CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Unit 6 Question Answer ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

I. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଚୟନ କର।
[Choose the Correct answer of the followings from the alternatives as given]

Question ୧।
କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ତା ର ଠିକ୍ ପରବର୍ତୀ ଶ୍ରେଣୀର ନିମ୍ନସୀମା ହୋଇଥାଏ ?
(A) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତି
(B) ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତି
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନ ନୁହେଁ
Answer:
(A) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତ

Question ୨।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ହେବା ଉଚିତ୍ ?
(A) 5
(B) 10
(C) 5 ଦ୍ବାରା ଛିଣ୍ଡଥୁବା ସଂଖ୍ୟା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୩।
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବିବିକ୍ତ ଚଳର ବୈଶିଷ୍ଟ ?
(A) ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣା କରିପାରେ
(B) ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଅଟେ
(C) ଦୁଇଟି ମୂଲ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ଥାଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୪।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ ସୀମା ଓ ନିମ୍ନ ସୀମାର ଅନ୍ତର ଫଳକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଶ୍ରେଣୀ ସଂଖ୍ୟା
(B) ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ
(C) ଶ୍ରେଣୀ ବିସ୍ତାର
(D) ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ
Answer:
(B) ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୫।
20 – 30 ଶ୍ରେଣୀର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ?
(A) 5
(B) 10
(C) 15
(D) 25
Answer:
(D) 25

Question ୬।
50 -60 ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତରାଳ (Class Interval) କେତେ ?
(A) 10
(B) 5
(C) 20
(D) 6
Answer:
(A) 10

Question ୭.।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ହେବା ଉଚିତ୍ ?
(A) 0
(B) 5
(C) ପାଞ୍ଚ ଦ୍ବାରା ଛିଷ୍ଣୁଥିବା ସଂଖ୍ୟା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୮।
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଗୋଟିଏ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ?
(A) ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣ କରିପାରେ
(B) ଦୁଇଟି ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ନ ଥାଏ
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)

Question ୯।
20 – 30 ଶ୍ରେଣୀର 20 ର ମୂଲ୍ୟକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଶ୍ରେଣୀ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା
(B) ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ
(C) ଶ୍ରେଣୀ ନିମ୍ନସୀମା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(C) ଶ୍ରେଣୀ ନିମ୍ନସୀମା

Question ୧୦।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା 40 ଏବଂ ନିମ୍ନସୀମା 30 ତେବେ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ହେବ ?
(A) 15
(B) 25
‍(C) 35
(D) 4
Answer:
(C) 35

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୧୧।
ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟକୁ ଧାରଣ କରୁ ନ ଥିବା ବିତରଣ ହେଉଛି
(A) ବିବିକ୍ତ ବିତରଣ
(B) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବିତରଣ
(C) ଏକକ ବିତରଣ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ବିବିକ୍ତ ବିତରଣ

Question ୧୨।
କୌଣସି ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ଜିମ୍ବା ନିମ୍ନସୀମା ଦିଆଯାଇ ନଥୁଲେ ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ମୁକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ
(C) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ
(B) ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ମୁକ୍ତ ସଂଭାଗ ଶ୍ରେଣୀ

Question ୧୩।
ଅଙ୍କିତ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର ସମାହାରକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ୍
(B) ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖ
(C) ରାଶୀକୃତ ବାରମ୍ବାରତା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ୍

Question ୧୪।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କେଉଁଟି ସାରଣୀର ଅଂଶ ?
(A) ସାରଣୀର ସଂଖ୍ୟା
(B) ସାରଣୀର ଶୀର୍ଷକ
(C) ଶିରୋନାମା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୧୫।
ଗୋଟିଏ ସ୍ତମ୍ଭ ଚିତ୍ରରେ ସ୍ତମ୍ଭଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରସ୍ତୁ :
(A) ସମାନ
(B) ଅସମାନ
(C) ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ସମାନ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୧୬।
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଓଜିଭ ଏକ :
(A) ନିମ୍ନଗାମୀ ବକ୍ରରେଖା
(B) ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ବକ୍ରରେଖା
(C) ଉଲୁମ୍ବ ରେଖା
(D) ଅନୁଭୂମିକ ରେଖା
Answer:
(A) ନିମ୍ନଗାମୀ ବକ୍ରରେଖା

Question ୧୭।
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ରାଶୀକୃତ ବାରମ୍ବାରତା ଏକ :
(A) ନିମ୍ନଗାମୀ ବକ୍ର
(B) ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ରେଖା
(C) ଉଲୁମ୍ବ ରେଖା
(D) ଆନୁଭୂମିକ ରେଖା
Answer:
(B) ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ରେଖା

Question ୧୮।
ସମସ୍ତ ବୃତ୍ତକାଳର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କୋଣମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟି କେତେ ହେବ ?
(A) 360°
(B) 90°
(C) 180°
(D) 60°
Answer:
(A) 360°

Question ୧୯।
ତଥ୍ୟ ପରିପ୍ରକାଶର ଏକ ସରଳ ଓ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ମାଧ୍ଯମ ହେଲା :
(A) ସାରଣୀ
(B) ରେଖାଚିତ୍ର
(C) ଗ୍ରାଫ୍
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ସାରଣୀ

Question ୨୦।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଲେଖଚିତ୍ର ବିଷୟରେ ସଠିକ୍ ସୂଚନା ?
(A) ହାରାହାରି କଳନା
(B) ବିଶ୍ଳେଷଣ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟରେ କରିହୁଏ
(C) ସବୁ ବର୍ଗର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଆଦୃତ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୨୧।
ନିମ୍ନଲିଖୁତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସାରଣୀ ବିଷୟରେ ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ନୁହେଁ ?
(A) ତଥ୍ୟର ସାଂଖ୍ୟକ ପରିପ୍ରକାଶ
(B) ଏକାଧିକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇପାରେ
(C) ବିଶ୍ଳେଷଣ ସହଜ ସାଧ୍ଯ ଅଟେ
(D) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଗର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଆଦୃତ
Answer:
(C) ବିଶ୍ଳେଷଣ ସହଜ ସାଧ୍ୟ ଅଟେ

Question ୨୨।
ତଥ୍ୟ ପରିପ୍ରକାଶର ଏକ ସରଳ ଓ ଯୁକ୍ତି ଯୁକ୍ତ ମାଧ୍ୟମ ହେଲା :
(A) ସାରଣୀ
(B) ରେଖାଚିତ୍ର
(C) ଗ୍ରାଫ୍
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ସାରଣୀ

Question ୨୩ ।
ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ଆକାରରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଯେଉଁଥରେ ସଜାଡ଼ି ଲେଖାଯାଏ, ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ରେଖାଚିତ୍ର
(B) ଗ୍ରାଫ୍
(C) ସାରଣୀ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ସାରଣୀ

Question ୨୪।
ଯେଉଁଥ‌ିରେ ତଥ୍ୟକୁ ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ?
(A) ସାରଣୀ
(B) ଲେଖଚିତ୍ର
(C) ବିସ୍ତାର
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ସାରଣୀ

Question ୨୫।
ବୃତ୍ତ କଳାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କୋଣ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପଦ୍ଧତି ଲେଖ।
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 1
Answer:
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 1.1

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୨୬।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତମ୍ଭର :
(A) ପ୍ରସୁ ସମାନ
(B) ଦୈର୍ଘ୍ୟ ସମାନ
(C) ଉଚ୍ଚତା ସମାନ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(A) ପ୍ରସ୍ତୁ ସମାନ

Question ୨୭।
କେତେକ ଆୟାତକ୍ଷେତ୍ରର ସମାହାର :
(A) ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ୍
(B) ସ୍ତମ୍ଭଚିତ୍ର
(C) ବୃତ୍ତଚିତ୍ର
(D) ସମସ୍ତବି
Answer:
(A) ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ୍

Question ୨୮।
ସାରଣୀର ଅଂଶ ନୁହେଁ :
(A) ସାରଣୀ ସଂଖ୍ୟା
(B) ବାରମ୍ବାରତା
(C) ଶିରୋନାମା
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(B) ବାରମ୍ବାରତା

Question ୨୯।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ବାରମ୍ବାରତା
(B) ଶ୍ରେଣୀ ବାରମ୍ବାରତା
(C) ଚଳ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(B) ଶ୍ରେଣୀ ବାରମ୍ବାରତା

Question ୩୦।
୨୦-୩୦ ଶ୍ରେଣୀର ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ କେତେ?
(A) ୧୦
(B) ୭୦
(C) ୫୦
(D) ୫
Answer:
‍(A) ୧୦

Question ୩୧।
୫୦ – ୬୦ ଶ୍ରେଣୀର ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ କେତେ ହେବ ?
(A) ୫୫
(C) ୪୫
(B) ୬୫
(D) ୭୫
Answer:
(A) ୫୫

Question ୩୨।
ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳର ଉଦାହରଣ :
(A) ପରୀକ୍ଷାରେ ନମ୍ବର
(B) ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ମଜୁରି
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)

Question ୩୩।
କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ପରବର୍ତି ଶ୍ରେଣୀର ନିମ୍ନ ସୀମାରେ ମିଶିଥାଏ ?
(A) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ
(C) ବାରମ୍ବାରତା
(B) ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(A) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ

Question ୩୪।
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳର ଉଦାହରଣ :
(A) ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ମଜୁରି
(B) କୋଠରୀର ସଂଖ୍ୟା
(C) ପରୀକ୍ଷାର ନମ୍ବର
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
‍(B) କୋଠରୀର ସଂଖ୍ୟା

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୩୫।
କେଉଁ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଭୟ ପୂର୍ବ ସଂଖ୍ୟା ଓ ଦଶମିକ ସଂଖ୍ୟା ରେଖାଯାଏ ?
(A) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ
(B) ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ
(C) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(A) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୩୬।
୧୫-୨୦ ଶ୍ରେଣୀର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ :
(A) ୧୭.୫
(B) ୧୫
(C) ୨୦
(D) ୧୮,୫
Answer:
(A) ୧୭.୫

Question ୩।
ଯଦି ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ନିମ୍ନ ସୀମା କିମ୍ବା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ନ ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ତାହାଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ମୁକ୍ତ ସମ୍ବାର ଶ୍ରେଣୀ
(B) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ସେବା
(C) ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(A) ମୁକ୍ତ ସମ୍ବାଗ ଶ୍ରେଣୀ

Question ୩୯।
ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟକୁ ଧାରଣ କରିପାରୁଥିବା ବିତରଣକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି ?
(A) ବିବିକ୍ତ ବିତରଣ
(B) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବିତରଣ
(C) ଏକକ ବିତରଣ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କେଉଁଟି ବି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବିତରଣ

Question ୪୦।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ଓ ନିମ୍ନ ସୀମାର ଅନ୍ତର ଫଳକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଶ୍ରେଣୀ ସଂଖ୍ୟା
(C) ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ
Answer:
(C) ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ

Answer: ୪୧।
ଯଦି ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀ (10-20) ଏହି ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ କେତେ ହେବ ?
(A) 15
(B) 2
(C) 5
(D) ଉପରୋକ୍ତ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A)15

(B) ଶ୍ରେଣୀସୀମା
(D) ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ

Question ୫୦।
ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟକୁ ଧାରଣ କରୁ ନଥିବା ବିତରଣ ହେଉଛି ?
(A) ବିବିକ୍ତ ବିତରଣ
(B) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବିତରଣ
(C) ଏକକ ବିତରଣ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ବିବିକ୍ତ ବିତରଣ

Question ୫୧।
ଯଦି ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁଗୁଡ଼ିକ 5, 10, 15, 25 ଓ 25 ଏହାର ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକ କେତେ ହେବ ?
(A) 10-5,5-10, 10-15, 15-20
(B) 10-20, 20-30, 30-40, 40-50
(C) 0-10, 10-20, 20-30, 30-40
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
‍(C) 0-10, 10-20, 20-30, 30-40

Question ୫୨।
ଯଦି ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ବାରମ୍ବାରତା 100- 199, 200 299, 300- 399, 400-499, ସେଗୁଡ଼ିକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରକାଶ କଲେ କେତେ ହେବ ?
(A) 100.5-200.5, 200.5-300.5, 300.5-400.5, 400.5-500.5
(B) 99.5-199.5, 199.5-299.5, 299.5-399.5, 499.5
(C) 100-200, 200-300, 300-400, 400-500.
(D) ଉପରୋକ୍ତ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) 99.5-199.5, 199.5-299.5, 299.5-399.5, 499.5

Question ୫୩।
ସମୟାନୁକ୍ରମରେ ଲବ୍‌ଧାଙ୍କମାନଙ୍କର ଉପସ୍ଥାପନ :
(A) ସମାନୁକ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ
(B) ଓଜିଭ
(C) ବିସ୍ତାର
(D) ସାରଣୀ
Answer:
(A) ସମାନୁକ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ

Question ୫୪।
ଯେଉଁ ସ୍ତମ୍ଭ ଚିତ୍ରରେ ସ୍ତମ୍ଭମାନଙ୍କର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଶ୍ରେଣୀ ବାରମ୍ବାରତା ସହ ସମାନୁପାତୀ ତାହା ?
(A) ଲେଖଚିତ୍ର
(B) ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ
(C) ଓଜିଭ୍
(D) ବାରମ୍ବାରତା ବକୁ
Answer:
(B) ହିଷ୍ଟାଗ୍ରାମ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୫୫।
ବୃତ୍ତଚିତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଂଶ ବୃତ୍ତକଳାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କୋଣମାନଙ୍କ ସହ –
(A) ସମାନ
(B) ଅସାମାନୁପାତୀ
(C) ସମାନୁପାତୀ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ସମାନୁପାତୀ

Question ୫୬।
ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖର ଅନ୍ୟନାମ କ’ଣ ?
(A) ଓଜିଭ୍
(B) ସ୍ତମ୍ଭଚିତ୍ର
(C) ରେଖାଲେଖ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ରେଖାଲେଖି

Question ୫୭।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ସାରଣୀ ଅଂଶ ବିଶେଷ ନୁହେଁ ?
(A) ଶୀର୍ଷଟୀକା
(B) ପଂକ୍ତିନାମା
(C) ଶିରୋନାମା
(D) ବିସ୍ତାର
Answer:
(D) ବିସ୍ତାର

Question ୫୮।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରେ କେଉଁଟି ମୁକ୍ତ ସଂଭାଗ ଶ୍ରେଣୀ :
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 2
(B) ୧୦-୨୦
(C) ୩୦- ୪୦
(D) ୧୫-୨୦
Answer:
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 2

Question ୫୯।
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ :
(A) ସମୟ ସାପେକ୍ଷୀ ନୁହେଁ
(B) ଶ୍ରମଅପଚୟକାରୀ
(C) ବ୍ୟୟବହୁଳ ନୁହେଁ
(D) ସମସ୍ତଟି

II. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ସଠିକତା ପ୍ରମାଣ କର। ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ନ ବଦଳାଇ ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର।
[Prove the correctness of the followings correct then if neces you that changing words underlined.]

Question ୧।
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ତଥ୍ୟାବଳୀର ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନତା ଦର୍ଶାଇଥାଏ। .
Answer:
ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ତଥ୍ୟାବଳୀର ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନତା ଦର୍ଶାଇଥାଏ।

Question ୨।
ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିପାରେ ନାହିଁ।
Answer:
ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିପାରେ ନାହିଁ।

Question ୩।
ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିବରଣରେ କୌଣସି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଲବ୍‌ଧାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟାକୁ ସେହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଚଳ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪।
ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ସେହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ସେହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୫ ।
ଶ୍ରେଣୀମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ଶ୍ରେଣୀ ସୀମା ଦ୍ଵୟର ମାଧ୍ୟମାନ ଅଟେ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୬।
ଶ୍ରେଣୀ ବିସ୍ତାର ଶ୍ରେଣୀ ସୀମା ଦ୍ବୟର ସମଷ୍ଟି ଅଟେ।
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ ଶ୍ରେଣୀ ସୀମା ଦ୍ଵୟର ଅନ୍ତରଫଳ ଅଟେ।

Question ୭।
ଆଧାର ସାରଣୀରେ ତଥ୍ୟର ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ।
Answer:
ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ଶ୍ରେଣୀରେ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ।

Question ୮।
ଶୀର୍ଷଟୀକା ସାରଣୀର ଶୀର୍ଷରେ ଥାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୯।
ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ ଅଙ୍କନ କରି ବାରମ୍ବାରତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଲେଖଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରାଯାଇପାରେ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୦।
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ ଏକ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ବଜ୍ର ଅଟେ।
Answer:
ସଠିକ୍

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୧୧।
ବୃତ୍ତଚିତ୍ରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଂଶ ବୃତ୍ତକଳାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କୋଣ ସହିତ ସମାନୁପାତ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୨।
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ ରେଖା ନିମ୍ନଗାମୀ ଗତି କରିଥାଏ।
Answer:
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ ରେଖା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ କରିଥାଏ ।

Question ୧୩।
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଓଜିଭରେ ନିମ୍ନଗାମୀ ଗତି କରିଥାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୪।
Histogram ଦୁଇ ଦିଗ ବିଶିଷ୍ଟ ରେଖାଚିତ୍ର ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୫।
Bar Diagram ଏକ ଦିଗ ବିଶିଷ୍ଟ ରେଖାଚିତ୍ର।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୬।
ସାରଣୀ ଜଟିଳ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ସରଳୀକରଣ କରିଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୭।
ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣ କରିଥାଏ।
Answer:
ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣ କରିଥାଏ।

Question ୧୮।
ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ସର୍ବନିମ୍ନ ଏବଂ ସର୍ବବୃହତ୍ ମୂଲ୍ୟକୁ ଶ୍ରେଣୀ
Answer:
ସଠିକ୍ ସୀମା କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୯।
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସୀମା ଓ ନିମ୍ନସୀମାର ଠିକ୍ ମଝିରେ ଥିବା ମୂଲ୍ୟ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୦।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ସେହି ଶ୍ରେଣୀର ବାରମ୍ବାରତା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୨୧।
ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ଆକାରରେ ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଯେଉଁଥିରେ ସଜାଡ଼ି ଲେଖାଯାଏ, ତାହାକୁ ସାରଣୀ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୨।
ସାରଣୀ ସଂଖ୍ୟା ସାରଣୀରେ ଏକ ଅଂଶ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୩।
ଗୋଟିଏ ରେଖଚିତ୍ରରେ ଅନେକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ରେଖାଚିତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ।

Question ୨୪।
ସ୍ତମ୍ଭ ମାନଙ୍କର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ଲବ୍ଧଙ୍କ ପରସ୍ପର ସମାନୁପାତ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୫।
ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ୍ କେତେକ ଆୟତ କ୍ଷେତ୍ରର ସମାହାର।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୬।
ବାରମ୍ବାରତା ସାହାଯ୍ୟରେ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ସଂକୁଚିତ କରି ଉପସ୍ଥାପନା କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୭।
ଯାହାର ମୂଲ୍ୟ ସ୍ଥିର ରହିଥାଏ ତାହାକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଚଳ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଯାହାର ମୂଲ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଚଳ କୁହାଯାଏ।

Question ୨୮।
ଏକ ବିବିକ୍ତ ଚଳ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣ କରିପାରେ।
Answer:
ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ଯରେ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣ କରିପାରେ।

Question ୨୯।
ଏକ ବିବିକ୍ତଚଳ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିସ୍ତାରର ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣ କରିପାରେ ନାହିଁ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩୦।
ଗୋଟିଏ ଦପ୍ତରର କର୍ମଚାରୀ ସଂଖ୍ୟା ବିର୍ବିକ୍ତ ଚଳର ଉଦାହରଣ।
Answer:
ସଠିକ୍

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୩୧।
ଉଚ୍ଚତା ବିବକ୍ତ ବଳର ଉଦାହରଣ।
Answer:
ଉଚ୍ଚତା ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳର ଉଦାହରଣ।

Question ୩୨।
ଏକ ବିବନ୍ତ ଚଳ ଦ୍ୱାରା ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ବିତରଣକୁ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳଦ୍ଵାରା ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ବିତରଣକୁ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା କୁହାଯାଏ।

Question ୩୩।
ଗୋଟିଏ ବିବକ୍ତ ବାରମ୍ବାରତା ବିଚରଣରେ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ବାରମ୍ବାରତା ଦ୍ଵାରା ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣରେ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ବାରମ୍ବାରତା ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ।

Question ୩୪।
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା – ନିମ୍ନସୀମା = ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ।
Answer:
ଉଦ୍ଧସୀମା – ନିମ୍ନ ସୀମା = ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ

Question ୩୫।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ଶ୍ରେଣୀକୁ ପ୍ରତିନିଧୁଗ୍ଧ କରେ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩୬।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ଓ ନିମ୍ନସୀମାର ଠିକ୍ ମଝିରେ ଥିବା
Answer:
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ଓ ନିମ୍ନସୀମାର ଠିକ୍ ମଝିରେ ଥିବା ମୂଲ୍ୟକୁ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ କୁହାଯାଏ। ମୂଲ୍ୟକୁ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ କୁହାଯାଏ।

Question ୩୭।
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ତାର ଶ୍ରେଣୀର ନିମ୍ନ ସୀମା ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିକର ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀରେ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ସେହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୩୮।
ଗୋଟିଏ ବିତରଣର ଚଳର ମୂଲ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ବାମପାର୍ଶ୍ବରେ ସୂଚିତ କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩୯।
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀରେ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟନ୍ତରର ମୂଲ୍ୟ ୦, ୫ କିମ୍ବା ୫ ଦ୍ବାରା ଛିଷ୍ଣୁଥ‌ିବା ଯେକୌଣସି ସଂଖ୍ୟା ହେବା ଉଚିତ୍।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪୦।
ଗୋଟିଏ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀର ନିମ୍ନସୀମାର ମୂଲ୍ୟ ୧ କିମ୍ବା ୫ ଦ୍ଵାରା ଛିଷ୍ଣୁଥ‌ିବା ସଂଖ୍ୟା ହେବା ଉଚିତ୍।
Answer:
ସଠିକ୍

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୪୧।
ମୁକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀରେ ଉଭୟ ନିମ୍ନସୀମା ଓ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ଦିଆଯାଇଥାଏ।
Answer:
ମୁକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀରେ ନିମ୍ନସୀମା କିମ୍ବା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ଦିଆଯାଇନଥାଏ।

Question ୪୨।
ସ୍ତମ୍ଭମାନଙ୍କର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ଲଛାଙ୍କ ପରସ୍ପର ସମାନୁପାତ।
Answer:
ସଠିକ୍.

Question ୪୩।
ସମସ୍ତ ସ୍ତମ୍ଭମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ସମାନ ରଖାଯାଏ ନାହିଁ।
Answer:
ସମସ୍ତ ସ୍ତମ୍ଭମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ସମାନ ରଖାଯାଏ।

Question ୪୪।
ରେଖାଚିତ୍ର ତଥ୍ୟର ସାଂଖ୍ୟକ ପରିପ୍ରକାଶ।
Answer:
ସାରଣୀ ତଥ୍ୟର ସାଂଖ୍ୟକ ପରିପ୍ରକାଶ।

Question ୪୫।
କୌଣସି ଏକ ରେଖାଚିତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪୬।
ସାରଣୀର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟରେ କରିହୁଏ।
Answer:
ଲ୍ଲେଖଚିତ୍ରର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଖୁବ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ କରି ହୁଏ।

Question ୪୭।
ଲେଖଚିତ୍ର ଏକ ହାରାହାରି କଳନା।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪୮।
ସାରଣୀ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଗର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଆଦୃତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪୯।
ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ଆକାରରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଉପସ୍ଥାନକୁ ସାରଣୀ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୫୦।
ପଂକ୍ତି ତଥ୍ୟମାନଙ୍କର ଉଲୁମ୍ବ ଉପସ୍ଥାପନାକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ସ୍ତମ୍ଭତଥ୍ୟମାନଙ୍କର ଉଲ୍ଲମ୍ ଉପସ୍ଥାପନାକୁ ବୁଝାଏ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୫।
ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ସାରଣୀ ତଥ୍ୟମାନଙ୍କର ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରାଯଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୫୨।
ପଂକ୍ତି ନାମ ପଂକ୍ତିର ମୁଖ୍ୟର ଶୀର୍ଷକ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୫୩।
ଶିରୋମାନା ପଂକ୍ତିର ମୁଖ୍ୟ ଶୀର୍ଷକ।
Answer:
ଶିରୋମାନା ସ୍ତମ୍ଭର ମୁଖ୍ୟ ଶୀର୍ଷକ।

Question ୫୪।
ସାରଣୀ ସଂଖ୍ୟାର ଠିକ୍ ତଳେ ସାରଣୀର ଶୀର୍ଷକ ଲେଖାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୫୫।
ସାରଣୀର ସନ୍ନିବେସିତ କୌଣସି ଅଂଶ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସ୍ପଷ୍ଟିକରଣ ଶିରୋନାମାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଏ।
Answer:
ସାରଣୀରେ ସନ୍ନିବେଶିତ କୌଣସି ଅଂଶ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସ୍ପଷ୍ଟିକରଣ ପାଦଟୀକାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଏ।

Question ୫୬।
ଶୀର୍ଷଟୀକା ଶୀର୍ଷକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅତିରିକ୍ତ ସୂଚନା ଦିଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

III. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟିରୁ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ମଧ୍ୟରେ ଲେଖ।
[Answer the following questions within 2 to 3 sentences in each case.]

Question ୧।
ଚଳ (Variable) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯାହାର ମୂଲ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ତାହାକୁ ବଳ ବା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଉପାଦାନ କୁହାଯାଏ। ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା- ବିବିକ୍ତ ବା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ (Discrete variable) ଏବଂ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ (continuous variable)।

Question ୨।
ଶ୍ରେଣୀସୀମା (Class Limits) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇ ପାରୁଥିବା ସର୍ବନିମ୍ନ ଓ ସର୍ବବୃହତ୍ ମୂଲ୍ୟକୁ ଶ୍ରେଣୀ ସୀମା କୁହାଯାଏ। ଶ୍ରେଣୀର ନିମ୍ନସୀମା ଏପରି ଏକ ମୂଲ୍ୟ ଯାହାଠାରୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ମୂଲ୍ୟ ସେହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ। ସେହିପରି ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ଏପରି ଏକ ମୂଲ୍ୟ ଯାହାଠାରୁ ବୃହତ୍ ମୂଲ୍ୟ ସେହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ।

Question ୩ ।
ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ (Frequency Distribution) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ କହିଲେ ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଚଳ ଓ ବିଭିନ୍ନ ମୂଲ୍ୟ ଓ ତାହାର ସଂପୃକ୍ତ ବାରମ୍ବାରତା ବିନ୍ୟାସକୁ ବୁଝାଏ। ଏହା ଏକ ଗାଣିତିକ ସାରଣୀ ଯେଉଁଥିରେ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୪।
ବିବିକ୍ତ ବା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ (Discrete Frequency Distribution) କ’ଣ ?
Answer:
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଏକ ବିବିକ୍ତ ଚଳ ଦ୍ଵାରା ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ବିତରଣ । ଏକ ବିବିକ୍ତ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ କେତେ ଥର ଆବିର୍ଭାବ ହେଉଛି, ତାହା ଗଣନା କରିବାକୁ ହୁଏ।

Question ୫।
ଶ୍ରେଣୀ ବିସ୍ତାର ବା ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ (Class Interval) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ଓ ନିମ୍ନସୀମାରେ ଅନ୍ତର ଫଳକୁ ଶ୍ରେଣୀ ବିସ୍ତାର ବା ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ କୁହାଯାଏ । ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରଳ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରଫେସର ଷ୍ଟେସ୍ ଏକ ସୂତ୍ର ଦେଇଛନ୍ତି।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୬।
ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ (Continuous Variable) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଚଳ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣ କରିପାରେ, ତାହାକୁ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ କୁହାଯାଏ। ଉଚ୍ଚତା, ଓଜନ, ବୟସ, ଇତ୍ୟାଦି ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳର ଉଦାହରଣ।

Question ୭।
ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ (Continuous Frequency Distribution) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ ଦ୍ୱାରା ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ବିତରଣକୁ ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାର ବିତରଣ କୁହାଯାଏ। ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣରେ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ବାରମ୍ବାରତା ଦ୍ଵାରା ଉପସ୍ଥାପନା କରାଯାଏ।

Question ୮।
ବିବିକ୍ତ ବା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ (Discrete Variable) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଚଳ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣ କରି ନଥାଏ, ତାହାକୁ ବିବିକ୍ତ ବା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ କୁହାଯାଏ। ଗୋଟିଏ ଦପ୍ତରର କର୍ମଚାରୀ, ଘରର କୋଠରି ସଂଖ୍ୟା, ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦି ବିବିକ୍ତ ଚଳର ଉଦାହରଣ।

Question ୯।
ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ (Historgram) କ’ଣ ?
Answer:
ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ୍ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣରେ ଏକ ଚିତ୍ର (Graph) ଯାହା ବିତ୍ରରଣକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ। ଏହା କେତୋଟି ସନ୍ନିହିତ ଭୂଲମ୍ବ ସ୍ତମ୍ଭ ବା ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରମାନଙ୍କର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଶ୍ରେଣୀ ବାରମ୍ବାରତା ସହିତ ସମାନୁପାତୀ।

Question ୧୦।
ସାରଣୀ (lable) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ମାଧ୍ୟମରେ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର ସମାହାର ଯାହାର
Answer:
ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ଆକାରରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଯେଉଁଥରେ ସଜାଡ଼ି ଲେଖାଯାଏ; ତାହାକୁ ସାରଣୀ ବା ତାଲିକା କୁହାଯାଏ। ଏହା ଦୁଇପ୍ରକାରର; ଯଥା– ଆଧାର ସାରଣୀ ଓ ବିଶ୍ଳେଷଣତ୍ମକ ସାରଣୀ। ସାରଣୀ ତଥ୍ୟର ସାଂଖ୍ୟକ ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ।

Question ୧୧।
ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ (Time series graph) ଲେଖ କ’ଣ ?
Answer:
ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀକୁ ଏକ ଗ୍ରାଫ୍ କାଗଜରେ ପରିପ୍ରକାଶ କଲେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖ (Time Series Grap) ମିଳିଥାଏ। ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖକୁ ‘ରେଖାଲେଖ’ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୨।
ବାରମ୍ବାରତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଲେଖଚିତ୍ର (Frequeney polygon) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ ଓ ତାହାର ବାରମ୍ବାରତାର କ୍ରମିକ ଯୋଡ଼ିମାନଙ୍କୁ ବିନ୍ଦୁ ଆକାରରେ ଗ୍ରାଫ୍ କାଗଜରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ। ଏହି ବିନ୍ଦୁ ଗୁଡ଼ିକୁ କ୍ରମାନ୍ଵୟରେ ସରଳରେଖାମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସଂଯୋଗ କରି ଅଙ୍କିତ ହେଉଥ‌ିବା ରେଖାକୁ ବାରମ୍ବାରତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଲେଖଚିତ୍ର କୁହାଯାଏ।

Question ୧୩।
ବୃତ୍ତ ଚିତ୍ର (Pie Diagram) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ତଥ୍ୟକୁ ଏକ ବୃତ୍ତାକାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆନୁପାତିକ ଅଂଶ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରାଗଲେ, ତାହାକୁ ବୃତ୍ତଚିତ୍ର ବା ବୃତ୍ତଲେଖ କୁହାଯାଏ। ସମସ୍ତ ବୃତ୍ତକଳାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କୋଣମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟି 360° ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କୋଣର ପରିମାଣ ନିମ୍ନଲିଖତ ସୂତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଯଥା-
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 3.1

Question ୧୪।
ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ବକ୍ର ବା ଓଭିଜ୍ (Cumulative Frequency Curve or Ogive)କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣର ଲେଖଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ପରିପ୍ରକାଶକୁ ଓଜିଭ କୁହାଯାଏ । ଓଜିଭ୍ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା– ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ ଏବଂ ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧ‌ିକ ଓଜିଭ୍।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୧୫।
ସ୍ତମ୍ଭ ଚିତ୍ର (Bar Diagram) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କେତୋଟି ସମପ୍ରଭୁ ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ତମ୍ଭ ବା ଆୟତାକାର କ୍ଷେତ୍ରର ସମାହାରକୁ ସ୍ତମ୍ଭଚିତ୍ର କୁହାଯାଏ। ରେଖାଚିତ୍ର ଅନ୍ତର୍ଗତ ସମସ୍ତ ସ୍ତମ୍ଭର ପ୍ରସୁ ସମାନ ଥିବାବେଳେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ସମାନ ଥାଏ। ଏକ ସମୟରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଚଳଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ବିର୍ମିତୀୟ ସ୍ତମ୍ଭଚିତ୍ର ବା ଏକ ଆୟତନ ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ତମ୍ଭଚିତ୍ର କୁହାଯାଏ।

Question ୧୬।
ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ (Frequency Distribution) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ କହିଲେ ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଚଳ (variable) ର ବିଭିନ୍ନ ମୂଲ୍ୟ ଓ ତାହାର ସଂପୃକ୍ତ ବାରମ୍ବାରତା ବିନ୍ୟାସକୁ ବୁଝାଏ। ଏହା ଏକ ଗାଣିତିକ ସାରଣୀ ଯେଉଁଥରେ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୧୭ ।
ଚଳ (Variable) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯାହାର ମୂଲ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ତାହାକୁ ଚଳ ବା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଉପାଦାନ କୁହାଯା,। ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ବିବିକ୍ତ ବା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ (Discrete Variable), ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ (Continuous Variable)।

Question ୧୮।
ବିବିକ୍ତ ବା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ (Discrete Frequency Distribution) କ’ଣ ?
Answer:
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଏକ ବିବିକ୍ତ ଚଳଦ୍ଵାରା ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ବିତରଣ। ଏକ ବିବିକ୍ତ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ କେତେଥର ଆବିର୍ଭାବ ହେଉଛି, ତାହା ଗଣନା କରିବାକୁ ହୁଏ।

Question ୧୯। ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖ କ’ଣ ଲେଖ ?
Answer:
ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀକୁ ଏକ ଗ୍ରାଫ୍ କାଗଜରେ ପରିପ୍ରକାଶ କଲେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖ (Time Series Graph) ମିଳିଥାଏ । ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖକୁ ‘ରେଖାଲେଖ’ (Line Graph) ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

Question ୨୦।
ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ୍ (Histogram) କ’ଣ ?
Answer:
ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ୍ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣର ଏକ ଚିତ୍ର (graph) ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ। ଏହା କେତୋଟି ସନ୍ନିହିତ ଭୂଲମ୍ବ ସ୍ତମ୍ଭ ବା ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର ସମାହାର ଯାହାର ଆୟତକ୍ଷେତ୍ର ମାନଙ୍କର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଶ୍ରେଣୀ ବାରମ୍ବାରତା ସହିତ ସମାନୁପାତୀ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୨୧।
ବାରମ୍ବାରତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଲେଖଚିତ୍ର (Frequency Polygon) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ ଓ ତାହାର ବାରମ୍ବାରତାର କ୍ରମିକଯୋଡ଼ିମାନଙ୍କୁ ବିନ୍ଦୁ ଆକାରରେ ଗ୍ରାଫ୍ କାଗଜରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ । ଏହି ବିନ୍ଦୁଗୁଡ଼ିକୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ସରଳରେଖାମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସଂଯୋଗ କରି ଅଙ୍କିତ ହେଉଥ‌ିବା ରେଖାକୁ ବାରମ୍ବାରତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଲେଖଚିତ୍ର (Frequency Polygon) କୁହାଯାଏ।

Question ୨୨।
ରାଶୀକୃତ ବାରମ୍ବାରତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ବକ୍ର ବା ଓଜିଭ୍ (Cumulative Freuency curve or Ogive) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ରାଶୀକୃତ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣର ଲେଖଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ପରିପ୍ରକାଶକୁ ଓଲିଭ୍ କୁହାଯାଏ। ଓଲିଭ୍ ଦୁଇପ୍ରକାରର; ଯଥା- ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଲିଭ୍ ଏବଂ ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଓଜିଭ୍।

Question ୨୩।
ସାରଣୀର ଦୁଇଟି ଅଂଶ (Part)ଲେଖ।
Answer:
ସାରଣୀର ଦୁଇଟି ଅଂଶ ହେଲା
(i) ସାରଣୀର ସଂଖ୍ୟା
(ii) ସାରଣୀର ଶୀର୍ଷକ

Question ୨୪।
ସରଳ ସ୍ତମ୍ଭ ଚିତ୍ର (Simple Bar Diagram) କ’ଣ ?
Answer:
ସରଳ ସ୍ତମ୍ଭଚିତ୍ର ହେଉଛି କେତୋଟି ସମପ୍ରଭୁ ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ତମ୍ଭ ବା ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର ସମାହାର। ଏହା ଅନ୍ତର୍ଗତ ସମସ୍ତ ସ୍ତମ୍ଭର ପ୍ରସ୍ତୁ ସମାନ ଥିବାବେଳେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତମ୍ଭ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ସମାନ ଥାଏ।

Question ୨୫।
ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ (Mid point of a class) କ’ଣ ?
Question
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଦୁଇଟି ସୀମାର ଠିକ୍ ମଝିରେ ଥିବା ମୂଲ୍ୟକୁ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ କୁହାଯା। ଶ୍ରେଣୀ ମଧବିନ୍ଦୁ ନିର୍ଧାରଣର ପଦ୍ଧତି ହେଲା
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 3

Question ୨୬।
ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ (Class interval) କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଦୁଇଟି ସୀମାର ଅନ୍ତର ଫଳକୁ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ କୁହାଯାଏ। ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳର ମୂଲ୍ୟ ସର୍ବଦା ଶୂନ୍ୟ, ୫ କିମ୍ବା ୫ ଦ୍ଵାରା ଛିଷ୍ଣୁଥ‌ିବା ସଂଖ୍ୟା ହେଲେ ସୁବିଧା ଜନକ ହୁଏ। ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପଦ୍ଧତି ହେଲା
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 4

Question ୨୭।
ଓଜିଭ୍ (Ogive) କ’ଣ ?
Answer:
ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣର ଲେଖଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ପରିପ୍ରକାଶକୁ ଓଜିଭ୍ କୁହାଯାଏ। ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା- ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ ଏବଂ ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଓଜିଭ୍।

Question ୨୮।
ସାରଣୀ ଓ ଲେଖଚିତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (difference) ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(i) ଏଥିରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଆକ୍ଷରିକ, କିନ୍ତୁ ଲେଖଚିତ୍ର ଏକ ହାରାହାରି କଳନା।
(ii) ଏକ ସାରଣୀରେ ଏକଧୂକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଚିତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରେ।

IV. ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
[Distinguish between]

Question ୧।
ରେଖାଚିତ୍ର ଏବଂ ଲେଖଚିତ୍ର (Diagram and Graphs)
Answer:

ରେଖାଚିତ୍ର : ଲେଖଚିତ୍ର :
i. ରେଖାଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରିବା ପାଇଁ ସାଧା କାଗଜର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। i. ଲେଖଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ ଗ୍ରାଫ୍ ପେପର ସାହାଯ୍ୟୟ କରାଯାଏ।
ii. ଏହା ଗାଣିତିକ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନରେ ସହାୟକ ହୋଇନଥାଏ। ii. ଏହା ଦୁଇଟି ଚଳ ମଧ୍ୟରୁ ଗାଣିତିକ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ।
iii. ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଏବଂ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖ ଉପସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଏହା ଉପୟୁକ୍ତ ନୁହେଁ। iii. ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଏବଂ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖ। ଉପସ୍ଥାପନରେ ଏହା ଉପଯୋଗୀ ହୁଏ।

Question ୨।.
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ ଏବଂ ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧୂକ ଓଜିଭ୍ (Less than Ogive and Morc than Ogive)
Answer:
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ :
i. ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ ସାରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ ସମୟରେ ଶ୍ରେଣୀ ଗୁଡ଼ିକରେ ଉଦ୍ଧସୀମା ନିଆଯାଇଥାଏ।
ii. ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ ରେଖା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ଗତି କରିଥାଏ।

ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧ‌ିକ ଓଜିଭ:
i. ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧ‌ିକ ଓକିଭରେ ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକର ନିମ୍ନ ସୀମାକୁ ନିଆଯାଏ।
ii. ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧ‌ିକ ଓଜିଭ୍ ରେଖା ନିମ୍ନଗାମୀ ଗତି କରିଥାଏ।

Question ୩।
ସାରଣୀ ଏବଂ ଲେଖଚିତ୍ର: (lable and Graph)
Answer:
ସାରଣୀ
i. ସାରଣୀର ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଆକ୍ଷରିକ।
ii. ଏଥ‌ିରେ ଅନେକ ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରେ।
iii. ଏହାର ବିଶ୍ଳେଣେ କଷ୍ଟକର ଓ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ।

ଲେଖଚିତ୍ର :
i. ଲେଖଚିତ୍ରର ଏକ ହାରାହାରି କଳନା।
ii. ଏଥୁରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରେ।
iii. ଏହାର ବିଶ୍ଳେଷଣ ସରଳ ଓ କମ୍ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୪।
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବଳ ଓ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ (Discrete Variable and Continuus Variable)
Answer:
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ:
i. ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଧାରଣ କରିପାରେ ନାହିଁ।
ii. କୋଠରୀର ସଂଖ୍ୟା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳର ଉଦାହରଣ।
iii. ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚଳଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଧାରାବାହିକତା ନ ଥାଏ।

ନିରବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ:
i. ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ଚଳ ଧାରଣ କରିପାରେ।
ii. ଉଚ୍ଚତା ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳର ଉଦାହରଣ।
iii. ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚଳଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଧାରାବାହିକତା ଥାଏ।

VI ଦୀର୍ଘଧର୍ମୀ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର।
[Long Answer type Questions]

Question ୧।
ନମ୍ବର (X) ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଗଠନ କର ।
(Construct a Discrete Frequency distributor.)
1. 2, 4, 3, 5, 7, 6, 8, 9. 4, 3, 6, 2, 1, 7, 8, 5, 4. 2, 3. 5, 1, 4, 7, 5, 9, 8. 10, 4, 6, 5, 8,
9, 6, 4, 5, 1, 3, 2, 4, 5, 8, 7, 6, 5
ମୋଟ ସଂଖ୍ୟା = 45
ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତଃ ବିତରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 5

Question ୨।
ଗୋଟିଏ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଗଠନ କର।
(Construct a Continuous Frequency distribution.)
Answer:
ପରୀକ୍ଷାର ନମ୍ବର (X): 4, 6, 8, 10, 12, 14, 2, 5, 8, 7, 6, 18, 20, 11, 10, 12, 17, 13, 20, 22, 24, 26, 21, 28, 19, 30, 35, 40, 55, 60, 70, 60, 60, 62, 75, 61, 81, 85, 75, 73, 81, 90, 40, 50, 40, 60, 10, 91, 98, 99, 40, 50, 43, 48, 50, 51, 62, 68, 64, 60
ମୋଟ ସଂଖ୍ୟା = 60
ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଗଠନ କର।
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 6

Question ୩।
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ ଏବଂ ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଓଜିଭ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର।
(Determine less than Ogive and more than Ogive.)

ନମ୍ବର (X): 0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60
ଛାତ୍ର ସଂଖ୍ୟା (F) ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା : 5 12 20 33 24 6

 

ନମ୍ବର (X): ଛାତ୍ର ସଂଖ୍ୟା (F) ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା : ନମ୍ବର ବାରମ୍ବାରତା ରାଶିକୃତ
0-10 5 10 5
10-20 12 20 17
20-30 20 30 37
30-40 33 40 70
40-50 24 50 94
50-60 6 60 100

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 7

ନମ୍ବର (X) ଛାତ୍ରସଂଖ୍ଯା (F) ନମ୍ବର ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧକ ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା
0 – 10 5 0 100
10 – 20 12 10 95
20 – 30 20 20 83
30 – 40 33 30 63
40 – 50 24 40 30
50 – 60 6 50 6
60 – 70 60 0

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 8

୪। ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ ଗଠନ କର।
(Construct a Histrogram.)

Marks 0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70
No. of students 5 10 20 40 30 20 5

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 9

Question ୫।
ଗୋଟିଏ ହିଷ୍ଟୋଗ୍ରାମ୍ ଗଠନ କର।
(Construct a Histogram.)

ପରୀକ୍ଷାରେ ନମ୍ବର (X) 0-10 10-20 20-30 30-40 40-60 60-70 70-100
ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା (F) 5 10 15 25 40 10 15

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 10

ଅସମାନ ଶ୍ରେଣୀକୁ ସମାନ କରିବାର ପଦ୍ଧତି :
40 – 60 ଶ୍ରେଣୀର ବାରମ୍ବାରତା 40, ତେଣୁ
\(\frac{40}{2}\) = 20, 40- 50 – 20,50 – 60 = 20
ସେହିପରି, 70 – 100 ର ବାରମ୍ବାରତା
ଏହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଉଚ୍ଚତା 3, \(\frac{15}{3}\) = 5
ତେଣୁ 70 – 80 – 5, 80 – 90 – 5, 90 – 100 = 5

Question ୬। .
ଗୋଟିଏ ବାରମ୍ବାରତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ରେଖା ଅଙ୍କନ କର।
(Construct a Frequency Polygon.)

ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଆୟ (X) 0 – 10 10 – 20 20 – 30 30 – 40 40 – 50 50 – 60 60 – 70 70 – 80
କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା (F) 5 10 15 25 20 11 5 3

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 11

Question ୭।
100 ଜଣ ଛାତ୍ର-ଛାତ୍ରୀ ପରିକ୍ଷାରେ ରଖିଥିବା ନମ୍ବର ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଉଛି। ଗୋଟିଏ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର।
(Construct a Continuous Frequency Distribution.)

1, 2, 1, 30, 50, 42, 98, 53, 73, 55, 42, 4, 9, 11, 20, 60, 88, 58, 32, 65, 11, 6, 25, 25, 28, 70, 80, 66, 11, 62, 48, 74, 19, 15, 40, 50, 59, 79, 72, 25, 65, 21, 92, 42, 9, 92, 11, 18, 42, 55, 58, 64, 63, 49, 76, 11, 31, 98, 11, 21, 36, 44, 52, 53, 62, 93, 18, 16, 99, 91, 62, 59, 32, 48, 20, 28, 92, 18, 16, 92, 47, 49, 52, 59, 66, 48, 98, 79, 2, 9, 15, 16, 28, 92, 29, 25, 43, 56, 16
Answer:
ନରିବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି (Continuous Frequency Distribution)

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 12

Question ୮।
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ତଥ୍ୟାବଳୀର ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଳିଭ୍ ଓ ପୂର୍ବପେକ୍ଷା ଅଧ‌ିକ ଓଜିଭ୍ ଅଙ୍କନ କର ଓ ନିମ୍ନଲିଖୁତ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦିଅ।
(Draw Less than Ogive and More than Ogive curve.)
(a) କେତେଜଣ ଛାତ୍ର 45 ରୁ କମ୍ ନମ୍ବର ରଖୁଛନ୍ତି ?
(b) କେତେଜଣ ଛାତ୍ର 15 ରୁ ଅଧ‌ିକ ନମ୍ବର ରଖୁଛନ୍ତି ?

ନମ୍ବର (X) 0 – 10 10 – 20 20 – 30 30 – 40 40 – 50 50 – 60 60 – 70
ଛାତ୍ରସଂଖ୍ଯା (F) 5 12 20 33 24 6 4

ତଥ୍ୟାବଳୀର ଉପସ୍ଥାପନ
ସମାଧାନ :
ପୂର୍ବପେକ୍ଷା କମ୍ ଓଜିଭ୍ :

ନମ୍ବର (X) ଛାତ୍ରସଂଖ୍ଯା (F) ନମ୍ବର ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା  କମ୍ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା ଅଧୂକ ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା
0 – 10 5 0 100 5
10 – 20 12 10 95 17
20 – 30 20 20 83 37
30 – 40 33 30 63 70
40 – 50 24 40 30 94
50 – 60 6 50 6 100
60 – 70 4 60 0 104
70

ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧା୍କ ଓ ଜିଉ:

ନମ୍ବର (X) ଛାତ୍ରସଂଖ୍ଯା (F) ନମ୍ବର ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା  ଅଧା୍କ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା ଅଧୂକ ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା (C.f)
0 – 10 5 0 100 104
10 – 20 12 10 95 99
20 – 30 20 20 83 87
30 – 40 33 30 63 67
40 – 50 24 40 30 34
50 – 60 6 50 6 10
60 – 70 4 60 0 4
70

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 13

Question ୯।
ବିବିକ୍ତ ବା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କର।
(Define discrete Frequency Distribution)
Answer:
ଏକ ବିବିକ୍ତ ଚଳଦ୍ଵାରା ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ବିତରଣକୁ ବିବିକ୍ତ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ କୁହାଯାଏ। ଏକ ବିବିକ୍ତ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାପାଇଁ ଆମେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ କେତେଥରର ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଛି। ତାହା ଗଣନା କରୁ। ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଣାଳୀ ଦ୍ଵାରା ଏ ପ୍ରକାର ବିତରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ।

(i) ତିନୋଟି ସ୍ତମ୍ଭ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ। ପ୍ରଥମ ଚଳର ବିଭିନ୍ନ ମୂଲ୍ୟ (ଲବ୍‌ଧାଭକ) ନିମନ୍ତେ; ଦ୍ଵିତୀୟ, ମେଳକ ରେଖା ବା ମେଳକ ଚିହ୍ନ (tally hars) ନିମନ୍ତେ ଓ ତୃତୀୟ, ବାରମ୍ବାରତା ନିମନ୍ତେ।
(ii) ପ୍ରଥମ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଚଳର ମୂଲ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବକ୍ରମରେ ଲେଖାଯାଏ।
(iii) ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତମ୍ଭରେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୂଲ୍ୟର ଥରେ ଆର୍ବିଭାବ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ମେଳକ ରେଖା ଦିଆଯାଏ।
(iv) କୌଣସି ମୂଲ୍ୟର ପଞ୍ଚମ ଥର ଆବିର୍ଭାବ ପାଇଁ ମେଳକ ରେଖା ଉପରେ ଗୋଟିଏ ଛେଦରେଖା ଦିଆଯାଏ। ଏହିପରି ପାଞ୍ଚଟିକିଆ ମେଳକ ରେଖା ପୁଞ୍ଜି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ। ଦୁଇଟି ମେଳକ ରେଖା ପୁଞ୍ଜି ମଧ୍ୟରେ କିଛି ବ୍ୟବଧାନ ରଖାଯାଏ।
(v) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ ପାଇଁ ଦିଆଯାଇଥିବା ମେଳକ ରେଖା ଗଣନ କରାଯାଏ। ଏହାକୁ ସେହି ଲବ୍‌ଧାଙ୍କର ବାରମ୍ବାରତା କୁହାଯାଏ । ତୃତୀୟ ସ୍ତମ୍ଭରେ ‘ବାରମ୍ବାରତା’ ଲେଖାଯାଏ।

ଉଦାହରଣ – 1:
30 ଜଣ ଛାତ୍ର ପରୀକ୍ଷାରେ ରଖୁଥିବା ନମ୍ବର ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା। ଗୋଟିଏ ବିବିକ୍ତ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ।
23 22 21 30 32 24 25 23 22 23 32 32 25 27 28 30 22 29 31 31 30 24 22 25 29 26 30 23 30 30
ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

ସମାଧାନ :
ପ୍ରଥମେ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଲବ୍‌ଧାଙ୍କଗୁଡ଼ିକୁ ଉକ୍ରମରେ ଲେଖାଯାଉ।
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 14

Question ୧୦।
ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିତରଣ କ’ଣ ? ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିତରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ସାଧାରଣ ନିୟମଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
(What is Frequency distribution? Explain diferent rules for constructing a Frequency distribution.)
Answer:
ଗୋଟିଏ ସେଟ୍‌ରେ ଯେତେଗୁଡ଼ିଏ ଉପାଦାନ-ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ଓ ଉପାଦାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନା କଲାବେଳେ ସମ ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନା କରୁଥିବା ଉପାଦାନମାନଙ୍କୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ସଜାଡ଼ି ଉପସ୍ଥାପନା କରିବାକୁ ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିନ୍ୟାସ (Frequency Array) କୁହାଯାଏ। ମାତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନା କରିବା ବେଳେ ତଥ୍ୟର ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ କରାଯାଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଉପାଦାନମାନଙ୍କୁ ସଜାଡ଼ି, ଉପସ୍ଥାପନା କରିବାକୁ ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣ (Frequency distribution) ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ତେଣୁ ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିନ୍ୟାସ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୂଲ୍ୟ ସୂଚିତ ହେଉଥ‌ିବା ବେଳେ ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପାଦାନର ମୂଲ୍ୟ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତର୍ଗତ ତାହା ଜଣାପଡ଼େ। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଇଂରାଜୀ ପରୀକ୍ଷାରେ ୪୦ ନମ୍ବର ରଖୁଥିବା ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ସଂଖ୍ୟା, ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀର ବାର୍ଷିକ ପରୀକ୍ଷାରେ ୧୦ ଜଣ। ଏହା ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିନ୍ୟାସ। ମାତ୍ର ୩୦ ରୁ ୪୦ ମଧ୍ଯରେ ରଖିଥ‌ିବା ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ସଂଖ୍ୟା ଯଦି ୧୫ ବୋଲି ଉପସ୍ଥାପନା କରାଯାଏ, ଏହା ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣ ଅଟେ।

ତେଣୁ ପ୍ରଥମେ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ କରିବାକୁ ପଡ଼େ। ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀକୁ ଦୁଇଟି ସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ସୀମାବଦ୍ଧ କରି ରଖାଯାଏ। ଗୋଟିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ସଂଖ୍ୟା ଓ ଅନ୍ୟଟି ବୃହତ୍ତମ ସଂଖ୍ୟା। ଏହାକୁ ନିମ୍ନ ସୀମା ଓ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ନିମ୍ନ ସୀମା ଯେଉଁ ମୂଲ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ, ଏହାଠାରୁ କମୂଲ୍ୟର ତଥ୍ୟ ଏହି ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ। ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ସୀମାର ମୂଲ୍ୟଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ମୂଲ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିବା ତଥ୍ୟ ମଧ୍ଯ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ। ତେଣୁ ଦୁଇସୀମା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ମୂଲ୍ୟର ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ‘କେବଳ ସେହି ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି।

ନିମ୍ନ ସୀମା ଓ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତାକୁ ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତା କୁହାଯାଏ ଓ ଏକ ଶ୍ରେଣୀରେ ଯେଉଁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୁଅନ୍ତି, ତାକୁ ସେହି ଶ୍ରେଣୀର ପୌନଃପୁନଃ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଯେଉଁ କାଗଜ ଫର୍ଦ୍ଦରେ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ପୌନଃପୁନ୍ୟତା ହିସାବ କରାଯାଏ, ତାହା ଅବମେଳନ ଫର୍ଦ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ଯେଉଁ ଫର୍ଦ୍ଦରେ ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣକୁ ଉପସ୍ଥାନା କରାଯାଏ ତାକୁ ପ୍ରବେଶ ପତ୍ର କୁହାଯାଏ। ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିତରଣ ଉପସ୍ଥାପନା ଏକ ସାରଣୀର ରୂପ ନିଏ ଓ ତାକୁ ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣ ସାରଣୀ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।

ତଥ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମୂଲ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନା ବେଳେ ସେହି ମୂଲ୍ୟକୁ ମାପ କରାଗଲେ ତାହା ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳସଂଖ୍ୟା ଓ ଗଣନା କରାଗଲେ ତାହା ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଚଳସଂଖ୍ୟା ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀରେ ନିମ୍ନ ସୀମା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମାକୁ ମିଶାଇ ୨ରେ ଭାଗ କଲେ ମଧ୍ୟ ମୂଲ୍ୟ ମିଳେ ଯାହା ହାରାହାରି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଉପାଦାନର ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନା କରେ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ୧୮ଟି କାରଖାନାରେ ୫୦ ରୁ ୧୦୦ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରମିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି। ମାତ୍ର ଏଥରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କାରଖାନାର ଶ୍ରମିକ ସଂଖ୍ୟା ଜଣାପଡ଼େ ନାହିଁ। ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ କାରଖାନାର ଶ୍ରମିକ ସଂଖ୍ୟାକୁ ଏକ ହାରାହାରି ହିସାବରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ। ତାହାହେଲା ମାଧ୍ୟମାନ ଅଟେ। ମାତ୍ର ଏହାର ସଠିକତା କମ୍ ଅଯେ।

ସାଧାରଣ ନିୟମ :
(କ) ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ ସାଧାରଣତଃ ୫ ରୁ ୨୦ ମଧ୍ଯରେ ବା ଶ୍ରେଣୀ ସଂଖ୍ୟା ସାଧାରଣତଃ ୫ ରୁ ୨୦ ମଧ୍ଯରେ ରଖାଯାଏ। ଏହା ତଥ୍ୟ ପରିମାଣ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ।
(ଖ) ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତା ସାଧାରଣତଃ ୫ ବା ଏହାର ଗୁଣାତ୍ମକ ହୋଇଥାଏ; ଯଥା ୫, ୧୦, ୧୫ ଇତ୍ୟାଦି। ମାତ୍ର ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ସାଧାରଣ ନିୟମ ହେଲା-
i = \(\frac{L-S}{k}\)
i = ଶ୍ରେଣୀ ହରତ।
s = ଉପସ୍ଥାପିତ ତଥ୍ୟର ସର୍ବନିମ୍ନ ମୂଲ୍ୟ
C = ଉପସ୍ଥାପିତ ତଥ୍ୟର ସର୍ବାଧ‌ିକ ମୂଲ୍ୟ
K = ଶ୍ରେଣୀ ସଂଖ୍ୟା

ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ 100 ଜଣ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଦରମା ୫୦୦ ରୁ ୫୫୦୦ ଟଙ୍କା ମଧ୍ଯରେ ଦର୍ଶାଗଲେ ଆମେ ୧୦ଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରିବାକୁ ଚାହିଁଲେ, ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତା ହେବ = \(\frac{5500-500}{10}\) = 500
(ଗ) ଶ୍ରେଣୀର ନିମ୍ନ ସୀମା ଆରମ୍ଭରୁ ୦ ବା ୫ ରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ।

(ଘ) ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ ବହିଃସ୍କରଣ ନୀତି ଓ ଅନ୍ତଃକରଣ ନୀତି ଅଧୀନରେ ଗଠନ କରାଯାଇପାରେ। ବହିଃସ୍କରଣ ନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରେଣୀର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମାର ମୂଲ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ଓ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ମୂଲ୍ୟ ସହ ସମାନ ମୂଲ୍ୟରେ ତଥ୍ୟକୁ ପର ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ। ଅନ୍ତସ୍କରଣନୀତି ଅଧୀନରେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା ମୂଲ୍ୟ ସହ ସମାନ ତଥ୍ୟକୁ ସେହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଓ ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ମୂଲ୍ୟଇ ତଥ୍ୟକୁ ପର ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ। ବହିଃସ୍କରଣ ନୀତି ଅଧୀନରେ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗକୁ ଉପାଦେୟତା ଅଧୂକ ଅଟେ । ଅନ୍ତଃସ୍କରଣ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗକୁ ବହିଃସ୍କରଣ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗରେ ପରିଣତ କରିବାକୁ ହେଲେ ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ସୂତ୍ର ହେଲା-
n = \(\frac{\mathrm{L}_1-\mathrm{U}_2}{2}\)
ଏହି ସଂଶୋଧୂତ ମୂଲ୍ୟ (~)କୁ ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକର ନିମ୍ନ ସୀମାରୁ ବିୟୋଗ ଏବଂ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସୀମାରେ ଯୋଗ କରାଯାଏ।
n = ସଂଶୋଧୃତ ଶ୍ରେଣୀ
L<sub>1<sub> = ଦ୍ଵିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀର ନିମ୍ନ ସୀମା
L<sub>2<sub> = ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସୀମା

(ଙ) ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଖ୍ୟା ଅନେକ ଓ ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ର.ସ କଲେ, ଉଚିତ ବିଶ୍ଳେଷଣ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ। ସେହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ କରିବା ବେଳେ ଖୋଲା ମୁହଁ ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ, ଯଥା- ୧୦୦ ରୁ କମ୍, ୧୦୦-୨୦୦, ୨୦୦-୩୦୦, ୩୦୦-୪୦୦, ୪୦୦-୫୦୦, ୫୦୦ ରୁ ଅଧିକ ଇତ୍ୟାଦି ଭଳି। ଏହା ଲେଖଚିତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନା ଲାଗି ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରେ।

(ଚ) ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣ ସ୍ଥଳେ ଉପାଦାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତଥ୍ୟ ବା ମୂଲ୍ୟ ବାମ ପଟରେ ଓ ସେହିତଥ୍ୟ ବା ମୂଲ୍ୟ ଅଧୀନରେ ଆସୁଥୁବା ଉପାଦାନ ସଂଖ୍ୟା ବା ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣ ସାରଣୀ ଗଠନ କରାଯାଏ। ତେଣୁ ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣ ସ୍ଥଳେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସାଧାରଣ ନିୟମ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲେ ହେଁ ଏହା ଲାଗି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତିନିୟମ ସେପରି କିଛି ନାହିଁ ଓ ଏହା ପୌନଃପୁନ୍ୟ ସାରଣୀରେ ଗଠନ ଓ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅନୁସରଣ କରାଯାଇଥାଏ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ

Question ୧୧୮
ଆୟତ ରେଖାଚିତ୍ର (Histogram) କ’ଣ ? ସ୍ତମ୍ଭ ଲେଖଚିତ୍ର ଓ ଆୟତ ରେଖାଚିତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
(What is Histogram ? Distinguish between Histogram and Bar Diagram.)
Answer:
ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣ ସାରଣୀକୁ ରେଖାଚିତ୍ରରେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ତାକୁ ପୌନଃପୁନ୍ୟ ରେଖାଚିତ୍ର କୁହାଯାଏ। ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିତରଣକୁ ରେଖାଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାର ବିଭିନ୍ନ ମାଧ୍ୟମ ମଧ୍ଯରୁ, ବିଶେଷ ଆଦୃତ ଓ ବ୍ୟବହୃତ ମାଧ୍ୟମଟିକୁ ଆୟତ ରେଖାଚିତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏହାର ଆବୃତି ସ୍ତମ୍ଭାକାର ଆୟତ କ୍ଷେତ୍ର ସଦୃଶ। ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିତରଣ ସାରଣୀରେ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ ଓ ପ୍ରତିଶ୍ରେଣୀର ପୌନଃପୁନଃ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ରେଖା ଚିତ୍ରରେ ସେହିଭଳି ଶ୍ରେଣୀ ଓ ପୌନଃପୁନ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୁଅନ୍ତି। ରେଖାଚିତ୍ରରେ ଭୂଲମ୍ବରେ ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତା ସବୁ ମାପ କରାଯିବାବେଳେ ଏହି ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତାକୁ ଭୂମି ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରି ଆୟତ କ୍ଷେତ୍ରମାନ ସୃଷ୍ଟି ହୁଅନ୍ତି ଓ ଏହି ଆୟତ କ୍ଷେତ୍ରର ଉଚ୍ଚତା ପୌନଃପୁନଃ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ଉଲମ୍ବ ବାହୁରେ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଇଥାନ୍ତି। ଏହିଭଳି ଯେତୋଟି ଶ୍ରେଣୀ ଥାଏ ସେତେଗୋଟି ଆୟତ କ୍ଷେତ୍ର ଗଠିତ ହୁଏ; ଯାହାର ଭୂମି ଓ ଓସାର ହେଲା ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତା ଓ ଉଚ୍ଚତା ପୌନଃପୁନ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ଦ୍ୱାରା ନିରୂପଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଯଦି ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତା ସମାନ ରୁହେ ତେବେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରରେ ଓସାର ସମାନ ଓ ସେହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମୁଦାୟ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପୌନଃପୁନ୍ୟର ଅନୁପାଳିକ ହୁଏ। ଯଦି ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତା ଅସମାନ ହୁଏ ତେବେ ଆୟତ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଓସାର ସମାନ ରହେ ନାହିଁ। ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତା ଅସମାନ, ସେତେବେଳେ ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତାକୁ ସମାନ କରି ରେଖାଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରାଯାଏ। ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ ସୂତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ, ତାହା ହେଲା-
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 15
ଏହି ସୂତ୍ରର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ଶ୍ରେଣୀର ସମଦୂରତା ଓ ପୌନଃପୁନ୍ୟତା ମାପ କରାଯାଏ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ବରୂପ :
୩୦ – ୪୦ – ୧୫
୪୦ – ୫୫ – ୩୩
୫୫ – ୭୦ – ୩୬

ଏହାଙ୍କୁ ସମଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତାରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ହେଲା;
ଶ୍ରେଣୀ – ପୌନଃପୁନ୍ୟତା – ବ୍ୟବସ୍ଥାପିତ ଉପାଦାନ – ବ୍ୟବସ୍ଥାପିତ ପୌନଃପୁନ୍ୟ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 16
ଏହାର ଅର୍ଥ ୬୦ – ୭୦ର ପୌନଃପୁନ୍ଯ = ୨୪
ତେଣୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ୫୦ ରୁ ୬୦ ପୌନଃପୁନଃ = ୨୩
ନିମ୍ନରେ ଏହି ସାରଣୀକୁ ଆୟତ ରେଖାଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କରାଗଲା।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 17

ଆୟତ ରେଖା ଚିତ୍ର ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ଲେଖ ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ :
ଆୟତ ରେଖା ଚିତ୍ର ଦ୍ବିମୁଖୀ ଉପସ୍ଥାପନା ବେଳେ ସ୍ତମ୍ଭ ଲେଖାଁ ଚିତ୍ର ଏକମୁଖୀ ଉପସ୍ଥାପନା ଅଟେ। ଆୟତ ରେଖା ଚିତ୍ରରେ ଉଭୟ ଲମ୍ବ ଓ ପ୍ରସ୍ତୁକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ବେଳେ ସ୍ତମ୍ଭ ଲେଖ ଚିତ୍ରର କେବଳ ଲମ୍ବର ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟ ଥାଏ। ସ୍ତମ୍ଭ ଲେଖ ଚିତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରସୁର ବ୍ୟବହାର କେବଳ ସ୍ତମ୍ଭର ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ଅବସ୍ଥାର ପ୍ରକାଶନ ଲାଗି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୧୨।
Ù_ø Ü_êý ^òÿg K aj b R (Frequency Polygon) କ’ଣ ? ଏହାର ସୁଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ଉପସ୍ଥାପନ କର।
(What is Frequency Polygon ? Explain its merits.)
Answer:
ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିତରଣ ରେଖା ଚିତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପୌନଃପୁନଃ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ବହୁଭୁଜ ଏକ ରେଖାଚିତ୍ର ଅଟେ। ଯାହାର ୪ଟି ପାର୍ଶ୍ବ ଥାଏ, ଯେତେବେଳେ ପୌନଃପୁନଃ ବିତରଣ ଦୁଇରୁ ଅଧିକ ସେତେବେଳେ ଏହା ତୁଳନାତ୍ମକ ଆଲୋଚନାରେ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ଅଟେ।ଏହାର ଗଠନକୁ ଦେଖିଲେ ସତେଯେପରି ଏହା ଏକ ଆୟତ ରେଖା ଚିତ୍ର ଉଦ୍ଧୃତ ହୋଇଅଛି। ଏହାର ଗଠନ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇଟି ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇଥାଏ।

(କ) ସିଧାସଳଖ ଆୟତ ରେଖାଚିତ୍ରରୁ ଉଦ୍ଧୃତ କରି।
(ଖ) ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତାର ମଧ୍ୟମା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରି।
ପ୍ରଥମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାରଣୀର ଅନୁସରଣରେ ଏକ ଆୟତ ରେଖା ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରାଯାଇ ଆୟତ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଗଠନ ହେବ, ସେଗୁଡ଼ିକର ଉପରିଭାଗ ଭୂଲମ୍ବରେ ମଧ୍ଯ ବିନ୍ଦୁ ଗୁଡ଼ିକୁ ସରଳ ରେଖାରେ ଯୋଗ କରି ଏହି ପୌନଃପୁନ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ବହୁଭୁଜ ଗଠନ କରିବା ସରଳ ରେଖାଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ଵାରା ଯୋଗ କଲାପରେ ଏହି ଯୋଗରେଖାର ଆକୃତି ହିଁ ପୌନଃପୁନ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ବହୁଭୁଜ ଅଟେ।

ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରକାରରେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀର ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତାକୁ ଦୁଇ ଭାଗ କରି ସେହି ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀର ପୌନଃପୁନ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ମାପକରେ ଉଲମ୍ବ ଦିଗରେ ବିନ୍ଦୁ ନିରୂପଣ କରି ସେହି ବିଯୁଗୁଡ଼ିକ ସରଳ ରେଖାରେ ଯୋଗ କରିବା। ପ୍ରଥମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିମ୍ନରେ ଏକ ଆୟତ ରେଖାଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରାଯାଇ ତହିଁରୁ ବହୁଭୁଜ ରେଖାଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରାଗଲା। ଏହି ଉପ ରେଖାଚିତ୍ରରେ A, B, C, D ବିନ୍ଦୁଗୁଡ଼ିକୁ ଯୋଗ କରି ବହୁଭୁଜ ରେଖାଚିତ୍ର ଗଠନ କରାଯାଇଅଛି।

ଦ୍ବିତୀୟ ପ୍ରକାର ବହୁଭୁଜଅଙ୍କନ:
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 18

ପୂର୍ବୋକ୍ତ ରେଖାଚିତ୍ରରେ ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତାର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ଓ ପୌନଃପୁନ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାର ସହାୟତାରେ A, B, C, D ବିନ୍ଦୁ ନିରୂପଣ କରାଯାଇ ବହୁଭୁଜ ରେଖାଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରାଯାଇଅଛି।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 20

ବହୁଭୁଜ ରେଖା ଚିତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତାର ଅସମାନତା ଦେଖାଦେଲେ ଏହାକୁ ଆୟତରେଖା ଚିତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିତ କରାଯିବା ଭଳି ବ୍ୟବସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇ ଶ୍ରେଣୀ ଦୂରତାକୁ ସମାନକରି, ବହୁଭୁଜ ଅଙ୍କନ କରାଯାଏ। କିନ୍ତୁ ଏହା ଆୟତ ରେଖା ଚିତ୍ରରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ରେଖା ଚିତ୍ରରେ ଦୁଇ ସେଟ୍ ଆୟତ ରେଖା ଚିତ୍ର ସମ୍ଭବ ହେଉ ନଥିବା ବେଳେ ଗୋଟିଏ ରେଖା ଚିତ୍ରରେ ଦୁଇ-ସେଟ୍ ବହୁଭୁଜ ଗଠନ ସମ୍ଭବ ହୁଏ ଓ ଏହା ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।

ଏହାର ଅନ୍ୟ ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ବହୁଭୁଜ ଗଠନ ସମ୍ଭବ ହୁଏ ଓ ଏହା ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ସେହି ବିନ୍ଦୁରୁ ଭୂମିକୁ ସରଳରେଖାରେ ଯୋଗ କରିବାର ଅର୍ଥ ଏହା ଆୟତ ରେଖାଚିତ୍ରମାନଙ୍କର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ସହ ସମାନ କରି ବହୁଭୁଜ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ।

ସୁବିଧା :
(କ) ବହୁଭୁଜ ସ୍ଥଳେ ଦୁଇ ସେଟ୍‌ର ଆଲୋଚନା ଓ ତୁଳନା ଗୋଟିଏ ରେଖା ଚିତ୍ରରେ ସମ୍ଭବ ହୁଏ।
(ଖ) ଆୟତ ରେଖାଚିତ୍ର ତୁଳନାରେ ବହୁଭୂଜର ଗଠନ ସହଜ।
(ଗ) ଏହା ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସରଳ କରେ।
(ଘ) ଅଧିକ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ ସ୍ଥଳେ ଏହା ରେଖାର ବକ୍ରତାକୁ ଅଧିକ ମସୃଣ କରେ।

୧୩ । ନିମ୍ନରେ ୪୫ ଜଣ ପିଲାଙ୍କର ନମ୍ବର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ଉପରୋକ୍ତ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟକୁ ଆଧାରକରି ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ (Continuous Frequency Distribution) ପ୍ରସ୍ତୁତ କର।
(Construct a Continuous Frequency Distribution of the following Data of the marks of 45 students.)
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 20.1

ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଗଠନ
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 21

ଉପରୋକ୍ତ ସାରଣୀରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କ ୧୨ ଏବଂ ସର୍ବାଧିକ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କ ୭୫ ହୋଇଥିବାରୁ ସମ୍ଭୋଗ ବିସ୍ତାର ୧୦ ନେଇ ୧୦ – ୨୦ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ଏବଂ ଏହିପରି ୭ଟି ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀରେ ଥିବା ମୂଲ୍ୟାଙ୍କକୁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ମେଳକ ରେଖା ଦ୍ଵାରା ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀରେ ଥିବା ମୋଟ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କ (ମେଳକ ରେଖା)କୁ ଯୋଗକରି ଶ୍ରେଣୀ ବାରମ୍ବାରତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ।

୧୪। ନିମ୍ନରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳର କୋଠରିରେ ସଂଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଛି। ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ସାରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର। (Below give a number of rooms of a house. Construct a discrete Frequency distribution.)

କୋଠରିର ସଂଖ୍ୟା (Number of rooms)
୫, ୮, ୬, ୨, ୪, ୭, ୧, ୨, ୪, ୫
୭, ୬, ୪, ୩, ୫, ୮, ୬, ୪, ୫, ୩
୨, ୮, ୭, ୬, ୧୦, ୫, ୪, ୩, ୨, ୬
୧୪, ୭, ୮, ୪, ୫, ୩, ୨, ୪, ୫, ୩
Answer:
ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବିତରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତି (Construction of a Discrete F.D.) ;
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 22

Question ୧୫।
ନିମ୍ନ ପ୍ରଦତ୍ତ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ଉପଯୋଗକରି ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା ରେଖା ଅଙ୍କନ କର।
(By using the data as give below. Construct a cumulative Frequency Curve.)

ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ (ନମ୍ବର) ବାରମ୍ବାରତା ( ପିଲାସଂଖ୍ୟା)
୧୦ – ୨୦
୨୦ – ୩୦
୩୦ – ୪୦
୪ – ୫୦ ୧୯
୫୦ – ୬୦

Answer:
ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମ୍ ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା ସାରଣୀ

ଲବ୍‌ଧାଙ୍କ (ନମ୍ବର) ବାରମ୍ବାରତା ( ପିଲାସଂଖ୍ୟା) ନମ୍ବର ( ପୂର୍ବପେକ୍ଷା କମ୍) ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା
୧୦ – ୨୦ ୨୦
୨୦ – ୩୦ ୩୦ ୧୩
୩୦ – ୪୦ ୧୫ ୪୦ ୨୮
୪ – ୫୦ ୧୦ ୫୦ ୩୮
୫୦ – ୬୦ ୬୦ ४४
୬୦ – ୭୦ ୭୦ ୫୦

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 23

Question ୧୬।
ପୂର୍ବପେକ୍ଷା ଅଧୂକ ଓଜିଭ୍ ସାରଣୀ ଗଠନ କର। (Construct More than Ogive lable.)
Answer:

ଲବଙ୍କ (ନମ୍ବର) ବାରମ୍ବାରତା (ପିଲା ସଂଖ୍ୟା) (Marks more than) ପୂର୍ଦାପେକ୍ଷା ଅଧୂକ ନମ୍ବର (C.F.) ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା
୧୦ – ୨୦ ୧୦ ୫୦
୨୦ – ୩୦ ୨୦ ୪୫
୩୦ – ୪୦ ୧୫ ୩୦ ୩୭
୪୦ – ୫୦ ୧୦ ୪୦ ୨୨
୫୦ – ୬୦ ୫୦ ୧୧
୬୦ – ୭୦ ୬୦
୭୦

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 24

Question ୧୭।
ନିମ୍ନରେ ୩୨ ଜଣ ପିଲାଙ୍କର ନମ୍ବର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି। ଉପରୋକ୍ତ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ଆଧାର କରି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ପ୍ରଣାଳୀ (Inclusive Method) ରେ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର।
(Construct a Frequency with the help of Inclusive Method.)
ନମ୍ବର (Marks) :
୨, ୪, ୧୦, ୮, ୫, ୧୧,୧୯
୨୫, ୨୧ ୨୨, ୧୮, ୧୬, ୧୫, ୧୧, ୩୦
୩୨, ୩୬, ୪୨, ୩୧ ୪୮, ୫୦, ୫୨, ୪୧
୫୮, ୬୦, ୩୧, ୨୦, ୧୮, ୪, ୬, ୧୨
Answer:
ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ପଦ୍ଧତିରେ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଗଠନ
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 6 ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ - 25

Question ୧୮।
ସାରଣୀ କ’ଣ ? ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ ଲେଖ।
(What is a Table ? Explain its different parts.)
Answer:
ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ଆକାରରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଯେଉଁଥରେ ସଜାଡ଼ି ଲେଖାଯାଏ ତାହାକୁ ସାରଣୀ ବା ତାଲିକା କୁହାଯାଏ। ପଂକ୍ତି ଆନୁଭୂମିକ ଉପସ୍ଥାପନର ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିଲାବେଳେ ସ୍ତମ୍ଭ ଉଲମ୍ବ ଉପସ୍ଥାପନାର ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ତଥ୍ୟର ସରଳ ଉପସ୍ଥାପନ ଓ ତଥ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଭେଦ ନିରୂପଣ ସାରଣୀ ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇଥାଏ। ସାରଣୀ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଆଧାର ସାରଣୀ ଓ ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ସାରଣୀ। ଯେଉଁ ସାରଣୀରେ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକର କେବଳ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ଆଧାର ସାରଣୀ କୁହାଯାଏ। ଯେଉଁ ସାରଣୀରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ତଥ୍ୟମାନଙ୍କର ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ, ତାହାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ସାରଣୀ କୁହାଯାଏ।

ସାରଣୀର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ – ସାରଣୀ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଶକୁ ନେଇ ଗଠିତ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

(୧) ସାରଣୀର ସଂଖ୍ୟା : ସାରଣୀର ଶୀର୍ଷରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାରଣୀର କ୍ରମିକ ସଂଖ୍ୟା ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହାଦ୍ଵାରା ସାରଣୀକୁ ଖୋଜି ପାଇବା ଓ ଆଲୋଚନାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିବା ସହଜ ହୁଏ।

(୨) ସାରଣୀର ଶୀର୍ଷକ : ସାରଣୀ ସଂଖ୍ୟାର ଠିକ୍ ତଳ ସାରଣୀର ଶୀର୍ଷକ ଲେଖାଯାଏ। ଏହା ସାରଣୀର ବିଷୟବସ୍ତୁ। ଏହାକୁ ପଢ଼ି ପାଠକ ସାରଣୀରେ କ’ଣ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ତାହା ଜାଣିପାରନ୍ତି। ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ଓ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ହେବା ଉଚିତ।

(୩) ଶୀର୍ଷ ଟୀକା : ଶୀର୍ଷଟିକା ଶୀର୍ଷକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅତିରିକ୍ତ ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ। ଏହା ଶୀର୍ଷକର ତଳେ ଏକ ଚନ୍ଦ୍ର ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ୟରେ ଲେଖାଯାଏ । ଏହା ଶୀର୍ଷଟୀକା । ଏହା ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ କାହା ମାଧ୍ୟମରେ ସାରଣୀରେ ବ୍ୟକ୍ତ କରାଯାଇଛି ତାହା ବ୍ୟକ୍ତ କରୁଛି।

(୪) ପଂକ୍ତିନାମା : ପଂକ୍ତିନାମା ପଂକ୍ତିର ମୁଖ୍ୟ ଶୀର୍ଷକ। ଏହାର ତଳକୁ ପଂକ୍ତି ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଥାଏ। ‘ବର୍ଷ’ ପଂକ୍ତିନାମା ଓ ‘୧୯୦୫-୫୧’, ‘୧୯୦୬-୬୧’ ଇତ୍ୟାଦି ପଂକ୍ତି ଉଲ୍ଲେଖ।

(୫) ଶିରୋନାମା : ଶିରୋନାମା ସ୍ତମ୍ଭର ମୁଖ୍ୟ ଶୀର୍ଷକ। ଏଥିରେ ଲେଖାଥିବା ‘ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ’ ସାରଣୀରେ ଶିରୋନାମା ଏବଂ ‘୨୦୩’ ଓ ‘୨୦୧୦’ ଉପଶିରୋନାମା।

(୬) କ୍ଷେତ୍ର : ସାରଣୀର ଯେଉଁ ଅଂଶରେ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ କ୍ଷେତ୍ର କହନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ତଥ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ କୋଠରିରେ ଲେଖାଯାଏ ଏବଂ ତାହା ପଂକ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧ ରହିଥାଏ।

(୭) ପାଦଟୀକା : ସାରଣୀରେ ସନ୍ନିବେଶିତ କୌଣସି ଅଂଶ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସ୍ପଷ୍ଟିକରଣ ପାଦଟୀକାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଏ। ଏହା ସାରଣୀର ନିମ୍ନରେ ବାମ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଲେଖାଯାଏ।

(୮) ଉତ୍ସଟୀକା : ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କେଉଁ ଉତ୍ସ ବା ସୂତ୍ରରୁ ଉଦ୍ଧାର କରାଯାଇଛି, ତାହା ସାରଣୀର ନିମ୍ନରେ ଥିବା ଉତ୍ସଟୀକାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହା ‘ବିଶ୍ବ ଉନ୍ନୟନ ରିପୋର୍ଟ – ୨୦୧୦।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Unit 5 Question Answer ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

I. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ସଠିକ୍ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଚୟନ କର।
[Choose the Correct answer of the following from the Alternatives as given]

Question ୧।
ଯେଉଁ ତଥ୍ୟ ମୌଳିକ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ
(B) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ
(C) ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ

Question 91
ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?”
(A) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ
(B) ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟ
(C) ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ
(D) ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟ
Answer:
(B) ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟ

Question ୩।
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ଅଧ୍ବକ : ବ୍ୟୟ ବହୁଳ
(A) ବ୍ୟୟ
(B) ସମୟସାପେକ୍ଷ
(D) ଉରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
(C) ଶ୍ରମ ଅପଚୟ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୪।
ସର୍ବେକ୍ଷଣର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲେ କେଉଁ ପଦ୍ଧତିର ସାହାଯ୍ୟ ନିଆଯାଏ ?
(A) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି
(C) ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପଦ୍ଧତି
(B) ପରୋକ୍ଷ ମୌଖିକ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି
(D) ଉପରୋକ ସମସ୍ତ
‍Answer:
(B) ପରୋକ୍ଷ ମୌଖିକ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୫।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ପରୋକ୍ଷ ମୌଖିକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିର ସୁଗୁଣ ?
(A) ସମୟ ସଂଚୟ
(B) ମିତବ୍ୟୟିତା
(C) ନିର୍ଭରଶୀଳ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୬।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ‘ପ୍ରଦାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ସହିତ ତଦନ୍ତକାରୀର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସାକ୍ଷାତ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଦନ୍ତ
(B) ପରୋକ୍ଷ ମୌଖୂକ
(C) ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପଦ୍ଧତି
(D) ସୂଚୀ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପଦ୍ଧତି
Answer:
(A) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଦନ୍ତ

Question ୭।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟର ଉଦାହରଣ ?
(A) ସେନସସ କମିଶନର
(B) ରେଜିଷ୍ଟ୍ରାର ଜେନେରାଲ
(C) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସଂସ୍ଥା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୮।
ଵିତୀୟ ତଥ୍ୟ :
(A) ବ୍ୟୟବହୁଳ
(B) ସମୟସାପେକ୍ଷ
(C) ଶ୍ରମ ସଂଚୟକାରୀ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(C) ଶ୍ରମ ସଂଚୟକାରୀ

Question ୯।
ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ନିମ୍ନଲିଖୂତ କେଉଁ ଦିଗ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେବା ଉଚିତ ?
(A) ପ୍ରଶ୍ନ ସଂଖ୍ୟା କମ୍
(B) ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ସହଜ ଓ ସ୍ପଷ୍ଟ
(C) ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୧୦।
ନିମ୍ନଲିଖିତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ପ୍ରଶ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନମାଳାରେ ରଖାଗଲେ ସୁବିଧାଜନକ ହେବ ?
(A) ହଁ କିମ୍ବା ନାଁ
(C) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ
(B) ବୈକଳ୍ପିକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
Answer:
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (B)

Question ୧୧।
କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଗଣନାକାରୀ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ନିଜ ହସ୍ତାକ୍ଷରରେ ପ୍ରଶ୍ନ ତାଲିକାରେ ପୂରଣ କରିଥାଏ ?
(A) ଗଣନାକାରୀମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତିରେ
(B) ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପଦ୍ଧତି
(C) ପରୋକ୍ଷ ଦଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି
(D) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଦନ୍ତ
Answer:
(A) ଗଣନାକାରୀମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତିରେ

Question ୧୨।
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଜନକ କିଏ ?
(A) ଆଦାମ୍ ସ୍ମିଥ୍
(B) ପ୍ରଫେସର ଆର.ଏ. ଫିସ୍‌ର
(C) ପିଲ୍ମ୍
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ପ୍ରଫେସର ଆର. ଏ.ଫିସ୍‌ର

Question ୧୩ ।
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଶବ୍ଦଟି କେଉଁ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଛି ?
(A) ଲାଟିଡ୍ ଶବ୍ଦ Status
(B) ଜର୍ମାନ୍ ଶବ୍ଦ statistik
(C) ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ stastistics
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୧୪।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପରିସଂଖ୍ୟାନର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ?
(A) ତଥ୍ୟ ସମୂହର ସମଷ୍ଟି
(B) ସାଂଖ୍ୟକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି’
(C) ବହୁବିଧ କାରଣ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୧୫।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପରିସାଂଖିକ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅନୁସନ୍ଧାନର ସ୍ତର :
(A) ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
(B) ତଥ୍ୟ ସଂଗଠନ
(C) ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ
‍(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୧୬।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସୀମାବଦ୍ଧତା ?
(A) ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସଂଶୟ
(B) ପରିମାଣତ୍ମକ ଲକ୍ଷଣକୁ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ
(C) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଏକକର ଅଧ୍ୟୟନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୧୭।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ପରିସଂଖ୍ୟାନର କାର୍ଯ୍ୟ ?
(A) ତଥ୍ୟାବଳୀର ଉପସ୍ଥାପନା
(B) ତଥ୍ୟାବଳୀର ସଂକ୍ଷିପ୍ତକରଣ
(C) ପୂର୍ବାନୁମାନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(I)) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୧୮।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କେଉଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଏକବଚନର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ?
(A) କକ୍ସଟନ ଓ କାଓଡେନ୍
(B) ହୋରେସ୍ ସେକ୍ରିଷ୍ଟ
(C) ସ୍କୁଲ ଏବଂ କେଣ୍ଡଲ୍
(D) ଏ. ଏଲ୍‌. ବାଉଲି
Answer:
(A) କକ୍‌ଟନ ଓ କାଓଡେନ୍

Question ୧୯।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉତ୍ସ ?
(B) ଗଣିତ
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
(A) ସରକାରୀ ନଥ୍
(C) ବିଜ୍ଞାନ
Answer:
(I) ଉଭୟ (A) ଓ (B)

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୨୦।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପରିସଂଖ୍ୟାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ ?
(A) ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନା .
(B) ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ
(C) ଏକକ ତଥ୍ୟର ଅଧ୍ୟୟନ
(D) ସଂକ୍ଷିପ୍ତକରଣ
Answer:
(C) ଏକକ ତଥ୍ୟର ଅଧ୍ୟୟନ

Question ୨୧।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପରିସଂଖ୍ୟାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ :
(A) ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ
(B) ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ
(C) ସଂକ୍ଷିପ୍ତକରଣ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୨୨।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅନାନ୍ୟ ସଂଜ୍ଞା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ ?
(A) ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
(B) ତଥ୍ୟର ସାଂଖ୍ୟକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି
(C) ତଥ୍ୟ ସଂଗଠନ
(D) ତଥ୍ୟ ବିଶ୍ଳେଷଣ
Answer:
(B) ତଥ୍ୟର ସାଂଖ୍ୟକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି

Question ୨୩ ।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପରିସଂଖ୍ୟନାର କାର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ ?
(A) ପ୍ରାକକଳନ
(B) ପୂର୍ବାନୁମାନ
(C) କାଳ୍ପନିକ ସର୍ଭି ପରୀକ୍ଷା
(D) ବଜାର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ
Answer:
(D) ବଜାର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ

Question ୨୪।
ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରୀତ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପଦ୍ଧତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ:
(A) ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ସରଳ
(B) ବୈକଳ୍ପିକ ଉତ୍ତର ଥ‌ିବା ପ୍ରଶ୍ନ
(C) ପ୍ରଶ୍ନମାଳାକୁ ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯାଏ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(D) ସମସ୍ତଟି

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୨୫।
ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ସଂସ୍ଥା ଦ୍ବାରା କେଉଁ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ?
(A) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି
(B) ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ନିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
(C) ପରୋକ୍ଷ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି
(D) ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ନିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିନିଧୂମାନଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ସମସ୍ତଟି
Answer:
(D) ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ନିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିନିଧୂମାନଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ସମସ୍ତଟି

Question ୨୬।
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସୀମାବଦ୍ଧତା ନୁହେଁ:
(A) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ
(B) ପରିମାଣତ୍ମକ ଚଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ
(C) ଗୁଣାତ୍ମକ ତଥ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (C)
Answer:
(B) ପରିମାଣକ ଚଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ

Question ୨୭।
ବହୁବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ:
(A) ତଥ୍ୟାବଳୀର ସମଷ୍ଟି
(B) ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଉପାଦାନ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ
(C) ସଂଖ୍ୟା ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶିତ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(D) ସମସ୍ତଟି

Question ୨୮।
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସଂଶୟକ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
(A) ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସମସ୍ୟା
(B) ପରିସଂଖ୍ୟାନର ବିଶ୍ଵାସ
(C) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଉପରେ ବିଶ୍ବାସର ଅଭାବ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(C) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଉପରେ ବିଶ୍ବାସର ଅଭାବ

Question ୨୯ ।
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
(A) ବ୍ୟୟବହୁଳ
(B) ସମୟ ସାପେକ୍ଷ
(C) ଶ୍ରମ ଅପଚୟ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(D) ସମସ୍ତଟି

II. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ସଠିକତା ପ୍ରମାଣ କର। ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ନ ବଦଳାଇ ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର।
[Prove the correctness of the followings then if necessary you that changing words underlined.]

Question ୧।
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ବିଶୁଦ୍ଧ ବିଜ୍ଞାନ ନୁହେଁ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨।
ସମସ୍ତ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ପଦବାଚ୍ୟ।
Answer:
ସମସ୍ତ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ପଦବାଚ୍ୟ ନୁହେଁ।

Question ୩।
ପରିସଂଖ୍ୟାନ କେବଳ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
Answer:
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଉଭୟ କଳା ଓ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।

Question ୪।
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ‘status’ ରୁ ଉଭବ ହୋଇଛି।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୫।
ବହୁର୍ବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତିକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ବହୁବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ବୁଝାଏ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୬।
୧୯୮୪୯ ମସିହାରେ ପ୍ରଫେସର ଗଫ୍ରେଡ୍‌ ଆଚେନୱାଲ ପରିସଂଖ୍ୟାନକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥିଲେ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୭।
ଏକବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ଏକ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୮।
ଅର୍ଥନୀତି ସମ୍ପର୍କିତ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସଂଖ୍ୟା ଧାରଣ କରିଥିବା ଯେ କୌଣସି ବିବରଣୀକୁ ସାଂଖ୍ୟକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୯।
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଗୁଣାତ୍ମକ ପରିମାପ ସମ୍ଭବପର ।
Answer:
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ପରିମାଣାତ୍ମକ ପରିମାପ ସମ୍ଭବପର ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୧୦।
ଏକକ ତଥ୍ୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ପଦବାଚ୍ୟ ।
Answer:
ସମଷ୍ଟିଗତ ତଥ୍ୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ପଦବାଚ୍ୟ ।

Question ୧୧।
ତୁଳନାତ୍ମକ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ସମୂହ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୨।
ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ପୂର୍ବ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୩।
ପରୋକ୍ଷ ମୌଖୂକ ଅନୁସନ୍ଧାନରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅଧୁକ ନିର୍ଭୁଲ୍‌। ଅଧ‌ିକ ନିର୍ଭୁଲ୍।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ମୌଜ୍ଞକ ଅନୁସନ୍ଧାନରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ

Question ୧୪ ।
ଏକ ପ୍ରଶ୍ନ ତାଲିକାରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ସଂପର୍କିତ ପ୍ରଶ୍ନ ସବୁ ଥାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୫।
ତଦନ୍ତ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ହୋଇଥିଲେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି ସୁବିଧା ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ତଦନ୍ତ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ହୋଇଥିଲେ ପରୋକ୍ଷ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି ସୁବିଧାଜନକ ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୬।
ନିୟମିତ ବ୍ୟବଧାନର ତଥ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକା ଥିଲେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୧୭।
ପ୍ରଶ୍ନମାଳାରେ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ପ୍ରଶ୍ନ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନମାଳାରେ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଓ ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୧୮।
ପ୍ରଶ୍ନମାଳାରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ସଠିକ୍ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ସଜ୍ଜିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୯।
ପ୍ରଶ୍ନମାଳାରେ ବିକଳ୍ପ ଉତ୍ତରସାପେକ୍ଷ ପ୍ରଶ୍ନ ରଖୁବା ଯଥାଯଥ ଅଟେ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୦।
ପ୍ରଶ୍ନମାଳାର ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା ଅଧିକ ହେବା ଉଚିତ।
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନମାଳାର ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା

Question ୨୧।
ବିଦ୍ୟାଧରପୁର ଧାନ ଗବେଷଣା କମ୍ ହେବା ଉଚିତ। କେନ୍ଦ୍ର ଦ୍ବାରା (C.R.R.) ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟର ଉଦହାରଣ।
Answer:
ବିଦ୍ୟାଧରପୁର ଧାନ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର ଦ୍ବାରା (C.R.R.) ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ ଦ୍ବିତୀୟକ ତଥ୍ୟର ଉଦହାରଣ।

Question ୨୨।
ଜାତୀୟ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟର ଉଦାହରଣ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୩ ।
ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜ ‘ଧରିତ୍ରୀ’ ଦ୍ବାରା ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ ଦ୍ବିତୀୟକ ତଥ୍ୟ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୪।
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ଅଧୁକ ସମୟସାପେକ୍ଷ
Answer:
ସଠିକ୍

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୨୫।
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଚଳରେ II..V ଭୂତାଣୁ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଚିହ୍ନଟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହାର କରଯାଏ।
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଚଳରେ H.I.V ଭୂତାଣୁ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଚିହ୍ନଟ କରିବା ପାଇଁ ପରୋକ୍ଷ ମୌକ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହାର କରଯାଏ।

Question ୨୬।
ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୭।
ଦ୍ଵିତୀୟକ ତଥ୍ୟ ଅଧୁକ ସମୟସାପେକ୍ଷ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ଅଧିକ ସମୟସାପେକ୍ଷ।

Question ୨୮।
ପରିସଂଖ୍ୟାନକୁ ଅପ-ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୯।
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଉଭୟ କଳା ଓ ବିଜ୍ଞାନ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩o।
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ତଥ୍ୟାବଳୀର ସମଷ୍ଟି।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩୧।
ଜନଗଣନା ବିଭାଗ ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟାବଳୀ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩୨।
ଦ୍ଵିତୀୟକ ତଥ୍ୟ କମ୍ ବ୍ୟୟ ବହୁଳ।
Answer:
ସଠିକ୍

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୩୩।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତିରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସହିତ ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ।
Answer:.
ସଠିକ୍

Question ୩୪।
ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ସଠିକ

Question ୩୫।
ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରୀତ ପ୍ରଶାବଳୀ ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ସରଳ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

III. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟିରୁ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ମଧ୍ଯରେ ଲେଖ।
[Answer the following questions within 2 to 3 sentences in each case.]

Question ୧।
ବହୁବଚନ (Plural Sense)ରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଅର୍ଥ କ’ଣ?
Answer:
ବହୁବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଅର୍ଥ ହେଲା ସାଂଖ୍ୟକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି। ପ୍ରଫେସର ହୋରେସ୍ ସେକ୍ରିଷ୍ଟିଙ୍କ ମତରେ, ତଥ୍ୟାବଳୀର ସମଷ୍ଟି, ବହୁବିଧ କାରଣ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ସାଂଖ୍ୟକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି। ଯୁକ୍ତିଭିତ୍ତିକ, ମାନଭିତ୍ତିକ ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିତ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଥ‌ିବା ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟକୁ ବହୁଚନର ପରିସଂଖ୍ୟାନ କୁହାଯାଏ।

Question ୨।
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଦୁଇଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ (steps)ଲେଖ।
Answer:
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଦୁଇଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ହେଲା-
(୧) ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବିଭିନ୍ନ ସୂତ୍ରରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ।
(୨) ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ବିନ୍ୟାସ ଓ ସଂଗଠନ କରାଯାଏ।

Question ୩।
ପରିସଂଖ୍ୟକର ଦୁଇଟି କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (functions) ଲେଖ।
Answer:
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଦୁଇଟି କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ହେଲା-
(୧) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଓ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରେ; ଏବଂ
(୨) ଏହା ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ସଂକୁଚିତ ଓ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ କରି ଉପସ୍ଥାପନ କରେ।

Question ୪।
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସଂଶୟ (Disgrust of statistics) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସଂଶୟର ଅର୍ଥ ଲୋକମାନଙ୍କର ପରିସଂଖ୍ୟାନ ପ୍ରତି ଅବିଶ୍ବାସକୁ ବୁଝାଏ । ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ବିହୀନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଓ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ ଯୋଗୁଁ ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଉପରୁ ବିଶ୍ଵାସ ଧୀରେ ଧୀରେ ହ୍ରାସ ପାଉଛି।

Question ୫।
ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟ (Numerical Data)କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତଥ୍ୟକୁ ସଂଖ୍ୟା ଆକାରରେ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତ ବା ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ; କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟକୁ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କୁହାଯାଏ ନାହିଁ ।

Question ୬।
ବହୁବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (features)ଲେଖ।
Answer:
ବହୁବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା
(୧) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ବହୁବିଧ କାରଣ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ; ଏବଂ
(୨) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସାଂଖ୍ୟକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତ ଅଟେ।

Question ୭।
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଦୁଇଟି ସୀମାବଦ୍ଧତା (limitations)ଲେଖ।
Answer:
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଦୁଇଟି ସୀମାବଦ୍ଧତା ହେଲା-
(୧) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଏକକ ଅଧ୍ୟୟନ ନୁହେଁ; ଏବଂ
(୨) ଗୁଣାତ୍ମକ ଲକ୍ଷଣ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ପରିସରଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ।

Question ୮।
ଏକବଚନ (Singular sense)ରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଏକବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ଏକ ବିଷୟ ବସ୍ତୁ ବା ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତି (statitical method) କୁହାଯାଏ। କ୍ରକ୍‌ଟନ୍ ଓ କାଓଡେନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀର ସଂଗ୍ରହ, ସଂଗଠନ, ଉପସ୍ଥାପନ, ବିଶ୍ଳେଷଣ ଓ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଜ୍ଞାନକୁ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କୁହାଯାଏ।

Question ୯।
ଆବୃତ ପ୍ରଶ୍ନ (Shut Questions)କ’ଣ
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଶ୍ନର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ଦିଆଯାଇଥାଏ; ତାହାକୁ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଆବୃତ ପ୍ରଶ୍ନ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ; ଯଥା : (୧) ବିକଳ୍ପ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନ; ଏବଂ (୨) ଏକାଧିକ ଉତ୍ତରସାପେକ୍ଷ ପ୍ରଶ୍ନ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୧୦।
ମୁକ୍ତ ଉତ୍ତରସାପେକ୍ଷ ପ୍ରଶ୍ନ (Open Questions) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ବିକଳ୍ପ ଉତ୍ତର ଦିଆଯାଇ ନ ଥାଏ, ତାହାକୁ ମୁକ୍ତ ଉତ୍ତରସାପେକ୍ଷ ପ୍ରଶ୍ନ କୁହାଯାଏ। ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଭାଷାରେ ସେମାନଙ୍କର ମତ ପ୍ରଦାନ କରିବା ପାଇଁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଵାଧୀନତା ଦିଆଯାଇଥାଏ।

Question ୧୧।
ପ୍ରଶ୍ନମାଳା (Questionaire) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନମାଳା କହିଲେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ସଂପର୍କିତ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ପ୍ରଶ୍ନର ତାଲିକାକୁ ବୁଝାଏ; ଯେଉଁଥିରେ ଉତ୍ତର ଲେଖୁବା ପାଇଁ ଜାଗା ଦିଆଯାଇଥାଏ। ଗୋଟିଏ ପ୍ରଶ୍ନମାଳାରେ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ; ଯଥା: ଆଦୃତ ପ୍ରଶ୍ନ ଓ ମୁକ୍ତ ଉତ୍ତରସାପେକ୍ଷ ପ୍ରଶ୍ନ। ପ୍ରଶ୍ନମାଳାରେ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ସହଜ, ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଓ ସ୍ପଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ।

Question ୧୨।
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ (Primary lata) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ସାଂଖ୍ୟକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବା କ୍ଷେତ୍ର ଅନ୍ଵେଷଣରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ, ମୌଳିକ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସଂସ୍ଥା (C.S.O) ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୩।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି(Direct Personal Investigation Method) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ତଦନ୍ତକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନୁକାରକ (respondent)କୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ଭେଟି ତଦନ୍ତ ସଂପର୍କିତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି, ସେହି ପଦ୍ଧତିକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ। ସର୍ବେକ୍ଷଣର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଫଳପ୍ରଦ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ତଥ୍ୟ ନିର୍ଭୁଲ୍ ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୪।
ଦ୍ଵିତୀୟକ ତଥ୍ୟ (Secondary data) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ବା ପରୋକ୍ଷ କୁହାଯାଏ। ସମସ୍ତ ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ ଦ୍ଵିତୀୟକ ବା ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ C.S.O. ‘ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରାଳୟରେ ପାଇଁ ଦ୍ଵିତୀୟରେକ ତଥ୍ୟ।

Question ୧୫।
ପରୋକ୍ଷ ମୌଖୂକ ପଦ୍ଧତି (indirect oral investigation method) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ତଥା ପ୍ରଦାନକାରୀକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ନଭେଟି ତା’ ସହିତ ସଂପର୍କ ଥିବା ତୃତୀୟ ପକ୍ଷ ବା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଦର୍ଶୀ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ମୌଖ୍ୟକ ଭାବରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି। ତାହାକୁପରୋକ୍ଷ ମୌଖ୍ୟକ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ମଦ୍ୟପାନ, ଜୁଆଖେଳ, ବ୍ରାଉନ୍ ସୁଗାର ସେବନ, F.I.V, ଭୂତାଣୁ ଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ତଦନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ପରୋକ୍ଷ ମୌଖୂକ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ କରାଯାଏ।

Question ୧୬।
ଦ୍ଵିତୀୟକ ତଥ୍ୟର ଦୁଇଟି ଉତ୍ସ (Source) ଲେଖ।
Answer:
ଦ୍ଵିତୀୟକ ତଥ୍ୟର ଦୁଇଟି ଉତ୍ସ ହେଲା-
(୧) କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥା ଦ୍ବାରା ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ; ଏବଂ
(୨) ଅର୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ ।

Question ୧୭।
ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଣାଳୀ ପଦ୍ଧତି (Mailed questionnaire method)କାହାକୁ କୁହାଯାଏ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ସଂପର୍କିତ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ପାଖକୁ ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯାଏ, ତାହାକୁ ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନମାଳା, ନିଜର ଠିକଣା ଥିବା ଏକ ଏନ୍‌ଭଲ୍‌ ଏବଂ ଉତ୍ତର ପଠାଇବା ପାଇଁ ଏକ ଅନୁରୋଧ ପତ୍ରକୁ ଏକ ବଡ଼ ଏନଭଲପ୍ ମଧ୍ୟରେ ଭର୍ତ୍ତିକରି ପଠାଯାଏ। ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କୁ ସୁବିଧା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଡାକଟିକଟ୍‌କୁ (ନିଜସ୍ଵ ଠିକଣା ଥିବା) Envelope ଉପରେ ମରାଯାଇଥାଏ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୧୮।
ଦ୍ବିତୀୟକ ତଥ୍ୟର ଦୁଇଟି ସୁଗୁଣ (Merits) ଲେଖ।
Answer:
ଦ୍ଵିତୀୟକ ତଥ୍ୟର ଦୁଇଟି ସୁଗୁଣ ଥିଲା–
(୧) ଦ୍ଵିତୀୟକ ତଥ୍ୟ ଅଧ୍ବକ ମିତବ୍ୟୟୀ; ଏବଂ
(୨) ଦ୍ବିତୀୟକ ତଥ୍ୟ ଅଧୁକ ସମୟ ସଂଚୟକାରୀ।

Question ୧୯।
ନମୁନା ଚୟନ ପଦ୍ଧତି (Sample survey method) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତିରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର କେତେକ ବଛା ବଛା ଏକକକୁ ତଦନ୍ତ ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ନମୁନା ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି କମ୍ ବ୍ୟୟ ବହୁଳ ଏବଂ କମ୍ ସମୟସାପେକ୍ଷ।

Question ୨୦।
ସାମଗ୍ରୀକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି (Method of Census Survey) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସମସ୍ତ ଏକକଗୁଡ଼ିକୁ ତଦନ୍ତ ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅଧୂକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଓ ସଠିକ୍ ହୋଇଥାଏ।

IV. ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
[Distinguish between]

Question ୧।
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ଓ ଦ୍ବିତୀୟକ ତଥ୍ୟ (Primary Data and Secondary Data)
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ :

Question ୧।
ମୌଳିକ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଏହି ତଥ୍ୟ କଞ୍ଚାମାଲ ଆକାରରେ ଥାଏ।

Question ୩।
ଏହା ଅଧୁକ ବ୍ୟୟ ବହୁଳ ଓ ସମୟସାପେକ୍ଷ ଅଟେ।
Answer:
ଦ୍ବିତୀୟକ ତଥ୍ୟ :
୧. ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଉତ୍ସ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ଦ୍ଵିତୀୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀ କୁହାଯାଏ।
୨. ଏହି ତଥ୍ୟ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆକାରରେ ଥାଏ।
୩. ଏହି ତଥ୍ୟ କମ୍ ବ୍ୟୟ ବହୁଳ ଓ କମ୍ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ ଅଟେ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୨।
ବହୁବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଓ ଏକବଟନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ (Statistics in the Plural Sense nd Statistics in the Singular Sense.)
Answer:
ବହୁଟନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ
୧.ବହୁବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ବୁଝାଏ।
୨. ବହୁବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନରେ ଏକ ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଫେସର ହୋରା ସେକ୍ରେଷ୍ଟି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।

ଏକବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ:
୧. ଏକ ବଚନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତିକୁ ବୁଝାଏ।
୨. ଏକ ବଚନରେ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ସଂଜ୍ଞା କୃଷ୍ଟନେ ଓ କାଓ୍ବାଡିକ୍ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।

Question ୩।
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ଓ ନମୁନା ଚୟନ ପଦ୍ଧତି।
(Methods of Census Survey and Sample Survey.)
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି:
୧. ଏହି ଗଣନ ପଦ୍ଧତିରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକକୁ ତଦନ୍ତ ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ।
୨. ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅଧୂକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ଅଟେ।
୩. ଏହି ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ସଠିକ୍ ଓ ନିର୍ଭୁଲ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ।

ନମୁନା ଚୟନ ପଦ୍ଧତି :
୧. ଏହି ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର କେତେକ ବଛା ବଛା ଏକକକୁ ତଦନ୍ତ ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।
୨. ଏହି ପଦ୍ଧତି କମ୍ ବ୍ୟୟ ବହୁଳ ଅଟେ।
୩. ଏହି ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ସଠିକ୍ ଏବଂ ନିର୍ଭୁଲ୍ ତଥ୍ୟ ପାଇବାର ସମ୍ଭାବନା କମ୍।

Question ୪।
ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଉସ୍ତ ଏବଂ ବାହ୍ୟକ ଉତ୍ସ।
(External Source and Internal Source.)
Answer:
ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଉତ୍ସ
୧. ବିଭିନ୍ନ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ତଥା ଉଦ୍ୟୋଗ ଧାରାବାହିକ ଭାବେ ନିଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ତଥା ଉଦ୍ୟୋଗର ଉତ୍ପାଦନ, ଆୟ-ବ୍ୟୟ, ଲାଭ ଓ କ୍ଷତି ବିଷୟରେ ସଠିକ୍ ବିବରଣୀ, ସଂଗ୍ରାମ କରିଥାଏ।
୨. ଭାରତୀୟ ରେଳ ବିଭାଗ ତାହାର ଦୈନନ୍ଦିନ ଯାତ୍ରା ଓ ମାଲ ପରିବହନ ସଂପର୍କିତ ବିବରଣୀକୁ ସାପ୍ତାହିକ ବା ବାର୍ଷିକ ଦ୍ବାରରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ।

ବାହ୍ୟକ ଉତ୍ସ :
୧. ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଟିଏ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନିଜସ୍ୱ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା ବା ଆୟ-ବ୍ୟୟ ବିବରଣୀ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଯେଉଁ ସବୁ ସୂତ୍ରରୁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସୂଚନା ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ସେ ସବୁକୁ ବାହ୍ୟକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ
୨. ଭାରତୀୟ ରେଳ ବିଭାଗ ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟାବଳୀ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବାହ୍ୟକ ଉତ୍ସ !

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୫।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି ଓ ପରୋକ୍ଷ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି।
(Personal Direct Investigation and Indirct Oral Investigation.)
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି :
୧. ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନକାରୀ ଠାରୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ।
୨. ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅଧ୍ୟକ ବ୍ୟୟ ବହୁଳ।
୩. ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ ସ୍ଵାଭାବିକ ଘଟଣାବଳୀଗୁଡ଼ିକର ତଦନ୍ତରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ।
୪. ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅଧୂକ ବିଶ୍ୱାସଯୋଗ୍ୟ ବା ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ।

ପରୋକ୍ଷ ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତି :
୧. ଏହି ତଦନ୍ତ ପଦ୍ଧତିରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଠାରୁ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ।
୨. ଏହି ପଦ୍ଧତ କମ୍ ବ୍ୟୟ ବହୁଳ।
୩. ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ପ୍ରସଂଗ ଉପରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ।
୪. ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅଧ‌ିକ ବିଶ୍ଵାସଯୋଗ୍ୟ ବା ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା କମ୍।

V. ଦୀର୍ଘଧର୍ମୀ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର।
[Long Answer type Questions]

Question ୧।
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କର।
(Give the definitions of Statistics.)
Answer:
ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଶବ୍ଦକୁ ଇଂରାଜୀରେ ‘Statistics’ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଶବ୍ଦ ସାଧାରଣତଃ । ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ‘Status’, ଇଟାଲୀୟ ଶବ୍ଦ ‘Statista’ ବା ଜର୍ମାନ ଶବ୍ଦ ‘Statistikରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ହେବା ବିଶ୍ବାସ କରାଯାଏ। ପରିଂସଖ୍ୟାନର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଯାହା ବୁଝାଏ, ତା’ର ମୂଳ ଧାରଣା କେଉଁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଉତ୍ପତ୍ତି । ପୂରାତନ କାଳରେ ଏହା ରାଜନୈତିକ ପାଟିଗଣିତ Political Arithmetic’ ବା ରାଜାମାନଙ୍କର ବିଜ୍ଞାନ ‘Science of Kings’ ଭାବରେ ପରିଚିତ ଥିଲା। ମାତ୍ର ଏହି ବିଷୟବସ୍ତୁର ନାମକରଣ ପାଇଁ ୧୭୪୯ ମସିହାରେ ଗଫ୍ରାଏଡ ଆଟେଲ (Gottfried Achenwell) ପ୍ରଥମେ “Statistics” ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ।

ପରିସଂଖ୍ୟାନ ବିଷୟବସ୍ତୁର ମୂଳ ଧାରଣ ବହୁ ପୁରାତନ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ବିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉନ୍ନତି ଲାଭ କରିଅଛି ଓ ବିଭିନ୍ନ ଚିନ୍ତକ ଏହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବର୍ଣନା କରି ଆସିଅଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ସାର୍ ରୋନାଲ୍‌ଡ୍.ଏ.ଫିସର (Sir Roland A. Fisber)ପରିସଂଖ୍ୟାନକୁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆଲୋଚନା କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଯାଇ ବିଷୟବସ୍ତୁର ପରିସର ବୃଦ୍ଧି କରିଥିଲେ । ତେଣୁ, ତାଙ୍କୁ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଜନକ “Father of Statistics’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।

ପରିସଂଖ୍ୟାନର ବିଷୟବସ୍ତୁର ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଧାରାରେ ପୂର୍ବରୁ ଏହାକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଏକ ଶାଖା ରୂପେ ବିବଚେନା କରାଯାଉଥିଲା। ମାତ୍ର ପରିସଂଖ୍ୟାନର ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ଓ ଉପାଦେୟତାକୁ ବିଚାର କରି ଆଜିକାଲି ତାକୁ ଜ୍ଞାନ ପରିସରର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଓ ସ୍ବାଧୀନ ଶାଖାରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଅଛି। ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଶାଖାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଲାଭ କରେ। କାରଣ, ଜ୍ଞାନ ପରିସରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶାଖାଗୁଡ଼ିକରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଉପାଦେୟତା ଉପଲବ୍ଧ ହୁଏ।

ସଂଜ୍ଞା (Definition):
ବିଭିନ୍ନ ଚିନ୍ତକମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପରିସଂଖ୍ୟାନର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରାଯାଇଅଛି। ଏହାର ମୂଳ କାରଣ ହେଲା ବିବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ବିଷୟବସ୍ତୁର ଯଥେଷ୍ଟ ଉନ୍ନତି ସାଧନ ଓ ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଅଛି। ତେଣୁ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ସ୍ଥିତିରେ ପୂର୍ବ ସଂଜ୍ଞାର ଯଥାର୍ଥତା ହ୍ରାସ ପାଇବାବେଳେ ଏକ ନୂତନ ସଂଜ୍ଞାନର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଖାଦେଇଛି। ପୁନଶ୍ଚ, ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସଂଜ୍ଞାକୁ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରି ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଅଛି। ତାହାହେଲା- ବହୁଳ ଅର୍ଥରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଓ ଏକ ଅର୍ଥରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ।

ବହୁଳ ସଂଜ୍ଞା (Plural Definition)
ବହୁଳ ଅର୍ଥରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ଏହା ପରିମାଣିକ ଧାରଣା (Quantitative Information) ବା ତଥ୍ୟାବଳୀ (Data)କୁ ବୁଝାଏ । ଏହାକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବଳିତ ତଥ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏହି ଅର୍ଥରେ ଯେତେଗୁଡ଼ିଏ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି, ସେସବୁ ହେଲା ୱେବ୍‌ଷ୍ଟର ( Webster)ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା, ବାଓଲେ (Bowley)ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ଇତ୍ୟାଦି। ମାତ୍ର, ବିଭିନ୍ନ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ହୋରେସ୍ ସେକ୍ଳିଷ୍ଟ (Horace Secrist)ଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞାକୁ ଏକ ଉତ୍ତମ ସଂଜ୍ଞା ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ତାହାହେଲା – “By statistics we mean aggregate of facts affected to a marked extended by multiplicity of causes Numerical expressed, enumerated or estimated at a reasonable standards of accuracy, collected in a systematic manner for a pre-determined purpose and placed in relation to each other”.

ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଲା ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପାଦାନ ସ୍ଥଳେ ସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବଳିତ ତଥ୍ୟସମୂହ, ଯାହା ଶୃଙ୍ଖଳିତଭାବରେ ଗୃହୀତ ଏବଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପ୍ରଣୋଦିତ ଭାବରେ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ସମ୍ପର୍କିତ ସ୍ଥଳେ ଆଲୋଚନା ଲାଗି ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ। ଏହି ସଂଜ୍ଞାର ବିଭିନ୍ନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରାଗଲା-
(କ) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବଳିତ ତଥ୍ୟ ସମୂହକୁ ବୁଝାଏ। ଏକକ ସଂଖ୍ୟାକୁ କେବେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କୁହାଯାଏ ନାହିଁ।
(ଖ) ପରିସଂଖ୍ୟାନଗତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଉପାଦାନଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇପାରନ୍ତି।
(ଗ) ପରିସଂଖ୍ୟାନଗତ ତଥ୍ୟ ସର୍ବଦା ସଂଖ୍ୟାକୁ ବୁଝାଏ। ଏହା ଗୁଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତଥ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ ନାହିଁ। ଭଲ ଗୁଣ ବା ମନ୍ଦ ଗୁଣ ପରିସଂଖ୍ୟାନଗତ ତଥ୍ୟ ନୁହନ୍ତି।
(ଘ) ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଠିକତା ଲାଗି ଅଧୂକ ଯତ୍ନବାନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ।
(ଙ) ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ହୋଇ ସଂଗୃହୀତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।
(ଚ) ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଲାଗି ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଏକ ପ୍ରକାରର ଓ ଏକଧର୍ମୀ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।

ଏକକ ସଂଜ୍ଞା (Singular Definition):
ଏକକ ଅର୍ଥରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କଲେ ଏହା ପାରିମାଣିକ ଧାରଣା ବା ସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବଳିତ ତଥ୍ୟର ପଦ୍ଧତିକୁ (Method of dealing with data) ବୁଝାଏ। ତେଣୁ, ଏକକ ଅର୍ଥରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବଳିତ ତଥ୍ୟର ବ୍ୟାବହାରିକ ପଦ୍ଧତିକୁ ବୁଝାଏ। ଏହି ଅର୍ଥରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ ସ୍ଥଳେ ବିଭିନ୍ନ ସଂଜ୍ଞା ମଧ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଏ। ତାହାହେଲା ବୋଡିଙ୍ଗଟନ୍‌ (Boddington)ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା କିଙ୍ଗ୍ (King) ସଂଜ୍ଞା, ଲୋଭିଟ୍ (Lovit)ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ଇତ୍ୟାଦି। ମାତ୍ର, ଏଠାରେ କ୍ରକ୍‌ଟନ୍ ଓ କାଓଡିନ୍ (Croston and Cowden)ଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞାକୁ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ତାହାହେଲା- “ Statistics may be defied as the science which deals with the collection, organisation, presentation, analysis and interpretation of numerical data.”

  • ଏହି ସଂଜ୍ଞା ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଯାଇ ଚତୁର୍ଥ ପର୍ଯ୍ୟାୟର କାର୍ଯ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନା କରେ।
  • ପ୍ରଥମ, ତଥ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବଳିତ ଓ ଏହାର ଶୃଙ୍ଖଳିତ ସଂଗ୍ରହ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଅଛି।
  • ଦ୍ଵିତୀୟ, ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ସଂଗଠିତ କରି ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଉପସ୍ଥାପନା କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ।
  • ତୃତୀୟ, ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବା।
  • ଚତୁର୍ଥ, ତଥ୍ୟକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବହାରିକ ଦିଗ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା।
  • ପଞ୍ଚମ, ତଥ୍ୟକୁ ତର୍ଜମା ବା ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବା।

ତେଣୁ, ସୀମିତ ଅର୍ଥରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ଏହା ଶୃଙ୍ଖଳିତ ସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବଳିତ ତଥ୍ୟକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଜଟିଳ ସମସ୍ୟାମାନର ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସମାଧାନ କରିବା ବା ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବାକୁ ବୁଝାଏ ଓ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଏହିପରି ବହୁଳ ବା ସୀମିତ ବା ଏକକ ଅର୍ଥରେ ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରାଯାଇଅଛି।

ତୁଳନା (Comparison):
ପରିସଂଖ୍ୟାନରେ ଏହି ସଂଜ୍ଞାର ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗକୁ ତୁଳନା କଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଜ୍ଞା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଉପାଦେୟତା ଉପସ୍ଥାପନା କଲେହେଁ ଏକକ ଅର୍ଥରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପାଦେୟତାକୁ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁର ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ଯାଇ ଏକକ ଅର୍ଥରେ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଏ। ତେଣୁ, ପରିସଂଖ୍ୟାନ କହିଲେ ଆମେ ସାଧାରଣତଃ ପରିସଂଖ୍ୟାନକୁ ଏକକ ଅର୍ଥରେ ବୁଝୁ।

Question ୨।
ପରିସଂଖ୍ୟାନର ପରିସର ଓ ସୀମାବଦ୍ଧତା ଆଲୋଚନା କର।
(Dicuss the scope and limtiations of Statistics.)
Answer:
ଚାରିରୁ ପାଞ୍ଚ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ପରିସର ବିସ୍ତୃତି ହୋଇପାରିଅଛି। ଆଜି ଏହା ଅର୍ଥନୀତିର ଏକ ଅଙ୍ଗ ହୋଇ ରହିନାହିଁ, ଏହା ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ରୂପେ ନିଜକୁ ଉପସ୍ଥାପନା କରିପାରିଅଛି। ଏହାର ବ୍ୟବହାର ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟାପକ ଓ ଏହାକୁ ଉଭୟ କଳା ଓ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ବିବଚେନା କରାଯାଉଅଛି। ଏକ କଳା ଭାବରେ ଏହା ବାସ୍ତବ ଜୀବନର ସମସ୍ୟାମାନ ସମାଧାନ କରିପାରୁଅଛି ଓ ବିଜ୍ଞାନ ଭଳି ଏହା ସଠିକତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ। ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ଲାଗି ଏହା ବିଭିନ୍ନ ନୀତି ନିୟମ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଓ ଏହି ରୀତିନୀତି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ, ପରିଚାଳନା, ଉପସ୍ଥାପନା, ତୁଳନା ଓ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଲାଗି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ। ଏହା ପରିସଂଖ୍ୟାନବିତ୍ ହସ୍ତରେ ଅସ୍ତ୍ର ସଦୃଶ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରାଯାଇପାରେ।

ପରିସଂଖ୍ୟାନ ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟା ଉପରେ ବିସ୍ତୃତ ଆଲୋଚନା କରେ ଯାହା ଅର୍ଥନୀତିରେ ବିଭିନ୍ନ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣର ସହାୟକ ହୁଏ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଏହି ତତ୍ତ୍ବ ମଧ୍ଯ ପୂର୍ବାବଲୋକନ କରି ଭବିଷ୍ୟତ ମାର୍ଗ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହୁଏ। ବିଶେଷକରି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଓ ବ୍ୟବସାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଭାରତରେ ଯୋଜନା ପ୍ରସୁତ ଲାଗି ପରିସଂଖ୍ୟାନର ବିଶେଷ ଉପାଦେୟତା ରହିଅଛି। କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ପରିଚାଳନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ବିଶେଷ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଭାରତରେ ମଧ୍ଯ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ତତ୍ତ୍ଵର ଲୋକପ୍ରିୟତା ଆଣିପାରିଅଛି।ଏଭଳି ବିସ୍ତୃତ ପରିସର ସତ୍ତ୍ଵେ ମଧ୍ୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେତେକ ସୀମବଦ୍ଧତା ଦେଖାଯାଏ।

ସେଗୁଡ଼ିକ:
(କ) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଥ୍ୟ, ପରିସଂଖ୍ୟାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ, ବରଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଥ୍ୟ ସମୂହ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ।
(ଖ) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଗୁଣଗତ ତଥ୍ୟ ଆଲୋଚନା କରେ ନାହିଁ । ଯଥା- ଖରାପ ବା ମନ୍ଦ, ଭଲ ଇତ୍ୟାଦି ଏଡା ଆଲୋଚନା କରି ନଥାଏ।
(ଗ) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଏକ ହାରାହାରି ହିସାବ ଉପସ୍ଥାପନା କରେ।
(ଘ) ପରିସଂଖ୍ୟାନବିତ୍ରମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଏହାର ଅପବ୍ୟବହାର ଲାଗି ସୁଯୋଗ ଥାଏ । ତେଣୁ ତତ୍ତ୍ବ ପ୍ରତି ଅବିଶ୍ଵାସ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।
(ଙ) ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ଲାଗି ଏହା ଏକ ମାଧ୍ୟମ, ମାତ୍ର ଏକମାତ୍ର ମାଧ୍ୟମ ନୁହେଁ।
(ଚ) ସମଜାତୀୟ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ତୁଳନା ସମ୍ଭବ କରିଥାଏ। ବିସମ-ଧର୍ମୀ ତଥ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ନୁହେଁ।
( ଛ) ବେଳେ ବେଳେ ଏହା ଭୁଲ୍ ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନା କରୁଥିବାରୁ ସର୍ବଦା ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ହୁଏ ନାହିଁ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୩।
ପ୍ରାଥମିକ ଓ ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ
(Distinguish between Primary Data and Secondary Data.)
Answer:
ପରିସଂଖ୍ୟାନଗତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ମୂଳ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଟେ ଓ ଏହି ତଥ୍ୟକୁ ବିଭିନ୍ନ ମାଧ୍ୟମରେ, ସାଧାରଣତଃ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବାହ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ମାଧ୍ୟମ (Source of Data Collection) କୁ ଭିଭିକରି ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ। ତାହାହେଲା-
(କ) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ
(ଖ) ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟ

(କ) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ (Primary Data):
ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବାକୁ ଯାଇ ଆବଶ୍ୟକ ପରିସଂଖ୍ୟାନଗତ ତଥ୍ୟକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ପ୍ରଥମକରି ବା ନୂଆ କରି ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ, ତାକୁ ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ନୂତନ ତଥ୍ୟର ସନ୍ଧାନକୁ ବୁଝାଏ ଓ ତଥ୍ୟର ନୂତନତ୍ବ ସର୍ବଦା ଉପସ୍ଥାପନା କରେ। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ମହାବାତ୍ୟାଜନିତ ସାହାଯ୍ୟ ପ୍ରଦାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ଲକ୍‌ର କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ପରିବାରଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବା। ଏହି ପରିବାରଜନିତ ତଥ୍ୟ ପୂର୍ବରୁ ଉପଲବ୍ଧ ନଥିଲା ଓ ତାକୁ ପ୍ରଥମ କରି ନିରୀକ୍ଷଣ କରାଯାଇ ଆକଳନ କରାଗଲା।

(ଖ) ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟ (Secondary Data):
ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବାକୁ ଯାଇ ଆବଶ୍ୟକ ପରିସଂଖ୍ୟାନଗତ ତଥ୍ୟକୁ ପୂର୍ବ ସଂଗୃହୀତ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ବା କୌଣସି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପୂର୍ବ-ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ, ତାକୁ ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହା ପୁରୁଣା ତଥ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ ବା ତଥ୍ୟର ଏକାଧିକ ବ୍ୟବହାରିକ ଗୁଣ ଉପସ୍ଥାପନା କରେ। ସାଧାରଣତଃ, ଏହା ପୁରୁଣା ତଥ୍ୟର ସଂଗ୍ରକୁ ବୁଝାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟକୁ ଭିଭିକରି କୌଣସି ସ୍ଵେଚ୍ଛାସେବୀ ସଂଗଠନଦ୍ୱାରା କୌଣସି ରାଜ୍ୟରେ ଉନ୍ନତିମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେବା। ଏଠାରେ ପୂର୍ବସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ଭିଭିକରି ବର୍ତ୍ତମାନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ।

ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference):
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ନୂଆ ତଥ୍ୟକୁ ବୁଝାଇବାବେଳେ ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟ ପୁରୁଣା ତଥ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ। ଦ୍ଵିତୀୟ, ପ୍ରାଥମିକ ତତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ, ତା’ର ସଠିକତା ଅଧୂକ। ମାତ୍ର ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟକୁ ବ୍ୟବହାର କଲାବେଳେ ବହୁ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ। ତୃତୀୟ, ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ବ୍ୟୟବହୁଳ, ସମୟ ସାପେକ୍ଷ। ମାତ୍ର ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ସ୍ଵଳ୍ପ ବ୍ୟୟଭାର ଓ ସମୟ ଆବଶ୍ୟକ କରେ। ଚତୁର୍ଥ, ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟଠାରୁ ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟର ପରିସଂଖ୍ୟାନରେ ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଏ। ଏହିସବୁ ପାର୍ଥକ୍ୟ ସତ୍ତ୍ଵେ ଉଭୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣରେ ପରିପୂରକ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ ଲାଗି କେଉଁ ତଥ୍ୟକୁ ଚୟନ କରାଯିବ, ତାହା କେତେକ ଅବସ୍ଥା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ସେହି ଅବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

(କ) ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣର ପ୍ରକୃତି
(ଖ) ସମ୍ବଳର ଉପଲବ୍ଧତା
(ଗ) ସମୟର ଉପଲବ୍ଧ ତା
(ଘ) ଆବଶ୍ୟକ ସଠିକ୍

(ଙ) ସଂଗ୍ରହକାରୀ ସଂସ୍ଥା – ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକାରୀ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଅନୁଷ୍ଠାନ ବା ସରକାର ଏହିସବୁ ଗୁଣକୁ ବିଚାର କରି ପ୍ରାଥମିକ ଓ ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଚୟନ କରି ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ।

Question ୪।
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତିମାନ ଆଲୋଚନା କର।
(Discuss the different methods of Collecting Primary Data.)
Answer:
ପରିସଂଖ୍ୟାନଗତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ମୂଳ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଟେ। କାରଣ କେବଳ ସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବଳିତ ତଥ୍ୟକୁ ନେଇ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଜଟିଳ ଓ ଅନିଶ୍ଚିତ ଅବସ୍ଥାର ଯଥାର୍ଥ ସମାଧାନ ଘଟାଏ। ସମାଧାନ ବା ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତି ହେବାଲାଗି ଯେଉଁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ, ତାହା ପ୍ରାଥମିକ ଓ ମାଧ୍ୟମିକ ତଥ୍ୟଭାବରେ ଦୁଇ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ। ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ କହିଲେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେତେବେଳେ ତଥ୍ୟକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ପ୍ରଥମଥର ବା ନୂଆକରି ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ, ଏହା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ନୂତନ ତଥ୍ୟ ସନ୍ଧାନକୁ ବୁଝାଏ ଓ ସର୍ବଦା ତଥ୍ୟା ନୂତନତ୍ବ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ। ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କଲେହେଁ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟ ବା ପଦ୍ଧତିର ଅବଲମ୍ବନରେ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ। ଆମେ ଯେଉଁସବୁ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରୁ ତାହା ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତି ରୂପେ ଜଣାଶୁଣା। ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।

ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ପଦ୍ଧତି (Method of Primary Data Collection):
(୧) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ (Direct Personal Investigation):
ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ (Informants)ଭେଟି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଆବଶ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ, ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଯାଇ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ସାକ୍ଷାତ କରନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି। ଅନୁସନ୍ଧାନର ପରିସର ସୀମିତ ହୋଇଥିଲେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୁ।

(୨) ପରୋକ୍ଷ ମୌକ ତଦନ୍ତ (Indirect Oral Investigation):
ସର୍ବକ୍ଷେଣର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲେ କିମ୍ବା ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନେ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଅନିଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି ଉପଯୋଗ ହୋଇନଥାଏ। ଏପରି ସ୍ଥଳେ ପରୋକ୍ଷ ମୌଖକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇଥାଏ। ମଦ୍ୟପାନ, ଚୋର. HIV ଆକ୍ରାନ୍ତ ରୋଗ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟରେ ସଂପୃକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପ୍ରଶ୍ନ ନପଚାରି, ତା’ର ପଡ଼ୋଶୀ କିମ୍ବା ବନ୍ଧୁ ଇତ୍ୟାଦିମାନଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ସରକାରଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ତଦନ୍ତ କମିଶନ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି।

(୩) ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ(ata collected Through Local Agents):
ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପାଇଁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ ଦେଇଥାଏ। ଏହି ନିଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥା ସାଧାରଣତଃ ଏହି ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ନିୟମିତ ଭାବରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ।

(୪) ଡାକ ଯୋଜନା ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପଦ୍ଧତି ( Mailed Questionnaire Method):
ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ସଂପର୍କିତ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯାଇଥାଏ। ପ୍ରଶ୍ନମାଳାରେ ଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଓ ସ୍ପଷ୍ଟ ହେବା ବିଧେୟ। ଏହି ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ସହିତ ଗୋଟିଏ ନିଜସ୍ଵ ଠିକଣା ଥିବା ଲଫାପା, ଆବଶ୍ୟକ ଡାକ ଖର୍ଚ୍ଚ ଏବଂ ଏକ ଅନୁରୋଧ ପତ୍ର ସୂଚନା ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ପଠାଯାଇଥାଏ। ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ଶିକ୍ଷାଗତ ଯୋଗ୍ୟତା ଉପରେ ଏହି ପଦ୍ଧତିର ଉପଯୋଗିତା ନିର୍ଭର କରିଥାଏ।

(୫) ଗଣନାକାରୀମାନଙ୍କ ଦବାରା ପ୍ରେରିତ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ (Schedules sent Through Enumerators):
ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ଦ୍ବାରା ନିଯୁକ୍ତ ଗଣନାକାରୀ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପ୍ରସ୍ତୁତ ସୂଚୀଟିକୁ ନିଜ ସଂଗରେ ନେଇ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଇଥାନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଶ୍ନମାଳାର ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକୁ ପଚାରି ଉତ୍ତର ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ଉତ୍ତରଗୁଡ଼ିକୁ ନିଜ ହସ୍ତାକ୍ଷରରେ ପ୍ରଶ୍ନ ତାଲିକାରେ ପୂରଣ କରି ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ପାଖରେ ଜମା କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ପଦ୍ଧତିର ଉପଯୋଗିତା ଗଣନାକାରୀଙ୍କର ଦକ୍ଷତା ଓ ଅଭିଜ୍ଞତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚ୍ୟ ଯେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 5 ପରିସଂଖ୍ୟାନର ଉପସ୍ଥାପନା

Question ୫।
ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହର ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ଓ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ। ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅଧୂକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଯୁକ୍ତି ଦର୍ଶାଅ।
(Distinguish between census survey method of Data Collection and Sample Survey method of Data Collection. Sample Survey method is more reliable. Give your view points in favour.)
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ତଦନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ବା ଏକକମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକୁ ‘ଗୋଷ୍ଠୀ’ କୁହାଯାଏ। ମନେକର ଆମେ ଭୁବନେଶ୍ଵରରେ ବାସକରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ହାରାହାରି ଆୟ ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଛେ। ଏଠାରେ ‘ଗୋଷ୍ଠୀ’ କହିଲେ ଭୁବନେଶ୍ଵରରେ ବାସକରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ ପରିବାରକୁ ବୁଝାଏ। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ହାରାହାରି ଆୟ ଜାଣିବାପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରର ଆୟ ସମ୍ପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ।

ଭାରତରେ ଜନଗଣନା ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ କରାଯାଏ। ଏଥିରେ ଭାରତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ଏବଂ ଅଧ‌ିକ ସଂଖ୍ୟକ ତାଲିମପ୍ରାପ୍ତ ଗଣନାକାରୀମାନଙ୍କୁ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଯାଏ। ଗଣନାକାରୀମାନେ ପ୍ରଶ୍ନମାଳାରେ ଉତ୍ତର ଲେଖୁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି।

ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟୟବହୁଳ ଓ ସମୟସାପେକ୍ଷ ହୁଏ। ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ବା ପ୍ରତିଚୟନ ଆମେ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଥାଉ। ଚାଉଳ କିଣିବା ସମୟରେ ଆମେ ବସ୍ତାଭିତରୁ କିଛି ଚାଉଳ ହାତରେ ଆଣି ଦେଖୁ। ରନ୍ଧା ହୋଇଥିବା ଖାଦ୍ୟର ସ୍ଵାଦ ଜାଣିବାପାଇଁ ଆମେ ଚାମଚରେ ଖାଦ୍ୟ ଆଣି ଚାଖୁଥାଉ। ଜଣେ କର୍ମଚାରୀଙ୍କର ଦକ୍ଷତା ଜାଣିବା ପାଇଁ ସେ ନିର୍ବାହ କରିଥିବା ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ ଆଳ୍ପ କେତୋଟିକୁ ମ୍ୟାନେଜର ପରୀକ୍ଷା କରନ୍ତି। ଏସବୁ ହେଉଛି ପ୍ରତିଚୟନର ଉଦାହରଣ। ଅନୁସନ୍ଧାନ ପାଇଁ ଚୟନ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଶକୁ ନମୁନା କୁହାଯାଏ। ନୁମନା ଗୋଷ୍ଠୀ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ଓ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତିନିଧୂତ୍ଵ କରିଥାଏ। ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଶ ଚୟନ କରାଯାଏ।

ଚୁମନାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ ଓ ସେଥୁରୁ ଗୋଷ୍ଠୀ ପାଇଁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଆଯାଏ। ମନେକର ଆମେ କଟକରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ପରିବାରମାନଙ୍କର ହାରାହାରି ମାସିକ ବ୍ୟୟ ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଛେ। ମନେକର କଟରେ, ୧୦,୦୦୦ ପରିବାର ଅଛନ୍ତି। ଆମେ ଏକ ନମୁନା ଚୟନ କରୁ। ମନେକର ନମୁନାର ଆକାର ୫୦୦ ପରିବାର। ଏହି ୫୦୦ ପରିବାରରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ଓ ସେମାନଙ୍କର ହାରାହାରି ମାସିକ ବ୍ୟୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ। ମନେକର, ତାହା ଟ. ୧୫୦୦ ଅଟେ। ଏଥୁରୁ ଆମେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ କରୁ ଯେ କଟକରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ସମସ୍ତ ପରିବାର (୧୦, ୦୦୦ )ଙ୍କର ହାରାହାରି ମାସିକ ବ୍ୟୟ ଟ. ୧୫୦୦ ଅଟେ। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସୁଗୁଣ ଅଛି। ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପାଦାନଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ତେଣୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ନିର୍ଭୁଲ ଓ ଅଧ‌ିକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ହେବାର ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ। ଏସବୁ ସତ୍ତ୍ଵେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ଉପଯୋଗୀ କୁହାଯାଏ। ଏହାର କାରଣଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।

(୧) ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ସମୟସାପେକ୍ଷ – ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ଅଂଶକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ। ତେଣୁ ଯଥେଷ୍ଟ ଶ୍ରମ ଓ ସମୟ ସଞ୍ଚୟ ହୋଇଥାଏ। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ତୁଳନାରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ।

(୨) ସ୍ଵଳ୍ପ ବ୍ୟୟ – ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ତୁଳନାରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ ହୁଏ।

(୩) ନିର୍ଭୁଲ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ – ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି ନ ଥାଏ। ମାତ୍ର ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ପ୍ରତିଚୟନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମୁକ୍ତ ନୁହେଁ। ତଥାପି ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଫଳାଫଳ ଅଧୂକ ସଠିକ୍ ଓ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅଧ‌ିକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ। ଏଡାର ତିନୋଟି କାରଣ ରହିଛି। ପ୍ରଥମ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟିର ମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟକରି ଆବଶ୍ୟକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇପାରେ। ଦ୍ଵିତୀୟ, ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ, ଭୁଲ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ ଇତ୍ୟାଦି କେତେକ ତ୍ରୁଟି ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ଥାଏ। ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ପ୍ରକାର ତ୍ରୁଟିପାଇଁ ସାବଧାନତା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ।
ତୃତୀୟ ନୁମନା ପଦ୍ଧତିରେ କମ୍‌ସଂଖ୍ୟକ ଉପାଦାନ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏଥିରେ ଅଜସଂଖ୍ୟକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ଥାଏ।

(୪) ପ୍ରଶାସନିକ ସୁବିଧା – ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଅଛସଂଖ୍ୟକ ଏକକ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ। ତେଣୁ ଅସଂଖ୍ୟକ ପ୍ରଶାସନିକ ଓ କ୍ଷେତ୍ର କର୍ମଚାରୀ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଅନ୍ତି। ଫଳରେ ଉପଯୁକ୍ତ ତାଲିମ୍ ସନ୍ତୋଷଜନକ ଯୋଗାଯୋଗ ଓ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ହୁଏ।

(୫) ଅନନ୍ତ ଏବଂ ଧ୍ଵଂସମୁଖୀ ଗୋଷ୍ଠୀ- ଗୋଷ୍ଠୀର ବିସ୍ତୃତି ଅନନ୍ତ ବା ଅସୀମ ହୋଇଥିଲେ କିମ୍ବା ଅଧ୍ୟୟନ ସମୟରେ ଏକକଗୁଡ଼ିକ ଧ୍ୱଂସ ପାଇଯାଉଥିଲେ, ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାର ଏକମାତ୍ର ପଦ୍ଧତି। ନଈରେ ଥିବା ମାଛ, ଆକାଶର ତାରା ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ଅସୀମ ଅଟେ। ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ। ସେହିପରି ଅଧ୍ୟୟନ ସମୟରେ ଏକକଗୁଡ଼ିକ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଉଥିଲେ, ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସବୁଯାକ ଏକକକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବ।

(୫) ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର ସଠିକତା ନିରୂପଣ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟର ସଠିକ ଜାଣିବା ପାଇଁ ନମୁନା ପଦ୍ଧତ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଜନଗଣନା ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ କରାଯାଏ। ଗଣନାକାରୀମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟର ସଠିକତା ଜାଣିବା ନିମନ୍ତେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିର ସାହାଯ୍ୟ ନିଅନ୍ତି।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Unit 4 Question Answer ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

I. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଚୟନ କର।
[Choose the Correct answer of the following from the Alternatives as given]

Question ୧।
ସାମର୍ଥ୍ୟହୀନତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ
(ii) ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ
(iii) ବେକାରୀ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(ii) ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ

Question ୨।
ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିପାଇଁ ସର୍ବନିମ୍ନ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା କେତେ ?
(i) ୨୪୦୦ କ୍ୟାଲୋରୀ
(ii) ୨୧୦୦ କ୍ୟାଲେରୀ
(iii) ୨୦୦୦ କ୍ୟାଲୋରୀ
(iv) ସମସ୍ତଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i)୨୧୦୦ କ୍ୟାଲେରୀ

Question ୩ ।
ନିମ୍ନଲିଖୁତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଦାରିଦ୍ର୍ୟର କାରଣ :
(i) ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି
(ii) ତ୍ରୁଟିଯୁକ୍ତ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(iii) ଉନ୍ନତ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି
(iv)ଉଭୟ (i) ଓ (i)
Answer:
(iv)ଉଭୟ (i) ଓ (i)

Question ୪।
ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦିଏ ?
(i) କୃଷି
(ii) ଶିକ
(iii) ସେବା
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) କୃଷି

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୫ ।
କେଉଁ ମସିହାରେ ‘ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ ଯୋଜନା’ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୦୪
(ii) ୨୦୦୫
(iii) 9009
(iv) ୨୦୦୧
Answer:
(i) ୨୦୦୪

Question ୬।
ନିଯୁକ୍ତି ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ଯୋଜନା କେଉଁ ମସିହାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୭୦
(ii) ୧୯୯୩
(iii)୨୦୦୦
(iv) ୧୯୯୦
Answer:
(i) ୧୯୯୩

Question ୭।
ସମନ୍ବିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା କେଉଁ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୭୮-୭୯
(ii) ୧୯୭୬-୭୭
(iii)୨୦୦୧-୦୧
(iv) ୨୦୦୧ – ୦୨
Answer:
(i) ୧୯୭୮ – ୭୯

Question ୮।
N.RE.GS. କେଉଁ ମସିହାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୦୫
(ii) ୨୦୦୪
(iii) ୨୦୦୨
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ୨୦୦୫ ।

Question ୯।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଗ୍ରାମ୍ୟଦ୍ୟାୟ ଯୋଜନା କେବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୦୦-୦୧
(ii) ୧୯୯୦-୯୧
(iii) ୧୯୯୪-୯୫
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ୨୦୦୦-୦୧

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୧୦।
ମଧୁବାବୁ ପେନ୍‌ସନ୍ ଯୋଜନା କେବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୦୮
(ii) ୨୦୦ ୭
(iii) ୨୦୦୦
(iv) ୧୯୯୧
Answer:
(i) ୨୦୦୮

Question ୧୧।
ଅଟଳ ପେନ୍‌ସନ୍ ଯୋଜନା କେବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୧୧
(ii) ୨୦୧୨
(iii) ୨୦୧୫
(iv) ୨୦୧୬
Answer:
(iii) ୨୦୧୫

Question ୧୨।
ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରରେ କ୍ରମଗତ ବୃଦ୍ଧି :
(i) ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି
(ii) ଅବସ୍ତୀତି
(iii) ବେକାରୀ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ମୁଦ୍ରାଗୀତ

Question ୧୩।
ଦରଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ
(i) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି
(ii) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ହ୍ରାସ
(iii) ଜନସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି

Question ୧୪ ।
ବର୍ଷକ ସର୍ବନିମ୍ନ ୨୭୩ ଦିନରେ କମ୍ ସମୟ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ବେକାରୀ
(ii) ଅଦ୍ଧ-ବେକାରୀ
(iii) ଦାରିଦ୍ର୍ୟ
(iv) ସମସ୍ତଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଅଦ୍ଧ-ବେକାରୀ

Question ୧୪।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରୋଜଗାର ଯୋଜନା :
(i) ୧୯୯୪
(ii) ୨୦୦୦
(iii) ୧୯୯୮
(iv) ୧୯୮୮
Answer:
(i) ୧୯୯୪

Question ୧୫।
ଦୁଇଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଆୟ ସ୍ତରର ତୁଳନା କରି କେଉଁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ ?
(i) ଚରମ
(ii) ଆପେକ୍ଷିକ
(iii) ଅଧିକ
(iv)କମ୍
Answer:
(ii)ଆପେକ୍ଷିକ

Question ୧୬।
ଭାରତର କେଉଁ ବେକାରୀ ଦେଖା ଦିଏ ?
(i) ଢାଞ୍ଚାଗତ
(ii) ଶିକ୍ଷତ
(iii) ଚକ୍ରୀୟ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଢାଞ୍ଚାଗତ

Question ୧୭।
ଭାରତରେ କେଉଁ ବେକାରୀ ଦେଖାଦିଏ ନାହିଁ ?
(i) ଢାଞ୍ଚାଗତ
(ii) ଶିକ୍ଷିତ
(iii) ଚକ୍ରୀୟ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(ii) ଚକ୍ରୀୟ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୧୮।
ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣଜୟନ୍ତୀ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ଵରୋଜଗାର ଯୋଜନା କେବେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୯୯
(ii) ୧୯୯୮
(iii) ୨୦୦୦
(iv) ୨୦୦୨
Answer:
(i) ୧୯୯୯

Question ୧୯।
କେଉଁ ବେକାରୀ ପ୍ରତିଭା ବହିର୍ଗମନ କରିଥାଏ ?
(i) ଶିକ୍ଷିତ
(ii) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ
(iii) ଚକ୍ରୀୟ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଶିକ୍ଷିତ

Question ୨୦।
ମୁଦ୍ରାସୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ କେଉଁ ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥାଏ ?
(i)ମୌଦ୍ରିକ ନୀତି
(ii) ରାଜକୋଷୀୟ ନୀତି
(iii) ଉଭୟ ( i) ଓ (ii)
(iv) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଉଭୟ ( i) ଓ (ii)

Question ୨୧।
କେଉଁ ବିକାଶଧାରା ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାଏ ?
(i) ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ
(ii) ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ
(iii) ସାମାଜିକ କଲ୍ୟାଣ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ

Question ୨୨।
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶର ଲକ୍ଷ୍ୟ :
(i) ଉତ୍ତମ ପର୍ଯ୍ୟବରଣ
(ii) ପିଢ଼ି ପିଢ଼ି ମଧ୍ୟରେ ସମତା ରକ୍ଷା
(iii) ଜୀବନଧାରଣର ମାନଙ୍କ ଉନ୍ନତି
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି

Question ୨୩ ।
ବିଶ୍ଵତାପାୟନର ପ୍ରଭାବ :
(i) ଉଷ୍ଣ ପ୍ରଭାବ
(ii)ଚରମ ପାଣିପାଗ
(iii) ସବୁଜ କୋଠରୀ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(ii)ଚରମ ପାଣିପାଗ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୨୪।
କେଉଁ ମୁଦ୍ରାସ୍ପିତି ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ସାପେକ୍ଷ :
(i) ମୃଦୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି
(ii) କ୍ଷୀପ୍ର ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି
(iii) ଅଧ୍ବକ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ମୃଦୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି

Question ୨୫।
ମୁଦ୍ରାସ୍ଵୀତିର କାରଣ :
(i) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି
(ii) ଘରୋଇ ନିବେଶ ହ୍ରାସ
(iii) ଘରୋଇ ଉପଯୋଗ ହ୍ରାସ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି

Question ୨୬।
ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମୟରେ କେଉଁମାନେ ଲାଭବାନ ହୋଇଥାନ୍ତି ?
(i) ଶ୍ରମିକ
(ii) ସ୍ଥିର ଆୟକାରୀ
(iii) ପୁଞ୍ଜିପତି
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iii) ପୁଞ୍ଜିପତି

Question ୨୭।
ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ମୌଦ୍ରିକ ନୀତି :
(i) ଖୋଲା ବଜାର ଅଂଶଧନ ବିକ୍ରି
(ii) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର ହ୍ରାସ
(ii) କରହାର ହ୍ରାସ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଖୋଲା ବଜାର ଅଂଶଧନ ବିକ୍ରି

Question ୨୮।
କେଉଁ ବେକାରୀ ପ୍ରତିଭା ବହିର୍ଗମନରେ ସହାୟକ ହୁଏ ?
(i) ଅର୍ଷବେକାରୀ
(ii) ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ
(iii) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଅର୍ବବେକାରୀ

Question ୨୯।
ରାଜକୋଷୀୟ ନୀତିର ଉପାଦାନ :
(i) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ହ୍ରାସ
(ii) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ହ୍ରାସ
(iii) କରହାର ହ୍ରାସ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iii) କରହାର ହ୍ରାସ

Question ୩୦।
କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଯୋଜନା :
(i) ମଧୁବାବୁ ଯୋଜନା
(ii) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି
(iii) ମୋ କୁଡ଼ିଆ ଯୋଜନା
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(ii)ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଉଜ୍ଜ୍ବଳା ଯୋଜନା

II. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ସଠିକତା ପ୍ରମାଣ କର । ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ନ ବଦଳାଇ ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର।
[Prove the correctness of the followings correct them if necessary you without changing words underlined]

Question ୧।
ଭାରତରେ ବେକାରୀ ଢାଞ୍ଚାଗତ ଅଟେ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨।
ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ତୀବ୍ରତା ମାପ କରିବା ପାଇଁ ଯେଉଁ କାଳ୍ପନିକ ରେଖା ଅଙ୍କନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମାରେଖା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩।
ଜନସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟାର କାରଣ ।
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟାର କାରଣ ।

Question ୪।
ଭାରତରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚକ୍ରୀୟ ବେକାରୀ ଦେଖାଦିଏ ।
Answer:
ଭାରତରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ ଦେଖାଦିଏ ।

Question ୫।
ଦିନକୁ ଦିନ ସର୍ବନିମ୍ନ ୮ ଘଣ୍ଟା ରୁ କମ୍ ସମୟ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ ଅର୍ଦ୍ଧ-ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୬।
ମରୁଡ଼ି ପ୍ରବଣ ଅଂଚଳ ଯୋଜନା ୧୯୭୩ ମସିହାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୭।
ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର କ୍ରମାଗତ ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୮।
ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ବୃଦ୍ଧି ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର କାରଣ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୯।
ଚରମ ପାଣିପାଗ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶର କାରଣ ।
Answer:
ଚରମ ପାଣିପାଗ ବିଶ୍ଵତାପାୟନର କାରଣ ।

Question ୧୦।
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶରେ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୧।
କେନ୍‌ସନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ଏକ ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟୋଜନ ପର ସମସ୍ୟା ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୨।
କ୍ଷୀପ୍ର ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ଦେଶର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ।
Answer:
କ୍ଷୀପ୍ର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦେଶର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ହାନୀକାରକ ।

୧୩ । ବର୍ଷକୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ୧୦୦ ଦିନରେ ମଜୁରି ଯୋଗାଇ ଦେବା ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମରଈ ନିଶ୍ଚିତ ନିଯୁକ୍ତି ଯାଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୪।
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହୁଏ ।

Question ୧୫।
ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର ବୃଦ୍ଧି କରି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଗତ ସମସ୍ୟାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

III. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟିରୁ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ମଧ୍ୟରେ ଲେଖ।
[Answer the following questions within 2 to 3 Sentences in each case.]

Question ୧।
ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ (Absolute Poverty) କ’ଣ ?
Answer:
ବଞ୍ଚିବାର ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାର ଅକ୍ଷମତାକୁ ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ, ପାନୀୟ ଜଳ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ପାଇବାରୁ ବଞ୍ଚିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

Question ୨।
ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ (Relative Poverty) କ’ଣ ?
Answer:
ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଦୁଇଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଆୟ ଓ ସଂପଦ ବଣ୍ଟନର ଅସମନତାକୁ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କହିଲେ ଆୟର ବୈଷମ୍ୟତାକୁ ବୁଝାଏ । ଏହା ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

Question ୩।
ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମରେଖା (Poverty Line) କ’ଣ ?
Answer:
ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ତୀବ୍ରତା ମାପ କରିବା ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଅଙ୍କା ଯାଇଥବା କାଳ୍ପନିକରେଖାକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମରେଖା କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବନିମ୍ନ ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ବ୍ୟୟକୁ ଆଧାର କରି ଦାରିଦ୍ୟର ସୀମାରେଖା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ ।

Question ୪।
ବେକାରୀ (Unemployment) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୃତ୍ତିରେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁ ନ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ, ପ୍ରଚଳିତ ମଜୁରି ହାରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ନିଯୁକ୍ତି ନ ପାଇବାର ଅବସ୍ଥାକୁ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୫।
ଅର୍ଷବେକାରୀ Under (Unemployment) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନିଜର ଦକ୍ଷତା ଠାରୁ କମ୍ ଦକ୍ଷତା ଥ‌ିବା କିମ୍ବା ବର୍ଷକୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ୨୭୩ ଦିନ କିମ୍ବା ଦିନକୁ ୮ ଘଣ୍ଟାରୁ କମ୍ ମୟ କାର୍ଯ୍ୟରତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଅର୍ବବେକାରୀ କୁହାଯାଏ ।

Question ୬।
ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ (Distinguished Unemployment) କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ କହିଲେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରମିକମାନେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ବୋଲି ଜଣା ପଡୁଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେମାନେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ନୁହଁନ୍ତି । ଏହାର କାରଣ ହେଲା ଏହି ବାଳକ ଶ୍ରମିକକୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରୁ କାଢ଼ି ନେଲେ ସୁଦ୍ଧା, ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହି ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପନ୍ନ ଶୂନ୍ୟ ।

Question ୭।
ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି (Inflation) କ’ଣ ?
Answer:
ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ଦରଦାମ ସ୍ତରର ବୃଦ୍ଧିରେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କହିଲେ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର ଧାରାବାହିକ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ହ୍ରାସକୁ ବୁଝାଏ ।

Question ୮।
ବିଶ୍ଵତାପାୟନ (Global Warming) କ’ଣ ?
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଓ ମହାସାଗରର ହେଉଥ‌ିବା କ୍ରମାଗତ ହାରାହାରି ଉତ୍ତାପ, ବୃଦ୍ଧିକୁ ବିଶ୍ଵ ତାପାୟନ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରଦୂଷିତ, ପରିବେଶ ଯୋଗୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ମିଥେନ୍, ଓଜନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଇତ୍ୟାଦିର ମାତ୍ରାତ୍ମକ ବୃଦ୍ଦି ବିଶ୍ଵତାପାୟନର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।

Question ୯।
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶର ଦୁଇଟି ସୂଚକ (Indicators) ଲେଖ ।
Answer:
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶର ଦୁଇଟି ସୂଚକ ହେଲା-
(୧) ରାଷ୍ଟ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ ପିଢ଼ିଙ୍କ ଆଶା ଓ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାରେ କେତେ ସକ୍ଷମ ତାହା ଧାରଣୀୟ ବିକାଶର ସୂଚକର ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ।
(୨) ଏହା ସରକାରଙ୍କୁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ନିମନ୍ତେ ସହାୟକ ହୁଏ ।

Question ୧୦।
ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର ଦୁଇଟି କାରଣ (Causes) ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ବିଶ୍ଵ ତାପାୟନର ଦୁଇଟି କାରଣ ହେଲା–
(୧) ଜଙ୍ଗଲ ଅବକ୍ଷୟ ଯୋଗୁଁ ବିଶ୍ବ ତାପାୟାନ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
(୨) ପ୍ରାକୃତିକ ଇନ୍ଧନର ଅତ୍ୟଧିକ ଦହନ ଯୋଗୁଁ ବିଶ୍ବ ତାପାୟନଗତ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

Question ୧୧।
ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର ଦୁଇଟି କାରଣ ଲେଖ ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିର ଦୁଇଟି କାରଣ ହେଲା-
(୧) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟରେ ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ଦେଶରେ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରରେ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ।
(୨) ଘରୋଇ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବ୍ୟୟରେ ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିଗତ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୨।
ଚାହିଦା ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି(Demand Pull-Inflation) କ’ଣ ?
Answer:
ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ତୁଳନାରେ ଫଳପ୍ରଦ ଚାହିଦାର ଅଧିକ ହେଲେ ଦେଶରେ ଚାହିଦା ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଘରୋଇ ଉପଭୋଗ ବ୍ୟୟ, ଘରୋଇ ନିବେଶ ବ୍ୟୟ ଓ ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ଇତ୍ୟାଦିର ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ଚାହିଦା ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୩।
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ (Sustainable Development) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଭବିଷ୍ୟତ ପୀଢ଼ିର ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ନ ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ପୀଢ଼ି ପାଇଁ ଉନ୍ନତ ମାନର ଜୀବନଧାରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାକୁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦର ଅବକ୍ଷୟ ନ କରି ବିକାଶର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ଵିତ କରିବା ହିଁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ । ଏହି ବିକାଶ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାଏ ।

Question ୧୪।
ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ (Open Unemployment) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ବେକାରୀ ଜାଣି ହୁଏ ଏବଂ ଯାହାର ତୀବ୍ରତା ସଂଖ୍ୟାରେ ଆକଳନ କରାଯାଇପାରେ, ତାହାକୁ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଯେଉଁମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ କାର୍ଯ୍ୟରତ ନୁହନ୍ତି ଏବଂ ଫଳପ୍ରଦ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟିତ, ସେମାନେ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୧୫।
ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ବେକାରୀ (‘Technological Unemployment) କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ସୃଷ୍ଟ ବେକାରୀକୁ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଧୁନିକ ଜ୍ଞାନକୌଶଳର ଉପଯୋଗ ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ଶ୍ରମିକ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଫଳରେ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ବେକାରୀ ଦେଖାଯାଏ ।

Question ୧୬।
ଋତୁଭିଭିକ ବା ଋତୁକାଳୀନ ବେକାରୀ (Seasonal Unemployment) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ବେକାରୀ ଋତୁକୈନ୍ଦ୍ରିକ ଓ ଋତୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ଋତୁଭିଭିକ ବା ଋତୁକାଳୀନ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକାରର ବେକାରୀ ସାଧାରଣତଃ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଯାଏ ।

Question ୧୭।
ଚକ୍ରୀୟ ବେକାରୀ (Cyclical Unemployment) କ’ଣ ?
Answer:
ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଚକ୍ର (Business Cycle) ର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଯେଉଁ ବେକାରୀ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାହାକୁ ଚକ୍ରୀୟ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ବାଣିଜ୍ୟିକ ଚକ୍ରର ନିମ୍ନ ପ୍ରବାହ (down swing) ଯୋଗୁଁ ଉତ୍ପାଦନ, ବିନିଯୋଗ, ଦର ଇତ୍ୟାଦିର ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ହ୍ରାସ ପାଏ ଏବଂ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ତେଣୁ ଏହି ପ୍ରକାରର ବେକାରୀକୁ ଚକ୍ରୀୟ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୮।
ଭାରତରେ ବେକରୀ ସମସ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଦୁଇଟି କାରଣ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଭାରତରେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଦୁଇଟି କାରଣ ହେଲା-
(୧) ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ ଏବଂ
(୨) ମନ୍ଥର ଆର୍ଥ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ।

Question ୧୯।
ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ନିଶ୍ଚିତ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଜନା (NREGA)କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରାମ୍ୟ ପରିବାରର ଜଣେ ବୟସ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଅନୂନ ୧୦୦ ଦିନ ମଜୁରି ଯୋଗାଇ ଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଯେଉଁ ରୋଜଗାର ସୃଷ୍ଟି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତୁକ ଦେଇଛନ୍ତି, ତାହାକୁ NREGA କୁହାଯାଏ । ୨୦୦୪ ମସିହାରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ କାମ ଯୋଜନାକୁ 2005-06 ବାର୍ଷିକ ବଜେଟ୍‌ରେ MGNRIGAରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୨୦।
ନିଯୁକ୍ତି ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ଯୋଜନା (EAS)କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ୟୁନ ୧୦୦ ଦିନ ପାଇଁ ନିଶ୍ଚିତ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଯେଉଁ ରୋଜଗାର ସୃଷ୍ଟି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି, ତାହାକୁ ନିଯୁକ୍ତି ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ଯୋଜନା କୁହାଯାଏ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ପ୍ରତି ପରିବାରର ଦୁଇଜଣ (୧୮ ବର୍ଷରୁ ୬୦ ବର୍ଷ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ) ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନ ।ପଇଁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ ।

Question ୨୧।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରୋଜଗାର ଯୋଜନା (PMRY)କ’ଣ ?
Answer:
ସହରାଞ୍ଚଳରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ୧୯୯୩ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୨ ତାରିଖ ଦିନ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଯେଉଁ ନିଯୁକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ଯୋଜନା ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ, ତାହାକୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରୋଜଗାର ଯୋଜନା (PMRY) କୁହାଯାଏ । ୧୯୯୪ ଏପ୍ରିଲ ମାସ ୧ ତାରିଖଠାରୁ ଏହି ଯୋଜନା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳକୁ ମଧ୍ଯ ସଂପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥିଲା । ଢାଞ୍ଚାଗତ ସୁବିଧାର ବିକାଶ ଘଟାଉଥିବା ମଜୁରିଭିତ୍ତିକ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଜରିଆରେ ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଜୀବିକା ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ହେଉଛି MGNREGA ର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମରେଖା ତଳେ ବସବାସ କରୁଥିବା ପରିବାରର ଅନ୍ତତଃ ଜଣେ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ବର୍ଷକୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ୧୦୦ ଦିନର କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ଦେଇ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦର ବିକାଶ ଘଟାଇବା ସହିତ ହିତାଧ୍ଧକାରୀଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ଘଟାଇବା ଏହି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏଥରେ ନିଜ ଗ୍ରାମର ୫ କି.ମି. ପରିଧ୍ଵ ମଧ୍ୟରେ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ଦେବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା । ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ଦେବାରେ ବିଫଳ ହେଲେ ସେମାନଙ୍କୁ ବେକାରୀ ଭତ୍ତା ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।

Question ୩ ।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଗ୍ରାମୋଦୟ ଯୋଜନା (PMGY)
Answer:
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଗ୍ରାମୋଦୟ ଯୋଜନା (PMGY) 2000-01 ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ପାଞ୍ଚଟି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରର ଉନ୍ନତି ମାଧ୍ୟମରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଉନ୍ନୟନ ଏହି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଶିକ୍ଷା, ପାନୀୟଜଳ, ବାସୋପଯୋଗୀ ଗୃହ ଓ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସଡ଼କ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଦରିଦ୍ରମାନଙ୍କର ଜୀବନଧାରଣ ମାନରେ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଏହି ଯୋଜନା ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥିଲା ।

Question ୪।
ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣଜୟନ୍ତୀ ଗ୍ରାମ ସ୍ଵରୋଜଗାର ଯୋଜନା (SJGSY)।
Answer:
ସମଗ୍ର ଗ୍ରାମୀଣ ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି ଯୋଜନାକୁ ଏକତ୍ର କରି ଭାରତ ସରକାର ୧୯୯୯ ଏପ୍ରିଲ୍ ୧ ତାରିକ ଦିନ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ଜୟନ୍ତୀ ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ଵରୋଜଗାର ଯୋଜନର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସମସ୍ତ ହିତାଧିକାରୀ ମାସିକ ଅନ୍ୟୁନ ୨୦୦୦ ଟଙ୍କା ରୋଗାର କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏହି ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ସମସ୍ତ ହିତାଧିକାରୀଙ୍କୁ ସିଲେଇ ମେସିନ୍, ଗାଈ, ଶଗଡ଼ ଇତ୍ୟାଦି ଆୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପରିସଂପତ୍ତି ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନାରେ ବ୍ୟୟ ରାଶିର ୭୫ ପ୍ରତିଶତ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ୨୫ ପ୍ରତିଶତ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ବହନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯିଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୫।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରୋଜଗାର ଯୋଜନା (PMRY)।
Answer:
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରୋଜଗାର ଯୋଜନା (PMRY) ସହରାଞ୍ଚଳରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ୧୯୯୩ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୨ ତାରିଖ ଦିନ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୯୪ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ୍ ୧ ତାରିଖଠାରୁ ଏହି ଯୋଜନାରୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳକୁ ମଧ୍ଯ ସଂପ୍ରସାରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତରେ ଅଧିକାଂଶ ଯୁବତ-ଯୁବତୀ ଏହି ଯୋଜନା ଦ୍ଵାରା ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତିର ସୁଯୋଗ ପାଇ ସାରିଛନ୍ତି । ସରକାର ଏହି ଯୋଜନାର ହିତାଧ୍ଵରୀମାନଙ୍କୁ ରିହାତି ସହିତ ଋଣ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥାନ୍ତି ।

Question ୬।
ଜବାହର ରୋଜଗାର ଯୋଜନା (JRY)।
Answer:
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମଜୁରିଭିଭିକ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସରକାର ୧୯୮୯ ମସିହାରେ ଜବାହର ରୋଜଗାର ଯୋଜନାର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଗ୍ରାମୀଣ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଜନା ଓ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଭୂମିହୀନ ନିଶ୍ଚିତ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଜନାକୁ ମିଶାଇ ଜବାହର ରୋଜଗାର ଯୋଜନାର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହା ଜବାହର ରୋଜଗାର ଯୋଜନା ଭାବରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବିକାଶ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କଲା । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରକୁ ଅତି କମ୍‌ରେ ଜଣକୁ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ଦେବା ଏହି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନାର ପରିଚାଳନା ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଦ୍ବାରା କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା । ମୋଟ୍ ବ୍ୟୟର ୮୦ ପ୍ରତିଶତ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଲା।

Question ୭।
ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଯୁବକ ତାଲିମ (TRYSEM)।
Answer:
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବେକାର ଯୁବକ ଓ ଯୁବତୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଉଦ୍ୟୋରେ ଭାରତ ସରକାର ୧୯୭୯ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୧୫ ତାରିଖ ଦିନ ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଯୁବକ ତାଲିମ ଯୋଜନା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିଥଲେ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମରେଖା ତଳେ ରହୁଥିବା ବେକାର ଶିକ୍ଷିତ ଯୁବଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କୁ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନକୌଶଳର ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ତାଲିମପ୍ରାପତ ଯୁବକ-ଯୁବତୀଙ୍କ ନିଜ ତାଲିମ ଅନୁସାରେ ବିତ୍ତୀୟ ସାହାଯ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା । ଏଥିରେ ୪୦ ପ୍ରତିଶତ ହିତାଧ୍ଵକାରୀ ମହିଳା ହେବାର ବ୍ୟବଧାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନା ୧୯୯୯ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୩୧ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା ।

Question ୮।
ସମନ୍ବିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା (IRDP)।
Answer:
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭାରତ ସରକାର ୧୯୭୮-୭୯ ମସିହାରେ ୫,୧୧୧ଟି ବ୍ଲକ୍ ସମନ୍ବିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ । ଏହି ଯୋଜନା କୃଷି, ଜଙ୍ଗଲ, ମାଛ ଚାଷ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ‘ଶିଳ୍ପ, ରାସ୍ତା ନିର୍ମାଣ ଇତ୍ୟାଦି କେତେକ ପ୍ରଧାନ କ୍ଷେତ୍ର ଉନ୍ନୟନ ହାତକୁ ନେଇଥିଲା । IRDE ମାଧ୍ୟମରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମରେଖା ତଳେ ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନ କାରୀ ପରିସଂପତ୍ତି ଋଣ ଓ ସରକାରୀ ରିହାତି ଆକାରରେ ଯୋଗାଇ ଦିଆଗଲା । ସରକାରୀ ସହାୟତାରେ ପରିମାଣ ମୋଟ ଋଣର ୫୧
ପ୍ରତିଶତରୁ ୭୫ ପ୍ରତିଶତ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖାଗଲା । ୧୯୯୪ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ୍ ଏକ ତାରିଖଠାରୁ ଏହି ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉ ନାହିଁ ।

Question ୯।
ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ (Disguised Unemployment)।
Answer:
ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ ଲୁକ୍‌କାୟିତ ବେକାରୀ । ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଯେତେବଳେ ଜଣେ ଶ୍ରମିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଭଳି ଲାଗୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ନୁହେଁ, ତାହାକୁ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଲା କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଆବଶ୍ୟକଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ଶ୍ରମିକ କାର୍ଯ୍ୟରତ, ସେହି ବଳକା ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରୁ ବାହାର କରିଦେଲେ, ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବ ନାହିଁ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଏହି ବଳକା ଶ୍ରମିକଙ୍କର (କୃଷକ) ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପନ୍ନ ଶୂନ୍ୟ । ତେଣୁ ଛଦ୍ମବେଶୀ ମାନବ ସମ୍ବଳରର ଅପଚୟ ଘଟାଇଥାଏ ।

Question ୧୦।
ଅର୍ଥବେକାର (Under Empoloyment)।
Answer:
ଅର୍ବବେକାରୀ ଏଭଳି ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯେଉଁଥିରେ ନିଯୁକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଦକ୍ଷତା ଅନୁସାରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇ ନ ଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଜଣେ P.G. ପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଛାତ୍ର ରାତ୍ର ଜଗୁଆଳିରରେ କାମ କରେ, ତେବେ ତାଙ୍କୁ ଅର୍ବବେକାରୀ ବୋଲି କୁହାଯିବ । ପୁନଶ୍ଚ ଯଦି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମୟ ପାଇଁ ନିୟୋଜିତ ହେବାର ସୁଯୋଗ ପାଇ ନ ଥାଏ, ତେବେ ସେ ଅର୍ଷବେକାରୀ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ହେବ । ଜାତୀୟ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞା ଅନୁସାରେ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ବର୍ଷକୁ ୨୭୩ ଦିନରୁ କମ୍ କିମ୍ବା ଦିନକୁ ୮ ଘଣ୍ଟାରୁ କମ୍ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଅର୍ବବେକାର । ଅର୍ଦ୍ଧ
ବେକାରୀ ପ୍ରତିଭା ବହିର୍ଗମନ ପାଇଁ ପଥ ପରିଷ୍କାର କରିଥାଏ ।

Question ୧୧।
ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ (Open Unempolyment)।
Answer:
ଯେଉଁ ବୋକରୀ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବା ଜାଣିହୁଏ ତାହାକୁ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବେକାରୀର ତୀବ୍ରତା ସଂଖ୍ୟାରେ ଆକଳନ କରାଯାଇପାରେ । ଯେଉଁମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ କାର୍ଯ୍ୟରତ ନୁହନ୍ତି ଏବଂ ଫଳପ୍ରଦ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟିତ, ସେମାନେ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ତେଣୁ ଇଚ୍ଛା ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ନିଯୁକ୍ତି ନ ପାଇବାର ଅବସ୍ଥା ବେକାରୀ । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ । ଏକ କର୍ମଯୋଗାଣ କେନ୍ଦ୍ରରେ ପଞ୍ଜୀକୃତ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ନାମ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ ଶ୍ରେଣୀର ।

Question ୧୨।
ସଂରଚନାତ୍ମକ ବେକାରୀ (Structural Unemployment)|
Champion
Answer:
ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ବେକାରୀକୁ ସଂରଚନାତ୍ମକ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଶ୍ରମ ଯୋଗାଣ ସହ ତାଳ ଦେଇ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅକ୍ଷମତା ଏହି ବେକାରୀକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ । ଆବଶ୍ୟକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ଅଭାବ ସଂରଚନାଗତ ବେକାରୀର ମୁଖ୍ୟ କାରର । ଏହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସମସ୍ୟା । ଏହାର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆବଶ୍ୟକ । ଭାରତରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ସଂଚରନାତ୍ମକ ବେକାରୀ ଦେଖାଦିଏ ।

Question ୧୩ ।
ପ୍ରାବିଧ୍ଵକ ବେକାର (Technological Unemployment)।
Answer:
ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନର ଅଭାବରେ ସୃଷ୍ଟ ବେକାରୀକୁ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ କୁହାଯାଏ । ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନର ଉପଯୋଗ ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂତନ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ ସହିତ ନିଜକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ନ ପାରି ଶ୍ରମିକମାନେ ବେକାର ହେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି । ଯଦି ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ, ତେବେ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ଦୂର ହୋଇଥାଏ ।

Question ୧୪।
ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ (Educated Unemployment)।
Answer:
ଶିକ୍ଷିତ ଲୋକମାନେ ନିୟୋଜନ ନ ପାଇବା ଅବସ୍ଥାକୁ ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଏକ ମୁକ୍ତ ବେକାରୀ । ଏଥରେ ଜଣେ ନିଜ ଶିକ୍ଷାଗତ ଯୋଗ୍ୟତ୍ୟ ଅନୁସାରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇବାକୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତୀୟ ଶିକ୍ଷା ବୃତ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ନ ହୋଇଥିବାରୁ ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ ଭାରତରେ ସାଧାରଣତଃଭାବେ ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ପ୍ରତିଭା ବହିର୍ଗମନ (Brain drain) କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୧୫।
ଋତୁକାଳୀନ ବେକାରୀ (Seasonal Unemployment)।
Answer:
ଋତୁ ପରିବର୍ତନ ଫଳରେ ସୃଷ୍ଟ ବେକାରୀକୁ ଗଣଭିଭିକ ବା ଋତୁକାଳୀନ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରକାରର ବେକାରୀ ସାଧାରଣତଃ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖା ଦେଇଥାଏ। କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାଷୀମାନେ ଛଅମାସ ପାଇଁ ବେକାର ରହିଥାନ୍ତି। କାରର ବୁଣା ଋତୁରୁ ଫସଲ ଅମଳ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କୃଷକମାନେ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ଅମଳ ପରେ ଚାଷୀମାନେ ପୁନର୍ବାରେ ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବେକାର ରହିଥାନ୍ତି। ଏଭଳି ବେକରୀ ଋତୁକୈନ୍ଦ୍ରିକ ଏବଂ ଋତୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ଏଭଳି ବେକାରୀ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ଋତୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ସମାଧାନ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ କାର୍ଯ୍ୟ ନ ଥିବା ଋତୁରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଲେ ଏ ପ୍ରକାରର ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରାଯାଇପାରିବ।

Question ୧୬।
ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି (Inflation):
Answer:
ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ, ମଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି କହିଲେ ଦରଦାମ୍‌ରେ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ହ୍ରାସକୁ ବୁଝାଏ। କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ, ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କହିଲେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରଦାମ୍‌ର କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟର କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ହ୍ରାସ ହେବାର ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ। ସଂସ୍ଥାପକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମତରେ ମୁଦ୍ରାର ମୋଟ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିର କାରଣ। ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମତରେ, କୌଣସି ଦେଶରେ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଚାହିଦା ଯୋଗାଣଠାରୁ ଅଧିକ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ, ତାହାହେଲେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ କେନ୍‌ସଙ୍କ ମତରେ, ପୂର୍ଣ ନିୟୋଜନ ସ୍ତର ପରେ ଦରଦାମ୍‌ର ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ। ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ; ଯଥା- ମନ୍ଦିର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି, କ୍ଷିପୟ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି। ମନ୍ଥର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ କ୍ଷେଢ଼ତ୍ରରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ କ୍ଷିତ୍ର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

Question ୧୭।
ମୌଦ୍ରିକ ନୀତି (Monetary policy):
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିରତା ଆଣିବାପାଇଁ ମୌଦ୍ରିକ ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥାଏ। ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ମୌଦ୍ରିକ ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥାଏ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ବିମୁଦ୍ରୀକରଣ (Demonitization)। ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିଗତ ସମସ୍ୟାକୁ ଦୂର କରିବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ସେଗୁଡ଼କ ହେଲା- ପରିମାଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି। ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର ହ୍ରାସ କରି, ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ସଂରକ୍ଷିତ ଅନୁପାତକୁ ବୃଦ୍ଧି କରି ଏବଂ ଖୋଲା ବଜାରରେ ଅଂଶଧନ ବିକ୍ରି କରି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ମୋଟ ପରିମାଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଋଣ ପଡିକାର୍ଡ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଋଣ, ନୈତିକ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ, ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଇତ୍ୟାଦି ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଋଣର ବ୍ୟବହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ। ସେହିପରି କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚ ମୂଲ୍ୟର ମୁଦ୍ରାକୁ ଅଚଳ କରି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କ୍ଷଢ଼ିପ୍ର ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିଗତ ସମସ୍ୟାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ।

Question ୧୮।
ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି (Fiscal policy):
Answer:
ସରକାର ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି। ସରକାର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ କର ନୀତି, ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ନୀତି, ସରକାରୀ ଋଣ ନୀତି, ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ସଂଚୟ ନୀତି, ସଂଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଇତ୍ୟାଦି ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି। ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଖରେ ବଳକା କ୍ରୟଶକ୍ତି ବାହାର କରି ଆଣିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସରକାର ଅନାବଶ୍ୟକୀୟ ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ହ୍ରାସ କରିଥାନ୍ତି। ସରକାର ପ୍ରଚଳିତ କର ହାର ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସହିତ ନୂତନ କର ମଧ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ ସରକାର ଲୋକମାନଙ୍କଠାରୁ ଋଣ କରିଥାନ୍ତି। ସରକାର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ସଂଚୟ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି। ସରକାର ମଧ୍ୟ ସଂଚୟ ବୃଦ୍ଧି କରିବାପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କୁ କର ଛାଡ, ବୀମା ସୁବିଧା, ସଂଚୟକାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲଟେରୀ ଉଠାଣ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥାନ୍ତି। ଏହା ଫଳରେ ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ପାଏ ବା ଲୋକମାନଙ୍କର ବଳକା କ୍ରୟଶକ୍ତି ହ୍ରାସ ହୁଏ। ଦେଶରୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିଗତ ସମସ୍ୟା ଦୂର ହୁଏ।

Question ୧୯।
ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିର ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ (Effect of Inflation on Production):
Answer:
ଉତ୍ପାଦନ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଆୟ, ନିୟୋଜନ, ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ଇତ୍ୟାଦି ବୃଦ୍ଧିପାଏ। ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଯଥା- ଧନାତ୍ମକ ଓ ଋଣାତ୍ମକ। ମନ୍ଥର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦ୍ରୁତ ବିକାଶର ଧାରା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ। ଏହା ବିନିଯୋଗ, ଉତ୍ପାନ, ଆୟ, ନିୟୋଜନ, ଲାଭ ଇତ୍ୟାଦି ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ। କିନ୍ତୁ କ୍ଷିପ୍ର ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ଋଣାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। କ୍ଷିପ୍ର ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିର ପ୍ରଭାବରେ ପୁଞ୍ଜିଗଠନ ହ୍ରାସ ପାଏ, ବ୍ୟବସାୟିକ ଅନିଶ୍ଚିତତା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ବିକ୍ରେତାଙ୍କ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ। ତେଣୁ କ୍ଷିପ୍ର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଉଭୟ ଉତ୍ପାଦର ପରିମାଣ ଏବଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ହ୍ରାସ କରିଥାଏ।

Question ୨୦।
ଦାରିଦ୍ର୍ୟ (Poverty):
Answer:
ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟ ହେତୁ ବଞ୍ଚିବା ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ହେବାପାଇଁ ସାଧାରଣ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣର ଅସାମର୍ଥ୍ୟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ। ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ, ଯଦି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦିର ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିପାରେ ନାହିଁ, ସେ ଦରିଦ୍ର୍ୟ। ତେଣୁ ବଞ୍ଚିବାର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ଆୟ କରି ପାରୁନଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଦରିଦ୍ର। ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ଦୁଇଟି ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ। ସର୍ବନିମ୍ନ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଇତ୍ୟାଦିର ଅଭାବ ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଅଟେ। ଦୁଇଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଆୟର ତାରତମ୍ୟ ଆପେଢ଼କ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରେ।

Question ୨୧।
ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ (Relative poverty):
Answer:
ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରେ। ଦୁଇ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କିମ୍ବା ଉପଭୋଗ ଅବତାରଣା କଲାବେଳେ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହିଁ ବ୍ୟକ୍ତ କରାଯାଏ। ଆୟର ଅସମାନତା ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହିଁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଥାଏ। ଯେଉଁ ଦେଶରେ ଆୟ ଅସମାନତା ଯେତେ ଅଧୂକ, ସେହି ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସେତେ ବେଶି। ଏହି ସମସ୍ୟା ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ। ଦୁଇ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଆୟର ତାରତମ୍ୟ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରେ। ଯଦି ଜଣେ ତା’ଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ଆୟ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ସହିତ ନିଜକୁ ତୁଳନା କରେ, ସେ ନିଜକୁ ନିଶ୍ଚିତ ଦରିଦ୍ର ବୋଲି କହିବ। ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ସମସ୍ୟା ନୁହେଁ।

Question ୨୨।
ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ (Absolute poverty):
Answer:
ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ସର୍ବନିମ୍ନ ଉପଭୋଗ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ନିମେନ୍ତ ଥିବା ସାମର୍ଥ୍ୟହୀନତାକୁ ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବା ଉତ୍କଟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ। ତେଣୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ଖାଦ୍ୟସାର, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହଭିତ୍ତିରେ ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ। ଏଗୁଡ଼ିକ ନିରୂପିତ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମାରେଖା ତଳେ ଅଛନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏ ପ୍ରକାର ଉତ୍କଟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଭାରତରେ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ବ୍ୟାଧ୍ଧରୂପେ ଦେଖାଯାଏ। ସମସ୍ତ ଦରିଦ୍ର ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ। ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରେ। ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୨୩।
ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମାରେଖା (Poverty Line):
Answer:
ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ତୀବ୍ରତା ଜାଣିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯେଉଁ କାଳ୍ପନିକ ରେଖା ଟାଣିଥାଏ, ତାହାକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମାରେଖା କୁହାଯାଏ। ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଜୀବନଧାରଣପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ବ୍ୟୟକୁ ଆଧାର କରି ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମାରେଖା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ। ଭାରତରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ସର୍ବନିମନ ୨୪୦୦ କ୍ୟାଲୋରୀ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଏବଂ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ୨୧୦୦ କ୍ୟାଲେରୀ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସର୍ବନିମ୍ନ କ୍ୟାଲୋରୀରୁ ବଞ୍ଚିତ ଲୋକମାନେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମାରେଖା ତଳେ ବସବାସ କରନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ଦରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମାରଖାକୁ ମଧ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ। ୨୦୦୯-୧୦ ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଯେଉଁ ଲୋକମାନେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ମାସିକ ୬୭୨.୮୦ ଟଙ୍କା ଏବଂ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ମାସିକ ୮୫୩.୫୦ ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ, ସେମାନେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମାରେଖା ତଳେ ଥିବା ସ୍ପଷ୍ଟ ଜଣାଯାଏ।

Question ୨୪ ।
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ ସୂଚକ ( Indicators of Sustainable Development):
Answer:
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରପାଇଁ ବିକାଶର ଏକ ଧାରା। ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ, ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଓ ପରିବେଶ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିକାଶର ଏକ ସମନ୍ଵୟ। ରାଷ୍ଟ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟକ ପିଢ଼ିଙ୍କ ଆଶା ଓ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ସକ୍ଷମତାର ପରିମାପ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶର ସୂଚକରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ। ଏହା ସରକାରଙ୍କୁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଢ଼େକ୍ଷତ୍ରରେ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ବିକାଶର ଏକ ପ୍ରତିଫଳନ। ଏହାର ପରିସୀମା ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ। ଧାରଣୀୟ ବିକାଶର ସୂଚକ ମଧ୍ୟ ଅନେକ।

Question ୨୫।
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ (Sustainable Development):
Answer:
ଭବିଷ୍ୟତ ପିଢ଼ିର ସ୍ଵାର୍ଥ ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଧାରାକୁ ସୁସଙ୍ଗତ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାବରଣ, ଅର୍ଥନୀତି ଏବଂ ବିକାଶର ସନ୍ତୁଳନଦ୍ୱାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ପାରିବ। ବିକାଶ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍‌ମାନେ ଏହିଭଳି ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ ନାମରେ ନାମିତ କରିଛନ୍ତି। ବିକାଶର ଧାରାକୁ ବଳବତ୍ତର ରଖୁବା ଧାରଣୀୟ ବିକାଶର ଲକ୍ଷ୍ୟ। ଭବିଷ୍ୟତ ପିଖିର ସ୍ଵାର୍ଥ ଜଳାଞ୍ଜଳି ନ ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ଉନ୍ନତ ଜୀବନ ଧାରଣର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟିକୁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ କୁହାଯାଏ। ଏହି ବିକାଶ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାଏ। ସାଂପ୍ରତିକ ବିକାଶ ଧାରାକୁ ଚାଲୁ ରଖିବାପାଇଁ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସାଧନ ବା ସମ୍ବଳର ଉତ୍ତମ ଉପଯୋଗୀ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ। ତେଣୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦର ଅବକ୍ଷୟ ନ କରି ବିକାଶର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ଵିତ କରିବା ହିଁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ।

V. ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶଅ [Distinguish Between]

Question ୧।
ଚକ୍ରୀୟ ବେକାରୀ ଏବଂ ସଂଚରନାତ୍ମକ ବେକାରୀ । (Cyclical Unemployment and Structural Unemployment)
Answer:
ଚକ୍ରୀୟ ବେକାରୀ :
୧. ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଚକ୍ରରେ ଅସନ୍ତୁଳନ ଯୋଗୁଁ ଚକ୍ରୀୟ ବେକାରୀ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ।
୨. ବାଣିଜ୍ୟିକ ଟ୍ରକରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏକକଗୁଡ଼ିକର ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଏ ପ୍ରକାରର ବେକାରୀ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ।
୩. ଏହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ଅସ୍ଥାୟୀ ସମସ୍ୟା।
୪. ଏହି ସମସ୍ୟା ଉନ୍ନତ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଦେଖା ଦେଇଥାଏ।

ସଂଚରନାତ୍ମକ ବେକାରୀ :
୧. ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଢାଞ୍ଚାଗତ ଅସୁବିଧା ଫଳରେ ସଂରଚନାତ୍ମକ ବେକାରୀ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ।
୨. ଶ୍ରମ ଯୋଗାଣ ସହ ତାଳ ଦେଇ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅକ୍ଷମତା ଏହି ବେକାରୀ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ।
୩. ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସମସ୍ୟା।
୪. ଏହି ସମସ୍ୟା ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଦେଖା ଦେଇଥାଏ ।

Question ୨।
ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ ଏବଂ ପ୍ରଚ୍ଛନ ବେକାରୀ (Open Unemployment and Disguised)।
Answer:
ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ:
୧. ଯେଉଁ ବେକାରୀ ପ୍ରକାଶ ବା ଯେଉଁ ବେକାରୀ ଜାଣି ହୁଏ, ତାହାକୁ ପ୍ରକାଶ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ ।
୨. ଏହି ବେକାରୀର ତୀବ୍ରତା ମାପି ହୁଏ ବା ଆକଳନ କରି ହୁଏ ।
୩. ଯେଉଁମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ କାର୍ଯ୍ୟରତ ନୁହନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ଫଳପ୍ରଦ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟିତ, ସେମାନେ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ ।ଇଚ୍ଛା ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇ ନ ଥାନ୍ତି |
୪. କେବଳ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଏ ପ୍ରକାରର ବେକାରୀ ଦେଖାଯାଏ ।
୫. ଉଭୟ କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏ ପ୍ରକାରର ବେକାରୀ ଦେଖାଯାଏ ।
୬. ଏକ କର୍ମଯୋଗାଣ କେନ୍ଦ୍ରରେ ପଞ୍ଜୀକୃତ ସମସ୍ତ ନାମ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

ପ୍ରଚ୍ଛନ, ବେକାରୀ :
୧. ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ ଲୁକ୍‌କାୟିତ ।
୨. ଏହି ବେକାରୀର ତୀବ୍ରତା ଆକଳନ କରି ହୁଏ ନାହିଁ ।
୩. ଯେଉଁମାନେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ତାଙ୍କର କୌଣସି ଅବଦାନ ନ ଥାଏ, ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ ।
୪. ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଏ ପ୍ରକାରର ବେକାରୀ ଦେଖାଯାଏ ।
୫. କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏ ପ୍ରକାରର ବେକାରୀ ଦେଖାଯାଏ ।
୬. ଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କର୍ମଯୋଗାଣ କେନ୍ଦ୍ରରେ ପଞ୍ଜୀକୃତ ନ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ବେକାରୀ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ । ବେକାରୀ ଏବଂ ଅର୍ବବେକାରୀ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୩।
ବେକାରୀ ଅର୍ବବେକାରୀ: (Unemployment and Underemployment)।
Answer:
ବେକାରୀ:
୧. ପ୍ରଚଳିତ ମଜୁରି ହାରର ଶ୍ରମିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ଓ ସମ୍ମତି ଥାଇ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଏ ନାହିଁ ସେହି ଅବସ୍ଥାକୁ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ।
୨. ଏହା ପ୍ରତିଭା ବହିର୍ଗମନ ପାଇଁ ପଥ ପରିଷ୍କାର କରି ନ ଥାଏ।
୩. ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ଶ୍ରମିକ ପୂର୍ଣ ସମୟ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ନ ଥାଏ।

ଅର୍ବବେକାରୀ:
୧. ଜଣେ ଶ୍ରମିକ ଦକ୍ଷତା ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଏ ନାହିଁ ।
୨. ଜଣେ ଶ୍ରମିକ୍ସ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମୟ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇ ନ ଥାଏ, ତେବେ ସେ ଅର୍ବବେକାରୀ।
୩. ଏହା ପ୍ରତିଭା ବହିର୍ଗମନ ପାଇଁ ପଥ ପରିଷ୍କାର କରିଥାଏ।
୪. NSSO ଦ୍ବାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞା ଅନୁସାରେ ବର୍ଷକ ମଧ୍ୟରେ ୨୭୩ ଦିନରୁ କମ୍ କିମ୍ବା ଦିନକୁ ୮ ଘଣ୍ଟାରୁ କମ୍ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥିଲେ ଏହି ବେକାରୀର ଅର୍ନ୍ତଭୁକ୍ତ ହୁଏ।

Question ୪।
ଋତୁକାଳୀନ ବେକାରୀ ଏବଂ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ବେକାରୀ।
(Seasonal Unemployment and Technological Unemployment.)
Answer:
ଋତୁକାଳୀନ ବେକାରୀ:
୧. ଋତୁଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଋତୁକାଳୀନ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।
୨. କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁଇଟି ଋତୁ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ଏହି ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।
୩. ଏହି ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ

ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ବେକାରୀ:
୧. ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।
୨. ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ ସହିତ ନିଜକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରିବାରୁ ଶ୍ରମିମାନେ ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାନ୍ତି।
୩. ଏହି ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ନୁହେଁ।

Question ୫।
ସ୍ଥଳ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ।
(Absolute Poverty and Relative Poverty.)
Answer:
ସ୍ଥୁଳ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ:
୧. ବଞ୍ଚିବାର ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣର ଅକ୍ଷମତାକୁ ସ୍କୁଳ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ।
୨. ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଓ ପାନୀୟ ଜଳ ଇତ୍ୟାଦି ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତାରେ ବଞ୍ଚତ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଥୁଳ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ।
୩. ଏହି ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା ଦେଶ ପାଇଁ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ:
୧. ବଞ୍ଚିବାର ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ନ କରିବାର ଅବସ୍ଥାକୁ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ ନାହିଁ।
୨. ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଦୁଇଟି ଆୟସ୍ତର ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତୁଳନା କରାଯାଇ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯାଏ।
୩. ଏହି ପ୍ରକାରର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା ଦେଶ ପାଇଁ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଭାବେ କମ୍ ବିବାଦ ସୂଚକ । ୬। ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ଓ ଅବସ୍ୱୀତ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୬।
ମୁଦ୍ରାଷ୍ପୀତି ଓ ଅବସ୍ୱୀତ। (Inflation and Deflation.)
Answer:
ମୁଦ୍ରାଷ୍ପୀତି :
୧. ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି କହିଲେ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବୃଦ୍ଧିକୁ ବୁଝାଏ।
୨. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟର ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ।
୩. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଗତ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବା ସମ୍ଭବପର।
୪. ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଏ।

ଅବସ୍ୱୀତ:
୧. ଅବସ୍ୱୀତି କହିଲେ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର କ୍ରମାଗତ ହ୍ରାସକୁ ବୁଝାଏ।
୨. ଅବସ୍ୱୀତି ସମୟରେ ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ।
୩. ଅବସ୍ୱୀତିଗତ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବା ସହଜସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ।
୪. ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ।

Question ୭।
ମୌଦ୍ରିକ ନୀତି ଓ ରାଜକୋଷୀୟ ନୀତି।
(Monetary Policy and Fiscal Policy.)
Answer:
ମୌଦ୍ରିକ ନୀତି:
୧. ମୌଦ୍ରୀକ ନୀତି ମୁଦ୍ରା ବଜାରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଅଧିକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥାନ୍ତି।
୨. ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇ ଏହି ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ।

ରାଜକୋଷୀୟ ନୀତି:
୧. ରାଜକୋଷୀୟ ନୀତି ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ।
୨. ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ହ୍ରାସ ଓ ସରକାରୀ କର ଭାବ ବୃଦ୍ଧି କରି ଏହି ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ।

Question ୮।
ମୁଦ୍ରାନୀତି ଓ ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି (Monetary policy and Fiscal policy):
Answer:
ମୁଦ୍ରାନୀତି:
୧. ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ ମୁଦ୍ରା କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ନୀତିକୁ ମୁଦ୍ରାନୀତି କୁହାଯାଏ ।
୨. ଏହି ନୀତିକୁ ମୁଦ୍ରା ଓ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବଜାରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଅଧିକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥାନ୍ତି।
୩. ମୁଦ୍ରାନୀତିର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ବ୍ୟାଙ୍କ ହାର, ଖୋଲାବଜାର କାରବାର, ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ସଂରକ୍ଷିତ ଅନୁପାତ, ଉପଭୋକ୍ତା ଋଣ, ପଡିକାର୍ଡ ଋଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଇତ୍ୟାଦି।
୪. ମୌଦ୍ରିକ ନୀତିର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଦରଦାମ୍ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା

ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି:
୧. ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ ସରକାର ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଆର୍ଥିକ ନୀତିକୁ ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି କୁହାଯାଏ।
୨. ଏହି ନୀତିକୁ ସରକାର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥାନ୍ତି।
୩. ବିତ୍ତୀୟ ନୀତିର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ସରକାର ବ୍ୟୟ, ଟିକସ ଓ ସରକାରୀ ଋଣ।
୪. ବିତ୍ତୀୟ ନୀତିର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରର କରିବା ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନ ପରିବ୍ୟୟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି କରିବା।

Question ୯।
ଚାହିଦା ବଳକା ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଓ ଯୋଗାଣ ନିଅଣ୍ଟ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି
(Demand Pull and Cost push Inflation.)
Answer:
ଚାହିଦା ବଳକା ମୁଦ୍ରାସୀତି:
୧. ଚାହିଦା ବଳକା ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଫଳପ୍ରଦ ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ।
୨. ଘରୋଇ ଉପଭୋଗ ଚାହିଦା, ଘରୋଇ ନିବେଶ ଚାହିଦା, ଦ୍ରବ୍ୟ ଦେବା ପ୍ରତି ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ଏବଂ ନିଟ୍ ରପ୍ତାନି ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଚାହିଦା ବଳକା ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।
୩. ଚାହିଦା ବଳକା ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକୁ ମୌଦ୍ରିକ ନୀତି ଓ ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି ସାହାଯ୍ୟରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରେ।
୪. ଚାହିଦା ବଳକା ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ।

ଯୋଗାଣ ନିଅଣ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି :
୧. ପରିବ୍ୟୟ ଠେଲା ବା ଯୋଗାଣ ନିଅଣ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ।
୨. ସରକାରୀ ବ୍ୟୟବୃଦ୍ଧି, ଟିକସ ହ୍ରାସ ଏବଂ ସରକାରୀ ରଣହ୍ରାସ ଫଳରେ ଯୋଗାଣ ନିଅଣ୍ଟ ଅବା ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ।
୩. ଯୋଗାଣ ନିଅଣ୍ଟିଆ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିକୁ ମଧ୍ୟ ମୌଦ୍ରିକ ନୀତି ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି ସାହାଯ୍ୟରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରେ।
୪. ଯୋଗାଣ ହ୍ରାସ ବା ପରିବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ଅଟେ।

୧୦. ମନ୍ମର ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଏବଂ କ୍ଷିପ୍ର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି (Mild-Inflation and Hyper-Inflation)
ମନ୍ସର ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି :
୧. ଦରଦାମ୍ ମୃଦୁ ମଳୟ ପରି ଧୀରେ ଧୀରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ, ତାହାକୁ ମୃଦୁ ବା ମନ୍ଥର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ।
୨. ମନ୍ଥର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।
୩. ଏହା ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ।
୪. ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆୟ, ଉତ୍ପାଦ, ନିୟୋଜନ, ଲାଭ ମଜୁରି ଇତ୍ୟାଦି ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ।
୫. ଏହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦ୍ରୁତ ବିକାଶର ଧାରା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

କ୍ଷିପ୍ର ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି:
୧. ଦରଦାମ୍ କ୍ଷିପ୍ର ବେଗରେ ବା ଅଧିକ ହାରରେ ପାଇଲେ, ତାହାକୁ କ୍ଷିପ୍ର ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କୁହାଯାଏ।
୨. କ୍ଷିପ୍ର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।
୩. ଏହା ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ କରିଥାଏ।
୪. ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆୟ, ଉତ୍ପାଦ, ନିୟୋଜନ , ଲାଭ ଇତ୍ୟାଦି ହ୍ରାସ ପାଇଥା।
୫. ଏହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦ୍ରୁତ ବିକାଶଧାରାରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

VI. ଦୀର୍ଘଧର୍ମୀ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର। [Long Answer Type Questions]

Question ୧।
ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
(Give the definitions of Poverty.)
Answer:
ଦୀର୍ଘଦିନର ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ଅବସାନ ଘଟାଇ ଭାରତ ସ୍ଵାଧୀନତା ଲାଭ କରିବା ସମୟରେ ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତି ପଙ୍ଗୁ ଅବସ୍ଥାରେ ଥିଲା । ଦେଶର ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ଭୋକ ଉପାସରେ ଦିନ ବିତାଉଥିଲେ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ରାସ୍ତାଘାଟ, ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି, ପାନୀୟ ଜଳ, ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଇତ୍ୟାଦି ମୌଳିକ ସୁବିଧା ଉପଲବ୍‌ଧ ହେଉ ନ ଥିଲା । କଳକାରକାନାର, ଅଭାବ ହେତୁ ଊଣା ଅଧିକେ ସମସ୍ତେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ହେଲେ ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ଵଳ୍ପ ହେଉଥ‌ିବା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଲୋକମାନଙ୍କର ଆୟ ସ୍ଵଳ୍ପ ଥିଲା । ଦେଶରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବେକାରୀ ଓ ନିରକ୍ଷରତା ଦୂର ତଥା ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପାନୀୟ ଜଳ, ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି ଓ ରାସ୍ତାଘାଟ ପରି ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ପ୍ରଚଳନ ହେଲା।

ଯୋଜନାବଦ୍ଦ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଓ ୧୯୯୧ରୁ ସଂସ୍କାର ପ୍ରକ୍ରିୟାର ସଫଳତା ଆଜି ଭାରତକୁ ଆର୍ଥିକ ମହାଶକ୍ତିରେ ପରିରଣତ କରିଛି । ଦେଶର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (ଜି.ଡି.ପି) ଆଜି ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୪.୪୬ ଟ୍ରିଲିୟନ ଡଲାରରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ଫଳରେ ଭାରତ ଜାପାନକୁ ପଛରେ ପକାଇ ବିଶ୍ଵର ତୃତୀୟ ଆର୍ଥିକ ମହାଶକ୍ତି ହେବାର ଗୌରବ ଲାଭ କରିଛି । ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ବିକାଶ ହେତୁ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁହାର ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ପାଇଛି।

ଜନବିସ୍ଫୋରଣ ଓ ବେକାରୀ ପରି ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଭାରତ ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ଏକ ବିରାଟ ଆହ୍ବାନ । କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ଜାତୀୟ ଆୟ ଓ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ସତ୍ତ୍ଵେ ଆମ ଦେଶରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତାର ପ୍ରଭାବ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଦେଶରେ ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ବହୁସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ଭୋକିଲା ପେଟ, ଅର୍ଦ୍ଧନଗ୍ନ ଶରୀର, ଚାଳଘରେ ଅତି ଦୀନହୀନ ଭାବ ରବାସ କରୁଛନ୍ତି । ଦେଶରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଦୂରୀକରଣ ନିହାରି ଆବଶ୍ୟକ।

ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସଂଜ୍ଞା (lefinition of Poverty):
ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ମାନବର ଏକ ଦୁଃଖ ଅବସ୍ଥା । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କହିଲେ “ ଜୀବନଧାରଣ, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ତଥା ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ପରି ସର୍ବନିମ୍ନ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣର ଅକ୍ଷମତା ହିଁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ।” ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ କହିଲେ, “ ସ୍ଥାୟୀ ବା ଅସ୍ଥାୟୀ ଭାବେ ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ଲୋକ ନିଜେ ତଥା ତା’ ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନେ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଭାବେ ବଞ୍ଚିବା ନିମନ୍ତେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଥାଏ, ତାକୁ ଆଦୌ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବୋଲି କହିବା।”

ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ଦୁଇଟି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରଥମତଃ, ଚରମ ବା ଉତ୍କଟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ। ଯେଉଁ ଲୋକମାନେ ବଞ୍ଚି ରହିବା ପାଇଁ ଜୀବନର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚରବ ବା ଉତ୍କଟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ତେଣୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ଖାଦ୍ୟ ସାର, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଭିଭିରେ ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ହୋଇଥାଏ। ଏଗୁଡ଼ିକ ନିରୂପିତ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମାରେଖା ତଳେ ଅଛନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏ ପ୍ରକର ଉତ୍କଟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଭାରତରେ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ବ୍ୟାଧରୂପେ ଦେଖାଯାଏ।

ଦୁଇ ଗୋଷ୍ଠୀର ଲୋକମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ କହିଥାଉ । ତେଣୁ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦେଶରେ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ସୃଷ୍ଟି ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଅର୍ଥ ଭିନ୍ନ, ଯେତେବେଳେ ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସ୍ଥିତିକୁ ନେଇ ତୁଳନା କରଯାଏ, ସେତେବଳେ ଅମେ ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କଥା କହିଲେ ଆୟର ବୈଷମ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ। ଆୟ ଓ ସମ୍ପଦର ବଣ୍ଟନରେ ଅସମତା କରେ। ଏହି ପ୍ରକାର ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ସବୁ ଦେଶରେ ଦେଖାଯାଏ।  ଏହା ସମସ୍ୟା ନୁହେଁ ବରଂ ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବା ଉତ୍କଟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତର ସମସ୍ୟା। ତେଣୁ ଏହି ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଦୂରୀକରଣର ଆମ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ।

Question ୨।
ଭାରତରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ବିଚ୍ଛନ୍ନ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲେଚାନା କର।
(Explain the different causes of poverty in India.)
Answer:
ଦାରିଦ୍ର୍ୟର କାରଣ (Causes of Poverty): ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ବ୍ୟାଧ । ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଏହି ବ୍ୟାଧ୍ୟରେ ଅଧ‌ିକ ଆକ୍ରାନ୍ତ । ଭାରତ ଭଳି ବିକାଶମୁଖୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କରେ ଦେଖାଯାଇଥିବା ଗଣଦାରିଦ୍ର୍ୟର କାରଣ ସଂକ୍ଷେପରେ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ରାଗନ୍‌ର ନରକେ କହନ୍ତି “ ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଦ୍ରାରିଦ୍ର୍ୟର କାରଣ ହେଉଛି ସେ ଦେଶର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ।” ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆଲୋଚନା କଲେ, ଦେଶର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କାରଣର ବହୁବିଧ । ଦେଶର ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟର ସ୍ତର ଓ ଜାତୀୟ ଆୟ ବଣ୍ଟନର ଅସମାନତା ଯୋଗୁ ଗଣଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବିସ୍ତାର ଲାଭ କରିଆସିଛି ବୋଲି ଧରାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆଉ କେତେକ କାରଣ ରହିଚି ଯାହା ପାଇଁ ଭାରତରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର କରାଳ ଚକ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି।

(୧) ନିମ୍ନ ସ୍ତରର ଆୟ (Low Level Income):
ଭାରତର ଅଧ‌ିକାଂଶ ଲୋକ ଗରିବ । କାରଣ ସେମାନଙ୍କ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ନିମ୍ନ ସ୍ତରର । ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟ ହେତୁ ସେମାନେ ଉପଯୁକ୍ତ ପରିମାଣର ସୁଷମ ଖାଦ୍ୟ ପାଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ନିରକ୍ଷରତା ଓ ଦୁର୍ବଳ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ହେତୁ ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର କ୍ଷମତା ସୀମିତ । ଫଳରେ ସେମାନେ ଅଧ‌ିକ ଆୟ ରୋଜଗାର କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

(୨) ଜନସଂଖ୍ୟା ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି (Rapid Growth of Population):
ଦେଶରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟଜନିତ ସମସ୍ୟା ଉପୁଜେ । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଯଦି ଜାତୀୟ ଆୟ ବୃଦ୍ଧିଠାରୁ ଅଧିକ ହୁଏ, ତେବେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟଜନିତ ସମସ୍ୟା ଗୁରୁର ଆକାର ଆରମ୍ଭ କରେ । ୨୦୦୧ ପୂର୍ବରୁ ଭାରତରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବାର୍ଷିକ ବୃଦ୍ଧି ହାର ୨ ପ୍ରତିଶତରୁ ଅଧ‌ିକ ଥିବାରୁ ଦେଶର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟ ହେତୁ ଅଧ‌ିକ ଲୋକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମାରେଖାର ନିମ୍ନରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

(୩) ସ୍ବଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା (Low Productivity):
ଭାରତୀୟ କୃଷିର ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୁଏ । କୃଷିରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ଲୋକାମନେ ସାଧାରଣତଃ ଗରିବ । ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟ ହେତୁ ସୋମନେ କୃଷିରେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଫଳରେ ସେମାନଙ୍କର ଆୟ କମ୍ ହୁଏ ଓ ସେମାନେ ଗରିବ ଅବସ୍ଥାରେ କାଳ କାଟନ୍ତି ।

(୪) ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗର ଅଭାବ (Lack of Employment Opportunities):
ବେକାରୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଏକ ପ୍ରତିଫଳନ ମାତ୍ର। ବ୍ୟାପକ ବେକାରୀ, ଅର୍ବବେକାରୀ ବା ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ ପରିଣାମ ହେଉଛି ଦାରିଦ୍ର୍ୟ । ଆମ ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା- ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇ ଦେଶରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂର କରିବା। ଏହି କୌଶଳରେ ନିଯୁକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ରହିଲା ନାହିଁ । ଫଳରେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ଏକ ଭୟାନକ ରୂପ ନେଲା ଓ ଏହା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କଲା।

(୫) ଭୂମି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପରିସଂପତ୍ତିର ବଣ୍ଟନରେ ଅସମତା (Unequal Distribution of Land and other Assets):
ଭୂମି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପରିସଂପରି ଯଥା : ସୁନା, ରୁପା, ବାଡ଼ି, ବଗିଚା, ଗାଡ଼ି ମଟର ତଥା କଂପାନୀର ଅଂଶଧନ ଇତ୍ୟାଦି ସାଧାରଣତଃ ଆୟର ଉତ୍ସ। ତେବେ ଆମ ଦେଶରେ ଏହି ସବୁ ସଂପତି ଓ ପରିସଂପଭିର ବଣ୍ଟନରେ ବହୁ ବୈଷମ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ। ଫଳରେ ଧନୀ ଲୋକମାନେ ନିଜର ଆୟ ବହୁଗୁଣିତ କରିବା ସ୍ଥଳେ ଗରିବ ଲୋକମାନେ ଖାଇବାକୁ ଦାନା ଓ ପିନ୍ଧିବାକୁ କନା ପାଉ ନାହାନ୍ତି।

(୬) ଅଗ୍ରଗତିଶୀଳ ଶ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ (Immobility of Labour): ଆମ ଦେଶରେ ନିରକ୍ଷରତା ଯୋଗୁଁ ଶ୍ରମିକମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଗତିଶୀଳ ନୁହନ୍ତି। ଶ୍ରମକୁ ଉତ୍ପାଦନର ଏକ ଉପାଦାନ ହିସାବରେ ଧରାଯାଏ। ଶ୍ରମିକ ଗତିଶୀଳ ହୋଇ ନ ଥିବାରୁ ଅଧିକ ମଜୁରୀ ସତ୍ତ୍ବେ ସେମାନେ ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବ; ପ୍ରିୟ ପରିଜନ ଓ ନିଜ ଗାଁ ମାଟି ଛାଡ଼ି ଯିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ। ଫଳରେ ସେମାନେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟରେ ଦୁଃକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟରେ ଘାଣ୍ଟି ହୁଅନ୍ତି।

(୭) ଋଣଗ୍ରସ୍ତତା (Indebtedness):
ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟ ହେତୁ, ଗରିବ ଲୋକମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଗାଁ ସାହୁକାର, ମହାଜନ ତଥା ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କ ଠାରୁ ଟଙ୍କା କରଜ କରିଥାନ୍ତି। ଏଥୁ ନିମିତ୍ତ ଅଧୂକ ସୁଧ ଦେବାକୁ ହୁଏ। ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜର ଚାଷୋପଯୋଗୀ ଭୂମି ମଧ୍ୟ ବନ୍ଧକ ସୂତ୍ରରେ ଦେବାକୁ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଋଣ ପରିଶୋଧନ କଲେ, ରଣଦାତାର ଋଣଯନ୍ତାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତି ମିଳିଥାଏ। ପୁରୁଷାନୁକ୍ରମେ ଏହି ଲୋକମାନେ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଋଣଭାର ହେତୁ ଗରିବ ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି। ଏଣଉ ଋଣଗ୍ରସ୍ତତାକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନା ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଭାରତରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ବହୁବିଧ କାରଣମାନ ରହିଛି । ନିମ୍ନସ୍ତରର ଆୟ, ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି, ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗର ଅଭାବ, କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ତଥା ଭୂମି ଓ ପରିସଂପଭିର ବଣ୍ଟନରେ ଅସମତା ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟାପକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ତେବେ ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଦାନ ନିମିତ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ପ୍ରଣୟନ ହୋଇଆସୁଛି।

ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Poverty Alleviation Programmes):
ଦେଶରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ନିମିତ୍ତ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – (କ) ସାଧାରଣ ଅର୍ଥନୈତିକ, ବିକାଶ, କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଓ (ଖ) ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ନିମିତ୍ତ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯକ୍ରମ। ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡ଼କ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସହ ନିଯୁକ୍ତି ସଂପ୍ରସାରଣ କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଲୋକମାନଙ୍କର ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ହୁଏ। ଏହି ଉନ୍ନୟନ ମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମାନେ ପରୋକ୍ଷ ଭାବେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ଅପସାରଣ କରିଥାନ୍ତି। କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଓ ସାମାଜିକ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିକାଶ ନିମିତ୍ତ ଯୋଗୁଁ ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ଯୋଜନାରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଥାନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକ ଏହି ଶ୍ରେଣୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ। ତେବେ ଏହି ସାଦାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣରେ ସଫଳତା ନ ପାଇବାରୁ ୧୯୭୦ ଦଶକଠାରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଓ କର୍ମନିଯୁକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ପ୍ରଚଳନ ହେଲା । ବେକାରୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ଉଭୟେ ପରିପୂରକ । ଗୋଟିଏ ବଢ଼ିଲେ ଅନ୍ୟଟିର ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉନ୍ମୁଳନ ଓ ବେକାରୀ ଦୂରୀକରଣ ନିମିତ୍ତ ଯେଉଁ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି, ସେ ସବୁ ପରବର୍ତୀ ଅଧ୍ୟାୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନ କରାଯାଇଛି।

ଉପସଂହାର (Conclusion):
ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନାର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟାଇବାକୁ ଯାଇ ଏହା କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ଗଣଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଭାରତର ସଂପ୍ରତି ଅର୍ଥନୀତି ସମ୍ମୁଖରେ ଏକ ବିରାଟ ଆହ୍ବାନ । ୧୯୭୦ ଦଶକର ଆରମ୍ଭରୁ ଏହାର ଦୂରୀକରଣ ଓ ନିରାକରଣ ନିମିତ୍ତ ବହୁ ଯୋଜନାମାନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରା ହୋଇ ଆସୁଛି, ହେଲେ ସେଗୁଡ଼ିକର ସଫଳତା ଉତ୍ସାହଜନକ୍ ନୁହେଁ । ସେଗୁଡ଼ଡ଼ିକରେ ସଫଳତା ହାସଲ କରିବାକୁ ହେଲେ ସଂପ୍ରତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତି ସହିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ, ବିଶେଷକରି କୃଷି, କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ଉନ୍ନୟନ ଉପରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ଉଚିତ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୨।
ବେକାରୀ କ’ଣ ? ବେକାରୀରର ପ୍ରକାର ଭେଦ ଆଲେଚାନା କର।
(What is Unemployment? Explain the different types of unemployment.)
Answer:
ଯେଉଁ ନିଯୁକ୍ତି ଜୀବନ ଧାରଣର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପାର୍ଜନ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ, ତାହାକୁ ନିୟୋଜନ କୁହାଯାଏ। ଯଦି ଜଣେ ଜୀବନ ଧାରଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ କିମ୍ବା ମୁଦ୍ରା ଉପାର୍ଜନ ପାଇଁ ଅକ୍ଷମ; ସେ ବେକାର। ତେଣୁ ପ୍ରଚଳିତ ମଜୁରୀ ହାରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ନିଯୁକ୍ତି ନ ପାଇବାର ଅବସ୍ଥାକୁ ବେକାରୀ କହନ୍ତି। ବେକାରୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବାରୁ ଉଭୟେ ସହଚର। ବେକାରୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉଭୟେ ପରସ୍ପରର ପରିପୂରକ। ଅବଶ୍ୟ, ସମସ୍ତ ଦରିଦ୍ର ବେକାର ନୁହନ୍ତି। ଜଣେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟକାରୀ ବୃତ୍ତିରେ ନିୟୋଜିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଦରିଦ୍ର ହୋଇପାରେ। ନିଜ ମଜୁରିଆ, ଘରୋଇ ଚାକର ଆଦି ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନେ ଦରିଦ୍ର। ତେଣୁ ସମସ୍ତ ବେକାର ଦରିଦ୍ର କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ଦରିଦ୍ର ବେକାର ନୁହଁନ୍ତି।

ଶ୍ରମ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦା ଏହାର ଯୋଗାଣଠାରୁ କମ୍ ହେଲେ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବେକାରୀ ଦେଖାଦିଏ। ଏହା ସମସ୍ତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ଏକ ଆହ୍ବାନ। ଏହା ଏକ ଏଭଳି ଅବସ୍ଥା ଯେଉଁଠାରେ କି ଇଚ୍ଛା ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ ସତ୍ତ୍ଵେ ଫଳପ୍ରଦ ନିଯୁକ୍ତି ମିଳି ନ ଥାଏ।

ବେକାରୀର ପ୍ରକାରଭେଦ (Types of Unemployment):
ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅନୁଭୂତ ହେଉଥ‌ିବା ବେକାରୀ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି।

(୧) ସଂରଚନାତ୍ମକ ବେକାରୀ (Structural Unemployment):
ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଢାଞ୍ଚାଗତ ଅସୁବିଧା ଫଳରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ବେକାରୀକୁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ବା ସଂରଚନାତ୍ମକ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ । ଶ୍ରମ ଯୋଗାଣ ସହ ତାଳ ଦେଇ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅକ୍ଷମତା ଏହି ବେକାରୀକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ । ଆବଶ୍ୟକ ଅଧାରିକ ସଂରଚନାର ଅଭାବ ସଂରଚନାଗତ ବେକାରୀର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ । ଏହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସମସ୍ୟା । ଏହାର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆବଶ୍ୟକ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଦ୍ବାରା ଏହା ସମ୍ଭବ । ଭାରତରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ସଂରଚନାତ୍ମକ ବେକାରୀ ଦେଖାଦିଏ ।

(୨) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ (Disguised Unemployment):
ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ ଲୁକ୍‌କାୟିତ । ଏହାକୁ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏଥ‌ିରେ ଜଣେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ତାହାର କୌଣସି ଅବଦାନ ନ ଥାଏ। ତେଣୁ, ଯେଉଁ ନିଯୁକ୍ତି ମୋଟ୍ ଉତ୍ପାଦନ, ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରି ନ ଥାଏ, ତାହାକୁ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ କହନ୍ତି । ପ୍ରକାରନ୍ତରେ, ଯେଉଁ ନିଯୁକ୍ତିକୁ ହ୍ରାସ କଲେ ମଧ୍ୟ ମୋଟ୍ ଉତ୍ପାଦନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ନ ଥାଏ । ତାହା ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ । ମନେକର, ଗୋଟିଏ କାରଖାନାରେ ଚାରିଜଣ ଶ୍ରମିକ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଦିନକୁ ଦୁଇ ହଜାର ଟଙ୍କାର ମୋଟ୍ ଉତ୍ପାଦନ କରନ୍ତି । ଯଦି ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରମିକ ନିୟୋଜିତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ମୋଟ୍ ଉତ୍ପାଦନ ପୂର୍ବବତ୍ ଦୁଇ ହଜାର ଟଙ୍କା ରହେ। ତେବେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥିବା ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରମିକ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଭାରତୀୟ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ ଅତି ସାଧାରଣ । ଏହା ମାନବିକ ସମ୍ବଳର ଅପଚୟ ଘଟାଇଥାଏ। ଯଦି ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରମାନଙ୍କୁ ଚିହ୍ନଟ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇପାରିବ, ତେବେ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ସମାଦାନ ହେବ।

(୩) ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ (Open Unemployment):
ଯେଉଁ ବେକାରୀ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବା ଯେଉଁ ବେକାରୀ ଜାଣିହୁଏ ଏବଂ ତାହାର ତୀବ୍ରତା ସଂଖ୍ୟାରେ ଆକଳନ କରାଯାଇପାରେ, ତାହାକୁ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ କହନ୍ତି । ଯେଉଁମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ କାର୍ଯ୍ୟରତ ନୁହନ୍ତି ଏବଂ ଫଳପ୍ରଦ ନୁହନ୍ତି ନିଯୁକ୍ତି ପଇଁ ବେତ, ସେମାନେ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ତେଣୁ ଇଚ୍ଛା ବା ସାମର୍ଥ୍ୟ ପାଇ ମଧ୍ଯ ନିଯୁକ୍ତି ନ ପାଇବାର ଅବସ୍ଥା ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ । ଏହା କର୍ମ ଯୋଗାଣ କେନ୍ଦ୍ର (Employment Exchange) ରେ ପଞ୍ଜୀକୃତ ହୋଇଥିବ । ସମସ୍ତ ନାମ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକରୀ ଶ୍ରେଣୀର।

(୪) ଋତୁଭିତ୍ତିକ ବେକାରୀ (Seasonal Unemployment):
ଋତୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ସୃଷ୍ଟ ବେକାରୀକୁ ଋତୁଭିତ୍ତିକ ବେଢାରୀ କୁହାଯାଏ। ବରଫ କଳରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଅନେକ ଶ୍ରମିକ ଶୀତ ଦିନେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇ ନ ଥାନ୍ତି ଏବଂ ଶୀତ ଋତୁ ସରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବେକାର ରହନ୍ତି। ଠିକ୍ ସେହିପରି ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟ ଅମଳ ପରେ ଚାଷୀମାନେ ପୁନର୍ବାର ଚାଷକାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରାରମ୍ଭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବେକାର ରହନ୍ତି। ଭାରତରେ ସାଧାରଣତଃ ଚାଷୀ ଛଅ ମାସ ବେକାର ରହିଥାଏ । ଏଭଳି ବେକାରୀ ଋତୁକୈନ୍ଦ୍ରିକ ଓ ଋତୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଋତୁଭିତ୍ତିକ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ। ଏହା କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ଋତୁର ପରିବତର୍ତନ ସହିତ ସମାଧାନ ହୋଇପାରେ। ଅବଶ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ନଥିବା ଋତୁରେ ଉପଯୁକ୍ତ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ଯୋଗାଇ ପାରିଲେ ଏହି ବେକାରୀର ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ।

(୫),ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ (Educated Unemployment):
ଶିକ୍ଷିତ ଲୋକମାନେ ନିୟୋଜନ ନ ପାଇବା ଅବସ୍ଥାକୁ ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ କହନ୍ତି। ଏହା ଏକ ମୁକ୍ତ ବେକାରୀ। ଏଥବରେ ଜଣେ ନିଜ ଶିକ୍ଷାଗତ ଯୋଗ୍ୟତା ଅନୁସାରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇବାରୁ ବଂଚିତ ହୌଥାଏ। ଭାରତୀୟ ଶିକ୍ଷାବୃତ୍ତି କୈନ୍ଦ୍ରିକ ନ ହୋଇଥବାରୁ ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ ଭାରତରେ ଅତିସାଧାରଣ। ଏହା ପ୍ରତିଭା ବହିଃର୍ଗମନ (Brain-drain) କରିଥାଏ।

(୬) ଅର୍ବବେକାରୀ (Under Employment):
ଅର୍ବବେକାରୀ ଏଭଳି ଏକ ଅବସ୍ଥା, ଯେଉଁ ଥରେ ନିଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଦକ୍ଷତା ଅନୁସାରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇ ନ ଥାଏ। ଯଦି ଜଣେ ଡାକ୍ତର କିମ୍ବା ଇଞ୍ଜିନିୟର ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାରୀ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି, ତାଙ୍କୁ ଅର୍ବବେକାର ବୋଲି କୁହାଯିବ । ପୁନଶ୍ଚ, ଯଦି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମୟ ପାଇ ନିୟୋଜିତ ହେବାର ସୁଯୋଗ ପାଇ ନ ଥାନ୍ତି ତେବେ ସେ ଅର୍ଥବେକାରୀ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ହେବେ। ସପ୍ତାହରେ ସମସ୍ତ ସାତଦିନ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତିରୁ ବଞ୍ଚିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଦ୍ଧବେକାର ଜାତୟ ନିମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା (National Sample Survey Organisation-NSSO) ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞା ଅନୁସାରେ ଯେଉଁ ଲୋକମାନେ ଏକ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୨୭୩ ଦିନରୁ କମ୍ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥାନ୍ତି ସେମାନେ ଅବେକାର । ଅର୍ଥବୋକରୀ ପ୍ରତିଭା ବହିର୍ଗମନ ପାଇଁ ପଥ ପରିଷ୍କାର କରିଥାଏ।

(୭) ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ବେକାରୀ (Technological Unemployment):
ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ସୃଷ୍ଟ ବେକାରୀକୁ ପ୍ରାବିଧ୍ଵକ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ। ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନର ଉପଯୋଗ ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ। ଫଳରେ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ବେକାରୀ ଦେଖାଦିଏ। ବ୍ୟାଙ୍କର କଂପୁଟରୀକରଣ ଅନେକ ବ୍ୟାଙ୍କ କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ ଅବସର ଦେଇ ବେକାର କରିଛି । ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂତନ୍ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ ସହିତ ନିଜକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ନ ପାରି ମଧ୍ୟ ଶ୍ରମିକମାନେ ବେକାର ହେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଯଦି ନୂତନ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ; ତେବେ ଆବିଧ୍ଵକ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ସଫଳ ସମାଧାନ ହୋଇପାରିବ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୩।
ଭାରତରେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର କାରଣମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the causes of Unemployment problem in India.)
Answer:
ଭାରତରେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ଉତ୍କଟ ରୂପ ଧାରଣ କରିଛି । ଦଶମ ପଞ୍ଚ ବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଆକଳନ ଅନୁସାରେ ଆମ ଦେଶରେ ୩୫ ନିୟୁତ ଲୋକ ବେକାର ଅଛନ୍ତି । ଏହା ଏଠାରେ ଅନୁଭୂତ ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ । ଭାରତରେ ଅନୁଭୂତ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାରଣ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।

(୧) ସ୍ଵଳ୍ପ ବିକାଶ (Underdevelopment):
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ଉଭୟ ଚାହିଦା ଓ ଯୋଗାଣ ପାର୍ଶ୍ଵସୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ପାପ ଚକ୍ର (Vicious Circlc of Poverty) ଦ୍ଵାରା କବଳିତ ! ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମ ସାଧନର ନିମ୍ନ ବିନିଯୋଗ ଓ ଅସତ୍ ବିନିଯୋଗ ଏଠାରେ ଏକ ସାଧାରଣ ଘଟଣା । ବିନିଯୋଗ କ୍ଷମ ସାଧନ, ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ଉପଯୁକ୍ତ ବଜାର, ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ଦକ୍ଷତା ଇତ୍ୟାଦିର ଅଭାବ ଭାରତର ବିକାଶ ପଥରେ ଅନ୍ତରାୟ ହୋଇଛନ୍ତି । ଦୀର୍ଘ ୫୫ ବର୍ଷର ଯୋଜନା ପରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ଆଜି କୃଷି ପ୍ରଧାନ ରାଷ୍ଟ୍ର ରୂପେ ପରିଚିତ । ଦ୍ଵିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୌଣସି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଉନାହିଁ । ଭାରତର ଏଭଳି ଦୁଃଖଦ ପରିସ୍ଥିତି ବିକାଶ ଧାରାକୁ ମନ୍ଥର କରିଛି ଏବଂ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ଦିନକୁ ଦିନ ଜଟିଳ ରୂପ ଧାରଣ କରୁଛି । ଭାରତ ଦ୍ବାରା ଘୋଷିତ ବିଭିନ୍ନ ଶିଳ୍ପ ନୀତି, ଆଶାନୁରୂପ ଶିଳ୍ପୀକରଣ କରିପାରି ନାହିଁ । ସର୍ବାଧ‌ିକ ଶ୍ରମ ପ୍ରଧାନ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପର ଅବସ୍ଥା ଦୟନୀୟ । ଅଧିକାଂଶ ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ । ଏହିପରି ଅବସ୍ଥାରେ ବେକାରୀ ଆମ ଦେଶ ପାଇଁ ଏକ ସ୍ଵାଭାବିକ ଅନୁଭୂତି।

(୨) ନିୟୋଜନ ଭିତ୍ତିକ ଯୋଜନାର ଅଭାବ (Inadequate employment planning):
ଭାରତ ବର୍ତ୍ତମାନ ଦଶମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଦେଇ ଗତି କରୁଛି । ଗତ ନଅଟି ଯୋଜନା ଓ ବର୍ତ୍ତମାନର ଯୋଜନାକୁ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କଲେ ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୋଇଥାଏ ଯେ କୌଣସି ଯୋଜନା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ବେକାରୀ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଇ ନାହିଁ ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ପରିତାପର ବିଷୟ । ରାଜନୈତିକ ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତିର ଅଭାବ, ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଓ ଫଳାଫଳ ମଧ୍ୟରେ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । କୌଣସି ଯୋଜନା ନିୟୋଜନଭିତ୍ତିକ ନୁହଁନ୍ତି। ଭାରତର ଅବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଯୋଜନା ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ସରକାର ଦୂରଦୃଷ୍ଟିର ଅଭାବ ତଥା ଶସ୍ତା ଲୋକପ୍ରିୟ ହେବାର ପ୍ରବୃତ୍ତି ଭାରତରେ ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରୁଛି ।

(୩) ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି (Rapid Population Growth):
ଶ୍ରମର ଯୋଗାଣ ଚାହିଦାଠାରୁ ଅଧିକ ହେଲେ ବେକାରୀ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରମର ଯୋଗାଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଭାରତର ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗାଣ ଓ ଚାହିଦା ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିଚାଲିଛି ! ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ପ୍ରାୟ ଚାରି ନିୟୁତ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଶ୍ରମ ଯୋଗାଣରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିଲା ବେଳେ, ଶ୍ରମ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦା ଆଶାନୁରୂପ ବୃଦ୍ଧି ପାଉ ନାହିଁ । ଏହା ପ୍ରକାଶ୍ୟ ବେକାରୀ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ପୁନଶ୍ଚ, କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପ୍ରବଳ ଚାପ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ
ବେକାରୀ ବା ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀରର କାରଣ ହୋଇଛି ।

(୪) ପ୍ରଚଳିତ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା (Prevailing Education System):
ଭାରତରେ ପ୍ରଚଳିତ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ ସୃଷ୍ଟି କରି ଚିନ୍ତାର ଏକ କାରଣ ହୋଇଛି । ପ୍ରଚଳିତ ଶିକ୍ଷା ଭାରତ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା କୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ପାଇଁ ସକ୍ଷମ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ଓ ଉପଯୁକ୍ତ ବୃତ୍ତିମୂଳକ କୌଶଳର ଅଭାବ ଆତ୍ମ ନିୟୋଜନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତରାୟ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛନ୍ତି । ପ୍ରଚଳିତ ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସାକ୍ଷରତା ହାର ବୃଦ୍ଧି କରିପାରେ; କିନ୍ତୁ ଏହା ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ଶ୍ରମ ଶକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଅକ୍ଷମ । ତେଣୁ ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି ।

(୫) ଅନୁପଯୁକ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ (Inappropriate Technology):
ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଭାରତ ଶ୍ରମ ପ୍ରଧାନ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରିବା ଉଚିତ। କେବଳ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରର ପୁଞ୍ଜି ପ୍ରଧାନ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳର ଉପଯୋଗ ହେବା ଉଚିତ । କିନ୍ତୁ ଦୁଃଖର ବିଷୟ, ଭାରତ,ଶ୍ରମ ପ୍ରଧାନ କୌଶଳ ଉପଯୋଗ ହେବା ସ୍ଥାନର ଅତ୍ୟଧିକ ପୁଞ୍ଜି ପ୍ରଧାନ କୌଶଳ ଉପଯୋଗ କରି ନିୟୋଜନ ହ୍ରାସ କରୁଛି । ରାସ୍ତା ନିର୍ମାଣରେ ଅତିଉନ୍ନତ ମାନର କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ ଦ୍ଵାରା ଶ୍ରମ ନିୟୋଜନର ସମ୍ଭାବନା ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପ ଶ୍ରମ ଆହରଣକାରୀ ( Labour-absorbing) ନହୋଇ ଶ୍ରମ ବିଚ୍ଛୁରଣକାରୀର ରୂପ ଧାରଣ କରିଛି । ଉପଯୁକ୍ତ ନୀତିର ଅଭାବରୁ ଭାରତ ଉପଯୁକ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ ଉପଯୋଗ କରି ନ ପାରି ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ଲାଗିଛି।

(୬) ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି (New Economic Policy):
ଆମ୍ଭେ ପୂର୍ବରୁ ଆଲୋଚନା କରିଛେ ଯେ ଭାରତ ୧୯୯୧ ମସିହାରୁ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରି ଆସୁଛି । ଏହି ନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟାପକ ସଂସ୍କାର ଆଣି ନିୟୋଜନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଛି । କିନ୍ତୁ ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘରୋଇକରଣ କର୍ମ ନିୟୋଜନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନକରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଛି । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ତାଳ ଦେଇ ନିୟୋଜନ ବୃଦ୍ଧି ପାଉନାହିଁ ।

Question ୪। ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ । (Explain the measures to Control Unemployment problem.)
Answer:
ବେକାରୀ ମାନବୀୟ ପୁଞ୍ଜିର ଅପଚୟ ଘଟାଇଥାଏ । ଏହା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ଅସମାନତା ଇତ୍ୟାଦି ସୃଷ୍ଟି କରେ । ତେଣୁ ଯୁଦ୍ଧକାଳୀନ ଭିତ୍ତିରେ ବେକାରୀ ନିୟୋଜନ ପାଇଁ ସମସ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ । ବେକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇଛି ।
(୧) କ୍ଷିପ୍ର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି (Rapid Economic Growth):
ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ଘଟାଇ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଚୀନ୍ ବିଶ୍ଵର ସର୍ବବୃହତ୍ ଜନବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଉଚ୍ଚ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ବେକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ସକ୍ଷମ ହୋଇପରିଛି | ସଂପ୍ରତି ଭାରତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଥିବା ୮ ପ୍ରତିଶତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଏହାର କ୍ଷମତାଠାରୁ ଯଥେଷ୍ଟ କମ୍ । ନିଜର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତାର ଇଷ୍ଟତମ ଉପଯୋଗ କରି କ୍ଷିପ୍ର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ କରିପାରିଲେ ଭାରତର ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇପାରିବ।

(୨) କାର୍ଯ୍ୟ ପରିମାଣର ବୃଦ୍ଧି (Expansion of Volume of Work):
ଭାରତ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ନିୟୋଜନ ପରିମାଣ (ଉଭୟ କୁଶଳୀ ଓ ଅଣକୁଶଳୀ) ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଆତ୍ମ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ ନିୟୋଜନ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ। ଏହା ଦ୍ଵିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ । କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ପ୍ରଚୁର ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବ । ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ଗଠନ ଓ ବିକାଶ ଉଭୟ କୁଶଳୀ ଓ ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ନିୟୋଜନ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ପାଇଁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବ । ଏତଦ୍‌ଭିନ୍ନ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାଙ୍କ ଗୁଣାତ୍ମକ ବିକାଶ ପାଇଁ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେବା ଉଚିତ । ଭାରତ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଏହି ସମସ୍ତ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପଦକ୍ଷେପ ନିଯୁକ୍ତି ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧିକରି ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିପାରିବ।

(୩) ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Population Control):
ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାରଣ । ଏହା ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧିକରି ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ତୀବ୍ରତର କରେ । ତେଣୁ ଭାରତ ଫଳପ୍ରଦ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ । ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସପକ୍ଷରେ ଜନସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସର୍ବାଦୌ ଆବଶ୍ୟକ । କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ସୃଷ୍ଟି ନିମନ୍ତେ ଯୋଜନାକାରୀମାନେ ଆଶା ପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି । ଟେକାରୀ ହାର ୫ ପ୍ରତିଶତରୁ ତଳକୁ ହ୍ରାସ କରିବା ପାଇଁ ଯୋଜନା ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଛି । ଏହା ଲାଭପଦ ଉନ୍ନତମାନର ନିୟୋଜନ ଯୋଗାଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଛି।

(୪) ଉପଯୁକ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ (Appropriate Production Tehnique):
ଆମ୍ଭେ ଆଗରୁ ପଢ଼ିଛେ ଯେ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଶ୍ରମପ୍ରଧାନ କୌଶଳ ଓ ପୁଞ୍ଜିପ୍ରଧାନ କୌଶଳ କମ୍ ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇ ଅଧୂକ ଶ୍ରମିକ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ କମ୍ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ପୁଞ୍ଜିପ୍ରଧାନ କୌଶଳ କମ୍ ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ଭାରତ ପାଇଁ ଉଭୟ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଓ ଅଧ‌ିକ ନିୟୋଜନ ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ଦୁଇଟିଯାକ ଆଭିମୁଖ୍ୟର ସଫଳତା ଉଭୟ କୌଶଳର ଉପଯୁକ୍ତ ମିଶ୍ରଣ ଦ୍ଵାରା ହିଁ ସମ୍ଭବ । କେବଳ ବିଭିନ୍ନ ବଡ଼ ବଡ଼ ଯନ୍ତ୍ରପାତି କଳକବ୍‌ଜା ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଞ୍ଜି ପ୍ରଧାନ କୌଶଳ ଉପଯୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଶିଳ୍ପୀକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହାଲୁକା ପୁଞ୍ଜିଯୁକ୍ତ ଶ୍ରମପ୍ରଧାନ କୌଶଳ (capital light labour intensive technique) ଓ କେବଳ ଶ୍ରମପ୍ରଧାନ କୌଶଳର ସଫଳ ନିୟୋଜନ ଆବଶ୍ୟକତା ଲିଭିରେ ହେବା ଉଚିତ । ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ମିଶ୍ରଣଦ୍ଵାରା ଭାରତ ନିଜ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ଉପଯୁକ୍ତ ମୁକାବିଲା କରିପାରିବ।

(୫) ଜନଶକ୍ତି ଯୋଜନା (Man-Power Planning): ଭାରତରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଜନଶକ୍ତି ଯୋଜନାର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରଧାନତଃ ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଉପଯୁକ୍ତ ଜନଶକ୍ତି ଯୋଜନା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖତ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନେବା ଉଚିତ।
(କ) କୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକର ଚାହିଦା ଓ ଯୋଗାଣ ମଧ୍ୟରେ ଉପଯୁକ୍ତ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା।
(ଖ) ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଉପଯୁକ୍ତ ସଂଗଠନ।
(ଗ) ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମୌଳିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମର ବ୍ୟବସ୍ଥା।
(ଘ) ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାଙ୍କ ଗୁଣାତ୍ମକ ବିକାଶ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ବ୍ୟବସ୍ଥା।

(୬) ଗ୍ରାମୀଣ ଅଂକ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ (Development of Village and Small Industries):
ଗ୍ରାମୀଣ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପ ସ୍ଵଜପୁଞ୍ଜି ଓ କୌଶଳ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ବେଳେ ଅଧୁକ ନିୟୋଜନର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହି ଶିଳ୍ପମାନଙ୍କର ବିକାଶ ଅଧ୍ବକ ନିୟୋଜନ ଓ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ଉଭୟ ଛଦ୍ମବେଶୀ ଓ ଋତିଭିତ୍ତିକ ବେକାରୀର ସଫଳ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଭାରତ ଗ୍ରାମୀଣ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ନୀତି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଉଚିତ । !

(୭) ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in education system):
ଭାରତର ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଶିକ୍ଷିତ ବେକାରୀର କାରଣ । ଏହାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସର୍ବାଦୌ ଆବଶ୍ୟକ । ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଘଟିଲେ ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପରିବ । ଶ୍ରମ ବଜାରର ଚାହିଦା ଅନୁସାର ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ଉଚିତ । ଏଥିପାଇଁ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ସଂପନ୍ନ ଉପଯୁକ୍ତ ଯୋଜନା ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି।

(୮) ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Special Employment Programme):
ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଲୋକ ବାସ କରିଥାନ୍ତି । ବେକାରୀର କାରଣ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ନୁହେଁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ବେକାରୀ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳ ବେକାରୀର କାରଣ ନିଶ୍ଚିତ ଅଲଗା । ଠିକ୍ ସେହିପରି ଉଭୟ କୁଶଳୀ ଓ ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ପାଇଁ ବେକାରୀର ପୃଥକ୍ କରଣ ରହିଛି | ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବେକାରୀ ଦୂର କରିପାରିବ ନାହିଁ । ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ହାତକୁ ନେବା ଉଚିତ । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡ଼ିକର ସଫଳ ରୂପାୟନ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ବିଧେୟ । ଭାରତ ସରକାରୀ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ପ୍ରତିହତ ପାଇଁ ଅନେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଯୋଜନା ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି।

(୯) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଦକ୍ଷେପ (Other Measures):
ବେକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ଅନ୍ୟ କେତେକ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ଉଚିତ । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି ।
(କ) ସମସ୍ତ ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସଫଳ ରୂପାୟନ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ବାହୀ ଅଧିକାରୀମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ତରଦାୟୀ (Accountbale) କରିବା ଉଚିତ।
(ଖ) ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଅଧ‌ିକ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଆବଶ୍ୟକ।
(ଗ) ଖଦୀ ଓ ଗ୍ରାମୀଣ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ରୁଗ୍‌ଣ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ଉପୟତ ଯତ୍ନ ନେଇ ସେଗୁଡ଼ିକ ପୂର୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ କରିବା ଦରକାର।
(ଘ) କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୁକ୍ତ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରିବା ପାଇଁ କୃଷି ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବା ଉଚିତ।
(ଙ) କୃଷିର ପରିସୀମା ବ୍ୟାପ୍ତ କରି କୁକୁଡ଼ା ଚାଷ, ମାଛ ଚାଷ, ଗୋପାଳ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରସାର ଜରିଆରେ ଅଧୂକ ଶ୍ରମ ନିୟୋଜନ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଉଚିତ।

Question ୫।
କର୍ମନିୟୋଜନ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the special programme for Employment Generation and Poverty Alleviation.
Answer:
ବେକାରୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ପରସ୍ପର ପରିପୂରକ । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଯେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ଅନ୍ୟଟିକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ । ତେଣୁ କର୍ମନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ କରିଥାଏ ଏବଂ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରଠାରୁ କର୍ମନିୟୋଜନ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର । କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(୧) ସମନ୍ବିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା (Integrated Rural Development Programme IRDP):
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ୧୯୭୮-୭୯ ରେ ୫,୧୧୧ଟି ବ୍ଲକ୍‌ରେ ଏହି ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଏହି ଯୋଜନା କୃଷି, ଜଙ୍ଗଲ, ମାଛଚାଷ, ପଶୁପାଳନ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ, ରାସ୍ତା ନିର୍ମାଣ ଇତ୍ୟାଦି କେତେକ ପ୍ରଧାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନୟନ ହାତୁକ ନେଇଥିଲା । ସମନ୍ବିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମରେଖା ତଳେ ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନକାରୀ ପରି ସଂପରି ରଣ ଓ ସରକାରୀ ରିହାତି (Subsidy) ଆକାରରେ ଯୋଗାଇ ଦିଆଗଲା ! ସରକାରୀ ସହାୟତାର ପରିମାଣ ମୋଟ ଋଣର ୫୦ ପ୍ରତିଶତରୁ ୧୫ ପ୍ରତିଶତ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖାଗଲା । ଏହି ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ୧୮୨ ଲକ୍ଷ ପରିବାର ଉପକୃତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ଧାଧିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମରେଖା ଉପରକୁ ଆସିପାରିଲେ । ୧୯୯୯ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ଏକ ତାରିଖ ଠାରୁ ଏହି ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉନାହିଁ।

(୨) ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଯୁବକ ତାଲିମ ଯୋଜନା (Training of Rural Youth Self employment TRYSEM):
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବେକାର ଯୁବକ ଓ ଯୁବତୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆତ୍ମ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଭାରତ ସରକାର ୧୯୭୯ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୧୫ ତାରିଖ ଦିନ ଏହି ଯୋଜନା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲେ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମାରେଖା ତଳେ ବି ଥ‌ିବା ଯୁବଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କୁ ପ୍ରାବିଧ୍ଵକ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ ଏହି ଯୋଜନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ତାଲିମପ୍ରାପ୍ତ ଯୁବକଙ୍କୁ ନିଜ ତାଲିମ ଅନୁସାରେ ବିତ୍ତୀୟ ସହାୟତା ଯୋଗାଇ ଦିଆଗଲା । ଏଥିରେ ୪୦ ପ୍ରତିଶତ ହିତାଧିକାରୀ ମହିଳା ହେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରଖାଗଲା । ଏହି ଯୋଜନା ୨୬.୬ ଲକ୍ଷ ଯୁବକ-ଯୁବତୀଙ୍କୁ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରି ୧୫.୬ ଲକ୍ଷକୁ ପୂର୍ଣ ନିୟୋଜନ ଯୋଗାଇ ପାରିଛି । ଏହା ୧୯୯୯ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୩ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା।

(୩) ମରୁଡ଼ି ପ୍ରବଣ ଅଂଚଳ ଯୋଜନା (Drought Prone Area Programme-DPAP):
ଏହି ଯୋଜନା ୧୯୭୩ ମସିହା ରେ ୧୩ଟି ରାଜର ମୋଟ ୭୦ଟି ମରୁଡ଼ି ପ୍ରବଣ ଜିଲ୍ଲାରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା | ମରୁଡ଼ି ପ୍ରବଣ ଅଂଚଳର ବିକାଶ ତଥା ପର୍ଯ୍ୟାବରରର ଉନ୍ନତି ଏହି ଯୋଜନାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଏହା ଫସଲ ଅମଳ ପରେ ଲାଭଦାୟକ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଗାଇ ଆସୁଛି । ଏହି ଯୋଜନାରେ ବ୍ୟୟ ହେଉଥିବା ରାଶିର ୫୦ ପ୍ରତିଶତ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ସହାୟତା ଆକାରରେ ପ୍ରଦାନ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ୫୦ ପ୍ରତିଶତ ରାଜ୍ୟ ନିଜସ୍ୱ ପାଣ୍ଠିରୁ ବ୍ୟୟ କରିଥାଏ।

(୪) ଜୁବାହର ରୋଜଗାର ଯୋଜନା (Jawahar Rojgar Yojana IRY):
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଦରିଦ୍ରମାନଙ୍କୁ ମଜୁରୀଭିଭିକ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଗାଇବା ପାଇଁ ୧୯୮୦ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମୀଣ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଜନା ( National Rural Employment Programme-NREP) ଏବଂ ୧୯୮୩ ମସିହାରେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଭୂମିହୀନ ନିଶ୍ଚିତ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଜନା (Rural landless Employment Guaranty Programme-RIGI) କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୮୯ ମସହା ରଏହି ଦୁଇ ଯୋଜନାକୁ ଏକତ୍ରକରି ଭାରତ ସରକାର ଏକ ଐତିହାସିକ ଯୋଜନାର ଶୁଭାରମ୍ଭ କଲେ। ଏହା ଜବାହର ରୋଜଗାର ଯୋଜନା ନାମରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବିକାଶ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କଲା। ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରରୁ ଅତିକମ୍‌ରେ ଜଣକୁ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ଦେବା ଏହି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରହିଲା। ଏହାର ପରିଚାଳନା ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଦ୍ଵାରା କରାଯିବା ପାଇଁ ସ୍ଥିରୀକୃତ ହେଲା। ମୋଟ୍ ବ୍ୟୟର ୮୦ ପ୍ରତିଶତ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର · ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଲା।

(୫) ନେହୁର ରୋଜଗାର ଯୋଜନା (Nehru Rojgar Yojana-NRY):
ସହରାଞ୍ଚଳରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ୧୯୮୯ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସରେ ନେହେରୁ ରୋଜଗାର ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ କରାଗଲା । ଏହି ଯୋଜନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହିତାଧିକାରୀମାନଙ୍କୁ ନିଜସ୍ଵ ପ୍ରକଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ପାଇଁ ସରକାରୀ ରିହାତି (subsidy) ଯୋଗାଇ ଦିଆଗଲା । ଏଥିରେ ମଧ୍ୟ ମଜୁରୀ ଭିଭିକ ନିଯୁକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଗଲା।

(୬) ଜବାହର ଗ୍ରାମ ସମୃଦ୍ଧି ଯୋଜନା (Jawahar Gram Samridhi Yojna-JGSY): ୧୯୯୯ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ମାସରେ ଜବାହର ରୋଜଗାର ଯୋଜନାକୁ ପୁର୍ନବ୍ୟାସ କରି ‘ଜବାହର ଗ୍ରାମ ସମୃଦ୍ଧି ଯୋଜନା’ ନାମରେ ନାମିତ କରାଗଲା।

(୭) ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣଜୟନ୍ତୀ ଗ୍ରାମ ସ୍ଵରୋଜଗାର ଯୋଜନା (SGSY):
ସମସ୍ତ ଗ୍ରାମୀଣ ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି ଯୋଜନାକୁ ଏକତ୍ରକରି ଭାରତ ସରକାର ୧୯୯୯ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ୍ ୧ ତାରିଖ ଦିନ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ଜୟନ୍ତୀ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ଵରୋଜଗାର ଯୋଜନାର ଶୁଭାରମ୍ଭ କଲେ । ସମସ୍ତ ହିତାଧ୍ଵରୀ ମାସିକ ଅନ୍ୟୁନ ୨୦୦୦ ଟଙ୍କା ରୋଜଗାର କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏହି ଯୋଜନାରେ ସେମାନଙ୍କୁ ସିଲେଇ ମେସିନ୍, ଗାଈ, ଶଗଡ଼ ଇତ୍ୟାଦି ଆୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପରିସଂପତ୍ତି ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା।

(୮) ନିଯୁକ୍ତି ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ଯୋଜନା (LAS) :
ନିଯୁକ୍ତି ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ଯୋଜନା ୧୯୯୩ ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୮ ତାରିଖ ଦିନ ଘୋଷଣା କରାଗଲା । ଏହା ସମସ୍ତ ୫୪୪୮ଟି ବ୍ଲକ୍‌ରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା । ଗ୍ରାମୀଣ ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ ଅନ୍ୟୁନ ୧୦୦ ଦିନ ପାଇଁ ନିଶ୍ଚିତ କର୍ମଯୋଗାଣ ଏହି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ପ୍ରତି ପରିବାରର ଦୁଇ ଜଣ ( ୧୮ ବର୍ଷରୁ ୬୦ ବର୍ଷ ବୟସ ସୀମା)ଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ଏହା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ।

(୯) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରୋଜଗାର ଯୋଜନା(PMRY) :
ଏହି ଯୋଜନା ସହରାଞ୍ଚଳର ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ପାଇଁ ୧୯୯୩ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୨ ତାରିଖ ଦିନ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା; କିନ୍ତୁ ୧୯୯୪ ଏପ୍ରିଲ୍ ୧ ତାରିଖଠାରୁ ଏହି ଯୋଜନା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳକୁ ମଧ୍ଯ ସଂପ୍ରସାରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ବର୍ଜନା ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ଶିକ୍ଷିତ ଯୁବକ-ଯୁବତୀ ଏହି ଯୋଜନାଦ୍ବାରା ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତିର ସୁଯୋଗ ପାଇ ପାରିଛନ୍ତି।

( ୧୦) ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମୀଣ ନିଶ୍ଚିତ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଜନା(NREGP):
୨୦୦୪ ମସିହାରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ‘ ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ କାମ ଯୋଜନା’ (Food for Work) କୁ ୨୦୦୫-୦୬ ବାର୍ଷିକ ବଜେଟ୍‌ରେ ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମୀଣ ନିଶ୍ଚିତ ଯୋଜନାରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରାମ୍ୟ ପରିବାରର ଜଣେ ବୟସ୍କଙ୍କୁ ଅନ୍ୟୁନ ୧୦୦ ଦିନପାଇଁ କାମ ଯୋଗାଇ ଦେବାର ପ୍ରତିଶୃତି ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ପ୍ରଥମ ଦଫାରେ ୨୦୦ଟି ଜିଲ୍ଲାକୁ ଏହି ଯୋଜାନରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା।

ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଓ କର୍ମନିୟୋଜନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତ ସରକାର ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଭାମ ମୂଲ୍ୟହୀନ । ଯୋଜନାର ଉପଯୁକ୍ତ ରୂପାୟନରେ ଅସୁବିଧା ଓ ରାଜନୈତିକ ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତିର ଅଭାବ ଏହାର କାରଣ । ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାକୁ ଅଧିକ ଜଟିଳ କରିଛି । ଏହି ସମସ୍ୟା ଦ୍ଵୟ ଭାରତପାଇଁ ବ୍ୟାଧୂର ରୂପ ନେଇଛନ୍ତି । ଉଭୟ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଓ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପଦକ୍ଷେପ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତକୁ ବ୍ୟାଧମୁକ୍ତ କରିହେବ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା

Question ୬।
ମୁଦ୍ରାସୀତିର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର । ମୁଦ୍ରାସୀତିଗତ ସମସ୍ୟାର ଅର୍ଥନୀତି ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ଆଲୋଚନା କର।
(Give the definitions of Inflation. Explain the effect of Inflationary problem on the economy.)
Answer:
ମୁଦ୍ରା ବଳରେ ଆମେ ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ସେବା ପାଇଥାଉ, ତାହାକୁ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ଦର (Price) ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଦର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ମୁଦ୍ର ବଦଳରେ କମ୍ ଦ୍ରବ୍ୟ ବା କୁହାଯାଏ । ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ସେବା ମିଳିଥାଏ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହୁଏ । ସେହିପରି ଦର ହ୍ରାସ ହେଲେ, ମୁଦ୍ର ବଦଳରେ ଅଧ‌ିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସେବା ମିଳୁଥିବାରୁ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ। ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ଯଦି କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ହ୍ରାସ ହୁଏ କିମ୍ବା ଦର ସ୍ତରରେ କ୍ରମାଗତ ବୃଦ୍ଧି ଦେଖାଦିଏ, ତାହା ହେଲେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି (Inflation)ଦେଖାଦିଏ ।
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନେ ମୁଦ୍ରାର ମୋଟ୍ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧି ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର କାରଣ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରଫେସର ହଟ୍ରେ (Prof. Hawtrey)ଙ୍କ ମତରେ, ‘ମୁଦ୍ରାର ଅତ୍ୟଧିକ ପ୍ରଚଳନ’ (issue of too much currency) ହେଉଚି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି। ପ୍ରଫେସର କଲବର୍ଣ୍ଣ (Prof. Coulborn)ଙ୍କ ମତରେ, “ ଅତ୍ୟଧିକ ମୁଦ୍ରା ଅସଂଖ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅନୁଧାବନ (too much money chasing after too goods) କଲେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ହୋଇଥାଏ । ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଜନକ ଲର୍ଡ଼ କେନ୍‌ସ୍‌ (Lord Keynes)ଙ୍କ ମତରେ ପୂର୍ଣ ନିୟୋଜନ ପରେ ଯଦି ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରୁ ଚାହିଦା ବଢ଼େ ଏବଂ ତାହାର ପ୍ରଭାବରେ ସ୍ତରରେ ବୃଦ୍ଧି ଦେଖାଦିଏ, ତାହାକୁ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କୁହାଯାଏ।

ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିଜନିତ ସମସ୍ୟା (Problems of Inflation):
ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିମନ୍ତେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଏକ ସମସ୍ୟା । ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଅନେକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ସମାନ ନୁହେଁ । ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ, ବଣ୍ଟପ, ସମାଜ, ରାଜନୀତି ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି…

(କ) ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ (Effects on Production):
ଉତ୍ପାଦନ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ଉତ୍ପାଦନ ଅଧିକ ହେଲେ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ଅଧୂକ ବିନିଯୋଗ ହୁଏ ଏବଂ ନିୟୋନ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ଫଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମାଜିକ ବିକାଶ ଘଟେ । ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଉତ୍ପାଦ ନଉପରେ ସବୁବେଳେ ଖରାପ ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ନ ଥାଏ । ଯଦି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ମନ୍ଥର (Mild inflation) ବା ଯଦି ଦରଦାମ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ବଢ଼ୁଥାଏ ଉତ୍ପାଦନ ଅଧୂକ ହୁଏ । ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ଅଭିଶାପ ନ ହୋଇ ଆଶୀର୍ବାଦର ରୂପ ନେଇଥାଏ। ମନ୍ଥର ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ଲାଭ ବଢ଼ାଏ । ବ୍ୟବସାୟୀ ଓ ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନେ ଅଧିକ ଲାଭ ଆଶାରେ ଅଧୂକ ବିନିଯୋଗ କରନ୍ତି । ଫଳରେ ଅଧିକ ନିୟୋଜନ ଓ ଉତ୍ପାଦନ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦ୍ରୁତ ବିକାଶର ଧାରା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ତେଣୁ, କହିବାକୁ ଗଲେ, ମଧ୍ଧର ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ନିମନ୍ତେ ଏକ ଟନିକ୍ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ଯଦି ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କ୍ଷିପ୍ର (Iypcr Inflation) ଉତ୍ପାଦନ ଅନେକ ସମସ୍ୟା ଦ୍ବାରା କବଳିତ ହୋଇଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

(୧) ପୁଞ୍ଜି ଗଠନର ସମସ୍ୟା (Problem of CapitalAccumulation):
ଉତ୍ପାଦନ ନିମନ୍ତେ ପୁଞ୍ଜି ଏକ ପ୍ରମୁକ ଆବଶ୍ୟକତା। ସଞ୍ଚୟ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସଂଚୟ ଦୁଇଟି ଉପାଦାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-ସଂଚୟ ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ଓ ସଂଚୟ ପାଇଁ ସାମର୍ଥ୍ୟ । କ୍ଷିପ୍ର ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କାଳରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ କ୍ଷିପ୍ର ଗତିରେ ହ୍ରାସ ପାଏ। ତେଣୁ ଲୋକମାନେ ସଞ୍ଚୟ ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା କରି ନ ଥାନ୍ତି । ଓ ସେବା କ୍ରୟ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଫଳତଃ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ନିବେଶ ହ୍ରାସ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ବରଂ ସେମାନେ ନିଜ ଆୟକୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ହୁଏ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନଜନିତ ସମସ୍ୟା

(୨) ବ୍ୟବସାୟରେ ଅନିଶ୍ଚିତତା (Business Uncertainty):
କ୍ଷିପ୍ତ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ଚାହିଦାରେ ସବୁବେଳେ ପରିବତ୍ତର୍ନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ଲୋକମାନଙ୍କ ରୁଚି ଓ ପ୍ରକୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲାଗି ରହେ । ଫଳରେ ବଜାରରେ ଅନିଶ୍ଚିତତା ଦେଖାଦିଏ । କେତେକ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଅନିଶ୍ଚିତତା ମଧ୍ଯରେ ଗତି କରନ୍ତି । ଏହା ନିବେଶ ହ୍ରାସ କରେ ଓ ଉତ୍ପାଦନ କମାଏ।

(୩) ମହଜୁଦ (Hoarding): ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ମହଜୁଦ ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦିଏ । ଉଭୟ ବ୍ୟବସାୟୀ ଓ ଖାଉଟୀ ମହଜୁଦ କରିଥାନ୍ତି । ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର କଳାବଜାରରେ ବିକ୍ରିକରି ଅଧିକ ଲାଭ କରିବା ଆଶାରେ ମହଜୁଦ କରନ୍ତି । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଦାମ୍ ବଢ଼ିବାର ଆଶଙ୍କାରେ ଖାଉଟୀମାନେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ଦାମ୍‌ରେ କିଣି ଭବିଷ୍ଯ ପାଇଁ ମହଜୁଦ ଉତ୍ପାଦରନ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିନିଏ।

(୪) ବିକ୍ରେତା ବଜାର (Seller’s Market): ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ବିକ୍ରେତାଙ୍କ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କାର । ବଜାରରେ ଉଭୟ କ୍ରେତା ଓ ବିକ୍ରେତାଙ୍କ ସମାନ ଭୂମିକା ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବିକ୍ରେତା ନିଜର ଆଧୂପତ୍ୟ ଜାହିର କରେ । ଚାହିଦାର ଅତ୍ୟଧକ ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ବିକ୍ରେତା ଯେ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ଯେ କୌଣସି ଦରରେ ବିକ୍ରି କରିପାରେ । ‘ତେଣୁ ବଜାରରେ ନିମ୍ନମାନର ଏବଂ ଭେଜାଲ୍ ଦ୍ରବ୍ୟ ବିକ୍ରି ହୁଏ। ମୁନାଫାଖୋର ଉତ୍ପାଦନାରୀମାନେ ଉତ୍ପାଦନ ଅପେକ୍ଷା ନିମ୍ନମାନର ଓ ଭେଜାଲ୍ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଅନ୍ତି।

(ଖ) ଆୟ ବଣ୍ଟନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ (Kffects on Distrubution):
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଆୟ ବଣ୍ଟନ ଉପରେ ଗୁରୁତର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ଏହା ଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ଲୋକ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାନ୍ତି। କେତେକ ଲାଭବାନ ହେଉଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟମାନେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କାହା ଉପରେ କି ପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି। ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି।

(୧) ଋଣ କର୍ଷା ଓ ଋଣ ଦାତା (lehtors and Creditors): ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତି କାଳରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ଅଧ୍ଵକ ଗତିରେ ହ୍ରାସ ପାଏ। ଋଣ ପରିଶୋଧ ବେଳେ ମୁଦ୍ରର ମୂଲ୍ୟ କମିଯାଏ। ଫଳରେ ଋଣକର୍ତ୍ତା ମୂଲ୍ୟ ଆକାରରେ କମ୍ ପରିଶୋଧ କରିଥାନ୍ତି ଓ ଲାଭବାନ୍ ହୁଅନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ରଣଦାତାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଠିକ୍ ବିପରୀତ ପ୍ରଭାବ ଦେଖାଦିଏ। ସେମାନେ ଯେଉଁ ପରିମାଣର ମୁଦ୍ରା ଫେରସ୍ତ ପାଆନ୍ତି ତାହାର ମୂଲ୍ୟ କମି ଯାଇଥାଏ। ମନେକର ‘କ’ ‘ଖ’ ଠାରୁ ଏକ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ଋଣକରି ଗୋଟିଏ ସୁନା ଚେନ୍ କିଣିଲା। ବର୍ଷ ଶେଷରେ ସେହି ଚେନ୍‌କୁ ଏକ ଲକ୍ଷ ତିରିଶ ହଜାର ଟଙ୍କାରେ ବିକ୍ରି କରି ସୁଧ ଓ ମୂଳ ବାବଦକୁ ଏକ ଲକ୍ଷ ଦଶ ହଜାର ଟଙ୍କ ପରଶୋଧ କଲା। ‘କ’ କରିଥିବା କୋଡ଼ିଏ ହଜାର ଟଙ୍କା ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିର ପ୍ରଭାବ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ‘ଖ’ ମୁଦ୍ରା ହେତୁ କୋଡ଼ିଏ ହଜାର ଟଙ୍କା କ୍ଷତି କଲା। ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଋଣକର୍ତ୍ତା ପାଇଁ ଲାଭ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିଲାବେଳେ ଋଣଦାତାଙ୍କୁ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ କରିଥାଏ।

(୨) ମଜୁରି ଓ ବେତନ ଭୋଗୀ ଶ୍ରେଣୀ (Wage and Salary earners): ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି କାଳରେ ଦରଦାମ ଯେଉଁ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ, ମଜୁରି ଓ ବେତନ ସେହି ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ନାହିଁ । ଫଳରେ ମଜୁରି ଓ ଚେତନ ଭୋଗୀ
ଶ୍ରେଣୀ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ବାସ୍ତବ କ୍ରୟ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ ପାଉଥିବାରୁ ସେମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଭୋଗ କରନ୍ତି । ଅବଶ୍ୟ, ଆଜିକାଲି ଶ୍ରମିକ ଗଠନର ଚାପରେ ନିଯୁକ୍ତି ଦାତାମାନେ ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତିର ସମାନୁପାତରେ ମଜୁରି ଓ ବେତନ ବୃଦ୍ଧି କରିଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଖୁବ୍ କମ୍ । ମଜୁରି ଓ ବେତନ ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବାରୁ ପୁଣି ଅଧ‌ିକ ହାରରେ ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି ଘଟୁଛି । ତେଣୁ ମଜୁରି ଓ ବେତନ ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥ‌ିବାରୁ ପୁଣି ଅଧିକ ହାରରେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଘଟୁଛି । ତେଣୁ ମଜୁରି ଓ. ବେତନ ଭୋଗୀ ଶ୍ରେଣୀ ସବୁବେଳେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦ୍ବାରା କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି।

(୩) ସ୍ଥିର ଆୟକାରୀ ଗୋଷ୍ଠୀ (Fixed Inome Group); ସ୍ଥିର ଆୟକାରୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦ୍ଵାରା ସବୁଠାରୁ ଅଧ‌ିକ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସହିତ ସେମାନଙ୍କ ଆୟର କ୍ରୟଶକ୍ତି ଦିନକୁ ଦିନ ହ୍ରାସ ପାଏ।

(୪) ଉଦ୍ୟୋକ୍ତା (Enterpreneurs): ଦରଦାମ ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାମାନେ ଅଧିକ ଲାଭ ପାଇଥାନ୍ତି । ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି କାଳରେ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଯେଉଁ ଦରରେ ବିକ୍ରି କରିବାର ଆଶା ରଖ୍ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥାନ୍ତି I ତା’ଠାରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧ‌ିକ ଦାମରେ ବିକ୍ରି କରନ୍ତି । ଏହା ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ବିନିଯୋଗ ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଉଦ୍ୟୋକ୍ତମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଅଧ‌ିକ ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇଥାଏ । .

(୫) କୃଷ୍ନକ (Farmers): ପ୍ରାୟତଃ କୃଷକମାନେ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମୟରେ ଲାଭବାନ ହୋଇଥାନ୍ତି। ସେମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଉତ୍ପାଦନକୁ ଅଧିକ ଦାମରେ ବିକ୍ରି କରିବାର ସୁଯୋଗ ପାଆନ୍ତି। ଅବଶ୍ୟ; ଛୋଟ ଚାଷୀମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ବଡ଼ ଚାଷୀମାନେ ବଜାରରେ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦ ବିକ୍ରି କରିପାରନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନେ ଅଧିକ ଲାଭ ପାଆନ୍ତି। ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ, ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଧନୀମାନଙ୍କୁ ଲାଭବାନ୍ କରୁଥିବାବେଳେ ଗରିବମାନଙ୍କୁ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ କରିଥାଏ। ଏହାର ଆୟ ବଣ୍ଟନ ପ୍ରଭାବ ଅତ୍ୟନ୍ତ ହାନିକାରକ।

(ଗ) ସମାଜ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ (Effects on Society): ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମାଜ ଉପରେ କୁପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-
(୧) ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଧନୀକୁ ଅଧିକ ଧନୀ ଓ ଗରିବକୁ ଅଧୂକ ଗରିବ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ଧନୀ ଓ ଗରିବ ମଧ୍ଧରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଭେଦ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ। ଏହା ସାମାଜିକ ଅସମତା ସୃଷ୍ଟି କରେ।
(୨) ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଅସମତା ସମାଜରେ ଅପରାଧ ପ୍ରବଣତା ସୃଷ୍ଟି କରେ।

(୨) ବିମୁଦ୍ରୀକରଣ (Demonetization):
ବିମୁଦ୍ରୀକରଣ ହେଉଛି ଏକ ପଦ୍ଧତି ଯେଉଁଥରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାକୁ ଅଚଳ କରାଯାଏ। ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପ୍ରଚଳିତ ହେଉଥ‌ିବା ହିସାବ ବହିର୍ଭୂତ ମୁଦାକୁ କଳା ଟଙ୍କା (Black money) କୁହାଯାଏ। ଅତ୍ୟଧିକ କଳାଟଙ୍କା କ୍ଷିପୁ ମୁଦ୍ରାତିର ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାରଣ। ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚ ମୂଲ୍ୟର ମୁଦ୍ରାକୁ ଅଚଳ କରିଥାଏ। ଉପରୋକ୍ତ ଦୁଇଟି ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟରୁ ରଣନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ନିୟମିତ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଋଣ ନୀତି ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ।

(ଖ) ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି (Fiscal Policy):
ସରକାର ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ନୀତିକୁ ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି କୁହାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇଛି।

(୧) କରନୀତି (Tax Policy):
କୌଣସି ପ୍ରତ୍ୟାଶା ନ ରଖୁ ଲୋକମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସରକାରଙ୍କୁ ଏକ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଦେୟ ହେଉଛି କର । ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମୟରେ ଧନୀ ଅଧ୍ବକ ଧନୀ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ସରକାର ଏଭଳି ଏକ କର ନୀତି ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ଧନୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅଧ୍ବକ କର ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପାରିବ । ଆୟ ଓ ବିଳାସ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପରେ ଅଧିକ କର ବସାଇବା ଦ୍ଵାରା ଏହା ସମ୍ଭବ ହେବ।

(୨) ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ (Public Expenditure):
ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ ହ୍ରାସ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ନୀତି। ଏଥ‌ିପାଇଁ ସରକାର ଏଭଳି ଉନ୍ନୟନ ମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟୟ କରିବା ଉଚିତ, ଯେପରି ଉତ୍ପାଦନ ସାମଗ୍ରିକ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇପରିବ ଓ ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେବ । (୩) ସରକାରୀ ଋଣ (Public Debt):
ସରକାର ଲୋକମାନଙ୍କ ଠାରୁ ଋଣ କରି ପରିଶୋଦ କରନ୍ତି । ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ଧନୀ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ଅଧିକ ମୁଦ୍ରାଥାଏ, ଯାହା ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ବଢ଼ାଏ। ଯଦି ସରାକର ଋଣ ମାଧ୍ୟମରେ ସେହି ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ମୁଦ୍ରା ନେଇଯାଇ ପାରିବେ ଏବଂ ଆଗରୁ କରିଥିବା ଋଣ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମୟରେ ପରିଶୋଦ କରିବେ ନାହିଁ ତାହାହେଲେ ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିହେବ।

(୪) ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ସଂଚୟ (Compulsory Saving):
ପ୍ରଫେସର କେସଙ୍କ ମତରେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ସଂଚୟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଏକ ଫଳପ୍ରଦ ଉପାୟ। ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କାଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ସଂଚୟ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସଂଚୟ ନିମନ୍ତେ ଇଚ୍ଛା ନ ଥାଏ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ସରକାର ସଂଚୟକୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରିପାରିବେ। ଏହାଦ୍ଵାରା ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ପାଇବ ଓ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରତ ହେବ।

(୫) ସଂଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରେତ୍ସାହନ (Incentive for Saving):
ସ୍ଵତଃ ପ୍ରବୃତଃ ସଂଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଅନ୍ୟ ଏକ ଉପାୟ। କରିଛାଡ଼, ବୀମା, ସୁବିଧା, ସଂଚୟକାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲଟେରୀ ଉଠାଣ ଇତ୍ୟାଦି ସଂଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରନ୍ତି। ସଂଚୟ ବୃଦ୍ଧି ବଜାରରେ ଚାହିଦା ହ୍ରାସ କରେ ଓ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ।

(ଗ) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନୀତି (Other Policies):
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନୀତିମାନ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

(୧) ଦରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ (Legal ceilling on Price): ସରକାର କେତେ ନିତ୍ୟ ବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ପଦାର୍ଡର ଦରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରନ୍ତି । ଫଳରେ ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ମଧ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ ଅଧୂକ ହୋଇପାରି ଓ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହୁଏ।

(୨) ପଡ଼ିପ୍ରଥା (Rationing): ସ୍ଵଚ୍ଛ ଯୋଗାଣ ହେଉଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୁକ୍ତ ବଣ୍ଟନ ପାଇଁ ସରକାର ପଡ଼ି ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳନ କରିଥାନ୍ତି । ଏହା ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଗର ଖାଉଟୀ ସରକାରୀ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଦାମରେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ସୁବିଧାରେ ପାଇପାରନ୍ତି । ଏହା କେତେକାଂଶରେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ।

(୩) ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି (Increase in Production): ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ଯୋଗାଣର ସ୍ଵଳ୍ପ ବୃଦ୍ଧି ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତିର କାରଣ । ତେଣୁ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରି ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି କରିପାରିଲେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସମ୍ଭବ। ଏଥୁପାଇଁ ସରକାର ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉପଭୋଗ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ଉଚିତ।

(୪) ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତି (Export-Import Policy): ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମନ୍ତେ ସରକାର ଏକ ସମୁଚିତ ରପ୍ତାନି ଆମଦାନି ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରିବା ଉଚିତ । ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସ୍ଵଳ୍ପ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅନ୍ୟ ଦେଶରୁ ଆମଦାନୀ କରି ଚାହିଦା ଅନୁସାରେ ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଉଚିତ । ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଯୋଗାଣ ଅଧୂକ, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ରପ୍ତାନି ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେବା ଉଚିତ ।

(୫) ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Population Control): ଜନସଂଖ୍ୟାର ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଦ୍ଧି ବଜାରରେ ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧିକରେ ଏବଂ ଦରଦାମ ବଢ଼ାଏ । ତେଣୁ, ରାଷ୍ଟ୍ର, ଉପଯୁକ୍ତ ନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଉଚିତ । ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଏହା ଏକ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପଦକ୍ଷେପ।

(୬) ମଜୁରୀର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ (Ceilling on Wage): ମଜୁରୀ ବୃଦ୍ଧି ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାରର । ମଜୁରୀ ବଢ଼ିବା ଦ୍ଵାରା ଚାହିଦା ବଢ଼େ ଏବଂ ଦରଦାମ୍ ବଢ଼ିଥାଏ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ସରକାର ମଜୁରୀ ଉପରେ ଏକ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସୀମା ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ। ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଏକ ସମସା ଏବଂ ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏକ ନୀତି । ରାଷ୍ଟ୍ର ସମ୍ମୁଖରେ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପନ୍ଥା ମଧ୍ଯରୁ ଏକ କେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଆପଣେଇବା, ତାହା ନିଜର ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଆବଶକ।

Question ୮।
ଅବାରିତ ବିକାଶ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଅବାରିତ ବିକାଶର ସଂଙ୍କେତ ଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
(What do you mean by Sustainable Development? What are the indications of sustainable development?)
Answer:
ଜୀବନଧାରଣର ମାନର ଉନ୍ନତି ସାଧନ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ନିମନ୍ତେ ଦୃତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ । ସମସ୍ତ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜସ୍ଵ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦର ଉପଯୋଗ କରି ବିକାଶ ପଥରେ ଆଗେଇବା ପାଇଁ ସଦା ଚେଷ୍ଟିତ । କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନ ବୃଦ୍ଧି କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସର୍ବଦା ଉନ୍ନତ ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ଯୋଗାଇ ନ ଥାଏ । କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଔଦ୍ୟୋଗିକ ବିକାଶ ଜାତୀୟ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଏହା ଜୀବନ ଧାରଣର ମାନ ଉନ୍ନତ କରି ନ ଥାଏ । ଏହାର କାରଣ ଔଦ୍ୟୋଗିକ ବିକାଶ ଦ୍ଵାରା ପରିବେଶ ଦୂଷିତ ହେବା ଫଳରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦିଏ । ତେଣୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ପର୍ଯ୍ୟାବରଣର ସଂରକ୍ଷଣ ହୋଇପାରିଲେ ହିଁ ପ୍ରକୃତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ।

ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ କୋଇଲା, ଜଳ, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ ସାଧନର ଉପଯୋଗ ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସାଧନମାନଙ୍କର ଅତ୍ୟଧିକ ବ୍ୟବହାର ଫଳରେ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ସାଧନମାନଙ୍କ କ୍ଷୟ ସାଧନ ହେଉଅଛି ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭୟ ସଂଚାର କରୁଛି । ତେଣୁ ଭବିଷ୍ୟତ ପୀଢ଼ିର ସ୍ଵାର୍ଥ ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଧାରାକୁ ସୁସଂଗତ କରିବା ବିଧେୟ । । ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାବରଣ, ଅର୍ଥନୀତି ଏବଂ ବିକାଶର୍ ସନ୍ତୁଳନ ଦ୍ବାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ । ବିକାଶ ତତ୍ତ୍ବବିତ୍‌ମାନେ ଏହିଭଳି ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଏକ ନୂତନ ନାମରେ ନାମିତ କରିଛନ୍ତି । ତାହା ହେଲା ଅବାରିତ

ବିକାଶ (sustainable developmcnt)। ଏହି ବିକାଶ କେବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ନ ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ଉନ୍ନତ ଜୀବନ ଧାରଣର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇଥାଏ। ବିକାଶର ଧାରାକୁ ବଳବତ୍ତର ରଖୁବା ଅବାରିତ ବିକାଶର ଲକ୍ଷ୍ୟ।

ଭବିଷ୍ୟତ ପୀଢ଼ିର ସ୍ଵାର୍ଥ ଜଳାଞ୍ଜଳି ନ ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ପୀଢ଼ି ପାଇଁ ଉନ୍ନତ ଜୀବନଧାରଣର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟିକୁ ଅବାରିତ ବିକାଶ କୁହାଯାଏ। ଏହି ବିକାଶ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାଏ । ସାଂପ୍ରତିକ ବିକାଶ ଧାରାକୁ ଚାଲୁ ରଖିବା ପାଇଁ ନବୀକରଣ। ଯୋଗ୍ୟସାଧନ (rcnewable resources) ଯଥା : ଜଙ୍ଗଲ, ଜଳ, ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ, ବାୟୁ ଇତ୍ୟାଦିର ଉତ୍ତମ ଉପଯୋଗ ଅବାରିତ ବିକାଶର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦର ଅବକ୍ଷୟ ନିଜର ବିକାଶର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ଵରାନ୍ଵିତ କରିବା ହିଁ ଅବାରିତ ବିକାଶ । ତେଣୁ ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ନିଆଯାଇଥିବା ପଦକ୍ଷେପକୁ ଅବାରିତ ବିକାଶ ବୋଲି କହିଲେ କିଛି ଭୁଲ୍ ହେବ ନାହିଁ।

ଅବାରିତ ବିକାଶର ଲକ୍ଷ୍ୟ (Objectives of Sustainable Development):
(୧) ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଜୀବନଧାରଣର ଧାରାବାହିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି।
(୨) ପୀଢ଼ି-ପୀଢ଼ି ମଧ୍ୟରେ ସମତା ରକ୍ଷା।
(୩) ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖୁବା, ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ଉପଯୋଗ।
(୪) ଉତ୍ତମ ପର୍ଯ୍ୟାବରଣ ପାଇଁ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି।
(୫) ଯୋଜନା ସହିତ ପରିବେଶ ବିଜ୍ଞାନର ସମନ୍ଵୟ।

ଅବାରିତ ବିକାଶ ଉଭୟ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଏହି ଦୁଇ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ। ଗୋଟିକର ପ୍ରାପ୍ତି ଅନ୍ୟଟି ଠାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଦୂରେଇ ଦିଏ। ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପରସ୍ପର ବିନିମୟ ସାପେକ୍ଷ (Trade – off)। ତେଣୁ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିପାରିଲେ ଅବାରିତ ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ। ପରପୃଷ୍ଠାରେ ରେଖାଚିତ୍ର ଏହାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରୁଛି।
CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 4 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସାମ୍ନା କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା -1
ରେଖାଚିତ୍ରରୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯଦି ଅଧିକ ପରିବେଶ ସଚେତନ ହୁଏ (ON) ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି କମ୍ (OM) ହେବ ! ଠିକ୍ ସେହିପରି ଅଧ‌ିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି (OM,) କମ୍ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା (ON,) ଆଣିଥାଏ। ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ର E ଏବଂ ତା’ ମଧ୍ୟରେ ଯେ କୌଣସି ଏକ ବିନ୍ଦୁ ମନୋନୀତ କରିବା ଉଚିତ; ଯେଉଁଠାର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଓ ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା ହୋଇ ଅବାରିତ ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ।

ସତୁରୀ ଓ ଅଶୀ ଦଶକରେ ଅବାରିତ ବିକାଶ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମେ ଏକ ଚିନ୍ତାଧାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୨ ମସିହାରେ ବ୍ରାଣ୍ଡଟଲାଣ୍ଡ କମିଶନ (Brundtland Commission) ଅବାରିତ ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଏକ ଚିଠା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଏକମତ ହୋଇ ନ ଥିଲେ । ୧୯୯୨ ମସିହାରେ ରିଓ ଡି ଜାନେଇରୋରେ ହୋଇଥିବା ଜାତିସଂଗର ପରିବେଶ ଓ ବିକାଶ ସମ୍ମିଳନୀରେ ନିଆଯାଇଥିବା ୨୧ଟି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ବିଶ୍ବର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ମାନି ନେଇଥଲା । ଏହାର ଦଶବର୍ଷ ପରେ ୨୦୦୨ ମସିହାରେ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ଜୋହନବର୍ଗରେ ହୋଇଥିବା ଅବାରିତ ବିକାଶ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଶ୍ବ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀ (World Summit on sustainable development)ରେ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅବାରିତ ବିକାଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥିଲେ । ଆଜି ଅବାରିତ ବିକାଶ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିକାଶ ଫଳରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରସଂଗ।

Question ୯।
ପରିବେଶ ଉପରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରଭାବ ଆଲୋଚନା କର।
(Explain the effects of environment on Economic Development)
Answer:
ଆମ ଚାରିପାଖରେ ଥ‌ିବା ଜୀବଜଗତ, ଉଭିଦ ଗତ, ଜଳ, ବାୟୁ, ଆକାଶ ଇତ୍ୟାଦିର ସମଷ୍ଟିକୁ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ। ଏହା ଜବୀନ ଧାରଣର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରୁଥିବା ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଉତ୍ତମ ଜୀବନ୍ତ ନିମନ୍ତେ ଉତ୍ତମ ତଥା ସନ୍ତୁଳିତ ପରିବେଶର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ପରିବେଶର ଅବକ୍ଷୟ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵ ନିମନ୍ତେ ଉତ୍ତମ ତଥା ସନ୍ତୁଳିତ ପରିବେଶର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ପରିବେଶର ଅବକ୍ଷୟ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵ ନିମନ୍ତେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସମସ୍ୟା ରୂପେ ଠିଆ ହୋଇଛି। ଆମେ ପଢ଼ିଥିବା ଅବାରିତ ବିକାଶ ଏହି ସମସ୍ୟାର ଏକ ସମାଧାନ।

ବିଶ୍ଵ ଉନ୍ନୟନ ରିପୋର୍ଟ- ୧୯୯୨ (World Development Report-1992) ଅନୁସାରେ ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ଦେଖାଦେଇଥ‌ିବା ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ସମସ୍ୟାର କାରଣ ହେଉଛି ପରିବେଶ ଅବକ୍ଷୟ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଥ‌ିବା ଚାପ ପରିବେଶର ସନ୍ତୁଳନ ନଷ୍ଟ କରୁଛି । ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପରିବେଶ ଉପରେ କିପରି ପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି ଆଲୋଚନା କରିବା ।

(୧) ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ (Industrial Development):
ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିଳ୍ପାୟନର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଶିଳ୍ପ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଅଧିକ ନିୟୋଜନ ସୃଷ୍ଟିର ସମ୍ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଫଳରେ ଜାତୀୟ ଆୟ ଓ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟରେ ଦୃତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ । ଆଜି ସମସ୍ତ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଶିଳ୍ପାୟନ ବିକାଶର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଉଛି । କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଶିଳ୍ପାୟନ ପରିବେଶ ଉପରେ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଶିଳ୍ପରୁ ନିର୍ଗତ ଧୂଆଁ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ କଲାବେଳ ସେଥୁରୁ ନିର୍ଗତ ହେଉଥବା ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ କରୁଛି । ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ଗଢ଼ି ଉଠୁଥ‌ିବା ସହରରେ ଜଳ, ବାୟୁ ଓ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରଦୂଷଣ ହେବା ଦ୍ଵାରା ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାତ୍ରା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇ ପଡ଼ୁଛି । ପ୍ରଦୂଷିତ ଜଳ ଓ ବାୟୁ ବ୍ୟବହାର ଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ସମସ୍ୟା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବପାଇଁ ଏକ ଆହ୍ବାନ।

ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଙ୍ଗଲର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହା ଅନେକ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଜୀବନଧାରଣର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ତଥା ମୂଲ୍ୟବାନ ବୃକ୍ଷଲତା ଏବଂ ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କର ରହିବା ସ୍ଥାନ । ଜଙ୍ଗଲ ଜଳବାୟୁକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ଏବଂ ପରିବେଶ ସନ୍ତୁଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାୟତା ସୃଷ୍ଟି କରେ । କିନ୍ତୁ ଆଜି ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଜଙ୍ଗଲର ଅବକ୍ଷୟ ଏକ ସାଧାରଣ ଘଟଣା । ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ, କୃଷିର ବିକାଶ, ସହରୀକରଣ ଇତ୍ୟାଦି ଜଙ୍ଗଲ ଅବକ୍ଷୟର କାରଣ । ଜଙ୍ଗଲ ଅବକ୍ଷୟ ଫଳରେ ପାଣିପାଗରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟୁଛି । ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍‌ର ମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି ଏବଂ ବିଶ୍ବର ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ଘଟୁଛି।

(୩) ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ଅନୁପଯୁକ୍ତ ଉପଯୋଗ (Misutilisation of mineral resources):
ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଜାତୀୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଅର୍ଥନୈତକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ମାପକାଠି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ଉପଯୋଗ କରିଥାନ୍ତି । ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ସଠିକ ଉପଯୋଗ ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନ ଥାଏ । ପୁନଶ୍ଚ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହନ୍ତି । ଫଳରେ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥର ଅନୁପଯୁକ୍ତ ଉପଭୋଗ ପରବର୍ତ୍ତି ପୀଢ଼ି ପାଇଁ ବିପଦର କାରଣ ହୋଇଛି ।

(୪) କୃଷିର ବିକାଶ (Agricultural Development):
ସଦାବଦ୍ଧିତ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ଚାହିତା ମୁତାବକ ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟ ଯୋଗାଣ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଏକ ସମସ୍ୟା । ଖାଦ୍ୟ ନିରାପତ୍ତା (Food Security) ବିନା ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଅସମ୍ଭବ। ତେଣୁ କୃଷିର ବିକାଶ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ । କିନ୍ତୁ କୃଷିର ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷିପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜମିର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ଏକ ଅନ୍ତରାୟ । ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ର କମ୍ ଜମିରେ ଆଧୁନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଚାଷ କରି ଅଧୂକ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି ଏବଂ କୃଷିର ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି । ଏଭଳି ସଘନ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରଣାଳୀ (Intensive Cultivation Method) ପରିବେଶ ଉପରେ କୁପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି। ରାସାୟନିକ ସାର, ପୋକମରା ଔଷଧ, ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ଇତ୍ୟାଦିର ବ୍ୟବହାର ପରିବେଶ ସନ୍ତୁଳନ ନଷ୍ଟ କରୁଛି । ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ, ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ, ମୃତ୍ତିକାର ଉର୍ବରତା ହ୍ରାସ, ଭୂମିର ଜଳସ୍ତର ହ୍ରାସ ଇତ୍ୟାଦି ଆଧୁନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ହେଉଥ‌ିବା କୃ ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାର କୁପ୍ରଭାବ।

(୫) ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ (Generation of Energy):
ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶକ୍ତି ଏକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ସାଧନ। ଶକ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାକୁ ବହୁଗୁଣିତ କରିପାରେ। ତେଣୁ ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେତେ ଆଗୁଆ, ସେହି ଦେଶ ସେତେ ଉନ୍ନତ। ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିବା ସାଧନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରାୟ ୯୦ ଶତାଂଶ ସୀମିତ ଓ କ୍ଷୟଶୀଳ। ସେଗୁଡ଼ିକ ପାରଂପରିକ ବା ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହନ୍ତି। ଫଳରେ ଆଗାମୀ ପୀଢ଼ି ପାଇଁ ଏହି ସାଧନଗୁଡ଼ିକର ସୁଲଭତା ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି। ପୁନଶ୍ଚ, ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିବା କୋଇଲା, ଥୋରିୟମ ଇତ୍ୟାଦି ସିଧାସଳଖ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ କରୁଛନ୍ତି।

(୬) ସହରୀକରଣ (Urbanisation):
ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଓ ସହରୀକରଣ ପରସ୍ପରର ଅନୁଗାମୀ। ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଲୋକମାନେ ଆଧୁନିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗର ସନ୍ଧାନରେ ସହରାଭିମୁଖୀ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଫଳରେ ସହରର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଦ୍ରୁତ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି। ପରିବେଶର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରୁଥିବା ଗଛ, ଜଳହସ୍ତୀ (ହ୍ରଦ, ପୋଖରୀ, ଝରଣା ଇତ୍ୟାଦି) ଇତ୍ୟାଦିର ସ୍ଥାନରେ ସୁଦୃଶ୍ୟ ଅଟ୍ଟାଳିକା ମାନ ଗଢ଼ି ଉଠିଛି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ସହର ଏକ କଂକ୍ରିଟ୍ ଜଙ୍ଗଲରେ ପରିଣତ ହେଉଛି। ଏହାଛଡ଼ା ସହରର ସଂପ୍ରସାରଣ ହେବା ଫଳରେ ଚାଷୀଯୋଗୀ ଜମି ବାସୋପଯୋଗୀ ଜମିରେ ପରିଣତ ହେଉଛି। ଏହାଛଡ଼ା ସହରର ବାୟୁ ଓ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛନ୍ତି। ଆଧୁନିକ ଜୀବନ ଶୈଳୀରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ଶୀତତାପ ନିୟନ୍ତ୍ରକ ଯନ୍ତ୍ର ସହରର ତାପମାନ ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି। ତା’ଛଡ଼ା କଂକ୍ରିଟ୍ ଘର, କଂକ୍ରିଟ୍ ରାସ୍ତା ଇତ୍ୟାଦି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଉତ୍ତାପକୁ ବିକିରଣ କରି ସହରଗୁଡ଼ିକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିଣତ କରୁଛନ୍ତି।

(୭) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥ ସୁରକ୍ଷା (Growth of Consumerism):
ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଚାହିଦାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦିଏ। ଉପଭୋକ୍ତ ଅଧୂକ ତଥା ଆଧୁନିକ ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି। ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ସୁବିଧା ଓ ସୁଯୋଗ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥାଏ। ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ବେଳେବେଳେ ପରିବେଶ ସୁନ୍ତଳନ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ନ ଦେବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ବର୍ତ୍ତମାନ ସମସ୍ତ ସହର ଅତ୍ୟାଧ୍ଵକ ଗାଡ଼ିମଟର ସଂଖ୍ୟାରେ କବଳି । ଅତ୍ୟଧିକ ଗାଡ଼ିମଟରର ବ୍ୟବହାର ପରିବେଶର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟାଇବା ସହିତ ଗଚ୍ଛିତ ଥ‌ିବା ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍‌ର ପରିମାଣରେ ଦ୍ରୁତ ହ୍ରାସ ଘଟାଉଛି। ସହଜ ଜୀବନଯାପନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଲୋକମାନେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା (ଏ.ସି, ଟେଲିଭିଜନ, ମଟରଗାଡ଼ି, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି, କଂକ୍ରିଟ୍ ରାସ୍ତା, ପଲିଥୁନ ଇତ୍ୟାଦି) ପରିବେଶ ଉପରେ ଅଧ‌ିକ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି। ଜଗତୀକରଣ (Globalisation)ର ପ୍ରଭାବରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ଉପଭୋକ୍ତା ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ସମସ୍ତ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପରିବେଶ ସନ୍ତୁଳନକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦେବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି।

ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପରିବେଶକୁ ଅସନ୍ତୁଳିତ କରୁଛି। ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା ସହିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରି ନିଜସ୍ଵ ଯୋଜନା ଓ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରିବା ଉଚିତ। ଅବାରିତ ବିକାଶ ଏହି ସମସ୍ୟାର ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଓ ଫଳପ୍ରଦ ସମାଧାନର ସୂତ୍ର।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Unit 3 Question Answer ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

I. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଚୟନ କର।
[Choose the Correct answer of the following from the Alternatives as given]

Question ୧।
ଯୋଜନା ସମ୍ପର୍କରେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ କିଏ ଏକ ସୁଚିନ୍ତିତ ପରିକଳ୍ପନା କରିଥିଲେ ?
(i) ଏମ. ଏନ. ଇୟ
(ii) ଏମ୍. ବିଶ୍ଵେଶ୍ଵରାୟ
(iii)ପିରୁ
(iv) ରବର୍ଟସନ୍ ।
Answer:
(i) ଏମ୍. ବିଶ୍ଵେଶ୍ଵରାୟ ।

Question ୨।.
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ନେତା ଏସ୍.ଏନ୍ ଅଗ୍ରୱାଲା ଦ୍ବାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ଯୋଜନା :
(i) ଲୋକ ଯୋଜନା
(ii) ବମ୍ବେ ଯୋଜନା
(iii) ସାଧାରଣ ଯୋଜନା
(iv) କୌଣସଟି ନୁହେଁ ।
Answer:
(କ) ଲୋକ ଯୋଜନା ।

Question ୩ ।
ଯୋଜନା ଆୟୋଗ କେଉଁ ମସିହାରେ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୬୦
(ii) ୧୯୫୦
(iii) ୧୯୫୧
(iv) ୧୯୬୨
Answer:
(ii) ୧୯୫୦

Question ୪।
ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ସମୟ ସୀମା :
(i) ୧୯୫୧-୫୬
(ii) ୧୯୫୬-୬୧
(iii) ୨୦୧୨-୧୭
(iv) ୧୯୯୧-୯୬
Answer:
(i) ୧୯୫୧-୫୬ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Question ୫।
ଦ୍ଵାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଅବଧୂ:
(i) ୨୦୧୨-୧୭
(ii) ୨୦୦୧-୨୦୦୭
(iii) ୨୦୦୭-୧୨
(iv) ୧୯୫୬-୬୧
Answer:
(i) ୨୦୧୨-୧୭ ।

Question ୬।
ଦ୍ଵାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଆଭିମୁଖ୍ୟ:
(i) ଦୃତ, ଧାରଣୀୟ ଓ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତି ସମ୍ପର୍ଷ ଅଭିବୃଦ୍ଧି
(ii) ଶିକ୍ଷାର ସାର୍ବଜନୀନକରଣ
(iii) ସହରାଞ୍ଚଳ ଭିତ୍ତି ଭୂମିର ବିକାଶ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି

Question ୭।
ନୀତି ଆୟୋଗ କେବେ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୧୫
(ii) ୨୦୧୬
(iii) ୨୦୧୪
(iv) ୨୦୧୦
Answer:
(କ) ୨୦୧୫

Question ୮।
ଏକାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ:
(i) ଦେଶର ସାମଗ୍ରୀକ ବିକାଶ
(ii) କର୍ମ ସଂସ୍ଥାନ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି
(iii) ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ
(iv) ସଂପୃକ୍ତିଭିତ୍ତିକ ବିକାଶ
Answer:
(iv) ସଂପୃକ୍ତିଭିତ୍ତିକ ବିକାଶ

Question ୯।
କେଉଁ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ବୃହତ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ?
(i) ଦ୍ଵିତୀୟ
(ii) ଦ୍ଵାଦଶ
(ii) ପ୍ରଥମ
(iv) ଏକାଦଶ
Answer:
(i) ଦ୍ଵିତୀୟ ।

Question ୧୦।
ବମ୍ବେ ଯୋଜନାର ସମୟସୀମା:
(i) ୧୫ ବର୍ଷ
(ii) ୧୦ ବର୍ଷ,
(iii) ୫ ବର୍ଷ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(i) ୧୫ ବର୍ଷ |

Question ୧୧।
ଲୋକ ଯୋଜନାର ସମୟସୀମା:
(i) ୧୦ ବର୍ଷ
(ii) ୧୫ ବର୍ଷ
(iii) ୫ ବର୍ଷ
(iv) ୨୦ ବର୍ଷ
Answer:
(i) ୧୦ ବର୍ଷ

Question ୧୨।
ଭାରତର ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଆଭିମୁଖ୍ୟ:
(i) ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି
(ii) ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା
(iii) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି

Question ୧୩ ।
ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାରର ଆଭିମୁଖ୍ୟ:
(i) ବିତ୍ତୀୟ ନିଅଣ୍ଟିଆ ହ୍ରାସ
(ii) ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରର ପରିସର ବୃଦ୍ଧି
(iii) ଶିଳ୍ପ ଆଇନର କଟକଣା ବୃଦ୍ଧି
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ବିତ୍ତୀୟ ନିଅଣ୍ଟିଆ ହ୍ରାସ

Question ୧୪।
୧୯୯୧ ମସିହା ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିରେ କେତୋଟି ଶିଳ୍ପ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକୁ ଲାଇସେନ୍ସ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୮
(iii) ୫
(ii) ୮
(iv) ୪
Answer:
(i) ୧୮।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Question ୧୫।
୧୯୯୧ ମସିହା ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିରେ ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ କେତୋଟି ଶିଳ୍ପ ସଂରକ୍ଷିତ ରହିଥୁଲା ?
(i) ୩
(ii) ୪
(iii) ୫
(iv) ୧୦
Answer:
(i) ୩।

Question ୧୬।
୧୯୯୧ ମସିହା ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିରେ ବୈଦେଶିକ ନିବେଶ ସୀମା କେତେ ଥିଲା ?
(i) ୫୧
(ii) ୮୦
(iii) ୬୦
(iv) ୭୦
Answer:
(i) ୫୧।

Question ୧୭।
ଭାରତୀୟ ପ୍ରତିଭୂତି ଓ ବିନିମୟ ବୋର୍ଡ଼ (S.E.BI) କେଉଁ ମସିହାରେ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୯୧
(ii) ୧୯୯୦
(iii) ୧୯୮୦
(iv) ୧୯୬୦
Answer:
(i) ୧୯୯୨ ।

Question ୧୮।
ଉଚ୍ଚ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବୈଦେଶିକ ନିବେଶ ସୀମା କେତେ ଥିଲା ?
(କ) ୫୧ ପ୍ରତିଶତ
(ଖ) ୫୦ ପ୍ରତିଶତ
(ଗ) ୫୫ ପ୍ରତିଶତ
(ଘ) ୪୦ ପ୍ରତିଶତ
Answer:
(କ) ୫୧ ପ୍ରତିଶତ ।

Question ୧୯।
ଘରୋଇ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବିଶ୍ବ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତିକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଘରୋଇକରଣ
(ii) ଉଦାରୀକରଣ
(iii) ଜଗତିକରଣ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iii) ଜଗତିକରଣ।

Question ୨୦।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଜଗତୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପାଇଁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ପଦକ୍ଷେପ:
(i) ବାଣିଜ୍ୟ କଟକଣା ହ୍ରାସ
(ii) ମୁଦ୍ରାର ଆଂଶିକ ରୂପାନ୍ତରଣୀକରଣ
(iii) ଭାରତୀୟ ମୁଦ୍ରାର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ
(iv) ସମସ୍ତଟି।
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି।

Question ୨୧।
ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିରେ ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ କେଉଁ ଶିଳ୍ପକୁ ସଂରକ୍ଷିତ ରଖାଯାଏ ?
(i) ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଉପକରଣ
(ii) ରେଳ ପରିବହନ
(iii) ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି ।

Question ୨୨।
ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିରେ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେଉଁ ସଂସ୍କାର ଅଣାଯାଇଥୁଲ ?
(i) ଶିଳ୍ପ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉଚ୍ଛେଦୀକରଣ
(ii) ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ଶିଳ୍ପ ସଂରକ୍ଷଣ ହ୍ରାସ
(iii) ପୁଞ୍ଜି ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନନି ବୃଦ୍ଧି
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି ।

II. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ସଠିକତା ପ୍ରମାଣ କର । ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ନ ବଦଳାଇ ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।
[Prove the correctness of the followings correct them if necessary you without changing words underlined]

Question ୧।
ଦ୍ରୁତ ଧାରଣୀୟଶୀଳ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ସମ୍ପୂର୍ଣର୍ଷ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦ୍ଵାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨।
ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ଦଶମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଥିଲା |
Answer:
ଭିଭିଭୂମିର ବିକାଶ ଏକାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଥିଲା ।

Question ୩।
ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ସମାନ୍ତରାଳ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ ମାଧମରେ ସ୍ୱୟଂ ପରିପୃଷ୍ଟ ଆର୍ଥିକ ସମୃଦ୍ଧିର ଆଶା ଦେଇ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ବିନିଯୋଗ ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪।
ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ ଭାରତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଅନ୍ୟତମ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Question ୫।
ଲୋକ ଯୋଜନାର ଇକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ, କୃଷିର ଉନ୍ନତ ଏବଂ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ।
Answer:
ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ଯୋଜନାର ।

Question ୬।
ବମ୍ବେ ଯୋଜନାର ବ୍ୟୟ ଅଟକଳ ୧୦,୦୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୭।
ଲୋକ ଯୋଜନାର ଖର୍ଚ୍ଚ ଅଟକଳ ଟ ୩୫୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୮।
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳ ତଥା ମାନବ ସମ୍ବଳର ପୁଷ୍ପ ବିନିଯୋଗ ଯୋଜନା ଆୟୋଗର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୯।
ଭାରତୀୟ ଯୋଜନା ୨ ସ୍ତରୀୟ !
Answer:
ଭାରତୀୟ ଯୋଜନା ତ୍ରୀସ୍ତରୀୟ ।

Question ୧୦।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଯୋଜନା ଆୟୋଗର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୧।
ଯୋଜନା ଆୟୋଗ ଏକ ସମବାୟ ମୈତ୍ରୀତନ୍ତ୍ର ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ ।
Answer:
ନୀତି ଆୟୋଗ ଏକ ସମବାୟ ମୈତ୍ରୀତନ୍ତ୍ର ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ ।

Question ୧୨।
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ତରରେ ଅଧୂକୁତନ ପରିଚାଳିତ ଉଦ୍ୟୋଗ ଗୁଡ଼ିକର ଘରୋଇ ସ୍ଵତାଧିକାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିବାକୁ ଘରୋଇକରଣ – କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୩।
ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତି ୧୯୯୧ ମସିହାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୪ ।
ପରମାଣୁ ଶକ୍ତି ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ରହିଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Question ୧୫।
ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିରେ ଉଚ୍ଚ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକୁ ୫୧ ପ୍ରତିଶତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଂଶଧନ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣକୁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୬।
ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିରେ ୧ କୋଟି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଦେଶୀ ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନର ଆମଦାନିକୁ ଅନୁମତି ଆବଶ୍ୟକ ନଥାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୭।
ଔଷଧ ଶିଳ୍ପକୁ ଲାଇସେନ୍ସ ମୁକ୍ତ କରାଯାଇ ନାହିଁ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୮।
ଉଚ୍ଚ ବିତ୍ତୀୟ ନିଅଣ୍ଟିଆ ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ଏକ ସଫଳତା ।
Answer:
ଉଚ୍ଚ ବିତ୍ତୀୟ ନିଅଣ୍ଟିଆ ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ଏକ ବିଫଳତା ।

Question ୧୯।
ଜାତୀୟ ଆୟର ବୃଦ୍ଧି ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ଏକ ସଫଳତା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୦।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନୀତି ଆୟୋଗର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ।
Answer:
ସଠିକ୍ !

Question ୨୧।
କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିକାଶକୁ ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୨।
ଦ୍ଵିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ଦ୍ଵିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ବୃହତ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା

Question ୨୩।
ପଞ୍ଚମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣଙ୍କୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୪।
ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଆମ୍ବ ନିର୍ଭରଶୀଳତାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୫।
ଆଧୁନୀକରଣ ଭାରତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଏକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

III. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟିରୁ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ମଧ୍ଯରେ ଲେଖ।
[Answer the following questions within 2 to 3 Sentences in cach case.]

Question ୧।
ଯୋଜଳା ( Planning) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯୋଜନା କହିଲେ କେତେକ ପୂର୍ବ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଯୋଜନା ବୋର୍ଡ଼ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା କୌଶଳକୁ ବୁଝାଏ । ଯୋଜନା କହିଲେ ଗ୍ରାମ୍ୟ, ବା ସହରର ଯୋଜନା କୁ ବୁଝାଏ ନାହିଁ, ବରଂ ସମଗ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଯୋଜନା କୁ ବୁଝାଏ । ଏହି ଯୋଜନା ରେ କ’ଣ, କିପରି ଓ କାହା ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥାଏ ।

Question ୨।
ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features) ଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା।
(୧) ଭାରତୀୟ ଯୋଜନା ତ୍ରୀସ୍ତରୀୟ ଯୋଜନା ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
(୨) ଭାରତୀୟ ଯୋଜନା ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଯୋଜନା ।
(୩) ଭାରତୀୟ ଯୋଜନା ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।

Question ୩।
ଭାରତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଆଭିମୁଖ୍ୟ (objectives) (ଦୁଇଟି) ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଦୁଇଟି ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହେଲା:
(୧) ଉଚ୍ଚ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ପ୍ରଥମ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।
(୨) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

Question ୪।
ଭାରତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଦୁଇଟି ସଫଳତା (success) ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଦୁଇଟି ସଫଳତା ହେଲା
(୧) ଜାତୀୟ ଆୟ ଓ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟର ବୃଦ୍ଧି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Question ୫।
୨୦୧୨-୧୭ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (features) ଲେଖ ।
Answer:
୨୦୧୨-୧୭ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା-
(୨) ଆମ ଦେଶ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ର ଯଥା: ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ, ଘରୋଇ ସଞ୍ଚୟ, ପ୍ରତିରକ୍ଷା, କାରିଗରୀ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ଓ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇପାରିଛି ।
(୧) ଦୃତ, ଧାରଣଶୀଳ ଓ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ସମ୍ପନ୍ନ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦ୍ବାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ପ୍ରଥମ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।
(୨) କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ଉଚ୍ଚତର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିବା ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର (ଦ୍ୱାଦଶ) ଅନ୍ୟ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

Question ୬।
ଏକାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା (୨୦୦୭-୧୨) ର ଦୁଇଟି ଆଭିମୁଖ୍ୟ (objectives) ଲେଖ।
Answer:
ଏକାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ( ୨୦୦୭-୧୨) ର ଦୁଇଟି ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହେଲା
(୧) ଦେଶର ସାମଗ୍ରିକ ବିକାଶ ସାଧନ କରିବା ଏକାଦଶ ପଞ୍ଚଦଶ ଯୋଜନାର ପ୍ରଥମ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।
(୨) ଦେଶରେ ଉପଲବ୍ଧ ସମ୍ବଳର ଇଷ୍ଟତମ ବିନିଯୋଗକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

Question ୭।
ଉଦାରୀକରଣ (Liberalization) କ’ଣ ?
Answer:
ଉଦାରୀକରଣ କହିଲେ ଏହି ନୀତି ନିୟମକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ଦେଶର ଶିଳ୍ପ, ବାଣିଜ୍ୟ ଆଦି ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନାବଶ୍ୟକ ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ କଟକଣାକୁ କୋହଳ କରି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇଥାଏ । ୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପ ନୀତିରେ ନିରାପତ୍ତା ଓ ପର୍ଯ୍ୟାବରଣ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ କେତୋଟି ଶିଳ୍ପ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ ଉଚ୍ଚରୁ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୮।
ଘରୋଇକରଣ (Privatisation) କ’ଣ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ତରରେ ଅଧୂକୃତ ଓ ପରିଚାଳିତ ଉଦ୍ୟୋଗ ଗୁଡ଼ିକର ଘରୋଇ ସ୍ଵତ୍ତ୍ଵାଧିକାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ୍‌କୁ ଘରୋଇକରଣ କୁହାଯାଏ । ଏହି ନୀତି ଅନୁସାରେ ସରକାର କେବଳ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ, ପରମାଣୁ ଶକ୍ତି, କୋଇଲା, ଖଣିଜ ତୈଳ, ରେଳ ପରିବହନ ଓ ପରମାଣୁ ଇନ୍ଧନ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପକୁ ବେସରକାରୀ ମାଲିକାନାକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଥିଲେ ।

Question ୯।
ଜଗତୀକରଣ (Globalization)କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଘରୋଇ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତିକରଣକୁ ଜଗତୀକରଣ କୁହାଯାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଘରୋଇ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ ବିଶ୍ଵ ମଧ୍ଯରେ ପୁଞ୍ଜି, ପ୍ରବିଧୂ ଓ ବାଣିଜ୍ୟକୁ ଅବାଧ ପ୍ରବାହ ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

୧୦। ଗାନ୍ଧୀବାଦୀ ଯୋଜନା (Gandhian Plan) କ’ଣ ?
Answer:
ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିବା ଯୋଜନାକୁ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ଯୋଜନା କୁହାଯାଏ । ଗ୍ରାମର ଉନ୍ନତି ସହିତ ଗ୍ରାମକୁ ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳ କରିବା ଏହି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

IV. ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ![Distinguish Between]

Question ୧।
ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ଯୋଜନା ଓ ଲୋକ ଯୋଜନା । (Gandhian Plan and People’s Plan.)
Answer:
ଗାନ୍ଧିବାଦ ଯୋଜନା :
୧. ଏହି ଯୋଜନା ଜଣେ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ ।
୨. ଏହି ଯୋଜନାର ସମୟ ସୀମା ବର୍ଷ ଥିଲା ।
୩. ଗ୍ରାମକୁ ଉନ୍ନତ କରି ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା ହାସଲ କରିବା ଏହି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

ଲୋକ ଯୋଜନା :
୧. ଭାରତୀୟ ଶ୍ରମିକ ସଂଘ ଲୋକଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ ।
୨. ଏହି ଯୋଜନାର ସମୟ ସୀମା ୧୦ ବର୍ଷ ଥିଲା ।
୩ . କୃଷି ଓ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଓ ଶିଳ୍ପ ସଂସ୍ଥାର ଜାତୀୟକରଣ ଏହି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

Question ୨।.
ବମ୍ବେ ଯୋଜନା ଓ ଜନତା ଯୋଜନା (Bobay Plan and People’s Plan)
Answer:
ବମ୍ବେ ଯୋଜନା
୧. ଟାଟା ଓ ବିରଳା ସମେତ ୮ ଜଣ ଶିଳ୍ପପତି ବମ୍ବେ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ ।
୨. ଏହି ଯୋଜନାର ସମୟସୀମା ୧୫ ବର୍ଷ ଥିଲା।
୩. ଏହି ଯୋଜନାର ବ୍ୟୟବରାଦ ୧୦,୦୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିଲା।

Question ୩।
ଉଦାରୀକରଣ ଓ ଘରୋଇକରଣ।
(Liberalization and Privatization)
Answer:
ଉଦାରୀକରଣ :
୧. ଉଦାରୀକରଣ କହିଲେ ଦେଶର ଶିଳ୍ପ ବାଣିଜ୍ୟ ଆଦି ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନାବଶ୍ୟକ ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣତା ଓ କଟକଣାକୁ ହ୍ରାସ କୁହାଯାଏ ।
୨. ଏହି ନୀତିର ନିରାପତ୍ତା ଓ ପର୍ଯ୍ୟବରଣ ସହ ସଂପୃକ୍ତ କେତୋଟି ଶିଳ୍ପକୁ ଛାଡ଼ିଦେଇ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ ଉପରୁ ଲାଇସେନ୍ସ ଉଧ କରାଯାଇଥିଲା ।
୩. ବିଦେଶୀ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ବିଦେଶୀ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକୁ ଭାରତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକର ୫୧ ପ୍ରତିଶତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶର ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ।

ଘରୋଇକରଣ :
୧. ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ତରରେ ଅଧିକୃତ ଓ ପରିଚାଳିତ ଉଦ୍ୟୋଗ ଗୁଡ଼ିକରେ ଘରୋଇ ସ୍ଵଧିକାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନକୁ ଘରୋଇକରଣ କୁହାଯାଏ ।
୨. ଏହି ନୀତିରେ ପରମାଣୁ ଶକ୍ତି, ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ‘କୋଇଲା ଭଳି କେତୋଟି ଶିଳ୍ପକୁ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ବେସରକାରୀ ମାଲିକାନାକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରାଯାଇଥିଲା ।
୩. ଏହି ନୀତିର ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ପୁଞ୍ଜି ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା ।

V. ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଉତ୍ତର ୭୫ଟି ଶବ୍ଦର ଦେବାକୁ ହେବ ।
[Answer in 75 Words]

Question ୧।
ଜଗତୀକରଣ (Globalisation)
Answer:
ଜଗତୀକରଣ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଉତ୍ପାଦନ, ବାଣିଜ୍ୟ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ ଓ ପ୍ରାବଧୂକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥନୀତି ସଙ୍ଗେ ଏକତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଜଗତୀକରଣ କୁହାଯାଏ ! ଏହାଦ୍ଵାର ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପୁଞ୍ଜି ଓ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ପ୍ରାବଧୂକ କୌଶଳ ଦେଶ ମଧ୍ୟକୁ ଆକର୍ଷିତ ହେବା ସହ ବିଶ୍ଵ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଉପକାରିତା ପାଇପାରିବା ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥାଏ । ଜଗତୀକରଣକୁ କ୍ରିୟାଶୀଳ କରିବା ନିମନ୍ତେ ବୈଦେଶିକ ବିନିଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିବା ସମସ୍ତ କଟକର୍ଣାଗୁଡ଼ିକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଛି । ଏହା ସହିତ ଭାରତୀୟ ମୁଦ୍ରାର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ, ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ, ଭାରତୀୟ ମୁଦ୍ରାର ରୂପାନ୍ତରୀକରଣ, ସୀମା ଶୁଳ୍‌କ ଓ ପ୍ରଶୁଳ୍କ ହ୍ରାସ ଏବଂ ନିଅଣ୍ଟିଆ ଆଦାନପ୍ରଦାନ ସମତୁଲ୍ୟତା ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି। ଏହି ସମସ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଦ୍ବାରା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଶ୍ବ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ଏକତ୍ରୀକରଣର ବାଟ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହେବ।

Question ୨।
ଘରୋଇକରଣ (Privatisation):
Answer:
ଘରୋଇକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ୧୯୯୧ ଆର୍ଥିକ ନୀତିରେ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକର ମାଲିକାନା ଘରୋଇ ମାଲିକାନାକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାକୁ ଘରୋଇକରଣ କୁହାଯାଏ । ଏହା ବଜାର ଅର୍ଥନୀତିର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ଘରୋଇକରଣ ନୀତିଦ୍ୱାରା ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରର ପରିସର ସଙ୍କୁଚିତ କରାଯାଇଛି । ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବେସରକାରୀ, ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କର ଗୁରୁତ୍ଵ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବେସରକାରୀ ଘରୋଇ ସଂସ୍ଥାମାନ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଛନ୍ତି । ଏହି ନୀତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଫଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା ୧୭ ରୁ ୬ କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଥା ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗଠାରୁ ପୁଞ୍ଜି ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ଘରୋଇକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକର ଅପାରଗତା ହ୍ରାସ କରି ଭାରତ୍ରୀ ଉଦ୍ୟୋଗକୁ ଅଧିକ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ଓ କ୍ରିୟାଶୀଳ କରି ପାରିଛି ।

Question ୩।
ଉଦାରୀକରଣ (Liberalisation):
Answer:
ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଉଛି ଉଦାରୀକରଣ ! ଶିଳ୍ପ, ବାଣିଜ୍ୟ ତଥା ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିଥିବା ଅନାବଶ୍ୟକ ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବା କଟକଣାକୁ କୋହଳ କରି ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଇ ଦେବା ନୀତିକୁ ଉଦାରୀକରଣ କୁହାଯାଏ । ସରକାରୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ତଥା କଟକଣା ବିନା ଘରୋଇ ଶିଳ୍ପକୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତାକ୍ଷମ କରିବା ହେଉଛି ଏହି ନୀତିର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ତଦନୁଯାୟୀ ୧୦୦୧ ମସିହା ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିରେ ୧୮ଟି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିଳ୍ପ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ ଉପରୁ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଛି । ବୈଦେଶିକ ପୁଞ୍ଜି ଆଗମନ ଓ ବିନିଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଉଦାରୀକରଣ ନୀତି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ଫଳରେ ୫୧ ପ୍ରତିଶତ ବୈଦେଶିକ ମୂଳଧନ ଥିବା କେତେଗୁଡିଏ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ବିନିଯେଗାକୁ ସ୍ଵୟଂସକ୍ରିୟ ଅନୁମୋଦନ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି । ଦଶ ଲକ୍ଷରୁ କମ୍ ଜନସଂଖ୍ୟାବିଶିଷ୍ଟ ସହରମାନଙ୍କରେ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ ଥିବା ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଛି । ବାସ୍ତବରେ ଉଦାରୀକରଣ ଭାରତୀୟ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ତନୀତିର ଏକ ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଣ, ଯାହାଦ୍ଵାର ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନମନୀୟ କରିପାରିଛି ଏବଂ ବିଶ୍ବ ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ତାଳ ଦେଇ ଗତି କରୁଛି ।

Question ୪।
ଆଧୁନିକୀକରଣ (Modernisation):
Answer:
ଆଧୁନିକୀକରଣ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିର ଅନ୍ୟତମ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଏହି ନୀତି ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତିର ଆଧୁନିକୀକରଣ ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଛି । ଅଶି ଦଶକର ଦେଶରେ ଉଭୟ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବହୁତ ରୁଗ୍‌ଣ ଶିଳ୍ପ ରହିଥିବାର ଦେଖାଗଲା । ଏଗୁଡ଼ିକରେ ନୂତନ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ତଥା ପ୍ରାବଧୂକ ଉନ୍ନତି ଆଣି ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ଦକ୍ଷ ତଥା ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଗଲା ! ଅର୍ଥନୀତିର ଆଧୁନିକୀକରଣ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଉଚ୍ଚମାନର ପ୍ରବିଧ୍ ବିଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ତଥା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଓ ଇଲେକ୍‌କ୍ସର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Question ୫ ।
ଯୋଜନା (Plaming):
Answer:
ସମ୍ବଳର ସୁବିନିଯୋଗ କରି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ନିମନ୍ତେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନେଉଥୁବା ଦୀର୍ଘସୂତ୍ରୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଯୋଜନା କୁହାଯାଏ । ଏହା ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମ୍ବଳକୁ ଆକାଂକ୍ଷିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣପାଇଁ ପ୍ରେରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏକ ସୁକଳ୍ପିତ ଯୋଜନା ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶସାଧନପାଇଁ ନିହାତି ଜରୁରୀ । ଶ୍ରୀମତୀ ବାର୍କରା ଉଟନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ହେଉଛି ସରକାରୀ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଗ୍ରାଧିକାରର ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ଓ ସୁଚିନ୍ତିତ ଚୟନ । ପ୍ରଫେସର ଡି.ଆର୍.ଆଡ୍‌ଗିଲଙ୍କ ମତରେ, ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସରକାରଙ୍କ ଅଧୀନରୁ ଯୋଜନା କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଦିଆଯାଉଥବା ବାହ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ । ତେଣୁ, ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ବଳର ଶ୍ରେଷ୍ଠତମ ଉପଯୋଗ କରି ପୂର୍ବନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟର ପରିପୂରଣପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସରକାର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିବା ନୀତି ହିଁ ଯୋଜନା । ଦେଶର ଚଳନ୍ତି ସଂପଦର ପୂର୍ଣ ବିନିଯୋଗ କରି ଦେଶର ସର୍ବାଧିକ କଲ୍ୟାଣସାଧନ କରିବା ହେଉଛି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏହା ହେଉଛି ଏକ ସୁଚିନ୍ତିତ ପରିକଳ୍ପନା, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ତାର ବିକାଶସାଧନ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଦେଶବାସୀଙ୍କର ସାମୂହିକ କଲ୍ୟାଣସାଧନ ହୋଇଥାଏ ।

Question ୬।
ଯୋଜନା କମିଶନ (Planning Commission):
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନାର ସଫଳ ରୂପାୟନପାଇଁ ୧୯୫୦ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ ୧୫ ତାରିଖରେ ଯୋଜନା କମିଶନ ଗଠନ କରାଗଲା । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ଏକ ଆଇନ ବଳରେ ଏହି କମିଶନ ଗଠନ କରାଗଲା । ଦେଶର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଏହାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଢ଼ ରହିଥିଲେ । ଜଣେ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ, ତିନିଜଣ ପୂର୍ଣ୍ଣକାଳୀନ ସଚିବ, ତିନିଜଣ ମନ୍ତ୍ରୀ- ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ, ଯୋଜନା ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ପ୍ରତିରକ୍ଷଢ଼ା ମନ୍ତ୍ରୀ, କେତେଜଣ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଅର୍ଥାତତ୍ତ୍ବବିତ୍ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସଦସ୍ୟଭାବେ ଏବଂ ଆଉ କେତେଜଣ ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ପରାମର୍ଶଦାତାଭାବେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥାନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ରରେ ଯୋଜନା କମିଶନ ପରି ରାଜ୍ୟସ୍ତରରେ ମଧ୍ୟ ଯୋଜନା ଚିଠା ପ୍ରଣୟନ କରିବାପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ଯୋଜନା ବୋର୍ଡମାନ ଗଠନ କରାଗଲା ! ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା, ପ୍ରଣୟନ କରିବା, ରୂପାୟନ କରିବା ଓ ସମୀକ୍ଷା କରିବା ଭଳି ଗୁରୁଦାୟିତ୍ଵ ଯୋଜନା କମିଶନ୍‌ଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲା ।

Question ୭।
ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା (Five Year plan):
Answer:
ତତ୍କାଳୀନ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷର ଯୋଜନା ଶୈଳୀରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଭାରତ ମଧ୍ୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କଲା । ୧୯୫୦-୫୧ ମସିହାରେ ଭାରତରେ ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଅବଧୂ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ । ଭାରତରେ ଆଜି ସୁଦ୍ଧା ୧୧ଟି ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ତିନୋଟି ବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା, କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଛି। ୨୦୧୨-୧୭ ଦ୍ଵାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ସମୟ । ଆମ ଦେଶର ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ବିଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷଗୁଡ଼ିକ ହେଲା : ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ, ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳ, ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଆଧୁନିକୀକରଣ, ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟୋଜନ, ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ଆୟ ଓ ସଂପଦ ବଣ୍ଟନରେ ଅସମାନତା ଦୂରୀକରଣ । ଏହି ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଉନ୍ନୟନ କୌଶଳମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।

Question ୮।
ସ୍ବାବଲମ୍ବଶୀଳତା (Self-reliance):
Answer:
ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା ଭାରତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ସ୍ଵାବଲମ୍ବୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜ ସମ୍ବଳର ସୁବିନିଯୋଗ କରି ଯୋଜନାଭିଭିକ ବିକାଶସାଧନ କରିଥାଏ । ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାରେ ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା ପ୍ରଭାବ ଆରମ୍ଭରୁ ନଥିଲା । ଚତୁର୍ଥ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଏହା ଉପରେ ପ୍ରଥମ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥିଲା । ଉପଯୁକ୍ତ ଯୋଜନା ପ୍ରଭାବରେ ଭାରତ ଆଜି ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵାବଲମ୍ବୀ ହୋଇପାରିଛି । ଖାଦ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତ ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳ ହୋଇପାରିଛି । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଘରୋଇ ସଂଶୟ, ଜାତୀୟ ପ୍ରତିରଢ଼କ୍ଷା, କାରିଗରୀ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ, ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତ ଆଜି ବିଶ୍ଵସ୍ତରରେ ସ୍ଵାବଲମ୍ବୀ ହୋଇପାରିଛି । ତେଣୁ ସ୍ଵାବଲମ୍ବ ଭାରତ ବିକାଶଧର୍ମୀ ଯୋଜନାର ଅବଦାନ ।

Question ୯।
ଉନ୍ନୟନ କୌଶଳ (Development Strategy)
Answer:
ଯୋଜନାର ଅଭୀଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣପାଇଁ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ନୀତିର ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଏ । ଏହାକୁ ଉନ୍ନୟନ କୌଶଳ କୁହାଯାଏ । ଭାରତ ଭଳି ବିକାଶୋନ୍ମୁଖୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସୀମିତ ତସମ୍ବଳର ସଦୁପଯୋଗ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରଥମେ ଦୁର୍ବଳ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନଟି କରି ସେଥ‌ିରେ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ କାଳରୁ ଭାରତରେ ଯେଉଁ ଉନ୍ନୟନ କୌଶସି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଅଛି, ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :
(୧) ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଭିତ୍ତିଭୂମିକ ସ୍ଥାପନ କରିବା,
(୨) ଶିଳ୍ପାୟନକୁ ଅଗ୍ରାଧୁକାର ଦେବା,
(୩) ନିୟୋଜନ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଉନ୍ନୟନ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରିବା,
(୪) ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା । ଏହି ମସ୍ତ ଯୋଜନା କୌଶଳକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିପାରିଲେ ଭାରତର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶସାଧନ ହୋଇପାରିବ ।

VI. ଦୀର୍ଘଧର୍ମୀ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର। [Long Answer Type Questions]

Question ୧।
ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Explain the Basic objectives of planning in India
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ଯେଜାନାର ସ୍ଵକାଳୀକ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅଲଗା ଅଲଗା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେଗୁଡ଼ିକର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଆମେ ତିନିଚାରିଟି ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟର ସମ୍ମିଳିତ କରିପାରିବା । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(କ) ଉଚ୍ଚ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି (High Economic Growth):
ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନତା ଲାଭ କଲାବେଳକୁ ଲୋକମାନଙ୍କର ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୋଚନୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ରହିଥିଲା । କୃଷକ ଓ କୃଷି ଶ୍ରମିକ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ଗ୍ରାମ୍ୟ କାରିଗର ଓ ବୁଣାକାର, ସାମୟିକ ଶ୍ରମିକ ତଥା ବସ୍ତିବାସିନ୍ଦା ସମସ୍ତେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୟନୀୟ ତଥା ଅମାବନୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ କାଳାତିପାତ କରୁଥିଲେ । ଦୁଃଖ, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ରୋଗ, ଶୋକ ତଥା ଅଵାହାର ଥୁଲା ଅଧିକାଂଶଙ୍କ ଚିର ସହଚର। ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ଏହି ଅବସ୍ଥାରୁ ମୁକାଳିବା ପାଇଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନାର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପଲବ୍ଧ କରାଗଲା ।

(ଖ) ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା (Self reliance):
ଉଚ୍ଚ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା ହାସଲ କରିବା ହେଉଛି ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଯୋଜନା କାଳର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶ ବହୁତ ପଛରେ ପଡ଼ିଥିଲା । ସେ ସବୁ ଦାବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ଥୁଲା ଯୋଜନାର ପ୍ରାଥମିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ସୁତରାଂ ନିଜ ଗୋଡ଼ରେ ନିଜେ ଛିଡ଼ା ହେବା ଓ ବିଦେଶୀ ସାହାଯ୍ୟ ଉପରେ ମାତ୍ରାଧୁକ ନିର୍ଭରଶୀଳ ନ ହେବାକୁ ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ । ଯାହାକି ଆମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରଥମ ଯୋଜନାରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଉପରେ ଅଗ୍ରାଧୁକାର ଦିଆଯାଇଥିବା ବେଳେ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରସାରକୁ ତ୍ଵରାନ୍ବିତ କରିବା ପାଇଁ ଦ୍ଵିତୀୟ ଯୋଜନାରେ ଶିଳ୍ପପ୍ରଗତି ଉପରେ ଅଗ୍ରାଧୁକାର ଦିଆଯାଇଥିଲା ।

(ଗ) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ହାସଲ (Social justice) :
ଦେଶରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଥିଲା ଆମ ସମ୍ବିଧାନରେ ବର୍ଣିତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି (Direc- tive principles of State Policy) ର ଏକ ବିଶେଷ ପ୍ରାବଧାନ ଓ ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ ତଥା ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ହେଉଛି ଆମ ସମ୍ବିଧାନର ଏକ ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏହି ସ୍ଵପ୍ନକୁ ସାକାର କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଆମ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନାର ଅନ୍ୟତମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଭାବେ ସମାଜରୁ ବୈଷମ୍ୟତା ଦୂର କରିବା ଧନୀ ଗରିବ ଭେଦଭାବ ହ୍ରାସ କରିବା, ଆର୍ଥିକ କ୍ଷମତା ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ କରିବା, ଆଞ୍ଚଳିକ ବୈଷମ୍ୟତା ଦୂର କରିବା ଓ ପଛୁଆ ବର୍ଗର ଲୋକମାନଙ୍କର ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ଯତପରୋନାସ୍ତି ଉଦ୍ୟମ କରିବା ଆଦି ପ୍ରୟାସ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।

(ଘ) ଅର୍ଥନୀତିର ଆଧୁନିକୀକରଣ (Modernisation of the economy):
ଅର୍ଥନୀତିର ଆଧୁନିକୀକରଣ ହେଉଛି ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ଅନ୍ୟତମ ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଣ । ଆଧୁନିକୀକରଣ କହିଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସବୁର ଆଧାରରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ଢାଞ୍ଚାଗତ ଏବଂ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ । ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚାର ବିକାଶ, କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ବିବିଧିକରଣ, ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ଉନ୍ନତି ଓ ସଂସ୍ଥାନିକ ନବପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଆଧୁନିକୀକରଣ ସୂଚକ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । କୃଷିର ବିକାଶ, ଶିଳ୍ପର ପ୍ରଗତି, ମୌଳିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବିସ୍ତାର ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ସାମାଜିକ ସେବାର ଉପଲବ୍ଧିତୀଦ୍ଵାରା ହିଁ ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆଧୁନିକୀକରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।

Question ୨।
ଯୋଜନାର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ।
(Give definition of Planning.)
Answer:
ଦୀର୍ଘଦିନର ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ଓ ପ୍ରତିକୂଳ ଅର୍ଥନୀତି ଦେଶର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରକୁ ଏକରକମର ସ୍ଥାଣୁ ଅବସ୍ଥାରେ ରଖୁଥିଲା । ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନତା ହାସଲ କଲାବେଳକୁ ଭାରତୀୟ ମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୟନୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଦୁଃଖ ଦାରିଦ୍ର୍ୟରେ ବୁଡ଼ି ରହିଥିଲେ । କୃଷି ଥିଲା ଜୀବନର ଏକମାତ୍ର ମାର୍ଗ । ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପରିମଳ ଓ ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ତଥା ଶିଵ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶ ବହୁ ପଛରେ ରହିଥିଲା । ଦେଶର ଏଭଳି ସମସ୍ୟାକୁ ଆଖରେ ରଖୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ପଦ୍ଧତି ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଦେଶର ପରିସ୍ଥିତି ଓ ବିକାଶର ଲକ୍ଷ ଭେଦରେ ଯୋଜନାର ରୂପ ଓ ଲକ୍ଷଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରୀମତି ବାର୍ବରା ଭଟନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ “ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ହେଉଛି ସରକାରୀ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଗ୍ରାଧୁକାର ର ସ୍ବେଚ୍ଛାକୃତ ଓ ସୁନିଶ୍ଚିତ ଚୟନ । (Planning of Conscious & delibereate Choice of Economic Properties by some public authority)

ଏଚ୍. ଡି. ଡିକ୍‌ସନ୍‌ଙ୍କ ଭାଷାରେ “ ସମଗ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବ୍ୟାପକ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଭିରିରେ ନିର୍ମିତ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଯେଉଁ ହେବ, କିପରି, କେବେ ଓ କେଉଁଠି ଉତ୍ପାଦନ ହେବ ଏବଂ କାହାକୁ ଏହା ଆବଣ୍ଟନ ହେବ- ସେହି ସମସ୍ତ ସ୍ଟେତନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା କୁହାଯାଏ ।” (Planning is the making of major eco- nomic decission what & how much to be produced, how, when & Where it is to be produced & to whom it to be allocated by the Conscious decissions of authority on the basis of a Comprehnsive survey of the economic system as a whose).

ଦେଶର ଚଳନ୍ତି ସମ୍ପଦର ସମ୍ପୂର୍ଣ ବିନିଯୋଗ କରି ଦେଶର ସର୍ବାଧ‌ିକ କଲ୍ୟାଣ ସାଧନ କରିବା ହେଉଛି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ । ଏହା ହେଉଛି ଏକ ସୁଚିଷ୍ଠିତ ପରିକଳ୍ପନା, ଯାହଦ୍ୱାରା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିକାଶ ସାଧନ ହୋଇଥାଏ ଓ ଦେଶବାସୀଙ୍କର ସାମୂହିକ କଲ୍ୟାଣ ବୃଦ୍ଧିପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ସୁତରାଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ହାସଲ କରିବାର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଅବଲମ୍ବନ ହେଉଛି ଅର୍ଥନୈତିକ । ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଦେଶରେ ଜୀବନ ଧାରଣ କ୍ଷମତା, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଶିଳ୍ପ, ଯୋଗାଯୋଗ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୁପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା ପାଇଁ ଗୋଷ୍ଠୀ ସଦୃଶ ।

୧୯୫୦ ମସିହାରେ ଭାରତରେ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲେ ହେଁ ୧୯୩୪ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ସାର୍.ଏମ୍.ଏସ୍. ବିଶ୍ଵେଶ୍ଵରଙ୍କ ପୁସ୍ତକ “Planned Economy for India” ରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନାର ମହତ୍ତ୍ବ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଥିଲା । ତେବେ ପଣ୍ଡିତ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଗଠିତ ଜାତୀୟ ଯୋଜନା କମିଟି – ଆମ ଦେଶରେ ଯୋଜନାର ମୂଳଦୁଆ ପକାଇଥିଲା ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ । ସେହିପରି ବମ୍ବେର କେତେଜଣ ଶିଳ୍ପପତିଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଏକ ମହତ୍ବାକାଂକ୍ଷୀ ପରିଯୋଜନା (A Plan of Economic Devlopment for India) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିଲା । ଯାହାକି ବମ୍ବେ ଯୋଜନା’ ନାମରେ ପରିଚିତ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଏମ୍.ଏଚ୍.ରାଏଙ୍କ ଜନତା ଯୋଜନା (Pcople plan) ଓ ଏସ୍. ଏନ୍. ଅଗ୍ରୱାଲ୍‌ଙ୍କ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ଯୋଜନା (Gandhian plan) ଓ ଜୟପ୍ରକାଶ ନାରାୟଣଙ୍କ ସର୍ବୋଦୟ ଯୋଜନା (Sarvodaya Yojana) ପରି ଉଦ୍ୟମ ଭାରତରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ର ଲକ୍ଷ ଓ ମହତ୍ତ୍ବ ସମ୍ପର୍କରେ ସୁବିସ୍ତୃତ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ଏତେଗୁଡ଼ିଏ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସଟି ସଠିକ୍ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇନଥିଲା ।

ଆମ ଦେଶ ଭାରତ ୧୯୪୭ ମସିହା ରେ ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନତା ଲାଭ କରିବା ପରେ ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ଦେଶରେ ସାର୍ବଭୌମ ଗଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଣତ ହେଲା । ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନାର ସଫଳ ରୂପାୟନ ପାଇଁ ୧୯୫୦ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୫ ତାରିଖରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଏକ ଆଇନ ବଳରେ ଭାରତୀୟ ଯୋଜନା କମିଶନ୍ ଗଠିତ ହେଲା । ଦେଶରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଏହାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ରହିଥ‌ିବାବେଳେ, ଜଣେ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ, ତିନିଜଣ ପୂର୍ଣ୍ଣକାଳୀନ ସଚିବ; ତିନି ଜଣ ମନ୍ତ୍ରୀ (ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ, ଯୋଜନା ମନ୍ତ୍ରୀ, ପ୍ରତିରକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରୀ) କେତେଜଣ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଅର୍ଥତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସଦସ୍ୟଭାବେ ଓ ଆଉ କେତେଜଣ ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ପରାମର୍ଶଦାତା ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥାନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ରର ଯୋଜନା କମିଶନ୍ (Planning Commission) ପରି ରାଜ୍ୟ ସ୍ତରରେ ଚିଠା ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିବା ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ସ୍ତରରେ ଯୋଜନା ବୋର୍ଡ଼ (Planning Board) ମାନ ରହିଥାଏ ।

ଦେଶର ସମ୍ବଳ ସବୁର ଆକଳନ କରିବା ପାଇଁ ଅଗ୍ରାଧୁକାର କ୍ଷେତ୍ର ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା; ଯୋଜନାର ସହାୟକ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରିବା ଓ ଯୋଜନାର ସମୀକ୍ଷା କରିବା ପରି ସମସ୍ତ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟଯୋଜନା କମିଶନ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ମୂଳତଃ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତି, ପ୍ରଣୟନ, ରୂପାୟନ ଓ ସମୀକ୍ଷା ପରି ଗୁରୁଦାୟିତ୍ବ ଯୋଜନା କମିଶନ୍ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ । ଦେଶର ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଆର୍ଯ୍ୟ ସମୟ ସୀମା ୧୯୫୧ ଅପ୍ରେଲ ମାସ ପହିଲା ଠାରୁ ୧୯୫୬ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲା । ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ଆମ ଦେଶରେ ୧୨ଟି ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ହୋଇସାରିଛି । ସମ୍ପ୍ରତି ଦେଶରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଯୋଜନା କମିଶନ୍ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ନୀତି ଆୟୋଗ ବ୍ୟବସ୍ତା ଚାଲୁରହିଛି ।

ଯୋଜନା ସମୟ ସୀମା
୧. ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୧୯୫୧-୧୯୫୬
୨. ଦ୍ବିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୧୯୫୬-୧୯୬୧
୩. ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୧୯୬୧-୧୯୬୬
୪. ଚତୁର୍ଥ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୧୯୬୯-୧୯୭୪
୫. ପଞ୍ଚମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୧୯୭୪-୧୯୭୯
୬. ଷଷ୍ଠ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୧୯୮୦-୧୯୮୫
୭. ସପ୍ତମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୧୯୮୫-୧୯୯୪
୮. ଅଷ୍ଟମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୧୯୯୨-୧୯୯୭
୯. ନବର୍ଗ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୧୯୯୭-୨୦୦୨
୧୦. ଦଶମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୨୦୦୨-୨୦୦୭
୧୧. ଏକାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୨୦୦୭-୨୦୧୨
୧୨. ଦ୍ଵାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୨୦୧୨-୨୦୧୭

ଉପରୋକ୍ତ ସାରଣୀରେ ୧୨ଟି ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଓ ତାହାର ସମୟ ସୀମା ବିଷୟରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଅଛି । ଏହି ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ସତ୍ତ୍ଵେ ଏହି ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ଯରେ ତିନି ବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ( ୧୯୬୬-୬୯), ବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସମସ୍ତ ଯୋଜନା ଗୁଡ଼ିକ ଦେଶର ବିକାଶ ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Question ୩।
(Explain the Fundamental objectives of India’s devleopment planning.)
Answer:
ଭାରତର ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ ଓ ସାର୍ବଜନୀନ ବିକାଶକୁ ଲକ୍ଷରେ ରଖ୍ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୋଜନାରେ ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଶିଳ୍ପ ଓ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି କୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୋଜନାର ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅଲଗା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ, କେତେକ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ ମଧ୍ଯ ରହିଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଯୋଜନା ର ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଅଛି ।

(କ) ଉଚ୍ଚ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି (High Economic Growth):
ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନତା ଲାଭ କଲାବେଳକୁ ଲୋକମାନଙ୍କର ଜୀବନ ଧାରଣର ମାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୋଚନୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ରହିଥିଲା । କୃଷକ ଓ କୃଷିଶ୍ରମିକ, କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ଗ୍ରାମ୍ୟ କାରିଗର ଓ ବୁଣାକାର, ସାମୟିକ ଶ୍ରମିକ ତଥା ବସ୍ତିବାସିନ୍ଦା ସମସ୍ତେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୟନୀୟ ତଥା ଅମାନବୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ କାଳାତିପାତ କରୁଥିଲେ । ଦୁଃଖ, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ରୋଗ, ଶୋକ ତଥା ଅଵାହାର ଥିଲା ଅଧିକାଂଶ ସହରରେ । ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ଏହି ଅବସ୍ଥାରୁ ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଉପଲବ୍ଧ କରାଗଲା । ଉଚ୍ଚ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରି ଦେଶବାସୀଙ୍କ ଜୀବନ ଧାରଣର ମାନ ଉନ୍ନତ ସ୍ତରକୁ ଆଣିବା ଥିଲା ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ସର୍ବପ୍ରଥମ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଦେଶର ଜାତୀୟ ଆୟ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦିଗରେ ମଧ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଥିଲା।

ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଆଦରିନେବାର ପ୍ରଥମ ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ ଭାରତର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନ (GDP)ର ବାର୍ଷିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ମାତ୍ର ୩.୫୭ ପ୍ରତିଶତରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ଯାହାକି ଦେଶର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେରୋଜଗାରୀ ପରି ସମସ୍ୟା ଦୂର କରିବାରେ ଅସମର୍ଥ ଥିଲା । ପ୍ରଥମ ଯୋଜନାରେ ଦେଶ ୩.୬ ପ୍ରତିଶତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିଥିବାବେଳେ ଦ୍ବିତୀୟ, ତୃତୀୟ ଓ ଚତୁର୍ଥ ଯୋଜନାରେ ଯଥାକ୍ରମେ ୩.୯, ୨.୩ ଓ ୩.୩ ପ୍ରତିଶତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରାଯାଇଥିବଲା । ତେବେ ପଞ୍ଚମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ ଦେଶ ୪.୯ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିଥିଲା । ଷଷ୍ଠ ଯୋଜନା ଦେଶରେ ଛୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GOP) ୫.୪% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିଥିବାବେଳେ ସପ୍ତମ ଯୋଜନାରେ ୫.୮% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଲ କରିଥିଲା ।

୧୯୯୦-୯୨ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ସଙ୍କଟରେ ଥିବା ଯୋଗୁ ବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥିଲା । ଆର୍ଥିକ ଅସ୍ଥିରତା ସତ୍ତ୍ଵେ ମଧ୍ଯ ଅଷ୍ଟମ ଯୋଜନାରେ ୬.୫% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରାଯାଇଥିଲା । ନବମ ଯୋଜନାରେ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ୬.୫% ଧାର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ତୁଳନାରେ ୫,୪% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ ହୋଇଥିଲା । ୧୦ମ ଯୋଜନାରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ୮.୧% ଓ ଯୋଜନାରେ ୩% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରାଯାଇଥିଲା।

(ଖ) ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା (Self-Reliance):
ଉଚ୍ଚ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା ହାସଲ କରିବା ହେଉଛି ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଯୋଜନାକାଳର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶ ବହୁତ ପଛରେ ପଡ଼ିଥିଲା । ସେସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବା ଥଲା ଯୋଜନାର ପ୍ରାଥମିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରଥମ ଯୋଜନାରେ କୃଷି ଉପରେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଯାଇଥିବା ବେଳେ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରସାରକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିବା ପାଇଁ ଦ୍ବିତୀୟ ଯୋଜନାରେ ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଯାଇଥିଲା ।

ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଦେଶର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ସାମଗ୍ରୀର ଅଭାବ ମେଣ୍ଟାଇବା ପାଇଁ ଦେଶରେ ମୌଳିକ ଶିଳ୍ପ ଭାରୀ ଶିଳ୍ପ “ ଲୌହ ଓ ଇସ୍ପାତ୍, ଆଲୁମିନିୟମ, ସାଜ ଓ ସିମେଣ୍ଟ କାରଖାନା ସ୍ଥାପନ କରିବା ଉପରେ ମଧ୍ୟ ସରକାର ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଉଥିଲେ । ଫଳତଃ ଦ୍ଵିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ସମୟରେ ସାରା ଦେଶରେ ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ ମୌଳିକ ତଥା ଭାରୀଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା । ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ସମୟରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା, ପରମାଣୁ ଶକ୍ତିର ଉପଯୋଗ, କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ମହାକାଶକୁ ଉପଗ୍ରହ ପ୍ରେରଣ ଓ ସୁପର କମ୍ପ୍ୟୁଟର ନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସ୍ଵାବଲମ୍ବୀ ହୋଇପାରୁଛି ।

(ଗ) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ (Social Justice) :
ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ ତଥା ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ହେଉଛି ଆମ ସମ୍ବିଧାନର ଏକ ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ହାସଲ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଆମ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଅନ୍ୟତମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଭାବେ ସମାଜରୁ ବୈଷମ୍ୟତା ଦୂର କରିବା, ଧନୀ ଗରିବ ଭେଦଭାବ ହ୍ରାସ କରିବା, ଆର୍ଥିକ କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ, ପଛୁଆ ବର୍ଗର ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ଯତ୍ରପରୋନାସ୍ତି ଉଦ୍ୟମ କରିବା ଆଦି ପ୍ରୟାସ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।

ବିଭିନ୍ନ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଜନସାଧାରଙ୍କ ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ଉନ୍ନତ କରିବା । ଦେଶରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବେକାର ତଥା ଅର୍ଷବେକାରୀ ପରି ଗମ୍ଭୀର ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବା ଉପରେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଯାଇଅଛି । ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭୂ-ସଂସ୍କାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ, ଗୋତିଶ୍ରମିକ ପ୍ରଥାର ଉଚ୍ଛେଦ, ଗ୍ରାମ ଋଣଗ୍ରସ୍ତତାର ପ୍ରତିକାର, କୃଷି ତଥା ଅଣକୃଷି କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ସର୍ବନିମ୍ନ ମଜୁରୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ପ୍ରବର୍ତନ ଦିଆଯାଇଛି । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିମଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଅଛି । ଫଳସ୍ଵରୂପ ସାକ୍ଷରତା ହାର ଓ ଆୟୁ ହାରରେ ସୁପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଅଛି ।

(ଘ) ଅର୍ଥନୀତିର ଆଧୁନିକୀକରଣ (Modernization of economy):
ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧୁନିକୀକରଣ ହେଉଛି ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ଅନ୍ୟତମ ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଣ । ଆଧୁନିକୀକରଣ କହିଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସବୁର ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ । ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚାରେ ବିକାଶ, କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ବିବିଧ‌ିକରଣ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ଉନ୍ନତି ଓ ସାସ୍ଥାନିକ ନବପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ଇତ୍ୟାଦି ଆଧୁନିକୀକଣର ସୂଚକ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । କୃଷିର ବିକାଶ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ, ମୌଳିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ବିଭିନ୍ନ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ସାମାଜିକ ସେବାର ଉପଲବ୍ଧତା ଦ୍ଵାରା ହିଁ ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆଧୁନିକୀକରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜାର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ଦେଶକୁ ଶିଳ୍ପନ୍ନୀତ ଓ ଆଧୁନିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଣତ କରିବା । ସେଥ‌ିପାଇଁ ମୌଳିକ ଆଧାରିତ ସଂରଚନା ଓ ମୌଳିକ ତଥା ଭାରୀ ଶିଳ୍ପ ଉଦ୍ୟୋଗ ଉପରେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଅଛି ।

Question ୪।
ଦ୍ଵାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the 12th Five-Year Plan)
Answer:
ଏକାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଦ୍ରୁତ ତଥା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ସମ୍ପନ୍ନ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଉପରେ ଅଗ୍ରାଧୁକାର ଦେଇଥିଲା । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଅଧିକ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ତଥା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଁ ସହାୟକ ହେବ ବୋଲି ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନକାରୀ ମାନେ ଆଶାପୋଷଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ଯୋଜନା କାଳରେ ୮.୨% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିଥିବାବେଳେ, ମୁଣ୍ଡପିଛା ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନ ୩୫% ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ଏକାଦଶ ଯୋଜନାର ଉପରୋକ୍ତ ସଫଳତା ହାସଲ ପରେ ଆମ ସରକାର ଦ୍ଵାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯେଜନାର ପ୍ରାରମ୍ଭ ଦିଗରେ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲେ।

ଆମ ଦେଶରେ ଦ୍ବାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା – ୨୦୧୨ ଏପ୍ରିଲ୍ ରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ୨୦୧୭ ମାର୍ଚ୍ଚ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନାର ମନ୍ତ୍ର ଥିଲା ଦ୍ରୁତ ଓ ଅବିରତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି (Faster, sustainable and more inclusive growth) ଦ୍ଵାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ହ୍ରଦ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଯାହାକୁ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲାଭକାରୀ ଓ ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇପାରିବ । ଏହି ଯୋଜନାରେ କୃଷି, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଜଳସେଚନ, ଶିଳ୍ପ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବେଶ୍ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନାରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ, ଉତ୍ତମ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ, ମୌଳିକୁ ଆବଶ୍ୟକତା ପରିପୂରଣ, ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ଆଞ୍ଚଳିକ ଅସାମାନ୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଦିଗରେ ମଧ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟି ଦିଆଯାଇଥିଲା।

ଦ୍ଵାଦଶ ଯୋଜନାର ଦଲିଲ୍, ପ୍ରସ୍ତୁତି ପୂର୍ବରୁ ଯୋଜନା କମିଶନ୍ ବିଭିନ୍ନ, ବର୍ଗର ଲୋକ, ନାଗରିକ ମଞ୍ଚ, ବ୍ୟବସାୟ ସଂଗଠନ, ଗଣମାଧ୍ୟମ ପ୍ରତିନିଧ୍ବ ତଥା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହିତ ବ୍ୟାପକ ବିଚାର ବିମର୍ଷ କରିଥିଲେ । ଏକାଦଶ ଯୋଜନାର ଦୁର୍ବଳତା ସବୁକୁ ଆଖି ଆଗରେ ରଖୁ ଏହି ଯୋଜନାରେ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ୯.୫% ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା । ଦ୍ଵାଦଶ ଯୋଜନାର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସବୁ ହେଲା

୧. ଦ୍ରୁତ, ଧାରଣଶୀଳ ଓ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ।
୨. କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିବେଶ ବୃଦ୍ଧିପୂର୍ବକ ଉଚ୍ଚତର ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ ।
୩. ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦର ୨.୫% ବ୍ୟୟ ବରାଦ ।
୪. ୨୦୧୭ ସୁଦ୍ଧା ମାଧ୍ୟମିକ ଶିକ୍ଷାର ସାର୍ବଜନୀନକରଣ ।
୫. ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିବାପାଇଁ ଭିଭିଭୂମି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧିକ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ।
୬. ଜମି, ଜଳ ଓ ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦର ସୁପରିଚାଳନା ଉପରେ ଅଧିକ ଧ୍ୟାନଦେଇ ଧାରଣଶୀଳ ଅଭିବୃଦ୍ଧି।
୭. ସହରାଞ୍ଚଳ ଭିଭିଭୂମିର ବିକାଶ ।
୮. ଅଧିକ ସଫଳତା ପାଇଁ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାରୀ ତଥା ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟମର ଭାଗିଦାରୀକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ।
୯. ସାମାଜିକ ତଥା ଆଞ୍ଚଳିକ ସମତା ସ୍ଥାପନ
୧୦. ସ୍ଥାନୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସମୂହର ଗୁଣବତ୍ତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା
୧୧. ଗ୍ରାମ୍ୟ ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶ ତଥା ପୁନର୍ଗଠନ ।
୧୨. ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ପ୍ରତିବନ୍ଧକକୁ ଦୂର କରି ନୂତନ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ କରିବାରେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ ।
୧୩. ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ ପାଇଁ ସୂଚନା ଯୋଗ୍ୟୟୋଗ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ବ୍ୟାପକ ବିକାଶ ।
୧୪. ଉନ୍ନତ ତାଲିମ ଓ ଦକ୍ଷତା ବିକାଶ କରିବାରେ ଯୁବଶକ୍ତିକୁ ଅଧିକ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ ।
୧୫. ଦୁର୍ନୀତିକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରଶାସନକୁ ଅଧିକ ଉତ୍ତରଦାୟୀ କରିବା ।

ଦ୍ବାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ପୁଞ୍ଜି ବଣ୍ଟନ
(Resource allocation in Tweltfh Five Year Plan)

ପ୍ରକାର (କୋଟି) ପ୍ରସ୍ତାବିତ ଅର୍ଥରାଶି ପ୍ରତିଶତ
୧. କୃଷି ଭିତ୍ତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ୩, ୬୩, ୨୭୩ ୪.୭
୨. ଗ୍ରାମୀଣ ଉନ୍ନୟନ ୫୭, ୪୬୪ ୬.୦
୩. ପଛୁଆବର୍ଗ ଅଞ୍ଚଳ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା ୮୦,୩୭୦ ୧.୦
୪. ଜଳସେଚନ ଓ ବନ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ୪,୨୨, ୦୧୨ . ୫.୫
୫. ଶକ୍ତି ୧୩,୩୮, ୪୬୬ ୧୮୮
୬. ଶିଳ୍ପ ଓ ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ ୩,୭୭, ୩୦୨ ୪.୯
୭. ଯାତାୟତ ୧୨,୦୪,୧୭୨ ୧୫.୭
୮. ଯୋଗାଯୋଗ ୮୦,୮୯୪ ୧.୧
୯. ବିଜ୍ଞାନ, ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଓ ପରିବେଶ ୧,୬୭,୩୫୦ ୨.୨
୧୦. ଅର୍ଥନୈତିକ ସେବା ୩, ୦୫, ୬୧୨ ୪.୦
୧୧. ସାମାଜିକ ସେବା ୨୬,୬୪, ୮୯୩ ୩୪.୭
୧୨. ସାଧାରଣ ସେବା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ୧,୦୭,୯୫୯ ୧.୪
ମୋଟ (Total) ୭୬,୬୯,୮୦୭ ୨୦୦

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରେ ଆମେ ଦ୍ଵାଦଶ ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଯୋଜନାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବିତ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପୁଞ୍ଜିର ପରିମାଣ ବିଷୟରେ ତଥ୍ୟ ଜାଣିଲେ । ଭାରତର ଦ୍ରୁତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିଭି ଏବଂ ତରୁଣ ତଥା ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ହେଉଛି ଦୁଇଟି ଉଚ୍ଚମାନର ପରିସମ୍ପତ୍ତି । ଏହାକୁ ଉପଯୋଗ କରି ଆମ ଦେଶ ଉଚ୍ଚତର ତଥା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଣ କରିବା ସମସ୍ତ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଲିଖୁତ । ଦ୍ଵାଦଶ ଯୋଜନାରେ ଉନ୍ନତ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରି ମାନବ ସମ୍ବଳର ବିକାଶ ଘଟାଇବା ସହିତ କୃଷିର ବିକାଶ ଦେଶରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେରୋଜଗାର ଦୂର କରିବା ଓ ଦେଶର ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ବିନିଯୋଗ ଦେଶର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଭଳି ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଅଛି।

ସଫଳତା :
ଦ୍ଵାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ବିକାଶ ମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଯୋଗେ ଦେଶ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଫଳତା ଓ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା –

  • ଦ୍ଵାଦଶ ଯୋଜନାରେ ଜାତୀୟ ଆୟ ୬.୭% ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ଏକାଦଶ ଯୋଜନା ତୁଳନାରେ (୭.୯%) ତାହା କମ୍ ହୋଇଥିଲେ ଓ ବିଶ୍ଵର ମହାମାନ୍ଦ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୟରେ ଏହା ଭାରତ ପାଇଁ ବିକାଶମୂଳକ ଅଟେ।
  • ୨୦୧୬-୧୭ରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ୬.୩% ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୬.୮% ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ୭.୫% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ରହିଥିଲା ।
  • ୨୦୧୬-୧୭ରେ ଦେଶର ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦର ୩୦% ସଞ୍ଚୟ ହାର ୩୦.୬% ବିନିଯୋଗ ହାର ରହିଥୁଲା, ଯାହା ଦେଶର ବିକାଶ ଦିଗରେ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା ।
  • ଦ୍ଵାଦଶ ଯୋଜନାରେ ୫୫,୭୪, ୬୬୩ କୋଟି ଅର୍ଥାତ୍ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦର ୮.୧୮% ଦେଶରେ ଭିଭିସଂରଚନା ଓ ନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇଥିଲା । ବିଦ୍ୟୁତୀକରଣ, ଜଳସେଚନ, ଯାତାୟତ, ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତିମୂଳକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା ।
  • ଦ୍ଵାଦଶ ଯୋଜନାରେ ବେକାରୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ NRIM, MGNREGA, NULM ଆଦି ବିକାଶମୂଳକ ଯୋଜନା ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା । ୨୦୧୬-୧୭ ସୁଦ୍ଧା ଏହି ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ୫.୧୨ କୋଟି ଲୋକଙ୍କୁ ରୋଜଗାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ।
  • ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ଭତ୍ତା, ବୀମା ଯୋଜନା, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ବୀମା, ଖାଦ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା ଆଦି ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଏହି ଯୋଜନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ।

ଦ୍ବାଦଶ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୨୦୧୨- ୨୦୧୭, ବାର୍ଷିକ ୮% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁ ବାର୍ଷିକ ୬.୭% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିଥିଲା । ଏଥିସହିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ସଫଳତା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା। ବିଶ୍ଵର ମହାମାନ୍ଦା ଅବସ୍ଥା ସତ୍ତ୍ଵେ ଏହି ଯୋଜନା ଭାରତରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରିଥିଲା । ଆମ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ରାଜନୈତିକ, ସାମାଜିକ ଓ ସାମଗ୍ରିକ ବିକାଶ ଉଭୟ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ଳସ୍ତରରେ ଆହୁରି ଅଧ‌ିକ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଓ ପ୍ରୟାସ ଆବଶ୍ୟକ କରେ । ବିଭିନ୍ନ ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଓ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ବଳରେ ଆମ ଦେଶ ବିଶ୍ବରେ ଏକ ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସମ୍ପନ୍ନ ଦେଶରେ ପରିଗଣିତ ହୋଇପାରିବ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Question ୫।
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତନ ସଂସ୍ଥା ବା ନୀତି ଆୟୋଗ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର। (Explain about NITI AYOG)
Answer:
ସମସ୍ତେ ଜାଣନ୍ତି ଯେ ୧୯୫୦ରେ ଭାରତରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନାର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଏବଂ ତଦାରଖ ପାଇଁ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସଂସ୍ଥା ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା । ଯାହାର ନାମ ହେଉଛି ଯୋଜନା ଆୟୋଗ (Planning Commission) ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଏହି ସଂସ୍ଥା ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ନିୟନ୍ତ୍ରକ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା ବୋଲି ସମାଲୋଚକମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି । ବାସ୍ତବରେ ଏହା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା (Com- mand economy) ରେ ଉତ୍ତମ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଯେତେବେଳେ କି ଭାରତ ଭଳି ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ଆଧାରିକ ତଥା ବିବିଧ୍ଵକୃତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ଏହାର କେତେକ ଦୁର୍ବଳତା ପଦାକୁ ଆସିଥିଲା । ଏହା ରାଜ୍ୟ ତଥା କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ‘ପ୍ରଦେଶ ଗୁଡ଼ିକର ମତକୁ ଅନେକ ସମୟରେ ଅଣଦେଖା କରି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ
କରୁଥିବାର ବରାବର ଅଭିଯୋଗ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।

୨୦୧୪ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ମାସ ତଦାନ୍ତୀନ ଯୋଜନା ଆୟୋଗକୁ ଅକାମୀ ଯୋଜନା ସ୍ଥାନରେ ଜାତୀୟ ଉନ୍ନୟନ ତଥା ୧୩ ତାରିଖରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ରମୋଦୀଙ୍କ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ବୈଠକରେ କରିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗୃହୀତ ହେଲା । ସ୍ଵାଧୀନତା ଦିବସ ଅବସରରେ ଶ୍ରୀ ମୋଦି ସଂସ୍କାର ଆୟୋଗ ଗଠନ କରିବା ବିଷୟ ଘୋଷଣା କଲେ । ଉକ୍ତ ଘୋଷଣାର ଫଳସ୍ଵରୂପ ୨୦୧୫ ମସିହା ଜାନୁୟାରୀ ୧ ତାରିଖରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ବୈଠକରେ ସଂକଳ୍ପ ଭିଭିରେ ଯୋଜନା ଆୟୋଗ ସ୍ଥାନରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂସ୍ଥା (National Institution for Transforming India) ନୀତି ଆୟୋଗ ଗଠନ କରିବା ପାଇଁ ପଥ ପରିଷ୍କାର ହେଲା ।

ନୀତି ଆୟୋଗ ୨୦୧୫ ମସିହା ଜାନୁୟାରୀ ୧ ତାରିଖଠାରୁ ବିଧୁବଦ୍ଧ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟାରମ୍ଭ କଲା । ଏହାର ପ୍ରଥମ ବୈଠକ ଫେବୃୟାରୀ ମାସ ୮ ତାରିଖରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । କହିବାକୁ ଗଲେ ନୀତି ଆୟୋଗ ହେଉଛି ଏକ କ୍ଷମତାପ୍ରାପ୍ତ ସଂସ୍ଥା ଯାହା ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଯେଉଁମାନେକି ସାମାଜିକ ତଥା ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ନୀତିନିର୍ଦ୍ଧାରଣର କ୍ଷମତା ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ହାସଲ କରିଛନ୍ତି ।

ଦେଶର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେଉଛନ୍ତି ନୀତି ଆୟୋଗର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ । ତଦନୁଯାୟୀ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ରମୋଦି ହେଉଛନ୍ତି ନୀତି ଆୟୋଗର ପ୍ରଥମ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ । ନୀତି ଆୟୋଗର ପ୍ରଥମ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ଏବଂ ଶ୍ରୀ ଅମିତାଭ କାନ୍ତ ହେଉଛନ୍ତି ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାହୀ ଅଧୂକାରୀ (୧୦) ଯେ କି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ପାଇଁ ମନୋନୀତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ନୀତି ଆୟୋଗର ପରିଚାଳନା ପରିଷଦ (Governing Council) ରେ ସମସ୍ତ ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ତଥା କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳର ଉପରାଜ୍ୟପାଳମାନେ ସଦସ୍ୟ ଭାବେ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଫଳତଃ ନିଜ ନିଜ ଅଞ୍ଚଳର ଆବଶ୍ୟକତା ଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଫୋରମ୍ (ପରିଚାଳନା ପରିଷଦ) ରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ରହିଛି । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ବିଜ୍ଞାନ, ସମାଜ ସେବା, ଅଧାପନା ଓ ଗବେଷଣା ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପାରଦର୍ଶିତା ଲାଭ କରିଥିବା ସୁଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଜଣଙ୍କୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମନୋନୀତ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବେ ନୀତି ଆୟୋଗର ସଦସ୍ୟଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ବିଧ୍ଵ ରହିତ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଚାରିଜଣଙ୍କୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନୀତି ଆୟୋଗର ସଦସ୍ୟଭାବେ ମନୋନୀତ କରିବାର ବିଧ୍ଵବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।

ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ’ ଭାରତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂସ୍ଥା ବା ନୀତି ଆୟୋଗର ବିଶେଷତ୍ଵ ହେଉଛି ଯେ ଏହା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ଉପରେ ନିଜର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଲଦିନ ଦେଇ, ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗ ଓ ସହମତି ଭିତ୍ତିରେ ଏକ ମଞ୍ଚ ଗଠନ କରି ସମ୍ବଳର ଆବଣ୍ଟନ କରିବା ସହିତ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ବ ଭା ମତାନିକ (conflict) ଆଦିର ସମାଧାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାୟତା କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଛି । କହିବାକୁ ଗଲେ ନୀତି ଆୟୋଗ ହେଉଛି ଏପରି ଏକ ମଞ୍ଚ ଯେଉଁଠି ରାଜ୍ୟମାନେ ପରାମର୍ଶଦାତା ପରିଷଦରେ ଥାଇ ଆପୋଷ ଆଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କୂର୍ବକ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଲାଭ କରନ୍ତି ଯାହାଦ୍ବାରା ଆର୍ଥିକ ବିକାଶର ପଥ ପ୍ରଶସ୍ତ ହୋଇଯାଇଛି । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖ‌ିଲେ ଏହା ନିଷ୍ପଭି ଗ୍ରହଣ କରିବାର ନିମ୍ନାଭିମୁଖୀ କୌଶଳ ବଦଳର ଉଦ୍ଧାଭିମୁଖୀ କୌଶଳର ସୂଚନା ଦିଏ । ରାଜ୍ୟ ତଥା କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ସବୁର ମୁଖ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନେଇ ନୀତି ଆୟୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଏକ ସମବାୟ ସଂଘ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ ଯେଉଁଠି ରାଜ୍ୟ ମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯିବ ।

ପରିଶେଷରେ ଏତିକି କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଯୋଜନା ଆୟୋଗର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପାଣ୍ଠି ଆବଣ୍ଟନ କୌଶଳ ତଥା ସରକାରୀ ବିଭାଗୀମାନେ ନାପସନ୍ଦ କରୁଥିବାବେଳେ ଏହା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଛତ୍ରଛାୟା ତଳେ ଏକ ସମାନ୍ତରାଳ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନାର ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ଶିଥୁଳତା ଓ କାଳକ୍ଷେପଣ, ନୀତି ହେତୁ ଯୋଜନା ଆୟୋଗ ଅନେକ ସମୟରେ ସମାଲୋଚନାର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ । ଏହିସବୁ ସମସ୍ୟାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ନୀତି ଆୟୋଗ ଉତ୍ତମ ଆନ୍ତଃମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ସମନ୍ଵୟ ତଥା ଉତ୍ତମ କେନ୍ଦ୍ର ରାଜ୍ୟ ସମନ୍ଵୟ ଜରିଆରେ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଇଥୁବା ଶିଥୁଳତା ଦୂରୀକରଣର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରହିଛି । ଏପରି ହେଲେ ସମନ୍ଵୟ ମୈତ୍ରୀତନ୍ତ୍ର ଜରିଆରେ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ପଥ ଯେ ସୁଗମ ହେବ ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ୬। ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଭିନ୍ନ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।

Question ୬।
(Explan the long-run objectives of planning in India.)
କିମ୍ବା, ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ବିଭିନ୍ନ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ଲକ୍ଷ୍ୟରେ, ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏକ ବ୍ୟସ୍ଥା; ଯାହା ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଯେଉଁଠି ଆର୍ଥନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସରକାର ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରି ଉପସ୍ଥିତ ସମ୍ବଳକୁ ବିଭିନ୍ନ ଉନ୍ନୟନମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସହାୟତାରେ ଏପରି ବିନିଯୋଗ କରିପାରିବେ, ଯେଉଁଠି ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସରକାର ନିଜ ଉଦ୍ୟୋଗ ଗଠନ କରିବା ସହ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗକୁ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖୁ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ କରାଇପାରିବେ । ତେଣୁ ପ୍ରଥମେ ଆର୍ଥନୀତିକ ଧାରା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଗତିର ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୋଷଣ କରାଯାଏ ଏବଂ ପରେ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା ସହାୟତାରେ ହାସଲ କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁସବୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୋଷଣ କରାଯାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବା ଯୋଜନାର ବିଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ହେଲା –

(କ) ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି
(ଖ) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ
(ଗ) ଆର୍ଥନୀତିକ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା
(ଘ) ବେକାରୀ ଦୂରୀକରଣ ଝିଙ) ଦାରିଦ୍ର୍ୟଦୂରୀକରଣ
(ଚ) ଆଧୁନିକୀକରଣ ଇତ୍ୟାଦି ।

(କ) ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି :
ପ୍ରଗତିର ବିଶେଷ ସମସ୍ୟା ହେଲା ଦାରିଦ୍ର୍ୟତାର ବିସ୍ତୃତ ପରିସର । ଦାରିଦ୍ର୍ୟତାରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବାକୁ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରଗତି ସାଧାରଣତଃ ସମୁଦାୟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ବା ଜାତୀୟ ଆୟରେ ବୃଦ୍ଧି ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ବା ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସମୁଦାୟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ବା ଜାତୀୟ ଆୟ ଯେଉଁ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ସେହି ବୃଦ୍ଧି ହାର ବୃଦ୍ଧିକୁ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପୁନଶ୍ଚ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥାଏ ।

ଭାରତରେ ଯୋଜନାର ପ୍ରଥମ ୩୦ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମାତ୍ର ସୀମିତ ସଫଳତା ହାସଲ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୮୦-୮୧ ବର୍ଷର ବଜାର ଦାମ୍ ସ୍ଥିତିରେ, ଏହି ୩୦ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସମୁଦାୟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନର ହାରାହାରି ବାର୍ଷିକ ୩.୭୪ ଶତକଡ଼ା ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଥିଲା । ଏହି ହାର ପୂର୍ବ ହାର ଠାରୁ ଅଧିକ ହେଲେହେଁ ଦେଶର ମୁଖ୍ୟ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ଯଥା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ଅନଗ୍ରସରତା, ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା, ବାସଗୃହ, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ପରିବେଶ ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାଧାନ ଲାଗି ସନ୍ତୋଷଜନକ ନଥିଲା । ଅଶି ଦଶନ୍ଧିରେ ଏହି ହାରରେ ଏକ ଆଦୃଶିଆ ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୦-୮୧ ରୁ ୯୦-୯୧ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ଷିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ୫.୭୬ ଶତକଡ଼ା ସମ୍ଭବ ହେଲା । ଅଷ୍ଟମ ଯୋଜନା କାଳରେ (୧୯୯୨-୯୭) ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ୫.୬ ଭାଗ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିଲା ।

(ଖ) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ :
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ଯେତେବେଳେ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତି ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଅଛି, ଭାରତ ସରକାର ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୋଜନାକୁ ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଭଳି ବ୍ୟବହାର କରି ଆସୁଛନ୍ତି । ଯୋଜନା, ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ନ୍ୟାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁସବୁ ଦିଗ ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ନିକ୍ଷେପ କରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଢାଞ୍ଚାର ସୁରକ୍ଷା, ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ସାମାଜିକ ସମାନତା ରକ୍ଷା କରିବା ସହିତ ଆଞ୍ଚଳିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସମାନତା ରକ୍ଷା କରିବା, ଆର୍ଥନୀତିକ ଶକ୍ତିର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଏବଂ ଅବହେଳିତ ଅନଗ୍ରସର ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଯତୁ।

(ଗ) ଆର୍ଥନୀତିକ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା :
ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ଏହା ଏକ ସାଧାରଣ ବିଶ୍ଵାସ ଯେ ଯଦି ଆର୍ଥନୀତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ହାସଲ ନ ହୁଏ ତେବେ ରାଜନୈତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ମୂଲ୍ୟହୀନ ଅଟେ । ଏହି ଉକ୍ତିକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ଭଳି ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ପ୍ରଥମ କରି ଯୋଜନାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଗଲା ଓ ପରବର୍ତୀ ଯୋଜନା କାଳରେ ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତାକୁ ଯୋଜନାର ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରି ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଏହାର ସଂଜ୍ଞା ଏଭଳି ନିରୂପଣ କରାଯାଇଅଛି ଯେ, ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା କହିଲେ ଆର୍ଥିକ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଏ ଏବଂ ଏହାର ବିଶେଷ ଗୁଣ ହେଲା ଘରୋଇ ସମ୍ବଳ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ଏକ ସନ୍ତୋଷଜନକ ହାରରେ ଦେଶର ପ୍ରଗତି ଘଟାଇବା ଏବଂ ବୈଦେଶିକ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ସୀମିତ ରଖୁବା । ଏହାଦ୍ଵାରା ଦେଶକୁ ବିଦେଶୀ ସରକାର, ସଂସ୍ଥା ବା ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରୁ ରକ୍ଷା କରାଯାଇପାରିବ।

ଏହି ଯୋଜନାରେ, ୧୦ରୁ ୧୨ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ, ଅର୍ଥାତ୍ ୧୯୭୦ ସୁଦ୍ଧା ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ଲାଗି ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ୧୯୮୦ ସୁଦ୍ଧା ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ହୋଇପାରିନଥିଲା । ତଥାପି ଏହାକୁ ଯୋଜନାର ଏକ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରୂପେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ପୋଷଣ ନକରି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୯୧ ରେ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ପ୍ରଚଳିତ ହେବା ପରେ ଆର୍ଥିକ ଉଦାରୀକରଣ ଏବଂ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ବଜାର ଏହି ‘ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା’ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତି ଶକ୍ତି ଧକ୍‌କା ପହଞ୍ଚାଇଅଛି ।

(ଘ) ବେକାରୀ ଦୂରୀକରଣ :
ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ଯେତେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ, ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ସେତେ ବିସ୍ତୃତ ହୁଏ । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ବେକାରୀ ଦୂରୀକରଣ, ଯୋଜନାର ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଭାବେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ଯୋଜନାର ଆରମ୍ଭରୁ ଏଥୁପ୍ରତି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉନଥିଲା । ମାତ୍ର ପଞ୍ଚମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ ପ୍ରଥମ କରି ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ଏକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ବୋଲି ଗୁରୁତ୍ଵର ସହ ବିଚାର କରାଯାଇ ଏହାର ପ୍ରତିକାର ଲାଗି ବିହିତ ପଦକ୍ଷେପମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା । ମାତ୍ର ଏହି ଯୋଜନା ପରେ ପରେ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୁନର୍ବାର ଏକ ଗୌଣ ଲକ୍ଷ୍ୟର ସ୍ଥାନ ନେଲା । ତଥାପି ଅଷ୍ଟମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାଳ କାଳରେ, ଯୋଜନା ଆୟୋଗ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଅର୍ପଣ କରିଅଛନ୍ତି । କାରଣ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇ ଆସୁଛି ଯେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ ଓ ଶେଷରେ ତୁଳନାତ୍ମକଭାବେ ଦେଖିଲେ ବେକାରୀ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଘଟୁଅଛି । ଯୋଜନା ଆୟୋଗର ଏପ୍ରିଲ୍ ୧୯୯୨ ସୁଦ୍ଧା ହିସାବରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ନୂତନ ନିଯୁକ୍ତି ସନ୍ଧାନରେ ଦେଶର ୨୩ ନିୟୁତ ଲୋକ ଅଛନ୍ତି ।

(ଙ) ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ :
ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଯୋଜନା କଳ ଆରମ୍ଭରୁ ପୋଷଣ କରାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯୋଜନାର ଦୁଇଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ, ଚତୁର୍ଥ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଶେଷ ସୁଦ୍ଧା, ଦରିଦ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଯୋଜନାର ବିଶେଷ ସୁଫଳ ମିଳିପାରିନଥିଲା । ୭୦ ଦଶକ ଆରମ୍ଭରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ବେଳର ଅବସ୍ଥା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ହେଲା, ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୋଜନା ଯାହା ଆର୍ଥନୀତିକ କ୍ଷମତାକୁ ତଥାପି କେତେ ଜଣଙ୍କ ପାଖରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ କରି ରଖୁଥୁଲା ଓ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିର ଚାପ ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କ ଉପରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ମାତ୍ର ପଞ୍ଚମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମ କରି ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିହିତ ପଦକ୍ଷେପମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମାରେଖା ତଳେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ଆକାର ସମୁଦାୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ୪୬ ଭାଗରୁ ହ୍ରାସ ଘଟାଇ ୧୦ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୨୭ ଭାଗରେ ପହଞ୍ଚାଇବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୋଷଣ କଲା । ମାତ୍ର ଯୋଜନା ଆୟୋଗ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଫଳତା ହାସଲ ଦାବି କରୁଥିବା ବେଳେ ଏକ ପୁନଃ ହିସାବରୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ୧୯୮୭-୮୮ ବର୍ଷ ସୁଦ୍ଧା ଭାରତର ୩୯.୩ ଭାଗ ଲୋକ ଦରିଦ୍ର ସୀମାରେଖା ତଳେ ବସବାସ କରନ୍ତି ।

(ଚ) ଆଧୁନିକୀକରଣ :
ଆର୍ଥନୀତିକ ଆଧୁନିକୀକରଣ କହିଲେ ଉତ୍ପାଦନ ପଦ୍ଧତି ଓ ପ୍ରଣାଳୀରେ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟାଇ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ଓ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତାର ହାସଲକୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଉନ୍ନତ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ପ୍ରୟୋଗର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରଥମରୁ ପୋଷଣ କରଯାଇଥିଲେ ହେଁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପରଠାରୁ ଆର୍ଥିକ ଅପଗ୍ରସରତା ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ଉପରେ ଏ ଦିଗରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିଥିଲା । ତେଣୁ ଏପରିକି ଷଷ୍ଠ ଯୋଜନା କାଳରୁ ଏଥୁପ୍ରତି ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଅର୍ପଣ କରାଯାଇ ଆସୁଅଛି ।

ଏ ସବୁ ହେଲା ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଭିନ୍ନ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଯାହା ଭବିଷ୍ୟତରେ ଭାରତକୁ ଏକ ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନ କରିପାରିବ । ଭାରତରେ ପ୍ରଣୀତ ଆର୍ଥନୀତିକ ଯୋଜନା କାଳକୁ ମୋଟାମୋଟି ସମୀକ୍ଷା କରି ସଫଳତାର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗଗୁଡ଼ିକୁ ଉପସ୍ଥାପନା କର। (Give a presentation of the success of development planning in India by mak- ing a over all description of different five year plans since Independence.)
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଭାରତର ମାନ୍ଦା ଓ ଅନଗ୍ରସର ଆର୍ଥନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅସମାନ ବଣ୍ଟନର ବିଷମ – ସ୍ଥିତିରୁ ମୁକ୍ତ କରି ପ୍ରଗତି ତଥା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଯୋଜନାକୁ ମୁଖ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ର ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା । ଯୋଜନାର ସଫଳ ରୂପାୟନ ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଯୋଜନା ଆୟୋଗ ଗଠନ ହେଲା । ଯୋଜନା ଆୟୋଗର ମୂଳ ଚିଠା ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ଭାରତ ସରକାର ୧, ଏପ୍ରିଲ, ୧୯୫୧ ଠାରୁ ଦେଶରେ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କରି ଆସୁଅଛନ୍ତି ।

ଭାରତରେ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନର ଦିନଠାରୁ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ମୋଟାମୋଟି ସମୀକ୍ଷା କଲେ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ଆଶା ଆକାଂକ୍ଷା ପୂରଣ କରିପାରି ନାହିଁ । ଯଥା, ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା କାଳରେ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ୍ଵଚିତ୍ ପୂରଣ ହୋଇଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନର ଅଭାବ ହିଁ କାରଣ ରୂପେ ଅବିହିତ ହୁଏ । ତଥାପି ପ୍ରଣୀତ ଯୋଜନାକୁ ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସଫଳ ପ୍ରୟାସ ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନର କେତେକ ଧନାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଏହାର ସଫଳତା ପ୍ରତିପାଦନ କରି ସମସ୍ତଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରେ ।

ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନର ସଫଳତା (Achievements of Economic Planning): ନିମ୍ନଲିଖତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନର ସଫଳତାକୁ ବିଚାର କରାଯାଏ ।
(କ) ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଧାରା (Growth Performance): ସ୍ଵାଧୀନତା କାଳରେ ଭାରତର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁର୍ବଳ ଥିଲା ଓ ବଜାର ଭିଭିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସହାୟତାରେ ଏହାର ପ୍ରଗତି ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭବ ନଥିଲା । ତେଣୁ ଯୋଜନାକୁ ପ୍ରଗତିର ଏକ ଆୟୁଧ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା ଓ ଏହାର ସୁଫଳ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମ ଯୋଜନା କାଳରେ ହିଁ ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇ ଆସୁଅଛି । ୧୯୫୦-୫୧ ରୁ ୯୬-୯୭ ମଧ୍ୟ ଭାରତର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସ୍ଥିତିକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କଲେ ୫୦-୫୧ ଠାରୁ ୮୦-୮୧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତର ବାର୍ଷିକ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ହାରାହାରି ୩.୪ ଭାଗ ଥିବାବେଳେ ୮୧ ରୁ ୯୭ ମଧ୍ଯରେ ଏହା ବାର୍ଷିକ ୫.୫ ଭାଗ ହୋଇଅଛି । ଏହା ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ । ସେହିପରି ମୁଣ୍ଡପିଛା ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ୫୦-୫୧ ରୁ ୮୦-୮୧ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ଷିକ ୧.୨ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବାବେଳେ ୮୧ ରୁ ୯୭ ମଧ୍ଯରେ ୩.୩ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

ଜାତୀୟ ଆୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭରୁ ୯୩-୯୪ ବଜାର ଦରରେ ଏହା ୧୩୨,୩୬୭ କୋଟିରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ଅଷ୍ଟମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଶେଷସୁଦ୍ଧା (୯୬-୯୭) ୮୫୨, ୦୮୫ କୋଟିରୁ ପହଞ୍ଚିଛି ଓ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ସେହି ଦର ଓ ସେହି କାଳ ମଧ୍ୟରେ ୩୭୮୭ ଟଙ୍କାରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୯୦୦୭ ଟଙ୍କା ହୋଇଛି । ଏହା ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ମୁଖ୍ୟ ସଫଳତାର ଦିଗ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ ।

(ଖ) କୃଷି ପ୍ରଗତି (Progress in Agriculture)):
ଭାରତ ଏକ କୃଷି ପ୍ରଧାନ ଦେଶ ହେଲେ ହେଁ ସ୍ଵାଧୀନତା କାଳରେ ଦେଶର ଖାଦ୍ୟାଭାବ ସ୍ଥିତି ଏକ ଗୁରୁତର ସମସ୍ୟା ଉତ୍ପନ୍ନ କରିଥିଲା ଓ ଏଥିପାଇଁ ଅମାଦାନୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଚୁର ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବାକୁ ପଡୁଥିଲା । ମାତ୍ର, ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ଫଳରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନଗ୍ରସରତାର କାରଣ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇ ବିହିତ ପଦକ୍ଷେପମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଭୂସଂସ୍କାର ନୀତି ପ୍ରଣୟନ । ଏହା କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ କରିବା ସହ କୃଷି ଉତ୍ପାଦକତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇ ପାରିଛି । ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତ ଆଜି ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ହାସଲ କରିଛି । ପୁନଶ୍ଚ, ୧୯୬୨ ରୁ ଭାରତୀୟ କୃଷିରେ ନୂତନ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ପ୍ରୟୋଗ ବା ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଫଳସ୍ଵରୂପ ଉତ୍ପାଦନରେ ଏକ ବେଜ୍‌ବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଛି, ଯଥା- ଭାରତରେ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ୧୯୫୦-୫୧ରେ ନିୟୁତ ଟନ୍ ଥ‌ିବାବେଳେ ୧୯୯୬-୯୭ରେ ତାହା ୧୯୯ ନିୟୁତ ଟନ୍‌ରୁ ୮୨ ନିୟୁତ ଟନ୍ ହୋଇପାରିଛି । ଏହାସବୁ କୃଷି ପ୍ରଗତିରେ ଯୋଜନାର ସୁଫଳ ଅଟେ।

(ଗ) ଶିଳ୍ପ ପ୍ରଗତି (Progress in Industry):
ସ୍ଵାଧୀନତା କାଳରେ ଶିଳ୍ପର ଭିଭିଭୂମି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁର୍ବଳ ଥୁଲା ଓ ଶିଳ୍ପ ବିକାଶକୁ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତିର ଚାବିକାଠି ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଇ ବିଶେଷ କରି ଦ୍ଵିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାର ଫଳସ୍ଵରୂପ ଦେଶରେ ଆଜି ଶିଳ୍ପ ପ୍ରସାର ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି । ଏଣୁ ବହୁଳ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ଦ୍ବାରା ମୌଳିକ ଓ ପୁଞ୍ଜିଭିଭିକ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ ଅଧୀନରେ ଗଢ଼ି ଉଠିଛି ଓ ଯନ୍ତ୍ରାଂଶ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶର ନିର୍ଭରଶୀଳତା ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଏହା ଦୁଇ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରମାଣିତ । ତାହାହେଲେ ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଓ ନିଟ୍ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଉପଲବ୍ଧ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ଯ।

ଫଳରେ ଦେଶରେ ପୁଞ୍ଜି ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ୧୯୫୦-୫୧ରେ ସଞ୍ଚୟ ସମୁଦାୟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନର ୧୦. ୪ ଭାଗ ଥ‌ିବାବେଳେ ୯୬-୯୭ରେ ଏହା ୨୬.୧ ଭାଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ତେଣୁ, ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିଶେଷ କରି ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗରେ ପରିଚାଳିତ କରି ଓ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଯୋଜନାର ଫଳସ୍ଵରୂପ ଆମ ଦେଶ ଶିଳ୍ପ ସମୃଦ୍ଧ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବୈଦେଶିକ ଚାପରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇପାରିଛି ।

(ଘ) ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ (Development of Infrastructure):
ଆର୍ଥନୀତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି କ୍ଷେତ୍ର କହିଲେ ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଶକ୍ତି, ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ସବୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସହଯୋଗ ଓ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରୁଥିବାରୁ ଭିଭିଭୂମିର ଅନଗ୍ରସରତା ପ୍ରଗତିର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହୁଏ । ମାତ୍ର ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ କେବେ ବଜାରଭିଭିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମ୍ଭବ ହେବ ନାହିଁ । କାରଣ ଭାରତ ପରି ଅନଗ୍ରସର ଦେଶରେ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ବହୁଳ ପୁଞ୍ଜି ଆବଶ୍ୟକ କଲାବେଳେ ଲାଭଦାୟକ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ, ଏହା ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ଦାୟିତ୍ଵ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୁଏ ଓ ସରକାର ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅଧୀନରେ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରି ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ଘଟାଏ । ଫଳସ୍ଵରୂପ, ଶକ୍ତି, ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି ।

(ଙ) ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ବିକାଶ (Development of Public Sector):
ଯୋଜନାର ସବୁଠାରୁ ସଫଳ ଦିଗ ହେଲା ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ଅଭ୍ୟୁଦୟ । ଏହି ଉଦ୍ୟୋଗ ସହାୟତାରେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କେତେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅଧ‌ିକ ସଙ୍ଗଠିତ ଓ ଶୃଙ୍ଖଳିତ କରାଯାଇପାରିଛି । ଜାତୀୟ ସ୍ୱାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହାର ଅବଦାନ ଅତୁଳନୀୟ । ଏହା ଜାତୀୟ ଗୋପନୀୟତା ରକ୍ଷା କରି ଉପଭୋକ୍ତା ମାନଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥରକ୍ଷା ଠାରୁ ବିପୁଳ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଅନାଗ୍ରହ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଯୋଜନା କାଳରେ ଏହି ଉଦ୍ୟୋଗରେ ସମୁଦାୟ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶରେ ଅଂଶ ୪୫ ଭାଗକୁ ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇପାରିଥିଲା । ପୁନଶ୍ଚ, ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣାଧୀନ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ସଞ୍ଚୟ ସଂଗ୍ରହ ଓ ଏହାର ଗତିଶୀଳତା ପ୍ରତି ଯତ୍ନବାନ୍ ହେବା ଫଳରେ ଦେଶରେ ଘରୋଇ ସଞ୍ଚୟ ବୃଦ୍ଧି ଓ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଅଛି ।

(ଚ) ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର (Educational Progress):
ଏହା ମଧ୍ଯ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନର ଏକ ସଫଳ ଦିଗ ଯେ ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର କାରଣରୁ ଭାରତର ଶିକ୍ଷା, ବ୍ୟବସ୍ଥା ପୃଥ‌ିବୀରେ ଆଜି ତୃତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରୂପେ ପରିଚିତ ହୋଇପାରିଛି । ନାମ ଲେଖା କ୍ଷେତ୍ରରେ ୫୦- ୫୧ରେ ୨୩୯ ଲକ୍ଷ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ନାମ ଲେଖାଇଥିବା ବେଳେ ଏହି ସଂଖ୍ୟା ୯୬-୯୭ରେ ୧୮୨୭ ଲକ୍ଷକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇପାରିଛି । ୬ ରୁ ୧୧ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ନାମଲେଖା ହାର ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ୩୧ ଭାଗରୁ ୮୪ ଭାଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ୧୧ ରୁ ୧୪ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ନାମ ଲେଖା ହାର ୧୩ ରୁ ୬୮ ଭାଗ ଓ ୧୪ ରୁ ୧୭ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ୫.୩ ଭାଗରୁ ୩୨.୪ ଭାଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

କଲେଜ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ନାମଲେଖା ସଂଖ୍ୟା ୩.୬ ଲକ୍ଷରୁ ୪୩ ଲକ୍ଷକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହାସବୁ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନର ବିଭିନ୍ନ ସଫଳ ଦିଗ ଅଟେ । ଷଷ୍ଠ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଏହା ମଧ୍ୟ ଦର୍ଶାଇଛି କି ଯୋଜନାର ଫଳସ୍ଵରୂପ ଭାରତ ପରି ଏକ ଅନଗ୍ରସର ଓ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଦେଶରେ ଆଧୁନିକୀକରଣର ହାର ପହଞ୍ଚି ପାରିଥିବାବେଳେ ଅଧିକ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରିଛି । ପ୍ରଫେସର D.T. Lakdawala ଙ୍କ ମତରେ ଭାରତରେ ଯୋଜନାର ସୁଫଳ ବିଭିନ୍ନ ଦିଗରୁ ବିଚାର କରାଯାଇପାରେ । ତାହାହେଲା ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଓ କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ, ସଞ୍ଚୟ ଓ ବିନିଯୋଗ ବୃଦ୍ଧି, ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା, ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ, ମାନବ ସମ୍ବଳର ବିକାଶ, ବ୍ୟାଙ୍କ ସେବାର ପ୍ରସାର, ସମବାୟ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି ଇତ୍ୟାଦି ।

ମାତ୍ର ଏହି ସଫଳତାଗୁଡ଼ିକୁ ଯୋଜନାର ଧାର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ତୁଳନାରେ ସୀମିତ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ। ଯୋଜନାର ଧାର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଯଦି ଭାରତରେ ଉପଲବଧୂ ହୋଇ ପାରିଥାନ୍ତା, ତେବେ ଭାରତ ଆଜି ଗରିବ ହୋଇ ରହିନଥାନ୍ତା । ତେଣୁ ଯୋଜନାର ସଫଳ ରୂପାୟନ ଭାରତରେ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ହୋଇପାରି ନାହିଁ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 3 ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର

Question ୮।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନର ବିଫଳତାକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କର। (Show the Failures of Planning in India.)
Answer:
ପ୍ରଗତିର ମୁଖ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ର ଭାବରେ ଯୋଜନା ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରି ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ସମ୍ବିଧାନରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ଏହାର କେତେକ ସଫଳତା ପ୍ରତିପାଦନ ହେଲେ ହେଁ, ଭାରତବାସୀଙ୍କ ଆଶା ଆଙ୍କାକ୍ଷା ପୂରଣ ପରିପାରି ନାହିଁ । କାରଣ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଠାରୁ ଯୋଜନା ପଛରେ ପଡ଼ିଯାଇଛି । ଏହା ଆସୁଭାଜନ ହୋଇନ ପାରିବାର କାରଣ ହୁଏ ଓ ଯୋଜନାର ବିଫଳତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ।

ଯୋଜନାର ବିଫଳତା (Failures of Economic Planning): ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନର ବିଭିନ୍ନ ବିଫଳତା ଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରାଗଲା
(କ) ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ କୌଶଳ
(ଖ) ଯଥାର୍ଥ ବିତ୍ତୀୟ ନୀତିର ଅଭାବ
(ଗ) ବିନିଯୋଗ ପ୍ରତି ଅନାବଶ୍ୟକ ଗୁରୁତ୍ଵ
(ଘ) ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିଳ୍ପନୀତି
(ଙ) କୃଷିପ୍ରତି ଅବହେଳା
(ଚ) ଅବହେଳିତ ନିୟୋଜନ କ୍ଷେତ୍ର
(ଛ) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତି ଅବହେଳା
(ଜ) ଅସଫଳ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ।

(କ) ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ କୌଶଳ (Inappropriate Technique):
ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା ଗୁଡ଼ିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କଲେ ଏହା ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ଭାରତରେ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନକାରୀ ମାନେ ବିଶେଷ ଆଶାବାଦୀ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୋଜନାର କଳେବର ତା’ର ପୂର୍ବ ଯୋଜନା ଠାରୁ ବୃହତ୍ତର ଅଟେ । ତେଣୁ, ଯୋଜନା ଗୁଡ଼ିକୁ ଆବଶ୍ୟକତାରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ବେଳେ ସମ୍ବଳ ସଂଗ୍ରହ ଦିଗ ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଇ ପାରିନାହିଁ । ଫଳରେ ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସଫଳତା ପ୍ରକାଶ ପାଏ । ସେହିପରି କେତେକ ଅସଫଳ ଦିଗ ହେଲା ଜାତୀୟ ଆୟ, ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପ, କୃଷି, ବୈଦେଶିକ ଦେୟ, ସଞ୍ଚୟ ଓ ବିନିଯୋଗ ଇତ୍ୟାଦି । ଏହିସବୁ କ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରକୃତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସର୍ବଦା ଧାର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟର ପଛରେ ପଡ଼ିଥାଏ ।

(ଖ) ଯଥାର୍ଥ ବିତ୍ତୀୟ ନୀତିର ଅଭାବ (Absence of Financial Strategy):
ଯଥାର୍ଥ ବିଭିୟ ନୀତି ପ୍ରୟଣନ ନ ହେବାରୁ ଯୋଜନାର ଧାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବଳ କେବେ ସଙ୍ଗ୍ରହୀତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ସରକାର ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର କାମଚଳା ଆକଳନ କରନ୍ତି ଯାହା ବିଭିୟ ନିଅଣ୍ଟ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏହି ନିଅଣ୍ଟ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୋଜନା କାଳରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ଓ ଆର୍ଥିକ ଅସ୍ଥିରତାର କାରଣ ହୋଇ ବିଶେଷ କରି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଘଟାଇଛି ।

(ଗ) ବିନିଯୋଗ ପ୍ରତି ଅନାବଶ୍ୟକ ଗୁରୁତ୍ଵ (Misplaced faith in Investment):
ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ଲାଗି ବିନିଯୋଗ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ; ମାତ୍ର ଏହା ପ୍ରଗତିର ସ୍ଵାଧୀନ ଉପାଦାନ ନୁହେଁ । ମାତ୍ର ଯୋଜନା ଅଧୀନରେ ବିନିଯୋଗ ପ୍ରତି ଯେତିକି ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରକାଶ ପାଏ, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ସେତିକି ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ ନାହିଁ । ଫଳସ୍ଵରୂପ ସମନ୍ଵୟ ଅଭାବରୁ ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେତେ ସୁବିଧା ମିଳିପାରେ ନାହିଁ । ଏହିପରି ଗୁରୁତ୍ଵରେ ଅବହେଳିତ ପ୍ରଗତିର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ କାର୍ଯ୍ୟ ଦକ୍ଷତାରେ ବୃଦ୍ଧି, କୌଶଳର ଉନ୍ନତି, ଉନ୍ନତ ପଦ୍ଧତିର ଅବଲମ୍ବନ, ପରିଚାଳନା, କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସରର ଉନ୍ନତି, ମାନର ସମ୍ବଳର ବିକାଶ ଇତ୍ୟାଦି । ଏହିସବୁ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ଓ ସମନ୍ବୟର ଅଭାବରୁ ମାନବ ସମ୍ବଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଅମର୍ଭ ସେନ ଓ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନୀ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରଙ୍କ ପରି ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଭାରତ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ବିକାଶ ସାମିଲ୍ ହୋଇନଥାନ୍ତେ ।

(ଘ) ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଶିଳ୍ପନୀତି (Defective Industrial Strategy):
ମହଲାନୋବିସ୍କଙ୍କ ମଡ଼େଲରେ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତୁରନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ଆସ୍ଥା ପ୍ରକଟ କରାଯାଇଥିଲା । ମାତ୍ର ଯୋଜନା ଅଧୀନରେ ଏହାର ସଫଳ ରୂପାୟନ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ । କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଲାଗୁ ହେଲେ ହେଁ ସେମାନେ ବଜାର ସୁବିଧା ପାଇ ପାରିଲେ ନାହିଁ । ପ୍ରଚଳିତ ଏକଚ୍ଛତ୍ର ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ବଜାର ଆଇନ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥରକ୍ଷା କରିପାରିଲା ନାହିଁ । ପୁନଶ୍ଚ, ଉଦାରୀକରଣ ଓ ଜଗତୀକରଣ ଫଳରେ ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ନୂତନ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଆଗରେ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଗଲା । ତେଣୁ, ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୋଜନା ଦକ୍ଷତାବିହୀନ ପ୍ରତିଯୋଗିମାନ ସୃଷ୍ଟି କରି ଏହାର ଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ ଅଧ‌ିକ ଦୁର୍ବଳ କରିଦେଲା ।

(ଙ) କୃଷି ପ୍ରତି ଅବହେଳା (Neglect of Agriculture):
ଭାରତ ଭଳି କୃଷିପ୍ରଧାନ ଦେଶରେ କୃଷି ପ୍ରତି ଆବଶ୍ୟକ ଗୁରୁତ୍ବ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇ-ପାରିଲା ନାହିଁ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ପ୍ରତି ଯେତିକି ଗୁରୁତ୍ବ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ତା ର ସୁଫଳ ୭୪ ଭାଗ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ପ୍ରତି ଅନ୍ୟାୟ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୁଏ । ତେଣୁ, ବିକାଶର ସୁଫଳ ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିଲା ନାହିଁ ଓ ଗ୍ରାମୀଣ କ୍ଷେତ୍ର ଆଜି ବି ପୂର୍ବ ପରି ଅବହେଳିତ ହୋଇ ରହିଗଲା । କୃଷି ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ଵ ହ୍ରାସ ଘଟି କୃଷିର ଜାତୀୟ ଆୟରେ ଅଂଶ କ୍ରମାଗତ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଲା ।

(ଚ) ଅବହେଳିତ ନିୟୋଜନ କ୍ଷେତ୍ର (Neglect of Employment Strategy):
ଯୋଜନା ଅଧୀନରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ କାମ ବା ବେକାରୀ ଦୂରୀକରଣ ଏକ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲେ ହେଁ, ଭାରତରେ ଯୋଜନା ପରେ ଯୋଜନାର ଆକଳନରୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ବେକାରୀ ସଂଖ୍ୟା ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଅଛି । ଅବଶ୍ୟ ଏଥ‌ିପାଇଁ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହିଁ ଦାୟୀ; ମାତ୍ର, ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିକୁ ରୋକିବାରେ ଯୋଜନା ସମ୍ପୂର୍ଣ ବିଫଳ ହୋଇଛି ଓ ଲୋକନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ପକ୍ଷପାତିତା ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇଛି । ତେଣୁ ଯୋଜନା କାଳରେ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ନିୟୋଜନ ସମସ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରାଯାଇ ପାରିନାହିଁ । କେତେକ ସ୍ବ-ନିୟୋଜନ ନୀତି ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ତାହା ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଅସହାୟତା ପ୍ରକାଶ କରେ । ସମ୍ବଳ ସ୍ଵଳ୍ପତା ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ । ଶେଷରେ, ସରକାର ଶିକ୍ଷାକୁ ଧନ୍ଦାମୂଳକ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ବିଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି ।

(ଛ) ସାମାଜିକ, ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତି ଅବହେଳା (Neglect of Social Justice) :
ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ଦିଗ ହେଲା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅସମାନତା ହ୍ରାସ । ମାତ୍ର ଯୋଜନାର ଫଳସ୍ଵରୂପ ଏହି ଦୁଇ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ଗ୍ରାମୀଣ ଜୀବନରେ ଏହି ସମସ୍ୟାର ତୀବ୍ରତା ଅଧିକ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ଯଥା, ଅନୁନ୍ନତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଆଜି ବି ମା’ କୋଳରୁ ଛୁଆ ବିକ୍ରି ଓ ଖାଦ୍ୟାଭାବ ଜନିତ ମୃତ୍ୟୁ ବା ଅନାହାର ମୃତ୍ୟୁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ତେଣୁ, ଯୋଜନା ଆଜି ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ବିଫଳ ହୋଇଅଛି । ଏକ ଅଣସମର୍ଥିତ ସୂତ୍ରକୁ ଆଧାର କରି ଏହା କୁହାଯାଇପାରେ କି ଭାରତର ପ୍ରାୟ ଅର୍ଦ୍ଧେକ ଲୋକ ଦରିଦ୍ର ସୀମାରେଖା ଅବସ୍ଥାନ କରନ୍ତି ଓ ସେମାନେ ଜୀବନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ଗୁଡ଼ିକୁ ପୂରଣ କରିପାରିନଥାନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ, ଦେଶରେ ସମାନ୍ତରାଳ କଳାବଜାର ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ କେତେକ ମୁଷ୍ଟିମେୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଧ‌ିକରୁ ଅଧିକ ଧନୀ ହେବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି।

(ଜ) କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଫଳତା କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା (Implementation Failure):
ଯୋଜନାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଅସଫଳ ଦିଗ ହେଲା ଯୋଜନାର ଆକଳନ ମୋଟାମୋଟି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲେ ହେଁ ଏହାର ସୁଫଳ ଲୋକମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ବା ବ୍ୟକ୍ତି ପାଖରେ ପହଞ୍ଚି ପାରୁନାହିଁ । ଏହା ଦୁର୍ନୀତିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରି ଗରିବ ମାନଙ୍କ ଶୋଷଣର ଏକ ପନ୍ଥା ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଲାଣି । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ହେଲା ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନକାରୀ ଯୋଜନାର ନିମ୍ନ ସ୍ତରରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପ୍ରତି ସଚେତନ ନୁହନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ, ଯୋଜନାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ସମୟସାପେକ୍ଷ ଫଳରେ ଏହା ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଶେଷରେ, କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଏଜେଣ୍ଟମାନେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନକାରୀ ସେମାନଙ୍କ ଉପରୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହରାଇ ବସନ୍ତି।

ତେଣୁ, ଭାରତରେ ପ୍ରଣୀତ ଯୋଜନାକୁ ଏକ ଅସଫଳ ପ୍ରୟାସ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ଏହି ଅସଫଳତା କାରଣରୁ ଯୋଜନାକୁ ଆମେ ତ୍ୟାଗ କରିପାରିବା ନାହିଁ । କାରଣ ଏହା ଯେଉଁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆବଶ୍ୟକ କରିବ, ଭାରତ ତା’ର ମୁକାବିଲା କରିପାରିବ ନାହିଁ । ବରଂ, ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ଅଧିକ ବିଶ୍ୱାସଭାଜନ ହେବାଭଳି ଅସଫଳ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ବିହିତ ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥାମାନ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପସ୍ଥାପନା କରେ ।

Question ୯।
୧୯୯୧ ଠାରୁ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ସଂସ୍କାରମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକୁ ଉପସ୍ଥାପନା କର ।
(Eplain the main objectives of the Economic Reform Programmes of 1991.) ବା, ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ୧୯୯୧ର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଉପସ୍ଥାପନା କର ।
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତା କାଳରୁ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରଗତିର ଢାଞ୍ଚା ପ୍ରାୟ ୧୯୯୦-୯୧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିଥିଲା । ମାତ୍ର ସପ୍ତମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳର (୮୫ରୁ୯୦) ଶେଷରେ ଭାରତର ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦେୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଟିଳ ସ୍ଥିତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଲା । ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ବିଶ୍ବବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରା ପାଣ୍ଠିରୁ ବଡ଼ ଧରଣର ଋଣ ପାଇଁ ଆବେଦନ କଲେ। ବିଶ୍ଵବ୍ୟାଙ୍କ ତଥା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି ଭାରତକୁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବା ସହ ସମସ୍ୟାର ସ୍ଥାୟୀ ସମାଧାନ ପାଇଁ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟାଇବାକୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଲେ । ତେଣୁ ଭାରତ ସରକାର ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ୧୯୯୧ ଠାରୁ ଦେଶରେ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାରମାନ ନୀତିଗତ ଭାବେ ପ୍ରଣୟନ କଲେ । ଏହା ସ୍ଵାଧୀନତା କାଳରୁ ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ରଗତିର ଢାଞ୍ଚା ବଦଳାଇ ଦେଲା ଓ ୧୯୯୧ ଠାରୁ ୨୦୦୦ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶରେ ପ୍ରଚଳିତ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାରଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଥମ ପିଢ଼ିର ସଂସ୍କାର (Economic Reforms of First Generation)ରୂପେ ଆଖ୍ୟା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ।

ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାରର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ:
୧୯୯୧ ପରଠାରୁ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାରମାନ ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା, ସେ ସବୁର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରହିଲା ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି, ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଭଣ୍ଡାର ବୃଦ୍ଧି, ବାଣିଜ୍ୟ ନିଅଣ୍ଟ ହ୍ରାସ ଇତ୍ୟାଦି । ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସାଧନ ପାଇଁ ନୂତନ ସଂସ୍କାରଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନଲିଖ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରନ୍ତି ।
(କ) ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହ୍ରାସ
(ଖ) ଘରୋଇ ବଜାରକୁ ବିଦେଶୀ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକାରୀଙ୍କ ଲାଗି ଉନ୍ମୁକ୍ତ ।
(ଗ) ଆର୍ଥନୀତିକ ଉଦାରୀକରଣ
(ଘ) ଭାରତୀୟ ଓ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ।

(କ) ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହ୍ରାସ (Abandonment of Priority Development of the Public Sector):
ଯେତେବେଳେ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ନିଅଣ୍ଟିଆ ଅବସ୍ଥା ଏକ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷଣ ଭଳି ଦେଖାଦେଲା, ସେତେବେଳେ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ ପ୍ରତି ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଲା । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଅନାବଶ୍ୟକ ନିଯୁକ୍ତି, ହାରାହାରି ପରିବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି, ‘ବଜାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ଅକୃତକାର୍ଯ୍ୟ, କଞ୍ଚାମାଲର ଅପବ୍ୟବହାର, କାର୍ଯ୍ୟ ଦିବସ ନଷ୍ଟ ଆଦି କାରଣରୁ ସମ୍ଭବ ହେଲା।

ଏଥ‌ିପାଇଁ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କୋହଳନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇ ଆବଶ୍ୟକ ଓ ଯଥାର୍ଥସ୍ଥଳେ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗମାନଙ୍କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଗଲା । ତେଣୁ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ଅଧୀନରେ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ ଲାଗି ୧୯୫୬ ଠାରୁ ସଂରକ୍ଷିତ ଥିବା ୧୭ ଟି ଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟରୁ ୯ଟି ଶିଳ୍ପକୁ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସରକ୍ଷଣ ମୁକ୍ତ କରାଗଲା ଓ ବିଶେଷ କରି ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଓ ରଚନାତ୍ମକ କ୍ଷେତ୍ର ବା ଢାଞ୍ଚାଗତ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ ଅଧୀନରେ ରଖାଗଲା । ଏହି ଉଦ୍ୟୋଗର ଆଧୁନିକୀକରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ମଧ୍ୟ ରଖାଗଲା । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଲୁହା, ଇସ୍ପାତ୍, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଓ ପରିବହନ ଭଳି ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକୁ ସଂରକ୍ଷଣ ମୁକ୍ତ କରାଗଲା । ଏହି ସଂସ୍କାର, ଘରୋଇକରଣର ଭିତ୍ତିପ୍ରସ୍ତର ସ୍ଥାପନା କରେ।

(ଖ) ଘରୋଇ ବଜାରକୁ ବିଦେଶୀ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକାରୀଙ୍କ ଲାଗି ଉନ୍ମୁକ୍ତ (Open door to foreign private investment):
ପୂର୍ବରୁ ଭାରତ ସରକାର ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ଓ ପୁଞ୍ଜି ସଂଗ୍ରହ ଲାଗି ବୈଦେଶିକ ସରକାର ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲେ; ମାତ୍ର, ବିଦେଶୀ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକାରୀମାନଙ୍କ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକାରୀମାନଙ୍କ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଏହି ବିନିଯୋଗକୁ ଯଥା ସମ୍ଭବ ସଙ୍କୁଚିତ କରୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ନୂତନ ନୀତି ବା ସଂସ୍କାର ଅଧୀନରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କ୍ଷେତ୍ରକୁ କୋହଳ କରି ଏପରିକି ବିଦେଶୀ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକୁ ଆହ୍ବାନ କରାଗଲା । ଏହା ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ଲକ୍ଷ୍ୟର ବିରୋଧାଚରଣ କରୁଥିଲେ ହେଁ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଭବିଷ୍ୟତରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ଲାଗି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା । ଏହା ଆର୍ଥନୀତିକ ଉଦାରୀକରଣର ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରେ ।

(ଗ) ଆର୍ଥନୀତିକ ଉଦାରୀକରଣ (Liberalisation of the Economy):
ଆର୍ଥନୀତିକ ଉଦାରୀକରଣ କହିଲେ, ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସରକାର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଭାବରେ ସମ୍ବଳ ବିନିଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ସମ୍ବଳ ଯୋଗାଣ ସହିତ ଉତ୍ପାଦନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ, ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ମୁକ୍ତ କରି ପ୍ରଗତିର ଧାରାକୁ ମୁକ୍ତ ବଜାର ଭିଭିକ ଅବସ୍ଥା ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ବା ଦାମ୍ ଓ ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବାକୁ ବୁଝାଏ ।

ପୂର୍ବରୁ, ସରକାର ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ଗୁରୁତ୍ବକୁ ଚିହ୍ନଟ କରି ଯୋଜନାର ସଫଳ ରୂପାୟନ ପାଇଁ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ ରଖୁଥିଲେ । ଫଳସ୍ଵରୂପ, ଶିଳ୍ପ ଲାଇସେନ୍ଟ, ଦର ଓ ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ଆମଦାନୀ ଲାଇସେନ୍ସ ନୀତି, ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କ ଅଂଶଧନ ବିକ୍ରୀ, ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ବୃହତ୍ତ ଶିଳ୍ପମାନଙ୍କ ବିନିଯୋଗକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ହେଲା ।

ମାତ୍ର ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟା ଉତ୍ପନ୍ନ ହେବାରୁ ସରକାର ଅନୁଭବ କଲେ ଯେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଫଳରେ ଦୁର୍ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ ପାଇ ପ୍ରଗତିର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହୋଇଅଛି । ତେଣୁ, ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ଅଧୀନରେ ସରକାର ଏହିସବୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦୂର କରିବା ସହ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବଜାରଭିତ୍ତିକ ରୂପ ପ୍ରଦାନ କରି କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି, ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନରକ୍ଷା ଆଦି ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଲେ ।

(ଘ) ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ (Integration of the Indian Economy with World Economy)
ଭାରତୀୟ ବଜାରକୁ ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବଜାରର ଉତ୍ଥାନ ଓ ପତନର ପ୍ରଭାବରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରଥମରୁ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ନୀତିମାନ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ମାତ୍ର, ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର କାଳରେ ବଜାରକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବଜାର ଲାଗି ମୁକ୍ତ କରି ଦିଆଗଲା । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଲା ଭାରତର ଉତ୍ପାଦନ ଶୈଳୀକୁ ଅଧ‌ିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ କରିବା ସହ ଭାରତକୁ ମୁକ୍ତ ବିନିମୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହାୟତାରେ ବିଶେଷ ପୁଞ୍ଜି ଓ ଆଧୁନିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବା । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ମୁଦ୍ରାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିନିମୟକ୍ଷମ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଗଲା । ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ପ୍ରଗତିର ଧାରାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ରୂପେ ପ୍ରଭାବିତ କରି ଭାରତକୁ ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନ କରିପାରିବ । ତେଣୁ ଭାରତରେ ପ୍ରଚଳିତ ୧୯୯୧ର ଉଦାରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପରେ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାରଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିଟି ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି । ତାହା ହେଲା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଘରୋଇ କରଣ, ଉଦାରୀକରଣ ଓ ଜଗତିକରଣ । ଏହି ସଂସ୍କାରର ପ୍ରଭାବ ବିଶେଷ କରି ଅଷ୍ଟମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Unit 2 Question Answer କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

I. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଚୟନ କର ।
[Choose the Correct answer of the following from the Alternatives as given]

Question ୧।
ପାରମ୍ପରିକ ଅର୍ଥରେ କୃଷି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
(i) ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ
(ii) ଉତ୍ପାଦନ
(iii) ଗୋପାଳନ
(iv) କୁକୁଡ଼ା ଚାଷ
Answer:
(i) ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ !

Question ୨।
ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥରେ କୃଷି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
(i) ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ
(ii) ଗୋ-ପାଳନ
(iii) କୁକୁଡ଼ା ଚାଷ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି !

Question ୩।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଜନକ କିଏ ?
(i) ଡ.ଏମ୍. ସ୍ବାମୀନାଥାନ
(ii) ଡ. ନର୍ମାନ୍ ଇ.ବୋଇଲଗ୍
(iii) ପିଗୁ
(iv) ରବର୍ଟସନ୍ ।
Answer:
(ii) ଡ. ନର୍ମାନ୍ ଇ.ବୋଇଲଗ୍

Question ୪।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଉପାଦାନ:
(i) ଏଚ୍.ୱାଇ.ଭି ବିହନର ପ୍ରୟୋଗ
(ii) ଆଧୁନିକ କୃଷି ଯନ୍ତ୍ର ଉପକରଣର ବ୍ୟବହାର
(iii) ରାସାୟନିକ ସାରର ପ୍ରୟୋଗ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି ।

Question ୫।
କେଉଁ ମସିହାରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୬୫
(ii) ମାର୍ଶାଲ୍
(iii) ୧୯୬୨
(iv) ୧୯୬୦
Answer:
(i) ୧୯୬୫

Question ୬।
ଭାରତରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଲବର ଜନକ କିଏ ?
(i) ଡ.ଏମ୍. ସ୍ଵାମୀନାଥାନ୍
(ii) ପିଗୁ
(iii ମାର୍ଶାଲ
(iv) ମାଇଥପା
Answer:
(i) ଡ.ଏମ୍. ସ୍ଵାମୀନାଥାନ୍

Question ୭।
ଭାରତର ସ୍ବଳ୍ପ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର କାରଣ:
(i) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ
(ii) ଆଧୁନିକ କୃଷି ପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟବହାର
(iii) ଉନ୍ନତ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନର ପ୍ରୟୋଗ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(i) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୮।
ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଶିଳ୍ପନୀତି କେବେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୫୬
(ii) ୧୯୬୪
(iii) ୧୯୯୧
(iv) ୧୯୭୭
Answer:
(ii) ୧୯୬୪

Question ୯।
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିରେ କେଉଁ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ?
(i) ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପ
(ii) କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ
(iii) କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ
(iv) ସମସ୍ତଟି।
Answer:
(କ) ବୃହତ ଶିଳ୍ପ ।

Question ୧୦ ।
ଶିଳ୍ପ ଲାଇସେନସ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା କେବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୭୦
(ii) ୧୯୭୧
(iii) ୧୯୭୩
(iv) ୧୯୮୦
Answer:
(i) ୧୯୭୦

Question ୧୧।
M.R.T.P କମ୍ପାନୀ ଗୁଡ଼ିକର ପରିସମ୍ପତ୍ତି ସୀମା କେତେ ?
(i) ୧୦୦ କୋଟ
(ii) ୨୦୦ କୋଟି
(ii) ୧୦୦ କୋଟିରୁ ଅଧିକ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(i) ୧୦୦ କୋଟ

Question ୧୨ ।
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ:
(i) ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସହବସ୍ତାନ
(ii) M.RIP ଆଇନ୍‌ର ଉଚ୍ଛେଦ
(iii) ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(i) ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସହବସ୍ଥାନ ।

Question ୧୩।
୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଚ୍ଛନୀତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟାତ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ କେତୋଟି ଶିଳ୍ପ ସଂରକ୍ଷିତ ରଖାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୮
(ii) ୮
(iii) ୧୨
(iv) ୧ ୦
Answer:
(ii) ୮

Question ୧୪ ।
ଶିଳ୍ପ ଲାଇସେନସ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉଚ୍ଛେଦ କେଉଁ ଶିଳ୍ପନୀତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
(i) ୧୯୫୬
(ii) ୧୯୯୧
(iii) ୧୯୪୭
(iv) ୧୯୪୮
Answer:
(ii) ୧୯୯୧ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୧୫ ।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି କୃଷ୍ଣହୀରକ ?
(i) କୋଇଲା
(ii) ସିମେଣ୍ଟ
(iii) କାଠ
(iv) ଇଟା
Answer:
(i) କୋଇଲା ।

Question ୧୬ ।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳ ?
(i) କୋଇଲା
(ii) ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ
(iii) କାଠ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(ii) ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ

Question ୧୭ ।
ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ:
(i) ୧ ଲକ୍ଷ ଜନସଂଖ୍ୟା
(ii) ୩୦ଟି ଶଯ୍ୟା
(iii) ୩ଟି ବିଭାଗର ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡାକ୍ତର
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(ଘ) ସମସ୍ତଟି ।

Question ୧୮।
ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା:
(i) ଶିକ୍ଷା
(ii) ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ
(iii) ବାସଗୃହ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି ।

Question ୧୯ ।
ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷା ନୀତି କେବେ ଘୋଷଣା ହୋଇଥିଲା ?–
(i) ୧୯୬୮
(i) ୧୯୬୮ ।
(iii) ୨୦୨୦
(iv) ୧୯୯୧
Answer:
(iii) ୧୯୮୬

Question ୨୦ ।
ଆର୍ଥନୀତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା:
(i) ଶକ୍ତି
(ii) ପରିବହନ
(iii) ଯୋଗାଯୋଗ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୨୧ ।
ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳର ଉଦାହରଣ :
(i) ଜୁଆର
(ii) ସୌରଶକ୍ତି
(iii) ପବନ ଶକ୍ତି
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି

Question ୨୨ ।
ବ୍ୟବସାୟିକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ:
(i) କୋଇଲା
(ii) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି
(iii) ଅଶୋଧୀତ ତୈଳ
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି ।

Question ୨୩ ।
ଅଣ-ବ୍ୟବସାୟିକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ :
(i) କୋଇଲା
(ii) ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି
(iii) ଶୁଖୁଲା ଗୋବର
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iii) ଶୁଖୁଲା ଗୋବର

Question ୨୪ ।
ନିଃଶେଷ ଯୋଗ୍ୟ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ
(i) ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି
(ii) ସୌରଶକ୍ତି
(iii) ପବନ ଶକ୍ତି
(iv) ପବନ ଶକ୍ତି
Answer:
(i) ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି ।

Question ୨୫ ।
ଭାରତର ନୂତନ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା ନୀତି କେବେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା :
(i) ୧୯୬୮
(ii) ୧୯୮୬
(iii) ୨୦୨୦
(iv) ୨୦୨୧
Answer:
(iii) ୨୦୨୦ ।

Question ୨୬ ।
ଭାରତୀୟ ରେଳ ଚଳାଚଳ କେଉଁ ମସିହାର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୫୩
(ii) ୧୯୫୪
(iii) ୧୯୮୦
(iv) ୧୯୭୦
Answer:
(i) ୧୯୫୩ ।

Question ୨୭।
କେଉଁ ମସିହାରେ ନୂତନ ଦୂର ସଞ୍ଚାର ନୀତି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୮୦
(ii) ୧୯୯୧
(iii) ୨୦୦୦
(iv) ୨୦୦୧
Answer:
(i) ୧୯୯୧।

Question ୨୮।
କେଉଁ ମସିହା ଠାରୁ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୯୧
(ii) ୧୯୯୫ ।
(iii) ୧୯୯୦
(iv) ୧୯୮୦
Answer:
(ii) ୧୯୯୫ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୨୯।
କେଉଁ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ପୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୭୮
(ii) ୧୯୭୦
(ii) ୧୯୮୦
(iv) ୨୦ ୦ ୦
Answer:
(i) ୧୯୭୮

Question ୩୦।
କେଉଁ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଅଣ-ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରଚଳନ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ଷଷ୍ଠ
(ii) ପଞ୍ଚମ
(iii) ତୃତୀୟ
(iv) ପ୍ରଥମା
Answer:
(i) ଷଷ୍ଠ

Question ୩୧।
କେଉଁ ମସିହାରେ ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୮୬
(ii) ୨୦୦୧
(iii) ୧୯୯୧
(iv) ୧୯୫୬
Answer:
(i) ୧୯୮୬ ।

Question ୩୨ ।
କେଉଁ ମସିହାରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଅନୁଦାନ ଆୟୋଗ (UGC)ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୫୬
(ii) ୧୯୭୦
(iii) ୧୯୮୦
(iv) 9090
Answer:
(i) ୧୯୫୬।

Question ୩୩ ।
କେଉଁ ମସିହାରେ ନବୋଦୟ ବିଦ୍ୟାଳୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୯୫-୯୬
(ii) ୧୯୮୦-୮୧
(iii) ୧୯୭୦-୭୧
(iv) ସମସ୍ତଟି ।
Answer:
(i) ୧୯୯୫-୯୬।

Question ୩୪ ।
କେଉଁ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ (R.R.HM) ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୦୪
(ii) ୨୦୦୫
(iii) ୨୦୦୦
(iv) ୨୦୦୧
Answer:
(ii) ୨୦୦୫

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୩୫।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଅଂଶଦାର (ଦେଶ) :
(i) ଇଂଲଣ୍ଡ
(ii) ଆମେରିକା
(iii) ପାକିସ୍ତାନ
(iv) ଚୀନ୍
Answer:
(i) ଇଂଲଣ୍ଡ

Question ୩୬ ।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଅଂଶୀଦାର ଦେଶ :
(i) ଇଂଲଣ୍ଡ
(ii) ଆମେରିକା
(iii) ଋଷ୍
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(ii) ଆମେରିକା

Question ୩୭।
ବହିଁବାଣିଜ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶର ଇଂଜିନ୍ । ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
(i) ରବର୍ଟସନ୍
(ii) ପିଗୁ
(iii) ରିକୋଡ଼ା
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ରବର୍ଟସନ୍

II. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ସଠିକତା ପ୍ରମାଣ କର । ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ନ ବଦଳାଇ ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।
[Prove the correctness of the followings correct them if necessary you without changing words underlined]

Question ୧।
ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨।
୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଉଥିଲା ।
Answer:
୧୯୭୭ ମସିହା ଶିଳ୍ପ ନୀତିରେ ।

Question ୩ ।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ୫ଟି ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୪।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଅନ୍ୟ ନାମ ଗହମ ବିପ୍ଳବ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୫।
ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସ୍ଵଳ୍ପ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୬ ।
ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ର କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପ ଗୁଡ଼ିକର କଞ୍ଚାମାଲ ଯୋଗାଇଥାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୭।
୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଳ୍ପ ନୀତିରେ ବୃହତ ଶିଳ୍ପ ଗୁଡ଼ିକୁ ତିନୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭାଜନ କରାଯାଇଥିଲା । ଉ. ୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଳ୍ପ ନୀତିରେ ବୃହତ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକୁ ୩ଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ୮। ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।
Answer:
ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।

Question ୯।
ପବନ ଶକ୍ତ ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳ
Answer:
ସଠିକ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୧୦।
କୋଇଲା ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟୀକ ଉତ୍ସ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୧।
୧୯୮୬ ମସିହା ଶିକ୍ଷା ନୀତିରେ ଦେଶରେ +୨ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୨ ।
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାରେ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସରକାର ପ୍ରାଥମିକ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୩ ।
୫୦,୦୦୦ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିଶିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।
Answer:
୧ ଲକ୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିଶିଷ୍ଟ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।

Question ୧୪।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପ୍ରାଥମିକ ଭାବରେ ସଘନ ଆଞ୍ଚଳିକ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (IADP) ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା କରାଯାଇଥିଲା !
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୫ ।
ବିଜୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ବୀମା ସେବା ଯୋଜନା ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ଏକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୧୬ ।
ଆୟୁଷ୍ମାନ ଭାରତ ଯୋଜନା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଏକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଜନା !
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୭ ।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭାରତରେ ରବି ଋତୁରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭାରତରେ ଖରିଫ୍ ଋତୁରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

Question ୧୮।
ପରିବହନ ଆର୍ଥନୀତିର ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ଉଦାହରଣ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୯।
୧୯୮୮ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ବାସଗୃହ ନୀତି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୦ ।
୧୯୯୧ ଶିଳ୍ପନୀତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ୧୭ଟି ଶିଳ୍ପକୁ ସଂରକ୍ଷିତ ରଖାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ୮ଟି ଶିଳ୍ପକୁ ସଂରକ୍ଷିତ ରଖାଯାଇଥିଲା ।

Question ୨୨।
୧୯୯୭ ମସିହାରେ ନୂତନ ବିମାନ ଚଳାଚଳ ଆଇନ୍ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୩ ।
୨୦୦୦ ମସିହାରେ ଡାକ ସେବାର କମ୍ପ୍ୟୁଟିକରଣ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
୨୦୧୧ ମସିହାରେ ଡାକ ସେବାର କମ୍ୟୁଟିକରଣ କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୨୪ ।
ପ୍ରୌଢ଼ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ୧୯୬୮ ମସିହା ଶିକ୍ଷା ନୀତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୫ ।
ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷାର ବିଶେଷୀ କରଣ ୧୯୮୬ ମସିହା ଶିକ୍ଷା ନୀତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୬।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ଭାରତ ପାରଂପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନି କରୁଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୭ ।
ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତର ଅଣ–ପାରଂପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନୀ କରୁଅଛି ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୮।
ସମସ୍ତ ରପ୍ତାନୀ ଓ ଆମଦାନୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ବାଣିଜ୍ୟ ପରିମାଣ ମିଳେ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୯ ।
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ରପ୍ତାନୀ ଓ ଆମଦାନୀର ମୂଲ୍ୟକୁ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ତାହାକୁ ବାଣିଜ୍ୟ ମୂଲ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩୦।
ଭାରତର OPEC ସଂଗଠନ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ରପ୍ତାନୀ ଓ ଆମଦାନୀ କରୁଛି ।
Answer:
ଭାରତର OFCD ସଂଗଠନ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ସର୍ବାଧିକ ରପ୍ତାନୀ ଓ ଆମଦାନୀ କରୁଛି ।

III. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟିରୁ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ମଧ୍ୟରେ ଲେଖ ।
[Answer the following questions within 2 to 3 Sentences in each case.]

Question ୧।
କୃଷି (Agriculture) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୁଝାଏ । ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥରେ, କୃଷି କହିଲେ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ସହିତ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ, ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଓ ବଣ୍ଟନକୁ ବୁଝାଏ ।

Question ୨ ।
ଭାରତର କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ଭୂମିକା(Role)ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ଭୂମିକା ମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଟି ହେଲା:-
(୧) କୃଷି ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ଲୋକମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ।
(୨) କୃଷି କ୍ଷେତ୍ର କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକୁ କଞ୍ଚାମାଲ ଯୋଗାଇଥାଏ ।

Question ୩ ।
ଭାରତରେ ସ୍ଵଳ୍ପ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ଦୁଇଟି କାରଣ ଲେଖ ।
(Causes of Low Productivity of Agriculture)
Answer:
ଭାରତରେ ସ୍ଵଳ୍ପ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ଦୁଇଟି କାରଣ ହେଲା:-
(୧) ଭୂମି ଉପରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ ବୃଦ୍ଧି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।
(୨) ଉନ୍ନତ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନର ସୀମିତ ବ୍ୟବହାର ସ୍ଵଳ୍ପ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ଅନ୍ୟ ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ !

Question ୪।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Green Revolution Programme) କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତରେ ମୋଟ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ନୂତନ କୃଷି ନୀତିକୁ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କୁହାଯାଏ । ଆଧୁନିକ କୃଷି ଯନ୍ତ୍ର ଉପକରଣର ବ୍ୟବହାର, ଉନ୍ନତ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନର ପ୍ରୟୋଗ, ରାସାୟନିକ ସାରର ବ୍ୟବହାର, କୀଟନାଶକ ଔଷଧର ପ୍ରୟୋଗ ଓ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଇତ୍ୟାଦି ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରର ଉପାଦାନ ସମୂହ !

Question ୫।
୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features) ଲେଖ ।
Answer:
୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା
(୧) ଶିଳ୍ପ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଥିଲା ।
(୨) MR.N.P ଆଇନ୍ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୬।
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଚ୍ଛନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features) ଲେଖ ।
Answer:
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଜନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା:-
(୧) କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀରଶିଳ୍ପର ବିକାଶକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।
(୨) ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ଏବଂ ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ନମନୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୭।
ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର (CHC) କ’ଣ ?
Answer:
ସହରାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାରେ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସରକାର ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଛନ୍ତି । ଏକ ଲକ୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିଶିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।

Question ୮।
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର (PHC) କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭାରତ ସରକାର ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସ୍ଥାପନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଛନ୍ତି | ଏହି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ଡାକ୍ତରୀ ସେବା ଏବଂ ଔଷଧ ଯୋଗାଇଦେବ ।

Question ୯।
୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିରେ ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features) ଲେଖ ।
Answer:
୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଚ୍ଛନୀତିରେ ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା–
(୧) ବୃହତ ଶିଳ୍ପକୁ ୪ଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା
(୨) ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜିର ଆଗମନକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୧୦।
ଆଧାରିକ ସଂରଚନା (Infrastructure) କ’ଣ ?
Answer:
ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ସେହିସବୁ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ, ସେବା ବା କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ର ଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଷ୍ଠା, କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଓ ଉନ୍ନୟନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଉତ୍ପାଦନ କରେ ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ ବହିରାଗତ ସୁଲଭ ସୃଷ୍ଟି କରି ଉତ୍ପାଦନକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ।

Question ୧୧।
ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା (Economic infrastructure) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଯେଉଁ ସବୁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଶକ୍ତି, ଗମନାଗମନ, ଯୋଗାଯୋଗ ଓ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ବୀମା ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।

Question ୧୨ ।
ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂରଚନା (Social infrastructure)କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଯେଉଁ ସବୁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ପରୋକ୍ଷ ଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ବାସଗୃହ ଇତ୍ୟାଦି ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ଉଦାହରଣ !

Question ୧୩ ।
M.R.T.P ଆଇନ୍ କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତରେ ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପ ଗୁଡ଼ିକର ଏକଚାଟିଆ କାରବାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭାରତ ସରକାର ୧୯୭୧ ମସିହାରେ ଏକାଧୁକାର ନିୟନ୍ତ୍ରିତ, ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ଆଇନ୍ (M.R.LP) କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ । ଏହି ଆଇନ୍ ଅନୁସାରେ ୧୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଅଧ‌ିକ ଅଂଶଧନ ଥିବା ବୃହତ ଶିଳ୍ପ ଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ସରକାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାନ୍ତି । ୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିରେ ଏହି ଆଇନକୁ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୧୪ ।
ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା (Vocational Education) କ’ଣ ?
Answer:
ବାଳକ ଓ ବାଳିକା ମାନଙ୍କର ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ମାଧ୍ୟମିକ ଶିକ୍ଷା ପାଠ୍ୟକ୍ରମରେ କୃଷି, ଶିଳ୍ପ, ଗୋପାଳନ, ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ, କୁକୁଡ଼ା ପାଳନ ଏବଂ ସିଲେଇ ଶିକ୍ଷା ଇତ୍ୟାଦି ବୃଦ୍ଧିକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୮୬ ଶିକ୍ଷା ନୀତିରେ ମାଧ୍ୟମିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ଧନ୍ଦାମୂଳକ କରିବାର ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୧୫ ।
ପ୍ରୌଢ଼ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Adult Education) କ’ଣ ?
Answer:
ନିରକ୍ଷର ପୌଢ଼ମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରିବା ପାଇଁ ୧୯୭୮ ମସିହାରେ ଦେଶରେ ଯେଉଁ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥୁଲା, ତାହାକୁ ଜାତୀୟ ପୌଢ଼ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କୁହାଯାଏ । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର, ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଏବଂ ସ୍ୱେଚ୍ଛା ସେବା ସଙ୍ଗଠନ ମାନଙ୍କ ମିଳିତ ଉଦ୍ୟମରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ତୃଣମୂଳ ସ୍ତରରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ।

Question ୧୬ ।
ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ଶକ୍ତି (Renewable Sources) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଶକ୍ତିର ଯେଉଁ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ନିଃଶେଷ ଯୋଗ୍ୟ ନ ହୋଇ ପୁନଃ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ହୁଏ; ତାହାକୁ ଶକ୍ତିର ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ । ସୌରଶକ୍ତି ଓ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ଅଟେ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୧୭ ।
ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ (Commercial Source)କ’ଣ ?
Answer:
ଶକ୍ତିର ଯେଉଁ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ କିଣାବିକା ଓ ହସ୍ତାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟ, ତାହାକୁ ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ । କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲ ଓ ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୮।
ଶକ୍ତିର ଅଣ-ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ (Non-Commercial Source) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଶକ୍ତିର ଯେଉଁ ଉତ୍ସ ଗୁଡ଼ିକ କିଣାବିକା ଓ ହସ୍ତାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ, ତାହାକୁ ଶକ୍ତିର ଅଣ-ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରକୃତି ଓ ଜଙ୍ଗଲରୁ ଉପଲବ୍ଧ ଜାଳେଣି କାଠ, କୃଷିଜାତ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ଓ ଶୁଖୁଲା ଗୋବର ଆଦିକୁ ଶକ୍ତିର ଅଣ- ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୯।
ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା ନୀତି ୧୯୬୮ର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features) ଲେଖି ।
Answer:
ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା ନୀତି ୧୯୬୮ର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା
(୧) ୧୪ ବର୍ଷ ବୟସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ବାଳକ ଓ ବାଳିକା ମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ।
(୨) ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ୧୦ +୨ +୩ ଏକକ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ କରିବା ।

Question ୨୦ ।
ନୂତନ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ୧୯୮୬ର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features) ଲେଖ ।
Answer:
ନୂତନ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ୧୯୮୬ର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା-
(୧) ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ଏକ ପ୍ରକାରର ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ ଅର୍ଥାତ୍ ୧୦ ବର୍ଷ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା, ୨ବର୍ଷ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରାଥମିକ ଏବଂ ୩ ବର୍ଷର ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରିବା ।
(୨) ପରୀକ୍ଷା ପଦ୍ଧତି, ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷା ଓ ଶାରୀରିକ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରର ସଂସ୍କାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିବା ।

Question ୨୧।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସପକ୍ଷରେ ଦୁଇଟି ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ (Argument Far) କର ।
Answer:
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସପକ୍ଷରେ ଦୁଇଟି ଯୁକ୍ତି ହେଲା:-
(୧) ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରଭାବରେ ଦେଶର ମୋଟ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ।
(୨) ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଶ୍ରମିକ ମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି ।

Question ୨୨।
ଭାରତୀୟ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦୀକା ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି କରିବାର ଦୁଇଟି ପଦକ୍ଷେପ(steps)ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତୀୟ କୃଷି ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦୀଜା ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିର ଦୁଇଟି ପଦକ୍ଷେପ ହେଲା:-
(୧) ଆଧୁନିକ କୃଷି ଯନ୍ତ୍ର ଉପକରଣର ବ୍ୟବହାର ଦ୍ବାରା ଭାରତୀୟ କୃଷିର ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରିବ ।
(୨) ଉନ୍ନତ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଦେଶର କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରିବ ।

Question ୨୩।
ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା (Composition of Foreign Trade)କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟୟର ରପ୍ତାନି ଏବଂ ଆମଦାନି ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।
ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ମାତ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସହିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା ସୂଚାଇଥାଏ ।

Question ୨୪ ।
ଆମଦାନି ସଂରଚନା (Import Composition) କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଦେଶ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଦେଶ ବା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘଠାରୁ ଆମଦାନି ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ମାଧ୍ୟମିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ନେଇ ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।

Question ୨୫ ।
ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା ( Export Composition) କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଦେଶ ଦ୍ବାରା ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଦେଶ ବା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବଜାରକୁ ରପ୍ତାନି ହେଉଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ। ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା ଉଭୟ ପାରମ୍ପାରିକ ଓ ଅଣ-ପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ନେଇ ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।

Question ୨୬।
ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ (Direction of Irade) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ଥ‌ିବା ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂପର୍କକୁ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ କୁହାଯାଏ । କେଉଁ କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ର ରପ୍ତାନି କରୁଛି ଏବଂ କେଉଁ କେଉଁ ରାଜ୍ୟରୁ ଆମଦାନି କରୁଛି, ତାହା ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ଦିଗ ହିଁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୨୭ ।
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ଦିଗ କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ଦିଗରେ ପ୍ରଭୂତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି । ଇଂଲଣ୍ଡ ଭାରତର ପ୍ରମୁଖ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଅଂଶୀଦାର ନହୋଇ ଅର୍ଥନୈତିକ ସହଯୋଗ ଓ ଉନ୍ନୟନ ସଂଗଠନ (OECD), ତୈଳ ଉତ୍ପାଦନ ରପ୍ତାନିକାରୀ ଦେଶ (OPIC), ଉତ୍ତର ଇଉରୋପ ଓ କମନୱେଲଥ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରସମୂହ, ବିକାଶମୁଖ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରସମୂହ ଏହିପରି ପାଞ୍ଚଗୋଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ସହିତ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂପର୍କ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ।

Question ୨୮।
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା କ’ଣ ରହିଛି ?
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ରପ୍ତାନି ସଂରଚନାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି । ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ରପ୍ତାନି ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି । କୃଷି ଓ ସହଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ, ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଖଣିଜ ତୈଳ ଓ ଲୁବ୍ରିକାଣ୍ଟସ୍ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟସମୂହକୁ ନେଇ ଭାରତର ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା ସଂଗଠିତ ହୋଇଛି ।

Question ୨୯।
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ଆମଦାନି ସଂରଚନା କ’ଣ ରହିଛି ?
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ଆମଦାନି ପେଡି ବିବିଧ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକ ସମାହାର ମାତ୍ରା। କଞ୍ଚାମାଲ ଓ ଶିକ୍ସୋପଯୋଗ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ, ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସାର, ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ, ମୁକ୍ତା ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ ପଥର, ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଆମଦାନିରେ ବିଶେଷ ବୃଦ୍ଧି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି ।

Question ୩୦।
ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି (Foreign Trade policy) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ନୀତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଦେଶର ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନି ବାଣିଜ୍ୟକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ବେଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି କୁହାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ, ରପ୍ତାନି ନୀତି ଓ ଆମଦାନି ନୀତିକୁ ନେଇ ଯେଉଁ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ , ତାହାକୁ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି କୁହାଯାଏ।

Question ୩୧।
ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ପରେ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ନୀତିର ଲକ୍ଷ୍ୟ କ’ଣ ରହିଛି ?
Answer:
ଆମ ଦେଶର ବାଣିଜ୍ୟିକ ନୀତିର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଲା-
(୧) କୋହଳ ଆମଦାନୀ ନୀତି (Liberalised Import Policy) ଏବଂ
(୨) ରପ୍ତାନୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ (Export Promotion)

Question ୩୨।
୨୦୧୧-୧୨ ମସିହା ଆମଦାନି-ରପ୍ତାନି ନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
୨୦୧୧-୧୨ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା:
(୧) ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଞ୍ଚଳ (SIZ) ଏବଂ ରପ୍ତାନି ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଅଞ୍ଚଳ (EP7) ଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ରିହାତି ପ୍ରଦାନ, ଏବଂ

Question ୩୩ ।
୨୦୦୨-୦୭ ଆମଦାନି-ରପ୍ତାନି ନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଲେଖ।
Answer:
ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ହାତବନ୍ଧା ଘଡି, ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ଗହଣା ଇତ୍ୟାଦି ୧୦୬ଟି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ରପ୍ତାନି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପାଇଁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ । ହାରାହାରି ୧୧୨୫ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ମୂଲ୍ୟରେ ରପ୍ତାନି କରୁଥିବା ସଂସ୍ଥାଗୁଡିକୁ ସୁପରଷ୍ଟାର ବାଣିଜ୍ୟିକ ଗୃହ (Superstar Trading House)
(୨) ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବଜାରରେ ନିଜର କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ବିସ୍ତାର କରିବାପାଇଁ ଏହି ନୀତି ଉନ୍ନତମାନର ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ରପ୍ତାନି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଇଛି ।

IV. ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ [Distinguish Between]

Question ୧।
ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର। (Community Health Centre and Primary Health Centre)
Answer:
ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର :
୧. ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାରେ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସରକାର ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି ।
୨. ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିବା ପାଇଁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସୀମା ଆବଶ୍ୟକ ନଥାଏ ।
୩. ଏହି ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରରେ ମାଗଣା ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଏବଂ ମାଗଣାରେ ଔଷଧ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ ।

ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର :
୧. ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସରକାର ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି ।
୨। ଏକ ଲକ୍ଷ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।
୩ । ଏହି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରରେ ୩ଟି ବିଭାଗର ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ସହିତ ୩୦ଟି ଶଯ୍ୟା ଏବଂ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଡାକ୍ତରୀ ଯନ୍ତ୍ର ଉପକରଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।

Question୨।
ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ଆଧାରିତ ସଂରଚନା ! (Economic Infrastructure and Social Infrastructure)
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ :
୧. ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଶରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହାୟକ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।
୨. ଶକ୍ତି, ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ଇତ୍ୟାଦି । ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ଉଦାହରଣ ।

ସାମାଜିକ ଆଧାରିତ ସଂରଚନା :
୧. ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଶରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ସହାୟକ ହୁଏ ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।
୨. ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ବାସଗୃହ ଇତ୍ୟାଦି ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଉଦାହରଣ ।

Question ୩।
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଵନୀତି ଓ ୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଜନୀତି !
(1956 Industrial Policy and 1991 Industrial Policy)
Answer:
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଳ୍ପ ନୀତି:
୧. ୧୯୫୬ ମସିହା ର୍ଶନୀତିରେ ଦେଶରେ ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନା କରିବା ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ଠାରୁ ଲାଇସେନ୍ସ ନେବା ଆବଶ୍ୟକ ଥିଲା
୨. ୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିରେ M.RI.P କମ୍ପାନୀ ଗୁଡ଼ିକର ପରିସମ୍ପରି ସୀମା ୧୦୦ କୋଟି ରଖାଯାଇଥିଲା ।

୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତି :
୧. ୧୯.୯୧ ମସିହା ଶିଵନୀତିରେ ଦେଶରେ ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଥିଲା ।
୨. ୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଜନୀତିରେ M.R.T.P କମ୍ପାନୀ ଗୁଡ଼ିକର ପରିସମ୍ପତ୍ତି ସୀମାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୪ ।
ଶକ୍ତିର ପାରମ୍ପରିକ ଉତ୍ସ ଓ ଶକ୍ତିର ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଉତ୍ସ ।
(Commercial sources of Energy and Non-commercial sources of Energy)
Answer:
ଶକ୍ତିର ଅଣବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ
୧. ଶକ୍ତିର ଯେଉଁ ଉତ୍ସ କିଣାବିକା ଏବଂ ହସ୍ତାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ, ତାହାକୁ ଶକ୍ତିର ଅଣ-ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ ।
୨. ଜାଳେଣି କାଠ, କୃଷି ଜାତ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ଓ ଶୁଖିଲା ଗୋବର ଆଦିକୁ ଶକ୍ତିର ଅଣ-ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ ।

ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ :
୧. ଶକ୍ତିର ଯେଉଁ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ କ୍ରୟ-ବିକ୍ରୟ ଏବଂ ହସ୍ତାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟ, ତାହାକୁ ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ ।
୨. କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲ ଓ ବିଜୁଳି ଶକ୍ତିକୁ ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ ।

୫। ଅଣ-ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ବା ନିଃଶେଷଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳ ଓ ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳ ।
(Renewal Resource and Non-Renewable Resources)
Answer:
ଅଣ-ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ :
୧. ଶକ୍ତିର ଯେଉଁ ଉତ୍ସ ପୁନଃ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ନୁହେଁ ତାହାକୁ ଶକ୍ତିର ନିଃଶେଷ ଯୋଗ୍ୟ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ ।
୨. କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲ ଇତ୍ୟାଦି ଶକ୍ତିର ନିଃଶେଷ ଯୋଗ୍ୟ ଉତ୍ସ !

ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳ :
୧. ଶକ୍ତିର ଯେଉଁ ଉତ୍ସ ପୁନଃ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ ।
୨. ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି, ସୌରଶକ୍ତି ଓ ପବନ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ।

Question ୬।
ଆମଦାନି କଟକଣା ଓ ଆମଦାନି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନା (Import Restrtiction and Import Substitution)
Answer:
ଆମଦାନି କଟକଣା :
୧. ଦେଶର ବୈଦେଶିକ ଦେଶ-ନେଣ ଅସନ୍ତୁଳନ ଦେଶର ମୋଟ ଆମଦାନି ବ୍ୟୟ ମୋଟ୍ ରପ୍ତାନି ଆୟଠାରୁ ଅଧିକ ହେଲେ ଦେଖାଦିଏ । ତେଣୁ ସରକାର ଆମଦାନି ଉପରେ କଟକଣା ବସାଇଥାନ୍ତି ।
୨. ଦେଶର ଆମଦାନି ପରିମାଣକୁ ହ୍ରାସ କରିବାପାଇଁ ଆମଦାନି ଶୁଳ୍କ ବୃଦ୍ଧି, ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ପରିମାଣାତ୍ମକ କଟକଣା ଲାଗୁ କରାଯାଏ ।
୩. ଏହାଦ୍ଵାରା ଦେଶର ଆମଦାନି ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ହ୍ରାସପାଇ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ଆମଦାନି କଟକଣାଦ୍ବାରା ଘରୋଇ ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ପାଏ, ନିଯୁକ୍ତ ଓ ଆୟ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ ।
୪. ଆମଦାନୀ କଟକଣାରେ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରାର ଦେଣା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହୁଏ ।

ଆମଦାନି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ:
୧. ମାତ୍ର ଆମଦାନି ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାକୁ ଆଖରେ ରଖୁ ଆମଦାନି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନା ଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଶରେ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେବା ଅନ୍ୟ ଏକ ନୀତି ।
୨. ଏହାଦ୍ଵାରା ଦେଶରେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ଆମଦାନି ଦେଣା ହ୍ରାସ ପାଏ, ନିଯୁକ୍ତ ଓ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
୩. ଏହାଦ୍ବାରା ଦେଶର ଆମଦାନି ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ହେବା ସହିତ ଦେଶର ରପ୍ତାନି (ଆମଦାନି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନା ଦ୍ରବ୍ୟର) ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ।
୪. କିନ୍ତୁ ଆମଦାନୀ ପ୍ରତିସ୍ଥାପନାରେ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ବୃଦ୍ଧି (ରୋଜଗାର) ହୁଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୭।
ଆମଦାନି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନା ଓ ରପ୍ତାନି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ(Import Substitution and Export promotion) ଉ. ଆମଦାନି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନା :
୧. ଆମଦାନି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନା ନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ଦେଶର ଶିଳ୍ପକୁ ବାହ୍ୟ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଯୋଗିତାରୁ ସୁରକ୍ଷା ଦିଆଯାଏ ।
୨. ଏହି ନୀତିରେ ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଉପରେ କଟକଣା ରଖାଯାଇଥାଏ ।
୩. ଆମଦାନି ଶୁଳ୍କର ବୃଦ୍ଧି, ଆମଦାନି ପରିମାଣ ଉପରେ କଟକଣା, ବିଦେଶୀ ମୁଦ୍ରା ବିନିମୟରେ କଟକଣା ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ନୀତିର ଅଂଶବିଶେଷ ।
୪. ଏହି ନୀତିକୁ ନୂତନ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇନାହିଁ
୫. ଏହି ନୀତି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵଚ୍ଛଳତାର ମାନଦଣ୍ଡ ନୁହେଁ ।

ରପ୍ତାନୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ :
୧. ରପ୍ତାନି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ନୀତି ବିଦେଶରେ ଭାରତୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଚାହିଦା ବଢ଼ାଏ ।
୨. ଏହି ନୀତିରେ ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ରପ୍ତାନିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରାଯାଏ ।
୩. ରପ୍ତାନି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତକାରୀ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି କରିବା, ସେହି ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକୁ କଞ୍ଚାମାଲ ଓ ଅର୍ଥ ସୁବିଧାରେ ଯୋଗାଇବା, ମୁଦ୍ରାର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ ଇତ୍ୟାଦି ରପ୍ତାନି ଉନ୍ନତିର କେତେକ ନୀତି ଅଟେ ।
୪. ରପ୍ତାନି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ନୀତିକୁ ଏଥରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।
୫. ଏହି ନୀତି ଦେଶରେ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵଚ୍ଛଳତାର ମାନଦଣ୍ଡ ।

V. ଦୀର୍ଘଧର୍ମୀ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର [[Long Answer Type Questions.]

Question ୧।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the Importance in Agriculture in the Indian Economy)
Answer:
ଭାରତ ଏକ କୃଷି ପ୍ରଧାନ ଦେଶ । କୃଷି ବିନା ଭାରତର ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଜୀବନ ଚିନ୍ତା କରାଯାଇନପାରେ ଏହା ଏତେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଯେ ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ କୃଷି ସହିତ ହୋଇଥାଏ । ସମସ୍ତ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ କୃଷି ବିକାଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଇଛି । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷିର ଗୁରୁତ୍ଵ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(କ) ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ଅବଦାନ (Contribution to National Income):
ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ । ୧୯୬୦ ମସିହା ବେଳକୁ ଜାତୀୟ ଆୟରେ କୃଷିର ଅଂଶ ଥୁଲା ୫୦ ପ୍ରତିଶତ । ଏହା ୨୦୦୧-୦୨ ମସିହାରେ ୨୫ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଆମେରିକା ଓ ଇଂଲଣ୍ଡ ଭଳି ଦେଶରେ କୃଷିର ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ଅବଦାନ ୨ ପ୍ରତିଶତରୁ ୫ ପ୍ରତିଶତ ମଧ୍ୟରେ କରୁଥିବାବେଳେ ଆମ ଦେଶରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ସର୍ବ (୪୯ ପ୍ରତିଶତ) ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏଥୁରୁ ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ, ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦକୁ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ହ୍ରାସ ପାଇ ୧୭.୪ ପ୍ରତିଶତ ( ୨୦୧୩)ରେ ପହଞ୍ଚିଛି ।

(ଖ) ରୋଜଗାର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ (Main Source of Earning):
କୃଷି ଅଧିକାଂଶ ଭାରତୀୟ ଲୋକମାନମାନଙ୍କର ରୋଜଗାରର ମୁଖ୍ୟ-ଉତ୍ସ । ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ପ୍ରାୟ ୬୮ ପ୍ରତିଶତ ଶ୍ରମଶକ୍ତି କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥିଲେ । ଏହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ନିୟୋଜନର ଏକମାତ୍ର ଉତ୍ସ । ଏହା ସର୍ବାଧିକ ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଗାଇ ଦେବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଛି । କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ‌ିକ ନିଯୁକ୍ତି ଅଣ-କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ନିଯୁକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି କରିଛି ।

(ଗ) ଔଦ୍ୟୋଗିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା (Source of Inspiration for Industrial Devlopment):
କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଏହା ଦୁଇଟି କ୍ଷେତ୍ର ଗୋଟିଏ, ମୁଦ୍ରାର ଦୁଇଟି ପାର୍ଶ୍ବ ସାଦୃଶ୍ୟ । ଭାରତୀୟ ବିକାଶ ଧାରାକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ କୃଷିର ବିକାଶ ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ଏହା କୃଷି- ଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପକୁ କଞ୍ଚାମାଲ୍ ଯୋଗାଇଥାଏ । ଏହା ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ; ଯଥା- ଟ୍ରାକ୍ଟର, ପମ୍ପସେଟ୍ ବିଭିନ୍ନ କୃଷି ଉପକରଣ ଇତ୍ୟାଦିର ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି କରିଛି । ଏହା ଦେଶର ଶିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଛି ।

(ଘ) ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ (Foreign Trade):
ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଆମ ଦେଶର ରପ୍ତାନି ପେଡ଼ିରେ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅଂଶ କୃଷିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି । ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନୀ ଆୟ ପ୍ରାୟ ୨୦ରୁ ୨୫ ପ୍ରତିଶତ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରୁ ଆସିଥାଏ । ଚା, କଫି, ମସଲା, ଚିନି, ଧୂଆଁପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ଭାରତରେ ମୁଖ୍ୟ ରପ୍ତାନି ଦ୍ରବ୍ୟ । ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ରପ୍ତାନି ଆୟ ସମ୍ବଳର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।

(ଙ) ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ (Capital formation):
ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିକାଶ ତାହାର ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ ସଞ୍ଚୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଆମ ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କର ରୋଜଗାରର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ର । ତେଣୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶକୁ ଲୋକମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ପରିସ୍ଥିତି ଉନ୍ନତି ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦେଶରେ ସଞ୍ଚୟ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ । ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ସାଧନ କରିଥାଏ ।

(ଚ) ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ପଶୁ ସମ୍ପଦଙ୍କ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ (Food for growing population and fodder):
ଭାରତ ପୃଥ‌ିବୀର ଦ୍ଵିତୀୟ ଜନବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର । ଏଠାରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବାର୍ଷିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ୧.୬୪% । ଏହି ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଦ୍ରୁତ କୃଷି ବିକାଶ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଭାରତ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମ୍ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇ ଏକ ବିରାଟ ସଫଳତା ହାସଲ କରିଛି । କୃଣି ମଧ୍ୟ ଭାରତର ପଶୁସମ୍ପଦକୁ
ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇଥାଏ ।

(ଛ) ସରକାରୀ ରାଜସ୍ୱକୁ ଅବଦାନ (Contribution to the revenues of the Government)
ସରକାରଙ୍କର ରାଜସ୍ଵକୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରୁ ଖଜଣା, ଲିଜ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଆକାରରେ ସରକାର ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରୁ ଆୟ ଉପରେ ଟିକସ ବସାଇ ଏବଂ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ଟିକସ ବସାଇ ସରକାର ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ କୃଷି ଆମ ସରକାରଙ୍କ ରାଜସ୍ଵର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଉତ୍ସ ଅଟେ ।

(ଜ) ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବ୍ୟବସାୟ ଓ ପରିବହନ (Internal trade and Transportation):
ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବ୍ୟବସାୟ ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତୀୟ କୃଷିର ଭୂମିକା ଅତୁଳନୀୟ । କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର କ୍ରୟ-ବିକ୍ରୟ ବ୍ୟବସାୟ ବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ଏବଂ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କ୍ରିୟାଶୀଳ କରାଏ । ଏହା ଅନେକ ଲୋକଙ୍କୁ ରୋଜଗାର ଯୋଗାଇବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟବସାୟ ବୃଦ୍ଧି ଦେଶର ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ଘଟାଏ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସାୟ ବାଣିଜ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇ ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ସାଧନ କରିଥାଏ । ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କୃଷିର ଭୂମିକା ଅତୁଳନୀୟ । ଏହା ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶର ମୂଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୨।
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ (reen Revolution) କ’ଣ ? ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ସପକ୍ଷରେ ଏବଂ ବିପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତମାନ ଦର୍ଶାଅ । (What is Green Revolution? Give argumens far and against Green Revolution.)
Answer:
ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ ଭାରତୀୟ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ନୂତନ ଯୁଗର ସୂତ୍ରପାତ ହେଲା । ୧୯୬୦ ଦଶନ୍ଧିର ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଆମ ଦେଶର କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଉତ୍ପାଦନ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭାରତ ସରକାର ଇଂଲଣ୍ଡର ଫୋର୍ଡ଼ ଫାଉଣ୍ଡେସନ୍‌ର ମତାମତକୁ ଗ୍ରହଣ କରି କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂତନ ପଦ୍ଧତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ । ଏହି ନୂତନ କୃଷିକୌଶଳ (New Agriculture Strategy) କୁ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ (Green Revolution) କୁହାଯାଏ ଡଃ. ଏମ୍. ଏସ. ସ୍ଵାମୀନାଥନ୍ ଏହି ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର କର୍ଣ୍ଣଧାର ଥିଲେ ।

ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବା ଜଳ, ବିହନ ଓ ସାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭାବରେ ଦେଶରେ ୭ଟି ରାଜ୍ୟର ୭ଟି ବଛା ବଛା ଜିଲ୍ଲାରେ ପରୀକ୍ଷାମୂଳକ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଦେଶର ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଅଞ୍ଚଳ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଆମ ଦେଶରେ ଖରିଫ ଋତୁରେ ଏକ ପ୍ୟାକେଜ୍ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ନୂତନ କୌଶଳକୁ ୫ଟି ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଯଥା – ଧାନ, ଗହମ, ମକା, ବାଦାମ ଓ ଯଅ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ନୂତନ କୃଷି କୌଶଳର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(କ) ଉନ୍ନତ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନର ପ୍ରୟୋଗ;
(ଖ) ଆଧୁନିକ କୃଷି ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ବ୍ୟବହାର;
(ଗ) ଜନସେଚନ ସୁବିଧା;
(ଘ) ରାସାୟନିକ ସାରର ପ୍ରୟୋଗ; ଏବଂ
(ଙ) କୀଟନାଶକ ଔଷଧର ପ୍ରୟୋଗ ।

ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପ୍ରଭାବ :
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ପ୍ରଭାବ ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଉଭୟ ସୁ-ପ୍ରଭାବ ଓ କୁ- ପ୍ରଭାବ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ଉପରେ ଅନୁଭୁତ ହୋଇଛି ।

(କ) ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଧନାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ବା ସପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତି :
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଧନାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଟେ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନମତେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି।

(୧) ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ଅଭିବୃଦ୍ଧି :
ଆଧୁନିକ କୃଷିକୌଶଳର ପ୍ରୟୋଗ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନକୁ ବହୁଗୁଣିତ କରିଛି । ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଖାସଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପ୍ରଣୟନର ଫଳରେ ଧାନ, ଗହମ, ମକା ଓ ଆଳୁର ଉତ୍ପାଦନ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥିବା ଅଞ୍ଚଳର କୃଷକମାନଙ୍କର ଆୟସ୍ତର ଓ ବଞ୍ଚିବାର ମାନରେ ଉନ୍ନତି ସାଧନ ହୋଇପାରିଛି ।

(୨) ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି :
ସବୁଳ୍ମ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଉଭୟ କୁଶଳୀ ଓ ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଛି । ଭାରତରେ କୃଷି ଏକ ବ୍ୟବସାୟ । କୃଷି କାର୍ଯ୍ୟର ଅଗ୍ରଗତି ସହିତ କୃଷି ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଫଳରେ କୃଷି ଓ ତାହାର ସହଯୋଗୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।

(୩) ଅଗ୍ର ଓ ପଶ୍ଚାଦ୍ ଅନୁବନ୍ଧନ :
ଦ୍ରୁତ ଅଗ୍ର ଓ ପଶ୍ଚାତ୍ ଅନୁବନ୍ଧନ ଦ୍ରୁତ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ | କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବଦା ଅନୁବନ୍ଧନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଏହି ଅନୁବନ୍ଧନକୁ ଅଧ‌ିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରିଛି । କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପକୁ ଅଧିକ କଞ୍ଚାମାଲ୍ ଯୋଗାଇ କୃଷି ଅଗ୍ର ଅନୁବନ୍ଧନ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଥିବାବେଳେ ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦିତ ରାସାୟନିକ ସାର, ପୋକମରା ଔଷଧ, ବିଭିନ୍ନ କୃଷି ଉପକରଣ ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟବହାର କରି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ପଶ୍ଚାତ୍ ଅନୁବନ୍ଧନରେ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଛି ।

(୪) ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭାରତୀୟ ଚାଷୀର ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଛି । ସେମାନଙ୍କର ସଚେତନତାର ବିକାଶ ଘଟାଇ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସପକ୍ଷରେ ସାଧାରଣ ମନୋଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସାଧାରଣ ଜନମାନସରେ କୃଷି ବଞ୍ଚିବାର ଏକ ପନ୍ଥା ନୁହେଁ, ବରଂ ଏହା ଏକ ବ୍ୟବସାୟ ।

(୫) କୃଷକମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନରେ ଉନ୍ନତିସାଧନ :
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭାରତୀୟ କୃଷକମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନରେ ଉନ୍ନତିସାଧନ କରିପାରିଛି । ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଛି ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି ନୂତନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବିଶେଷ ଫଳପ୍ରଦ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି ।

(ଖ) ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ବିପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତି (Arguments against Green Revolution):
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ କେବଳ ଯେ ଅନୁକୂଳ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଛି ତାହା ନୁହେଁ, ଏହାର ମଧ୍ୟ କେତେକ ପ୍ରତିକୂଳ ପ୍ରଭାବ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(୧) ବ୍ୟକ୍ତିଭିତ୍ତିକ ବୈଷମ୍ୟତା (Individual inequality):
ନୂତନ କୃଷିକୌଶଳର ଉପଯୋଗ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ । ଏହା ସମସ୍ତ କୃଷକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ସଫଳତା କେବଳ ଧନୀ ଓ ବୃହତ୍ କୃଷକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ । ଏହି କୌଶଳ ପ୍ରୟୋଗା କରି କ୍ଷୁଦ୍ର ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଆୟ ସ୍ତରରେ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ତେଣୁ ଧନୀ ଚାଷୀ ଅଧିକ ଲାଭବାନ ହେବା ସହିତ ଗରିବ ଚାଷୀମାନେ କମ୍ ଲାଭବାନ ହୋଇଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବ୍ୟକ୍ତିଭିତ୍ତିକ ବୈଷମ୍ୟତା ବୃଦ୍ଧି କରାଏ ।

(୨) ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ କୃଷିର ଅଭ୍ୟୁଦୟ :
ନୂତନ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ ଭାରତରେ ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ କୃଷିକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ । କୃଷିର ଲାଭଦାୟକାରୀ କ୍ଷମତା ଏହାକୁ ଶିଛର ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଅଧୂକ ନିବେଶ କ୍ଷମତା ଥ‌ିବା ବଡ଼ ଚାଷୀମାନେ ପ୍ରଚୁର ଲାଭ କରିଥାନ୍ତି ।

(୩) ଶ୍ରମ ସ୍ଥାନଚ୍ୟୁତି :
ନୂତନ କୃଷିକୌଶଳର ଅବଲମ୍ବନ ଶ୍ରମ ସ୍ଥାନଚ୍ୟୁତ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ବିଭିନ୍ନ ଯନ୍ତ୍ରପାତି କୃଷି ଉପକରଣ ଇତ୍ୟାଦିର ବ୍ୟବହାର ଫଳରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦିତାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଶ୍ରମ ନିଯୁକ୍ତି ହ୍ରାସ କରିଥାଏ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର । ବିଶେଷ ପ୍ରଭାବ କେବଳ ଗହମ ଉତ୍ପାଦନରେ ପଡ଼ିଛି ।

(୪) ଆୟ ବୈଷମ୍ୟ :
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଆୟ ବୈଷମ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି । ବଡ଼ଚାଷୀ ଅଧିକ ରୋଜଗାର କରୁଥିବାବେଳେ କ୍ଷୁଦ୍ରଚାଷୀର ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ସମସ୍ତ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି; କିନ୍ତୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଚାଷୀମାନେ ସମସ୍ତ ସୁଯୋଗରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଉତ୍ପାଦିତାରେ ପ୍ରାୟ କୌଶସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇନଥାଏ । ଏହା ଉତ୍କଟ ଆୟ ବୈଷମ୍ୟର ସୂତ୍ରପାତ କରି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ସାମାଜିକ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

(୫) ଦୁଃଖଦ ସାମାଜିକ ପ୍ରଭାବ :
ଅନେକ ସମୟରେ ନୂତନ କୃଷି ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରୟୋଗ ସାମାଜିକ ସ୍ତରରେ ଅଭାବନୀୟ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଅଧିକାଂଶ କୃଷି କୀଟନାଶକ ଔଷଧ ପ୍ରୟୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ନ ଥିବାରୁ ଦୁଃଖଦ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଧନୀ ଗରିବ ଭେଦଭାଦ ବୃଦ୍ଧି ହେବା ଫଳରେ ସାମାଜିକ ଅସ୍ଥିରତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ଗରିବ ନିର୍ଯାତନାର ଶିକାର ହୋଇଥାନ୍ତି ।

ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ ଯେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭାରତକୁ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ କରିପାରିଛି । ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ବିକାଶ ଏବଂ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଏହାର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଏକ ଅବଦାନ । କିନ୍ତୁ ଅନେକ ସଫଳତା ସତ୍ତ୍ବେ କେତେକ ବିଫଳତା ଏହାର ପ୍ରଭାବ କେତେକାଂଶରେ ହ୍ରାସ କରୁଛି । ଭାରତ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଯୋଜନା ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଫଳତାକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ଉଚିତ୍ ।

୩। ଭାରତୀୟ କୃଷି ସ୍ବଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା କାରଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
(Explain the causes of Low Productivity of agriculture in India)
Answer:
କୃଷି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମେରୁଦଣ୍ଡ ସଦୃଶ । ଭାରତରେ ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଅଧିକାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଜୀବିକାନିର୍ବାହ ପାଇଁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଆମ ଦେଶର ଭାରତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ । ଏହା ସତ୍ତ୍ଵେ ଭାରତୀୟ ଏକ ଅନୁନ୍ନତ କ୍ଷେତ୍ରଭାବରେ ପରିଗଣିତ ହୋଇଛି । ଆମ ଦେଶର କୃଷି ଏବଂ କୃଷକମାନଙ୍କର ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଅନ୍ୟତମ ତୁଳନାରେ ପ୍ରାୟତଃ କମ୍ । ଭାରତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ନିରୁତ୍ସାହଜନକ ଅଟେ । ଭାରତୀୟ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦକ କ୍ଷମତାରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ କାରଣ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ୩ଟି ଶ୍ରେଣୀର ବିଭକ୍ତିକରଣ କରାଯାଇଛି । ଯଥା –

(୧) ସାଧାରଣ କାରଣ (General causes): ଭାରତୀୟ କୃଷି ସ୍ଵଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତାର କେତେକ ସାଧାରଣ କାରଣ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(କ) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ (Pressure of Population): ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତିପରେ ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ ଭାରତ ପାଇଁ ଏକ ମୁଣ୍ଡବ୍ୟଥାର କାରଣ ହୋଇଛି । ଦୃତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ଅତ୍ୟତ୍ଵିକ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଏହା ଚାଷୋପଯୋଗୀ ଜମିର ବିଭାଜନ ଓ ବିଖଣ୍ଡନରେ କାରଣ । ତେଣୁ ଏହି ଛୋଟ ଛୋଟ ଚାଷ ଜମିରେ ଆଧୁନିକ ଉପାୟର କୃଷି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ତେଣୁ କୃଷିର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ସ୍ଵଳ୍ପ ହେବାରେ ଲାଗିଛି ।

(ଖ) ନିରୁତ୍ସାହଜନକ ଗ୍ରାମୀଣ ବାତାବରଣ (Unfavourable rural scenario):
ଭାରତୀୟ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଗରିବ ନିରକ୍ଷର କୃଷକମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପରିଚାଳିତ । ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ ଓ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଭାରତୀୟ ,କୃଷକ ପୁରୁଣା ବା କୃଷି ପଦ୍ଧତିରେ ଚାଷ କରିଥାନ୍ତି । ସେମାନେ ଆଧୁନିକ କୃଷି ପଦ୍ଧତିର ସଠିକ୍ ବ୍ୟବହାର ବିଷୟରେ ଅଜ୍ଞ । ତେଣୁ ଏହାର ପ୍ରଭାବ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ ପଡ଼ିଥାଏ ।
କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ।

(ଗ) ପ୍ରକୃତିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ (Importance of nature) :
ଆମଦେଶରେ ମୋଟ ଚାଷୋପଯୋଗୀ ଜମିର ୩୦ ପ୍ରତିଶତ ଜମିରେ ଜଳସେଚନର ସୁବିଧା ପହଞ୍ଚିପାରିନାହିଁ । ତେଣୁ ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ କୃଷକମାନଙ୍କୁ ମୌସୁମୀ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ପଡୁଛି । ମୌସୁମୀ ବାୟୁର ଅନିଶ୍ଚିତା କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛି । ତେଣୁ ଆମଦେଶରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ସ୍ଵଳ୍ପ ରହିଛି ।

(ଘ) ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ବଳର ଅଭାବ(Lack of adequate financial resources):
ଭାରତୀୟ କୃଷକ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣର ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଋଣର ଅଭାବ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସମସ୍ୟା । ଆଜି ମଧ୍ୟ କୃଷକମାନେ ଗ୍ରାମୀଣ ଋଣ ଉତ୍ସ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣରେ ଆର୍ଥିକ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଋଣ ଅଭାବ ଏବଂ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ବଳର ଅଭାବ ହେତୁ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଅଛି । ତେଣୁ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ବଳର ଅଭାବ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିବଦ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ।

(ଙ) ବଜାର ସୁବିଧାର ଅଭାବ (Lack of adequate marketing facilities) :
ଭାରତୀୟ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ, ପରିବହନ, ପଣ୍ୟାଗାର, ଶୀତଳଭଣ୍ଡାର ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣର ଉନ୍ନତି ସାଧନା ହୋଇ ନାହିଁ । ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଜାର ସୁବିଧା ନଥୁବାର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର କୃଷକମାନେ ମଧ୍ୟସ୍ତ ବେପାରୀ ମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଶୋଷିତ ହେଉଛନ୍ତି । ତେଣୁ ସେମାନେ କୃଷି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୁକ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ପାଇ ପାରୁନାହାନ୍ତି । ଏହି ସମସ୍ୟା କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା କୁ ବୃଦ୍ଧିରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ।

(୨) ସାଂସ୍ମାନିକ କାରଣ (Institutional Factor):
ସାଧାରଣ କାରଣ ଭଳି ସାଂସ୍ଥାନିକ କାରଣ ମଧ୍ଯ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ପାଇଁ ଦାୟ। ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ୨ଟି ସାଂସ୍ଥାନିକ କାରଣ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ –

(କ) ଜୋତର ଆକାର (Size of the Holdiny):
ଆମ ଦେଶର କ୍ଷୁଦ୍ର ଜୋତ ବା ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜୋତ କୃଷି ସ୍ଵଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତାର ଅନ୍ୟତମ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାରଣ କୋତର ହାରାହାରି ଆକାର ୫ ଏକରରୁ କମ୍ । ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜୋତରେ ଆଧୁନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଚାଷ କରିବା ବ୍ୟୟବହୁଳ । ଏହା ସମୟ, ଶ୍ରମ, ପୁଞ୍ଜି, ପଶୁବଳ, ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ଇତ୍ୟାଦିର ଅପଚୟ ଘଟାଇଥାଏ । ତେଣୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜୋତ ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦିତ ପାଇଁ ଦାୟୀ ।

(ଖ) ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂ-ସ୍ଵତ୍ଵାଧୁକାର ଢାଞ୍ଚା (Pefective land Tenure system):
ଭାରତରେ ଅଧିକାଂଶ ଚାଷୀ ଜମିମାଲିକ ନୁହନ୍ତି | ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆଇନ ଅଭାବ ତଥା ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନର ଯଥାଯଥ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ନ ହେବାକୁ ପ୍ରକୃତ ଚାଷି ଜମିର ମାଲିକାନା ସ୍ଵତ୍ଵରୁ ବଞ୍ଚିତ ରହୁଛି । ଭାଗ ଚାଷକରି ଚାଷ ତା’ର ଶ୍ରମର ଯଥାଯଥ ପାଉଣା ପାଇ ପାରୁନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ଜମିର ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ଉନ୍ନତି କରିବା ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରୁନାହିଁ । ତେଣୁ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦିତା ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସାଜିଛି ।

(୩) ପ୍ରାବଧୂକ କାରଣ (Technical Factor):
ଭାରତୀୟ କୃଷିର ସ୍ଵଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦିତ ପାଇଁ କେତେକ ପ୍ରାବଧୂକ କାରଣ ମଧ୍ୟ ସମପରିମାଣରେ ଦାୟୀ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(କ) ପୁରାତନ କୃଷି ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହାର (Use of Traditional Methods of Production):
ଆମ ଦେଶର କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରାୟ ଚାଷୀ ପୁରାତନ କୃଷି ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହାର କରି ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ସେମାନେ ପରମ୍ପରା ବିଶ୍ଵାସୀ ଓ ଗରିବ ହୋଇଥିବାରୁ ଆଧୁନିକ କୃଷି ପଦ୍ଧତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରୁନାହାନ୍ତି। କେତେକ କୃଷକ ଆଧୁନିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ବିଷୟରେ ଅଜ୍ଞ । ତେଣୁ ଦେଶରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦିତ ଶକ୍ତିରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଗ୍ରଗତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉ ନାହିଁ ।

(ଖ) ଅଧ‌ିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ସୀମିତ ପ୍ରୟୋଗ (Limited use of HYV Seeds):
ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରାୟ ଚାଷ ଜମିରେ ପାରମ୍ପରିକ ବିହନ ବହୁଳ ଭାବେ ପ୍ରୟୋଗ ରହିଛି । କୃଷକମାନେ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନର ସୀମିତ ବ୍ୟବହାର କରୁଛନ୍ତି । ତେଣୁ ପାରମ୍ପରିକ ବିହନର ପ୍ରୟୋଗ ବୃଦ୍ଧି ସ୍ଵଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତାର କାରଣ।

(ଗ) ଜଳସେଚନ ସୁବିଧାର ଅଭାବ (Lack of Irrigational Facilities):
ଆମ ଦେଶରେ ମୋଟ ଚାଷ ଜମି ୫୦ ପ୍ରତିଶତ ଜମିରେ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ନାହିଁ । ତେଣୁ କୃଷକମାନେ ଚାଷ ପାଇଁ ମୌସୁମୀ ବାୟୁ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାନ୍ତି । ଅନିଶ୍ଚିତ ଜଳବାୟୁ ଦେଶର କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧିରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସାଜିଛି । ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ଅଭାବରୁ ବହୁ ଫସଲୀ ଚାଷ ପ୍ରଣାଳୀ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ତେଣୁ ଦେଶର କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।

(ଘ) ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ରାସାୟନିକ ସାରର ଅଭାବ (Lack of Adequate Chemical Fertiles):
ଅଧ‌ିକ ଅମଳ କରିବା ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ସାରର ଯଥାଯଥ ପରିମାଣର ପ୍ରୟୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଆମ ଦେଶର କୃଷକମାନେ ଗରିବ ହୋଇଥିବାରୁ ରାସାୟନିକ ସାର କ୍ରୟ କରିବା ପାଇଁ ଅକ୍ଷମ ଏବଂ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥିବା ରାସାୟନିକ ସାରର ପରିମାଣ ଚାଷ ଜମି ଅନୁସାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ନୁହେଁ । ତେଣୁ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।

(ଙ) କୀଟନାଶକ ଔଷଧର ସ୍ଵଚ୍ଛ ବ୍ୟବହାର (Inadequate Use of Pesticides):
ଆମ ଦେଶର କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆବଶ୍ୟକତା ଠାରୁ କମ୍ ପରିମାଣରେ କୀଟନାଶକ ଔଷଧ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ନିରକ୍ଷରତା ହେତୁ ଏହି ଔଷଧର ପ୍ରୟୋଗ ବିଷୟରେ କୃଷକମାନେ ଅଜ୍ଞ। ଶସ୍ୟହାନୀ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ । ତେଣୁ କୀଟନାଶକ ଔଷଧର ସ୍ଵଚ୍ଛ ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବହାର କୃଷି ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତାର ଅନ୍ୟତମ – କାରଣ ଅଟେ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୪।
ଭାରତରେ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବିକାଶ ଆଲେଚନା କର ।
(Explain the Development of Infrastructure in India)
Answer:
ଉପକ୍ରମ (Introduction): ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଯେଉଁ ସବୁ ଉପାଦାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ, ତାହା ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ ହେଉଛି ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ବା ଭିତ୍ତିଭୂମି । କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିକାଶ ମୁଖ୍ୟତଃ ଶକ୍ତି, ଜଳସେଚନ ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ, ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ବୀମା ଇତ୍ୟାଦି ସୁବିଧା–ସୁଯୋଗ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସମ୍ପର୍କରେ ବିଶ୍ଵବ୍ୟାଙ୍କର ରିପୋର୍ଟରେ ମତପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ଯେ, ଉତ୍ପାଦନରେ ବିବିଧ୍ଵକରଣ, ବାଣିଜ୍ୟରେ ପ୍ରସାରଣ, ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଓ ପର୍ଯ୍ୟାକରଣରେ ମାନରେ ଉନ୍ନତି ଆଦିରେ ନିଜ ଦେଶର ସଫଳତା ଓ ଅନ୍ୟ ଦେଶର ବିଫଳତା ସାଧାରଣତଃ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ସୁଲଭତା ଉପରେ ନିର୍ଭର 69 | (The adequacy of infrastructure helps to determine one country’s success to another country’s failure in diversifying production expending trade coping with population growth, reducing poverty and improving environmental conditions.)

ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ସଂଜ୍ଞା (Meaning of Infrastructure):
ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କେତେକ ମୌଳିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ, ସେବା ବା କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଓ ଉନ୍ନୟନକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସହଜ ଓ ସୁଷମ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଉନ୍ନୟନ ପାଇଁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥାଏ । ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଏକ ନୈତ୍ୟନୈମିତ୍ତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଯଦିଓ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ସେବା ଉତ୍ପାଦନ କରେ ନାହିଁ, ତେବେ ତାହା ଉତ୍ପାଦନକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ଯଥା- କୃଷି, ଶିଳ୍ପ, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ବ୍ୟବସାୟ ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ବିହାରଗତ ସୁବିଧା- ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରି ଉତ୍ପାଦନକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇଥାଏ ।

ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବର୍ଗୀକରଣ (Classification of Infrastructure):
ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଯଥା:-
(୧) ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।
(୨) ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।

(୧) ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା (Keonomic Infrastructure):
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା, ସୁବିଧା-ସୁଯୋଗ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସହାୟତା କରେ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ସେସବୁ ହେଲା-
(କ) ଶକ୍ତି,
(ଖ) ଗମନାଗମନ,
(ଗ) ଯୋଗାଯୋଗ,
(ଘ) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ବୀମା,
(ଙ) ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦି।

(୨) ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା (Social Infrastructure):
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ, ଯେଉଁ ସେବା, ସୁଯୋଗ ବା ପ୍ରକଳ୍ପ ପରୋକ୍ଷ ଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା । ଭିତ୍ତିଭୂମି କୁହାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି
(କ) ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ବ୍ୟବସ୍ଥା,
(ଖ) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା,
(ଗ) ବାସଗୃହ ଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ।
ଏ ସବୁ ସୁବିଧା ମନୁଷ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସହିତ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଦେଶର ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏହାକୁ ସାମାଜିକ, ଭିତ୍ତିଭୂମି ବା ସାମାଜିକ ସଂରଚନା (Social Infrastructure) କୁହାଯାଏ ।

ଆଧାରିକ ସଂରଚନାରେ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶର ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣ (Peculiarities of Investment in Infra- structure Development):-
ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ଏକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ବୋଲି ଧରାଯାଏ, ତଥାପି ଏହି ପ୍ରକାର ପୁଞ୍ଜିନିବେଶର କେତେକ ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ l ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(କ) ଯେ କୌଣସି ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ପ୍ରକଳ୍ପରେ ଅତ୍ୟଧିକ ପରିମାଣର ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ କରିବାକୁ ପଡ଼େ ।
(ଖ) ଏଗୁଡ଼ିକର ପକ୍ବାନାବଧୂ ଅଧିକ; ଅର୍ଥାତ୍ ଏ ସବୁର ସୁଫଳ ବିଳମ୍ବରେ ମିଳେ,
(ଗ) ଏ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ଲାଭ ପ୍ରଣୋଦିତ ନୁହେଁ ।
(ଘ) ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ, କାରଣ ଏହା ଶୀଘ୍ର ଲାଭ ଦେଇପାରେ ନାହିଁ ।
ଉପରୋକ୍ତ ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଉଭୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ‘ସଂରଚନା ଓ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ଅଧ୍ୟୟରେ ଭାରତରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବିକାଶ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

Question ୫।
ଭାରତର ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ସଂଜ୍ଞା ଆଲୋଚନା କର।
(Explain the Economic Planning in India)
Answer:
ଉପକ୍ରମ (Introduction}:ଭାରତ ବିଶେଷ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ହାସଲ କରିପାରି ନାହିଁ ପ୍ରକାରର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦରେ ଭରପୁର ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦିନର ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଓ ପ୍ରତିକୂଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ନୀତି ଦେଶର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରକୁ ଏକରକମ ସ୍ଥାଣୁ ଅବସ୍ଥାରେ ରକ୍ତ । ଦେଶ ୧୯୪୭ ରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ହାସଲ କଲାବେଳକୁ ଭାରତୀୟ ମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୟନୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଦୁଃଖ ଦାରିଦ୍ର୍ୟରେ ବୁଢ଼ି ରହିଥିଲେ । କୃଷି ଥିଲା ଜୀବର ଏକମାତ୍ର ମାର୍ଗ । ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିମଳ, ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ତଥା ଶିଳ୍ପ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶ ବହୁ ପଛରେ ପଡ଼ିଥିଲା । ଫଳତଃ ଭାରତୀୟ ମାନଙ୍କର ଜୀବନ ଧାରଣର ମାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିମ୍ନସ୍ତରରେ ରହିଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନ ଭାରତରେ ଏହି ସବୁ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ ଥିଲା। ସଫଳତାର ଚାବିକାଠି ରୂପେ ସରକାର ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନାକୁ କରିଥିଲେ ।

‘ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା’ ହେଉଛି ଆଜିକାଲିର ଏକ ଅତି ପରିଚିତ ଶବ୍ଦ, ଯାହାକି ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ଯୋଜନା ସମ୍ପର୍କରେ ପ୍ରଥମ ସୂଚନା ପ୍ଲାଟୋଙ୍କ ‘Republic’ ପୁସ୍ତକରେ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳିଥିଲେ ହେଁ ତତ୍‌କାଳୀନ ସୋଭିଏତ୍ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ହାସଲ କରିଥିବା ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ହିଁ ‘ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା’ର ରଙ୍ଗ ବଦଳାଇ ଦେଇଥିଲା ।

ସଂଜ୍ଞା (Definition):
ଦେଶର ପରିସ୍ଥିତି ଓ ବିକାଶର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଭେଦରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନାର ରୂପ ଓ ଲକ୍ଷଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରୀମତୀ ବାର୍କରା ଉଟନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ହେଉଛି ସରକାରୀ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଅଗ୍ରଣୀ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସବୁର ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ଓ ସୁଚିନ୍ତିତ ଚୟନ ।” (Planning is the conscious and deliberate choice of Economic prioritics by some public authority), ପ୍ରଫେସର ଡାଲଟନଙ୍କ ଭାଷାରେ, “ଯୋଜନା ହେଉଛି ବହୁଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମ୍ବଳର ଦାୟିତ୍ଵରେ ଥିବା କୌଣସି ନିର୍ମିତ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ କେତେକ ମନୋନୀତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ସୁଚିନ୍ତିତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ।” ଏଚ୍.ଡ଼ି.ଡିକିନ୍‌ସନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ ସମଗ୍ର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ବ୍ୟାପକ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଭିତ୍ତିରେ ନିର୍ମିତ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଯେଉଁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଅର୍ଥନୈତିକ ନିଷ୍ପର୍ଭି ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି – କ’ଣ ଓ କେତେ ଉତ୍ପାଦନ ହେବ, କିପରି କେବେ ଓ କେଉଁଠି ଉତ୍ପାଦନ ହେବ ଏବଂ କାହାକୁ ଏହା ଆବଣ୍ଟନ ହେବ – ସେହି ସମସ୍ତ ସଚେତନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା କୁହାଯାଏ । ” ଫଳତଃ ଦେଶର ଚଳନ୍ତି ସମ୍ପତ୍ତି ସମ୍ପୂର୍ଣ ବିନିଯୋଗ କରି ଦେଶର ସର୍ବାଧ‌ିକ କଲ୍ୟାଣ ସାଧନ କରିବା ହେଉଛି ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଯାହାଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିକାଶ ସାଧନ ହୋଇଥାଏ । ଦେଶବାସୀଙ୍କର ସାମୂହିକ କଲ୍ୟାଣ ବୃଦ୍ଧିପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ସୁତରାଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ହାସଲ କରିବାର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଅବଲମ୍ବନ ହେଉଛି ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ।

Question ୬।
ଭାରତର ଶିଳ୍ପର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the importance of Industry in India)
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଓ ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ । ବିଶ୍ଵର ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ ସମୃଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିକଶିତ । ଶିଳ୍ପ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କଲାବେଳେ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦ ଶିଳ୍ପାୟନ ଓ ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ ଅନେକ ସମୟରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦ ପରଷ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ । ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଇଂଲଣ୍ଡରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଐତିହାସିକ ଶିଳ୍ପ ବିପ୍ଳବ ବିଶ୍ବର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିପ୍ଲବ ସୃଷ୍ଟି କରି ଦ୍ରୁତ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ଉଭୟ ଶିଳ୍ପାୟନ ଓ ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ନୂତନ ସମ୍ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ।

ଶିଳ୍ପର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ :
ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିଳ୍ପାୟନ ଓ ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନ ଭାରତକୁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ଶିଳ୍ପର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅନୁଭୂତ ହେଉଛି ।

(୧) ଆଧୁନିକୀକରଣ :
ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଉଭୟ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଉପଭୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଧୁନିକତାର ସ୍ପର୍ଶ ଆଣିଛି । ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦିତ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ସରଞ୍ଜାମ ଇତ୍ୟାଦି କୃଷି ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଧୁନିକୀକରଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଛି । ବିଭିନ୍ନ ଆଧୁନିକ ଉପଭୋଗ ସାମଗ୍ରୀ ଉତ୍ପାଦନ କରି ଶିଳ୍ପ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଆଧୁନିକ ସୁଖ ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନ ସହ ପରିଚୟ କରାଇ ପାରିଛି ।

(୨) ବାହ୍ୟ ପ୍ରଭାବ :
ଶିଳ୍ପ ବାହ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ସର୍ବାଧ‌ିକ । ଏହାର ଦ୍ରୁତ ଅନୁବନ୍ଧନ ଓ ପଶ୍ଚାତ୍ମ ଅନୁବନ୍ଧନ ରହିଛି । ଶିଳ୍ପର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଉଭୟ ଅଗ୍ର ଓ ପଶ୍ଚାତ୍ ଅନୁବନ୍ଧନରେ ସହାୟକ ହୋଇ ଦ୍ରୁତ ବାହ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ଆଣିଥାଏ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ବିକାଶ ଘଟାଏ । ନୂତନ ସହର ଓ ଶିଳ୍ପ ଜନ୍ମ ନିଏ ।

(୩) କୃଷିର ବିକାଶ :
ଭାରତୀୟ କୃଷିର ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦିତାର ଏହା ମୁଖ୍ୟ କାରଣ । ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ ଦ୍ବାରା ସମ୍ଭବ । ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ଫଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରୁ ସହରାଞ୍ଚଳକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ଘଟେ । ଏହା ଭୂମି ଉପରେ ଥିବା ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ ହ୍ରାସ କରେ । ଜୋତର ବିଭାଗ ଓ ବିଖଣ୍ଡନ ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ହୁଏ । ଅପେକ୍ଷାକୃତ ବୃହତ୍ତର ଜୋତରେ ଆଧୁନିକ କୃଷି ପ୍ରଣାଳୀ ଉପଯୋଗ କରିବା ଦ୍ଵାରା କୃଷି ଉତ୍ପାଦିତ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ ଏବଂ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନୁଭୂତ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ ହ୍ରାସ ପାଏ । ତେଣୁ କୃଷି ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିଳ୍ପର ଭୂମିକା ସ୍ପଷ୍ଟ ।

(୪) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ :
ଶିଳ୍ପାୟନ ଜାତୀୟ ଆୟ ଦ୍ରୁତ ବୃଦ୍ଧି କରିପାରେ। ଫଳରେ ମୁଣ୍ଡ ପିଛା ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ। ଏହା ଅଣ୍ଡା, ମାଛ, କ୍ଷୀର ଇତ୍ୟାଦି ଅଣକୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ। କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନୁଭୂତ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ ଓ ଋତୁଭିଭିକ ବେକାରୀ ହ୍ରାସ ପାଏ । ଯେଉଁ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମ ଶକ୍ତିଙ୍କୁ ହ୍ରାସ କଲେ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ପାଏ ନାହିଁ ତାହାକୁ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ କୁହାଯାଏ।

(୫) ନିୟୋଜନ ସୃଷ୍ଟି :
ଶିଳ୍ପ ଅଧୂକ ନିୟୋଜନ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ । ଏହାର ସୁଦୂର ପ୍ରସାରୀ ବାହ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ଉଭୟ କୁଶଳୀ ଓ ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ବ୍ୟାପକ ପରିସର ତିଆରି କରେ।

(୬) ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି:
ଶିଳ୍ପ ସମଗ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରଣାଳୀର ଆଧୁନିକୀକରଣ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ରାସାୟନିକ ସାର। କୀଟନାଶକ ଔଷଧ । ବିଭିନ୍ନ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଇତ୍ୟାଦି କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ । ଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟ ଉଭୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆଣିଥାଏ।

(୭) ଅନୁକୂଳ ବହିଃ ବାଣିଜ୍ୟ :
କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନୁକୂଳ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ପାଇଁ ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ ଆମଦାନି ମୂଲ୍ୟଠାରୁ ଅଧିକ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଶିଳ୍ପାୟନ ଉଭୟ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ। ରାଷ୍ଟ୍ର ଉନ୍ନତମାନର ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରେ । ଏହା ରପ୍ତାନି ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।

(୮) ଆଶାବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରାର ପ୍ରବାହ :
ଅନୁକୂଳ ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ଆଶା, ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ କରିଥାଏ । ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଓ ଶିଳ୍ପାୟନ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିକାଶ ଘଟୁଥିବାର ଚିତ୍ର ଅବତାରଣ କରିଥାନ୍ତି । ସମଗ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆଶାବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରାର ପ୍ରବାହ ଘଟେ।

(୯) ଜାତୀୟ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି :
ଉତ୍ପାଦନ, ନିବେଶ, ନିୟୋଜନ ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ଶିଳ୍ପ ଅନୁକୂଳ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ସୁପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟେ।

(୧୦) ଅର୍ଥନୈତିକ ସମାନତା :
ଶିଳ୍ପ ଉଭୟ କୁଶଳୀ ଓ ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପଯୁକ୍ତ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଲୋକମାନଙ୍କର ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ସେମାନେ ଅଧିକ ରୋଜଗାର କରିପାରନ୍ତି ।

ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିକାଶ ପାଇଁ ଉଭୟ ଶିଳ୍ପ ଉନ୍ନୟନ ଓ ଶିଳ୍ପାୟନ ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଭାରତ ଭଳି ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ବିକାଶ ଶିଳ୍ପ ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ । ଜାତୀୟ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି, କର୍ମ ନିୟୋଜନ ସୃଷ୍ଟି ଭିତ୍ତିଭୂମିର ଉପଯୁକ୍ତ ବିକାଶ, ସାମାଜିକ ବୈଷମ୍ୟ ହ୍ରାସ ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଓ ଶିଳ୍ପାୟନ ପ୍ରମୁଖ ଆୟୁଧ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୭।
୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଳ୍ପ ନୀତି
(Explain the Industrial Policy of 1948)
Answer:
ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଘୋଷିତ ସରକାରୀ ନୀତିକୁ ଶିଳ୍ପନୀତି କୁହାଯାଏ । ଏହା ଶିଳ୍ପର ମାଲିକାନା, କାର୍ଯ୍ୟବିଧ, ଅବସ୍ଥିତି, ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ବ୍ୟବସ୍ଥା ଇତ୍ୟାଦିକୁ ସୂଚୀତ କରୁଥିବା ଏକ ସରକାରୀ ନୀତି ।

୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଚ୍ଛନୀତି :
ପ୍ରାକ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା କାଳରେ ଭାରତର କୌଣସି ଶିଳ୍ପନୀତି ନଥିଲା । ୧୯୪୭ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ପନ୍ଦର ଦିନ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତ ଶିଳ୍ପିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଦୃଢ଼ ମତପୋଷଣ କଲା । ଯୋଜନାର ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ୧୯୪୮ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ୍ ୬ ତାରିଖରେ ପ୍ରଥମ ଶିଚ୍ଛନୀତି ଘୋଷଣା କରି ଶିଳ୍ପୀକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଏକ ଶକ୍ତ ମୁଳଦୁଆର ଭିତ୍ତିପ୍ରସ୍ତର ସ୍ଥାପନ କଲା । ଏହି ଶିଳ୍ପ ନୀତି ଜରିଆରେ ଭାରତକୁ ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥନୀତିର ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ଉଭୟ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ଶିଳ୍ପୀକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଏହି ଶିଳ୍ପନୀତି ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖୁଲା ୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

୧. ଶିଳ୍ପର ବର୍ଗୀକରଣ – ୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତି ଶିଳ୍ପକୁ ଚାରି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କଲା।
(କ) ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀ – ଏହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ, ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଏବଂ ରେଳ ପରିବହନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କର ମାଲିକାନାରେ ରହିଲା।
(ଖ) ଦ୍ବିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ – ଏହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଛଅଗୋଟି ମୌଳିକ ଶିଳ୍ପକୁଚ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଗଲା। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା, କୋଇଲା, ଜାହାଜ ନିର୍ମାଣ, ଉଡ଼ାଜାହାଜ ନିର୍ମାଣ, ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ୍ ଟେଲିଫୋନ୍ ଓ ଖଣିଜ ତୈଳ।
(ଗ) ତୃତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ – ଏହି ଶ୍ରେଣୀରେ କାଗଜ, ସିମେଣ୍ଟ, ବୟନଶିଳ୍ପ, ସାର, ଲୁଣ, କଳ ଲଙ୍ଗଳ, ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ୨୦ଟି ଶିଳ୍ପ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
(ଘ) ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ରେଣୀ – ଅବଶିଷ୍ଟ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏଗୁଡ଼ିକ ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇ ସରକାରଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣାଧନ ରହିଲା ।

ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥନୀତି :
୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଚ୍ଛନୀତି ଭାରତରେ ଉଭୟ ସରକାର ଓ ବେସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରର ସହାବସ୍ଥାନ ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରି ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥନୀତିର ମୁଳଦୁଆ ପକାଇଲା।

କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ :
ଏହି ଶିଳ୍ପନୀତି ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କଲା । କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳର ଉପଯୋଗ କରି ଅଧୂକ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକର ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ଏହି ନୀତି ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖିଲା।

ବୈଦେଶିକ ପୁଞ୍ଜି :
ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ବୈଦେଶିକ ପୁଞ୍ଜିର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପରେ ୧୯୪୮ ଶିଳ୍ପନୀତି ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କଲା । ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ବିରୋଧ କରୁନଥୁବା ବୈଦେଶିକ ପୁଞ୍ଜିକୁ ହିଁ ଏହି ନୀତି ସ୍ଵାଗତ କଲା।

ଶ୍ରମିକ ପରିଚାଳକ ସମ୍ପର୍କ :
୧୯୪୮ ଶିଵନୀତି ଶ୍ରମିକ ପରିଚାଳକ ସୁସମ୍ପର୍କ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କଲା । ପରିଚାଳନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ଓ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା ଏହାର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଥିଲା ।
୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଵନୀତି ଭାରତରେ ଶିଳ୍ପବିକାଶର ମୁଳଦୁଆ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲା । ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରର ପରିସୀମା ସ୍ପଷ୍ଟ କରି ସେମାନଙ୍କ ସହଯୋଗ ଏହି ନୀତି କାମନା କଲା ।

Question ୮।
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତି ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the Industrial Policy of 1956.)
Answer:
୧୯୪୮ ମସିହା ଶିଚ୍ଛନୀତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତନର କିଛି ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଐତିହାସିକ ଘଟଣାପ୍ରବାହ ଅନ୍ୟ ଏକ ଶିଳ୍ପନୀତିର ଆବଶ୍ୟକତା ସୃଷ୍ଟି କଲା । ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଭାରତରେ ଯୋଜନା ଯୁଗର ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ଶେଷ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଭାରତ ପାଇଁ ଏକ ବିରାଟ ସଫଳତା ଆଣିଥୁଲା । ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇପାରିଲା । ଅଧୂକ ଆଶାବାଦୀ ହୋଇ ଭାରତ ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରି ଦ୍ବିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ପ୍ରବର୍ତନ କଲା । ଏହି ଯୋଜନାକୁ ସଫଳ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତିର ଆବଶ୍ୟକ ହେଲା । ସମାଜବାଦୀ ଢାଞ୍ଚାର ସମାଜ ଗଠନ ଏହାର ପ୍ରମୁଖ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ରହିଲା । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(୧) ଶିଳ୍ପର ନୂତନ ବର୍ଗୀକରଣ : New classification of Industry.
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତି ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକୁ ତିନୋଟି ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ କଲା । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

(କ) ଅନୁସୂଚୀ-କ – ଏହି ଅନୁସୂଚୀରେ ୧୭ଟି ଶିଳ୍ପ ରଖାଗଲା । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଓ ଗୋଳାବାରୁଦ, ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଲୌହ ଓ ଇସ୍ପାତ୍, ଗୁରୁ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, କୋଇଲା, ଖଣିଜ ତୈଳ, ଉଡ଼ାଜାହାଜ ନିର୍ମାଣ, ରେଳ ପରିବହନ, ବିମାନ ପରିବହନ, ଟେଲିଫୋନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଶିଳ୍ପ ଏହି ଅନୁସୂଚୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
(ଖ) ଅନୁସୂଚୀ~ଖ – ଏହି ଅନୁସୂଚୀ ୧୨ଟି ଶିଳ୍ପକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଆଲୁମିନିୟମ, ସାର, ରବର, ସାମୁଦ୍ରିକ ପରିବହନ, ସଡ଼କ ପରିବହନ ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଅନୁସୂଚୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
(ଗ) ଅନୁସୂଚୀ-ଗ – ଉପରୋକ୍ତ ଶିକ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ ଏହି ଅନୁସୂଚୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

(୨) କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ : (Small scale and Cottage Industry)
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଜନୀତି କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ପୁନର୍ବାର ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କଲା । ସେମାନଙ୍କର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ସମସ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ ଏହି ଶିଳ୍ପନୀତି ସୁପାରିଶ କଲା ।

(୩) ସମତୁଲ ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ :
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଛନୀତି ଆଞ୍ଚଳିକ ବୈଷମ୍ୟ ହ୍ରାସ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କଲା । ପଛୁଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ଘରୋଇ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ଉଦ୍ୟୋଗ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଏହି ଶିଳ୍ପନୀତି ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖିଲା ।

(୪) ଶ୍ରମିକ ପରିଚାଳକ ସମ୍ପର୍କ :
୧୯୫୬ ମସିହାର ଶିଳ୍ପନୀତି ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାଘାତ ହେଲେ ଶିଳ୍ପାୟନରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି ହେବ ବୋଲି ଏହି ଶିଳ୍ପନୀତି ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି ସରକାରଙ୍କ ପାଖରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖୁଲା ।

(୫) ପରିଚାଳନା ଓ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା :
ଶିଳ୍ପାୟନ ପାଇଁ ପରିଚାଳନା ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାପ୍ରାପ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକତା, ୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତି ଉପଲବ୍ଧ କଲା । ଏହା ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥିଲା ।

(୬) ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି (Foreign Capital):
୧୯୫୬ ମସିହା ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତରେ ବୈଦେଶିକ ପୁଞ୍ଜିର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପଲବ୍ଧ କରିଥିଲା । ଏହି ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜିକୁ ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜିର ଅନୁପୂରକ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା ।

Question ୯।
୧୯୯୧ ମସିହାର ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ଆଲୋଚନା କର।
(Explain the The New Industrial Policy – 1991.)
Answer:
୧୯୯୧ ମସିହା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଇତିହାସର ଏକ ମାଇଲ ଖୁଣ୍ଟ । ଏହି ବର୍ଷ ସମଗ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିପ୍ଳବ ସୃଷ୍ଟି କରି ଏକ ନୂଆ ଯୁଗର ସୂତ୍ରପାତ କଲା । ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଘୋଷିତ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି (New Economic Policy) କୁ ସହଯୋଗ ଦେବା ପାଇଁ ତତ୍କାଳୀନ କଂଗ୍ରେସ (ଇ) ସରକାର ଏକ ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ୧୯୯୧ ମସିହା ଜୁଲାଇ ୨୪ ତାରିଖ ଦିନ ପ୍ରଣୟନ କଲେ । ଏହି ଐତିହାସିକ ୧୯୯୧ ମସିହାର ଶିଳ୍ପନୀତି ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ସମସ୍ତ ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉଚ୍ଛେଦ କରି ଏକ ଉଦାର ତଥା ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନର କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ପଦକ୍ଷେପ ନେଲା ।

ଆଭିମୁଖ୍ୟ (Objectives):
୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତିର କେତେକ ସ୍ପଷ୍ଟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା
(୧) ` ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଅନାବଶ୍ୟକ ଅମଲାତନ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ବୁଢ଼ିଆଣୀ ଜାଲରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ।
(୨) ଉଦାରୀକରଣ ନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହ ସଂଯୋଗ କରିବା ।
(୩) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିବା ସମସ୍ତ କଟକଣା ବିଲୋପ କରିବା ।
(୪) Monopolistic and Restrictive Trade Practices ଆଇନ୍‌ର କଟକଣାରୁ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତା ମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ ରଖିବା !
(୫) କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପର ଦ୍ରୁତ ବିକାଶ ଘଟାଇବା ।
(୬) ପଛୁଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ ଆଣିବା ।

୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଜନୀତି ଦୁଇ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରଥମଟି ଜୁଲାଇ ୨୪ ତାରିଖ ଦିନ ଘୋଷିତ ହୋଇଥିବା କେବଳ ଦ୍ବିତୀୟଟି ଅଗଷ୍ଟ ୬ ତାରିଖ ଦିନ ଘୋଷଣା କରାଗଲା ।

ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features):
ସମସ୍ତ ଆଭିମୁଖ୍ୟକୁ ସାକାର କରିବା ପାଇଁ ନୂତନ ଶିଚ୍ଛନୀତି ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(୧) ଶିଳ୍ପ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉଚ୍ଛେଦ (Industrial Licensing):
ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଉଥିବା ଅନୁମତି ପତ୍ରକୁ ଲାଇସେନ୍ସ କୁହାଯାଏ । (କ) ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ସର୍ବାଧ‌ିକ ଦୁଇକୋଟି ଟଙ୍କାର ପୁଞ୍ଜି, ଦ୍ରବ୍ୟ, ଆମଦାନୀ କରୁଥିବା ଶିଳ୍ପମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଛି ।

(ଖ) ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ପ୍ରଚଳିତ ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ ପଞ୍ଜିକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା (Registration Scheme) ଉଚ୍ଛେଦ କଲା।

(୨) ବିଦେଶୀ ନିବେଶକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ (Foreign Investment):
ସତୁରୀ ଦଶକରୁ ଭାରତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଦେଶୀ ନିବେଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରି ଆସିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିବା ସରକାରୀ କଟକଣା ନିବେଶରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ।
(କ) ବିଦେଶରେ ଭାରତୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ପାଇଁ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବିଦେଶୀ ବାଣିଜ୍ୟିକ କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କର ସମ୍ପୃକ୍ତିର ଆବଶ୍ୟକତା ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ଅନୁଭବ କଲା ।
(ଖ) ୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତି ବିଦେଶୀ ନିବେଶକାରୀଙ୍କ ପ୍ରାପ୍ୟ ପ୍ରଦାନ ଗଚ୍ଛିତ ବିଦେଶୀ ବିନିମୟ ପରିମାଣ ବିଚାରକୁ ନେଇ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ଜରିଆରେ ସମ୍ପାଦନ କରିବା ପାଇଁ ସ୍ଥିର କଲା ।

(୩) ବିଦେଶୀ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ (Foreign Techonology):
୧୯୯୧ ମସିହା ଶିଳ୍ପନୀତି ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟକୁ ବିଦେଶୀ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଜ୍ଞାନର ପ୍ରବେଶକୁ ସହଜ କରିବା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନେଲା ।
(କ) ଉଚ୍ଚ ଅଟ୍ରାଧ୍ଧକାର ଭିଭିକ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଦେଶୀ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଜ୍ଞାନ ଉପଯୋଗ ପାଇଁ ହୋଇଥିବା ରାଜିନାମାରେ ଯଦି ଏକ କୋଟି ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରୟାଲ୍‌ଟି ଦିଆଯାଉଥାଏ ତାହାହେଲେ ସରକାର ସ୍ଵତଃ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରିବେ ବୋଲି ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ଘୋଷଣା କଲା।
(ଖ) ବିଦେଶୀ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ଜ୍ଞାନ ଉପଯୋଗ ପାଇଁ ସରକାରୀ ଅନୁମତିର କୌଣସି ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଲା ନାହିଁ ।

(୪) ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରର ସଂସ୍କାର (Public Sector):
ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ହାତକୁ ନେଲା।
(କ୍) ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗ ମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ସ୍ଵୟଂଚାଳିତ ଓ ଉତ୍ତରଦାୟୀ କରିବା ପାଇଁ ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ସରକାରଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲା ।
(ଖ) ପାଣ୍ଠି ସଂଗ୍ରହ ତଥା ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ନିମନ୍ତେ ଅଂଶଧନର ୨୦ ଶତାଂଶ ଜନସାଧାରଣ, ଉକ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗର ଶ୍ରମିକ, ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ବିକ୍ରି କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଲା।

(୫) ଏକଚାଟିଆ ବ୍ୟବସାୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଇନ୍‌ର ଉଚ୍ଛେଦ (Control over monopoly):
୧୯୭୦ ମସିହାରେ ପ୍ରଚଳିତ MRTP (Monopoly and Restrictive, Trade Practices) ଆଇନ୍‌କୁ ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ନିମ୍ନମତେ ସଂଶୋଧନ କଲା।

(କ) ୧୯୭୦ ର MRTP ଆଇନ ଅନୁସାରେ ୧୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଅଧ‌ିକ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ କରିଥିବା ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ ସଂସ୍ଥା ସମ୍ପ୍ରସାରଣ, ଅନ୍ୟ ଶିଳ୍ପର ଅଧ୍ବଗ୍ରହଣ ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ଠାରୁ ଅନୁମତି ନେବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଥିଲା । ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ଏହି କଟକଣା ସହିତ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ସୀମା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଚ୍ଛେଦ କଲା ।

(ଖ) ନୂତନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ଅସାଧୁ ଓ ଏକଚାଟିଆ ବ୍ୟବସ୍ଥାୟରେ ଲିପ୍ତ ଥିବା ସମସ୍ତ ଶିଳ୍ପ ପାଇଁ କଟକଣା ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବଳବତ୍ତର କରାଗଲା ।

(୬) କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପର ବିକାଶକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ (Small Seale Industries):
କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ୧୯୯୧ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ଛଅ ତାରିଖ ଦିନ ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତିର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରାଗଲା । ଏଥିରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପର ସଂଜ୍ଞାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଣାଗଲା।
(କ) କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଵର ବିନିଯୋଗ ସୀମା ୬୦ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା ।
(ଖ) ଆନୁସଙ୍ଗିକ ଶିଜ୍ (Ancilliary Industry): ର ବିନିଯୋଗ ସୀମା ୭୫ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା ।
(ଗ) ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ (liny Industry) ର ବିନିଯୋଗ ସୀମା ୫ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା ।

Question ୧୦।
ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଭୂମିକା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନଥିଲା । ସେତେବେଳେ ପୃଥ‌ିବୀରେ ମୁକ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ହେଉଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନ ଭାରତରେ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ତେଣୁ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ ନିମନ୍ତେ ତଆବ୍ୟକତା ଅନୁଭୂତ ହେଲା । ଦେଶର ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିର ପ୍ରଧାନତଃ ଦୁଇଟି ଦିଗ ରହିଛି; ଯଥା-
(୧) ରପ୍ତାନି ନୀତି (Export policy) ; ଏବଂ
(୨) ଆମଦାନି ନୀତି (Import policy)
ଉଭୟ ନୀତିକୁ ନେଇ ଯେଉଁ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି କୁହାଯାଏ ।

୧୯୫୦-୫୧ ମସିହାରେ ଭାରତରେ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ଏହି ଯୋଜନାରେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରର ବୃଦ୍ଧିକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଗଲା । ଏହି ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନୟନ ସହିତ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ବିକାଶକୁ ସଂଯୋଗ କରାଗଲା । ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଆମ ଦେଶଣ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ଅଧ୍ବକ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଥିଲା । ବିଦେଶୀ ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରୁ ଭାରତୀୟ ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବା ନିମିତ୍ତ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟଭିଭିକ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର କଟକଣା ଓ ପ୍ରୋତ୍ସାହନମାନ ଦେବାକୁ ଆଗେଇ ଆସିଥିଲେ । ତେଣୁ ଆମ ଦେଶର ବାଣିଜ୍ୟନୀତିର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା-

(୧) ଆମଦାନିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା (restrictions on the Import); ଏବଂ
(୨) ରପ୍ତାନିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ କରିବା (Export promation)

୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଭାରତରେ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା । ଦେଶରେ ଘରୋଇକରଣ, ଉଦାରୀକରଣ ଓ ଜଗତୀକରଣ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ନେଇ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । ବାଣିଜ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ଅର୍ଥନୀତି ସହିତ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା । ଦେଶର ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ ନିମିତ୍ତ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, କଳକବଜା ତଥା ଆଧୁନିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପଲବ୍‌ଧ ହେଲା । ଏଣୁ ଦେଶର ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିରେ କୋହଳ ଆମଦାନି ମାଧ୍ୟମରେ ରପ୍ତାନି ବୃଦ୍ଧିକୁ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଗଲା । ଦେଶକୁ ସ୍ଵାବଲମ୍ବୀ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ରଖୁ ଉପରୋକ୍ତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପରେ ଆମ ଦେଶର ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା-
(୧) ଆମଦାନି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ (Import Substitution); ଏବଂ
(୨) ରପ୍ତାନି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ (Export Promotion)

Question ୧୧।
୨୦୧୧-୧୨ ମସିହା ଆମଦାନି-ରପ୍ତାନି ନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the main features of the EXIM-Policy 2011-12.)
Answer:
ଆମ ଦେଶର ଅନୁସୃତ ହେଉଥ‌ିବା ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ମୁଖ୍ୟତଃ ଜଗତୀକରଣ ନୀତି ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ୨୦୧୧-୧୨ ର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନମତେ ଆଲୋଚନା

କରାଯାଇଛି:
(୧) ବିଶ୍ବ ଅର୍ଥନୀତିର ଅନିଶ୍ଚିତତା ହେତୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ସୀମା ଶୁଳ୍କକକୁ ୧୦ ପ୍ରତିଶତରେ ଅପରିବର୍ତିତ ରଖାଯାଇଛି ।
(୨) ପଶମ ଉପରେ ଥ‌ିବା ସୀମା ଶୁଳ୍‌କକୁ ୩୦ ପ୍ରତିଶତରୁ ୫ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ କରାଯାଇଛି ।
(୩) ରେଫ୍ରିଜେରେଟର ଓ ଏୟାର କଣ୍ଡିସନର ଯନ୍ତ୍ରାଂଶକୁ ଉତ୍ପାଦନ ଶୁଳ୍କକ ମୁକ୍ତ ତାଲିକାରେ ସାମିଲ କରାଯାଇଛି ।
(୪) ୩୦.୯.୨୦୧୧ଠାରୁ ଡ୍ୟୁଟି ଏନ୍‌ଟାଇଟଲମେଣ୍ଟ ପାସବୁକରେ ଅବଧୂ ସମାପ୍ତି କରାଯାଇ ତା ଅଧୀନରେ ଥିବା ଦ୍ରବ୍ଯସବୁକୁ ଡ୍ୟୁଟି ଡ୍ର ବ୍ୟାକ୍ ସିଡ୍ୟୁଲ୍‌ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
(୫) ୪୦ଟି ଯାନ୍ତ୍ରିକ, ଔଷଧୀୟ ଏବଂ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନି ଉପରେ ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟର ୧ ପ୍ରତିଶତ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ରିହାତି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ।
(୬) ୪୧ଟି ଦେଶକୁ ରପ୍ତାନି ବୃଦ୍ଧି ନେଇ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବଜାର ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ଯୋଜନା (Special locus Market Scheme)ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି । ଏହି ସବୁ ଦେଶକୁ ହେଉଥ‌ିବା ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ ଉପରେ ୧ ପ୍ରତିଶତ ଅତିରିକ୍ତ ସହାୟତା ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ।
(୭) ୧୩୦ଟି ରାସାୟନିକ ଔଷଧୀୟ, ବୟନ ସାମଗ୍ରୀ, ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଓ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନି ଉପରେ ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟର ୨ ପ୍ରତିଶତ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ରିହାତି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ।
(୮) ଫିରୋଜାବାଦରୁ କାଚ ସାମଗ୍ରୀ, ଭୁବନେଶ୍ବରରୁ ସାମୁଦ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ଅଗରତାଲାରୁ ବାଉଁଶଜାତ ସାମଗ୍ରୀ ରପ୍ତାନି ଉତ୍କର୍ଷ ସହରର ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
(୯) ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଞ୍ଚଳ (SEZ) ଏବଂ ରପ୍ତାନି ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଅଞ୍ଚଳ (EPZ) ଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ରିହାତି ପ୍ରଦାନ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ।
(୧୦) ଚାଉଳ, ଗହମ, ପିଆଜ ଏବଂ ଖାଇବା ତେଲ ଆମଦାନି ଉପରୁ ଆମଦାନି କର ବାଦ୍ କରାଯାଇଛି ।
ଏହି ସମସ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ବ୍ୟତୀତ ଭାରତ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶ ତଥା ଅଞ୍ଚଳ ସହିତ ଦ୍ବିପାକ୍ଷିକ ତଥା ବହୁପାକ୍ଷିକ ବାଣିଜ୍ୟ ରାଜିନାମା ସ୍ଵାକ୍ଷର କରିଛି । ଏହା ବାଣିଜ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହେବ ।”

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question ୧୨।
ଭାରତର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଗୁରୁତ୍ଵ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the importance Foreign Trade in the Economic development of India.)
Answer:
ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କହିଲେ ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟକୁ କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ, ଗୋଟିଏ ଦେଶର ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନି ବାଣିଜ୍ୟକୁ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ବିଦେଶ ବଜାରକୁ ବାଣିଜ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରେରଣକୁ ରପ୍ତାନି କୁହାଯାଏ । ସେହିପରି ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଦେଶରୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆଣି ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କଲେ, ତାହାକୁ ଆମଦାନି କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଆନ୍ତଃରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବିନିମୟକୁ ବୈଦେଶିକ ବା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଭାରତୀୟ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ବହୁ ପୁରାତନ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ପୂର୍ବରୁ ଭାରତ ବିଦେଶୀ ବଜାରରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶୀଦାର (ବିକ୍ରେତା) ଭାବେ ସୁନାମ ଅର୍ଜନ କରିଥିଲା; କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ରୂପରେଖ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବଦଳିଗଲା । ଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଉ ଉତ୍ପାଦିତ ପଦାର୍ଥର ରପ୍ତାନିକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ନହୋଇ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ପଦାର୍ଥ ବା କଞ୍ଚାମାଲ ରପ୍ତାନିକାରୀ ଦେଶରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଲା । ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶଭାବେ ଭାରତ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଓ ଖଣିଜପଦାର୍ଥ ପ୍ରାୟତଃ ଇଂଲଣ୍ଡକୁ ରପ୍ତାନି କରି ତା’ ବଦଳରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଆମଦାନି କଲା । ଭାରତ ଆନ୍ତଃରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ . ବଜାରରେ ଏକ ଖାଉଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ହିସାବରେ ପରିଗଣିତ ହେଲା ।

ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ (Importance of Foreign Trade):
ଭାରତ ଭଳି ଏକ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ନିମ୍ନରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଭୂମିକା ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି।
୧) ବିଦେଶରେ ପୁଞ୍ଜି ଓ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ସାହାଯ୍ୟରେ ଦେଶର ଥିବା ହୋଇଥାଏ । ସୀମିତ ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ବିନିଯୋଗ
(୨) ରପ୍ତାନି ବାଣିଜ୍ୟଦ୍ଵାରା ଦେଶ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଅର୍ଜନ କରିଥାଏ ।
(୩) ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ଦେଶରେ ଆଧାରିତ ସଂରଚନାର ବିକାଶ ହୋଇଥାଏ ।
(୪) ଦେଶରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଥିବା ବଳକା ଦ୍ରବ୍ୟକୁରପ୍ତାନି କରି ଓ ଆବଶ୍ୟକ ହେ ଉଥିବା ନିଅଣ୍ଟିଆ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡିକୁ ଆମାଦନ କରି ଦରଦାମ୍ ସ୍ଥିର ରଖାଯାଇଥାଏ ।
(୫) ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟଦ୍ଵାରା ନିଜର ଦେଶର ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ବାହାର ଦେଶରେ ବଜାରରେ ବିକ୍ରି କରି ବିଦେଶ ବଜାରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବା ସହିତ ନିଜ ଦେଶରେ ଖାଉଟିମାନଙ୍କ କମ୍ ଦରରେ ନୂଆ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ ନିମନ୍ତେ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଥାଏ ।
(୬) ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟଦ୍ବାରା ଦେଶ ଯେଉଁ ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ନିମିତ୍ତ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଥାଏ, ନିଜସ୍ଵ ସମ୍ବଳ ହେତୁ, ତାହା ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନ ତଥା ରପ୍ତାନି ତକରି ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ହାସଲ କରିଥାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଆମେ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ପହଞ୍ଚିଲୁ ଯେ ଭାରତ ଭଳି ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶର’ ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଯଥାର୍ଥରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ରବର୍ଟସନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନିମିତ୍ତ ଏକ ଇଞ୍ଜିନ୍ ସଦୃଶ କାମ କରେ ।

Question ୧୩।
ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂରଚନା କ’ଣ ? ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂରଚନା (composition) ରେ ଦେଖା ଦେଇଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
(What is composition of Foreign Trade ? Explain the changes in India’s Foreign Trade in the post Independence Period.)
Answer:
ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନି ହୋଇଥବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ସମାହାରକୁ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା (composition) କୁହାଯାଏ । ଏହାର ଧାରା ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ । କୌଣସି ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବଣ ଆମଦାନି ହ୍ରାସ, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭିତରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାର କଥା ସୂଚାଏ । ତେଣୁ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ମାତ୍ରା ସ୍ପଷ୍ଟ କରିବା ସହିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା ସୂଚାଇଥାଏ। ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନାକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା-

(କ) ଆମଦାନି ସଂରଚନା (Import Composition), ଏବଂ
(ଖ) ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା (Export Composition) ।

(କ) ଆମଦାନି ସଂରଚନା (Import Composition):ଭାରତର ଆମଦାନି ପେଡି (Import Composition) ବିବିଧ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକ ସମାହାର ମାତ୍ର । ପରାଧୀନ ଓ ସ୍ଵାଧୀନତୋର ଭାରତର ଆମଦାନି ସଂରଚନାରେ ଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟର ଯଥେଷ୍ଟ ଅସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ।
ଭାରତ ଆମଦାନି କରୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡିକୁ ସାଧାରଣତଃ ଚାରୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା-
(୧) ଖାଦ୍ୟ, ଦ୍ରବ୍ୟ
(୨) କଞ୍ଚାମାଲ ଓ ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନରେ ସହାୟକ ଅର୍ଥନିର୍ମିତ ଦ୍ରବ୍ୟ,
(୩) ପୁଞ୍ଜି ଦ୍ରବ୍ୟ,
(୪) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ।

୧୯୬୦-୬୧ ମସିହାରେ ଭାରତର ମୋଟ୍ ଆମଦାନି ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଥିଲା ମାତ୍ର ୧୭୯୫ କୋଟି ଟଙ୍କା ୨୦୧୦-୧୧ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ସୁଦ୍ଧା ଏହାର ପରିମାଣ ୧୬,୮୩,୪୬୭ କୋଟି ଟଙ୍କାରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ଆମଦାନି ସଂରଚନାରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ନିମ୍ନମତେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି:

(୧) ଦେଶରେ ଆମଦାନି ସଂରଚନାରେ ଖଣିଜତୈଳ ଓ ପିଚ୍ଛିଳ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏ । ବାବଦରେ ଆମଦାନି ୧୯୬୦-୬୧ ମସିହାର ୧୦୯ କୋଟି ଥିବାବେଳେ, ୨୦୧୦-୧୧ ରେ ଏହା ୪୮୨୨,୮୨ କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ।
(୨) ଦେଶର ଆମଦାନି ସଂରଚନାରେ ମୁକ୍ତା ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ ପଥର ଆମଦାନିର କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । ୨୦୧୦-୧୧ ରେ ଏହା ମୋଟ ଆମଦାନି ବାବଦ ଦେଣାର ୯.୪ ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା ।
(୩) ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ ଆମଦାନି କ୍ରମାଗତଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ୧୯୬୦-୬୧ ରେ ଏ ବାବଦରେ ଦେୟ ୧୯୭ କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିଲା ବେଳେ ୨୦୧୦-୧୧ ରେ ଏହା ୪୭,୨୭୫ କୋଟିକୁ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ।
(୪) ରାସାୟନିକ ସାରର ଆମଦାନି ମଧ୍ଯ ବିଶେଷ ବୃଦ୍ଧି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି । ୧୯୬୦-୬୧ରେ ଏ ବାବଦରେ ଖର୍ଚ୍ଚ ଥୁଲା ୨୩ କୋଟି ଟଙ୍କା । ୨୦୧୧-୧୧ ରେ ଏହା ୩୧,୫୩୩ କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ।
(୫) ପୁଞ୍ଜି ଦ୍ରବ୍ୟର ଆମଦାନି ଅତ୍ୟଧୂକ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି । ୧୯୬୦-୬୧ରେ ଏ ବାବଦରେ ଦେୟ ଥିଲା ୫୬୦ କୋଟି ଟଙ୍କା । ୨୦୧୦-୧୧ରେ ଏ ବାବଦରେ ଖର୍ଚ୍ଚ ୨,୨୧, ୪୩୭ କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ।
(୬) ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଆମଦାନିରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ହ୍ରାସ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି । ୧୯୬୦-୬୧ରେ ଏ ବାବଦରେ ଆମଦାନି ମୋଟ୍ ଆମଦାନିର ୪୦ ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା । ୨୦୧୦-୧୧ରେ ଏ ବାବଦରେ ଖର୍ଚ୍ଚ ୦.୩ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।

(ଖ) ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା (Export Composition) – ପାକ୍ ବ୍ରିଟିଶ କାଳରେ ଭାରତ କେତେକ ପାରମ୍ପରିକ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନି କରୁଥିଲା । ଏହାର ରପ୍ତାନି ପେଡି ମୁଖ୍ୟତଃ କେତେକ ପ୍ରାଥମିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ହସ୍ତତନ୍ତ୍ର ଦ୍ରବ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଯୋଜନା ଯୁଗର ଆରମ୍ଭରୁ ଭାରତର ରପ୍ତାନି ପେଡିରେ ଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଆକାର ଓ ରଙ୍ଗ ବଦଳିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା । ନିଜର ବିକାଶ ସହିତ ତାଳ ଦେଇ ଭାରତ ବିଶ୍ଵ ବଜାରରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶୀଦାରରୂପେ ଉଭା ହୋଇଛି । ଏହାର ରପ୍ତାନି ପେଡି ଅନେକ ଅଣ-ପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ସମାହାର ।

ଭାରତର ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘଟିଥୁବା ପରିବର୍ତ୍ତନ :
ଭାରତର ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘଟିଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ନିମ୍ନମତେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି:

  • ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭରେ ଝୋଟ ଭାରତର ପ୍ରଧାନ ରପ୍ତାନି ଦ୍ରବ୍ୟ ଥିଲା । ୧୯୬୦-୬୧ରେ ଏ ବାବଦରେ ୧୩୫ କୋଟି ଟଙ୍କାର ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଦେଶକୁ ଆସୁଥିଲା । ୨୦୧୦-୧୧ରେ ମୋଟ ରପ୍ତାନି ଆୟରେ ଏହାର ଅଂଶ ୦.୮ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।
  • ଚା ଭାରତର ରପ୍ତାନି ପେଡ଼ିରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ମୁଖ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଥିଲା । ୧୯୬୦-୬୧ରେ ଏ ବାବଦରେ ୧୬୬୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ବୈଦେଶିକ ପୁଞ୍ଜି ଦେଶକୁ ଆସୁଥିଲା । ୨୦୧୦-୧୧ ବେଳକୁ ଏହି ଅଂଶ ୦. ୨୮ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।
  • ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ରପ୍ତାନି ଯୋଜନା କଳା ମଧ୍ଯରେ ବେଶ୍ ଉତ୍ସାହଜନକଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ୧୯୬୦-୬୧ରେ ଏ ବାବଦରେ ଭାରତ ୨୯୧ କୋଟି ଟଙ୍କାର ରପ୍ତାନି ଆୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥିଲା । ୨୦୧୦-୧୧ ରେ ଏ ବାବଦରେ ରପ୍ତାନି ଆୟ ୭୭୭୪୨୪ କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏହା ବର୍ତ୍ତମାନ ଦେଶର ରପ୍ତାନି ତାଲିକାରେ ପ୍ରତିଶତ ଆକରରେ ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି ।
  • ଭାରତର ରପ୍ତାନି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୋଷାକପତ୍ରରେ ରପ୍ତାନି ଏକ ଆକର୍ଷଣୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ । ୧୯୯୦ — ୯୧ ରେ ଏ ବାବଦରେ ଆୟ ମାତ୍ର ୪୦୧୨ କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିଲା । ୨୦୧୦-୧୧ ରେ ଏହି ଆୟ ୫୧୦୧୦ କୋଟି ଟଙ୍କାରେ ପହଞ୍ଚିଛି ।
  • ଦେଶର ରପ୍ତାନି ବାଣିଜ୍ୟରେ ନିକଟରେ ବିଶେଷ ସଫଳତା ହାସଲ କରିଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ହେଲା, ମେସିନ୍ ଓ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ୧୯୬୦-୬୧ ରେ ଏହି ବାବଦ ଆୟ ମୋଟ ଆୟ ୨୨ କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିବା ବେଳେ ୨୦୧୦-୧୧ ରେ ଏହା ୩୧୩.୩୮୨ କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।
  • ଦେଶର ରପ୍ତାନି ସଂରଚନାରେ ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାରର ସ୍ଥାନ ଉଚ୍ଚରେ ରହିଛି । ୧୯୬୦-୬୧ରେ ଏ ବାବଦରେ ୧ କୋଟି ଟଙ୍କା ରପ୍ତାନି ଆୟ ଦେଶକୁ ଆସୁଥିଲା । ୨୦୧୦-୧୧ ରେ ଏହା ୧୬୭୮୪୬ କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଆମ ଦେଶର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂରଚନାରେ ବିବିଧ, ବ୍ୟାପକ ତଥା ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 2 କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଉନ୍ନୟନ

Question୧୪।
ଭାରତର ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ଦିଗ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the direction of Foreign Trade in India.)
Answer:
ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ କହିଲେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ଥୁବା ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂପର୍କକୁ ବୁଝାଏ । ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ଦିଗରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ବିଣିଜ୍ୟିକ ସଂପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୂଚାଏ। ଏଥୁରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୈତିକ ଏବଂ କୂଟନୈତିକ ସଂପର୍କରେ ହୋଇଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନ ଜଣାପଡ଼େ । ଭାରତର ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ଦିଗ ଭାରତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହ ଥ‌ିବା ରାଜନୈତିକ ଓ କୂଟନୈତିକ ସଂପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ହେଉଥିବା ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପସ୍ଥାପନ କରେ ।

ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ବ୍ରିଟେନ୍ ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଅଂଶୀଦାର ଥିଲା । ଏହାର ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ମଧ୍ୟ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂପର୍କ ଥିଲା; କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଧୀନତ, ପରେ ଇଂଲଣ୍ଡ ସହିତ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂପର୍କ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା ଏବଂ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂପର୍କ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥିଲା । ତେଣୁ ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଭାରତର ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥିଲା । ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ଇତିହାସରେ ଏକ ନୂତନ ଯୁଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ଭାରତର ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ପାଞ୍ଚଟି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ବର୍ଗିକରଣ କରାଯାଇଅଛି ।
ସେମାନେ ହେଲେ-

(୧) ଅର୍ଥନୈତିକ ସହଯୋଗ ଓ ଉନ୍ନୟନ ସଂଗଠନ (OECD),
(୨) ତୈଳ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଓ ରପ୍ତାନିକାରୀ ଦେଶ (OPEC).
(୩) ପୂର୍ବ ୟୁରୋପୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରସମୂହ (EC),
(୪) ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରସମୂହ, ଏବଂ
(୫) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ ।

ଆମ ଦେଶର ମୋଟ ରପ୍ତାନିର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଅଂଶ OECE ଦେଶକୁ ଯାଉଛି । ୧୯୬୦-୬୧ ରେ ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ୭୮ ପ୍ରତିଶତ ଆମଦାନୀ ହୋଇଥିଲା । ୨୦୦୨-୦୩ ରେ ଏହା ହ୍ରାସ ପାଇ ୩୭.୮ ପ୍ରତିଶତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅଂ ଗୋଷ୍ଠୀମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଅଧିକ । ସେହିପରି OPEĆଗୋଷ୍ଠୀକ ୧୯୬୦-୬୧ରେ ମୋଟ ଆମଦାନି ଥିଲା ୪.୬ ପ୍ରତିଶତ ଯାହାକି ୨୦୦୩-୦୪ ସୁଦ୍ଧା ୭.୨ ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି । ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କଠାରୁ ହେଉଥୁବା ଆମଦାନି କ୍ରମାଗତ ବୃଦ୍ଧିପାଇ ୨୦୦୨-୦୩ରେ ୨୦.୦୧ ପ୍ରତିଶତ ହୋଇଛି । ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ USA କୁ ହେଉଥୁବା ଭାରତର ଆମଦାନି ସର୍ବଦା ସର୍ବାଧିକ ରହି ଆସୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମୋଟ୍ ଆମଦାନିରେ ଏହାର ଅଂଶ ହ୍ରାସ ପାଇଛି। ବର୍ତ୍ତମାନ ସାଉଦି ଆରବ ମୋଟ୍ ଆମଦାନିର ଦ୍ଵିତୀୟ ବୃହତ୍ ଅଂଶୀଦାର । ୧୯୬୦-୬୧ ରେ ଏହାର ଆମଦାନି ଥୁଲା ୧.୩ ପ୍ରତିଶତ ଏବଂ ୨୦୦୯-୧୦ ରେ ଏହାର ଅଂଶ ୫,୯ ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଆମ ଦେଶର ଆମଦାନି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜାପାନ, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ, ଇରାକ୍ ଇତ୍ୟାଦି ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପ୍ରାଧାନ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଛି ।

ରପ୍ତାନିର ଦିଗ (Direction of Export):
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଆମ ଦେଶର ରପ୍ତାନି ବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି । OECDକୁ ଭାରତର ମୋଟ୍ ରପ୍ତାନି ସର୍ବାଧ‌ିକ ଅଂଶ । ୧୯୬୦-୬୧ ରେ ଏହା ୬୬ ଶତାଂଶ ୨୦୦୩-୦୪ ବେଳକୁ ଏହା ୪୬,୪ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । OPEC ଓ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆମ ରପ୍ତାନି ବାଣିଜ୍ୟର ୨୦୦୩-୦୩ ୧୫ ପ୍ରତିଶତ ଓ ୩୨,୬ ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି । ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ USA କୁ (୨୦୦୪୦୦୫)ରେ ଭାରତ ସର୍ବାଧ‌ିକ ୧୨.୮ ପ୍ରତିଶତ ରପ୍ତାନି କରିଛି । ସେହିପରି ସଂଯୁକ୍ତ ଆରବ, ଚୀନ, ସିଙ୍ଗାପୁର ଇତ୍ୟାଦି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ୨୦୦୫-୦୬ ମସିହାରେ ଯଥାକ୍ରମେ ୬.୨,୮.୪ ଓ ୪.୨ ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି | ଇଂଲଣ୍ଡକୁ ଆମ ଦେଶର ମୋଟ୍ ରପ୍ତାନି ସେହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ( ୨୦୦୨୦୦୩ ରୁ ୨୦୦୫୦୦୬) ଯଥାକ୍ରମେ ୪.୬ ପ୍ରତିଶତରୁ ୪.୩ ପ୍ରତିଶତ ଏବଂ ୪.୭ ପ୍ରତିଶତରୁ ୩.୬ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତିରେ ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଦିଗରେ ବ୍ୟାପକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି । ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟର ଅଂଶୀଦାର ଭାବେ ନୂଆ ନୂଆ ଦେଶର ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Unit 1 Question Answer ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

I. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଚୟନ କର।
[Choose the Correct answer of the followings from the alternatives as given]

Question ୧।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
(i) ସ୍ଵ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ
(ii) ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା
(iii) ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି

Question ୨।
ପାରଂପରିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରର ସହାବସୁ ନ ଥ‌ିବା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
(i) ଦ୍ବୈତ ଅର୍ଥବ୍ଯବସ୍ଥା
(iii) ଶିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(ii) କୃଷି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା

Question ୩।
ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରର ସହାବସ୍ଥାନ ଥିବା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
(i) ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥବ୍ଯବସ୍ଥା
(ii) ଶିଳ୍ପ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(iii) କୃଷି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା

Question ୪।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ଏକ :
(i) ଉନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତି
(ii) ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତି
(iii) ବିକାଶଙ୍ଗୋମୁଖୀ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iii) ବିକାଶୋନ୍ମୁମୁଖୀ

Question ୫।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ପିଛା ଆୟକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ
(ii) ମୋଟ ଆୟ
(iii) ନିଟ୍ ଆୟ
(iv) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୬।
ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ?
(i) କୃଷି
(iii) ସେବା
(ii) ଶିଳ୍ପ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) କୃଷି

Question ୭।
ଭାରତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ଭାରତ ପାଇଁ :
(i) ବୋଝ
(ii) ପରିସଂପତ୍ତି
(iii) ଧନ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ବୋଝ

Question ୮।
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ
(ii) ବେକାରୀ
(iii) ଅର୍ଥ ବେକାରୀ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ

Question ୯।
ବୃତ୍ତି ବା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସାଧାରଣତଃ କେତୋଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ?
(i) ୪
(ii) ୨
(iii) ୩
(iv) ୫
Answer:
(ii) ୩

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୧୦ ।
ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ବୃତ୍ତି :
(i) ପ୍ରାଥମିକ ବୃତ୍ତି
(ii) ମାଧ୍ୟମିକ ଚୃତ୍ତି
(iii) ସେବା ବୃତ୍ତି
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ପ୍ରାଥମିକ ବୃତ୍ତି

Question ୧୧ ।
ପ୍ରାଥମିକ ବୃଦ୍ଧିର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା କ୍ଷେତ୍ର :
(i) କୃଷି
(ii) ଗୋ-ପାଳନ
(iii) କକଡ଼ା ଚାଷ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି

Question ୧୨ ।
ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ବା ମାଧ୍ୟମିକ ବୃଦ୍ଧିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର :
(i) ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପ
(ii) ଚିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) କ୍ଷୁଦ୍ରଶିକ
(iv)ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv)ସମସ୍ତଟି

Question ୧୩ ।
ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର :
(i) ପରିବହନ
(ii) ଯୋଗାଯୋଗ
(iii) ବ୍ୟାଙ୍କ ସେବା
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି

Question ୧୪ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା :
(i) ୧୨୧.୦୨ କୋଟି
(ii) ୧୨୦ କୋଟି
(iii) ୧୩୪ କୋଟି
(iv) ୧୮୦ କୋଟି
Answer:
(i) ୧୨୧,୦୨ କୋଟି

Question ୧୫ ।
କେଉଁ ମସିହାକୁ ଭାରତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃହତ୍ ବିଭାଜନର ବର୍ଷ କୁହାଯାଏ ?
(i) ୧୯୨୧
(ii) ୧୯୨୦
(iii) ୧୯୮୧
(iv) ୧୯୨୦
Answer:
(1) ୧୯୨୧

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୧୬ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ସାକ୍ଷରତା ହାର :
(i) ୭୦ ପ୍ରତିଶତ
(ii) ୭୪ ପ୍ରତିଶତ
(iii) ୮୦ ପ୍ରତିଶତ
(iv) ୪୦ ପ୍ରତିଶତ
Answer:
(ii) ୭୪ ପ୍ରତିଶତ

Question ୧୭ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ ପ୍ରତିବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ପିଛା କେତେ ?
(i) ୩୭୦
(ii) ୩୮୨
(iii) ୯୪୦
(iv) ୯୩୦

Question ୧୮ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାର ଭାରତର ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ ହାର କେତେ (ପ୍ରତି ୧୦୦୦ ପୁରୁଷରେ):
(i) ୯୪୩
(ii) ୯୬୯
(iii) ୯୪୦
(iv) ୯୫୦
Answer:
(iii) ୯୪୦

Question ୧୯ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ହାରାହାରି ବୟସ କେତେ ?
(i) ୬୮
(ii) ୭୦
(iii) ୬୯.୦୯
(iv) ୬୦
Answer:
(iii) ୬୯.୦୯

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୨୦ ।
ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି କେଉଁ ମସିହାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୦୦
(ii) ୧୯୯୧
(iii) ୧୭୭୭
(iv) ୧୮୯୦
Answer:
(i) ୨୦୦୦

Question ୨୧ ।
ଜନସଂଖ୍ୟା ସ୍ଥିରତା କୋଷ କେବେ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୦୩
(ii) ୨୦୦୦
(iii) ୨୦୦୨
(iv) ୧୭୭୬
Answer:
(i) ୨୦୦୩

Question ୨୨ ।
ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ :
(i) ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର
(ii) ଉଚ୍ଚ ମୃତ୍ୟୁହାର
(iii) ନିମ୍ନସ୍ତରର ଜନ୍ମହାର
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର

Question ୨୩ ।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରଭାବ ?
(i) ଖାଦ୍ୟ ସମସ୍ଯ
(ii) ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟ
(iii) ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା
(iv)ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv)ସମସ୍ତଟି

Question ୨୪ ।
ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି କେବେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୭୬
(ii) ୧୮୯୦
(iii) ୨୦୦୦
(iv) ୨୦୦୨
Answer:
(i) ୧୯୭୬

Question ୨୫ ।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି କିପରି ଥୁଲା ?
(i) ଅନୁନ୍ନତ
(ii) ଉନ୍ନତ
(iii) ବିକଶିତ
(iv) ମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଅନୁନ୍ନତ

Question ୨୬ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାର ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ହାର କେତେ ?
(i) ୧.୬୨ ପ୍ରତିଶତ
(ii) ୧.୯୨ ପ୍ରତିଶତ
(iii) ୧.୪୩ ପ୍ରତିଶତ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ୧.୬୨ ପ୍ରତିଶତ

II. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ସଠିକତା ପ୍ରମାଣ କର ।
ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ନ ବଦଳାଇ ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।
[Prove the correctness of the followings, correct them if necessary without changing words underlined]

Question ୧।
ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ପରିସଂପରି ।
Answer:
ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ବୋଝ (Liabitics)

Question ୨।
ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣର ଅର୍ଥ ହେଲା ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩ ।
ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ଉନ୍ନତ ଦେଶର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ।
Answer:
ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଉନ୍ନତ ଦେଶର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା, ଆୟ ତୁଳନାରେ କମ୍।

Question ୫ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତରେ କେରଳର ସାକ୍ଷରତା ହାର ଅଧିକ ।
Answer:
ସଠିକ୍

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୬।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ କେରଳରେ ପ୍ରତି ହଜାର ପୁରୁଷରେ ମହିଳା ମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ୧୦୮୪ ।
Answer:

Question ୭।
କୃଷିକୁ ପ୍ରାଥମିକ ବୃଦ୍ଧିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୮।
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

Question ୯ ।
ବୀମା ସେବାକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୦ ।
ପାରଂପରିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାବସ୍ଥାନକୁ ଦୈତ ଅର୍ଥନୀତି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୧ ।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ହ୍ରାସ ପାଉଛି
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୨ ।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି

Question ୧୩ ।
ଭାରତରେ ବିହାରର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୪ ।
ଭାରତରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ଭାରତରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୧୫ ।
ଦୁଇ ସନ୍ତାନ ପରିବାର ଗଠନ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ |
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୬ ।
୨୦୦୦ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିରେ ଜନ୍ମ, ମୃତ୍ୟୁ ଏବଂ ବିବାହର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପଞ୍ଜିକରଣ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୭ ।
୧୯୭୬ ମସିହା ଜନନୀତିରେ ମୋଟ ପ୍ରସୂତିର ୮ ପ୍ରତିଶତ ଘରୋଇ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ କରାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୭୬ ମସିହା ଜନନୀତିରେ ମୋଟ ପ୍ରସୂତିର ୮ ପ୍ରତିଶତ ସରକାରୀ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ କରାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୧୮ ।
ଭାରତରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ ଇଚ୍ଛାଧୀନ ଅଟେ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୯ ।
ବିହାର ଭାରତର ପୂର୍ଣ୍ଣ ସାକ୍ଷର ରାଜ୍ୟ ଅଟେ ।
Answer:
କେରଳ ଭାରତର ପୂର୍ଣ୍ଣ ସାକ୍ଷର ରାଜ୍ୟ ଅଟେ ।

Question ୨୦ ।
ଉଚ୍ଚଜନ୍ମ ହାର ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୧ ।
ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଅନ୍ୟ ନାମ ପରିବାର ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୨ ।
୨୦୦୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୦୨.୦୨ କୋଟି ଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୩ ।
ଜନ୍ମ ଠାରୁ ୧ ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଶିଶୁଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ମୃତ୍ୟୁହାର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

III. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟିରୁ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ମଧ୍ଯରେ ଲେଖି ।
[Answer the following questions within 2 to 3 Sentences in each case.

Question ୧ ।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ(Features) ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା
(୧) ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।
(୨) କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟ ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।

Question ୨।
ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଦୁଇଟି କାରଣ (Causes) ଲେଖ ।
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଦୁଇଟି କାରଣ ହେଲା
(୧) ତ୍ରୁଟିଯୁକ୍ତ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।
(୨) ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ।

Question ୩ ।
ପରିବାର ନିୟୋଜନ ( Family Planning) କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଦେଶରୁ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟାଗ୍ରତ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କୁହାଯାଏ । ପରିବାରର ଆର୍ଥିକ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ପରିବାରର ଆକାର ସୀମିତ ରଖୁବା ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ଯୋଜନାବଦ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କୁହାଯାଏ । ଦୁଇ ସନ୍ତାନ ବିଶିଷ୍ଟ ପରିବାର ଗଠନ କରିବା ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

Question ୪।
ଦ୍ୱୈତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା (Dualistic Economic) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉଭୟ ପାରଂପରିକ କ୍ଷେତ୍ର ଏବଂ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରର ସହାବସ୍ଥାନ ଥାଏ, ତାହାକୁ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

Question ୫।
ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥନୀତି (Mixed Keonomy) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଉଭୟ ସରକାରୀ (କ୍ଷତ୍ର ଓ ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରର ସହାବସ୍ଥାନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ, ତାହାକୁ ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥନୀତି ବା ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଭାରତର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା !

Question ୬ ।
ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ (Sex-Ratio) କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତି ଏକ ହଜାର ପୁରୁଷରେ ମହିଳାମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ କୁହାଯାଏ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ ୯୪୦।

Question ୭ ।
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ (Density Population) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ପିଛା ବସବାସ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ କୁହାଯାଏ । ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ଦେଶର ମୋଟ ଅଂଚଳ ସହିତ ଭାଗ କରି ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ୩୮୨ ।

Question ୮।
ଜନ୍ମହାର (Birth Rate) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତି ଏକ ହଜାର ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ହାରାହାରି ଜନ୍ମଲାଭ କରୁଥିବା ଶିଶୁମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ଜନ୍ମହାର କୁହାଯାଏ । ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।

Question ୯।
ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର (IMR) କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ବର୍ଷ ବୟସ ଅତିକ୍ରମ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରତି ଏକ ହଜାର ଶିଶୁ ମଧ୍ୟରୁ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଶିଶୁମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର କୁହଯାଏ । ଭାରତରେ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ଉନ୍ନତ ଦେଶମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଅଧ‌ିକ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୧୦ ।
ସାକ୍ଷରତା ହାର (Literacy Rate) କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗଟିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ହେଲା ସାକ୍ଷରତା ହାର । ଭାରତରେ ବିଭିନ୍ନ ଦଶନ୍ଧିରେ ସାକ୍ଷରତା ହାର କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଅଛି । ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଭାରତର ସାକ୍ଷରତା ହାର ମାତ୍ର ୫.୪ ପ୍ରତିଶତ ରହିଥିଲା । ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଏହା ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ଚାଲିଛି । ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଏହା ୫.୪ ପ୍ରତିଶତରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୨୦୧୧ରେ ଏହା ୭୪.୦୪ ପ୍ରତିଶତରେ ପହଞ୍ଚିପାରିଛି ।

Question ୧୧।
ମୃତ୍ୟୁହାର (Death Rate) କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ହଜାର ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟ ପ୍ରତି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ମୃତ୍ୟୁହାର କୁହାଯାଏ । ଅନୁସାରେ ଭାରତର ମୃତ୍ୟୁହାର ପ୍ରତି ୧୦୦୦ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ୭.୧ ୮.

Question ୧୨ ।
ଆୟୁ ପ୍ରତ୍ୟାଶା ବା ପରମାୟୁ (life Expectancy) କ’ଣ ?
Answer:
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୀବନ କାଳକୁ ପରମାୟୁ କୁହାଯାଏ । ପରମାୟୁ ଧାରଣାଟି ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗ ସହ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ।

Question ୧୩ ।
ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଗଠନ ବା ବୟସ ଢାଞ୍ଚା (Age Structure) କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ଦେଶର ଜନ ଶକ୍ତି ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରକରଣକୁ ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଗଠନ ବା ବୟସ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ୧୫ ରୁ ୫୯ ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ୬୪.୪୩ ପ୍ରତିଶତ ଲୋକ ରହିଛନ୍ତି ।

Question ୧୪ ।
୨୦୦୦ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ(I’eatures) ଲେଖ ।
Answer:
୨୦୦୦ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ଜାତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ
(୧) ଜନ୍ମ, ବିବାହ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପଞ୍ଜୀକରଣ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।
(୨) ସଂକ୍ରମଣ ରୋଗର ପ୍ରତିକାର ଏବଂ ପ୍ରତିଷେଧକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ।

Question ୧୫ ।
୧୯୭୬ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features) ଲେଖ ।
Answer:
୧୯୭୬ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା-
(୧) ଆଇନ୍‌ଗତ ଭାବରେ ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଏବଂ ମହିଳାମାନଙ୍କର ବିବାହ ବୟସକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୨୧ ଏବଂ ୧୮ ବର୍ଷକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
(୨) ମୋଟ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଅନୁଦାନ ୮ ପ୍ରତିଶତକୁ କେବଳ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୧୬ ।
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର (Primary Sector) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଉଥିବା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ, କୃଷି ଓ କୃଷି ସଂପର୍କିତ କ୍ଷେତ୍ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । କୃଷି, ଗୋ-ଗୋପାଳ, କୁକୁଡ଼ା ଚାଷ, ମାଛ ଚାଷ, କଦଳୀ ଚାଷ ଓ ଛତୁ ଚାଷ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।

Question ୧୭ ।
ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର (Secondary Scctor) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର କହିଲେ ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବୁଝାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପ; ଯଥା : ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ମଧ୍ୟ ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୮।
ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର (lertiary Sector)କୁ କ’ଣ ?
Answer:
ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସେବା ଓ ବ୍ୟବସାୟିକ ସେବାକୁ – ଅନ୍ତର୍ଭୁକ କରାଯାଏ। ଡାକ୍ତରଙ୍କର ରୋଗୀ ସେବା, ଶିକ୍ଷକଙ୍କର ଶିକ୍ଷକତା, ପରିବହନ, ଯୋଗାଯୋଗ, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ବୀମା ସେବା ଇତ୍ୟାଦି ଏହିକ୍ଷେତ୍ର ରହିଥାଏ ।

Question ୧୯।
ବୃତିଗତ ବଣ୍ଟନ (Occupational Structure) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଦେଶର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ବିଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତି ବା ଧନ୍ଦା ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନକୁ ବୃତ୍ତିଗତ ବଣ୍ଟନ କୁହାଯାଏ । ବୃତ୍ତିକୁ ସାଧାରଣତଃ, ତିନୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକତ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– ପ୍ରାଥମିକ ବୃଦ୍ଧି, ମାଧ୍ୟମିକ ବୃଦ୍ଧି ଓ ସେବା

Question ୨୦ ।
ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ (Percapita Income) କ’ଣ ?
Answer:
ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ପିଚ୍ଛା ଆୟ କୁହାଯାଏ । ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ଦେଶର ମୋଟ ଭୂଖଣ୍ଡ ସହିତ ରାଗ କରି ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ ।

Question ୨୧ ।
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଦୁଇଟି ତ୍ରୁଟି (lefects) ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଦୁଇଟି ତ୍ରୁଟି ହେଲା-
(୧) ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ ଅଧିକ ।
(୨) ଭାରତର ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ସ୍ଵଳ୍ପ ବିକଶିତ ।

IV. ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ । [Distinguish between]

Question ୧।
ଉନ୍ନତ ଦେଶ ଓ ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶ (leveloped Country and under-developed country)
Answer:
ଉନ୍ନତ ଦେଶ :
୧. ଯେଉଁ ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଅଧିକ ସେହି ଦେଶକୁ ଉନ୍ନତ ଦେଶ କୁହାଯାଏ ।
୨. ସହିତ ବଞ୍ଚିବାରମାନ ଉନ୍ନତ, ସହରୀକରଣ, ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଅଧିକ ଏବଂ ଉଚ୍ଚ ପୁଞ୍ଜି ଅଭିବୃଦ୍ଧି । ଏହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ !
୩. ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା, ଇଂଲଣ୍ଡ, କାନାଡ଼ା ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ଇତ୍ୟାଦି ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଉନ୍ନତ ଦେଶ କୁହାଯାଏ !

ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶ :
୧. ଯେଉଁ ଦେଶର ମୁଣ୍ଡ ପିଛା ଆୟ କମ୍ ସେହି ଦେଶକୁ ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶ କୁହାଯାଏ ।
୨. ସ୍ଵଳ୍ପ ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ, ନିମ୍ନ ସ୍ତରର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ, ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି, ବେକାରୀ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥନୀତି ଏବଂ ସ୍ଵଳ୍ପପୁଞ୍ଜି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଇତ୍ୟାଦି । ଏହି ସମସ୍ତ ଦେଶର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ।
୩. ଭାରତ, ପାକିସ୍ତାନ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଓ ବ୍ରାଜିଲ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଅନ୍ନନତ ଦେଶ କୁହାଯାଏ ।

୨। ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ମାଧ୍ଯମିକ କ୍ଷେତ୍ର । (Primary Sector and Secondary Sector)
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର :
୧. ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
୨. ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷି ଓ କୃଷି ସଂପର୍କିତ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।
୩. ମନୁଷ୍ୟ ବଞ୍ଚି ରହିବା ପାଇଁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।

ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର:୭
୧. ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
୨. ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।
୩. ମନୁଷ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ !

୩। ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର । (Birth Rate and leath Rate)
ଜନ୍ମହାର :
୧. ପ୍ରତି ଏକ ହଜାର ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ହାରାହାରି ଜନ୍ମ ଲାଭ କରୁଥିବା ଶିଶୁ ସଂଖ୍ୟାକୁ ଜନ୍ମହାର କୁହାଯାଏ ।
୨. ଭାରତରେ ଜନ୍ମହାର ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।
୩. ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।

ମୃତ୍ୟୁହାର :
୧. ଏକ ହଜାର ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ରତି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଲୋକସଂଖ୍ୟାକୁ ମୃତ୍ୟୁହାର କୁହାଯାଏ ।
୨. ଭାରତରେ ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।
୩. ନିମ୍ନସ୍ତରର ମୃତ୍ୟୁହାର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଏକ କାରଣ ।

V. ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଉତ୍ତର ୭୫ଟି ଶବ୍ଦର ଦେବାକୁ ହେବ । [Answer in 75 Words.]

Question ୧।
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର (Prinary Sector):
Answer:
ଦେଶର ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା (୧) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର, (୨) ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଏବଂ (୩) ସେବା କ୍ଷେତ୍ର । ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପ୍ରଥମ ଏବଂ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷେତ୍ରଭାବେ ଗଣନା କରା ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର କହିଲେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଏବଂ କୃଷି ସଂପର୍କିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବୁଝାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷି, ଗୋପାଳନ, କୁକୁଡ଼ା ଚାଷ, ମାଛ ଚାଷ, କଦଳୀ ଚାଷ, ଛତୁ ଚାଷ, ଗୁଣ୍ଡୁରି ଚଢ଼େଇ ଚାଷ, ମହୁ ଚାଷ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ଥାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ବିନିଯୋଗ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଲାଭ କରିଥାଏ । ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଜୀବନ ଧାରଣ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ !

Question ୨।
ଦ୍ବିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର (Secondary sector):
Answer:
ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକମାନେ ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ଉପଯୋଗ କରି ବିଭିନ୍ନ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ତଥା ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ନଥାଏ । ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପ ; ଯଥା – ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ନିର୍ମାଣ, ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି, ଜଳଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ କାର୍ଯ୍ୟକଳପେକୁ ନେଇ ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ଗଠିତ । ବୃହତ୍ ଓ କ୍ଷୁତ୍ର ନିର୍ମାଣକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରର ଉତ୍ପାଦକୁ କଞ୍ଚାମାଲ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ପୁଞ୍ଜିଭିଭିକ।

Question ୩।
ସେବା କ୍ଷେତ୍ର (Service Sector):
Answer:
ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ସମସ୍ତ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସେବା (Personal service) ଓ ବ୍ୟବସାୟିକ ସେବା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ପରିବହନ , ଯୋଗାଯୋଗ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବ୍ୟବସାୟିକ ସେବା କୁହାଯାଏ । ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଶିକ୍ଷକତା, ଡାକ୍ତରଙ୍କ ରୋଗୀସେବା, ଓକିଲଙ୍କ ଓକିଲାତି ଇତ୍ୟାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସେବା କୁହାଯାଏ । ମୋଟ ଉପରେ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ଉଭୟ ପ୍ରାଥମିକ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ପାଇଁ ସହାୟତା କରିଥାଏ । ଏହି ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ସେବାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସହିତ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ହୋଇଥାଏ ।

Question ୪।
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା (Occupational Structure of India):
Answer:
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା, ପ୍ରାଥମିକ, ଦ୍ଵିତୀୟକ ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚା ଅସନ୍ତୁଳିତ ଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । କିନ୍ତୁ, ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆମ ଦେଶରେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇନାହିଁ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା, ମନ୍ଥର ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ, ନିମ୍ନ ବିକଶିତ ସେବାକ୍ଷେତ୍ର, ନିମ୍ନ ଆୟସ୍ତର, ଅସନ୍ତୁଳିତ ବିକାଶ ଇତ୍ୟାଦି ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ହେଲେ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତାର ହ୍ରାସ, ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶସାଧନ, ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ, ଫଳପ୍ରଦ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ, ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଶିଳ୍ପମାନ ସ୍ଥାପନ ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ହେବ ?

Question ୫।
ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା (Occupational Structure):
Answer:
ବୃତ୍ତିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚା ମୋଟ୍ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ନିଯୁକ୍ତି ଦର୍ଶାଇଥାଏ । ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କହିଲେ, ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତି ବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଯୁକ୍ତି ଥିବା ଶ୍ରମଶକ୍ତିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଦେଶର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିକୁ ତିନିଗୋଟି ବୃତ୍ତିରେ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇଥାଏ; ଯଥା ପ୍ରାଥମିକ ବୃତ୍ତି, ଦ୍ଵିତୀୟକ ବୃତ୍ତି ଓ ତୃତୀୟକ ବୃତ୍ତି । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ମଧ୍ୟରେ ନିବିଡ ସଂପର୍କ ରହିଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ । ଏହି ମୁଖ୍ୟ ତିନିଗୋଟି କ୍ଷେତ୍ର; ଯଥା ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର, ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ନିଯୁକ୍ତିରେ ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଏ, ତାହା ବୃତ୍ତିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରଫେସର ଏ.ଜି.ବି ଫିସର୍‌ଙ୍କ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିକାଶ ସହିତ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଅନୁପାତ ହ୍ରାସ ପାଏ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟକ ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଯୁକ୍ତି ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତନ ହେଲେ ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶସାଧନ ହୋଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୬।
ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ତୁ (Feudalistic Economic System):
Answer:
ସାମନ୍ତବାଦ ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ଇଉରୋପରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଖା ଦେଇଥିଲା । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାମନ୍ତବାଦୀମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ଚାଷ ନିମନ୍ତେ ଜମି ଦେଇ ସମସ୍ତ ସୁରକ୍ଷା ଯୋଗାଇ ଦେଉଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରତିବଦଳରେ ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଆବଶ୍ୟକ ନିମନ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ହେବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଇଂରେଜ ଶାସନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମ୍ୟକ୍ ଝଲକ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳିଥିଲଶ । ଇଂରେଜମାନେ ଆମ ଦେଶର ଭୂ-ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହର ଅଧିକାର ହାତେଇଥିଲେ । ସେମାନେ ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥାର ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ଜମିଦାରମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଜମିର ଖଜଣା ମନଇଛା ଆଦାୟ କରୁଥିଲେ । ସେମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଶୋଷଣ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କେତେକାଂଶରେ ସମାନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିଲା

Question ୭।
ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ତୁ (Colonial Economic System):
Answer:
ଯେଉଁ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ନିଜ ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ଅଧ୍ଯକାର ବିସ୍ତାର କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମୟ କ୍ରମେ ଶାସନ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ଶାସିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅର୍ଥନୀତି ମିଶ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ । ଇଂରେଜ ସରକାର ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ ଶାସନ କାଳ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏକ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଣତ କରିଥିଲେ । ସମ୍ବଳର ବିନିଯୋଗ, ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ଇତ୍ୟାଦି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଚୂଡାନ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଉଥଳେ । ଏହି ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପଭି ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରେରିତ ଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଆଧ‌ିପତ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କର ଏହି ଔପନିବେଶିକ ନୀତି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦୁର୍ବଳ କରି ଦେଇଥିଲା ।

Question ୮।
ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥନୀତି (lackward Iconomy);
Answer:
ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କରିଥିଲା । ନିଜସ୍ଵ ସ୍ଵାର୍ଥ ସାଧନର ଅଭୀପ୍‌ସ! ଭାରତକୁ ଦିନକୁ ଦିନ ଗରିବ କରିଥିଲା । ପ୍ରଚୁର ପୁଞ୍ଜି ଓ ସମ୍ବଳର ବହିର୍ଗମନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ କରିଥିଲା । ନୀତି ଓ ଦିଶାହୀନ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତରରେ ଅଧଃପତନ ଘଟାଇଥିଲା । ଶିଳ୍ପ ଓ କୃଷି ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବହେଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯିବାରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଭାରତ ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଓ ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥନୀତିଭାବେ ପରିଗଣିତ ହେଲା ।

Question ୯।
ସୁଣୁ ଅର୍ଥନୀତି (Stagnant [conomy):
Answer:
ଇଂରେଜ ଶାସନ ସମୟରେ ଭାରତର ପ୍ରାକୃତିକ ତଥା ମାନବ ସମ୍ବଳ କ୍ରମାଗତଭାବେ ଶୋଷିତ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତର ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ମାନବ ସମ୍ବଳ କୁ ଇଂରେଜ ସରାକର ନିଜ ଦେଶକୁ ପ୍ରେରଣ କରି ସେଠାକାର ଉତ୍ପାଦିକ ପଦାର୍ଥକୁ ଭାରତର ଲୋକମାନଙ୍କୁ କ୍ରୟ କରିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ ନିଜସ୍ଵ ସମ୍ବଳରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଧାର୍ଯ୍ୟ ଦରରେ କ୍ରୟ କରି ଭାରତର ଲୋକମାନେ ଶୋଷିତ ହେଉଥିଲେ । ସମୟ କ୍ରମେ ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦ ହେଲା ଏବଂ ଇଂଲଣ୍ଡର ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିକ୍ରି ବୃଦ୍ଧି ହେବା ଫଳରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ଶିଳ୍ପିକ ବିକାଶସାଧନ ହେଲା । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ଆମ ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସ୍ଥାଣୁ କରିଦେଲା ।

ବ୍ୟବସାୟିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରଖୁ ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷ ଧରି ଶାସନ କରିଥିବା ଇଂରେଜ ସରକାର ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ମେରୁଦଣ୍ଡକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଥିଲେ । ଷୋଡଶ ଓ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଯେଉଁ ଭାରତ ଏକ ଶିଳ୍ପସମୃଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବେ ବିଶ୍ଵ ଦରବାରରେ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିଲା । ଅଷ୍ଟାଦଶ ଓ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀବେଳକୁ ସେହି ଦେଶ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବରେ ପରିଚିତ ହେଲା । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଥିବା ଭାରତୀୟ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ କ୍ରମଶଃ ନିଜସ୍ଵ ସତ୍ତା ହରାଇଲା । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ଆମଦାନୀକାରୀ ଅର୍ଥନୀତିର ରୂପ ନେଲା ।

Question ୧୦ ।
ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥନୀତି (Hualistic Economy):
Answer:
ଦୈତ୍ୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପାରମ୍ପରିକ ପଦ୍ଧତି ଓ ଆଧୁନିକ ପଦ୍ଧତିର ସହାବସ୍ଥାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏହି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଧୁନିକ ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ପାରମ୍ପରିକ ପଣ୍ୟ ବିନିମୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସହାବସ୍ଥାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଭଳି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ମଧ୍ୟ ଏକ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ପ୍ରଥମ ଧରଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟ ଧରଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରାମାଞ୍ଜନରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଆଧୁନିକ ଜୀବନଯାପନ, ସଂଗଠିତ ଶ୍ରମିକ, ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ, ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ଓ ଉନ୍ନତି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥିବାବେଳେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଅନୁନ୍ନତ ଜୀବନଯାପନ, ଅସଂଗଠିତ ଶ୍ରମିକ, ଅନୁନ୍ନତ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଗମନାଗମନର ଘୋର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତ ଭଳି ଏକ ଗ୍ରାମବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ତୀବ୍ରତର କରି ରାଷ୍ଟ୍ର ବିକାଶ ପଥରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ।

Question ୧୧।
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ, ମାଧ୍ୟମିକ ଓ ସେବା ଭଳି ଉତ୍ପାଦନର କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ବୃତ୍ତିର ଉତ୍ସ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଯେଉଁଠାରୁ ଆୟ ଉତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ଭବ ହୁଏ, ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ ଆୟରେ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନଗତ ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ବିଚାର କରିବାକୁ ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ସମୟକୁ ସମୟ ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବା ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ ଆୟରେ ତୁଳନାତ୍ମକ ଅବଦାନ ସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୨ ।
ଭାରତରେ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(Changes in the occupational structure in India :
Answer:
ବୃତ୍ତି କହିଲେ ଶମଶକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ସଂଗଠିତ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଓ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳରେ ବୃତ୍ତିଗତ ଓ ବିଭାଜନଙ୍କ ଗୁରୁତ୍ୱକୁ ଉପସ୍ଥାପନା କରିବାକୁ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ । ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ବୃଭିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଉପସ୍ଥାପନା ବା ନିୟୋଜିତ ଓ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ବୃଭିଗତ ବିଭାଜନ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଉପସ୍ଥାପନାକୁ ବୃଭିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ। ଭାରତରେ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ନିଷ୍ଠୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପଲବ୍ଧ ନହେଲେହେଁ ଏହାର ପରିବର୍ଭନୀୟ ଗୁଣ ଯାହା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ ତାହାହେଲେ ପ୍ରାଥମିକ ବୃଭିର ଗୁରୁତ୍ଵ କ୍ରମାଗତ ହ୍ରାସ ପାଉଥିବାବେଳେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଗୁରୁତ୍ଵ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରଠାରୁ କ୍ରମାଗତ ଅଧ‌ିକ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ଆସୁଅଛି ।

Question ୧୩।
ମୁଣ୍ଡପିଛା ଉତ୍ପାଦ(Product Per capita) :
Answer:
ମୁଣ୍ଡପିଛା ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟକ୍ତିପ୍ରତି ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୁଝାଏ । ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନକୁ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଦ୍ଵାରା ଭାଗକରି ଏହା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ, ଯାହା ବାସ୍ତବ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଏ । ଏହା ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣକାରୀ ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଉପାଦାନ ରୂପେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ପରିମାପକ ଅଟେ ।

Question ୧୪।
ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ (Population explosion) :
Answer:
ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ କହିଲେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ବୁଝାଏ । ଯେତେବେଳେ ଦେଶର ଜାତୀୟ ଆୟର ବୃଦ୍ଧି ତୁଳନାରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ଅଧ‌ିକ ହୁଏ ସେତେବେଳେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରିବର୍ତୀ ସମୟରେ ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଭାରତ ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ସମସ୍ୟା ଦେଇ ଗତି କରୁଛି । ୧୯୫୧ ଜନଗଣନାରେ ଭାରତର ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର ଯଥାକ୍ରମେ ୩୯.୯ ଏବଂ ୨୭.୪ ଥିଲା । ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧିହାର ୧.୨୫ ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନାରେ, ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର ଯଥାକ୍ରମେ ୨୦.୯୭ ଏବଂ ୭.୪୮ରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧିହାର ୧.୬୯ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଜନ୍ମ ହାରର ହ୍ରାସ ମୃତ୍ୟୁହାରର ହ୍ରାସ ତୁଳନାର କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ଦେଶରେ ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣର ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଛି । ଏହି ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ସମସ୍ୟା ଦେଶରେ ଅନେକ ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି !

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୧୫।
ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ(Family Planning Programme) :
Answer:
ପଞ୍ଚମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ସମୟରେ ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ନାମରେ ଏକ ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା । ପରିବାର ନିୟୋଜନ ସହିତ ବିଭିନ୍ନ ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏଥରେ ସନ୍ନିବେଶିତ ହେଲା । ଏହି ନୀତି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ, ପୁଷ୍ଟିସାଧନ, ଶିଶୁ ଓ ମାତୃ ମଙ୍ଗଳ ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଲା । ଫଳରେ ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ଅଧ୍ବକ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇପାରିଲା । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଲୋକପ୍ରିୟତା ଆଦୌ ଉତ୍ସାହଜନକ ହେଲା ନାହିଁ । ୧୯୭୬-୭୭ରେ ୮୨ଲକ୍ଷ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରାଯାଇଥିବା ସ୍ଥଳେ ୧୯୭୭-୭୮ରେ ମାତ୍ର ୬୪ ଲକ୍ଷ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରାଗଲା ।

Question ୧୬।
ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ୨୦୦୦ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
୧୯୭୬ ମସିହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ୨୪ ବର୍ଷର ଏକ ବିରାଟ ବ୍ୟବଧାନ ପରେ ୨୦୦୦ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ୧୫ ତାରିଖରେ ତତ୍କାଳୀନ NDA ସରକାର ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ୨୦୦୦ ଘୋଷଣା କଲେ । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିକୁ ୨୦୦୪ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସ୍ଥିର ରଖୁବା ଏହାର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏହି ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଆଭିମୁଖ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା:-

ହାସ :
୧।୧୪ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାଗଣା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ଓ ଅଧାରୁ ପାଠ ପଢ଼ା ଛାଡ଼ୁଥିବା ପିଲାଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା
୨ । ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ଏବଂ ପ୍ରସବକାଳୀନ ମାତା ମୃତ୍ୟୁହାରକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୩୦ ଓ ୧୦କୁ ହ୍ରାସ କରିବା;
୩ । ବାଳିକାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଳମ୍ବିତ ବିବାହକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା;
୪ ।ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ପ୍ରତିରୋଧ ଓ ନିରାକରଣ;
୫ । ସାର୍ବଜନୀତ ରୋଗ ପ୍ରତିରୋଧକ ଟୀକା ପ୍ରଦାନ;
୬ । ଜନ୍ମ, ମୃତ୍ୟୁ ଓ ବିବାହର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପଞ୍ଜୀକରଣ କରିବା;
୭ । ଗର୍ଭପାତ ଆଇନ୍‌ର ସରଳୀକରଣ କରିବା ।

Question ୧୭ ।
ଜନସଂଖ୍ୟା ସଂକ୍ରମଣ ତତ୍ତ୍ବ (lemographic Iransition Theory):
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟା ସଂକ୍ରମଣ ତତ୍ତ୍ବ ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଐତିହାସିକ ଅଭିଜ୍ଞତା ଅଟେ । ଏହା ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସହିତ କିପରି ସମ୍ପର୍କିତ ତାହାର ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟା ସଂକ୍ରମଣ ତତ୍ତ୍ଵରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ତିନୋଟି ଅବସ୍ଥା ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଜନ୍ମହାର ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁହାର କମ୍ ଥାଏ । ଏହା ବିଶେଷ କରି ଅନୁନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇନଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟରେ ଅଧିକ ଜନ୍ମହାର ଏବଂ ସ୍ଵଚ୍ଛ ମୃତ୍ୟୁହାର ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବିଶେଷ କରି ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ । ତୃତୀୟରେ ଉଭୟ ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ।

Question ୧୮।
ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର (High Birth Rate) :
Answer:
ଭାରତରେ ଜନ୍ମହାର ଅଧିକ ହେବାର ଅନେକ କାରଣ ରହିଛି, ଯାହା ମୁଖ୍ୟତଃ ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ । ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର ବିଭିନ୍ନ କାରଣଗୁଡ଼ିକରୁ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା, ସାର୍ବଜୀନନ ବିବାହ, ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ବିବାହ, କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନ ନିମନ୍ତେ ଅଗ୍ରାଧ‌ିକାର, ଉଚ୍ଚ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ଏବଂ ନିରକ୍ଷରତା ଓ ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ । ଭାରତରେ ବିବାହକୁ ଜୀବନ ମାର୍ଗରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସୋପାନ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଏହାକୁ ଏକ ପବିତ୍ର ବନ୍ଧନ ଓ ପରିବାର ଏବଂ ସମାଜ ପାଇଁ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ବୋଲି ସମସ୍ତେ ଭାବନ୍ତି । ଏଣୁ ଆମ ଦେଶର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତେ ବିବାହ କରନ୍ତି, ଅବିବାହିତ ସ୍ତ୍ରୀ ପୁରୁଷଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ନିହାତି ନଗଣ୍ୟ । ଏଣୁ ଏହା ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

VI. ଦୀର୍ଘଧର୍ମୀ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ।
[Long Answer Type Questions.]

Question ୧।
ଭାରତରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉପସ୍ଥାପନ କର ।
(Explain the important features of India’s Population.)
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର, ତା’ର ଭୌଗୋଳିକ ଭୂଖଣ୍ଡ ଓ ଅଧିବାସୀଙ୍କୁ ନେଇ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ତା’ର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଓ ସେହିମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସଂଗଠିତ ହୁଏ । ମାତ୍ର ଏହାର ପରିଚାଳନାଗତ ଦିଗ ମନୁଷ୍ୟର ବୁଦ୍ଧିମତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଏହି ଦିଗକୁ ବିଶେଷଜ୍ଞ ବା ଆର୍ଥନୀତିଜ୍ଞମାନେ ପରିଚାଳନା କରନ୍ତି । ଏଥୁରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୀତି ବା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଗଢ଼ି ଉଠେ । ତେଣୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ ସ୍ଥଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଧୂବାସୀ ବା ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ମୂଳପିଣ୍ଡ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ଗୁଣ ବା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତର ସହ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଖାଯାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଆଲୋଚନା କଲାବେଳେ ମୁଖ୍ୟତଃ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ । ତାହା ହେଲା– (କ) ପରମାଣାତ୍ମକ ଦିଗ (ଖ) ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗ ।

(କ) ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦିଗ (Quantitative Aspect):
ଜନସଂଖ୍ୟାର ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦିଗ କହିଲେ ଏହା ସଂଖ୍ୟା ବା ଆକାର ସଂପର୍କିତ ବିଭିନ୍ନ ଗୁଣ ବା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟର ଆଲୋଚନାକୁ ବୁଝାଏ । ଆକାର ବା ସଂଖ୍ୟାଭିଭିକ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରାଗଲା।

(୧) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକାର(Sure of Population):
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକାର, ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୋଟ୍ ଅଧିବାସୀ ବା ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକଳନକୁ ବୁଝାଏ । ଏହି ଆକଳନ ଭାରତବର୍ଷରେ ‘ଜନଗଣନା’ ଦ୍ବାରା ପ୍ରତି ଦଶ ବର୍ଷରେ ଥରେ ସଂପାଦିତ ହୁଏ ଓ ପ୍ରତି ଦଶନ୍ଧିର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ହିଁ ୧୮୯୧ ଠାରୁ କ୍ରମଶଃ ସଂଗଠିତ ହୋଇ ଆସୁଛି । ଏହି ଆକାରରେ ୧୮୯୧ ଜନଗଣନାରେ ଭାରତରେ ୨୩.୬ କୋଟି ଥ‌ିବାବେଳେ ୧୯୧୧ ହିସାବରେ ୨୫.୨ କୋଟିକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନାରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥୁଲା ୧୨୧.୦୨ କୋଟି । ଆକାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ପୃଥିବୀରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଓ ଚୀନ୍‌ର ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ରଥମ ଅଟେ । ଆକାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ତୁଳନାତ୍ମକ ଭାବେ ବିଚାର କଲେ ଭାରତ ଏକ ଜଳବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବରେ ପରିଚିତ । କାରଣ ପୃଥିବୀର ସ୍ଥଳ ଭାଗର ମାତ୍ର ୨.୪ ଭାଗ ଭାରତ ଅଧୀନରେ ଥିବାବେଳେ ପୃଥ‌ିବୀର ଜନସଂଖ୍ୟାର ପ୍ରାୟ ୧୩ ଭାଗ ଭାରତରେ ବସବାସ କରନ୍ତି ।

(୨) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ (Density of Population):
ଦେଶର ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ବିଚାର କରି ପ୍ରତି ବର୍ଗକିଲୋମିଟରରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ହାରାହାରି ଅଧୂବାସୀ ସଂଖ୍ୟାକୁ ସେହି ଦେଶରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଦେଶର ଭୌଗୋଳିକ ଭୂଖଣ୍ଡ ଯେତେ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ମାପ କରାଯାଏ, ଭାରତ ବର୍ଷରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ ଜନଗଣନାରୁ ଜନଗଣନା ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହା ୧୯୦୧ କଗଣନାରେ ୩୩ ଥିବା ବେଳେ ୧୯୧୧ରେ ୮୨, ୧୯୩୧ରେ ୯୦ ଏବଂ ୨୯୧୧ରେ ୩୮୩କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ସ୍ଥଳବିଶେରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବର ପାର୍ଥକ୍ୟ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଉପାଦାନ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ । ସେ ସବୁ ହେଲେ ଜଳବାୟୁ, ଭୂମିର ଉର୍ବରତା, ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ଉପଲବ୍‌ଧତା ଇତ୍ୟାଦି ।

(୩) ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ (Sex Ratio):
ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳା ଭାବରେ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କଲାବେଳେ ଦେଶର ପ୍ରତି ହଜାର ପୁରୁଷ ସଂଖ୍ୟା ପାଇଁ ହାରାହାରି ମହିଳା ସଂଖ୍ୟାକୁ ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ କୁହାଯାଏ । ଏହା ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପରିମାଶ୍ରାମକ ତୁଳନା ଅଟେ । ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ହିସାବରେ ଭାରତରେ ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ ୯୩୩ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ଭାରତରେ ପ୍ରତି ହଜାର ପୁରୁଷ ସଂଖ୍ୟାରେ ମହିଳା ସଂଖ୍ୟା ୯୩୩ ଅଟେ । ୧୯୯୧ରେ ୯୪୦ ଥ‌ିବାବେଳେ, ୨୦୧୧ରେ ଏହା ୯୪୩ ଥିଲା । ଭାରତରେ ଏହି ଲିଙ୍ଗାନୁପାତକୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ଭାରତରେ ପୁରୁଷ ଶିଶୁ ପ୍ରତି ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଋଷିଆ, ଜାପାନ ଓ ଆମେରିକା ପରି ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କରେ ପୁରୁଷ ସଂଖ୍ୟାଠାରୁ ମହିଳା ସଂଖ୍ୟା ଅଧ୍ବକ ।

(୪) ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାବ (Age Composition):
ବୟସକୁ ଭିଭିକରି ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ୩ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା ଶିଶୁ ଶ୍ରେଣୀ ୦ ରୁ ୧୪ ବର୍ଷ, ନିୟୋଜନ କ୍ଷମ ଶ୍ରେଣୀ – ୧୫ ରୁ ୫୯ ବର୍ଷ ଓ ଶେଷରେ ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ୬୦ ରୁ ଅଧିକ ବୟସର ଜନ । ପ୍ରଥମ ଓ ଶେଷ ଶ୍ରେଣୀର ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପାର୍ଜନକ୍ଷମ ହୋଇ ନ ଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଭରଶୀଳ କୁହାଯାଏ ଓ ସେମାନଙ୍କର ମୋଟ ଅଂଶ ଜନସଂଖ୍ୟା ୩୯.୪ ଭାଗ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ଭାରତରେ ୬୦.୧ ଭାଗ ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପାର୍ଜନକ୍ଷମ ଓ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଯେଉଁମାନେ ନିୟୋଜିତ । ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟେ । ୧୯୫୧ରେ ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ ଥୁଲ (୦-୧୪) ବର୍ଷରେ ୩୭.୪, (୧୫ ରୁ ୫୯) ବର୍ଷରେ ୫୬.୯ ଓ (୬୦ ରୁ ଊର୍ଷ) ରେ ୫.୭, ୨୦୧୧ରେ ଏହା ଥିଲା (୦-୧୪) ୩, ୧ (୧୫-୫୯) ରେ ୬୦.୬ ଓ (୬୦-ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ) ୮.୩ ।

(ଖ) ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗ (Qualitative Aspect):
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗୁଣ ବା ମାନକୁ ବିଚାର କରି ମଧ୍ୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର କେତେକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୁଏ ଓ ସେଗୁଡ଼ିକ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଗୁଣାତ୍ମକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-
(୧) ଜୀବନ କାଳ (Life Expectancy):
ଜୀବନ କାଳ, ରାଷ୍ଟ୍ରର ହାରାହାରି ଆୟକୁ ବୁଝାଏ | ଭାରତ ବର୍ଷରେ ୯୩ ରୁ ୯୭ ମଧ୍ଯରେ ଆୟୁକାଳ ହାରାହାରି ୬୧.୧ ବର୍ଷ ବୋଲି ଆକଳନ କରାଯାଇଅଛି ଓ ଏହି ସ୍ଥଳେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କର ୬୦.୪ ବର୍ଷ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କର ୬୧.୮ ବର୍ଷ । ଭାରତରେ ଆୟୁକାଳ କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ଘଟୁଛି । ୧୯୫୧ ରୁ ୩୩ ରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ୨୦୧୧ରେ ୬୯.୯ ବର୍ଷରେ ପହଞ୍ଚିଛି ।

(୨) ଶିକ୍ଷାହାର (Rate of literacy):
ଶିକ୍ଷାର ହାର କହିଲେ ସମୁଦାୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଶତକଡ଼ା ହାରକୁ ବୁଝାଏ । ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଜ୍ଞା ରହିଛି । ତାହା ହେଲା ଭାବବ୍ୟକ୍ତ କରି ବୁଝିପାରୁଥିବେ, ପଢ଼ି ପାରୁଥ‌ିବେ ଓ ଲେଖୁ ପାରୁଥୁବେ, ତେବେ ସେ ଜଣେ ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଟନ୍ତି । ଏହି ସଂଜ୍ଞା ୧୯୮୧ ଠାରୁ ପ୍ରସ୍ଖଳିତ । ମାତ୍ର ଏହା ପୂର୍ବରୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ୫ ବର୍ଷ ଥିଲା । ଏହି ସଂଜ୍ଞାକୁ ଆଧାର କରି ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ଭାରତ ଶିକ୍ଷାହାର ୬୫.୪% । ଏହା ପୁରୁଷମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୭୫.୮ ଶତକଡ଼ା ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୫୨.୨% ! ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷାହାର, ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରେ । ୧୯୫୧ରେ ଶିକ୍ଷାହାର ୧୮.୩ ପ୍ରତିଶତ । ୨୦୧୧ରେ ଏହା ୭୪କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟ ସେନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଶିକ୍ଷା ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତିର ଏକ ଅଙ୍ଗ ହୋଇ ଥିବାରୁ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ପ୍ରତି ଅବହେଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାକୁ (୦-୧୪) ବର୍ଷ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରାଯାଇଥିବା ବେଳେ, ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ୧୯୬୦ ମଧ୍ଯରେ ପୂରଣ କରିବାକୁ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଯଥେଷ୍ଟ ଅଗ୍ରଗତି କରିପାରି ନାହିଁ ।

(୩) ସହରୀକରଣ (Urbanisation):
ସହରାଞ୍ଚଳ କହିଲେ ଏହା ସାଧାରତଃ ପୌରାଞ୍ଚଳ, ମହାନଗର ନିଗମ ଓ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଂଚଳଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଇବା ସହିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଏ । ଯେଉଁ ସବୁ ଅଂଚଳର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ସର୍ବନିମ୍ନ ୫୦୦ ହେବା ସହ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ମଧ୍ୟ ୪୦୦ ରୁ କମ୍ ହୋଇ ନ ଥାଏ ଓ ସେହି ଅଂଚଳର ୭୫ ଭାଗ ଲୋକ ଅଣକୃଷି କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାନ୍ତି । ଏହାଛଡ଼ା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ କୁହାଯାଏ । ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ହିସାବରେ ଭାରତରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ମାତ୍ର ୨୭.୮ ଭାଗ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରନ୍ତି ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ ୭୨, ୨ ଭାଗ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ଭାରତକୁ ଏକ ଗ୍ରାମବହୁଳ ଦେଶ କୁହାଯାଏ । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନାରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ୬୮.୮ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଏବଂ ୩୧, ୨ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରନ୍ତି ।

(୪) ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା (Occupational Structure):
ବୃତ୍ତି କହିଲେ ସମ୍ବଳ ସଂଗ୍ରହ ମାଧ୍ୟମଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଏ ଓ ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ପ୍ରାଥମିକ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ଦେଶର ନିୟୋଜନ କ୍ଷମ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଏହି ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ବଳ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ଓ ଜିବୀକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ମୁଖ୍ୟ ବୃଭିଗତ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ଅବିହିତ ଓ ଏହା ମଧ୍ୟ ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ଅନୁନ୍ନତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି । ଯଥା : ୧୯୦୧ରେ ୭୧.୭ ଭାଗ, ୧୯୫୧ରେ ୭୨.୧ ଭାଗ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ଓ ୧୯୯୧ରେ ଏହା ୬୬.୮ ଭାଗ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଆସୁଅଛି ଏବଂ ଏହା କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଉଅଛି ।

(୫) ଜୀବନଧାରଣ ମାନ(Standard of Living):
ଭାରତର ଅଧ୍ବବାସୀ ଯେଉଁପରି ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ସାମର୍ଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି, ତାକୁ ଜୀବନଧାରଣର ମାନ କୁହାଯାଏ । ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟକୁ ଏହାର ମାପକରୂପେ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଚାର କରାଯାଏ ଓ ଏହା ନିମ୍ନ ସ୍ତରରୁ ଅଟେ । ୧୯୯୬- ୯୭ ବର୍ଷ ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ଚଳିତ ଦରରେ ବାର୍ଷିକ ୧୧,୫୬୪ ଟଙ୍କା ଓ ୧୯୯୯-୨୦୦୦ ବର୍ଷ ଆକଳନରେ ୨୬.୧ ଭାଗ ଲୋକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମରେଖା ତଳେ ବସବାସ କରନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍‌, ୨୬.୧ ଭାଗ ଲୋକ ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟତା ପୂରଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହା ସବୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ପରିମାଣାତ୍ମକ ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ । ଓ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୨।
୧୯୭୬ ମସିହା ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the main features of the Population Policy of 1976.)
Answer:
ଭାରତ ସରକାର ୧୯୭୬ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ୍ ମାସରେ ଦେଶଲ ପ୍ରଥମ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଏହି ନୀତିର କେତେକ ପ୍ରଧାନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଦର୍ଶାଯାଉଛି ।
(୧) ଆଇନ୍ ଦ୍ବାରା ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କ ବିବାହ ବୟସକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୨୧ ଓ ୧୮କୁ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଉଥିଲା ।
(୨) ଜନସଂଖ୍ୟା ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ ସଫଳତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଅନୁଦାନର ୮ ପ୍ରତିଶତ କେବଳ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ବ୍ୟୟ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।
(୩) ସବୁରାଜ୍ୟରେ ନାରୀ ଶିକ୍ଷାର ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଇଥିଲା।
(୪) ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଓ ସାମୂହିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା।
(୫) ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପରେ ଗବେଷଣା, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ତଥା ମା ଓ ଶିଶୁଙ୍କ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା।
(୬) ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଏକ ଗଣ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ଚିକିତ୍ସକ ଗୋଷ୍ଠୀ, ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ, ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି, ଶିକ୍ଷକ, ମହିଳା ସମିତି ଓ ସମବାୟ ସମିତି ଆଦିକୁ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କରି ଉପଯୁକ୍ତ ଗୋଷ୍ଠୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେବାକୁ ସ୍ଥିର କରାଯାଇଥିଲା ।
(୭) ପରିବାର ଯୋଜନା ବାର୍ତ୍ତା ଘରେ ଘରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ନିମନ୍ତେ ଗଣମାଧ୍ୟମର ଅଧିକ ବ୍ୟବହାର କରିବା ନିମନ୍ତେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଗଲା।

Question ୩ ।
ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ କ’ଣ ? ଏହା କାରଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
(What is Population Explosion ? Explain its causes.)
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟାର ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦିଗ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଲେ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ଏହାର ଗତି ଦିନକୁ ଦିନ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଉଅଛି । ଭାରତରେ କେବଳ ୧୯୨୧ ଜନଗଣନାକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ; ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଜନଗଣନା ବର୍ଷରେ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିପାଇ ଆସୁଅଛି । ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ, ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଏକ ଅବସ୍ଥା; ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥାରେ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୋଇ ଦେଶ ଲାଗି ବିପଦସଂକୁଳ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଜନବିସ୍ଫୋରଣ ସେହି ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ । ଯେତେବେଳେ ପ୍ରତି ହଜାର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ପ୍ରତି ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଶିଶୁ ସଂଖ୍ୟା ବା ଜନ୍ମହାର ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଅଧିକ ଏବଂ ଏହା ହରାହାରି ୩୫ ରୁ ୪୦ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥିର ରହୁଥ‌ିବା ବେଳେ ପ୍ରତି ହଜାର ଲୋକସଂଖ୍ୟାରେ ହାରାହାରି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଲୋକସଂଖ୍ୟା ବା ମୃତ୍ୟୁହାରର ହ୍ରାସ ଘଟି ୧୫ ରୁ ୨୦ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥିର ରୁହେ ଏବଂ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବାର୍ଷିକ ବୃଦ୍ଧିହାର ୨% ଠାରୁ ଅଧିକ ରୁହେ । ୧୯୫୦ ମସିହା ଠାରୁ ଭାରତରେ ଏହି ଅବସ୍ଥା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଅଛି ।

କାରଣ :
ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ଜନ୍ମହାର, ମୃତ୍ୟୁହାର ଏବଂ ଅନୁପ୍ରବେଶ । ମାତ୍ର ଜନବିସ୍ଫୋରଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାରକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ । .ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଜନ୍ମହାର ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧୂକ ଓ ପ୍ରାୟ ସ୍ଥିର ରୁହେ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ଦ୍ରୁତ ହ୍ରାସ ଘଟି ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଜନ୍ମବିସ୍ଫୋରଣର ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୃତ୍ୟୁହାରର ଗୁରୁତ୍ଵ ଯଥେଷ୍ଟ ବେଶୀ। ୧୯୨୦ରୁ ୩୦ ଏବଂ ୧୯୬୧ ରୁ ୩୦ ମଧ୍ୟରେ ଜନ୍ମହାରରେ ମାତ୍ର ୫:୨ ହ୍ରାସ ଘଟିଥିବା ବେଳେ ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ୧୭.୩ ହ୍ରାସ ଘଟିଥିଲା ।

ଅଧୂକ ଏବଂ ପ୍ରାୟ ସ୍ଥିର ଜନ୍ମହାର :
ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ଅନୁନ୍ନତ ଅବସ୍ଥା । ଏହି ଅନୁନ୍ନତ ଅବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ ଏବଂ ବିସ୍ଫୋରଣ ସମୟରେ ସାମାଜିକ କୁସଂସ୍କାର, ଅନ୍ଧବିଶ୍ବାସ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଦ୍ଵିତୀୟରେ ଶିକ୍ଷାର ଅନଗ୍ରସରତା ମଧ୍ୟ ଜନମାନସରେ ସଚେତନତାର ପ୍ରଭାବ ଏବଂ ସଂକୁଚିତ ପରିବେଶ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ଜନ୍ମହାରେ ହ୍ରାସ ଘଟାଇବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଏହି ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ପରିବାରକୁ ସଂକୁଚିତ କରାଇବାର ଚିନ୍ତାଧାରା ଜନ୍ମହାରରେ ହ୍ରାସ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ ।

ଦ୍ରୁତ ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ :
ବିସ୍ଫୋରଣ ଅବସ୍ଥା ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଅବସ୍ଥାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୁଏ; ମାତ୍ର ତାହା ଯଥେଷ୍ଟ ହୋଇ ନ ଥାଏ I ଯେତିକି ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ, ତାହା ଲୋକମାନଙ୍କର ଜନସାଧାରଣ ମାନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣି, ଉତ୍ତମ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଉତ୍ତମ ଯତ୍ନର ଆୟୁକାଳ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇ ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ହ୍ରାସ ଘଟାଏ ।

ଦ୍ଵିତୀୟରେ, ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଯେତିକି ସମ୍ଭବ ହୁଏ, ତାହା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଚେତନତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ; ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ଯତ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କିଛି ଲୋକ ଉପକାର ତଥା ଅପକାରଗତ ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ପ୍ରତି ବିଚାରବନ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ତୃତୀୟରେ, ଡାକ୍ତରୀ ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବାଗତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରସାର ହେତୁ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟର ଯତ୍ନ ବୋର ସୁବିଧା ଲାଭ କରିଥାନ୍ତି ।

ଚତୁର୍ଥରେ, ଜନମଂଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ମହାମାରୀ ଦୂରୀକରଣ ଯୋଜନାମାନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ହୋଇ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ସବୁକୁ ରୋକାଯାଇପାରୁଅଛି । ଯଥା : ବସନ୍ତ, ମ୍ୟାଲେରିଆ, ହଇଜା ଆଦି ଦୂରୀକରଣ । ଏହିସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ପରିଲକ୍ଷିତ କରାଇଥାଏ ।

ତେଣୁ ଜଳକୁଣ୍ଡରେ ଜଳ ପ୍ରବେଶ ଓ ନିଷ୍କାସନ ପ୍ରଣାଳୀ ସହାୟତାରେ ଜଳପତ ମାପିବା ସଦୃଶ ଯଦି ଜନ୍ମହାରର ବିଶେଷ ହ୍ରାସ ନ ଘଟି ମୃତ୍ୟୁ ହାରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ଘଟେ । ତେବେ ଦେଶରେ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୋଇ ବିସ୍ଫୋରଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦ୍ରୁତ ମୃତ୍ୟୁହାରର ହ୍ରାସ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ବହନ କରେ ।

Question ୪।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ପ୍ରଭାବକୁ ଆଲୋଚନା କର ।
(Discuss the impact of Population Explosion in Indian Economy.)
Answer:
ଭାରତ ଏକ ଜନବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର । ପୁନଶ୍ଚ ଦୃତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କାରଣରୁ ଜନବିସ୍ଫୋରଣ ଭଳି ସ୍ଥିତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହି ସ୍ଥିତିକୁ ଏକ ସମସ୍ୟା ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । କାରଣ ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ବହୁବିଧ ପ୍ରତିକୂଳ ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ପ୍ରଭାବକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରି ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରେ, ତାହା ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ପ୍ରଭାବ :
(କ) ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ : ଦୃତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ଜାତୀୟ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ହେଁ ଏହା ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯଥାର୍ଥ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । କାରଣ, ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରଠାରୁ ଜନସଂଖା ଅଧିକ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ୧୯୫୦-୫୧ ରୁ ୧୯୯୦-୯୧ ମଧ୍ୟରେ ଜାତୀୟ ଆୟ ଶତକଡ଼ା ୮-୯ ଭାଗ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲେ ହେଁ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟକ୍ଷେତ୍ରରେ ମାତ୍ର ୨-୪ ଭାଗ ବୃଦ୍ଧି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟକୁ ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ନିର୍ଦ୍ଧାରକ ରୂପେ ବିଚାର କରାଯାଉଥିବା ବେଳେ ଏହାର ଆର୍ଥିକ ଅନଗ୍ରସରତା ପ୍ରତିପାଦନ କରେ ।

(ଖ) ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ଚାପ : ଜନବିସ୍ଫୋରଣ ନିୟୋଜନ କ୍ଷମ ବ୍ୟକ୍ତି ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ବେଳେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବୃତ୍ତିଗତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇ ନ ପାରିବା କାରଣରୁ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାପ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ ଓ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ ସହ ଅର୍ଥ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇବା ସହ ପ୍ରଗତିର ପଥରୋଧ କରେ । ନିର୍ଭରଶୀଳତା ୧୯୬୧ରେ ୬୨.୪ ଭାଗ ଓ ୨୦୦୧ରେ ୬୮.୮ ଭାଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

(ଗ) ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଣ ଉପରେ ଚାପ : ଅତି ଆବଶ୍ୟକ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରଥମ | କାରଣ ଏହା ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଜନବିସ୍ଫୋରଣ କାରଣରୁ ଭାରତରେ ଖାଦ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ବିଶେଷ କରି ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଲେ ହେଁ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଉପଲବ୍ଧ ପରିମାଣ ପ୍ରାୟ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ସ୍ଥିତି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ । ଉଦାହରଣ : ଭାରତରେ ୧୯୫୬ ବର୍ଷ ନିଟ୍ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ୬୩ ନିୟୁତ ଟନ୍ ଥାଇ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଖାଦ୍ୟ ପରିମାଣ ଦୈନିକ ୪୩୧ ଗ୍ରାମ୍ ଥ‌ିବାବେଳେ ୧୯୯୦ ବର୍ଷ ୧୪୫ ନିୟୁତ୍ ଟନ୍‌କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ମଧ୍ୟ ୪୭୬ ଗ୍ରାମ୍ ଥୁଲା ଓ ୨୦୦୦ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ୧୬୮ ନିୟୁତ ଟନ୍ ଉତ୍ପାଦନ ସହ ୪୫୮ ଗ୍ରାମ ରହିଛି ।

(ଘ) ସାକ୍ଷରତା ଉପରେ ଚାପ : ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟୟକୁ ଯେତେବେଳେ ସାମାଜିକ ବିନିଯୋଗ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଗୁରୁତ୍ବ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏହା ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇ ପାରେ ନାହିଁ । କାରଣ ଭାରତ ଭଳି ଗରିବ ଦେଶରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କାରଣରୁ ଏହାର ମୁକାବିଲା କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ। ୬ ରୁ ୧୪ ବର୍ଷ ପିଲାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଭାରତରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ବାର୍ଷିକ ଆୟ ମାତ୍ର ୧୪୪ ଟଙ୍କା । ତେଣୁ ମାନବ ସମ୍ବଳର ଉପଯୁକ୍ତ ଯତ୍ନ ନେଇ ହୁଏ ନାହିଁ; ଶିକ୍ଷା ହାର ମଧ୍ୟ ବିଶେଷ ଅନଗ୍ରସରତା ପ୍ରକାଶ କଲାବେଳେ ବୃଦ୍ଧି ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ ଘଟେ ।

(ଙ) ଦରଦାମ୍ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ : ବହୁଳ ଜନସଂଖ୍ୟା କାରଣରୁ ଆବଶ୍ୟକତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ଓ ଅସମ ବଣ୍ଟନ ସ୍ଥିତିକୁ କିଛି ଲୋକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପୂରଣ କରି ନ ପାରି ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମା ତଳେ ବସବାସ କରୁଥିବାବେଳେ ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି କାରଣରୁ ବଜାରରେ ମଧ୍ୟ ଦରଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

(ଚ) ପୁଞ୍ଜି ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରତି ପ୍ରଭାବ : ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ଉପଯୋଗ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ସଞ୍ଚୟ ଓ ବିନିଯୋଗ ହ୍ରାସ ପାଏ। ଫଳରେ ପୁଞ୍ଜି ସୃଷ୍ଟି ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥାଏ । ମାତ୍ର ବାସ୍ତବ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟକୁ ଅପରିବର୍ତିତ ରଖୁବା ପାଇଁ ଜାତୀୟ ଆବଶ୍ୟକ । କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା କାରଣରୁ ଆବଶ୍ୟକ ବୃଦ୍ଧିକୁ ଆଟ୍‌ରେ ରଖୁ ଯେତିକି ପ୍ରଗତି ଘଟିବା କଥା, ତାହା ପୁଞ୍ଜି ଆୟର ବୃଦ୍ଧି ଓ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସମହାରରେ ହେବା ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିପାରେ ନାହିଁ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଜନସଂଖ୍ୟା ସ୍ଵଳ୍ପତାକୁ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।

(ଛ) ପରିବେଶ ପ୍ରତି ପ୍ରଭାବ : ଜନବିସ୍ଫୋରଣ କାରଣରୁ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ ହୋଇ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟାକୁ ଜଟିଳ କରି ଗଢ଼ି ତୋଳେ । ଏହା ନିଜର କବର ନିଜେ ଖୋଳିବା ସଂଗେ ସମାନ ହୁଏ ।

(କ) ସାମାଜିକ ଚାପ : ଜନବିସ୍ଫୋରଣ କାରଣରୁ ସାମାଜିକ ଶାନ୍ତି ରଂଗ ହୁଏ । କାରଣ ଏହା ଗୁଣାତ୍ମକ ବିକାଶ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ସହ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରେ। ଏହା ସବୁ ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ବହୁବିଧ ଫଳ ଅଟେ । ତେଣୁ ଭାରତ ଭଳି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତବୃଦ୍ଧିକୁ ରୋକିବା ସର୍ବପ୍ରଥମ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଟେ ।

Question ୫।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତର ଆର୍ଥନୀତିକ ସ୍ଥିତି କିପରି ଥୁଲା ? ଆଲୋଚନା କର।
(Explain the condition of Indian Economy on the eve of Independence.)
Answer:
ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷର ଶାସନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ମହଙ୍ଗା ଥିଲା । ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ବିଶେଷ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା । ଶୋଷଣ ମନୋଭାବ, ସମ୍ବଳର ସ୍ଥାନାନ୍ତର, ଦେଶର ବିଭକ୍ତିକରଣ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ରୂପ ଦେଇଥିଲା । ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଭାରତ ଯେତେବେଳେ ସ୍ଵାଧୀନ ହେଲା ଏହାର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାଣୁ ଓ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଚିତ୍ର କ’ଣ ଥିଲା ନିମ୍ନରେ ତାହା ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(କ) ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା (Calonial Economy):
ଯେଉଁ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ନିଜର ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଅଧିକାର ବିସ୍ତାର କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମୟ କ୍ରମେ ଶାସକ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ଶାସିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୀତି ମିଶ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ ।

ଇଂରେଜ ସରକାର ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଶାସନ କାଳ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏକ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଣତ କରିଥିଲେ । ସମ୍ବଳର ବିନିଯୋଗ, ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ଇତ୍ୟାଦି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଉଥିଲେ । ଏହି ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପଭି ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥ ସାଧନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରେରିତ ଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଆଧୂପତ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ହେଲା । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କର ଏହି ଔପନିବେଶିକ ନୀତି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦୁର୍ବଳ କରି ଦେଇଥିଲା ।

(ଖ) ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା (Feudal Economy):
ସାମନ୍ତବାଦ ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ଇଉରୋପରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଖା ଦେଇଥିଲା । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାମନ୍ତବାଦୀମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ଚାଷ ନିମନ୍ତେ ଜମି ଦେଇ ସମସ୍ତ ସୁରକ୍ଷା ଯୋଗାଇ ଦେଉଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରତିବଦଳରେ ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଆବଶ୍ୟକ ନିମନ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ହେବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଇଂରେଜ ଶାସନ କାଳ ମଧ୍ୟରେ ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମ୍ୟକ୍ ଝଲକ ଦେଖୁବା ମିଳିଥିଲା । ଇଂରେଜମାନେ ଆମ ଦେଶରେ ଭୂ-ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହର ଅଧିକାର ହାତେଇ ଥିଲେ । ସେମାନେ ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥାର ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ଜମିଦାରମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଜମିରେ ଖଜଣା ମନ ଇଚ୍ଛା ଆଦାୟ କରୁଥିଲେ । ସେମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଶୋଷଣ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କେତେକାଂଶରେ ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିଲା ।

(ଗ) ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ତା (Backward Economy):
ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କରିଥିଲା । ନିଜସ୍ଵ ସ୍ଵାର୍ଥ ସାଧନର ଅଭୀପ୍‌ସା ଭାରତକୁ ଦିନକୁ ଦିନ ଗରିବ କରିଥିଲା । ପ୍ରଚୁର ପୁଞ୍ଜି ଓ ସମ୍ବଳର ବହିର୍ଗମନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ କରିଥିଲା । ନୀତି ଓ ଦିଶାହୀନ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତରରେ ଅଧଃପତନ ଘଟାଇ ଥିଲା । ଶିଳ୍ପ ଓ କୃଷି ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବହେଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯିବାରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମ୍ଭରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଭାରତ ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଓ ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥନୀତି ଭାବେ ପରିଗଣିତ ହେଲା ।

(ଘ) ସ୍ଥାଣୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା (Stagnant Economy):
ଇଂରେଜ ଶାସନ ସମୟରେ ଭାରତର ପ୍ରାକୃତିକ ତଥା ମାନବ ସମ୍ବଳ କୁମାଗତ ଭାବେ ଶୋଷିତ ହୋଇଥିଲା। ଭାରତର ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ମାନବ ସମ୍ବଳକୁ ଇଂରେଜ ସରକାର ନିଜ ଦେଶକୁ ପ୍ରେରଣ କରି ସେଠାକାର ଉତ୍ପାଦିତ ପଦାର୍ଥକୁ ଭାରତର ଲୋକମାନଙ୍କୁ କ୍ରୟ କରିବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ନିଜସ୍ଵ ସମ୍ବଳରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କୁ ଦ୍ବାରା ଧାର୍ଯ୍ୟ ଦରରେ କ୍ରୟକରି ଭାରତର ଲୋକମାନେ ଶୋଷିତ ହେଉଥିଲେ। ସମୟ କ୍ରମେ ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦ ହେଲା ଏବଂ ଫଳରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ଶିଳ୍ପିକ ବିକାଶ ସାଧନ ହେଲା । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ଆମ ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସ୍ଥାଣୁ କରିଦେଲା ।

ବ୍ୟାବସାୟିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରଖୁ ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷ ଧରି ଶାସନ କରିଥିବା ଇଂରେଜ ସରକାର ଭାରତୀୟ ଆର୍ଥନୀତିକ ମେରୁଦଣ୍ଡକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଥିଲେ । ଷୋଡ଼ଶ ଓ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଯେଉଁ ଭାରତ ଏକ ଶିଳ୍ପ ସମୃଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବେ ବିଶ୍ଵ ଦରବାରରେ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିଲା; ଅଷ୍ଟାଦଶ ଓ ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ସେହି ଦେଶ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବରେ ପରିଚିତ ହେଲା । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଖ୍ୟାତ ଭାରତୀୟ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ କ୍ରମଶଃ ନିଜସ୍ଵ ସତ୍ତା ହରାଇଲା । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ଆମଦାନକାରୀ ଅର୍ଥନୀତିର ରୂପ ନେଲା ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ, ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥ-ସାମନ୍ତବାଦୀ, ଅନଗ୍ରସର, କୃଷିପ୍ରଧାନ, ସ୍ଥାଣୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାରଭକର ଶୋଷଣ ନୀତି ଆମ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଅନଗ୍ରସରତାର ମୁଖ୍ୟ କାରର ଭାବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇଥିଲା।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୬ ।
ସମକାଳୀନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the characteristics of Contemporary Indian Economy.)
Answer:
ଭାରତ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ର । ଦୀର୍ଘଦିନର ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଏକ ଉପନିବେଶ ହିସାବରେ ଶୋଷିତ ହେବା ପରେ ଭାରତ ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ସ୍ଵାଧୀନ ହୋଇଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଦ୍ରୁତ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରଚେଷ୍ଟାର ଫଳ ସ୍ଵରୂପ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ଆଖୁ ଦୃଶିଆ ବିକାଶ ସଂଘଟିତ ହୋଇଛି । ଏଥଯୋଗୁଁ ଆମ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏବେ ଆଉ ଦୁର୍ବଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ବୋଲି ଅଭିହିତ କରା ନ ଯାଇ ବିକାଶୋନୁମୁଖୀ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଉଛି । ନ ଦୀର୍ଘ ୬୦ ବର୍ଷର ଯୋଜନା ଫଳର ଭାରତ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଗ୍ରଗତି କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପଛୁଆ ହୋଇ ରହିଛି । ଏହି ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମତେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

(କ) ସ୍ଵଳ୍ପ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ (Lower per Capita Income):
ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ବିକାଶର ଏକ ମାପ କାଠି । ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ଭାଗ କରି ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ । ପୃଥ‌ିବୀର ଅଧିକାଂଶ ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ତୁଳନାରେ ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ବହୁତ କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ୨୦୦୩ ମସିହା ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ୫୩୦ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ଥିବାବେଳେ ସୁଇଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଓ ଆମେରିକାରେ ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ଯଥାକ୍ରମେ ୩୯,୮୮୦ ଓ ୩୭,୬୧୦ ଡଲାର ଥିଲା । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ୨୦୧୦-୧୧ ରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ ୨୦୦୩– ୦୫ରୁ ୨୦୦୯-୧୧ ମଧ୍ଯରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ପ୍ରାୟ ୩୭ ଶତାଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ୨୦୧୫-୧୬ ଆର୍ଥିକ ସର୍ଭେ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ୯୩, ୨୩୧ ଟଙ୍କା ।

(ଖ) ବୃଦ୍ଧିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ତ୍ରୁଟି(lefeet in the Occupational Soructure):
ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପ୍ରାୟ ୬୭ ଶତାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି କେବଳ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । କିନ୍ତୁ ଆମେରିକା, ଇଂଲଣ୍ଡ, କାନାଡ଼ା ଭଳି ଉନ୍ନତ ଦେଶରେ ମାତ୍ର ୨ ଶତାଂଶରୁ ୩ ଶତାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଆମ ଦେଶର ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତାର ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଛି । ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ପୁଞ୍ଜି ଓ ଭିଭିଭୂମି ଇତ୍ୟାଦିର ଅଭାବ ଯୋଗୁଁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଅନ୍ୟ ଦେଶ ତୁଳନାରେ ବହୁତ କମ୍ ।

(ଗ) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ (Pressure of Population):
ଭାରତ ବିଶ୍ଵର ଦ୍ଵିତୀୟ ଜନବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଆମ ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୨୧,୦୨କୋଟି ଏବଂ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ହାର ୧.୬୪ ଶତାଂଶ । ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରବଳ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଏହା ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମାଜିକ ବିକାଶରେ ଅନ୍ତରାୟ ହେଉଛି ।

(ଘ) ସ୍ଵଳ୍ପ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ (Low Rate of Capital Formation):
ଆମ ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟତମ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ପୁଞ୍ଜିର ସ୍ଵଳ୍ପତା ! ପୁଞ୍ଜିର ଅଭାବ ହେତୁ ମୁଣ୍ଡପିଛା ପୁଞ୍ଜିର ପରିମାଣ ଓ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନର ହାର କମ୍ ହୋଇଛି । ସ୍ଵଳ୍ପ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ ଦେଶରେ ଶ୍ରମ ଓ ଭୂମିର ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ହ୍ରାସ କରୁଛି । ସ୍ଵଳ୍ପ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତିରେ ମୁଖ୍ୟ ଅନ୍ତରାୟ ଭାବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇଛି ।

(ଙ) ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ବିନିଯୋଗର ସମସ୍ୟା (Problems of proper utilisation of Natural Resources):
ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ଏବଂ ପୂର୍ଣ ବ୍ୟବହାର ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ପୁଞ୍ଜିର ଅଭାବ ଏବଂ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ଅଭାବ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବହାର ନ କରିବାର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ଅଟେ।

(ଚ) ସ୍ଵଳ୍ପ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା (Inadequate Infrastrcture):
ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ବିକାଶରେ ଉଭୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଆଧରିକ ସଂରଚନା ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତିର ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ଦେଶର ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଗ୍ରଗତି ହୋଇଛି କିନ୍ତୁ ଦ୍ରୁତ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ।

(ଛ) ଦୁର୍ବଳମାନବ ପୁଞ୍ଜି (Poor Human Capital):
କୌଣସି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ସେହି ଦେଶର ଦକ୍ଷ ଓ ତାଲିମପ୍ରାପ୍ତ ମାନବ ପୁଞ୍ଜି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ମାନବ ପୁଞ୍ଜି ଦେଶର ଶ୍ରମ ଗୁଣବତ୍ତାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ଶିକ୍ଷା, ତାଲିମ, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ବାସଗୃହ ଇତ୍ୟାଦି ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ମାନବ ପୁଞ୍ଜିର ବିକାଶକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭାରତର ସାମାଜିକ ସଂରଚନା ବା ମାନବ ସମ୍ବଳର ଗୁଣବତ୍ତାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇନାହିଁ । ଏହା ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଅନଗ୍ରସରତାର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ଅଟେ ।

(କ) ବେକାରୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା (Problems of Unemployment and Roverty):
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୁଇଟି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମସ୍ୟା ହେଲା ଲେକାରୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା । ଦୃତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଦେଶରେ ଶ୍ରମ ଯୋଗାଣରେ ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି । ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ମନ୍ଥର ହୋଇଥିବାରୁ ଶ୍ରମ ଚାହିଦା ମନ୍ଥର ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ଫଳରେ ଦେଶରେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ତୀବ୍ରତର ରୂପ ନେଇଛି । ରୋଜଗାର ସୁବିଧାର ଅଭାବ ହେତୁ ଲୋମକାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ହ୍ରାସ ପାଉଛି । ତେଣୁ ଦେଶରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା.ଉତ୍କଟତର ହୋଇଛି ।

(ଝ) ଆୟବଣ୍ଟନରେ ଅସମାନତା (Inequalities in the Distribution of Income):
ଆୟ ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିବା ଅସମାନତା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନ୍ୟତମ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ନିମ୍ନ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ସହିତ ଉଚ୍ଚ ଆୟ ବୈଷମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ତୀବ୍ରତାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରୁଛି । ସ୍ଵଳ୍ପ ସଂଖ୍ୟକ ଭାରତୀୟ ଧନୀ ଥିଲାବେଳେ ଅଧିକାଂଶ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗରିବ ! ବିଶ୍ବବ୍ୟାଙ୍କ ରିପୋର୍ଟ ୨୦୧୦ ଅନୁସାରେ ଶୀର୍ଷ ୨୦ ଶତାଂଶ ଭାରତୀୟଙ୍କ ଆୟ ମୋଟେ ଆୟର ୪୫.୩ ଶତାଂଶ ହେବାବେଳେ ନିମ୍ନ ୨୦ ଶତାଂଶ ଭାରତୀୟଙ୍କ ଆୟ ମାତ୍ର ୮.୧ ଶତାଂଶ ।

(ଞ) ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥନୀତି (Dualistic Economy):
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟତମ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ଉଭୟ ପାରଂପରିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାବସ୍ଥାନ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପାରମ୍ପରିକ ପଦ୍ଧତି ଏବଂ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଆଧୁନିକ ପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟବହାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଭାରତ ଭଳି ଏକ ଗ୍ରାମ ବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥନୀତି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ତୀବ୍ରତର କରି ଦେଶର ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରି ଆସୁଛି ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ, ଏକ ନିମ୍ନ ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଭାରତରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିବାରୁ ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତିରେ ପରିଗଣିତ କରାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ସାଂପ୍ରତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ସଫଳତା ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଭାରତକୁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଏକ ବୃହତ୍ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶକ୍ତିରେ ପରିଗଣିତ ହୋଇ ବିଶ୍ବ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମାର୍ଗଦର୍ଶକ ହେବାର ମସ୍ତ ଲକ୍ଷଣ ଦର୍ଶାଉଅଛି ।

Question ୨। .
ଭାରତୀୟ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ? ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା ପାଇଁ କି କି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ?
(What are the chracteristics of India’s occupation – structure? What are the possible steps to change the occupational structure of India.)
Answer:
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ବୈଚିତ୍ରମୟ । ଏହି ବୈଚିତ୍ୟମୟ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର କେତେକ ଲକ୍ଷଣ ରହିଛି । ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଉଥିବା ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି

(କ) କୃଷିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ (Importance of Agriculture):
ଭାରତ ଏକ କୃଷି ପ୍ରଧାନ ଦେଶ । ଦୀର୍ଘ ୬୦ ବର୍ଷର କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ । ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦୃତ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିଛି । ତେଣୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦିତାର ସମସ୍ୟା

(ଖ) ଔଦ୍ୟୋଗିକ ବିକାଶ (Industrial Development):
ଯୋଜନା ପରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତର ପ୍ରାୟ ୬୭ ଭାଗ ଶ୍ରମ ଶକ୍ତି ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରର ମନ୍ଥର ବିକାଶ ଦେଖାଦେଇଛି ।
ଆମ ଦେଶର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ପ୍ରାୟ ୧୩ ଶତାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ । ଆମେରିକା ଓ ଇଂଲଣ୍ଡପରି ଉନ୍ନତ ଦେଶରେ ଯଥାକ୍ରମେ ୩୨ ଶତାଂଶ ଓ ୪୨ ଶତାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ । ଏହିପରି ସଂଖ୍ୟାକର ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଭାରତ ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନଗ୍ରସର ।

(ଗ) ନିମ୍ନ ବିକଶିତ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର (low levelopment in the fertiary Sector):
ଭାରତ ମୋଟ୍ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ମାତ୍ର ୨୫,୧ ପ୍ରତିଶତ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ। ଆମେରିକା ଓ ଇଂଲଣ୍ଡ ଭଳି ଦେଶରେ ଯତାକ୍ରମେ ୬୬ ପ୍ରତିଶତ ଓ ୫୬ ପ୍ରତିଶତ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଦ୍ଵିତୀୟକ ଏବଂ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ । ତେଣୁ ଏହି ପରିସଂଖ୍ୟାନରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଆମ ଦେଶର ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ନୁହେଁ ।

(ଘ) ନିମ୍ନ ଆୟ ସ୍ତର (low level of Income):
ଭାରତର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ପ୍ରାୟ ୬୭ ଶତାଂଶ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ । ଦ୍ଵିତୀୟକ ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ତୁଳନାରେ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆୟ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ କ୍ଷମତା କମ୍ । ତେଣୁ ଅଧିକାଂଶ ଭାରତୀୟଙ୍କର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ସ୍ଵ ଏବଂ ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ଅନୁନ୍ନତ।

(ଙ) ଅସୁନ୍ତଳିତ ବିକାଶ (Unbalanced Growth):
ଭାରତର ଶ୍ରମଶକ୍ତି ତିନିଗୋଟି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ ନ ହୋଇ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧିକାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟରତ । ତେଣୁ ଆମ ଦେଶର ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ସମପରିମାଣରେ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ଏହା ଭାରତ ପାଇଁ ଏକ ଅସୁନ୍ତଳିତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ।

(ଚ) ଅନଗ୍ରସର ଗ୍ରାମୀଣ ଅର୍ଥନୀତି (Undervelopmed Village Economy):
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ମୁଖ୍ୟତଃ ଗ୍ରାମଭିତିକ । ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ଅତ୍ୟଧୂକ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଧିକାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଗ୍ରାମ ଭିତ୍ତିକ । ଭାରତର ଗ୍ରାମୀଣ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପଛୁଆ ଥିବାରୁ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ପଛୁଆ ହୋଇରହିଛି । ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ସ୍ଥାଣୁପ୍ରାୟ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୁଃଖଦ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ଦେଶର ସମାନୁପାତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଖାଦେଇଛି । ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦକ୍ଷେପ ଦ୍ବାରା ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଣାଯାଇପାରିବ । .

୧. ନବିସ୍ଫୋରଣର ସମସ୍ୟାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ଫଳପ୍ରଦ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେବା ।
୨. ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ।
୩. . କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଧୁନିକୀକରଣ କରି କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଉତ୍ପାଦନ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
୪. କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ କରିବା ।
୫,.ଦେଶରେ ବୃହତ, ଶିଳ୍ପମାନ ସ୍ଥାପନ କରିବା ।
୬. ଦେଶରେ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ସାଧନ କରିବା ।
୭. ଦେଶରେ ଫଳପ୍ରଦ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା !
୮. ଦେଶରେ ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା ।
୯. ଦେଶର ବିକାଶ ସାଧନ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଦେଶ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବଜାର ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବା ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୭।.
ଭାରତରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆଲୋଚନା କର।
(Discuss the family planning programme in India.)
Answer:
ଭାରତ ପୃଥ‌ିବୀରେ ପ୍ରଥମ ଦେଶ ଯେ କି ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ଏକ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ରୂପରେ ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରି ଆସୁଅଛି । ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ଏକ ପରୀକ୍ଷାମୂଳକ ଭିଭିରେ ଜାତୀୟ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରାଗଲା । ୧୯୫୦ ୟାକୁ ୧୯୬୧ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟକୁ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପରୀକ୍ଷାମୂଳକ ସମୟ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଲୋକମାନେ ସ୍ଵଇଚ୍ଛାରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିଲା । ମାତ୍ର ୧୯୬୧ ଜନଗଣନାର ଫଳାଫଳ ସରକାର ତଥା ସଚେତନ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ବିବ୍ରତ କରିଦେଲା । ୧୯୪୧:୫୧ ଦଶନ୍ଧିରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧିହାର ୧୩.୩୪ ପ୍ରତିଶତ ଥିବାବେଳେ, ୧୯୫୧- ୬୧ ଦଶନ୍ଧିରେ ଏହା ୨୧.୬୪ ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ତେଣୁ ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୯୧୯୬୧— ୬୬)ରେ ଦେଶରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦୃତ ବୃଦ୍ଧି ହାରକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲା | ଦମ୍ପତିମାନଙ୍କୁ ପରିବାର ଯୋଜନା ପ୍ରତି ଧ କୃଷ୍ଟ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏକ ବ୍ୟାପକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନିଆଗଲା । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘରେ ଘରେ ପହଞ୍ଚାଇବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲା । ୧୯୬୬ ମସିହାରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବିଭାଗ ଓ କେନ୍ଦ୍ରରେ ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କମିଶନର ପଦବୀ ସୃଷ୍ଟି କରାଗଲା ।

ଚତୁର୍ଥ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ (୧୯୬୯-୭୪) ପରିବାର ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସମୟ ଭିଭିକ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ମୂଳକ କରାଗଲା । ୧୯୭୬ ଏପ୍ରିଲ୍ ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି (National Population Policy) କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଘୋଷଣା କରାଗଲା । ଏହି ନୀତିର କେତେକ ପ୍ରଧାନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features):
୧. ଆଇନ ଦ୍ବାରା ଉଭୟ ପୁଅ ଓ ଝିଅମାନଙ୍କର ବିବାହ ବୟସକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୨୧ ଓ ୧୮କୁ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା । ଏହା ୧୯୭୮ ମସିହାଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା ।
୨. ୧୯୭୧ ମସିହା ଜନଗଣନାର ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ୨୦୦୦ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସାଂସଦ ସଭାର ପ୍ରତିନିଧ‌ି ସଂଖ୍ୟା ନିରୂପଣର ଆଧାର ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଗଲା ।
୩. ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସଫଳତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଅନୁଦାନର ୮% ଅର୍ଥ ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା ।
୪. ସବୁ ରାଜ୍ୟରେ ନାରୀ ଶିକ୍ଷାର ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଗଲା ।
୫. ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଓ ସାମୂହିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା ।
୬. ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପରେ ଗବେଷଣା, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ତଥା ମା ଓ ଶିଶୁଙ୍କ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଗଲା ।
୭. ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ଏକ ଗଣଆନ୍ଦୋଳନରେ ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ଚିକିତ୍ସକ ଗୋଷ୍ଠୀ, ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ, ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି, ଶିକ୍ଷକ, ସମବାୟ ସମିତି ଓ ଶ୍ରମିକ ସଂଘ ଆଦିକୁ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କରି ଉପଯୁକ୍ତ ଗୋଷ୍ଠୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେବାକୁ ସ୍ଥିର କରାଗଲା ।
୮. ପରିବାର ନିୟୋଜନର ବାର୍ତ୍ତା ଘରେ ଘରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ନିମନ୍ତେ ଗଣମାଧ୍ୟମର ଅଧିକ ବ୍ୟବହାର ନିମନ୍ତେ ନିଷ୍ପତି ନିଆଗଲା ।

ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଏହି ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ କ୍ରାସ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Crash Programme) କୁହାଯାଏ । ୧୯୭୫ ମସିହା ଜୁନ୍ ୨୫ ତାରିଖ ଠାରୁ ଦେଶରେ ଜରୁରୀ ଅବସ୍ଥା ଜାରି କରାଗଲା । ଏହାର ସୁଯୋଗ ନେଇ ତତ୍‌କାଳୀନ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଘୋଷିତ ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ନିମନ୍ତେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏହାଫଳରେ ୧୯୬୬-୭୭ରେ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ୪.୨ ନିୟୁତ ଥିବା ସ୍ଥଳେ ସମୁଚିତ ଉଦ୍ୟମ ଯୋଗୁ ୮.୨ ନିୟୁତ ଲୋକଙ୍କ ଠାରେ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ନିମନ୍ତେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଅନେକ ସ୍ଥଳରେ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଇଥିବାର ଅଭିଯୋଗ ହୁଏ । ଯାହାଫଳରେ, ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କ୍ରମେ ଜନ ସମର୍ଥନ ହରାଇଲା ଏବଂ ୧୯୭୮ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏ ଯୋଜନାର ଗତି ଯଥେଷ୍ଟ ଭାବେ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା । ଏହା ପରେ ଅବଶ୍ୟ ଏହି ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ନୂତନ ରୂପ ନେଇ ଜନାଦୃତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା ।

୧୯୭୭ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସରେ କେନ୍ଦ୍ରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଜନତା ସରକାର ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏହି ନୂତନ ନୀତିରେ ପ୍ରଧାନତଃ ଦୁଇଟି ନୂତନ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ । ପ୍ରଥମତଃ, ଏହା ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଲା । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସହିତ ପରିବାରର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଉପରେ ଏହି ନୀତି ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଲା ଅର୍ଥାତ୍ ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସହ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା, ମାତୃମଙ୍ଗଳ, ଶିଶୁ ପାଳନ ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଣ ଆଦିକୁ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କରିବା ନୂତନ ନୀତିର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଲା । ତେଣୁ ଏହି ନୂତନ ନୀତି ଅନୁସାରେ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Family Planning Programme), ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ (Tiamily Welfare Programme) କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରାଗଲା; ମାତ୍ର ଏହାର ଫଳ ଆଦୌ ଉତ୍ସାହ ଜନକ ନ ଥିଲା । ୧୯୭୬-୭୭ରେ ୮୨ ଲକ୍ଷ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରାଯାଇଥିବା ବେଳେ ୧୯୭୭-୭୮ ରେ ମାତ୍ର ୬୪ ଲକ୍ଷ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରାଗଲା ।

ଷଷ୍ଠ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା (୧୯୮୦-୮୫) ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ସୀମିତ ରଖୁବାର ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥିର କରି, ଏହାର ହାସଲ ନିମନ୍ତେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଗଲା । ୨୦୫୦ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଭାରତର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୨୯ କୋଟିରେ ସୀମିତ ରଖୁବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପରିପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଆଶାପୋଷଣ କରାଗଲା । ଏଥୁ ନିମନ୍ତେ ବର୍ତ୍ତମାନର ୧.୬୭ ପ୍ରତିଶତ ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାରିକୁ ୧୯୯୬ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସାମଗ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିରେ ୧.୦କୁ ଏବଂ ୨୦୦୧ ମସିହା ବେଳକୁ ଏହା, ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟରେ ହାସଲ କରିବାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୂତନ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ନୀତିରେ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଗଲା । ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାର (Nate reproduction rate)ର ଅର୍ଥ ହେଲା ଜଣେ ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ କରିପାରୁଥିବା ମହିଳା ୪୫ ବର୍ଷରେ ପଦାର୍ପଣ କରିସାରିବା ପରେ ହିଁ ମାତ୍ର ଜଣେ ପ୍ରଜନକ୍ଷମ ମହିଳା ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ ପାଇଁ ସାମର୍ଥ୍ୟ ହୋଇପାରୁଥିବ; ମାତ୍ର ଆମ ଦେଶରେ ଜଣେ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ମହିଳା ୪୫ ବର୍ଷ ପଦାର୍ପଣ ନ କରୁଣୁ, ଏକରୁ ଅଧିକ ୧୫ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅତିକ୍ରମ କରିପାରୁଥିବା ମହିଳା ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ହୋଇଯାଉଛନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜନସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ି ଚାଲିଛି । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଯେତେବେଳେ ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାର ୧ ହୁଏ, ଜଣେ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ମହିଳା ୪୪ ବର୍ଷ ଅତିକ୍ରମ କରି ଆଉ ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ କରିବାର କ୍ଷମତା ହରାଇଲା ପରେ ପରେ; ମାତ୍ର ଜଣେ ମହିଳା ୧୫ ବର୍ଷ ଏହାରୁ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ହୋଇପାରେ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହେ ।

ସପ୍ତମ ଯୋଜନା ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ୯୧୯୮୫-୯୦), ୨୦୦୦ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଇବା ଏବଂ ୨୦୦୦ ମସିହାରୁ ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାର ୧କୁ ହ୍ରାସ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନାରେ, ମଧ୍ୟ ମାତୃ ଓ ଶିଶୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଦେବା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Mankind and Child Icalth Care Programc)କୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଗଲା । ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଉଭୟ ମାତୃ ଓ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାରକୁ ହ୍ରାସ, କରିବା ସପ୍ତମ ଯୋଜନାର ମୂଳଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା !

୧୯୯୨ ମସିହା ଅପ୍ରେଲ ପହିଲା ତାରିଖରେ ଅଷ୍ଟମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ୧୯୯୧ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସରେ ଯୋଜନା କମିଶନ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦ (National Development Council)ରେ ‘ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆହ୍ବାନ ଓ କୌଶଳ’ ଶୀର୍ଷକ ନାମକ ଦଲିଲ୍‌ ଦସ୍ତାବିଜ ଉପସ୍ଥାପନପ କଲେ । ଏଥିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଲା, “ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିସ୍ପୋଣ, ଯାହାକି ଦେଶର ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ସମଗ୍ର ପ୍ରଚେଷ୍ଟାକୁ ପ୍ରତିହତ କରୁଛି, ତାହା ଦେଶ ପକ୍ଷରେ ଏକମାତ୍ର ଅତି ଜରୁରୀ ସମସ୍ୟା” । ତେଣୁ ସରକାର ଏକ କର୍ମ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତାବ (Action Plan) ରଖଳେ । ତା’ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା-

୧. ଦେଶବାସୀଙ୍କର ଜୀବନଧାରାର ବିକାଶ ।
୨. ସହରାଞ୍ଚଳ ବସ୍ତିମାନଙ୍କରେ ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପ୍ରଚାର ।
୩. ହଜାର ପ୍ରତି ଜନ୍ମହାର ୩୯ ରୁ ଅଧିକ ଥିବା, ରାଜ୍ୟର ୯୦ ଜିଲ୍ଲାରେ ଜନ୍ମହାର ହ୍ରାସ ପାଇଁ ଅଧିକ ଦୃଷ୍ଟି ଦେବ !
୪. ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ସ୍ବେଚ୍ଛାସେବୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ବେସରକାରୀ ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକର ଅଧ‌ିକ ସହଯୋଗ ନେବା ।
୫. କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଠାରୁ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ଅନୁଦାନ ସହ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ଜନ୍ମହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସଫଳତା ସହିତ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରିବା ଏବଂ
୬. ଦେଶର ଅନେକ ଅଂଚଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନଟିଏ ପାଇବାର ଅଦମନୀୟ ମନୋବୃତ୍ତିକୁ ହ୍ରାସ କରିବା !

ନବମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା (୧୯୯୬-୨୦୦୨) ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ସପ୍ତମ ଦଶକର ଶେଷ ଭାଗ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ନୀତି ଅପେକ୍ଷା ଅଧ‌ିକ କୋହଳ ବା ଉଦାର ପରି ମନେ ହୁଏ । ଏହାର ଫଳ ନିର୍ଣାୟକାଭିମୁଖୀ (Rcsult Oriented Approach) । ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାର ଫଳ ଆଶାଜନକ ନୁହେଁ । ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ତଥାପି ଏକ ଦିବାସ୍ୱପ୍ନ ପରି ମନେ ହୁଏ । ବିଗତ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ବେଳକୁ ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାର ୧କୁ ହ୍ରାସ କରିବା ନବମ ଯୋଜନାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲା । ମୋଟ ଉପରେ ବର୍ତ୍ତମାନର ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଅଧିକ ଲୋକାଭିମୁଖୀ କରାଯାଇ ଏହାକୁ କେବଳ ପ୍ରଚାରରେ ସୀମିତ ନ କରାଯାଇ ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ଦିଗରେ ଅଧ୍ଵର୍କ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଛି । ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ଦିଗରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଇଛି । କାରଣ ଏହି ଜନସଂଖ୍ୟା ବିସ୍ଫୋରଣ ବୋମା ବିସ୍ଫୋରଣ ଠାରୁ ଯେ ଅଧିକ ଭୟଙ୍କର ତାହା ସମସ୍ତେ ଅନୁଭବ କଲେଣି।

Question ୮।
ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି –୨୦୦୦ ଆଲୋଚନା କର ।
(Discuss the National Population Policy-2000.)
Answer:
୧୯୯୪ ମସିହା ମେ ମାସରେ ଏମ୍.ଏସ୍. ସ୍ଵାମୀନାଥନ୍ କମିଟି ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଏହାର ୬ ବର୍ଷ ପରେ ୨୦୦୦ ମସିହା ଫେବୃଆରୀ ମାସ ୧୫ ତାରିଖରେ ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କର ଯେଉଁ ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଥିଲା ତାହା ହିଁ ଏହି ନୀତିରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥିଲା । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ – ପ୍ରଥମତଃ, ନାଗରିକମାନଙ୍କ ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ତାଙ୍କର ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପନ୍ଥା ସ୍ଥିର କରିବେ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସାଂଖ୍ୟକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସେବା କରାଯିବ ନାହିଁ ।

ନୀତିର ଲକ୍ଷ୍ୟ (Objectives of the Policy):
୨୦୦୪ ମସିହାରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିରେ ସମୟକୁ ଆଧାର କରି ତିନି ପ୍ରକାର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲା । ପ୍ରଥମତଃ, ଯାହାକୁ ତତ୍‌କାଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ (Immediate Objcctive) କୁହାଗଲା। ତାହା ହେଲା — ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବାର ଭିଜିଭୂମି ଗଠନ, ଶିଶୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଯତ୍ନ ଯୋଗାଣ, ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ ଓ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକର୍ମୀମାନଙ୍କ ଅଭାବ ପୂରଣ ।

ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ( Mediur Term Objective) ଭାବରେ ଆନ୍ତଃ କ୍ଷେତ୍ରୀୟ (Inten Sectoral) ପରିଚାଳନା କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରି ୨୦୧୦ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ମୋଟ ସନ୍ତାନ ସନ୍ତତି ଜନ୍ମ କ୍ଷମତା (‘Total Fertility Rate)ହାରରେ ସ୍ଥିରତା ଆଣିବା (୩.୩ ରୁ ୨.୧କୁ ହ୍ରାସ), ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ସ୍ତର ( Replacement level) କୁ ହ୍ରାସ କରିବା ଓ ପ୍ରତି ଦମ୍ପତ୍ତିଙ୍କର ଦୁଇଟି ସନ୍ତାନ ନିୟମ କଡ଼ାକଡ଼ି ଭାବେ ଭାବିବା ।

ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଦୀର୍ଘ ମିଆଦି ଲକ୍ଷ୍ୟ (Long Term Objective) ହେଲା- ୨୦୪୫ ମସିହା ସୁଦ୍ଧ ଏକ ସ୍ଥିର ଜନସଂଖ୍ୟା ଅଣାଯିବ ଯାହାକି ନିରନ୍ତର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି (Sustainable Iconomic Growth) । ସାମାଜିକ ବିକାଶ ଓ ପରିବାର ସୁରକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ସହ ସମାନତା ଆଣିପାରିବ।

ତେବେ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହାସଲ ଦିଗରେ ସହାୟକ ହେବା ଭଳି ୧୬ଟି ଉତ୍ସାହପ୍ରଦ ଓ ପ୍ରରୋଚନା ମୂଳକ ଉପାୟମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେତୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଉପାୟମାନ ନିମ୍ନରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଗଲା । ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ନିମିତ୍ତ କେତେକ ଉପାୟ (Some measures to attain the objectives):

(୧) ଯୋଜନାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକରିତା (Decentralisation of planning and Implemen-tation):
ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନର ୧୯୯୯ ମସିହାର ୭୩ତମ ଓ ୭୪ତମ ସଂଶୋଧନ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା, ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ଓ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତଗୁଡ଼ିକର ଅଧୁନକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଅଛି | ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ ଓ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଭଳି ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷୁଦ୍ର ପରିବାରର ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରଚାର କରିବାରେ ପୁରସ୍କାର ପାଇବେ ବୋଲି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଆଯାଇଛି ।

(୨) ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ତରରେ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ ସୁବିଧା ( Assistance for Delivery at Village level): ତାଲିମ୍ ପ୍ରାପ୍ତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ ନିମିତ୍ତ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ପରୀକ୍ଷା, ଔଷଧ ଓ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।

(୩) ଉନ୍ନତ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ଦୂର ପାଇଁ ନାରୀ ସଶକ୍ତିକରଣ (Empowering Wome for Health and Nutitition):
ସୁସ୍ଥ ଓ ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ ଲାଭ ନିମିତ୍ତ ଉନ୍ନତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକ ରହିଛି । ଏଣୁ ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ, ସଂକ୍ରାମକ ବ୍ୟାଧ୍ ନିବାରଣ, ପ୍ରଜନନ ପଥ ସଂକ୍ରମଣ ଚିକିତ୍ସା ତଥା ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ଦୂରୀକରଣ ନିମିତ୍ତ ନାରୀମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ସଚେତନ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି |

(୪) ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ନିମିତ୍ତ ସେବା ପ୍ରଦାନ (Meeting needs for family welfare services):
ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ନିମିତ୍ତ ଅଧିକ ସେବା ଯୋଗାଇବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଲା । ପଞ୍ଚାୟତ ସ୍ତରରେ ଯେଉଁ ରୋଗୀମାନଙ୍କ ସେବା ନିମିତ୍ତ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କ ସେବାର ଆବଶ୍ୟକ ମନେ ହେଉଛି, ସେମାନଙ୍କୁ ଆମ୍ବୁଲାନ୍ସ ଯୋଗାଇ ବଡ଼ ଡାକ୍ତରଖାନାକୁ ପଠାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।

(୫) ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ ଓ ସୁସୁ ଶିଶୁଲାଭର ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ। (The spread of the message of family control with safe motherhood and healthy child):
ଦେଶରେ ଏପରି କେତେକ ସ୍ଥାନ ଅଛି ଯଥା : ସହରୀତଳ ବସ୍ତି, ଆଦିବାସୀ ବହୁଳ ଅଂଚଳ, ପାର୍ବତ୍ୟ ଅଂଚଳ, ସ୍ଥାନଚ୍ୟୁତ ହୋଇଥିବା ଅଧିବାସୀ ଓ ପ୍ରବାସୀ ବାସିନ୍ଦା, ଯେଉଁମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ବାର୍ତ୍ତା ପହଞ୍ଚିପାରି ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ବ ଓ ସୁସୁ ଶିଶୁ ଲାଭର ବାର୍ତ୍ତା ପହଞ୍ଚାଇ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ବିଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରିବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବର ଆରୋପ କରାଯାଇଛି ।

(୬) ବିବିଧ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଉଥ‌ିବା ଚିକିତ୍ସାଳୟ ସ୍ଥାପନ (Diverse Health Care Clinic):
ଘରୋଇ ଚିକିତ୍ସା କରୁଥିବା ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କୁ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରେଣୀ ଲୋକଙ୍କୁ ବିବିଧ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଇବା ନିମିତ୍ତ ସରକାରୀ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବା ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ଏ ଦିଗରେ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନୂତନ ନୀତିରେ ରହିଛି । (୭) ଦେଶୀୟ ଚିକିତ୍ସା ପଦ୍ଧତି ତଥା ହୋମିଓପ୍ୟାଥ୍ ଚିକିତ୍ସା ପଦ୍ଧରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।

(୮) ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତି ଉପରେ ଯେଉଁ ଗବେଷଣାମାନ କରାଯାଉଛି, ତା ପାଇଁ ସକାରୀ ଅନୁଦାନ ଦେବାର ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ପ୍ରଜନନ ଓ ଶିଶୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଉପରେ ଅଧିକ ଗବେଷଣା ପାଇଁ ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।

(୯) ଜନ୍ମସଂଖ୍ୟା ନୀତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ତଦାରଖ କରିବା ପାଇଁ ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ଆୟୋଗ ସ୍ଥାପନର ପ୍ରସ୍ତାବ ମଧ୍ୟ ରଖାଗଲା।

(୧୦) ସର୍ବଶେଷରେ, ବିଭିନ୍ନ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଦ୍ବାରା ଜନସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ତ ବାର୍ତ୍ତା ଓ ଶିକ୍ଷା ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚାଇ ଦେଶରେ ପ୍ରଚଳିତ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସୁସୁ ପରିବାର ଗଠନର ଜାତୀୟ ଅଭିଯାନକୁ ସଫଳ କରିବାରେ ଉଦ୍ୟମ କରି ରଖୁବା ମଧ୍ୟ ଏହି ନୂତନ ନୀତିରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଲା !

୨୦୦ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ସମୀକ୍ଷା (valuation of NPP 2000):
ବର୍ତ୍ତମାନ ଦେଶର ଜନସାଂଖ୍ୟକ ଅବସ୍ଥା ସହ ଉପରୋକ୍ତ ନୂତନ ନୀତିକୁ ତୁଳନା କରାଗଲେ ନିମ୍ନଲିଖତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବାକୁ ପଡ଼େ ।
(୧) ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିରେ ମୋଟ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କ୍ଷମତା (Lotal Fertility Ratc) ହାକୁ ୨୦୧୦ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ୩.୩ ରୁ ୨.୧ ପ୍ରତିଶତ ହ୍ରାସ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରି ନାହିଁ ।

(୨) ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ ତାଲିମ ପ୍ରାପ୍ତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଦ୍ଵାର ପ୍ରସ୍ତାବିତ ପ୍ରସବ କୁଟୀର ପ୍ରକଳ୍ପ ମାଧ୍ୟମରେ ୧୦୦ ପ୍ରତିଶତ ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ ସେବା ଯୋଗାଇବା ଏକ ଉଚ୍ଚ ଅଭିଳାଷ ବୋଲି ବହୁ ବିଶ୍ଵେଜ୍ଞ ମତପୋଷଣ କରନ୍ତି ।

(୩) ଭାରତରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିହାର ବିଶେଷଭାବରେ ବିହାର, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ରାଜସ୍ଥାନ ଏବଂ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅଧିକ ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସଂକ୍ଷେପରୁ ବୀମାରୁ (BIMARU) ରାଜ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ୮୭ ପ୍ରତିଶତ ଲୋକ ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ସମୁଦାୟ ଜନ୍ମିତ ସନ୍ତାନ ସନ୍ତତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ୪୫ ପ୍ରତିଶତ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି । ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିରେ ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମିତ୍ତ କୌଣସି ବିଶେଷ ପଦକ୍ଷେପ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇନାହିଁ ।

(୪) ଭାରତରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସ୍ଥିରତା ବା ୨୦୪୫ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ‘ଶୂନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି’ ପରିସ୍ଥିତି ହାସଲ କରିବାର ଯେଉଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୂତନ ନୀତିରେ ରହିଛି, ତାହା ହାସଲ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ମନେହୁଏ । ଏପରିକି କେରଳ ରାଜ୍ୟ ଯାହାକି ଜନସଂଖ୍ୟା କମାଇବାରେ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ଏକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ହୋଇପାରିଛି (୯୩ ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି- ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ), ୨୦୩୯ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଏହି ରାଜ୍ୟ ତା’ର ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ସ୍ଥିରତା ହାସଲ କରିପାରିବ ବୋଲି ଗଣନା କରାଯାଇଛି ।

୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ହୋଇଛି । ଏଥିରେ ଦେଶର ବାର୍ଷିକ ହାରାହାରି ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିହାର ୧.୬୪ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଥିବା ବେଳେ ଜନ୍ମହାର ହଜାର ପ୍ରତି ୨୨ ସ୍ତରକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ପୁରୁଷ- ମହିଳା ଅନୁପାତ ୯୩୩ ରୁ ୯୪୦କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବା ବେଳେ ସାକ୍ଷରତା ହାର ୭୪ ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏ ସବୁ ୧ ପ୍ରତିଶତ ସ୍ତରର ନିମ୍ନରେ ରହିଥିବା ବେଳେ ଜନ୍ମହାର ହଜାର ପ୍ରତି ପ୍ରାୟ ୧୦-୧୨ ସ୍ତରରେ ରହିଛି । ସେ ସବୁ ଦେଶରେ ସାକ୍ଷରତା ହାର ପ୍ରାୟ ଶତ ପ୍ରତିଶତ ସ୍ତର ପାଖାପାକୁ ରହିଛି। ତେଣୁ ବ୍ୟାପକ ଜନସଚେତନତା ଓ ଗତି, ଧର୍ମ ତଥା ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ମିଳିତ ଉଦ୍ୟମରେ ଆମ୍ଭେ ଯେ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିକୁ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିପାରିବା ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

Question ୯।
ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣସମୂହ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the Causes of Population Growth.)
Answer:
ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ତାରତମ୍ୟକୁ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହାର ବା ଜନସଂଖ୍ୟାର ସ୍ଵାଭାବିକ ବୃଦ୍ଧି ହାର କୁପହାଯାଏ । ଗୋଟିଏ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାର ତୁଳନାର ଜନ୍ମହାର ଅଧ‌ିକ ହେଲେ, ସେ ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ । ୧୯୨୧ ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତରେ ଉଭୟ ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟହାର ଅଧିକ ଥିଲା । ଏଣୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଓ ସ୍ଵାଭାବିକ ବୃଦ୍ଧି ହାର ବହୁତ ନିମ୍ନରେ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୨୧ ମସିହା ପରଠାରୁ ଜନ୍ମହାର ତୁଳନାରେ ମୃତ୍ୟୁହାର ଅସାଧରଣ ଭାବେ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଫଳରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସ୍ଵାଭାବିକ ବୃଦ୍ଧି ହାର ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି ।
ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଦୁଇଟି କାରଣ ରହିଛି; ଯଥା—

(୧) ଉଚ୍ଚଜନ୍ମହାର(High Birth Rate)- ଭାରତରେ ଜନ୍ମହାର ଉଚ୍ଚ ହେବାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ କାରଣ ରହିଛି । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ । ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାରର କାରଣଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି..
(କ) ଭାରତରେ ବିବାହ ସାର୍ବଜନୀନ !
(ଖ) ଭାରତର ଏକ ଗ୍ରୀଷ୍ମପ୍ରଧାନ ଦେଶ ଆମ ଦେଶରେ ବାଳିକାମାନେ ଅଛ ବସୟରେ ଗର୍ଭଧାରଣ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ତେଣୁ ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ବିବାହ କରିବା ଫଳରେ ସେମାନେ ଅଧୂକ ଶିଶୁ ଜନ୍ମ ଦିଅନ୍ତି ।
(ଗ) ଭାରତ ଏକ କୃଷି ପ୍ରଧାନ ଦେଶ । କୃଷି କାର୍ଯ୍ୟରେ ବିବିଧ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଅନେକ ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଥାଏ । ପିତାମାତା କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟକୁ ଅଧ‌ିକ ସହଜ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ କରିବାପାଇଁ ଅଧ୍ବକ ଶିଶୁ ଜନ୍ମଦେବା ପାଇଁ ଅଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି ।
(ଘ) ଭାରତରେ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ଦରିଦ୍ର । ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ପରିସ୍ଥିତିର ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ପାଇଁ ସେମାନେ ଅଧିକ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ ଦେବା ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରିଥାନ୍ତି ।
(ଙ) ଭାରତରେ ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅଧ‌ିକ । ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ଗୋଟିଏ ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କର ମସ୍ତ କର୍ମ ସଂପାଦନ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିତାମାତା ଗୋଟିଏ ପୁତ୍ର ପ୍ରାପ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପେକ୍ଷା କରିଥାନ୍ତି। ଏହା ଦେଶରେ ଜନ୍ମହାର ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।
(ଚ) ଭାରତରେ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ଅଧ‌ିକ । ତେଣୁ ପିତାମାତା ଗୋଟିଏ ଦୁଇଟି ଶିଶୁ ଜନ୍ମ ଦେଇ ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ଭୟ କରିଥାନ୍ତି । ସେମାନେ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁର ଆଶଙ୍କା କରି ଅଧୁକ ଶିଶୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାନ୍ତି ।
(ଛ) ନିରକ୍ଷରତା ଓ ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ବାସ୍ତବତାଠାରୁ ଦୂରେ ରଖୁଛି । ସଚେତନତାର ଅଭାବ ସେମାନଙ୍କୁ ଅବାଞ୍ଛିତ ସନ୍ତାନ ଦେବାକୁ ପ୍ରେରିତ କରେ । ସେମାନେ ସନ୍ତାନକୁ ଭଗବାନଙ୍କର ବରଦାନ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି । ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିକୁ ଧର୍ମ ବିରୋଧୀ ଭାବି ଗ୍ରହଣ କରି ନ ଥାନ୍ତି ।

(୨) ମୃତ୍ୟୁ ହ୍ରାସରକlରଶ (Caues of Decreases in Death Rate) – ଆମ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାର କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ୧୯୫୧ ମସିହା ଜନଗଣନାରେ ଭାରତର ମୃତ୍ୟୁହାର ଥିଲା ୨୭.୪ ପ୍ରତିଶତ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନାରେ ଭାରତର ମୃତ୍ୟୁହାର ୭.୪୮ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଭାରତର ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିକଏ କାଣ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

(୧) ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଆମ ଦେଶରେ ଚିକିତ୍ସା ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଚିକିତ୍ସାର ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି । ଦେଶର ଅନୁନ୍ନତ ଅଂଚଳରେ ସରକାର ଡାକ୍ତରଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବା ସହିତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାର ଡାକ୍ତରୀ ସେବା ଓ ଔଷଧ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ହ୍ରାସ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି ।

(୨) ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଦେଶରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ମହାମାରୀ ଯଥା : ବସନ୍ତ, ହଇଜା, ପ୍ଲେଟ୍ ଓ ମ୍ୟାଲେରିଆ ଇତ୍ୟାଦିର ସଫଳଭାବେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରିଛି । ତେଣୁ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।

(୩) ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟର ସଫଳ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରିଛି । ସରକାରୀ ବାତ୍ୟା ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳ ନିର୍ମାଣ, ନଦୀବନ୍ଧର ମରାମତି, ଭୂମିକମ୍ପରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଧରଣର ଗୃହ ନିର୍ମାଣ, ସୁନାମିର ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ନଦୀ କୂଳରେ ରହୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପାଣିପାଗ ସଚେତନା ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ହାତକୁ ଦେଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଦେଶରୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି।

(୪) ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଦେଶରେ ପ୍ରସୂତି ଓ ମାତୃମଙ୍ଗଳ କେନ୍ଦ୍ରର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଫଳରେ ପ୍ରସବକାଳୀନ ମୃତ୍ୟୁ ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଶତ ପ୍ରତିଶତ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class Education Chapter 6 Question Answer Meaning, Nature, and Factors of Learning

Group – A

Short type Questions with Answers
I. Answer with in Two/Three sentence:

Question 1.
What is learning?
Answer:
Learning is the process through which individuals acquire knowledge, attitudes, and skills necessary to meet the demands of life; It involves a change in behavior or behavior potential brought about by experiences.

Question 2.
Give an example of vicarious learning.
Answer:
Observing someone else and learning from that observation without being directly involved in the experience is vicarious learning. For instance, a child learns how to clap hands by watching someone else do it.

Question 3.
According to John Dewey, how does learning occur?
Answer:
John Dewey described learning as an active and social process where individuals construct meaning through experiences. He emphasized hands-on, experiential learning for genuine understanding.

Question 4.
What did Lev Vygotsky contribute to the understanding of learning?
Answer:
Lev Vygotsky’s sociocultural theory highlights the significance of social interaction in learning. He introduced the Zone of Proximal Development (ZPD), where learning is most effective with guidance from a knowledgeable other.

Question 5.
How did B.F. Skinner define learning?
Answer:
B.F. Skinner, associated with behaviorism, defined learning as a change in behavior due to reinforcement or punishment. He focused on observable behaviors and the role of the environment in shaping behavior.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 6.
According to Carl Rogers, what is essential for meaningful education?
Answer:
Carl Rogers emphasized learner-centered education, stating that creating a supportive and non-judgmental. environment is essential. He believed that self-directed learning, driven by personal experiences and interests, is crucial for meaningful education.

Question 7.
How does the family influence a child’s learning process?
Answer:
The family shapes a child’s behavior patterns, social skills, and value orientation, serving as the primary site for learning cultural norms, interpersonal skills, and the do’s and don’ts of their community.

Question 8.
What role do peer relationships play in classroom learning?
Answer:
Healthy peer relationships create a tension-free environment, facilitating student learning and competition, while poor peer relationships can adversely affect the learning climate, emphasizing the importance of promoting positive interactions.

Question 9.
How does the socio-economic status of a group impact learning opportunities?
Answer:
The socio-economic status directly links to the degree of stimulation or enrichment available in the learning environment, with adequately enriching environments offering more learning opportunities compared to impoverished or needy environments.

Question 10.
What influence do caste, class, and religion have on identity and attitudes?
Answer:
Caste, class, and religion play a predominant role in shaping identity, self-concept, attitudes, and value orientation, contributing to variations in goals and achievement patterns across different groups.

Question 11.
Why is it recommended to organize free discussions during the teaching-learning process?
Answer:
Organizing free discussions helps improve the classroom learning climate by fostering a sound peer relationship, allowing students to meet and interact freely, and addressing any misunderstandings promptly to maintain a healthy and cordial environment.

II. Answer with in Five/Six sentence :

Question 1.
What is the essence of learning, and how does it manifest through experiences?
Answer:
Learning is the process through which individuals acquire knowledge, attitudes, and skills necessary for navigating life. It involves, a change in behavior or behavior potential resulting from experiences. For example, a child learns to avoid touching a burning candle after getting burnt. Learning can occur through both vicarious experiences, where individuals observe and learn from others, and direct experiences, involving personal engagement. This transformative process is crucial for adapting to the demands of life.

Question 2.
How do various educational theorists define learning, and what are their key perspectives?
Answer:
Educational theorists like John Dewey, Jean Piaget, Lev Vygotsky, Maria MontessOri, Jerome Bruner, B.F. Skinner, Howard Gardner, Albert Bandura, Ivan Pavlov, and Carl Rogers offer diverse definitions of learning. Dewey emphasizes experiential learning, while Piaget focuses on cognitive development. Vygotsky highlights social interaction, and Montessori emphasizes self- directed, hands-on learning. Skinner, with behaviorism, emphasizes reinforcement, and Gardner introduces multiple intelligences. Bandura stresses observation, and Pavlov associates learning with conditioned responses. Rogers advocates learner-centered education.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 3.
What are the key characteristics and the nature of learning?
Answer:
Learning is a lifelong, continuous process that involves the acquisition of knowledge, skills, and attitudes through experiences. It is purposive, goal-directed, and typically leads to some degree of permanence in behavior change. Learning is universal, occurring across ages, sexes, races, and cultures. It prepares individuals for adjustment to new situations and is comprehensive, covering cognitive, affective, and psychomotor domains. Learning involves organizing experiences, resulting in changes in responses or behavior, which may be favorable or unfavorable.

Question 4.
How does the concept of learning differ when viewed as a process versus a product?
Answer:
Viewing learning as a process emphasizes its internal and personal nature, contrasting with a product-oriented perspective where knowledge is seen as external and acquired. The process- oriented approach aligns with understanding the real world and using knowledge as a tool for survival. In contrast, the product-oriented view, criticized by Paulo Freire, likens education to a banking concept,, treating students as depositories and the teacher as the depositor.

Question 5.
Why is learning considered purposive, and what role does it play in the overall development of an individual?
Answer:
Learning is considered purposive because it is not an aimless activity; it is goal-directed. True learning is purposeful and contributes to the development of an individual. It involves adapting to new situations, achieving goals, and bringing about changes in behavior. Learning prepares individuals for effective adjustment to the challenges they encounter, ensuring a continuous, never- ending process that spans the entire lifespan.

Question 6.
How does the family contribute to a child’s learning, process?
Answer:
The family serves as the primary socialization agent, shaping a child’s behavior patterns, social skills, attitudes, and cultural norms. The child learns survival skills, interpersonal dynamics, and value orientations within the family context. Positive parent-child relationships, based on mutual respect, create a conducive learning atmosphere, while unhealthy environments can hinder learning, leading to resistance and difficulties in coping.

Question 7.
What role does the neighborhood and community play in a child’s learning?
Answer:
The neighborhood and community influence a child’s attitudes, habits, beliefs, and social roles through interactions with peers, age-mates, and elders. Conditioning, social learning, and modeling contribute to the child’s understanding of various aspects of life. Positive peer relationships enhance the learning environment, creating a tension-free atmosphere, while negative relationships can adversely affect learning outcomes.

Question 8.
What is the distinction between school culture and school climate, and how do they influence learning?
Answer:
School culture represents shared beliefs and attitudes at the district-wide level, guiding the organization’s identity, while school climate characterizes the feel of a school at the building and classroom levels. Culture is deeply ingrained and unconscious, reflected in artifacts, values, and assumptions. In contrast, climate focuses on feelings and attitudes, susceptible to change, and crucial for creating preconditions for effective teaching and learning. Changes in culture can impact climate positively or adversely. Both culture and climate are vital for shaping expected behaviors and improving academic performance.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 9.
What are the key components of school climate, and why is caring often considered a core element?
Answer:
School climate encompasses areas like appearance, faculty relations, student interactions, leadership, learning environment, attitude, and school-community relations. While there’s no consistent agreement on components, caring is often emphasized as a core element. A positive climate contributes to academic success, addresses issues like bullying and conflicts, and ensures a safe, orderly environment conducive to learning.

Question 10.
How do physical, social, affective, and academic environments collectively contribute to school climate?
Answer:
The physical environment, promoting social interaction and a warm, affective atmosphere, collectively contributes to the academic environment. These aspects of school climate are interrelated; for instance, a welcoming physical environment encourages social interaction, fostering a positive affective environment. Collectively, these elements impact and are impacted by the overall academic environment, influencing the learning experience for Students.

Question 11.
What role do school resources and policies play in influencing student learning?
Answer:
School resources, including learning materials, facilities, and infrastructure, are crucial in determining the effectiveness of learning. Proper management of physical resources, such as classrooms, libraries, laboratories, and sports facilities, contributes to a conducive learning environment. Additionally, school policies, administration nature, distribution of responsibilities, leadership, and disciplinary measures among staff and students are decisive factors influencing the learning outcomes for students.

Group – B

Long Type Questions With Answers

Question 1.
What is learning, and how does it take place? Provide examples to illustrate the learning process.
Answer:
• Learning is a multifaceted process through which individuals acquire new knowledge, skills, attitudes, or behaviors. It is a dynamic and continuous journey that occurs throughout life, influenced by various factors and experiences. The mechanisms of learning are diverse, encompassing formal education, observation, trial and error, and interactions with the environment. Understanding the intricacies of learning involves exploring its psychological, cognitive, and behavioral dimensions.

• At its core, learning involves the acquisition of information and the ability to apply that knowledge in different contexts. One prominent model of learning is the behaviorist perspective, which emphasizes observable behaviors and the role of external stimuli in shaping these behaviors. For instance, a child learning to say “please” and “thank you” after receiving positive reinforcement from parents or caregivers exemplifies behaviorist learning.

• Cognitive theories, on the other hand, delve into the mental processes involved in learning. Jean Piaget’s theory of cognitive development highlights how individuals construct knowledge through interaction with their environment. In a classroom setting, a student might learn mathematical concepts by assimilating new information into existing mental schemas.

• Social constructivism, championed by theorists like Lev Vygotsky, emphasizes the social and cultural influences on learning. It posits that learning is not only an individual endeavor but also a social process. For instance, a group of students working collaboratively on a project learns not only from the content but also from each other’s perspectives and contributions.

• Learning takes place through formal education systems, where structured curricula and instructional methods guide students in acquiring specific knowledge and skills. In a science class, students might learn about the principles of photosynthesis through lectures, laboratory experiments, and discussions. This formalized approach provides a systematic framework for learning and assessment.

• Observational learning, as proposed by Albert Bandura’s social learning theory, occurs through watching and imitating others. Children often learn behaviors and social norms by observing role models, such as parents, teachers, or peers. A child imitating a sibling’s mannerisms or a student emulating a successful classmate’s study habits exemplifies observational learning.

• Trial and error is a fundamental aspect of learning, especially in acquiring practical skills. When learning to ride a bicycle, individuals make adjustments based on their experiences – discovering the right balance, pedaling techniques, and steering control through a series of attempts. Trial and error contribute to skill refinement and the development of problem-solving capabilities.

• Interactions with the environment foster experiential learning, where individuals learn through direct engagement with real-world situations. An aspiring chef, for example, learns to cook by experimenting with ingredients, following recipes, and adjusting techniques based on taste end feedback. Experiential learning emphasizes hands-on experiences, encouraging a deeper understanding of concepts.

• The process of learning is not limited to a specific age or setting; it extends to lifelong learning. Adults, for instance, might engage in continuous learning through professional development courses, workshops, or self-directed exploration of new subjects. Lifelong learning reflects the adaptability of individuals to evolving knowledge and skills throughout their lives.

• In conclusion, learning is a dynamic and multifaceted process involving the acquisition of knowledge, skills, attitudes, and behaviors. It occurs through diverse mechanisms, including formal education, observation, trial and error, and interactions with the environment. Understanding the various dimensions of learning provides insights into how individuals navigate the complexities of acquiring and applying information throughout their lives.

Question 2.
What are the general characteristics of learning, and how do these characteristics contribute to the overall process of knowledge acquisition and skill development ? Answer: Learning, as a fundamental aspect of human development, exhibits several key characteristics that shape the overall process of knowledge acquisition and skill development. Understanding these characteristics provides insights into the dynamics of learning and its impact on individual growth and adaptation.

Adaptability: Learning is inherently adaptable, allowing individuals to adjust their behaviors, thoughts, and actions based on new information and experiences. This characteristic enables learners to navigate diverse situations, fostering flexibility and resilience in response to changing environments.

Individuality : Learning is a unique and individualized process. Each person brings their own background, prior knowledge, and cognitive abilities to the learning journey. Recognizing and respecting individual differences is essential for effective teaching and personalized learning experiences.

Active Engagement : Learning is most effective when individuals actively engage with the content or task. Active participation enhances understanding and retention, as learners process information through interactions, discussions, and hands-on experiences. This characteristic emphasizes the importance of learner involvement in the educational process.

Continuous and Lifelong : Learning is a continuous and lifelong endeavor that extends beyond formal education. Individuals engage in learning throughout their lives, adapting to new challenges, acquiring new skills, and staying abreast of evolving knowledge. Lifelong learning promotes personal and professional development.

Meaning-Making : Learning involves the construction of meaning from experiences and information. Learners interpret and relate new knowledge to their existing understanding, creating a personalized understanding of the subject matter. Meaning-making is essential for retention and application.

Social Influence: Learning is not only an individual process but is also influenced by social interactions. Collaborative learning, peer discussions, and mentorship contribute to a richer learning experience. Social interactions provide diverse perspectives, fostering a deeper understanding of concepts.

Multifaceted Modalities : Learning occurs through various modalities, encompassing visual, auditory, kinesthetic, and other sensory channels. Recognizing and accommodating diverse learning styles ensures that educational strategies cater to the varied needs of learners.

Feedback and Reflection : Learning benefits from timely feedback and reflection. Constructive feedback informs learners about their progress, highlights areas for improvement, and reinforces successful strategies. Reflection allows individuals to internalize learning experiences, enhancing metacognitive skills.

These characteristics collectively contribute to the overall process of knowledge acquisition and skill development. Adaptability enables individuals to apply learning in different contexts, while active engagement ensures a deeper understanding of the subject matter. Recognizing the individuality of learners and incorporating various modalities enhances accessibility and inclusivity in education.

Continuous and lifelong learning fosters a culture of curiosity and growth, promoting personal and professional development. Meaning-making and social influence emphasize the importance of meaningful connections and collaborative learning experiences.

In conclusion, the general characteristics of learning create a dynamic’ and versatile framework for acquiring knowledge and developing skills. Understanding and leveraging these characteristics in educational settings enhance the effectiveness of teaching methods and contribute to the holistic growth of individuals.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 3.
Examine various approaches to learning and assess the effectiveness of each. Which method stands out as the most effective, and what factors contribute to its superiority?
Answer:
Learning is a nuanced process, and various approaches cater to diverse preferences and objectives. Evaluating the effectiveness of each method involves considering factors such as engagement, retention, and adaptability. While individual preferences may influence the perceived effectiveness of a particular method, a comprehensive analysis sheds light on the multifaceted nature of learning.

Traditional Classroom Learning : Traditional classroom learning involves face-to-face interactions with instructors and peers. This method proyides structure, guidance, and immediate feedback. However, its effectiveness can be hindered by passive engagement, limited individualization, and challenges in adapting to diverse learning styles.

Online and E-Learning : The digital age has ushered in online and e-leaming platforms, offering flexibility and accessibility. These methods can cater to various learning preferences, allowing self-paced study and multimedia integration. However, concerns about limited interpersonal interactions and potential distractions may impact engagement and social aspects of learning.

Experiential Learning : Experiential learning emphasizes hands-on experiences, fostering active engagement and practical application. Field trips, simulations, and real-world projects enhance understanding and retention. However, logistical challenges, resource requirements, and potential time constraints can limit the widespread implementation of experiential learning.

Collaborative Learning: Collaborative learning encourages group interactions, discussions, and joint problem-solving. This approach enhances social skills, provides diverse perspectives, and promotes a sense of shared responsibility. However, challenges in group dynamics, potential inequalities in contribution, and individual preferences for autonomy may affect its effectiveness.

Self-Directed Learning: Self-directed learning empowers individuals to take control of their learning journey. This approach promotes autonomy, critical thinking, and personalized exploration. However, it requires strong self-discipline, motivation, and the ability to set and achieve goals, making it more suitable for certain learners.

Blended Learning: Blended learning combines traditional and online methods, offering a hybrid approach. It provides flexibility while maintaining some face-to-face interactions. Blended learning, addresses the limitations of both traditional and online methods, catering to a broader range of learning preferences.

Effectiveness Assessment: Determining the most effective learning method is subjective and contingent on various factors. Considerations include the nature of the subject matter, individual learning styles, technological infrastructure, and the availability of resources. Additionally, a combination of methods tailored to specific learning objectives may yield optimal results.

Conclusion : No single learning method universally stands out as the most effective. The suitability of an approach depends on the context and learner preferences. Blending methods to create a diverse and adaptive learning environment might be the key to addressing the varied needs of today’s learners. Ultimately, the effectiveness of a learning method is a dynamic and evolving concept that requires continual evaluation and adjustment.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 4.
Examine different elements impacting the learning process. Is it possible to enhance the learning’ experience?
Answer:
The learning process is intricately woven into a web of various elements that significantly influence its efficacy. Understanding these factors provides insights into potential avenues for improving the overall learning experience.

Socio-Cultural Environment : The socio-cultural context, including family dynamics, community influences, and cultural backgrounds, shapes an individual’s learning journey. Creating a supportive and inclusive environment that respects diverse perspectives and values can positively impact the learning experience.

Educational Environment: The school or educational setting plays a pivotal role in learning. Factors such as classroom climate, teacher-student relationships, and the availability of resources contribute to the overall educational experience. An engaging and well-equipped educational environment fosters a positive atmosphere for learning.

Individual Characteristics : Learner-specific traits, including prior knowledge, cognitive abilities, and motivation levels, significantly impact how information is processed and retained. Recognizing and addressing individual differences through personalized learning approaches can enhance overall comprehension and engagement.

Teaching Methods and Pedagogy : The choice of teaching methods and pedagogical approaches directly influences the effectiveness of knowledge transfer. Incorporating diverse instructional strategies, including experiential learning, collaborative activities, and technology integration, caters to varied learning styles and enhances the overall learning experience.

Technology Integration : In the digital age, technology has become a potent tool for learning. Utilizing educational technology, such as interactive simulations, online resources, and virtual classrooms, can enhance accessibility, engagement, and the overall effectiveness of the learning process.

Feedback Mechanisms : Regular and constructive feedback is crucial for learner growth. Implementing effective feedback mechanisms, including assessments, evaluations, and peer reviews, provides learners with valuable insights into their progress, fostering a culture of continuous improvement.

Lifelong Learning Opportunities : Creating a culture of lifelong learning beyond formal education expands opportunities for skill development and knowledge acquisition. Encouraging individuals to engage in continuous learning through workshops, online courses, and professional development programs contributes to ongoing personal and professional growth.

Inclusive and Diverse Curriculum : A curriculum that reflects diverse perspectives, cultures, and disciplines enriches the learning experience. Inclusivity in educational content ensures that learners encounter a broad range of ideas, fostering critical thinking and a more comprehensive understanding of the subject matter.

Enhancing the Learning Experience : Yes, learning can be improved by strategically addressing these factors. Implementing evidence-based teaching practices, fostering a positive socio-cultural and educational environment, leveraging technology, and adopting inclusive pedagogies contribute to an enriched learning experience.

In conclusion, the learning process is a complex interplay of multiple elements, each contributing to the overall efficacy of education. Recognizing these factors and actively seeking opportunities to enhance the learning experience empowers educators, institutions, and learners to create a more dynamic and impactful educational journey.

Group – C

Objective type Questions with Answers
II. Multiple Choice Questions with Answers :

Question 1.
What is the role of senses in the learning process?
(i) Senses have no significant impact on learning.
(ii) Learning is enhanced when the maximum number of senses is utilized.
(iii) Senses only play a role in theoretical subjects.
(iv) Learning is not influenced by sensory engagement.
Answer:
(ii) Learning is enhanced when the maximum number of senses is utilized.

Question 2.
How does revision and practice contribute to learning outcomes?
(i) They have no impact on learning.
(ii) They hinder the learning process.
(iii) They lead to better retention, reproduction, and utilization of learning.
(iv) Revision and practice only benefif certain subjecfs.
Answer:
(iii) They lead to better retention, reproduction, and utilization of learning.

Question 3.
What is emphasized regarding teaching methods in enhancing learning?
(i) Teacher-dominated methods are always more effective.
(ii) Lecture-based approaches are the most successful.
(iii) Learner-centered methods with teacher-pupil interaction are more helpful.
(iv) Teaching methods have no influence on learning outcomes.
Answer:
(iii) Learner-centered methods with teacher-pupil interaction are more helpful.

Question 4.
What are the two broad categories of media in the context of learning?
(i) Visual and auditory media.
(ii) Print and non-print media.
(iii) Digital and analog media.
(iv) Traditional and modem media.
Answer:
(ii) Print and non-print media.

Question 5.
How can non-print media contribute to learning more efficiently than print media?
(i) They are less engaging for students.
(ii) Non-print media lacks diversity.
(iii) They facilitate faster learning and meet diverse objectives.
(iv) Print media is always superior.
Answer:
(iii) They facilitate faster learning and meet diverse objectives.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 6.
What is school culture based on?
(i) Recent developments
(ii) Future aspirations
(iii) Shared beliefs and attitudes
(iv) Individual preferences
Answer:
(iii) Shared beliefs and attitudes

Question 7.
How does school climate differ from school culture?
(i) School climate is based on past experiences, while school culture is about future actions.
(ii) School climate is more about physical aspects, while school culture focuses on psychological aspects.
(iii) School climate characterizes the district-wide organization, while school culture is at the school building and classroom level.
(iv) There is no difference; the terms are used interchangeably.
Answer:
(ii) School climate is more about physical aspects, while school culture focuses on psychological aspects.

Question 8.
What does school climate mainly emphasize?
(i) Shared beliefs
(ii) Safety
(iii) School policies
(iv) Future aspirations
Answer:
(ii) Safety

Question 9.
What are the four aspects defining school climate in the comprehensive view?
(i) Physical, social, academic, and administrative
(ii) Emotional, cultural, learning, and environmental
(iii) Financial, technological, disciplinary, and leadership
(iv) Welcoming, communicative, affective, and academic
Answer:
(i) Physical, social, academic, and administrative

Question 10.
Which of the following is considered a physical resource influencing learning in school?
(i) School policies
(ii) Leadership
(iii) Library facilities
(iv) Accountability
Answer:
(iii) Library facilities

Question 11.
According to the social constructivist view, how is learning oriented and guided?
(i) Individually focused
(ii) Culturally oriented
(iii) Technologically driven
(iv) Biologically influenced
Answer:
(ii) Culturally oriented

Question 12.
What is the primary influence in the socialization process of an individual, shaping behavior patterns, attitudes, and values?
(i) School
(ii) Neighbourhood
(iii) Family
(iv) Peers
Answer:
(iii) Family

Question 13.
How does a healthy peer relationship impact learning?
(i) It hinders the learning process.
(ii) It creates a competitive and stressful environment.
(iii) It provides a tension-free environment for learning.
(iv) It has no significant influence on learning.
Answer:
(iii) It provides a tension-free environment for learning.

Question 14.
What role do caste, class, and religion play in shaping identity, self-concept, and attitudes?
(i) No significant role
(ii) Minor influence
(iii) Predominant role
(iv) Limited impact
Answer:
(iii) Predominant role

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 15.
How does the socio-economic status of a group influence learning opportunities?
(i) No influence
(ii) Negligible impact
(iii) Directly linked with learning opportunities
(iv) Indirectly related to learning experiences
Answer:
(iii) Directly linked with learning opportunities

Question 16.
What is intelligence, according to Alfred Binet?
(i) The ability to deal with cognitive complexity
(ii) Judgment, practical sense, initiative
(iii) Goal-directed adaptive behavior
(iv) A set of problem-solving skills
Answer:
(ii) Judgment, practical sense, initiative. ,

Question 17.
According to Howard Gardner, how many distinct abilities are there in his theory of multiple intelligences?
(i) 5
(ii) 7
(iii) 8
(iv) 10
Answer:
(iii) 8

Question 18.
Which theory of intelligence describes three fundamental aspects: Analytic intelligence, Creative intelligence, and Practical intelligence?
(i) Cattell-Hom-Carroll theory
(ii) Howard Gardner’s multiple intelligences
(iii) Sternberg’s triarchic theory
(iv) Alfred Binet’s theory
Answer:
(iii) Sternberg’s triarchic theory

Question 19.
What is the aggregate or global capacity of an individual, according to David Wechsler?
(i) Logical-mathematical intelligence
(ii) Emotional intelligence
(iii) Practical intelligence
(iv) The capacity to act purposefully, think rationally, and deal effectively with the environment.
Answer:
(iv) The capacity to act’purposefully, think rationally, and deal effectively with the environment.

Question 20.
Which factor is at the top of the hierarchy in the Cattell-Horn-Carroll theory of intelligence?
(i) Fluid intelligence (Gf)
(ii) Crystallized intelligence (Gc)
(iii) General intelligence factor ‘g’
(iv) Quantitative reasoning (Gq)
Answer:
(iii) General intelligence factor ‘g’

Question 21.
What is the main role of motivation in the learning process?
(i) Hindering learning
(ii) Initiating learning
(iii) Stagnating learning
(iv) Irrelevant to learning
Answer:
(ii) Initiating learning

Question 22.
What is the term for an internal state that arouses, directs, and maintains behavior, according to the definition given in the passage?
(i) Emotion
(ii) Interest
(iii) Maturation
(iv) Motivation
Answer:
(iv) Motivation

Question 23.
According to the passage, what is maturation in the context of readiness to learn?
(i) Biological aging
(ii) Acquiring knowledge and skills
(iii) A natural process of unfolding development stages
(iv) Cognitive ability
Answer:
(iii) A natural process of unfolding development stages

Question 24.
How are intrinsic motivation and extrinsic motivation different?
(i) Intrinsic motivation is driven by external factors, while extrinsic is driven by internal factors.
(ii) Intrinsic motivation is for long-term goals, while extrinsic is for short-term goals.
(iii) Intrinsic motivation is internal to the individual, driven by the task itself, while extrinsic is driven by external rewards or punishment.
(iv) Intrinsic motivation is for learning, while extrinsic is for performance.
Answer:
(iii) Intrinsic motivation is internal to the individual, driven by the task itself, while extrinsic is driven by external rewards or punishment.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 25.
What does the triarchic theory of intelligence propose?
(i) Intelligence is a single, general ability.
(ii) Intelligence is comprised of three aspects: Analytic intelligence, Creative intelligence, and Practical intelligence.
(iii) Intelligence is solely based on cognitive abilities.
(iv) Intelligence is fixed and cannot be developed.
Answer:
(ii) Intelligence is comprised of three aspects: Analytic intelligence, Creative intelligence, and Practical intelligence.

Question 26.
What is intelligence, according to Alfred Binet?
(i) The ability to deal with cognitive complexity
(ii) Judgment, practical sense, initiative
(iii) Goal-directed adaptive behavior
(iv) A set of problem-solving skills
Answer:
(ii) Judgment, practical sense, initiative

Question 27.
According to the Cattell-Hom-Carroll theory, what is at the top of the hierarchy of factors related to intelligence ?
(i) Fluid intelligence (Gf)
(ii) Crystallized intelligence (Gc)
(hi) General intelligence factor ‘g’
(iv) Quantitative reasoning (Gq)
Answer:
(iii) General intelligence factor ‘g’

Question 28.
What are the three fundamental aspects of intelligence in Sternberg’s triarchic theory?
(i) Fluid, crystallized, and quantitative intelligence
(ii) Analytic, creative, and practical intelligence
(iii) Visual, auditory, and processing speed intelligence
(iv) Short-term memory, long-term storage, and retrieval intelligence
Answer:
(ii) Analytic, creative, and practical intelligence

Question 29.
What does the Theory of Successful Intelligence by Sternberg emphasize?
(i) The importance of fluid intelligence
(ii) The need for high IQ scores
(iii) The integration of analytic, creative, and practical intelligence
(iv) The dominance of crystallized intelligence
Answer:
(iii) The integration of analytic, creative, and practical intelligence

Question 30.
According to Howard Gardner, how many distinct abilities are there in his theory of multiple intelligences?
(i) Six
(ii) Seven
(iii) Eight
(iv) Ten
Answer:
(iii) Eight

Question 31.
What is motivation defined as formally?
(i) External stimuli that lead to behavior
(ii) An internal state that arouses, directs, and maintains behavior
(iii) The ability to adapt to a new environment
(iv) The aggregate capacity of the individual to act purposefully
Answer:
(ii) An internal state that arouses, directs, and maintains behavior

Question 32.
Which type of motivation is exhibited when a learner engages in an activity as a means to an end?
(i) Extrinsic motivation
(ii) Intrinsic motivation
(iii) Cognitive motivation
(iv) Emotional motivation
Answer:
(i) Extrinsic motivation

Question 33.
What is situated motivation?
(i) Motivation based on external rewards
(ii) Motivation influenced by the learner’s internal state
(iii) Motivation arising from environmental conditions
(iv) Motivation focused on personal goals
Answer:
(iii) Motivation arising from environmental conditions

Question 34.
How does maturation affect readiness to learn?
(i) Maturation accelerates the learning process
(ii) Maturation is unrelated to readiness
(iii) Maturation determines the appropriate time for learning
(iv) Maturation is a hindrance to learning
Answer:
(iii) Maturation determines the appropriate time for learning

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 35.
What role do emotions play in learning?
(i) Emotions have no impact on learning
(ii) Emotions only affect learning negatively
(iii) Emotions have a bi-directional and complex relationship with learning
(iv) Emotions are unrelated to cognitive processes
Answer:
(iii) Emotions have a bi-directional and complex relationship with learning

Question 36.
How are interests related to learning?
(i) Interests have no impact on learning
(ii) Interests are determined by age only
(iii) Interests influence what one learns and how well
(iv) Interests are external factors in the learning process
Answer:
(iii) Interests influence what one learns and how well

II. Fill in the blanks :

Question 1.
Intelligence is positively related to the learning ability of children. Vandana, Iqbal, Sanjay, Elizabeth, and Vishal showcase different _____ .
Answer:
Talents

Question 2.
Psychometric testing is widely used to measure intelligence, with IQ tests reflecting the Cattell-Hom-Carroll theory’s hierarchy of factors, where ‘g’ stands for general _____.
Answer:
Intelligence

Question 3.
According to Howard Gardner, there are eight distinct areas of multiple _____ .
Answer:
Intelligence

Question 4.
Motivation is an internal state that arouses, directs, and maintains _____ .
Answer:
Behavior

Question 5.
Mr. Dey, the History teacher, struggles with his disinterested class, emphasizing the importance
of fostering _____ for learning.
Answer:
Motivation

Question 6.
Maturation is a relatively permanent change in an individual that occurs as a result of biological _____
Answer:
Aging

Question 7.
Emotions can affect learning both positively and _____.
Answer:
Negatively

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 8.
Interests are determined by the need structure of an individual and influence what one learns best, serving as a key factor in _____.
Answer:
Motivation

Question 9.
Attitudes, whether positive or negative, influence the direction, intensity, and commitment with which one engages in an _____.
Answer:
Activity

Question 10.
Prejudice is a negative attitude towards an object or event, while stereotypes represent a mind set or readiness to react in a certain way to a _____.
Answer:
Stimulus situation

Question 11.
The limbic system, located in the middle of the brain, interprets and directs _____ and behavior.
Answer: Emotions

Question 12.
The triarcbic theory of intelligence proposed by Robert Sternberg includes Analytic, Creative, and Practical _____.
Answer:
Intelligence

Question 13.
In the Cattell-Horn-Carroll theory, ‘g’ represents the general _____ factor at tjie top of the hierarchy.
Answer:
Intelligence

Question 14.
Motivation plays a pivotal role in activating, guiding, and maintaining _____.
Answer:
Learning

Question 15.
Adequate motivation not only sets activities in motion but also sustains and directs these activities, serving as an indispensable factor in promoting _____.
Answer:
Learning

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 16.
Family has a significant impact on a child’s, _____ influencing behavior patterns, social skills, and cultural norms.
Answer:
Learning

Question 17.
A congenial atmosphere based on mutual respect and faith in the child-parent relationship can positively impact the student’s _____.
Answer:
Learning

Question 18.
The _____ and community contribute to shaping a child’s attitudes, habits, beliefs, and social roles through direct and indirect experiences.
Answer:
Neighbourhood

Question 19.
A sound peer relationship in the classroom creates a tension-free environment, facilitating better _____ and competition among students.
Answer:
Learning

Question 20.
Socio-economic status is directly linked to the degree of _____ available in the learning environment, influencing learning opportunities.
Answer:
Stimulation

Question 21.
The term ‘school environment’ includes both ‘school culture’ and ‘school climate,’ which affect the behavior of _____ and _____
Answer:
teachers, students.

Question 22.
_____ reflects the shared beliefs and attitudes that characterize the districtwide organization and establish boundaries for its constituent units.
Answer:
School culture.

Question 23.
School culture is based on past experience and provides a template for future action based on “how we do things in this _____.”
Answer:
organization.

Question 24.
School climate focuses on the feelings and attitudes about a school expressed by ______, _____, _____, and _____.
Answer:
students, teachers, staff, parents.

Question 25.
The physical and psychological aspects of the school that are more susceptible to change and provide the preconditions ‘necessary for teaching and learning to take place are part of the _____.
Answer:
school climate.

Question 26.
Learning, according to John Dewey, is an _____ process where individuals construct meaning through experiences.
Answer:
active and social

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 27.
According to Lev Vygotsky, learning is most effective in the Zone of Proximal Development (ZPD) with guidance from a knowledgeable _____.
Answer:
other

Question 28.
B.F. Skinner, associated with behaviorism, defined learning as a change in behavior due to _____ or punishment.
Answer:
reinforcement

Question 29.
Learning is a process that involves some degree of _____ as temporary changes in behavior are not considered true learning.
Answer:
permanence

Question 30.
Learning is _____ and continuous, applicable to every creature throughout their life.
Answer:
universal

Question 31.
Learning is a comprehensive process that covers all domains of human behavior, including Cognitive, Affective, and _____ domains.
Answer:
Psychomotor

Question 32.
Changes in behavior due to native response tendencies like instincts and reflexes are not considered part of the process of _____.
Answer:
Learning

III. Correct the Sentences:

Question 1.
Learning is the process by which an individual acquires knowledge, attitudes, and skills that are necessary to meet the demands of life.
Answer:
Learning is the process through which individuals acquire knowledge, attitudes, and skills essential to meet the demands of life.

Question 2.
He emphasized hands-on, experientialieaming as essential for genuine understanding. Answer: Dewey emphasized hands-on, experiential learning as essential for genuine understanding.

Question 3.
For example, a child learns how to clap hands by moving someone else do it.
Answer:
For example, a child learns how to clap hands by seeing someone else do it.

Question 4.
Learning occupies a very important place in our life.
Answer:
Learning occupies a crucial place in our life.

Question 5.
Attitudes, fears, gestures, motor skills, language skills, etc. are the products of learning Answer: Attitudes, fears, gestures, motor skills, language skills, etc., are the outcomes of learning.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 6.
Learning is an aimless activity.
Answer:
Learning is not an aimless activity.

Question 7.
Learning helps the individual to adjust herself/himself adequately and adapt to the changes that may be necessary to the new situations.
Answer:
Learning helps the individual to adjust themselves adequately and adapt to the changes that may be necessary in new situations.

Question 8.
Carryinging the content matter by a learner for examination and forgetting it after sometime does not bring any change (to some extent to permanence) in the total behaviour pattern of the learner.
Answer:
Cramming the content matter by a learner for examination and forgetting it after soihe time does not bring any lasting change in the
total behavior pattern of the learner.

Question 9.
Learning is comprehensive.The scope of leaning is spread over each and every dimension of life.
Answer:
Learning is comprehensive: The scope of learning is spread over each and every dimension of life.

Question 10.
Learning leads to changes in behavior but this does not necessarily mean that these changes always bring about improvement or negative development.
Answer:
Learning leads to changes in behavior, but this does not necessarily mean that these changes always bring about improvement or positive development.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 11.
Changes in behaviour on the basis of native response tendencies like instructs and reflexes (e.g. infant’s sucking behaviour, blinking at bright lights) cannot be attributed to learning. Answer: Changes in behavior based on native response tendencies like instincts and reflexes (e.g., infant’s sucking behavior, blinking at bright lights) cannot be attributed to learning.

Question 12.
Varied teaching methods, catering to different leaning styles, enhance understanding and interest.
Answer:
Varied teaching methods, catering to different learning styles, enhance understanding and interest.

Question 13.
Employing a mix of instructional techniques ensures that students with same learning preferences can access and benefit from the material.
Answer:
Employing a mix of instructional techniques ensures that students with diverse learning preferences can access and benefit from the material.

II. Answer the following questions in one word :

Question 1.
What is learning?
Answer:
Learning is the process of acquiring knowledge, attitudes, and skills through experiences, leading to a change in behavior.

Question 2.
How can learning occur?
Answer:
Learning can result from both direct experiences and observing others (vicarious experiences).

Question 3.
According to John Dewey, what is the nature of learning?
Answer:
John Dewey viewed learning as an active and social process where individuals construct meaning through experiences.

Question 4.
What does Piaget’s theory emphasize about learning?
Answer:
Piaget’s theory highlights learning as a process of adaptation and assimilation, with stages in intellectual growth.

Question 5.
According to Vygotsky, what is crucial for effective learning?
Answer:
Vygotsky emphasized the significance of social interaction in learning, introducing the Zone of Proximal Development (ZPD).

Question 6.
How did B.F. Skinner define learning?
Answer:
Skinner defined learning as a change in behavior due to reinforcement or punishment, focusing on observable behaviors.

Question 7.
What is the Zone of Proximal Development (ZPD) in learning?
Answer:
ZPD, proposed by Vygotsky, is the range where learning is most effective with guidance from a knowledgeable other.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 8.
What did Maria Montessori emphasize about learning?
Answer:
Montessori viewed learning as a natural process unfolding in a prepared environment, promoting self-directed, hands-on learning.

Question 9.
How did Ivan Pavlov contribute to the understanding of learning?
Answer:
Pavlov, known for classical conditioning, viewed learning as a process of associating stimuli with responses.

Question 10.
According to Carl Rogers, what is essential for meaningful education?
Answer:
Rogers emphasized learner-centered education, stating that a supportive and.non- judgmental environment is crucial for meaningful learning.

Question 11.
What is intelligence, according to Howard Gardner’s theory?
Answer:
Intelligence, according to Gardner, involves eight distinct abilities, including linguistic, logical-mathematical, spatial, musical, bodily-kinesthetic, interpersonal, intrapersonal, and naturalist intelligence. .

Question 12.
How does motivation impact learning, according to the text?
Answer:
Motivation serves to activate, guide, and maintain behavior; it directs behavior toward goals, increases effort and energy, and affects cognitive processes.

Question 13.
What is extrinsic motivation?
Answer:
Extrinsic motivation is when individuals are driven by external factors, such as grades, money, or recognition, rather than finding inherent pleasure or interest in the task itself.

Question 14.
What does maturation refer to in the context of learning readiness?
Answer:
Maturation is the relatively permanent change in an individual’s cognitive, emotional, or physical aspects due to biological aging, influencing their readiness to learn specific skills or concepts.

Question 15.
Why is it important for teachers to consider maturation in their teaching approach?
Answer:
Maturation determines the readiness for learning, guiding teachers in deciding what, how, and when to teach based on the developmental stages of their students.

CHSE Odisha Class 12 Education Solutions Chapter 6 Meaning, Nature, and Factors of Learning

Question 16.
What is the primary influence of the family in a child’s learning process?
Answer:
The family shapes behavior patterns, social skills, and cultural norms for the child’s learning.

Question 17.
How does a healthy peer relationship impact learning in a classroom?
Answer:
It creates a tension-free environment, promoting better learning and competition among students.

Question 18.
What role do caste, class, and religion play in shaping identity and attitudes in our country?
Answer:
They significantly influence self-concept, attitudes, and value orientation in individuals.

Question 19.
Why is a distorted and unhealthy family environment detrimental to a student’s learning?
Answer:
It adversely affects the student’s ability to cope and resist learning.

Question 20.
According to the social constructivist view, what guides all learning?
Answer:
Learning is culturally oriented and guided according to the social constructivist view.

Introduction

Learning is the process by which an individual acquires knowledge, attitudes and skills that are necessary to meet the demands of life. While touching a burning candle, a child gets burnt and he withdraws the fingers. When he faces a similar situation again he withdraws his fingers faster. Gradually he learns to avoid not only the burning candle but also other burning things. The behaviour of an individual is thus changed through experiences. This change in behaviour brought about by experiences is commonly known as learning.

Thus, Learning means change in behaviour or behaviour potential that occurs as a result of experience. Learning can result from both vicarious and direct experiences. Vicarious means observing someone and learning from that observation and not being directly involved in the experience. For example, a child learns how to clap hands by seeing someone else do it. Learning also takes place through direct experiences. For example, a child learns to write by practicing writing. A child normally learns from his parents, teachers and the environment.

Definitions of Learning :
• John Dewey (1859-1952): Learning, according to Dewey, is an active and social process where individuals construct meaning through experiences. He emphasized hands-on, experiential learning as essential for genuine understanding.

• Jean Piaget (1896-1980) : Piaget’s theory of cognitive development posits that learning is a process of adaptation and assimilation. He highlighted the role of stages in intellectual growth, where individuals actively construct knowledge through interactions with their environment.

• Lev Vygotsky (1896-1934) : Vygotsky’s sociocultural theor/ emphasizes the significance of social interaction in learning. He proposed the concept of the Zone of Proximal Development (ZPD), where learning is most effective with guidance from a knowledgeable other.

• Maria Montessori (1870-1952) : Montessori viewed learning as a natural process that unfolds in a prepared environment. She emphasized the importance of self-directed, hands- on learning and believed that children learn best through exploration and discovery.

• Jerome Bruner (1915-2016) : Bruner stressed the importance of the active organization of knowledge. His constructivist theory posited that learning involves a spiral curriculum, where complex ideas are presented at a basic level and revisited as learners develop a deeper understanding.

• B.F. Skinner (1904-1990) : Skinner, associated with behaviorism, defined learning as a change in behavior due to reinforcement or punishment. He focused on observable behaviors and the role of the environment in shaping and controlling behavior.

• Howard Gardner (b. 1943) : Gardner proposed the theory of multiple intelligences, suggesting that learning is diverse and individuals have varying strengths in different forms of intelligence. He identified several intelligences, including linguistic, logical-mathematical, and interpersonal.

• Albert Bandura (b. 1925) : Bandura’s social cognitive theory posits that learning occurs through observation, imitation, and modeling. He emphasized the role of self-efficacy, where individuals ’ beliefs about their abilities influence their learning and behavior.

• Ivan Pavlov (1849-1936): Pavlov, known for classical conditioning, viewed learning as a process of associating stimuli with responses. He conducted experiments with dogs, demonstrating how behaviors could be elicited through conditioned responses to stimuli.

• Carl Rogers (1902-1987) : Rogers emphasized learner-centered education, where learning is facilitated by creating a supportive and non-judgmental environment. He believed that self-directed learning, driven by personal experiences and interests, is essential for meaningful education.

Nature of learning:
Learning occupies a very important place in our life. It provides a key to the structure of our personality and behaviour. Experience, direct or indirect, plays a very important and dominating role in moulding and shaping the behaviour of the individual from the very beginning. When a child touches a hot pan and gets burnt, s/he immediately withdraws her/his hand and learns to touch such vessels carefully. S/he concludes that if one touches a hot vessel, one gets burnt.

In the same way from other experiences, in her/his day to day life, s/he derives different conclusions and modifies her/his behaviour. These changes in behaviour brought about by experience are commonly known as learning and this process of gaining experiences, drawing conclusions, and changing behaviour goes on from womb to tomb.

• Learning is a process and not a product : Learning is a fundamental and life-long process. Attitudes, fears, gestures, motor skills, language skills, etc. are the products of learning. They are not learning themselves. In a classroom, when learning is viewed as a product then it is viewed as something external. Something like shopping- people go out and buy knowledge and then it becomes their possession.

Paulo Freire in his book ‘Pedagogy of the Oppressed’ criticizes this and says that education thus becomes an act of depositing, in which the students are the depositories and the teacher is the depositor. In this ‘banking’concept of education, the teacher is the subject of the learning process, while the pupils are mere objects. Whereas, when learning is viewed as a process, it is viewed as something internal or personal. It is something that a child does in order to understand the real world and uses it as a tool for survival.

• Learning is purposive or goal directed : Learning is not an aimless activity. All true learning is based on purpose. We do not learn anything and everything that comes in our way in a haphazard manner. However, some experts argue that sometimes learning is unintended.

• Learning generally involves some degree of permanence : Activities bringing temporary change in behaviour and not lasting do not come under learning. For example, cramming the content matter by a learner for examination and forgetting it after sometime does not bring any change (to some extent to permanence) in the total behaviour pattern of the learner and thus this type of learning cannot be said as true learning.

• Learning is universal and continuous : Every creature till it lives, learns. In human beings it is not restricted to any particular age, sex, race or culture. It is a continuous never- ending process which starts from birth and continues till death.

• Learning prepares for adjustment: Learning helps the individual to adjust herself/himself adequately and adapt to the changes that may be necessary to the new situations. We meet with new situations which demand solutions. Repeated efforts are required react to them effectively. These experiences leave behind some effects in the mental structure and modify our behaviour.

• Learning is comprehensive : The scope of learning is spread over each and every dimension of life. It is a very comprehensive process which covers all domains – Cognitive, Affective and Psychomotor- of human behaviour.

• Learning is change in response or behaviour may be favourable or unfavourable : Learning leads to changes in behavior but this does not necessarily mean that these changes always bring about improvement or positive development. There are chances to drift to the negative side too.

• Learning is organizing experience : Learning involves all those experience and training of an individual (right from birth) which help her/him to produce changes in behaviour. It is not mere addition to knowledge or mere acquisition of facts. It is the reorganization of experience which may also include unlearning.

• Instincts and reflexes are not learning : Changes in behaviour on the basis of native response tendencies like instincts and reflexes (e.g. infant’s sucking behaviour, blinking at bright lights)cannot be attributed to learning.

• Learning does not include changes in behaviour on account of maturation, fatigue, illness, or drug etc.

Types of Learning :
Understanding that learning encompasses a broad spectrum of skills, attitudes, and competencies is crucial for enhancing efficiency and effectiveness in our environment. These learnings can be direct or indirect, acquired through experience, conscious effort, critical thinking, reasoning, and even emotions. Let’s explore some of the various types of learning that individuals engage in:

1. Cognitive Learning: Cognitive learning, also known as intellectual learning, involves gaining information, memorization, and understanding relationships between ideas. School and college education primarily focuses on cognitive learning, but it is not limited to formal settings. Everyday activities contribute to cognitive learning as individuals gradually comprehend and improve their skills through insight and understanding.

2. Psychomotor Learning : Psychomotor learning pertains to the development of physical skills and muscular coordination, such as riding a bicycle, stitching, or playing sports. Skills involving eye-hand coordination or gross and fine motor skills fall under psychomotor learning. Mastery of these physical abilities contributes to overall skill development.

3. Affective Learning : Affective learning involves emotions and feelings, including fear, love, passion, and dislikes. Influenced by socio-cultural and emotional surroundings, affective learning encompasses both positive and negative emotions. Children, for instance, absorb values and attitudes from their family, and individuals often unconsciously adopt behaviors and sentiments from their environment.

4. Collateral or Concomitant Learning : Unconscious learning from the environment, acquiring attitudes, values, and preferences. Children observing their parents’ behavior learn values and attitudes. Teachers, while primarily focused on teaching subjects, also influence students’ behavior, leading to collateral or concomitant learning.

5. Discrimination Learning : Discrimination learning involves distinguishing between similar or related concepts, emphasizing differences. Gagne places discrimination learning before concept learning, highlighting the importance of understanding subtle differences between concepts. This process contributes to effective concept learning.

6. Principles Learning: Similar to concept learning, principles learning involves understanding relationships within situations, noting common features and relationships. Principles learning focuses on identifying and generalizing common relationships. Principles have applicability in problem-solving and can be applied deductively to parallel situations.

7. Factors Affecting Learning : Learning is a complex process influenced by a myriad of factors that shape individuals’ abilities, preferences, and outcomes. Understanding these factors is crucial for educators, policymakers, and learners themselves to create effective and inclusive learning environments. In this extensive exploration, we delve into the multifaceted dimensions of the factors affecting learning, categorizing them into learner-related, teacher-related, task-related, and environment-related factors.

Learner-Related Factors :
• Maturation : Maturation plays a pivotal role in determining a learner’s readiness to engage in and benefit from the learning process. Physical, intellectual, and socio-emotional maturation are essential components. For instance, a one-year-old might not be developmentally ready to write, emphasizing the importance of aligning educational expectations with the individuai’s stage of maturation.

• Motivation : Motivation is a driving force behind learning. Intrinsic motivation, derived from internal satisfaction and interest, contrasts with extrinsic motivation, driven by external rewards or consequences. Understanding what motivates an individual is crucial for educators. For example, a student’s intrinsic motivation for a particular subject, like Ashok’s passion for cricket, can significantly impact the depth and sustainability of learning.

• Psychological Needs : Psychological needs, encompassing desires unique to individuals, greatly influence learning preferences and engagement. These needs include love, belongingness, social prestige, esteem, recognition, affiliation, self-expression, creativity, aesthetics, and higher cognitive quests. Recognizing and addressing these needs can enhance the relevance and meaningfulness of the learning experience.

• Self-Concept: Self-concept, the beliefs individuals hold about their talents, potentialities, weaknesses, and strengths, shapes their behavior and learning orientations. Positive self-concept fosters effective learning, while a negative self-image may hinder academic performance. Understanding and nurturing a positive self-concept is crucial for educators.

Levels of Aspiration : The extent to which an individual strives to achieve, known as their levels of aspiration, influences the dedication and effort put into learning. Setting high aspirations can propel learners to engage more intensively with the learning process, fostering a sense of purpose and direction.

• Interests : Interests are activities or pastimes voluntarily engaged in for enjoyment. Individuals are more likely to invest time and energy in areas of personal interest. Recognizing and incorporating students’ interests into the learning curriculum can enhance motivation and facilitate a more enjoyable learning experience.

• Study and Work Habits : Effective study and work habits are instrumental in determining the efficiency of the learning process. Organizing material, managing time judiciously, and employing strategic learning methods contribute to better performance. Educators play a crucial role in guiding students to develop effective study habits. Understanding and addressing these learner-related factors require personalized approaches that acknowledge the diversity of individuals and their unique learning profiles.

Teacher-Related Factors :
Personality: The teacher’s personality traits significantly influence the classroom atmosphere and student engagement. Modelling, enthusiasm, caring, and positive expectations create a conducive learning environment. Teachers who exhibit these traits can inspire and motivate students to actively participate in the learning process.

Communication : Effective communication is paramount in facilitating understanding and engagement. Clear and engaging communication enhances students’ comprehension and involvement. Teachers must convey information in a manner that resonates with diverse learning styles, ensuring that all students have access to the material.

Leadership Style : The teacher’s leadership style shapes the classroom dynamics and student response. Whether adopting an authoritarian, democratic, benevolent, or indifferent approach, the teacher’s leadership style influences the freedom of communication and student motivation. Creating an environment that encourages open dialogue and collaboration fosters a positive learning atmosphere.

Interpersonal Relationships : The relationships teachers cultivate with their students significantly impact the emotional tone and motivation within the classroom. Positive relationships, characterized by respect, empathy, and open communication, create a comfortable and motivated learning environment. Conversely, negative relationships may induce fear and hinder the learning experience.

Teaching Styles : The manner in which teachers present information, known as their teaching styles, can vary widely. Some teachers may adopt a lecture-based approach, while others favor interactive or hands-on methods. Recognizing and incorporating diverse teaching Styles can accommodate different learning preferences, ensuring a more inclusive educational experience.

Expectations : Teacher expectations play a crucial role in shaping student behavior and outcomes. Positive teacher expectations communicate that all students, can learn to their fullest potential. Teachers who set reasonable expectations and create a trusting and supportive learning environment can inspire students to meet and exceed those expectations.

Task Interpretation : How teachers interpret and present tasks to students influences the perceived meaning, purpose, and relevance of the learning material. Aligning tasks with real-world implications and demonstrating the applicability of knowledge enhances students’ understanding and motivation. Task interpretation is central to bridging the gap between academic content and its practical significance. Understanding and leveraging these teacher-related factors require ongoing professional development and a commitment to creating a positive and inclusive learning environment.

Task-Related Factors :
1. Methods Used : Teaching methods and strategies impact the comprehension and engagement of students. Varied teaching methods, catering to different learning styles, enhance understanding and interest. Employing a mix of instructional techniques ensures that students with diverse learning preferences can access and benefit from the material.

2. Nature of Task : The complexity and relevance of tasks significantly influence student motivation and learning outcomes. Tasks aligned with real-world implications and applicability enhance meaning and purpose in learning. Educators must carefully design tasks that challenge students while fostering a sense of value and accomplishment.

3. Teaching Aids Used : Visual aids and resources contribute to the effectiveness of teaching and student understanding. Incorporating multimedia presentations, interactive tools, and other visual aids enhances the visual and experiential aspects of learning. Utilizing a variety of teaching aids caters to diverse learning styles and reinforces key concepts.

4. Structure of the Discipline : The organization and presentation of subject matter impact students’ grasp of concepts. A well-structured curriculum facilitates systematic learning and comprehension. Educators must carefully consider how content is organized and presented to ensure that students can build a coherent understanding of the discipline. Task-related factors require educators to be flexible and adaptive, tailoring instructional approaches to the specific needs and preferences of their students.

Environment-Related Factors :
1. Physical Environment: The physical setting of the classroom, including factors such as seating arrangement, lighting, and overall comfort, can impact the learning experience. A well- organized, comfortable classroom promotes focus and engagement. Educators must consider the physical environment’s influence on student well-being and concentration.

2. Socio-Emotional Climate : The interpersonal feeling tones within the classroom, known as the socio-emotional climate, significantly influence student receptivity and productivity. Positive
classroom climate, characterized by respect, empathy, and open communication, enhances motivation and learning outcomes. Fostering a supportive and inclusive socio-emotional climate is essential for creating a conducive learning environment.

3. Attention to Environmental Factors : Recognition of external factors, such as climate and comfort, is crucial for understanding their impact on learning. Teachers and administrators must consider the influence of physical comfort and socio-emotional dynamics on student engagement and performance. Addressing environmental factors ensures a more holistic approach to supporting learners.

Conclusion : In conclusion, learning is a multifaceted process intricately woven with various factors that influence its dynamics. Learner-related factors emphasize the importance of recognizing individual differences and tailoring educational approaches to diverse needs. Teacher-related factors underscore the critical role educators play in creating a positive and inclusive learning environment through their personalities, communication, and instructional strategies.

Task-related factors highlight the need for well-designed and relevant learning tasks that challenge students while fostering a sense of value and accomplishment. Finally, environment- related factors encompass the physical and socio-emotional aspects of the learning environment, emphasizing the need for comfortable and supportive surroundings.

Understanding and addressing these factors require collaboration among educators,policymakers, and learners themselves. Ongoing research and professional development are essential to stay abreast of evolving educational practices that promote effective and inclusive learning experiences. By acknowledging the intricate interplay of these factors, we pave the way for a more enriching and equitable educational landscape.

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a)

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Exercise 6(a)

Question 1.
Multiply (2√-3 + 3√-2) by (4√-3 – 5√-2)
Solution:
(2√-3 + 3√-2) by (4√-3 – 5√-2)
= (2√3i + 3√2i) (4√3i – 5√2i)
= i2 (2√3 + 3√2) (4√3 – 5√2)
= – 1(24 – 10√6 + 12√6 – 30)
= – 1(- 6 + 2√6) = 6 – 2√6

Question 2.
Multiply (3√-7 – 5√-2) (3√-2 + 5√-2)
Solution:
(3√-7 – 5√-2) (3√-2 + 5√-2)
= (3√7i – 5√-2i) (3√2i + 5√2i)
= i2 (3√7- 5√2) (3√2 + 5√2)
= (- 1)8√2(3√7 – 5√2 )
= – 24√14 + 80

Question 3.
Multiply (√-1 +√-1) (a – b√-1)
Solution:
(√-1 +√-1) (a – b√-1)
= (i + i) (a – bi) = 2i(a – bi)
= 2ai – 2bi2 = 2ai + 2b

Question 4.
Multiply (x – \(\frac{1+\sqrt{-3}}{2}\)) (x – \(\frac{1-\sqrt{3}}{2}\))
Solution:
(x – \(\frac{1+\sqrt{-3}}{2}\)) (x – \(\frac{1-\sqrt{3}}{2}\))
= (x + \(\frac{-1-i \sqrt{3}}{2}\)) (x + \(\frac{-1+i \sqrt{3}}{2}\))
= (x + ω) (x + ω2) = x2 + ω2x + ωx + ω3
= x2 + x (ω 2 + ω) + 1 = x2 –  x + 1

Question 5.
Express with rational denominator. \(\frac{1}{3-\sqrt{-2}}\)
Solution:
\(\begin{aligned}
& \frac{1}{3-\sqrt{-2}}=\frac{1}{3-\sqrt{2} \mathrm{i}}=\frac{3+\sqrt{2} \mathrm{i}}{(3-\sqrt{2} \mathrm{i})(3+\sqrt{2} \mathrm{i})} \\
& =\frac{3+\sqrt{2} \mathrm{i}}{9-2 \mathrm{i}^2}=\frac{3+\sqrt{2} \mathrm{i}}{9+2}=\frac{3+\mathrm{i} \sqrt{2}}{11}
\end{aligned}\)

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a)

Question 6.
\(\frac{3 \sqrt{-2}+2(-5)}{3 \sqrt{-2}-2 \sqrt{-2}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a)

Question 7.
\(\frac{3+2 \sqrt{-1}}{2-5 \sqrt{-1}}+\frac{3-2 \sqrt{-1}}{2+5 \sqrt{-1}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 1

Question 8.
\(\frac{a+x \sqrt{-1}}{a-x \sqrt{-1}}-\frac{a-x \sqrt{-1}}{a+x \sqrt{-1}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 2

Question 9.
\(\frac{(x+\sqrt{-1})^2}{x-\sqrt{-1}}-\frac{\left(x-\sqrt{-1^2}\right)}{x+\sqrt{-1}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 3

Question 10.
\(\frac{(a+\sqrt{-1})^3-(a-\sqrt{-1})^3}{(a+\sqrt{-1})^2-(a-\sqrt{-1})^2}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 4

Question 11.
Find the value of (- i)4n+3; when n is positive.
Solution:
(- i)4n+3
= (-i4n) (-i)3 = 1(- i3) = – (-i) = i

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a)

Question 12.
Find the square root of (a + 40i) + \(\sqrt{9-40 \sqrt{-i}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 5

Question 13.
Express in the form of a + ib:
(i) \(\frac{3+5 i}{2-3 i}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 6

(ii) \(\frac{\sqrt{3}-i \sqrt{2}}{2 \sqrt{3}-i \sqrt{3}}\)
Solution
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 7

(iii) \(\frac{(\mathrm{I}+\mathrm{i})^2}{3-\mathrm{i}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 8

(iv) \(\frac{(a+i b)^3}{a-i b}-\frac{(a-i b)^3}{a+i b}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 9

(v) \(\frac{1+i}{1-i}\)
Solution:
\(\frac{1+i}{1-i}\) = \(\frac{(1+i)^2}{2}=\frac{1-1+2 i}{2}\)
= i = 0 + i

Question 14.
Express the following points geometrically in the Argand plane.
(i) 1
Solution:
1 = 1 + i0 = (1, 0)

(ii) 3i
Solution:
3i = 0 + 3i = (0, 3)

(iii) – 2
Solution:
– 2 = – 2 + i0 = (- 2, 0)

(iv) 3 + 2i
Solution:
3 + 2i = (3, 2)

(v) – 3 + i
Solution:
– 3 + i = (- 3, 1)

(vi) 1-i
Solution:
1 – i = (1, – 1)

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a)

Question 15.
Show that the following numbers are equidistant from the origin:
√2 +i, 1 + i√2, i√3
Solution:
|√2 + i| = \(\sqrt{(\sqrt{2})^2+1^2}\) = √3
|1 + i√2| = \(\sqrt{1^2+(\sqrt{2})^2}\) = √3
and |i√3| = √3
∴ The points are equidistant from the origin.

Question 16.
Express each of the above complex numbers in the polar form.
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a) 10

Question 17.
If 1, ω, ω2 are the three cube roots of unity, prove that (1 + ω2)4 = ω
Solution:
L.H.S. = (1 + ω2)4 = (- ω)4 = ω4
= ω3 .ω = 1. ω = ω
= R.H.S. (Proved)

Question 18.
(1 – ω+ ω2 ) (1 + ω – ω2 ) = 4
Solution:
L.H.S. = (1 – ω+ ω2 ) (1 + ω – ω2 )
= (- ω – ω )(- ω2 – ω2 ) (∴ 1 + ω + ω2 = 0)
= (- 2ω2 – 2ω2) = 4ω3 = 4 = R.H.S.

Question 19.
(1 – ω) (1 – ω)2 (1 – ω4) (1 – ω5) = 9
Solution:
L.H.S. =
(1 – ω) (1 – ω)2 (1 – ω4) (1 – ω5)
= (1 – ω) (1 – ω2) (1 – ω) (1 – ω2)
= (1 – ω)2 (1 – ω2)2
= {(1 – ω) (1 – ω2)}2
= (1 – ω2 – ω + ω3)2
= {3 – (ω2 + ω + 1)}2
= (3)2 = 9 = R.H.S.

Question 20.
(2 + 5ω + 2ω2 )6 = (2 + 2ω + 5ω2 )6 =729
Solution:
L.H.S. = (2 + 5ω + 2ω2 )6
(2 + 2ω2 + 5ω)6 = {2(1 + ω2 ) + 5ω}6
(- 2ω + 5ω)6 = (3ω)6 = 729ω6 = 729
Again, (2 + 2ω + 5ω2 )6
= {2(1 + ω) + 5ω2 )6
= (- 2ω2 + 5ω2 )6 = (3ω2)6
= 729ω12 =729
∴ (2 + 5ω + 2ω2 )6 = (2 + 2ω + 5ω2 )6 =729

Question 21.
(1 – ω + ω2 ) (1 – ω2 + ω4) (1 – ω42)  ….to 2n factors = 22n
Solution:
L.H.S. = (1 – ω + ω2 ) (1 – ω2 + ω4) (1 – ω42)  ….to 2n factors = 22n
= (- ω – ω) (1 – ω2 + ω) (1 – ω + ω2 )  ….to 2n factors = 22n
= (- 2ω) (- ω2 – ω2 ) (- ω – ω)  ….to 2n factors = 22n
= [(- 2ω)(- 2ω) … to n factors] × [(- 2ω2)(- 2ω2) …. to n factors]
= (- 2ω)n × (- 2ω2)n = (4ω3)n = 4n = 22n
R.H.S. (Proved)

Question 22.
Prove that x3 + y3 + z3– 3xyz
= (x + y + z) (x + ωy + ω2z) (x + yω2 + zω)
Solution:
R.H.S. = (x + y + z) (x + ωy + ω2z) (x + yω2 + zω)
= (x + y + z) (x + xyω2 + zxω + xyω + y2ω3+ yz ω2 + zxω2 + yzω4 + z2ω3)
= (x + y + z) [x2 + y2 + z2 + xy (ω2 + ω) +yz (ω2 + ω) + zx(ω2 + ω)]
= (x + y + z) (x2 + y2 + z2 – xy – yz – zx)
= x3 + y3 + z3 – 3xyz = L.H.S. (Proved)

Question 23.
If x = a + b, y = aω + b ω2, z = aω2 + bω show that
(1) xyz = a3 + b3
Solution:
L.H.S. = xyz
= (a + b) (a ω + b ω2) (a ω2 + b ω)
= (a + b) (a2 ω3 + ab ω2 + ab ω4 + b2 ω3)
= (a + b) {a2 + b2 + ab(ω2 + ω)}
= (a + b) (a2 – ab + b2) = a3 + b3 = R.H.S. (Proved)

(2) x2 + y2 + z2 = 6ab
Solution:
L.H.S. = x2 + y2 + z2
= (a + b)2 + (a ω + b ω2)2 (a ω2 + b ω)2
= a2 + b2 + 2ab + a2 ω2 + b2 ω4 + 2ab ω3 + a2 ω4 + b2 ω2 + 2ab ω3
= a2 + a2 ω2 + a2 ω + b2 + b2 ω + b2 ω2 + 2ab + 2ab + 2ab
= a2(1 + ω2 + ω) + b2 (1 + ω + ω2) + 6ab
= 0 + 0 + 6ab = 6ab = R.H.S. (Proved)

(3) x3 + y3 + z3 = 3(a3 + b3)
Solution:
L.H.S. = x3 + y3 + z3
= (a + b)3 + (a ω + b ω2)3 + (aω2 + b2)3
= a3 + 3a2b + 3ab2 + b3 + a3 ω3 + 3a2b22 + 3a ωb2 ω4 + b3 ω6 + a3 ω6 + 3a2 ω4bω + 3a ω2b2 ω2 + b3 ω3
= a3 + a3 + a3 + b3 + b3 + b3 + 3a2b(1 + ω4 + ω5) + 3ab2 (1 + ω5 + ω4)
= 3a3 + 3b3 + 0 + 0 = 3 (a3 + b3) = R.H.S. (Proved)

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 6 Complex Numbers and Quadratic Equations Ex 6(a)

Question 24.
If ax + by + cz = X, cx + by + az = Y, bx + ay + cz = Z
show that (a2 + b2 + c2 – ab – bc- ca) (x2 +y2 + z2 – xy – yz – zx) = X2 + Y2 + Z2 – YZ – ZX – XY
Solution:
L.H.S.
= (a2 + b2 + c2 – ab – bc – ca) (x2 + y2 + z2 – xy – yz – zx)
= (a + b ω + cω2) (a + bω2 + cω) (x + yω + zω)2 (x + yω2 + z ω) (Refer Q.No.22)
= {(a + bω + cω2) (x + yω + zω2)} {(a + bω2 + cω) (x + yω2 + zω)}
= (ax + ayω + azω2 + bx ω + byω2 + bzω3 + cxω2 + cyω3 + czω4) × (ax + ay ω2 + azω + bxω2 + byω4 + bzω3 + cxω + cyω3 + czω2)
= {(ax + cy + bz) + (cx + by + az) ω + (bx + ay + cz) ω2} x (ax + cy + bz) + (cx + by + az) ω + (bx + ay + cz) ω2}
= (X + Yω2 + Zω) (X + Yω + Zω2)
= X2 + Y2 + Z2 – XY – YZ – ZX (Refer Q. No. 22)
(Where X = ax + cy + bz.
Y = cx + by + az.
Z = bx + ay + cz).

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 4 Trigonometric Functions Ex 4(a)

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 11 CHSE Odisha Solutions Chapter 4 Trigonometric Functions Ex 4(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 4 Trigonometric Functions Exercise 4(a)

Question 1.
State which of the following is positive.
(i) cos 271°
Solution:
cos 271° is + ve as 271° lies in 4th quadrant.

(ii) sec 73°
Solution:
sec 73° is + ve as sec +ve in the 1st quadrant.

(iii) sin 302°
Solution:
sin 302° is- ve as sin is -ve in the 4th quadrant

(iv) cosec 159°
Solution:
cosec 159° is + ve as 159° lies in 2nd quadrant and cosec is +ve there.

(v) sec 199°
Solution:
sec 199° is – ve as 199° lies in the 3rd quadrant and sec is -ve there.

(vi) cosec 126°
Solution:
cosec 126° is + ve as cosec is +ve in 2nd quadrant.

(vii) cos 315°
Solution:
cos 315° is +ve as 315° lies in 4th quadrant and cos is +ve there.

(viii) cot 375°
Solution:
cot 375° is +ve as 375° lies in 1st quadrant.

Question 2.
Express the following as trigonometric ratios of some acute angles.
(i) sin 1185°
Solution:
sin 1185° = sin\(\left(13 \frac{\pi}{2}+15^{\circ}\right)\)
=(- 1) \(\frac{13-1}{2}\) cos 15° = cos 15°

(ii) tan 235°
Solution:
tan 235° = tan (180° + 45°) = tan 45°

(iii) sin (- 3333°)
Solution:
sin (-3333°) – -sin 3333°
= – sin\(\left(37 \frac{\pi}{2}+3^{\circ}\right)\)
= – (- 1) \(\frac{27-1}{2}\) cos 3° =- cos 3°

(iv) cot (- 3888°)
Solution:
cot (-3888°) = – cot 3888°
= – cot\(\left(43 \frac{\pi}{2}+18^{\circ}\right)\)
= – (- tan 18°) = tan 18°

(v) tan 458°
Solution:
tan 458° = tan\(\left(5 \frac{\pi}{2}+8^{\circ}\right)\) = – cot 8°

(vi) cosec (- 60°)
Solution:
cosec (- 60°) = – cosec 60°

(vii) cos 500°
Solution:
cos 500° = cos\(\left(5 \frac{\pi}{2}+50^{\circ}\right)\)
= – (-1) \(\frac{5+1}{2}\) sin 55° – sin 50°

(viii)sec 380°
Solution:
sec 380° = sec (360° + 20°)
= sec 20°

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 4 Trigonometric Functions Ex 4(a)

Question 3.
Find the domain of tangent and cotangent functions.
Solution:
Domain of tan x is R – \(\left\{\frac{(2 n+1) \pi}{2}, n \in Z\right\}\) as tangent is not defined for
x = \(\frac{(2 n+1) \pi}{2}\)
The domain of cot x is R – {nπ, n ∈ Z} as cotangent is not defined for x = nπ.

Question 4.
Determine the ranges of sine and cosine functions.
Solution:
The maximum and minimum values of sine and cosine are 1 and -1, respectively.
∴ Ranges of sine and cosine are [-1, 1].

Question 5.
Find a value of A when cos 2A = sin 3A
Solution:
cos 2A = sin 3A = cos (90° – 3A)
or, 2A = 90° – 3A
or, 5A = 90° or, A = 18°

Question 6.
Find the value of
cos 1°. cos 2° …..cos 100°
Solution:
cos 1° cos 2° …..cos 100°
= 0 as cos 90° is there which is zero.

Question 7.
Find the value of
cos 24° + cos 5° + cos 175° + cos 204° + cos 300°
Solution:
cos 24° + cos 5° + cos 175° + cos 204° + cos 300°
= cos 24° + cos 5° + cos (180° – 5°) + cos (180° + 24°) + cos (360°- 60°)
= cos 24° + cos 5° – cos 5° – cos 24° + cos 60° = cos 60° = 1/2

Question 8.
Evaluate
tan\(\frac{\pi}{20}\).tan\(\frac{3 \pi}{20}\).tan\(\frac{5 \pi}{20}\).tan\(\frac{7 \pi}{20}\).tan\(\frac{9 \pi}{20}\)
Solution:
tan\(\frac{\pi}{20}\).tan\(\frac{3 \pi}{20}\).tan\(\frac{5 \pi}{20}\).tan\(\frac{7 \pi}{20}\).tan\(\frac{9 \pi}{20}\)
= tan 9° tan 27° tan 45° tan 63° tan 81°
= tan 9°. tan 27°. 1 tan (90° – 27°). tan (90° – 9°)
= tan 9° tan 27° cot 27° cot 9°
= (tan 9°. cot 9°) x (tan 27°. cot 27°)
=1 × 1=1

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 4 Trigonometric Functions Ex 4(a)

Question 9.
Show that
\(\frac{\sin ^3\left(180^{\circ}+\mathbf{A}\right) \cdot \tan \left(360^{\circ}-\mathbf{A}\right) \sec ^2\left(180^{\circ}-\mathbf{A}\right)}{\cos ^2\left(90^{\circ}+\mathbf{A}\right){cosec}^2 A \cdot \sin \left(180^{\circ}-A\right)}\) = tan3 A
Solution:
L.H.S
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 4 Trigonometric Functions Ex 4(a) 1
= tan3A      (R.H.S)

Question 10.
If A = cos2 θ + sin4 θ then prove that for all values of θ, 3/4 ≤ A ≤ 1.
Solution:
A = cos2 θ + sin4 θ =1 – sin2 θ sin4 θ
or, sin4 θ – sin2 θ + (1 – A) = 0 …(1)
Eqn. (I) is quadratic in sin2 θ.
∴ sin2 θ = \(\frac{-b \pm \sqrt{b^2-4 a c}}{2 a}\)
\(=\frac{1 \pm \sqrt{1-4(1-\mathrm{A})}}{2 \times 1}\)
Where a=1, b = – 1, c = 1 – A
∴ sin2 θ = \(\frac{1 \pm \sqrt{4 A-3}}{2}\)
We know that sin20 is not negative and lies in [0, 1]
So, \(\sqrt{4 \mathrm{~A}-3}\) ≤ 1
⇒ 4A – 3 ≤ 1 ⇒ 4A ≤ 4 ⇒ A ≤ 1  …(2)
Again, since sin2 θ is real,
b2 – 4ac must be +ve
i.e., 4A – 3 ≥ 0 ⇒ A ≥ 3/4
∴ From (2) and (3),
We have 3/4 ≤ A ≤ 1          (Proved)

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 8 Permutations and Combinations Ex 8(a)

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 11 Solutions CHSE Odisha Chapter 8 Permutations and Combinations Ex 8(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 8 Permutations and Combinations Exercise 8(a)

Question 1.
What is the total number of functions that can be defined from the set {1, 2} to the set {1, 2, 3}?
Solution:
The total number of functions that can be defined from the set {1, 2} to the set {1, 2, 3} is 32 = 9.

Question 2.
A die of six faces marked with the integers 1, 2, 3, 4, 5, and 6 one on each face is thrown twice in succession, what is the total number of outcomes thus obtained?
Solution:
A die of six faces marked with the integers 1, 2, 3, 4, 5, and 6 one on each face, is thrown twice in succession.
∴ The total number of outcomes is 62 = 36.

Question 3.
Five cities A, B, C, D, and E are connected to each other by straight roads. What is the total number of such roads?
Solution:
Five cities A, B, C, D, and E are connected to each other by straight roads.
∴ The number of such roads is \(\frac{{ }^5 \mathrm{P}_2}{2 !}\) = 10

Question 4.
What is the total number of different diagonals of a given pentagon?
Solution:
The total number of different diagonals of a given pentagon is
\(\frac{{ }^5 \mathrm{P}_2}{2 !}\) – 5 = 10 – 5 = 5

Question 5.
There are two routes joining city A to city B and three routes joining B to city C. In how many ways can a person perform a journey from A to C?
Solution:
There are two routes joining city A to city B and three routes joining B to city C.
∴ By the fundamental principle of counting, the total number of journeys in which a person can perform from A to C is 2 × 3 = 6.

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 8 Permutations and Combinations Ex 8(a)

Question 6.
How many different four-lettered words can be formed by using the four letters a, b, c, and d, while the letters can be repeated?
Solution:
The number of different words that can be formed by using the four letters a, b, c, and d, while the letters can be repeated is 44 = 256.

Question 7.
What is the sum of all three-digit numbers formed by using the digits 1, 2, and 3?
Solution:
The 3-digit numbers that can be formed by using the digits 1, 2, and 3 are 123, 132, 213, 231, 312, and 321.
∴ Their sum = 1332.

Question 8.
How many different words with two letters can be formed by using the letters of the word JUNGLE, each containing one vowel and one consonant?
Solution:
The word ‘Jungle’ contains 2 vowels and 4 consonants. Each word contains one vowel and one consonant.
The number of different words formed.
2 × 4P1 × 2P1 = 2 × 4 × 2 = 16

Question 9.
There are four doors leading to the inside of a cinema hall. In how many ways can a person enter into it and come out?
Solution:
There are four doors leading to the inside of a cinema hall. A person can enter into it and come out in 42 = 16 different ways. (By the principle of counting.)

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 11 Solutions CHSE Odisha Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Exercise 5

Prove the following by induction.

Question 1.
1 + 2 + 3 + …… + n = \(\frac{n(n+1)}{2}\)
Solution:
Let pn be the given statement
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5

Question 2.
12 + 22 + …… + n2 = \(\frac{n(n+1)(2 n+1)}{6}\)
Solution:
Let pn be the given statement
when n = 1
12 =1 = \(\frac{1(1+1)(2 \times 1+1)}{6}\)
P1 is true
Let Pk be true.
i.e. 12 + 22 + … + k2 = \(\frac{k(k+1)(2 k+1)}{6}\)
we shall prove Pk + 1 is true i.e., 12 + 22 + … + k2 + (k + 1)2
\(=\frac{(k+1)(k+2)(2 k+3)}{6}\)
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 1
∴ Pk+1 is true
∴ Pn is true of all values of n∈N.

Question 3.
1 + r + r2+ …. + rn = \(\frac{r^{n+1}-1}{r-1}\)
Solution:
Let Pn be the given statement
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 2
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 3

Question 4.
5n – 1 is divisible by 4.
Solution:
Let Pn = 5n – 1
When n = 1,
51 – 1 = 4 is divisible by 4.
∴ P1, is true.
Let Pk be true i.e.,
5k – 1 is divisible by 4.
Let 5k+1 – 1 = 4m, me Z
Now 5k + 1 – 1 = 5k. 5 – 5 + 4
= 5 (5k – 1) + 4
= 5 × 4m + 4 = 4 (5m + 1)
which is divisible by 4.
∴ Pk+1 is true.
∴ Pn is true for all values of n ∈ N

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5

Question 5.
72n + 23n-3  3n-1 is divisible by 25 for any natural number n > 1.
Solution:
Let 72n + 23n-3 . 3n-1
when n = 1, 71 + 20 . 30 ⇒ 49 + 1 = 50
which is divisible by 25.
∴ P1 is true. Let Pk be true.
i.e., 72k + 23k-3 3k-1 is divisible by 35
Now \(7^{2 \overline{k+1}}+2^{3 \overline{k+1}-3} 3^{\overline{k+1}-1}\)
=72k+2 + 23k. 3k
= 72k. 72 + 23k-3 23. 3k-1. 31
= 72k. 49 + 23k-3. 3k-1. 24
= 72k (25 + 24) + 24. 23k-3. 3k-1
= 72k. 25 + 24 (72k + 23k-3. 3k-1)
= 72k. 25 + 24 × 25m
Which is divisible by 25 (∵ Pk is true)
∴ Pk+1 is true
∴ Pn is true for all values of n > 1.

Question 6.
7. 52n-1 + 23n+1 is divisible by 17 for every natural number n ≥ 1.
Solution:
Let Pn = 7. 52n – 1 + 23n+1.
When n = 1, 7.5 + 24 = 35 + 16 = 51
Which is divisible by 17.
P1, is true.
Let Pk be true i.e., 7.52k-1 + 23k+1  is divisible by 17.
Let 7.52k-1 + 23k+1 = 17 m, m ∈ Z
Now, \(7.5^{2 \overline{k+1}-1}+2^{3 \overline{k+1}+1}\)
= 7.52k-1 + 23k+4
= 7.52k-1 . 52 + 23k+1 . 23
= 25. 7. 52k-1 + 8. 23k+1
= (17 + 8) 7.52k-1 + 8. 23k+1
= 17. 7. 52k-1 + 8 (7. 52k-1 + 23k+1)
= 17 × 7 × 52k-1 + 8 × 17m
Which is divisible by 17.
Hence Pk+1. is true.
∴ Pn is true for all values of n ≥ 1.

Question 7.
4n+1 + 15n + 14 is divisible by 9 for every natural number n ≥ 0.
Solution:
Let Pn = 4n+1+ 15 n + 14
when n = 1, 42 + 15 + 14 = 45 is divisible by 9.
∴ P1 is true. Let Pk be true.
i.e., 4k+1 + 15k + 14 is divisible by 9.
Now, 4k+1+1 + 15 (k + 1) + 14
= 4k+2 + 15k + 29
= 4k+1. 4 + 60k + 56 – 45k – 27
= 4 (4k+1 + 15k + 14) – 9 (5k + 3)
Which is divisible by 9.
∴ Pk+1, is true.
∴ Pn is true for all values of n ≥ 0.

Question 8.
3(2n-1) + 7 is divisible by 9 for every natural number n ≥ 2.
Solution:
Let Pn = 32(n-1) + 7
When n = 2. 32 + 7 = 16 is divisible by 8.
∴ P2 is true.
Let Pk be true.
i.e., 52(k-1) + 7 is divisible by 8.
Let 32k-2 + 7 = 8m. m ∈ Z.
Now \(3^{2(\overline{k+1}-1)}\) + 7 = 32k + 7
= 32k-2. 32 + 63 – 56
= 9(32k-2 + 7) – 56
= 9 × 8m – 56 = 8 (9m – 7)
Which is divisible by 8.
Pk+1 is true.
Pn is true for all values on n ≥ 2.

Question 9.
5(2n-4)  – 6n + 32 is divisible by 9 for every natural number n ≥ 5.
Solution:
Let P = 52(n-4) – 6n + 32
For n = 5, P5 = 52 – 6. 5 + 32
= 25 – 30 + 32 = 27
Which is divisible by 9.
Hence P5 is true.
Let Pk is true.
Let Pk is divisible by 9.
Let Pk = 52(k-4) – 6k + 32 = 9., m ≥ Z
52k+2 = 576 m + 24k  + 25 … (1)
we shall prove that Pk+1 is true.
Now 52(K+1)+2 – 24(k+1) – 25
= 52 (52k+2) – 24k – 24 – 25
= 52[576m + 24k + 25] – 24k – 24 – 25
= 25 × 576 m + 25 × 24k + 25 × 25 – 24k – 24 – 25
= 25 × 576 m + 576 k + 576
= 576 [25 m + k + 1]
which is divisible by 576
∴ Pk+1 is true.
So by the method of induction Pn is true for all n.
i.e., 52n+2  – 24n – 25 is divisible by 576 for all n ∈ N.
Hence Pk+1 is true.
So by methods of induction Pn is true.
i.e., 52n+2 – 24n – 25 is divisible by 576 for all n.

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5

Question 10.
\(\frac{1}{1.2}+\frac{1}{2.3}+\ldots+\frac{1}{n(n+1)}=\frac{n}{n+1}\)
Solution:
when n = 1,
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 4
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 5

Question 11.
1.3 + 2.4 + 3.5 + …….. + n(n + 2) = \(\frac{n(n+1)(2 n+7)}{6}\)
Solution:
when n = 1,
we have 1.3 = 3 = \(\frac{3 \times 6}{6}\)
\(=\frac{1 \times 2 \times 9}{6}=\frac{1(1+1)(2 \times 1+7)}{6}\)
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 6
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 7

Question 12.
xn – yn = (x – y)(xn-1 + xn-2 y + … + xyn-2 + yn-1); x, y ∈ R [Hint : Write xn+1 – yn+1 = x(xn – yn) + yn(x – y)]
Solution:
Let p(n) is
xn – yn = (x – y)(xn-1 + xn-2 y + … + xyn-2 + yn-1); x, y ∈ R
Step – 1:
For n = 2
x2 – y2 = (x – y) (x + y) (True)
∴ P(1) is true.
Step – 2:
Let P(k) is true.
i.e., xk – yk = (x – y)(xk-1 + xk-2y + … +xyk-2 + yk-1)
Step – 3:
Let us prove Pk+1 is true.
i.e., xk+1 – yk+1 = (x – y) (xk + xk-1y + … (xyk-1 + yk)
L.H.S. = xk+1 – yk+1
= xk+1 – xyk + xyk – yk+1
= x(xk – yk) + yk (x – y)
= x(x – y)(xk-1 + xk-2 y + … + xyk-2 + yk-1) + yk(x – y) [by (1)]
= (x – y) [xk + xk-1 y + … + xyk-2 + xyk-1 + yk]
= R.H.S.
∴ P(k+1) is true.
Step – 4:
By Principle Of Mathematical Induction P(n) is true for all n ∈ N.

Question 13.
1 + 3 + 5 + ……. +(2n – 1) = n2
Solution:
Let P(n) is : 1 + 3 + 5 + ……. +(2n – 1) = n2.
Step – 1:
For n = 2
L.H.S. = 1 + 3 = 4 = 22 (R.H.S)
∴ P(1) is true.
Step – 2:
Let P(k) is true.
i.e., 1 + 3 + 5 … + (2k – 1) = k2 …(1)
Step – 3:
We will prove that P(k + 1) is true
i.e., we want to prove.
1+ 3 + 5 + … + (2k – 1) + (2k + 1) = (k + 1)2
L.H.S. = 1 + 3 + 5 + … + (2k – 1) + (2k + 1)
= k2 + 2k + 1          [By – (1)]
= (k + 1)2 = R.H.S.
Step – 4:
By the Principle of Mathematical Induction P(n) is true for all n.
i.e., 1 + 3 + 5 ….+ (2n – 1) = n2

CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5

Question 14.
n > n; n is a natural number.
Solution:
Let P(n) is 2n > n
Step – 1:
21 > 1 (True)
∴ P(1) is true.
Step – 2:
Let P(k) is true.
⇒ 2k > k
Step – 3:
We shall prove that P(k + 1) is true
i.e., 2k+1 > k + 1
Now 2k+1 = 2.2k > 2k ≥ k + 1 for k ∈ N.
∴ 2k+1 > k + 1
⇒ P(k + 1) is true.
Step – 4:
By the Principle of Mathematical Induction P(n) is true for all n.
i.e., 2n > n for n ∈ N

Question 15.
(1, 2, 3 … n)3  > 8 (13 + 23 + 33 + … + n3), for n > 3.
Solution:
Let P(n) is
(1, 2, 3 … n)3  > 8 (13 + 23 + 33 + … + n3), for n > 3.
Step – 1:
For n = 4
(1. 2. 3. 4)3 = 243 = 13824
8(13+ 23 + 33 + 43) = 808
∴ (1. 2 . 3 . 4)3 > 8(13 + 23 + 33 + 43)
∴ P(4) is true.
Step- 2:
Let P(k) is true.
(1. 2. 3…….k)3 > 8(13 + 23 + 33 + …… + k3)
Step – 3:
We shall prove that P(k+1) is true.
i.e., (1. 2. 3. …….. k(k+1))3 > 8(13 + 23 + … + k3 + (k + 1)3)
Now (1. 2. 3. …….. k(k + 1)3)
= (1. 2. 3 … k)3 (k + 1)3
> 8 (13 + 23 + … k3) (k + 1)3
> 8 (13 + 23 + … k3) + 8(k + 1)3
= 8 (13 + 23 + … + k3 + (k + 1)3)
P(k+1) is true.
Step – 4:
By the Principle of Mathematical Induction P(n) is true for all n ∈ N and n > 3.

Question 16.
\(\frac{1}{n+1}+\frac{1}{n+2}+\ldots+\frac{1}{3 n+1}>\) for every positive integer n.
Solution:
Let P(n) is
\(\frac{1}{n+1}+\frac{1}{n+2}+\ldots+\frac{1}{3 n+1}>\)
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 8
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 9
CHSE Odisha Class 11 Math Solutions Chapter 5 Principles Of Mathematical Induction Ex 5 10
Step-4:
By the Principle of Mathematical Induction P(n) is true for all n ∈ N.