Class 10

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Maths Solutions Geometry Chapter 1 ଜ୍ୟାମିତିରେ ସାଦୃଶ୍ୟ Ex 1(b) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Maths Solutions Geometry Chapter 1 ଜ୍ୟାମିତିରେ ସାଦୃଶ୍ୟ Ex 1(b)

Question 1.
ଚିତ୍ରରେ △ABC ର \(\overline{\mathbf{BC}}\) ବାହୁ ଉପରିସ୍ଥ D ଏକ ବିନ୍ଦୁ, ଯେପରିକି \(\overline{\mathbf{AD}}\), ∠BAC ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ । ତଳେ ଥ‌ିବା ଅନୁପାତ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଅନୁପାତଟି ବାଛି ନିମ୍ନରେ ଥ‌ିବା ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
△ABD ଓ △ADC ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳର ଅନୁପାତ …………………….
(AB: DC, BD: AC, AB : AC, AD : BC)

Question 2.
△ABC ର ∠ABC ର ପମଦୁଖପୃକ \(\overline{\mathbf{AC}}\) ବାକୁକ୍ଲି D ଦିନ୍ଦୁ6ର ଛେଦ ଦ6ର | AB = 4 ସେ.ମି. BC = 6 ସେ.ମି. ଏବଂ AC = 5 ସେ.ମି. ହେଲେ, AD ଓ CD ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Solution:
△ABCର ∠ABCର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{AC}}\) ।

⇒ \(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { AD }{ DC }\)
⇒ \(\frac { AD }{ DC }\) = \(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { 4 }{ 6 }\)
⇒ \(\frac { AD }{ DC }\) = \(\frac { 2 }{ 3 }\)
∴ AD = 2x ପେ.ମି. 6ହଲ, DC = 3x ପେ.ମି. |
AC AD + DC = 2x 6ପେ.ମି. + 3x ପେ.ମି. = 5 × ପେ.ମି.
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ 5x = 5 ⇒ x = 1
∴ AD = 2x ପେ.ମି. = 2 ପେ.ମି. ଓ DC = 3x ପେ.ମି. = 3 ପେ.ମି. |

Question 3.
△ABC ର \(\overline{\mathbf{AB}}\), \(\overline{\mathbf{BC}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{CA}}\) ବାହୁ ତ୍ରୟର ଦୈର୍ଘ୍ୟକୁ ଯଥାକ୍ରମେ c, a ଓ b ଏକକ ରୂପେ ସୂଚିତ କରାଯାଏ । ∠ACB ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{AB}}\) କୁ M ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକଲେ, ପ୍ରମାଣ କର ଯେ
(i) AM = \(\frac{b c}{a+b}\)
(ii) BM = \(\frac{c a}{a+b}\)
Solution:
△ABC 6ର ∠ACB ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{CM}}\) |

⇒ \(\frac { AC }{ BC }\) = \(\frac { AM }{ BM }\)
⇒ \(\frac { b }{ a }\) = \(\frac { AM }{ BM }\)
∴ AM = bx ଏକକ 6ଦୃ6କ, BM = ax ଏକକ
∴ c = AB = AM + BM = bx + ax = x (a + b) ⇒ x = \(\frac{c}{a+b}\)
∴ AM = bx = \(\frac{bc}{a+b}\) ଓ BM = ax = \(\frac{ac}{a+b}\) (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 4.
(i) ଟିଦୃ6ର, △ABC ର \(\overline{\mathbf{AC}}\) ଦାକ୍ ପ୍ରତି ମଧ୍ୟମା \(\overline{\mathbf{BP}}\) | ∠BPC ଏର୍ବ ∠BPA ର ଅସ୍ତ୍ର୫ପମହି ଖଣ୍ଡକ ଯଥାକ୍ସେ \(\overline{\mathbf{BC}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{AB}}\) କ୍ମ X ଓ y ବ୍ବ୍ର6ର 6ଚ୍ଛଦ କରତି | ପ୍ରମାଣ କର 6ସ \(\overleftrightarrow{\mathbf{X} \mathbf{Y}}\) || \(\overline{\mathbf{AC}}\) |

Solution:

Question 5.
ଚିତ୍ର ରେ △ABC ଉ \(\overline{\mathbf{BP}}\) ମଧ୍ୟମା | ∠ABC ର ସମଦୃଖଣ୍ଡକ \(\overleftrightarrow{\mathbf{P Y}}\) , \(\overline{\mathbf{AB}}\) କୁ Y ଦିନ୍ଦରେ 6ଚ୍ଛଦ କରେ | \(\overline{\mathbf{AC}}\) ସହି ସମାବର କରି Y ଦିନ୍ଦୁରେ \(\overleftrightarrow{\mathbf{YX}}\) ଅଙବ କରାଯାଇଚ୍ଚି , ଯେପରି ର।ତ୍ରା \(\overline{\mathbf{BC}}\) କୁ X ଦିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କଦୁଚ୍ଛ | ପ୍ରମାଣ କର ଯେ \(\overrightarrow{\mathbf{P X}}\) , ∠BPC ର ସମଦ୍ରିଖଣ୍ଡକ |

Solution:
ଦତ୍ତ : △ABC ର \(\overline{\mathbf{BP}}\) ଏକ ମଧ୍ୟମା | ∠APB ର ପ୍ରସଦ୍ଵିଖଶ୍ରକ \(\overleftrightarrow{\mathbf{P Y}}\) , \(\overline{\mathbf{AB}}\) କ Y ଦିନ୍ଦରେ ଛେଦକ6ର | \(\overline{\mathbf{AC}}\)ସହ ସମାନ୍ତର କରି Y ଦିନ୍ଦୁରେ \(\overleftrightarrow{\mathbf{YX}}\) ରଥନ କରାଯାଇଗ୍ଲି 6ଯପରି ତାହା \(\overline{\mathbf{BC}}\) କ୍ମି X ବିନ୍ଦୁଦକରୁଛି |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : \(\overleftrightarrow{\mathbf{P X}}\) , ∠BPC ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ |
ପ୍ରମାଣ : △ABP ରେ ∠APB ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{AB}}\) କୁ Y ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ।
⇒ \(\frac { BP }{ AP }\) = \(\frac { BY }{ AY }\)
△ABC 6ର \(\overline{\mathrm{XY}}\) || \(\overline{\mathrm{AC}}\) ⇒ \(\frac { BY }{ AY }\) = \(\frac { BX }{ CX }\)
∴ \(\frac { BP }{ AP }\) = \(\frac { BX }{ CX }\)
⇒ \(\frac { BP }{ CP }\) = \(\frac { BX }{ CX }\) (∵ AP = CP (ଦର))
⇒ \(\overrightarrow{\mathrm{PX}}\) , ∠BPC ର ପ୍ରସଦ୍ଵିଖଶ୍ରକ |

Question 6.
△ABC ରେ ∠BAC ର ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡକ, \(\overline{\mathbf{BC}}\) କୁ P ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ଏବଂ ∠ABC ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{AP}}\) କୁ ( ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରେ । ପ୍ରମାଣ କର ଯେ \(\frac { AQ }{ QP }\) = \(\frac{\mathbf{A B}+\mathbf{A C}}{\mathbf{B C}}\) |
Solution:
ଦତ୍ତ : △ABC ରେ ∠BAC ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{BC}}\) କୁ P ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ । ∠ABC ର ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{AP}}\) କୁ Q ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : \(\frac { AQ }{ QP }\) = \(\frac{\mathrm{AB}+\mathrm{AC}}{\mathrm{BC}}\)
ପ୍ରମାଣ : △BAC ରେ ∠BAC ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{BC}}\) କୁ P ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ।

⇒ \(\frac { AB }{ AC }\) = \(\frac { BP }{ CP }\) ⇒ \(\frac { AB }{ BP }\) = \(\frac { AC }{ CP }\) (ଏକାନ୍ତର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ବାରା )
⇒ \(\frac { AB }{ BP }\) = \(\frac { AC }{ CP }\) = \(\frac{\mathrm{AB}+\mathrm{AC}}{\mathrm{BP}+\mathrm{CP}}\) (କ୍ରମିକଯୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା)
⇒ \(\frac { AB }{ BP }\) = \(\frac{\mathrm{AB}+\mathrm{AC}}{\mathrm{BC}}\) …(i)
ପୁନଶ୍ଚ △ABP ରେ ∠ABP ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{AP}}\) କୁ Q ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ।
⇒ \(\frac { AB }{ BP }\) = \(\frac { AQ }{ QP }\) …(ii)
(i) ଓ (ii) କୁ \(\frac { AQ }{ QP }\) = \(\frac{\mathrm{AB}+\mathrm{AC}}{\mathrm{BC}}\) (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 7.
ABCD ସାମାନ୍ତରିକ ଚିତ୍ରର ∠BAD ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ, \(\overline{\mathbf{BD}}\) କଣ୍ଠକୁ K ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ଏବଂ ∠ABC ର ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡକ, \(\overline{\mathbf{AC}}\) କଣ୍ଠକୁ L ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରେ ।
ସମାଧାନ :\(\overrightarrow{\mathrm{LK}}\) || \(\overline{\mathbf{AB}}\) ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : \(\overrightarrow{\mathrm{LK}}\) || \(\overline{\mathbf{AB}}\)
ଅଙ୍କନ : \(\overrightarrow{\mathrm{AK}}\), \(\overline{\mathbf{DC}}\) କୁ M ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରୁ । K ବିନ୍ଦୁରେ \(\overline{\mathbf{AB}}\) ସହ ସମାନ୍ତର ଭାବେ ଅଙ୍କିତ ରେଖା \(\overline{\mathbf{AD}}\) କୁ N ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରୁ ।
ପ୍ରମାଣ : △BAD ରେ ∠DAB ର ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{DB}}\) କୁ K ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ।
⇒ \(\frac { AD }{ AB }\) = \(\frac { DK }{ KB }\)
△DAB ରେ \(\overline{\mathbf{NK}}\) || \(\overline{\mathbf{AB}}\) |

⇒ \(\frac { DK }{ KB }\) = \(\frac { DN }{ AN }\)
△ ADM ରେ \(\overline{\mathbf{NK}}\) || \(\overline{\mathbf{DM}}\) ⇒ \(\frac { DN }{ AN }\) = \(\frac { KM }{ AK }\)
∴ \(\frac { AD }{ AB }\) = \(\frac { BC }{ AB }\) (∵ AD = BC)
△ ABC ରେ \(\overrightarrow{\mathrm{BL}}\) , ∠ABC ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ।
⇒ \(\frac { BC }{ AB }\) = \(\frac { CL }{ AL }\)
⇒ \(\frac { KM }{ AK }\) = \(\frac { CL }{ AL }\) (∵\(\frac { BC }{ AB }\) = \(\frac { AD }{ AB }\) = \(\frac { DK }{ KB }\) = \(\frac { DN }{ AN }\) = \(\frac { KM }{ AK }\) )
⇒ \(\overline{\mathbf{KL}}\) || \(\overline{\mathbf{MC}}\)
⇒ \(\overline{\mathbf{KL}}\) || \(\overline{\mathbf{AB}}\) (∵\(\overline{\mathbf{KL}}\) || \(\overline{\mathbf{AB}}\) ) (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 8.
ABCD ଚହୁକୁଳର ∠DAB ଓ ∠DCB 6କାଣଦ୍ୱଯଉ ପମଦଖଣ୍ଡକ ପରପକ \(\overline{\mathbf{BD}}\) କଣ୍ଡ ରପରେ ଛେଦକରଚି | ପ୍ରାମାଣ କର ଯେ ∠ABC ଓ ∠ADC ର ପମ ଦିଖଣ୍ଡକଦୁଯ ପରସ୍ତକ୍ \(\overline{\mathbf{AC}}\) କଣ୍ଡ ରପ6ଭ 6ଚ୍ଚଦ କରି6ବା
Solution:
ଦର :ABCD ଚହୁକୁଳର ∠DAB ଓ ∠DCB 6କାଣଦ୍ୱଯଉ ପମଦଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathbf{AC}}\) କଣ୍ଡ ରପ6ଭ 6ଚ୍ଚଦ କରି6ବା
ପ୍ତମାତା : △BAD ରେ ∠DAB ର ସମଦିଖଣ୍ଡକ \(\overrightarrow{\mathrm{AE}}\) |

⇒ \(\frac { AB }{ AD }\) = \(\frac { BE }{ ED }\) …..(i)
ଚହୁକୁଳର △BAD ରେ ∠BCD ର ଛେଦକରଚି \(\overrightarrow{\mathrm{CE}}\) |
⇒ \(\frac { BC }{ CD }\) = \(\frac { BE }{ ED }\) ….(ii)
(i) ଓ (ii) ଦ୍ଦ \(\frac { AB }{ AD }\) = \(\frac { BC }{ CD }\)
⇒ \(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { AD }{ CD }\) (ଏକାନ୍ତର ପ୍ରତଯାଦ୍ଧାରା)
ମରେକର ABC ର ସପଦଖଣୃକ AC କୁ F ଦିନ୍ଦୁରେ 6ଛଦକରେ |
⇒ \(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { AF }{ FC }\) ⇒ \(\frac { AD }{ DC }\) = \(\frac { AF }{ FC }\) (∵\(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { AD }{ DC }\))
⇒ \(\overline{\mathrm{DF}}\) , ADC ର ସପଦିଖଣ୍ଡଦ (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 9.
△ABC ରେ ∠B ର ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡକ, \(\overline{\mathrm{AC}}\) କୁ E ବିନ୍ଦୁରେ ଏବଂ ∠C ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{AB}}\) କୁ F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ । \(\overline{\mathrm{FE}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\) ହେଲେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, △ABC ସମଦ୍ବିବାହୁ ।
ସମାଧାନ :
ଦତ୍ତ : △ABC ରେ ∠B ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{AC}}\) କୁ E ବିନ୍ଦୁରେ ଓ ∠C ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{AB}}\) କୁ F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ଓ \(\overline{\mathrm{FE}}\) ||\(\overline{\mathrm{BC}}\) |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : △ABC ସମଦ୍ବିବାହୁ |
ପ୍ରମାଣ : △ABC ରେ ∠B ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{AC}}\) କୁ E ରେ ଛେଦକରେ ।

⇒ \(\frac { AC }{ BC }\) = \(\frac { AF }{ FB }\)
ସେହିପରି ∠Cର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{AB}}\) କୁ F ରେ ଛେଦ କରେ ।
⇒ \(\frac { AC }{ BC }\) = \(\frac { AF }{ FB }\)
\(\overline{\mathrm{FE}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\) (ଦତ୍ତ)
⇒ \(\frac { AF }{ FB }\) = \(\frac { AE }{ EC }\) ⇒ \(\frac { AC }{ BC }\) = \(\frac { AB }{ BC }\)
⇒ AB = AC
⇒ △ABC ସପଦିଖଣ୍ଡଦ (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 10.
△ABC ରେ ∠A, ∠B ଓ ∠C ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ, \(\overline{\mathrm{BC}}\), \(\overline{\mathrm{CA}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{AB}}\) କୁ ଯଥାକ୍ରମେ D, E ଓ F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକଲେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ \(\frac { BD }{ DC }\) . \(\frac { CE }{ EA }\) . \(\frac { AF }{ FB }\) = 1
Solution:
ଦତ୍ତ : △ABC ରେ ∠A, ∠B ଓ ∠C ର ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{BC}}\), \(\overline{\mathrm{CA}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{AB}}\) କୁ ଯଥାକ୍ରମେ D, E ଓ F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକଲେ |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : \(\frac { BD }{ DC }\) . \(\frac { CE }{ EA }\) . \(\frac { AF }{ FB }\) = 1
ପ୍ରମାଣ : △ABC ରେ ∠A ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{BC}}\) କୁ D ରେ ଛେଦକରେ ।

⇒ \(\frac { BD }{ DC }\) = \(\frac { AB }{ AC }\)
ସେହିପରି ∠B ର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{AC}}\) କୁ E ରେ ଛେଦକରେ ।
⇒ \(\frac { CE }{ EA }\) = \(\frac { BC }{ AB }\)
∠Cର ସମଦ୍ୱିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{AB}}\) କୁ Fରେ ଛେଦକରେ ।
⇒ \(\frac { AF }{ FB }\) = \(\frac { AC }{ BC }\)
∴ \(\frac { BD }{ DC }\) × \(\frac { CE }{ EA }\) × \(\frac { AF }{ FB }\) = \(\frac { AB }{ AC }\) × \(\frac { BC }{ AB }\) × \(\frac { AC }{ BC }\) = 1 (ପ୍ରମାଣିତ)

Read More:

HINDUNILVR Pivot Point Calculator

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class English Solutions Chapter 8 Air Pollution: A Hidden Menace Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 English Solutions Chapter 8 Air Pollution: A Hidden Menace

BSE Odisha 10th Class English Air Pollution: A Hidden Menace Text Book Questions and Answers

D. Let’S Understand The Text

Question 1.
What accident took place at Bhopal in 1984?
(୧୯୮୪ରେ ଭୋପାଳରେ କେଉଁ ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟିଥିଲା ?)
Answer:
The most tragic industrial accident took place at Bhopal in 1984.

Question 2.
Why is it called an industrial accident?
(ଏହାକୁ କାହିଁକି ଏକ ଔଦ୍ୟୋଗିକ ଦୁର୍ଘଟଣା କୁହାଯାଏ ?)
Answer:
It is called ah industrial accident as it occurred in a chemical plant operated by Union Carbide. Deadly gas from it escaped into the atmosphere for which over 4000 local residents were killed and many others were blind and crippled.

Question 3.
What were the tragic consequences Of it?
(ଏହାର ଦୁଃଖଦ ପରିଣତି କ’ଣ ଥିଲା ?)
Answer:
The tragic consequences of the most tragic industrial accident in Bhopal were heart-rendering. As a result of the escapement of deadly gas from the chemical plant into the atmosphere, more than 4000 local residents were killed and many others were blind and crippled.

Question 4.
How is air important for man?
(ବାୟୁ କିପରି ମନୁଷ୍ୟ ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ?)
Answer:
Air is highly essential for every living being. Because a man can’t live without breathing even for a minute and for breathing air is essential. So air is important for man. It is estimated that an average adult exchanges 15 kg of air a day, in comparison to 1.5 kg of food, and 2.5 kg of water.

Question 5.
What is the major source of contamination of the human body?
(ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀର ପ୍ରଦୂଷଣର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ କିଏ ? )
Answer:
Air pollution is a major source of contamination of the human body.

Question 6.
What is the composition of air?
(ବାୟୁର ଗଠନ କ’ଣ ?)
Answer:
Air is composed of 78 per cent nitrogen, 21 per cent oxygen, a little less than 1 per cent argon and 0.03 per cent carbon dioxide. These elements make up 99.9 per cent of dry air.

Question 7.
When is air said to be polluted?
(ବାୟୁ କେତେବେଳେ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ ?)
Answer:
Air is a mixture of gases and its different component gases remain in a definite proportion/ratio. The air is pure so long as that definite proportion of component gases is continued to exist. If the oxygen level gets reduced in air, irritating gases enter the atmosphere, air is said to be polluted.

Question 8.
What fuels do the industries use?
(ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ କେଉଁସବୁ ଜାଳେଣି ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ?)
Answer:
Most industries require steam. In order to produce steam they use fuels like coal, coke or furnace oil.

Question 9.
How does the released smoke affect man?
(ନିର୍ଗତ ବାଷ୍ପ ମନୁଷ୍ୟକୁ କିପରି ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ ?)
Answer:
The released smoke of different industries containing obnoxious gases, ash and dust particles mingles with the air and pollutes it. They enter our body through respiration and cause great harm to our lungs without our knowledge.

Question 10.
Why do thermal power stations cause more pollution?
(ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍ କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ କାହିଁକି ଅଧିକ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଏ ?)
Answer:
Thermal power stations discharge high amounts of smoke along with ash into the atmospheric air in comparison to other industries. So they cause more pollution than any other industry and chemical plants.

Question 11.
What are the other industries equally harmful to us?
(ଆମ ପାଇଁ ସମପରିମାଣରେ କ୍ଷତିକାର କ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?)
Answer:
Other industries like cement industries, steel industries and ore processing industries and chemical plants are equally harmful to us thermal plants.

Question 12.
Why is the number of automobiles increasing on the road?
(ରାସ୍ତା ଉପରେ ମୋଟରଗାଡ଼ି ସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ିଚାଲିଛି କାହିଁକି ?)
Answer:
The population is increasing at a very rapid rate. So in order to meet the demand of the exploding population, the automobiles on the road are increasing.

Question 13.
How do automobiles contribute to air pollution?
(ମୋଟରଗାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣରେ କିପରି ସହାୟକ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ?)
Answer:
Automobiles release maximum carbon monoxide into the atmosphere so that the air is polluted. It is calculated that automobiles are responsible for 60 per cent of air pollution in different parts of the world.

Question 14.
What are the effects of air pollution on vegetable crops and trees?
(ପନିପରିବା ଫସଲ ଓ ବୃକ୍ଷଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର କି ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଥାଏ ?)
Answer:
Car exhaust gases cause a lot of harm to many flower and vegetable crops. They are completely destroyed by air pollution. Trees have been seriously affected and killed by pollution from power plants.

Question 15.
How are buildings affected by polluted air?
(ପ୍ରଦୂଷିତ ବାୟୁଦ୍ଵାରା ଅଟ୍ଟାଳିକାଗୁଡ଼ିକ କିପରି କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ?)
Answer:
Air pollution causes harm to buildings. Fine buildings become shabby, and their walls get blackened with soot that has settled on them by air pollution. Building surfaces may actually deteriorate because of polluted air.

Question 16.
What health problems are caused by polluted air?
(ପ୍ରଦୂଷିତ ବାୟୁଦ୍ଵାରା କେଉଁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ?)
Answer:
Polluted air causes a lot of health hazards. It causes eye irritations, scratchy throats and respiratory illness.

Question 17.
How is air pollution responsible for increasing the temperature?
(ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ବାୟ ପଦଷଣ କିପରି ଦାୟୀ ?)
Answer:
The amounts of air pollutants like carbon dioxide, methane and nitrous oxide in the atmosphere are increasing. These gases tend to trap the radiation that reaches the earth from the sun. As a result of which the atmospheric temperature is continuously increasing. This process would eventually lead to global warming.

Question 18.
What harm can refrigerant do?
(ଶୀତଳକାରକ ପଦାର୍ଥ କି କ୍ଷତି କରିପାରେ ?)
Answer:
A substance that belongs to a group of chemicals and chlorofluorocarbons is used as a refrigerant. The use of this substance may destroy the atmospheric layer that protects us from the harmful rays of the sun.

Question 19.
What is acid rain?
(ଅମ୍ଳବୃଷ୍ଟି କ’ଣ ?)
Answer:
Acid rain is a kind of precipitation which contains a sulphur oxide, nitrogen oxide and other chemicals. And this acid rain affects everything that it falls on.

Question 20.
How is water affected by acid rain?
(ଅମ୍ଳବୃଷ୍ଟିଦ୍ୱାରା ଜଳ କିପରି କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଏ ?)
Answer:
Acid rain makes the water of rivers and lakes poisonous as it contains oxides of sulphur and nitrogen and other chemicals. The water turns acidic and affects aquatic animals and plants. It also affects crops, buildings and drinking water.

Question 21.
What is the impact of acid rain on soil?
(ମୃତ୍ତିକା ଉପରେ ଅମ୍ଳବୃଷ୍ଟିର ପ୍ରଭାବ କ’ଣ ?)
Answer:
Acid rain changes the soil’s nutrient content. It washes away nutrients like potassium, calcium and magnesium from the upper layer that help trees grow. Acid rain kills large patches of forests leaving behind leafless skeletons of trees.

Question 22.
What are the ways to control air pollution?
(ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଉପାୟଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?)
Answer:
There are three basic ways to control air pollution preventive measures, dispersal measures and collection measures. Preventive measures can be taken by changing the raw materials used in industry or the ingredients of fuel. Dispersal measures can be taken by raising the heights of tall chimneys of the factories. Collection measures can be taken by designing equipment to trap pollutants before they escape into the atmosphere.

Question 23.
How have different countries tried to check it?
(ବିଭିନ୍ନ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଏହାକୁ ରୋକିବାକୁ କିପରି ପ୍ରୟାସ କରିଛନ୍ତି ?)
Answer:
Different countries have tried to check air pollution by taking many initiatives such as making laws, setting standards and norms to ensure quality air and burning low-sulphur coal and oil in factories and power plants.

Question 24.
How have the air quality programmes brought us benefits?
(କିପରି ବାୟୁର ଗୁଣାତ୍ମକ ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ପର୍କିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡ଼ିକ ଆମର ଉପକାର କରିଛନ୍ତି ?)
Answer:
Air quality programmes have brought us benefits in many areas. For example, burning low-sulphur coal and oil in factories and power plants has lowered pollution in many cities. In order to meet standards, automobile engines are redesigned and new cars have been equipped with devices like catalytic converter which changes pollutants into harmless substances and reduces air pollution.

Question 25.
Why do we still need to find out better ways to control air pollution?
(ତଥାପି ଆମେ କାହିଁକି ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମନ୍ତେ ଉନ୍ନତ ଉପାୟମାନ ବାହାର କରିବା ଦରକାର କରୁଛୁ ?)
Answer:
Although the formulation of certain laws and set of standards and norms have checked air pollution up to some extent, it hasn’t been completely checked. So we still need to find out better ways to control air pollution. It is not easy to bring about the new development needed to control it. Now physicians, engineers, botanists and meteorologists are carrying out research, seeking new ways to check it. In the future, we can breathe pure air in the cities where the sunlight is no longer blocked by an umbrella of air pollution.

E. Let’S Go Beyond The Text

Question 1.
Why does the oxygen level in the atmosphere get reduced? What could be its consequences?
(ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ ସ୍ତର କମିଯାଇଛି କାହିଁକି ? ଏହାର ପରିଣାମ କ’ଣ ହୋଇପାରେ ? )
Answer:
The oxygen level in the atmosphere gets reduced for many reasons. Due to deforestation, the photosynthesis process has been reduced and the amount of oxygen gets reduced. Besides burning process also reduces the amount of oxygen in the atmosphere. If it so happens then living beings will be definitely deprived of availing adequate oxygen. Besides, through respiration oxygen gets converted into carbon dioxide which traps radiation that reaches the earth from the sun, as a result, the atmosphere becomes warmer and would eventually lead to global warming.

Question 2.
How do the chemical industries cause dangerous air pollution? What are its far-reaching consequences?
(ରସାୟନ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ କିପରି ବିପଜନକ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛନ୍ତି ? ଏହାର ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ପରିଣାମ କ’ଣ ?)
Answer:
The chemical industries release certain toxic fumes into the atmosphere, along with smoke. It mingles with the atmospheric air and pollutes it. When people inhale that toxic substance, they suffer from serious diseases.

Question 3.
How is acid rain caused?
(ଅମ୍ଳବୃଷ୍ଟି କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ?)
Answer:
Acid rain is a broad term referring to a mixture of wet and dry deposition from the atmosphere containing higher than normal amounts of nitric and sulphuric acid. The chemical forerunners of acid rain formation result from both natural sources such as volcanoes and decaying vegetation and man-made sources primarily emissions of sulphur dioxide and nitrogen oxides resulting from fossil fuel combustion. Acid rain occurs when these gases react in the atmosphere with water, oxygen and other chemicals to form various acidic compounds.

Question 4.
How does polluted air travel from one country to another?
(ପ୍ରଦୂଷିତ ବାୟୁ କିପରି ଗୋଟିଏ ଦେଶରୁ ଅନ୍ୟ ଦେଶକୁ ଯାଇଥାଏ ?)
Answer:
The polluted air is carried away by the wind from one country to another, often for distances of thousands of miles.

Question 5.
What steps can be taken to reduce the pollution caused by automobiles? Is air pollution a global problem?
(ମୋଟରଗାଡ଼ିଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ପ୍ରଦୂଷଣକୁ କମାଇବାପାଇଁ କି କି ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇପାରେ ? ଏହା ଏକ ଜାଗତିକ ସମସ୍ୟା କି ?)
Answer:
The pollution caused by automobiles can be reduced by taking certain steps. First of all, the ingredients of fuel used in automobiles should be changed. Secondly, automobile engines should be redesigned and equipped with new devices like catalytic converters which can change pollutants into harmless substances. Yes, air pollution is a global problem. It is a problem for the whole world.

(ii) Given below is a table. Read the text and complete the table.

Answer:

F. Let’S Do Some Activities

1. Let’s think together :
The text you have read mentions some steps to reduce air pollution. Now work in groups to suggest more steps for dealing with the problem. You can refer to newspapers, and journals and discuss among yourselves to get more ideas (The teacher divides the class into four or five groups for the purpose)(This activity will be done in the class by the teacher.)

2. Let’s speak and listen :
Each group presents its ideas in class regarding the steps to control air pollution. Other groups listen and react to the ideas. After all the groups have presented ideas, commonly agreed aspects should be finalized. (The teacher acts as the observer and coordinator.) (This activity will be done in the class by the teacher.)

3. Let’s write :
Write a letter to the Editor of a newspaper / the Minister, Department of Environment explaining the importance of clean air and suggesting ways to keep it clean and pure. (ପରିଷ୍କାର ବାୟୁର ଗୁରୁତ୍ଵ ଏବଂ ଏହାକୁ ପରିଷ୍କାର ଓ ବିଶୁଦ୍ଧ ରଖିବାର ଉପାୟମାନ ବୁଝାଇ ସମ୍ବାଦପତ୍ରର ସମ୍ପାଦକ/ପରିବେଶ ବିଭାଗର ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଏକ ପତ୍ର ଲେଖ ।)

Pubusahi, Khurda
Date ……………………..

To,
The Editor
The Telegraph
Kolkata
Sub – Importance of clean air.

Dear Sir,

I shall be much obliged if you kindly publish this news item in your widely circulated newspaper.
Everybody needs pure and clean air in order to make his body fit. It is essential for the human body. Man can’t live even a moment without air. But it has become a dream now. Every comer of the world is filled with polluted air because of the growing industries of automobiles. When we respire the polluted air we suffer from many harmful diseases. The polluted air has caused a lot of harm not only to living creatures but also to trees and buildings.

All living creatures need pure and clean air so that they can keep themselves fit both physically and mentally. We all have to do something to keep it clean. A large number of trees should be planted every year to neutralize some pollutants. Some of the industries should be disestablished. The raw materials used in factories or the ingredients of fuel should be changed and equipment should be designed in such a way that can trap the pollutants before they escape into the atmosphere. Automobile engines should be equipped with devices that can change pollutants into harmless substances. Above all the government should pass laws to prevent and control air pollution.

Through your much-esteemed paper, I would like to draw the attention of the public as well as the government to do something to check air pollution and ensure a pure air.

Yours faithfully
Sasmita Praharaj

4. Let’s debate:
Some speak ‘for’ the motion and some ‘against’. The teacher acts as Chairperson.
(କେତେକ ପ୍ରସ୍ତାବ ସପକ୍ଷରେ ଓ କେତେକ ପ୍ରସ୍ତାବ ବିପକ୍ଷରେ କହିବେ, ଶିକ୍ଷକ ସଭାପତିଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ ।)
(i) Use of private vehicles should be banned to control air pollution.
(ବେସରକାରୀ ଯାନବାହନ ବ୍ୟବହାର ନିଷିଦ୍ଧ ହେବା ଉଚିତ ।)
Answer:
Group — A (For)
Undoubtedly the number of private vehicles used is more than the number of government vehicles. Their contribution to causing air pollution is more. It causes near about 60 per cent of air pollution. Some people misuse their vehicles. Even they take their vehicles to a very short distances. Some people use it as a luxury item. So private vehicles should be banned so that air pollution can be controlled.

Group – B (Against)
Only private vehicles can meet the demand of the exploding population. Though a number of passenger carriers and goods carriers are run by the government, they can’t meet the rising demand of the people. Government can’t provide adequate service transportation. Of course, vehicles are responsible for air pollution. But all private vehicles shouldn’t be banned. A lot of problems will arise if it is done.

(ii) Industries being the major source of pollution need to be disestablished
(ପ୍ରଦୂଷଣର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ହୋଇଥିବାରୁ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକୁ ବିଲୋପ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।)
Answer:
Group – A (For)
Most industries spew smoke, ash, dust and other pollutants into the atmospheric air. So the air gets polluted. It affects human beings, aquatic creatures, plants, trees as well as soil. Of course, industries fulfil the demand of the people. But they need to be disestablished to check pollution and save people and others from its ill effects.

Group – B (Against)
Modem society would come to halt without industries. Industrial products fulfil the demand of the people. Everything we use in our day-to-day life is a product of an industry or other. So the industries shouldn’t be disestablished.

G. Lets Enrich Our Vocabulary:

(i) There are some words/phrases in the text used to convey the harmful effects of air pollution on mankind.
(ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର ମଣିଷ ସମାଜ ଉପରେ କ୍ଷତିକାରକ ପ୍ରଭାବ ଜଣାଇବା ନିମନ୍ତେ ପାଠ୍ୟ ବିଷୟରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଶବ୍ଦ|ବାକ୍ୟାଶ ଅଛି ।)
A few examples are given : deadly, irritating gases, a
ଅଳ୍ପ କେତୋଟି ଉଦାହରଣ ଦିଆଯାଇଛି: deadly, irritating gases
Pick out other such words/expressions from the text and write in your copy.
(ସେହିଭଳି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶବ୍ଦ/ବାକ୍ୟାଶଗୁଡ଼ିକୁ ପାଠ୍ୟ ବିଷୟରୁ ବାଛି ତୁମ ଖାତାରେ ଲେଖ ।)

(ii) toxic fumes, toxic substances, respiratory illness, sensitive tissues, polluted air, dense smoke, scratchy throats, serious diseases
(a)The word ‘respiration’ is the noun form of the verb ‘respire’.
(respiration’ଶବ୍ଦଟି କ୍ରିୟାପଦ ‘respire’ର ବିଶେଷ୍ୟ ରୂପ ।)
Now with the help of a dictionary find out verb/noun forms of the following.
(ବର୍ତ୍ତମାନ ଅଭିଧାନର ସାହାଯ୍ୟ ନେଇ ନିମ୍ନଲିଖତଗୁଡ଼ିକର କ୍ରିୟା| ବିଶେଷ୍ୟ ରୂପ ବାହାର କର ।)

Noun	Verb	Verb	Noun
Resident		Consume
Pollution		Alter
Composition		Believe
Inhalation		Reduce
Emission		Produce
Comparison		Operate
Knowledge		Expect
Recovery		Represent
Destruction		Radiate
Contamination		Illustrate
Precipitation		Justify
Deterioration		Prevent

Answer:

Noun	Verb	Verb	Noun
Resident	Reside	Consume	Consumption
Pollution	Pollute	Alter	Alteration
Composition	Compose	Believe	Belief
Inhalation	Inhale	Reduce	Reduction
Emission	Emit	Produce	Production
Comparison	Compare	Operate	Operation
Knowledge	Know	Expect	Expectation
Recovery	Recover	Represent	Representation
Destruction	Destroy	Radiate	Radiation
Contamination	Contaminate	Illustrate	Illustration
Precipitation	Precipitate	Justify	Justification
Deterioration	Deteriorate	Prevent	Prevention

(b) Arrange the words provided under noun and verb in the order in which they should come in a dictionary.
( Noun ଓ verb ତଳେ ଦିଆଯାଇଥିବା ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ସେମାନେ ଅଭିଧାନରେ ଆସୁଥ‌ିବା କ୍ରମରେ ସଜାଅ । )
Answer:

Noun	Verb	Noun	Verb
Comparison Contamination Deterioration Inhalation Pollution Recovery	Alter Consume Illustrate Operate Produce Reduce	Composition Destruction Emission Knowledge Precipitation Resident	Believe Expect Justify Prevent Radiate Represent

(iii) Read the sentences below :
buildings of Krakow are slowly being destroyed by acidic smog.
Mark the word underlined. Two words, i.e. ‘smoke and fog’ (smoke + fog) have formed the word ‘smog’. Such process of word formation is known as blending. Many new words are being made in this process and are increasingly in use.

Given below is an exercise. Complete it.
Foreign + exchange bank = ………………… bank
………………. + …………….. policy = Exim policy
Slim + tender = ……………..
……………… + …………….. = telecast
Answer:
Foreign + exchange bank = Forex bank
Export + import policy = Exim policy
Slim + tender = slender
Television + broadcast = telecast

(iv) Given below are some expressions. Use a single word for each expression. Go to the text to find the words.
(ନିମ୍ନରେ କେତେକ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜ ଦିଆଯାଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର କର ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ପାଇବା ପାଇଁ ପାଠ୍ୟବିଷୟ ଦେଖ ।)
a great threat
getting worse day by day
things used to make something
a body of laws
one who studies weather conditions
Answer:
a great threat – menace
getting worse day by day – deteriorating
things used to make something – ingredients
a body of laws – legislation
one who studies weather conditions – meteorologist

H. Let’s Learn Language:

(a) Mark the following sentences used in the text:
(ପାଠ୍ୟ ବିଷୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ନିମ୍ନଲିଖୂ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।)
(i) …………………..  irritating gases enter the atmosphere.
(ii) every day, every moment we breathe polluted air to become a victim of air pollution.

The words underlined above are known as ‘participle adjectives. Here ‘irritating’ is the present participle adjective and ‘polluted’ is the past participle adjective in the above sentences.
(ଉପର ରେଖାଙ୍କିତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ‘participle adjectives’ ଭାବେ ପରିଚିତ । ଉପର ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ‘irritating’ ହେଉଛି ‘present participle adjective’ ଓ ‘polluted’ ହେଉଛି ‘past participle adjective’ ।)

Find out in the text how many such participles are there and make a list.
(ଏପରି କେତୋଟି participle ପାଠ୍ୟବିଷୟରେ ଅଛି ଖୋଜି ବାହାର କର ଓ ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।)

Present Participle _______, ________, ________, ________
Past Participle ________, _________, ________, ________
Answer:
Present Participle — surviving, exploding (population), damaging (effects),drinking, designing, expanding (society), processing
Past Participle — contaminated, increased, industrialised, polluted

Complete the following sentences with appropriate participles of the verbs given in brackets.
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଦତ୍ତ କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକର ଉପଯୁକ୍ତ participleଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ନିମ୍ନଲିଖ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ କର ।)

1. The beggar is wearing a _______ shirt. (tear)
2. My father bought me a ______ suit. (swim)
3. My friend wanted a _______ instrument. (clean)
4. 1 never like to take a _______ egg. (boil)
5. Air pollution causes ______ problem. (breath)
6. People get deceased in a _______ atmosphere. (pollute)
7. Air pollution has _______ effect on buildings. (damage)
8. Severity of air pollution is more found in _______ countries. (develop)
Answer:
1. The beggar is wearing a torn shirt. (past participle)
2. My father bought me a swimming suit. (the present participle)
3. My friend wanted a cleaning instrument. (the present participle)
4. 1 never like to take a boiled egg. (past participle)
5. Air pollution causes breathing problems. (the present participle)
6. People get deceased in a polluted atmosphere. (past participle)
7. Air pollution has a damaging effects on buildings. (the present participle)
8. Severity of air pollution is more found in developed countries. (past participle)

(b) Punctuate the following text (ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପାଠ୍ୟଟିକୁ ବିରାମ ଚିହ୍ନ ଦେଇ ଲେଖ) :
In the United States, control of air pollution is chiefly the responsibility of the state and local governments all the states have air quality management programmes which are patterned after federal laws the basic federal law dealing with air pollution is the clean air act of 1970 amended in 1990 under this law the federal environment protection again sets standards for air quality what are the standards.
Answer:
In the United States, control of air pollution is chiefly the responsibility of the state and local governments. All the States have air quality management programmes which are patterned after federal laws. The basic federal law dealing with air pollution is the Clean Air Act of 1970 amended in 1990. Under this law, the Federal Environment Protection Agency sets standards for air quality. What are the standards?

I. Let’S Prepare A Project

You live in a locality. You might have experienced some sort of pollution in your locality. It might be pollution of air or water or soil or could be noise pollution. Survey your area with a focus on the nature of pollution, its ill effects, causes of pollution and measures to control the same. Analyse and interpret the data/information collected. Write all these in a project format.
(It could be an individual or group project.)
(ତୁମେ ଏକ ଅଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରୁଛ । ତୁମ ଅଞ୍ଚଳରେ କେତେକ ପ୍ରକାର ପ୍ରଦୂଷଣର ଅନୁଭୂତି ତୁମର ଥାଇପାରେ । ଏହା ବାୟୁ ବା ଜଳ ବା ମୃତ୍ତିକା ବା ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣର ହୋଇଥାଇପାରେ । ପ୍ରଦୂଷଣର ପ୍ରକୃତି, ଏହାର କୁପ୍ରଭାବ, ପ୍ରଦୂଷଣର କାରଣ, ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପାୟ ଆଦି ଉପରେ ନଜର ରଖ୍ ତୁମ ଅଞ୍ଚଳ ସର୍ବେକ୍ଷଣ କର । ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଓ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କର ।) (ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବା ଦଳଗତ ଯୋଜନା ହୋଇପାରେ ।)
Answer:
Title of the Project:
Air Pollution in Choudwar – Causes and Impacts on Environment.

Purpose of the study :
To find out the causes and bad effects of air pollution on the human population in Choudwar and to suggest control measures.
1. Air is the life breath of living beings but polluted air stands in the way of life.
2. Growing industrialization and deforestation are the causes of air pollution.

Methodology:
A survey method by sampling was adopted to carry out this study. Data from the field were collected on the following parameters covering a period of the last five years.

• Number of industries
• Running of vehicles/bikes etc., traffic jam
• No. of trees existing, cut down or newly planted trees during the year 2002-2006.
• Use of pesticides in the agricultural fields
• Use of LPG instead of firewood.
• Use of air conditioners, and coolers like electronic machinery.

Findings :
The entire area chosen for the study was surveyed and data were collected by direct observation from Government records, by interviewing senior citizens and local people including farmers. The collected year wise data are presented in the following tables.
Number of industries in Choudwar during the years 2002-2006

Type of industry	2002	2003	2004	2005	2006
Textile industry	01	01	03	05	10
Paper industry	Nil	Nil	Nil	01	02
Scrap Iron industry	02	02	04	04	06
Plastic industry	01	03	03	06	06
Sugar industry	Nil	Nil	Nil	01	01
Cement industry	Nil	Nil	Nil	Nil	01
Total	04	06	10	17	26

Number of vehicles plying on the highway passing through Choudwar at a particular hour during the years 2002-2006

Type of vehicles	2002	2003	2004	2005	2006
Two-wheelers	10	25	48	55	70
Cars, jeeps, etc.	04	07	15	21	35
Three wheelers	07	19	27	35	45
Buses and trucks	05	12	25	30	42

Number of big trees existing, cut down and newly planted in Choudwar during the years 2002-2006 (Collected from records of Office of the Forest Department,
Govt, of Odisha)
Number of Trees

Trees	2002	2003	2004	2005	2006
Existing	700	450	280	200	150
Cut down	50	250	170	80	30
Planted	300	150	90	70	50

Number of farmers using pesticides in their fields during those years Number of farmers in %

	2002	2003	2004	2005	2006
Pesticide users	5%	15%	30%	55%	85%

Number of families using LPG as fuel for cooking during those years Number of LPG user families (in %)

	2002	2003	2004	2005	2006
LPG users	8%	30%	65%	78%	91%

Number of people suffering from health disorders caused by air pollution at Choudwar during years 2002-2006 (Collected from Govt. Hospital records)
Number of people

Name of the disease	2002	2003	2004	2005	2006
Respiratory disorders	15	30	58	156	230
Skin disorders	18	25	37	48	115
Eye disorders	25	36	49	65	130
Cancer	02	10	14	22	36
Blood disorders	03	08	11	18	26

From the above data it becomes apparent that the air of Choudwar has been polluted during those years due to an increase in the load of vehicular traffic (Table 2), a number of different industries (Table 1) and a number of pesticides users, lack of required green cover, cutting down a large number of trees, poor plantation drive and above all due to lack of required awareness among people regarding the cause and effects of air pollution.

As a result, disorders of the respiratory system, skin, eyes, blood etc. are on the rise in this area. The only satisfying development is the rise in the number of families using LPG as fuel for cooking. Though it is not possible to install the industrialisation, use of pesticides and number of vehicles used for transportation, the following remedial measures can be taken to reduce the degree of pollution as well as the extent of pollution-related health disorders.

• Industrialists should be cajoled to use smokeless fuels and develop green covers around the factories.
• Industries should be compelled to use precipitators, scrubbers and filters to check the production of particulate matter.
• Industries should be shifted to places far from human habitation.
• Owners of automobiles should use positive crankcase ventilation and catalytic converter to reduce emissions.
• The use of low-sulphur fuel should be made compulsory.
• Antipollution devices and alternate fuels should be used in automobiles.
• No big tree should be cut down further and steps should be taken for adequate – plantation.
• The public should be made aware of air pollution through electronic media, print media, shows, symposia etc.

Conclusion:
Hence a clear and transparent atmosphere is pleasant for leading a smooth life. The presence of smoke and dust in the air irritates the human mind. High population density and a large number of plying automobiles, industries etc. make the air highly polluted. This polluted air contains carbon monoxide, nitrogen, hydrocarbons, sulphur dioxide, dust, ashes, pesticide granules etc. which are detrimental to human health. Every citizen should come forward to wipe out the pollution so that we can make the world better.

Let’s Know More

A. Related words.

Noun	Verb	Adjective	Adverb
alteration	alter	alterable	alterably
alarm	alarm	alarming	alarmingly
contamination	contaminate	contaminated	–
death	die	dead	deadly
damage	damage	damaging	–
disorder	disorder	disorderly	–
difficulty	–	difficult	–
difference	differ	different	–

 

Noun	Verb	Adjective	Adverb
pollution	pollute	polluted
origin	originate	original	originally
irritation	irritate	irritating	irritatingly
industry	industrialize	industrial	industrially
explosion	explode	explosive	explosively
drama	dramatize	dramatic	dramatically
involvement	involve	involved	–
improvement	improve	–	–
sense	sensitize	sensitive	sensitively
strike	strike	striking	strikingly
event	–	eventful	eventually
prevention	prevent	preventive	–
participation	participate	participative	–
production	Produce	productive	–
acid	acidify	acidic	acidly
danger	endanger	dangerous
surety	ensure	sure	surely
distance	–	distant	–

B. A single word for the group of words:
1. relating to industry – industrial
2. someone who suffers as a result of something – victim
3. of many different kinds – manifold
4. chemically inactive gas – argon
5. having small holes – porous
6. a mixture of smoke and fog – smog
7. things used to make something – ingredient
8. a person who studies weather conditions – meteorologist
9. a system of sending out smoke-emission
10. a body of laws – legislation
11. rain or snow falling to the ground – precipitation
12. a place where waste materials are left – dump
13. easily feeling pain – sensitive
14. inhaling or exhaling air – respiration
15. polluted by the addition of harmful substances – contaminated
16. act of breathing something in – inhalation
17. the waste materials or rubbish – garbage
18. a person who smokes cigarettes – a smoker
19. the seriousness of something unpleasant – severity
20. great threat – menace
21. going out of steam or smoke from an engine – exhaust
22. first step – an initiative
23. substances causing pollution – pollutant
24. cause discomfort – irritate
25. a person who studies plants – a botanist
26. a tall chimney at a factory – smokestacks
27. getting worse day by day – deteriorating

C. Opposite words (antonyms) of the following words.
local – national
survive – crumple, die
victim – attacker .assailant
obvious – obscure, imperceptible
pure – impure
dense – thin, sparse
knowledge – ignorance
high – low
dangerous – safe
disperse – gather
tragic – glorious, successful
damage – repair
inhale – exhale
contaminate – purify
adult – juvenile
pollution – purity
equivalent – different, dissimilar
large – small
crucial – unimportant, complimentary
pollute – purify, clean
enter – exit
urban-rural
disappear – appear
slowly – quickly
significant – insignificant, meaningless
expand – contract
difficulty – easiness
death – birth
different – similar
harmless – harmful
easy – difficult
mingle – separate, part
irritate – appease, pacify

BSE Odisha 10th Class English Air Pollution: A Hidden Menace Important Questions and Answers

Very Short Objective Questions With Answers
Answer The Following Questions In A Word Or A Phrase

Question 1.
When did the industrial accident take place at Bhopal?
Answer:
on 3 December 1984

Question 2.
From where did the deadly gas escape into the atmosphere?
Answer:
a chemical plant operated by Union Carbide

Question 3.
How many local residents were killed due to the industrial accident at Bhopal?
Answer:
over 4000

Question 4.
How much food does an average adult consume a day?
Answer:
1.5 kg

Question 5.
What do you mean by contaminated food?
Answer:
impure food

Question 6.
Which gas is the major constituent of air?
Answer:
nitrogen-78%

Question 7.
What can lead to respiratory disorders?
Answer:
inhalation polluted air

Question 8.
What is new in air pollution?
Answer:
the scope and severity

Question 9.
What do industries spew?
Answer:
dense smoke

Question 10.
Why are fuels burnt in industries?
Answer:
to produce steam

Question 11.
When is smoke produced?
Answer:
during burning process

Question 12.
What does polluted air contain?
Answer:
obnoxious gases, ash and dust particles

Question 13.
Which internal parts of the human body slowly become garbage dumps for pollutants?
Answer:
our lungs

Question 14.
What do you mean by obnoxious gases?
Answer:
unpleasant gases

Question 15.
Which industries discharge high amounts of smoke and ash?
Answer:
Thermal Power Stations

Question 16.
Which industries release toxic fumes into the air?
Answer:
chemical industries

Question 17.
What amount of pollutants do the automobiles in Kolkata spew every day?
Answer:
about 1500 tonnes

Question 18.
What do automobiles release into the atmosphere?
Answer:
carbon monoxide

Question 19.
How have trees been killed?
Answer:
pollution from power plants

Question 20.
What causes rubber tyres on automobiles to crack and become porous?
Answer:
air pollution

Question 21.
Where were the periods of high levels of air pollution liked to an increased number of deaths?
Answer:
in the United States and Europe

Question 22.
Which gases tend to trap the radiation that reaches the earth from the sun?
Answer:
carbon dioxide, methane and nitrous oxide

Question 23.
What may destroy the atmospheric layer?
Answer:
chlorofluorocarbons

Question 24.
What causes the damage to the water in lakes and rivers?
Answer:
acid rain

Question 25.
Where have 4000 lakes been affected due to acid rain?
Answer:
in Sweden

Question 26.
What are the soil’s nutrients?
Answer:
potassium, calcium and magnesium

Question 27.
Which fish has vanished from the river of Central Wales?
Answer:
Dipper fish

Question 28.
From where has the Brown Tout vanished?
Answer:
Norwegian lakes

Question 29.
What harm can acid rain do to the skin?
Answer:
skin lesions

Question 30.
How are the beautiful buildings of Krakow being destroyed?
Answer:
by acidic smog

Question 31.
Where is acid rain eating into the marble of its world-famous monuments?
Answer:
in Athens

Question 32.
How many basic approaches are there to control air pollution?
Answer:
three

Question 33.
What are the basic approaches to control air pollution?
Answer:
preventive measure, dispersal measure and collection measure

Question 34.
What do all the industrialized countries have to prevent and control air pollution?
Answer:
some type of legislation

Question 35.
How are the pollutants carried from one country to another?
Answer:
by the wind

Question 36.
What has caused damage in Sweden?
Answer:
acids produced in Britain and France

Question 37.
What has brought improvements in many areas?
Answer:
air quality programmes

Question 38.
What can change pollutants into harmless substances?
Answer:
catalytic converter

Question 39.
What do you mean by ‘emission system’?
Answer:
a system of sending out smoke

Question 40.
What has been made in different countries to check air pollution and ensure quality air?
Answer:
law, setting standards and norms

Fill In The Blanks With Right Words

1. Air pollution is a hidden __________.
Answer:
menace

2. The most tragic industrial accident occurred at __________ in 1984.
Answer:
Bhopal

3. Union Carbide is a ________ plant.
Answer:
chemical

4. In the most tragic industrial accident __________ people were killed.
Answer:
4000

5. A man can live without food for ___________.
Answer:
a month

6. It is estimated that an average adult exchanges __________ kg of air a day.
Answer:
15

7. A man can intake __________ kg of water in a day.
Answer:
2.5

8. The quantum of pollutants that enter our body through respiration would be _________ in comparison to food and water.
Answer:
manifold

9. Air is a mixture of several _________.
Answer:
gases

10. The percentage of carbon dioxide in the air is __________.
Answer:
0.03

11. If the composition of air is altered, the oxygen level gets __________.
Answer:
reduced

12. Polluted air can lead to __________.
Answer:
respiratory disorders

13. ________ is new in air pollution.
Answer:
Scope and severity

14. Most industries spew _________ from their chimneys.
Answer:
dense smoke

15. Industries require __________ to run on.
Answer:
steam

16. During the burning of the fuels, along with heat, __________ is also produced.
Answer:
smoke

17. We respire polluted air containing, __________ ash and dust particles.
Answer:
obnoxious gases

18. ________ are rated the first among the industries that discharge high amounts of smoke and ash into the atmosphere.
Answer:
Thermal Power Stations

19. All ________ also release toxic fumes into the air, along with the smoke.
Answer:
chemical industries

20. Automobiles in Greater Kolkata alone spew about _________ tonnes of pollutants into the atmosphere every day.
Answer:
1500

21. Automobiles are responsible for __________ per cent of air pollution.
Answer:
60

22. Automobiles release a maximum of _________ into the atmosphere.
Answer:
carbon monoxide

23. Many flower and vegetable crops suffer ill effects from __________ gases.
Answer:
car exhaust

24. Building surfaces may actually be because _________ of air pollution.
Answer:
deteriorate

25. Air pollution causes rubber tyres on automobiles to crack and become __________.
Answer:
porous

26. In both the __________. periods of high levels of air pollution were linked to an increased number of deaths.
Answer:
United States and Europe

27. The synonym of ‘intake’ is __________.
Answer:
consumption

28. The antonym of ‘obnoxious’ is __________.
Answer:
pleasant/agreeable

29. Obnoxious gases tend to _________ the radiation that reaches the earth from the sun.
Answer:
trap

30. ‘Chlorof1urocarbon is used as a and a cleaner _________.
Answer:
refrigerant

31. Acid rain contains oxides of _________ along with other chemicals.
Answer:
sulphur and nitrogen

32. In Sweden __________ lakes have been positioned due to acid rain.
Answer:
400

33. Acid rain leaches away __________ from the upper layer of the soil.
Answer:
nutrients

34. Acid rain poisons __________.
Answer:
aquatic plants and animals

35. The Pied Flycatcher and Apollo Butterfly are threatened by acid rain in ___________.
Answer:
Sweden

36. __________ fish has vanished from the river of Central Wales.
Answer:
The Dipper fish

37. Smoke + fog = __________ (Fill in the blank with a blending word)
Answer:
smog

38. Krakow is a town of __________.
Answer:
Poland

39. Changing of raw materials comes under __________ measures.
Answer:
preventive

40. According to the experts more damage has been done in the past 25 years than in the previous years.
Answer:
200

41. Raising the heights of smokestacks comes under __________ measures.
Answer:
dispersal measures

42. the highly industrialized countries of (he world have some type of ___________ to prevent and control air pollution.
Answer:
legislation

43. Acids produced in Britain and France have caused damage in ___________.
Answer:
Sweden

44. The death of lakes in Eastern Canada has been caused by acid rain that originated in the ___________.
Answer:
United States

45. Air quality programmes have brought _________ in many areas.
Answer:
improvements

46. __________ changes pollutants into harmless substances in new cars.
Answer:
Catalytic converter

47. The synonym of ‘trap’ is ___________.
Answer:
retain

48. The persons who research plants are called __________.
Answer:
Botanists

49. _________ of new cars is a new invention to control air pollution.
Answer:
Emission system

50. Acid rain can also cause skin _________.
Answer:
lesions

51. Perhaps the day will come when the sunlight is no longer blocked by __________.
Answer:
an umbrella of pollution

52. Buildings of Krakow are being destroyed by ___________.
Answer:
acidic smog

53. Pollution control means ________ prices.
Answer:
higher

54. A blend of foreign and exchange banks is ___________.
Answer:
forex bank

55. A blending for export and import policy is __________.
Answer:
Exim policy

56. A blending word for slim and tender is ___________.
Answer:
slender

57. When we mix television with broadcast the blending word will be ___________.
Answer:
telecast

58. Brown trouts have vanished from ___________.
Answer:
the Norwegian lakes

59. Beautiful buildings in Krakow are being destroyed by __________.
Answer:
acidic smog

60. The world-famous marble monuments in Athens are being destroyed by ___________.
Answer:
acid rain

61. It is estimated that an average adult takes ___________. kg air, water and food in a day.
Answer:
19

62. Without our knowledge our lungs are becoming __________.
Answer:
dumps

63. Lorries, trucks and goods carriers are called _______ vehicles.
Answer:
heavy

64. Cars, jeeps and buses are called ________ vehicles.
Answer:
light

65. A two-wheeler that has no gear system is called __________.
Answer:
moped

66. Carbon dioxide, methane and nitrous oxide are inviting ___________.
Answer:
global warming

67. Air pollution represents a loss of billion of __________ every year.
Answer:
dollars

68. Acid rain poisons plants and animals that live in __________.
Answer:
water

69. The levels of air pollution in Kolkata, Delhi, Mumbai and Chennai are ___________.
Answer:
alarming

70. The upper layer of soil contains potassium, magnesium and __________.
Answer:
calcium

Question 71.
A person who studies plants is called ___________.
Answer:
botanist

72. The process of in and exhaling air is called __________.
Answer:
respiration

73. Acid rain washes away __________ from the upper layer of soil.
Answer:
nutrients

74. Air pollution from car exhaust can be controlled by using ___________.
Answer:
catalytic converter

75. Athens is the capital city of ___________.
Answer:
Greece

76. Coal, coke and furnace oil are called __________.
Answer:
fuels

77. Bhopal gas tragedy is an example of __________.
Answer:
industrial accident

78. The byproducts from the smelters are poisoning __________.
Answer:
cattle

79. Acid rain is leaving behind leafless __________.
Answer:
skeleton of trees

80. If the trend of automobile exhausts continues, we have to wear __________ in the future.
Answer:
nasal filters

Multiple Choice Questions With Answers
Pick out the correct alternative.

Question 1.
The capital of Madhya Pradesh is __________?
(A) Jagadalpur
(B) Bhopai
(C) Patna
(D) Simia
Answer:
(B) Bhopal

Question 2.
The industrial accident in Bhopal took place in the year ____________?
(A) 1964
(B) 1974
(C) 1984
(D) 1994
Answer:
(C) 1984

Question 3.
The chemical plant at Bhopal was operated by __________?
(A) Samsung Digital
(B) Union Carbide
(C) Onida Carbide
(D) Maruti Carbide
Answer:
(B) Union Carbide

Question 4.
How many people in Bhopal were killed due to the industrial accident?
(A) 2000
(B) 3000
(C) 4000
(D) 5000
Answer:
(C) 4000

Question 5.
Man can’t live without for a minute?
(A) eating
(B) drinking
(C) breathing
(D) bathing
Answer:
(C) breathing

Question 6.
Every day a large number of pollutants enter our body through __________?
(A) respiration
(B) consumption
(C) operation
(D) legislation
Answer:
(A) respiration

Question 7.
Air which is a mixture of several gases consists of _________ per cent nitrogen?
(A) 28
(B) 78
(C) 88
(D) 98.
Answer:
(B) 78

Question 8.
When _________ level is reduced in the air. Do irritating gases enter the atmosphere?
(A) Oxygen
(B) Nitrogen
(C) Argon
(D) Carbon monoxide
Answer:
(A) Oxygen

Question 9.
If we respire polluted air, it leads us to ___________?
(A) mental disorder
(B) respiratory illness
(C) cardiac disorder
(D) optical disorder
Answer:
(B) respiratory illness

Question 10.
Most of the industries __________ dense smoke from their chimneys?
(A) sew
(B) spew
(C) flew
(D) exhaust
Answer:
(B) spew

Question 11.
Coal. coke and furnace oil are called __________?
(A) fuel
(B) fodder
(C) fire
(D) ore
Answer:
(A) fuel

Question 12.
We respire the air containing obnoxious gases and without our knowledge our lungs become?
(A) garbage carrier
(B) garbage dumps
(C) power stations
(D) spray cans
Answer:
(B) garbage dumps

Question 13.
Which industries are raced the first among industries that discharge high amounts of smoke and ash into the air?
(A) cement, steel and ore processing industries.
(B) herbal medicine industries
(C) automobile industries
(D) telecommunication industries
Answer:
(A) cement, steel and ore processing industries.

Question 14.
Do chemical industries release _____________ and smoke into the air?
(A) acidic fumes
(B) toxic fumes
(C) polluted dust
(D) harmful ash
Answer:
(B) toxic fumes

Question 15.
A person who lives in Kolkata inhales toxic substances equivalent to smoking?
(A) three packets of cigarettes.
(B) two packets of cigarettes
(C) two cups of toxic acid
(D) three bottles of alcohol.
Answer:
(B) two packets of cigarettes

Question 16.
Lorries and goods carriers are called vehicles?
(A) harmless
(B) light
(C) heavy
(D) invalid
Answer:
(C) heavy

Question 17.
Do automobiles contribute _____________ per cent of air pollution?
(A) 40
(B) 50
(C) 60
(D) 70
Answer:
(C) 60

Question 18.
If the trend of automobile exhausts continues, we have to wear _____________ ¡ri future?
(A) ear cover
(B) nasal filters
(C) sunglasses
(D) mouth covers
Answer:
(B) nasal filters

Question 19.
Pollutants may be carried from one country to another?
(A) the water
(B) the wind
(C) the animals
(D) the birds
Answer:
(B) the wind

Question 20.
Which programme has brought improvements in the air?
(A) water purification
(B) soil conservation
(C) deforestation
(D) air quality
Answer:
(D) air quality

Vocabulary
Do As Directed.

Question 1.
Most industries spew dense smoke. the underlined word means ___________?
Answer:
throw out

Question 2.
Air pollution is nothing new but what is new is the scope and severity of air pollution. the underlined word means _________?
Answer:
seriousness

Question 3.
The polluted air contains obnoxious gases. Does the underlined word mean __________?
Answer:
unpleasant

Question 4.
Acid rain leaches away soil nutrients. The underlined phrase means __________?
Answer:
washes away

Question 5.
At first, we didn’t understand the seriousness of her wounds. (Substitute a single word for the underlined part)
Answer:
severity

Question 6.
Nowadays a number of cars are plying on road. The meaning of ‘plying’ is ___________?
Answer:
running

Question 7.
Air pollution is a hidden menace. Here ‘menace’ means __________?
Answer:
threat

Question 8.
A single bomb can __________ a country in a minute. (Fill in the blank with the verb form of ‘destruction’)
Answer:
destroy

Question 9.
The _________ of rice is more in our state than any other state. (Fill in the blank with the noun form of ‘consume’)
Answer:
consumption

Question 10.
Air pollution causes _______ illness. (Fill in the blank with a related word of ‘respire’)
Answer:
respiratory

Question 11.
Contaminated food causes harm to our bodies. The meaning of the underlined word is __________?
Answer:
impure

Question 12.
Some countries have some type of legislation to prevent and control air pollution. The underlined word means __________?
Answer:
a body of law

Question 13.
We respire the polluted air containing obnoxious gases. The underlined word means _________?
Answer:
unpleasant

Question 14.
Acid rain causes skin ‘lesions’. The underlined word means __________?
Answer:
injuries

Question 15.
Another concern is acid rain. Here ‘concern’ means _________?
Answer:
worry

Question 16.
Building surfaces may actually become worse because of air pollution. A single word for the underlined expression will be _________?
Answer:
deteriorate

Subjective Questions With Answers
Answer the following question in about 50 words.

Question 1.
What are the basic approaches to control air pollution?
Answer:
There are three basic approaches to controlling air pollution. Preventive measures can be taken by changing the raw materials used in industry or the ingredients of fuel. Dispersal measures can be taken by raising the heights of smokestacks and collection measures can be taken by designing equipment to trap pollutants before they escape into the atmosphere.

Question 2.
What is acid rain and how does it cause damage in lakes and rivers?
Answer:
Acid rain is rain that contains oxides of sulphur and nitrogen along with other chemicals released into the atmosphere. It is very harmful to the environment. It makes water in rivers and lakes poisonous. The water turns acidic and affects aquatic animals and plants. It affects crops, trees, buildings, soils, drinking water as well as human beings.

Question 3.
What is the composition of air? When is air said to be polluted?
Answer:
Pure air doesn’t contain a single element. It is a mixture of several gases. It comprises 78 per cent nitrogen, 21 per cent oxygen, a little less than 01 per cent argon together with 0.03 per cent carbon dioxide. The air is pure and transparent as long as this composition is maintained. If the oxygen level gets reduced or irritating gases enter the atmosphere, the air is said to be polluted.

Question 4.
What are the basic approaches to control air pollution?
Answer:
There are three basic approaches to controlling air pollution. Preventive measures can be taken by changing the raw materials used in industry or the ingredients of fuel. Dispersal measures can be taken by raising the heights of smokestacks and collection measures can be taken by designing equipment to trap pollutants before they escape into the atmosphere.

Question 5.
What is acid rain and how does it cause damage to lakes and rivers? Or, What are the harmful effects of acid rain?
Answer:
Acid rain is rain that contains oxides of sulphur and nitrogen along with other chemicals released into the atmosphere. It is very harmful to the environment. It makes the water of the rivers and lakes poisonous. The water turns acidic and affects aquatic animals and plants. It affects crops, trees, buildings, soils, drinking water as well as human beings.

Question 6.
Where and when did the tragic Industrial accident take place? What were its consequences? Or, What accident took place at Bhopal in 1984? What were its tragic consequences?
Answer:
The most tragic industrial accident took place in Bhopal on 3 December 1984. A deadly gas from a chemical plant operated by Union Carbide escaped into the atmosphere. As a result of it, 4000 thousand local residents were killed and a large section of the city’s surviving population was rendered blind and crippling.

Question 7.
How is smoke produced? Where does it go?
Answer:
Various industries require steam. In order to produce the steam, they use fuels like coal, coke or furnace oil. These fuels are burnt in industries. During burning, along with heat, smoke is also produced. Of course, it disappears in a short time. But actually, it mingles with the atmospheric air and pollutes it.

Question 8.
How do thermal power stations cause more pollution?
Answer:
Some of the significant industries contributing to air pollution are cement, steel and ore-processing industries. But thermal power stations are rated the first among them as they discharge high amounts of smoke and ash into the atmospheric air. So they cause more pollution.

Question 9.
What are the effects of air pollution on vegetable crops and trees?
Answer:
Automobiles release maximum carbon monoxide into the atmosphere. As a result, the air is polluted. Particularly vegetable crops suffer ill effects from car exhaust gases. Many trees have been killed by the pollution from power plants.

Question 10.
How are buildings affected by polluted air?
Answer:
Polluted air not only affects human beings but also plants as well as buildings. Due to air pollution, fine buildings become shabby, and their walls blackened with soot that has settled on them. Building surfaces may actually deteriorate because of polluted air.

Question 11.
What harm can refrigerant do?
Answer:
Chlorofluorocarbons are a group of chemicals. They are gaseous compounds of chlorine, fluorine and carbon. These substances are used as refrigerants and cleaners. They can cause damage to the atmospheric layer. They may destroy the atmospheric layer (ozone layer) that protects us from harmful kinds of solar energy.

Question 12.
How is acid rain caused?
Answer:
Acid rain is caused due to the presence of sulphur oxide, nitrogen oxide and other chemicals in the atmosphere. It occurs when these gases react in the atmosphere with water, oxygen and other chemicals to form various acidic compounds.

Question 13.
Why do we still need to find out better ways to control air pollution?
Answer:
In spite of the formulation of laws and set of standards and norms, air pollution hasn’t been completely checked. So we still need to find out better ways to control it. Now physicians, engineers, botanists and meteorologists are carrying on research seeking new ways to check it.

Question 14.
What steps can be taken to reduce the air pollution caused by automobiles and factories?
Answer:
To reduce the air pollution caused by automobiles, the engines have been redesigned and new cars have been equipped with devices such as catalytic converters. They convert pollutants into harmless substances. Because of these new devices, air pollution from car exhaust has been reduced. Burning of low-sulphur coal and oil in factories has lowered pollution in many cities.

Question 15.
How do pollutants travel from one country to another?
Answer:
Now industrialised countries have taken steps to prevent and control air pollution. But one difficulty is that pollutants may be carried by the wind from one country to another. They often travel distances of thousand of miles. The death of lakes in eastern Canada has been caused by the acid rain that originated in the United States. Acids produced in Britain and France have caused damage in Sweden.

Question 16.
How is air more important for the man than food and water?
Answer:
A man can live without food for a month, and without water for two or three days. But he cannot live without breathing even for a minute. It is estimated that an average adult exchanges 15 kg of air a day, in comparison to about 1.5 kg of food consumed and 2.5 kg of water intake. So it is clear that air is more important for the man than food and water.

Question 17.
How do automobiles cause air pollution?
Answer:
The number of vehicles plying on the roads is increasing day by day to meet the demand of an exploding population of the world. Equally a greater number of lorries, and goods carriers are on the move. The use of cars, jeeps, and two-wheelers has increased dramatically along with heavy vehicles. Automobiles release Carbon Monoxide into the atmosphere. Thus they are responsible ’ for about 60 per cent of air pollution in various parts of the world.

Question 18.
How is air pollution responsible for increasing the temperature? Or, What is global warming and how is it caused?
Answer:
Global warming is the gradual increase in the earth’s temperature caused by high levels of Carbon Monoxide, Methane and Nitrous Oxide in the atmosphere. These gases tend to trap the radiation that reaches the earth from the sun. This process would eventually lead to global warming.

Question 19.
What health problems are caused by polluted air?
Answer:
The high cost of air pollution is most strikingly illustrated in its damaging effects on the human body. Polluted air causes eye irritations, scratchy throats and respiratory diseases. It also contributes to a number of serious diseases in the human body. The high levels of air pollution were linked to an increased number of deaths in Europe and the United States.

Question 20.
What are the industries that contribute to air pollution?
Answer:
Our air is being polluted with the by-products of industries. Of all the industries thermal power stations are rated the first, that discharge plenty of smoke and ash into the atmosphere. Besides cement, steel and ore processing industries also contribute to air pollution. Some of the chemical industries also release toxic fumes into the air along with the smoke.

Question 21.
Why does the oxygen level in the atmosphere get reduced?
Answer:
Various industries have been set up in modern times to meet the growing demand of the exploding population. They release irritating gases along with smoke into the atmosphere. These harmful irritating gases mingle in the atmosphere and pollute the air. So oxygen level in the atmosphere gets reduced and the air is said to be polluted causing respiratory disorders.

Question 22.
How have air quality programmes brought us benefits? Or, What are the air quality programmes made in different countries?
Answer:
The air quality programmes have brought improvements in several areas. Burning low-sulphur coal and oil in factories and power stations has reduced air pollution in many cities. The automobile engines have been redesigned and new cars are equipped with devices such as catalytic converters, which convert pollutants into harmless substances.

Question 23.
What are the basic approaches to control air pollution?
Answer:
There are three basic approaches to checking air pollution. They are preventive measures, dispersal measures and collection measures. Preventive measures involve changing the raw materials used in the industries or ingredients of fuel. Dispersal measures are raising the heights of smokestacks. Collection measure is designing equipment to trap pollutants before they escape into the atmosphere.

Air Pollution: A Hidden Menace Summary in English

Lead-In

If our surroundings get polluted we suffer from many kinds of diseases and sicknesses. If our surroundings get highly polluted our life gets endangered. Many factors contribute to this air getting polluted. Smoke rises from automobiles, workshops, restaurants and hotels pollute our environment. The harmful gas rises from heaps of filth, from the latrines and urinals and from the uncleaned drains also pollutes our environment. This air pollution is a hidden menace and poses the greatest threat to mankind in future. Let’s read this topic and think of ways in which we can ensure that we breathe clean and pure air.

ଉପକ୍ରମ :

ଆମ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵ ଦୂଷିତ ହୋଇଗଲେ ଆମେ ନାନାପ୍ରକାର ରୋଗ ତଥା ଅସୁସ୍ଥତାର ଶିକାର ହେଉ । ଯଦି ଆମ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵ ବହୁମାତ୍ରାରେ ଦୂଷିତ ହୋଇଯାଏ ତେବେ ଆମ ଜୀବନ ବିପଦଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇପଡ଼େ । ବାୟୁ ଦୂଷିତ ହେବା ନିମନ୍ତେ ଅନେକ ଉପାଦାନ ସହାୟକ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ଯାନବାହନ, କଳକାରଖାନା, ରେଷ୍ଟୁରାଣ୍ଟ ଓ ହୋଟେଲ୍‌ରୁ ବାହାରୁଥିବା ଧୂଆଁ ପରିବେଶକୁ ଦୂଷିତ କରିଥାଏ । ଅଳିଆଗଦା, ପାଇଖାନା ଓ ମୂତ୍ରାଗାର ତଥା ଅପରିଷ୍କୃତ ନର୍ଦ୍ଦମାରୁ ବାହାରୁଥ‌ିବା କ୍ଷତିକାରକ ବାଷ୍ପ ମଧ୍ୟ ପରିବେଶକୁ ଦୂଷିତ କରିଥାଏ । ଏହି ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଏକ ଲୁକ୍‌କାୟିତ ବିପଦ ସଦୃଶ ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ମାନବଜାତି ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଭୟ/ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିବ । ଚାଲ ଏହି ବିଷୟଟିକୁ ପଢ଼ିବା ଓ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟ ଚିନ୍ତା କରିବା ଯଦ୍ଦାରା ଆମେ ନିର୍ମଳ ତଥା ଶଦ୍ଧ ବାୟ ସେବନ କରିପାରିବା ବୋଲି ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇପାରିବା ।

Paragraphs Explanation

Para: No one can forget one of the most tragic industrial accidents that occurred at Bhopal on 3 December 1984. Deadly gas from a chemical plant operated by Union Carbide escaped into the atmosphere, killing over 4000 local residents and rendering them blind and crippling a large section of the city’s surviving population. Not only Bhopal but now every city, every town, and every corner of the earth is facing such a crucial problem. Every day, every moment we breathe polluted air and may become a victim of air pollution.

ଅନୁବାଦ : ୧୯୮୪ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୩ ତାରିଖ ଦିନ ଭୋପାଳରେ ଘଟିଥ‌ିବା ସର୍ବାଧ‌ିକ ମର୍ମନ୍ତୁଦ ଔଦ୍ୟୋଗିକ (ଶିଳ୍ପ) ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ କେହି ଭୁଲିପାରିବେ ନାହିଁ । ୟୁନିଅନ୍ କାର୍ବାଇଡ୍ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ଏକ ରାସାୟନିକ ଶିଳ୍ପରୁ ମାରାତ୍ମକ ବାଷ୍ପ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ୪୦୦୦ରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ସ୍ଥାନୀୟ ଅଧିବାସୀ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କଲେ ଏବଂ ସହରର ବଞ୍ଚିଯାଇଥ‌ି ଲୋକସଂଖ୍ୟାର ଅଧିକାଂଶ ଭାଗକୁ ଅନ୍ଧ ଓ ପଙ୍ଗୁ କରିଦେଇଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ କେବଳ ଭୋପାଳ ନୁହେଁ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ନଗର, ପ୍ରତ୍ୟେକ ସହର, ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଣ ଏହିପରି ଏକ ସଙ୍କଟମୟ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛି । ପ୍ରତିଦିନ, ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଆମେ ଦୂଷିତ ବାୟୁ ଗ୍ରହଣ କରୁଛ ଓ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର ଶିକାର ହେଉଛୁ ।

Para: A man can live without food for a month, and without water for two or three days, but he cannot live without breathing even for a minute. It is estimated that an average adult exchanges 15 kg of air a day, in comparison to about 1.5 kg of food consumed and 2.5 kg of water intake. It is obvious that the quantum of pollutants that enter our body through respiration would be manifold in comparison to those taken in through polluted water or contaminated food.

ଅନୁବାଦ : ଜଣେ ଲୋକ ଖାଦ୍ୟ ବିନା ଗୋଟିଏ ମାସ, ପାଣି ବିନା ଦୁଇ କିମ୍ବା ତିନି ଦିନ ବଞ୍ଚିପାରିବ, କିନ୍ତୁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ବିନା ଏପରିକି ଗୋଟିଏ ମିନିଟ୍ ମଧ୍ୟ ବଞ୍ଚୁପାରିବ ନାହିଁ । ଏହା ଆକଳନ କରାଯାଇଛି ଯେ ଜଣେ ସାଧାରଣ ପ୍ରାପ୍ତବୟସ୍କ ବ୍ୟକ୍ତି ଦିନକୁ ପ୍ରାୟ ୧.୫ କି.ଗ୍ରା. ଖାଦ୍ୟ ଓ ୨.୫ କି.ଗ୍ରା. ଜଳ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବାବେଳେ ସେହି ତୁଳନାରେ ୧୫ କି.ଗ୍ରା. ବାୟୁ ବିନିମୟ କରିଥାଏ । ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଯେତିକି ପରିମାଣର ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ ଆମ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ତାହା ଆମେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଦୂଷିତ ଜଳ ଓ ଖାଦ୍ୟ ତୁଳନାରେ ବହୁଗୁଣ କ୍ଷତିକାରକ ।

Para: Air is a mixture of gases comprising 78 per cent nitrogen, 21 per cent oxygen and a little less than 1 per cent argon, together with 0.03 per cent carbon dioxide. These elements make up 99.9 per cent of dry air. As long as this composition is maintained, the air is pure. If this composition is altered, i.e. the oxygen level gets reduced or irritating gases enter the atmosphere, then the air is said to be polluted and inhalation of this polluted air can lead to respiratory disorders.

ଅନୁବାଦ : ବାୟୁ ହେଉଛି କେତେଗୁଡ଼ିଏ ବାଷ୍ପର ମିଶ୍ରଣ ଯେଉଁଥିରେ ୭୮ ପ୍ରତିଶତ ଯବକ୍ଷାରଜାନ, ୨୧ ପ୍ରତିଶତ ଅମ୍ଳଜାନ ଏବଂ ଏକ ପ୍ରତିଶତରୁ ସାମାନ୍ୟ କମ୍ ଆର୍‌ଗନ୍ ସହିତ ୦.୦୩ ପ୍ରତିଶତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଶୁଷ୍କ ବାୟୁର ୯୯.୯ ପ୍ରତିଶତ ପୂରଣ କରିଥାଏ । ଯେଉଁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ସମାହାର ସ୍ଥିର ଥ‌ିବ, ବାୟୁ ଶୁଦ୍ଧ ରହିବ । ଯଦି ଏହି ସମାହାରରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଘଟିବ ଅସନ୍ତୁଳିତ ହୋଇଯିବ, ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଅମ୍ଳଜାନ ସ୍ତର ହ୍ରାସ ପାଇବ କିମ୍ବା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ବିରକ୍ତିକର ବାଷ୍ପସବୁ ପ୍ରବେଶ କରିବ, ତେବେ ବାୟୁ ଦୂଷିତ ହୋଇଛି ବୋଲି କୁହାଯିବ ଏବଂ ଏହି ଦୃଷିତ ବାୟ ସେବନ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାଜନିତ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ ।

Para: Our air is being poisoned with the by-products of an expanding technological society. Air pollution is nothing new, but what is new is the scope and severity of air pollution.

ଅନୁବାଦ : ପ୍ରସାରଣଶୀଳ ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟାସମ୍ପନ୍ନ ସମାଜର ଉପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକଦ୍ବାରା ଆମ ଦାୟ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଯାଇଛି । ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ କିଛି ନୂଆ କଥା ନୁହେଁ, ବରଂ ଯାହାକିଛି ନୂଆ ତାହା ହେଉଛି ବାୟୁପ୍ରଦୂଷଣର ପରିସର ଓ କ୍ଷତିକାରିତା ।

Para: In recent times, quite a large number of industries can be seen in urban areas as well as in rural pockets. Most of these industries spew dense smoke from their chimneys. What is this smoke made of and how is it produced? Industries require steam and to produce it various fuels such as coal, coke, and furnace oil are burnt. During burning, along with heat, smoke is produced. Where does this smoke go? Apparently, it disappears in a short time but in reality, it never does so. Instead, it mingles with the atmospheric air and pollutes it. We respire this polluted air containing obnoxious gases, ash and dust particles. Without our knowledge, our lungs slowly become garbage dumps for these pollutants.

ଅନୁବାଦ : ସମ୍ପ୍ରତି ସହରାଞ୍ଚଳ ତଥା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଅନେକ ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନ ଦେଖିବ । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଶିଳ୍ପ ସେମାନଙ୍କର ଧୂମନଳିକାରୁ ଧୂଆଁ ନିର୍ଗତ କରୁଛନ୍ତି । ଏହି ଧୂଆଁ କେଉଁଥ‌ିରେ ତିଆରି ଓ କିପରି ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଛି ? ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ବାଷ୍ପ ଆବଶ୍ୟକ କରନ୍ତି ଏବଂ ଏହା ଉତ୍ପନ୍ନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଜାଳେଣି ଯଥା – କୋଇଲା, କୋକ୍, ଉତ୍ତପ୍ତ ତେଲ ଇତ୍ୟାଦି ଦହନ କରାଯାଏ । ଦହନ ସମୟରେ ଉତ୍ତାପ ସହିତ ଧୂଆଁ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହି ଧୂଆଁସବୁ କୁଆଡ଼େ ଯାଏ ? ଆପାତତଃ ଅଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଏହା ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଏ; କିନ୍ତୁ ବାସ୍ତବରେ ତାହା ହୁଏ ନାହିଁ । ତା’ ବଦଳରେ ଏହା ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବାୟୁରେ ମିଶିଯାଏ ଓ ଏହାକୁ ଦୂଷିତ କରେ । ଆମେ ଏହି ବିରକ୍ତିକର ବାଷ୍ପ, ପାଉଁଶ ଓ ଧୂଳିକଣା ଥ‌ିବା ପ୍ରଦୂଷିତ ବାୟୁକୁ ନିଃଶ୍ୱାସପ୍ରଶ୍ଵାସରେ ଗ୍ରହଣ କରୁ । ଆମ ଅଜ୍ଞାତରେ ଆମ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଏହି ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ଆବର୍ଜନା ଗଦାରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

Para: Thermal power stations are rated the first among the industries that discharge high amounts of smoke and ash. Other significant industries contributing to air pollution are cement, steel and ore processing industries. Some of the chemical industries also release toxic fumes into the air, along with the smoke.

ଅନୁବାଦ : ଅଧ‌ିକ ପରିମାଣର ଧୂଆଁ ଓ ପାଉଁଶ ଛାଡୁଥ‌ିବା ଶିଳ୍ପମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍ କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଥମଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ କରୁଥିବା ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ସିମେଣ୍ଟ, ଇସ୍ପାତ ଏବଂ ଧାତୁପିଣ୍ଡ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଶିଳ୍ପ । କେତେକ ରାସାୟନିକ ଶିଳ୍ପ ମଧ ବାୟୁ ଭିତରକୁ ଧୂଆଁ ସହିତ ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପ ଛାଡ଼ିଥାଆନ୍ତି ।

Para: Automobile exhausts are in no way less dangerous than industrial smoke. It is reported that automobiles in Greater Kolkata alone spew about 1500 tonnes of pollutants into the atmosphere every day. It is stated that a person living in Kolkata, whether he is a smoker or not, is forced to inhale toxic substances equivalent to smoking two packets of cigarettes a day. The level of pollution in cities like Delhi, Mumbai and Chennai are equally alarming. To meet the demands of an exploding population, the number of buses plying on the roads are being increased. Equally a greater number of lorries and other goods carriers are on the move.

Along with heavy vehicles, the use of cars, jeeps and two-wheelers such as bikes, scooters and mopeds has increased dramatically – all contributing to significant levels of air pollution. Automobiles are responsible for 60 per cent of air pollution in various parts of the world as they release maximum carbon monoxide into the atmosphere. The menace of air pollution attributed to automobile exhausts has now reached the peak level and if this trend continues, we may have to wear nasal filters on our noses in future.

ନୁହନ୍ତି । ସୂଚନା ମିଳେ ଯେ କେବଳ ବୃହତ୍ କୋଲ୍‌କାତା ସହରରେ ଗାଡ଼ିମଟରଗୁଡ଼ିକ ଦୈନିକ ୧୫୦୦ ଟନ୍‌ ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ ପଦାର୍ଥ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ନିର୍ଗତ କରିଥା’ନ୍ତି । । କୋଲକାତାରେ ବାସ କରୁଥିବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଧୂମପାନକାରୀ ହୋଇଥାଉ ବା ନ ହୋଇଥାଉ, ସେ ଦୈନିକ ଦୁଇ ପ୍ୟାକେଟ୍ ସିଗାରେଟ୍ ପାନ କରିବା ସହ ସମପରିମାଣର ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପ ପ୍ରଶ୍ଵାସରେ ନେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ ଓ ଚେନ୍ନାଇ ସହରଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଦୂଷଣ ସ୍ତର ସମାନ ହାରରେ ବିପଜ୍ଜନକ । ବିସ୍ଫୋରିତ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାହିଦା ପୂରଣ କରିବାକୁ ରାସ୍ତାରେ ଚଳାଚଳ କରୁଥିବା ବସ୍ ସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟ ବଢୁଛି । ସମ ପରିମାଣର ଟ୍ରକ୍, ଓ ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟବାହକ ଗାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଚଳାଚଳ କରୁଛି । ଭାରୀ ଯାନ ସହିତ କାର୍, ଜିପ୍, ବାଇକ୍ ସ୍ଫୁଟର ଓ ମୋପେଡ୍ ପରି ଦୁଇଚକିଆ ଯାନ ଚଳାଚଳ ଅତି ନାଟକୀୟ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏସବୁ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ତରରେ ପହଞ୍ଚାଇବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି । ପୃଥ‌ିବୀର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ୬୦ ପ୍ରତିଶତ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ପାଇଁ ଯାନବାହନଗୁଡିକ ଦାୟୀ ଯେହେତୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣର କାର୍ବନ ମନୋକ୍ସାଇଡ଼ ବାଷ୍ପ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ନିର୍ଗତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଯାନବାହନର ନିଷ୍କାସିତ ଧୂମ ହେତୁ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର ବିପଦ ଏବେ ଶୀର୍ଷ ସ୍ତରରେ ପହଞ୍ଚିଛି ଏବଂ ଯଦି ଏହି ଗରିମା ରାଇ ରବେ ତେବେ ଆମକ ହୁଏତ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଅନନାସିକ ଛଣା ଯନ୍ତ୍ରସବ ନାକରେ ପିନ୍ଧିବାକୁ ପଡ଼ିପାରେ ।

Para: The damage caused by pollution is enormous. In money alone, it represents a loss of billions of dollars each year. Many flower and vegetable crops suffer ill effects from car exhaust gases. Trees have been killed by pollution from power plants. Cattle have been poisoned by the fumes from smelters and recover aluminium from ore. Air pollution causes rubber tyres on automobiles to crack and become porous. Fine buildings become shabby, their walls blackened with soot that has settled on them. Building surfaces may actually deteriorate because of air pollution.

ଅନୁବାଦ : ପ୍ରଦୂଷଣଦ୍ୱାରା ହେଉଥ‌ିବା କ୍ଷତି ଅତି ବ୍ୟାପକ । କେବଳ ଟଙ୍କା ଆକାରରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ନିୟୁତ ନିୟୁତ ସଂଖ୍ୟକ ଡଲାର କ୍ଷତି ହେଉଛି । କାର ନିଃସୃତ ବାଷ୍ପଗୁଡ଼ିକର ଖରାପ ପ୍ରଭାବରେ ଅନେକ ଫୁଲ ଓ ପରିବା ଫସଲ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଏ । ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ରରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ପ୍ରଦୂଷଣଦ୍ୱାରା ଗଛଗୁଡ଼ିକ ମରି ଯାଉଛନ୍ତି । ଧାତୁ ଦ୍ରାବକଶାଳାରୁ ଓ ଧାତୁପିଣ୍ଡରୁ ଆଲୁମିନିୟମ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ନିର୍ଗତ ବାଷ୍ପଦ୍ବାରା ଗୋରୁଗାଈଗୁଡ଼ିକ ବିଷକ୍ରିୟାଦ୍ୱାରା କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହେଉଛନ୍ତି । ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ମୋଟରଗାଡ଼ିର ରବର ଟାୟାରଗୁଡ଼ିକରେ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଫାଟ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ସେଗୁଡ଼ିକ ସଚ୍ଛିଦ୍ର ହୋଇଯାଏ । ସୁନ୍ଦର ସୁନ୍ଦର କୋଠାବାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକ ଅପରିଷ୍କାର ହୋଇଯାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକର କାନ୍ଥ ସେଥ‌ିରେ ବସିଯାଇଥବା ଅଳନ୍ଧୁଦ୍ବାରା କଳା ପଡ଼ିଯାଏ । ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ହେତୁ କୋଠା ଚଟାଣସବୁ ବାସ୍ତବରେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇପାରେ ।

Para: But the high cost of air pollution is most strikingly illustrated in its damaging effects on the human body. Air pollution causes eye irritations, scratchy throats, and respiratory illnesses. It also contributes to a number of serious diseases. In both the United States and Europe, periods of high levels of air pollution were linked to an increased number of deaths.

ଅନୁବାଦ : କିନ୍ତୁ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର ବଡ଼ କ୍ଷତିଭାବେ ମଣିଷ ଶରୀର ଉପରେ ପକାଉଥ‌ିବା ଖରାପ ପ୍ରଭାବକୁ ଅତି ବିସ୍ମୟକର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଏ । ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଚକ୍ଷୁ ପ୍ରଦାହ, ଗଳା କର୍କଶତା ଓ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାଜନିତ ଅସୁସ୍ଥତା ସୃଷ୍ଟି କରାଇଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଗୁରୁତର ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରାଏ । ଉଭୟ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ଇଉରୋପରେ ଉଚ୍ଚ ସ୍ତରର ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ସମୟରେ ମୃତ୍ୟୁସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା ।

Para: Much direct harm is done by air pollution. Scientists are alarmed because the amounts of gases such as carbon dioxide, methane, and nitrous oxide in our atmosphere are increasing. These gases tend to trap the tradition that reaches the earth from the sun and as a consequence of which the atmosphere could become warmer. This process would eventually lead to global warming.

ଅନୁବାଦ : ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣଦ୍ୱାରା ବହୁ ପରିମାଣର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କ୍ଷତି ଘଟୁଛି । ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ସତର୍କ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି କାରଣ ଆମ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ମିଥେନ୍ ଏବଂ ନାଇଟ୍ରସ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଭଳି ବାଷ୍ପଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହି ବାଷ୍ପଗୁଡ଼ିକ ପୃଥ‌ିବୀରେ ପହଞ୍ଚିଥ‌ିବା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ବିକିରଣକୁ ଧରି ରଖେ ଏବଂ ଯାହାଫଳରେ କି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଅଧିକ ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇଯାଇପାରେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଶେଷ ପରିଣତି ବିଶ୍ବ ତାପନ ଅବସ୍ଥା ଆଡ଼କୁ ନେଇଯିବ ।

Para: Scientists have been concerned, too, about the widespread use of a substance that may destroy the atmospheric layer that protects us from harmful kinds of solar energy. This substance belongs to a group of chemicals and chlorofluorocarbons. It is used as a refrigerant and a cleaner and was once widely used in spray cans.

ଅନୁବାଦ : ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଉପାଦାନର ବ୍ୟାପକ ବ୍ୟବହାର ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା ପ୍ରକଟ କରିଛନ୍ତି ଯାହାକି କ୍ଷତିକାରକ ସୌରଶକ୍ତିଠାରୁ ଆମକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ସ୍ତରରୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେଇପାରେ । ଏହି ଉପାଦାନ ଏକ ରାସାୟନିକ ଶ୍ରେଣୀ ଓ କ୍ଲୋରୋଙ୍ଗ୍ ରୋକାର୍ବନର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହା ଏକ ଥଣ୍ଡା କରିପାରୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସଫା କରିପାରୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଭଳି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ଏବଂ ସିଞ୍ଚନ ପାତ୍ରରେ ବ୍ୟାପକ ଭାବରେ ଏକଦା ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା ।

Para: Another concern is acid rain. This is rain or other precipitation that contains oxides of sulphur and nitrogen, along with other chemicals. Acid rain causes damage to lakes and rivers. It poisons the plants and animals that live in the water. It may also affect crops and other plants. Stone buildings and monuments and drinking water.

ଅନୁବାଦ : ଅନ୍ୟ ଏକ ଚିନ୍ତାଜନକ ବିଷୟ ହେଉଛି ଅମ୍ଳ ବୃଷ୍ଟି । ଏହା ଏକ ବୃଷ୍ଟିପାତ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ ଧରଣର ବୃଷ୍ଟି ଯେଉଁଥରେ ସଲଫର୍‌ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ସହିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ରହିଥାଏ । ଅମ୍ଳ ବୃଷ୍ଟି ହ୍ରଦ ତଥା ନଦୀଗୁଡ଼ିକର କ୍ଷତି ସାଧନ କରିଥାଏ । ଏହା ଜଳରେ ଥ‌ିବା ଉଭିଦ ଓ ଜୀବମାନଙ୍କୁ ବିଷକ୍ରିୟାଗ୍ରସ୍ତ କରାଏ । ଏହା ମଧ୍ଯ ଫସଲ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉଦ୍ଭିଦ, ପ୍ରସ୍ତର ସୌଧ, ସ୍ମୃତିସୌଧ ଓ ପାନୀୟ ଜଳକୁ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ କରାଏ ।

Para: Acid rain affects everything it falls on. The water in rivers and lakes turns acidic. For instance, in Sweden, 4000 lakes have been so severely affected that no fish has survived. It also changes the soil’s nutrient content. It washes or leaches away nutrients like potassium, calcium and magnesium from the upper layer that help trees grow. Acid rain kills large stretches of forests, leaving behind leafless skeletons of trees.

ଅନୁବାଦ : ଅମ୍ଳ ବୃଷ୍ଟି ପଡ଼ୁଥ‌ିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜିନିଷକୁ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ କରାଏ । ନଦୀ ଓ ହ୍ରଦର ଜଳ ଅମ୍ଳୀୟ ହୋଇଯାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ସ୍ବିଡ଼େନରେ ୪୦୦୦ ହ୍ରଦ ଏତେ ପରିମାଣରେ ଗୁରୁତର କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଛି ଯେ ସେଥ‌ିରେ କୌଣସି ମାଛ ବଞ୍ଚାହାନ୍ତି । ଏହା ମଧ୍ୟ ମୃତ୍ତିକାର ପୁଷ୍ଟିକର ଉପାଦାନକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଦିଏ । ଏହା ଉପର ସ୍ତରରେ ଥ‌ିବା ପୋଟାସିୟମ୍, କ୍ୟାଲସିୟମ୍, ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଭଳି ପୁଷ୍ଟିକର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ଧୋଇନିଏ ଯାହାକି ଉଭିଦ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଅମ୍ଳ ବୃଷ୍ଟି ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଅଞ୍ଚଳର ଜଙ୍ଗଲକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦିଏ, କେବଳ ପଛରେ ଛାଡ଼ିଯାଏ ପତ୍ରଶୂନ୍ୟ ବୃକ୍ଷସମୂହ ।

Para: When forests begin to die, the animals and birds in those forests follow. Among the growing list of species threatened by acid rain are the Pied Flycatcher and Apollo Butterfly in Sweden. The Dipper fish has vanished from the river of Central Wales, and the Brown Trout from Norwegian lakes. The list goes on.

ଅନୁବାଦ : ଜଙ୍ଗଲଗୁଡ଼ିକ ଶେଷ ହେବା ଆରମ୍ଭ କଲେ, ସେହି ଜଙ୍ଗଲଗୁଡ଼ିକର ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କ ପାଳି ତା’ ପରେ ପରେ ପଡ଼େ । ଅମ୍ଳବୃଷ୍ଟିଦ୍ୱାରା ବିପଦରେ ପଡ଼ୁଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତିଙ୍କର ବର୍ଣିତ ତାଲିକାରେ ଅଛନ୍ତି ସ୍ବିଡ଼େନ୍‌ର ପାଏଡ୍ ଫ୍ଲାଇକ୍ୟାଚର ଓ ଆପୋଲୋ ବଟରଫ୍ଲାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ୱେଲ୍‌ସ୍‌ର ନଦୀରୁ ଡିପର୍ ମାଛଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ନରୱେ ହ୍ରଦଗୁଡ଼ିକରୁ ସାଲମନ୍‌ଜାତୀୟ ମାଛ ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେଣି । ଏହି ତାଲିକା ବଢ଼ି ବଢ଼ି ଚାଲିଛି ।

Para: What about our health? Acid rain irritates the sensitive tissues of our eyes and lungs, particularly in children. It can also cause skin lesions.

ଅନୁବାଦ : ଆମ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ବିଷୟରେ କ’ଣ କହିବା ? ଅମ୍ଳବୃଷ୍ଟି ଆମ ଆଖୁ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ଟିସୁ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ବିଶେଷକରି ଶିଶୁମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସ୍ବସ୍ଥ କରିପକାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଚର୍ମକ୍ଷତ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ ।

Para: Living being apart, even buildings are not spared. In Poland, the beautiful old buildings of Karkow are slowly being destroyed by acidic smog. In Athens, a city which is highly polluted, acid rain is eating into the marble of its world-famous monuments. Experts say that more damage has been done in the past 25 years than in the previous 2000!

ଅନୁବାଦ : ଜୀବନ୍ତ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ, ଏପରିକି କୋଠାଗୁଡ଼ିକ ବାଦ୍ ପଡ଼ନ୍ତି ନାହିଁ । ପୋଲାଣ୍ଡରେ ଅମ୍ଳଯୁକ୍ତ ଧୂମକୁହୁଡ଼ିଦ୍ୱାରା କ୍ରାକୋର ସୁନ୍ଦର ପୁରାତନ କୋଠାଗୁଡ଼ିକ ଧୀରେ ଧୀରେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଉଛି । ଅତ୍ୟ ପ୍ରଦୂଷିତ ଏଥେନ୍ସ ସହରରେ ଏହାର ପୃଥବୀପ୍ରସିଦ୍ଧ ସ୍ମୃତିସୌଧଗୁଡ଼ିକର ମାର୍ବଲ ପଥରକୁ ଅମ୍ଲବୃଷ୍ଟି ନଷ୍ଟ କରିବାରେ ଲାଗିଛି । ବିଶାରଦମାନେ କୁହନ୍ତି ଯେ ବିଗତ ୨୦୦୦ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା କ୍ଷତିଠାରୁ ଗତ ୨୫ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅଧୂକ କ୍ଷତି ଘଟିଛି ।

Para: There are three basic approaches to control air pollution – Preventive measures, such as changing the raw materials used in industry or the ingredients of fuel; dispersal measures such as raising the heights of smokestacks; and collection measures, such as designing equipment to trap pollutants before they escape into the atmosphere.

ଅନୁବାଦ : ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ତିନୋଟି ପ୍ରମୁଖ ଉପାୟ ରହିଛି – ପ୍ରତିଷେଧମୂଳକ ପଦକ୍ଷେପ ଯଥା ଶିଳ୍ପରେ ବ୍ୟବହୃତ କଞ୍ଚାମାଲର ପରିବର୍ତ୍ତନ କିମ୍ବା ଜାଳେଣିର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା; ବିକ୍ଷେପଣ ପଦକ୍ଷେପ ଯଥା ଉଚ୍ଚ ଚିମିନିର ଉଚ୍ଚତା ବଢ଼ାଇବା ଏବଂ ସଂଗ୍ରହଣ ପଦକ୍ଷେପ ଯଥା ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଚାଲିଯିବା ପୂର୍ବରୁ ଧରି ରଖିବା ନିମନ୍ତେ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ନିର୍ମାଣ କରିବା ।

Para: Nearly, all the highly industrialized countries of the world have some type of legislation to prevent and control air pollution. One difficulty is that pollutants may be carried by the wind from one country to another, often for distances of thousands of miles. The death of lakes in eastern Canada has been caused by acid rain that originated in the United States. Acids produced in Britain and France have caused damage in Sweden.

ଅନୁବାଦ : ପ୍ରାୟତଃ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପସମୃଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର ନିରାକରଣ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ କେତେକ ପ୍ରକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିସାରିଛନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ଅସୁବିଧା ହେଉଛି ବହୁତ ସମୟରେ ହଜାର ହଜାର ମାଇଲ ଅତିକ୍ରମ କରି ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ଦେଶରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦେଶକୁ ପବନଦ୍ଵାରା ପରିବାହିତ ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରରେ “ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଥ‌ିବା ଅମ୍ଲବୃଷ୍ଟିଦ୍ୱାରା ପୂର୍ବ କାନାଡ଼ାର ହ୍ରଦଗୁଡ଼ିକର କଂସ ସାଧନ ଘଟିଛି । ବ୍ରିଟେନ୍ ଓ ଫ୍ରାନ୍‌ସ୍‌ରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଗୁଡ଼ିକ ସ୍ବିଡ଼େରେ କ୍ଷତି ସାଧନ କରିଛି ।

Para: There have been many initiatives in different countries for making laws, and setting standards and norms to check air pollution and ensure quality air. Air quality programmes have brought improvements in many areas. For example, burning low-sulphur coal and oil in factories and power plants has lowered pollution in many cities. To meet standards, automobile engines have been re-designed and new cars have been equipped with devices such as the catalytic converter which changes pollutants into harmless substances. Because of these new devices, air pollution from car exhaust has also been reduced.

ଅନୁବାଦ : ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ରୋକିବାକୁ ଓ ଶୁଦ୍ଧ ବାୟୁ ପାଇବାର ନିଶ୍ଚିତତା ବୃଦ୍ଧି କରିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ, ମାନ ଓ ସାଧାରଣ ଢାଞ୍ଚା ସ୍ଥିର କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରାଥମିକ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନିଆଯାଇସାରିଛି । ବାୟୁର ଗୁଣବତ୍ତା ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ପର୍କିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡ଼ିକ ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିଛି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, କାରଖାନାଗୁଡ଼ିକରେ ନିମ୍ନ ସଲ୍ଫର୍‌ଯୁକ୍ତ କୋଇଲା ଓ ତେଲ ଦହନଦ୍ୱାରା ଅନେକ ସହରରେ ପ୍ରଦୂଷଣର ମାତ୍ରା କମିଯାଇଛି । ମାନ ବଜାୟ ରଖିବାପାଇଁ ମଟରଗାଦିର ଇଞ୍ଜିନଗଦିକ ପନଃନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି ଓ ନୂତନ କାରଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାହୀନ ରୁପାନ୍ତରକାରୀ ଉପକରଣ ଖଞ୍ଜାଯାଇଛି ଯାହାକି ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକୁ କ୍ଷତିବିହୀନ ପଦାର୍ଥକୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ କରିଦେଉଛି । ଏହି ନୂତନ ଉପକରଣଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗୁଁ କାର ନିର୍ଗମନଜନିତ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।

Para: It is not easy to bring about the new developments needed to control air pollution. Many – physicians, engineers, meteorologists, botanists, and others are involved in research seeking new ways. Vast sums of money will have to be spent in the future to clean the air and to keep it clean. Often pollution control means higher prices – to cover the cost of control devices in emission systems of new cars, for example. But to most people, the cost is justified. Perhaps the day will come when people everywhere can breathe pure air in cities where the sunlight is no longer blocked by an umbrella of pollution.

ଅନୁବାଦ : ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକ ନୂତନ ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆଣିବା ଏତେ ସହଜ ନୁହେଁ । ଚିକିତ୍ସକ, ଯନ୍ତ୍ରୀ, ପାଣିପାଗ ବିଶାରଦ, ଉଭିଦ ବିଜ୍ଞାନୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅନେକ ଲୋକ ନୂତନ ଉପାୟମାନ ଖୋଜି ବାହାର କରିବାକୁ ଗବେଷଣାରତ ରହିଛନ୍ତି । ଭବିଷ୍ୟତରେ ବାୟୁକୁ ପରିଷ୍କାର କରିବାକୁ ଓ ଏହାକୁ ନିର୍ମଳ ରଖୁବାକୁ ପ୍ରଚୁର ଟଙ୍କା ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ବହୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଦୂଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଅର୍ଥ ଅଧ‌ିକ ଅର୍ଥ ଖର୍ଚ୍ଚ – ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ନୂତନ କାରଗୁଡ଼ିକରେ ନିର୍ଗମନ ପଦ୍ଧତିରେ ସଂଯୁକ୍ତ ନିୟନ୍ତ୍ରକ ଯନ୍ତ୍ରପାତିଗୁଡ଼ିକର ଖର୍ଚ୍ଚ ଭରଣା କରିବା । କିନ୍ତୁ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ଏହି ଖର୍ଚ୍ଚ ଯୁକ୍ତିସଙ୍ଗତ । ବୋଧହୁଏ ସେହିଦିନ ଆସିବ ଯେଉଁଦିନ ସହରରେ ଲୋକମାନେ ସବୁଆଡ଼େ ଶୁଦ୍ଧ ବାୟୁ ସେବନ କରିପାରିବେ ଏବଂ ସେହି ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରଦୂଷଣ ଛତାଦ୍ବାରା ଆଉ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେବ ନାହିଁ ।

Word Meaning /Glossary:
occurred -took place
industrial -relating to industry (ଶିଳ୍ପ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ | ) Jagatpur is an industrial town.
tragic – sorrowful I witnessed a tragic accident on the road.
deadly – capable of causing death (ମାରାତ୍ମକ)
Union Carbide – name of an industry in Bhopal (ଭୋପାଳସ୍ଥିତ ଏକ ଶିଳ୍ପର ନାମ )
plant – factory (କାରଖାନା)
escaped – released, slipped
rendering – leaving
crippling – damaging (ପଙ୍ଗୁ କରିଦେବା) The deadly gas made people crippled.
crucial – serious, important, vital (ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ)
victim – someone who suffers as a result of something Thousands of trees have fallen victim to this disease.
surviving – those have survived (ବଞ୍ଚିରନ୍ତିଯାଇଥିବା)
is estimated – is calculated
adult – grown-up (ପ୍ରାପ୍ତବୟସ୍କ)
in comparison to – relatively, comparatively (ତୁଳନାତ୍ମକ ଭାବରେ )
intake – consumption If you want to reduce your weight, you should reduce your intake of fat and alcohol.
quantum – quantity ( ପରମାଣ )
respiration – breathing (ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା )
polluted – Polluted water causes many diseases.
manifold – too many/much ( ଅତ୍ୟଧ୍ବକ)
comprising – act of mixing (ସମାହାର କାର୍ଯ୍ୟ )
composition – mixture of gases (ଗ୍ୟାସ୍‌ଗୁଡ଼ିକର ମିଶ୍ରଣ)
altered – changed (ବଦଳିଲା)
irritating – annoying (ବିରକ୍ତି)
getsreduced – is decreased (ହ୍ରାସପାଏ, କମିଯାଏ )
inhalation – the act of breathing in (ସେବନ )
respiratory disorders – illness caused by breathing (ଶ୍ଵାସକ୍ରି ୟାଜନି ତ ଅସୁସ୍ଥତା )
by-products – a secondary product made in the manufacturing of something else ( ଉପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ)
Scope – sphere of activity
in recent times – recently (ନିକଟ ଅତୀତରେ)
rural pockets – rural areas (ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସବୁ)
fuel – fire oil (ଜାଳେଣି ତୈଳ)
garbage dump – ଅଳିଆଗଦା
ore processing- (ଧାତୁପିଣ୍ଡ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ)
pollutants – ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ
automobile – ମୋଟର ଗାଡ଼ି
consumed – eaten
contaminated – that has been polluted
mixture – an act of getting mixed
severity – seriousness ( ଗମ୍ଭୀରତା)
apparently – clearly ( ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ )
in reality – obviously, truly
mingles – mixes (ମିଶିଯାଏ)
alarming – threatening The forests are disappearing at an alarming rate.
respire – breathe in and out
obnoxious – deadly poisonous (ମାରାତ୍ମକ ଭାବେ ବିଷାକ୍ତ) Our atmosphere contains some useful as well as obnoxious gases.
radiation – ବିକିରଣ
irritation – ରାଗ
concerned – worried (ଉଦ୍‌ବେଗ | ଚିନ୍ତା ପ୍ରକଟ କରିବା)
refrigerant – ଥଣ୍ଡା କରି ପାରୁ ଥ‌ି ଦ୍ରବ୍ୟ
widespread – extensive (ବ୍ୟାପକ)
manifold – of many different kinds Mobile phone has manifold advantages.
contaminated –  impure (ଦୂଷିତ) We shouldn’t eat contaminated food.
argon – chemically inactive gas (ଏକ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ବାଷ୍ପ / ଆର୍ଗନ୍)
furnace oil – ଚୁଲି ତେଲ
severity – seriousness Everybody should realise the severity of air pollution. (ଗମ୍ଭୀରତା)
spew – throw out The industries and vehicles that spèw harmful smoke to the atmosphere. (ନିର୍ଗତ କରିବା)
disappears – vanishes (ଅଦୃଶ୍ୟ ହୁଏ)
mingles with – is mixed with (ମିଶିଯାଏ)
garbage dumps – unwanted waste leaving place (ଅଳିଆ ଫିଙ୍ଗାଯାଉଥ‌ିବା ସ୍ଥାନ)
coke – baked coal ( ପୋଡ଼ା କୋଇଲା)
exhausts – the gas or steam out of the engine of a car etc (ବାଷ୍ପ ବା ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ). Industrial smoke and automobile exhausts pollute the environment.
plying – running (ଯାତାୟାତ|ଚଳାଚଳ କରୁଛି) Nowadays a lot of vehicles are plying on the road.
menace – threat (ଧମକ/ବିପଦ) The busy road is a menace to the children’s safety.
smelters – furnaces (ଧାତୁ ଦ୍ରାବକଶାଳା )
porous – having small holes This clay pot is porous.
chlorofluorocarbons – chemicals used for cooling in refrigerators
vast stretches of foreSts – a large cover of forests
leafless – without leaf
skeletons of trees – dead leafless trees
vast stretches of forests – a large cover of forests
leafless – without leaf
skeletons of trees – dead leafless trees
precipitation – fall of rain, snow or hail There will be precipitation on hills tonight.
leaches away – washes away The rainwater leaches away the fertilizer from the fields.
upper layer – upper surface
lesions – wounds or injuries Excessive heat of the sun in summer cause skin lesions.
smog – a mixture of smoke and fog We can see sing around the industrial areas. (ସ୍ମଗ୍ – ଧୂଆଁମିଶ୍ରିତ କୁହୁଡ଼ି)
ingredients – things used to make something Imagination and hard work are the ingredients of success.
dispersal measures – ways of scattering things (ବିକ୍ଷେପଣ ପଦକ୍ଷେପ| ବିକ୍ଷେପଣ ପଦ୍ଧତି)
smokestacks – tall chimneys that carry. smoke away from factories
trap – retain Various designed equipment that should be used to trap pollutants.
raising – increasing (ବୃଦ୍ଧି କରିବା)
designing – making especially
peak level – top level
trend – rate
nasal filters – masks that cover nostrils
legislation – a body of laws The government will introduce legislation to restrict the sale of firearms.
equipment – device
trap – catch ( ଧରିବା )
meteorologist – a person who studies weather conditions Meteorologists can forecast weather.
prevent – check (ରୋକିବା)
emission system – a system of sending out smoke (ଧୂଆଁ ନିର୍ଗମନ ପ୍ରଣାଳୀ) New devices in emission system of new cars has checked the air pollution to some extent.
lakes – natural water bodies
are involved – are engaged ( କାର୍ଯ୍ୟବ୍ୟସ୍ତ ଅଛନ୍ତି )
initiative – preliminary steps
device – tool (ଉପକରଣ )
catalytic – ଅନୁଘଟକ
physician – ଚିକିତ୍ସକ
reduce – ହ୍ରାସ କରିବା
global warming – ବିଶ୍ବ ତାପନ/ବିଶ୍ଵ ଉଷ୍ମାୟନ global warming
the vast sum of money – a lot of money
soot – black powder produced from fuels
sensitive – easily feeling pain
thermal – relating to heat Thermal clothes are specially designed to keep the boy warm.
chemical industries – industries concerned with chemistry
toxic fumes – harmful gases (କ୍ଷତି କାରକ ଗ୍ୟାସ୍ )
atmosphere – ବାୟୁମଣ୍ଡଳ
smoker – one who smokes tabacco (ଯେ ଧୂମପାନ କରେ)
forced – bound (ବାଧ୍ୟ ହେବା )
exploding population – growing population
exhaust – going out smoke from an engine (ଇଞ୍ଜିନ୍‌ରୁ ବହିର୍ଗତ ଧୂଆଁ)
processing – taking a series of actions for a result (ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ )
moped – a two-wheeler having no gear system
botanist – a person who studies the life of plants ( ଉଭିଦବିଜ୍ଞାନୀ)
discharge – release, allow leaving (ତ୍ଯାଗ କରେ)
equivalent – equal to (ସମାନ)
level – rate (ସ୍ତର)
exploding population – steep rise in population (ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତ)
attributed – held responsible
continues – persists (ଚାଲୁ ରହେ)
nasal – relating to the nose
billions – a thousand millions
shabby – dirty ( ଅପରିଷ୍କାର )
deteriorate – worsen (ଖରାପ କରିବା)
surfaces – upper parts
strikingly illustrated – beautifully explained
damaging effects – ନଷ୍ଟକାରୀ ପ୍ରଭାବସବୁ
eye irritation – pain related to the eyes
scartchy throat – pain related to throat ( ତଣ୍ଟି ଯନ୍ତ୍ରଣା)
linked to – connected to (ସମ୍ପର୍କିତ)
alarmed – terrified (ଆତଙ୍କିତ)
eventually – finally (ଶେଷରେ)
solar energy – the energy of the sun (ସୌରଶକ୍ତି)

BSE Odisha 10th Class English Detailed Text

• Chapter 1 All Things Bright and Beautiful
• Chapter 2 A letter to God
• Chapter 3 The Solitary Reaper
• Chapter 4 At the High School
• Chapter 5 Village Song
• Chapter 6 Festivals of North-East India
• Chapter 7 The Flower-School
• Chapter 8 Air Pollution: A Hidden Menace
• Chapter 9 From the Formalin Jar
• Chapter 10 School’s Goodbye
• BSE Odisha 10th Class English Solutions Chapter 8
• Finnifty 21350

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class English Solutions Chapter 1 All Things Bright and Beautiful Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 English Solutions Chapter 1 All Things Bright and Beautiful

BSE Odisha 10th Class English All Things Bright and Beautiful Text Book Questions and Answers

F. Let’s Read And Understand:

Question 1.
What does the poet think of all things?
(ସମସ୍ତ ଜିନିଷ ସମ୍ପର୍କରେ କବି କ’ଣ ଭାବିଛନ୍ତି ?)
Answer:
The poet thinks that all things are bright and beautiful and wise and wonderful.

Question 2.
Who has made all these things?
(କିଏ ଏ ସମସ୍ତ ଜିନିଷକୁ ନିର୍ମାଣ କରିଛନ୍ତି ?)
Answer:
The Lord God has made all these things.

Question 3.
What are the little things mentioned in the poem?
(କବିତାରେ ଉଲ୍ଲିଖ୍ କ୍ଷୁଦ୍ର ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?)
Answer:
The little things mentioned in the poem are little flowers and little birds.

Question 4.
How does the poet describe the beauty of flowers?
(କବି କିପରି ଫୁଲଗୁଡ଼ିକର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ?)
Answer:
The poet describes that God has given bright colors to flowers. When a little flower blossoms, it looks beautiful and its brightness attracts others. The beauty of the flowers lies in their bright colors.

Question 5.
How does the poet describe the little birds?
(କବି କିପରି କ୍ଷୁଦ୍ର ପକ୍ଷୀଗୁଡ଼ିକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ?)
Answer:
The poet describes that the little birds that sing sweetly are made by God. God has made their tiny wings which help them to fly.

Question 6.
How is the mountain described in the poem?
(କବିତାରେ ପର୍ବତ କିପରି ବର୍ଣିତ ହୋଇଛି ?)
Answer:
In the poem, the mountain is described as purple-headed.

Question 7.
Why does it appear so?
(ଏହା କାହିଁକି ଏପରି ଦେଖାଯାଏ ?)
Answer:
The bluish-red rays of the setting sun make the mountaintop look purple.

Question 8.
What brightens up the sky?
(ଆକାଶକୁ କ’ଣ ଉଜ୍ଜଳିତ କରିଥାଏ ?)
Answer:
The sunrise and the sunset brightens up the sky.

Question 9.
How does the sky look during the sunset ?
(ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ଆକାଶ କିପରି ଦେଖାଯାଏ ?)
Answer:
The sky looks bright during the sunset.

Question 10.
Which are the two seasons mentioned in the poem?
(କେଉଁ ଋତୁ ଦୁଇଟି କବିତାରେ ଉଲ୍ଲିଖୁତ ହୋଇଛି ?)
Answer:
The two seasons mentioned in the poem are winter and summer.

Question 11.
Why does the poet consider the summer sun pleasant?
(ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳୀନ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ କବି କାହିଁକି ଆନନ୍ଦଦାୟକ ବୋଲି ବିଚାରିଛନ୍ତି ?)
Answer:
The summer comes after the winter and it gives great relief to the winter-hit people. The summer sun is warm and comfortable in England. That is why the poet considers the summer sun pleasant.

Question 12.
What do we enjoy in greenwood?
(ଆମେ ସବୁଜ ଅରଣ୍ୟରେ କ’ଣ ଉପଭୋଗ କରୁ ?)
Answer:
We enjoy the beauty of the tall trees in the green wood.

Question 13.
How are the meadows useful for us?
(ଘନ ତୃଣଭୂମିଗୁଡ଼ିକ ଆମ ପାଇଁ କିପରି ଉପଯୋଗୀ ?)
Answer:
The meadows are open areas of grassland where people play different games.

Question 14.
Where do the rushes grow?
(ନଳତୃଣଗୁଡ଼ିକ କେଉଁଠାରେ ବଢ଼ିଥା’ନ୍ତି ?
Answer:
The rushes grow by the waterside.

Question 15.
Why do people gather rushes ?
(ଲୋକମାନେ ନଳତୃଣଗୁଡ଼ିକୁ କାହିଁକି ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ?)
Answer:
People gather rushes every day because they are used for making mats and baskets.

Question 16.
Why has God given us eyes?
(ଭଗବାନ୍ ଆମକୁ ଚକ୍ଷୁ ଦେଇଛନ୍ତି କାହିଁକି ?)
Answer:
God has given us eyes to see all the beautiful things created by Him.

Question 17.
What should our lips tell?
(ଆମର ଓଷ୍ଠ | ଅଧର କ’ଣ କହିବା ଉଚିତ ?)
Answer:
Our lips should tell about the greatness of God and all His creations.

Question 18.
How does the poet describe God?
(କବି ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କୁ କିଭଳିଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ?)
Answer:
The poet describes God as Almighty who has made everything.

G. Let’s Appreciate:

The poet describes many things in the poem. Make a list of the things described in the poem.
(କବିତାରେ କବି ଅନେକ ଜିନିଷର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । କବିତାରେ ବର୍ଣିତ ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକର ଏକ ତାଲିକା କର ।)
Answer:
List of things described in the poem:

Flowers, birds, cold wind, pleasant summer sun, ripe fruit, mountains, rivers, sunset, sunrise, sky, garden, tall trees, greenwood, meadows, rushes, eyes, and lips.

Question 1.
Which of the things are bright and which of the things are small?
(କେଉଁ ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକ ଉଜ୍ଜଳ ଓ କେଉଁ ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷୁଦ୍ର ?)
Answer:
Bright things are                                                              Small things are
(i) colors of the little bird and little flower                       the little flower
(ii) purple-headed mountain and river                            the little bird
(iii) sunrise and sunset                                                     tiny wings
(iv) the sky
(v) the summer sun
(vi) the greenwood
(vii) the meadows

Question 2.
Which are the lines in the poem where the poet expresses his gratitude to God?
(କବିତାର କେଉଁ ଧାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକରେ କବି ଈଶ୍ବରଙ୍କୁ ନିଜର କୃତଜ୍ଞତା ଜଣାଇଛନ୍ତି ?)
Answer:
The lines in the poem where the poet expresses his gratitude to God are as follows.
The Lord God made them all (Line 4)
He made their flowing colors (Line 7)
He made their tiny wings (Line 8)
He gave us eyes to see them (Line 21)
And lips that we might tell (Line 22)
How great is God Almighty (Line 23)

Question 3.
Is this poem a description or a prayer?
(ଏହି କବିତାଟି ଏକ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅଥବା ପ୍ରାର୍ଥନା ଅଟେ ?)
Answer:
This poem is a description that gives a beautiful description of various wonderful things of God.

Question 4.
Why do you think so?
(ତୁମେ କାହିଁକି ଏପରି ଭାବୁଛ ?)
Answer:
This poem All Things Bright and Beautiful is more of a description. The word ‘prayer’ means a solemn request for help or expression of thanks addressed to God for His help and blessings. In this poem, the poet expresses his deep gratitude to God as the maker of all things bright and beautiful, wise and wonderful, and all creatures great and small. That is why the poet feels obliged and says some words in praise of Him. Thus, it is the description.

• Each stanza of the poem is a unit. The last word of one line is similar in sound to the last word of another line. These are rhyming words.
  Rhyming words in the poem are as follows.

  beautiful        small     sings     open      by       play       tell wonderful      all          wings    colors     sky     day       well

Activity I:
Students are divided into groups of four or five. Each group is asked to find the last word in each line of a stanza and put together all the words which have similar sounds. Each group is asked to present its findings.
(ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୪ ବା ୫ ଜଣଙ୍କୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଦଳ ଗଠନ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳକୁ (କବିତାର) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧାଡ଼ିର ଶେଷ ଶବ୍ଦ ସହିତ ସମଧ୍ୱନିଜନିତ ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଏକତ୍ର କରିବାକୁ କୁହାଯାଇଛି ।)
(This activity shall be done by the teacher in the class.)

Activity II:
(a) Fill in the blanks choosing the appropriate words given in brackets and read the lines.
1. God has given it _________.
2. So it can _________.
3. And it beautifully _________.
4. While going up in the _________.
(fly, sings, sky, wings)

Answers:
1. God has given it wings.
2. So it can fly.
3. And it beautifully sings.
4. While going up in the sky.

(b)
1. The meadows look _________.
2. Where we run and _________.
3. And the river is _________.
4. Where we bathe _________.
(play, every day, clean, green)

Answers:
1. The meadows look green.
2. Where we run and play.
3. And the river is clean.
4. Where we bathe every day.

Activity III:
Fill in the blanks with appropriate words.
(ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ବସାଇ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।)
1. He gave us ears to _________.
2. He gave us to see _________.
3. He gave us to taste things _________.
4. He gave us skin to _________things.
5. He gave us nose to _________.
6. We enjoy God’s creation through the five _________.

Answers:
1. hear
2. eyes
3. tongue
4. feel
5. smell
6. senses

Activity IV:
Given below are some clues. Pick up the lines of the poem following the clues.
(ନିମ୍ନରେ କେତେକ ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଛି । ସୂଚନାଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁସରଣ କରି କବିତାଟିରୁ ଧାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକୁ ବାହାର କର ।)
flower  __________________________________
colour  __________________________________
bird      __________________________________
wings   __________________________________
Now compare these lines with the appropriate stanza of the poem. What change in the rhyming pattern do you mark?
(ଏବେ ଏହି ଧାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକୁ କବିତାର ଯଥୋପଯୋଗୀ ପଦ ସହ ତୁଳନା କର । ତୁମେ ଯତିପାତ କ୍ରମରେ କ’ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରୁଛ ।)

flower Each little flower that opens a color
color   He made their glowing colors bird
bird     Each little bird that sings wings
wings  He made their tiny wings

The rhyming pattern of the original stanza in the poem and the above stanza is different. In the original stanza, the last word of a line rhymes with the last word of the alternate line, but in the above stanza, the last word of a line rhymes with the last word of the next line.

H. Let’s Listen And Speak:
Students are divided into groups of four to five. Each group is given a word from the poem. The members of a group discuss the word among themselves for five minutes. Then one group has to answer the questions on the word asked by the other groups. The following words may be picked up from the text.

mountain, sunset, sunrise, winter, summer, sun, river, garden, greenwood, meadow, rushed

[This can be used as a competitive game among the groups. Credit can be given for the number of correct answers to the questions by the members of a group. A maximum of ten questions shall be asked by each group and be given credit. At the end of the game, the total score is calculated for the winners and runners-up or serial positions of the groups. The teacher is to provide an equal number of words to each group and decide the equal number of questions to be asked by each group as well as the credit points for each correct answer. Also, the teacher can devise any other competitive game with the purpose of facilitating listening and speaking.]
(This assignment is to be done in the classroom by the teacher dividing the students into four to five groups.)

I. Let Us Write:
Read the line: The tall trees in the greenwood.
Trees are useful for mankind in many ways. Given below are some clues. Write a few lines on each.
(ଗଛଗୁଡ଼ିକ ମଣିଷ ଜାତି ପାଇଁ ଅନେକ ଦରକାରୀ । ନିମ୍ନରେ କେତେକ ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଷୟରେ କେତୋଟି ଧାଡ଼ି ଲେଖ ।)
Tree

• Construction of a house( ଏକ ଘର ନିର୍ମାଣ)
• Furniture (ଆସବାବପତ୍ର)
• Translation results (ଅନୁବାଦ ଫଳାଫଳ)
• Rainfall (ବର୍ଷା)
• Temperature control (ତାପମାତ୍ରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ |)
• Soil erosion (ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ |)
• Deforestation (ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ)
• Afforestation (ବୃକ୍ଷରୋପଣ |)

Answer:
Trees
Construction of a house (ଗୃହ ନିର୍ମାଣ ଉପରେ):
Wood is necessary for the construction of a house. Its use was more in making traditional houses in the recent past. It was used mainly as pillars and bars. Presently it is used mainly for making doors and windows. Its use has been reduced only because of its costliness and less availability. It is our duty to save trees.

Furniture (ଆସବାବପତ୍ର):
Wooden furniture has an all-time great demand. Even though they are expensive today people still go for it because their value is incomparable. We get wood from trees which are used in making sofa-set, cot, cupboard, almirah, wardrobe, chair and table, bench and desk, dining table, etc. Thus trees in the form of furniture give us comfort and luxury.

Rainfall (ବର୍ଷା):
Rainfall also depends on the trees. The leaves of the trees release huge quantities of water vapor into the atmosphere which helps in the formation of clouds. The areas, which have more trees, receive more rainfall. So we see heavy rainfall in forests. Deserts have scanty rainfall because there are no trees.

Temperature control (ତାପମାତ୍ରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ |):
Trees are our real friends. When we sit under a shady tree in the hot summer, we feel relaxed. When the temperature rises, it is the tree that comes to our rescue. Its branches and green leaves help to absorb the heat and do not allow it to reach us. The trees provide shade for the animals in the summer.

Soil erosion (ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ |):
Soil erosion has become a tough problem today. Recently soil erosion in coastal lines has created a panic. It happens largely due to the loss of trees. It is the tree roots that bind the soil tightly and does not allow the soil to erode away. Deforestation is a cause of soil erosion. Loss of soil has certain bad consequences which are to be avoided. Let us not cut trees to avoid an unpleasant situation ahead.

Deforestation (ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ):
Deforestation means cutting down trees in the forests. Presently we come across such activities all over the world. Mostly, deforestation is done for the establishment of factories and new colonies, towns, and offices. Due to this, we are losing large hectares of forest every year. It has certain evil effects like soil erosion, earthquake, flood, cyclone, scanty rainfall, and rise in temperature. The animals will be the worst sufferer of deforestation as they will lose their habitat and food. It is definitely a step toward destruction.

Afforestation (ବୃକ୍ଷରୋପଣ |):
Afforestation is the process of planting trees on bare land in order to create a forest. It has become a need today as we have lost most of our greenery. Deforestation has caused much damage to us. We are to continue afforestation to fill up the loss caused by deforestation. Afforestation can check soil erosion, flood, cyclone, earthquake, and many other disasters. Let’s join in this great work of afforestation to make the world a safe place for human habitation.

BSE Odisha 10th Class English All Things Bright and Beautiful Important Questions and Answers

Very Short A Objective Questions With Answers:
Answer The Following Questions In A Word Or A Phrase:

Question 1.
What does the poet think of all things?
Answer:
bright and beautiful, wise and wonderful

Question 2.
What has been described as great and small?
Answer:
all creatures

Question 3.
Who made all things and creatures?
Answer:
The Lord God

Question 4.
What has God given to the little flowers?
Answer:
glowing colors

Question 5.
What has God given to the little bird?
Answer:
tiny winds

Question 6.
What do you mean by ‘opens’?
Answer:
blooms

Question 7.
What do you mean by ‘glowing’?
Answer:
bright

Question 8.
What do you mean by ‘tiny’?
Answer:
very small

Question 9.
What do you mean by ‘purple’?
Answer:
bluish-red

Question 10.
What is described as purple-headed?
Answer:
the mountain

Question 11.
What is running by the mountain?
Answer:
the river

Question 12.
What do the sunset and morning make to the sky?
Answer:
brightened

Question 13.
In which season does the cold wind blow?
Answer:
in winter

Question 14.
How is the summer sun described?
Answer:
pleasant

Question 15.
Where according to the poet, do we find ripe fruits?
Answer:
in the garden

Question 16.
Where do we see tall trees?
Answer:
in the greenwood

Question 17.
What do people do in the meadows?
Answer:
play

Question 18.
What do we call an open area of grassland?
Answer:
meadow

Question 19.
What according to the poet, grow by the water?
Answer:
the rushes

Question 20.
What is used for making mats and baskets?
Answer:
the rushes

Fill In The Blanks With Right Words:

1. All Things Bright and Beautiful is a wonderful poem written by ____________.
Answer:
C.F. Alexander

2. C.F. Alexander belongs to ____________.
Answer:
Ireland

3. C.F. Alexander is a famous ____________.
Answer:
Hymn writer and poet

4. The poem ‘All Things Bright and Beautiful’ is included in ____________.
Answer:
Hymn for Children

5. C.F. Alexander says that all things are bright and ____________.
Answer:
beautiful

6. C.F. Alexander says that all things are wise and ____________.
Answer:
wonderful

7. C.F. Alexander says that all creatures are great and ____________.
Answer:
small

8. According to C.F. Alexander ____________ made all the things and creatures.
Answer:
the Lord God

9. The two little things mentioned in the poem are a little bird and little ____________.
Answer:
flower

10. Each little flower that ____________.
Answer:
opens

11. Each little bird that ____________.
Answer:
sings

12. God has given the ____________to the little flower.
Answer:
glowing color

13. Glowing colors means ____________ colors.
Answer:
bright

14. God has made the ____________ of the little bird.
Answer:
tiny wings

15. The poet says that the mountain is ____________.
Answer:
purple-headed

16. The rays of the setting sun make the mountain-top appear ____________.
Answer:
purple

17. The ____________ is running by the mountain.
Answer:
river

18. ‘The sunset and the morning that ____________ up the sky’.
Answer:
brightens

19. The ____________ blows in winter.
Answer:
cold wind

20. The two seasons mentioned in the poem are winter and ____________.
Answer:
summer

21. The poet says that the summer sun is ____________.
Answer:
pleasant

22. The poet says that the ripe fruit is in the ____________.
Answer:
garden

23. The tall trees are in the ____________.
Answer:
greenwood

24. We ____________ in the meadows.
Answer:
play

25. A meadow is an open area of ____________.
Answer:
grassland

26. The ____________ grows by the water.
Answer:
rushes

27. Varieties of waterside plants are called ____________.
Answer:
rushes

28. The rushes are used for making ____________.
Answer:
mats and basket

29. The poet says that we gather ____________ every day.
Answer:
rushes

30. The meadows look ____________.
Answer:
green

31. The rushes grow by the ____________.
Answer:
water

32. We see the ____________ in the greenwood.
Answer:
tall trees

33. God has given us ears to ____________.
Answer:
hear

34. God has given us ____________ to see.
Answer:
eyes

35. God has given us ____________ to taste things
Answer:
tongues

Multiple Choice Questions With Answers
Pick out the correct alternative.

Question 1.
In the poem ‘All Things Bright and Beautiful’ the poet says that God has made all the creatures ____________.
(A) great and small
(B) wise and wonderful
(C) bright and beautiful
(D) all the above
Answer:
(A) great and small

Question 2.
Who has created all these beautiful things?
(A) Lord Jagannath
(B) Lord Shiva
(C) Lord Vishnu
(D) Lord God
Answer:
(D) Lord God

Question 3.
The little flowers are attractive because of ____________.
(A) their glowing colors
(B) their little petals
(C) their timely appearance
(D) their beauty and smallness
Answer:
(A) their glowing colors

Question 4.
The mountain top looks purple because ____________.
(A) the flowers bloom aplenty there
(B) lots of colorful birds fly over it
(C) the rays of the setting sun fall on it
(D) None of the above
Answer:
(C) the rays of the setting sun fall on it

Question 5.
The little things described in the poem are ____________.
(A) beautiful flowers and the blue sky
(B) rushes and green forests
(C) the summer sun and the garden
(D) little flowers and little birds
Answer:
(D) little flowers and little birds

Question 6.
At sunset, the mountain top looks ____________.
(A) green
(B) purple
(C) brown
(D) yellow
Answer:
(B) purple

Question 7.
The little birds have tiny wings. Here, ‘tiny wings’ means _____________.
(A) very small wings
(B) very big wings
(C) very ugly wings
(D) very nice wings
Answer:
(A) very small wings

Question 8.
The poem ‘All Things Bright and Beautiful’ is written by ____________.
(A) Sarojini Naidu.
(B) William Wordsworth
(C) Lord Alfred Tennyson
(D) Cecil Frances Alexander
Answer:
(D) Cecil Frances Alexander

Question 9.
The mountain top looks bluish-red at ____________.
(A) sunset
(B) noon
(C) mid-day
(D) midnight
Answer:
(A) sunset

Question 10.
The poet says that all the things in this universe are ____________.
(A) small, little, and careful
(B) gloomy, ugly, and wonderful
(C) foolish, stupid, and harmful
(D) bright, beautiful, and wonderful
Answer:
(D) bright, beautiful, and wonderful

Question 11.
The cold wind that is created by God blows in ____________.
(A) summer
(B) autumn
(C) spring
(D) winter
Answer:
(D) winter

Question 12.
The poet considers the summer sun pleasant because ____________.
(A) the summer sun is pleasant in India
(B) the summer is pleasant in England
(C) the bright rays of the sun fall on the earth
(D) summer is a beautiful season
Answer:
(B) the summer is pleasant in England

Question 13.
According to the poet, we can get ripe fruit ____________.
(A) in the garden
(B) on the farm
(C) in the market
(D) in the orchards.
Answer:
(A) in the garden

Question 14.
The meadows are very useful for us because ____________.
(A) we grow different crops there
(B) we play different games there
(C) there are plenty of flowers in them
(D) they attract children
Answer:
(B) we play different games there

Question 15.
Rushes usually grow ____________.
(A) by the waterside
(B) in or near the deserts
(C) by the hillside
(D) in the fields
Answer:
(A) by the waterside

Question 16.
God has given us eyes to ____________.
(A) see the beauty of His creation
(B) read the books
(C) watch television
(D) gaze at the scenery
Answer:
(A) see the beauty of His creation

Question 17.
God has given us lips to ____________.
(A) praise his greatness
(B) quarrel with our friends
(C) talk with our parents
(D) apply cosmetics
Answer:
(A) praise his greatness

Question 18.
The two seasons described in the poem are ____________.
(A) spring and rain
(B) winter and summer
(C) Autumn and spring
(D) rain and autumn
Answer:
(B) winter and summer

Question 19.
The poem ‘All Things Bright and Beautiful’ is ____________.
(A) a description of birds and animals
(B) a prayer to God, the Almighty
(C) the description of animals
(D) a description of the beauties of Nature
Answer:
(B) a prayer to God, the Almighty

Question 20.
The garden described in the poem is full of ____________.
(A) beautiful flowers
(B) small birds
(C) ripe fruits
(D) green vegetables
Answer:
(C) ripe fruits

Question 21.
God has given us ____________ to enjoy his creation.
(A) hands
(B) legs
(C) ears
(D) eyes
Answer:
(D) eyes

Question 22.
God has given us ____________ to hear the music of Nature.
(A) eyes
(B) lips
(C) ears
(D) nose
Answer:
(C) ears

Question 23.
God has given us the tongue to ____________ the things.
(A) smell
(B) lick
(C) see
(D taste
Answer:
(D) taste

Question 24.
God has given us ____________ to smell the fragrance of things.
(A) lips
(B) tongue
(C) skin
(D) nose
Answer:
(D) nose

Question 25.
C.F. Alexander was an ____________ poet.
(A) American
(B) Irish
(C) Mexican
(D) Canadian
Answer:
(B) Irish

All Things Bright and Beautiful Summary in English

Lead-In:
The poem ‘All Things Bright and Beautiful ’ by C.F. Alexander is a song praising the God who is believed to have created the universe. God has created beautiful sunrises and sunsets, trees and flowers, rivers and mountains, birds and animals. He has given us eyes to see, mouths to speak, noses to smell, skin to feel, tongues to taste, and ears to hear. Every activity, such as the change of seasons, the fragrance of flowers, etc. is done at His will. Thus God Almighty, who has made everything well, is really great to whom we should obey and worship.

Stanzawise Explanation:
Stanza – 1 (Lines 1 to 4)
All things bright and beautiful,
All creatures great and small,
All things wise and wonderful,
The Lord God made them all.
Gist:
In the 1st stanza, the poet describes the things and creatures that we see around us are bright and beautiful, great and small, and wise and wonderful. It is the Lord God who has made them all.
ଅନୁବାଦ : ପ୍ରଥମ ପଦରେ କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ଯେ ଆମେ ଆମ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ଦେଖୁଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଜିନିଷ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଏବଂ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମୟ, ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ବିଶାଳ ଏବଂ କ୍ଷୁଦ୍ର, ବିଜ୍ଞ ଅଟନ୍ତି ।

Stanza – 2 (Lines 5 to 8)
Each little flower that opens,
Each little bird that sings,
He made their glowing colors,
He made their tiny wings.
Gist:
In the second stanza, the poet describes about God’s blessings to flowers and birds. God has given bright colors to each little flower that blossoms. He has given very small wings to each little bird that sings.
ଅନୁବାଦ : ଦ୍ଵିତୀୟ ପଦରେ କବି ଫୁଲ ଏବଂ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରତିଟି ପ୍ରସ୍ଫୁଟିତ ପୁଷ୍ପକୁ ସେ ଦେଇଛନ୍ତି ଉଜ୍ଜଳ ରଙ୍ଗ । ସୁମଧୁର କଣ୍ଠରେ ରାବ କରୁଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷୁଦ୍ର ପକ୍ଷୀକୁ ସେ ଦେଇଛନ୍ତି କ୍ଷୁଦ୍ର ସୁନ୍ଦର ଡେଣା । ଈଶ୍ବର ଫୁଲର ଆକର୍ଷଣୀୟ ରଙ୍ଗ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ର ପକ୍ଷୀର କ୍ଷୁଦ୍ର ଡେଣା ତିଆରି କରିଛନ୍ତି ।

Stanza – 3 (Lines 9 to 12)
The purple-headed mountain,
The river running by,
The sunset and the morning,
That brightens up the sky.
Gist:
In the third stanza, the poet describes the mountain during the sunset and the morning. He has made the bluish-red mountain top with the river flowing by it. He has made the glowing sunset and the bright sunrise in the morning. The sunset and the sunrise brighten the sky.
ଅନୁବାଦ : ତୃତୀୟ ପଦରେ କବି ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ଓ ପ୍ରାତଃକାଳୀନ ପର୍ବତକୁ ନୀଳାଭ-ରକ୍ତିମ ବର୍ଣ୍ଣରଞ୍ଜିତ ମସ୍ତକଧାରୀ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟର ନୀଳ-ଲୋହିତ ରଶ୍ମି ପାହାଡ଼ ଉପରେ ପଡ଼ି ତାହାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଥାଏ । ପ୍ରାତଃକାଳରେ ମଧ୍ୟ ସେହି ଏକା କଥା ଘଟିଥାଏ । ପାହାଡ଼ର ପାଦଦେଶରେ ପ୍ରବହମାନ ନଦୀର ଜଳ ମଧ୍ୟ ଉଦିତ ଏବଂ ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟରଶ୍ମିରେ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳିତ ହୁଏ । ତାହା ମଧ୍ୟ ଆକାଶକୁ ଉଜ୍ଜ୍ବଳିତ କରିଥାଏ । ଏ ସମସ୍ତ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମୟ ଏବଂ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ବସ୍ତୁର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ହେଉଛନ୍ତି ଈଶ୍ଵର ।

Stanza – 4 (Lines 13 to 16)
The cold wind in the winter,
The pleasant summer sun,
The ripe fruit in the garden,
He made them every one.
Gist :
In the fourth stanza, the poet says that God is the creator of the cold wind that blows in the winter and he has made the pleasant summer sun. He is also the maker of the ripe fruit in the garden. He has made everyone.
ଅନୁବାଦ : ଚତୁର୍ଥ ପଦରେ କବି କହିଛନ୍ତି ଯେ ଈଶ୍ବର ଶୀତଦିନେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ଥଣ୍ଡା ପବନ ଏବଂ ଆନନ୍ଦଦାୟୀ ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳୀନ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି । ସେ ମଧ୍ୟ ବଗିଚାରେ ଥ‌ିବା ପାଚିଲା ଫଳର ନିର୍ମାତା । ସେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜିନିଷକୁ ତିଆରି କରିଛନ୍ତି ।

Stanza – 5 (Lines 17 to 20)
The tall trees in the greenwood,
The meadows where we play,
The rushes by the water,
We gather every day.
Gist:
In this stanza, the poet describes the greenwood and the meadows. In the greenwood, one can enjoy the beauty of the tall trees. The variety of tall trees with their green leaves in the green wood is in fact a beautiful scene to see. There are also meadows where we play. A meadow is an open area of grassland which is ideal for sports activity. Everyone also takes interest in collecting the rushes that have grown in the waterside.
ଅନୁବାଦ : ଏହି ପଦରେ କବି ସବୁଜ ବଣ ଏବଂ ଘନ ତୃଣଭୂମି ସମ୍ପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସବୁଜ ବଣରେ ବିଶାଳକାୟ ଉଚ୍ଚା ଗଛଗୁଡ଼ିକୁ ଈଶ୍ବର ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରତିଦିନ ଆମେ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥ‌ିବା ଜଳଜ ଉଭିଦଗୁଡ଼ିକ ଈଶ୍ଵରଙ୍କର ଅବଦାନ । ଘନ ତୃଣଭୂମିଗୁଡ଼ିକ ସବୁଜ ଘାସପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ଖୋଲା ଅଞ୍ଚଳ ଯେଉଁଠାରେ ଆମେ ଖେଳାଖେଳି କରୁ ।

Stanza – 6 (Lines 21 to 24)
He gave us eyes to see them,
And lips that we might tell How great is God Almighty,
Who has made all things well?
Gist:
In the last stanza, the poet describes the importance of the eyes and lips that God has given us. He also describes the greatness of God who has made all things well. God has given us eyes to see all the bright and beautiful things that he has made. He has also given us the lips so that we can tell and discuss His creations. This Almighty God, who has made everything bright and beautiful, great and small, and wise and wonderful, is really great.
ଅନୁବାଦ : ଶେଷ ପଦରେ ଈଶ୍ବର ଆମକୁ ଦେଇଥ‌ିବା ଆଖୁ ଓ ଓଷ୍ଠର ଗୁରୁତ୍ଵ କଥା କବି ବର୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଈଶ୍ଵର ଆମକୁ ଆଖ୍ ଦେଇଛନ୍ତି ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ସମସ୍ତ ଉଜ୍ଜଳ ଓ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖିବାପାଇଁ । ସେହିପରି ସେ ଆମକୁ ଓଷ୍ଠ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେପରି ଆମେ ତାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ବିଷୟରେ କହିବା ବା ଆଲୋଚନା କରିପାରିବା । ଯେଉଁ ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ୍ ଈଶ୍ବର ସମସ୍ତ ଜିନିଷକୁ ତିଆରି କରିଛନ୍ତି ବାସ୍ତବରେ ସେ ମହାନ୍ ଅଟନ୍ତି ।

About The Poet:
The full name of the poet C.F. Alexander is Cecil Frances Alexander. She was born in Dublin, Ireland in 1818. She was a famous hymn (ଧାର୍ମିକ ଗୀତ)writer and poet. Her famous works are ‘Hymn for Children ’, ‘Christmas Carol’, ‘Once in Royal David’s City’, ‘Verses ( କ୍ଷୁଦ୍ର କବିତା)for Holy (ପବିତ୍ର) Season ’. This poem ‘All Things Bright and Beautiful’ is included ( ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି) in ‘Hymn for Children’.

Word Meaning / Glossary:

bright (Adj.) – shining strongly, glittering (ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ)
He is wearing a bright yellow dress.
creatures (N) – living beings
We should be kind to all creatures.
great (Adj) – big, large
wise (Adj) – prudent
He is a wise man.
Lord (N) – Creator (Here God)
wonderful (Adj) – full of astonishment, amazing, marvelous, fantastic (93999)
We had a wonderful time last night.
The weather was absolutely wonderful today
opens(V) – blooms
glowing (Adj) – bright, shining
Flowers have glowing colors.
little (Adj) – pleasingly small
tiny (Adj) – very small (ବହୁତ ଛୋଟ)
Small birds have tiny wings.
wing (N) – a part of the body of birds used for flying (ଡେଣା)
A bird has two wings
summer (N) – ଗ୍ରୀଷ୍ମ
sun (N) – rays (କିରଣ)
garden (N) – ବଗିଚା
purple-headed mountain (Phrase)- bluish red mountain top (ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ଲୋହିତ ବର୍ଷ ରଞ୍ଜିତ କରେ ।)
running by (V) – flowing by (ପ୍ରବାହିତ)
ripe (Adj) – (ପାଚିଲା)
The old man eats ripe fruits.
brightens (V) – shines, illuminates
pleasant (Adj) – Something that pleases
meadow (N) – an open area of grassland
Children love to play in the meadows.
rush (N) – a tall plant like grass that grows near or in water
A part of the river is filled with rushes.
gather (V) – collect
Children like to gather small pebbles,
Almighty (N) – all-powerful
Great (Adj) – glorious
Give us eyes (Phrase) – has given eyes to the man
lips (N) – one of the two fleshy edges of the mouth

BSE Odisha 10th Class English Detailed Text

• Chapter 1 All Things Bright and Beautiful
• Chapter 2 A letter to God
• Chapter 3 The Solitary Reaper
• Chapter 4 At the High School
• Chapter 5 Village Song
• Chapter 6 Festivals of North-East India
• Chapter 7 The Flower-School
• Chapter 8 Air Pollution: A Hidden Menace
• Chapter 9 From the Formalin Jar
• Chapter 10 School’s Goodbye
• Gift Nifty Timing

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Chapter 5 जननी जन्मभूमि Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Chapter 5 जननी जन्मभूमि

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लगभग दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଲଗ୍‌ଭଗ୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରାୟ ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) इस दुनिया को विचित्र क्यों कहा जाएगा?
(ଇସ୍ ଦୁନିୟା କୋ ବିଚିତ୍ରା କ୍ୟା କହା ଜାଏଗା ?)
उत्तर:
इस दुनिया को विचित्र कहा गया है क्योंकि यहाँ बड़े-बड़े पहाड़ है। घने जंगल हैं। कलकल करती नदियाँ बहती है। झरने झरते हैं। सागर गरजते हैं। भाँति-भाँति के पेड़-पौधे, पशु-पक्षी, नर-नारी है। भले-बुरे सब है। जड़-चेतन चर-अचर सब है। यह विविधता का भंड़ार है।

(ख) दुनिया बदलती है, इसके क्या प्रमाण हैं?
(ଦୁନିୟା ବଦଲତୀ ହୈ, ଇସ୍‌ କ୍ୟା ପ୍ରମାଣ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
यह दुनिया हर पल बदलती रहती हैं। ऋतुएँ बदलती हैं। मौसम कभी सुहावना होता है तो कभी डरावना, कभी जानलेवा, गर्मी तो कभी कड़ाके की सर्दी। कहाँ हरी भरी फसल नाचती है, वहाँ अकाल भी पड़ता है। आदमी कभी सुख-चैन से जीता है तो सभी दुःखी होता है। कहीं अमीरी है तो कहीं गरीबी। यह जिंदगी भी अजीब है। चार दिन की चाँदनी फिर अँधेरी रात।

(ग) कलिंगा : साहसिका :- ऐसा क्यों कहा गया है?
(କଳିଙ୍ଗାଃ ସାହସିକାଃ ଐସା କ୍ୟା କହା ଗୟା ହୈ ?)
उत्तर:
“कलिंगा : साहसिकाः – का अर्थ है कलिंग के लोग साहसी होते है। क्योंकि कलिंग के सौनिकों ने विशाल मगध सेना के दाँत खट्टे कर दिए। कलिंग के लोगों ने सम्राट अशोक का डटकर मुकावला किया। अपनी जानें दी, मगर जमीने नहीं दी। इन लोगों से प्रचंड अशोक भी घबरा गया। वह धर्माशोक बन गया।

(घ) धर्माशोक ने क्या किया?
(ଧର୍ମାଶୋକ ନେ କ୍ୟା କିୟା ?)
उत्तर:
अशोक कलिंग के सैनिकों के आगे घबरा गया। वह धर्माशोक बन गया। युद्ध छोड़ दिया तलवार फेंक दी। वे मानव-प्रेम और अहिंसा की नीति अपनाई। धौली के शिला लेख उसका बयान करते हैं।

(ङ) वीरत्व की कहानी आगे कैसे बढ़ी?
(ବୀରତ୍ଵ କୀ କହାନୀ ଆଗେ କୈସେ ବଢ଼ୀ ?)
उत्तर:
धौली के पहाड़ों पर जापानियों के हाथो बना नया बौद्धस्तूप उस गौरवशाली घटना की उदघोषणा करता है। वीरत्व की यह कहानी आगे बढती है। कलिंग सम्राट खारवेल मगध पर आक्रमण कर देते हैं। उसे पराजित करके कलिंग जिन को वापस ले जाते हैं। कलिंग के शौर्य की राह अमर कथा है।

(च) धउली के शिलालेख में क्या लिखा है?
(ଧଉଲୀ କେ ଶିଲାଲେଖ ମେଁ କ୍ୟା ଲିଖା ହୈ ?)
उत्तर:
धौली के शिलालेख में यह लिखा है कि कलिंग की सेना ने किस प्रकार सम्राट अशोक को युद्ध मे पराजित किया। दया नाम की नदी रक्त की धारा से लतपत हो गयी। इन लोगों के आगे प्रचंड़ अशोक भी घबरा गया । वह धर्माशोक बन गया। अशोक ने मानव – प्रेम और अहिंसा की नीति अपनाई।

(छ) ‘उत्कल’ का क्या अर्थ है?
(‘ଉତ୍କଲ’ କା କ୍ୟା ଅର୍ଥ ହୈ ?)
उत्तर:
उत्कल का अर्थ है ओड़िशा उत्कृष्ट कलाओं का देश हैं। कलाओं के क्षेत्र में ओड़िशा की एक अलग पहचान है। उत्कल के नाम से ओड़िशा को पूरी दुनिया में पहचाना जाता है।

(ज) ओड़िशा के मंदिर अजूबे क्यों हैं?
(ଓଡ଼ିଶା କେ ମନ୍ଦିର୍ ଅକୂବେ କେଁ ହେଁ ?)
उत्तर:
यहाँ ओड़िशा के भुवनेश्वर पुरी और कोणार्क के बड़े-बड़े मंदिर आज भी सिर उठाथे खड़े हैं। उन मंदिरों की भव्य और विशाल कला स्थापत्य से भरे छोटे-बड़े मंदिर सबको आकर्षित करते हैं। हजारों नारी मूर्तियों विभिन्न चेष्टाओं और भंगिमाओं से मुग्ध करनेवाली थे मूर्त्तियाँ। हाथी, घोड़े, पहिये, रत्नाकार मंदिर खूब विशाल और मनोहर होता है। नृत्य गाने के माहौल, द्वारपाल, दिक्पाल के पौरूष आदि ये सेब देशी-विदेशी पर्यटकों के लिए जादू के नमूने और अजूबे हैं।

(झ) ओड़िशा के बनिये क्या करते थे?
(ଓଡ଼ିଶା କେ ବନିୟେ କ୍ୟା କରତେ ଥେ ?)
उत्तर:
ओड़िशा के बनिए छोट बड़े नाबों में व्यापार करने के लिए सुदूर पूर्वी द्वीपों में जाते थे और धनरत्नों से नौकाएँ भर-भर कर अपने देश लौटते थे। वे न तूफान से डरते थे न गहरे सागर से।

(ञ) मधुसूदन ने क्या किया?
(ମଧୁସୂଦନ ନେ କ୍ୟା କିୟା ?)
उत्तर:
मधुसूदन का दिल ओड़िशा वासियों को देखकर भर आया। उन्होंने यहाँ के लोगों को जमाया। बोले – है उत्कल के सपूतों, उठो जागो। अपने पूराने गौरव को याद करो। तुम्हारे पूर्वजों ने गंगा से गोदावरी तक अपना राज्य फैलाया था। बह टूटकर बिखर गया। तुम दाने दाने के मोहताज हो गए। अब तो उठो करो या मरो।

(ट) मधुबाबू की पुकार सुनकर क्या हुआ?
(ମଧୁବାବୁ କୀ ପୁକାର୍ ସୁକର୍ କ୍ୟା ହୁଆ ?)
उत्तर:
मधुबाबू की पुकार सुनकर अप्रैल 1936 को स्वतंत्र ओड़िशा प्रेदश बना। नव निर्माण का बीड़ा उठाया।

(ठ) ओड़िशा ने कैसे प्रगति की?
(ଓଡ଼ିଶା ନେ କୈସେ ପ୍ରଗତି କୀ ?)
उत्तर:
मधुसूदन ने ओड़िशा के नवनिर्माण का बीड़ा उठाया। उत्कल विश्वविद्यालय स्थापित हुआ। अनेक स्कूल-कालेज खुले नई और नकनीकी शिक्षा का इंतजाम हुआ। इंजीनियरिंग और मेड़िकल कॉलेज खुले। हीराकुद बाँध बना। राउरकेला से लौहे का उत्पादन होने लगा। सुनाबेड़ा में हवाई जहाज बनने लगे। पाराद्वीप बंदरगाह ने नौवाणिज्य को बढ़ावा दिया। चाँदीपुर और बड़माल में देश के लिए आधुनिक रक्षा सामग्री बनने लगी।

(ड) ओड़िशा आज पीछे नहीं है, क्या प्रमाण है?
(ଓଡ଼ିଶା ଆଜ ପୀଛେ ନହୀ ହୈ, କ୍ୟା ପ୍ରମାଣ ହୈ ?)
उत्तर:
ओड़िशा आज किसी चीज में पीछे नहीं हैं। ओड़िशा में आज कई विश्वविद्यालय, इंजीनियरिंग और मेडिकल कॉलेज खुले, राउरकेला में लौहा इस्पात कारखाना खुला। सुनाबेड़ा में हवाई जहाज कारखाना और पाराद्वीप में नौवाणिज्य को बढ़ावा दिया। इसफा, नालको, जिंदल और वेदांत जैसी कंपनियाँ खुल गयी। चाँदीपुर और वडभाल मे देश के लिए आधुनिक रक्षा सामग्री बनने लगी।

(ढ) आजकल क्या-क्या नए उद्योग हो रहे हैं?
(ଆଜକଲ୍ କ୍ୟା-କ୍ୟା ନଏ ଉଦ୍ୟୋଗ୍ ହୋ ରହେ ହେଁ ?)
उत्तर:
आजकल ओड़िशा में इमफा, नालको, जिंदल और वेदांत जैसे बड़ी-बड़ी कंपनियों खुल गयी। राउरकेला में लोहा इस्पात कारखाना खुल गया। सुनाबेड़ा में हवाई जहाज बनने लगे। पाराद्वीप में बंदरगाह बन गया। चाँदिपुर और बड़माल में देश के लिए आधुनिक रक्षा सामग्री बनने लगी।

2. इन प्रश्नों के उत्तर एक-दो वाक्यों में दीजिए :
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଲଗ୍‌ଭଗ୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରାୟ ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) संसार निराला क्यों है?
(ସଂସାର ନିରାଲା କୈ ହୈ ?)
उत्तर:
यह संसार हर पल बदलता है। यह विविधता का भंडार है। इसलिए संसार निराला है।

(ख) संसार बदलता है, इसके क्या प्रमाण हैं?
( ସଂସାର ବଦଲତା ହୈ, ଇସ୍‌ କ୍ୟା ପ୍ରମାଣ ହେଁ ?)
उत्तर:
संसार बदलता है इसके प्रमाण हैं मौसम का बदलना, दिन और रात का परिवर्तन होना आदि।

(ग) आदमी के जीवन का क्या इतिहास है?
(ଆଦମୀ କେ ଜୀୱନ୍ କା କ୍ୟା ଇତିହାସ ହୈ ?)
उत्तर:
आदमी के जीवन का इतिहास है अदम्य जिज्ञासा। उसकी आशा-आकांक्षा, खुशी मन, सफलता-विफलता, आलस्य और चौकंसी का लेखा जोखा।

(घ) कलिंग की ख्याति क्यों बढ़ी?
(କଳିଙ୍ଗ କୀ ଖ୍ୟାତି କ୍ୟା ବଢ଼ୀ ?)
उत्तर:
कलिंग के वीरों ने जानें दीं, जमीन नहीं दी । अपनी बीरता के कारण वे इतिहास में अपना एक स्वंतत्र ख्याति रख दिए।

(ङ) धउली के शिलालेख क्या कहते हैं?
(ଧଉଲୀ କେ ଶିଳାଲେଖ୍ କ୍ୟା କହତେ ହୈ ?)
उत्तर:
धउली के शिलालेख कलिंग वीरों का इतिहास कहते हैं। प्रचण्ड अशोक किस प्रकार धर्मशोक बन गया उसके बोर में कहते हैं।

(च) बक्सि जगबंधु आदि ने क्या किया?
(ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ଆଦି ନେ କ୍ୟା କିୟା ?)
उत्तर:
बक्सी जगबंधु आदि ने अंग्रेजों को भी चैन से साँस लेने नहीं दिया।

(छ) कौन-सी मूर्तियाँ दुर्लभ हैं?
(କୌନ୍-ସୀ ମୂର୍ତ୍ତିୟାଁ ଦୁର୍ଲଭ୍ ହେଁ ?)
उत्तर:
ओड़िशा की भव्य और विशाल स्थापत्य की अनेक छोटे बड़े मंदिरों की विभिन्न चेष्टाओं और भंगिमाओं से मुग्ध करनेवाली मूर्तियाँ दुर्लभ हैं।

(ज) चिलिका की क्या खासियत है?
(ଚିଲିକା କୀ କ୍ୟା ଖାସିୟତ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
चिलिका की खासियत यह है कि वह उत्कल – लक्ष्मी की विलास सरोवर है।

(झ) मधसूदन ने क्या किया?
(ମଧୁସୂଦନ୍ ନେ କ୍ୟା କିୟା ?)
उत्तर:
मधुसूदन ने उत्कल के सोए हुए सपूतों को जगाया और पुराने गौरव को याद करने को कहा।

(ञ) ओड़िशावासियों ने मधुसूदन की पुकार सुनकर क्या-क्या किया?
(ଓଡ଼ିଶାବାସିୟୌ ନେ ମଧୁସୂଦନ୍ କୀ ପୁକାର୍ ସୁନ୍‌କର୍ କ୍ୟା-କ୍ୟା କିୟା ?)
उत्तर:
ओड़िशावासियों ने मधुसूदन की पुकार सुनकर नव उत्कल निर्माण का बीड़ा उठाया।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्यों में दीजिए :
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଲଗ୍‌ଭଗ୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରାୟ ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) नीर क्षीर का विवेका किसके पास है?
(ନୀର୍ କ୍ଷୀର୍ କା ୱିକ୍ କିସ୍‌ ପାସ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
नीर क्षीर का विवेक हंस के पास है।
(ख) आज सुहाना मौसम है तो कल कैसा हो जाता है?
(ଆଜ୍‌ ସୁହାନା ମୌସମ୍ ହୈ ତୋ କଲ୍ କୈସା ହୋ ଜାତା ହୈ ?)
उत्तर:
आज सुहाना मौसम है तो कल डरावना हो जाता है।

(ग) आदमी के जीवन का इतिहास क्या है?
(ଆଦ୍‌ମୀ କେ ଜୀୱନ୍ କା ଇତିହାସ୍ କ୍ୟା ହୈ ?)
उत्तर:
आदमी के जीवन का इतिहास उसकी अदम्य जिज्ञासा है।

(घ) प्रदेश के इतिहास में क्या-क्या होता है ?
(ପ୍ରଦେଶ୍ କେ ଇତିହାସ୍ ମେଁ କ୍ୟା-କ୍ୟା ହୋତା ହୈ ?)
उत्तर:
आशा-आकांक्षा, खुशी-गम, सफलता-विफलता, आलस्य और चौकसी का लेखाजोखा प्रदेश के इतिहास में होता है।

(ङ) कलिंगवासी किसके नेतृत्व में लड़े?
(କଳିଙ୍ଗୱାସୀ କିସ୍‌ ନେତୃତ୍ୱ ମେଁ ଲଡ଼େ ?)
उत्तर:
कलिंगवासी सम्राट खारबेल के नेतृत्व में लड़े।

(च) अशोक ने कौन-सी नीति अपनाई।
(ଅଶୋକ୍ ନେ କୌନ୍ ସୀ ନୀତି ଅପନାଈ ?)
उत्तर:
अशोक ने मानव प्रेम और धर्म की नीति अपनाई।

(छ) खण्डगिरि की गुफाएँ किसका यशोगान करती हैं?
(ଖଣ୍ଡଗିରୀ କୀ ଗୁଫାଏଁ କିସ୍‌ ୟଶୋଗାନ୍ କରତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
खण्डगिरी की गुफाएँ खारबेल का यशोगान करती है।

(ज) विदेशी पर्यटकों के लिए ये मंदिर कैसे हैं?
(ବିଦେଶୀ ପର୍ଯ୍ୟଟର୍କୋ କେ ଲିଏ ୟେ ମନ୍ଦିର୍ କୈସେ ହେଁ ?)
उत्तर:
विदेशी पर्यटकों के लिए ये मंदिर जादू के नमूने हैं।

(झ) यहाँ के साधव ( बनिये) नौकाओं में क्या भर-भर कर लौटते थे?
(ୟହାଁ କେ ସାଧ୍ୟ (ବନିୟେ) ନୌକାଓଁ ମେଁ କ୍ୟା ଭର୍-ଭର୍ କର୍ ଲୌଟତେ ଥେ ?)
उत्तर:
यहाँ के साधव नौकाओं में धन-रत्न भर-भरकर लौटते थे।

(ञ) स्वतन्त्र ओड़िशा प्रदेश कब बना?
(ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ୍ କବ୍ ବନା?)
उत्तर:
स्वतंत्र ओड़िशा प्रदेश अप्रैल 1936 को बना।

(ट) देश के लिए आधुनिक रक्षा सामग्रियाँ कहाँ बनने लगीं?
(ଦେଶ୍ କେ ଲିଏ ଆଧୁନିକ୍ ରକ୍ଷା ସାମଗ୍ରିୟାଁ କହାଁ ବନନେ ଲର୍ଗୀ ?)
उत्तर:
देश के लिए आधुनिक रक्षा सामग्रियाँ चाँदीपुर और बड़माल में बनने लगीं।

(ठ) लोहे का उत्पादन कहाँ होने लगा?
(ଲୋହେ କା ଉତ୍ପାଦନ୍ କହାଁ ହୋନେ ଲଗା ?)
उत्तर:
लोहे का उत्पादन राउरकेला में होने लगा।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

इन मुहावरों के अर्थ समझिए :
(ଇନ୍ ମୁହାୱର୍ରୋ କେ ଅର୍ଥ ସମଝିଏ : )
(ଏହି ରୂଢ଼ିଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥ ଲେଖ : )
दाँत खट्टे करन
दिल दहलना
जान की बाजी लगाना
धावा बोलना
दिल भर आना
दाने दाने का मोहताज
उत्तर:
दाँत खट्टे करना – परास्त करना

दिल दहलना – कलेजा काँपना

जान की बाजी लगाना – जी तोड़ कोशिश करना

धावा बोलना – हमला करना

दिल भर आना – करुणा से द्रवित हो जानाअत्यंत दरिद्र होना

दाने दाने का मोहताज – कोई काम करने का भार लेना

2. ऐसे शब्द बनाइए :
(ଐସେ ଶବ୍ଦ ବନାଇଏ : )
(ଏହିପରି ଶବ୍ଦ ଗଠନ କର : )
सिंचाई, चढ़ाई, खिंचाई, बड़ाई, कमाई

3. विलोम शब्द लिखिए:
(ୱିଲୋମ୍ ଶବ୍ଦ ଲିଖିଏ : )
(ବିଲୋମ ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
स्थावर …………….
जड़ ………………..
गुण ………………..
सर्दी ……………….
खुशी ………………
सुख ……………….
अँधेरा …………….
बढ़िया ……………
अहिंसा ……………..
खुशहाली ……………
उत्थान …………….
वीर ………………..
उत्तर:
स्थावर – अस्थावर

जड़ – चेतन

गुण – अवगुण

सर्दी गरमी

खुशी – गम/दु:खी

सुख – दु:ख

अँधेरा – उजाला

खुशहाली – बदहाली

उत्थान – पतन

बढ़िया – घटिया

वीर – कायर

युद्ध – शांति

अहिंसा – हिंसा

सजीव – निर्जीव

बड़ा – छोटा

4. पर्यायवाची शब्द जानिये :
(ପର୍ଯ୍ୟାୟୱାଚୀ ଶବ୍ଦ ଜାନିୟେ : )
(ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଜାଣି : )
आदमी – मनुष्य, मानव
मौसम – ऋतु
प्राण – जान, जीवन
पन्ना – पृष्ठ
युद्ध – लड़ाई, जंग
अमूल्य – अनमोल, बहुमूल्य
जरिये – माध्यम से
द्वीप – टापू
प्रांत – प्रदेश, राज्य
पेशा – धंधा, जीविका, काम
नाव – नौका, नैया
किस्मत – भाग्य, तकदीर

5. निम्न शब्दों के लिंग बताइए :
(ନିମ୍ନ ଶର୍ଡୋ କେ ଲିଙ୍ଗ୍ ବତାଲଏ : )
(ନିମ୍ନ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଲିଙ୍ଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ କର)।
संसार, पहाड़, नदी, पौधा, विवेक, दूध, पानी, गर्मी, सर्दी,, फसल, अनाज, दु:ख, दर्द, सूखा, अकाल, खुशहाली, चाँदनी, खुशी, गम, अमीरी, गरीबी, जीवन, जिन्दगी, सुहाना, अँधेरी, रात, दिन, मुकाबला, पन्ना, प्राण, जान, दीपक, इतिहास, सामाज्य, आजादी, बिजली, कारखाना, शिक्षा, नाम
उत्तर:
पुलिंग: संसार, विवेक, पानी, अनाज, सर्दी, अकाल, गम, पहाड़, पौधा, दूध, दु:ख, सूखा, जीवन, दिन, पन्ना, इतिहास, कारखाना, नाम, सुहाना, मुकाबला, प्राण, दीपक, सामाज्य.

स्रीलिंग: नदी, दर्द, सर्दी, चाँदनी, गरीबी, गर्मी, फसल, खुशहाली, खुशी, अमीरी, जिन्दगी, अँधेरी, जान, आजादी, बिजली, शिक्षा

6. निम्न शब्दों के वचन बदलिए :
(ନିମ୍ନ ଶବ୍ଦା କେ ଚନ୍ ବଦଲିଏ : )
(ନିମ୍ନ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବଚନ ପରିବର୍ତ୍ତନ କର ।)
नदियाँ, झरने, पौधे, पन्ने, बड़े, मुकाबला, जान, धारा, हाथी, घोड़ा, मूर्तियाँ, सुई, वस्तु, नाव, जहाज, दाना, बहन, भाई, देशवासी; सुविधा, कंपनी, चुनौती
उत्तर:
नदियाँ – नदी

पौधे – पौधा

बड़े – बड़ा

जान – जानें

हाथी – हाथी

मूर्तियाँ – मूर्ति

वस्तु – वस्तुएँ

जहाज – जहाज

बहन – बहनें

देशवासी – देशवासी

कंपनी – कंपनियाँ

झरने – झरना

पन्ने – पन्ना

मुकाबला – मुकाबले

धारा – धाराएँ

घोड़ा – घोड़े

सुई – सुइयाँ

नाव – नावें

दाना – दाने

भाई – भाई

सुविधा – सुविधाएँ

चुनौती – चुनौतियाँ

7. कोष्ठक में से सही क्रियापद चुनकर वाक्यों को पूरा कीजिए :
(କୋଷ୍ଠକ୍ ମେଁ ସେ ସହୀ କ୍ରିୟାପଦ୍ ଚୁକ୍‌କର୍ ୱର୍କୋ କୋ ପୂରା କୀଜିଏ : )
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ କ୍ରିୟାପଦ ବାଛିକରି ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ପୂରଣ କର ।)
(क) कलकल करके नदियाँ …………………. । (बह रहा है, बहती हैं, खड़ी हैं, चलती हैं)
उत्तर:
बहती हैं

(ख) हंस ने दूध ………………… (पिया, पी, पी लिये, पीएगा)
उत्तर:
पिया

(ग) कलिंगवासियों ने जानें ……………………………. पर जमीन नहीं । (दी, दी, दिया, दिये)
उत्तर:
दीं, दी

(घ) अशोक ने युद्ध छोड़ शांति की नीति………………….. (अपनाया, अपनायी, अपनाये, अपनायी)
उत्तर:
अपनायी

(ङ) लोगों ने प्राण ……………………… । (दिये, दिया, दी, दीं)
उत्तर:
दिये

(च) मधुसूदन ने इतिहास ……………………… । (पढ़ा, पढ़े, पढ़ी, पढ़ीं)
उत्तर:
पढ़ा

(छ) अशोक ने वीरत्व की कहानी ………………………. । (सुना, सुनी, सुनीं, सुने)
उत्तर:
सुनी

(ज) पूर्वजों ने साम्राज्य ……………………. । (बनाया, बनाये)
उत्तर:
बनाया

8. पाठ में से ऐसे वाक्यांश ढूँढ निकालिए :
(ପାଠ୍ ମେଁ ସେ ଐସେ ୱର୍ଯ୍ୟାଶ ପୁଂଢ଼ ନିକାଲିଏ : )
(ପାଠ ମଧ୍ୟରୁ ଏହିପରି ବାକ୍ୟାଶ ଖୋଜି ବାହାର କର : )
अच्छी शिक्षा मिली।
इस्पात कारखाना बसा।
प्रगति में तेजी आयी।
उत्तर:
विद्यार्थी शिक्षक की मदद लेकर कोशिश करें।

9. पाठ में से कुछ क्रिया पदों को छाँटकर उनके तीनों कालों के रूप लिखिए।
(ପାଠ୍ ମେଁ ସେ କୁଛ୍ କ୍ରିୟା ପଦୌ କୋ ନାଁଟକର୍‌ ଉକେ ତିନୌ କାରର୍ଡୋ କେ ରୂପ୍ ଲିଖିଏ : )
(ପାଠ ମଧ୍ୟରୁ କିଛି କ୍ରୟା ପଦକୁ ବାଛିକରି ସେଗୁଡ଼ିକର ତିନୋଟି ରୂପ ଲେଖ: )

वर्तमान	भूत बहा	भविष्य
बहती	झरा	बहेगा
झरते	लिया	झरेगा
लेता	रहा	लेगा
रहता	लड़ा	रहेगा
लड़ता	रचा	लड़ेगा
रचती	दिया	रचेगा
देता	गया	देगा
जाता	भूत बहा	जाएगा

10. पाठ में से सकर्मक और अकर्मक क्रियाओं को छाँटिए।
(ପାଠ୍ ମେଁ ସେ ସକର୍ମକ୍ ଅକର୍ମକ୍ କ୍ରିୟାଓଁ କୋ ଛାଟିଏଁ ।)
(ପାଠ ମଧ୍ଯରୁ ସକର୍ମକ ଓ ଅକର୍ମକ କ୍ରିୟା ବାଛି କରି ଲେଖ ।)
उत्तर:
सकर्मक -चुनना, छोड़ना, मिलना, कहना, पीना, चाहना, रचना, करना, देना, देखना, सुनना। अकर्मक – बहना, जाना, उड़ना, डरना, होना, रहना, गरजना, जाना, डरना, लड़ना, सहना, चलना, घबराना, बढ़ना, लौटना, जलना, बुझना, टूटना, उठना।

11. इन क्रियाओं के प्रेरणार्थक रूप लिखिए:
(ଇନ୍ କ୍ରିୟାଓଁ କେ ପ୍ରେରଣାର୍ଥକ୍ ରୂପ୍ ଲିଖିଏ : )
(ଏହି କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରେରଣାର୍ଥକ ରୂପ ଲେଖ : )
डरना, बहना, पढ़ना, बनना, करना, मानना
उत्तर:
डरना – डराना/डरवाना
बहना – बहाना/बहवाना
पढ़ना – पढ़ाना/पढ़वाना
करना – कराना / करवाना
बनना – बनाना/बनवाना
मानना – मनाना/मनवाना

12. एस शब्द बनाइए:
(ଐସେ ଶବ୍ଦ ବନାଇଏ : )
(ଏହିପରି ଶବ୍ଦ ଗଠନ କର : )
सुहावना –
गौरवशाली –
तरंगमाल –
जिजीविषा –
उत्तर:
सुहावना – डरावना
तरंगमाल – फुलमाला
गौरवशाली – भाग्यशाली
जिजीविषा – जिजासा

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
कौन नया इतिहास रचती हैं?
उत्तर:
मुन्य की अदम्य जिज्ञासा नया झीतिहास रचती है।

प्रश्न 2.
गजपति सम्राट को किस उपाधि से विभूषित किया गया था?
उत्तर:
गजपति सम्राट को “गजपति गौड़ेश्वर नवकोटि कर्णाट कलबर्गेश्वर” की उपाधि से विभूषित किया गया।

प्रश्न 3.
ओड़िशा के विभिन्न नामों का उल्लेख कीजिए।
उत्तर:
ओडदेश, कंगोद, कोशल, कलिंग, उत्कल और औड़िशा।

प्रश्न 4.
ओड़िआ साधव समुद्री यात्रा के समय क्या कहते थे?
उत्तर:
ओड़िआ साधव समुद्रि यात्रा के समय कहते थे “आ का मा बै”।

प्रश्न 5.
कलिंग युद्ध का वर्णन कहाँ मिलता है?
उत्तर:
कलिंग युद्ध का वर्णन धौली के अशोकीय शिलालेख और जापानी बौद्धस्तूप में मिलता है।

प्रश्न 6.
हंस की क्या विशेषता है?
उत्तर:
हंस दूध पी लेता है और पानी छोड़ देता है।

प्रश्न 7.
खण्डगिरी की गुफाएँ किसका यशोगान करती हैं?
उत्तर:
खण्डगिरी की गुफाएँ खारबेल का यशोगान करती है।

प्रश्न 8.
उत्कल के साधव नौकाओं में क्या भर-भर कर लौटते थे?
उत्तर:
उत्कल के साधव नौकाओं में धन-रत्न भर-भर कर लौटते थे।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द/एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
कलिंग के सैनिकों ने किसका मुकावला किया?
उत्तर:
मगध की सेना का

प्रश्न 2.
स्वतंत्र ओड़िशा प्रदेश कब बना?
उत्तर:
अप्रेल 1936 को

प्रश्न 3.
किसकी अदम्य जिज्ञासा नया-नया इतिहास रचती है?
उत्तर:
मनुष्य की

प्रश्न 4.
पाठ के अनुसार देशप्रेमी संन्यासी कौन थे?
उत्तर:
स्वामी विवेकानंद

प्रश्न 5.
ओड्र देश का दूसरा नाम क्या है?
उत्तर:
कोशल

प्रश्न 6.
धौली पहाड पर बौद्धस्तूप किसके हाथों बना है?
उत्तर:
जापानियों के

प्रश्न 7.
उत्कल-लक्ष्मी का विलास-सरोवर किसे कहा जाता है?
उत्तर:
चिलिका को

प्रश्न 8.
ओड़िशा का और एक नाम क्या है?
उत्तर:
कलिंग

प्रश्न 9.
खण्डगिरि की गुफाएँ किसका यशोगान करती हैं?
उत्तर:
खारवेल

प्रश्न 10.
कलिंग युद्ध का वर्णन कहाँ मिलता है?
उत्तर:
अशोकीय शिलालेख

प्रश्न 11.
‘हे उत्कल के सपूतो !’ कहा है
उत्तर:
मधुसूदन ने

C. रिक्त स्थानों की पूर्त्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
उत्कृष्ट कलाओं का यह देश है
उत्तर:
उत्कल

प्रश्न 2.
सदियों के बाद ओड़िशा की किस्मत पलटी तो वह के रास्ते पर आया।
उत्तर:
प्रगति

प्रश्न 3.
मगध पर आक्रमण करने वाले कलिंग सम्राट थे।
उत्तर:
खारवेल

प्रश्न 4.
चाँदीपुर और बडमाल में देश के लिए आधुनिक बनने लगी।
उत्तर:
रक्षा सामग्री

प्रश्न 5.
मनुष्य की यह अदम्य नया-नया इतिहास रचती है।
उत्तर:
जिज्ञासा

प्रश्न 6.
अशोक ने कलिंग-युद्ध के बाद छोड़ दिया।
उत्तर:
युद्ध

प्रश्न 7.
देश के लिए आधुनिक रक्षा सामग्री बनने लगी।
उत्तर:
चाँदीपुर और बड़माल

प्रश्न 8.
ओड़िआ साधव समुद्री यात्रा के समय कहते थे।
उत्तर:
“आ का मा भै”

प्रश्न 9.
ओड़िशा का प्राचीन नाम था।
उत्तर:
कंगोद

प्रश्न 10.
आज सुहावना मौसम है तो कल हो जाता है।
उत्तर:
डरावना

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
‘उत्कल’ का अर्थ उत्कृष्ट कलाओं का देश है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 2.
खारवेल ने मानवता और अहिंसा की नीति अपनाई।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 3.
प्रचण्ड अशोक धर्माशोक रूप में परिवर्तित हुआ।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 4.
‘दांत खट्टे करना’ का अर्थ जीतना है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
नीर क्षीर का विवेक बिल्ली के पास है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
कलिंगवासी खारबेल के नेतृत्व में लड़े।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 7.
कलिंग युद्ध तीसरी शताब्दी में लड़ा गया था।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 8.
लोहे का उत्पादन राउरकेला से होने लगा।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 9.
खंड़गिरी की गुफाएँ अशोक का यशोगान करती है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 10.
मनुष्य अजीब प्राणी है।
उत्तर:
ठिक्

Multiple Chole Questions (mcqs) wiih Answers

सही उत्तर चुनिए: (MCQS)

1. कलिंग के सैनिकों ने किसका मुकावला किया?
(A) अकबर का
(B) मगध की सेना का
(C) गौड़ेश्वर का
(D) खारबेल का
उत्तर:
(B) मगध की सेना का

2. उत्कृष्ट कला
(A) भारत
(B) उत्कल
(C) मथुरा
(D) आगरा
उत्तर:
(B) उत्कल

3. सदियों के बाद ओड़िशा की किस्मत पलटी तो वह के रास्ते पर आया ।
(A) सुमति
(B) अवनति
(C) दुर्गति
(D) प्रगति
उत्तर:
(D) प्रगति

4. स्वतंत्र ओड़िशा प्रदेश कब बना?
(A) अप्रेल – 1936 को
(B) अगस्त – 1947 को
(C) सितम्बर 1949 को
(D) जनवरी 1950 को
उत्तर:
(A) अप्रेल – 1936 को

5. चाँदीपुर और बडमाल में देश के लिए आधुनिक बनने लगी।
(A) उत्कृष्ट कलाएँ
(B) सींग की कलाकृतियाँ
(C) तकनीकी शिक्षा
(D) रक्षा सामग्री
उत्तर:
(D) रक्षा सामग्री

6. किसकी अदम्य जिझासा नया-नया इतिहास रचती है?
(A) मनुष्य की
(B) कर्लिंग की
(C) मगध की
(D) संन्यासी की
उत्तर:
(A) मनुष्य की

7. पाठ के अनुसार देशप्रेमी संन्यासी कौन थे?
(A) स्वामी चिन्मयानंद
(B) स्वामी दयानंद
(C) स्वामी सत्यानंद
(D) स्वामी विवेकानंद
उत्तर:
(D) स्वामी विवेकानंद

8. ओडिशा कब स्वतंत्र प्रदेश बना?
(A) 1936 को
(B) 1947 को
(C) 1942 को
(D) 1957 को
उत्तर:
(A) 1936 को

9. ओड्र देश का दूसरा नाम क्या है?
(A) बंगदेश
(B) कोशल
(C) कंगो
(D) मगध
उत्तर:
(B) कोशल

10. धौली पहाड पर बौद्धस्तूप किसके हाथों बना है?
(A) कलिंग सम्राट खारबेल के
(B) जापानियों के
(D) बक्सी जगबंधु के
(C) अंग्रेजों के नया-नया इतिहास रचती है।
उत्तर:
(B) जापानियों के

11. मनुष्य की यह अदम्य
(A) गरीबी
(B) आशा
(C) जिज्ञासा
(D) आकंक्षा
उत्तर:
(C) जिज्ञासा

12. उत्कल-लक्ष्मी का विलास-सरोवर है:
(A) अंशुपा
(B) चिलिका
(C) महानदी
(D) बिंदु-सरोवर
उत्तर:
(B) चिलिका

13. मगध पर आक्रमण करने वाले कलिंग सम्राट थे:
(A) खारवेल
(B) कपिलेन्द्र देव
(C) अशोक
(D) कृष्णदेव राय
उत्तर:
(A) खारवेल

14. अशोक ने कलिंग-युद्ध के बाद …………….. छोड़ दिया।
(A) अहिंसा
(B) युद्ध
(C) राज्य का शासन
(D) मगध-सेना
उत्तर:
(B) युद्ध

15. ओड़िशा का एक नाम है:
(A) अंग
(B) बंग
(C) कलिंग
(D) जंग
उत्तर:
(C) कलिंग

16. स्वतन्त्र ओड़िशा प्रदेश कब बना?
(A) जनवरी १९३६
(B) मार्च १९३६
(C) अप्रैल १९३६
(D) मई १९३०
उत्तर:
(B) मार्च १९३६

17. खण्डगिरि की गुफाएँ किसका यशोगान करती हैं?
(A) महम्मद घोरी
(B) आऊरंगजेव
(C) खारवेल
(D) सम्राट अशोक
उत्तर:
(C) खारवेल

पाठ का सारांश

क्षण भंगुर संसार परिवर्त्तनशील है। मानव जीवन में सुख दुःख उत्थान पतन आते रहते है। मगर मनुष्य कष्टो से संघर्ष र प्रकृति को अपने वश में रखता है। प्रत्येक समाज, प्रदेश और देश का अपना इतिहास होता है। ओड़िशा का एक गौरवपूर्ण इतिहास रहा है। जिसमें आशा-निराशा, सुख-दुःख, सफलता-असफलता, आलस्य-चौकसी का वर्णन होता है। ओड़िशा का स्वर्णिम इतिहास रहा है। विभिन्न काल में ओड़िशा अलग अलग नाम से परिचित है यथा ओड्र, कलिंग, उत्कल, कंगोद् और कोशल। इसा पूर्व तीसरी शताब्दी में कलिंगवासी बहुत साहसी थे। इसा पूर्व 261 में मगध सम्राट अशोक ने कलिंग पर आक्रमण किया। कलिंगवासी बहुत बहादुरी से लड़े। उन्होंने मगध सम्राट अशोक की सेना का डटकर मुकाबाला किया। अपनी मातृभूमि की रक्षा के लिए लाखों की संख्या में शहीद हो गए। दया नदी की धारा खून से लाल हो गई।

इसको देखकर चण्डाशोक अशोक का हृदय बदल गया। उसने युद्ध त्याग कर अहिंसा का मार्ग पकड़ा। अशोक का नाम चण्डाशोक के बदले धर्मशोक से परिचित हो गया। अभी धौली के शिलालेख और बौद्धस्तूप इस घटना की उद्घोषणा करते हैं। इसके बाद कलिंग के सम्राट खारबेल ने मगध को पराजित किया तथा ‘कलिंग जिन’ को वापस लेकर आए। खण्डगिरी – उदयगिरी के शिलालेख खारवेल का यशोगान करते हैं। उत्कल का अर्थ है- उत्कृष्ट कलाओं का देश। उस कला में बना पुरी का जगन्नाथ मन्दिर, भुवनेश्वर का प्रभु लिंगराज मन्दिर और कोणार्क का सूर्य मन्दिर आज भी अपनी भव्यता और विशालता से संसार को चकित करता है। इनके अलवा श्रेष्ठ स्थापत्य कला के उत्कृष्ट नमूने है। इन सब में ओडिशा के गौरवमय अतीत को दर्शाते हाथी, घोड़े, पहिए, कमल, नृत्यंगनाएँ आदि की सुन्दर मूर्तियाँ है जो पर्यटकों पर जादू कर देते हैं। उस काल में उत्कल का उद्योग प्रगति पर था।

ओड़िशा के सूती और पाट के कपड़े, सोने-चाँदी के गहने, काँसे-पितल के वर्तन, सींग की कलाकृतियाँ विदेशी बाजार में आकर्षण का केन्द्र रही है। ओड़िसी चित्रकला, नृत्य और संगीत आज भी विश्व में लोकप्रिय हैं। ओड़िशा के वणिकों ने सुदूर पूर्वी द्वीपों में अपने समुद्री व्याप र का जाल फैला रखा था। वहाँ से नौकाएं भर-भरकर धन – रत्न लेकर आते थे। चिलिका झील तो सदा से लक्ष्मी का निवास रही है। वीसवीं शताब्दी के प्रारंभ में महापुरुष मधुसूदन दास इस गौरब गाथा को पढ़कर रो पड़े। उन्होने उत्कलवासियाँ को जाग्रत किया। बक्सि जगबन्धु, सुरेन्द्र साए, चाखि खुण्टिआ, चक्रधर बिसोई, लक्ष्मण नायक आदि स्वतन्त्रता सेनानियों ने अंग्रेजों को नाको चने चबा दिए। अप्रेल 1936 में ओड़िशा स्वतन्त्र प्रदेश बना। इसके बाद नूतन ओड़िशा का नव निर्माण ज्ञानी नेताओं ने उठाया। अनेक स्कूल, कॉलेज, विश्वविद्यालय, मेड़िकाल काँलेज और इंजिनियरिंग काँलेज स्थापित हुए। नई तकनीक शिक्षा लागू हुई। कुछ साल में सभी क्षेत्र में हजाराो सुयोग्य कर्मी तैयार हुए जिन्होंने ओड़िशा का सर्वागीण विकास किया। हमें भी इसके विकास में योगदान देना चाहिए।

ସାରାଂଶ:
ବିଚିତ୍ର ଓ ବିବିଧତାପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂସାର ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ। ସଂସାରର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରାଣୀ ମାନବ ଜୀବନରେ ସୁଖ-ଦୁଃଖ ଓ ଉତ୍ଥାନ-ପତନ ଆସେ। ମଣିଷ କଷ୍ଟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼େ। କ୍ଷଣିକ ସୁଖ ପାଇଁ ସବୁପ୍ରକାର ଯନ୍ତ୍ରଣାକୁ ସହିନିଏ। ସେ ପ୍ରକୃତିକୁ ନିଜର ଆୟତ୍ତରେ ରଖୁବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରେ। ମାନବ ଜୀବନର ସଂଘର୍ଷ, ଉତ୍ଥାନ-ପତନର କାହାଣୀ ହିଁ ତାହାର ଇତିହାସ ହୋଇ ରହିଛି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜ, ପ୍ରଦେଶ ଓ ଦେଶର ଇତିହାସ ରଚନା ହୋଇଛି, ଯେଉଁଥରେ ତାହାର ଆଶା- ନିରାଶା, ସୁଖ-ଦୁଃଖ, ସଫଳତା-ବିଫଳତା, ଆଳସ୍ୟ-ସତର୍କତାର ବିବରଣୀ ରହିଛି । ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ ଓଡ଼ିଶାର ଗୌରବମୟ ଇତିହାସ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।

ଓଡ଼ିଶାର ନାମ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ହୋଇ ଜନସମାଜରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଛି । ତାହାର ପୂର୍ବନାମ ହେଉଛି ଓଡ୍ରଦେଶ, କଳିଙ୍ଗ, ଉତ୍କଳ, କଙ୍ଗୋଦ ଆଦି। ଖ୍ରୀ.ପୂ. ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରେ କଳିଙ୍ଗବାସୀ ଭାରୀ ସାହସୀ ଥିଲେ । ଖ୍ରୀ.ଅ. ୨୬୧ ରେ ମଗଧ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକ କଳିଙ୍ଗର ଧନରତ୍ନ ଦେଖ୍ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । କଳିଙ୍ଗବାସୀ ବୀରତ୍ଵର ସହ ଲଢ଼ିଲେ । ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ଲକ୍ଷେ ଲୋକ ଜୀବନ ଉତ୍ସର୍ଗ କଲେ । କଳିଙ୍ଗବାସୀଙ୍କ ରକ୍ତରେ ଦୟାନଦୀ ରକ୍ତରଞ୍ଜିତ ହେଲା । ଅଶୋକ ଯୁଦ୍ଧ ତ୍ୟାଗ କରି ମାନବ ପ୍ରେମ ଓ ଅହିଂସା ନୀତିରେ ଚାଲିଲେ । ମୌଳିର ଶିଳାଲେଖ ଓ ବୌଦ୍ଧସ୍ତୂପ ବୀରତ୍ଵର ଜିନ’କୁ ଫେରାଇ ଆଣିଲେ । ଖଣ୍ଡଗିରି-ଉଦୟଗିରିର ଶିଳାଲେଖମାନ ଖାରବେଳଙ୍କର ଯଶୋଗାନ କରନ୍ତି । ଉତ୍କଳର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଉତ୍କୃଷ୍ଟତାର ଦେଶ । ସେ ସମୟରେ ନିର୍ମିତ ପୁରୀର ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର, ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର ଓ କୋଣାର୍କର ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଗର୍ବରେ ମୁଣ୍ଡ ଟେକି ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି । ଏହା ସାରା ବିଶ୍ଵକୁ ଚକିତ କରୁଛନ୍ତି । ଏମାନେ ଉତ୍କଳର ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ । ଭବ୍ୟ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ଭଙ୍ଗିମାରେ ନାରୀମାନଙ୍କର ମନୋହର ମୂର୍ତ୍ତି, ହାତୀ, ଘୋଡ଼ା, ଚକ ଓ ପଦ୍ମଦ୍ଵାରା ସୁସଜ୍ଜିତ।

ସେ ସମୟରେ ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍କଳର ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଥିଲା । ସୂତା ଓ ପାଟବସ୍ତ୍ର, ସୁନା-ରୁପା ଅଳଙ୍କାର, କଂସା-ପିତଳ ବାସନ ଓ ସିଙ୍ଗର କଳାକୃତି ବିଶ୍ଵପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଓଡ଼ିଶାର ସାଧବମାନେ ସୁଦୂର ଦ୍ୱୀପମାନଙ୍କରେ ବେପାର କରୁଥିଲେ । ସେମାନେ ସେଠାରୁ ବୋଇତ ଭର୍ତ୍ତି କରି ଧନ-ରତ୍ନ ଆଣୁଥିଲେ । ଚିଲିକା ହ୍ରଦ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ବାସସ୍ଥଳୀ ରହିଆସିଛି । ଏହାଛଡ଼ା ଉତ୍କଳର ଚିତ୍ରକଳା, ଓଡ଼ିଶୀ ନୃତ୍ୟ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇରହିଛି । ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଆରମ୍ଭରେ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ଓଡ଼ିଶାର ଗୌରବଶାଳୀ ଇତିହାସ ପଢ଼ି କାନ୍ଦି ଉଠିଲେ । ସେ ଉତ୍କଳବାସୀଙ୍କୁ ସୁପ୍ତରୁ ଜାଗ୍ରତ କଲେ। ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ, ବୀର ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏ, ଚାଖ୍ ଖୁଣ୍ଟିଆ, ଚକ୍ରଧର ବିସୋଇ, ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ହେଲା । ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶର ସୁଧୀ ନେତାମାନେ ଓଡ଼ିଶାର ନବନିର୍ମାଣର ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କଲେ । ଏହାପରେ ବିଦ୍ୟାଳୟ, ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ, ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଓ ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜ ସ୍ଥାପନ ହେଲା । ନୂତନ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା । କିଛି ବର୍ଷରେ ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହଜାର ହଜାର ସୁଯୋଗ୍ୟକର୍ମୀ ବାହାରିଲେ । ସେମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବାଙ୍ଗୀଣ

विण्यवस्तु

(i) यह दुनिया …………………… छोड़ देता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଏହି ସଂସାର ବଡ଼ ବିଚିତ୍ର। ଏଥରେ କ’ଣ କ’ଣ ନାହିଁ। ବଡ଼ ବଡ଼ ପାହାଡ଼, ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ, କଳକଳ ଧ୍ଵନିରେ ନଦୀଗୁଡ଼ିକ ବହୁଅଛି। ଝରଣା ଝରୁଛି। ସାଗର ଗର୍ଜନ କରୁଛି। ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଗଛ-ଲତା, ପଶୁ- ପକ୍ଷୀ, ନର-ନାରୀ ଅଛନ୍ତି। ଭଲ ମନ୍ଦ ମଧ୍ୟ ଅଛି। ତୁଳସୀ ଦାସ କହୁଛନ୍ତି ଈଶ୍ବର ଏ ସଂସାରରେ ନିର୍ଜୀବ, ସଜୀବ, ଗୁଣୀ ଭଣ୍ଡାର ଅଟେ । ଗୁଣୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଗୁଣକୁ ବାଛନ୍ତି । ଯେପରି ହଂସ ଦୁଗ୍ଧ ପିଇଦିଏ, ପାଣିକୁ ଛାଡ଼ିଦିଏ।

(iii) यह मनुष्य ………………………. पतन की कहानी है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସଂସାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ। ଋତୁ ବଦଳୁଛି। ଋତୁ କେବେ ସୁଖଦ କେବେ ଦୁଃଖଦ ହେଉଛି । କେବେ କଷ୍ଟଦାୟକ ଗରମ ତ କେବେ କଷ୍ଟଦାୟକ ଥଣ୍ଡା । ଯେଉଁଠି ପ୍ରଚୁର ଫସଲ ନାଚୁଛି, ସେଠାରେ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ମଧ୍ୟ ପଡ଼େ । ମଣିଷ କେତେବେଳେ ସୁଖ ତ କେବେବେଳେ ଦୁଃଖରେ ବଞ୍ଚୁଛି । କେଉଁଠି ଧନୀ ତ କେଉଁଠି ଗରିବ । ଭଲ ଦିନ ଶୀଘ୍ର ଚାଲିଯାଉଛି । ଦୁଃଖର ଦିନ ଧୀରେ ଧୀରେ ଖସନ୍ତି । ଲୋକେ କହନ୍ତି ଏହି ଜୀବନ କ’ଣ ? ସୁଖର ଚାରିଦିନ ପରେ ପୁଣି ଦୁଃଖର ସମୟ ଆସିଯାଏ ।

(iii) यह मनुष्य …………………… पतन की कहानी है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଏହି ମନୁଷ୍ୟ ବିଚିତ୍ର ପ୍ରାଣୀ । ସେ ଅନ୍ଧାର ସାଙ୍ଗରେ ଲଢ଼େଇ କରେ, ଡରେ ନାହିଁ । ସେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦୁଃଖ ଓ ଯନ୍ତ୍ରଣାକୁ ସହ୍ୟ କରେ । ଚାରି ଦିନର ସୁଖ ପାଇଁ ପ୍ରକୃତି ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଗ୍ରାମ କରେ । ତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରେ । ମଣିଷର ଏହି ପ୍ରବଳ ଜିଜ୍ଞାସା ନୂଆ-ନୂଆ ଇତିହାସ ଗଢ଼େ । ଏହା ତାହାର ଉତ୍‌ଥାନ ଓ ପତନର କାହାଣୀ ଅଟେ ।

(iv) इसलिए हर …………………………. प्रिय हुए हैं।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକର, ସମାଜର, ଦେଶର ବା ରାଜ୍ୟର ଅଲଗା ଇତିହାସ ରହିଛି । ଯେଉଁଥରେ ତାହାର ଆଶା-ଆକାଂକ୍ଷା, (ନିରାଶା), ସୁଖ-ଦୁଃଖ, ସଫଳତା-ବିଫଳତା, ଆଳସ୍ୟ-ସଚେତନତାର ବିବରଣୀ ରହିଛି ? ଆସନ୍ତୁ, ନିଜ ଜନ୍ମଭୂମି ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସର ଦୁଇ ପୃଷ୍ଠା ପଢ଼ିବା । ଓଡ୍ର ଦେଶ ବା ଓଡ଼ିଶାର କେତେକ ନାମ ମିଳେ । କଳିଙ୍ଗ, ଉତ୍କଳ, କଙ୍ଗୋଦ ଓ କୋଶଳ । ପ୍ରାୟ ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ନାମରେ କେତେକ ଅଞ୍ଚଳ କିମ୍ବା ସମୟରେ ଅଧୂକ ପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା।

(v) इस इतिहास ………………………… अमर कथा है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ ତୃତୀୟ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଏହାର ପ୍ରଥମ ପୃଷ୍ଠା ଆରମ୍ଭ । ଲେଖା ଅଛି କଳିଙ୍ଗବାସୀ ଭାରି ସାହସୀ । କଳିଙ୍ଗର ସୈନିକମାନେ ବିରାଟ ମଗଧର ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାସ୍ତ କଲେ । ମଗଧ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକଙ୍କର ସେନାବାହିନୀର ମୁକାବିଲା କଲେ । ଶହୀଦ ହେଲେ, ଜନ୍ମଭୂମିକୁ ରକ୍ଷା କଲେ । ଲକ୍ଷ-ଲକ୍ଷ ସଂଖ୍ୟାରେ ଜୀବନ ଉତ୍ସର୍ଗ କଲେ । ଲକ୍ଷେ ବନ୍ଦୀ ହେଲେ । ଦୟାନଦୀର ସ୍ରୋତ ରକ୍ତରେ ଲାଲ ହୋଇଗଲା । ରାଜା ବା ସେନାପତିର ନାମ ନଥିଲା । ମାନବ ପ୍ରେମ ଓ ଅହିଂସାର ନୀତି ଧାରଣ କଲେ । ଧଉଳି ଶିଳାଲେଖରେ ଅଶୋକଙ୍କ କୀର୍ତ୍ତି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ବଢ଼ିଚାଲିଲା । କଳିଙ୍ଗ ସମ୍ରାଟ ଖାରବେଳ ମଗଧ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ପରାଜିତ କରି ‘କଳିଙ୍ଗ ଜିନ’ ଫେରାଇ ଆଣିଲେ । ଖଣ୍ଡଗିରି-ଉଦୟଗିରିର ଶିଳାଲେଖ ଓ ଗୁମ୍ଫାମାନ ଖାରବେଳଙ୍କ ଯଶୋଗାନ କରନ୍ତି । ଏହା କଳିଙ୍ଗ ବୀରତ୍ଵର ଅମର କଥା।

(vi) साहसिकता का ………………………… नहीं सहा।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସାହସିକତାର ଏହି କ୍ରମ ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ପୁଣି ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏ, ଚାଖ୍ ଖୁଣ୍ଟିଆ, ଚକ୍ରଧର ବିସୋଇ, ଲକ୍ଷ୍ମଣ ନାୟକ ଆଦି ସାହସୀ ଅର୍ଶ ସଶ। ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଛି । ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ, କଳିଙ୍ଗ ପୁତ୍ରମାନେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଆରାମରେ ବସିବାକୁ ଦେଇ ନ ଥିଲେ । ଏହି ସୁପୁତ୍ରମାନେ ଜୀବନ ଦେଇଦେଲେ କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟାୟ ସହି ନଥିଲେ । ଆଣିଲେ । ଖଣ୍ଡଗିରି-ଉଦୟଗିରିର ଶିଳାଲେଖ ଓ ଗୁମ୍ଫାମାନ ଖାରବେଳଙ୍କ ଯଶୋଗାନ କରନ୍ତି । ଏହା କଳିଙ୍ଗ ବୀରତ୍ଵର ଅମର କଥା ।

(vii) इतिहास का ……………………….. पतन हो गया।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଅଧୁନା ଇତିହାସର ଅନ୍ୟ ପୃଷ୍ଠା ଦେଖ । ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କଳାର ଦେଶ ଉତ୍କଳ l ଶତାବ୍ଦୀ ବିତିଗଲାଣି । ଭୁବନେଶ୍ଵର, ପୁରୀ ଓ କୋଣାର୍କର ବଡ଼ ବଡ଼ ମନ୍ଦିର ମୁଣ୍ଡ ଟେକି ଛିଡ଼ା ହୋଇଛନ୍ତି । ଏମାନେ ବିଶ୍ଵର ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ । ଭବ୍ୟ ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳାର ଅନେକ ଛୋଟ-ବଡ଼ ମନ୍ଦିର । ହଜାର ହଜାର ନାରୀ ମୂର୍ତ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ଭଙ୍ଗିମା ଶାରୀରିକ ମୁଦ୍ରା ମନମୁଗ୍ଧ କରନ୍ତି । ହାତୀ, ଘୋଡ଼ା, ଚକ, ପଦ୍ମ ରଥାକାର ମନ୍ଦିର । ବିରାଟ ଓ ମନୋହର ! ନୃତ୍ୟଗୀତର ପରିବେଶ ! ଦ୍ଵାରପାଳ, ଦିଗପାଳମାନଙ୍କର ପୁରୁଷତ୍ଵ । ଏଗୁଡ଼ିକ ସବୁ ଦେଶ-ବିଦେଶର ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଯାଦୁର ନମୁନା ଅଟେ । ଓଡ଼ିଶାର ସୂତା ଓ ପାଟବସ୍ତ୍ର, ସୁନାରୁପାର ଅଳଙ୍କାର, କଂସା-ପିତଳର ବାସନ ଓ ଶିଙ୍ଗର କଳାକୃତିଗୁଡ଼ିକ ବିଦେଶୀ ବଜାରରେ ଆକର୍ଷଣର କେନ୍ଦ୍ର ରହି ଆସିଛି । ଓଡ଼ିଶୀ ଚିତ୍ରକଳା, ନୃତ୍ୟ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ଆଜି ବିଦେଶରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଛି । ଓଡ଼ିଆ ସାଧବ ଛୋଟ ବଡ଼ ବୋଇତରେ ସୁଦୂର ପୂର୍ବ ଦ୍ୱୀପମାନଙ୍କରେ ଯାଇ ବ୍ୟବସାୟ କରୁଥିଲେ। ମହାସମୁଦ୍ରର ତରଙ୍ଗମାଳାରେ ଯାଉଥିଲେ ଓ ଧନରତ୍ନ ବୋଇତରେ ଭରି ଆଣୁଥିଲେ । ତୋଫାନ ଓ ସମୁଦ୍ରକୁ ତାଙ୍କର ଭୟ ନଥିଲା । ସେମାନେ କହିଥିଲେ ‘ଆ କା ମା ଭୈ’ ! (ଆଶ୍ବିନ, କାର୍ତ୍ତିକ, ମାଘ, ବୈଶାଖ) ଆମର କାହାକୁ ଭୟ ନାହିଁ । ଚିଲିକା

(viii) बीसवीं शती ………………………… करो या मरो।”
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଆରମ୍ଭରେ ମହାପୁରୁଷ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ଏହି ଇତିହାସ ପଢ଼ିଲେ । ତାଙ୍କ ହୃଦୟ କାନ୍ଦି ଉଠିଲା । ସେ ଶୋଇଥିବା (ଓଡ଼ିଶାବାସୀ)ଙ୍କୁ ଜାଗ୍ରତ କରି କହିଲେ ହେ ଉତ୍କଳର ସୁପୁତ୍ରମାନେ । ଜାଗ୍ରତ ହୁଅ । ନିଜର ପ୍ରାଚୀନ ଗୌରବକୁ ସ୍ମରଣ କର । ତୁମ ପୂର୍ବପୁରୁଷମାନେ ଗଙ୍ଗାଠାରୁ ଗୋଦାବରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ସ୍ଥାପିତ କରିଥିଲେ । ଗଜପତି ଗୌଡ଼େଶ୍ଵର ନବକୋଟି କର୍ଣ୍ଣାଟ କଳବର୍ଗେଶ୍ଵରର ଉପାଧ୍ ମିଛ ହୋଇଯାଇଛି । ଆଜି ତୁମେ ଦରିଦ୍ର ହୋଇଗଲା । ଏବେ ଉଠ । କର ନଚେତ ମର ।

(ix) ओडिशावासियों ……………………… मिलने लगी है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ଏହି ଡାକାରା ଶୁଣିଲେ । ଏପ୍ରିଲ ୧୯୩୬ରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ଗଠନ ହେଲା । ଅନେକ ଜ୍ଞାନୀ ନେତା କାମରେ ଲାଗିଲେ । ନବନିର୍ମାଣର ଦାୟିତ୍ଵ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପିତ ହେଲା । ଅନେକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଖୋଲା ହେଲା । ନୂଆ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରଣୟନ ହେଲା। ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଓ ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜ ସ୍ଥାପନା ହେଲା । କିଛି ବର୍ଷରେ ହଜାର ହଜାର ଅମଲା-ଅଫିସର୍‌, ଶିକ୍ଷକ-ଅଧ୍ୟାପକ, ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଓ ଡାକ୍ତର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଗଲେ । ସେମାନେ ନିଜ ପ୍ରଦେଶ ତଥା ବାହାର ରାଜ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ସୁନାମ ଅର୍ଜନ କଲେ। ହୀରାକୁଦ ବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ହେଲା । କ୍ଷେତରେ ଜଳସେଚନ ହେଲା। ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବଢ଼ିଲା । ରାଉରକେଲାରେ ଲୁହା ଉତ୍ପାଦନ ହେଲା । ସୁନାବେଡ଼ାରେ ଉଡ଼ାଜାହାଜ ତିଆରି ହେଲା । ପାରଦ୍ଵୀପ ବନ୍ଦରରୁ ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରସାର ହେଲା । ଇମ୍ଫା, ନାଲକୋ, ଜିନ୍ଦଲ ଓ ବେଦାନ୍ତ ଭଳି ବଡ଼-ବଡ଼ କମ୍ପାନୀମାନେ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କଲେ । ଚାନ୍ଦିପୁର ଓ ବଡ଼ମାଳରେ ଦେଶପାଇଁ ଆଧୁନିକ ରକ୍ଷାସାମଗ୍ରୀ ତିଆରି ହେଲା । ଓଡ଼ିଶାରେ ସମସ୍ତ ଆଧୁନିକ ସୁବିଧା ଆଜି ମିଳୁଛି ।

(x) सदियों बाद …………………. बन सकेगा।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କେତେ ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ଓଡ଼ିଶାର ଭାଗ୍ୟ ବଦଳିଛି । ସେ ପ୍ରଗତି ପଥରେ ଚାଲିଛି । ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ପାଦକୁ ପାଦ ମିଶାଇ ଚାଲୁଅଛି । ଦେଶର ଅଗ୍ରଗତିରେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ଯୋଗଦାନ କମ୍ ନୁହେଁ । ଏହା ତାହାର ଉନ୍ନତିର ଲକ୍ଷଣ । ଆମେ ସମସ୍ତେ ଏଥିରୁ ଲାଭ ଉଠାଇବା ଉଚ୍ଚିତ । ନୂଆ କଳକାରଖାନାରେ ଅଂଶୀଦାରୀ ହେବା ଉଚିତ । ତେବେ ଓଡ଼ିଶାର ନୂତନ ଇତିହାସ ଗଢ଼ା ହେବା।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

अजीब – विचित्र (ବିଚିତ୍ର) ।

स्थावर – स्थिर रहनेवाले (ସ୍ଥିର ରହିବା ବ୍ୟକ୍ତି)

जड़ – लकड़ी पत्थर जैसे वस्तुएँ (ନିର୍ଜୀବ)

चेतन – जीव (ଜୀବିତ)।

फकीरी – गरीबी (ଦାରିଦ୍ର୍ୟ)।

जिज्ञाषा – जानने की इच्छा (ଜାଣିବାର ଇଚ୍ଛା) ।

गम – दु:ख (ଦୁଃଖ/ଶୋକ) ।

सिलसिला – कड़ी (କଡ଼ି/କ୍ରମ)

अजूबा – अश्चर्य-वस्तु (ଆଶୁର୍ଯ୍ୟା)

शौर्य – वीरत्व _(ବ।ରତ୍ବ)

तायाद – संख्या (ସିଂଖ୍ୟା)

चौकसी – दुरूस्त (ସତର୍କତା)

सिंचाई – फसलो में पानी देने की व्यवस्था ( ଜଳସଚେନ)

हंस का विवेक – गुण को ग्रहण करना और दोष को छोड़ना (ଗୁଣକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଏବଂ ଦୋଷକୁ ଛାଡ଼ି ଦେବା/ପରିତ୍ୟାଗ କରିବା) ।

दांत खट्टे करदेना – हरा देना (ପରାଜୟ କରିବା)

चार…रात – कुछ दिन सुख के फिर दु:ख (କିଛିଦିନର ସୁଖ ପରେ ପୁନଶ୍ଚ ଦୁଃଖ) ।

कलिंग जिन – वह मूल्यवान वस्तु जो मगध से लायी गयी थी।

आ का मा भै – ओड़िशा के बनिये समुंदर में बोहित छोड़ते वक्त यह नारा देते है। (ଓଡ଼ିଶାର ସାଧବମାନେ ସମୁଦ୍ରରେ ବୋଇତ ଛାଡ଼ିବା ସମୟରେ ଏହି ଧ୍ଵନି ଦେଉଥିଲେ ।)

विलास सरोवर – लक्ष्मीजी के बिलास का जलाशय अर्थात् चिलिका व्यापार का केन्द्र था, जहाँ धनरत्न आते थे। (ସୁଖ ଉପଭୋଗ କରୁଥିବା ସରୋବର, ଅର୍ଥାତ୍ ଚିଲିକା ବ୍ୟପାରର କେନ୍ଦ୍ର ଥିଲା ଯେଉଁଠି ଧନରତ୍ନ ଆସୁଥିଲା)।

निराला – विचित्र (ବିଚିତ୍ର)।

जंगम – चलने-फिरनेवाले (ଚଳ-ପ୍ରଚଳ କରିବା) ।

सुहावना – सुखकर (ଅଧିକାର) ।

खुशहाली – सुख का वक्त (ସୁଖଦ) ।

बदहाली – बुरा समय (ଖୁସିର ସମୟ) ।

पन्ना – पृष्ठ (ପୃଷ୍ଠା) ।

शौर्य – वीरत्व (ବୀରତ୍ୱ) ।

झील – बड़ा जलाशय (ଖରାପ ସମୟ) ।

आखिरकार – अंत में (ଶେଷରେ) ।

सपुत्र – सुपुत्र (ଉତ୍ତମ ପୁତ୍ର) ।

मोहताज – दूसरे पर आश्रित (ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର) ।

किस्मत – भाग्य (ଭ।ଗ୍ୟ)।

दिल दहलना – डर जाना (ଡରିଯିବା)।

विचार-वोध 

यह निबंध हमारी जन्मभूमि ओड़िशा (उत्कल, कलिंग, कोशल आदि) के बारे में काफी जानकारी देता है। कलिंग के लोग बड़े बीर और साहसी होते थे। कलिंग की सेना ने सम्राट अशोक की सेना के साथ मुकाबला किया। बहुत लोग मारे गए। मध्यकाल में ओड़िशा के गजपति राजाओं ने गंगा से गोदावरी तक अपना राज्य फैलाया था। आज वह गौरव अतीत में डूब गया है। उत्कल भूमि मंदिर मूर्त्तियाँ बनाने की कला में मशहूर थी। यहाँ की चित्रकला तथा अन्य शिल्प कला देश-विदेश में प्रख्यात थी। आड़िशा का वर्त्तमान फिरसे उत्साहजनक हुआ। स्वतंत्रता के बाद यहाँ अनेक छोटे बड़े उद्योग तथा कारखानें स्तापित हुए। कई बंदरगाहों की स्तापना हुई है। यह प्रांत आज प्रगति के पथ पर चल रहा है।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 2 ଶ୍ବସନ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Life Science Solutions Chapter 2 ଶ୍ବସନ

Question 1.
ମନୁଷ୍ୟ ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ରର ନାମାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
Answer:

Question 2.
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସ୍ଥିତିରେ ଶ୍ବସନ ବେଳେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଣୁ କିପରି ଭାଙ୍ଗେ ରେଖାଚିତ୍ରରେ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:

Question 3.
ସଂବାତନ ଓ ଗ୍ୟାସ୍ ପରିବହନ କିପରି ହୁଏ ଲେଖ ।
Answer:
ସଂବାତନ:

• ସଂବାତନ ଦୁଇ ପର୍ଯ୍ୟାୟବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ; ଯଥା – ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ନିଃଶ୍ଵାସ ।
• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ମଧ୍ୟକୁ ବାୟୁର ପ୍ରବେଶକୁ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ବାୟୁର ପ୍ରସ୍ଥାନକୁ ନିଃଶ୍ଵାସ କୁହାଯାଏ ।
• ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏହି ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ନିଃଶ୍ଵାସ ହାର ମିନିଟ୍‌କୁ ପ୍ରାୟ 15 ରୁ 20 ଥର ।
• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ମଧ୍ଯରେ ରହିଥାଏ ଓ ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଏକ ଫମ୍ପା ପବନ-ନିରୋଧୀ କୋଠରୀ ଅଟେ ।
• ଏହାର ଆଗପଟ ଷ୍ଟର୍‌ନମ୍‌ରା, ପଛପଟ ମେରୁଦଣ୍ଡଦ୍ୱାରା, ଦୁଇପଟ ପଞ୍ଜରା ହାଡ଼ ଓ ଅନ୍ତଃ-ପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀଦ୍ଵାରା ଏବଂ ତଳପଟ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାଦ୍ବାରା ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଛି ।
• ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଏକ ଗମ୍ବୁଜ ଆକାରର, ପେଶୀବହୁଳ ପଟ୍ଟ । ଏହା ଆମର ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଏବଂ ଉଦରଗହ୍ବରକୁ ପୃଥକ୍ କରୁଛି ।

ଗ୍ୟାସ୍ ପରିବହନ :

• ରକ୍ତର ଲୋହିତ କଣିକା (RBC)ରେ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଥାଏ । ଏହା ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଅଗ୍ନିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ରକ୍ତ ମାଧ୍ୟମରେ ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ ।
• କୋଷ ନିକଟରେ ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଭାଙ୍ଗି ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ । ଏହି ଅମ୍ଳଜାନ କୋଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଏବଂ କୋଷମାନଙ୍କରୁ ନିର୍ଗତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ରକ୍ତକୁ ଚାଲିଆସେ ।
• କୋଷସ୍ତରରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ଏହି ଗ୍ୟାସୀୟ ବିନିମୟ ମଧ୍ୟ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ହୋଇଥାଏ । କୋଷରୁ ନିର୍ଗତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ରକ୍ତ ମାଧ୍ୟମରେ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରେ ପହଞ୍ଚେ ଓ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ରକ୍ତରୁ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ କୋଟରିକା ବାଟ ଦେଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ।

Question 4.
ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ ଓ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:

Question 5.
କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ କ’ଣ ? ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ ଓ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ର ବିଷୟରେ ଲେଖ ।
Answer:
କୋଷ ମଧ୍ଯରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଜାରଣ ସହ ଶକ୍ତିମୋଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ କହନ୍ତି । ଏହା ତିନି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଘଟିଥାଏ ।

• ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍,
• ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ର,
• ଇଲେକ୍ସନ୍ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା

ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍

• କୋଷଜୀବକ କୋଷଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ । ଏଠାର ଗ୍ଲାଇକୋସିସ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
• ପ୍ରଥମ ସୋପାନରେ 6 କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଗୁକୋଜ ଅଣୁ ଏଟିପି ଗ୍ରହଣ କରି ଉଦ୍ଦୀପିତ ହେବାଦ୍ଵାରା 3 କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଶର୍କରାରେ ବିଭକ୍ତ ହେବ ।
• 2 ୟ ସୋପାନରେ 3 କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଶର୍କରା ଜୈବ ରାସାୟନିକ କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହେବ । ଶକ୍ତି ମୁଦ୍ରା ATP ଓ ସହକାରକ NADH₂ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ର

1. ମାଟ୍ରିକ୍ସରେ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟା ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
2. ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ମାଇଟ୍ରୋକଣ୍ଡିଆରେ ପଶି ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍‌ଦ୍ୱାରା 2 କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସକ୍ରିୟ ଅଣୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହୁଏ । NADH2 ସଂଶ୍ଳେଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
3. ଦ୍ବିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ରର ଗ୍ରାହକ ଅଣୁ 4 କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଅଳ୍ପାଲୋଏସେଟିକ୍ ଅମ୍ଳର କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସକ୍ରିୟ ଅଣୁକୁ ଗ୍ରହଣ କରି 6 କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହେବା ସହ NADH₂, FADH₂ ଓ ATP ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

Question 6.
କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ ଆଧାର ବିଷୟରେ ଲେଖ ।
Answer:
କୋଷୀୟ ଶ୍ଵାସନର ଆଧାର :

1. କୋଷ ଭିତରେ କୋଷଜୀବକ ଥାଏ । କୋଷଜୀବକ କୋଷଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ ।
2. ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗିକା, ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଓ ପୋଷକ ଅଣୁ ଥାଏ ।
3. ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ଅଙ୍ଗିକା ଦ୍ୱସ୍ତରୀୟ ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ ।
4. ଏହା ଭିତରେ ରସପୂର୍ଣ୍ଣ ମାଟ୍ରିକ୍ସ ଥାଏ ।
5. ଏଥ‌ିରେ ବିଭିନ୍ନ ଜୈବିକ ଅମ୍ଳ, ଏନ୍‌ଜାଇମ୍, ଲିପିଡ଼, ପ୍ରୋଟିନ୍ ଅଣୁ ଥାଏ । ଦ୍ବିସ୍ତରୀୟ ଝିଲ୍ଲୀର ଅନ୍ତଝିଲ୍ଲୀ ଭାଙ୍ଗକୁ କ୍ରିଷ୍ଟି କୁହାଯାଏ । ମାଟ୍ରିକ୍ସରେ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ର ଓ ଅନ୍ତ ଝିଲ୍ଲୀରେ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

Question 7.
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥାର ବିବରଣୀ ଦିଅ ।
Answer:
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା

1.ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆର ଅନ୍ତ ଝିଲ୍ଲୀରେ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
2.ଏହି ସଂସ୍ଥାଟି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରୋଟନ ଓ ଇଲେକଟ୍ରନ୍‌ ବାହକ ଅଣୁଦ୍ବାରା ଗଢ଼ା ।
3.ସହକାରକ NADH₂ ଓ FADH₂ ଅଣୁ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ହୋଇ ATP ତିଆରି ହୁଏ ।
4.
ହୁଏ ।
5.ବାହାକ ଅଣୁ ଏକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ଦ୍ୱାରା ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସହ ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନକୁ ମିଶାଇ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଗତିଦ୍ଵାରା ଦୁଇ ଝିଲ୍ଲୀ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ଅନ୍ତଃବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରୋଟନ ଜମା ହୁଏ । ଏହା ପ୍ରୋଟନଗତି ସକ୍ଷମ ବଳ ତିଆରି କରେ । ଏହି ବଳକୁ ଉପଯୋଗ କରି ATP ସିନ୍ଥେଜ୍ ନାମକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ATP ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ।

Question 8.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ବେଙ୍ଗ କିପରି ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ?
Answer:

• ବେଙ୍ଗ ମୁଖଗହ୍ଵର ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
• ଶୀତସୁପ୍ତି ସମୟରେ ବେଙ୍ଗ ଚର୍ମଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
• ବେଙ୍ଗ ଲାର୍ଭା ଅବସ୍ଥାରେ ଗାଲିଦ୍ୱାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।

(ଖ) ‘ଉଭିଦର ଶ୍ୱସନ’ ପ୍ରକ୍ରିୟା କିପରି ସମ୍ପାଦନ ହୁଏ ?
Answer:
ଉଦ୍ଭଦ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଶରୁ ବାୟୁରେ ଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଟିସୁଯୁକ୍ତ, ବିଭେଦନ ହୋଇନଥୁବା ନିମ୍ନମାନର ପତ୍ରବିହୀନ ଉଦ୍ଭଦ ନିଜ ଶରୀରର ଉପରିସ୍ଥ କୋଷ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଶରୁ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ବାୟୁ ସିଧାସଳଖ ବିସରଣଦ୍ୱାରା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ପତ୍ରଯୁକ୍ତ ସବୁଜ ଉଭିଦ ପତ୍ରରେ ରହିଥ‌ିବା ସ୍ତୋମ୍ ବା ଷ୍ଟୋମାଟା ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଶରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଷ୍ଟୋମାଟା ବାଟ ଦେଇ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍‌ର ବିନିମୟ ଘଟିଥାଏ ।

(ଗ) ଶ୍ଵାସନର କାରକଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ଶ୍ଵାସନର କାରକଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି –
ଅମ୍ଳଜାନ, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ସାନ୍ଦ୍ରତା, ଖାଦ୍ୟ ଉପାଦାନର ପରିମାଣ, ତାପମାତ୍ରା ଓ କୋଷରେ ବିପାଚକର ଉପସ୍ଥିତି ।

(ଘ) ଜୈବିକ ଜାରଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ର ସହଯୋଗରେ ଜୀବକୋଷରେ ଜୈବ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହେବାକୁ ଜୈବିକ ଜାରଣ କୁହାଯାଏ ।

(ଙ) ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍‌ ଉତ୍ପାଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସର ଉତ୍ପାଦ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ।

Question 9.
ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ କେତୋଟି ÀTP ଅଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ?
Answer:
2 ଟି

(ଖ) ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ କୋଷର କେଉଁଠାରେ ସଂଗଠିତ ହୁଏ ?
Answer:
କୋଷବୀକ

(ଗ) ବେଳେବେଳେ ଆମ ପେଶୀକୋଷରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଅଭାବରେ ପାଇରୁଭେଟ୍ ଅଣୁ ଭାଙ୍ଗି କେଉଁ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ?
Answer:
ଲାକ୍ ଟିକ୍ଅମ୍ଳ

(ଘ) ପୃଷ୍ଠ କୃକ୍ଷୀୟ ପତ୍ରରେ ଷ୍ଟେମାଟା କେଉଁ ଭାଗରେ ରହିଥାଏ ?
Answer:
ପୃଷ୍ଠଭାଗାରେ

(ଙ) ମଣିଷ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ମଧ୍ୟକୁ ବାୟୁ ପ୍ରବେଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରଶ୍ଵାସ

(ଚ) ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ର କୋଷର କେଉଁ ଅଙ୍ଗିକାରେ ହୁଏ ?
Answer:
ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆର ମାଟ୍ରିକ୍ସ

(ଚ୍ଛ) ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆର କେଉଁ ଅଂଶରେ ଥାଏ ?
Answer:

(ଜ) କୋଷୀୟ ଶ୍ଵାସନର କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଓ ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ?
Answer:
ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍

Question 10.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ଶର୍କରାର ରାସାୟନିକ ସଂକେତ…….. ଅଟେ ।
(ଖ) ଗ୍ଲା କୋଜ୍ ଭାଙ୍ଗି…………….. ଅଙ୍ଗାରକ ବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ଅଣୁରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
(ଗ) ଜୀବକୋଷର ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର ………… ।
(ଘ) ………..ଦେଇ ଉଦ୍ଭଦରେ ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ ହୁଏ ।
(ଙ) ………….ଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
(ଚ) ଇଷ୍ଟ୍ରେ …………କିଣ୍ବନ ହୁଏ ।

Answer:
(କ) C₆H₁₂O₆
(ଖ) 3
(ଗ) ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ
(ଘ) ଷ୍ଟୋମାଟା

Question 11.

(କ) ମଣିଷ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ବାୟୁ ପ୍ରସ୍ଥାନକୁ ଲସିକାଭ କୁହାଯାଏ ।
(ଖ) ମଣିଷର ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଏବଂ ଉଦରଗହ୍ଵର ମୁଖ-ଗ୍ରସନୀ ଦ୍ୱାରା ପୃଥକ ହୋଇଛି ।
(ଗ) ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ଏକ 5 କାର୍ବନ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଣୁ ଅଟେ ।
(ଘ) ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ରକ୍ତର ଅଣୁଚକ୍ରିକାରେ ଥାଏ ।
(ଙ) ଯେଉଁ ପ୍ରକାର ପତ୍ରର ଉଭୟ ପୃଷ୍ଠ ଓ ନିମ୍ନ ତଳରେ ଷ୍ଟେମାଟା ରହିଥାଏ, ସେହି ପ୍ରକାର ପତ୍ରକୁ ପୃଷ୍ଠକୃକ୍ଷୀୟ ପତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
(ଚ) ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଓ ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନରେ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ର ପରିଚାଳିତ ହୁଏ ।

Answer:
(କ) ମଣିଷ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ବାୟୁ ପ୍ରସ୍ଥାନକୁ ନିଃଶ୍ଵାସ କୁହାଯାଏ ।
(ଖ) ମଣିଷର ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଏବଂ ଉଦରଗହ୍ଵର ମଧ୍ଯଛଦା ଦ୍ଵାରା ପୃଥକ ହୋଇଛି ।
(ଗ) ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ଏକ 3 କାର୍ବନ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଣୁ ଅଟେ ।,
(ଘ) ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ରକ୍ତର ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାରେ ଥାଏ ।
(ଙ) ଯେଉଁ ପ୍ରକାର ପତ୍ରର ଉଭୟ ପୃଷ୍ଠ ଓ ନିମ୍ନ ତଳରେ ଷ୍ଟେମାଟା ରହିଥାଏ, ସେହି ପ୍ରକାର ପତ୍ରକୁ ସମଦ୍ବିତଳ ପତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
(ଚ) ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଓ ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନରେ ଗ୍ଲାଇକୋସିସ୍ ପରିଚାଳିତ ହୁଏ ।

Question 12.
ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦର ସମ୍ପର୍କକୁ ଦେଖ୍ ତୃତୀୟ ଶବ୍ଦ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦଟି କ’ଣ ହେବ ଲେଖ ।
(କ) ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଦ୍ଵାର : ଗଲେଟ୍ :: ଶ୍ଵାସନଳୀ ଦ୍ଵାର :…………………………
(ଖ) ଇଷ୍ଟ : ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ :: ପେଶୀ : …………………………
(ଗ) ମାଛ : ଗାଲି :: ସାପ : …………………………..
(ଘ) ସ୍ୱରପେଟିକା : ସ୍ବର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ :: ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା : …………………………..
(ଙ) ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର : ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ :: ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା : ………………………….
Answer:
(କ) ଗ୍ଲଟିସ୍,
(ଖ) ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ କିଣ୍ବନ,
(ଗ) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌,
(ଘ) ଖାଦ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ,
(ଙ) ATP

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (ACTIVITY)

ତୁମପାଇଁ କାମ : 1
‘‘ଶ୍ଵାସନଳୀରୁ ବାହାରୁଥିବା ଗ୍ୟାସ୍‌ରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ରହିଥାଏ’’ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ପରୀକ୍ଷଣ :
ପରୀକ୍ଷଣ :

• ଦୁଇଟି କାଚ ପରୀକ୍ଷାନଳୀ (A ଓ B) ନିଆଯାଉ ।
• ଉଭୟରେ ସଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଚୂନପାଣି ନିଆଯାଉ ।
• ପରୀକ୍ଷାନଳୀ (A)କୁ ଏକ ସିରିଞ୍ଜରେ ବା ପିଚକାରୀରେ ବାୟୁ ପ୍ରବେଶ କରାଯାଉ ଓ ଲାଗୁଛି ତାହା ଦେଖାଯାଉ ।
• ପରୀକ୍ଷାନଳୀ (B)କୁ ଏକ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପାଇପ୍‌ନଳୀ ଲାଗୁଛି ଦେଖାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

• ପରୀକ୍ଷାନଳୀ (A)ରେ ଚୂନପାଣି ଦୁଧୂଆ ହେବାପାଇଁ ଅଧ‌ିକ ସମୟ ଲାଗିବ କାରଣ ବାହ୍ୟ ବାୟୁରେ ଠାର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଅଧିକ ଓ CO₂ର ସାନ୍ଦ୍ରତା କମ୍ ।
• ପରୀକ୍ଷାନଳୀ (B)ରେ ଚୂନପାଣି ଦୁଧୂ ହେବାପାଇଁ ଅଳ୍ପ ସମୟ ଲାଗିବ କାରଣ ଶରୀରରୁ ବାହାରୁଥିବା ବାୟୁରେ O₂ ର ସାନ୍ଦ୍ରତା କମ୍ ଓ CO₂ର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଅଧ୍ଵ ରହିଥାଏ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :

• ପରୀକ୍ଷାନଳୀ (A) ଓ ପରୀକ୍ଷାନଳୀ (B) ରେ ଚୂନପାଣି ଦୁଧୂ ହେବାପାଇଁ ସମୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଟେ ।
• ଫୁଙ୍କିବା ସମୟରେ ଆମ ଶ୍ଵାସନଳୀରୁ ବାହାରୁଥ‌ିବା ଗ୍ୟାସ୍‌ରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଅଧିକ ରହୁଥ‌ିବା କାରଣରୁ ପରୀକ୍ଷାନଳୀ (B)ରେ ଚୂନପାଣି ଶୀଘ୍ର ଦୁଧୂଆ ହୋଇଥାଏ ।

ତୁମପାଇଁ କାମ : 3
ଶ୍ଵସନରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗମନ’’ ଏକ ସରଳ ପରୀକ୍ଷଣ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

• ଗୋଟିଏ ଚଉଡ଼ା ମୁହଁ ବିଶିଷ୍ଟ କାଚ ବୋତଲ ନିଆଯାଉ ।
• ଏଥ‌ିରେ କିଛି ଗଜାମଞ୍ଜି ରଖାଯାଉ ଓ ଠିପି ବନ୍ଦ କରି ଗୋଟିଏ ରାତି ରଖାଯାଉ ।
• ପରଦିନ ଠିପି ଖୋଲି ଏହାର ମୁହଁ ନିକଟକୁ ଗୋଟିଏ ଜଳନ୍ତା କାଠି ପୂରାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

• ବୋତଲ ମୁହଁ ପାଖରେ କାଠିଟି ଜଳିବ ।
• ଜଳନ୍ତା କାଠିକୁ ତଳକୁ ନେଲେ କାଠିଟି ଲିଭିଯିବ କାରଣ ଶ୍ବସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗଜାମଞ୍ଜିଗୁଡ଼ିକ ବୋତଲ ଭିତରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଛାଡ଼ିଥା’ନ୍ତି ।
• ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଦହନର ସହାୟକ ହୋଇନଥିବାରୁ କାଠିଟି ଲିଭିଯିବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ଶ୍ବସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।

ତମପାଇଁ କାମ : 4
‘‘ଶ୍ୱସନରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗମନ’’ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ପରୀକ୍ଷଣ :
(i) ଗଜାମଞ୍ଜି ଥ‌ିବା ବୋତଲ (A) ରେ ଏପରି ଏକ ଠିପି ଲଗାଯାଉ ଯେପରିକି ଏଥରେ 2ଟି କଣା ରହିଥ‌ିବ ।
(ii) ଠିପିର ପ୍ରଥମ ରନ୍ଧ୍ରରେ ସରୁନଳୀ ବିଶିଷ୍ଟ ଫନେଲ ଓ ଦ୍ବିତୀୟ ରନ୍ଧ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଗମ ନଳୀ ସଂଯୁକ୍ତ କରାଯାଉ ।

(iii) ନିର୍ଗମ ନଳୀର ଅନ୍ୟପ୍ରାନ୍ତ ବୋତଲ (B)ରେ ଥ‌ିବା ସ୍ଵଚ୍ଛ ଚୂନ ପାଣି ଭିତରକୁ ପୂରାଯାଉ।
(iv) କିଛି ସମୟପରେ ଫନେଲ ବାଟ ଦେଇ ବୋତଲରେ ଅଳ୍ପ ପାଣି ପୂରାଯାଉ ଯେପରି ଫନେଲର ନିମ୍ନ ଅଂଶ ପାଣିରେ ବୁଡ଼ିଯିବ ଓ ନିର୍ଗମ ନଳୀର ନିମ୍ନ ଅଂଶ ପାଣିରେ ବୁଡ଼ିବ ନାହିଁ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

• ବୋତଲ ମୁହଁ ପାଖରେ କାଠିଟି ଜଳିବ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଛାଡ଼ିଥା’ନ୍ତି ।
• ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଦହନର ସହାୟକ ହୋଇନଥିବାରୁ କାଠିଟି ଲିଭିଯିବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ଶ୍ଵସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍‌ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Chapter 2 बोध Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Chapter 2 बोध

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ବାକେଁ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) पण्डित चन्द्रधर हमेशा क्यों पछताया करते थे?
(ପଣ୍ଡିତ ଚନ୍ଦ୍ରଧର ହମେଶା ଜ୍ୟୋ ପଛତାୟା କରତେ ଥେ ?)
उत्तर:
पण्डित चन्द्रधर अपनी नौकरी के बारे में सोचते हुए पछताया करते थे कि कहाँ से इस जंजाल में आ फँसे। पंडितजी का मानना था कि यदि वे किसी अन्य विभाग में नौकरी करते तो हाथ में चार पैसे होते अर्थात् जिदंगी आराम से गुजरता परंतु इस शिक्षकता की नौकरी न खाने का सुख, न पहनने का आराम।

(ख) पण्डितजी क्यों कहा करते थे कि ‘हमसे तो मजूर ही भले’?
(ପଣ୍ଡିତ୍‌ କୈ କହା କର୍‌ତେ ଥେ କି ‘ହମ୍‌ ତୋ ମୟୂର ହୀ ଭଲେ’ ?)
उत्तर:
पंडितजी अपने रोजगार और पेशे की तुलना दूसरों से करते थे। पंडितजी का मासिक बेतन के रुप में सिर्फ पंद्रह रूपये मिलते थे। यह भी इधर आए, उधर गायब। उन्हें न खाने का सुख, न पहनने का आराम। इसलिए पंडितजी कहा करते थे, कि हमसे तो मजूर ही भले। जो उनसे अच्छी जिंदगी जीत हैं। कम से कम मजूर अपनी मजूरी तो घर में रोज लाते हैं। उससे से मजदूरों की जिंदगी आराम से कटती। पंडितजी अपने पड़ोसियों की ठाट-बाट देखकर जलते और अपने भाग्य को कोसते थे।

(ग) ठाकुर अतिबल सिंह और मुंशी बैजनाथ के लिए बाजार में कैसे अलग भाव था?
(ଠାକୁର ଅତିବଲ୍‌ ସିଂହ ଔର୍ ପୁଂଶୀ ବୈଜନାଥ୍ କେ ଲିଏ ବାଜାର୍ ମେଁ କୈସେ ଅଲ୍‌ଗ୍ ଭାୱ ଥା?)
उत्तर:
ठाकुर अतिबल सिंह और मुंशी बैजनाथ के लिए बाजार में अलग भाव था। बह चार पैसे की चीज टके में लाते थे। उन लोगों को लकड़ी ईंधन, जलावन मुफ्त में मिलता था। उ लोगों की पद और रोष दाब को देखते ही बनिए सलाम करते थे।

(घ) ठाकुर साहब और मुंशीजी की कृपा के बदले में पण्डितजी को क्या करना पड़ता था?
(ଠାକୁର ସାହବ୍ ଔର୍ ମୁଁଶୀଜୀ କୀ କୃପା କେ ବଦଲେ ମେଁ ପଣ୍ଡିତଜୀ କୋ କ୍ୟା କନା ପଡ଼ତା ଥା ?)
उत्तर:
ठाकुर साहब और मुंशीजी की कृपा के बदले में पंडितजी को ठाकुर साहब के दो और मुंशीजी के तीन लड़कों की निगरानी करनी पड़ती। मुंशी जी कहते यह लड़के अवारा हुए जाते हैं, जरा इनका ख्याल रखिए। ठाकुर साहब और मुशीजी की कृपा के बदले में पंडितजी को कभी-कभी दूध-दही के दर्शन हो जाते, कभी आचार – चटनी चख लेते। केवल इतना ही नहीं बाजार से चीजें भी सस्ती लाते।

(ङ) अपनी दुरवस्था से निकलनेके लिए पण्डितजी ने क्या किया?
(ଅପନୀ ଦୁରବସ୍ଥା ସେ ନିକଲ୍‌ନେ କେ ଲିଏ ପଣ୍ଡିତ୍‌ ନେ କ୍ୟା କିୟା ?)
उत्तर:
अपनी दुरवस्था से निकलने के लिए पंडितजी ने बड़े-बड़े यत्न किये थे। उन्होंने बड़े – बड़े अफसरों को पत्र लिखे, उनकी खुशामदें कीं पर आशा पुरी न होती थी।

(च) पण्डितजी पर अफसर लोग क्यों खुश थे?
(ପଣ୍ଡିତ୍‌ ପର୍ ଅଫସର୍ ଲୋର୍ କ୍ୟା ଖୁଶ୍ ଥେ ?)
उत्तर:
पंडितजी अपने काम में त्रुटि न होने देते थे। ठीक समय पर विद्यालय जाते, देर करके आते, मन लगाकर पढ़ाते थे। इससे उनके अफसर लोग खुश थे। उनकी कर्म निष्ठता और अच्छे व्यवहार के लिए साल में कुछ इनाम देते और वेतन वृद्धि का जब कभी अवसर आता तो अफसर उसका विशेष ध्यान रखते।

(छ) पहले मुसाफिर ने ठाकुर अतिवल सिंह को गाड़ी में क्यों नहीं बैठने दिया?
(ପହଲେ ମୁସାଫିର୍ ନେ ଠାକୁର୍ ଅତିବଲ୍‌ ସିଂହ କୋ ଗାଢ଼ୀ ମେଁ କେଁ ନହୀ ବୈଠନେ ଦିୟା ?)
उत्तर:
पहले मुसाफिर ने ठाकुर अतिबल सिंह को गाड़ी में इसलिए नहीं बैठने दिया क्योंकि ठाकुर साहब ने खुफिया फरोसी का अपराध उसके ऊपर लगाया था और नकद २५ रुपये लेकर उसके दरवाजे से टले थे।

(ज) ठाकुर साहब ने दूसरे मुसाफिर का क्या बिगाड़ा था?
(ଠାକୁର୍ ସାହବ୍ ନେ ଦୂସ୍‌ରେ ମୁସାଫିର୍ କା କ୍ୟା ବିଗାଡ଼ା ଥା ?)
उत्तर:
ठाकुर साहब ने दूसरे मुसाफिर को कल के मेले में कई डंड़े लगाए थे। मेले में दूसरा मुसफिर चुपचाप तमशा देखरहा था मगर ठाकुर साहब ने आकर उसका कचूमर निकाल दिया था। मार खाने के बाद भी वह चुप रहा था।

(झ) डाक्टर चोखेलाल मुंशी बैजनाथ से क्यों नाराज था?
(ଡାକ୍ଟର୍ ଚୋଖେଲାଲ୍ ମୁଁଶୀ ବୈଜନାଥ ସେ କ୍ୟା ନାରାଜ୍ ଥା ?) ,
उत्तर:
डॉक्टर चोखेलाल मुंशी बैजनाथ से नाराज था क्योंकि जब वह तहसील में लगान जमा कराने जाता था साल में दो बार उसकी देखभाल जाना पड़ता है। मुंशी जी डाँक्टर अपना हक वसूल कर लेते है। मुंशी जी न देते तो शाम तक खड़े रहते थे। स्याहा न हो। फिर जनाब कभी गाड़ी नाव पर, कभी नाव गाड़ी पर और फिर दस रूपये देते पड़े।

(ञ) पण्डित चन्द्रधर को नींद क्यों नहीं आयी?
(ପଣ୍ଡିତ ଚନ୍ଦ୍ରଧର କୋ ନୀନ୍ଦ କୈ ନହୀ ଆୟୀ?)
उत्तर:
सब लोग तो खा-पीकर सो गये। किन्तु पंडितजी चन्द्रधर का नींद नहीं आयी। उनकी विचार शक्ति इस यात्रा की घटनाओं को याद करने लगी। उस दिन की रेलगाड़ी की रगड़-झगड़ और चिकित्सालय की नोच-खसोट के सामने कृपाशंकर की सहायता और शालीनता अधिक प्रकाशमय दिखायी देती थी। इस तरह पंड़ितजी ने आज शिक्षक का गौरव समझा।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक या दो वाक्यों में दीजिए :
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ ୟା ଦୋ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)
(क) पण्डित चन्द्रधर ने कहाँ मुदर्रिसी की थी?
“(ପଣ୍ଡିତ୍ ଚନ୍ଦ୍ରଧର ନେ କହାଁ ମୁଦରିସୀ କୀ ଥୀ ?)
उत्तर:
पण्डित चन्द्रधर ने एक अपर प्राइमरी में मुदर्रिसी की थी।

(ख) पण्डित जी के पड़ोस में कौन-कौन रहते थे?
(ପଣ୍ଡିତ୍ ଜୀ କେ ପଡ଼ୋସ୍ ହେଁ କୌନ୍-କୌନ୍ ରହତେ ଥେ ?)
उत्तर:
पण्डित जी के पड़ोस में मुंशी बैजनाथ और ठाकुर अतिबल सिंह रहते थे।

(ग) सन्ध्या को कचहरी से आने पर मुंशी बैजनाथ क्या करते थे?
(ସନ୍ଧ୍ୟା କୋ କଚହରୀ ସେ ଆନେ ପର ମୁଁଶୀ ବୈଜନାଥ କ୍ୟା କର୍‌ତେ ଥେ ?)
उत्तर:
सन्ध्या को कचहरी से आने पर मुंशी बैजनाथ बच्चों को पैसे और मिठाइयाँ देते थे। शराब- कबाब का मजा लेते थे।

(घ) ठाकुर साहब शाम को क्या करते थे?
(ଠାକୁର ସାହବ୍ ଶାମ୍ କୋ କ୍ୟା କର୍‌ତେ ଥେ ?)
उत्तर:
ठाकुर साहब शाम को आराम कुर्सी पर लेटे खुशबूदार खमीरा पीते थे।

(ङ) दोनों महाशयों को आते-जाते देखकर बनिये क्या करते थे?
(ଦୋର୍ଡୋ ମହାଶୟୈ କୋ ଆତେ-ଜାତେ ଦେଖ୍କର୍ ବନିୟେ କ୍ୟା କରତେ ଥେ ?)
उत्तर:
दोनों महाशयों को आते-जाते देखकर बनिये उठकर सलाम करते थे।

(च) पण्डित जी अपने भाग्य को क्यों कोसते थे?
(ପଣ୍ଡିତ୍ ଜୀ ଅପନେ ଭାଗ୍ୟ କୋ କୈ କୋସ୍‌ ଥେ ?)
उत्तर:
पण्डितजी मुंशी बैजनाथ और ठाकुर अतिबल सिंह के ठाट-बाट को देखकर कुढ़ते और अपने भाग्य को कोसते थे।

(छ) मुंशी जी ने पण्डितजी को किसका ख्याल रखनेको कहा और क्यों?
(ମୁଁଶୀ ଜୀ ନେ ପଣ୍ଡିତ୍‌ କୋ କିସ୍‌କା ଖ୍ୟାଲ ରଖ୍ କୋ କହା ଔର୍ କେଁ ?)
उत्तर:
मुंशीजी ने पण्डितजी को उनके लड़कों का ख्याल रखने को कहा क्योंकि वे आवारा हुए थे जा रहे।

(ज) ऊसर की खेती किसे कहा गया है?
(ଊସର୍ କୀ ଖେତୀ କିସେ କହା ଗୟା ହୈ ?)
उत्तर:
शिक्षा विभाग की वेतन वृद्धि को ऊसर की खेती कहा गया है।

(झ) पहले मुसाफिर पर ठाकुर साहब ने कौन-सा अपराध लगाया था और कितने रुपये लेकर वे टले थे?
(ପହଲେ ମୁସାଫିର୍ ପର୍ ଠାକୁର ସାହବ୍ ନେ କୌନ୍-ସା ଅପରାଧ୍ ଲଗାୟା ଥା ଔର୍ କିମ୍‌ ରୂପୟେ ଲେକର୍ ୱେ ଟଲେ ଥେ ?)
उत्तर:
पहले मुसाफिर पर ठाकुर साहब ने खुफिया फरोसी का अपराध लगाया था और २५ रुपए लेकर वे टले थे।

(ञ) दूसरे मुसाफिर ने ठाकुर साहब से नीचे बैठ जाने की बात करते हुए क्या कहा?
(ଦୂସ୍‌ରେ ମୁସାଫିର୍ ନେ ଠାକୁର୍ ସାହବ୍ ସେ ନୀଚେ ବୈଠ୍ ଜାନେ କୀ ବାତ୍ କର୍‌ତେ ହୁଏ କ୍ୟା पीटा?)
उत्तर:
दूसरे मुसाफिर ने ठाकुर साहब से नीचे बैठ जाने की बात करते हुए कहा कि- इसमें कौन सी हेठी हुई जाती है। यह थाना थोड़े ही है कि आपके रोब में दाग लग जाएगा।

(ट) कृपाशंकर ने बिल्हौर से कौन-सी परीक्षा पास की और अयोध्या में किस पद पर तैनात हुआ था?
(କୃପାଶଙ୍କର୍ ନେ ବିଲ୍‌ର ସେ କୌନ୍-ସୀ ପରୀକ୍ଷା ପାସ୍ କୀ ଔର୍ ଅୟୋଧ୍ୟା ମେଁ କିସ୍ ପଦ୍ ପର୍ ତୈନାତ୍ ହୁଆ ଥା ?)
उत्तर:
कृपाशंकर ने बिल्हौर से आकर इन्ट्रेस की परीक्षा पास की और अयोध्या में म्युनिसिपालटी में नौकरी की थी।

(ठ) पण्डित जी को किस बात का बोध हुआ?
(ପଣ୍ଡିତ୍ ଜୀ କୋ କିସ୍ ବାତ୍ କା ବୋଧ ହୁଆ ?)
उत्तर:
पण्डित जी को शिक्षक पद की महानता का बोध हुआ।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक शब्द में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ ୟା ଦୋ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ । )

(क) ‘बोध’ कहानी किसने लिखी है?
(‘ବୋଧ୍’ କହାନୀ କିସ୍‌ ଲିଖୀ ହୈ ?)
उत्तर:
प्रेमचंद

(ख) पण्डित चन्द्रधर ने अपर प्राइमरी में कौन-सी नौकरी की थी?
(ପଣ୍ଡିତ୍ ଚନ୍ଦ୍ରଧର୍ ନେ ଅପର୍ ପ୍ରାଇମରୀ ମେଁ କୌନ୍-ସୀ ନୌକରୀ କୀ ଥୀ ?)
उत्तर:
शिक्षक

(ग) कौन सदा पछताया करते थे कि कहाँ से इस जंजाल में आ फँसे?
(କୌନ୍ ସଦା ପଛତାୟା କରତେ ଥେ କି କହାଁ ସେ ଇସ୍ ଜଞ୍ଜାଳ ମେଁ ଆ ମୁଁସେ ?)
उत्तर:
पण्डित चन्द्रधर

(घ) महीने भर प्रतीक्षा करने के बाद पण्डित जी को कितने रुपये देखने को मिलते थे?
(ମହୀନେ ଭର୍ ପ୍ରତୀକ୍ଷା କର୍‌ନେ କେ ବାଦ୍ ପଣ୍ଡିତ୍ ଜୀ କୋ କିତ୍‌ ରୂପୟେ ଦେଖୁନେ କୋ ମିଲ ଥେ ?)
उत्तर:
पंद्रह रुपए

(ङ) तहसील में सियाहेनवीस कौन था?
(ତହସୀଲ୍ ମେଁ ସିୟାହେନବୀସ୍ କୌନ୍ ଥା ?)
उत्तर:
मुंशी बैजनाथ

(च) ठाकुर साहब आराम कुर्सी पर लेटकर क्या पीते थे?
(ଠାକୁର ସାହବ୍ ଆରାମ୍ କୁର୍ସୀ ପର୍ ଲେଟକର୍ କ୍ୟା ପୀତେ ଥେ ?)
उत्तर:
खुशबूदार खमीरा

(छ) मुंशी जी को कौन-सा व्यसन था?
(ମୁଁଶୀ ଜୀ କୋ କୌନ୍-ସା ବ୍ଯସନ୍ ଥା ?)
उत्तर:
शराब-कबाव

(ज) अफसर लोग किस पर खुश थे?
(ଅଫସର୍ ଲୋଗ୍ କିସ୍ ପର୍ ଖୁଶ୍ ଥେ ?)
उत्तर:
पण्डित चन्द्रधर

(झ) वेतन वृद्धि को किसकी खेती कहा गया है ?
(ବେତନ୍-ବୃଦ୍ଧି କୋ କିସ୍‌ ଖେତୀ କହା ଗୟା ହୈ ?)
उत्तर: ऊसर

(ञ) कौन-से महीने में मुंशी बैजनाथ और ठाकुर अतिबल सिंह अयोध्या की यात्रा के लिए निकले थे?
(କୌନ୍-ସେ ମହୀନେ ମେଁ ପୁଂଶୀ ବୈଜନାଥ ଔର୍ ଠାକୁର୍ ଅତିବଲ୍‌ ସିଂହ ଅଯୋଧ୍ୟା କୀ ଯାତ୍ରା କେ ଲିଏ ନିକ୍‌ ଥେ ?)
उत्तर:
सावन के महीने

(ट) दोनों महाशयों ने कितने सप्ताह की छुट्टी ली?
उत्तर:
एक सप्ताह

(ठ) बिल्हौर से कितने बजे गाड़ी छूटती थी?
(ବିଲ୍‌ହୌର ସେ କିତନେ ବଜେ ଗାଢ଼ୀ ଛୁତୀ ଥୀ ?)
उत्तर:
रात एकबजे

(ड) डाक्टर चोखेलाल कहाँ के रहनेवाले थे?
(ଡାକ୍ଟର୍ ଚୋଖେଲାଲ୍ କହାଁ କେ ରହନେୱାଲେ ଥେ ?)
उत्तर:
बिल्हौर

(ढ) किसकी विनय और नम्रता ने सब को मुग्ध कर लिया?
(କିସ୍‌ ବିନୟ ଔର୍ ନମ୍ରତା ନେ ସବ୍ କୋ ମୁଗ୍ଧ କର୍ ଲିୟା?)
उत्तर:
कृपाशंकर

(ण) शिक्षक का गौरव किसने समझा?
(ଶିକ୍ଷକ୍ କା ଗୌର କିସ୍‌ ସମ୍‌ ?)
उत्तर:
पण्डित चन्द्रधर

(त) सभी लोग अयोध्या में कितने दिन रहे?
(ସଭୀ ଲୋଗ୍ ଅୟୋଧ୍ୟା ମେଁ କିତ୍‌ ଦିନ୍ ରହେ ?)
उत्तर:
तीन दिन

4. निम्नलिखित अवतरणों का अर्थ स्पष्ट कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଅବତରଣୋ କା ଅର୍ଥ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଅବତରଣଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥ ସ୍ପଷ୍ଟ କର : )

(क) हमसे तो मजूर ही भले।
(ହମ୍‌ ତୋ ମୟୂର୍ ହୀ ଭଲେ ।)
उत्तर:
हमसे तो …………………………….. भले।
यह वाक्य पण्डित चन्द्रधर ने अपने को कोसते हुए कहा है। क्योंकि पंद्रह रुपए महीने वेतन में न खाने का सुख था न पहनते का आराम। एक मजदूर इससे कहीं अच्छा है।

(ख) परन्तु इस विभाग की वेतन वृद्धि ऊसर की खेती है।
(ପରନ୍ତୁ ଇସ୍ ଵିଭାଗ୍ କୀ ୱେତନ୍-ବୃଦ୍ଧି ଉସର୍ କୀ ଖେତୀ ହୈ ।)
उत्तर:
परंतु इस ……………………….. खेती है ।
शिक्षा विभाग एक खारी जमीन के समान है जिसमें पानी बरसने पर घास तक नहीं अगती अर्थात् इस बिभाग में वेतन बृद्धि नहीं के बराबर है।

(ग) कभी गाड़ी नाव पर, कभी नाव गाड़ी पर।
(କଭୀ ଗାଡ଼ୀ ନାୱ ପର୍, କଭୀ ନାୱେ ଗାଢ଼ୀ ପର୍ ।)
उत्तर:
कभी गाड़ी………………………… .गाड़ी पर।
उपरोक्त बाक्य डॉक्टर चोखेलाल ने मुंशी बैजनाथ को कहा। क्योंकि तहसील में जब डॉक्टर चोखेलाल लगान जमा कराने गया था तब मुंशी बैजनाथ ने उसे डाँटकर अपना हक वसूल कर लिया था। अब वे मरीज बनकर अस्पताल में आए तो डॉक्टर उनको डाँटकर उनसे दस रूपये फीस वसूल करते हैं।

(घ) पण्डित जी ने आज शिक्षक का गौरव समझा।
(ପଣ୍ଡିତ୍ ଜୀ ନେ ଆଜ୍‌ ଶିକ୍ଷକ୍ କା ଗୌର ସମ୍‌ଝା ।)
उत्तर:
पण्डित जी ने ………………………… गौरव समझा।
पंडित जी शिक्षक की नौकरी से नाखुश थे। शिक्षक की नौकरी करके वे पंद्रह रुपए महीने पाते थे। जो कि उनके घर के मासिक खर्च के लिए काफि नहीं था। इसलिए हमेशा वे अपने को कोसते रहते थे। लेकिन अयोध्या यात्रा की घटनाएँ तथा उनके छात्र कृपाशंकर की सहायता और शालीनता ने उनको शिक्षक पद की महानता का ज्ञान कराया और पण्डित जी ने शिक्षक गौरव को समझा।

5. रिक्त स्थानों को भरिए:
(ରିକ୍ତ ସ୍ଥାନୌ କୋ ଭରୀଏ : )
(ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର : )
(क) …………………. पैसे की चीज टके में लाते।
उत्तर:
चार

(ख) ईश्वर ने उन्हें इतनी …………………. दे रखी थी।
उत्तर:
प्रभुता

(ग) आपने आकर मेरा ……………………….. निकाल दिया।
उत्तर:
कचूमर

(घ) दारोगा जी ने ………………….. कर एक डोली का प्रबन्ध किया।
उत्तर:
दौड़-धूप

(ङ) मेरे पिता कुछ दिनों बिल्हौर के …………………….. रहे थे।
उत्तर:
डाक मुंशी

6. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दिये गये विकल्यों में से चुनकर लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦିୟେ ଗୟେ ବିକର୍ଡୋ ମେ ସେ ଚୁକର୍ ଲିଗ୍‌ : )

(क) पण्डित चन्द्रधर को कितने रुपये मासिक वेतन मिलता था?
(i) दस
(ii) पचास
(iii) पन्द्रह
(iv) सौ
उत्तर:
(iii) पन्द्रह

(ख) मुंशी बैजनाथ के कितने लड़के थे?
(i) दो
(ii) चार
(iii) तीन
(iv) पाँच
उत्तर:
(iii) तीन

(ग) ‘ इसमें कौन-सी हेठी हुई जाती है’। यह वाक्य किसने कहा?
(i) पहले मुसाफिर ने
(ii) पण्डित चन्द्रधर ने
(iii) दूसरे मुसाफिर ने
(iv) मुंशी बैजनाथ ने
उत्तर:
(iii) दूसरे मुसाफिर ने

(घ) ‘आपके खून का प्यासा हूँ’ का अर्थ है-
(i) खून पीना चाहता हूँ
(ii) प्यास बुझाना चाहता हूँ
(iii) वध करना चाहता हूँ
(iv) मार-पीट करना चाहता हूँ
उत्तर:
(iii) वध करना चाहता हूँ

(ङ) ‘पण्डित जी ने आज शिक्षक का गौरव समझा’ का आशय है
(i) शिक्षकता का महत्त्व अधिक है।
(ii) सबसे बड़ी नौकरी शिक्षक की है।
(iii) दूसरी नौकरियों का कोई महत्त्व नहीं है।
(iv) शिक्षक बनने में वेतन अधिक मिलता है।
उत्तर:
(i) शिक्षकता का महत्त्व अधिक है।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित वाक्यों को पढ़िए:
(क) पण्डित चन्द्रधर ने एक अपर प्राइमरी में मुदर्रिसी की थी।
(ख) पण्डित जी के पड़ोस में दो महाशय और रहते थे।
(ग) ठाकुर साहब शाम को आराम कुरसी पर लेट जाते थे।
(घ) गाड़ी में जगह की बड़ी कमी थी।
(ङ) ठाकुर साहब क्रोध से लाल हो रहे थे।
(च) ठाकुर साहब ने बाल-बच्चों को वहाँ से निकालकर दूसरे कमरे में बैठाया।

पहले वाक्य में (ପ୍ରଥମ ବାକ୍ୟରେ) ‘पण्डित चन्द्रधर ने’, ‘एक अपर प्राइमरी में’, ‘मुदर्रिसी’;
दूसरे वाक्य में (ଦ୍ଵିତୀୟ ବାକ୍ୟରେ) ‘पण्डितजी के’, ‘पड़ोस में’;
तीसरे वाक्य में (ତୃତୀୟ ବାକ୍ୟରେ) ‘ठाकुर साहब’, ‘शाम को ‘, आराम कुरसी पर ‘ ;
चौथे वाक्य में(ଚତୁର୍ଥ ବାକ୍ୟରେ ‘गाड़ी में’, ‘जगह की’;
पाँचवे वाक्य में (ପଞ୍ଚମ ବାକ୍ୟରେ) ‘ठाकुर साहब’, ‘क्रोध से’;
छठे वाक्य में (ଷଷ୍ଠ ବାକ୍ୟରେ) ‘ठाकुर साहब ने ‘,
‘बाल-बच्चों को’, ‘वहाँ से निकलकर’, ‘दूसरे कमरे में – आदि पद संज्ञा-शब्द के रूप हैं। इनका संबंध क्रमश: ‘की थी’, ‘रहते थे’, ‘लेट जाते थे’, बड़ी कमी थी’, ‘हो रहे थे’, ‘बैठाया’ आदि क्रियाओं से सूचित हो रहा है (ଆଦି କ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ସୂଚିତ ହେଉଅଛି)। इसलिए ये शब्द कारक हैं (ଏଣୁ ଏସବୁ କାରକ ଅଟନ୍ତି ।)।

याद रखिए: संज्ञा व सर्वनाम शब्दों का वाक्य के अन्य शब्दों से, क्रिया से संबध बतानेवाले शब्द- रूपों को कारक कहते हैं।
(ମନେରଖ: ବିଶେଷ୍ୟ ଏବଂ ସର୍ବନାମ ଶବ୍ଦର ବାକ୍ୟର ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦ ସହିତ କ୍ରିୟା ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧ ସୂଚିତ କରୁଥିବା ଶବ୍ଦରୂପକୁ କାରକ କହନ୍ତି ।)

साथ-साथ विभक्ति या परसर्ग को भी जानिए
(ଏଥ୍ ସହିତ ବିଭକ୍ତି ବା ପରସର୍ଗକୁ ମଧ୍ଯ ଜାଣ)
ऊपर दिये गये वाक्यों में संज्ञाओं का क्रिया से संबंध बतानेके लिए कुछ चिह्नों जैसे-ने, के, को, पर, की, से आदि का प्रयोग किया गया है। इन चिह्नों को विभक्ति – चिह्न कहते हैं।
(ଉପରେ ଦିଆଯାଇଥବା ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ବିଶେଷ୍ୟର କ୍ରିୟା ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧ ସୂଚିତ କରୁଥିବା କିଛି ଚିହ୍ନ ଯେପରି ने, के, को, पर, की, से ଆଦିର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଅଛି। ଏହି ଚିହ୍ନସବୁକୁ ବିଭକ୍ତି ଚିହ୍ନ କୁହାଯାଏ ।)

याद रखिए: वाक्य में प्रयुक्त संज्ञा को, कर्म, आदि में विभक्त करनेवाले या कारकों का रूप प्रकट करने के लिए प्रयोग में आनेवाले शब्द – चिह्नों को विभक्ति कहते हैं।
(ମନେରଖ: ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ବିଶେଷ୍ୟକୁ, କର୍ମ ଆଦିରେ ବିଭକ୍ତ କରୁଥ‌ିବା ବା କାରକର ରୂପକୁ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଶବ୍ଦ ଚିହ୍ନକୁ ବିଭକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।)

संज्ञा, सर्वनाम आदि शब्दों के बाद अर्थात् अंत में जुड़नेके कारण विभक्ति को ‘परसर्ग’ भी कहा जाता है। कभी-कभी कुछ वाक्यों में कुछ शब्दों के साथ विभक्ति का प्रयोग नहीं होता।
(ବିଶେଷ୍ୟ, ସର୍ବନାମ ଆଦି ଶବ୍ଦ ପରେ ଅର୍ଥାତ୍ ଶେଷରେ ଲାଗୁଥିବା ବିଭକ୍ତିକୁ ‘ପରସର୍ଗ’ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

जैसे- ‘ठाकुर साहब क्रोध से लाल हो रहे थे।’
इस वाक्य में ‘ठाकुर साहब’ के बाद किसी विभक्ति या परसर्ग का प्रयोग नहीं हुआ है। ऐसे वाक्यों में शब्द-क्रम या अर्थ के आधार पर क्रिया से संज्ञा का संबंध स्पष्ट होता है।
(ଏହି ବାକ୍ୟରେ ‘ठाकुर साहब’ ଶବ୍ଦ ପରେ କୌଣସି ବିଭକ୍ତି ବା ପରସର୍ଗର ବ୍ୟବହାର ହୋଇନାହିଁ । ଏପରି ବାକ୍ୟରେ ଶବ୍ଦ-କ୍ରମ ବା ଅର୍ଥକୁ ଆଧାର କରି କ୍ରିୟାରୁ ବିଶେଷ୍ୟର ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।)

2. विभक्ति- संबंधी अशुद्धियों पर ध्यान दीजिए:
(ବିଭକ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅଶୁଦ୍ଧି ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଅ)
(i) सज्ञा शब्द के साथ विभक्ति का प्रयोग होने पर इसे अलग लिखा जाता है।
जैसे- ‘ठाकुर साहब ने बाल-बच्चों को दूसरे कमरे में बैठाया’।
इस वाक्य में ‘ठाकुर साहब’, ‘बाल-बच्चों’ और ‘कमरे’ संज्ञा शब्द हैं और इनके साथ प्रयुक्त क्रमशः ‘ने’, ‘की’ और ‘में’ आदि विभक्तियों का प्रयोग अलग हुआ है।
(ଏହି ବାକ୍ୟରେ ‘ठाकुर साहब’, ‘बाल-बच्चों ବ୍ୟବହୃତ କ୍ରମଶ: ବିଶେଷ୍ୟ ଶବ୍ଦ ଅଟେ ଏବଂ ଏହା ସହିତ ଆଦି ବିଭକ୍ତି ସବୁର ବ୍ୟବହାର ଅଲଗା ହୋଇଅଛି ।)

(ii) सर्वनाम के साथ विभक्ति का प्रयोग होने पर इसे मिलाकर लिखा जाता है।
(ସର୍ବନାମ ସହିତ ବିଭକ୍ତିର ପ୍ରୟୋଗ ହେଲେ ଏହାକୁ ମିଶାଇ ଲେଖାଯାଏ ।)
जैसे- ‘मैंने आपका क्या बिगाड़ा है’?
इस वाक्य में ‘मैं’ और ‘आप’ सर्वनाम शब्द हैं। इनके साथ प्रयुक्त क्रमशः ‘ने’ और ‘का’ प्रयोग मिलकर हुआ है।

(iii) वाक्य में ‘ने’ के प्रयोग पर ध्यान देना आवश्यक है।
(ବାକ୍ୟରେ ‘ने’ ର ପ୍ରୟୋଗ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ।)
जैसे- ‘मैंने कुछ का कुछ लिख दिया है।’ ठीक है। पर यह कहना कि ‘मैं कुछ का कुछ लिख दिया हूँ’ गलत है।
ଯେପରି ‘मैंने कुछ का कुछ लिख दिया है। ଠିକ୍ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ‘मैं कुछ का कुछ लिख दिया हू ଏପରି କହିବା ଭୁଲ୍ ଅଟେ ।)

(iv) कुछ जगह ‘ने’ के प्रयोग की आवश्यकता नहीं है।
(କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ‘ने’ ର ବ୍ୟବହାରର ଆବଶ୍ୟକତା ହୁଏ ନାହିଁ ।)
जैसे- ‘सब लोग खा-पीकर सोये’। ठीक है ( ଠିକ ଅଛି)।
पर यह कहना कि (କିନ୍ତୁ ଏହା କହିବା ସେ) ‘सब लोगों ने खा-पीकर सोये’ गलत है’ (ତୁଲ୍ଅଟେ)

(v) कभी-कभी ‘ने’ के प्रयोग को सही नहीं माना जाता।
(ବେଳେବେଳେ ‘ने’ ର ବ୍ୟବହାରକୁ ଠିକ୍ କୁହାଯାଏ ନାହିଁ ।)
जैसे- ‘सब लोग खा-पीकर सोये’।
यहाँ ‘ने’ का प्रयोग गलत है। (ଏଠାରେ ‘ने’ ର ପ୍ରୟୋଗ ଭୂଲ ଅଟେ ।)
अतः यह कहना ठीक होगा (ଏଣୁ ଏହା କହିବା ଠିକ୍ ହେବ)
‘उसे कटक जाना था’

(vi) वाक्य में ‘को’ विभक्ति के प्रयोग पर ध्यान दें
ବାକ୍ୟରେ ‘को’ ବିଭକ୍ତିର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଅ ।)

• वह अपने भाग्य को कोस रहा है। (सही)
• वह अपना भाग्य कोस रहा है। (गलत)
• पुस्तक लाओ। (सही)
• पुस्तक को लाओ। (गलत)
• सबको भगवान् की पूजा करनी चाहिए। (सही)
• सबको भगवान को पूजना चाहिए। (गलत)
• राम कहीं काम से गया है। (सही)
• राम कहीं काम को गया है। (गलत)

(vii) वाक्य में ‘से’ विभक्ति के सही प्रयोग को समझें
ବାକ୍ୟରେ ‘से’ ବିଭକ୍ତିର ଠିକ୍ ବ୍ୟବହାରକୁ ବୁଝି ।)

• राम देर से स्कूल जाता है। (सही)
  राम देर को स्कूल जाता है। (गलत)
• इसी बहाने हम चले आये। (सही)
  इसी बहाने से हम चले आये। (गलत)
• सबको नमस्ते कहियेगा। (सही)
  सबसे नमस्ते कहियेगा। (गलत)
• वह मुझ पर नाराज है। (सही)
  वह मुझ से नाराज है। (गलत)
• सीता साइकिल से कॉलेज आती है। (सही)
  सीता साइकिल में कॉलेज आती है। (गलत)

(viii) बाक्य में ‘में’ विभक्ति का प्रयोग देखें
(ବାକ୍ୟରେ ‘में’ ବିଭକ୍ତିର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଦୃଷ୍ଟି ଦିଅ )

• राम दिन में एक बार भी नहीं मिला। (सही)
  राम दिन भर एक बार भी नहीं मिला। (गलत)
• कल रात पण्डित जी को नींद नहीं आयी। (सही)
  कल रात में पण्डित जी को नींद नहीं आयी। (गलत)
• परस्पर सहयोग होना चाहिए। (सही)
  परस्पर में सहेयाग होना चाहिए। (गलत)
• प्रक्षी पेड़ पर बैठा है। (सही)
  पक्षी पेड़ में बैठा है। (गलत)

अभ्यास कार्य (ଅଭ୍ୟାସ କାର୍ଯ୍ୟ)

1. निम्नलिखित वाक्यों में रेखांकित पदों के कारक बताइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ରେଖାଙ୍କିତ୍ ପର୍ବୋକେ କାରକ ବତାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖିତ ବାକ୍ୟମାନଙ୍କରେ ରେଖାଙ୍କିତ ପଦର କାରକର ନାମ କୁହ : )

(क) खुले मैदान में, रेत पर पड़े रहने के सिवा और कोई उपाय न था।
उत्तर:
खुले मैदान में …………………… अधिकरण करक
रेत पर ………………….. अधिकरण कारक

(ख) मुझे भी तुमसे मिल कर बड़ा आनन्द हुआ।
उत्तर:
मुझे ………………………. कर्त्ता कारक
तुमसे …………………. करण कारक

(ग) मेरा परम सौभाग्य है कि आपकी कुछ सेवा करने का अवसर मिला।
उत्तर:
मेरा परम ……………………संबंध कारक
आपकी …………………. सम्बंध कारक

(घ) रेलगाड़ी की रगड़-झगड़ और चिकित्सालय की नोच-खसोट के सम्मुख कृपाशंकर की सहायता और शालीनता प्रकाशमय दिखायी देती थी।
उत्तर:
रेल गाड़ी की ………………….. संबंध कारक
चिकित्सालय की ………………… संबंध कारक
कृपाशंकर की सहायता ………………. संबंध कारक

2. निम्नलिखित वाक्यों के खाली स्थानों को उपयुक्त परसर्गों से पूरा कीजिए :
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ କେ ଖାଲୀ ସ୍ଥାର୍ଡୋ କୋ ଉପୟୁକ୍ତ ପରସଗୋଁ ସେ ପୂରା କୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପରସର୍ଗଦ୍ଵାରା ପୂରଣ କର : )

(क) अब तक हाथ …………… चार पैसे होते, आराम …………………… जीवन व्यतीत होता।
उत्तर:
में, से

(ख) मैं ……………………. तुम्हारे साथ रियायत …………..थी।
उत्तर:
ने, की

(ग) आपने ………….. सूरत न देखी होगी, पर आपके डंडे …………. देखी है।
उत्तर:
मेरी, ने

(घ) खुले मैदान ………………. रेत ………………. खड़े थे।
उत्तर:
में, पर।

3. निम्नलिखित शब्दों से भाववाचक संज्ञा बनाइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା ସେ ଭାୱଚକ୍ ସଂଜ୍ଞା ବନାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କର ଭାବବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ ଲେଖ : )
पण्डित – बुरा
मौजूद – अच्छा
प्रभु – विनम्र
शालीन – महान्
उत्तर:
पण्डित – पाण्डित्य / पण्डिताई
मौजूद – मौजूदगी
प्रभु – प्रभुता
शालीन – शालीनता
बुरा – बुराई
अच्छा – अच्छाई
विनम्र – विनम्रता
महान् – महानता

4. रेखांकित पदों के संज्ञा – भेद लिखिए:
(ରେଖାଙ୍କିତ ପଦୌ କେ ସଂଜ୍ଞା ଭେଦ୍ ଲିଗ୍‌ : )
(ରେଖାଙ୍କିତ ପଦଗୁଡ଼ିକର ବିଶେଷ୍ୟ ରୂପ ଲେଖ : )
(क) जरा जबान सँभाल कर बातें कीजिए|
उत्तर:
जातिवाचक

(ख) इन दोनों दुष्टों ने उनका असबाब फेंक दिया।
उत्तर:
जातिवाचक

(ग) प्रत्येक स्टेशन पर कोयला – पानी ले लेते थे।
उत्तर:
द्रव्यबाचक

(घ) लोगों की जान में जान आयी।
उत्तर:
जातिवाचक

(ङ) कृपाशंकर ने पण्डित जी के चरण छुए।
उत्तर:
व्यक्तिवाचक

(च) मेले-ठेले में एक फालतू आदमी से बड़े काम निकलते हैं।
उत्तर:
जातिवाचक

5. रेखांकित पदों के कारक बताइए:
(ରେଖାଙ୍କିତ ପଦୌ କେ ସଂଜ୍ଞା ଭେଦ୍ ଲିଗ୍‌ : )
(ରେଖାଙ୍କିତ ପଦଗୁଡ଼ିକର ବିଶେଷ୍ୟ ରୂପ ଲେଖ : )
(क) मुसाफिर ने क्रोधपूर्ण नेत्रों से देखा।
उत्तर:
करणकारक

(ख) दारोगा जी ने अपने मित्र की बुरी दशा देखी।
उत्तर:
संबधकारक

(ग) वे लोग खुले मैदान में, रेत पर पड़े रहे।
उत्तर:
अधिकरणकारक

(घ) कृपाशंकर ने कई कुली बुलाये।
उत्तर:
कतीकारक

(ङ) वे लोग मुंशी जी को एक पेड़ के नीचे उठा ले गये।
उत्तर:
कर्मकारक

याद रखिए: कारक आठ प्रकार के होते हैं- कर्त्ता कारक, कर्म कारक, करण कारक, संप्रदान कारक, अपादान कारक, संबंध कारक, अधिकरण कारक और संबोधन कारक।
(ମନେରଖ: କାରକ ଆଠ ପ୍ରକାର । କର୍ତ୍ତାକାରକ, କର୍ମକାରକ, କରଣ କାରକ, ସମ୍ପ୍ରଦାନ କାରକ, ଆପାଦାନ କାରକ, ସମ୍ବନ୍ଧ କାରକ, ଅଧ୍ଵକରଣ କାରକ ଏବଂ ସମ୍ବୋଧନ କାରକ ।)

6. निम्नलिखित वाक्यों में से कारक छाँटिए और उनके नाम भी लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ବାର୍କେ ମେଁ ସେ କାରକ୍ ଛାଟିଏ ଔର୍ ଉକେ ନାମ ଭୀ ଲିଖୁଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରୁ କାରକ ପୃଥକ୍ କରି ତାହାର ନାମ ଲେଖ । )
(i) मुंशी जी को शराब – कबाब का व्यसन था।
उत्तर:
मंशी जी को – कर्त्ताकारक
शराब-कबाब का – संबंधकारक

(ii) माता ने बच्चे को सुलाया।
उत्तर:
माता ने – कती कारक
बच्चे को – कर्मकारक

(ii) ठाकुर साहब गाड़ी से उतरने लगे।
ठाकुर साहब – कतीकारक
उत्तर:
गाड़ी से – करणकारक

(iv) लोग आदर से डाक्टर कहा करते थे ।
लोग – कर्तीकारक
उत्तर:
आदर से – करणकारक

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
अयोध्या जाने में क्या अड़चन थी?
उत्तर:
बरसात के दिनों में बच्चों और स्त्रीयों को दूर की यात्रा पर ले जाने की अड़चन (असुविधा ) थी।

प्रश्न 2.
तीसरा स्टेशन आने पर ठाकुर साहव ने क्या किया?
उत्तर:
तीसरा स्टेशन आने पर ठाकुर साहव ने बाल-बच्चों को वहाँ से निकलकर दूसरे कमरे में विठाया।

प्रश्न 3.
प्रत्येक स्टेशन पर मुंशीजी क्या करते थे?
उत्तर:
प्रत्येक स्टेशन पर मुंशीजी जेव से वोतल निकाल कर कोयल – पानी ले लेते थे।

प्रश्न 4.
नशा होने पर मुंशीजी शाम को क्या करते थे?
उत्तर:
नशा होने पर मुंशीजी हरमोनियम बजाते थे।

प्रश्न 5.
जिस कमरे में ठाकुर थे वहाँ कितने लोग थे और वे क्या कर रहे थे?
उत्तर:
जिस कमरे में ठाकुर थे उसमें केवल चार लोग थे जो लेटे हुए थे।

प्रश्न 6.
किसकी विनय और नम्रता ने सब को मुग्ध कर लिया?
उत्तर:
कृपाशंकर की विनय और नम्रता ने सब को मुग्ध कर लिया।

प्रश्न 7.
सन्ध्या को कचहरी से आने पर मुंशी बैजनाथ क्या करते थे?
उत्तर:
सन्ध्या को कचहरी से आने पर मुंशी बैजनाथ बच्चों को पैसे और मिठाइयाँ देते थे।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
मुंशीजी को किसका व्यसन था?
उत्तर:
शराब-कबाब का

प्रश्न 2.
पंडितजी को शिक्षक के पद की क्या ज्ञात हुई?
उत्तर:
महानता

प्रश्न 3.
लोग किसे आदर से डॉक्टर कहा करते थे?
उत्तर:
चोखेलाल को

प्रश्न 4.
‘बोध’ कहानी के लेखक का नाम क्या है?
उत्तर:
प्रेमचंद

प्रश्न 5.
बैजनाथ क्या करते थे?
उत्तर:
सियाहेनवीस का काम

प्रश्न 6.
किसने ठाकुर साहब से कहा, “मैं तो आपके खून का प्यासा हूँ।”
उत्तर:
मजूर को

प्रश्न 7.
पंडित चन्द्रधर अपनी तुलना में किसको भला मानते थे?
उत्तर:
प्राइमरी में मुदार्रिसी

प्रश्न 8.
पंडित चन्द्रधर क्या करते थे?
उत्तर:
दूसरे मुसाफिर

प्रश्न 9.
‘इसमें कौन-सी हेठी हुई जाती है’ यह वाक्य किसने कहा.
उत्तर:
दूसरे मुसाफिर ने

प्रश्न 10.
ठाकुर अतिबल सिंह अपने मित्रों के साथ कहाँ की यात्रा के लिए निकल पडे?
उत्तर:
अयोध्या

प्रश्न 11.
डॉक्टर चोखेलाल कहाँ के रहनेवाले थे?
उत्तर:
बिल्हौर

प्रश्न 12.
किसकी विनय और नम्रता ने सबको मुग्धकर लिया?
उत्तर:
कृपाशंकर

प्रश्न 13.
मुंशी जी को किसमें अस्पताल ले जाया गया?
उत्तर:
गाड़ी में

प्रश्न 14.
पंडितजी पर कौन खुश थे?
उत्तर:
अफसर लोग

प्रश्न 15.
दूसरा मुसाफिर मेले में क्या कर रहा था?
उत्तर:
तमाशा देख रहा था

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
पंडितजी ने आज ………………………… का गौरव समझा।
उत्तर:
शिक्षक

प्रश्न 2.
बिल्हौर से जाने वाली गाड़ी में ……………………. की बड़ी कमी थी।
उत्तर:
जगह

प्रश्न 3.
मुंशी बैजनाथ तहसील में …………………………. पद पर थे।
उत्तर:
सियाहेनवीस

प्रश्न 4.
अफसर लोग ………………………. पर खुश थे।
उत्तर:
पंड़ित चन्द्रधर पर

प्रश्न 5.
पंडित चन्द्रधर को ……………………. रुपये मासिक वेतन मिलता था।
उत्तर:
पन्द्रह

प्रश्न 6.
पंडित चन्द्रधर शर्मा पेशे में ……………………. थे।
उत्तर:
शिक्षक

प्रश्न 7.
ठाकुर साहब शाम को पीते ……………………… हैं।
उत्तर:
खमीरा

प्रश्न 8.
ठाकुर साहब गाड़ी से ……………………… गिर पड़े।
उत्तर:
धक्के से

प्रश्न 9.
पंडित जी के पुराने शिष्य का नाम ……………………. था।
उत्तर:
कृपाशंकर

प्रश्न 10.
‘बोध’ शब्द का अर्थ …………………….. है।
उत्तर:
ज्ञान

प्रश्न 11.
कृपाशंकर ………………………. बात को अपना सौभाग्य मानते हैं।
उत्तर:
शिक्षक के दर्शन

प्रश्न 12.
अतिथियों के भोजन के लिए कृपाशंकर के घर में ………………….. बना।
उत्तर:
पूरियाँ

प्रश्न 13.
दारोगा जी ने दौड़-धूप कर एक ……………………. का प्रबन्ध किया।
उत्तर:
डोली

प्रश्न 14.
सभी लोग अयोध्या में ………………….. दिन रहे।
उत्तर:
तीन

प्रश्न 15.
अयोध्या में नदी की तरफ से आनेवाले आदमी ……………………. थे।
उत्तर:
कृपाशंकर

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
मुंशी बैजनाथ सजल नेत्रों से पंडित जी के चरण छुए।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 2.
मुंशीजी को शराब – कबाब का व्यसन था।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 3.
ठाकुर अतिबल सिंह शिक्षक पद पर थे।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 4.
डाकमुंशी दौड़-धूप कर डोली का प्रबंध किया?
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
मुंशी, ठाकुर और पंडित अयोध्या यात्रा कर रहे थे।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
वेतन वृद्धि को पदोन्नति की खेती कहा गया है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 7.
मुंशी बैजनाथ और ठाकुर अतिबल सिंह ने एक-एक सप्ताह की छुट्टी ली।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 8.
बिल्लौर से रात दो बजे गाड़ी छूटती थी।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 9.
मुंशीजी को बैलगाड़ी में लादकर लाया गया।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 10.
गाड़ी में पंडित जी ठाकुर साहब के साथ थे
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 11.
चन्द्रधर शिक्षक की नौकरी से पछताते थे।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 12.
ठाकुर साहब कुर्सी पर बैठकर चाय पीते थे।
उत्तर:
भूल

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQs)

1. मुंशीजी को किसका व्यसन था?
(A) शराब – कबाब का
(B) गाने का
(C) नाचते रहने का
(D) खाने का
उत्तर:
(A) शराब – कबाब का

2. पंड़ित जी को शिक्षक के पद की क्या ज्ञात हुई?
(A) महानता
(B) हीनता
(C) प्रवीणता
(D) दीनता
उत्तर:
(A) महानता

3. लोग किसे आदर से डॉक्टर कहा करते थे?
(A) प्यारेलाल को
(B) मोतीलाल को
(C) चमनलाल को
(D) चोखेलाल को
उत्तर:
(D) चोखेलाल को

4. पंडित चन्द्रधर अपनी तुलना में किसको भला मानते थे?
(A) सज्जन को
(B) अफसर को
(C) सूदखोर को
(D) मजूर को
उत्तर:
(D) मजूर को

5. पंडितजी ने आज …………… का गौरव समझा।
(A) सेवक
(B) नम्रता
(C) शिक्षक
(D) पद
उत्तर:
(C) शिक्षक

6. पंडित चन्द्रधर क्या करते थे?
(A) हेड कान्स्टबुल का काम
(B) प्राइमरी में मुदार्रिसी
(C) सियाहेनवीस का काम
(D) हारमोनियम बजाते थे
उत्तर:
(B) प्राइमरी में मुदार्रिसी

7. किसने ठाकुर साहब से कहा, “मैं तो आपके खून का प्यासा हूँ।”
(A) पंडित ने
(B) पहले मुसाफिर ने
(C) दूसरे मुसाफिर ने
(D) नौकर ने
उत्तर:
(C) दूसरे मुसाफिर ने

8. ठाकुर अतिबल सिंह अपने मित्रों के साथ कहाँ की यात्रा के लिए निकल पडे?
(A) अयोध्या
(B) लखनऊ
(C) बनारस
(D) बिल्हौर
उत्तर:
(A) अयोध्या

9. बिल्हौर से जाने वाली गाड़ी में ……………. की बड़ी कमी थी।
(A) हवा
(B) पानी
(C) जगह
(D) लोगों
उत्तर:
(C) जगह

10. पंडितजी के शिष्य का नाम था:
(A) बैजनाथ
(B) कृपाशंकर
(C) चन्द्रधर
(D) चोखेलाल
उत्तर:
(B) कृपाशंकर

11. किसने ठाकुर साहब से कहा कि मैं आपके खून का प्यासा हूँ?
(A) पहला मुसाफिर
(B) दूसरा मुसाफिर
(C) बैजनाथ
(D) चोखेलाल
उत्तर:
(B) दूसरा मुसाफिर

12. मुंशी जी को किसमें अस्पताल ले जाया गया?
(A) डोली में
(B) गाड़ी में
(C) मोटर में
(D) रिक्शे में
उत्तर:
(B) गाड़ी में

13. पंडित जी पर कौन खुश थे?
(A) अफसर लोग
(B) मुंशी जी
(C) दारोगा साहब
(D) उनके छात्र
उत्तर:
(A) अफसर लोग

14. दूसरा मुसाफिर मेले में क्या कर रहा था?
(A) तमाशा देख रहा था
(B) बदमाशी कर रहा था
(C) शराब पीता था
(D) जुआ खेलता था
उत्तर:
(A) अफसर लोग

15. ‘बोध’ कहानी के लेखक का नाम क्या है?
(A) प्रेमचंद
(B) जयशंकर प्रसाद
(C) गुलाब राय
(D) महादेवी वर्मा
उत्तर:
(A) प्रेमचंद

16. ठाकुर अतिबल सिंह किस पद पर थे?
(A) चपरासी
(B) शिक्षक
(C) कान्स्टेबुल
(D) सियाहेनवीस
उत्तर:
(C) कान्स्टेबुल

17. पंडित चन्द्रधर को कितने रूपये मासिक वेतन मिलता था?
(A) पचास
(B) पन्द्रह
(C) दस
(D) सौ
उत्तर:
(B) पन्द्रह

18. मुंशी बैजनाथ के कितने लड़के थे?
(A) दो
(B) चार
(C) तीन
(D) पाँच
उत्तर:
(C) तीन

19. ‘इसमें क़ौन-सी हेठी हुई जाती है’ यह वाक्य किसने कहा?
(A) पहले मुसाफिर ने
(B) पंडित चन्द्रधर ने
(C) दूसरे मुसाफिर ने
(D) मुंशी बैजनाथ ने
उत्तर:
(C) दूसरे मुसाफिर ने

20. पंडित जी के पड़ोस में कितने महाशय और रहते थे?
(A) एक
(B) दो
(C) तीन
(D) चार
उत्तर:
(B) दो

21. मुंशी बैजनाथ तहसील में किस पद पर थे?
(A) सियाहेनवीस
(B) कान्सटेबुल
(C) तहसीलदार
(D) चपरासी
उत्तर:
(A) सियाहेनवीस

22. ठाकुर साहब शाम को खुशबूदार ……………… पीते थे?
(A) दही
(B) चाय
(C) खमीरा
(D) शराब
उत्तर:
(C) खमीरा

23. मुंशीजी को कौन-सा व्यसन था?
(A) सतंरज खेलना
(B) शराब-कबाब
(C) सिगारेट पीना
(D) जूआ खेलना
उत्तर:
(B) शराब-कबाब

24. उनके ……………… को देखकर पंड़ितजी अपने भाग्य को कोसते?
(A) ठाट-बाट
(B) बालबच्चे
(C) घरबार
(D) खानापान
उत्तर:
(A) ठाट-बाट

25. लोग किन पर बड़ी कृपा रखते थे?
(A) पंडित जी पर
(B) उमाशंकर जी पर
(C) लेखक जी पर
(D) अधिकारी जी पर
उत्तर:
(A) पंडित जी पर

26. ‘आपके खून का प्यासा हू’ का अर्थ है ……………….
(A) खून पीना चाहता हूँ
(B) प्यास बुझाना चाहता हूँ
(C) वध करना चाहता हूँ
(D) मार पीट करना चाहता हूँ
उत्तर:
(D) मार पीट करना चाहता हूँ

27. अफसर लोग किस पर खुश थे?
(A) कृपाशंकर पर
(B) पंड़ित चन्द्रधर पर
(C) चोखेलाल पर
(D) ठाकुर अतिबल सिंह पर
उत्तर:
(B) पंड़ित चन्द्रधर पर

बोध का साराश

पंड़ित चन्द्रधर शर्मा उच्च प्राथमिक विद्यालय में शिक्षक है। मासिक पन्द्रह रुपये के वेतन के व्यतित न कोई ऊपरी आय और न कोई प्रमोसन। मगर हमेशा विद्यार्थीयों को अच्छा इनसान बनाने में लगरहे। मुंशी वैजनाथ, पंड़ित जी और ठाकुर अतिबल सिंह पड़ोसी थे। दोनों की नौकरी पंड़ितजी से कम थी। पड़ोसियों का ठाठ देखकर निराशा और कुंठा होती थी। दोनों अपने पदों का दुरुपयोग करके अच्छी खासी ऊपरी आमदानी बना लेते थे। कई लोगों से अन्याय का पैसा वसूला कर रहे थे। ठाकुर साहब और मुंशीजी पंड़ित को सदा कुछ न कुछ खाने की चीजें देते रहते थे। पर बदल में अपने आवारा लड़कों को पढ़ने भेजते थे। मगर शिक्षक के काम से प्रसन्न होकर अफसर प्रमोसन न कर कभी कुछ ईनाम देते थे। मुहल्ले के लोग पंड़ित जी से खुश थे। विद्यालय के लड़के उनका सम्मान करते थे।

एकबार सावन में ठाकुर साहव और मुंशीजी ने अयाध्या जाना तय किया। उनके छोटे-मोट काम के लिए पंडितजी को मुफ्त में ले गए। पंडितजी मुफ्त अयोध्या दर्शन का अवसर को हात में न छोड़कर राजी हो गए। बिल्हौर से रात एक बजे गाड़ी छूटी। भगदड़ में मुंशी और ठाकुर अलग अलग डिब्बे में चढ़ गए। भीड़ भरी रेल के डिब्बे में जगह नहीं मिली। ठाकुर ने एक सोये आदमी को उठाने चाहे तो वे झगड़ने लगे। दूसरा सोया हुआ यात्री भी ठाकुर को सताया। पंडितजी ठाकुर के साथ थे। अगले स्टेसन पर ठाकुर बाल- बच्चो सहित दूसरे डिब्बे में चले गए। दोनों बदमाशें ने उनका सामान प्लेटफार्म पर फेक दिया और ठाकुर को धक्का मार गिरा दिया।

मुंशी ज्यादा पीने की वजह से बिमार हो गए। लखनऊ के वाद एक स्टेशन पर उत्तर गए। ठाकुर ने मित्र की बुरी दशा देख कर उत्तर गए। डाक्टर खोजना शुरू हो गया। वहाँ छोटा अस्पताल के डाक्टर विल्हौर के जानकर चैन मिला। लेकिन डाक्टर भी मुंशी द्वारा सताया गया था। अंत में डॉक्टर जी की दवा खाकर कुछ फायदा हुआ। रात को तबियत ठीक हुए तो गाड़ी में बैठे। जैसे तैसे अयोध्या पहुँचे। कहीं भी ठहरने की जगह नहीं थी। औरतों और बाल-बच्चों के साथ बाहर खुले में डेरा डालना पड़ा। अचानक पंडित जी का पुराना छात्र कृपाशंकर मिल गया। पंडित जी को देखकर वह वहुत प्रसन्न हुआ।

इस दशा देखकर कृपांशकर सबको अपने मकान में ले गया। अच्छा भोजन बनवाया। वह खुशी-खुशी सबकी सेवा में लगा रहा। उसकी विनम्रता ने सबका मन मोह लिया। कष्टों से भरी मुश्किल यात्रा में पंड़ितजी को कृपाशंकर की सहायता और शालीनता चमकती हुई नजर आ रही थी। तीनों दिनों तक कृपाशंकर ने सबको प्रत्येक धाम के दर्शन करवाये। स्टेशन तक छोड़ने गया। घर पहुँचने पर पंडित जी के स्वाभाव में परिवर्तन हो गया था। उन्हे इस बात का बोध हो गया कि उनका कम वेतन वाला शिक्षण महान कार्य है। आज उन्हें शिक्षक होने का गौरव और पद की महानता समझ में आई।

ବିଷୟବସ୍ତୁର ସାରାଂଶ:
ପଣ୍ଡିତ ଚନ୍ଦ୍ରଧର ଶର୍ମା ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଶିକ୍ଷକ। ମାସିକ ପନ୍ଦର ଟଙ୍କା ଦରମା ବ୍ୟତୀତ ଉପୁରି ଆୟ କିଛି ନାହିଁ। ପଦୋନ୍ନତି ନାହିଁ। ସର୍ବଦା ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଭଲ ମଣିଷ ଗଢ଼ିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟିତ। କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କଠାରୁ କମ୍ ଶିକ୍ଷିତ ଓ ବେତନ କମ୍ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦୁଇଜଣ ପଡ଼ୋଶୀଙ୍କର ଜାକଜମକ ଦେଖ୍ ଭାରି ହତାଶ ଓ କୁଣ୍ଠିତ ହେଉଥା’ନ୍ତି। ଦୁଇ ପଡ଼ୋଶୀ ବନ୍ଧୁ ହେଉଛନ୍ତି ଅତିବଳ ସିଂହ ଓ ମୁନ୍ସୀ ବୈଜନାଥ। ସିଂହବାବୁ ଥାନାରେ ହେଡ଼ କନେଷ୍ଟବଳ ଥିଲେ ଓ ମୁନ୍‌ସୀଜୀ ତହସିଲ ଅଫିସରେ କିରାଣି ଥିଲେ। ସେମାନଙ୍କର ଘରେ ସମସ୍ତ ବିଳାସପୂର୍ଣ୍ଣ ଜିନିଷ ଥିଲା। ସମଗ୍ର ଅଞ୍ଚଳରେ ସେମାନଙ୍କର ଖାତିର ଥିଲା। ବହୁ ଲୋକଙ୍କଠାରୁ ଅନ୍ୟାୟରେ ପଇସା ଅସୁଲ କରୁଥିଲେ। ବିଶେଷତଃ ନିଜ ପଦର ଦୁରୁପଯୋଗ କରି ଖୁବ୍ ଉପୁରି ଆୟ କରୁଥିଲେ। ଠାକୁର ଓ ମୁନ୍ସୀ ଦୁହେଁ ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ସଦାବେଳେ କିଛି ନା କିଛି ଖାଦ୍ୟବସ୍ତୁ ଦେଉଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ତା’ର ପ୍ରତିବଦଳ ସ୍ଵରୂପ ତାଙ୍କର ଦୁଇ ପୁଅକୁ ମାଗଣାରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରୁଥିଲେ।

ଥରେ ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ଠାକୁର ଓ ମୁନ୍ସୀ ଦୁହେଁ ଅଯୋଧ୍ୟା ଯିବାକୁ ସ୍ଥିର କଲେ। ତାଙ୍କ ସହିତ ଛୋଟ ମୋଟ କାମ ପାଇଁ ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ମାଗଣାରେ ନେବାକୁ ସ୍ଥିର କଲେ। ପଣ୍ଡିତ ପ୍ରଥମେ ଯିବାକୁ ଇଚ୍ଛାପ୍ରକାଶ କରୁନଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ଅଯୋଧ୍ୟା ଦର୍ଶନର ସୁଯୋଗକୁ ହାତଛଡ଼ା ନକରି ତାଙ୍କ ସହିତ ଯିବାକୁ ରାଜି ହେଲେ। ହୌରରୁ ରାତି ଗୋଟାଏ ବେଳେ ଗାଡ଼ି ଛାଡ଼ିଲା ରେଳଗାଡ଼ି ଏତେ ଭିଡ଼ ଥିଲା ଯେ ଟିକେ ବସିବାକୁ ଜାଗା ନଥିଲା। ଠାକୁର ଜଣେ ଶୋଇଥିବା ଲୋକକୁ ଉଠାଇବାକୁ ଚାହିଁଲେ। ସେହି ଲୋକ ଠାକୁରଙ୍କୁ ୨୫ ଟଙ୍କା ଲାଞ୍ଚ ଦେଇଥିଲା, ସେ ତାହାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇଥିଲା। ଏହିପରି ଦୁଇଜଣ ସହଯାତ୍ରୀ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଅପମାନିତ କରି ଡବାରୁ ତଡ଼ିଦେଲେ। ଲକ୍ଷ୍ନୌ ପରେ ଗୋଟିଏ ଷ୍ଟେସନରେ ଓହ୍ଲେଇଲେ। ଗାଡ଼ି ଛାଡ଼ି ଡାକ୍ତର ପାଖକୁ ନେବାକୁ ପଡ଼ିଲା। ଡାକ୍ତର ସାହେବ ମଧ୍ୟ ମୁନ୍ସୀର ଅନ୍ୟାୟଦ୍ଵାରା ପୀଡ଼ିତ ଲୋକ ଥିଲେ। ସେ ସେଠାରେ ଭଲ ଫିସ୍ ଅସୁଲ କରି ମୌକାର ଫାଇଦା ଉଠାଇଲେ। ଔଷଧ ଖାଇବା ପରେ ମୁନ୍ସୀ କିଛି ସୁସ୍ଥ ହେଲେ। ରାତିରେ ମୁନ୍‌ସୀଙ୍କର ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଭଲ ହେଲାପରେ ପୁଣି ଅଯୋଧ୍ୟା ଯାତ୍ରା କଲେ।

ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ସେଠାରେ ରହିବା ପାଇଁ ଆଦୌ ଜାଗା ମିଳିଲା ନାହିଁ। ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ଗୋଟିଏ ସ୍ବଚ୍ଛ ଜାଗା ଦେଖୁ ତଳେ ବାଲିରେ ବସିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ମେଘ ଓ ଘଡ଼ଘଡ଼ି ମାରୁଥାଏ। ପିଲାମାନେ କାନ୍ଦିଲେ ଓ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନେ ଭୟଭୀତ ହୋଇଥିଲା। ସେଠାରେ ପଣ୍ଡିତଙ୍କର ଜଣେ ପୁରୁଣା ଛାତ୍ର କୃପାଶଙ୍କର ଦେଖା ହୋଇଥିଲା। ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ନିଜ ଘରକୁ ନେଇଗଲେ ଏବଂ ଆତିଥ୍ୟ ସତ୍କାର କଲେ। କୃପାଶଙ୍କର ହାତଯୋଡ଼ି ସମସ୍ତଙ୍କ ସେବାରେ ଲାଗି ରହିଲା। ତାହାର ଦର୍ଶନ କରାଇଲା। ଶେଷରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଷ୍ଟେସନ୍‌ରେ ଛାଡ଼ିବାକୁ ଆସିଲା। ଅଶ୍ରୁପୂର୍ଣ୍ଣ ନେତ୍ରରେ ସେ ପଣ୍ଡିତଜୀଙ୍କ ପାଦ ଧୂଳି ସ୍ପର୍ଶ କଲା। ଘରେ ପହଞ୍ଚି ପଣ୍ଡିତ ମହାଶୟଙ୍କର ସ୍ଵଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲା। ତାଙ୍କୁ ବୋଧ ହୋଇଥିଲା ଯେ ସେ ଯେଉଁ କମ୍ ଦରମା ବିଶିଷ୍ଟ ଶିକ୍ଷଣ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି ତାହାହିଁ ସର୍ବୋତ୍ତମ। ଶେଷରେ ସେ ଶିକ୍ଷକ ହେବାର ଗୌରବ ଓ ପଦ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ମହାନତା ବୁଝି ପାରିଲେ।

पंडित चन्द्रधर…………………. ही भले।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ପଣ୍ଡିତ ଚନ୍ଦ୍ରଧର ଗୋଟିଏ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଶିକ୍ଷକତା କରୁଥିଲେ। ସର୍ବଦା ଅନୁତାପ କରୁଥୁଲେ କାହିଁକି ଏହି ଜଞ୍ଜାଳରେ ପଶିଲେ। ଯଦି ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିଭାଗରେ ଚାକିରି କରିଥା’ନ୍ତେ ତେବେ ବର୍ତ୍ତମାନ ହାତରେ କିଛି ପଇସା ଥାଆନ୍ତ। ସୁଖରେ ଜୀବନ ବିତୁଥା’ନ୍ତା। ଏଠାରେ ମାସିକ ବେତନ ପନ୍ଦର ଟଙ୍କା ଏହା ଆସୁଛି, ଚାଲିଯାଉଛି ! ନା ଖାଇବା, ନା ପିନ୍ଧିବାରେ ସୁଖ ଅଛି ତାହାଠାରୁ ମଜୁରୀ ହିଁ ଭଲ

पंडित जी …………………. समझते थे।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ପଣ୍ଡିତଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପଡ଼ୋଶୀ ଥିଲେ। ଜଣେ ଠାକୁର ଅତିବଳ ସିଂହ, ସେ ଥାନାର ହେଡ଼ କନେଷ୍ଟବଳ ଥିଲେ। ଅନ୍ୟ ଜଣେ ମୁନ୍ସୀ ବୈଜନାଥ। ସେ ତହସିଲ ଅଫିସର କିରାଣି ଥିଲେ। ଦୁହିଁଙ୍କର ଦରମା ପଣ୍ଡିତଙ୍କଠାରୁ କମ୍ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦୁହେଁ ଭାରି ଆଡ଼ମ୍ବରରେ ଚଳୁଥିଲେ। ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ସେମାନେ କଚେରୀରୁ ଫେରୁଥିଲେ। ପିଲାମାନଙ୍କୁ ପଇସା ଓ ମିଠାଇ ଦିଅନ୍ତି। ଦୁହିଁଙ୍କ ପାଖରେ ପିଲାମାନେ ଏପଟ ସେପଟ ହେଉଥିଲେ। ତାଙ୍କ ଘରେ ବିଳାସତାର ସମସ୍ତ ଜିନିଷ ଥିଲା। ଠାକୁର ସାହାବ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଆରାମ ଚୌକିରେ ବସି ଖମିରାଯୁକ୍ତ ତମାଖୁ ପିଉଥିଲେ। ମୁନ୍ସୀଙ୍କର ମଦ-ଭଜା ମାଂସର ଅଭ୍ୟାସ ଥିଲା। ନିଜେ ସୁ-ସଜ୍ଜିତ ଘରେ ବସି ବୋତଲ ବୋତଲ ମଦ ପିଉଥିଲେ। ମଦ ପିଇ ହାରମୋନିୟମ ବଜାନ୍ତି। ସାରା

ସାହିରେ ତାଙ୍କର ଖାତିର ଥିଲା। ଉଭୟଙ୍କୁ ଯିବା ଆସିବାର ଦେଖ‌ିଲେ ଦୋକାନୀ ନମସ୍କାର ପକାଉଥିଲେ। ତାଙ୍କ ପାଇଁ ବଜାରରେ ଅଲଗା ଦର ଥିଲା। ଚାରିପଇସାର ଚିଜ ମାଗଣାରେ ଆଣୁଥିଲେ। କାଠ-ଇନ୍ଧନ ମାଗଣାରେ ମିଳୁଥିଲା। ପଣ୍ଡିତ ତାଙ୍କ ଜାକଜମକ ଦେଖ୍ ନିଜ ଭାଗ୍ୟକୁ ଗାଳି ଦେଉଥିଲେ। ସେମାନେ ଜାଣିନଥିଲେ, ପୃଥ‌ିବୀ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଚାରିପଟେ ନା ସୂର୍ଯ୍ୟ ପୃଥ‌ିବୀର ଚାରିପଟେ ଘୂରୁଛି। ସାଧାରଣ ପଣକିଆ ଜ୍ଞାନ ନଥୁଲା, ସେଥ‌ିରେ ପୁଣି ଈଶ୍ବର ଏତେ

ଓ କିଛି ପରିମାଣର ତରକାରୀ ପଠାଉଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ପ୍ରତିବଦଳରେ ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ଠାକୁର ସାହବଙ୍କୁ ଦୁଇ, ମୁନ୍ସୀଙ୍କ ତିନି ପିଲାଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇବାକୁ ପଡ଼ୁଥିଲା। ଠାକୁର ସାହବ କହିଲେ ପଣ୍ଡିତ ମହୋଦୟ ପିଲା ସବୁବେଳେ ଖେଳୁଛି, ତାଙ୍କର କିଛି ଖବର ରଖନ୍ତୁ ମୁନ୍ସୀ କହିଲେ ପିଲାମାନେ ବାରବୁଲା ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି। ଏମାନଙ୍କୁ ନଜରଦେବେ। ଏହି କଥା ବଡ଼ ଦୟାପୂର୍ବକ କହୁଥିଲେ। ଯେପରି ପଣ୍ଡିତ ତାଙ୍କର ଚାକର। ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ଏହି ବ୍ୟବହାର ଭଲ ଲାଗୁନଥିଲା। କିନ୍ତୁ କେବଳ ତାହା ନୁହେଁ ବଜାରର ଦ୍ରବ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଶସ୍ତାରେ ଆଣୁଥିଲେ। ତେଣୁ ଏହି ଅନୀତିକୁ ଅମୃତ ସମାନ ପାନ କରୁଥିଲେ। ଏହି ଦୁରବସ୍ଥାରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ସେ ବହୁତ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ। ପ୍ରାର୍ଥନା ପତ୍ର ଲେଖିବା, ଅଫିସରଙ୍କୁ ଖୋସାମଦ କରିବା; କିନ୍ତୁ ଆଶା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା ନାହିଁ।

ଶେଷରେ ହତାଶ ହୋଇ ବସିଲେ; କିନ୍ତୁ ନିଜ କାମରେ ତ୍ରୁଟି ହେଉନଥିଲା। ଠିକ୍ ସମୟରେ ଯାଆନ୍ତି ବିଳମ୍ବରେ ଆସନ୍ତି, ମନଦେଇ ପଢ଼ାନ୍ତି, ଏଥରେ ତାଙ୍କ ଅଫିସର ଖୁସି ହେଉଥିଲେ। ବର୍ଷକୁ କିଛି ପୁରସ୍କାର ଦେଉଥିଲେ ଯଦି କେବେ ସୁଯୋଗ ଆସିଲା, ତାଙ୍କ ଦରମା ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦେଉଥିଲେ। ଏହି ବିଭାଗରେ ସହଜରେ ଦରମା ବଢ଼େ ନାହିଁ। ବସ୍ତିର ଲୋକମାନେ ତାଙ୍କ ଉପରେ ଖୁସି ଥିଲେ। ପିଲାମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ିଯାଇଥିଲା। ପାଠଶାଳାର ପିଲାମାନେ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଦେଉଥିଲେ। କିଏ ତାଙ୍କ ଘରେ ପାଣି, ଛେଳି ପାଇଁ ଡାଳପତ୍ର ଆଣି ଦେଉଥିଲେ। ପଣ୍ଡିତ ଏହାକୁ ବହୁତ ଭାବୁଥିଲେ।

एक बार………………………. रुक सके।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଥରେ ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ଠାକୁର ଓ ମୁନ୍ସୀ ଦୁହେଁ ଅଯୋଧ୍ୟା ଯିବାକୁ ସ୍ଥିର କଲେ। ଏହା ଦୂର ଯାତ୍ରା ଥିଲା। ସପ୍ତାହ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଚାଲିଲା। ବର୍ଷା ଦିନ, ସପରିବାର ଯିବାରେ ବାଧାଥ୍‌ଲା। ସ୍ତ୍ରୀମାନେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ମାନିନଥିଲେ। ଶେଷରେ ଦୁହେଁ ବାଧ୍ୟହୋଇ ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ସପ୍ତାହ ଛୁଟି ନେଲେ ଓ ଅଯୋଧ୍ୟା ଗଲେ। ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ସାଥ୍‌ରେ ଯିବାକୁ ବାଧ୍ୟକଲେ। ଛୋଟ ମୋଟ କାମ ପାଇଁ ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ନେଇଗଲେ କାମ ହୋଇଯିବ। ପଣ୍ଡିତ ଦ୍ବିଧାରେ ପଡ଼ିଲେ, ମନା କରିପାରିଲେ ନାହିଁ। କିନ୍ତୁ ମାଗଣାରେ ଅଯୋଧ୍ୟା ଦର୍ଶନର ସୁଯୋଗ ଦେଖୁ ରାଜି ହେଲେ।

बिल्हौर से……………………… खड़े है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ବିରରୁ ରାତି ଗୋଟାଏ ବେଳେ ଗାଡ଼ି ଛାଡ଼ିଲା, ଲୋକମାନେ ଖୁଆପିଆ ସାରି ଷ୍ଟେସନରେ ଯାଉଥିଲେ। ତରବରରେ ମୁନ୍ସୀଜୀ ପ୍ରଥମେ ବାହାରିଗଲେ। ପଣ୍ଡିତଜୀ ଓ ଠାକୁର ସାହବଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ଥିଲେ। ଗୋଟିଏ ଘରେ ବସିଲେ। ଏହି ସଙ୍କଟରେ କିଏ କାହାକୁ ରାସ୍ତା ଦେଖାଉଛି। ଗାଡ଼ିରେ ଜାଗା କମ୍ ଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଯେଉଁ ଡବାରେ ଠାକୁର ସାହବ “ଥିଲେ, ସେଥୁରେ ମାତ୍ର ଚାରିଜଣ ଲୋକ ଥିଲେ। ସେମାନେ ଶୋଇଥିଲେ। ଠାକୁର ସାହବ ଚାହୁଁଥିଲେ ସେମାନେ ଉଠିଗଲେ ଜାଗା ହୋଇଯିବ। ସେ ଜଣେ ଲୋକଙ୍କୁ ଧମକାଇ କହିଲେ ଉଠି ବସନ୍ତୁ, ଦେଖୁ ନାହଁ ଆମେ ସବୁ ଛିଡ଼ା ହୋଇଛୁ।

मुसाफिर …………………….. पता न लगता।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଯାତ୍ରୀ ଶୋଇକରି କହିଲା କାହିଁକି ଉଠିକି ବସିବୁ? କ’ଣ ତୁମେ ବସିବାପାଇଁ

ଠକୁର : ଆମେ କ’ଣ ଭଡ଼ା ଦେଇନାହୁଁ ?
ଯାହା : ଯାହାଙ୍କୁ ଭଡ଼ା ଦେଇଛ, ତାଙ୍କୁ ଯାଇ ଜାଗା ମାଗ।

ଠକୁର : କିଛି ହୋସରେ (ଚେତନା) କଥା ହୁଅ। ଏହି ଡବାରେ ଦଶ ଜଣ ଯାତ୍ରୀଙ୍କର ବସିବା ପାଇଁ ସ୍ଥାନ ଅଛି।

ଯାହା : ଏହା ଥାନା ନୁହେଁ, ମୁହଁ ସମ୍ଭାଳି କଥାବାର୍ତ୍ତା କରନ୍ତୁ।

ଠକୁର : ତୁମେ କିଏ କି?

ଯାହା : ମୁଁ ସେହି ! ଯାହା ଉପରେ ଆପଣ ମିଥ୍ୟା ଗୁଇନ୍ଦାଗିରିର ଅପରାଧ ଲଗାଇଥିଲେ ଏବଂ ସେଥ‌ିପାଇଁ

ଠକୁର : ଆପଣ ମୋ ଦୁଆରୁ ୨୫ ଟଙ୍କା ନେଇ ହଟିଥିଲେ। ଆହା ! ଚିହ୍ନିଲି । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ରିହାତି କରିଥିଲି । ଚାଲାଣ କରିଦେଇଥିଲେ ତୁମେ ଦଣ୍ଡ ପାଇଥା’ନ୍ତ।

ଯାହା : ମୁଁ ମଧ୍ଯ ତୁମ ସହିତ ରିହାତି କରି ଗାଡ଼ିରେ ଛିଡ଼ା ହେବାକୁ ହେଉଛି। ଠେଲି ଦେଇଥିଲେ ତଳେ ପଡ଼ିଥାନ୍ତ, ତୁମର ହାଡ଼ମାଂସର ଠିକଣା ମିଳିବ ନଥାନ୍ତା।

इतने में ……………………. बैठ गये।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଏହି ସମୟରେ ଶୋଇଥ‌ିବା ଅନ୍ୟଜଣଙ୍କ ସହଯାତ୍ରୀ ଜୋରରେ ଉପହାସ କରି ହସି-ହସି କହିଲା ଦାରୋଗା ସାହବ ମୋତେ କାହିଁକି ଉଠାଇଲ ନାହିଁ। ଠାକୁର ସାହବ କ୍ରୋଧରେ ଲାଲ୍ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲେ, ଭାବୁଥିଲେ ଯଦି ଥାନା ହୋଇଥା’ନ୍ତା ତାହା ଜିଭ ଉପାଡ଼ି ଦେଇଥା’ନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ସମୟ ଖରାପ ଥିଲା। ସେ ବଳବାନ୍ ଥିଲେ, ଦୁହେଁ ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ଦେଖାଯାଉଥିଲେ।

ଠାକୁର ବାକ୍ସ ତଳେ ରଖିଦିଆଯିବ, ବାସ୍ ଜାଗା ହୋଇଗଲା।
ଅନ୍ୟ ଜଣେ ଯାତ୍ରୀ କହିଲା ଆପଣ କାହିଁକି ତଳେ ବସିଯାଉ ନାହାନ୍ତି। ଏଥିରେ କ’ଣ ମାନହାନି ହୋଇଯିବ। ଏଇଟା କ’ଣ ଥାନା ଯେ ତୁମ ରୋବାବରେ ଅନ୍ତର ଆସିଯିବ। ଠାକୁର ସାହବ ତାକୁ ଧ୍ୟାନରେ ଦେଖୁ ପଚାରିଲେ କ’ଣ ତୁମର ମୋର ସହିତ କୌଣସି ଶତ୍ରୁତା ଅଛି। ଆଜ୍ଞା ହଁ, ମୁଁ ତ ଆପଣଙ୍କ ଶତ୍ରୁ। ମୁଁ ତୁମ ଚେହେରା ଦେଖ୍ ନଥୁଲି, ଅସୁବିଧା କ’ଣ କଲି। ଆପଣ ମୋର ଚେହେରା ଦେଖ୍ ନଥ‌ିବେ; କିନ୍ତୁ ଆପଣଙ୍କର ବାଡ଼ି ଦେଖୁଛି। କାଲି ମେଳାରେ ବାଡ଼ିରେ ମୋତେ ପିଟିଥିଲେ। ମୁଁ ଚୁପ୍‌ଚାପରେ ତମାସ ଦେଖୁଥିଲି। ଆପଣ ମୋତେ ଖୁବ ବୀତେଇଲେ। ମୁଁ ଚୁପ୍ ରହିଗଲି। ଦୋଷ ନିଜ ଉପରକୁ ନେଇଗଲି।

ଆଜି ତାହାର ଔଷଧ (ପ୍ରତିଶୋଧ) ମିଳିବ। ଏହା କହି ପାଦ ଲମ୍ବେଇ ଦେଲେ ଓ କ୍ରୋଧପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଖ‌ିରେ ଦେଖ‌ିଲେ। ପଣ୍ଡିତଜୀ ଚୁପ୍‌ଚାପ୍ ଛିଡ଼ା ହୋଇଥିଲେ। ଡର ଥିଲା ଯେ କେତେବେଳେ ମାଡ଼ପିଟି ହୋଇଯିବ। ସୁଯୋଗ ଦେଖ୍ ଠାକୁର ସାହାବଙ୍କୁ ବୁଝାଇଲେ। ଯେଉଁଠି ତୃତୀୟ ଷ୍ଟେସନ ଆସିଲା, ଠାକୁର ସାହେବ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଅନ୍ୟ ଡବାକୁ ଚାଲିଗଲେ। ଏହି ଦୁଇ ଦୁଷ୍ଟଯାତ୍ରୀ ତାଙ୍କର ଜନିଷପତ୍ର ସବୁ ଫିଙ୍ଗିଦେଲେ। ଠାକୁର ସାହବ ଗାଡ଼ିରୁ ଓହ୍ଲାଇବା ସମୟରେ ଦୁହେଁ ଧକ୍କା ମାରିଲେ ଏବଂ ସେ ପ୍ଲାଟଫର୍ମ ତଳେ ପଡ଼ିଗଲେ। ଗାର୍ଡ଼କୁ କହିବାକୁ ଗଲାବେଳକୁ ଇଞ୍ଜିନ୍ ସିଟି (ହଣ୍ଡି) ଦେଲା, ଯାଇ ଗାଡ଼ିରେ ବସିଗଲେ।

उधर मुंशी………………………….. तो लीजिए।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ପକେଟରେ ସେପଟେ ମୁନ୍ସୀ ବୈଜନାଥଙ୍କ ଅବସ୍ଥା ଖରାପ ଥଲା। ସାରା ରାତି ଶୋଇପାରିଲେ ନାହିଁ। ଡବାରେ ପାଦ ପକାଇବାକୁ ଜାଗା ନଥିଲା। ବୋତଲ ପୂର୍ଣ କରି ରଖୁଥିଲେ। ପ୍ରତି ଷ୍ଟେସନରେ ଟିକେ ଟିକେ ପିଇ ନେଉଥିଲେ। ପରିଣାମ ହେଲା ଯେ ପାଚନକ୍ରିୟା ଠିକ୍ ଭାବରେ କାମ କଲା ନାହିଁ। ଥରେ ବାନ୍ତି ହେଲା ଏବଂ ପେଟ ବଥା ହେବାକୁ ଲାଗିଲା। ବଡ଼ ଅସୁବିଧାରେ ପଡ଼ିଗଲେ। ଚାହୁଁଥିଲେ ଯେ କୌଣସି ପ୍ରକାରରେ ଶୋଇଯିବା ପାଇଁ; କିନ୍ତୁ ପାଦ ରଖୁବାକୁ ଜାଗା ନଥିଲା। ଲକ୍ଷ୍ନୌ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାଙ୍କୁ ଚପାଇବାକୁ ପଡ଼ିବ। ତା’ପରେ ବିବଶ ହୋଇପଡ଼ିଲେ। ଗୋଟିଏ ଷ୍ଟେସନରେ ଓହ୍ଲାଇଲେ। ପ୍ଲାଟଫର୍ମରେ ଶୋଇଗଲେ। ଭାର୍ଯ୍ୟା ମଧ୍ଯ ଛାନିଆ ହେଲେ। ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଧରି ଓହ୍ଲାଇ ପଡ଼ିଲେ। ଜିନିଷ ପତ୍ର ଓହ୍ଲାଇଲେ; କିନ୍ତୁ ତରବରରେ ବାକ୍ସଟା ଗାଡ଼ିରେ ରହିଗଲା। ଗାଡ଼ି ଛାଡ଼ିଦେଲା। ଦାରୋଗାବାବୁ ବନ୍ଧୁଙ୍କ ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ଓହ୍ଲାଇ ପଡ଼ିଲେ।

ବୁଝିଗଲେ ବାବୁ ଆଜି ପ୍ରଚୁର ମଦ ପିଇଛନ୍ତି। ଦେଖ‌ିଲେ ମୁନ୍ସୀଙ୍କ ଅବସ୍ଥା ଖରାପ ହୋଇଛି। ଜ୍ଵର, ପେଟଦରଜ, ସ୍ନାୟୁ ଦୁର୍ବଳ ଓ ଝାଡ଼ାବାନ୍ତି। ଭାରି ଭୟ ଲାଗିଲା। ଷ୍ଟେସନ ମାଷ୍ଟର ଦେଖୁ କହିଲେ ତାଙ୍କୁ ହଇଜା ହୋଇଛି। ଆଦେଶ ଦେଲେ, ରୋଗୀକୁ ବାହାରକୁ ନେଇଯାଅ। ବାଧ୍ୟହୋଇ ଲୋକେ ମୁନ୍ସୀଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଗଛ ତଳକୁ ଉଠାଇ ଆଣିଲେ। ତାଙ୍କ ଭାର୍ଯ୍ୟା କାନ୍ଦିଲେ। ବୈଦ-ଡାକ୍ତର ଖୋଜା ପଡ଼ିଲା। ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଜିଲ୍ଲା ବୋର୍ଡ଼ ତରଫରୁ ସେଠାରେ ଛୋଟ ଡାକ୍ତର ଖାନାଟିଏ ଅଛି। ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନ ପଶିଲା ।ସେଠାରେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ତାଙ୍କ ଗାଁ ବିସ୍ଫୋରର ଜଣେ ଡାକ୍ତର ବାବୁ ରହୁଛନ୍ତି। ଶାନ୍ତି ଲାଗିଲା। ଦାରୋଗା ବାବୁ ଡାକ୍ତରଖାନା ଗଲେ। ଡାକ୍ତର ବାବୁଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା ଶୁଣାଇ କହିଲେ ଆପଣ ଆସି ତାକୁ ଟିକେ ଦେଖନ୍ତୁ।

डॉक्टर ………………………. गालियाँ दीं।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଡାକ୍ତରଙ୍କ ନାମ ଚୋଖେ ଲାଲ ଥିଲା। ସେ କମ୍ପାଉଣ୍ଡର ଥିଲେ କିନ୍ତୁ ଲୋକେ ଆଦରରେ ଦେଖିବାର ଆଦେଶ ନାହିଁ

ଦରୋଗା : ତେବେ କ’ଣ ମୁନ୍‌ସୀଙ୍କୁ ଏଠାକୁ ନେଇ ଆସିବୁ?

ଚୋଖେଲାଲ : ହଁ, ଆପଣ ଚାହିଁଲେ ନେଇ ଆସିବେ।
ଦାରୋଗା ବାବୁ ଦୌଡ଼ାଦୌଡ଼ି କରି ଗୋଟିଏ ପାଲିଙ୍କି ଯୋଗାଡ଼ କଲେ। ସେଥ୍‌ରେ ବସାଇ ମୁନ୍ସୀଙ୍କୁ ଡାକ୍ତରଖାନା ଆଣିଲେ। ଯେମିତି ବାରଣ୍ଡାରେ ପାଦ ରଖୁଛନ୍ତି, ଚୋଖେଲାଲ ଧମକାଇ କହିଲେ ବିସୂଚିକା ରୋଗୀ ଉପରକୁ ଯିବାର ଆଦେଶ ନାହିଁ। ବୈଜନାଥ ଚେତନାରେ ଥିଲେ, ସ୍ଵର ଶୁଣି ଚିହ୍ନିଲେ, ଧୀରେ କହିଲେ ଆରେ, ଇଏତ ସେହି ବିଲ୍‌ହୋର। ଭଲ ନା ଟି। ତହସିଲକୁ ଯିବା ଆସିବା କରନ୍ତି। ବାବୁ ମୋତେ କ’ଣ ଚିହ୍ନିପାରୁ ନାହାଁନ୍ତି।

ଚୋଖେଲାଲ : ହଁ ଆଜ୍ଞା, ଭଲ ଭାବରେ ଚିହ୍ନିପାରୁଛି।

ବୈଜନାଥ : ପରିଚିତ ହୋଇ ଏତେ ନିଷ୍ଠୁରତା ମୋ ଜୀବନ ବାହାରି ଯାଉଛି । ଟିକେ ଦେଖନ୍ତୁ, ମୋର କ’ଣ ହୋଇଛି

ଚେଖେ : ହଁ, ସବୁ କରିଦେବି ଓ ମୋର କାମ କ’ଣ ? ଫିସ୍?

ଦାରୋଗାବାବୁ : ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ଫିସ୍ କ’ଣ ମହାଶୟ।

ଚେଖେ : ଏଇ ମୁନସୀ ମୋଠାରୁ ଯେମିତି ଅସୁଲ କରିଥିଲେ, ସେହିପରି ବାବୁ।

ଦାରୋଗୋ : ଆପଣ କ’ଣ କହୁଛନ୍ତି, ମୁଁ କିଛି ବୁଝି ପାରୁ ନାହିଁ।

ଚେଖେ : ମୋ ଘର ବିସ୍ଫୋର। ସେଠାରେ ମୋର କିଛି ଜମି ଅଛି। ବର୍ଷରେ ଦୁଇଥର ତାହାର ଦେଖାଶୁଣା କରିବାକୁ ଯିବାକୁ ପଡ଼େ। ଯେବେ ତହସିଲରେ ରାଜସ୍ଵ ଜମା ଦେଖାଇ ନିଜେ ଅଯଥା ଫିସ୍ ଆଦାୟ କରନ୍ତି। ନ ଦେଲେ ସନ୍ଧ୍ୟା ପଡ଼େ। ନ ହେଲେ ହିସାବ ବହିରେ ଚଢ଼ା ହେବ ନାହିଁ। ଆଜି ଡାକ୍ତର ଜିଦ୍ ଧରିଲେ। ଆପଣ ଜାଣନ୍ତି କେତେବେଳେ ଗାଡ଼ି ଉପରେ ଡଙ୍ଗା ତ କେତେବେଳେ ଡଙ୍ଗା ଉପରେ ଗାଡ଼ି। ମୋର ଫିସ୍ ୧୦ଟଙ୍କା ବାହାର କରନ୍ତୁ। ଦେଖୁ ଔଷଧ ନେବ ନହେଲେ ନିଜ ରାସ୍ତାରେ ଚାଲିଯିବ।

ଦରୋଗା : ଦଶ ଟଙ୍କ। !!

ଚେଖେ : ହଁ ବାବୁ, ଏଠାରେ ରୋଗୀ ରହିବା ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ଟଙ୍କା ପୈଠ କରିବାକୁ ପଡ଼େ। ଦାରୋଗା ମନେ ପଡ଼ିଲା। ହତାଶ ହୋଇଗଲେ। ଦାରୋଗାଙ୍କ ପାଖରେ ଅଧିକ ଟଙ୍କା ନଥିଲା। ଯେନେତେନ ପ୍ରକାର ଦଶଟଙ୍କା ବାହାର କରି ଚୋଖେଲାଲଙ୍କୁ ଦେଲେ ସେ ଔଷଧ ଦେଲେ, ଦିନ ତମାମ କିଛି ଲାଭ ହେଲା ନାହିଁ। ରାତିକୁ ଅବସ୍ଥା ସୁଧୁରିଲା। ତାହା ପରଦିନ ଔଷଧର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଲା। ମୁନ୍ସୀଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କ ଗହଣା ୨୦ ଟଙ୍କାରୁ କମ୍ ନଥୁଲା, ତାହା ବଜାରରେ ବିକ୍ରି ହେଲା। କାମ ଚଳିଗଲା। ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ମୁନ୍ସୀ ସୁସ୍ଥ ହେଲେ। ରାତିରେ ଗାଡ଼ିରେ ବସିଲେ ଗାଳିଦେଲେ।

श्री अयोध्या …………………….. जाये कहाँ।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ପହଞ୍ଚି ରହିବାପାଇଁ ଜାଗା ଖୋଜିଲେ। ପଣ୍ଡାଙ୍କ ଘରେ ଜାଗା ନଥିଲା। ଘରେ ଘରେ ଲୋକମାନେ ପୂରି ରହିଥିଲେ। ସାରା ବସ୍ତି ଖୋଜିଲେ ଜାଗା ମିଳିଲା ନାହିଁ। ଶେଷରେ ସ୍ଥିର କଲେ କୌଣସି ଏକ ଗଛ ତଳେ ଅସ୍ଥାୟୀଭାବେ ରହିଯିବା; କିନ୍ତୁ ଯେଉଁ ଗଛ ତଳକୁ ଗଲେ ସେଠାରେ ଯାତ୍ରୀ ବିଶ୍ରାମ ନେଉଥିଲେ ଖୋଲା ପଡ଼ିଆ, ବାଲି ଉପରେ ପଡ଼ି ରହିବା ବ୍ୟତୀତ କୌଣସି ଉପାୟ ନଥିଲା। ଗୋଟିଏ ସ୍ବଚ୍ଛ ଜାଗା ଦେଖ୍ ବିଛଣା ପକାଇଲେ ଓ ଶୋଇଲେ। ଏହି ସମୟରେ ମେଘ ଘୋଟି ଆସିଲା। ବୁନ୍ଦା ପଡ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲା, ବିଜୁଳି ଚମକିବାକୁ ଲାଗିଲା। ଗର୍ଜନରେ କାନର ପରଦା ଫାଟି ଯାଉଥିଲା। ପିଲାମାନେ କାନ୍ଦୁଥିଲେ। ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନେ ଭୟଭୀତ ହୋଇ ଯାଉଥିଲେ। ବର୍ତ୍ତମାନ ଏଠାରେ ରହିବା ଅସହ୍ୟ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଯିବେ କୁଆଡ଼େ।

अकस्मात, ……………… अवसर मिला।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ହଠାତ୍‌ ନଦୀ ପଟୁ ଜଣେ ଲୋକ ଲଣ୍ଡନ ଧରି ଆସିବାର ଦେଖାଗଲା। ସେ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଲେ, ପଣ୍ଡିତ ତାଙ୍କୁ ଦେଖ‌ିଲେ। ଚେହେରା କିଛି ଚିହ୍ନା-ଚିହ୍ନା ଭଳି ଜଣାପଡ଼ୁଥିଲା; କିନ୍ତୁ ପଣ୍ଡିତ କେଉଁଠି ତାଙ୍କୁ ଦେଖୁଛନ୍ତି ଜାଣି ପାରିଲେ ନାହିଁ। ପାଖକୁ ଯାଇ କହିଲେ ଭାଇ, ଏଠାରେ ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ରହିବାପାଇଁ ଜାଗା ମିଳିବନି? ସେହି ଲୋକଟି ଅଟକିଗଲା। ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ଭଲ ଭାବରେ ଦେଖୁ କହିଲା ଆପଣ ପଣ୍ଡିତ ଚନ୍ଦ୍ରଧର ନୁହଁନ୍ତି ତ? ପଣ୍ଡିତ ଖୁସି ହୋଇ କହିଲେ ଆଜ୍ଞା ହଁ । ଆପଣ ମୋତେ କିପରି ଜାଣିଲେ ? ସେହି ମନୁଷ୍ୟ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ଚରଣ ଛୁଇଁ କହିଲା ମୁଁ ଆପଣଙ୍କର ପୁରାତନ ଛାତ୍ର। ମୋର ନାମ କୃପାଶଙ୍କର। ମୋର ପିତା କିଛିଦିନ ବିସ୍ଫୋରରେ ଡାକ-କିରାଣୀ ରହିଥିଲେ। ସେହି ସମୟରେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ପାଖରେ ପଢ଼ୁଥିଲି। ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ମନେପଡ଼ିଲା। କହିଲେ ଆରେ ତୁମେ ସେହି କୃପାଶଙ୍କର! ସେତେବେଳେ ତୁମେ ଦୁର୍ବଳ ପତଳା ପିଲା ଥିଲା, ଆଠ-ନଅ ବର୍ଷ ହୋଇଥ‌ିବ।

କୃପା : ଆଜ୍ଞା ହଁ, ନଅ ବର୍ଷ ହୋଇଥିଲା। ମୁଁ ସେଠାରୁ ଆସି ପ୍ରବେଶିକା ପାସ୍‌ କଲି, ଏବେ ଅଯୋଧ୍ୟା ମୁନିସିପାଲଟିରେ ଚାକିରି କରୁଛି। କୁହନ୍ତୁ ଆପଣ ଭଲରେ ଅଛନ୍ତି ତ। ସୌଭାଗ୍ୟରୁ ଆପଣଙ୍କ

ପଣ୍ଡିତ : ମୁଁ ମଧ୍ଯ ତୁମକୁ ପାଇ ବହୁତ ଆନନ୍ଦ ହେଲି। ତୁମ ବାପା ଏବେ କେଉଁଠି?

କୃପା : ତାଙ୍କର ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଯାଉଛି। ମାତା ସାଥ୍‌ରେ ଅଛନ୍ତି। ଆପଣ ଏଠାକୁ କେବେ ଆସିଲେ।

ପଣ୍ଡିତ : ଆଜି ଆସିଛୁ। ପଣ୍ଡାଙ୍କ ଘରେ ଜାଗା ମିଳିଲା ନାହିଁ। ବାଧ୍ୟହୋଇ ଏଠାରେ ରାତି କାଟିବାକୁ ଯାଉଛୁ।

କୃପା : ପିଲାମାନେ ସାଙ୍ଗରେ ଅଛନ୍ତି।

ପଣ୍ଡିତ : ନା, ମୁଁ ଏକୁଟିଆ ଆସିଛି। କିନ୍ତୁ ମୋ ସହିତ ଦାରୋଗା ବାବୁ ଓ ତହସିଲ ଅଫିସର କିରାଣି ବାବୁ ଆସିଛନ୍ତି ତାଙ୍କ ପିଲାମାନେ ସାଥ୍‌ରେ ଅଛନ୍ତି।

କୃପା : ମୋଟ କେତେ ଜଣ ହେବେ?

ପଣ୍ଡିତ : ହଁ, ଦଶଜଣ, କିନ୍ତୁ କମ୍ ଜାଗାରେ ଚଳିଯିବୁ।

କୃପା : ନା ସାହବ, ବହୁତ ଜାଗା ନିଅନ୍ତୁ। ମୋର ବଡ଼ ଘର ଖାଲି ପଡ଼ିଛି। ଚାଲନ୍ତୁ, ଆରାମରେ ଦିନେ, ଦୁଇଦିନ, ତିନିଦିନ ରୁହନ୍ତୁ। ମୋର ପରମ ସୌଭାଗ୍ୟ ଆପଣଙ୍କର କିଛି ସେବା କରିବାର ସୁଯୋଗ ମିଳିଲା

कृपा शंकर ने ………………… कर लिया।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କୃପାଶଙ୍କର କେତେକ କୁଲିକୁ ଡାକିଲେ। ଜିନିଷପତ୍ର ଉଠାଇଲେ, ସମସ୍ତଙ୍କୁ ନିଜ ଘରକୁ ନେଇଗଲେ। ପରିଷ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନ ଘର ଥିଲା। ଚାକର ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଖଟିଆ ବିଛାଇଦେଲା। ଘରେ ପୁରୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲା। କୃପାଶଙ୍କର ହାତଯୋଡ଼ି ସେବକ ପରି ସେବାରେ ଲାଗି ପଡ଼ିଲା। ହୃଦୟ ଉଲ୍ଲାସରେ ମୁଖମଣ୍ଡଳ ଚମକୁଥିଲା। ତାହାର ବିନୟ ଓ ନମ୍ରତା ସମସ୍ତଙ୍କ ହୃଦୟକୁ ମୋହିତ କରିଦେଇଥିଲା।

और सब …………………. चेष्टा नहीं की।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସମସ୍ତେ ଖାଇପିଇ ଶୋଇଲେ। କିନ୍ତୁ ପଣ୍ଡିତ ଚନ୍ଦ୍ରଧରକୁ ନିଦ ଆସିଲା ନାହିଁ। ତାଙ୍କର ସମ୍ମୁଖରେ କୃପାଶଙ୍କରର ସହାୟତା ଓ ଶାଳୀନତା ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଦେଖାଯାଉଥିଲା। ପଣ୍ଡିତ ଆଜି ଶିକ୍ଷକର ଗୌରବ ବୁଝିଲେ। ସେ ଆଜି ଏହି ପଦର ମହାନତା ଜାଣିପାରିଲେ। ସେମାନେ ତିନିଦିନ ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ରହିଲେ। କୌଣସି କାମରେ କଷ୍ଟ ହେଲା ନାହିଁ। କୃପାଶଙ୍କର ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ରହି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମପୀଠ ଦର୍ଶନ କରାଇଥିଲେ। ତୃତୀୟ ଦିନ ସେମାନେ ଘରକୁ ଯିବାକୁ ବାହାରିଲେ, କୃପାଶଙ୍କର ଷ୍ଟେସନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଛାଡ଼ିବାକୁ ଯାଇଥିଲେ। ଯେଉଁ ସମୟରେ ଗାଡ଼ି ସିଟି (ହଣ୍ଡ) ବାଜିଲା, ଅଶ୍ରୁପୂର୍ଣ୍ଣ ନେତ୍ରରେ କୃପାଶଙ୍କର ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ଚରଣ ସ୍ପର୍ଶକରି କହିଲା କେବେ କେବେ ଏହି ସେବକକୁ ମନେ ପକାଉଥ‌ିବେ। ଘରେ ପହଞ୍ଚିବାପରେ ପଣ୍ଡିତଙ୍କର ସ୍ଵଭାବରେ ବିରାଟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲା। ସେ ଆଉ କେବେ ନିଜର ବିଭାଗ ବଦଳେଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ନାହିଁ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

बोध – ज्ञान, जानकारी(ଜ୍ଞାନ, ସୂଚନା)।

सदा – हमेशा – (ସବୁବେଳେ)।

मुर्दिसी – अध्यापक की नौकरी, शिक्षकता (ଅଧ୍ୟାପକ ଚାକିରୀ, ଶିକ୍ଷକତା)।

जंजाल – झंझठ, बखेड़ा (ଜଞ୍ଜାଳ)।

प्रतीक्षा – इन्तजार (ଅପେକ୍ଷା)।

मजूर – मजदूर (ମୂଲିଆ)।

मुंशी – मुहरिर, कायस्थों की एक उपाधि (ମୁହରିର, କାର୍ଯ୍ୟାଳୟର ଏକ ଉପାଧ୍ ଲେଖନ୍ତି ।)।

तहसील – तहसीलदार का दफ्तर या कचहरी (ତହସିଲଦାରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ କିମ୍ବା କଚେରୀ)।

सियाहेनवीस – सरकारी खजाने में सियाहा लिखनेवाला  (ସରକାରୀ ରାଜସ୍ବର ଆୟ ବ୍ୟୟ ହିସାବ କରିବା ବାଲା ଲୋକ ବା କିରାଣୀ)।

सियाहा – आय-व्यय की बही अथवा रोजनामचा; सरकारी खजाने का वह रजिष्टर जिसमें जमीन से प्राप्त मालगुजारी लिखी जाती है।

खमीरा – कटहल या अन्य फल आदि का सड़ाव जो तम्बाकू में डाला जाता है। (ପଣସ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ ଫଳକୁ ସଡ଼େଇ ତିଆରି କରାଯାଉଥିବା ପଦାର୍ଥ ଯାହା ଧୂଆଁ ପତ୍ର ପିଇବାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।)

कबाब – सीखों पर भूना हुआ मांस (ହାଡ଼ ବା କଣ୍ଟା ନ ଥିବା ମାଂସ)।

रोबदाब – बड़प्पन की धाक, दबदबा (ଆଧୂପତ୍ୟ)।

बनिया – व्यापारी, आटा-दाल आदि बेचनेवाला (ବ୍ୟାପାରୀ, ଡାଲି ଚାଉଳ ଦୋକାନୀ)।

टका – अधन्ना, दो पैसे (ବହୁତ ଶସ୍ତା)।

ठाठ-बाट – आड़म्बर, सजधज, तड़क-भड़क (ଆଡ଼ମ୍ବର, ଜାକଜମକ)।

कुढ़ते – मन ही मन खीझते या चिढ़ते (ଆଡ଼ମ୍ବର, ଜାକଜମକ)।

कोसते – गालियाँ देते (ଗାଳି ଦେଉଥିଲେ)।

पहाड़ – किसी अंक की गुण सूची धिसे बच्चे चाद करते हैं (ପଣକିଆ)।

निगरानी – देखरेख (ତଦାରଖ କରିବା)।

आवारा – व्यर्थ इधर-उधर फेरनेवाला (ବାରବୁଲା)।

गुलाम – नौकर (ଶାକର)

अनुग्रहपूर्ण – दयापूर्वक (କୃପାପୂର୍ବକ)।

उनकी बदौलत – उनके कारण से (ତାଙ୍କ ଯୋଗୁଁ/ତାଙ୍କ କାରଣର୍)।

ऊसर – क्षार मृर्त्तिका या खारी जमीन; वह भूमि जिसमें रेह या लोनी मिट्टी अधिक होनेके कारण पानी बरसने पर भी घास तक नहीं जमती (ଅନୁର୍ବର ଜମି, ଯେଉଁ ଭୂମିରେ ଅଧୂକ ଲୁଣିମାଟି ଥ‌ିବାରୁ ବର୍ଷା ହେଲେ ମଧ୍ୟ
ଘାସ ଉଠେ ନାହିଁ )।

मेले-ठेले – भीड़-भाड़ (ଭିଡ଼)।

उतावली – जल्दबाजी (ଶୀଘ୍ରତା)।

असमंजस – दुविधा (ଦ୍ବିଧାଭାବ/କୁଣ୍ଠିତ)।

आफत – विपदा (ବିପଦ)।

खुफिया – गुप्त, छिपा हुआ (ଗୁପ୍ତ, ଛପି ରହିବା)।

भगदड़ – सी – भागनेकी भांति (ଏଣେତେଣେ ଯିବା)।

फरोसी – बेचनेवाला (ବିକାଳି)।

रियायत – छूट, नरमी (ଛାଡ଼, ରିହାତି)।

चालान – किसी अपराधी का पकड़ा जाकर न्याय के लिए न्यायालय में भेजा (ପୁଲିସଦ୍ବାରା ଧୃତ ଅପରାଧୀକୁ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟଙ୍କ ନିକଟକୁ ବିଚାରାର୍ଥେ ପ୍ରେରଣ କରିବା (ଚାଲାଣ ))।

खून का प्यासा – जान लेने पर तुला हुआ (ଜୀବନରୁ ମାରିବା)।

प्रभुता – क्षमता (କ୍ଷମତା)।

क्राया – भाड़ा (ଭଡ଼ା)।

ढकेल देना – धक्के से गिरा देना(ଧକା ମାରି ତଳକୁ ପକାଇ ଦେବା)।

ठट्ठा मारकर हँसना – उपहास करना (ଜୀଭ)।

जबान – जीभ(ଉପହାସ କରି ହସିବା)।

हटे-कट्टे – हृष्ट-पृष्ट (ସୁସ୍ଥ ସବଳ)।

सन्दूक -पिटारा, बक्स (ବାକ୍ସ/ପେଟୀ)।

हेठी – तौहीन या मानहानि (ମାନହାନୀ)।

रोब – बड़प्पन की धाक, दबदबा (ରୋବାବ )।

तमाशा – वह दृश्य जिसके देखनेसे मनोरंजन हो(ମନୋରଞ୍ଜନ)।

सूरत – चेहरा (ମୁହଁ)।

कचूमर निकालना – कुचलना या कूटना या पीटना (ଦଳିବା)।

असबाब – वस्तु, सामान (ଜିନିଷପତ୍ର)।

उल्टी – वमन, कै(ବାନ୍ତି)।

पाचन क्रिया – हजमी (ତ୍ରକମା)

हजरत – महाशय (ମହାଶୟ)।

नस – स्नायु (ସ୍ନାୟୁ)।

कै – उल्टी (ବାନ୍ତି)।

दस्त – पतला पायखाना (ପତଳାଝାଡ଼ା)।

खटका – भय, चिन्ता (ଉୟ ଚିନ୍ତା)

हैजा – विशूचिका, दस्त और कै की बीमारी (ବିସୂଚିକା, ଝାଡ଼ା ବାନ୍ତର ରୋଗ)।

हकीम – चिकित्सक (ଚିକିତ୍ସାବିଦ୍)।

ढाढस – आश्वासन, तसल्ती, धैर्य (ଧୈର୍ଯ୍ୟ)।

डोली – एक प्रकार की सवारी जिसे कहार कंधों पर लेकर चलते हैं, पालकी, शिविका (ଏକ ପ୍ରକାର ଯାନ ଯାହାକୁ କାହାର ଜାତିର ଲୋକେ କାନ୍ଧରେ ବୋହିନେଇ ଚାଲନ୍ତି (ପାଲିଙ୍କି, ଶବାରୀ)।

छाती पीटना – हुदय विदीर्ण होना (ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ)।

बरामदा – दालान, बारजा (ବାରଣ୍ଡା, ପିଣ୍ଡା)।

जनाब – महाशय, बड़ों के लिए आद सूचक शब्द (ମହାଶୟ, ବଡ଼ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆଦର ସୂଚକ ଶବ୍ଦ)।

स्याहा – सरकारी खजानेका वह रजिष्टर जिसमें जमीन से प्राप्त मालगुजारी लिखी जाती है, भूमिकर ( ସରକାରୀ ରାଜସ୍ଵର ଏକ ଖାତା ଯେଉଁଥରେ ଜମିରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରାପ୍ୟଲିପିବଧ (ଖଜଣା), ଭୂମିକର ହୁଏ)।

पंड़ा – देवताओं के सेवक (ସରକାରୀ ରାଜସ୍ଵର ଏକ ଖାତା ଯେଉଁଥରେ ‘ ଜମିରୁ ମିଳୁଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରାପ୍ୟଲିପିବଧ (ଖଜଣା), ଭୂମିକର ହୁଏ)।

चंगा – स्वस्थ (ପଣ୍ଡା)।

डेरा – पड़ाव, टिकान (ସୁସ୍ଥ)।

चारपाई – खाट, खटिया (ଖଟ, ଛୋଟ ଖଟିଆ)।

नोच-खसोट – झीना-झपटी (ଛଡ଼ା-ଛଡ଼ି, ଯୁକ୍ତିତର୍କ)।

शालीनता – विनम्रता (ବିନୟ )।

लेखक परिचय

प्रेमचन्द का जन्म 31 जुलाई, सन् 1880 को उत्तर प्रदेश के बनारस के पास लमही ग्राम में एक कायस्थ परिवार में हुआ था। प्रेमचन्द के वचपन का नाम धनपतराय था। उनके पिता अजायब लाल डाक-मुंशी थे। सात वर्ष की उम्र में माता और चौदह वर्ष की उम्र में पिता का देहान्त हो गया। आपने ट्यूशन करके परिवार चलाया। प्रारम्भ में उर्दू-फारसी पढ़ी। फिर मैट्रिक पास किया। स्कूल में बीस रुपये वेतन में शिक्षकता की। पढ़ाते-पढ़ाते आपनी योग्यता को बी.ए. किया। सन 1921 इस्वी में शिक्षा विभाग में डिप्टी इंस्पेक्टर बन गये। महात्मा गाँधी के असहयोग आन्दोलन से प्रभावित होकर नौकरी छोड़ दी।

प्रेमचन्द पहले उर्दू में लिखा करते थे। वाद में हिन्दी में लिखना शुरु किया। प्रेमचन्द ने लगभग ढाई सौ से ज्यादा कहानियाँ लिखीं; बारह उपन्यास लिखे और कुछ निवन्ध भी। प्रेमचन्द ‘मर्यादा’ और ‘माधुरी’ पत्रिका का संपादन किया। प्रेमचन्द की समस्त कहानियाँ मानसरोवर’ में संकलित की गयी हैं। उनकी कहानियों में किसान मजदूर की गरीब जिन्दगी के साथ मेहनती आदमी का चित्र मिलता है। फिर भी रचनाओं में शोषित, दलित, दुःखी नर-नारियों के साथ पशु-पक्षियों के प्रति भी आत्मीयता तथा संवेदनशीलता मिलती है। प्रेमचन्द की रचनाएँ हैं- कहानी-संग्रह: मान सरोवर (आठ भाग)

उपन्यास : सेवासदन, प्रेमाश्रम, रंगभूमि, कायाकल्प, निर्मला, गबन, कर्मभूमि, गोदान, मंगल- सूत्र (अपूर्ण) आदि।

निबंध – संग्रह : कुछ विचार।

प्रेमचन्द : विविध प्रसंग।

नाटक : संग्राम, कर्बला, प्रेम की वेदी।

सभी मुखसे मुंशी प्रेमचन्द को हिन्दी साहित्य का कहानी सम्राट कहा जाता है।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Maths Solutions Algebra Chapter 2 ଦ୍ବିଘାତ ସମୀକରଣ Ex 2(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Maths Solutions Algebra Chapter 2 ଦ୍ବିଘାତ ସମୀକରଣ Ex 2(a)

Question 1.
ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକରେ ଥ‌ିବା ତ୍ରୁଟିକୁ ସଂଶୋଧନ କରି ଲେଖ ।
(i) x² – 4x + 4 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ ବାସ୍ତବ ଓ ଭିନ୍ନ ।
(ii) x² – 5x + 6 = 0 ସମୀକରଣର ପ୍ରଭେଦକ 2 ଅଟେ ।
(iii) ax? + bx – c = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି \(\frac{c}{a}\)।
(iv) ax’ + bx + c = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ଗୁଣଫଳ \(\frac{b}{a}\)।
(v) 1 ଓ -1 ମୂଳ ବିଶିଷ୍ଟ ଦ୍ୱିଘାତ ସମୀକରଣଟି x² + 1 = 0 ।
(vi) x² = 0 ଦ୍ୱିଘାତ ସମୀକରଣର ମୂଳ ସମାନ ନୁହଁନ୍ତି ।
(vii) 3x² – 2x – 1 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳ ଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି \(– \frac{3}{2}\)।
(viii) 3x² – 2x – 1 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ଗୁଣଫଳ \(\frac{1}{3}\)।
ଉ-
(i) x² – 4x + 4 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ବୟ ବାସ୍ତବ ପରିମେୟ ଓ ସମାନ ।
(ii) x² – 5x + 6 = 0 ସମୀକରଣର ପ୍ରଭେଦକ 1 ଅଟେ ।
(iii) ax² + bx – c = 0 ମୂଳଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି \(\frac{-b}{a}\)।
(iv) ax² + bx + c = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଳ \(\frac{c}{a}\)।
(v) 1 ଓ – 1 ମୂଳବିଶିଷ୍ଟ ଦ୍ୱିଘାତ ସମୀକରଣଟି x² – 1 = 0।
(vi) x² = 0 ଦ୍ବିଘାତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ ସମାନ ଅଟନ୍ତି ।
(vii) 3x² – 2x – 1 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ବୟର ସମଷ୍ଟି \(\frac{2}{3}\)
(viii) 3x² – 2x – 1 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଳ \(\frac{-1}{3}\)।

(i) ଏଠାରେ a = 1, b = -4, c = 4
ପ୍ରଭେଦକ (D) = b² – 4ac = (-4)² – 4 × 1 × 4 = 16 – 16 = 0
∴ ମୂଳଦ୍ବୟ ବାସ୍ତବ ଓ ସମାନ ।

(ii) ଏଠାରେ a = 1, b=-5, c = 6
ପ୍ରଭେଦକ (D) = b² – 4ac = (- 5)² – 4 (1) (6) = 25 – 24 = 1

(iii) ax² + bx – c = 0 ମୂଳଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି \(\frac{-b}{a}\)।
(iv) ax² + bx + c = 0 ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଳ \(\frac{c}{a}\)।
(v) ମୂଳବିଶିଷ୍ଟ ଦ୍ୱିଘାତ ସମୀକରଣ, x² – (α + ß) x + αß = 0
⇒ x² – { 1 + (- 1)} x + 1 (-1) = 0 ⇒ x² – 1 = 0
(vi) x = 0 ଦ୍ୱିଘାତ ସମୀକରଣ ମୂଳଦ୍ଵୟ ସମାନ ଅଟନ୍ତି । (କାରଣ ପ୍ରଭେଦକ (D) = 0)
(vii) ଏଠାରେ a = 3, b = -2, c = -1 ମୂଳଦ୍ଵୟ ସମାନ = \(\frac{-b}{a}\) = \(\frac{-(-2)}{a}\) = \(\frac{2}{3}\)
(viii) 3x² – 2x-1=0 ଏଠାରେ a = 3, b = -2, c = 1 ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଳ \(\frac{c}{a}\) = \(\frac{-1}{3}\)

Question 2.
ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(i) ଗୋଟିଏ ଦ୍ବିଘାତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ 3 ଓ -5 ହେଲେ, ସମୀକରଣଟି ନିରୂପଣ କର ।
(ii) mx² – 2x + (2m – 1) = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ଗୁଣଫଳ 3 ହେଲେ, m ର ମାନ ନିରୂପଣ କର ।
(iii) x² – px + 2 = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ 2 ହେଲେ, p ର ମାନ ନିରୂପଣ କର ।
(iv) 4x² – 2x + c = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ ହେଲେ, c ର ମାନ ନିରୂପଣ କର ।
(v) 5x² + 2x + k = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ – 2 ହେଲେ, k ର ମାନ ନିରୂପଣ କର ।
(vi) x² – kx + 6 = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ 3 ହେଲେ, k ର ମାନ ନିରୂପଣ କର ।
(vii) 2x² + kx + 3 = 0 ସମୀକରଣର ଦୁଇଟି ମୂଳ ବାସ୍ତବ ଓ ସମାନ ହେଲେ, k ର ମାନ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
(i) ଗୋଟିଏ ଦ୍ଵିଘାତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ 3 ଓ – 5 । ଅର୍ଥାତ୍ α = 3 ଓ ß = – 5
x² – (α + ß) x + αß = 0
⇒ x² – (3 – 5) x + (3)(-5) = 0 ⇒ x² + 2x – 15 = 0

(ii) mx² – 2x + (2m – 1) = 0 ମୂଳଦ୍ଵୟର ଗୁଣଫଳ = 3
ଏଠାରେ a = m, b = – 2, c = 2m – 1
ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଳ = \(\frac{c}{a}\) ⇒ 3 \(\frac{2m-1}{m}\)
⇒ 3m = 2m – 1 ⇒ 3m – 2m = 1 ⇒ m = -1
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ଗୁଣଫଳ 3 ହେଲେ m = -1 ହେବ ।

(iii) x² – px + 2 = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ 2।
⇒ 2² – p(2) + 2 =0 ⇒ 4 – 2p + 2 = 0 ⇒ 6 = 2p ⇒ p = \(\frac{6}{2}\) = 3
∴ pର ମାନ = 3

(iv) 4x² – 2x + c = ଫିର ମୂଳଦ୍ବୟ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ । ଏଠାରେ a = 4, b = – 2, c = c
ପ୍ରଭେଦକ (D) = 0 ⇒ b² – 4ac = 0 ⇒ (-2)² – 4 (4) c = 0 ⇒ 4 – 16c = 0
⇒ -16c = -4 = c = – \(\frac{-4}{16}=\frac{1}{4}\)
∴ c = \(\frac{1}{4}\)
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ ଏକ ଏବଂ ଅଭିନ୍ନ ହେଲେ c ର ମାନ \(\frac{1}{4}\) ହେବ।

(v) 5x² + 2x + k = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ – 2 ।
⇒ 5(- 2)² + 2(- 2) + k = 0 ⇒ 20 – 4 + k = 0 ⇒ 16 + k = 0 ⇒ k = -16
∴ ‘k’ ର ମାନ -16 ପାଇଁ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ -2 ହେବ ।

(vi) x² – kx + 6 = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ 3।
⇒ 3² – 3k + 6 = 0 ⇒ 9 – 3k + 6 = 0 ⇒ -3k = -15 ⇒ \(\frac{-15}{-3}=5\)
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ 3 ହେଲେ k ର ମାନ 5 ହେବ ।

(vii) 2x² + kx + 3 = 0, ଏଠାରେ a = 2, b = k, c = 3
ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ୱୟ ବାସ୍ତବ ଓ ସମାନ ହେଲେ b² – 4ac = 0
⇒ k² – 4 (2) (3) = 0 ⇒ k² – 24 = 0 ⇒ k² = 24 ⇒ k = ±√24 ⇒ k = ± 2√6
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ ବାସ୍ତବ ଓ ସମାନ ହେଲେ k ର ମାନ ±2√6 ହେବ ।

Question 3.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନପାଇଁ ଥ‌ିବା ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।
(i) ନିମ୍ନଲିଖ୍ ସମୀକରଣମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି x ରେ ଏକ ଦ୍ଵିଘାତ ସମୀକରଣ ?
(a) x² – x – 12 = 0
(b) x² + 12 = 3
(c) x + = x²
(d)x (x – 1 ) (x + 5) = 0

(ii) 7x² – 9x + 2 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ସ୍ବରୂପ କ’ଣ ?
(a) ବାସ୍ତବ ସଂଖ୍ୟା ଓ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍
(b) ବାସ୍ତବ ସଂଖ୍ୟା ଏବଂ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ
(c) ବାସ୍ତବ ହେବେ ନାହିଁ
(d) ଏଥୁରୁ କେଉଁଟି ନୁହେଁ

(iii) ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି – 6 ଓ 8 ମୂଳ ବିଶିଷ୍ଟ ଦ୍ବିଘାତ ସମୀକରଣ ?
(a) (x + 6) (x+8)= 0
(b) (x + 6) (x – 8) = 0
(c) (x – 6) (x + 8) = 0
(d) (x – 6) (x – 8) = 0

(iv) 3x² + 2√5 x – 5 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß ଓ ହେଲେ αß ର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ?
(a) 3
(b) 2√5
(c) \(\frac{2√5}{3}\)
(d) \(\frac{-5}{3}\)

(v) 4x – 2x + 2 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ବୟ α ଓ ß ହେଲେ α + ß ର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ?
(a) \(\frac{1}{16}\)
(b) 4
(c) \(\frac{1}{2}\)
(d) -8

(vi) 4x + 3x + 7 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß ହେଲେ \(\frac{1}{α}+\frac{1}{ß}\) ର ହେଲେ କେତେ ?
(a) \(\frac{3}{7}\)
(b) \(– \frac{3}{7}\)
(c) \(\frac{7}{3}\)
(d) \(– \frac{7}{3}\)

(vii) ଗୋଟିଏ ଦ୍ବିଘାତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି ଓ ଗୁଣଫଳ ଯଥାକ୍ରମେ 4 ଓ \(\frac{5}{2}\) ହେଲେ ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ?
(a) 2x² + 8x + 5 = 0
(b) 2x² – 8x + 5 = 0
(c) 2x² + 8x – 5=0
(d) 2x² – 8x – 5 = 0
ଉ-
(i) x² – x – 12 = 0
(ii) ବାସ୍ତବ ସଂଖ୍ୟା ଓ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍
(iii) (x +6) (x – 8) = 0
(iv) \(\frac{-5}{3}\)
(v) \(\frac{1}{2}\)
(vi) \(– \frac{3}{7}\)
(vii) 2x² – 8x + 5 = 0

Question 4.
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଦ୍ବିଘାତ ସମୀକରଣମାନଙ୍କୁ ପୂର୍ବ ବର୍ଗରେ ପରିଣତ କରି ସମାଧାନ କର ।
(i) x² + x – 6 = 0
(ii) 2x² – 9x + 4 = 0
(iii) 14x² + x – 3 = 0
(iv) 3x² – 32x + 12=0
(v) x² + 2px – 3qx – 6pq = 0
(vi) √3x² + 10x + 8√3 = 0
(vii) 25x² + 30x + 7 = 0
(viii) 3a²x² + 8abx + 4b² = 0 (a ≠ 0)
(ix) x² + ax + b = 0
(x) x² + bx = a² – ab
ସମାଧାନ :
(i)

(ii)

(iii)

(iv)

(v) x² + 2px – 3qx – 6pq = 0

(vi) √3x² + 10x + 8√3 = 0

(vii) 25x² + 30x + 7 = 0

(viii) 3a²x² + 8abx + 4b² = 0 (a ≠ 0)

(ix) x² + ax + b = 0


(x) x² + bx = a² – ab

Question 5.
ଦ୍ଵିଘାତ ସୂତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରି ନିମ୍ନଲିଖ ସମୀକରଣମାନଙ୍କର ବୀଜ ବା ମୂଳ ନିରୂପଣ କରି ।
(i) 4x² – 11x + 6 = 0
(ii) (2x – 1)(x – 2) = 0
(iii) x² – (1+√2)x+ 2 = 0
(iv) a(x² + 1) = x(a2 + 1), a ≠ 0
(v) 6x² + 11x + 3 = 0
(vi) 2x² + 41x – 115 = 0
(vii) 12x² +x – 6 = 0
(viii) (6x + 5)(x – 2) = 0
(ix) 15x² – x – 8 = 0
(x) (x + 5)(x – 5) = 39
ସମାଧାନ :
(i) 4x² – 11x + 6 = 0

(ii) (2x – 1)(x – 2) = 0
⇒ 2x² – 4x -x + 2 = 0 ⇒ 2x² – 5x + 2 = 0
ଏଠାରେ a = 2, b = -5, c = 2

(iii) x² – (1+√2)x+ 2 = 0
ଏଠାରେ a = 1, b = – (1+√2), c = √2

(iv) a(x² + 1) = x(a² + 1) ⇒ a(x² + 1) – x(a² + 1) = 0
⇒ ax² + a – x(a² + 1) = 0 ⇒ ax² – x(a² + 1) + a = 0
ଏଠାରେ a = a, b = -(a² + 1), c = a

(v) 6x² + 11x + 3 = 0
ଏଠାରେ a = 6, b = 11, c = 3

(vi) 2x² + 41x – 115 = 0
ଏଠାରେ a = 2, b = 41, c = -115

(vii) 12x² +x – 6 = 0
ଏଠାରେ a = 12, b = 1, c = -6

(viii) (6x + 5)(x – 2) = 0 ⇒ 6x² -12x + 5x – 10 = 0 ⇒ 6x² -7x – 10 = 0
ଏଠାରେ a = 6, b = -7, c = -10

(ix) 15x² – x – 8 = 0
ଏଠାରେ a = 15, b = -1, c = -8

(x) (x + 5)(x – 5) = 39 ⇒ x² – 25 = 39 ⇒ x² – 25 – 39 = 0 ⇒ x² – 64 = 0
ଏଠାରେ a = 1, b = 0, c = -64
x = \(\frac{-b \pm \sqrt{b^2-4 a c}}{2 a}=\frac{0 \pm \sqrt{0^2-4(1) 64}}{2(1)}=\frac{0 \pm \sqrt{256}}{2}=\frac{\pm 16}{2}=\pm 8\)
⇒ x = 8 ବ। x = -8
∴ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ 8 ଓ -8 ।

Question 6.
ଯଦି 4x² – 13x + k = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ ଅପରଟିର 12 ଗୁଣ ହେଲେ kରେ ମୂଲ୍ୟ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର 4x² – 13x + k = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ । ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି 12α ।
ଏଠାରେ a = 4, b = 13 6 c = k
∴ ମୂଳଦ୍ବୟର ସମଷ୍ଟି = \(\frac{-b}{a}\) ⇒ α + 12α = \(\frac{-(-13)}{4}\) ⇒ 13α = \(\frac{13}{4}\) ⇒ α = \(\frac{13}{4}\) × \(\frac{1}{13}\) = \(\frac{1}{4}\)
ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଲ = \(\frac{-c}{a}\) ⇒ α.12α = \(\frac{k}{4}\) ⇒ 12α² = \(\frac{k}{4}\) ⇒ 12 × (\(\frac{1}{4}\))² = \(\frac{k}{4}\) ⇒ \(\frac{12}{16}\) = \(\frac{k}{4}\) ⇒ 16k = 48 ⇒ k = 3
∴ kର ମାନ 3 ହେଲେ ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ ଅପରଟିର 12 ଗୁଣ ହେବ ।

Question 7.
x² – 5x + p = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ ଅପରଟି ଅପେକ୍ଷା 3 ଅଧିକ ହେଲେ pର ମୂଲ୍ୟ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର x² – 5x + p = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ α ଓ ଅନ୍ୟଟି α + 3
∴ ମୂଳଦ୍ବୟର ସମଷ୍ଟି = α + α + 3 = \(\frac{-(-5)}{1}\)
⇒ 2α + 3 = 5 ⇒ 2α = 5 – 3 = 2 ⇒ α = \(\frac{2}{2}\) = 1
α ର ମାନ ସମୀକରଣରେ ବସାଇଲେ 1² – 5 (1) + p = 0
⇒ 1 – 5 + p = 0 ⇒ p – 4= 0 ⇒ p = 4
∴ p ର ମାନ 4 ହେଲେ ଗୋଟିଏ ମୂଳ ଅପରୂଟି ଅପେକ୍ଷା 3 ଅଧିକ ହେବ ।

Question 8.
ଯଦି 2x² – 5x + 3 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ୱୟ α ଓ ß ହୁଏ ତେବେ α²ß + αß²ର ମୂଲ୍ୟ ନିରୂପଣ ‘କର ।
ସମାଧାନ :
2x² – 5x + 3= 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ୱୟ α ଓ ß।
ମୂଳଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି = α + ß = \(\frac{-(-5)}{2}\) ⇒ α + ß = \(\frac{5}{2}\)
ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଲ = αß = \(\frac{3}{2}\)
∴ α²ß + αß² = αß (α + ß)\(\frac{3}{2}\)(\(\frac{5}{2}\)) = \(\frac{15}{4}\)

Question 9.
ଯଦି 2x² – 6x + 3 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß ହୁଏ, ତେବେ (α + 1) (ß + 1) ର ମୂଲ୍ୟ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
2x² – 6x + 3= 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ୱୟ α ଓ ß।
ମୂଳଦ୍ବୟର ସମଷ୍ଟି = α + ß = \(\frac{-(-6)}{2}\) = \(\frac{6}{2}\) = 3
ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଲ = αß = \(\frac{3}{2}\)
∴ (α + 1) (ß + 1) = αß + α + ß + 1 = \(\frac{3}{2}\) + 3 + 1 = \(\frac{3+6+2}{2}\) = \(\frac{11}{2}\)
∴ (α + 1) (ß + 1) = \(\frac{11}{2}\)

Question 10.
ଯଦି 2x² – (p + 1) x + p – 1 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ଅନ୍ତର ଓ ଗୁଣଫଳ ସମାନ ହେଲେ pର ମାନ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର 2x² – (p + 1) x + (p – 1) = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß।
ବୀଜଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି α + ß = \(\frac{-{-(p+1)}}{2}\) = \(\frac{p+1}{2}\) ଏବଂ αß = \(\frac{p-1}{2}\)
ପ୍ରଶାନୁସାରେ ବୀଜଦ୍ଵୟର ଅନ୍ତର, ବୀଜଦ୍ୱୟର ଗୁଣଫଳ ସହ ସମାନ ।
∴ α – ß = aß ⇒ (α – ß)² = (aß)² ⇒ (α + B)² – 4aß = (αß)²
⇒ (\(\frac{p+1}{2}\))² – 4(\(\frac{p-1}{2}\)) ⇒ (\(\frac{p-1}{2}\))² = (\(\frac{p+1}{2}\))² – (\(\frac{p-1}{2}\))² = 4 (\(\frac{p-1}{2}\))
⇒ p . 1 = 2p – 2 ⇒ p = 2
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ଅନ୍ତର ଓ ଗୁଣଫଳ ସମାନ ହେଲେ p ର ମାନ 2 ହେବ ।

Question 11.
ଯଦି 5x² – 3x – 2 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß ହୁଏ, ତେବେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ α³ + ß³ = \(\frac{117}{125}\)
ସମାଧାନ :
5x²-3x-2=0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß।
ମୂଳଦ୍ବୟର ସମଷ୍ଟି = α + ß = \(\frac{-(-3)}{5}\) = \(\frac{3}{5}\), ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଲ = αß = \(\frac{-2}{5}\)
∴ α³ + ß³ = (α + ẞ)³ – 3αß (α + B)
= (\(\frac{3}{5}\))³ – 3(\(\frac{3}{5}\))(\(\frac{-2}{5}\)) = \(\frac{27}{125}+\frac{18}{25}\) = \(\frac{27+90}{125}\) = \(\frac{117}{125}\)
∴ α³ + ß³ = \(\frac{117}{125}\) (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 12.
ଯଦି 5x² + 17x + 6 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß ହୁଏ ତେବେ \(\frac{1}{α²}+\frac{1}{ß²}\) ର ମୂଲ୍ୟ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
5x² + 17x + 6 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß।
∴ ମୂଳଦ୍ବୟର ସମଷ୍ଟି = α + ß = \(\frac{-17}{5}\), ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଲ = αß = \(\frac{6}{5}\)
\(\frac{1}{α²}+\frac{1}{ß²}\) = \(\frac{ß²+α²}{α²ß²}\) = \(\frac{(α+ß)²-2αẞ}{(αß)²}\)
=\(\frac{\left(\frac{-17}{5}\right)^2-2\left(\frac{6}{5}\right)}{\left(\frac{6}{5}\right)^2}=\frac{\frac{289}{25}-\frac{12}{5}}{\frac{36}{25}}\) = \(\frac{289-60}{25}\) × \(\frac{25}{36}\) = \(\frac{229}{36}\)
∴ \(\frac{1}{α²}+\frac{1}{ß²}\) ର ମୂଲ୍ୟ \(\frac{229}{36}\) ।

Question 13.
x² – 8x + 16p = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß ହେଲେ \(\frac{αß}{α + ß}\) ପରିପ୍ରକାଶକୁ p ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କର ।
ସମାଧାନ :
x² – 8x + 16p = 0 ମୂଳ ଦ୍ଵୟ α ଓ ß।
∴ ମୂଳଦ୍ବୟର ସମଷ୍ଟି = α + ß = \(\frac{-(-8)}{1}=8\), ମୂଳଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଲ = αß = \(\frac{16p}{1}=16p\)
∴ \(\frac{αß}{α + ß}\) = \(\frac{16p}{8}\) = 2p

Question 14.
ଯଦି x² – 2 (5 + 2m) x + 3 (7 + 10m) = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ ହୁଏ, m ର ମୂଲ୍ୟ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
x² – 2 (5 + 2m) x + 3 (7 + 10m) = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ବୟ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ ।
ପ୍ରଭେଦକ (D) = 0
ଏଠାରେ a = 1, b = – 2 (5+ 2m), c = 3 (7 + 10m)
D = b² – 4ac = 0
⇒ {-2(5+ 2m)}² – 4 × 1 × 3 (7 + 10m) = 0
⇒ 4 (25 + 20m + 4m²) – 4 × 3 (7 + 10m) = 0
⇒ 100+ 80m + 16m² – 12 (7 + 10m) = 0
⇒ 16m² + 80m + 100 – 84 – 120m = 0 16m² – 40m + 16 = 0 ⇒ 2m² – 5m+2=0 2m² – 4m – m + 2=0
⇒ 2m (m – 2) – 1 (m – 2) = 0 ⇒ (m – 2) (2m – 1) = 0
m – 2 = 0 | 2m – 10 ⇒ m = 2 | m =
∴ m ର ମାନ 2 କିମ୍ବା \(\frac{1}{2}\) ହେଲେ x² – 2 (5 + 2m) x + 3 (7 + 10m) = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ବୟ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ ହେବେ ।

Question 15.
(i) ଯଦି a = b = c ହୁଏ, ତେବେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, ସମୀକରଣ
(x – a)(x – b) + (x – b)(x – c) + (x – c)(x – a) = 0 ର ମୂଳଦ୍ୱୟ ବାସ୍ତବ ଏବଂ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ ।
(ii) ଯଦି a + b + c = 0 ଏବଂ a, b, c ∈ Q ହୁଏ, ତେବେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ
(b + c – a) x² + (c + a – b) x + (a + b – c) = 0 ସମୀକରଣର ପରିମେୟ ହେବେ ।
ସମାଧାନ :
(i) a = b = c ହେଲେ, (x – a) (x – b) + (x – b) (x – c) + (x – c) (x – a) = 0
⇒ (x – a)² + (x – a)² + (x – a)² = 0
⇒ 3 (x – a)² = 0 ⇒ (x – a)² = 0 ⇒ x² – 2ax + a² = 0
ଏଠାରେ ପ୍ରଭେଦକ (D) = b² – 4ac = (-2a)² – 4(1) a² = 4a² – 4a² = 0
∴ D = 0 ହେଲେ, ମୂଳଦ୍ୱୟ ବାସ୍ତବ ଏବଂ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ ।

(ii) ଯଦି a+b+c=0, a, b, c ∈ Q
(b + c – a) x² + (c + a – b) x + (a + b – c) = 0
a + b + c = 0
⇒ b + c = a, c + a = – b, a + b = -c
(b + c – a) x² + (c + a – b) x + (a + b – c) = 0
⇒ -2ax² + (-2b) x + (- 2c) = 0 ⇒ 2 (ax² + bx + c) = 0
⇒ ax² + bx + c = 0
ପ୍ରଭେଦକ (D) = b² – 4ac = (-b)² – 4ac = (a + c)² – 4ac = (a – c)²

Question 16.
ଗୋଟିଏ ଦ୍ଵିଘାତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି 3 ଓ ମୂଳଦ୍ବୟର ବର୍ଗର ସମଷ୍ଟି 29 ହେଲେ, ସମୀକରଣଟି ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର ସ୍ଵିଘାତ ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß ।
ମୂଳଦ୍ବୟର ସମଷ୍ଟି = α + ß = 3
ମୂଳଦ୍ଵୟର ବର୍ଗର ସମଷ୍ଟି = α² + ß² = 29
⇒ (α + ß)² – 2 aẞ = 29 ⇒ 3² – 2αß = 29
⇒9 – 2αẞ = 29 ⇒ – 2αß = 29 – 9 = 20
αß = \(\frac{-20}{2}\) = -10
ସମୀକରଣଟି x² – (a + ẞ) x + αß = 0
⇒ x² – 3x + (-10) = 0 ⇒ x² – 3x – 10 = 0

Question 17.
ଯଦି 2x² – 4x + 2 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß ହୁଏ, ତେବେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ \(\frac{α}{ß}+\frac{ß}{α}\) + 4(\(\frac{1}{α}+\frac{1}{ß}\)) + 2αß = 12
ସମାଧାନ :
2x² – 4x + 2 = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଓ ß ।
∴ ମୂଳଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି α + ß = \(\frac{-(-4)}{2}\) = -2 ଏବଂ ମୂଳଦ୍ଵୟର ଗୁଣଫଲ αβ = \(\frac{2}{2}\) = 1
L.H.S. = \(\frac{α}{ß}+\frac{ß}{α}\) + 63(\(\frac{1}{α}+\frac{1}{ß}\)) – 2αß
= \(\frac{ß²+α²}{αß}\) + 63\(\frac{(α+ß)}{(αß)}\) – 2αß
= \(\frac{(α+ß)²-2αß}{(αß)}\) + 4\(\frac{(α+ß)}{(αß)}\) + 2αß
= \(\frac{(2)²-2×1}{1}\) + \(\frac{4(2)}{1}\) + 2 × 1
= 2 + 8 + 2 = 12 = R.H.S.

Question 18.
(i) ଯଦି ax² + bx + c = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ ଅପରଟିର 4 ଗୁଣ ହୁଏ, ତେବେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ 4b² = 25ac।
(ii) ଯଦି x² – px + q = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ମୂଳ ଅପରଟିର 2 ଗୁଣ ହୁଏ, ତେବେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ 2p² = 9q ।
ସମାଧାନ :
(i) ମନେକର ax² + bx + c = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଏବଂ 4α।
∴ ମୂଳଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି α + 4α = \(\frac{-b}{a}\) ⇒ 5α = \(\frac{-b}{a}\) ⇒ α= \(\frac{-b}{5a}\) .. (i)
ମୂଳଦ୍ଵୟର ଗୁଣଫଲ α.4α = \(\frac{c}{2}\)
⇒ \(4 α^2=\frac{c}{a} \Rightarrow 4 \times (\frac{-b}{5a})^2=\frac{c}{a}\) [(i)]
⇒ \(\frac{4b²}{25a²}=\frac{c}{a} \Rightarrow 4ab²=25a²c \Rightarrow 4b²=25 ac\) (ପ୍ରମାଣିତ)

(ii) ମନେକର x² – px + q = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ α ଏବଂ 2α।
∴ ମୂଳଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି α + 2α = \(\frac{-(-p)}{1}\) ⇒ 3α = p ⇒ α= \(\frac{p}{3}\) .. (i)
ମୂଳଦ୍ଵୟର ଗୁଣଫଲ α.2α = \(\frac{q}{1}\) = 2α² = q
⇒ 2 × (\(\frac{p}{3}\))³ = q ⇒ \(\frac{2p²}{3}\) = q ⇒ 2p² = 9q (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 19.
(i) ଯଦି 41x² – 2 (5a + 4b) x + (a² + b²) = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ ସମାନ ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, \(\frac{a}{b}=\frac{5}{4}\)।
(ii) ଯଦି x² + px + q = 0 ସମୀକରଣର ବୀଜଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି ସେମାନଙ୍କର ବର୍ଗର ସମଷ୍ଟି ସହ ସମାନ ଯେ, 2q = p (p + 1)।
(ii) ଯଦି x² + px + q = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ବୀଜ ଅନ୍ୟଟିର ବର୍ଗ ହୁଏ, ତେବେ ଦର୍ଶାଅ ଯେ p³ + q² + q = 3pq।
ସମାଧାନ :
(i) 41x² – 2 (5a + 4b) x + (a² + b²) = 0 ସମୀକରଣର ମୂଳଦ୍ଵୟ ସମାନ।
ଏଠାରେ a = 41, b = -2(5a + 4b), c = (a² + b²)
ପ୍ରଭେଦକ (D) = b² – 4ac = 0
⇒ {-2 (5a + 4b)}² – 4 (41) (a² + b²) = 0
⇒ 4 (25a² + 40ab + 16b²) – 4 (41a² + 41b²) = 0
⇒(25a² + 40ab + 16b² – 41a² – 41b²) = 0
⇒(-16a² + 40ab – 25b²) = 0
⇒(16a² – 40ab + 25b²) = 0
⇒(4a)² – 2.4a.5b + (5b)² = 0
⇒ (4a – 5b)² = 0
⇒4a – 5b = 0 [∴ a² – 2ab + b² = (a – b)²]
⇒ 4a = 5b ⇒ \(\frac{a}{b}=\frac{5}{4}\)।

(ii) x² + px + q = 0 ସମୀକରଣର ବୀଜଦ୍ଵୟର ସମଷ୍ଟି ସେମାନଙ୍କର ବର୍ଗର ସମଷ୍ଟି ସହ ସମାନ ।
ମନେକର ସମୀକରଣର ବୀଜଦ୍ଵୟ α ଓ ß।
ବୀଜଦ୍ୱୟର ସମଷ୍ଟି α + ß = – p ଏବଂ ବୀଜଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଳ αß = q
କିନ୍ତୁ ଦତ୍ତ ଅଛି α + ß = α² + ß²
⇒ α + ß = α² + ß² – 2αß ⇒ – p = (- p)² – 2q
⇒ 2q = p² + p ⇒ 2q = p (p + 1) (ପ୍ରମାଣିତ)

(iii) x + px + g = 0 ସମୀକରଣର ଗୋଟିଏ ବୀଜ ଅପରଟିର ବର୍ଗ ।
ମନେକର ସମୀକରଣର ବୀଜଦ୍ଵୟ α ଓ α²।
ବୀଜଦ୍ୱୟର ସମଷ୍ଟି α + α² = – p
ବୀଜଦ୍ବୟର ଗୁଣଫଳ α.α² = q ⇒ α³ = q
α + α² = – p = (α + α²)³ = -p³
⇒ a³ + α⁶ + 3α · a² (α + α²) = – p³ ⇒ q + q² + 3q (- p) = – p³
⇒ q² + q – 3pq = -p³ ⇒ p³ + q² + q = 3pq (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 20.
ଯଦି a(b – c) x² + b(c – a) x + c (a – b) = 0 ସମୀକରଣର ବୀଜଦ୍ଵୟ ସମାନ ହୁଏ, ତେବେ ଦର୍ଶାଅ ଯେ, \(\frac{2}{b}=\frac{1}{a}+\frac{1}{c}\)
ସମାଧାନ :
a(b – c) x² + b(c – a) x + c (a – b) = 0 ସମୀକରଣର ବୀଜଦ୍ଵୟ ସମାନ ।
ସମୀକରଣର ପ୍ରଭଦେକ (D) = 0
⇒ {b (c – a)}² – 4a (bc) c (a – b) = 0
⇒ b² (ca)² – 4a (b -c) c (a – b) = 0
⇒(bc – ab)² – 4 a(b – c) · c (a – b) = 0
⇒ (ab – ca + ca – bc)² – 4a (b- c) · c (a – b) = 0
⇒ {a (b-c) + c (a – b)}² – 4a (b – c) c (a – b) = 0
⇒ {a (bc) -c (a – b)}² = 0 ⇒ (ab – ac- ca + bc) = 0
⇒ ab + bc = 2 ca ⇒ \(\frac{ab}{abc}+\frac{bc}{abc}=\frac{2ca}{abc}\) (abc ଦ୍ବାରା ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଭାଗ କଲେ)
⇒ \(\frac{1}{c}+\frac{1}{a}=\frac{2}{b}\) (ପ୍ରମାଣିତ)

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Poem 6 काँटे कम-से-कम मत बोओ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Poem 6 काँटे कम-से-कम मत बोओ

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ପ୍ରକ୍ଷ୍ନୌ କେ ଉତ୍ତର ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖୂତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) मानव का जीवन प्रशान्त कैसे हो सकता है?
(ମାନ କା ଜୀୱନ୍ ପ୍ରଶାନ୍ତ୍ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ?)
उत्तर:
मानव का जीवन ममता की शीतल छाया में कटुता का दूर न करके प्रशान्त हो सकता है। सदैव दूसरों को स्नेह, प्रेम और ममता की शीतल छाया में रखना चाहिए। ईर्ष्या रूपी कटुता को स्पष्ट करना चाहिए।

(ख) दुनिया की रीति कौन-सी है?
(ଦୁନିୟା କୀ ରୀତି କୌନ୍-ସୀ ହୈ ?)
उत्तर:
इस संसार में सब कुछ शरीर को सहन करना पड़ता है। मन हमेशा बहन करता है। कहीं पर वह स्थिर नहीं रहता। यही दुनिया की रीति है।

(ग) मनुष्य को किसके बारे में सोचना नहीं चाहिए?
(ମନୁଷ୍ୟ କୋ କିସ୍‌ ବାରେ ମେଁ ସୋଚନା ନର୍ଜୀ ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
कठिनाइयों में किस तरह जीवन व्यतीत हुआ है उसके बारे में मनुष्य को सोचना नहीं चाहिए। अपने व्यक्तिगत दुःख तथा क्रोध से परिवेश को दुखित नहीं करना चाहिए।

(घ) साँसों के मुरदे न होने का आग्रह कवि ने क्यों किया है?
(ସାଁର୍ଡୋ କେ ମୁରଦେ ନ ହୋନେ କା ଆଗ୍ରହ କଵି ନେ କ୍ୟା କିୟା ହୈ ?)
उत्तर:
संकट चाहे कितना ही गहरा क्यों न हो, अपना विश्वास, धैर्य और साहस नहीं खोना चाहिए। अगर ऐसा न हुआ तो आदमी जिन्दा लाश बन कर रह जायेगा। इसलिए कवि ने साँसों के मुरदे न होने का आग्रह किया है।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक या दो वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍ ୟା ଦୋ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀକିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) यदि फूल नहीं बो सकते तो क्या करना चाहिए?
(ୟଦି ଫୁଲ୍ ନହେଁ ବୋ ସକତେ ତୋ କ୍ୟା କରନା ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
यदि फूल नहीं बो सकते तो काँटे नहीं बोना चाहिए।

(ख) कौन-सी घाटी अगम होती है?
(କୌନ୍-ସୀ ଘାଟୀ ଅଗମ୍ ହୋତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
चेतना की घाटी अगम होती है।

(ग) किसको कमजोर कहा गया है?
(କିସ୍କୋ କମ୍ପୋର୍ କହା ଗୟା ହି ?)
उत्तर:
मानव के मन को कमजोर कहा गया है।

(घ) संकट में अगर मुस्करा न सको तो क्या करना चाहिए?
(ସଂକଟ୍ ମେଁ ଅଗର୍ ମୁସ୍କରା ନ ସକୋ ତୋ କ୍ୟା କରନା ଚାହିଏ?)
उत्तर:
संकट में अगर मुस्कुरा न सको तो भय से कातर नहीं होना चाहिए।

(ङ) चेतन किसे कहा गया है?
(ଚେତନ୍ କିସେ କହା ଗୟା ହୈ ?)
उत्तर:
सुख की अभिमानी मदिरा में जो जागता है, उसे चेतन कहा गया है।

(च) तुम अगर जाग नहीं सकते तो क्या करना चाहिए?
(ତୁମ୍ ଅଗର୍ ଜାର୍ ନହେଁ ସକତେ ତୋ କ୍ୟା କରନା ଚାହିଏ?)
उत्तर:
तुम अगर जाग नहीं सकते तो सेज बिछाकर सोना नहीं चाहिए।

(छ) क्या करने से संकट का वेग कम नहीं होता?
(ଜ୍ୟା କର୍‌ନେ ସେ ସଂକଟ୍ କା ବେଗ୍ କମ୍ ନର୍ଜୀ ହୋତା ?)
उत्तर:
सामने आये संकट को अनसुना और अचीह्ना कर देने से संकट का वेग कम नहीं होता।

(ज) संशय के सूक्ष्म कुहासे में क्या नहीं होता?
(ସଂଶୟ କେ ସୂକ୍ଷ୍ମ କୁହାସେ ହେଁ କ୍ୟା ନର୍ମୀ ହୋତା ?)
उत्तर:
संशय के सूक्ष्म कुहासे में क्षण भर के लिए विश्वास नहीं रमता।

(झ) किसमें भी पवन का जयघोष नहीं थमता?
(କିସ୍‌ ଭୀ ପୱନ୍ କା ଜୟଘୋଷ୍ ନହୀଁ ଥମତା?)
उत्तर:
बादलों की गड़गड़ाहट के बीच पवन का जयघोष नहीं थमता।

(ञ) अगर विश्वासों पर न बढ़ सको तो कम-से-कम क्या नहीं ढोना चाहिए?
(ଅଗର ବିଶ୍ଵାର୍ଥେ ପର୍ ନ ବଢୁ ସକୋ ତୋ କମ୍-ସେ-କମ୍ କ୍ୟା ନହଁ ଢୋନା ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
अगर हम विश्वासों पर न बढ़ सके तो कम-से-कम साँसों के मुरदे नहीं ढोना चाहिए।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक शब्द में दीजिए:
उत्तर:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର ଏକ୍-ଏକ୍ ଶବ୍ଦ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଦିଅ : )

(क) प्रस्तुत कविता का कवि कौन है?
(ପ୍ରସ୍ତୁତ କତା କା କଣ୍ଟି କୌନ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
रामेश्वर शुक्ल अंचल

(ख) कम-से-कम क्या नहीं बोना चाहिए?
(କମ୍-ସେ-କମ୍ କ୍ୟା ନହୀ ବୋନା ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
काँटे

(ग) चेतना की घाटी का स्वरूप कैसा है?
(ଚେତନା କୀ ଘାଟୀ କା ସ୍ଵରୂପ୍ କୈସା ହୈ ?)
उत्तर: अगम

(घ) मानव के मन को क्या माना गया है?
(ମାନବ୍ କେ ମନ୍ କୋ କ୍ୟା ମାନା ଗୟା ହୈ ?)
उत्तर:
कमजोर

(ङ) किसकी शीतल छाया में कटुता का शमन हो सकता है?
(କିସ୍‌ ଶୀତଲ୍ ଛାୟା ମେଁ କଟୁତା କା ଶମନ୍ ହୋ ସକ୍ତା ହୈ ?)
उत्तर:
ममता

(च) किसके धुल जाने से मुँदे नयन खुल जाते हैं?
(କିସ୍‌ ଧୂଲ୍ ଜାନେ ସେ ମୁଁଦେ ନୟନ୍ ଖୁଲ୍ ଜାତେ ହୈ?)
उत्तर:
ज्वालाएँ के।

(छ) किस पर विश्वास करना चाहिए?
(କିସ୍ ପର୍ ବିଶ୍ଵାସ୍ କର୍‌ନା ଚାହିଏ ? )
उत्तर:
सपने

(ज) सुख की कौन-सी मदिरा में जागने वाले को चेतन कहा गया है?
(ସୁଖ୍ କୀ କୌନ୍-ସୀ ମଦିରା ମେଁ ଜାଗନେ ୱାଲେ କୋ ଚେତନ କହା ଗୟା ହୈ ?)
उत्तर:
अभिमानी

(झ) संशय का कुहासा कैसा होता है?
(ସଂଶୟ କା କୁହାସା କୈସା ହୋତା ହୈ?)
उत्तर: सूक्ष्

(ञ) किसके मुर्दे ढोने के लिए मना किया गया है?
(କିସ୍‌ ମୁହେଁ ଜୋନେ କେ ଲିଏ ମନା କିମ୍ବା ଗୟା ହୈ ?)
उत्तर:
साँसों के

4. निम्नलिखित अवतरणों के अर्थ स्पष्ट कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଅବତରଣୋ କେ ଅର୍ଥ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଅବତରଣଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥ ସ୍ପଷ୍ଟ କର : )

(क) यदि फूल नहीं बो सकते तो
काँटे कम-से-कम मत बोओ ।
(ୟଦି ଫୁଲ୍ ନହୀ ବୋ ସକତେ ତୋ)
(କାଁଟେ କମ୍-ସେ-କମ୍ ମତ ବୋଓ )।
उत्तर:
कवि कहते हैं कि अगर तुम किसी के रास्ते में फूल नहीं बिछा सकते तो काँटें भी मत बिछाओ। इसका अर्थ यह है कि अगर तुम किसी का उपकार नहीं कर सकते तो कम-से- कम अपकार मत करो।

(ख) ज्वालाएँ जब धूल जाती हैं
खुल- खुल जाते हैं मुँदे नयन।
ଜ୍ଵାଲାଏଁ ଜବ୍ ଧୂଲ୍ ଜାତୀ ହୈ
ଖୁଲ୍-ଖୁଲ୍ ଜାତେ ହୈ ମୁଁଦେ ନୟନ।
उत्तर:
इसमें कवि यह कहते हैं कि शान्ति और सौहार्द के सुखद स्पर्श से जीवन की ज्वालाए धूल जाती हैं।

(ग) है अगम चेतना की घाटी।
(ହି ଅଗମ୍ ଚେତନା କୀ ଘାଟୀ ।)
उत्तर:
अंचल कहते हैं कि चेतना की घाटी अगम होती है क्यों कि मानव का मन बहुत ही कमजोर होता है।

(घ) सुख की अभिमानी मदिरा में जो जाग सका, वह है चेतन।
ସୁଖ୍ କୀ ଅଭିମାନୀ ମଦିରା ମେଁ ଜୋ ଜାଗ ସକା, ୱହ ହୈ ଚେତନ।
उत्तर:
कवि के अनुसार जो व्यक्ति दुःख में भी जी सका, वही सच्चा चेतन प्राणी है। क्योंकि जीवन सुख-दुःख दोनो से बना है। इसी कारण कवि ने कहा है कि ‘सुख की अभिमानी मदिरा में जो जा सका, वह है चेतन’।

(ङ) यदि बढ़ न सको विश्वासों पर
साँसों के मुरदे मत ढोओ।
ୟଦି ବଢ଼ି ନ ସ ବିଶ୍ଵାସୌ ପର୍
ସାଁର୍ଡୋ କେ ମୁରଦେ ମତ୍ ଢୋଓ।
उत्तर:
कवि कहते हैं कि संकट चाहे कितना ही गहरा क्यों न हो, अपना विश्वास, धैर्य और साहस कभी भी नहीं खोना चाहिए। ऐसा न होने पर आदमी एक जिंदा लाशा की तरह हो जाएगा।

5. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए :
(ରିକ୍ତ ସ୍ଥାନୌ କୀ ପୂର୍ତ୍ତି କୀଜିଏ : )
(ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର : )

(क) है अगम ……………… की घाटी, कमजोर बड़ा मानव का ……………….।
उत्तर:
चेतना, मन

(ख) होकर निर्मलता में …………….. बहता प्राणों का ……………… पवन।
उत्तर:
प्रशान्त, क्षुब्ध

(ग) हर …………………… पर विश्वास करो, लो लगा चाँदनी का ……………………..
उत्तर:
सपने, चन्दन

(घ) ……………….. की अभिमानी मदिरा में जो …………………….. सका, वह है चेतन।
उत्तर:
सुख, जाग

(ङ) संशय के सूक्ष्म ……………….में ………………. नहीं क्षण भर रमता।
उत्तर:
कुहासे, विश्वास

6. नीचे लिखे प्रश्नों के उत्तर दिये गये विकल्यों में से चुनकर लिखिए:
(ନିଚେ ଲିଖେ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦିୟେ ଗୟେ ବିକଛେଁ ମେଁ ସେ ଚୁନ୍‌କର୍ ଲିଖ୍ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ବିକଳ୍ପ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ବାଛି କରି ଲେଖ : )

(क) किसके घेरों में मारुत का जयघोष नहीं थमता?
(i) शत्रुओं के
(ii) मनुष्यों के
(iii) बादलों के
(iii) बादलों के
(iv) बिजली के
उत्तर:
(iii) बादलों के

(ख) किसमें बीते हुए जीवन को याद नहीं करना चाहिए?
(i) ज्वालाओं में
(ii) दुःख में
(ii) सुख में
(iv) विपत्ति में
उत्तर:
(i) ज्वालाओं में

(ग) मानव के मन को कहा गया है
(i) चंचल
(ii) कमजोर
(iii) चेतन
(iv) सजग
उत्तर:
(ii) कमजोर

(घ) सुख की अभिमानी मदिरा में जीनेवाले को कहा गया है
(i) शराबी
(ii) सुखी
(iii) घमण्डी
(iv) चेतन
उत्तर:
(iv) चेतन

(ङ) किसकी शीतल छाया में कटुता का शमन होता है?
(i) ममता की
(ii) पेड़ की
(iii) प्रेम की
(iv) घर की
उत्तर:
(i) ममता की

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. प्रयुक्त तुकवाले शब्द लिखिए:
(ପ୍ରସ୍ତୁତ୍ ପାଠ୍ ମେଁ ପ୍ରୟୁକ୍ତ ତୁକଲେ ଶବ୍ଦ ଲିଖୁଏ : )
(ପ୍ରସ୍ତୁତ ପାଠରେ ଯତିପାତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)
उदाहरण: नयन – पवन। ममता – कटुता।
(तुक = शब्दों के अंत के समान अंश, जैसे- ‘न’ और ‘ता’)
उत्तर:
मन – शमन,
चंदन – जीवन,
तन – मन,
जमता – कमता,
रमता – थमता,
ढोओ – बोओ,
सोओ – बोओ।

2. प्रस्तुत कविता में बहुत सारे विशेषण शब्दों का प्रयोग हुआ है।
(ପ୍ରସ୍ତୁତ କବିତା ମେଁ ବହୁତ୍ ସାରେ ବିଶେଷଣ ଶରେଁ କା ପ୍ରୟୋଗ ହୁଆ ହୈ ।)
(ପ୍ରସ୍ତୁତ କବିତାରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ବିଶେଷଣ ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଅଛି ।)
जैसे- अगम, कमजोर, शीतल आदि।
इस तरह दूसरे विशेषण शब्दों को छाँटिए।
(ଇସ୍ ତରହ ଦୂସ୍‌ରେ ବିଶେଷଣ-ଶରେଁ କୋ ନାଁଟିଏ ।)
(ଏହିପରି ଅନ୍ୟ ବିଶେଷଣ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ବାଛି ଲେଖ ।)
उत्तर:
मुँदै, क्षुब्ध, अभिमानी, सूक्ष्म

3. प्रस्तुत कविता में बहुत सारे विशेषण शब्दों का प्रयोग हुआ है।
(ପ୍ରସ୍ତୁତ୍ ପାଠ୍ ମେଁ ‘ପ୍ରଶାନ୍ତ’ ଶବ୍ଦ ଆୟା ହୈ ।)
(ପ୍ରସ୍ତୁତ ପାଠରେ ‘ପ୍ରଶାନ୍ତ’ ଶବ୍ଦ ଅଛି ।)

इस शब्द के पहले लगा हुआ अंश ‘प्र’ एक उपसर्ग है। यह अधिकता का सूचक है।
(ଇସ୍ ଶବ୍ଦ କେ ପହଲେ ଲଗା ହୁଆ ଅଂଶ ‘ପ୍ର’ ଏକ୍ ଉପସର୍ଗ ହୈ ୟହ ଅଧ୍ଵକତା କା ସୂଚକ ହୈ ।)
(ଏହି ଶବ୍ଦର ଆରମ୍ଭରେ ଲଗାଯାଇଥିବା ଅଂଶ ‘ପ୍ର’ ଏକ ଉପସର୍ଗ। ଏହା ଅଧ୍ଵକତାର ସୂଚକ ।)

जो शब्दांश किसी मूल शब्द के पहले लगकर उसके अर्थ या भाव को बदल देते हैं, उन्हें उपसर्ग कहते हैं।
(ଜୋ ଶତାଂଶ କିସୀ ମୂଳ ଶବ୍ଦ କେ ପହଲେ ଲଗ୍‌କର୍ ଉସକେ ଅର୍ଥ ୟା ଭାଙ୍ଗୁ କୋ ବଦଳ ଦେତେ ହେଁ, ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଉପସର୍ଗ କହତେ ହୈ ।)
(ଯେଉଁ ଶତାଂଶ କୌଣସି ମୂଳ ଶବ୍ଦର ପୂର୍ବରୁ ଲାଗକରି ତାହାର ଅର୍ଥ ବା ଭାବକୁ ବଦଳାଇ ଦିଏ, ତାହାକୁ ‘ଉପସର୍ଗ’ କୁହାଯାଏ ।)

इस तरह के उपसर्ग-प्रयुक्त शब्दों की सूची तैयार कीजिए।
(ଇସ୍ ତରହ କେ ଉପସର୍ଗ-ପ୍ରଯୁକ୍ତ ଶର୍କୋ କୀ ସୂଚୀ ତୈୟାର କୀଜିଏ ।)
(ଏହିପରି ଉପସର୍ଗ ବ୍ୟବହୃତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।)
उत्तर:
अगम, कमजोर, अभिमनी, संकल्प, अनसुना, अचीह्ना

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
‘काँटे कम-से-कम मत बोओ का रचयिता कौन हैं?
उत्तर:
रामेस्वर शुक्ल ‘अंचल’ काँटे कम-से-कम मत बोओ का रचयिता है।

प्रश्न 2.
कवि कैसे चन्दन लगाने को कह रहे हैं?
उत्तर:
कवि चाँदनी का चन्दन लगाने को कह रहे हैं।

प्रश्न 3.
संकल्प कैसे जागृत नहीं होता?
उत्तर:
पग पग पर शोर मचाने से संकल्प जागृत नहीं होता।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक वाक्य में दिजिए।

प्रश्न 1.
भूलकर भी किसमें मदांध नहीं होना चाहिए?
उत्तर:

प्रश्न 2.
शोर मचाने पर मन में क्या नहीं जमता?
उत्तर:
संकल्प

प्रश्न 3.
हमें किस पर विश्वास करना चाहिए?
उत्तर:
हर सपने पर

प्रश्न 4.
हर सपने पर विश्वास करो और किसका चंदन लगा लो?
उत्तर:
चाँदनी का

प्रश्न 5.
विश्वास क्षणभर कहाँ टिक नहीं सकता?
उत्तर:
संशय के कुहासे में

प्रश्न 6.
चेतना की घाटी कैसी होती है?
उत्तर:
अगम

प्रश्न 7.
कटुता का शमन किसमें हो जाता है?
उत्तर:
ममता की शीतल छाया म

प्रश्न 8.
‘काँटे कम-से-कम मत बोओ’ कविता के रचयिता कौन है?
उत्तर:
रामेश्वर शुक्ल ‘अंचल’

प्रश्न 9.
संकट में अगर हम मुस्कारा न सके तो क्या करना चाहिए?
उत्तर:
भय से कातर नहीं होना चाहिए

प्रश्न 10.
अगर विश्वासों पर न बढ़ सको तो कम-से-कम क्या नहीं होना चाहिए?
उत्तर:
साँसों के मुंरदे

प्रश्न 11.
जीवन किससे बना है?
उत्तर:
सुख और दुःख दोनों से

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
यदि हम फूल नहीं वो सकते तो कमसे कम ……………….. मत वोओ।
उत्तर:
काँटे

प्रश्न 2.
सुख की अभिमानी मदिरा में जो जाग सका, वह …………………. है।
उत्तर:
चेतन

प्रश्न 3.
…………………. करने से संकट का वेग कम नहीं होता। को अगमय कहा है।
उत्तर:
अनसुना

प्रश्न 4.
कवि ने ……………….. को अगमय कहा है।
उत्तर:
चेतना की घाटी

प्रश्न 5.
…………………… घेरों में मारुत का जयघोष नहीं थमता।
उत्तर:
वादलों के

प्रश्न 6.
मानव के मन को ……………………. माना गया है।
उत्तर:
कमजोर

प्रश्न 7.
प्रेम के स्पर्श से ………………….. खुल जाते है।
उत्तर:
मुँदे नयन

प्रश्न 8.
……………………. पर विश्वास करना चाहिए।
उत्तर:
अपने संकल्प पर

प्रश्न 9.
संशय का कुहासा ……………………. होता है।
उत्तर:
सूक्षम

प्रश्न 10.
मदिरा का अर्थ है …………………….।
उत्तर:
नया

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
सुख की अभिमानी सी मदिरा में जागनेवाले को चेतन कहा गया है?
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 2.
कटुता का खुद की छाया शमन हो जाती है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 3.
अगर तुम जाग नहीं सके, तो कमसेकम रोना नहीं चाहिए।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 4.
ज्वालाओं में बीते हुए जीवन को याद नहीं करना चाहिए।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 5.
अनसुना करने से विश्वास कम नहीं होता।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 6.
ममता की शीतल छाया में कटुता का शमन हो सकता है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 7.
बादल के घेरों में मारूत का जयघोष नहीं थमता।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 8.
हवाएँ धूल जाने से मूँदे नयन खुल जाते हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 9.
कवि चाँदनी का चंदन लगाने को कह रहे हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 10.
कवि ने कुहासे की तुलना दुःख से की।
उत्तर:
भूल

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQS )

1. भूलकर भी किसमें मदांध नहीं होना चाहिए?
(A) तुच्छ वित्त में
(B) मत्त चित्त में
(C) अच्छे मित्र में
(D) दुष्ट संत में
उत्तर
:(A) तुच्छ वित्त में

2. शोर मचाने पर मन क्या नहीं जमता?
(A) संकल्प
(B) संकट
(C) अभिमान
(D) क्षुब्ध पवन
उत्तर:
(A) संकल्प

3. हमें किस पर विश्वास करना चाहिए?
(A) अपने दुश्मन पर
(B) हर सपने पर
(C) हर फूल पर
(D) चेतना की घाटी पर
उत्तर:
(B) हर सपने पर

4. हर सपने पर विश्वास करो और किसका चंदन लगा लो?
(A) मलय काठ का
(B) सफेद खडिया का
(C) चाँदनी का
(D) जन्मभूमि की मिट्टी का
उत्तर:
(C) चाँदनी का

5. विश्वास क्षणभर कहाँ टिक नहीं सकता?
(A) संकट के वेग में
(B) बादलों के घेरों में
(C) मुरदों की साँसों में
(D) संशय के कुहासे में
उत्तर:
(D) संशय के कुहासे में

6. पग-पग पर शोर मचाने से मन में क्या नहीं जमता?
(A) विकल्प
(B) बादलों के घेरों में
(C) मुरदों की साँसों में
(D) संशय के कुहासे में
उत्तर:
(D) संशय के कुहासे में

7. चेतना की घाटी कैसी होती है?
(A) अगम
(B) साहस
(C) भय
(D) संकल्प
उत्तर:
(A) अगम

8. सुख की कौन-सी मदिरा में जागनेवाले को चेतन कहा गया है?
(A) अभिमानी
(B) मनमानी
(C) स्वच्छंद
(D) अहंकारी
उत्तर:
(A) अभिमानी

9. संशय का कुहासा कैसा होता है?
(A) तीक्षण
(B) सूक्ष्म
(C) अगम्य
(D) साँसों
उत्तर:
(B) सूक्ष्म

10. किसके धूलजाने से मूँद नयन खुल जाते हैं?
(A) मैल
(B) जल
(C) ज्वालाएँ
(D) आँसू
उत्तर:
(C) ज्वालाएँ

11. कौन-सी घाटी अगम होती है?
(A) पहाड़ की घाटी
(B) संकट की घाटी
(C) चेतना की घाटी
(D) विवेचन की घाटी
उत्तर:
(C) चेतना की घाटी

12. कटुता को शमन करती है
(A) ममता के छाया
(B) धूप-छाया
(C) पड़े की छाया
(D) खुद की छाया
उत्तर:
(A) ममता के छाया

13. सुख की अभिमानी मदिरा में जो जाग सका, वह है
(A) मन
(B) विवेक
(C) तन
(D) चेतन
उत्तर:
(D) चेतन

14. अगर तुम जाग नहीं सके, तो कम-से-कम क्या नहीं करना चाहिए
(A) सोना नहीं चाहिए
(B) सोना चाहिए
(C) रोना चाहिए
(D) रोना नहीं चाहिए
उत्तर:
(A) सोना नहीं चाहिए

15. क्या करने से संकट का वेग कम नहीं होता?
(A) अवहेलना
(B) अनसुना
(C) संकल्प
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(B) अनसुना

16. संशय के सुक्ष्म कुहासे में क्या नहीं रमता?
(A) विश्वास नहीं रमता
(B) आशा नहीं रमती
(C) कुहासे नहीं रमता
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) विश्वास नहीं रमता

17. अगर विश्वासों पर न बढ़ सको तो कम-से-कम क्या नहीं होना चाहिए?
(A) साँसों के मुरदे
(B) मलवे
(C) मुरदे
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) साँसों के मुरदे

18. कवि ने किसे अगम्य कहा है ?
(A) दुबलों को
(B) अभिमानी व्यक्ति को
(C) ईर्ष्यालु को
(D) मानव के मन को
उत्तर:
(D) मानव के मन को

यह कविता

प्रस्तुत कविता कवि की एक प्रगतिशील रचना है। कवि का आग्रह है कि आदमी स्वार्थी नहीं, परोपकारी बने। वह दुःख नहीं, सुख दे। सुख न दे सके तो कम-से-कम किसी को कष्ट न पहुँचाये। इसलिए कवि कहता है कि यदि तुम किसी के रास्ते पर फूल नहीं बो सकते तो कम-से-कम काँटें तो मत बोओ। अपने मन को अपने सुख-दुःख के चक्कर में डालकर छोटा न करो। दूसरों को स्नेह, प्रेम और ममता की शीतल छाया में रखो। ईर्ष्याी की कटुता समाप्त करो। क्योंकि शान्ति – सौहार्द के सुखद स्पर्श से जीवन की ज्वालाएँ बुझ जाती हैं।

अपने व्यक्तिगत दुःख तथा क्रोध से परिवेश को दुःखी मत करो। शान्ति फैलाओ। संकट के समय अगर मुस्करा न सको तो व्याकुल भी मत होओ। आशा के सपने देखो। पर जलो मत शान्ति से उसे पाने की चेष्टा करो। जो व्यक्ति दुःख में भी जी सका, वही सच्चा चेतन प्राणी है। क्योंकि जीवन सुख और दुःख दोनों से बना है। कवि ने ठीक ही कहा है कि ‘सुख की अभिमानी मदिरा में जो जाग सका, वह है चेतन’। जीवन को जागकर भोगो। सोकर उदासीन न हो जाओ। संकट से मुँह मोड़ना, संघर्ष न करना कायरता है। तुम दूसरों का हौंसला बढ़ाओ। धीरज बँधाओ। जैसे बादलों की गड़गड़ाहट के बीच पवन का जयघोष बन्द नहीं होता, वैसे संकट चाहे कितना गहरा हो; अपना विश्वास, धैर्य, साहस नहीं खोना चाहिए। नहीं तो आदमी जिन्दा लाश हो जाएगा।

ପ୍ରସ୍ତୁତ କବିତା କବିଙ୍କର ଏକ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ରଚନା। କବି ଆଗ୍ରହ କରୁଛନ୍ତି ଯେ ମଣିଷ ସ୍ବାର୍ଥୀ ନ ହୋଇ ପରୋପକାରୀ ହେଉ। ସେ ଦୁଃଖ ନ ଦେଇ ସୁଖ ଦେଉ। ଯଦି ସୁଖ ନ ଦେଇ ପାରିବ ତାହାହେଲେ କାହାରିକୁ କଷ୍ଟ ନ ଦେଉ। ଏଣୁ କବି କହୁଛନ୍ତି ଯେ ଯଦି ତୁମେ କାହାରି ରାସ୍ତାରେ ଫୁଲ ବିଛାଇ ନ ପାରୁଛ ନାହିଁ, କଣ୍ଟା ମୋଟେ ବିଛାଅ ନାହିଁ । ନିଜ ମନକୁ ନିଜର ସୁଖ-ଦୁଃଖ ରୂପୀ ଭଉଁରୀରେ ପକାଇ କେବେ ନିଜକୁ ଛୋଟ ମଣ ନାହିଁ। ଅନ୍ୟକୁ ସ୍ନେହ, ପ୍ରେମ ଓ ମମତାର ଶୀତଳ ସ୍ପର୍ଶରେ ରଖ। ଈର୍ଷାର କଟୁତାକୁ ସମାପ୍ତ କରିଦିଅ। ଯେହେତୁ ଶାନ୍ତି ସୌହାର୍ଘ୍ୟର ସୁଖଦ ସ୍ପର୍ଶଦ୍ବାରା ଜୀବନର ଜ୍ଵାଳାସବୁ ଲିଭିଯାଏ। ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଦୁଃଖ ତଥା

କ୍ରୋଧଦ୍ଵାରା ପରିବେଶକୁ ଦୁଃଖୀ କର ନାହିଁ। ଶାନ୍ତିର ପ୍ରଚାର କର। ବିପଦ ସମୟରେ ଯଦି ହସି ନ ପାରୁଛ ତାହାହେଲେ ବ୍ୟାକୁଳ ମଧ୍ୟ ହୁଅ ନାହିଁ। ଆଶାର ସ୍ଵପ୍ନ ଦେଖ। କିନ୍ତୁ ଈର୍ଷା କର ନାହିଁ। ଶାନ୍ତଦ୍ଵାରା ତାକୁ ପାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକର। ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଦୁଃଖ ମଧ୍ଯରେ ବଞ୍ଚିପାରେ, ସେ ହିଁ ପ୍ରକୃତରେ ଚେତନ ପ୍ରାଣୀ। ହୋଇପାରିଛି, ସେ ହିଁ ଚେତନ। ଜୀବନକୁ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇ ଉପଭୋଗ କର। ଶୋଇକରି ଉଦାସୀନ ହୁଅ ନାହିଁ। ବିପଦ ଦେଖ୍ ଦୂରେଇ ଯିବା, ସଂଘର୍ଷ ନ କରିବା ଭୀରୂତାର ଲକ୍ଷଣ। ତୁମେ ଅନ୍ୟକୁ ସାହସ ପ୍ରଦାନ କର। ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଦିଅ। ଧୈର୍ଯ୍ୟ, ସାହସକୁ କେବେହେଲେ ଛାଡ଼ିବ ନାହିଁ। ଯଦି ସେ ସମୟରେ ଧୈର୍ଯ୍ୟଚ୍ୟୁତ ହେବ ତାହାହେଲେ ଜୀବିତ ଶବ ପରି ହୋଇଯିବ।

(i) यदि फूल नहीं बो सकते तो
काँटे कम से कम मत बोओ!
(?)
है अगम चेतना की घाटी, कमजोर बड़ा मानव का मन;
ममता की शीतल छाया में होता कटुता का स्वयं शमन!
ज्वालाएँ जब धुल जाती हैं, खुल-खुल जाते हैं मुँदे नयन
होकर निर्मलता में प्रशान्त बहता प्राणों का क्षुब्ध पवन।
संकट में यदि मुस्का न सको भय से कातर हो मत रोओ!
यदि फूल नहीं बो सकते तो, काँटे कम से कम मत बोओ।

କୀ ଘାଟୀ,
ହୈ ଅଗମ୍ ଚତେନା କମ୍ପୋଜୋର୍ ବଡ଼ା ମାନ କା ମନ୍;
ମମତା କୀ ଶୀତଲ୍ ଛାୟା ମେଁ ହୋତା କଟୁତା କା ସ୍ଵୟଂ ଶମନ୍!
ଜ୍ଵାଲାଏଁ ଜବ୍ ଧୁଲ୍ ଜାତୀ ହୈ, ଖୁଲ୍-ଖୁଲ୍ ଜାତେ ହୈ ମୁଁଦେ ନୟନ୍।
ହୋକର୍ ନିର୍ମଲତା ମେଁ ପ୍ରଶାନ୍ତ ବହତା ପ୍ରାର୍ଥେ କା କ୍ଷୁବ୍ଧ ପୱନ୍।
ସଂକଟ୍ ମେଁ ଯଦି ମୁସ୍କା ନ ସକୋ ଭୟ ସେ କାତର ହୋ ମଡ୍ ରୋଓ!
ଯଦି ଫୁଲ୍ ନହୀ ବୋ ସକତେ ତୋ, କାଁଟେ କମ୍ ସେ

हिन्दी व्याख्या:
इसमें कब कहते हैं कि अगर तुम किसी के रास्ते में फूल नहीं बो सकते तो कम से कम काँटें मत बोओ। अपने मन को अपने सुख-दुःख के चक्कर में डालकर छोटा मत करो। दूसरों को स्नेह-प्रेम और ममता का शीतल छाया प्रदान करो। इर्ष्या की कटुता को समाप्त करो। क्योंकि शान्ति- सौहार्द के मुख्य स्पर्श से जीवन की ज्वालाएँ बुझ जाती है। अपने निजी जीवन के दुःख तथा क्रोध से परिवेश को दुःखी मत करो। शान्ति फैलाओ। संकट के समय अगर मुस्कुरा नहीं सकते तो भय से बिचलित मत ଶିଆଁ।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବି କହୁଛନ୍ତି ଯଦି ତୁମେ କାହା ରାସ୍ତାରେ ଫୁଲ ବିଛାଇ ପାରୁନାହଁ, ତେବେ କଣ୍ଟା ବିଛାଅ ନାହିଁ। ନିଜ ମନକୁ ନିଜର ସୁଖ-ଦୁଃଖ ରୂପି ଭଉଁରିରେ ପକାଇ କେବେ ନିଜକୁ ଛୋଟ ମଣ ନାହିଁ। ଅନ୍ୟକୁ ସ୍ନେହ-ପ୍ରେମ ଓ ମମତାର ଶିତଳ ସ୍ପର୍ଶରେ ରଖ। ଈର୍ଷାର କଟୁତାକୁ ସମାପ୍ତ କରିଦିଅ। ଯେହେତୁ ଶାନ୍ତି-ସୌହାର୍ଯ୍ୟର ସୁଖଦ ସ୍ପର୍ଶଦ୍ବାରା ଜୀବନର ଜ୍ଵାଳାସବୁ ଲିଭିଯାଏ। ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଦୁଃଖଦ୍ଵାରା ପରିବେଶକୁ ଦୁଃଖୀ କର ନାହିଁ। ଶାନ୍ତିର ପ୍ରଚାର କର। ବିପଦ ସମୟରେ ଯଦି ହସି ନ ପାରୁଛ ତେବେ ଭୟରେ ବିଚଳିତ ହୁଅ ନାହିଁ।

(ii) हर सपने पर बिश्वास करो, लो लगा चाँदनी का चन्दन,
मत याद करो, मत सोचो-ज्वाला में कैसे बीता जीवन,
इस दुनिया की है रीति यही सहता है तन, बहता है मन!
सुख की अभिमानी मदिरा में जो जाग सका, वह है चेतन!
इसमें तुम जाग नहीं सकते, तो सेज बिछाकर मत सोओ!
यदि फूल नहीं बो सकते तो, काँटे कम से कम मत बोओ!
(୨)
ହର୍ ସପନେ ପର୍ ବିଶ୍ଵାସ କରୋ, ଲୋ ଲଗା ଚାଁଦନୀ କା ଚନ୍ଦନ,
ମତ୍ ୟାଦ୍ କରୋ, ମତ୍ ସୋଚୋ-ଜ୍ବାଲା ମେଁ କୈସେ ବୀତା ଜୀୱନ୍,
ଇସ୍ ଦୁନିୟା କୀ ହୈ ରୀତି ୟହୀ- ସହତା ହୈ ତନ୍, ବହତା ହୈ ମନ୍!
ସୁଖ୍ କୀ ଅଭିମାନୀ ମଦିରା ମେଁ ଜୋ ଜାଗ୍ ସକା, ୱହ ହୈ ଚେତନ୍!
ଇସ୍‌ ତୁମ୍ ଜାର୍ ନହୀ ସକତେ, ତୋ ସେଜ୍ ବିଛାକର୍ ମତ୍ ସୋଓ!
ୟଦି ଫୁଲ୍ ନହୀ ବୋ ସକତେ ତୋ, କାଁଟେ କମ୍ ସେ କମ୍ ମତ୍ ବୋଓ !

हिन्दी व्याख्या:
सपने देखो। हर सपने पर विश्वास करो। यह मत सोचो कि किन परिस्थितियों में तुम्हारा जीवन बीत रहा है। सबकुछ शान्ति से पाने की कोशिश करो। जो मनुष्य दुःख में भी जीता है, वही सच्चा चेतन प्राणी है। क्योंकि यह जीवन सुख – दुःख दोनों से बना है। इसलिए कवि ने ठीक ही कहा है कि ‘सुख की अभिमानी मदिरा में जो जाग सका, वह है चेतन। जीबन को जागकर उपभोग करो। सोकर उदासीन मत हो जाओ।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବି କହୁଛନ୍ତି ଆଶାର ସ୍ଵପ୍ନ ଦେଖ କିନ୍ତୁ ଈର୍ଷା କର ନାହିଁ। ଶାନ୍ତି, ସ୍ନେହ ଓ ପ୍ରେମଦ୍ଵାରା ତାକୁ ପାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର। ଯେଉଁ ମାନବ ଦୁଃଖ ମଧ୍ଯରେ ବଞ୍ଚିପାରେ, ସେ ହିଁ ପ୍ରକୃତରେ ଚେତନ ପ୍ରାଣୀ। ଜୀବନ ସୁଖ- ଦୁଃଖରେ ଗଢ଼ା। ତେଣୁ କବି ଠିକ୍ କହିଛନ୍ତି ଯେ ସୁଖର ଅଭିମାନୀ ମଦିରାରେ ଯିଏ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇପାରିଛି। ସେ ହିଁ ଚେତନ, ଜୀବନକୁ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇ ଉପଭୋଗ କର। ଶୋଇ କରି ଉଦାସୀନ ହୁଅ ନାହିଁ।

(iii) पग-पग पर शोर मचाने से मन में संकल्प नहीं जमता,
अनसुना अचीह्रा करने से संकट का बेग नहीं कमता,
संशय के सूक्ष्म कुहासे में बिश्वास नहीं क्षण भर रमता,
बादल के घेरों में भी तो जय घोष न मारुत का थमता।
यदि बढ़ न सको बिश्वासों पर साँसों के मुरदे मत ढोओ!
यदि फूल नहीं बो सकते तो, काँटे कम से कम मत बोओ!

ପଗ୍-ପଗ୍ ପର୍ ଶୋର୍ ମଚାନେ ସେ ମନ୍ ମେଁ ସଂକଳ୍ପ ନହିଁ ଜମ୍ତା,
ଅନସୁନା ଅଚୀହ୍ନା କରନେ ସେ ସଂକଟ୍ କା ବେଗ୍ ନହୀ କମତା,
ସଂଶୟ କେ ସୂକ୍ଷ୍ମ କୁହାସେ ମେଁ ବିଶ୍ଵାସ୍ ନହୀ କ୍ଷଣ୍ ଭର୍ ରମତା,
ବାଦଲ୍ କେ ଘେରୌ ମେଁ ଭୀ ତୋ ଜୟ ଘୋସ୍ ନ ମାରୁତ୍ କା ଥମତ।
ଯଦି ବଢ଼ି ନ ସ ବିଶ୍ଵାର୍ଡୋ ପର ସାଁର୍ଡୋ କେ ମୁରଦେ ମତ୍ ଜୋଓ!
ୟଦି ଫୁଲ୍ ନହୀ ବୋ ସକତେ ତୋ, କାଁଟେ କମ୍ ସେ କମ୍ ମତ୍ ବୋଓ!

हिन्दी व्याख्या:
कवि कहते हैं कि संकट से मुँह मोड़ना, संघर्ष न करना कायरता है। दूसरों का हौसला बुंलद करो। धीरज प्रदान करो। जैसे बादलों की गड़गड़ाहट के बीच पवन का जयघोष बन्द नहीं होता, उसीप्रकार संकट चाहे जितना गहरा क्यों न हो, अपना विश्वास, धैर्य और साहस को खोना नहीं चाहिए। वरना आदमी एक जिंदा लाश बनकर रह जाएगा।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବିଙ୍କ ମତରେ ବିପଦ ଦେଖ୍ ଦୂରେଇ ଯିବା, ସଂଘର୍ଷ ନ କରିବା ଭୀରୁତାର ଲକ୍ଷଣ। ତୁମେ ଅନ୍ୟକୁ ସାହସ ପ୍ରଦାନ କର। ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଦିଅ। ଯେପରି ମେଘର ଗର୍ଜନ ମଧ୍ୟରେ ପବନର ଜୟଘୋଷ ବନ୍ଦ ହୁଏ ନାହିଁ, ଜୀବିତ ଶବ ପରି ହୋଇଯିବ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

बोओ – बोना (ପୋତିବା)।

चेतना – ज्ञान (ଜ୍ଞାନ)।

घाटी – पर्वतों के बीच का संकरा मार्ग (ପର୍ବତ ମଝିରେ ଥ‌ିବା ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ରାସ୍ତା)।

अगम – जहाँ कोई न जा सके (ପୋତିବା)।

मुस्कां – मुस्कान। (ହସିବା)।

रीति – नियम (ନିୟମ)।

अभिमानी- धमे (ଗର୍ବ)।

शमन – शान्ति (ଶାନ୍ତି)।

अनसुना – न सुनना (ନ ଶୁଣିବା)।

ज्वालाएँ – अग्निशिख (ଅଗ୍ନିଶିଖା)।

मुँदे – बंद (ସଂକଳ୍ପ)।

संकल्प – इरादा (ଅଧୀର)।

कातर – अधीर (ପ୍ରଥା)।

शारा मचाना – कोलाहल करना (ମଦ)।

मदिरा – शराब (ମଦ)।

कुहासे – कोहरे (କୁହୁଡ଼ି)।

जयघोष – जयजयकार (ଜୟଗାନ)।

संकट – विपदा (ସଂକଟ)।

संशय – संदेह (ସନ୍ଦେହ)।

कमजोर – दुर्बल (ଦୁର୍ବଳ)।

कटुता – कड़वापन (କଟୁତା)।

प्रशांत – शांत (ଶାନ୍ତ)।

अनसुना – अश्रुत (ଅଶୁତ)।

धुल – व्याकुल (ଧୋଇଯିବା)।

नयन – आँख (ଆଖୁ)।

क्षुब्ध – चन्द्र (ବ୍ଯାକୁଲ୍।

चाँदनी – किरण (ଚନ୍ଦ୍ର କିରଣ)।

तन – शरीर (ଶରୀର)।

सेज – बिछौना ବିଛଣା)।

मरुत – पवन (ପଚନ)।

मुरदे – लाश (ଶବ)।

अचीह्ना – अपरिचित (ଅଚିହ୍ନା)।

रमना – व्याहाहोना (ରହିବା)।

कवि परिचय

कवि रामेश्वर शुक्ल ‘अंचल’ का जन्म सन् 1915 में उत्तर प्रदेश के फतेहपुर जिले उत्तरप्रदेश के किशनपुर गाँव में हुआ। उन्होंने उच्च शिक्षा प्राप्त करके सरकारी नौकरी की। बाद में वे हिन्दी के प्रोफेसर हो गये ‘अंचल’ जी के पास अनुभव था और कल्पना शक्ति भी थी। इसलिए शुरू में उन्होंने सूक्ष्म मनोभावों पर लिखा। उनकी कविता में मानव और प्रकृति के सौन्दर्य, यौवन, स्नेह-प्रेम, दुःख-दर्द के सुन्दर और भावात्मक चित्र मिलते हैं। लेकिन कुछ दिनों के बाद उन्होंने जीवन के वास्तव रूप को देखा। समाज में विषमता थी। अन्याय-अत्याचार, शोषण और असन्तोष था।

तव उन्होंने इनके बिरोध में आवाज उठाई; मानवता का पक्ष लिया, शोषितों की वकालत की। ‘अंचल’ जी छायावाद से प्रगतिवाद के दौर में आए। देश-प्रेम, राष्ट्रीयता, संस्कृति के गीत गाये। मनुष्य को सही तरह से जीना सिखाया। ‘अंचल’ जी ने उपन्यास, कहानी और निबंध भी लिखे। उनकी प्रमुख रचनाओं में से ‘अपराजिता’, ‘मधूलिका’, ‘लाल चूनर’, ‘किरण वेला’, ‘वर्षान्त के बादल’, ‘बिराम चिह्न’ आदि रचनाएँ लोक प्रिय हुईं।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Poem 5 नीड़ का निर्माण फिर-फिर Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Poem 5 नीड़ का निर्माण फिर-फिर

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀକିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ : )

(क) आँधी के कारण दिन कैसा दीखने लगा और क्यों?
(ଆଁଧୀ କେ କାରଣ ଦିନ୍ କୈସା ଦୀନେ ଲଗା ଔର କେଁ ?)
उत्तर:
आँधी के कारण दिन रात जैसा दिखने लगा। क्योंकि चारों ओर अंधेरा छा गया। रात का वातावरण चारों ओर छा गया।

(ख) आँधी की रात कैसे लग रही थी?
(ଆଁଧୀ କୀ ରାତ୍ର କୈସେ ଲଗ୍ ରହୀ ଥୀ ?)
उत्तर:
आँधी की रात और भी गहरी तथा काली लग रही थी। चारों ओर निस्तब्धता छा गई थी। लग रहा था जैसे इस रात का फिर से सबेरा न होगा।

(ग) तूफान की उग्रता से कौन-कौन से विनाश होने लगे?
(ରୂଫାନ୍ କୀ ଉଗ୍ରତା ସେ କୌନ୍-କୌନ୍ ସେ ବିନାଶ୍ ହୋନେ ଲଗେ ?)
उत्तर:
तूफान की उग्रता से सभी लोग भयभीत थे। ईंट पत्थर से बने महल ढहने लगे। पहाड़ काँपने लगे । बड़े-बड़े पेड़ उखड़कर जमीन पर गिरने लगे । तिनकों से बने नीड़ भी नष्ट हो गए ।

(घ) आँधी को कौन और कैसे नीचा दिखता है?
(ଆଁଧୀ କୋ କୌନ୍ ଔର୍ କୈସେ ନୀଚା ଦିଖାତା ହୈ ?)
उत्तर:
आँधी को एक छोटी सी चिड़िया नीचा दिखाती है। वह नए जीवन की आशा लेकर आसमान पर चढ़ जाती है। वह विपत्ति से डरती नहीं। वरन् डटकर उसका मुकाबला करती है।

(ङ) आँधी तूफान में भी कौन मुस्कुराता था?
(ଆଁଧୀ ତୁଫାନ୍ ମେଁ ଭୀ କୌନ୍ ମୁସ୍କୁରାତା ଥା ?)
उत्तर:
आँधी तूफान में भी उषा मुस्कुराती थी। वह आकाश के भयानक दाँतों जैसे- बज्रपात, तूफान, और घने बादलों को देखकर भी मंद मंद मुस्कुराती रहती है।

(च) नाश के दुख में किसका सुख नहीं दबता?
(ନାଶ୍ କେ ଦୁଖ୍ ମେଁ କିସ୍‌ ସୁଖ ନହୀ ଦବତା ?)
उत्तर:
नाश के दुःख में निर्माण का सुख नहीं दबता। फिर से नयी सृष्टि के गीत बार-बार गाये जाते हैं।

(छ) प्रलय की निस्तब्धता में किसका नव गान सुनाई पड़ता था?
(ପ୍ରଲୟ କୀ ନିସ୍ତବ୍ଧତା ମେଁ କିସ୍‌କା ନ ଗାନ ସୁନାଈ ପଡ଼ତା ଥା ?)
उत्तर:
प्रलय की निस्तब्धता में नयी सृष्टि का नव गान सुनाई पड़ता था, प्राणी मरता नहीं, बार-बार जीता है। उसी जीने को जीवन कहते हैं।

(ज) गृहस्थी जोड़ने में आनेवाली किन विपत्तियों का उल्लेख कवि ने किया है?
(ଗୃହସ୍ଥ ଜୋଡ଼ନେ ମେଁ ଆନେୱାଲୀ କିନ ବିପଭିର୍ୟା କା ଉଲ୍ଲେଖ କଣ୍ଟି ନେ କିୟା ହୈ ?)
उत्तर:
गृहस्थी जोड़ने में आनेवाली विपत्तियों जैसे- बज्रपात, आँधी, तूफान आदि का उल्लेख कवि ने किया है। क्योंकि मनुष्य नए-नए घरों का निर्माण बराबर करते हैं। उनमें अपने बच्चों और परिवार के दूसरे लोगों के प्रति स्नेह भाव होता है।

(झ) ‘विपत्तियों के बाद सुख के दिन आते हैं’ कवि ने इस भाव को किस प्रकार व्यक्त किया है?
(‘ବିପରିର୍ଲୋ କେ ବାଦ୍ ସୁଖ କେ ଦିନ୍ ଆତେ ହିଁ କ ନେ ଇସ୍ ଭାଙ୍ଗି କୋ କିସ୍ ପ୍ରକାର ବ୍ୟକ୍ତ କିମ୍ବା ହୈ ?)
उत्तर:
कवि कहते हैं कि विपत्ति के बाद सुख के दिन आते हैं। विनाश के वाद निर्माण होता है। प्रलय के वाद पुनः सृजन होता है। घनी अंधेरी रात के बाद मुस्काती उषा के दर्शन होते हैं।

(ञ) नीड़ के निर्माण से कवि का क्या तात्पर्य है?
(ନୀଡ଼୍ କେ ନିର୍ମାଣ ସେ କ କା କ୍ୟା ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ହୈ ?)
उत्तर:
निड़ के निर्माण से कवि कहता है कि विपत्तियाँ आति हैं। और उसका आसियँल तिखर चाता है। पर उसकि जाने के इच्छा शक्ति में स्नेह पाने की आशा में उसके आत्मविश्वास कोइ कमि नेहिं आति है। इसलिए वह बारबार अपने तिखरे हुए घरको समें तता हैं।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द या एक वाक्य में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍ ଶବ୍ଦ ୟା ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ବା ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) आँधी उठने से नभ में क्या छा गया?
(ଆଁଧୀ ଉଗ୍‌ନେ ସେ ନଭ୍ ମେଁ କ୍ୟା ଛା ଗୟା ?)
उत्तर:
आँधी उठने से नभ में सहसा अंधेरा छा गया।

(ख) बादलों ने किस को घेरा?
(ବାଦଲୌ ନେ କିସ୍ କୋ ଘେରା ?)
उत्तर:
बादलों ने पृथ्वी (भूमि) को घेरा।

(ग) उषा की मुस्कान कैसी थी?
(ଉଷା କୀ ମୁସ୍କାନ୍ କୈସୀ ଥୀ ?)
उत्तर:
उषा की मुस्काम मोहिनी थी।

(घ) बड़े विटप कैसे उखड़ कर गिरे?
(ବଡ଼େ ବିଟପ୍ କୈସେ ଉଖଡ଼ କର୍ ଗିରେ ?)
उत्तर:
बड़े विटप जड़ समेत उखड़कर गिरे।

(ङ) तूफान में कैसा लग रहा था?
(ତୃଫାନ୍ ମେଁ କୈସା ଲଗ୍ ରହା ଥା ?)
उत्तर:
तुफान लग रहा था कि अब इस रात का फिर सवेरा नहीं होगा।

(च) रात कैसी थी?
(ରାତ୍ କୈସୀ ଥୀ ?)
उत्तर:
रात काली थी।

(छ) जन जन कैसे थे?
(ଜନ୍ ଜନ୍ କୈସେ ଥେ ?)
उत्तर:
जन-जन भयभीत थे।

(ज) कूहाँ से उषा आई?
(କହାଁ ସେ ଉଷା ଆଈ ?)
उत्तर:
प्राची से और क्रुद्ध नभ के बज्रदन्तों से उषा आई।

(झ) घोषले किससे विनिर्मित थे?
(ଘୋଷଲେ କିସସେ ବିନିର୍ମିତ ଥେ ?)
उत्तर:
घोंसले निनकों से विनिर्मित थे।

(ञ) गर्जनमय गगन के कंठ से कौन गाती थी?
(ଗର୍ଜନମୟ ଗଗନ କେ କଂଠ ସେ କୌନ ଗାତୀ ଥୀ ?)
उत्तर:
गर्जनमय गगन के कंठ से खंग – पंक्ति गाती थी।

(ट) चिड़िया चोंच में क्या लिए जा रही थी?
(ଚିଡ଼ିୟା ଚୌଚ ହେଁ କ୍ୟା ଲିଏ ଜା ରହୀ ଥୀ ?)
उत्तर:
चिड़िया चोंच में तिनका लिए जा रही थी।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित के विपरीत शब्द लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖିତ୍ କେ ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲିଖିଏ।)
(ନିମ୍ନଲିଖଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ।)
काला, अँधेरा, क्रुद्ध, नीचा, सुख, नाश, दबता, महल
उत्तर:
काला – सफेद
अँधेरा – उजाला
क्रुद्ध – शांत
नीचा – ऊँचा
सुख – दुःख
नाश – निर्माण
दबता – उभरता
महल – झोंपड़ी

2. निम्नलिखित शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ତ ଶର୍କୋ କେ ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲେଖ।)
रात, बादल, चिड़िया, नीड़, सबेरा, निर्माण, गगन
उत्तर:
रात – निशा, यामिनी
चिड़िया – खग, विहंग
सबेरा – सुबह, प्रातःकाल
गगन – आकाश, आसमान
बादल – मेघ, घन
नीड़ – घोंसला, खोता
निमाण – सृष्टि, सृजन

3. निम्नलिखित शब्दों के अर्थ बताते हुए वाक्य में प्रयोग कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା କେ ଅର୍ଥ ବତାତେ ହୁଏ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ପ୍ରୟୋଗ କୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥ ପ୍ରକଟ କରି ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରୟୋଗ କର ।)
निशा, वज्र, प्रलय, विहंगम, उत्पात, भूधर, प्राची
उत्तर:
निशा -रात – यह निशा भयंकर लग रही है।
वज्र – कठोर – भीम ने वज्र शपथ ली थी।
प्रलय – विनाश – प्रलय के बाद फिर से नया सृजन होता है।
विहंगम – पक्षी – हमें विहंगम से धैर्य और साहस की शिक्षा लेनी चाहिए।
उत्पात – उपद्रव – बंदरों ने उत्पात मचा रखा है।
भूधर पहाड- भारत अनेक बड़े-बड़े भूधर हैं।
प्राची पूर्व दिशा – प्राची से सूर्य उदय होता है।

4. निम्नलिखित वाक्यों को शुद्ध करके लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାର୍କୋ କୋ ଶୁଦ୍ଧ କରକେ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଠିକ୍ କରି ଲେଖ । )

(क) निस्तब्धता छाया हुआ है।
उत्तर:
निस्तब्धता छाई हुई है।

(ख) काला रात आई।
उत्तर:
काली रात आई।

(ग) चिड़िया चहचहा रहा है।
उत्तर:
चिड़िया चहचहा रही है।

(घ) उषा मुस्कुराता है।
उत्तर:
उषा मुस्कुराती है।
है
(ङ) सृष्टि की नव गान हो रही है ।
उत्तर:
सृष्टि का नव गान ही रहा है।

(च) कंठ में खगपति गाती है।
उत्तर:
कंठ से खगपंक्ति गाती है।

(छ) नीड़ की निर्माण होती है।
उत्तर:
नीड़ का निर्माण होता है।

(ज) रात – सा दिन हो गई।
उत्तर:
रात – सा दिन हो गया।

5. निम्नलिखित वाक्यों के खाली स्थान की पूर्ति कोष्ठक में दिए गए शब्दों से कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍ଡୋ କେ ଖାଲୀ ସ୍ଥାନ୍ କୀ ପୂର୍ତ୍ତି କୋଷ୍ଠକ ମେଁ ଦିଏ ଗଏ ଶବ୍ଦା ସେ କୀଜିଏ : )
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ବାଛି ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର।)
( उषा की, तिनका, दुःख, कंकड़, बादलों ने)

(क) धूलि धूसर ………………. भूमि को इस भाँति घेर।
उत्तर:
बादलों ने

(ख) प्राची से ……………….. मोहिनी मुसकान फिर-फिर!
उत्तर:
उषा की

(ग) डगमगाए जब कि …………………… ईट पत्थर के महल – घर
उत्तर:
कंकड़

(घ) नाश के. ……………….. से कभी दबता नहीं निर्माण का सुख।
उत्तर:
दुःख

(ङ) एक चिड़िया चोंच में ………………… लिए जो जा रही है।
उत्तर:
तिनका

अभ्यास कार्य

(क) इस कविता की आवृत्ति कीजिए और याद रखिए।
(ଇସ୍ କବିତା କୀ ଆବୃତ୍ତି କୀଜିଏ ଔର୍ ୟାଦ୍ ରଖିଏ ।)
(ଏହି କବିତାକୁ ଆବୃତ୍ତି କର ଓ ମନେରଖ ।)

(ख) ऐसी एक कविता लिखकर अपने मित्रों को सुनाइए।
(ଐସୀ ଏକ୍ କମ୍ପିତା ଲିଖକର୍ ଅପ୍‌ ମିର୍ତ୍ତୋ କୋ ସୁନାଇଏ ।)
(ଏହିପରି ଗୋଟିଏ କବିତା ଲେଖୁକରି ନିଜ ସାଙ୍ଗମାନଙ୍କୁ ଶୁଣାଇବ ।)

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
‘नीड़ का निर्माण’ कविता के कवि कौन हैं?
उत्तर:
‘नीड़ का निर्माण’ कविता के कवि हरिवंशराय बच्चन है।

प्रश्न 2.
हरिवंशराय बच्चन को किस उपाधी से सम्मानित किया गया?
उत्तर:
हरिवंशराय बच्चन को पद्मभूषण उपाधी से सम्मानित किया गया।

प्रश्न 3.
प्राची से फिर-फिर क्या दिखाई देती है?
उत्तर:
प्राची से फिर-फिर उषा की मोहिनी मुस्कान दिखाई देती है।

प्रश्न 4.
हवा के झोंकों से कौन काँपने लगे?
उत्तर:
हवा के झोंकों से बड़े-बड़े पर्बत काँपने लगे?

प्रश्न 5.
आशा का विहंगम क्या करता था?
उत्तर:
आशा का विहंगम फिर से आसमान में उड़कर स्वाभिमान में अपनी छाती को फुलाता है।

प्रश्न 6.
आँधी उठने से नभ में क्या छा गया?
उत्तर:
आँधी उठने से नभ में अंधेरा छा गया।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
सृष्टि का नव गान कब सुनाई पड़ता है?
उत्तर:
प्रलय की निस्तब्धता में

प्रश्न 2.
क्रुद्ध नभ के बज्रदंतों में कौन मुस्कुराती है?
उत्तर:
उषा

प्रश्न 3.
कौन उनचास पवन को नीचा दिखाती है?
उत्तर:
एक चिडिया

प्रश्न 4.
नाश के दुख से कभी क्या नहीं दबता?
उत्तर:
निर्माण का सुख

प्रश्न 5.
विहंगम गर्व से निज वक्ष फिर-फिर कैसे उठाता है?
उत्तर:
गगन पर चढ़कर

प्रश्न 6.
बड़े-बड़े महल कब डगमगाए?
उत्तर:
जब झोंके वह चले

प्रश्न 7.
हवा के झोंको से कौन काँपने लगे?
उत्तर:
पर्बत

प्रश्न 8.
‘नीड़ का निर्माण’ कविता के कवि कौन है?
उत्तर:
हरिवंशराय वच्चन

प्रश्न 9.
प्राची से कौन आई?
उत्तर:
उषा

प्रश्न 10.
चिड़िया क्यों फिर-फिर नीड़ का निर्माण करती है?
उत्तर:
नेह के आह्वान के लिए

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
उषा की मुस्कान …………………थी।
उत्तर:
मोहिनी

प्रश्न 2.
घोसले ………………… से निर्मित थे।
उत्तर:
तिनकों

प्रश्न 3.
चिड़िया चोंच में …………………. लिए जा रही थी।
उत्तर:
तिनका

प्रश्न 4.
नाश के दुःख में ……………….. का सुख नहीं दबता।
उत्तर:
निर्माण

प्रश्न 5.
बड़े-बड़े विटप ……………..उखड़कर गिरे।
उत्तर:
जड़-समेत

प्रश्न 6.
गर्जनमय कंठ से …………….. गाती थी।
उत्तर:
खग

प्रश्न 7.
बादलों का भूमि को घेरने का परिणाम …………………… हो गया।
उत्तर:
दिन रात – सा

प्रश्न 8.
झोंकों के बहने से ……………… डगमगा गए।
उत्तर:
महल

प्रश्न 9.
उषा ………………… से आई?
उत्तर:
प्राची

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
आँधी को गिलहरियाँ नीचा दिखाती है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 2.
फिर-फिर सृष्टि का नव गान सुनाई पड़ता है|
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 3.
बादलों ने सूर्य को घेरा।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 4.
बार-बार नीड़ आह्वान देता है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
धूलि – धूसर बादलों ने भूमि को घेरा।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
सभी जन भयभीत हो गए, जब रात काली और लंबी हो गई।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 7.
आसमान जब क्रुद्ध हो जाता है, तब उषा मुस्कुराती है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 8.
‘नीड़ का निर्माण’ कविता में दिन परिवर्त्तित रात में हो गया।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 9.
आशा का विहंगम घमण्ड से छाती फुलाता है।
उत्तर:
भूल

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQS)

1. सृष्टि का नव गान कब सुनाई पड़ता है?
(A) घोर गर्जन में
(B) प्रलय की निस्तब्धता में
(C) डगमगाए कदमों में
(D) क्रुद्ध बज्रदंत में
उत्तर:
(B) प्रलय की निस्तब्धता में

2. क्रुद्ध नभ के बज्रदंतों में कौन मुस्कुराती है?
(A) प्राची
(B) उषा
(C) आशा
(D) चिडिया
उत्तर:
(B) उषा

3. कौन उनचास पवन को नीचा दिखाती है?
(A) एक बज्रदंत
(B) एक चिडिया
(C) एक क्रुद्ध मनुष्य
(D) एक तेज घोडा
उत्तर:
(B) एक चिडिया

4. नाश के दुख से कभी क्या नहीं दबता?
(A) निर्माण का दुख
(B) परित्राण का सुख
(C) निर्माण का सुख
(D) प्रमाण का मुख
उत्तर:
(C) निर्माण का सुख

5. विहंगम गर्व से निज वक्ष फिर-फिर कैसे उठाता है?
(A) गगन पर चढ़कर
(B) घोंसले में छिपकर
(C) घोर गर्जन से गाकर
(D) मोहिनी मुसकान से
उत्तर:
(A) गगन पर चढ़कर

6. बादलों ने किस को घेरा?
(A) चन्द्रमा
(B) सूर्य
(C) पृथ्वी
(D) आसमान
उत्तर:
(C) पृथ्वी

7. हवा के झोंको से कौन काँपने लगे?
(A) पर्बत
(B) प्रासाद
(C) घोंसला
(D) पेड़
उत्तर:
(A) पर्बत

8. ‘नीड़ का निर्माण’ कविता के कवि कौन है?
(A) मैथिली शरण गुप्त
(B) अयोध्यासिंह उपाध्याय ‘हरिऔध’
(C) रामेश्वरशुक्ल अंचल
(D) हरिवंशराय वच्चन
उत्तर:
(D) हरिवंशराय वच्चन

9. जन-जन कैसे थे?
(A) सुख
(B) भयभीत
(C) दुःख
(D) रोने
उत्तर:
(B) भयभीत

10. प्राची से कौन आई?
(A) निशा
(B) प्रलय
(C) उषा
(D) किरण
उत्तर:
(C) उषा

11. उषा की मुस्कान कैसी थी?
(A) खामोशी
(B) मोहिनी
(C) सुखद
(D) कठोर
उत्तर:
(B) मोहिनी

12. रात कैसी थी?
(A) प्रलय
(B) सफेद
(C) काली
(D) डगमगाई
उत्तर:
(C) काली

13. क्रुद्ध का अर्थ छँटिए
(A) राज
(B) नाराज
(C) भयंकर
(D) कलंकित
उत्तर:
(B) नाराज

14. घोसले किससे बिनिर्मित थे?
(A) ईंट से
(B) पत्थर से
(C) कंकड़ से
(D) तिनकों से
उत्तर:
(D) तिनकों से

15. आँधी को कौन नीचा दिखाती है?
(A) चिड़िया
(B) गिलहरिया
(C) मोरनी
(D) कौवा
उत्तर:
(A) चिड़िया

यह कविता

देखा जाता है कि चिड़ियाँ अपने नीड़ या घोंसले को बार-बार बनाती हैं। ऐसे मनुष्य भी नये-नये घरों का निर्माण बराबर करते रहते हैं। रहने के लिए वे उनको बनाते हैं, क्योंकि उनमें अपने बच्चों और परिवार के दूसरे लोगों के प्रति स्नेह भाव होता है। प्राणी की यह जीने की इच्छा अदम्य है। इसलिए नीड़ या घर बार-बार टूटने पर भी पक्षी और नर-नारी उसे बनाते रहते हैं। छोटे लोगों का जीवन, छोटी चिड़िया का नीड़, आँधी तूफान में, अंधेरे में, धूल की आँधी में घिर जाता है।

अर्थात् पृथ्वी पर बार-बार विपत्तियाँ आती हैं। कभी विपत्ति भयानक होती है तो दिन में रात सा अंधेरा हो जाता है। रात भी घन अंधकार में डूब जाती है। लगता है कि क्या सवेरा नहीं होगा? सबके सब भीतत्रस्त हो जाते हैं। इतने में पूर्व दिशा से हँसती हुई उषा-रानी आ जाती है।

भयंकर दुःख से सुख की यह किरण नये जीवन के लिए प्रेरणा देती है। यह स्नेह और प्रेम का आह्वान है। जब बड़े तूफान से पृथ्वी काँप उठती है, बड़े बड़े पेड़ उखड़ जाते हैं, उनकी डाल पर घोंसले कहाँ उड़कर टूट बिखर जाते हैं और तो और, बड़े बड़े मकान जो ईंट पत्थर से बने होते हैं, बड़े मजबूत होते हैं वे भी ढह जाते हैं। उस वक्त एक छोटी सी चिड़िया नये जीवन की आशा लेकर आसमान पर चढ़ जाती है। वह विपत्ति से डरती नहीं। चाहे जो हो, नीड़ का निर्माण फिर करेगी। कुछ मनुष्य भी ऐसे ही उत्साही होते हैं। आकाश के बड़े ଶବ୍ଦ ହୋ ଗାଁ (ଜ୍ୟାମ, ପୀ, ପୁ, ପକ ୩୯ 32) à 3୩ ପ୍ରd ୪ । ସ୍ପଷ ମାe Rsd हैं तब चिड़ियाँ चहचहाती भी हैं।

तेज हवा के भीतर चिड़िया चोंच में तिनका लेकर उड़ जाती है। वह उनचास पवन (बड़ी तेज हवा ) की भी परवाह नहीं करती। नाश से दुःख तो होता है। लेकिन उसको निर्माण या सृजन का सुख दबा देता है। नीचा दिखा देता है। प्रलय होता है। उसके चारों ओर सन्नाटा छा जाता है। लेकिन फिर से नयी सृष्टि के गीत भी बार बार गाये जाते हैं। प्राणी मरता नहीं, बार बार जीता है। इसी जीने को जीवन कहते हैं।

ଏହି କବିତା
ଆମେ ଦେଖୁ ଯେ ଚଢ଼େଇମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବସା ବାରମ୍ବାର ତିଆରି କରନ୍ତି। ଏହିପରି ମଣିଷ ମଧ୍ୟ ନୂଆ ନୂଆ ଘରସବୁ ନିର୍ମାଣ ବାରମ୍ବାର କରିଥା’ନ୍ତି। ସେମାନେ ରହିବାପାଇଁ ଘରସବୁ ତିଆରି କରନ୍ତି ଯେହେତୁ ସେଥ‌ିରେ ନିଜର ପିଲାଛୁଆ ଓ ପରିବାରର ଅନ୍ୟ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରତି ସ୍ନେହଭାବ ରହିଥାଏ। ପ୍ରାଣୀର ଏହି ବଞ୍ଚିବାର ଇଚ୍ଛା ଅଦମ୍ୟ। ଏଣୁ, ଘର ବା ବସା ବାରମ୍ବାର ଭାଙ୍ଗିଗଲେ ମଧ୍ୟ ପକ୍ଷୀ ଓ ନର-ନାରୀ ତାହାକୁ ତିଆରି କରନ୍ତି।

ଛୋଟ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନ, ଛୋଟ ଚଢ଼େଇର ବସା, ଝଡ଼ ବାତ୍ୟାରେ, ଅନ୍ଧାରରେ, ଧୂଳି ଝଡ଼ର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ପୃଥ‌ିବୀ ଉପରେ ବାରମ୍ବାର ବିପରି ପଡ଼ିଥାଏ। କେତେବେଳେ ବିପତ୍ତି ଭୟଙ୍କର ହୁଏ ଓ ଦିନରେ ରାତି ପରି ଅନ୍ଧକାର ଘୋଟିଆସେ। ରାତି ମଧ୍ଯ ଘନ ଅନ୍ଧକାରରେ ବୁଡ଼ିଯାଏ। ଲାଗେ ଯେମିତି ଆଉ ସକାଳ ହେବ ନାହିଁ। ସମସ୍ତେ ଭୟଭୀତ ହୋଇଯା’ନ୍ତି। ଏହି ସମୟରେ ପୂର୍ବ ଦିଗରେ ଉଷାରାଣୀ ହସି ହସି ଆସନ୍ତି।

ଭୟଙ୍କର ଦୁଃଖରେ ସୁଖର ଏହି କିରଣ ଟିକକ ନୂଆ ଜୀବନ ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଏ। ଏହା ସ୍ନେହ ଓ ପ୍ରେମର ଆହ୍ବାନ। ଯେତେବେଳେ ବଡ଼ ତୋଫାନରେ ପୃଥ‌ିବୀ ଥରିଉଠେ, ବଡ଼ ବଡ଼ ଗଛ ଉପୁଡ଼ି ପଡ଼େ, ସେ ଡାଳରେ ଥିବା ବସାଗୁଡ଼ିକ ଭାଙ୍ଗିଯାଇ କେଉଁଠି ଯାଇ ପଡ଼େ। ବଡ଼ ବଡ଼ ଘର ଯାହା ଇଟା ପଥରରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ତାହା ମଧ୍ୟ ଚୁରମାର ହୋଇଯାଏ।

ସେ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ଚଢ଼େଇଟି ନୂଆ ଜୀବନର ଆଶା ନେଇ ଆକାଶରେ ଉଡ଼ିବୁଲେ। ସେ ବିପଦକୁ ଡରେ ନାହିଁ। ଯାହା ହେଉ ପଛେ ସେ ପୁଣି ଥରେ ବସା ବାନ୍ଧିବ। କିଛି ମଣିଷ ମଧ୍ୟ ଏହିପରି ଉତ୍ସାହୀ ଅଛନ୍ତି। ଆକାଶର ବଡ଼ ବଡ଼ ଦାନ୍ତଗୁଡ଼ିକ (ବଜ୍ରପାତ, ଝଡ଼, ବାତ୍ୟା, କଳାହାଣ୍ଡିଆ ମେଘ) ଦେଖକରି ଉଷା ମୁରୁକି ହସା ମାରୁଥାଏ। ଯେତେବେଳେ ଘଡ଼ଘଡ଼ି ମାରୁଥାଏ ସେତେବେଳେ ଚଢ଼େଇ ଚେଁ ଚେଁ କରୁଥାଏ। ଜୋର ପବନ ବହୁଥ‌ିବା ସମୟରେ ଚଢ଼େଇ ତା’ ଥଣ୍ଟରେ ଶୁଖିଲା କାଠି ବା ଘାସ ଖଣ୍ଡେ ଧରି ଉଡ଼ିଯାଏ। ସେ ଅଣଚାଶ ପବନକୁ ମଧ୍ୟ ଭୟ କରେ ନାହିଁ।

ନଷ୍ଟ ହେଲେ ଦୁଃଖ ହୁଏ। କିନ୍ତୁ ତାହାକୁ ନିର୍ମାଣ ବା ସୃଜନର ସୁଖ ଦାବି ଦିଏ। ତାକୁ ନୀଚ କରିଦିଏ। ପ୍ରଳୟ ହୁଏ। ତା’ ଚାରିପଟେ ନିସ୍ତବ୍ଧ ଛାଇଯାଏ। କିନ୍ତୁ ନୂଆ ସୃଷ୍ଟିରେ ଗୀତ ମଧ୍ୟ ବାରମ୍ବାର ଗାଆନ୍ତି। ପ୍ରାଣୀ ମରେ ନାହିଁ। ସେ ବାରମ୍ବାର ଜନ୍ମ ନିଏ। ଏହିପରି ବଞ୍ଚିବାକୁ ହିଁ ଜୀବନ କହନ୍ତି।

(i) नीड़ का निर्माण फिर-फिर
नेह का आह्वान फिर-फिर।

वह उठी आँधी कि नभ में
छा गया सहसा अंधेरा,
धूलि – धूसर बादलों ने
भूमि को इस भाँति घेरा।

रात सा दिन हो गया,
फिर रात आई और काली,
लग रहा था अब न होगा
इस निशा का फिर सबेरा,
रात के उत्पात – भय से
भीत जन-जन, भीत कण-कण
किन्तु प्राची से उषा की
मोहिनी मुसकान फिर-फिर।

नीड़ का निर्माण फिर-फिर,
नेह का आह्वान फिर-फिर।

ନୀଡ଼୍ କା ନିର୍ମାଣ୍ଡ୍ ଫିର୍-ଫିର୍
ନେହ କା ଆହ୍ବାନ୍ ଫିର୍-ଫିର୍।

ହ ଉଠୀ ଆଧୀ କି ନଭ୍ ମେଁ ଛା
ଗୟା ସହସା ଅଂଧେରା,
ଧୂଲି-ଧୂସର ବାଦଲୌ ନେ
ଭୂମି କୋ ଇସ୍ ର୍ଜାତି ଘେରା।

ରାଡ୍ ସା ଦିନ୍ ହୋ ଗୟା, ଫିର୍
ରାତ୍ ଆଈ ଔର୍ କାଲ,
ଲଗ୍ ରହା ଥା ଅବ୍ ନ ହୋଗା
ଇସ୍ ନିଶା କା ଫିର୍ ସବେରା
ରାତ୍ କେ ଉତ୍ପାତ୍-ଭୟ ସେ
ଭୀତ କନ୍-ଜନ୍, ଭୀତ କଣ୍ଠ-କଣ୍ଠ,
କିନ୍ତୁ ପ୍ରାଚୀ ସେ ଉଷା
କୀ ମୋହିନୀ ମୁସ୍‌କାନ୍ ଫିର୍-ଫିର୍।

ନୀଜ୍ କା ନିର୍ମାଣ୍ ଫିର୍-ଫିର,
ନେହ କା ଆହ୍ବାନ୍ ଫିର୍-ଫିର୍।

हिन्दी व्याख्या:
कवि कहते हैं कि नीड़ या घोंसले का निर्माण बारबार होता है। स्नेह और प्रेम का आह्वान भी बार बार होता है। आँधी तूफान में, अंधेरे में, धूल की आँधी में पृथ्वी बारबार घिर जाती है। कभी विपत्ति भयानक होती है तो कभी दिन में रात सा अंधेरा छा जाता है। रात भी घन अंधकार में डूब जाती है। ऐसा जान पड़ता है कि कभी सवेरा नहीं होगा। सभी भयभीत हो जाते हैं। इतने में पूर्व दिशा में से हँसती हुई उषा रानी आ जाती है। भयंकर दुःख से सुख की यह किरण नये जीवन के लिए प्रेरणा देती है। यह स्नेह और प्रेम का आह्वान है।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବିଙ୍କ ମତରେ ବସା ବା ଘର ମନୁଷ୍ୟ ବା ଚଢ଼େଇମାନେ ବାରମ୍ବାର ତିଆରି କରନ୍ତି। ସେଥ‌ିରେ ଥାଏ ସ୍ନେହ ଓ ପ୍ରେମର ନିଚ୍ଛକ ଛବି। ପୃଥ‌ିବୀ ଉପରେ ବାରମ୍ବାର ବିପରି ପଡ଼ିଥାଏ। ଛୋଟ ଛୋଟ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନ, ଛୋଟ ଚଢ଼େଇ ବସା, ଝଡ଼ ବାତ୍ୟାରେ, ଅନ୍ଧାରରେ, ଧୂଳିଝଡ଼ ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। କେବେ କେବେ ଦିନରେ ରାତି ପରି ଅନ୍ଧାର ମାଡ଼ି ଆସେ। ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ। ରାତିଦିନ ସମାନ ହୋଇଯାଏ। ଏପରି ଜଣାଯାଏ ଯେ ଆଉ ସକାଳ ହେବ ଦୁଃଖରେ ସୁଖର ଏହି କିରଣ ଟିକକ ନୂଆ ଜୀବନ ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଏ। ଏହା ସ୍ନେହ ଓ ପ୍ରେମର ଆହ୍ୱାନ।

(ii) वह चले झोंके कि काँपे
भीम कायाबान भूधर,
जड़ समेत उखड़ – पुखड़ कर
गिर पड़े, टूटे बिटप बर।

हाय तिनकों से बिनिर्मित
घोंसलों पर क्या न बीती!

डगमगाए जब कि कंकड़,
ईंट, पत्थर के महल – घर

बोल आशा के बिहंगम,
किस जगह पर तू छिपा था,
जो गगन पर चढ़ उठाता
गर्ब से निज बक्ष फिर-फिर!

नीड़ का निर्माण फिर-फिर
नेह का आह्वान फिर-फिर।

ୱହ୍ ଚଲେ ଝୋକେ କି କାଁପେ
ଭୀମ୍ କାୟାବାନ୍ ଭୂଧର୍,
ଜଡ଼ ସମେତ ଉଖଡ଼-ପୁଖଡ଼୍ କର୍
ଗିର୍ ପଡ଼େ, ଟୁଟେ ବିଟପ୍ ବର୍।

ହାୟ ତିନ୍‌ ସେ ବିନିର୍ମିତ
ଘୋସଲୌ ପର୍ କ୍ୟା ନ ବୀତୀ!

ଡଗମଗାଏ ଜବ୍ କି କଂକଡ଼,
ଇଁଟ୍, ପହର କେ ମହଲ୍-ଘର୍।

ବୋଲ୍ ଆଶା କେ ବିହଂଗମ୍,
କିସ୍ ଜଗହ ପର୍ ତୂ ଛିପା ଥା,
ଜୋ ଗଗନ୍ ପର୍ ଚଢୁ ଉଠାତା
ଗର୍ବ ସେ ନିଜ ବକ୍ଷ ଫିର-ଫିର!

ନୀଡ଼୍ କା ନିର୍ମାଣ୍ ଫିର୍-ଫିର୍,
ନେହ କା ଆହ୍ଵାନ ଫିର୍-ଫିର୍।

हिन्दी व्याख्या:
जब बड़े तूफान से पृथ्वी काँप उठती है, बड़े बड़े पेड़ उखड़कर पृथ्वी पर गिर जाते हैं तो उस पेड़ पर तिनकों से बनी घोंसले का क्या हाल हुआ न होगा। बड़े बड़े मकान जो ईंट-पत्थर से बने होते हैं वे भी ढह जाते हैं। उस समय एक छोटी सी चिड़िया नये जीवन की आशा के साथ आसमान पर चढ़ जाती है। वह बिपत्ति नहीं डरती। चाहे जो भी हो जाए, वह नीड़ का निर्माण फिर से जरूर करेगी। वह कभी भी हार नहीं मानेगी।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଯେତେବେଳେ ବଡ଼ ତୋଫାନରେ ପୃଥ୍ବୀ ଥରିଉଠେ, ବଡ଼ ବଡ଼ ଗଛ ଉପୁଡ଼ି ପଡ଼େ, ଡାଳରେ ଥ‌ିବା ବସାଗୁଡ଼ିକ ଭାଙ୍ଗିଯାଇ କେଉଁଠି ପଡ଼େ ତାହାର ଠିକଣା ନାହିଁ। ବଡ଼ ବଡ଼ ଘର ଯାହା ଇଟା ପଥରରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ତାହା ମଧ୍ୟ ଚୁରମାର୍ ହୋଇଯାଏ। ସେ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ଚଢ଼େଇଟି ନୂଆ ଜୀବନର ଆଶା ନେଇ ଆକାଶରେ ଉଡ଼ିବୁଲେ। ସେ ବିପଦକୁ ଖାତିର କରେ ନାହିଁ। ଯାହାହେଉ ପଛେ ସେ ପୁଣି ଥରେ ବସା ବାନ୍ଧିବ।

(iii) क्रुद्ध नभ के बज्रदंतों
में उषा है मुस्कुराती,
घोर गर्जन – भय गगन के
कंठ से खग – पंक्ति गाती।

एक चिड़िया चोंच में तिनका
लिए जो जा रही है,
वह सहज में ही पवन
उंचास को नीचा दिखाती!

नाश के दुख से कभी
दबता नहीं निर्माण का सुख
प्रलय की निस्तब्धता से
सृष्टि का नब गान फिर-फिर!

नीड़ का निर्माण फिर-फिर
नेह का आह्वान फिर फिर।

କ୍ରୁଦ୍ଧ ନଭ୍ କେ ବଜ୍ରଦଂର୍ଡୋ
ମେଁ ଉଷା ହୈ ମୁସ୍କୁ ରାତୀ,
ଘୋର ଗର୍ଜନ-ମୟ ଗଗନ୍ କେ
କଂଠ ସେ ଖଗ-ପଂକ୍ତି ଗାତୀ।

ଏକ ଚିଡ଼ିୟା ଚୌଚ ମେଁ ତିନ୍‌ ଲିଏ
ଜୋ ଜା ରହୀ ହୈ,
ଗୃହ ସହଜ ମେଁ ହୀ ପନ
ଉଁଚାସ କୋ ନୀଚା ଦିଖାତୀ!

ନାଈ କେ ଦୁଖ ସେ କଭୀ
ଦବତା ନହୀ ନିର୍ମାଣ୍ କା ସୁଖ୍
ପ୍ରଲୟ କୀ ନିସ୍ତବ୍ଧତା ସେ
ସୃଷ୍ଟି କା ନୱେ ଗାନ୍ ଫିର୍-ଫିର୍!

ନୀଡ଼୍ କା ନିର୍ମାଣ୍ ଫିର୍-ଫିର୍
ନେହ କା ଆହ୍ଵାନ ଫିର୍-ଫିର୍।

हिन्दी व्याख्या:
आकाश के बड़े बड़े दाँतों (बज्रपात, आँथी, तूफान, घने बादल आदि) से ऊषा मुस्कुराती है। जब बादल गरजते हैं तब चिड़िया चहचहाती है। तेज हवा के भीतर चिड़िया चोंच में तिनका लेकर उड़ जाती है। बह उनचास पवन की भी परवाह नहीं करती। नाश से दुःख तो होता है। लेकिन उस दुःख को निर्माण का सुख दबा देता है। उसे नीचा दिखा देता है। प्रलय होता है। उसके चारों ओर सन्नाटा छा जाता है। लेकिन फिर से तभी सृष्टि के गीत भी बार बार गाए जाते हैं। प्राणी मरता नहीं, जीता है। इसी जीने को जीवन कहते हैं।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ ଆକାଶର ବଡ଼ ବଡ଼ ଦାନ୍ତଗୁଡ଼ିକ (ବଜ୍ରପାତ, ଝଡ଼, ବାତ୍ୟା, କଳାହାଣ୍ଡିଆ ମେଘ) ଦେଖ୍ କରି ଉଷା ମୁରୁକିହସା ମାରୁଥାଏ। ଯେଉଁ ସମୟରେ ଘଡ଼ଘଡ଼ି ମାରୁଥାଏ ସେହି ସମୟରେ ଚଢ଼େଇ ଚେଁ ଚେଁ କରୁଥାଏ। ଜୋର ପବନ ବହୁଥ‌ିବା ସମୟରେ ଚଢ଼େଇ ତା’ ଥଣ୍ଟରେ ଶୁଖୁଲା କାଠି ବା ଘାସ ଖଣ୍ଡେ ଧରି ଉଡ଼ିଯାଏ। ସେ ଅଣଚାସ ପବନକୁ ଭୟ କରେ ନାହିଁ। ନଷ୍ଟ ହେଲେ ଦୁଃଖ ମଧ୍ୟ ହୁଏ। କିନ୍ତୁ ତାହାକୁ ନିର୍ମାଣର ସୁଖ ଦାବି ଦିଏ। ପ୍ରଳୟ ହୁଏ। ତାହା ଚାରିପଟେ ନିସ୍ତବ୍ଧ ଛାଇଯାଏ। କିନ୍ତୁ ନୂଆ ସୃଷ୍ଟିରେ ଗୀତ ମଧ୍ୟ ବାରମ୍ବାର ଗାଆନ୍ତି। ପ୍ରାଣୀ ମରେ ନାହିଁ। ସେ ବାରମ୍ବାର ଜନ୍ମ ନିଅ। ଏହିପରି ବଞ୍ଚିବାକୁ ହିଁ ଜୀବନ କୁହାଯାଏ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

नीड़ – घोंसला (ସ୍ନେହ)।

आह्वान – बुलावा (ଆକାଶ)।

सहसा – अचानक (ପ୍ରକାର)।

निशा – रात (ସକାଳ)।

भीत – डराहुआ (ଉପଦ୍ରବ)।

प्राची – पूर्व दिशा (ସକାଳ)।

नेह – स्नेह (ସ୍ନେହ)।

नभ – आकाश (ଆକାଶ)।

भाँति – प्रकार (ପ୍ରକାର)।

सबेरा – सुबह (ସକାଳ)।

उत्पात – उपद्रव (ଉପଦ୍ରବ)।

उषा – प्रातः (ସକାଳ)।

कण-कण – चारों ओर (ଚାରିଆଡ଼)।

मोहिनी – आकर्षक (ଆକର୍ଷକ)।

भीम कायावन – बड़े शरीर वाले (ଭୀମକାୟ ଶରୀର)

भूधर – पहाड़ (ପାହାଡ଼)।

उखड़-पुखड़ – उखड़ना (ଉପୁଡ଼ିପଡ଼ିବା)।

विटप – पेड़ (ଗଛ)।

तिनकों से – सूखे घास (ଶୁଖୁଲା ଘାସକାଠି)।

कंकड़ – पत्थर (ପଥର)।

विहंगम – पक्षी (ପକ୍ଷୀ)।

कुद्ध – नाराज (ଦୁଃଖୀ)।

मुस्कुराती – मुस्काती (ମୁରୁକି ହସି)।

चोंच – चोंच (ମୁରୁକି ହସି)।

नाश – नष्ट (ନଷ୍ଟ)।

निस्तब्धता – नीरगता (ନୀରବତା)।

समेत – सहित (ସହିତ)।

मुस्कान – मृदुहास (ମୃଦୁହସ)।

जड़ – मूल (ମୂଳ)।

टूरे – टूट गए (ଭାଙ୍ଗିଗଲେ)।

वर – श्रेष्ठ (ଶ୍ରେଷ୍ଠ)।

विनिर्मित – बना हुआ (ତିଆରି ହୋଇଥ‌ିବା)।

डग मगाए – हिल गए (ହଲିଗଲେ)।

गगन – आसमान (ଆକାଶ )।

बज्र – केठोर ( କଠୋର)।

खग-पंक्ति- पक्षियों की कतार (ପଷ୍ ଙ୍କରଧାଡ଼ି)

सहज – आसान (ସହଜ)।

उनचास पवन – बड़े जोर का (ତୁଫାନ)।

प्रलय – नाश (ନଷ୍ଟ)।

कवि परिचय

बच्चन का जन्म सन् 1907 में इलाहाबाद में हुआ था। उनकी अंग्रेजी की उच्चशिक्षा इलाहाबाद तथा कैम्ब्रिज विश्वविद्यालय (इंलैण्ड) में हुई। वे कुछ दिन अध्यापक हुए, आकाशवाणी में काम किय फिर विदेश विभाग में हिन्दी सलाहकार रहे। बचपन से ही बच्चन जी की रुचि कविता लिखने की थी। उनकी कविताओं में जीवन का, जीने के लिए किये जाने वाले नाना कायों का वर्णन हुआ है। इन्होंने जीवन को अत्यंत महत्व दिया। इस कविता में भी जीवन को हरपल जीने की प्रेरणा दी गई है। विपत्तियों में निडर होकर लड़ते रहने को उत्साहित किया गया है। इनकी अनेक रचनाएँ हैं जिन में से ‘दो चट्टानों के लिए’ उन्हें साहित्य अकादमी की ओर से पुरष्कृत किया गया था। सन् 1976 में उन्हें पद्मभूषण की उपाधि से भी सम्मानित किया गया।

BSE Odisha Class 10 Life Science Notes

• Chapter 1 ପୋଷଣ Notes
• Chapter 2 ଶ୍ବସନ Notes
• Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ Notes
• Chapter 4 ରେଚନ Notes
• Chapter 5 ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସମନ୍ଵୟ Notes
• Chapter 6 ଜନନ Notes
• Chapter 7 ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଓ ବିବର୍ତ୍ତନ Notes
• Chapter 8 ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ Notes
• Chapter 9 ଆମ ପରିବେଶ Notes
• Chapter 10 ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ Notes

BSE Odisha 10th Class Text Book Solutions

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Notes Chapter 2 ଶ୍ବସନ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 10 Life Science Notes Chapter 2 ଶ୍ବସନ

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

→ଉପକ୍ରମ (Introduction) :
ଜୀବକୋଷରେ ଖାଦ୍ୟର ଜାରଣ ହୋଇ ସେଥୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଚାଲୁରଖିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ । ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଶ୍ବସନ କୁହାଯାଏ ।

→ଶ୍ୱସନ (Respiration) :

• ଶ୍ୱସନ ପାଇଁ ଅମ୍ଳଜାନ ଆବଶ୍ୟକ । ବେଳେବେଳେ ଏହାର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ଶ୍ବସନ ଘଟିଥାଏ ।
• ଗ୍ଲା କୋଜ୍ ଏକ ଛଅ ଅଙ୍ଗାରକ ବିଶିଷ୍ଟ ଯୌଗିକ । ଏହାର ଗାଠନିକ ଅଣୁ ସଂକେତ C₆H₂O₂ ଅଟେ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଣୁ ଭାଙ୍ଗି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ (CO₂), ଜଳ (H₂O) ଓ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ଶକ୍ତି ମୋଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି କାରଣରୁ ଶ୍ବସନ ଏକ ଅପଚୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।
• କୋଷ ଜୀବକରେ ଗ୍ଲା କୋଜ ଅଣୁର ବିଘଟନ ଘଟି ପ୍ରଥମେ ଏହା ତିନି କାର୍ବନବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ଏହା ସବୁ ପ୍ରକାର ଶ୍ବସନର ପ୍ରଥମ ସୋପାନ ଅଟେ ।
• ଅମ୍ଳଜାନର ଉପସ୍ଥିତିରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ସହ ଶକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ବା ଅଭାବରେ ଏଥୁରୁ ଅନ୍ୟ ଉତ୍ପାଦ ସହ ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

→ଶ୍ଵାସନର ପ୍ରକାରଭେଦ (Types of Respiration) :
1.ଶ୍ଵାସନରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଭଳି ସରଳ ଖାଦ୍ୟ ଜାରିତ ହୋଇ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ଶକ୍ତି ATP ହେବା ସହିତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ।
2.ଶ୍ଵାସନ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା-
(a) ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ (Aerobic Respiration)
(b) ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ (Anaerobic Respiration)
ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ୱସନକୁ ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ବସନକୁ ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ କୁହାଯାଏ ।
3.ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ଅଧ୍ଵକ ଶକ୍ତି ମିଳୁଥିବାବେଳେ ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ କମ୍ ଶକ୍ତି ମିଳିଥାଏ

→କୋଷୀୟ ଶ୍ବସନ :
1. ଖାଦ୍ୟର ଜାରଣ, ଶକ୍ତିମୋଚନ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗମନ ପ୍ରକୃତପକ୍ଷେ କୋଷରେ ସଧୂ ହୁଏ । କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟ ଆଧାର ରସାୟନ ରୂପେ -କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଣୁକୁ ବିବେଚନା କରାଯାଇଥାଏ । ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଜାରଣଦ୍ବାରା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହେବା ସହିତ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଯୁକ୍ତ ବିଜାରିତ ଅଣୁ ଓ ଶକ୍ତି ମୁଦ୍ରା ତିଆରି ହୁଏ ।

2. କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ ତିନି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଘଟିଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା : ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ (Glycolysis), ସାଇଟ୍ରିକ୍ (Cytric Acid Cycle) 3 6mg? Aña?? °| (Electron Transport System) 1.

→କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ ଆଧାର :

• କୋଷ ଭିତରେ କୋଷଜୀବକ ଥାଏ ଓ ଏହା କୋଷଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ ।
• କୋଷଜୀବକରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗିକା, ଏନ୍‌ଜାଇମ୍, ପୋଷକ ଅଣୁ ଇତ୍ୟାଦି ଥାଏ ଓ ଏଥ‌ିରେ ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ । ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ଅଙ୍ଗିକା ଦ୍ବିସ୍ତରୀୟ ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ । ଏହା ଭିତରେ ଥିବା ରସପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶକୁ ମାଟ୍ରିକ୍ସ କୁହାଯାଏ ।
• ବିଭିନ୍ନ ଜୈବିକ ଅମ୍ଳ, ଏନ୍‌ଜାଇମ୍, ଲିପିଡ୍, ପ୍ରୋଟିନ୍ ଅଣୁ ଇତ୍ୟାଦି ଥାଏ । ଦ୍ବିସ୍ତରୀୟ ଝିଲ୍ଲୀର ଅନ୍ତଃଝିଲ୍ଲୀ ମାଟ୍ରିକ୍ସ ଭିତରକୁ ଭାଙ୍ଗ ହୋଇ ପଶି ଆସିଥାଏ । ଏଭଳି ଭାଙ୍ଗକୁ କ୍ରିଷ୍ଟି (Cristae) କୁହାଯାଏ ।

→ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ | (Glycolysis) :

• କୋଷର କୋଷଜୀବକରେ ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗ୍ଲୁକୋଜର ବିଘଟନ ଦୁଇଟି ସୋପାନରେ ହୋଇଥାଏ ।
• ପ୍ରଥମ ସୋପାନରେ 6- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଗୁକୋଜ ଅଣୁ ଏଟିପି ଗ୍ରହଣ କରି ଉଦ୍ଦୀପିତ ହେବାଦ୍ଵାରା ଦୁଇଟି 3- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସରଳ ଶର୍କରାରେ ବିଭକ୍ତ ହୁଏ ।
• ଦ୍ଵିତୀୟ ସୋପାନରେ ପ୍ରତି 3- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଶର୍କରା ଜୈବ ରାସାୟନିକ କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ନାମିତ ଏକ 3- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଜୈବିକ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ଏହି ସୋପାନରେ ଶକ୍ତି ମୁଦ୍ରା ATP ଏବଂ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ବିଜାରିତ ସହକାରକ ନିକୋଟିମାଇଡ୍ ଏଡ଼େନାଇନ୍ ଡାଇନ୍ୟୁକ୍ଲିଟୋଇଡ୍ ବା NADH₂ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

• କୋଷ ପରିବେଶରେ ଅମ୍ଳଜାନର ମାତ୍ରା ଅନୁଯାୟୀ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ବିଭିନ୍ନ ଜୈବିକ କ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଇଷ୍ଟ ଭଳି ଅଣୁଜୀବ କୋଷରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ 2-କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଇଥାନଲ୍ ବା ସୁରାସାରରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି କ୍ରିୟାରେ ଏକ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଅଳ୍ପ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ କୁହାଯାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଅଭାବରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ 3-କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଲାକଟିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହା ପେଶୀ କୋଷରେ ଘଟିଥାଏ । ଫଳରେ ସମୟ ସମୟରେ ମାଂସପେଶୀ ସଂକୋଚନ ହୋଇଯାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଜୈବ ରାସାୟନିକ କ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ଶକ୍ତି ମୁକ୍ତ ହେବା ସହିତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ନିର୍ଗତ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ କୁହାଯାଏ ।

→ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଏସିଡ୍ ଚକ୍ର | (Citric acid cycle) :

1.ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆର ମାଟ୍ରିକ୍ସରେ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟା ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
2.ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରରେ ଭାଗ ନିଏ ।
3. ଏହା ଦୁଇ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ

4.ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ମାଟ୍ରିକ୍ସରେ ଥିବା ଏନ୍‌ଜାଇମ୍‌ଦ୍ୱାରା ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ 2- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସକ୍ରିୟ ଅଣୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହୁଏ
5.ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ NADH₂ ସଂଶ୍ଳେଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
6.ଦ୍ବିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରର ଗ୍ରାହକ ଅଣୁ, 4- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଅଜ୍ଵାଲୋଏସେଟିକ୍ ଅମ୍ଳ 2-କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସକ୍ରିୟ ଅଣୁକୁ ଗ୍ରହଣ କରି 6- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
7. ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରାକାରରେ ବିଭିନ୍ନ ଜୈବିକ ଅମ୍ଳରେ ପରବର୍ତ୍ତିତ ହେବା ସହିତ ଶେଷରେ ଗ୍ରାହକ ଅଣୁ OAA କୁ ପୁନରୁତ୍ପାଦନ କରାଏ । ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହେବା ସହିତ ବିଜାରିତ ସହକାରକ NADH₂ FADH₂ ଓ ATP ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

→ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା (Electron Transport System) :

1.ଇଲେକଟ୍ରନ୍‌ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ଅନ୍ତଃଝିଲ୍ଲୀରେ ରହିଥାଏ । ସଂସ୍ଥାଟି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରୋଟନ୍ ଓ ଇଲେକଟ୍ରନ୍ ବାହକ ଅଣୁଦ୍ବାରା ଗଢ଼ା । ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ ଓ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରରୁ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଥିବା ସହକାରକ NADH₂ ଓ FADH₂ ଅଣୁର ଏହି ସଂସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ମୋଚିତ ଶକ୍ତିରୁ ATP ତିଆରି ହୁଏ ।

→ଜୀବଶ୍ବସନ :

• ଜୀବ ଗ୍ରହଣ କରୁଥ‌ିବା ଜୈବିକ ପୋଷକ ଶରୀରରେ ସରଳୀକୃତ ହୋଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷକୁ ଯାଇଥାଏ ।
• ମଣିଷ ଶରୀରରେ ଏହା ପାଚକ ପ୍ରଣାଳୀ ଓ ଉଭିଦ ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷ ବା କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କୋଷରେ ଏହି ଖାଦ୍ୟ ସରଳକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଘଟିଥାଏ ।
• ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରରେ ହେଉଥିବା ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ କ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅମ୍ଳଜାନର ଯୋଗାଣ ।
• ଜୀବ ପରିବେଶରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣରେ ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଯାଏ ।

→ଉଭିଦ ଶ୍ବସନ :

• ଉଭିଦ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପରିବେଶରୁ ବାୟୁରେ ଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
• ନିମ୍ନମାନର ପତ୍ରବିହୀନ ଉଭିଦ ନିଜ ଶରୀରର ଉପରିସ୍ଥ କୋଷ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଶରୁ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ବାୟୁ ସିଧାସଳଖ ବିସରଣଦ୍ୱାରା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
• ପତ୍ରଯୁକ୍ତ ସବୁଜ ଉଦ୍ଭିଦ ପତ୍ରରେ ରହିଥ‌ିବା ସ୍ତୋମ୍ ବା ଷ୍ଟୋମାଟା ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଶରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
• ଦିନବେଳେ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ସମୟରେ ପତ୍ର ଷ୍ଟେମାଟା ବାଟେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ରହଣ କରେ ।
• ଏହି ସମୟରେ ଉଭିଦରେ କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନରେ ବାହାରୁଥିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଯାଏ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ବାହାରୁଥିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଶ୍ବସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ । ଷ୍ଟେମାଟା ମାଧ୍ୟମରେ ଗୃହିତ ହୋଇଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଗୋଟିଏ କୋଷରୁ ଅନ୍ୟ କୋଷକୁ ବିସରିତ ହୋଇ ଗଛର ଡାଳ, ପତ୍ର, ଫୁଲ, ଫଳ ଆଦି ଅଙ୍ଗରେ ରହିଥ‌ିବା ସମସ୍ତ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।

→ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଶ୍ବସନ :

• ଜଳଚର ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ ପାଇଁ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।
• ଏକକୋଷୀ, ଛିଦ୍ରାଳ ଓ ହାଇଡ୍ରାଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନକୁ ସିଧାସଳଖ ବିସ୍ମରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଜିଆ, ଜୋକ ଓ ବେଙ୍ଗ ଚର୍ମଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରିପାରନ୍ତି । ଓଦାଚର୍ମ ବାଟଦେଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ମୁକ୍ତ ଅମ୍ଳଜାନ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୋଇ ଶ୍ଵାସନରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
• ବେଙ୍ଗ ମୁଖଗହ୍ଵର ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରା ମଧ୍ୟ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ । ‘ଶୀତସୁପ୍ତି’ ସମୟରେ ବେଙ୍ଗ ଚର୍ମଦ୍ବାରା ହିଁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା
• ଅସରପା ପରି କୀଟପତଙ୍ଗମାନଙ୍କର ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
• କଙ୍କଡ଼ା, ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି, ଗେଣ୍ଡା, ଶାମୁକା ଗାଲିଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ।
• ସାପ, ପାରା, ବତକ, ବାଦୁଡ଼ି, ମନୁଷ୍ୟ ଆଦି ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରା ହୋଇଥାଏ ।
• କଇଁଛ, କୁମ୍ଭୀର, ତିମି ପାଣିରେ ରହୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ଦ୍ୱାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ।
• ବେଙ୍ଗର ଲାର୍ଭା ବା ଶୂକାବସ୍ଥା (ବେଙ୍ଗଫୁଲା) ଓ ମାଛ ଗାଲିଦ୍ୱାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରିଥା’ନ୍ତି ।

→ଜୈବିକ ଜାରଣ (Biological oxidation) :

• ଅମ୍ଳଜାନ ଦହନର ସହାୟକ ଓ ଦହନ ସମୟରେ ତାପଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଜୀବ ଶରୀରରେ ଏଭଳି ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଜୈବିକ ଜାରଣ କୁହାଯାଏ ।
• ଜୀବକୋଷରେ କୋଷଜୀବକ ଓ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆରେ ଜୈବିକ ଜାରଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ରହିଥାଏ ।
• ଏଗୁଡ଼ିକର ସହଯୋଗରେ ଜୈବରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ଓ ଏହି ଶକ୍ତି ATP ଅଣୁରେ ବାନ୍ଧି ହୋଇ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ଜୀବକୋଷରେ ATP କୁ ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା ଓ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆକୁ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର କୁହାଯାଏ ।
• ଶ୍ଵାସନରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଶକ୍ତି ATP ଗଠନରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ADPରେ ଗୋଟିଏ ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ଅଣୁ (Pi) ମିଶିଲେ  କୋଷର ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ATP ଭାଗନିଏ ।
• ଗୋଟିଏ ATP ଅଣୁ ଭାଙ୍ଗି ADP ଓ Pi ରେ ପରିଣତ ହେଲେ 30.5 କିଲୋ ଜୁଲ୍ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ପେଶୀର ସଂକୋଚନ, ପୁଷ୍ଟିସାର ସଂଶ୍ଳେଷଣ, ସ୍ନାୟବିକ ଆବେଗ ସଞ୍ଚରଣ ଭଳି ସମସ୍ତ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ATP ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ।

ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ : ଉଭିଦରେ ଷ୍ଟୋମାଟା ଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ ହୁଏ, କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରରେ ଏଥ‌ିପାଇଁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ରହିଛି ।

→ମଣିଷର ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ର (Human Respiratory System) :
1.ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ଶ୍ୱାସତନ୍ତ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଯଥା- ନାସାରନ୍ଧ୍ର, ନାସାପଥ, ଗ୍ରସନୀ, ଶ୍ଵାସନଳୀ, ଶ୍ଵାସନଳିକା ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ।

→ନାସାରନ୍ଧ୍ର (Nostril) :

• ପାଟି ଉପରେ ଓ ନାକର ନିମ୍ନଦେଶରେ ଶ୍ୱାସପଥର ଦ୍ଵାରଭାବେ ଦୁଇଟି ନାସାରନ୍ଧ୍ର (ନାକପୁଡ଼ା) ରହିଥାଏ ।
• ଏଠାରୁ ଶ୍ଵାସପଥ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ଓ ଏହା ବାୟୁ ଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।
• ନାକରନ୍ଧ୍ର ବା ନାକପୁଡ଼ା ଦୁଇଟିର ଅଗ୍ରଭାଗ ଉପାସ୍ଥିଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ।

→ନାସାପଥ (Nasal cavity) :

• ଶ୍ଵାସ ପଥର ପ୍ର ଥମ ଭର ନାସାପଥ ନାମରେ ନାମିତ ଅଟେ ।
• ଏକ ଯୋଡ଼ା ନାସାପଥ ଉପାସ୍ଥି ନିର୍ମିତ ପଟିଦ୍ଵାରା ପରସ୍ପରଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇଥାଏ ।
• ବାହ୍ୟ ନାସାରନ୍ଧ୍ର ଦେଇ ବାହାରୁ ବାୟୁ ନାସାପଥ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ । ନାସା ପଥ ଗ୍ର ସନୀ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
• ଧୂଳି କଣା ଓ ଜୀବାଣୁ ଶ୍ଳେଷ୍ମକ ଝିଲ୍ଲୀରେ ଲାଗିଯାଆନ୍ତି ।

→ଗ୍ରସନୀ (Pharynx) :

• ଗ୍ରସନୀ ଏକ ପେଶୀବହୁଳ ନଳୀ ଓ ହୋଇ ଶ୍ଵାସନଳୀ ଓ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଏହା ନାସାପଥର ଶେଷଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ଆରମ୍ଭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଥାଏ ।
• ନାସାପଥ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ରସନୀର ଅଂଶକୁ ନାସା-ଗ୍ରସନୀ ଏବଂ ମୁଖଗହ୍ଵର ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଅଂଶକୁ ମୁଖ- ଗ୍ରସନୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଗ୍ରସନୀର ପଛ କାନ୍ଥରେ ଏକଯୋଡ଼ା ଟନ୍‌ସିଲ୍ ରହିଥାଏ । ଏହା ଏକ ଲସିକାଭ ଅଙ୍ଗ ଅଟେ ।
• ଗ୍ରସନୀର ଶେଷଭାଗରୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଓ ଶ୍ଵାସନଳୀ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ୱାରକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ ଓ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେଟ୍ କୁହାଯାଏ ।
• ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାର ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା ନାମକ ଏକ ପରଦାଦ୍ଵାରା ବନ୍ଦରହେ । କିନ୍ତୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାରରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର କପାଟିକା ନଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟ ଗିଳିବା ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ବାର ଅଧ୍ୱଜିହ୍ବାଦ୍ଵାରା ବନ୍ଦ ରହୁଥ‌ିବାରୁ ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
• ଅନ୍ୟ ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାର ଖୋଲା ରହୁଥିବାରୁ ସାଧାରଣ ଭାବେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।

→ଶ୍ଵାସନଳୀ (Trachea) :

1.ଶ୍ଵାସନଳୀର ଆରମ୍ଭରେ ସ୍ୱରପେଟିକା ରହିଥାଏ ।
2.ଏଥିରେ ଥ‌ିବା ସରୁ ସରୁ ସୂତା ପରି ସ୍ଵରତନ୍ତ୍ରୀ ବା ଭୋକାଲ କର୍ଡ଼ର କମ୍ପନଦ୍ୱାରା ଧ୍ଵନି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
3.ଶ୍ଵାସନଳୀ ଦୁଇ ବ୍ରୋକାଇ ଭାବେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିଜ ପଟର ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ପରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଟର ବ୍ରେନ୍‌କସ୍ ଅନେକ ଶାଖା ପ୍ରଶାଖାରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ଶ୍ଵାସନଳିକା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ଵାସନଳିକା କୋଟରିକାକୁ ଖୋଲିଥାଏ ।

ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଚାରିପଟେ ରହିଥାଏ ପ୍ଲରାଲ୍ କେଭିଟି । ଏହା ବାହ୍ୟ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଆବରଣକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଭିତର ପଟର ଆବରଣଟି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌କୁ ଆବୃତ କରି ରଖୁବାବେଳେ ବାହ୍ୟ ଆବରଣଟି ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଓ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଭିତର ପଟକୁ ଲାଗିକରି ରହିଥାଏ । ଗହ୍ଵର ଭିତରେ ଥିବା ରସ ଆବରଣ ଦୁଇଟିକୁ ପିଛିଳ କରି ରଖିଥାଏ । ଏହି ବାୟୁରୋଧୀ ଗହ୍ଵରର ଚାପ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ଠାରୁ ପ୍ରାୟ 3-4mm Hg କମ୍ ଥାଏ । ଏହା ପ୍ରଶ୍ଵାସବେଳେ କୋଟରିକାମାନଙ୍କ ଭିତରେ ବାୟୁ ଭର୍ତ୍ତି ହେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

→ଫୁସଫୁସ (Lungs) :

• ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ରହିଥାଏ । ଏହା ହେଉଛି ଦକ୍ଷିଣ ଓ ବାମ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ।
• ଏହା ସ୍ପଞ୍ଜ ପରି ନରମ ଅଟେ । ଏହା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଆବରଣଦ୍ବାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀଦ୍ୱାରା ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌କୁ ଆସିଥାଏ ଏବଂ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା ଦେଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡକୁ ଫେରିଥାଏ ।

→ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା (Respiration) :

ଏହା ତିନୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ହୋଇଥାଏ; ଯଥା-

1. ସଂବାତନ,
2. ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ,
3. ଗ୍ୟାସ୍ ପରିବହନ ।

→ସଂବାତନ (Ventilation)

1. ସଂବାତନ ଦୁଇ ପର୍ଯ୍ୟାୟବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ; ଯଥା- ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ନିଃଶ୍ଵାସ ।
2. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ବାୟୁର ପ୍ରବେଶକୁ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ବାୟୁର ପ୍ରସ୍ଥାନକୁ ନିଃଶ୍ଵାସ କୁହାଯାଏ ।
3. ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏହି ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ନିଃଶ୍ଵାସ ହାର ମିନିଟ୍‌କୁ ପ୍ରାୟ 15 ରୁ 20 ଥର ଅଟେ ।
4. ବୃକ୍ଷଗହ୍ଵର ଏକ ଫମ୍ପା ପବନ-ନିରୋଧୀ କୋଠରୀ ଅଟେ । ଏହାର ଆଗପଟ ଷ୍ଟର୍‌ନମ୍ ଦ୍ଵାରା, ପଛପଟ
5. ମେରୁଦଣ୍ଡଦ୍ୱାରା, ଦୁଇପଟ ପଞ୍ଜରା ହାଡ଼ ଓ ଅନ୍ତଃ-ପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀଦ୍ଵାରା ଏବଂ ତଳପଟ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାଦ୍ଵାରା ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
6. ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଏକ ଗମ୍ବୁଜ ଆକାରର, ପେଶୀବହୁଳ ପଟ୍ଟ ଅଟେ । ଏହା ଆମର ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଏବଂ ଉଦରଗହ୍ବରକୁ ପୃଥକ୍ କରିରଖୁଥାଏ ।

→ପ୍ରଶ୍ଵାସ (Inspiration) :

• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ବାୟୁର ପ୍ରବେଶକୁ ପ୍ରଶ୍ଵାସ କୁହାଯାଏ ।
• ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସମୟରେ ଅନ୍ତଃପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀ, ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଓ ଉଦରୀୟ ମାଂସପେଶୀ’ ସକ୍ରିୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ନରିଥନନ୍ତି
• ପ୍ରଶ୍ଵାସ ସମୟରେ ଅନ୍ତଃପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ଉଦରୀୟ ମାଂସପେଶୀର ଶିଙ୍ଖଳନ ଘଟିଥାଏ । ଫଳସ୍ବରୂପ ଗମ୍ବୁଜାକାର ମଧ୍ଧଚ୍ଛଦା ସଳଖ ବା ସମତଳ ହୋଇଥାଏ ଓ ପଞ୍ଜରାହାଡ଼ ଆଗକୁ ଉଠିଆସେ ।
• ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମୟରେ ବକ୍ଷଗହ୍ଵରର ଆୟତନ ପ୍ରାୟ 20% ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଏବଂ ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଥିବା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ । ଏହା ଏକ ସକ୍ରିୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।

→ନିଃଶ୍ଵାସ (Expiration):

• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ବାୟୁର ପ୍ରସ୍ଥାନକୁ ନିଃଶ୍ଵାସ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହା ଏକ ଶିଥୁଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ଏହି ସମୟରେ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଓ ଅନ୍ତଃପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀର ଶିଥୁନ ଘଟିବା ସହ ଉଦରୀୟ ମାଂସପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଘଟିଥାଏ ।
• ପଞ୍ଜରା ହାଡ଼ ପୂର୍ବ ସ୍ଥାନକୁ ଫେରି ଆସେ ଓ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ପୁଣି ଗମ୍ବୁଜାକାର ହୋଇଥାଏ ।
• ବକ୍ଷଗହ୍ବରର ଆକାର ହ୍ରାସ ପାଏ ଓ ଏହା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଉପରେ ଚାପ ପକାଏ, ତେଣୁ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟରୁ ବାୟୁ ବାହାରକୁ ଚ।ଲଆପୋ

→ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ (Gaseous Exchange) :

1. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ବାୟୁ ପ୍ରବେଶ କଲାପରେ ଏଥିରେ ଥ‌ିବା କୋଟରିକାଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁଦ୍ୱାରା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ସାଧାରଣତଃ ବାହାର ବାୟୁରେ ଅମ୍ଳଜାନର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଅଧୂକ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ସାନ୍ଦ୍ରତା କମ୍ ରହିଥାଏ ।
2. ଏହି ସମୟରେ କୋଟରିକାକୁ ଘେରି ରହିଥ‌ିବା ରକ୍ତଜାଲକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ରକ୍ତରେ ଅମ୍ଳଜାନର ସାନ୍ଦ୍ରତା କମ୍ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଅଧିକ ରହିଥାଏ ।
3. କୋଟରିକା ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଠ, ଓ CO₂ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ରକ୍ତଜାଲକ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଠ, ଓ CO₂ ଗ୍ୟାସ୍ ମଧ୍ୟରେ ସାନ୍ଦ୍ରତାରେ ଭିନ୍ନତା ଥାଏ । ଏଥ୍ଗୁଁ କୋଟରିକା ମଧ୍ୟସ୍ଥ ବାୟୁ ଓ ରକ୍ତଜାଲକରେ ପ୍ରବାହିତ ରକ୍ତ ମଧ୍ୟରେ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ବାରା ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ତ୍ରର ବିନିମୟ ଘଟିଥାଏ ।
4. ଅମ୍ଳଜାନ, ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ କୋଟରିକାରୁ ରକ୍ତ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ରକ୍ତମଧ୍ୟରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ କୋଟରିକା ମଧ୍ୟକୁ ବାହାରି ଆସେ ।

→ଗ୍ୟାସ ପରିବହନ Gas transportation) :

• ରକ୍ତର ଲୋହିତ କଣିକା (RBC)ରେ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଥାଏ । ଏହା ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣକରି ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ରକ୍ତ ମାଧ୍ୟମରେ ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।
• କୋଷ ନିକଟରେ ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଭାଙ୍ଗି ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ । ଏହି ଅମ୍ଳଜାନ କୋଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଏବଂ କୋଷମାନଙ୍କରୁ ନିର୍ଗତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ରକ୍ତକୁ ଚାଲିଆସେ ।
• କୋଷସ୍ତରରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ଏହି ଗ୍ୟାସୀୟ ବିନିମୟ ମଧ୍ୟ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ହୋଇଥାଏ । କୋଷରୁ ନିର୍ଗତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ରକ୍ତ ମାଧ୍ୟମରେ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରେ ପହଞ୍ଚେ ଓ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ୱାରା ରକ୍ତରୁ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ କୋଟରିକା ବାଟ ଦେଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।