Prasanna

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
माताऽवोचत् सोदरस्य ___________________________ कुरुष्व। (अश्रान्तिं, प्रशान्तिः, विश्रान्तिं)
Answer:
प्रशान्तिः

Question 2.
तथा कुर्य येन रावणः विषादनीहारपरीतमूर्त्तिं ___________________________ जहाति। (सीतां, लतां, गीतां)
Answer:
सीतां

Question 3.
जनस्थाननिवासिनः खरदूषणादयो ___________________________ निहताः। (मानवा:, राक्षसाः, पिशाचा:)
Answer:
राक्षसाः

Question 4.
___________________________ जितभटोत्खातद्रुमा च विहिता। (लङ्कापुरी, कनकपुरी, अयोध्यापुरी)
Answer:
लङ्कापुरी

Question 5.
___________________________ पूर्वमेव कृतमतिः स विभीषणः। (राज्यदाने, युधि, सीताप्रत्यार्पणे)
Answer:
सीताप्रत्यार्पणे

Question 6.
विभीषणः निशाचरैः परिरक्षितं रावणमन्दिरस्य ___________________________ ययौ। (कपाटं, द्वारं, गर्भं)
Answer:
द्वारं

Question 7.
प्रतीहारेण दूरादेव ___________________________। (गतः, नीतः, नतः)
Answer:
नतः

Question 8.
स विहितप्रणामः ___________________________ चारुं वाहुं निक्षिप्य किंकरैः कल्पितं पीठमध्यास्त। (आसने, प्रासादे, सिंहासने)
Answer:
सिंहासने

Question 9.
तत: दशास्यः पाणि प्रसार्य ___________________________ वभाषे। (समितिं, सभां, परिषदं)
Answer:
समितिं

Question 10.
हे नृपश्रेष्ठ ___________________________ अभियोगं गुरुत्वं किं नयसि। (नर, वानर, खर)
Answer:
नर

Question 11.
किं धोरोऽस्तु अथवा ___________________________ अन्तरिक्षे भवतु। (तेज:, मरुत्, क्षिति:)
Answer:
क्षिति:

Question 12.
का वा ___________________________ सराघबेषु वानरेषु च। (गणना, छलना, मन्त्रणा)
Answer:
गणना

Question 13.
प्रज्ञैव मन्त्रोऽधिकृता न ___________________________। (शौर्यम्, धैर्यम्, कार्यम्)
Answer:
शौर्यम्

Question 14.
एकेन शत्रुणा संधिरपरेण ___________________________ कार्य्यः। (निग्रह, विग्रह:, आग्रह:)
Answer:
विग्रह:

Question 15.
___________________________ तु सर्वमेवैतविपरीतम्। (रामे, रावणे, विभीषणे)
Answer:
रामे

Question 16.
रामोऽपि ___________________________ हरणेन तप्तः। (धनं, सुतः, दारा)
Answer:
दारा

Question 17.
हतैः ___________________________ वयं तप्ताः। (ज्ञातिभि:, वन्धुभि:, शत्रुभिः)
Answer:
वन्धुभि:

Question 18.
पूर्णस्य तव ___________________________ वहु हीयते। (रङ्गे, भङ्गे, अने)
Answer:
भङ्गे

Question 19.
सुनीति रामः ___________________________ न शक्यते। (भेत्तुं, जेतुं, क्रेतुं)
Answer:
जेतुं

Question 20.
रामेण सह कलहे ध्रुवं तव ___________________________ स्यात्। (विकाश:, प्रकाश:, विनाश:)
Answer:
विनाश:

Question 21.
निरूप्यमाणोऽपि नान्य ___________________________ अस्ति। (अपायः, उपाय:, अभिप्रायः)
Answer:
उपाय:

Question 22.
स्वयमभुः ___________________________ वर्त्तते। (अनुशयः, विरुद्ध:, कुपित:)
Answer:
विरुद्ध:

Question 23.
इन्द्रादयः पूर्वतरं ___________________________। (कुपिताः, विरुद्धा:, अनुशया:)
Answer:
विरुद्धा:

Question 24.
मध्यगतोऽपि ___________________________ औष्ण्यं त्यजेत्। (शशाङ्कः, भानुः, अग्निः)
Answer:
भानुः

Question 25.
निशाया ___________________________ शैत्यं त्यजेत्। (रविः, शशाङ्कः, तारका)
Answer:
शशाङ्कः

Question 26.
यदि त्वदर्थे मृत्यु स्यात् तदा मम जन्म ___________________________ भवेत्। (सफलं, विफलं सकलं)
Answer:
सफलं

Question 27.
___________________________ निमित्तानि दृश्यन्ते। (उत्तमानि, विपरीतानि, परिचितानि)
Answer:
विपरीतानि

Question 28.
क्ष्मां कम्पयन्त्यः ___________________________ निपतन्ति। (ग्रहाः, नक्षत्रा:, उल्का:)
Answer:
उल्का:

Question 29.
शृगालादय: ___________________________ परितः नः भ्राम्यन्ति। (रुवन्त:, रुदन्तः, कुर्दन्तः)
Answer:
रुवन्त:

Question 30.
ज्ञातय आत्मनोऽपि ___________________________ इच्छन्ति। (जयम्, क्षयम्, भयम्)
Answer:
क्षयम्

Question 31.
इदं वदन् रावणस्तस्य ___________________________ पाष्णिं ददौ। (वक्षे, उदरे, शिरसि)
Answer:
शिरसि

Question 32.
विभीषण: रोषं ___________________________ न्यग्रहीत्। (मायया, कृपया, क्षमया)
Answer:
क्षमया

Question 33.
विभीषणः ___________________________ धैर्येण न्यग्रहीत्। (तनुं, दनुं, मन्युं)
Answer:
मन्युं

Question 34.
विभीषणः ___________________________ विनयेन न्यग्रहीत्। (दर्प, गर्व, खर्बं)
Answer:
गर्व

Question 35.
विभीषणः मोहं ___________________________ न्यग्रहीत्। (धिया, विनयेन, धैर्येण)
Answer:
धिया

Question 36.
महाराज ! मया विना ___________________________ आस्व। (दु:खम्, सुखम्, माहेम्)
Answer:
सुखम्

Question 37.
मूर्ख: ___________________________ पथ्यकटूननश्नन् सामयो भवति। (चतुरः, आतुरः, कातरः)
Answer:
आतुरः

Question 38.
विभीषणः ___________________________ निरनच्छत्। (लङ्काया:, मथुरायाः, काश्या:)
Answer:
लङ्काया:

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
का विभीषणम् उवाच?
Answer:
ମାତା

Question 2.
यावदसौ रावणो भयङ्करः कस्य पिण्ड इव हरणे न संग्रस्यते पुरुषोत्तमेण तावद्यतस्व?
Answer:
ବିଷର

Question 3.
कीदृशाः खरदूषणादयो राक्षसा निहता:?
Answer:
ଜନସ୍ଥାନରେ ବାସ କରୁଥିବା

Question 4.
लङ्कापुरी कीदृशी विहिता?
Answer:
ପରାହତଯୋଦ୍ଧାବୃକ୍ଷୋତ୍ପାଟିତା

Question 5.
सीताप्रत्यर्पणे पूर्वमेव विभीषणः कीदृशः आसीत्?
Answer:
କୃତମତି ବା ମନେକରିଥିବା

Question 6.
विभीषण: कैः परिलक्षितं रावणमन्दिरस्य द्वारं ययौ?
Answer:
ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା

Question 7.
निशाचरैः कथं दत्तपथो विभीषणो भ्रातरं सिंहासनमधिरूढं दृष्टवान्?
Answer:
ସସମ୍ମାନେ

Question 8.
दशस्य किं प्रसार्य समितिं वभाषे?
Answer:
ହସ୍ତ

Question 9.
कः पाणि प्रसार्य समितिं वभाषे?
Answer:
ରାବଣ

Question 10.
के यातुधाना भुजांसादीनि शूलानि च परामृशन्तो दशास्यं प्रोचुः?
Answer:
ପ୍ରହସ୍ତ ଆଦି

Question 11.
निर्यात्स्फुलिङ्गकुलधूमराशिं कं यातुधाना भूमौ प्रोक्ष्यन्ति?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ

Question 12.
कस्य वालाधिभाक् कुशानुर्लङ्कामधाक्षीत्?
Answer:
ହନୁମାନର

Question 13.
का एव मन्त्रेऽधिकृता न शौर्य्यम्?
Answer:
ତୀକ୍ଷ୍ଣ ବୁଦ୍ଧି

Question 14.
यः सन्धादिषु गुणेषु घटते तं चञ्चलाऽपि का न मुञ्चति?
Answer:
ଲକ୍ଷ୍ମୀ

Question 15.
एकेन शत्रुणा सन्धिरपरेण कः कार्यः?
Answer:
ଯୁଦ୍ଧ (ବିଗ୍ରହ)

Question 16.
रामस्य एकेन शरेण कः निहतः?
Answer:
ବାଳୀ

Question 17.
पूर्णस्य तव भङ्गे तु कियत् हीयते?
Answer:
ବହୁ (ଅନେକ)

Question 18.
सुग्रीवः कस्मात् न राममभिगत:?
Answer:
ଭୟ ବା ଲୋଭହେତୁ

Question 19.
केषां वर्त्मनि स्थितः सुग्रीवः राममभिगत:?
Answer:
ସଜ୍ଜନମାନଙ୍କର

Question 20.
सतां वर्त्मनि स्थितः सुग्रीवः किं चिकीर्षु राममभिगत:?
Answer:
ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର

Question 21.
इन्द्रदयश्च पूर्वतरं कीदृशा:?
Answer:
ବିରୋଧୀ

Question 22.
कः रावणस्य मातामह:?
Answer:
ମାଲ୍ୟବାନ୍

Question 23.
रामः कति राक्षसान् अर्दीत्?
Answer:
ଚଉଦହଜାର

Question 24.
कुम्भकर्णस्ततो मेघ इव साम्वुरन्तरिक्षे किम् अभाषत?
Answer:
ବାକ୍ୟ

Question 25.
मध्यगतोऽपि कः औष्ण्यं त्यजेत्?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ

Question 26.
क: निशायां शैत्यं त्यजेत्?
Answer:
ଚନ୍ଦ୍ର

Question 27.
पौलस्त्यः किं न त्यजेत्?
Answer:
ଅଭିମାନ ବା ଗର୍ବକୁ

Question 28.
कस्य प्रसादेन कुम्भकर्णः सर्व भुक्तम्?
Answer:
ରାବଣର

Question 29.
कुम्भकर्णस्य जन्म कथं सफलं भवेत्?
Answer:
ରାବଣ ପାଇଁ ମଲେ

Question 30.
विपरीतानि कानि दृश्यन्ते?
Answer:
ଲକ୍ଷଣମାନ

Question 31.
सूर्यः कीदृशः सिंह इव अभ्युदेति?
Answer:
ବିକ୍ଷିପ୍ତକେଶରଯୁକ୍ତ

Question 32.
के रुवन्तः परितः नः भ्राम्यन्ति?
Answer:
ଶୃଗାଳାଦି ପ୍ରାଣୀମାନେ

Question 33.
क्ष्मां कम्पयन्यः का निपतन्ति?
Answer:
ଉଲ୍‌କାମାନ

Question 34.
शिलातरणं कुत्र भविष्यति?
Answer:
ଜଳରେ

Question 35.
ध्वान्तः कस्मात् स्यन्दिष्यति?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ

Question 36.
वह्निः कस्मात् निसृतं भविष्यति?
Answer:
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କଠାରୁ

Question 37.
विजिगीषु रावणस्य केन अपजयः भविष्यति?
Answer:
ଶତ୍ରୁଦ୍ବାରା

Question 38.
के आत्मनोऽपि क्षयमिच्छन्ति?
Answer:
ସ୍ବଜନ

Question 39.
ज्ञातय तुल्यकुलस्य किं न इच्छन्ति?
Answer:
ସମ୍ପଦକୁ

Question 40.
रावणस्तस्य कुत्र पार्ष्णि ददो?
Answer:
ମସ୍ତକରେ

Question 41.
रावण केन विना सुखमास्व?
Answer:
ବିଭୀଷଣ

Question 42.
विभीषणः कस्मात् निरगच्छत्?
Answer:
ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ

(ङ) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
जनस्थाननिवासिनः खरदूषणादयो राक्षसा निहताः।
Answer:
ଜନସ୍ଥାନରେ ବାସ କରୁଥିବା ଖର ଓ ଦୂଷଣାଦି ରାକ୍ଷସମାନେ ନିହତ ହୋଇଛନ୍ତି।

Question 2.
ततो विभीषणो निशाचरैः परिरक्षितं रावणमन्दिरस्य द्वारं ययौ।
Answer:
ତାହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ବାରା ରକ୍ଷିତ ରାବଣଙ୍କ ପ୍ରାସାଦର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେ।

Question 3.
ततो दशास्यः पाणि प्रसार्य समितिं वभाषे।
Answer:
ତାହାପରେ ରାବଣ ହସ୍ତ ପ୍ରସାରଣ କରି ସଭାସଦ୍‌ଙ୍କୁ କହିଲେ।

Question 4.
किं धोरधोऽस्तु अथवा क्षितिरन्तरिक्षे भवतु।
Answer:
କ’ଣ ସ୍ବର୍ଗ ତଳେ କିମ୍ବା ପୃଥ‌ିବୀ ଅନ୍ତରିକ୍ଷରେ ରହିବ?

Question 5.
अनन्तरं विभीषणो यातुधानान्वभाषे।
Answer:
ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ କହିଲେ।

Question 6.
किं तु प्रज्ञैव मन्त्रेऽधिकृता न शौर्यम्।
Answer:
କିନ୍ତୁ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ୱ ନୁହେଁ।

Question 7.
एकेन शत्रुणा संधिरपरेण विग्रहः कार्यः।
Answer:
ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅନ୍ୟଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ।

Question 8.
रामे तु सर्वमेवैतद्विपरीतम्।
Answer:
ରାମଙ୍କଠାରେ କିନ୍ତୁ ଏସବୁର ବିପରୀତ ଗୁଣ ଅଛି।

Question 9.
रामोऽपि दशहरणेन तप्तो हतैश्च वन्धुभिर्वयं तप्ताः।
Answer:
ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟ ସ୍ତ୍ରୀ ଅପହରଣ ହେତୁ ବ୍ୟର୍ଥିତ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ବି ନିହତ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ ହେତୁ ସନ୍ତପ୍ତା।

Question 10.
कपीन्द्रः सुग्रीवो भयाल्लोभाद्वा न राममभिगतो येन विभेद्यो भवेत्।
Answer:
ବାନରରାଜ ସୁଗ୍ରୀବ ଭୟ କିମ୍ବା ଲୋଭ ହେତୁ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ନଥିଲେ ଯଦ୍ବାରା ସେ ବଧର ଯୋଗ୍ୟ ହେବେ।

Question 11.
सतां वर्त्मनि स्थितः सुग्रीवः प्रतिप्रियं चिकीर्षु राममभिगत:।
Answer:
ସନ୍ମାର୍ଗରେ ଥ‌ିବା ସୁଗ୍ରୀବ ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକରି ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇଥିଲା।

Question 12.
स्वयंभूनीस्माकं शरणं यतो वरं दत्त्वाऽधुनासौ सानुशयो वर्तते।
Answer:
ପ୍ରଜାପତି ବ୍ରହ୍ମା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଏବେ ଶରଣଦାତା ନୁହଁନ୍ତି କାରଣ ବର ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଅନୁତପ୍ତ।

Question 13.
यदि विग्रहे मतिं करिष्यसि तर्हि कपयोऽचिरेण सर्वमेतन्नाशं नेष्यन्तीति।
Answer:
ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ମନ କରିବ ତେବେ ବାନରମାନେ ଅବିଳମ୍ବେ ଏସବୁକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବେ।

Question 14.
य एक: पदातिर्धनुष्मान् वियद्गतान्यने कमायानि चतुर्दश रक्षः सहस्राण्यार्दीत् तत्र का वो मानुषमात्रशङ्का।
Answer:
ଯିଏ ଜଣେ ପଦଗାମୀ ଧନୁର୍ଧାରୀ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଆକାଶଗତ ଅନେକ ମାୟାବୀ ଚଉଦହଜାର ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ସେଠି ତୁମମାନଙ୍କର କି ମନୁଷ୍ୟମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ।

Question 15.
क्रूरा: क्रिया ग्राम्यसुखेषु सङ्ग इति यो वृद्धैः पुण्यस्य संक्षयहेतुरुक्तोऽसौ भवताऽतिमात्रं निषेवितः।
Answer:
ବୃଦ୍ଧମାନେ ଯେଉଁ ନିଷ୍ଠୁର କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ସଂଭୋଗ ସୁଖରେ ଆସକ୍ତିକୁ ପୁଣ୍ୟର ବିନାଶ କାରଣ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି, ତାହାକୁ ତୁମେ ଅତିମାତ୍ରାରେ ଭୋଗକରି ସାରିଛ।

Question 16.
तस्मादित्थं कृतार्थस्य मम यदि त्वदर्थे मृत्युः स्यात्तादा मम जन्म सफलं भवेदिति।
Answer:
ତେଣୁ ଏହିପରି ଜୀବନ ଚରିତାର୍ଥ ହୋଇଥବା ମୋର ଯଦି ତୁମ ପାଇଁ ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ, ତେବେ ମୋର ଜନ୍ମ ସଫଳ ହୋଇପାରିବ।

Question 17.
एवमुक्त्वा प्रसुप्ते कुम्भकर्णे विभिषणो राक्षसेन्द्रं पुनरुवाच।
Answer:
ଏହିପରି କହି କୁମ୍ଭକର୍ଷ ଶୋଇଗଲା ପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣକୁ ପୁଣି କହିଲେ।

Question 18.
क्ष्मां कम्पयन्त्यश्चोल्का निपतन्ति।
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀକୁ ପ୍ରକମ୍ପିତ କରି ଉଲ୍‌କାମାନ ପଡୁଛନ୍ତି।

Question 19.
शृगालादयो रुवन्तः परितो नो भ्राम्यन्ति।
Answer:
ଶୃଗାଳାଦି ପ୍ରାଣୀମାନେ ଶବ୍ଦକରି ଆମ ଚାରିପାଖରେ ବୁଲୁଛନ୍ତି।

Question 20.
त्वयाद्य लङ्काभिभवेऽतिहषीदतिमात्रं दुष्टोऽन्तरात्मा विवृतः।
Answer:
ତୁମେ ଆଜି ଲଙ୍କାର ପରାଜୟ ବିଷୟରେ ଅତି ଆନନ୍ଦହେତୁ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବିଷାକ୍ତ ମନୋଭାବକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛି।

Question 21.
इदं वदन् रावणस्तस्य शिरसि पार्ष्णिं ददौ।
Answer:
ଏହା କହି ରାବଣ ତାହାର ମସ୍ତକରେ ପଦାଘାତ କଲା।

Question 22.
एवं रजनीचरपतिमुक्त्वा विभीषणो लङ्काया निरनच्छत्।
Answer:
ଏହିପରି ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣକୁ କହି ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ ବାହାରି ଚାଲିଗଲା।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत

Question 1.
माता विभीषणं किमुवाच?
Answer:
ମାତା ବିଭୀଷଣକୁ କହିଲେ– ହେ ଚିରଞ୍ଜିବିନ୍ ! ଦେବାନନ୍ଦଦାୟୀ ତୁମେ ଅତିଗର୍ବରେ ଉଦ୍ଧତ ବିଶ୍ବବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡକୁ ପୀଡ଼ା ଦେଉଥ‌ିବା ଭ୍ରାତା ରାବଣକୁ ଶୀଘ୍ର ନିବୃତ୍ତ କର । ଏଭଳି କର ଯେମିତି ସେ ରାବଣ ସୀତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିଦେବ । ରାମ ଯେପରି ରାବଣକୁ ନିହତ ନ କରନ୍ତୁ ସେଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ବନ୍ଧୁଦ୍ବାରା ଯାହା କରାଯିବା ଉଚିତ ତାହା ତୁମେ କର।

Question 2.
विभीषण यातुधानान् किं वभाषे?
Answer:
ରାବଣକୁ ଉତ୍ତେଜିତ କରୁଥିବା ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ବିଭୀଷଣ କହିଲେ– ଯୁଦ୍ଧ ନିମିତ୍ତ ରାଜା ଓ ଉତ୍ତମ ବେତନଭୋଗୀ ତୁମେମାନେ ଯାହା କହିଲ ତା’ର ସମ୍ଭାବନା ହେତୁ ସମୁଚିତ । କିନ୍ତୁ ତୀକ୍ଷଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ୱ ନୁହେଁ । ଯେଉଁ ବିଜୟେକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ସମୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶକୁ ସମୀକ୍ଷା କରି ସନ୍ଧି ଆଦି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକରେ ଯତ୍ନ କରେ ତାକୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଚଞ୍ଚଳା ହେଲେ ବି ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅନ୍ୟ ଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ । ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି ଏକାନ୍ତ କରଣୀୟ।

Question 3.
रोमण साकं सन्ध्यर्थं विभीषणो रावणं किमुक्तवान्?
Answer:
ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରିବାପାଇଁ ବିଭୀଷଣ ରାବଣଙ୍କୁ କହିଲା ଯେ– ବିଜୟେଛୁ ନେତା ସମୃଦ୍ଧିକୁ ସମୀକ୍ଷା କରି ଆମ୍ବୋତ୍କର୍ଷକୁ ଜାଣି ନୀତି ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ବାଞ୍ଛନୀୟ । ତୁମେ ଲୋକରେ ବିତୃଷ୍ଣା ଓ ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବଗଣଙ୍କୁ କ୍ରୋଧୃତ କରିଛ । ରାମ ଏହାର ବିପରୀତ ଗୁଣଯୁକ୍ତ ଅଟନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ବାଣରେ ବାଳୀକୁ ମାରି ସୁଗ୍ରୀବକୁ ରାଜା କରିଥିବା ରାମ ନିଶ୍ଚୟ ତୁମକୁ ବିନାଶ କରିଦେବେ । ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ଅନୁଚିତ । ରାମ ସ୍ତ୍ରୀ ଅପହରଣ ହେତୁ ବ୍ୟର୍ଥାତ ଓ ଆମେ ନିହତ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ ନିଧନ ଯୋଗୁଁ ସନ୍ତପ୍ତ । ତେଣୁ ଉତ୍ତପ୍ତ ଲୌହର ତପ୍ତ ଲୌହ ସହ ମିଶ୍ରଣ ହେବା ପରି ଆପଣ ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରନ୍ତୁ ଓ ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରନ୍ତୁ।

Question 4.
रावणस्य मातामहो रावणं किं कथयामास?
Answer:
ରାବଣର ମାତାମହ ଅର୍ଥାତ୍ ଅଜା ମାଲ୍ୟବାନ୍ ବୃଦ୍ଧ ହେତୁ ପ୍ରକମ୍ପିତ ମସ୍ତକ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟନ୍ତି ଓ ପରିପକ୍ବ ବୟସ ହେତୁ ଶରୀର ନଇଁ ଯାଇଥାଏ । ସେ ବିଭୀଷଣର କଥାକୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନେକରି ରାବଣକୁ କହିଲେ– ଯିଏ ଜଣେ ପଦଚାରୀ ଧନୁର୍ଦ୍ଧାରୀ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଆକାଶଗତ ଅନେକ ମାୟାବୀ ଚଉଦ ହଜାର ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି, ସେଠି ତୁମମାନଙ୍କର କି ମନୁଷ୍ୟମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ । ଦେବତାମାନଙ୍କ ସହ ସନ୍ତାପିତ ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିମାନେ ନିଶ୍ଚିତ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କ ବିନାଶ ନିମନ୍ତେ ନରରୂପୀ ବାନର ସୈନ୍ୟ ହୋଇ ସଂସାରରେ ଦୁର୍ଜୟ ଉପାୟ ବିଧାନ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରମତ୍ତ, ଧର୍ମମାର୍ଗ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଓ ମୁନିମାନଙ୍କର ଶତ୍ରୁତାକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିବା ତୁମେ ଯଦି ନିଜ କୁଳର ଶାନ୍ତକୁ ବଡ଼ ମନେକରୁଥାଅ ତେବେ ହେ ରାବଣ ! ବିଭୀଷଣଙ୍କର କଥାକୁ ପାଳନ କର। ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କର ଓ ସୀତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦିଅ ।

Question 5.
दशाननो विभीषणं किं जगाद?
Answer:
ଦଶାନନ ନିଜର ଭୁକୁଞ୍ଚନପୂର୍ବକ କୋପାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ କହିଲା– ଜଳରେ ଶିଳା ଭାସିବା, ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଅନ୍ଧକାର କ୍ଷରଣ ହେବା, ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କଠାରୁ ଅଗ୍ନି ନିର୍ଗମନ ଓ ବିଜୟ ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ମୋର ଶତ୍ରୁଦ୍ୱାରା ପରାଜୟ– ଏ ଚାରୋଟି ସମାନ ଅଟନ୍ତି । ଆତ୍ମୀୟ ସ୍ୱଜନ ନିଜର ହିଁ ବିନାଶ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ସମବଂଶର ସମ୍ପଦକୁ ଚାହାନ୍ତି ନାହିଁ । ପୁଣି ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରନ୍ତି ଓ ସନ୍ତପ୍ତ ହେଉଥ‌ିବା ହୃଦୟରେ ବନ୍ଧୁଙ୍କର ସମୃଦ୍ଧିକୁ ସହିଯାଆନ୍ତି । ତୁମେ ଆଜି ଲଙ୍କାର ପରାଜୟ ବିଷୟରେ ଅତି ଆନନ୍ଦ ହେତୁ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବିଷାକ୍ତ ମନୋଭାବକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛ । ତୁମକୁ ଧୂକ୍‌କାର । ଏକଥା କହି ରାବଣ ବିଭୀଷଣକୁ ପଦାଘାତ କଲା।

Question 6.
कोपान्वितं दशाननं प्रति विभीषणस्य का भक्तिरासीत्?
Answer:
କୋପାନ୍ବିତ ଦଶାନନ ପ୍ରତି ବିଭୀଷଣର ଉକ୍ତ ଯଥା— ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ସୁଖରେ ରୁହ । ଯେଉଁ କଟୁପଥ୍ୟକୁ ନ ଖାଇଥିବା ମୂର୍ଖ ରୋଗୀ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହୁଏ ତାହା କ’ଣ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୋଷ ? ଯେଉଁ ବିବେକହୀନ ଆତ୍ମାଭିମାନୀ ରାଜା ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ କୁହାଗଲେ ବି ଶତ୍ରୁତା ଆଚରଣ କରେ ଓ ଶ୍ରବଣ ସୁଖକର କୁପଥ୍ୟ ବା ଅହିତକର କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ ସେ ମିତ୍ରମାନଙ୍କର ବଡ଼ ଅନିଷ୍ଟ ନିମନ୍ତେ କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ଧର୍ମସଙ୍ଗୀତ ମାର୍ଗରେ ଥ‌ିବା ମୋତେ ତୁମେ ପାଦରେ ଏହି ଯେଉଁ ପ୍ରହାର କଲ ତାହା କାହାର ମର୍ଯ୍ୟାଦାହାନି କରୁଛି ତାହାକୁ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହ ତୁମେ ଚିନ୍ତାକରିବା ବିଧେୟ । ଏହିପରି ରାବଣକୁ କହି ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କା ଛାଡ଼ି ଚାଲିଗଲା ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
विभीषणः रावणं किमुपदिष्टवान्?
Answer:
ମାତାଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରେରିତ ହୋଇ ବିଭୀଷଣ ଧାନମଗ୍ନ ହେଲେ ଏବଂ ଭ୍ରାତା ରାବଣକୁ ଉପଦେଶ ଦେଲେ ଯେ— ବିଜୟ ପାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ନେତା ନିଜର ସମୃଦ୍ଧିକୁ ସମୀକ୍ଷା କରି ସ୍ଵକୀୟ ଆମ୍ବୋତ୍କର୍ଷକୁ ଜାଣି ନୀତି ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ରାମଙ୍କ ଗୁଣ ସର୍ବୋପରି ବିପରୀତ ସ୍ୱଭାବଯୁକ୍ତ । ସେ ବିନାଶ କରିବାକୁ ଏକାନ୍ତ ସମର୍ଥ । କାମକ୍ରୋଧାଦିଦ୍ୱାରା ବଶୀଭୂତ, ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାକୁଳିତ କରିଥବା, ମିତ୍ରୋତ୍ପାଟନ କରିଥିବା ବିରୁଦ୍ଧଗୁଣ ସ୍ଵଭାବକୁ ଧାରଣ କରିଥିବା ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ରାମ ମାରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହେବେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ସହ-ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ଅନୁଚିତ । ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରାଯିବା ଉଚିତ । ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଦେବା ଉଚିତ । ରାମଙ୍କୁ ଜୟ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, ତାଙ୍କ ସହ କଳହ ହେଲେ ବିନାଶ ସୁନିଶ୍ଚିତ । ବାନରରାଜ ସୁଗ୍ରୀବ ଭୟ ବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇନଥଲେ, ଯଦ୍ବାରା ସେ ବଧର ଯୋଗ୍ୟ ହେବେ । ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର ପାଇଁ ସେ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇଥିଲେ । ପ୍ରଜାପତି ଅନୁତପ୍ତ, ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବଗଣ ଆମର ଶତ୍ରୁ, ଏଣୁ ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଯୁଦ୍ଧ ଅପେକ୍ଷା ସନ୍ଧି ଏକାନ୍ତ କରଣୀୟ । ବିଭୀଷଣର ଏତାଦୃଶ ଉପଦେଶକୁ ରାବଣର ଅଜା ମାଲ୍ୟବାନ୍ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵୀକାର କରିଛି । ରାବଣକୁ ବିଭୀଷଣଙ୍କର କଥା ପାଳନ ନିମନ୍ତେ ମାଲ୍ୟବାନ୍ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛି ।

ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ବିଭୀଷଣ ଭାଇ ରାବଣକୁ ଉପଦେଶ ଛଳରେ କହିଲା– ବିପରୀତ ଲକ୍ଷଣସବୁ ଦେଖାଯାଉଛି । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଉଦୟ ଆଦି ଭୟଙ୍କର ହୋଇଛି, ପୃଥ‌ିବୀରେ ଉକ୍‌କାପାତ ହେଉଛି, ଶୃଗାଳାଦି ପ୍ରାଣୀମାନେ ଆମ ଚାରିପଟେ ଶବ୍ଦ କରୁଛନ୍ତି– ଏସବୁ ବିନାଶସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ । ତେଣୁ ଯେତେ ଶୀଘ୍ର ପାର ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କର । ରାବଣ ବିଭୀଷଣର ଏତାଦୃଶ ବଚନରେ ଅନାଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରି ତାକୁ ପଦାଘାତ କଲା । ତଥାପି ବିଭୀଷଣ ରାବଣକୁ ଉପଦେଶ ଦେଲା– ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ଆପଣ ସୁଖରେ ରୁହନ୍ତୁ । କଟୁପଥ୍ୟକୁ ନ ଖାଇ ରୋଗୀ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହେବାପରି ଆପଣ ଅଭିମାନର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ଅହିତ କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଉଛନ୍ତି ତାହା ନିଶ୍ଚୟ ଆପଣଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବ । ଏହା ଆପଣଙ୍କର ମର୍ଯ୍ୟାଦାହାନି କରୁଛି । ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରେ ବିଭୀଷଣ ଭାଇ ରାବଣକୁ ଉପଦେଶ ଦେଇ ଶେଷରେ ଲଙ୍କାପୁରୀ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଇଛି । ସତରେ ଲେଖକ ଯେପରିଭାବେ ବିଭୀଷଣ ମୁଖରେ ରାବଣ ପ୍ରତି ଉପଦେଶମାନ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ତାହା ଏକାନ୍ତ ଯଥାର୍ଥ ଓ ବିଭୀଷଣର ଚାରିତ୍ରିକ ମହତ୍ତ୍ଵକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରୁଅଛି ।

Question 2.
विभीषणस्य रावणं प्रति उपदेशस्य सारं वर्णयत?
Answer:
ଏହାପରେ ଅନିଦ୍ରିତ, ଦେବପୂଜକ, ସୌମ୍ୟ, ଶାନ୍ତଚେତ୍ତା ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ମାତା କହିଲେ – ହେ ଚିରଞ୍ଜୀବିନ୍, ତୁମେ ଗର୍ବୋଦ୍ଧତ ରାବଣକୁ ନିବାରଣ କର, ସେ ଯେପରି ସୀତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦେବ । ରାମ ଯେପରି ରାବଣକୁ ନ ମାରିବେ ସେଥ୍ପାଇଁ ପ୍ରଯନ୍ତ୍ର କର । ଜନସ୍ଥାନରେ ଥିବା ରାକ୍ଷସ ଖର ଓ ଦୂଷଣଙ୍କର ନିହତ, ଲଙ୍କାପୁରୀର ଯୋଦ୍ଧାଙ୍କର ପରାସ୍ତ, ବୃକ୍ଷୋତ୍ପାଟନ, ଗୃହଦଗ୍ଧ ଆଦି ଘଟଣା ପରେ ବି ତୁମଦ୍ଵାରା ଯାହା ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରାଯିବା କଥା ତାହା ହେବା ଉଚିତ । ବିଭୀଷଣ ମାଆଙ୍କଠାରୁ ଏକଥା ଶୁଣିବା ପରେ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ହେଲେ । ଏହାପରେ ଭ୍ରାତା ରାବଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କୁ ସିଂହାସନରେ ବସିଥିବାର ଦେଖୁଲେ । ରାବଣ ସିଂହାସନରେ ବସି ହସ୍ତ ପ୍ରସାରଣ କରି ସମସ୍ତ ସଭାସଦ୍‌ଙ୍କୁ ବିହିତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରଣା କଲା । ତହୁଁ ରାକ୍ଷସମାନେ ରାବଣର କଥା! ଶୁଣି କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିବା ଆପଣ କ’ଣ ପାଇଁ ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାହ୍ଵାନକୁ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଉଛନ୍ତି । ଆମ୍ଭେମାନେ ସବୁକିଛି ଶେଷ କରିଦେବାକୁ ସମର୍ଥ । ଏକଥା ଶୁଣି ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ କହିଲେ ଯେ – ତୀକ୍ଷ୍ଣଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ୱ ନୁହେଁ । ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅପରଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ ।

ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାବଣକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ କହିଛି ଯେ – ବିଜୟେଚ୍ଛୁ ରାଜା ଆୟୋତ୍କର୍ଷକୁ ଜାଣି ନୀତିପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ତୁମେ ଲୋକରେ ବିତୃଷ୍ଣା ଓ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ କ୍ରୋଧିତ କରିଛି । ରାମ ଏହାର ବିପରୀତ ଗୁଣ ବିଶିଷ୍ଟ । ସେ ଗୋଟିଏ ବାଣରେ ବାଳିକୁ ମାରି ସୁଗ୍ରୀବକୁ ରାଜା କରିଛନ୍ତି, ଏଣୁ ସେ ତୁମକୁ ବିନାଶ କରିପାରିବେ । ଏଣୁ ଏ ସମୟରେ ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ ନୁହେଁ ସନ୍ଧି କରିବା ଉଚିତ । ରାମଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କର ଓ ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କର । ଉତ୍ତମ ନୀତିବାନ୍ ରାମଙ୍କ ସହ କଳହ କଲେ ବିନାଶ ସୁନିଶ୍ଚିତ । ଭୟ କିମ୍ବା ଲୋଭ ହେତୁ ସୁଗ୍ରୀବ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇନଥିଲେ, ପରନ୍ତୁ ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର ନିମନ୍ତେ ଯାଇଥିଲେ । ରାମଙ୍କଠୁ ବଳି ବଳୀୟାନ କେହି ଆମର ସହାୟକ ନାହାନ୍ତି । ପ୍ରଜାପତି ବ୍ରହ୍ମା ବରଦେଇ ଅନୁତପ୍ତ । ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବଗଣ ମଧ୍ଯ ଶତ୍ରୁ ସାଜିଛନ୍ତି । ଏଭଳି ମୁହୂର୍ଭରେ ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ କରାଯାଏ, ତେବେ ସବୁ ଅନର୍ଥ ହିଁ ଘଟିବ ।

ଏକଥା ଶୁଣି ରାବଣର ଅଜା ବୃଦ୍ଧି ମାଲ୍ୟବାନ୍ କହିଲେ – ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ଦେବତାମାନଙ୍କ କୃତ ବିନାଶ ଉପାୟ, ଯେଉଁମାନେ କି ବାନରରୂପେ ଆବିର୍ଭୂତ । ମୁନିଙ୍କର ଶାନ୍ତି ସର୍ବୋପରି ନିଜର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ବିଭୀଷଣର କଥା ମାନ ବୋଲି ମାଲ୍ୟବାନ୍ ସୂଚିତ କରିଥିଲେ । ମାଲ୍ୟବାନ୍‌ଙ୍କର ଏକଥା ଶୁଣି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ କହିଲେ – ରାବଣ କେବେ ଗର୍ବକୁ ଛାଡ଼ିପାରିବେ ନାହିଁ । ଏ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରାବଣ ପ୍ରତି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣର ସ୍ନେହ ଏମିତିକି ସ୍ବଜୀବନ ତ୍ୟାଗ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥ‌ିବା କଥା ସେ କହିଛି । ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରି ଜନ୍ମ ସଫଳ କରିବାକୁ କୁମ୍ଭକର୍ଷ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକଟ କରିଛି ।

ଏହିପରି କହି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ନିଦ୍ରା ଯା’ନ୍ତେ ବିଭୀଷଣ ପୁନଶ୍ଚ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ବିପରୀତ ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖାଯାଉଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଉଦୟ ଭୟଙ୍କର ସଦୃଶ, ପୃଥ୍ବୀପୃଷ୍ଠରେ ଉଲ୍‌କାପାତ ଆଦି ବିନାଶସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ । ଏଣୁ ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରନ୍ତୁ । ଏକଥା ଶୁଣି ରାବଣ କ୍ରୋଧରେ ଜର୍ଜରିତ ହୋଇ ସବୁକଥା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କଲେ ଓ ଆତ୍ମଗର୍ବ ପ୍ରଦର୍ଶନ୍ କଲେ । ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ଧୂକ୍‌କାର କଲେ ଓ ପଦାଘାତ କଲେ । ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ କ୍ରୋଧକୁ କ୍ଷମାଦ୍ୱାରା, ଶୋକକୁ ଧୈର୍ଯ୍ୟଦ୍ଵାରା, ଗର୍ବକୁ ବିନୟଦ୍ବାରା ଓ ମୋହକୁ ବୁଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଚାରିମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଠିଆହୋଇ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ସୁଖରେ ରୁହ । ହେଲେ ଏଥରେ ମୋର ଦୋଷ ନାହିଁ । ଏଭଳି ରାଜା ଯେ ବିବେକହୀନ, ଆତ୍ମାଭିମାନୀ ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ କୁହାଗଲେ ବି ଶତ୍ରୁତା କରେ, ଅହିତକର କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ, ସେ ମିତ୍ରମାନଙ୍କର ବଡ଼ ଅନିଷ୍ଟର କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ଧର୍ମସଂଗତ ମୋ ପ୍ରତି ପଦାଘାତ କାହାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହାନି କରୁଛି ତାହା ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହ ମନ୍ତ୍ରଣା କରନ୍ତୁ । ଏହିଭଳି ଭାବେ ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣଙ୍କୁ ଉପଦେଶ ଦେଇ ଶେଷରେ ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ ବାହାରି ଚାଲିଗଲେ ।

Question 3.
विभीषणस्योपदेशस्य किं सामाजिक महत्त्वम्?
Answer:
ରାବଣଙ୍କ ପ୍ରତି ବିଭୀଷଣଙ୍କର ଉପଦେଶର ବିବିଧ ମହତ୍ତ୍ବ ତଥା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ, ଯାହାକି ସମାଜର ଉନ୍ନତିକମ୍ରେ ପରିକୀର୍ତିତ । ଦୁରାଚାରୀ ରାବଣର ଅଭିମାନ ଅହଂକାର ଶ୍ରୀରାମଙ୍କର ପତ୍ନୀ ସୀତାଙ୍କ ଅପହରଣର କାରଣ ଅଟେ । ନାରୀଜାତି ପ୍ରତି ଅପମାନ ସମାଜର ଅଧୋଗତିକୁ ସୂଚିତ କରୁଛି । ଏଣୁ ବିଭୀଷଣ ଭାଇ ରାବଣକୁ ଏଥୁରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୋଇ ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ ଓ ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଛି ।

‘‘ଅତିଦର୍ପେ ହତଃ ଲଙ୍କା’’– ଏହି ଉକ୍ତିର ଯଥାର୍ଥତା ଏ ବିଷୟରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଛି । ବସ୍ତୁତଃ ମନୁଷ୍ୟ ନିଜର ନିଷ୍ଠା, ସାଧନା ଓ ତପସ୍ୟାର ପରାକାଷ୍ଠାକୁ ଉପଲବ୍‌ଧ କରିବା ଉଚିତ। ଏହାର ଅବମାନନା ହେଲେ ସମାଜରେ ନୈତିକ ଅଧୋପତନ, ଅଧର୍ମ, ଅନ୍ୟାୟ, ଅନୀତିର ପ୍ରସାର ସଦା ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ସମାଜରେ ଶାନ୍ତି ବିରାଜମାନ କରିବା ନିମନ୍ତେ, ଦୁଷ୍ଟଙ୍କର ଦମନ ଓ ସଜ୍ଜନଙ୍କର ପରିରକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ବିଭୀଷଣର ବହୁମୂଲ୍ୟ ଉପଦେଶ ଏକାନ୍ତ ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ । ଜଣେ ରାଜାଭାବେ ରାବଣର ଯାହା ଦାୟିତ୍ୱ ତଥା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ତାହା ସେ ଠିକ୍‌ଭାବେ ପାଳନ କରିନାହାଁନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଏ ଦିଗରେ ଯାହା ସୁଚିନ୍ତିତ ବିଚାର ତାହା ମଧ୍ୟ ଠିକ୍‌ଭାବେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇନାହିଁ । ସମାଜରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିମନ୍ତେ ଉଭୟ ନୀତିବାନ୍, ଦାୟିତ୍ୱବାନ୍ ରାଜା ଓ ବୁଦ୍ଧିନିଷ୍ଠ, ଉପାୟଜ୍ଞ, ପାରଙ୍ଗମ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ମଧ୍ଯ ରହିବା ଉଚିତ ।

ଏ ଉଭୟଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଦ୍ବାରା ଦେଶ ତଥା ଜାତି, ସମାଜ ତଥା ସଂସ୍କୃତିର ଉନ୍ନତି ସାଧନ ହୋଇଥାଏ । ଏସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିବେଚନା କଲେ ସମାଜରେ ବିଭୀଷଣଙ୍କ ଚାରିତ୍ରିକ ମହତ୍ତ୍ବ ତଥା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏକାନ୍ତ ସ୍ଵୀକାରଯୋଗ୍ୟ । ଜଣେ ଆଦର୍ଶ ମନୁଷ୍ୟ, ଉପଯୁକ୍ତ ରାଜନୀତିଜ୍ଞ, ଭ୍ରାତୃଭକ୍ତ, ଆଜ୍ଞାକାରୀ ପୁତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ବିବିଧ ଗୁଣ ତଥା ସ୍ବଭାବରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଭୀଷଣ ସଦା ସମାଜର ଉନ୍ନତିକ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ । ତା’ର ସଂଯମତା, ସହନଶୀଳତା, ସତ୍ୟବାଦିତା ସମାଜ ପାଇଁ ସଦା ଶିକ୍ଷଣୀୟ । ସର୍ବୋପରି ବିଭୀଷଣର ସୁଚିନ୍ତିତ ଉପଦେଶ ରାବଣ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଯଥାର୍ଥ ଓ ଏଭଳି ଉପଦେଶ ସମାଜ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଉପାଦେୟ ହୋଇପାରିଛି । କଥାର ମାର୍ମିକ ଉପଲବ୍‌ ତଥା ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅତୀବ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ହୋଇପାରିଛି ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ Summary

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ– ଆଲୋଚିତ ବିଷୟ ‘ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ’ କବି ଭଟ୍ଟଙ୍କଦ୍ବାରା ‘ରାବଣବଧ’ ମହାକାବ୍ୟକୁ ଆଧାର କରି ରଚିତ ହୋଇଛି । ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ପୂତଚରିତ୍ରକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଅଳଙ୍କାର ସହିତ କାବ୍ୟଶୈଳୀରେ ବ୍ୟାକରଣଶାସ୍ତ୍ରକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବା ଇଚ୍ଛାରେ କବି ଭଳି ପ୍ରୋକ୍ତ କାବ୍ୟଟିକୁ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ସେହି କାବ୍ୟ ପାଣିନୀୟ ବ୍ୟାକରଣବିତ୍ରମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅତି ଆଦୃତ ହେବା ଦେଖାଯାଏ । ବିଭୀଷଣଙ୍କର ରାବଣଙ୍କ ପ୍ରତି ଉପଦେଶ ହିଁ ଏ କଥାର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ ବିଷୟ ।

ସାରକଥା– ଏହାପରେ ଅନିଦ୍ରିତ, ଦେବପୂଜକ, ସୌମ୍ୟ, ଶାନ୍ତଚେତ୍ତା ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ମାତା କହିଲେ – ହେ ଚିରଞ୍ଜୀବିନ୍, ତୁମେ ଗର୍ବୋଦ୍ଧତ ରାବଣକୁ ନିବାରଣ କର, ସେ ଯେପରି ସୀତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦେବ । ରାମ ଯେପରି ରାବଣକୁ ନ ମାରିବେ ସେଥୁପାଇଁ ପ୍ରଯନ୍ତ୍ର କର । ଜନସ୍ଥାନରେ ଥିବା ରାକ୍ଷସ ଖର ଓ ଦୂଷଣଙ୍କର ନିହତ, ଲଙ୍କାପୁରୀର ଯୋଦ୍ଧାଙ୍କର ପରାସ୍ତ, ବୃକ୍ଷୋତ୍ପାଟନ, ଗୃହଦଗ୍ଧ ଆଦି ଘଟଣା ପରେ ବି ତୁମଦ୍ୱାରା ଯାହା ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରାଯିବା କଥା ତାହା ହେବା ଉଚିତ । ବିଭୀଷଣ ମାଆଙ୍କଠାରୁ ଏକଥା ଶୁଣିବା ପରେ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ହେଲେ । ଏହାପରେ ଭ୍ରାତା ରାବଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କୁ ସିଂହାସନରେ ବସିଥିବାର ଦେଖୁଲେ । ରାବଣ ସିଂହାସନରେ ବସି ହସ୍ତ ପ୍ରସାରଣ କରି ସମସ୍ତ ସଭାସଦ୍‌ଙ୍କୁ ବିହିତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରଣା କଲା । ତହୁଁ ରାକ୍ଷସମାନେ ରାବଣର କଥା ଶୁଣି କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିବା ଆପଣ କ’ଣ ପାଇଁ ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାହ୍ଵାନକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉଛନ୍ତି । ଆମ୍ଭେମାନେ ସବୁକିଛି ଶେଷ କରିଦେବାକୁ ସମର୍ଥ । ଏକଥା ଶୁଣି ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ କହିଲେ ଯେ – ତୀକ୍ଷ୍ଣଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ବ ନୁହେଁ । ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅପରଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ ।

ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାବଣକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ କହିଛି ଯେ – ବିଜୟେଚ୍ଛୁ ରାଜା ଆମ୍ବୋତ୍କର୍ଷକୁ ଜାଣି ନୀତିପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ତୁମେ ଲୋକରେ ବିତୃଷ୍ଣା ଓ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ କ୍ରୋଧୃତ କରିଛ । ରାମ ଏହାର ବିପରୀତ ଗୁଣ ବିଶିଷ୍ଟ । ସେ ଗୋଟିଏ ବାଣରେ ବାଳିକୁ ମାରି ସୁଗ୍ରୀବକୁ ରାଜା କରିଛନ୍ତି, ଏଣୁ ସେ ତୁମକୁ ବିନାଶ କରିପାରିବେ । ଏଣୁ ଏ ସମୟରେ ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ ନୁହେଁ ସନ୍ଧି କରିବା ଉଚିତ । ରାମଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କର ଓ ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କର । ଉତ୍ତମ ନୀତିବାନ୍ ରାମଙ୍କ ସହ କଳହ କଲେ ବିନାଶ ସୁନିଶ୍ଚିତ । ଭୟ କିମ୍ବା ଲୋଭ ହେତୁ ସୁଗ୍ରୀବ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇନଥିଲେ, ପରନ୍ତୁ ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର ନିମନ୍ତେ ଯାଇଥିଲେ । ରାମଙ୍କଠୁ ବଳି ବଳୀୟାନ କେହି ଆମର ସହାୟକ ନାହାନ୍ତି । ପ୍ରଜାପତି ବ୍ରହ୍ମା ବରଦେଇ ଅନୁତପ୍ତ । ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବଗଣ ମଧ୍ଯ ଶତ୍ରୁ ସାଜିଛନ୍ତି । ଏଭଳି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ କରାଯାଏ, ତେବେ ସବୁ ଅନର୍ଥ ହିଁ ଘଟିବ ।

ଏକଥା ଶୁଣି ରାବଣର ଅଜା ବୃଦ୍ଧି ମାଲ୍ୟବାନ୍ କହିଲେ – ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ଦେବତାମାନଙ୍କ କୃତ ବିନାଶ ଉପାୟ, ଯେଉଁମାନେ କି ବାନରରୂପେ ଆବିର୍ଭୂତ । ମୁନିଙ୍କର ଶାନ୍ତି ସର୍ବୋପରି ନିଜର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ବିଭୀଷଣର କଥା ମାନ ବୋଲି ମାଲ୍ୟବାନ୍ ସୂଚିତ କରିଥିଲେ । ମାଲ୍ୟବାନ୍‌ଙ୍କର ଏକଥା ଶୁଣି କୁମ୍ଭକର୍ଷ କହିଲେ – ରାବଣ କେବେ ଗର୍ବକୁ ଛାଡ଼ିପାରିବେ ନାହିଁ । ଏ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରାବଣ ପ୍ରତି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣର ସ୍ନେହ ଏମିତିକି ସ୍ଵଜୀବନ ତ୍ୟାଗ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥିବା କଥା ସେ କହିଛି । ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରି ଜନ୍ମ ସଫଳ କରିବାକୁ କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକଟ କରିଛି ।

ଏହିପରି କହି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ନିଦ୍ରା ଯା’ନ୍ତେ ବିଭୀଷଣ ପୁନଶ୍ଚ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ବିପରୀତ ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖାଯାଉଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଉଦୟ ଭୟଙ୍କର ସଦୃଶ, ପୃଥ୍ବୀପୃଷ୍ଠରେ ଉଲ୍‌କାପାତ ଆଦି ବିନାଶସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ । ଏଣୁ ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରନ୍ତୁ । ଏକଥା ଶୁଣି ରାବଣ କ୍ରୋଧରେ ଜର୍ଜରିତ ହୋଇ ସବୁକଥା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କଲେ ଓ ଆତ୍ମଗର୍ବ ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ଧିକ୍‌କାର କଲେ ଓ ପଦାଘାତ କଲେ । ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ କ୍ରୋଧକୁ କ୍ଷମାଦ୍ୱାରା, ଶୋକକୁ ଧୈର୍ଯ୍ୟଦ୍ୱାରା, ଗର୍ବକୁ ବିନୟଦ୍ବାରା ଓ ମୋହକୁ ବୁଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଚାରିମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଠିଆହୋଇ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ସୁଖରେ ରୁହ । ହେଲେ ଏଥରେ ମୋର ଦୋଷ ନାହିଁ । ଏଭଳି ରାଜା ଯେ ବିବେକହୀନ, ଆତ୍ମାଭିମାନୀ ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ କୁହାଗଲେ ବି ଶତ୍ରୁତା କରେ, ଅହିତକର କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ, ସେ ମିତ୍ରମାନଙ୍କର ବଡ଼ ଅନିଷ୍ଟର କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ଧର୍ମସଂଗତ ମୋ ପ୍ରତି ପଦାଘାତ କାହାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହାନୀ କରୁଛି ତାହା ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହ ମନ୍ତ୍ରଣା କରନ୍ତୁ । ଏହିଭଳି ଭାବେ ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣଙ୍କୁ ଉପଦେଶ ଦେଇ ଶେଷରେ ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ ବାହାରି ଚାଲିଗଲେ ।

Text – 1

ततो विनद्रं ………………………………………. ध्यानपरोऽभूत्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ବିନିଦ୍ରମ୍ = ନିଦ୍ରାରହିତ । କୃତଦେବତାର୍ଟମ୍ = ଦେବତାଙ୍କ ଅର୍ଜନା କରିବା । ଆବିଷ୍କୃତାଙ୍ଗପ୍ରତିକର୍ମରମ୍ୟମ୍ = ସମ୍ପାଦିତ ଅଙ୍ଗପ୍ରସାଧନଦ୍ୱାରା ସୁନ୍ଦର । ଚିତ୍ତପ୍ରଶମମ୍ = ହୃଦୟର ଶାନ୍ତି । କିରନ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ଛୁରଣ କରୁଥିବା । ନାକସଦାମ୍ = ଦେବତାମାନଙ୍କର । ଆନନ୍ଦନଃ = ଆନନ୍ଦଦାୟୀ । ଅତିମନ୍ଦୋଦ୍ଧତସ୍ୟ = ଅତି ଗର୍ବରେ ଉଦ୍ଧତ । ଜଗନ୍ତି = ଜଗତକୁ । ପ୍ରବାଧମାନସ୍ୟ = ପୀଡ଼ା ଦେଉଥ‌ିବା । ସୋଦରସ୍ୟ = ଭାଇଙ୍କର । ତୁର୍ୟମ୍ = ଶୀଘ୍ର । ପ୍ରଶାନ୍ତିମ୍ = ନିବୃତ୍ତି । ବିଷାଦନୀହାରପରିତମୂର୍ତିମ୍ = ଦୁଃଖଦ ତୁଷାରାଚ୍ଛନ୍ନ ରୂପବିଶିଷ୍ଟ । କୁଳାନନ୍ଦ = ହେ ବଂଶର ଆନନ୍ଦମୟୀ । ନିହତଃ = ନିହତ ହେଲେ । ଜିତଭଟ୍ଟା = ବିଜିତ ସୈନ୍ୟମାନେ । ଉତ୍‌ତଦୁମା = ଉପୁଡ଼ାଯାଇଥିବା ବୃକ୍ଷମାନ । ସମ୍ମାନି = ଗୃହଗୁଡ଼ିକ । ଘଟୟସ୍ଵ = ଚେଷ୍ଟା କର । ସୀତାପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣେ = ସୀତାଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ ବିଷୟରେ । କୃତମତିଃ ମନ କରିଥିବା । ପ୍ରେର୍ଯମାଣ = ପ୍ରେରିତ ହୋଇ । ଧ୍ୟାନପରଃ = ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ । ଅଭୂତ୍ = ହେଲେ ।

ଅନୁବାଦ– ତାହାପରେ ନିଦ୍ରାରହିତ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରିସାରିଥିବା, ଅଙ୍ଗପ୍ରସାଧନ ହେତୁ ସୁନ୍ଦର ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ଓ ଦେଖୁବାମାତ୍ରକେ ମନରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ମାତା କହିଲେ – ହେ ଚିରଞ୍ଜିବିନ୍ ! ଦେବତାମାନଙ୍କର ଆନନ୍ଦଦାୟୀ ତୁମେ ଅତି ଗର୍ବରେ ଉଦ୍ଧତ ବିଶ୍ବବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡକୁ ପୀଡ଼ା ଦେଉଥ‌ିବା ଭ୍ରାତା ରାବଣକୁ ଅମୃତ ବିଷକୁ ନିବାରଣ କରିବାଭଳି ଶୀଘ୍ର ନିବୃତ୍ତ କର । ସେପରି କରିବା ଉଚିତ ଯଦ୍ବାରା ରାବଣ ବିଷାଦରୂପ ତୁଷାରାଚ୍ଛନ୍ନରୂପ ବିଶିଷ୍ଟ ସୀତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦେବ । ହେ କୁଳନନ୍ଦନ ! ଭୟଙ୍କର ବିଷର ପିଣ୍ଡକୁ ଶିବ ଗ୍ରାସ କରିବାପରି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ରାମ ଯେପରି ରାବଣକୁ ଗ୍ରାସ ନ କରନ୍ତି ସେପରି ପ୍ରଯନ୍ କର । ଜନସ୍ଥାନରେ ବାସକରୁଥିବା ଖର ଓ ଦୂଷଣାଦି ରାକ୍ଷସମାନେ ନିହତ ହୋଇଛନ୍ତି, ଲଙ୍କାପୁରୀର ଯୋଦ୍ଧାମାନେ ପରାସ୍ତ ଓ ବୃକ୍ଷଗୁଡ଼ିକ ଉତ୍ପାଟିତ ହୋଇଛନ୍ତି, ଗୃହଗୁଡ଼ିକ ଦଗ୍ଧ । ତେଣୁ ଏତକ ହେଲାପରେ ବି ବନ୍ଧୁଦ୍ଵାରା ଯାହା କରାଯିବା ଉଚିତ ସେ ବିଷୟରେ ଚେଷ୍ଟା କର । ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରିବା ବିଷୟରେ ପୂର୍ବରୁ ମନ କରିଥିବା ସେହି ବିଭୀଷଣ ଏହିପରି ଅତିଶୟ ଶୁଭବୁଦ୍ଧି ସହିତ ମାତାଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରେରିତ ହୋଇ ଦୀର୍ଘକାଳ ଯାଏ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ହେଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଦୃଷ୍ଟିବ = ଦୃଷ୍ଟି + ଏବ । ମାତୋବାଚ = ମାତା + ଉବାଚ । ନାକସଦାମାନନ୍ଦନମତିମନ୍ଦୋଦ୍ଧତସ୍ୟ = ନାକସଦାମ୍ + ଆନନ୍ଦନଃ + ତୁମ୍ + ଅତିମଦ + ଉଦ୍ଧତସ୍ୟ । ବିଷସ୍ୟାମୃତମିବ = ବିଷସ୍ୟ + ଅମୃତମ୍ + ଇବ । କୁଳାନନ୍ଦ = କୁଳ + ଆନନ୍ଦ । ଯାବଦସୌ = ଯାବତ୍ + ଅସୌ । ତାବଦ୍ୟତସ୍ଵ = ତାବତ୍ + ଯତସ୍ଵ । ତସ୍ମାଦିତ୍ଥମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଇଡମ୍ । ଯଦ୍‌ବନ୍ଧୁନା = ଯତ୍ + ବନ୍ଧୁନା । ଘଟୟସ୍କୃତି = ଘଟୟସ୍ + ଇତି । ପୂର୍ବମେବ = ପୂର୍ବମ୍ + ଏବ । ଏବମତିପାତ୍ରମ୍ = ଏବମ୍ + ଅତିମାତ୍ରମ୍ । ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟମାଣଶ୍ଚିରମ୍ = ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟମାନଃ + ଚିରମ୍ । ଧ୍ୟାନପରୋଽଭୂତ୍ = ଧ୍ୟାନପରଃ + ଅଭୂତ ।

ସମାସ– ବିନିଦ୍ରମ୍ = ବିଗତ ନିଦ୍ରା ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହି) । କୃତଦେବାର୍ଚମ୍ = ଦେବାନାମ୍ ଅର୍ଚ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କୃତଃ ଦେବାର୍ତା ଯେନ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଆବିଷ୍କୃତାଙ୍ଗପ୍ରତିକର୍ମରମ୍ୟମ୍ = ଅଙ୍ଗାନାଂ ପ୍ରତିକର୍ମାଣି (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଆବିଷୃତାନି ଅଙ୍ଗପ୍ରତିକର୍ମାଣି (କର୍ମଧାରୟଃ), ଡଃ ରମ୍ୟ, ତତ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଚିତ୍ତପ୍ରଶମମ୍ = ଚିତ୍ତସ୍ୟ ପ୍ରଶମଃ, ତମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନାକସଦାମ୍ = ନାକେ ସୀଦନ୍ତି ଇତି, ତେଷାମ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଅତିମନ୍ଦୋଦ୍ଧତସ୍ୟ = ମଦେନ ଉଦ୍ଧତଃ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅତିଶୟନେ ମଦୋଦ୍ଧତଃ, ତସ୍ୟ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସୋଦରସ୍ୟ= ସମାନମ୍ ଉଦରଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତସ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଷାଦନୀହାରପରିତମୂର୍ତିମ = ବିଷାଦ ଏବ ନିହାରଃ (ରୂପକ କର୍ମଧାରୟ), ତେନ ପରିତା (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତାଦୃଶୀ ମୂର୍ତ୍ତି ଯସ୍ୟା ସା, ତାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହି) । କୁଳାନନ୍ଦ : କୁଳସ୍ଯ . ଆନନ୍ଦ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଜନସ୍ଥାନନିବାସିନଃ = ଜନସ୍ଥାନେ ନିବସନ୍ତି ଯେ ତେ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଖରଦୂଷଣାଦୟଃ = ଖରଶ୍ଚ ଦୂଷଣଷ୍ଟ (ଇତରେତର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତୌ ଆଦୀ ଯେଷା ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଲଙ୍କାପୁରୀ = ଲଙ୍କାଖ୍ୟା ପୁରୀ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଜିତଭଟ୍ଟା = ଜିତାଂ ଭଟ୍ଟା ଯସ୍ୟା ସା (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଉତ୍‌ତଦୁମା = ଉତ୍‌ତଃ ଦୁମା ଯସ୍ୟା ସା (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସୀତାପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣେ = ସୀତାୟା ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୃତମତିଃ = କୃତାମତଃ ଯେନ ନଃ (ବହୁବ୍ରୀହି) । ଅତିମାତ୍ରମ୍ = ଅତିକ୍ରାନ୍ତଃ ମାତ୍ରାମ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧାନପରଃ = ଧାନଂ ପରଂ ଯସ୍ୟ ନଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ରାବଣ = କଉଁରି ୧ମା । ଆୟୁଷ୍ମାନ୍, କୁଳାନନ୍ଦ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାବଣୀ, ଖରଦୂଷଣାଦୟଃ, ରାକ୍ଷସା, ଲଙ୍କାପୁରୀ, ସମ୍ମାନି = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ବିଭୀଷଣମ୍, ବିନିଦ୍ରମ୍, କୃତଦେବାର୍ଡମ୍, ଆବିଷୃତାଙ୍ଗପ୍ରତିକର୍ମରମ୍ୟମ୍, ଚିତ୍ତପ୍ରଶ ମମ୍, ଜଗନ୍ତି, ପ୍ରଶାନ୍ତିମ୍, ସୀତାମ୍ = କର୍ମ ୨ୟା । ତ୍ଵର୍ଣ୍ଣମ୍, ଅତିମାତ୍ରମ୍ = କ୍ରିୟାବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ହରଣ, ପୁରୁଷୋତ୍ତମେନ, ବନ୍ଧୁନା, ମାତ୍ରା = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଶୁଭୟା, ବୁଦ୍ଧା = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ନାକସଦାମ୍, ଅତିମନ୍ଦୋଦ୍ଧତନ୍ତ୍ର୍ୟ, ପ୍ରବାଧମାନସ୍ୟ, ସୋଦରସ୍ୟ = କୃତ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ତସ୍ମିନ୍, ସୀତାପ୍ରତ୍ୟାର୍ପଣେ ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ । ଗତେ, ସତି = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– କିରନ୍ତମ୍ = କୁ + ଶତୃ + ଅମ୍ । ଆୟୁଷ୍ମନ୍ = ଆୟୁସ୍ + ମତୃପ୍ । ଆନନ୍ଦନଃ = ଆ + ନନ୍ଦ୍ + କ୍ୟୁଟ୍ । ଜଗନ୍ତ = ଜଗ୍ + କ୍ରିପ୍ + ଶସ୍ । ପ୍ରବାଧମାନସ୍ୟ = ପ୍ର + ବଧୂ + ଶାନଚ୍ + ଙସ୍ । ତ୍ବର୍ଣ୍ଣମ୍ = ତ୍ବର୍ + କ୍ତ + ଅମ୍ । ପ୍ରଶମମ୍ = ପ୍ର + ଶମ୍ + ଭିନ୍ + ଅମ୍ । ଆନନ୍ଦା = ଆ + ନନ୍ଦ୍ + ଘଞ୍ଚ । ନିହତଃ = ନି + ହନ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ । ବିହିତା = ବି + ଧା + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ଦଗ୍ଧାନି = ଦହ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ । ବିଧେୟମ୍ = ବି + ଧା + ଯତ୍ । ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣମ୍ = ପ୍ରତି + ଋ + ଣିଚ୍ + ଲୁଟ୍ । କୃତା = କୃ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ମତିଃ = ମନ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟମାନଃ = ପ୍ର + ଈର୍ + ଶାନଚ୍।

Text – 2

ततो विभीषणो निशाचरै: …………………………………………. सर्वमेतत्राशं नेष्यन्तीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ନିଶାଚରଃ = ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ବାରା । ପରିଲକ୍ଷିତମ୍ = ସୁରକ୍ଷିତ । ରାବଣମନ୍ଦିରମ୍ = ରାବଣଙ୍କ ଗୃହ । ଦ୍ଵାରମ୍ = ଦ୍ବାରକୁ । ପ୍ରତୀହାରେଣ = ଦ୍ଵାରପାଳଦ୍ଵାରା । ନତଃ = ନୁଆଁଇ । ଅନାବେଦିତସଂପ୍ରବିଷ୍ଟ = ବିନା ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିବା । ସଗୌରବମ୍ : = ସସମ୍ମାନେ । ଦତ୍ତପଥୀ = ମାର୍ଗପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବା । ସିଂହାସନାଧ୍ଵରୂଢ଼ମ୍ = ସିଂହାସନରେ ବସିଥିବା । ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ = ଦେଖ‌ିଲେ । ବିହିତପ୍ରଣାମଃ = ପ୍ରଣାମ କରିସାରିଥିବା । ନିକ୍ଷିପ୍ୟ = ରଖ୍ । କିଙ୍କରେ ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କଦ୍ଵାରା । କଳ୍ପିତମ୍ = ସଜ୍ଜିତ । ପୀଠମ୍ = ଆସନରେ । ଅଧ୍ଯାସ୍ତ = ବସିଲେ । ଦଶାସ୍ୟ = ରାବଣ । ପାଣିମ୍ = ହସ୍ତ । ପ୍ରସାର୍ଯ୍ୟ = ପ୍ରସାରଣ କରି । ସମିତିମ୍ = ସଭାକୁ । ବଭାଷେ = କହିଲେ । ଶକଃ = ସମର୍ଥ । ନୀତିଶ୍ରୁ=ନୀତିମାନଙ୍କରେ । ଆମ୍ନାତିଭି = ପାରଙ୍ଗତ । ବୁଦ୍ଧିମତ୍‌ = ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ । ଉପାୟବିଦ୍‌ = ଉପାୟ ଜାଣିଥିବା । ଯୁଷ୍ପ = ଆପଣମାନଙ୍କୁ । ସୁମନ୍ତ୍ରିତାନି = ଭଲଭାବେ ମନ୍ତ୍ରଣା କରାଯାଇଥିବା । ଉପେକ୍ଷିତେ = ଉପେକ୍ଷିତ ହେଲେ । ଉଭିତୀର୍ଷେ = ପାରହେଲା ପରେ । ପ୍ରହସ୍ତପ୍ରମୁଖ = ପ୍ରହସ୍ତପ୍ରଧାନ । ଯାତୁଧାନଃ = ରାକ୍ଷସମାନେ । ଭୁଜଂସବକ୍ଷସ୍ଥଳକାମୁଁକାସୀନ୍ = ବାହୁ, ସ୍କନ୍ଧ, ବକ୍ଷସ୍ଥଳ, ଧନୁ ଓ ଖଡ଼ଗଗୁଡ଼ିକୁ । ପରାମୁଶତଃ = ଧାରଣ କରିଥିବା । ଅଖଣ୍ଡମାନମ୍ = ଅପରାଜେୟ । ଆଖଣ୍ଡଳମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ । ପରିଖଣ୍ଡ = ପରାସ୍ତ କରି । ଉଦୀର୍ଘ ଦଣ୍ଡ = ଦଣ୍ଡପ୍ରଦାନ କରିଥିବା । ନରାଭିଯୋଗମ୍ = ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାହ୍ଵାନକୁ । ନିର୍ୟତ୍‌ସ୍ଫୁଲିଙ୍ଗକୁଳଧୂମରାଶିମ୍ = ବାହାରୁଥ‌ିବା ଅଗ୍ନିକଣା ହେତୁ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଧୂମରାଶିଯୁକ୍ତ । ଭାନୁମ୍ = ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ । ଭୂମୌ = ଭୂମିରେ । ପିନଷାମ୍ = ଦଳି ଚୂନା କରିଦେବୁ । ହୌ = ସ୍ବର୍ଗ । କ୍ଷତଃ = ପୃଥ‌ିବୀ । ଅନ୍ତରିକ୍ଷେ = ଆକାଶରେ । ସରାଘବେଷୁ = ରାମଙ୍କ ସହିତ । ପ୍ରାତରାଶାୟ = ସକାଳଭୋଜନ ନିମନ୍ତେ । ଅଳମ୍ = ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ । ସମେଧ୍ୟଚାପଲ୍ୟଯୁକ୍ତସ୍ୟ = ସଂବଦ୍ଧିତଚପଳତାଯୁକ୍ତ । ହନୁମତଃ = ହନୁମାନଙ୍କର । ବାଳଧୂଭାକ୍ = କେଶଯୁକ୍ତ ଲାଙ୍ଗୁଡ଼ରେ ଥ‌ିବା । କୁଶାନୁଃ = ଅଗ୍ନି । ଅଧୀକ୍ଷୀତ୍ = ଦଗ୍ଧ କଲା । ଯୁଧ୍ୟାୟ = ଯୁଦ୍ଧନିମିତ୍ତ । ତତ୍‌ସମ୍ଭାବନାୟ = ସେହି ସମ୍ଭାବନାର । ପ୍ରଜ୍ଞା = ତୀକ୍ଷଣ ବୁଦ୍ଧି । ଅଧ୍ବକୃତା = ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ । ଶୌର୍ଯ୍ୟମ୍ = ବୀରତ୍ୱ । ଜିଗୀତୁଃ = ବିଜୟେ । ବୃଦ୍ଧିକ୍ଷଯୌ = ବୃଦ୍ଧି ଓ କ୍ଷୟକୁ । ପ୍ରସମୀକ୍ଷମାଣ = ସମୀକ୍ଷା କରି । ସନ୍ଧ୍ୟାଦିଷୁ = ସନ୍ଧିବିଗ୍ରହାଦିରେ । ଘଟତେ= ଯତ୍ନକରେ । ମୁଞ୍ଚତି = ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଆନ୍ତି । ବିଗ୍ରହଃ ଯୁଦ୍ଧ । ପ୍ରସମୀକ୍ଷ୍ୟ = ଭଲ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରି । ଆହିତାମ୍‌ସାରମ୍ = ସ୍ଥାପିତ ଆୟୋତ୍କର୍ଷକୁ । ବିଜାନନ୍ = ବିଶେଷ ଭାବେ ଜାଣିଥୁବା । ନୀତଃ = ନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ । ପ୍ରଯୁଜୀତ = ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ବିରାଗ = ବିରକ୍ତି । ଜନିତଃ = ଜାତ । ପ୍ରକୋପିତମ୍ = କ୍ରୋଧୃତ କରିଛି । ଇନ୍ଦ୍ରମୁଖ୍ୟମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରଭୃତି । ବିବୁଧମଣ୍ଡଳମ୍ = ଦେବତାସମୂହଙ୍କୁ । ଷଡ଼ବର୍ଗବଶ୍ୟ ଷଡ଼ବର୍ଗର ବଶୀଭୂତ । ପରିମୂଢ଼ବନ୍ଧୁ = ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ବ୍ୟାକୁଳ କରିଥିବା । ଉଚ୍ଛିନ୍ନମିତ୍ର = ମିତ୍ରଙ୍କୁ ଉତ୍ପାଟନ କରିଥିବା । ବିଗୁଣି = ବିରୁଦ୍ଧ ଗୁଣଦ୍ବାରା । ଉପେତଃ = ଯୁକ୍ତ । ମାକାର୍ଷୀ = କର ନାହିଁ । ଦାରାହରଣେନ = ସ୍ତ୍ରୀ ଅପହରଣ କରିବାଦ୍ଵାରା । ତପ୍ତା = ପୀଡ଼ିତ । ଅୟନଃ = ଲୌହର । ଦଣ୍ଡନ ଦଣ୍ଡଦ୍ଵାରା । କୋଶେନ = ଧନକୋଷରେ । ପ୍ରକୃଷ୍ଟମ୍ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ରିକ୍ତସ୍ୟ = ଶୂନ୍ୟର । ଭଙ୍ଗେ = ନାଶ ହେଲେ । ହୀୟତେ = ହାନି ହେବ । କପୀନ୍ଦ୍ର = ବାନରରାଜ । ଭୟାତ୍ = ଭୟହେତୁରୁ । ଲୋଭାବ = ଲୋଭହେତୁରୁ । ଅଭିଗତଃ = ନିକଟକୁ ଯାଇଥିଲେ । ବିଭେଦ୍ୟ = ହତ୍ୟାର ଯୋଗ୍ୟ । ସ୍ଵୟଂଭୂ = ବ୍ରହ୍ମା । ସାନୁଶୟଃ = ଅନୁତପ୍ତା । ପୂର୍ବତରମ୍ = ପୂର୍ବଠାରୁ ଅଧିକ । ନିରୂପ୍ୟମାଣ = ବିଚାର କରାଗଲେ । ବିଗ୍ରହେ = ଯୁଦ୍ଧ କରିବାରେ । ମତିମ୍ = ମନକୁ । ଅଚିରେଣ = ଶୀଘ୍ର । ନେଷ୍ୟନ୍ତ = ନେବେ ।

ଅନୁବାଦ– ତାହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ବାରା ରକ୍ଷିତ ରାବଣଙ୍କ ପ୍ରସାଦର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେ । ଦ୍ଵାରପାଳଦ୍ୱାରା ଦୂରରୁ ନମସ୍କାର କରାଯାଇଥବା, ବିନା ନିବେଦନରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିବା ଓ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସସମ୍ମାନେ ମାର୍ଗ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବା ବିଭୀଷଣ ସିଂହାସନରେ ଉପବିଷ୍ଟ ଭ୍ରାତା ରାବଣଙ୍କୁ ଦେଖ‌ିଲେ । ସେ ପ୍ରଣାମ କରି ସିଂହାସନରେ ସୁନ୍ଦର ବାହୁକୁ ସ୍ଥାପନପୂର୍ବକ ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କ ସଜ୍ଜିତ ଆସନରେ ବସିଲେ । ତାହାପରେ ରାବଣ ହାତ ବଢ଼ାଇ ସଭାସଦ୍‌ଙ୍କୁ କହିଲେ– ସମର୍ଥ, ରାଜନୀତିରେ ପାରଙ୍ଗତ, ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତ, ଉପାୟଜ୍ଞ, ତୁମମାନଙ୍କ ସହ ଉତ୍ତମରୂପେ ମନ୍ତ୍ରଣା କରି ବିହିତ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସିଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ବାଳି ଓ ଖରାଦିଙ୍କ ନାଶ ହେଲା ପରେ ରାମ ଓ ସୁଗ୍ରୀବାଦି ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କର ସାଗରକୁ ପାରିହେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ନଗଣ୍ୟ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରେ ଯାହା କରିବା ସମୁଚିତ ତାହା କୁହ । ପ୍ରହସ୍ତ ଆଦି ରାକ୍ଷସମାନେ ବାହୁ, ସ୍କନ୍ଧ ଓ ବୟଃସ୍ଥଳରେ ଧନୁ, ଖଡ୍‌ଗ, ଗଦା ଓ ଶୂଳଗୁଡ଼ିକୁ ଧାରଣ କରି ଦଶାନନ ରାବଣଙ୍କୁ କହିଲେ– ହେ ମହାରାଜ ! ଅପରାଜେୟ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରି ଦଣ୍ଡ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ଆପଣ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାହ୍ଵାନକୁ କାହିଁକି ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଉଛନ୍ତି ।

ନିର୍ଗତ ହେଉଥିବା ଅଗ୍ନିକଣା ହେତୁ ପରିପୂର୍ଣ ଧୂମରାଶିଯୁକ୍ତ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଭୂମିରେ ଦଳି ଚୂର୍ଣ୍ଣ କରିଦେବୁ? କ’ଣ ସ୍ବର୍ଗତଳେ ଅବା ପୃଥ‌ିବୀ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷରେ ରହିବ ? ରାମଙ୍କ ସହିତ ବାନରମାନଙ୍କଠାରେ କ’ଣ ବା ଗଣନା ଯେଉଁମାନେ ଆମ ମଧ୍ୟରୁ କାହାରି ଜଣଙ୍କର ପ୍ରାତଃକାଳୀନ ଭୋଜନ ପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି । ତୁମ ଭୃତ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସଂବଦ୍ଧିତଚପଳାତାଯୁକ୍ତ ହନୁମାନଙ୍କର କେଶଯୁକ୍ତ ଲାଙ୍ଗୁଡ଼ରେ ଥ‌ିବା ଅଗ୍ନି ଲଙ୍କାକୁ ଦଗ୍ଧକଲା । ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ କହିଲେ । ଯୁଦ୍ଧନିମିତ୍ତ ରାଜା ଓ ଉତ୍ତମ ବେତନଭୋଗୀ ତୁମେମାନେ ଯାହା କହିଲ ତାହାର ସମ୍ଭାବନା ହେତୁ ସମୁଚିତ । କିନ୍ତୁ ତୀକ୍ଷଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣ ରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ୱ ନୁହେଁ । ଯେଉଁ ବିଜୟେଜୁ ବ୍ୟକ୍ତି ସମୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶକୁ ସମୀକ୍ଷା କରି ସନ୍ଧି ଆଦି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକରେ ଯତ୍ନ କରେ ତାକୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଚଞ୍ଚଳା ହେଲେ ବି ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅନ୍ୟ ଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ । ବିଜୟ ପାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ନେତା ସମୃଦ୍ଧିକୁ ଭଲଭାବେ ସମୀକ୍ଷା କରି ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଆୟୋତ୍କର୍ଷକୁ ବିଶେଷରୂପେ ଜାଣି ନୀତିମାନ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ବାଞ୍ଛନୀୟ । ତୁମେ ତ ଲୋକରେ ବିତୃଷ୍ଣା ସୃଷ୍ଟି କରିଛ ଓ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରଭୃତି ଦେବଗଣଙ୍କୁ କ୍ରୋଧୃତ କରିଛ ।

ରାମଙ୍କଠାରେ କିନ୍ତୁ ଏସବୁର ବିପରୀତ ଗୁଣ ଅଛି । ଯେତେବେଳେ ସେ ଗୋଟିଏ ବାଣରେ ବାଳୀକୁ ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ଓ ସୁଗ୍ରୀବକୁ ରାଜା କରିପାରିଛନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସେ ତୁମର ବିନାଶ କରିପାରିବେ । କାମକ୍ରୋଧାଦି ଷଡ଼ବର୍ଗଦ୍ଵାରା ବଶୀଭୂତ, ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାକୁଳ କରିଥିବା, ମିତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ପାଟିତ କରିଥିବା ଓ ବିରୁଦ୍ଧ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକଯୁକ୍ତ ତୁମେ ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କର । ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟ ସ୍ତ୍ରୀ ଅପହରଣ ହେତୁ ବ୍ୟର୍ଥିତ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ମଧ୍ୟ ନିହତ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ ହେତୁ ସନ୍ତପ୍ତ । ତେଣୁ ଯେପରି ଉତ୍ତପ୍ତ ଲୌହର ତପ୍ତ ଲୌହ ସହିତ ମିଶ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ, ସେହିପରି ଆମର ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି ହେଉ । ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କର । ଯଦ୍ୟପି ଦଣ୍ଡ ଓ କୋଷରେ ଶତ୍ରୁଠାରୁ ନିଜକୁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ମନେକରୁଛ ତଥାପି ନିଃସ୍ଵ ରାମଙ୍କର ବିନାଶ ପୂର୍ଣ୍ଣକାମ ତୁମ ପକ୍ଷେ ନିରର୍ଥକ, ପରନ୍ତୁ ଆପ୍ତକାମ ତୁମର ନାଶରେ ବହୁ ହାନି ହେବ । ଉତ୍ତର ନୀତିବାନ୍ ରାମଙ୍କୁ ଜୟ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, ତାଙ୍କ ସହ କଳହ ହେଲେ ନିଶ୍ଚିତ ରୂପେ ତୁମର ବିନାଶ ହେବ ।

ବାନରରାଜ ସୁଗ୍ରୀବ ଭୟ କିମ୍ବା ଲୋଭହେତୁ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇନଥିଲେ ଯଦ୍ବାରା ସେ ବଧର ଯୋଗ୍ୟ ହେବେ । ସନ୍ମାର୍ଗରେ ଥ‌ିବା ସୁଗ୍ରୀବ ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକରି ରାମଙ୍କ ସମୀପକୁ ଯାଇଥିଲେ । ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲେ ଆମ୍ଭେମାନେ ଯାହାଙ୍କୁ ବି ଆଶ୍ରୟ କରିବା ତାଙ୍କୁ ରାମଙ୍କଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ଅବା ତାଙ୍କ ସମାନ ସେଭଳି କାହାରିକୁ ଦେଖୁନାହୁଁ । ପ୍ରଜାପତି ବ୍ରହ୍ମା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଏବେ ଆଶ୍ରୟ ବା ଶରଣଦାତା ନୁହଁନ୍ତି କାରଣ ବର ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଅନୁତପ୍ତ । ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବତାମାନେ ପୂର୍ବଠାରୁ ଅଧିକ ଶତ୍ରୁ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି ହେଉ । ବିଚାର କଲେ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଉପାୟ ନାହିଁ । ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ମନ କରିବ ତାହାହେଲେ ବାନରମାନେ ଅବିଳମ୍ବେ ଏସବୁକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଦୂରାଦେବ = ଦୂରାତ୍ + ଏବ । ସିଂହାସନାଧ୍ଵରୂଢ଼ମ୍ = ସିଂହାସନ + ଅଧରୂଢ଼ମ୍‌ । ସତ୍ୟପେକ୍ଷିତେ = ସତି + ଉପେକ୍ଷିତେ । ସାଗରମୂଭିତୀର୍ଷି = ସାଗରମ୍ + ଉରିତୀର୍ଷେ । ଯଦ୍ୟୁକ୍ତମ୍ = ଯଦି + ଉକ୍ତମ୍ । ଅଖଣ୍ଡାମାନମାଖଣ୍ଡଳମ୍ = ଅଖଣ୍ଡାମାନମ୍ + ଆଖଣ୍ଡଳମ୍ । ପରିଖଣ୍ଡେଦୀର୍ଣ୍ଣଦଣ୍ଡମ୍ = ପରିଖଣ୍ଡ + ଉଦୀର୍ଣ୍ଣଦଣ୍ଡ + ତୁମ୍ । ନରାଭିଯୋଗମ୍ = ନର + ଅଭିଯୋଗମ୍ । ଦୌରଽସ୍ତୁ = ଦୌ + ଅଧଃ + ଅସ୍ତୁ । କ୍ଷତିରନ୍ତରିକ୍ଷେ = କ୍ଷିତିଃ + ଅନ୍ତରିକ୍ଷେ । ଯେଽସ୍ମୋକମ୍ = ଯେ + ଅସ୍ମାକମ୍ । ମଧ୍ୟକୂସ୍ୟଚିଦପି = ମଧ୍ୟାତ୍ + କସ୍ୟଚିତ୍ + ଅପି । ନାଳମ୍‌ = ନ + ଅଳମ୍ । ତ୍ଵଦୀୟିତ୍ୟି ତ୍ଵଦୀୟଃ + ଭୃତ୍ୟ । ଯାତୁଧାନାନ୍ସଭାଷେ = ଯାତୁଧାନା + ଅନୁ + ଅଭାଷେ । ସୁଭୃତିଭବଦ୍‌ଭିର୍ଯଦୁକ୍ତମ୍ = ସୁଭୃତିଃ + ଭବଦ୍‌ + ଯତ୍ + ଉକ୍ତମ୍ । ପ୍ରଜୈବ = ପ୍ରଜ୍ଞା + ଏବ । ମନ୍ତେଽକୃତା = ମନ୍ତେ + ଅଧ୍ଵତା । ଜିଗ୍ରୀଷ୍ମର୍ବୁଦ୍ଧିକ୍ଷୟି ଜିଗୀତୁଃ + ବୃଦ୍ଧିକ୍ଷଯୌ । ଲକ୍ଷ୍ମୀର୍ନ = ଲକ୍ଷ୍ମୀ + ନ । ବିଜାନନେତା = ବିଜାନତ୍ + ନେତା । ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖ୍ୟମ୍ = ଚ + ଇନ୍ଦ୍ରମୁଖ୍ୟମ୍ । ସର୍ବମେବୈତଦ୍‌ବିପରୀତମ୍ = ସର୍ବମ୍ + ଏବ + ଏତତ୍ + ବିପରୀତମ୍ । କୃତସ୍ତଦୈବ = କୃତଃ + ତତ୍ + ଏବ । ବିଗୁଣିରୁପେତମ୍ = ବିଗୁଣି + ଉପେତଃ + ତ୍ୱମ୍ । ବନ୍ଧୁଭିର୍ବୟମ୍ = ବନ୍ଧୁଭଃ + ବୟମ୍ । ତସ୍ମାଦ୍ୟଥା = ତସ୍ମାତ୍ + ଯଥା । ତପ୍ତସ୍ୟାୟସସ୍ତପ୍ରେନ = ତପ୍ତସ୍ୟ + ଅୟତଃ + ତପ୍ତାନ । ସନ୍ଧିରସ୍ତୁ = ସନ୍ଧି + ଅନ୍ତୁ । ଯଦ୍ୟପି = ଯଦି + ଅପି । ଚାତ୍ମାନମଶଃ = ଚ+ଆତ୍ମାନମ୍ + ଅରଃ । କପୀନଃ = କପୀ + ଇନ୍ଦ୍ର । ଭୟାଭାଦ୍‌ବା = ଭୟାତ୍ + ଲୋଭାତ୍ + ବା। ରାମାଦଧୂକମ୍ : = ରାମାତ୍ + ଅଧୂକମ୍ । କଞ୍ଚାଦପି = କମ୍ + ଚିତ୍ + ଅପି । ସ୍ଵୟଂଭୂର୍ନାସ୍କାକମ୍ = ସ୍ଵୟଂଭୂ + ନ + ଅସ୍ମାକମ୍ । ଦତ୍ତାନାସୌ = ଦତ୍ତ୍ୱା + ଅଧୁନା + ଅର୍ଥେ । ଇନ୍ଦ୍ରାଦୟଶ୍ଚ = ଇନ୍ଦ୍ର + ଆଦୟଃ + ଚ । ତସ୍ମାଦ୍ରାମେଣ = ତସ୍ମାତ୍ + ରାମେଣ । ସନ୍ଧାନମସ୍ତୁ = ସନ୍ଧାନମ୍ + ଅସ୍ତୁ । ନାନ୍ୟ = ନ + ଅନ୍ୟ । ସର୍ବମେତନ୍ନାଶମ୍ = ସର୍ବମ୍ + ଏତତ୍ + ନାଶମ୍ । ନେଷ୍ୟନ୍ତୀତି = ନେଷ୍ୟନ୍ତ + ଇତି ।

ସମାସ– ନିଶାଚରଃ = ନିଶାୟାଂ ଚରନ୍ତି ଇତି ଯେ, ତୈ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାବଣ ମନ୍ଦିରସ୍ୟ = ରାବଣସ୍ୟ ମନ୍ଦିରମ୍, ତସ୍ୟ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଅନାବେଦିତସମ୍ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ନ ଆବେଦିତମ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତାଦୃଶଂ ସମ୍ପ୍ରବିଷ୍ଟ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସଗୌରବମ୍ = ଗୌରବେଶ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଦତ୍ତପଥୀ = ଦରଃ ପନ୍ଥା ଯସ୍ମି ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସିଂହାସନାଧ୍ଵରୂଢ଼ମ୍ = ସିଂହାସନେ ଅଧ୍ଵରୂଢ଼ୀ, ତମ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ବିହିତପ୍ରଣାମଃ = ବିହିତଃ ପ୍ରଣାମଃ ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ସିଂହାସନେ = ସିଂହ ଚିହ୍ନତମ୍ ଆସନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଦଶାସ୍ୟ = ଦଶ ଅସ୍ୟାନି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଉପାୟବଦ୍‌ = ଉପାୟଂ ବେଜିଂ ଇତି, ତଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସୁମନ୍ତ୍ରତାନି = ସୁଷ୍ଟ ମନ୍ତ୍ରତାନି (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବାଳିଖରାଦିନାଶେ = ବାଳିଷ୍ଟ ଖରଶ୍ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତୌ ଆଦୀ ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହି), ତେଷା ନାଶଃ, ତସ୍ମିନ୍ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାମସୁଗ୍ରୀବାଦୀନାମ୍ = ରାମଶ୍ଚ ସୁଗ୍ରୀବଣ୍ଟ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ଚୌ ଆଦୀ ପେଷା ତେ, ତେଷାମ୍ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପ୍ରହସ୍ତପ୍ରମୁଖା = ପ୍ରହସ୍ତ ପ୍ରମୁଖ ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଭୁଜଂସବକ୍ଷସ୍ଥଳକାମୁଁକାସୀନ୍=ଭୁଜଶ୍ଚ ଅଂସଶ୍ଚ ବକ୍ଷସ୍ଥଳଞ୍ଚ (ଇତରେତର ସ୍ବଦୁଃ), ତେଷୁ କାମୁଁକାସୟଃ, ତାନ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ଅଖଣ୍ଡାମାନମ୍ = ନ ଖଣ୍ଡାମାନଃ, ତମ୍ (ନଵ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଉଦୀର୍ଣ୍ଣଦଣ୍ଡୀ = ଉଦୀର୍ଶୀ ଦଣ୍ଡୀ ଯେନ ୟଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନୃପଶ୍ରେଷ୍ଠ : ନୃପେଷୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ସମ୍ବୋଧନେ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନରାଭିଯୋଗମ୍ = ନରାଣାମ୍ ଅଭିଯୋଗ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନିର୍ୟତ୍‌ଲିଙ୍ଗାକୁଳଧୁମରାଶିମ୍ = ନିର୍ୟତଃ ସ୍ଫୁଲିଙ୍ଗା (କର୍ମଧାରୟ), ଡଃ ଆକୁଳ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତାଦୃଶଃ ଧୁମରାଶି ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ଧୂମରାଶି = ଧୂମାନାଂ ରାଶି ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ସରାଘବେଷୁ = ରାଘବେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନା, ତେଷୁ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପ୍ରାତରାଶୀୟ = ପ୍ରାତଃ ଆଶଃ, ତସ୍ମି (କର୍ମଧାରୟ) । ସମେଧୂତଚାପଲ୍ୟଯୁକ୍ତସ୍ୟ = ସମେଧ୍ୟ ଚାପଲ୍ୟମ୍ (କର୍ମଧାରୟଃ), ତେନ ଯୁକ୍ତ, ତସ୍ୟ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବାଳଧୂକ୍ = ବାଳଧ୍ଵ ଭଜତି ଇତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସୁଭୃତିଃ ଶୋଭନଂ ଭୂତଂ ପେଷା ତେ, ତୈ (ପ୍ରାଦି ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତତ୍‌ସମ୍ଭାବନାୟା = ତଥ୍ୟ ସମ୍ଭାବନା, ତସ୍ୟା (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୁଦ୍ଧିକ୍ଷୟୌ = ବୃଦ୍ଧିଷ୍ଟ କ୍ଷୟଶ୍ଚ ତୈ (ଇତରେତର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ସନ୍ଧ୍ୟାଦିଷ୍ଣୁ = ସନ୍ଧି ଆଦି ପେଷା ତେ, ତେଣୁ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଆହିତାମ୍‌ସାରମ୍ = ଆତ୍ମନଃ ସାରଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଆହିତଃ ଆତ୍ମସାରଃ, ତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଇନ୍ଦ୍ରମୁଖ୍ୟମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ର ମୁଖ୍ୟ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିବୁଧମଣ୍ଡଳ = ବିଦୁଧାନାଂ ମଣ୍ଡଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଷଡ଼ବର୍ଗବଶ୍ୟ = ଷଣ୍ଟିଂ ବର୍ଗ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତେନ ବଶ୍ୟ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପରିମୂଢ଼ବନ୍ଧୁ = ପରିମୂଢ଼ା ବନ୍ଧବ ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଗୁଣି = ବିରୁଦ୍ଧା ଗୁଣା, ତଃ ( ପ୍ରାଦି ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । ଦାରାହରଣେନ = ଦାରାଣାମ୍ ଆହରଣମ୍, ତେନ ( ୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । କପୀନଃ = କପୀନାମ୍ ଇନ୍ଦ୍ର (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରତିପ୍ରିୟମ୍ = ପ୍ରତିଗତଃ ପ୍ରିୟଃ, ତମ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସ୍ଵୟଂଭୂ = ସ୍ଵୟଂ ଭବତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସାନୁଶୟଃ = ଅନୁଶୟନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଇନ୍ଦ୍ରାଦୟ ଇନ୍ଦ୍ର ଆଦି ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହି) । ଅଚିରେଣ = ନ ଚିରମ୍, ତେନ (ନୡ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– କପୟଃ ବିଭୀଷତଃ, ଦଶାସ୍ୟ, ପ୍ରହସ୍ତପ୍ରମୁଖା, ତୁମ୍, ସୁଗ୍ରୀବ, ସ୍ଵୟଂଭୂ, ଉଦୀର୍ଣ୍ଣଦଣ୍ଡ, କ୍ଷିତି, ବାଳଧୂକ୍, କୃଶାନୁଃ, ଷଡ୍‌ବର୍ଗବଶ୍ୟ, ସନ୍ଧାନମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ନୃପଶ୍ରେଷ୍ଠ=ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସୁନନୀତିଃ, ରାମ, ବାଳୀ, ବିବୁଧମଣ୍ଡଳ, ପ୍ରଜ୍ଞା, ସନ୍ଧି, ବିଗ୍ରହଃ, ବିରାଗ– ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଦ୍ୱାରଂ, ସିଂହାସନାଧ୍ଵରୂଢ଼, ଭ୍ରାତରଂ, ପାଶିଂ, ସମିତି, ସାଗରଂ, ଯୁସ୍ତଂ, ଭୂବାଂସବକ୍ଷସ୍ଥଳ, ଗଦା, ଶୂଳାନି, ଦଶାସ୍ୟ, ଅଖଣ୍ଡମାନ୍ୟ, ଆଖଣ୍ଡନଂ, ନରାଭିଯୋଗ, ଭାନୁ, କାମୁଁକାସୀନ୍, ଲଙ୍କା, ଯାତୁଧାନାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପୀଠମ୍= ଅଧୂସାସ୍ଥାକର୍ମ ଯୋଗେ ୨ୟା । ବୃଦ୍ଧିକ୍ଷୟୌ, ଆହିତାତ୍ମସାରଂ, ବିଜାନନ୍, ଯୁଦ୍ଧ, ସୀତାଂ, ଆତ୍ମାନଂ, ପ୍ରତିପ୍ରିୟଂ, ତତ୍‌ସମଂ, ମର୍ଡିଂ, ନୀତଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ନିଶାଚରଃ, ପ୍ରତୀହାରେଣ, କିଙ୍କରଃ, ତୃଦୀୟୈ, ଭୂ, ରାଜ୍ଞା, ସ୍ବଭୂତଃ, ଭବଦ୍‌, ତ୍ୱୟା, ପୂର୍ଣ୍ଣେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଆମ୍ନାତିଭିଂ, ବୁଦ୍ଧିମଦ୍‌ରଃ, ଉପାୟବଦ୍‌ଭଃ ସାର୍ଥମ୍‌ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଏକେନ, ଶତ୍ରୁଣା = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ଶରଣ = କରଣେ ୩ୟା । ବିଗୁଣି କରଣେ ୩ୟ । ହୃତିଃ, ଦଣ୍ଡେନ, କୋଷେନ, ବନ୍ଧୁଭି=ହେତୌ ୩ୟା । ତପ୍ରେନ = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ରାମେଣ, ତେନ = ସହଯୋଗେ ୩ୟା । ପ୍ରାତରାଶାୟ = ଅଳଂ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଅରଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟାତ୍, ଲୋଭାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ରାମାତ୍-ଉତ୍କର୍ଷାର୍ଥେ ୫ମୀ । ଭବତଃ, ତବ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ରାବଣମନ୍ଦିରସ୍ୟ, ରାମସୁଗ୍ରୀବାଦିନାମ୍, ତପ୍ତସ୍ୟ, ଅୟସ, ସତ୍ୟମ୍ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସିଂହାସନେ, ନୀତିଷୁ, ଭୂମାଁ, ସରାଘବେଷୁ, ବାନରେଷୁ, ମନ୍ତ୍ର, ସନ୍ଧ୍ୟାଦିଷ୍ଣୁ, ଗୁଣେଷୁ, ଲୋକେ, ବଅଁନି, ବିଗ୍ରହେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ବାଳିଖରାଦିନାଶେ, ଭଙ୍ଗେ, କଳହେ, ବିରୋଧେ, ସତି = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ପରିରକ୍ଷିତମ୍ = ପରି + ଋଷ୍ + କ୍ତ । ନତଃ = ନମ୍ + କ୍ତ । ଆବେଦିତମ୍ = ଆ + ବିଦ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ସଂପ୍ରବିଷ୍ଟମ୍ = ସମ୍ + ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ଅଧିଜଃ = ଅଧୂ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ = ଦୃଶ୍ + କ୍ତବତ୍ରୁ । ନିକ୍ଷିପ୍ୟ ନି + କ୍ଷିପ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କଳ୍ପିତମ୍ = କୃପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରାସାର୍ଯ୍ୟ = ପ୍ର + ସ୍କୃ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶଲୈ = ଶକ୍ + କ୍ତ + ଭିସ୍ । ବୁଦ୍ଧିମଦ୍‌ = ବୁଦ୍ଧି + ମତୁମ୍ + ଭିସ୍ । ନାଶଃ = ନଶ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ସତି = ଅସ୍ + ଶତୃ + ଡି । ଦ୍ବିଷାମ୍ = ର୍ଦ୍ଧିଷ୍ + କ୍ଲିପ୍ + ଆମ୍ । ଯୁକ୍ତମ୍ = ୟୁଜ୍ + କ୍ତ । ପରାମୃଶନ୍ତଃ = ପରା + ମୃଶ୍ + ଶତୃ + ଜସ୍ । ପରିଖଣ୍ଡ = ପରି + ଖଣ୍ଡ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଅଭିଯୋଗ = ଅଭି + ଜୁଦ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ନିର୍ଯ୍ୟନ୍ତ = ନିର୍ + ଈଣ୍ + ଶତୃ + ଜସ୍ । ଗଣନା = ଗଣ୍ଠି + ଲୁଟ୍ + ଟାପ୍ । ଆଶଃ = ଅଶ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଉଚିତମ୍ = ଉଷ୍ + କ୍ତ । ଅଧୁତା = ଅଧୂ + କୃ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ପ୍ରସମୀକ୍ଷମାଣ = ପ୍ର + ସମ୍ + ଈକ୍ଷ୍+ ଶାନର୍‌ । ସନ୍ଧି = ସମ୍ + ଧା + ନି । ବିଗ୍ରହଃ = ବି + ଗ୍ରହ + ଅବ୍ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଶ୍ୟତ୍ । ପ୍ରସମୀକ୍ଷ= ପ୍ର + ସମ୍ + ଈକ୍ଷ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବିଜାନନ୍ = ବି + ଜ୍ଞା + ଶତୃ । ନେତା = ନୀ + ତୃବ୍ । ନୀତୀ = ନୀ + ସ୍କ୍ରିନ୍ + ଶସ୍ । ବିରାଗ = ବି + ରଞ୍ଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ଜନିତଃ = ଜନ୍ + ଶିଚ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରକୋପିତମ୍ = ପ୍ର + କୁପ୍ + ଶିଚ୍ + କ୍ତ । ନିହତଃ = ନି + ହନ୍ + କ୍ତ । ବିନଷ୍ଟମ୍ = ବି + ନଶ୍ + କ୍ତ ପରିମୂଢ଼ୀ = ପରି + ମୂହ୍ + ଦ୍ର । ଉଚ୍ଛିନ୍ନାନି = ଉତ୍ + ଛିଦ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ । ଆହରଣମ୍ = ଆ + ହୃ + ଲୁଟ୍ । ତପ୍ତା = ତପ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରକୃଷ୍ଟମ୍ = ପ୍ର + କୃଷ୍ + କ୍ତ । ରିକ୍ତସ୍ୟ = ରିଗ୍ + କ୍ତ + ଡସ୍ । ବିନାଶଃ = ବି + ନଶ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଜେତୁମ୍ = ଜି + ତୁମୁନ୍ । ଲୋଭାତ୍ = ଲୁଇ + ଘଞ୍ଜ୍ + ଡସି । ଅଭିଗତଃ = ଅଭି + ଗମ୍ + କ୍ତ । ବିଭେଦ୍ୟ = ବି + ଭିଦ୍ + ଯତ୍ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ସା । ବିରୋଧେ = ବି + ରୁଧ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଭି । ଶରଣମ୍ = ଶୂ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଦରା = ଦା + ଭ୍ରାଚ୍ । ଅନୁଶୟନ = ଅନୁ + ଶୀ + ଅଚ୍ + ଟା । ବିରୁଦ୍ଧା = ବି + ରୁଧ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ । ସନ୍ଧାନମ୍ + ସମ୍ + ଧା + କ୍ୟୁଟ୍ । ନିରୂପ୍ୟମାଣ = ନି + ରୂପ୍ + ଶାନବ । ଉପାୟଃ = ଉପ୍ + ଅୟ + ଘଞ୍ଚ । ବିଗ୍ରହେ = ବି + ଗ୍ରହ + ଅପ୍ + ଡି । ମତିମ୍ = ମନ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ନାଶମ୍ = ନିଶ୍ + ଘଞ୍ଚ ।

Text – 3

विभीषणोक्तं …………………………………….. सफलं भवेदिति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ଉକ୍ତମ୍ = କହିଲା । ମନ୍ୟମାନଃ = ମନେକରୁଥିବା । ମାତାମହ = ଅଜା । ବାର୍ଧକକମ୍ପୁମୂର୍ଧା= ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁ କମ୍ପୁଥ‌ିବା ମସ୍ତକଯୁକ୍ତ । ପରିଣାମନମ୍ର = ପରିପକ୍ବ ବୟସହେତୁ ନଇଁ ଯାଇଥବା । ପ୍ରୋନ୍ନମ୍ୟ = ଉପରକୁ ଉଠାଇ । ପଦାତିଃ = ପଦଚାରୀ । ଧନୁଷ୍ମାନ୍ = ଧନୁର୍ଧାରୀ । ବିୟଦ୍‌ଗତାନି = ଆକାଶଚାରୀ । ଅନେକମାୟାନି = ଅନେକ ମାୟା ବିଶିଷ୍ଟ । ଚତୁର୍ଦଶ = ଚଉଦ । ରକ୍ଷାସହସ୍ରାଣି = ସହସ୍ରରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ । ଆର୍ଥୀତ୍ = ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି । ମାନୁଷମାତ୍ରଶଙ୍କା = ମନୁଷ୍ୟମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ । ସନ୍ତାପିତିଃ = ସନ୍ତାପିତ । ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିକଃ = ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିମାନେ । ରାତ୍ରିଚରକ୍ଷୟାୟ = ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କ ବିନାଶ ନିମନ୍ତେ । ନରାକୃତିଃ : ନରରୂପୀ । ବାନରସୈନ୍ୟଶାଳୀ = ବାନରସୈନ୍ୟଶୋଭୀ । ଜଗତି = ଜଗତରେ । ଅଜୟଃ = ଦୁର୍ଜୟ । ଅଭ୍ୟୁପାୟ = ଉପାୟ । ବିହିତଃ = ବିଧାନ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରମାଦବାନ୍ = ଅସାବଧାନ । କ୍ଷତଧର୍ମବର୍ମା = ନଷ୍ଟଧର୍ମମାର୍ଗୀ । ଶତ୍ରୁଭାବମ୍ = ଶତ୍ରୁତାକୁ । ପ୍ରତିଲବ୍ଧସଂଜ୍ଞ = ଚେତା ଫେରି ପାଇଥବା । ନିଦ୍ରାବିଲୀକ୍ଷ = ନିଦ୍ରାକଳୁଷିତ ନେତ୍ରବିଶିଷ୍ଟ । ଶ୍ରୁତକାର୍ଯ୍ୟସାରଃ = କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଶୁଣିଥିବା । ସାମ୍ନା = ସଜଳ । ଅଭାଷତ = କହିଲେ । ମଧଗତଃ = ମଧ୍ୟାହ୍ମସ୍ଥିତ । ଭାନୁଃ = ସୂର୍ଯ୍ୟ । ଔଷ୍ୟମ୍ = ଉଷ୍ଣତାକୁ । ତ୍ୟଜେତ୍ = ଛାଡ଼ିଦେଇପାରନ୍ତି । ହିମାଂଶୁ = ଚନ୍ଦ୍ର । ନିଶାୟାମ୍ = ରାତିରେ । ଶୈତାମ୍ = ଶୀତଳତାକୁ । ପୌଲସ୍ତ୍ୟ = ପୁଲସ୍ତିପୁତ୍ର ରାବଣ । ଭୁବନାବମାନୀ = ଲୋକ ଅବମାନନାକାରୀ । ସର୍ବାନର୍ଥମୂଳମ୍ = ସମସ୍ତ ଅନର୍ଥର କାରଣ । ମାନମ୍ = ଅଭିମାନ । ମନ୍ୟ = ମନେକରୁଛି । ମଦ୍‌ବିଧା = ମୋ ପରି ଲୋକ । ସିଦ୍ଧିମ୍ = ସଫଳତାକୁ । ଅଭୀପ୍ସବ = ଇଚ୍ଛୁକ । ବିଲୋମଚେଷ୍ଟମ୍ = ବିପରୀତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା । ପ୍ରସଭମ୍ = ବଳପୂର୍ବକ । ସ୍ନେହମୂଳମ୍ = ସ୍ନେହହେତୁକ । ଗ୍ରାମ୍ୟସୁଖେଷୁ = ସ୍ତ୍ରୀ ସଂଭୋଗ ସୁଖରେ । ସଙ୍ଗ = ଆସକ୍ତି । ସଂକ୍ଷୟହେତୁଃ = ବିନାଶର କାରଣ । ନିଷେଦିତଃ = ଉପଭୋଗ କରିସାରିଛ । ତୃପ୍ରସାଦେନ = ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହ ହେତୁ । କୃତାର୍ଥକ୍ୟ = ଚରିତାର୍ଥ । ସଫଳମ୍ = ଫଳବତୀ । ଭବେତ୍ = ହୋଇପାରେ ।

ଅନୁବାଦ– ବିଭୀଷଣଙ୍କ କଥାକୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନେକରୁଥିବା ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁ ପ୍ରକମ୍ପିତ ମସ୍ତକବିଶିଷ୍ଟ ରାବଣଙ୍କ ଅଜା ମାଲ୍ୟବାନ୍ ପରିପକ୍ବ ବୟସ ହେତୁ ନଇଁଯାଇଥବା ଶରୀରକୁ ଉପରକୁ ଉଠାଇ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ଯିଏ ଜଣେ ପଦଚାରୀ ଧନୁର୍ଦ୍ଧାରୀ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଆକାଶଗତ ଅନେକ ମାୟାବୀ ଚଉଦ ହଜାର ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ସେଠି ତୁମାନଙ୍କର କି ମନୁଷ୍ୟମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ । ଦେବତାମାନଙ୍କ ସହ ସନ୍ତାପିତ ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିମାନେ ନିଶ୍ଚିତ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କ ବିନାଶ ନିମନ୍ତେ ନରରୂପୀ ବାନର ସୈନ୍ୟଶୋଭୀ ସଂସାରରେ ଦୁର୍ଜୟ ଉପାୟ ବିଧାନ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରମତ୍ତ, ଧର୍ମମାର୍ଗ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଓ ମୁନିମାନଙ୍କର ଶତ୍ରୁତାକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିବା ତୁମେ ଯଦି ନିଜକୁଳରେ ଶାନ୍ତିକୁ ବଡ଼ ମନେକରୁଥାଅ ତେବେ ବିଭୀଷଣଙ୍କ ଉକ୍ତି ପାଳନ କର । ସେହି ପ୍ରହସ୍ତ ଆଦି ରାକ୍ଷସଙ୍କ ଘୋଷଣାଦ୍ୱାରା ଚେତା ଲାଭ କରିଥିବା, ନିଦ୍ରାକଳୁଷିତ ନେତ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ ଓ କାର୍ଯ୍ୟସାରତତ୍ତ୍ବକୁ ଶୁଣିଥିବା କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ତହିଁ ଉତ୍ତରୁ ଆକାଶରେ ସଜଳମେଘ ପରି ବାକ୍ୟ କହିଲେ– ହୁଏତ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଷ୍ଣତା ତ୍ୟାଗ କରିପାରନ୍ତି ଅଥବା ରାତ୍ରିରେ ଚନ୍ଦ୍ର ଶୀତଳତା ଛାଡ଼ିଦେଇ ପାରନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଲୋକ ଅବମାନନାକରୀ ପୁଲସ୍ତିପୁତ୍ର ରାବଣ ସମସ୍ତ ଅନର୍ଥର ମୂଳକାରଣ ଅଭିମାନ ବା ଗର୍ବକୁ ଛାଡ଼ିପାରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ଭାବୁଛି । ତଥାପି ସିଦ୍ଧି ଲାଭକରିବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ମୋପରି ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବିପରୀତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ତୁମକୁ ବଳପୂର୍ବକ ଯାହା କରିବାକୁ ଯତ୍ନ କରୁଛନ୍ତି ତାହା ସ୍ନେହହେତୁକ ଅଟେ । ବୃଦ୍ଧମାନେ ଯେଉଁ ନିଷ୍ଠୁର କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ସ୍ତ୍ରୀସମ୍ଭୋଗ ସୁଖରେ ଆସକ୍ତିକୁ ପୁଣ୍ୟର ବିନାଶ କାରଣ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ତାହାକୁ ତୁମେ ଅତିମାତ୍ରାରେ ଭୋଗ କରିସାରିଛ । ତାହାର ଫଳ ଅବିଳମ୍ବେ ଲାଭ କରିବ । ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହ ହେତୁ ମୁଁ କ’ଣ ବା ଉପଭୋଗ ନ କରିଛି । ତେଣୁ ଏହିପରି ଜୀବନ ଚରିତାର୍ଥ ହୋଇଥବା ମୋର ଯଦି ତୁମ ପାଇଁ ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ, ତେବେ ମୋର ଜନ୍ମ ସଫଳ ହୋଇପାରିବ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ବିଭୀଷଣୋକ୍ତମ୍ = ବିଭୀଷଣ + ଉକ୍ତମ୍ । ମାଲ୍ୟବାନ୍ନାମ = ମାଲ୍ୟବାନ୍ + ନାମ । ରାବଣମୁବାଚ ରାବଣମ୍ + ଉବାଚ । ବିୟଦ୍‌ଗତାନ୍ୟନେକମାୟାନି = ବିୟତ୍ + ଗତାନି + ଅନେକମାୟାନି । ସହସ୍ରାଣ୍ୟାର୍ଥୀତ୍ = ସହସ୍ରାଣି + ଆର୍ସୀତ୍ । ସଦେବୈବ୍ରହ୍ମର୍ଷିଭିର୍ଜୁନମ୍ = ସଦେବେ + ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିଭଃ + ନୂନମ୍ । ଜଗତ୍ୟଜୟୋଽଭୁପାୟ = ଜଗତି + ଅଜୟଃ + ଅଭି + ଉପାୟ । ମୁନୀନାମପି = ମୁନୀନାମ୍ + ଅପି । ଗତମ୍ = ଗତଃ + ତୁମ୍ । କୁରୁସ୍ମୃତି = କୁରୁଷ୍ + ଇତି । କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣସ୍ତତଃ = କୁମ୍ଭକହିଃ + ତତଃ । ବାକ୍ୟମଭାଷତ = ବାକ୍ୟମ୍ + ଅଭାଷିତ । ମଧ୍ୟଗତୋଽପି = ମଧଗତଃ + ଅପି । ଭାନୁରୌଷ୍ଟ୍ରାମ୍ = ଭାନୁଃ + ଔଷ୍ଟ୍ରିମ୍ । ତ୍ୟଜେଦଥବା = ତ୍ୟଜେତ୍ + ଅଥବା । ହିମାଂଶୁର୍ନିଶାୟାମ୍ = ହିମାଂଶୁ + ନିଶାୟାମ୍ । ତ୍ୟଜେନ = ତ୍ୟଜେତ୍ + ନ । ସର୍ବାନର୍ଥମୂଳମ୍ = ସର୍ବାନ୍ + ଅର୍ଥମୂଳମ୍ । ତ୍ୟଜେଦିତି = ତ୍ୟଜେତ୍ + ଇତି । ସିଦ୍ଧିମଭୀ ସ୍ଵସ୍କାମ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ + ଅଭୀପ୍‌ସନଃ+ଦ୍ୱାମ୍ । ସଂକ୍ଷୟହେତୁରୁସ୍ତୋଽସୌ = ସଂକ୍ଷୟହେତୁଃ + ଉନ୍ତଃ + ଅସୌ । ଭବତାଽତିମାତ୍ରମ୍ = ଭବତା + ଅତିମାତ୍ରମ୍ । ଫଳମଚିଦେବ = ଫଳମ୍ + ଅଚିରାତ୍ + ଏବ । ନୋପଭୁକ୍ତମ୍ = ନ + ଉପଭୁକ୍ତମ୍ । ତସ୍ମାଦିତ୍‌ଥମ୍ ତସ୍ମାତ୍ + ଇତ୍‌ଥମ । ତ୍ୱଦର୍ଥେ = ଦୃତ୍ + ଅର୍ଥେ । ବ୍ୟାଭଦା = ସ୍ୟାତ୍ + ତଦା । ଭବେଦିତି = ଭବେତ୍ + ଇତି ।

ସମାସ– ବିଭୀଷଣୋକ୍ତମ୍ = ବିଭୀଷଣେନ ଉକ୍ତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବାର୍ଧକକମ୍ପ୍ରମୂର୍ଚ୍ଛା = ବାର୍ଧକେନ କମ୍ପୁ (ତୃତୀୟ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତାଦୃଶଃ ମୂର୍ଧା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପରିଣାମନଗ୍ରମ୍ = ପରିଣାମେନ ନମଃ, ତମ୍ (ତୃତୀୟା ତପୁରୁଷ) । ପଦାତିଃ = ପାଦାଭ୍ୟାମ୍ ଅଭି ଇତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ବିୟଦ୍‌ଗତାନି = ବିୟତଂ ଗତାନି (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅନେକମାୟାନି = ଅନେକାଂ ମାୟା ଯେଷା ତାନି (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ = ଚତୁର ଦଶ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ରକ୍ଷାସହସ୍ରାଣି = ରକ୍ଷସାଂ ସହସ୍ରମ୍, ତାନି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମାନୁଷମାତ୍ରଶଙ୍କା = ମାନୁଷ ଏବ (ନିତ୍ୟ), ତଦେବ ଶଙ୍କା (କର୍ମଧାରୟ) । ସଦେବୌ = ଦେବୋ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ, ତଃ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିଭିଂ = ବ୍ରହ୍ମଣାମ୍ ଋଷି, ତଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାତ୍ରିଞ୍ଚରକ୍ଷୟାୟ = ରାକ୍ଷ୍ନୌ ଚରନ୍ତି ଇତି ଯେ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ତେଷା କ୍ଷୟଃ, ତସ୍ମି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନରାକୃତଃ = ନରସ୍ୟ ଆକୃତିଃ ଇବ ଆକୃତିଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବାନରସୈନ୍ୟଶୋଭୀ ବାନରାମାଂ ସୈନ୍ୟମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତେନ ଶୋଭତେ ଇତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଅଜୟଃ = ନ ଜୟ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । କ୍ଷତଧର୍ମବର୍ମା = ଧର୍ମସ୍ୟ ବମ୍ବ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କ୍ଷତଂ ଧର୍ମବତ୍ସସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଶତ୍ରୁଭାବମ୍= ଶତ୍ରୋ ଭାବାଃ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵକୁଳସ୍ୟ = ସ୍ଵଂ କୁଳମ୍‌, ତସ୍ୟ (କର୍ମଧାରୟ)| ସ୍ଵସ୍ୟ କୂଳମ୍, ତସ୍ୟ (୬ଷ୍ଠୀ ତପୁରୁଷ) । ପ୍ରହସ୍ତାଦିଘୋଷେଣ = ପ୍ରହସ୍ତ ଆଦି ଯେଷା ତେ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ), ତେଷା ଘୋଷ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପ୍ରତିଲବ୍ଧସଂଜ୍ଞା = ପ୍ରତିଲବ୍ଧ ସଂଜ୍ଞା ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିଦ୍ରାବିଲୀକ୍ଷ = ନିଦ୍ରୟା ଆବିଳେ (ତୃତୀୟ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତାଦୃଶେ ଅକ୍ଷିଣୀ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶୃତକାର୍ଯ୍ୟସାରଃ = କାର୍ଯ୍ୟସ୍ୟ ସାରଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ଶ୍ରୁତଃ କାର୍ଯ୍ୟସାରଃ ଯେନ ସ୍ୱ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । କୁମ୍ଭକଣ୍ଠ = କୁମ୍ଭେ ଇବ କଣ୍ଠୀ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସାମ୍ମୁ = ଅସୁ ଭିଂ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମଧ୍ୟଗତଃ = ମଧ୍ୟ ଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ହିମାଂଶୁ = ହିମାଂ ଅଂଶତଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୁବନାବମାନୀ = ଭୁବନାନି ଅବମନ୍ୟତେ ଯଃ ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସର୍ବାନର୍ଥମୂଳମ୍ = ନ ଅର୍ଥା, ଅନର୍ଥୀ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ସର୍ବେ ଅନର୍ଥା (କର୍ମଧାରୟ ), ତେଷା ମୂଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମହବିଧା = ମହା ବିଧା ଇବ ବିଧା ଯେଷା ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଲୋମଚେଷ୍ଟମ୍ = ବିଲୋମାଚେଷ୍ଟା ଯସ୍ୟ ସ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସ୍ନେହମୂଳମ୍ = ସ୍ନେହ ମୂଳଂ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଗ୍ରାମ୍ୟସୁଖଷୁ = ଗ୍ରାମ୍ୟାଣି ସୁଖାନି, ତେଷୁ (କର୍ମଧାରୟଃ) । ସଂକ୍ଷୟହେତୁଃ = ସଂକ୍ଷୟସ୍ୟ ହେତୁଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ତ୍ୱତ୍‌ପ୍ରସାଦେନ = ତବ ପ୍ରସାଦଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୃତାର୍ଥକ୍ୟ = କୃତଃ ଅର୍ଥ ଯେନ ସ୍ୱ, ତସ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତ୍ଵଦର୍ଥେ = ତବ ଅର୍ଥ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସଫଳମ୍ = ଫଳେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍, ତତ୍ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି– ମାତାମହଃ, ପଦାତିଃ, କ୍ଷତଧର୍ମବର୍ମା, ତୁମ୍, କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣୀ, ଶ୍ରୁତକାର୍ଯ୍ୟସାରଃ, ଭାନୁ, ମଧଗତଃ, ହିମାଂଶୁ, ପୌଲସ୍ତ୍ୟ = କଉଁରି ୧ମା । ଅଭ୍ୟୁପାୟ, ଜୟଃ, ସଂକ୍ଷୟହେତୁଃ, ଅସୌ= ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ମାଲ୍ୟବାନ୍ = ନାମ ପଦ ଯୋଗେ ୧ମା । ସଙ୍ଗ=ଇତି ପଦ ଯୋଗେ ୧ମା । ବିଭୀଷଣୋକ୍ତ, ପରିଣାମନସଂ, ଦେହ, ରାବଣ, ବିୟଦ୍ଵଗତାନି, ଅନେକମାୟାନି, ରକ୍ଷାସହସ୍ରାଣି, ଶତ୍ରୁଭାବଂ, ଶାଚିଂ, ବାକ୍ୟ, ଔଷ୍ୟ, ଶୈତାଂ, ମାନଂ, ସିଦ୍ଧି, ଫଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ବହୁ, ପ୍ରସଭମ୍, ଅତିମାତ୍ରମ୍ = କ୍ରିୟାବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ପ୍ରହସ୍ତାଦିଘୋଷେଣ = କରଣେ ୩ୟା । ସନ୍ତାପିତଃ, ସଦୈବେ, ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିଭି, ବୃଦ୍ଧି, ଭବତା, ମୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତୃପ୍ରସାଦେନ = ହେତୌ ୩ୟା । ରାତ୍ରିଵରକ୍ଷୟାୟ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ରାବଣସ୍ୟ, ମୁନୀନାମ୍, ପୁଣ୍ୟସ୍ୟ, ତସ୍ୟ, ମମ, କୃପାର୍ଥକ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସ୍ୱକୁଳସ୍ୟ = କୃତ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଜଗତି, ଅନ୍ତରିକ୍ଷେ, ନିଶାୟାମ୍, ଗ୍ରାମ୍ୟସୁଖେଷୁ, ତ୍ୱଦର୍ଥେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ମନ୍ୟନାନଃ = ମନ୍ + ଶ୍ୟନ୍ + ଶାନଚ୍ । ପରିଣାମେନ = ପରି + ନମ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ + ଟା । ପ୍ରୋନ୍ନାମ୍ୟ = ପ୍ର + ଉତ୍ + ନମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଧନୁଷ୍ମାନ୍ = ଧନୁସ୍ + ମତୁପ୍ । ସନ୍ତାପିତିଃ = ସମ୍ + ତପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ + ଭିସ୍ । କ୍ଷୟଃ = କ୍ଷି + ଅଚ୍ । ଜୟ = ଜି + ଯତ୍ । ବହିତଃ = ବି + ଧା + କ୍ତ । ପ୍ରମାଦବାନ୍ = ପ୍ରମାଦ + ମତୁମ୍ । ଶାନ୍ତମ୍ = ଶମ୍ + ଭିନ୍ । ବାକ୍ୟମ୍ = ବଚ୍ + ଣ୍ୟତ୍ । ମାନମ୍ = ମନ୍ + ଘଡ୍ + ଅମ୍ । ସିଦ୍ଧିମ୍ = ସିଧ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ + ଅମ୍ । ବସ୍ତୁମ୍ = ବଚ୍ + ତୁମୁନ୍ । ସଙ୍ଗୀ = ସନ୍‌ଜ୍ + ଘଞ୍ଚ । ନିଷେବିତଃ = ନି + ସେବ୍ + କ୍ତ । ଉପଭୁକ୍ତମ୍ = ଉପ + ଭୁଜ୍ + କ୍ତ।

Text – 4

एवमुक्त्वा प्रसुप्ते ……………………………….. लंकाया निरगच्छत्।

ଏବମୁକ୍ତା ପ୍ରସୁପ୍ରେ …………………………………. ଲଙ୍କାୟା ନିରଗଚ୍ଛତ୍।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ପ୍ରସୁପ୍ତ = ଶୋଇଯା’ନ୍ତେ । ରାକ୍ଷସେନ୍ଦ୍ରମ୍ =ଦାନବରାଜ ରାବଣକୁ । ବିପରୀତାନି ନିମିତ୍ତାନି = ଅଶୁଭସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ । ବିବସ୍କାନ୍ = ସୂର୍ଯ୍ୟ । ଉତ୍ପାତଜମ୍ = ଉପଦ୍ରବରୁ ଜାତ । ବକ୍ରାକୃତି = ବକ୍ରାକାର ବିଶିଷ୍ଟ । ଛିଦ୍ରମ୍ = ଛିଦ୍ରକୁ । ବ୍ୟାଦାୟ= ବିସ୍ତାରିତ କରି । ଧୁସରରଶ୍ମିରାଶି = ପାଉଁଶିଆ କିରଣପୁଞ୍ଜଯୁକ୍ତ । ଅଭୁମ୍ = ଖାଇବାକୁ । କୀର୍ଣ୍ଣସଟୀ = ବିକ୍ଷିପ୍ତ କେଶର ଥ‌ିବା । ଅଦ୍ଭୁଦେତି = ଉଦୟ ହେଉଛନ୍ତି । କ୍ଷ୍ମାମ୍ = ପୃଥ‌ିବୀକୁ । କମ୍ପୟନ୍ତଃ = ପ୍ରକମ୍ପିତ କରୁଥିବା । ନିପତନ୍ତି ତଳକୁ ପଡ଼ୁଛନ୍ତି । ରୁବନ୍ତଃ = ରଡ଼ି କରୁଥିବା । ବିନାଶସୂଚକାନି = ବିନାଶସୂଚକ । ନିମିତ୍ତାନି = ଲକ୍ଷଣମାନ । ପ୍ରତ୍ୟର୍ଯ୍ୟ = ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି । ଦଶାନନଃ = ରାବଣ । ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁଃ = ଭୟଙ୍କର କର୍କଶ ନେତ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ । ଭୂଭଙ୍ଗମ୍ = ଭୁକୁଞ୍ଚନ । ଆଧ୍ୟାୟ = ଗ୍ରହଣ କରି । ଉଗ୍ରପଦାମ୍ = ନିଷ୍ଠୁର ପଦଯୁକ୍ତ । ଗିରମ୍ = ବାକ୍ୟ । ଜଗାଦି = କହିଲେ । ଉଦକେ = ଜଳରେ । ଶିଳାତଋଣମ୍ = ପଥର ଭାସିବା । ଧ୍ଵନ୍ତସ୍ୟନ୍ଦ = ଅନ୍ଧକାର ଝରୁଥୁବା । ବହ୍ନିନିସୃତିଃ = ଅଗ୍ନିନିଃସରଣ ହେବା । ପରେଣ = ଶତ୍ରୁଦ୍ବାରା । ଅପଜୟ = ପରାଜୟ । ତୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ = ସମାନ ବଂଶର । ବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧିମ୍ = ବନ୍ଧୁଙ୍କ ସମୃଦ୍ଧିକୁ । ସହନ୍ତେ = ସହିଥା’ନ୍ତି । ଲଙ୍କାଭିଭବେ ଲଙ୍କାର ପରାଜୟ ବିଷୟରେ । ଅତିହର୍ଷାତ୍ = ଅତି ଆନନ୍ଦ ହେତୁରୁ । ଅତିମାତ୍ରମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ । ଦୁଷ୍ଟୀ = ଖଳ । ଅନ୍ତରାତ୍ମା = ହୃଦୟ । ବିବୃତଃ = ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ଶିରସି = ମସ୍ତକରେ । ପାଶ୍ଚିମ୍ = ପାଦତଳକୁ । ରୋଷମ୍ = କ୍ରୋଧକୁ । କ୍ଷମୟା = କ୍ଷମାଦ୍ବାରା । ମନ୍ୟୁମ୍ = ଶୋକକୁ । ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଧୈର୍ଯ୍ୟଦ୍ଵାରା । ଗର୍ବମ୍ = ଅହଂକାରକୁ । ବିନୟନ = ବିନୀତଭାବଦ୍ଵାରା । ମୋହମ୍ = ମୋହକୁ । ଧୂୟା = ବୁଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା । ନିଗୃହ୍ନନ୍ = ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି । ଉଦତିଷ୍ଠତ୍ = ଉଠି ଠିଆହେଲେ । ଆମ୍ବ = ରୁହ । ଆତୁରଃ = ରୋଗୀ । ପଥ୍ୟକଟୁନ୍ = କଟୁପଥ୍ୟକୁ । ଅନଶୁନ୍ = ନ ଖାଇ । ସାମୟ = ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ । ଭିଷଜାମ୍ = ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କର । ବିବେକଶୂନ୍ଯ = ବିଚାର ରହିତ । ଆତ୍ମମାନୀ ଆତ୍ମାଭିମାନୀ । ସ୍କୁଟମ୍ = ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ । ବୈରମ୍ = ଶତ୍ରୁତା । ଶ୍ରୋତ୍ରସୁ = ଶ୍ରବଣସୁଖକର । ଅପଥି = କୁପଥ୍ୟଦ୍ଵାରା । ପ୍ରତୁଷ୍ୟତି = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ । ଅନର୍ଥାୟ = ଅନିଷ୍ଟ ପାଇଁ । ଲାଘବମ୍ = ଅପମାନ ବା ଲଘୁତାକୁ । ଆଦଧାତି = ବହନ କରୁଛି । ମନ୍ତ୍ରୀମୁଖ୍ୟ = ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କଦ୍ବାରା । ରଜନୀଚରପତିମ୍ = ଦାନବରାଜଙ୍କୁ । ନିରଗଚ୍ଛତ୍ = ବାହାରି ଚାଲିଗଲେ ।

ଅନୁବାଦ– ଏହିପରି କହି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ଶୋଇଗଲା ପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣକୁ ପୁଣି କହିଲେ – ବିପରୀତ ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖାଯାଉଛି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉପଦ୍ରବରୁ ଜାତ ବକ୍ରାକାର ଛିଦ୍ରଟିକୁ ମେଲି ଧୂସର କିରଣପୁଞ୍ଜଦ୍ଵାରା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କରିବାକୁ ବିକ୍ଷିପ୍ତ କେଶରବିଶିଷ୍ଟ ସିଂହ ସମ୍ମୁଖରୁ ଆସିଲା ପରି ଉଦୟ ହେଉଛନ୍ତି । ପୃଥ‌ିବୀକୁ ପ୍ରକମ୍ପିତ କରି ଉଲ୍‌କାମାନ ପଡୁଛନ୍ତି । ଶୃଗାଳାଦି ପ୍ରାଣୀମାନେ ଶବ୍ଦକରି ଆମ ଚାରିପାଖରେ ବୁଲୁଛନ୍ତି । ଯେହେତୁ ଏପରି ବିନାଶସୂଚକ ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖାଯାଉଛନ୍ତି, ତେଣୁ ତୁମେ ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କର । ଭୟଙ୍କର କର୍କଶ ନେତ୍ରଯୁକ୍ତ ଦଶମୁଖ ରାବଣ ଭୁକୁଞ୍ଚନପୂର୍ବକ ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ କର୍କଶପଦଯୁକ୍ତ ବାକ୍ୟ କହିଲେ । ପାଣିରେ ପଥର ଭାସିବା, ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଅନ୍ଧାର ଝରିବା, ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କଠାରୁ ନିଆଁ ବାହାରିବା ଓ ବିଜୟ ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ମୋର ଶତ୍ରୁଦ୍ଵାରା ପରାଜୟ– ଏ ଚାରୋଟି ସମାନ ଅଟନ୍ତି । ଆତ୍ମୀୟ ସ୍ବଜନ ନିଜର ହିଁ ବିନାଶ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ସମାନ ବଂଶର ସମ୍ପଦକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ନାହିଁ ।

ପୁଣି ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରନ୍ତି ଓ ସନ୍ତପ୍ତ ହେଉଥ‌ିବା ହୃଦୟରେ ବନ୍ଧୁଙ୍କର ସମୃଦ୍ଧିକୁ ସହିଯାଆନ୍ତି । ତୁମେ ଆଜି ଲଙ୍କାର ପରାଜୟ ବିଷୟରେ ଅତି ଆନନ୍ଦ ହେତୁ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବିଷାକ୍ତ ମନୋଭାବକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛ । ତୁମକୁ ଧୂକ୍‌କାର । ଏକଥା କହି ରାବଣ ତାଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ପଦାଘାତ କଲେ । ତାହାପରେ ବିଭୀଷଣ କ୍ରୋଧକୁ କ୍ଷମାଦ୍ବାରା, ଶୋକକୁ ଧୈର୍ଯ୍ୟଦ୍ବାରା, ଗର୍ବକୁ ବିନୟଦ୍ବାରା ଓ ମୋହକୁ ବୁଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଚାରିମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଉଠି ଠିଆ ହେଲେ ଓ ରାବଣକୁ କହିଲେ– ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ସୁଖରେ ରୁହ । ଯେଉଁ କଟୁପଥ୍ୟକୁ ନ ଖାଇଥିବା ମୂର୍ଖ ରୋଗୀ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହୁଏ ତାହା କ’ଣ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୋଷ ? ଯେଉଁ ବିବେକହୀନ ଆତ୍ମାଭିମାନୀ ରାଜା ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ କୁହାଗଲେ ମଧ୍ୟ ଶତ୍ରୁତା ଆଚରଣ କରେ ଓ ଶ୍ରବଣ ସୁଖକର କୁପଥ୍ୟ ବା ଅହଙ୍କାର କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ ସେ ମିତ୍ରମାନଙ୍କର ବଡ଼ ଅନିଷ୍ଟ ନିମନ୍ତେ କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ଧର୍ମସଙ୍ଗତ ମାର୍ଗରେ ଥିବା ମୋତେ ତୁମେ ପାଦରେ ଏହି ଯେଉଁ ପ୍ରହାର କଲ ତାହା କାହାର ମର୍ଯ୍ୟାଦାହାନି କରୁଛି ତାହାକୁ ମନ୍ତ୍ରୀ ଆଦିଙ୍କ ସହ ତୁମେ ଚିନ୍ତା କରିବା ବିଧେୟ । ଏହିପରି ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣଙ୍କୁ କହି ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ ବାହାରି ଚାଲିଗଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ରାକ୍ଷସେନ୍ଦ୍ରମ୍ = ରାକ୍ଷସ + ଇନ୍ଦ୍ରମ୍ । ପୁନରୁବାଚ = ପୁନଃ + ଉବାଚ । ଦିବସ୍ତ୍ରାନୁତ୍ପାତଜମ୍ = ବିବସ୍ୱାନ୍ + ଉତ୍ପାତଜମ୍ । ଧୂସରରଶ୍ମିରାଶିର୍ଜନାନୁଭୁମ୍ = ଧୂସରରଶ୍ମିରାଶି + ଜନାନ୍ + ଅଭୁମ୍ । ଇବାକ୍ୟୁଦେତି = ଇବ + ଅଭି + ଉଦେତି । କମ୍ପୟତ୍ୟଶ୍ଳୋକା କମ୍ପୟନ୍ତଃ + ଚ + ଉଲ୍‌କା । ଶୃଗାଳଦୟ = ଶୃଗାଳ + ଆଦୟଃ । ଯକ୍ଷ୍ମାଦେବମ୍ : ଯସ୍ମାତ୍ + ଏବମ୍ । ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁର୍ଭୂଭଙ୍ଗମାଧାୟୋଗ୍ରପଦାମ୍ = ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁଃ + ଭୂଭଙ୍ଗମ୍ + ଆଧାୟ + ଉଗ୍ରପଦାମ୍ । ରବେର୍ଧାନ୍ତସ୍ୟନ୍ଦ = ରବେ + ଧ୍ଵନ୍ତସ୍ୟନ୍ଦ । ଇନ୍ଦୋବହ୍ନିନିସୃତିଃ = ଇନ୍ଦୋ + ବହ୍ନିନିସୃତିଃ । ବିଜିଗୀଷୋର୍ମମ = ବିଜିଗ୍ରୀଷ + ମମ । ଇତ୍ୟେତାନି = ଇତି + ଏତାନି । ଆତ୍ମନୋଽପି = ଆତ୍ମନଃ + ଅପି । କ୍ଷୟମିଛନ୍ତି = କ୍ଷୟମ୍ + ଇଚ୍ଛନ୍ତି । ପୁନସ୍କୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ ପୁନଃ + ତୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ । ଶତ୍ରୁନ୍ନମନ୍ତ = ଶଙ୍ଖୁନ୍ + ନମନ୍ତେ । ସନ୍ତପ୍ୟମାନୈହୃଦଯୌବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧିମ୍ = ସଂତଷ୍ୟମାନୈହୃଦୟଃ + ବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧିମ୍‌ । ତ୍ରୟାଦ୍ୟ = ତ୍ରୟା + ଅଦ୍ୟ । ଲଙ୍କାଭିଭବେଽହର୍ଷାଦତିମାତ୍ରମ୍ = ଲଙ୍କା + ଅଭିଭବେ + ଅତିହର୍ଷାତ୍ + ଅତିମାତ୍ରମ୍ । ଦୁଷ୍ଟୋଽନ୍ତରାତ୍ମା = ଦୁଷ୍ଟ + ଅନ୍ତରାତ୍ମା । ଧୂମିତି = ଧକ୍ + ଗ୍ରାମ୍ + ଇତି । ସଚିବୈରୁତିଷ୍ଠତ୍ = ସଚିବୈ + ଉଦତିଷ୍ଠତ୍ । ଚୋବାଚ = ଚ + ଉବାଚ । ସୁଖମାସ୍ଟ = ସୁଖମ୍ + ଆସ୍ତ୍ର । ଯନ୍ତୁଙ୍ଖ = ଯତ୍ + ମୂର୍ଖ । ପଥ୍ୟକଟୁନନଶ୍ଵସାମୟ = ପଥ୍ୟକଟୁନ୍ + ଅନର୍ଶନ + ସାମୟ । ସ୍କୁଟମୁଚ୍ୟମାନଃ = ସ୍କୁଟମ୍ + ଉଚ୍ୟମାନଃ । ଶ୍ରୋତ୍ରସୁଖୈରପଥେଷ୍ଟ = ଶ୍ରୋତ୍ରସୁଖୈ + ଅପଥ୍ୟ + ଚ । ଯୋଽୟମ୍ = ଯଃ + ଅୟମ୍ । ଲାଘବମାଦଧାତୁ = ଲାଘବମ୍ + ଅବଧାତୁ । ମନ୍ତ୍ରୀମୁଖୈୟା = ମନ୍ତ୍ରୀମୁଖୈ + ତ୍ରୟା । ଚିନ୍ତନୀୟମିତ = ଚିନ୍ତନୀୟମ୍ + ଇତି । ରଜନୀଚରପତିମୁକ୍ତା = ରଜନୀଚରପତିମ୍ + ଉଲ୍କା । ନିରଗଚ୍ଛତ୍ = ନିଃ + ଅଗଚ୍ଛିତ୍ ।

ସମାସ– ରାକ୍ଷସେନ୍ଦ୍ରମ୍ = ରାକ୍ଷସାନାମ୍ ଇନ୍ଦ୍ର, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଉତ୍ପାତଜମ୍ = ଉତ୍ପାତାତ୍ ଜାୟତେ ଇତି, ତତ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧୂସରରଶ୍ମିରାଶି = ରଶ୍ମିନାଂ ରାଶି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଧୂସର ରଶ୍ମିରାଶିଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । କୀର୍ଣ୍ଣସଙ = କୀର୍ତ୍ତା ସଟା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶୃଗାଳାଦ = ଶୃଗାଳ ଆଦି ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିନାଶସୂଚକାନି = ବିନାଶସ୍ୟ ସୂଚକମ୍, ତାନି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦଶାନନଃ = ଦଶ ଆନାନାନି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁଃ = ଭୀଷଣାନି ରୂକ୍ଷାଣି (କର୍ମଧାରୟ), ତାଦୃଶାନି ଚକ୍ଷୁସି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଭୂଭଙ୍ଗମ୍ = ଭୂବୋ ଭଙ୍ଗ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଉଗ୍ରପଦାମ୍ = ଉଗ୍ରାଣି ପଦାନି ଯସ୍ୟା ସା, ତାମ୍ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶିଳାତରଣମ୍ = ଶିଳାୟା ତରଣମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧ୍ଵନ୍ତସ୍ୟତଃ ଧ୍ଵନ୍ତସ୍ୟ ସ୍ୟନ୍ଦ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବହ୍ନିନିସୃତିଃ = ବହ୍ନେ ନିସୃତିଃ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ = ତୁଲ୍ୟ କୁଳଂ, ତସ୍ୟ ( କର୍ମଧାରୟ) । ବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧିମ୍‌ = ବନ୍ଧା ବୃଦ୍ଧି, ତାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଲଙ୍କାଭିଭବେ = ଲଙ୍କା ଅଭିଭବ, ତସ୍ମିନ୍ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅତିହର୍ଷାତ୍ = ଅତିଶୟିତଃ ହର୍ଷ, ତସ୍ମାତ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅନ୍ତରାତ୍ମା = ଅନ୍ତଃସ୍ଥିତଃ ଆତ୍ମା (ଶାଳପାର୍ଥବାଦିଭୈ) । ମହାରାଜ = ମହାନ୍ ରାଜା, ସମ୍ବୋଧନେ (କର୍ମଧାରୟ) । ପଥ୍ୟକଟୁନ୍ = କଟୁ ପଥ୍ୟ, ପଥ୍ୟାକଟୁ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଅନଶୁନ୍ = ନ ଅଶ୍ବିନ୍ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସାମୟ = ଆମୟେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିବେକଶୂନ୍ଯ = ବିବେକେନ ଶୂନ୍ୟ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଆତ୍ମମାନୀ = ଆତ୍ମାନଂ ମନ୍ୟତେ ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶ୍ରୋତ୍ରସୁ = ଶ୍ରୋତ୍ରାୟ ସୁଖୀ ତିଃ (ଚତୁର୍ଥୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅପଥୈ = ନ ପଥ୍ୟ, ତୈ (ନଵ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସୁହୃଦାମ୍ = ଶୋଭନଂ ହୃଦୟଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେଷାମ୍ (ପ୍ରାଦି ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମନ୍ତ୍ରମୁଖ୍ଯ = ମନ୍ତ୍ରୀ ମୁଖ୍ୟ ଯେଷା ତୋ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ରଜନୀଚରପତିଶ୍‌ = ରଜନ୍ୟା ଚରନ୍ତି ଇତି ଯେ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ), ତେଷା, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଜ୍ଞାତୟଃ, ସାମୟ, ଆପୁରଃ, ଆତ୍ମମାନୀ, ପ୍ରଭୁ, ବିବସ୍ଟାନ୍, ଧୂସରରଶ୍ମିରାଶି, କୀର୍ଣ୍ଣସତଃ, ଉଲ୍‌କା, ଶୃଗାଳାଦୟ, ଦଶାନନଃ, ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁଃ, ଧ୍ୟାନ୍ତସ୍ୟନ୍ଦୀ, ବହ୍ନିନିସୃତିଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ବିପରୀତାନି, ନିମିତ୍ତାନି, ଅନ୍ତରାତ୍ମା, ପ୍ରହାରଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଅପଜୟଃ = ଇତି ଯୋଗେ ୧ମା । ମହାରାଜ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାକ୍ଷସେନ୍ଦ୍ରମ୍, ଜନାନ୍, ଶାଂ, ସୀତାଂ, ସଲିଂ, ଭୂଭଙ୍ଗ, ଉଗ୍ରପଦା, ଗିରଂ, ରଜନୀଚରପତି, ବିଭୀଷଣଂ, ବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧି, ପାଣ୍ଟିଂ, ରୋଷ, ମନ୍ୟୁ, ଗର୍ବଂ, ମୋହଂ, ଲାଘବମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରାମ୍ = ଧୂପଦ ଯୋଗେ ୨ୟା । ସ୍କୁଟିଂ, ସୁଖମ୍ = କ୍ରିୟାବିଶେଷଣ ୨ୟା । ପରେଣ, କ୍ଷମୟା, ଧୈର୍ଯ୍ୟଣ, ବିନୟେନ, ଧୂ, ପାଦେନ = କରଣେ ୩ୟା । ରାମେଣ = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଚତୁର୍ବିଂ, ସଚିବୈ = ସମଂ ଯୋଗେ ୩ୟା । ମନ୍ତ୍ରୀମୁଖ୍ୟ = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଅପଥ୍ୟ, ଭବତା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମୟା = ବିନା ଯୋଗେ ୩ୟା । ମହତେ, ଅନର୍ଥାୟ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ମେ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଯକ୍ଷ୍ମାତ୍, ତସ୍ମାତ୍, ଅତିହର୍ଷାତ୍ ହେତୌ ୫ମୀ । ରବେ, ଇନ୍ଦୋ = ‘ଜନିକର୍ତ୍ତ ପ୍ରକୃତି’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଲଙ୍କାୟା = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ, ସୁହୃଦାମ୍ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଭିଷଦାମ୍ = ହୃଦ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପ୍ରସୁପ୍ତ, କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣେ = ଭାବେ ୭ମୀ । ଉଦକେ, ଲଙ୍କାଭିଭବେ, ଶିରସି, ଧର୍ମ, ପଥ୍ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ପ୍ରସୁପ୍ତ = ପ୍ର + ସୁପ୍ + କ୍ତ + ଡି । ବ୍ୟାଦାୟ = ବି + ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଅଭୁମ୍ = ଅଦ୍ + ତୁମୁନ୍ । କମ୍ପୟନ୍ତଃ = କମ୍ପ୍ + ଣିଚ୍ + ଶତୃ + ଡୀପ୍ + ଜସ୍ । ରୁବନ୍ତଃ = ରୁ + ଶତୃ + ଜସ୍ । ପ୍ରତ୍ୟର୍ଯ୍ୟ = ପ୍ରତି + ର + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଧାୟ = ଆ + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ସ୍ୱୟଂ = ସ୍ୟନ୍ଦ୍ + ଘଡ୍ । ନିବୃତଃ = ନି + ସୃ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଅପଜୟ = ଅପ + ଜି + ଅବ୍। ସଂତଷ୍ୟମାନଃ = ସମ୍ + ତମ୍ + ଶାନଚ୍ + ଭିସ୍ । ହର୍ଷ ହୃଷ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଦୁଷ୍ଟ = ଦୁଷ୍ + କ୍ତ । ବିବୃତଃ = ବି + ବୃ + କ୍ତ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ । ରୋଷମ୍ = ରୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅମ୍ । ନିଗୃହ୍ନନ୍ = ନି + ଗ୍ରହ + ଶତୃ । ଦୋଷ = ଦୁଷ୍ + ଘଡ୍ । ଉତ୍ୟମାନଃ = ବଚ୍ + ଶାନଚ୍ । ପ୍ରହାରଃ = ପ୍ର + ହୃ + ଘଞ୍ଚ । ଦରଃ = ଦା + କ୍ତ । ଚିନ୍ତନୀୟମ୍ = ଚିନ୍ତ୍ + ଅନୀୟର୍ ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 8 ମାଟି (ମୃତ୍ତିକା) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 8 ମାଟି (ମୃତ୍ତିକା)

Question 1.
ସର୍ବାଧ‌ିକ ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ଥ୍ୟାବା ମାଟି କେଉଁଟି ଅଟେ ?
(କ) ବାଲିଆ ମାଟି
(ଖ) କାଦୁଆ ମାଟି
(ଗ) ଦୋରସା ମାଟି
(ଘ) ମଟାଲ ମାଟି
Solution:
ମଟାଲ ମାଟି

Question 2.
ଉର୍ବର ମାଟିର ଉପର ସ୍ତରରେ କେଉଁଟି ଥାଏ ?
(କ) ପଥର
(ଗ) ବାଲି
(ଘ) ହ୍ୟୁମସ୍
Solution:
ହ୍ୟୁମସ୍

Question 3.
୩ । ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦକୁ ସଂଯୋଗ କର ।
Solution:

Question 4.
ମାଟି କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:

• ତାପମାତ୍ରା, ପବନ, ଜଳ ଓ ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବରେ ଶିଳା ଭାଙ୍ଗି ଶେଷରେ ମାଟି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
• ଦିନର ଅତ୍ୟଧ୍ୱ ସୂର୍ଯ୍ୟ ତାପ ଓ ରାତିରେ ତାପ ହ୍ରାସ ଫଳରେ ଭୂପୃଷ୍ଠର ଶିଳା ପ୍ରସାରଣ ଓ ସଙ୍କୋଚନ ଫଳରେ ଶିଳାଗୁଡ଼ିକରେ ଫାଟ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ବର୍ଷାଜଳ, ବାୟୁ, ଜଳସ୍ରୋତ ଓ ଉଭିଦର ଚେର ଏହି ଫାଟରେ ପଶି ଶିଳାଗୁଡ଼ିକୁ ଫଟାଇ ଛୋଟ ଛୋଟ ଶିଳା ଖଣ୍ଡରେ ପରିଣତ କରନ୍ତି ।
• ବର୍ଷାଜଳ ଓ ନଦୀ ସ୍ରୋତରେ ଏହି ଶିଳା ଖଣ୍ଡଗୁଡ଼ିକ ଗଡ଼ି ଗଡ଼ି ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରୁ ନିମ୍ନଆଡ଼କୁ ଆସନ୍ତି ଓ ପରସ୍ପର ସହ ବାଡ଼େଇ ହୋଇ ଆହୁରି ଛୋଟ ଛୋଟ ଖଣ୍ଡରେ ପରିଣତ ହୁଅନ୍ତି ।
• ଶିଳାର ଚୂର୍ଣ୍ଣରୁ ବାଲି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ଅତ୍ୟନ୍ତ ଛୋଟ ଛୋଟ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ପାଣି ସହିତ ମିଶି କାଦୁଅ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।
• ବାଲି, କାଦୁଅ, ଜୈବପଦାର୍ଥ ଓ ଶିଳାରେ ଥ‌ିବା ଲବଣ ମିଶି ମାଟି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ପୃଥ‌ିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ l ସେ.ମି. ବହଳର ମୃତ୍ତିକା ସୃଷ୍ଟି ଲାଗି ପ୍ରକୃତିକୁ ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ସମୟ ଲାଗେ ।

Question 5.
ବାଲିଆ,ଦୋରସା, ମଟାଳ ମାଟିର ଗଠନ ଓ ବିଶେଷତା ଲେଖ ।

• ବାଲିଆ ମାଟିରେ ଶତକଡ଼ା 70 ରୁ 80 ଭାଗ ବାଲି ଥାଏ ଓ ଏହା ହାତକୁ ଦାନା ଦାନା ଲାଗେ । ଏହାର ଜଳ ଧାରଣ କ୍ଷମତା କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ସେଥ‌ିରେ କମ୍ ଜଳ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ଚିନାବାଦାମ, କନ୍ଦମୂଳ, ଆଳୁ, ମୁଗ, ବିରି, ସୂର୍ଯ୍ୟମୁଖୀ ଆଦି ଫସଲ ଭଲ ହୁଏ ।
• ମଟାଳ ମାଟିରେ କାଦୁଅ ଭାଗ ଅଧ‌ିକ ଥାଏ ଓ ହାତକୁ ଚିକ୍କଣ ଲାଗେ । ମଟାଳ ମାଟିର ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ଅଧିକ । ଏଣୁ ଏଥ‌ିରେ ଧାନ, ଆଖୁ, ନଳିତା, ଜଡ଼ା ଓ ଗହମ ଆଦି ଭଲ ହୁଏ ।
• ଦୋରସା ମାଟିରେ ବାଲି ଓ କାଦୁଅ ଭାଗ ସମାନ ଥାଏ ଓ ଏଥ‌ିରେ ହ୍ୟୁମସ ଯଥେଷ୍ଟ ଥାଏ । ଏହାର ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ବାଲିଆ ମାଟିଠାରୁ ଅଧ୍ଵ ଓ ମଟାଳ ମାଟିଠାରୁ କମ୍ । ଏହା ହାତକୁ ଅଳ୍ପ ଚିକ୍କଣ ଓ ଖଦଡ଼ିଆ ଲାଗେ । ଏ ପ୍ରକାର ମାଟିରେ ପନିପରିବା ଚାଷ ଓ ଫୁଲ ଚାଷ ଭଲ ହୁଏ ।

Question 6.
ମାଟିର ପରିଚିତ୍ରଣ କରି ସ୍ତର ଦର୍ଶାଅ ।
Solution:
ଭୂପୃଷ୍ଠର ତଳ ଭାଗକୁ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ହୋଇ ରହିଥ‌ିବା ଭୂସ୍ତରକୁ ମୃଭିକା ପରିଚିତ୍ରଣ କୁହାଯାଏ । ମାଟିରେ ଚାରୋଟି ଭୂସ୍ତର ରହିଥାଏ; ଯଥା – ପ୍ରଥମ ଭୂସ୍ତର, ଦ୍ୱିତୀୟ ଭୂସ୍ତର, ତୃତୀୟ ଭୂସ୍ତର ଚତୁର୍ଥ ଭୂସ୍ତର ।

• ଉପର ମାଟିର ସ୍ତର ହ୍ୟୁମସ୍‌ରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ, ନରମ ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏଥ‌ିରେ ଜଳ ମଧ୍ଯ ରହିଥାଏ ।
• ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତରରେ ପୋକ, ଅନ୍ୟ ଜୀବମାନେ ; ଯଥା ପିମ୍ପୁଡ଼ି, ଜନ୍ଦା, ବିଛା ରହିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ଅପେକ୍ଷାକୃତ କଠିନ । ଏଥ‌ିରେ ଅଧିକ ହ୍ୟୁମସ୍ ଥାଏ ।
• ତୃତୀୟ ସ୍ତରରେ ଗରଡ଼ା, ପଥର ଖଣ୍ଡ ରହିଥାଏ ।
• ଚତୁର୍ଥ ସ୍ତରରେ କଠିନ ଶିଳାସ୍ତର ରହିଥାଏ ।
  

Question 7.
ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷଣରୁ ଜଣାଗଲା 10 ମିନିଟ୍‌ରେ 150 ମି.ଲି. ଜଳ ମାଟି ତଳକୁ ଯାଇପାରିଛି । ତା’ର ଜଳ ଅବଶୋଷଣ କ୍ଷମତା ନିଶ୍ଚୟ କରି ମାଟିର ପ୍ରକାର ଭେଦ ଲେଖ ।
Solution:
ମାଟିର ଓଜନ = 100 ଗ୍ରାମ୍
ମାପ ଗ୍ଲାସରେ ଜଳର ପରିମାଣ (u) = 200 ମି.ଲି.
ପରୀକ୍ଷଣରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ 10 ମିନିଟ୍‌ରେ 150 ମି.ଲି. ଜଳ ମାଟି ତଳକୁ ଆସିଛି ।
ବିକରରେ ପଡ଼ିଥିବା ଜଳର ଆୟତନ (v)= 150 ମି.ଲି. ମାଟିଦ୍ଵାରା ଶୋଷିତ ଜଳର ପରିମାଣ= u – v ମି.ଲି.
= (200 – 150) ମି.ଲି.. = 50 ମି.ଲି.

Question 8.
ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷଣ କିପରି କରାଯାଇପାରିବ ଲେଖ ।
Solution:

• ମୃତ୍ତିକା କୌଣସି ସ୍ଥାନରୁ ବାରମ୍ବାର ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହେଲେ ସେଠାକାର ମୃତ୍ତିକା ସ୍ତରର ଉର୍ବରତା କମିଯାଏ ।
• ଜଳ ଓ ବାୟୁ ମୃତ୍ତିକା ଅବକ୍ଷୟର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ କାରକ ଅଟନ୍ତି । ମୃତ୍ତିକା ମୁଖ୍ୟତଃ ଜଳଦ୍ଵାରା ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ
• ପୃଷ୍ଠ ମୃତ୍ତିକା ନରମ, ହାଲୁକା ଓ ସେଥ‌ିରେ ଜୈବିକ ଉପାଦାନ (ହ୍ୟୁମସ୍) ମିଶି ରହିଥ‌ିବାରୁ ତାହା ଉର୍ବର ଅଟେ । ଏହା ଜଳ, ବୃଷ୍ଟି ଓ ବାୟୁଦ୍ୱାରା ଧୋଇହୋଇ ବା ଉଡ଼ି ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ଏଥ‌ିରେ ରହୁଥ‌ିବା କାଦୁଅ, ଜୈବ ଉପାଦାନ ଓ ହ୍ୟୁମସ୍ ମଧ୍ୟ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇ ମାଟିକୁ ଅନୁର୍ବର କରିଥାଏ ।
• ନଦୀ ଶଯ୍ୟା ଓ ନଦୀ ବା ସମୁଦ୍ରର କୂଳ ମାନଙ୍କରୁ ମାଟି ଜଳ ସ୍ରୋତଦ୍ୱାରା ଧୋଇ ହୋଇ ଅତଡ଼ା ଖାଇ ନଦୀ ଗର୍ଭରେ ଲୀନ ହୁଏ । ବେଳେବେଳେ ନଦୀ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପଠା ବା ଚଡ଼ା ଧୋଇହୋଇ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

Question 9.
ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷଣ କିପରି କରାଯାଇପାରିବ ଲେଖ ।
Solution:
ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନର ମାଟିକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହେବାକୁ ନ ଦେଇ ସେହି ସ୍ଥାନରେ ଧରି ରଖୁବାକୁ ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷଣ କୁଦ୍ରାଯାଏ | ପାଧାରଣତ କାକପ୍ରେତ , ହଷ୍ଟ ଦାୟ ମୃଶିଣା ଅବଶଯାଉ ମ୍ନଖ୍ୟ ପୃକତିକା କାରକ ଅଟନ୍ତି | ତେଣୁ ଧୋଇହୋଇ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

• ବୃକ୍ଷରୋପଣଦ୍ବାରା ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଇ ପାରିବ । କାରଣ ଉଭିଦର ମୂଳ ମାଟି ଭିତରେ ଜାଲପରି ବିଛେଇ ହୋଇ ମାଟିକୁ ଜାବୁଡ଼ି ଧରି ରଖ୍ ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ ହେବାକୁ ଦିଏ ନାହିଁ ।
• ଜମିକୁ ପଡ଼ିଆ ନରଖୁ ଫସଲପରେ ଫସଲ (ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମିକ) କଲେ ମୃତ୍ତିକା ସର୍ବଦା ଗଛଦ୍ବାରା ଆବୃତ ରହେ, ଫଳରେ ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇରହେ ।
• ଫସଲ କାଟିଲା ବେଳେ ଫସଲର ମୂଳ ଉପରକୁ କିଛି ଅଂଶ ଛାଡ଼ି କାଟିଲେ ମୃର୍ତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇରହେ ।
• ଜମି ସାମାନ୍ୟ ଢାଲୁ ହୋଇଥିଲେ ତାହାକୁ ସମତଳ କରି ଛୋଟ ଛୋଟ କିଆରିରେ ଓ ବେଶି ଢାଲୁ ଥିଲେ ଜମିକୁ ଉଚ୍ଚତା ଅନୁସାରେ ପରିଣତ କରି ଚାରିପଟେ ଉଚ୍ଚ ହିଡ଼ ଦେଇ ମୁଭିକା ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଇ ପାରିବ ।
• ପାହାଡ଼ିଆ ବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗଡ଼ାଣିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ସୋପାନ ପ୍ରଣାଳୀ ଓ ନାଳୀଗର୍ଭ (ଫ୍ରେଞ୍ଚ୍) ପ୍ରଣାଳୀରେ ମୁଭିକା
• ନଦୀକୂଳ ଅତଡ଼ା ଖାଉଥ‌ିବା ବା ଅତଡ଼ା ଖାଇବାର ସମ୍ଭାବନା ଥ‌ିବା ସ୍ଥାନକୁ ପଥରଦ୍ବାରା ଆବୃତ କଲେ ମୃତ୍ତିକା
• ସମୂଦ୍ରକୂଳ ଧୋଇ ହୋଇ ଯାଉଥିବା ଅଞ୍ଚଳକୁ ପଥର ବିଛେଇ ଘୋଡ଼ାଇ ରଖିଲେ ସେଠାର ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷିତ ହୁଏ ।

Question 10.
ଇଟା ବ୍ୟବହାର କରି ଘର ତିଆରି କରିବାଦ୍ଵାରା ଆମର ପରୋକ୍ଷରେ କି ପ୍ରକାର କ୍ଷତି ହେଉଛି ଲେଖ ।
Solution:

• ଇଟା ତିଆରି ପାଇଁ ମାଟି ଖୋଳିବାଦ୍ଵାରା ମାଟିର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟିଥାଏ ।
• କଞ୍ଚା ଇଟାକୁ ଭାଟିରେ ପୋଡ଼ିଲେ ଧୂଆଁ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଦୂଷିତ କରେ ।
• କଞ୍ଚା ଇଟାକୁ ପୋଡ଼ିବା ପାଇଁ ଗଛ କାଟିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।
• ଗଛ କାଟିବାଦ୍ଵାରା ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ, ପରିବେଶର ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଓ ଅମ୍ଳଜାନର ହ୍ରାସ ଘଟେ ।
• ଇଟା ତିଆରି ଯୋଗୁଁ ଯେଉଁ ମାଟି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ, ତାହା ତିଆରି ହେବାପାଇଁ ଅନେକ ବର୍ଷ ଲାଗିଥାଏ ।

Question 11.
ତୁମ ବାଡ଼ିରେ ତୁମ ମା’ ଶିମ୍ବ, ଭେଣ୍ଡି ଓ କଲରା ଗଛ ଲଗାଇଛନ୍ତି ଓ ସେଥୁରେ ଭଲ ଫଳ ଧରଛି । ତେଣୁ ତୁମର ବାଡ଼ିର ମାଟି କେଉଁ ପ୍ରକାର ମାଟି ହୋଇଥବ ଲେଖ ।
Solution:
ଦୋରସା ମାଟି ପନିପରିବା ଚାଷ ପାଇଁ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ କାରଣ ଏଥ‌ିରେ ବହୁତ ହ୍ୟୁମସ୍ ଥାଏ । ଏଥ‌ିରେ ବାଲି ଓ କାଦୁଅର ପରିମାଣ ପ୍ରାୟ ସମାନ ସମାନ ପରିମାଣରେ ଥାଏ । ଏଣୁ ଏଥିରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ମା’ ଫସଲ ଲଗାଇଥବା ମାଟି ଦୋରସା ଅଟେ ।

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ଉପକ୍ରମ :

• ମାଟି ଏକ ସୀମିତ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
• ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀଜଗତ ବଞ୍ଚିରହିବା ପାଇଁ ମାଟି ଉପରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି । ଏହା ବିନା ଜୀବଜଗତ ତିଷ୍ଠିବା
• ଉଦ୍ଭିଦ ନିଜର ପୁଷ୍ଟି ପାଇଁ ମାଟିରୁ ଜଳ ଓ ପୋଷକ ଶୋଷଣ କରିଥାଏ । ଏହି ଉଭିଦ ଜଗତ ହିଁ ପ୍ରାଣୀ ଜଗତକୁ
• ମାଟିରେ ହାଣ୍ଡି, କଣ୍ଢେଇ, ମୂର୍ତ୍ତି, ଟେରାକୋଟା ମୂର୍ତ୍ତି ଆଦି ତିଆରି କରାଯାଏ । ମଣିଷ ନିଜେ ବଞ୍ଚି ରହିବା ପାଇଁ ମାଟି ଉପରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।
• ଘରର କାନ୍ଥ ତିଆରି ପାଇଁ ଇଟା କିମ୍ବା ଝାଟି ମାଟିକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ମାଟିରୁ ଫସଲ କରି ଆମେ ଆମ ଖାଦ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ମେଣ୍ଟାଇଥାଉ ।

→ ମାଟିରେ ଜୀବମାନଙ୍କର ବହୁଳ ଉପସ୍ଥିତି :

• ମାଟିରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଅଣୁଜୀବ ( ବୀଜାଣୁ, କବକ ଆଦି), ନିମ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ଉଭିଦ ( ଶୈବାଳ) ଓ ପ୍ରାଣୀ ( ଆଦିପ୍ରାଣୀ) ଏବଂ ପିମ୍ପୁଡ଼ି, ଜନ୍ଦା, ବିଛା, ବେଙ୍ଗ, ମୂଷା, ସାପ, ଉଇ ଓ ଜିଆ ଆଦି ରହିଥାନ୍ତି ।
• ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଦେହାବଶେଷ ଓ ମଳମୂତ୍ରରୁ ଅଣୁଜୀବମାନେ ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ତାହାର ଅପଘଟନରେ ଯେଉଁ ଅଂଶ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ହ୍ୟୁମସ୍ (Humus) କହନ୍ତି ।

→ ମାଟିରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନର ବ୍ୟାସ :

• ମୋଟ ଉପରେ ଜୀବମାନେ ମାଟିକୁ ଫସ୍‌ଫସିଆ କରିବା ସହ ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥରେ ଅପଘଟନ ଓ ମାଟିରେ ବାୟୁ
• ରଙ୍ଗର ବିବିଧତାକୁ ନେଇ ମାଟି ଚାରିପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ; ଯଥା – ଲାଲ୍‌ମାଟି, ଧଳାମାଟି, କଳାମାଟି ଓ ଧୂସର ମାଟି ।
• ଲାଲ ମାଟିରେ ଲୌହ ଓ ମାଙ୍ଗାନିଜ ଲବଣ ପରିମାଣ ଅଧିକ ଥାଏ ।
• ଧଳା ମାଟିରେ ଚୂନ (କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ ଅକ୍‌ସାଇଡ଼), ଆଲୁମିନିୟମ୍‌ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ( ବକ୍‌ସାଇଟ୍‌) ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଥାଏ ।
• କଳା ମାଟିରେ ବହୁ ପରିମାଣରେ ଲୌହ ଓ ମ୍ୟାଗ୍‌ନେସିୟମ୍ ରହିଥାଏ ।
• ଧୂସର ମାଟିରେ ଅଧ‌ିକ ଜୈବପଦାର୍ଥ ଥିବାରୁ ଏହାର ରଙ୍ଗ ଧୂସର ହୋଇଥାଏ ।
• ମାଟିରେ ଥ‌ିବା ବାଲି, କାଦୁଅ, ଜୈବ ପଦାର୍ଥ ଓ ଲୁଣର ଆନୁପାତିକ ଅଂଶରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନତାକୁ ହିସାବକୁ ନେଇ ମାଟିକୁ ଦୋରସା, ମଟାଳ, ପଙ୍କୁଆ ଓ ବାଲିଆ କୁହାଯାଏ ।

→ ମାଟିର ସୃଷ୍ଟି :

• ତାପମାତ୍ରା, ପବନ, ଜଳ ଓ ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରଭାବରେ ଶିଳା ଭାଙ୍ଗି ମାଟିର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
• ଦିନରେ ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼େ ଓ ରାତିରେ କମିଯାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଶିଳାର ପ୍ରସାରଣ ଓ ସଙ୍କୋଚନ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯୋଗୁଁ ଶିଳାଗୁଡ଼ିକରେ ଫାଟ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ବର୍ଷାଜଳ, ବାୟୁ, ଜଳସ୍ରୋତ ଓ ଉଭିଦର ଚେର ଏହି ଫାଟରେ ପଶି ଶିଳାଗୁଡ଼ିକୁ ଫଟାଇ ଛୋଟ ଶିଳା ଖଣ୍ଡରେ ପରିଣତ କରନ୍ତି । ବର୍ଷାଜଳ ଓ ନଦୀ ସ୍ରୋତରେ ଏହି ଶିଳାଗୁଡ଼ିକ ଗଡ଼ିଗଡ଼ି ଓ ପରସ୍ପର ବାଡ଼େଇ ହୋଇ ଛୋଟଛୋଟ
• ଅତ୍ୟନ୍ତ ଛୋଟଛୋଟ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ପାଣି ସହିତ ମିଶି କାଦୁଅ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ବାଲି, କାଦୁଅ, ଜୈବପଦାର୍ଥ ଓ ଶିଳାରେ ଥ‌ିବା ଲବଣ ମିଶି ମାଟି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ପ୍ରାୟ 1 ଇଞ୍ଚ ବହଳ ମୂରିକା ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ 1000 ବର୍ଷରୁ ଅଧ‌ିକ ସମୟ ଲାଗିଥାଏ |

→ ମାଟିର ପରିଚିତ୍ରଣ :

• ଭୂପୃଷ୍ଠର 15 ବା 20 ସେ.ମି. ଗଭୀର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଥ‌ିବା ମାଟିସ୍ତରକୁ ପୃଷ୍ଠ ମୃତ୍ତିକା ବା ଉପର ମାଟି (Top soil) କୁହାଯାଏ । ଏହା ହ୍ୟୁମସ୍‌ରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ, ନରମ ଓ ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ । ଏଥିରେ ଜଳ ମଧ୍ଯ ଥାଏ ।
• ପୃଷ୍ଠ ମୃତ୍ତିକାର ତଳସ୍ତରରେ ଥିବା ମୃତ୍ତିକାକୁ ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ତର ବା ଉପମୃତ୍ତିକା କୁହାଯାଏ । ଏହି ସ୍ତର ଅପେକ୍ଷାକୃତ କଠିନ ଓ ଏଥିରେ ଅଧିକ ହ୍ୟୁମସ୍ ଥାଏ । ଏହି ସ୍ତରରେ ପୋକ, ଅନ୍ୟ ଜୀବମାନେ ଯଥା ପିମ୍ପୁଡ଼ି, ଜନ୍ଦା, ବିଛା ଆଦି ରହିଥା’ନ୍ତି ।
  
• ଭୂପୃଷ୍ଠର ତୃତୀୟ ସ୍ତରଟି ହେଲା ଭଗ୍ନଶିଳା ସ୍ତର । ଏଥ‌ିରେ ଛୋଟ ଛୋଟ ପଥର ଖଣ୍ଡ ଓ ଗରଡ଼ାମାନ ରହିଥାଏ ।
• ଭୂପୃଷ୍ଠର ଚତୁର୍ଥ ସ୍ତରଟି ହେଲା କଠିନ ଶିଳାସ୍ତର । ଏହା ଅତ୍ୟଧ୍ଵ କଠିନ ଓ ଟାଣ ।
  

→ ମାଟିର ପ୍ରକାର ଭେଦ :

• ଯଥା – ବାଲିଆ ମାଟି, ମଟାଳ ବା କାଦୁଆ ମାଟି ଓ ଦୋରସା ମାଟି ।
• ମାଟିର ସୂକ୍ଷ୍ମ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଯଦି ମୃତ୍ତିକାରେ ଥାଏ ତେବେ ତାକୁ କାଦୁଆ ମାଟି କହନ୍ତି । କାଦୁଅ ଯୋଗୁ ମାଟିରେ ବାୟୁ ପ୍ରବେଶର ପରିମାଣ କମିଯାଏ, କିନ୍ତୁ ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ବଢ଼ିଥାଏ ।
• ବାଲିଆ ଓ କାଦୁଆ ଉପାଦାନ ସମପରିମାଣରେ ମିଶିଲେ ଦୋରସା ମାଟି ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ମାଟି ଉଭିଦ ବଢ଼ିବା ପାଇଁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଧରଣର ମାଟି ଅଟେ ।
• ବାଲିଆ ମାଟିରେ ସହଜରେ ବାୟୁ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ ଏବଂ ଜଳ ନିଷ୍କାସନ ଶୀଘ୍ର ହୋଇପାରେ । ତେଣୁ ବାଲିଆ ମାଟି ଶୁଷ୍କ ଓ ହାଲୁକା ଅଟେ ।
• ସମପରିମାଣର ବାଲିଆ, କାଦୁଆ ଓ ପଟୁମାଟିର ମିଶ୍ରଣରେ ମଟାଳ ମାଟି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ରଙ୍ଗ ଅନୁସାରେ ମଧ୍ୟ ମାଟିକୁ ଲାଲ୍, କଳା, ଧଳା ଓ ଧୂସରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ।
• ଭାରତର ମୃତ୍ତିକାକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଛଅ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ପଟୁମାଟି, କଳାମାଟି, ଲାଲ୍‌ମାଟି, ମାଙ୍କଡ଼ା ମାଟି, ପାହାଡ଼ିଆ ମାଟି ଓ ମରୁ ମାଟି ।

→ ମାଟିର ଧର୍ମ :

• ମାଟିରେ ଛିଦ୍ର ଥାଏ । ଏହି ଖାଲିସ୍ଥାନରେ ବାୟୁ ଓ ଜଳ ରହିପାରେ । ହ୍ୟୁମସ୍ ଅଧ୍ଵ ଜଳ ଧରି ରଖୂପାରେ ।
• ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉପର ପାଣି ମାଟିଦେଇ ତଳକୁ ଯାଏ ତାହାକୁ ଅବଶୋଷଣ ଓ ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମାଟି ଭିତରେ ଦେଇ ପାଣି ତଳୁ ଉପରକୁ ଉଠିଥାଏ ତାହାକୁ ଶୋଷଣ କହନ୍ତି ।
• ମାଟି ଘରତିଆରି, ରାସ୍ତାଘାଟ, ମାଟିପାତ୍ର ଓ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

→  ମାଟିର ଜଳଶୋଷଣ କ୍ଷମତା :

• ବାଲିଆ ମାଟିର ଜଳ ଧାରଣ କ୍ଷମତା ସର୍ବନିମ୍ନ ଓ ମଟାଳ ମାଟିର ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ ।
  
• ମାଟିର ଜଳ ଧାରଣ କ୍ଷମତା ଓ ମାଟି ଭିତରେ ବାୟୁ ଚଳାଚଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଉଭିଦର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।
• 50 ଗ୍ରାମ୍ ମାଟିର ନମୁନା, ମାପଗ୍ଲାସରେ u ମି.ଲି. ଜଳ ଓ ବିକରରେ ପଡ଼ିଥିବା ଜଳର ଆୟତନ v ମି.ଲି. ହେଲେ (ମନେରଖ 1 ମି.ଲି. ଜଳର ଓଜନ = 1 ଗ୍ରାମ୍ )
  

→ ମାଟି ଓ ଫସଲ :

• ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ ଓ ହ୍ୟୁମସ୍‌ର ଉପସ୍ଥିତି ଦ୍ଵାରା ମାଟିର ଉର୍ବରତା, ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା, ତଥା ବାୟୁ ଚଳାଚଳର ପରିମାଣ ବଢ଼ିଥାଏ । ମାଟିର ପ୍ରକାରଭେଦ ଅନୁସାରେ ସେଥ‌ିରେ ଫସଲ ମଧ୍ଯ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
  
• ବାଲିଆ ମାଟିର ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ସେଥ‌ିରେ କମ୍ ଜଳ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ଚିନାବାଦାମ, କନ୍ଦମୂଳ, ଆଳୁ, ମୁଗ, ବିରି, ସୂର୍ଯ୍ୟମୁଖୀ ଆଦି ଫସଲ ଭଲହୁଏ ।
• ମଟାଳ ମାଟିର ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ସର୍ବାଧ‌ିକ, ଏଣୁ ଏଥ‌ିରେ ଧାନ, ଆଖୁ, ନଳିତା, ଜଡ଼ା ଓ ଗହମ ଆଦି ଫସଲ ଭଲ ହୁଏ ।
• ପନିପରିବା ଚାଷ ପାଇଁ ଦୋରସା ମାଟି ଭଲ କାରଣ ଏଥ‌ିରେ ବହୁତ ହ୍ୟୁମସ୍ ଥାଏ ।

→ ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ ଓ ତା’ର ସଂରକ୍ଷଣ :

• କୌଣସି ସ୍ଥାନରୁ ବାରମ୍ବାର ମୃତ୍ତିକା ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହେବାକୁ ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ କରୁଥାଏ ।
• ମୃତ୍ତିକାର ଅବକ୍ଷୟ ଉଭୟ ପ୍ରାକୃତିକ ଓ କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ଘଟିଥାଏ । ବଣବୁଦା ନଷ୍ଟକଲେ, ପୋଡୁଚାଷ କଲେ, ଗଛ କାଟିଲେ ଓ ଗୋରୁ ଚାରଣ ବନ୍ଦ ନକଲେ ମଧ୍ୟ ମାଟି ଖୋଲା ପଡ଼ି ତା’ର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟିଥାଏ । ଜଳ ଓ ବାୟୁ ମୁଭିକା ଅବକ୍ଷୟର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ କାରକ ।
• ମାଟିକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହେବାକୁ ନ ଦେଇ ତାହାକୁ ନିଜ ସ୍ଥାନରେ ଅଟକାଇ ଧରି ରଖୁବାକୁ ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷଣ
• ବୃକ୍ଷରୋପଣ କରି ମୃଭିକା ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଇପାରେ କାରଣ ଉଭିଦର ଚେର ମାଟିକୁ ଜାବୁଡ଼ିଧରି ଏହାକୁ
• ଚାଷଜମିକୁ ପଡ଼ିଆ ନ ପକାଇ ସେଥ‌ିରେ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଚାଷ କଲେ ଜମି ଘୋଡ଼ାଇ ହୋଇ ସୁରକ୍ଷିତ ରହେ ।
• ଜମି ସାମାନ୍ୟ ଢାଲୁ ଥିଲେ ତାକୁ ଚାଷ ବେଳେ ସମତଳ କରିଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ଓ ବେଶି ଢାଲୁ ଥିଲେ ଜମିକୁ ଉଚ୍ଚତା ଅନୁସାରେ ଛୋଟ ଛୋଟ କିଆରିରେ ପରିଣତ କରି ହିଡ଼ ବାନ୍ଧି ଚାଷ କରିବା ଉଚିତ ।
• ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ସୋପାନ ପ୍ରଣାଳୀ ଓ ନାଳୀଗର୍ଭ (ଫ୍ରେଞ୍ଚ) ପ୍ରଣାଳୀରେ ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
• ନଦୀନାଳ ଓ ସମୁଦ୍ରକୂଳ ଅତଡ଼ା ଖାଉଥିଲେ ପଥର ବାନ୍ଧି ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଏ ।

→ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକାଣ୍ଡ ପ୍ରଶ୍ୱାବଲାର ଉରର :

Question 1.
ମଣିଷ ନିଜେ ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ମାଟି ଉପରେ କିପରି ନିର୍ଭର କରେ ତାହାର ଚାରିଗୋଟି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦିଅ ।
Solution:
ମଣିଷ ନିଜେ ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ

• ମାଟିରେ ଘର ତିଆରି କରେ,
• ମାଟିରୁ ଇଟା ତିଆରି କରି ଘର ତୋଳେ,
• ମାଟିରେ ଚାଷ କରି ବଞ୍ଚେ ଓ
• ମାଟିରେ ବିଭିନ୍ନ ପାତ୍ର ଓ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରେ ।

Question 2.
ଓଡ଼ିଶାର ଯେଉଁ ବାଲୁକାଶିଳ୍ପୀ ପୃଥ‌ିବୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଅଟନ୍ତି ତାଙ୍କ ନାମ ଲେଖ ।
Solution:
ମାଟି ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ । ଆମେ ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ମାଟିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଏହାର ଅପଚୟ କରିଥାଉ ।

• ପକ୍‌କା ଘରର ଛାତ ତିଆରି ବେଳେ ପ୍ରଥମେ ମାଟି ପକାଇ ସମତଳ କରି ଏକ ଛାତ୍ର ତିଆରି କରାଯାଏ, ମାଟି ବ୍ୟବହାର ନ କାରି କୋଳକ ପଟା ବ୍ୟବହାର କରି ଛାତ ତିଆରି କରାଯାଇ ପାରିବ |
• କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ମାଟି ଖୋଳି ତାହାକୁ ଅଦରକାରୀ ଜାଗାରେ ଫିଙ୍ଗିବା, ଭଙ୍ଗା ଇଟା, ଟାଇଲି, ଗୋଡ଼ି ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଆବର୍ଜନାରେ ପକାଇବା ମାଟିର ଅନ୍ୟ ଏକ ଅପଚୟ ।

Question 3.
କେଉଁ କେଉଁ କାମ ପାଇଁ ଗଭୀର ଗାତ ଖୋଳା ଯିବାର ତୁମେ ଦେଖୁଛ ଲେଖ ।
Solution:
ମାଟିର ଉପରସ୍ତରର ମାଟିକୁ ଉପରୁ ଦେଖୁହୁଏ; ମାତ୍ର ଗଭୀର ଗାତ ଖୋଳାଯିବାବେଳେ ଏହାର ଅନ୍ୟ ସ୍ତରଗୁଡ଼ିକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କରିହୁଏ; ଯଥା – ପକ୍କା ଘରର ନିଅଁ ଖୋଳିବାବେଳେ, କୂଅ, ପୋଖରୀ, କେନାଲ ଖୋଳିବାବେଳେ, କମ୍ପୋଷ୍ଟ ଖତ ପାଇଁ ଗାତ ଖୋଳିବାବେଳେ, ରାସ୍ତାର ଓସାର ବଢ଼ାଇବାବେଳେ ଆମେ ମଧ୍ୟମରୁ ଗଭୀର ଗାତ ଖୋଳିଥାଉ ।

Question 4.
(କ) ସାଧାରଣତଃ ପଟୁମାଟି କେଉଁଠାରେ ଦେଖାଯାଏ ଲେଖ ।
Solution:
ନଦା ଅବକାଦ୍ରିକାରେ ପଟୁମାଟି ଦେଖାଯାଏ |

(ଖ) ମଟାଳ ମାଟି ମୁଖ୍ୟତଃ କେଉଁଠି ଦେଖାଯାଏ ଲେଖ ।
Solution:
ଜମିମାନଙ୍କରେ ମଟାଳ ମାଟି ଦେଖାଯାଏ ।

Question 5.
ମାଟିପାତ୍ର, କଣ୍ଢେଇ ଓ ମୂର୍ତ୍ତି ଗଢ଼ିବା ପାଇଁ କେଉଁ କେଉଁ ପ୍ରକାର ମାଟି ଉପଯୁକ୍ତ ତାହା ଲେଖ ।
Solution:
ମାଟିପାତ୍ର, କଣ୍ଢେଇ ଓ ମୂର୍ତ୍ତି ଗଢ଼ିବା ପାଇଁ ମଟାଳ ମାଟି ଉପଯୁକ୍ତ ।

Question 6.
ଭୂଗୋଳରେ ପଢ଼ିଥ‌ିବା ତଥ୍ୟକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ପଟୁମାଟି, କଳାମାଟି, ଲାଲ୍‌ମାଟି ଓ ମରୁମାଟି ଭାରତର କେଉଁ କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ ଲେଖ ।
Solution:
ପଟୁମାଟି – ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ହରିୟାଣା, ବିହାର, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ଓଡ଼ିଶାର କେତେକ ଅଞ୍ଚଳ
କଳାମାଟି – ମହାରାଷ୍ଟ୍ର, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ଗୁଜରାଟ
ଲାଲ୍‌ମାଟି – କେରଳ, କର୍ଣ୍ଣାଟକ, ଓଡ଼ିଶା, ଆସାମ
ମରୁମାଟି – ରାଜସ୍ଥାନ, ପଞ୍ଜାବ, ହରିୟାଣା

Question 7.
ଉପରେ କରିଥିବା ପରୀକ୍ଷାରୁ ତୁମେ କେଉଁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ପହଞ୍ଚିଲ ତାହା ଲେଖ । ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉପରେ ଢଳାଯାଇଥ‌ିବା ପାଣି ତଳ କଣାବାଟେ ବାହାରିଲା ତାହାର ନାମ ଲେଖ ।
Solution:
ଆମେ ନେଇଥ‌ିବା କୁଣ୍ଡ ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିକରେ ବାଲିଆ ମାଟି ଓ ଅନ୍ୟଟିରେ ଦୋରସା ମାଟି ନେଇଛୁ । ପ୍ରତ୍ୟେକରେ ସମାନ ସଂଖ୍ୟକ ପୂର୍ଣ୍ଣଗ୍ଲାସ୍ ଜଳ ଢଳାଯାଇଛି । କିଛି ସମୟ ପରେ ଉଭୟର ତଳ କଣାବାଟେ ପାଣି ବାହାରିବା ଦେଖାଯିବ ।
ସିଦ୍ଧାନ୍ତ : ଉପରୋକ୍ତ ପରୀକ୍ଷାଟିରୁ ଆମେ ଦେଖୁ ବାଲିଆ ମାଟିରୁ ଶୀଘ୍ର ଜଳ ବାହାରିଯିବ, ହେଲେ ଦୋରସା ମାଟିରୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ଓ ଦୋରସା ମାଟିର ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ମଧ୍ୟମ ଧରଣର ଅଟେ ।

Question 8.
ଉପରେ କରିଥିବା ପରୀକ୍ଷା ସାହାଯ୍ୟରେ ତୁମେ ଦୋରସା, ମଟାଳ, ବାଲିଆ ଓ କାଦୁଆ ମାଟିକୁ କିପରି ଚିହ୍ନିବ ଲେଖ ।
Solution:
ବିଭିନ୍ନ ମାଟି କୁଣ୍ଡରେ ଦୋରସା, ମଟାଳ, ବାଲିଆ ଓ କାଦୁଆ ମାଟିକୁ ନେଇ ସମାନ ପରିମାଣର ପାଣିଢାଳି ପରୀକ୍ଷା କଲେ କୁଣ୍ଡର ତଳ କଣାବାଟେ ପ୍ରଥମ ଟୋପା ପାଣି ବାହାରିବା ପାଇଁ କେତେ ସମୟ ଲାଗୁଛି ଟିପିରଖିଲେ ଦେଖାଯିବ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାଟିଦ୍ୱାରା ଜଳ ଅବଶୋଷିତ ହେବ ଓ ପାଣି ତଳକଣା ଦେଇ ବିଭିନ୍ନ ସମୟ ବ୍ୟବଧାନରେ (ସର୍ବାଧ‌ିକ) ଓ ଦୋରସା ମାଟିର ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ମଧ୍ଯମ ଧରଣର ଅଟେ; କାରଣ ଏଥରେ ବାଲି ଓ କାଦୁଅ ଉପାଦାନ ସମପରିମାଣରେ ରହିଥାଏ । ମାଟିରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଯଦି ଅଧ୍ଵ ଥାଏ ତେବେ ତାକୁ କାଦୁଆ ମାଟି କହନ୍ତି । କାଦୁଅ ଯୋଗୁ ମାଟିରେ ବାୟୁ ପ୍ରବେଶର ପରିମାଣ କମିଯାଏ; କିନ୍ତୁ ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ବଢ଼ିଥାଏ । ଏଣୁ ପ୍ରଥମେ ବାଲିଆ ମାଟିରୁ, ତା’ପରେ ଦୋରସାମାଟିରୁ, ତା’ପରେ ମଟାଳ ମାଟିରୁ ଓ ଶେଷରେ କାଦୁଆ ମାଟିରୁ କଳାଟୋପା ବାହାରିବା ଦେଖାଯିବା |

Question 9.
ତୁମ ପାଇଁ କାମ – ୮.୯ ପରୀକ୍ଷାରେ ତୁମେ ଦେଖୁ ଯେ ମାଟିର ଉପର ସ୍ତର ଓଦା ହୋଇ ଯାଇଅଛି । ଏପରି କାହିଁକି ହେଲା ଲେଖ ? ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି ?
Solution:
ପରୀକ୍ଷା ୮.୯ରେ ଆମେ ଦୁଇଟି ଟିଣଡବା ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିକରେ ଦୋରସା ଓ ଅନ୍ୟଟିରେ ବାଲିଆ ମାଟି ନେଇଛୁ । ଉଭୟ ଟିଣଡବାକୁ ଗୋଟିଏ ଜଳଥିବା ପାତ୍ରରେ ରଖାଯାଇଛି । ତା’ପରଦିନ ଟିଣଡବାରେ ଥ‌ିବା ଶୁଖୁଲା ମାଟିର ଉପର ସ୍ତରକୁ ଦେଖ‌ିଲେ ଦେଖାଯିବ ମାଟିର ଉପରସ୍ତର ଓଦା ହୋଇଯାଇ ଅଛି । ମାଟି ଭିତର ଦେଇ ଜଳ ତଳୁ ଉପରକୁ ଉଠିଆସିଥିବାରୁ ମାଟି ଓଦା ହେଲା । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ‘ଶୋଷଣ’ କୁହନ୍ତି ।

Question 10.
ଯେଉଁ ଯେଉଁ କୃତ୍ରିମ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ବାରା ମୃତ୍ତିକାର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟୁଛି ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଟି ଲେଖ ।
Solution:
ପତ୍ରରେ ନିଆଁ ଲଗାଇ ଜଙ୍ଗଲ ପୋଡ଼ି ପକାନ୍ତି ଓ ସେହି ଜମିକୁ ଚାଷ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ମଣିଷ ନିଜର ସ୍ଵାର୍ଥପାଇଁ ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିତାଭାବେ ଜଙ୍ଗଲ ଉଚ୍ଛେଦ କରିବା ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ତିକାର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟୁଛି ।
ମାଟି ସହିତ ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀର ସମ୍ପର୍କ ଅଛି ।

→ ଆସ, ଜାଣିବା:

• ମାଟିର ଉପାଦାନ ମଧ୍ଯରେ ବାଲି, ଗରଡ଼ା, ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ ଅନ୍ୟତମ ।
• ବାଲିଆ, ମଟାଳ, ଦୋରସା ମାଟିର ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ।
• ମାଟିର ଜଳ ଶୋଷଣ କ୍ଷମତା ଜାଣିବା ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ ।
• ମାଟି ସ୍ତରର ଉପରମାଟି ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ ଓ ଏଥିରେ ହ୍ୟୁମସ୍ ଅଧିକ ଥାଏ ।
• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଫସଲ ଚାଷ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ମାଟି ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।
• ମାଟି ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଉଚିତ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 4 ଉପଭୋଗର ନିୟମ Short & Long Answer Questions

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 4 Short & Long Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଦୁଇଟି| ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କହିଲେ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗ ସ୍ଥଳେ ଶେଷ ଏକକରୁ ଉପଲବ୍ଧ ସନ୍ତୋଷ ପରିମାଣ ଅଟେ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଉପଭୋଗକୁ ଆଉ ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏକକରେ ବୃଦ୍ଧିକରି ସମୁଦାୟ ଉପଯୋଗିତାରେ ଯେଉଁ ପରିମାଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ, ତାକୁ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।

2. ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଏକକ ଉପଭୋଗରୁ ମିଳୁଥିବା ଉପଯୋଗିତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।

3. କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମର ସଂଜ୍ଞା ଦିଅ ।
Answer:
ଅଧ୍ୟାପକ ମାର୍ଶାଲଙ୍କ ଭାଷାରେ ‘କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ସେ ଯେଉଁ ଅତିରିକ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ କରନ୍ତି, ତାହା ଦ୍ରବ୍ୟଟିର ମୋଟ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧି ହେବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଏ । ଏଠାରେ ଅତିରିକ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କହିଲେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ବୁଝାଯାଏ ।

4. କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମର ତିନୋଟି ସର୍ଭ ଲେଖ ।
Answer:
(i) ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଏକକଗୁଡ଼ିକୁ କୌଣସି ସମୟ ବ୍ୟବଧାନ ନ ରଖ୍ ଉପଭୋଗ କରିବା ଦରକାର ।
(ii) ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଏକକ ସମଜାତୀୟ ହେବା ଦରକାର ।
(iii) ଉପଭୋଗ ସମୟରେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କର ମାନସିକ ସ୍ଥିତି ସ୍ଵାଭାବିକ ରହିବା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।

5. କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମର ତିନୋଟି ସୀମାବଦ୍ଧତା ଲେଖ ।
Answer:
(୧) ଉପଯୋଗିତା ଏକ ମାନସିକ ଧାରଣା, ତେଣୁ ଏହା କେବେହେଲେ ସଂଖ୍ୟାରେ ପରିମାପ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । (୨) ଯଦି କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଏକକ ସମଜାତୀୟ ହୋଇନଥାଏ, ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ନିୟମଟି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୁଏ ନାହିଁ । (୩) ଏହି ନିୟମଟି ଅସ୍ଵାଭାବିକ ବ୍ୟକ୍ତି; ଯଥା – ପାଗଳ, ମଦ୍ୟପ, କୃପଣ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୁଏ ନାହିଁ ।

6. ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମର ସଂଜ୍ଞା ଦିଅ ।
Answer:
ପ୍ରଫେସର ମାର୍ଶାଲ୍‌ଙ୍କ ଭାଷାରେ, ‘ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା କୌଣସି ପଦାର୍ଥ ଥାଏ, ତେବେ ସେ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାରରେ ଏହାକୁ ଏପରି ବଣ୍ଟନ କରିବେ ଯଦ୍ବାରା ଏହାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସର୍ବଦା ସମାନ ହେବ ।’’ ତେଣୁ ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ତାଙ୍କର ସୀମିତ ଓ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ସମ୍ବଳକୁ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାର ମଧ୍ୟରେ ଏପରି ଭାବରେ ବଣ୍ଟନ କରେ ଯେ ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ହୁଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ବ୍ୟୟିତ ଶେଷ ମୁଦ୍ରାରୁ ସମପରିମାଣ ଉପଯୋଗିତା ମିଳିଥାଏ ।

7. ଉପଭୋକ୍ତା କେତେବେଳେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ପାଇଥା’ନ୍ତି ?
Answer:
ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୌଦ୍ରିକ ଆୟକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ କିଣିବାରେ ଖର୍ଚ୍ଚ କରନ୍ତି, ତେବେ ସେ ଏପରି ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବେ ଯଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହେବ ଏବଂ ଏହା ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସହ ସମାନ ହେବ । ଫଳରେ ଉପଭୋକ୍ତା ସନ୍ତୁଳନ ହାସଲ କରିବେ ଯେଉଁଠାରେ ସେ ସର୍ବାଧ୍ଵ ପରିତୃପ୍ତି ହାସଲ କରିପାରିବେ ।

8. ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମର ତିନୋଟି ସର୍ତ୍ତାବଳୀ ଲେଖ ।
Answer:
(୧) ମୁଦ୍ରା ଉପଯୋଗିତାର ମାପକାଠି । (୨) ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସ୍ଥିର ରହିବ । (୩) ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସମଜାତୀୟ ହେବା ଦରକାର ।

9. ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମର ତିନୋଟି ସୀମାବଦ୍ଧତା ଲେଖ ।
Answer:
(i) ସମସୀମାନ୍ତ ନିୟମଟି ଅବିଭାଜ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୁଏ ନାହିଁ ।
(ii) ଯଦି ଉପଭୋକ୍ତା ଅସ୍ଵାଭାବିକ ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇଥା’ନ୍ତି, ଏହି ସୂତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବ ନାହିଁ ।
(iii) ଏହି ସୂତ୍ର ମୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ନୁହେଁ ।

10. ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମର ତିନୋଟି ଗୁରୁତ୍ଵ ଲେଖ ।
Answer:
(୧) ସୀମିତ ଆୟରୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ଲାଭ କରିବାପାଇଁ ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କୁ ମାର୍ଗ ଦର୍ଶାଏ । (୨) ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ମଧ୍ୟ ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ଉପଯୋଗ କରି କିଭଳି ସର୍ବାଧ୍ଵ ଲାଭ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇପାରିବ, ତାହା ଏହି ସୂତ୍ର ଦର୍ଶାଏ । (୩) ଏହି ସୂତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ବ୍ୟୟ, କର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଇତ୍ୟାଦି ନିମନ୍ତେ ଏକ ମାର୍ଗଦର୍ଶକର ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

11. କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ହେଉଛି ଉପଭୋକ୍ତାର ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ତତ୍ତ୍ଵର ଭିତ୍ତିଭୂମି କିପରି ?
Answer:
ଉପଭୋକ୍ତା ଉପଭୋଗ କାଳରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସହ ଦରକୁ ତୁଳନା କରନ୍ତି । ଯେତେବେଳେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ଦର ସହିତ ସମାନ ହୋଇଯାଏ, ସେହିଠାରେ ଉପଭୋକ୍ତା ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ ବନ୍ଦ କରେ । ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଏକକଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ଦରଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥିବାରୁ ଉପଭୋକ୍ତା ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ତୃପ୍ତି ଲାଭ କରିଥାଏ ଏବଂ ଏହି ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ସନ୍ତୋଷ ହିଁ ହେଉଛି ଉପଭୋକ୍ତାର ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ।

12. କିପରି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶର ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ କର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସୁପରିଚାଳନା ପାଇଁ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରର ସାହାଯ୍ୟ ନେଇଥା’ନ୍ତି । ଧନୀକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଟଙ୍କାର ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା କମ୍ ଓ ଦରିଦ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଅନୁଭବ ଭିତ୍ତିରେ ସରକାର ଧନୀକମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅଧିକ ଏବଂ ଦରିଦ୍ରମାନଙ୍କ ଉପରେ ସ୍ଵଳ୍ପ କରଭାର ଧାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଏକ ପ୍ରଗାମୀ କର ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ ପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ।

13. ଜଳ-ହୀରା ବିରୋଧାଭାସ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତାଦ୍ୱାରା କିପରି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୁଏ ?
Answer:
ଜଳ-ହୀରାର ବିରୋଧାଭାସ ସମସ୍ୟା ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତାଦ୍ବାରା ସମାଧାନ ହୋଇଥାଏ । ହୀରାର ଦୁର୍ଲଭତା ହେତୁ ତାହାର ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧ୍ଵ ହୋଇଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଜଳ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହାର ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହି କାରଣରୁ ଜଳର ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତାଠାରୁ ଅଧ୍ବକ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତାଯୁକ୍ତ ହୀରାର ବଜାର ଦର ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ ।

14. କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରଟି କାହିଁକି ମୁଦ୍ରା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ନୁହେଁ ?
Answer:
ମୁଦ୍ରା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ସମାନ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇନଥାଏ । ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ଯେତେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି କେବେହେଲେ ପୂର୍ବ ପରିତୃପ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ଶୂନ୍ୟ କିମ୍ବା ରଣାତ୍ମକ ହେବନାହିଁ, ଅର୍ଥାତ୍ ଏହି ସୂତ୍ର ମୁଦ୍ରା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ନୁହେଁ ।

15. କାହିଁକି ସନ୍ତୁଳନକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଶୂନ୍ୟ ଅବସ୍ଥା କିମ୍ବା ବିଶ୍ରାମ ଅବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆୟକୁ ଖର୍ଚ୍ଚ କରି ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ପାଏ, ସେ ସନ୍ତୁଳନ ହାସଲ କରିଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ଏହି ନିୟମକୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ନିୟମ କୁହାଯାଏ । ସନ୍ତୁଳନ ଶବ୍ଦଟିର ଅର୍ଥ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୂନ୍ୟ ଅବସ୍ଥା କିମ୍ବା ବିଶ୍ରାମ ଅବସ୍ଥା । ଉପଭୋକ୍ତା ସେତିକିବେଳେ ସନ୍ତୁଳନରେ ରହିବେ, ଯେତେବେଳେ ସେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ପାଇବେ । ଫଳରେ ଉପଭୋକ୍ତା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆୟକୁ ଏହାର ବିକଳ୍ପ ପନ୍ଥାରେ ବ୍ୟବହାର କରିବେ ନାହିଁ ।

16. ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା କିପରି ଦର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନକାରୀ ?
Answer:
ଉପଭୋକ୍ତା ସର୍ବଦା ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତାକୁ ଦର ସହିତ ତୁଳନା କରିଥାଏ । ଦର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲାବେଳେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ଏବଂ ଦର ହ୍ରାସ ପାଇଲାବେଳେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଦର ହିଁ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତାର ସୂଚନା ପ୍ରଦାନକାର।

17. ଉପଯୋଗିତାର କାହିଁକି ହ୍ରାସ ଘଟେ ?
Answer:
ଉପଭୋକ୍ତା କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଅତିରିକ୍ତ ଏକକ ଉପଭୋଗ କଲେ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରବର୍ତୀ ଏକକରୁ ମିଳୁଥିବା ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରବ୍ୟଟିର ଅଭାବ ପୂରଣକାରୀ ଶକ୍ତି କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଉପଭୋକ୍ତା ସେହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିନଥାଏ ଫଳରେ ଉପଯୋଗିତାର ହ୍ରାସ ଘଟେ ।

18. ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କିପରି ଦର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନକାରୀ ?
Answer:
ଉପଭୋକ୍ତା ସର୍ବଦା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ଦର ସହିତ ତୁଳନା କରିଥାଏ । ଦରବୃଦ୍ଧି ପାଇଲାବେଳେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ଏବଂ ଦର ହ୍ରାସ ପାଇଲାବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଦର ହିଁ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ସୂଚନା ପ୍ରଦାନକାର।

B ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

1. କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ଉପଭୋଗର ପ୍ରଥମ ସୂତ୍ର । ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତାର ସାଧାରଣ ଅନୁଭୂତିକୁ ଆଧାରକରି ପ୍ରଫେସର ଆଲ୍‌ଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍ ଏହି ସୂତ୍ର ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ନିୟମ ମାନବିକ ଅଭାବର ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଯଥା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତକ୍ଷମ ଉପରେ ଆଧାରିତ । ପ୍ରଫେସର ମାର୍ଶାଲ୍ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଖରେ ଥ‌ିବା କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ସେ ଯେଉଁ ଅତିରିକ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ କରନ୍ତି, ତାହା ଦ୍ରବ୍ୟର ମୋଟ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧି ହେବା ସହିତ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଏ । ଏଠାରେ ଅତିରିକ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କହିଲେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ବୁଝାଯାଏ । ତେଣୁ ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗ ବୃଦ୍ଧି କଲେ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ପରିଶେଷରେ ନିଶ୍ଚୟ ହ୍ରାସ ପାଏ ।

2. ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଏକକର ଉପଭୋଗରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥ‌ିବା ଉପଯୋଗିତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ଉପଭୋକ୍ତା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପଭୋଗରୁ ଉପଯୋଗିତା ପାଇଥାଏ । ସେ ପାଉଥିବା ସମସ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ଏକତ୍ର କଲେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ମିଳେ । ତେଣୁ, ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମଷ୍ଟିକୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାରେ ସର୍ବଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ, ଯେତେବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉପଭୋକ୍ତା କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ଏକକ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସମାନ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

3. ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଉପଭୋଗ କରାଯାଏ, ଉପଭୋଗର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅବସ୍ଥାରେ ଉପଭୋଗରୁ ଉପଲବ୍ଧ ଉପଯୋଗିତାର ପ୍ରକାଶକୁ ଆମେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ପାଇଥାଉ । ଏହି ଅବସ୍ଥା ଉପଭୋଗର ଶେଷ ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ ଓ ଉପଭୋଗର ଶେଷ ଏକକରୁ ଉପଲବ୍ଧ ଉପଯୋଗିତାକୁ ଦର୍ଶାଏ । ତେଣୁ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କହିଲେ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗ ସ୍ଥଳେ ଶେଷ ଏକକରୁ ଉପଲବ୍ଧ ସନ୍ତୋଷ ପରିମାଣ ଅଟେ ।

ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଉପଭୋଗକୁ ଆଉ ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏକକରେ ବୃଦ୍ଧି କରି ସମୁଦାୟ ଉପଯୋଗିତା ଯେଉଁ ପରିମାଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ତାହାକୁ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ସାଙ୍କେତିକ ଭାବରେ MU_n = TU_n – TU_n-1 । ସୀମାନ୍ତର ଉପଯୋଗିତାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁଣ ହେଲା ଏକା କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସପାଏ । ତେଣୁ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଧନାତ୍ମକ ଶୂନ୍ୟ ବା ଋଣାତ୍ମକ ହୋଇପାରେ । ମାତ୍ର ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସର୍ବଦା ଧନାତ୍ମକ, ଏହା ଶୂନ ବା ଋଣାତ୍ମକ ହୁଏ ନାହିଁ ।

4. ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ଉପଭୋଗ ତତ୍ତ୍ୱରେ ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ସୀମିତ ସମ୍ବଳକୁ ଉପଯୋଗ କରି ଉପଭୋକ୍ତା କିଭଳି ସର୍ବାଧ୍ଵ ପରିତୃପ୍ତି ଲାଭ କରିପାରିବ, ତାହା ଏହି ସୂତ୍ର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଏହି ସୂତ୍ରଟି ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ସୂତ୍ର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ । ପ୍ରଫେସର ଆଲଫ୍ରେଡ୍ ମାର୍ଶାଲ୍ ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଯାଇ କହିଛନ୍ତି, ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ନିକଟରେ ବିବିଧ ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ଏକ ପଦାର୍ଥ ଥାଏ, ତେବେ ସେ ଏହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାରରେ ଏପରି ବଣ୍ଟନ କରିବେ ଯେପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟବହାରରୁ ମିଳୁଥିବା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହେବ ।

ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଭୋକ୍ତା ନିଜ ଆୟକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏଭଳି ବଣ୍ଟନ କରିବା ଉଚିତ ଯଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହୋଇପାରିବ । ତେଣୁ
\(\frac{‘କ’ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା}{‘କ’ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର}\) = \(\frac{‘ଖ’ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା}{‘ଖ’ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର}\)

5. ରାଷ୍ଟ୍ରବ୍ୟୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କିପରି ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ?
Answer:
ସରକାରଙ୍କ ଆୟ, ବ୍ୟୟ ଏବଂ ଋଣର ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ବିଷୟକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରବିତ୍ତ କୁହାଯାଏ । ସମାଜର ସର୍ବାଧିକ କଲ୍ୟାଣ ସାଧନ ରାଷ୍ଟ୍ରବିତ୍ତର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ସରକାରୀ ବ୍ୟୟକୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ର; ଯଥା – ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, କୃଷି, ବାଣିଜ୍ୟରେ ଏଭଳି ବଣ୍ଟନ କରାଯାଏ, ଯାହାଫଳରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟୟ ହେଉଥ‌ିବା ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହେବ । ଏହାଦ୍ୱାରା ରାଷ୍ଟ୍ରବ୍ୟୟରୁ କଲ୍ୟାଣ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ । ସରକାର ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ କମ୍ ଉପଯୋଗିତା ମିଳୁଥୁବା କ୍ଷେତ୍ରରୁ ସମ୍ବଳ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ଅଧ‌ିକ ଉପଯୋଗିତା ମିଳୁଥିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ସରକାର ବ୍ୟୟ କଲାବେଳେ ସାମାଜିକ କଲ୍ୟାଣ ସାଧନକୁ ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

6. ମୁଦ୍ରାର ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା କାହିଁକି ଶୂନ୍ୟ ବା ଋଣାତ୍ମକ ହୁଏ ନାହିଁ ?
Answer:
ମୁଦ୍ରା ସାଧାରଣଭାବେ କ୍ରୟଶକ୍ତିର ପ୍ରତୀକ ଅଟେ । ମୁଦ୍ରା ପ୍ରତିବଦଳରେ ଆମେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରିପାରୁ । ମୁଦ୍ରା ସାଧାରଣ ଦ୍ରବ୍ୟ ନ ହୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତିନିଧୃତ୍ଵ କରୁଥବାରୁ ଏହାର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଆମେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରି ବିଭିନ୍ନ ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତି କରିପାରୁ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତି ସମସ୍ତେ ସଚେତନ ଓ ଏହାପ୍ରତି କେହି ଅନିଚ୍ଛାଭାବ ପ୍ରକଟ କରିନଥା’ନ୍ତି । ସୁତରାଂ ମୁଦ୍ରା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ସମାନ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇନଥାଏ । ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ଯେତେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି କେବେହେଲେ ପୂର୍ବ ପରିତୃପ୍ତ ହୁଏନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାର ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ଶୂନ୍ୟ ବା ଋଣାତ୍ମକ ହେବନାହିଁ ।

7. କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମଟି ଉପଯୁକ୍ତ ଏକକ ଉପରେ କିପରି ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ?
Answer:
ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକକ ସମୂହ ଉପଯୁକ୍ତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଉପଭୋଗ କରାଯାଉଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ଉପଯୁକ୍ତ ନହେଲେ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବନାହିଁ । ଜଳପାନ କଲାବେଳେ ଗୋଟିଏ ପୂର୍ଣ ଗ୍ଲାସ୍ ଜଳକୁ ଏକ ଏକକ ବୋଲି ବିଚାର କରଯାଏ । ସୁତରାଂ, ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକକ ଉପଯୁକ୍ତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଜଣେ ତୃଷାର୍ତ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଯଦି ଚାମଚ ଚାମଚ କରି ଜଳପାନ କରିବାକୁ ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ପ୍ରଥମ ଚାମଚରୁ ମିଳୁଥିବା ଉପଯୋଗିତା ଅପେକ୍ଷା ଦ୍ଵିତୀୟ କିମ୍ବା ତୃତୀୟ ଚାମଚରୁ ମିଳୁଥିବା ଉପଯୋଗିତା ଅଧ୍ବକ ହେବ । ସୁତରାଂ, ଉପଭୋକ୍ତା

ପୂର୍ଣ ଗ୍ଲାସ୍ ଜଳପାନ ନକଲେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ହେବ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କୁ ଯଦି ଗ୍ଲାସ୍‌ରେ ଜଳପାନ କରିବାକୁ ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ଦ୍ଵିତୀୟ ବା ତୃତୀୟ ଗ୍ଲାସ୍ ଜଳରୁ ମିଳୁଥିବା ଉପଯୋଗିତା ନିଶ୍ଚିତଭାବେ ପ୍ରଥମ ଗ୍ଲାସ୍‌ରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ଉପଯୋଗିତାଠାରୁ କମ୍ ହେବ ।

8. ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାର କିପରି ସର୍ବାଧ୍ଵରଣ ଘଟାଏ ?
Answer:
ଜଣେ ବିଚାରବନ୍ତ ଉପଭୋକ୍ତା ଅଭାବର ବହୁଳତା ଓ ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ଲାଭ କରିବାକୁ ନୂନ ଉପଯୋଗିତା ବିଶିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପ୍ରତିବଦଳ କ୍ରିୟା ଚାଲୁରହେ । ସୀମିତ ସମ୍ବଳକୁ ବ୍ୟବହାର କରି କୌଣସି ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଅଧିକ ଉପଭୋଗ କଲେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଉପଯୋଗିତା ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ସମାନ ସମ୍ବଳର ବ୍ୟବହାର କରି ସ୍ଵଳ୍ପ ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଯଦି ସେହି ସମ୍ବଳ ସହାୟତାରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏକକକୁ ଲାଭ କରାଯାଇପାରେ, ତେବେ ତାହା ନିଶ୍ଚିତ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇବ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପାଇଁ ବ୍ୟୟିତ ହେଉଥ‌ିବା ଶେଷମୁଦ୍ରା ଏକକର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହୋଇଥାଏ ।

9. ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କାହିଁକି ଶୂନ୍ୟ ବା ଋଣାତ୍ମକ ହୁଏ ନାହିଁ ?
Answer:
ମୁଦ୍ରା ସାଧାରଣଭାବେ କ୍ରୟଶକ୍ତିର ପ୍ରତୀକ ଅଟେ । ମୁଦ୍ରା ପ୍ରତିବଦଳରେ ଆମେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରିପାରୁ । ମୁଦ୍ରା ସାଧାରଣ ଦ୍ରବ୍ୟ ନ ହୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ ଏହାର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଆମେ ଅଧିକରୁ ଅଧ‌ିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରି ବିଭିନ୍ନ ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତ କରିପାରୁ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତି ସମସ୍ତେ ସଚେତନ ଓ ଏହା ପ୍ରତି କେହି ଅନିଚ୍ଛା ଭାବ ପ୍ରକଟ କରିଥା’ନ୍ତି । ସୁତରାଂ ମୁଦ୍ରା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ସମାନ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇନଥାଏ । ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ଯେତେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି କେବେହେଲେ ପୂର୍ବ ପରିତୃପ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଶୂନ୍ୟ ବା ଋଣାତ୍ମକ ହେବ ନାହିଁ ।

C ଛଅଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ଓ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା :
Answer:
କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଏକକର ଉପଭୋଗରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥ‌ିବା ଉପଯୋଗିତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ଉପଭୋକ୍ତା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପଭୋଗରୁ ଉପଯୋଗିତା ପାଇଥାଏ । ସେ ପାଉଥିବା ସମସ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ଏକତ୍ର କଲେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ମିଳେ । ତେଣୁ, ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।

କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକ ଅତିରିକ୍ତ ଏକକ ଉପଭୋଗ କରିବାଦ୍ଵାରା ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାରେ ଯେଉଁ ପରିମାଣ ଯୋଗ ହୁଏ ତାହା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା । ଏହା ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ଉପଭୋଗରୁ ମିଳୁଥିବା ଉପଯୋଗିତା । ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଭୋଗର ଶେଷ ଏକକରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ଉପଯୋଗିତାକୁ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।

ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଉବାବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କ୍ରମାଗତ ହ୍ରାସ ପାଉଥିବାବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସମାନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ଯେତେବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ, ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୁଏ ଏବଂ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଋଣାତ୍ମକ ହେଲେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଇବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରେ ।

2. ମୁଦ୍ରା ଓ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା :
Answer:
ମୁଦ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ନାହିଁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ଅଧିକ ମୁଦ୍ରା ହେଲେ ଲୋକ ଅଧିକ ଖୁସି ହୁଅନ୍ତି । ତେଣୁ ଅଧ୍ଵ ମୁଦ୍ରା କେବେ ପରିତୃପ୍ତି ବା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ହ୍ରାସ କରେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମତରେ ମୁଦ୍ରା କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ନିୟମର ଅଧୀନ । ଆମ ଆୟରେ ଯେତେ ଅଧିକ ଆୟ ଯୋଗ ହୁଏ, ଆମ ପାଇଁ ମୁଦ୍ରାର ଉପଯୋଗିତା ସେତେ କମି କମି ଯାଏ । ଧନୀଲୋକମାନେ ସାଧାରଣତଃ ନିଜର ମୁଦ୍ରା ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଯତ୍ନଶୀଳ ନୁହଁନ୍ତି ।

କିନ୍ତୁ ଜଣେ ଗରିବ ଲୋକ ନିଜର ମୁଦ୍ରା ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଯତ୍ନଶୀଳ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାର ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଏ । ତଥାପି ଏହି ସୂତ୍ରର ପ୍ରୟୋଗ ମୁଦ୍ରା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ନୁହେଁ । ମୁଦ୍ରା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ନିୟମ ମନ୍ଥର ଗତିରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେଉଥିଲାବେଳେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା କ୍ଷିପ୍ର ଗତିରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୁଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଶୂନ୍ୟରେ ପରିଣତ ହେଉଥିଲା ବେଳେ ମୁଦ୍ରା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା କେବେ ହେଲେ ଶୂନ୍ୟ ବା ଋଣାତ୍ମକ ହୁଏ ନାହିଁ ।

3. ଦର ଓ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା :
Answer:
ଦର ବା ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ସର୍ବଦା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସହ ସମାନ ହୁଏ । ଯେଉଁଠାରେ ଦର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସହ ସମାନ ହୁଏ, ସେଠାରେ ଉପଭୋକ୍ତା ଉପଭୋଗ ବନ୍ଦ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉପଭୋକ୍ତା ଯଦି ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଉପଭୋଗ ବନ୍ଦ କରିଦିଅନ୍ତି ତେବେ ସେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହେବେ । କାରଣ ଦର ଓ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ସମତା ବିନ୍ଦୁ ପୂର୍ବରୁ ସେ ଉପଭୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ କରନ୍ତି । ଏହି ସମତା ବିନ୍ଦୁ ପରେ ସେ ଅଧିକ ଉପଭୋଗ କଲେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହେବେ । କାରଣ ତାଙ୍କର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଦର ତୁଳନାରେ କମ୍ ହେବ । ତେଣୁ ସର୍ବଦା ଦର ଓ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ପରସ୍ପର ସମାନ । ଦର ହ୍ରାସ ହେଲେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଇବ ଓ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଗତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ ।

4. କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ଓ ମୂଲ୍ୟର ବିରୋଧାଭାସ :
Answer:
ଜଳର ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ହୀରାର ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ବେଶି । ଜଳ ବିନା ମଣିଷର ଜୀବନଧାରଣ ଅସମ୍ଭବ ହେବ । ହୀରା ଆତ୍ମବଡ଼ିମା ପ୍ରବୃତ୍ତିକୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବଜାରରେ ହୀରାର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଖୁବ୍ ବେଶି ହେଉଥ‌ିବାବେଳେ ଜଳର ଆଦୌ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ନଥାଏ । ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଜଳ-ହୀରାର ବିରୋଧାଭାସ କୁହାଯାଏ । ଅଧ୍ୟାପକ ମାର୍ଶାଲ୍ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସାହାଯ୍ୟରେ ଏହି ବିରୋଧାଭାସକୁ ସାମାଧନ କରିଛନ୍ତି । ମାର୍ଶାଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ନାହିଁ ।

ଜଳର ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ହୀରାଠାରୁ ଅଧ‌ିକ । କିନ୍ତୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୁଏ । କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରରୁ ଆମେ ଜାଣୁ ଯେ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ବେଶି ହୋଇଥିଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅତିରିକ୍ତ ଏକକର ଗୁରୁତ୍ଵ ବା ଉପଯୋଗିତା କମ୍ ଏବଂ ଉପଭୋକ୍ତା ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟ ପାଇଁ କମ୍ ଦାମ୍ ଦେଇଥାଏ । ଜଳର ପରିମାଣ ବିପୁଳ । ଏହାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସ୍ଵଚ୍ଛ, ତେଣୁ ଦର ମଧ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପ । ବଜାରରେ ହୀରାର ଯୋଗାଣ ସୀମିତ । ତେଣୁ ଏହାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଅଧ୍ବକ ଓ ଦାମ୍ ଅଧିକ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଓ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାର ସଂଜ୍ଞା ଦିଅ ଏବଂ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଓ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଉପଭୋକ୍ତା ଉପଭୋଗରୁ ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ କରେ । ଉପଭୋଗ ତତ୍ତ୍ଵର ବିଶ୍ଳେଷଣ ନିମନ୍ତେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ଓ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଜାଣିବା ଆବଶ୍ୟକ । କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକ ଅତିରିକ୍ତ ଏକକ ଉପଭୋଗ କରିବାଦ୍ୱାରା ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାରେ ଯେଉଁ ପରିମାଣ ଯୋଗ ହୁଏ ତାହା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା । ଏହା ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ଉପଭୋଗରୁ ମିଳୁଥିବା ଉପଯୋଗିତା । ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ, ଉପଭୋଗର ଶେଷ ଏକକରୁ ମିଳୁଥିବା ଉପଯୋଗିତାକୁ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାର ପାର୍ଥକ୍ୟଦ୍ୱାରା ପରିମାପ କରାଯାଏ । ଯଦି କୌଣସି ଉପଭୋକ୍ତା n ସଂଖ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି, ତେବେ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା n ସଂଖ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ବିଯୁକ୍ତ (n-1) ସଂଖ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାକୁ ବୁଝାଏ । MU_n = TU_n – TU_n-1 ।

କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଏକକର ଉପଭୋଗରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥ‌ିବା ଉପଯୋଗିତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ଉପଭୋକ୍ତା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପଭୋଗରୁ ଉପଯୋଗିତା ପାଇଥାଏ । ସେ ପାଉଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ଏକତ୍ର କଲେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ମିଳେ । ତେଣୁ, ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।

ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଏବଂ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ :
ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ଓ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ ସାରଣୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ବୁଝାଯାଇପାରେ ।

ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକକ	ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା	ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା
1	20	20
2	16	36
3	12	48
4	8	56
5	4	60
6	0	60
7	-4	56

ଉପରୋକ୍ତ ସାରଣୀରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଉପଭୋକ୍ତା ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କଲାବେଳେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଉଅଛି । ପ୍ରଥମ ଏକକରୁ ସେ 20 ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ପାଇଥିଲାବେଳେ ଷଷ୍ଠ ଏକକରୁ ସେ ଶୂନ୍ୟ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ସପ୍ତମ ଏକକରୁ ସେ ଋଣାତ୍ମକ ଉପଯୋଗିତା ପାଇଛନ୍ତି । ଉପରୋକ୍ତ ସାରଣୀରୁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇପାରେ । ଯଥା –

(୧) କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଏକକ ଉପଭୋଗ ସମୟରେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଓ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ରହିଥାଏ ।
(୨) ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
(୩) ଯେତେବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ, ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ସେତେବେଳେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୁଏ ।
(୪) ଯେତେବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଋଣାତ୍ମକ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଏ ।
(୫) ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।
(୬) ଯେତେବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ, ସେତେବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କ୍ରମ ବର୍ଦ୍ଧମାନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

ଚିତ୍ରରେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ଏବଂ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଇପାରେ । OX ଅକ୍ଷରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକକ ଏବଂ OY ଅକ୍ଷରେ ଉଭୟ ସୀମାନ୍ତ ଏବଂ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାକୁ ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ କରୁଛି । OX ଅକ୍ଷକୁ ଆନୁଭୂମିକ ଏବଂ OY ଅକ୍ଷକୁ ଉଲ୍ଲମ୍ବ ଅକ୍ଷ କୁହାଯାଏ । ଉପଭୋକ୍ତା ଅଧିରୁ ଅଧ‌ିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କଲାବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିର ହାର କ୍ରମଶଃ କମିଯାଏ ।

ଦ୍ରବ୍ୟଟିର ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା 20 ବୃଦ୍ଧି ପାଇ 60 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଦ୍ୱିତୀୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏକକର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଏଠାରେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା 20 ରୁ ହ୍ରାସ ପାଇ –4 (ଋଣାତ୍ମକ 4) ହୋଇଅଛି ।

ତୃତୀୟରେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଯେତେବେଳେ ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ସର୍ବାଧ୍ଵ ହୁଏ । ଏଠାରେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଶୂନ୍ୟ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା 60 ହୋଇଛି । ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଋଣାତ୍ମକ ହେଲାବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଏ । ଯେତେବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା –4 ହୋଇଛି, ସେତେବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା 60 ରୁ ହ୍ରାସ ପାଇ 56 ହୋଇଅଛି ।

OX – ଅକ୍ଷରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକକ ଓ OY ଅକ୍ଷରେ ଉଭୟ ସୀମାନ୍ତ ଓ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ଦର୍ଶାଯାଇଅଛି । ଷଷ୍ଠ ଏକକ ଉପଭୋଗ ହେଲେ MU ରେଖା X- ଅକ୍ଷକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରେ, ଅର୍ଥାତ୍ MU = 0 ହୁଏ । ଯେତେବେଳେ ଉପଭୋକ୍ତା ସପ୍ତମ ଏକକ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି, ସେତେବେଳେ MU ରେଖା X ଅକ୍ଷର ନିମ୍ନକୁ ଯାଇ ଋଣାତ୍ମକ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ରେଖା ନିମ୍ନଗାମୀ ହୁଏ ।

2. କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କର । ଏହାର ବ୍ୟତିକ୍ରମସମୂହ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ବା ଉପଭୋକ୍ତା ନିଜର ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ନିମନ୍ତେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଉପଭୋଗ କରିଥାଏ । ଉପଭୋଗ ସମୟରେ ଉପଭୋକ୍ତା ସଦାସର୍ବଦା ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟର ଭଣ୍ଡାର ପ୍ରତି ସଚେତନ ଥାଏ । ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ପାଖରେ ଗଚ୍ଛିତ ଥ‌ିବା କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟଭଣ୍ଡାର ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ରହିଥିଲେ ସେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଭାବ ଉପଭୋକ୍ତା ଅନୁଭବ କରିନଥାଏ ବା ସେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଲାଭ କରିବାପାଇଁ ଅଧୂକ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରେ ନାହିଁ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଭାବର ତୀବ୍ରତା ନଗଣ୍ୟ, କାରଣ ଅଧ୍ଵ ଗଚ୍ଛିତ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟଭଣ୍ଡାର ଅଭାବ ପୂରଣକାରୀ ଶକ୍ତି (ଉପଯୋଗିତା) ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥାଏ ।

ମାତ୍ର ଦ୍ରବ୍ୟର ଭଣ୍ଡାର ସ୍ଵଳ୍ପ ଥିଲେ, ଉପଭୋକ୍ତା ସେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଭାବର ତୀବ୍ରତା ଉପଲବ୍‌ କରିଥାଏ । କାରଣ ସେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋକ୍ତା ପାଇଁ ଉପଯୋଗିତା ଅଧ୍ଵ ରହିଥାଏ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେପ୍ରକାର ଦ୍ରବ୍ୟର ଅତିରିକ୍ତ ଏକକ ଲାଭ କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟଗ୍ରତା ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ଏଥୁରୁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ ଉପଭୋକ୍ତା କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଅତିରିକ୍ତ ଏକକ ଉପଭୋଗ କଲେ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଏକକରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ବା ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଭାବ ପୂରଣକାରୀ ଶକ୍ତି କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ।

ଉପଭୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉପଭୋକ୍ତା କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର କ୍ରମାଗତ ଉପଭୋଗ କଲେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ପରେ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିନଥାଏ ଅର୍ଥାତ୍ ସେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗରୁ ଉପଭୋକ୍ତା ବିରତ ରହିଥାଏ । ସଂକ୍ଷେପରେ ଉପଭୋଗ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ହୋଇଚାଲିଥାଏ ।

କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ଉପଭୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅତିରିକ୍ତ ଏକକ ଓ ଏଥୁରୁ ଲବ୍‌ଧ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରେ । ଉପଭୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅତିରିକ୍ତ ଏକକକୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ଉପଭୋଗ କଲେ, ଏହି ଅତିରିକ୍ତ ଏକକରୁ ଲବ୍‌ଧ ଉପଯୋଗିତାକୁ ସୀମାନ୍ତ ବା ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅତିରିକ୍ତ ଏକକ ଉପଭୋଗ ଫଳରେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ଯେଉଁ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ତାହାକୁ ସୀମାନ୍ତ ବା ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ଉପଭୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହାରକୁ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତାର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଏ ।

କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରଟି ମାନବିକ ଅଭାବର ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଏହି ମୌଳିକ ତଥା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସୂତ୍ର ମନୁଷ୍ୟର ଅଧିକାରଭୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ଓ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅତିରିକ୍ତ ଏକକର ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ପରିପ୍ରକାଶ କରେ । ମନୁଷ୍ୟର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନର ଅଭିଜ୍ଞତା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏହି ସତ୍ୟକୁ ଆଲ୍‌ଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍ ଏକ ସୂତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ଯାହାକୁ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ନାମରେ ନାମିତ ମାର୍ଶାଲ୍‌ଙ୍କ ଭାଷାରେ, ‘ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ନିକଟରେ ଥିବା କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ସେ ଯେଉଁ ଅତିରିକ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ କରନ୍ତି ତାହା ଦ୍ରବ୍ୟଭଣ୍ଡାର ବୃଦ୍ଧି ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସମାନ ହୋଇଥାଏ ।

’’ Boulding ଙ୍କ ମତରେ, ‘ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗକୁ ଅପରିବର୍ତିତ ରଖ୍ ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗ ବୃଦ୍ଧି କଲେ, ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟଟିର ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ପରିଶେଷରେ ନିଶ୍ଚୟ ହ୍ରାସ ହୋଇଥାଏ ।’’ଏହି ଦୁଇ ମତବାଦରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅତିରିକ୍ତ ଏକକକୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ଉପଭୋଗ କଲେ, ସେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅତିରିକ୍ତ ଏକକଗୁଡ଼ିକରୁ ଲବ୍‌ଧ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଇଚାଲେ ।

ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଇବାର ମୂଳରେ ଦୁଇଟି କାରଣ ରହିଛି । ପ୍ରଥମତଃ, ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାନବିକ ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତକ୍ଷମ । ମାନବିକ ଅଭାବର ଏହି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ ଯେ ଉପଭୋକ୍ତା ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅତିରିକ୍ତ ଏକକଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଭୋଗ କରିଚାଲିଲେ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ମିଳୁଥିବା ତୃପ୍ତି ହ୍ରାସ ପାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଅଧ‌ିକରୁ ଅଧିକ ଉପଭୋଗ ଯୋଗୁଁ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଭାବର ତୀବ୍ରତା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପଭୋକ୍ତା ନିମନ୍ତେ ହ୍ରାସ ପାଏ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ନିମନ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ପରସ୍ପରର ପ୍ରତିସ୍ଥାପକ ନୁହଁନ୍ତି । ଏହି ଦ୍ବିବିଧ କାରଣରୁ ଉପଭୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କଲେ ସେଥୁ ଲବ୍‌ଧ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଏ ।

ଉପସ୍ଥାପନା – ସୂତ୍ରଟିର ଉପସ୍ଥାପନା ଏକ ଗାଣିତିକ ସାରଣୀ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରେ ।

କମଳାର ସଂଖ୍ୟା	ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା	ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା
1	15	15
2	12	27
3	10	37
4	8	45
5	3	48
6	0	48
7	-3	45

ଏହି ସାରଣୀରୁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ପ୍ରଥମ କମଳା ଉପଭୋଗ କଲେ ସୀମାନ୍ତ ବା ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ଓ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା 15 ଏକକ । ମାତ୍ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦ୍ୱିତୀୟ କମଳାଟି ଉପଭୋଗ କଲେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା 12 ଏକକ ହେଲାବେଳେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା 27 ଏକକ ହୁଏ (15+12) । ଏହିପରି ଭାବରେ ଉପଭୋକ୍ତା କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ କମଳାର ଅତିରିକ୍ତ ଏକକଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଭୋଗ କରି ଚାଲିଲେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ହ୍ରାସ ପାଏ ।

ମାତ୍ର ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧିପାଇ ଚାଲେ । ଉପଭୋକ୍ତା 6 ଟି କମଳା ଉପଭୋଗ କରି ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ଲାଭ କରେ । ଏହି ସମୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଷଷ୍ଠ ଏକକରୁ ମିଳୁଥିବା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ‘0’ ହୁଏ ଓ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ସର୍ବାଧ‌ିକ ଅଟେ । ଉପଭୋକ୍ତା ସପ୍ତମ କମଳା ଉପଭୋଗ କଲେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଋଣାତ୍ମକ ହୋଇଥାଏ (–3) ଓ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ।

ଏହି ସାରଣୀରୁ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୁଏ ଯେ ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଅଭାବର ତୀବ୍ରତା ଅତ୍ୟଧିକ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ଏ ଅବସ୍ଥାରେ ପ୍ରଥମ କମଳାରୁ ମିଳୁଥିବା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସର୍ବାଧ‌ିକ ଅଟେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ତୀବ୍ରତା ହ୍ରାସ ପାଏ, ତେଣୁ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ।

ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଅତିରିକ୍ତ ଏକକର ଉପଭୋଗ ଫଳରେ କେବଳ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ହିଁ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ, ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା ନୁହେଁ । ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିତୃପ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ (ଷଷ୍ଠ ଏକକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

ବୈଖ୍ୟକ ଉପସ୍ଥାପନା – ଏହି ସୂତ୍ରକୁ ରେଖାଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରେ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଚିତ୍ରରେ OX – ଅକ୍ଷରେ କମଳାର ଏକକ ଓ ଠY – ଅକ୍ଷରେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ପରିମାପ କରାଯାଇଛି । ଏଥ‌ିରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ଯେ କମଳା ଏକକର ବୃଦ୍ଧି ସଙ୍ଗେ ଲବ୍‌ଧ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ପାଉଛି । MN ରେଖାଟି ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ବକ୍ର ଯାହା ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ନିମ୍ନଗାମୀ ହୋଇଅଛି । ଏହା ଷଷ୍ଠ ଏକକ ଉପଭୋଗ ସମୟରେ OX ଅକ୍ଷକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରୁଛି ଯେଉଁଠି ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ‘ଶୂନ୍ୟ’ ହୋଇଛି ଏବଂ ସପ୍ତମ ଏକକରେ ଏହା ଋଣାତ୍ମକ ଉପଯୋଗିତା ଦର୍ଶାଇଛି ।

ସର୍ଭାବଳୀ – କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ଅନେକ ସର୍ଭ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ସର୍ଭ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ।

• ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରୁଚି, ରୀତି, ଆୟ, ଅଭ୍ୟାସ – କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କଲାବେଳେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ରୁଚି, ରୀତି, ଆୟ ଓ ଅଭ୍ୟାସରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଅନ୍ୟଥା ସୂତ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
• ସମଜାତୀୟ ଏକକ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଏକକ ସମଜାତୀୟ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏକକଗୁଡ଼ିକର ଆକାର, ଗଠନ ଓ ଉତ୍କର୍ଷତା ସମାନ ହେବା ଉଚିତ । ଏଥିରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ହେଲେ ସୂତ୍ରଟି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ନାହିଁ । ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକକସମୂହ ଉପଯୁକ୍ତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଯୁକ୍ତ ପରିମାଣରେ ହେବା
• ଉପଯୁକ୍ତ ଏକକ – ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକକସମୂହ ଉପଯୁକ୍ତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଯୁକ୍ତ ପରିମାଣରେ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ସମୟର ବ୍ୟବଧାନ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୂତ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପାଇଁ ଉପଭୋଗ ଧାରାବାହିକ ହେବା ଉଚିତ । ଅର୍ଥାତ୍ ଏକାଧ୍ଵକବାର ଉପଭୋଗ ସମୟରେ ସମୟର ବ୍ୟବଧାନ ରହିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
• ମାନସିକ ଅବସ୍ଥା – ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ମାନସିକ ଅବସ୍ଥା ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ରହିବା ଉଚିତ, ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଆଚରଣ ଯୁକ୍ତିସଙ୍ଗତ ହେବା ଉଚିତ ।

ସୂତ୍ରର ସୀମାବଦ୍ଧତା :

• କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଉପଯୋଗିତାକୁ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠଭାବେ ପରିମାପ କରାଯାଏ । ମାତ୍ର ଉପଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିପୂରକ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ପରିମାଣାତ୍ମକ ପରିମାପରେ ପ୍ରକାଶ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।
• ସୂତ୍ରଟିର ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ଭାବଧାରାରେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ରୁଚି, ରୀତି, ଆୟ ଓ ଅଭ୍ୟାସ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ ଯାହା ବାସ୍ତବରେ ଦୃତ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ।
• କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗିତା କେବଳ ତାହାର ଯୋଗାଣ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ନୁହେଁ ବରଂ ତାହାର ପରିପୂରକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ପ୍ରତିସ୍ଥାପକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ମାତ୍ର ସୂତ୍ରର ଆଲୋଚନାରେ ପରିପୂରକ ଓ ପ୍ରତିସ୍ଥାପକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ଉପରେ କୌଣସି ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇନାହିଁ ।
• ଅନେକ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟ ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଭାବପ୍ରବଣତା ଓ ବାହ୍ୟପ୍ରଭାବଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରର ସୂତ୍ରଟି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏନାହିଁ ।
• ଉପଭୋକ୍ତା ଅସ୍ଵାଭାବିକ ଓ ଅବିବେକୀ ହୋଇଥିଲେ ସୂତ୍ରଟି ନିଜର ଗୁରୁତ୍ଵ ହରାଇଥାଏ; ଯଥା – କୃପଣ, ମଦ୍ୟପ, ପାଗଳଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ନାହିଁ ।
• ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ; ଯଥା – ବିରଳ ମୁଦ୍ରା, ଷ୍ଟାମ୍ପ, ବିରଳ ଛବି ସଂଗ୍ରହ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ସୂତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରେନାହିଁ । ଉପରୋକ୍ତ ସୀମାବଦ୍ଧତା ସତ୍ତ୍ବେ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ଉପଭୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏକ ତଥା ସର୍ବଜନାଦୃତ ସୂତ୍ର । ଏହାର ଅର୍ଥନୀତିରେ ବ୍ୟାପକ ବ୍ୟାବହାରିକ ପ୍ରୟୋଗ ରହିଛି ।

3. ସମପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କର । ଏହାର ସୀମାବଦ୍ଧତା ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଉପଭୋଗ ତତ୍ତ୍ଵରେ ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ସୀମିତ ସମ୍ବଳକୁ ଉପଯୋଗ କରି ଉପଭୋଗ ତତ୍ତ୍ଵରେ ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ସୀମିତ ସମ୍ବଳକୁ ଉପଯୋଗ କରି ଉପଭୋକ୍ତା କିଭଳି ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ଲାଭ କରିପାରିବେ ତାହା ଏହି ସୂତ୍ର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଛି । ତେଣୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଏହି ସୂତ୍ରଟି ସର୍ବାଧ୍ଵ ପରିତୃପ୍ତି ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ । ମନୋନୀତ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକର ପରିପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ସେ ନିଜର ସୀମିତ ଆୟକୁ ଯେଉଁ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଆବଣ୍ଟନ କରି ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ଲାଭ କରନ୍ତି ତାହାକୁ ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

ବିଶିଷ୍ଟ ନବ୍ୟ-ସଂସ୍ଥାପକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଫେସର ଆଲଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଯାଇ କହିଛନ୍ତି- ‘ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ନିକଟରେ ବିବିଧ ବ୍ୟବହାର ଯୋଗ୍ୟ ଏକ ପଦାର୍ଥ ଥାଏ, ତେବେ ସେ ଏହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାରରେ ଏପରି ବଣ୍ଟନ କରିବେ ଯେପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟବହାରରୁ ମିଳୁଥିବା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହେବ ।’’ ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଭୋକ୍ତା ନିଜ ଆୟକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏଭଳି ବଣ୍ଟନ କରିବା ଉଚିତ ଯଦ୍ବାରା ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ମିଳୁଥିବା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହେବ ।

ସୂତ୍ରର ବ୍ୟାଖ୍ୟା :

ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରଟିକୁ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଉପସ୍ଥାପନ କଲେ ତାହା ଅଧ୍ଵ ସରଳ ଓ ବୋଧଗମ୍ୟ ହେବ । ଆମେ ଜାଣିଛୁ ଯେ, ଦର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ପ୍ରତିଫଳନ କରିଥାଏ । ଅତଏବ ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ଉକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରରେ ବିଭକ୍ତ କଲେ ଆମକୁ ବ୍ୟୟିତ ମୁଦ୍ରା ଏକକର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ । ଠିକ୍ ସେହିଭଳି ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟୟିତ ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଜାଣିବା ସହଜ ହୋଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ବ୍ୟୟିତ ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହେଲେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ମିଳିଥାଏ । ଏହି ସୂତ୍ରଟିକୁ ନିମ୍ନମତେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରେ ।

ମନେକର ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ବଜାରରୁ ଆଳୁ ଓ ପିଆଜ, ଏହିଭଳି ଦୁଇଟି ଦ୍ରବ୍ୟ କିଣିବା ପାଇଁ ଆଗ୍ରହୀ । ବଜାରରେ ଆଳୁର ଦର Kg ପ୍ରତି 5 ଟଙ୍କା ହୋଇଥିବାବେଳେ ପିଆଜର ଦର କି.ଗ୍ରା. ପ୍ରତି 10 ଟଙ୍କା ଅଟେ । ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ପ୍ରତିଫଳନ କରୁଥିବାରୁ ଏଠାରେ ଏକ Kg ପିଆଜର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଏକ Kg ଆଳୁର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ଦୁଇଗୁଣ ହେବ ।

ପିଆଜର ଦର ଆଳୁ ଦରର ଦୁଇଗୁଣ ହୋଇଥିବାରୁ ଉଭୟଙ୍କଠାରୁ ମିଳୁଥିବା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଯଥାକ୍ରମେ ସେମାନଙ୍କ Kg ପ୍ରତି ଦରରେ ଭାଗକଲେ ଉଭୟରେ ବ୍ୟୟିତ ଏକ ଟଙ୍କାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଉପଲବ୍‌ଧ ହେବ ଏବଂ ଉଭୟେ ପରସ୍ପର ସମାନ ହେବେ ।

ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରଟିକୁ ନିମ୍ନ ସାରଣୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ବୁଝାଯାଇପାରେ ।

ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକକ (Kg ରେ)	ପିଆଜରେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା	ଆଳୁର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା
1	12	10
2	10	8
3	8	6
4	6	4
5	4	2
6	2	0
7	0	-2
8	-2	-4

ଆଲୋଚନାକୁ ସରଳ କରିବା ପାଇଁ ଆମେ ପିଆଜର ଦର Kg ପ୍ରତି ଏକ ଟଙ୍କା ଓ ଆଳୁର ଦର Kg ପ୍ରତି ଏକ ଟଙ୍କା ଧରିନେବା । ମନେକରାଯାଉ ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ପାଖରେ ₹9 ଟଙ୍କା ଅଛି ଏବଂ ସେ ଉକ୍ତ ଅର୍ଥକୁ ଉଭୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରିବା ପାଇଁ ଆବଣ୍ଟନ କରିବେ । ଧରାଯାଉ ଯଦି ଖାଉଟି ପିଆଜରୁ 4 Kg ଆଳୁରୁ 6 Kg କ୍ରୟ କରିବାକୁ ମନସ୍ଥ କରନ୍ତି ତେବେ ପିଆଜର ଚତୁର୍ଥ Kgରୁ ସେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା 6 ଏକକ ପାଇଲା କେବଳ ଆଳୁର ପଞ୍ଚମ Kgରୁ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା 2 ଏକକ ପାଇବେ ।

ଯେହେତୁ ପିଆଜର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଆଳୁର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାଠାରୁ ଅଧିକ ଉପଭୋକ୍ତା ପିଆଜରୁ ଅଧୂକ ଓ ଆଳୁରୁ କମ୍ ପରିମାଣ କ୍ରୟ କରିବେ । ଯଦି ସେ ଏକ Kg ଆଳୁ ବଦଳରେ ଏକ Kg ପିଆଜ କିଣନ୍ତି ତେବେ ପିଆଜର ପଞ୍ଚମ Kgରୁ 4 ଏକକ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଏବଂ ଆଳୁର ଚତୁର୍ଥ Kgରୁ 4 ଏକକ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ କରିବେ । ଉଭୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସମାନ ହେବ ଫଳରେ ସେ ତାଙ୍କର ସୀମିତ ଆୟ ₹9 ଟଙ୍କାରୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉପଯୋଗିତା ପାଇପାରିବେ ।

ପାଞ୍ଚ Kg ପିଆଜରୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା 12 + 10 + 8 + 6 + 4 = 40 ଏବଂ ଚାରି Kg ଆଳୁରୁ ମୋଟ ଉପଯୋଗିତା 10 + 8 + 6 + 4 = 28 ଏହିଭଳି ଭାବରେ ଖାଉଟିଙ୍କୁ ସର୍ବମୋଟ ଉପଯୋଗିତା 40 + 28 = 68 ଏକକ ମିଳିବ ଏବଂ ଏହା ହିଁ ସର୍ବାଧ୍ଵ । ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସଂଯୋଗରୁ ଉପରୋକ୍ତ ସଂଯୋଗ (ପାଞ୍ଚ Kg ପିଆଜ ଓ ଚାରି

Kg ଆଳୁ) ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ଉପଯୋଗିତା ମିଳିବ । ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ କରାଯାଇଥିବାରୁ ଏହି ସୂତ୍ରକୁ ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ସୂତ୍ର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରଟି ନିମ୍ନ ରେଖାଚିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଗଲା ।

ଚିତ୍ର ‘କ’ରେ ପିଆଜର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଚିତ୍ର ‘ଖ’ରେ ଆଳୁର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ଆଲୋଚନାକୁ ସରଳ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟର କେଜି ପ୍ରତି ଦର ଏକ ଟଙ୍କା ଧରି ନିଆଯାଉ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇଥିବା କଥା ଚିତ୍ରରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଅଛି । ଫଳସ୍ଵରୂପ ପିଆଜର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ରେଖା MU ଏବଂ ଆଳୁର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ରେଖା M₁ U₁ ଡାହାଣକୁ ନିମ୍ନାଭିମୁଖୀ ହୋଇଅଛି ।

ଚିତ୍ରକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ KE = J₁D₁ । ଅର୍ଥାତ୍ ପିଆଜରେ ପଞ୍ଚମ ଏକକ ଓ ଆଳୁରେ ଚତୁର୍ଥ ଏକକ ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟୟକରି ଉପଭୋକ୍ତା ଉଭୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ସମାନ କରୁଛନ୍ତି ଯଦ୍ବାରା ସେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ଲାଭ କରୁଛନ୍ତି । ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସଂଯୋଗରେ ଖାଉଟିଙ୍କ ଆୟକୁ ଆବଣ୍ଟନ କଲେ ତାହା ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ଆଣିପାରିବ ନାହିଁ ।

ମନେରଖ ଖାଉଟି ପିଆଜରେ ₹4 ଟଙ୍କା ଓ ଆଳୁରେ ₹5 ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟ କଲେ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପିଆଜରେ JKED ଉପଯୋଗିତା ହ୍ରାସ ହେବ ଏବଂ ଆଳୁରେ J, K, E, D ଉପଯୋଗିତା ଲାଭ ହେବ । ଯେହେତୁ ଛାୟା ଚିହ୍ନିତ JKEDର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ JKED ଠାରୁ ଅଧିକ । ଏହି ନୂତନ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ସଂଯୋଗ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ଦେଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ସର୍ଭାବଳୀ :

• ଖାଉଟି ସାଧାରଣଭାବେ ବିଚାରବନ୍ତ, ବିବେକୀ ହେବା ଉଚିତ୍ ।
• ଉପଭୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମୁଦ୍ରାର ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସର୍ବଦା ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ହେବା ଉଚିତ୍‌ । 
• ଉପଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିପୂରକ ହେଲେ ହେଁ ଏହାର ପରିମାଣାତ୍ମକ ପରିମାପ ସମ୍ଭବ ।
• ଖାଉଟିଙ୍କ ଆୟ, ରୁଚି ଓ ଅଭ୍ୟାସ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ହେବା ଉଚିତ୍ ।
• ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ; ଯଥା- ପ୍ରତିସ୍ଥାପକ ଓ ପରିପୂରକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ ସ୍ଥିର ହେବା ଉଚିତ୍ ।

ସୀମାବଦ୍ଧତା:

• ଏହି ସୂତ୍ର ଖାଉଟିଙ୍କୁ ସଚେତନଶୀଳ ବିଚାରବନ୍ତ ବୋଲି ବିବେଚନା କରିଥାଏ । ଖାଉଟି ସର୍ବଦା ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକରୁ ମିଳୁଥିବା ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ତୁଳନା କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ । ମାତ୍ର ଖାଉଟି ଆଚରଣ ନିଜର ଭାବପ୍ରବଣତା ସାମାଜିକ ପରମ୍ପରା, ପ୍ରବୃତ୍ତି, ଅଭ୍ୟାସ, ରୁଚିଦ୍ୱାରା ବିଶେଷଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପଯୋଗିତା କଳନା କରିବା ଅସମ୍ଭବ ମନେହୁଏ । ତେଣୁ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ ସମୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଉପଯୋଗିତାର ତୁଳନାତ୍ମକ ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କରିବା ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସମ୍ଭବ ମନେହୁଏ । 
• ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅବିଭାଜ୍ୟ ହେଲେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ସମୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ଭବ ହୁଏନାହିଁ । 
• ଉପଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିପୂରକ ତଥା ମାନସିକ ଅଭିଧାରଣ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ପରିମାଣାତ୍ମକ ପରିମାପ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
• ଅବାଧଲବ୍‌ଧ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ସୂତ୍ରର ବ୍ୟାବହାରିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୁଏନାହିଁ । ସମସୀମାନ୍ତ ସହ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରର ସୀମାବଦ୍ଧତା ସତ୍ତ୍ଵେ ଏହି ସୂତ୍ରର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରୟୋଗ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ । ଉପଭୋଗ ବ୍ୟତୀତ ଉତ୍ପାଦନ, ବଣ୍ଟନ, ରାଷ୍ଟ୍ରବିତ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୂତ୍ରଟି ବହୁଳଭାବେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 4 ଭାରତରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 4 Short Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧ । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳଭିଭି କିଏ ?
Answer:
ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳଭିତ୍ତି ଅଟେ ।

୨ । ଭାରତରେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ କେଉଁଠାରେ ଏବଂ କେବେ ସ୍ବାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା ?
Answer:
୧୬୮୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରଥମେ ମାଡ୍ରାସ୍ଠାରେ ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା ।

୩ । ସ୍ବାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ?
Answer:
ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଯଥା – ସହରାଞ୍ଚଳ ଓ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ।

୪ । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ ପୂର୍ବରୁ ଭାରତରେ କେଉଁ ଦୁଇଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ ପୂର୍ବରୁ ଭାରତରେ ୧୯୫୨ ମସିହାର ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଓ ୧୯୫୩ ମସିହାର ଜାତୀୟ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ସେବା ଯୋଜନା ଦେଶର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଉନ୍ନତି ଓ ବିକାଶ ସକାଶେ ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲା ।

୫। ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ତରକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ତରକୁ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ କୁହାଯାଏ ।

୬ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଖଣ୍ଡ ଏବଂ କେଉଁ ଧାରାରେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ମିଳେ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଚତୁର୍ଥ ଖଣ୍ଡରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିସମୂହର ୪୦ ଧାରାରେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ମିଳେ ।

୭ । ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ କେତେ ବର୍ଷ ?
Answer:
ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ ବର୍ଷ |

୮ । ପଞ୍ଚାୟତ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମର ପାଞ୍ଚଜଣ ମୁଖ୍ୟ ଲୋକଙ୍କର ବୈଠକକୁ ପଞ୍ଚାୟତ କୁହାଯାଏ ।

୯ । ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ମୁଖ୍ୟ ଓ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ଅଧିକାରୀ କିଏ ?
Answer:
ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ମୁଖ୍ୟ ଓ ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ଅଧିକାରୀ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ଅଧିକାରୀ ଅଟନ୍ତି ।

୧୦ । ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ବୈଠକରେ କିଏ ସଭାପତିତ୍ବ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ବୈଠକରେ ସରପଞ୍ଚ ସଭାପତିତ୍ବ କରନ୍ତି ।

୧୧ । କେଉଁ କମିଟିଙ୍କ ସୁପାରିସ ଅନୁସାରେ ନଗର ଉନ୍ନୟନ ବିଭାଗ ଗଠିତ ହୋଇଅଛି ?
Answer:
୧୯୬୩ ମସିହାରେ ବିଶ୍ଵନାଥ ଦାସ କମିଟିଙ୍କ ସୁପାରିସ ଅନୁସାରେ ନଗର ଉନ୍ନୟନ ବିଭାଗ ଗଠିତ ହୋଇଅଛି ।

୧୨ । ସରପଞ୍ଚ କିପରି ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ? ତାଙ୍କୁ କିପରି ପଦଚ୍ୟୁତ କରାଯାଏ ?
Answer:
ସରପଞ୍ଚ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ସାବାଳକ ଭୋଟଦାତାମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ସେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ମୋଟ ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ କିମ୍ବା ପ୍ରମାଣିତ ଦୁର୍ନୀତି କାରଣରୁ ଜିଲ୍ଲାପାଳଙ୍କଦ୍ଵାରା ପଦଚ୍ୟୁତ ହେଇଥା’ନ୍ତି ।

୧୩ । ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟିର ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ କିପରି ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ?
Answer:
ଓଡ଼ିଶାର ୧୯୯୬ ମସିହାର ସଂଶୋଧ ପୌର ନିର୍ବାଚନ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ପୌରସଭାର ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ନିର୍ବାଚିତ କାଉନ୍‌ସିଲର୍‌ମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ନିର୍ବାଚକମଣ୍ଡଳୀଦ୍ଵାରା ପରୋକ୍ଷ ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତିରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

୧୪ । ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ କିପରି ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ?
Answer:
୧୯୯୨ ମସିହାର ସଂଶୋଧ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଞ୍ଚାୟତ ସମତି ଅଧୀନରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତଗୁଡ଼ିକରୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭୋଟଦାନ ବ୍ୟବସ୍ଥାନୁଯାୟୀ ନିର୍ବାଚିତ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀଦ୍ଵାରା ପରୋକ୍ଷଭାବେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

୧୫ । ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ବେସରକାରୀ ମୁଖ୍ୟ କିଏ ?
Answer:
ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ବେସରକାରୀ ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ସେ ପଞ୍ଚାୟତର ଅଧିବେଶନରେ ଅଧ୍ଯକ୍ଷତା କରନ୍ତି ।

୧୬ । ସହରାଞ୍ଚଳ ପାଇଁ କେଉଁ କେଉଁ ପ୍ରକାର ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥା ରହିଛି ?
Answer:
ସହରାଞ୍ଚଳ ପାଇଁ ନିଗମ ବା କର୍ପୋରେସନ୍, ମ୍ୟୁନିସିପାଲଟି ଓ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦ ପରି ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି |

୧୭ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଶାସନ ସଂସ୍ଥା ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ନାମରେ ପରିଚିତ । ଏହା ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ଅଟେ; ଯଥା – ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ, ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଓ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ।

୧୮ । ନାଏବ ସରପଞ୍ଚଙ୍କୁ କିଏ ନିର୍ବାଚିତ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର ୱାର୍ଡ଼ମେମ୍ବରମାନେ ନିଜ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣଙ୍କୁ ନାଏବ ସରପଞ୍ଚରୂପେ ନିର୍ବାଚିତ କରନ୍ତି ।

୧୯ । ବଳବନ୍ତରାୟ ମେହେଟ୍ଟା କମିଟି କାହିଁକି ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଭାରତରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ଓ ସଫଳ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ନିମନ୍ତେ ସୁପାରିସ କରିବାପାଇଁ ୧୯୫୭ ମସିହାରେ ବଳବନ୍ତରାୟ ମେହେଟ୍ଟା କମିଟି ଗଠିତ ହୋଇ ‘ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ’ ପାଇଁ ‘ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ’ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୁପାରିସ କରିଥିଲେ ।

୨୦ । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସର୍ବନିମ୍ନ ସ୍ତରଟି କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସର୍ବନିମ୍ନ ସ୍ତର ଅଟେ ।

୨୧ । କେଉଁ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ସହରାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାର ସଂସ୍କାର ସମ୍ପର୍କିତ ଅଟେ ?
Answer:
୭୪ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ସହରାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାର ସଂସ୍କାର ସମ୍ପର୍କିତ ଅଟେ ।

(B) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧। ପଞ୍ଚାୟତି ରାଜ ହେଉଛି ତୃଣମୂଳ ଗଣତନ୍ତ୍ର- ପ୍ରମାଣ କର ।
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ର ଏପରି ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯେଉଁଥିରେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଅଂଶ ଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳସ୍ତରରୁ ଆରମ୍ଭ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଲୋକମାନେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରାଥମିକ ସୋପାନରୁ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଜୀବନଧାରାକୁ ଆପଣେଇ ନେବା ଉଚିତ । ଭାରତରେ ପଞ୍ଚାୟତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ତୃଣମୂଳ ସୋପାନ ଅଟେ । ଏହା କ୍ଷମତା ଓ ଦାୟିତ୍ବର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ କରିଥାଏ । ଏହା ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଉଦ୍ୟମକ୍ରମେ ସ୍ଥାନୀୟ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ସ୍ବୟଂଶାସନ ନୀତି ସଂପର୍କିତ ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ତିନିଗୋଟି ସ୍ତର ଯଥା – ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ, ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଓ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ମାଧ୍ୟମରେ ଶାସନର ମୂଳସ୍ତରରୁ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାପକ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସଙ୍ଗଠନକୁ ଦୃଢ଼ ଓ ଦକ୍ଷ କରିଥାଏ ।

୨ । ସ୍ବାୟର ଶାସନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏବଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଶାସନ ତଥା କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭିଭିଭୂମିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିବାରେ ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହି ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ ଅନେକ ବଡ଼ ବଡ଼ ଦାୟିତ୍ଵରୁ ମୁକ୍ତ କରେ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ଆଶୁ ସମାଧାନ ପାଇଁ ପନ୍ଥା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ । ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ଚେତନା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନର ଅନ୍ୟ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ସହଯୋଗ, ସହନଶୀଳତା ଓ ଆତ୍ମବିଶ୍ଵାସ ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ଶିକ୍ଷାଦେବା ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାର ପ୍ରଧାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।

୩ । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?
କିମ୍ବା, ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଧାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ କହିଲେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ । କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ଚେତନା ଜାଗ୍ରତ କରି ସେମାନଙ୍କର ବିକାଶସାଧନ କରିବା ଏହାର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ବଳବନ୍ତରାୟ ମେହେଟ୍ଟା କମିଟିର ସୁପାରିସ କ୍ରମେ ଆମ ଦେଶରେ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ କରାଗଲା । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ତରକୁ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ, ମଧ୍ୟମ ସ୍ତରକୁ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଏବଂ ସର୍ବନିମ୍ନ ସ୍ତରକୁ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ କୁହାଯାଏ ।

୪ । ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ କିପରି ଗଠିତ ହୁଏ ?
Answer:
ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ ହେଉଛି ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସର୍ବନିମ୍ନ ସୋପାନ । ସାଧାରଣତଃ ୨୦୦୦ରୁ ୬୦୦୦ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ବା ଏକାଧିକ ଗ୍ରାମକୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ୱାର୍ଡ଼ରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଏହି ୱାର୍ଡ଼ ସଂଖ୍ୟା ୧୧ରୁ କମ୍ ୨୫ରୁ ଅଧିକ ହୁଏ ନାହିଁ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ୱାର୍ଡ଼ରୁ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ସଭ୍ୟ ୱାର୍ଡ଼ ମେମ୍ବରଭାବରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ମୁଖ୍ୟ ଭାବରେ ଜଣେ ସରପଞ୍ଚ ମଧ୍ଯ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ସରପଞ୍ଚ ଏବଂ ୱାର୍ଡ଼ ମେମ୍ବରମାନେ ମିଳିତଭାବରେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଗଠନ କରନ୍ତି ।

୫ । ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ଆୟ ପନ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ସୁପରିଚାଳନା ଏବଂ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବିକାଶ ପାଇଁ ଅର୍ଥର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ନିମ୍ନଲିଖୁ ପନ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଅର୍ଥ ଆଦାୟ କରିଥାଏ । ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ବିଭିନ୍ନ ଅନୁଦାନ, ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଜୋରିମାନା ଏବଂ ଟିକସ ଆଦାୟ, ଘାଟ ଓ ହାଟ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଖଜଣା ଏବଂ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣାଧୀନ ସମ୍ପତ୍ତିରୁ ହେଉଥ‌ିବା ଆୟଗୁଡ଼ିକ ପଞ୍ଚାୟତର ଆୟ ପନ୍ଥା ଅଟେ ।

୬ । ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବ୍ଲକ୍‌ସ୍ତରୀୟ ଯୋଜନାମାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଇବା ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ । ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ନିମନ୍ତେ ବ୍ଲକ୍ ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଏହା ବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ତା’ର ପରିଚାଳନା ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ । ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ମିଳିଥିବା ସମସ୍ତ ଅର୍ଥକୁ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯଥାଯଥ ବଣ୍ଟନ କରିବା ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ଅନ୍ୟ ଏକ କାର୍ଯ୍ୟ । କୃଷିର ଉନ୍ନତି, କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପର ପ୍ରସାର, ରାସ୍ତା ନିର୍ମାଣ, ଦୈବଦୁର୍ବିପାକ ସମୟରେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ପ୍ରଭୃତି ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଏହା ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସଂଯୋଜନା କରିବା ସହ ତତ୍ତ୍ଵାବଧାରଣ ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ ।

୭ । ଗ୍ରାମ ବା ପଲ୍ଲୀ ସଭା କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଅଧୀନସ୍ଥ ସମସ୍ତ ଗ୍ରାମର ସାବାଳକ ଭୋଟଦାତାଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ଗ୍ରାମସଭା ପ୍ରକୃତରେ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ସମସ୍ତ ଭୋଟଦାତାଙ୍କର ମିଳିତ ସଭା । ଫେବୃୟାରୀ ଏବଂ ଜୁନ୍‌ରେ ଏମାନେ ଦୁଇଥର ବୈଠକରେ ମିଳିତ ହୋଇପାରିବେ । ସରପଞ୍ଚ ଓ ଜିଲ୍ଲା କଲେକ୍ଟର ୧୫ ଦିନିଆ ନୋଟିସ୍ ଦେଇ ସାଧାରଣ ସଭା କରାଇପାରିବେ । ଏକ- ଦଶମାଂଶ ଭୋଟଦାତା ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ ସଭାର କୋରମ୍ ହୋଇପାରିବ । ଏହା ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତରେ ବଜେଟ୍ ଅନୁମୋଦନ କରେ ଓ ଗ୍ରାମର ଉନ୍ନୟନ ପାଇଁ ସୁପାରିସ କରିପାରେ ।

୮ । ସରପଞ୍ଚଙ୍କ ପଦଚ୍ୟୁତି କିପରି ଘଟେ ?
Answer:
ପଞ୍ଚାୟତର ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ୱାର୍ଡ଼ମେମ୍ବରଙ୍କ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବରେ ସରପଞ୍ଚଙ୍କ ପଦଚ୍ୟୁତି ଘଟେ । ସରକାର ମଧ୍ୟ S.D.O.ଙ୍କ ସୁପାରିସ ଅନୁସାରେ ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ବା କ୍ଷମତା ଅପବ୍ୟବହାର ଅଭିଯୋଗର ଅନୁସନ୍ଧାନ ପରେ ତାଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟଚ୍ୟୁତ କରିପାରନ୍ତି । ଏଥିପାଇଁ ୬ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ପୁନଶ୍ଚ ନିର୍ବାଚନ କରିବାକୁ ସମ୍ବିଧାନର ୭୩ ତମ ସଂଶୋଧନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅଛି ।

୯ । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୭୩ ତମ ସଂଶୋଧନ ଅନୁସାରେ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ, ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଏବଂ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତରେ କରାଯାଇଛି । ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଜାତି, ଉପଜାତି ଏବଂ ମହିଳାଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇପାରିବ । ମହିଳାଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ଓଡ଼ିଶାର ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦରେ ରୋଟେସନ୍ ଅନୁସାରେ ୧୦ଟି ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ପଦ ମହିଳାଙ୍କ ପାଇଁ ଏବଂ ୬ଟି ଗିରିଜନ ଓ ହରିଜନଙ୍କ ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ।

୧୦ । ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସର୍ବନିମ୍ନ ସ୍ତର ଅଟେ । ପାନୀୟଜଳ ଯୋଗାଣ, ଗ୍ରାମ୍ୟରାସ୍ତା ନିର୍ମାଣ ଓ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ, ପ୍ରାଥମିକ ଓ ପ୍ରୌଢ଼ ଶିକ୍ଷା, ସାଧାରଣ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିମଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଦି ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

୧୧ । ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ଅଧିକାରୀ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ସମ୍ପାଦକ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ସେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ସମ୍ପାଦକ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ସେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ବୈଠକରେ ନିଆଯାଇଥିବା ନିଷ୍ପଭିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରନ୍ତି । ସେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ସମସ୍ତ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟର ତଦାରଖ କରି ସରକାରଙ୍କୁ ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ସେ ସମସ୍ତ ପଞ୍ଚାୟତ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା କରନ୍ତି ।

୧୨ । ପୌରସଭାର ଆୟପନ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ପୌରସଭା ନିମ୍ନଲିଖୂତ ସୂତ୍ରରୁ ଆୟ କରିଥାଏ –

• ଗୃହ, ଆଲୋକ ଓ ଜଳଯୋଗାଣ ଆଦି ସୂତ୍ରରୁ ଆଦାୟ ଟିକସ;
• ରାସ୍ତା, ପୋଲ, ଘାଟ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଆଦାୟ ଖଜଣା;
• ଯାନବାହନ, ବଜାର, ହାଟରୁ ଆଦାୟ ଖଜଣା;
• ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଅନୁଦାନ ;
• ଋଣ ଉଠାଣ ;

୧୩ । ପୌରପାଳିକା ଓ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ପୌରପାଳିକା ଓ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳକୁ ପରିଷଦ ନିମ୍ନଲିଖତ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ –

• ରାସ୍ତା ନିର୍ମାଣ ଓ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ;
• ସାଧାରଣ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିମଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା;
• ପାନୀୟ ଜଳଯୋଗାଣ ;
• ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା;
• ରାସ୍ତାର ଆଲୋକ ;
• ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥା

୧୪ । ସରପଞ୍ଚଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ କ’ଣ ?
Answer:
ସରପଞ୍ଚ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଅଟନ୍ତି । ସେ ପଞ୍ଚାୟତର ଅଧ‌ିବେଶନରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି । ସେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ସ୍ତରରେ ସରକାରୀ ନିୟମ ଓ ପଞ୍ଚାୟତର ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରନ୍ତି । ସେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମ୍ପରିର ଜଗୁଆଳି ଅଟନ୍ତି । ସେ ଜନ୍ମ ଓ ମୃତ୍ୟୁର ହିସାବ ରଖନ୍ତି । ପଞ୍ଚାୟତ ଅର୍ଥ ତାଙ୍କରି ଅଧୀନରେ ରୁହେ ଓ ତାଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତତ୍ତ୍ଵାବଧାନରେ ଏହା ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯାଏ ଓ ଅପବ୍ୟୟ ପାଇଁ ସେ ହିଁ ସରକାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଦାୟୀ ରୁହନ୍ତି ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 9 ଜୀବନ ପାଇଁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା – ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦର ଶ୍ୱସନ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 9 ଜୀବନ ପାଇଁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା – ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦର ଶ୍ୱସନ

Question 1.
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପରେ ଖେଳାଳୀମାନେ କାହିଁକି ଦୃତ ଓ ଦୀର୍ଘଶ୍ଵାସ ନେଇଥା’ନ୍ତି ?
Solution:

• ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେତେ ଅଧ‌ିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ, ସେ ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେତେ ଅଧିକ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ କରେ । ଏହି ଶକ୍ତି ଦୌଡ଼ିଲେ ବା ଅଧିକ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ ଅଧିକ ଶକ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ଦ୍ରୁତ ନିଃଶ୍ଵାସ ପ୍ରଶ୍ବାସ ନେଇଥା’ନ୍ତି । ଏପରିକି ଦୀର୍ଘଶ୍ଵାସ ମଧ୍ଯ ନେବା ଦେଖାଯାଏ ।
• ଏହାଦ୍ବାରା କୋଷରେ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ପନ୍ନ ପାଇଁ ଅର୍ଥାତ୍ ଖାଦ୍ୟର କାରଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ସେମାନେ ବାୟୁରୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଣୁ ବିଶ୍ରାମ ନେବା ବେଳେ ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସର ହାର ମିନିଟ୍‌କୁ 15 – 18 ଥର ହୋଇଥିବା ବେଳେ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ ସମୟରେ ତାହା ମିନିଟ୍‌କୁ 25 ଥରକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

Question 2.
ବାୟୁ ଓ ଅବାୟୁ ଶ୍ୱସନ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମାନତା ଓ ଅସମାନତାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Solution:
ଉଭୟ ବାୟୁ ଓ ଅବାୟୁ ଶ୍ଵାସନରେ ଜୀବ ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ପାଇଥାଏ ଏବଂ ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question 3.
ଯେତେବେଳେ ଧୂଳିକଣାପୂର୍ଣ୍ଣ ବାୟୁ ପ୍ରଶ୍ବାସରେ ନେଉ ସେତେବେଳେ ଆମେ କାହିଁକି ଛିଙ୍କିଥାଉ ?
Solution:

• ଯେତେବେଳ ଧୂଳିକଣାପୂର୍ଣ୍ଣ ବାୟୁ ପ୍ରଶ୍ଵାସରେ ଆମ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ଯାଏ ଆମ ନାକପୁଡ଼ାରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ କେଶଦ୍ୱାରା ତାହା ଛାଣିହୋଇ ନାସାରନ୍ଧ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଅଟକି ଯାଏ । କିନ୍ତୁ ବେଳେବେଳେ ସେହି ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ଅଧିକ ଥିଲେ ତାହା ନାକ ଭିତରକୁ ଚାଲିଯାଇଥାଏ । ସେଥିଲାଗି ଆମେ ନାକରେ ନାନା ଯନ୍ତ୍ରଣା ଅନୁଭବ କରୁ ଓ ଛିଙ୍କିଥାଉ ।
• ଆମେ ଛିଙ୍କିବାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଶ୍ଵାସ ବାୟୁରେ ଆସିଥ‌ିବା ବାହ୍ୟ ଅଦରକାରୀ ପଦାର୍ଥ ବାହାରିଯାଏ । ଫଳରେ ଧୂଳିକଣାମୁକ୍ତ ବିଶୁଦ୍ଧ ବାୟୁ ଆମ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ଛିଙ୍କିବା ବେଳେ ନାକରେ ରୁମାଲ ଦେଇ ଛିଙ୍କିବା ଉଚିତ୍ ।

Question 3.
ତିନୋଟି ପରୀକ୍ଷାଳନୀ ନିଅ । ସେଗୁଡ଼ିକର ତିନି ଚତୁର୍ଥାଂଶ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଣି ଭର୍ତ୍ତିକର । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ‘କ’, ‘ଖ’,‘ଗ’ ଭାବରେ ଚିହ୍ନିତ କର । ପରୀକ୍ଷା ନଳୀରେ ଗୋଟିଏ ଗେଣ୍ଡା ରଖ । ‘ଖ’ରେ ଏକ ଜଳଜ ଉଦ୍ଭିଦ ରଖ । ‘ଗ’ରେ ଗୋଟିଏ ଗେଣ୍ଡା ଓ ଜଳଜ ଉଭିଦ ଉଭୟକୁ ରଖ । କେଉଁ ପରୀକ୍ଷା ନଳୀରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ପରିମାଣ ଅଧ୍ୟା ହେବ ?
Solution:
ଆମେ ଜାଣୁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ଜୀବ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରେ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ତ୍ୟାଗ କରେ । ‘କ’ ପରୀକ୍ଷା ନଳୀରେ ଓ ‘ଖ’ ପରୀକ୍ଷା ନଳୀରେ କେବଳ ଗେଣ୍ଡା ଓ ଜଳଜ ଉଭିଦ (ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ିଆ ଦଳ) ରହିଛି । କିନ୍ତୁ ‘ଗ’ ପରୀକ୍ଷା ନଳୀରେ ଦୁଇଟିଯାକ ଏକ ସଙ୍ଗେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ତ୍ୟାଗ କରୁଥିବାରୁ ‘ଗ’ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ପରିମାଣ ଅଧିକ ହେବ ।

Question 4.
ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟିରେ (✓) ଚିହ୍ନ ଦିଅ ।
(କ) ଅସରପା ଶରୀରରେ ବାୟୁ ଚଳାଚଳ କାହାଦ୍ଵାରା ହୁଏ ?
(i) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍
(ii) ଗାଲି
(iii) ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର
(iv) ଚର୍ମ

(ଖ) କଠିନ ପରିଣ୍ଡମ କଲେ ମାଂସପେଶାରେ କାହାର ମାତ୍ରା ଦରିଯାଏ ?
(i) ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ
(ii) ଅମ୍ଳଜାନ
(iii) ଗ୍ଲୁକୋଜ୍
(iv) ଜଳରମାତ୍ରା ବଢ଼ିଯାଏ

(ଗ) ଏକ ସୁସ୍ଥ ବୟସ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶ୍ରାମ ନେବାବେଳେ ମିନିଟ୍ ପ୍ରତି ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ହାର କେତେ ଥର ଅଟେ ?
(i) 9 – 12
(ii) 15 – 18
(iii) 21 – 24
(iv) 30 – 33

(i) ବାହାରକୁ
(11) ତଳକୁ
(iii) ଉପରକୁ

Question 5.
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦସହ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ମିଳାଅ ।
Solution:

Question 6.
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍‌ ଥିଲେ ‘ସତ୍ୟ’ ଓ ଭୁଲ ଥିଲେ ‘ଭୁଲ୍’ ଲେଖ ।
(କ) କଠିନ ପରିଶ୍ରମ ସମୟରେ ଜଣେ ଲୋକର ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ବାସ ହାର କମିଯାଏ ।
(ଖ) ବେଙ୍ଗ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଓ ଚର୍ମ ଉଭୟଦ୍ବାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରିଥା’ନ୍ତି ।
(ଗ) ଉଦ୍ଭିଦର ଚେରରେ ସ୍ତୋମ୍ ଥାଏ ।
(ଘ) ଶ୍ୱସନ ପାଇଁ ମାଛର ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଅଛି ।
(ଙ) ପ୍ରଶ୍ଵାସ ବେଳେ ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଫୁଲିଯାଇଥାଏ ।
Solution:
(କ) ଭୁଲ୍
(ଖ) ସତ୍ୟ
(ଗ) ଭୁଲ୍
(ଘ) ଭୁଲ୍
(ଙ) ସତ୍ୟ

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ଉପକ୍ରମ :

• ପ୍ରଶ୍ଵାସରେ ଅମ୍ଳଜାନ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବାୟୁ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ନେବା ଓ ନିଃଶ୍ଵାସରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବାୟୁ ବାହାରକୁ ଛାଡ଼ିବାକୁ ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସ (breathing) କହନ୍ତି ।
• ଏହା ସେଛାକଡ ଭାବେ ଅଜାଣତରେ ଆମ ଶରୀରରେ ଘଟିଥାଏ | ମଧ୍ୟଛିଦାର ପ୍ରୋଚନ ପ୍ରସାରଣ ଫଳରେ ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।
• ସାଧାରଣଭାବେ ଏହାର ହାର ହେଉଛି ମିନିଟ୍‌କୁ 15 ରୁ 18 ଥର, ମାତ୍ର ବ୍ୟାୟାମ କରିବାବେଳେ, ଦୌଡ଼ିବା ବେଳେ ଏହାର ହାର ମିନିଟ୍‌କୁ 20 ରୁ 25 ଥର ହୋଇଥାଏ, କାରଣ ସେତେବେଳେ ଅମ୍ଳଜାନର ଆବଶ୍ୟକତା ବଢ଼ିଯାଏ ।
• ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଶ୍ବସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଏକ ଅଂଶ ଅଟେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭିଦ ଶରୀରରେ ଶ୍ୱସନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅହରହ ଚାଲୁ ରହିଥାଏ ।

→ ଶ୍ୱସନର ଆବଶ୍ୟକତା :

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବଙ୍କ ଶରୀର ଏକ ବା ଏକାଧିକ କୋଷକୁ ନେଇ ଗଠିତ । କୋଷକୁ ଜୀବ ଶରୀରର ମୌଳିକ ଗାଠନିକ ଓ କ୍ରିୟାତ୍ମକ ଏକକ କୁହାଯାଏ ।
• ପ୍ରତେକ ଜୀବ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ଶକ୍ତି ଖାଦ୍ୟରୁ ହିଁ ମିଳିଥାଏ ।
• ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଖାଦ୍ୟର ବିଘଟନ ଘଟି ସେଥୁରୁ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ତାହାକୁ ଶ୍ୱସନ (Respiration) କୁହାଯାଏ ।
• ଏହି ଜୈବ ରାସାୟନିକ କ୍ରିୟା (ଶ୍ଵାସନ) କୋଷ ମଧ୍ଯରେ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହାକୁ କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ (Cellular respiration) କୁହାଯାଏ । ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ଏହାକୁ ତନ୍ତୁ ଶ୍ୱସନ (Tissue respiration) ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇଥାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନର ଉପଯୋଗକୁ ଆଧାର କରି ଶ୍ବସନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦୁଇ ପ୍ରକାର ହୋଇଥାଏ ।
  ଯଥା – (a) ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ (Aerobic respiration) ବା ବାୟୁ ଶ୍ୱସନ ।
• (b) ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ (Anaerobic respiration) ବା ଅବାୟୁ ଶ୍ୱସନ ।

(vi) ବାୟୁ ଶ୍ୱସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅମ୍ଳଜାନର ସହାୟତାରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍‌ର ଜାରଣ ଫଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ଜଳ ଓ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।

(vii) ଇଷ୍ଟ ଭଳି କେତେକ ଅଣୁଜୀବ ଅମ୍ଳଜାନର ବିନା ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅବାୟୁ ଶ୍ୱସନ ଦ୍ୱାରା ଶକ୍ତି ପାଇଥା’ନ୍ତି । ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ବିଖଣ୍ଡିତ ହୋଇ ସୁରାସାର, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଶକ୍ତିରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।

(viii) ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ପରିଶ୍ରମ କଲାବେଳେ ମାଂସପେଶୀକୁ ଆବଶ୍ୟକ ମୁତାବକ ଅମ୍ଳଜାନ ପହଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ । ଫଳରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍‌ର ଜାରଣ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନ ହୋଇ ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ଓ ଅବାୟୁ ଶ୍ଵାସନଦ୍ୱାରା ଶକ୍ତି ମିଳିଥାଏ ।

(ix) କଠିନ ବ୍ୟାୟାମ ପରେ ମାଂସପେଶୀରେ ଆକୁଞ୍ଚନଜନିତ ବ୍ୟଥା (Cramp) କୋଷରେ ବହୁପରିମାଣରେ ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ ଜମା ହେବା ଯୋଗୁଁ ହିଁ ଘଟିଥାଏ ।
(x) ଅମ୍ଳଜାନ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଆସି ପହଁଞ୍ଚିଯାଏ ଓ ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ଯନ୍ତ୍ରଣା କମିଯାଏ ।

→ ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସ :

• ବାୟୁକୁ ଶରୀର ଭିତରକୁ ନେବାକୁ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ତାହାକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ନିଃଶ୍ବାସ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯାହାକି ଜନ୍ମରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅହରହ ଚାଲୁରହେ ।
• ପ୍ରତି ମିନିଟ୍‌ରେ ଆମେ ଯେତେଥର ପ୍ରଶ୍ଵାସ ନିଃଶ୍ଵାସ ନେଇଥାଉ, ତାହାକୁ ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ହାର ବା ଶ୍ଵାସନ ହାର କହନ୍ତି ।
• ଅଧ୍ଵ ପରିଶ୍ରମ କରିବା ପାଇଁ ଅଧିକ ଶକ୍ତି ଦରକାର ହୁଏ । ତେଣୁ ଦ୍ରୁତ ନିଃଶ୍ଵାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ନେବାକୁ ପଡ଼େ । ଫଳରେ ଶରୀର କୋଷକୁ ଅର୍ଧ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ଶୀଘ୍ର ହଜମ ହୁଏ ଏବଂ ଅଧିକ ଶକ୍ତି ଶରୀର କୋଷକୁ ମିଳିଥାଏ ।
  • ବିଶ୍ରାମ ନେବା ସମୟରେ ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସହାର ମିନିଟ୍ ପ୍ରତି 15 – 18 ଥର ଓ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କଲେ ତାହା ମିନିଟ୍ ପ୍ରତି 25 ଥରକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

→ ଆମେ କିପରି ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ନେଉ :

• ଶ୍ୱସନ ତନ୍ତ୍ର ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଅଂଶକୁ ନେଇ ଗଠିତ; ଯଥା – ନାସାରନ୍ଧ୍ର, ନାସାପଥ, ଗ୍ରସନୀ, ଶ୍ଵାସନଳୀ, ଶ୍ଵାସନଳୀକା ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ।
  
• ପ୍ରଶ୍ଵାସ ନେବାବେଳେ ବାୟୁ ନାକପୁଡ଼ା ବାଟେ ନାସା ରନ୍ଧ୍ରକୁ ଯାଏ ଏବଂ ଶ୍ଵାସନଳୀଦେଇ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରେ ପହଞ୍ଚେ । ବକ୍ଷାସ୍ଥି ବା ପଞ୍ଜରାହାଡ଼ ଘେରି ରହିଥ‌ିବା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ବକ୍ଷଗହ୍ଵରରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
• ବକ୍ଷ ଗହ୍ଵରର ତଳ ଭାଗରେ ଏକ ବଡ଼ ମାଂସଳ ଅଂଶ ଥାଏ, ତାହା ହେଲା ମଧଚ୍ଛଦା । ନିଃଶ୍ବାସ ପ୍ରଶ୍ବାସ ବେଳେ ବକ୍ଷାସ୍ଥି ଓ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଚଳନ ଘଟିଥାଏ ।
• ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ସଙ୍କୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଫଳରେ ହିଁ ବାୟୁ ଆପେ ବାହାରୁ ଠେଲିହୋଇ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ଯାଇଥାଏ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ବାହାରିଯାଏ ।
• ବାୟୁରେ ଥ‌ିବା ଧୂଳି, ଧୂଆଁ, ପରାଗରେଣୁ ଆଦିକୁ ପ୍ରଶ୍ବାସ ବାୟୁରେ ଗ୍ରହଣ କଲାବେଳେ ତାହା ନାକପୁଡ଼ାରେ ଥ‌ିବା ସୂକ୍ଷ୍ମ କେଶଦ୍ବାରା ଛାଣିହୋଇ ଅଟକି ଯାଏ । ଏଥୁରୁ କିଛି ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶ କଲେ ଆମେ ନାକରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଅନୁଭବ କରୁ ଓ ଛିଙ୍କିଥାଉ ।

→ ଆମେ ନିଃଶ୍ବାସରେ କ’ଣ ଛାଡ଼ିଥାଉ :

• ଆମେ ପ୍ରଶ୍ଵାସରେ ଅମ୍ଳଜାନପୂର୍ଣ୍ଣ ବାୟୁ ଗ୍ରହଣକରୁ ଓ ନିଃଶ୍ବାସରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବାୟୁ ଛାଡ଼ିଥାଉ ।
  
• ପ୍ରଶ୍ଵାସ ବାୟୁରେ ଅମ୍ଳଜାନ 21% ଓ ନିଃଶ୍ବାସ ବାୟୁରେ ଅମ୍ଳଜାନ 16.4% ଥାଏ ।
• ପ୍ରଶ୍ଵାସ ବାୟୁରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ 0-04% ଓ ନିଃଶ୍ଵାସ ବାୟୁରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ 4.4 % ଥାଏ ।

→ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଶ୍ବସନ :

• ସିଂହ, ଗାଈ, ମଇଁଷି ଏବଂ ବିଲେଇ ଭଳି ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ର ଓ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ମଣିଷ ଭଳି ଏବଂ ଏହା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଦ୍ୱାରା ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
• ଅସରପା ଓ କୀଟପତଙ୍ଗମାନଙ୍କର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର ବା ସ୍ପାଇରାକଲ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ବିସରଣଦ୍ୱାରା ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଜିଆର ଓଦାଳିଆ ଚର୍ମ ଦ୍ବାରା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଅମ୍ଳଜାନର ବିନିମୟ ହୋଇଥାଏ ।
• ବେଙ୍ଗର ଦୁଇଟି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଅଛି । ବେଙ୍ଗ ଉଭୟ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଓ ଓଦାଳିଆ ଚର୍ମଦ୍ଵାରା ତା’ର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରିଥାଏ ।

→ କଳାକାବନ ଶନ :

• ମାଛ ଜଳରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନକୁ ଗାଲିଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହାର କରେ ।
• ଧମନୀଦ୍ଵାରା ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣର ରକ୍ତ ଗାଲିକୁ ଆସିଥାଏ । ତେଣୁ ସେଠାରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଅମ୍ଳଜାନର ଆଦାନପ୍ରଦାନ ହୋଇଥାଏ ।

→ ଉଦ୍ଭିଦରେ ଶ୍ୱସନ :

• ଉଭିଦମାନଙ୍କର ମଣିଷ ପରି ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ର ନଥାଏ । ଏହାର ସମସ୍ତ କୋଷଦ୍ବାରା ଶ୍ୱସନ କାର୍ଯ୍ୟ ଘଟିଥାଏ । ଏହାର ପତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ପତ୍ରଛିଦ୍ର ବା ସ୍ତୋମ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଉଭିଦ କୋଷରେ ଗ୍ଲା କୋଜ୍ ଖାଦ୍ୟ ଅମ୍ଳଜାନ ଦ୍ୱାରା ବିଘଟିତ ହୋଇ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । (iii) ଉଭିଦର ମୂଳକୋଷମାନେ ମୂଳଲୋମ ବାଟେ ମୃତ୍ତିକାସ୍ଥ ବାୟୁରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଶ୍ବସନ କ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ।

→ ଆସ, ଜାଣିବା:

• ଜୀବର ଜୀବନ ପାଇଁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସଞ୍ଚିତ ଶକ୍ତିକୁ ଜୀବ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ ।
• ଆମେ ପ୍ରଶ୍ଵାସରେ ନେଉଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଦ୍ବାରା ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ସରଳୀକୃତ ହୋଇ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯୋଗୁ ଶକ୍ତି ଜାତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବର କୋଷରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍‌ର ବିଘଟନ ଘଟିଥାଏ (କୋଷୀୟ ଶ୍ବସନ) ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ବ୍ୟବହାରରେ ଯଦି ଖାଦ୍ୟର ବିଘଟନ ହୁଏ ତେବେ ତାହାକୁ ବାୟୁ ଶ୍ବସନ କୁହାଯାଏ । ଯଦି ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଏହି ଶ୍ବସନ କାର୍ଯ୍ୟ ହୁଏ, ତେବେ ତାହାକୁ ଅବାୟୁ ଶ୍ୱସନ କୁହାଯାଏ ।
• ନିଃଶ୍ୱାସ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ହେଉଛି ଶ୍ବସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଅଂଶ ବିଶେଷ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜୀବ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରେ ଏବଂ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଯୁକ୍ତ ବାୟୁ ତ୍ୟାଗ କରେ । ଜୀବମାନଙ୍କର ଶ୍ୱସନତନ୍ତ୍ର ଦ୍ବାରା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଅମ୍ଳଜାନର ଯଥାକ୍ରମେ ନିର୍ଗମନ ଓ ଗ୍ରହଣରେ ବିଭିନ୍ନତା ଥାଏ ।
• ପ୍ରଶ୍ଵାସ ନେବା ବେଳେ ଆମର ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଫୁଲିଯାଏ ଏବଂ ନିଃଶ୍ବାସ ଛାଡ଼ିବାବେଳେ ତାହା ପୂର୍ବ ଅବସ୍ଥାକୁ ଫେରି ଆସିଥାଏ ।
• ଅଧ୍ଯକ ଶାରୀରିକ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ହାର ବଢ଼ିଥାଏ ।
• ଗାଈ, ମଇଁଷି, କୁକୁର ଏବଂ ବିଲେଇ ଭଳି ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଶ୍ୱାସତନ୍ତ୍ର ଓ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ମଣିଷ ଭଳି ।
• ଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ।

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
स्वायंभुवस्य __________________________ प्रियव्रतोत्तानपादनामानौ दौ सुतावास्ताम्। (मनो:, भृगोः, भरद्वाजस्य)
Answer:
मनो:

Question 2.
सुनीत्यां राज्ञां __________________________ नाम तनयः संभूतः। (गौतम, उत्तम:, ध्रुवः)
Answer:
ध्रुवः

Question 3.
अङ्काराहणोत्सुकं ध्रुवं दृष्ट्वा __________________________ तमुवाच। (सुनीति:, सुरुचि:, सुमति:)
Answer:
सुरुचि:

Question 4.
वाल: पितरमुत्सृज्य कुपितः __________________________ मन्दिरं जगामः। (पितुः, मातु:, चण्डिकाया:)
Answer:
मातु:

Question 5.
यस्तेऽपराध्यति स किं तव __________________________ न जानाति। (गोत्रं, मातरं, पितरं)
Answer:
पितरं

Question 6.
त्वं __________________________ प्राणिहिते रतः सुशीलञ्च भव। (दुष्टात्मा, पापात्मा, धर्मात्मा)
Answer:
धर्मात्मा

Question 7.
__________________________ मम भ्राता पित्रा दत्तं राजासनमाप्नोतु। (उत्तम:, मध्यमः, अधमः)
Answer:
उत्तम:

Question 8.
ध्रुवः मातृगृहान्निर्गम्य नगराद् वहि: __________________________ ययौ। (काननं, उपवनं, श्मशानं)
Answer:
उपवनं

Question 9.
तत्र पूर्वगतान् __________________________ ददर्श। (त्रिकालदर्शीन, सप्तर्षीन्, देवान्)
Answer:
सप्तर्षीन्

Question 10.
ध्रुवोऽब्रवीत्-नाहं __________________________ राज्यं वेच्छामि। (धनं, धान्यं, अश्वं)
Answer:
धनं

Question 11.
अनाराधितगोविन्दैर्नरैः __________________________ स्थानं न प्राप्यते। (इष्टं, प्रेष्ठं, श्रेष्ठं)
Answer:
श्रेष्ठं

Question 12.
अखिलान् वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगद्धाम्नि __________________________ निश्चलं कुरु। (विष्णौ, विभौ, साधौ)
Answer:
विष्णौ

Question 13.
ध्रुवस्तस्मादुपवनान्निर्गम्य __________________________ तटे मधुवनं गत्वा तपस्तेपे। (गङ्गा, यमुना, सरस्वती)
Answer:
यमुना

Question 14.
माता सुनीतिस्तस्य पुरतः स्थिता __________________________ वाचमुवाच। (कोमलां, करुणां, मधुरां)
Answer:
करुणां

Question 15.
माताब्रवीत्-पुत्र ! अयं ते __________________________ क्रीड़ायाश्च कालः। (गमनस्य, अध्ययनस्य, अध्यापनस्य)
Answer:
अध्ययनस्य

Question 16.
सर्वासु __________________________ विलीनासु देवा हरिं शरणं जग्मुः। (मायासु, जायासु, कायासु)
Answer:
मायासु

Question 17.
ब्रह्माद्येरपि तव __________________________ न ज्ञायते। (गति:, मतिः, स्थिति:)
Answer:
गति:

Question 18.
ततः प्राञ्जलिं ध्रुवं भगवान् विष्णुः __________________________ पस्पर्श। (चक्रप्रान्तेन, शङ्खप्रान्तेन, गदाप्रान्तेन)
Answer:
शङ्खप्रान्तेन

Question 19.
हे परमेश! त्वं __________________________ सर्वेशश्चासीत्। (भ्रमात्मकः, सर्वात्मकः, धर्मात्मकः)
Answer:
सर्वात्मकः

Question 20.
मद्दर्शनं तु नैव __________________________ जायते। (विफलं, कुफलं, सफलं)
Answer:
विफलं

Question 21.
भगवन्, त्वं सर्वभूतानां __________________________ तिष्ठसि। (शिरसि, हृदि, कुक्ष्यो)
Answer:
हृदि

Question 22.
यत्त्वाया __________________________ स्थानं तत्त्वं कृप्स्यसे। (प्रार्थितं, गल्पितं कथितं)
Answer:
प्रार्थितं

Question 23.
__________________________ ग्रहाणां नक्षत्राणां सप्तर्षीणां चाद्युपरि स्थानं मथा तुभ्यं दत्तम्। (शुभ्रदीनां, भौमादीनां, रौद्रादीनां)
Answer:
भौमादीनां

Question 24.
सुनीति __________________________ भूत्वा ध्रुव निकषा अतिष्ठत्। (तारका, चन्द्रमा, नन्दी)
Answer:
तारका

Question 25.
सुनीति तारका भूत्वा __________________________ निवत्स्यति। (निर्विकल्पं, अकल्पं, विकल्पं)
Answer:
अकल्पं

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कस्य द्वे भार्य्ये वभूवतुः?
Answer:
ରାଜା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର

Question 2.
सुरूच्यां पुत्रः कः आसीत्?
Answer:
ଉତ୍ତମ

Question 3.
ध्रुवस्यमातुनीम किम्?
Answer:
ସୁନୀତି

Question 4.
पितुरङ्गमाश्रित्यं कं भ्रातरं दृष्ट्रा ध्रुवोऽपि तमारोढुं मतिं चक्रे?
Answer:
ଉତ୍ତମଙ୍କୁ

Question 5.
सुतवचनं निशम्य दुर्मनायमानां कीदृशी सुनीतिरवदत्?
Answer:
ଦୁଃଖ୍ତା

Question 6.
यस्य यावद्भाग्यप्राप्तं तेनैव कः सन्तोषमेति?
Answer:
ବୁଦ୍ଧିମାନ

Question 7.
कः प्राणिहिते रतः सुशीलश्च भव?
Answer:
ଧର୍ମାତ୍ମା

Question 8.
भवांस्तदा पुण्येपचये किं करोतु?
Answer:
ଯତ୍ନ

Question 9.
अम्व! मम प्रशमाय यत्त्वयोक्तं तन्मम कुत्र नान्तरं लभते?
Answer:
ହୃଦୟରେ

Question 10.
उत्तमो मम भ्राता केन दत्तं राजासनमाप्नोतु?
Answer:
ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା

Question 11.
ध्रुवः मातुर्गृहात् निर्गम्य कुत्र ययौ?
Answer:
ନଗରବାହାରେ ଉପବନକୁ

Question 12.
वत्स पञ्चवर्षीयो नृपनन्दनस्त्वं किंचित् किं न पश्यामः?
Answer:
ଉତ୍କଣ୍ଠାର କାରଣ

Question 13.
किं निमित्तस्ते कस्तत्कथ्यताम्?
Answer:
ବୈରାଗ୍ୟ

Question 14.
नाहं धनं किं वेच्छामि?
Answer:
ରାଜ୍ୟ

Question 15.
अखिलान् वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगधाग्नि विष्णौ किं कुरु?
Answer:
ସ୍ଥିର କର/ନିଶ୍ଚଳ କର

Question 16.
ध्यायतः त्स्य भारमुवोढुमक्षमा का चचाल?
Answer:
ପୃଥ୍ବବୀ

Question 17.
अनन्यमनसा हरिं ध्यायतस्तस्य के परमं क्षोभं जग्मुः?
Answer:
ଦେବତାମାନେ

Question 18.
क्व च त्वं पञ्चवर्षीयः क्व चैतद्दारुणं किम्?
Answer:
ତପ

Question 19.
एवमुक्त्वा कीदृशी सुनीतिस्तिरोदधे?
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା

Question 20.
शतशः के नेदुः?
Answer:
ବିଲୁଆ

Question 21.
यूयं विगतचिन्ता यात, तस्य किम् अहं संपादयिष्यामि?
Answer:
କାମନାକୁ

Question 22.
भगवान् कः ध्रुवस्य तपसा तोषितः?
Answer:
ବିଷ୍ଣୁ

Question 23.
वत्स ध्रुव ! तुष्टोऽहम्, किं वरय?
Answer:
ବର

Question 24.
ध्रुवः किरीटिनमच्युतमालोक्य केन प्रणनाम?
Answer:
ମସ୍ତକଦ୍ବାରା

Question 25.
देवदेव ! यदि मे तपसा भगवान् परमं तोषं गतस्तदा भगवन्तं किं कर्तुम् इच्छामि?
Answer:
ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ

Question 26.
ध्रुव यत्त्वयाऽहं दृष्टः कस्य तत्फलं त्वया प्राप्तम्?
Answer:
ତପସ୍ୟାର

Question 27.
किं नैव विफलं जायते?
Answer:
ଭଗବାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ

Question 28.
तस्मात् भो किम्भूतं वरम्?
Answer:
ଅଭିମତ

Question 29.
भगवन् ! त्वं केषां हृदि तिष्ठसि?
Answer:
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର

Question 30.
केषां ग्रहाणां नक्षत्रादीनामुपरि स्थानं तुभ्यं दत्तम्?
Answer:
ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର

Question 31.
तव माता तारका भूत्वा कियत्कालं त्वत्सन्निधौ निवत्स्यति?
Answer:
କଚ୍ଛପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ

Question 32.
तव नैव योग्यराजासनं योग्यमिति कस्याः सपत्नी मां गवदवदत्?
Answer:
ମାଆଙ୍କର

Question 33.
एवं कः भगवत् प्रसादात् दूरं स्थानमध्यास्त?
Answer:
ଧ୍ରୁବ

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
स्वायंभुवस्य मनोः प्रियव्रतोत्तानपादनामानौ दौ सुतावास्ताम्।
Answer:
ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ପୁତ୍ର ପ୍ରଥମ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପାଦ ନାମକ ଦୁଇ ପୁତ୍ର ଥିଲେ।

Question 2.
अभीष्टायां सुरुच्यामुत्तमो नाम तस्यात्यन्तवल्लभः पुत्रो जज्ञे।
Answer:
ପ୍ରିୟା ସୁରୁଚିଙ୍କଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ତାଙ୍କର ଅତି ପ୍ରିୟ ପୁତ୍ରଟିଏ ଜାତ ହୋଇଥିଲା।

Question 3.
सुनीत्यां नामापरस्यां राज्ञयां ध्रुवो नाम तनयः संभूतः।
Answer:
ସୁନୀତି ନାମକ ଅନ୍ୟ ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ରଟିଏ ଜନ୍ମହେଲା।

Question 4.
अङ्कारोहणोत्सुकं ध्रुवं दृष्ट्वा सुरुचिस्तमुवाच।
Answer:
କୋଳ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ଧ୍ରୁବକୁ ଦେଖୁ ସୁରୁଚି ତାକୁ କହିଲେ।

Question 5.
तद्वचनं श्रुत्वा वालः पितरमुत्सृज्य कुपितो मातुर्मन्दिरं जगाम।
Answer:
ତାଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ବାଳକଟି ପିତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ରାଗିଯାଇ ମାତାଙ୍କ ଗୃହକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 6.
इत्युक्तो ध्रुवो मात्रे सर्वं यथावृत्तं कथयामास।
Answer:
ଏହା କହି ଧ୍ରୁବ ମାତାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଘଟଣା କହିଲେ।

Question 7.
राजासनं छत्रं वराश्वाश्च यस्यान्यजन्मकृतानि पुण्यानि तस्यैव भवन्ति।
Answer:
ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି।

Question 8.
अहं तथा यतिष्ये यथा निखिलस्य जगतः पूजनीयमुत्तसोत्तमं स्थानं प्राप्स्यामि।
Answer:
ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟା କରିବି ଯେପରି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି।

Question 9.
उत्तमो मम भ्राता पित्रा दत्तं राजासनमाप्नोतु।
Answer:
ମୋର ଭାଇ ଉତ୍ତମ ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ରାଜସିଂହାସନ ପାଉ।

Question 10.
तन्निशम्य ऋषयः परस्परं प्रोचुः।
Answer:
ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ।

Question 11.
अखिलान्वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगद्धाम्नि विष्णौ निश्चलं कुरु।
Answer:
ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ବାସନା ଛାଡ଼ି ମନକୁ ଜଗତର ଆଧାର ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ସ୍ଥିର କର।

Question 12.
इन्द्रस्तस्य समाधेर्भङ्गं कर्तुं विविधा माया आविश्कार।
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ର ତାହାର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ କରିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ମାୟା ରଚନା କଲେ।

Question 13.
क्व च त्वं पञ्चवर्षीयः क्व चैतदारूणं तपः।
Answer:
କେଉଁଠି ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଓ କେଉଁଠି ଏହି କଠୋର ତପସ୍ୟା।

Question 14.
एवमुक्त्वा इन्द्रमायानिर्मिता सुनीतिस्तिरोदधे।
Answer:
ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାନିର୍ମିତ ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ।

Question 15.
सर्वासु मायासु विलीनासु देवा हरिं शरणं जग्मुरुचुश्च।
Answer:
ସମସ୍ତ ମାୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷ୍ଫଳ ହେବାପରେ ଦେବତାମାନେ ହରିଙ୍କ ଶରଣ ପଶିଲେ ଓ କହିଲେ।

Question 16.
भगवान् विष्णुर्धवस्य तपसा तोषितस्तं गत्वोवाच।
Answer:
ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ।

Question 17.
वरमेतं मह्यं प्रयच्छ।
Answer:
ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କର।

Question 18.
ततः प्राञ्जलिं ध्रुवं भगवान्विष्णुः शङ्खप्रान्तेन पस्पर्श।
Answer:
ତାହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖଧାରରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ ।

Question 19.
सुनीतिरपि तव माता तारका भूत्वाऽऽकल्पं त्वन्संनिधौ निवत्स्यतीति।
Answer:
ତୁମ ମାତା ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରା ହୋଇ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ତୁମ ନିକଟରେ ବାସ କରିବେ।

Question 20.
एवं ध्रुवो भगवत्प्रसादादूरं स्थानमध्यास्त।
Answer:
ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
किं दृष्ट्वा ध्रुवः पितुरङ्कमारोढुं मतिं चक्रे?
Answer:
ରାଜା ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ରାଣୀ ସୁନୀତିଙ୍କର ପୁତ୍ର ହେଉଛନ୍ତି ଧ୍ରୁବ । ପିତା ଉଦ୍ଭାନପାଦ ରାଜସିଂହାସନରେ ବସିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କର କୋଳରେ ରାଣୀ ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ବସିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଅବସରରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମଙ୍କୁ ପିତା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କ କୋଳରେ ବସିଥିବାର ଦେଖୁ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ମନ ବଳାଇଲେ ।

Question 2.
भूपतिः कथं ध्रुवं नाभ्यनन्दत्?
Answer:
ରାଜା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇରାଣୀ ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି । ରାଣୀ ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ଓ ସୁନୀତିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ । ଥରେ ରାଜା ରାଜସିଂହାସନରେ ବସିଥିବାବେଳେ ତାଙ୍କ କୋଳରେ ସୁରୁଚିଙ୍କ ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ବସିଥିଲା । ଏହା ଦେଖୁ ସୁନୀତିଙ୍କ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲା । ହେଲେ ରାଜା ଉତ୍ତାନପାଦ ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚିଙ୍କ ଆଖ୍ ଆଗରେ ସ୍ନେହରେ କୋଳ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଉତ୍ସୁକ ପୁତ୍ରକୁ ଅଭିନନ୍ଦନ କଲେ ନାହିଁ।

Question 3.
ध्रुवस्य कोपस्य को हेतु:?
Answer:
ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତେ ସୁରୁଚି କହିଲେ– ରେ ପୁତ୍ର ! ଏତେ ବଡ଼ ଆଶା କାହିଁକି କରୁଛ । ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋ ପୁଅ ଉତ୍ତମ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ, ତୁମେ ନିଜକୁ କାହିଁକି କଷ୍ଟ ଦେଉଛ । ଏକଥା ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏହି ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅଟ, କିନ୍ତୁ ମୋ ଗର୍ଭରୁ ଜାତ ହୋଇନାହିଁ । ସୁରୁଚିଙ୍କର ଏଭଳି କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇଥିଲେ ।

Question 4.
जननी स्वसुताय किं कथयामास?
Answer:
ମାତା ସୁନୀତି ପୁତ୍ରମୁଖରୁ ସବୁକଥା ଶୁଣି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତ କଥା କହିଛନ୍ତି, ତୁମେ ଅଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ରେ ପୁତ୍ରକ ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ, ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏପରି ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ତୁମେ ଦୁଃଖ କର ନାହିଁ । ଯାହା ଭାଗ୍ୟରେ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତି ଯୋଗ ଅଛି ସେ ସେତିକିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚି କଥାରେ ଯଦି ତୁମେ ଅତି ଦୁଃଖ ତେବେ ପୁଣ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ହିତରେ ସଦା ରତ ଓ ସୁଚରିତ୍ରଯୁକ୍ତ ହୁଅ ।

Question 5.
धुव: मातरं किं प्रत्यवदत्?
Answer:
ଧ୍ରୁବ ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଇ କହିଲା– ହେ ମା’ ! ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟ ବଚନଦ୍ଵାରା ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଇନାହିଁ । ମୁଁ ଜଗତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପାଇବାପାଇଁ ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି । ମୁଁ ନିତ୍ୟ ବା ଚିରନ୍ତନ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇବାର ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯାହାକି ପିତାଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇନାହିଁ ।

Question 6.
भगवान् ध्रुवं किमुक्तवान्?
Answer:
ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାର ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ହେ ବସ ଧ୍ରୁବ ! ଯେହେତୁ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ପ୍ରତି ନିସ୍ପୃହ ଚିରକୁ ତୁମେ ମୋଠାରେ ସ୍ଥାପନ କରିଛ ତଦ୍ବାରା ମୁଁ ପ୍ରୀତ । ବସ୍ତୁତଃ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥିଲେ ।

Question 7.
ध्रुवः भगवन्तं किं प्रार्थयामास?
Answer:
ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ବରଯାଚନା କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଦୁଇଆଖ୍ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଙ୍ଖଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ୍‌ଗ ଧାରଣ କରିଥିବା ମୁକୁଟଧାରୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଦେଖୁ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଇଁ ପ୍ରଣାମ କଲା ଓ କହିଲା– ହେ ଦେବଦେବ ! ଯଦି ମୋ ତପସ୍ୟାରେ ତୁମେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ତେବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ ।

Question 8.
भगवत्प्रसादात् ध्रुवः किं लेभे?
Answer:
ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କର ଶଙ୍ଖ-ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମ ଧାରଣ କରିଥିବା ଚତୁର୍ଭୁଜ ରୂପର ସଂଦର୍ଶନ କଲା । ଭଗବାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ ମାତ୍ରକେ ଧ୍ରୁବର ସକଳ ଅଭିଳାଷ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା। ଭଗବାନ ଧ୍ରୁବକୁ ମଙ୍ଗଳ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଓ (ମରୀଚାଦି) ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଉର୍ଦ୍ଧସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥାପନ କଲେ । ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ତାରା କରି ତାଙ୍କ ନିକଟରେ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ସ୍ଥାପନ କରାଇଲେ । ଆଜି ମଧ୍ୟ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ସେହି ଊର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
ध्रुवोपाख्यानस्य सारं संकलयत।
Answer:
ସ୍ୱାୟମ୍ଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପଦ ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଅଭିଳଷିତା ପତ୍ନୀ ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା। ସୁନୀତି ନାମକ ଅପରା ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ପିତାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ବସିଥିବାର ଦେଖ୍ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ରାଜା ନିଜର ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚି ସମ୍ମୁଖରେ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ବସାଇବାପାଇଁ ପସନ୍ଦ କରିନଥିଲେ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥିବା ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ସୁରୁଚି କହିଲା– ପୁତ୍ର ! ଏଭଳି ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରୁଛ ? ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଏଣୁ ଅଯଥାରେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏ ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ହେଲେ ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତାଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବାଳକ ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ମାଆ ପାଖକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ପୁତ୍ରକୁ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି ତାକୁ କୋଳକରି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯେ ତମର ଅପରାଧ କଲା ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ କି ? ଏହା କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ପୁଅର କଥା ଶୁଣି ମାଆ ସୁନୀତି କହିଲେ– ପୁଅ ! ସୁରୁଚି ସତ୍ୟ ହିଁ କହିଛନ୍ତି । ତୋର ଭାଗ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପ ! ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର, ଅଶ୍ବ ଏସବୁ ଅନ୍ୟଜନ୍ମର ସୁକୃତ ବା ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ହିଁ ମିଳିଥାଏ । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଅଧୁକ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଓ ମୋର ପୁଅ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟଶାଳୀ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରନାହିଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତ କରାଏ ସେ ସେଥିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚିର କଥାରେ ଯଦି ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇଛ ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଞ୍ଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ଧର୍ମାତ୍ମା ସଦୈବ ପ୍ରାଣୀର ହିତ ନିମନ୍ତେ ରତ ହୁଏ ଓ ସୁଶୀଳଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମାଆ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ସେହି ଦୁଷ୍ଟକଥା ବ୍ୟତିରେକେ ମୋର ହୃଦୟରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ସ୍ଥାନ ପାଉ ନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯେଉଁଥରେ କି ଏ ନିଷ୍ଫଳ ସଂସାରରେ ପୂଜିତ ହୋଇ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବି । ଉତ୍ତମ ମୋର ଭାଇ, ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତ କରୁ, ପୁନଶ୍ଚ ମୁଁ ମୋର କର୍ମଦ୍ଵାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ଏହା କହି ମା’ଙ୍କର ଗୃହରୁ ବାହାରି ନଗର ବାହାରେ ଉପବନକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥ‌ିବା ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେ ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରି ବିନୟପୂର୍ବକ କହିଲା– ହେ ଋଷିଗଣ ! ମୋତେ ସୁନୀତିଠାରୁ ଜାତ ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଣ । ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଲି । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜପୁତ୍ର ଓ ତୁମଠାରେ ଆମ୍ଭେମାନେ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଦେଖୁନାହୁଁ । କ’ଣ ପାଇଁ ସେମାନେ ତୁମକୁ ଅଜ୍ଞାନ କଲେ ତାହା କୁହ । ତା’ପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ ।

ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟପରକ ତେଜସ୍ଵୀ ବାଳକର ହୃଦୟରୁ ସଉତୁଣୀ ମାଆର କଥା’ମଧ୍ୟ ଦୂର ହେଉନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ, ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ, ଅଜ୍ଞ ହୋଇ ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବୁ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଯେମିତି ପୂର୍ବରୁ କେହି ସେହି ସ୍ଥାନ ପାଇନଥୁବେ ସେପରି ସ୍ଥାନ ମୁଁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷି କହିଲେ– ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟବିଷୟକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଜଗତ୍‌ପାଳକ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନିକଟରେ ମନୋନିବେଶ କର। ଏହିପରି ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ‘ଓଁ ବାସୁଦେବାୟ’ ବୋଲି ଜପ କରିବା ଉଚିତ ।

ଏହା ଶୁଣି ସେ ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉପବନରୁ ବାହାରି ଯମୁନାକୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲେ । ଏକାନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତା’ର (ଧ୍ରୁବର) ଭାରକୁ ସହ୍ୟ କରିବାକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଅସମର୍ଥ ହେଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧିତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ ନିମନ୍ତେ ନାନାପ୍ରକାର ମାୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ତା’ର ମାଆ ସୁନୀତି ତା’ ସମ୍ମୁଖରେ ରହି ଦୁଃଖରେ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଶରୀର ତାପରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ, ଦୁଃଖ୍ନୀ ମୋତେ (ତୁମେ) ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ନୁହଁ । କାହିଁ ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କାହିଁ ସେହି କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ତପସ୍ୟା । ଏ ହେଉଛି ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତପସ୍ୟା ନ ଛାଡ଼ିବ, ତେବେ ତୁମରି ଆଗରେ ମୁଁ ମୋର ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା କୃତା ମାୟା ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ଏହାପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରି ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ବିଲୁଆ ରାବ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ କରୁଥିବା ଭୀଷଣ ଶବ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମନା ଧ୍ରୁବର ଆଖୁଆଗକୁ ମଧ୍ୟ ଆସିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ଲୀନ ବା ଅନ୍ତ ହୋଇଯା’ନ୍ତେ ଦେବତାମାନେ ଭଗବାନ୍‌ ହରିଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ ଓ କହିଲେ– ଦେବଦେବ ଜଗନ୍ନାଥ ଆମେ ଜାଣୁ ନାହିଁ ଯେ ନାହିଁ ଯେ ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ଵ, ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ଵ ବା କୁବେରତ୍ଵକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ବାଦିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ତପସ୍ୟା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ଚିନ୍ତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଅ, ତା’ର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ସମ୍ପାଦନ କରିବି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବି ।

ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତା’ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ଧ୍ରୁବ ! ଯେପରି ବାହ୍ୟବସ୍ତୁକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ତୁମେ ମୋଠାରେ ମନୋନିବେଶ କଲ, ତତ୍କାରା ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବର ଯାଚନା କର । ଏପରି ଭଗବାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ଆଖୁ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ -ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମଧାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମସ୍ତକ ଲଗାଇ ପ୍ରଣାମ କଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବ । ଯଦି ମୋର ତପସ୍ୟାଦ୍ୱାରା ପରମ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ତେବେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି, ମୋତେ ଏହି ବର ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମାଦି ମଧ୍ଯ ତୁମର ଗତି ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଁ ତ ବାଳକ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସକ୍ଷମ ହେବି । ଏହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖର ପ୍ରାନ୍ତଭାଗରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ହିଁ ଆନନ୍ଦମନା ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଧାରଣକର୍ତ୍ତା ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୋଷ ଲାଭକରି କହିଲା– ଭୂମି-ଜଳ-ଅଗ୍ନି-ବାୟୁ- ଆକାଶ-ମନ-ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ସ୍ବରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଅଛି । ତୁମେ ସର୍ବଆତ୍ମାରେ ବିରାଜମାନ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ।

ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯେଣୁ ତୁମେ ମୋତେ ଦର୍ଶନ କଲ, ତୁମ ତପସ୍ୟାର ଫଳ ପାଇଗଲ । ମୋର ଦର୍ଶନ କିନ୍ତୁ ବିଫଳ ଯାଏ ନାହିଁ । ସେହି ହେତୁରୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ରହିଛ, ଯାହା ମୋର ଇଚ୍ଛା ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଅତି କଷ୍ଟରେ ବିନୟ ହୃଦୟରେ ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନଥିବା ତୁମର ଏ ରାଜସିଂହାସନ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ” ବୋଲି ସପତ୍ନୀ ମାତା ମୋତେ ଗର୍ବର ସହ କହିଲେ । ଏଣୁ ଆପଣଙ୍କ ଦୟାରୁ ବା କୃପାରୁ ସେ ନିତ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛ ସେ ସ୍ଥାନ ତୁମେ ପାଇବ । ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହ, ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମର ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରକା ହୋଇ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମ ନିକଟରେ ନିବାସ କରିବ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ବହୁଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା, ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଦୂର ଆକାଶରେ ଧ୍ରୁବ ନକ୍ଷତ୍ରଭାବେ ଶୋଭା ପାଇଲା ।

Question 2.
सुनीते: ध्रुवस्य च कथोपकथनं वर्णयत।
Answer:
ଧ୍ରୁବ ପିତା ଉଭାନପାଦ ଓ ସପତ୍ନୀମାତା ସୁରୁଚିଠାରୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହେବାପରେ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଯାଇ ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ଏହାପରେ ପୁତ୍ରକୁ ରାଗିଥିବାର ଦେଖ୍ ସୁନୀତି କୋଳରେ ବସାଇ ପଚାରିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମର ଏ କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯିଏ ତୁମର ଦ୍ରୋହ କରୁଛି ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ ? ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଘଟଣା କହିଲେ ।

ସୁନୀତି ପୁଅ କଥା ଶୁଣି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ୍ତା ହୋଇ କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତକଥା କହିଛନ୍ତି । ତୁମେ ଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ତୁମେ ଅପୁଣ୍ୟବନ୍ତ, ତଥାପି ଦୁଃଖ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟରେ ଯେତିକି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ସେ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ସେତିକିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ତୁମେ ପୁଣ୍ୟ ସଞ୍ଚୟ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣୀ ହିତରେ ରତ ହୁଅ ଓ ସୁନ୍ଦର ସ୍ଵଭାବବିଶିଷ୍ଟ ତଥା ସଚ୍ଚରିତ୍ର ହୁଅ ।

ମା’ଙ୍କ ଆଶ୍ଵାସନାଭରା କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ କହିଲେ– ହେ ମା’ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟବଚନଦ୍ଵାରା ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟାକରିବି ଯେପରି ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ସମଗ୍ର ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇପାରି ନାହାଁନ୍ତି ।

ଏହିଭଳି ଭାବେ ମାତା ସୁନୀତି ଓ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ମଧ୍ୟରେ କଥୋପକଥନ ହୋଇଛି । ପରସ୍ପର ଆଳାପଦ୍ବାରା ସେମାନଙ୍କର ଚାରିତ୍ରିକ ମହତ୍ତ୍ଵ ତଥା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଉଛି । ମାଆର ପ୍ରେରଣାରେ ଶେଷରେ ଧ୍ରୁବ ତପସ୍ୟାକରି ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତା’ ନିକଟରେ ରହିଛନ୍ତି ।

Question 3.
ध्रुवोपाख्यानस्य कस्तावत् सामाजिको मूल्यबोध:?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମର ମୂଳଭୂତ ବ୍ୟାସପ୍ରଣୀତ ପୁରାଣଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହି ପୁରାଣରେ ଧ୍ରୁବୋପାଖ୍ୟାନ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ପୁତ୍ର ପ୍ରଥମ ମନୁଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇରାଣୀ ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ଓ ସୁନୀତିର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ । ଦୁଇରାଣୀଙ୍କର ସ୍ଵଭାବ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ । ସୁରୁଚି ବିମାତାଭାବେ ଧ୍ରୁବକୁ ଅନାଦର କରିଛି । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ସିଂହାସନ ତଥା କ୍ରୋଡ଼ କେବଳ ସୁରୁଚି ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୋଲି କହିଛି । ସତରେ ସମାଜରେ ଏଭଳି ଖଳ ପ୍ରବୃତ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵଭାବ ଆଉ କ’ଣ ଅବା ହୋଇପାରେ । ଅପରପକ୍ଷରେ ସୁନୀତି ନାମରେ ଯେପରି କାମରେ ମଧ୍ୟ ସେହିପରି । ସେ ପୁତ୍ରକୁ ଦୁଃଖ ନ କରିବା ପାଇଁ କହିଛି ଏବଂ ସାଧନା ବା ନିଷ୍ଠା ବଳରେ ଉଚ୍ଚପଦ ପ୍ରାପ୍ତି କରିବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛି । ସୁନୀତି ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ସମୁଚିତ ଶିକ୍ଷାଦେଇ ସମାଜରେ ଜଣେ ନୀତିଶୀଳା ମାଆର ଉପଯୁକ୍ତ ଚାରିତ୍ରିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଛି । ସମାଜରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାତା ତା’ର ପୁତ୍ରକୁ ଏଭଳି ସୁଶିକ୍ଷା ଦେବା ଉଚିତ ।

ସର୍ବୋପରି ଧ୍ରୁବର ନିଷ୍ଠା, ସାଧନା ଓ ତପସ୍ୟା ସମାଜରେ କୀର୍ତ୍ତିସ୍ଥାପନ କରିଛି । ପରମ ବୈରାଗୀ ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ସଂସାରରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ଲାଭ ନିମନ୍ତେ ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବାପାଇଁ ସପ୍ତର୍ଷି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାଆର ପ୍ରେରଣା, ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କର ସହଯୋଗ ଧ୍ରୁବର ମନକୁ ଦୃଢ଼ କରିଛି । ସେ ତପସ୍ୟା କରି ‘ଓଁ ନମୋ ବାସୁଦେବାୟ’ ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରିଛି । ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟା ସ୍ଵର୍ଗର ଦେବରାଜ ଇନ୍ଦ୍ର ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କୁ ବିଚଳିତ କରିଦେଇଛି । ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟା ଆଗରେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ମାୟା ହାର ମାନିଛି । ଏକ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷର ବାଳକ ହୋଇ ନିଜର ସ୍ଵାଭିମାନ, ନିଷ୍ଠା, ତପ ବଳରେ ଧ୍ରୁବ କେଉଁ କୀର୍ତ୍ତି ବା ଯଶ ଅର୍ଜନ କରିଛନ୍ତି ତାହା ସମାଜରେ ଏକାନ୍ତ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ତଥା ଆଦର୍ଶସ୍ଥାନୀୟ ହୋଇପାରିଛି । ଶେଷରେ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ଦର୍ଶନ ଓ ବରଲାଭ ସ୍ୱରୂପ ଆକାଶରେ ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ଧ୍ରୁବତାରା ଭାବେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ମା’ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରାଭାବେ ପୁତ୍ର ନିକଟରେ କଳ୍ପାନ୍ତ କାଳ କାଟିଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଯେଉଁ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ତାହା ଯୁଗେ ଯୁଗେ ରହିଥ‌ିବ ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 6 ଧ୍ରୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Summary

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ଆଲୋଚିତ ବିଷୟ ‘ଧର୍ମୋପାଖ୍ୟାନମ୍’ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସ ପ୍ରଣୀତ ଅଷ୍ଟାଦଶ ମହାପୁରାଣ ମଧ୍ଯରେ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣାନ୍ତର୍ଗତ । ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମର ମୂଳ ହେଉଛି ପୁରାଣସାହିତ୍ୟ, ଏ ବିଷୟରେ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କର କୌଣସି ଦ୍ବିମତ ନାହିଁ । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣାନ୍ତର୍ଗତ ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ସାରକଥା – ସ୍ୱାୟମ୍ଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉତ୍ତାନପଦ ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଅଭିଳଷିତା ପତ୍ନୀ ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ସୁନୀତି ନାମକ ଅପରା ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ପିତାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ବସିଥିବାର ଦେଖୁ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ରାଜା ନିଜର ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚି ସମ୍ମୁଖରେ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ବସିବାପାଇଁ ପସନ୍ଦ କରିନଥିଲେ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥୁବା ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ସୁରୁଚି କହିଲା– ପୁତ୍ର ! ଏଭଳି ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରୁଛ ? ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଏଣୁ ଅଯଥାରେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏ ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ହେଲେ ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତାଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବାଳକ ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ମାଆ ପାଖକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ପୁତ୍ରକୁ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି ତାକୁ କୋଳକରି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯେ ତମର ଅପରାଧ କଲା ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ କି ? ଏହା କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ପୁଅର କଥା ଶୁଣି ମାଆ ସୁନୀତି କହିଲେ– ପୁଅ ! ସୁରୁଚି ସତ୍ୟ ହିଁ କହିଛନ୍ତି । ତୋର ଭାଗ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପ । ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର, ଅଶ୍ଵ ଏସବୁ ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମର ସୁକୃତ ବା ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ହିଁ ମିଳିଥାଏ । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଅଧ‌ିକ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଓ ମୋର ପୁଅ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟଶାଳୀ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରନାହିଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତ କରାଏ ସେ ସେଥ‌ିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚିର କଥାରେ ଯଦି ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇଛ ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଞ୍ଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ଧର୍ମାତ୍ମା ସଦୈବ ପ୍ରାଣୀର ହିତ ନିମନ୍ତେ ରତ ହୁଏ ଓ ସୁଶୀଳଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମାଆ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ସେହି ଦୁଷ୍ଟକଥା ବ୍ୟତିରେକେ ମୋର ହୃଦୟରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯେଉଁଥିରେ କି ଏ ନିଷ୍ଫଳ ସଂସାରରେ ପୂଜିତ ହୋଇ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବି । ଉତ୍ତମ ମୋର ଭାଇ, ପିତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଇଥିବା ସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତ କରୁ, ପୁନଶ୍ଚ ମୁଁ ମୋର କର୍ମଦ୍ଵାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ଏହା କହି ମା’ଙ୍କର ଗୃହରୁ ବାହାରି ନଗର ବାହାରେ ଉପବନକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥିବା ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେ ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରି ବିନୟପୂର୍ବକ କହିଲା– ହେ ଋଷିଗଣ ! ମୋତେ ସୁନୀତିଠାରୁ ଜାତ ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଣ । ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଲି । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜପୁତ୍ର ଓ ତୁମଠାରେ ଆମ୍ଭେମାନେ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଦେଖୁନାହୁଁ । କ’ଣ ପାଇଁ ସେମାନେ ତୁମକୁ ଅଜ୍ଞାନ କଲେ ତାହା କୁହ । ତା’ପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ।

ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟପରକ ତେଜସ୍ଵୀ ବାଳକର ହୃଦୟରୁ ସଉତୁଣୀ ମାଆର କଥା ମଧ୍ୟ ଦୂର ହେଉନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ, ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ, ଅଜ୍ଞ ହୋଇ ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବୁ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଯେମିତି ପୂର୍ବରୁ କେହି ସେହି ସ୍ଥାନ ପାଇନଥୁବେ ସେପରି ସ୍ଥାନ ମୁଁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷି କହିଲେ– ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟବିଷୟକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଜଗତ୍‌ପାଳକ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନିକଟରେ ମନୋନିବେଶ କର । ଏହିପରି ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ‘ଓଁ ବାସୁଦେବାୟ’ ବୋଲି ଜପ କରିବା ଉଚିତ ।

ଏହା ଶୁଣି ସେ ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉପବନରୁ ବାହାରି ଯମୁନାକୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲେ । ଏକାନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତା’ର (ଧ୍ରୁବର) ଭାରକୁ ସହ୍ୟ କରିବାକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଅସମର୍ଥ ହେଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧିତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ ନିମନ୍ତେ ନାନାପ୍ରକାର ମାୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ତା’ର ମାଆ ସୁନୀତି ତା’ ସମ୍ମୁଖରେ ରହି ଦୁଃଖରେ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଶରୀର ତାପରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ, ଦୁଃଖ୍ ମୋତେ (ତୁମେ) ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ନୁହଁ । କାହିଁ ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କାହିଁ ସେହି କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ତପସ୍ୟା । ଏ ହେଉଛି ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତପସ୍ୟା ନ ଛାଡ଼ିବ, ତେବେ ତୁମରି ଆଗରେ ମୁଁ ମୋର ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା କୃତା ମାୟା ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ ।

ଏହାପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରି ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ବିଲୁଆ ରାବ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ କରୁଥିବା ଭୀଷଣ ଶବ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମନା ଧ୍ରୁବର ଆଖୁଆଗକୁ ମଧ୍ୟ ଆସିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ଲୀନ ବା ଅନ୍ତ ହୋଇଯା’ନ୍ତେ ଦେବତାମାନେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ ଓ କହିଲେ– ଦେବଦେବ ଜଗନ୍ନାଥ ଆମେ ଜାଣୁ ନାହିଁ ଯେ ନାହିଁ ଯେ ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ଵ, ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ଵ ବା କୁବେରତ୍ଵକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ବାଦିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ତପସ୍ୟା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ଚିନ୍ତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଅ, ତା’ର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ସମ୍ପାଦନ କରିବି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବି ।

ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତା’ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ବସ ଧ୍ରୁବ ! ଯେପରି ବାହ୍ୟବସ୍ତୁକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ତୁମେ ମୋଠାରେ ମନୋନିବେଶ କଲ, ତତ୍କାରା ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବର ଯାଚନା କର । ଏପରି ଭଗବାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ଆଖୁ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ-ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମଧାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମସ୍ତକ ଲଗାଇ ପ୍ରଣାମ କଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବ । ଯଦି ମୋର ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା ପରମ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ତେବେ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି, ମୋତେ ଏହି ବର ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମାଦି ମଧ୍ଯ ତୁମର ଗତି ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଁ ତ ବାଳକ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସକ୍ଷମ ହେବି । ଏହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖର ପ୍ରାନ୍ତଭାଗରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ସେହି ମୁହୂର୍ଭରେ ହିଁ ଆନନ୍ଦମନା ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଧାରଣକର୍ତ୍ତା ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୋଷ ଲାଭକରି କହିଲା– ଭୂମି-ଜଳ-ଅଗ୍ନି-ବାୟୁ- ଆକାଶ-ମନ-ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ସ୍ଵରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଅଛି । ତୁମେ ସର୍ବାଆତ୍ମାରେ ବିରାଜମାନ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ।

ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯେଣୁ ତୁମେ ମୋତେ ଦର୍ଶନ କଲ, ତୁମ ତପସ୍ୟାର ଫଳ ପାଇଗଲ । ମୋର ଦର୍ଶନ କିନ୍ତୁ ବିଫଳ ଯାଏ ନାହିଁ । ସେହି ହେତୁରୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ରହିଛି, ଯାହା ମୋର ଇଚ୍ଛା ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଅତି କଷ୍ଟରେ ବିନୟ ହୃଦୟରେ ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନଥ‌ିବା ତୁମର ଏ ରାଜସିଂହାସନ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ” ବୋଲି ସପତ୍ନୀ ମାତା ମୋତେ ଗର୍ବର ସହ କହିଲେ । ଏଣୁ ଆପଣଙ୍କ ଦୟାରୁ ବା କୃପାରୁ ସେ ନିତ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛ ସେ ସ୍ଥାନ ତୁମେ ପାଇବ । ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହ ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମର ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରକା ହୋଇ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମ ନିକଟରେ ନିବାସ କରିବ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ବହୁଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା, ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଦୂର ଆକାଶରେ ଧ୍ରୁବ ନକ୍ଷତ୍ରଭାବେ ଶୋଭା ପାଇଲା ।

Text – 1

स्वायंभुवस्य मनो: ………………………………. मातुर्मन्दिरं जगाम।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସୁତୌ = ଦୁଇ ପୁତ୍ର । ଭାର୍ଯ୍ୟ = ଦୁଇ ପତ୍ନୀ । ରାସ୍ୟାମ୍ = ରାଣୀଙ୍କର । ତନୟ = ପୁତ୍ର । ସଂଭୂତଃ ଜନ୍ମହେଲା । ଏକଦା = ଏକଦିନେ ବା ଥରେ । ଅଙ୍କମ୍ = କୋଳକୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖୁ । ଆରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଆରୋହଣ କରିବାକୁ । ପ୍ରେୟସ୍ୟା = ପ୍ରେୟସୀର ବା ପ୍ରିୟତମାର । ସମକ୍ଷମ୍ = ଆଗରେ ବା ସମ୍ମୁଖରେ । କୈଶ୍ୟତେ = କଷ୍ଟ ଦେଉଛ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ଉତ୍‌ସୃଜ୍ୟ = ତ୍ୟାଗ କରି । କୁପତିଃ = ରାଗିଯାଇ । ଜଗାମ = ଚାଲିଗଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସ୍ବାୟଂଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପାଦ ନାମରେ ଦୁଇ ପୁଅ ଥିଲା । ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ପ୍ରିୟତମା ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ତାଙ୍କର ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରିୟ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ସୁନୀତି ନାମକ ଅନ୍ୟରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ରାଜସିଂହାସନରେ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିଥିବା ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ଦେଖ୍ ଧ୍ରୁବ ମଧ୍ୟ ତାକୁ (ସିଂହାସନକୁ) ଚଢ଼ିବାକୁ ମନକଲା । ରାଜା କିନ୍ତୁ ପ୍ରିୟତମା ସୁରୁଚିର ଆଗରେ ସ୍ନେହରେ ଆସିଥିବା ଓ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉତ୍ସାହୀ ଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ଅଭିନନ୍ଦନ କଲେ ନାହିଁ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉତ୍ସୁକ ଧ୍ରୁବକୁ ଦେଖୁ ସୁରୁଚି ତାକୁ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଏପରି ମହାନ୍ ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରିଛୁ । ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ରର ହିଁ ଯୋଗ୍ୟ, କ’ଣ ପାଇଁ ନିଜକୁ କଷ୍ଟଦେଉଛୁ । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏହି ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅଟ, ପୁନଶ୍ଚ ମୋର ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତା’ର କଥାକୁ ଶୁଣି ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ରାଗିଯାଇ ମାଆଙ୍କ ଗୃହକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପ୍ରିୟବ୍ରତୋତ୍ତାନପାଦନାମାନୌ = ପ୍ରିୟବ୍ରତ + ଉଦ୍ଭାନପାଦନାମାନୌ । ସୁତାବାସ୍ତାମ୍ = ସୁତୌ + ଆସ୍ତାମ୍ । ସୁରୁଚ୍ୟାମୁତ୍ତମଃ = ସୁରୁଡ୍ୟାମ୍ + ଉତ୍ତମଃ । ତସ୍ୟାତାନ୍ତବଲ୍ଲଭ = ତସ୍ୟ + ଅତ୍ୟନ୍ତବଲ୍ଲଭଃ । ନାମାପରାସ୍ୟାମ୍ : ନାମ + ଅପରାସ୍ୟାମ୍ । ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ = ରାଜା + ଆସନସ୍ଥିତସ୍ୟ । ପିତୁରଙ୍କମାଶ୍ରିତମ୍ = ପିତୁଃ + ଅଙ୍କମ୍ + ଆଶ୍ରିତମ୍ । ଭ୍ରାତରମୁତ୍ତମମ୍ = ଭ୍ରାତରମ୍ + ଉତ୍ତମମ୍ । ଧ୍ରୁବୋଽପି = ଧ୍ରୁନଃ + ଅପି । ତମାରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ତମ୍ + ଆରୋଜୁମ୍ । ଭୂପତିସ୍ତୁ = ଭୂପତିଃ + ତୁ । ପ୍ରଣୟନାଗତମୁସ୍ଥଙ୍ଗାରୋହଣେ ସୁକମ୍ = ପ୍ରଣୟନ + ଆଗତମ୍ + ଉତ୍ସଙ୍ଗ + ଆରୋହଣ + ଉତ୍ସୁକମ୍ । ସୁରୁଚିସ୍ତମୁବାଚ = ସୁରୁଚି + ତମ୍ + ଉବାଚ । ମହାତ୍ମନୋରଥ = ମହାନ୍ + ମନୋରଥ । ଏତଦ୍ରାଜାସନମ୍ = ଏତତ୍ + ରାଜାସନମ୍ । ମମୈବ = ମମ + ଏବ । କିମାତ୍ମା = କିମ୍ + ଆତ୍ମା । ତୁମସ୍ୟ = ତୁମ୍ + ଅସ୍ୟ । ସୁତୋଽସି = ସୁତଃ + ଅସି । ପୁନର୍ମଦୁଦରାଜାତଃ = ପୁନଃ + ମତ୍ + ଉଦରାତ୍ + ଜାତଃ । ତଦବଚନମ୍ = ତତ୍ + ବଚନମ୍ । ପିତରମୁଜ୍ୟ ପିତରମ୍ + ଉଜ୍ୟ । ମାତୁର୍ମନ୍ଦିରମ୍ = ମାତୁଃ + ମନ୍ଦିରମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଃ, ତସ୍ୟ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସମକ୍ଷମ୍ = ଅକ୍ଷ ସମୀପମ୍ (ଅବାୟୀଭାବାଃ) । ଭୂପତିଃ = ଭୁନଃ ପତିଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତଦ୍‌ବଚନମ୍ = ତସ୍ୟ ବଚନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପ୍ରିୟବ୍ରତେୱାନପାଦନାମାନୌ, ସୁତୌ, ଭାର୍ଯ୍ୟ, ବଲ୍ଲଭଃ, ପୁନଃ, ତନୟ, ଭୂପତିଃ, ସୁରୁଚି, ମହାମନୋରଥ, ସୁତଃ, ବାଳୀ, କୁପିତଃ, = କଉଁରି ୧ମା। ଉତ୍ତମଃ, ଧ୍ରୁବ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବସ୍ତ୍ର = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଆତ୍ମା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଅଙ୍କମାଶ୍ରିତଂ, ଭ୍ରାତରଂ, ଉତ୍ତମଂ, ତଂ, ଆରୋଙ୍ଗୁ, ମତଂ, ଆଗତଂ, ଉତ୍ସୁକିଂ, ପୁତ୍ର, ଧ୍ରୁବଂ, ରାଜାସନଂ, ବଚନଂ, ପିତରଂ, ମନ୍ଦିରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପ୍ରଣୟେନ = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମତ୍, ଉଦରାତ୍‌ = ‘ଜନିକତଃ ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ। ସ୍ୱୟଂଭୁବସ୍ୟ, ମନୋ, ଉତ୍ତାନପାଦସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ, ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ, ପ୍ରେୟସ୍ୟା, ସୁରୁଚ୍ୟା, ପୁତ୍ରସ୍ୟ, ଅସ୍ୟ, ରାଜ୍ଞ, ମାତୁଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଭୀଷ୍ଟାୟାଂ, ସୁରୁଚିଂ, ସୁନୀତାଂ, ଅପରସ୍ୟା, ରାଜ୍ଞାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଇଷ୍ଟାୟାମ୍ = ଇଷ୍ଟ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ସଂଭୂତଃ = ସମ୍ + ଭୂ + କ୍ତ । ଆଶ୍ରିତମ୍ = ଆ + ଶ୍ରୀ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଆରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଆ + ରୁହ୍ + ତୁମୁନ୍ । ମତିମ୍ = ମନ୍ + ଭିନ୍ନ । ଆଗତମ୍ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ସତ୍ୟମ୍ = ସତ୍ + ଯତ୍ । ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଶୁଣ୍ଢା = ଶୁ + ଲ୍କାଚ୍ । ଉତ୍‌ସୃଜ୍ୟ = ଉତ୍ + ସୃଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କୁପିତଃ = କୃପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 2

पुत्रं कुपितम् …………………………………….. भवेति

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— କୁପିତମ୍ = ରାଗିଥିବା । ଇଷତ୍‌ରିତାଧରମ୍ = ଅଳ୍ପ ଓଠକୁ ଥରାଉଥିବା । ଆରୋପ୍ୟ = ବସାଇ । ଅଭାଷତ = କହିଲେ । କୋପହେତୁଃ = କ୍ରୋଧର କାରଣ । ଅପରାଧତି = ଦ୍ରୋହ କରୁଛି । ଯଥାବୃତ୍ତମ୍ = ସମସ୍ତ ଘଟଣା । କଥୟାମାସ = କହିଲେ । ସୁତବନମ୍ = ପୁଅ କଥାକୁ । ନିଶମ୍ୟ = ଶୁଣି । ଦୁର୍ମନାୟମାନା = ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନଚିତ୍ତ ହୋଇ । ଦୀନା = ଦୁଃଖ୍ନୀ । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ = ଅତିଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉତ୍କଣ୍ଠା । ବରାହାଃ = ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଅଶ୍ୱଗୁଡ଼ିକ । ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି = ଅନ୍ୟଜନ୍ମରେ କୃତ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବିଚାର କରି । ଶାଚିଂ ବ୍ରଜ = ଶାନ୍ତି ପାଅ । ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ । ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଭାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ମିଳିଛି । ବଚସା = କଥାରେ । ପୁଣ୍ୟାପଚୟ = ପୁଣ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ । ଯତ୍ନମ୍ = ଚେଷ୍ଟା । ପ୍ରାଣିହିତେ = ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର କଲ୍ୟାଣରେ । ସୁଶୀତଃ = ଉତ୍ତମ ଭାବଯୁକ୍ତ ।

ଅନୁବାଦ– ପୁଅକୁ କ୍ରୋଧୃତ ଓ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି କୋଳରେ ବସାଇ ତାକୁ ପଚାରିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମର ଏ କ୍ରୋଧର କାରଣ କିଏ ? ଯିଏ ତୁମର ଦ୍ରୋହ କରୁଛି ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାକୁ ଜାଣେ ନାହିଁ ? ଏତକ କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସବୁ ଘଟଣା କହିଲା । ପୁଅ କଥା ଶୁଣି ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନମନା ଦୁଃଖୁତା ସୁନୀତି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତ କଥା କହିଛନ୍ତି, ତୁମେ ଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ରେ ପୁଅ ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହିପରି ବିଚାର କରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ପୁଣ୍ୟସମୂହଯୁକ୍ତ, ମୋର ପୁତ୍ର ତୁମେ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟବନ୍ତ ଅଟ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯାହାର ଯେତିକି ଭାଗ୍ୟ ହେତୁ ପ୍ରାପ୍ତ ସେତିକିରେ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଜନ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ସୁରୁଚିଙ୍କ କଥାରେ ଯଦି ତୁମେ ଅତି ଦୁଃଖତ, ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଂଗ୍ରହରେ ଚେଷ୍ଟା କର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣିମାନଙ୍କ ହିତରେ ରତ ଓ ସୁନ୍ଦର ସ୍ଵଭାବ ବିଶିଷ୍ଟ ହୁଅ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– କୁପିତମୀଷତ୍‌ରିତାଧରମ୍ = କୁପିତମ୍ + ଈଷତ୍‌ରିତ + ଅଧରମ୍ । ସୁନୀତିରଙ୍କମାରୋପ୍ୟ ସୁନୀତିଃ + ଅଙ୍କମ୍ + ଆରୋପ୍ୟ । ତମଭାଷତ = ତମ୍ + ଅଭାଷିତ । କୋପହେତୁସ୍ତେ = କୋପହେତୁଃ + ତେ । ଯସ୍ତବାପରାଧତି = ଯଃ + ତବ + ଅପରାଧତି । ଜାନାତୀତି = ଜାନାତି + ଇତି । ଇତୁତଃ = ଇତି + ଉକ୍ତ । ସୁନୀତିରବଦତ୍ = ସୁନୀତିଃ + ଅବଦତ୍ । ସତ୍ୟମେବାହ = ସତ୍ୟମ୍ + ଏବ + ଆହ । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟଽସି = ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ + ଅସି । ନୈବ = ନ + ଏବ । ତ୍ଵଦ୍‌ବେଗ = ତ୍ରୟା + ଉଦ୍‌ବେରଃ । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜା + ଆସନମ୍ । ବରାଷ୍ଟ୍ରାଣ୍ଟ = ବର + ଅଶ୍ୱା + ଚ । ଯସ୍ୟାନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି = ଯସ୍ୟ + ଅନ୍ୟଜନକୃତାନି । ତସୈବ = ତଥ୍ୟ + ଏବ । ପୁତ୍ରସ୍ତୁ = ପୁନଃ + ତୁ । ଭବାନଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଭାବାନ୍ + ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ । ତଥାପି = ତଥା + ଅପି । ନାହଁସି = ନ + ଅର୍ହସି । ଯାବଦ୍‌ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଯାବତ୍ + ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ । ତେନୈବ = ତେନ + ଏବ । ସଂତୋଷମେତି = ସଂତୋଷମ୍ + ଏତି । ଚେଦତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ଚେତ୍ + ଅତି + ଅର୍ଥମ୍ । ଭବାଂସ୍ତଦା = ଭବାନ୍ + ତଦା । ସୁଶୀଳଶ୍ଚ = ସୁଶୀଳା + ଚ ।

ସମାସ– ଈଷତ୍ରିତାଧରମ୍ = ଈଷତ୍ ସ୍କୁରିତଃ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତାଦୃଶଃ ଅଧରଃ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । କୋପହେତୁଃ = କୋପସ୍ୟ ହେତୁଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଯଥାବୃତ୍ତମ୍ = ବୃତ୍ତମ୍ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ସୁତବଚନମ = ସୁତସ୍ୟ ବଚନମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ = ସ୍ଵଚ୍ଛ ଭାଗ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବରାହାଃ = ବରା ଅହାଃ ( କର୍ମଧାରୟ ) । ଅନ୍ଯଜନ୍ମକୃତାନି = ଅନ୍ୟତ୍ ଜନ୍ମ ( କର୍ମଧାରୟ), ତତ୍ର କୃତାନି (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ପୁଣ୍ୟାପଚୟସମ୍ପନ୍ନ = ପୁଣ୍ୟାନାମ୍ ଉପଚୟଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତେନ ସମ୍ପନଃ (ତୃତୀୟା ତପୁରୁଷ ) । ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯାବଦ୍‌ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଯାବତ୍ ଭାଗ୍ୟ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତେନ ପ୍ରାପ୍ତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ଅର୍ଥମ୍ ଅତିକ୍ରାନ୍ତମ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧର୍ମାତ୍ମା = ଧର୍ମ ଆତ୍ମା ଯସ୍ୟ ସ୍ୱୀ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ପ୍ରାଣିହିତେ = ପ୍ରାଣିଭିଂ ହିତମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଚତୁର୍ଥୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସୁଶୀକଃ = ଶୋଭନଂ ଶୀଳଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ସୁନୀତିଃ, କଃ, କୋପହେତୁଃ, ସ୍ୱ, ଧ୍ରୁବ, ଦୁର୍ମନାୟମାନା, ଦୀନା, ତ୍ୱ, ସ୍ୱଚ୍ଛଭାଗ୍ୟ, ରାଜାସନଂ, ଛତ୍ର, ବରାଶ୍ରା, ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି, ପୁଣ୍ୟାନି, ପୁତ୍ର, ଉତ୍ତମ, ପୁଣ୍ୟାପଚୟସମ୍ପନ୍ନ, ଭବାନ୍, ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ, ବୁଦ୍ଧିମାନ୍, ଧର୍ମାତ୍ମା, ସୁଶୀନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ବସ୍ତ୍ର, ପୁତ୍ର, ତାତ = ସମ୍ବୋଧନ ୧ମା । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ପୁତ୍ର, କୁପିତଂ, ଈଷତ୍‌ରିତାଧରଂ, ଅଙ୍କ, ତଂ, ପିତରଂ, ସୁତେଚନଂ, ଶାରିଂ, ଦୁଃଖ, ସନ୍ତୋଷ, ଯତ୍ନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବଚସା = ହେତୌ ୩ୟା । ତେ = ‘ଦ୍ରୋହାର୍ଥନ ଅପରାଧତି’ କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ମାତ୍ରେ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ସୁରୁଷ୍ୟା, ଯସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ପୁଣ୍ୟାପଚୟେ, ପ୍ରାଣିହିତେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + ଲ୍କାଚ୍ । ଆରୋପ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କୋପଃ = କୁପ୍ + ଘଞ୍ଚ । ଉକ୍ତ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ନିଶମ୍ୟ = ନି + ଶମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉତ୍ + ବିଜ୍ + ଘଞ୍ଚ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଣ୍ୟତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶାନ୍ତିମ୍ = ଶମ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ + ଅମ୍ । ଉପଚୟ = ଉପ + ଚି + ଅବ୍ । ସମ୍ପନ୍ତଃ = ସମ୍ + ପଦ୍ + କ୍ତ । ସଞ୍ଜାତଃ = ସମ୍ + ଜନ୍ + କ୍ତ । କର୍ଭୁମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ = ବୁଦ୍ଧି + ମତୁପ୍ । ସନ୍ତୋଷମ୍ = ସମ୍ + ତୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅପ୍ । ପ୍ରାପ୍ତମ = ପ୍ର + ଆମ୍ + କ୍ତ । ରତଃ = ରମ୍ + କ୍ତ ।

Text – 3

ध्रुवः प्रत्यवदत् ……………………………………….. जप्तव्यमिति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ପ୍ରତ୍ୟବଦତ୍ = ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଲା । ପ୍ରଶମାୟ = ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ । ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ତା’ର ଦୁଷ୍ଟ ବଚନରେ । ଭିନ୍ନେ = ଭଗ୍ନ । ଅନ୍ତରମ୍ = ସ୍ଥାନ । ଯତିଷ୍ୟ = ଚେଷ୍ଟା କରିବି । ନିଷ୍ଫଳସ୍ୟ = ସମଗ୍ର । ପୂଜନୀୟମ୍ = ପୂଜନୀୟ । ଉତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ । ଶାଶ୍ୱତମ୍ = ଚିରନ୍ତନ । ଉପବନମ୍’ = ଉଦ୍ୟାନକୁ । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥିବା । ଦଦର୍ଶ = ଦେଖୁଲା । ପ୍ରଣିପତ୍ୟ = ପ୍ରଣାମ କରି । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ = ଅତି ସ୍ନେହରେ ଅବନତ । ନିର୍ବେଦାତ୍ = ପରମ ବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ । ଅନ୍ତଃକମ୍ = ନିକଟକୁ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଆସିଛି । ନିର୍ବୋଧତ = ଜାଣନ୍ତୁ । ପଞ୍ଚବର୍ଷୀୟ = ପାଞ୍ଚବର୍ଷର । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ରାଜକୁମାର । ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ = ଉତ୍କଣ୍ଠାର କାରଣ । ଶଶଂସ = କହିଲା । ଅପସର୍ପତି = ଦୂର ହେଉଛି । ବ୍ୟବସିତମ୍ = ସ୍ଥିର କରିଛି । ଅନାରାଧ୍ୱଗୋବି = ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ଆରାଧନା କରିନଥୁବା । ଅଚ୍ୟୁତମ୍ = ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ । ଅଖ୍ଳାନ୍ = ସମସ୍ତ । ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ବାହ୍ୟ ବିଷୟାଭିଳାଷକୁ । ଜଗଦ୍ଧାତ୍ମି = ଜଗତର ଆଧାର । ନିଶ୍ଚଳମ୍ = ଅଚଳ ବା ସ୍ଥିର । ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ = ସ୍ଥିରମନା । ତନ୍ମୟେନ = ତନୟରେ । ଜଦ୍ରବ୍ୟମ୍ = ଜପକରିବା ଉଚିତ ।

ଅନୁବାଦ – ଧ୍ରୁବ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଇ କହିଲା– ହେ ମା’ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟ ବଚନଦ୍ୱାରା ବିଚ୍ୟୁତ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟା କରିବି ଯେପରି ସମସ୍ତ ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି । ମୋର ଭାଇ ଉତ୍ତମ ପିତାଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ରାଜସିଂହାସନ ପାଉ, ମୁଁ କିନ୍ତୁ ନିଜ କର୍ମଦ୍ୱାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନଟିଏ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ୟ ପାଇପାରି ନାହାନ୍ତି । ଏତକ କହି ମା’ଙ୍କ ଘରୁ ବାହାରି ନଗରର ବାହାରେ ଥ‌ିବା ଉଦ୍ୟାନକୁ ଗଲା ଓ ସେଠି ପୂର୍ବରୁ ଆସି ପହଞ୍ଚୁଥୁବା ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେହି ରାଜକୁମାର ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସ୍ନେହପୂର୍ବକ ଅବନତ ହୋଇ କହିଲା– ହେ ଋଷିମାନେ ! ପରମବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ଆପଣମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଥିବା ମୋତେ ସୁନୀତିଙ୍କଠାରୁ ଜାତ ଉଭାନପାଦଙ୍କ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଗନ୍ତୁ । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ହେ ବତ୍ସ ! ତୁମେ ତ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜକୁମାର ଓ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଆମେ ଦେଖୁନାହୁଁ । କେଉଁଥିପାଇଁ ତୁମର ଏ ବୈରାଗ୍ୟ ତାହା କୁହ । ତାହାପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲା । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ– ଅହୋ ! କ୍ଷତ୍ରିୟୋଚିତ ଖୁବ୍ ତେଜ ଯୋଗୁଁ ବାଳକଟିଏ ହେଲେ ବି ହୃଦୟରୁ ସପତ୍ନୀ ମାତାଙ୍କ ବଚନ ଦୂର ହେଉ ନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ– ହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ ! ବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମେ ଏବେ ଯାହା କରିବାକୁ ସ୍ଥିର କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମକୁ ତୁମର କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ହେବ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଇଚ୍ଛା କରୁନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଯାହା ପୂର୍ବରୁ ଅନ୍ୟ କେହି ପାଇନାହାନ୍ତି ସେହି ସ୍ଥାନଟିକୁ କେବଳ କାମନା କରୁଛି । କିପରି ଏହି ପ୍ରକାର ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ତାହା ଆପଣମାନେ ମୋତେ କୁହନ୍ତୁ । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷିମାନେ କହିଲେ– ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ଆରାଧନା ନ କରି ଲୋକମାନେ ଶ୍ରେଷ୍ଠସ୍ଥାନ ପାଇପାରି ନ’ଥାନ୍ତି, ତେଣୁ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଆରାଧନା କର । ତାଙ୍କ ଆରାଧନା ମୁଁ କିପରି କରିବି ବୋଲି ଧ୍ରୁବ ପଚାରନ୍ତେ ସପ୍ତଋଷିମାନେ କହିଲେ– ସକଳ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ବାସନା ଛାଡ଼ି ମନକୁ ଜଗତର ଆଧାର ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ସ୍ଥିର କର । ଏହିପରି ଏକାଗ୍ର ହୃଦୟରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ତୁମେ ‘ଓଁ ନମୋ ବାସୁଦେବାୟ’– ବୋଲି ଜପକର ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ପ୍ରତ୍ୟବଦତ୍ = ପ୍ରତି + ଅବଦତ୍ । ଯଭ୍ରମ୍ = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା + ଉକ୍ତମ୍ । ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ତତ୍ + ଦୁଷ୍ଟବଚସା । ନାନ୍ତରମ୍ = ନ + ଅନ୍ତରମ୍ । ପୂଜନୀୟମୁତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ପୂଜନୀୟମ୍ + ଉତ୍ତମ + ଉତ୍ତମମ୍ । ରାଜାସନମାପ୍ଳୁତୁ = ରାଜା + ଆସନମ୍ + ଆପ୍ରୋତୁ । ସ୍ଥାନମିଚ୍ଛାମି = ସ୍ଥାନମ୍ + ଇଚ୍ଛାମି । ଯନ୍ମମ = ଯତ୍ + ମମ । ପିତାଽପି = ପିତା + ଅପି । ଇଣ୍ଟ୍ରାକ୍ସା = ଇତି + ଭଲ୍କା । ମାତୁଗୃହାନିର୍ଗମ୍ୟ = ମାତୁଃ + ଗୃହାତ୍ + ନିର୍ଗମ୍ୟ । ନଗରାଦ୍‌ବହିରୁପବନମ୍ = ନଗରାତ୍ + ବହିଃ + ଉପବନମ୍ । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବ + ଆଗତାନ୍ । ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍ଦଦର୍ଶ = ସପ୍ତ + ଋଷିନ୍ + ଦଦର୍ଶ । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତୋଽଭ୍ୟଭାଷତ = ପ୍ରଶ୍ରୟ + ଅବନତଃ + ଅଭି + ଅଭାଷତ୍ । ନିର୍ବେଦାଦ୍ୟୁଷ୍ମାକମନ୍ତ୍ରିକମ୍ = ନିର୍ବେଦ + ଆଦି + ଯୁକ୍ଷ୍ମାକମ୍ । ନିବୋଧତେତି = ନିବୋଧତ + ଇତି । ନୃପନନ୍ଦନଷ୍ଟମ୍ = ନୃପନନ୍ଦନଃ + ତ୍ୱମ୍ । କିଂଚିଦୁଦ୍ବେଗକାରଣମ୍ = କିଂଚିତ୍ + ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ । ନିମିତ୍ତସ୍ତେ = ନିମିରଃ + ତେ । ନିର୍ବେଦସ୍ତତ୍ୱକଥ୍ୟତାମିତି = ନିର୍ବେଦଃ + ତତ୍ + କଥ୍ୟତାମ୍ + ଇତି । ଧ୍ରୁବସ୍ତେଭ୍ୟ = ଧ୍ରୁନଃ + ତେଭିଂ । ତନ୍ନିଶମ୍ୟ = ତତ୍ + ନିଶମ୍ୟ । ଯଦ୍‌ବାଳସ୍ୟାଽପି = ଯତ୍ + ବାଳସ୍ୟ + ଅପି । ମାତୃରୁକ୍ତମ୍ = ମାତୁଃ + ଉକ୍ତମ୍ । ନାପସର୍ପିତୀତି = ନ + ଅପସର୍ପତି + ଇତି । ଧ୍ରୁବମଭାଷନ୍ତଃ = ଧ୍ରୁବମ୍ + ଅଭାଷନ୍ତଃ । ନିର୍ବେଦାଦ୍ୟତ୍ୱୟାଧୁନା = ନିର୍ବେଦ + ଆଦ୍ୟ + ତ୍ରୟା + ଅଧୁନା । ତଦସ୍କଭ୍ୟମ୍ = ତତ୍ + ଅସ୍ମଭ୍ୟମ୍‌ । ଯକ୍ଷ୍ମାସ୍ମାଭିସ୍ତବ = ଯତ୍ + ଚ + ଅସ୍ଵାଭି + ତବ । ତଦପି = ତତ୍ + ଅପି । ବୃହୀତି = ବୁହି + ଇତି । ଧ୍ରୁବୋଽବ୍ରବୀତ୍ = ଧ୍ରୁବ + ଅଦ୍ରବୀତ୍ । ବେଚ୍ଛାମି = ବା + ଇଚ୍ଛାମି । ଯପ୍ ରାଽନ୍ୟନ = ଯତ୍ + ପୁରା + ଅନ୍ୟନ । ତଦେବୈକମ୍ = ତତ୍ + ଏବ + ଏକମ୍ । କଥମେତାଦୃଶମ୍ = କଥମ୍ + ଏତାଦୃଶମ୍ । ମରୀଚ୍ୟାଦୟଃ = ମରୀଚି + ଆଦୟଃ । ଗୋବିନ୍ଦିରଃ = ଗୋବି + ନରଃ । ତସ୍ମାଦଚ୍ୟୁତମାରାଧୟେତି = ତସ୍ମାତ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ + ଆରାଧୟ + ଇତି । ତସ୍ୟାରାଧନମ୍ = ତଥ୍ୟ + ଆରାଧନମ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମିତି = କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଅଖ୍ଳାନବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ଅଶ୍ବିନ୍ + ବାହ୍ୟ + ଅର୍ଥାନ୍ତି । ଜଗଦ୍ଧାମି = ଜଗତ୍ + ଧାର୍ମି । ତନ୍ମୟେନ : ତତ୍ + ମୟନ । ଜପ୍ତବ୍ୟମିତି = ଜପ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି ।

ସମାସ– ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ଦୁଷ୍ଟ ବଡଃ ( କର୍ମଧାରୟ), ତସ୍ୟା ଦୁଷ୍ଟବତଃ, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । ଉତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ଉତ୍ତମେଷୁ ଉତ୍ତମମ୍ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵକର୍ମଣା = ସ୍ଵଂ କର୍ମ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) ବା ସ୍ବସ୍ୟ କର୍ମ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଆଗତା, ତାନ୍ (ଦ୍ବିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍ = ସପ୍ତ ଚ ତେ ଋଷୟ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ = ପ୍ରଶ୍ରୟଣ ଅବନତଃ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଉଦ୍ଭାନପାଦତନୟମ୍ = ଉତ୍ତାନପାଦସ୍ୟ ତନୟ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ନୃପସ୍ୟ ନନ୍ଦନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ = ଉଦ୍‌ବେଗସ୍ୟ କାରଣମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କିଂନିମିତ୍ତ = କିଂ ନିମିତ୍ତ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସପଦ୍ମା = ସମାନଃ ପତିଃ ଯସ୍ୟା ସା, ତସ୍ୟା (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମରୀଶ୍ୟାଦୟ = ମରୀଚି ଆଦି ଯେତାଂ ତେ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅନାରାଧୂତଗୋବିନ୍ଧି = ନ ଆରାଧ୍ଵତଃ, ଅନାରାଧ୍ୱତଃ (ନ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅନାରାଧ୍ଵତଃ ଗୋବିନ୍ଦ ଯଃ ତେ, ତିଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଚ୍ୟୁତମ୍ = ନାସ୍ତି ବ୍ୟତଂ (ସ୍ଵପଦାତ୍) ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତମ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ବାହ୍ୟ ଅର୍ଥ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଜଗଦ୍ଧାଗ୍ନି = ଜଗତଃ ଧାମ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଶ୍ଚଳମ୍ = ନାସ୍ତି ଚଳ ଯସ୍ୟ, ତତ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ = ଏକାଗ୍ର ଚିତ୍ତ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଧ୍ରୁନଃ, ଅହଂ, ଉତ୍ତମ, ଭ୍ରାତା, ପିତା, ସ, ରାଜପୁନଃ ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ, ଋଷୟଃ, ପଞ୍ଚବର୍ଷୀୟଃ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ଭବନ୍ତଃ, ମରୀଚ୍ୟାଦୟ, ସପ୍ତର୍ଷୟଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଅମ୍ବ, ଭୋ ଋଷୟ, ବସ୍ତ୍ର, ଭୋ କ୍ଷତ୍ରିୟ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସାହାଯ୍ୟ, ଏତାଦୃଶଂ, ସ୍ଥାନଂ, ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ଆରାଧନମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଅନ୍ତରଂ, ପୂଜନୀୟଂ, ଉତ୍ତମୋତ୍ତମଂ, ସ୍ଥାନଂ, ଉପବନଂ, ପୂର୍ବାଗତାନ୍, ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍, ଉତ୍ତାନପାଦତନୟଂ, ଧ୍ରୁବଂ, ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣଂ, ଅଚ୍ୟୁତଂ, ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍, ନିଶ୍ଚଳ, ମନଃ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପିତ୍ରା, ଦ୍ବୟା, ଅସ୍ମାଭିଂ, ଅନ୍ୟନ, ନରଃ, ଗୋବିନ୍ଦେ, ମୟା, ଧୁବେଶ, ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ, ତନ୍ମୟେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତେଭ୍ୟ = ଜ୍ଞାପନାର୍ଥକ ‘ଶଶଂସ’ ଧାତୁଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଅସୃଭ୍ୟମ୍‌ = କଥୟ ଧାତୁ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ବାସୁଦେବାୟ = ‘ନମଃ’ ପଦ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଗୃହାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ନଗରାତ୍ = ବହିଃ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ସୁନୀତ୍ୟା = ‘ଜନକତୁଃ ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ନିର୍ବେଦାତ୍, ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମମ, ମାତୁଃ, ବାଳସ୍ୟ, ତବ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯୁକ୍ଷ୍ମାକମ୍ = ଅନ୍ତଃକ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସପଦ୍ମା =କୃତ୍ ଯୋଗେ କଉଁରି ୬ଷ୍ଠୀ । ହୃଦୟେ, ବିକ୍ଷୌ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ପୃଷ୍ଠ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭିନ୍ନ = ଭିଦ୍ + କ୍ତ । ପୂଜନୀୟମ୍ = ପୂଜ୍ + ଅନୀୟର୍ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ । ଦରମ୍ = ଦା + କ୍ତ । ଉକ୍ସା = ବଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ନିର୍ଗମ୍ୟ = ନିର୍ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରଣିପତ୍ୟ = ପ୍ର + ନି + ପତ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ବେଦଃ = ନିର୍ + ବିଦ୍ + ଘଞ୍ଚ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । କ୍ଷାତ୍ରମ୍ = କ୍ଷତ୍ର + ଅଶ୍ I କର୍ତ୍ତମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ବ୍ୟବସିତମ୍ = ବି + ଅବ + ସୋ + କ୍ତ । ଆରାଧନମ୍ = ଆ + ରାମ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ପୃଷ୍ଠ = ପ୍ରଚ୍ଛ + କ୍ତ + ଡି । ବିହାୟ = ବି + ହା + ଲ୍ୟାପ୍ । ତନ୍ମୟେନି : ତଦ୍ + ମୟଟ୍ + ଟା । ଜଦ୍ରବ୍ୟମ୍ = ଜପ୍ + ତଥ୍ୟ ।

Text – 4

एतनिशम्य ………………………………………. संपादयिष्यामीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— ଉପବନାତ୍ = ଉଦ୍ୟାନରୁ । ଯମୁନାତଟେ = ଯମୁନା କୂଳରେ । ତପଃ = ତପସ୍ୟା । ତେପେ = ଅନୁଷ୍ଠାନ କଲା । ଅନନ୍ୟମନସା = ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ । ଭଗବତଂ, ହରିମ୍ = ଭଗବାନ ହରିଙ୍କୁ ଧାୟତଃ = ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା । ଭାରମ୍ = ଭାରକୁ । ଉଦ୍‌ବୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ବହନ କରିବାକୁ । ଅକ୍ଷମା = ଅସମର୍ଥ । ଚଚାଲ = ଚାଲିଲା । କ୍ଷୋଭିଂ ଜମଃ = କ୍ଷୁବ୍ଧ ହେଲେ । ସମାଧେ = ତପ ସମାଧୂର । ବିବିଧା = ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର । ଆବିଷ୍ଟକାର = ଆବିଷ୍କାର କଲେ । କରୁଣାମ୍ = ଦୟାକୁ । ବାଚମ୍ = ବାକ୍ୟ । ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍ = ଦେହ ବିନାଶରୁ । ନିବର୍ତସ୍ଵ = ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ । ଦୀନାମ୍ = ଦୁଃଖୁନୀକୁ । ପରିତ୍ୟକ୍ତ୍ରମ୍ = ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବାକୁ । ଦାରୁଣମ୍ = କଠିନ । ତ୍ୟକ୍ଷାମି = ତ୍ୟାଗ କରିବି । ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାସଂଭୂତ । ତିରୋଦ = ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ଭୟଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉଠାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିବା । ରକ୍ଷାସି = ରାକ୍ଷସମାନେ । ଆବିର୍ବିଭୁନଃ = ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ । ଶତଶଃ = ଶହ ଶହ ସଂଖ୍ୟାରେ । ଶିବା = ଶୃଗାଳମାନେ । ନେଦୁଃ = ଶବ୍ଦ କଲେ । ଭୀଷଣା = ଭୟଙ୍କର । ନାଦା = ଶବ୍ଦମାନ । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ଆସକ୍ତମନା । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ = ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚରତାକୁ । ବିଲୀନାସୁ = ନଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତେ । ଶକ୍ରତ୍ଵମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରପଦ । ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ୱମ୍ = ସୂର୍ଯ୍ୟପଦ । କୁବେରପ୍ଟମ୍ = କୁବେର ପଦ । ବିନିବର୍ଭୟ = ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଶକ୍ତତ୍ବାଦିକମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରପଦାଦିଙ୍କୁ । ବିଗତଚିନ୍ତା = ନିଶ୍ଚିନ୍ତ । ସଂପାଦୟିଷ୍ୟାମି = ପୂରଣ କରିବି ।

ଅନୁବାଦ– ଏହା ଶୁଣି ସେହି ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉଦ୍ୟାନରୁ ବାହାରି ଯମୁନା କୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲା । ଏକାଗ୍ର ମନରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତାହାଙ୍କର ଭାରକୁ ବହନ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ପୃଥୁବୀ ଚାଲିବାକୁ ଲାଗିଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁକ୍ତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାହାର ତପସ୍ୟା ଭଗ୍ନ କରିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ମାୟା ରଚନା କଲେ । ତାଙ୍କର ମାତା ସୁନୀତି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଠିଆହୋଇ କରୁଣ ବଚନ କହିଲେ – ହେ ପୁତ୍ର ! ଏହି ଶରୀର ବିନାଶରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ । ଦୁଃଖୁନୀ ମୋତେ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବା ତୁମର ଠିକ୍ ନୁହେଁ । କେଉଁଠି ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କେଉଁଠି ଏ କଠୋର ତପସ୍ୟା । ଏବେ ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତୁମେ ତପସ୍ୟା କରିବା ନ ଛାଡୁଛ ତେବେ ତୁମ ଦେଖୁ ଦେଖୁ ମୁଁ ଏହି ପ୍ରାଣ ତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାନିର୍ମିତ ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ତାହାପରେ ଭୟଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ର ଧରି ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥବା ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ସଂଖ୍ୟାରେ ବିଲୁଆମାନେ ଶବ୍ଦ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ ଓ ସେମାନଙ୍କ କୃତ ଭୀଷଣ କୋଳାହଳ ଶବ୍ଦମାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ଆସକ୍ତମନା ସେହି ଧ୍ରୁବଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷ୍ଫଳ ହେବାପରେ ଦେବତାମାନେ ହରିଙ୍କ ଶରଣ ପଶିଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବଦେବ ଜଗତର ନାଥ ! ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରପଦ ଅବା ସୂର୍ଯପଦ ବା କୁବେରପଦ ଇଚ୍ଛାକରୁଛି ତାହା ଆମେ ଜାଣୁନା । ତେଣୁ ଆପଣ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାନ୍ତୁ । ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରପଦାଦି ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହୁଅ, ତାହାର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ପୂରଣ କରିବି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଏତନ୍ନିଶମ୍ୟ = ଏତତ୍ + ନିଶମ୍ୟ । ତାନୁଷୀନପ୍ରଣମ୍ୟ = ତାନ୍ + ଋଷୀନ୍ + ପ୍ରଣମ୍ୟ । ତପସ୍ତେପେ = ତପଃ + ତେପେ । ଧ୍ୟାୟତସ୍ତସ୍ୟ = ଧ୍ୟାୟତଃ + ତସ୍ୟ । ଭାରମୁଦ୍‌ବୋଢ଼ୁମକ୍ଷମା ଭାରମ୍ + ଉଦ୍‌ବୋଢୁମ୍ + ଅକ୍ଷମା । ଦେବାଶ୍ଚ = ଦେବାଃ + ଚ । ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ତସ୍ୟ = ଇନ୍ଦ୍ର + ତଥ୍ୟ । ସମାଧେର୍ଭଙ୍ଗମ୍ = ସମାଧଃ + ଭଙ୍ଗମ୍ । ଆବିଷ୍ଟକାର = ଆବି + ଚକାର । ସୁନୀତସ୍ତସ୍ୟ = ସୁନୀତିଃ + ତଥ୍ୟ । ବାଚମୁବାଚ = ବାଚମ୍ + ଉବାଚ । ଅସ୍ମାଚ୍ଛରୀରବ୍ୟାୟାନିବର୍ତ = ଅସ୍ମାନ୍ + ଶରୀରବ୍ୟଯାତ୍ + ନିବର୍ତସ୍ଵ । ନାହଁସି = ନ + ଅର୍ହସି । ଚୈତଦ୍ଦାରୁଣମ୍ = ଚ + ଏତତ୍ + ଦାରୁଣମ୍ । ତେଽଧ୍ୟୟନସ୍ୟ = ତେ + ଅଧ୍ୟୟନସ୍ୟ । କ୍ରୀଡ଼ାୟାଣ୍ଟ = କ୍ରୀଡ଼ାୟା + ଚ । ଯଦ୍ୟଦ୍ୟ ଯଦି + ଅଦ୍ୟ । ପଶ୍ୟତସ୍ତ ବେମାନ୍‌ପ୍ରାଣୀନହମ୍ ପଶ୍ୟତଃ + ତବ + ଇମାପ୍ରାଣୀନ୍‌ + ଅହମ୍ । ତ୍ୟକ୍ଷ୍ୟଗୀତି = ତ୍ୟକ୍ଷାମି + ଇତି । ଏବମୁକ୍ତା = ଏବମ୍ + ଉକ୍ସା । ସୁନୀତିଷ୍ଠିରୋଦ = ସୁନୀତିଃ + ତିରୋଦ । ତତୋଽଭ୍ଯୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ତତଃ + ଅଭି + ଉଦ୍ୟତ + ଉଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି । ରକ୍ଷାଂସ୍ୟାବର୍ବଭୂତୁଃ = ରକ୍ଷାସି + ଅବିର୍ଭୂଭୂବାଃ । ଶତଶଶ୍ଚ = ଶତପଃ + ଚ । ନାଦାଶ୍ଚ = ନାଦଃ + ଚ । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ଗୋବିନ୍ଦ + ଆସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ । ନୈବ = ନ + ଏବ । ଜନ୍ମରୁଚୁଶ୍ଚ = ଜମ୍ମୁ + ଉପଃ + ଚ । ଜଗନ୍ନାଥ = ଜଗତ୍ + ନାଥ । ତସ୍ମାଦ୍‌ଧ୍ରୁବମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଧ୍ରୁବମ୍ । ଭଗବାନୁବାଚ = ଭଗବାନ୍ + ଉବାଚ। ଶକ୍ରତ୍ୱାଦିକମ୍ = ଶକ୍ରତ୍ୱ + ଆଦିକମ୍ । କାମମହମ୍ କାମମ୍ + ଅହମ୍ ।

ସମାସ– ଯମୁନାତଟେ = ଯମୁନାୟା ତଟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମଧୁବନମ୍ = ମଧୁନଃ ବନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଅନନ୍ୟମନସା = ଅନନ୍ୟ ମନଃ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ଅକ୍ଷମା = ନ କ୍ଷମା (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍ = ଶରୀରସ୍ୟ ବ୍ୟୟ, ତସ୍ମାତ୍ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା = ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ୟ ମାୟା ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତୟା ନିର୍ମିତା (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ଉଗ୍ରାଣି ଶାସ୍ତ୍ରାଣି (କର୍ମଧାରୟ), ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତାନି ଉଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି ଯଃ, ତାନି (କର୍ମଧାରୟ) । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତାଦୃଶଂ ଚିରଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତସ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ = ନୟନୟୋ ଗୋଚରତା, ତାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେବଦେବ = ଦେବାନାଂ ଦେବାଃ, ସମ୍ବୋଧନେ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଗନ୍ନାଥ = ଜଗତଃ ନାହଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶକ୍ରତ୍ବାଦିକମ୍ = ଶକ୍ରତ୍ୱମ୍ ଆଦି ଯେକ୍ଷାଂ, ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଗତଚିନ୍ତା = ବିଗତା ଚିନ୍ତା ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଧ୍ରୁବ, ଧରଣୀ, ସୁନୀତିଃ, ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା, ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି, ରକ୍ଷାଂସି, ଶିବା, ତତ୍କତା, ନାଦା = କଉଁରି ୧ ମା । ଦେବଦେବ, ଜଗନ୍ନାଥ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ମଧୁବନଂ, ତପଃ, ଭଗବତଂ, ହରିଂ, ଭାରଂ, ପରମଂ, କ୍ଷୋଭାଂ, ଭଙ୍ଗ, ବିବିଧା, ମାୟା, କରୁଣା, ବାଚଂ, ପ୍ରାଣାନ୍‌, ଶରଣଂ, ଶକ୍ରତ୍ୱ, ଶକ୍ରତ୍ବାଦିକଂ, କାମମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅନନ୍ୟମନସା = କରଣେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍, ଉପବନାତ୍, ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍, ତପସ୍ୱ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଧାୟତଃ = କୃଦ୍‌ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ ତସ୍ୟ, ତେ, ଅଧ୍ୟୟନସ୍ୟ, କ୍ରୀଡ଼ାୟା = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ସମାଧୀ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ତଥ୍ୟ = ‘ପୁରତଃ’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯମୁନାତଟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ସର୍ବାସୁ, ମାୟାସୁ, ବିଲୀନାସୁ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଧାୟତଃ = ଧୈ + ଶତୃ + ଙସ୍ । ଉଦ୍‌ବୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଉତ୍ + ବହ୍ + ତୁମୁନ୍ । କ୍ଷୋଭମ୍ = କ୍ଷୁଭ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଆମ୍ । ସମାଧଃ = ସମ୍ + ଆ + ଧା + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଭଙ୍ଗମ୍ = ଭନଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅମ୍ । କର୍ଭୁମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ସ୍ଥିତା = ସ୍ଥା + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + ତୁମୁନ୍ । ପଶ୍ୟତଃ = ଦୃଶ୍ + ଶତୃ + ଡସ୍ । ଗୋଚରତା = ଗୋଚର + ତଳ୍ + ଟାପ୍ । ଶରଣମ୍ = ଶୂ + ଲୁଟ୍ + ଅମ୍ ।

Text – 5

भगवान् विष्णुः ………………………………….. सर्वेशश्चासीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— ତପସା = ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା । ତୋଷିତଃ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷମ୍ = ବାହ୍ୟବିଷୟରୁ ନିବୃତ୍ତ । ଆହିତମ୍ = ନିହିତ । ତୁଷ୍ଟ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ଚକ୍ଷୁଷୀ = ନେତ୍ରଦ୍ଵୟକୁ । ଉନ୍ମାଲ୍ୟ = ଖୋଲି । ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାଶାଇଁବରାସିଧରମ୍ = ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଇଁଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ୍‌ଗ ଧରିଥିବା । କିରୀଟିନମ୍ = ମୁକୁଟଧାରୀ । ଆଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ପ୍ରଣତାମ = ପ୍ରଣାମକଲା । ଜଗାଦ = କହିଲା । ପ୍ରଯଚ୍ଛ = ପ୍ରଦାନ କର । ଶଯ୍ୟାମି = ସମର୍ଥ ହେବି । ପ୍ରାଞ୍ଜଳିମ୍ = ଯୋଡ଼ହସ୍ତରେ । ଶଙ୍ଖପ୍ରାନ୍ତେନ = ଶଙ୍ଖଧାରରେ । ପସ୍ପର୍ଶ = ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ଭୂତଧାତାରମ୍ = ପ୍ରାଣୀଧାରକ । ତୁଷ୍ଟାବ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲା । ଆପ = ଜଳ । ଅନଳ = ଅଗ୍ନି । ଖମ୍ = ଆକାଶ । ପରମେଶମ୍ = ପରମେଶ୍ବରଙ୍କୁ । ସର୍ବାମୁକଃ = ସମସ୍ତଙ୍କ ଆତ୍ମା । ସର୍ବେଶଃ = ସର୍ବେଶ୍ୱର । ଅସି = ଅଟେ ।

ଅନୁବାଦ– ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାର ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ହେ ବସ୍ତ୍ର ଧ୍ରୁବ ! ଯେହେତୁ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ପ୍ରତି ନିସ୍ପୃହ ଚିତ୍ତକୁ ତୁମେ ମୋଠାରେ ସ୍ଥାପନ କରିଛ, ତଦ୍ବାରା ମୁଁ ପ୍ରୀତ । ବର ମାଗ । ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ଏହି କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଦୁଇଆଖି ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଙ୍ଖଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ଼ଗ ଧାରଣ କରିଥିବା ମୁକୁଟଧାରୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଁଇ ପ୍ରଣାମ କଲା ଓ କହିଲା– ହେ ଦେବଦେବ ! ଯଦି ମୋ ତପସ୍ୟାରେ ତୁମେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ତେବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମା ପ୍ରଭୃତି ବି ତୁମର ଗତିକୁ ଜାଣିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ତେଣୁ ମୁଁ ବାଳକଭାବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସମର୍ଥ ହେବି । ତା’ପରେ ହାତଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖଧାରରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ ରାଜକୁମାର ପ୍ରସନ୍ନମୁଖ ହୋଇ ପ୍ରାଣୀପାଳକ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲା । ଭୂମି, ଜଳ, ଅଗ୍ନି, ବାୟୁ, ଆକାଶ, ମନ ଓ ବୁଦ୍ଧି ଯାହାଙ୍କର ରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି । ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଆତ୍ମା ଓ ସର୍ବେଶ୍ୱର ଅଟେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ବିଷ୍ଣୁର୍ଧବସ୍ୟ = ବିଷ୍ଣୁ + ଧ୍ରୁବସ୍ୟ । ତୋଷିତସ୍ତମ୍ = ତୋଷିତଃ + ତମ୍ । ଗଙ୍ଗୋବାଚ = ଗଡା଼ + ଉବାଚ । ଚିତ୍ତମାହିତମ୍ = ଚିତ୍ତମ୍ + ଆହିତମ୍ । ତୁଷ୍ଟୋଽହମ୍ = ତୁଷ୍ଟ + ଅହମ୍ । କିରୀଟିନଚ୍ୟୁତମାଲୋକ୍ୟ = କିରୀଟିନମ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ + ଆଲୋକ୍ୟ । ଗତସ୍ତଦା = ଗତଃ + ତଦା । ସ୍ତୋତ୍ରୁମିଚ୍ଛାମି = ସ୍ତୋତ୍ରମ୍ + ଇଚ୍ଛାମି । ବରମେତମ୍ = ବରମ୍ + ଏତମ୍ । ବ୍ରହ୍ମାଦୈରପି = ବ୍ରହ୍ମା + ଆଦୌ + ଅପି । ତଦହମ୍ = ତତ୍ + ଅହମ୍ । ବାଳକମ୍ = ବାଳକଃ + ଡ୍ୟାମ୍ । ଶଯ୍ୟାମୀତି = ଶଯ୍ୟାମି + ଇତି । ଭଗବାନବିଷ୍ଣୁ = ଭଗବାନ୍ + ବିଷ୍ଣୁ । ତତ୍‌କ୍ଷଣମେବ = ତତ୍‌କ୍ଷଣମ୍ + ଏବ । ଭୂତଧାତାରମତ୍ସ୍ୟତମ = ଭୂତଧାତାରମ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ । ଭୂମିରାପୋଽନକଃ = ଭୂମି + ଆପଃ + ଅନମଃ । ବୁଦ୍ଧିଷ୍ଟ = ବୁଦ୍ଧି + ଚ । ପରମେଶମ୍ = ପରମ + ଈଶମ୍ । ନତୋଽସ୍ମି = ନତଃ + ଅଗ୍ନି । ସର୍ବାତ୍ମକଃ = ସର୍ବ + ଆତ୍ମକ । ସର୍ବେଶଶ୍ଚାସୀତି = ସର୍ବ + ଈଶଃ + ଚ + ଅସି + ଇତି ।

ସମାସ– ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷମ୍ = ବାହ୍ୟ ଅର୍ଥ (କର୍ମଧାରୟ); ତସ୍ମିନ୍‌ ନିରପେକ୍ଷମ୍, ତତ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାଶାଙ୍ଗବରାସିଧରମ୍ = ଶଙ୍ଖଶ୍ଚ ଚକ୍ରଞ୍ଚ ଗଦା ଚ ଶାଇଁଞ୍ଚ ବରଞ୍ଚ ଅସିଷ୍ଟ (ଇତରେତର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତାନ୍ ଧାରୟତି ଇତି ଯଃ, ତମ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେବଦେବ = ଦେବାନାଂ ଦେବ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବ୍ରହ୍ମାଦୈ = ବ୍ରହ୍ମା ଆଦ୍ୟ ଯେଷା ତେ, ତୈ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପ୍ରାଞ୍ଜଳିମ୍ = ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଅଞ୍ଜଳି ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶଙ୍ଖପ୍ରାନ୍ତେନ = ଶଙ୍ଖସ୍ୟ ପ୍ରାତଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରସନ୍ନବଦନଃ = ପ୍ରସନିଂ ବଦନଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୂତଧାତାରମ୍ = ଭୂତାନାଂ ଧାତା, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପରମେଶମ୍ = ପରମଃ ଈଶଃ, ତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ସର୍ବାତ୍ମକଃ = ସର୍ବେଷାମ୍ ଆତ୍ମା ଯଃ କଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସର୍ବେଶଃ = ସର୍ବେଷାମ୍ ଈଶଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଭଗବାନ୍, ବିଷ୍ଣୁ, ପ୍ରସନ୍ନବଦନଃ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ତ୍ୱମ୍, ସର୍ବାତ୍ମକ, ସର୍ବେଶଃ କଉଁରି ୧ ମା । ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷାଂ, ଚିରଂ, ଗତିଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଦେବଦେବ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବଚନଂ, ଚକ୍ଷୁଷୀ, ତୋଷ, ପ୍ରାଞ୍ଜଳି, ଧ୍ରୁବଂ, ଭୂତଧାତାରଂ, ଅଚ୍ୟୁତଂ, ପରମେଶମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ = ‘କାଳାଧ୍ଵନ୍‌ରତ୍ୟନ୍ତସଂଯୋଗେ’ ୨ୟା । ତପସ୍ୟା, ଶଙ୍ଖ ପ୍ରାନ୍ତେନ = କରଣେ ୩ୟା । ତ୍ଵୟା, ବ୍ରହ୍ମାଦୈ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମହାମ୍ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଧ୍ରୁବସ୍ୟ, ଭଗବତଃ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ମୟି = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ— ତୋଷିତଃ = ତୁଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଆହିତମ୍ = ଆ + ଧା + କ୍ତ । ତୁଷ୍ଟ = ତୁଷ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ନିଶମ୍ୟ = ନି + ଶମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉନ୍ମାଲ୍ୟ = ଉତ୍ + ମୀର୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଲୋକ୍ୟ = ଆ + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟପ୍ । ତୋଷମ୍ = ତୁଷ୍ +ଘଞ୍ଚ+ମ୍ । ସ୍ତୋତୁମ୍ = ସ୍ତୁ + ତୁମୁନ୍ । ଗତଃ = ଗମ୍ + ଭିନ୍ । ନତଃ = ନମ୍ + କ୍ତ ।

Text – 6

भगवानुवाच …………………………………. स्थानमध्यास्त।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ଅଭୀମତମ୍ = ଅଭୀଷ୍ଟ । ବରୟ = ବରଣ କର । ବ୍ୟାଜହାର = କହିଲା । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍ = ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର । ହୃଦି = ହୃଦୟରେ । ଇପ୍ସିତମ୍ = ଅଭିଳାଷ । ପରୋକ୍ଷମ୍ = ଅଜଣା । ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟେନ = ଉଦ୍ଧତମନା । ଅଜାତସ୍ୟ = ଜନ୍ମ ହୋଇ ନଥ‌ିବା । ଗର୍ବାତ୍ = ଅହଂକାର ହେତୁ । ତ୍ୱତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ = ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହରୁ । ଅବ୍ୟୟମ୍ = ନିତ୍ୟ ବା ଚିରସ୍ଥାୟୀ। ପ୍ରାର୍ଥୟେ = ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଈପ୍‌ସ୍ୟସେ = ପାଇବ । ଭୌମାଦୀନାମ୍ = ମଙ୍ଗଳ ଆଦିର । ତାରକା = ନକ୍ଷତ୍ର । ଆକଳ୍ପମ୍ = କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏଁ । ତ୍ତ୍ଵନ୍ନିଧୌ = ତୁମ ନିକଟରେ । ନିବସ୍ପତି = ନିବାସ କରିବେ ।

ଅନୁବାଦ– ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ହେ ଧ୍ରୁବ ! ତୁମେ ମୋତେ ଯେଉଁ ଦର୍ଶନ କଲ, ତଦ୍ବାରା ତପସ୍ୟାର ସେହି ଫଳ ତୁମେ ପାଇସାରିଛ । ମୋର ଦର୍ଶନ କେବେ ନିଷ୍ଫଳ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ହେ ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସବୁ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ବିରାଜମାନ, ଯାହା ମୋର ଅଭୀଷ୍ଟ ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଉଦ୍ଧତମନା ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଗର୍ଭରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇ ନଥ‌ିବା ତୁମର ରାଜସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତିଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ’ ବୋଲି ମାତାଙ୍କର ସପତ୍ନୀ ମୋତେ ଗର୍ବହେତୁରୁ କହିଲେ । ଏଣୁ ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ସବୁଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମର ଅଭିଳଷିତ ସ୍ଥାନ ତାହା ତୁମେ ଲାଭ କରିବ । ମଙ୍ଗଳ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଉପର ସ୍ଥାନଟିକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମ ମାତା ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରା ହୋଇ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ତୁମ ନିକଟରେ ବାସ କରିବେ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଭଗବାନୁବାଚ = ଭଗବାନ୍ + ଉବାଚ । ଯର୍‌ୟାଽହମ୍ = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା + ଅହମ୍ । ଦୃଷ୍ଟସ୍ତପସସ୍ତତ୍‌ଫଳମ୍ = ଦୃଷ୍ଟି + ତପନଃ + ତତ୍‌ଫଳମ୍ । ମଦର୍ଶନମ୍ = ମତ୍ + ଦର୍ଶନମ୍ । ତସ୍ମାଦଭିମତମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅଭିମତମ୍ । ଯନ୍ମମପ୍ସିତମ୍ = ଯତ୍ + ମମ + ଈପ୍‌ସିତମ୍ । ତଥାପି = ତଥା + ଅପି । ତତ୍ତୁଭ୍ୟମ୍ = ତତ୍ + ତୁଭ୍ୟମ୍ । ମମୋଦରାଦଜାତସ୍ୟ = ମମ + ଉଦରାତ୍ + ଜାତସ୍ୟ । ନୈତଦ୍ରାଜାସନମ୍ = ନ + ଏତତ୍ + ରାଜା + ଆସନମ୍ । ଯୋଗ୍ୟମିତି = ଯୋଗ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଗର୍ବାଦବଦତ୍ = ଗର୍ବାତ୍ + ଅବଦତ୍ । ଅତପ୍ରସାଦାଦବ୍ୟୟମ୍ = ଅତଃ + ତୃପ୍ରସାଦାତ୍ + ଅବ୍ୟୟମ୍ । ସର୍ବେଷାମୁତ୍ତମମ୍ = ସର୍ବେଷାମ୍ + ଉତ୍ତମମ୍ । ସ୍ଥାନମହମ୍ = ସ୍ଥାନମ୍ + ଅହମ୍ । ଯୟା = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା । ତତ୍ତ୍ଵମ୍ = ତତ୍ + ତ୍ୱମ୍ । ଚାପ୍ୟୁପରି = ଚ + ଅପି + ଉପରି । ସୁନୀତିରପି = ସୁନୀତିଃ + ଅପି । ଭୂତ୍ବାଽକଳ୍ପମ୍ = ଭୂତ୍ଵା + ଆକଳ୍ପମ୍ । ତ୍ନସଂନିଧୌ = ତ୍ବତ୍ + ସଂନିଧୌ । ନିବସ୍ୟତୀତି = ନିବସ୍ୟାତି + ଇତି । ସ୍ଥାନମଧ୍ଯାସ୍ତ = ସ୍ଥାନମ୍ + ଅଧ୍ + ଆସ୍ତ ।

ସମାସ– ମଦର୍ଶନମ୍ = ମମ ଦର୍ଶନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିଫଳମ୍ = ବିଗତଂ ଫଳଂ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ପ୍ରାଦି ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍ = ସର୍ବାଣି ଭୂତାନି, ତେଷାମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପରୋକ୍ଷମ୍ = ଅକ୍ଷ ପରମ୍ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ ) । ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟେନ = ଦୁର୍ବିନୀତଂ ହୃଦୟଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଜାତସ୍ୟ = ନ ଜାତଃ, ତସ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୃପ୍ରସାଦାତ୍ = ତବ ପ୍ରସାଦଃ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅବ୍ୟୟମ୍ = ଅବିଦ୍ୟମାନଃ ବ୍ୟୟ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୌମାଦୀନାମ୍ = ଭୌମ ଆଦି ଯୋଷା ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତୃତ୍‌ସଂନ୍ନିଧୌ = ତବ ସଂଧଃ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଭଗବପ୍ରସାଦାତ୍ = ଭଗବତଃ ପ୍ରସାଦଃ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ମଦର୍ଶନମ୍, ଭଗବାନ୍, ଧ୍ରୁନଃ, ନଂ, ସପତ୍ନୀ, ଅହଂ, ସୁନୀତିଃ, ମାତା, ତାରକା = କଉଁରି ୧ମା । ଅହଂ, ତତ୍‌ଫଳମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭଗବନ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅଭିମତଂ, ବରଂ, ଅବ୍ୟୟଂ, ସ୍ଥାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍‌ୟା, ମୟା, ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତୁଭ୍ୟମ୍ = କଥନାର୍ଥକ କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ତୁଭ୍ୟମ୍ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଉଦାରାତ୍ = ‘ଜନିକର୍ତ୍ତା ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଗର୍ବାତ୍, ତୃପ୍ରସାଦାତ୍‌, ଭଗବପ୍ରସାଦାତ୍ = ହେତୋ ୫ମୀ । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍, ମାତୁଃ ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ସର୍ବେଷାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ । ନକ୍ଷତ୍ରାଣାମ୍, ସପ୍ତର୍ଷିଣାମ୍ = ‘ଉପରି’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ହୃଦି, ତ୍ଵତ୍‌ସନ୍ନିଧୌ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । ଅଭିମତମ୍ = ଅଭି + ମନ୍ + କ୍ତ + ଅମ୍ । ଈପ୍‌ସିତମ୍ = ଆପ୍ + ସନ୍ + କ୍ତ । ଯୋଗ୍ୟମ୍ = ୟୁଜ୍ + ଯତ୍ । ପ୍ରାର୍ଥିତମ୍ = ପ୍ର + ଅର୍ଥ + କ୍ତ । ଦରମ୍ = ଦା + କ୍ତ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 5 ଚାହିଦା Objective Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 5 Objective Questions in Odia Medium

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

1. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଚାହିଦା ନିମ୍ନଲିଖ କାହା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ?
(A) ଦ୍ରବ୍ୟ ଲାଭର ଇଚ୍ଛା
(B) କ୍ରୟ ଶକ୍ତି
(C) ଅର୍ଥତ୍ୟାଗର ସମ୍ମତି
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

2. ସାଧାରଣତଃ ଚାହିଦା ରେଖା :
(A) ନିମ୍ନଗାମୀ ହୋଇଥାଏ
(B) ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ହୋଇଥାଏ
(C) ଉଲ୍ଲମ୍ବ ହୋଇଥାଏ
(D) ଆନୁଭୂମିକ ହୋଇଥାଏ
Answer:
(A) ନିମ୍ନଗାମୀ ହୋଇଥାଏ

3. ଭବିଷ୍ୟତରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ଆଶା ଥଲେ ଚାହିଦା ପରିମାଣ :
(A) ବୃଦ୍ଧି ପାଏ
(B) ହ୍ରାସ ଘଟେ
(C) ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହେ
(D) ଶୂନ୍ଯ ହୁଏ
Answer:
(A) ବୃଦ୍ଧି ପାଏ

4. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଉପାଦାନ ଚାହିଦାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ?
(A) ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍
(B) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଆୟ
(C) ଜନସଂଖ୍ୟା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

5. ଦାମ୍ ଓ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ କି ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି?
(A) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ
(B) ପରୋକ୍ଷ
(C) ସମାନୁପାତିକ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ପରୋକ୍ଷ

6. ଚାହିଦା ପରିମାଣ ସହିତ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଉପାଦାନ ସମ୍ପର୍କିତ?
(A) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଆୟ
(B) ଜନସଂଖ୍ୟା
(C) ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍
(D) ସମ୍ପର୍କିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍
Answer:
(C) ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍

7. ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ଵାଭାବିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା :
(A) ଋଣାତ୍ମକ ହୋଇଥାଏ ଶୂନ୍ଯ ହୋଇଥାଏ
(B) ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ହୋଇଥାଏ
(C) ଶୂନ୍ୟ ହୋଇଥାଏ
(D) ଅସୀମ ହୋଇଥାଏ
Answer:
(A) ଋଣାତ୍ମକ ହୋଇଥାଏ ଶୂନ୍ଯ ହୋଇଥାଏ

8. ସମ୍ପୂର୍ଣ ସ୍ଥିତି-ସ୍ଥାପକ ଚାହିଦା ରେଖା :
(A) ନିମ୍ନଗାମୀ ହୋଇଥାଏ
(B) ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ହୋଇଥାଏ
(C) ଉଲ୍ଲମ୍ବ
(D) ଆନୁଭୂମିକ ହୋଇଥାଏ
Answer:
(D) ଆନୁଭୂମିକ ହୋଇଥାଏ

9. ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଚାହିଦା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ଚାହିଦା ପରିମାଣ :
(A) ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହେ
(B) ହ୍ରାସ ହୁଏ
(C) ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହେ

10. ଏକକ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଚାହିଦା ରେଖା :
(A) ଆନୁଭୂମିକ ହୋଇଥାଏ
(B) ଉଲ୍ଲମ୍ବ ହୋଇଥାଏ
(C) ନିମ୍ନଗାମୀ ହୋଇଥାଏ
(D) ଆୟତାକାର ପରାବଳୟ ହୋଇଥାଏ
Answer:
(D) ଆୟତାକାର ପରାବଳୟ ହୋଇଥାଏ

11. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା କମ୍ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ?
(A) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି
(B) କୋଇଲା
(C) ଲୁହାପଥର
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(C) ଲୁହାପଥର

12. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଅଧ୍ବକ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ?
(A) ଚାଉଳ
(B) ଦିଆସିଲି
(C) ଟେଲିଭିଜନ
(D) ସାବୁନ
Answer:
(C) ଟେଲିଭିଜନ

13. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ?
(A) ଦିଆସିଲି
(B) ଔଷଧ
(C) ଖବରକାଗଜ
(D) ଆଇସ୍‌କ୍ରିମ୍
Answer:
(D) ଆଇସ୍‌କ୍ରିମ୍

14. ଅଭ୍ୟାସଗତ ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା :
(A) ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧ୍ଵ
(B) ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍
(C) ଶୂନ୍ଯ
(D) ଏକ
Answer:
(B) ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍

15. ଯଦି ଦର 10% ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲାବେଳେ ଚାହିଦା ପରିମାଣ 5% ହ୍ରାସ ଘଟେ, ତେବେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା :
(A) ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧ୍ଵ
(B) ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍
(C) ଶୂନ୍ଯ
(D) ଏକ
Answer:
(B) ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍

16. ଚାହିଦା ରେଖା ଉଲ୍ଲମ୍ବ ହେଲେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା :
(A) ଶୂନ୍ଯ ହୁଏ
(B) ଏକରୁ ଅଧିକ ହୁଏ
(C) ଏକରୁ କମ୍ ହୁଏ
(D) ଏକ ହୁଏ
Answer:
(A) ଶୂନ୍ଯ ହୁଏ

17. ଚାହିଦାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା
(A) ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍
(B) ଦ୍ରବ୍ୟର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର
(C) ଦ୍ରବ୍ୟପାଇଁ ଦାମ୍ ଦେବାର ଇଚ୍ଛା
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
Answer:
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (B)

18. ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ 10 ଟଙ୍କାରୁ 15 ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲାବେଳେ ଚାହିଦା ପରିମାଣ ଯଦି 50 ରୁ 20 କୁ ହ୍ରାସ ପାଏ, ତେବେ ଏହାର ଚାହିଦା :
(A) କମ୍ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ
(B) ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ
(C) ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ

19. ଗିଫେନ୍ ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦା ରେଖା କିପରି ହୁଏ?
(A) ନିମ୍ନଗାମୀ
(B) ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ
(C) ଆନୁଭୂମିକ
(D) ଉଲ୍ଲମ୍ବ
Answer:
(B) ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ

20. ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଚାହିଦା ସ୍ଥଳେ ଦର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକର ମୂଲ୍ୟ :
(A) ଶୂନ୍ୟ ହୋଇଥାଏ
(B) ଏକଠାରୁ ଅଧୂକ ହୋଇଥାଏ
(C) ଏକଠାରୁ କମ୍ ହୋଇଥାଏ
(D) ଅସୀମ ହୋଇଥାଏ
Answer:
(D) ଅସୀମ ହୋଇଥାଏ

21. ବିବିଧ ବ୍ୟବହାର ଥ୍ ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା :
(A) ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ
(B) କମ୍ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ
(C) ଅସୀମ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ

22. ଦରରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଯଦି ଚାହିଦା ପରିମାଣରେ ସମାନୁପାତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ, ତେବେ ଦର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ମୂଲ୍ୟ :
(A) ଶୂନ୍ଯ ହୁଏ
(B) ଏକରୁ ଅଧିକ ହୁଏ
(C) ଏକ ହୁଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ଏକ ହୁଏ

23. ଯେତେବେଳେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ, ଚାହିଦା ପରିମାଣରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିପାରେ ନାହିଁ, ସେତେବେଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା :
(A) ଏକରୁ ଅଧିକ ହୁଏ
(B) ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ
(C) ଏକରୁ କମ୍ ହୁଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ

24. ଚାହିଦା ସୂଚୀର ରେଖାଚିତ୍ରକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ?
(A) ଯୋଗାଣ ବକ୍ରରେଖା
(B) ଚାହିଦା ବକ୍ରରେଖା
(C) ସରଳରେଖା
(D) ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା
Answer:
(B) ଚାହିଦା ବକ୍ରରେଖା

25. ଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ବିବିଧ ହୋଇଥିଲେ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କ’ଣ ହୁଏ?
(A) କମ୍ ହୁଏ
(B) ଅଧ୍ଯକ ହୁଏ
(C) ସମାନ ରହେ
(D) ଶୂନ୍ଯ ହୁଏ
Answer:
(B) ଅଧ୍ଯକ ହୁଏ

26. ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦର ଓ ତତ୍‌ସଂଲଗ୍ନ ଚାହିଦାର ପରିମାଣ ଯେଉଁ ତାଲିକାରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥାଏ, ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ?
(A) ଚାହିଦା ବକ୍
(B) ଚାହିଦା ସୂତ୍ର
(C) ଯୋଗାଣ ସୂଚୀ
(D) ଚାହିଦା ସୂଚୀ
Answer:
(D) ଚାହିଦା ସୂଚୀ

27. ଏକ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଦ୍ରବ୍ୟସମୂହର ଚାହିଦାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ?
(A) ଆୟ ଚାହିଦା
(B) ଯୌଗିକ ଚାହିଦା
(C) ସମ୍ମିଳିତ ଚାହିଦା
(D) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଚାହିଦା
Answer:
(C) ସମ୍ମିଳିତ ଚାହିଦା

28. କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଅନ୍ୟ ଯେ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଉପରେ ନିର୍ଭର ନ କଲେ ଏହାକୁ କେଉଁ ଚାହିଦା କୁହାଯାଏ?
(A) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଚାହିଦା
(B) ପରୋକ୍ଷ ଚାହିଦା
(C) ଆୟ ଚାହିଦା
(D) ସମ୍ମିଳିତ ଚାହିଦା
Answer:
(A) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଚାହିଦା

29. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ‘ଫଳପ୍ରଦ ଇଚ୍ଛାକୁ’ କ’ଣ କୁହାଯାଏ?
(A) ଚାହିଦା
(B) ଯୋଗାଣ
(C) ଆୟ ଚାହିଦା
(D) ସମ୍ମିଳିତ ଚାହିଦା
Answer:
(A) ଚାହିଦା

30. ଅଭିଳଷିତ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ, ଦ୍ରବ୍ୟ ଲାଭ ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା, ଅର୍ଥତ୍ୟାଗ ପାଇଁ ସମ୍ମତିର ମିଶ୍ରଣକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ?
(A) ଚାହିଦା ସୂଚୀ
(B) ଯୋଗାଣ
(C) ଚାହିଦା
(D) ଯୋଗାଣ ସୂଚୀ
Answer:
(C) ଚାହିଦା

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା___________ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।
Answer:
କମ୍‌

2. ଦରବୃଦ୍ଧି ସହିତ ଚାହିଦାର ପରିମାଣ ସାଧାରଣତଃ ____________ ହୁଏ ।
Answer:
ହ୍ରାସ

3. ଦରବୃଦ୍ଧିର ଆଶଙ୍କା ଥିଲେ ଅଧ୍ଵ ଦରରେ ଚାହିଦା ପରିମାଣ ___________ ହୁଏ ।\
Answer:
ଅଧ‌ିକ

4. ଚା’ ଓ କଫିର ଚାହିଦାକୁ ___________ ଚାହିଦା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପ୍ରତିସ୍ଥାପକ

5. ରିଫିଲ୍ଡ ଓ କଲମର ଚାହିଦାକୁ __________ ଚାହିଦା କହନ୍ତି ।
Answer:
ପରିପୂରକ

6. ଚା’ର ଦର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ କଫିର ଚାହିଦା ପରିମାଣ ___________ ହୁଏ ।
Answer:
ବୃଦ୍ଧି

7. ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଚାହିଦା _________ ପାଏ ।
Answer:
ବୃଦ୍ଧି

8. ରିଫିଲ୍ଡର ଦାମ୍ ଓ କଲମର ଚାହିଦା ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ _____________ ସମ୍ପର୍କ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ

9. ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ଦ୍ରବ୍ୟ ନିକଟରେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ______________ ।
Answer:
ଅଧ୍ଵ

10. ଜଣେ ଛାତ୍ର ପାଇଁ ବହିର ଚାହିଦା ___________ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।
Answer:
କମ୍

11. ଦିଆସିଲିର ଚାହିଦା ___________ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।
Answer:
କମ୍

12. ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା = \(\frac{ଚାହିଦା ପରିମାଣରେ ଣତକଡ଼। ପରିବର୍ତ୍ତନ}{—}\)
Answer:
ଦରରେ ଶତକଡ଼ା ପରିବର୍ତ୍ତନ

13. କୋଇଲାର ଚାହିଦା _________ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।
Answer:
ଅଧ୍ଵ

14. ସିଗାରେଟ୍‌ର ଚାହିଦା _________ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।
Answer:
କମ୍

15. ଏକ ଆନୁଭୂମିକ ଚାହିଦା ରେଖା, ଚାହିଦାର ________ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ସୂଚିତ କରିଥାଏ ।
Answer:
∞(ଅସୀମ)

16. ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଅପରିବର୍ତିତ ରହି ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ତେବେ ଚାହିଦାର ___________ ହେବ ।
Answer:
ବୃଦ୍ଧି

17. ଅତି ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ __________ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଗିଫେନ୍

18. ସ୍ଥାୟୀ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା _________ ଅଟେ ।
Answer:
ଅଧ୍ଵ

19. ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇପାରେ, ତା’ର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା_________ ଅଟେ ।
Answer:
ଅଧ୍ଵ

20. ସାଧାରଣତଃ ଚାହିଦାରେଖା ବାମରୁ __________ କୁ ନିମ୍ନଗାମୀ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଡାହାଣ

21. ଏକକ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାହିଦା ରେଖାର ଆକାର __________ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଆୟତାକାର ପରାବଳୟ

22. ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ସ୍ଥିର ରହି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତିକୂଳ ଦିଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା _______ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ହ୍ରାସ

23. ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାହିଦା ଲେଖା _________ କୁ ସ୍ଥାନଚ୍ୟୁତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଡାହାଣ

24. ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ସ୍ଥିର ରହି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନ ଅନୁକୂଳ ଦିଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ ଏହାକୁ ଚାହିଦା ___________ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବୃଦ୍ଧି

25. ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହି ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ହେଲେ, ଉପଭୋକ୍ତା ଚାହିଦା ରେଖାର ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ନିମ୍ନମୁଖୀ ଚଳନ କରିଥାଏ ଏବଂ ତାହାକୁ __________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଚାହିଦା ପ୍ରସାରଣ

26. ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହି, ଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ, ଉପଭୋକ୍ତା ଚାହିଦା ଲେଖାର ଡାହାଣରୁ ବାମକୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱମୁଖୀ ଚଳନ କରିଥାଏ ଏବଂ ତାହାକୁ _________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଚାହିଦା ସଂକୋଚନ

27. ଯଦି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା, ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ ହୋଇ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ, ତା’ହେଲେ ସେପରି ଅବସ୍ଥାକୁ __________ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଚାହିଦାର ପରିବର୍ତ୍ତନ

28. ଯଦି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା, ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍‌ର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନ ଅପରିବର୍ତିତ ରହିବାଦ୍ୱାରା ହୁଏ, ତା’ହେଲେ ସେପରି ଅବସ୍ଥାକୁ __________ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଚାହିଦା ପରିମାଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

C. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ୍ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା କମ୍ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।

2. ବିଳାସଦ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଅସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଅଟେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବିଳାସପ୍ରଦ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଅଟେ ।

3. ଦର ଚାହିଦାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

4. ଚାହିଦା ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ଉପଭୋକ୍ତା ଚାହିଦା ରେଖାର ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ବିନ୍ଦୁକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୁଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚାହିଦା ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ଉପଭୋକ୍ତା ଗୋଟିଏ ଚାହିଦା ରେଖାରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଚାହିଦା ରେଖାକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୁଏ ।

5. ଏକକ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ରେଖା ଉଲୟ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଚାହିଦା ରେଖା ଉଲ୍ଲମ୍ବ ।

6. ତ୍ୟେକ ସ୍ଵାଭାବିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଧନାତ୍ମକ ହେବ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ଵାଭାବିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଋଣାତ୍ମକ ହେବ ।

7. ଗିଫେନ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ରେଖା ନିମ୍ନଗାମୀ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଗିଫେନ୍ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ରେଖା ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ।

8. ଲୁଣର ଚାହିଦା ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଲୁଣର ଚାହିଦା ଅସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।

9. ଅତ୍ୟଧିକ ଦରଯୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଅଧ୍ବକ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ଦରଯୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା କମ୍ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ।

10. ଗିଫେନ୍ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ପାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଗିଫେନ୍ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

11. ଚାହିଦା ସୂତ୍ର ଅଧୀନରେ ଚାହିଦାକୁ ଦାମ୍ର କାରଣ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚାହିଦା ସୂତ୍ର ଅଧୀନରେ ଦାମ୍‌ ଚାହିଦାର କାରଣ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ।

12. ପରିପୂରକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍‌ରେ ହାସ, ଦ୍ରବ୍ୟଟିର ଚାହିଦାରେ ହ୍ରାସ ଘଟାଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ପରିପୂରକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍‌ରେ ହ୍ରାସ, ଦ୍ରବ୍ୟଟିର ଚାହିଦାରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇଥାଏ ।

13. ଚାହିଦା ରେଖା ନିମ୍ନକୁ, ଦକ୍ଷିଣରୁ ବାମକୁ ଗତି କରିଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚାହିଦା ରେଖା ନିମ୍ନକୁ, ବାମରୁ ଦକ୍ଷିଣକୁ ଗତି କରିଥାଏ ।

14. ଚାହିଦାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ଦାମ୍‌ର ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଗୋଟିଏ ଚାହିଦା ରେଖାରୁ ଅନ୍ୟ ରେଖାକୁ ଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚାହିଦାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ଦାମ୍‌ର ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଗୋଟିଏ ଚାହିଦା ରେଖାର ଏକ ବିନ୍ଦୁରୁ ଅନ୍ୟ ବିନ୍ଦୁକୁ ଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

15. ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା, ଦାମ୍ ପ୍ରତି ଚାହିଦାର ସମ୍ବେଦନଶୀଳତାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରେ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

16. ଭୂମି ପ୍ରତି ଲମ୍ବ ଚାହିଦା ରେଖା ଅସୀମ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଭୂମି ପ୍ରତି ଲମ୍ବ ଚାହିଦା ରେଖା ଶୂନ୍ୟ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ ।

17. ଚାହିଦା ରେଖା ଏକ ସରଳରେଖା ହେଲେ ଏହାର ନିମ୍ନ ବିନ୍ଦୁରେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତ। ଅସୀମ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚାହିଦା ରେଖା ଏକ ସରଳରେଖା ହେଲେ ଏହାର ନିମ୍ନ ବିନ୍ଦୁରେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଶୂନ ଅଟେ ।

18. ଯଦି ଏକ ଚାହିଦା କମ୍ ସମୟ ବ୍ୟବଧାନରେ ବାରମ୍ବାର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତେବେ ତା’ର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କମ୍ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

19. ଚାହିଦା ଲେଖା ସରଳରେଖା ହେଲେ ଏହାର ମଧ୍ୟ ବିନ୍ଦୁ ଓ ଊର୍ଦୁବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟରେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା । ଠାରୁ ଅଧିକ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

20. ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ଘଟିଲେ ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଚ୍ଚ ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ, ତେବେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା 1 ଠାରୁ କମ୍ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ଘଟିଲେ ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଜ ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ, ତେବେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା । ଠାରୁ ଅଧିକ ।

21. ଯଦି ଦାମ୍‌ର ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଚ୍ଚ ପରିମାଣ ଅପରିବର୍ତିତ ରହେ, ତେବେ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନମନୀୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଯଦି ଦାମ୍‌ର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଜ ପରିମାଣ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହେ, ତେବେ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା । ସଙ୍ଗେ ସମାନ ।

22. ଦ୍ରବ୍ୟର ବିବିଧ ବ୍ୟବହାର ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କମ୍ ଅଟେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଦ୍ରବ୍ୟର ବିବିଧ ବ୍ୟବହାର ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଅଧ୍ୟକ ଅଟେ ।

23. ସିଗାରେଟ୍‌ର ଚାହିଦା ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ହୁଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସିଗାରେଟ୍‌ର ଚାହିଦା କମ୍ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ହୁଏ ।

24. ବିଦ୍ୟୁତ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦା ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ୍ଵ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ବିଶିଷ୍ଟ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦା ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ କମ୍ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ବିଶିଷ୍ଟ ।

25. ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଚାହିଦା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାହିଦା ରେଖା ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ନିମ୍ନଗାମୀ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଚାହିଦା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାହିଦା ରେଖା ଆନୁଭୂମିକ ହୋଇଥାଏ ।

26. କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଚାହିଦାର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧିହେଲେ, ଚାହିଦାର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ପାଏ ।

27. ଚାହିଦା ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ଓ ଚାହିଦାର ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚାହିଦା ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ଓ ଚାହିଦାର ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ ପରୋକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।

28. ଦ୍ରବ୍ୟ ପାଇଁ ଅଭିଳାଷ ଓ କ୍ରୟ କ୍ଷମତା ଏକାଠି ହେଲେ ଚାହିଦା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
Answer:
ଠିକ୍

29. ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ପାଏ ।

30. ଚାହିଦା ସୂଚୀ ଓ ଚାହିଦା ରେଖା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚାହିଦା ସୂଚୀ ଓ ଚାହିଦା ଲେଖା ସମାନ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

D. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ଚାହିଦା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଚାହିଦା କହିଲେ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତିର ଇଚ୍ଛା ସହିତ କ୍ରୟ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ଅର୍ଥତ୍ୟାଗର ସମ୍ମତିକୁ ବୁଝାଏ ।

2. ଅଭାବ ଓ ଚାହିଦା ମଧ୍ଯରେ ସମ୍ପର୍କ କ’ଣ ?
Answer:
ଅଭାବ ସହିତ କ୍ରୟ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ଅର୍ଥତ୍ୟାଗ ଲାଗି ସମ୍ମତି ଯୋଗହେଲେ ଚାହିଦା ହେବ ।

3. ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥିର ରହି ଆୟର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଚାହିଦା କିପରି ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ ?
Answer:
ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥିର ରହି ଆୟର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଚାହିଦାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ ।

4. କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ଘଟି କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିସ୍ଥାପକ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ଘଟି କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାରେ ହ୍ରାସ ଘଟିଥାଏ ।

5. ଚାହିଦା ଏବଂ ଦାମ୍ ମଧ୍ଯରେ କେଉଁଭଳି ଗତି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ ?
Answer:
ଚାହିଦା ସୂତ୍ର, ଚାହିଦା ଏବଂ ଦାମ୍ ମଧ୍ୟରେ ବିପରୀତ ଗତି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ ।

6. ଚାହିଦା ସୂତ୍ରର ସାରଣୀକ ଉପସ୍ଥାପନକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଚାହିଦା ସୂତ୍ରର ସାରଣୀକ ଉପସ୍ଥାପନକୁ ଚାହିଦା ଅନୁସୂଚୀ କୁହାଯାଏ ।

7. ଚାହିଦା ରେଖାର ଗତି କିପରି ?
Answer:
ଚାହିଦା ରେଖାର ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ନିମ୍ନାଭିମୁଖୀ ଅଟେ ।

8. ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦା ସୂତ୍ର ସତ୍ୟ କି ?
Answer:
ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦା ସୂତ୍ରରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଦେଖାଯାଏ ।

9. ଚାହିଦା-ରେଖା ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ନିମ୍ନଗାମୀ ହେବାର ଗୋଟିଏ କାରଣ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଚାହିଦା ରେଖା ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ନିମ୍ନଗାମୀ ହେବାର ଏକ କାରଣ ହେଲା, କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ରର ପ୍ରଭାବ ।

10. ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ବଜାର ଚାହିଦା ଅନୁସୂଚୀ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି ଚାହିଦା ଅନୁସୂଚୀ, ବଜାର ଚାହିଦା ଅନୁସୂଚୀର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ ।

11. କେଉଁ ଉପାଦାନର ପ୍ରଭାବରେ ଚାହିଦା ସଙ୍କୁଚିତ ଓ ପ୍ରସାରିତ ହୁଏ ?
Answer:
କେବଳ ଦାମ୍ର ପ୍ରଭାବରେ ଚାହିଦା ସଙ୍କୁଚିତ ଓ ପ୍ରସାରିତ ହୁଏ ।

12. ଚାହିଦାର ବୃଦ୍ଧି ବା ହ୍ରାସ କେଉଁ କାରଣରୁ ସଙ୍ଗଠିତ ହୁଏ ?
Answer:
ଦାମ୍ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଚାହିଦାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥ‌ିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସିଟିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଚାହିଦାର ବୃଦ୍ଧି ବା ହ୍ରାସ ଘଟାଇଥାଏ ।

13. ଦାମ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଚାହିଦା ରେଖାର ଏକ ବିନ୍ଦୁରୁ ସେହି ରେଖାର ଅନ୍ୟ ଏକ ବିନ୍ଦୁକୁ ଗତି କରିବାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଚାହିଦା ରେଖାର ଏକ ବିନ୍ଦୁରୁ ସେହି ରେଖାର ଅନ୍ୟ ଏକ ବିନ୍ଦୁକୁ ଗତି କରିବାକୁ ଦାମ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଚାହିଦାର ସଙ୍କୋଚନ ବା ପ୍ରସାରଣ କୁହାଯାଏ ।

14. ଦାମ୍ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନ୍ୟକୌଣସି ଉପାଦାନର ପରିବର୍ତ୍ତନଯୋଗୁଁ ଚାହିଦାର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଦାମ୍ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନ୍ୟକୌଣସି ଉପାଦାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଚାହିଦାର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଚାହିଦାର ହ୍ରାସ ବା ବୃଦ୍ଧି କୁହାଯାଏ ।

15. ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ମାପ କରିବାର ସୂତ୍ରଟି ଲେଖ ।
Answer:
ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା = \(\frac{ଚାହିଦା ପରିମାଣରେ ଶତକଡ଼ା ପରିବର୍ତ୍ତନ}{ଦରରେ ଶତକଡ଼ା ପରିବର୍ତ୍ତନ}\)

16. ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କ’ଣ ?
Answer:
ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କହିଲେ ଚାହିଦାର ଦାମ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରତି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ଅବସ୍ଥାର ବିଶ୍ଳେଷଣକୁ ବୁଝାଏ ।

17. ଚାହିଦାର କେତେବେଳେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନମନୀୟ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପ ତା ଦେଖାଯାଏ ?
Answer:
ଚାହିଦା ଯେତେବେଳେ ଦାମ୍‌ର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରତି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ନୁହେଁ, ସେତେବେଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନମନୀୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

18. ଚାହିଦାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନମନୀୟ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କେତେ ?
Answer:
ଚାହିଦାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନମନୀୟ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଶୂନ୍ୟ (e_d = 0) ଅଟେ ।

19. କେତେବେଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତାକୁ । ଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଦାମ୍ର ଆନୁପାତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଠାରୁ ଚାହିଦାର ଆନୁପାତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଧ୍ଯକ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା 1 ଠାରୁ ଅଧିକ ହୁଏ ।

20. 10% ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ଘଟି ଚାହିଦାର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ 8% ଘଟିଲେ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତାକୁ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେହେତୁ ଦାମ୍‌ର ଆନୁପାତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଠାରୁ ଚାହିଦାର ଆନୁପାତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କମ୍ ଅଟେ, ସେତେବେଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା 1 ଠାରୁ କମ୍ (e_d < 1) ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

21. ଚାହିଦାର ଅସୀମ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଦାମ୍‌ ସାମାନ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଚାହିଦା ଅସୀମ ହୋଇଥାଏ, ଏହାକୁ ଚାହିଦାର ଅସୀମ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା (e_d = ∞) କୁହାଯାଏ ।

22. କେତେବେଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତାକୁ 1 ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଉଭୟ ଦାମ୍ ଏବଂ ଚାହିଦାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମାନୁପାତିକ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତାକୁ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ ।

23. ଯେତେବେଳେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍‌ରେ ହ୍ରାସ ବା ବୃଦ୍ଧି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଚ୍ଚ ପରିମାଣକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ନାହିଁ, ସେତେବେଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କେତେ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍‌ରେ ହ୍ରାସ ବା ବୃଦ୍ଧି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଚ୍ଚ ପରିମାଣକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ନାହିଁ, ସେତେବେଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା । ସଙ୍ଗେ ସମାନ ।

24. ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଚ୍ଚ ପରିମାଣ ଦରର ହ୍ରାସ ଘଟିଲେ କମେ ଓ ଦରର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ବଢ଼େ, ତେବେ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତାକୁ କ’ଣ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଚ୍ଚ ପରିମାଣ ଦରର ହ୍ରାସ ଘଟିଲେ କମେ ଓ ଦରର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ବଢ଼େ, ତେବେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଏକଠାରୁ କମ୍ ।

25. ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଚ୍ଚ ପରିମାଣ ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ଘଟିଲେ ବଢ଼େ ଓ ଦାମ୍‌ର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ କମେ, ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତାକୁ କ’ଣ ବୋଲି କୁହାଯାଏ?
Answer:
ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଖର୍ଚ୍ଚ ପରିମାଣ ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ଘଟିଲେ ବଢ଼େ ଓ ଦାମ୍‌ର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ କମେ, ତେବେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଏକଠାରୁ କମ୍ ।

26. ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କିପରି ?
Answer:
ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କମ୍ ।

27. ପ୍ରତିସ୍ଥାପନକ୍ଷମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଚା’ ଓ କଫି ସ୍ଥଳେ କୌଣସିଟିର ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କିପରି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିସ୍ଥାପନକ୍ଷମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଚା’ ଓ କଫି ସ୍ଥଳେ କୌଣସିଟିର ଦର ପରିବର୍ଭନ ହେଲେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଅଧ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।

28. ବିବିଧ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କିପରି ?
Answer:
ବିବିଧ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଅଧ୍ଵ ହୋଇଥାଏ ।

29. ଦ୍ରବ୍ୟର ଅତି ଉଚ୍ଚ ଦର ବା ଅତି କମ୍ ଦର ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କିପରି ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ?
Answer:
ଦ୍ରବ୍ୟର ଅତି ଉଚ୍ଚ ଦର ବା ଅତି କମ୍ ଦର ସ୍ଥଳେ ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କମ୍ ହୋଇଥାଏ ।

30. ଯଦି କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଆୟର ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶ ବ୍ୟୟ ହୋଇଥାଏ, ତେବେ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କିପରି ହୁଏ ?
Answer:
ଯଦି କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଆୟର ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶ ବ୍ୟୟ ହୋଇଥାଏ, ତେବେ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତି ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କମ୍ ହୋଇଥାଏ ।

31. ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ଦ୍ରୁତ ହ୍ରାସ୍ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କିପରି ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତାର ଦ୍ରୁତ ହ୍ରାସ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା କମ୍ ହୋଇଥାଏ ।

32. ଚାହିଦାର ସଂକୋଚନ ଓ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଚାହିଦାର ସଂକୋଚନ ଓ ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ଚାହିଦାର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ଘଟିଥାଏ।

33. କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାହିଦା ସୂତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରି ନଥାଏ ?
Answer:
ଗିଫେନ୍ ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାହିଦା ସୂତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରି ନଥାଏ ।

34. ହୀରାର ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଏହାର ଚାହିଦା କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ହୀରାର ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଏହାର ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

35. ଚାହିଦାର ସଙ୍କୋଚନ ଓ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଚାହିଦା ସଙ୍କୋଚନ ଓ ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ଚାହିଦାର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ଘଟିଥାଏ ।

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Odia Solutions Chapter 13 ଦଶହରା ଭେଟି Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 8 Odia Solutions Chapter 13 ଦଶହରା ଭେଟି

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ଅଭ୍ୟାସ କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ତର

Question ୧।
ଆସ, କଥାବର୍ଷା ହେବା ।
(କ) ଗଳ୍ପଟିରେ କେଉଁ ସମୟର କଥା କୁହାଯାଇଛି ?
Answer:
ଗଳ୍ପଟିରେ ଅଶିଣ ମାସ ଦୁର୍ଗାପୂଜା ବା ବିଜୟାଦଶମୀର ସକାଳ କଥା କୁହାଯାଇଛି ।

(ଖ) ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଉପହାର ଦେବା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ କାହିଁକି ଭାବିଥିଲେ ?
Answer:
ଦୁର୍ଗାପୂଜା ଅବସରରେ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଉପହାର ଦେବାପାଇଁ ତାଙ୍କ ସ୍ଵାମୀ ଭାବିଥିଲେ ।

(ଗ) ଲେଖକଙ୍କ କୋଠରିରେ ଥ‌ିବା କେଉଁ ଛବିଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖ୍ ସୁନନ୍ଦା ଭୟ କରୁଥିଲେ ?
Answer:
ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ସ୍ଵାମୀ ସାତ ଆଠ ଦିନ ତଳେ ଖବରକାଗଜରୁ କାଟି, ବଡ଼ ବଡ଼ ପେଷ୍ଟବୋର୍ଡ଼ରେ ଲଗାଇଥିବା ଛବିଗୁଡ଼ିକ ଦେଖି ସୁନନ୍ଦା ଭୟ କରୁଥିଲେ ।

(ଘ) କେଉଁମାନଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ସୁନନ୍ଦା ଲେଖକଙ୍କୁ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ନୂଆ ସବ୍‌ଜଜ୍ ପ୍ରେମରାଜବାବୁ, ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ଚାନ୍ଦିନୀ ଓ ତାଙ୍କର ପୁଅଝିଅ, ପ୍ଲିଡ଼ର, ବଙ୍କିମବାବୁ, ଜୋସେଫ୍ ରାଉତ ଓ ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ଈଭ ରାଉତ, ଚରଣ କିଙ୍କରବାବୁଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ସୁନନ୍ଦା ଲେଖକଙ୍କୁ କହିଥିଲେ ।

(ଙ) ଉପହାରରୂପେ କେଉଁ କେଉଁ ଜିନିଷ ପାଇବାପାଇଁ ସୁନନ୍ଦା ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଉପହାରରୂପେ ଗୋଟିଏ ରେଡ଼ିଓ, ଗୋଟିଏ ସେଟ୍ ଇଭିନିଂ ଇନ୍ ପ୍ୟାରିସ୍, ଦୁଇଖଣ୍ଡ ଦାମିକିଆ ଶାଢ଼ି ସୁନନ୍ଦା ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ।

Question ୨।
ତଳେ ଦିଆଯାଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଲେଖୁବା
(କ) ସୁନନ୍ଦା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କି ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଥିଲା ?
Answer:
ସୁନନ୍ଦା ଧନୀଘରର ଝିଅ ହିସାବରେ, ସ୍ବାମୀଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ବି, ତାଙ୍କ ମନରେ ଅହଂଭାବ ଲୁଚି ରହିଥିଲା ଓ ସେ ଥିଲେ କାବ୍ୟକବିତା ଅନୁରାଗୀ । ମାତ୍ର ଲେଖକ ଥିଲେ ଦରଦୀ, ମାନବବାଦୀ, ବାସ୍ତବବାଦୀ ଓ ଭାବପ୍ରବଣତାହୀନ । ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଲେଖକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଉଥିଲାବେଳେ, ସୁନନ୍ଦା ନିଜ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଉଥିଲେ ।

(ଖ) ଦୁଃଖ୍ମାଆ ରମୁକୁ କାହିଁକି ଚିନି ମାଗୁଥିଲା ?
Answer:
ଦୁଃଖୀ ଅଭାବୀ ଦୁଃଖିଆମାଆର ରହିଛି କୁନି ପୁଅଟିଏ, ଯାହାକୁ ସେ ଦୁଧ ଟିକେ ପିଇବାକୁ ଦେଇପାରେ ନାହିଁ । ଖାଲି ପାଣିରେ ଚିନି ଦେଇ ତା’ କଅଁଳା ଛୁଆଟାକୁ ହାପୁଡ଼ାଇ ଦିଏ । ଚିନି ନ ଥ‌ିବାରୁ, ସେଇ ଛୁଆକୁ ପିଆଇବା ପାଇଁ ଦୁଃଖିଆ ମା’ ରମୁକୁ ଚିନି ଟିକେ ମାଗିଥିଲା ।

(ଗ) ବଜାରକୁ ଗଲାବେଳେ ସୁନନ୍ଦା କ’ଣ ଦେଖ‌ିଲେ ?
Answer:
ବଜାରକୁ ଯାଉଥ‌ିବାବେଳେ ରାଜପଥ କଡ଼ରେ ଜଣେ ମାଗନ୍ତା ଶିଶୁ କୁକୁର ବାନ୍ତିଗୁଡ଼ାକ ଚାଟୁଥିବାର ସୁନନ୍ଦା ଦେଖିଲେ । ସେହି ନିକଟରେ ପିଲାର ମାଆ ଛିଡ଼ା ହୋଇ, କେବଳ ତାକୁ ବାଲୁବାଲୁ କରି ଅନାଇଥର ଦୃଶ୍ୟ ମଧ୍ୟ ସୁନନ୍ଦା ଦେଖିଥ୍ ଲେ ।

(ଘ) ଶାଢ଼ି ଓ ଜିନିଷପତ୍ର କିଣିବାକୁ ସୁନନ୍ଦା କାହିଁକି ମନା କଲେ ?
Answer:
ମାଗନ୍ତା ପିଲାର କୁକୁର ବାନ୍ତିଗୁଡ଼ାକ ଚାଟି ଖାଇବାର ଦୃଶ୍ୟ, ଅନାହାରୀ ମାଆର ନର୍ଦ୍ଦମାରୁ ଅଇଁଠା ଖଲିପତ୍ର ସାଉଁଟିବାର ଦୃଶ୍ୟ, ଗଳି ରାସ୍ତାକଡ଼ରେ ଦୁଧ ଟୋପେ ନ ପାଇ ମା’ କୋଳରେ ଶିଶୁ ଢଳି ପଡ଼ିବାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଜାଣିବା ପରେ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ହୃଦୟ କରୁଣାରେ ଭରିଯାଇଥିଲା । ସେହିପରି ସେବକଙ୍କଠାରୁ ଅନାହାର, ମହାମାରୀରେ ମଫସଲରେ ଅଖାଦ୍ୟ ଖାଇ ପଟାଳି ପଟାଳି ଲୋକ ମରୁଥିବାର କଥା ଶୁଣି ତାଙ୍କ ମନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଥିଲା । ସେହିସବୁ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ମନରେ ଦୟା ଆସିଥିବାରୁ, ସୁନନ୍ଦା ଦଶହରା ମଉଜ ଉପଲକ୍ଷେ ଶାଢ଼ି ଓ ଜିନିଷପତ୍ର କିଣିବାକୁ ସ୍ବାମୀଙ୍କୁ ମନା କରିଥିଲେ ।

(ଙ) ‘ସୁନନ୍ଦା-ଭୋଜନାଳୟ’ କାହିଁକି ଖୋଲା ଯାଇଥିଲା ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ସହ ରାସ୍ତାରେ ଗଲାବେଳେ ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ ବୁଭୁକ୍ଷୁ ଲୋକମାନଙ୍କ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଓ ଖାଦ୍ୟ ବିନା ଲୋକମାନଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁର ବୀଭତ୍ସ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖି ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ହୃଦୟ ତରଳି ଯାଇଥିଲା । ସେହି ବୁଭୁକ୍ଷୁମାନଙ୍କୁ ମୁଠାଏ ଦାନା ଯୋଗାଇ ଦେବାପାଇଁ ଓ ପ୍ରତି ସଞ୍ଜରେ ପାଞ୍ଚ ଶହରୁ ଅଧ୍ଵ ଭିକାରି ଭିକାରୁଣୀ ମୁହଁରେ ଦାନା ଦେବା ପାଇଁ ସୁନନ୍ଦା ଭୋଜନାଳୟ ଖୋଲା ଯାଇଥିଲା ।

Question ୩ ।
ତଳେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକୁ ସରଳ ଭାଷାରେ ବୁଝାଇ ଲେଖୁବା ।
(କ) ସେହି ସଙ୍ଗୀତ ଆଜି ବି ମୋର ପ୍ରାଣକୁ ମଧୁଛନ୍ଦରେ ଉଥଳ କରେ, ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ତାଙ୍କର ହାସଦୀପ୍ତ ତୃପ୍ତମୁଖ ଉପରେ ନେତ୍ରପାତ କରେ ।
Answer:
ଉକ୍ତ ଗତାଂଶଟି ଗାଳ୍ପିକ ରାଜକିଶୋର ରାୟଙ୍କ, ମାନବିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଗଳ୍ପ ‘ଦଶହରା ଭେଟି’ର ଏକ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ । ଏଥିରେ ଲେଖକଙ୍କ ମନରେ ପତ୍ନୀ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ପ୍ରତି ରହିଥ‌ିବା ଆବେଗାତ୍ମକ ଭାବକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ସୂଚ।ଯାଇଅଛିା
ଲେଖକ ଦୀର୍ଘ କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷତଳେ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ବିଦାହ କରିଛନ୍ତି । ସୁନନ୍ଦାର ରୂପକୁ ନେଇ ତାଙ୍କ ମନରେ ଦେଖା ଦେଇଛି ଆନନ୍ଦ ଭାବ । ସେହି ରୂପଶୋଭାକୁ ନେଇ ତାଙ୍କ ମନରେ ଗୁଞ୍ଜରିତ ହୋଇଛି ସଙ୍ଗୀତର ସ୍ବର । ସେହି ସ୍ଵର ଦୀର୍ଘଦିନ ପରେ ବି ବେସୁରା ହୋଇନାହିଁ । ବରଂ କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ପରେ ସେହି ସୁମଧୁର ଭାବ ଲେଖକଙ୍କ ପ୍ରାଣକୁ ତରଙ୍ଗାୟିତ କରେ । ସୁନନ୍ଦାର ହସହସ ମୁହଁକୁ ଦେଖିଲେ, ଲେଖକଙ୍କ ମନରେ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଆନନ୍ଦ, ଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲିତ ଚିନ୍ତାଧାରା । ସୁନନ୍ଦା ପ୍ରତି ଲେଖକଙ୍କ ମନରେ ରହିଥ‌ିବା ଭଲ ପାଇବାକୁ, ଗାଳ୍ପିକ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ସୂଚାଇ ଅଛନ୍ତି ।

(ଖ) ‘ତୁମର ପରିତୃପ୍ତି ପାଇଁ ମୋର ଏତେ ଦିନର ଦାନ – ବୃକ୍ଷରେ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର କୀଟ ମୁଁ ଛାଡ଼ିଦେଇ ପାରେନା ।’
Answer:
ଆଲୋଚ୍ୟ ଗତାଂଶଟି ଗାଳ୍ପିକ ରାଜକିଶୋର ରାୟଙ୍କ ‘ଦଶହରା ଭେଟି’ର ଏକ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପ୍ରସଙ୍ଗ । ଏଥ‌ିରେ ଲେଖକଙ୍କ ମନରେ ପତ୍ନୀ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ପ୍ରତି ରହିଥ‌ିବା ଅହେତୁକ ଭଲ ପାଇବାକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

ଲେଖକ ବିବାହ କରିଛନ୍ତି ସୁନନ୍ଦାକୁ ଦୀର୍ଘ କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷତଳୁ । ସୁନନ୍ଦା ଧନୀର କନ୍ୟା ଭିତରେ ସାମାନ୍ୟ ଅଂହକୁ, ସେ ସହିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ତଥାପି କୌଣସି ସମୟରେ ସୁନନ୍ଦା ମନଦୁଃଖ ହେଲାଭଳି ପ୍ରତିବାଦ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ଲେଖକ ସୁନନ୍ଦା ପାଇଁ ଅନେକ କିଛି କଲାପରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ମନୋଭାବକୁ ବଦଳାଇ ପାରନାହାନ୍ତି । ବିଜୟା ଦଶମୀର ସୁନ୍ଦର ସୁଖକର ପ୍ରଭାତରେ ସୁନନ୍ଦା ନିଜ କୋଠରିଟିକୁ ଝାଡ଼ି ସଫାକରି ଭଲ ଭାବରେ ସଜାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ସ୍ଵାମୀଙ୍କର କୋଠରିକୁ ସଜାଇବାକୁ ଚାହିଁ ନାହାନ୍ତି । କାରଣ ସ୍ଵାମୀଙ୍କ କୋଠରିରେ ଟଙ୍ଗା ଯାଇଥବା ଚିତ୍ରକୁ ସେ ସହ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ବରଂ ସେହିସବୁ ଚିତ୍ର ଦେଖିଲେ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ମନରେ ଭୟ ଆସେ । ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ଏଭଳି ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ଲେଖକ ବଦଳାଇ ଦେବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି । ଯେଉଁ ଚିତ୍ର ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ମନରେ ଭୟ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ, ତାହାକୁ ସେ ଖୋଲି ଦେବାକୁ କହିଛନ୍ତି । କାରଣ ସୁନନ୍ଦାର ପରିତୃପ୍ତି ପାଇଁ ସେ ସବୁକିଛି କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଛନ୍ତି । ସୁନନ୍ଦା ମନରେ ଖୁସି ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଲେଖକ ସବୁବେଳେ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ସୂଚନାତ୍ମକ ଭାବେ କହିଛନ୍ତି, ଯେଉଁ ଦାନ-ବୃକ୍ଷକୁ ସେ ଏତେଦିନ ଧରି ଯତ୍ନର ସହିତ ରଖିଛନ୍ତି, ସେଥୁରେ ସାମାନ୍ୟ କୀଟଟିଏ ବସିବାକୁ ଅନୁମତି ନେଇପାରିବେ ନାହିଁ । ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ପ୍ରତି ଲେଖକଙ୍କ ମନରେ ରହିଥ‌ିବା ଭାବ ଏହି ଉକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ।

Question ୪ ।
ତଳେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଶବ୍ଦ ଦିଆଯାଇଛି, ଡାହାଣ ପାଖ କୋଠରିରେ ତାହାର ଅର୍ଥ ଦିଆଯାଇଛି । ଠିକ୍ ଅର୍ଥ ବାଛି ସେହି ଶବ୍ଦ ନିକଟରେ ଲେଖୁ ବା।
ଲାଉ ଖୋଳରେ ତିଆରି ଭିକ୍ଷାପାତ୍ର, ଇସାରା, ମନୋଯୋଗ, ପ୍ରକଟ ହେବା, କଞ୍ଚା, ଅସ୍ଥିର
ଆପଜ୍ୱ ____________
ଥାଳ ____________
ଇଙ୍ଗିତ ____________
ଉଥଳ ____________
ଅଭିନିବେଶ ____________
Answer:
ଆପଜ୍ୱ- କଞ୍ଚା
ଥାଳ – ଲାଉ ଖୋଳରେ ତିଆରି ଭିକ୍ଷାପାତ୍ର
ଇଙ୍ଗିତ – ଇସାରା
ଉଥଳ – ଅସ୍ଥିର
ଅଭିନିବେଶ – ମନୋଯୋଗ

Question ୫ ।
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ କେତୋଟି ଶବ୍ଦ, ‘ଖ’ ସ୍ତରେ ସେହି ଶବ୍ଦ ସମ୍ପର୍କିତ ବାକ୍ୟ ଓ ‘ଗ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ସେହି ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ରହିଛି । ଆସ ‘କ’ ଓ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭକୁ ମିଶାଇବା ପରେ ‘ଗ’ ସ୍ତମ୍ଭରୁ ଅର୍ଥ ଖୋଜି ପୁଣି ଥରେ ଶବ୍ଦ, ଅର୍ଥ ସହ ବାକ୍ୟଟିକୁ ଲେଖୁବା ।

‘କ’ଶବ୍ଦ	‘ଖ’ (ବାକ୍ୟ)	‘ଗ’ ଅର୍ଥ
ଅଳାକ	ଏହି ଅଳୀକ ସଂସାର ମାୟାପୂର୍ଣ୍ଣ	ସତେଚ୍ଚ
ଅମ୍ଳାନ	ଶିଶୁଟିର ଅମ୍ଳାନ ମୁଖଟିକୁ ଦେଖ୍ ଖୁସି ହେଲି	ରାଶି
ତିଳ	ପ୍ରଭୁ ଗଣେଶଙ୍କର ତିଳରେ ତିଆରି ଲଡୁ ପ୍ରିୟ	ବିହ୍ଵଳ
ଆତ୍ମହରା	କାଶ୍ମୀରର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖୁ ମହେଶ ଆତ୍ମହରା ହୋଇଗଲେ	ନିଜକୁ ଭୁଲି ଯିବା
ଅଭିଭୂତ	ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଆତିଥ୍ୟରେ ଅତିଥୁ ଅଭିଭୂତ ହୋଇଗଲେ	ମିଥ୍ୟା

Answer:

‘କ’ ଶବ୍ଦ	‘ଖ’ (ବାକ୍ୟ)	‘ଗ’ ଅର୍ଥ
ଅଳାକ	ଏହି ଅଳୀକ ସଂସାର ମାୟାପୂର୍ଣ୍ଣ	ମିଥ୍ୟା
ଅମ୍ଳାନ	ଶିଶୁଟିର ଅମ୍ଳାନ ମୁଖଟିକୁ ଦେଖ୍ ଖୁସି ହେଲି	ସତେଚ୍ଚ
ତିଳ	ପ୍ରଭୁ ଗଣେଶଙ୍କର ତିଳରେ ତିଆରି ଲଡୁ ପ୍ରିୟ	ରାଶି
ଆତ୍ମହରା	କାଶ୍ମୀରର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖୁ ମହେଶ ଆତ୍ମହରା ହୋଇଗଲେ	ନିଜକୁ ଭୁଲି ଯିବା
ଅଭିଭୂତ	ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଆତିଥ୍ୟରେ ଅତିଥୁ ଅଭିଭୂତ ହୋଇଗଲେ	ବିହ୍ଵଳ

ଶବ୍ଦ, ଅର୍ଥ ସହ ବାକ୍ୟ :
ଅଳୀକ – ମିଥ୍ୟା – ଏହି ଅଳୀକ ସଂସାର ମାୟାପୂର୍ଣ୍ଣ ।
ଅମ୍ଳାନ – ସତେଜ – ଶିଶୁଟିର ଅମ୍ଳାନ ମୁଖଟିକୁ ଦେଖ୍ ଖୁସି ହେଲି ।
ତିଳ – ରାଶି – ପ୍ରଭୁ ଗଣେଶଙ୍କର ତିଳରେ ତିଆରି ଲଡ଼ୁ ପ୍ରିୟ ।
ଆତ୍ମହରା – ନିଜକୁ ଭୁଲିଯିବା – କାଶ୍ମୀରର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖ୍ ମହେଶ ଆତ୍ମହରା ହୋଇଗଲେ ।
ଅଭିଭୂତ – ବିହ୍ଵଳ – ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଆତିଥ୍ୟରେ ଅତିଥୁ ଅଭିଭୂତ ହୋଇଗଲେ ।

Question ୬ ।
ଯେପରି ‘ମୁକ୍ତ’ ଶବ୍ଦ ସହ ‘ମାୟା’ ମିଶି ‘ମାୟାମୁକ୍ତ’ ହେଲା, ସେହିପରି ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ବାଛି ନୂଆ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ହେବ, ଲେଖୁବା ।
ଘର, ଲୋଭ, ଶାପ, ଧୀର, ଦୁର୍ନୀତି, ଋଣ, ଶୋଷଣ, ଚିଠି, ପାପ, କଟକ, ଗବାକ୍ଷ

• ଲୋଭମୁକ୍ତ
• ଶାମୁକ୍ତ
• ଦୁର୍ନୀତିମୁକ୍ତ
• ଋଣମୁକ୍ତ
• ଶୋଷଣମୁକ୍ତ
• ପାପମୁକ୍ତ

Question ୭ ।
‘ନେତ୍ରପାତ’ ପରି ତଳେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଶବ୍ଦ ଦିଆଯାଇଛି । ସେହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ବାକ୍ୟଗଠନ କରିବା । (ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)

ବୃଷ୍ଟିପାତ – ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ଅଧ୍ୱ ବୃଷ୍ଟିପାତ ହୋଇଥାଏ ।
ରକ୍ତପାତ କା – ଯୁଦ୍ଧର ରକ୍ତପାତ ଅଶୋକଙ୍କ ମନୋଭାବକୁ ବଦଳାଇ ଦେଇଥିଲା ।
କରକାପାତ – କରକାପାତ ଫସଲ ନଷ୍ଟ କରିଦିଏ ।
ତୃଷ୍ଟିପାତ – କାହାରି ଧନ ଉପରେ ଅଯଥା ଦୃଷ୍ଟିପାତ କର ନାହିଁ ।
କର୍ଣ୍ଣପାତ – ଖଳ ଲୋକମାନେ ଅନ୍ୟର କଥାକୁ କର୍ଣ୍ଣପାତ କରିଥା’ନ୍ତି ।

Question ୮।
ତଳେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଅନୁଚ୍ଛେଦଟି ପଢ଼ି କେତୋଟି ପ୍ରଶ୍ନ ଦିଆରି କରିବା ।
ସୁନନ୍ଦାର ବେପଥୁ ହାତ ବଢ଼ାଇ ଦେଲା କୋଡ଼ିଏଟି ଟଙ୍କା, ଆଖୁର ପାଣିରେ ତାଙ୍କର ଆଖ୍ ଦୁଇଟି ସେତେବେଳକୁ ବୁଡ଼ି ଯାଇଥିଲା । ଏଭଳି ଭାବପ୍ରବଣା ମାଆଙ୍କୁ ଦେଖୁ ସେବକଟି ବୋଧହୁଏ ସଙ୍କୁଚିତ ନ ହୋଇ କହିଲା – ମାଆ, ଏ ଜାତି ଅଭିଶପ୍ତ । କେବେ ଶୁଣିଛନ୍ତି, ନ ଖାଇ ଭୋକ ଉପାସରେ କେଉଁ ଜାତି ମରିଛି ? ମଫସଲର କାହାଣୀ ନ ଶୁଣିବା ହିଁ ଭଲ । ପଟାଳି ପରେ ପଟାଳି, କେବେ ଅନାହାର ନୁହେଁ ମହାମାରୀ, ମାଲେରିଆ, ଅଖାଦ୍ୟ ଖାଇଲେ ପିଣ୍ଡ ରହିବ ତ ମାଆ ? ମୁଁ ଯାଏ ଧନ୍ୟବାଦ …….. ରାମ ନାମ ସତ୍ୟ ହେ ………. ।
ପ୍ରଶ୍ନ-
(କ) ସୁନନ୍ଦାର ବେପଥୁ ହାତ କେତେ ଟଙ୍କା ବଢ଼ାଇ ଦେଇଥୁଲା ?
(ଖ) କାହାର ବେପଥୁ ହାତ କୋଡ଼ିଏ ଟଙ୍କା ବଢ଼ାଇ ଦେଇଥୁଲା ?
(ଗ) କାହାର ଆଖିର ପାଣିରେ ଆଖି ଦୁଇଟି ବୁଡ଼ି ଯାଇଥିଲା ?
(ଘ) ସେବକଟି କାହିଁକି ସଙ୍କୁଚିତ ନ ହୋଇ କହିଥିଲା ?
(ଙ) ସେବକଟି ସଙ୍କୁଚିତ ନ ହୋଇ କ’ଣ କହିଥିଲା ?
(ଚ) ମଫସଲର କାହାଣୀ କିପରି ଥିଲା ?
(ଛ) କେଉଁ ସମୟରେ ‘ରାମ ନାମ ସତ୍ୟ ହେ’ କୁହାଯାଇଥାଏ ?
(ଜ) କିଏ ‘ରାମ ନାମ ସତ୍ୟ ହେ’ ବୋଲି କହିଥିଲା ?

Question ୯ ।
ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବନାନ୍ ଠିକ୍ କରି ଲେଖିବା ।
ବୁଭୂକ୍ଷା _____________
ଆଦ୍ର _____________
ଉପାଷ _____________
ଣନ୍ୟାସି _____________
ଅର୍ଣ୍ଣପୂର୍ଣ୍ଣା _____________
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ _____________
ଗବାକ୍ଷ _____________
ବତ୍କୃତା _____________
ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମି _____________
ମୁର୍ତ୍ତି _____________
Answer:
ବୁଭୂକ୍ଷା – ବୁଭୁକ୍ଷା
ଆଦ୍ର – ଆର୍ଦ୍ର
ଉପାଷ – ଉପାସ
ଣନ୍ୟାସି – ସନ୍ନ୍ୟାସୀ
ଅର୍ଣ୍ଣପୂର୍ଣ୍ଣା – ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ – ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ
ଗବାକ୍ଷ – ଗବାକ୍ଷ
ବତ୍କୃତା – ବକ୍ତୃତା
ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମି – ଅନ୍ତର୍ଯ୍।ମୀ
ମୁର୍ତ୍ତି – ମୂର୍ତ୍ତି

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ଅଭ୍ୟାସ କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ତର

Question ୧।
‘ଦଶହରା ଭେଟି’ ଗଳ୍ପଟି କେଉଁ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନରୁ ସଂଗୃହୀତ ? ଏହି ଗଳ୍ପର ମର୍ମବାଣୀ କ’ଣ ?
Answer:
‘ଦଶହରା ଭେଟି’ ଗଳ୍ପଟି ରାଜକିଶୋର ରାୟଙ୍କ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ‘ଅଶୋକ ଚକ୍ର’ରୁ ସଂଗୃହୀତ । ଏହି ଗଳ୍ପରେ ମାନବିକ ସମ୍ବେଦନା ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ମହତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷଠାରେ ଏକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ସମବ୍ୟଥୀ ବିବେକ ଥାଏ । କରୁଣ ଓ ଦୁଃଖପୂର୍ଣ ଦୃଶ୍ୟ, ଘଟଣା, ଅବସ୍ଥା ତା’ର ହୃଦୟକୁ ବିଗଳିତ କରିଥାଏ । ନିଷ୍ଠୁରତା ଓ କଠିନତାର ଆବରଣଗୁଡ଼ିକ ସ୍ନେହ, କରୁଣା ଓ ସହାନୁଭୂତିରେ ତରଳିଯାଏ । ମଣିଷର ହୃଦୟ ଦୁଃଖୀ ମଣିଷମାନଙ୍କ ହୃଦୟ ସହିତ ଯୋଡ଼ି ହୋଇଯାଏ । ଏହି ମହତ୍ତର ସତ୍ୟକୁ ଆଧାର କରି ଗାଳ୍ପିକ ‘ଦଶହରା ଭେଟି’ ଗଳ୍ପଟିକୁ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ।

Question ୨।
ଲେଖକଙ୍କ ରୁମ୍‌ରେ ଟଙ୍ଗା ଯାଇଥିବା ଛବିଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ମନୋଭାବ କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
ଲେଖକଙ୍କ ରୁମ୍‌ରେ ଉତ୍କଳମଣି, ଗୌତମବୁଦ୍ଧ, ଦୀନବନ୍ଧୁ, ନିଉଟନ୍, ଭର୍‌ଜିନ୍ ମେରୀ, ଶିବାଜୀଙ୍କ ଛବି ଟଙ୍ଗାଯାଇଥିଲା । ଏସବୁ ଛବି ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଭଲ ଲାଗିନଥିଲା । କାରଣ ଉତ୍କଳମଣି, ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ, ବୁଦ୍ଧ, ଦୀନବନ୍ଧୁ ପ୍ରମୁଖ ଯେ ମଣିଷ ଜଗତର ଦୁଃଖସୁଖରେ ସମଭାଗୀ ଥିଲେ ଏକଥା ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଜଣା ନଥିଲା । ଲେଖକ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ମାନବ ଦରଦୀ ହୃଦୟ, ଗୌତମଙ୍କ ଅମୃତତ୍ତ୍ଵ, ଦୀନବନ୍ଧୁଙ୍କ ମହାଭାରତୀୟ ପ୍ରେମ ବିଷୟରେ ଶୁଣାଇଛନ୍ତି । ଏଗୁଡ଼ିକ ବହୁ ବର୍ଷଧରି ଲେଖକଙ୍କ କୋଠରି ମଣ୍ଡନ କରୁଥିଲେ ସେସବୁ ସୁନନ୍ଦା ପାଇଁ ଭୟର କାରଣ ହୋଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ କୋଠରିରୁ ବାହାର କରିଦେବା ପାଇଁ ସେ ଲେଖକଙ୍କୁ କହିଛନ୍ତି । ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ମନୋଭାବ ବସ୍ତୁବାଦୀ ଥିଲା । ତେଣୁ ସେ ଛବିଗୁଡ଼ିକର ମହତ୍ତ୍ବ ବୁଝିପାରୁ ନଥିଲେ ।

Question ୩ ।
ସହରର ଗଳି ରାସ୍ତାର କେଉଁସବୁ ଦୃଶ୍ୟ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ହୃଦୟକୁ ତରଳାଇ ଦେଇଥିଲା ?
ଉ–
ସହରର ଗଳି ରାସ୍ତାରେ ସୁନନ୍ଦା ଦେଖୁଥିଲା ଯେ ଜଣେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ଭୋକିଲା ଶିଶୁ କୁକୁର ବାନ୍ତିରୁ ଭାତ ବାଛି ଖାଉଛି । ପିଲାଟିର ମା’ ନିର୍ବିକାର ଭାବେ କିଛି ଦୂରରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି । ଅଇଁଠା ଖଲିରୁ କିଛି ବି ବଳକା ଖାଦ୍ୟ ନପାଇ ତା’ ମାଆ ହତାଶ ଚାହାଣୀରେ ଚାହିଁ ରହିଛି । ଗଳ୍ପନାୟିକାଙ୍କର ହୃଦ୍‌ବୋଧ ହୋଇଛି ଯେ ସହରର ଗଳିରାସ୍ତାରେ ବି ଭୋକର, ଅଭାବର ବୀଭତ୍ସ ଲୀଳା ଭରି ରହିଛି । ସେ ଶୁଣିଛନ୍ତି ଯେ ଦୁଇମାସର ପିଲା କ୍ଷୀର ଟୋପେ ମୁହଁରେ ଦେବାକୁ ପାଇନି । ମାଆ ତାକୁ ମୁନ୍ଦେ ପେଜ ପିଆଇ ଦେବାରୁ ସେ ଆଖ୍ କାନ ଖୋସି ମାଆ କୋଳରେ ଟଳିପଡ଼ିଛି । ଏସବୁ କଥା ତାଙ୍କ ହୃଦୟର କଠିନତାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ତରଳାଇ ଦେଇଛି । ଏପରିକି ତାଙ୍କର ବରାଦ ମୁତାବକ ଉପହାର ସାମଗ୍ରୀ କିଣିବାପାଇଁ ସେ ଲେଖକଙ୍କୁ ବାରଣ କରିଛନ୍ତି ।

ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
‘ଦଶହରା ଭେଟି’ ଗଳ୍ପଟି କେଉଁ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନରୁ ସଂଗୃହୀତ ? ଏହି ଗଳ୍ପର ମର୍ମବାଣୀ କ’ଣ ?
Answer:
‘ଦଶହରା ଭେଟି’ ଗଳ୍ପଟି ରାଜକିଶୋର ରାୟଙ୍କ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ‘ଅଶୋକ ଚକ୍ର’ରୁ ସଂଗୃହୀତ । ଏହି ଗଳ୍ପରେ ମାନବିକ ସମ୍ବେଦନା ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ମହତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷଠାରେ ଏକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ସମବ୍ୟଥୀ ବିବେକ ଥାଏ । କରୁଣ ଓ ଦୁଃଖପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୃଶ୍ୟ, ଘଟଣା, ଅବସ୍ଥା ତା’ର ହୃଦୟକୁ ବିଗଳିତ କରିଥାଏ । ନିଷ୍ଠୁରତା ଓ କଠିନତାର ଆବରଣଗୁଡ଼ିକ ସ୍ନେହ, କରୁଣା ଓ ସହାନୁଭୂତିରେ ତରଳିଯାଏ । ମଣିଷର ହୃଦୟ ଦୁଃଖୀ ମଣିଷମାନଙ୍କ ହୃଦୟ ସହିତ ଯୋଡ଼ି ହୋଇଯାଏ । ଏହି ମହତ୍ତର ସତ୍ୟକୁ ଆଧାର କରି ଗାଳ୍ପିକ ‘ଦଶହରା ଭେଟି’ ଗଳ୍ପଟିକୁ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ।

Question ୨।
ଲେଖକଙ୍କ ରୁମ୍‌ରେ ଟଙ୍ଗା ଯାଇଥିବା ଛବିଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ମନୋଭାବ କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
ଲେଖକଙ୍କ ରୁମ୍‌ରେ ଉତ୍କଳମଣି, ଗୌତମବୁଦ୍ଧ, ଦୀନବନ୍ଧୁ, ନିଉଟନ୍, ଭର୍‌ଜିନ୍ ମେରୀ, ଶିବାଜୀଙ୍କ ଛବି ଟଙ୍ଗାଯାଇଥିଲା । ଏସବୁ ଛବି ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଭଲ ଲାଗିନଥିଲା । କାରଣ ଉତ୍କଳମଣି, ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ, ବୁଦ୍ଧ, ଦୀନବନ୍ଧୁ ପ୍ରମୁଖ ଯେ ମଣିଷ ଜଗତର ଦୁଃଖସୁଖରେ ସମଭାଗୀ ଥିଲେ ଏକଥା ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଜଣା ନଥିଲା । ଲେଖକ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ମାନବ ଦରଦୀ ହୃଦୟ, ଗୌତମଙ୍କ ଅମୃତତ୍ଵ, ଦୀନବନ୍ଧୁଙ୍କ ମହାଭାରତୀୟ ପ୍ରେମ ବିଷୟରେ ଶୁଣାଇଛନ୍ତି । ଏଗୁଡ଼ିକ ବହୁ ବର୍ଷଧରି ଲେଖକଙ୍କ କୋଠରି ମଣ୍ଡନ କରୁଥିଲେ ସେସବୁ ସୁନନ୍ଦା ପାଇଁ ଭୟର କାରଣ ହୋଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ କୋଠରିରୁ ବାହାର କରିଦେବା ପାଇଁ ସେ ଲେଖକଙ୍କୁ କହିଛନ୍ତି । ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ମନୋଭାବ ବସ୍ତୁବାଦୀ ଥିଲା । ତେଣୁ ସେ ଛବିଗୁଡ଼ିକର ମହତ୍ତ୍ବ ବୁଝିପାରୁ ନଥିଲେ ।

Question ୩ ।
ସହରର ଗଳି ରାସ୍ତାର କେଉଁସବୁ ଦୃଶ୍ୟ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ହୃଦୟକୁ ତରଳାଇ ଦେଇଥିଲା ?
Answer:
ସହରର ଗଳି ରାସ୍ତାରେ ସୁନନ୍ଦା ଦେଖୁଥିଲା ଯେ ଜଣେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ଭୋକିଲା ଶିଶୁ କୁକୁର ବାନ୍ତିରୁ ଭାତ ବାଛି ଖାଉଛି । ପିଲାଟିର ମା’ ନିର୍ବିକାର ଭାବେ କିଛି ଦୂରରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି । ଅଇଁଠା ଖଲିରୁ କିଛି ବି ବଳକା ଖାଦ୍ୟ ନପାଇ ତା’ ମାଆ ହତାଶ ଚାହାଣୀରେ ଚାହିଁ ରହିଛି । ଗଳ୍ପନାୟିକାଙ୍କର ହୃଦ୍‌ବୋଧ ହୋଇଛି ଯେ ସହରର ଗଳିରାସ୍ତାରେ ବି ଭୋକର, ଅଭାବର ବୀଭତ୍ସ ଲୀଳା ଭରି ରହିଛି । ସେ ଶୁଣିଛନ୍ତି ଯେ ଦୁଇମାସର ପିଲା କ୍ଷୀର ଟୋପେ ମୁହଁରେ ଦେବାକୁ ପାଇନି । ମାଆ ତାକୁ ମୁନ୍ଦେ ପେଜ ପିଆଇ ଦେବାରୁ ସେ ଆଖ୍ କାନ ଖୋସି ମାଆ କୋଳରେ ଟଳିପଡ଼ିଛି । ଏସବୁ କଥା ତାଙ୍କ ହୃଦୟର
ଲେଖକଙ୍କୁ ବାରଣ କରିଛନ୍ତି ।

ଗାଳ୍ପକ ପରିଚୟ 

ଓଡ଼ିଆ କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ଆକାଶରେ ଗାଳ୍ପିକ ରାଜକିଶୋର ରାୟ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଆଭା ପ୍ରକଟକାରୀ ନକ୍ଷତ୍ର । ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ଛତାବର ଗ୍ରାମରେ ସେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୪୦ରୁ ୧୯୮୦ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଆଦର୍ଶ ଓ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ନେଇ ସୁନ୍ଦର ଗଳ୍ପ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ଜଣେ ଆଦର୍ଶବାଦୀ ଭାବୁକ କଥାଶିଳ୍ପୀ ଭାବରେ ସେ ବେଶ୍ ଜନପ୍ରିୟ ।

ରାଜକିଶୋର ରାୟ ତାଙ୍କ କର୍ମମୟ ଜୀବନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେପରି ଶାନ୍ତ ସମାହିତ, ଗଳ୍ପରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେହିପରି ସହୃଦୟ ଓ ଭାବପ୍ରବଣ । ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନର ପରିଚିତ ଘଟଣା ଓ ଅନୁଭବକୁ ସେ ନାଟକୀୟ ଭଙ୍ଗୀରେ ବିଚିତ୍ର ଆବେଦନରେ ଗଳ୍ପରୂପ ଦେବାରେ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ । ‘ନୀଳ ଲହରୀ’, ‘ଜୟଶଙ୍ଖ’, ‘ମନର ମୃଣାଳ’, ‘ବିକଚ ଶତଦଳ’, ‘ଅଶୋକଚକ୍ର’, ‘ଆଦିପୁରୁଷ’, ‘ମଧ୍ୟାହ୍ନର ମରୁପଥେ’, ‘ପଙ୍କ ଚନ୍ଦନ’, ‘ଜୀବନ ସଙ୍ଗୀତ’, ‘ଦୁର୍ବଳ ଦେବାଳୟ’ ଓ ‘ଭାବବନ୍ଧନ’ ପ୍ରଭୃତି ତାଙ୍କର ଜନପ୍ରିୟ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ।

ଗଳ୍ପର ପୃଷ୍ଠଭୂମି 

ଆଲୋଚ୍ୟ ଗଳ୍ପଟି ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ‘ଅଶୋକଚକ୍ର ‘ରୁ ସଂଗୃହୀତ । ଏହି ଗଳ୍ପରେ ମାନବିକ ସମ୍ବେଦନା ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ମହତ୍ତ୍ବ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷର ଏକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ସମବ୍ୟର୍ଥୀ ବିବେକ ଥାଏ । କରୁଣ ଓ ଦୁଃଖପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୃଶ୍ୟ, ଘଟଣା, ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ସେହି ବିବେକଟି ତରଳି ଯାଏ । ନିଷ୍ଠୁର ତାର, କଠିନତାର ଆବରଣଗୁଡ଼ିକ ସ୍ନେହ, କରୁଣା ଓ ସହାନୁଭୂତିରେ ତରଳିଯାଏ । ମଣିଷର ହୃଦୟ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ଦୁଃଖୀ ମଣିଷର ହୃଦୟ ସହିତ ଯୋଡ଼ି ହୋଇଯାଏ । ହୃଦୟ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅପୂର୍ବ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଭାବରେ ଏହି ଗଳ୍ପଟି ପାଠକଙ୍କୁ ମୁଗ୍ଧ କରିଥାଏ । ମୋଟ ଉପରେ ଅଶ୍ରୁଳ ଓ ଅଭାବମୟ ଅବସ୍ଥାର ଦୃଶ୍ୟ ମଣିଷ ହୃଦୟରେ ଦୟାର୍ଦ୍ର ଭାବ ସୃଷ୍ଟିକରେ – ଏହି ସତ୍ୟକୁ ଆଲୋଚ୍ୟ ଗଳ୍ପରେ ସୁନନ୍ଦା ଚରିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଗାଳ୍ପିକ କଥାରୂପ ଦେଇଛନ୍ତି ।

ଗଳ୍ପର ସାରକଥା 

ଗାଳ୍ପିକ ସ୍ଵୟଂ ଏହି ଗଳ୍ପର ଗଳ୍ପନାୟକ । ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ କଥନଶୈଳୀରେ ଏହି ଗଳ୍ପଟି ରଚିତ । ଗଳ୍ପନାୟକଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସୁନନ୍ଦା । ଅପକ୍ବ ବୟସରେ (ଅର୍ଥାତ୍ ବିବାହ ଜୀବନର ଭାର ବୋହିବାର ଦକ୍ଷତା ଆସିବାର ବହୁପୂର୍ବର ତରୁଣ ଅବସ୍ଥା) ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ସହିତ ଗଳ୍ପନାୟକଙ୍କର ବିବାହ ହୋଇଯାଇଛି । ପତି ଭାବରେ ତାଙ୍କ ପାଖରୁ ଗଳ୍ପନାୟକ ଯାହା ଚାହାଁନ୍ତି ସେ ସବୁ ପୂରଣ କରନ୍ତି । ମାତ୍ର ତାଙ୍କର ସ୍ନେହ, ପ୍ରେମ, ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ଧନୀ ଦୁଲାଳୀର ଯେଉଁ ସାମାନ୍ୟ ଅହଂଟିଏ ଲୁଚି ରହିଥାଏ ତାହାକୁ ଗଳ୍ପନାୟକଙ୍କ ସ୍ବାମୀପଣ ଖୁବ୍ ଗୋଟେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଭିତରେ ସହ୍ୟ କରିଥାଏ । ସୁନନ୍ଦା କାବ୍ୟକବିତାର ପ୍ରେୟସୀ ଓ କଳ୍ପନାବାଦୀ । ମାତ୍ର ଗଳ୍ପନାୟକ ତାଙ୍କର ବିପରୀତ ଗୁଣଧାରୀ ଅର୍ଥାତ୍ ବାସ୍ତବବାଦୀ । ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁ, ଜୀବନ ମରଣ ସବୁ ସମାନ ।

କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ତଳର ଅଶିଣ ସକାଳର ସୁନନ୍ଦା ଏବଂ ବିବାହର କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ପରର ସୁନନ୍ଦା ଭିନ୍ନ । ମାତ୍ର ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଅନ୍ତଃମାନସ କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ତଳର ଶ୍ରୀମୟୀ ସୁନନ୍ଦାକୁ ଖୋଜିଥାଏ । ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ମତରେ ସୁନନ୍ଦା ପାଇଁ ଅନେକ କିଛି କରିବା ସତ୍ତ୍ବେ ବି ସୁନନ୍ଦାର ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ମନୋଭାବ ବଦଳି ପାରିନାହିଁ । କୌଣସି ବିଜୟା ଦଶମୀର ସୁନ୍ଦର ସୁଖକର ପ୍ରଭାତରେ ସୁନନ୍ଦା ନିଜ କୋଠରିଟିକୁ ସଜାଇବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ରୁମ୍ ସଜାଇବାକୁ ତାଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ ବି ସେଠାରେ ଟଙ୍ଗା ଯାଇଥିବା ଛବିଗୁଡ଼ିକ ତାଙ୍କୁ ଭୟଙ୍କର ଅସୁଖ ଲାଗିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ସେ ରୁମ୍ ସଫା କରିପାରି ନଥ‌ିବା କଥା କହିଛନ୍ତି । ଗଳ୍ପନାୟକ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ସ୍ୱୟଂ ରୁଚିକର ଲାଗୁ ନ ଥ‌ିବାରୁ ତାଙ୍କ ରୁମ୍ ଓ ରୁମ୍ରେ ଥ‌ିବା ଉତ୍କଳମଣି, ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧ, ଦୀନବନ୍ଧୁ ପ୍ରମୁଖଙ୍କ ଛବିଗୁଡ଼ିକ ତାଙ୍କର ପ୍ରିୟ ହେବନି – ଏକଥା ଗନ।ୟକଙ୍କୁ ବ୍ବକଣା ।

ଗଳ୍ପନାୟକଙ୍କ ରୁମ୍‌ରେ ଟଙ୍ଗାଯାଇଥିବା ଉତ୍କଳମଣି, ଗୌତମବୁଦ୍ଧ, ଦୀନବନ୍ଧୁ, ନିଉଟନ, ଭରଜିନ୍ ମେରୀ, ଶିବାଜୀ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କ ଛବି ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଭଲ ଲାଗି ନ ଥିଲା । ମାତ୍ର ସେହି ଉତ୍କଳମଣି, ଗାନ୍ଧୀ, ବୁଦ୍ଧ, ଦୀନବନ୍ଧୁ ପ୍ରମୁଖ ଯେ ମଣିଷ ଜଗତର ଦୁଃଖସୁଖରେ ସମଭାଗୀ ଥିଲେ ଏକଥା ତାଙ୍କୁ ଜଣାନଥିଲା । ଗଳ୍ପନାୟକ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ମାନବଦରଦୀ ହୃଦୟ, ଗୌତମଙ୍କ ଅମୃତତ୍ତ୍ଵ, ଦୀନବନ୍ଧୁଙ୍କ ମହାଭାରତୀୟ ପ୍ରେମ ବିଷୟରେ ଶୁଣାଇଛନ୍ତି । ସେସବୁ ଛବି ବହୁବର୍ଷ ହେବ ଗଳ୍ପନାୟକଙ୍କ କୋଠରି ମଣ୍ଡନ କରିବା କଥା ସୁନନ୍ଦା ଜାଣନ୍ତି । ତଥାପି ଯେଉଁ ଛବିଗୁଡ଼ିକ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ପାଇଁ ଭୟର କାରଣ ହୋଇଛି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ କୋଠରିରୁ ବାହାର କରିଦେବାକୁ ଗଳ୍ପନାୟକ କହିଛନ୍ତି । ସୁନନ୍ଦା କିନ୍ତୁ ସାତ ଆଠଦିନ ତଳେ ଖବରକାଗଜରୁ କଟାଯାଇ ବଡ଼ ବଡ଼ ପେଷ୍ଟବୋର୍ଡ଼ରେ ଲଗାଯାଇଥିବା ଛବିଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ବାସ୍ତବ ବୋଲି ପଚାରିଛନ୍ତି । ସେସବୁ ଛବିଗୁଡ଼ିକର ମହତ୍ତ୍ବ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ପାଖରେ କିଛି ନାହିଁ ବୋଲି ଜାଣିପାରି ଗଳ୍ପନାୟକ ତାଙ୍କୁ କି ଦଶହରା ଭେଟି ଦେବେ ବୋଲି ପଚାରିଛନ୍ତି । ଏଥ‌ିରେ ସୁନନ୍ଦା ଉତ୍ଫୁଲ୍ଲ ହୋଇଉଠିଛନ୍ତି । ଏଥୁରୁ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ବସ୍ତୁବାଦୀ ମାନସିକତାର ପରିଚୟ ମିଳିଥାଏ ।

ଦଶହରା ଅବକାଶରେ ରେଡ଼ିଓଠାରୁ ଶାଢ଼ି କିଣିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନାନା ବରାଦ ସୁନନ୍ଦା ଦେଇଛନ୍ତି । ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ପ୍ରିୟଜନମାନଙ୍କୁ ଆତିଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ପେସ୍ତା, ଅଙ୍ଗୁର, ବାଦାମ ଓ କ୍ୱାଶ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଆଣିବାକୁ କହିଛନ୍ତି । ସବ୍‌ଜଜ୍ ପ୍ରେମରାଜ୍‌ବାବୁଙ୍କଠାରୁ ପୁପୁ, ମିନା, ବଙ୍କିମବାବୁ, ଜୋସେଫ୍, ଈଭ ରାଉତଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନେକ ଅତିଥିଙ୍କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାର ତାଲିକାଟିଏ ସୁନନ୍ଦା ଦେଇଛନ୍ତି ।

ଏହି ସମୟରେ ଚାକର ରମୁ ଦୁଃଖୁ ମାଆ ତା’ ମାସକର ଛୁଆଟିକୁ କ୍ଷୀର ଖୁଆଇବାପାଇଁ ଚିନି ଟିକିଏ ମାଗୁଛି ବୋଲି ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ କହିଛି । ମାତ୍ର ସୁନନ୍ଦା ଅତି ନିଷ୍ଠୁର ଢଙ୍ଗରେ ‘ନା, ଚିନି ନାହିଁ”’ ବୋଲି କହି ମନା କରି ଦେଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଗଳ୍ପନାୟକ ଦୁଃଖୁ ମାଆ ପ୍ରତି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ହୋଇପଡ଼ିଛନ୍ତି । ସେ ତା’ର ଛୁଆକୁ ଦୁଧ ଅଭାବରେ ଚିନିପାଣି ପିଆଇବା କଥା ଶୁଣି ତା’ର ଛୁଆ ବଡ଼ ହେବାଯାଏ ନିତି ଗାଈ ଦୁଧ ଘରୁ ନେଇଯିବାକୁ କହିଛନ୍ତି । କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ତା’ ପିଲାଟା ବଞ୍ଚିଯାଉ ବୋଲି ସୁନନ୍ଦାକୁ ବୁଝାଇଛନ୍ତି । ଏହାପରେ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ମନ ପସନ୍ଦର ଜିନିଷ କିଣିବାପାଇଁ ତାଙ୍କ ସହ ବଜାର ଯିବାକୁ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରିଛନ୍ତି ।

ଡ୍ରାଇଭରକୁ ଦଶହରା ବୁଲିବାପାଇଁ ଘରକୁ ପଠାଇ ଦେଇଥିବାରୁ ଗଳ୍ପନାୟକ ପତ୍ନୀ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ସହିତ ଚାଲିଚାଲି ବଜାର କରିବାକୁ ବାହାରି ଯାଇଛନ୍ତି । ଦଶହରାର ଚାକଚକ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସଜ୍ଜା ଭିତରେ ସହରଟା ଐନ୍ଦ୍ରଜାଲିକ ଶୋଭାରେ ମନ ମୋହି ନେଉଛି । ସ୍ଵାମୀ ସ୍ତ୍ରୀ ଦୁହେଁ ପାଖାପାଖ୍ ଚାଲିଚାଲି ଯାଉଛନ୍ତି । କୁକୁର ବାନ୍ତିରୁ ଭାତ ବାଛି ଖାଉଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ମାଗନ୍ତା ଭୋକିଲା ଶିଶୁକୁ ଦେଖୁ

ସୁନନ୍ଦା− ‘ଇଂ……ଇଲୋ, କେଡ଼େ ଅସନା ପିଲାଟେ ମ’ ବୋଲି ଚିତ୍କାର କରିଛନ୍ତି । ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ଅସ୍ଥିକଙ୍କାଳସାର ମଣିଷ ପିଲାଟିର କିଛି ଦୂରରେ ତା’ର ମାଆ ନିର୍ବିକାରଭାବେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି । ଏ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖ୍ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଘୂରି ଯାଇଛି । ଗୋଟିଏ ପଟରେ ମାଗନ୍ତା ପିଲାର କୁକୁର ବାନ୍ତିରୁ ଭାତ ବାଛି ଖାଇବାର କରୁଣ ବୀଭତ୍ସ ଦୃଶ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟପଟରେ ନର୍ଦ୍ଦମାରେ ପଡ଼ିଥିବା ଅଇଁଠା ଖଲିରୁ କିଛି ବି ବଳକା ଖାଦ୍ୟ ନପାଇ ତା’ ମାଆର ହତାଶ ଚାହାଁଣି ଗଳ୍ପନାୟକଙ୍କୁ ବିବ୍ରତ କରିଦେଇଛି । ଯେତେବେଳେ ମାଆଟି ରାକ୍ଷସୀ ପରି ଧାଇଁ ଆସି ପିଲାଟିକୁ ତଳକୁ ଠେଲି କୁକୁର ବାନ୍ତିକୁ ଶୋଷି ନେଲା – ସେତେବେଳେ ଏ ଦୃଶ୍ୟ ଗଳ୍ପନାୟକଙ୍କ ହୃଦୟକୁ ବିଦାରି ଦେଇଛି । ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଡାକରେ ରେଡ଼ିଓ କିଣିବାକୁ ଗଳ୍ପନାୟକ ରାଜପଥ ଛାଡ଼ି ସହରର ଏକ ଗଳି ରାସ୍ତାରେ ଯାଇଛନ୍ତି ।

ସହରର ଗଳିରାସ୍ତାରେ ବି ଭୋକର, ଅଭାବର ବୀଭତ୍ସ ଲୀଳା ଭରି ରହିଛି । ଗଳ୍ପନାୟକ ରାସ୍ତାରେ ଯାଉଯାଉ ଶୁଣିବାକୁ ପାଇଛନ୍ତି ଜଣଙ୍କର ଦୁଇମାସର ପିଲା ମାସେ ହେଲା କ୍ଷୀର ଟୋପେ ମୁହଁରେ ଦେଇନି । ତା’ ମାଆ ତାକୁ ପେଜ ମୁନ୍ଦେ ପିଆଇ ଦେବାରୁ ସେ ମା’ କୋଳରେ ଆଖ୍ କାନ ଖୋଷି ଢଳିପଡ଼ିଲା । ସବୁଠି ଜୀବନ ବଞ୍ଚିବାର କରୁଣ ଦୃଶ୍ୟ । ଏହି ଦୃଶ୍ୟସବୁରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବାପାଇଁ ଗଳ୍ପନାୟକ ଆଗକୁ ଆଗକୁ ମାଡ଼ି ଚାଲିଯାଉଥ‌ିବା ବେଳେ ସୁନନ୍ଦା ପଛରୁ ତାଙ୍କର ହାତ ଧରି ଡାକିଛି । ଶାଢ଼ି, ରେଡ଼ିଓ, ଅଙ୍ଗୁର, ପେନ୍ଥା – କିଛି ବି କିଣିବାକୁ ଆଉ ତାଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ନାହିଁ । ଅଭାବ କ’ଣ ଜାଣି ନଥ‌ିବା ଓ ସହରରେ ଭାବର ମହଲ ଭିତରେ ଥ‌ିବା ସୁନନ୍ଦା ଯେତେବେଳେ ସହରର ରାଜପଥଠୁଁ ଗଳିରାସ୍ତାଯାଏ ସବୁଠି ଭୋକର, ଅଭାବର କରୁଣ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖୁଛନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କର ବିଳାସୀ ହୃଦୟ ତରଳିଯାଇଛି । ଆଖୁ ଅନ୍ୟର ଦୁଃଖରେ ଛଳଛଳ ହୋଇଉଠିଛି । ଗାଳ୍ପିକ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ଅନିଚ୍ଛାସତ୍ତ୍ବେ ଗୋଟିଏ ଟାକ୍‌ସି ଅଟକାଇ ସେଥ‌ିରେ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କୁ ବସାଇ ବଙ୍ଗଳାକୁ ଯିବାକୁ ବାହାରିପଡ଼ିଲେ ।

ଏହି ସମୟରେ ନିଶୂଳ ଶବସଂସ୍କାର ସମିତିର ସେବକମାନେ ‘ରାମନାମ ସତ୍ୟ ହେ’ ଡାକ ଦେଇ ଗୋଟିଏ ଶବକୁ ବୋହି ନେଉଛନ୍ତି । ଶବ ସଂସ୍କାର ପାଇଁ ଜଣେ ସେବକ ହାତପାତି ସାହାଯ୍ୟ ମାଗିବାରୁ ସୁନନ୍ଦା ତାଙ୍କୁ ଏକାଥରକେ କୋଡ଼ିଏ ଟଙ୍କା ବଢ଼ାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେବକଟିଠାରୁ ସେ ଶୁଣିଛନ୍ତି ମହାମାରୀ, ମ୍ୟାଲେରିଆ ଓ ଭୋକ ଉପାସରେ ମଣିଷ ଜାତିଟା ଗାଁରୁ ସହର ଯାଏ – କେବଳ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଭୋଗି ମରି ଚାଲିଛି । ସେବକଟି ଟଙ୍କା ନେଇ କୋକେଇ କାନ୍ଧେଇଲା ବେଳକୁ ଗଳ୍ପନାୟକ ଟାକ୍‌ସିକୁ ଶାଢ଼ି ଦୋକାନ ଆଡ଼େ ଯିବାକୁ କହିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ସେତେବେଳକୁ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କର ହୃଦୟ ଉଚ୍ଛସିତ କୋହରେ ଭରି ଉଠିଛି । ସେ କାକୁସ୍ଥ କଣ୍ଠରେ କହିଛନ୍ତି – ମତେ କ୍ଷମା କର । ପୋଡ଼ିଯାଉ ସେ ନିମନ୍ତ୍ରଣ । ମୋ ରାଣ ଖାଅ, ତୁମ ରୁମରେ ଯେଉଁ ଏଭଳି ଦୁଃଖୀ ଭୋକୀ ଶୋଷୀଙ୍କର ଛବି ରହିଛି, ସେସବୁ ଆଜିଠାରୁ ମୋ ଘରେ ରହିବ ।

ସୁନନ୍ଦା ବଦଳି ଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । ଶାଢ଼ି, ରେଡ଼ିଓ ଆଦି ଉପହାର କିଣିବାପାଇଁ ଆଣିଥିବା ସାତଶହ ଟଙ୍କାରେ ଗଳିପଥରେ ଭୋକିଲା ହୋଇ ପଡ଼ି ଥିବା ଦୁଃଖ୍ରଙ୍କୀଙ୍କ ଖାଇବା ପିଇବାପାଇଁ ଦେବାକୁ ଗଳ୍ପନାୟକଙ୍କୁ ସେ ଅନୁରୋଧ କରିଛନ୍ତି । ଅଭାବ ପଡ଼ିଲେ ଆଉ ଟଙ୍କା ଆଣି ଦଶହରାରେ ଭୋକିଲାଙ୍କ ଭୋଜନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାକୁ ସେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ଭାବିଛନ୍ତି । ଏ ଘଟଣା ପରଠାରୁ ସୁନନ୍ଦା ବିଳାସୀ ଜୀବନ ଛାଡ଼ି ଦେଇଛନ୍ତି । ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି ଦରିଦ୍ରନାରାୟଣ ସେବା । ‘ସୁନନ୍ଦା ଭୋଜନାଳୟ’ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ସେ ପ୍ରତି ସଞ୍ଜରେ ପାଞ୍ଚଶହରୁ ଅଧ୍ଵ ଭିକାରୀ ଭିକାରୁଣୀଙ୍କ ମୁହଁରେ ଦାନା ଦିଅନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ପାଇଁ ନିଜେ ସୁନନ୍ଦା ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା ସାଜି ରୋଷେଇ କରନ୍ତି । ଗାଳ୍ପିକ ସୁନନ୍ଦାଙ୍କ ପରି ଭୋକିଲାଙ୍କ ହୃଦୟ ବୁଝି ପାରୁଥିବା ପତ୍ନୀଙ୍କୁ ପାଇଥିବାରୁ ନିଜ ଜୀବନକୁ ସାର୍ଥକ ମଣିଛନ୍ତି ।

ସୂଚନା ଓ କଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ:

• ଅପକ୍ୱ – କଞ୍ଚା/ବୁଝିବା ଓ ଦାୟିତ୍ଵ ନେବା ଭଳି ବୟସ ହେ।ଇନଥ୍ ବ।
• ଉଥଳ – ତରଙ୍ଗାୟିତ
• ପାସଙ୍ଗ – ସମାନ ବା ତୁଳନାଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ
• ଅମ୍ଳାନ – ଯାହା ମଳିନ ନୁହେଁ / ସତେକ
• ସେର – ପୂର୍ବରୁ ଶସ୍ୟ ଓ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ମାପ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ମାପପାତ୍ର, ଯାହାକି ବର୍ତ୍ତମାନର ଏକ କିଲୋଗ୍ରାମ୍‌ ଠାରୁ ଅଧିକ
• ଆଳ – ବାହାନା / ଚଛଳନା
• ଗବାକ୍ଷ – ଝରକା
• ରିସ୍।ରିତ – ପ୍ରସାରିତ
• ଉଚ୍ଛ୍ଵସିତ – ଆନନ୍ଦକର/ବିଭୋର
• ତୁଙ୍ଗ – ଖୁବ୍ ଉଚ୍ଚ
• ତିଳ – ରାଶି / ଖସା / ଅତି ଛୋଟ
• ପ୍ରେୟସୀ – ପ୍ରିୟତମା / ଅତି ପ୍ରିୟ
• ଅଭିନିବେଶ – ଏକାଗ୍ରତା
• ଅଭିଭୂତ – ବିହ୍ବଳ
• ପଟାଳି – ପର୍ଯ୍ୟାୟ / ସ୍ତର
• ଇଙ୍ଗିତ – ସଙ୍କେତ / ସୂଚନା / ନିର୍ଦ୍ଦେଶ
• ଅଳୀକ – ମିଥ୍ୟା
• ଆତ୍ମହରା – ନିଜକୁ ଭୁଲିଯିବା
• କ୍ଳେଦ – କାଦୁଅ
• ବୁଭୁକ୍ଷା – ଭୋକ ଅବସ୍ଥା / ପ୍ରବଳ କ୍ଷୁଧା
• ହୁଦା – ପଦବୀସୂଚକ ଧାତୁ ଚିହ୍ନ
• ବେପଥୁ – କମ୍ପିତ / ଥରିଲା ଥରିଲା
• ନେତ୍ର ପାତ – ଆଖି ପଡ଼ିବା/ଆଖି ପକାଇବା
• ମାୟାମୁକ୍ତ – କୌଣସି ପ୍ରକାର ଆସକ୍ତି ନ ଥ‌ିବା
• ଢେ।କେ – ଥରକରେ ଗିଳିପାରିବା ଭଳି

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 4 ଭାରତରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା Long Answer Questions Part-2

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 4 Long Answer Questions in Odia Medium Part-2

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତି ଜିଲ୍ଲା କେତୋଟି ବ୍ଲକ୍‌କୁ ନେଇ ଗଠିତ ଏବଂ ପ୍ରତି ବ୍ଲକ୍‌ରେ ଗୋଟିଏ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଥାଏ । ଓଡ଼ିଶାରେ ୩୧୪ଟି ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଅଛି । ପ୍ରତି ବ୍ଲକ୍‌ରେ ୧୦ରୁ ୧୫ଗୋଟି ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଥାଏ ।

ଗଠନ – ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ମଧ୍ଯମ ସୋପାନ । ଏହା ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ବେସରକାରୀ ସଭ୍ୟଙ୍କର ଭୋଟ ଦେବା ଅଧିକାର ଥାଏ; କିନ୍ତୁ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ସରକାରୀ ସଭ୍ୟଙ୍କ ଭୋଟ ଦେବା ଅଧିକାର ନଥାଏ ।
ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ବେସରକାରୀ ସଭ୍ୟମାନେ ହେଲେ –

• ସମିତି ସଭ୍ୟ,
• ଯେଉଁ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତମାନଙ୍କୁ ନେଇ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଗଠିତ ସେହିସବୁ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ସରପଞ୍ଚମାନେ,
• ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ଓ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ,
• ବ୍ଲକ୍ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ୨୦ ହଜାରରୁ କମ୍ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ବିଶିଷ୍ଟ ପୌରସଂସ୍ଥା ବା ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ,
• ଯେଉଁ ବିଧାୟକ ଓ ଲୋକସଭା ସଦସ୍ୟଙ୍କ ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀ ଭିତରେ ବ୍ଲକ୍‌ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ସେହି ବିଧାୟକ ଓ ଲୋକସଭା ସଦସ୍ୟ । ସରକାରୀ ସଭ୍ୟଙ୍କ ତାଲିକା –
  (i) ବି.ଡ଼ି.ଓ.,
  (ii) ବ୍ଲକ୍‌ସ୍ତରୀୟ ଅନ୍ୟ ଅଫିସର ଯଦିଓ ଅଫିସରମାନଙ୍କର

ଅଧ୍ୟକ୍ଷ – ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ସମିତି ସଭ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଯଦିଓ ଏହା ପୂର୍ବରୁ ସେ ସରପଞ୍ଚ ଓ ୱାର୍ଡ଼ମେମ୍ବରମାନଙ୍କଦ୍ବାରା ନିର୍ବାଚିତ ହେଉଥିଲେ । ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ଦାୟିତ୍ଵ ତୁଲାଇଥା’ନ୍ତି ଓ ସେ ମଧ୍ୟ ସମାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହାଛଡ଼ା ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ତାଙ୍କୁ ଯେଉଁସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ଦିଅନ୍ତି ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ସେହିସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କ ନିର୍ବାଚନର ଦୁଇ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ତାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅନାସ୍ନା ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଯଦି ଥରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ନାକଚ ହୁଏ ତା’ହେଲେ ତାହାର ବର୍ଷକ ମଧ୍ୟରେ ଆଉ ଏକ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଆସିପାରିବ ନାହିଁ ।

ଅଧ୍ଯକ୍ଷଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନରେ ଯଦି ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହୁଏ ତା’ହେଲେ ସେ ଇସ୍ତଫା ଦିଅନ୍ତି । ସେ ସମିତିର କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ମୁଖ୍ୟ । ସେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ବୈଠକ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି ଓ ଏଥିରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି । ସମିତି ନେଇଥିବା ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରନ୍ତି । ସମସ୍ତ ଉନ୍ନୟନମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସେ ତଦାରଖ କରନ୍ତି । ବ୍ଲକ୍ ଅଫିସରମାନଙ୍କ ଗୁପ୍ତ ପଞ୍ଜିକା ଲେଖନ୍ତି । ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ଓ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଓ ଅନ୍ୟଜଣେ ମହିଳା ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

ସଂରକ୍ଷିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା:
ସମ୍ବିଧାନର ୭୩ ତମ ସଂଶୋଧନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ଆଦିବାସୀ, ହରିଜନଙ୍କ ପାଇଁ ୩୦% ସ୍ଥାନ ଓ ମହିଳାଙ୍କପାଇଁ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷିତ ରୁହେ ।

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ:
ସାଧାରଣତଃ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ ବର୍ଷ । ସରକାର ଏହାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇ ଛଅମାସ ମଧ୍ୟରେ ସାନି ନିର୍ବାଚନ କରାଇପାରନ୍ତି ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :

• ବ୍ଲକ୍ ସ୍ତରରେ ଚାଲିଥିବା ସମସ୍ତ ଉନ୍ନୟନମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଯୋଜନା, ସମ୍ପାଦନା ଓ ତଦାରଖ,
• ବ୍ଲକ୍‌ରେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ,
• ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟ ତଦାରଖ ଓ ସଂଯୋଜନା,
• ଜନ୍ମ ଓ ମୃତ୍ୟୁର ପଞ୍ଜୀକରଣ,
• ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ବଜେଟ୍ ମଞ୍ଜୁରୀ,
• ରଣ ସଂଗ୍ରହ,
• ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ନିୟମ ପ୍ରଣୟନ,
• ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ବଜେଟ୍ ଅନୁମୋଦନ ଇତ୍ୟାଦି ।

ରାଜସ୍ବ ପନ୍ଥା :

• ସରକାରଙ୍କ ଅନୁଦାନ,
• ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନାରେ ବିଶେଷ ଅନୁଦାନ,
• ଏହା ଅଧୀନରେ ଥିବା ଦେବୋତ୍ତର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଟ୍ରଷ୍ଟରୁ ଆୟ,
• ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ପୂର୍ବ ଅନୁମୋଦନ କ୍ରମେ ସଂଗୃହୀତ ଋଣ ।

ସରକାରଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ :

• ଜିଲ୍ଲାପାଳ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ପରିଦର୍ଶନ କରିପାରିବେ ଓ ତା’ର ରେକର୍ଡ଼ପତ୍ର ତଦାରଖ କରିପାରିବେ । ସେ ତାଙ୍କର ମନୋନୀତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଏଥିପାଇଁ ପଠାଇପାରିବେ ।
• ଯଦି ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର କୌଣସି ନିଷ୍ପତ୍ତି ରାଜ୍ୟ ଆଇନ ବିରୋଧରେ ଯାଏ ତା’ହେଲେ ସରକାର ତାକୁ ନାକଚ କରିପାରିବେ ।
• ଯଦି ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ କ୍ଷମତାର ଅପବ୍ୟବହାର କରିବାର ଜଣାଯାଏ ତା’ହେଲେ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରିପାରିବେ ।
• ସରକାର ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିକୁ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ପାରିବେ ।

୨ । ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂଗଠନର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସୋପାନ ରୂପେ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ୧୯୬୧ ମସିହାଠାରୁ ଓଡ଼ିଶାର ୧୩ ଗୋଟି ଜିଲ୍ଲାରେ କାର୍ଯ୍ୟାରମ୍ଭ କରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୬୮ ମସିହାରୁ ଏହି ସଂସ୍ଥାର ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇ ଜିଲ୍ଲା ପରାମର୍ଶଦାତା ପରିଷଦ ଗଠନ କରାଗଲା । ମାତ୍ର ୧୯୯୩ ମସିହାଠାରୁ ପୁନଶ୍ଚ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ସଂସ୍ଥା ଗଠନ କରାଯାଇଥିବାରୁ ଓଡ଼ିଶାର ୩୦ ଗୋଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ଗଠନ –
(a) ବେସରକାରୀ ସଦସ୍ୟ :

• ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ଲକ୍ ବା ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିରୁ ନିର୍ବାଚିତ ୨ ଜଣ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ।
• ଜିଲ୍ଲାର ସମସ୍ତ ସଂସଦ ସଭ୍ୟ ଓ ବିଧାନସଭା ସଦସ୍ୟ ପଦୋଚିତ ସଦସ୍ୟତା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।
• ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି, ପୌରସଂସ୍ଥା ଓ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ପଦୋଚିତ ସଦସ୍ୟତା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ।
• କେନ୍ଦ୍ର ସମବାୟ ସମିତିର ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ଏବଂ ବନ୍ଧକ ସମ୍ପତ୍ତିର ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ପଦୋଚିତ ସଦସ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

(b) ସରକାରୀ ସଦସ୍ୟ :

• ସରକାରଙ୍କ ଜିଲ୍ଲାସ୍ତରୀୟ ଅଧିକାରୀ
• ଉପ-ଜିଲ୍ଲାପାଳ
• ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକଳ୍ପର ପ୍ରକଳ୍ପ ଅଧିକାରୀ
• ଜିଲ୍ଲା ଉନ୍ନୟନ ଅଧିକାରୀ

ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ :
ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର ବେସରକାରୀ ସଦସ୍ୟ ବା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଭିତରୁ ଜଣେ ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ଓ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ଭାଇସ୍ ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ବା ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ରୂପେ ସେମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶା ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଆଇନ, ୧୯୯୧ ଅନୁସାରେ ଜିଲ୍ଲାପାଳ ପରିଷଦର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଅଧିକାରୀ ହିସାବରେ ଓ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକଳ୍ପର ପ୍ରକଳ୍ପ ଅଧିକାରୀ ସମ୍ପାଦକ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ୧୦ଟି ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ପଦ ମହିଳା ଓ ୬ଟି ପଦ ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଉପଜାତିଙ୍କ ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ରହିଛି ।

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ :
ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ । ସରକାର ଏହାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ମଧ୍ଯରେ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇପାରିବେ ।

ବୈଠକ :
ବର୍ଷକୁ ଅନ୍ତତଃ ତିନିଥର ବୈଠକ ବସିବ । ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା ନିୟମ ସରକାର ପ୍ରଣୟନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର ସମିତି ବ୍ୟବସ୍ଥା :
ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ସାଧାରଣତଃ ସମିତିମାନଙ୍କ ଜରିଆରେ କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ବାହ କରିଥାଏ । ସମିତି ପ୍ରଥା ପରିଷଦର ବ୍ୟାପାର ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଏକ ଦକ୍ଷ ଉପାୟ ଅଟେ । ଏହାର କେତେକ ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ନେଇ ଚେୟାରମ୍ୟାନ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମିତି ଗଠନ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେହି ସମିତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଷୟରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରି ତଥ୍ୟ ଓ ପ୍ରସ୍ତାବ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ । ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିବାରୁ ସମିତି ପ୍ରଥାର ଗୁରୁତ୍ଵ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧୁକ ଅଟେ । ସମିତି ଜରିଆରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟର ଉପଯୁକ୍ତ ବିଚାର ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର ନିମ୍ନଲିଖୁତ ବିଷୟରେ ସ୍ଥାୟୀ ସମିତି (Standing Committee) ରହିଥାଏ; ଯଥା –

• ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ,
• କୃଷି-ସମବାୟ, ଜଳସେଚନ, ଶକ୍ତି ଓ ଗୋପାଳନ,
• ଶିଳ୍ପ,
• ଶିକ୍ଷା ଓ ସମାଜ କଲ୍ୟାଣ,
• ଅର୍ଥ ଓ ରାଜସ୍ଵ,
• ଜନସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ।

ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :
ବର୍ତ୍ତମାନର ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦମାନଙ୍କର ବାସ୍ତବ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଓ ମେହେଟ୍ଟା ସମିତିର ସୁପାରିସକୁ ବିଚାରକୁ ନେଲେ ଏଥିରେ ଅନେକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ମେହେଟ୍ଟା ସମିତି ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଭାବେ ଏକ ସମନ୍ଵୟକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ମତ ଦେଇଥିଲା । କମିଟିର ଯୁକ୍ତି ଥିଲା ଯେ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଦାୟିତ୍ବରେ ପରିଷଦ ବ୍ୟସ୍ତ ରହିଲେ ତାହା ନିରପେକ୍ଷତା ଓ ଦକ୍ଷତାର ସହ ସଂଯୋଗ ରକ୍ଷାକାରୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରୂପେ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିପାରିବ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ରାଜ୍ୟ ସରକାରମାନେ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରି କେତେକ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା କ୍ଷମତା ସହ ସମନ୍ଵୟ ଦାୟିତ୍ଵ ଏହି ପରିଷଦ ଉପରେ ଅର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି । ନିମ୍ନରେ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନ, କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା, ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା ଓ ଉପଦେଶାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଛି ।

(a) ତତ୍ତ୍ଵାବଧାନ (Supervisory) କ୍ଷମତା :

• ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ବାର୍ଷିକ ଆୟବ୍ୟୟର ଅଟକଳର ନିରୀକ୍ଷା ଓ ଅନୁମୋଦନ କରିଥାଏ ।
• ଏହା ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିଗୁଡ଼ିକର କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ପ୍ରଶାସନିକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା ଜାରି କରିଥାଏ, ଯାହାକି
• ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିଠାରୁ ଯେକୌଣସି ନଥୁପତ୍ର ବା ତଥ୍ୟ ମାଗି ପାରିବାର କ୍ଷମତା ପରିଷଦର ଅଛି ।
• ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ସମର୍ଥନ ସହ ଏହା ପଞ୍ଚାୟତର ପ୍ରଶାସନିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଜାରି କରିପାରେ ।

(b) ସମନ୍ବୟ ବା ସଂଯୋଗ ରକ୍ଷାକାରୀ (Co-ordination) କାର୍ଯ୍ୟ :

• ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ବିକାଶମୂଳକ ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକର ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା ।
• ଏକାଧିକ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ମଧ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥ‌ିବା ସମଜାତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟର ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା ।
• ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଦାନକୁ ଅଧୀନସ୍ଥ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ ।
• ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂଗଠନକୁ ରାଜ୍ୟ ଓ ପ୍ରଶାସନ ସହ ସଂଯୋଜିତ କରିବା ।
• ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ଓ ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧିମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ମଧ୍ଯରେ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ ।

(c) କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା (Executive) କାର୍ଯ୍ୟ :

• ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅନୁଯାୟୀ ଏହା ଜିଲ୍ଲାର ଯେକୌଣସି ଉନ୍ନୟନମୂଳକ ଯୋଜନାର କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିପାରେ ।
• ପଶୁପାଳନ, ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଦାୟିତ୍ଵ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।
• ଏହା ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ ଓ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘଟୁଥିବା ବିବାଦ ତଥା ବିନିମୟ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଜିଲ୍ଲାପାଳ ଓ ରାଜସ୍ୱ କମିଶନରଙ୍କୁ ଜଣାଇଥାଏ ।
• ଏହା ଜିଲ୍ଲାର ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଓ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରେ ।
• ଏହା ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା ଅର୍ପିତ ଯେକୌଣସି ଉନ୍ନୟନମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।

(d) ଉପଦେଶାତ୍ମକ (Advisory) କାର୍ଯ୍ୟ :

• ଜିଲ୍ଲାର ସମସ୍ତ ବିକାଶମୂଳକ ଯୋଜନାର ପ୍ରଣୟନ ଓ ରୂପାୟନ ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ ଉପଦେଶ ପ୍ରଦାନ ।
• ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଓ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟ ବଣ୍ଟନ ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ ଉପଦେଶ ପ୍ରଦାନ ।
• ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିକୁ ତାହାର କାର୍ଯ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପଦେଶ ଦେଇଥାଏ ।

ଏଣୁ ତ୍ରି-ସ୍ତରୀୟ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଙ୍ଗଠନରେ ସୁଦକ୍ଷ ସମନ୍ବୟ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରକ୍ଷାପାଇଁ ପରିଷଦର ଗୁରୁ ଦାୟିତ୍ଵ ରହିଛି । ପରିଷଦ ତାହାର ସମନ୍ବୟ ଓ ପରିଦର୍ଶନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଜାରି ଭୂମିକାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଏହା ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଉଚିତ । ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜୀବନକୁ ସରସ, ସୁନ୍ଦର, ଦକ୍ଷ ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ କରିବାପାଇଁ ପରିଷଦ କ୍ଷମତା ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ନୀତିକୁ ସମୁଚିତ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ଦେବା ବାଞ୍ଛନୀୟ । କିନ୍ତୁ ବିଧାନମଣ୍ଡଳ ଓ ସଂସଦର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପରିଷଦର ସଦସ୍ୟଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବା ଫଳରେ ରାଜନୀତିର କୁ-ପ୍ରଭାବ ଏହି ସଂସ୍କାର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପଡ଼ୁଛି ।

ପୁନଶ୍ଚ, ଜିଲ୍ଲାପାଳଙ୍କ ଉପରେ ଅତ୍ୟଧିକ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଓ ଚାପ ହେତୁ ଏହି ସଂସ୍ଥାର ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଛି । ବଳବନ୍ତରାୟ ମେହେଟ୍ଟା ସମିତି ଜିଲ୍ଲା ସ୍ତରୀୟ ସମସ୍ତ ବୈଷୟିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ମୁଖ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦର ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ସଭ୍ୟ ହିସାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ପରିଷଦକୁ ଅଧ‌ିକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଓ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵସମ୍ପନ୍ନ କରିବାପାଇଁ ଲୋକ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟାରେ ଏହାର ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ସଭ୍ୟ ହିସାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।

୩ । ଓଡ଼ିଶାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ବରୂପ, ସମସ୍ୟା ଓ ସମସ୍ୟା ନିରାକରଣର ପଦ୍ଧତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଲର୍ଡ଼ ରିପନ୍‌ଙ୍କୁ ଭାରତରେ ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାର ଜନକ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ପୌର ଓ ଗ୍ରାମ୍ୟ ପ୍ରଶାସନର ଉନ୍ନତି ନିମନ୍ତେ ଜିଲ୍ଲା ବୋର୍ଡ଼ ଓ ଲୋକାଲ ବୋର୍ଡ଼ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା । ୧୮୮୭ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ମାସରେ ଓଡ଼ିଶାରେ କଟକ ଜିଲ୍ଲାବୋର୍ଡ଼, ଯାଜପୁର ଓ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଲୋକାଲ୍ ବୋର୍ଡ଼ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା । ଏହି ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କର ତିନି-ଚତୁର୍ଥାଂଶ ସଭ୍ୟ ନିର୍ବାଚିତ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ସଭ୍ୟ ଜିଲ୍ଲାପାଳଙ୍କଦ୍ଵାରା ମନୋନୀତ ହୋଇଥିଲେ । ଗ୍ରାମ୍ୟ ବିକାଶ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ବୋର୍ଡ଼ମାନଙ୍କର ଅନୁଦାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲା । ୧୯୦୯ ମସିହାରେ ରାଜକୀୟ ଆୟୋଗ ଅନୁମୋଦନ କଲେ ଯେ, “ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥା ଶାସନର ଅଂଶ ହିସାବରେ ରହିବ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରାମ ଗୋଟିଏ ପଞ୍ଚାୟତ ହେବ ।” ୧୯୩୬ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଦେଶ ହେଲା ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ୧୯୪୮ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପୁରୁଣା ଢାଞ୍ଚା ପ୍ରଚଳିତ ରହିଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ଆରମ୍ଭ ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ବର୍ଷ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତଗୁଡ଼ିକ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟାରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୫୨ ମସିହାଠାରୁ ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା ଓ ୧୯୫୩ ମସିହାଠାରୁ ଜାତୀୟ ସଂପ୍ରସାରଣ ଯୋଜନା ଓଡ଼ିଶାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ପଦ୍ଧତି ୧୯୫୭ ମସିହାରେ ବଳବନ୍ତରାୟ ମେହେଟ୍ଟା କମିଟିର ସୁପାରିସ ଭିଭିରେ ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି । ମେହେଟ୍ଟା କମିଟିର ସୁପାରିସ ଅନୁଯାୟୀ ୧୯୫୯ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାର ରାଜ୍ୟପାଳ ୧୯୬୦ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ୧୫ ତାରିଖରେ ଏହି ଆଇନକୁ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।

ନୂତନ ତ୍ରି-ସ୍ତରୀୟ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ୧୯୬୧ ମସିହା ଜାନୁୟାରୀ ୨୬ ତାରିଖ ଦିନ ପ୍ରଚଳିତ ହେଲା । ମେହେଟ୍ଟା କମିଟିର ସୁପାରିସ ଅନୁସାରେ ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଗଠିତ ହେଲା ଏବଂ ସେହି ବର୍ଷ ଓଡ଼ିଶା ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଆଇନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେଲା । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଶିଖରରେ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ, ମଧ୍ୟବର୍ତୀ ସୋପାନରେ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଓ ନିମ୍ନ ସୋପାନରେ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ ଅବସ୍ଥିତ । ୧୯୬୮ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ଜିଲ୍ଲା ଉପଦେଷ୍ଟା ପରିଷଦ (District Advisory Council) ଗଠନ କରାଗଲା । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ପରିଚାଳନା ଏବଂ ଉନ୍ନତିବିଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ବିଭାଗ (Community Development Department) କୁ ଦିଆଗଲା ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଅନୁଷ୍ଠାନର କ୍ରମବିବର୍ତ୍ତନର ଇତିହାସରେ ୧୯୪୮ ମସିହାର ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଆଇନ, ୧୯୫୯ ମସିହାର ଓଡ଼ିଶା ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଓ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଆଇନ ଓ ୧୯୬୪ ମସିହାର ଓଡ଼ିଶା ପଞ୍ଚାୟତ ଆଇନ ଇତ୍ୟାଦି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ମାଇଲଖୁଣ୍ଟ ଅଟେ । ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଙ୍ଗଠନ ଗ୍ରାମ, ଗ୍ରାମଶାସନ, ଗ୍ରାମସଭା, ପଲ୍ଲୀସଭା, ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ, ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଓ ଜିଲ୍ଲା ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରାମ ଶାସନର ଜନସଂଖ୍ୟା ୨,୦୦୦ରୁ ୧୦,୦୦୦ ମଧ୍ଯରେ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରାମ ଶାସନରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ଏକ ପଲ୍ଲୀସଭା ଗଠନ କରାଯାଇଥାଏ ।

୧୯୫୦ ମସିହାର ଲୋକ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ତାଲିକାଭୂକ୍ତ ଗ୍ରାମର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକଙ୍କୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମ ସଭା ବା ଶାସନ ଗଠନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସଂସ୍ଥା ଗ୍ରାମ ଶାସନର ଉନ୍ନୟନମୂଳକ ଯୋଜନା ପାଇଁ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତକୁ ସୁପାରିସ କରିଥାଏ । ଗ୍ରାମ ଶାସନର କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ସଂସ୍ଥା ହେଉଛି ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ । ଏହା ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ପାଇଁ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତକୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ଗଠନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସଂସ୍ଥାରେ ଲୋକ ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ ଓ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାନେ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ବାହ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ଲକ୍ଷ୍ୟ :
ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଙ୍ଗଠନ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ହେଉଛି ଏକ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ପରିକଳ୍ପନା । ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ମଜଭୁତ ଏବଂ ତାଲିମ କରାଇବାପାଇଁ ଅଭିପ୍ରେତ ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ନିମ୍ନମତେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରେ –

• ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷା ଦିଏ । ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏହା ନାଗରିକ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରଶାସନରେ ଗ୍ରାମବାସୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅଂଶଗ୍ରହଣଦ୍ବାରା ଏହା ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ଏବଂ ସ୍ବ-ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
• ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ଦ୍ଵିତୀୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ମୂଳସ୍ତରରୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରେ ।
• ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ପ୍ରଶାସନିକ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରେ । ସର୍ବଭାରତୀୟ ସେବା ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟରେ କାଗଜ ଚାଷ, ନୀତି ନିଷ୍ପତ୍ତିରେ ବିଳମ୍ବ ଏବଂ ଅଯଥା ମନ୍ଥର ଗତି ଆଣିଥା’ନ୍ତି । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଲୋକପ୍ରିୟ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଉପରୋକ୍ତ ତ୍ରୁଟି ସଂଶୋଧନ କରିଥାଏ ।
• ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜୀବନରେ ଆମୂଳଚୂଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଛି । ଗ୍ରାମ୍ୟ ପୁନର୍ଗଠନ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।
• ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସ୍ଥାନୀୟ ନେତୃତ୍ୱ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ସ୍ଥାନୀୟ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ଜରିଆରେ ଶୀଘ୍ର ସମାହିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ବାସ୍ତବ ରୂପାୟନ – ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ବାସ୍ତବ ରୂପାୟନ ନିମ୍ନମତେ ।

ଆଲୋଚିତ ହୋଇଥାଏ :
ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ : ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତର (Gram Panchayat – the First Tire) : ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଅବସ୍ଥିତ । ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମ ବା ଲଗାଲଗି ରହିଥିବା ଏକାଧିକ ଗ୍ରାମକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ସମସ୍ତ ନାବାଳକ ନାଗରିକମାନେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ସଦସ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଗ୍ରାମର ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ପଲ୍ଲୀସଭା ଥାଏ । ଏହା ଗ୍ରାମର ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା ସମ୍ପର୍କରେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତକୁ ସୁପାରିସ ପ୍ରଦାନ କରେ । ଗ୍ରାମସଭା ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକାରିଣୀ ସଭା; କିନ୍ତୁ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଗ୍ରାମସଭାର କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ଅଙ୍ଗ ଓ ଏହା ସରପଞ୍ଚ, ନାଏବ ସରପଞ୍ଚ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପଞ୍ଚ (ୱାର୍ଡ଼ ସଭ୍ୟ)ଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ଅଙ୍ଗର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୧୩ରୁ ୨୫ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରହେ ।

ସରପଞ୍ଚ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତିରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ସଂସ୍ଥାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ ବର୍ଷ । ନାଏବ ସରପଞ୍ଚ ୱାର୍ଡ଼ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକାରିଣୀ ଅଙ୍ଗ ଭାବେ ଗ୍ରାମସଭା ବାର୍ଷିକ ଆୟବ୍ୟୟ ବିବରଣୀ ତନଖୁ କରେ, ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ଅଡ଼ିଟ୍ ଯାଞ୍ଚ କରେ, ପୂର୍ବ ବର୍ଷର ପ୍ରଶାସନିକ ରିପୋର୍ଟକୁ ପରୀକ୍ଷା କରେ ଏବଂ ଆଗାମୀ ବର୍ଷ ପାଇଁ କି କି କାର୍ଯ୍ୟ ହାତକୁ ନିଆଯିବ, ତାହାର ଚିଠା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । ଏହା ମଧ୍ୟ କରଧାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଉପରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥାଏ । ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା, ଜନସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ, ରାସ୍ତା ଆଲୋକ, ଗ୍ରାମ୍ୟ ରାସ୍ତାର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ, ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁର ହିସାବ, ଶିଶୁମଙ୍ଗଳ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ, କୃଷି ବିକାଶ, ଗୋସମ୍ପଦର ଉନ୍ନୟନ, ସାଧାରଣ କୋଠାବାଡ଼ି ନିର୍ମାଣ, ଗଡ଼ିଆ ଖନନ, ଲାଇବ୍ରେରୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ଯୋଜନାର ପ୍ରଚାର, କୁଟୀରଶିଳ୍ପର ବିକାଶ, ସମବାୟ ଭଣ୍ଡାର ନିର୍ମାଣ ଏବଂ ସମବାୟ ଚାଷ ସଙ୍ଗଠନ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହ କରିଥାଏ ।

ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି : ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତର (Panchayat Samiti the Second Tier): ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତରରେ ପଞ୍ଚାୟତି ସମିତି ଅବସ୍ଥିତ । ଏହା ପ୍ରତି ବ୍ଲକ୍‌ରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ସରପଞ୍ଚ ଓ ନିର୍ବାଚିତ ସମିତି ସଭ୍ୟ ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଜାତି ଓ ଉପଜାତି ଏବଂ ମହିଳାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅତିରିକ୍ତ ନିର୍ବାଚିତ ସଭ୍ୟ, ସମବାୟ ସମିତିଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ, ବ୍ଲକ୍‌ର ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିବା ବିଧାନସଭାର ସଦସ୍ୟ ଏବଂ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ସଭ୍ୟ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିର ସଦସ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ସମିତିର ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ଜଣେ ବେସରକାରୀ ସଭ୍ୟ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ସେ ସମସ୍ତ ସମିତି ସଭ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

ବି.ଡ଼ି.ଓ. ସମିତିର ଏକ୍‌ଜିକ୍ୟୁଟିଭ୍ ଅଫିସର ଅଟନ୍ତି । ସେ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଶାସନିକ ସେବାସଂସ୍ଥାର ଜଣେ ସଦସ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥା’ନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂପ୍ରସାରଣ ଅଧିକାରୀମାନେ ତାଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ସମିତି ନିଜ ସୀମାରେଖା ମଧ୍ଯରେ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ବାହ କରେ । ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଏବଂ ତାହାର ରୂପାୟନ ସମିତି କରିଥାଏ । ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ସମିତିର ଦାୟିତ୍ଵ । ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା, ଯୋଗାଯୋଗ ଇତ୍ୟାଦିର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ସମିତି ଚେଷ୍ଟା କରେ । ପଞ୍ଚାୟତଗୁଡ଼ିକୁ ପରିଦର୍ଶନ କରିବା ସହିତ ସେମାନଙ୍କର ବଜେଟ୍ ଯାଞ୍ଚ ଏବଂ ସ୍ଵୀକୃତି ସମିତି ଦେଇଥାଏ ।

ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ : ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ତର (Zilla Parishad – the Third Tier) : ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ତରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ଏହା ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଙ୍ଗଠନର ତୃତୀୟ ଏବଂ ଶେଷ ସ୍ତର । ୧୯୬୮ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦକୁ ଲୋପ କରି ଦିଆଗଲା । ତାହା ସ୍ଥାନରେ ଜିଲ୍ଲା ଉପଦେଷ୍ଟା କମିଟି (District Advisory Council) ଗଠନ କରାଗଲା । ୧୯୯୩ ମସିହାରୁ ପୁଣି ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କଲା । ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିଗୁଡ଼ିକର ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ପ୍ରତି ବ୍ଲକ୍‌ରୁ ନିର୍ବାଚିତ ଦୁଇଜଣ ସଭ୍ୟ, ମ୍ୟୁନିସିପାଲଟିର ଚେୟାରମ୍ୟାନ, କେନ୍ଦ୍ର ସମବାୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏବଂ ଜିଲ୍ଲା ଉନ୍ନୟନ ବ୍ୟାଙ୍କର ସଭାପତି, ଜିଲ୍ଲାର ବିଧାନସଭା ସଦସ୍ୟ ଏବଂ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ସଭ୍ୟ, ମହିଳା ସମେତ ଦୁର୍ବଳ ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରତିନିଧୁଙ୍କୁ ନେଇ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଜିଲ୍ଲା କଲେକ୍ଟର ଏହି ପରିଷଦର ଜଣେ ସକ୍ରିୟ ସରକାରୀ ସଭ୍ୟ । ଜିଲ୍ଲା ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକଳ୍ପ ଅଧିକାରୀ ଏହାର ସମ୍ପାଦକ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ମୁଖ୍ୟତଃ ଗୋଟିଏ ସମନ୍ଵୟକାରୀ ସଂସ୍ଥା । ଏହା ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତିମାନଙ୍କ ଉପରେ ପରିଦର୍ଶନ କରେ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରକ୍ଷା କରେ । ଉନ୍ନୟନମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟର ରୂପାୟନ ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ ଉପଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରେ, ଜିଲ୍ଲା ଉପଦେଷ୍ଟା କମିଟି କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର କମିଟି ଗଠନ କରି ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟର ପୁଙ୍ଖାନୁପୁଙ୍ଖ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କରିଥାଏ ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସଫଳତା :
ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ସଫଳ ହୋଇଛି । ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଅବସ୍ଥାର ଉନ୍ନତି ଘଟାଇ ପାରିଛି । ଗ୍ରାମ୍ୟ ପୁନର୍ଗଠନରେ ଏହା ପ୍ରମୁଖ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ନିମ୍ନଲିଖୂ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ସଂଗଠନର ସଫଳତାକୁ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇପାରେ ।

• ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ (Green Revolution) – ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଙ୍ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଚାଷ ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଛି । ଜଳସେଚନର ସୁଯୋଗ ଅଧିକରୁ ଅଧ‌ିକ ଚାଷଜମିକୁ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି । ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ସ୍ତରରେ କୃଷି ସଂପ୍ରସାରଣ ଅଧିକାରୀମାନେ ଗ୍ରାମ୍ୟ କୃଷି କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କର ଅଧୁନାୟକ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ସରକାରଙ୍କର କୃଷି ପାଇଁ ଉନ୍ନୟନମୂଳକ ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରୁଛନ୍ତି ।
• ଉନ୍ନୟନମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Development Activities) – ଗ୍ରାମ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସଚେତନଶୀଳ ଭାବ ଉଦ୍ରେକ କରି ସେମାନଙ୍କ ସହଯୋଗ ସହ ବିଭିନ୍ନ ଉନ୍ନୟନମୂଳକ ଯୋଜନାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଙ୍ଗଠନ ମୁଖ୍ୟ ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଛି । ଗ୍ରାମର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଘଟିଛି ।
• ଶସ୍ତା ଓ ତ୍ବରାନ୍ବିତ ନ୍ୟାୟ (Cheap and Speedy Justice) – ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତଗୁଡ଼ିକ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସହଜରେ ଶସ୍ତା ଓ ତ୍ଵରାନ୍ଧିତ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରୁଛନ୍ତି । ଆପୋଷ ଆଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଧାନର ପନ୍ଥା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଉଛି । ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଉପରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଗଭୀର ଆସ୍ଥା ରହିଛି ।
• ଦୁର୍ବଳ ଶ୍ରେଣୀର ଉନ୍ନତି (Welfare of Weaker Sections) – ଦୁର୍ବଳ ଶ୍ରେଣୀ, ହରିଜନ ଓ ମହିଳା ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ଶୋଷଣରୁ ମୁକ୍ତ କରିବାପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକୁ ଏହି ସଂସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରୁଛି । ଇନ୍ଦିରା ଆବାସ ଯୋଜନା, ନିଶ୍ଚିତ କର୍ମନିଯୁକ୍ତି ଯୋଜନା, ଜବାହାର ରୋଜଗାର ଯୋଜନା ଆଦି ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ସଫଳଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।
• ରାଜନୈତିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Political education and Social change) – ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଙ୍ଗଠନ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ସଚେତନଶୀଳଭାବ ଉଦ୍ରେକ କରିଥାଏ । ଏହି ସଙ୍ଗଠନ ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହା ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ କୁ-ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅନେକାଂଶରେ ସଂଶୋଧନ କରିଛି ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସମସ୍ୟା – ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସମସ୍ୟା ଜଡ଼ିତ ଅଟେ । ଯଦିଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ପରୀକ୍ଷା କେତେଗୋଟି ସଫଳତା ଆଣିଦେଇଛି ତଥାପି ତାହା ସେତେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ଏହାର ମୂଳରେ ଅନେକ କାରଣ ବିଦ୍ୟମାନ । ପ୍ରଧାନତଃ, ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଆର୍ଥିକ ଅସ୍ବଚ୍ଛତାର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ । ଏହା ସହିତ ଅତ୍ୟଧିକ ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ରାଜନୀତିକରଣ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର କେତୋଟି ଦିଗ । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା –

ଆର୍ଥିକ ସମସ୍ୟା (Problem of Finance) – ପ୍ରଥମ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଆର୍ଥିକ ଦୁରାବସ୍ଥା ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ପ୍ରଧାନ ସମସ୍ୟା ଅଟେ । ଅର୍ଥ ହିଁ ସମସ୍ତ ଅନର୍ଥର ମୂଳ । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵଳ୍ପତାରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । କର ଓ ସେସୂର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ଆଦାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେମାନେ ସୀମିତ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ସରକାର ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କୁ ଯେଉଁ ଅର୍ଥ ଦାନ କରନ୍ତି ତାହା ନଗଣ୍ୟ ଅଟେ । ଏହା ଫଳରେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କର ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ଚାଲିଛି । ଆର୍ଥିକ ଦୁର୍ଗତିରେ ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ହେଲା – ଅର୍ଥ ଆତ୍ମସାତ୍ । ଉପଯୁକ୍ତ ଆର୍ଥିକ ଅସୁସ୍ଥତା ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର କାର୍ଯ୍ୟରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

ଅତ୍ୟଧ୍ବକ ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Excessive Governmental Control) – କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ପ୍ରବୃତ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଶାସନ ପଦ୍ଧତିର ଲକ୍ଷଣ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ନୀତି ଏକ ଘୋଷଣା ମାତ୍ର । ଏହାର ବାସ୍ତବତା ଖୁବ୍ କମ୍ ଅଟେ । ସ୍ଥାନୀୟ ସଂସ୍ଥାମାନେ ଅତ୍ୟଧିକ ସରକାରୀ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଭାରରେ ବୁଡ଼ିଯା’ନ୍ତି । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାରଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ନୀତି ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କର ସ୍ବାଧୀନତାକୁ ନଷ୍ଟ କରେ । ଏହା ସ୍ଥାନୀୟ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କର ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରଗତି ଆଣିପାରେ ନାହିଁ ।

ରାଜନୀତିକରଣ (Politicisation) – ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ଅସ୍ଥିମଜ୍ଜାରେ ଦୁଃସ୍ଥ ରାଜନୀତି ପ୍ରବେଶ କରିଯାଇଛି । ଏହା ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କରେ ରାଜନୀତିକ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ରାଜନୀତିକ ଦଳମାନେ ଏହିସବୁ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଦଳୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ ସାଧନ ପାଇଁ ଅସ୍ତ୍ର କରନ୍ତି । ଦଳୀୟ ରାଜନୀତି, ସଂଘର୍ଷ ଓ କନ୍ଦଳ ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କର ନିରପେକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ନଷ୍ଟ କରେ । ଦଳୀୟ କୁପ୍ରଭାବ, ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଆଞ୍ଚଳିକତାବାଦ ଏବଂ ଦୁର୍ଗତି ପଞ୍ଚାୟତିରାଜକୁ ଅଧ୍ଵନମିତ କରୁଛି ।

ଅନିୟମିତ ନିର୍ବାଚନ (Irregular Election) – ଗଣତନ୍ତ୍ର ଏବଂ ନିର୍ବାଚନ ପରସ୍ପର ବନ୍ଧୁ ଅଟନ୍ତି । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଭଳି ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମୟାନୁଯାୟୀ ନିର୍ବାଚନଦ୍ଵାରା ତିଷ୍ଠି ରହେ, କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏହି ନିର୍ବାଚନ ନିୟମିତ ସମୟରେ ହୁଏ ନାହିଁ । ନିର୍ବାଚନକୁ ରାଜନୀତିକ କାରଣରୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଏ । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ନିର୍ବାଚନ କରିବାର କ୍ଵଚିତ୍ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି । ଏପରିକି ୯ ବର୍ଷ ପରେ ପଞ୍ଚାୟତ ନିର୍ବାଚନ କରାଇବାର ଉଦାହରଣ ରହିଛି ।

ପ୍ରଶାସନିକ ସମସ୍ୟା (Problem of Administration) – ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ଲୋକ ପ୍ରତିନିଧି ଏବଂ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଉପୁଜିଥାଏ । ଉଭୟ ଉପାଦାନ ମଧ୍ଯରେ ସମ୍ପର୍କ ଖରାପ ଆଡ଼କୁ ଗତିକରିବା ଫଳରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସଫଳତା ଆସିପାରେ ନାହିଁ । ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ପଦବୀର ଗର୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ସେମାନେ ପ୍ରତିନିଧିମାନଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଜାହିର କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି । ଏହା ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷର କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଏବଂ ପଦୋନ୍ନତିର ଅଭାବ, ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ପ୍ରଶାସନିକ ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆବଶ୍ୟକତା ଇତ୍ୟାଦି ଶାସନଗତ ସମସ୍ୟା ଅଟେ ।

ସାଙ୍ଗଠନିକ ସମସ୍ୟା (Problem of Organisation) – ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସାଙ୍ଗଠନିକ ତ୍ରୁଟିର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ । ସର୍ବନିମ୍ନ ସ୍ତରରେ ଶାସନର ଏକକ କ’ଣ ହେବା ଉଚିତ; ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମ ବା କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଗ୍ରାମକୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମସଭା ଗଠନ କରାଯିବ କି; ସମିତିର କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ସୀମା ବୃହତ୍ ହେବ ନା କ୍ଷୁଦ୍ରତର ହେବ; ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାନେ ଏହି ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାରେ ନିୟୋଜିତ ହେବେ କି; ଏହିସବୁ ପ୍ରଶ୍ନମାନ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସାଙ୍ଗଠନିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

ଜାତିଆଣ ସମସ୍ୟା (Problem of Casteism) – ପଞ୍ଚାୟତ ନିର୍ବ।ଚନଗୁଡ଼ିକ ଆଞ୍ଚଳିକତା ଏବଂ ଜାତିଆଣ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରଚାର ମାଧ୍ୟମରେ ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଧର୍ମର ସମସ୍ତ ଦୁଃଖଦାୟକ କୁଚିତ୍ର ବାହାରକୁ ପ୍ରକାଶ ପାଏ । ଏହି ନଷ୍ଟକାରୀ ପ୍ରଭାବ ଫଳରେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜୀବନ ଲୀନ ହୋଇଯାଏ ।

ନିରକ୍ଷରତା (Illiteracy) – ନିରକ୍ଷରତା ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସମସ୍ୟାର ସର୍ବୋପରି ବିଦ୍ୟମାନ । ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ । ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ନାଗରିକମାନେ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ମଜଭୁତ କରନ୍ତି । ଗଣତନ୍ତ୍ର ଏବଂ ନିରକ୍ଷରତା ଦୁଇଟି ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ଶକ୍ତି ଅଟନ୍ତି । ଅଜ୍ଞତା ନାଗରିକ ଭାବନାର ଭୃଣ ହତ୍ୟା କରେ । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଜାତି ଏବଂ ଶ୍ରେଣୀ ଭାବନାରୁ ମୁକ୍ତ କରିପାରେ ନାହିଁ । ଏହା ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ଶିଥୁଳ କରିଦିଏ ।

ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିଳମ୍ବ, ଅତ୍ୟଧିକ ବାହ୍ୟାଡ଼ମ୍ବର, କାଗଜ ଚାଷ ଏବଂ କ୍ଷମତାର କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରଶାସନ ଏକ ଯନ୍ତ୍ରଚାଳିତ ଯାନ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କର ଉଦ୍ୟୋଗ ଏବଂ ଉତ୍ସାହକୁ ନଷ୍ଟ କରେ । ଏଥ୍‌ସହିତ ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିରୁତ୍ସାହିତ ହୁଏ । ଦୁଗ୍ଧ ରାଜନୀତି ମଧ୍ୟ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସମସ୍ୟା ପାଇଁ ଦାୟୀ । କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧମାନ ଗୋଷ୍ଠୀ କନ୍ଦଳ ଏବଂ ହିଂସା ରାଜନୀତିର ଜାରଜ ସନ୍ତାନ ଅଟନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ରାଜ୍ୟରେ ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସିତ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅତି ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟଜନକ କୁପ୍ରଭାବ ପକାଇଥା’ନ୍ତି ।

ସମାଧାନର ପନ୍ଥା :
ଓଡ଼ିଶାରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂସ୍ଥା ସମସ୍ୟା ଜର୍ଜରିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ସମାଧାନ ଏକ ଦୁରୂହ ବ୍ୟାପାର ନୁହେଁ । ନିମ୍ନଲିଖୂତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କଲେ ଏହି ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ସହଜ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବପର ହୋଇପାରିବ । ପ୍ରଥମତଃ, ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ସମୟ ଓ ଆବଶ୍ୟକତାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇପାରିଲେ ଏହା ନୂତନ ଆହ୍ଵାନର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇପାରିବ । ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନର ଢାଞ୍ଚାରେ ଏହି ଅନୁଷ୍ଠାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆବଶ୍ୟକ । ଲୋକ ପ୍ରତିନିଧ‌ିମାନଙ୍କୁ ଅଧ‌ିକ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ନିୟମିତ ନିର୍ବାଚନ ହେବା, ନିର୍ବାଚନକୁ ନିରପେକ୍ଷ କରିବା, ଦଳୀୟ ରାଜନୀତିର କୁପ୍ରଭାବରୁ ଏହାକୁ ମୁକ୍ତ ରଖୁବା ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯିବା ବିଧେୟ ।

ଅତ୍ୟଧିକ ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରୁ ଏହାକୁ ମୁକ୍ତ କରି ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏହାକୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଉଚିତ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂସ୍ଥା ଆର୍ଥିକ ଦୁରବସ୍ଥାର ଶିକାର ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ନିରାକରଣ ଏବଂ ଅଧିକ ବିତ୍ତ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯିବା ଉଚିତ । ନୂତନ କର ଧାର୍ଯ୍ୟ, ପ୍ରଚଳିତ କରଗୁଡ଼ିକର ବୃଦ୍ଧି, ଆଦାୟ ପାଇଁ ସୁସୁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ ଓ ଉଦାର ସରକାରୀ ଅନୁଦାନ ଜରିଆରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନତିବିଧାନ କରାଯାଇପାରିବ । ତୃତୀୟତଃ, ସରକାର ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି ନ କରି ଅଧିକ ସ୍ଵାଧୀନତାର ସହ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ପାଇଁ ପ୍ରଗତିବାଦୀ, କୋହଳ ସହଯୋଗଭିଭିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ପୋଷଣ କରିବା ଉଚିତ ।

ଏହାଦ୍ଵାରା ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରାମ୍ୟ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂତନ ଉନ୍ମାଦନା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବେ ଓ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭିତ୍ତିଭୂମି ଦୃଢ଼ ହୋଇପାରିବ । ଚତୁର୍ଥତଃ, ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂସ୍ଥାମାନେ ରାଜନୀତିର କୁପ୍ରଭାବରୁ ନିଜକୁ ମୁକ୍ତ ରଖୁ ନ ପାରି ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ ଓ ଅପଖ୍ୟାତି ସଂପନ୍ନ ହୋଇଯାଉଛନ୍ତି । ସେମାନେ ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟପଥରୁ ବିଚ୍ୟୁତ ହୋଇଯାଉଛନ୍ତି । ଏଣୁ ସରକାର ବୈଧାନିକ ଉପାୟରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ ରାଜନୀତିର ପ୍ରବେଶକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ଉଚିତ । ଏଥପାଇଁ ଏହି ସଂସ୍ଥା ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଉଭୟ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀ ଓ ଲୋକପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଆଚରଣ ବିଧ୍ଵ (Code of conduct) ରହିବା ବାଞ୍ଛନୀୟ । ପଞ୍ଚମତଃ, ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କର ଦକ୍ଷତା, ସାଧୁତା, ଚରିତ୍ରବତ୍ତା ଇତ୍ୟାଦି ଉପରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂଗଠନର ସଫଳତା ପୂର୍ଣ୍ଣମାତ୍ରାରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ।

ଏଣୁ ଏହି କର୍ମଚାରୀଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କୁ ସାଧୁତାର ସହ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନର ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କଲେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂସ୍ଥାର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧ୍ୟ ହୋଇପାରିବ । ଷଷ୍ଠତଃ ଶିକ୍ଷା ସମସ୍ତ ରୋଗର ମହୌଷଧ । ଏହା ସଫଳତାର ମୁଖ୍ୟ ଚାବିକାଠି ଅଟେ । ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଲୋକମାନଙ୍କର ଅଜ୍ଞତା, ଅନଗ୍ରସରତା ଓ ରକ୍ଷଣଶୀଳତା ମନୋଭାବ ଦୂର କରିଥାଏ । ଏହି ଲୋକମାନେ ହିଁ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଙ୍ଗଠନକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ପରିଚାଳନା କରିଥା’ନ୍ତି । ପଞ୍ଚାୟତିରାଜର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସୁରକ୍ଷା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଚରିତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । (The best defence of Panchayati Raj institutions lies on the character of the people.)

ସଂକ୍ଷେପରେ, ପ୍ରଫେସର ଇକ୍‌ବଲ ନାରାୟଣଙ୍କ ଭାଷାରେ କହିଲେ ପଞ୍ଚାତିରାଜ ସମସ୍ୟାର ପ୍ରତିକାର କ୍ଷେତ୍ରରେ “ ଲୋକମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷାର ଉତ୍ତରୋତ୍ତର ଉନ୍ନତି ଓ ବିଜ୍ଞତା ବୃଦ୍ଧିହିଁ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରତିକାର ଅଟେ ।” ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନାକୁ ଭାରତରେ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସଫଳ ରୂପାୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ “ ନୀରବ ବିପ୍ଳବ” (Silent Revolution) ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଏହାର ଦୋଷତ୍ରୁଟିକୁ ସଂଶୋଧନ କରି ଏହାକୁ ଏକ ଜନଆନ୍ଦୋଳନରେ ପରିଣତ କରିବାପାଇଁ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିବା ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାରତରେ ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ବିପ୍ଳବ ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ଆଜି ଭାରତରେ ଲୋକପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଓ ଭୋଟଦାତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଦୂରତ୍ଵହିଁ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତି ପ୍ରଧାନ ବିପଦ ଅଟେ । ଏହି ବିପଦର ଉପଯୁକ୍ତ ମୁକାବିଲା “ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ହିଁ କରିପାରିବ” ବୋଲି ଏସ୍.ସି. ଜୈନ ଦୃଢ଼ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।

୪ । ନିଗମ (Corporation) ର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତରେ ୩୨ରୁ ଅଧ‌ିକ ନିଗମ ଅଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ତିନୋଟି ନିଗମ ଅଛି ଯାହାକି ରାଉରକେଲା, କଟକ ଏବଂ ଭୁବନେଶ୍ଵରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏକ ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିଲେ କର୍ପୋରେସନ୍ (ନିଗମ) ଗଠିତ ହୁଏ । ଏହା ନଗର ଶାସନର ଶୀର୍ଷ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅଟେ । ମ୍ୟୁନିସିପାଲଟିମାନଙ୍କଠାରୁ କର୍ପୋରେସନ୍‌ମାନେ ଅଧିକ ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା ପରିସର ଅଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ ।

ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :

• ଏହା ବିଧାନସଭାରେ ପ୍ରଣୀତ ଆଇନଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏକ ଲକ୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିବା ମହାନଗରୀ ପାଇଁ ଏହା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥାଏ ।
• ଏକ ଆଇନସିଦ୍ଧ ଅନୁଷ୍ଠାନ ହିସାବରେ ଟିକସ ବସାଇବା କ୍ଷମତା ପାଇଥାଏ ।
• ଏହାର ନିଜର ସମ୍ପତ୍ତି ଓ ବ୍ୟବସାୟ ରହିଥାଏ ।
• କର୍ପୋରେସନ୍ ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ମେୟର କୁହାଯାଏ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଅଫିସରଙ୍କୁ କମିଶନର କୁହାଯାଏ ।
• ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଅନୁମତି ନେଇ ଏବଂ ସରକାରଙ୍କୁ ମଧ୍ୟସ୍ଥି ରଖୁ କର୍ପୋରେସନ୍ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କଠାରୁ ଋଣ ଗ୍ରହଣ କରିବ ।
• କର୍ପୋରେସନ୍‌ମାନଙ୍କରେ ବିଲାତ ଢାଞ୍ଚା ଅନୁସାରେ ମେୟର, ଏଲ୍‌ରମେନ୍ ଏବଂ କାଉନସିଲରମାନେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାରେ କେବଳ ନିଗମପାଳ ଅଛନ୍ତି ।

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ :
କର୍ପୋରେସନ୍‌ର ମେୟର ଏବଂ ନିର୍ବାଚିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ ବର୍ଷ । ସରକାର ଏହାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇ ସାନି ନିର୍ବାଚନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜେ ପରିଚାଳନା କରିପାରନ୍ତି ।

ସାଂଗଠନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
ସହରକୁ କେତେକ କାଉନ୍‌ସିଲରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ କାଉନ୍ସିଲର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । କାଉନ୍ସିଲରମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚିତ ମେୟର ଓ ଉପମେୟର ରହିଥାଆନ୍ତି । ଭୋଟରମାନଙ୍କଦ୍ବାରା ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ୱାର୍ଡ଼ର ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ କର୍ପୋରେସନ୍ କାଉନ୍‌ସିଲ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । କାଉନ୍‌ସିଲ୍‌ଦ୍ବାରା ନିଯୁକ୍ତ ସ୍ଥାୟୀ କମିଟିମାନ ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟ ପାଇଁ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ଅଧ୍ବକାରୀ ବା କମିଶନରଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି । ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣଦ୍ବାରା ମେୟର ଓ ଉପମେୟରଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରାଯାଇପାରେ ।

କାର୍ଯ୍ୟ :

• ପାନୀୟ ଜଳଯୋଗାଣ, ପାଣିଟାଙ୍କି ନିର୍ମାଣ ଓ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ
• ବିଜୁଳି ଯୋଗାଣ ଓ ରାସ୍ତା ବିଦ୍ୟୁତୀକରଣ
• ଜନସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟର ବିକାଶ, ଅଳିଆ ଓ ଆବର୍ଜନା ସଫା ପାଇଁ ନାଳୀ ନିର୍ମାଣ
• ଯାନବାହନ ପରିଚାଳନା ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ
• ମାତୃମଙ୍ଗଳ ଓ ଶିଶୁମଙ୍ଗଳ କେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା
• ହାଟ ଓ କଂସେଇଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା
• ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଓ ପରିଚାଳନା ।

ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟ :

• ସର୍ବସାଧାରଣ ପୁସ୍ତକାଗାର, ଯାଦୁଘର, ପାର୍କ ଓ ରଙ୍ଗମଞ୍ଚ ନିର୍ମାଣ ଓ ପରିଚାଳନା
• ବିବାହର ତାଲିକା ରଖୁବା ଓ ଜନଗଣନା କରିବା
• ବିଶ୍ରାମଗୃହ, ଅନାଥାଶ୍ରମ ନିର୍ମାଣ ଓ ପରିଚାଳନା
• ପଥପାର୍ଶ୍ବରେ ବୃକ୍ଷରୋପଣ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।

୫ । ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି (ବା) ନଗରପାଳିକା କିମ୍ବା ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦ (N.A.C.) ର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଓଡ଼ିଶାରେ ସହରାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାର ତିନିଗୋଟି ଅନୁଷ୍ଠାନ; ଯଥା — ନିଗମ, ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି ଓ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦ ରହିଛି । ୧୯୫୦ ମସିହାର ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି ଆଇନର କେତେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ୩୧ଟି ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି ଏବଂ ୭୬ଟି N.A.C. ରହିଛି । ଯେଉଁ ସହରରେ ୧୦ ହଜାରରୁ ଅଧିକ ବାସିନ୍ଦା ରହନ୍ତି ସେଠାରେ ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି ଥାଏ ଏବଂ ଯେଉଁଠାରେ ୫ ହଜାରରୁ ଅଧ୍ଵକ ବାସିନ୍ଦା ରହନ୍ତି ସେଠାରେ N.A.C. ଥାଏ ଓ ୧ ଲକ୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ବାସିନ୍ଦା ଥିବା ସହରରେ ନିଗମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି ।

ଗଠନ – ପ୍ରତି ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟିର ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି କାଉନ୍‌ସିଲ୍ ଥାଏ । ଏହି କାଉନ୍ସିଲ ସଦସ୍ୟମାନେ ସହରର ବିଭିନ୍ନ ୱାର୍ଡ଼ରୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ଅନ୍ତତଃ ୧୧ ଜଣ ଓ ସର୍ବାଧ‌ିକ ୩୦ ଜଣ କାଉନସିଲ୍‌ର ସଦସ୍ୟ ରହିପାରିବେ । ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ ବର୍ଷ । ସରକାର ଇଚ୍ଛାକଲେ ସୁପରିଚାଳନା ପାଇଁ ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟିର ପରିଚାଳନା ନିଜ ହାତକୁ ନେଇ ସାନି ନିର୍ବାଚନ କରନ୍ତି । କାଉନ୍ସିଲରମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ଅନ୍ୟୁନ ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କର ଆସ୍ଥା ହରାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ସେ ତାଙ୍କ ପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦିଅନ୍ତି ।

ତାଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଜଣେ ଭାଇସ୍-ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ବା ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ହୁଅନ୍ତି । ଏଠାରେ ମଧ୍ୟ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭଳି ମହିଳାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ୩୦% ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ ଥାଏ । ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟିର ଦୈନିକ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଜଣେ ଏକ୍‌ଜିକ୍ୟୁଟିଭ୍ ଅଫିସର ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଜଣେ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଅଫିସର ଓ ଜଣେ ଇଞ୍ଜିନିୟର୍ ମଧ୍ୟ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । କାଉନ୍ସିଲ ନିଜର ବଜେଟ୍ ପାସ୍ କରନ୍ତି ଓ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ଋଣ କରିପାରନ୍ତି । ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ଓ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଓ ଜଣେ ମହିଳା ହୁଅନ୍ତି ।

କାର୍ଯ୍ୟ :
ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ :
ଏଠାରେ ଗମନାଗମନର ସୁବିଧା ପାଇଁ ରାସ୍ତାଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ମାଣ, ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଓ ଉନ୍ନତି, ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ପ୍ରତିଷେଧକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଦି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଆବର୍ଜନା ନିଷ୍କାସନ ପାଇଁ ନାଳନର୍ଦ୍ଦମା ଓ କମ୍ପୋଷ୍ଟ ଖାତ ଖନନ, ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଓ ବିଶୁଦ୍ଧ ପାନୀୟ ଜଳଯୋଗାଣ, ଶ୍ମଶାନ ପରିଚାଳନା ଓ ଅଗ୍ନି ସେବାଶମ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ, ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତି, ସାଧାରଣ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।

ଇଚ୍ଛାଧୀନ :
ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରିଷଦର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ନିମ୍ନଲିଖୁତ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟର ପରିସରଭୁକ୍ତ ।

• ଗମନାଗମନ ଓ ପରିବହନର ସୁବିଧାପାଇଁ ଟାଉନ୍ ବସ୍ ଚଳାଚଳ ।
• ଆମୋଦପ୍ରମୋଦ ପାଇଁ ପାର୍କ, ପାଠାଗାର ଓ କ୍ରୀଡ଼ାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
• ମାଧ୍ୟମିକ ଓ ଉଚ୍ଚତର ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ।
• ଆଲୋକ ଓ ପ୍ରମୋଦ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
• ସୁଲଭ ଶୌଚାଳୟ ଏବଂ ରଙ୍ଗମଞ୍ଚ, ସଂଗ୍ରହାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଇତ୍ୟାଦି ।

ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ :
ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି ଓ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ କରିବା, ବ୍ୟତିବିଚ୍ୟୁତି ସୁଧାରିବାପାଇଁ ସରକାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରିକରନ୍ତି । ସରକାର କୈଫିୟତ ମାଗିପାରିବେ, ଅନୁଦାନ ବନ୍ଦ କରିପାରିବେ ଓ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ସରକାର ପୌର ପରିଷଦକୁ ଭାଙ୍ଗି ଏହାର ପରିଚାଳନା ଭାର ନିଜ ହାତକୁ ନେଇପାରନ୍ତି । ନଗରପାଳିକାର ସମସ୍ତ ହିସାବ ସରକାରୀ ଅଡ଼ିଟ୍‌ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।

ଆୟର ସୂତ୍ର :
ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି ଟିକସ, ଫି, ଫାଇନ୍, ସରକାରୀ ଅନୁଦାନ, ଋଣ ଆଦି ସୂତ୍ରରୁ ଆୟ କରିଥାଏ । ୧୯୬୩ ମସିହାର ବିଶ୍ବନାଥ ଦାସ କମିଟିଙ୍କ ସୁପାରିସ ଅନୁସାରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ନଗର ଉନ୍ନୟନ ବିଭାଗ ଗଠନ କରାଯାଇଛି । ନଗରପାଳିକାର ସବୁକାର୍ଯ୍ୟ ତଦାରଖ କରିବାପାଇଁ ବିଭାଗର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକଙ୍କୁ ଦାୟିତ୍ବ ଦିଆଯାଇଛି । ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାର ସଫଳତା ଉପରେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭବିଷ୍ୟତ ନିର୍ଭର କରେ ।

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Geography Important Questions Chapter 1 ସମ୍ବଳ Important Questions and Answers.

BE Odisha Class 8 Geography Important Questions Chapter 1 ସମ୍ବଳ

Subjective Type Questions With Answers
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question 1.
ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ଉଦାହରଣସହ ସମ୍ବଳ ଏବଂ ସମ୍ବଳର ସୃଷ୍ଟି ବିଷୟରେ ବୁଝାଅ ।
Answer:

• ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣପାଇଁ ଆମେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ବହିପତ୍ରଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ନିତ୍ୟବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
• ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ପଦାର୍ଥର ଉପଯୋଗିତା ବା ପ୍ରୟୋଜନୀୟତା ଥୁଲେ ତାହା ସମ୍ବଳ ହୋଇଥାଏ ।
• ସମସ୍ତ ସମ୍ବଳର ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟ ରହିଛି ।
• ସମୟ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମ୍ବର୍କରେ ପରିଣତ କରେ ।
• ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାଦ୍ଵାରା ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଳସ୍ରୋତରେ ଥିବା ଶକ୍ତି ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ । କାରଣ ଜଳସ୍ରୋତର ଶକ୍ତିରୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ ହୁଏ ।

Question 2.
ମାନବକୃତ ସମ୍ବଳ କ’ଣ ଏବଂ ଏହା କାହିଁକି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ?
Answer:

• କେତେକ ପ୍ରାକୃତିକ ପଦାର୍ଥକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏଗୁଡ଼ିକର ରୂପଗୁଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲାପରେ ହିଁ ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।
• ମଣିଷ ଲୁହାପଥରରୁ ଲୁହା ବ୍ୟବହାର କରିବା ଜାଣିବା ପରେ ହଁ ଏହା ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ ହେଲା ।
• ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ମଣିଷ ଅଟ୍ଟାଳିକା, ସେତୁ, ରାସ୍ତାଘାଟ, ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ଯାନବାହନ ଆଦି ତିଆରି କରିଛି । ଏଗୁଡ଼ିକ ମାନବକୃତ ସମ୍ବଳ ।
• ମଣିଷ ତା’ର ଜ୍ଞାନ, ଦକ୍ଷତା ତଥା କାରିଗରୀ କୌଶଳକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳରୁ ନୂତନ ତଥା ମୂଲ୍ୟବାନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ମାନବର ’ପରିକଳ୍ପନା, ଜ୍ଞାନ, ଆବିଷ୍କାର ଓ ଉଦ୍ଭାବନ ନୂତନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟିରେ ସହାୟକ ହୁଏ । ତେଣୁ ମାନବ ସମ୍ବଳ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ।

Question 3.
ସମ୍ବଳକୁ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରି ସେଗୁଡ଼ିକ ବିଷୟରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:

• ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳ ଦୁଇପ୍ରକାର; ଯଥା – ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳ ଓ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ । ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳର ପରିମାଣ ଜଣାପଡ଼େ ଏବଂ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ପରିମାଣ ଜଣା ନଥାଏ ।
• ଉତ୍ପରିଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳ ଦୁଇପ୍ରକାର; ଯଥା – ଜୈବ ସମ୍ବଳ ଓ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ । ଜୈବ ସମ୍ବଳରେ ଜୀବନ ଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳରେ ଜୀବନ ନଥାଏ ।
• ପରିମାଣ ଓ କ୍ଷୟଶୀଳତାଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ମଧ୍ୟ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା – ସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ ଓ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ । କୋଇଲା ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖଣିଜପଦାର୍ଥ ସରନ୍ତି ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ହେଲାବେଳେ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ ହେଉଛି ସୌରଶକ୍ତି, ମୃତ୍ତିକା ଓ ଅରଣ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ।
• ବଣ୍ଟନଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା – ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ ।
• ମାନବ ସମ୍ବଳ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜନସଂଖ୍ୟା ତଥା ଲୋକଙ୍କ ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଦକ୍ଷତାକୁ ବୁଝାଏ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ସଂକ୍ଷେପରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question 1.
ମାନବ ସମ୍ବଳ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:

• ମନୁଷ୍ୟ ତା’ର ଜ୍ଞାନ, ଦକ୍ଷତା ତଥା କାରିଗରୀ କୌଶଳକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳରୁ ନୂତନ ତଥା ମୂଲ୍ୟବାନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ମନୁଷ୍ୟର ପରିକଳ୍ପନା, ଜ୍ଞାନ, ଆବିଷ୍କାର ଓ ଉଦ୍ଭାବନ ହିଁ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟିରେ ସହାୟକ ହୁଏ । ତେଣୁ ମାନବ ସମ୍ବଳ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ।

Question 2.
ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:

• ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କହିଲେ ନୂତନ ଜ୍ଞାନ ଓ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାରଦ୍ୱାରା କାମ କରିବା ବା ଜିନି ଷ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଆଦିକୁ ବୁଝାଏ ।
• ଜଳସ୍ରୋତରୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଏହି ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ଏକ ଉଦାହରଣ ।

Question 3.
ସମ୍ବଳର ପରିଚାଳନା ଓ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ପାଇଁ କ’ଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ?
Answer:

• ଜୈବ ବିବିଧତାର ସଂରକ୍ଷଣ ।
• ପ୍ରତିଟି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳର ଧାରଣୀୟ ବ୍ୟବହାର ।
• ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶର ଅତିକର୍ମ ବିନିଷ୍ଟକରଣ ଆଦି ଦିଗଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ଉପଯୁକ୍ତ ଧ୍ୟାନଦେଇ ଆମକୁ ନିଶ୍ଚିତ ହେବାକୁ ହେବ ।

କାରଣ ଦର୍ଶାଅ ।

Question 1.
ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ ।
Answer:

• ଯେଉଁ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ଜଣାପଡୁଛି ତାହା ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳ ।
• ଏହି ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକ ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଅଛି, ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ ।

Question 2.
ମନୁଷ୍ୟ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ ।
Answer:

• ମନୁଷ୍ୟ ନିଜର ଜ୍ଞାନକୌଶଳ, ଉଦ୍ଭାବନ ଓ ପରିକଳ୍ପନାଦ୍ୱାରା ନୂତନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟି କରି ପାରିଛି ।
• ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟ ହିଁ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ ।

Question 3.
ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ମୂଲ୍ୟବାନ ଧାତୁ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
Answer:

• ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ମୂଲ୍ୟବାନ ଧାତୁକୁ ଏଥୁରୁ ଅଲଗା କରି ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ କରିବାର ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ବିକାଶ ହୋଇ ନାହିଁ ।
• ତେଣୁ ଏହା ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ।

Question 4.
ବାୟୁ ଏକ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ।
Answer:

• ଭୂପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ବାୟୁ ସର୍ବତ୍ର ବିଦ୍ୟମାନ । ଏହା ଏକ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ ଏବଂ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ।
• ବେଗଶୀଳ ପବନରୁ ପବନକଳଦ୍ଵାରା ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଉଛି ।

ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

Question 1.
ଜୈବ ସମ୍ବଳ ଓ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ
Answer:

ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ସମ୍ଭାବିତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. କେତେକ ସମ୍ବଳ ସମୟର ଅଗ୍ରଗତି ସହିତ _____ହୋଇଥାନ୍ତି ।
Answer:
ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟଯୁକ୍ତ

2. _____ ମାନେ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ।
Answer:
ଲୋକ

3. _____ ର ଆବିଷ୍କାର ସହ ରୋଷେଇର ଆବିଷ୍କାର ହେଲା।
Answer:
ନିଆଁ

4. ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକର ଭଣ୍ଡାର _____ ।
Answer:
ସୀମିତ

5. ଭୌତିକ ସମ୍ବଳକୁ ମୂଲ୍ୟବାନ ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ କରିବାରେ ମାନବ _____ ର ଭୂମିକା ରହିଛି ।
Answer:
ଦକ୍ଷତା

ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

Question 1.
ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ପଦାର୍ଥକୁ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ।

Question 2.
ପ୍ୟାଟେଣ୍ଟ କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ପରିକଳ୍ପନା ବା ଉଦ୍ଭାବନ ଉପରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାର ଆଣିବାକୁ ପ୍ୟାଟେଣ୍ଟ କୁହାଯାଏ।

Question 3.
ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ କାହିଁକି ?
Answer:
ଲୋକମାନଙ୍କର ପରିକଳ୍ପନା, ଜ୍ଞାନ, ଆବିଷ୍କାର ଓ ଉଦ୍ଭାବନ ହିଁ ନୂତନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।

Question 4.
ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସଦ୍ୟତମ ଜ୍ଞାନ ଓ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାରରେ କାମ କରିବା ବା ଜିନିଷ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାକୁ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କୁହାଯାଏ।

Question 5.
ଲୋଦାଖର ୟୁରାନିୟମ୍ କେଉଁ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
Answer:
ଲଦାଖର ୟୁରାନିୟମ୍ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ।

Question 6.
କେଉଁ ସମ୍ବଳକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ।

Question 7.
ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ଜଣାପଡ଼ିଛି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ ।

Question 8.
ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ସୁନା ଓ ରୁପା କେଉଁ ସମ୍ବଳର ଅଟେ ?
Answer:
ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ସୁନା ଓ ରୁପା ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ ଅଟେ।

Question 9.
ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନିର୍ଜୀବ ବସ୍ତୁରୁ ସୃଷ୍ଟ ସମ୍ବଳକୁ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ।

Question 10.
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମ୍ବଳ ବିନିଯୋଗର ଆବଶ୍ୟକତା ତଥା ଆଗାମୀ ପିଢ଼ିପାଇଁ ସେଗୁଡ଼ିକର ସଂରକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ କୁହାଯାଏ ।

Question 11.
ସମ୍ବଳ ସଂରକ୍ଷଣ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମ୍ବଳର ସଯନ୍ ବିନିଯୋଗ ତଥା ନବୀକରଣ ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ସମୟ ଦେବାକୁ ସମ୍ବଳ ସଂରକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ।

Question 12.
କେଉଁଗୁଡ଼ିକ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ବଳ ଭୂପୃଷ୍ଠର ସବୁସ୍ଥାନରେ ମିଳିଥାଏ, ତାକୁ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ, ଯଥା – ଭୂମି, ଜଳ ଓ ବାୟୁ।

Question 13.
କେଉଁ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକ ଶୀଘ୍ର ଭରଣା ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକ ଶୀଘ୍ର ଭରଣା ହୋଇଥାଏ।

Question 14.
ତାଳଚେର ଅଞ୍ଚଳର କୋଇଲା କେଉଁ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ?
Answer:
ତାଳଚେର ଅଞ୍ଚଳର କୋଇଲା ପ୍ରକୃତ ବା ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ ଅଟେ।

Question 15.
ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କେତେକ ସମ୍ବଳ ଭୂପୃଷ୍ଠର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ମିଳିଥାଏ, ତାକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଖଣିଜ ସମ୍ବଳ, ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଖଣିଜତୈଳ ।

ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

Question 1.
କେଉଁ ସମ୍ବଳକୁ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ କରିବାର ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଏବେ ମଧ୍ୟ ବିକଶିତ ହୋଇନାହିଁ ?
Answer:
ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ

Question 2.
ନଗରକୋଏଲ୍ କେଉଁ ରାଜ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ?
Answer:
ତାମିଲନାଡୁ

Question 3.
ଭୌତିକ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଭେଦ ଯୋଗୁ ଭୂ-ପୃଷ୍ଠରେ ସମ୍ବଳ ବଣ୍ଟନରେ କ’ଣ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ?
Answer:
ଅସମାନତା

Question 4.
୨୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ କ’ଣ ଏକ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ ଥୁଲା ?
Answer:
ବେଗଶାଳୀ ‘ପବନ

Question 5.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉତ୍ତମ ଚରିତ୍ର କାହାର ଉଦାହରଣ ?
Answer:
ସମ୍ବଳ

ଭୌଗୋଳିକ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ।

Question 1.
ପ୍ୟାଟେଣ୍ଟ :
Answer:
କୌଣସି ପରିକଳ୍ପନା ବା ଉଦ୍ଭାବନ ଉପରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାର ଆଣିବା ।

Question 2.
ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ :
Answer:
ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ମିଳୁଥିବା ସମ୍ବଳ ।

Question 3.
ଜୈବ ସମ୍ବଳ :
Answer:
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦକୁ ନେଇ ଗଠିତ ସମ୍ବଳ । ।

Question 4.
ସମ୍ବଳ ସଂରକ୍ଷଣ :
Answer:
ସମ୍ବଳର ସଯନ୍ତ୍ର ବିନିଯୋଗ ତଥା ନବୀକରଣ ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ସମୟ ଦେବା ।

Question 5.
ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ :
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ।

Question 6.
ଅସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ :
Answer:
ବ୍ୟବହାରସତ୍ତ୍ଵେ ପୁନର୍ବାର ପୂରଣ ହେଉଥ‌ିବା ସମ୍ବଳ ।

Question 7.
ସମ୍ବଳ :
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ପଦାର୍ଥ ।

Question 8.
ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା :
Answer:
ସଦ୍ୟତମ ଜ୍ଞାନ ଓ କୌଶଳ ବିଦ୍ୟା ବ୍ୟବହାରରେ କାମ କରିବା ।

Question 9.
ମାନବ ସମ୍ବଳ :
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟା ତଥା ଲୋକଙ୍କ ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଦକ୍ଷତା ।

Question 10.
ସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ :
Answer:
ବ୍ୟବହାରଯୋଗୁଁ ହ୍ରାସପାଉଥିବା ସମ୍ବଳ ।

ଅସଂପର୍କିତ ଶବ୍ଦଟିକୁ ବାଛ ।

Question 1.
ଶିଳା, ପ୍ରାଣୀ, ମୃରିକା, ଖଣିଜଦ୍ରବ୍ୟ
Answer:
ପ୍ରାଣୀ

Question 2.
ବାୟୁ, ଭୂମି, ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍, ଜଳ
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍

Question 3.
ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ, ଜଳ, ଖଣିଜପଦାର୍ଥ, ଖଣିଜତୈଳ
Answer:
ଜଳ

Question 4.
ସୌରଶକ୍ତି, ତାପଜଶକ୍ତି, ପବନ ଶକ୍ତି, ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ ଶକ୍ତି
Answer:
ତାପଜଶକ୍ତି

Question 5.
ଭିକା, ଅଟ୍ଟାଳିକା, ସେତୁ, ରାସ୍ତାଘାଟ
Answer:
ମୃରିକା

ଠିକ୍ ଭକ୍ତି ପାଖରେ ଠିକ୍ ଚିହ୍ନ ଡି (✓) ଓ ଭୁଲ୍ ଭକ୍ତ ପାଖରେ ଭୁଲ୍ ଚିହ୍ନ (✗) ଦିଅ ।

1. ଧାତବ ପଦାର୍ଥର ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟ ରହିଛି । —- (✓)
2. ଶିଶୁପାଇଁ ମା’ର ଯେଉଁ ମମତା ତାହା ଏକ ସମ୍ବଳ। —- (✓)
3. ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ। —- (✗)
4. ଉତ୍ତମ ଚରିତ୍ର ଏକ ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟଯୁକ୍ତ ସମ୍ବଳ। —- (✗)
5. ବେଗଶାଳୀ ପବନ ଏବେ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ ଅଟେ। —- (✗)
6. ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ବ୍ୟବହାର ବର୍ତ୍ତମାନ ଉପଲବ୍‌ଧ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟବହାର କରିହେଉ ନାହିଁ । —- (✓)
7. ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକର ଭଣ୍ଡାର ସୀମିତ ଅଟେ। —- (✓)
8. ସୁନା ଏକ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ। —- (✗)
9. ସମ୍ବଳର ଯଥାସାଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାରକୁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ କୁହାଯାଏ। —- (✗)
10. ଭୂ-ପୃଷ୍ଠରେ ସମ୍ବଳର ଅସମାନ ବଣ୍ଟନ ଦେଖାଯାଏ । —- (✓)

Objective Type Questions With Answers
ସ୍ତମ୍ଭ ମିଳନ କର ।

Question 1.

Answer:

Question 2.

Answer:

Question 3.

Answer:

Question 4.

Answer:

Question 5.

Answer:

Question 6.

Answer:

Question 7.

Answer:

ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର

1. ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ______ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ।
(ପ୍ରାକୃତିକ, ସର୍ବବ୍ୟାପୀ, ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ, ମାନବକୃତ)
Answer:
ମାନବକୃତ

2. ______ ମଣିଷକୁ ମୂଲ୍ୟବାନ ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ କରେ।
(ଖାଦ୍ୟ ଓ ବସ୍ତ୍ର, ବସ୍ତ୍ର ଓ ବାସଗୃହ, ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ବସ୍ତ୍ର)
Answer:
ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ

3. ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ,______ |
(ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ, ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳ, ଜୈବ ସମ୍ବଳ, ମାନବ ସମ୍ବଳ)
Answer:
ମାନବ ସମ୍ବଳ

4. ପବନ କଳଦ୍ଵାରା ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରିବାରେ ______ ଟି ଅଗ୍ରଣୀ ଦେଶ ।
(କାନାଡ଼ା, ନେଦରଲ୍ୟାଣ୍ଡ, ପୋଲାଣ୍ଡ, ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା)
Answer:
ନେଦରଲ୍ୟାଣ୍ଡ

5. ______ ଉଦ୍ଭାବନ ହେବାଦ୍ଵାରା ପରିବହନର ବିକାଶ ହେଲା।
(ଚକ, ନିଆଁ, ଯନ୍ତ୍ର, ବିମାନ)
Answer:
ଚକ

ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।

Question 1.
କେଉଁ ସମ୍ବଳ କ୍ରମଟି ଅମୂଲ୍ୟ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
(A) ସୂତାଲୁଗା, କଲମ, ଗଚ୍ଛିତ କୋଇଲା
(B) ମା’ଙ୍କର ସ୍ନେହ, ଉତ୍ତମ କଣ୍ଠସ୍ଵର, ଜଡିବୁଟି
(C) ଖାତା, କୋଠାବାଡ଼ି, କୃଷିଭୂମି
(D) ଚିକିତ୍ସାଜ୍ଞାନ, ମଟରଗାଡ଼ି, ଜଳବାୟୁ
Answer:
(B) ମା’ଙ୍କର ସ୍ନେହ, ଉତ୍ତମ କଣ୍ଠସ୍ଵର, ଜଡିବୁଟି

Question 2.
କେଉଁଟି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ନୁହେଁ ?
(A) ପବନ
(C) ନଦୀ
(B) ସୂର୍ଯ୍ୟରଶ୍ମି
(D) ରାସ୍ତାଘାଟ
Answer:
(D) ରାସ୍ତାଘାଟ

Question 3.
କେଉଁଟି ବିକାଶର ସ୍ତର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
(A) ପ୍ରକୃତ ଓ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ
(B) ଅଜୈବ ଓ ଜୈବ
(C) ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ଓ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ
(D) ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ
Answer:
(A) ପ୍ରକୃତ ଓ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ

Question 4.
ତାଳଚେର ଅଞ୍ଚଳରେ କୋଇଲା କେଉଁ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
(A) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ
(B) ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ
(C) ପ୍ରକୃତ
(D) ସର୍ବବ୍ୟାପୀ
Answer:
(C) ପ୍ରକୃତ

Question 5.
କେଉଁଟି ବିକଶିତ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ନୁହେଁ ?
(A) ଖଣିଜଦ୍ରବ୍ଯ
(B) ଛୋଟନାଗପୁରର ଖଣିଜଦ୍ରବ୍ୟ
(C) ତାଳଚେରର କୋଇଲା
(D) ଉପକୂଳବର୍ତୀ ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳର ଉର୍ବର ମୃତ୍ତିକା
Answer:
(A) ଖଣିଜଦ୍ରବ୍ଯ

Question 6.
କେଉଁଟି ଅଜୈବ ସମ୍ବଳର ସ୍ତର ଅଟେ ?
(A) ପ୍ରାଣୀ, ଉଭିଦ ଓ ଶିଳା
(B) ଶିଳା, ମୃରିକା, ଉଭିଦ
(C) ମୃରିକା, ଜଳ, ବାୟୁ
(D) ବାୟୁ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦ
Answer:
(C) ମୃରିକା, ଜଳ, ବାୟୁ

Question 7.
କେଉଁଟି ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ନୁହେଁ ?
(A) ବାୟୁ
(B) ଖଣିଜତୈଳ
(C) ଜଳ
(D) ଭୂମି
Answer:
(B) ଖଣିଜତୈଳ

Question 8.
କେଉଁଟି ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ଯ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ?
(A) କୋଇଲା
(B) ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍
(C) ସୌରଶକ୍ତି
(D) ଖଣିଜତୈଳ
Answer:
(C) ସୌରଶକ୍ତି

Question 9.
କେଉଁଟି ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ ?
(A) ଜଳ
(B) ବାୟୁ
(C) ଭୂମି
(D) ଖଣିଜସମ୍ପଦ
Answer:
(D) ଖଣିଜସମ୍ପଦ

Question 10.
ଅଟ୍ଟାଳିକା ଓ ସେତୁ କେଉଁ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
(A) ସ୍ଥାନୀୟ
(B) ମାନବକୃତ
(C) ନବୀକରଣ
(D) ଜୈବ
Answer:
(B) ମାନବକୃତ

Question 11.
ସମୁଦ୍ରଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ମୂଲ୍ୟବାନ ଧାତୁ ନିମ୍ନଲିଖତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ପ୍ରକାର ସମ୍ବଳ ?
(A) ସର୍ବବ୍ୟାପୀ
(B) ବିକଶିତ
(C) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ
(D) ଜୈବ
Answer:
(C) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ

Question 12.
କେଉଁଟି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମ୍ବଳର ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ସହାୟକ ହୁଏ ନାହିଁ ?
(A) ଉପଯୋଗିତା
(B) ପରିକଳ୍ପନା
(C) ପ୍ରୟୋଜନୀୟତା
(D) ପ୍ରତିଯୋଗିତା
Answer:
(D) ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question 13.
କେଉଁଟି ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ?
(A) ସୌରଶକ୍ତି
(B) ଜୁଆରଶକ୍ତି
(C) କୋଇଲା
(D) ପବନଶକ୍ତି
Answer:
(C) କୋଇଲା

Question 14.
କେଉଁଟି ଏକ ମାନବକୃତ ସମ୍ବଳ ?
(A) ଝରଣା ଜଳ
(B) ମୁଭିକା
(C) ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ
(D) କ୍ୟାନ୍‌ସର ଚିକିତ୍ସାରେ ବ୍ୟବହୃତ ଔଷଧ
Answer:
(D) କ୍ୟାନ୍‌ସର ଚିକିତ୍ସାରେ ବ୍ୟବହୃତ ଔଷଧ

Question 15.
କେଉଁଟି ଏକ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ ?
(A) ଜଙ୍ଗଲ
(B) ପଶୁ
(C) ପକ୍ଷୀ
(D) ଝରଣା
Answer:
(D) ଝରଣା

Question 16.
କେଉଁଟି ମାନବକୃତ ସମ୍ବଳ ?
(A) ପଥର
(B) ବାଲି
(C) ସିମେଣ୍ଟ
(D) ମାଟି
Answer:
(C) ସିମେଣ୍ଟ

Question 17.
କେଉଁଟି ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳ ?
(A) ସୌରଶକ୍ତି
(C) ବାୟୁ
(B) ଜଳ
(D) କୋଇଲା
Answer:
(D) କୋଇଲା

Question 18.
ଜନସଂଖ୍ୟା ତଥା ଲୋକଙ୍କ ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଦକ୍ଷତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ
(B) ସମ୍ବଳ ସଂରକ୍ଷଣ
(C) ମାନବ ସମ୍ବଳ
(D) ପ୍ୟାଟେଣ୍ଟ
Answer:
(C) ମାନବ ସମ୍ବଳ

Question 19.
କେଉଁଟି ଏକ ଜୈବ ସମ୍ବଳ ?
(A) ମନୁଷ୍ୟଦ୍ଵାରା ପ୍ରସ୍ତୁତି ଦ୍ରବ୍ୟ
(B) ଜୀବିତ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ ଗଠିତ
(C) ଜୀବନବିହୀନ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ ଗଠିତ
(D) ଖଣିଜପଦାର୍ଥ
Answer:
(B) ଜୀବିତ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ ଗଠିତ

Question 20.
କେଉଁ ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ପରିମାଣ ଜଣାପଡ଼ିଥାଏ ?
(A) ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ
(B) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ
(C) ଜୈବ ସମ୍ବଳ
(D) ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ
Answer:
(A) ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ

Question 21.
କେଉଁ ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ପରିମାଣ ଜଣାପଡ଼େ ନାହିଁ ?
(A) ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ
(B) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ
(C) ଜୈବ ସମ୍ବଳ
(D) ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ
Answer:
(B) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ

Question 22.
କେଉଁଟି ଏକ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ?
(A) କୋଇଲା
(B) ମୂରିକା
(C) କୁହା
(D) ତମ୍ବା
Answer:
(B) ମୂରିକା

Question 23.
କେଉଁଟି ଏକ ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ ନୁହେଁ ?
(A) ଲୁହା
(C) ସୁନା
(B) ତମ୍ବା
(D) ବାୟୁ
Answer:
(D) ବାୟୁ

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
_____________________ नन्दः नाम नरेन्द्रः आसीत्। (काश्यां, विशालायां, मथुरायां)
Answer:
विशालायां

Question 2.
विशालायां _____________________ नाम नरेन्द्रः आसीत्। (शान्तनुः, दुष्यन्तः, नन्दः)
Answer:
नन्दः

Question 3.
तस्य _____________________ नाम भायी। (तारावती, भानुमती, अग्रदूती)
Answer:
भानुमती

Question 4.
तस्य आसीत् _____________________ नाम अमात्यप्रवरः। (यौगन्धरायणः, शुद्धानन्दः, शारदानन्दः)
Answer:
शारदानन्दः

Question 5.
नृपनन्दनः _____________________ मृगयार्थं वनमगात्। (जयपाल, कामपालः, धर्मपालः)
Answer:
जयपाल

Question 6.
राजपुत्र: वने _____________________ दृष्टवान्। (व्याघ्रं, हस्तीं, कृष्णसारं)
Answer:
कृष्णसारं

Question 7.
व्याघ्रं दृष्ट्वा तुरङ्गमो _____________________ त्रोटयित्वा पलायमानो नगरमार्गमगात्। (वन्धनं, चन्दनं, रन्धनं)
Answer:
वन्धनं

Question 8.
राजपुत्र: _____________________ शरणागतः। (व्याघ्रस्य, भल्लूकस्य, वृक्षस्य)
Answer:
भल्लूकस्य

Question 9.
अतः शरणागतपरित्राणान्महत् _____________________ ते स्यात्। (पापं, पुण्यं, धर्मं)
Answer:
पुण्यं

Question 10.
_____________________ अस्तम् अगात्। (चन्द्रमा, नक्षत्रम्, तरणि:)
Answer:
तरणि:

Question 11.
राजपुत्रः भल्लूकस्य _____________________ सुष्वाप। (गृहे, अङ्के, मस्तके)
Answer:
अङ्के

Question 12.
एहि ममाङ्के _____________________ कुरु। (छिद्रां, क्षुद्रां, निद्रां)
Answer:
निद्रां

Question 13.
भल्लुकः _____________________। (जिह्वायुधः, नरवायुधः, शृङ्गायुधः)
Answer:
नरवायुधः

Question 14.
अहम् एनं _____________________ गमिष्यामि। (तापयित्वा, ताड़यित्वा, भक्षयित्वा)
Answer:
भक्षयित्वा

Question 15.
त्वमपि _____________________ याहि। (निजालयं, विद्यालयं, देवालयं)
Answer:
निजालयं

Question 16.
त्वमपि निज _____________________ गच्छ। (भवनं, नगरं, गृहं)
Answer:
नगरं

Question 17.
राजपुत्रः _____________________ इति वदन् पिशाचः वभूव। (ससेमिरा, समेसिरा, सरेमिसा)
Answer:
ससेमिरा

Question 18.
राजपुत्र ससेमिरा इति बदन् _____________________ वभूव। (राक्षस, असुर, पिशाच:)
Answer:
पिशाच:

Question 19.
_____________________ भवितव्यतानुसारिणी भवति। (मनः, वुद्धि:, भाग्य)
Answer:
वुद्धि:

Question 20.
अतस्तदन्वेषणार्थं _____________________ गमिष्यामः। (जल, स्थलं, वनं)
Answer:
वनं

Question 21.
राजाऽमात्यमण्डलपरिवृतो _____________________ आगत्य उपविष्टः। (मन्त्रिमन्दिरम्, देवमन्दिरम्, दासीमन्दिरम्)
Answer:
मन्त्रिमन्दिरम्

Question 22.
राज्ञोऽग्रे कथय यन्मम कापि _____________________ वर्त्तते। (भायी, कन्या, माता)
Answer:
कन्या

Question 23.
शारदानन्देन _____________________ पठितम्। (गीतं, गद्यं, पद्यं)
Answer:
पद्यं

Question 24.
अङ्कमारुह्य सुप्तानां हन्तुः किं नाम _____________________। (पौरुषम्, सौरभम्, विज्ञताम्)
Answer:
पौरुषम्

Question 25.
ब्रह्महापि प्रमुच्येत _____________________ न मुच्यते। (शत्रुद्रोही, मित्रद्रोही, राजद्रोही)
Answer:
मित्रद्रोही

Question 26.
राजपुत्रः स्वस्थः _____________________ चाभवत्। (सावधान:, सन्निधान, प्रधान:)
Answer:
सावधान:

Question 27.
राजपुत्र: _____________________ अग्रे भल्लुकवृत्तान्तमकथयत्। (मातुः, पितुः, भ्रातुः)
Answer:
पितुः

Question 28.
ततो राज्ञा _____________________ अपकृष्टा। (यवनिका, मदनिका, सागरिका)
Answer:
यवनिका

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
विशालायां कः नाम नरेन्द्रः आसीत्?
Answer:
ନନ୍ଦ

Question 2.
नन्दः कुत्र नरेन्द्रः आसीत्?
Answer:
ବିଶାଳାରେ

Question 3.
नन्दः केन सर्वानवनीपालान् विजित्य राज्यं शशास?
Answer:
ନିଜର ବାହୁବଳରେ

Question 4.
राजानन्दस्य भायी का आसीत्?
Answer:
ଭାନୁମତୀ

Question 5.
राजानन्दस्य अमात्यः कः आसीत्?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ

Question 6.
शारदानन्दः कीदृशः आसीत्?
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ଭଳି

Question 7.
नन्दः अमात्यशारदानन्दं किं कृतः?
Answer:
ନିଜ ରାଜ୍ୟରୁ ନିର୍ବାସିତ

Question 8.
राजानन्दस्य पुत्रः कः आसीत्?
Answer:
ଜୟପାଳ

Question 9.
राजपुत्रः किमर्थं कुत्र गत: च?
Answer:
ମୃଗୟା ନିମନ୍ତେ ବଣକୁ

Question 10.
वनमध्ये राजपुत्रः कं दृष्टवान्?
Answer:
କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗକୁ

Question 11.
के मार्गे लग्नाः?
Answer:
ସୈନିକଗଣ

Question 12.
जयपालः यावत् पश्यति तावत् सकल: सैनिकगणो कुत्र लग्न?
Answer:
ମାର୍ଗରେ

Question 13.
वने कः नाम व्याघ्रः समागतः?
Answer:
ଚିତ୍ରକ

Question 14.
नृपसृनुः भयात् वेपमानः कम् आरूढ़:?
Answer:
ବୃକ୍ଷକୁ

Question 15.
कः अस्तम् अगात्?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ

Question 16.
राजपुत्रः कुत्र सुष्वाप?
Answer:
ଭାଲୁର କୋଳରେ

Question 17.
कुत्र महत् पातकम्?
Answer:
ଶରଣାଗତକୁ ମାରିବାରେ

Question 18.
कः नखायुधः?
Answer:
ଭାଲୁ

Question 19.
राजपुत्रः किं कथयित्वा पिशाचः वभूव?
Answer:
ସସେମିରା

Question 20.
कः शून्य: नगरं जगाम?
Answer:
ଘୋଡ଼ା

Question 21.
कानू आहूय राजा पुत्रं चिकित्सितवान्?
Answer:
ମଣି-ମହୌଷଧୀମାନଙ୍କୁ

Question 22.
केन यत् कार्यं तद् विचाय्यैव कर्त्तव्यम्?
Answer:
ପୁରୁଷଦ୍ବାରା

Question 23.
राजा केन पुत्रस्य चिकित्साकर्त्तुम् इयेष?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କଦ୍ବାରା

Question 24.
राजा किं दातुम् उद्घोषितवान्?
Answer:
ଅର୍ଦ୍ଧେକ ରାଜ୍ୟ

Question 25.
शारदानन्दः कति श्लोकं पठितवान्?
Answer:
ଚାରିଗୋଟି

Question 26.
राजेन्द्र ! केभ्यो दानं देहि?
Answer:
ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
आसीत् विशालायां नन्दो नाम नरेन्द्रः।
Answer:
ବିଶାଳନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ରାଜା ଥିଲେ ।

Question 2.
निजभुजवलेन सर्वानवनीपालान् विजित्य राज्यं शशास।
Answer:
ସେ ନିଜ ବାହୁବଳରେ ସମସ୍ତ ରାଜାଙ୍କୁ ଜୟକରି ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରୁଥିଲେ।

Question 3.
एकदा नृपनन्दनो जयपालो मृगयार्थं वनमगात्।
Answer:
ଥରେ ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ଶିକାର ନିମନ୍ତେ ବନକୁ ଗଲେ ।

Question 4.
कृष्णसारोऽपि तत्रादृश्यो जात:।
Answer:
କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ମଧ୍ୟ ସେଠି ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା।

Question 5.
एककी तुरगारूढ़: सरोवरस्य परिसरे वनमपश्यत्।
Answer:
ଏକୁଟିଆ ଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ିଥିବା ସେ ପୁଷ୍କରିଣୀର ନିକଟରେ ବନ ଦେଖ‌ିଲେ।

Question 6.
तत्र पूर्वरूढं भल्लुकं विलोक्य पुनर्भृशं भयं प्राप्तः।
Answer:
ସେଠି ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟଭୀତ ହୋଇଗଲେ।

Question 7.
मां विश्वस्य शार्दूलादपि न भेतव्यम्।
Answer:
ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସକରି ବାଘକୁ ମଧ୍ୟ ଡର ନାହିଁ।

Question 8.
अत: शरणागतपरित्राणान्महत् पुण्यं ते स्यात्।
Answer:
ଏଣୁ ଶରଣାପନ୍ନର ରକ୍ଷା ହେତୁ ତୁମର ମହାପୁଣ୍ୟ ହେବ।

Question 9.
तस्मादमुमधः पातय, अहमेनं भक्षयित्वा सुखेन गमिष्यामि।
Answer:
ତେଣୁ ଏହାଙ୍କୁ ତଳକୁ ପକାଅ, ମୁଁ ତାହାଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣକରି ସୁଖରେ ଚାଲିଯିବି।

Question 10.
यतः शरणागतमारणे महत् पातकम्।
Answer:
ଯେହେତୁ ଶରଣାପନ୍ନକୁ ମାରିବାରେ ବଡ଼ ପାପ ହୁଏ ।

Question 11.
ततो भल्लूको राजपुत्रसमीपे स्वापं गत:।
Answer:
ତାହାପରେ ଭାଲୁଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଶୋଇଗଲା।

Question 12.
अयं त्वां मत्तो रक्षित्वा स्वयमत्तुमिच्छति।
Answer:
ଇଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି।

Question 13.
अतस्त्वं ससेमिरा इति वदन् पिशाचो भव इति शापं दत्तवान्।
Answer:
ଏଣୁ ତୁମେ ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୁଅ ବୋଲି ଅଭିଶାପ ଦେଲା।

Question 14.
भल्लूकोऽपि राजकुमारं शप्त्वा निजस्थानं जगाम।
Answer:
ଭାଲୁ ବି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଶାପଦେଇ ନିଜସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 15.
तस्य तरङ्गस्तेन शून्यो नगरं जगाम।
Answer:
ତାଙ୍କର ଘୋଡ଼ାଟି ତାଙ୍କ ବିହୁନେ ନଗରକୁ ଗଲା।

Question 16.
यदा कुमारो मृगयार्थं निर्गतस्तदा महानपशकुन: आसीत्।
Answer:
ଯେତେବେଳେ ରାଜକୁମାର ମୃଗୟାପାଇଁ ବାହାରିଲେ ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ ଜଣାପଡ଼ୁଥିଲା।

Question 17.
तन्निराससमये केनापि न वारितोऽहम्।
Answer:
ତାଙ୍କୁ ନିର୍ବାସିତ କଲାବେଳେ କେହି ବି ମୋତେ ବାରଣ କଲେ ନାହିଁ।

Question 18.
तच्छ्रुत्वा राज्ञः पुरतो मन्त्रिणा तथैव कथितम्।
Answer:
ତାହା ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେହିପରି କହିଲେ।

Question 19.
एवमुक्तवति शारदानन्दे राजपुत्रः स्वस्थः सावधानश्चाभवत्।
Answer:
ଏହିପରି ଶାରଦାନନ୍ଦ କହନ୍ତେ ରାଜକୁମାର ସୁସ୍ଥ ଓ ସାବଧାନ ହୋଇଗଲେ।

Question 20.
ततः पितुरग्रे भल्लूकवृत्तान्तमकथयत्।
Answer:
ତାହାପରେ ପିତାଙ୍କ ଆଗରେ ଭାଲୁ ବୃତ୍ତାନ୍ତକୁ କହିଲେ।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कः शारदानन्दः? स कथं राज्यान्निवीसित:?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ ଥିଲେ ବିଶାଳା ନଗରୀର ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ନନ୍ଦଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ । ସେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ସଦୃଶ ଥିଲେ । ଥରେ ଏକ ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ନନ୍ଦ ରାଗିଯାଇ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କୃତ କରିଥିଲେ।

Question 2.
राजकुमारः कदा तरुवरम् आरूढ़:?
Answer:
ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ମୃଗୟାକୁ ଯାଇ ବନ ମଧ୍ୟରେ ବୁଲି ବୁଲି ଏକ ପୋଖରୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେଠାରେ ଘୋଡ଼ାକୁ ଗଛଡାଳରେ ବାନ୍ଧି ପାଣି ପିଇବା ପରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯାଉଥିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହେଲା । ଏଣୁ ସେହି ସମୟରେ ରାଜକୁମାର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲେ।

Question 3.
भयं प्राप्तं राजपुत्रं भल्लुकः किमब्रवीत्?
Answer:
ଗଛ ଉପରେ ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ରାଜକୁମାର ଭୟପ୍ରାପ୍ତ ହେବାରୁ ଭାଲୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲା– ‘‘ରାଜକୁମାର, ଭୟ କର ନାହିଁ । ତୁମେ ଆଜି ମୋର ଶରଣାଗତ । ଏଣୁ ମୁଁ ତୁମର କୌଣସି ଅନିଷ୍ଟ କରିବି ନାହିଁ । ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ବାଘକୁ ମଧ୍ୟ ଭୟ କର ନାହିଁ ।’’

Question 4.
चित्रकः भल्लूकं किम् उक्तवान्?
Answer:
ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଶୋଇପଡ଼ିବା ଦେଖ୍ ଚିତ୍ରକ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁନର୍ବାର ମୃଗୟା କରି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । କାହିଁକି ଏହାକୁ କୋଳରେ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଛ ? ମନୁଷ୍ୟମାନେ କୃତଘ୍ନ ଅଟନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହାକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ଖାଇସାରି ଚାଲିଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଯିବ ।

Question 5.
व्याघ्रः राजकुमारं किमवदत्?
Answer:
ଭାଲୁ ଶୋଇପଡ଼ିବା ପରେ ବାଘ ରାଜପୁତ୍ରକୁ କହିଲା– ତୁମେ ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ଏହି ଭାଲୁ ଚଞ୍ଚଳମନା ହୋଇଥିବାରୁ ନଖକୁ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରିପାରେ । ଏହାର ଅନୁଗ୍ରହ ମଧ୍ଯ ଭୟଙ୍କର । ଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବ । ଏଣୁ ଏହାକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଖାଇସାରି ଚାଲିଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନଗରକୁ ଚାଲିଯିବ ।

Question 6.
भल्लूकेन राजपुत्रः कथमभिशप्तः?
Answer:
ରାଜପୁତ୍ର ବାଘ କଥାରେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦେଲା । ଭାଲୁଟି ପଡ଼ି ଯାଉଯାଉ ଏକ ଡାଳକୁ ଧରି ରହିଗଲା । ତେଣୁ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା– ରେ ପାପିଷ୍ଠ କାହିଁକି ଡରୁଛୁ ? ତୋର ଯାହା ପୂର୍ବାର୍ଜିତ କର୍ମଫଳ ଅଛି, ତୋତେ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏଣୁ ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଏ ।

Question 7.
राजकुमारविषये राजा मन्त्रिणः किमभणत्?
Answer:
ରାଜକୁମାର ବିଷୟରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ କହିଲେ– ଯେତେବେଳେ ରାଜକୁମାର ମୃଗୟାକୁ ବାହାରିଲେ, ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ସେ ତାହା ଉଲଂଘନ କରିଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ବସିଥିବା ଘୋଡ଼ାଟି ଏକାକୀ ଫେରି ଆସିଛି । ଏଣୁ ତାକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଯିବା ।

Question 8.
यदा राजपुत्रः स्वस्थः न अभवत्, राजा किमवदत्?
Answer:
ସମସ୍ତ ଚିକିତ୍ସା ସତ୍ତ୍ଵେ ଯେତେବେଳେ ରାଜପୁତ୍ର ସୁସ୍ଥ ହେଲେ ନାହିଁ, ରାଜା କହିଲେ– ମନ୍ତ୍ରିନ୍ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ଯଦି ଶାରଦାନନ୍ଦ ଥାଆନ୍ତେ, କ୍ଷଣକରେ ସେ ଏହାକୁ ଭଲକରି ଦେଇଥା’ନ୍ତେ । ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ତଡ଼ିଦେଇଛି । ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ କଥା ବିଚାର କରି କରିବା ଉଚିତ । ସେତେବେଳେ ମୋତେ କେହି ମଧ୍ୟ ବାଧା ଦେଲେ ନାହିଁ ।

Question 9.
राजपुत्रस्य आरोग्यार्थं राजा किं कृतवान्?
Answer:
ପିଶାଚ ପାଲଟି ଯାଇଥବା ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଭଲ କରିବାପାଇଁ ରାଜା ମଣି, ମନ୍ତ୍ର ଓ ଔଷଧ ଜାଣିଥ‌ିବା ବୈଦ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଚିକିତ୍ସା କରାଇଲେ । କୌଣସିମତେ ଭଲ ନ ହେବାରୁ ଘୋଷଣା କରାଇଲେ ଯେ, ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଭଲ କରିଦେବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧେ ରାଜ୍ୟ ପୁରସ୍କାର ଦିଆଯିବ ।

Question 10.
शारदानन्दः मन्त्रिणं किमुक्तवान्?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କହିଲେ– ମନ୍ତ୍ର ! ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ କୁହ ଯେ ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ସାକ୍ଷାତ୍ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେ ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କରିବ।

Question 11.
राजा शारदानन्दं दृष्ट्वा किमकरोत्?
Answer:
ରାଜା ପରଦା ଉଠାଇଦେଇ ସେଠାରେ ବସିଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ପରମ ଆନନ୍ଦରେ ତାହାକୁ ପ୍ରଣାମ କରି କ୍ଷମା ଯାଚନାପୂର୍ବକ ସତ୍କାର କଲେ ।

Question 12.
‘ससेमिराकथायाः’ का नीतिशिक्षा लभ्यते?
Answer:
‘ସସେମିରାକଥା’ରୁ ଏହି ନୀତିଶିକ୍ଷା ମିଳୁଛି ଯେ–

• କସ୍ମିନ୍‌କାଳେ କୃତଘ୍ନତା ବା ବିଶ୍ୱାସକଘାତକତା କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ?
• ଶରଣାଗତକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପରମ ଧର୍ମ ଅଟେ।
• ମିତ୍ରଦ୍ରୋହଠାରୁ ଆଉ ବଡ଼ ପାପ ନାହିଁ ।
• କୃତକର୍ମର ଫଳ ନିଜକୁ ହିଁ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।
• ବିଚାର ନକରି କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
राजपुत्रः कथं ‘ससेमिरा’ इति वदत् पिशाचोभूत्वा वने अभ्रमत्?
अथवा
विश्वासघातकस्य परिणतिं ससेमिराकथामाश्रित्य वर्णयत।
Answer:
କଥାସାହିତ୍ୟର ପରମ୍ପରା ଅତୀବ ପ୍ରାଚୀନ । ଶିବଦାସ କୃତ କଥାଗ୍ରନ୍ଥ ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ର ଅଂଶସ୍ୱରୂପ ‘ସସେମିରାକଥା’ । ନନ୍ଦରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ଥରେ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଗୋଟିଏ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ବହୁଦୂରକୁ ଚାଲିଗଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ସେ ପଛକୁ ଚାହିଁଲାବେଳେ ମୃଗଟି ମଧ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା । ତା’ପରେ ବନ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ଏକ ପୋଖରୀରୁ ପାଣି ପିଇ ବିଶ୍ରାମ ନେବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ତା’ର ଘୋଡ଼ା ବନ୍ଧନ ଛିଣ୍ଡାଇ ପଳାଇଗଲା ଏବଂ ସେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । ସେଠାରେ ଆଗରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଏକ ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କଲା । ସେ ମଧ୍ୟ ଭାଲୁର ଆଶ୍ରୟ ପାଇ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହେଲା ।

କ୍ରମଶଃ ରାତ୍ରି ହେଲା । କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ନିଦ ଲାଗିବାରୁ ସେ ଭାଲୁର ପରାମର୍ଶରେ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘‘ଏ ହେଉଛି ଗ୍ରାମବାସୀ । ପୁଣି ମୃଗୟା କରି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ, ଏଣୁ ଏହାକୁ ତଳକୁ ପକାଇଦିଅ । ଭାଲୁ କିନ୍ତୁ ଶରଣାଗତ ପ୍ରତି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରିବାପାଇଁ ସ୍ୱମ୍ମତ ହେଲା ନାହିଁ ।’’

କିଛି ସମୟ ପରେ ରାଜପୁତ୍ରର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଲା । ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ତା’ପାଖରେ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ପୂର୍ବ ଭଳି ବାଘ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲି ଦେବାପାଇଁ କହିଲା । ରାଜପୁତ୍ର ତା’କଥାରେ ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବାରୁ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ତା’ପରେ ସେ ରାଜପୁତ୍ରର ଏହି ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା ହେତୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା– ‘ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯା’ ।’’

ଏହିପରି ଭାବେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବନ ମଧ୍ୟରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଅର୍ଥାତ୍ ରାଜପୁତ୍ର ଏହିପରି ଭାବେ ବିଶ୍ଵାସଘାତକତାର ଫଳ ପାଇଲା ।

Question 2.
पिशाचीभूतः राजकुमारः केन प्रकारेण सूस्थोऽभवत्?
Answer:
ବନ ମଧ୍ଯରେ ଭାଲୁର ଅଭିଶାପ ପାଇ କୃତଘ୍ନ ରାଜକୁମାର ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଇଥିଲା । କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ତାଙ୍କୁ କେହି ଭଲକରି ପାରି ନ ଥିଲେ । ଶେଷରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଭଲ କରିଦେବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧେ ରାଜ୍ୟ ଦିଆଯିବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରି ନିଜ ଘରକୁ ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଲୁଚାଇ ରଖୁଥ‌ିବା ନିର୍ବାସିତ ମନ୍ତ୍ରୀପ୍ରଦର ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ଆଗରେ ସବୁକଥା କହିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ବୁଝିପାରି କହିଲେ– ‘‘ରାଜାଙ୍କୁ ଯାଇ କହନ୍ତୁ ଯେ ମୋର ଏକ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜପୁତ୍ର ତାଙ୍କ ସହିତ ସାକ୍ଷାତ କରନ୍ତୁ, ସେ କୌଣସି ବାଟ ବତାଇଦେବ ।’’ ମନ୍ତ୍ରୀ ଏକଥା ରାଜାଙ୍କୁ ଜଣାଇ ଦେବାପାରେ ସେ ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ଆସି ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ । ରାଜକୁମାର ମଧ୍ୟ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ସେଠାରେ ଆସି ବସିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ କହିଲେ– ‘‘ସଦ୍‌ଭାବ ପୋଷଣ କରୁଥିବା ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଠକିବାରେ କୌଣସି ଚତୁରତା ନାହିଁ କିମ୍ବା କୋଳକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଶୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ହତ୍ୟା କରିବାରେ ବୀରତ୍ଵ ପ୍ରକାଶ ପାଏନି ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜକୁମାର ପ୍ରଥମ ଅକ୍ଷରଟି ଛାଡ଼ି କେବଳ ‘ସେମିରା’ କହିଲା ।

ଶାରତାନନ୍ଦ ପୁଣି କହିଲେ– ‘ତୀର୍ଥଭ୍ରମଣଦ୍ୱାରା ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପାପ ଦୂର ହୋଇପାରେ କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀକୁ କୌଣସି ଉପାୟରେ ନିଷ୍ପତି ମିଳେ ନାହିଁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର କେବଳ ‘ମିରା’ କହିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ଶାରଦାନନ୍ଦ ପୁଣି କହିଲେ– ‘ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ ତଥା ବିଶ୍ୱାସଘାତକ ପ୍ରଳୟକାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନର୍କରେ ପଡ଼ନ୍ତି ।’’ ଏତିକି ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର କେବଳ ଶେଷ ଅକ୍ଷରଟି ଅର୍ଥାତ୍‌ ‘ରା’ କହିଲା ।

ଶେଷରେ ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘‘ମହାରାଜ ! ପୁତ୍ରର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦିଅନ୍ତୁ ଏବଂ ଦେବାରାଧନା କରନ୍ତୁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଶେଷ ଅକ୍ଷରଟିକୁ ମଧ୍ଯ ଉଚ୍ଚାରଣ କଲା ନାହିଁ । ଏହିପରି ଭାବରେ ରାଜକୁମାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ସୁସ୍ଥ ଓ ସଚେତନ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ ।

Question 3.
ससेमिराकथायाः सारं स्वभाषया लिखत।
Answer:
ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ତଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ । ଥରେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଏଣେ କୃଷ୍ଣସାରକୁ ମଧ୍ୟ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଶେଷରେ ଘୋଡ଼ାରେ ବସି ବୁଲୁବୁଲୁ ବନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପୋଖରୀ ଦେଖୁଲେ । ପାଣି ପିଇ ଗଛତଳେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ନଗର ଆଡ଼କୁ ଦୌଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା ଏବଂ ରାଜପୁତ୍ର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । କିନ୍ତୁ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରି ଆଶ୍ରୟ ଦେଲା ।

ରାତିରେ କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର ଆଶ୍ଵାସନା ପାଇ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ତଳେ ଥିବା ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁଣି ମୃଗୟାକୁ ଆସି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । ଏଣୁ ଆମର ଏହି କୃତଘ୍ନ ଶତ୍ରୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ ।’’ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ପାପ ଲାଗେ ବୋଲି କହି ଭାଲୁ ତା’ କଥାରେ ରାଜି ହେଲା ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର ନିଦ୍ରା ତ୍ୟାଗ କରିବା ପରେ ଭାଲୁ ତାକୁ ଚେଇଁ ରହିବାକୁ କହି ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ‘‘ରାଜପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଏହି ନଖଧାରୀକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ସେ ମୋଠାରୁ ତୁମକୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ତାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି ।’’ ବାଘ କଥା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବା ମାତ୍ରେ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଗୋଟିଏ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ଏହା ଦେଖୁ ରାଜକୁମାରଙ୍କ ଭୟର ସୀମା ରହିଲା ନାହିଁ । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା— ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଅ ।’’ ସକାଳ ହେଲା । ବାଘ ଚାଲିଗଲା । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଗଲା । ତା’ ଅଭିଶାପ ଅନୁସାରେ ରାଜପୁତ୍ର ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବୁଲିଲା ।

ଘୋଡ଼ାଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ନଗରକୁ ଏକାକୀ ଗଲା । ଏକଥା ଜାଣି ରାଜା, ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ପୁତ୍ରକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ପୁତ୍ରର ସେହି ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ଦୁଃଖରେ ତାକୁ ଧରି ନଗରକୁ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ବହୁତ ଚିକିତ୍ସା ପାଇ ମଧ୍ଯ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରିନଥିଲେ । ଏଣୁ ତାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମନ୍ତ୍ରୀ– ‘ଯେ ଆରୋଗ୍ୟ କରିପାରିବ ତାକୁ ରାଜ୍ୟରୁ ଅଧେ ଦିଆଯିବ’’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏଣେ ଘରକୁ ଆସି ଲୁଚାଇ ରଖୁଥୁବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ସେ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ଯାଇ ଦେଖାକରନ୍ତୁ । ସେ କିଛି ଉପାୟ କହିବ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜା ପୁତ୍ରକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରକୁ ଗଲେ । ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜପୁତ୍ରର ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା କ୍ରମଶଃ ଚାରିଗୋଟି ପଦ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିଲେ । ପ୍ରତି ପଦ୍ୟପାଠ ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଶେଷରେ ‘ସସେମିରା’ ଶବ୍ଦଟିକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବନ୍ଦ କରିଦେଲା ଏବଂ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ସବୁକଥା ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା। ଇତି ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଟେକି ଦେବାମାତ୍ରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦିତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସତ୍କାର କଲେ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Summary

ଲେଖକ ପରିଚୟ – ସଂସ୍କୃତ କଥାସାହିତ୍ୟରେ ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ର ସ୍ଥାନ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର । ଏହାର ରଚୟିତା ରୂପେ ଜମ୍ବଳ ଦତ୍ତ ଓ ଶିବଦାସଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲିଖୁତ । ଜମ୍ବଳ ଦତ୍ତଙ୍କ ରଚନା କେବଳ ଗଦ୍ୟାତ୍ମକ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଶିବଦାସଙ୍କ ବିରଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ଉଭୟ ଗଦ୍ୟାତ୍ମକ ଓ ପଦ୍ୟାତ୍ମକ ଅଟେ । ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରଚିତ ଯୋଗେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ‘ବୃହତ୍‌ଥାମଞ୍ଜରୀ’ ଓ ସୋମଦେବଙ୍କର ‘କଥାସରିତ୍‌ସାଗର’ରେ ଏହି କଥାର ଅସ୍ତିତ୍ବ ଉପଲବ୍‌ଧୂ ହୁଏ । ୧୪୮୭ରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହସ୍ତଲିପି ଆଧାରରେ ଡକ୍ଟର ହର୍ଟଲ୍ ଶିବଦାସ ୧୪୮୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦର ପୂର୍ବରୁ ଲେଖୁଥ‌ିବାର ପ୍ରମାଣ ଦିଅନ୍ତି । ତେବେ ଏହାଙ୍କର ସମୟ ଦ୍ଵାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବୋଲି ସ୍ବୀକୃତ ହୋଇଥାଏ ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ସଂସ୍କୃତ ଆଖ୍ୟାନ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରାଚୀନତା ତଥା ମୌଳିକତା ସର୍ବଜନବିଦିତ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ଅଟେ । ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ରେ ୨୫ଗୋଟି କୌତୂହଳପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଳ୍ପର ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଛି । ରାଜା ବିକ୍ରମାର୍କ ଓ ବେତାଳକୁ ନେଇ ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ରଚିତ ହୋଇଅଛି । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ କଥାନକର ମୂଳ ‘ବୃହତ୍ଵକଥା’ରୁ ସଂଗୃହୀତ । ବେତାଳର ଜଟିଳ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ବୁଦ୍ଧିଦୀପ୍ତ ଉତ୍ତର ରାଜା ତ୍ରିବିକ୍ରମସେନ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଏହି କଥାରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସାମାଜିକ ନୀତି ବିଷୟରେ ସମୁଚିତ ଶିକ୍ଷା ମିଳେ । ଆଲୋଚିତ କଥାନକ ‘ସସେମିରାକଥା’ରେ ନନ୍ଦରାଜାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ଆଶ୍ରୟଦାତା ଭଲ୍ଲୁକ ସହିତ କିପରି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରି ତା’ ଫଳ ଭୋଗ କରିଥିଲେ ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

ସାରକଥା – ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ତଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ । ଥରେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଏଣେ କୃଷ୍ଣସାରକୁ ମଧ୍ୟ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଶେଷରେ ଘୋଡ଼ାରେ ବସି ବୁଲୁବୁଲୁ ବନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପୋଖରୀ ଦେଖୁଲେ । ପାଣି ପିଇ ଗଛତଳେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା। ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ନଗର ଆଡ଼କୁ ଦୌଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା ଏବଂ ରାଜପୁତ୍ର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । କିନ୍ତୁ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରି ଆଶ୍ରୟ ଦେଲା ।

ରାତିରେ କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର ଆଶ୍ଵାସନା ପାଇ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ତଳେ ଥିବା ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁଣି ମୃଗୟାକୁ ଆସି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । ଏଣୁ ଆମର ଏହି କୃତଘ୍ନ ଶତ୍ରୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ ।’’ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ପାପ ଲାଗେ ବୋଲି କହି ଭାଲୁ ତା’ କଥାରେ ରାଜି ହେଲା ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର ନିଦ୍ରା ତ୍ୟାଗ କରିବା ପରେ ଭାଲୁ ତାକୁ ଚେଇଁ ରହିବାକୁ କହି ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ‘‘ରାଜପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଏହି ନଖଧାରୀକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ସେ ମୋଠାରୁ ତୁମକୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ତାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି ।’’ ବାଘ କଥା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବା ମାତ୍ରେ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଗୋଟିଏ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ଏହା ଦେଖୁ ରାଜକୁମାରର ଭୟର ସୀମା ରହିଲା ନାହିଁ । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା— ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଅ ।’’ ସକାଳ ହେଲା । ବାଘ ଚାଲିଗଲା । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଗଲା । ତା’ ଅଭିଶାପ ଅନୁସାରେ ରାଜପୁତ୍ର ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବୁଲିଲା ।

ଘୋଡ଼ାଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ନଗରକୁ ଏକାକୀ ଗଲା । ଏକଥା ଜାଣି ରାଜା, ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ପୁତ୍ରକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ପୁତ୍ରର ସେହି ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ଦୁଃଖରେ ତାକୁ ଧରି ନଗରକୁ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ବହୁତ ଚିକିତ୍ସା ପାଇ ମଧ୍ୟ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରିନଥିଲେ । ଏଣୁ ତାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମନ୍ତ୍ରୀ– ‘ଯେ ଆରୋଗ୍ୟ କରିପାରିବ ତାକୁ ରାଜ୍ୟରୁ ଅଧେ ଦିଆଯିବ’’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏଣେ ଘରକୁ ଆସି ଲୁଚାଇ ରଖୁଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ସେ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ଯାଇ ଦେଖାକରନ୍ତୁ । ସେ କିଛି ଉପାୟ କହିବ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜା ପୁତ୍ରକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରକୁ ଗଲେ । ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜପୁତ୍ରର ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କ୍ରମଶଃ ଚାରିଗୋଟି ପଦ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିଲେ । ପ୍ରତି ପଦ୍ୟପାଠ ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଶେଷରେ ‘ସସେମିରା’ ଶବ୍ଦଟିକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବନ୍ଦ କରିଦେଲା ଏବଂ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ସବୁକଥା ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା।

ଇତି ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଟେକିଦେବାମାତ୍ରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦିତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସତ୍କାର କଲେ।
ନୀତିଶିକ୍ଷା—

• ‘‘କର୍ମାୟରଂ ଫଳ ପୁଂସାଂ ବୁଦ୍ଧି କର୍ମାନୁସାରିଣୀ ।’’
• ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ ଯଶ୍ଚ ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ ।
  ତ୍ରୟସ୍ତେ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ଯାବଦାରୁତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥
• ଧର୍ମେଣ ହୀନଃ ପଶୁଭଃ ସମାନାଃ ।
• ପରବୁଦ୍ଧିବିନାଶାୟ ।

Text – 1

आसीत् विशालायां …………………………… मार्गे लग्नः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ନରେନ୍ଦ୍ର = ରାଜା । ନିଜଭୁଜବଳେନ = ନିଜ ବାହୁବଳରେ । ଅବନୀପାଳାନ୍ = ରାଜାମାନଙ୍କୁ । ବିଜିତ୍ୟ ଜୟକରି । ଶଶାସ୍ତ୍ର = ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଭାର୍ଯ୍ୟା = ସ୍ତ୍ରୀ । ପୁରନ୍ଦରସ୍ୟ = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର । ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନ୍ତ୍ରୀ । ନିର୍ବାସିତଃ = ଦେଶାନ୍ତର ହେଲେ । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ରାଜପୁତ୍ର । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ଶିକାର ନିମନ୍ତେ । ଅଗାତ୍ = ଗଲେ । ବ୍ୟାପାଦ୍ୟ = ମାରି । କଞ୍ଚନ = କୌଣସି । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖ୍ । ମହଦରଣ୍ୟ = ଘୋର ବନ ମଧ୍ୟରେ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ତାବତ୍ = ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଅନୁଗତଃ = ପଛେ ପଛେ ଯାଇ । ମାର୍ଗେ ଲଗ୍ନ = ବାଟରେ ରହିଯାଇଥିଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ଥିଲେ । ସେ ନିଜ ବାହୁବଳରେ ସମସ୍ତ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ଜିଣି ରାଜ୍ୟଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ପରି ତାଙ୍କର ଶାରଦାନନ୍ଦ ନାମକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ଥରେ ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ରାଗିଯାଇ ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କୃତ କଲେ । ଦିନେ ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ଶିକାର କରିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ଅନେକ ପଶୁ ମାରିବା ପରେ କୌଣସି କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗକୁ ଦେଖୁ ତା’ ପଛେ ପଛେ ଯାଇ ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଯେତେବେଳେ ଦେଖ‌ିଲେ, ସେତେବେଳକୁ ସମସ୍ତ ସୈନିକ ବାଟରେ ରହିଯାଇଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନନ୍ଦା ନାମ = ନମଃ + ନାମ । ନରେନ୍ଦ୍ର = ନର + ଇନ୍ଦ୍ର । ସର୍ବାନବନୀପାଳାନ୍ = ସର୍ବାନ୍ + ଅବନୀପାଳାନ୍ । ବୃହସ୍ପତିରିବ = ବୃହସ୍ପତିଃ + ଇବ । ତସ୍ୟାସୀଚ୍ଛାରଦାନନ୍ଦ = ତଥ୍ୟ + ଆସୀତ୍ + ଶାରଦାନନ୍ଦ । ନାମାମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ = ନାମ + ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ । ନିଜରାଜ୍ୟ।ନିର୍ବାସିତଃ = ନିଜରାଜ୍ୟାତ୍ + ନିର୍ବାସିତଃ । ବନମଗାତ୍ = ବନମ୍ + ଅଗାତ୍ । କଞ୍ଚନ = କଂ + ଚନ । ତମନୁଗତଃ = ତମ୍ + ଅନୁଗତଃ । ମହଦରଣ୍ୟ = ମହତ୍ + ଅରଣ୍ୟ ।

ସମାସ – ନରେନ୍ଦ୍ର = ନରେଷୁ ଇନ୍ଦ୍ର ଇବ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । ନିଜଭୁଜବଳେନ = ନିଜସ୍ୟ ଭୁର୍ଜେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ନିଜଭୁଜୟୋ ବଳମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅବନୀପାଳାନ୍ = ଅବନୀ ପାଳୟନ୍ତି ଇତି, ତାନ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃହସ୍ପତିଃ = ବୃହତାଂ ପତିଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅମାତ୍ୟପ୍ରଦରଃ = ଅମାତ୍ୟେଷୁ ପ୍ରବରଃ (୭ମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । କ୍ଷୁଦ୍ରକାରଣାତ୍ = କ୍ଷୁଦ୍ର କାରଣମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଭୂପତିନା = ଭୁବ ପତିଃ, ତେନ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଜରାଜ୍ୟାଚ୍ ନିଜସ୍ୟ ରାଜ୍ୟମ୍‌, ତନ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ନୃପସ୍ୟ ନନ୍ଦନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ମୃଗାୟାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ମହଦରଣ୍ୟ = ମହତ୍ଵ ଅରଣ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (କର୍ମଧାରୟଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ନରେନ୍ଦ୍ର, ଡଃ, ଭାର୍ଯ୍ୟା, ବୃହସ୍ପତିଃ, ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଂ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ଜୟପାଳ, ସକଳୀ, ସୈନିକଗଶଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ନନ୍ଦୀ, ଭାନୁମତୀ, ଶାରଦାନନ୍ଦ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଡଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ସର୍ବାନ୍, ଅବନୀପାଳାନ୍, ରାଜ୍ୟ, ମୃଗୟାର୍ଥୀ, ବହୁନ୍, ପଶୁନ୍, କୃଷ୍ଣସାରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତମ୍ = ଅନୁ ଯୋଗେ ୨ୟା । ନିଜଭୁଜବଳେନ = କରଣେ ୩ୟା । କୁପିତେନ, ଭୂପତିନା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । କ୍ଷୁଦ୍ରକାରଣାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ନିଜରାଜ୍ୟାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ୟ, ପୁରନ୍ଦରସ୍ୟ = ଶେଷ ଷଷ୍ଠୀ । ଅରଣ୍ୟ, ମାର୍ଗ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିଜିତ୍ୟ = ବି + ଜି + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ବାସିତଃ = ନିର୍ + ବସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ବ୍ୟାପାଦ୍ୟ = ବି + ଆଡ୍ + ପଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଅନୁଗତଃ = ଅନୁ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ ।

Text – 2

कृष्णसारोऽपि ………………………………… भयं प्राप्तः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅପି = ମଧ୍ୟ । ତତ୍ର = ସେଠାରେ । ତୁରଗାରୂଢ଼ = ଘୋଡ଼ାଚଢ଼ି । ପରିସରେ = ନିକଟରେ । ଅବତୀର୍ୟ୍ଯ = ଓହ୍ଲାଇଲେ । ବଣ୍ଟା = ବାନ୍ଧି ଦେଇ । ବିଧାୟ = ବିଧାନ କରି । ଅତିକରାତଃ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟଙ୍କର । ସମାଗତଃ = ଆସିଲା । ତୁରଙ୍ଗମଃ = ଘୋଡ଼ା । ତ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ଛିଡ଼ାଇ । ଅଗାତ୍ = ଚାଲିଲା । ନୃପସୁନଃ = ରାଜକୁମାର ବା ରାଜପୁତ୍ର । ବେପମାନଃ = ଥରି ଥରି । ଆଲକ୍ଷ୍ୟ = ଧରି । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ଆଗରୁ ଚଢ଼ିଥିବା । ଭୃଶମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ।

ଅନୁବାଦ – କୃଷ୍ଣସାର (ମୃଗ) ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଆଗରୁ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏକାକୀ ଘୋଡ଼ାରେ ଚଢ଼ି ସେ ସରୋବର ନିକଟରେ ବଣ ଦେଖୁଲେ । ସେଠାରେ ଘୋଡ଼ାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଗଛ ଡାଳରେ ଘୋଡ଼ାକୁ ବାନ୍ଧି ପାଣି ପିଇବା ପରେ ଯେତେବେଳେ ଗଛଛାଇରେ ବସିଲେ, ସେତେବେଳେ ଚିତ୍ରକ ନାମକ ଅତିଶୟ ଭୟଙ୍କର ଗୋଟିଏ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ବନ୍ଧନ ଛିଣ୍ଡାଇ ନଗର ଆଡ଼କୁ ପଳାୟନ କଲା । ରାଜପୁତ୍ର ମଧ୍ୟ ଭୟରେ ଥରି ଥରି ଡାଳ ଧରି ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ପୁଣି ଅତିଶୟ ଭୟଭୀତ ହେଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କୃଷ୍ଣସାରୋଽପି = କୃଷ୍ଣସାରଃ + ଅପି । ତତ୍ରାଦୃଶ୍ୟ = ତତ୍ର + ଅଦୃଶ୍ୟ । ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ = ତୁରଗ + ଆରୂଢ଼ । ବନମପଶ୍ୟତ୍ = ବନମ୍ + ଅପଶ୍ୟତ୍ । ତତ୍ରାଶ୍ୱଦବତୀର୍ୟ୍ଯ = ତତ୍ର + ଅଶ୍ୱତ୍ + ଅବତୀର୍ଶୀ । ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମଶ୍ୱମ୍ = ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ + ଅଶ୍ଵମ୍ । ଯାବଦ୍ରୁପଦିଶତି = ଯାବତ୍ + ଉପବିଶତି । ତାବଦ୍ଧତିକରାଳଚ୍ଚିତ୍ରକଃ = ତାବତ୍ + ଅତିକରାଳଚିତ୍ରକଃ । କଣ୍ଠିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍ । ନଗରମାର୍ଗମଗାତ୍ = ନଗରମାର୍ଗମ୍ + ଅଗାତ୍ । ନୃପସୁନୁରପି = ନୃପସୁନୁଃ + ଅପି । ଶାଖାମାଲମ୍ବୀ = ଶାଖାମ୍ + ଆଲକ୍ଷ୍ୟ । ତରୁବରମାରୂଢ଼ା = ତରୁବରମ୍ + ଆରୂଢ଼ । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ପୂର୍ବ + ଆରୂଢ଼ମ୍ । ପୁନଶମ୍ : = ପୁନଃ + ଭୃଶମ୍ ।

ସମାସ – ଅଦୃଶ୍ୟ = ନ ଦୃଶ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ = ତୁରଗମ୍ ଆରୂଢ଼ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଶାଖା, ତସ୍ୟାମ୍ (୬୩ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଳପାନମ୍ = ଜଳସ୍ୟ ପାନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷଛାୟାୟାମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଛାୟା, ତସ୍ୟାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନଗରମାର୍ଗମ୍ = ନଗରସ୍ୟ ମାର୍ଗମ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପସୁନଃ = ନୃପସ୍ୟ ସୁନୁଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଆରୂଢ଼ ଯସ୍ୟ ସ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତ – ଏକାକୀ, ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ, ବ୍ୟାଘ୍ର, ତୁରଙ୍ଗମଃ, ବେପମାନଃ କଉଁରି ୧ମା । କୃଷ୍ଣସାରଃ, ଅତିକରାଳଚିତ୍ରକ, ନୃପସୁନଃ = ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବନଂ, ଅହଂ, ଜଳପାନଂ, ତଂ, ବନ୍ଧନଂ, ନଗରମାର୍ଗମ୍, ପୂର୍ବାରୂଢ଼, ଭଲ୍‌ କଂ, ଭୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୃଶମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ଅଶ୍ଵତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟାତ୍ = ହେତୋ ୫ମୀ । ସରୋବରସ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପରିସରେ, ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍, ବୃକ୍ଷଚ୍ଛାୟାୟାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଆରୂଢ଼ = ଆ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ଅବତୀର୍ୟ୍ଯ = ଅବ୍ + ତୃ + କ୍ତ । ବର୍ଚ୍ଛା = ବନ୍ଦ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପାନମ୍ = ପା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ବିଧାୟ = ବି + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାଗତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଭ୍ରାବ୍ । ବନ୍ଧନମ୍ = ବନ୍ଦ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ପ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ତ୍ରୁଟ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପଳାୟମାନଃ = ପରା – ଅୟ + ଶାନଚ୍ । ବେପମାନଃ = ବେପ୍ + ଶାନଚ୍ । ଆଲକ୍ଷ୍ୟ = ଆ + ଲମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବିଲୋକ୍ୟ ବି + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରାପ୍ତ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ ।

Text – 3

अथ भलुकोऽब्रवीत् …………………………………….. पुण्यं ते स्यात्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ଭୈଷୀ = ଭୟଭୀତ । ଅଦ୍ୟ = ଆଜି । ଅତଃ = ଏଣୁ । ବିଶ୍ବସ୍ଯ = ବିଶ୍ଵାସ କରି । ଶାହୁଁଳାତ୍ = ବାଘଠାରୁ । ରୁକ୍ଷରାଜ = ଭଲ୍ କରାଜ । ତେ = ତୁମର ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ଭାଲୁ କହିଲା, ରାଜକୁମାର ! ଭୟ କର ନାହିଁ । ତୁମେ ଆଜି ମୋ ନିକଟରେ ଶରଣ ପଶିଛ । ଏଣୁ ମୁଁ ତୁମର କୌଣସି ଅନିଷ୍ଟ କରିବି ନାହିଁ । ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ବାଘକୁ ମଧ୍ଯ ଭୟ କର ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର କହିଲା– ହେ ଭଲ୍ କ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ! ମୁଁ ତୁମଠାରେ ଶରଣ ପଶିଛି । ଏଣୁ ଶରଣାଗତକୁ ରକ୍ଷାକରିବା ଫଳରେ ତୁମର ମହତ୍ ପୁଣ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଭଲ କୋଽବ୍ରବୀତ୍ = ଭଲ୍ କଃ + ଅବ୍ରବୀତ୍ । ଶରଣଗତମତଃ = ଶରଣଗତଃ + ତୁମ୍ + ଅତଃ । ନାହମ୍ = ନ + ଅହମ୍ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି । ତବାନିଷ୍ଟମ୍ = ତବ + ଅନିଷ୍ଟମ୍ । ଶାର୍ଦ୍ଧଳାଦପି = ଶାର୍ଦ୍ଧଳାତ୍ + ଅପି । ନୃପସୁନୁନୋଭ୍ରମ୍ = ନୃପସୁନୁନା + ଉକ୍ତମ୍ । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ମହତ୍ = ଶରଣ + ଆଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍‌ + ମହତ୍ ।

ସମାସ – ରାଜକୁମାର ! = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରଣଗତଃ = ଶରଣଂ ଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପସୁନୁନା = ନୃପସ୍ୟ ସୁନଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତଃ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ = ଶରଣାଗତସ୍ୟ ପରିତ୍ରାଣମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଭଲ୍ କ, ଅହଂ, ତ୍ୱମ୍ = କଉଁରି ୧ମା । ରାଜକୁମାର ! ଭୋ ରୁକ୍ଷରାଜ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅନିଷ୍ଟ, ମାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ନୃପସୁନନା = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଶାର୍ଦ୍ଧଳାତ୍ = ଭୟାର୍ଥେ ୫ମୀ । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମମ, ତବ, ତେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆଗତଃ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ବିଶ୍ବସ୍ଯ = ବି + ଶ୍ୱସ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଭେତବ୍ୟମ୍ = ଭୀ + ତଥ୍ୟ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ପରିତ୍ରାଣାମ୍ = ପରି + ତ୍ରୈ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 4

ଶ୍ଳୋକ :
यतः- एकतः क्रतबः सर्वे सहस्रबरदक्षिणाः।
एकतो भयभीतानां प्राणिनां प्राणरक्षणम् ॥ १ ॥

ଯତଃ- ଏକତଃ କ୍ରତପଃ ସର୍ବେ ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣା।
ଏକତୋ ଭୟଭୀତାନାଂ ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୧ ||

ଅନ୍ବୟ – ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣା ସର୍ବେ କ୍ରତପଃ ଏକତଃ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍) । ଭୟଭୀତାନାଂ ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ ଏକତଃ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କ୍ରତତଃ = ଯଜ୍ଞମାନ । ଏକତଃ = ଗୋଟିକରୁ । ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ = ଜୀବନରକ୍ଷା ।

ଅନୁବାଦ – ସମସ୍ତ ଯଜ୍ଞମାନ ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣାକୁ ଗୋଟିକରୁ କରିବା ଉଚିତ । ଭୟଭୀତ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ପ୍ରାଣରକ୍ଷା ଜଣଙ୍କଠାରୁ କରିବା ଉଚିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସମାସ – ଭୟଭୀତାନାମ୍ = ଭୟାତ୍ ଭୀତଃ, ତୋଷାମ୍ (ପଞ୍ଚମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ = ପ୍ରାଣାନାଂ ରକ୍ଷଣମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସର୍ବେ, କ୍ରତତଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଏକତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟଭୀତାନାଂ, ପ୍ରାଣିନାମ୍ = ସମସ୍ତେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭୀତଃ = ଭୀ + କ୍ତ । ରକ୍ଷଣମ୍ = ରକ୍ଷ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 5

तदा भल्लूकेन ……………………….. सुष्वाप राजपुत्रः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ରାଜସୁନଃ = ରାଜପୁତ୍ର । ଦୀପି = ବାଘ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ମହୀରୁହତଳମ୍ = ଗଛ ତଳକୁ । ତରଣି = ସୂର୍ଯ୍ୟ । ଭୃଶମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ । ଶ୍ରାନ୍ତମ୍ = କ୍ଳାନ୍ତ । ଭୂପସ୍ଥିତମ୍ = ରାଜପୁତ୍ରକୁ । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ଗଛତଳେ । ଅଙ୍କେ = କୋଳରେ । ସୁଷ୍ପାପ = ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଇଥିଲା । ବାଘ ମଧ୍ଯ ଗଛତଳକୁ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତା’ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୋଇଗଲେ । ରାତିରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଳାନ୍ତ ହୋଇଥିବା ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଯେତେବେଳେ ନିଦ ଆସିଲା, ସେ ସେତେବେଳେ କହିଲା, ‘‘ଗଛତଳେ ପଡ଼ିଯିବ, ଆସ ମୋ’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼’’ । ଏହିପରି କହିବାରୁ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦ୍ବୀପପି = ଦ୍ବୀପି + ଅପି । ମହୀରୁହତଳମାଗତଃ =ମହୀରୁହତଳମ୍ + ଆଗତଃ । ତତସ୍ତରଣିରସ୍ତଗାତ୍ = ତତଃ + ତରଣି + ଅସ୍ତମ୍ଭ + ଆଗତ୍ । ଯାବନିଦ୍ରା = ଯାବତ୍ + ନିଦ୍ରା । ସମାୟାତି = ସମ୍ + ଆୟାତି । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ବୃକ୍ଷ + ଅଧଃ । ଏହି = ଆ + ଇହି । ମମାଙ୍କେ = ମମ + ଅଙ୍କେ I ଏବମୁକ୍ତବତଃ = ଏବମ୍ + ଉଦ୍ଭବତଃ । ଭଲ କନ୍ୟାଙ୍କ = ଭଲ୍ କସ୍ୟ + ଅଟେ ।

ସମାସ – ରାଜସୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ସୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମହୀରୁହତଳମ୍ = ମତ୍ସ୍ୟ ରୋହତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତସ୍ୟ ତଳ, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଭୂପସୁତମ୍ = ଭୂପସ୍ୟ ସୁତଃ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଅଧଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁତ୍ର (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତରଣି, ନିଦ୍ରା, ରାଜପୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା। ଦ୍ବୀପି = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ରାଜସୁନଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ମହୀଗୃହରୁତନଂ, ଅସ୍ତଂ, ଶ୍ରାନ୍ତ, ନିଦ୍ରାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୂପସୁତମ୍ = ଯାବତ୍ ଯୋଗେ ୨ୟା । ଭୃଶମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ଭଲ୍ଟ,କେନ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଏବମୁକ୍ତବତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭଲ୍ କସ୍ୟ, ମମ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ରାତ୍ରୋ, ଅଙ୍କେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ସମାଶ୍ବାସିତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଶସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଆଗତଃ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଶ୍ରାନ୍ତମ୍ = ଶ୍ରମ୍ + କ୍ତ । ଉକ୍ତବତଃ = ବଚ୍ + କ୍ତବନ୍ତୁ ।

Text – 6

तदा चित्रकः …………………………………. महत् पातकम्॥

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବ୍ରୁତେ = କହିଲା । ଯତଃ = ଯେଣୁ । ମୃଗୟୟା = ଶିକାରଦ୍ଵାରା । ନିବେଶିତଃ = ବସାଇଅଛ । ଅଧଃ = ତଳକୁ । ପାତୟ = ପଳାଅ । ନିଜାଳୟମ୍ = ନିଜ ଘରକୁ । ରୂକ୍ଷେଣ = ଭାଲୁଦ୍ବାରା । ମେ = ମୋର । ଯତଃ = ଯେହେତୁ । ପାତକମ୍ = ପାପ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ସମୟରେ ଚିତ୍ରକ କହିଲା– ଭଲ୍ କ ! ଏ ଗ୍ରାମବାସୀ ଅଟେ । ପୁନର୍ବାର ଶିକାରଦ୍ୱାରା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ମାରିଦେବ, ଏହି ଶତ୍ରୁକୁ କାହିଁକି କୋଳରେ ବସାଇଛ । ଯେହେତୁ ଇଏ ମନୁଷ୍ୟ, ତେଣୁ ତୁମଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅପକାର କରିବ । ସେହି କାରଣରୁ ଏହାକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଏହାକୁ ଖାଇ ସୁଖରେ ଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନିଜ ଘରକୁ ଚାଲିଯାଅ ।

ଭାଲୁ କହିଲା– ମୋର ଯାହାକିଛି ହୋଇଯାଉ । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ମୋର ଏହି ଶରଣାର୍ଥୀକୁ ପକାଇବି ନାହିଁ । କାରଣ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ବଡ଼ ପାପ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚିତ୍ରକୋ ବୁତେ = ଚିତ୍ରକଃ + ବ୍ରତେ । ପୁନରପି = ପୁନଃ + ଅପି । ମୃଗୟୟାସ୍ମାନିହନିଷ୍ୟତି = ମୃଗୟୟା + ଅସ୍ମାନ୍ + ନିହନିଷ୍ଯତି । ଶତ୍ରୁରୟମ୍ = ଶ + ଅୟମ୍ । କିମର୍ଥମଙ୍କ = କିମର୍ଥମ୍ + ଅଙ୍କେ । ଯତୋଽୟମ୍ = ଯତଃ + ଅୟମ୍ । ମନୁଷ୍ୟଽୟୋପକୃତୋଽପ୍ୟୟମ୍‌ପକାରମେବ= ମନୁଷ୍ୟ + ଅତଃ + ତ୍ରୟା + ଉପକୃତଃ + ଅପି + ଅୟମ୍ + ଅପକାରମ୍ + ଏବ । ତସ୍ମାଦମୁମଧଃ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅମୁମ୍ + ଅଧଃ । ଅହମେନିମ୍ = ଅହମ୍ + ଏନମ୍ । ତୁମପି = ତୁମ୍ + ଅପି । ନିଜାଳୟମ୍ ନିଜ + ଆଳୟମ୍ । ଋକ୍ଷଣୋକ୍ତମ୍ = ରକ୍ଷଣ + ଭକ୍ତମ୍ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି । ପରମମୁମ୍ = ପରମ୍ + ଅମୁମ୍ । ନାହମ୍ = ନ + ଅହମ୍ ।

ସମାସ – ଗ୍ରାମବାସୀ = ଗ୍ରାମେ ବସତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କିମର୍ଥମ୍ = କସ୍ମି ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ନିଜାଳୟମ୍‌ = ନିଜସ୍ୟ ଆଳୟ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତମ୍ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ, ତତ୍ (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଚିତ୍ରକ, ଅୟଂ, ଗ୍ରାମବାସୀ, ଶତ୍ରୁ, ମନୁଷ୍ୟ, ତ୍ୱମ୍, ପାତକମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ଅୟମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭଲୂକ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅପକୃତଃ, ଅପକାରମ୍ = ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଅସ୍ମାନ୍, ଅମୁମ୍, ଏନଂ, ନିଜାଳୟଂ, ଅମୁମ୍, ଶରଣାଗତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମୃଗୟୟା କରଣେ ୩ୟା । ରକ୍ଷଣ, ତ୍ରୟା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ସୁଖେନ = ‘ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭ୍ୟୁ ଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍’ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ =ହେତୌ ୫ମୀ । ମେ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଙ୍କେ, ଶରଣାଗତମାରଣେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିବେଶିତଃ = ନି + ବିଶ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଉପକୃତଃ = ଉପ + କୃ + କ୍ତ । ଅପକାରଃ = ଅପ + କୃ + ଘଞ୍ଚ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ରା = ଭକ୍ଷ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଉକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ମାରଣମ୍ = ମୃ + ଣିଚ୍ + ଲୁଟ୍ ।

Text – 7

ଶ୍ଳୋକ :
तथा हि- विश्वासघातकाश्चैव शरणागतघातकाः।
वसन्ति नरके घोरे यावदाभूतसंप्लवम् ॥ २ ॥

ତଥା ହି – ବିଶ୍ବାସଘାତକାରୈବ ଶରଣାଗତଘାତକା ।
ବସନ୍ତ ନରକେ ଘୋରେ ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥ ୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ଯାବତ୍ ଆଭୂତସଂପ୍ଳବଂ (ତାବତ୍) ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ ଶରଣାଗତଘାତକାଂ ଚ ଏବଂ ଘୋରେ ନରକେ ବସନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଭୂତଃ = ପ୍ରାଣୀ । ସଂପ୍ଳବମ୍ = ବିନାଶ । ଚ = ଏବଂ । ଏବ = ହି । ନରକେ = ନର୍କରେ । ବସନ୍ତି = ବାସ କରନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ଯେବେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ବିନାଶ ହୁଅନ୍ତି (ତେବେ) ବିଶ୍ଵାସଘାତକମାନେ ଓ ଶରଣାଗତଘାତକମାନେ ହିଁ ଘୋର ନର୍କରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିଶ୍ୱାସଘାତକାରୈବ = ବିଶ୍ଵାସଘାତକ + ଚ + ଏବ । ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ + ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ।

ସମାସ – ଶରଣାଗତଘାତକଃ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତେଷା ଘାତକ, ତେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଆ ଭୂତେଶ୍ୟ, ଆଭୂତ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ତେଷା ସଂପ୍ଲବମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବିଶ୍ୱାସଘାତକା, ଶରଣାଗତଘାତକା = କଉଁରି ୧ମା । ଅଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ ଯୋଗେ ୨ୟା । ନରକେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଘାତକଃ = ହନ୍ + ଶୁଳ୍।

Text – 8

तदनन्तरं राजपुत्रः …………………………… निजनगरं गच्छ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିନିଦ୍ର = ନିଦ୍ରାରହିତ । କ୍ଷଣମ୍ = କିଛି ସମୟ । ଅପ୍ରମଶଃ = ସାବଧାନ । ସ୍ବାପମ୍ = ଶୋଇ । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖରୂପକ ଆୟୁଧ ବା ଶସ୍ତ୍ର ଯାହାର ଅଛି । ପ୍ରସାଦଃ = ଅନୁଗ୍ରହ ବା ପ୍ରସନ୍ନତା । ମରଃ = ମୋଠାରୁ । ଅଭୁମ୍ = ଖାଇବାକୁ । ପାତୟ = ପକାଇଦିଅ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ରାଜପୁତ୍ରର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଗଲା । ଭାଲୁ କହିଲା, ହେ ରାଜପୁତ୍ର ! ମୁଁ କିଛି ସମୟ ଶୋଇବି । ତୁମେ ଧୀରସ୍ଥିର ହୋଇ ରହ । ସେ କହିଲା, ସେପରି ହେଉ । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ର ନିକଟରେ ନିଦରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ସେହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ହେ ରାଜକୁମାର ! ତୁମେ ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । କାରଣ ଇଏ ନଖକୁ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ପ୍ରୟୋଗ କରେ । ଏହାର ମନ ଅସ୍ଥିର ଜଣାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଏହାର ଅନୁଗ୍ରହ ମଧ୍ଯ ଭୟଙ୍କର । ଇଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଭାଲୁକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଏହାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି, ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନିଜ ନଗରକୁ ଯାଅ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଦନନ୍ତରମ୍ = ତତ୍ + ଅନନ୍ତରମ୍ । ଭଲ୍ଟ କେନୋଭ୍ରମ୍ = ଭଲୁ କେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ତୁମପ୍ରମତ୍ତସ୍ତିଷ୍କ = ତୁମ୍ + ଅପ୍ରମଶଃ + ତିଷ୍ଠ । ତେନୋକ୍ତମ୍ = ତେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ବ୍ୟାଘ୍ରଣୋକ୍ତମ୍ = ବ୍ୟାଘ୍ରାଣ + ଭକ୍ତମ୍ । ତୁମସ୍ୟା = ତୁମ୍ + ଅସ୍ୟ । ଯତୋୟମ୍ = ଯତଃ + ଅୟମ୍ । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖ + ଆୟୁଧ । ତସ୍ମାଦସ୍ୟ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅସ୍ୟ । ପ୍ରସାଦୋଽପି – ପ୍ରସାଦଃ + ଅପି । ସ୍ୱୟମଭୁମିଚ୍ଛତି = ସ୍ଵୟମ୍ + ଅଭୁମ୍ + ଇଚ୍ଛତି । ଅତମୁମ୍ = ଅତଃ + ତ୍ୱମ୍ + ଅମୁମ୍ । ଭଲ୍ କମଶଃ ଭଲ୍ କମ୍ + ଅଧଃ । ଅହମେନିମ୍ = ଅହମ୍ + ଏନମ୍ । ତୁମପି = ତୁମ୍ + ଅପି ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିନିଦ୍ର = ବିଗତା ନିଦ୍ରା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ରାଜକୁମାର ! = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅପ୍ରମଶଃ = ନ ପ୍ରମଶଃ (ନ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜପୁତ୍ରସମୀପେ = ରାଜପୁତ୍ରସ୍ୟ ସମୀପେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖା ଆୟୁଧାନି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଚଞ୍ଚଳଚିତଃ = ଚଞ୍ଚଳ ଚିରଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିଜନଗରମ୍ = ନିଜସ୍ୟ ନଗରମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅହଂ, ତ୍ଵମ୍, ଭଲ୍କ, ଅୟଂ, ନଖାୟୁଧଃ, ଭୟଙ୍କରଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଭୋ ରାଜକୁମାର ! ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାଜପୁନଃ, ବିନିଦ୍ର, ଅୟଂ, ଚଞ୍ଚଳଚିତଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ପ୍ରସାଦଃ, ତ୍ୱମ୍ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ ମା । ନିଦ୍ରା, ସ୍ବାପିଂ, ବିଶ୍ୱାସଂ, ବାଂ, ଭଲ୍ କଂ, ସ୍ବୟଂ, ଅମ୍ବୁ, ଏନଂ, ନିଜନଗରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କ୍ଷଣମ୍ = ବ୍ୟାପ୍ତି ଅର୍ଥେ ୨ୟା । ଭଲ୍ କେନ, ତେନ, ବ୍ୟାଘ୍ରାଣ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମଭଃ = ରକ୍ଷଣାର୍ଥକ ଧାତୁ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଅସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଉକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରମଶଃ = ପ୍ର + ମଦ୍ + କ୍ତ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରସାଦଃ = ପ୍ର + ସଦ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ରକ୍ଷିତ୍ବ = ରକ୍ଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଅଭୁମ୍ = ଅଦ୍ + ତୁମୁନ୍ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ରା = ଭକ୍ଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ବାଚ୍ ।

Text – 9

तच्छ्रुत्वा राजपुत्रः …………………………….. निजस्थानं जगाम।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଚ୍ଛତ୍ୱା = ତାହା ଶୁଣି । ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଅଧଃ = ତଳକୁ । ଅନ୍ତରା = ମଝିରେ । ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଧରି ପକାଇଲା । ଭୟମବାପ = ଡରିଗଲା । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପୀ ବା ନୀଚ । ବିଜେଷୀ = ଭୟ କରୁଛି । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୋଗ କରିବାର ଅଛି । ଶାପମ୍ = ଅଭିଶାପ । ନିର୍ଗତଃ = ବାହାରିଗଲା । ଶପ୍ତା = ଶାପ ଦେଇ । ଜଗାମ = ଚାଲିଗଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତାହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଯେତେବେଳେ ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲି ଦେଇଛି, ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ତଳକୁ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ମଝିରେ ଅନ୍ୟ ଡାଳକୁ ଧରି ରହିଗଲା । ପୁଣି ତାକୁ ଦେଖୁ ରାଜପୁତ୍ର ଡରିଗଲା । ଭାଲୁ କହିଲା– ରେ ପାପୀ ! କାହିଁକି ଡରୁଛୁ । ଯାହା ପୂର୍ବାର୍ଜିତ କର୍ମ, ତାହା ତୋର ଭୋଗ କରିବାକୁ ଅଛି । ଏଣୁ ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ଯା’, ଏପରି ଶାପ ଦେଇଥିଲା । ତା’ପରେ ସକାଳ ହେଲା, ବାଘ ସେହି ସ୍ଥାନରୁ ଚାଲିଗଲା । ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ରାଜକୁମାରକୁ ଶାପ ଦେଇ ନିଜ ସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଛୁତ୍ବା = ତତ୍ + ଶୁତ୍ବା । ଯାବତ୍ତମଧଃ = ଯାବତ୍ + ତମ୍ + ଅଧଃ । ପତନ୍ନନ୍ତରା = ପତତ୍ + ଅନ୍ତରା । ଶାଖାମନ୍ୟାମବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଶାଖାମ୍ + ଅନ୍ୟମ୍‌ + ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ । ପୁନସ୍ତମ୍ = ପୁନଃ + ତମ୍ । ଭୟମବାପ = ଭୟମ୍ + ଅବାପ । ଭଲ କୋଽପ୍ୟବଦତ୍ = ଭଲ କଃ + ଅପି + ଅବଦତ୍ । କିମର୍ଥମ୍ = କିମ୍ + ଅର୍ଥମ୍ । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ = ପୂର୍ବ + ଅର୍ଜିତମ୍ । ତତ୍ତ୍ୱୟା = ତତ୍ + ତ୍ୟା । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମିତି = ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଅତମ୍ = ଅତଃ + ତୁମ୍ । ପ୍ରଭାତମାସୀତ୍ = ପ୍ରଭାତମ୍ + ଆସୀତ୍ । ବ୍ୟାଘ୍ରସ୍ତସ୍ନାସ୍ଥାନନିର୍ଗତଃ = ବ୍ୟାଘ୍ର + ତସ୍ମାତ୍ + ସ୍ଥାନତ୍ + ନିର୍ଗତଃ । ଭଲ୍ କୋଽପି = ଭଲ କଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କିମର୍ଥମ୍ = କହ୍ନେ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପେ ତିଷ୍ପତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଅର୍ଜିତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପିଶାଚ = ପିଶିତମ୍ ଆମେତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଜସ୍ଥାନମ୍‌ = ନିଜସ୍ୟ ସ୍ଥାନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ, ଭଲ୍ କଃ, ପିଶାରଃ, ବ୍ୟାଘ୍ର = କର୍ମରି ୧ ମା । ଭୋ ପାପିଷ୍ଠ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଭଲ୍ କଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ , ତତ୍, କର୍ମ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଶାଖା, ଅନ୍ୟା, ତଂ, ଭୟଂ, ଶାପଂ, ରାଜକୁମାରଂ, ନିଜସ୍ଥାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟ । ବୃକ୍ଷାତ୍, ତସ୍ମାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁକ୍ଳା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ପତନ୍ = ପତ୍ + ଶତୃ । ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଅବ + ଲମ୍ବ + ଭବତୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପ + ଇଷ୍ଠନ୍ । ଅର୍ଜିତମ୍ = ଅର୍ଡ଼ + କ୍ତ । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୁଜ୍ + ତବ୍ୟ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶିବ । ଦରବାନ୍ = ଦା + କ୍ତବତ୍ରୁ । ନିର୍ଗତଃ = ନିର୍ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଶସ୍ତା = ଶପ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ ।

Text – 10

राजकुमारः ससेमिरा …………………………….. बनं गमिष्यामः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପ୍ରଜଳ୍ପନ୍ = ପ୍ରଳାପ କରି । ଭୂୟାଁ = ହୋଇ । ତୁରଙ୍ଗ = ଘୋଡ଼ା । ଶୂନ୍ୟମ୍ = ଖାଲି । କେବଳମାଗତମ୍ = ଏକାକୀ ଆସିଥୁବା । ଆଚଚକ୍ଷୁଃ = କହିଲେ । ଆହୂୟ = ଡାକି । ଅପଶକୁନ = ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ । ଉଲଂଘ = ଉଲଂଘନ କରି ବା ନମାନି । ପ୍ରତ୍ୟୟ = ବିଶ୍ୱାସ । ଆରୂଢ଼ୀ = ଚଢ଼ି । ସନ୍ = ହୋଇ । ଅନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଖୋଜିବାପାଇଁ ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜକୁମାର ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବଣରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲା । ନଗରରେ ଲୋକମାନେ ଘୋଡ଼ାଟିକୁ ଶୂନ୍ୟ ଥ‌ିବା ଦେଖୁ ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ଏକାକୀ ଆସିଥିବା ଘୋଡ଼ା ବିଷୟରେ କହିଲେ । ତା’ପରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ– ଯେତେବେଳେ କୁମାର ମୃଗୟା କରିବାପାଇଁ ବାହାରିଲେ ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ତାହା ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରିଯିବାରୁ ତାଙ୍କର ଏପରି ବିଶ୍ଵାସ ହେଉଛି । ସେ ଚଢ଼ିଯାଇଥିବା ଘୋଡ଼ାଟି ବଣରୁ ଖାଲି ଆସିଛି । ଏଣୁ ତାଙ୍କୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଯିବା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତୁରଙ୍ଗସ୍ତେନ = ତୁରଙ୍ଗ + ତେନ । ରାଜ୍ଞାଽଗ୍ରେ = ରାଜ୍ଞା + ଅଗ୍ରେ । କେବଳମାଗତମ୍ = କେବଳମ୍ + ଆଗତମ୍ । ତୁରଙ୍ଗମାଚକ୍ଷୁଃ = ତୁରଙ୍ଗମ୍ + ଆଚକ୍ଷୁଃ । ମନ୍ତ୍ରଣମାହୂ = ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ + ଆହୂୟ । ନିର୍ଗତସ୍ତଦା = ନିର୍ଗତଃ + ତଦା । ମହାନପଶକୁନଃ = ମହାନ୍ + ଅପଶକୁନଃ । ତମୁଲଂଘ = ତମ୍ + ଉଲଂଘା । ନିର୍ଗତସ୍ତସ୍ୟ = ନିର୍ଗତଃ + ତସ୍ୟ । ତେନାରୂଢ଼େଶ୍ୱ = ତେନ + ଆରୂଢ଼ + ଅଶ୍ଵ । ବନାଦଗତଃ = ବନାତ୍ + ଆଗତଃ । ଅତସ୍ତଦନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଅତଃ + ତତ୍ + ଅନ୍ଵେଷଣ + ଅର୍ଥମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜକୁମାରଃ = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ (୬କ୍ଷୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ମୃଗୟାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ଅନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଅନ୍ଵେଷଣାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜକୁମାରଃ, ପିଶାଚ, ତୁରଙ୍ଗ, ଜନା, ରାଜା, କୁମାରଃ, ମହାନପଶକୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ସମେସିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟଯୋଗେ ୧ମା । ଆରୂଢ଼, ଅଶ୍ଵ, ଶୂନ୍ଯ = ଭକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମ । ବନଂ, ନଗରଂ, ଅଶ୍ଵ, ଶୂନ୍ୟ, ତୁରଙ୍ଗ, ମନ୍ତ୍ରଣଂ, ତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବନାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ରାଜ୍ଞ = ଅଗ୍ରେ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରଜଳ୍ପନ୍ = ପ୍ର + ଜଳ୍ପ + ଶତୃ । ଭୂତ୍ରା = ଭୂ + ଲ୍କାଚ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଆଗତମ୍ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଆହୂୟ = ଆ + ହେ + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ଗତଃ = ନିର୍‌ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଉଲଂଘ = ଉତ୍ + ଲଘୁ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଆରୂଢ଼ = ଆ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ସନ୍ = ଅସ୍ + ଶତୃ । ଅନ୍ଵେଷଣମ୍ = ଅନୁ + ଇଷ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 11

तेनोक्तम्-देव! ………………………………….. स्वस्थो न बभूव।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଥା = ସେହିପରି । ତତଃ = ତାହାପରେ । ମାର୍ଗଣ = ରାସ୍ତାରେ । ପରିଭ୍ରମନ୍ତମ୍ = ବୁଲୁଥୁବା । ବଦନ୍ତମ୍ କହୁଥିବା । ମହାଶୋକସାଗରେ = ଅତୀବ ଦୁଃଖସାଗରରେ । ନିମଗ୍ନ = ବୁଡ଼ିଯାଇ । ଆଦାୟ = ଆଣି । ନ ବଭୂବ = ହେଲା ନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ସେ କହିଲେ, ମହାରାଜ ! ତାହା ହିଁ କରନ୍ତୁ । ତା’ପରେ ରାଜା ସପରିବାର ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହିତ ଯେଉଁ ବାଟରେ ସେ ଯାଇଥିଲା ସେ ବାଟରେ ହିଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ପିଶାଚ ହୋଇ ବନ ମଧ୍ଯରେ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ବୁଲୁଥିବା ତାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ସେ ଶୋକସାଗରରେ ବୁଡ଼ିଯାଇ ତାକୁ ଧରି ନିଜ ନଗରକୁ ପ୍ରସ୍ଥାନ କଲେ । ମଣି, ମନ୍ତ୍ର ଓ ଔଷଧ ଜାଣିଥିବା ବୈଦ୍ୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ଚିକିତ୍ସିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜକୁମାର ସୁସ୍ଥ ହୋଇପାରି ନଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତେନୋସ୍ତମ୍ = ତେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ଗତସ୍ତେନୈବ = ଗତଃ + ତେନ + ଏବ । ନିମଗ୍ନସ୍ତମାଦାୟ : ନିମଶଃ + ତମ୍ + ଆଦାୟ । ସ୍ଵପୁରମଗମତ୍ = ସ୍ଵପୁରମ୍ + ଅଗମତ୍ । ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନାହୂୟ = ମଣିମନ୍ତ୍ର + ଔଷଧ୍ୟାନ୍ + ଆହୂୟ । ନୈଶ୍ଚିକିତ୍ସିତୋଽପି = ତିଃ + ଚିକିତ୍ସିତଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ବନମଧ୍ୟ = ବନସ୍ୟ ମଧ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମହାଶୋକସାଗରେ = ମହାନ୍ ଶୋକଃ, ମହାଶୋକଃ (କର୍ମଧାରୟ), ମହାଶୋକ ଏବ ସାଗରଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ରୂପକ କର୍ମଧାରୟ) । ସ୍ଵପୁରମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ପୁରମ୍, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନ୍ = ମଣି ଚ ମନ୍ତ୍ରୀ ଚ ଔଷଧ, ମଣିମହୌଷଧୟ (ଦ୍ବଦୁଃ), ମଣିମହୌଷଧୀ ଜାନାତି ଇତି, ତାନ୍ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ସ, ନିମଗ୍ନ, ସ୍ଵସ୍ଥ = କର୍ଭରି ୧ମା । ଦେବ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଚିକିତ୍ସିତଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବନଂ, ପରିଭ୍ରମନ୍ତ, ବଦନ୍ତୀ, ପିଶାଚୀତଂ, ତଂ, ସ୍ଵପୁରଂ, ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମନ୍ତ୍ରଣା, ପରିବାରେଣ = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଯେନ, ମାର୍ଗଣ, ତେନ = ମାର୍ଗବାଚକ ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତୈ = କରଣେ ୩ୟା । ବନମସ୍ତେ, ମହାଶୋକସାଗରେ ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ପରିଭ୍ରମନ୍ତମ୍ = ପରି + ଭ୍ରମ୍ + ଶତୃ (୨ୟା ଏକବଚନେ) । ବିଦନ୍ତମ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ (୨ୟା ଏକବଚନ) । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ନିମଗ୍ନ = ନି + ମନନ୍ + କ୍ତ । ଆଦାୟ = ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆହୂୟ = ଆ + ହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

Text – 12

तस्मिन्नबसरे राजा ……………………… भवितव्यतानुसारिणी भवति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅବସର = ସମୟରେ । ଅବଦତ୍ = କହିଲେ । ଇଦାନୀମ୍ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ତହିଁ = ତେବେ । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ = ଅଳ୍ପ ସମୟରେ । ଅମୁମ୍ = ଏହାକୁ । ନିର୍ବାସିତଃ = ଦେଶାନ୍ତର । କାର୍ଯ୍ୟମ୍ = କରିବା କଥା । ନିରାସସମୟେ = ବହିଷ୍କାର କାଳରେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ତାଦୃଶଃ =’ ସେହିଭଳି । ଏବ = ହିଁ । ଭବିତ୍ୟବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ଯାହା ହେବାକଥା ତାକୁ ଅନୁସରଣ
କରେ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ସମୟରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କହିଲେ– ହେ ମନ୍ତ୍ରୀ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ଶାରଦାନନ୍ଦ ଯଦି ଥାଆନ୍ତେ, ତାହା ହେଲେ କ୍ଷଣକରେ ଏହାକୁ ଭଲ କରିଦେଇଥା’ନ୍ତେ । ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ଦେଶାନ୍ତର କରିଛି ବା ବାହାର କରିଦେଇଛି । ମନୁଷ୍ୟ ଯାହା କରିବା କଥା ତାହା ବିଚାର କରି କରିବା ଉଚିତ । ତାଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କଲାବେଳେ ମୋତେ କେହି ବାରଣ କଲେ ନାହିଁ । ମନ୍ତ୍ରୀ କହିଲେ– ସମୟ ସେହିପରି ଥୁଲା । ଯାହା ହେବାର କଥା ବୁଦ୍ଧି ତାହାକୁ ଅନୁସରଣ କରେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତସ୍ମିନ୍ନବସରେ = ତସ୍ମିନ୍ + ଅବସରେ । ମନ୍ତ୍ରଣମବଦତ୍ = ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ + ଅବଦତ୍ । ମନ୍ତ୍ରନିଦ୍ରାନୀମ୍ = ମନ୍ତନ୍‌ + ଇଦାନୀମ୍ । ଶାରଦାନନ୍ଦଶ୍ଚେଦତିଷ୍ଠତ୍ତର୍ହି = ଶାରଦାନନ୍ଦ + ଚେତ୍ + ଅତିଷ୍ଠତ୍ + ତହିଁ । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣାମୁମଚିକିତ୍ସତ୍ = କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ + ଅମୁମ୍ + ଅଚିକିତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟବ = ବିଚାର୍ଯ୍ୟ + ଏବ । ତଳିରାସସମୟେ = ତତ୍ + ନିରାସସମୟେ । କେନାପି = କେନ + ଅପି । ବାରିତୋଽହମ୍ = ବାରିତଃ + ଅହମ୍ । ମନ୍ତ୍ରଣୋକ୍ତମ୍ = ମନ୍ତ୍ରଣା + ଉକ୍ତମ୍ । ସମୟସ୍ତାଦୃଶଃ = ସମୟ + ତାଦୃଶ । ଏବାସୀତ୍ = ଏବ + ଆସୀତ୍ । ବୁଦ୍ଧିର୍ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ବୁଦ୍ଧି + ଭବିତବ୍ୟତା + ଅନୁସାରିଣୀ ।

ସମାସ – କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ = କ୍ଷଣଂ ମାତ୍ରା ଯସ୍ୟ ତତ୍, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିରାସସମୟେ = ନିରାସସ୍ୟ ସମୟ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ଭବିତବ୍ୟମ୍ ଅନୁସରତି ଯା (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଶାରଦାନନ୍ଦ, ତତ୍, ଅହମ୍, ସମୟ, ତାଦୃଶଃ, ବୁଦ୍ଧି, ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭୋ ମନ୍ତ୍ରାନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନ ୧ମା । ସ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମ । ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ , ଅମ୍ଳୀ, କାର୍ଯ୍ୟ, ଯତ୍, ତତ୍, ବିଚାର୍ଯ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ, ପୁରୁଷେଣ, କେନ = କରଣେ ୩ୟା । ମୟା, ମନ୍ତ୍ରଣା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତସ୍ମିନ୍, ଅବସରେ, ନିରାସସମୟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିର୍ବାସିତଃ = ନିର୍‌ + ବସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଯତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍‌ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ବାରିତଃ = ବୃ + ଶିବ + କ୍ତ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ବୁଦ୍ଧି = ବୁଧ୍ + ଭିନ୍ନ ।

Text – 13

ଶ୍ଳୋକ :
अक्तं च-
न हि भवति यन्न भाव्यं, भवति च भाव्यं विनापि यत्नेन।
करतलगतमपि नश्यति यस्य हि भवितव्यता नास्ति ॥ ३ ॥

ଉଲଂ ଚ :
ନ ହି ଭବତି ଯନ୍ତ୍ର ଭାଗ୍ୟ, ଭବତି ଚ ଭାଗ୍ୟ ବିନାପି ଯତ୍ନନ ।
କରତଳଗତମପି ନଶ୍ୟତି ଯସ୍ୟ ହି ଭବିତବ୍ୟତା ନାସ୍ତି ॥ ୩ ॥

ଅନ୍ବୟ – ଯତ୍ନ ନ ଭାଗ୍ୟ ହି ନ ଭବତି, ଯତ୍ନନ ବିନା ଅପି ଭାଗ୍ୟ ଭବତି ଚ । ହି ଯସ୍ୟ ଭବିତବ୍ୟତା ନାସ୍ତି କରତଳଗତମ୍ ଅପି ନଶ୍ୟତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯତ୍ = ଯାହା । ଭାବ୍ୟମ୍ = ଘଟିବାକୁ ଥ‌ିବ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ଭବିତବ୍ୟତା = ରହିବାର ବା ଘଟିବାର । କରତଳଗତମ୍ = ହାତକୁ ଆସିଲେ । ନଶ୍ୟତି = ନଷ୍ଟ ହୁଏ ।

ଅନୁବାଦ – କୁହାଯାଇଛି– ଯାହା ନ ହେବାର ଥ‌ିବ ତାହା ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ଯତ୍ନ ବିନା ମଧ୍ଯ ଯାହା ହେବାକୁ ଥ‌ିବ ତାହା ହୋଇଥାଏ । ଯେହେତୁ ଯାହା ହେବାର ବା ରହିବାର ନାହିଁ ତାହା ହସ୍ତଗତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଯନ୍ତ୍ର = ଯତ୍ + ନ । ବିନାପି = ବିନା + ଅପି । କରତଳଗତମପି = କରତଳଗତମ୍ + ଅପି । ନାସ୍ତି = ନ + ଅସ୍ତି ।

ସମାସ – କରତଳଗତମ୍ = କରୟୋ ତଳମ୍, କରତଳମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କରତଳଂ ଗତମ୍ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭାଗ୍ୟ, କରତଳଗତଂ, ଭବିତବ୍ୟତା = କର୍ଭରି ୧ମା । ଯତ୍ନନ = ବିନା ଯୋଗେ ୩ୟା । ଯସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତମ୍ = ଗମ୍ + କ୍ତ ।

Text – 14

राक्तम्-तत् …………………………….. किमजो प्युयमस्य करिष्यति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅରୂତ୍ = ହେଲା । ଇଦାନୀମ୍ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ଅତ୍ର = ଏଠାରେ । ଏନମ୍ = ଏହାକୁ । ଯୋଗ୍ୟତେ = ଯୁକ୍ତହେବ । କାରୟିତ୍ୱ = କରାଇ । ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ = ବିଷୟକୁ । ଭଣିତମ୍ = କହିଲେ । ବର୍ଷତେ = ରହିଛି ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜା କହିଲେ, ତାହା କର୍ମଫଳ ଅନୁସାରେ ଘଟିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏ ବିଷୟରେ ବିଶେଷ ଯତ୍ନ କରାଯିବା ଉଚିତ । ମନ୍ତ୍ରୀ ପଚାରିଲେ– ତାହା କିପରି ? ରାଜା କହିଲେ– ଯେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାକୁ ଭଲ କରିପାରିବ, ସେ ରାଜ୍ୟର ଅଧେ ପାଇବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଦିଅ ।

ମନ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ସେପରି କରାଇ ନିଜ ଘରକୁ ଆସି ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ଆଗରେ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ସେସବୁ ଶୁଣି ଶାରଦାନନ୍ଦ କହିଲେ– ହେ ମନ୍ତ୍ରୀ ! ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ କହିଦିଅ ଯେ ମୋର ଏକ କନ୍ୟା ଅଛି । ଏ (ରାଜକୁମାର) ତାଙ୍କର ଦର୍ଶନ କରିବା ଉଚିତ । ସେ ଏହାର କୌଣସି ଉପାୟ କରିପାରିବ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ରାକ୍ତମ୍ = ରାଜ୍ଞା + ଉକ୍ତମ୍ । କର୍ମାନୁସାରେଣାଭୂତ୍ = କର୍ମ + ଅନୁସାରେଣ + ଅଦ୍ଭୁତ୍ । ଇଦାନୀମତ୍ର = ଇଦାନୀମ୍ + ଅତ୍ର । ଯଽନୁଷେୟ = ଯଶଃ + ଅନୁଷେୟ । କଣ୍ଠନୈନମ୍ = କଃ + ଚନ + ଏନମ୍ । ରାଜ୍ୟାର୍ଡେନ = ରାଜ୍ୟ + ଅର୍ଜେନ । ସ୍ଵଭବନମାଗତ୍ୟ = ସ୍ଵଭବନମ୍ + ଆଗତ୍ୟ । ଶାରାଦାନନ୍ଦାଗ୍ରେ = ଶାରଦାନନ୍ଦ + ଅଗ୍ରେ । ସର୍ବମପି ସର୍ବମ୍ + ଅପି । ବୃତ୍ତାନ୍ତମିକଥୟତ୍ = ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ + ଅକଥୟତ୍ । ତତସ୍ତତ୍ = ତତଃ + ତତ୍ । ରାଜ୍ଞାଽଗ୍ରେ = ରାଜଃ + ଅଗ୍ରେ । ଯନ୍ମମ = ଯତ୍ + ମମ । କାପି = କା + ଅପି । ଦର୍ଶନମସ୍ୟ = ଦର୍ଶନମ୍‌ + ଅସ୍ୟ । କିମ୍ପ୍ୟୁପାୟମସ୍ୟ = କିମ୍ + ଅପି + ଉପାୟମ୍ + ଅସ୍ୟ ।

ସମାସ – କର୍ମାନୁସାରେଣ = କର୍ମଶଃ ଅନୁସାରମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜ୍ୟଵେନ = ରାଜ୍ୟସ୍ୟ ଅର୍ଘ୍ୟମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵଭବନମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ଭବନ, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶାରଦାନନ୍ଦାଗ୍ରେ = ଶାରାଦାନନ୍ଦସ୍ୟ ଅଗ୍ରେ (୬୩ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମନ୍ତ୍ରୀ, କୀଦୃଶଃ, ସ୍ୱ, ରାଜା, ଯଃ, କନ୍ୟା = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୋ ମନ୍ତ୍ରୀନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ମହାନ୍, ଯଶଃ ଘୋଷଣା, କଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ସର୍ବମ୍, କା = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଏନଂ, ସ୍ବଭବନମ୍, ସର୍ବଂ, ବୃତ୍ତାନ୍ତ, ଦର୍ଶନଂ, ରୋଗମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜ୍ଞା, ରାଜ୍ୟାର୍ଡେନ, ଶାରଦାନନ୍ଦେନ ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । କର୍ମାନୁସାରେଣ = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭିଂ ୩ୟା । ମମ, ତସ୍ୟା = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅସ୍ୟ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ କଉଁରି ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ଅନୁଷ୍ଠେୟଃ = ଅନୁ + ସ୍ଥା + ଯତ୍ । ପ୍ରଦାତବ୍ଯ = ପ୍ର + ଦା + ତଥ୍ୟ । କାରୟିତ୍ରା = କୃ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + କ୍ଵାଚ୍ । ଭଣିତମ୍ = ଭଣ୍ + କ୍ତ । ଦର୍ଶନମ୍ = ଦୃଶ୍ + ଲୁଟ୍ । କାର୍ଯ୍ୟମ୍‌ + କୃ + ଣ୍ୟତ୍ ।

Text – 15

तच्छ्रुत्वा राच्छुः …………………………………. पद्यं पठितम्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁକ୍ଳା = ଶୁଣି । ପୁରତଃ = ସମ୍ମୁଖରେ ବା ଆଗରେ । କଥ୍ତମ୍ = କହିଲେ । ଆମତ୍ୟମଣ୍ଡଳ ପରିବୃତ୍ୱ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ।

ଅନୁବାଦ – ତାହା ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେହିପରି କହିଲେ । ତା’ପରେ ରାଜା ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ହୋଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଗୃହକୁ ଆସି ଉପବେଶନ କଲେ । ସେହି ସମୟରେ ରାଜପୁତ୍ର ମଧ୍ୟ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ସେଠାରେ ବସିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ଏହି ପଦ୍ୟଟି ପାଠକଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଛୁତ୍ବା = ତତ୍ + ଶ୍ରୁତ୍ବା । ତଥୈବ = ତଥା + ଏବ । ରାଜାଽମାତ୍ୟ = ରାଜା + ଅମାତ୍ୟ । ମନ୍ତ୍ରମନ୍ଦିରମାଗତୋପବିଷ୍ଟ = ମନ୍ତ୍ରୀମନ୍ଦିରମ୍ + ଆଗତ୍ୟ + ଉପବିଷ୍ଟ । ରାଜପୁତ୍ରେଽପି = ରାଜପୁନଃ + ଅପି । ବଦଂସ୍ତ- ତ୍ରୋପବିଷ୍ଟ = ବଦନ୍ + ତତ୍ + ଉପବିଷ୍ଟ । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ଯବନିକା + ଅନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ । ଶାରଦାନନ୍ଦେନୈତତ୍ =
ଶାରାଦାନନ୍ଦେନ + ଏତତ୍ ।

ସମାସ – ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଳପରିବୃତ୍ତ = ଅମାତ୍ୟାନାଂ ମଣ୍ଡଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଲିଂ ପରିବୃତ୍ତ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମନ୍ତ୍ରୀମନ୍ଦିରମ୍ = ମନ୍ତ୍ରଶଃ ମନ୍ଦିରମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ଯବନିକାୟା ଅନ୍ତଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ତିଷ୍ପତି ଇତି, ତେନ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଳପରିବୃତ୍ତ = କର୍ଭରି ୧ମା । ରାଜପୁନଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଏତତ୍, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ମନ୍ତ୍ରମନ୍ଦିରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମନ୍ତ୍ରଣା, ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ, ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ରାଜ୍ଞ = ପୁରତ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଭ୍ଲାବ୍ । କଥ୍ତମ୍ = କଥ୍ + କ୍ତ । ପରିବୃତ୍ତ = ପରି + ବୃ + କ୍ତ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ । ପଠିତମ୍ = ପଠ୍ + କ୍ତ ।

Text – 16

सद्भावप्रतिपन्नानां वञ्चने का विदग्धता।
अङ्कमारुह्य सुप्तानां हन्तुः किं नाम पैरुषम् ॥४॥

ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାଂ ବଞ୍ଚନେ କା ବିଦଗ୍ଧତା
ଅଙ୍କମାରୁହ୍ୟ ସୁପ୍ତାନାଂ ହନ୍ତୁ କିଂ ନାମ ପୌରୁଷମ୍? ॥ ୪ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ସଦ୍‌ଭାବ – ପ୍ରତିପନ୍ନାନାଂ ବଞ୍ଚନେ କା ବିଦଗ୍ଧତା (ଅସ୍ଥି), ଅଙ୍କମ୍ ଆରୁହ୍ୟ ସୁପ୍ତାନାଂ ହରୁ କିଂ ନାମ ପୌରୁଷମ୍?

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବଞ୍ଚନେ = ଠକିବାରେ । ବିଦଗ୍‌ଧତା = ବୁଦ୍ଧିମତାର ପରିଚୟ । ଅଙ୍କମ୍ = କୋଳକୁ । ଆରୁହ୍ୟ = ଚଢ଼ି । ସୁପ୍ତାନାମ୍ = ଶୋଇଥିବା ପ୍ରାଣୀର । ହନ୍ତୁ = ମାରିବାରେ । ପୌରୁଷମ୍ = ବୀରତ୍ୱ ।

ଅନୁବାଦ – ମନରେ ସଦ୍‌ଭାବ ପୋଷଣ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ଠକିବାରେ କେଉଁ ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତାର ପରିଚୟ ମିଳେ? (ସେହିପରି) କୋଳକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଶୋଇଥବା ପ୍ରାଣୀକୁ ହତ୍ୟା କରିବାରେ କ’ଣ ବା ବୀରତ୍ଵ ଅଛି?

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅଙ୍କମାରୁହ୍ୟ = ଅଙ୍କମ୍ + ଆରୁହ୍ୟ।

ସମାସ – ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାମ୍ = ସଦ୍‌ଭାବଂ ପ୍ରତିପଦଃ, ତେଷାମ୍ (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କିଂ, ପୌରୁଷମ୍, ବିଦଗ୍‌ଧତା = କଉଁରି ୧ ମା । ଅଙ୍କମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାମ୍ = ହୃଦ୍ ଯୋଗେ କର୍ମଣି ୬ଷ୍ଠୀ । ହନ୍ତୁ, ସୁପ୍ତାନାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରତିପନ୍ନମ୍ = ପ୍ରତି + ପଦ୍ + କ୍ତ । ବଞ୍ଚନମ୍ = ବଞ୍ଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଆରୁହ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ହନ୍ତଃ = ହନ୍ + ତୃତ୍ । ସୁପ୍ତ = ସ୍ଵପ୍ + କ୍ତ । ପୌରୁଷମ୍ = ପୁରୁଷ + ଅଣ୍।

Text – 17

एतद् पद्यं शुत्वा ……………………………… पद्यमपठ्यत।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ଆଦିମମ୍ = ଆରମ୍ଭ ବା ପ୍ରଥମ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରିତ୍ୟାଗ କଲା । ଅନୁବାଦ – ଏହି ପଦ୍ୟଟି ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଚାରୋଟି ଅକ୍ଷର ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମଟି ପରିତ୍ୟାଗ କରିଦେଲା । ପୁନଶ୍ଚ ଦ୍ଵିତୀୟ ପଦ୍ୟକୁ ପଢ଼ିଲେ–

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚତୁର୍ଣ୍ଣାମକ୍ଷରାଣାମାଦିମମକ୍ଷରମ୍ = ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମ୍ + ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ + ଆଦିମମ୍ + ଅକ୍ଷରମ୍।

ସମାସ – ରାଜପୁତ୍ରେଣ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଆଦିମମକ୍ଷରମ୍ = ଆଦିମମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ (କର୍ମଧାରୟ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅକ୍ଷରଂ, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ପଦ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜପୁତ୍ରେଣ = ଅନୁଭେ କଉଁରି ୩ୟା । ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଷ୍ଟ୍ରାଚ୍ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + କ୍ତ ।

Text – 18

ଶ୍ଳୋକ :
सेतुं गत्वा समुद्रस्य गंगासागरसंगम्।
ब्रह्मापि प्रमुच्येत मित्रद्रोही न मुच्यते ॥ ५ ॥

ସେତୁ ଗଢା଼ ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍।
ବ୍ରହ୍ମହାପି ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ନ ମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୫ ॥

ଅନ୍ବୟ – ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ସେତୁ ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମଂ ଗତାଂ ବ୍ରହ୍ମହା ଅପି ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ, ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ନ ମୁଚ୍ୟତେ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସେତୁ = ସେତୁବନ୍ଧକୁ । ଗର୍ତ୍ତା = ଯାଇ । ବ୍ରହ୍ମହା = ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟାକାରୀ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ ।

ଅନୁବାଦ – ସମୁଦ୍ରର ସେତୁବନ୍ଧ ଅବା ଗଙ୍ଗାସାଗର ମିଳନ ସ୍ଥଳକୁ ଯାଇ ସ୍ନାନକଲେ ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟାକାରୀ ମଧ୍ୟ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ, କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବ୍ରହ୍ମହାପି = ବ୍ରହ୍ମହା + ଅପି ।

ସମାସ – ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍ = ଗଙ୍ଗା ଚ ସାଗରଣ୍ଟ, ଗଙ୍ଗାସାଗରୌ (ଦ୍ବଦୁଃ), ତୟୋ ସଙ୍ଗମମ୍, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବ୍ରହ୍ମହା = ବ୍ରହ୍ମ ହସ୍ତୀତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ମିତ୍ରାୟ ଦୁହ୍ୟତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସକାରଣବିଭକ୍ତି — ବ୍ରହ୍ମହା, ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ସେତୁମ୍, ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ ।

Text – 19

एतत्पद्यं …………………………… प्रोक्तम्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ବିହାୟ = ଛାଡ଼ି । ଇତି = ବୋଲି । ପପାଠ = ପଢ଼ିଲା । ତତଃ = ତାହାପରେ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହି ପଦ୍ୟଟି ଶୁଣି ଦ୍ବିତୀୟ ଅକ୍ଷରଟି ଛାଡ଼ି କେବଳ ‘ମିରା’ ବୋଲି ଅକ୍ଷର ଦୁଇଟିକୁ ପଢ଼ିଲା । ତାହାପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦ ତୃତୀୟ ପଦ୍ୟଟି ପଢ଼ିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦ୍ବିତୀୟମକ୍ଷରମ୍ = ଦ୍ଵିତୀୟମ୍ + ଅକ୍ଷରମ୍ ।

ସମାସ – ବର୍ଣ୍ଣଯୁଗଳମ୍ = ବର୍ଣ୍ଣୟୋ ଯୁଗଳମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ତୃତୀୟଂ, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ଏତତ୍, ପଦ୍ୟ, ଦ୍ବିତୀୟଂ, ଅକ୍ଷରଂ, କେବଳମ୍ ବର୍ଣ୍ଣଯୁଗଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶ୍ରୁତ୍ବା = ଶୁ + କ୍ବାବ୍‌ । ବିହାୟ = ବି + ହା + ଲ୍ୟାପ୍ । ପଦ୍ୟମ୍ = ପଦ୍ + ଯତ୍ । ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ପ୍ର + ବଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 20

ଶ୍ଳୋକ :
मित्रद्रोही कृतघ्नश्च यश्च विश्वासघातकः।
येस्त नरकं यान्ती याबदाभूतसंप्लबम् ॥ ६ ॥

ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ ଯଶ୍ଚ ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ ।
ତ୍ରୟସ୍ତେ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥ ୬ ॥

ଅନ୍ବୟ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନ ଯଃ ଚ ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ ତେତ୍ରୟଃ ଆଭୂତସଂପ୍ଳବଂ ଯାବତ୍ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ବନ୍ଧୁ ପ୍ରତି ଦ୍ରୋହ କରୁଥିବା । ତ୍ରୟଃ = ତିନିଜଣ । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବଂ = ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ବିନାଶ । ଯାବତ୍ = ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଯାନ୍ତି = ଯାଆନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ ଏବଂ ଯେ ବିଶ୍ୱାସଘାତକ– ଏହି ତିନିଜଣ ପ୍ରଳୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନରକରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ = କୃତଘ୍ନ + ଚ । ଯଶ୍ଚ = ଯଃ + ଚ । ତ୍ରୟସ୍ତେ = ତ୍ରୟଃ + ତେ । ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ + ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ।

ସମାସ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ମିଗ୍ରେଭ୍ୟ ଦ୍ରୁଶ୍ୟନ୍ତି ଯେ ତେ (ଉପପଦ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୃତଘ୍ନ = କୃତଂ ହନ୍ତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ = ବିଶ୍ଵାସଂ ହନ୍ତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଭୂତେଭ୍ୟ ଆରଭ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ତେଷା ସଂପ୍ଲବମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷୀ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ, ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ, ଯଃ, ତେ = କଉଁରି ୧ ମା । ନରକମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ‘ଯାବତ୍’ ଯୋଗେ ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଘାତକଃ = ହନ୍ + ଘଞ୍ଚ ।

Text – 21

तत: एकमेब …………………………. पठित:।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତତଃ = ତାହାପରେ । ଅପଠତ୍ = ପଢ଼ିଲା । ପୁନଃ = ପୁଣି । ପଠିତଃ = ପଢ଼ିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଏକମାତ୍ର ଅକ୍ଷର ପଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲା । ପୁଣି ଶାରଦାନନ୍ଦ ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ଳୋକଟି ପାଠକଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏକମେବାକ୍ଷରମପଠଦ୍ରାଜପୁତ୍ର = ଏକମ୍ + ଏବ + ଅକ୍ଷରମ୍ + ଅପଠତ୍ + ରାଜପୁନଃ ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଚତୁର୍ଥଶ୍ଳୋକଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଏବଂ, ଅକ୍ଷରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପଠିତଃ = ପଠ୍ + କ୍ତ ।

Text – 22

ଶ୍ଳୋକ :
राजेन्द्र ! निजपुत्रस्य यदि कल्याणमिच्छसि।
देहि दानं द्विजातिभ्यो देबताराधनं कुरु ॥ ७ ॥

ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ ଯଦି କଲ୍ୟାଣମିଛସି ।
ଦେହି ଦାନଂ ଦ୍ବିଜାତିଭେ ଦେବତାରାଧନଂ କୁରୁ || ୭ ||

ଅନ୍ବୟ – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! ଯଦି ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ କଲ୍ୟାଣମ୍ ଇଚ୍ଛସି, ଦ୍ବିଜ୍ୟତିଭ୍ୟୁ ଦାନଂ ଦେହି, ଦେବତାରାଧନଂ କୁରୁ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କଲ୍ୟାଣମ୍ = ମଙ୍ଗଳ । ଇଚ୍ଛସି = ଇଚ୍ଛା କରୁଛ । ଦ୍ବିଜାତିଭ୍ୟ = ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ । ଆରାଧନଂ = ପୂଜା ।

ଅନୁବାଦ – ମହାରାଜ ! ଯଦି ନିଜ ପୁତ୍ରର ମଙ୍ଗଳ କାମନା କରୁଛ, ତେବେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦିଅ ଏବଂ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ପୂଜା କର ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଲ୍ୟାଣମିଛସି = କଲ୍ୟାଣମ୍ + ଇଚ୍ଛସି । ଦେବତାରାଧନମ୍ = ଦେବତା + ଆରାଧନମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! = ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ର ଇବ, ସମ୍ବୋଧନେ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ = ନିଜସ୍ୟ ପୁନଃ, ତସ୍ୟ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦ୍ବିଜାଜିଭ୍ୟ = ଦ୍ରେ ଜାତୀ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେଭ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଦେବତାରାଧନମ୍ = ଦେବତାନାମ୍ ଆରାଧନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । କଲ୍ୟାଣଂ, ଦାନଂ, ଦେବତାରାଧନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଦ୍ୱିଜାତିଭ୍ୟ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ ର୍ଥୀ । ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦାନମ୍ = ଦା + ଲୁଟ୍ । ଆରାଧନମ୍ = ଆ + ରାଧ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 23

एवमुक्तवति …………………………………. सत्कृतबान्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସାବଧାନଃ = ସତର୍କ । ଅକଥୟତ୍ = କହିଲେ । ଯବନିକା = ପରଦା । ଆକୃଷ୍ଟ = ଉଠାଇଦେଲେ ବା ଅପସାରଣ କଲେ । ବିଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ନୃପଃ = ରାଜା । ମୁଦା = ଆନନ୍ଦରେ । ଯାଚନମ୍ = ଯାଚନା କରି । ସକୃତବାନ୍ = ସତ୍କାର କଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ଶାରଦାନନ୍ଦ ଏପରି କହିବାରୁ ରାଜପୁତ୍ର ସୁସ୍ଥ ଓ ସଚେତନ ହୋଇଗଲା । ତା’ପରେ ପିତାଙ୍କ ଆଗରେ ଭାଲୁ କଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା । ତା’ପରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଉଠାଇଦେଲେ । ସେଠାରେ ବସିଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖୁ ରାଜା ପରମ ଆନନ୍ଦରେ ତାହାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି କ୍ଷମା ଯାଚନାପୂର୍ବକ ସତ୍କାର କଲେ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏବମୁକ୍ତବତି = ଏବମ୍ + ଉକ୍ତବତି । ସାବଧାନଣ୍ଟାଭବତ୍ = ସାବଧାନଃ + ଚ + ଅଭବତ୍ । ପିତୁରଗ୍ରେ = ପିତୁଃ + ଅଟେ । ଭଲ କବୃତ୍ତାନ୍ତମକଥୟତ୍ ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ + ଅକଥୟତ୍ । ଯବନିକାଽକୃଷ୍ଣା = ଯବନିକା + ଆକୃଷ୍ଟା । ତତ୍ରୋପବିଷ୍ଟମ୍ = ତତ୍ର + ଉପବିଷ୍ଟମ୍ ।

ସମାସ – ସାବଧାନଃ = ଅବଧାନେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ = ଭଲ୍ କସ୍ୟ ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ, ସ୍ବସ୍ଥ, ସାବଧାନଃ, ନୃପଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଯବନିକା, ଆକୃଷ୍ଟା = ଉସ୍ତେ କର୍ମଣି ୧ମା । ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତ, ଶାରଦାନନ୍ଦୀ, ତଂ, ଯାଚନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜ୍ଞା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପରମୟ, ମୁଦା = କରଣେ ୩ୟା । ପିତୁଃ = ଅଗ୍ର ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପିତୁରଗ୍ରେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ଉକ୍ତବତି, ଶାରଦାନନ୍ଦେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତବତି = ବଚ୍ + କ୍ତବତୁ (ଭାବେ ୭ମୀ) । ଆକୃଷ୍ଟା = ଆ + କୃଷ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟମ୍ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରଣମ୍ୟ = ପ୍ର + ନମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଯାଚନମ୍ = ଯାଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ସତ୍ୟକୃତବାନ୍ = ସତ୍ + କୃ + କ୍ତବତୁ।