Prasanna

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
स्वायंभुवस्य __________________________ प्रियव्रतोत्तानपादनामानौ दौ सुतावास्ताम्। (मनो:, भृगोः, भरद्वाजस्य)
Answer:
मनो:

Question 2.
सुनीत्यां राज्ञां __________________________ नाम तनयः संभूतः। (गौतम, उत्तम:, ध्रुवः)
Answer:
ध्रुवः

Question 3.
अङ्काराहणोत्सुकं ध्रुवं दृष्ट्वा __________________________ तमुवाच। (सुनीति:, सुरुचि:, सुमति:)
Answer:
सुरुचि:

Question 4.
वाल: पितरमुत्सृज्य कुपितः __________________________ मन्दिरं जगामः। (पितुः, मातु:, चण्डिकाया:)
Answer:
मातु:

Question 5.
यस्तेऽपराध्यति स किं तव __________________________ न जानाति। (गोत्रं, मातरं, पितरं)
Answer:
पितरं

Question 6.
त्वं __________________________ प्राणिहिते रतः सुशीलञ्च भव। (दुष्टात्मा, पापात्मा, धर्मात्मा)
Answer:
धर्मात्मा

Question 7.
__________________________ मम भ्राता पित्रा दत्तं राजासनमाप्नोतु। (उत्तम:, मध्यमः, अधमः)
Answer:
उत्तम:

Question 8.
ध्रुवः मातृगृहान्निर्गम्य नगराद् वहि: __________________________ ययौ। (काननं, उपवनं, श्मशानं)
Answer:
उपवनं

Question 9.
तत्र पूर्वगतान् __________________________ ददर्श। (त्रिकालदर्शीन, सप्तर्षीन्, देवान्)
Answer:
सप्तर्षीन्

Question 10.
ध्रुवोऽब्रवीत्-नाहं __________________________ राज्यं वेच्छामि। (धनं, धान्यं, अश्वं)
Answer:
धनं

Question 11.
अनाराधितगोविन्दैर्नरैः __________________________ स्थानं न प्राप्यते। (इष्टं, प्रेष्ठं, श्रेष्ठं)
Answer:
श्रेष्ठं

Question 12.
अखिलान् वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगद्धाम्नि __________________________ निश्चलं कुरु। (विष्णौ, विभौ, साधौ)
Answer:
विष्णौ

Question 13.
ध्रुवस्तस्मादुपवनान्निर्गम्य __________________________ तटे मधुवनं गत्वा तपस्तेपे। (गङ्गा, यमुना, सरस्वती)
Answer:
यमुना

Question 14.
माता सुनीतिस्तस्य पुरतः स्थिता __________________________ वाचमुवाच। (कोमलां, करुणां, मधुरां)
Answer:
करुणां

Question 15.
माताब्रवीत्-पुत्र ! अयं ते __________________________ क्रीड़ायाश्च कालः। (गमनस्य, अध्ययनस्य, अध्यापनस्य)
Answer:
अध्ययनस्य

Question 16.
सर्वासु __________________________ विलीनासु देवा हरिं शरणं जग्मुः। (मायासु, जायासु, कायासु)
Answer:
मायासु

Question 17.
ब्रह्माद्येरपि तव __________________________ न ज्ञायते। (गति:, मतिः, स्थिति:)
Answer:
गति:

Question 18.
ततः प्राञ्जलिं ध्रुवं भगवान् विष्णुः __________________________ पस्पर्श। (चक्रप्रान्तेन, शङ्खप्रान्तेन, गदाप्रान्तेन)
Answer:
शङ्खप्रान्तेन

Question 19.
हे परमेश! त्वं __________________________ सर्वेशश्चासीत्। (भ्रमात्मकः, सर्वात्मकः, धर्मात्मकः)
Answer:
सर्वात्मकः

Question 20.
मद्दर्शनं तु नैव __________________________ जायते। (विफलं, कुफलं, सफलं)
Answer:
विफलं

Question 21.
भगवन्, त्वं सर्वभूतानां __________________________ तिष्ठसि। (शिरसि, हृदि, कुक्ष्यो)
Answer:
हृदि

Question 22.
यत्त्वाया __________________________ स्थानं तत्त्वं कृप्स्यसे। (प्रार्थितं, गल्पितं कथितं)
Answer:
प्रार्थितं

Question 23.
__________________________ ग्रहाणां नक्षत्राणां सप्तर्षीणां चाद्युपरि स्थानं मथा तुभ्यं दत्तम्। (शुभ्रदीनां, भौमादीनां, रौद्रादीनां)
Answer:
भौमादीनां

Question 24.
सुनीति __________________________ भूत्वा ध्रुव निकषा अतिष्ठत्। (तारका, चन्द्रमा, नन्दी)
Answer:
तारका

Question 25.
सुनीति तारका भूत्वा __________________________ निवत्स्यति। (निर्विकल्पं, अकल्पं, विकल्पं)
Answer:
अकल्पं

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कस्य द्वे भार्य्ये वभूवतुः?
Answer:
ରାଜା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର

Question 2.
सुरूच्यां पुत्रः कः आसीत्?
Answer:
ଉତ୍ତମ

Question 3.
ध्रुवस्यमातुनीम किम्?
Answer:
ସୁନୀତି

Question 4.
पितुरङ्गमाश्रित्यं कं भ्रातरं दृष्ट्रा ध्रुवोऽपि तमारोढुं मतिं चक्रे?
Answer:
ଉତ୍ତମଙ୍କୁ

Question 5.
सुतवचनं निशम्य दुर्मनायमानां कीदृशी सुनीतिरवदत्?
Answer:
ଦୁଃଖ୍ତା

Question 6.
यस्य यावद्भाग्यप्राप्तं तेनैव कः सन्तोषमेति?
Answer:
ବୁଦ୍ଧିମାନ

Question 7.
कः प्राणिहिते रतः सुशीलश्च भव?
Answer:
ଧର୍ମାତ୍ମା

Question 8.
भवांस्तदा पुण्येपचये किं करोतु?
Answer:
ଯତ୍ନ

Question 9.
अम्व! मम प्रशमाय यत्त्वयोक्तं तन्मम कुत्र नान्तरं लभते?
Answer:
ହୃଦୟରେ

Question 10.
उत्तमो मम भ्राता केन दत्तं राजासनमाप्नोतु?
Answer:
ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା

Question 11.
ध्रुवः मातुर्गृहात् निर्गम्य कुत्र ययौ?
Answer:
ନଗରବାହାରେ ଉପବନକୁ

Question 12.
वत्स पञ्चवर्षीयो नृपनन्दनस्त्वं किंचित् किं न पश्यामः?
Answer:
ଉତ୍କଣ୍ଠାର କାରଣ

Question 13.
किं निमित्तस्ते कस्तत्कथ्यताम्?
Answer:
ବୈରାଗ୍ୟ

Question 14.
नाहं धनं किं वेच्छामि?
Answer:
ରାଜ୍ୟ

Question 15.
अखिलान् वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगधाग्नि विष्णौ किं कुरु?
Answer:
ସ୍ଥିର କର/ନିଶ୍ଚଳ କର

Question 16.
ध्यायतः त्स्य भारमुवोढुमक्षमा का चचाल?
Answer:
ପୃଥ୍ବବୀ

Question 17.
अनन्यमनसा हरिं ध्यायतस्तस्य के परमं क्षोभं जग्मुः?
Answer:
ଦେବତାମାନେ

Question 18.
क्व च त्वं पञ्चवर्षीयः क्व चैतद्दारुणं किम्?
Answer:
ତପ

Question 19.
एवमुक्त्वा कीदृशी सुनीतिस्तिरोदधे?
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା

Question 20.
शतशः के नेदुः?
Answer:
ବିଲୁଆ

Question 21.
यूयं विगतचिन्ता यात, तस्य किम् अहं संपादयिष्यामि?
Answer:
କାମନାକୁ

Question 22.
भगवान् कः ध्रुवस्य तपसा तोषितः?
Answer:
ବିଷ୍ଣୁ

Question 23.
वत्स ध्रुव ! तुष्टोऽहम्, किं वरय?
Answer:
ବର

Question 24.
ध्रुवः किरीटिनमच्युतमालोक्य केन प्रणनाम?
Answer:
ମସ୍ତକଦ୍ବାରା

Question 25.
देवदेव ! यदि मे तपसा भगवान् परमं तोषं गतस्तदा भगवन्तं किं कर्तुम् इच्छामि?
Answer:
ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ

Question 26.
ध्रुव यत्त्वयाऽहं दृष्टः कस्य तत्फलं त्वया प्राप्तम्?
Answer:
ତପସ୍ୟାର

Question 27.
किं नैव विफलं जायते?
Answer:
ଭଗବାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ

Question 28.
तस्मात् भो किम्भूतं वरम्?
Answer:
ଅଭିମତ

Question 29.
भगवन् ! त्वं केषां हृदि तिष्ठसि?
Answer:
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର

Question 30.
केषां ग्रहाणां नक्षत्रादीनामुपरि स्थानं तुभ्यं दत्तम्?
Answer:
ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର

Question 31.
तव माता तारका भूत्वा कियत्कालं त्वत्सन्निधौ निवत्स्यति?
Answer:
କଚ୍ଛପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ

Question 32.
तव नैव योग्यराजासनं योग्यमिति कस्याः सपत्नी मां गवदवदत्?
Answer:
ମାଆଙ୍କର

Question 33.
एवं कः भगवत् प्रसादात् दूरं स्थानमध्यास्त?
Answer:
ଧ୍ରୁବ

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
स्वायंभुवस्य मनोः प्रियव्रतोत्तानपादनामानौ दौ सुतावास्ताम्।
Answer:
ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ପୁତ୍ର ପ୍ରଥମ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପାଦ ନାମକ ଦୁଇ ପୁତ୍ର ଥିଲେ।

Question 2.
अभीष्टायां सुरुच्यामुत्तमो नाम तस्यात्यन्तवल्लभः पुत्रो जज्ञे।
Answer:
ପ୍ରିୟା ସୁରୁଚିଙ୍କଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ତାଙ୍କର ଅତି ପ୍ରିୟ ପୁତ୍ରଟିଏ ଜାତ ହୋଇଥିଲା।

Question 3.
सुनीत्यां नामापरस्यां राज्ञयां ध्रुवो नाम तनयः संभूतः।
Answer:
ସୁନୀତି ନାମକ ଅନ୍ୟ ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ରଟିଏ ଜନ୍ମହେଲା।

Question 4.
अङ्कारोहणोत्सुकं ध्रुवं दृष्ट्वा सुरुचिस्तमुवाच।
Answer:
କୋଳ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ଧ୍ରୁବକୁ ଦେଖୁ ସୁରୁଚି ତାକୁ କହିଲେ।

Question 5.
तद्वचनं श्रुत्वा वालः पितरमुत्सृज्य कुपितो मातुर्मन्दिरं जगाम।
Answer:
ତାଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ବାଳକଟି ପିତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ରାଗିଯାଇ ମାତାଙ୍କ ଗୃହକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 6.
इत्युक्तो ध्रुवो मात्रे सर्वं यथावृत्तं कथयामास।
Answer:
ଏହା କହି ଧ୍ରୁବ ମାତାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଘଟଣା କହିଲେ।

Question 7.
राजासनं छत्रं वराश्वाश्च यस्यान्यजन्मकृतानि पुण्यानि तस्यैव भवन्ति।
Answer:
ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି।

Question 8.
अहं तथा यतिष्ये यथा निखिलस्य जगतः पूजनीयमुत्तसोत्तमं स्थानं प्राप्स्यामि।
Answer:
ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟା କରିବି ଯେପରି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି।

Question 9.
उत्तमो मम भ्राता पित्रा दत्तं राजासनमाप्नोतु।
Answer:
ମୋର ଭାଇ ଉତ୍ତମ ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ରାଜସିଂହାସନ ପାଉ।

Question 10.
तन्निशम्य ऋषयः परस्परं प्रोचुः।
Answer:
ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ।

Question 11.
अखिलान्वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगद्धाम्नि विष्णौ निश्चलं कुरु।
Answer:
ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ବାସନା ଛାଡ଼ି ମନକୁ ଜଗତର ଆଧାର ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ସ୍ଥିର କର।

Question 12.
इन्द्रस्तस्य समाधेर्भङ्गं कर्तुं विविधा माया आविश्कार।
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ର ତାହାର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ କରିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ମାୟା ରଚନା କଲେ।

Question 13.
क्व च त्वं पञ्चवर्षीयः क्व चैतदारूणं तपः।
Answer:
କେଉଁଠି ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଓ କେଉଁଠି ଏହି କଠୋର ତପସ୍ୟା।

Question 14.
एवमुक्त्वा इन्द्रमायानिर्मिता सुनीतिस्तिरोदधे।
Answer:
ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାନିର୍ମିତ ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ।

Question 15.
सर्वासु मायासु विलीनासु देवा हरिं शरणं जग्मुरुचुश्च।
Answer:
ସମସ୍ତ ମାୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷ୍ଫଳ ହେବାପରେ ଦେବତାମାନେ ହରିଙ୍କ ଶରଣ ପଶିଲେ ଓ କହିଲେ।

Question 16.
भगवान् विष्णुर्धवस्य तपसा तोषितस्तं गत्वोवाच।
Answer:
ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ।

Question 17.
वरमेतं मह्यं प्रयच्छ।
Answer:
ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କର।

Question 18.
ततः प्राञ्जलिं ध्रुवं भगवान्विष्णुः शङ्खप्रान्तेन पस्पर्श।
Answer:
ତାହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖଧାରରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ ।

Question 19.
सुनीतिरपि तव माता तारका भूत्वाऽऽकल्पं त्वन्संनिधौ निवत्स्यतीति।
Answer:
ତୁମ ମାତା ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରା ହୋଇ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ତୁମ ନିକଟରେ ବାସ କରିବେ।

Question 20.
एवं ध्रुवो भगवत्प्रसादादूरं स्थानमध्यास्त।
Answer:
ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
किं दृष्ट्वा ध्रुवः पितुरङ्कमारोढुं मतिं चक्रे?
Answer:
ରାଜା ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ରାଣୀ ସୁନୀତିଙ୍କର ପୁତ୍ର ହେଉଛନ୍ତି ଧ୍ରୁବ । ପିତା ଉଦ୍ଭାନପାଦ ରାଜସିଂହାସନରେ ବସିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କର କୋଳରେ ରାଣୀ ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ବସିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଅବସରରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମଙ୍କୁ ପିତା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କ କୋଳରେ ବସିଥିବାର ଦେଖୁ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ମନ ବଳାଇଲେ ।

Question 2.
भूपतिः कथं ध्रुवं नाभ्यनन्दत्?
Answer:
ରାଜା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇରାଣୀ ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି । ରାଣୀ ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ଓ ସୁନୀତିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ । ଥରେ ରାଜା ରାଜସିଂହାସନରେ ବସିଥିବାବେଳେ ତାଙ୍କ କୋଳରେ ସୁରୁଚିଙ୍କ ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ବସିଥିଲା । ଏହା ଦେଖୁ ସୁନୀତିଙ୍କ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲା । ହେଲେ ରାଜା ଉତ୍ତାନପାଦ ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚିଙ୍କ ଆଖ୍ ଆଗରେ ସ୍ନେହରେ କୋଳ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଉତ୍ସୁକ ପୁତ୍ରକୁ ଅଭିନନ୍ଦନ କଲେ ନାହିଁ।

Question 3.
ध्रुवस्य कोपस्य को हेतु:?
Answer:
ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତେ ସୁରୁଚି କହିଲେ– ରେ ପୁତ୍ର ! ଏତେ ବଡ଼ ଆଶା କାହିଁକି କରୁଛ । ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋ ପୁଅ ଉତ୍ତମ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ, ତୁମେ ନିଜକୁ କାହିଁକି କଷ୍ଟ ଦେଉଛ । ଏକଥା ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏହି ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅଟ, କିନ୍ତୁ ମୋ ଗର୍ଭରୁ ଜାତ ହୋଇନାହିଁ । ସୁରୁଚିଙ୍କର ଏଭଳି କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇଥିଲେ ।

Question 4.
जननी स्वसुताय किं कथयामास?
Answer:
ମାତା ସୁନୀତି ପୁତ୍ରମୁଖରୁ ସବୁକଥା ଶୁଣି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତ କଥା କହିଛନ୍ତି, ତୁମେ ଅଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ରେ ପୁତ୍ରକ ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ, ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏପରି ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ତୁମେ ଦୁଃଖ କର ନାହିଁ । ଯାହା ଭାଗ୍ୟରେ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତି ଯୋଗ ଅଛି ସେ ସେତିକିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚି କଥାରେ ଯଦି ତୁମେ ଅତି ଦୁଃଖ ତେବେ ପୁଣ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ହିତରେ ସଦା ରତ ଓ ସୁଚରିତ୍ରଯୁକ୍ତ ହୁଅ ।

Question 5.
धुव: मातरं किं प्रत्यवदत्?
Answer:
ଧ୍ରୁବ ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଇ କହିଲା– ହେ ମା’ ! ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟ ବଚନଦ୍ଵାରା ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଇନାହିଁ । ମୁଁ ଜଗତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପାଇବାପାଇଁ ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି । ମୁଁ ନିତ୍ୟ ବା ଚିରନ୍ତନ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇବାର ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯାହାକି ପିତାଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇନାହିଁ ।

Question 6.
भगवान् ध्रुवं किमुक्तवान्?
Answer:
ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାର ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ହେ ବସ ଧ୍ରୁବ ! ଯେହେତୁ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ପ୍ରତି ନିସ୍ପୃହ ଚିରକୁ ତୁମେ ମୋଠାରେ ସ୍ଥାପନ କରିଛ ତଦ୍ବାରା ମୁଁ ପ୍ରୀତ । ବସ୍ତୁତଃ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥିଲେ ।

Question 7.
ध्रुवः भगवन्तं किं प्रार्थयामास?
Answer:
ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ବରଯାଚନା କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଦୁଇଆଖ୍ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଙ୍ଖଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ୍‌ଗ ଧାରଣ କରିଥିବା ମୁକୁଟଧାରୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଦେଖୁ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଇଁ ପ୍ରଣାମ କଲା ଓ କହିଲା– ହେ ଦେବଦେବ ! ଯଦି ମୋ ତପସ୍ୟାରେ ତୁମେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ତେବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ ।

Question 8.
भगवत्प्रसादात् ध्रुवः किं लेभे?
Answer:
ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କର ଶଙ୍ଖ-ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମ ଧାରଣ କରିଥିବା ଚତୁର୍ଭୁଜ ରୂପର ସଂଦର୍ଶନ କଲା । ଭଗବାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ ମାତ୍ରକେ ଧ୍ରୁବର ସକଳ ଅଭିଳାଷ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା। ଭଗବାନ ଧ୍ରୁବକୁ ମଙ୍ଗଳ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଓ (ମରୀଚାଦି) ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଉର୍ଦ୍ଧସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥାପନ କଲେ । ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ତାରା କରି ତାଙ୍କ ନିକଟରେ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ସ୍ଥାପନ କରାଇଲେ । ଆଜି ମଧ୍ୟ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ସେହି ଊର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
ध्रुवोपाख्यानस्य सारं संकलयत।
Answer:
ସ୍ୱାୟମ୍ଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପଦ ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଅଭିଳଷିତା ପତ୍ନୀ ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା। ସୁନୀତି ନାମକ ଅପରା ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ପିତାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ବସିଥିବାର ଦେଖ୍ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ରାଜା ନିଜର ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚି ସମ୍ମୁଖରେ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ବସାଇବାପାଇଁ ପସନ୍ଦ କରିନଥିଲେ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥିବା ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ସୁରୁଚି କହିଲା– ପୁତ୍ର ! ଏଭଳି ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରୁଛ ? ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଏଣୁ ଅଯଥାରେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏ ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ହେଲେ ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତାଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବାଳକ ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ମାଆ ପାଖକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ପୁତ୍ରକୁ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି ତାକୁ କୋଳକରି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯେ ତମର ଅପରାଧ କଲା ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ କି ? ଏହା କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ପୁଅର କଥା ଶୁଣି ମାଆ ସୁନୀତି କହିଲେ– ପୁଅ ! ସୁରୁଚି ସତ୍ୟ ହିଁ କହିଛନ୍ତି । ତୋର ଭାଗ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପ ! ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର, ଅଶ୍ବ ଏସବୁ ଅନ୍ୟଜନ୍ମର ସୁକୃତ ବା ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ହିଁ ମିଳିଥାଏ । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଅଧୁକ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଓ ମୋର ପୁଅ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟଶାଳୀ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରନାହିଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତ କରାଏ ସେ ସେଥିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚିର କଥାରେ ଯଦି ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇଛ ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଞ୍ଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ଧର୍ମାତ୍ମା ସଦୈବ ପ୍ରାଣୀର ହିତ ନିମନ୍ତେ ରତ ହୁଏ ଓ ସୁଶୀଳଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମାଆ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ସେହି ଦୁଷ୍ଟକଥା ବ୍ୟତିରେକେ ମୋର ହୃଦୟରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ସ୍ଥାନ ପାଉ ନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯେଉଁଥରେ କି ଏ ନିଷ୍ଫଳ ସଂସାରରେ ପୂଜିତ ହୋଇ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବି । ଉତ୍ତମ ମୋର ଭାଇ, ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତ କରୁ, ପୁନଶ୍ଚ ମୁଁ ମୋର କର୍ମଦ୍ଵାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ଏହା କହି ମା’ଙ୍କର ଗୃହରୁ ବାହାରି ନଗର ବାହାରେ ଉପବନକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥ‌ିବା ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେ ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରି ବିନୟପୂର୍ବକ କହିଲା– ହେ ଋଷିଗଣ ! ମୋତେ ସୁନୀତିଠାରୁ ଜାତ ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଣ । ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଲି । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜପୁତ୍ର ଓ ତୁମଠାରେ ଆମ୍ଭେମାନେ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଦେଖୁନାହୁଁ । କ’ଣ ପାଇଁ ସେମାନେ ତୁମକୁ ଅଜ୍ଞାନ କଲେ ତାହା କୁହ । ତା’ପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ ।

ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟପରକ ତେଜସ୍ଵୀ ବାଳକର ହୃଦୟରୁ ସଉତୁଣୀ ମାଆର କଥା’ମଧ୍ୟ ଦୂର ହେଉନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ, ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ, ଅଜ୍ଞ ହୋଇ ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବୁ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଯେମିତି ପୂର୍ବରୁ କେହି ସେହି ସ୍ଥାନ ପାଇନଥୁବେ ସେପରି ସ୍ଥାନ ମୁଁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷି କହିଲେ– ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟବିଷୟକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଜଗତ୍‌ପାଳକ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନିକଟରେ ମନୋନିବେଶ କର। ଏହିପରି ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ‘ଓଁ ବାସୁଦେବାୟ’ ବୋଲି ଜପ କରିବା ଉଚିତ ।

ଏହା ଶୁଣି ସେ ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉପବନରୁ ବାହାରି ଯମୁନାକୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲେ । ଏକାନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତା’ର (ଧ୍ରୁବର) ଭାରକୁ ସହ୍ୟ କରିବାକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଅସମର୍ଥ ହେଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧିତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ ନିମନ୍ତେ ନାନାପ୍ରକାର ମାୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ତା’ର ମାଆ ସୁନୀତି ତା’ ସମ୍ମୁଖରେ ରହି ଦୁଃଖରେ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଶରୀର ତାପରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ, ଦୁଃଖ୍ନୀ ମୋତେ (ତୁମେ) ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ନୁହଁ । କାହିଁ ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କାହିଁ ସେହି କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ତପସ୍ୟା । ଏ ହେଉଛି ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତପସ୍ୟା ନ ଛାଡ଼ିବ, ତେବେ ତୁମରି ଆଗରେ ମୁଁ ମୋର ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା କୃତା ମାୟା ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ଏହାପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରି ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ବିଲୁଆ ରାବ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ କରୁଥିବା ଭୀଷଣ ଶବ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମନା ଧ୍ରୁବର ଆଖୁଆଗକୁ ମଧ୍ୟ ଆସିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ଲୀନ ବା ଅନ୍ତ ହୋଇଯା’ନ୍ତେ ଦେବତାମାନେ ଭଗବାନ୍‌ ହରିଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ ଓ କହିଲେ– ଦେବଦେବ ଜଗନ୍ନାଥ ଆମେ ଜାଣୁ ନାହିଁ ଯେ ନାହିଁ ଯେ ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ଵ, ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ଵ ବା କୁବେରତ୍ଵକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ବାଦିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ତପସ୍ୟା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ଚିନ୍ତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଅ, ତା’ର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ସମ୍ପାଦନ କରିବି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବି ।

ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତା’ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ଧ୍ରୁବ ! ଯେପରି ବାହ୍ୟବସ୍ତୁକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ତୁମେ ମୋଠାରେ ମନୋନିବେଶ କଲ, ତତ୍କାରା ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବର ଯାଚନା କର । ଏପରି ଭଗବାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ଆଖୁ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ -ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମଧାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମସ୍ତକ ଲଗାଇ ପ୍ରଣାମ କଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବ । ଯଦି ମୋର ତପସ୍ୟାଦ୍ୱାରା ପରମ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ତେବେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି, ମୋତେ ଏହି ବର ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମାଦି ମଧ୍ଯ ତୁମର ଗତି ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଁ ତ ବାଳକ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସକ୍ଷମ ହେବି । ଏହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖର ପ୍ରାନ୍ତଭାଗରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ହିଁ ଆନନ୍ଦମନା ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଧାରଣକର୍ତ୍ତା ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୋଷ ଲାଭକରି କହିଲା– ଭୂମି-ଜଳ-ଅଗ୍ନି-ବାୟୁ- ଆକାଶ-ମନ-ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ସ୍ବରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଅଛି । ତୁମେ ସର୍ବଆତ୍ମାରେ ବିରାଜମାନ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ।

ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯେଣୁ ତୁମେ ମୋତେ ଦର୍ଶନ କଲ, ତୁମ ତପସ୍ୟାର ଫଳ ପାଇଗଲ । ମୋର ଦର୍ଶନ କିନ୍ତୁ ବିଫଳ ଯାଏ ନାହିଁ । ସେହି ହେତୁରୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ରହିଛ, ଯାହା ମୋର ଇଚ୍ଛା ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଅତି କଷ୍ଟରେ ବିନୟ ହୃଦୟରେ ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନଥିବା ତୁମର ଏ ରାଜସିଂହାସନ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ” ବୋଲି ସପତ୍ନୀ ମାତା ମୋତେ ଗର୍ବର ସହ କହିଲେ । ଏଣୁ ଆପଣଙ୍କ ଦୟାରୁ ବା କୃପାରୁ ସେ ନିତ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛ ସେ ସ୍ଥାନ ତୁମେ ପାଇବ । ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହ, ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମର ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରକା ହୋଇ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମ ନିକଟରେ ନିବାସ କରିବ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ବହୁଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା, ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଦୂର ଆକାଶରେ ଧ୍ରୁବ ନକ୍ଷତ୍ରଭାବେ ଶୋଭା ପାଇଲା ।

Question 2.
सुनीते: ध्रुवस्य च कथोपकथनं वर्णयत।
Answer:
ଧ୍ରୁବ ପିତା ଉଭାନପାଦ ଓ ସପତ୍ନୀମାତା ସୁରୁଚିଠାରୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହେବାପରେ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଯାଇ ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ଏହାପରେ ପୁତ୍ରକୁ ରାଗିଥିବାର ଦେଖ୍ ସୁନୀତି କୋଳରେ ବସାଇ ପଚାରିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମର ଏ କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯିଏ ତୁମର ଦ୍ରୋହ କରୁଛି ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ ? ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଘଟଣା କହିଲେ ।

ସୁନୀତି ପୁଅ କଥା ଶୁଣି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ୍ତା ହୋଇ କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତକଥା କହିଛନ୍ତି । ତୁମେ ଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ତୁମେ ଅପୁଣ୍ୟବନ୍ତ, ତଥାପି ଦୁଃଖ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟରେ ଯେତିକି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ସେ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ସେତିକିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ତୁମେ ପୁଣ୍ୟ ସଞ୍ଚୟ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣୀ ହିତରେ ରତ ହୁଅ ଓ ସୁନ୍ଦର ସ୍ଵଭାବବିଶିଷ୍ଟ ତଥା ସଚ୍ଚରିତ୍ର ହୁଅ ।

ମା’ଙ୍କ ଆଶ୍ଵାସନାଭରା କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ କହିଲେ– ହେ ମା’ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟବଚନଦ୍ଵାରା ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟାକରିବି ଯେପରି ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ସମଗ୍ର ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇପାରି ନାହାଁନ୍ତି ।

ଏହିଭଳି ଭାବେ ମାତା ସୁନୀତି ଓ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ମଧ୍ୟରେ କଥୋପକଥନ ହୋଇଛି । ପରସ୍ପର ଆଳାପଦ୍ବାରା ସେମାନଙ୍କର ଚାରିତ୍ରିକ ମହତ୍ତ୍ଵ ତଥା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଉଛି । ମାଆର ପ୍ରେରଣାରେ ଶେଷରେ ଧ୍ରୁବ ତପସ୍ୟାକରି ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତା’ ନିକଟରେ ରହିଛନ୍ତି ।

Question 3.
ध्रुवोपाख्यानस्य कस्तावत् सामाजिको मूल्यबोध:?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମର ମୂଳଭୂତ ବ୍ୟାସପ୍ରଣୀତ ପୁରାଣଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହି ପୁରାଣରେ ଧ୍ରୁବୋପାଖ୍ୟାନ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ପୁତ୍ର ପ୍ରଥମ ମନୁଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇରାଣୀ ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ଓ ସୁନୀତିର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ । ଦୁଇରାଣୀଙ୍କର ସ୍ଵଭାବ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ । ସୁରୁଚି ବିମାତାଭାବେ ଧ୍ରୁବକୁ ଅନାଦର କରିଛି । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ସିଂହାସନ ତଥା କ୍ରୋଡ଼ କେବଳ ସୁରୁଚି ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୋଲି କହିଛି । ସତରେ ସମାଜରେ ଏଭଳି ଖଳ ପ୍ରବୃତ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵଭାବ ଆଉ କ’ଣ ଅବା ହୋଇପାରେ । ଅପରପକ୍ଷରେ ସୁନୀତି ନାମରେ ଯେପରି କାମରେ ମଧ୍ୟ ସେହିପରି । ସେ ପୁତ୍ରକୁ ଦୁଃଖ ନ କରିବା ପାଇଁ କହିଛି ଏବଂ ସାଧନା ବା ନିଷ୍ଠା ବଳରେ ଉଚ୍ଚପଦ ପ୍ରାପ୍ତି କରିବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛି । ସୁନୀତି ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ସମୁଚିତ ଶିକ୍ଷାଦେଇ ସମାଜରେ ଜଣେ ନୀତିଶୀଳା ମାଆର ଉପଯୁକ୍ତ ଚାରିତ୍ରିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଛି । ସମାଜରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାତା ତା’ର ପୁତ୍ରକୁ ଏଭଳି ସୁଶିକ୍ଷା ଦେବା ଉଚିତ ।

ସର୍ବୋପରି ଧ୍ରୁବର ନିଷ୍ଠା, ସାଧନା ଓ ତପସ୍ୟା ସମାଜରେ କୀର୍ତ୍ତିସ୍ଥାପନ କରିଛି । ପରମ ବୈରାଗୀ ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ସଂସାରରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ଲାଭ ନିମନ୍ତେ ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବାପାଇଁ ସପ୍ତର୍ଷି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାଆର ପ୍ରେରଣା, ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କର ସହଯୋଗ ଧ୍ରୁବର ମନକୁ ଦୃଢ଼ କରିଛି । ସେ ତପସ୍ୟା କରି ‘ଓଁ ନମୋ ବାସୁଦେବାୟ’ ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରିଛି । ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟା ସ୍ଵର୍ଗର ଦେବରାଜ ଇନ୍ଦ୍ର ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କୁ ବିଚଳିତ କରିଦେଇଛି । ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟା ଆଗରେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ମାୟା ହାର ମାନିଛି । ଏକ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷର ବାଳକ ହୋଇ ନିଜର ସ୍ଵାଭିମାନ, ନିଷ୍ଠା, ତପ ବଳରେ ଧ୍ରୁବ କେଉଁ କୀର୍ତ୍ତି ବା ଯଶ ଅର୍ଜନ କରିଛନ୍ତି ତାହା ସମାଜରେ ଏକାନ୍ତ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ତଥା ଆଦର୍ଶସ୍ଥାନୀୟ ହୋଇପାରିଛି । ଶେଷରେ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ଦର୍ଶନ ଓ ବରଲାଭ ସ୍ୱରୂପ ଆକାଶରେ ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ଧ୍ରୁବତାରା ଭାବେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ମା’ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରାଭାବେ ପୁତ୍ର ନିକଟରେ କଳ୍ପାନ୍ତ କାଳ କାଟିଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଯେଉଁ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ତାହା ଯୁଗେ ଯୁଗେ ରହିଥ‌ିବ ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 6 ଧ୍ରୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Summary

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ଆଲୋଚିତ ବିଷୟ ‘ଧର୍ମୋପାଖ୍ୟାନମ୍’ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସ ପ୍ରଣୀତ ଅଷ୍ଟାଦଶ ମହାପୁରାଣ ମଧ୍ଯରେ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣାନ୍ତର୍ଗତ । ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମର ମୂଳ ହେଉଛି ପୁରାଣସାହିତ୍ୟ, ଏ ବିଷୟରେ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କର କୌଣସି ଦ୍ବିମତ ନାହିଁ । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣାନ୍ତର୍ଗତ ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ସାରକଥା – ସ୍ୱାୟମ୍ଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉତ୍ତାନପଦ ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଅଭିଳଷିତା ପତ୍ନୀ ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ସୁନୀତି ନାମକ ଅପରା ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ପିତାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ବସିଥିବାର ଦେଖୁ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ରାଜା ନିଜର ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚି ସମ୍ମୁଖରେ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ବସିବାପାଇଁ ପସନ୍ଦ କରିନଥିଲେ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥୁବା ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ସୁରୁଚି କହିଲା– ପୁତ୍ର ! ଏଭଳି ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରୁଛ ? ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଏଣୁ ଅଯଥାରେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏ ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ହେଲେ ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତାଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବାଳକ ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ମାଆ ପାଖକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ପୁତ୍ରକୁ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି ତାକୁ କୋଳକରି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯେ ତମର ଅପରାଧ କଲା ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ କି ? ଏହା କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ପୁଅର କଥା ଶୁଣି ମାଆ ସୁନୀତି କହିଲେ– ପୁଅ ! ସୁରୁଚି ସତ୍ୟ ହିଁ କହିଛନ୍ତି । ତୋର ଭାଗ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପ । ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର, ଅଶ୍ଵ ଏସବୁ ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମର ସୁକୃତ ବା ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ହିଁ ମିଳିଥାଏ । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଅଧ‌ିକ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଓ ମୋର ପୁଅ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟଶାଳୀ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରନାହିଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତ କରାଏ ସେ ସେଥ‌ିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚିର କଥାରେ ଯଦି ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇଛ ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଞ୍ଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ଧର୍ମାତ୍ମା ସଦୈବ ପ୍ରାଣୀର ହିତ ନିମନ୍ତେ ରତ ହୁଏ ଓ ସୁଶୀଳଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମାଆ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ସେହି ଦୁଷ୍ଟକଥା ବ୍ୟତିରେକେ ମୋର ହୃଦୟରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯେଉଁଥିରେ କି ଏ ନିଷ୍ଫଳ ସଂସାରରେ ପୂଜିତ ହୋଇ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବି । ଉତ୍ତମ ମୋର ଭାଇ, ପିତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଇଥିବା ସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତ କରୁ, ପୁନଶ୍ଚ ମୁଁ ମୋର କର୍ମଦ୍ଵାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ଏହା କହି ମା’ଙ୍କର ଗୃହରୁ ବାହାରି ନଗର ବାହାରେ ଉପବନକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥିବା ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେ ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରି ବିନୟପୂର୍ବକ କହିଲା– ହେ ଋଷିଗଣ ! ମୋତେ ସୁନୀତିଠାରୁ ଜାତ ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଣ । ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଲି । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜପୁତ୍ର ଓ ତୁମଠାରେ ଆମ୍ଭେମାନେ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଦେଖୁନାହୁଁ । କ’ଣ ପାଇଁ ସେମାନେ ତୁମକୁ ଅଜ୍ଞାନ କଲେ ତାହା କୁହ । ତା’ପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ।

ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟପରକ ତେଜସ୍ଵୀ ବାଳକର ହୃଦୟରୁ ସଉତୁଣୀ ମାଆର କଥା ମଧ୍ୟ ଦୂର ହେଉନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ, ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ, ଅଜ୍ଞ ହୋଇ ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବୁ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଯେମିତି ପୂର୍ବରୁ କେହି ସେହି ସ୍ଥାନ ପାଇନଥୁବେ ସେପରି ସ୍ଥାନ ମୁଁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷି କହିଲେ– ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟବିଷୟକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଜଗତ୍‌ପାଳକ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନିକଟରେ ମନୋନିବେଶ କର । ଏହିପରି ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ‘ଓଁ ବାସୁଦେବାୟ’ ବୋଲି ଜପ କରିବା ଉଚିତ ।

ଏହା ଶୁଣି ସେ ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉପବନରୁ ବାହାରି ଯମୁନାକୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲେ । ଏକାନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତା’ର (ଧ୍ରୁବର) ଭାରକୁ ସହ୍ୟ କରିବାକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଅସମର୍ଥ ହେଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧିତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ ନିମନ୍ତେ ନାନାପ୍ରକାର ମାୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ତା’ର ମାଆ ସୁନୀତି ତା’ ସମ୍ମୁଖରେ ରହି ଦୁଃଖରେ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଶରୀର ତାପରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ, ଦୁଃଖ୍ ମୋତେ (ତୁମେ) ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ନୁହଁ । କାହିଁ ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କାହିଁ ସେହି କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ତପସ୍ୟା । ଏ ହେଉଛି ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତପସ୍ୟା ନ ଛାଡ଼ିବ, ତେବେ ତୁମରି ଆଗରେ ମୁଁ ମୋର ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା କୃତା ମାୟା ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ ।

ଏହାପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରି ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ବିଲୁଆ ରାବ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ କରୁଥିବା ଭୀଷଣ ଶବ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମନା ଧ୍ରୁବର ଆଖୁଆଗକୁ ମଧ୍ୟ ଆସିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ଲୀନ ବା ଅନ୍ତ ହୋଇଯା’ନ୍ତେ ଦେବତାମାନେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ ଓ କହିଲେ– ଦେବଦେବ ଜଗନ୍ନାଥ ଆମେ ଜାଣୁ ନାହିଁ ଯେ ନାହିଁ ଯେ ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ଵ, ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ଵ ବା କୁବେରତ୍ଵକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ବାଦିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ତପସ୍ୟା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ଚିନ୍ତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଅ, ତା’ର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ସମ୍ପାଦନ କରିବି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବି ।

ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତା’ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ବସ ଧ୍ରୁବ ! ଯେପରି ବାହ୍ୟବସ୍ତୁକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ତୁମେ ମୋଠାରେ ମନୋନିବେଶ କଲ, ତତ୍କାରା ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବର ଯାଚନା କର । ଏପରି ଭଗବାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ଆଖୁ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ-ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମଧାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମସ୍ତକ ଲଗାଇ ପ୍ରଣାମ କଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବ । ଯଦି ମୋର ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା ପରମ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ତେବେ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି, ମୋତେ ଏହି ବର ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମାଦି ମଧ୍ଯ ତୁମର ଗତି ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଁ ତ ବାଳକ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସକ୍ଷମ ହେବି । ଏହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖର ପ୍ରାନ୍ତଭାଗରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ସେହି ମୁହୂର୍ଭରେ ହିଁ ଆନନ୍ଦମନା ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଧାରଣକର୍ତ୍ତା ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୋଷ ଲାଭକରି କହିଲା– ଭୂମି-ଜଳ-ଅଗ୍ନି-ବାୟୁ- ଆକାଶ-ମନ-ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ସ୍ଵରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଅଛି । ତୁମେ ସର୍ବାଆତ୍ମାରେ ବିରାଜମାନ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ।

ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯେଣୁ ତୁମେ ମୋତେ ଦର୍ଶନ କଲ, ତୁମ ତପସ୍ୟାର ଫଳ ପାଇଗଲ । ମୋର ଦର୍ଶନ କିନ୍ତୁ ବିଫଳ ଯାଏ ନାହିଁ । ସେହି ହେତୁରୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ରହିଛି, ଯାହା ମୋର ଇଚ୍ଛା ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଅତି କଷ୍ଟରେ ବିନୟ ହୃଦୟରେ ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନଥ‌ିବା ତୁମର ଏ ରାଜସିଂହାସନ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ” ବୋଲି ସପତ୍ନୀ ମାତା ମୋତେ ଗର୍ବର ସହ କହିଲେ । ଏଣୁ ଆପଣଙ୍କ ଦୟାରୁ ବା କୃପାରୁ ସେ ନିତ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛ ସେ ସ୍ଥାନ ତୁମେ ପାଇବ । ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହ ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମର ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରକା ହୋଇ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମ ନିକଟରେ ନିବାସ କରିବ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ବହୁଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା, ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଦୂର ଆକାଶରେ ଧ୍ରୁବ ନକ୍ଷତ୍ରଭାବେ ଶୋଭା ପାଇଲା ।

Text – 1

स्वायंभुवस्य मनो: ………………………………. मातुर्मन्दिरं जगाम।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସୁତୌ = ଦୁଇ ପୁତ୍ର । ଭାର୍ଯ୍ୟ = ଦୁଇ ପତ୍ନୀ । ରାସ୍ୟାମ୍ = ରାଣୀଙ୍କର । ତନୟ = ପୁତ୍ର । ସଂଭୂତଃ ଜନ୍ମହେଲା । ଏକଦା = ଏକଦିନେ ବା ଥରେ । ଅଙ୍କମ୍ = କୋଳକୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖୁ । ଆରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଆରୋହଣ କରିବାକୁ । ପ୍ରେୟସ୍ୟା = ପ୍ରେୟସୀର ବା ପ୍ରିୟତମାର । ସମକ୍ଷମ୍ = ଆଗରେ ବା ସମ୍ମୁଖରେ । କୈଶ୍ୟତେ = କଷ୍ଟ ଦେଉଛ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ଉତ୍‌ସୃଜ୍ୟ = ତ୍ୟାଗ କରି । କୁପତିଃ = ରାଗିଯାଇ । ଜଗାମ = ଚାଲିଗଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସ୍ବାୟଂଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପାଦ ନାମରେ ଦୁଇ ପୁଅ ଥିଲା । ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ପ୍ରିୟତମା ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ତାଙ୍କର ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରିୟ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ସୁନୀତି ନାମକ ଅନ୍ୟରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ରାଜସିଂହାସନରେ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିଥିବା ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ଦେଖ୍ ଧ୍ରୁବ ମଧ୍ୟ ତାକୁ (ସିଂହାସନକୁ) ଚଢ଼ିବାକୁ ମନକଲା । ରାଜା କିନ୍ତୁ ପ୍ରିୟତମା ସୁରୁଚିର ଆଗରେ ସ୍ନେହରେ ଆସିଥିବା ଓ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉତ୍ସାହୀ ଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ଅଭିନନ୍ଦନ କଲେ ନାହିଁ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉତ୍ସୁକ ଧ୍ରୁବକୁ ଦେଖୁ ସୁରୁଚି ତାକୁ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଏପରି ମହାନ୍ ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରିଛୁ । ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ରର ହିଁ ଯୋଗ୍ୟ, କ’ଣ ପାଇଁ ନିଜକୁ କଷ୍ଟଦେଉଛୁ । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏହି ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅଟ, ପୁନଶ୍ଚ ମୋର ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତା’ର କଥାକୁ ଶୁଣି ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ରାଗିଯାଇ ମାଆଙ୍କ ଗୃହକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପ୍ରିୟବ୍ରତୋତ୍ତାନପାଦନାମାନୌ = ପ୍ରିୟବ୍ରତ + ଉଦ୍ଭାନପାଦନାମାନୌ । ସୁତାବାସ୍ତାମ୍ = ସୁତୌ + ଆସ୍ତାମ୍ । ସୁରୁଚ୍ୟାମୁତ୍ତମଃ = ସୁରୁଡ୍ୟାମ୍ + ଉତ୍ତମଃ । ତସ୍ୟାତାନ୍ତବଲ୍ଲଭ = ତସ୍ୟ + ଅତ୍ୟନ୍ତବଲ୍ଲଭଃ । ନାମାପରାସ୍ୟାମ୍ : ନାମ + ଅପରାସ୍ୟାମ୍ । ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ = ରାଜା + ଆସନସ୍ଥିତସ୍ୟ । ପିତୁରଙ୍କମାଶ୍ରିତମ୍ = ପିତୁଃ + ଅଙ୍କମ୍ + ଆଶ୍ରିତମ୍ । ଭ୍ରାତରମୁତ୍ତମମ୍ = ଭ୍ରାତରମ୍ + ଉତ୍ତମମ୍ । ଧ୍ରୁବୋଽପି = ଧ୍ରୁନଃ + ଅପି । ତମାରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ତମ୍ + ଆରୋଜୁମ୍ । ଭୂପତିସ୍ତୁ = ଭୂପତିଃ + ତୁ । ପ୍ରଣୟନାଗତମୁସ୍ଥଙ୍ଗାରୋହଣେ ସୁକମ୍ = ପ୍ରଣୟନ + ଆଗତମ୍ + ଉତ୍ସଙ୍ଗ + ଆରୋହଣ + ଉତ୍ସୁକମ୍ । ସୁରୁଚିସ୍ତମୁବାଚ = ସୁରୁଚି + ତମ୍ + ଉବାଚ । ମହାତ୍ମନୋରଥ = ମହାନ୍ + ମନୋରଥ । ଏତଦ୍ରାଜାସନମ୍ = ଏତତ୍ + ରାଜାସନମ୍ । ମମୈବ = ମମ + ଏବ । କିମାତ୍ମା = କିମ୍ + ଆତ୍ମା । ତୁମସ୍ୟ = ତୁମ୍ + ଅସ୍ୟ । ସୁତୋଽସି = ସୁତଃ + ଅସି । ପୁନର୍ମଦୁଦରାଜାତଃ = ପୁନଃ + ମତ୍ + ଉଦରାତ୍ + ଜାତଃ । ତଦବଚନମ୍ = ତତ୍ + ବଚନମ୍ । ପିତରମୁଜ୍ୟ ପିତରମ୍ + ଉଜ୍ୟ । ମାତୁର୍ମନ୍ଦିରମ୍ = ମାତୁଃ + ମନ୍ଦିରମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଃ, ତସ୍ୟ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସମକ୍ଷମ୍ = ଅକ୍ଷ ସମୀପମ୍ (ଅବାୟୀଭାବାଃ) । ଭୂପତିଃ = ଭୁନଃ ପତିଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତଦ୍‌ବଚନମ୍ = ତସ୍ୟ ବଚନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପ୍ରିୟବ୍ରତେୱାନପାଦନାମାନୌ, ସୁତୌ, ଭାର୍ଯ୍ୟ, ବଲ୍ଲଭଃ, ପୁନଃ, ତନୟ, ଭୂପତିଃ, ସୁରୁଚି, ମହାମନୋରଥ, ସୁତଃ, ବାଳୀ, କୁପିତଃ, = କଉଁରି ୧ମା। ଉତ୍ତମଃ, ଧ୍ରୁବ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବସ୍ତ୍ର = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଆତ୍ମା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଅଙ୍କମାଶ୍ରିତଂ, ଭ୍ରାତରଂ, ଉତ୍ତମଂ, ତଂ, ଆରୋଙ୍ଗୁ, ମତଂ, ଆଗତଂ, ଉତ୍ସୁକିଂ, ପୁତ୍ର, ଧ୍ରୁବଂ, ରାଜାସନଂ, ବଚନଂ, ପିତରଂ, ମନ୍ଦିରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପ୍ରଣୟେନ = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମତ୍, ଉଦରାତ୍‌ = ‘ଜନିକତଃ ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ। ସ୍ୱୟଂଭୁବସ୍ୟ, ମନୋ, ଉତ୍ତାନପାଦସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ, ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ, ପ୍ରେୟସ୍ୟା, ସୁରୁଚ୍ୟା, ପୁତ୍ରସ୍ୟ, ଅସ୍ୟ, ରାଜ୍ଞ, ମାତୁଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଭୀଷ୍ଟାୟାଂ, ସୁରୁଚିଂ, ସୁନୀତାଂ, ଅପରସ୍ୟା, ରାଜ୍ଞାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଇଷ୍ଟାୟାମ୍ = ଇଷ୍ଟ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ସଂଭୂତଃ = ସମ୍ + ଭୂ + କ୍ତ । ଆଶ୍ରିତମ୍ = ଆ + ଶ୍ରୀ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଆରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଆ + ରୁହ୍ + ତୁମୁନ୍ । ମତିମ୍ = ମନ୍ + ଭିନ୍ନ । ଆଗତମ୍ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ସତ୍ୟମ୍ = ସତ୍ + ଯତ୍ । ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଶୁଣ୍ଢା = ଶୁ + ଲ୍କାଚ୍ । ଉତ୍‌ସୃଜ୍ୟ = ଉତ୍ + ସୃଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କୁପିତଃ = କୃପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 2

पुत्रं कुपितम् …………………………………….. भवेति

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— କୁପିତମ୍ = ରାଗିଥିବା । ଇଷତ୍‌ରିତାଧରମ୍ = ଅଳ୍ପ ଓଠକୁ ଥରାଉଥିବା । ଆରୋପ୍ୟ = ବସାଇ । ଅଭାଷତ = କହିଲେ । କୋପହେତୁଃ = କ୍ରୋଧର କାରଣ । ଅପରାଧତି = ଦ୍ରୋହ କରୁଛି । ଯଥାବୃତ୍ତମ୍ = ସମସ୍ତ ଘଟଣା । କଥୟାମାସ = କହିଲେ । ସୁତବନମ୍ = ପୁଅ କଥାକୁ । ନିଶମ୍ୟ = ଶୁଣି । ଦୁର୍ମନାୟମାନା = ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନଚିତ୍ତ ହୋଇ । ଦୀନା = ଦୁଃଖ୍ନୀ । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ = ଅତିଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉତ୍କଣ୍ଠା । ବରାହାଃ = ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଅଶ୍ୱଗୁଡ଼ିକ । ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି = ଅନ୍ୟଜନ୍ମରେ କୃତ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବିଚାର କରି । ଶାଚିଂ ବ୍ରଜ = ଶାନ୍ତି ପାଅ । ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ । ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଭାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ମିଳିଛି । ବଚସା = କଥାରେ । ପୁଣ୍ୟାପଚୟ = ପୁଣ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ । ଯତ୍ନମ୍ = ଚେଷ୍ଟା । ପ୍ରାଣିହିତେ = ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର କଲ୍ୟାଣରେ । ସୁଶୀତଃ = ଉତ୍ତମ ଭାବଯୁକ୍ତ ।

ଅନୁବାଦ– ପୁଅକୁ କ୍ରୋଧୃତ ଓ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି କୋଳରେ ବସାଇ ତାକୁ ପଚାରିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମର ଏ କ୍ରୋଧର କାରଣ କିଏ ? ଯିଏ ତୁମର ଦ୍ରୋହ କରୁଛି ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାକୁ ଜାଣେ ନାହିଁ ? ଏତକ କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସବୁ ଘଟଣା କହିଲା । ପୁଅ କଥା ଶୁଣି ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନମନା ଦୁଃଖୁତା ସୁନୀତି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତ କଥା କହିଛନ୍ତି, ତୁମେ ଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ରେ ପୁଅ ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହିପରି ବିଚାର କରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ପୁଣ୍ୟସମୂହଯୁକ୍ତ, ମୋର ପୁତ୍ର ତୁମେ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟବନ୍ତ ଅଟ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯାହାର ଯେତିକି ଭାଗ୍ୟ ହେତୁ ପ୍ରାପ୍ତ ସେତିକିରେ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଜନ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ସୁରୁଚିଙ୍କ କଥାରେ ଯଦି ତୁମେ ଅତି ଦୁଃଖତ, ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଂଗ୍ରହରେ ଚେଷ୍ଟା କର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣିମାନଙ୍କ ହିତରେ ରତ ଓ ସୁନ୍ଦର ସ୍ଵଭାବ ବିଶିଷ୍ଟ ହୁଅ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– କୁପିତମୀଷତ୍‌ରିତାଧରମ୍ = କୁପିତମ୍ + ଈଷତ୍‌ରିତ + ଅଧରମ୍ । ସୁନୀତିରଙ୍କମାରୋପ୍ୟ ସୁନୀତିଃ + ଅଙ୍କମ୍ + ଆରୋପ୍ୟ । ତମଭାଷତ = ତମ୍ + ଅଭାଷିତ । କୋପହେତୁସ୍ତେ = କୋପହେତୁଃ + ତେ । ଯସ୍ତବାପରାଧତି = ଯଃ + ତବ + ଅପରାଧତି । ଜାନାତୀତି = ଜାନାତି + ଇତି । ଇତୁତଃ = ଇତି + ଉକ୍ତ । ସୁନୀତିରବଦତ୍ = ସୁନୀତିଃ + ଅବଦତ୍ । ସତ୍ୟମେବାହ = ସତ୍ୟମ୍ + ଏବ + ଆହ । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟଽସି = ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ + ଅସି । ନୈବ = ନ + ଏବ । ତ୍ଵଦ୍‌ବେଗ = ତ୍ରୟା + ଉଦ୍‌ବେରଃ । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜା + ଆସନମ୍ । ବରାଷ୍ଟ୍ରାଣ୍ଟ = ବର + ଅଶ୍ୱା + ଚ । ଯସ୍ୟାନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି = ଯସ୍ୟ + ଅନ୍ୟଜନକୃତାନି । ତସୈବ = ତଥ୍ୟ + ଏବ । ପୁତ୍ରସ୍ତୁ = ପୁନଃ + ତୁ । ଭବାନଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଭାବାନ୍ + ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ । ତଥାପି = ତଥା + ଅପି । ନାହଁସି = ନ + ଅର୍ହସି । ଯାବଦ୍‌ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଯାବତ୍ + ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ । ତେନୈବ = ତେନ + ଏବ । ସଂତୋଷମେତି = ସଂତୋଷମ୍ + ଏତି । ଚେଦତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ଚେତ୍ + ଅତି + ଅର୍ଥମ୍ । ଭବାଂସ୍ତଦା = ଭବାନ୍ + ତଦା । ସୁଶୀଳଶ୍ଚ = ସୁଶୀଳା + ଚ ।

ସମାସ– ଈଷତ୍ରିତାଧରମ୍ = ଈଷତ୍ ସ୍କୁରିତଃ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତାଦୃଶଃ ଅଧରଃ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । କୋପହେତୁଃ = କୋପସ୍ୟ ହେତୁଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଯଥାବୃତ୍ତମ୍ = ବୃତ୍ତମ୍ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ସୁତବଚନମ = ସୁତସ୍ୟ ବଚନମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ = ସ୍ଵଚ୍ଛ ଭାଗ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବରାହାଃ = ବରା ଅହାଃ ( କର୍ମଧାରୟ ) । ଅନ୍ଯଜନ୍ମକୃତାନି = ଅନ୍ୟତ୍ ଜନ୍ମ ( କର୍ମଧାରୟ), ତତ୍ର କୃତାନି (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ପୁଣ୍ୟାପଚୟସମ୍ପନ୍ନ = ପୁଣ୍ୟାନାମ୍ ଉପଚୟଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତେନ ସମ୍ପନଃ (ତୃତୀୟା ତପୁରୁଷ ) । ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯାବଦ୍‌ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଯାବତ୍ ଭାଗ୍ୟ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତେନ ପ୍ରାପ୍ତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ଅର୍ଥମ୍ ଅତିକ୍ରାନ୍ତମ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧର୍ମାତ୍ମା = ଧର୍ମ ଆତ୍ମା ଯସ୍ୟ ସ୍ୱୀ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ପ୍ରାଣିହିତେ = ପ୍ରାଣିଭିଂ ହିତମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଚତୁର୍ଥୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସୁଶୀକଃ = ଶୋଭନଂ ଶୀଳଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ସୁନୀତିଃ, କଃ, କୋପହେତୁଃ, ସ୍ୱ, ଧ୍ରୁବ, ଦୁର୍ମନାୟମାନା, ଦୀନା, ତ୍ୱ, ସ୍ୱଚ୍ଛଭାଗ୍ୟ, ରାଜାସନଂ, ଛତ୍ର, ବରାଶ୍ରା, ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି, ପୁଣ୍ୟାନି, ପୁତ୍ର, ଉତ୍ତମ, ପୁଣ୍ୟାପଚୟସମ୍ପନ୍ନ, ଭବାନ୍, ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ, ବୁଦ୍ଧିମାନ୍, ଧର୍ମାତ୍ମା, ସୁଶୀନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ବସ୍ତ୍ର, ପୁତ୍ର, ତାତ = ସମ୍ବୋଧନ ୧ମା । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ପୁତ୍ର, କୁପିତଂ, ଈଷତ୍‌ରିତାଧରଂ, ଅଙ୍କ, ତଂ, ପିତରଂ, ସୁତେଚନଂ, ଶାରିଂ, ଦୁଃଖ, ସନ୍ତୋଷ, ଯତ୍ନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବଚସା = ହେତୌ ୩ୟା । ତେ = ‘ଦ୍ରୋହାର୍ଥନ ଅପରାଧତି’ କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ମାତ୍ରେ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ସୁରୁଷ୍ୟା, ଯସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ପୁଣ୍ୟାପଚୟେ, ପ୍ରାଣିହିତେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + ଲ୍କାଚ୍ । ଆରୋପ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କୋପଃ = କୁପ୍ + ଘଞ୍ଚ । ଉକ୍ତ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ନିଶମ୍ୟ = ନି + ଶମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉତ୍ + ବିଜ୍ + ଘଞ୍ଚ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଣ୍ୟତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶାନ୍ତିମ୍ = ଶମ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ + ଅମ୍ । ଉପଚୟ = ଉପ + ଚି + ଅବ୍ । ସମ୍ପନ୍ତଃ = ସମ୍ + ପଦ୍ + କ୍ତ । ସଞ୍ଜାତଃ = ସମ୍ + ଜନ୍ + କ୍ତ । କର୍ଭୁମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ = ବୁଦ୍ଧି + ମତୁପ୍ । ସନ୍ତୋଷମ୍ = ସମ୍ + ତୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅପ୍ । ପ୍ରାପ୍ତମ = ପ୍ର + ଆମ୍ + କ୍ତ । ରତଃ = ରମ୍ + କ୍ତ ।

Text – 3

ध्रुवः प्रत्यवदत् ……………………………………….. जप्तव्यमिति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ପ୍ରତ୍ୟବଦତ୍ = ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଲା । ପ୍ରଶମାୟ = ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ । ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ତା’ର ଦୁଷ୍ଟ ବଚନରେ । ଭିନ୍ନେ = ଭଗ୍ନ । ଅନ୍ତରମ୍ = ସ୍ଥାନ । ଯତିଷ୍ୟ = ଚେଷ୍ଟା କରିବି । ନିଷ୍ଫଳସ୍ୟ = ସମଗ୍ର । ପୂଜନୀୟମ୍ = ପୂଜନୀୟ । ଉତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ । ଶାଶ୍ୱତମ୍ = ଚିରନ୍ତନ । ଉପବନମ୍’ = ଉଦ୍ୟାନକୁ । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥିବା । ଦଦର୍ଶ = ଦେଖୁଲା । ପ୍ରଣିପତ୍ୟ = ପ୍ରଣାମ କରି । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ = ଅତି ସ୍ନେହରେ ଅବନତ । ନିର୍ବେଦାତ୍ = ପରମ ବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ । ଅନ୍ତଃକମ୍ = ନିକଟକୁ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଆସିଛି । ନିର୍ବୋଧତ = ଜାଣନ୍ତୁ । ପଞ୍ଚବର୍ଷୀୟ = ପାଞ୍ଚବର୍ଷର । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ରାଜକୁମାର । ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ = ଉତ୍କଣ୍ଠାର କାରଣ । ଶଶଂସ = କହିଲା । ଅପସର୍ପତି = ଦୂର ହେଉଛି । ବ୍ୟବସିତମ୍ = ସ୍ଥିର କରିଛି । ଅନାରାଧ୍ୱଗୋବି = ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ଆରାଧନା କରିନଥୁବା । ଅଚ୍ୟୁତମ୍ = ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ । ଅଖ୍ଳାନ୍ = ସମସ୍ତ । ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ବାହ୍ୟ ବିଷୟାଭିଳାଷକୁ । ଜଗଦ୍ଧାତ୍ମି = ଜଗତର ଆଧାର । ନିଶ୍ଚଳମ୍ = ଅଚଳ ବା ସ୍ଥିର । ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ = ସ୍ଥିରମନା । ତନ୍ମୟେନ = ତନୟରେ । ଜଦ୍ରବ୍ୟମ୍ = ଜପକରିବା ଉଚିତ ।

ଅନୁବାଦ – ଧ୍ରୁବ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଇ କହିଲା– ହେ ମା’ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟ ବଚନଦ୍ୱାରା ବିଚ୍ୟୁତ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟା କରିବି ଯେପରି ସମସ୍ତ ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି । ମୋର ଭାଇ ଉତ୍ତମ ପିତାଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ରାଜସିଂହାସନ ପାଉ, ମୁଁ କିନ୍ତୁ ନିଜ କର୍ମଦ୍ୱାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନଟିଏ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ୟ ପାଇପାରି ନାହାନ୍ତି । ଏତକ କହି ମା’ଙ୍କ ଘରୁ ବାହାରି ନଗରର ବାହାରେ ଥ‌ିବା ଉଦ୍ୟାନକୁ ଗଲା ଓ ସେଠି ପୂର୍ବରୁ ଆସି ପହଞ୍ଚୁଥୁବା ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେହି ରାଜକୁମାର ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସ୍ନେହପୂର୍ବକ ଅବନତ ହୋଇ କହିଲା– ହେ ଋଷିମାନେ ! ପରମବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ଆପଣମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଥିବା ମୋତେ ସୁନୀତିଙ୍କଠାରୁ ଜାତ ଉଭାନପାଦଙ୍କ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଗନ୍ତୁ । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ହେ ବତ୍ସ ! ତୁମେ ତ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜକୁମାର ଓ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଆମେ ଦେଖୁନାହୁଁ । କେଉଁଥିପାଇଁ ତୁମର ଏ ବୈରାଗ୍ୟ ତାହା କୁହ । ତାହାପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲା । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ– ଅହୋ ! କ୍ଷତ୍ରିୟୋଚିତ ଖୁବ୍ ତେଜ ଯୋଗୁଁ ବାଳକଟିଏ ହେଲେ ବି ହୃଦୟରୁ ସପତ୍ନୀ ମାତାଙ୍କ ବଚନ ଦୂର ହେଉ ନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ– ହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ ! ବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମେ ଏବେ ଯାହା କରିବାକୁ ସ୍ଥିର କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମକୁ ତୁମର କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ହେବ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଇଚ୍ଛା କରୁନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଯାହା ପୂର୍ବରୁ ଅନ୍ୟ କେହି ପାଇନାହାନ୍ତି ସେହି ସ୍ଥାନଟିକୁ କେବଳ କାମନା କରୁଛି । କିପରି ଏହି ପ୍ରକାର ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ତାହା ଆପଣମାନେ ମୋତେ କୁହନ୍ତୁ । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷିମାନେ କହିଲେ– ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ଆରାଧନା ନ କରି ଲୋକମାନେ ଶ୍ରେଷ୍ଠସ୍ଥାନ ପାଇପାରି ନ’ଥାନ୍ତି, ତେଣୁ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଆରାଧନା କର । ତାଙ୍କ ଆରାଧନା ମୁଁ କିପରି କରିବି ବୋଲି ଧ୍ରୁବ ପଚାରନ୍ତେ ସପ୍ତଋଷିମାନେ କହିଲେ– ସକଳ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ବାସନା ଛାଡ଼ି ମନକୁ ଜଗତର ଆଧାର ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ସ୍ଥିର କର । ଏହିପରି ଏକାଗ୍ର ହୃଦୟରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ତୁମେ ‘ଓଁ ନମୋ ବାସୁଦେବାୟ’– ବୋଲି ଜପକର ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ପ୍ରତ୍ୟବଦତ୍ = ପ୍ରତି + ଅବଦତ୍ । ଯଭ୍ରମ୍ = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା + ଉକ୍ତମ୍ । ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ତତ୍ + ଦୁଷ୍ଟବଚସା । ନାନ୍ତରମ୍ = ନ + ଅନ୍ତରମ୍ । ପୂଜନୀୟମୁତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ପୂଜନୀୟମ୍ + ଉତ୍ତମ + ଉତ୍ତମମ୍ । ରାଜାସନମାପ୍ଳୁତୁ = ରାଜା + ଆସନମ୍ + ଆପ୍ରୋତୁ । ସ୍ଥାନମିଚ୍ଛାମି = ସ୍ଥାନମ୍ + ଇଚ୍ଛାମି । ଯନ୍ମମ = ଯତ୍ + ମମ । ପିତାଽପି = ପିତା + ଅପି । ଇଣ୍ଟ୍ରାକ୍ସା = ଇତି + ଭଲ୍କା । ମାତୁଗୃହାନିର୍ଗମ୍ୟ = ମାତୁଃ + ଗୃହାତ୍ + ନିର୍ଗମ୍ୟ । ନଗରାଦ୍‌ବହିରୁପବନମ୍ = ନଗରାତ୍ + ବହିଃ + ଉପବନମ୍ । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବ + ଆଗତାନ୍ । ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍ଦଦର୍ଶ = ସପ୍ତ + ଋଷିନ୍ + ଦଦର୍ଶ । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତୋଽଭ୍ୟଭାଷତ = ପ୍ରଶ୍ରୟ + ଅବନତଃ + ଅଭି + ଅଭାଷତ୍ । ନିର୍ବେଦାଦ୍ୟୁଷ୍ମାକମନ୍ତ୍ରିକମ୍ = ନିର୍ବେଦ + ଆଦି + ଯୁକ୍ଷ୍ମାକମ୍ । ନିବୋଧତେତି = ନିବୋଧତ + ଇତି । ନୃପନନ୍ଦନଷ୍ଟମ୍ = ନୃପନନ୍ଦନଃ + ତ୍ୱମ୍ । କିଂଚିଦୁଦ୍ବେଗକାରଣମ୍ = କିଂଚିତ୍ + ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ । ନିମିତ୍ତସ୍ତେ = ନିମିରଃ + ତେ । ନିର୍ବେଦସ୍ତତ୍ୱକଥ୍ୟତାମିତି = ନିର୍ବେଦଃ + ତତ୍ + କଥ୍ୟତାମ୍ + ଇତି । ଧ୍ରୁବସ୍ତେଭ୍ୟ = ଧ୍ରୁନଃ + ତେଭିଂ । ତନ୍ନିଶମ୍ୟ = ତତ୍ + ନିଶମ୍ୟ । ଯଦ୍‌ବାଳସ୍ୟାଽପି = ଯତ୍ + ବାଳସ୍ୟ + ଅପି । ମାତୃରୁକ୍ତମ୍ = ମାତୁଃ + ଉକ୍ତମ୍ । ନାପସର୍ପିତୀତି = ନ + ଅପସର୍ପତି + ଇତି । ଧ୍ରୁବମଭାଷନ୍ତଃ = ଧ୍ରୁବମ୍ + ଅଭାଷନ୍ତଃ । ନିର୍ବେଦାଦ୍ୟତ୍ୱୟାଧୁନା = ନିର୍ବେଦ + ଆଦ୍ୟ + ତ୍ରୟା + ଅଧୁନା । ତଦସ୍କଭ୍ୟମ୍ = ତତ୍ + ଅସ୍ମଭ୍ୟମ୍‌ । ଯକ୍ଷ୍ମାସ୍ମାଭିସ୍ତବ = ଯତ୍ + ଚ + ଅସ୍ଵାଭି + ତବ । ତଦପି = ତତ୍ + ଅପି । ବୃହୀତି = ବୁହି + ଇତି । ଧ୍ରୁବୋଽବ୍ରବୀତ୍ = ଧ୍ରୁବ + ଅଦ୍ରବୀତ୍ । ବେଚ୍ଛାମି = ବା + ଇଚ୍ଛାମି । ଯପ୍ ରାଽନ୍ୟନ = ଯତ୍ + ପୁରା + ଅନ୍ୟନ । ତଦେବୈକମ୍ = ତତ୍ + ଏବ + ଏକମ୍ । କଥମେତାଦୃଶମ୍ = କଥମ୍ + ଏତାଦୃଶମ୍ । ମରୀଚ୍ୟାଦୟଃ = ମରୀଚି + ଆଦୟଃ । ଗୋବିନ୍ଦିରଃ = ଗୋବି + ନରଃ । ତସ୍ମାଦଚ୍ୟୁତମାରାଧୟେତି = ତସ୍ମାତ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ + ଆରାଧୟ + ଇତି । ତସ୍ୟାରାଧନମ୍ = ତଥ୍ୟ + ଆରାଧନମ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମିତି = କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଅଖ୍ଳାନବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ଅଶ୍ବିନ୍ + ବାହ୍ୟ + ଅର୍ଥାନ୍ତି । ଜଗଦ୍ଧାମି = ଜଗତ୍ + ଧାର୍ମି । ତନ୍ମୟେନ : ତତ୍ + ମୟନ । ଜପ୍ତବ୍ୟମିତି = ଜପ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି ।

ସମାସ– ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ଦୁଷ୍ଟ ବଡଃ ( କର୍ମଧାରୟ), ତସ୍ୟା ଦୁଷ୍ଟବତଃ, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । ଉତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ଉତ୍ତମେଷୁ ଉତ୍ତମମ୍ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵକର୍ମଣା = ସ୍ଵଂ କର୍ମ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) ବା ସ୍ବସ୍ୟ କର୍ମ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଆଗତା, ତାନ୍ (ଦ୍ବିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍ = ସପ୍ତ ଚ ତେ ଋଷୟ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ = ପ୍ରଶ୍ରୟଣ ଅବନତଃ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଉଦ୍ଭାନପାଦତନୟମ୍ = ଉତ୍ତାନପାଦସ୍ୟ ତନୟ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ନୃପସ୍ୟ ନନ୍ଦନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ = ଉଦ୍‌ବେଗସ୍ୟ କାରଣମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କିଂନିମିତ୍ତ = କିଂ ନିମିତ୍ତ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସପଦ୍ମା = ସମାନଃ ପତିଃ ଯସ୍ୟା ସା, ତସ୍ୟା (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମରୀଶ୍ୟାଦୟ = ମରୀଚି ଆଦି ଯେତାଂ ତେ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅନାରାଧୂତଗୋବିନ୍ଧି = ନ ଆରାଧ୍ଵତଃ, ଅନାରାଧ୍ୱତଃ (ନ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅନାରାଧ୍ଵତଃ ଗୋବିନ୍ଦ ଯଃ ତେ, ତିଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଚ୍ୟୁତମ୍ = ନାସ୍ତି ବ୍ୟତଂ (ସ୍ଵପଦାତ୍) ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତମ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ବାହ୍ୟ ଅର୍ଥ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଜଗଦ୍ଧାଗ୍ନି = ଜଗତଃ ଧାମ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଶ୍ଚଳମ୍ = ନାସ୍ତି ଚଳ ଯସ୍ୟ, ତତ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ = ଏକାଗ୍ର ଚିତ୍ତ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଧ୍ରୁନଃ, ଅହଂ, ଉତ୍ତମ, ଭ୍ରାତା, ପିତା, ସ, ରାଜପୁନଃ ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ, ଋଷୟଃ, ପଞ୍ଚବର୍ଷୀୟଃ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ଭବନ୍ତଃ, ମରୀଚ୍ୟାଦୟ, ସପ୍ତର୍ଷୟଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଅମ୍ବ, ଭୋ ଋଷୟ, ବସ୍ତ୍ର, ଭୋ କ୍ଷତ୍ରିୟ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସାହାଯ୍ୟ, ଏତାଦୃଶଂ, ସ୍ଥାନଂ, ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ଆରାଧନମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଅନ୍ତରଂ, ପୂଜନୀୟଂ, ଉତ୍ତମୋତ୍ତମଂ, ସ୍ଥାନଂ, ଉପବନଂ, ପୂର୍ବାଗତାନ୍, ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍, ଉତ୍ତାନପାଦତନୟଂ, ଧ୍ରୁବଂ, ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣଂ, ଅଚ୍ୟୁତଂ, ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍, ନିଶ୍ଚଳ, ମନଃ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପିତ୍ରା, ଦ୍ବୟା, ଅସ୍ମାଭିଂ, ଅନ୍ୟନ, ନରଃ, ଗୋବିନ୍ଦେ, ମୟା, ଧୁବେଶ, ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ, ତନ୍ମୟେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତେଭ୍ୟ = ଜ୍ଞାପନାର୍ଥକ ‘ଶଶଂସ’ ଧାତୁଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଅସୃଭ୍ୟମ୍‌ = କଥୟ ଧାତୁ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ବାସୁଦେବାୟ = ‘ନମଃ’ ପଦ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଗୃହାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ନଗରାତ୍ = ବହିଃ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ସୁନୀତ୍ୟା = ‘ଜନକତୁଃ ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ନିର୍ବେଦାତ୍, ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମମ, ମାତୁଃ, ବାଳସ୍ୟ, ତବ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯୁକ୍ଷ୍ମାକମ୍ = ଅନ୍ତଃକ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସପଦ୍ମା =କୃତ୍ ଯୋଗେ କଉଁରି ୬ଷ୍ଠୀ । ହୃଦୟେ, ବିକ୍ଷୌ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ପୃଷ୍ଠ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭିନ୍ନ = ଭିଦ୍ + କ୍ତ । ପୂଜନୀୟମ୍ = ପୂଜ୍ + ଅନୀୟର୍ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ । ଦରମ୍ = ଦା + କ୍ତ । ଉକ୍ସା = ବଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ନିର୍ଗମ୍ୟ = ନିର୍ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରଣିପତ୍ୟ = ପ୍ର + ନି + ପତ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ବେଦଃ = ନିର୍ + ବିଦ୍ + ଘଞ୍ଚ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । କ୍ଷାତ୍ରମ୍ = କ୍ଷତ୍ର + ଅଶ୍ I କର୍ତ୍ତମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ବ୍ୟବସିତମ୍ = ବି + ଅବ + ସୋ + କ୍ତ । ଆରାଧନମ୍ = ଆ + ରାମ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ପୃଷ୍ଠ = ପ୍ରଚ୍ଛ + କ୍ତ + ଡି । ବିହାୟ = ବି + ହା + ଲ୍ୟାପ୍ । ତନ୍ମୟେନି : ତଦ୍ + ମୟଟ୍ + ଟା । ଜଦ୍ରବ୍ୟମ୍ = ଜପ୍ + ତଥ୍ୟ ।

Text – 4

एतनिशम्य ………………………………………. संपादयिष्यामीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— ଉପବନାତ୍ = ଉଦ୍ୟାନରୁ । ଯମୁନାତଟେ = ଯମୁନା କୂଳରେ । ତପଃ = ତପସ୍ୟା । ତେପେ = ଅନୁଷ୍ଠାନ କଲା । ଅନନ୍ୟମନସା = ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ । ଭଗବତଂ, ହରିମ୍ = ଭଗବାନ ହରିଙ୍କୁ ଧାୟତଃ = ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା । ଭାରମ୍ = ଭାରକୁ । ଉଦ୍‌ବୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ବହନ କରିବାକୁ । ଅକ୍ଷମା = ଅସମର୍ଥ । ଚଚାଲ = ଚାଲିଲା । କ୍ଷୋଭିଂ ଜମଃ = କ୍ଷୁବ୍ଧ ହେଲେ । ସମାଧେ = ତପ ସମାଧୂର । ବିବିଧା = ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର । ଆବିଷ୍ଟକାର = ଆବିଷ୍କାର କଲେ । କରୁଣାମ୍ = ଦୟାକୁ । ବାଚମ୍ = ବାକ୍ୟ । ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍ = ଦେହ ବିନାଶରୁ । ନିବର୍ତସ୍ଵ = ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ । ଦୀନାମ୍ = ଦୁଃଖୁନୀକୁ । ପରିତ୍ୟକ୍ତ୍ରମ୍ = ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବାକୁ । ଦାରୁଣମ୍ = କଠିନ । ତ୍ୟକ୍ଷାମି = ତ୍ୟାଗ କରିବି । ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାସଂଭୂତ । ତିରୋଦ = ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ଭୟଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉଠାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିବା । ରକ୍ଷାସି = ରାକ୍ଷସମାନେ । ଆବିର୍ବିଭୁନଃ = ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ । ଶତଶଃ = ଶହ ଶହ ସଂଖ୍ୟାରେ । ଶିବା = ଶୃଗାଳମାନେ । ନେଦୁଃ = ଶବ୍ଦ କଲେ । ଭୀଷଣା = ଭୟଙ୍କର । ନାଦା = ଶବ୍ଦମାନ । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ଆସକ୍ତମନା । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ = ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚରତାକୁ । ବିଲୀନାସୁ = ନଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତେ । ଶକ୍ରତ୍ଵମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରପଦ । ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ୱମ୍ = ସୂର୍ଯ୍ୟପଦ । କୁବେରପ୍ଟମ୍ = କୁବେର ପଦ । ବିନିବର୍ଭୟ = ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଶକ୍ତତ୍ବାଦିକମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରପଦାଦିଙ୍କୁ । ବିଗତଚିନ୍ତା = ନିଶ୍ଚିନ୍ତ । ସଂପାଦୟିଷ୍ୟାମି = ପୂରଣ କରିବି ।

ଅନୁବାଦ– ଏହା ଶୁଣି ସେହି ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉଦ୍ୟାନରୁ ବାହାରି ଯମୁନା କୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲା । ଏକାଗ୍ର ମନରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତାହାଙ୍କର ଭାରକୁ ବହନ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ପୃଥୁବୀ ଚାଲିବାକୁ ଲାଗିଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁକ୍ତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାହାର ତପସ୍ୟା ଭଗ୍ନ କରିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ମାୟା ରଚନା କଲେ । ତାଙ୍କର ମାତା ସୁନୀତି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଠିଆହୋଇ କରୁଣ ବଚନ କହିଲେ – ହେ ପୁତ୍ର ! ଏହି ଶରୀର ବିନାଶରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ । ଦୁଃଖୁନୀ ମୋତେ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବା ତୁମର ଠିକ୍ ନୁହେଁ । କେଉଁଠି ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କେଉଁଠି ଏ କଠୋର ତପସ୍ୟା । ଏବେ ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତୁମେ ତପସ୍ୟା କରିବା ନ ଛାଡୁଛ ତେବେ ତୁମ ଦେଖୁ ଦେଖୁ ମୁଁ ଏହି ପ୍ରାଣ ତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାନିର୍ମିତ ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ତାହାପରେ ଭୟଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ର ଧରି ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥବା ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ସଂଖ୍ୟାରେ ବିଲୁଆମାନେ ଶବ୍ଦ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ ଓ ସେମାନଙ୍କ କୃତ ଭୀଷଣ କୋଳାହଳ ଶବ୍ଦମାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ଆସକ୍ତମନା ସେହି ଧ୍ରୁବଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷ୍ଫଳ ହେବାପରେ ଦେବତାମାନେ ହରିଙ୍କ ଶରଣ ପଶିଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବଦେବ ଜଗତର ନାଥ ! ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରପଦ ଅବା ସୂର୍ଯପଦ ବା କୁବେରପଦ ଇଚ୍ଛାକରୁଛି ତାହା ଆମେ ଜାଣୁନା । ତେଣୁ ଆପଣ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାନ୍ତୁ । ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରପଦାଦି ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହୁଅ, ତାହାର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ପୂରଣ କରିବି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଏତନ୍ନିଶମ୍ୟ = ଏତତ୍ + ନିଶମ୍ୟ । ତାନୁଷୀନପ୍ରଣମ୍ୟ = ତାନ୍ + ଋଷୀନ୍ + ପ୍ରଣମ୍ୟ । ତପସ୍ତେପେ = ତପଃ + ତେପେ । ଧ୍ୟାୟତସ୍ତସ୍ୟ = ଧ୍ୟାୟତଃ + ତସ୍ୟ । ଭାରମୁଦ୍‌ବୋଢ଼ୁମକ୍ଷମା ଭାରମ୍ + ଉଦ୍‌ବୋଢୁମ୍ + ଅକ୍ଷମା । ଦେବାଶ୍ଚ = ଦେବାଃ + ଚ । ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ତସ୍ୟ = ଇନ୍ଦ୍ର + ତଥ୍ୟ । ସମାଧେର୍ଭଙ୍ଗମ୍ = ସମାଧଃ + ଭଙ୍ଗମ୍ । ଆବିଷ୍ଟକାର = ଆବି + ଚକାର । ସୁନୀତସ୍ତସ୍ୟ = ସୁନୀତିଃ + ତଥ୍ୟ । ବାଚମୁବାଚ = ବାଚମ୍ + ଉବାଚ । ଅସ୍ମାଚ୍ଛରୀରବ୍ୟାୟାନିବର୍ତ = ଅସ୍ମାନ୍ + ଶରୀରବ୍ୟଯାତ୍ + ନିବର୍ତସ୍ଵ । ନାହଁସି = ନ + ଅର୍ହସି । ଚୈତଦ୍ଦାରୁଣମ୍ = ଚ + ଏତତ୍ + ଦାରୁଣମ୍ । ତେଽଧ୍ୟୟନସ୍ୟ = ତେ + ଅଧ୍ୟୟନସ୍ୟ । କ୍ରୀଡ଼ାୟାଣ୍ଟ = କ୍ରୀଡ଼ାୟା + ଚ । ଯଦ୍ୟଦ୍ୟ ଯଦି + ଅଦ୍ୟ । ପଶ୍ୟତସ୍ତ ବେମାନ୍‌ପ୍ରାଣୀନହମ୍ ପଶ୍ୟତଃ + ତବ + ଇମାପ୍ରାଣୀନ୍‌ + ଅହମ୍ । ତ୍ୟକ୍ଷ୍ୟଗୀତି = ତ୍ୟକ୍ଷାମି + ଇତି । ଏବମୁକ୍ତା = ଏବମ୍ + ଉକ୍ସା । ସୁନୀତିଷ୍ଠିରୋଦ = ସୁନୀତିଃ + ତିରୋଦ । ତତୋଽଭ୍ଯୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ତତଃ + ଅଭି + ଉଦ୍ୟତ + ଉଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି । ରକ୍ଷାଂସ୍ୟାବର୍ବଭୂତୁଃ = ରକ୍ଷାସି + ଅବିର୍ଭୂଭୂବାଃ । ଶତଶଶ୍ଚ = ଶତପଃ + ଚ । ନାଦାଶ୍ଚ = ନାଦଃ + ଚ । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ଗୋବିନ୍ଦ + ଆସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ । ନୈବ = ନ + ଏବ । ଜନ୍ମରୁଚୁଶ୍ଚ = ଜମ୍ମୁ + ଉପଃ + ଚ । ଜଗନ୍ନାଥ = ଜଗତ୍ + ନାଥ । ତସ୍ମାଦ୍‌ଧ୍ରୁବମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଧ୍ରୁବମ୍ । ଭଗବାନୁବାଚ = ଭଗବାନ୍ + ଉବାଚ। ଶକ୍ରତ୍ୱାଦିକମ୍ = ଶକ୍ରତ୍ୱ + ଆଦିକମ୍ । କାମମହମ୍ କାମମ୍ + ଅହମ୍ ।

ସମାସ– ଯମୁନାତଟେ = ଯମୁନାୟା ତଟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମଧୁବନମ୍ = ମଧୁନଃ ବନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଅନନ୍ୟମନସା = ଅନନ୍ୟ ମନଃ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ଅକ୍ଷମା = ନ କ୍ଷମା (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍ = ଶରୀରସ୍ୟ ବ୍ୟୟ, ତସ୍ମାତ୍ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା = ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ୟ ମାୟା ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତୟା ନିର୍ମିତା (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ଉଗ୍ରାଣି ଶାସ୍ତ୍ରାଣି (କର୍ମଧାରୟ), ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତାନି ଉଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି ଯଃ, ତାନି (କର୍ମଧାରୟ) । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତାଦୃଶଂ ଚିରଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତସ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ = ନୟନୟୋ ଗୋଚରତା, ତାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେବଦେବ = ଦେବାନାଂ ଦେବାଃ, ସମ୍ବୋଧନେ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଗନ୍ନାଥ = ଜଗତଃ ନାହଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶକ୍ରତ୍ବାଦିକମ୍ = ଶକ୍ରତ୍ୱମ୍ ଆଦି ଯେକ୍ଷାଂ, ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଗତଚିନ୍ତା = ବିଗତା ଚିନ୍ତା ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଧ୍ରୁବ, ଧରଣୀ, ସୁନୀତିଃ, ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା, ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି, ରକ୍ଷାଂସି, ଶିବା, ତତ୍କତା, ନାଦା = କଉଁରି ୧ ମା । ଦେବଦେବ, ଜଗନ୍ନାଥ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ମଧୁବନଂ, ତପଃ, ଭଗବତଂ, ହରିଂ, ଭାରଂ, ପରମଂ, କ୍ଷୋଭାଂ, ଭଙ୍ଗ, ବିବିଧା, ମାୟା, କରୁଣା, ବାଚଂ, ପ୍ରାଣାନ୍‌, ଶରଣଂ, ଶକ୍ରତ୍ୱ, ଶକ୍ରତ୍ବାଦିକଂ, କାମମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅନନ୍ୟମନସା = କରଣେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍, ଉପବନାତ୍, ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍, ତପସ୍ୱ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଧାୟତଃ = କୃଦ୍‌ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ ତସ୍ୟ, ତେ, ଅଧ୍ୟୟନସ୍ୟ, କ୍ରୀଡ଼ାୟା = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ସମାଧୀ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ତଥ୍ୟ = ‘ପୁରତଃ’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯମୁନାତଟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ସର୍ବାସୁ, ମାୟାସୁ, ବିଲୀନାସୁ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଧାୟତଃ = ଧୈ + ଶତୃ + ଙସ୍ । ଉଦ୍‌ବୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଉତ୍ + ବହ୍ + ତୁମୁନ୍ । କ୍ଷୋଭମ୍ = କ୍ଷୁଭ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଆମ୍ । ସମାଧଃ = ସମ୍ + ଆ + ଧା + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଭଙ୍ଗମ୍ = ଭନଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅମ୍ । କର୍ଭୁମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ସ୍ଥିତା = ସ୍ଥା + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + ତୁମୁନ୍ । ପଶ୍ୟତଃ = ଦୃଶ୍ + ଶତୃ + ଡସ୍ । ଗୋଚରତା = ଗୋଚର + ତଳ୍ + ଟାପ୍ । ଶରଣମ୍ = ଶୂ + ଲୁଟ୍ + ଅମ୍ ।

Text – 5

भगवान् विष्णुः ………………………………….. सर्वेशश्चासीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— ତପସା = ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା । ତୋଷିତଃ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷମ୍ = ବାହ୍ୟବିଷୟରୁ ନିବୃତ୍ତ । ଆହିତମ୍ = ନିହିତ । ତୁଷ୍ଟ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ଚକ୍ଷୁଷୀ = ନେତ୍ରଦ୍ଵୟକୁ । ଉନ୍ମାଲ୍ୟ = ଖୋଲି । ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାଶାଇଁବରାସିଧରମ୍ = ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଇଁଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ୍‌ଗ ଧରିଥିବା । କିରୀଟିନମ୍ = ମୁକୁଟଧାରୀ । ଆଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ପ୍ରଣତାମ = ପ୍ରଣାମକଲା । ଜଗାଦ = କହିଲା । ପ୍ରଯଚ୍ଛ = ପ୍ରଦାନ କର । ଶଯ୍ୟାମି = ସମର୍ଥ ହେବି । ପ୍ରାଞ୍ଜଳିମ୍ = ଯୋଡ଼ହସ୍ତରେ । ଶଙ୍ଖପ୍ରାନ୍ତେନ = ଶଙ୍ଖଧାରରେ । ପସ୍ପର୍ଶ = ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ଭୂତଧାତାରମ୍ = ପ୍ରାଣୀଧାରକ । ତୁଷ୍ଟାବ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲା । ଆପ = ଜଳ । ଅନଳ = ଅଗ୍ନି । ଖମ୍ = ଆକାଶ । ପରମେଶମ୍ = ପରମେଶ୍ବରଙ୍କୁ । ସର୍ବାମୁକଃ = ସମସ୍ତଙ୍କ ଆତ୍ମା । ସର୍ବେଶଃ = ସର୍ବେଶ୍ୱର । ଅସି = ଅଟେ ।

ଅନୁବାଦ– ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାର ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ହେ ବସ୍ତ୍ର ଧ୍ରୁବ ! ଯେହେତୁ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ପ୍ରତି ନିସ୍ପୃହ ଚିତ୍ତକୁ ତୁମେ ମୋଠାରେ ସ୍ଥାପନ କରିଛ, ତଦ୍ବାରା ମୁଁ ପ୍ରୀତ । ବର ମାଗ । ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ଏହି କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଦୁଇଆଖି ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଙ୍ଖଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ଼ଗ ଧାରଣ କରିଥିବା ମୁକୁଟଧାରୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଁଇ ପ୍ରଣାମ କଲା ଓ କହିଲା– ହେ ଦେବଦେବ ! ଯଦି ମୋ ତପସ୍ୟାରେ ତୁମେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ତେବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମା ପ୍ରଭୃତି ବି ତୁମର ଗତିକୁ ଜାଣିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ତେଣୁ ମୁଁ ବାଳକଭାବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସମର୍ଥ ହେବି । ତା’ପରେ ହାତଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖଧାରରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ ରାଜକୁମାର ପ୍ରସନ୍ନମୁଖ ହୋଇ ପ୍ରାଣୀପାଳକ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲା । ଭୂମି, ଜଳ, ଅଗ୍ନି, ବାୟୁ, ଆକାଶ, ମନ ଓ ବୁଦ୍ଧି ଯାହାଙ୍କର ରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି । ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଆତ୍ମା ଓ ସର୍ବେଶ୍ୱର ଅଟେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ବିଷ୍ଣୁର୍ଧବସ୍ୟ = ବିଷ୍ଣୁ + ଧ୍ରୁବସ୍ୟ । ତୋଷିତସ୍ତମ୍ = ତୋଷିତଃ + ତମ୍ । ଗଙ୍ଗୋବାଚ = ଗଡା଼ + ଉବାଚ । ଚିତ୍ତମାହିତମ୍ = ଚିତ୍ତମ୍ + ଆହିତମ୍ । ତୁଷ୍ଟୋଽହମ୍ = ତୁଷ୍ଟ + ଅହମ୍ । କିରୀଟିନଚ୍ୟୁତମାଲୋକ୍ୟ = କିରୀଟିନମ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ + ଆଲୋକ୍ୟ । ଗତସ୍ତଦା = ଗତଃ + ତଦା । ସ୍ତୋତ୍ରୁମିଚ୍ଛାମି = ସ୍ତୋତ୍ରମ୍ + ଇଚ୍ଛାମି । ବରମେତମ୍ = ବରମ୍ + ଏତମ୍ । ବ୍ରହ୍ମାଦୈରପି = ବ୍ରହ୍ମା + ଆଦୌ + ଅପି । ତଦହମ୍ = ତତ୍ + ଅହମ୍ । ବାଳକମ୍ = ବାଳକଃ + ଡ୍ୟାମ୍ । ଶଯ୍ୟାମୀତି = ଶଯ୍ୟାମି + ଇତି । ଭଗବାନବିଷ୍ଣୁ = ଭଗବାନ୍ + ବିଷ୍ଣୁ । ତତ୍‌କ୍ଷଣମେବ = ତତ୍‌କ୍ଷଣମ୍ + ଏବ । ଭୂତଧାତାରମତ୍ସ୍ୟତମ = ଭୂତଧାତାରମ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ । ଭୂମିରାପୋଽନକଃ = ଭୂମି + ଆପଃ + ଅନମଃ । ବୁଦ୍ଧିଷ୍ଟ = ବୁଦ୍ଧି + ଚ । ପରମେଶମ୍ = ପରମ + ଈଶମ୍ । ନତୋଽସ୍ମି = ନତଃ + ଅଗ୍ନି । ସର୍ବାତ୍ମକଃ = ସର୍ବ + ଆତ୍ମକ । ସର୍ବେଶଶ୍ଚାସୀତି = ସର୍ବ + ଈଶଃ + ଚ + ଅସି + ଇତି ।

ସମାସ– ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷମ୍ = ବାହ୍ୟ ଅର୍ଥ (କର୍ମଧାରୟ); ତସ୍ମିନ୍‌ ନିରପେକ୍ଷମ୍, ତତ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାଶାଙ୍ଗବରାସିଧରମ୍ = ଶଙ୍ଖଶ୍ଚ ଚକ୍ରଞ୍ଚ ଗଦା ଚ ଶାଇଁଞ୍ଚ ବରଞ୍ଚ ଅସିଷ୍ଟ (ଇତରେତର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତାନ୍ ଧାରୟତି ଇତି ଯଃ, ତମ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେବଦେବ = ଦେବାନାଂ ଦେବ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବ୍ରହ୍ମାଦୈ = ବ୍ରହ୍ମା ଆଦ୍ୟ ଯେଷା ତେ, ତୈ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପ୍ରାଞ୍ଜଳିମ୍ = ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଅଞ୍ଜଳି ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶଙ୍ଖପ୍ରାନ୍ତେନ = ଶଙ୍ଖସ୍ୟ ପ୍ରାତଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରସନ୍ନବଦନଃ = ପ୍ରସନିଂ ବଦନଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୂତଧାତାରମ୍ = ଭୂତାନାଂ ଧାତା, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପରମେଶମ୍ = ପରମଃ ଈଶଃ, ତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ସର୍ବାତ୍ମକଃ = ସର୍ବେଷାମ୍ ଆତ୍ମା ଯଃ କଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସର୍ବେଶଃ = ସର୍ବେଷାମ୍ ଈଶଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଭଗବାନ୍, ବିଷ୍ଣୁ, ପ୍ରସନ୍ନବଦନଃ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ତ୍ୱମ୍, ସର୍ବାତ୍ମକ, ସର୍ବେଶଃ କଉଁରି ୧ ମା । ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷାଂ, ଚିରଂ, ଗତିଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଦେବଦେବ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବଚନଂ, ଚକ୍ଷୁଷୀ, ତୋଷ, ପ୍ରାଞ୍ଜଳି, ଧ୍ରୁବଂ, ଭୂତଧାତାରଂ, ଅଚ୍ୟୁତଂ, ପରମେଶମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ = ‘କାଳାଧ୍ଵନ୍‌ରତ୍ୟନ୍ତସଂଯୋଗେ’ ୨ୟା । ତପସ୍ୟା, ଶଙ୍ଖ ପ୍ରାନ୍ତେନ = କରଣେ ୩ୟା । ତ୍ଵୟା, ବ୍ରହ୍ମାଦୈ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମହାମ୍ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଧ୍ରୁବସ୍ୟ, ଭଗବତଃ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ମୟି = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ— ତୋଷିତଃ = ତୁଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଆହିତମ୍ = ଆ + ଧା + କ୍ତ । ତୁଷ୍ଟ = ତୁଷ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ନିଶମ୍ୟ = ନି + ଶମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉନ୍ମାଲ୍ୟ = ଉତ୍ + ମୀର୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଲୋକ୍ୟ = ଆ + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟପ୍ । ତୋଷମ୍ = ତୁଷ୍ +ଘଞ୍ଚ+ମ୍ । ସ୍ତୋତୁମ୍ = ସ୍ତୁ + ତୁମୁନ୍ । ଗତଃ = ଗମ୍ + ଭିନ୍ । ନତଃ = ନମ୍ + କ୍ତ ।

Text – 6

भगवानुवाच …………………………………. स्थानमध्यास्त।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ଅଭୀମତମ୍ = ଅଭୀଷ୍ଟ । ବରୟ = ବରଣ କର । ବ୍ୟାଜହାର = କହିଲା । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍ = ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର । ହୃଦି = ହୃଦୟରେ । ଇପ୍ସିତମ୍ = ଅଭିଳାଷ । ପରୋକ୍ଷମ୍ = ଅଜଣା । ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟେନ = ଉଦ୍ଧତମନା । ଅଜାତସ୍ୟ = ଜନ୍ମ ହୋଇ ନଥ‌ିବା । ଗର୍ବାତ୍ = ଅହଂକାର ହେତୁ । ତ୍ୱତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ = ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହରୁ । ଅବ୍ୟୟମ୍ = ନିତ୍ୟ ବା ଚିରସ୍ଥାୟୀ। ପ୍ରାର୍ଥୟେ = ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଈପ୍‌ସ୍ୟସେ = ପାଇବ । ଭୌମାଦୀନାମ୍ = ମଙ୍ଗଳ ଆଦିର । ତାରକା = ନକ୍ଷତ୍ର । ଆକଳ୍ପମ୍ = କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏଁ । ତ୍ତ୍ଵନ୍ନିଧୌ = ତୁମ ନିକଟରେ । ନିବସ୍ପତି = ନିବାସ କରିବେ ।

ଅନୁବାଦ– ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ହେ ଧ୍ରୁବ ! ତୁମେ ମୋତେ ଯେଉଁ ଦର୍ଶନ କଲ, ତଦ୍ବାରା ତପସ୍ୟାର ସେହି ଫଳ ତୁମେ ପାଇସାରିଛ । ମୋର ଦର୍ଶନ କେବେ ନିଷ୍ଫଳ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ହେ ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସବୁ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ବିରାଜମାନ, ଯାହା ମୋର ଅଭୀଷ୍ଟ ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଉଦ୍ଧତମନା ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଗର୍ଭରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇ ନଥ‌ିବା ତୁମର ରାଜସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତିଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ’ ବୋଲି ମାତାଙ୍କର ସପତ୍ନୀ ମୋତେ ଗର୍ବହେତୁରୁ କହିଲେ । ଏଣୁ ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ସବୁଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମର ଅଭିଳଷିତ ସ୍ଥାନ ତାହା ତୁମେ ଲାଭ କରିବ । ମଙ୍ଗଳ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଉପର ସ୍ଥାନଟିକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମ ମାତା ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରା ହୋଇ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ତୁମ ନିକଟରେ ବାସ କରିବେ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଭଗବାନୁବାଚ = ଭଗବାନ୍ + ଉବାଚ । ଯର୍‌ୟାଽହମ୍ = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା + ଅହମ୍ । ଦୃଷ୍ଟସ୍ତପସସ୍ତତ୍‌ଫଳମ୍ = ଦୃଷ୍ଟି + ତପନଃ + ତତ୍‌ଫଳମ୍ । ମଦର୍ଶନମ୍ = ମତ୍ + ଦର୍ଶନମ୍ । ତସ୍ମାଦଭିମତମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅଭିମତମ୍ । ଯନ୍ମମପ୍ସିତମ୍ = ଯତ୍ + ମମ + ଈପ୍‌ସିତମ୍ । ତଥାପି = ତଥା + ଅପି । ତତ୍ତୁଭ୍ୟମ୍ = ତତ୍ + ତୁଭ୍ୟମ୍ । ମମୋଦରାଦଜାତସ୍ୟ = ମମ + ଉଦରାତ୍ + ଜାତସ୍ୟ । ନୈତଦ୍ରାଜାସନମ୍ = ନ + ଏତତ୍ + ରାଜା + ଆସନମ୍ । ଯୋଗ୍ୟମିତି = ଯୋଗ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଗର୍ବାଦବଦତ୍ = ଗର୍ବାତ୍ + ଅବଦତ୍ । ଅତପ୍ରସାଦାଦବ୍ୟୟମ୍ = ଅତଃ + ତୃପ୍ରସାଦାତ୍ + ଅବ୍ୟୟମ୍ । ସର୍ବେଷାମୁତ୍ତମମ୍ = ସର୍ବେଷାମ୍ + ଉତ୍ତମମ୍ । ସ୍ଥାନମହମ୍ = ସ୍ଥାନମ୍ + ଅହମ୍ । ଯୟା = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା । ତତ୍ତ୍ଵମ୍ = ତତ୍ + ତ୍ୱମ୍ । ଚାପ୍ୟୁପରି = ଚ + ଅପି + ଉପରି । ସୁନୀତିରପି = ସୁନୀତିଃ + ଅପି । ଭୂତ୍ବାଽକଳ୍ପମ୍ = ଭୂତ୍ଵା + ଆକଳ୍ପମ୍ । ତ୍ନସଂନିଧୌ = ତ୍ବତ୍ + ସଂନିଧୌ । ନିବସ୍ୟତୀତି = ନିବସ୍ୟାତି + ଇତି । ସ୍ଥାନମଧ୍ଯାସ୍ତ = ସ୍ଥାନମ୍ + ଅଧ୍ + ଆସ୍ତ ।

ସମାସ– ମଦର୍ଶନମ୍ = ମମ ଦର୍ଶନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିଫଳମ୍ = ବିଗତଂ ଫଳଂ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ପ୍ରାଦି ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍ = ସର୍ବାଣି ଭୂତାନି, ତେଷାମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପରୋକ୍ଷମ୍ = ଅକ୍ଷ ପରମ୍ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ ) । ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟେନ = ଦୁର୍ବିନୀତଂ ହୃଦୟଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଜାତସ୍ୟ = ନ ଜାତଃ, ତସ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୃପ୍ରସାଦାତ୍ = ତବ ପ୍ରସାଦଃ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅବ୍ୟୟମ୍ = ଅବିଦ୍ୟମାନଃ ବ୍ୟୟ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୌମାଦୀନାମ୍ = ଭୌମ ଆଦି ଯୋଷା ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତୃତ୍‌ସଂନ୍ନିଧୌ = ତବ ସଂଧଃ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଭଗବପ୍ରସାଦାତ୍ = ଭଗବତଃ ପ୍ରସାଦଃ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ମଦର୍ଶନମ୍, ଭଗବାନ୍, ଧ୍ରୁନଃ, ନଂ, ସପତ୍ନୀ, ଅହଂ, ସୁନୀତିଃ, ମାତା, ତାରକା = କଉଁରି ୧ମା । ଅହଂ, ତତ୍‌ଫଳମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭଗବନ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅଭିମତଂ, ବରଂ, ଅବ୍ୟୟଂ, ସ୍ଥାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍‌ୟା, ମୟା, ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତୁଭ୍ୟମ୍ = କଥନାର୍ଥକ କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ତୁଭ୍ୟମ୍ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଉଦାରାତ୍ = ‘ଜନିକର୍ତ୍ତା ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଗର୍ବାତ୍, ତୃପ୍ରସାଦାତ୍‌, ଭଗବପ୍ରସାଦାତ୍ = ହେତୋ ୫ମୀ । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍, ମାତୁଃ ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ସର୍ବେଷାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ । ନକ୍ଷତ୍ରାଣାମ୍, ସପ୍ତର୍ଷିଣାମ୍ = ‘ଉପରି’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ହୃଦି, ତ୍ଵତ୍‌ସନ୍ନିଧୌ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । ଅଭିମତମ୍ = ଅଭି + ମନ୍ + କ୍ତ + ଅମ୍ । ଈପ୍‌ସିତମ୍ = ଆପ୍ + ସନ୍ + କ୍ତ । ଯୋଗ୍ୟମ୍ = ୟୁଜ୍ + ଯତ୍ । ପ୍ରାର୍ଥିତମ୍ = ପ୍ର + ଅର୍ଥ + କ୍ତ । ଦରମ୍ = ଦା + କ୍ତ ।

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Geography Important Questions Chapter 1 ସମ୍ବଳ Important Questions and Answers.

BE Odisha Class 8 Geography Important Questions Chapter 1 ସମ୍ବଳ

Subjective Type Questions With Answers
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question 1.
ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ଉଦାହରଣସହ ସମ୍ବଳ ଏବଂ ସମ୍ବଳର ସୃଷ୍ଟି ବିଷୟରେ ବୁଝାଅ ।
Answer:

• ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣପାଇଁ ଆମେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ବହିପତ୍ରଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ନିତ୍ୟବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
• ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ପଦାର୍ଥର ଉପଯୋଗିତା ବା ପ୍ରୟୋଜନୀୟତା ଥୁଲେ ତାହା ସମ୍ବଳ ହୋଇଥାଏ ।
• ସମସ୍ତ ସମ୍ବଳର ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟ ରହିଛି ।
• ସମୟ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମ୍ବର୍କରେ ପରିଣତ କରେ ।
• ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାଦ୍ଵାରା ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଳସ୍ରୋତରେ ଥିବା ଶକ୍ତି ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ । କାରଣ ଜଳସ୍ରୋତର ଶକ୍ତିରୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ ହୁଏ ।

Question 2.
ମାନବକୃତ ସମ୍ବଳ କ’ଣ ଏବଂ ଏହା କାହିଁକି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ?
Answer:

• କେତେକ ପ୍ରାକୃତିକ ପଦାର୍ଥକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏଗୁଡ଼ିକର ରୂପଗୁଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲାପରେ ହିଁ ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।
• ମଣିଷ ଲୁହାପଥରରୁ ଲୁହା ବ୍ୟବହାର କରିବା ଜାଣିବା ପରେ ହଁ ଏହା ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ ହେଲା ।
• ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ମଣିଷ ଅଟ୍ଟାଳିକା, ସେତୁ, ରାସ୍ତାଘାଟ, ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ଯାନବାହନ ଆଦି ତିଆରି କରିଛି । ଏଗୁଡ଼ିକ ମାନବକୃତ ସମ୍ବଳ ।
• ମଣିଷ ତା’ର ଜ୍ଞାନ, ଦକ୍ଷତା ତଥା କାରିଗରୀ କୌଶଳକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳରୁ ନୂତନ ତଥା ମୂଲ୍ୟବାନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ମାନବର ’ପରିକଳ୍ପନା, ଜ୍ଞାନ, ଆବିଷ୍କାର ଓ ଉଦ୍ଭାବନ ନୂତନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟିରେ ସହାୟକ ହୁଏ । ତେଣୁ ମାନବ ସମ୍ବଳ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ।

Question 3.
ସମ୍ବଳକୁ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରି ସେଗୁଡ଼ିକ ବିଷୟରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:

• ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳ ଦୁଇପ୍ରକାର; ଯଥା – ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳ ଓ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ । ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳର ପରିମାଣ ଜଣାପଡ଼େ ଏବଂ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ପରିମାଣ ଜଣା ନଥାଏ ।
• ଉତ୍ପରିଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳ ଦୁଇପ୍ରକାର; ଯଥା – ଜୈବ ସମ୍ବଳ ଓ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ । ଜୈବ ସମ୍ବଳରେ ଜୀବନ ଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳରେ ଜୀବନ ନଥାଏ ।
• ପରିମାଣ ଓ କ୍ଷୟଶୀଳତାଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ମଧ୍ୟ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା – ସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ ଓ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ । କୋଇଲା ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖଣିଜପଦାର୍ଥ ସରନ୍ତି ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ହେଲାବେଳେ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ ହେଉଛି ସୌରଶକ୍ତି, ମୃତ୍ତିକା ଓ ଅରଣ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ।
• ବଣ୍ଟନଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା – ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ ।
• ମାନବ ସମ୍ବଳ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜନସଂଖ୍ୟା ତଥା ଲୋକଙ୍କ ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଦକ୍ଷତାକୁ ବୁଝାଏ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ସଂକ୍ଷେପରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question 1.
ମାନବ ସମ୍ବଳ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:

• ମନୁଷ୍ୟ ତା’ର ଜ୍ଞାନ, ଦକ୍ଷତା ତଥା କାରିଗରୀ କୌଶଳକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳରୁ ନୂତନ ତଥା ମୂଲ୍ୟବାନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ମନୁଷ୍ୟର ପରିକଳ୍ପନା, ଜ୍ଞାନ, ଆବିଷ୍କାର ଓ ଉଦ୍ଭାବନ ହିଁ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟିରେ ସହାୟକ ହୁଏ । ତେଣୁ ମାନବ ସମ୍ବଳ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ।

Question 2.
ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:

• ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କହିଲେ ନୂତନ ଜ୍ଞାନ ଓ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାରଦ୍ୱାରା କାମ କରିବା ବା ଜିନି ଷ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଆଦିକୁ ବୁଝାଏ ।
• ଜଳସ୍ରୋତରୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଏହି ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ଏକ ଉଦାହରଣ ।

Question 3.
ସମ୍ବଳର ପରିଚାଳନା ଓ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ପାଇଁ କ’ଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ?
Answer:

• ଜୈବ ବିବିଧତାର ସଂରକ୍ଷଣ ।
• ପ୍ରତିଟି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳର ଧାରଣୀୟ ବ୍ୟବହାର ।
• ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶର ଅତିକର୍ମ ବିନିଷ୍ଟକରଣ ଆଦି ଦିଗଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ଉପଯୁକ୍ତ ଧ୍ୟାନଦେଇ ଆମକୁ ନିଶ୍ଚିତ ହେବାକୁ ହେବ ।

କାରଣ ଦର୍ଶାଅ ।

Question 1.
ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ ।
Answer:

• ଯେଉଁ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ଜଣାପଡୁଛି ତାହା ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳ ।
• ଏହି ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକ ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଅଛି, ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ ।

Question 2.
ମନୁଷ୍ୟ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ ।
Answer:

• ମନୁଷ୍ୟ ନିଜର ଜ୍ଞାନକୌଶଳ, ଉଦ୍ଭାବନ ଓ ପରିକଳ୍ପନାଦ୍ୱାରା ନୂତନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟି କରି ପାରିଛି ।
• ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟ ହିଁ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ ।

Question 3.
ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ମୂଲ୍ୟବାନ ଧାତୁ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
Answer:

• ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ମୂଲ୍ୟବାନ ଧାତୁକୁ ଏଥୁରୁ ଅଲଗା କରି ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ କରିବାର ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ବିକାଶ ହୋଇ ନାହିଁ ।
• ତେଣୁ ଏହା ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ।

Question 4.
ବାୟୁ ଏକ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ।
Answer:

• ଭୂପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ବାୟୁ ସର୍ବତ୍ର ବିଦ୍ୟମାନ । ଏହା ଏକ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ ଏବଂ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ।
• ବେଗଶୀଳ ପବନରୁ ପବନକଳଦ୍ଵାରା ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଉଛି ।

ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

Question 1.
ଜୈବ ସମ୍ବଳ ଓ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ
Answer:

ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ସମ୍ଭାବିତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. କେତେକ ସମ୍ବଳ ସମୟର ଅଗ୍ରଗତି ସହିତ _____ହୋଇଥାନ୍ତି ।
Answer:
ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟଯୁକ୍ତ

2. _____ ମାନେ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ।
Answer:
ଲୋକ

3. _____ ର ଆବିଷ୍କାର ସହ ରୋଷେଇର ଆବିଷ୍କାର ହେଲା।
Answer:
ନିଆଁ

4. ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକର ଭଣ୍ଡାର _____ ।
Answer:
ସୀମିତ

5. ଭୌତିକ ସମ୍ବଳକୁ ମୂଲ୍ୟବାନ ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ କରିବାରେ ମାନବ _____ ର ଭୂମିକା ରହିଛି ।
Answer:
ଦକ୍ଷତା

ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

Question 1.
ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ପଦାର୍ଥକୁ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ।

Question 2.
ପ୍ୟାଟେଣ୍ଟ କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ପରିକଳ୍ପନା ବା ଉଦ୍ଭାବନ ଉପରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାର ଆଣିବାକୁ ପ୍ୟାଟେଣ୍ଟ କୁହାଯାଏ।

Question 3.
ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ କାହିଁକି ?
Answer:
ଲୋକମାନଙ୍କର ପରିକଳ୍ପନା, ଜ୍ଞାନ, ଆବିଷ୍କାର ଓ ଉଦ୍ଭାବନ ହିଁ ନୂତନ ସମ୍ବଳ ସୃଷ୍ଟିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।

Question 4.
ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସଦ୍ୟତମ ଜ୍ଞାନ ଓ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାରରେ କାମ କରିବା ବା ଜିନିଷ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାକୁ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କୁହାଯାଏ।

Question 5.
ଲୋଦାଖର ୟୁରାନିୟମ୍ କେଉଁ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
Answer:
ଲଦାଖର ୟୁରାନିୟମ୍ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ।

Question 6.
କେଉଁ ସମ୍ବଳକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ।

Question 7.
ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ଜଣାପଡ଼ିଛି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରକୃତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ ।

Question 8.
ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ସୁନା ଓ ରୁପା କେଉଁ ସମ୍ବଳର ଅଟେ ?
Answer:
ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ସୁନା ଓ ରୁପା ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ ଅଟେ।

Question 9.
ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନିର୍ଜୀବ ବସ୍ତୁରୁ ସୃଷ୍ଟ ସମ୍ବଳକୁ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ।

Question 10.
ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମ୍ବଳ ବିନିଯୋଗର ଆବଶ୍ୟକତା ତଥା ଆଗାମୀ ପିଢ଼ିପାଇଁ ସେଗୁଡ଼ିକର ସଂରକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ କୁହାଯାଏ ।

Question 11.
ସମ୍ବଳ ସଂରକ୍ଷଣ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମ୍ବଳର ସଯନ୍ ବିନିଯୋଗ ତଥା ନବୀକରଣ ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ସମୟ ଦେବାକୁ ସମ୍ବଳ ସଂରକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ।

Question 12.
କେଉଁଗୁଡ଼ିକ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ବଳ ଭୂପୃଷ୍ଠର ସବୁସ୍ଥାନରେ ମିଳିଥାଏ, ତାକୁ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ, ଯଥା – ଭୂମି, ଜଳ ଓ ବାୟୁ।

Question 13.
କେଉଁ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକ ଶୀଘ୍ର ଭରଣା ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକ ଶୀଘ୍ର ଭରଣା ହୋଇଥାଏ।

Question 14.
ତାଳଚେର ଅଞ୍ଚଳର କୋଇଲା କେଉଁ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ?
Answer:
ତାଳଚେର ଅଞ୍ଚଳର କୋଇଲା ପ୍ରକୃତ ବା ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ ଅଟେ।

Question 15.
ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କେତେକ ସମ୍ବଳ ଭୂପୃଷ୍ଠର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ମିଳିଥାଏ, ତାକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଖଣିଜ ସମ୍ବଳ, ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଖଣିଜତୈଳ ।

ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

Question 1.
କେଉଁ ସମ୍ବଳକୁ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ କରିବାର ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଏବେ ମଧ୍ୟ ବିକଶିତ ହୋଇନାହିଁ ?
Answer:
ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ

Question 2.
ନଗରକୋଏଲ୍ କେଉଁ ରାଜ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ?
Answer:
ତାମିଲନାଡୁ

Question 3.
ଭୌତିକ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଭେଦ ଯୋଗୁ ଭୂ-ପୃଷ୍ଠରେ ସମ୍ବଳ ବଣ୍ଟନରେ କ’ଣ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ?
Answer:
ଅସମାନତା

Question 4.
୨୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ କ’ଣ ଏକ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ ଥୁଲା ?
Answer:
ବେଗଶାଳୀ ‘ପବନ

Question 5.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉତ୍ତମ ଚରିତ୍ର କାହାର ଉଦାହରଣ ?
Answer:
ସମ୍ବଳ

ଭୌଗୋଳିକ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ।

Question 1.
ପ୍ୟାଟେଣ୍ଟ :
Answer:
କୌଣସି ପରିକଳ୍ପନା ବା ଉଦ୍ଭାବନ ଉପରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାର ଆଣିବା ।

Question 2.
ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ :
Answer:
ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ମିଳୁଥିବା ସମ୍ବଳ ।

Question 3.
ଜୈବ ସମ୍ବଳ :
Answer:
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦକୁ ନେଇ ଗଠିତ ସମ୍ବଳ । ।

Question 4.
ସମ୍ବଳ ସଂରକ୍ଷଣ :
Answer:
ସମ୍ବଳର ସଯନ୍ତ୍ର ବିନିଯୋଗ ତଥା ନବୀକରଣ ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ସମୟ ଦେବା ।

Question 5.
ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ :
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ।

Question 6.
ଅସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ :
Answer:
ବ୍ୟବହାରସତ୍ତ୍ଵେ ପୁନର୍ବାର ପୂରଣ ହେଉଥ‌ିବା ସମ୍ବଳ ।

Question 7.
ସମ୍ବଳ :
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ପଦାର୍ଥ ।

Question 8.
ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା :
Answer:
ସଦ୍ୟତମ ଜ୍ଞାନ ଓ କୌଶଳ ବିଦ୍ୟା ବ୍ୟବହାରରେ କାମ କରିବା ।

Question 9.
ମାନବ ସମ୍ବଳ :
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟା ତଥା ଲୋକଙ୍କ ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଦକ୍ଷତା ।

Question 10.
ସରନ୍ତି ସମ୍ବଳ :
Answer:
ବ୍ୟବହାରଯୋଗୁଁ ହ୍ରାସପାଉଥିବା ସମ୍ବଳ ।

ଅସଂପର୍କିତ ଶବ୍ଦଟିକୁ ବାଛ ।

Question 1.
ଶିଳା, ପ୍ରାଣୀ, ମୃରିକା, ଖଣିଜଦ୍ରବ୍ୟ
Answer:
ପ୍ରାଣୀ

Question 2.
ବାୟୁ, ଭୂମି, ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍, ଜଳ
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍

Question 3.
ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ, ଜଳ, ଖଣିଜପଦାର୍ଥ, ଖଣିଜତୈଳ
Answer:
ଜଳ

Question 4.
ସୌରଶକ୍ତି, ତାପଜଶକ୍ତି, ପବନ ଶକ୍ତି, ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ ଶକ୍ତି
Answer:
ତାପଜଶକ୍ତି

Question 5.
ଭିକା, ଅଟ୍ଟାଳିକା, ସେତୁ, ରାସ୍ତାଘାଟ
Answer:
ମୃରିକା

ଠିକ୍ ଭକ୍ତି ପାଖରେ ଠିକ୍ ଚିହ୍ନ ଡି (✓) ଓ ଭୁଲ୍ ଭକ୍ତ ପାଖରେ ଭୁଲ୍ ଚିହ୍ନ (✗) ଦିଅ ।

1. ଧାତବ ପଦାର୍ଥର ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟ ରହିଛି । —- (✓)
2. ଶିଶୁପାଇଁ ମା’ର ଯେଉଁ ମମତା ତାହା ଏକ ସମ୍ବଳ। —- (✓)
3. ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ କୁହାଯାଏ। —- (✗)
4. ଉତ୍ତମ ଚରିତ୍ର ଏକ ଆର୍ଥିକ ମୂଲ୍ୟଯୁକ୍ତ ସମ୍ବଳ। —- (✗)
5. ବେଗଶାଳୀ ପବନ ଏବେ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ ଅଟେ। —- (✗)
6. ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳର ବ୍ୟବହାର ବର୍ତ୍ତମାନ ଉପଲବ୍‌ଧ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟବହାର କରିହେଉ ନାହିଁ । —- (✓)
7. ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକର ଭଣ୍ଡାର ସୀମିତ ଅଟେ। —- (✓)
8. ସୁନା ଏକ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ। —- (✗)
9. ସମ୍ବଳର ଯଥାସାଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାରକୁ ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ କୁହାଯାଏ। —- (✗)
10. ଭୂ-ପୃଷ୍ଠରେ ସମ୍ବଳର ଅସମାନ ବଣ୍ଟନ ଦେଖାଯାଏ । —- (✓)

Objective Type Questions With Answers
ସ୍ତମ୍ଭ ମିଳନ କର ।

Question 1.

Answer:

Question 2.

Answer:

Question 3.

Answer:

Question 4.

Answer:

Question 5.

Answer:

Question 6.

Answer:

Question 7.

Answer:

ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର

1. ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ______ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ।
(ପ୍ରାକୃତିକ, ସର୍ବବ୍ୟାପୀ, ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ, ମାନବକୃତ)
Answer:
ମାନବକୃତ

2. ______ ମଣିଷକୁ ମୂଲ୍ୟବାନ ସମ୍ବଳରେ ପରିଣତ କରେ।
(ଖାଦ୍ୟ ଓ ବସ୍ତ୍ର, ବସ୍ତ୍ର ଓ ବାସଗୃହ, ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ବସ୍ତ୍ର)
Answer:
ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ

3. ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବଳ,______ |
(ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ, ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳ, ଜୈବ ସମ୍ବଳ, ମାନବ ସମ୍ବଳ)
Answer:
ମାନବ ସମ୍ବଳ

4. ପବନ କଳଦ୍ଵାରା ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରିବାରେ ______ ଟି ଅଗ୍ରଣୀ ଦେଶ ।
(କାନାଡ଼ା, ନେଦରଲ୍ୟାଣ୍ଡ, ପୋଲାଣ୍ଡ, ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା)
Answer:
ନେଦରଲ୍ୟାଣ୍ଡ

5. ______ ଉଦ୍ଭାବନ ହେବାଦ୍ଵାରା ପରିବହନର ବିକାଶ ହେଲା।
(ଚକ, ନିଆଁ, ଯନ୍ତ୍ର, ବିମାନ)
Answer:
ଚକ

ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।

Question 1.
କେଉଁ ସମ୍ବଳ କ୍ରମଟି ଅମୂଲ୍ୟ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
(A) ସୂତାଲୁଗା, କଲମ, ଗଚ୍ଛିତ କୋଇଲା
(B) ମା’ଙ୍କର ସ୍ନେହ, ଉତ୍ତମ କଣ୍ଠସ୍ଵର, ଜଡିବୁଟି
(C) ଖାତା, କୋଠାବାଡ଼ି, କୃଷିଭୂମି
(D) ଚିକିତ୍ସାଜ୍ଞାନ, ମଟରଗାଡ଼ି, ଜଳବାୟୁ
Answer:
(B) ମା’ଙ୍କର ସ୍ନେହ, ଉତ୍ତମ କଣ୍ଠସ୍ଵର, ଜଡିବୁଟି

Question 2.
କେଉଁଟି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ନୁହେଁ ?
(A) ପବନ
(C) ନଦୀ
(B) ସୂର୍ଯ୍ୟରଶ୍ମି
(D) ରାସ୍ତାଘାଟ
Answer:
(D) ରାସ୍ତାଘାଟ

Question 3.
କେଉଁଟି ବିକାଶର ସ୍ତର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
(A) ପ୍ରକୃତ ଓ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ
(B) ଅଜୈବ ଓ ଜୈବ
(C) ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ଓ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ
(D) ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ
Answer:
(A) ପ୍ରକୃତ ଓ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ

Question 4.
ତାଳଚେର ଅଞ୍ଚଳରେ କୋଇଲା କେଉଁ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
(A) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ
(B) ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ
(C) ପ୍ରକୃତ
(D) ସର୍ବବ୍ୟାପୀ
Answer:
(C) ପ୍ରକୃତ

Question 5.
କେଉଁଟି ବିକଶିତ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ନୁହେଁ ?
(A) ଖଣିଜଦ୍ରବ୍ଯ
(B) ଛୋଟନାଗପୁରର ଖଣିଜଦ୍ରବ୍ୟ
(C) ତାଳଚେରର କୋଇଲା
(D) ଉପକୂଳବର୍ତୀ ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳର ଉର୍ବର ମୃତ୍ତିକା
Answer:
(A) ଖଣିଜଦ୍ରବ୍ଯ

Question 6.
କେଉଁଟି ଅଜୈବ ସମ୍ବଳର ସ୍ତର ଅଟେ ?
(A) ପ୍ରାଣୀ, ଉଭିଦ ଓ ଶିଳା
(B) ଶିଳା, ମୃରିକା, ଉଭିଦ
(C) ମୃରିକା, ଜଳ, ବାୟୁ
(D) ବାୟୁ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦ
Answer:
(C) ମୃରିକା, ଜଳ, ବାୟୁ

Question 7.
କେଉଁଟି ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ନୁହେଁ ?
(A) ବାୟୁ
(B) ଖଣିଜତୈଳ
(C) ଜଳ
(D) ଭୂମି
Answer:
(B) ଖଣିଜତୈଳ

Question 8.
କେଉଁଟି ନବୀକରଣ ଯୋଗ୍ଯ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ?
(A) କୋଇଲା
(B) ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍
(C) ସୌରଶକ୍ତି
(D) ଖଣିଜତୈଳ
Answer:
(C) ସୌରଶକ୍ତି

Question 9.
କେଉଁଟି ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ ?
(A) ଜଳ
(B) ବାୟୁ
(C) ଭୂମି
(D) ଖଣିଜସମ୍ପଦ
Answer:
(D) ଖଣିଜସମ୍ପଦ

Question 10.
ଅଟ୍ଟାଳିକା ଓ ସେତୁ କେଉଁ ସମ୍ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ?
(A) ସ୍ଥାନୀୟ
(B) ମାନବକୃତ
(C) ନବୀକରଣ
(D) ଜୈବ
Answer:
(B) ମାନବକୃତ

Question 11.
ସମୁଦ୍ରଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ମୂଲ୍ୟବାନ ଧାତୁ ନିମ୍ନଲିଖତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ପ୍ରକାର ସମ୍ବଳ ?
(A) ସର୍ବବ୍ୟାପୀ
(B) ବିକଶିତ
(C) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ
(D) ଜୈବ
Answer:
(C) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ

Question 12.
କେଉଁଟି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମ୍ବଳର ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ସହାୟକ ହୁଏ ନାହିଁ ?
(A) ଉପଯୋଗିତା
(B) ପରିକଳ୍ପନା
(C) ପ୍ରୟୋଜନୀୟତା
(D) ପ୍ରତିଯୋଗିତା
Answer:
(D) ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question 13.
କେଉଁଟି ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳ ଅଟେ ?
(A) ସୌରଶକ୍ତି
(B) ଜୁଆରଶକ୍ତି
(C) କୋଇଲା
(D) ପବନଶକ୍ତି
Answer:
(C) କୋଇଲା

Question 14.
କେଉଁଟି ଏକ ମାନବକୃତ ସମ୍ବଳ ?
(A) ଝରଣା ଜଳ
(B) ମୁଭିକା
(C) ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ
(D) କ୍ୟାନ୍‌ସର ଚିକିତ୍ସାରେ ବ୍ୟବହୃତ ଔଷଧ
Answer:
(D) କ୍ୟାନ୍‌ସର ଚିକିତ୍ସାରେ ବ୍ୟବହୃତ ଔଷଧ

Question 15.
କେଉଁଟି ଏକ ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ ?
(A) ଜଙ୍ଗଲ
(B) ପଶୁ
(C) ପକ୍ଷୀ
(D) ଝରଣା
Answer:
(D) ଝରଣା

Question 16.
କେଉଁଟି ମାନବକୃତ ସମ୍ବଳ ?
(A) ପଥର
(B) ବାଲି
(C) ସିମେଣ୍ଟ
(D) ମାଟି
Answer:
(C) ସିମେଣ୍ଟ

Question 17.
କେଉଁଟି ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ବଳ ?
(A) ସୌରଶକ୍ତି
(C) ବାୟୁ
(B) ଜଳ
(D) କୋଇଲା
Answer:
(D) କୋଇଲା

Question 18.
ଜନସଂଖ୍ୟା ତଥା ଲୋକଙ୍କ ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଦକ୍ଷତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଧାରଣୀୟ ବିକାଶ
(B) ସମ୍ବଳ ସଂରକ୍ଷଣ
(C) ମାନବ ସମ୍ବଳ
(D) ପ୍ୟାଟେଣ୍ଟ
Answer:
(C) ମାନବ ସମ୍ବଳ

Question 19.
କେଉଁଟି ଏକ ଜୈବ ସମ୍ବଳ ?
(A) ମନୁଷ୍ୟଦ୍ଵାରା ପ୍ରସ୍ତୁତି ଦ୍ରବ୍ୟ
(B) ଜୀବିତ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ ଗଠିତ
(C) ଜୀବନବିହୀନ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ ଗଠିତ
(D) ଖଣିଜପଦାର୍ଥ
Answer:
(B) ଜୀବିତ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ ଗଠିତ

Question 20.
କେଉଁ ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ପରିମାଣ ଜଣାପଡ଼ିଥାଏ ?
(A) ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ
(B) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ
(C) ଜୈବ ସମ୍ବଳ
(D) ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ
Answer:
(A) ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ

Question 21.
କେଉଁ ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ପରିମାଣ ଜଣାପଡ଼େ ନାହିଁ ?
(A) ବିକଶିତ ସମ୍ବଳ
(B) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ
(C) ଜୈବ ସମ୍ବଳ
(D) ଅଜୈବ ସମ୍ବଳ
Answer:
(B) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସମ୍ବଳ

Question 22.
କେଉଁଟି ଏକ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ସମ୍ବଳ ?
(A) କୋଇଲା
(B) ମୂରିକା
(C) କୁହା
(D) ତମ୍ବା
Answer:
(B) ମୂରିକା

Question 23.
କେଉଁଟି ଏକ ସ୍ଥାନୀୟ ସମ୍ବଳ ନୁହେଁ ?
(A) ଲୁହା
(C) ସୁନା
(B) ତମ୍ବା
(D) ବାୟୁ
Answer:
(D) ବାୟୁ

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
_____________________ नन्दः नाम नरेन्द्रः आसीत्। (काश्यां, विशालायां, मथुरायां)
Answer:
विशालायां

Question 2.
विशालायां _____________________ नाम नरेन्द्रः आसीत्। (शान्तनुः, दुष्यन्तः, नन्दः)
Answer:
नन्दः

Question 3.
तस्य _____________________ नाम भायी। (तारावती, भानुमती, अग्रदूती)
Answer:
भानुमती

Question 4.
तस्य आसीत् _____________________ नाम अमात्यप्रवरः। (यौगन्धरायणः, शुद्धानन्दः, शारदानन्दः)
Answer:
शारदानन्दः

Question 5.
नृपनन्दनः _____________________ मृगयार्थं वनमगात्। (जयपाल, कामपालः, धर्मपालः)
Answer:
जयपाल

Question 6.
राजपुत्र: वने _____________________ दृष्टवान्। (व्याघ्रं, हस्तीं, कृष्णसारं)
Answer:
कृष्णसारं

Question 7.
व्याघ्रं दृष्ट्वा तुरङ्गमो _____________________ त्रोटयित्वा पलायमानो नगरमार्गमगात्। (वन्धनं, चन्दनं, रन्धनं)
Answer:
वन्धनं

Question 8.
राजपुत्र: _____________________ शरणागतः। (व्याघ्रस्य, भल्लूकस्य, वृक्षस्य)
Answer:
भल्लूकस्य

Question 9.
अतः शरणागतपरित्राणान्महत् _____________________ ते स्यात्। (पापं, पुण्यं, धर्मं)
Answer:
पुण्यं

Question 10.
_____________________ अस्तम् अगात्। (चन्द्रमा, नक्षत्रम्, तरणि:)
Answer:
तरणि:

Question 11.
राजपुत्रः भल्लूकस्य _____________________ सुष्वाप। (गृहे, अङ्के, मस्तके)
Answer:
अङ्के

Question 12.
एहि ममाङ्के _____________________ कुरु। (छिद्रां, क्षुद्रां, निद्रां)
Answer:
निद्रां

Question 13.
भल्लुकः _____________________। (जिह्वायुधः, नरवायुधः, शृङ्गायुधः)
Answer:
नरवायुधः

Question 14.
अहम् एनं _____________________ गमिष्यामि। (तापयित्वा, ताड़यित्वा, भक्षयित्वा)
Answer:
भक्षयित्वा

Question 15.
त्वमपि _____________________ याहि। (निजालयं, विद्यालयं, देवालयं)
Answer:
निजालयं

Question 16.
त्वमपि निज _____________________ गच्छ। (भवनं, नगरं, गृहं)
Answer:
नगरं

Question 17.
राजपुत्रः _____________________ इति वदन् पिशाचः वभूव। (ससेमिरा, समेसिरा, सरेमिसा)
Answer:
ससेमिरा

Question 18.
राजपुत्र ससेमिरा इति बदन् _____________________ वभूव। (राक्षस, असुर, पिशाच:)
Answer:
पिशाच:

Question 19.
_____________________ भवितव्यतानुसारिणी भवति। (मनः, वुद्धि:, भाग्य)
Answer:
वुद्धि:

Question 20.
अतस्तदन्वेषणार्थं _____________________ गमिष्यामः। (जल, स्थलं, वनं)
Answer:
वनं

Question 21.
राजाऽमात्यमण्डलपरिवृतो _____________________ आगत्य उपविष्टः। (मन्त्रिमन्दिरम्, देवमन्दिरम्, दासीमन्दिरम्)
Answer:
मन्त्रिमन्दिरम्

Question 22.
राज्ञोऽग्रे कथय यन्मम कापि _____________________ वर्त्तते। (भायी, कन्या, माता)
Answer:
कन्या

Question 23.
शारदानन्देन _____________________ पठितम्। (गीतं, गद्यं, पद्यं)
Answer:
पद्यं

Question 24.
अङ्कमारुह्य सुप्तानां हन्तुः किं नाम _____________________। (पौरुषम्, सौरभम्, विज्ञताम्)
Answer:
पौरुषम्

Question 25.
ब्रह्महापि प्रमुच्येत _____________________ न मुच्यते। (शत्रुद्रोही, मित्रद्रोही, राजद्रोही)
Answer:
मित्रद्रोही

Question 26.
राजपुत्रः स्वस्थः _____________________ चाभवत्। (सावधान:, सन्निधान, प्रधान:)
Answer:
सावधान:

Question 27.
राजपुत्र: _____________________ अग्रे भल्लुकवृत्तान्तमकथयत्। (मातुः, पितुः, भ्रातुः)
Answer:
पितुः

Question 28.
ततो राज्ञा _____________________ अपकृष्टा। (यवनिका, मदनिका, सागरिका)
Answer:
यवनिका

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
विशालायां कः नाम नरेन्द्रः आसीत्?
Answer:
ନନ୍ଦ

Question 2.
नन्दः कुत्र नरेन्द्रः आसीत्?
Answer:
ବିଶାଳାରେ

Question 3.
नन्दः केन सर्वानवनीपालान् विजित्य राज्यं शशास?
Answer:
ନିଜର ବାହୁବଳରେ

Question 4.
राजानन्दस्य भायी का आसीत्?
Answer:
ଭାନୁମତୀ

Question 5.
राजानन्दस्य अमात्यः कः आसीत्?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ

Question 6.
शारदानन्दः कीदृशः आसीत्?
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ଭଳି

Question 7.
नन्दः अमात्यशारदानन्दं किं कृतः?
Answer:
ନିଜ ରାଜ୍ୟରୁ ନିର୍ବାସିତ

Question 8.
राजानन्दस्य पुत्रः कः आसीत्?
Answer:
ଜୟପାଳ

Question 9.
राजपुत्रः किमर्थं कुत्र गत: च?
Answer:
ମୃଗୟା ନିମନ୍ତେ ବଣକୁ

Question 10.
वनमध्ये राजपुत्रः कं दृष्टवान्?
Answer:
କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗକୁ

Question 11.
के मार्गे लग्नाः?
Answer:
ସୈନିକଗଣ

Question 12.
जयपालः यावत् पश्यति तावत् सकल: सैनिकगणो कुत्र लग्न?
Answer:
ମାର୍ଗରେ

Question 13.
वने कः नाम व्याघ्रः समागतः?
Answer:
ଚିତ୍ରକ

Question 14.
नृपसृनुः भयात् वेपमानः कम् आरूढ़:?
Answer:
ବୃକ୍ଷକୁ

Question 15.
कः अस्तम् अगात्?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ

Question 16.
राजपुत्रः कुत्र सुष्वाप?
Answer:
ଭାଲୁର କୋଳରେ

Question 17.
कुत्र महत् पातकम्?
Answer:
ଶରଣାଗତକୁ ମାରିବାରେ

Question 18.
कः नखायुधः?
Answer:
ଭାଲୁ

Question 19.
राजपुत्रः किं कथयित्वा पिशाचः वभूव?
Answer:
ସସେମିରା

Question 20.
कः शून्य: नगरं जगाम?
Answer:
ଘୋଡ଼ା

Question 21.
कानू आहूय राजा पुत्रं चिकित्सितवान्?
Answer:
ମଣି-ମହୌଷଧୀମାନଙ୍କୁ

Question 22.
केन यत् कार्यं तद् विचाय्यैव कर्त्तव्यम्?
Answer:
ପୁରୁଷଦ୍ବାରା

Question 23.
राजा केन पुत्रस्य चिकित्साकर्त्तुम् इयेष?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କଦ୍ବାରା

Question 24.
राजा किं दातुम् उद्घोषितवान्?
Answer:
ଅର୍ଦ୍ଧେକ ରାଜ୍ୟ

Question 25.
शारदानन्दः कति श्लोकं पठितवान्?
Answer:
ଚାରିଗୋଟି

Question 26.
राजेन्द्र ! केभ्यो दानं देहि?
Answer:
ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
आसीत् विशालायां नन्दो नाम नरेन्द्रः।
Answer:
ବିଶାଳନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ରାଜା ଥିଲେ ।

Question 2.
निजभुजवलेन सर्वानवनीपालान् विजित्य राज्यं शशास।
Answer:
ସେ ନିଜ ବାହୁବଳରେ ସମସ୍ତ ରାଜାଙ୍କୁ ଜୟକରି ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରୁଥିଲେ।

Question 3.
एकदा नृपनन्दनो जयपालो मृगयार्थं वनमगात्।
Answer:
ଥରେ ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ଶିକାର ନିମନ୍ତେ ବନକୁ ଗଲେ ।

Question 4.
कृष्णसारोऽपि तत्रादृश्यो जात:।
Answer:
କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ମଧ୍ୟ ସେଠି ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା।

Question 5.
एककी तुरगारूढ़: सरोवरस्य परिसरे वनमपश्यत्।
Answer:
ଏକୁଟିଆ ଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ିଥିବା ସେ ପୁଷ୍କରିଣୀର ନିକଟରେ ବନ ଦେଖ‌ିଲେ।

Question 6.
तत्र पूर्वरूढं भल्लुकं विलोक्य पुनर्भृशं भयं प्राप्तः।
Answer:
ସେଠି ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟଭୀତ ହୋଇଗଲେ।

Question 7.
मां विश्वस्य शार्दूलादपि न भेतव्यम्।
Answer:
ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସକରି ବାଘକୁ ମଧ୍ୟ ଡର ନାହିଁ।

Question 8.
अत: शरणागतपरित्राणान्महत् पुण्यं ते स्यात्।
Answer:
ଏଣୁ ଶରଣାପନ୍ନର ରକ୍ଷା ହେତୁ ତୁମର ମହାପୁଣ୍ୟ ହେବ।

Question 9.
तस्मादमुमधः पातय, अहमेनं भक्षयित्वा सुखेन गमिष्यामि।
Answer:
ତେଣୁ ଏହାଙ୍କୁ ତଳକୁ ପକାଅ, ମୁଁ ତାହାଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣକରି ସୁଖରେ ଚାଲିଯିବି।

Question 10.
यतः शरणागतमारणे महत् पातकम्।
Answer:
ଯେହେତୁ ଶରଣାପନ୍ନକୁ ମାରିବାରେ ବଡ଼ ପାପ ହୁଏ ।

Question 11.
ततो भल्लूको राजपुत्रसमीपे स्वापं गत:।
Answer:
ତାହାପରେ ଭାଲୁଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଶୋଇଗଲା।

Question 12.
अयं त्वां मत्तो रक्षित्वा स्वयमत्तुमिच्छति।
Answer:
ଇଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି।

Question 13.
अतस्त्वं ससेमिरा इति वदन् पिशाचो भव इति शापं दत्तवान्।
Answer:
ଏଣୁ ତୁମେ ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୁଅ ବୋଲି ଅଭିଶାପ ଦେଲା।

Question 14.
भल्लूकोऽपि राजकुमारं शप्त्वा निजस्थानं जगाम।
Answer:
ଭାଲୁ ବି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଶାପଦେଇ ନିଜସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 15.
तस्य तरङ्गस्तेन शून्यो नगरं जगाम।
Answer:
ତାଙ୍କର ଘୋଡ଼ାଟି ତାଙ୍କ ବିହୁନେ ନଗରକୁ ଗଲା।

Question 16.
यदा कुमारो मृगयार्थं निर्गतस्तदा महानपशकुन: आसीत्।
Answer:
ଯେତେବେଳେ ରାଜକୁମାର ମୃଗୟାପାଇଁ ବାହାରିଲେ ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ ଜଣାପଡ଼ୁଥିଲା।

Question 17.
तन्निराससमये केनापि न वारितोऽहम्।
Answer:
ତାଙ୍କୁ ନିର୍ବାସିତ କଲାବେଳେ କେହି ବି ମୋତେ ବାରଣ କଲେ ନାହିଁ।

Question 18.
तच्छ्रुत्वा राज्ञः पुरतो मन्त्रिणा तथैव कथितम्।
Answer:
ତାହା ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେହିପରି କହିଲେ।

Question 19.
एवमुक्तवति शारदानन्दे राजपुत्रः स्वस्थः सावधानश्चाभवत्।
Answer:
ଏହିପରି ଶାରଦାନନ୍ଦ କହନ୍ତେ ରାଜକୁମାର ସୁସ୍ଥ ଓ ସାବଧାନ ହୋଇଗଲେ।

Question 20.
ततः पितुरग्रे भल्लूकवृत्तान्तमकथयत्।
Answer:
ତାହାପରେ ପିତାଙ୍କ ଆଗରେ ଭାଲୁ ବୃତ୍ତାନ୍ତକୁ କହିଲେ।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कः शारदानन्दः? स कथं राज्यान्निवीसित:?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ ଥିଲେ ବିଶାଳା ନଗରୀର ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ନନ୍ଦଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ । ସେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ସଦୃଶ ଥିଲେ । ଥରେ ଏକ ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ନନ୍ଦ ରାଗିଯାଇ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କୃତ କରିଥିଲେ।

Question 2.
राजकुमारः कदा तरुवरम् आरूढ़:?
Answer:
ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ମୃଗୟାକୁ ଯାଇ ବନ ମଧ୍ୟରେ ବୁଲି ବୁଲି ଏକ ପୋଖରୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେଠାରେ ଘୋଡ଼ାକୁ ଗଛଡାଳରେ ବାନ୍ଧି ପାଣି ପିଇବା ପରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯାଉଥିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହେଲା । ଏଣୁ ସେହି ସମୟରେ ରାଜକୁମାର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲେ।

Question 3.
भयं प्राप्तं राजपुत्रं भल्लुकः किमब्रवीत्?
Answer:
ଗଛ ଉପରେ ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ରାଜକୁମାର ଭୟପ୍ରାପ୍ତ ହେବାରୁ ଭାଲୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲା– ‘‘ରାଜକୁମାର, ଭୟ କର ନାହିଁ । ତୁମେ ଆଜି ମୋର ଶରଣାଗତ । ଏଣୁ ମୁଁ ତୁମର କୌଣସି ଅନିଷ୍ଟ କରିବି ନାହିଁ । ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ବାଘକୁ ମଧ୍ୟ ଭୟ କର ନାହିଁ ।’’

Question 4.
चित्रकः भल्लूकं किम् उक्तवान्?
Answer:
ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଶୋଇପଡ଼ିବା ଦେଖ୍ ଚିତ୍ରକ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁନର୍ବାର ମୃଗୟା କରି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । କାହିଁକି ଏହାକୁ କୋଳରେ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଛ ? ମନୁଷ୍ୟମାନେ କୃତଘ୍ନ ଅଟନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହାକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ଖାଇସାରି ଚାଲିଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଯିବ ।

Question 5.
व्याघ्रः राजकुमारं किमवदत्?
Answer:
ଭାଲୁ ଶୋଇପଡ଼ିବା ପରେ ବାଘ ରାଜପୁତ୍ରକୁ କହିଲା– ତୁମେ ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ଏହି ଭାଲୁ ଚଞ୍ଚଳମନା ହୋଇଥିବାରୁ ନଖକୁ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରିପାରେ । ଏହାର ଅନୁଗ୍ରହ ମଧ୍ଯ ଭୟଙ୍କର । ଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବ । ଏଣୁ ଏହାକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଖାଇସାରି ଚାଲିଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନଗରକୁ ଚାଲିଯିବ ।

Question 6.
भल्लूकेन राजपुत्रः कथमभिशप्तः?
Answer:
ରାଜପୁତ୍ର ବାଘ କଥାରେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦେଲା । ଭାଲୁଟି ପଡ଼ି ଯାଉଯାଉ ଏକ ଡାଳକୁ ଧରି ରହିଗଲା । ତେଣୁ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା– ରେ ପାପିଷ୍ଠ କାହିଁକି ଡରୁଛୁ ? ତୋର ଯାହା ପୂର୍ବାର୍ଜିତ କର୍ମଫଳ ଅଛି, ତୋତେ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏଣୁ ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଏ ।

Question 7.
राजकुमारविषये राजा मन्त्रिणः किमभणत्?
Answer:
ରାଜକୁମାର ବିଷୟରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ କହିଲେ– ଯେତେବେଳେ ରାଜକୁମାର ମୃଗୟାକୁ ବାହାରିଲେ, ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ସେ ତାହା ଉଲଂଘନ କରିଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ବସିଥିବା ଘୋଡ଼ାଟି ଏକାକୀ ଫେରି ଆସିଛି । ଏଣୁ ତାକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଯିବା ।

Question 8.
यदा राजपुत्रः स्वस्थः न अभवत्, राजा किमवदत्?
Answer:
ସମସ୍ତ ଚିକିତ୍ସା ସତ୍ତ୍ଵେ ଯେତେବେଳେ ରାଜପୁତ୍ର ସୁସ୍ଥ ହେଲେ ନାହିଁ, ରାଜା କହିଲେ– ମନ୍ତ୍ରିନ୍ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ଯଦି ଶାରଦାନନ୍ଦ ଥାଆନ୍ତେ, କ୍ଷଣକରେ ସେ ଏହାକୁ ଭଲକରି ଦେଇଥା’ନ୍ତେ । ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ତଡ଼ିଦେଇଛି । ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ କଥା ବିଚାର କରି କରିବା ଉଚିତ । ସେତେବେଳେ ମୋତେ କେହି ମଧ୍ୟ ବାଧା ଦେଲେ ନାହିଁ ।

Question 9.
राजपुत्रस्य आरोग्यार्थं राजा किं कृतवान्?
Answer:
ପିଶାଚ ପାଲଟି ଯାଇଥବା ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଭଲ କରିବାପାଇଁ ରାଜା ମଣି, ମନ୍ତ୍ର ଓ ଔଷଧ ଜାଣିଥ‌ିବା ବୈଦ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଚିକିତ୍ସା କରାଇଲେ । କୌଣସିମତେ ଭଲ ନ ହେବାରୁ ଘୋଷଣା କରାଇଲେ ଯେ, ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଭଲ କରିଦେବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧେ ରାଜ୍ୟ ପୁରସ୍କାର ଦିଆଯିବ ।

Question 10.
शारदानन्दः मन्त्रिणं किमुक्तवान्?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କହିଲେ– ମନ୍ତ୍ର ! ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ କୁହ ଯେ ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ସାକ୍ଷାତ୍ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେ ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କରିବ।

Question 11.
राजा शारदानन्दं दृष्ट्वा किमकरोत्?
Answer:
ରାଜା ପରଦା ଉଠାଇଦେଇ ସେଠାରେ ବସିଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ପରମ ଆନନ୍ଦରେ ତାହାକୁ ପ୍ରଣାମ କରି କ୍ଷମା ଯାଚନାପୂର୍ବକ ସତ୍କାର କଲେ ।

Question 12.
‘ससेमिराकथायाः’ का नीतिशिक्षा लभ्यते?
Answer:
‘ସସେମିରାକଥା’ରୁ ଏହି ନୀତିଶିକ୍ଷା ମିଳୁଛି ଯେ–

• କସ୍ମିନ୍‌କାଳେ କୃତଘ୍ନତା ବା ବିଶ୍ୱାସକଘାତକତା କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ?
• ଶରଣାଗତକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପରମ ଧର୍ମ ଅଟେ।
• ମିତ୍ରଦ୍ରୋହଠାରୁ ଆଉ ବଡ଼ ପାପ ନାହିଁ ।
• କୃତକର୍ମର ଫଳ ନିଜକୁ ହିଁ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।
• ବିଚାର ନକରି କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
राजपुत्रः कथं ‘ससेमिरा’ इति वदत् पिशाचोभूत्वा वने अभ्रमत्?
अथवा
विश्वासघातकस्य परिणतिं ससेमिराकथामाश्रित्य वर्णयत।
Answer:
କଥାସାହିତ୍ୟର ପରମ୍ପରା ଅତୀବ ପ୍ରାଚୀନ । ଶିବଦାସ କୃତ କଥାଗ୍ରନ୍ଥ ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ର ଅଂଶସ୍ୱରୂପ ‘ସସେମିରାକଥା’ । ନନ୍ଦରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ଥରେ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଗୋଟିଏ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ବହୁଦୂରକୁ ଚାଲିଗଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ସେ ପଛକୁ ଚାହିଁଲାବେଳେ ମୃଗଟି ମଧ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା । ତା’ପରେ ବନ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ଏକ ପୋଖରୀରୁ ପାଣି ପିଇ ବିଶ୍ରାମ ନେବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ତା’ର ଘୋଡ଼ା ବନ୍ଧନ ଛିଣ୍ଡାଇ ପଳାଇଗଲା ଏବଂ ସେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । ସେଠାରେ ଆଗରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଏକ ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କଲା । ସେ ମଧ୍ୟ ଭାଲୁର ଆଶ୍ରୟ ପାଇ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହେଲା ।

କ୍ରମଶଃ ରାତ୍ରି ହେଲା । କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ନିଦ ଲାଗିବାରୁ ସେ ଭାଲୁର ପରାମର୍ଶରେ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘‘ଏ ହେଉଛି ଗ୍ରାମବାସୀ । ପୁଣି ମୃଗୟା କରି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ, ଏଣୁ ଏହାକୁ ତଳକୁ ପକାଇଦିଅ । ଭାଲୁ କିନ୍ତୁ ଶରଣାଗତ ପ୍ରତି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରିବାପାଇଁ ସ୍ୱମ୍ମତ ହେଲା ନାହିଁ ।’’

କିଛି ସମୟ ପରେ ରାଜପୁତ୍ରର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଲା । ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ତା’ପାଖରେ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ପୂର୍ବ ଭଳି ବାଘ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲି ଦେବାପାଇଁ କହିଲା । ରାଜପୁତ୍ର ତା’କଥାରେ ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବାରୁ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ତା’ପରେ ସେ ରାଜପୁତ୍ରର ଏହି ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା ହେତୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା– ‘ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯା’ ।’’

ଏହିପରି ଭାବେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବନ ମଧ୍ୟରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଅର୍ଥାତ୍ ରାଜପୁତ୍ର ଏହିପରି ଭାବେ ବିଶ୍ଵାସଘାତକତାର ଫଳ ପାଇଲା ।

Question 2.
पिशाचीभूतः राजकुमारः केन प्रकारेण सूस्थोऽभवत्?
Answer:
ବନ ମଧ୍ଯରେ ଭାଲୁର ଅଭିଶାପ ପାଇ କୃତଘ୍ନ ରାଜକୁମାର ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଇଥିଲା । କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ତାଙ୍କୁ କେହି ଭଲକରି ପାରି ନ ଥିଲେ । ଶେଷରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଭଲ କରିଦେବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧେ ରାଜ୍ୟ ଦିଆଯିବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରି ନିଜ ଘରକୁ ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଲୁଚାଇ ରଖୁଥ‌ିବା ନିର୍ବାସିତ ମନ୍ତ୍ରୀପ୍ରଦର ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ଆଗରେ ସବୁକଥା କହିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ବୁଝିପାରି କହିଲେ– ‘‘ରାଜାଙ୍କୁ ଯାଇ କହନ୍ତୁ ଯେ ମୋର ଏକ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜପୁତ୍ର ତାଙ୍କ ସହିତ ସାକ୍ଷାତ କରନ୍ତୁ, ସେ କୌଣସି ବାଟ ବତାଇଦେବ ।’’ ମନ୍ତ୍ରୀ ଏକଥା ରାଜାଙ୍କୁ ଜଣାଇ ଦେବାପାରେ ସେ ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ଆସି ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ । ରାଜକୁମାର ମଧ୍ୟ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ସେଠାରେ ଆସି ବସିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ କହିଲେ– ‘‘ସଦ୍‌ଭାବ ପୋଷଣ କରୁଥିବା ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଠକିବାରେ କୌଣସି ଚତୁରତା ନାହିଁ କିମ୍ବା କୋଳକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଶୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ହତ୍ୟା କରିବାରେ ବୀରତ୍ଵ ପ୍ରକାଶ ପାଏନି ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜକୁମାର ପ୍ରଥମ ଅକ୍ଷରଟି ଛାଡ଼ି କେବଳ ‘ସେମିରା’ କହିଲା ।

ଶାରତାନନ୍ଦ ପୁଣି କହିଲେ– ‘ତୀର୍ଥଭ୍ରମଣଦ୍ୱାରା ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପାପ ଦୂର ହୋଇପାରେ କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀକୁ କୌଣସି ଉପାୟରେ ନିଷ୍ପତି ମିଳେ ନାହିଁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର କେବଳ ‘ମିରା’ କହିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ଶାରଦାନନ୍ଦ ପୁଣି କହିଲେ– ‘ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ ତଥା ବିଶ୍ୱାସଘାତକ ପ୍ରଳୟକାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନର୍କରେ ପଡ଼ନ୍ତି ।’’ ଏତିକି ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର କେବଳ ଶେଷ ଅକ୍ଷରଟି ଅର୍ଥାତ୍‌ ‘ରା’ କହିଲା ।

ଶେଷରେ ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘‘ମହାରାଜ ! ପୁତ୍ରର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦିଅନ୍ତୁ ଏବଂ ଦେବାରାଧନା କରନ୍ତୁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଶେଷ ଅକ୍ଷରଟିକୁ ମଧ୍ଯ ଉଚ୍ଚାରଣ କଲା ନାହିଁ । ଏହିପରି ଭାବରେ ରାଜକୁମାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ସୁସ୍ଥ ଓ ସଚେତନ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ ।

Question 3.
ससेमिराकथायाः सारं स्वभाषया लिखत।
Answer:
ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ତଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ । ଥରେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଏଣେ କୃଷ୍ଣସାରକୁ ମଧ୍ୟ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଶେଷରେ ଘୋଡ଼ାରେ ବସି ବୁଲୁବୁଲୁ ବନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପୋଖରୀ ଦେଖୁଲେ । ପାଣି ପିଇ ଗଛତଳେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ନଗର ଆଡ଼କୁ ଦୌଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା ଏବଂ ରାଜପୁତ୍ର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । କିନ୍ତୁ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରି ଆଶ୍ରୟ ଦେଲା ।

ରାତିରେ କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର ଆଶ୍ଵାସନା ପାଇ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ତଳେ ଥିବା ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁଣି ମୃଗୟାକୁ ଆସି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । ଏଣୁ ଆମର ଏହି କୃତଘ୍ନ ଶତ୍ରୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ ।’’ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ପାପ ଲାଗେ ବୋଲି କହି ଭାଲୁ ତା’ କଥାରେ ରାଜି ହେଲା ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର ନିଦ୍ରା ତ୍ୟାଗ କରିବା ପରେ ଭାଲୁ ତାକୁ ଚେଇଁ ରହିବାକୁ କହି ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ‘‘ରାଜପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଏହି ନଖଧାରୀକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ସେ ମୋଠାରୁ ତୁମକୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ତାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି ।’’ ବାଘ କଥା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବା ମାତ୍ରେ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଗୋଟିଏ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ଏହା ଦେଖୁ ରାଜକୁମାରଙ୍କ ଭୟର ସୀମା ରହିଲା ନାହିଁ । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା— ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଅ ।’’ ସକାଳ ହେଲା । ବାଘ ଚାଲିଗଲା । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଗଲା । ତା’ ଅଭିଶାପ ଅନୁସାରେ ରାଜପୁତ୍ର ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବୁଲିଲା ।

ଘୋଡ଼ାଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ନଗରକୁ ଏକାକୀ ଗଲା । ଏକଥା ଜାଣି ରାଜା, ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ପୁତ୍ରକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ପୁତ୍ରର ସେହି ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ଦୁଃଖରେ ତାକୁ ଧରି ନଗରକୁ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ବହୁତ ଚିକିତ୍ସା ପାଇ ମଧ୍ଯ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରିନଥିଲେ । ଏଣୁ ତାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମନ୍ତ୍ରୀ– ‘ଯେ ଆରୋଗ୍ୟ କରିପାରିବ ତାକୁ ରାଜ୍ୟରୁ ଅଧେ ଦିଆଯିବ’’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏଣେ ଘରକୁ ଆସି ଲୁଚାଇ ରଖୁଥୁବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ସେ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ଯାଇ ଦେଖାକରନ୍ତୁ । ସେ କିଛି ଉପାୟ କହିବ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜା ପୁତ୍ରକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରକୁ ଗଲେ । ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜପୁତ୍ରର ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା କ୍ରମଶଃ ଚାରିଗୋଟି ପଦ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିଲେ । ପ୍ରତି ପଦ୍ୟପାଠ ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଶେଷରେ ‘ସସେମିରା’ ଶବ୍ଦଟିକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବନ୍ଦ କରିଦେଲା ଏବଂ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ସବୁକଥା ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା। ଇତି ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଟେକି ଦେବାମାତ୍ରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦିତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସତ୍କାର କଲେ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Summary

ଲେଖକ ପରିଚୟ – ସଂସ୍କୃତ କଥାସାହିତ୍ୟରେ ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ର ସ୍ଥାନ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର । ଏହାର ରଚୟିତା ରୂପେ ଜମ୍ବଳ ଦତ୍ତ ଓ ଶିବଦାସଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲିଖୁତ । ଜମ୍ବଳ ଦତ୍ତଙ୍କ ରଚନା କେବଳ ଗଦ୍ୟାତ୍ମକ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଶିବଦାସଙ୍କ ବିରଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ଉଭୟ ଗଦ୍ୟାତ୍ମକ ଓ ପଦ୍ୟାତ୍ମକ ଅଟେ । ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରଚିତ ଯୋଗେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ‘ବୃହତ୍‌ଥାମଞ୍ଜରୀ’ ଓ ସୋମଦେବଙ୍କର ‘କଥାସରିତ୍‌ସାଗର’ରେ ଏହି କଥାର ଅସ୍ତିତ୍ବ ଉପଲବ୍‌ଧୂ ହୁଏ । ୧୪୮୭ରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହସ୍ତଲିପି ଆଧାରରେ ଡକ୍ଟର ହର୍ଟଲ୍ ଶିବଦାସ ୧୪୮୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦର ପୂର୍ବରୁ ଲେଖୁଥ‌ିବାର ପ୍ରମାଣ ଦିଅନ୍ତି । ତେବେ ଏହାଙ୍କର ସମୟ ଦ୍ଵାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବୋଲି ସ୍ବୀକୃତ ହୋଇଥାଏ ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ସଂସ୍କୃତ ଆଖ୍ୟାନ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରାଚୀନତା ତଥା ମୌଳିକତା ସର୍ବଜନବିଦିତ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ଅଟେ । ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ରେ ୨୫ଗୋଟି କୌତୂହଳପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଳ୍ପର ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଛି । ରାଜା ବିକ୍ରମାର୍କ ଓ ବେତାଳକୁ ନେଇ ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ରଚିତ ହୋଇଅଛି । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ କଥାନକର ମୂଳ ‘ବୃହତ୍ଵକଥା’ରୁ ସଂଗୃହୀତ । ବେତାଳର ଜଟିଳ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ବୁଦ୍ଧିଦୀପ୍ତ ଉତ୍ତର ରାଜା ତ୍ରିବିକ୍ରମସେନ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଏହି କଥାରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସାମାଜିକ ନୀତି ବିଷୟରେ ସମୁଚିତ ଶିକ୍ଷା ମିଳେ । ଆଲୋଚିତ କଥାନକ ‘ସସେମିରାକଥା’ରେ ନନ୍ଦରାଜାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ଆଶ୍ରୟଦାତା ଭଲ୍ଲୁକ ସହିତ କିପରି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରି ତା’ ଫଳ ଭୋଗ କରିଥିଲେ ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

ସାରକଥା – ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ତଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ । ଥରେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଏଣେ କୃଷ୍ଣସାରକୁ ମଧ୍ୟ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଶେଷରେ ଘୋଡ଼ାରେ ବସି ବୁଲୁବୁଲୁ ବନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପୋଖରୀ ଦେଖୁଲେ । ପାଣି ପିଇ ଗଛତଳେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା। ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ନଗର ଆଡ଼କୁ ଦୌଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା ଏବଂ ରାଜପୁତ୍ର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । କିନ୍ତୁ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରି ଆଶ୍ରୟ ଦେଲା ।

ରାତିରେ କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର ଆଶ୍ଵାସନା ପାଇ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ତଳେ ଥିବା ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁଣି ମୃଗୟାକୁ ଆସି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । ଏଣୁ ଆମର ଏହି କୃତଘ୍ନ ଶତ୍ରୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ ।’’ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ପାପ ଲାଗେ ବୋଲି କହି ଭାଲୁ ତା’ କଥାରେ ରାଜି ହେଲା ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର ନିଦ୍ରା ତ୍ୟାଗ କରିବା ପରେ ଭାଲୁ ତାକୁ ଚେଇଁ ରହିବାକୁ କହି ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ‘‘ରାଜପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଏହି ନଖଧାରୀକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ସେ ମୋଠାରୁ ତୁମକୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ତାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି ।’’ ବାଘ କଥା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବା ମାତ୍ରେ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଗୋଟିଏ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ଏହା ଦେଖୁ ରାଜକୁମାରର ଭୟର ସୀମା ରହିଲା ନାହିଁ । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା— ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଅ ।’’ ସକାଳ ହେଲା । ବାଘ ଚାଲିଗଲା । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଗଲା । ତା’ ଅଭିଶାପ ଅନୁସାରେ ରାଜପୁତ୍ର ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବୁଲିଲା ।

ଘୋଡ଼ାଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ନଗରକୁ ଏକାକୀ ଗଲା । ଏକଥା ଜାଣି ରାଜା, ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ପୁତ୍ରକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ପୁତ୍ରର ସେହି ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ଦୁଃଖରେ ତାକୁ ଧରି ନଗରକୁ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ବହୁତ ଚିକିତ୍ସା ପାଇ ମଧ୍ୟ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରିନଥିଲେ । ଏଣୁ ତାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମନ୍ତ୍ରୀ– ‘ଯେ ଆରୋଗ୍ୟ କରିପାରିବ ତାକୁ ରାଜ୍ୟରୁ ଅଧେ ଦିଆଯିବ’’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏଣେ ଘରକୁ ଆସି ଲୁଚାଇ ରଖୁଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ସେ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ଯାଇ ଦେଖାକରନ୍ତୁ । ସେ କିଛି ଉପାୟ କହିବ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜା ପୁତ୍ରକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରକୁ ଗଲେ । ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜପୁତ୍ରର ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କ୍ରମଶଃ ଚାରିଗୋଟି ପଦ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିଲେ । ପ୍ରତି ପଦ୍ୟପାଠ ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଶେଷରେ ‘ସସେମିରା’ ଶବ୍ଦଟିକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବନ୍ଦ କରିଦେଲା ଏବଂ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ସବୁକଥା ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା।

ଇତି ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଟେକିଦେବାମାତ୍ରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦିତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସତ୍କାର କଲେ।
ନୀତିଶିକ୍ଷା—

• ‘‘କର୍ମାୟରଂ ଫଳ ପୁଂସାଂ ବୁଦ୍ଧି କର୍ମାନୁସାରିଣୀ ।’’
• ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ ଯଶ୍ଚ ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ ।
  ତ୍ରୟସ୍ତେ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ଯାବଦାରୁତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥
• ଧର୍ମେଣ ହୀନଃ ପଶୁଭଃ ସମାନାଃ ।
• ପରବୁଦ୍ଧିବିନାଶାୟ ।

Text – 1

आसीत् विशालायां …………………………… मार्गे लग्नः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ନରେନ୍ଦ୍ର = ରାଜା । ନିଜଭୁଜବଳେନ = ନିଜ ବାହୁବଳରେ । ଅବନୀପାଳାନ୍ = ରାଜାମାନଙ୍କୁ । ବିଜିତ୍ୟ ଜୟକରି । ଶଶାସ୍ତ୍ର = ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଭାର୍ଯ୍ୟା = ସ୍ତ୍ରୀ । ପୁରନ୍ଦରସ୍ୟ = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର । ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନ୍ତ୍ରୀ । ନିର୍ବାସିତଃ = ଦେଶାନ୍ତର ହେଲେ । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ରାଜପୁତ୍ର । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ଶିକାର ନିମନ୍ତେ । ଅଗାତ୍ = ଗଲେ । ବ୍ୟାପାଦ୍ୟ = ମାରି । କଞ୍ଚନ = କୌଣସି । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖ୍ । ମହଦରଣ୍ୟ = ଘୋର ବନ ମଧ୍ୟରେ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ତାବତ୍ = ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଅନୁଗତଃ = ପଛେ ପଛେ ଯାଇ । ମାର୍ଗେ ଲଗ୍ନ = ବାଟରେ ରହିଯାଇଥିଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ଥିଲେ । ସେ ନିଜ ବାହୁବଳରେ ସମସ୍ତ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ଜିଣି ରାଜ୍ୟଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ପରି ତାଙ୍କର ଶାରଦାନନ୍ଦ ନାମକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ଥରେ ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ରାଗିଯାଇ ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କୃତ କଲେ । ଦିନେ ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ଶିକାର କରିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ଅନେକ ପଶୁ ମାରିବା ପରେ କୌଣସି କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗକୁ ଦେଖୁ ତା’ ପଛେ ପଛେ ଯାଇ ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଯେତେବେଳେ ଦେଖ‌ିଲେ, ସେତେବେଳକୁ ସମସ୍ତ ସୈନିକ ବାଟରେ ରହିଯାଇଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନନ୍ଦା ନାମ = ନମଃ + ନାମ । ନରେନ୍ଦ୍ର = ନର + ଇନ୍ଦ୍ର । ସର୍ବାନବନୀପାଳାନ୍ = ସର୍ବାନ୍ + ଅବନୀପାଳାନ୍ । ବୃହସ୍ପତିରିବ = ବୃହସ୍ପତିଃ + ଇବ । ତସ୍ୟାସୀଚ୍ଛାରଦାନନ୍ଦ = ତଥ୍ୟ + ଆସୀତ୍ + ଶାରଦାନନ୍ଦ । ନାମାମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ = ନାମ + ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ । ନିଜରାଜ୍ୟ।ନିର୍ବାସିତଃ = ନିଜରାଜ୍ୟାତ୍ + ନିର୍ବାସିତଃ । ବନମଗାତ୍ = ବନମ୍ + ଅଗାତ୍ । କଞ୍ଚନ = କଂ + ଚନ । ତମନୁଗତଃ = ତମ୍ + ଅନୁଗତଃ । ମହଦରଣ୍ୟ = ମହତ୍ + ଅରଣ୍ୟ ।

ସମାସ – ନରେନ୍ଦ୍ର = ନରେଷୁ ଇନ୍ଦ୍ର ଇବ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । ନିଜଭୁଜବଳେନ = ନିଜସ୍ୟ ଭୁର୍ଜେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ନିଜଭୁଜୟୋ ବଳମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅବନୀପାଳାନ୍ = ଅବନୀ ପାଳୟନ୍ତି ଇତି, ତାନ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃହସ୍ପତିଃ = ବୃହତାଂ ପତିଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅମାତ୍ୟପ୍ରଦରଃ = ଅମାତ୍ୟେଷୁ ପ୍ରବରଃ (୭ମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । କ୍ଷୁଦ୍ରକାରଣାତ୍ = କ୍ଷୁଦ୍ର କାରଣମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଭୂପତିନା = ଭୁବ ପତିଃ, ତେନ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଜରାଜ୍ୟାଚ୍ ନିଜସ୍ୟ ରାଜ୍ୟମ୍‌, ତନ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ନୃପସ୍ୟ ନନ୍ଦନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ମୃଗାୟାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ମହଦରଣ୍ୟ = ମହତ୍ଵ ଅରଣ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (କର୍ମଧାରୟଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ନରେନ୍ଦ୍ର, ଡଃ, ଭାର୍ଯ୍ୟା, ବୃହସ୍ପତିଃ, ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଂ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ଜୟପାଳ, ସକଳୀ, ସୈନିକଗଶଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ନନ୍ଦୀ, ଭାନୁମତୀ, ଶାରଦାନନ୍ଦ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଡଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ସର୍ବାନ୍, ଅବନୀପାଳାନ୍, ରାଜ୍ୟ, ମୃଗୟାର୍ଥୀ, ବହୁନ୍, ପଶୁନ୍, କୃଷ୍ଣସାରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତମ୍ = ଅନୁ ଯୋଗେ ୨ୟା । ନିଜଭୁଜବଳେନ = କରଣେ ୩ୟା । କୁପିତେନ, ଭୂପତିନା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । କ୍ଷୁଦ୍ରକାରଣାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ନିଜରାଜ୍ୟାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ୟ, ପୁରନ୍ଦରସ୍ୟ = ଶେଷ ଷଷ୍ଠୀ । ଅରଣ୍ୟ, ମାର୍ଗ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିଜିତ୍ୟ = ବି + ଜି + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ବାସିତଃ = ନିର୍ + ବସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ବ୍ୟାପାଦ୍ୟ = ବି + ଆଡ୍ + ପଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଅନୁଗତଃ = ଅନୁ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ ।

Text – 2

कृष्णसारोऽपि ………………………………… भयं प्राप्तः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅପି = ମଧ୍ୟ । ତତ୍ର = ସେଠାରେ । ତୁରଗାରୂଢ଼ = ଘୋଡ଼ାଚଢ଼ି । ପରିସରେ = ନିକଟରେ । ଅବତୀର୍ୟ୍ଯ = ଓହ୍ଲାଇଲେ । ବଣ୍ଟା = ବାନ୍ଧି ଦେଇ । ବିଧାୟ = ବିଧାନ କରି । ଅତିକରାତଃ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟଙ୍କର । ସମାଗତଃ = ଆସିଲା । ତୁରଙ୍ଗମଃ = ଘୋଡ଼ା । ତ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ଛିଡ଼ାଇ । ଅଗାତ୍ = ଚାଲିଲା । ନୃପସୁନଃ = ରାଜକୁମାର ବା ରାଜପୁତ୍ର । ବେପମାନଃ = ଥରି ଥରି । ଆଲକ୍ଷ୍ୟ = ଧରି । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ଆଗରୁ ଚଢ଼ିଥିବା । ଭୃଶମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ।

ଅନୁବାଦ – କୃଷ୍ଣସାର (ମୃଗ) ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଆଗରୁ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏକାକୀ ଘୋଡ଼ାରେ ଚଢ଼ି ସେ ସରୋବର ନିକଟରେ ବଣ ଦେଖୁଲେ । ସେଠାରେ ଘୋଡ଼ାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଗଛ ଡାଳରେ ଘୋଡ଼ାକୁ ବାନ୍ଧି ପାଣି ପିଇବା ପରେ ଯେତେବେଳେ ଗଛଛାଇରେ ବସିଲେ, ସେତେବେଳେ ଚିତ୍ରକ ନାମକ ଅତିଶୟ ଭୟଙ୍କର ଗୋଟିଏ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ବନ୍ଧନ ଛିଣ୍ଡାଇ ନଗର ଆଡ଼କୁ ପଳାୟନ କଲା । ରାଜପୁତ୍ର ମଧ୍ୟ ଭୟରେ ଥରି ଥରି ଡାଳ ଧରି ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ପୁଣି ଅତିଶୟ ଭୟଭୀତ ହେଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କୃଷ୍ଣସାରୋଽପି = କୃଷ୍ଣସାରଃ + ଅପି । ତତ୍ରାଦୃଶ୍ୟ = ତତ୍ର + ଅଦୃଶ୍ୟ । ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ = ତୁରଗ + ଆରୂଢ଼ । ବନମପଶ୍ୟତ୍ = ବନମ୍ + ଅପଶ୍ୟତ୍ । ତତ୍ରାଶ୍ୱଦବତୀର୍ୟ୍ଯ = ତତ୍ର + ଅଶ୍ୱତ୍ + ଅବତୀର୍ଶୀ । ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମଶ୍ୱମ୍ = ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ + ଅଶ୍ଵମ୍ । ଯାବଦ୍ରୁପଦିଶତି = ଯାବତ୍ + ଉପବିଶତି । ତାବଦ୍ଧତିକରାଳଚ୍ଚିତ୍ରକଃ = ତାବତ୍ + ଅତିକରାଳଚିତ୍ରକଃ । କଣ୍ଠିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍ । ନଗରମାର୍ଗମଗାତ୍ = ନଗରମାର୍ଗମ୍ + ଅଗାତ୍ । ନୃପସୁନୁରପି = ନୃପସୁନୁଃ + ଅପି । ଶାଖାମାଲମ୍ବୀ = ଶାଖାମ୍ + ଆଲକ୍ଷ୍ୟ । ତରୁବରମାରୂଢ଼ା = ତରୁବରମ୍ + ଆରୂଢ଼ । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ପୂର୍ବ + ଆରୂଢ଼ମ୍ । ପୁନଶମ୍ : = ପୁନଃ + ଭୃଶମ୍ ।

ସମାସ – ଅଦୃଶ୍ୟ = ନ ଦୃଶ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ = ତୁରଗମ୍ ଆରୂଢ଼ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଶାଖା, ତସ୍ୟାମ୍ (୬୩ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଳପାନମ୍ = ଜଳସ୍ୟ ପାନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷଛାୟାୟାମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଛାୟା, ତସ୍ୟାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନଗରମାର୍ଗମ୍ = ନଗରସ୍ୟ ମାର୍ଗମ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପସୁନଃ = ନୃପସ୍ୟ ସୁନୁଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଆରୂଢ଼ ଯସ୍ୟ ସ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତ – ଏକାକୀ, ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ, ବ୍ୟାଘ୍ର, ତୁରଙ୍ଗମଃ, ବେପମାନଃ କଉଁରି ୧ମା । କୃଷ୍ଣସାରଃ, ଅତିକରାଳଚିତ୍ରକ, ନୃପସୁନଃ = ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବନଂ, ଅହଂ, ଜଳପାନଂ, ତଂ, ବନ୍ଧନଂ, ନଗରମାର୍ଗମ୍, ପୂର୍ବାରୂଢ଼, ଭଲ୍‌ କଂ, ଭୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୃଶମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ଅଶ୍ଵତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟାତ୍ = ହେତୋ ୫ମୀ । ସରୋବରସ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପରିସରେ, ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍, ବୃକ୍ଷଚ୍ଛାୟାୟାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଆରୂଢ଼ = ଆ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ଅବତୀର୍ୟ୍ଯ = ଅବ୍ + ତୃ + କ୍ତ । ବର୍ଚ୍ଛା = ବନ୍ଦ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପାନମ୍ = ପା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ବିଧାୟ = ବି + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାଗତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଭ୍ରାବ୍ । ବନ୍ଧନମ୍ = ବନ୍ଦ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ପ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ତ୍ରୁଟ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପଳାୟମାନଃ = ପରା – ଅୟ + ଶାନଚ୍ । ବେପମାନଃ = ବେପ୍ + ଶାନଚ୍ । ଆଲକ୍ଷ୍ୟ = ଆ + ଲମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବିଲୋକ୍ୟ ବି + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରାପ୍ତ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ ।

Text – 3

अथ भलुकोऽब्रवीत् …………………………………….. पुण्यं ते स्यात्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ଭୈଷୀ = ଭୟଭୀତ । ଅଦ୍ୟ = ଆଜି । ଅତଃ = ଏଣୁ । ବିଶ୍ବସ୍ଯ = ବିଶ୍ଵାସ କରି । ଶାହୁଁଳାତ୍ = ବାଘଠାରୁ । ରୁକ୍ଷରାଜ = ଭଲ୍ କରାଜ । ତେ = ତୁମର ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ଭାଲୁ କହିଲା, ରାଜକୁମାର ! ଭୟ କର ନାହିଁ । ତୁମେ ଆଜି ମୋ ନିକଟରେ ଶରଣ ପଶିଛ । ଏଣୁ ମୁଁ ତୁମର କୌଣସି ଅନିଷ୍ଟ କରିବି ନାହିଁ । ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ବାଘକୁ ମଧ୍ଯ ଭୟ କର ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର କହିଲା– ହେ ଭଲ୍ କ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ! ମୁଁ ତୁମଠାରେ ଶରଣ ପଶିଛି । ଏଣୁ ଶରଣାଗତକୁ ରକ୍ଷାକରିବା ଫଳରେ ତୁମର ମହତ୍ ପୁଣ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଭଲ କୋଽବ୍ରବୀତ୍ = ଭଲ୍ କଃ + ଅବ୍ରବୀତ୍ । ଶରଣଗତମତଃ = ଶରଣଗତଃ + ତୁମ୍ + ଅତଃ । ନାହମ୍ = ନ + ଅହମ୍ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି । ତବାନିଷ୍ଟମ୍ = ତବ + ଅନିଷ୍ଟମ୍ । ଶାର୍ଦ୍ଧଳାଦପି = ଶାର୍ଦ୍ଧଳାତ୍ + ଅପି । ନୃପସୁନୁନୋଭ୍ରମ୍ = ନୃପସୁନୁନା + ଉକ୍ତମ୍ । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ମହତ୍ = ଶରଣ + ଆଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍‌ + ମହତ୍ ।

ସମାସ – ରାଜକୁମାର ! = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରଣଗତଃ = ଶରଣଂ ଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପସୁନୁନା = ନୃପସ୍ୟ ସୁନଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତଃ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ = ଶରଣାଗତସ୍ୟ ପରିତ୍ରାଣମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଭଲ୍ କ, ଅହଂ, ତ୍ୱମ୍ = କଉଁରି ୧ମା । ରାଜକୁମାର ! ଭୋ ରୁକ୍ଷରାଜ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅନିଷ୍ଟ, ମାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ନୃପସୁନନା = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଶାର୍ଦ୍ଧଳାତ୍ = ଭୟାର୍ଥେ ୫ମୀ । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମମ, ତବ, ତେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆଗତଃ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ବିଶ୍ବସ୍ଯ = ବି + ଶ୍ୱସ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଭେତବ୍ୟମ୍ = ଭୀ + ତଥ୍ୟ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ପରିତ୍ରାଣାମ୍ = ପରି + ତ୍ରୈ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 4

ଶ୍ଳୋକ :
यतः- एकतः क्रतबः सर्वे सहस्रबरदक्षिणाः।
एकतो भयभीतानां प्राणिनां प्राणरक्षणम् ॥ १ ॥

ଯତଃ- ଏକତଃ କ୍ରତପଃ ସର୍ବେ ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣା।
ଏକତୋ ଭୟଭୀତାନାଂ ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୧ ||

ଅନ୍ବୟ – ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣା ସର୍ବେ କ୍ରତପଃ ଏକତଃ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍) । ଭୟଭୀତାନାଂ ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ ଏକତଃ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କ୍ରତତଃ = ଯଜ୍ଞମାନ । ଏକତଃ = ଗୋଟିକରୁ । ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ = ଜୀବନରକ୍ଷା ।

ଅନୁବାଦ – ସମସ୍ତ ଯଜ୍ଞମାନ ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣାକୁ ଗୋଟିକରୁ କରିବା ଉଚିତ । ଭୟଭୀତ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ପ୍ରାଣରକ୍ଷା ଜଣଙ୍କଠାରୁ କରିବା ଉଚିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସମାସ – ଭୟଭୀତାନାମ୍ = ଭୟାତ୍ ଭୀତଃ, ତୋଷାମ୍ (ପଞ୍ଚମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ = ପ୍ରାଣାନାଂ ରକ୍ଷଣମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସର୍ବେ, କ୍ରତତଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଏକତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟଭୀତାନାଂ, ପ୍ରାଣିନାମ୍ = ସମସ୍ତେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭୀତଃ = ଭୀ + କ୍ତ । ରକ୍ଷଣମ୍ = ରକ୍ଷ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 5

तदा भल्लूकेन ……………………….. सुष्वाप राजपुत्रः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ରାଜସୁନଃ = ରାଜପୁତ୍ର । ଦୀପି = ବାଘ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ମହୀରୁହତଳମ୍ = ଗଛ ତଳକୁ । ତରଣି = ସୂର୍ଯ୍ୟ । ଭୃଶମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ । ଶ୍ରାନ୍ତମ୍ = କ୍ଳାନ୍ତ । ଭୂପସ୍ଥିତମ୍ = ରାଜପୁତ୍ରକୁ । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ଗଛତଳେ । ଅଙ୍କେ = କୋଳରେ । ସୁଷ୍ପାପ = ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଇଥିଲା । ବାଘ ମଧ୍ଯ ଗଛତଳକୁ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତା’ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୋଇଗଲେ । ରାତିରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଳାନ୍ତ ହୋଇଥିବା ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଯେତେବେଳେ ନିଦ ଆସିଲା, ସେ ସେତେବେଳେ କହିଲା, ‘‘ଗଛତଳେ ପଡ଼ିଯିବ, ଆସ ମୋ’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼’’ । ଏହିପରି କହିବାରୁ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦ୍ବୀପପି = ଦ୍ବୀପି + ଅପି । ମହୀରୁହତଳମାଗତଃ =ମହୀରୁହତଳମ୍ + ଆଗତଃ । ତତସ୍ତରଣିରସ୍ତଗାତ୍ = ତତଃ + ତରଣି + ଅସ୍ତମ୍ଭ + ଆଗତ୍ । ଯାବନିଦ୍ରା = ଯାବତ୍ + ନିଦ୍ରା । ସମାୟାତି = ସମ୍ + ଆୟାତି । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ବୃକ୍ଷ + ଅଧଃ । ଏହି = ଆ + ଇହି । ମମାଙ୍କେ = ମମ + ଅଙ୍କେ I ଏବମୁକ୍ତବତଃ = ଏବମ୍ + ଉଦ୍ଭବତଃ । ଭଲ କନ୍ୟାଙ୍କ = ଭଲ୍ କସ୍ୟ + ଅଟେ ।

ସମାସ – ରାଜସୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ସୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମହୀରୁହତଳମ୍ = ମତ୍ସ୍ୟ ରୋହତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତସ୍ୟ ତଳ, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଭୂପସୁତମ୍ = ଭୂପସ୍ୟ ସୁତଃ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଅଧଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁତ୍ର (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତରଣି, ନିଦ୍ରା, ରାଜପୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା। ଦ୍ବୀପି = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ରାଜସୁନଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ମହୀଗୃହରୁତନଂ, ଅସ୍ତଂ, ଶ୍ରାନ୍ତ, ନିଦ୍ରାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୂପସୁତମ୍ = ଯାବତ୍ ଯୋଗେ ୨ୟା । ଭୃଶମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ଭଲ୍ଟ,କେନ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଏବମୁକ୍ତବତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭଲ୍ କସ୍ୟ, ମମ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ରାତ୍ରୋ, ଅଙ୍କେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ସମାଶ୍ବାସିତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଶସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଆଗତଃ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଶ୍ରାନ୍ତମ୍ = ଶ୍ରମ୍ + କ୍ତ । ଉକ୍ତବତଃ = ବଚ୍ + କ୍ତବନ୍ତୁ ।

Text – 6

तदा चित्रकः …………………………………. महत् पातकम्॥

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବ୍ରୁତେ = କହିଲା । ଯତଃ = ଯେଣୁ । ମୃଗୟୟା = ଶିକାରଦ୍ଵାରା । ନିବେଶିତଃ = ବସାଇଅଛ । ଅଧଃ = ତଳକୁ । ପାତୟ = ପଳାଅ । ନିଜାଳୟମ୍ = ନିଜ ଘରକୁ । ରୂକ୍ଷେଣ = ଭାଲୁଦ୍ବାରା । ମେ = ମୋର । ଯତଃ = ଯେହେତୁ । ପାତକମ୍ = ପାପ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ସମୟରେ ଚିତ୍ରକ କହିଲା– ଭଲ୍ କ ! ଏ ଗ୍ରାମବାସୀ ଅଟେ । ପୁନର୍ବାର ଶିକାରଦ୍ୱାରା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ମାରିଦେବ, ଏହି ଶତ୍ରୁକୁ କାହିଁକି କୋଳରେ ବସାଇଛ । ଯେହେତୁ ଇଏ ମନୁଷ୍ୟ, ତେଣୁ ତୁମଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅପକାର କରିବ । ସେହି କାରଣରୁ ଏହାକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଏହାକୁ ଖାଇ ସୁଖରେ ଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନିଜ ଘରକୁ ଚାଲିଯାଅ ।

ଭାଲୁ କହିଲା– ମୋର ଯାହାକିଛି ହୋଇଯାଉ । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ମୋର ଏହି ଶରଣାର୍ଥୀକୁ ପକାଇବି ନାହିଁ । କାରଣ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ବଡ଼ ପାପ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚିତ୍ରକୋ ବୁତେ = ଚିତ୍ରକଃ + ବ୍ରତେ । ପୁନରପି = ପୁନଃ + ଅପି । ମୃଗୟୟାସ୍ମାନିହନିଷ୍ୟତି = ମୃଗୟୟା + ଅସ୍ମାନ୍ + ନିହନିଷ୍ଯତି । ଶତ୍ରୁରୟମ୍ = ଶ + ଅୟମ୍ । କିମର୍ଥମଙ୍କ = କିମର୍ଥମ୍ + ଅଙ୍କେ । ଯତୋଽୟମ୍ = ଯତଃ + ଅୟମ୍ । ମନୁଷ୍ୟଽୟୋପକୃତୋଽପ୍ୟୟମ୍‌ପକାରମେବ= ମନୁଷ୍ୟ + ଅତଃ + ତ୍ରୟା + ଉପକୃତଃ + ଅପି + ଅୟମ୍ + ଅପକାରମ୍ + ଏବ । ତସ୍ମାଦମୁମଧଃ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅମୁମ୍ + ଅଧଃ । ଅହମେନିମ୍ = ଅହମ୍ + ଏନମ୍ । ତୁମପି = ତୁମ୍ + ଅପି । ନିଜାଳୟମ୍ ନିଜ + ଆଳୟମ୍ । ଋକ୍ଷଣୋକ୍ତମ୍ = ରକ୍ଷଣ + ଭକ୍ତମ୍ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି । ପରମମୁମ୍ = ପରମ୍ + ଅମୁମ୍ । ନାହମ୍ = ନ + ଅହମ୍ ।

ସମାସ – ଗ୍ରାମବାସୀ = ଗ୍ରାମେ ବସତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କିମର୍ଥମ୍ = କସ୍ମି ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ନିଜାଳୟମ୍‌ = ନିଜସ୍ୟ ଆଳୟ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତମ୍ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ, ତତ୍ (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଚିତ୍ରକ, ଅୟଂ, ଗ୍ରାମବାସୀ, ଶତ୍ରୁ, ମନୁଷ୍ୟ, ତ୍ୱମ୍, ପାତକମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ଅୟମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭଲୂକ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅପକୃତଃ, ଅପକାରମ୍ = ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଅସ୍ମାନ୍, ଅମୁମ୍, ଏନଂ, ନିଜାଳୟଂ, ଅମୁମ୍, ଶରଣାଗତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମୃଗୟୟା କରଣେ ୩ୟା । ରକ୍ଷଣ, ତ୍ରୟା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ସୁଖେନ = ‘ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭ୍ୟୁ ଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍’ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ =ହେତୌ ୫ମୀ । ମେ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଙ୍କେ, ଶରଣାଗତମାରଣେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିବେଶିତଃ = ନି + ବିଶ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଉପକୃତଃ = ଉପ + କୃ + କ୍ତ । ଅପକାରଃ = ଅପ + କୃ + ଘଞ୍ଚ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ରା = ଭକ୍ଷ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଉକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ମାରଣମ୍ = ମୃ + ଣିଚ୍ + ଲୁଟ୍ ।

Text – 7

ଶ୍ଳୋକ :
तथा हि- विश्वासघातकाश्चैव शरणागतघातकाः।
वसन्ति नरके घोरे यावदाभूतसंप्लवम् ॥ २ ॥

ତଥା ହି – ବିଶ୍ବାସଘାତକାରୈବ ଶରଣାଗତଘାତକା ।
ବସନ୍ତ ନରକେ ଘୋରେ ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥ ୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ଯାବତ୍ ଆଭୂତସଂପ୍ଳବଂ (ତାବତ୍) ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ ଶରଣାଗତଘାତକାଂ ଚ ଏବଂ ଘୋରେ ନରକେ ବସନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଭୂତଃ = ପ୍ରାଣୀ । ସଂପ୍ଳବମ୍ = ବିନାଶ । ଚ = ଏବଂ । ଏବ = ହି । ନରକେ = ନର୍କରେ । ବସନ୍ତି = ବାସ କରନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ଯେବେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ବିନାଶ ହୁଅନ୍ତି (ତେବେ) ବିଶ୍ଵାସଘାତକମାନେ ଓ ଶରଣାଗତଘାତକମାନେ ହିଁ ଘୋର ନର୍କରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିଶ୍ୱାସଘାତକାରୈବ = ବିଶ୍ଵାସଘାତକ + ଚ + ଏବ । ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ + ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ।

ସମାସ – ଶରଣାଗତଘାତକଃ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତେଷା ଘାତକ, ତେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଆ ଭୂତେଶ୍ୟ, ଆଭୂତ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ତେଷା ସଂପ୍ଲବମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବିଶ୍ୱାସଘାତକା, ଶରଣାଗତଘାତକା = କଉଁରି ୧ମା । ଅଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ ଯୋଗେ ୨ୟା । ନରକେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଘାତକଃ = ହନ୍ + ଶୁଳ୍।

Text – 8

तदनन्तरं राजपुत्रः …………………………… निजनगरं गच्छ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିନିଦ୍ର = ନିଦ୍ରାରହିତ । କ୍ଷଣମ୍ = କିଛି ସମୟ । ଅପ୍ରମଶଃ = ସାବଧାନ । ସ୍ବାପମ୍ = ଶୋଇ । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖରୂପକ ଆୟୁଧ ବା ଶସ୍ତ୍ର ଯାହାର ଅଛି । ପ୍ରସାଦଃ = ଅନୁଗ୍ରହ ବା ପ୍ରସନ୍ନତା । ମରଃ = ମୋଠାରୁ । ଅଭୁମ୍ = ଖାଇବାକୁ । ପାତୟ = ପକାଇଦିଅ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ରାଜପୁତ୍ରର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଗଲା । ଭାଲୁ କହିଲା, ହେ ରାଜପୁତ୍ର ! ମୁଁ କିଛି ସମୟ ଶୋଇବି । ତୁମେ ଧୀରସ୍ଥିର ହୋଇ ରହ । ସେ କହିଲା, ସେପରି ହେଉ । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ର ନିକଟରେ ନିଦରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ସେହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ହେ ରାଜକୁମାର ! ତୁମେ ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । କାରଣ ଇଏ ନଖକୁ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ପ୍ରୟୋଗ କରେ । ଏହାର ମନ ଅସ୍ଥିର ଜଣାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଏହାର ଅନୁଗ୍ରହ ମଧ୍ଯ ଭୟଙ୍କର । ଇଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଭାଲୁକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଏହାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି, ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନିଜ ନଗରକୁ ଯାଅ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଦନନ୍ତରମ୍ = ତତ୍ + ଅନନ୍ତରମ୍ । ଭଲ୍ଟ କେନୋଭ୍ରମ୍ = ଭଲୁ କେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ତୁମପ୍ରମତ୍ତସ୍ତିଷ୍କ = ତୁମ୍ + ଅପ୍ରମଶଃ + ତିଷ୍ଠ । ତେନୋକ୍ତମ୍ = ତେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ବ୍ୟାଘ୍ରଣୋକ୍ତମ୍ = ବ୍ୟାଘ୍ରାଣ + ଭକ୍ତମ୍ । ତୁମସ୍ୟା = ତୁମ୍ + ଅସ୍ୟ । ଯତୋୟମ୍ = ଯତଃ + ଅୟମ୍ । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖ + ଆୟୁଧ । ତସ୍ମାଦସ୍ୟ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅସ୍ୟ । ପ୍ରସାଦୋଽପି – ପ୍ରସାଦଃ + ଅପି । ସ୍ୱୟମଭୁମିଚ୍ଛତି = ସ୍ଵୟମ୍ + ଅଭୁମ୍ + ଇଚ୍ଛତି । ଅତମୁମ୍ = ଅତଃ + ତ୍ୱମ୍ + ଅମୁମ୍ । ଭଲ୍ କମଶଃ ଭଲ୍ କମ୍ + ଅଧଃ । ଅହମେନିମ୍ = ଅହମ୍ + ଏନମ୍ । ତୁମପି = ତୁମ୍ + ଅପି ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିନିଦ୍ର = ବିଗତା ନିଦ୍ରା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ରାଜକୁମାର ! = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅପ୍ରମଶଃ = ନ ପ୍ରମଶଃ (ନ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜପୁତ୍ରସମୀପେ = ରାଜପୁତ୍ରସ୍ୟ ସମୀପେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖା ଆୟୁଧାନି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଚଞ୍ଚଳଚିତଃ = ଚଞ୍ଚଳ ଚିରଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିଜନଗରମ୍ = ନିଜସ୍ୟ ନଗରମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅହଂ, ତ୍ଵମ୍, ଭଲ୍କ, ଅୟଂ, ନଖାୟୁଧଃ, ଭୟଙ୍କରଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଭୋ ରାଜକୁମାର ! ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାଜପୁନଃ, ବିନିଦ୍ର, ଅୟଂ, ଚଞ୍ଚଳଚିତଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ପ୍ରସାଦଃ, ତ୍ୱମ୍ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ ମା । ନିଦ୍ରା, ସ୍ବାପିଂ, ବିଶ୍ୱାସଂ, ବାଂ, ଭଲ୍ କଂ, ସ୍ବୟଂ, ଅମ୍ବୁ, ଏନଂ, ନିଜନଗରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କ୍ଷଣମ୍ = ବ୍ୟାପ୍ତି ଅର୍ଥେ ୨ୟା । ଭଲ୍ କେନ, ତେନ, ବ୍ୟାଘ୍ରାଣ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମଭଃ = ରକ୍ଷଣାର୍ଥକ ଧାତୁ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଅସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଉକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରମଶଃ = ପ୍ର + ମଦ୍ + କ୍ତ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରସାଦଃ = ପ୍ର + ସଦ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ରକ୍ଷିତ୍ବ = ରକ୍ଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଅଭୁମ୍ = ଅଦ୍ + ତୁମୁନ୍ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ରା = ଭକ୍ଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ବାଚ୍ ।

Text – 9

तच्छ्रुत्वा राजपुत्रः …………………………….. निजस्थानं जगाम।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଚ୍ଛତ୍ୱା = ତାହା ଶୁଣି । ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଅଧଃ = ତଳକୁ । ଅନ୍ତରା = ମଝିରେ । ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଧରି ପକାଇଲା । ଭୟମବାପ = ଡରିଗଲା । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପୀ ବା ନୀଚ । ବିଜେଷୀ = ଭୟ କରୁଛି । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୋଗ କରିବାର ଅଛି । ଶାପମ୍ = ଅଭିଶାପ । ନିର୍ଗତଃ = ବାହାରିଗଲା । ଶପ୍ତା = ଶାପ ଦେଇ । ଜଗାମ = ଚାଲିଗଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତାହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଯେତେବେଳେ ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲି ଦେଇଛି, ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ତଳକୁ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ମଝିରେ ଅନ୍ୟ ଡାଳକୁ ଧରି ରହିଗଲା । ପୁଣି ତାକୁ ଦେଖୁ ରାଜପୁତ୍ର ଡରିଗଲା । ଭାଲୁ କହିଲା– ରେ ପାପୀ ! କାହିଁକି ଡରୁଛୁ । ଯାହା ପୂର୍ବାର୍ଜିତ କର୍ମ, ତାହା ତୋର ଭୋଗ କରିବାକୁ ଅଛି । ଏଣୁ ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ଯା’, ଏପରି ଶାପ ଦେଇଥିଲା । ତା’ପରେ ସକାଳ ହେଲା, ବାଘ ସେହି ସ୍ଥାନରୁ ଚାଲିଗଲା । ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ରାଜକୁମାରକୁ ଶାପ ଦେଇ ନିଜ ସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଛୁତ୍ବା = ତତ୍ + ଶୁତ୍ବା । ଯାବତ୍ତମଧଃ = ଯାବତ୍ + ତମ୍ + ଅଧଃ । ପତନ୍ନନ୍ତରା = ପତତ୍ + ଅନ୍ତରା । ଶାଖାମନ୍ୟାମବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଶାଖାମ୍ + ଅନ୍ୟମ୍‌ + ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ । ପୁନସ୍ତମ୍ = ପୁନଃ + ତମ୍ । ଭୟମବାପ = ଭୟମ୍ + ଅବାପ । ଭଲ କୋଽପ୍ୟବଦତ୍ = ଭଲ କଃ + ଅପି + ଅବଦତ୍ । କିମର୍ଥମ୍ = କିମ୍ + ଅର୍ଥମ୍ । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ = ପୂର୍ବ + ଅର୍ଜିତମ୍ । ତତ୍ତ୍ୱୟା = ତତ୍ + ତ୍ୟା । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମିତି = ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଅତମ୍ = ଅତଃ + ତୁମ୍ । ପ୍ରଭାତମାସୀତ୍ = ପ୍ରଭାତମ୍ + ଆସୀତ୍ । ବ୍ୟାଘ୍ରସ୍ତସ୍ନାସ୍ଥାନନିର୍ଗତଃ = ବ୍ୟାଘ୍ର + ତସ୍ମାତ୍ + ସ୍ଥାନତ୍ + ନିର୍ଗତଃ । ଭଲ୍ କୋଽପି = ଭଲ କଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କିମର୍ଥମ୍ = କହ୍ନେ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପେ ତିଷ୍ପତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଅର୍ଜିତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପିଶାଚ = ପିଶିତମ୍ ଆମେତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଜସ୍ଥାନମ୍‌ = ନିଜସ୍ୟ ସ୍ଥାନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ, ଭଲ୍ କଃ, ପିଶାରଃ, ବ୍ୟାଘ୍ର = କର୍ମରି ୧ ମା । ଭୋ ପାପିଷ୍ଠ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଭଲ୍ କଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ , ତତ୍, କର୍ମ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଶାଖା, ଅନ୍ୟା, ତଂ, ଭୟଂ, ଶାପଂ, ରାଜକୁମାରଂ, ନିଜସ୍ଥାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟ । ବୃକ୍ଷାତ୍, ତସ୍ମାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁକ୍ଳା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ପତନ୍ = ପତ୍ + ଶତୃ । ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଅବ + ଲମ୍ବ + ଭବତୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପ + ଇଷ୍ଠନ୍ । ଅର୍ଜିତମ୍ = ଅର୍ଡ଼ + କ୍ତ । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୁଜ୍ + ତବ୍ୟ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶିବ । ଦରବାନ୍ = ଦା + କ୍ତବତ୍ରୁ । ନିର୍ଗତଃ = ନିର୍ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଶସ୍ତା = ଶପ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ ।

Text – 10

राजकुमारः ससेमिरा …………………………….. बनं गमिष्यामः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପ୍ରଜଳ୍ପନ୍ = ପ୍ରଳାପ କରି । ଭୂୟାଁ = ହୋଇ । ତୁରଙ୍ଗ = ଘୋଡ଼ା । ଶୂନ୍ୟମ୍ = ଖାଲି । କେବଳମାଗତମ୍ = ଏକାକୀ ଆସିଥୁବା । ଆଚଚକ୍ଷୁଃ = କହିଲେ । ଆହୂୟ = ଡାକି । ଅପଶକୁନ = ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ । ଉଲଂଘ = ଉଲଂଘନ କରି ବା ନମାନି । ପ୍ରତ୍ୟୟ = ବିଶ୍ୱାସ । ଆରୂଢ଼ୀ = ଚଢ଼ି । ସନ୍ = ହୋଇ । ଅନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଖୋଜିବାପାଇଁ ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜକୁମାର ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବଣରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲା । ନଗରରେ ଲୋକମାନେ ଘୋଡ଼ାଟିକୁ ଶୂନ୍ୟ ଥ‌ିବା ଦେଖୁ ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ଏକାକୀ ଆସିଥିବା ଘୋଡ଼ା ବିଷୟରେ କହିଲେ । ତା’ପରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ– ଯେତେବେଳେ କୁମାର ମୃଗୟା କରିବାପାଇଁ ବାହାରିଲେ ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ତାହା ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରିଯିବାରୁ ତାଙ୍କର ଏପରି ବିଶ୍ଵାସ ହେଉଛି । ସେ ଚଢ଼ିଯାଇଥିବା ଘୋଡ଼ାଟି ବଣରୁ ଖାଲି ଆସିଛି । ଏଣୁ ତାଙ୍କୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଯିବା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତୁରଙ୍ଗସ୍ତେନ = ତୁରଙ୍ଗ + ତେନ । ରାଜ୍ଞାଽଗ୍ରେ = ରାଜ୍ଞା + ଅଗ୍ରେ । କେବଳମାଗତମ୍ = କେବଳମ୍ + ଆଗତମ୍ । ତୁରଙ୍ଗମାଚକ୍ଷୁଃ = ତୁରଙ୍ଗମ୍ + ଆଚକ୍ଷୁଃ । ମନ୍ତ୍ରଣମାହୂ = ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ + ଆହୂୟ । ନିର୍ଗତସ୍ତଦା = ନିର୍ଗତଃ + ତଦା । ମହାନପଶକୁନଃ = ମହାନ୍ + ଅପଶକୁନଃ । ତମୁଲଂଘ = ତମ୍ + ଉଲଂଘା । ନିର୍ଗତସ୍ତସ୍ୟ = ନିର୍ଗତଃ + ତସ୍ୟ । ତେନାରୂଢ଼େଶ୍ୱ = ତେନ + ଆରୂଢ଼ + ଅଶ୍ଵ । ବନାଦଗତଃ = ବନାତ୍ + ଆଗତଃ । ଅତସ୍ତଦନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଅତଃ + ତତ୍ + ଅନ୍ଵେଷଣ + ଅର୍ଥମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜକୁମାରଃ = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ (୬କ୍ଷୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ମୃଗୟାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ଅନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଅନ୍ଵେଷଣାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜକୁମାରଃ, ପିଶାଚ, ତୁରଙ୍ଗ, ଜନା, ରାଜା, କୁମାରଃ, ମହାନପଶକୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ସମେସିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟଯୋଗେ ୧ମା । ଆରୂଢ଼, ଅଶ୍ଵ, ଶୂନ୍ଯ = ଭକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମ । ବନଂ, ନଗରଂ, ଅଶ୍ଵ, ଶୂନ୍ୟ, ତୁରଙ୍ଗ, ମନ୍ତ୍ରଣଂ, ତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବନାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ରାଜ୍ଞ = ଅଗ୍ରେ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରଜଳ୍ପନ୍ = ପ୍ର + ଜଳ୍ପ + ଶତୃ । ଭୂତ୍ରା = ଭୂ + ଲ୍କାଚ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଆଗତମ୍ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଆହୂୟ = ଆ + ହେ + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ଗତଃ = ନିର୍‌ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଉଲଂଘ = ଉତ୍ + ଲଘୁ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଆରୂଢ଼ = ଆ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ସନ୍ = ଅସ୍ + ଶତୃ । ଅନ୍ଵେଷଣମ୍ = ଅନୁ + ଇଷ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 11

तेनोक्तम्-देव! ………………………………….. स्वस्थो न बभूव।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଥା = ସେହିପରି । ତତଃ = ତାହାପରେ । ମାର୍ଗଣ = ରାସ୍ତାରେ । ପରିଭ୍ରମନ୍ତମ୍ = ବୁଲୁଥୁବା । ବଦନ୍ତମ୍ କହୁଥିବା । ମହାଶୋକସାଗରେ = ଅତୀବ ଦୁଃଖସାଗରରେ । ନିମଗ୍ନ = ବୁଡ଼ିଯାଇ । ଆଦାୟ = ଆଣି । ନ ବଭୂବ = ହେଲା ନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ସେ କହିଲେ, ମହାରାଜ ! ତାହା ହିଁ କରନ୍ତୁ । ତା’ପରେ ରାଜା ସପରିବାର ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହିତ ଯେଉଁ ବାଟରେ ସେ ଯାଇଥିଲା ସେ ବାଟରେ ହିଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ପିଶାଚ ହୋଇ ବନ ମଧ୍ଯରେ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ବୁଲୁଥିବା ତାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ସେ ଶୋକସାଗରରେ ବୁଡ଼ିଯାଇ ତାକୁ ଧରି ନିଜ ନଗରକୁ ପ୍ରସ୍ଥାନ କଲେ । ମଣି, ମନ୍ତ୍ର ଓ ଔଷଧ ଜାଣିଥିବା ବୈଦ୍ୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ଚିକିତ୍ସିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜକୁମାର ସୁସ୍ଥ ହୋଇପାରି ନଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତେନୋସ୍ତମ୍ = ତେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ଗତସ୍ତେନୈବ = ଗତଃ + ତେନ + ଏବ । ନିମଗ୍ନସ୍ତମାଦାୟ : ନିମଶଃ + ତମ୍ + ଆଦାୟ । ସ୍ଵପୁରମଗମତ୍ = ସ୍ଵପୁରମ୍ + ଅଗମତ୍ । ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନାହୂୟ = ମଣିମନ୍ତ୍ର + ଔଷଧ୍ୟାନ୍ + ଆହୂୟ । ନୈଶ୍ଚିକିତ୍ସିତୋଽପି = ତିଃ + ଚିକିତ୍ସିତଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ବନମଧ୍ୟ = ବନସ୍ୟ ମଧ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମହାଶୋକସାଗରେ = ମହାନ୍ ଶୋକଃ, ମହାଶୋକଃ (କର୍ମଧାରୟ), ମହାଶୋକ ଏବ ସାଗରଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ରୂପକ କର୍ମଧାରୟ) । ସ୍ଵପୁରମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ପୁରମ୍, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନ୍ = ମଣି ଚ ମନ୍ତ୍ରୀ ଚ ଔଷଧ, ମଣିମହୌଷଧୟ (ଦ୍ବଦୁଃ), ମଣିମହୌଷଧୀ ଜାନାତି ଇତି, ତାନ୍ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ସ, ନିମଗ୍ନ, ସ୍ଵସ୍ଥ = କର୍ଭରି ୧ମା । ଦେବ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଚିକିତ୍ସିତଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବନଂ, ପରିଭ୍ରମନ୍ତ, ବଦନ୍ତୀ, ପିଶାଚୀତଂ, ତଂ, ସ୍ଵପୁରଂ, ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମନ୍ତ୍ରଣା, ପରିବାରେଣ = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଯେନ, ମାର୍ଗଣ, ତେନ = ମାର୍ଗବାଚକ ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତୈ = କରଣେ ୩ୟା । ବନମସ୍ତେ, ମହାଶୋକସାଗରେ ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ପରିଭ୍ରମନ୍ତମ୍ = ପରି + ଭ୍ରମ୍ + ଶତୃ (୨ୟା ଏକବଚନେ) । ବିଦନ୍ତମ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ (୨ୟା ଏକବଚନ) । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ନିମଗ୍ନ = ନି + ମନନ୍ + କ୍ତ । ଆଦାୟ = ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆହୂୟ = ଆ + ହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

Text – 12

तस्मिन्नबसरे राजा ……………………… भवितव्यतानुसारिणी भवति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅବସର = ସମୟରେ । ଅବଦତ୍ = କହିଲେ । ଇଦାନୀମ୍ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ତହିଁ = ତେବେ । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ = ଅଳ୍ପ ସମୟରେ । ଅମୁମ୍ = ଏହାକୁ । ନିର୍ବାସିତଃ = ଦେଶାନ୍ତର । କାର୍ଯ୍ୟମ୍ = କରିବା କଥା । ନିରାସସମୟେ = ବହିଷ୍କାର କାଳରେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ତାଦୃଶଃ =’ ସେହିଭଳି । ଏବ = ହିଁ । ଭବିତ୍ୟବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ଯାହା ହେବାକଥା ତାକୁ ଅନୁସରଣ
କରେ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ସମୟରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କହିଲେ– ହେ ମନ୍ତ୍ରୀ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ଶାରଦାନନ୍ଦ ଯଦି ଥାଆନ୍ତେ, ତାହା ହେଲେ କ୍ଷଣକରେ ଏହାକୁ ଭଲ କରିଦେଇଥା’ନ୍ତେ । ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ଦେଶାନ୍ତର କରିଛି ବା ବାହାର କରିଦେଇଛି । ମନୁଷ୍ୟ ଯାହା କରିବା କଥା ତାହା ବିଚାର କରି କରିବା ଉଚିତ । ତାଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କଲାବେଳେ ମୋତେ କେହି ବାରଣ କଲେ ନାହିଁ । ମନ୍ତ୍ରୀ କହିଲେ– ସମୟ ସେହିପରି ଥୁଲା । ଯାହା ହେବାର କଥା ବୁଦ୍ଧି ତାହାକୁ ଅନୁସରଣ କରେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତସ୍ମିନ୍ନବସରେ = ତସ୍ମିନ୍ + ଅବସରେ । ମନ୍ତ୍ରଣମବଦତ୍ = ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ + ଅବଦତ୍ । ମନ୍ତ୍ରନିଦ୍ରାନୀମ୍ = ମନ୍ତନ୍‌ + ଇଦାନୀମ୍ । ଶାରଦାନନ୍ଦଶ୍ଚେଦତିଷ୍ଠତ୍ତର୍ହି = ଶାରଦାନନ୍ଦ + ଚେତ୍ + ଅତିଷ୍ଠତ୍ + ତହିଁ । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣାମୁମଚିକିତ୍ସତ୍ = କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ + ଅମୁମ୍ + ଅଚିକିତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟବ = ବିଚାର୍ଯ୍ୟ + ଏବ । ତଳିରାସସମୟେ = ତତ୍ + ନିରାସସମୟେ । କେନାପି = କେନ + ଅପି । ବାରିତୋଽହମ୍ = ବାରିତଃ + ଅହମ୍ । ମନ୍ତ୍ରଣୋକ୍ତମ୍ = ମନ୍ତ୍ରଣା + ଉକ୍ତମ୍ । ସମୟସ୍ତାଦୃଶଃ = ସମୟ + ତାଦୃଶ । ଏବାସୀତ୍ = ଏବ + ଆସୀତ୍ । ବୁଦ୍ଧିର୍ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ବୁଦ୍ଧି + ଭବିତବ୍ୟତା + ଅନୁସାରିଣୀ ।

ସମାସ – କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ = କ୍ଷଣଂ ମାତ୍ରା ଯସ୍ୟ ତତ୍, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିରାସସମୟେ = ନିରାସସ୍ୟ ସମୟ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ଭବିତବ୍ୟମ୍ ଅନୁସରତି ଯା (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଶାରଦାନନ୍ଦ, ତତ୍, ଅହମ୍, ସମୟ, ତାଦୃଶଃ, ବୁଦ୍ଧି, ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭୋ ମନ୍ତ୍ରାନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନ ୧ମା । ସ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମ । ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ , ଅମ୍ଳୀ, କାର୍ଯ୍ୟ, ଯତ୍, ତତ୍, ବିଚାର୍ଯ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ, ପୁରୁଷେଣ, କେନ = କରଣେ ୩ୟା । ମୟା, ମନ୍ତ୍ରଣା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତସ୍ମିନ୍, ଅବସରେ, ନିରାସସମୟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିର୍ବାସିତଃ = ନିର୍‌ + ବସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଯତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍‌ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ବାରିତଃ = ବୃ + ଶିବ + କ୍ତ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ବୁଦ୍ଧି = ବୁଧ୍ + ଭିନ୍ନ ।

Text – 13

ଶ୍ଳୋକ :
अक्तं च-
न हि भवति यन्न भाव्यं, भवति च भाव्यं विनापि यत्नेन।
करतलगतमपि नश्यति यस्य हि भवितव्यता नास्ति ॥ ३ ॥

ଉଲଂ ଚ :
ନ ହି ଭବତି ଯନ୍ତ୍ର ଭାଗ୍ୟ, ଭବତି ଚ ଭାଗ୍ୟ ବିନାପି ଯତ୍ନନ ।
କରତଳଗତମପି ନଶ୍ୟତି ଯସ୍ୟ ହି ଭବିତବ୍ୟତା ନାସ୍ତି ॥ ୩ ॥

ଅନ୍ବୟ – ଯତ୍ନ ନ ଭାଗ୍ୟ ହି ନ ଭବତି, ଯତ୍ନନ ବିନା ଅପି ଭାଗ୍ୟ ଭବତି ଚ । ହି ଯସ୍ୟ ଭବିତବ୍ୟତା ନାସ୍ତି କରତଳଗତମ୍ ଅପି ନଶ୍ୟତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯତ୍ = ଯାହା । ଭାବ୍ୟମ୍ = ଘଟିବାକୁ ଥ‌ିବ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ଭବିତବ୍ୟତା = ରହିବାର ବା ଘଟିବାର । କରତଳଗତମ୍ = ହାତକୁ ଆସିଲେ । ନଶ୍ୟତି = ନଷ୍ଟ ହୁଏ ।

ଅନୁବାଦ – କୁହାଯାଇଛି– ଯାହା ନ ହେବାର ଥ‌ିବ ତାହା ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ଯତ୍ନ ବିନା ମଧ୍ଯ ଯାହା ହେବାକୁ ଥ‌ିବ ତାହା ହୋଇଥାଏ । ଯେହେତୁ ଯାହା ହେବାର ବା ରହିବାର ନାହିଁ ତାହା ହସ୍ତଗତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଯନ୍ତ୍ର = ଯତ୍ + ନ । ବିନାପି = ବିନା + ଅପି । କରତଳଗତମପି = କରତଳଗତମ୍ + ଅପି । ନାସ୍ତି = ନ + ଅସ୍ତି ।

ସମାସ – କରତଳଗତମ୍ = କରୟୋ ତଳମ୍, କରତଳମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କରତଳଂ ଗତମ୍ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭାଗ୍ୟ, କରତଳଗତଂ, ଭବିତବ୍ୟତା = କର୍ଭରି ୧ମା । ଯତ୍ନନ = ବିନା ଯୋଗେ ୩ୟା । ଯସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତମ୍ = ଗମ୍ + କ୍ତ ।

Text – 14

राक्तम्-तत् …………………………….. किमजो प्युयमस्य करिष्यति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅରୂତ୍ = ହେଲା । ଇଦାନୀମ୍ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ଅତ୍ର = ଏଠାରେ । ଏନମ୍ = ଏହାକୁ । ଯୋଗ୍ୟତେ = ଯୁକ୍ତହେବ । କାରୟିତ୍ୱ = କରାଇ । ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ = ବିଷୟକୁ । ଭଣିତମ୍ = କହିଲେ । ବର୍ଷତେ = ରହିଛି ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜା କହିଲେ, ତାହା କର୍ମଫଳ ଅନୁସାରେ ଘଟିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏ ବିଷୟରେ ବିଶେଷ ଯତ୍ନ କରାଯିବା ଉଚିତ । ମନ୍ତ୍ରୀ ପଚାରିଲେ– ତାହା କିପରି ? ରାଜା କହିଲେ– ଯେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାକୁ ଭଲ କରିପାରିବ, ସେ ରାଜ୍ୟର ଅଧେ ପାଇବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଦିଅ ।

ମନ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ସେପରି କରାଇ ନିଜ ଘରକୁ ଆସି ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ଆଗରେ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ସେସବୁ ଶୁଣି ଶାରଦାନନ୍ଦ କହିଲେ– ହେ ମନ୍ତ୍ରୀ ! ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ କହିଦିଅ ଯେ ମୋର ଏକ କନ୍ୟା ଅଛି । ଏ (ରାଜକୁମାର) ତାଙ୍କର ଦର୍ଶନ କରିବା ଉଚିତ । ସେ ଏହାର କୌଣସି ଉପାୟ କରିପାରିବ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ରାକ୍ତମ୍ = ରାଜ୍ଞା + ଉକ୍ତମ୍ । କର୍ମାନୁସାରେଣାଭୂତ୍ = କର୍ମ + ଅନୁସାରେଣ + ଅଦ୍ଭୁତ୍ । ଇଦାନୀମତ୍ର = ଇଦାନୀମ୍ + ଅତ୍ର । ଯଽନୁଷେୟ = ଯଶଃ + ଅନୁଷେୟ । କଣ୍ଠନୈନମ୍ = କଃ + ଚନ + ଏନମ୍ । ରାଜ୍ୟାର୍ଡେନ = ରାଜ୍ୟ + ଅର୍ଜେନ । ସ୍ଵଭବନମାଗତ୍ୟ = ସ୍ଵଭବନମ୍ + ଆଗତ୍ୟ । ଶାରାଦାନନ୍ଦାଗ୍ରେ = ଶାରଦାନନ୍ଦ + ଅଗ୍ରେ । ସର୍ବମପି ସର୍ବମ୍ + ଅପି । ବୃତ୍ତାନ୍ତମିକଥୟତ୍ = ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ + ଅକଥୟତ୍ । ତତସ୍ତତ୍ = ତତଃ + ତତ୍ । ରାଜ୍ଞାଽଗ୍ରେ = ରାଜଃ + ଅଗ୍ରେ । ଯନ୍ମମ = ଯତ୍ + ମମ । କାପି = କା + ଅପି । ଦର୍ଶନମସ୍ୟ = ଦର୍ଶନମ୍‌ + ଅସ୍ୟ । କିମ୍ପ୍ୟୁପାୟମସ୍ୟ = କିମ୍ + ଅପି + ଉପାୟମ୍ + ଅସ୍ୟ ।

ସମାସ – କର୍ମାନୁସାରେଣ = କର୍ମଶଃ ଅନୁସାରମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜ୍ୟଵେନ = ରାଜ୍ୟସ୍ୟ ଅର୍ଘ୍ୟମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵଭବନମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ଭବନ, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶାରଦାନନ୍ଦାଗ୍ରେ = ଶାରାଦାନନ୍ଦସ୍ୟ ଅଗ୍ରେ (୬୩ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମନ୍ତ୍ରୀ, କୀଦୃଶଃ, ସ୍ୱ, ରାଜା, ଯଃ, କନ୍ୟା = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୋ ମନ୍ତ୍ରୀନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ମହାନ୍, ଯଶଃ ଘୋଷଣା, କଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ସର୍ବମ୍, କା = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଏନଂ, ସ୍ବଭବନମ୍, ସର୍ବଂ, ବୃତ୍ତାନ୍ତ, ଦର୍ଶନଂ, ରୋଗମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜ୍ଞା, ରାଜ୍ୟାର୍ଡେନ, ଶାରଦାନନ୍ଦେନ ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । କର୍ମାନୁସାରେଣ = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭିଂ ୩ୟା । ମମ, ତସ୍ୟା = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅସ୍ୟ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ କଉଁରି ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ଅନୁଷ୍ଠେୟଃ = ଅନୁ + ସ୍ଥା + ଯତ୍ । ପ୍ରଦାତବ୍ଯ = ପ୍ର + ଦା + ତଥ୍ୟ । କାରୟିତ୍ରା = କୃ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + କ୍ଵାଚ୍ । ଭଣିତମ୍ = ଭଣ୍ + କ୍ତ । ଦର୍ଶନମ୍ = ଦୃଶ୍ + ଲୁଟ୍ । କାର୍ଯ୍ୟମ୍‌ + କୃ + ଣ୍ୟତ୍ ।

Text – 15

तच्छ्रुत्वा राच्छुः …………………………………. पद्यं पठितम्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁକ୍ଳା = ଶୁଣି । ପୁରତଃ = ସମ୍ମୁଖରେ ବା ଆଗରେ । କଥ୍ତମ୍ = କହିଲେ । ଆମତ୍ୟମଣ୍ଡଳ ପରିବୃତ୍ୱ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ।

ଅନୁବାଦ – ତାହା ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେହିପରି କହିଲେ । ତା’ପରେ ରାଜା ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ହୋଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଗୃହକୁ ଆସି ଉପବେଶନ କଲେ । ସେହି ସମୟରେ ରାଜପୁତ୍ର ମଧ୍ୟ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ସେଠାରେ ବସିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ଏହି ପଦ୍ୟଟି ପାଠକଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଛୁତ୍ବା = ତତ୍ + ଶ୍ରୁତ୍ବା । ତଥୈବ = ତଥା + ଏବ । ରାଜାଽମାତ୍ୟ = ରାଜା + ଅମାତ୍ୟ । ମନ୍ତ୍ରମନ୍ଦିରମାଗତୋପବିଷ୍ଟ = ମନ୍ତ୍ରୀମନ୍ଦିରମ୍ + ଆଗତ୍ୟ + ଉପବିଷ୍ଟ । ରାଜପୁତ୍ରେଽପି = ରାଜପୁନଃ + ଅପି । ବଦଂସ୍ତ- ତ୍ରୋପବିଷ୍ଟ = ବଦନ୍ + ତତ୍ + ଉପବିଷ୍ଟ । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ଯବନିକା + ଅନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ । ଶାରଦାନନ୍ଦେନୈତତ୍ =
ଶାରାଦାନନ୍ଦେନ + ଏତତ୍ ।

ସମାସ – ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଳପରିବୃତ୍ତ = ଅମାତ୍ୟାନାଂ ମଣ୍ଡଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଲିଂ ପରିବୃତ୍ତ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମନ୍ତ୍ରୀମନ୍ଦିରମ୍ = ମନ୍ତ୍ରଶଃ ମନ୍ଦିରମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ଯବନିକାୟା ଅନ୍ତଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ତିଷ୍ପତି ଇତି, ତେନ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଳପରିବୃତ୍ତ = କର୍ଭରି ୧ମା । ରାଜପୁନଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଏତତ୍, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ମନ୍ତ୍ରମନ୍ଦିରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମନ୍ତ୍ରଣା, ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ, ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ରାଜ୍ଞ = ପୁରତ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଭ୍ଲାବ୍ । କଥ୍ତମ୍ = କଥ୍ + କ୍ତ । ପରିବୃତ୍ତ = ପରି + ବୃ + କ୍ତ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ । ପଠିତମ୍ = ପଠ୍ + କ୍ତ ।

Text – 16

सद्भावप्रतिपन्नानां वञ्चने का विदग्धता।
अङ्कमारुह्य सुप्तानां हन्तुः किं नाम पैरुषम् ॥४॥

ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାଂ ବଞ୍ଚନେ କା ବିଦଗ୍ଧତା
ଅଙ୍କମାରୁହ୍ୟ ସୁପ୍ତାନାଂ ହନ୍ତୁ କିଂ ନାମ ପୌରୁଷମ୍? ॥ ୪ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ସଦ୍‌ଭାବ – ପ୍ରତିପନ୍ନାନାଂ ବଞ୍ଚନେ କା ବିଦଗ୍ଧତା (ଅସ୍ଥି), ଅଙ୍କମ୍ ଆରୁହ୍ୟ ସୁପ୍ତାନାଂ ହରୁ କିଂ ନାମ ପୌରୁଷମ୍?

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବଞ୍ଚନେ = ଠକିବାରେ । ବିଦଗ୍‌ଧତା = ବୁଦ୍ଧିମତାର ପରିଚୟ । ଅଙ୍କମ୍ = କୋଳକୁ । ଆରୁହ୍ୟ = ଚଢ଼ି । ସୁପ୍ତାନାମ୍ = ଶୋଇଥିବା ପ୍ରାଣୀର । ହନ୍ତୁ = ମାରିବାରେ । ପୌରୁଷମ୍ = ବୀରତ୍ୱ ।

ଅନୁବାଦ – ମନରେ ସଦ୍‌ଭାବ ପୋଷଣ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ଠକିବାରେ କେଉଁ ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତାର ପରିଚୟ ମିଳେ? (ସେହିପରି) କୋଳକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଶୋଇଥବା ପ୍ରାଣୀକୁ ହତ୍ୟା କରିବାରେ କ’ଣ ବା ବୀରତ୍ଵ ଅଛି?

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅଙ୍କମାରୁହ୍ୟ = ଅଙ୍କମ୍ + ଆରୁହ୍ୟ।

ସମାସ – ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାମ୍ = ସଦ୍‌ଭାବଂ ପ୍ରତିପଦଃ, ତେଷାମ୍ (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କିଂ, ପୌରୁଷମ୍, ବିଦଗ୍‌ଧତା = କଉଁରି ୧ ମା । ଅଙ୍କମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାମ୍ = ହୃଦ୍ ଯୋଗେ କର୍ମଣି ୬ଷ୍ଠୀ । ହନ୍ତୁ, ସୁପ୍ତାନାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରତିପନ୍ନମ୍ = ପ୍ରତି + ପଦ୍ + କ୍ତ । ବଞ୍ଚନମ୍ = ବଞ୍ଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଆରୁହ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ହନ୍ତଃ = ହନ୍ + ତୃତ୍ । ସୁପ୍ତ = ସ୍ଵପ୍ + କ୍ତ । ପୌରୁଷମ୍ = ପୁରୁଷ + ଅଣ୍।

Text – 17

एतद् पद्यं शुत्वा ……………………………… पद्यमपठ्यत।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ଆଦିମମ୍ = ଆରମ୍ଭ ବା ପ୍ରଥମ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରିତ୍ୟାଗ କଲା । ଅନୁବାଦ – ଏହି ପଦ୍ୟଟି ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଚାରୋଟି ଅକ୍ଷର ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମଟି ପରିତ୍ୟାଗ କରିଦେଲା । ପୁନଶ୍ଚ ଦ୍ଵିତୀୟ ପଦ୍ୟକୁ ପଢ଼ିଲେ–

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚତୁର୍ଣ୍ଣାମକ୍ଷରାଣାମାଦିମମକ୍ଷରମ୍ = ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମ୍ + ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ + ଆଦିମମ୍ + ଅକ୍ଷରମ୍।

ସମାସ – ରାଜପୁତ୍ରେଣ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଆଦିମମକ୍ଷରମ୍ = ଆଦିମମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ (କର୍ମଧାରୟ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅକ୍ଷରଂ, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ପଦ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜପୁତ୍ରେଣ = ଅନୁଭେ କଉଁରି ୩ୟା । ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଷ୍ଟ୍ରାଚ୍ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + କ୍ତ ।

Text – 18

ଶ୍ଳୋକ :
सेतुं गत्वा समुद्रस्य गंगासागरसंगम्।
ब्रह्मापि प्रमुच्येत मित्रद्रोही न मुच्यते ॥ ५ ॥

ସେତୁ ଗଢା଼ ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍।
ବ୍ରହ୍ମହାପି ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ନ ମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୫ ॥

ଅନ୍ବୟ – ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ସେତୁ ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମଂ ଗତାଂ ବ୍ରହ୍ମହା ଅପି ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ, ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ନ ମୁଚ୍ୟତେ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସେତୁ = ସେତୁବନ୍ଧକୁ । ଗର୍ତ୍ତା = ଯାଇ । ବ୍ରହ୍ମହା = ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟାକାରୀ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ ।

ଅନୁବାଦ – ସମୁଦ୍ରର ସେତୁବନ୍ଧ ଅବା ଗଙ୍ଗାସାଗର ମିଳନ ସ୍ଥଳକୁ ଯାଇ ସ୍ନାନକଲେ ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟାକାରୀ ମଧ୍ୟ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ, କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବ୍ରହ୍ମହାପି = ବ୍ରହ୍ମହା + ଅପି ।

ସମାସ – ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍ = ଗଙ୍ଗା ଚ ସାଗରଣ୍ଟ, ଗଙ୍ଗାସାଗରୌ (ଦ୍ବଦୁଃ), ତୟୋ ସଙ୍ଗମମ୍, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବ୍ରହ୍ମହା = ବ୍ରହ୍ମ ହସ୍ତୀତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ମିତ୍ରାୟ ଦୁହ୍ୟତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସକାରଣବିଭକ୍ତି — ବ୍ରହ୍ମହା, ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ସେତୁମ୍, ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ ।

Text – 19

एतत्पद्यं …………………………… प्रोक्तम्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ବିହାୟ = ଛାଡ଼ି । ଇତି = ବୋଲି । ପପାଠ = ପଢ଼ିଲା । ତତଃ = ତାହାପରେ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହି ପଦ୍ୟଟି ଶୁଣି ଦ୍ବିତୀୟ ଅକ୍ଷରଟି ଛାଡ଼ି କେବଳ ‘ମିରା’ ବୋଲି ଅକ୍ଷର ଦୁଇଟିକୁ ପଢ଼ିଲା । ତାହାପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦ ତୃତୀୟ ପଦ୍ୟଟି ପଢ଼ିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦ୍ବିତୀୟମକ୍ଷରମ୍ = ଦ୍ଵିତୀୟମ୍ + ଅକ୍ଷରମ୍ ।

ସମାସ – ବର୍ଣ୍ଣଯୁଗଳମ୍ = ବର୍ଣ୍ଣୟୋ ଯୁଗଳମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ତୃତୀୟଂ, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ଏତତ୍, ପଦ୍ୟ, ଦ୍ବିତୀୟଂ, ଅକ୍ଷରଂ, କେବଳମ୍ ବର୍ଣ୍ଣଯୁଗଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶ୍ରୁତ୍ବା = ଶୁ + କ୍ବାବ୍‌ । ବିହାୟ = ବି + ହା + ଲ୍ୟାପ୍ । ପଦ୍ୟମ୍ = ପଦ୍ + ଯତ୍ । ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ପ୍ର + ବଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 20

ଶ୍ଳୋକ :
मित्रद्रोही कृतघ्नश्च यश्च विश्वासघातकः।
येस्त नरकं यान्ती याबदाभूतसंप्लबम् ॥ ६ ॥

ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ ଯଶ୍ଚ ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ ।
ତ୍ରୟସ୍ତେ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥ ୬ ॥

ଅନ୍ବୟ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନ ଯଃ ଚ ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ ତେତ୍ରୟଃ ଆଭୂତସଂପ୍ଳବଂ ଯାବତ୍ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ବନ୍ଧୁ ପ୍ରତି ଦ୍ରୋହ କରୁଥିବା । ତ୍ରୟଃ = ତିନିଜଣ । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବଂ = ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ବିନାଶ । ଯାବତ୍ = ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଯାନ୍ତି = ଯାଆନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ ଏବଂ ଯେ ବିଶ୍ୱାସଘାତକ– ଏହି ତିନିଜଣ ପ୍ରଳୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନରକରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ = କୃତଘ୍ନ + ଚ । ଯଶ୍ଚ = ଯଃ + ଚ । ତ୍ରୟସ୍ତେ = ତ୍ରୟଃ + ତେ । ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ + ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ।

ସମାସ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ମିଗ୍ରେଭ୍ୟ ଦ୍ରୁଶ୍ୟନ୍ତି ଯେ ତେ (ଉପପଦ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୃତଘ୍ନ = କୃତଂ ହନ୍ତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ = ବିଶ୍ଵାସଂ ହନ୍ତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଭୂତେଭ୍ୟ ଆରଭ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ତେଷା ସଂପ୍ଲବମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷୀ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ, ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ, ଯଃ, ତେ = କଉଁରି ୧ ମା । ନରକମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ‘ଯାବତ୍’ ଯୋଗେ ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଘାତକଃ = ହନ୍ + ଘଞ୍ଚ ।

Text – 21

तत: एकमेब …………………………. पठित:।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତତଃ = ତାହାପରେ । ଅପଠତ୍ = ପଢ଼ିଲା । ପୁନଃ = ପୁଣି । ପଠିତଃ = ପଢ଼ିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଏକମାତ୍ର ଅକ୍ଷର ପଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲା । ପୁଣି ଶାରଦାନନ୍ଦ ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ଳୋକଟି ପାଠକଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏକମେବାକ୍ଷରମପଠଦ୍ରାଜପୁତ୍ର = ଏକମ୍ + ଏବ + ଅକ୍ଷରମ୍ + ଅପଠତ୍ + ରାଜପୁନଃ ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଚତୁର୍ଥଶ୍ଳୋକଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଏବଂ, ଅକ୍ଷରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପଠିତଃ = ପଠ୍ + କ୍ତ ।

Text – 22

ଶ୍ଳୋକ :
राजेन्द्र ! निजपुत्रस्य यदि कल्याणमिच्छसि।
देहि दानं द्विजातिभ्यो देबताराधनं कुरु ॥ ७ ॥

ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ ଯଦି କଲ୍ୟାଣମିଛସି ।
ଦେହି ଦାନଂ ଦ୍ବିଜାତିଭେ ଦେବତାରାଧନଂ କୁରୁ || ୭ ||

ଅନ୍ବୟ – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! ଯଦି ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ କଲ୍ୟାଣମ୍ ଇଚ୍ଛସି, ଦ୍ବିଜ୍ୟତିଭ୍ୟୁ ଦାନଂ ଦେହି, ଦେବତାରାଧନଂ କୁରୁ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କଲ୍ୟାଣମ୍ = ମଙ୍ଗଳ । ଇଚ୍ଛସି = ଇଚ୍ଛା କରୁଛ । ଦ୍ବିଜାତିଭ୍ୟ = ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ । ଆରାଧନଂ = ପୂଜା ।

ଅନୁବାଦ – ମହାରାଜ ! ଯଦି ନିଜ ପୁତ୍ରର ମଙ୍ଗଳ କାମନା କରୁଛ, ତେବେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦିଅ ଏବଂ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ପୂଜା କର ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଲ୍ୟାଣମିଛସି = କଲ୍ୟାଣମ୍ + ଇଚ୍ଛସି । ଦେବତାରାଧନମ୍ = ଦେବତା + ଆରାଧନମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! = ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ର ଇବ, ସମ୍ବୋଧନେ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ = ନିଜସ୍ୟ ପୁନଃ, ତସ୍ୟ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦ୍ବିଜାଜିଭ୍ୟ = ଦ୍ରେ ଜାତୀ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେଭ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଦେବତାରାଧନମ୍ = ଦେବତାନାମ୍ ଆରାଧନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । କଲ୍ୟାଣଂ, ଦାନଂ, ଦେବତାରାଧନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଦ୍ୱିଜାତିଭ୍ୟ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ ର୍ଥୀ । ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦାନମ୍ = ଦା + ଲୁଟ୍ । ଆରାଧନମ୍ = ଆ + ରାଧ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 23

एवमुक्तवति …………………………………. सत्कृतबान्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସାବଧାନଃ = ସତର୍କ । ଅକଥୟତ୍ = କହିଲେ । ଯବନିକା = ପରଦା । ଆକୃଷ୍ଟ = ଉଠାଇଦେଲେ ବା ଅପସାରଣ କଲେ । ବିଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ନୃପଃ = ରାଜା । ମୁଦା = ଆନନ୍ଦରେ । ଯାଚନମ୍ = ଯାଚନା କରି । ସକୃତବାନ୍ = ସତ୍କାର କଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ଶାରଦାନନ୍ଦ ଏପରି କହିବାରୁ ରାଜପୁତ୍ର ସୁସ୍ଥ ଓ ସଚେତନ ହୋଇଗଲା । ତା’ପରେ ପିତାଙ୍କ ଆଗରେ ଭାଲୁ କଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା । ତା’ପରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଉଠାଇଦେଲେ । ସେଠାରେ ବସିଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖୁ ରାଜା ପରମ ଆନନ୍ଦରେ ତାହାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି କ୍ଷମା ଯାଚନାପୂର୍ବକ ସତ୍କାର କଲେ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏବମୁକ୍ତବତି = ଏବମ୍ + ଉକ୍ତବତି । ସାବଧାନଣ୍ଟାଭବତ୍ = ସାବଧାନଃ + ଚ + ଅଭବତ୍ । ପିତୁରଗ୍ରେ = ପିତୁଃ + ଅଟେ । ଭଲ କବୃତ୍ତାନ୍ତମକଥୟତ୍ ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ + ଅକଥୟତ୍ । ଯବନିକାଽକୃଷ୍ଣା = ଯବନିକା + ଆକୃଷ୍ଟା । ତତ୍ରୋପବିଷ୍ଟମ୍ = ତତ୍ର + ଉପବିଷ୍ଟମ୍ ।

ସମାସ – ସାବଧାନଃ = ଅବଧାନେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ = ଭଲ୍ କସ୍ୟ ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ, ସ୍ବସ୍ଥ, ସାବଧାନଃ, ନୃପଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଯବନିକା, ଆକୃଷ୍ଟା = ଉସ୍ତେ କର୍ମଣି ୧ମା । ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତ, ଶାରଦାନନ୍ଦୀ, ତଂ, ଯାଚନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜ୍ଞା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପରମୟ, ମୁଦା = କରଣେ ୩ୟା । ପିତୁଃ = ଅଗ୍ର ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପିତୁରଗ୍ରେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ଉକ୍ତବତି, ଶାରଦାନନ୍ଦେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତବତି = ବଚ୍ + କ୍ତବତୁ (ଭାବେ ୭ମୀ) । ଆକୃଷ୍ଟା = ଆ + କୃଷ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟମ୍ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରଣମ୍ୟ = ପ୍ର + ନମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଯାଚନମ୍ = ଯାଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ସତ୍ୟକୃତବାନ୍ = ସତ୍ + କୃ + କ୍ତବତୁ।

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Odia Solutions Chapter 14 ସୁନା ନେଉଳ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 8 Odia Solutions Chapter 14 ସୁନା ନେଉଳ

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ଅଭ୍ୟାସ କାର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ତର

Question ୧।
ଆସ, କଥାବାର୍ତ୍ତା ହେବା ।
(କ) ବ୍ରାହ୍ମଣ ଖୁଦଦାନାଟିଏ କାହିଁକି ପାଇଲେ ନାହିଁ ?
Answer:
ହସ୍ତିନାପୁରରେ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପଡ଼ିଥିବାରୁ ଲୋକମାନେ ଖାଇବାକୁ ପାଉ ନଥିଲେ କିମ୍ବା ଖୁଦ ଦାନାଟିଏ ପାଉ ନଥିଲେ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଭିକ୍ଷା କରିବାକୁ ଯାଇ ଖୁଦ ଦାନାଟିଏ ପାଇନଥିଲେ ।

(ଖ) ସନା କାଉଳି ବାଉଳି ହେଉଥୁଲା କାହିଁକି ?
Answer:
ଅତ୍ୟଧ୍ଵ କ୍ଷୁଧା ହେତୁ ବା ଭୋକରେ ପାଣି ପିଇ ଦେଉଥୁବାରୁ, ସନାର ପେଟ କ’ଣ ହୋଇଯାଉଛି, ଯାହାଫଳରେ ସେ କାଉଳି ବାଉଳି ହୋଇଯାଇଛି ।

(ଗ) ସନାର କିଛି ହେବ ନାହିଁ ବୋଲି ବ୍ରାହ୍ମଣ କିପରି ଜାଣିଲେ ?
ବ୍ରାହ୍ମଣ ମନରେ ଅଟଳ ଈଶ୍ୱରବିଶ୍ଵାସ ଓ ଧାର୍ମିକ ଭାବ ରହିଥିବାରୁ, ତାଙ୍କ ପୁଅ ସନାର କିଛି ହେବ ନାହିଁ, ସେ ଜାଣିଥିଲେ ।
Answer:
ଶସ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପାଖ ବିଲକୁ ଯାଇଥିଲେ ।

(ଙ) ନେଉଳଟିର ଅଧାଦେହ ସୁନା ପାଲଟିଗଲା କିପରି ?
Answer:
ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ଘରେ ଅତିଥୁ ହୋଇଥିବା ଭିକାରିର ଅଇଁଠା ପତ୍ର ଚାଟିବାରୁ, ନେଉଳର ଅଧା ଦେହ ସୁନା ପାଲଟି ଯାଇଥିଲା ।

Question ୨।
ଦୁଇ ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ତଳ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଲେଖିବା ।
(କ) ବ୍ରାହ୍ମଣୀ କାନ୍ଦିଥିଲେ କାହିଁକି ?
Answer:
ବ୍ରାହ୍ମଣୀ କାଙ୍ଗାଳିଆ ଭିକାରିକୁ ନିଜ ପୁଅ ସନାତନ ପାଇଁ ରାନ୍ଧିଥିବା ଭାତରୁ ପ୍ରଥମେ ଅଧେ ଓ ପରେ ପୁଅ ପାଇଁ ରଖୁଥ‌ିବା ଭାତକୁ ଦେଇଥିଲେ । ଭୋକରେ କାଉଳି ବାଉଳି ହେଉଥ‌ିବା ପୁଅକୁ ‘ଭାତ ଗରମ ଅଛି, ଥଣ୍ଡା ହେଲେ ଦେବି’ ବୋଲି ମିଛ ସାର୍ ନା ଦେଇଥିଲେ । ପୁଅ ପାଇଁ ଭାତ ନାହିଁ; ମାତ୍ର ପୁଅକୁ ଭାତ ଦେବାର ବାହାନା କରୁଥିବାରୁ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ କାନ୍ଦିଥିଲେ ।

(ଖ) ଯଜ୍ଞର ପ୍ରଧାନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କ’ଣ ବୋଲି ପୁରୋହିତ କହିଲେ ?
Answer:
ରାଜା ଯୁଧୁଷ୍ଠିର ହସ୍ତିନାରେ ଯଜ୍ଞ କରୁଥିଲେ । ସେହି ଯଜ୍ଞ ଅବସରରେ ପୁରୋହିତ ରାଜା ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇ କହିଥିଲେ, ଯଜ୍ଞାନୁରୂପ ଦାନ ହେଉଛି ଯଜ୍ଞର ପ୍ରଧାନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ତେଣୁ ସେହି ସମୟରେ ଦାନ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଅ।ବଶ୍ୟକ।

(ଗ) ଭିକାରୀଙ୍କୁ ଦେଖିଲା ପରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀଙ୍କ ମନରେ କି ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଲା ?
Answer:
ପୁଅ ପାଇଁ ପେଜପୋଷେ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପାଖ ବିଲରୁ ଶସ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ରାନ୍ଧିଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ଭିକାରିଟି ପହଞ୍ଚିବାରୁ, ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ତା’ ଉପରେ ପ୍ରଥମେ ବିରକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ମାତ୍ର କାଙ୍ଗାଳିଆ ଭିକାରିର ଅସ୍ଥିସାର ଦୁରବସ୍ଥା ଦେଖିଲା ପରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀଙ୍କ ମନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥିଲା ଓ ସେ ତାହାକୁ ଖାଇବାକୁ ଦେଇଥିଲେ ।

(ଘ) ନେଉଳ କିପରି ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କ ଆଖ୍ ଖୋଲି ଦେଇଛି ?
Answer:
ନେଉଳଟି କହିଛି, ଅନେକ ଯଜ୍ଞାନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଧର୍ମକାର୍ଯ୍ୟରେ ଯୋଗଦେଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସିଠାରେ ଉଚ୍ଛିବନ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ପୁଣ୍ୟବଳ ପାଇ ନାହିଁ । ଉଚ୍ଛିବନ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପାଇଁ ତା’ର ଅର୍ଦ୍ଧାଙ୍ଗ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ହେଲେ ବି, ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥାଙ୍ଗ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ନାହିଁ । ନେଉଳର ଏପରି କଥାରେ ଯୁଧୁଷ୍ଠିର ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି, ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞ ଅହମିକା ଓ ଆଡ଼ମ୍ବରରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ, ଏଥରେ ପୁଣ୍ୟବଳ ନାହିଁ । ନେଉଳର କଥା ହିଁ ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କ ଆଖ୍ ଖୋଲି ଦେଇଛି ।

(ଙ‍) ନେଉଳର ସ୍ଵାଭାବିକ ଆଚରଣ କିପରି ?
Answer:
ନେଉଳର ସ୍ଵାଭାବିକ ଆଚରଣ ଖୁବ୍ ମାର୍ଜିତ ଥିଲା, ଯେଉଁଥ‌ିରେ ସ୍ୱୟଂ ଯୁଧୁଷ୍ଠିର ମଧ୍ୟ ବିସ୍ମିତ ହୋଇଥିଲେ । ନେଉଳଟି ମଧ୍ୟ ନିର୍ଭୟ ଓ ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞ ରାଜକୀୟ ଅଭିମାନ ଓ ଅହଂକାର ଯୋଗୁଁ ବ୍ୟର୍ଥ ହୋଇଛି ବୋଲି, ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କୁ କହିଥିଲା । ଏଥିରୁ ଜଣାପଡ଼େ ନେଉଳଟି ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ, ଭୟହୀନ ଓ ମାର୍ଜିତ ବ୍ୟବହାରସମ୍ପନ୍ନ ଥିଲା ।

Question ୩ ।
ଆସ, ତଳେ ଦିଆଯାଇଥିବା, ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସରଳ ଭାଷାରେ ବୁଝାଇ ଲେଖୁବା ।
(କ) ଏ ତ ହସ୍ତିନାବାସୀର କର୍ମଫଳ, ଛାମୁ ।
Answer:
ଆଲୋଚ୍ୟ ବକ୍ତବ୍ୟଟି ନାଟ୍ୟକାର ମଙ୍ଗୁଳି ଚରଣ ବିଶ୍ବାଳଙ୍କ ‘ସୁନା ନେଉଳ’ ଏକାଙ୍କିକାରୁ ଆସିଅଛି । ଏହାକୁ ନାଟ୍ୟକାର ନେଉଳ ମୁହଁରେ ପଞ୍ଚମ ଦୃଶ୍ୟରେ କୁହାଇଛନ୍ତି । ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞ କରିବା ଅବସରରେ ରାଜା ଯୁଧୁଷ୍ଠିର ହସ୍ତିନାବାସୀଙ୍କୁ ଯଜ୍ଞାନୁରୂପ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ସବୁ ପ୍ରକାର ଲୋକ ଦାନ ଗ୍ରହଣ କରି ରାଜାଙ୍କ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ଆଶୀର୍ବାଦ କରିଛନ୍ତି । ସେହି ଅବସରରେ ରାଜଦ୍ଵାରରେ ପହଞ୍ଚିଛି ନେଉଳ । ନେଉଳଟି ଛାମୁଙ୍କର ଦର୍ଶନପ୍ରାର୍ଥୀ ହୋଇଛି । ନେଉଳ ରାଜାଙ୍କର ଜୟଗାନ କରିଛି । ନେଉଳର ମାର୍ଜିତ ଭାଷାରେ ରାଜା ବିସ୍ମିତ ଓ ମୁଗ୍‌ଧ ହୋଇଛନ୍ତି । ରାଜାଙ୍କ ବ୍ୟବହାରରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ନେଉଳଟି ମଧ୍ୟ କହିଛି, ଏସବୁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି, ଜଣେ ହସ୍ତିନାବାସୀଙ୍କ କର୍ମଫଳ ପାଇଁ । ଯୁଧୁଷ୍ଠିର ସେହି ହସ୍ତିନାବାସୀଙ୍କ ପରିଚୟ ଜାଣିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି । ନେଉଳଟି ନିର୍ଭୟରେ କହିଛି, ଉଚ୍ଛିବନ୍ତ ନାମକ ଜଣେ ଦରିଦ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣର ପୁଣ୍ୟ ବଳ ପାଇ ସେ ଆଜି ମୂକରୁ ବାଚାଳ ପାଲଟିଛି ଓ ତା’ ଶରୀରର ଅକ୍ଷାଂଶ ସୁନା ହୋଇଯାଇଛି ।

(ଖ) ସତ୍ୟ ଅସହ୍ୟ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ ।
Answer:
ଆଲୋଚ୍ୟ ବକ୍ତବ୍ୟଟି ନାଟ୍ୟକାର ମଙ୍ଗୁଳୁ ଚରଣ ବିଶ୍ବାଳଙ୍କ ‘ସୁନା ନେଉଳ’ ଏକାଙ୍କିକାରୁ ଆସିଅଛି । ଏହାକୁ ନାଟ୍ୟକାର ପଞ୍ଚମ ଦୃଶ୍ୟରେ ଭୀମଙ୍କ କଥାର ଉତ୍ତରରେ ନେଉଳ ମୁହଁରେ କୁହାଇଛନ୍ତି । ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞ ଅବସରରେ ଆଗନ୍ତୁକ ଭାବରେ ନେଉଳଟି ପହଞ୍ଚିଛି ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କ ପାଖରେ । ଯୁରଙ୍କୁ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ସହକାରେ ବୁଝାଇ କହିଛି, ଉଚ୍ଛିବନ୍ତ ଦରିଦ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣର ଆତିଥ୍ୟର ତୁଳନା ନାହିଁ । ସେହି ବ୍ରାହ୍ମଣର ପୁଣ୍ୟ ପାଇଁ, ତା’ର ଅଦ୍ଧେର୍କ ଅଙ୍ଗ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଛି । ମାତ୍ର ଏଠାରେ ଅନ୍ୟ ଅର୍ଦ୍ଧେକ ଅଙ୍ଗକୁ ସେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ କରିପାରି ନାହିଁ । ସୁତରାଂ ମହାରାଜାଙ୍କ ପୁଣ୍ୟବଳ, ସେହି ଦରିଦ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣର ପୁଣ୍ୟବଳଠାରୁ କଦାପି ମହତ୍ତର ନୁହେଁ । ନେଉଳର ଏଭଳି କଥା ଶୁଣି ଭୀମ ରାଗି ଯାଇଛନ୍ତି । ନେଉଳଟି ସୀମାଲଂଘନ କରୁଛି ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ଭୀମଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ନେଉଳ କହିଛି, ଅପ୍ରିୟ ସତ୍ୟ ସବୁବେଳେ ଅସହ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ କେହି ସହି ପାରି ନଥା’ନ୍ତି ।

Question ୪।
ତଳେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ସଂଳାପ ଗୁଡ଼ିକ ଯେଉଁ ଚରିତ୍ରର, ତାଙ୍କ ନାମ କୋଠରିରୁ ବାଛି ଡାହାଣ ପାଖରେ ଲେଖୁ । (ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)
ନେଉଳ, ଯୁଧ୍ଵଷ୍ଠିର, ଭିକାରି, ବ୍ରାହ୍ମଣୀ, ଭୀମ
Answer:
(କ) ଦେଖୁନ – ପିଲାଟି କିମିତି କାଉଳିବାଉଳି ହଉଚି ? – ବ୍ରାହ୍ମଣୀ
(ଖ) ମହାରାଜାଙ୍କ ସ୍ୱୀକୃତି ଜଣାଇଦିଅ ? – ଯୁଧ୍ଵଷ୍ଠିର
(ଗ) ଏ ରାଜକୀୟ ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞର ଫଳ ନୁହେଁ କ୍ଷତ୍ରିୟ ପ୍ରଦତ୍ତ । – ନେଉଳ
(ଘ) ଆପଣ ସୀମା ଲଂଘନ କରୁଛନ୍ତି ଆଗନ୍ତୁକ । – ଭୀମ
(ଙ) ବେଶ୍ ତୃପ୍ତି ଲାଗିଲା ବାବୁ, ଠାକୁରାଣୀ ମା’ । – ଭିକାରି

Question ୫।
ତଳେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ସଂଳାପ ଗୁଡ଼ିକ ଯେଉଁ ଚରିତ୍ରର, ତାଙ୍କ ନାମ କୋଠରିରୁ ବାଛି ଡାହାଣ ପାଖରେ ଲେଖୁବା । (ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)
Answer:
(କ) ଦୁର୍ଲଭ – ସୁଲଭ
(ଖ) ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ – ସୁଦିନ
(ଗ) ନିନ୍ଦା – ପ୍ରଶଂସା
(ଘ) ପ୍ରିୟ – ଅପ୍ରିୟ
(ଙ) ସୁଫଳ – କୁଫଳ

Question ୬ ।
ତଳେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ସଂଳାପଗୁଡ଼ିକୁ ବହି ଦେଖ୍ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ପୁଣିଥରେ ଲେଖୁବା ।

• ବ୍ରାହ୍ମଣ : କି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ । ନେଉଳଟି ସୁନା ପାଲଟି ଗଲାଣି ।
• ଭିକାରି : ସାନ୍ତାଣି ମାଆ – ବସି ରହିଲି ଯେ…….
• ଭାମ : ସେଇ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଆପଣଙ୍କର କ’ଣ କରିଛି ଆଗନ୍ତୁକ ?
• ନେଉଳ : ଜଣେ ଗରିବ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ମହାରାଜ ।
• ଯୁଧ୍ ଷ୍ଠିର : ତଥାପି ଆଗନ୍ତୁକ ଆମର ଅତିଥୁ, ତାଙ୍କର ବକ୍ତବ୍ୟ ସ୍ବାଗତଯୋଗ୍ୟ ।

Answer:

• ଭିକାରି : ସାନ୍ତାଣି ମାଆ – ବସି ରହିଲି ଯେ…….
• ବ୍ରାହ୍ମଣ : କି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ । ନେଉଳଟି ସୁନା ପାଲଟି ଗଲାଣି ।
• ଯୁଧ୍ ଷ୍ଠିର : ତଥାପି ଆଗନ୍ତୁକ ଆମର ଅତିଥୁ, ତାଙ୍କର ବକ୍ତବ୍ୟ ସ୍ବାଗତଯୋଗ୍ୟ ।
• ନେଉଳ : ଜଣେ ଗରିବ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ମହାରାଜ ।
• ଭାମ : ସେଇ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଆପଣଙ୍କର କ’ଣ କରିଛି ଆଗନ୍ତୁକ ?

Question ୭ ।
ତଳେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ଆସ ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ଅନୁଚ୍ଛେଦ ଲେଖୁବା ।
ଆଗନ୍ତୁକ, ଅତିଥୁ, ସ୍ଵାଗତଯୋଗ୍ୟ, ପୁଣ୍ୟବଳ, ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନାଜ୍ଞାପନ, ମହତ୍ତ୍ବବୋଧ, ବଳୀୟାନ ।
Answer:
ଅନେକ ସମୟରେ ଆମମାନଙ୍କ ଘରକୁ ଆଗକୁ ଆସିଥାନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କୁ ଆମେ ଅତିଥି ଭାବରେ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦେଇଥାଉ । ସେମାନେ ଆସିବା ସମୟରେ ଆମ ଘରର ମୁରବିଲୋକ ତାଙ୍କୁ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ଜ୍ଞାପନ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେ ଆମ ଘରେ ରହିବା ସମୟରେ ଯାହାକିଛି ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି, ତାହାକୁ ଆମେ ସ୍ଵାଗତଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଉ । ଆମେ କୌଣସି ସମୟରେ ଭୁଲିଯିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ଯେ, ସମସ୍ତଙ୍କର କିଛି ନା କିଛି ମହତ୍ତ୍ବବୋଧ ରହିଛି । ଅତିଥ୍ୟ ସେବାଦ୍ଵାରା ପୁଣ୍ୟବଳ ବଢ଼ିଥାଏ । ପୁଣ୍ୟବଳରେ ବଳୀୟାନ ହେଲେ, ଆମ ପରିବାରକୁ ଈଶ୍ବର ନିଶ୍ଚୟ ସହାୟକ ହେବେ ।

Question ୮ ।
‘ବଳୀୟାନ’ ପରି ଆଉ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦ କୋଠରି ଭିତରେ ଲେଖୁବା, ଯାହାର ଶେଷରେ ‘ୟାନ’ ଥ‌ିବ ।
Answer:
ବର୍ଷୀୟାନ୍, ଗରୀୟନ୍

Question ୯ ।
ତଳେ ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଦିଆଯାଇଛି ସେହି ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଯୋଡ଼ି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ଗଠନ କରିବା ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ବିଶ୍ବ	ପ୍ରବର
ଗଣ୍ଠି	ନିୟନ୍ତା
ପରମ	ସିଦ୍ଧ
କ୍ଷତ୍ରିୟ	ପବିତ୍ର
ପ୍ରକୃତି	ଧନ

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ବିଶ୍ବ	ନିୟନ୍ତା
ଗଣ୍ଠି	ଧନ
ପରମ	ପବିତ୍ର
କ୍ଷତ୍ରିୟ	ପ୍ରବର
ପ୍ରକୃତି	ସିଦ୍ଧ

ବାକ୍ୟ:
ବିଶ୍ଵନିୟନ୍ତା ସମସ୍ତଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ କରନ୍ତି ।
କୃଷ୍ଣ ଥିଲେ ଯଶୋଦାଙ୍କର ଗଣ୍ଠିଧନ ।
ପରଂବ୍ରହ୍ମ ହେଉଛନ୍ତି ପରମପବିତ୍ର ସତ୍ତା ।
ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷତ୍ରିୟପ୍ରବରଙ୍କର ବୀରତ୍ଵ ଜଣାଯାଏ ।
ଭୀମଭୋଇ ଥିଲେ ଜଣେ ପ୍ରକୃତିସିଦ୍ଧ ପୁରୁଷ ।

Question ୧୦
ଭୁଲ୍ ଶବ୍ଦକୁ ତା’ ପାଖରେ ଠିକ୍ କରି ଲେଖୁବା । (ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)

• ଯଜ୍ଞପିଠ – ଯଜ୍ଞପୀଠ
• ସ୍ତ୍ରିକୃତି – ସ୍ତ୍ରୀକୃତି
• ପୁନ୍ୟବଳ – ପୁଣ୍ୟବଳ
• ର।ଜସୁୟ – ରାଜସୂୟ
• ଚିକ୍ତ।ର – ଚିତ୍କାର
• ଚଳଚିତ୍ର – ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର
• ମହତ୍ଵ – ମହତ୍ଵ
• ପରିକ୍ଷା – ପରୀକ୍ଷା
• ମୁକ – ମୂକ
• ଦୂର୍ମୁଲ୍ୟ – ତୁର୍ମୂଲ୍ୟ

ତୁମପାଇଁ କାମ:
ଏକାଙ୍କିକାଟି ପଢ଼ିସାରିବା ପରେ ତୁମେ ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଚରିତ୍ରକୁ ବାଛି ନେଇ ଶ୍ରେଣୀଗୃହରେ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ସହାୟତାରେ ଅଭିନୟ କର । ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
କେଉଁ କାରଣରୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉଚ୍ଛିବନ୍ତ ଭିକ୍ଷା ନପାଇ ଶୂନ୍ୟହସ୍ତରେ ଫେରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ହସ୍ତିନା ରାଜ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ପଟେ ଘୋର ମରୁଡ଼ି ପଡ଼ିଥିଲାବେଳେ ଅନ୍ୟପଟେ ମହାରାଜା ଯୁଧୁଷ୍ଠିର ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞ କରୁଥା’ନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉଚ୍ଛିବନ୍ତ ଭିକ୍ଷାବୃତ୍ତି କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି । ଘରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଏବଂ ଶିଶୁପୁତ୍ର ସନାତନ । ସନାତନ କ୍ଷୁଧାତୃଷ୍ଠାରେ ଶଯ୍ୟାଶାୟୀ । ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପୁଅକୁ ମୁଠାଏ ଦାନା ଦେବାକୁ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇଛି । ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପଡ଼ିଥିଲେ ହେଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉଚ୍ଛିବନ୍ତ ପୁଅ ମୁହଁରେ ଦାନା ମୁଠାଏ ଦେବାପାଇଁ ଭିକ୍ଷା ମାଗିବାକୁ ଯାଇଛନ୍ତି । ହେଲେ ରାଜ୍ୟସାରା ଲୋକେ ଅନାହାରରେ ଥ‌ିବାବେଳେ ଭିକ୍ଷା ଦେବ କିଏ ? ତେଣୁ ସେ ଭିକ୍ଷା ନପାଇ ଶୂନ୍ୟହସ୍ତରେ ଗୃହକୁ ଫେରିଛନ୍ତି ।

Question ୨।
Answer:
ଭୋକଶୋଷରେ ଆଉଟିପାଉଟି ହୋଇ ସନାତନ ଶଯ୍ୟାଶାୟୀ ହୋଇଛି । ସେ ଖାଇବାକୁ ଦାନା ମୁଠେ ବିକଳ ହୋଇ ମାଗୁଛି । ମାଆ କିନ୍ତୁ ତାକୁ ଦାନା ଦେଇ ନପାରି କେବଳ ପ୍ରବୋଧନା ବାଣୀ ଶୁଣାଇଛନ୍ତି । ତଥାପି ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଭଗବାନଙ୍କ ଉପରେ ଭରସା ରଖିଛି । ସେଦିନ ଘର ଅଣ୍ଡାଳି ଖୁଦ ମୁଠେ ପାଇ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପୁଅ ପାଇଁ ଜାଉ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଆଗନ୍ତୁକ ଅତିଥିଙ୍କୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସେତକ ଦେଇଦେଲେ । ଏଥ‌ିରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ବିରକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରିବାରୁ ଅତିଥ୍ୟ ସେବା ଈଶ୍ୱର ସେବା ବୋଲି ବ୍ରାହ୍ମଣ ବୁଝାଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ନିଜ ପୁଅ ଭୋକରେ ଆଉଟିପାଉଟି ହେଉଥ‌ିବାବେଳେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀଙ୍କୁ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ଅତିଥୁ ପରାୟଣତା ତାଙ୍କୁ ପସନ୍ଦ ଲାଗିନାହିଁ ।

Question ୩ ।
ମହାରାଜା ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କ ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞକାଳର ଘଟଣାବଳୀ ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖ ।
Answer:
ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞ ଅବସରରେ ଘଣ୍ଟ, ଶଙ୍ଖ ଓ ଦେବଜ୍ଞ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରପାଠରେ ଯଜ୍ଞର ବେଦୀପୀଠ ମୁଖରିତ ହୋଇ ଉଠିଛି । ପୁରୋହିତ ଯୁଧ୍ୱରଙ୍କୁ ଦାନ ଧର୍ମ କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କ ଆଦେଶରେ ସମବେତ ଜ୍ଞାନୀ, ଗୁଣୀ, ମହର୍ଷି, ଋଷି, ମୁନି, ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ସହଦେବ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରି ଆଣିଛନ୍ତି । ଯୁଧ୍ୱଷ୍ଠିରଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଋଷିମାନେ ଗୃହସ୍ତରେ ଦାନ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ଦାନ ନେଇ ରାଜାଙ୍କର ଶହେ ବର୍ଷର ଦୀର୍ଘ ଆୟୁଷ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଆଶୀର୍ବାଦ ଛଳରେ କାମନା କରିଛନ୍ତି । ଚାରିଆଡ଼େ ଦାନଗ୍ରହୀତାମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମହାରାଜାଙ୍କ ଜୟଧ୍ଵନି ଶୁଭୁଛି ।

ଏକାଙ୍କିକାକାର ପରିଚୟ

ଶ୍ରୀ ମଙ୍ଗଳୁ ଚରଣ ବିଶ୍ୱାଳ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଜଣେ ସୁପରିଚିତ ସାଧକ । ସେ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାର ପିତାପାଲି ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଶିକ୍ଷକତା ଓ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନାକୁ ସେ ବୃତ୍ତି ଓ ପ୍ରବୃତ୍ତି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ଏକାଧାରରେ ସେ ଜଣେ କବି, ଗାଳ୍ପିକ, ନାଟ୍ୟକାର, ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟିକ, ପ୍ରାବନ୍ଧିକ, ଔପନ୍ୟାସିକ ଓ ଏକାଙ୍କିକାକାର । ସାମାଜିକ ସଚେତନତା, ଆଦର୍ଶବାଦ ଓ ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ନେଇ ତାଙ୍କ ଲେଖାଗୁଡ଼ିକ ପାଠକୀୟ ଆଦୃତି ଲାଭ କରିଛି । ତାଙ୍କ ରଚାନାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ହେଉଛି :
କବିତାଗ୍ରନ୍ଥ – ଅନନ୍ୟା, ମାଳଞ୍ଚ, ମନଲୀନା,
ଭିତର ବାହାର ଗଳ୍ପଗ୍ରନ୍ଥ – ଅସ୍ତରାଗର କବି, ଅଗ୍ନିସମ୍ଭବା, ଅନ୍ୟ ଦିଗନ୍ତ
ଉପନ୍ୟାସ – ଦ୍ବି’ଧାର ଲୁହ, ସ୍ମୃତିଲଗ୍ନା ଓ ଦୂରବସନ୍ତ
ନାଟକ – ଭୁଖା

ଏକାଙ୍କିକାର ପ୍ଠଷ୍ଠଭୂମି

‘ସୁନା ନେଉଳ’ ଆମ ପଠିତ ‘ସାହିତ୍ୟିକ ବହିରେ ସଙ୍କଳିତ ଏକ ଏକାଙ୍କିକା । ଏହା ଏକ ପାଞ୍ଚଦୃଶ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଏକଅଙ୍କର ଏକାଙ୍କିକା । ‘ ମହାଭାରତ’ର ଏକ ପ୍ରାଣୀଚରିତମୂଳକ ଉପାଖ୍ୟାନକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଏହି ଏକାଙ୍କିକାଟି ରଚିତ । ସୁତରାଂ ଏହା ଏକ ପୌରାଣିକ ଏକାଙ୍କିକା । ଏହି ଏକାଙ୍କିକାରେ ନିଃସ୍ବାର୍ଥ ଦାନର ମହତ୍ତ୍ବ ଓ ଦାତାଙ୍କର ମହନୀୟତା ପରିବେଷିତ ହୋଇଛି ।

ଏକାଙ୍କିକାର ସାରକଥା 

ପ୍ରଥମ ଦୃଶ୍ୟ:
ହସ୍ତିନା ରାଜ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ପଟରେ ଦୁଷ୍କାଳ ବା ମରୁଡ଼ି ପଡ଼ିଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ ପଟରେ ମହାରାଜା ଯୁଧ୍ୱର ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞ କରୁଥା’ନ୍ତି । ଏହି ସମୟର ଏକ ଘଟଣା । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉଚ୍ଛିବନ୍ତ ଭିକ୍ଷାବୃତ୍ତି କରି ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି । ଘରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଓ ଶିଶୁପୁତ୍ର ସନାତନ । ସନାତନ କ୍ଷୁଧାତୃଷାରେ ଶଯ୍ୟାଶାୟୀ । ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପୁଅକୁ ମୁଠେ ଦାନା ଦେବାକୁ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇଛି । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉଚ୍ଛିବନ୍ତ ଶୂନ୍ୟହସ୍ତରେ ଘରକୁ ଫେରିଛନ୍ତି । ଦୁର୍ଭିକ୍ଷର କରାଳ ଛାୟାରେ ବଞ୍ଚୁଥୁବା ହସ୍ତିନାପୁରରୁ ସେ ଭିକ୍ଷା ପାଇନାହାନ୍ତି । ତଥାପି ଭିକ୍ଷା ନ ମିଳିବାକୁ ବି ସେ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ଦୟା ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ଭୋକ ଅଭାବରେ ବି ତାଙ୍କର ଈଶ୍ବରବିଶ୍ବାସ ଅତୁଟ ରହିଛି ।

ଜନପଦ, ବଜାର କେଉଁଠୁ ବି କିଛି ମିଳିନି । ଏଣେ ବାଳୁତ ସନାତନ ମାଆକୁ ପିଇବାକୁ ପାଣି ମୁନ୍ଦେ ମାଗିଛି ଓ ଖାଇବାକୁ ଦାନା ମୁଠେ ବିକଳ ହୋଇ ମାଗିଛି । ସେ ଯେତେଥର ମାଗିଛି ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ‘ଦଉଛି ବାପ’ ବୋଲି କହି କେବଳ ପ୍ରବୋଧନା ଦେଇଛନ୍ତି । ସନାତନ ଢକ ଢକ କରି ପାଣି ପିଇବା ପରେ ତା’ର ଦୁର୍ବଳ ଅବସ୍ଥାକୁ ଦେଖୁ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ମ୍ରିୟମାଣ ହୋଇ ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣ ବ୍ରାହ୍ମଣୀକୁ ଥୟ ଧରିବାକୁ କହିଛନ୍ତି । ସାରା ହସ୍ତିନାପୁରବାସୀ ଖାଇବାକୁ ନ ପାଇ ପଲପଲ ହୋଇ ମରୁଛନ୍ତି । ଭଗବାନ ଦୟାକଲେ ପେଜ କି ଜାଉ ପୋଷେ ପଡ଼ିବ ବୋଲି ସେ ଆଶା କରିଛି ।

ସେଦିନ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଘର ଅଣ୍ଡାଳି ପୋଷେ ଖୁଦ ପାଇ ଜାଉ କରିଥିଲେ । ଭୋକିଲା ପୁଅକୁ ଖାଇବାକୁ ଦେବେ ବୋଲି ଭାବିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଆଗନ୍ତୁକ ଅତିଥିଙ୍କୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତାହା ଦେଇଦେଲେ । ଅତିଥିଙ୍କୁ ‘ନିଉଛୁଣା’ କହି ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଗାଳି ଦେଉଥ‌ିବାବେଳେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପ୍ରବୋଧନା ଦେଇ କହିଛି – ଅତିଥ୍ ଆମର ପରମ ଆରାଧ୍ୟ । ତାଙ୍କୁ ଆତିଥ୍ୟ ଦେବା ଆମର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଅତିଥି ସେବାରେ ଅବହେଳା ହେଲେ ଭଗବାନ୍ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତି । ମାତ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ କଥାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ରାଗିଯାଇଛି । ତାଙ୍କ ମାତୃହୃଦୟ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ଅତିଥ୍ୟ ସେବାକୁ ପସନ୍ଦ କରିନାହିଁ । ଦିନେ ପର ପାଇଁ ପ୍ରିୟବସ୍ତୁ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ପଣ କରିଥିବା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପିଲାଟିର ଯନ୍ତ୍ରଣାରେ ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ିଛି । ଅନ୍ୟ ପଟରେ ଭିକ୍ଷାବୃତ୍ତି କରି କିଛି ଖାଦ୍ୟ ପାଇଥିଲେ ବି ନିଜ ପୁଅ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କଥା ନଭାବି ବ୍ରାହ୍ମଣ ବାଟରେ ହାତବଢ଼ାଇ ଖାଇବାକୁ ମାଗୁଥ‌ିବା କୁନିକୁନି ପିଲାଙ୍କୁ ଭିକ୍ଷାତକ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏଥପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ତାଙ୍କୁ ‘ନିଷ୍ଠୁର’, ‘ନିଦାପଥର’ କହି ଗାଳିଦେଇ ପାଖ ବିଲରୁ ସାଙ୍ଗ ହୋଇ ଶସ୍ୟ ଦାନା ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ଯିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ପେଜ ପୋଷେ ରାନ୍ଧିଦେଲେ ପିଲାଟିକୁ ଖାଇବାକୁ ଦେବେ ବୋଲି ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଭାବିଛନ୍ତି ।

ଦ୍ବିତୀୟ ଦୃଶ୍ୟ:
ଭୋକ ଉପାସରେ ଶେଯରୁ ଉଠିପାରୁ ନଥିବା ସନାତନ ପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଜାଉ ରାନ୍ଧିଛନ୍ତି । ବିଲରୁ ସାଉଁଟି ଆଣିଥ‌ିବା ଶସ୍ୟଦାନାରେ ଜାଉଭାତ ରାନ୍ଧି ପୁଅକୁ ଦେବାପାଇଁ ସେ ବ୍ୟାକୁଳ । ସନାତନକୁ ବାରମ୍ବାର ‘ଦେଉଛି’ ବୋଲି କହିଆସୁଥ‌ିବା ମାଆ ଆଉ ଠକିବନି ବୋଲି ଦୃଢ଼ ଭରସା ଦେଇଛି । ଏହି ସମୟରେ ଭୋକ ଉପାସରେ ଡହଳ ବିକଳ ହୋଇ ବୁଢ଼ା ଭିକାରିଟିଏ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଗୋସେଇଁଙ୍କ ଦୁଆରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ଅତିଥୁ ଭିକାରିଙ୍କୁ ପାଣି ପିଇବାକୁ ଦେଇ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଖାଇବାକୁ କହିଛନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ନିଉଛୁଣା ଭିକାରିର ଉପସ୍ଥିତିକୁ ଘୃଣା କରି ଗାଳିଦେଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଯେତେବେଳେ ତା’ର କାଙ୍ଗାଳିଆ ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁଛନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ମନ ଦୟାରେ ଭରିଯାଇଛି ।

ସେ ପୁଅ ପାଇଁ ରନ୍ଧା ଜାଉଭାତରୁ ଭାଗେ ଭିକାରିକୁ ଦେଇଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସେଥ‌ିରେ ତା’ର ପେଟ ନ ପୂରିବାରୁ ସେ ଆଉ ଗଣ୍ଡେ ଖାଇବାକୁ ମାଗିଛି । ଇଚ୍ଛା ନଥିଲେ ବି ବ୍ରାହ୍ମଣ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଧର୍ମସଙ୍କଟରେ ପଡ଼ି ପୁଅର ଭାଗଟିକୁ ବି ଭିକାରିକୁ ଖାଇବାକୁ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏଣେ ଭୋକରେ ଦେଇଚାଲିଛନ୍ତି । ଭିକାରି ଖାଇସାରି ଅଇଁଠା ପତ୍ରଟିକୁ ବାହାରେ ପକାଇ ଦେଇ ‘ଈଶ୍ବର ତୁମର ଭଲ କରନ୍ତୁ, ତୁମର ବଡ଼ତି ଉପରେ ବଡ଼ତି ହେଉ’ ବୋଲି ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇ ଚାଲିଯାଇଛି । ବ୍ରାହ୍ମଣ ପୁଅକୁ ଧରି ନିଜକୁ ହତଭାଗା କହି ନିରୁପାୟରେ କଇଁକଇଁ ହୋଇ କାନ୍ଦିଛନ୍ତି ।

ତୃତୀୟ ଦୃଶ୍ୟ:
ଏହି ଦୃଶ୍ୟରେ ଘଟଣାଟି ବିଚିତ୍ର ମୋଡ଼ ନେଇଛି । ବୁଲା ନେଉଳଟିଏ ଭିକାରିଙ୍କ ଅଇଁଠାପତ୍ର ଚାଟୁଚାଟୁ ତା’ର ଅର୍ଦ୍ଧେକ ଦେହ ସୁନା ପାଲଟି ଯାଇଛି । ବ୍ରାହ୍ମଣ ବ୍ରାହ୍ମଣୀଙ୍କୁ ଏ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖାଇ ଦେଇ କହିଛନ୍ତି – ଅତିଥୁ ଭିକାରି ରୂପରେ ଭଗବାନ୍ ଆମ ପରୀକ୍ଷା ନେଉଥିଲେ । ଭିକାରିଙ୍କ ଅଇଁଠା ପତ୍ରରୁ ଭାତଦାନା ସାଉଁଟି ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପୁଅକୁ ପ୍ରସାଦ ଭଳି ଖୁଆଇ ଦେବାରୁ ପୁଅ ସନାତନର ଭୋକିଲା ପେଟ ପୂରିଉଠିଲା । ଦେବତା ଭିକାରିକୁ ଦେଖିବା ପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବ୍ରାହ୍ମଣୀଙ୍କ ଡାକ ଚାରିଆଡ଼େ ପ୍ରତିଧ୍ଵନିତ ହୋଇଉଠିଲା । ବିଶ୍ଵାସ, ଅତିଥ୍ ସେବା, ଦୟା ମଣିଷକୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ କରିଥାଏ – ଏହି ଭାବ ଏହି ଦୃଶ୍ୟରେ ପରିବେଷିତ ହୋଇଛି ।

ଚତୁର୍ଥ ଦୃଶ୍ଯ:
ପୀଠଟି ମୁଖରିତ । ପୁରୋହିତ ଯୁଧ୍ୱରଙ୍କୁ ଦାନଧର୍ମ କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କ ଆଦେଶରେ ସମବେତ ଜ୍ଞାନୀ, ଗୁଣୀ, ମହର୍ଷି, ଋଷି, ମୁନି, ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ସହଦେବ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରି ଆସିଛନ୍ତି । ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଋଷିମାନେ ସ୍ୱହସ୍ତରେ ଦାନ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ଦାନ ନେଇ ରାଜାଙ୍କର ଶହେବର୍ଷର ଦୀର୍ଘଆୟୁଷ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଆଶୀର୍ବାଦ ଛଳରେ କାମନା କରିଛନ୍ତି । ଚାରିଆଡ଼େ ଦାନଗ୍ରହୀତାମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମହାରାଜାଙ୍କ ଜୟଧ୍ଵନି ଶୁଭିଛି ।

ପଞ୍ଚମ ଦୃଶ୍ୟ:
ମହାରାଜା ଯୁଧ୍ୱରଙ୍କ ପାଖରେ ଦୂତ ଆସି ଜଣାଇଛନ୍ତି ଯେ ଜଣେ ଆଗନ୍ତୁକ ନେଉଳ ମହାରାଜାଙ୍କ ଦର୍ଶନପ୍ରାର୍ଥୀ । କ୍ଷୁଦ୍ରତର ଜୀବ ହେଲେ ବି ଧର୍ମପ୍ରାଣ ଯୁଧୁଷ୍ଠିର ନେଉଳକୁ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରିଛନ୍ତି । ନେଉଳ ମୁଖରୁ ମାର୍ଜିତ ଭାଷା ଶୁଣି ଧର୍ମରାଜ ଯୁଧିଷ୍ଠିର ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଉଠିଛନ୍ତି । ନେଉଳଟି ହସ୍ତିନାପୁରର ଜଣେ ଅଧ୍ୟାବାସୀଙ୍କ ଧର୍ମ ଓ କର୍ମଫଳଯୋଗୁଁ ମାର୍ଜିତ ଭାଷା କହିପାରୁଛି ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଦେହ ଧାରଣ କରିଛି ବୋଲି କହିଛି । ମାତ୍ର ଭୀମ ଏହାକୁ ଯୁଧ୍ଵରଙ୍କ ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞର ସୁଫଳ ବୋଲି ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ନେଉଳଟି ପରିଷ୍କାର ଭାବରେ ଜଣାଇଛି ଯେ ତା’ର ମାର୍ଜିତ ଭାଷା ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଦେହ ହସ୍ତିନାପୁରର୍ବାସୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉଚ୍ଛିବନ୍ତଙ୍କ ପୁଣ୍ୟଫଳରୁ ହିଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି । ମାତ୍ର
ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଭ୍ରାନ୍ତି ଥାଏ ।

ମାତ୍ର ଦରିଦ୍ରର ଅନୁଭବ ଦୁର୍ଲଭ । ନେଉଳ ବିଚାରରେ ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କ ଯଜ୍ଞରେ ରାଜକୀୟ ଆଡ଼ମ୍ବର ଓ ଅହମିକା ରହିଛି; ମାତ୍ର ମାନବିକ ସାଧୁତା ଓ ସେବାଧର୍ମର ପୁଣ୍ୟ ନାହିଁ । ଉଚ୍ଛିବନ୍ତଙ୍କ ଅତିଥି ସେବା, ମହତ୍ତ୍ବବୋଧ, ଦୟା ଓ ଦାନ ରାଜକୀୟ ଯଜ୍ଞଠାରୁ ବଳୀୟାନ । ନେଉଳଟି ଅନେକ ଯଜ୍ଞାନୁଷ୍ଠାନ, ଧର୍ମକାମରେ ଯୋଗଦେଇଛି; ମାତ୍ର ତା’ର ଅବଶିଷ୍ଟ ଅର୍ଦ୍ଧାଙ୍ଗ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ହୋଇପାରିନାହିଁ । ସେ ଜାଣିପାରିଛି ଦରିଦ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣର ପୁଣ୍ୟବଳ ପରି ପୁଣ୍ୟବଳ ଅନ୍ୟଠି ଦୁର୍ଲଭ । ନେଉଳଠାରୁ ତା’ର ଅନୁଭୂତି ଶୁଣି ଯୁଧୁଷ୍ଠିରଙ୍କ ଅହମିକାର ଆଖ୍ ଫିଟିଯାଇଛି । ସେ ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି ଦରିଦ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣର ସେବାଧର୍ମ ଓ ଈଶ୍ୱରବିଶ୍ଵାସ ପରି ମହତ୍ତ୍ଵ ପାଖରେ ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞର ମିଥ୍ୟା ଅହମିକା ତୁଚ୍ଛ । ମୋଟ ଉପରେ ଏକାଙ୍କିକାର ଏହି ଶେଷ ଦୃଶ୍ୟରେ ସେବା, ଆତିଥ୍ୟପରାୟଣ ମନୋଭାବ, ନିଃସ୍ବାର୍ଥ ଦାନ ଓ ଈଶ୍ବର ବିଶ୍ଵାସ ଆଦି ମହତ ଭାବନାର ମହନୀୟତା ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ।

ସୂଚନା ଓ କଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ:

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 5 ପୋଷଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 5 ପୋଷଣ

Question 1.
ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ନାମ ଲେଖ ।
Solution:
ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :-

• ଣେତପାଇ ଦା ଶକରା ଲାଡାୟ ଖାଦ୍ୟ
• ପୁଷ୍ଟିସାର ବା ପ୍ରୋଟିନ୍
• ସ୍ନେହସାର ବା ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ
• ଜୀବନିକା ବା ଜୀବସାର ବା ଭିଟାମିନ୍
• ଧାତୁସାର ବା ଖଣିଜ କବଣ
• କଲ

Question 2.
” କାଦଲଗଡି ଜାମ କରିବାପାଇଁ ଶକ୍ତ ପୂଯ୍ୟର୍ଠାରୁ ହି ପାଇଥାଆନ୍ତି” – ଏଦ୍ବା କାତୃକି ପତ କାରଣ ସହ ଦଶାର୍ଥ |
Solution:

• ଆମେ କାଣ୍ଡ ଅଣୁକାଦୀ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଣିଦକୁ ନେଇ ଲାବଲଗଡ ଗଠିତା ଏହିମଦୃ କାରଣ ସଦୃ ଦଶାକ୍ | ପ୍ରକାର ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅହରହ ଚାଲୁ ରହିଥାଏ ।
• ବଞ୍ଚିରହିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । କାରଣ ଶକ୍ତି ବିନା ଆମ ଶରୀର କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଏହି ଶକ୍ତି ଆମେ ଖାଦ୍ୟରୁ ହିଁ ପାଇଥାଉ । ।
• ସବୁଜ ଉଭିଦ ସୌରଶକ୍ତିର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳର ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟରେ ସୌରଶକ୍ତି ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ରୂପରେ ସଞ୍ଚ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ଉଭିଦ ତଥା ପ୍ରାଣୀମାନେ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏହି ଖାଦ୍ୟରୁ ବିଭିନ୍ନ କାମ ପାଇଁ ଶକ୍ତି ପାଇଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଜୀବଜଗତ କାମ କରିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ପାଇଥାଆନ୍ତି ।

Question 3.
ସ୍ଵଭୋଜୀ ଓ ପରଭୋଜୀ ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ତିନୋଟି ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Solution:

• ସ୍ବଭୋଜୀ – ସବୁଜ ଉଭିଦ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରୁଥ‌ିବାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
• ପରଭୋଜୀ – ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ନିଜର ପୋଷଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଜୀବ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ପରଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଉଦାହରଣ – ସମସ୍ତ ସବୁଜ ଉଭିଦ, ନୀଳ ହରିତ୍‌ ଶୈବାଳ, ପାଟଳ ବୀଜାଣୁ ଏବଂ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବୀଜାଣୁ ।
• ଉଦାହରଣ – ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ପରି ସପୁଷ୍ପକ ଉଦ୍ଭିଦ, ସମସ୍ତ କବକ ଆଦି ।

Question 4.
ତୁମେ ମଣିଷକୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ, ପରଜୀବୀ ଓ ମୃତୋପଜୀବୀ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀରେ ରଖୁବ ଓ କାହିଁକି ଲେଖ ।
Solution:

• ମଣିଷ ତା’ର ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରେ ନାହିଁ । ସେ ସବୁଜ ଉଭିଦ ଉପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଓ ଅନ୍ୟପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଏଥ‌ିପାଇଁ ନିର୍ଭର କରେ, ଏଣୁ ସେ ସ୍ବଭୋଜୀ ନୁହେଁ ।
• ମଣିଷ ପରଜୀବୀ ମଧ୍ଯ ନୁହେଁ, କାରଣ ଏହି ପରଭୋଜୀମାନେ ଜୀବନ୍ତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।
• ମଣିଷ ମୃତୋପଜୀବୀ ମଧ୍ୟ ନୁହେଁ କାରଣ ଏହି ପରଭୋଜୀମାନେ ପଚାପତ୍ର, ମୃତ ଓ ଗଳିତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମୃତ ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିନଥା’ନ୍ତି । ମଣିଷ ପରଭୋଜୀ କାରଣ ସେ ତା’ର ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଜୀବ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

Question 5.
ନିଜ ଖାତାରେ ନିମ୍ନ ସାରଣୀ ପରି ଏକ ସାରଣୀ ତିଆରି କର ଓ ସାରଣୀର ଖାଲିସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
Solution

Question 6.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ । (ଖାତାରେ ଲେଖ)
(କ) ଉଭୟ ସ୍ୱଭୋଜୀ ଓ ପରଭୋଜୀ ଭାବେ ପୋଷଣ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିବା ଉଭିଦ
(ଖ) ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ଡାଲିଜାତୀୟ ଗଛକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବୀଜାଣୁ
(ଗ) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପତ୍ରରେ ଥ‌ିବା କଣିକା
Solution:
(କ) କମଣ୍ଡଳୁ ଗଛ
(ଖ) ରାଇଜୋବିୟମ୍
(ଗ) ସବୁଜକଣା

Question 7.
ତାଲିକାରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍‌ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) କାଟପତକମାନକୁ ଖାକ ଯାତଥିବା ରରିବ ହେବେ ______
(ନିମ୍ବଲା, ଶୈବାଲ, କମଣ୍ଡକ୍ତ, ନତୁ)
(ଖ) ଶୋଦାଲ ଓ କବକ ମଧ୍ୟରେ ସଦ୍ଲାଦା ର୍ଥଦମା ______ ରେ ଦେଖଯାଏ |
(କିମି, ତାକ ଲାତାପ, ପେନସିକଯମ, ଲାକକେନ)
Solution:
(କ) କମଣ୍ତଳୁ
(ଖ) ଲାକକେନ୍

Question 8.
ପତ୍ରରେ ଶ୍ଵେତପାଇ ଖାଦ୍ୟ ପୃସ୍ତୁତି ପାଇଁ ପ୍ରେରଣତିକ ଆବଶ୍ୟକ ନିମ୍ନ ତାକକାରୁ ଦାନ୍ଥି ଲେଖା |
Solution:
ଜଳ, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ

Question 9.
ପତ୍ରରେ ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପାଇଁ ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଆବଶ୍ୟକ ନିମ୍ନ ତାଲିକାରୁ ବାଛି ଲେଖ । ବାୟୁ, ଯବକ୍ଷାରଜାନ, ଜଳ, ପ୍ରୋଟିନ୍, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ, ଅମ୍ଳଜାନ ଯାଇଥାଏ କ୍ରମରେ ଲେଖ ।
ପାକସ୍ଥଳୀ, କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର, ଖାଦ୍ୟନଳୀ, ନିଗଳ, ବୃହଦନ୍ତ୍ର, ଗ୍ରହଣୀ, ମଳଦ୍ଵାର, ମୁଖଗହ୍ଵର, ମଳକୋଷ୍
Solution:
ମୁଖଗହ୍ଵର → ନିଗଳ → ଖାଦ୍ୟନଳୀ → ପାକସ୍ଥଳୀ → ଗ୍ରହଣୀ → କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ → ବୃହଦନ୍ତ୍ର → ମଳକୋଷ୍ଠ → ମଳଦ୍ଵାର

Question 10.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରର ସବୁଠାରୁ ବଡ ଆକାର ଅଙ୍ଗର ନାମ ______ ଅଟେ ।
(ଖ) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରର ସବୁଠାରୁ ଲମ୍ବା ଅଙ୍ଗର ନାମ ______ ଅଟେ ।
(ଗ) ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ___, ___ ଓ ___ ରସ ପ୍ରଭଣ ହୋଇଥାଏ |
(ଘ) ପୁଦ୍ରାନ୍ବର ଥନୃ ଆଦରପରେ ର୍ଥାଲୁଲି ପରି ଭଠିଥିବା ଅଣକୁ ______ କୁହାଯାଏ ।
ଙ) ଆମିବାର ହଜମ କାର୍ଯ୍ୟ ______ ରେ ହୋଇଥାଏ ।
Solution:
(କ) ପାକସ୍ଥଳୀ
(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ
(ଗ) ଲବଣାମ୍ଳ, ଲାଳ, ପାଚକ ରସ,
(ଘ) ଭିଲି
(ଡ) ରସଧାନୀ ।

Question 11.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ଧାଡ଼ିରେ ଲେଖ ।

(କ) ପିତ୍ତରସ କେଉଁଠାରୁ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା କେଉଁ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟ ହଜମରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ? 3-
Solution:

• ପିତ୍ତରସ ପିତ୍ତକୋଷରୁ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

(ଖ) ବିଦ୍ୟାଳୟର କ୍ରୀଡ଼ା ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭାଗ ନେଇଥିବା ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ଦିଆଯାଏ, କାରଣ କ’ଣ ?
Solution:

• ଆମେ ଜାଣୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ଶକ୍ତି ଆମେ ଖାଦ୍ୟରୁ ପାଉ । ଖାଦ୍ୟର ଜାରଣ ହେବାପରେହିଁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
• ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଶକ୍ତି ପାଇବାକୁ ହେଲେ କ୍ରୀଡ଼ା ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭାଗ ନେଇଥିବା ଖେଳାଳୀମାନଙ୍କୁ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ଦିଆଯାଏ । କାରଣ ଗୁ କୋଜ୍ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରକ୍ତରେ ମିଶି ଶକ୍ତି ଯୋଗାଏ ଓ ଖେଳପାଇଁ ପିଲାମାନେ ଶକ୍ତି

(ଗ) ଶାଗ ସହଜରେ ହଜମ ହୁଏ ନାହିଁ ବୋଲି କୁହନ୍ତି, ଏହାର କାରଣ କ’ଣ ?
Solution:

• ଶାଗ ହେଉଛି ଘାସ ଜାତୀୟ ଉଭିଦ ଯେଉଁଥରେ ଅଧ୍ଵ ପରିମାଣରେ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଥାଏ ।
• ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ଗାଈପରି ସିକମ୍ (Caecum) ନ ଥାଏ, ଫଳରେ ସେମାନେ ଶାଗ ସହଜରେ ହଜମ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

(ଘ) ଅଗ୍ନାଶୟ କେଉଁଠାରେ ଥାଏ ? ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Solution:

• ଅଗ୍ନାଶୟ ପାକସ୍ଥଲାଭ ଠିକ୍ ତଳେ ରନ୍ତିନ୍ଥି |
• ଅଗ୍ନାଶୟରୁ ନିର୍ଗତ ରସ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଖାଦ୍ୟସହ ମିଶି ଶ୍ଵେତସାର, ସ୍ନେହସାର ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଆଦିକୁ ସରଳୀକରଣ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

Question 12.
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ପରିପାକତନ୍ତ୍ର ଅଂଶଗୁଡ଼ିକର ନାମ ସହିତ ‘ଖ’ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କିତ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଯୋଡ଼ି ଲେଖ ।
Solution:

Question 13.
ଶରୀରର କେଉଁ କେଉଁ ଅଂଶରେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଖାଦ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ହଜମ ହୋଇଥାଏ ଲେଖ ।
ଶ୍ଵେତସାର ଲ।ତାୟ ଖାଦ୍ୟ …………….
ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ………………
ଚର୍ବି ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ………….
ସମସ୍ତ ଖାଦ୍ୟସାର ………………..
Solution:
ମ୍ନଖଗଦ୍ଵର ଓ ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
ପାଇସ୍କଲା ଓ ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
ଣ୍ତହଣା ଓ ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର

Question 14.
ପରିପାକ ବିଭାଗର ଅଂଶର ନାମ ଚିତ୍ରରେ ଦର୍ଶାଅ ।
Solution:

Question 15.
କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
(କ) ହଜମ କ୍ରିୟା
(ଗ) ଆତ୍ମୀକରଣ
(ଘ) ଖାଦ୍ୟ ନିଷ୍କାସନ
(ଙ) ଦୁଧ ଦାନ୍ତ
(ଚ) ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ
(ଛ) ପାକୁଳି କରିବା

Question 16.
(କ) ହଜମ କ୍ରିୟା –

• ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ହଜମ କ୍ରିୟା କହନ୍ତି ।
• ଖାଦ୍ୟସାର କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ବିଶୋଷିତ ହୋଇ କୋଷମାନଙ୍କୁ ପରିବାହିତ ହୋଇଥାଏ ।

(ଖ) ଖାଦ୍ୟ ଣ୍ଡରଣ –

• ଆମେ ପାଟିବାଟେ ଆମ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଉ । ସମସ୍ତ ଜୀବଙ୍କର ଆମପରି ପାଟି, ଦାନ୍ତ ଓ ଜିଭ ନାହିଁ ।
• ମଶା ତା’ର ଶୁଣ୍ଢଦ୍ୱାରା ରକ୍ତ ଶୋଷିକରି ଖାଏ; ପାରା ଧାନ, ଚାଉଳ ଆଦି ଖୁଣ୍ଟିଖୁଣ୍ଟି ଖାଇଥାଏ । ବଗ ମାଛକୁ ଗିଳିକରି ଖାଏ; ଗାଈ ଥରେ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରି ପୁଣିଥରେ ପାଟିକୁ ଆଣି ପାକୁଳି କରି ଖାଏ । ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସରେ ବିଭିନ୍ନତା ଦେଖାଯାଏ ।

(ଗ) ଆତ୍ମୀକରଣ – ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହେବାପରେ ସରଳୀକୃତ ହୋଇଥିବା ପୋଷକ ପଦାର୍ଥ (ଖାଦ୍ୟସାର) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଅବଶୋଷିତ ହୋଇ ଶରୀର ସଙ୍ଗଠନରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଆତ୍ମୀକରଣ କହନ୍ତି ।

(ଘ) ଖାଦ୍ୟ ନିଷ୍କାସନ –

• ପରିପାକ ହୋଇଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟ ଜୀବ ଶରୀରରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ହେଲେ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରୁ ବିଶୋଷଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ
• ବୃହଦନ୍ତ୍ରର ପ୍ରଥମାଂଶ (Colon) ରେ ଜଳର ବହୁ ଅଂଶ ବିଶୋଷିତ ହୁଏ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ଅଂଶ ମଳ କୋଷ୍ଠ(Rectum)ରେ ବିପାଚିତ ହୋଇ ନଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟ ମଳରୂପେ ଜମା ହୋଇରହେ ଓ ପରେ ମଳଦ୍ଵାର ଦେଇ

(ତ) ଦୁଧଦାନ୍ତ୍ର –

• ଆମ ପାଟି ଭିତରେ ସର୍ବାଧ୍ଵ 32 ଟି ଦାନ୍ତ ଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୁଇଥର ଦାନ୍ତଉଠେ । ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁ ଦାନ୍ତଉଠେ ତାକୁ ଦୁଧଦାନ୍ତ କହନ୍ତି ।
• ଶୈଶବାବସ୍ଥାରେ ଉଠିଥ‌ିବା ଏହି ଦାନ୍ତ 6 ରୁ 12 ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ଝଡ଼ିପଡ଼େ ଓ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ନୂଆ ଦାନ୍ତ ଉଠେ । (ଚ) ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ –

(ତ) ଷ୍ଠାଯା ଦାନ୍ତ –

• ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ପ୍ରଥମେ ଉଠିଥ‌ିବା ଦାନ୍ତ 6 ରୁ 12 ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ଝଡ଼ିପଡ଼େ ଓ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ନୂଆଦାନ୍ତ ଉଠେ । ଏହି ଦାନ୍ତକୁ ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ କୁହାଯାଏ ।
• ସ୍ଥାୟୀଦାନ୍ତର ବିଶେଷତ୍ଵ ହେଲା ଯେ ଏ ଦାନ୍ତ ଉପୁଡ଼ିଲେ ଆଉ ଉଠେ ନାହିଁ । ସାଧାରଣତଃ ବୁଢ଼ାବୁଢ଼ୀ ହେଲେ କିମ୍ବା ଦାନ୍ତରୋଗ ହେଲେ ଏସବୁ ଦାନ୍ତ ଶୀଘ୍ର ପଡ଼ିଯାଏ ।

(ଛ) ପାକୁଳି କରିବା –

• ଗାଈ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ଆଦି ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ରୋମନ୍ଥନ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ । କାରଣ ସେମାନେ ଘାସ କୁଟା ଆଦି ଖାଇବା ସମୟରେ ଶୀଘ୍ର ଶୀଘ୍ର ଖାଦ୍ୟକୁ ଗିଳି ପକାନ୍ତି ।
• ଏହି ଖାଦ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପାକସ୍ଥଳୀର ପ୍ରଥମ ଭାଗ (Rumen) ରେ ଯାଇ ରହେ । ସେଠାରେ ତାହା କିଛି ପରିମାଣରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହାପରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାବେଳେ ଏହି ଖାଦ୍ୟ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୁଳାରେ ପରିଣତ ହୋଇ ପୁନର୍ବାର ପାଟିକୁ ଆସେ ଏବଂ ସେମାନେ ତାକୁ ପାକୁଳି କରି ଚୋବେଇ ଚୋବେଇ ଖାଇଥାଆନ୍ତି ।

କାରଣ ଦଣାଅ –
(କ) ଖାଇବା ପରେ ଦାନ୍ତ ଓ ପାଟି ସଫା କରିବା ।
Solution:

• ଖାଇବା ପରେ ଦାନ୍ତ ଓ ପାଟିକୁ ସଫା ନ କଲେ ଏହାର ମୂଳରେ ଲାଗିରହିଥିବା ଖାଦ୍ୟଶ କେତେକ ବୀଜାଣୁମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପଚି ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ତାହା ଦାନ୍ତକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଆମେ ଦାନ୍ତ ପୋକ ଖାଇଗଲା ବୋଲି କହିଥାଉ ।
• ତେଣୁ ଆମେ ସମସ୍ତେ ଦାନ୍ତକୁ ଭଲଭାବେ ବ୍ରସ୍ କିମ୍ବା ଦାନ୍ତକାଠି ସାହାଯ୍ୟରେ ଦିନକୁ ଦୁଇଥର ଘସିବା ଉଚିତ୍ । ଖାଦ୍ୟ ଖାଇସାରି ପାଟି ଧୋଇବା ଏକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର ଅଭ୍ୟାସ ।

(ଖ) ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ସମୟରେ କଥାବର୍ତ୍ତା କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
Solution:

• ଆମ ତଣ୍ଟି ପାଖରେ ଦୁଇଟି ନଳୀ ପାଖାପାଖୁ ରହିଛି । ସେଥୁରୁ ଗୋଟିଏ ପାକସ୍ଥଳୀ ସହ ଓ ଅନ୍ୟଟି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ । ପ୍ରଥମ ନଳୀ ଦେଇ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାୟୁ ଯାତାୟାତ କରିଥାଏ ।
• ଏହି ଦୁଇ ନଳୀର ଉପରିଭାଗରେ ଉପାସ୍ଥିଯୁକ୍ତ ପରଦାଟି ଅର୍ଥାତ୍ ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀକୁ ବନ୍ଦ କରିଦିଏ । ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
• ତରବର ହୋଇ ଖାଇଲେ ବା ଖାଇବା ସମୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କଲେ କିଛି ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ପଶିଯାଏ, ଫଳରେ ଆମର କାଶ ହୁଏ । ଏଣୁ ଖାଇବା ସମୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବା ଅନୁଚିତ ।

(ଗ) ମନୁଷ୍ୟ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
Solution:

• ଗାଈ, ଛେଳି ଆଦି ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ମଣିଷ ପରି କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ ନ ଥାଏ । ସେମାନଙ୍କ ଶରୀର ଗଠନ ବା ସିକମ୍ (Caecum) କୁହାଯାଏ ।
• ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଖାଦ୍ୟ ଏହି ସିକମ୍‌ରେ କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର ଉପସ୍ଥିତିରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ସିକମ ନଥ୍‌ରୁ ଓ ତା’ର ଅନ୍ତ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର (6 ରୁ 7 ମିଟର) ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ କରିପାରେ ନାହିଁ ।

(ଶ) ଖାତା ଭୋଗାକୁ ଅଦଦ୍ରୋକା କରିବା ଉତତ ନୁହେ |
Solution:

• ଆମ ଶରୀରର ଓଜନର ଶତକଡ଼ା 70 ଭାଗ ହେଉଛି ଜଳ । ମଣିଷ ଖାଦ୍ୟ ବିନା 30-40 ଦିନ ବଞ୍ଚାଇପାରେ ; ମାତ୍ର ବାୟୁ ପରି ଜଳ ଆମ ଶରୀର ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । କାରଣ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଚାଲୁରହେ ।
• ଆମେ ଦୈନିକ 2 ରୁ 21/2 ଲିଟର ଜଳ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଉ । ଝାଡ଼ା ହେଲେ ଆମ ଦେହରେ ଜଳୀୟ ଅଂଶ କମିଆସେ । ଯଦି ଆମ ଓଜନର ଶତକଡା 10 ଭାଗ କମିଯାଏ, ତେବେ ଡିହାଇଡ୍ରେସନ୍ ହୋଇଥାଏ ।
• ଯଦି ଡିହାଇଡ୍ରେସନ ତାହାଠାରୁ ଅଧିକ ଅର୍ଥାତ୍ 15-20 ଶତକଡ଼ା ହୁଏ ରୋଗୀ ମରିଯିବା ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଏଣୁ ଝାଡ଼ାରୋଗୀକୁ ଅବହେଳା ନ କରି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସାଲାଇନ୍, ORS ଆଦି ଦେବା ଉଚିତ ।

(ଙ) ଖାଦ୍ୟକୁ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ଚୋବେଇ ଖାଇବା ।
Solution:

• ଖାଦ୍ୟକୁ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ
• ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ଚୋବାଇ ଖାଇଲେ ମୁଖଗହ୍ଵରରୁ ଲାଳ ଠିକ୍ ରୂପେ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ହଜମ କ୍ରିୟାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ଉପକ୍ରମ :

• ଅଣୁଜୀବ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦଙ୍କୁ ନେଇ ଜୀବଜଗତ ଗଠିତ ।
• ବିକାଶ, ଜନନ, ରେଚନ, ଚଳନ, ପୋଷଣ, ଶ୍ଵାସନ, ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
• ଏସବୁ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଶକ୍ତି ଜୀବ ଖାଦ୍ୟରୁ ହିଁ ପାଇଥାଏ ।

→ ଜୀବପାଇଁ ଖାଦ୍ୟର ଉପାଦେୟତା :
ଗୋଟିଏ ଯନ୍ତ୍ରର ଚଳନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତା ଯେପରି ଇନ୍ଧନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ, ସେହିପରି ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରର ବହୁବିଧ

• ଖାଦ୍ୟ ଶରୀରକୁ ପୁଷ୍ଟି ଯୋଗାଇ ଜୀବିତ ରଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ଶରୀରରେ ଚାଲିଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବିପଚୟୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Metabolic process) ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ ।
• ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି, ନୂତନ ଜୀବକୋଷର ଗଠନ ତଥା ପୁରାତନ କୋଷର ପ୍ରତିବଦଳରେ ନୂତନ କୋଷର ନିର୍ମାଣ ଆଦିରେ ଖାଦ୍ୟ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
• ଶରୀରର ରୋଗ ପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତିର ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ସୁସ୍ଥ ଓ ନିରାମୟ ଜୀବନଯାପନ ମଧ୍ଯ ସୁଷମ ତଥା ସନ୍ତୁଳିତ ପୋଷକଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।
• ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ଶ୍ଵେତସାର (Carbohydrate), ପୁଷ୍ଟିସାର (Protein), ସ୍ନେହସାର (Lipid), ଧାତୁସାର ବା ଖଣିଜ ଲବଣ (Minerals), ଭିଟାମିନ୍ (Vitamin) । ଏହା ସହିତ ଜଳ ମଧ୍ଯ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।

→ କାଢକଗତର ଖାଦ୍ୟ :

• ପ୍ରାଣାମାନେ ଉଡିବମାନଙ୍କ ପରି ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଲେ ପ୍ରତ କରିପାରନ୍ତି ନାହ | ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଣୁ ପ୍ରାଣୀମାନେ ପରଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି ।
• ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସକୁ ନେଇ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା – ସର୍ବାହାରୀ ବା ସର୍ବଭୋଜୀ (Omnivore), ଶାକାହାରୀ ବା ତୃଣଭୋଜୀ (Herbivore) ଏବଂ ମାଂସାହାରୀ (Carnivore) ।
• ଯେଉଁମାନେ କେବଳ ଉଦ୍ଭିଦ ବା ଉଦ୍ଭଦଜାତ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ତୃଣଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ଗାଈ, ଛେଳି, ହରିଣ, ଠେକୁଆ, ଝିଣ୍ଟିକା ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଯେଉଁ ପ୍ରାଣୀମାନେ କେବଳ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀଜ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ମାଂସାହାରୀ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ବାଘ, ସିଂହ, ଚିଲ, ସାପ, ବେଙ୍ଗ ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଯେଉଁମାନେ ଖାଦ୍ୟରେ କୌଣସି ବାଛବିଚାର ନକରି ଉଭୟ ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ସେମାନଙ୍କ ଠାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ସର୍ବାହାରୀ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ମଣିଷ, କାଉ, ଅସରପା, ଏମିବା ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଯେଉଁ ଜୀବ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ – ସବୁଜ ଉଭିଦ, ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ, ପାଟଳ ବୀଜାଣୁ ଓ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବୀଜାଣୁ ଇତ୍ୟାଦି ।

ଆମର ଖାଦ୍ୟ ସ୍ଥୂଳତଃ ପ୍ରାଣୀଜାତ ଓ ଉଦ୍ଭିଦଜାତ ଅଟେ |

→ ଉଦ୍ଭିଦ ପୋଷଣ :

• ମଞ୍ଜିରୁ ଉଭିଦଟିଏ ଜାତ ହୋଇଥାଏ । ମାଟିରୁ ତାକୁ ଖାଦ୍ୟ ମିଳିଥାଏ । ଉଭିଦ ମୂଳରେ ଖତ, ସାର ଓ ପାଣି ଦିଆଯାଏ । ଏସବୁରୁ ଉଭିଦ ଖାଦ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ପାଇଥାଏ । ଫଳରେ ତାହାର ବୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶ ଠିକ୍ ଭାବରେ ହୁଏ ।
• ଜଳ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ଲବଣ ସହିତ ଉଭିଦ ପାଇଁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହି ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ଉଭିଦର ପୋଷଣ (ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ ଓ ବିନିଯୋଗ ) ପାଇଁ ଦରକାର । ତେଣୁ ଏହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ

→ ଉଭିଦର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି – ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ :

• ସବୁଜ ଉଭିଦର ପତ୍ର ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକଶକ୍ତିକୁ ଉପଯୋଗ କରି ନିଜ କୋଷର ହରିତ୍ ଲବକରେ ଥ‌ିବା ସବୁଜକଣାର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଜଳର ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ଶ୍ଵେତସାର ବା ଶର୍କରା ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।
• ଜଳ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ସବୁ ମୂଳଲୋମଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ହୋଇ ସଂବାହୀ ନଳୀ ଦେଇ ପତ୍ରରେ ପହଞ୍ଚେ । ସଂବାହୀ
• ସବୁଜ ଉଦ୍ଭିଦ ପତ୍ରଛିଦ୍ର ବା ସ୍ତୋମ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ।
• ହରିତ୍ ଲବକ ବା ସବୁଜକଣା ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରିଥାଏ ।
• ଆଲୋକଣ୍ଢେଗଣଦାରା ପ୍ରତ ହେଉଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପରେ ମଣ୍ଡଦ ଆକାରରେ ସଅଁତ ହୋଇ ରକ୍ତେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣଦ୍ଵାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପରେ ମଣ୍ଡଦ ଆକାରରେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ ରହେ ।
• ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗର ପତ୍ର ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ସବୁଜକଣା ଥ‌ିବା ଅଂଶରେ ହିଁ ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରୁ ନିର୍ଗତ ହେଉଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ସମସ୍ତ ଜୀବ ଜଗତର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ବିନିଯୋଗ ହୁଏ । ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ + ଅମ୍ଳଜାନ
  

→ ଉଦ୍ଭିଦରେ ଶ୍ଵେତସାର ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି :

• ଶ୍ଵେତସାର ବ୍ୟତୀତ ଉଭିଦରେ ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର ଓ ଜୀବସାର ମଧ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।
• ସ୍ନେହସାର ଓ ଜୀବସାରରେ ଉଦ୍‌ଜାନ, ଅମ୍ଳଜାନ, ଅଙ୍ଗାରକ ଏବଂ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ
• ପୁଷ୍ଟିସାରରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ତିନି ଚତୁର୍ଥାଂଶ ମୌଳିକ ଯବକ୍ଷାରଜାନକୁ କୌଣସି ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀ ସିଧାସଳଖ ଗ୍ରହଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
• କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରି ଆ! ( ଯଥା – ଆଜୋଟୋବ୍ୟାକ୍ଟର (Azotobacter), ସୁଡ଼ୋମୋନସ୍ (Pseudomonas), ରାଇଜୋବିୟମ୍ (Rhizobium) ଆଦି) ଓ ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ ( ଯଥା – ଅସିଲୋଟୋରିଆ, ଆନାବେନା, ନଷ୍ଟକ ଆଦି) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ମୁକ୍ତ ଯବକ୍ଷାରଜାନକୁ ଜୈବିକ ବିବନ୍ଧନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଯବକ୍ଷାରଜାନ (ନାଇଟ୍ରାଇଟ୍ ଓ ନାଇଟ୍ରେଟ୍) ଯୌଗିକରେ ପରିଣତ କରି ଉଭିଦକୁ ଓ ତାହା
• ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରର ଦେହାବଶେଷ ମାଟିରେ ମିଶି ଖତ ଓ ସାରରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସେଥୁରୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ଉଭିଦ ପାଇଥାଏ ।
• ମୁଗ, ହରଡ଼, ବିରି, ଚଣା ଆଦି ଡାଲିଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭଦରୁ ଅଧିକ ପୁଷ୍ଟିସାର ମିଳିଥାଏ ।
• ଏହି ଜାତିର ଉଭିଦର ମୂଳରେ ଥ‌ିବା ବୀଜାଣୁ ସହଜୀବୀ ଭିତ୍ତିରେ ଉଭିଦକୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଯୋଗାଇଥା’ନ୍ତି ।
• ଅନେକ ସ୍ଥଳ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ମୂଳ ଉପରେ କବକର ଏକ ଆସ୍ତରଣ ରହିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର କବକିତ ମୂଳ ଲବଣ ସଂଗ୍ରହ କରି ଉଭିଦକୁ ଯୋଗାଇ ଦିଅନ୍ତି |
• ବିବନ୍ଧିତ ଯବକ୍ଷାରଜାନର ଯୌଗିକକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଉଭିଦମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପୁଷ୍ଟିସାର ଓ ନ୍ୟଷ୍ଟିଅମ୍ଳ

→ ଅନ୍ୟ ଉପାୟରେ ଜୀବପୋଷଣ :

• ପରଭୋଜୀମାନଙ୍କଠାରେ ସବୁଜକଣା ନଥିବାରୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କରି ନପାରି ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ସମସ୍ତ କବକ, ଅଧିକାଂଶ ପରଜୀବୀ ଓ ଅପଘଟକ ବୀଜାଣୁ, ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ( କେତେକ ପ୍ରୋଟୋଜୋଆଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ) କେତେକ ପରିବା କଇଁବା (ନିମ୍ୱକା, ମଲାଇ ଲତ୍ୟାଦି) ଏଦ୍ଵାର ଉଦାହରଣ |
  

→ ପରଜୀବୀ ପୋଷଣ (Parasitic Nutrition) :

• ପରକାବାମାନେ ଅନ୍ୟ ଭରିଦ ପ୍ରାଣୀପାନକଠାରୁ ନିଲଭ ପୋଗଣପାଲଂ ଖାଦ୍ୟ ଗଣ୍ଡହ କରିଥା’ ନ୍ତି |
• ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିଅମ୍, ସାଲ୍‌ମୋନେଲା, ଅଙ୍କୁଶ କୃମି, ଫିତାକୃମି, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ଏହାର

→ ମାଂସାଶୀ ଉଦ୍ଭିଦ :

• କମଣ୍ଡକ୍ତି ପରି କେତେକ ଭଲିବ କାଟପଭଙ୍କକ୍ ପ୍ରତିବ ପାଚକ ରସଦ୍ବାରା ବିଘଟିତ କରି ହଜମ କରିପାରନ୍ତି ।
• ଏହାର ପତ୍ରଟି ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇ ଏକ ଢାଳ ପରି ପଦାର୍ଥ ଢାଙ୍କି ରଖୁଥାଏ ।
• ଏହି ପାତ୍ର ସଦୃଶ ପତ୍ରର ଭିତର ଅଂଶରୁ ଅନେକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ସୂତାପରି ଉପାଦାନ ବାହାରିଥାଏ । କମଣ୍ଡଳୁ ରହିଯାଏ । ସୂତାପରି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଜାଲକରେ ଛନ୍ଦିହୋଇ କୀଟଟି ମରିଯାଏ ।
  
• କମଣ୍ଡଳୁ ଶର୍କରା ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ପାରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ଯବକ୍ଷାରଜାନର ଆବଶ୍ୟକତା କୀଟର ବିଘଟନରୁ ମିଳିଥାଏ ।

→ ସହଜୀବୀ ପୋଷଣ (Symbiotic Nutrition) :

• ବାସକରୁଥିବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବିତା (Symbiosis) କୁହାଯାଏ ।
• ଉଭିଦଟି କବକ ବା ବୀଜାଣୁଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ଓ ବାସସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ତା’ର ପ୍ରତିଦାନରେ ସେମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମୃତ୍ତିକାରୁ ଜଳ ଓ ପୋଷକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ।
• ଲାଇକେନ୍, ଆସ୍ପରଜିଲସ୍, ଆୟୋମେରି ଓ ନାଇଜର ଆଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ।
• ଲାଇକେନ୍‌ରେ ସବୁଜକଣା ଥିବା ଏକ ଶୈବାଳ ସହ ଏକ କବକର ସହାବସ୍ଥାନ ହୋଇଥାଏ । ଶୈବାଳକୁ କବକ ଆଶ୍ରୟ ଦିଏ ଏବଂ ତାକୁ ଜଳ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ଯୋଗାଏ । ଲାଇକେନ୍‌ର ବଂଶବିସ୍ତାର କବକଦ୍ବାରା ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତିଦାନରେ ଶୈବାଳ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ ଖାଦ୍ୟ କବକକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ ।

→ ପ୍ରାଣୀ ପୋଷଣ (Animal Nutrition) :

• ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶରେ ନିୟୋଜିତ କରନ୍ତି ।
• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଖାଦ୍ୟାଭାସ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ ।
• ଗେଣ୍ଡା ଓ ଶାମୁକାର ବହିଃଆବରଣ କଠିନ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍‌ରେ ଗଢ଼ା । ଯେତେବେଳେ ଏମାନେ ସେମାନଙ୍କ କଅଁଳ ମାଂସ ଖାଇଥାଏ ।

→ ଖାଦ୍ୟାଭ୍ଯାସ :
ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଖାଇବାର ଅଭ୍ୟାସକୁ ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ କୁହାଯାଏ । କିଏ ଚୋବେଇ ଚୋବେଇ ଖାଇଥାଏ ତ ଆଉକିଏ ଫାଡ଼ିଫାଡ଼ି, ଚାଟିଚାଟି, ପାକୁଳି କରି, ଗିଳିକରି, ଶୋଷିକରି ଖାଇଥାଆନ୍ତି ।

ପରିପାକ ବିଭାଗ/ପରିପାକ କ୍ରିୟା :

• ଶରୀର ପାଇଁ ଆମେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଖାଦ୍ୟ ଅତି ଜଟିଳ । ଏହା ପ୍ରଥମେ ବିପାଠକମାବବ୍ଦ ଦ୍ଵାରା ସରଲାକୃତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପାଟିବାଟେ ଆମ ଶରୀର ଖଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ହଜମ ହେଲାପରେ ଖାଦ୍ୟସାର ରକ୍ତରେ ମିଶେ ଓ ଅଦରକାରୀ ଖଦଡ଼ା ଅଂଶ ମଳରୂପେ ଶରୀରରୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପରିପାକ କ୍ରିୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବାପାଇଁ ଆମ ଶରୀରରେ ପାଟିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ମଳଦ୍ଵାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ନଳୀ ରହିଛି । ଏହାକୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ବା ପୌଷ୍ଟିକ ନଳୀ କହନ୍ତି ।
  
  (iv) ଖାଦ୍ୟନଳୀର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
  (a) ମୁଖଗହ୍ଵର
  (b) ଖାଦ୍ୟନଳୀ
  (c) ପାକସ୍ଥଳୀ
  (d) ଗ୍ରହଣୀ ବା ଡିଓଡେନମ୍
  (e) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
  (f) ବୃହଦନ୍ତ୍ର
  (g) ମଳକୋଷ୍ଠ
• (v) ପରିପାକ କ୍ରିୟାରେ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ସହିତ ଆଉ କେତେକ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଅଙ୍ଗ ଯଥା ; ଯକୃତ, ଅଗ୍ନାଶୟ, ପିତ୍ତକୋଷ
• (vi) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶକୁ ନେଇ ଗଠିତ; ଯଥା –
  (a) ଖାଦ୍ୟନଳା (Alimentary Canal) (b) ପରିପାକ ପରି (Digestive gland) |
• (vii) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ର ସହ ସଂଲଗ୍ନ ଗ୍ରନ୍ଥି ଦୁଇଟି ହେଲା
  (a) ଯାହତ (Liver) (b) ଅଗ୍ନାଶୟ (Pancrease) |

→ ମୁଖ ଗହ୍ବର :

• ପାଟି, ଦାନ୍ତ ଓ ଜିଭକୁ ନେଇ ମୁଖ ଗହ୍ଵର ଗଠିତ ।
• ପ୍ରତି ମାଢ଼ିରେ ଚାରି ପ୍ରକାରର ଦାନ୍ତ ରହିଛି । ତଳ ଓ ଉପର ମାଢିରେ ଥ‌ିବା ଦାନ୍ତ ଓ ତା’ର ସଂଖ୍ୟା ହେଲା –
  
• ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୁଇଥର ଦାନ୍ତ ଉଠେ । ପ୍ରଥମେ ଉଠୁଥ‌ିବା ସ୍ଥାୟୀଦାନ୍ତ କହନ୍ତି । ସ୍ଥାୟୀଦାନ୍ତ ଥିରେ ଉପୁଡ଼ିଲେ ଆଉ ଉଠେ ନାହିଁ ।
• ଦାନ୍ତ ଯେପରି ଶୀଘ୍ର ନଷ୍ଟ ନ ହେବ ସେଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟହ ଦିନକୁ ଦୁଇଥର ବ୍ରସ୍ କିମ୍ବା ଦାନ୍ତକାଠିରେ ଦାନ୍ତ ଘଷିବା ଉଚିତ ।
• ଯଦି ଦାନ୍ତ ଓ ପାଟିକୁ ସଫା କରାନଯାଏ ତେବେ କେତେକ କ୍ଷତିକାରକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପାଟି ଭିତରେ ଓ ଦାନ୍ତରେ ଲାଗିଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ପଚାଇ ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟିକରନ୍ତି । ତାହା ଦାନ୍ତକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଦାନ୍ତ ପୋକ ଖାଇଗଲା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
• ଛାମୁଦାନ୍ତ କର୍ତ୍ତନ କରିବାରେ, ଶ୍ଵାନଦାନ୍ତ ଚିରିବାରେ, ପେଷଣ ଦାନ୍ତ ପେଷିବାରେ ଓ ଚର୍ମଣଦାନ୍ତ ଖାଦ୍ୟକୁ
• ଦାନ୍ତଛଡ଼ା ମୁଖଗହ୍ଵରରେ ଏକ ମାଂସଳ ଯନ୍ତ୍ରରୂପେ ଜିଭ ମୁଖଗହ୍ଵରର ଚଟାଣ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ଓ ଏହା ଚାରିଆଡ଼କୁ ବୁଲିପାରେ ।
• ଏହା ଖାଦ୍ୟକୁ ଏପଟ ସେପଟ କରି ଦାନ୍ତକୁ ଚୋବାଇ ଖାଇବାରେ, ଲାଳ ସହ ଖାଦ୍ୟ ଗିଳିବାରେ, ସ୍ଵାଦ ବାରିବାରେ ଓ କଥା କହିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ଜିଭ ତଳେ ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି । ଏହି ଲାଳ ଆମ ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ଜିଭର ଉପରିଭାଗରେ ତିନି ପ୍ରକାରର ସ୍ବାଦ ପିଣ୍ଡିକ (taste papilla) ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
• ଏହି ପିଣ୍ଡିକ ଗୁଡ଼ିକରେ ତଥା ଜିଭର ଉପରିଭାଗରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଵାଦମୁକୁଳ (taste bud) ରହିଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ ରସନେନ୍ଦ୍ରୀୟ (taste receptor) 286 |
• ଜିଭର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ମିଠା ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ, ଏହାର ଟିକିଏ ପଛକୁ ଲୁଣି ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ, ପଶ୍ଚାତ୍‌ଭାଗରେ ପିତା ସ୍ବାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ ଓ ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ବରେ ଖଟା ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ ଥାଏ ।
  
• ଆମ ତଣ୍ଟି ପାଖରେ ଦୁଇଟି ନଳୀ ପାଖାପାଖି ରହିଛି । ଗୋଟିଏ
• ବାୟୁ ଯିବା ସମୟରେ ଖାଦ୍ୟନଳୀକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ (ଘଣ୍ଟିକା) ବନ୍ଦ କରିଦିଏ ଓ ଖାଦ୍ୟ ଯିବା ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଏ ।
• ଯଦି ହଠାତ୍ କୌଣସି କାରଣରୁ ଖାଦ୍ୟ, ବାୟୁ ନଳୀ ଭିତରେ ପଶିଯାଏ, ତେବେ ଆମର କାଶ ହୁଏ । ତେଣୁ ଖାଲବା ସମୟରେ ପାନଧାନତାର ସହ ଖାଇବା ଉଚିତ |

→ ଖାଦ୍ୟନଳୀ :

• ଖାଦ୍ୟନଳୀର ସଂକୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ ତଳକୁ ତଳ ଠେଲି ହୋଇଯାଏ ଓ ପାକସ୍ଥଳୀରେ
• ପାଟି ବାଟେ ବାହାରକୁ ଚାଲିଆସେ । ଏହାକୁ ବାନ୍ତି ହେଲା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
• ଯଦି ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତେବେ ଏହି ଗ୍ୟାସ୍ ଖାଦ୍ୟସହ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଦେଇ ବାହାରକୁ ବାହାରି ଆସେ ।

→ ପାକସ୍ଥଳୀ :

• ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଶେଷ ଅଂଶଟି ପାକସ୍ଥଳୀକୁ ଲାଗିଛି । ପାକସ୍ଥଳୀର ଶେଷ
  
• ପରିପାକତନ୍ତ୍ରର ସବୁଠାରୁ ଓସାରିଆ ଅଂଶ ହେଉଛି ପାକସ୍ଥଳୀ ।
• ପାକସ୍ଥଳୀର ଭିତର ଆବରଣରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ ପାଚକରସ, ଲବଣାମ୍ଳ ଓ ଲାଳ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟ ପହଞ୍ଚାମାତ୍ରେ ଏହାର ପ୍ରାଚୀର ଗ୍ୟାଷ୍ଟ୍ରିନ୍ (Gastrin) ନାମକ ଏକ ହରମୋନ୍ କ୍ଷରଣ କରେ ।
• ଏହି ହରମୋନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ପାକସ୍ଥଳୀର ପ୍ରାଚୀର ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧ୍ଵ ପାଚକରସ କ୍ଷରଣ କରିଥାଏ ।
• ଲବଣାମ୍ଳ ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆଗୁଡ଼ିକୁ ମାରିଦିଏ ଓ ପାଚକରସ ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳୀକୃତ କରି ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

1822 ମସିହାରେ ପ୍ରଥମେ ଡାକ୍ତର ଉଇଲିୟମ୍ ନ୍ୟୁମୋଣ୍ଟ ପାକସ୍ଥଳୀ ମଧ୍ୟରେ ଚାଲିଥିବା କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣି ପାରିଥିଲେ ।

→ ଗ୍ରହଣୀ :

• ପାକସ୍ଥଲାଭ ପରଳରା ଅଂଶଟି ଅଟେ |
• ପିତ୍ତକୋଷରୁ ପିତ୍ତରସ ଆସି ଗ୍ରହଣୀରେ ଖାଦ୍ୟ ସହିତ ମିଶିଥାଏ ଓ ଚର୍ବି ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ପିତ୍ତରସ ଯକୃତରେ ତିଆରି ହୋଇ ପିତ୍ତକୋଷରେ ସଞ୍ଚ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
• ଯକୃତ ଆମ ଶରୀରର ସର୍ବବୃହତ୍ ଗ୍ରନ୍ଥି । ଏହାର ଓଜନ 1 କି.ଗ୍ରା. ରୁ 1.5 କି.ଗ୍ରା. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇଥାଏ !
• ଏହା ଚାରୋଟି ପାଳି (Lobe) ବିଶିଷ୍ଟ । ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଠିକ୍ ତଳକୁ ଟିକିଏ ଡାହାଣପଟକୁ ଏହା ଝୁଲି ରହିଥାଏ ।

→ କ୍ଷୁଦାନ୍ତ :

• କ୍ଷ୍ମଦାନ୍ତର ସ୍ତରମ ବା ଉପରି ଅଂଶକ୍ତ ଗୃହଣୀ (duodenum) କହନ୍ତି । ଖାଦ୍ୟନଳୀର ସବୁ ଠାରୁ ଲ ମ୍ବା ଅଂଶ ଯିଏ କି କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ କୁହାଯାଏ । ଏହାର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 7.5 କୁହାଯାଏ ।
• ଏହାର ମଧ୍ୟ ଅଂଶକୁ ଜେଜୁ ନ ମ୍ (Jejunum) ଓ ପ୍ରାନ୍ତ ଅଂଶକୁ ଇଲିୟମ୍ (ileum) କହନ୍ତି ।
  
• ଗ୍ରହଣୀର ଆକାର ଇଂରାଜୀ ‘C’ ଅକ୍ଷର ପରି ଏବଂ ପିତ୍ତନଳୀ ଓ ଅଗ୍ନାଶୟନଳୀ ଏହା ମଧ୍ୟକୁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ
• ପାକସ୍ଥଳୀର ଠିକ୍ ତଳେ ଗୁଡ଼ିଏ ଘିଅ ରଙ୍ଗର ଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି, ଯାହାକୁ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଶରୀରର ଦ୍ଵିତୀୟ ବୃହତ୍ ଗ୍ରନ୍ଥି । ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟରୁ ରସ ନିର୍ଗତ ହୋଇ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ମିଶିଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଶ୍ଵେତସାର, ସ୍ନେହସାର ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅଗ୍ନାଶୟ ରସ ସରଳୀକରଣ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଶେଷଭାଗକୁ ଖାଦ୍ୟ ଆସିବା ବେଳକୁ ପ୍ରାୟ ସବୁପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
  ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ଲା କୋଜରେ, ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ଫ୍ୟାଟି ଏସିଡ୍ ଏବଂ ଗ୍ଲିସେରଲରେ ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ଆମିନୋ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।
• ବିପାଚିତ ଖାଦ୍ୟସାର କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ। କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଭିତର ପଟ ଆବରଣ ଆଙ୍ଗୁଳି ପରି ଉପରକୁ ଉଠି ରହିଥାଏ, ତାକୁ ଭିଲି (villi) କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ଥ‌ିବା ରକ୍ତକୈଶିକ ନଳୀ ଖାଦ୍ୟରୁ ଖାଦ୍ୟସାର ଅଂଶକୁ ଯାଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଆତ୍ମୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା (assimilation) କହନ୍ତି ।
• ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ କୋଷରେ, ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ମିଶି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଏବଂ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ଓ ଏଥୁରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଯେଉଁ ସବୁ ଖାଦ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଶୋଷିତ ନ ହୋଇ କିମ୍ବା ହଜମ ନ ହୋଇ ରହିଥାଏ, ତାହା

→ ବୃହଦନ୍ତ୍ର :

• ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତଠାରୁ ଅଧିକ ଓସାରିଆ କିନ୍ତୁ ଲମ୍ବରେ ଛୋଟ । ଏହାର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 1.5 ମିଟର ।
• ବୃହଦନ୍ତର ଭିତର ଅଂଶ ଖାଦ୍ୟର ଖଦଡ଼ା ଅଂଶରୁ ଜଳ ଓ କେତେକ ଲବଣକୁ ଶୋଷଣ କରିଥାଏ ।
• ଅବଶିଷ୍ଟ ଖଦଡ଼ ଅଂଶ ମଳକୋଷ୍ଟ ଭିତରକୁ ଚାଲିଯାଏ । ସେଠାରେ ଏହା ଅର୍ଦ୍ଧତରଳ ଆକାରରେ ଥାଏ । ପରେ ଏହା ମଳଦ୍ଵାର ବାଟ ଦେଇ ବାହାରକୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୁଏ ।
  

→ ତୃଣଭୋଜୀଙ୍କର ପୋଷଣ :

• ଗାଈ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ଆଦି ରୋମନ୍ଥନ ପ୍ରାଣୀ ତୃଣଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି । ସେମାନେ ଘାସ କୁଟା ଆଦି ଖାଇବାବେଳେ ଶୀଘ୍ର ଶୀଘ୍ର ଖାଦ୍ୟକୁ ଗିଳିଦେଇ ପାକସ୍ଥଳୀର ପ୍ରଥମ ଭାଗ (Rumen)ରେ ରଖୁଥାଆନ୍ତି ।
• ସେଠାରେ ଖାଦ୍ୟ କିଛି ପରିମାଣରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ରୋମନ୍ତ୍ରିତ ଖାଦ୍ୟ (cud) କୁହାଯାଏ ।
• ଘାସଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟରେ ଅଧ‌ିକ ପରିମାଣରେ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ ହୁଏ ନାହିଁ ।
  
• ଗାଈର କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର ଏବଂ ବୃହଦନ୍ତ୍ର ମଝିରେ ଥ‌ିବା ବଡ଼ ମୁଣାପରି ଅଂଶ ଅନ୍ଧନାଳ ବା ସିକମ (caecum) ରେ ଏହି ଖାଦ୍ୟ କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର ଉପସ୍ଥିତିରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ ।

→ ଆମିବାର ପୋଷଣ :

• ଆମିବା ଏକ ଏକକୋଷୀ ପ୍ରାଣୀ । ଏହାକୁ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଦେଖ୍ହୁଏ ।
• ଏହାର ଶରୀର ଭିତରେ ବଡ଼ ଗୋଲାକାର ନ୍ୟଷ୍ଟି ଅଛି ଓ ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୋଲାକାର ପାଣିଫୋଟକା ପରି ରସଧାନୀ ଅଛି ।
  
• ଆମିବା ତା’ର କୂଟପାଦ ଦୁଇଟିକୁ ଖାଦ୍ୟର ଚାରିପଟେ ଗୁଡ଼ାଇ ତା’ ଶରୀର ଭିତରକୁ ନେଇ ରସଧାନୀରେ ରଖେ ।
• ରସଧାନୀରୁ ପାଚକ ରସ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରିବାରେ
• ଖାଦ୍ୟ ଶୋଷିତ ହେବା ଫଳରେ ତାର ଶରୀରର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ । ଖାଦ୍ୟର ଖଦଡ଼ା ଅଂଶ ଶରୀରର ଯେକୌଣସି ଅଂଶରୁ ବାହାରକୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।

→ ଆସ, ଜାଣର :

• ଜୀବ ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି, କ୍ଷୟପୂରଣ ଓ କାମ କରିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ, ଶରୀରରେ ତା’ର ବିନିଯୋଗ ବା ପରିପାକ, ଶୋଷଣ ବା ଆତ୍ମୀକରଣ ଓ ଅବ୍ୟବହୃତ ଖାଦ୍ୟର ବହିଷ୍କରଣ ସବୁଜ ଉଭିଦମାନେ ପତ୍ରହରିତ୍‌ ବା ସବୁଜକଣା ସାହାଯ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରି ଜଳ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳକୁ ମିଶାଇ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ ।
• କେବଳ ସବୁଜକଣା ଥ‌ିବା ଉଭିଦ ଏହି ଉପାୟରେ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରୁଥିବାରୁ ସେମାନେ ସ୍ଵଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି । ସବୁଜକଣା ନ ଥ‌ିବା ଉଭିଦ ଓ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ପରଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି ।
• ପରଭୋଜୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରଜୀବୀ ଓ ମୃତୋପଜୀବୀ ଅଟନ୍ତି ।
• କମଣ୍ଡଳୁ ପରି ମାଂସାସୀ ଉଭିଦ ସ୍ବଭୋଜୀ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯବକ୍ଷାରଜାନଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ କୀଟ ପତଙ୍ଗରୁ ପାଇଥାନ୍ତି ।
• ପ୍ରାଣୀ-ଉଭିଦ ଏବଂ ଉଦ୍ଭଦ-ଉଦ୍ଭିଦ ମଧ୍ଯରେ ସହଜୀବୀ ଭାବେ ଜୀବନକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ପୋଷଣ କହିଲେ ପୋଷକର ଆବଶ୍ୟକତା, ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ ଓ ଶରୀରରେ ଏହାର ସଦୁପଯୋଗକୁ ବୁଝାଏ ।
• ମନୁଷ୍ୟର ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରରେ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଓ କ୍ଷରଣ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ।
• ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗର ନାମ (କ) ମୁଖ ଗହ୍ଵର (ଖ) ନିଗଳ (ଖାଦ୍ୟନଳୀ) (ଗ) ପାକସ୍ଥଳୀ (ଘ) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ (ଙ) ବୃହଦନ୍ତ୍ର (ଚ) ମଳକୋଷ୍ଠ (ଛ) ମଳଦ୍ଵାର । କ୍ଷରଣକାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକର ନାମ- (୧) ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି, (୨) ଯକୃତରେ ଥ‌ିବା ପିତ୍ତକୋଷ, (୩) ଅଗ୍ନାଶୟ, (୪) ପାକସ୍ଥଳୀ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଅନ୍ତଃଆବରଣରୁ କ୍ଷରିତ ହେଉଥ‌ିବା ପାଚକ ରସ ।
• ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସରେ ବିଭିନ୍ନତା ଥାଏ ।
• ପୋଷଣ ଏକ୍ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯେଉଁଥରେ (କ) ଖାଦ୍ୟ (ଘ) ଆତ୍ମୀକରଣ ଏବଂ (ଙ) ନିଷ୍କାସନ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରକ୍ରିୟା
• ଗ୍ରହଣ (ଖ) ଖାଦ୍ୟ ହଜମ (ଗ) ଖାଦ୍ୟସାରର ଶୋଷଣ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।
• ମୁଖ ଗହ୍ଵରରେ ଶ୍ଵେତସାର, ପାକସ୍ଥଳୀରେ ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର ହଜମ ହୋଇଥାଏ । କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ ଯକୃତରେ ଥ‌ିବା ପିତ୍ତକୋଷରୁ କ୍ଷରିତ ପିତ୍ତରସ, ଅଗ୍ନାଶୟ କ୍ଷରିତ ପାଚକରସ, ପାକସ୍ଥଳୀ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଅନ୍ତଃ ଆବରଣରୁ କ୍ଷରିତ ପାଚକ ରସ ମିଶି ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟସାରକୁ ହଜମ କରିଥାଏ ।
• ହଜମ ହୋଇପାରି ନ ଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ଖଦଡ଼ା ଅଂଶ ମଳଦ୍ଵାର ଦେଇ ବାହାରକୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀ ଯଥା – ଗାଈ, ମଇଁଷି, ହରିଣ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ରୋମନ୍ଥନ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ । ସେମାନେ ଶୀଘ୍ର ଶିଘ୍ର ଖାଦ୍ୟ ଗିଳି ଦେଇ ସିକମ୍‌ରେ ରଖ୍ ଥାଆନ୍ତି । ବିଶ୍ରାମ ସମୟରେ ପୁନର୍ବାର ପାଟିକୁ ଆଣି ପାକୁଳି କରନ୍ତି ।
• ଏମିବା ଏକ ଏକକୋଷୀ ପ୍ରାଣୀ । ସେ ନିଜର କୂଟପାଦ ବାହାର କରି ଖାଦ୍ୟକୁ ଶରୀରର ରସଧାନୀ ଭିତରକୁ ଠେଲି ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 3 ମୌଳିକ ଧାରଣା (ମାନବୀୟ ଅଭାବ, ଉପଯୋଗିତା, ଦ୍ରବ୍ୟ, ମୂଲ୍ୟ, ଦର ଓ ସମ୍ପଦ) Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 3 Short Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଦୁଇଟି| ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ଉପଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ଉପଯୋଗିତା କହିଲେ କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଭାବ ପୂରଣ କରିବାର ଶକ୍ତିକୁ ବୁଝାଏ । ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡିକର ଏହି ଅଭାବ ପୂରଣର କ୍ଷମତା ଥିବାରୁ ଲୋକମାନେ ଏହାକୁ କ୍ରୟ କରନ୍ତି । ଜଳର ତୃଷ୍ଣା ନିବାରଣକାରୀ କ୍ଷମତା ବା ଡାକ୍ତରଙ୍କ ରୋଗ ଉପଶମ କରିବା କ୍ଷମତାକୁ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।

2. ଉପଯୋଗିତା କିପରି ପରିତୃପ୍ତି ନୁହେଁ ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କଲେ ପରିତୃପ୍ତି ମିଳିଥାଏ । ଉପଯୋଗିତା ଥିବାରୁ ଦ୍ରବ୍ୟଟିକୁ ଉପଭୋଗ କରାଯାଏ । ଉପଯୋଗିତା ଥିବାରୁ ଦ୍ରବ୍ୟଟିକୁ ଉପଭୋଗ କରାଯାଏ । ଉପଯୋଗିତା ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗର କାରଣ ଏବଂ ପରିତୃପ୍ତି ଏହାର ଫଳାଫଳ ।

3. ଉପଯୋଗିତା କିପରି ଆନନ୍ଦଠାରୁ ଭିନ୍ନ ?
Answer:
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗିତା ଥାଇପାରେ; କିନ୍ତୁ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ଆନନ୍ଦ ପ୍ରଦାନ କରିନପାରେ । ଏଠାରେ ପିତା ଔଷଧ, ଇଞ୍ଜେକ୍ସନ ଇତ୍ୟାଦିର ଉଦାହରଣ ନିଆଯାଇପାରେ । ତେଣୁ ଔଷଧ କିମ୍ବା ଇଞ୍ଜେକ୍ସନ ରୋଗୀକୁ ଉପଯୋଗିତା ପ୍ରଦାନ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆନନ୍ଦ ଦେଇ ନଥାଏ ।

4. ଆକାର ଉପଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଆକାର ଅଥବା ଛାଞ୍ଚରେ ପରିବର୍ଭନ ହେଲେ ଯେଉଁ ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ, ତାହାକୁ ଆକାର ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ଜଣେ ବଢ଼େଇ କାଠରୁ ଚଉକି ବା ଜଣେ ବିନ୍ଧାଣି ପଥରରୁ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କରେ । ଏହାଦ୍ଵାରା କାଠର ଏବଂ ପଥରର ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

5. ଉପଯୋଗିତା ଉପାଦେୟତାଠାରୁ କିପରି ଭିନ୍ନ ?
Answer:
ଉପଯୋଗିତା ଓ ଉପାଦେୟତା ସମାର୍ଥବୋଧକ ଭଳି ମନେ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପରଠାରୁ ଭିନ୍ନ । ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ସେବା କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଉପଯୋଗିତା ପ୍ରଦାନ କରିପାରେ, କିନ୍ତୁ ଉପାଦେୟତା ନୁହେଁ । ଜଣେ ଧୂମପାନକାରୀ ସିଗାରେଟ୍‌ ଉପଯୋଗିତା ପାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଉପାଦେୟତା ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ, ଏହା ନିଶ୍ଚିତଭାବେ କ୍ଷତିକାରକ ।

6. ସେବା ଉପଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ଡାକ୍ତର, ଅଧ୍ୟାପକ, ଶିକ୍ଷକ, ଶିଳ୍ପୀ ଏବଂ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞମାନଙ୍କର ସେବାଦ୍ୱାରା ମାନବିକ ଅଭାବକୁ ପରିତୃପ୍ତ କରନ୍ତି । ଏହି ସେବାଗୁଡିକର ଉପଯୋଗିତାକୁ ସେବା ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ସେବାର ଉପଯୋଗିତା ରହିଛି ଓ ତାହା ଆମର ଅଭାବ ପରିପୂରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

7. ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ଆମେ ଧନ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ବୁଝିଥାଉ । କିନ୍ତୁ, ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ସମ୍ପଦର ଅର୍ଥ ଅଲଗା । ସମସ୍ତ ଦୁଷ୍ପ୍ରପ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ, ଭୌତିକ ହେଉ ବା ଅଭୌତିକ ହେଉ ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ । ସର୍ବୋପରି, ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ବହି, କଲମ, ସୁନା ଗହଣା, ଟେଲିଭିଜନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ।

8. ଦ୍ରବ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ମାନବିକ ଅଭାବ ପୂରଣ କରୁଥିବା ସମସ୍ତ ଭୌତିକ ଓ ଅଭୌତିକ ପଦାର୍ଥକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ଉପଯୋଗିତା ଥ‌ିବା ଯେକୌଣସି ପଦାର୍ଥ ହେଉଛି ଦ୍ରବ୍ୟ । କଲମ, ବହି, ଟେଲିଭିଜନ୍ ଭଳି ଭୌତିକ ପଦାର୍ଥ ଏବଂ ଚିକିତ୍ସକଙ୍କ ସେବା, ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଶିକ୍ଷାଦାନ ଇତ୍ୟାଦି ଭଳି ଅଭୌତିକ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିସରଭୁକ୍ତ ।

9. ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କ’ଣ ?-
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପାଉଣା ବ୍ୟତୀତ ମିଳେ ନାହିଁ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ମାଗଣ ତୁଳନାରେ ସ୍ଵଳ୍ପତର । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।

10. ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ମାନବିକ ଅଭାବ ପୂରଣ କରିଥା’ନ୍ତି, ସେଗୁଡିକୁ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପରିତୃପ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ସାହାଯ୍ୟ ନନେଇ ଏସବୁ ବସ୍ତୁ ଆମର ଅଭାବ ପୂରଣ କରିବାରେ ସମର୍ଥ ଅଟନ୍ତି । ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥ, ଫଳମୂଳ, ପେନ୍‌ସିଲ୍, ବହି, ପୋଷାକ, ଛତା, ଜୋତା ଇତ୍ୟାଦି ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଅଟେ ।

11. ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମାନବିକ ଅଭାବ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ପୂରଣ କରନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ସାର, ବିହନ, କୀଟନାଶକ ଔଷଧ । ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ ।

12. ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମାନବିକ ଅଭାବ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ପୂରଣ କରନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ବିହନ, ସାର, ପୋକମରା ଔଷଧ । ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ ।

13. ମୂଲ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ସାଧାରଣ ଭାଷାରେ ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ମୂଲ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତିବଦଳରେ ମିଳୁଥିବା ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ଏହା ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ । ତେଣୁ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର କ୍ରୟ କ୍ଷମତା ହେଉଛି ଉକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ । ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥାଏ ।

14. ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ କେବଳ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତିବଦଳରେ ମିଳୁଥିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣକୁ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର କ୍ରୟ କ୍ଷମତା ହେଉଛି ଉକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ।

15. ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ ତାହା ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପକାରିତାକୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ ଯେଉଁସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗିତା ରହିଛି ଓ ଯାହାସବୁ ଆମ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ, ସେଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ରହିଥାଏ ।

16. ଦର କ’ଣ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟକୁ ମୁଦ୍ରାରେ ପ୍ରକାଶିତ କଲେ, ତାହାକୁ ଦର କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର କ୍ରୟଶକ୍ତିକୁ ମୁଦ୍ରାରେ ପ୍ରକାଶିତ କଲେ, ତାହାକୁ ଦର କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ଦର ମୂଲ୍ୟର ମୌଦ୍ରିକ ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ ।

17. କିପରି ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ଅନୁପୂରକ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଅଭାବକୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟ ଅଭାବର ସାହାଯ୍ୟ ନନେଇ ପୂରଣ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପରସ୍ପର ଅନୁପୂରକ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏକ ସାଙ୍ଗରେ ଉପଭୋଗ କରାଯାଏ । ମଟରଗାଡ଼ିର ଅଭାବ ମଧ୍ଯ ପେଟ୍ରୋଲ ଏବଂ ମୋବିଲ୍‌ର ଅଭାବ ବୋଲି ଧରିବାକୁ ହେବ ।

18. ମାନବିକ ଅଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତାର ଉପଲବ୍ଧିକୁ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ଅଭାବରୁ ହିଁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ମୂଳଭିତ୍ତି

19. କିପରି ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ଉଭୟ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ଏବଂ ଅନୁପୂରକ ?
Answer:
କେତେକ ଅଭାବ ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ପରସ୍ପରର ପରିପୂରକ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ପରେ ପରେ ପରସ୍ପର ପ୍ରତିଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ମଣିଷ ଏବଂ ମେସିନ୍ । ମେସିନ୍ ମଣିଷ ବିନା ଚାଲିପାରିବ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ମେସିନ୍ ଚାଲିଲେ ଏହା ମଣିଷର ପ୍ରତିଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ, କାରଣ ମଣିଷ ଏବଂ ମେସିନ୍‌ ଏକପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

20. ମାନବିକ ଅଭାବର ତିନୋଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ମାନବିକ ଅଭାବର ତିନୋଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପରିପୂରକ ହେଲା– (i) ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ଅସୀମ, (ii) କେତେକ ଅଭାବ ପରସ୍ପର, (iii) କେତେକ ଅଭାବ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ।

21. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର ମାଲିକାନାରେ ଥ‌ିବା ଗୃହ, ଆସବାବପତ୍ର, କମ୍ପାନୀର ଅଂଶ ଓ ଦଲିଲ୍, ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ପାର୍ଥିବ ଏବଂ ଅପାର୍ଥିବ ସମ୍ପଦକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ତାଙ୍କର ବ୍ୟାବସାୟିକ ସମ୍ପର୍କ ଏବଂ ସଦିଚ୍ଛାକୁ ତାଙ୍କର ଅପାର୍ଥିବ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ତାଙ୍କର ମୋଟ ସମ୍ପଦର ଧାରଣା କରିବାକୁ ହେଲେ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ପାର୍ଥିବ ଓ ଆପାର୍ଥିବ ସମ୍ପଦକୁ ହିସାବକୁ ନେବାକୁ ହୋଇଥାଏ ।

22. ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ପଦ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇନାହିଁ, ତାହାକୁ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ମାଟି ତଳେ ଲୁକ୍କାୟିତ କୋଇଲା, ଲୁହା ଏବଂ ସ୍ବର୍ଣ୍ଣ ଖଣି ଏହାର ନମୁନା । ଯେହେତୁ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇନାହିଁ ଏବଂ ଲୁକ୍‌କାୟିତ ହୋଇ ରହିଛି, ତେଣୁ ତାହାକୁ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।

23. ସମ୍ପଦର ତିନୋଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
ସମ୍ପଦରୂପେ ବିବେଚିତ ହେବାପାଇଁ ଦ୍ରବ୍ୟର କେତେଗୁଡ଼ିଏ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା–
(i) ଉପଯୋଗିତା, (ii) ସ୍ଵଳ୍ପତା, (iii) ସ୍ଥାନାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା ବା ଅନ୍ତରଣୀୟତା ।

24. ସ୍ଥାନାନ୍ତର କ୍ଷମତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ଏବଂ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଖରୁ ଅନ୍ୟ ଜଣଙ୍କ ପାଖକୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଦଳବଦଳ ହେବାର କ୍ଷମତାକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ଥାନ ଓ ମାଲିକାନା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା କ୍ଷମତାକୁ ତାହାର ସ୍ଥାନାନ୍ତର କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା କେବଳ ଭୌତିକ ସ୍ଥାନାନ୍ତରକୁ ବୁଝାଇ ନଥାଏ । ମାଲିକାନା ସ୍ୱତ୍ୱ ହସ୍ତାନ୍ତର ମଧ୍ୟ ଏହାର ପରିସରଭୁକ୍ତ ।

25. ସ୍ଵତା କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ତୁଳନାରେ ଚାହିଦା ଅଧ୍ଵ, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଅଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଆବଶ୍ୟକ ତୁଳନାରେ ଯେଉଁସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସୀମିତ ପରିମାଣରେ ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇଥାଏ, ତାହକୁ ସ୍ଵଳ୍ପତା କୁହାଯାଏ ।

26. ଋଣାତ୍ମକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଋଣାତ୍ମକ ସମ୍ପଦ ଲୋକ ଦେଶର ଦେୟ ସମ୍ପଦକୁ ବୁଝାଏ । ଏହି ସମ୍ପଦ କିଛି ସମୟ ପରେ ଋଣଦାତାଙ୍କୁ ଫେରସ୍ତ କରି ଦିଆଯାଏ । ଯେହେତୁ କିଛି ସମୟ ପରେ ଋଣଦାତାଙ୍କୁ ଏହି ସମ୍ପଦ ଫେରସ୍ତ କରି ଦିଆଯାଏ, ତେଣୁ ତାହାକୁ ଋଣାତ୍ମକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।

27. ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମ୍ପଦ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବର ସମ୍ପଦକୁ ବୁଝାଏ । ସମଗ୍ର ମାନବଜାତିର ସମ୍ପଦର ଏହା ସମଷ୍ଟି । ଏହା କଳନା କଲାବେଳେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଋଣ ଏଥୁ ଅନ୍ତର କରାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ସମ୍ପଦ ଉପରେ ସମସ୍ତ ମାନବଜାତିର ସାମୂହିକ ଅଧୂକାର ରହିଅଛି । ଜାତିସଂଘ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି, ବିଶ୍ବବ୍ୟାଙ୍କ, ପୃଥିବୀର ମହାସମୁଦ୍ର, ଚନ୍ଦ୍ର, ମଙ୍ଗଳର ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଆଦି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦର ଉଦାହରଣ ।

B ପାଞ୍ଚଟି/ ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ସେବା ଉପଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଦ୍ରବ୍ୟ ଯେପରି ମନୁଷ୍ୟର ଅଭାବ ପୂରଣ କରିଥାଏ, ସେବା ମଧ୍ୟ ସେହିପରି ମାନବିକ ଅଭାବର ପରିପୂରଣ କରିଥାଏ । ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ୟର ମଙ୍ଗଳ ବା କଲ୍ୟାଣ ସାଧନ ନିମନ୍ତେ ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ସେବା କୁହାଯାଏ । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶିକ୍ଷକ, ଡାକ୍ତର ଓ ଓକିଲ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସେବା କୁହାଯାଏ । ଏହି ସେବାଗୁଡ଼ିକର ଉପଯୋଗିତାକୁ ସେବା ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ସେବାର ଉପଯୋଗିତା ରହିଛି ଓ ତାହା ଆମର ଅଭାବ ପରିପୂରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

2. ମନୁଷ୍ୟର ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ଯେଉଁ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ, ତାହାକୁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅଭାବ ପୂରଣ ନହେଲେ ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନଧାରଣ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାପନ, ସାଧାରଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ଦକ୍ଷତା ନିମନ୍ତେ ଯେଉଁସବୁ ଅଭାବର ପରିପୂରଣ ଆବଶ୍ୟକ, ସେଗୁଡ଼ିକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ ପୂରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ । ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବକୁ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – (i) ଜୀବନଧାରଣ ନିମିତ୍ତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ (ii) ଦକ୍ଷତା ନିମିତ୍ତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ (iii) ପରମ୍ପରାଗତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ ।

3. ଆରାମଦାୟକ ଅଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଜୀବନକୁ ସୁଖପ୍ରଦ ଓ ଆରାମଦାୟକ କରେ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଆରାମଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ଅଭାବ ପରିପୂରଣ ଜୀବନକୁ ଅଧିକ ସହଜ ଓ ଆରାମପ୍ରଦ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଆରାମଦାୟକ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଏହି ଅଭାବକୁ ପରିତୃପ୍ତ କରେ, ସେଗୁଡ଼ିକ ଆରାମଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ ଭଳି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ନୁହଁନ୍ତି । ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ପରେ ଆରାମଦାୟକ ଅଭାବର ପରିପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଏ । ରୁଚିକର ଖାଦ୍ୟ, ଉତ୍ତମ ବସ୍ତ୍ର, ଉତ୍ତର ବାସଗୃହ, ଟେଲିଭିଜନ୍, ଏୟାର କୁଲର ଇତ୍ୟାଦି ଆରାମଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ । ଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଆରାମଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ନୁହେଁ । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ କେବଳ ମାତ୍ରାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଥାଏ ।

4. ବିଳାସମୂଳକ ଅଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମାନବିକ ସମ୍ପଦ ଓ ଆଭିଜାତ୍ୟର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ, ତାହାକୁ ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତିଦ୍ଵାରା ଆତ୍ମାଭିମାନ ଓ ବଡ଼ିମା ବଜାୟ ରଖାଯାଇପାରେ, ତାହା ବିଳାସମୂଳକ ଅଭାବ । ବିଳାସ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗ ଉପଭୋକ୍ତାକୁ ସାମାଜିକ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା ଆଣି ଦିଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା କରିଦିଏ । ଜଣେ ମହିଳାଙ୍କ ହୀରକ ହାର ଏବଂ ଜଣେ ଛାତ୍ରାବାସରେ ରହୁଥ‌ିବା ଅନ୍ତେବାସୀଙ୍କର ଏକ ମଟରଗାଡ଼ି ବିଳାସମୂଳକ ଅଭାବର ଉଦାହରଣ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟର ନିଦର୍ଶନ ମାତ୍ର । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଲୋକଦେଖାଣିଆ ଏବଂ ଏହାକୁ ଜଣେ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ସହଜରେ ଚଳିପାରିବ ।

5. ଅଭ୍ୟାସ ଓ ପରମ୍ପରାଗତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଅଭାବ ଅଭ୍ୟାସ ଏବଂ ସାମାଜିକ ପ୍ରଥା ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ଅଭ୍ୟାସ ଓ ପରମ୍ପରାଗତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ପରମ୍ପରାଗତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ ଜୀବନଧାରଣ କିମ୍ବା ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିନଥାଏ । ଏହା ସାମାଜିକ ପରମ୍ପରା ଓ ଅଭ୍ୟାସରୁ ଜାତ । ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ପରମ୍ପରା; ଯଥା— ବିବାହ, ବ୍ରତ, ଶ୍ରାଦ୍ଧ, ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣିର ପାଳନ ପରମ୍ପରାଗତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ ଅଟେ । ଅପଚୟମୂଳକ ବ୍ୟୟ ବିବାହ ସମୟରେ ଲୋକମାନେ କରିଥା’ନ୍ତି । ତାହା ସାମାଜିକ ଚଳଣି ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ମଦ, ଚା’, ପାନ, ଅଫିମ ଇତ୍ୟାଦିର ଅଭ୍ୟାସ ଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ପାଇଁ ଉକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ଅଭ୍ୟାସ ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

6. ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟସମୂହକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ସୀମିତ । ଏହାର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଣିଷର ଅବଦାନ ରହିଛି । ସ୍ୱଳ୍ପତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପାଇଁ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କୁ ଦାମ୍ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ତେଣୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଭୟ ବ୍ୟାବହାରିକ ଓ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ରହିଛି । ଆମ ଚାରିପଟେ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯେଉଁଥିପାଇଁ ଆମେ ଦାମ୍ ଦେଇଥାଉ, ସେସବୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ । କଲମ, ବହି, ପୋଷାକ, ସାଇକେଲ୍, ଗୃହ, ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ।

7. ମୂଲ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ କୌଣସି ପଦାର୍ଥର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ‘ମୂଲ୍ୟ’ ଦୁଇଟି ଧାରଣା ବ୍ୟକ୍ତ କରେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଓ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ । ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗିତାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ରହିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ କେବଳ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତିବଦଳରେ ମିଳୁଥ‌ିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣକୁ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର କ୍ରୟ କ୍ଷମତା ହେଉଛି ଉକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ।

8. ଦର କ’ଣ?
Answer:
ମୂଲ୍ୟକୁ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ତାହାକୁ ଦର ବା ଦାମ୍ କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ଦର ମୂଲ୍ୟର ମୌଦ୍ରିକ ପରିପ୍ରକାଶ । କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ବିନିମୟରେ ଯେଉଁ ପରିମାଣର ଅର୍ଥ ମିଳିଥାଏ, ତାହା ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର । ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ଓ ଦର ମଧ୍ୟରେ ପରୋକ୍ଷ ସମାନୁପାତୀ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି । ସମସ୍ତେ ଦର ଏକ ସାଙ୍ଗରେ ହ୍ରାସ କିମ୍ବା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇପାରେ । ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ସମୟରେ ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ମୁଦ୍ରା ଅବସ୍ତିତି କାଳରେ ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ହ୍ରସ ପାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଏକ ସଙ୍ଗେ ବୃଦ୍ଧି କିମ୍ବା ହ୍ରାସ ହୋଇନଥାଏ ।

9. ଅନୁପୂରକ ଅଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ମନୁଷ୍ୟର କେତେକ ଅଭାବ ପରସ୍ପରର ଅନୁପୂରକ ଅଟନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ସେଗୁଡ଼ିକର ପରିପୂରଣ ପାଇଁ ଏକାଧ୍ଵ ବସ୍ତୁ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । ଯେଉଁସବୁ ଅଭାବ ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଏକାଧିକ ବସ୍ତୁର ସହାୟତାରେ ପୂରଣ ହୋଇଥାଏ, ସେସବୁକୁ ଅନୁପୂରକ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଚା’ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାପାଇଁ ଆମେ ଚା’ପତି, ପାଣି, କ୍ଷୀର, ଚିନି ଆଦି ବସ୍ତୁ ଆବଶ୍ୟକ କରିଥାଉ । ସେହିପରି ମୋଟର ସାଇକେଲ୍ ଓ ପେଟ୍ରୋଲ୍ ଏବଂ କଲମ ଓ କାଳି ଇତ୍ୟାଦି ଅନୁପୂରକ ଅଭାବ ଅଟନ୍ତି ।

10. ପ୍ରତିଯୋଗୀ ଅଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
କେତେକ ଅଭାବ ପରସ୍ପର ସହିତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରନ୍ତି । କାରଣ ଅଭାବ ଅସୀମ ଏବଂ ସମ୍ବଳ ସସୀମ । ଅଭାବର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ନେଇ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ବାଚନ କରାଯାଏ । ପ୍ରଥମେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକୁ ପୂରଣ କରାଯାଏ । ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସାଇକେଲ୍‌ଟିଏ ଓ ରେଡ଼ିଓଟିର ଅଭାବ ଏକ ସମୟରେ ଅନୁଭବ କରିପାରନ୍ତି । ଏହି ଦୁଇଟି ଅଭାବ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ନିହାତି ଜରୁରୀ, କେଉଁଟି କମ୍ ଜରୁରୀ ଜାଣିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ତେଣୁ ଚୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ଅଭାବମାନଙ୍କର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବେ ଚାଲିଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଭାବ ପ୍ରଥମେ ପୂରଣ ହେବାପାଇଁ ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା କରିଥା’ନ୍ତି ।

11. ଉପଯୋଗିତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ଦ୍ରବ୍ୟର ମାନବୀୟ ଅଭାବ ମୋଚନକାରୀ କ୍ଷମତାକୁ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ନିଜ ଅଭାବ ପୂରଣ ପାଇଁ ମଣିଷ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ । କାରଣ ଉକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଅଭାବମୋଚନ କ୍ଷମତା ରହିଛି । ତେଣୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଏହି ଅଭାବ ପୂରଣକାରୀ କ୍ଷମତା ହିଁ ଉପଯୋଗିତା । ଉପଯୋଗିତାଦ୍ୱାରା ମାନବିକ ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଜଣେ ତୃଷାଇଁ ଜଳର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବ କରେ, କାରଣ ସେ ଜାଣିଥାଏ ଯେ ଜଳ ହିଁ ତା’ର ତୃଷା ନିବାରଣ କରିପାରିବ । ଠିକ୍ ସେହିପରି, ଜଣେ ରୋଗୀ ରୋଗ ଉପଶମ ପାଇଁ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବ କରେ । ତେଣୁ ଜଳର ତୃଷା ନିବାରଣକାରୀ କ୍ଷମତା ଏବଂ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ରୋଗ ଉପଶମ କରିବା କ୍ଷମତାକୁ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଉପଯୋଗିତା ଏକ ମାନସିକ ଧାରଣା । ତେଣୁ ଉପଯୋଗିତାର ସଠିକ୍ ପରିମାପ ଅସମ୍ଭବ ।

12. ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବର ସମ୍ପଦକୁ ବୁଝାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ବିଶ୍ବର ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଧିକାରରେ ଥିବା ସମ୍ପଦକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ସମଗ୍ର ମାନବ ଜାତିର ସମ୍ପଦର ଏହା ସମଷ୍ଟି । ଏହା କଳନା କଲାବେଳେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଋଣକୁ ଏଥିରୁ ଅନ୍ତର କରାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ସମ୍ପଦ ଉପରେ ସମଗ୍ର ମାନବ ଜାତିର ସାମୂହିକ ଅଧିକାର ରହିଛି । ତେଣୁ ଏହା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବର ସମ୍ପଦ । ମହାସାଗର, ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି, ବିଶ୍ବବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମ୍ପଦର ଉଦାହରଣ ।

13. ଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ସେବା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରେ, ତାହାକୁ ଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ଅଭାବର ପୂରଣଦ୍ଵାରା ମଣିଷ ତା’ର ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିପାରେ, ତାହାକୁ ଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ଦକ୍ଷତା କହିଲେ ଜଣେ ଶ୍ରମିକର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର କ୍ଷମତା ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ଉତ୍ତମ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ମଣିଷର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରେ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ, ଔଷଧ, ସୁସ୍ଥ ପରିବେଶ ଇତ୍ୟାଦି ଦକ୍ଷତା ନିମିତ୍ତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବର ଉଦାହରଣ । ଏତଦ୍‌ଭିନ୍ନ ଜଣେ ଛାତ୍ର ପାଇଁ ଘଣ୍ଟା, ରାତ୍ରି ଜଗୁଆଳି ପାଇଁ ଟର୍ଚ୍ଚ, ଡାକ୍ତରଙ୍କ ପାଇଁ କାର୍, ହିସାବ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ପାଇଁ କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଇତ୍ୟାଦି ଦକ୍ଷତା ନିମିତ୍ତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ ଅଟେ ।

C ଛଅଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ମୂଲ୍ୟ ଓ ଦର :
Answer:
(i) କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ବିନିମୟରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯେଉଁ ପରିମାଣରେ ମିଳେ, ତାହାକୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ମୂଲ୍ୟକୁ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ଦର ମିଳିଥାଏ । ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟ ବିନିମୟରେ ମିଳୁଥିବା ଅର୍ଥ, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ।
(ii) ମୂଲ୍ୟର ସାଧାରଣ ବୃଦ୍ଧି ବା ହ୍ରାସ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଏକା ସାଙ୍ଗରେ ବୃଦ୍ଧି କିମ୍ବା ହ୍ରାସ ହୋଇପାରେ ।
(iii) ଦୁଇଟି ଦ୍ରବ୍ୟର ପାରସ୍ପରିକ ମୂଲ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ପରୋକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ରହିଥ‌ିବା ବେଳେ, ଦୁଇଟି ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଏ ।

2. ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଗଣ ଦ୍ରବ୍ୟ :
Answer:
ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ ବଜାରରେ କିଣାବିକା ହୁଏ । ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଦର ଯୋଗାଣ ଓ ଚାହିଦା ଭିତ୍ତିରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୁଏ । ଦର ଦେଇ ଯେଉଁମାନେ କିଣିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୁଅନ୍ତି, ସେମାନେ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି । କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମର୍ଥ୍ୟ ନଥିଲେ ସେ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗରୁ ବଞ୍ଚତ ହୁଏ । ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବହିଷ୍କରଣ ନୀତି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟର ମାଲିକ ବ୍ୟକ୍ତବିଶେଷ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ । ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ଖାଉଟି ଅନ୍ୟ ଜଣଙ୍କର ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ; ମାତ୍ର ଗଣ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ଖାଉଟି ଅନ୍ୟ ଜଣକୁ ବଞ୍ଚତ କରେ ନାହିଁ ।

ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବହିଷ୍କରଣ ନୀତି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୋଇନଥାଏ । ତେଣୁ ଉପଭୋଗ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀ ନୁହେଁ । ଜାତୀୟ ପ୍ରତିରକ୍ଷା, ରାସ୍ତାଘାଟ, ବତୀଘର, ସେତୁ, ରାସ୍ତା ଆଲୋକ ଆଦି ଗଣଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ସମସ୍ତେ ସମାନ ଭାବରେ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅବିଭାଜ୍ୟ । ତେଣୁ ଜଣେ ଅଧ‌ିକ ଓ ଅନ୍ୟ ଜଣେ କମ୍ ଉପଭୋଗ କରିବାର ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେନାହିଁ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇନଥାଏ । ସରକାର ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଯୋଗାଣ କରିଥାଆନ୍ତି । ଗଣ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିତୃପ୍ତି ସମାଜର ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କୁ ମିଳିଥାଏ ।

3. ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ :
Answer:
(i) ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରକୃତିଦତ୍ତ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ।
(ii) ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ଚାହିଦାଠାରୁ ଅଧିକ । ତେଣୁ, ଏହାର ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟତା ରହିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଯୋଗାଣଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ସ୍ୱଳ୍ପତା ଥାଏ ।
(ii) ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଲାଭ ପାଇଁ କୌଣସି ଦାମ୍ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିନଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଲାଭ ନିମନ୍ତେ ଦାମ୍ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।
(iv) ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର କେବଳ ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଥିବାବେଳେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଭୟ ବ୍ୟାବହାରିକ ଓ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ରହିଥାଏ ।

4. ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ :
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ମାନବୀୟ ଅଭାବ ପୂରଣ କରିପାରେ, ତାହା ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, କଲମ, ବହି, ଟେବୁଲ୍, ଟେଲିଭିଜନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ସିଧାସଳଖ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ ପାଇଁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଅଭାବ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ରହିଥାଏ ।

ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ପରୋକ୍ଷ ଭାବେ ମାନବୀୟ ଅଭାବ ପୂରଣ କରିପାରେ, ତାହା ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ଚକୋଲେଟ୍ ଏକ ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ । କିନ୍ତୁ ଚକୋଲେଟ୍ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ମେସିନ୍ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏଠାରେ ଚକୋଲେଟ୍‌ ମେସିନ୍ ଚକୋଲେଟ୍ ଉତ୍ପାଦନ କରି ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ମାନବୀୟ ଅଭାବ ପୂରଣ କରୁଛି । କାରଖାନା, ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ବିହନ, ସାର, ଲୁହାପଥର, କାରିଗରୀ ଜ୍ଞାନ ଇତ୍ୟାଦି ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ । ବିଭିନ୍ନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉଭୟ ଉପଭୋଗ ଓ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ ହୋଇପାରେ । ଆଖୁ ଏକ ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ । କିନ୍ତୁ ଚିନିକଳରେ ଆଖୁ ଏକ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ ।

5. ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ :
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖ୍ ହେବ ଓ ସ୍ପର୍ଶ କରିହେବ, ସେଗୁଡ଼ିକ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକାର ଥାଏ । କଲମ, ବହି, ଚୌକି, ଘଣ୍ଟା, ଟେଲିଭିଜନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ସମସ୍ତ ଦୃଶ୍ୟମାନ ପଦାର୍ଥ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ ।

ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଦେଖୁ ଓ ସ୍ପର୍ଶ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, ସେଗୁଡ଼ିକ ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର କୌଣସି ଆକାର ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥିତି ଅନୁଭବ କରି ହୁଏ । ଅଧ୍ୟାପକଙ୍କ ପାଠପଢ଼ା, ଡାକ୍ତରଙ୍କ ଚିକିତ୍ସା, ବ୍ୟବସାୟରେ ‘ସୁନାମ’ ଇତ୍ୟାଦି ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ମୋଟ ଉପରେ ସମସ୍ତ ସେବା ଓ ସଦିଚ୍ଛା ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ।

6. ସମ୍ପଦ ଓ ପୁଞ୍ଜି :
Answer:
ଗଚ୍ଛିତ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ, ଯଥା – ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟର ଅଭାବକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ପୂରଣ କରିପାରେ । କିନ୍ତୁ ଉତ୍ପାଦକ ବା ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ପୁଞ୍ଜି ଦ୍ରବ୍ୟ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରି ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଆମର ଅଭାବ ପୂରଣ କରନ୍ତି । ଯେହେତୁ ସମ୍ପଦ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ପୁଞ୍ଜି ଦ୍ରବ୍ୟର ସମଷ୍ଟି ସେହିହେତୁ ସମସ୍ତ ପୁଞ୍ଜି ସମ୍ପଦ, କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ସମ୍ପଦ ପୁଞ୍ଜି ନୁହେଁ । ସାଇକେଲ, ରେଡ଼ିଓ, ଚୌକି, ଟେବୁଲ, କଲମ ଇତ୍ୟାଦି ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ | ଏଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପଦ, କିନ୍ତୁ ପୁଞ୍ଜି ନୁହେଁ । ଟ୍ରାକ୍ଟର, ମେସିନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକ ଅଂଶ ମାତ୍ର; କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଦ ପୁଞ୍ଜି ନୁହେଁ । କାରଣ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଦରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏଗୁଡ଼ିକ ପୁଞ୍ଜି ଓ ସମ୍ପଦ ଅଟନ୍ତି । ପୁଞ୍ଜି ସମ୍ପଦ । ତେଣୁ ସମସ୍ତ ପୁଞ୍ଜି ସମ୍ପଦ; କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତ ସମ୍ପଦ ପୁଞ୍ଜି ନୁହେଁ । କାରଣ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଦରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

7. ବିକ୍ରୟଯୋଗ୍ୟତା ଓ ବାହ୍ୟତା :
Answer:
କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ବିକ୍ରୟଯୋଗ୍ୟତା ଥିଲେ ଦ୍ରବ୍ୟଟି ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇପାରିବ । ଦ୍ରବ୍ୟଟି ବିକ୍ରୟଯୋଗ୍ୟ ହେବ ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟଟିର ହସ୍ତାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବ । ଦ୍ରବ୍ୟଟିର ମାଲିକାନା ହସ୍ତାନ୍ତର ହୋଇପାରିଲେ ଦ୍ରବ୍ୟଟି ବିକ୍ରିଯୋଗ୍ୟ ହୁଏ । ତେଣୁ ବିକ୍ରୟଯୋଗ୍ୟତା ବା ହସ୍ତାନ୍ତରଯୋଗ୍ୟତା ସମ୍ପଦର ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଯେକୌଣସି ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏହି ଯୋଗ୍ୟତା ଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟର ଗୁଣାବଳୀ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ, କାରଣ ମନୁଷ୍ୟର ଗୁଣାବଳୀ ହସ୍ତାନ୍ତରଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ । ବାହ୍ୟତା କହିଲେ ଆମେ ବାହ୍ୟ ସ୍ଥିତିକୁ ବୁଝିଥାଉ । ସମ୍ପଦର ଅନ୍ୟତମ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ବାହ୍ୟତା ବା ବାହ୍ୟ ସ୍ଥିତି ।

ପଦାର୍ଥଟି ମାଲିକଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ୍ ରହିବା ଦରକାର । ପଦାର୍ଥଟିର ବାହ୍ୟ ଅବସ୍ଥିତି ନଥିଲେ ହସ୍ତାନ୍ତର ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ମନୁଷ୍ୟର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣାବଳୀର ବାହ୍ୟ ସ୍ଥିତି ନଥ‌ିବା ହେତୁ ତାହା ହସ୍ତାନ୍ତର ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ହସ୍ତାନ୍ତରଯୋଗ୍ୟତା ନଥିବା ହେତୁ ଏହାର କିଣାବିକା ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଗାୟକର କଣ୍ଠସ୍ଵର, ଶିକ୍ଷକଙ୍କର ନିପୁଣତା, ଅଭିନେତାର ଅଭିନୟ କଳା, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଉତ୍ତମ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣ । ଏହି ଗୁଣ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ; କିନ୍ତୁ ଏହି ଗୁଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଯେଉଁ ସେବା ମିଳେ ତାହା ବିକ୍ରିଯୋଗ୍ୟ ଓ ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ । ଗାୟକର କଣ୍ଠସ୍ଵର, ଶିକ୍ଷକଙ୍କର ନିପୁଣତା, ଅଭିନେତାର ଅଭିନୟ କଳା, ଉତ୍ତମ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପଦର ଉତ୍ସ, କିନ୍ତୁ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।

8. ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଓ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ :
Answer:
ଖାଉଟି ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟ ଭିତରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ ହେଉଛି ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ । ପୁସ୍ତକ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମୂଲ୍ୟବାନ୍, ଯେତେବେଳେ ବହିଟି ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାରରେ ଆସିଥାଏ । ଏଠାରେ ପୁସ୍ତକର ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଅଛି । ଅର୍ଥନୀତିରେ ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତିବଦଳରେ ମିଳୁଥିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଥାଏ । ଅବାଧଲବ୍‌ଧ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ନ ଥାଏ, କାରଣ ଏହା ପ୍ରତିବଦଳରେ କେହି କିଛି ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ ।

9. ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ :
Answer:
ଅନ୍ତର୍ବର୍ତ୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆମମାନଙ୍କ ବ୍ୟବହାରରେ ଅନ୍ତିମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପହଞ୍ଚି ନଥାଏ । ତେଣୁ ଆମେମାନେ ଏହାକୁ ଅନ୍ତିମ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ଦ୍ରବ୍ୟ ବୋଲି କହୁନା, କାରଣ ଅନ୍ତିମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟର ଅଭାବକୁ ସିଧାସଳଖ ପୂରଣ କରେ ଓ ପରିତୃପ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରେ । ଜାତୀୟ ଆୟ ହିସାବ କଲାବେଳେ ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଆୟ ପରିସରଭୁକ୍ତ କରିଥାଉ । ଅବଶ୍ୟ ବେଳେବେଳେ ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନ ସମୟରେ ଭୁଲ୍ କ୍ରମେ ଦ୍ଵୈତ ଗଣନା ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟର ପାର୍ଥକ୍ୟ ଜାଣିବା ବିଧେୟ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ତୁଳାକୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ଏହା ଏକ କଞ୍ଚାମାଲ୍ । ଏଥୁରୁ ଆମେ ସୂତା ତିଆରି କରୁ । ସୂତା ଏକ ଅର୍ଥନିର୍ମିତ ଦ୍ରବ୍ୟ । ସୂତାକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଆମେ ପୋଷାକପତ୍ର ତିଆରି କରୁ ।

ତେଣୁ ସୂତା ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ପୋଷାକପତ୍ର ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅଟେ । ଗୋଟିଏ ପଲଙ୍କ ତିଆରି କରିବାପାଇଁ କାଠ କଞ୍ଚାମାଲ୍; କିନ୍ତୁ କଣ୍ଟା, ରଙ୍ଗ, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ନ ଲାଗିଲେ ପଲଙ୍କଟିଏ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ତେଣୁ କାଠ କଞ୍ଚାମାଲ୍, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ପଲଙ୍କ ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ । ତେଣୁ କଞ୍ଚାମାଲ୍, ଅର୍ଥନିର୍ମିତ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନବେଳେ କେବଳ ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟକୁ ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଏ ।

10. ସମ୍ପଦ ଓ ମୁଦ୍ରା :
Answer:
ମୁଦ୍ରା ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ । କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ହୁଏ ଯେତେବେଳେ ଏହାର ଉପଯୋଗିତା, ସ୍ଵଳ୍ପତା, ହସ୍ତାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା ଓ ବାହ୍ୟତା ଥାଏ । ମୁଦ୍ରାଠାରେ ଉପଯୋଗିତା ବ୍ୟତୀତ ଆଉ ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷଣ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ମୁଦ୍ରାର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଅଛି, କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ନାହିଁ । ସିଧାସଳଖ ଭାବେ ଏହା ମନୁଷ୍ୟର ଅଭାବ ପୂରଣ କରିପାରି ନଥାଏ ।

ଆଜିକାଲି ଆମେ କାଗଜ ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟବହାର କରୁଛେ । କାଗଜ ମୁଦ୍ରାର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଅଛି, କାରଣ ଟଙ୍କା ଦେଲେ ଆମେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ପାଇପାରିବା । କିନ୍ତୁ ଏହାର ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ କିଛି ନାହିଁ ? ଅପରପକ୍ଷରେ ଆଗରୁ ପ୍ରଚଳନ ଥିବା ଧାତବ ମୁଦ୍ରାକୁ ତରଳାଇଲେ ଆମେ ଧାତୁ ପାଉ । ଯଦି ମୁଦ୍ରା ସୁନାରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ, ତେବେ ଆମେ ସୁନା ପାଉ । ସୁନା କାମରେ ଲାଗେ । ଅଳଙ୍କାର ହୁଏ । ତରଳାଇବା ପରେ ତାହା ମୁଦ୍ରା ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପୃଥ‌ିବୀର ସମସ୍ତ ଦେଶରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ମୁଦ୍ରା ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣର ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଂଶ ।

ବ୍ୟାଙ୍କ ମୁଦ୍ରା କହିଲେ ବ୍ୟାଙ୍କ ଜମାକୁ ବୁଝାଏ । ଜମାକାରୀମାନେ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଏହି ମୁଦ୍ରା ଜମା କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହି ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟାଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଋଣ । ଆମେ ଜାଣୁ ଯେ, ସମ୍ପଦ ଆକଳନ କଲାବେଳେ ଋଣକୁ ଅନ୍ତର କରାଯାଏ । ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ମୁଦ୍ରା ଏକ ଋଣାତ୍ମକ ମୁଦ୍ରା ଏହି ମୁଦ୍ରାର ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ନାହିଁ । ଏହାକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନେ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ସମ୍ପଦ ବୋଲି କହିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ସମସ୍ତ ମୁଦ୍ରା ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ । କେବଳ ଧାତବ ମୁଦ୍ରା ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ।

11. ସମ୍ପଦ ଓ ସମ୍ପଦ ସ୍ଵତ୍ଵ :
Answer:
ଗଚ୍ଛିତ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଦ ଅଟେ । ଏହାଛଡ଼ା ବଣ୍ଡ, କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କର ସେୟାର୍ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପଦ ସ୍ଵତ୍ଵ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ସମ୍ପତ୍ତି ବା ସମ୍ପତ୍ତିର ସ୍ଵତ୍ଵାତ୍‌କାର କୁହାଯାଇପାରେ । ଏଗୁଡ଼ିକ ନିଜେ ସମ୍ପଦ ନୁହଁନ୍ତି । ବଣ୍ଡ, ସେୟାରଗୁଡ଼ିକର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ନଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଉପଯୋଗିତା ନଥାଏ – ତେଣୁ ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ନୁହେଁ । ଏହା ସମ୍ପଦର ସ୍ୱତ୍ୱାଧିକାର

12. ଆରାମଦାୟକ ଅଭାବ ଓ ବିଳାସଜନିତ ଅଭାବ :
Answer:
ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ସାମଗ୍ରୀ ଓ ସେବା ଜୀବନକୁ ସରସ ଓ ମଧୁମୟ କରେ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଆରାମଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ବିଜୁଳି ପଙ୍ଖା, ଟେଲିଭିଜନ୍, ସୁସଜ୍ଜିତ ଗୃହ ଇତ୍ୟାଦି ଆରାମଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏହି ପ୍ରକାରର ଦ୍ରବ୍ୟ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ନିହାତି ଜରୁରୀ ନୁହେଁ । ଏହାର ଅଭାବରେ ଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ ପାଇପାରେ । ଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଆରାମଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ନୁହେଁ । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ କେବଳ ମାତ୍ରାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଥାଏ ବୋଲି ମନେହୁଏ । ଏହି ଅଭାବ ପୂରଣ ପାଇଁ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵଚ୍ଛଳତା ରହିବା ଦରକାର ।

ବିଳାସ ଦ୍ରବ୍ୟ ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ଅଥବା କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ରକ୍ଷା ବା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ନୁହେଁ । ଏହି ପ୍ରକାରର ଦ୍ରବ୍ୟ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଅହଙ୍କାର ଓ ଆଭିଜାତ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପାଇଁ ଉପଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ବିଦେଶରୁ ଆମଦାନି ହୋଇଥବା ଦାମୀ ସାମଗ୍ରୀ, ହୀରା ହାର, ବିରାଟ ଓ ସୁଦୃଶ୍ୟ ଅଟ୍ଟାଳିକା, ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଆସବାବପତ୍ର, ଦାସଦାସୀ ଇତ୍ୟାଦି ବିଳାସଜନିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ । ଏଗୁଡ଼ିକ ଲୋକଦେଖାଣିଆ ଦ୍ରବ୍ୟ, ମାତ୍ର ଅନାବଶ୍ୟକ । ବଞ୍ଚିବାପାଇଁ ଏ ପ୍ରକାରର ଅଭାବ ନିରର୍ଥକ । ସମାଜରେ ନିଜର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ପାଇଁ କିଛି ଧନିକ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକ ବିଳାସ ଦ୍ରବ୍ୟର ଆଶ୍ରୟ ନେଇଥାଆନ୍ତି ।

13. ସମ୍ପଦ ଓ ଆୟ :
Answer:
ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଗଚ୍ଛିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ସମ୍ପଦର ଚାରୋଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଥାଏ, ଯାହା ପ୍ରଥମରୁ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି । ସମ୍ପଦ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟର ଗଚ୍ଛିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ଆୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ପ୍ରବାହ । ତେଣୁ ଆମେ ସମ୍ପଦକୁ ଗଚ୍ଛିତ ଅର୍ଥରେ ଓ ଆୟକୁ ପ୍ରବାହ ଅର୍ଥରେ ବୁଝୁ । ଆୟର ଉତ୍ସ ସମ୍ପଦ ଅଟେ । ଏହି ମର୍ମରେ ଆମେ କେତୋଟି ଉଦାହରଣ ଦେଇପାରିବା । କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର କୋଠାଘର ସମ୍ପଦ । କୋଠାଘର ଭଡ଼ା ଲାଗିଲେ ଯେଉଁ ଭଡ଼ା ମିଳେ, ତାହା ତାଙ୍କର ଆୟ । ଜମି ସମ୍ପଦ । ଜମି ଚାଷକରି ଆମେ ଯାହା ପାଉ ତାହା ଆୟ । କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ମୋଟରକାର୍ ତାଙ୍କର ସମ୍ପଦ । ମୋଟରଗାଡ଼ିଟିକୁ ଟାକ୍‌ସି ଭାବରେ ଭଡ଼ାରେ ଲଗାଇଲେ ଯାହା ଭଡ଼ା ମିଳେ, ତାହା ତାଙ୍କର ଆୟ । ତେଣୁ ଆୟ ସମ୍ପଦର ଉପଜ । ଆୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ତୃପ୍ତି ପ୍ରବାହ । ବିଗତ ବର୍ଷମାନଙ୍କର ସଞ୍ଚ ଆୟକୁ ସମ୍ପଦ ଏବଂ ସମ୍ପଦରୁ ସୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ପ୍ରବାହକୁ ଆୟ କୁହାଯାଏ । ସମ୍ପଦ ଓ ଆୟର ସମ୍ପର୍କ ନିରନ୍ତର ।

14. ସମ୍ପଦ ଓ କଲ୍ୟାଣ :
Answer:
ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଗଚ୍ଛିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଅପରପକ୍ଷରେ କଲ୍ୟାଣ ଏକ ଭାବନା, ଏକ ମାନସିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଏହା କେବଳ ଅନୁଭବଯୋଗ୍ୟ । ଏହା ପରିତୃପିର ପରିଭାଷା । କଲ୍ୟାଣ ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ । ଆମେ ଜାଣୁ ଯେ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ସମ୍ପଦ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ । ମାନବ କଲ୍ୟାଣ ଅନେକ ଉପାଦାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ସମ୍ପଦ ଏକତମ । ସମ୍ପଦ କଲ୍ୟାଣପ୍ରାପ୍ତିର ଏକ ମାଧ୍ୟମ କିନ୍ତୁ ଏକକ ମାଧ୍ୟମ ନୁହେଁ । ଅଧ୍ବକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଉତ୍ପାଦନ ଯେ ଅଧ‌ିକ କଲ୍ୟାଣପ୍ରାପ୍ତିର ସହାୟକ ହେବ ଏକଥା ସତ୍ୟ ନୁହେଁ । ନିଶାଦ୍ରବ୍ୟ, ଗୋଳାବାରୁଦ, ଯୁଦ୍ଧ ଉପକରଣ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଲେ ସମ୍ପଦ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ; କିନ୍ତୁ କଲ୍ୟାଣ ନିମିତ୍ତ ବର୍ଷିତ ଉତ୍ପାଦନ ସହିତ ଜାତୀୟ ଆୟର ସୁଷମ ବଣ୍ଟନ ହେଲେ ସମାଜର ମଙ୍ଗଳ ହୁଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟ ପରିବେଶ ଉନ୍ନତି, କାର୍ଯ୍ୟ-ଅବକାଶ ଅନୁପାତରେ ହ୍ରାସ, ନିରାପତ୍ତା ଇତ୍ୟାଦି ଅଧ୍ଵ କଲ୍ୟାଣ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନଦ୍ୱାରା ଜଳ, ବାୟୁ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟୁଛି ଓ ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟଦ୍ୱାରା ଜୀବମଣ୍ଡଳ ସୁରକ୍ଷିତ ନୁହେଁ । ଜୀବନଧାରଣର ସଙ୍କଟ ଉପୁଜୁଛି । ଏହାଦ୍ଵାରା ସାମୂହିକ କଲ୍ୟାଣ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ସମ୍ପଦ ଆବଶ୍ୟକ, କିନ୍ତୁ, ସମ୍ପଦ କଲ୍ୟାଣର ଏକମାତ୍ର ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ନୁହେଁ ।

15. ସ୍ଥାୟୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ନାଶଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟ :
Answer:
ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରକୃତି ଅନୁସାରେ କିଛି ଦ୍ରବ୍ୟ ସ୍ଥାୟୀ ଓ କିଛି ଦ୍ରବ୍ୟ ନାଶଶୀଳ । ସ୍ଥାୟୀ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ; କିନ୍ତୁ ଆଉକିଛି ଦ୍ରବ୍ୟ ଅଛି ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମାନବୀୟ ଅଭାବ ଥରେ ପୂରଣ କରିସାରିବା ପରେ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଏହି ପ୍ରକାର ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନଷ୍ଟଶୀଳ । ନଷ୍ଟଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ନାଶଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏକ ନୁହେଁ । ନାଶଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସାଧାରଣତଃ ଆମେମାନେ ପଚିଯାଉଥବା ଜିନିଷକୁ କହିଥାଉ । ନଷ୍ଟଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟ ବହୁଦିନ ରହିପାରେ; ମାତ୍ର ଯେବେ ବ୍ୟବହାର ହେବ କେବଳ ଥରକ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେବ । ନାଶଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଆମେ ଅଧ‌ିକ ଦିନ ରଖୁରିବା ନାହିଁ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ମାନବୀୟ ଅଭାବ ଥରେ ମାତ୍ର ପୂରଣ କରନ୍ତି । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର ନ କଲେ ଏହା ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ହୁଏ ନାହିଁ । ଦୁଧ, ପନିପରିବା, ପିଠା, ମିଠା ଇତ୍ୟାଦି ନାଶଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟ । ସାଇକେଲ୍, ଟେଲିଭିଜନ୍, ଖଟ, ଚେୟାର, ବାସନକୁସନ, ଆଲମାରୀ, ମଟରଗାଡ଼ି ଇତ୍ୟାଦି ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ସ୍ଥାୟୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 4 ତନ୍ତୁରୁ ବସ୍ତ୍ର Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 4 ତନ୍ତୁରୁ ବସ୍ତ୍ର

Question 1.
କେଉଁଟି ଠିକ୍ ? ରେଶମ କୀଟ ଏକ
(କ) ଲାର୍ଭା
(ଖ) ଶୁକକୀଟ
(ଗ) ଲାର୍ଭା ଓ ଶୁକକୀଟ
(ଘ) ଲାର୍ଭା ନୁହେଁ କିମ୍ବା ଶୁକ କୀଟ ନୁହେଁ
Solution:
(ଖ) ଶୁକକୀଟ

Question 2.
କେଉଁଟିରୁ ପଶମ ମିଳେ ନାହିଁ ?
(i) ଚମରା ଗାଲ
(ii) ଓଟ
(iii) ଛେଳି
(iv) ଲୋମଶ କୁକୁର
Solution:
(iv) ଲୋମଶ କୁକୁର

Question 3.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :
(କ) ଭଲ ଯୋଯାକ ________ ତନ୍ତୁରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ |
(ଖ) -ସବୁଠାରୁ ଉନ୍ନତମାନର ପଶମ – ଜାତିର ମେଣ୍ଢାଲୋମରୁ ମିଳେ ।
(ଗ) କଟା ଯାଇଥିବା ଲୋମ ଓ ଅଷ୍ଟଚର୍ମକୁ ପରିଷ୍କାର କରିବାଦ୍ୱାରା ଏଣ୍ଡ୍‌ରେ ଲାଗିଥିବା ଧୂଳି, ମଳି ଓ ________ ପଦାର୍ଥ ବାହାରିଯାଏ ।
(ଘ) ରେଣମ କାଟର ________ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଏହା ରେଶମ ସୂତାରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
(ଙ) ମଠାଲୁଗା ________ ପ୍ରକାର ରେଶମରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ।
Solution:
(କ) ପଶମ
(ଖ) ଲୋହି
(ଗ) ତେଲିଆ,
(ଘ) ଲାଳ (ପୁଷ୍ଟିସାରଯୁକ୍ତ ତନ୍ତୁ)
(ଙ) ଟସର

Question 4.
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦ ସହ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦ ମିଳାଅ ।
Solution:

Question 5.
ମେଣ୍ଢା ଲୋମରୁ ପଶମ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ନିମ୍ନଲିଖ ସୋପାନଗୁଡ଼ିକୁ ଠିକ୍ କ୍ରମରେ ସଜାଅ ।
(କ) ଅତି ଛୋଟ ଲୋମଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରିବା
(ଖ) ଲୋମ ଚର୍ମ ମିଶ୍ରଣକୁ ପରିଷ୍କାର କରିବା
(ଗ) ଲୁଗା ବୁଣିବା
(ଣ) ପୂତ୍ରା କାଟିବା
(ଙ) ବର୍ଦ୍ଧିତ ଲୋମକୁ କାଟିବା
(ତ) ତନ୍ତୁରେ ଭଲ ହେବା
Solution:
ବର୍ଦ୍ଧିତ ଲୋମକୁ କାଟିବା, ଲୋମ ଚର୍ମ ମିଶ୍ରଣକୁ ପରିଷ୍କାର କରିବା, ଅତି ଛୋଟ ଲୋମଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରିବା, ତନ୍ତୁରେ ରଙ୍ଗ ଦେବା, ସୂତା କାଟିବା, ଲୁଗା ବୁଣିବା ।

Question 6.
ବାମପାର୍ଶ୍ବରେ ଶବ୍ଦଦ୍ୱୟର ସମ୍ପର୍କକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
(କ) ମେଣ୍ଢାଲୋମ : ପଶ୍ଚିମ :: କୋଷା : ________
(ଖ) ଟସର : ମଠା :: ତୁତ୍ : ________
(ଗ) ମେଣ୍ଢା : ଘାସପତ୍ର:: ରେଶମ କୀଟ : ________
Solution:
(କ) ରେଶମ
(ଖ) ପାଟ
(ଗ) ତୁତ୍ଵଗଛର ପତ୍ର

Question 7.
(କ) ଅଣ୍ଡା
(ଖ) ପ୍ୟୁପା
(ଗ) ଲାର୍ଭା
(ଘ) ରେଶମ କୀଟ
ରେଶମ ପୋକ ଜୀବନ ଚକ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା (କ, ଖ, ଗ, ଘ)କୁ ଠିକ୍ କ୍ରମରେ ଲେଖ ।
Solution:
ରେଶମ କୀଟ → ଅଣ୍ଡା → ଲାର୍ଭା → ପ୍ୟୁପା ।

Question 8.
ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଟିପ୍ପଣୀ ଲେଖ ।
(କ) କୋଷା,
(ଖ) ମେଣ୍ଢାର ଖାଦ୍ୟ,
(ଗ) ରେଶମ ଚାଷ
(ଖ) ମନୋନୀତ ପ୍ରଜନନ
Solution:

• ରେଶମ କୀଟର ଲାର୍ଭା ମୁହଁରେ ରେଶମ ଗ୍ରନ୍ଥି ଥାଏ । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ ଲାଳପରି ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ତନ୍ତୁ ଆକାରରେ ବାହାରି ଆସେ ।
• ଏଥିରେ ଫାଇବ୍ରୋଇନ୍ ନାମକ ଏକ ପ୍ରକାର ପୁଷ୍ଟିସାର ଥାଏ । ଏହି ଲାଳ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ କଠିନ ହୋଇ ରେଶମ ତନ୍ତୁରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ରେଶମ କୀଟ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ନିଜ ଚାରିପଟେ ଏକ ଆବରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଗୋଟିଏ ଅଣ୍ଡାକୃତି ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ହିସାବରୁ ଜଣାଯାଇଛି ଯେ ଗୋଟିଏ ପୋକ ପ୍ରାୟ 300 ମିଟର ସୂତା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ନିଜର ଚାରିକଡ଼ରେ କୋଷାଟିଏ
• କୋଷାଟି କୌଣସି ଛୋଟ ଥାକ କିମ୍ବା ଗଛ ଡାଳରେ ଲାଗିରହେ ବା ଝୁଲି ରହେ ।
• ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ପୋକଟି କୋଷାରୁ ବାହାରି ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ କୋଷାଗୁଡ଼ିକୁ ଖରାରେ ଶୁଖାଇ କିମ୍ବା ଫୁଟନ୍ତା ପାଣିରେ ପକାଇ ପୋକକୁ ମାରି ଦିଆଯାଏ । ନଚେତ୍ ସେଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ରେଶମ ସୂତା ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇଯାଏ । ଏହି କୋଷାରୁ ହିଁ ରେଶମ ସୂତା ମିଳେ ଓ ସେଥୁରୁ ଲୁଗା ବୁଣାଯାଏ ।

(ଖ) ମେଣ୍ଢାର ଖାଦ୍ୟ :
Solution:

• ମେଶାମାନେ ତୃଣଲେଲା | ଏମାନେ ଶାସ ଖାଲଦାକ୍ମ ଭଲ ପାଆନ୍ତି | ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଦିଶିନି ମଧ୍ୟ୍ୟ, ତାକ, ଚୋକଡ଼, ଯଅ ଓ ପିଡ଼ିଆ ସହ କିଛି ଲୁଣ ମିଶାଇ ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
• ଶୀତଦିନେ ମେଣ୍ଢାମାନଙ୍କୁ ଘରେ ରଖ୍ ପତ୍ର, ଶସ୍ୟଦାନା ଓ ଶୁଖିଲା ନଡ଼ା ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଇଥାଏ ।

(ଗ) ରେଶମ ଚାଷ :
Solution:

• ରେଶମ ଚାଷ ଏକ ଲାଭଜନକ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ।
• ରେଶମ ପୋକ ପାଳନ ଭାରତର ଏକ ପୁରାତନ ବୃତ୍ତି । ରେଶମ ପୋକର କୋଷାରୁ ରେଶମ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।
• ଆମ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ବହୁ ଆଦିବାସୀ ପରିବାର ରେଶମ ଚାଷ କରି ଉପକୃତ ହେଉଛନ୍ତି । ରେଶମ ଚାଷ ପାଇଁ ବିଶେଷ କିଛି ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ଅଧ୍ଵ ମୂଳଧନ କିମ୍ବା ବିଜୁଳି ଶକ୍ତିର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ । ରେଶମ ପୋକ ପାଳନ ଓ ରେଶମ ବିପୁ ଉତ୍ପାଦନରେ ପ୍ତ ଲୋକମାନକର ରୁମିଳା ଆତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ନରୁଦ୍ୱତ୍ପପ୍ତ |
• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରେଶମ କୋଷାରୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ତନ୍ତୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ସେଥୁରୁ ରେଶମ ସୂତା ମିଳେ ।
• କୋଷାରୁ ନରମ ରେଶମ ତନ୍ତୁ ବାହାର କରି ଏହାକୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟ କ୍ରମେ ରେଶମ ସୂତାରେ ପରିଣତ କରିବା କାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୂଚାରୁରୂପେ ସମ୍ପାଦନ ହୁଏ । ଏହି ସୂତାରୁ ହିଁ ପାଟ, ମଠା, ଏଣ୍ଡି ଓ ମୁଗା ଆଦି ବସ୍ତ୍ର ତିଆରି ହୁଏ ।

(ଘ) ମନୋନୀତ ପ୍ରଜନନ :
Solution:

• ଆମେ ଜାଣୁ ମେଣ୍ଢା, ଛେଳି, ଚମରୀଗାଈ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଶୁ (ଯଥା – ଲାମା, ଆଲ୍‌କା, ଓଟ)ମାନଙ୍କର ଲୋମରୁ ପଶମ ମିଳେ ।
• ମେଣ୍ଢା ଶରୀରରେ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଲୋମ ଥାଏ ; ଯଥା ମୋଟା ଲୋମ ଓ ନରମ ଲୋମ ।
• କେତେକ ଜାତିର ମେଣ୍ଢାର କେବଳ ନରମ ଲୋମ ଥାଏ । ନରମ ଓ ପତଳା ଲୋମରୁ ପଶମ ତନ୍ତୁ ମିଳେ । ଆଜିକାଲି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଆଧୁନିକ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇ କେବଳ ଉନ୍ନତମାନର ନରମ ଲୋମ ଥିବା ମେଣ୍ଢା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇପାରୁଛି । ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ ‘ମନୋନୀତ ପ୍ରଜଜନ’ କୁହାଯାଏ ।

Question 9.
କେଉଁଟି ଠିକ୍ / ଭୁଲ୍ ଚିହ୍ନାଅ ।
(କ) ମେଣ୍ଢାର ମୋଟା ଲୋମରୁ ଭଲ ପଶମ ତନ୍ତୁ ମିଳେ ।
(ଖ) ଶୀତଦିନେ ମେଣ୍ଢାକୁ ଘରେ ରଖ୍ ପତ୍ର, ଦାନା, ନଡ଼ା ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
(ଗ) ଛୋଟ ପଶମ ତନ୍ତୁକୁ ଚଦର ବୁଣା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(ଘ) ରେଶମ କୀଟ ତୁତ ପତ୍ର ଖାଇବା ସମୟରେ ଲାଳ ଝରାଇ କୋଷା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ।
(ଙ) ରେଶମ ସୂତାରେ ସ୍ଵେଟର ବୁଣାଯାଏ ନାହିଁ ।
Solution:
(କ) ଭୁଲ୍
(ଖ) ଠିକ୍
(ଗ) ଠିକ୍
(ଘ) ଭୁଲ୍
(ଙ) ଠିକ୍

Question 10.
କାରଣ ଦର୍ଶାଅ :
(କ) ଶୀତଦିନେ ମେଣ୍ଢା ଦେହରୁ ଲୋମ କଟାଯାଏ ନାହିଁ ।
Solution:

• ପଶମ ପାଇବା ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ମେଣ୍ଢା ପାଳନ କରାଯାଏ । ସେମାନଙ୍କ ଲୋମରୁ ପଶମ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏଣୁ ମେଣ୍ଢାମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ଲୋମକୁ ବଢ଼ିବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
• ଶୀତଦିନେ ସେମାନଙ୍କୁ ଘରେ ରଖ୍ ପତ୍ର, ଶସ୍ୟଦାନା ଓ ଶୁଖିଲା ନଡ଼ା ଆଦି ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଲୋମ ସେମାନଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖେ । ଶୀତଦିନେ ମେଣ୍ଢାମାନଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖ୍ ପାଇଁ ଶରୀରରୁ ଲୋମ କଟାଯାଏ ନାହିଁ ।
• ମାତ୍ର ଗରମ ମାସରେ ଏମାନଙ୍କ ଦେହରୁ ମେସିନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଲୋମ କାଟିଦିଆଯାଏ । ପରିବେଶ ଗରମ ଥ‌ିବାରୁ ସେମାନଙ୍କ ଦେହରୁ ଲୋମ କାଟିଦେଲେ ମଧ୍ୟ ମେଣ୍ଢାକୁ ବିଶେଷ ଅସୁବିଧା ହୋଇ ନଥାଏ ।

(ଖ) ଦୁର୍ଗମ ଅଞ୍ଚଳରେ ରେଶମ ଚାଷ ସଫଳତାର ସହ କରାଯାଇପାରିବ ।
Solution:

• ରେଶମ ଚାଷ ପାଇଁ ବିଶେଷ କିଛି ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ, ଅଧ୍ଵ ମୂଳଧନ କିମ୍ବା ବିଜୁଳି ଶକ୍ତିର ଆଦଣ୍ୟକତା ନାହି |
• ରେଶମ ପୋକ ପାଳନ ଓ ରେଶମ ବସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସାଧାରଣତଃ କରାଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ରେଶମ ଚାଷ ଦୁର୍ଗମ ଅଞ୍ଚଳରେ ସଫଳତାର ସହ କରାଯାଇ ପାରିବ ।

(ଗ) ରେଶମ ଉତ୍ପାଦନ ସମୟରେ କୋଷାରୁ ବାହାରି ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ରେଶମ ପୋକକୁ ମାରିଦିଆଯାଏ ।
Solution:

• ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ପୋକ (ମଥ୍)ଟି କୋଷାରୁ ବାହାରି ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ କୋଷାଗୁଡ଼ିକୁ ଖରାରେ ଶୁଖାଇ କିମ୍ବା ଫୁଟନ୍ତା ପାଣିରେ ପକାଇ ମାରି ଦିଆଯାଏ । ପରେ କୋଷାଗୁଡ଼ିକୁ ଶୁଖାଇ ସେଥିରୁ ରେଶମ ସୂତା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ।
• ଯଦି ପୋକଟି କୋଷାକୁ କାଟି ବାହାରକୁ ବାହାରି ଆସେ, ତେବେ ସମସ୍ତ ରେଶମ ସୂତା ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇ ବ୍ୟବହାର ଅନୁପଯୋଗୀ ହୋଇଯାଏ ।

(ଘ) ସ୍ଵେଟରରେ ବେଳେବେଳେ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମ ଥିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ ।
Solution:

• କଟାଯାଇଥିବା ଲୋମ ଓ ଅଧର୍ମ ସ୍ତରକୁ ଏକ ବୃହତ୍ ପାତ୍ରରେ କିମ୍ବା ମେସିନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଭଲ ଭାବରେ ପରିଷ୍କାର କରାଯାଏ । ପରିଷ୍କାର କରିବା ପରେ କାରଖାନାରେ ଲୋମ ଓ ଚର୍ମକୁ ପୃଥକ୍ କରାଯାଏ । ତା’ ପରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଲୋମକୁ ଅଲଗା କରି ସଜାଇ ରଖାଯାଏ ।
• ସମସ୍ତ ଲୋମରୁ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରାଯାଏ । ଛୋଟ ଲୋମକୁ ବାଦ୍ ଦେବା ପରେ ବାକିତକକୁ ପୁଣି ଥରେ ସଜାଇ ଶୁଖାଯାଏ । ଏଥ‌ିରେ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗ ଦେଇ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସଳଖ କରି ସେଥୁରୁ ସୂତା କଟାଯାଏ ।
• ସୂତା କାଟିବା ପରେ ଲମ୍ବା ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ୱେଟର ବୁଣାପାଇଁ ଏବଂ ଛୋଟ ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକୁ ଲୁଗାବୁଣାପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ବେଳେ ବେଳେ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମ ଅସାବଧାନବଶତଃ ବଡ଼ ଲୋମ ସହିତ ରହିଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ସ୍ଵେଟରରେ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମ ଥିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ ।

(ର୍ଗ) ସ।ଧାରଣଙ୍କ ରେଶାସ ଦପ୍ତକୃ ଗତିବ ଲୋକ ରତ୍ପାଦନ କଲେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରେ ନାହା
Solution:

• ପ୍ରାକୃତିକ ପଦାର୍ଥରୁ ତିଆରି ପୋଷାକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରେଶମର ସ୍ଥାନ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର । ରେଶମ ଚାଷ ଏକ ଲାଭଜନକ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ । ଏଥ‌ିରେ ଲୋକଶକ୍ତି ବିନିଯୋଗର ଯଥେଷ୍ଟ ସୁଯୋଗ ରହିଛି ।
• ରେଶମ ତାପ ବ୍ୟବସାଯେ ନ ହେମୋଗ ବସ୍ତ ବାଳିକା ହୋଇଥିବାରୁ ଗଣିଦ ଲେକେ ନିଜେ ବ୍ୟବହାର ନକରି ଏହାକୁ ବିକ୍ରି କରି ସେମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକ ଅଧିକ ଅର୍ଥ ପାଆନ୍ତି ।

Question 11.
ମେଣ୍ଢା ଲୋମରୁ ପଶମ ତନ୍ତୁ କିପରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ, ସୋପାନ କ୍ରମରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:
ବିଭିନ୍ନ ସୋପାନରେ ମେଣ୍ଢାର ଲୋମରୁ ପଶମ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ ଓ ସେଥୁରୁ ଶୀତ ପୋଷାକ ଓ ଚଦର ବୁଣାଯାଏ ।

• ପ୍ରଥମ ସୋପାନ – ମେଣ୍ଢାର ଅଧର୍ମ ସହ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଲୋମକୁ କାଟି ଦିଆଯାଏ । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଗରମ ମାସରେ ମଧ୍ୟ ମେଣ୍ଢାକୁ ବିଶେଷ ଅସୁବିଧା ହୁଏ ନାହିଁ ।
• ଦ୍ଵିତୀୟ ସୋପାନ – କଟାଯାଇଥିବା ଲୋମ ଓ ଅଧର୍ମ ସ୍ତରକୁ ଏକ ବୃହତ୍ ପାତ୍ରରେ କିମ୍ବା ମେସିନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ପରିଷ୍କାର କରାଯାଏ । ଫଳରେ ଏଥ‌ିରେ ଲାଗିଥିବା ଧୂଳି, ମଳି ଓ ତେଲିଆ ପଦାର୍ଥ ସବୁ ବାହାରି ଯାଏ ।
• ତୃତୀୟ ସୋପାନ – କାରଖାନାରେ ଲୋମ ଓ ଚର୍ମକୁ ପୃଥକ କରାଯାଏ ଓ ତତ୍‌ପରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଲୋମକୁ ଅଲଗା କରି ସଜାଇ ରଖାଯାଏ ।
• ଚତୁର୍ଥ ସୋପାନ – ସମସ୍ତ ଲୋମରୁ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ତନ୍ତୁକୁ ପୁଣିଥରେ ସଜାଇ ଶୁଖାଯାଏ ଓ ସେଥୁରୁ ପଶ୍ଚିମ ତନ୍ତୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ପଣମ ସୋପାନ – ଏଦ୍ୱି ଶୁଖିଲା ତନ୍ତୁକୁ ଆଦଣ୍ୟକତା ଅନ୍ମଯାମା ବିକିନ୍ତି ରକ୍ରେ ରଲାଯାଏ |

Question 12.
ରେଶମ କୀଟର ଜୀବନ ଚକ୍ରର ପ୍ରବାହ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
Solution:

Question 13.
ରେଣମ କାର କିପର ପାଲନ କରାଯାଏ ଲେଖା |
Solution:

• ଗୋଟିଏ ମାଈ ରେଶମ ପୋକ ଥରକେ ଶତାଧ‌ିକ ଅଣ୍ଡା ଦେଇଥାଏ । ଉକ୍ତ ଅଣ୍ଡାଗୁଡ଼ିକୁ କାଗଜ କିମ୍ବା କପଡ଼ା ଖୋଳରେ ଯତ୍ନର ସହ ସାଇତି ରଖାଯାଇ ରେଶମ ଚାଷୀଙ୍କୁ ବିକ୍ରୟ କରାଯାଏ ।
• ଚାଷୀମାନେ ଏହି ଅଣ୍ଡାଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ତାପମାତ୍ରା ଓ ଆର୍ଦ୍ରତାରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟପ୍ରଦ ଅବସ୍ଥାରେ ରଖନ୍ତି । ଅଧ୍ଵ ଉଷୁମ ଅବସ୍ଥାରେ ଏଥୁରୁ ଲାର୍ଭା ଜାତ ହୁଏ । ଏମାନଙ୍କୁ ରେଶମ କୀଟ କୁହାଯାଏ ।
• ଏମାନେ ତୁତ୍ ଗଛର ପତ୍ର ଖାଇ ଆକାରରେ ବହୁତ ବଡ଼ ହୋଇ ଯାଆନ୍ତି । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଏମାନଙ୍କୁ ବାଉଁଶ ଡାଲାରେ ରଖ୍ ସଦ୍ୟଜାତ କଅଁଳିଆ ତୁତ୍ ପତ୍ର ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
• 9୫ ରୁ ୩୦ ଦିନ ହୋଇଗଲେ କୀଟଟି ପତ୍ର ଖାଇବା ବନ୍ଦକରି ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ବାଉଁଶ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ନିଜ ପାଟିରୁ ଏକ ପ୍ରକାର ଲାଳ ବାହାର କରି ସେଥ୍ରେ ଗୋଟିଏ କୋଷା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । କୋଷାଟି ସାଧାରଣତଃ କୌଣସି ଛୋଟ ଥାକ କିମ୍ବା ବାଉଁଶ ଡାଲା ସହ ଲାଗି ରହିଥାଏ ।
• ରେଶମ କୀଟ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ନିଜ ଚାରିପଟେ ଏକ ଆବରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ପ୍ୟୁପାରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି କୋଷା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ୟୁପା କ୍ରମେ ବଡ଼ ହୋଇ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ରେଶମ ପୋକରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

Question 14.
ଆମ ରାଜ୍ୟର ଆଦିବାସୀ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରେଶମ ଚାଷର ଭୂମିକା ଲେଖ ।
Solution:

• ରେଶମ ଚାଷ ଏକ ଲାଭଜନକ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଆମ ଦେଶର ଓ ରାଜ୍ୟର ଅର୍ଥନୀତିରେ ବିଶେଷ ଉନ୍ନତି ହେବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।
• ରେଶମ ଚାଷ ପାଇଁ ବିଶେଷ କିଛି ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ଅଧିକ ମୂଳଧନ କିମ୍ବା ବିଜୁଳି ଶକ୍ତିର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ, ଏଣୁ ଯେ କୌଣସି ଦୁର୍ଗମ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି ଚାଷ ସଫଳତାର ସହ କରାଯାଇ ପାରିବ ।
• ଆମ ରାଜ୍ୟର ବହୁ ଆଦିବାସୀ ପରିବାର ରେଶମ ଚାଷ କରି ବିଶେଷ ଉପକୃତ ହେଉଛନ୍ତି ।
• ଏଣୁ ଆଦିବାସୀ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରେଶମ ଚାଷର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଗରିବ ଆଦିବାସୀ ଲୋକଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ମାନଦଣ୍ଡର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ରେଶମ ଚାଷକୁ ଅଧ‌ିକ ଲୋକପ୍ରିୟ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

Question 15.
ତୁମର ତିନି ପ୍ରକାର ପୋଷାକ ଅଛି । ସୂତା ପୋଷାକ, ପଶମ ପୋଷାକ ଓ ରେଶମ ପୋଷାକ । ବର୍ଷର କେଉଁ ସମୟରେ କେଉଁ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିବ ? କାରଣ ସହ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
Solution:

• ଖରାଦିନେ ସାଧାରଣତଃ ସୂତା ପୋଷାକ ପିନ୍ଧାଯାଏ । କାରଣ ଏହି ସମୟରେ ପାଗ ଗୁଳୁଗୁଳିଆ ହୋଇଥାଏ ଓ ଦେହରୁ ଅଧୂକ ଝାଳ ବାହାରେ । ଏଣୁ ସୂତା ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଲେ ଅଧ୍ଵ ଆରାମ ଲାଗେ ।
• ପଶମ ବା ଉଲ୍ ପୋଷାକ ସାଧାରଣତଃ ଶୀତଦିନେ ପିନ୍ଧାଯାଏ । କାରଣ ଏହି ପୋଷାକ ଦେହକୁ ଗରମ ରଖିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
• ବର୍ଷା ଋତୁରେ ରେଶମ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧାଯାଏ । କାରଣ ଏହା ବର୍ଷାରେ ଓଦା ହେଲେ ଶୀଘ୍ର ଶୁଖୁଯାଏ । ଏଥିରେ ଅଧ୍ବକ ପାଣି ଲାଗେନାହିଁ ।

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭଦରୁ ତନ୍ତୁ :

• ଆମେ ବଞ୍ଚିରହିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ତିନୋଟି ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ମଧ୍ୟରୁ ବସ୍ତ୍ର ଅନ୍ୟତମ ।
• ଉଭୟ ପ୍ରାକୃତିକ ତନ୍ତୁ ଓ କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁରୁ ବସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ଏହି ତନ୍ତୁ ଉଭିଦର ବିଭନ୍ନ ଅଂଶରୁ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ |
• ପଶମ ଓ ରେଶମ ତନ୍ତୁ କେତେକ ପ୍ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ମିଳିଥାଏ ।
• ମେଣ୍ଢା ଓ ଚମରୀ ଗାଈ ପରି କେତେକ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଲୋମରୁ ଉଲ୍ ବା ପଶମ ମିଳେ ।
• ରେଶମକୀଟର କୋଷାରୁ ସିଲ୍‌କ୍ ବା ରେଶମ ମିଳେ ।

→ ପଶମ (ଉଲ୍) :

• ମେଣ୍ଢା, ଛେଳି, ଚମରୀଗାଈ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ପଶୁ (ଓଟ, ଲାମା ଓ ଆଲ୍‌କା)ଙ୍କ ଲୋମରୁ ପଶମ ମିଳିଥାଏ ।
• ମେଣ୍ଢା ଶରୀରରେ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଲୋମ ଥାଏ, ଯଥା – ମୋଟା ଲୋମ ଓ ନରମ ଚର୍ମ ଲୋମ । ନରମ ଓ ପତଳା ଲୋମରୁ ପଶମ ତନ୍ତୁ ମିଳେ ।
• ଆଜିକାଲି ଉନ୍ନତମାନର ନରମ ଲୋମମ୍ବା ମେଣ୍ଢା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇପାରୁଛି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ‘ମନୋନୀତ ପ୍ରଜନନ’’କୁହାଯାଏ ।
• କାଶ୍ମୀର ଛେଳିର ଲୋମ ବହୁତ ନରମ । ଏଥୁରୁ ତିଆରି ଶାଲ୍‌କୁ ‘ପଶ୍ଚିମିନା ଶାଲ’ କୁହାଯାଏ ।
• ଜାମ୍ମୁ କାଶ୍ମୀରରେ ମିଳୁଥିବା ଅଙ୍ଗୋରା ପଶମ ଅଙ୍ଗୋରା ଛେଳି ଲୋମରୁ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ।
• ପଶମ ପାଇବା ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ମେଣ୍ଢାପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ ।
• ହିମାଳୟର ପାର୍ବତ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ; ଯଥା— ଲଦାଖ ଅଞ୍ଚଳରେ ଚମରୀ ଗାଈର ଲୋମରୁ ପଶମ ମିଳେ ।
• ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ଲାମା ଓ ଆଲ୍‌କା ଲୋମରୁ ପଶମ ପଶମ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।
  
• ମାଈ ରେଶମ ପୋକ ଥରକେ ଶତାଧ୍ଵ ଅଣ୍ଡାଦିଏ । ଏହି ଅଣ୍ଡାରୁ ଜାତ ଲାର୍ଭାକୁ ‘ଶୁକକୀଟ’ ବା ‘ରେଶମ କୀଟ’ କୁହାଯାଏ ।
• ଲାର୍ଭାର ପର ଅବସ୍ଥାକୁ ପ୍ୟୁପା କହନ୍ତି । ପ୍ୟୁପା ଅବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଲାର୍ଭା ତୁତ୍ଵଗଛର ପତ୍ର ଖାଇ ଏକ ଜାଲ ବୁଣେ ।
• ସେହି ତନ୍ତୁ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ରେଶମ ତନ୍ତୁରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ରେଶମ କୀଟ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ନିଜ ଚାରିପଟେ ଏକ ଆବରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ଓ ପ୍ୟୁପାରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ତନ୍ତୁର ଆବରଣକୁ ‘କୋଷା’ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହି କୋଷା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ୟୁପା କ୍ରମେ ବଡ଼ ହୋଇ ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ରେଶମ ପୋକରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ରେଶମ ପୋକର କୋଷାରୁ ରେଶମ ତନ୍ତୁ ମିଳେ ଓ ତହିଁରୁ ସୂତା କଟାଯାଏ ।
• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରେଶମ ତନ୍ତୁରୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସୂତା ମିଳିଥାଏ; ଯଥା – ତୁତ୍, ଟସର, ଇରି ଓ ମୁଗା ଆଦି । ଓଡ଼ିଶାରେ ତୁତ୍ରକୁ ପାଟ, ଟସରକୁ ମଠା, ଇରିକୁ ଏଣ୍ଡି ଓ ମୁଗାକୁ ମୁଗା କୁହାଯାଏ ।
• ଭାରତରେ ତୁତ୍ ରେଶମ ପୋକ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଚାଷ କରାଯାଏ । ଏହାର କୋଷାରୁ ମିଳୁଥିବା ରେଶମ ତନ୍ତୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନରମ, ନମନୀୟ ଓ ଚିକ୍‌କଣ । ରେଶମ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚୀନ୍ ପୃଥିବୀରେ ପ୍ରଥମ ଅଟେ ।
• ଆଜିକାଲି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ବ୍ୟବହାର କରି କୃତ୍ରିମ ରେଶମ ସୂତା ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଉଅଛି ଓ ସେଥୁରୁ ବିଭିନ୍ନ ପୋଷାକ ତିଆରି ହେଉଛି ।

→ କୋଷାରୁ ରେଶମ :
ରେଶମ ପାଇବା ପାଇଁ ରେଶମ ପୋକ ପାଳନ କରି ତାହାର କୋଷା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ସେହି କୋଷାରୁ ରେଶମସୂତା’ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।

• ମାଈ ରେଶମ ପୋକଠାରୁ ସାଧାରଣତଃ ଶତାଧିକ ଅଣ୍ଡା ମିଳିଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ କାଗଜ କିମ୍ବା କପଡ଼ା ଖୋଳରେ ଯତ୍ନର ସହ ସାଇତି ରଖ୍ ରେଶମ ଚାଷୀକୁ ବିକ୍ରୟ କରାଯାଏ ।
• ଥ‌ିବାବେଳେ ଅଣ୍ଡାରୁ ଲାର୍ଭା ଜାତ ହୁଏ । ଏହି ଲାର୍ଭାକୁ ଆମେ ଶୁକ ବା ରେଶମ କୀଟ ବୋଲି କହୁ ।
• ରେଶମ କୀଟ କଅଁଳିଆ ତୁତ ପତ୍ର ଖାଇ ଆକାରରେ ବହୁତ ବଢ଼ିଯାଏ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ବାଉଁଶ ଡାଲାରେ ରଖ୍ ଏମାନଙ୍କୁ କଅଁଳିଆ ତୁତ ପତ୍ର ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
• ୨୫ରୁ ୩୦ ଦିନ ପରେ ଏହି କୀଟ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ବାଉଁଶ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ କୋଷା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । କୋଷାଟି କୌଣସି ଛୋଟ ଥାକ କିମ୍ବା ବାଉଁଶ ଡାଲା ସହ ଲାଗିରହିଥାଏ । କୋଷା ମଧ୍ୟରେ ରେଶମ କୀଟଟି ଜାଲ ବୁଣି ଶେଷରେ ରେଶମ ପୋକରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

ତୁତ୍ ବା ମାଲ୍‌ବେରୀ ରେଶମକୀଟ ତୁତ୍ ଗଛର ପତ୍ର, ଟସର କୀଟ ଶାଳ ଏବଂ ଅର୍ଜୁନ ଗଛର ପତ୍ର, ଇରି କୀଟ ଜଡ଼ାଗଛର ପତ୍ର ଓ ମୁଗା କୀଟ ଛଣପଟ, ସୋମ୍ ଓ ସେଓଲୁ ଗଛର ପତ୍ରଖାଇ ବଢ଼େ ।

ପାଣିରେ ପକାଇ ମାରି ଦିଆଯାଏ, ନଚେତ୍ ପୋକଟି ନିଜେ କୋଷା କାଟି ବାହାରକୁ ଆସିବା ଦ୍ବାରା ରେଶମ ସୂତା ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇଯାଏ । ପୋକଟିକୁ ମାରିଦେବା ପରେ କୋଷାରୁ ହିଁ ରେଶମ ସୂତା ବାହାରେ ଓ ବୁଣାଳୀମାନେ ସେଥୁରୁ ଲୁଗା ବଢ଼େ ।

→ ଆସ, ଜାଣିବା :

• ପଶମ ଓ ରେଶମ ହେଉଛି ପ୍ରାଣୀଜ ତନ୍ତୁ । ପଶମ ମେଣ୍ଢା, ଛେଳି ଓ ଚମରୀ ଗାଈର ଲୋମରୁ ମିଳେ ଏବଂ ରେଶମ ଓଟ, ଲାମା ଓ ଆଲ୍‌ପାକାର ଲୋମରୁ ମଧ୍ୟ ପଶମ ମିଳେ ।
• ଭାରତରେ ପଶମ ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ମେଣ୍ଢାପାଳନ କରାଯାଏ ।
• ମେଣ୍ଢା ଲୋମକୁ ଶରୀରରୁ କାଟି ବାହାର କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ଏହାକୁ ପରିଷ୍କାର କରି, ବଡ଼ ଛୋଟ ଲୋମକୁ ପୃଥକ୍ କରି, ଅତିଛୋଟ ଲୋମକୁ ବାହାର କରି ଦେଇ, ଶୁଖାଇ ରଙ୍ଗ ଦେଇ ସୂତାକଟା ଯାଏ ଓ ଲୁଗା ବୁଣା ଯାଏ ।
• ରେଶମ କୋଷାରୁ ରେଶମ ତନ୍ତୁ ବାହାରି ତହିଁରୁ ରେଶମ ସୂତା କଟାଯାଏ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 3 ଭାରତରେ ସଂଘୀୟବାଦ Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 3 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ଭାରତରେ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ସଂପର୍କ (Legislative Relationship) ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ନବମ ଖଣ୍ଡର ସପ୍ତମ ଅନୁସୂଚୀରେ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା ବଣ୍ଟନକୁ ତିନିଗୋଟି ତାଲିକା ମାଧ୍ୟମର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି; ଯଥା – କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା, ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା ଏବଂ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା । କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକାରେ ୯୯ଟି ବିଷୟ ରହିଛି; ଯଥା – ପ୍ରତିରକ୍ଷା, କେନ୍ଦ୍ର ପୋଲିସ ଏବଂ ପରମାଣୁ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଯେଉଁଥରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ନିର୍ବିଘ୍ନରେ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରିବେ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶସାରା ଏକପ୍ରକାର ଆଇନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

• ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା – ଏହି ତାଲିକାରେ ସମୁଦାୟ ୬୧ଟି ବିଷୟ ଅଛି; ଯଥା – ପୋଲିସ, ଜେଲ, ଶାସନ ଏବଂ ସ୍ଥାନୀୟ ଶାସନ ଇତ୍ୟାଦି ଯେଉଁଥ‌ିରେ କି ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବେ ।
• ଯୁଗ୍ଧ ତାଲିକା – ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରେ ୫୨ଟି ବିଷୟ ରହିଛି । ଏଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଧାନ ବିଷୟ ହେଲା ବିବାହ ଓ ଛାଡ଼ପତ୍ର, ଯୋଜନା, ଶ୍ରମିକ ସଙ୍ଗଠନ ଓ କଲ୍ୟାଣ ଏବଂ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟ ଉପରେ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବେ । କିନ୍ତୁ ଉଭୟ ଆଇନ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଦେଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଆଇନ ବଳବତ୍ତର ରହିବ ।
• ଅବଶିଷ୍ଟ କ୍ଷମତା – କେନ୍ଦ୍ର, ରାଜ୍ୟ ଓ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା ଅର୍ନ୍ତଭୁକ୍ତ ହୋଇନଥୁବା ବିଷୟଗୁଡ଼ିକୁ ଅବଶିଷ୍ଟ କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ । ୨୪୮ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଏପରି କୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭୂତ ହେଲେ, ସେ ଆଇନ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ହିଁ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବ ।

ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୂକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ ସଂସଦର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ବ୍ୟବସ୍ଥା :

• ରାଜ୍ୟସଭାର ପ୍ରସ୍ତାବ – ୨୪୯ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି ଯେ ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କୌଣସି ବିଷୟ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭୂତ ହେଲେ ରାଜ୍ୟସଭାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ କ୍ରମେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଏହି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାର କ୍ଷମତା ପାଏ ।
• ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି – ସମ୍ବିଧାନର ୨୫୦ ଧାରାରେ ଲେଖାଅଛି ଯେ ଦେଶରେ ଜରୁରିକାଳୀନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଘୋଷିତ ହୋଇଥିଲେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ରାଜ୍ୟ ତାଳିକାଭୁକ୍ତ ଯେକୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଇନ କରିପାରିବେ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି ହୋଇଥିବା ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ ।
• କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନର ଗୁରୁତ୍ବ – ୨୫୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତାକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରା ନ ଯାଇ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଣୀତ ଆଇନ ମଧ୍ୟରେ ବିରୋଧ ଦେଖାଦେଲେ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ ବଳବତ୍ତର ରହିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି।
• ରାଜ୍ୟର ଅନୁରୋଧ – ୨୫୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ରାଜ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାରେ ଥ‌ିବା କୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଇନ କରିବାକୁ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟକୁ ଅନୁରୋଧ କରି ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କଲେ ସେହି ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ ।
• ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଚୁକ୍ତି – ୨୫୩ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି ଯେ କୌଣସି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସନ୍ଧି, ଚୁକ୍ତି ପାଳନ କରିବାପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଯେକୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ ।
• ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି – ସମ୍ବିଧାନର ୨୦୦ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟର ବିଧାନମଣ୍ଡଳଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ କୌଣସି ବିଲ୍‌କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ସ୍ଵୀକୃତି ନ ଦେଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ପାଇଁ ପଠାଇ ପାରନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ୨୦୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଏହି ବିଲ୍ ଉପରେ ସ୍ବୀକୃତି ଦେଇପାରନ୍ତି କିମ୍ବା ନାସ୍ତି କରିପାରନ୍ତି । ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ସମ୍ପର୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଅଧିକ ଓ ଜାତୀୟ ସଂହତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ ।

୨ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଶାସନିକ ସମ୍ପର୍କ (Administrative Relationship) ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କ୍ଷମତା ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ଆଣିବା କଷ୍ଟକର ବ୍ୟାପାର । ଆମ ସମ୍ବିଧାନ ଅନୁସାରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଅଧିକ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ଅଟେ । କାରଣ ଏହା କେନ୍ଦ୍ରାପସାରୀ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଧିକାରୀ ଅଟେ । ବାସ୍ତବରେ ଏହାଦ୍ଵାରା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଉଅଛି । କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନିକ ସମ୍ପର୍କ ସମ୍ବିଧାନର ଏକାଦଶ ଖଣ୍ଡରେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇଛି ।

• କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଆଧୂପତ୍ୟ – ଧାରା ୨୫୬ ଅନୁସାରେ କେନ୍ଦ୍ର ରାଜ୍ୟ ଉପରେ ଆଧୂପତ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରେ । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ ଆଇନକୁ ମାନିବାକୁ ରାଜ୍ୟମାନେ ବାଧ୍ୟ । ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ କେନ୍ଦ୍ର ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଶାସନିକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଏ । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ନ ମାନିଲେ ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରାଯାଇପାରେ ।
• କେନ୍ଦ୍ରର ନିର୍ବିଘ୍ନ କ୍ଷମତା – ୨୫୭ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପ୍ରଶାସନିକ କ୍ଷମତାର ବ୍ୟବହାର ସମୟରେ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନିକ କ୍ଷମତା କୌଣସି ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
• ରାଜ୍ୟକୁ କ୍ଷମତା – ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ, ଜାତୀୟ ପଥ, ରେଳପଥ ଆଦିର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟର କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ ଅର୍ଥ, ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଓ ଦାୟିତ୍ଵ ଦେଇପାରେ ।
• ବିକ୍ରିକର ଆଦାୟ – ୨୫୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ବିକ୍ରିକର ଆଦାୟ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।
• କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ – ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ଶାସନ ମୁଖ୍ୟ । ସେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ବାରା ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧୁ ହିସାବରେ ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଜକର ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଆନ୍ତି ।
• ନଦୀଜଳ ବଣ୍ଟନ – ୨୬୨ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ନଦୀଜଳ ବ୍ୟବହାର, ବଣ୍ଟନ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ଉପୁଜିଲେ ତାହାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ । ଏହା ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ, ହାଇକୋର୍ଟ କିମ୍ବା ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହେବ ନାହିଁ ।
• ସରକାରୀ ନଥୁପତ୍ରକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ ରାଜ୍ୟର ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟ ନଥୁପତ୍ର ଏବଂ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିବରଣୀ ସମସ୍ତଙ୍କଦ୍ବାରା ସ୍ବୀକୃତ ଓ ସମ୍ମାନିତ ହେବ ବୋଲି ସମ୍ବିଧାନରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।
• ଆନ୍ତଃ-ରାଜ୍ୟ ପରିଷଦ – ୨୬୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସର୍ବସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ସଂରକ୍ଷଣ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ପରିଷଦ ଗଠନ କରିପାରିବେ । ଏହା ନିମ୍ନଲିଖତ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିପାରେ –
  1. ରାଜ୍ୟ-ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଓ କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ବିବାଦ ଉପୁଜିଲେ ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ଓ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କରିବା ।
  2. ଏହି ବିଷୟରେ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ସୁପାରିସ କରିବା ।

• ସର୍ବଭାରତୀୟ ଚାକିରି – ୩୧୨ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ସର୍ବଭାରତୀୟ ଚାକିରି ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଏ । ଏହି କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ପରିଚାଳିତ ହୁଏ । ସେମାନଙ୍କର ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଣାଳୀ ଓ ଚାକିରି ସର୍ଭ କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ଵାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୁଏ ।
• ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି – ରାଜ୍ୟରେ ସମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭୁଶୁଡ଼ି ପଡ଼ିଲେ କିମ୍ବା ରାଜ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ନ ମାନିଲେ ସମ୍ବିଧାନର ୩୫୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସେହି ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି ହୁଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ ଓ ବସ୍ତୁତଃ ରାଜ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ରର ଶାସନ ଚାଲେ । ଏତଦ୍‌ଭିନ୍ନ କେନ୍ଦ୍ରର ଆହ୍ବାନକ୍ରମେ ରାଜ୍ୟରୁ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ନିଯୁକ୍ତ କର୍ମଚାରୀମାନେ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ସମ୍ମିଳନୀମାନଙ୍କରେ ମିଳିତ ହୋଇ ରାଜ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ନୀତିନିୟମ ପାଳନ ପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଏକ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଐକ୍ୟ ଓ ସଂହତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରର ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନ ଉପରେ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ରହିବା ବାଞ୍ଛନୀୟ ।

୩ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ପର୍କ (Financial Relationship) ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଟିକସ ବସାଇବା ଓ ଆଦାୟ କରିବା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵ । ସେହିପରି ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଟିକସ ବସାଇବା ଓ ଆଦାୟ କରିବା ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଆର୍ଥକ ସମ୍ପର୍କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନର ଦ୍ବାଦଶ ଖଣ୍ଡରେ ଥିବା ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

• ରାଜ୍ୟର ରାଜସ୍ବ – କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଟିକସ ରାଜ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରେ, ଆଦାୟ ଓ ଖର୍ଚ୍ଚ କରେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଭୂରାଜସ୍ଵ, ରାଜ୍ୟ ଅବକାରୀ ଶୁଳ୍‌କ, ବିକ୍ରିକର ଏବଂ ପଣ୍ୟକର ପ୍ରଭୃତି ।
• କେନ୍ଦ୍ରର ରାଜସ୍ବ – କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଟିକସ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା ଧାର୍ଯ୍ୟ, ଆଦାୟ ଓ ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ରେଳପଥ, ଡାକ, ତାର ଓ ଟେଲିଫୋନ୍, ଆକାଶବାଣୀ, ଦୂରଦର୍ଶନ, ଡାକଘର ଏବଂ ତମାଖୁ ଶୁଳ୍‌କ ଇତ୍ୟାଦି ।
• କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ବାରା ଧୀର୍ଯ୍ୟ ଓ ଆଦାୟ ରାଜସ୍ବ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟୟ କରେ – ୨୬୯ ଧାରା ଅନୁସାରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଟିକସ କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ବାରା ଧାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଆଦାୟ ହୋଇ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବାକୁ ଦିଆଯାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ମୃତ୍ୟୁ କର, ଉତ୍ତରାଧୁକାର ସମ୍ପଭି କର, ରେଳଭଡ଼ା ଓ ମାଲ ଉପରେ ଟିକସ ଇତ୍ୟାଦି ।
• କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ବାରା ଧାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଆଦାୟ ରାଜସ୍ୱ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ଵାରା ଧାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଆଦାୟ ହେଉଥିବା କେତେକ ଟିକସର ଆଦାୟ ପରିମାଣରୁ କିଛି ଅଂଶ କେନ୍ଦ୍ର ନିଏ ଓ ଅନ୍ୟ କିଛି ଅଂଶ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟାଯାଏ । କେନ୍ଦ୍ର ଅବକାରୀ କର ଓ ଆୟ କର ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

• ସହାୟକ ଅନୁଦାନ – ୨୭୩ ଧାରାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟମାନେ ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଆର୍ଥିକ ସାହାଯ୍ୟ ପାଆନ୍ତି । ଆସାମ, ବିହାର, ଓଡ଼ିଶା ଓ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ଝୋଟ ରପ୍ତାନୀ କର ପରିବର୍ତ୍ତେ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ସହାୟକ ଅନୁଦାନ ପାଆନ୍ତି । ରାଜ୍ୟର ଅନୁସୂଚିତ ଜାତି, ଉପଜାତି ଓ ଦୁର୍ବଳ ଶ୍ରେଣୀ ଲୋକମାନଙ୍କର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା ବାବଦରେ କେନ୍ଦ୍ର ଆର୍ଥିକ ସାହାଯ୍ୟ ଦିଅନ୍ତି ।
• ଅର୍ଥ ଆୟୋଗ – ୨୮୦ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରତି ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷରେ ଥରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜଣେ ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ଓ ଅନ୍ୟ ଚାରିଜଣ ସଭ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ଅର୍ଥ ଆୟୋଗ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ଏହି ଆୟୋଗ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଆର୍ଥନୀତିକ ସମ୍ପର୍କର ସମୀକ୍ଷା କରେ । ଏହି ଆୟୋଗ ବାସ୍ତବ ପକ୍ଷେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ ।
• ଆର୍ଥିକ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି – ସମ୍ବିଧାନର ୩୬୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ବା କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଆର୍ଥକ ଜରୁରିକାଳୀନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଘୋଷଣା କରନ୍ତି । ଏହି ସମୟରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟକୁ ଆର୍ଥନୀତିକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଅନ୍ତି ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ରାଜସ୍ବ ବଣ୍ଟନ ନୀତିର ସମୀକ୍ଷା କରନ୍ତି । ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ରହିଛି । ରାଜମାନ୍ନାର କମିଟି ଓ ଜ୍ୟୋତିବସୁଙ୍କ ସୁପାରିସ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ଦେଶର ଐକ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ ।

୪ । ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନର କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଉପାଦାନ (Centralising Features) ବା ଐକିକ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ବା ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏ ବିଷୟରେ ସମ୍ବିଧାନରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ । ତଥାପି ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ସଂଘୀୟ ଉପାଦାନର ଉପସ୍ଥିତି ସହ ଐକିକ ଲକ୍ଷଣମାନ ମଧ୍ୟ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ ।
ସମ୍ବିଧାନର ୧ ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ଏକ ରାଜ୍ୟସଂଘ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । K.C. Wheareଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ଭାରତ ଏକ ଅର୍ଥସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ । ସଂଘୀୟ ଶାସନର ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷଣ ଆମ ସମ୍ବିଧାନରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଯେ ଐକିକ ଶାସନ ପ୍ରଣାଳୀଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ଏଥ‌ିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

• ଏକକ ସମ୍ବିଧାନ – ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ଏବଂ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅଲଗା ଅଲଗା ସମ୍ବିଧାନ ଥାଏ । ମାତ୍ର ଭାରତରେ ଗୋଟିଏ ସମ୍ବିଧାନଦ୍ଵାରା ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ପରିଚାଳିତ ହେଉଛି ।
• ରାଜ୍ୟର ଭୂଚିତ୍ର ପରିବର୍ତ୍ତନ – ସମ୍ବିଧାନର ୩ ଧାର ଅନୁସାରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରି ନୂତନ ରାଜ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ, ସୀମା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରେ, ରାଜ୍ୟର ନାମ ବଦଳାଇ ପାରେ ଓ ଆୟତନ ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି କରିପାରେ ।
• ଏକକ ନାଗରିକତ୍ବ – ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦ୍ୱୈତନାଗରିକତ୍ବ ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭାରତରେ ଏକକ ନାଗରିକତ୍ବ ପ୍ରଚଳିତ ।
• ଅସମାନ ପ୍ରତିନିଧ୍ବ – ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ଦ୍ଵିତୀୟ କକ୍ଷ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରୁ ସମାନସଂଖ୍ୟକ ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ମାତ୍ର ଭାରତରେ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ରାଜ୍ୟସଭାକୁ ସମାନସଂଖ୍ୟକ ପ୍ରତିନିଧ୍ ପଠାନ୍ତି ନାହିଁ ।

• ସମ୍ବିଧାନର ସୁରକ୍ଷା – ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ସୁରକ୍ଷା ଦାୟିତ୍ଵ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ । କୌଣସି ରାଜ୍ୟରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସ୍ଥିତି ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ିଲେ କିମ୍ବା ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିବାର ଦେଖାଗଲେ ୩୫୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ସେହି ରାଜ୍ୟର ଶାସନ ଦାୟିତ୍ଵ ହାତକୁ ନିଅନ୍ତି ।
• ଏକକ ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥା – ଆମେରିକା ପ୍ରଭୃତି ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ରାଜ୍ୟ ଏବଂ ସଂଘ ପାଇଁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିବା ସ୍ଥଳେ ଭାରତରେ ଏକକ ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ।
• ଯୋଜନା କମିଶନ – ଭାରତର ଦ୍ରୁତ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଏକ ‘ଯୋଜନା କମିଶନ’ ଅଛି । ଏହା ସାମ୍ବିଧାନିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନୁହେଁ । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଆଇନଦ୍ଵାରା ଏହା ସଂଗଠିତ । ରାଜ୍ୟର ଉନ୍ନୟନମୂଳକ ଯୋଜନା, ଯୋଜନା କମିଶନଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦିତ ନ ହେଲେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ନାହିଁ ।
• ରାଜ୍ୟପାଳ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତିନିଧୁ – ରାଜ୍ୟପାଳ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧୁରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କର-କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଆନନ୍ଦ ବା ମର୍ଜି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ରାଜ୍ୟପାଳ ପ୍ରତି ୧୫ ଦିନରେ ଥରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟକୁ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ବିଷୟରେ ବିବରଣୀ ପଠାନ୍ତି । ବିଧାନସଭାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ବିଲ୍‌କୁ ସମ୍ବିଧାନର ୨୦୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷଣ କରନ୍ତି । ଉପରୋକ୍ତ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିରୁଦ୍ଧାଚରଣ କରୁଛି । ଏଥୁରୁ ପ୍ରମାଣ ମିଳୁଛି ଯେ ଭାରତର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସଂଘୀୟାକୃତି; ମାତ୍ର ଐକିକ ଆତ୍ମାସଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ଏହା ଫଳରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଉଛି ।

୫ । ଭାରତୀୟ ସଂଘୀୟ ଶାସନର ସ୍ବରୂପ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ‘ଭାରତ ଆକାରରେ ସଂଘୀୟ, ମାତ୍ର ପ୍ରକୃତିରେ ଐକିକ’ – ଏହି ଉକ୍ତିର ସତ୍ୟତା ପରୀକ୍ଷା କର ।
Answer:
ଭାରତର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ବରୂପ ପ୍ରତିଫଳନ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ‘ସଂଘୀୟ’ ଶବ୍ଦ ଏହାର ସମ୍ବିଧାନର କୌଣସିଠାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇନାହିଁ । ବରଂ ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ୧ ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ‘ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକ ସମ୍ମଳନ’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । ଆମେରିକାର ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଭାବ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନଙ୍କ ଉପରେ ପଡ଼ିଥିଲା । ଆମେରିକାରେ ଏକ ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଜ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଚୁକ୍ତି ସମ୍ପାଦନ କରି ଏହି ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ‘କେନ୍ଦ୍ରାଭିମୁଖୀ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ’ (Centripetal Federation) କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଶାସନର ସୁବିଧା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଶାସନିକ କ୍ଷମତା ସହ କେତେକ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଜ୍ୟରେ ପରିଣତ କରାଯାଇଛି ।

ତେଣୁ ଭାରତକୁ ‘କେନ୍ଦ୍ରାପସାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ’ (Centrifugal Federation) କୁହାଯାଏ । ଭାରତୀୟ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଇତିହାସ ବିଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଦେଇ ଗତି କରିଆସିଛି । ୧୯୧୯ ମସିହାରେ ମଣ୍ଟେଗୁ- ଚେମସ୍ଫୋର୍ଡଙ୍କ ରିପୋର୍ଟରେ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଏକ ସର୍ବଭାରତୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରି ନଥିଲା । ଏହାପରେ ୧୯୩୫ ମସିହାରେ ଭାରତ ଶାସନ ଆଇନରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ କର୍ତ୍ତୃତ୍ବାଧୀନ ଭାରତ ଓ କେତେକ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟକୁ ନେଇ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତା’ର ପ୍ରକୃତ ରୂପରେଖ ଭାରତ ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ।

ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ୪ଟି ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ରହିଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

• ଲିଖ୍ ଓ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ,
• ଦ୍ଵୈତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ କ୍ଷମତାର ସାମ୍ବିଧାନିକ ବଣ୍ଟନ,
• ଏକ ସ୍ବାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଓ
• ଦ୍ବିସଦନୀୟତା । ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉପରୋକ୍ତ ସଂଘୀୟ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ପୂର୍ଣ୍ଣମାତ୍ରାରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଭାରତ ନିଃସନ୍ଦେହରେ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ଲିଖ୍ ଓ ଅନମନୀୟ ଅଟେ । ଏଠାରେ ଶାସନ କ୍ଷମତା ସମ୍ବିଧାନଦ୍ବାରା ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଇଛି । ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନିରପେକ୍ଷ ଭାବେ ସଂଘୀୟ ଅଦାଲତ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ଭାରତର ସଂସଦ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭା ପରି ଦୁଇ ସଦନବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ । ଲୋକସଭା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଓ ରାଜ୍ୟସଭା ସହଯୋଗୀ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵର ସୁଯୋଗ ଦେଉଛି ।

ଭାରତରେ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ ପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନେ ନିମ୍ନଲିଖୁତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ପ୍ରଥମତଃ, ଭାରତରେ ପ୍ରଗତିର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରେ ଥିବା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଜାତୀୟ ମହାସ୍ରୋତରେ ସାମିଲ ହେବାପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ସଙ୍ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ସୁଯୋଗ ଦେବା; ଦ୍ବିତୀୟତଃ, ଭାରତର ଭୌଗୋଳିକ ବିଶାଳତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହାକୁ ଗୋଟିଏ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଦ୍ଵାରା ଶାସନ କରିବା ସମ୍ଭବପର ହେଉ ନଥିବାରୁ; ତୃତୀୟତଃ, ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ଚତୁର୍ଥତଃ, ୧୯୩୫ ମସିହାର ଭାରତ ଶାସନ ଆଇନରେ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିବାରୁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନେ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ ସପକ୍ଷରେ ମତ ଦେଇଥିଲେ ।

ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ସ୍ଵରୂପ ସଂଘୀୟ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଫେସର ଜେନିଙ୍ଗ୍‌ସ, ପ୍ରଫେସର ହେୟାର, କେ. ସାନ୍ମାନାମ୍‌ ଇତ୍ୟାଦି ଏକ ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏଠାରେ କରାଯାଇଛି ବୋଲି ମତ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ବନାମ୍ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ରାଜ୍ୟ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ମଧ୍ଯ ଭାରତରେ କୌଣସି ପ୍ରାଚୀନ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ ନାହିଁ ବୋଲି ମତ ଦେଇଛନ୍ତି । ଡ.ପି.ପି. ଗଜେନ୍ଦ୍ର ଗଡ଼କରଙ୍କ ମତରେ, “ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନରେ କେତେକ ସଂଘୀୟ ଲକ୍ଷଣ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ପ୍ରକୃତପକ୍ଷେ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ନୁହେଁ ।” ଡଃ. ବି.ଆର୍.ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କ ମତାନୁଯାୟୀ ସମୟ ଓ ପରିସ୍ଥିତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତ ଉଭୟ ସଂଘୀୟ ଓ ଐକିକି ପ୍ରକୃତି ଗ୍ରହଣ କରିଛି ।

ଭାରତୀୟ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଐକିକ ଲକ୍ଷଣ – ନିମ୍ନଲିଖତ ଐକିକ ଲକ୍ଷଣ ଭାରତୀୟ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ ।

• ସମ୍ବିଧାନର ୧ ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ‘ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସମ୍ମଳନ’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ।
• ସମ୍ବିଧାନର ୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ନାମ ଓ ସୀମାରେଖାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ସାଧାରଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ କରିପାରିବ ।
• ରାଜ୍ୟ ଶାସନର ମୁଖ୍ୟ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ବାରା ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ୍ବ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

• ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଏପରିକି ସାଧାରଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ରାଜ୍ୟସଭାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସମର୍ଥନ ସହ ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ ବଳରେ କିମ୍ବା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଚୁକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବ ।
• ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷିତ ହୋଇଥିବା ସମୟରେ ବିଶେଷତଃ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ସମୟରେ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତତ୍ତ୍ଵାବଧାନରେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଭାରତର ରାଜ୍ୟମାନେ ଆର୍ଥିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି ।
• ଭାରତରେ ଏକ ସମ୍ବିଧାନ ଓ ଏକକ ନାଗରିକତା ନୀତିର ପ୍ରଚଳନ ଅଛି ।
• ଏକ ସର୍ବଭାରତୀୟ ପ୍ରଶାସନିକ ସେବାସଂସ୍ଥା ଜରିଆରେ ଶାସନକାର୍ଯ୍ୟ, ପରିଚାଳିତ ହେଉଛି ।
• ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କରିବାର କ୍ଷମତା କେବଳ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କର ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସମ୍ବିଧାନ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ଅଟେ ।
• ଯୋଜନା କମିଶନ, ଅର୍ଥକମିଶନ, ମହା ହିସାବରକ୍ଷକ ଓ ସମୀକ୍ଷକ, ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ଇତ୍ୟାଦି ଭାରତରେ କ୍ଷମତା କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଦାୟୀ ଅଟନ୍ତି ।

ଉପରୋକ୍ତ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ସମାଲୋଚକମାନେ ଭାରତକୁ ଏକ ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ରୂପେ ଘୋଷଣା କରିଥା’ନ୍ତି । ପି.ଟି. ବ୍ୟାକୋଙ୍କ ମତରେ, ଶାସନ ବିଧାୟକ ସଭା ଯେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି, ତାହା ଆକୃତିରେ ସଂଘୀୟ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବସ୍ତୁତଃ ଐକିକ ଅଟେ ।” କେ.ଏମ୍. ମୁନ୍ସୀ ଏହାକୁ ଏକ ଅର୍ଥସଂଘୀୟ (Quasi-Federal) ବ୍ୟବସ୍ଥା ରୂପେ ଅଭିହିତ କରି ମତ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଏଠାରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଐକିକ ଲକ୍ଷଣ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।

• କେନ୍ଦ୍ର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହେବାର କାରଣ – ଭାରତରେ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିବାପାଇଁ ଦେଶର ନିରାପତ୍ତା, ବିଚ୍ଛିନ୍ନତାବାଦୀ ଶକ୍ତିର ଉପସ୍ଥିତ, ଜାତୀୟ ସଂହତି ରକ୍ଷାଜନିତ ସମସ୍ୟା, ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ଭାରତର ପ୍ରକୃତ ସ୍ଥାନ, ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ତଥା ବର୍ତ୍ତମାନ ପୃଥିବୀରେ କେନ୍ଦ୍ରାଭିମୁଖୀ ଚିନ୍ତାଧାରାର ଦ୍ରୁତ ପ୍ରବାହ ଇତ୍ୟାଦି ପରିସ୍ଥିତି ଦାୟୀ ଅଟେ ।
  ବାସ୍ତବତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିବେଚନା କଲେ ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ ।

କିନ୍ତୁ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ମତାନୁଯାୟୀ ଶାନ୍ତିର ସଂରକ୍ଷଣ, ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥଜନିତ ବିଷୟ ମଧ୍ଯରେ ସଂଯୋଗ ରକ୍ଷା, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବୃଦ୍ଧି ଇତ୍ୟାଦି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଭାରତରେ କେନ୍ଦ୍ରକୁ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ଓ ଦୃଢ଼ କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ଯେଉଁମାନେ ଭାରତକୁ ‘ଅର୍ଥ-ସଂଘୀୟ’ ବା ‘ଐକ୍ୟ-ସଂଘୀୟ’ (Fedro-Unitary) ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି, ସେମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଡାଇସି, ଫ୍ରିମ୍ୟାନ୍ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ ସଂଘବାଦ ସମ୍ପର୍କୀୟ ସଂଜ୍ଞାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇଥା’ନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ଗୋପାଳସ୍ଵାମୀ ଆୟାଙ୍ଗୀରଙ୍କ ମତରେ ପୃଥବୀର କୌଣସି ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରକୃତ ବା ଶୁଦ୍ଧ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନୁହେଁ । ଆମେରିକା, କାନାଡ଼ା ଓ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ପରି ପୁରାତନ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମଧ୍ୟ କ୍ଷମତାର ଏହି କେନ୍ଦ୍ରାଭିମୁଖୀ ନୀତି ଅନୁସୃତ ହେଉଛି । ପ୍ରକୃତପକ୍ଷେ ଭାରତ ସାଧାରଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ, ମାତ୍ର ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଏହା ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

୬ । ଭାରତୀୟ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ରାଜ୍ୟ ସାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଦାବିର ସରର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କର ।
Answer:
ବ୍ରିଟିଶ୍ ରାଜତ୍ଵ କାଳରେ ଭାରତୀୟମାନେ ଆନ୍ଦୋଳନ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଦାବି କରୁଥିଲେ । ୧୯୩୫ ମସିହାର ଭାରତ ଶାସନ ଆଇ ଏହି ଦାବିର କିଛି ଅଂଶ ପୂରଣ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମନରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ସାତନ୍ତ୍ର୍ୟର ମୋହ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତିପରେ ନୂତନ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସମୟରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ଦେବାକୁ ବହୁ ରାଜନୀତିଜ୍ଞ ମତପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁ, ଡକ୍ତର ଆମ୍ବେଦକର ଓ ସର୍ଦାର ପଟେଲ ପ୍ରଭୃତି ଜାତୀୟ ନେତାମାନେ ଏହି ଦାବିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିନଥିଲେ । ସେମାନେ ସେତେବେଳେ ଯେଉଁ କାରଣରୁ କେନ୍ଦ୍ରରୁ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ଦେଇ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଭୂମିକାକୁ ଗୌଣ ମନେକରିଥିଲେ, ସାଧୀନତାର ୪୩ ବର୍ଷ ପରେ ମଧ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ସେହି ଆଳରେ ରାଜ୍ୟର ସାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଦାବିକୁ ଅଗ୍ରହ୍ୟ କରିଚାଲିଛି ।

କ୍ରମଶଃ ଏହା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଜନମତ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ଏବଂ ରାଜ୍ୟମାନେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ସାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଦାବି କରୁଛନ୍ତି । ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁ ଓ ଶାସ୍ତ୍ରୀଜୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ସାଙ୍ଗଠନିକ ସ୍ଥିତି ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଶୃଙ୍ଖଳା ବ୍ୟାହତ ହେବାରୁ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ବକ୍ତିଗତ ବିରୋଧ ଦେଖାଗଲା, ତାହା କେବଳ ଯେ କଂଗ୍ରେସକୁ ଭାଗ ଭାଗ କଲା, ସେତିକି ନୁହେଁ, ଦେଶର ଐକ୍ୟ ଓ ସଂହତି ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କଲା । ୧୯୬୭ ମସିହା ପରେ ଅନେକ ରାଜ୍ୟ କଂଗ୍ରେସ ହାତରୁ ଖସିଗଲା ଓ ସେଠାରେ ଅଣକଂଗ୍ରେସ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ ଗଠିତ ହେଲା, ଏହିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ସାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଦାବିର ଘର । ଦ୍ବିତୀୟ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ, ୧୯୫୭ ମସିହାରେ କେରଳରେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଇ.ଏସ୍.ଏସ୍ ନମ୍ବୁଦ୍ରପଦଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀତ୍ଵରେ ଗଠିତ ହେଲା ।

ଏହା କେନ୍ଦ୍ରର କଂଗ୍ରେସ ସରକାରକୁ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିରୋଧ କଲା । ୧୯୫୯ ମସିହାରେ କେରଳ ସରକାରଙ୍କୁ ଭାଙ୍ଗି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରାଗଲା । କେନ୍ଦ୍ରର ଏହି ଅଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପଦକ୍ଷେପ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ଆଲୋଡ଼ନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ମାଡ୍ରାସ୍ଠାରେ ଦ୍ରାବିଡ଼ ମୁନେତ୍ରା କାଜାଗମ୍ ଓ ନବତାମିଲ ଦଳ, ମିଳିତଭାବେ ସାର୍ବଭୌମ ତାମିଲନାଡୁ ଗଠନ ପାଇଁ ଆନ୍ଦୋଳନ କଲେ । ସେମାନେ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ଓ ଜାତୀୟ ପତାକାକୁ ମଧ୍ୟ ବିରୋଧ କଲେ । ୧୯୬୨ ମସିହାରେ ସି.ଏମ୍. ଅନ୍ଧାଦୁରାଇ ତାମିଲନାଡୁ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, କର୍ପୂଟକ ଓ କେରଳ ପ୍ରଭୃତି ରାଜ୍ୟକୁ ନେଇ ଏକ ‘ସାଧୀନ ଦ୍ରାବିଡ଼ରାଜ୍ୟ’ ଗଠନ ପାଇଁ ଦାବି କରିଥିଲେ । ଚୀନ୍‌ର ଭାରତ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଏହି ଘର ୧୯୬୩ ବେଳକୁ ନରମିଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ସାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ତାଙ୍କର ଦାବି ଥିଲା ।

୧୯୬୭ ମସିହାରେ କେରଳରେ ମାର୍କସ୍ଵାଦୀ ନେତା ନମ୍ବୁଦ୍ରାପଦ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ହେଲେ । ସେ କେରଳ ପାଇଁ ଅଧୁକ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଦାବି କଲେ । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ପାତର ଅନ୍ତର ମନୋଭାବକୁ ସମାଲୋଚନା କରି ଖାଦ୍ୟଯୋଗାଣ ପାଇଁ ଚୀନ୍ ସହ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ରାଜିନାମା କରିବାର କ୍ଷମତା କେରଳକୁ ଦିଆଯାଉ ବୋଲି ସେ କହିଥିଲେ । ଏପରିକି ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରାର କେରଳ ଅଂଶ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟକୁ ଦେବାପାଇଁ ତାଙ୍କର ଦାବି ଥିଲା । ୧୯୬୭ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ୮ ତାରିଖରେ ଦିଲ୍ଲୀଠାରେ ଏକ ସାମ୍ବାଦିକ ସମ୍ମିଳନୀ ଡାକି ତାମିଲନାଡୁର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅନ୍ନଦୁରାଇ କେନ୍ଦ୍ରର କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ ଓ ରାଜ୍ୟର କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥିଲେ । କର୍ଣ୍ଣାଟକ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ବୀରେନ୍ଦ୍ର ପାଟିଲ ୧୯୬୬ ମସିହାରେ କେନ୍ଦ୍ରର କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସର ଉତ୍ତୋଳନ କଲେ ।

ରାଜ୍ୟରେ ଅଣକଂଗ୍ରେସ ସରକାର ଥିବାରୁ କେନ୍ଦ୍ର ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତି ଉଚିତ ଧ୍ୟାନ ଦେଉନାହିଁ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ରାଜ୍ୟଠାରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଆତିଥ୍ୟ ପାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଦିଲ୍ଲୀରେ ସାକ୍ଷାତ ଦେଉନାହାନ୍ତି ତଥା ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ଭାଙ୍ଗିଦେବାର ସବୁପ୍ରକାର ଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ । ୧୯୬୯ ମସିହା ଜୁନ୍ ୨୮ ତାରିଖ ଦିନ ପଞ୍ଜାବର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଗରୁମାନ ସିଂହ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ସମାଲୋଚନା କରି କହିଥିଲେ ଯେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଜାଣିଶୁଣି ଚଣ୍ଡିଗଡ଼ର ଭବିଷ୍ୟତ ଓ ପଞ୍ଜାବର ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରୁନାହାନ୍ତି । ୧୯୬୯ ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୨ ତାରିଖରେ ତାମିଲନାଡୁ ସରକାର ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ହାଇକୋର୍ଟ ବିଚାରପତି ଡକ୍ଟର ପି.ଭି. ରାଜରମାତ୍ମାଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ କେନ୍ଦ୍ର ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କ ବିଷୟରେ ଅନୁଧ୍ୟାନ ରିପୋର୍ଟ ଦେବାକୁ ଏକ କମିଟି ଗଠନ କଲେ । ଏହି କମିଟି କେତେକ ଉପାଦେୟ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲା ।

• ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ନିଯୁକ୍ତି ହେବା ଉଚିତ ।
• କେବଳ ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ପରିସ୍ଥିତିରେ ଅବନତି କାରଣରୁ ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରାଯିବ । ଏ ବିଷୟରେ ବିଧାନସଭାରେ ଆଲୋଚନା ମଧ୍ୟ ହେବ ।
• ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହେବ ଏବଂ ତାହା ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଓ ବୈଦେଶିକ ସମ୍ପର୍କ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ଆଲୋଚନା କରିବେ ।
• ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାର ବିଷୟ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରାଯିବ ଓ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟକୁ ସମାନ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ ମିଳିବ ।
• ଅର୍ଥ ଆୟୋଗ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସଂସ୍ଥା ହେବ ।
• ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ନଦୀଜଳ ବଣ୍ଟନ ବିବାଦ କେବଳ ସୁପ୍ରିମ୍ କୋର୍ଟରେ ହିଁ ଶେଷହେବ ଓ ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ବହିଷ୍କାରରେ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାକୁ ଅଂଶୀଦାର କରାହେବ ।
• ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବ । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଏହି ପରାମର୍ଶ ଗ୍ରହଣ କରିନଥିଲେ । ୧୯୬୯ ମସିହାରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ରାଜ୍ୟପାଳ ଧର୍ମବୀର ବର୍ଷୀୟାନ ନେତା ଅଜୟ ମୁଖାର୍ଜୀଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀତ୍ଵରୁ ବହିଷ୍କାର କରି ଏକ କୁପରମ୍ପରା ସୃଷ୍ଟିକଲେ । ଏହାଫଳରେ କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କ ବ୍ୟାହତ ହେଲା । ମାର୍କସବାଦୀ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟପାର୍ଟି ଧର୍ମବୀରଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ଦାବିକଲା ଓ ତତ୍‌ସହିତ ରାଜ୍ୟର ଅଧ‌ିକ ସାତନ୍ତ୍ର୍ୟପାଇଁ ସର ଉତ୍ତୋଳନ କଲା ।

୧୯୭୦ ମସିହାରେ ବିହାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମହାମାୟା ପ୍ରସାଦ ସିହ୍ନା ଓ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ନାରାୟଣ ସିହଦେଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ଦାବି କଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଉପଯୁକ୍ତ ବିନିଯୋଗ ପାଇଁ ଦ୍ଵିତୀୟ ଇସ୍ପାତ କାରଖାନା ଓ ରେଳପଥର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ଦାବିରେ ସରକାରୀ ଦଳ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତାରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ବନ୍ଦ ପାଳନ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୭୩ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସରେ ପଞ୍ଜାବର ଆନନ୍ଦପୁର ସାହିବଠାରେ ଶିରେମଣି ଆକାଳୀଦଳଦ୍ଵାରା କେନ୍ଦ୍ର ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କକୁ ନୂତନ ରୂପ ଦେବାପାଇଁ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ଆନନ୍ଦପୁର ସାହିବ ପ୍ରସ୍ତାବ ଭାବେ ପରିଚିତ । ରାଜ୍ୟରୁ ଅଧ‌ିକ କ୍ଷମତା ଦେବା, ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଢାଞ୍ଚା ବଦଳାଇବା ଓ ରାଜ୍ୟର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତିକୁ ଦୃଢ଼ କରିବାପାଇଁ କେତେକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଗ୍ରହଣ କରିନଥିଲେ । ବିହାର ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ରାଜ୍ୟର ପରିସ୍ଥିତିରେ ସମବେଦନା ପ୍ରକାଶକରି ଜୟପ୍ରକାଶ ନାରାୟଣ ୧୯୭୧ ମସିହାରେ ଏକ ନୂତନ କ୍ରାନ୍ତି ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏହା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବିପ୍ଳବ ନାମରେ ନାମିତ । ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା କ୍ଷମତାର ବିକନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ବୈଷମ୍ୟର ଅବସାନ । ୧୯୭୭ ମସିହା ନିର୍ବାଚନରେ ଭାରତୀୟମାନେ ଏକ ଐତିହାସିକ ରାୟ ଦେଲେ, ଯାହାଫଳରେ କେନ୍ଦ୍ରରେ କଂଗ୍ରେସ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଜନତା ଦଳ ଶାସନକୁ ଆସିଲା । ୯ଟି ରାଜ୍ୟର କଂଗ୍ରେସ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ଜନତା ଦଳ କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ କ୍ଷତି ଘଟାଇଥଲା । ତତ୍କାଳୀନ କଂଗ୍ରେସ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଦେବରାଜ ଉର୍ଷ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ଦାବି କରିଥିଲେ ।

୧୯୭୮ ମସିହାରେ ପଞ୍ଜାବ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରକାଶସିଂହ ବାଦଲ, ଆସାମ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଗୋଲାବ ବାରବରା, ଲୋକସଭା ସଭ୍ୟ ଶ୍ରୀ ଧନିକଲାଲ ମଣ୍ଡଳ, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ଜ୍ୟୋତିବସୁ ପ୍ରଭୃତି ରାଜ୍ୟପାଇଁ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ଦାବି କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମୋରାର୍‌ଜୀ ସରକାର ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ଏକମତ ହୋଇନଥିଲେ । ଜନତା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପତନ ଘଟିବାରୁ ୧୯୮୦ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ପୁଣି କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଲା । ଶ୍ରୀମତୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧି ୯ଟି ରାଜ୍ୟର ଅଣକଂଗ୍ରେସ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ଜନତା ସରକାରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟର ପୁନରାବୃତ୍ତି କଲେ । ଏହା କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କଲା । ୧୯୮୨ ମସିହା ବେଳକୁ ପଞ୍ଜାବ ପରିସ୍ଥିତି ଆୟତ୍ତ ବାହାରକୁ ଚାଲିଯାଇଥିଲା ।

ଶ୍ରୀମତୀ ଗାନ୍ଧି ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମନ୍ଦିରରେ ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟବାହିନୀଦ୍ଵାରା ଯେଉଁ ବୃଷ୍ଟାର ଅପରେସନ କଲେ ତା’ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅକାଳୀ ଦଳର କର୍ମୀମାନେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଅଧୁକ କ୍ଷମତା ତଥା ଖାଲିସ୍ଥାନ ଦାବିକଲେ । ସେହିବର୍ଷ ହରିୟାନାର ଭିୱାନୀଠାରେ ମୁଖ୍ୟ ବିରୋଧୀ ଦଳଙ୍କ ନେତୃମଣ୍ଡଳର ବୈଠକ ବସିଲା ଓ କେନ୍ଦ୍ରର କଂଗ୍ରେସ ଶାସନର ସମାପ୍ତି ତଥା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ କେତେକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଗଲା । ୧୯୮୩ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୦ ତାରିଖରେ ତାମିଲନାଡୁ, କର୍ନେଟକ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଓ ପଣ୍ଡିଚେରୀର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ବାଙ୍ଗାଲୋରଠାରେ ମିଳିତ ହୋଇ ଅଣକଂଗ୍ରେସ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ଓ ବିରୋଧୀଦଳର ନେତାମାନେ କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କ, ରାଜ୍ୟର ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟ, ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ ଓ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ମନୋମୁଖୀ ତଥା ପକ୍ଷପାତୀ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବାପାଇଁ ଏବଂ ସମୁଚିତ ପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ମିଳିତ ହେବାପାଇଁ ଯୋଜନା କଲେ ।

୧୯୮୩ ମସିହା ମେ ମାସ ୨୮ ତାରିଖରେ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ବିଜୟୱାଡ଼ାଠାରେ, ୧୯୮୩ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସ ୭ ତାରିଖରେ ଶ୍ରୀନଗରଠାରେ ଓ ୧୯୮୪ ମସିହା ଜାନୁୟାରୀ ୧୩ ତାରିଖ ଦିନ କଲିକତାଠାରେ ଏହି ପ୍ରକାର ସମ୍ମିଳନୀ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୪ ମସିହାରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ରାଜ୍ୟପାଳ ଶ୍ରୀରାମଲାଲ ଅପକୌଶଳ ପ୍ରୟୋଗ କରି ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏନ୍.ଟି. ରାମାରାଓଙ୍କୁ କ୍ଷମତାଚ୍ୟୁତ କଲେ ଓ ଶ୍ରୀ ଭାସ୍କର ରାଓଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ କ୍ଷମତାସୀନ କଲେ । ଏହା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରର ରାଜ୍ୟ ଉପରେ ଅଯଥା ହସ୍ତକ୍ଷେପ ବୋଲି କହି ବିରୋଧୀ ଦଳମାନେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧିଙ୍କୁ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ । ଅବଶ୍ୟ ଖୁବ୍ କମ୍ ଦିନପରେ ଭାସ୍କର ରାଓଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରି ରାମାରାଓଙ୍କୁ ପୁନଶ୍ଚ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କରାଗଲା ।

୧୯୮୯ ମସିହାରେ କର୍ଣ୍ଣାଟକ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏସ.ଆର.ବୋମାଲଙ୍କୁ ବିଧାନସଭାରେ ଶକ୍ତି ପରୀକ୍ଷାର ସାମାନ୍ୟତମ ସୁଯୋଗ ନଦେଇ ରାଜ୍ୟପାଳ ଭେଙ୍କଟସୁବେୟା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀତ୍ବରୁ ବରଖାସ୍ତ କଲେ । ଏହାଦ୍ଵାରା କଂଗ୍ରେସ ସରକାରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ନାନା ପ୍ରକାର ସମାଲୋଚନା ହେଲା । ରାଜ୍ୟପାଳ ଅଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ, ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ଓ ଦଳୀୟ ସମର୍ଥକଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ପଦବୀକୁ ଉଠାଇ ଦେବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରେ ଦାବି କରାଯାଇଥିଲା । ସେହିପରି କେରଳର ନାୟନାର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ସହିତ ରାଜ୍ୟପାଳ ଶ୍ରୀମତୀ ରାମଦୁଲାରୀ ସିହ୍ନାଙ୍କ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ବ୍ୟାପାର ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ୧୯୮୮ ମସିହାରେ ବ୍ୟାପକ ମତଭେଦ ଘଟିବାକୁ କେରଳ ସରକାର ତାଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟାହାର ଦାବି କରିଥିଲେ ।

କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ପୁନର୍ବିନ୍ୟାସ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ । ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ବଳର ସମବଣ୍ଟନ କରିବା ଏବଂ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ସମ୍ବଳ ଯୋଗାଇବାପାଇଁ ମଧ୍ୟ ସେଠାରେ ଦାବି ହୋଇଥିଲା । ରାମକୃଷ୍ଣ ହେଗେଡ୍‌ଙ୍କ ଯୁକ୍ତି ଏପରି ଅକାଟ୍ୟ ଥିଲା ଯେ, ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀମତୀ ଗାନ୍ଧି କେନ୍ଦ୍ର ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କର ଅନୁଧ୍ୟାନ ପାଇଁ ଏକ କମିଶନ ବସାଇବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୮୩ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୪ ତାରିଖରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ବିଚାରପତି ରଞ୍ଜିତ ସିଂହ ସରକାରଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ କମିଶନ ଗଠିତ ହେଲା । ପାଞ୍ଚବର୍ଷରୁ ଅଧିକ କାଳ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବା ପରେ ସରକାରିଆ କମିଶନ ୧୫୭୯ ପୃଷ୍ଠା ଏକ ରିପୋର୍ଟ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ୧୯୮୮ ମସିହାରେ ଦେଲେ ।

• କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ଯୋଗସୂତ୍ର ଓ ସହଯୋଗ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଏକ ଅନ୍ତଃ ସରକାର ପରିଷଦ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବା ଉଚିତ ଓ ଏହାର ନାମ ଜାତୀୟ ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦ ରଖାଯିବା
• ଆଞ୍ଚଳିକ ପରିଷଦଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥାୟୀ ସଚିବାଳୟ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ଓ କେନ୍ଦ୍ର ସରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରିବର୍ତ୍ତେ ପରିଷଦ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀମାନେ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ଏହାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ହେବା ଉଚିତ ।
• ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ସମୟରେ ଯୋଜନା କମିଶନ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ଉଚିତ ।
• ରାଜ୍ୟରେ ୩୫୬ ଧାରାର ଅପପ୍ରୟୋଗ ହୋଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି ସପକ୍ଷରେ କମିଶନ ମତ ଦେଇ ନାହାନ୍ତି ।
• ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ସମୟରେ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ମତ ନିଆଯିବା ଉଚିତ ।
• ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ବଦଳି କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ମୋଟ ଉପରେ ସରକାରିଆ କମିଶନ ରାଜ୍ୟକୁ ଅଧ‌ିକ କ୍ଷମତା ଦେବା ସପକ୍ଷରେ ମତ ଦେଇ ନାହାନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଯେଉଁ ପ୍ରଶ୍ନମାନ ଉଠିଛି, ତାହାର ଜରୁରୀ ସମାଧାନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଦେଶର ପ୍ରତିରକ୍ଷା, ଅଖଣ୍ଡତା, ଐକ୍ୟ ଓ ସଂହତି ଯେତେବେଳେ ବିପନ୍ନ ହୋଇଛି, ରାଜ୍ୟମାନେ ବିନା ଦ୍ବିଧାରେ କେନ୍ଦ୍ରପ୍ରତି ନିସର୍ଭ ସମର୍ଥନ ଜ୍ଞାପନ କରିଛନ୍ତି । ସ୍ଵାଭାବିକ ସମୟରେ ରାଜ୍ୟମାନେ ଯେଉଁ ସାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଚାହୁଁଛନ୍ତି, କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ସେଥୁପ୍ରତି ସହାନୁଭୁତିଶୀଳ ଦୃଷ୍ଟି ଦେବା ଉଚିତ । ଉଭୟେ କେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ଜାତୀୟ ଅଖଣ୍ଡତାକୁ ରାଜନୀତିର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ରଖୁବା ଉଚିତ । ଏଥିପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ସହଯୋଗ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 3 ଭାରତରେ ସଂଘୀୟବାଦ Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 3 Short Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧ । ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାରେ ଥ‌ିବା ଯେକୌଣସି ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବିଷୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର ଓ ଏହା ଉପରେ ସାଧରଣତଃ କିଏ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରେ ?
Answer:
ସାଧାରଣତଃ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ଚିକିତ୍ସା, ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଶୃଙ୍ଖଳା, କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଇତ୍ୟାଦି ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାର ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବିଷୟ ଅଟେ । ଏହା ଉପରେ ପ୍ରାୟତଃ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ ।

୨ । ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରେ ଥ‌ିବା ଯେକୌଣସି ୫ଟି ବିଷୟ ଲେଖ ।
Answer:
ବିବାହ ଓ ଛାଡ଼ପତ୍ର, ଜଙ୍ଗଲ, ମାପ ଓ ଓଜନ, ଔଷଧ, ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଯୋଜନା ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ।

୩ । ଅର୍ଥ ଆୟୋଗକୁ କିଏ କେତେ ବର୍ଷ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଅର୍ଥ ଆୟୋଗକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ୫ ବର୍ଷ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।

୪ । ଅର୍ଥ ଆୟୋଗର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତି ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷରେ ଥରେ ଆର୍ଥିକ ଦେଶନେଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ପରିମାଣର ସମୀକ୍ଷା ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ଅର୍ଥ ଆୟୋଗର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

୫। ସର୍ବଭାରତୀୟ ସେବାସଂସ୍ଥାକୁ କିଏ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ସର୍ବଭାରତୀୟ ସେବାସଂସ୍ଥାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି ।

୬ | ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ ସଂସଦ କେତେବେଳେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ ?
Answer:
ଦେଶରେ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି ଥିବାବେଳେ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ କ୍ରମେ ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ କିମ୍ବା ଦୁଇ ବା ଅଧ୍ବକ ରାଜ୍ୟଙ୍କ ଅନୁରୋଧ କ୍ରମେ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ର ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବ ।

୭ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଚୁକ୍ତି କେତେ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ?
Answer:
୨୫୩ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି ଯେ କୌଣସି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସନ୍ଧି, ଚୁକ୍ତି ବା ସର୍ଭେ ପାଳନ କରିବାପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଯେକୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ ।

୮ । କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା ଉପରେ କିଏ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ ।

୯ । ରାଜ୍ୟ ପୁନର୍ଗଠନ କ୍ଷମତା କାହା ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟ ପୁନର୍ଗଠନ କ୍ଷମତା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ହସ୍ତରେ ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି ।

୧୦ | ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ଅବଶେଷ କ୍ଷମତା କାହାକୁ ଦିଆଯାଇଛି ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ଅବେଶଷ କ୍ଷମତା କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଦିଆଯାଇଛି ।

୧୧ । ଭାରତରେ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କିଏ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଭାରତରେ ପ୍ରଥମେ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଣ୍ଟେଗୁ-ଚେମସ୍କୋର୍ଡ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ।

୧୨ । ଭାରତ କାହିଁକି ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ ?
Answer:
ଭାରତରେ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ଯଥା –

• ଲିଖ୍ ଓ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ;
• କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସ୍ତରରେ ଦୁଇଟି ସରକାର ଓ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ବିଧାନଦ୍ଵାରା କ୍ଷମତାର ବଣ୍ଟନ
• ଦ୍ବିସଦନୀୟତା ଓ
• ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟାଳୟ ରହିଛି ।

୧୩ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ଭାରତକୁ କେଉଁ ରୂପରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛି ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ଭାରତକୁ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ହିସାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ନକରି ଏହାର ପ୍ରଥମ ଧାରାରେ “ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକ ସମ୍ମିଳନ” ରୂପରେ ଘୋଷଣା କରିଛି ।

୧୪ । ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ସଂପର୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେନ୍ଦ୍ର କାହିଁକି ଅଧ‌ିକ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରେ ?
Answer:
ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ସଂପର୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେନ୍ଦ୍ର ଅଧିକ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରେ କାରଣ କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା ପରି ଏକ ବୃହତ୍ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ବ୍ୟାପକ ତଥା ଏକକ କ୍ଷମତା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଉପଭୋଗ କରୁଛି । ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି, ଦୁଇ ବା ଅଧ୍ଵକ ରାଜ୍ୟଙ୍କ ଅନୁରୋଧ, ରାଜ୍ୟସଭାରେ ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଦି ଭିତ୍ତିରେ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ କରିଥାଏ । ପୁନଶ୍ଚ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ ପ୍ରଣୀତ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ ଓ ରାଜ୍ୟ ଆଇନ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଦେଖାଗଲେ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ ବଳବତ୍ତର ରୁହେ ।

୧୫ । କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳ ଭାରତର କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ପରିଚାଳନାରେ ରହିଲେ ତାହାକୁ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ କୁହାଯାଏ । କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଏହା କରାଯାଇଥାଏ । ଭାରତରେ ୭ଗୋଟି କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଅଛି ।

(B) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧। ଅବଶିଷ୍ଟ କ୍ଷମତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା କ୍ଷମତା ବଣ୍ଟନ ଅନୁଯାୟୀ ଯେଉଁ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା, ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା ଓ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରେ ସ୍ଥାନ ପାଇନଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅବଶିଷ୍ଟ କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ । ଏହା ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଟେ ଏବଂ ଏହା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ହସ୍ତରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଛି । କେଉଁ କେଉଁ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ବଳକା କ୍ଷମତାର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହେବ ସେ ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାପାଇଁ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟକୁ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

୨ । କେଉଁ କେଉଁ ପରିସ୍ଥିତିରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବେ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ କେତେକ ପରିସ୍ଥିତିରେ କେନ୍ଦ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଏହି ତାଲିକାରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାର କ୍ଷମତା ପାଇଥାଏ । ପ୍ରଥମତଃ, ଯେତେବେଳେ ଦେଶରେ ଜାତୀୟ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି ହୋଇଥାଏ, ସେତେବେଳେ ସଂସଦ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାର କ୍ଷମତା ପାଇଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ରାଜ୍ୟସଭା ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନକ୍ରମେ ଯଦି ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କରେ ଯେ ଜାତୀୟ ସ୍ବାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସଂସଦ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବା ଉଚିତ; ତେବେ ସଂସଦ ସେହି ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥାଏ । ତୃତୀୟତଃ, ଯଦି ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ରାଜ୍ୟ ସ୍ଵେଚ୍ଛାକୃତ ଭାବେ ସେମାନଙ୍କର ବିଧାନମଣ୍ଡଳରେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କରି ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାକୁ ସଂସଦକୁ ଅନୁରୋଧ କରନ୍ତି ତାହାହେଲେ ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବ ।

୩ । ଯୋଜନା ଆୟୋଗର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସରକାରଙ୍କର ବହୁବିଧ ଯୋଜନାକୁ ରୂପରେଖ ଦେବାପାଇଁ ଏକ ‘କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଯୋଜନା ଆୟୋଗ’ ଗଠନ କରାଯାଇଛି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଏହାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଅଟନ୍ତି । ଦେଶର ସାମାଜିକ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ତାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଇବା, ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୀମିତ ସମ୍ବଳକୁ ସୁଚିନ୍ତିତ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବରେ ବିନିଯୋଗ କରି ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉନ୍ନତି ସାଧନ କରିବା ଯୋଜନା ଆୟୋଗର ମୁଖ୍ୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଏହା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ଉନ୍ନୟନମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପରାମର୍ଶ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

୪ | ଭାରତର ହିସାବ ରକ୍ଷକ ଓ ମହାସମୀକ୍ଷକଙ୍କର ଭୂମିକା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୪୮ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ଆୟବ୍ୟୟର ହିସାବ୍ ରଖୁବା ଓ ତର୍ଜମା କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜଣେ ହିସାବ ରକ୍ଷକ ଓ ମହାସମୀକ୍ଷକଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥାଆନ୍ତି । ସଂସଦ ମଞ୍ଜୁର କରିଥିବା ଅର୍ଥର ଉପଯୁକ୍ତ ବିନିଯୋଗ ହେଉଛି କି ନାହିଁ ତାହା ପରୀକ୍ଷା କରିବା ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟର ଆୟବ୍ୟୟର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ହିସାବ ରଖିବା ଏବଂ ଆର୍ଥିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ବ୍ୟୟ ତାଲିକାକୁ ତର୍ଜମା କରିବା ହେଉଛି ତାଙ୍କର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ । ସେ ସମସ୍ତ ସରକାରୀ ଆୟବ୍ୟୟର ବିବରଣୀକୁ ସମୀକ୍ଷା କରନ୍ତି ।

୫ । N.D.C. ବା ‘ଜାତୀୟ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦ’ କ’ଣ ?
Answer:
‘ଜାତୀୟ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦ’ ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ଯୋଜନା ଆୟୋଗର ସମସ୍ତ ସଭ୍ୟ, କେନ୍ଦ୍ରର କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଜାତୀୟ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଛି । ଏହାର ନିଷ୍ପଭିଗୁଡ଼ିକ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଲାଗୁ ହୋଇଥାଏ । ରାଜ୍ୟ-ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ ଓ ସମନ୍ଵୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏହା ଗଠିତ ହୋଇଛି ।

୬ । ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ପରିଷଦ’ (Inter-State Council) କ’ଣ ?
Answer:
ସର୍ବସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ସଂରକ୍ଷଣ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ‘ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ପରିଷଦ’ ଗଠନ କରିପାରିବେ ବୋଲି ୨୬୩ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଏହି ପରିଷଦ ନିମ୍ନଲିଖ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପାଦନ କରିବ :

• ରାଜ୍ୟ-ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଉପୁଜିଥିବା ସଂଘର୍ଷର ଅନୁସନ୍ଧାନ ଓ ସମାଧାନ ନିମନ୍ତେ ପରାମର୍ଶ ପ୍ରଦାନ ।
• ରାଜ୍ୟ-ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଓ କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ବିବାଦ ଉପୁଜିଲେ ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ଓ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କରିବା ।
• ଏହି ବିଷୟରେ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ସୁପାରିସ କରିବା ।

୭ । କେନ୍ଦ୍ରର ନିର୍ବିଘ୍ନ କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
୨୫୭ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଓ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଶାସନିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ନ ହେବାକୁ କୁହାଯାଇଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇପାରିବେ । ଜାତୀୟ ତଥା ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଯୋଗାଯୋଗ ମାଧ୍ୟମ; ଯଥା – ରେଳପଥ ଓ ରାଜପଥଗୁଡ଼ିକର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକୁ ରାଜ୍ୟମାନେ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ରାଜ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପ୍ରଶାସନ କ୍ଷମତାକୁ ବିସ୍ତୃତ କଲାଭଳି କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ସରକାର କରିବେ ନାହିଁ ।

୮ । ଭାରତକୁ ଅର୍ଦ୍ଧ-ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ବା ପ୍ରାୟକଳ୍ପ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ (Quasi-Federal) କାହିଁକି କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ; ଯଥା – ଏକ ଲିଖ୍ ଓ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ, କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ କ୍ଷମତା ବଣ୍ଟନ, ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଓ ଦ୍ଵିସଦନୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଦି ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହା ଆକାରରେ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର । କିନ୍ତୁ ଜାତୀୟ ଏକତା ଓ ଅଖଣ୍ଡତା ରକ୍ଷା ଦୃଷ୍ଟିରୁ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି । କ୍ଷମତାର ବିଭାଜନ, ପ୍ରଶାସନିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ଆର୍ଥିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସାଧାରଣ ସେବା, ରାଜ୍ୟପାଳ, ଯୋଜନା ଆୟୋଗ, ମହା ହିସାବରକ୍ଷକ ଓ ପରୀକ୍ଷକ ଇତ୍ୟାଦି ମାଧ୍ୟମରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ନିଜର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରନ୍ତି ଓ ରାଜ୍ୟମାନେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ମାନି ଚଳିଥା’ନ୍ତି । ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ମାଧ୍ୟମରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପ୍ରଭାବ ଅଧିକ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ଏଣୁ ସମାଲୋଚକମାନେ ଭାରତକୁ ଅର୍ଥ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ବା ପ୍ରାୟକଳ୍ପ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଥା’ନ୍ତି |

୯ । ଭାରତରେ ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର କେଉଁ ଲକ୍ଷଣମାନ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ ?
କିମ୍ବା, ଭାରତୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଲକ୍ଷଣମାନ ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରୂପ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ଏକ ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିମ୍ନଲିଖୁତ ଲକ୍ଷଣମାନ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ –

• ସମ୍ବିଧାନର ୧ ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ଏକ ‘ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସମ୍ମଳନ’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ।
• ୩ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ସଂସଦ ସାଧାରଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନଦ୍ଵାରା ରାଜ୍ୟର ନାମ ଓ ଭୌଗୋଳିକ ସୀମାରେଖାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବ ।
• ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନର ମୁଖ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରନ୍ତି ।
• ୩୫୨, ୩୫୬ ଓ ୩୬୦ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
• ସର୍ବଭାରତୀୟ ସେବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନିକ କଳ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି |
• ଯୋଜନା କମିଶନ, ଅର୍ଥ କମିଶନ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ସ୍ଥିତି ଓ ଭୂମିକା ।
• ଏକକ ନାଗରିକତ୍ଵ ।
• ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂସଦର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ।

୧୦ । ଅର୍ଥ ଆୟୋଗର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ଦିଅ ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୨୮୦ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରତି ୫ ବର୍ଷରେ ଥରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅର୍ଥ ଆୟୋଗ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି | ଉକ୍ତ ଆୟୋଗର ଜଣେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଓ ୪ ଜଣ ସଦସ୍ୟ ଥାଆନ୍ତି । ଉକ୍ତ ଆୟୋଗର ଅଧକ୍ଷ ଓ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟଳୟର ବିଚାରପତି ହେବାପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ଦରକାର କିମ୍ବା ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନିକ ଦକ୍ଷତା କିମ୍ବା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିଶେଷ ଜ୍ଞାନ ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଆୟକର ସମେତ ଅନ୍ୟ କେତେକ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ରାଜସ୍ବର ବଣ୍ଟନ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ସୁପାରିସ କରିବା ଏହାର ପ୍ରଧାନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅଟେ । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର କେଉଁ ନୀତି ଓ କେଉଁ ହାରରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାରମାନଙ୍କୁ ଅନୁଦାନ ଦେବେ ତାହା ଉକ୍ତ ଆୟୋଗ ସ୍ଥିର କରିଥାଏ । ଦେଶର ସୁସ୍ଥ ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆର୍ଥିକ ସମସ୍ୟାର ବିଚାରକରି ସୁପାରିସ କରିବା ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।

୧୧ । ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା କ’ଣ ?
କିମ୍ବା, ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ସଂକ୍ରାନ୍ତର ବିବାଦ ଉପୁଜିଲେ କ’ଣ କରାଯାଏ ?
Answer:
ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା (Concurrent List) ଭୁକ୍ତ ୫୨ ଗୋଟି ବିଷୟ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର କ୍ଷମତା ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ରହିଛି । ଏଥ‌ିରେ ବିବାହ ଓ ବିଚ୍ଛେଦ, ଶ୍ରମିକ ସଙ୍ଗଠନ ଓ କଲ୍ୟାଣ, ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଆଦି ବିଷୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ମାତ୍ର ଏହି ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କୌଣସି ଏକ ବିଷୟ ଉପରେ ଉଭୟଙ୍କଦ୍ବାର ପ୍ରଣୀତ ଆଇନ ପରସ୍ପରର ବିରୋଧୀ ହେଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଆଇନ ବଳବତ୍ତର ରୁହେ । ଏଣୁ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା ଉପରେ ମଧ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ରହିଛି ।

୧୨ । କେଉଁ ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାଜ୍ୟର ଅର୍ଥଚିଠା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ଆବଶ୍ୟକ କରେ ?
Answer:
ଦେଶରେ ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଓ ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି ହୋଇଥିବା ସମୟରେ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ କୌଣସି ଅର୍ଥ ବିଧେୟକକୁ ଅନୁମୋଦନ ନିମିତ୍ତ ରାଜ୍ୟପାଳ ସଂରକ୍ଷଣ କରିପାରନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି ବିଧେୟକକୁ ଅନୁମୋଦନ କରି ନ ପାରନ୍ତି କିମ୍ବା ଏହାର ଅର୍ଥ ପରିମାଣ କମାଇ ପାରନ୍ତି କିମ୍ବା ପୁନର୍ବିଚାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇ ପାରନ୍ତି । ଏଣୁ ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ ପାଏ ।

୧୩ । ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର କି ?
କିମ୍ବା, ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ସଂଘୀୟ ଉପାଦାନ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର । କାରଣ ଏଠାରେ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ରହିଛି; ଯଥା –

• ଏକ ଲିଷ୍କୃତ ଓ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ,
• କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶାସନ କ୍ଷମତାର ସାମ୍ବିଧାନିକ ବଣ୍ଟନ,
• କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସ୍ତରରେ ଦୁଇଟି ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା;
• ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ବିଚାରସଂସ୍ଥା ଓ
• ଦ୍ବିସଦନୀୟତା । ଏଣୁ କୌଣସି ଧାରାରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହି ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ଅଲଗା ହୋଇଯିବାର ଅଧିକାର ଦିଆଯାଇ ନ ଥ‌ିବାରୁ ଭାରତରେ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅବିନାଶୀ ଅଟେ ।

୧୪ । କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଆଇନଗତ ସଂପର୍କ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ତିନିଗୋଟି ତାଲିକାର ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଛି ଓ ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ତାଲିକଭୁକ୍ତ ୯୯ ଗୋଟି ବିଷୟ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ଏକଚାଟିଆ କ୍ଷମତା କେବଳ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ନିକଟରେ ରହିଛି । ପ୍ରତିରକ୍ଷା, ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଶାନ୍ତି, ଡାକ ଓ ତାର, ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ବାଣିଜ୍ୟ, ବୈଦେଶିକ ଋଣ, ରେଳବାଇ ଆଦି ବିଷୟ ଏହି ତାଲିକଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏହି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶସାରା କେବଳ ଏକପ୍ରକାର ବା ସାଦୃଶ୍ୟତାଯୁକ୍ତ ଆଇନ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବାରୁ କେବଳ ସଂସଦହିଁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତା ପାଇଛି ।

୧୫ । ‘ଭାରତ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ’ ଅଟେ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସମ୍ବିଧାନର ୧ ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ଏକ ‘ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ’ କୁହାଯାଏ । ଭାରତର ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କେନ୍ଦ୍ରାଭିମୁଖୀ ନ ହୋଇ କେନ୍ଦ୍ରାପସାରୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ବାହାରିଯିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା ଦିଆଯାଇ ନ ଥିବାରୁ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଭାରତକୁ ‘ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ।

(C) ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧ । କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା ଓ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା ।
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ନବମ ଖଣ୍ଡ ଓ ସପ୍ତମ ଅନୁସୂଚୀରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ମଧ୍ୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତାର ବିଭାଜନ କରାଯାଇଛି । ଏହା ତିନିଗୋଟି ତାଲିକାରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ଯଥା – କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା, ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା ଓ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା । କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକାରେ ଥ‌ିବା ୯୯ଗୋଟି ବିଷୟ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ଏକକ ଦାୟିତ୍ଵ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦକୁ ଦିଆଯାଇଛି । ଏହି ତାଲିକାରେ ପ୍ରତିରକ୍ଷା, ବୈଦେଶିକ ସଂପର୍କ, ଡାକ ଓ ତାର, ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଶାନ୍ତି ଆଦି ବିଷୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶସାରା ଏକପ୍ରକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ୬୧ଗୋଟି ବିଷୟ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନରେ ଦାୟିତ୍ଵ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ରହିଛି । କୃଷି, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିମଳ, ଆଇନ ଓ ଶୃଙ୍ଖଳା, ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥା, ପୋଲିସ ଆଦି ବିଷୟ ଏହି ତାଲିକାରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି । ଏହି ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ବାର୍ଥସଂପନ୍ନ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଦେଶସାରା ଏକ ପ୍ରକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନରେ ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ । ଏହି ଆଇନରେ ସ୍ଥାନୀୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଗଲେ କିଛି ଅସୁବିଧା ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି (୨୫୦ ଧାରା), ରାଜ୍ୟ ସଭାରେ ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ (୨୪୯ ଧାରା), ଦୁଇ ବା ଅଧୂକ ରାଜ୍ୟର ଅନୁରୋଧ (୨୫୨ ଧାରା) ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଚୁକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା (୨୫୩ ଧାରା) କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରେ ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 7 ପାଣିପାଗ, ଜଳବାୟୁ, ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଉପଯୋଜନ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 7 ପାଣିପାଗ, ଜଳବାୟୁ, ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଉପଯୋଜନ

Question 1.
ପାଣିପାଇର ଉପାଦନଗୁଡିକର ନାମ ଲେଖ |
Solution:
ପାଣିପାଗର ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବାପାଇଁ ମୌଳିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :

• ଦାଯୁମସ୍ତଲାଭ ତାପମାତ୍ଡା
• ବାୟୁର ଚାପ
• ବାୟୁର ଗତି
• ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ
• ବାଦଲାଭ ଅବସ୍ଥିତି
• ଆର୍ଦ୍ରତା

Question 2.
ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁ ମଧ୍ୟରୁ କିଏ ଅଧ୍ବକ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ? ତୁମ ଉତ୍ତରର ଯଥାର୍ଥତା ଦର୍ଶାଅ ।
Solution:

• ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁ ମଧ୍ୟରେ ପାଣିପାଗ ଅଧ୍ବକ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ।
• ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା, ଆର୍ଦ୍ରତା, ବୃଷ୍ଟିପାତ ଓ ବାୟୁର ବେଗ ଆଦି କାରକଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚାରକୁ ନେକ ସେହିଦିନର ପାଣିପାଇ ନିର୍ମା କରାଯାଏ |
• ଦିନକୁ ଦିନ, ଏପରିକି ଘଣ୍ଟାକୁ ଘଣ୍ଟା ବଦଳିପାରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଘଣ୍ଟାଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବର୍ଷା ହେଲା ପରେ ଦିନଟି ଖରାଟିଆ ଓ ନିର୍ମଳ ହୋଇପାରେ ।
• କିନ୍ତୁ ଏକ ଅଞ୍ଚଳର ୨୫ ବର୍ଷର ହାରାହାରି ପାଣିପାଗରୁ ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ । ତେଣୁ ପାଣିପାଗ ଅଧ୍ବକ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ।

Question 3.
ଜଳବାୟୁ କିପରି ଜଣାଯାଏ, ଉଦାହରଣ ସହ ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ଆମେ ଜାଣୁ ଏକ ଦିନରେ ଏକ ସମୟର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଅବସ୍ଥାକୁ ‘ପାଗ’ କହନ୍ତି ।
• ପାଣିପାଗର ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ଜାଣିବାପରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ କୌଣସି ଏକ ଦିନର (24 ଘଣ୍ଟାର) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା ସମୟ କ୍ରମରେ ବିଚାର କରି ସେହି ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• 25 ବର୍ଷ ଧରି ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନର ହାରାହାରି ପାଣିପାଗର ବିବରଣୀକୁ ନେଇ ସେହି ସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ
• ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ କୌଣସି ସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁ ସେ ସ୍ଥାନର ବୃଷ୍ଟିପାତ, ବାୟୁର ଉଷ୍ଣତା, ଚାପ, ଗତି ଓ ଆର୍ଦ୍ରତା ଆଦି ଉପାଦାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
• ଯଦି ଗୋଟିଏ ଅଞ୍ଚଳର ତାପମାତ୍ରା ବର୍ଷର ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଅଧିକ ରହେ ଓ ତାହା ସହିତ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଯଦି ଅଧ୍ବକ ପରିମାଣର ବର୍ଷା ମଧ୍ଯ ହେଉଥାଏ ତେବେ ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ଉଷ୍ଣ ଓ ଆର୍ଦ୍ର କୁହାଯାଏ ।
• ରାଜସ୍ଥାନରେ ବର୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ତାପମାତ୍ରା ଅଧିକ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଶୀତ ଦିନରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏଠାରେ ବୃଷ୍ଟିପାତ ମଧ୍ଯ ଅତିକମ୍ । ତେଣୁ ଏଠାକାର ଜଳବାୟୁ ଶୁଷ୍କ ଓ ଉଷ୍ଣ ହୋଇଥାଏ ।
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବର୍ଷର ଅନ୍ଧାତ୍ମକ ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ପଡ଼େନାହିଁ; ଏଣୁ ଏଠାର ଜଳବାୟୁ ଅତି ଶୀତଳ ହୋଇଥାଏ । ପାଣିପାଗ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?

Question 4.
ପାଶିପାର କହିଲେ କ’ଣ ଦୃଟ ?
Solution:

• ଢାଙ୍କିଥିଲେ ଅବା ଝିପିଝିପି ବର୍ଷା ହେଉଥିଲେ, ଆମେ ମେଘୁଆ ପାଗ ହୋଇଛି ବୋଲି କହିଥାଉ ।
• ଉକ୍ତ ବିବରଣୀରୁ ସେହିସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ପ୍ରକାରଭେଦ ଜାଣିହୁଏ ।
• ପାଣିପାଗର ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବାପାଇଁ ମୌଳିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା, ବାୟୁର ଚାପ ଓ ଗତି, ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ, ବାଦଲର ଅବସ୍ଥିତି ଓ ଆର୍ଦ୍ରତା ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଏହିସବୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକରି ନର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନର କୌଣସି ଏକ ଦିନର (24 ଘଣ୍ଟାର) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା ସମୟକ୍ରମରେ ବିଚାର କରି ସେହି ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିହୁଏ ।
• ଏଣୁ ‘ପାଗ’ କହିଲେ ପୃଥ‌ିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ଥ‌ିବା ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ସାମୟିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ । କାରଣ ଉଷ୍ଣତା, ଚାପ, ଆର୍ଦ୍ରତା, ଆଦି ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ସାଧାରଣ ଅବସ୍ଥା ବାୟୁ ପ୍ରବାହ ଅନୁସାରେ ବଦଳିଯିବା

Question 5.
ବେଙ୍ଗର ଉପଯୋଜନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:
ବେଙ୍ଗ ଏକ ଉଭୟଚର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରାଣୀ । ଏଣୁ ଜଳ ଓ ସ୍ଥଳ ଉଭୟସ୍ଥାନରେ ରହିବା ପାଇଁ ଏହାର ଶରୀର ଉପଯୋଜିତ ହୋଇଥାଏ ।

• ଜଳକୁ କାଟି ସହଜରେ ଜଳରେ ପହଁରିବା ପାଇଁ ଏହାର ଶରୀର ଧାରାରୈଖୀକ (Streamlined) ହୋଇଥାଏ ।
• ଆଖ୍ ଉପରେ ଥ‌ିବା ପତଳା ପରଦା (Nictitating membrane) ଜଳ ଓ କାଦୁଅରୁ ଆଖୁ ରକ୍ଷାକରେ ।
• ଚର୍ମ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଉଭୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବେଙ୍ଗ ତା’ର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ଓ ଓଦାଳିଆ ଚର୍ମ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଜଳରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ଥଳଭାଗରେ ବେଙ୍ଗ ତା’ର ଫୁସ୍‌ଫୁସଦ୍ବାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
• ଏହାର ଆଗ ଗୋଡ଼ ଛୋଟ ଓ ୪ଟି ଅଙ୍ଗୁଳି ବିଶିଷ୍ଟ । ଏହାକୁ ସେ ଦିଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରେ । ପଛ ଗୋଡ଼ ଦୁଇଟି ବଡ଼ ଓ ୫ଟି ଅଙ୍ଗୁଳି ବିଶିଷ୍ଟ ଏବଂ ପରସ୍ପର ପରଦା ଦ୍ଵାରା ସଂଯୁକ୍ତ । ଜଳରେ ପହଁରିବାରେ ଓ ସ୍ଥଳଭାଗରେ ଡେଇଁବାରେ ଏହା ସହାୟକ ହୁଏ ।
• ସଞ୍ଚିତ ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ବଞ୍ଚିପାରେ ।

Question 6.
ମେରୁଭାଲୁର ଉପଯୋଜନ ନକ୍‌ସା | ଚିତ୍ର କରି ବୁଝାଅ ।
Solution:

Question 7.
ପରିବ୍ରାଜୀ ପକ୍ଷୀ କ’ଣ ?
Solution:

• ଯେଉଁ ପକ୍ଷୀ ପ୍ରତିକୂଳ ଜଳବାୟୁ ଜନିତ ଅବସ୍ଥାରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ଥାନକୁ ଗମନ କରିଥାଏ ତା’କୁ ପରିବ୍ରାଜୀ ପକ୍ଷୀ କୁହାଯାଏ ।
• ମେରୁ ଅଢଲଭ କେତେକ ପର୍ଯ ବାଣ ପଥ ଆପେଯାକାମ ଅଲଲକ୍ତ ଯାତ୍ରା କରିଥା’ ନ୍ତ୍ର ଏବଂ ଗୁପୁରତୁ କୁହାଯାଏ ।
  ଉଦାହରଣ :
  ସାଇବେରିଆରୁ କେତେକ ପକ୍ଷୀ ଦୀର୍ଘ ପଥ ଅତିକ୍ରମ କରି ଓଡ଼ିଶାର ଚିଲିକା, ରାଜସ୍ଥାନର ଭରତପୁର ଓ ହରିଆନାର ସାଇବେରିଆରୁ ଅଢଲଭ ଆସନ୍ତି |

Question 8.
ଅତିଶୀତଳ ବାୟୁରେ ମେରୁଭାଲୁ ବଞ୍ଚିପାରେ, ଏହି ତଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଠିକ୍ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜ ନିମ୍ନରୁ ବାଛ ।
(କ) ଧଳାଲୋମ, ଚର୍ମତଳେ ଚର୍ବି, ଘ୍ରାଣଶକ୍ତି
(ଖ) ପତଳାଚର୍ମ, ବଡ଼ଆଖି, ଧଳାଲୋମ
(ଗ) ଲମ୍ବାଲାଞ୍ଜ, ଦୃଢ଼ପଞ୍ଝା, ଧଳାପଞ୍ଝା
(ଘ) ଧଳାଶରୀର, ପହଁରିବାପାଇଁ ପାଦ, ଗାଲିସି
Solution:
(କ) ଧଳାଲୋମ, ଚର୍ମତଳେ ଚର୍ବି, ଘ୍ରାଣଶକ୍ତି

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ : 

→ ଜଳବାୟୁର ପ୍ରଭାବ :

• କୌଣସି ଏକ ଦିନର ଏକ ସମୟର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଅବସ୍ଥାକୁ ପାଗ କହନ୍ତି ।
• ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସବ ଓ ମେଳା ଆଦିପାଇଁ ଦିନ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ବେଳେ ଆମେ ପାଗକୁ ଆଖ୍ ଆଗରେ ରଖ୍ ଏହା କରିଥାଉ |
• ଆକାଶରେ ମେଘ ଢାଙ୍କିଥି ଅବା ବର୍ଷା ହେଉଥିଲେ ଯେପରି ଆମେ ମେଘୁଆ ପାଗ ହୋଇଛି ବୋଲି କହୁ ସେହିପରି କୁହୁଡ଼ି ହୋଇଥିଲେ ଆମେ ତାକୁ ‘କୁହୁଡ଼ିଆ ପାଗ’ ବୋଲି କହୁ ।
• ଖରାଦିନେ ଆମେ ଖୁବ୍ ଗରମ ଅନୁଭବ କଲାବେଳେ, ବେଳେ ବେଳେ ଗୁଳୁଗୁଳିଆ ପାଗ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ହେଲେ ଶୀତଦିନେ ଶୀତ ଅନୁଭବ କରୁ ।

→ ପାଣିପାଗ :

• ରେତିଓ, ମେଲିକିକନ୍‌ ଆଦି ଗଣମାଧ୍ୟମ ଓ ସମ୍ବାଦପତ୍ର କରିଥାରେ ଆଜିକାଲି ସମସ୍ତକ୍ର ପାଖର ଆସୁଥିବା ସ୍ଚନା ଜଣାଲ ବିଆଯାଉଛି |
• ଏପରିକି ଖଡ ଚତାପ ଆଦି ଆସିବାକୁ ଥିଲେ ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରଶାସନ ମାଛିଧରିଲା ମଥା ସମ୍ବତ୍ର ଉପକ୍ତଳ ଅଁଲପାଇଁ ବିପଦ ସଂକେତ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା ପ୍ରଚାର କରିଥାଆନ୍ତି ।
• ଟେଲିଭିଜନ ସମ୍ବାଦ ପରିବେଷଣ ପରେ ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ପୂର୍ବାନୁମାନ ସୂଚନାପାଇଁ କେତେକ

ପାଣିପାଗର ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବା ପାଇଁ ମୌଳିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା
(a) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା,
(b) ବାୟୁର ଚାପ,
(c) ବାୟୁର ଗତି,
(d) ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ
(e) ବାଦଲର ଅବସ୍ଥିତି ଓ
(f) ଆର୍ଦ୍ରତା ।

→ ଦିନର ସମୟ ସୀମା :

• କେତେକ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଓ ପାଞ୍ଜିରେ ଦୈନିକ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟର ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏଥୁରୁ ପ୍ରତ୍ୟହ ଦିନ ଓ ରାତି ସମୟର ଅବଧୂ କେତେ ଜାଣି ହୁଏ ।
• ଶୀତଦିନରେ ରାତିର ଅବଧୂ ବେଶୀ ଥ‌ିବା ବେଳେ ଗ୍ରୀଷ୍ମଦିନେ ରାତିର ଅବଧୂ ଛୋଟ ହୋଇଥାଏ ।
• ଆର୍ଦ୍ରତା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ଜଳକଣିକାର ପରିମାଣକୁ ନେଇ ହିସାବ କରାଯାଏ । ବାୟୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା ବଢ଼ିଗଲେ ଆମକୁ ଗୁଳୁଗୁଳିଆ ଲାଗେ ଓ ଝାଳ ବୁହେ । ବାୟୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା କମିଗଲେ ଆମକୁ ଶୁଖୁଲା ଲାଗେ ।
• ତାପମାତ୍ରା ମାପିବାପାଇଁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ମାପିବାପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଏକ ବିଶେଷ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର (Maximum-Minimum Thermometer) ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ପ୍ରାୟତଃ ଅପରାହ୍ନର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ଭୋର ସମୟର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
  • ବୃଷ୍ଟି ମାପକ ଯନ୍ତ୍ର (Rain-gauge) ବ୍ୟବହାର କରି କୌଣସି ସ୍ଥାନର ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ ଜାଣିହୁଏ
  • ପବନର ବେଗ ମାପିବା ପାଇଁ ଆନିମୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
  • ଆର୍ଦ୍ରତା ମାପିବା ପାଇଁ ହାଇକ୍ରୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ର ଓ ପାଣିପାଗ ବେଲୁନ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
  • ପବନର ଦିଗ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପାଇଁ ଦିଗବାରେଣୀ ଯନ୍ତ୍ର (ପବନ ଚକି ବା ପାଗ କୁକୁଡ଼ା ) ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ
  • ଚାପମାନଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ବାୟୁର ଚାପ ମପାଯାଏ ।
• ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ କୌଣସି ଏକ ଦିନର (24 ଘଣ୍ଟାର) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା ସମୟକ୍ରମରେ ବିଚାର କରି ସେହି ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିହୁଏ ।

→ ଜଳବାୟୁ :

• 25 ବର୍ଷ ଧରି ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନର ହାରାହାରି ପାଣିପାଗର ସୂଚନାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ସେହିସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ ।
• ଯଦି ଗୋଟିଏ ଅଞ୍ଚଳର ତାପମାତ୍ରା ବର୍ଷର ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଅଧ‌ିକ ରହିଲା, ତେବେ ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁକୁ ଉଷ୍ମ କୁହାଯାଏ । ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ବର୍ଷା ହେଉଥାଏ, ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁକୁ ଉଷ୍ମ ଓ ଆର୍ଦ୍ର କୁହାଯାଏ । ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ଅତି ଶୀତଳ ରହେ ।
• ରାଜସ୍ଥାନରେ ବୃଷ୍ଟିପାତ କମ୍ ହୁଏ । ବର୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ତାପମାତ୍ରା ଅଧ‌ିକ ହେବାବେଳେ ଶୀତଦିନର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ଏହାର ଜଳବାୟୁ ଶୁଷ୍କ ଓ ଉଷ୍ମ ଅଟେ ।
  • ଉଷ୍ମ ଓ ଆଦ୍ର ଜଳବାୟୁ କେରଳର ତିରୁଅନନ୍ତପୁରମ୍ଭରେ ଦେଖାଯାଏ ।
  • ରାଜସ୍ଥାନକୁ ଶୁଷ୍କ ଓ ଉଷ୍ମ ଅଞ୍ଚଳ କୁହାଯାଏ ।
  • ଉତ୍ତର ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଚେରାପୁଞ୍ଜିଠାରେ ବୃଷ୍ଟିପାତ ଅଧ‌ିକ ଯୋଗୁଁ ତାହା ଆର୍ଦ୍ର ।
  • ମେରୁଅଞ୍ଚଳର ଦେଶ ଗ୍ରୀନ୍‌ଲାଣ୍ଡ, ଆଇସ୍‌ଲାଣ୍ଡ, ନରୱେ ଓ ସ୍ବିଡ଼େନ୍ ଆଦିର ଜଳବାୟୁ ଶୀତଳ ।

→ ଜଳବାୟୁ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଉପଯୋଜନ :

• ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିସ୍ଥାନ ପାଇଁ ସେଥ‌ିରେ ବାସ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ଶରୀର ଗଠନ ଓ ଶରୀର ପ୍ରକ୍ରିୟା ସେହି ପରିସ୍ଥାନରେ ବଢ଼ିବା ପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
• ଜୀବ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିବେଶରେ ନିଜକୁ ଖାପଖୁଆଇ ଚଳିବାକୁ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦର ଉପଯୋଜନ (Adaptation) କୁହାଯାଏ ।

କୌଣସି ପରିସ୍ଥାନର ତାପମାତ୍ରା, ଆର୍ଦ୍ରତା, ଆଲୋକ ତଥା ପୋଷଣ ଉପରେ ସେଠାରେ ଥିବା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଉପମୋଲନ ନିଉର ହୋଇଥାଏ ।

(a) ମାଛିର ଉପଯୋଲନ :

• ମାଛିପରି କାଳିଚର ଲାବମାନକର ଶରୀର ଗଠନ କଲ ପରିବେଶରେ ବାସ କରିବାକୁ ବେଣ ଉପପେକିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଉପର ଓ ତଳ ଚେପ୍‌ଟା ଶରୀର ଗାଲିଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା, ଆହୁଲାପରି ପକ୍ଷ, ଦିଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଲାଞ୍ଜ, ଜଳରେ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଆଖୁ ପରଦା ଆଦି ତା’କୁ ପରିବେଶରେ ଉପଯୋଜିତ ହେବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

(b) ବେଲଲ ଉପଯୋଲକ :

• ତେଲଂ ଏକ ଉଇକ୍ଚର ପ୍ରାଣୀ ହୋଲଥ୍ଗାର ଉଭମ୍ନ କଲ ପରିବେଶପାଇଁ ଏହାର ଶୁଭାର ଉପବୋଲିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହାର ଧାରାରେଖୀକ ଶରୀର, ଚର୍ମ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା, ଆଗଗୋଡ଼ ଦିଗ ପରିବର୍ତ୍ତନପାଇଁ ଓ ପଛଗୋଡ଼ ପହଁରିବା ପାଇଁ ଓ ଡେଇଁବାପାଇଁ ଉପଯୋଜିତ ହେବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

ଶାଚ ପତ୍ରରେ ଶରୀର ଭଭାପରେ ସନ୍ତ୍ରଲନ ଚଲାପ ରଖେବା ନିଗ୍ରିମ୍ନ ହୋଲ ଶୋଇ ରହନ୍ତି | ଏହିଭଳି ଶୟନକୁ ଶୀତସୁପ୍ତି କୁହାଯାଏ ।

(c) ମେରୁଭାଲୁର ଉପଯୋଜନ :

• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ଶୀତଳ ପରିବେଶ ପ୍ରାୟ ସର୍ବଦା ବରଫାବୃତ ଥାଏ । ମେରୁଭାଲୁ ବା ଧଳା ଭାଲୁର ଶରୀର ଏହି ପରିବେଶ ପାଇଁ ଉପଯୋଜିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଲୋମଶ ଶରୀର ଓ ବର୍ଣ୍ଣ ବରଫପରି ଧଳା ହୋଇଥିବାରୁ ଭକ୍ଷକ ଆକ୍ରମଣରୁ ସେ ନିଜକୁ ରକ୍ଷାକରି ସହଜରେ ଶିକାର କରିପାରେ । ପ୍ରଖର ଘ୍ରାଣ ଶକ୍ତି ଶିକାର ପାଇଁ ଓ ଓସାରିଆ ପଞ୍ଝା ତୀକ୍ଷ୍ଣନଖ ବରଫ ଉପରେ ଚାଲିବା ଓ ପାଣିରେ ପହଁରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

(d) ଫେଲ୍ଲନ୍ତର ଉପପୋଲିନ :

•  ପେଙ୍ଗୁଇନ୍ ବରଫ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥାଏ । ଏମାନେ ମାଛଖାଇ ବଞ୍ଚୁଥ‌ିବାରୁ ଉଡ଼ିବା କ୍ଷମତା ହରାଇଛନ୍ତି । ଏଣୁ ଦେହ ଆକାରରେ ବଡ଼ ଓ ଓଜନିଆ ହୋଇଥାଏ, ହେଲେ ଭଲ ପହଁରିପାରନ୍ତି ।
• ବର୍ଣ୍ଣ ଧଳା ହୋଇଥିବାରୁ ଶିକାରୀ ଏମାନଙ୍କୁ ବାରିପାରେ ନାହିଁ । ଚର୍ମ ମୋଟା ଓ ତାହାତଳେ ଏକ ଚର୍ବିର ଆବରଣ ଥାଏ । ଏହା ସେମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ତାପ ପ୍ରଦାନ କରେ । ସେହିପରି ନିଜର ଦେହର ଉତ୍ତାପର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ

(e) ପତ୍ରାମାନକର ଉପପେ।ଲନା :

• କେତେକ ପକ୍ଷୀ ମୁଖ୍ୟତଃ ସ୍ଥଳ ଭାଗରେ ବାସ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆକାଶରେ ଉଡ଼ିବୁଲନ୍ତି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ସେମାନଙ୍କଠାରେ ଟିଭିନ୍ନ ଭଛୟନ ଉପରଯାକନ ଦେଖାଯାଏ |
• ଅତ୍ୟଧିକ ଥଣ୍ଡା ପ୍ରକୋପରୁ ନିଜକୁ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ କେତେକ ପକ୍ଷୀ ସାଇବେରିଆ ଅଞ୍ଚଳରୁ (ପ୍ରାୟ 15,000 କି.ମି. ଦୂରରୁ) ଉଡ଼ି ଉଡ଼ି ଓଡ଼ିଶାର ଚିଲିକା, ରାଜସ୍ଥାନର ଭରତପୁର ଓ ହରିଆନାର ସୁଲତାନପୁରକୁ ଆସନ୍ତି ଓ ପରେ ପୁନର୍ବାର ନିଜସ୍ଥାନକୁ ଫେରିଯାନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କୁ ପରିବ୍ରାଜୀ ପକ୍ଷୀ କୁହାଯାଏ ।
• ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଧାରାରେଞ୍ଜ୍ ଶରୀର, ପକ୍ଷ ଓ ବିହଙ୍ଗ, ବକ୍ଷାସ୍ଥିର ଉପସ୍ଥିତି, ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ ଓ ବାୟୁପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ଥି, ହାଲୁକା ଶରୀର, ତୀକ୍ଷଣ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ଏମାନଙ୍କୁ ଉଡ଼ିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

→ ବିଷୁବମଣ୍ଡଳୀୟ ଜୀବଜନ୍ତୁ :

• ବିଷୁବ ମଣ୍ଡଳରେ ଦିନ ଓ ରାତିର ଅବଧୂ ବର୍ଷସାରା ପ୍ରାୟ ସମାନ । ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ତାପମାତ୍ରା 40°C ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା 15° C ଅଟେ । ବୃଷ୍ଟିପାତ ଅଧିକ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ ଦେଖାଯାଏ ।
• ଏଠାରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ପ୍ରାଣୀମାନେ ହେଲେ ସାପ, ଝିଟିପିଟି, ପକ୍ଷୀ, ମାଙ୍କଡ଼, ଗରିଲା, ଭାଲୁ ଓ ହାତୀ କତ୍ୟାଦି |
• ମାଙ୍ଗଡ଼ମାନେ ଡାଳରେ ଝୁଲି ଓ ଡାଳକୁ ଡାଳ ଡେଇଁ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବାରୁ ଏମାନଙ୍କ ହାତ ଓ ଗୋଡ଼ର ମାଂସପେଶୀ ଖୁବ୍ ଶକ୍ତ ।
• ଗରିଲା, ଭାଲୁ, ହାତୀ ଆଦି ତୃଣଭୋଜୀ ହୋଇଥିବାରୁ ପ୍ରତ୍ୟହ ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ଅନେକପଥ ଚାଲିବାକୁ ପଡ଼େ । ଏଣୁ ସେମାନଙ୍କର ଗୋଡ଼ ଲମ୍ବା ଓ ଶକ୍ତ ଅଟେ । ହାତୀର ଶୁଣ୍ଢ ତା’ର ନାକ ଓ ଉପର ଓଠର ରୂପାନ୍ତରଣ ମାତ୍ର । ପାଣି ଭିତରେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସେମାନଙ୍କୁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ଓ ଏହା ସାହାଯ୍ୟରେ ସେମାନେ ଡାଳପତ୍ର ଭାଙ୍ଗିଥା’ନ୍ତି ।
• ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଜାଗୁଆର୍ ନାମକ ବ୍ୟାଘ୍ର ରହେ ଓ ସବୁବେଳେ ଡାଳପତ୍ର ଭିତରେ ଲୁଚିଛପି ରହି ନିଜର ଶିକାର କରେ ।

→ କାଳତାଯୁ ଉଚିଦାମାନଜ ଭପଗୋଲନ :

• ମରୁଭୂମିରେ ଜଳାଭାବ, ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖରା ଓ ରାତିରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୀତହେତୁ ଏଠାରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକ କଣ୍ଟା ଜାତୀୟ ଯଥା – କାକ୍‌ଟସ୍ ଓ ଖଜୁରୀ । ଏଠାରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକର ପତ୍ର କଣ୍ଟା କିମ୍ବା ଶଳ୍‌କ (Scale) ରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ, ଫଳରେ ବାପାକୁଇଣ ପ୍ରକ୍ତୟରେ କମ୍ବ କଳ ନଷ୍ଟ ହୁଏ | ସିକୁ ଗଛିର ଗଣ୍ଡିରେ ପାଣି ସଞ୍ଚୟ ହୋଇଥାଏ |
• ବିଷୁବ ମଣ୍ଡଳରେ ଅତ୍ୟଧିକ ବର୍ଷା ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ବଡ଼ ବଡ଼, ଝଙ୍କାଳିଆ, ଯଥା – ଶାଳ, ପିଆଶାଳ, ଶାଗୁଆନ, ମହୁଲ ଆଦି ।
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଶୀତର ପ୍ରକୋପ ଖୁବ୍ ଅଧିକ । ଏଠାରେ ଆଲୋକ, ଉତ୍ତାପ, ମୃତ୍ତିକା ଓ ଜଳର ଅଭାବରୁ ବଡ଼ଗଛ ଆଦୌ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । କେବଳ କେତେକ ଶୈବାଳ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭଦ, ଫୁରୁପୁରୀ (Lichen) ଓ ଶିଉଳି (moss) ଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭିଦମାନେ ଏଠାରେ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ।
• ହିମାଳୟ ପରି ପାର୍ବତ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ଡେଙ୍ଗା ଡେଙ୍ଗା ଓ ପତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସରୁସରୁ ହୋଇଥାଏ ଯଥା ପାଇନ୍ ଓ ଦେବଦାରୁ ।
• ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ବାୟୁରେ ଜଳୀୟବାଷ୍ପର ଘନତା ବେଶୀ ଓ ମାଟି ବାଲିଆ । ଏଣୁ ହେନ୍ତାଳ ଜାତିର ଗଛ; ନଡ଼ିଆ ଓ ଝାଉଁ ଆଦି ଏଠାରେ ଦେଖାଯାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକର ଚେର ମୋଟା ଓ ଶକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

→ ପାଠ୍ୟବିଷୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉତ୍ତର :

Question 1.
ବାହାରେ କୁହୁଡ଼ି ହୋଇଥିଲେ ଆମେ ସେପରି ପାଗକୁ କ’ଣ କହିବା ?
Solution:
ବାହାରେ କୁହୁଡ଼ି ହୋଇଥିଲେ ଆମେ ସେପରି ପାଗକୁ କୁହୁଡ଼ିଆ ପାଗ କହିବା ।

Question 2.
ତୁମ ଅଂଚଳରେ ଧାନ ବୁଣିବା କେଉଁଦିନ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ ? ସେ ପର୍ବକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ? ସେହି ଦିନ ଅନୁକୂଳ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ବର ନାମ କହ ?
Solution:

• ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନ ଧାନ ବୁଣିବା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ ।
• ସେ ପର୍ବକୁ ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରା କୁହାଯାଏ ।
• ସେହି ଦିନ ଅନୁକୂଳ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ବର ନାମ ‘ରଥ ଅନୁକୂଳ’ ।

Question 3.
ବର୍ଷର କେଉଁ ମାସରେ |ଋତୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା ବହୁତ ବେଶିଥାଏ ଏବଂ କେଉଁ ମାସ | ଋତୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା କମ୍ ଥାଏ ?
Solution:
ବର୍ଷାଋତୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା ବହୁତ ବେଶି ଏବଂ ଶୀତଋତୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା କମ୍ ଥାଏ ।

Question 4.
ତୁମେ ଯେତେ ପ୍ରକାର ବେଙ୍ଗର ନାଁ ଜାଣିଛ ଲେଖ । ତୁମ ଉତ୍ତର ତୁମ ସହପାଠୀଙ୍କ ଉତ୍ତର ସହ ମିଳାଅ ।
Solution:
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବେଙ୍ଗର ନାଁ ହେଲା – କାଠବେଙ୍ଗ, ଲୁଣିବେଙ୍ଗ ଓ ପାଣିବେଙ୍ଗ ।

Question 5.
ଧଳା ଚାଲ୍ଲ ଆସି ଗ୍ରାମମଣ୍ଡଲମ୍ବ ଅରଣ୍ୟରେ ରହିଲେ ଉପରୋକନରେ ବ୍ୟତିକ୍ତମ ହେତୁ ତା’ର କା’ଣ ଆସ୍ତିଧା ହେବ ଚାରୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।
Solution:

• ଧଳାଭାଲୁ ଗ୍ରୀଷ୍ମମଣ୍ଡଳୀୟ ଅରଣ୍ୟରେ ରହିଲେ ଅନ୍ୟ ହିଂସ୍ର ପ୍ରାଣୀର ଶିକାର ହେବ ।
• ଏହା ଆବଶ୍ୟକ ଖାଦ୍ୟ ପାଇବ ନାହିଁ ।
• ଏହା ଭୂମି ଉପରେ ସୁବିଧାରେ ଯାତାୟତ କରିପାରିବ ନାହିଁ ।
• ଏହାର ଶରୀର ଲୋମଶ ଓ ଚର୍ବିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଗ୍ରୀଷ୍ମମଣ୍ଡଳୀୟ ଅରଣ୍ୟରେ ଅତ୍ୟଧିକ ତାପମାତ୍ରା ସହ୍ୟ

Question 6.
ତିମିମାଛର ଉପଯୋଜନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:
ମାଛପରି ଅର୍ଥାତ୍ ଧାରାରୈଖୀକ (Streamlined) । ଏମାନଙ୍କର ଆଗଗୋଡ଼ ଦୁଇଟି ଆହୁଲାପରି ରୂପାନ୍ତରିତ ଓ ପଛଗୋଡ଼ ଦୁଇଟି ନଥାଏ । ଏମାନେ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି । ଏଣୁ ବାୟୁ ପାଇବାପାଇଁ ପାଣିର ଉପରିଭାଗକୁ ଆସିଥା’ନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ଚିକ୍କଣ ଲୋମ ନଥାଏ । ଏକ ଚର୍ବିର ମୋଟା ଆବରଣ ଚର୍ମ ତଳେ ଥାଇ ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖେ । ଏମାନଙ୍କୁ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ ।

→ ଆସ, ଜାଣିବା :

• ବାୟୁର ତାପମାତ୍ରା, ଆର୍ଦ୍ରତା, ବୃଷ୍ଟିପାତ, ଚାପ ଓ ପବନର ବେଗ ଇତ୍ୟାଦି ତଥ୍ୟଦ୍ଵାରା ପାଣିପାଗର ବିଶେଷତ୍ୱ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ହୁଏ ।
• ଏହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ମାପିବା ପାଇଁ ବିଶେଷ ଯନ୍ତ୍ରମାନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
• ଯେକୌଣସି ଜାଗାରେ ଯେକୌଣସି ଦୁଇ ଦିନର ପାଗ ସମାନ ରହେ ନାହିଁ ।
• ଯେକୌଣସି ଜାଗାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିଦିନ ବଦଳୁଥାଏ ।
• ପ୍ରାୟତଃ ଅପରାହ୍ନର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ଭୋର ସମୟର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏକ ଅଞ୍ଚଳରେ 25 ବର୍ଷର ହାରାହାରି ପାଣିପାଗରୁ ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳ, ବିଷୁବମଣ୍ଡଳୀୟ ଅଞ୍ଚଳ, ମରୁଭୂମି ଇତ୍ୟାଦି ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଶେଷ ପ୍ରକାରର ଜଳବାୟୁ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ଯେଉଁ ପରିସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁରେ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭିଦ ନିଜକୁ ଖାପଖୁଆଇ ରହନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କର ସେହି ବିଶିଷ୍ଟ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ମାଛ, ବେଙ୍ଗ, ମେରୁଭାଲୁ, ପେଙ୍ଗୁଇନ୍, ହାତୀ, ମାଙ୍କଡ଼, ପକ୍ଷୀ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏପରି ପରିଯୋଜନର ଫଳାଫଳ ବେଶ୍ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ।
• ପରିସ୍ଥାନରେ ଜଳବାୟୁ ସହିତ ଖାପଖୁଆଇ ଉଭିଦମାନେ ମଧ୍ୟ ପରିଯୋଜନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 6 ତାପ ଓ ତାପ ସଂଚରଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 6 ତାପ ଓ ତାପ ସଂଚରଣ

Question 1.
ଗୋଟିଏ ଷ୍ଟିଲ୍ ବା ଆଲୁମିନିୟମ୍‌ର ଡେକ୍‌ରେ ପାଣି ନେଇ ଚୁଲ୍ଲୀରେ ବସାଇ ପାଣିକୁ ଗରମ କଲେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାପ ସଂଚରଣର କେଉଁ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟା କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇଥାଏ ଲେଖ ଏବଂ ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ଗୋଟିଏ ଷ୍ଟିଲ୍ ବା ଆଲୁମିନିୟମ୍‌ର ଡେକ୍‌ରେ ପାଣି ନେଇ ଚୁଲ୍ଲୀରେ ବସାଇ ପାଣିକୁ ଗରମ କଲେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାପ ସଂଚରଣର ଦୁଇଟି ପ୍ରକ୍ରିୟା କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇଥାଏ ।
• ପ୍ରଥମତଃ ଷ୍ଟିଲ୍ ବା ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଡେକ୍‌ ଧାତୁ ହୋଇଥିବାରୁ ତାହା ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗରମ ହୋଇଥାଏ ।
• ଦ୍ବିତୀୟତଃ ପାଣି ତରଳ ପଦାର୍ଥ ହୋଇଥିବାରୁ ପରିଚଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ତାହା ମଧ୍ୟରେ ତାପ ସଂଚରଣ ହୋଇ ପାଣି ଗରମ ହୋଇଥାଏ ।

Question 2.
ଯଦି ତାପ ଫତରଣ ପାଇ ପରିଦହନ ପରିତଲନ ଭପାପ୍ ସ୍ତକତିରେ ନଥା’ ନ୍ତା ତେବେ ଆମର କ’ ଣ କ’ ଣ ଅସୁବିଧା ଓ ସୁବିଧା ହୁଅନ୍ତା ?
Solution:
ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ତିନୋଟି ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
ଅସୁବିଧା :

• ଧାତବ ପଦାର୍ଥକୁ ତାପ ପ୍ରୟୋଗକରି ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତିର କରି ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଖଣିରେ ଡେଭିଙ୍କ ନିରାପଦ ବତୀ ବ୍ୟବହାର କରି ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ, ବିସ୍ଫୋରଣ ଘଟନ୍ତା ।
• ଖଣିଜ ପଥରରୁ ଧାତୁ ନିଷ୍କାସନ କରାଯାଇପାରନ୍ତା ନାହିଁ ।

ସୁବିଧା :

• ଧାତବ ଜିନିଷର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ଵ ଗରମ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଖାଲିହାତରେ ଧରି ହୁଅନ୍ତା ।
• ରେଳ ଧାରଣା ମଝିରେ ଫାଙ୍କାସ୍ଥାନ ଛାଡ଼ିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଖରାଦିନେ ପାଣି ପାଇପ୍ ତାତିଯାଇ ଗରମ ପାଣି ବାହାରନ୍ତା ନାହିଁ ।

ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ତିନୋଟି ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
ଅସୁବିଧା :

• ପାଣି ଗରମ କରିବା କିମ୍ବା ରୋଷେଇ କରିବା କାର୍ଯ୍ୟ କରିହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଦିନବେଳା ସମୁଦ୍ର ସମୀର ପ୍ରବାହିତ ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ, ଫଳରେ ସ୍ଥଳଭାଗରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଗରମ ଅନୁଭୂତ ହୁଅନ୍ତା ।
• ଖରାଦିନେ ଜଳଭାଗର ଜଳ ସୂର୍ଯ୍ୟକରିଣରେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୋଇ ମେଘ ସୃଷ୍ଟି ହୁଅନ୍ତା

ସୁବିଧା :

• ଘୂର୍ଣ୍ଣିବାତ୍ୟା ହୋଇ କ୍ଷୟକ୍ଷତି ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଗୋଟିଏ ଘରେ ନିଆଁ ଲାଗିଲେ ତାହା ବାୟୁପ୍ରବାହ ଦ୍ବାରା ଅନ୍ୟଘରକୁ ବ୍ୟାପନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଖରାଦିନେ ଘର ଭିତରେ ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ଗରମ ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।

Question 3.
ଗଯୁ ରତୁରେ ଖରାବେଳେ କଳାକନା ନା ଧଲାକନାରେ ତିଆରି କଥା ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉପଯୁକୁ ହେବ, ଦୁଖାଥ |
Solution:

• ଗଯୁ ରତୁରେ ଖରାବେଳେ ଧଲାକନାରେ ତିଆରି କଥା ବ୍ୟବହାର କରିବା ହେବ, ଦୁଖାଥ |
• କାରଣ ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ଛତା, କଳା ବା ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ଛତା ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ତାପ ଅବଶୋଷଣ କରିଥାଏ ।

Question 4.
ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ଓ ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଓ ଦୁଇଟି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଲେଖ ।
Solution:
ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ

• ଉଭୟ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଆମେ ତାପମାତ୍ରା ମାପିଥାଉ ।
• ଉଭୟ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ପାରଦ ବ୍ୟବହାର କାରାଯାଏ |

ପାର୍ଥକ୍ୟ :

• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତର ପରାସ 35°C ଠାରୁ 42°C ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ 10°C ଠାରୁ −10°C ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟେ ।
• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଆମେ ଆମ ଶରୀରର ତାପମାତ୍ରା ମାପିଥାଉ; ମାତ୍ର ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଆମେ ବିଭିନ୍ନ ବସ୍ତୁର ତାପମାତ୍ରା ମାପିଥାଉ ।

Question 5.
ଶୀତଦିନେ ତୁମକୁ ଗୋଟିଏ ମୋଟା କମ୍ବଳ ବା ଦୁଇଟି ପତଳା କମ୍ବଳ ଯୋଗୁଁ ଘୋଡ଼ି ହେବାକୁ ବିକଳ୍ପ ଦିଆଗଲା । ତୁମେ କେଉଁଟି ଓ କାହିଁକି ବାଛିବ ଲେଖ ?
Solution:

• ଶୀତଦିନେ ଦୁଇଟି ପତଳା କମ୍ବଳ ଯୋଗୁଁ ଘୋଡ଼ି ହେବାକୁ ଅଧ‌ିକ ପସନ୍ଦ କରିବୁ ।
• କାରଣ କମ୍ବଳ ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁ ତାପର କୁପରିବାହୀ ଅଟେ । ତେଣୁ ଶରୀରରୁ ତାପ ବାହାରି ବାହାରକୁ ଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ଫଳରେ ଆମକୁ ଉଷୁମ ଲାଗେ ।

Question 6.
କାରଣ କତ୍ପଲ କୁଇଟି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଦାୟ ତାପର କ୍ମପରିବାଦ୍ୱା ଅଟେ। ତେଣ୍ଡ ଶରାରରୁ ପାପ ଦାଦ୍ରାରି ଦାଦ୍ରାରଦୁ ନାମ ଲେଖ।
Solution:

• ତାପ କୁପରିବାହୀର ଦୁଇଟି ଉଦାହରଣ ହେଲା – ଲ୍ମଦ୍ରା, ଗ୍ରାଫାଲଟ୍।
• ତାପ କୁପରିବାହୀର ଦୁଇଟି ଉଦାହରଣ ହେଲା – କାଚ, ରବର ।

Question 7.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ବସ୍ତୁର _________ ସୂଚାଇ ଥାଏ ।
(ଖ) କେଟକ୍ ଫୁଟୁଥିବା ପ୍ରାଣିର ତାପମାନ _________ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ମପା ଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(ଙ) ଗୋଟିଏ କଳ ତାମତ ଗରମ ପାଣିରେ ତ୍ୱଡାକଲେ ଭଲପ୍କ _________ ହେଲାଯାଏଁ ତାପ ପାଣିରୁ ଚାମଚକୁ ପ୍ରବାହିତ ହେବ ।
(ଚ) _________ ସ୍ଥଳ ସମୀର ସକ୍ରିୟ ହୋଇଥାଏ ।
(ଛ) _________ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ଶୀତ ଋତୁରେ ପିନ୍ଧାଯାଏ ।
(କ) _________ ସମୁଦ୍ର ସମୀର ସକ୍ରିୟ ହୋଇଥାଏ ।
(ଝ) _________ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ପ୍ରଭାବର ଡେଭିଙ୍କ ନିରାପଦ ବତୀ ଏକ ଭଦାଦୃରଣ ଅଟେ ।
Solution:
(କ) ତାପମାତ୍ରା
(ଖ) କୁର
(ଙ) ତାପମାତ୍ରା, ସମାନ
(ଚ) ରାତିରେ
(ଛ) ଗାଢ଼
(ଜ) ଦିନରେ
(ଝ) ତାପ ପରିବହନ

Question 8.
30°C ତାପମାତ୍ରାରେ ଥ‌ି 1 ଲିଟର ପାଣି ସହିତ 50°C ତାପମାତ୍ରାରେ ଥ‌ିବା \(\frac { 1 }{ 2 }\) ଲିଟର ପାଣି ମିଶାଗଲା । ତେବେ ଏହି ମିଶ୍ରଣର ସର୍ବଶେଷ ତାପମାତ୍ରା
(କ) 20°C ରୁ କମ୍ ହେବ
(ଖ) 50°C ରୁ ବେଶି ହେବ
(ଗ) 80°C ବେଦ
30°C ରୁ ବେଶି ଓ 50°C ରୁ କମ୍ ହେବ
Solution:
(ଘ) 30°C ରୁ ବେଶି ଓ 50°C ରୁ କମ୍ ହେବ ।

Question 9.
40°C ତାପମାତ୍ରାରେ ଥ‌ିବା 10 ଗ୍ରାମର ଗୋଟିଏ ଲୁହାକଣ୍ଟା 40°C ତାପମାତ୍ରାରେ ଥି 1 ଲିଟର ପାଣିରେ ପକାଇ ଦିଆଗଲା, ତେବେ
(କ) ପାଣିରୁ ଲୁହାକଣ୍ଟାକୁ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହେବ
(ଖ) କୁହାନ୍ନଶାରୁ ପାଣିକୁ ଚାପ ସଶରିପ ହେବ
(ଗ) ପାଣିରୁ ଲୁହାକଣ୍ଟାକୁ ବା ଲୁହାକଣ୍ଟାରୁ ପାଣିକୁ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହେବ ନାହିଁ
(ଘ) ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ପାଣିରୁ ଲୁହାକଣ୍ଟାକୁ ଓ କିଛି ସମୟପରେ ଲୁହାକଣ୍ଟାରୁ ପାଣିକୁ ତାପ ସଂଚରିତ ହେବ ।
Solution:
(ଗ) ପାଣିରୁ ଲୁହାକଣ୍ଟାକୁ ବା ଲୁହାକଣ୍ଟାରୁ ପାଣିକୁ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହେବ ନାହିଁ

Question 10.
ଗୋଟିଏ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଚାମଚ ଆଇସ୍‌କ୍ରିମ୍ କପ୍‌ରେ ପୁରାଇଲେ ତାର ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତଟି
(କ) ମୋଟେ ଶୀତଳ ହେବ ନାହିଁ ।
(ଗ) ପରିଚଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯୋଗୁଁ ଶୀତଳ ହୋଇଯିବ ।

Question 11.
ଷ୍ଟେନ୍‌ଲେସ୍ ଷ୍ଟିଲ୍ ପାନର ତଳ ପୃଷ୍ଠ ସାଧାରଣତଃ ତମ୍ବାରେ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ, କାରଣ
(କ) ତମ୍ବାରେ ତିଆରି ତଳପୃଷ୍ଠ ପାନର ସ୍ଥାୟିତ୍ୱ ବଢ଼ାଇଥାଏ ।
(ଖ) ପାନ୍‌ ରଙ୍ଗିନ୍ ଓ ସୁନ୍ଦର ଦେଖାଯାଏ ।
(ଗ) ତମ୍ବା ଏକ ସୁପରିବାହୀ ଅଟେ ।
(ଘ) ଷ୍ଟେନ୍‌ଲେସ୍ ଷ୍ଟିଲ୍ ଅପେକ୍ଷା ତମ୍ବାର ପୃଷ୍ଠ ସହଜରେ ସଫା କରିହୁଏ ।
Solution:
(ଗ) ତମ୍ବା ଏକ ସୁପରିବାହୀ ଅଟେ ।

Question 112.
ଯେଉଁ ଜାଗାରେ ଭୀଷଣ ଖରା ହୁଏ ସେଠି କୋଠା ଘରର ବାହାର କାନ୍ଥକୁ ଧଳାରଙ୍ଗ କରାଯାଏ କାହିଁକି ? ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ଧଳାରଙ୍ଗ, ଅନ୍ୟ ରଙ୍ଗ ତୁଳନାରେ କମ୍ ତାପ ଅବଶୋଷଣ କରିଥାଏ ।
• ଫଳରେ ତାପରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ, ଯେଉଁ ଜାଗାରେ ଭୀଷଣ ଖରା ହୁଏ ସେଠି କୋଠା ଘରର ବାହାର କାନ୍ତକୁ ଧଲାରଲ କରାଯାଇଥାଏ |

Question 13.
ଫଳରେ ତାପରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ, ଯେଉଁ ଜାଗାରେ ଭୀଷଣ ଖରା ହୁଏ ସେଠି କୋଠା ଘରର ବାହାର
Solution:

• ମରୁଭୂମିରେ ସାଧାରଣତଃ ସର୍ବଦା ତାପମାତ୍ରା ଅଧିକ ଥାଏ । ତେଣୁ ସେଠାରେ ଅଧିକ ଗରମ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ।
• ଯେହେତୁ ଧଳାରଙ୍ଗ କମ୍ ତାପ ଅବଶୋଷଣ କରିଥାଏ, ତେଣୁ ସେଠାକାର ଅଧିବାସୀମାନେ ସର୍ବଦା ଧଳା

Question 14.
ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ପୃଷ୍ଠା ୮୧ ରେ ପ୍ରଶ୍ନ ୧୧ରେ ଥ‌ିବା ପରୀକ୍ଷାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି କହିପାରିବ କି କାଗଜ ସୁପରିବାହୀ ନା କୁପରିବାହୀ ?
Solution:

• ଧାତୁରେ ତିଆରି ବସ୍ତୁ ମଧ୍ୟରେ ତାପ, ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ । ତମ୍ବା ଧାତୁ ହୋଇଥିବାରୁ ସୁପରିବାହୀ ମାତ୍ର କାଗଜ ତାପ କୁପରିବାହୀ ।
• ତେଣୁ ତମ୍ବା ଓ କାଠର ମିଳିତ ସ୍ଥାନକୁ କାଗଜରେ ଧରି ମହମବତୀ ଶିଖାକୁ ଦେଖାଇଲେ କାଗଜଟି ହାତକୁ ଗରମ ଲାଗିବ ନାହିଁ ।

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ଗରମ ଓ ଥଣ୍ଡା :

• ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଅଧ‌ିକ ଗରମ ଲାଗେ ଓ ଶୀତଦିନେ ଅଧିକ ଥଣ୍ଡା ହୁଏ । ଚାହାରେ ଆଙ୍ଗୁଠି ବୁଡ଼ାଇଦେଲେ ଗରମ ଲାଗେ ଓ ବରଫକୁ ଛୁଇଁ ଦେଲେ ଥଣ୍ଡା ଲାଗେ ।
• ଏହି ‘ଗରମ’ ବା ‘ଥଣ୍ଡା’ ଅନୁଭୂତି ହିଁ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପୀୟ ସ୍ଥିତିର ପରିଚାୟକ ଓ ପରିମାପକ ହୋଇନପାରେ ।

→ ତାପମାତ୍ରା :

• ଡାକ୍ତର ଜ୍ଵର ରୋଗୀର କାଖ ତଳେ ବା ଜିଭ ତଳେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବା ଥର୍ମୋମିଟର (Thermometer)ରଖ୍ ଜ୍ଵର-ରୋଗୀର ତାପମାତ୍ରା ମାପନ୍ତି ଓ ସେଥୁରୁ ରୋଗୀର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ଜାଣିପାରନ୍ତି ।
• ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପମାତ୍ରା ବସ୍ତୁଟିର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ସୂଚାଇଥାଏ ।

→ ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀ :

• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବା ଥର୍ମୋମିଟରର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରାୟ 10 ସେ.ମି. ଅଟେ ।
• ଏହା ଗୋଟିଏ ସରୁ ଏବଂ ଏକ ସମାନ କାଚନଳୀ ଅଟେ ।
• ଏହାର ଯେଉଁ ପ୍ରାନ୍ତଟି ପତଳା ଓ ଚକ୍ରଚକ୍ କରୁଥାଏ ତାହାକୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ବଲ୍‌ବ କୁହାଯାଏ ।
• କାଚନଳୀର ଅବଶିଷ୍ଟ ଅଂଶ ଏକ କୈଶିକ କାଚନଳୀ ଅଟେ ।
• ଏହି କୈଶିକ ନଳୀ ଅଂଶରେ ଦୁଇଟି ସ୍କେଲ୍ ଅଛି । ଗୋଟିଏ ସ୍କେଲ୍‌ର ନାମ °F ଓ ଅନ୍ୟଟିର ନାମ °C ।
• °C ସ୍କେଲ୍‌ର ଦୁଇ ପ୍ରାନ୍ତର ମାପାଙ୍କ 35 ଓ 42 ଅଟେ ।
• °F ସ୍କେଲର ଦୁଇ ପ୍ରାନ୍ତର ମାପାଙ୍କ 94 ଓ 108 ଅଟେ ।

→ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପ୍ରାନ୍ତରେ ଥ‌ିବା ବଲ୍‌ବ ପାରଦରେ ପୂର୍ଣ ଅଟେ ।

ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ବଲ୍‌ବ ଓ କୈଶିକ ନଳୀ ଦିଏ ନାହିଁ । କାରଣ ସ୍ତମ୍ଭର ବଲ୍‌ବରେ ଥ‌ିବା ପାରଦ ସହିତ ସଂଯୋଗ ସେହି ବିଭଙ୍ଗ ପାଖରେ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇଯାଏ । କରିବାକୁ ହେଲେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ଥରେ ବା ଦୁଇଥର ଝଟ୍‌କା ଦେବାକୁ ପଡ଼େ ।

• 1592 ରେ ଇଟାଲୀୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଗାଲିଲିଓ ପ୍ରଥମ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିଲେ ।
• 1655 ରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ରଙ୍ଗିନ ଆଲ୍‌କୋହଲ୍ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା ।

→ ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର :

• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଥ‌ିବା C ଚିହ୍ନିତ ସ୍କେଲ୍‌କୁ ସେଲ୍‌ସିୟସ୍ ସ୍କେଲ୍ (Celsius Scale) ଓ °F ଚିହ୍ନିତ ସ୍କେଲ୍‌କୁ ଫାରେନ୍‌ହାଇଟ୍ ସ୍କେଲ୍ (Fahrenheit Scale) କୁହାଯାଏ ।
• ଏହାର ଯେକୌଣସି ସ୍କେଲ୍‌ରେ ପାଖାପାଖ୍ ଥିବା ଦୁଇଟି ବଡ଼ ଦାଗର ପରାସ 1°C ଅଟେ । ଦୁଇଟି ବଡ଼ ଦାଗ ମଧ୍ୟରେ 5 ଟି ସମାନ ଭାଗ ଥାଏ ।
  IMG
• ବ୍ୟବହାର କରିବା ପୂର୍ବରୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଟିକୁ ଆଣ୍ଟିସେପଟିକ୍ ଦ୍ରବଣ (Antiseptic Solution) ବା ପାଣିରେ ଧୋଇଦେବା ଉଚିତ୍ ।
• ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ହାତରେ ଧରି ଥରେ ବା ଦୁଇଥର ଝାଡ଼ିଦେଲେ ତାହାର ପାଠ୍ୟଙ୍କ 35°C ତଳକୁ ଚାଲି ଆସିବ ।
• ଏହାପରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ବଲ୍‌ବକୁ କାଖ ତଳେ ବା ଜିଭ ତଳେ ପ୍ରାୟ 2 ମିନିଟ୍ ରଖ୍ ଆବଶ୍ୟକ |
• ତା’ପରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରକୁ କାଢ଼ିଆଣି ତାପମାତ୍ରାର ପାଠ୍ୟଙ୍କ ନିଆଯାଏ ।
• ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ଯଦି ପାଟିରେ ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ଏହାକୁ କାମୁଡ଼ିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

→ ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରର ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରା :

• 37°C ବା 98.4°F ଅନେକ ସୁସ୍ଥ ଲୋକଙ୍କର ଦେହର ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ଅଟେ । ଏହାକୁ ମଣିଷ ଦେହର ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରା କୁହାଯାଏ ।
• ଯଦି ଜଣକୁ ଜ୍ଵର ହୋଇଥାଏ ତେବେ ତାହା ଦେହର ତାପମାତ୍ରା 98.4°F ରୁ ଅଧିକ ଥାଏ ।
• କିନ୍ତୁ ଖରାରେ ଚାଲିକରି ଆସିଲେ ଅଥବା ଖେଳି କରି ଆସିବା ପରେ ପରେ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା 98.4°F ରୁ ଅଧ୍ଵ ଥାଏ । କିନ୍ତୁ କିଛି ସମୟ ଛାଇରେ ବା ପଙ୍ଖାତଳେ ବସିଗଲେ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ପ୍ରାୟ 98.4°F ହୋଇଯାଏ । ତେବେ ଜ୍ଵର ହୋଇଥିଲେ, ପଙ୍ଖାତଳେ ବସିଲେ ମଧ୍ୟ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା କମେ ନାହିଁ ।
• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ 35°C ଠାରୁ 42°C ଅଟେ ।

→ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ପାରଦର ବ୍ୟବହାର :

• କୌଣସି ପଦାର୍ଥରେ ତାପ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ତା’ର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିଯାଏ ଓ ତାପ ଅପସାରଣ କଲେ ତାପମାତ୍ରା କମିଯାଏ ।
• ତାପମାତ୍ରା ବଦଳିବାଦ୍ଵାରା ପଦାର୍ଥ ପ୍ରସାରିତ ବା ସଙ୍କୁଚିତ ହୁଏ ।
• ପଦାର୍ଥର ସଙ୍କୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଭଳି ଭୌତିକ ଗୁଣ ବ୍ୟବହାର କରି ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ପଦାର୍ଥର ତାପମାତ୍ରା ମାପିବା କଥା ଚିନ୍ତା କରିଥିଲେ ।
• ତରଳ ଧାତୁ ପାରଦର କେତେକ ବିଶେଷଗୁଣ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

→ ପାରଦର ବିଶେଷ ଗୁଣ :

• ପାରଦ ତରଳ ପଦାର୍ଥ (ଧାତୁ) ହୋଇଥିବାରୁ ଯେ କୌଣସି କାଚନଳୀରେ ଏହାକୁ ନେଇ, ତାପ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଏହାର ପ୍ରସାରଣ ମାପିବା ସହଜ ସାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ଏକ ଅସ୍ବଚ୍ଛ ଏବଂ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ହୋଇଥିବାରୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର କାଚ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ସହଜରେ ଚିକ୍ ଚିକ୍ ହୋଇ ଦେଖାଯାଏ ।
• ଏହା କାଚନଳୀରେ ଲାଗିଯାଏ ନାହିଁ ।
• ଅନ୍ୟ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ତୁଳନାରେ ଅତି କମ୍ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିରେ ଏହା ଅଧିକ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• କରେ ଏବଂ ତେଣୁ ସେହି ପଦାର୍ଥର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟିକରେ ନାହିଁ ।
• ଏହା ସହଜରେ ଶୁଦ୍ଧ ଅବସ୍ଥାରେ ମିଳେ ।
• ଏହାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ (Range) ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ଅଟେ ।

→ ପରୀକ୍ଷାଗାରର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର :

• ପରାଶ୍ରାଗାରରେ ବ୍ୟବହତ ହେଇଥିବା ତାପମାନ ଯନ୍ତକ୍ତ ପରାଯାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର କୃତ୍ରାଯାଏ |
• ଏହି ଥର୍ମୋମିଟରର ପରିସର – 10°C ରୁ 110°C ।
• ଏହି ଥର୍ମୋମିଟରରେ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁର ତାପମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ, ତାହା ସହ ପାରଦ ବଲ୍‌ବକୁ ଲଗାଇ ରଖାଯାଏ । ବାହାରକୁ କାଢ଼ି ଆଣିଲେ ଥର୍ମୋମିଟର କୈଶିକ ନଳୀ ସିଧା ଥ‌ିବାରୁ ପାରଦ ପତ୍ତନ ତଳକୁ ଖସିଆସେ । ତେଣୁ ଥର୍ମୋମିଟର ବସ୍ତୁ ସହ ଲାଗିଥିବା ସମୟରେ ତାହାର ତାପମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।

ପରୀକ୍ଷାଗାରରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କଲାବେଳେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ସାବଧାନତା ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ ।

ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଟିକୁ ସର୍ବଦା ଭୂଲମ୍ବକରି ରଖୁବା ଉଚିତ ।
ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ବଲ୍‌ବଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ ଭାବରେ ଜଳ ଭିତରେ ବୁଡ଼ି ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
ବଲ୍‌ବଟି ପାତ୍ରର ପାର୍ଶ୍ଵ ତଥା ତଳ ଅଂଶକୁ ଛୁଇଁବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

→ ତାପ ସଂଚରଣ :

• ଦୁଇଟି ପଦାର୍ଥ ପରସ୍ପର ସହ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଅଧ‌ିକ ତାପମାତ୍ରା ବିଶିଷ୍ଟ ବସ୍ତୁରୁ ତାପ କମ୍ ତାପମାତ୍ରା ବିଶିଷ୍ଟ ବସ୍ତୁକୁ ସଂଚରିତ ହୁଏ ।
• ଭରମ ପଦାର୍ଥରେ ତାପମାତ୍ରା ସମାନ ଦ୍ରୋଲଥିଲେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାପ ଅବତଣ ଦ୍ୱ ନାହ |
• ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁରୁ ତାପ ଓ ଅନ୍ୟ ଏକ ବସ୍ତୁକୁ ତିନୋଟି ଉପାୟରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ପରିବହନ, ପରିଚଳନ ଓ ବିକିରଣ ।

→ ପରିବହନ (Conduction) :

• ବସ୍ତୁର ଯେଉଁ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଅଗ୍ନି ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସନ୍ତି ସେମାନେ ତାପ ଶକ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଫଳରେ ଏହି ଅଣୁମାନଙ୍କର ହାରାହାରି ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
• ତେଣୁ ଏହି ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ (ବିସ୍ଥାପିତ ନ ହୋଇ) ତାଙ୍କର ମାଧ୍ୟ-ସ୍ଥାନରେ ରହି ଅଧ୍ଵ ବେଗରେ ପ୍ରକମ୍ପିତ ହୁଅନ୍ତି ।
• ଏହି କମ୍ପନରତ ଅଣୁ ସେମାନଙ୍କର ପାଖ ଅଣୁକୁ କିଛି କମ୍ପନ ସଞ୍ଚରଣ କରନ୍ତି ।
• ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ନିଜ ସ୍ଥାନ ପରିତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ତାପଶକ୍ତି ଏ ମୁଣ୍ଡରୁ ସେ ମୁଣ୍ଡକୁ ସଞ୍ଚରିତ ହୁଏ । ଏହା ହିଁ ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ।
• ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ଯରେ ତାପ ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଞ୍ଚରିତ ହୁଏ ସେମାନଙ୍କୁ ତାପ ସୁପରିବାହୀ କୁହାଯାଏ । ସମସ୍ତ ଧାତବ ପଦାର୍ଥ ତାପ ସୁପରିବାହୀ ଅଟେ ।
• ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍, କାଠ, କାଚ, ରବର ଇତ୍ୟାଦି କଠିନ ପଦାର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ତାପ କୁପରିବାହୀ କୁହାଯାଏ ।

→ ଡେଭିଙ୍କ ନିରାପଦ ବତୀ –

• ଖଣିମାନଙ୍କରେ ଅନେକ ସମୟରେ ଦହନୀୟ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଫଳରେ ନଗ୍ନ ଅଗ୍ନି ବା ଶିଖାର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଖଣିରେ ବିସ୍ଫୋରଣ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
• ଏହି ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବାପାଇଁ ଖଣିମାନଙ୍କରେ ଡେଭିଙ୍କର ନିରାପଦ ବତୀ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
• ଧାତବ ପଦାର୍ଥର ଅତ୍ୟଧୂକ ତାପ ପରିବହନ କ୍ଷମତାକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଡେଭିଙ୍କର ନିରାପଦ ବତୀରେ ଶିଖାର ଚାରିପଟେ ତମ୍ବା ତାରଜାଲି ଦିଆଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ବତୀର ଶିଖା ତମ୍ବା ତାର ଜାଲି ଅତିକ୍ରମ କରି ବାହାରକୁ ।

→ ପରିଚାଳନ (Convection) :
(i) ଜଳଥିବା ପାତ୍ରର ନିମ୍ନରୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ତାହାର ନିମ୍ନ ଅଂଶରେ ଥ‌ିବା ଜଳର ଅଣୁ ବା କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ତାପ ଗ୍ରହଣ କରି ପ୍ରଥମେ ଉତ୍ତପ୍ତ ହେବା ଫଳରେ ହାଲୁକା ହୋଇ ଉପରକୁ ଉଠନ୍ତି ।

(ii) ପାଣିର ଉପର ସ୍ତରରେ ଥ‌ିବା ଶୀତଳ ଓ ଭାରୀ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ପାତ୍ରର ପାର୍ଶ୍ଵଦେଇ ନିମ୍ନକୁ ଖସି ତଳ ଅଂଶରୁ ତାପ ଗ୍ରହଣ କରି ପୁନର୍ବାର ଉପରକୁ ଉଠନ୍ତି ।

(iii) କଣିକାଗୁଡ଼ିକର ଏହି ନିରନ୍ତର ତଳ-ଉପର-ତଳ ଗତି ଯୋଗୁଁ ପାଣିରେ ଏକ ପରିଚଳନ ସ୍ରୋତ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ତାପ ସଂଚରିତ ହୋଇ ପାଣିର ସମସ୍ତ ଅଂଶରେ କିଛି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପିଯାଏ । ଫଳରେ ପାତ୍ରରେ ‘ପରିଚଳନ’ କୁହାଯାଏ ।

(iv) ଦିନ ବେଳା ସ୍ଥଳ ଭାଗ, ଜଳଭାଗ ତୁଳନାରେ ଶୀଘ୍ର ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ସ୍ଥଳଭାଗର ତାପମାତ୍ରା ଜଳ ଉଠିଯାଏ । ତାହାର ସ୍ଥାନ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଜଳଭାଗ (ସମୁଦ୍ର) ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଥିବା ଶୀତଳ ଓ ଭାରୀ ବାୟୁ ସ୍ଥଳଭାଗକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ । ଦିନ ବେଳା ଜଳଭାଗରୁ ସ୍ଥଳଭାଗକୁ ବହି ଆସୁଥ‌ିବା ଏହି ଉପଭୋଗ୍ୟ ପବନକୁ ‘ସମୁଦ୍ର ସମୀର’ (Sea Breeze) କୁହାଯାଏ ।

(v) ରାତିରେ ସ୍ଥଳଭାଗ, ଜଳଭାଗ ତୁଳନାରେ ଶୀଘ୍ର ଶୀତଳ ହୋଇଯାଏ । ଫଳରେ ଜଳଭାଗର ତାପମାତ୍ରା ସ୍ଥଳଭାଗର ତାପମାତ୍ରାଠାରୁ ଅଧିକ ରହେ । ତେଣୁ ରାତିରେ ଜଳଭାଗର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଥିବା ବାୟୁ ଉତ୍ତପ୍ତ ଓ ହାଲୁକା ହୋଇ ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ ଏବଂ ତାହାର ସ୍ଥାନ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ସ୍ଥଳଭାଗର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଥ‌ିବା ଶୀତଳ ଓ ଭାରୀ ବାୟୁ ଜଳଭାଗକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ । ଏହି ପବନକୁ ‘ସ୍ଥଳ ସମୀର’ (Land Breeze) କୁହାଯାଏ ।

(vi) ଖରାଦିନେ କୌଣସି ସ୍ଥାନର ତାପମାତ୍ରା ଅତ୍ମକ ହୋଇଗଲେ ସେ ସ୍ଥାନର ବାୟୁ ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇ ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ । ଫଳରେ ତା’ର ସ୍ଥାନ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଚାରିପଟୁ ବାୟୁ ଅତି ବେଗରେ ସେ ସ୍ଥାନ ଆଡ଼କୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।

(vii) ଏହି ବାୟୁ ସ୍ରୋତ ଚାରିପଟୁ ଘୂରି ଘୂରି ମୋଡ଼ି ହୋଇ ସେ ସ୍ଥାନକୁ ଆସୁଥିବାରୁ ସେହି ପ୍ରବାହରେ ଘୂଣ୍ଣବାୟୁ (Whirl Wind) ବା ଖଣ୍ଡିଆଭୂତ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

(viii) ପର୍ବତଦ୍ଵାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ଉପତ୍ୟକାରେ ଏ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଘୂଣ୍ଣବାୟୁ ସେ ସ୍ଥାନରୁ ବାହାରି ନପାରି ସେ ଉପତ୍ୟକାର ବହୁତ କ୍ଷୟକ୍ଷତି କରିଥାଏ ଏବଂ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ଅଞ୍ଚଳରେ ସକ୍ରିୟ ହେଲେ ଘୂଷ୍ଠିବାତ୍ୟା (Cyclone) ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

→ ବିକିରଣ (Radiation) :
ଯେଉଁ ଉପାୟରେ ତାପ ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ବିନା ମାଧ୍ୟମରେ ଆସି ପୃଥ‌ିବୀରେ ପହଞ୍ଚେ ତାକୁ ବିକିରଣ କହନ୍ତି । ତେଣୁ ମାଧ୍ୟମ ଥାଉ ବା ନ ଥାଉ ଉତ୍ତପ୍ତ ବସ୍ତୁରୁ ତାପ ବିକିରଣଦ୍ବାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ – (a) ହିଟର ସାମନାରେ ଆମେ ବସିଲେ ଆମେ ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ହିଁ ହିଟରରୁ ନିର୍ଗତ ତାପ ପାଇଥାଉ ।
(b) ଆମର ଦେହ ମଧ୍ୟ ଚିକିରଣଦ୍ୱାରା ପରିବେଶକ୍ତି ତାପ ପୃଦାନ କରେ ପାଠ’ଠାରୁ ତାପ ସ୍ତଦୃଶ କରେ |

ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଓ ଶୀତ ଋତୁରେ ଆମ ପୋଷାକର ରଙ୍ଗ :
(i) ଆମେ ଶୀତ ଋତୁରେ ପଶମ ବସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରିଥାଉ କାରଣ ପଶମ ତନ୍ତୁ ତାପ କୁପରିବାହୀ ଅଟେ । ଫଳରେ ପରିବେଶର ତାପମାତ୍ରା ଆମ ଦେହର ତାପାମାତ୍ରାଠାରୁ କମ୍ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆମ ଦେହର ତାପ ପରିବେଶକୁ
(ii) ଆମେ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁରେ ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ଏବଂ ଶୀତ ଋତୁରେ ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଥାଉ ।

→ ପାଠ୍ୟବିଷୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉତ୍ତର :

Question 1.
ତିନୋଟି ପାତ୍ର ‘କ’, ‘ଖ’ ଓ ‘ଗ’ରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଗରମ ପାଣି, ସାଧାରଣ କଳ କିମ୍ବା କୂଅ ପାଣି ଓ ବରଫ ମିଶା ପାଣି ନିଆଯାଉ । ବାମ ହାତକୁ ‘କ’ ପାତ୍ରରେ ବୁଡ଼ାଇ ତା’ପରେ ‘ଖ’ ପାତ୍ରରେ ବୁଡ଼ାଯାଉ ଏବଂ ଡାହାଣ ହାତକୁ ‘ଗ’ ପାତ୍ରରେ ବୁଡ଼ାଇ ତା’ପରେ ‘ଖ’ ପାତ୍ରରେ ବୁଡ଼ାଯାଉ । ଏବେ କୁହତ, ‘ଖ’ ପାତ୍ରର ପାଣି ‘ଗରମ ପାଣି’ ନା ‘ଥଣ୍ଡା ପାଣି’ ?

Solution:
‘ଖ’ ପାତ୍ରର ପାଣି ‘ଗରମ ପାଣି’ ବା ‘ଥଣ୍ଡା ପାଣି’ ନୁହେଁ । ଏହି ପାତ୍ରରେ ‘ସାଧାରଣ ପାଣି’ ଅଛି । 37° € ବା 98.4°F କାହାର ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ଅଟେ ?

Question 2.
37° C ବା 98.4°F କାହାର ଦେହୁର ତାପମାତ୍ରା ଅଟେ ?
Solution:
37° C ବା 98.4°F ହେଉଛି ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଦେହର ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ।

Question 3.
ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ଦୁଇ ପ୍ରାନ୍ତର ମାପାଙ୍କ 35° C ଓ 42°C କାହିଁକି ଅଟେ ?
Solution:
ମଣିଷ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ସାଧାରଣତଃ 35° C ଠାରୁ କମ୍ ବା 42° C ଠାରୁ ବେଶୀ ହୁଏ ନାହିଁ । ସେଥପାଇଁ ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ଦୁଇ ପ୍ରାନ୍ତର ମାପାଙ୍କ 35°C ଓ 42°C ଅଟେ ।

Question 4.
ଏପରି ଦୁଇଟି ଅବସ୍ଥା କହ ଯେଉଁଥ‌ିରେ କି ମଣିଷ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା 37°C ବା 98.4°F ତଳକୁ ଚାଲିଯିବ ।
Solution:

• ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସନ୍ନିପାତ ହେଲେ ତା’ର ଶରୀର ତାପମାତ୍ରା 37° C ବା 98.4°F ତଳକୁ ଚାଲିଯିବ ।
• ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଧିକ ସମୟ ପାଣିଭିତରେ ରହିଲେ ତା’ ଶରୀରର ତାପମାତ୍ରା 37°C ବା 98.4°F ତଳକୁ ଚାଲିଯିବ ।

Question 5.
ତାପ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ପଦାର୍ଥର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିବାର ଓ ତାପ ଅପସାରଣ କଲେ ପଦାର୍ଥର ତାପମାତ୍ରା କମିବାର ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Solution:
ତାପ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ତାପମାତ୍ରା କମିବାର ଉଦାହରଣ –

• ଲୁହାଛଡ଼କୁ ଜଳୁଥିବା ଚୁଲ୍ଲାରେ କିଛି ସମୟ ପକାଇ ଦେଲେ ତା’ର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିଯିବ ।
• ଜଳକୁ କିଛି ସମୟ ଗରମ କଲେ ତା’ର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିଯିବ ।

ତାପ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ତାପମାତ୍ରା କମିବାର ଉଦାହରଣ –

• ଖରାରେ ପଡ଼ିଥିବା ଲୁହାଛଡ଼କୁ କିଛି ସମୟ ଥଣ୍ଡାପାଣିରେ ବୁଡ଼ାଇ ରଖୁଲେ ଲୁହାଛଡ଼ର ତାପମାତ୍ରା କମିଯିବ ।
• ଷ୍ଟିଲ୍ ଚାମଚକୁ ଫ୍ରିଜମଧ୍ୟରେ କିଛି ସମୟ ରଖ୍ ଦେଲେ ତା’ର ତାପମାତ୍ରା କମିଯିବ ।

Question 6.
ପାରଦର କ’ଣ କ’ଣ ବିଶେଷ ଗୁଣ ଅଛି ବୋଲି ତୁମେ ଭାବୁଛ ବା ଜାଣିଛ ତାହା ତୁମ ଖାତାରେ ଲେଖ ।
Solution:

• ପାରଦ ଏକ ତରଳ ପଦାର୍ଥ (ଧାତୁ) ହୋଇଥବାରୁ ଯେ କୌଣସି କାଚନଳୀରେ ଏହାକୁ ନେଇ, ତାପ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଏହାର ପ୍ରସାରଣ ମାପିବା ସହଜ ସାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ଏକ ଅସ୍ବଚ୍ଛ ଏବଂ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ହୋଇଥିବାରୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର କାଚ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ସହଜରେ ଚିକ୍ ଚିକ୍ ହୋଇ ଦେଖାଯାଏ ।
• ଏହା କାଚଳନୀରେ ଲାଗିଯାଏ ନାହିଁ ।
• ଅନ୍ୟ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ତୁଳନାରେ ଅତି କମ୍ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିରେ ଏହା ଅଧିକ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ପଦାର୍ଥର ତାପମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ପାଇଁ ଏହା ପଦାର୍ଥଠାରୁ ବହୁତ କମ୍ ପରିମାଣର ତାପ ଗ୍ରହଣ କରେ । ତେଣୁ ସେହି ପଦାର୍ଥର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି କରେ ନାହିଁ ।
• ଏହା ସହଜରେ ଶୁଦ୍ଧ ଅବସ୍ଥାରେ ମିଳେ |
• ଏହାର ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ 357°C ଏବଂ ହିମାଙ୍କ – 39°C ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ନେଇ ଗଠିତ୍ର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ ଯଥେଷ୍ ଅଧିକ ଅଟେ |

Question 7.
ଖବର କାଗଜମାନଙ୍କରେ ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରଥମ ପୃଷ୍ଠାରେ ପ୍ରତିଦିନ ପାଣିପାଗ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଖବର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ତମ୍ଭରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ । ସେଥ‌ିରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସହରର ପୂର୍ବଦିନର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ଉଲ୍ଲିଖ୍ ଥାଏ । ଏହା କିପରି ମପାଯାଏ ?
Solution:
ପାଣିପାଗ ପଯ୍ୟବେଶଣ କେନ୍ଦୁମାନକରେ ଥିବା ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା କୌଣସି ସ୍ଥାନର ସବୋଲ ପତନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ମପାଯାଏ ।

Question 8.
ଗୋଟିଏ ବିକର୍‌ରେ ଥ‌ିବା ପାଣିର ତାପମାତ୍ରା ମାପିବାକୁ ତୁମ୍ଭ ସାଙ୍ଗମାନଙ୍କୁ କୁହ । ତୁମ ଓ ତୁମ ସାଥ୍‌ମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ମପାଯାଇଥିବା ଉକ୍ତ ପାଣିର ତାପମାତ୍ରାର ପାଠ୍ୟଙ୍କ ସମାନ ନା ଭିନ୍ନ ଅଟେ ? ପାଣି ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ଥ‌ିବାରୁ ପାଠ୍ୟଙ୍କରେ ଏପରି ବିଭିନ୍ନତା କାହିଁକି ?
Solution:
ମୁଁ ଓ ମୋ ସାଥୀମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ମପାଯାଇଥିବା ଉକ୍ତ ପାଣିର ତାପମାତ୍ରା ବା ପାଠ୍ୟଙ୍କ ଭିନ୍ନ ହେଲା । କାରଣ ପରାଣୀଗରରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟବସ୍ତାର ପ୍ରମପ୍ରଦେ ଅବଲେମୂଳ କରିବାରେ ଏପରି ଘଟିଲା |

Question 9.
ପରୀକ୍ଷାଗାରର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ତୁମେ ତୁମ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ମାପି ପାରିବ କି ? ତୁମର ଉତ୍ତର କାରଣ ସହ ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ମାପି ହେବ ନାହିଁ ।
• କାରଣ ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବଲ୍‌ବ ଓ କୈଶିକ ନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ବିଭଙ୍ଗ (Knick) ନଥ‌ିରୁ ଜିଭ ତଳୁ ବା କାଖ ସନ୍ଧିରୁ ଏହାକୁ କାଢ଼ି ଆଣିଲେ କୈଶିକ ନଳୀରେ ପାରଦ ସ୍ତମ୍ଭଟି ତଳକୁ ଖସିଆସେ ।

Question 10.
ତୁମ ପାଇଁ କାମ ୬.୯ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ପରୀକ୍ଷାଟିକୁ ତୁମେ ଯଦି ଲୁହା ବା ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଦଣ୍ଡ ବଦଳରେ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଦଣ୍ଡ ନେଇ କର, ତା’ ହେଲେ କ’ଣ ସେଥ‌ିରେ ଲାଗିଥ‌ିବା ପିନ୍ କଣ୍ଟା ସେହିପରି କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ଖସି ତଳେ ପଡ଼ିବ ?
Solution:
ନା, ପିନ୍‌କଣ୍ଟା କ୍ରମାଗତଭାବେ ତଳକୁ ଖସିପଡ଼ିବ ନାହିଁ ।

Question 11.
ଧର ଗୋଟିଏ ବାଡ଼ି ଅଛି ଯାହାର ଲମ୍ବ ବାଗରେ ଅର୍ଦ୍ଧେକ ତମ୍ବାରେ ତିଆରି ଓ ବାକି ଅର୍ଦ୍ଧେକ କାଠରେ ତିଆରି ତଳ ଚିତ୍ର ଦେଖା | ଏକ୍ତି ଜାଗିରିର ଉତ୍ପା କାଠର ମିଳିତ ସ୍ଥାନକ କାଗଲରେ ଧରି ବାପ ତା ମନ୍ତ୍ରମତଦା ଶିଖାରେ ଦେଖାଇ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ କ’ଣ ହେବ ? ତୁମର ଉତ୍ତରକୁ ‘ପରିବହନ’ ନୀତି ବ୍ୟବହାର କରି ବୁଝାଅ

(i) ବାଡ଼ିଟିର ତମ୍ବା ଓ କାଠର ମିଳିତ ସ୍ଥାନକୁ କାଗଜରେ ଧରି ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ କାଠ ଉପରେ ଥ‌ିବା କାଗଜଟି ଜଳିଯିବ, ମାତ୍ର ତାମା ଉପରେ ଥିବା କାଲେ କାଲିର ନାହିଁ |
(ii) କାଠ ତାପ କୁପରିବାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହୋଇ ନପାରି କାଗଜ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହେବାରୁ କାଗଜଟି ଜଳିଗଲା । ମାତ୍ର ତମ୍ବା ତାପ ସୁପରିବାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ତାପ ତମ୍ବା ଦଣ୍ଡରେ ସଞ୍ଚରିତ ହେଲା, କାଗଜ ଉପରେ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ । ତେଣୁ କାଗଜଟି ଜଳିଲା ନାହିଁ ।

Question 12.
ପାତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ପାଣି ଭିତରେ (ତୁମ ପାଇଁ କାମ. ୬.୧୧ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ପରୀକ୍ଷାରେ) ପୋଟାସିୟମ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ୍ ସ୍ଫଟିକ କାହିଁକି ନିଆଯାଇଥିଲା କୁହ ।
Solution:
ପାଣିରେ ପୋଟାସିୟମ ପରିମାଙ୍କନେଟ୍ ସ୍ଥଟିକମୁତିକ୍ତ ଭଲଭାବରେ ଦେଖି ଦେଇଥିଲାବ ପରିବାରୁ ବୁଝିବା ସଦଲ ହୋଇଥାଏ | ତେଣୁ ପୋଟାମିୟମ୍ ପରମାଙ୍କନେଟ୍ ନିଆଯାଇଥାଲ |

Question 13.
ପରିଚଳନଦ୍ୱାରା ବାୟୁରେ ତାପ ସଂଚରଣ ଯୋଗୁଁ ପ୍ରକୃତିରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ଆଉ ତିନୋଟି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦିଅ ।
Solution:
ପରିଚଳନ ଦ୍ବାରା ବାୟୁରେ ତାପ ସଂଚରଣ ଯୋଗୁଁ ପ୍ରକୃତିରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ତିନୋଟି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ହେଲା–

• ମରୀଚିକା – ଖରାବେଳେ ମରୁଭୂମିରେ ତୁଷାର୍ଥ ପଥ୍ୟକ ଚକ୍ଷୁରେ ଭ୍ରାନ୍ତ ଜଳଧାରଣା ସୃଷ୍ଟିକରେ ।
• ଲୁ – ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଅପରାହ୍ନରେ ଗରମ ଝାଞ୍ଜି ପବନ ବହିଥାଏ ।
• କାଳବୈଶାଖୀ – ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁରେ ଆକସ୍ମିକ ଭାବେ ଝଡ଼ତୋଫାନ ସହ ବର୍ଷା ହୁଏ ।

Question 14.
ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ତାପ ସଂଚରଣର ଆଉ କେତୋଟି ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Solution:

• ଲଲଂଲରେ ନିଆଁ ଲାଗିଲେ ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ତାପ ସଞ୍ଚରଣ ହୁଏ ।
• କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳରେ ତୁଷାରପାତ ହେଲେ ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହୁଏ ।

Question 15.
ଆମେ କାହିଁକି ସାଧାରଣତଃ ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ଏବଂ ଶୀତ ଋତୁରେ ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଥାଉ ।
Solution:

• ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣରୁ କମ୍ ତାପଶକ୍ତି ଶୋଷଣ କରେ । ତେଣୁ ଖରାଦିନେ ଏଭଳି ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଲେ ବେଶି ଗରମ ଜଣାପଡ଼େ ନାହିଁ ।
• ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣରୁ ଅଧିକ ତାପଶକ୍ତି ଶୋଷଣ କରେ । ତେଣୁ ଶୀତଦିନେ ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଲେ ବେଶି ଥଣ୍ଡା ଲାଗେ ନାହିଁ ।

→ ଆସ, ଜାଣିବା:

• ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବା ପାଇଁ ଆମର ସ୍ପର୍ଶ ଅନୁଭୂତି ଏକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ନୁହେଁ ।
• ପଦାର୍ଥରେ ଥ‌ିବା ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ଗତିର ବେଗ ବଢ଼ିଲେ ପଦାର୍ଥର ଉଷ୍ଣତା ବଢ଼େ ଓ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ଗତିର ବେଗ କମିଲେ ପଦାର୍ଥର ଉଷ୍ଣତା କମେ ।
• ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପମାତ୍ରା ବସ୍ତୁଟିର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ସୂଚାଇଥାଏ ।
• ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବା ଥର୍ମୋମିଟର ସାହାଯ୍ୟରେ ତାପମାତ୍ରା ମପାଯାଏ ।
• ମଣିଷ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ଜାଣିବାପାଇଁ ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହି ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ 35° C ଠାରୁ 42° C ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟେ । ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଆମେ ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରିଥାଉ । ସେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ ସାଧାରଣତଃ −10° C ଠାରୁ 110 C ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟେ ।
• ମଣିଷ ଦେହର ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରା 37 C ବା 98.4° F ଅଟେ ।
• ଦୁଇଟି ପଦାର୍ଥ ତାପୀୟ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଅଧ୍ଵ ଉତ୍ତପ୍ତ ପଦାର୍ଥରୁ ତାପ କମ୍ ଉତ୍ତପ୍ତ ପଦାର୍ଥକୁ ସଂଚରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ତାପ ପରିବହନ ଉପାୟରେ କଠିନ ବସ୍ତୁରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ । ସେହିପରି ତାପ ପରିଚଳନ ଉପାୟରେ ତରଳ ଓ ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ । ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ତାପ ସଂଚରଣ ପାଇଁ କୌଣସି ମାଧ୍ୟମ ଦରକାର ହୁଏ ନାହିଁ । ପାରଦ ଯାହାକି ଏକ ତରଳ ଧାତୁ ଅଟେ କିନ୍ତୁ ସେଣ୍ଡ୍‌ରେ ତାପ ପରିବହନ ଉପାୟରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ ।
• ସ୍ଥଳ ସମୀର ଓ ସମୁଦ୍ର ସମୀର ବାୟୁର ପରିଚଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।
• ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ଯ ଦେଇ ତାପ ସହଜରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ ତାକୁ ତାପ ସୁପରିବାହୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ଯ ଦେଇ ତାପ ସହଜରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ ନାହିଁ ତାକୁ ତାପ କୁପରିବାହୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ବସ୍ତୁ, ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ବସ୍ତୁ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ତାପ ବିକିରଣ ଅବଶୋଷଣ କରେ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଲେ ଆମକୁ ଆରାମ ଲାଗେ |
  ପଶମ ତନ୍ତୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବାୟୁ କୁପରିବାହୀ ଅଟେ ।