାର କରିଥିବା ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ।

ବଡ଼ପୁଅ କମ୍ପିଟେଟିଭ୍ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିଲାବେଳେ, ଅନ୍ୟମାନେ ସେହି ଅନୁସାରେ ବଡ଼ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏତେ ବୟସରେ ଘରକୁ ଫେରନ୍ତି । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସବୁ ଜାଣିଲେ ମଧ୍ୟ କିଛି କହନ୍ତି ନାହିଁ । ବରଂ କିଛି ନ ଜାଣିପାରିବାର ଅଭିନୟ କରନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀ ସହିତ ପାଦ ମିଳାଇ ଚାଲିବା ତାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଅସମ୍ଭବ ମନେ ହୋଇଛି । ସେ କ୍ଲାନ୍ତ ହୋଇ ପଡ଼ିଛନ୍ତି ।

ନାଚ ଚାଲିଛି । ଟିକିଏ ଅସାବଧାନ ହେଲେ ମୁଁ ଗଳିପଡ଼ିବି । କେଉ ଅଦୃଶ୍ୟ ଗହ୍ବରରେ, ମୋର ସତ୍ତା ଯେ ଚିରଦିନ ପାଇଁ ଲୋପ ପାଇଯିବ ? ବୋଧହୁଏ ନିଜର ସତ୍ତାକୁ, ମୋହକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ମୋର ଏ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ସଫଳ ହେବ ନାହିଁ….. ମୁଁ ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ିବି ଟୁକୁରା, ଟୁକୁରା ହୋଇ ଅସ୍ଥି ମେଦ ମିଳାଇଯିବ ଧୂଳିରେ ।’’

ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସଂସାର କରିବାକୁ ଯାଇ, ଭଲ ସ୍ତ୍ରୀ ହେବାପାଇଁ ବାଉଁଶରାଣୀ ହୋଇ ଯାଇଛନ୍ତି । ଉପରୋକ୍ତ ଟୁକୁରା, ଟୁକୁରା ହୋଇ ଅସ୍ଥି ମେଦ ମିଳାଇଯିବ ଧୂଳିରେ ।

Question ୩।
ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ଭାବରେ ‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ର ମୂଲ୍ୟ ନିରୂପଣ କର ।
ଉ –
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ କଥା ସାହିତ୍ୟରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ସଫଳ ଗଳ୍ପସ୍ରଷ୍ଟା ମାନବ ହୃଦୟର ଗଭୀରତାକୁ, ଆବିଷ୍କାର କରିଥାନ୍ତି । ସେ ପ୍ରମାଣ କରିଦେବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି, ନାରୀ ବାହାରକୁ ଯାହା ଦେଖାଇହୁଏ, ବାସ୍ତବରେ ସେ ତାହା ନୁହେଁ । ତାହାର ଦୁର୍ବଳତାକୁ, ତାହାର ଜ୍ଵଳନକୁ, ତାହାର ମାନସିକ ଅବସାଦକୁ ସେ କାହାରି ଆଗରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ସେ ମନମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପରଖ୍ ନେଲେ ବି, ସାଂସାରିକ ଜୀବନର ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ ପାଇଁ, ସେ କିଛି ନ ଜାଣିଲା ପରି ଅଭିନୟ । ସମୟ ଆସେ, ସାଂସାରିକ ସୁଖ ପାଇଁ ସେ ବାଉଁଶରାଣୀ ପରି ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପଡ଼ି ମଧ୍ଯ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଆନନ୍ଦ ଦିଏ । ଆଲୋଚ୍ୟ ଗଳ୍ପ ‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ରେ ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ

ଗଳ୍ପଟି ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ଓ ଆତ୍ମସମୀକ୍ଷାକୁ ନେଇ ଗତିଶୀଳ ହୋଇଛି । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରୀ ବ୍ୟବହାରରେ ଅତିଷ୍ଠ ହୋଇ ପଡ଼ିଛନ୍ତି ମନେମନେ । ସ୍ଵାମୀ ମଦ୍ୟପାନ କରନ୍ତି, ଅନ୍ୟ ମହିଳାମାନଙ୍କ ସହିତ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ବିତାଇ ଦିଅନ୍ତି । ମାତ୍ର ପତ୍ନୀଙ୍କ ପାଖରେ ଏସବୁ କିଛି ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ବରଂ ଉପର ଦେଖାଣିଆ ଭାବନେଇ, ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଭୁଲାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ବ୍ୟବହାରରେ ଅତିଷ୍ଠ ହୋଇ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଭାବିଛନ୍ତି- ‘‘ମୁଁ ସ୍ରୋତରେ ସାମିଲ ହୋଇ ଭାସିଯିବା କଥା, ଭାସୁଛି ମଧ୍ୟ । କିନ୍ତୁ କେଜାଣି କାହିଁକି ମନେହୁଏ, ଅତଡ଼ା ସୁଅରେ ଭାସିନଯାଇ ଯେପରି କେଉଁ ଅଜଣା ତଟରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇ ଅସ୍ଥିର ଜଳରାଶିରେ ମୁଁ ଖୋଜୁଛି ‘ନିଜର ପ୍ରତିବିମ୍ବ । କାହିଁ….. ମୁଁ କେଉଁଠି ?’’ ଜଣେ ବିବାହିତା ନାରୀ ଭାବରେ, ପାଞ୍ଚଟି ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମଦେଲାପରେ ସେ ନିଜର ଚେହେରାକୁ ଅତୁଟ ରଖୂପାରି ନାହାଁନ୍ତି । ବୟସକୁ ଧରି ରଖୁବାକୁ ଅଣନିଃଶ୍ୱାସୀ ହୋଇ ଧାଇଁଧାଇଁ ସେ ଥକି

ତାହା ପୂରଣ କରିବେ, ସେମାନଙ୍କୁ ବଧେଇ ଯୋଗେଇ କି ସ୍ଵୀକାର କରିପାରିବି ନାହିଁ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

କବି ପରିଚିତି :

ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଗଳ୍ପ ସାହିତ୍ୟରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ସାରସ୍ଵତ ସାଧକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଗଳ୍ପ ରଚନାରେ ମନୋନିବେଶ କରିଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଅନ୍ୟତମା । ସେ ଗଳ୍ପ ରଚନାରେ କୃତିତ୍ଵ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଭାର ଅଧ୍ୟାକାରିଣୀ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି । ଫଳରେ ଓଡ଼ିଆ ଗଳ୍ପ ସାହିତ୍ୟରେ ଗାଳ୍ପିକା ମହାନ୍ତି ହୋଇଛନ୍ତି ଏକ ପରିଚିତ ନାମ । ବିଭିନ୍ନ ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରର ପୃଷ୍ଠାମାନଙ୍କରେ ତାଙ୍କର ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ ପାଠକୀୟ ଶ୍ରଦ୍ଧାଲାଭ ସହିତ ପ୍ରାଣର ଆନନ୍ଦ ଆଣିବାରେ ସେ ସଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି ।

ତାଙ୍କର ଗଳ୍ପ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଲାଭ କରିଛି । ସେ । ୧୯୩୬ ମସିହାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଅର୍ଥନୀତିରେ ଏମ୍.ଏ. ପାର୍ଶ୍ଵକରି ସେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ବିଭାଗର ଅର୍ଥନୀତି ବିଭାଗରେ ଯୋଗଦେଇଥିଲେ ଓ ଏହାକୁ ସେ ଜୀବିକା ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରି ନେଇଥିଲେ ହେଁ ନିଜର କର୍ମମୟ ଜୀବନ ଭିତରେ ସେ ନିଜକୁ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନାରେ ବୁଡ଼ାଇ ରଖୁଥିଲେ । ଫଳରେ ଶ୍ରୀମତୀ ମହାନ୍ତି ଓଡ଼ିଆ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି ନୂତନ ଦିଗନ୍ତ । ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ସେ ବିଭିନ୍ନ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପୁରସ୍କୃତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀଦ୍ଵାରା ସେ ମଧ୍ୟ ପୁରସ୍କୃତ ହୋଇଛନ୍ତି । ‘ପାନ୍ଥଶାଳା’, ‘ରକ୍ତକରବୀ’, ‘ସାୟାହ୍ନର ସ୍ଵର’ ଏବଂ ‘ନବତରଙ୍ଗ’ ଇତ୍ୟାଦି ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପ ପ୍ରତିଭାର ପରିଚୟ ଦିଏ ।

ଶ୍ରୀମତୀ ମହାନ୍ତି ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପରେ ମଣିଷ ଜୀବନରେ ବିଭିନ୍ନ ଦିଗକୁ ଆଲୋକିତ କରିଛନ୍ତି । ନାରୀ ଜୀବନର ରହସ୍ୟ ଉନ୍ମୋଚନ ସହିତ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପମାନଙ୍କରେ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ । ନାରୀ ଜୀବନର ନାନାବିଧ ସମସ୍ୟା ତାଙ୍କର ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକରେ ରୂପାୟିତ । ସ୍ଵାଭାବିକ ଶୈଳୀ ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପକୁ କରିଛି ପ୍ରାଣବନ୍ତ ।

ମଣିଷ ଜୀବନର ଆଶା-ନୈରାଶ୍ୟ, ଉନ୍ନତି-ଅବନତି, ସରଳତା ଓ ଜଟିଳତା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିଗ ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପରେ ଆଭାସିତ ହୋଇଛି । ଚଳିତ ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିରୁଦ୍ଧରେ ସେ ଅନେକ ଗଳ୍ପରେ ବିଦ୍ରୋହାତ୍ମକ ସ୍ଵର ଉତ୍ତୋଳନ କରିଛନ୍ତି । ଆଧୁନିକ ସମାଜର ନିଃସଙ୍ଗତା ବୋଧର କଳାତ୍ମକ ପରିପ୍ରକାଶ ତାଙ୍କର କେତେଗୋଟି ଗଳ୍ପରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଢଙ୍ଗରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ଯନ୍ତ୍ରଣାଜର୍ଜରିତ ପ୍ରାଣର କାତର ଭାଷା ପାଠକରିବା ଓ ଏଇ ପ୍ରକାର ଚେତନାର ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଭାବକୁ ଚିତ୍ରଣ କରିବାରେ ଶ୍ରୀମତୀ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ଦକ୍ଷତା ସର୍ବବାଦୀସମ୍ମତ ।

ଗାଳ୍ପିକ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗଳ୍ପରେ ଥାଏ ବାସ୍ତବତା । ଅତି ସହଜ, ସରଳ ଓ ସାବଲୀଳ ଭାଷା ମାଧ୍ୟମରେ ଉନ୍ନତ ଭାବଚେତନା ପ୍ରକାଶ କରିବା ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପ ସୃଷ୍ଟିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ତାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଭିମତ ପ୍ରକାଶକରି ଆଲୋଚକ ଡକ୍ଟର ସୁରେନ୍ଦ୍ର ମହାରଣା କହିଛନ୍ତି- ‘ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତି ଅର୍ଥନୀତି ଅଧ୍ୟାପନା କରୁଥିଲେ ହେଁ ଓଡ଼ିଆ ଗଳ୍ପ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି ରାଶି ରାଶି କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ରଚନା କରି । ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ସଙ୍କଳିତ ହୋଇଛି- ‘କସ୍ତୁରୀମୃଗ ଓ ସବୁଜ ଅରଣ୍ୟ’, ‘ସାୟାହ୍ନର ସ୍ଵର’, ‘ଅନ୍ୟ ଅରଣ୍ୟ’, ‘ଆରୋହଣ’, ‘ଖେଳ’, ‘ବସ୍ତ୍ରହରଣ’, ‘ମଧ୍ୟାନ୍ତର’, ‘ତଟିନୀ ତୃଷ୍ଣା’ ଇତ୍ୟାଦି ଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କରେ । ସରଳ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାଷାରେ ରଚିତ ତାଙ୍କର ଗଳ୍ପରାଜି ସମୟେ ସମୟେ ପ୍ରତୀକଧର୍ମୀ ଓ ଇଙ୍ଗିତପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ପାଠକମାନଙ୍କୁ ଆନନ୍ଦପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

ଗଳ୍ପର ସାରକଥା :

ଗାଳ୍ପିକା ବୀଣାପାଣି ମହାନ୍ତିଙ୍କର ନାରୀ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵମୂଳକ ଗଳ୍ପ ‘ବାଉଁଶରାଣୀ’ । ଏଥରେ ଗଳ୍ପନାୟିକା ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ନିଜ ଭିତରେ ଖୁବ୍ ମାନସିକ ସନ୍ତୁଳନରେ ରହିଛନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ଚରିତ୍ରହୀନତା ଓ ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିତାକୁ ଭଲ ଭାବରେ ଅନୁମାନ କଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ସମୟରେ ପ୍ରତିବାଦ କରିପାରି ନାହାଁନ୍ତି । ତାଙ୍କର ପାରିବାରିକ ଜୀବନ, କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲେ ବି ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ସେପରି କରିବାକୁ ସାହସ କରିପାରି ନାହାଁନ୍ତି । ବରଂ ସେ ହୋଇଛନ୍ତି ବାଉଁଶରାଣୀ । ବାଉଁଶରାଣୀ ଯେପରି ବାଦ୍ୟର ତାଳେ ତାଳେ ଶରୀରର ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷାକରି ଖେଳ ଦେଖାଏ, ସେହିପରି ଗଳ୍ପ ନାୟିକା ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ପାରିବାରିକ ପରିସ୍ଥିତି ଓ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ମାନସିକତା ମଧ୍ଯରେ ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରି ଆଗକୁ ଚାଲିଛନ୍ତି ।

ଗଳ୍ପ ଆରମ୍ଭରେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ମନେମନେ ଭାବିଛନ୍ତି, ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ସହିତ ମନମିଳାଇ ଚଳିବା ତାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଅସମ୍ଭବ ମନେ ହୋଇଛି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଚରିତ୍ରହୀନ ସ୍ଵଭାବ ଜାଣିଲା ପରେ ମଧ୍ୟ ସେ କିଛି ନ ଜାଣିପାରୁଥ‌ିବାର ଅଭିନୟ କରିଛନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଆଗମନର ସୂଚନା ପାଇଲାପରେ, ସେ ପୁଣି ଭାବିଛନ୍ତି, ପ୍ରତି ରାତ୍ରିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ମୁହୂର୍ଭରେ ସେ ଶତଚେଷ୍ଟା କରି ମଧ୍ୟ ବିଚଳିତ ହୋଇ ପଡ଼ନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀ ଆସିବାମାତ୍ରେ ସେ ଦେଖାଇ ହୁଅନ୍ତି, ତାଙ୍କୁ ଅପେକ୍ଷା କରି କରି ସେ ଯେପରି ବିରକ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ପରିସ୍ଥିତି ଆସିଲେ, ସେ ସେପରି କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସେ ବାନ୍ଧବୀ ସରଳାଠାରୁ ଶୁଣିଥିଲେ, କିଛିଦିନ ଘର ସଂସାର କଲାପରେ ସ୍ଵାମୀମାନେ ସେଇମିତି ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ତେଣୁ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବୁଦ୍ଧି ଖଟାଇ, ଚତୁରପଣରେ ସ୍ଵାମୀକୁ ଧରିରଖୁବାକୁ ହୋଇଥାଏ ।

ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଜାଣିଛନ୍ତି, ପାଞ୍ଚଟା ଛୁଆର ମା’ ହେଲାପରେ, ସେ ନିଜର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ଠିକ୍ ରୂପେ ଧରିରଖ୍ ପାରି ନାହାଁନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କଠାରୁ ଯାହା ଚାହୁଁଛନ୍ତି ତାହା ସେ ପୂରଣ କରିପାରୁ ନାହାଁନ୍ତି କିମ୍ବା ଯେଉଁମାନେ ତାହା ପୂରଣ କରୁଛନ୍ତି, ତାହାଙ୍କୁ ସେ ବଧେଇ ଜଣେଇ ସ୍ଵୀକାର କରିପାରୁ ନାହାଁନ୍ତି ।

ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ଅଭ୍ୟାସ ହେଉଛି ନୂଆନୂଆ ନାରୀମାନଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କରିବା । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଦେଖୁଛନ୍ତି, ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କର ଆଉଜଣେ ମହିଳାଙ୍କୁ ସାଙ୍ଗରେ ଆଣି ଘରକୁ ଆସିଛନ୍ତି । ଭିତରେ ଭିତରେ ସେ ଯେତେ ଦୁଃଖ ପାଇଲେ ବି ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ପାଖରେ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କାହାରି ପାଖରେ ସେ ଏହା ପ୍ରକାଶ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କର ମହିଳାଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ସୌଜନ୍ୟମୂଳକ ପରିଚୟ କରାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ମହିଳାଜଣକ ହେଉଛନ୍ତି ମିସ୍ ଲୁନା, ବିହାରରୁ ନୂଆ ଟ୍ରାନ୍ସଫର ହୋଇ ଆସିଛନ୍ତି । ମିସ୍ ଲୁନା ମଧ୍ୟ କହିଛନ୍ତି, ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ ତାଙ୍କ ପାଖରେ, ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ବହୁତ ପ୍ରଶଂସା କରିଛନ୍ତି । ମିସ୍ ଲୁନା ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଛନ୍ତି, କାଲି ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ଶିକାର କରିବାକୁ ଯିବାକୁ ।

ମିସ୍ ଲୁନା ଓ ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ ଦେଖାଣିଆ ଭାବେ ଯିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଉଥିଲେ ସିନା; କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଆନ୍ତରିକତା ନ ଥିଲା । ସେମାନେ ଚାହୁଁଥିଲେ, ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବରେ ରାଜି ହୁଅନ୍ତୁ ନାହିଁ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ମିସ୍ ଲୁନା କହୁଥିଲେ, ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଜଣ୍ଡିକୁ ଆଦୌ ସହ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଛୁଟିଦିନ ମାନଙ୍କରେ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଏକୁଟିଆ ଛାଡ଼ି ଦେଇଯିବାକୁ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ଏଭଳି ପ୍ରହସନକୁ ସେ ବରଦାସ୍ତ କରିପାରୁ ନଥିଲେ ବି, କଥାକୁ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ବଦଳାଇ ଦେବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ ।

ତଥାପି ସେମାନେ ବାଧ୍ୟ କରିବାରୁ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ତାଙ୍କ କଥାରେ ରାଜି ହୋଇଗଲେ । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ରାଜି ହୋଇଯିବାରୁ, ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ମୁହଁର ରଙ୍ଗ କିପରି ବଦଳିଗଲା । ସେ ଯେପରି ଅଶ୍ଵସ୍ତିରେ କୁହୁଳି ଉଠିଲାପରି ମନେହେଲା । କାରଣ ପୂର୍ବରୁ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ବାହାନାକୁ ଓ ମନରଖା ଅନୁରୋଧକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦେଇଥାନ୍ତି । କାରଣ ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଇଚ୍ଛାନଥାଇ ଏଭଳି ସାମାଜିକ ପ୍ରଥାକୁ ଆଦୌ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଦେଖ‌ିଲେ, ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କର ସେହି ମହିଳାଙ୍କ ସହିତ କ’ଣ କଥାବାର୍ତ୍ତା କଲେ ଏବଂ ମହିଳାଟି ଚାଲିଗଲାପରେ ସେ ନିହାତି ଅସହାୟ ମନେକଲାଭଳି ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ସ୍ଵାମୀ ମହିଳାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଆସିଲାପରେ ପୁଣି ଅଭିନୟ କଲାଭଳି ପଚାରିଲେ- ‘ଆରେ ତୁମେ ଏମିତି ଛିଡ଼ା ହୋଇଛ ସେତିକି ବେଳୁ ? କ’ଣ ଭାବୁଛ କି ? ଦେହ ଭଲ ଲାଗୁନି ? କେମିତି ଲାଗିଲା ଲୁନାକୁ ? ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ମନେମନେ କହିଲେ, ସବୁଝିଅଙ୍କ ପରି ଲୁନା ଗୋଟିଏ ଝିଅ ଯାହାର କି ବୟସ ଅଳ୍ପ । ତାକୁ ଏପରି ନଷ୍ଟ କରିବାକୁ ଦେବେନାହିଁ ବୋଲି ସେ ନିଜର ଅନିଚ୍ଛାସତ୍ତ୍ବେ ଶିକାରକୁ ଯିବାପାଇଁ ରାଜି ହୋଇଥିଲେ ।

ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଉଲ୍ ଓ କଣ୍ଟା ଧରି ଅଧାବୁଣା ସୁଏଟରଟା ଦେଖ‌ିଲେ । ଶୀତ ଆସିଲା ପୂର୍ବରୁ ସେ ଏହାକୁ ସାରିବା ପାଇଁ ଚାହୁଁଥିଲେ । ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କର ଭିତରକୁ ଯାଇ ଫ୍ରେସ୍ ହୋଇ, ଡ୍ରେସ୍ ବଦଳି ଆସି ବସି ପଡ଼ିଲେ । ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ରୂପକୁ ଦେଖ୍ ସେ ଟିକିଏ ଭାବପ୍ରବଣ ହୋଇ ପଡ଼ିଲେ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ ସୋଫାରେ ବସିପଡ଼ି ‘ଲୁନା’ର ବିଶେଷତାକୁ ବଖାଣି କରୁଥିଲେ । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ ତାହା ଭଲ ଲାଗୁ ନଥିଲା । ସେ ସିଧାସିଧ୍ ପ୍ରତିବାଦ ନ କରି ପାରିଲେ ବି କଥାକୁ ବଦଳାଇ ଦେବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେ ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ବାନ୍ଧବୀ ଅର୍ଜନା ଫୋନ୍ କରିଥିଲା ବୋଲି କହିଥିଲେ । ଫୋନ୍ ନମ୍ବର ଦେଇଛି କଥାହେବା ପାଇଁ କହିଲେ, ମାତ୍ର ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ ଅର୍ଜନାର ବଦଗୁଣ ଗୁଡିକ କହି କଥାକୁ ଆଡ଼େଇ ଯିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ । କାରଣ ଅର୍ଚ୍ଚନା ସହକର୍ମିଣୀ ଭାବରେ ଥିଲାବେଳେ, ସେ ବହୁବାର ତାଙ୍କର ଘନିଷ୍ଠ ହୋଇଛନ୍ତି । ମଣିଷକୁ କିପରି ବଶୀଭୂତ କରାଯାଏ, ଅର୍ଜନାକୁ ସେ କଳା ଭଲଭାବରେ ଜଣାଥିଲା । ଅର୍ଜନାଠାରୁ ସେ ବିଦ୍ୟା ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ହାସଲ କରିପାରି ନଥିଲେ କାରଣ ତାହା ଥିଲା ତାଙ୍କର ଅପାରଗତା । ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ନେଇ ସେ ଅନେକ କିଛି ଭାବିଥିଲେ । କାରଣ ସେ ଚାହୁଁ ନଥିଲେ, ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ଦାସାନୁଦାସ କରି ରଖିବେ କିମ୍ବା ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କର ଖେଳଣା କଣ୍ଢେଇ କରି ଖେଳିବେ ।

ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ଅନ୍ୟମନସ୍କତା ଭାଙ୍ଗିଦେବା ପାଇଁ କିମ୍ବା ପରିସ୍ଥିତିକୁ ସ୍ବାଭାବିକ କରିବାପାଇଁ, ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ ଖାମଖୁଲ ଭାବେ ପିଲାମାନଙ୍କ କଥା ପଚାରିଦେଲେ । ବଡ଼ପୁଅ କମ୍ପିଟେଟିଭ୍ ପାଇଁ କିପରି ପ୍ରିପାରେସନ୍ କରୁଛି, ସାନଝିଅଟା ଦିନକୁ ଦିନ ଶୁଖ୍ଯାଉଛି, ଏହିପରି କଥା କହିଥିଲେ; ମାତ୍ର ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ସବୁପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଇଥିଲେ, ସେଥୁରେ ଆନ୍ତରିକତାର କୌଣସି ମୂଲ୍ୟ ନଥିଲା । ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କର ପୁରୁଣା କାଗଜଟିକୁ ଏପଟ ସେପଟ କରୁଥିଲେ ବି, ଯାହା କହିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ, ତାହା ଠିକ୍ ରୂପେ କହି ପାରୁ ନଥିଲେ ।

ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଉଲ୍ ଦେଖାଇ ସୁଏଟର କଥା କହିଲା ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ । ତା’ ଉପରେ ସେତେଟା ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ନଥିଲେ । ବରଂ କହିଥିଲେ- ‘ଉଲ୍ କିଣି ସମୟ ନଷ୍ଟ କରିବାଠାରୁ ସୁଏଟର କିଣି ନେବା ଭଲ ।’ ଶେଷରେ ବାହାନା କରି ବାହାରକୁ ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ ଚାଲିଗଲେ ଏବଂ ଫେରିବାକୁ ଡେରିହେବ ବୋଲି ସୂଚନା ଦେଇଗଲେ । ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଏଭଳି ଚଳଣିରେ ବ୍ୟସ୍ତ ହେଲେ ବି ନିଜକୁ ନିଜେ ବୁଝାଇ ଦେଲେ – “ତାଙ୍କର ଯିବା ଆସିବା ବିଷୟରେ ମୁଁ ଯେତେ ହେଁ ଅସତର୍କ ରହିବାକୁ ଚାହିଁଲେ ବି ସମ୍ଭବ ହେଉନାହିଁ । ମୋତେ ବି ତ ଯିବାକୁ ସେ ମନାକରି ନାହାଁନ୍ତି । କେବେଗଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ଦିନ ପ୍ରଶ୍ନ କରିନାହାଁନ୍ତି ।”

ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ କ୍ରମଶଃ ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରାରୁ ମନକୁ ମୁକୁଳାଇ ପରିବାର କାମରେ ମନଦେଲେ । କାରଣ ପିଲାଙ୍କ ଖାଇବା ଟେବୁଲ ପାଖକୁ ତାଙ୍କୁ ଯିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ସମସ୍ତଙ୍କୁ ହସିହସି କଥା କହିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ପଢ଼ିପଢ଼ି କ୍ଳାନ୍ତ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିବା ପୁଅର ମୁଣ୍ଡକୁ ଆଉଁସି ଦେବାକୁ ହେବ । ସାନଝିଅକୁ ପାଖରେ ଶୁଆଇ ମିଠାମିଠା କଥା କହିବାକୁ ହେବ । କାରଣ ପରିବାରର ଏହିସବୁ କଥା ବୁଝିବାକୁ ତାଙ୍କ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ସମୟ ନ ଥିଲା । ଏଥିପାଇଁ ସେ ଦୁଃଖ କରିନଥିଲେ କିମ୍ବା ଦୁଃଖ କରିବାକୁ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ସମୟ ନ ଥିଲା ! ସେ ନିଜକୁ ଯେତେ ଭୁଲାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରୁଥିଲେ ବି, ତାହା ତାଙ୍କୁ କଷ୍ଟକର ମନେ ହେଉଥିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ସେ ଯେପରି ଅସହିଷ୍ଣୁ ହେଲାଭଳି ମନେ କରୁଥିଲେ ।

କଥାକାର ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ମାନସିକତା ଦେଖାଇବାକୁ ଯାଇ ଲେଖୁଛନ୍ତି- ‘କାରଣ ଦୀପ ଦେହରେ ସଳିତାର ପୁଣି ଆଲୋକ ଦେବାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଅଛି….. ମୁଁ ଯେ ଆଉ ପାରୁନି । ପଛକଥା ଆଉ ଫେରିବନି, ଭବିଷ୍ୟତରେ କିଛି ସ୍ଵପ୍ନ ଆଣିଲେ ବି ସେଥୁରେ ଯେ କିଛି ପ୍ରାଣ ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ ନାହିଁ ତାହା ବୁଝିନେବା କ’ଣ ଏତେ କଷ୍ଟ ? ଅଥଚ ଜନ୍ମକାଳରୁ ଭଲମନ୍ଦ ଦୁଇଟିକୁ ଅଲଗା ଅଲଗା ରଖୁବା ପାଇଁ ମୋର ଯେ ବାଉଁଶରାଣୀ ପରି ନାଚ ଚାଲିଛି । ଟିକିଏ ଅସାବଧାନ ହେଲେ ମୁଁ ଗଳିପଡ଼ିବି କେଉଁ ଅଦୃଶ୍ୟ ଗହ୍ବରରେ, ମୋର ସତ୍ତା ଯେ ଚିରଦିନ ପାଇଁ ଲୋପ ପାଇଯିବ ? ବୋଧହୁଏ ନିଜର ସତ୍ତାକୁ, ମୋହକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ମୋର ଏ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ସଫଳ ହେବନାହିଁ….. ମୁଁ ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିବି ଟୁକୁରା ଟୁକୁରା ହୋଇ ଅସ୍ଥି ମେଦ ମିଳାଇଯିବ ଧୂଳିରେ ।’’

ଭାବିଭାବି ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ଶୋଇ ପଡ଼ିଥିଲେ । ରାତିରେ ଉଠି ଦେଖିଲାବେଳକୁ ସେ ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ପାଖରେ ଖଟରେ ଶୋଇଛନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀ ମଧ୍ୟ ଉଠି ବ୍ୟସ୍ତ ଭାବରେ ଲୁନାର ଆକ୍‌ସିଡେଣ୍ଟ ହେବା ଏବଂ ତାହାକୁ ହସ୍‌ପିଟାଲରେ ଛାଡ଼ି ଆସିବା କଥା କହିଲେ । ବାହାରର ଝିଅ ଭାବରେ ସେ କାଳେ ବଦନାମ୍ ହୋଇଯିବେ ସେଥ‌ିପାଇଁ ଚିନ୍ତା କରୁଥିଲେ । ଆକ୍‌ସିଡେଣ୍ଟ କିପରି ହେଲା, ତାହାକୁ ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ ବର୍ଣନା କରିଥିଲେ । ପ୍ରତ୍ୟହ ଡ୍ରିକ୍ସ କରି ଏଭଳି ଘଟଣା ଘଟାଇବା ତାଙ୍କର ପୁରୁଣା କଥା । ମିଷ୍ଟର ଚୌଧୁରୀ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ! ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କୁ ମନରଖା କଥା କହି ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ପରିସ୍ଥିତି ଓ କାଲିସକାଳୁ ଲୁନା ପାଖକୁ ଯିବା କଥା କହି କୌଣସି ଉପାୟରେ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀ ତାଙ୍କ ପାଖରୁ ଦୂରେଇ ନେଇ ପାଖରୁମ୍‌କୁ ଚାଲିଗଲେ ।

ଗରମରେ ତାଙ୍କର ଦେହ ଝାଳରେ ଭିଜି ଯାଇଥିଲା । ସେ ଭାବୁଥିଲେ- ପାଦ ଟଳୁଛି, ତଥାପି ମୁଁ ଦଉଡ଼ି ଉପରେ ଚାଲିଛି….. ତଳେ ଯେ ଅସଂଖ୍ୟ ଦର୍ଶକ ଥାଟ ପଟାଳି ମାରି ମୋର ନୃତ୍ୟକୁ ପ୍ରଶଂସା କରି ଚାଲିଛନ୍ତି….. କେମିତି ଅଟକି ଯିବି ? ତା’ହେଲେ ତ ଅଟକି ଯିବ ସଭ୍ୟତାର ନନ୍ଦିଘୋଷ, ପ୍ରଗତିର ଅଗ୍ରଗତି । ଆ ! ମୁଁ ଏତେ ସ୍ୱାର୍ଥପର ନୁହେଁ…. । ଏହାପରେ ସେ ବାଥରୁମ୍‌କୁ ଚାଲିଗଲେ ଏବଂ ସାୱାର ଖୋଲିଦେଇ ଆଖୁବୁଜି ଛିଡ଼ା ହୋଇଗଲେ । ସେ ଜାଣିଥିଲେ ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କର ନିଶ୍ଚିନ୍ତରେ ଶୋଇ ପଡ଼ିଥ‌ିବେ । ମାତ୍ର ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ନିକଟରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାକୁ ମିସେସ୍ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ପାଖରେ ସାମର୍ଥ୍ୟ ନ ଥିଲା ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ

କଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ ଓ ସୂଚନା :

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 18 ବାଉଁଶରାଣୀ - 1

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ Textbook Exercise Questions and Answers.

+2 2nd Year Odia Optional Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ Question Answer

(କ) ବିକଳ୍ପ ସହ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ।
(ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।)

Question ୧।
ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ କେଉଁପରି ପ୍ରତିବର୍ଷ ଥରେ ଲେଖାଏଁ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଆସେ ?
(କ) ଉଲ୍କଣ୍ଠାପରି
(ଖ) ମିନିଟ୍ କଣ୍ଟାପରି
(ଗ) ଘଣ୍ଟାକଣ୍ଟାପରି
(ଘ) ସେକେଣ୍ଡ କଣ୍ଟାପରି
ଉ –
(ଗ) ଘଣ୍ଟାକଣ୍ଟାପରି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

Question ୨।
ମାଳିକୁ କ’ଣ ଅଡ଼ୁଆ ?
(କ) ବୋଦା
(ଖ) ମେଣ୍ଢା
(ଗ) ଛେଳି
(ଘ) ଗାଈ
ଉ –
(ଗ) ଛେଳି ।

Question ୩ ।
ମେହେରଙ୍କ ଛବିକୁ ରଖୁବା ପାଇଁ କ’ଣଟିଏ ଦରକାର ପଡ଼ିଲା ?
(କ) ଚଉକିଟିଏ
(ଖ) ଟେବୁଲଟିଏ
(ଗ) ଖଟଟିଏ
(ଘ) ଖଟୁଲିଟିଏ

(ଖ) ଟେବୁଲଟିଏ ।

Question ୪ ।
କଙ୍କାଳ ଓ ଖପୁରିମାନଙ୍କ ସ୍ବାଗତ ଦେଖୁ ସାହିତ୍ୟିକ କ’ଣ ହେଲେ ?
(କ) ଭୟରେ ଥରିଲେ
(ଖ) ଖୁବ୍ ଡରିଗଲେ
(ଗ) ଛାନିଆରେ ହୁରୁଡ଼ିଲେ
(ଘ) ମୁହଁ ବୁଲାଇଦେଲେ
ଉ –
(ଗ) ଛାନିଆରେ ହୁରୁଡ଼ିଲେ ।

Question ୫।
କେଉଁ ଅବିଭକ୍ତ ଜିଲ୍ଲା କବିଙ୍କୁ କ୍ରୋଡ଼ରେ ଧରି ଧନ୍ୟ ହୋଇଥିଲା ?
(କ) ସୁନ୍ଦରଗଡ଼
(ଖ) ସମ୍ବଲପୁର
(ଗ) ମୟୂରଭଞ୍ଜ
(ଘ) କୋରାପୁଟ
ଉ –
(ଖ) ସମ୍ବଲପୁର ।

Question ୬।
ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆନାଟୋମି ଅଧ୍ୟାପକ ସ୍ଵର୍ଗୀୟ ସନାତନ ପୁଝାରୀ କେଉଁ ଜିଲ୍ଲାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ?
(କ) କେନ୍ଦୁଝର
(ଖ) କୋରାପୁଟ
(ଗ) ସମ୍ବଲପୁର
(ଘ) କଳାହାଣ୍ଡି
ଉ –
(ଗ) ସମ୍ବଲପୁର ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

Question ୭ |
କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କର ‘ପ୍ରଣୟବଲ୍ଲରୀ’ କାବ୍ୟ ଠିକ୍ କେଉଁପରି ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ?
(କ) ଭାଙ୍ଗପରି
(ଖ) ଗଞ୍ଜେଇ ପରି
(ଗ) ଅଫିମ ପରି
(ଘ) ମାଦକଦ୍ରବ୍ୟ ପରି
ଉ –
(ଗ) ଅଫିମପରି ।

Question ୮ |
ଜିଭରେ କ’ଣ ଟିକିଏ ମାରିଦେଲେ ମିଷ୍ଟତା ଦୀର୍ଘକାଳ ଧରି ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ?
(କ) ଗୁଡ଼
(ଖ) ଚିନି
(ଗ) ସାକାରିନ୍
(ଘ) ମହୁ
ଉ –
(ଗ) ସାକାରିନ୍ ।

Question ୯ ।
କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କର କେଉଁ କାବ୍ୟ ପଢ଼ିଲେ ମେଲାଲିଆ ହୋଇଯାଇପାରେ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ?
(କ) ତପସ୍ବିନୀ
(ଖ) ପ୍ରଣୟବଲ୍ଲରୀ
(ଗ) ଇନ୍ଦୁମତୀ
(ଘ) କୀତକବଧ
ଉ –
(କ) ତପସ୍ବିନୀ ।

Question ୧୦ ।
କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କର କେଉଁ ଲେଖା ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସକମାନଙ୍କୁ କୁଇନାଇନ୍ ପରି ଲାଗିଥିଲା ?
(କ) ଅର୍ଘ୍ୟଥାଳୀ
(ଖ) ଅହଲ୍ୟାପ୍ତବ
(ଗ) ଭାରତୀ – ଭାବନା
(ଘ) ପଦ୍ମିନୀ
ଉ –
(ଗ) ଭାରତୀ-ଭାବନା ।

(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧ ।
ପ୍ରତିବର୍ଷ ଓଡ଼ିଶାକୁ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ କିପରି ଆସେ ।
ଉ –
ପ୍ରତିବର୍ଷ ଓଡ଼ିଶାକୁ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ଘଣ୍ଟାକଣ୍ଟା ପରି ଆସେ ।

Question ୨।
ମାଳିକୁ କ’ଣ ଅଡ଼ୁଆ ?
ଉ –
ମାଳିକୁ ଛେଳି ଅଡ଼ୁଆ ।

Question ୩ ।
ଚକଚକିଆ ଟେବୁଲଟିଏ କେଉଁଠାରୁ ଆସିଲା ?
ଉ –
ଚକଚକିଆ ଟେବୁଲଟିଏ ଅପରେସନ୍ କୋଠରିରୁ ଆସିଲା ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

Question ୪ ।
ସାହିତ୍ୟିକ ଛାନିଆରେ କାହିଁକି ହୁରୁଡ଼ିଲେ ?
ଉ –
ଘରେ ପଶୁ ନ ପଶୁଣୁ କଙ୍କାଳ ଓ ଖପୁରିମାନଙ୍କ ସ୍ଵାଗତ ଦେଖୁ ସାହିତ୍ୟିକ ଛାନିଆରେ ହୁରୁଡ଼ିଲେ ।

Question ୫।
କିଏ ଆଧୁନିକ ପିଣ୍ଡତତ୍ତ୍ବ ବା ଆନାଟୋମିର ଜନକ ଥିଲେ ?
ଉ –
ହେନେରି ଗ୍ରେ ଆଧୁନିକ ପିଣ୍ଡତତ୍ତ୍ଵ ବା ଆନାଟୋମିର ଜନକ ଥିଲେ ।

Question ୬।
କବି ଗଙ୍ଗାଧର କେଉଁଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୀବନ ସଂଗ୍ରାମରେ ଲିପ୍ତ ଥିଲେ ?
ଉ –
କବି ଗଙ୍ଗାଧର ୪.୪.୧୯୨୪ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୀବନ ସଂଗ୍ରାମରେ ଲିପ୍ତ ଥୁଲେ ।

Question ୭ ।
କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ସମୟରେ କେଉଁମାନେ ଦେଶର ଶାସକ ଥିଲେ ।
ଉ –
କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ସମୟରେ ଗୋରାମାନେ ଦେଶର ଶାସକ ଥିଲେ ।

Question ୮।
ଆମ ଦେଶର ରତ୍ନମାନଙ୍କୁ କିଏ ଖାତିର କରୁନଥିଲେ ?
ଉ –
ଆମ ଦେଶର ରତ୍ନମାନଙ୍କୁ କିଏ ଗୋରାସକମାନେ କରୁନଥିଲେ ।

Question ୯।
ମେହେରଙ୍କ କବିତାରେ ମଧୁରତାକୁ କାହା ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ।
ଉ –
ମେହେରଙ୍କ କବିତାରେ ମଧୁରତାକୁ ଉତ୍ତର ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଛି ।

Question ୧୦ ।
ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସକମାନଙ୍କୁ କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କର କେଉଁ ଲେଖା କୁଇନାଇନ୍ ପରି ଲାଗିଥିଲା ।
ଉ –
ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସକମାନଙ୍କୁ କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କର ‘ଭାରତୀ ଭାବନା’ ଲେଖା କୁଇନାଇନ୍ ପରି ଲାଗିଥିଲା ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

(ଗ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ।)

Question ୧।
ଭାବପ୍ରବଣ ଛାତ୍ରମାନେ ମେହେରଙ୍କ ପରି ହେବାପାଇଁ କାହାକୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଭାବପ୍ରବଣ ଛାତ୍ରମାନେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ମେହେରଙ୍କ ପରି ହେବାପାଇଁ ମନେମନେ ସରସ୍ଵତୀଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି ।

Question ୨।
କାହାର ହାତକୁ ନମସ୍କାର କରିବା ଭଙ୍ଗୀରେ ରଖ୍ ସୁତା ବାନ୍ଧି ଦିଆଗଲା ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କଙ୍କାଳ ବା ସ୍କେଲିଟନ୍ ହାତକୁ ନମସ୍କାର କରିବା ଭଙ୍ଗୀରେ ରଖ୍ ସୁତା ବାନ୍ଧି ଦିଆଗଲା ।

Question ୩ ।
ମେହେରଙ୍କ ଛବିଟି କାହାକୁ ଢିରା ଦିଆହୋଇ ଥୁଆଗଲା ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମେହେରଙ୍କ ଛବିଟି ହାଡ଼ଯୋଡ଼ା ଦଣ୍ଡା ବା ସ୍ପ୍ଲୀଣ୍ଟ ଢିରା ଦିଆହୋଇ ଥୁଆଗଲା ।

Question ୪।
କେଉଁ ଜିଲ୍ଲାରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆନାଟୋମି ଅଧ୍ୟାପକ ସନାତନ ପୁଝାରୀ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆନାଟୋମି ଅଧ୍ୟାପକ ସନାତନ ପୁଝାରୀ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

Question ୫।
କେଉଁ ନିୟମ ପାଳିବାରୁ କବିଙ୍କର ଶରୀର ବେଶ୍ ପୁଷ୍ଟ ହୋଇ ଆସିଥିଲା ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରାକୃତିକ ନିୟମ ପାଳିବାରୁ କବିଙ୍କର ଶରୀର ବେଶ୍ ପୁଷ୍ଟ ହୋଇ ଆସିଥିଲା ।

Question ୬।
କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ପିତା ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ କ’ଣ ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଚୈତନ୍ୟ ମେହେର ଓ ମାତାଙ୍କ ନାମ ସେବତୀ ଦେବୀ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

Question ୭ ।
ଶକୁନ୍ତଳା ପାଖରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରିୟମ୍ବଦା ଏବଂ ଅନସୂୟା କାହାପରି ଦେଖାଯା’ନ୍ତି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଶକୁନ୍ତଳା ପାଖରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରିୟମ୍ବଦା ଏବଂ ଅନସୂୟା ଗାଇନାକୋଲଜିଷ୍ଟ ପାଖେ ଦିଓଟି ନର୍ସପରି ଦେଖାଯା’ନ୍ତି ।

Question ୮ |
କେଉଁମାନେ ଗାଇନାକୋଲଜିଷ୍ଟ ପାଖରେ ଥ‌ିବା ଦୁଇ ନର୍ସ ଭଳି ଦେଖାଯା’ନ୍ତି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଶକୁନ୍ତଳା ପାଖରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରିୟମ୍ବଦା ଓ ଅନସୂୟା ଗାଇନାକୋଲଜିଷ୍ଟ ପାଖରେ ଥ‌ିବା ଦୁଇ ନର୍ସ ଭଳି ଦେଖାଯା’ନ୍ତି ।

Question ୯ ।
କବିଙ୍କର କେଉଁ ଲେଖାକୁ ବ୍ରୋମାଇଡ୍ ପରି ଅବସାଦକ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କବିଙ୍କର ‘ତପସ୍ବିନୀ’ କାବ୍ୟକୁ ବ୍ରୋମାଇଡ୍ ପରି ଅବସାଦକ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

Question ୧୦ ।
କେଉଁ ଦିନ ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ଜାଣିଲେ ଯେ ତାଙ୍କର ନମସ୍ୟ କବି ଗଙ୍ଗାଧର ଆଉ ନାହାଁନ୍ତି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ତା ୪-୪-୧୯୨୪ ଦିନ ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ଜାଣିଲେ ଯେ ତାଙ୍କର ନମସ୍ୟ କବି ଗଙ୍ଗାଧର ଆଉ ନାହାଁନ୍ତି ।

(ଘ) ଅଳ୍ପ ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ।)

Question ୧।
ଭାବପ୍ରବଣ ଛାତ୍ରମାନେ ସରସ୍ଵତୀଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି କାହିଁକି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୌଣସି ଜୟନ୍ତୀ ସମାରୋହରେ କବି, ସାହିତ୍ୟିକ ତଥା ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରେମୀମାନେ, ଜୟନ୍ତୀପାଳନ କରାଯାଉଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ, ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ଓ କର୍ମମୟ ଜୀବନ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଥା’ନ୍ତି । ସେହିପରି ଅଭିଜ୍ଞ ବକ୍ତାମାନେ ମଧ୍ୟ କୃତୀ ସେହି ସୁଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଭଳି ହେବାକୁ ସରସ୍ଵତୀଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଥା’ନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସଥାଏ ସରସ୍ଵତୀଙ୍କର ଦୟାହେଲେ, ସେ ସାରସ୍ଵତ ସାଧକ ଭାବରେ ଯଶସ୍ବୀ ହୋଇ ପାରିବେ ।

Question ୨।
ଖାଳେଇ ଭିତରେ ମାଛ ଆସି ଛାଏଁ ଛାଏଁ ପଶିଯିବା କଥା କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଖୋଜି ଆଣିବାପାଇଁ ଦାୟିତ୍ବ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ସେମାନେ ଡାକ୍ତରଖାନା ଫାଟକ ପାଖରେ ଦେଖ‌ିଲେ ଜଣେ ସାହିତ୍ୟିକ ପେଟକୁ ଚିପିଧରି, ମୁହଁକୁ ନିସାଡ଼ି ରିକ୍‌ସାରେ ଆସୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କୁ ଆଉ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ସହର ଭିତରକୁ ଯିବାକୁ ହେଲା ନାହିଁ । ସେମାନେ ସେହି ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କୁ, ‘ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଯାଉଥ’ କହି ନେଇ ଆସିଲେ । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଖାଳେଇ ଭିତରେ ମାଛଆସି ଛାଏଁ ଛାଏଁ ପଶି ଯିବା କଥା କୁହାଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

Question ୩।
ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କର ଜିଭଟା ତାଙ୍କ ଅଲକ୍ଷରେ ନିଜର ଦାନ୍ତମୂଳକୁ ପରୀକ୍ଷା କରି ଦେଖେଲା କାହିଁକି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କରିବା ପାଇଁ ଦୁଇଜଣ ଛାତ୍ର ଜଣେ ପେଟମରା ରୋଗୀ ତଥା ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କୁ କହିବୋଲି ଧରି ଆଣିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ନେଇ ଦାନ୍ତ ଓପଡ଼ା ଚଉକି ଉପରେ ବସାଇ ଦେଲେ । ଏ ଚଉକି ସହ ଆଗରୁ ସେ ପରିଚିତ ଥିଲେ । ତେଣୁ ଅଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସାହିତ୍ୟିକ ଜଣକ ତାଙ୍କ ଜିଭଟାକୁ ସବୁ ଦାନ୍ତମୂଳ ଠିକ୍ ଅଛି କି ନାହିଁ ପରୀକ୍ଷା କରି ଦେଖୁଲେ । ଦାନ୍ତଓପଡ଼ା ଚଉକି ଉପରେ ବସିଥିବାରୁ ସେ ଏପରି କରିଥିଲେ ।

Question ୪।
ଚଉକି ଉପରେ ବସିବାକୁ ସାହିତ୍ୟିକ କୁନ୍ଥୁକୁନ୍ଥୁ ହେଉଥିଲେ କାହିଁକି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ‘ଫତୁରାନନ୍ଦ’ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ଜୟନ୍ତୀ ଉତ୍ସବ ପାଳନ ଅବସରରେ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କୁ କୌଣସି ପ୍ରକାର କହିବୋଲି ଧରି ଆଣିଥିଲେ । ସେ ପ୍ରଥମେ ଘର ଭିତରକୁ ପଶୁପଶୁ କଙ୍କାଳଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ଛାନିଆ ହୋଇଥିଲେ । ପରେ ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କୁ ଦାନ୍ତ ଉପଡ଼ା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଚଉକି ଉପରେ ବସିବାକୁ କୁହାଗଲା, ସେତେବେଳେ ସେ ସେଭଳି ଚଉକି ଉପରେ ବସିବାକୁ କୁନ୍ଥୁକୁନ୍ଥୁ ହୋଇଥିଲେ । କାରଣ କାଳେ ତାଙ୍କର ଦାନ୍ତ ଓପାଡ଼ି ଦେବେ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେ ଆଶଙ୍କା କରିଥିଲେ ।

Question ୫।
କାହାର ମେରୁଦଣ୍ଡର ବକ୍ରତା କାହିଁକି ସାମାନ୍ୟ ବଢ଼ିଯାଇଥିଲା ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ ଅବସରରେ ଡାକ୍ତରୀ ବକ୍ତା ଜଣକ, ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେରଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କହିବା ଅବସରରେ ଏହା କହିଥିଲେ । ଗଙ୍ଗାଧର ଯେହେତୁ ତନ୍ତୁବାୟ ପରିବାରର ଦାୟାଦ ଥିଲେ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେ ବୟନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲିପ୍ତ ରହିବାରୁ ତାଙ୍କର ମେରୁଦଣ୍ଡର ବକ୍ରତା ସାମାନ୍ୟ ବଢ଼ିଯାଇଥିଲା ।

Question ୬ |
କବିଙ୍କର ‘ପ୍ରଣୟବଲ୍ଲରୀ’ କାବ୍ୟକୁ କାହିଁକି ଅଫିମ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସାଧନା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ଯାଇ, ‘ପ୍ରଣୟ ବଲ୍ଲରୀ’ କାବ୍ୟକୁ ଅଫିମ ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି । ଅଫିମ ନିଶାକୁ ଯେପରି ଛାଡ଼ି ହୁଏନା ବରଂ ବାରମ୍ବାର ଖାଇବାକୁ ହୁଏ ଠିକ୍ ସେହିପରି ‘ପ୍ରଣୟବଲ୍ଲରୀ’ କାବ୍ୟକୁ ବାରମ୍ବାର ପଢ଼ିବାକୁ ହୁଏ । ପୁନଶ୍ଚ ଏଥିରେ ଦୁଷ୍ମନ୍ତ ଓ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ଆକର୍ଷଣୀୟ ହୋଇଛି ବୋଲି କହିଛନ୍ତି, ଯାହାକି ଅଫିମ ନିଶାଭଳି ମୋହଗ୍ରସ୍ତ କରାଏ ।

Question ୭ ।
‘ଭାଇନମ୍ ଗାଲିସାଇ’’ କ’ଣ ? ଏହା କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ‘ଭାଇନମ୍ ଗାଲିସାଇ’ ଏକ ଔଷଧୀୟ ଦ୍ରବଣ ଯାହା ସେବନ କଲେ ପ୍ରଥମେ ଉତ୍ତେଜନା ପରେ ଅବସାଦ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ବକ୍ତା ଜଣକ ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେରଙ୍କ ସାରସ୍ଵତ ସାଧନା ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ଯାଇ ‘‘ପ୍ରଣୟବଲ୍ଲରୀ’’ର ଆକର୍ଷଣୀୟତା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛି । ସେ କହିଛନ୍ତି, ଯେଉଁ ସ୍ଥାନଟିରେ ଶକୁନ୍ତଳା ଓ ଦୁଷ୍ମନ୍ତଙ୍କ ଭେଟ ବଣ୍ଡିତ ହୋଇଛି ତାହା ଭାଇନମ୍ ଗାଲିସାଇ ପରି ଆକର୍ଷଣୀୟ । ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କର ପତିଗୃହକୁ ଗମନ ଓ ପତିଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ ପାଠକ ମନରେ ସେହିଭାବ ଆଣେ ବୋଲି ସେ କହିଛନ୍ତି ।

Question ୮ ।
ଆମ ବଣରେ କେଉଁ ସବୁ ଔଷଧୀୟ ବୃକ୍ଷଗୁଡ଼ିକ ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇ ରହିଛି ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଡାକ୍ତରୀ ବକ୍ତାଜଣକ ମେହେର ସାହିତ୍ୟରେ ତ୍ରୁଟି ବିଚ୍ୟୁତି ଦେଖାଇବାକୁ ଯାଇ କହିଛନ୍ତି, ମେହେରଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ଭଲ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେଥ‌ିରେ ଔଷଧୀୟ ବୃକ୍ଷଗୁଡ଼ିକର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇ ନାହିଁ। ଆମ ବଣରେ ପାତାଳଗରୁଡ଼, ସିଙ୍କୋନା, କରାଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

Question ୯ ।
ମେଲାନ କୋଲିଆ କ’ଣ ? ଏହା କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମେଲାନ କୋଲିଆ ହେଉଛି ଅବସାଦମୂଳକ ଅସୁସ୍ଥତା । ଡାକ୍ତରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଜଣକ ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେରଙ୍କ ସାରସ୍ଵତ କୃତି ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ଯାଇ, ‘ତପସ୍ବିନୀ’ କାବ୍ୟକୁ ବଡ଼ ମର୍ମନ୍ତୁଦ ଓ ଅବସାଦକ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ସେହି କାବ୍ୟକୁ ବେଶି ପଢ଼ିଲେ ମେଲାନ୍ କୋଲିଆ ହୋଇଯାଇପାରେ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

Question ୧୦ ।
‘ଭାଇନମ୍ ଇପିକାକ୍‌’ କ’ଣ ? ଏହା କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଭାଇନମ୍ ଇପିକାକ୍ ହେଉଛି ବିଶେଷ ଗୁଣଯୁକ୍ତ ଏକ ଔଷଧୀୟ ଦ୍ରବଣ । ଏହାକୁ ସେବନକଲେ ନିୟମିତ ବ୍ୟବଧାନରେ ଉତ୍ତେଜନା ଓ ଅବସାଦ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ଡାକ୍ତରୀ ବକ୍ତା ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେରଙ୍କ ‘ଭାରତୀ-ଭାବନାକୁ’ ଭାଇନମ୍ ଇପିକାକ୍ ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି । ଭାଇନାମ୍ ଇପିକାକର ଦ୍ବିବିଧ କ୍ରିୟାଥ୍‌ଲା ପରି, ଭାରତୀଭାବନାର ଦ୍ବିବିଧ ଅର୍ଥ ଥ‌ିବାରୁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସକଙ୍କ ଠାରୁ ମେହେର ରକ୍ଷା ପାଇଯାଇଥିଲେ ।

(ଙ‍) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୧୫୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧।
‘ମେଡ଼ିକାଲ୍ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଏକ ରମ୍ୟରଚନା, ଆଲୋଚନା କର ।
ଉ –
ଫତୁରାନନଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ବ୍ୟଙ୍ଗ, ବିଦ୍ରୁପ ଓ ହାସ୍ୟରସରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ବିଶେଷକରି ତାଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଗଳ୍ପ ହାସ୍ୟରସ ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ନିଜର ମନ୍ତବ୍ୟଟିକୁ ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥା’ନ୍ତି । ଆଲୋଚ୍ୟ ଗଳ୍ପ ‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ମଧ୍ୟ ଅନୁରୂପ ଗଳ୍ପ । ଗଳ୍ପ ହେଲେ ବି, ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷଯାଏ କଥାକାର ଯେପରି ସରସ ଉକ୍ତିମାନ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି, ତାହାକୁ ଏକ ରମ୍ୟରଚନା ଭାବରେ ଆକଳନ କରାଯାଇପାରେ । ସେ କୌଣସି କଥାକୁ ସିଧାସିଧ ପ୍ରକାଶ ନ କରି ବରଂ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ଦେଇ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଯେଉଁ ତୁଳନାଟି ପାଠକ ପ୍ରାଣରେ ରସସିକ୍ତ ବା ରମଣୀୟ ଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

ପ୍ରତିବର୍ଷ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କରାଯାଏ ଏବଂ କବି, ସାହିତ୍ୟିକମାନେ ପୂଜ୍ୟପୂଜାର ମାନସିକତା ନେଇ, ମେହେରଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନାକୁ ବିଚାର ଆଲୋଚନା କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାଦ୍ୱାରା ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ି ବିଶେଷ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କଥାକାର ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘‘ଘଣ୍ଟାକଣ୍ଟା ପରି ପ୍ରତିବର୍ଷ ଥରେ ଲେଖାଏଁ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଆସେ ।’’ ତରୁଣ ବକ୍ତାମାନେ ଦୁଇ ଚାରିଦିନ ଆଗରୁ କାଦୁଅ ଚିପି କୋଚିଆ ଧରିଲା ପରି, ବିଷୟବସ୍ତୁ ପାଇବା ପାଇଁ ମେହେର ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ ଘାଣ୍ଟିବସନ୍ତ ଓ ଠିକଣା ସମୟରେ ଖାଳେଇ ଭିତରୁ ଘଘାଳ୍ କରି ମାଛଗୁଡ଼ାକ କାଢ଼ି ପକାଇଲା ପରି ପେଟରୁ ମେହେରଙ୍କ ବିଷୟରେ ଜ୍ଞାନଗୁଡ଼ିକ ଓକାଳି ପକାଇବାକୁ ଉହୁଙ୍କି ରହିଥା’ନ୍ତି ।” “ମୋଟ ଉପରେ ଚୋରାବସନ୍ତ ଆସିଲେ ଦେହ ଉଲୁସିଲା ପରି କବି, ସାହିତ୍ୟିକମାନଙ୍କ ଦେହ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ଆଗମନରେ ଉଲୁସି ଉଠେ ।” ଏହିପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ କଥାକୁ ସେ ରମଣୀୟ ଭାବେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।

ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କରିବାକୁ ଡାକ୍ତର, ଡାକ୍ତରୀ ଛାତ୍ରମାନେ ଇଚ୍ଛା କରିଛନ୍ତି । ଯେଉଁ ପରିବେଶରେ ଯାହା କରିହେବ, ସେପରି ନ କରି ଯଦି ଅନ୍ୟ କେହି କାମକରିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି, ତା’ହେଲେ ତାହା ସଫଳ ହେବ ନାହିଁ ।

ଡାକ୍ତରୀ ଛାତ୍ରମାନେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କରିବାକୁ ଯାଇ ସେଭଳି ପରିବେଶ କରିଛନ୍ତି, ତାହା ନିହାତି ଅପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ମନେ ହୋଇଛି । ସଭାଗୃହକୁ ସଜାଇବାପାଇଁ ଫାଟକ ପାଖରେ କଙ୍କାଳକୁ ନମସ୍କାର ଭଙ୍ଗୀରେ ରଖୁବା, ମୁଣ୍ଡର ହାଡ଼ ଥୋଇ ତା’ ତଳକୁ ସ୍ବାଗତମ୍ ଲେଖୁ, ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ଜଣେ ପେଟରୋଗୀକୁ ଆଣିବା, ସଭାଗୃହକୁ ରକ୍ତକଣିକାର ବଡ଼ ବଡ଼ ରଙ୍ଗୀନ୍ କାନ୍ଥ ଛବିକୁ ଟଙ୍ଗାଇବା, ସଭାପତିଙ୍କ ପାଇଁ ଦାନ୍ତ ଓପଡ଼ା ଚେୟାର ରଖିବା, ଟେବୁଲ ଉପରେ ଫୁଲଦାନୀ ବଦଳରେ ଭୃଣସାଇତା ହୋଇଥିବା କାଚ ବୁୟମ୍ ରଖିବା ଏବଂ ସଭାରେ ଯେଉଁ ଡାକ୍ତରମାନେ ବକ୍ତା ଭାବରେ ମେହେରଙ୍କୁ ଭିନ୍ନ ଭାବରେ ଚିତ୍ରଣ କରିବା, ସବୁଗୁଡ଼ିକ ନିହାତି ହାସ୍ୟରସାତ୍ମକ । ଗାଳ୍ପିକ ଏସବୁ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ସାହିତ୍ୟ ସଭା ନିହାତି ଅବାନ୍ତର ।

ଉକ୍ତ ଗଳ୍ପଟିରେ ନିଜର ହାସ୍ୟରସାତ୍ମକ ଭାବକୁ, ଗାଳ୍ପିକ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

Question ୨।
ମେଡ଼ିକାଲ୍ କଲେଜରେ ଡାକ୍ତରୀ ଛାତ୍ରମାନେ କିପରି ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କଲେ ?
ଉ –
ଗାଳ୍ପିକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ଜଣେ ହାସ୍ୟରସାତ୍ମକ କଥାକାର ଭାବରେ ପରିଚିତ । ସେ ତାଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗଳ୍ପରେ ବ୍ୟଙ୍ଗ ଓ ହାସ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଜର ଦୁର୍ବଳ ଦିଗକୁ ଆକ୍ଷେପ କରନ୍ତି । ବାହାରକୁ କେବଳ ହାସ୍ୟରସର ଭାବ ରହିଥିଲେ ବି, ସମାଜର ତ୍ରୁଟି ସୁଧାରିବା ହିଁ ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପର ମୂଳଲକ୍ଷ୍ୟ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ, ଡାକ୍ତରମାନେ ସାହିତ୍ୟ ସଭାକଲେ କିମ୍ବା କୌଣସି ବିଶେଷ ସାରସ୍ଵତ ସାଧକଙ୍କର ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କଲେ, ସେଥିରେ ସେମାନେ ସଫଳ ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ ବୋଲି ସେ ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।

‘କାଉ ଧାନ ଖାଇବା ଦେଖୁ ବଗ ଧାନ ଖାଇଲାପରି’ କିମ୍ବା ‘ଓଧ ସାଙ୍ଗରେ ଭୁଆଁ ବିରାଡ଼ି ବାଇ’ ହେଲାପରି ଥରେ ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜର ଡାକ୍ତରୀ ଛାତ୍ରମାନେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କରିବାକୁ ସ୍ଥିରକଲେ । ସେମାନେ ପୂରାଦମ୍ରେ ଲାଗିପଡ଼ିଲେ । ସଭାର ଆୟୋଜନ କରାଗଲା । ସେମାନେ ତାଙ୍କର ଅଧ୍ୟାପନା କୋଠରୀକୁ ସଭାଗୃହ ଭାବରେ ସଜାଇ ଦେଲେ । ହଲର ଫାଟକ ଦୁଇ ପାଖରେ ଯୋଡ଼ାଏ କଙ୍କାଳକୁ ଠିଆ କରାଇ ଦେଲେ । ଉଭୟ କଙ୍କାଳର ହାତକୁ ନମସ୍କାର କରିବା ଭଙ୍ଗୀରେ ରଖ୍ ସୁତା ବାନ୍ଧି ଦିଆଗଲା । ମୁଣ୍ଡ ଉପରକୁ ଦୁଇଟା ଜାନୁହାଡ଼ ଛକି ପକାଇ ତା’ ଆଗକୁ ଗୋଟିଏ ମୁଣ୍ଡହାଡ଼ ରଖେଦେଲେ । ସେହି ମୁଣ୍ଡ ହାଡ଼ ତଳକୁ ସେମାନେ ‘ସ୍ବାଗତମ୍’ ଲେଖ୍ ଦେଇଥିଲେ ।

ଘର ଭିତରକୁ ସଜାଇବାକୁ ଯାଇ, ରକ୍ତ କଣିକାର ବଡ଼ ବଡ଼ ରଙ୍ଗୀନ୍ କାନ୍ଥଛବି ସବୁ ଚାରିପାଖେ ମାରିଦେଲେ । ମେହେରଙ୍କ ଛବିକୁ ସେମାନେ ଅପରେସନ୍ ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଗଳ୍‌କନା ପକାଇ ଠିଆ କରାଇଦେଲେ । ସଭାପତିଙ୍କ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଭଲ ଚେୟାର ଦରକାର ପଡ଼ିବାରୁ, ଦାନ୍ତଭଙ୍ଗା ଘରୁ ଦାନ୍ତଭଙ୍ଗା ଚୌକିଟି ଆଣି ଥୋଇଦେଲେ । ସଜାସଜି ପରେ ଦୁଇଜଣ ଛାତ୍ର ସାହିତ୍ୟିକ ଭାବରେ ଜଣେ ପେଟ ରୋଗୀକୁ ନେଇ ଆସିଲେ । ସଭାପତି ଜଣକ ଏଭଳି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଖୁ ମନେ ମନେ ଛାନିଆଁ ହୋଇଗଲେ ବି କୁନ୍ଥୁକୁନ୍ଥୁ ହୋଇ, ଚୌକି ଉପରେ ବସିଲେ ।

ଏହାପରେ ଡାକ୍ତରମାନେ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ଭାଷଣ ଦେଲେ । ସେମାନେ ମେହେରଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନ ଓ ସାରସ୍ଵତ ଜୀବନକୁ ସେମାନଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଅନୁଯାୟୀ ବିଚାର ଆଲୋଚନା କଲେ । ଯେହେତୁ ସେମାନେ ରୋଗ, ରୋଗୀ ଓ ଔଷଧ ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ରହିଥିଲେ, ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେମାନେ ଅନୁରୂପ ବିଚାରଧାରା ପରିପ୍ରକାଶ କଲେ ।

ଶେଷରେ ସଭାପତିଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ ମଧ୍ଯ ଥିଲା ସଭାର ଅନୁରୂପ । ସେ କହିଥିଲେ, ‘ସାହିତ୍ୟରେ ଯଦି କେଉଁଠାରେ କିଛି କ୍ଷତହୁଏ, ତେବେ ଆପଣମାନେ ନିଶ୍ଚୟ ତାକୁ ଲୋସନ୍ ପାଣିରେ ଧୋଇ ଗଜ୍ ବ୍ୟାଣ୍ଡେଜ୍‌ରେ ବାନ୍ଧିଦେବେ, ଏଥରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।’’ ତାଙ୍କର ପେଟରୋଗ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଷ୍ଟ୍ରେଚର୍‌ରେ ମେଡ଼ିକାଲ ୱାର୍ଡ଼କୁ ନିଆଯାଇଥିଲା ।

ଏହିସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କରି ଦେଖ‌ିଲେ ଗଳ୍ପଟିକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ନେଇ ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି ।

Question ୩ ।
ତୁମ ପଠିତ ଗଳ୍ପଟି ପରିକଳ୍ପନାରେ ଫତୁରାନନ୍ଦଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କର ।
ଉ –
‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର ଓରଫ ଫତୁରାନନ୍ଦଙ୍କର ଏକ ଅନବଦ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି । କଥାକାର ବୃତ୍ତିରେ ଡାକ୍ତର ଥିଲେ । ସେ ଡାକ୍ତରୀ ପାଠ ପଢ଼ି ଡାକ୍ତରୀ ବୃତ୍ତିକୁ ଆପଣେଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ ବି ପ୍ରବୃତ୍ତିରେ ହୋଇଯାଇଥିଲେ ସାହିତ୍ୟ ସାଧକ । ସାହିତ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଜୀବନକୁ ଚିକିତ୍ସା କରିବାଭଳି ଏକ ନୂତନ ଆଦର୍ଶକୁ ସେ ଅଙ୍ଗୀକାର କରିନେଇଥିଲେ । ହସ ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗଭଳି ଉପାଦାନକୁ ସାହିତ୍ୟ ରଚନାର ସର୍ବୋତ୍ତମ ବିଭବ ଭାବରେ ସେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଯଦି ଡାକ୍ତର ଓ ଡାକ୍ତରୀଛାତ୍ରମାନେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କରନ୍ତି, ତା’ହେଲେ ସେମାନଙ୍କ ଅଭିଭାଷଣ କେବେବି କବି, ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ ଭଳି ହେବ ନାହିଁ । ବରଂ ସେମାନଙ୍କ ଅଭ୍ୟାସ ଓ ବୃଦ୍ଧିକୁ ନେଇ ମେହେରଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନ ଓ ସାରସ୍ବତ ଜୀବନକୁ ଅନୁଶୀଳନ କରିବେ ।

କବି ବଳଦେବ ରଥ ‘ଜଗତେ କେବଳ’ କବିତାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ, ଯିଏ ଯାହା, ସିଏ ତାହାହିଁ ହୋଇ ରହବା ଉଚିତ୍ । କାରଣ ସବୁ ମଣିଷଙ୍କର ବିଚାରଧାରା ସମାନ ନୁହେଁ କିମ୍ବା ସବୁ ବୃତ୍ତିର ମଣିଷ କେବେବି ସବୁକାମକୁ ଯଥାଯଥ ଭାବରେ ସମାପନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରୋଗୀ, ରୋଗ ଓ ଔଷଧକୁ ନେଇ ସଦାସର୍ବଦା ଚିନ୍ତା କରୁଥିବା ଡାକ୍ତରମାନେ ଯଦି ଜୟନ୍ତୀ ସଭାରେ ଅଭିଭାଷଣ ଦିଅନ୍ତି, ତା’ହେଲେ ସେମାନେ ନିଶ୍ଚୟ ରୋଗୀ, ରୋଗ ଓ ଔଷଧ କଥାକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବେ ।

ଡାକ୍ତର ଓ ଡାକ୍ତରୀଛାତ୍ରମାନେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀପାଳନ କରିବାକୁ ସ୍ଥିରକଲେ । ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପରି ଏକ ସଭାର ଆୟୋଜନ କଲେ । ଡାକ୍ତରଖାନା ପରିବେଶରେ ଯେଉଁ ସବୁ ଜିନିଷ ମିଳେ, ସେହି ସବୁ ଜିନିଷକୁ ନେଇ ସେମାନେ ସଭାଗୃହକୁ ସଜାଇ ଦେଲେ । ସଭାପାଇଁ ଟେବୁଲ୍ ଭାବରେ ସେମାନେ ଅପରେସନ୍ ଟେବୁଲ୍‌କୁ ବ୍ୟବହାର କଲେ । ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ପକାଇବା ପାଇଁ ଗଜକନା ଆଣିଥିଲେ । ସଭାପତିଙ୍କ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଭଲ ଚୌକି ଦରକାର ପଡ଼ିବାରୁ ସେମାନେ, ଦାନ୍ତଭଙ୍ଗା ରୁମ୍ଭରୁ ଦାନ୍ତଭଙ୍ଗା ଚୌକି ଆଣିଥିଲେ । ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଫୁଲଦାନୀ ନ ମିଳିବାରୁ, ଫୁଲଦାନୀ ବଦଳରେ ଭୃଣ ସାଇତା ହୋଇଥିବା କେତେଗୁଡ଼ିଏ କାଚର ବୁୟମ୍ ଆଣି ରଖିଦେଲେ ।

ଏକ ପେଟରୋଗୀକୁ ସଭାପତି ଆସନରେ ବସାଇ ସାରିବା ପରେ, ବକ୍ତାମାନେ ବକ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ । ବକ୍ତାମାନେ ମେହେରଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନକୁ, ବର୍ଣ୍ଣନା କରି, ସୁଷମ ଖାଦ୍ୟର ଅଭାବ ଯୋଗୁ, ତାଙ୍କ ଶରୀର ପୁଷ୍ପ ନ ଥିଲା । ଖେଳୁ ଖେଳୁ ତାଙ୍କର ଅସ୍ଥି ଚଡ଼କି ଯାଇଥିଲା, ଯୁବାବସ୍ଥା ବେଳକୁ ସବୁ ଠିକ୍ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା । ସେହିପରି ସାରସ୍ଵତ ସାଧନା ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରଣୟବଲ୍ଲରୀ, ତପସ୍ବିନୀ ଓ ଭାରତୀ ଭାବନାକୁ ଡାକ୍ତରୀ ଔଷଧ ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ।

କେଉଁ ପରିବେଶରେ କିପରି ମାନସିକତା ପରିପ୍ରକାଶ ପାଏ, କଥାକାର ତାହାହିଁ ଦେଖାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

Question ୪।
ହାସ୍ୟାଦ୍ଦୀପକ ତଥା କୌତୂହଳ ପ୍ରଦ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ଭାବରେ ‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଗଳ୍ପର ସାର୍ଥକତା ଦର୍ଶାଅ ।
ଉ –
ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର ବା ଫତୁରାନନ୍ଦଙ୍କର ‘ମେଡ଼ିକାଲ୍ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ । ଏଥିରେ ହାସ୍ୟ ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗ ମାଧ୍ୟମରେ କଥାକାର ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗକୁ ଦେଖାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ହାସ୍ୟରସର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ହସ ସୃଷ୍ଟି, ଯାହାକି ଆଲୋଚ୍ୟ ଗଳ୍ପର ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେହି ଭାବଧାରା ପରିପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି । ଫତୁରାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ସୃଷ୍ଟିରେ ଏହିଭଳି ଶୈଳୀ ଅନୁସରଣ କରିଛନ୍ତି ।

ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ ଉତ୍ସବ ପୂର୍ବରୁ ବକ୍ତାମାନେ ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ଦେଖ୍, ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଭାଷଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ସଭାରେ ତାହାକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି । ତାହାକୁ ବର୍ଣନା କରି କଥାକାର ଲେଖୁଛନ୍ତି – “ତରୁଣ ବକ୍ତାମାନେ ଦୁଇ ଚାରିଦିନ ଆଗରୁ କାଦୁଅ ଚିପି କୋଚିଆ ଧରିଲା ପରି, ବିଷୟବସ୍ତୁ ପାଇବା ପାଇଁ ମେହେର ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ ଘାଣ୍ଟି ବସନ୍ତି ଓ ଠିକଣା ସମୟରେ ଖାଳେଇ ଭିତରୁ ଘଘାଳ କରି ମାଛଗୁଡ଼ାକ କାଢ଼ି ପକାଇଲା ପରି ପେଟରୁ ମେହେରଙ୍କ ବିଷୟର ଜ୍ଞାନଗୁଡ଼ିକ ଓକାଳି ପକାଇବାକୁ ଉହୁଙ୍କି ରହିଥା’ନ୍ତି । ବୟସ୍କ ବକ୍ତାମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ସେ କହିଛନ୍ତି – “ବୁଢ଼ା ଧୋକଡ଼ା ବକ୍ତାମାନେ ମେହେରଙ୍କୁ କିପରି ନୂଆ ଭାବରେ ସଜାଇ ଲୋକଙ୍କୁ ଦେଖାଇବେ, ସେଥିଲାଗି ନିଜ ନିଜ ମୁଣ୍ଡକୁ ଦହିହାଣ୍ଡି ମଜ୍ଜିଲା ପରି ମଛିବାରେ ଲାଗିପଡ଼ନ୍ତି ।” ଜଣେ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ, ସେଭଳି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଲେଖକ ଲେଖୁଛନ୍ତି – “ଯେଉଁ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କର ପେଟମରା ଥୁବ ଓ ଖେଞ୍ଚ୍ ହେଉଥବ, ତାକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ମାତ୍ରେ ଧାଇଁ ଆସିବ । ବେଶି ଖୋଜିବାକୁ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ, କାରଣ ଅଧିକାଂଶ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କର ପେଟକୁ ମାରେ ।”

ସଭାଗୃହକୁ ଡାକ୍ତରୀ ଛାତ୍ରମାନେ ସଜାଇବାକୁ ଯାଇ, କଙ୍କାଳମାନଙ୍କୁ ହାତଯୋଡ଼ିବା, ମଣିଷ ମୁଣ୍ଡହାଡ଼ ଉପରେ ସ୍ବାଗତମ୍ ଲେଖା ଦେଖିଲା ପରେ, କେତେକ ଯାହା କହିଥିଲେ, ତାହା ନିହାତି ହାସ୍ୟାଦ୍ଦୀପକ । “ପାଖରେ ଠିଆ ହୋଇ ଦେଖୁଥ‌ିବା କେତେକ ବାହାର ଲୋକ ଗୁଣୁଗୁଣୁ ହୋଇ କହୁଥା’ନ୍ତି ।” ‘ଅଳପେଇସେ ଯମ ଘରକୁ ସ୍ଵାଗତ କରୁଛନ୍ତି, ଭାବରେ ଆଣିଥିଲେ । ସେହି ଅତିଥ୍‌ଙ୍କୁ ଦାନ୍ତଭଙ୍ଗା ଚୌକିରେ ବସିବାକୁ କହିବାରୁ ତାଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ସଂପର୍କରେ କଥାକାର କୋଉ ବୋକଡ଼ ଜାଣୁ ଜାଣୁ ତା’ ଭିତରକୁ ପଶିବ ?” ଘରସଜା ଭଳି ଜଣେ ପେଟମରା ରୋଗୀକୁ ସେ ସଭାପତି ଭାବରେ ଆଣିଥିଲେ । ସେହି ଅତିଥ୍‌ଙ୍କୁ ଦାନ୍ତଭଙ୍ଗା ଚୌକିରେ ବସିବାକୁ କହିବାରୁ ତାଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ସଂପର୍କରେ କଥାକାର ଲେଖୁଛନ୍ତି – “ଆଉ ସହର ଭିତରକୁ ଯିବାକୁ ଦରକାର ପଡ଼ିଲା ନାହିଁ । ଦୈବ ଅନୁକୂଳ ହେଲେ ସିନା ଏମିତି ଖାଳେଇ ଭିତରେ ମାଛ ଆସି ଛାଏଁ ଛାଏଁ ପଶିଯାଏ । X X X ଏ ଚଉକି ସହ ଆଗରୁ ଥରେ ସେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ଅଲକ୍ଷ୍ୟରେ ତାଙ୍କ ଜିଭଟା ସବୁ ଦାନ୍ତମୂଳ ଠିକ୍ ଅଛି କି ନା ତାହା ପରୀକ୍ଷା କରି ଦେଖୁନେଲେ ।”

ଗଳ୍ପର ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନେକ ପ୍ରକାର ତୁଳନାତ୍ମକ ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଇ ଗଳ୍ପଟିକୁ ସରସ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ଫତୁରାନନ୍ଦ ଅନୁରୂପ ଶୈଳୀରେ ତାଙ୍କର ସମଗ୍ର ଗଳ୍ପ ସୃଷ୍ଟିକୁ ମହିମା ମଣ୍ଡିତ କରିଛନ୍ତି ।

Question ୫।
ତୁମ ପଠିତ ଗଳ୍ପ ଅବଲମ୍ବନରେ ଫତୁରାନନ୍ଦଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ଶୈଳୀ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
ଉ –
ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର ବା ଫତୁରାନନ୍ଦଙ୍କର ‘ମେଡ଼ିକାଲ୍ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ । ଏଥିରେ ହାସ୍ୟ ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗ ମାଧ୍ୟମରେ କଥାକାର ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗକୁ ଦେଖାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ହାସ୍ୟରସର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ହସ ସୃଷ୍ଟି, ଯାହାକି ଆଲୋଚ୍ୟ ଗଳ୍ପର ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେହି ଭାବଧାରା ପରିପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି । ଫତୁରାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ସୃଷ୍ଟିରେ ଏହିଭଳି ଶୈଳୀ ଅନୁସରଣ କରିଛନ୍ତି ।

ଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ ଉତ୍ସବ ପୂର୍ବରୁ ବକ୍ତାମାନେ ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ଦେଖ୍, ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଭାଷଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ସଭାରେ ତାହାକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି । ତାହାକୁ ବର୍ଣନା କରି କଥାକାର ଲେଖୁଛନ୍ତି – “ତରୁଣ ବକ୍ତାମାନେ ଦୁଇ ଚାରିଦିନ ଆଗରୁ କାଦୁଅ ଚିପି କୋଚିଆ ଧରିଲା ପରି, ବିଷୟବସ୍ତୁ ପାଇବା ପାଇଁ ମେହେର ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ ଘାଣ୍ଟି ବସନ୍ତି ଓ ଠିକଣା ସମୟରେ ଖାଳେଇ ଭିତରୁ ଘଘାଳ କରି ମାଛଗୁଡ଼ାକ କାଢ଼ି ପକାଇଲା ପରି ପେଟରୁ ମେହେରଙ୍କ ବିଷୟର ଜ୍ଞାନଗୁଡ଼ିକ ଓକାଳି ପକାଇବାକୁ ଉହୁଙ୍କି ରହିଥା’ନ୍ତି । ବୟସ୍କ ବକ୍ତାମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ସେ କହିଛନ୍ତି – “ବୁଢ଼ା ଧୋକଡ଼ା ବକ୍ତାମାନେ ମେହେରଙ୍କୁ କିପରି ନୂଆ ଭାବରେ ସଜାଇ ଲୋକଙ୍କୁ ଦେଖାଇବେ, ସେଥିଲାଗି ନିଜ ନିଜ ମୁଣ୍ଡକୁ ଦହିହାଣ୍ଡି ମଜ୍ଜିଲା ପରି ମଛିବାରେ ଲାଗିପଡ଼ନ୍ତି ।” ଜଣେ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ, ସେଭଳି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଲେଖକ ଲେଖୁଛନ୍ତି – “ଯେଉଁ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କର ପେଟମରା ଥୁବ ଓ ଖେଞ୍ଚ୍ ହେଉଥବ, ତାକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ମାତ୍ରେ ଧାଇଁ ଆସିବ । ବେଶି ଖୋଜିବାକୁ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ, କାରଣ ଅଧିକାଂଶ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କର ପେଟକୁ ମାରେ ।”

ସଭାଗୃହକୁ ଡାକ୍ତରୀ ଛାତ୍ରମାନେ ସଜାଇବାକୁ ଯାଇ, କଙ୍କାଳମାନଙ୍କୁ ହାତଯୋଡ଼ିବା, ମଣିଷ ମୁଣ୍ଡହାଡ଼ ଉପରେ ସ୍ବାଗତମ୍ ଲେଖା ଦେଖିଲା ପରେ, କେତେକ ଯାହା କହିଥିଲେ, ତାହା ନିହାତି ହାସ୍ୟାଦ୍ଦୀପକ । “ପାଖରେ ଠିଆ ହୋଇ ଦେଖୁଥ‌ିବା କେତେକ ବାହାର ଲୋକ ଗୁଣୁଗୁଣୁ ହୋଇ କହୁଥା’ନ୍ତି ।” ‘ଅଳପେଇସେ ଯମ ଘରକୁ ସ୍ଵାଗତ କରୁଛନ୍ତି, ଭାବରେ ଆଣିଥିଲେ । ସେହି ଅତିଥ୍‌ଙ୍କୁ ଦାନ୍ତଭଙ୍ଗା ଚୌକିରେ ବସିବାକୁ କହିବାରୁ ତାଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ସଂପର୍କରେ କଥାକାର କୋଉ ବୋକଡ଼ ଜାଣୁ ଜାଣୁ ତା’ ଭିତରକୁ ପଶିବ ?” ଘରସଜା ଭଳି ଜଣେ ପେଟମରା ରୋଗୀକୁ ସେ ସଭାପତି ଭାବରେ ଆଣିଥିଲେ । ସେହି ଅତିଥ୍‌ଙ୍କୁ ଦାନ୍ତଭଙ୍ଗା ଚୌକିରେ ବସିବାକୁ କହିବାରୁ ତାଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ସଂପର୍କରେ କଥାକାର ଲେଖୁଛନ୍ତି – “ଆଉ ସହର ଭିତରକୁ ଯିବାକୁ ଦରକାର ପଡ଼ିଲା ନାହିଁ । ଦୈବ ଅନୁକୂଳ ହେଲେ ସିନା ଏମିତି ଖାଳେଇ ଭିତରେ ମାଛ ଆସି ଛାଏଁ ଛାଏଁ ପଶିଯାଏ । X X X ଏ ଚଉକି ସହ ଆଗରୁ ଥରେ ସେ ପରିଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ଅଲକ୍ଷ୍ୟରେ ତାଙ୍କ ଜିଭଟା ସବୁ ଦାନ୍ତମୂଳ ଠିକ୍ ଅଛି କି ନା ତାହା ପରୀକ୍ଷା କରି ଦେଖୁନେଲେ ।”

ଗଳ୍ପର ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନେକ ପ୍ରକାର ତୁଳନାତ୍ମକ ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଇ ଗଳ୍ପଟିକୁ ସରସ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ଫତୁରାନନ୍ଦ ଅନୁରୂପ ଶୈଳୀରେ ତାଙ୍କର ସମଗ୍ର ଗଳ୍ପ ସୃଷ୍ଟିକୁ ମହିମା ମଣ୍ଡିତ କରିଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

କବି ପରିଚିତି :

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ହାସ୍ୟରସ ସ୍ରଷ୍ଟା ଫତୁରାନନ୍ଦ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଆସନର ଅଧିକାରୀ । ତାଙ୍କର ସାରସ୍ବତ ସାଧନା ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ସମାଜର ବହୁ କୁସଂସ୍କାର ବିରୋଧରେ କୁଠାରଘାତ କରିଛନ୍ତି । ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ଭାଷାଭାଷୀ ହାସ୍ୟରସର ପ୍ରଣେତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାଙ୍କର ଯଥେଷ୍ଟ ଖ୍ୟାତି ରହିଛି । ଫଳସ୍ଵରୂପ ତାଙ୍କର ଅନେକ ଗଳ୍ପ ବହୁ ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ଅନ୍ତବାଦ ହୋଇ ସଫଳତା ଲାଭକରିଛି ।

ଫତୁରାନନ୍ଦଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ନାମ ଡାକ୍ତର ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର । ମାତ୍ର ହାସ୍ୟରସର ସ୍ରଷ୍ଟା ହେବାପରେ ସେ ନିଜକୁ ଲେଖା ମାଧ୍ୟମରେ ଫତୁରାନନ୍ଦ ବୋଲି ପରିଚିତ କରାଇଥିଲେ । ସେ କଟକ ସହରର ଝାଞ୍ଜିରୀ ମଙ୍ଗଳା ଅଞ୍ଚଳରେ ପିତା ବିଦ୍ୟାଧର ମିଶ୍ର ଏବଂ ମାତା ସୁଭଦ୍ରା ଦେବୀଙ୍କ ଔରସରୁ ୧୯୧୫ ମସିହାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପେଶାରେ ସେ ଚିକିତ୍ସକ ଥିଲେ ବି ନିଶାରେ ଥିଲେ ସାହିତ୍ୟିକ ।

ଫତୁରାନନ୍ଦ ଧନ ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ ଭିତରେ ବଢ଼ିଥିଲେ । ସେ ଥିଲେ ତାଙ୍କ ପିତାମାତାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ସନ୍ତାନ । ମାତ୍ର ଭାଗ୍ୟର ନିର୍ମମ ଚାବୁକ ପ୍ରହାରରେ ସେ ନିଃସ୍ବ ଓ ଅସହାୟ ହୋଇଯାଇଥିଲେ । ଅସରନ୍ତି ଦୁଃଖ, ଅକଳନ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଭିତରେ ପୋଡ଼ିଜଳି ଶୁଦ୍ଧ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଜାଜୁଲ୍ୟମାନ ହେଲାପରି ହସିବା ଓ ହସେଇବା ତାଙ୍କର ଏକ ଅପୂର୍ବ ଏକାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଥିଲା । ନିଜର ଦୁଃଖ ଯେତେ ନିଷ୍ଠୁର, ଯେତେ ଅସହ୍ୟ ହୋଇଥାଉ ପଛକେ ଅନ୍ୟର ଆଖ୍ୟାରେ ଲୁହଟୋପାଏ ଦେଖ‌ିଲେ ସେ ତା’ପ୍ରତି ସହାନୁଭୂତିଶୀଳ ହୋଇ ଉଠୁଥିଲେ । ତା’ପ୍ରତି ଦରଦ ପ୍ରକାଶ କରି ତା’କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଆଗେଇ ଆସୁଥିଲେ ।

ଫତୁରାନନ୍ଦ ଚାଟଶାଳୀରୁ ବିଦ୍ୟା ଆରମ୍ଭକରି ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ କଲେଜିଏଟ୍ ସ୍କୁଲରେ ପାଠ ପଢ଼ିଥିଲେ । କଲେଜିଏଟ୍ ସ୍କୁଲରେ ବିଦ୍ୟାଶିକ୍ଷା ପରେ ସେ ମେଡ଼ିକାଲ ସ୍କୁଲରେ ନାମ ଲେଖାଇଥିଲେ । ଜଣେ ଡାକ୍ତର ହୋଇ ରୋଗୀସେବା କରିବାରେ ଆଶା କରିଥିଲେ ତାଙ୍କର ଜେଜେବାପା । ସେ ଡାକ୍ତରୀ ପାର୍ଶ୍ଵକଲେ ମାତ୍ର ରୋଗୀସେବା କରିପାରିଲେ ନାହିଁ । ବରଂ ଶରୀର ସେବା ଅପେକ୍ଷା ମନସେବା ଅର୍ଥାତ୍ ଅନ୍ୟମୁହଁରେ ହସ ଭରିଦେବାର ଯୋଜନା କରି ହାସ୍ୟରସର ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିକଲେ । ଅନ୍ୟର ମନକୁ ଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲିତ କରିବାର ସଂକଳ୍ପ ନେଲେ ଏବଂ ସେଥ‌ିରେ ସିଦ୍ଧି ଅର୍ଜନ କରିଥିଲେ ।

ହାସ୍ୟ ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗ ତାଙ୍କ ଲେଖାର ମୂଳଥିଲା । ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ନିଜେ ସ୍ଵୀକାର କରି କହିଛନ୍ତି – ‘ଦୁଃଖରୁ ନିଷ୍କୃତ ପାଇଁ ତାକୁ ବ୍ୟଙ୍ଗକରି ନିଜେ ହସିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ । କ୍ରମେ ଏହି ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ବେଶି ହୋଇଗଲେ ତାହା ଉଚ୍ଛୁଳି ପଡ଼ି ସାହିତ୍ୟରୂପରେ ଦେଖାଯାଏ । ଫତୁରାନନ୍ଦ ଯେଉଁ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିଛନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି – ‘ନାକଟା ଚିତ୍ରକର (ଉପନ୍ୟାସ) – ୧୯୫୦, ‘ନିଲଠାକବି’ ‘କବିତା’, ‘ସାହିତ୍ୟ ଚାଷ’ (ଗଳ୍ପ) ୧୯୫୯, ‘ହେରେସା’ (ଗଳ୍ପ), ‘ବିଦୂଷକ’ (ଗଳ୍ପ) ୧୯୬୩, ‘ମଙ୍ଗଳବାରିଆ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦ’ (ଗଳ୍ପ) ୧୯୬୩, ‘ହସକୁରା’ (ଗଳ୍ପ) – ୧୯୭୨, ‘ବୃହତ୍‌ଭାଣ୍ଡ’ (ଗଳ୍ପ) – ୧୯୭୭, ‘ଅମୃତବେହିଆ’ (ଗଳ୍ପ) ୧୯୭୭, ‘ଭୋଟ୍’, (ଗଳ୍ପ) – ୧୯୮୦, ‘ଗମାତ୍’ (ଗଳ୍ପ) – ୧୯୮୨, ନିଦ୍ରା ବେହେଲା (ଗଳ୍ପ) – ୧୯୮୨, ‘ଫମାଲୋଚନା’ (ହାସ୍ୟରଚନା) – ୧୯୮୨, ‘କଲିକତି ଚେଙ୍କ’ (ନାଟକ) – ୧୯୮୨, ‘ଥଟଲିବାଜା’ (ଗଳ୍ପ) – ୧୯୮୨, ‘ନବଜିଆ’ (ଗଛ) ୧୯୮୩, ‘ସାହିତ୍ୟ ବେଉଷଣ’ (ଗଛ) – ୧୯୮୩, ‘ସାହିତ୍ୟ ବଛାବଛି’ (ଗଳ୍ପ) – ୧୯୮୪, ‘ମୋ ଫୁଟାଢଙ୍ଗାର କାହାଣୀ’ (ଆତ୍ମଜୀବନୀ) ଇତ୍ୟାଦି ।

ଓଡ଼ିଆ ଗଳ୍ପ ରଚନାରେ ହାସ୍ୟ ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗର ଅପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀ ସମ୍ରାଟ ଫତୁରାନନ୍ଦ । ତାଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗଳ୍ପରେ ଗାଳ୍ପିକ ବକ୍ତବ୍ୟର ସ୍ପଷ୍ଟତା । ଦୃଷ୍ଟି ଓ ଦର୍ଶନର ପରିପକ୍ବତାର ସ୍ପଷ୍ଟ ଆଭାସ ମିଳିଥାଏ । ନିହାତି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ନିଜସ୍ଵ ଅନୁଭୂତିକୁ ନେଇ ସେ ରଚନା କରୁଥିଲେ ଗଳ୍ପ । ସୁତରାଂ ତାଙ୍କର ଗଳ୍ପଥିଲା ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ଓ ମନନଧର୍ମୀ । ତାଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଗଳ୍ପ ସଙ୍କଳନରେ ଏହାର ସତ୍ୟତା ପ୍ରମାଣିତ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

ଗଳ୍ପର ସାରକଥା :

ଫତୁରା ନନ୍ଦ ଓରଫ ରାମତନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ରଙ୍କର ‘ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ’ ଏକ ହାସ୍ୟରସାମ୍ୟକ ଲଘୁରସ ମୂଳକ ସରସ ରଚନା । ଉକ୍ତ ଗଳ୍ପଟିରେ ଗାଳ୍ପିକ ସୂଚନା ଦେଇଛନ୍ତି, ସାହିତ୍ୟସଭା କିମ୍ବା ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କ ଜୟନ୍ତୀ କେବଳ ସାହିତ୍ୟ ଅନୁରାଗୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ଯେକୌଣସି ସ୍ତରର ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କଲେ, ସେଥ‌ିରେ କିଛି ନୂଆତତ୍ତ୍ବ ମିଳିଥାଏ । ଡାକ୍ତରୀ ପଢୁଥ‌ିବା ଛାତ୍ରମାନେ, ସଦାସର୍ବଦା ରୋଗୀସେବା, ଶରୀର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଶିକ୍ଷା ଓ ଔଷଧପତ୍ର ନେଇ ନିଜର ମାନସିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିଥା’ନ୍ତି । ସେଭଳି ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଯଦି ସାହିତ୍ୟିକଙ୍କ ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଏ । ତା’ହେଲେ ସେମାନେ ପରିବେଶ, ଶରୀର ଓ ଔଷଧକୁ ନେଇ ତୁଳନା କରିଥା’ନ୍ତି । ଗାଳ୍ପିକ ଗଳ୍ପଟିରେ ହାସ୍ୟରସ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହାହିଁ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।

ସାହିତ୍ୟ ସଭାର ସାହିତ୍ୟିକମାନେ କିମ୍ଵା ବକ୍ତାମାନେ ଅଭିଭାଷଣ ଦେବାପୂର୍ବରୁ ଅନେକ ପ୍ରକାର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ପଡ଼େ ଏବଂ କବି, ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରେମୀମାନେ ସେହି ତଥ୍ୟ କଣ୍ଠସ୍ଥ କରନ୍ତି ଓ ତାହାକୁ ସଭାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି । ମାତ୍ର ବୟସ୍କ ବକ୍ତାମାନେ ମେହେର ସାହିତ୍ୟର ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଦିଗକୁ ଉନ୍ମୋଚନ କରନ୍ତି । ଭାବପ୍ରବଣ ଛାତ୍ରମାନେ ସେପରି ହେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ଗାଳ୍ପିକ ଏହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନାକରି ଲେଖୁଛନ୍ତି – “ଚୋରା ବସନ୍ତ ଆସିଲେ ଦେହ ଉଲୁସିଲା ପରି କବି, ସାହିତ୍ୟିକମାନଙ୍କ ଦେହ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ ଆଗମନରେ ଉଲ୍ଲସି ଉଠେ । ସମସ୍ତେ ଊଣା ଅଧିକେ ଜୟନ୍ତୀକୁ ସାଦର ଅଭ୍ୟର୍ଥନା ଜଣାନ୍ତି ।”

କାଉ ଧାନ ଖାଇବା ପରି ବକ ଧାନ ଖାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରିବା ଭଳି ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜର ଡାକ୍ତର ଓ ଡାକ୍ତରୀ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ ମେହେରଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ କରିବା ପାଇଁ ସ୍ଥିର କଲେ । ସଭାର ଆୟୋଜନ ହେଲା । ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ଉପଲବ୍ଧ ନାନା ସରଞ୍ଜାମରେ ସଭାଗୃହ ସଜେଇ ଦିଆଗଲା । ଅଧ୍ୟାପନା କୋଠରୀ ବା ଲେକ୍‌ଟର ହଲ୍‌ର ଫାଟକକୁ ଦୁଇପାଖରେ ଯୋଡ଼ାଏ କଙ୍କାଳଙ୍କୁ ଠିଆ କରାଇ ଦିଆଗଲା । ଉଭୟଙ୍କ ହାତକୁ ନମସ୍କାର କରିବା ଭଙ୍ଗୀରେ ରଖ୍ ସୂତା ବାନ୍ଧି ଦିଆଗଲା । ମୁଣ୍ଡ ଉପରକୁ ଜାନୁହାଡ଼ ଛକି ପକାଇ ତା’ ଆଗକୁ ଗୋଟିଏ ମୁଣ୍ଡହାଡ଼ ରଖାଯାଇ ତା’ ତଳକୁ ସ୍ଵାଗତମ୍ ଲେଖାଗଲା । ପାଖରେ ଦେଖୁଥ‌ିବା ଲୋକମାନେ ଏପରି ଆୟୋଜନ ପାଇଁ ମନେମନେ ବିରକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ ।

ଘର ସଜାଇବାକୁ ଯାଇ ସେମାନେ, ରକ୍ତକଣିକାର ବଡ଼ ବଡ଼ ରଙ୍ଗୀନ୍ କାନ୍ଥଛବି, ଚାରିପାଖରେ ମାରିଦେଲେ । ମେହେରଙ୍କ ଛବିକୁ ରଖ୍ ପାଇଁ ସେମାନେ ଅପରେସନ୍ ଟେବୁଲ୍‌କୁ ବ୍ୟବହାର କଲେ । ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଗଜକନା ପକାଇ, ହାଡ଼ଯୋଡ଼ାକ ଢିରାଦେଇ ମେହେରଙ୍କ ଫଟୋକୁ ରଖିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କଲେ । ସଭାପତିଙ୍କ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଭଲ ଚେୟାର ଦରକାର ପଡ଼ିବାରୁ ସେମାନେ ଦାନ୍ତଭଙ୍ଗା ଘରୁ, ସେହି ଚଉକିଟି ନେଇ ଆସିଲେ । ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଫୁଲଦାନୀ ବଦଳରେ, ସେମାନେ ଭୃଣ ସାଇତା କେତେଗୁଡ଼ିଏ କାଚର ବୁୟମ୍ ଆଣି ରଖିଦେଲେ ।

ସଭାଘର ସଜା ସରିଲାବେଳକୁ, ଅତିଥ୍ ଆଣିବାକୁ ଯାଇଥିବା ଦୁଇଜଣ ଛାତ୍ର ପେଟରୋଗୀ, ଯେକି ଯନ୍ତ୍ରଣାପାଇଁ ମୁଖବିକୃତି କରୁଥିଲା । ତାହାକୁ ଧରି ଆଣିଲେ । ପେଟରୋଗୀଟି ଭଲ ଔଷଧ ପାଇବା ଆଶାରେ, ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ଚାଲି ଆସିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଘରେ ପଶୁ ପଶୁ ଏଭଳି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଖୁ ସେ ଛାନିଆ ହୋଇଗଲେ । ତଥାପି ଭଦ୍ରତା ଖାତିରରେ ନିଜର ମନୋଭାବକୁ ଲୁଚାଇ ରଖିଲେ । ଦାନ୍ତ ଓପଡ଼ା ଚଉକିରେ ସେ ଥରେ ବସିଥିଲେ, ସେଭଳି ଚଉକିରେ ବସିବାକୁ ଅନିଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କଲେ ମଧ୍ୟ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପଡ଼ି ବାଧ୍ୟହୋଇ ସେଥ୍ରେ ବସିଲେ । ଟେବୁଲ ଉପରେ ଥୁଆ ହୋଇଥ‌ି ବୁୟମ୍ ଦେଖ୍ ତାଙ୍କର ମୁଖବିକୃତି ଟିକିଏ ବଢ଼ିଯାଇଥିଲା । ଅତିଥିଙ୍କ ପେଟମାରୁଛି ଭାବି, ତାହାର ଉପଚାର କରାଗଲା । ମାମୁଲି ରୀତିନୀତିରେ ସଭାକାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

ପ୍ରଥମେ ଜଣେ ଡାକ୍ତର ଉଠି ବକ୍ତବ୍ୟ ଦେଲେ, ମେହେରଙ୍କୁ ସମସ୍ତେ ଜାଣନ୍ତି ଓ ସବୁସ୍ଥାନରେ ସେ ପରିଚିତ ବୋଲି ପ୍ରମାଣ କରିଥିଲେ । ସେ ତାଙ୍କର ଜନ୍ମସ୍ଥାନର ପରିଚୟ ଦେଇ କହିଛନ୍ତି – ‘ଯେଉଁଠାରେ ରୌଦ୍ରଘାତ ଅଧ୍ୟକ ପରିମାଣରେ ହୋଇଥାଏ, ସେହି ବରପାଲି ଗ୍ରାମରେ ସେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର ପିଲାଦିନେ ଖେଳୁ ଖେଳୁ ଗୋଡ଼ ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଥିଲା । ସେଭଳି ଗୋଡ଼ ଭାଙ୍ଗିବାର କାରଣ ମଧ୍ୟ ବକ୍ତା ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ।

ଅଧିକ ସମୟ ସେ ବୟନ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ, ତାଙ୍କ ମେରୁଦଣ୍ଡର ବକ୍ରତା ସାମାନ୍ୟ ବଢ଼ିଯାଇଥିଲା । ଥରେ ତା’ କୁଡ଼ିରେ କାଙ୍କ ଆଙ୍ଗୁଠି ଫୁଟିଯାଇ ବିଷାକ୍ତ ହେବାରୁ, ସେପ୍‌ଟିକ୍ ହୋଇଗଲା । ସେଭଳି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ, ଅନ୍ୟଜଣେ ଚୁଙ୍ଗୁଚୁଙ୍ଗିଆ ଛାତ୍ର ଉଠିପଡ଼ି ଔଷଧ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାକୁ କହିଥିଲା । ସେ ଯେଉଁ ଔଷଧ କଥା କହିଲେ, ସେତେବେଳକୁ ସେ ଔଷଧ ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇନଥିଲା । କୌଣସି ଉପାୟରେ ତୁଟୁକା ତୁଟୁକିରେ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ଥରେ ତାଙ୍କର ଘର ପୋଡ଼ି ଯାଇଥିଲା ଏବଂ ନିଆଁ ଲିଭାଇବାକୁ ଯାଇ, ତାଙ୍କ ଶରୀରର ବହୁ ଯାଗାରେ ପୋଡ଼ିଯାଇଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଟ୍ୟାନିକ ଏସିଡ଼୍ ମଲମ ବା ଜେଳି ବାହାରି ନ ଥ‌ିବାରୁ ରନ୍ଧା ନଡ଼ିଆ ତେଲରେ ମେହେରଙ୍କ – ଘା’ ଶୁଖିଥିଲା । ଏହିଭଳି ଗୁଡ଼ାଏ ଅପ୍ରାସଙ୍ଗିକ କଥା କହିସାରିବା ପରେ ସେ ମେହେରଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିବା କଥା କହି ବକ୍ତବ୍ୟ ଶେଷକରି ଥିଲେ ।

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ

ତାଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ ଶେଷହେବାରୁ ଆଉ ଜଣେ ବକ୍ତାମଧ୍ୟ, ମେହେରଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ କୃତି ସେତେବେଳେ ପରିପ୍ରଚାରିତ ହେବା କଥାକୁ କ୍ଲୋରୋଫର୍ମର ବାଷ୍ପ ସହିତ ତୁଳନା କରିଥିଲେ । ସେହିପରି ମେହେରଙ୍କ କବିତାକୁ ସାକାରିନ୍, ପ୍ରଣୟବଲ୍ଲରୀ କାବ୍ୟକୁ ଅଫିମ, ଦୁଷ୍ମନ୍ତ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କର ଭେଟକୁ ଭାଇନମ୍ ଗାଲିସାଇ, ପ୍ରିୟମ୍ବଦା ଓ ଅନୁସୂୟାଙ୍କୁ ଗାଇନାକୋଲଜିଷ୍ଟ ପାଖରେ ରହିଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ନର୍ସଙ୍କ ସହିତ ତୁଳନା କରି କାବ୍ୟକୁ ସୁନ୍ଦର ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । କବି ତାଙ୍କର କାବ୍ୟରେ ଅରଣ୍ୟର ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେଥ‌ିରେ ବିନୌଷଧ ବର୍ଣନା ନ କରିଥିବାରୁ, ମେହେରଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ହୋଇଛି ଦୋଷାବହ ।

ଦ୍ଵିତୀୟ ବକ୍ତାଟି ବସୁନବସୁ ଅନ୍ୟଜଣେ ବକ୍ତା କବିଙ୍କର ତପସ୍ବିନୀ କାବ୍ୟ ବଡ଼ ମର୍ମନ୍ତୁଦ ବୋଲି କହିଥିଲେ । ସେହି କାବ୍ୟ ବ୍ରୋମାଇଡ୍ ପରି ଅବସାଦକ ବୋଲି କହିଥିଲେ । କାରଣ ସେଭଳି କାବ୍ୟ ପଢ଼ିଲେ ମେଲେନ୍‌ଲିଆ ହୋଇଯାଇପାରେ । କବିଙ୍କର ‘ଭାରତୀ ଭାବନା’ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସକମାନଙ୍କୁ କୁଇନାଇନ୍ ପରି ଲାଗିଥିଲା । କୁଇନାଇନ୍‌ର ଦ୍ବିବିଧ କ୍ରିୟାଥ୍‌ଲା ଭଳି, କାବ୍ୟଟି ଦ୍ବିବିଧ ଅର୍ଥଯୁକ୍ତ ଥିବାରୁ କବି କୌଣସି ଉପାୟରେ ରକ୍ଷାପାଇ ଯାଇଥିଲେ । କବି କୃଷକ ଓ କୃଷିଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଔଷଧ ଗଛ ବିଷୟରେ କିଛି କହି ନଥ‌ିବାରୁ, ବକ୍ତା କ୍ଷୋଭ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ଏଭଳି ବକ୍ତବ୍ୟ ଶୁଣି ସଭାପତି ଆତଙ୍କିତ ହେଉଥିଲେ, କାରଣ କବି ଔଷଧ ମୋଷଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଇଯାଆନ୍ତୁ ବୋଲି ସେ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଡାକୁଥିଲେ ।

ଶେଷରେ ସଭାପତି ଡାକ୍ତର ଓ ଡାକ୍ତରୀ ଛାତ୍ରଙ୍କୁ ସୁହାଇଲା ଭଳି ବକ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ । ସାହିତ୍ୟକୁ ସେମାନେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି ବୋଲି ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ । ହାସ୍ୟରସାତ୍ମକ ମନ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରି କଥାକାର “ତାକୁ ଲୋସନ୍ ପାଣିରେ ଧୋଇ ଗଜ ବ୍ୟାଣ୍ଡେଜ୍‌ରେ ବାନ୍ଧିଦେବେ, ଏଥ‌ିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।’’

ସଭାପତିଙ୍କର ପେଟମରା ଯୋଗୁ ସାହିତ୍ୟ ଚର୍ଚ୍ଚାରେ ବାଧା ଆସିଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଷ୍ଟ୍ରେଚରରେ ମେଡ଼ିକାଲ ୱାର୍ଡ଼କୁ ବୁହାହୋଇ ଯିବା ପରେ ସଭାଭଙ୍ଗ ହୋଇଥିଲା ।

କଥାକାର ଡାକ୍ତର ଥିବାରୁ ଏବଂ ଡାକ୍ତରଖାନା ପରିସରରେ ଅଧ‌ିକ ସମୟ ଥ‌ିବାରୁ, ଗଳ୍ପଟିକୁ ସେହି ପରିବେଶରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ନେଇ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି ।

କଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ ଓ ସୂଚନା :

CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 17 ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜରେ ମେହେର ଜୟନ୍ତୀ - 1

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Grammar ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ Question Answer

अधोलिखितं गद्यांशस्य संक्षिप्तविवरण प्रदत्तः

1. चिकित्सा विज्ञानक्षेत्रे भारतस्य महती परम्परा अस्ति । अथर्ववेदे आयुर्विज्ञानस्य चर्चा दृश्यते । तत्र वहुविधा चिकित्सा पद्धतिः वर्णिता भवन्ति । अश्विनीकुमारौ देववैद्यौ आस्ताम् । उपमन्योः रक्षा तौ कृतवन्तौ । भगवान् धन्वन्तरी लोकानां रोगनिवारणार्थमवतारं गृहीतवान् । चरकसुश्रुतप्रभृतयः चिकित्सकाः चिकित्साशास्त्रं विरच्य ख्यातिमुपर्जितवन्तः । चिकित्साक्षेत्रे प्रयुक्तानां यन्त्राणां स्वरूपं तेन निर्धारितम् । विविधाः चिकित्साः तेन वर्णितम् । यन्त्रविज्ञानक्षेत्रे विश्वकर्मनल प्रमुखाः यन्त्रिणः प्रसिद्धा अभवन् । प्रसिद्ध – यन्त्रिणः नलस्य साहय्येन रामचन्द्रः अतलसागरे सेतुनिर्माणं कृतवान् इति पौराणिकी वार्त्ता प्रचलति । अतः अस्माकं देशे चिकित्सकानां यन्त्रिणां च आदरः सर्वत्रैव परिलभ्यते । अतः छात्राः सर्वे एतादृशम् अध्ययने सदा निरताः भवेयुः ।
Solution:
ଭାରତୀୟ ପ୍ରାଚୀନ ଚିକିତ୍ସାପରମ୍ପରାୟାମ୍ ଅଥର୍ବବେଦସ୍ୟ ସ୍ଥାନଂ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରମ୍ । ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନେ ଯେଷା ନାମ ଶୁୟତେ ତେ ଭବନ୍ତ ଯଥା – ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରୌ, ଧନ୍ବନ୍ତରୀ, ଚରକ, ସୁଶ୍ରୁତଃ ପ୍ରଭୃତୟଃ । ଯନ୍ତ୍ରବିଜ୍ଞାନେ ବିଶ୍ଵକର୍ମତଃ, ନଳସ୍ୟ ଚ ଉଲ୍ଲେଖମାସୀତ୍ । ଅତଃ ଛାତ୍ରୀ ସଦୈବ ଆଦୃତାୟାଂ ଯନ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସାୟାଂ ମନୋନିବେଶଃ କରଣୀୟା ।
ଶୀର୍ଷକଃ – ” ଚିକିମା – ମନ୍ତ୍ର ବିନ୍ଯାନମୋ: ମଦ୍ରରମ୍ଭ” ।

2. संप्रति अवलोक्यते – विशालभारतवर्षस्य संस्कृतिः क्रमशः अवक्षीयते । स्वचरित्रं विस्मर्यते । प्रगतिश्च व्याहन्यते ! नाना कारणमध्ये संस्कृतस्य अवहेला भारतस्य पतनाय अन्यतमं कारणम् । यदा संस्कृतस्य परंपरातः वयं विच्युताः तदा अस्माकम् एकत्वं विनश्यति । गर्वतः इदं वक्तुं शक्यते – संस्कृतज्ञः जनः उत्कृष्टतरः भारतीयः । कारणं पृथिव्यां विभिन्न देशेषु यः आचारः परिवेशः अथवा रुचिवोधः कल्याणकर तत्सर्वं वेदेषु प्रकीर्त्तितम् । वेदस्य ज्ञानं भारतस्य स्वाभिमानवर्धकम् ।
Solution:
ସଂସ୍କୃତଂ ପ୍ରତି ଅବହେଳା ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତଃ, ଚରିତ୍ରସ୍ଖଳନସ୍ୟ, ପ୍ରଗତଃ ବାଧକସ୍ୟ ଚ କାରଣଂ ଭବତି । ସଂସ୍କୃତଃ ଏକତାୟା ସୂତ୍ରମ୍ । ସଂସ୍କୃତଜ୍ଞ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଭାରତୀୟଃ । ବିଶ୍ଵସଂସ୍କୃତଃ ବାହକଃ ଭାରତୀୟ ସ୍ବାଭିମାନଂ ଚ ବେଦଃ ।
ଶୀର୍ଷକଃ – ‘ସଂସ୍କୃତଃ ସଂସ୍କୃତଃ ମୂଳମ୍’ ।

3. संप्रतिकाले सम्वादपत्राणां भूमिका अतीव गुरुत्वपूर्णम् । यथा शरीरस्य कृते अन्नं भोजनं तथा सम्वादपत्रमपि मानसं भोजनम् । यथा दीपं विना सर्वत्र अन्धकारः दृश्यते, तथैव सम्वादपत्रविहीनस्य मानवं सर्वदिशः शून्या दृश्यते । सांप्रतिक युगे यः सम्वादपत्रं न पठति, स कूपमण्डुकवत् वर्त्तते । देशस्य किमपि सम्वादे ज्ञातुं न प्रभवति । संप्रति विज्ञानस्य युगः । देशविदेशयोः तथा प्रगतिशीलजातेः धर्मः । सम्वादपत्रमाध्यमेन जनमतं प्रकटितं भवति । विशेषतः गणतान्त्रिकराष्ट्रेषु सम्वादपत्रस्य यथेष्टं गुरुत्वं विद्यते । शासनां भ्रम प्रदर्शनेन ते उचित मार्गेण परिचालिताः भवन्ति, तथा देशस्य मङ्गलमपि साधयन्ति ।
Solution:
ସମ୍ବାଦପତ୍ର ମାନମଃ ଭୋଜନଂ ଭବତି । ସମ୍ବାଦପତ୍ର ବିନା ମନୁଷ୍ୟାନାଂ ଜ୍ଞାନବର୍ଦ୍ଧନଂ ନ ଭବିଷ୍ୟତି । ବିଜ୍ଞାନଯୁଗେ ସଂବାଦପତୃମ୍ୟ ରୁମିଲା ଅଥଚ ଗ୍ରୁତ୍ୱତ୍ପଣ୍ଡମ୍ | ଗଣତନ୍ତୁମା ଭବିଜଣାମନତ୍ୟସ୍ଥାର୍ଥ ସମ୍ପାଦପତ୍ରାଶି ମାଳିଦଣକା ଉତନ୍ତ୍ |
ଶୀର୍ଷକଃ – ‘ଜନମତ ପ୍ରକାଶକଂ ସମ୍ବାଦପତ୍ରମ୍’’ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ

4. सन्ति पञ्चमातरः इति पण्डिताः वदन्ति । तासां मातृणाम् अन्यतमा खलु पृथिवी । यतः सा माता इव लोकान् धारयति पालयति च । पृथिवीश्च अंशविशेषा नराणां जन्मभूमिः । सापि मातृवत् सदा माननीया । जननी यथा मातृभक्तानाम्, जन्मभूमिस्तथा देशभक्तानां परमा देवता । तस्याः : कृते ते प्राणान् अपि परित्यजन्ति, किं पुनः स्वर्गम् । अतः जननीव स्वर्गादपि अधिका जन्मभूमिः । ये खलु देशभक्ताः ते जन्मभूमि विहाय स्वर्गमपि गन्तुं नेच्छन्ति । नास्ति तेषां कृते अन्यः स्वर्गः । जन्मभूमि इव तेषां परमः स्वर्गः ।
Solution:
ଇୟଂ ପୃଥ‌ିବୀ ମାତାରୂପେଣ ଜନାନାଂ ଧାରୟିତ୍ୱ ପାଳୟିତ୍ୱ ଚ ମାତୃଭୂମି ଇତି ଉଚ୍ୟତେ । ଦେଶଭକ୍ତାନାଂ ଦେବତା ଇୟଂ ପୃଥ‌ିବୀ । ମାତୃଭୂମି ସ୍ବର୍ଗାତ୍ ଅପି ବଳିୟସୀ । ଦେଶଭକ୍ତା ଜନ୍ମଭୂମି ବିହାୟ ସ୍ଵର୍ଗମପି ଗତଂ ନ ଇଚ୍ଛନ୍ତି ।
ଶୀର୍ଷକଃ – ‘ଜନନୀ ଜନ୍ମଭୂମିଶ୍ଚ ସ୍ବର୍ଗାଦପି ଗରୀୟସୀ’’ ।

5. अस्माकं भारतवर्षे सर्वविध कृषिसमन्विताः जातयः, वहवः संप्रदाया: विभिन्न भाषाभाषिणश्च निवसन्ति । अत्र प्रागऐतिहासिक युगे अस्माकं प्राक्तनाः ऋषयः वेदमन्त्रान् प्रकाशितवन्तः । एते आर्यजनाः इति कथिताः । एते आर्यजनाः पञ्चभिः गोष्ठिभिः परिचिताः । कालक्रमेण एते आर्यः सैन्धवगाङ्गेय भूमिषु वसतिं विस्तारितवन्तः । अतः अयं भूभागः आर्यावर्त्त इति आख्यातः । महर्षिः अगस्त्यः विन्ध्यपर्वतमतिक्रम्य दाक्षिणात्ये आर्यसंस्कृति प्रचारतिवान् । कालक्रमेण इयं भारतभूमिः वहुभिः जनपदैः परिशोभिता आसीत् ।
Solution:
ଭାରତବର୍ଷ କୃଷିପ୍ରଧାନଃ ଦେଶଃ । ପ୍ରାକ୍ତନଋଷୟ ବେଦମନ୍ତ୍ରାନ୍ ଉଚ୍ଚାରିତବନ୍ତଃ । ଏତେ ଆର୍ଯ୍ୟଜନା । ଆର୍ଯ୍ୟା ସିନ୍ଧୁତଟେ ବସପିଂ ଚକାରଃ । ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତବର୍ଷ ଆର୍ଯ୍ୟାବର୍ଜ୍ୟ ଇତି ଖ୍ୟାତଃ ।
ଶୀର୍ଷକଃ – ଭାରଣାମାଦମମଦ: |

6. सर्वदा सर्वत्र च नारी सम्मानार्हा । स्वपरिवारे समाजे च नारीणां स्थानं महत्त्वपूर्णं गुरुत्वपूर्णश्च । नार्यः यदि अज्ञानान्धकारे निमग्नाः भवन्ति, तर्हि तासामन्तः गुणानां विकाशः न भवति । परिणामे समाजस्य उन्नतिः प्रतिहता भवेत् । पुरुषः नारी च समाजस्य अङ्गद्वयमेव । शिक्षालाभात् यदि नारी वञ्चिता भवति शरीरकल्पस्य समाजस्य एकमङ्गमपरिपुष्टं स्यात् । अतः मानसिकशक्तेः विवृद्धये नारीणां शिक्षया नितरां प्रयोजनमस्ति ।
Solution:
ନାରୀ ସଦା ସମ୍ମାନାହାଁ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣା ଚାସୀତ୍ । ନାରୀଣାମ୍ ଅନ୍ତକରଣସ୍ୟ ଗୁଣା ଯଦି ନ ବିକଶନ୍ତି ତହିଁ ସମାଜସ୍ୟ ଉନ୍ନତିଃ ପ୍ରତିହତା ଭବତି । ନାରୀ ସମାଜସ୍ୟ ଅଙ୍ଗମ୍ । ମାନସିକଶକ୍ତେ ବର୍ଣନାର୍ଥୀ ନାରୀଶିକ୍ଷା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟା ।
ଶୀର୍ଷକଃ – ଯତ୍ର ନାର୍ଯ୍ୟସ୍ତୁ ପୂଜ୍ୟନ୍ତେ ରମନ୍ତେ ତତ୍ର ଦେବତାଃ ।

7. वालकाः विद्याध्ययनाय यत् व्रतमाचरन्ति तत् ब्रह्मचर्य नाम्ना प्रसिद्धम् । ब्रह्मचर्य एव महान् तपोऽस्ति । अनेन तपसा देवाः मृत्युं जित्वा अमरत्वम् अलभन्त । ब्रह्मचर्येण शरीरं सुस्थं कान्तियुक्तं च भवति । वह्मचर्येण मस्तिस्कस्य विकाशे भवति । वुद्धिः शुद्धः तीव्रा च भवति । इदं विद्याध्ययेन महती सहायतां करोति । ब्रह्मचर्येण अस्माकं पूर्वजाः वलवन्तः तेजस्विनः विद्वांसः दीर्घजीविनश्च अभवन् । अतएव चतुर्षु आश्रमेषु ब्रह्मचर्याश्रम एव प्रथम अस्ति ।
Solution:
ବାଳକ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟବ୍ରତଂ ପାଳୟନ୍ତି । ଦେବା ଅନେନ ଅମରତ୍ୱମ୍ ଅଲଭନ୍ତ । ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟଣ ଶରୀରଂ ସୁସ୍ଥ କାନ୍ତିଯୁକ୍ତ ମସ୍ତିସ୍କବିକାଶଂ ଚ ଭବତି । ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧି ବିଦ୍ୟାଧୟନେ ସହାୟିକା ଭବତି । ଅନେନ ପୂର୍ବଜା ବଳବନ୍ତଃ ତେଜସ୍ବିନଃ, ବିଦ୍ୱାନଃ ଦୀର୍ଘଜୀବିନଶ୍ଚ ଭାବନ୍ତି । ଅୟଂ ପ୍ରଥମାଶ୍ରମଃ ଭବତି ।
ଶୀର୍ଷକଃ – ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟମ୍ ।

8. राष्ट्रस्य प्रगत्यर्थं समृद्धये च नारीशीक्षा अपरिहार्य्या । पाश्चात्य मानवाः एतदनुभूय नारीशिक्षां प्रति ध्यानं सम्मानञ्च ददाति । प्राचीनकाले वैदिकयुगे च भरतभूखण्डे नारीशिक्षा प्रचलिता आसीत् । प्राक् गार्गी – मैत्रेयी – विश्ववारा – लोपामुद्रा – लीलावती – संघमित्रा प्रमुख्याः परमविदुष्यः आसन् । शिक्षा क्षेत्रे ताश्च अग्रगण्याः । तथा च मध्ययुगे दुर्गावती – पद्मिनी – मीरावाइ प्रभृतिनां सुमहत् अवदानमस्ति । भारतवर्षस्य स्वाधीनता लाभार्थं संग्रामभूमौ झान्सीराणी लक्ष्मीवाइ प्रभृतिनां वीरत्वं सुविदितमेव ।
Solution:
ନାରୀଶିକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରପ୍ରଗତିଃ ସମୃଦ୍ଧି ଚ ଅତଃ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟା ଅସ୍ମିନ୍ ବିଷୟ ସମ୍ମାନୟନ୍ତି । ବୈଦିକକାଳେ ଗାର୍ଗୀ -ମୈତ୍ରେୟୀ – ବିଶ୍ଵବାରା – ଲୋପାମୁଦ୍ରା –ଲୀଳାବତୀ-ସଂଘମିତ୍ରାଦୟ ବିଦୁଷ୍ୟ ଆସନ୍ । ମଧ୍ୟଯୁଗେ ଦୁର୍ଗାବତୀ-ପଦ୍ମିନୀ-ମୀରାବାଇ ସୁମହତୀ । ସ୍ଵାଧୀନତା ଭାରତବର୍ଷେ ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ ବୀରତ୍ୱ ସୁବିଦିତା ।
ଶୀର୍ଷକଃ – ନାରୀଶିକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରପ୍ରଗତିଶ୍ଚ ।

9. यः संस्कृतं जानाति, सः साहित्य काव्य – पुराण – दर्शनादि अध्ययनं कृत्वा आनन्दितं भवति । सः भारतस्य आत्मानं सम्यक् रूपेण जानाति । व्यासेन सह हिमालयात् आरभ्य विभिन्नेषु वनारण्येषु भ्रमति वहुवीधेषु पर्यटनं करोति च । वाल्मीकिना सह पञ्चवट्यां शरदं यापयति । किस्मिन्ध्यां लङ्गाञ्च परिपश्यति । कालिदासेन सह मेघपृष्ठे भारतस्य अपूर्वं सौन्दर्यं विलोकयति । रघोः सैनिकैः सार्धं ससागरां धरां विजयते । विश्वनाथकविराजेन सहं काव्यशास्त्राणां मनोरमं सौन्दर्यवोधम् आस्वादयति ।
Solution:
ସଂସ୍କୃତଜ୍ଞ ସାହିତ୍ୟ-କାବ୍ୟ-ପୁରାଣଦର୍ଶନାଦି ଅଧ୍ୱ ସହ ବନାରଣ୍ୟଷୁ ଭ୍ରମତି । ବାଲ୍ମୀକିନା ସହ ଶରଦଂ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମବଲୋକୟତି । ରଘୋ ସୈନିକୈ ସାନଂ ଧରାଂ ବିଜୟତେ ବିଶ୍ଵନାଥେନ ସହ କାବ୍ଯସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମ୍ ଆସ୍ବାଦୟତି ଚ |
ଶୀର୍ଷକଃ – ସଂସ୍କୃତଃ ଭାରତସ୍ୟାତ୍ମା | ଭାରତାତ୍ମା ସଂସ୍କୃତମ୍ ।

10. सर्वे भद्रजनाः न महान्तः । अनेकाः मिष्टभाषिणः भवन्ति, ते केषामपि उपकारं न चिन्तयन्ति । स्वल्पमपि हितं साधयन्ति । ते धर्मनीतेः किमपि नियमस्य विरुद्धेन तथा च नियमस्यविरुद्धेन किमपि कार्यं न कुर्वन्ति । एते प्रशंसर्हाः अत्र नास्ति सन्देहः । परं एते महान् इति न उच्यते । महानतायाः विचारे केवलम् एतावन्न गृह्यते ।
Solution:
ସର୍ବେ ଭଦ୍ରଜନାଃ ନ ମହାନ୍ତଃ । ମିଷ୍ଟଭାଷିତଃ ପରୋପକାରଂ ନ ଚିନ୍ତୟତ୍ତି ସ୍ଵହିତ୍ୟ ସାଧୟନ୍ତ ଚ । ଧର୍ମନୀତଃ ବିରୁଦ୍ଧମବିରୁଦ୍ଧ ବା ନ କୁର୍ବନ୍ତି । ଏତେ ପ୍ରଶଂସାହାଁ ନ ମହାନ୍ ଇତି । ମହାନତାୟାଂ ବ୍ୟାପାରେ ଏତାବତ୍ ନ ଗୃହ୍ୟତେ ।
ଶୀର୍ଷକଃ – ମହାତ୍ମାଲକ୍ଷଣମ୍ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ଅନୁଚ୍ଛେଦଭାଗ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Grammar ଅନୁଚ୍ଛେଦଭାଗ Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ଅନୁଚ୍ଛେଦଭାଗ Question Answer

ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୯

देवाः, मानवाः दानवाः च प्रजापतेः पुत्राः । एकदा ते पितरं प्रजापतिम् उपसृत्य प्रार्थयामासुः । भगवन्, अस्मभ्यम् उपदेशं देहि । प्रजापतिः ‘द’ इति त्रिवारं सूत्ररूपेण उच्चारितवान् । एतेन ते सन्तुष्टाः । देवाः उपदेशसूत्रं ज्ञातवन्तः । ते स्वर्गे सुखरताः विलासप्रियाः । तेषां कृते आत्मनिग्रहः आवश्यकः । ददाम्यत इन्द्रियदमनं कुरुत इत्यर्थं ते गृहीतवन्तः । मानवा: स्वार्थपराः दानाविमुखाः । तेषां निमित्तं दानम् प्रयोजनीयम् । अतः, द दत्त । दानादिना परोपकारं कुरुत इत्यर्थं ते अवगतवन्तः । दानवाः निष्ठुराः हिंसापरायणाः । तदर्थं दया हि परमो धर्मः । अतः, द – दयध्वम् – इत्यर्थं ते ज्ञातवन्तः । प्रजापतेः वाणी द-द-द इति निर्गता । दाम्यत, दत्त, दयध्वम् – इति नीतिवाणी गगने गुञ्जन्ती अमूल्यं जीवनादर्शम् उपदिशति । स्वार्थात्मिका प्रवृत्तिर्हि निवृत्तिस्तु परा मता ।

प्रश्नाः
१ । एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत ।
(क) प्रजापतेः के पुत्राः ?
(ख) प्रजापतिपुत्राः किं प्रार्थयामासुः ?
(ग) प्रजापतिः कीदृशम् आशीर्वादं दत्तवान् ?
(घ) प्रथम ‘द’ स्य कः अर्थः ?
(ङ) द्वितीय ‘द’स्य कम् अर्थं मानवाः ज्ञातवन्तः ?
(च) अत्र का नीतिशिक्षा लभ्यते ?
(छ) प्रजापतिः कं वर्णं त्रिवारम् उच्चारितवान् ?
ଉତ୍ତର :
(କ) ଦେବାଃ, ମାନବାଃ ଦାନବାଃ ଚ ପ୍ରଜାପତଃ ପୁତ୍ରାଃ ।
(ଖ) ପ୍ରତାପତିପୁତ୍ରା ‘ଭଗବାନ୍, ଅସ୍ମଭ୍ୟମ୍ ଉପଦେଶଂ ଦେହି ‘ – ଇତି ପିତରଂ ପ୍ରଜାପତଂ ପ୍ରାର୍ଥୟାମାସୁ ।
(ଗ) ପ୍ରଜାପତିଃ ‘ଦ’ ଇତି ତ୍ରିବାରଂ ସୂତ୍ରରୂପେଣ ଆଶୀର୍ବାଦଂ ଦତ୍ତବାନ୍ ।
(ଘ) ପ୍ରଥମ ‘ଦ’ ଇତି ଅସ୍ୟ ଅର୍ଥ ଦାମ୍ୟତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଦମନଂ କୁରୁତ ।
(ଙ) ଦ୍ବିତୀୟ ‘ଦ’ ଇତି ଅସ୍ୟ ଦାନାଦିନା ପରୋପକାରଂ କୁରୁତ୍ୱ ଇତ୍ୟର୍ଥୀ ମାନବାଃ ଜ୍ଞାତବନ୍ତଃ ।
(ଚ) ଅତ୍ର ନୀତିଶିକ୍ଷା ଲଭ୍ୟତେ ଯତ୍ – ସ୍ଵାର୍ଥାମ୍ବିକା ପ୍ରବୃଭିହିଁ ନିବୃତ୍ତିସ୍ତୁ ପରା ମତା ।’
(ଛ) ପ୍ରଜାପତିଃ ଦ ଇତି ତ୍ରିବାରମ୍ ଉଚ୍ଚାରିତବାନ୍ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ଅନୁଚ୍ଛେଦଭାଗ

ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୧୦

एकस्मिन् तपोवने कश्चिद् ऋषिः आसीत् । तस्य अनेके शिष्याः । कदाचिद् गुरुः उपदिष्टवान् । सर्वप्राणिषु भगवान् अस्ति । अतः समभावः सर्वत्र दर्शनीयः । एकदा कश्चित् शिष्यः मार्गे गच्छति स्म । एकः मदोन्मत्तः गजः आगच्छति । ‘अपसर अपसर’ इति कोलाहलः श्रुतः । स शिष्यः चिन्तितवान् – गजः भगवतस्वरूपः, अतः धावनेन किम् ? गजोपरि हस्तिपकः ‘शीघ्रं धाव’ इति निर्देशं कृतवान् । किन्तु शिष्यः अविचलितः तत्र स्थितः । गजः शुण्ड्या शिष्यम् उत्क्षिप्य दूरे निक्षिप्तवान् । शिष्यः आहतः चेतनाहीनः जातः । तस्य सहपाठिनः तम् नीत्वा उपचारं कृतवन्तः ।

शिष्यः स्वस्थः सन् गुरुं पृच्छति – गुरो ! गजः भगवतस्वरूपः, स कथम् इत्थं कृतवान् ? गुरुः पृष्ठवान् – हस्तिपकः अपि भगवतस्वरूपः । तस्य वचनं कथं न श्रुतम् ? स च कथितवान्- वत्स ! सर्वजलं न गङ्गाजलम् । समुद्र – जलम् अपि जलं किन्तु न पानयोग्यम् । अतएव सज्जनः असज्जनः इति भेदः अस्ति । अतः तद्भेदं ज्ञात्वा एव कार्यं सम्पादनीयम् । ज्ञानं भारः क्रियां विना ।

प्रश्नाः
१ । एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत ।
(क) गुरुः शिष्यान् किम् उपदिष्टवान् ?
(ख) शिष्यः धावनार्थं कथं विमुखाः जातः ?
(ग) गंजः शिष्यस्य कां दशां कृतवान् ?
(घ) संज्ञां प्राप्य शिष्यः गुरुं किं पृष्ठवान् ?
(ङ) गुरुः कीदृशम् उत्तरं दत्तवान् ?
(च) मार्गे कीदृशः गजः आगतवान् ?
(छ) अन्ये शिष्याः आहतस्य शिष्यस्य किं कृतवन्तः ?
ଉତ୍ତର :
(କ) ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟାନ୍ ଉପଦିଷ୍ଟବାନ୍ – ସର୍ବପ୍ରାଣିଷ୍ଣୁ ଭଗବାନ୍ ଅସ୍ଥି । ଅତଃ ସମଭାବ ସର୍ବତ୍ର ଦର୍ଶନୀୟ ।
(ଖ) ସ ଶିଷ୍ୟ ଚିତବାନ୍ – ଗଜଃ ଭଗବତସ୍ୱରୂପଃ, ଅତଃ ଧାବନାର୍ଥୀ ଡଃ ବିମୁଖ ଜାତଃ ।
(ଗ) ଗଜଃ ଶୁଶ୍ୟା ଶିଷ୍ୟମ୍ ଉତ୍‌କ୍ଷିପ୍ୟ ଦୂରେ ନିକ୍ଷିପ୍ତବାନ୍, ଯେନ ସ ଆହତଃ ଚେତନାହୀନଃ ଜାତଃ ।
(ଘ) ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରାପ୍ୟ ଶିଷ୍ୟ ଗୁରୁ – ପୃଷ୍ଟବାନ୍ ଗୁରେ ! ଭଗବତଃସ୍ୱରୂପ, ସ କଥମ୍ ଇଡିଂ କୃତବାନ୍ ।
(ଙ) ଉତ୍ତରଣ ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟ ପୃଷ୍ଟବାନ୍ – ହସ୍ତପକଃ ଅପି ଭଗବତସ୍ଵରୂପଃ, ପରନ୍ତୁ ତସ୍ୟ ବଚନଂ କଲଂ ନ ଶ୍ରୁତମ୍ ?
(ଚ) ମାର୍ରେ ଏକ ମଦୋନ୍ଵିତଃ ଗଜଃ ଆଗତବାନ୍ ।
(ଛ) ଅନ୍ୟ ଶିଷ୍ୟ ଆହତସ୍ୟ ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ ଉପଚାରଂ କୃତବନ୍ତଃ ।

ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୧୧

पुरा कश्चित् चित्रकलाप्रियः नृपः आसीत् । सः कलाकारान् सम्मानयति स्म । एकदा द्वौ चित्रकरौ आगतौ । एकः कथितवान् – अहं महाभारतचित्रं करोमि । तदर्थं दशवर्षाणि उपेक्षितानि । द्वितीयः कथितवान् – अहं गुप्तं किमपि चित्रं रचयामि । तदर्थम् अनुमतिः दीयते चेत् स्वकलाम् अन्ते दर्शयामि । तत्र भित्तिद्वयं परस्परम् अभिमुखम् अस्ति । एकस्यां प्रथमः महाभारतचित्रं करोतु । द्वितीयः अपरत्र लिखतु इति राजादेशः आसीत् । एवं दशवर्षाणि व्यतीतानि । चित्रोन्मोचनस्य कालः आगतः । पूर्वम् राजा प्रथमस्य चीत्रं दृष्टवान् । स महाभारतस्य चित्रं विलोक्य चमत्कृतः । अद्भुतां कलां प्रशंसितवान् ।

द्वितीयः राजसमिपम् आगत्य उक्तवान् – महाराज ! मम चित्रमपि सम्पन्नम् । जवनिकाम् अपसारयतु भवान् । तत्रापि प्रथमस्य चित्रस्य अविकलं रूपं दृश्यते । कोऽपि भेदः न ज्ञायते । राजा कारणं पृष्टवान् । द्वितीय: चित्रकरः विनीतं निवेदितवान्, महाराज ! न मया चित्रं लिखितम् । केवलं दशवर्षाणि भित्तेः संस्कारः कृतः । तेन भित्तिः दर्पण इव दृश्यते । यत्र चित्रम् अविकलं प्रतिफलितं दृश्यते । राजा उभयोः कलाकारयोः पटुतां विलोक्य पारितोषिकं दत्तवान् । भित्तिः यथा निर्मला तथैव मनः निर्मलं चेत् तत्र आदर्शपुरुषाणां चरितानि अपि प्रतिफलितानि भविष्यन्ति ।

प्रश्ना:
एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत ।
(क) प्रथम : चित्रकरः किं कथितवान् ?
(ख) द्वितीय: चित्रकरः किं निवेदितवान् ?
(ग) द्वितीयस्य कीदृशीं कलां राजा दृष्टवान् ?
(घ) द्वितीयः चित्रकरः किं कृतवान् ?
(ङ) अत्र का नीतिशिक्षा लभ्यते ?
(च) पुरा कीदृशः नृपः आसीत् ?
(छ) चित्रसम्पादने कति वर्षाणि व्यतीतानि ?
ଉତ୍ତର :
(କ) ପ୍ରଥମଃ ଚିତ୍ରକରଃ କଥ୍ତବାନ୍ – ଅହଂ ମହାଭାରତଚିତ୍ର କରୋମି, ତଦର୍ଥ ଦଶବର୍ଷାଣି ଅପେକ୍ଷିତାନି ।
(ଖ) ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଚିତ୍ରକର ନିବେଦିତବାନ୍ – ଅହଂ ଗୁପ୍ତ କିମପି ଚିତ୍ର ରଚୟାମି, ତଦର୍ଥମ୍ ଅନୁମତଃ ଦୀୟତେ ଚେତ୍ ସ୍ଵକଳାମ୍ ଅନ୍ତେ ଦର୍ଶୟାମି ।
(ଗ) ଦ୍ବିତୀୟ ଚିତ୍ରକରସ୍ୟ ପ୍ରଥମଚିତ୍ରସ୍ୟ ଅବିକଳଂ ରୂପଂ ରାଜା ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ ।
(ଘ) ଦ୍ବିତୀୟ ଚିତ୍ରକରଃ ଚିତ୍ର ନ ଲିଖ୍ତବାନ୍; କେବଳଂ ଦଶବର୍ଷାଣି ଭିତ୍ତେ ସଂସ୍କାରଃ କୃତବାନ୍ ।
(ଙ) ଅତ୍ର ନୀତିଶିକ୍ଷା ଲଭ୍ୟତେ ଯତ୍ – ଭିଭିଂ ଯଥା ଚରିତାନି ଅପି ପ୍ରତିଫଳିତାନି ଭବିଷ୍ୟନ୍ତ ।
(ଚ) ପୁରା କଶ୍ଚିତ୍ ଚିତ୍ରକଳାପ୍ରିୟ ନୃପଃ ଆସୀ ।
(ଛ) ଚିତ୍ର ସମ୍ପାଦନେ ଦଶବର୍ଷାଣି ବ୍ୟତୀତାନୀ ।

ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୧୨

एकदा कश्चिद् वणिक् व्यापारनिमित्तम् उष्ट्रेण यात्रां कृतवान् । एवं मार्गे गमनकाले रात्रिः अभवत् । ग्रामः दूरे आसीत् । किमपि आश्रयस्थलं न प्राप्तवान् । रात्रियापनार्थं स स्वशिबिरं स्थापितवान् ।

समीपस्थे स्कम्भे उष्ट्रस्य बन्धनं कृतवान् । रात्रौ आहारं कृत्वा निद्रां गतवान् । गभीररात्रौ शीतं प्रबलमभवत् । उष्ट्रः शीतम् असहमानः स्वामिनं प्रार्थयमास – स्वामिन्, शीतम् असह्यम् । शिबिरस्य कोणे स्वमुखं स्थापयामि । कृपां करोतु भवान् । दयालुः स्वामी अनुमतिं दत्तवान् । अनन्तरं ग्रीवाप्रवेशया अनुमतिं याचितवान् । अनुमतिः प्राप्ता । ततः स्वपादप्रवेशार्थम् उष्ट्रः प्रार्थितवान् । एवं उष्ट्रः क्रमशः सकलं शरीरं तत्र प्रावेशयत् । वहिर्गमनाय स्वामिनं निर्दिष्टवान् यतः तत्र द्वयोः कृते स्थानं नासीत् । कुण्ठितं स्वामिनं विलोक्य उष्ट्रः तं पादेन ताड़यित्वा वहिष्कृतवान् । संचेतनो वणिधु चिन्तयति- आदौ एव दुर्जनः दूरे स्थापनीयः नोचेत् विपत्तिः आगमिष्यति ।

प्रश्ना:
एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत ।
(क) गमनकाले रात्रौ वणिक् किं कृतवान् ?
(ख) उष्ट्रबन्धनानन्तरं वणिक् किं कृतवान् ?
(ग) प्रथमम् उष्ट्रः स्वामिनं किं प्रार्थितवान् ?
(घ) मुखप्रवेशानन्तरम् उष्ट्रः किं कृतवान् ?
(ङ) क्रमशः उष्ट्रः किं कृतवान् ?
(च) वणिक् केन यात्रां कृतवान् ?
(छ) कुत्र वणिक् उष्ट्रस्य बन्धनं कृतवान् ?
ଉତ୍ତର :
(କ) ଗମନକାଳେ ରାତ୍ରୈ ବଣିକ୍ ରାତ୍ରିଯାପନାର୍ଥୀ ସ୍ୱଶିବିରଂ ସ୍ଥାପିତବାନ୍ ।
(ଖ) ଉଷ୍ଟ୍ରବନ୍ଧନାନ୍ତରଂ ବଣିକ୍ ରାତ୍ରୈ ଆହାରଂ କୃତ୍ୱା ନିଦ୍ରାଗତବାନ୍ ।
(ଗ) ପ୍ରଥମମ୍ ଉଷ୍ଟ୍ରୀ ଶୀତମ୍ ଅସହମାନଃ ସ୍ଵାମିନଂ ପ୍ରାର୍ଥୟାମାସ – ସ୍ବାମିନ୍, ଶୀତମ୍ ଅସହ୍ୟମ୍, ଶିବିରସ୍ୟ କୋଣେ କୃପୟା ସ୍ଵମୁଖ୍ୟ ସ୍ଥାପନାର୍ଥମ୍ ଅନୁମତଂ ଦଦାତୁ ।
(ଘ) ମୁଖ ପ୍ରବେଶାନନ୍ତରମ୍ ଉଷ୍ଟ୍ରୀ ଗ୍ରୀବାପ୍ରବେଶାୟ ଅନୁମତି ଯାଚିତବାନ୍ ।
(ଙ) ଉଷ୍ଟ୍ର କ୍ରମଶଃ ସକଳଂ ଶରୀରଂ ଶିବିରମଧ୍ୟ ପ୍ରାବେଶୟତ୍ ।
(ଚ) ବଣିକ୍ ଉଷ୍ଟେଣ ଯାତ୍ରା କୃତବାନ୍ ।
(ଛ) ବଣିକ୍ ସ୍କମ୍ଭେ ଉଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ବନ୍ଧନଂ କୃତବାନ୍ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ଅନୁଚ୍ଛେଦଭାଗ

ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୧୩

कस्मिंश्चिदधिष्ठाने देवशमी इति जनः प्रतिवसति स्म । तस्य भार्या सुतश्च आस्ताम् । तस्य गृहे नकुलशिशुः अपि आसीत् । सुतंवत्सला माता सुतेन सह नकुलम् अपि पोषयामास । एकदा सा जलकुम्भम् आदाय जलार्थं तडागं गतवती । सा गृहरक्षणार्थं देवशर्मााणम् उक्तवती । देवशर्मा निमन्त्रणम् आसाद्य सत्वरं निर्गतः । अत्रान्तरे दैववशात् कृष्णसर्पो विलान्निष्क्रान्तः । नकुलशिशुः भ्रातुः रक्षार्थं सर्पेण सह युद्धं कृत्वा तं खण्डशः कृतवान् ।

माता तड़ागान् आगत्य नकुलशिशुं रुधिरक्लिन्नमुखं विलोक्य शङ्कितचित्ता । अनेन दुरात्मना मे सुतो भक्षितः । इति विचिन्त्य कोपात् तस्योपरि तं जलकुम्भं निक्षिप्तवती । गृहाभ्यन्तरम् आगत्य सुतं सुप्तं दृष्टवती । समीपे कृष्णसर्पं खण्डशः कृतम् अवलोक्य पुत्रकल्पनकुलस्य वधशोकेन आत्माशिरो वक्षः स्थलं च ताडितवती । अतः सुष्षूच्यते अपरीक्ष्य न कर्त्तव्यम् । अपि च सहसा विदधीत न क्रियाम् ।

प्रश्ना:
एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत ।
(क) देवशर्मणः गृहे के आसन् ?
(ख) देवशर्मणः भार्या कस्य कस्य पोषणं कृतवती ?
(ग) देवशर्मपत्नी तडागं कथं गतवती ?
(घ) नकुलशिशुः देवशर्मणः पुत्रं कथं रक्षितवान् ?
(ङ) देवशर्मभार्या नकुलशिशुं दृष्ट्वा किं कृतवती ?
(च) सा कथं शोचनां कृतवती ?
(छ) अन का नीतिशिक्षा लभ्यते ?
ଉତ୍ତର :
(କ) ଦେବଶର୍ମଶଃ ଗୃହେ ତସ୍ୟ ଭାର୍ଯ୍ୟା, ସୁତଃ ନକୁଳଶିଶୁ ଚ ଆସନ୍ ।
(ଖ) ଦେବଶର୍ମଶଃ ଭାର୍ଯ୍ୟା ସୁତେନ ସହ ନକୁଳମ୍ ଅପି ପୋଷଣଂ କୃତବତୀ ।
(ଗ) ଦେବଶର୍ମପତ୍ନୀ ତଡ଼ାଗଂ ଜଳାର୍ଥୀ ଗତବତୀ ।
(ଘ) ନକୁଳଶିଶୁ ସର୍ପଣ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କୃତାଂ ତଂ ଖଣ୍ଡଶଃ କୃତବାନ୍ ଦେବଶର୍ମଶଃ ପୁନଃ ରକ୍ଷିତବାନ୍ ଚ ।
(ଙ) ଦେବଶର୍ମଭାର୍ଯ୍ୟା ନକୁଳଶିଶୋ ରୁଧକ୍ଲିନ୍ନମୁଖ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟା ଶଙ୍କିତଚିତ୍ତା ଅନେନ ଦୁରାତ୍ମନା ମେ ସୁତଃ ଭକ୍ଷିତଃ ଇତି ବିଚିତ୍ୟ କୋପାତ୍ର ତସ୍ୟାପରି ତଂ ଜଳକୁମ୍ଭ ନିକ୍ଷିପ୍ତବତୀ ।
(ଚ) ଗୃହାଭ୍ୟନ୍ତରେ ସୁତଂ ସୁପ୍ତ ଦୃଷ୍ଟା ସମୀପେ କୃଷ୍ଣସପିଂ ଖଣ୍ଡଶଃ କୃତମ୍ ଅବଲୋକ୍ୟ ପୁତ୍ରକଳ୍ପ ନକୁଳସ୍ୟ ବଧଶୋକେନ ଆତ୍ମଶିରୋ ବୟଃସ୍ଥଳଂ ଚ ତାଡ଼ୟିତ୍ଵ ସା ଶୋଚନା କୃତବତୀ ।
(ଛ) ଅତ୍ର ନୀତିଶିକ୍ଷା ଲଭ୍ୟତେ ଯତ୍ – ‘ଅପରୀକ୍ଷ୍ୟ ନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ‘ , ଅପିଚ ସହସା ବିଦଧୀତ ନ କ୍ରିୟାମ୍ ।

ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୧୪

सर्वे मानवाः न समाऩाः । केचन कुटिला : दुर्जनाः । केचन सरलाः सज्जनाः । मानवस्य यथार्थदृष्टेः अभावेन सत्प्रकृतयः तथा न प्रतीयन्ते । दुर्जनाः अपि मध्यारूपम् अभिनयन्तः सरलस्वभावाः विभासन्ते । तस्मात् आपातप्रतीयमानं रूपं न सहसा विश्वसनीयम् । कस्यापि विषये विना विवेकं मतं न पोषणीयम् । एकदा कश्चित् साधुः भिक्षासंग्रहार्थं कमपि ग्रामं गच्छति स्म । कस्मिंश्चिद् गोचरे भ्रमतः तस्य दृष्टिपथं कोऽपि मेषः आगतः ।

विचित्रवेषं साधुं विलोक्य भृशं कुपितः स मस्तकम् अवनमयन् प्रचण्डघाताय कतिचित्पदानि पश्चाद् गतवान् । साधुः तस्य ईदृशं व्यवहारं दृष्ट्वा व्यचारयत् – अहो साधुस्वभावः शिष्टश्च अयं प्राणी । पुण्यनिधिं मां दृष्ट्वा एव गुणज्ञः अयम् अभिवादनाय स्वमस्तकम् अवनमयति । तस्मिन्नेव क्षणे तं प्रचण्डम् अभ्यसरत् मेषः । एकेनैव मेषमुण्डाघातेन साधुः भूमौ अलुठत् । अपात्रेषु उञ्चमतपोषणं दुर्गतिकारणमेव ।

प्रश्ना:
एकेन वाक्येन उत्तरं दत्त ।
( क ) मानवाः कीदृशाः सन्ति ?
(ख) सत्प्रकृतयः तथा कथं न प्रतीयन्ते ?
(ग) कीदृशं रूपं सहसा न विश्वसनीयम् ?
(घ) मेषः साधोः दृष्टिपथं कथम् आगतः ?
(ङ) साधुं विलोक्य मेषः कीदृशीं प्रतिक्रियां प्रदर्शितवान् ?
(च) के मिथ्यारूपम् अभिनयन्ति ?
(छ) किं रूपं सहसा न विश्वसनीयम् ?
ଉତ୍ତର :
(କ) ସର୍ବେ ମାନବାଃ ନ ସମାନଃ, କେଚନ କୁଟିଳା ଦୁର୍ଜନାଃ କେଚନ ସରଳା ସଜନାଃ ଚ ସନ୍ତି ।
(ଖ) ମାନବସ୍ୟ ଯଥାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟି ଅଭାବେନ ସତ୍ତ୍ଵେ ପ୍ରକୃତୟଃ ତଥା ନ ପ୍ରତୀୟନ୍ତେ ।
(ଗ) ଆପତ ପ୍ରତୀୟମାନଂ ରୂପଂ ସହସା ନ ବିଶ୍ବସନୀୟମ୍ ।
(ଘ) କଟିଂଶ୍ଚିତ୍ ଗୋଚରେ ଭ୍ରମତଃ ସାଧୋ ଦୃଷ୍ଟିପଥ୍ୟ କୋଽପି ମେଷ ଆଗତଃ ।
(ଙ) ସାଧୁ ବିଲୋକ୍ୟ ଭୃଶଂ କୁପିତଃ ସ ମେଷ ମସ୍ତକମ୍ ଅବନମୟନ୍ ପ୍ରଚଣ୍ଡଘାତାୟ କତିଚିତ୍ ପଦାନି ପଶ୍ଚାତ୍ ଗତବାନ୍ ।
(ଚ) ଦୁର୍ଜନା ମିଥ୍ୟାରୂପମ୍ ଅଭିନୟନ୍ତ ।
(ଛ) ଆପାତପ୍ରତୀୟମାନଂ ରୂପଂ ସହସା ନ ବିଶ୍ଵସନୀୟମ୍ ।

ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୧୫

कस्मिंश्चिद् राज्ये महेन्द्रो नाम भूपतिः आसीत् । स न्यायशीलः उदारः च । एकदा स मन्त्रिभिः सह राज्यस्य परिक्रमां करोति स्म । तत्र स दृष्टवान् यत् कश्चिद् वृद्धः माली उपवने क्षुद्रम् आम्रतरुं रोपयति । राजा तद् उपवनं गतवान् । तं मालिनं पृष्टवान् – किं त्वम् अत्र सेवकः अथवा स्वामी । माली उक्तवान् – नाहं कुत्र सेवारतः । इदम् उपवनं मम पूर्वजानां पितृपितामहानाम् । राजा अवदत् – किं त्वं चिन्तयसि, अस्य वृक्षस्य फलभक्षणस्य त्वं जीविष्यसि ?

आम्रवृक्षः महता कालेन फलम् ददाति इति प्रसिद्धम् । वृद्धमाली नरपतेः वचनं श्रुत्वा अकथयत् – अहं येभ्यः वृक्षेभ्यः फलानि आस्वादयामि ते वृक्षाः न मया रोपिताः । अन्यरोपितवृक्षाणां फलानि अहं भक्षयामि । अहमपि अन्यस्य हेतोः फलवृक्षं रोपयामि । फलवृक्षरोपणे परार्थता हि अस्माकं चिराचरिता नीति: । न कोऽपि स्वयं स्वार्थाीय वृक्षं रोपयति । नरपतिः मालिनः श्लाध्येन विचारेण सन्तुष्टः तं पुरस्कारैः संवर्धितवान् ।

प्रश्नाः
एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत ।
(क) भूपतिः कीदृशः आसीत् ?
(ख) राज्यभ्रमणकाले राजा किं दृष्टवान् ?
(ग) राजा मालिनं किं पृष्टवान् ?
(घ) माली राजानं किम् उक्तवान् ?
(ङ) आम्रवृक्षस्य फलदानविषये किं प्रसिद्धम् ?
(च) अत्र का नीतिशिक्षा लभ्यते ?
(छ) भूपतेः नाम किम् ?
ଉତ୍ତର :
(କ) ଭୂପତିଃ ନ୍ୟାୟଶୀଳ ଉଦାରଃ ଚ ଆସୀତ୍ ।
(ଖ) ରାଜ୍ୟଭ୍ରମଣକାଳେ ରାଜା ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ ଯତ୍ କଶ୍ଚିତ୍ ବୃଦ୍ଧ ମାଳୀ ଉପବନେ କ୍ଷୁଦ୍ରମ୍ ଆମ୍ରତରୁ ରୋପୟତି ।
(ଗ) ରାଜା ମାଳିନଂ ପୃଷ୍ଟବାନ୍— କିଂ ତ୍ୱମ୍ ଅତ୍ର ସେବକଃ ଅଥବା ସ୍ଵାମୀ ।
(ଘ) ମାଳୀ ରାଜାନମ୍ ଉକ୍ତବାନ୍— ନାହଂ କୁତ୍ର ସେବାରତଃ । ଇଦମ୍ ଉପବନଂ ମମ ପୂର୍ବଜାନାଂ ପିତୃପିତାମହାନାମ୍ ।
(ଙ) ଆମ୍ରବୃକ୍ଷ ମହତା କାଳେନ ଫଳଂ ଦଦାତି ଇତି ପ୍ରସିଦ୍ଧମ୍ ।
(ଚ) ଅତ୍ର ନୀତିଶିକ୍ଷା ଲଭ୍ୟତେ ଯତ୍ – ‘ଫଳବୃକ୍ଷରୋପଣେ ପରାର୍ଥତା ହି ଅସ୍ମାକଂ ଚିରାଚରିତା ନୀତିଃ ।
(ଛ) ଭୂପତଃ ନାମ ମହେନ୍ଦ୍ର ଆସୀତ୍ ।

ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୧୬

कस्मिंश्चिद् वने सिंहः व्याघ्रः च आस्ताम् । सिंहः क्रमशः वृद्धः संजातः । व्याघ्रः कनीयान् सवलः च आसीत् । वृद्धात् अपि सिंहात् व्याघ्रः बिभेति । सिंहो वृद्धोपि व्याघ्रापेक्षया बलीयान् । अतः व्याघ्रः सिंहेन सह मैत्रीं कृत्वा अतिष्ठत् । कदाचित् वनमध्ये ताभ्यां किञ्चिदपि भोजनं नासादितम् । उभौ वुभुक्षया पीडितौ । सौभाग्यात् एकदा समक्षं चरन्तं क्षुद्रं हरिणं तौ दृष्टबन्तौ । व्याघ्र उक्तवान् अंहं द्रुतचलने समर्थः । अतः अहं हरिणं धरामि । भबान् नालीबन्धोपरि सावधानं तिष्ठतु । येन तेन मार्गेण हरिणः द्रुतधावनं कृत्वा आत्मानं न गोपयेत् । सिंहः तथा कृतवान् । व्याघ्रः हरिणम् अभ्यपतत् तं च धृतवान् ।

सिंहःव्याघ्रः च उभौ क्षुधार्तौ । आहारास्तु स्वल्पः । उभयोः तद्भक्षणे लोभः जातः । व्याघ्रः उक्तवान्- स्वयम् अहम् हरिणं धृतवान् । अतः स ममैव भक्षणीयः । सिंहः उक्तवान् – अहं पशुपतिः वनराजः । अतः स मम आहारः । त्वं चलनसमर्थः, अतः धावित्वा अन्य जन्तुं गृहाण । एवं द्वयोर्मध्ये विवादः जातः । आहारं त्वक्त्वा परस्परम् आक्रमणं कृतवन्तौ । नखैः दशनैः च परस्पराघातेन क्षतौ रक्ताक्तौ उभौ निश्चलौ संजातौ । एकः शृगालः एतद् दृश्यं गुप्तं पश्यति स्म । स वहिरागत्य हरिणं स्वदशनमध्ये स्थापयित्वा द्रुतं पलायितवान् ।

अतः सुष्षूच्यते दृयोर्विवादे तृतीयस्य लाभः । यत्र बन्धुता सहयोगश्च तत्र कदापि भेदभावः विवादः वा न स्पृहणीयः ।

प्रश्ना:
एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत ।
(क) व्याघ्रः वलवान् अपि कथं वृद्धात् सिंहात् बिभेति ?
(ख) व्याघ्रः किं कृत्वा अतिष्ठत् ?
(ग) सिंहः कथं नालीबन्धोपरि तिष्ठेत् ?
(घ) व्याघ्रः किं कृत्वा हरिणं धृतवान् ?
(ङ) आहारं स्वायत्तं कृत्वा व्याघ्रः किम् उक्तवान् ?
(च) सिंह: व्याघ्रं किम् उक्तवान् ?
(छ) उभौ कथं निश्चलौ जातौ ?
ଉତ୍ତର :
(କ) ସିଂହ ବୃଦ୍ଧାଽପି ବ୍ୟାଘ୍ରାପେକ୍ଷୟା ବଳୀୟାନ୍, ଅତଃ ବ୍ୟାଘ୍ର ବଳବାନ୍ ଅପି ବୃଦ୍ଧସିଂହାତ୍ ବିଭେତି ।
(ଖ) ବ୍ୟାଘ୍ର ସିଂହନ ସହ ମୈତ୍ରୀ କୃତ୍ଵା ଅତିଷ୍ଠତ୍ ।
(ଗ) ଯେନ ତେନ ମାର୍ଗଣ ହରିତଃ ଦ୍ରୁତଧାବିତ୍ରା ଆତ୍ମାନଂ ନ ଗୋପୟେତ୍ ଅତଃ, ସିଂହଃ ସାବଧାନଂ ନାଳୀବନ୍ଦୋପରି
(ଘ) ବ୍ୟାଘ୍ର ହରିଣମ୍ ଅଭ୍ୟପତତ୍ ତଂ ଚ ଧୃତବାନ୍ ।
(ଙ) ଆହାରଂ ସ୍ଵାୟତଂ କୃତ୍ୱା ବ୍ୟାଘ୍ର ଉକ୍ତବାନ୍ – ସ୍ବୟମ୍ ଅହଂ ହରିଣଂ ଧୃତବାନ୍ । ଅତଃ ସ ମମିବ ଭକ୍ଷଣୀୟ ।
(ଚ) ସିଂହଃ ବ୍ୟାଘ୍ରମ୍ ଉକ୍ତବାନ୍– ଅହଂ ପଶୁପତିଃ ବନରାଜଃ, ଅତଃ ସ ସମ ଆହାରଃ । ତଂ ଚଳନସମର୍ଥ, ଅତଃ ଧାବିତ୍ଵା ଅନ୍ୟ ଜନ୍ତୁ ଗୃହାଣ ।
(ଛ) ପରସ୍ପରମ୍ ଆକ୍ରମଣଂ କୃତବରୌ ତୌ ନଖି ଦଶତିଃ ଚ ପରସ୍ପରାଘାତନେ କ୍ଷତୌ ରକ୍ତାଭୌ ଉଭୌ ନିଶ୍ଚନୌ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷାରେ ପଡ଼ିଥିବା ବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂସ୍କୃତାନୁବାଦ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Grammar ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷାରେ ପଡ଼ିଥିବା ବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂସ୍କୃତାନୁବାଦ Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷାରେ ପଡ଼ିଥିବା ବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂସ୍କୃତାନୁବାଦ Question Answer

1. पत्यानां (5) वाक्यानां संस्कृतेन अनुवादं कुरुत :

(क) In what region does the sun set?
କେଉଁ ଦିଗରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ?

(ख) I saved you from that danger.
ମୁଁ ତୁମକୁ ସେହି ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା କଲି ।

(ग) Three boys have gone to the festival.
ତିନିଜଣ ବାଳକ ମେଳାକୁ ଗଲେ ।

(घ) He cut the tree with an axe.
ସେ କୁରାଢ଼ିରେ ଗଛଟିକୁ ହାଣିଲା ।

(ङ) Hari got angry with the servant.
ହରି ଚାକର ଉପରେ ରାଗିଲା ।

(च) The girl is singing sweet song.
ଝିଅଟି ମଧୁର ଗୀତ ଗାଉଛି ।

(छ) The disciple shows respect to the preceptor.
ଶିଷ୍ୟ ଗୁରୁଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଜଣାଉଛି ।

(ज) This is the biggest tree in the garden.
ବଗିଚାରେ ଏହା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଗଛ ।
उत्तर:
(क) କସ୍ୟା ଦିଶି ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତଂ ଭବତି ?
(ख) ଅହଂ ତାଂ ତସ୍ୟା ବିପଦଃ ଅରକ୍ଷମ୍ ।
(ग) ତ୍ରୟଂ ବାଳକା ମେଳାସ୍ଥଳମ୍ ଅଗଚ୍ଛନ୍ ।
(घ) ଡଃ କୁଠାରେଣ ବୃକ୍ଷମ୍ ଅଛିନ୍ନତ୍ ।
(ङ) ହରି ଭୂତ୍ୟାୟ ଅକୁତ୍ ।
(च) ବାଳିକା ମଧୁରଂ ଗୀତଂ ଗାୟତି ।
(छ) ଶିଷ୍ୟ ଗୁରବେ ସମ୍ମାନଂ ଜ୍ଞାପୟତି ।
(ज) ଉଦ୍ୟାନେ ଅୟଂ ସର୍ବବୃହତ୍ ବୃକ୍ଷ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷାରେ ପଡ଼ିଥିବା ବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂସ୍କୃତାନୁବାଦ

2. संस्कृतेन पञ्चानां (5) अनुवादं कुरुत |

(a) Time waits for none.
ସମୟ କାହାକୁ ଅପେକ୍ଷା କରେ ନାହିଁ ।

(b) He who makes best use of time, prospers.
ଯିଏ ସମୟର ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଉପଯୋଗ କରେ, ସେ ଉନ୍ନତି କରେ ।

(c) But those who waste their time in vain, suffer from poverty and starvation.
କିନ୍ତୁ ଯେଉଁମାନେ ବୃଥାରେ ସମୟ ନଷ୍ଟ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ଅନାହାର ତଥା ଦାରିଦ୍ର୍ୟରେ ସଢ଼ିଥା’ନ୍ତି ।

(d) Procrastination is a great foe of human life.
ଦୀର୍ଘସୂତ୍ରତା ମଣିଷ ଜୀବନର ବଡ଼ ଶତ୍ରୁ ।

(e) Hence we should attend to our duties and responsibilities in time.
ତେଣୁ ଆମେ ଆମର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଏବଂ ଦାୟିତ୍ୱ ଠିକ୍ ସମୟରେ କରିବା ଉଚିତ ।

(f) Some people are very lazy.
କିଛି ଲୋକ ଭାରି ଅଳସୁଆ ।

(g) They never work in time.
ସେମାନେ କେବେ ଠିକ୍ ସମୟରେ କାମ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

(h) So they suffer a lot in life.
ତେଣୁ ସେମାନେ ଜୀବନରେ ବେଶି ଦୁଃଖ ପାଆନ୍ତି ।
उत्तर:
(a) ସମୟ କସ୍ମି ନ ଅପେକ୍ଷ୍ୟତେ ।
(b) ଯଃ ସମୟସ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟମ୍ ଉପଯୋଗ କରୋତି, ଡଃ ଉନ୍ନତଂ କରୋତି ।
(c) ଅପିତୁ, ଯେ ବୃଥା ସମୟଂ ନଶ୍ୟନ୍ତ, ତେ ଅନାହାରେଣ ଦାରିଦ୍ର୍ୟନ ଚ ପୀଡ଼ିତା ଭବନ୍ତି ।
(d) ଦୀର୍ଘସୂତ୍ରତା ମାନବଜୀବନସ୍ୟ ମହତ୍ ଶତ୍ରୁ ।
(e) ତତଃ ବୟମ୍ ଅସ୍ମାକଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଦାୟିତ୍ୱ ଚ ସମୁଚିତସମୟେନ କୁର୍ଯ୍ୟାମ୍ ।
(f) କେଚିତ୍ ଜନଃ ଅତୀବ ଆଳସ୍ୟପରାୟଣ ।
(g) ତେ କଦାପି ସମୁଚିତସମୟେନ କାର୍ଯ୍ୟ ନ କୁର୍ବନ୍ତି ।
(h) ତତଃ ତେ ଜୀବନେ ଅଧିକଂ ଦୁଃଖୀ ପ୍ରାପ୍ଲା ବନ୍ତି ।

3. संस्कृतभाषया पञ्चानां (5) वाक्यानाम् अनुवादं कुरुत :

(a) At daybreak, the sun slowly rises in the East.
ସିନ୍ଦୂରା ଫାଟିଲେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ପୂର୍ବଦିଗରେ ଉଦୟ ହୁଅନ୍ତି ।

(b) The peacock dances at the sight of the cloud in the sky.
ଆକାଶରେ ମେଘ ଦେଖ‌ିଲେ ମୟୂର ନାଚେ ।

(c) Gopabandhu was born in the village called ‘Suando’.
ଗୋପବନ୍ଧୁ ‘ସୁଆଣ୍ଡୋ’ ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥିଲେ ।

(d) He saw me from the top of the building.
ସେ ମୋତେ କୋଠା ଉପରୁ ଦେଖୁ ।

(e) Morning walk is conducive to health.
ପ୍ରାତଃଭ୍ରମଣ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ପକ୍ଷେ ହିତକର ।

(f) Nothing on the earth lasts for ever.
ପୃଥ‌ିବୀରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଚିରକାଳ ରହେ ନାହିଁ ।

(g) Next year All-India Oriental Conference will be held at Nagpur.
ଆସନ୍ତା ବର୍ଷ ପ୍ରାଚ୍ୟବିଦ୍ୟା ସମ୍ମଳନ ନାଗପୁରରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବ ।

(h) It is our prime duty to preserve and promote the environment.
ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା ଓ ଉନ୍ନତିବିଧାନ ଆମର ପରମ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ।
उत्तर
(a) ସମାରବ୍‌ ଦିବସେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଶନଃ ଶନଃ ପୂର୍ବସ୍ୟା ଦିଶି ଉଦେତି ।
(b) ଆକାଶେ ମେଘଂ ପଶ୍ୟତି | ମେଘେ ଦୃଷ୍ଟେ ମୟୂରଃ ନୃତ୍ୟତି ।
(c) ଗୋପବନ୍ଧୁ ସୁଆଣ୍ଡୋ ଗ୍ରାମେ ଜନ୍ମଲାଭାଂ କୃତବାନ୍ ।
(d) ସ୍ଵଂ ମାଂ ପ୍ରାସାଦାତ୍ ଅପଶ୍ୟତ୍ ।
(e) ପ୍ରାତଃ ଭ୍ରମଣଂ ସ୍ଵାସ୍ଥାୟ ହିତକରମ୍ ।
(f) ପୃଥ‌ିବ୍ୟା କିଞ୍ଚିତ୍ ବସ୍ତୁ ଚିରକାଳଂ ନ ତିଷ୍ଠତି ।
(g) ଆଗାମୀ ସମ୍ବତ୍ସରେ ପ୍ରାଚ୍ୟବିଦ୍ୟା ସମ୍ମଳନଂ ନାଗପୁରେ ଅନୁଷ୍ଠିତଂ ଭବିଷ୍ୟତି ।
(h) ପରିବେଶସ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା ଉନ୍ନତିବିଧାନଂ ଚ ଅସ୍ଵାକଂ ପର୍‌ମକର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷାରେ ପଡ଼ିଥିବା ବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂସ୍କୃତାନୁବାଦ

4. केषाञ्चित् पंञ्चानां (5) वाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवादं कुरुत |

(a) We sat in the shade of a tree.
ଆମେ ଗଛ ଛାଇରେ ବସିଲୁ ।
(b) Rama obeys the commands of his father.
ରାମ ବାପାଙ୍କ ଆଜ୍ଞାକୁ ମାନେ ।

(c) The children were not happy without their mother.
ମା’ ବିନା ଛୁଆମାନେ ସୁଖୀ ହେଉ ନଥିଲେ ।

(d) Sushil did not come to school yesterday.
ସୁଶୀଳ କାଲି ସ୍କୁଲକୁ ଆସି ନଥୁଲା ।

(e) The girl wishes to write a letter.
ଝିଅଟି ଚିଠି ଲେଖୁବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ।

(f) Everyone should discharge his own duty.
ସମସ୍ତେ ନିଜ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ।

(g) The sound is coming from this direction.
ଏହି ଦିଗରୁ ଶବ୍ଦ ଆସୁଛି ।

(h) We know the power of penance.
ଆମେ ତପସ୍ୟାର ଶକ୍ତି ଜାଣୁ ।
उत्तर:
(a) ବରଂ ବୃକ୍ଷଛାୟାୟାମ୍ ଉପବିଷ୍ଟବନ୍ତଃ ।
(b) ରାମଃ ପିତୁଃ ଆଦେଶଂ ମାନୟତି ।
(c) ମାତ୍ରା ବିନା ଶିଶୟଃ ସୁଖୁନଃ ନ ଅଭିବନ୍ ।
(d) ସୁଶୀତଃ ହାଃ ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ନ ଆଗତବାନ୍ ।
(e) ବାଳିକା ପତ୍ର ଲିଖମ୍ ଇଚ୍ଛତି ।
(f) ସର୍ବେ ସ୍ଵକର୍ତ୍ତବ୍ୟ କରଣୀୟମ୍ ।
(g) ଆସ୍ୟା ଦିଶଃ ଶବ୍ଦ ଆଗଚ୍ଛତି ।
(h) ବୟଂ ତପସ୍ୟାୟଃ ଶକ୍ତି ଜାନୀମଃ ।

5. पंञ्चानां (5) वाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवादं कुरुत |
(i) ଭୁବନେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରମାଳିନୀ ନଗରୀ ଅଟେ ।
(ii) ଭଦ୍ରକ ଓ ବାରିପଦା ମଧ୍ଯରେ ବାଲେଶ୍ଵର ।
(iii) ବାରାଣସୀ ପ୍ରାଚ୍ୟବିଦ୍ୟାର ପୀଠ ଥିଲା ।
(iv) କିଏ ଆମେରିକା ଯିବ, କୁହ ।
(v) ହରିଣ ସବୁବେଳେ ବାଘକୁ ଡରେ ।
(vi) ଛାତ୍ର ଶ୍ରେଣୀଗୃହରେ ବସିବା ଉଚିତ ।
(vii) ମନୋରଞ୍ଜନକୁ ଏକ ବସ୍ତ୍ର ଦିଅ ।
उत्तर:
(i) ଭୁବନେଶ୍ଵରଂ ମନ୍ଦିରମାଳିନୀ ନଗରୀ ଭବତି ।
(ii) ଭଦ୍ରକଂ ବାରିପଦା ଚ ଅନ୍ତରା ବାଲେଶ୍ଵରମ୍
(iii) ବାରାଣସୀ ପ୍ରାଚ୍ୟବିଦ୍ୟାୟା ପୀଠମ୍ ଆସୀତ୍ ।
(iv) କଃ ଆମେରିକାଂ ଗମିଷ୍ୟତି, ବଦ ?
(v) ମୃଶଃ ସଦା ବ୍ୟାଘ୍ରାତ୍ ବିଭେତି ।
(vi) ଛାତ୍ର ଶ୍ରେଣୀଗୃହେ ଉପବିଶେତ୍ ।
(vi) ମନୋରଞ୍ଜନାୟ ଏବଂ ବରଂ ଦେହି ।

6. पंञ्चानां (5) वाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवादं कुरुत |
(i) ସେ ଆଜି କଟକ ଯିବ ।
(ii) ମୁଁ କଲେଜ ହତାରେ ମଧୁକୁ ବୁଲୁଥିବାର ଦେଖିଲି ।
(iii) ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ସହିତ ମୁଁ ଏକମତ ଅଟେ ।
(iv) ମୁଁ ଚନ୍ଦ୍ର ଦେଖିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ।
(v) ଭଗବାନ୍‌ ଆପଣଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ କରନ୍ତୁ ।
(vi) ସତ୍ୟ ଏବଂ ସରଳତା ମହାନ୍ ଗୁଣ ।
(vii) ଏହି ଲୋକଟି ଜଣେ ସାଧୁ ହୋଇଥିବେ ।
उत्तर:
(i) ଡଃ ଅଦ୍ୟ କଟକଂ ଗମିଷ୍ୟତି ।
(ii) ଅହଂ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟପ୍ରାଙ୍ଗଣେ ଭ୍ରମରଂ ମଧୁମ୍ ଅପଶ୍ୟମ୍ ।
(iii) ଅନେନ ପ୍ରସ୍ତାବେନ ସହ ଅହମ୍ ଏକମତଂ ଭବାମି ।
(iv) ଅହଂ ଚନ୍ଦ୍ର ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ।
(v) ଭଗବାନ୍ ଭବତଃ ମଙ୍ଗଳଂ କରୋତୁ ।
(vi) ସତ୍ୟ ସରଳତା ଚ ମହାନ୍ ଗୁନଃ ।
(vi) ଅୟଂ ଜନଃ ଏକଃ ସାଧୁ ଭବେତ୍ ।

7. पंञ्चानां (5) वाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवादं कुरुत |
(i) ଫମ୍ପା ମାଠିଆର ଶବ୍ଦ ବେଶି ।
(ii) କାଲି ମୁଁ ଫୁଟବଲ ମ୍ୟାଚ୍ ଦେଖୁଥୁଲି ।
(iii) ସକାଳେ ଘାସ ଗାଲିଚାରେ ବୁଲିବା ଉଚିତ ।
(iv) ଏବର୍ଷ ବାତ୍ୟା କ୍ଷତି ଘଟାଇଲା ।
(v) ବାପା ମୋ ପାଇଁ କମ୍ପ୍ୟୁଟର କିଣିଲେ ।
(vi) ବିପଦରେ ଆତ୍ମରକ୍ଷା ସର୍ବପ୍ରଥମେ କରିବ ।
(vii) ନିଜର ପଡ଼ୋଶୀକୁ ଭଲ ପାଅ ।
उत्तर:
(i) ଅର୍ଧା ଘଟୋ ଘୋଷମୁପେତି ନୂନମ୍ ।
(ii) ହଂ ଅହଂ ପାଦକନ୍ଦୁକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାମ୍ ଅପଶ୍ୟମ୍ ।
(iii) ପ୍ରାତଃ ତୃଣାସ୍ତରେଣ ଭ୍ରମେତ୍ ।
(iv) ଐଷମଃ ବାତ୍ୟା କ୍ଷୟମ୍ ଅଘଟୟତ୍ ।
(v) ପିତା ମଦପିଂ ସଂଗଣକଯନ୍ତ୍ରମ୍ ଅକ୍ରୀଣତ୍ ।
(vi) ବିପଦି ଆତ୍ମରକ୍ଷଣଂ ସର୍ବାଦୌ କରିଷ୍ଯସି ।
(vii) ସ୍ବସ୍ୟ ପ୍ରତିବେଶିନେ ଗୃହୟ ।

8. पंञ्चानां (5) वाक्यानां संस्कृतभाषया अनुवादं कुरुत |
(i) ପରୋପକାର ଆତ୍ମସନ୍ତୋଷ ପ୍ରଦାନ କରେ ।
(ii) ମୋ ଭାଇ ତୁମ ପାଇଁ କ’ଣ ଆଣିବେ ?
(iii) ସିଂହ ପଶୁମାନଙ୍କର ରାଜା ବୋଲି ବିଦିତ ।
(iv) ମାଆ ଏବଂ ମାତୃଭୂମିଠାରୁ କେହି ବଡ଼ ନୁହେଁ ।
(v) ଅଜଣା ଲୋକକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରିବା ଅନୁଚିତ ।
(vi) ଦେବତା ଏବଂ ଅସୁର କୃଷ୍ଣଙ୍କର କୃପାଲାଭ କଲେ ।
(vii) ଉତ୍ତମ ପୁସ୍ତକ ପଠନ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ହିତକର ।
उत्तर:
(i) ପରୋପକାରଃ ଆତ୍ମସନ୍ତୋଷ ପ୍ରଦଦାତି ।
(ii) ମମ ଭ୍ରାତା ତନ୍ତ୍ର କୃତେ କିମ୍ ଅନେଶ୍ୟତି ?
(iii) ସିଂହଃ ପଶୁନାଂ ରାଜା ଇତି ବିଦିତଃ ।
(iv) ଜନନୀ ଜନ୍ମଭୂମିଶ୍ଚ କୋଽପି ଗରୀୟସୀ ।
(v) ଅଜ୍ଞଜନେ ନ ବିଶ୍ୱସେତ୍ ।
(vi) ଦେବା ଅସୁରା ଚ କୃଷ୍ଣସ୍ୟ କୃପାମ୍ ଅଲଭନ୍ତ ।
(vii) ଉତ୍ତମପୁସ୍ତକସ୍ୟ ପଠନଂ ସର୍ବେଭ୍ୟ ହିତକରମ୍ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ସଂସ୍କୃତ ଭାଷୟା ଅନୁବାଦମ୍

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Grammar ସଂସ୍କୃତ ଭାଷୟା ଅନୁବାଦମ୍ Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ସଂସ୍କୃତ ଭାଷୟା ଅନୁବାଦମ୍ Question Answer

୧। ମନୁଷ୍ୟ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଅଟେ ।
Solution:
ମାନବ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଅସ୍ତି |

୨। ଗ୍ରାମର ଲୋକମାନେ ପ୍ରାୟତଃ କୃଷିବଳ ଅଟନ୍ତି ।
Solution:
ଗ୍ରାମୀଣୀ ଜନଃ ପ୍ରାୟଣ କୃଷିବଳା ଭବନ୍ତି ।

୩। ସମସ୍ତଲୋକ ସଂସାରରେ ସୁଖ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତି ।
Solution:
ସର୍ବୋଜନାଃ ସଂସାରେ ସୁଖମିଛନ୍ତି |

୪୮ ସୁଖକୁ ଧନଦ୍ଵାରାହିଁ ପ୍ରାପ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ।
Solution:
ସୁଙ୍ଖ ଧନେନ ଏବଂ ପ୍ରାଚିଂ ଶକ୍ୟତେ ।

୫। ଯାହା ନିକଟରେ ଧନ ଅଛି, ସେ ସୁଖର ଶୁଏ ।
Solution:
ଯସ୍ୟ ସମୀପେ ଧନଂ ଭବତି, ଧଃ ସୁଖେନ ଶେତେ ।

୬। ନିର୍ଦ୍ଦନ ପୁରୁଷ କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି ।
Solution:
ନିଶ୍ଚନଂ ପୁରୁଷ ତୁ ମିତ୍ରାଣି ଅପି ତ୍ୟଜନ୍ତି ।

୭। ବର୍ଷାଋତୁରେ ଆକାଶରେ କଳାରଙ୍ଗର ମେଘମାନ ଗର୍ଜନ କରନ୍ତି ।
Solution:
ବର୍ଷତୌ ଆକାଶେ ଶ୍ୟାମବର୍ଷା ମେଘା ଗର୍ଜନ୍ତି ।

୮। ବର୍ଷାକାଳରେ ପ୍ରାୟତଃ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଦର୍ଶନ ଦୁର୍ଲଭ ହୁଏ ।
Solution:
ବର୍ଷାକାଳେ ପ୍ରାୟ ସୂର୍ଯ୍ୟସ୍ୟ ଦର୍ଶନଂ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭିଂ ଭବତି ।

୯୮ ମେଘମାନଙ୍କର ଗର୍ଜନ ଶୁଣି ବଣରେ ମୟୂରମାନେ ନାଚନ୍ତି ।
Solution:
ମେଘାନାଂ ଗର୍ଜନଂ ଶ୍ରୁତ୍ବା ବନେ ମୟୂରଃ ନୃତ୍ୟନ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ସଂସ୍କୃତ ଭାଷୟା ଅନୁବାଦମ୍

୧୧ । ବିଜୟଦଶମୀ ଆର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କର ପର୍ବ ଅଟେ |
Solution:
ବିଜୟ ଦଶମୀ ଆର୍ଯ୍ୟାମାଂ ପର୍ବ ଅସ୍ତି |

୧୨ । ଏହି ମହୋତ୍ସବ ଆଶ୍ୱିନମାସରେ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷର ଦଶମୀରେ ସଂପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।
Solution:
ଅୟଂ ମହୋତ୍ସତଃ ଆଶ୍ୱିନମାସେ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷସ୍ୟ ଦଶମାଂ ସଂପାଦ୍ୟତେ ।

୧୩। ଏହିଦିନରେ ହିଁ ଶ୍ରୀରାମ ରାବଣକୁ ମାରିଥିଲେ ।
Solution:
ଅଗ୍ନିନେବ ଦିବସେ ଶ୍ରୀରାମ ରାବଣଂ ହତବାନ୍ ।

୧୪ । ଏହି ପର୍ବ ଶିକ୍ଷାଦିଏ ଯେ ସର୍ବଦା ଅସତ୍ୟରେ ସତ୍ୟର ବିଜୟ ହୁଏ ।
Solution:
ଇଦଂ ପର୍ବ ଶିକ୍ଷୟତି ଯତ୍ ସଦା ଅସ ସତ୍ୟସ୍ୟ ବିଜୟ ଭବତି ।

୧୫ । କ୍ଷତ୍ରିୟମାନେ ଏହି ଅବସରରେ ଅସ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର ପୂଜା କରନ୍ତି ।
Solution:
କ୍ଷତ୍ରିୟା ଅସ୍କ୍ରିନ୍ ଅବସରେ ଅସ୍ତ୍ରାମାଂ ପୂଜୟନ୍ତି |

୧୬ । ଥରେ କୌରବପାଣ୍ଡବମାନଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ରକୌଶଳ ପରୀକ୍ଷା ହେଲା ।
Solution:
ଏକଦା କୌରବପାଣ୍ଡବାନାଂ ଶସ୍ତ୍ରକୌଶଳ ପରୀକ୍ଷା ଅଭିବତ୍ ।

୧୭ । ପାଟଳୀପୁତ୍ର ନାମକ ଗୋଟିଏ ନଗର ଥିଲା ।
Solution:
ର୍ଥପ୍ତି ପାଟଲାପୁକୃ ନାମଧେୟ ନଗରପ ।

୧୮। ରାମ ଓ ଶ୍ୟାମ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢୁଛନ୍ତି ।
Solution:
ରାମ ଶ୍ୟାମଶ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପଠତଃ ।

୧୯ । ଚାତକମାନେ ବର୍ଷାପାଣି ପିଅନ୍ତି |
Solution:
ଚାତକ ବର୍ଷାଜଳ ପିବନ୍ତି ।

୨୦ । ଆମ୍ଭେମାନେ ଛାତ୍ରାବାସରେ ରହିଛୁ ।
Solution:
ବୟଂ ଛାତ୍ରାବାସେ ତିଷ୍ଠାମଃ ।

୨୧ । ଉପବନରେ ମୃଗଛୁଆମାନେ ଜଳ ପିଉଛନ୍ତି |
Solution:
ଉପବନେ ମୃଗଶାବକଃ ଜଳଂ ପିବନ୍ତି ।

୨୨ । ଧୀବରମାନେ ନଈକୂଳରେ ବିଶ୍ରାମ କରନ୍ତି ।
Solution:
ଧୀବରା ନଦୀକୂଳେ ବିଶ୍ରାମ୍ୟନ୍ତ ।

୨୩। ତୁମର ଶିକ୍ଷକ ରାଗନ୍ତି ନାହିଁ ।
Solution:
ତବ ଶିକ୍ଷକଃ ନ କୃଧତି ।

୨୪ । ରାଜାମାନେ ରାଜ୍ୟକୁ ପାଳନ କରନ୍ତି ।
Solution:
ନୃପା ରାଜ୍ୟ ପାଳୟନ୍ତି ।

୨୫ । ଆପଣ ବିଦେଶରେ ଧନ ରୋଜଗାର କରୁଛନ୍ତି |
Solution:
ଭବାନ୍ ବିଦେଶେ ଧନମ୍ ଅର୍ଜୟତି |

୨୬ । ଲୋକମାନେ କୁହନ୍ତି ଶିବ ଆଶୁତୋଷ ।
Solution:
ଜନଃ କଥୟନ୍ତ ଶିରଃ ଆଶୁତୋଷ ।

୨୭ । ଆପଣମାନେ ସମୁଦ୍ରର ଶୋଭାକୁ ଦେଖିବା ଉଚିତ ।
Solution:
ଭବନ୍ତଃ ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ଶୋଭାଂ ପଶ୍ୟୟଃ ।

୨୮ । ସକାଳେ ଥଣ୍ଡା ପାଣି ପିଅ ।
Solution:
ପ୍ରାତଃ ଶୀତଳଂ ଜଳଂ ପିବ ।

୨୯ । ପଲେ ହରିଣ ପଡ଼ିଆରେ ଚରୁଥିଲେ ।
Solution:
ହରିଣଯୂଥ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଅଚରତ୍ ।

୩୦ । ଚଢ଼େଇମାନେ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ବସାକୁ ଫେରୁଥିଲେ ।
Solution:
ବିହଙ୍ଗା ସାୟଂ ନୀଙ ପ୍ରତ୍ୟାଗଛନ୍ତି ସ୍ମ ।

୩୧ । ରାବଣ ସୀତାକୁ ବଣରୁ ନେଇଯାଇଥିଲା ।
Solution:
ରାବତଃ ସୀତାଂ ବନାତ୍ ଅପହରତି ସ୍ମ ।

୩୨ । ଲବ ଓ କୁଶ ରାମାୟଣ ଗାଇଥିଲେ ।
Solution:
ଲବାଃ କୁଶଶ୍ଚ ରାମାୟଣମ୍ ଅଗାୟତାମ୍ ।

୩୩ । ପଥକମାନେ କୂଅରୁ ପାଣି ପିଇବେ ।
Solution:
ପଥକା କୂପାତ୍ ଜଳଂ ପାସ୍ୟନ୍ତି |

୩୪ । ବର୍ଷାକାଳରେ ଆକାଶ ମେଘାଚ୍ଛନ୍ନ ହେବ ।
Solution:
ବର୍ଷାକାଳେ ଆକାଶଃ ମେଘାଚ୍ଛନଃ ଭବିଷ୍ୟତି ।

୩୫ । ଛାତ୍ରମାନେ ଯାଆନ୍ତୁ ନୋହିଲେ ପଢ଼ନ୍ତୁ ।
Solution:
ଛାତ୍ରୀ ଗଚ୍ଛନ୍ତୁ ନୋଚେତ୍ ପଠନ୍ତୁ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ସଂସ୍କୃତ ଭାଷୟା ଅନୁବାଦମ୍

୩୬ । ଗତ ରାତିରେ ଚୋରଟି ଚୋରି କରିଥିଲା ।
Solution:
ହ୍ୟ ନଭଃ ଚୋରଃ ଅଚୋରୟତ୍ ।

୩୭ । ଆମ୍ଭେମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେଠାକୁ ଯାଉଛୁ ।
Solution:
ବୟଂ ସଂପ୍ରତି ତତ୍ର ଗଚ୍ଛାମଃ ।

୩୮ । ଯେଉଁମାନେ ଯିବେ ସେମାନେ ନିଶ୍ଚୟ ଖାଇବେ ।
Solution:
ଯେ ଗମିଷ୍ୟନ୍ତ ତେ ଅବଶ୍ୟ ଖାଦିଷ୍ୟନ୍ତି |

୩୯ । ଯେଉଁମାନେ ଧାର୍ମିକ ସେମାନେ ସତ୍ୟ କହନ୍ତି ।
Solution:
ଯେ ଧାର୍ମିକାଂ ତେ ସତ୍ୟ ବଦନ୍ତି ।

୪୦ । ଏହି ସଂସାରରେ କିଏ କାହାର`ବନ୍ଧୁ ?
Solution:
ଏତସ୍କ୍ରିନ୍ ସଂସାରେ ପଃ କସ୍ୟ ବାନ୍ଧବ ?

୪୧ । ସବୁ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ଆଣ ।
Solution:
ସର୍ବେଭ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣେଭ୍ୟ ଖାଦ୍ୟାନି ଆନୟ ।

୪୨ । ତୁମେ ଏହାର ମରିବା ଉପାୟ ଚିନ୍ତା କର ।
Solution:
ତୁମ୍ ଅସ୍ୟ ବଧୋପାୟଂ ଚିନ୍ତୟ ।

୪୩। ଏହି ସରୋବରରେ ପ୍ରଚୁର ମାଛ ଅଛନ୍ତି |
Solution:
ଅସ୍କ୍ରିନ୍ ସରୋବରେ ପ୍ରଚୁରା ମସ୍ୟା ସନ୍ତି ।

୪୪ । କାଳିଦାସ କବିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ।
Solution:
କାଳିଦାସ କବିଷ୍ଣୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ।

୪୫ । ଏହି ଧନିକମାନେ ଧନଲାଭ କରିବେ ।
Solution:
ଏତେ ଧନିକାଂ ଧନଂ ଲପ୍‌ସ୍ୟନ୍ତେ ।

୪୬ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦିଲ୍ଲୀରେ ବାସ କରୁଛନ୍ତି |
Solution:
ରାପପତି: ଦିଲ୍ଲାମ୍ ଭପବଗତ |

୪୭ । ପିତା ପୁତ୍ରକୁ ସ୍ନେହର ସହିତ ପଚାରିଲେ ।
Solution:
ପିତା ପୁତଂ ସସ୍ନେହମ୍ ଅପୃଚ୍ଛତ୍ ।

୪୮ । ନଦୀଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟ ପଶ୍ଚିମରୁ ପୂର୍ବକୁ ବହୁଛନ୍ତି ।
Solution:
ନଦ୍ୟ ପ୍ରାୟଶଃ ପଶ୍ଚିମାତ୍ ପୂର୍ବ ପ୍ରବହନ୍ତି ।

୪୯ । ପୃଥ‌ିବୀରେ କେହି ଅମର ନାହିଁ ।
Solution:
ପୃଥ୍ତ୍ୟ। କଂ ଥମର: ନାସ୍ତି |

୫୦ । ସେହି ସହରରେ ଜଣେ ପରିବ୍ରାଜକ ରହିଥିଲେ ।
Solution:
ତସ୍ୟା ନଗର୍ଯ୍ୟା ଏକ ପରିବ୍ରାଜକ ଅତିଷ୍ଠତ୍ ।

୫୧ । ପୁଅ ଅତିଥିଙ୍କୁ ସେବା କରୁଛି |
Solution:
ପୁନଃ ଅତିଥେ ସେବାଂ କରୋତି ।

୫୨ । ଧନ-ଜନ ଓ ଯୌବନର ଗର୍ବ କରନାହିଁ ।
Solution:
ପୃଥିବ୍ୟା କଃ ଅମରଃ ନାସ୍ତି ।

୫୩। ନରପତି ସୁଦର୍ଶନ ପଣ୍ଡିତ ସଭା କରିଥିଲେ ।
Solution:
ସୁଦର୍ଶନଃ ନରପତିଃ ପଣ୍ଡିତସଭାମ୍ ଅକରୋତ୍ ।

୫୪ । ଆପଣ ହୃଦୟରୁ ଚିନ୍ତା ଦୂର କରନ୍ତୁ ।
Solution:
ଭବାନ୍ ହୃଦୟାତ୍ ଚିନ୍ତା ଦୂରୀକରୋତୁ ।

୫୫ । ପ୍ରବଳ ପବନ ଯୋଗୁଁ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ପଡ଼ିଗଲା ।
Solution:
ବାତ୍ୟାୟା ବୃକ୍ଷା ଅପତନ୍ ।

୫୬ । ପିଲାଟିର କ୍ଷୀର ଦରକାର ।
Solution:
ବାଳାନାଂ କ୍ଷୀରେଣ ପ୍ରୟୋଜନମ୍ ।

୫୭ । ବନ୍ଧୁ ଯାହାର ନାହିଁ ତା’ର ବିଦ୍ୟା ବନ୍ଧୁ ।
Solution:
ବିଦ୍ୟା ବନ୍ଧୁ ଅବନ୍ଧୁନାମ୍ ।

୫୮ । ବସନ୍ତ ଋତୁରେ କୋକିଳ ମଧୁର ଗାନ କରେ ।
Solution:
ବସନ୍ତର୍ରେ କୋକିଳା କଳଂ କୂଜନ୍ତି ।

୫୯ । ଏ ମୃଗ ଯେପରି ମୋର ବନ୍ଧୁ, ସେହିପରି ଆପଣ ମଧ୍ୟ ମୋର ବନ୍ଧୁ ।
Solution:
ଯଥା ଅୟଂ ମୃଗ ମମ ବନ୍ଧୁ ତଥା ଭବାନ୍ ଅପି ମମ ବନ୍ଧୁ ।

୬୦ । କୃପଣ କାହାରିକୁ କିଛି ଦିଏନାହିଁ ।
Solution:
କୃପଣ କହ୍ନେ କିଞ୍ଚିତ୍ ନ ଦଦାତି ।

୬୧ । ଶିକ୍ଷକ ଛାତ୍ରକୁ ବହିଟିଏ ଦେଲେ ।
Solution:
ଶିକ୍ଷକ ଛାତ୍ରାୟ ଏକମ୍ ପୁସ୍ତକମ୍ ଅଦଦାତ୍ ।

୬୨ । ଝିଅମାନେ ମାଆକୁ ଅନୁକରଣ କରନ୍ତି ।
Solution:
ଦୁହିଙ୍ ମାତରମ୍ ର୍ଥନ୍ମକୁବନ୍ତି |

୬୩। ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ପିଲାଙ୍କ ସହିତ ଗୋରୁ ରଖୁଥିଲେ ।
Solution:
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବାଳକଃ ସା ଗା ଅରକ୍ଷତ୍ ।

୬୪। ଈଶ୍ବର ଦୁଃଖରୁ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି |
Solution:
ଈଶ୍ଵରଃ ଦୁଃଖାତ୍ ରକ୍ଷତି ।

୬୫ । ଆଷାଢ଼ମାସରେ ଭକ୍ତମାନେ ବିଦେଶରୁ ପୁରୀକୁ ଆସନ୍ତି ।
Solution:
ଆଷାଢ଼ମାରସ ଭକ୍ତ ବିଦେଶରୁ ପୁରୀକୁ ଆସଛିନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ସଂସ୍କୃତ ଭାଷୟା ଅନୁବାଦମ୍

୬୬ । ଦଶରଥଙ୍କର ତିନୋଟି ଭାର୍ଯ୍ୟା ଥିଲେ ।
Solution:
ଦଶରଥସ୍ୟ ତିରଃ ଭାର୍ଯ୍ୟା ଆସନ୍ ।

୬୭ । ଚାରିଟି ପଦର ସଂସ୍କୃତରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କର ।
Solution:
ଚତୁର୍ବିଂ ପଦାନାଂ ସଂସ୍କୃତେନ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କୁରୁ ।

୬୮ । ପଞ୍ଚମଶ୍ରେଣୀରେ କେତେ ଛାତ୍ର ପଢ଼ନ୍ତି ?
Solution:
ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରେଣଂ କତି ଛାତ୍ରା ପଠନ୍ତି ?

୬୯ । ଅଗଷ୍ଟ ମାସର ପନ୍ଦରଦିନ ସ୍ଵାଧୀନତା ଦିବସ ।
Solution:
ଅଗଷ୍ଟମାସସ୍ୟ ପଞ୍ଚଦଶଃ ଦିବସ ସ୍ଵାଧୀନତା ଦିବସ୍ୱୀ ।

୭୦ । ପିତା ପୁତ୍ର ପାଇଁ କ’ଣ ନ କରନ୍ତି ?
Solution:
ପିତା ପୁତ୍ରସ୍ୟ କୃତେ କିଂ ନ କରୋତି ?

୭୧ । ମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖରେ କଦମ୍ବ ଗଛ ଅଛି ।
Solution:
ମନ୍ଦିରସ୍ୟ ପୁରତଃ କଦମ୍ବ ବୃକ୍ଷ ଅସ୍ତି ।

୭୨ । ସେ କ’ଣ ଭୟଙ୍କର ନୁହେଁ ?
Solution:
କିମସୌ ନ ଭୟଙ୍କରଃ ?

୭୩। ମୋ ଦୁଃଖ ବାପା ଅବଶ୍ୟ ଜାଣିବେ ।
Solution:
ପିତା ମେ ଦୁଃଖମ୍ ଅବଶ୍ୟ ଜ୍ଞାସ୍ୟତି |

୭୪। ସେ ମୋ ମୁଣ୍ଡକୁ ବାଡ଼େଇଦେଲା ।
Solution:
ସ୍ୱୀ ମାଂ ମସ୍ତକେ ଅତାଡ଼ୟତ୍ ।

୭୫ । ସିଂହ ପଶୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ।
Solution:
ସିଂହଃ ପଶୁଷୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ।

୭୬ । ବ୍ୟାଧ ବଣରେ ମୃଗମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କଲେ ।
Solution:
ବ୍ୟାଧଃ ବନେ ମୃଗାନ୍ ହନ୍ତି |

୭୭ । ପିଲାମାନେ ଦୌଡ଼ୁ ଦୌଡ଼ୁ ପଡ଼ିଗଲେ ।
Solution:
ବାଳକା ଧାବନ୍ତଃ ଅପତନ୍ ।

୭୮ । ଗଉଡୁଣୀ କ୍ଷୀର ନେଇ ଗାଁକୁ ଯାଏ ।
Solution:
ଗୋପୀ କ୍ଷୀରଂ ନୀତ୍ଵା ଗ୍ରାମିଂ ଗଚ୍ଛତି ।

୭୯ । କାମ କର ଫଳ ଆଶା କରନାହିଁ ।
Solution:
କର୍ମଣ୍ୟ ବାଧ୍ୟକାରସ୍ତେ ମା ଫଳେଷୁ କଦାଚନ ।

୮୦ । ଅଧିକ ହେଲେ ଦୋଷ ନାହିଁ ।
Solution:
ଅଧୂକନ୍ତୁ ନ ଦୋଷାୟ ।

୮୧ । ଯା’ର ମନ ଯେଡ଼େ ତା’ର ପ୍ରଭୁ ସେଡ଼େ ।
Solution:
ଯାଦୃଶୀ ଭାବନା ଯସ୍ୟ ସିଦ୍ଧିର୍ଭବନ୍ତି ତାଦୃଶୀ ।

୮୨ । ଗଲା କଥାକୁ ଚିନ୍ତା କରନାହିଁ ।
Solution:
ଗତସ୍ୟ ଶୋଚନା ନାସ୍ତି ।

୮୩ । ବୁଦ୍ଧି ଯାର ବଳ ତା’ର ।
Solution:
ବୁଦ୍ଧିର୍ୟସ୍ୟ ବଳଂ ତସ୍ୟ ।

୮୪ । ଦୈବବଳଠାରୁ ବଡ଼ ବଳ ନାହିଁ ।
Solution:
ନ ଚ ଦୈବାତ୍ ପରଂ ବଳମ୍ ।

୮୫ । ଅତି ଲେମ୍ବୁ ଚୁପୁଡ଼ିଲେ ପିତା ।
Solution:
ଅତି ସର୍ବତ୍ର ଗର୍ହିତମ୍ ।

୮୬ । ଅପାଳକ ରାଇଜରେ ବିଜୁଳି ଲକ୍ଷେ ଟଙ୍କା ।
Solution:
ନିରସ୍ତ ପାଦପେ ଦେଶେ ଏରଣ୍ଡୋଽପି ଦ୍ରୁମାୟତେ ।

୮୭ । ମରମ ସତ୍ୟ କହିବ ନାହିଁ ।
Solution:
ମା ବୁୟାତ୍ ସତ୍ୟମପ୍ରିୟମ୍ |

୮୮ । ହିତକର ଓ ମଧୁରବଚନ ଦୁର୍ଲଭ ।
Solution:
ହିତଂ ମନୋହାରୀ ଓ ଦୁର୍ଲଭିଂ ବଡଃ ।

୮୯୮ ଜ୍ଞାନୀ ସବୁଠାରେ ପୂଜାପାଏ ।
Solution:
ବିଦ୍ଵାନ୍ ସର୍ବତ୍ର ପୂଜ୍ୟତେ ।

୯୦ । ସମସ୍ତେ ସବୁକଥା ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ ।
Solution:
ନ ହି ସର୍ବଂ ସର୍ବଂ ବେଭି ।

୯୧ | ନିଜ ଧର୍ମରେ ମରଣ ଶ୍ରେୟସ୍କର ପର ଧର୍ମରେ ନୁହେଁ ।
Solution:
ସ୍ଵଧର୍ମେ ନିଧନଂ ଶ୍ରେୟଃ ପରଧର୍ମୋ ଭୟାବହିଃ ।

୯୨ । ଜନନୀ ଓ ଜନ୍ମଭୂମି ସ୍ଵର୍ଗଠାରୁ ବଳୀୟସୀ ।
Solution:
ଜନନୀ ଜନ୍ମଭୂମିଶ୍ଚ ସ୍ବର୍ଗାଦପୀ ବଳୀୟସୀ ।

୯୩ । ଦୁଃଖ ଓ ସୁଖ ଚକ୍ରପରି ଘୂରୁଛି ।
Solution:
ଚକ୍ରବତ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ୍ତେ ଦୁଃଖାନି ଚ ସୁଖାନି ଚ ।

୯୪। ଦୁଇ ଜଣଙ୍କ କଳିରେ ତୃତୀୟର ଲାଭ ।
Solution:
ଦ୍ବୟୋର୍ବିବାଦେ ତୃତୀୟସ୍ୟ ଲାଭଃ ।

୯୫ । ଏକତା ହିଁ ବଳ ।
Solution:
ସଂଘ ଶକ୍ତି କନୌଯୁଗେ ।

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Grammar ସଂସ୍କୃତ ଭାଷୟା ଅନୁବାଦମ୍

୯୬ । କପାଳ ଲିଖନ କେ କରିବ ଆନ ।
Solution:
ଭାଗ୍ୟ ଫଳତି ସର୍ବତ୍ର ।

୯୭ । ଅର୍ଥ ସବୁ ଅନର୍ଥର ମୂଳ ।
Solution:
ଅର୍ଥ ଅନର୍ଥ ଭାବୟ ନିତ୍ୟମ୍ ।

୯୮। ଧର୍ମହୀନ ଲୋକେ ପଶୁତୁଲ୍ୟ ।
Solution:
ଧର୍ମେଣ ହୀନଃ ପଶୁଭଃ ସମାନାଃ ।

୯୯ । ଭୋକିଲା ଲୋକ ପାପପୁଣ୍ୟ ବିଚାରେ ନାହିଁ
Solution:
ବୁଭୁକ୍ଷିତଃ କିଂ ନ କରୋତି ପାପମ୍ ।

୧୦୦ । ହଠାତ୍ କିଛି କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
Solution:
ସହସା ବିଦଧୀତ ନ କ୍ରିୟାମ୍ ।