Prasanna

Odisha State Board BSE Odisha Class 9 English Grammar Book Solutions Chapter 11 Negatives and Interrogatives Textbook Exercise Activity Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 English Grammar Solutions Chapter 11 Negatives and Interrogatives

A declarative sentence is divided into two broad sentences.
(ଗୋଟିଏ ତଥ୍ୟାତ୍ମକ ବା ବିବୃତିମୂଳକ ବାକ୍ୟ ୨ ମୁଖ୍ୟ ବାକ୍ୟରେ ବିଭକ୍ତ)

Affirmative sentence (ଅସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ) :
An affirmative sentence one which affirms or denotes ‘yes’ to a statement. (କୌଣସି ଉକ୍ତିକୁ ଅସ୍ତି ମୁହଁ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ବାକ୍ୟକୁ ଅସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।)

Negative sentence (ନାସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ) :
A negative sentences gives or denotes a negative statement. Or, Anegative sentence is one which negates a statement.
(ଯେଉଁ ବାକ୍ୟ କୌଣସି ଉକ୍ତିକୁ “ନାହିଁ’ ବା “ ନାସ୍ତି’ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରକାଶ କରେ, ତାହାକୁ ନାସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ।)

Affirmative sentences	Negative sentences
(i) Mini is fond of (ପ୍ରିୟ) sweets.	Mini is not fond of sweets.
(ii) Swallows are seen in winter.	Swallows are not seen in winter.
(iii) Bhima can climb up the tree.	Bhima can’t climb up the tree.
(iv) Sasmita slept last night.	Sasmita did not sleep last night.
(v) The moonlit night is boring.	The moonlit night is not boring.
(vi) He falls in bad company (କୁସଙ୍ଗ).	He does not fall in bad company.

While making a sentence negative, ‘not’ is normally used after the auxiliaries. (ସାହାଯ୍ୟକାରୀ କ୍ରିୟା ସହିତ ‘not’ ବ୍ୟବହାର କରି ବାକ୍ୟକୁ ନାସ୍ତିସୂଚକରେ ପରିଣତ କରାଯାଏ।)

In the absence of an auxiliary / helping verb, the appropriate form of the ‘do’ verb is taken to make it negative. (ସାହାଯ୍ୟକାରୀ କ୍ରିୟା ନଥୁଲେ, ନାସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟରେ ‘do’ ର ସଠିକ ନାସ୍ତିସୂଚକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ।)

Example :

‘Do’ verbs in negatives
Present Simple	Present Simple	Past Simple
(eat)	(eats)	(ate)
don’t eat	does not eat	did not eat
(take)	(takes)	(took)
don’t take	does not take	did not take
(help)	(helps)	(helped)
do not help	does not help	did not help
(sing)	(sings)	(sang)
do not sing	does not sing	did not sing
(speak)	(speaks)	(spoke)
do not speak	does not speak	did not speak
(tell)	(tells)	(told)
do not tell	does not tell	did not tell
(cut / shut)	(cuts / shuts)	(cut / shut)
do not cut/shut	does not cut / shut	did not cut/shut
(fly)	(flies)	(flew)
do not fly	does not fly	did not fly
(feed)	(feeds)	(fed)
do not feed	does not feed	did not feed
(swim)	(swims)	(swam)
do not swim	does not swim	did not swim
(find)	(finds)	(found)
do not find	does not find	did not find
(sleep)	(sleeps)	(slept)
do not sleep	does not sleep	did not sleep
(know)	(knows)	(knew)
do not know	does not know	did not know
(write)	(writes)	(wrote)
Do not write	Does not write	Did not write
Do(main verb)	Does(M. V)	Did(M. V)
Do not do	Does not do	Did not do
(run)	(runs)	(ran)
Do not run	Does not run	Did not run

[Helping verb / auxiliary verb +not+ ‘base’ verb]
(ସାହାଯ୍ୟକାରୀ କ୍ରିୟା + not (ନାହିଁ) + କ୍ରିୟାର ମୂଳରୂପ)
(Base verbs are eat, go, help, write, fly, move, ask, leave, swim, etc.)

Contractions (Auxiliary verbs) (ସାହାଯ୍ୟକାରୀ କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକର ସଂକୁଚିତ / କ୍ଷୁଦ୍ର ରୂପ)

Affirmative	Contracted Affirmative	Contracted Negative
I am ill.	I’m ill. (am = helping verb)	I’m not ill.
She is ill.	She’s ill. (is = helping verb)	She isn’t ill.
They are ill.	They’re ill. (are = helping verb)	They aren’t ill.
I have done.	I’ve done, (have = helping verb)	I haven’t done.
She will do.	She’ll do. (will=helping verb)	She won’t do.
I shall do.	I’ll do. (shall = helping verb)	I shan’t do.

Remember Pronouns (ସର୍ବନାମ)/ Nouns + contracted helping verbs
Nouns + contracted helping verbs	Pronouns + contracted helping verb with n’t
Ram’s done this work, (’s = has)	Rama hasn’t done this work.
You’d rung me by then, (’d = had)	You hadn’t rung me by then.  ‘
Neelima’d visit the zoo with her father. (’d=would)	Neelima wouldn’t visit the zoo with her father.
People’re getting selfish (ସ୍ଵାର୍ଥପର). (’re = are)	People aren’t getting selfish.

Helping verbs or auxiliary verbs are contracted with their use after the nouns or pronouns. (ବିଶେଷ୍ୟ ବା ସର୍ବନାମ (I, you, he, she, they, we, it ) ସହିତ ବ୍ୟବହୃତ ସାହାଯ୍ୟକାରୀ କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକୁ ସଂକୁଚିତ କରାଯାଏ। )

‘not’ is contracted into n’t after the auxiliaries. (ସାହାଯ୍ୟକାରୀ କ୍ରିୟାପଦ ପରେ ବ୍ୟବହୃତ not କୁ ସଂକୁଚିତ n’t ରେ ଲେଖାଯାଏ)
‘d (had) – main verb past, participle, ‘d (would) – main verb ‘base’ form

Examples:
1. He had convened (ଡକାଇଥିଲେ) a meeting (convened = past participle)
Ans. He’d convened a meeting.

2. He would convene a meeting. (convene = base verb)
Ans. He’d convene (ଡକାଇବ) a meeting.
(not = full form/n’t = contracted form)

To make a sentence negative, we also use negative operators such as – no, never, nor, neither…nor and none.
(ବାକ୍ୟକୁ ନାସ୍ତିସୂଚକ କରିବା ପାଇଁ ଆମ୍ଭେମାନେ କେତେକ negative operators (ନାସ୍ତିସୂଚକ କାରକ) ବ୍ୟବହାର କରୁ।)

Examples:
(i) No one / None can count the stars.
(ii) We can never forget Gandhiji.
(iii) There is no rose that has no thorn.
(iv) You can neither cheat me nor befool me.
(v) He did not help me, nor his father.

An exclamatory sentence can never be negative.
(ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟକୁ ଆଦୌ ନାସ୍ତିବାଚକରେ ପରିଣତ କରିହେବ ନାହିଁ ।)

Wrong / Incorrect	Right / correct
(i) How unfortunate (ହତଭାଗ୍ୟ) he is not!	= How unfortunate he is !
(ii) How beautifully she couldn’t sing!	= How beautifully she sang!
(iii) What nonsense your words are not!	= What nonsense your words are !
(iv) What a huge palace it was not!	= What a huge palace it was !
(v) How brilliantly the team India have not played !	= How brilliantly the team India have played!
(vi) What an exciting victory it wasn’t!	= What an exciting victory it was !

Interrogative Sentences/Questions (ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ)
An interrogative sentence is one that interrogates or puts question(s) about something or somebody. (କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବସ୍ତୁ ସଂପର୍କରେ ପ୍ରଶ୍ନ କରୁଥିବା ବାକ୍ୟକୁ ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ କୁହାଯାଏ ।)
Look at the sentences below:
1. Is it raining? (ବର୍ଷା ହେଉଛି କି ?)
2. Will Bikun come today? (ବିକୁନ୍ ଆଜି ଆସିବ କି ?)
3. Do you like sweets? (ତୁମକୁ ମିଠା ଭଲ ଲାଗେ କି ?)
4. Did the police arrest the thief? (ପୋଲିସ୍ ଚୋରକୁ ଗିରଫ କଲା କି ?)
5. Why are you late? (ତୁମର ଡେରି କାହିଁକି ?)
6. What is your hobby? (ତୁମର ଅବସରକାଳୀନ ପ୍ରିୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?)
7. How do you go there ? (ତୁମେ ସେଠାକୁ କିପରି ଯାଅ ?)

In the first four sentences, we expect answers whether ‘yes’ or ‘no’. So they are called ‘Yes’ ‘No’ Interrogatives.
(ପ୍ରଥମ ଚାରୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଆମ୍ଭେମାନେ ହଁ ବା ନାହିଁରେ ଉତ୍ତର ଆଶା କରୁଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ‘Yes? – ‘No’ Interrogative କୁହାଯାଏ ।)
In the last three sentences, one expects answers to questions like why, what and how. So these sentences are called Wh-Interrogatives.
(ଶେଷ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଜଣେ କାହିଁକି, କ’ଣ ଓ କିପରି ଆଦି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଆଶା କରୁଥିବାରୁ ଏଭଳି ବାକ୍ୟକୁ Wh-Interrogatives / Wh-questions କୁହାଯାଏ ।)

Declarative sentence	Yes-No Interrogative (beginning with Auxiliary verbs)	Wh-Interrogative (beginning with Wh-word)
Sibasis scored better marks.	Did Sibasis score better marks?	Who scored better marks?
An elephant lives on green leaves.	Does an elephant live on green leaves?	What does an elephant live on?
They will visit father tomorrow.	Will they visit father tomorrow?	When will they visit Father?
I pray to God every day.	Do you pray to God every day?	Whom do you pray every day?

Making of ‘Yes – No’ Interrogatives and Wh-interrogatives

Yes – No Interrogatives	Wh – Interrogatives
Auxiliary + subject + ……… ?	(i)Wh – questions + main verb …….. ? Or (ii)Wh – questions + auxiliary verb + subject + main verb +……. ?

Examples:
The Prime Minister met the President yesterday.
Wh-question (i) : Who met (main veb) the President yesterday? (For the Prime Minister)
Wh-question (ii) : When did (auxiliary verb) the Prime Minister meet the President? (For ‘yesterday’)

The use of Wh-words:
What’ – କ’ଣ (ବସ୍ତୁ ବା ପଦାର୍ଥ)
Whose – କାହାର (ବ୍ୟକ୍ତି । ପ୍ରାଣୀ । ବସ୍ତୁ)
Where – କେଉଁଠାରେ ( ସ୍ଥାନ)
Why – କାହିଁକି (କାରଣ)
How long – କେତେସମୟ (ସମୟର ପର୍ଯ୍ୟାୟ)
How many – କେତେ ସଂଖ୍ୟକ (ଗଣନୀୟ)
Which – କେଉଁଟା (ବାନ୍ଧିବ) (ବସ୍ତୁ । ପଦାର୍ଥ । ସ୍ଥାନ)
Whom – କାହାକୁ (ବ୍ୟକ୍ତି । ପ୍ରାଣୀ)
When – କେତେବେଳେ (ସମୟ )
How – କିପରି (ଅବସ୍ଥା)
How far – କେତେଦୂର (ଦୂରତା)
How much – କେତେ ପରିମାଣରେ (ଅଗଣନୀୟ)

Yes-No Interrogatives with ‘Do’ verbs
(i) Declarative sentence: They shout a lot.
Yes-No Interrogative: Do they shout a lot?
(ii) Declarative sentence: A Motorola mobile costs much.
Yes-No Interrogative: Does a Motorola mobile cost a lot?
(iii) Declarative sentence: Mother fed the beggar boy.
Yes-No Interrogative: Did mother feed the beggar boy?
(iv) Declarative sentence: Padmini cut her middle finger this morning.
Yes-No Interrogative: Did Padmini cut her middle finger this morning?
(v) Declarative sentence: I hate you.
Yes-No Interrogative: Do you hate me?

Textual Activities With Answers

Activity – 1

Make the following sentences negative. The first one has been done for you. (ନିମ୍ନଲିଖତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନାସ୍ତିସୂଚକରେ ପରିଣତ କର (ଦିଆଯାଇଥିବା ଉଦାହରଣ ସହ)।

Affirmatives Negatives
(Mark the underlined helping verbs)
(ରେଖାଙ୍କିତ ସାହାଯ୍ୟକାରୀ କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।)

1. A baby can swim.
Answer:
A baby can’t swim.

2. This tea is hot.
Answer:
This tea is not hot. (main verb)

3. Rabi is sleeping.
Answer:
Rabi is not sleeping.

4. The boys are playing.
Answer:
The boys are not playing.

5. Namita will return today.
Answer:
Namita won’t return today.

6. She must be Sheela.
Answer:
She mustn’t/ can’t be Sheela. (ହୋଇ ନଥ‌ିବ)

7. Mantu has done a mistake.
Answer:
Mantu has not done a mistake.

8. Babita may come here.
Answer:
Babita may not come here

Note: will not won’t, shall + not = shall not or shan’t

Activity – 2

Make the following sentences negative. The first one has been done for you. (ପ୍ରଦତ୍ତ ଉଦାହରଣ ଭଳି ନିମ୍ନଲିଖିତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନାସ୍ତି ସୂଚକରେ ପରିଣତ କର Negative sentence )

1. Kuna invited me.
Answer:
Kuna did not invite me.

2. Rajesh has a red pen.
Answer:
Rajesh has not a red pen.

3. The fire engine came late.
Answer:
The fire engine did not come late.

4. They often make noise.
Answer:
They don’t make noise quite often.

5. The ozone layer keeps us safe.
Answer:
The ozone layer does not keep us safe.

6. The girl told a lie. (ମିଛକଥା)
Answer:
The girl did not tell a lie.

Activity – 3

Turn the following sentences into negatives. Use the contracted form n’t for not. The first one has been done for you. (contracted form n’t ବ୍ୟବହାର ନିମ୍ନଲିଖତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନାସ୍ତିସୂଚକରେ ପରିଣତ କର)

1. We should help one another.
Answer:
We shouldn’t help one another.

2. Swati writes well.
Answer:
Swati doesn’t write well.

3. Buddhiman has been to Kolkata.
Answer:
Buddhiman hasn’t been to Kolkata.

4. You must ask him.
Answer:
You mustn’t ask him.

5. Rebati should remember it.
Answer:
Rebati shouldn’t remember it.

6. He does his work sincerely.
Answer:
He doesn’t do his work sincerely.

7. My father can speak four languages.
Answer:
My father can’t speak four languages.

Activity – 4

Make interrogative sentences.
Example: Kajal can solve the problem. Q: Can Kajal solve the problem?

Affirmatives Interrogatives
1. Shivaji was clever.                – Q: Was Shivaji clever?
2. Ranjita had done that.         – Q: Had Ranjita done that?
3. The children are shouting.   – Q: Are the children are shouting?
4. She has seen me.                 – Q: Has she seen me?
5. Dogs can be more faithful.  – Q: Can dogs be more faithful?
6. Mohan is a good student.   – Q: Is Mohan a good student?
7. I am doing my best.            – Q: Are you doing your best?

Activity – 5

Make Yes/No answer type questions. One example has been shown.
Example: Reshma works at home. – Q: Does Reshma work at home?

1. Rupali always smiles?                                 – Q: Does Rupali always smile?
2. Biswajit occasionally tells a lie.                  – Q: Does Biswajit occasionally tell a lie?
3. Trees breathe out oxygen.                          – Q: Do trees breathe out Oxygen?
4. He put the book on the table.                    – Q: Did he put the book on the table?
5. Mother cooks nicely.                                  – Q: Does mother cook nicely?
6. Everyone in the team performed well.       – Q: Did everyone in the team perform well?
7. He confessed (ସ୍ଵୀକାର କଲା) his guilt (ଦୋଷ).   – Q: Did he confess his guilt?

Activity – 6

Make questions using Who/What/When/Which/Where/Why/How to get the underlined words as answers. The first one has been done for you. (Wh-words କୁ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରି ପ୍ରଦତ୍ତ ଉଦାହରଣ ଭଳି ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟରେ ପରିଣତ କର ।)

Examples:
1. He lives in Kolkata.
2. I’m 14 years old.
3. Rajesh reached home at 7 p.m.
4. Pinky snatched the book from Seema.
5. Her name is Avipsa.
6. They went there on a picnic.
7. The second flat belongs to Mr Patra.
Interrogatives
Q: Where does he live?
Q: How old are you?
Q: When did Rajesh reach home?
Q: Who snatched the book from Seema?
Q: What is her name?
Q: Why did they go there?
Q: Which flat belongs to Mr Patra?

Negatives and Interrogatives Additional Questions With Answers

Make the following sentences negative. (Use a contracted form of ‘not’)

1. Swallows are seen in winter.
Answer:
Swallows aren’t seen in winter.

2. Mantu has done a mistake.
Answer:
Mantu hasn’t done a mistake.

3. The boy can swim.
Answer:
The boy can’t swim

4. The moonlit night is very pleasant.
Answer:
The moonlit night isn’t very pleasant

5. Minu writes well.
Answer:
Minu doesn’t write well

6. She cut her finger.
Answer:
She didn’t cut her finger

7. Jayadev plays cricket.
Answer:
Jayadev doesn’t play cricket

8. I paid the bill in cash.
Answer:
I didn’t pay the bill in cash

9. He does his work sincerely.
Answer:
He doesn’t do his work sincerely

10. Mahesh did it by mistake.
Answer:
Mahesh didn’t do it by mistake.

11. Jyotsna will win the game.
Answer:
Jyotsna won’t win the game

12. We should help one another.
Answer:
We shouldn’t help one another

13. They are ill today.
Answer:
They aren’t ill today.

14. Mousumi has been to Kolkata.
Answer:
Mousumi hasn’t been to Kolkata

15. We have done our work.
Answer:
We haven’t done our work

16. My father can speak Hindi.
Answer:
My father can’t speak Hindi

17. He has a black pen.
Answer:
He doesn’t have a black pen

18. He told me an interesting story.
Answer:
He didn’t tell me an interesting story

19. The farmers plough their field.
Answer:
The farmers don’t plough their field

20. She made a great mistake.
Answer:
She didn’t make a great mistake

21. The police arrested the thief.
Answer:
The police didn’t arrest the thief

22. We go there in summer.
Answer:
We don’t go there in summer

23. Winter has set in.
Answer:
Winter hasn’t set in

24. The children play here.
Answer:
The children don’t play here

25. The sun set at 6 p.m.
Answer:
The sun didn’t set at 6 p.m.

Make yes / no answer-type questions of the following sentences.

1. Puja is a good student.
Answer:
Is Puja a good student?

2. Dogs can be more faithful.
Answer:
Can dogs be more faithful?

3. Nishant will come tomorrow.
Answer:
Will Nishant come tomorrow?

4. Trees breathe out oxygen.
Answer:
Do trees breathe out oxygen?

5. The girl sings beautifully.
Answer:
Does the girl sing beautifully?

6. The boy broke his slate.
Answer:
Did the boy break his slate?

7. The sun rises in the east.
Answer:
Does the sun rise in the east?

8. He has a nice wristwatch.
Answer:
Does he have a nice wristwatch?

9. Bedant returned yesterday.
Answer:
Did Bedant return yesterday?

10. The book contains 150 pages.
Answer:
Does the book contain 150 pages?

11. The hunter saw a hare.
Answer:
Did the hunter see a hare?

12. He caught the hare.
Did he catch the hare?
Answer:

13. The cat ate the mouse.
Answer:
Did the cat eat the mouse?

14. They grow wheat in their fields.
Answer:
Do they grow wheat in their fields?

15. Today is a holiday.
Answer:
Is today a holiday?

Make questions using who/ what/ when / why / where/ how to get the underlined words as answers.

1. They have something in their hands.
Answer:
What do they have in their hands?

2. He cuts the corn very quickly.
Answer:
What does he cut very quickly?

3. The boy is very friendly.
Answer:
What is the boy like?

4. The children want to play.
Answer:
What do the children want to do?

5. His funny face made me laugh.
Answer:
What made you laugh?

6. He found a coin on the road.
Answer:
What did he find on the road?

7. He goes there by train.
Answer:
How does he go there?

8. He cut the apple with a knife.
Answer:
How did he cut the apple?

9. The girl is 10 years old.
Answer:
How old is the girl?

10. Cuttack is 20 km far from Bhubaneswar.
Answer:
How far is Cuttack from Bhubaneswar?

11. The wall is 8 feet high.
Answer:
How high is the wall?

12. The book costs fifty rupees.
Answer:
How much does the book cost?

13. Her father returned on 20 March.
Answer:
When did her father return?

14. They come home during vacations.
Answer:
When do they come home?

15. His name is Samir.
Answer:
What is his name?

16. He reads in a co-education school.
Answer:
Where does he read?

17. He didn’t come due to his illness.
Answer:
Why didn’t he come?

18. That red book is mine.
Answer:
Which book is yours?

19. My father is in New Delhi.
Answer:
Where is your father?

20. Mr. Panda is my best friend.
Answer:
Who is your best friend?

21. The children can play for a long time.
Answer:
Who can play for a long time?

22. She likes her profession very much.
Answer:
How does she like her profession?

23. He put the book on the table.
Answer:
Where did he put the book?

24. The child cried because it didn’t find its mother.
Answer:
Why did the child cry?

25. English is spoken all over the world.
Answer:
Where is English spoken?

Odisha State Board BSE Odisha Class 10 English Grammar Book Solutions Chapter 5 Prepositions Textbook Exercise Activity Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 English Grammar Solutions Chapter 5 Prepositions

Study the following sentences:
(i) The book is on the table. (ବହିଟି ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଅଛି ।)
(ii) The book on the table is mine. (ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଥିବା ବହି ମୋର ।)
(iii) I put the book on the table. (ମୁଁ ବହିଟିକୁ ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ରଖୁଲି ।)
(iv) The table is full of books. (ଟେବୁଲ ବହିରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ।)

1. In these sentences the preposition on and of tell us the position of the book in relation to the table.
(ଏ ସମସ୍ତ ବାକ୍ୟରେ ଟେବୁଲ୍ ସହିତ ବହିର ସ୍ଥିତି ସମ୍ପର୍କରେ preposition on ଓ of ସୂଚିତ କରୁଛି ।)
2. Preposition is a word used before a noun or a pronoun to show its relation with the other word(s) in a sentence.
[Preposition ଏଭଳି ଏକ ଶବ୍ଦ ଯାହାକି ଏକ ବିଶେଷ୍ୟ ବା ସର୍ବନାମ ପୂର୍ବରୁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ବାକ୍ୟରେ ଥିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ଶବ୍ଦ ସହିତ ସଂପର୍କ ସୂଚିତ କରେ ।]
Here the other word is the noun or pronoun used as the Subject.
ଏଠାରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଶବ୍ଦ କହିଲେ Subject ବା କର୍ତ୍ତା ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ noun ବା pronoun.

Difference between Adverb and Preposition :

Adverb Particle	Preposition
It modifies the verb or verb phrase. (ଏହା କ୍ରିୟାପଦ ବା କ୍ରିୟାପଦ ବାକ୍ୟାଶକୁ ବିଶେଷିତ କରେ ।) (i) The sun sank down. (ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତଗାମୀ ହେଲା ।) (sank = verb) (ii) The birds are flying above. (ପକ୍ଷୀମାନେ ଉପରକୁ ଉଡୁଛନ୍ତି ।) (are flying = verb phrase)	It goes / is used before the noun phrase (ଏହା noun phrase ବା ବିଶେଷ୍ୟ ବାକ୍ୟାଶ ପୂର୍ବରୁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।) (i) The sun sank down the hill. (ସୂର୍ଯ୍ୟ ପାହାଡ଼ ତଳକୁ ଢଳିଗଲା ।) (the hill = noun phrase) (ii) The birds are flying above the tree. (ପକ୍ଷୀମାନେ ଗଛ ଉପର ଦେଇ ଉଡୁଛନ୍ତି ।) (the tree = noun phrase)

Remember
‘down the hill’ and ‘above the tree’ are Prepositional phrases since they begin with Prepositions respectively ‘down’ and ‘above’.
[‘down the hill’ ଏବଂ ‘above the tree’ ହେଭଛକ୍ତି prepositions କାରଣ ଏଗୁଡ଼କ Prepositional ‘down’ ଯଥାକ୍ରମେ ‘down’ ଓ ‘above’ ରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛନ୍ତି ।]

Differences Between Preposition and Conjunction

Preposition (ବିଭକ୍ତି ସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ)	Conjunction (ସଂଯୋଗ ଅବ୍ୟୟ)
Used before noun or noun phrase. (ବିଶେଷ୍ୟ ବା ବିଶେଷ୍ୟ ବାକ୍ୟାଶ ପୁର୍ବରୁ Preposition ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।) Examples: We must be ready before their arrival. (ସେମାନଙ୍କର ପହଞ୍ଚିବା ପୂର୍ବରୁ ଆମ୍ଭେମାନେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବା ଉଚିତ ।) (their arrival = noun phrase)	Connects or joins two clauses. (ଦୁଇଟି ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ବା ସ୍ଵାଧୀନ ବାକ୍ୟ ଖଣ୍ଡକୁ Conjunction ଯୋଗକରେ ।) Examples: We must be ready before they arrive. (ସେମାନଙ୍କର ପହଞ୍ଚିବା ପୂର୍ବରୁ ଆମ୍ଭେମାନେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବା ଉଚିତ ।) (before they arrive = clause)

Types of Prepositions :

There are SIX different kinds of prepositions.

1. Simple Preposition (Single-word prepositions)
at, in, on, through, over, under, off, up, with, down, of, by, from, etc.
Examples:
He is at home.
The tree was cut down by me.
This man has passed through many troubles.
The road is under repair. (ରାସ୍ତା ନିର୍ମାଣାଧୀନ)
The sun shines over the earth. (ଉପରେ)
I am weak in mathematics.

2. Double Prepositions :
out of, from within, from among, from under, etc.
Examples:
A terrible voice came from within my heart. (ମୋ ହୃଦୟ ଭିତରୁ)
Deepak was selected from among two hundred candidates. (ମଧ୍ୟରୁ)
A huge (ବିଶାଳ) snake emerged (ବାହାରି ଆସିଲା) from under the water. (ଭିତରୁ)
Father drove the servant out of the house. (ଘରୁ)

3. Compound prepositions :
(Prepositions formed by prefixing a preposition, usually ‘be’ (-by), or a (-on) to a Noun, Adjective or Adverb)
about (on + by + out), across (on + cross), above, across, along, amidst, around, before (by + fore), behind, between, within, inside, outside, along with, alongside, throughout.
Examples:
Tell me about your family. (ବିଷୟରେ)
He ran the wire across the ground. (ଏପଟରୁ ସେପଟକୁ)
Visit me around 5 p.m today. (ପାଖାପାଖ୍)
We have a garage behind the building. (ପଛପଟେ)
It has been raining throughout the day. (ଦିନସାରା)
He gets happiness among friends. (ମଧ୍ୟରେ, ଗ୍ରହଣରେ)

4. Phrase Prepositions (Prepositional phrases):
(two or more words ending in a preposition, but used together with the force a single preposition) according to (ଅନୁସାରେ), by dint of (ବଳରେ, ପରିଶ୍ରମ, ପୁଣ୍ୟ, ସଚୋଟତା ଆଦି), because of (କାରଣରୁ । ଯୋଗୁଁ) , with regard to (ସମ୍ପର୍କରେ । ସମ୍ବନ୍ଧରେ), by means of (ଯୋଗୁଁ), an account of (ହେତୁ / କାରଣରୁ), in respect of (ଦୃଷ୍ଟିରୁ), on the brink of, on the point of (ହେବା । ଘଟିବା ଉପରେ) etc.
Examples:
Have you anything to say with reference to this question?
(ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ବିଷୟରେ ତୁମର କିଛି କହିବାର ଅଛି ?)
The patient is on the verge / point of death. (ରୋଗୀ ଜଣକ ମୃତ୍ୟୁର ଦ୍ଵାରଦେଶରେ ।)
He disclosed the matter in the course of the conversation.
(କଥାବାର୍ତ୍ତା ସମୟରେ ସେ ଘଟଣାଟିକୁ ପ୍ରକାଶ କଲା ।)
Mahesh secured the first class by dint of labour.
(ପରିଶ୍ରମ ବଳରେ । ସହାୟତାରେ) ମହେଶ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀ ଲାଭ କଲା ।
Father couldn’t go (ଯାଇପାରିଲେ ନାହିଁ) to his office on account of (ଯୋଗୁଁ) illness ( ଅସୁସ୍ଥତା).

5. Participial Prepositions :
(Present and past Participles are used as prepositions)
concerning, considering, regarding, during, pending, etc.
Examples:
I shall talk to him concerning the matter. (ଘଟଣା ବିଷୟରେ ମୁଁ ତୁମ ସହିତ କଥାହେବି)
I will go home during (ସମୟରେ) the next Puja.
Considering his age (ତାହାର ବୟସକୁ ବିଚାରକରି ।) he was let off ( ଛାଡ଼ିଦିଆଗଲା).

6. Disguised Prepositions :
It is seven o'() clock. (o= disguised preposition)

Forms of Objects Governed by Prepositions:
⇒ Prepositions can have the following forms of objects:
(i) Noun (ବିଶେଷ୍ୟପଦ): The book is on the table.
Malati cut her finger with a knife.

(ii) Pronoun (ସର୍ବନାମ): Father was speaking to him.
The school boy will play with us.

(iii) Adjective (ବିଶ୍ଳେଷଣ) : Always be kind to the poor (ସର୍ବଦା ଦରିଦ୍ରମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଦୟାଶୀଳ ହୁଅ ।)
He is good at mathematics.

(iv) Infinitive (ଅସମାପିକା କ୍ରିୟା) :
Sheela does nothing but play.
The old man is about to die.

(v) Gerund (a verb with ‘ing’ functioning like a noun is a gerund.) :
He is fond of reading novels. (reading – gerund)
You will gain nothing by asking him for help. (asking – gerund)

(vi) Adverb (କ୍ରିୟାବିଶେଷଣ) :
Some adverbs of time or place are used as objects of prepositions :
We shall begin the work from now. (now – adverb of time) (ଏବେଠାରୁ)
I began from where I ended. (where – adverb of place) (ଯେଉଁଠାରୁ)
Nothing lasts for ever. (ever – adverb of time)

(vii) Phrase ( ବାକ୍ୟାଶ) :
The laboures worked for over eight hours. (for over eight hours – phrase) The stranger came from across the river. (from across the river – phrase) This thing happened within a few hours of his arrival.
(within a few hours of his arrival – phrase)

(viii) Noun clause (ବିଶେଷ୍ୟ ବାକ୍ୟଖଣ୍ଡ) :
I told you of what I had heard. (of preposition) (ମୁଁ ଯାହା ଶୁଣିଥୁଲି ମୁଁ ତୁମକୁ କହିଲି ।)
Your success depends on how you perform in the examination. (on – preposition)
(ତୁମେ ପରୀକ୍ଷାରେ କିପରି କରୁଛ ତାହା ଉପରେ ତୁମର ସଫଳତା ନିର୍ଭର କରୁଛି ।)

Preposition of Manner and Method :
They faced the situation with courage (ସାହସର ସହିତ)
We won the game with ease (ସହଜରେ).
The old furniture was sold at auction ( ନିଲାମରେ ବିକ୍ରିହେଲା).
I filled the basket with sand (ବାଲିରେ ଭର୍ତ୍ତି କଲି).
The house was destroyed by fire (ନିଆଁଦ୍ଵାରା).
He purchased the land through a broker (ଏକ ଦଲାଲ ଦ୍ଵାରା).

Preposition of Cause, Reason and Purpose :
The man died of cholera.
The poor laborer ମୂଲିଆ died from overwork.
He is suffering from fever.
Gandhiji worked for the good of his countrymen (ଦେଶବାସୀ).
The man fled away (ପଳାୟନକଲା) for the fear of being arrested (ଗିରଫ ହେବା ଭୟରେ).
The guilty boy (ଦୋଷୀ ବାଳକ) was trembling (ଥରୁଥୁଲା) with fear (ଭୟରେ).

Possession (ଅଧ୍କାର)
He is a man of means. (ଧନଶାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତି)
A man of truth is respected by all.
I know the lady with golden hair.

Contrast Concession (ବିରୋଧୀଭାବ)
For all his wealth (ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି ଥାଇ ସୁଦ୍ଧା) he isn’t happy.
After (in spite of) (ସତ୍ତ୍ବେ) such hard labour, he couldn’t pass.
With (in spite of) all his faults (ତାହାର ସମସ୍ତ ତ୍ରୁଟି ସତ୍ତ୍ବେ) I like him.

Direction and Motion (ଦିଗ ଓ ଗତି)
The earth moves round (ଚାରିପଟେ) the sun.
The boat was sailing down (ତଳ ଆଡ଼କୁ) the river.
The boy returned home from (ରୁ) school.
My friend is coming towards (ଆଡ଼କୁ) me.
The thief rushed into (ଝାଡ଼ ବେଗରେ ପଶିଗଲା) the room.

Source of origin, motive, inference (ଉତ୍ସ, ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ଅନୁମାନ)
Rain comes from the clouds.
Light comes from the sun.
He did it from malice. (ଈଷା)
This famous line is from Shakespeare’s famous tragedy.

Measure, rate, value (ମାପ, ମୂଲ୍ୟ, ହାର)
Cloth is sold by the meter.
I am older than Rama by two years.
This room is fifteen feet (length) by eleven feet. (width ପ୍ରଶସୁ)

Mark the end-position of the prepositions in the following examples :
(ତଳଲିଖୁତ ବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ଶେଷରେ ବ୍ୟବହୃତ prepositions କୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର)
(i) She needs a pen to write with.
[to write with = non-finitive phrase.]
(ସେ ଲେଖୁବା ପାଇଁ ଏକ କଲମ ଦରକାର କରୁଛି ।)

(ii) Who were you talking to? [Who = Wh-question.]
(ତୁମେ କାହା ସହିତ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରୁଥିଲ ?)

(iii) What I am sure of is that Gopal will succeed. [What I am sure of is Wh-clause] (ମୁଁ ଯେଉଁ ବିଷୟରେ ନିଶ୍ଚିତ ଅଟେ ତାହା ହେଉଛି ଗୋପାଳ ସଫଳ ହେବ ।)

(iv) That is the article (which) I told you about.
[I told you about = Relative Clause.]
(ଇଏ ସେହି ଜିନିଷ ଯାହା ବିଷୟରେ ମୁଁ ତୁମକୁ କହୁଥୁଲି ।)

(v) What a difficult situation I was put into !
[Exclamation = ବିସ୍ମୟ]
(ମୁଁ କି ଅସୁବିଧାଜନକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲି !)

(vi) War reporters sometimes get shot at.
[get + Past Participle = Passive construction.]
(ଯୁଦ୍ଧ ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତକାରୀ ବେଳେବେଳେ ଗୁଳିମାଡ଼ର ଶିକାର ହୋଇଥାନ୍ତି ।)

Preposition Of Place

1. At
1. at the door (ଦ୍ବାର ପାଖରେ)
at the gate (ଫାଟକ ନିକଟରେ)
at school
at college
at sea (ଜଳଯାତ୍ରା ସମୟରେ)
at the Samrat / Ritz Cinema (ସମ୍ରାଟରିଜ୍ ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟରେ)
at airport (ବିମାନଘାଟୀରେ)
at the station
at the funeral ceremony (ଶବ ସଂସ୍କାର ସମୟରେ)
at the window (ଝରକା ପାଖରେ)
at her desk
at the bus-stop (ବସ ରହଣୀ ସ୍ଥଳରେ)
at University (ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ)
at work (କାର୍ଯ୍ୟକରୁଥିବା ସମୟରେ)
at the party (ଭୋଜିରେ )
at the meeting (ସଭାରେ)
at a football / cricket match
at the concert (ସଂଗୀତ ସଭାରେ)

2. ‘At’ if it means somebody’s house [‘At’ ଯଦି ଜଣଙ୍କର ଘରକୁ ସୂଚିତ କରେ] Examples :
(i) He is at his uncle’s (house). ( ମାମୁଘରେ)
(ii) The patient is at the doctor’s (clinic). (ଡାକ୍ତରଙ୍କର କ୍ଲିନିକ୍‌ରେ)
(iii) Satish was at the hairdresser’s. (ସେଲୁନରେ)

3. A point of place during a journey (ଯାତ୍ରାବେଳେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ସୂଚିତ କରେ) Examples:
(i) Do you know if the train stops at Bhubaneswar?
(ii) They stopped at a small town on the way to New Delhi.

2. In
1. in the garden (ବଗିଚାଭିତରେ )
in the river (ନଦୀ ଭିତରେ)
in the bottle (ବୋତଲରେ )
in the sky
in the sea
in a queue (ଏକ ଲମ୍ବାଧାଡ଼ିରେ)
in a/ the mirror
in a/ the magazine (ଏକ ପତ୍ରିକାରେ )
in his hand (ତା’ ହାତ ଭିତରେ)
in the Andamans (ଆଣ୍ଡାମାନ ଦ୍ଵୀପପୁଞ୍ଜରେ)
in the park
in the field
in a line (ଗୋଟିଏ ଧାଡ଼ିରେ)
in a photograph (ଏକ ଫଟୋରେ)
in a/the book

2. ‘In’ with cities, towns, villages [ନଗର, ସହର, ଗ୍ରାମ କ୍ଷେତ୍ରରେ In]
Examples:
(i) Samir lives in London. (ନଗର)
(ii) They live in Rourkela. (ସହର)
(iii) I work in Jairampur. (ଗ୍ରାମ)

IN(Building)	AT(point of place)
(i) There are many customers in the shop	(i) Go along the road and turn left at the shop
(ii) It was cold in the library	(ii) We are at the library choosing books

3. On
1. on the notice board
on your shirt
on the ground
on the floor (କଟାଟ ଉପରେ)
on the door (କବାଟ ଉପରେ)
on the wall
on the grass
on the desk (ଡେସ୍କ ଉପରେ)
on the island (ଦ୍ବୀପରେ, ଯଦି ଦ୍ୱୀପ କ୍ଷୁଦ୍ର ହୋଇଥାଏ)
on the first/ second floor

2. open place (ଖୋଲାସ୍ଥାନ)
on the railway (ରେଳବାଇରେ )
on the /a farm
on the/ a rubber/tea/ teak plantation (ରବର, ଚାହା ଓ ସାଗୁଆନ ବଗିଚାରେ)
on the campus.

4. By
1. ‘By’ means next to/beside (ପାଖରେ)
Come and sit by me [ଆସ ଓ ମୋ ପାଖରେ ବସ ।]
2. Measurement
(i) Abinash won the car race by ten meters.
(ii) My father’s salary has increased by 20 percent.
3. Above / Over
(i) The plane is flying above / over the town. [ଉଡ଼ାଜାହାଜଟି ସହର ଉପର ଦେଇ ଉଡୁଛି ।]
(ii) Flags waved above/over our heads. [ଆମ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ପତାକାଗୁଡ଼ିକ ଭଡ଼ିଲା । ]
Remember
‘above lover’ describe a vertical relationship.
[above/ over vertical ବା ଲମ୍ବଜ ସଂପର୍କକୁ ବୁଝାଏ ।]

5. Over
1. Across/ from one side to the other [ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ବରୁ ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ]
(i) There is a bridge over the river. [ନଦୀର ଏପଟରୁ ସେପଟକୁ ଗୋଟିଏ ପୋଲ ଅଛି ।]
2. (i) The sun is over our heads. [ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆମ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଅଛି ।]
(ii) The girl is leaning over the wall. [ଝିଅଟି କାନ୍ଥ ଉପରେ ଆଉଜେଇ ହୋଇଛି ।]
(iii) The building cost over Rs. 1 lakh. [କୋଠାଘରଟି ଲକ୍ଷରୁ ଅଧ୍ବକ ଟଙ୍କା ପଡ଼ିଲା ।]

6. Above / Below
(i) There is a temple above the house.
(ii) The house is below the temple.

7. Under
(i) There is a cat under the table. [ଟେବୁଲ ତଳେ ବିଲେଇଟିଏ ଅଛି ।]
(ii) The patient is under treatment. [ରୋଗୀ ଜଣକ ଚିକିତ୍ସାଧୀନ ଅଛନ୍ତି ।]
(i) Gases become liquid under pressure. [ଗ୍ୟାସ୍ ଚାପ ଦ୍ବାରା ତରଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।] (iv) Your application is under consideration. [ତୁମ ଦରଖାସ୍ତ ବିଚାରାଧୀନ ଅଛି ।]

8. Along (ରାସ୍ତାର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ବରେ)
(i) The boy is walking along the road. [ବାଳକଟି ରାସ୍ତାରେ ଯାଉଛି । ] (‘on’ ନୁହେଁ )
(i) The bus was running along the street. [ବସ୍‌ ରାସ୍ତାରେ ତୀବ୍ର ଗତିରେ ଚାଲୁଥିଲା । ]

9. Across [from one side to the other (ରାସ୍ତାର ଗୋଟିଏ ପଟରୁ ଅନ୍ୟ ପଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ)]
The man is going / walking across the road.[ଲୋକଟି ରାସ୍ତାର ଗୋଟିଏ ପଟରୁ ଅନ୍ୟ ପଟକୁ ଯାଉଛି ।]

10. Through
(i) The road goes through the tunnel. [ରାସ୍ତାଟି ସୁଡ଼ଙ୍ଗ ଦେଇ ଯାଇଛି । ]

11. To / Towards [To : for destination (ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ) ଏବଂ Towards : for ‘direction’ (ଦିଗ)]
(i) They are going to Konark. [ସେମାନେ କୋଣାର୍କକୁ ଯାଉଛନ୍ତି ।]
(ii) saw them running towards the field. [ମୁଁ ସେମାନଙ୍କୁ କ୍ଷେତଆଡ଼କୁ ଦୌଡ଼ିଯାଉଥିବାର ଦେଖୁଲି । ]

12. In front of (ସମ୍ମୁଖରେ। ଆଗରେ)
There is a garden in front of the school. [ସ୍କୁଲ ସମ୍ମୁଖରେ ଗୋଟିଏ ବଗିଚା ଅଛି ।]

13. Behind [ପଛରେ (at the back of)]
The motorcycle is behind the motorcar. [ମୋଟର ସାଇକେଲ କାର୍ ପଛରେ ଅଛି । ]

14. Opposite (ଆଗରେ | ସମ୍ମୁଖରେ| ମୁହଁ କରି | ମୁହାଁମୁହିଁ)
Mita is sitting opposite Gita. [ମିତା, ଗୀତାର ଠିକ୍ ଆଗରେ | ମୁହାଁମୁହିଁ ହୋଇ ବସିଛି । ]

15. Between (ମଧ୍ୟରେ | ମଝିରେ)
(i) The ball went between the player’s legs.
[ଖେଳାଳିଙ୍କ ଗୋଡ଼ ମଝିରେ ବଲ୍‌ ଗଡ଼ିଗଲା । ]
(ii) Luxumburg lies between Belgium, Germany and France.
[ବେଲଜିୟମ୍, ଜର୍ମାନୀ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ଦେଇ ଲକ୍‌ ମୂବର୍ଗ ଯାଇଛି । ]
(iii) Sita is standing between Rama and Laxman.
[ରାମ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ମଝିରେ ସୀତା ଠିଆ ହୋଇଛି । ]

16. Among [a large number (ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ମଧ୍ୟରେ|ଭିତରେ)]
Distribute the sweets among the children.
[ପିଲାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମିଠାଇସବୁ ବାଣ୍ଟି ଦିଅ । ]
(ii) I tried to identify Seema among the guests.
[ଅତିଥୁମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ମୁଁ ସୀମାକୁ ଚିହ୍ନିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲି । ]

Mark the use of the following prepositions

AT:
I’ll see you at the station at 4 o’clock. He lives at Salipur.
‘At’ is used mainly to indicate a place or point of time.
Other uses:
at for small towns, in for large cities. at five rupees a kilo.
He is good at football/English/his work. His father died at fifty-two.

BY:
Nearness (ନିକଟତା): Come and sit by me.
Direction on movement (ଦିଗ ବା ଗତି): We come to Paradeep by way of Jagatsinghpur.
Agency (କାରକ) : The book was written (ରଚିତ ହୋଇଥିଲା) by Fakir Mohan.
Time: We traveled by day/night.
Measurement: (i) Banaras are sold by dozens.
(ii) He is older than me by two years.
By means of: Radios work by electricity.

FOR:
Space of time or distance:
(i) I am staying here for a week. (ii) The forest goes on for five kms.
Purpose, aim, intention ଭଡେଣ୍ୟ
(i) We go there for English lessons. (ii) He uses a razor () for shaving.
Direction:
Which is the bus for Kendrapara?

Point of time:
The meeting is arranged for seven a.m.
Cause (କାରଣ) :
I couldn’t see anything for thick smoke (ଘନ କୁହୁଡ଼ି ହେତୁ).
He gained (ଜିତିଲା) a medal (ପଦକ) for bravery (ସାହସିକତା).
We dance for joy.

Exchange :
He paid Rs.50/- for that picture.

FROM:
A motion away, departure (ପ୍ରଷ୍ଥ।ନ), removal :
He rose (ଉଠି ଠିଆ ହେଲା) from the chair. They came from Puri last week.
A starting point, place of origin (ଭସ୍ଥ):
He read from page 16 to 21. The wool has come from Australia.
Cause: She is suffering from fever / a cold / a headache.
Separation: He is far away from home.

IN:
Circumstances or condition (ପରିସ୍ଥିତି)
In prison, in the dark, in good/bad health, in debt (ଋଣଗ୍ରସ୍ତ), in a bad temper (କ୍ରୋଧରେ)
Dress, covering: Sheela was dressed in silk. The book was bound in leather.
Time: In the morning/afternoon/evening / January/2019
At the end of: In an hour, in two weeks, in three years, in 20 minutes

OF:
Genitive (ଉପସର୍ଗ) :
the tail (ଲାଙ୍ଗୁଡ଼) of the dog,
the love of God, the capital of India
Origin or authorship:
Child of poor parents,
Poems of Wordsworth
Measure, quantity:
a meter of cloth, a kilo of sugar, a box of matches.

ON:
Position :(i) The book is on the table.
(ii) London is on the Thames.
(iii) Cuttack is on the Mahanadi.
Time: On May 31st, On Thursday, On reaching home, On the morning of 10th June.
To mean “about” :
He gave a lecture on America.
A book on Indian history

ΤΟ:
Direction of Movement: They are going to Puri. Come to me.
A limit: From 3 p.m. to 6 p.m. From beginning to end
Comparison (ତୁଳନା): This car is superior/inferior/equal to that one (car).

WITH:
Accompaniment (ସହିତ) :
He came here with all his family.
Agreement (Disagreement) (ସମ୍ମତି / ଅସମ୍ମତି)
(i) I agree/disagree with him on this matter.
(ii) Don’t quarrel with me.
An instrument (ଉପକରଣ): Cut the bread with this knife.
Cause (କାରଣ): The old man was bent with age and dying with hunger.
Manner (ପ୍ରକ୍ରିୟା): They fought with bravery.
He stood with his hands in his pockets.
Possession (ଧାରଶ): A girl with golden hair, A house with a large garden.

ABOVE:
Directly higher than the point/ on a higher level
We flew above the clouds.
(ii) The sun rose above the clouds.
(iii) The water came above our knees.
(iv) A Headmaster ranks above an assistant teacher.
Greater in number, price, weight etc.
It weighs (ଓଜନ) above / over ten kilos.
Applicants (ଆବେଦନକାରୀ) I must be above/over the age of 21.

More than A soldier should value honor above (ଠାରୁ । ଅପେକ୍ଷା) life.
Too difficult for The book is above me.

OVER:
Covering partly (ଆଂଶିକ ଭାବରେ) or completely
Spread a cloth over the table / the floor / the bed.
At or to a level higher than, but not touching
(i) The sky is over/above our heads.
(ii) The electric wires over the street are ugly.
(iii) There was a lamp over the table.
Superiority in rank (ପଦବୀରେ ଉତ୍କୃଷ୍ଟତା)
(i) These people need a firm (ଦୃଢ଼) ruler over them.
(ii) He has no command (ନିୟନ୍ତ୍ରଣ) over himself.
In every part: He is famous all over the world.
At the other side: Look over the edge.
More than The family stayed here for over a year.

ACROSS:
From one side to the other :
(i) The child ran across the road.
(ii) Draw a line across a sheet of paper.
On the other side of :
My house is just across the street.

AMONG:
Position in the middle :
You may see my house among the trees.
Included (ଅକ୍ତଭୁକ୍ତ): Kalidas is among (one of) the world’s greatest poets. Sharing: The sweets are to be distributed (ବଣ୍ଟାଯିବାର ଅଛି) among the students.

UNDER:
Lower than and covered by
He put the letter under a book that was lying on the desk.
Covered by/Protected by (ଶାସିତ / ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ) :
In 1940 India was under British rule and its soldiers served under the British flag.
A certain state of being :
He is under treatment (ଚିକିତ୍ସାଧୀନ) for filaria.

THROUGH:
Position on movement usually from one side to the other:
(i) The train rushed (ran speedily) through the tunnel (ସୁଡ଼ଙ୍ଗ).
(ii) Look through the window.
(iii) He has come through a lot of problems.
Agency (କାରକ) :
(i) He got the job through his uncle. (by the influence of, Gala am)
(ii) He bought the property through a house agent.

Activity – 1

Fill in the blanks in the following sentences with appropriate prepositions :
(i) The young men are swimming ___________ the sea.
Answer:
In

(ii) There is a label ____________ the medicine bottle.
Answer:
On

(iii) There is a TV set ____________ the corner of the room.
Answer:
In

(iv) London is ____________ the Thames.
Answer:
On (କୂଳରେ)

(v) John was brought up __________ a farm, but at the age of sixty he was sent to work ___________ a shop.
Answer:
On, at

(vi) When we visited Hyderabad, we stayed at _________ the Justa Hotel.
Answer:
In

(vii) I would prefer to work ____________ a factory.
Answer:
In

(viii) He told me that he lived ___________ 25 Ashok Nagar, Bhubaneswar.
Answer:
At

(ix) My father is employed as a cashier ____________ the local branch of the Allahabad Bank.
Answer:
In

(x) He was ___________ me at school. (Suggesting ‘lower than’)
Answer:
Under

(xi) My hat fell ___________ a chair as I was leaving the room.
Answer:
Off

(xii) He has ten men working __________ him.
Answer:
Under

(xiii) They were standing ___________ the hillside.
Answer:
At

(xiv) They were walking together ____________ the beach.
Answer:
on/at

(xv) He waited half an hour ___________ the corner of the street.
Answer:
At

(xvi) She divided the cake _____________ her five children.
Answer:
Between

(xvii) I can’t see any difference ___________ these two books.
Answer:
Between

(xviii) She met him _________ the front door.
Answer:
At

(xix) I was getting late, so we set off (ଯାତ୍ର।କଲୁ) __________ home.
Answer:
For

(xx) He couldn’t keep himself from falling __________ the wall.
Answer:
Off

2. Preposition Of Time

1. At
(i) ‘At’ is used to exact time [ସଠିକ୍ ସମୟ]
at 10.30 a.m
at one o’clock
at that time (ସେହି ସମୟରେ)
at the moment (ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ)
at 7 p.m
at half past five (୫ଟା ୩୦ ମିନିଟ୍‌ରେ )
at breakfast (ପ୍ରାତଃଭୋଜନ କାଳରେ)

(ii) Before periods of time covering day and night. [ଦିନ ଓ ରାତିର ସମୟ ଅବଧୂ ପୂର୍ବରୁ]
at mid-day
at sunset
at noon (ମଧ୍ୟାହ୍ନରେ )
at dusk (ଗୋଧୂଳି/ପ୍ରଦୋଷରେ)
at sunrise
at night
at dawn (ପ୍ରତ୍ୟୁଷରେ)

(iii) Holiday periods of one or two days [ଦୁଇ ବା ତହିଁରୁ ଅଧ‌ିକ ଦିନରେ ଛୁଟି ବା ପର୍ବ ପୂର୍ବରୁ]
at Ester
at weekend
at New Year
at Dussehra
(iv) at 20 (୨୦ ବର୍ଷ ବୟସରେ)
at 65 (୬୫ ବର୍ଷ ବୟସରେ )

2. In
(i) English years [ଇଂରାଜୀ ବର୍ଷ]
in 1947
in 2008
in 1956 etc.
(ii) Seasons [ଋତୁ]
in Winter (ଶୀତ ଋତୁ)
in Spring (ବସନ୍ତ ଋତୁ)
in Summer
in Autumn (ଶରତଋତୁ), etc.
(iii) English and Odia months [ଇଂରାଜୀ ଓ ଓଡ଼ିଆ ମାସ ପୂର୍ବରୁ]
in January
in February
in December
in Asadha (ଆଷାଢ଼ ମାସରେ)
in Kartik (କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ) etc.
(iv) Parts of day and night
[ଦିନ ଓ ରାତିର ସମୟ ଅବଧୂ] in the night
in the midnight ( ମଧ୍ୟରାତ୍ରିରେ )
in the morning
in the evening
in the afternoon
(v) Others [ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ]
in five days (ପାଞ୍ଚ ଦିନପରେ)
in twenty minutes(କୋଡ଼ିଏ ମିନିଟ୍ ପରେ )
in an hour (ଗୋଟାଏ ଘଣ୍ଟାପରେ)

3. On
(i) Before days [ଦିନ ପୂର୍ବରୁ]
on Sunday
on Monday
on Thursday, etc.
(ii) With a Single day
on 18th September
on 15th August
on Easter Sunday
on the New Year’s Day
(iii) Specific part of a day/night [ଦିନ ରାତିର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅବଧୂ]
on Tuesday afternoon (ମଙ୍ଗଳବାର ଅପରାହ୍ନରେ )
on the evening of Kumar Purnima (କୁମାରପୂର୍ଣିମା ସଂଧ୍ୟାରେ)
on a moonlit night (ଏକ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ରାତିରେ )

4. For / Since
For” – Period of time [ଅତୀତରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ]
‘Since’ – Point of time [ଅତୀତରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ]
(i) They stayed at Gopalpur for a week. (ଏକ ସପ୍ତାହ ଧରି)
(ii) We have been waiting for twenty minutes. (୨୦ ମିନିଟ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ)
(iii) We haven’t seen him since October, 2006. (ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୧୨ ମସିହାରୁ)

5. Till / Until [ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ | ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନୁହେଁ]
(i) He will be in Kolkata till/until next November.
(ଆସନ୍ତା ନଭେମ୍ବରମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ କୋଲକତାରେ ଥ‌ିବ ।)

6. By [ସୁଦ୍ଧା]
(i) I am always up by 6 o’clock in the morning.
(ସକାଳ ୬ଟା ସୁଦ୍ଧା ସବୁବେଳେ ବିଛଣାରୁ ଉଠିପଡ଼େ ।)
(ii) Can you clear up your dues by Saturday ?
(ଶନିବାର ସୁଦ୍ଧା ତୁମେ ତୁମର ଦରମାସବୁ ଦେଇଦେବ କି ?)

7. From / Between
‘From’ – The time when something starts.
(i) Tickets will be sold from next Wednesday.
(ଆସନ୍ତା ସୋମବାରରୁ ଟିକେଟ ବିକ୍ରି ଆରମ୍ଭ ହେବ ।)
(ii) It started raining from seven in the morning.
(ସକାଳ ୭ଟାରୁ ବର୍ଷା ହେବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲା ।)
‘Between’ – a period after one time and before another.
(i) I work between the third and fourth week of every month.
(ମୁଁ ପ୍ରତିମାସରେ ୩ୟ ଓ ଚତୁର୍ଥ ସପ୍ତାହ ମଧ୍ୟରେ କାମ କରେ ।)

8. Before / After
‘Before’ – earlier in time (ପୂର୍ବରୁ)
‘After’ – later in time (ପରେ)
(i) Arati came before Ava. (ଆଭା ପୂର୍ବରୁ ଆରତୀ ଆସିଲା ।)
(ii) Ava came after Arati. (ଆରତୀ ପରେ ଆଭା ଆସିଲା ।)

9. During (Period of time) [କାଳରେ / ସମୟରେ ]
(i) People make merry during festivals.
(ପର୍ବପର୍ବାଣି ସମୟରେ ଲୋକମାନେ ମନୋରଂଜନ କରନ୍ତି ।)
(ii) Many people died during the War.
(ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବହୁତ ଲୋକ ମରିଗଲେ ।)

10. At the End / At the Beginning [ଶେଷରେ/ ଆରମ୍ଭରେ]
(i) Meet me at the end of the month. (ମାସ ଶେଷରେ ମୋତେ ଦେଖାକର ।)
(ii) Candidates sit for the exam at the end of the course.
(ପରୀକ୍ଷାର୍ଥୀମାନେ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ଶେଷରେ ପରୀକ୍ଷାରେ ବସନ୍ତି ।)
(iii) At the beginning of the concert, there were a few people.
(ସଙ୍ଗୀତସଭା ଆରମ୍ଭରେ କମ୍ ଶ୍ରୋତା ଥିଲେ ।)
The opposite of ‘at the end’ is ‘at the beginning’

11. In the End (Finally (ଶେଷରେ) ]
(i) I had a lot of problems with my bicycle; in the end I sold it for a few rupees. (ପ୍ରଥମେ ମୋ ସାଇକେଲରେ ଅନେକ ତ୍ରୁଟି ଥିଲା; ଶେଷରେ କିଛି ଟଙ୍କାରେ ମୁଁ ଏହାକୁ ବିକି ଦେଲି ।)

3. Words Followed By Preposition

1. Of
accuse of (ଅଭିଯୁକ୍ତ କରିବା)
proud of (ଗର୍ବ।)
remind of (ମନେ ପକାଇଦେବା )
approve of (ସ୍ଵୀକାର କରିବା )
avail of (ସୁବିଧା ସୁଯୋଗର ସଦ୍‌ବ୍ୟବହାର କରିବା)
beware of (ସାବଧାନ ହେବା)
boast of (ଗର୍ବ କରିବା )
consist of (ଗଠିତ)
inform of (ଜଣାଇବା)
rob of (ଲୁଟିନେବା)
fond of (ପ୍ରିୟ| ଆଗ୍ରହୀ )
full of (ପୂର୍ଣ୍ଣ)
complain of (ଯନ୍ତ୍ରଣା/ରୋଗ ବିଷୟରେ କହିବା)
die of (ରୋଗରୁ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିବା)
made of (ତିଆରି କରିବା) (ମୂଳ ଦ୍ରବ୍ୟର ସତ୍ତା ଥିବା)
warn of ( ସତର୍କ କରିଦେବା)
afraid of (ଭୟଭୀତ)
ashamed of (ଲଜିତ)
innocent of (ନିରାହ)
sure of (ନିଶ୍ଚିତ)
tired of (8)
jealous of (ଈର୍ଷାପରାୟଣ )
careful of (ସତର୍କ ରହିବା)
capable of (ସମର୍ଥ)
cause of (କାରଣ)

2. To / Into
add to (ବଢ଼ାଇବା| ବୃଦ୍ଧିକରିବା)
appeal to (ନିବେଦନ କରିବା)
behave to/ towards
(ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଇବା )
compare to ( ଅସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି| ବସ୍ତୁ ମଧ୍ୟରେ ତୁଳନା କରିବା)
turn into (ପରିଣତ ହେବା)
explain to (ବୁଝାଇବା)
solution to (ସମାଧାନ)
friendly to (ବନ୍ଧୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ)
object to (ବିରୋଧ କରିବା)
talk to ( କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବା)
split into ( ଭାଙ୍ଗିଦେବା । ବିଭକ୍ତ କରିବା)
familiar to (ପରିଚିତ)
useful to (ଦରକାରୀ)
impolite /rude to (ନିଷ୍ଠୁର )
judicious to (ବିଞ)
reaction to (ପ୍ରତିକ୍ରିୟା )
nice to ( ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବହାର )
aware of (ସଚେତନ)
It…foolish/kind of (ନିର୍ବୋଧତା/ଦୟା)
envious of (ଈର୍ଷା ପରାୟଣ)
worthy of (ଯୋଗ୍ୟ)
knowledge of ( ସଚେତନ )
proof of (ପ୍ରମାଣ)
agree to (ପ୍ରସ୍ତାବରେ ରାଜିହେବା)
apologize to (କାହା ନିକଟରେ କ୍ଷମାପ୍ରାର୍ଥନା କରିବା)
belong to (ଅସ୍ଵୀକାରରେ ରଖୁ ଥିବା)
crash into (ବାଡ଼େଇ ହୋଇଯିବା)
happen to (ଘଟିବା )
listen to (ମନଦେଇ ଶୁଣିବା)
point to ( ଦିଗ ସୂଚିତ କରିବା)
shout to (ଚିତ୍କାର କରିବା) (କ୍ରୋଧରେ)
throw to (ଧରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଫିଙ୍ଗିବା)
divide into (ଭାଗ ଭାଗ କରିବା)
grateful to (କୃତଜ୍ଞ)
polite to (ନମ୍ର)
kind to (ଦୟାଳୁ)
alternative to (କୃତଜ୍ଞ)
solution to ( ସମାଧାନ)
attitude to (ସ୍ଵଭାବକୁ)

3. For
admire for (ପ୍ରଶଂସା କରିବା)
apologize for ( କୌଣସି ଭୁଲ ପାଇଁ କ୍ଷମା ମାଗିବା )
ask for (ମାଗିବା )
invite to (ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବା)
prefer to (ଗୋଟିଏ ଜିନିଷ। କାର୍ଯ୍ୟ ଅପେକ୍ଷା ଅନ୍ୟଟିକୁ ଅଧ୍ୟକ ପସନ୍ଦ କରିବା)
blame/ criticize for (କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ନିନ୍ଦା| ସମାଲୋଚନା କରିବା)
care for (ଚାହିଁବା)
look for (ଖୋଜିବା)
search for (ଖୋଜିବା)
concern for (ଚିନ୍ତା | ବ୍ୟାକୁଳତା)
famous for ( ପ୍ରସିଦ୍ଧ)
hope for (ଆଶା କରିବା)
leave for (କୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବା )
need for ( ଦରକାର )
thank for ( ଧନ୍ୟବାଦ ଦେବା)
provide for ( ଯୋଗାଇଦେବା )
responsible for (କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ଦାୟୀ ରହିବା)
admiration for (ପ୍ରଶଂସା)
appetite for (ବିରାଟ ଆକର୍ଷଣ)
love for (ଆସକ୍ତି/ଆଦର)
reason for (କାରଣ)
demand for ( ଚାହିଦା )
pity for (ଦୟା)
remedy for (ପ୍ରତିକାର)
sympathy for ( ସହାନୁଭୂତି)

4. With
agree with (ରାଜିହେବା/ ବ୍ୟକ୍ତି ସହ)
collide with (ଧକ୍‌କା ଦେବା)
deal with (ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଇବା)
interfere with (ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବା)
charge with ( ଅଭିଯୁକ୍ତ କରିବା)
full with (ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବା। କରିବା)
differ with (ବ୍ୟକ୍ତି ସହିତ ମତପାର୍ଥକ୍ୟ ଘଟିବା )
present with (ଉପହାର ଦେବା)
share with (ସୁଖ| ଦୁଃଖ| ଜିନିଷପତ୍ର ନିଜ ନିଜଭିତରେ ବାଣ୍ଟିବା)
sympathise with ( ସହାନୁଭୂତି ଜଣାଇବା)
angry with (ରାଗିଯିବା) (ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷ)
pleased with/ satisfied with (ସନ୍ତୁଷ୍ଟ)
mix with (ମିଶାଇବା)
familiar with (ପରିଚିତ) (ସ୍ଥାନ)
difficulty with (ବ୍ୟକ୍ତିସହ ଅସୁବିଧା)

5. On
bored/ fed up with (ବିରକ୍ତି)
impressed with (GU)
agree on (ରାଜିହେବା)( ଯୋଜନା| ତାରିଖ| କାର୍ଯ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି)
congratulate on ( ଅଭିନନ୍ଦନ ଜଣାଇବା)
insist on (ଦୃଢ଼ ଭାବରେ କହିବା)
concentrate on (ମନୋଯୋଗ ଦେବା)
influence on ( ପ୍ରଭାବ)
ill with (ଅସୁସ୍ଥ)
depend on/ rely on/ bank on (ନିର୍ଭର କରିବା)
live on (ଖାଦ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ବଞ୍ଚିବା)
effect on (ପ୍ରଭାବ)
knock on (କବାଟ ବାଡ଼େଇବା )

6. In In
believe in (ବିଶ୍ଵାସ କରିବା)
deal in (ବ୍ୟବସାୟ କରିବା)
interfere in (ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବା)
interested in (ଆଗ୍ରହୀ)
invest in (ଟଙ୍କା ଖଟେଇବା)
write in (ଲେଖୁବା) (କାଳି, କଲମ, ପେନ୍‌ସିଲ ଇତ୍ୟାଦିରେ)
blind in (ଅନ୍ଧ)
difficulty in (ଅସୁବିଧା ) ( ରହିବାରେ, ପାଠ ବୁଝିବାରେ)
rise in/ fall in (ବୃଦ୍ଧି।ହ୍ରାସ ଘଟିବା)
belief in (ବିଶ୍ବାସ)
increase in/decrease in (ବୃଦ୍ଧି। ହ୍ରାସ ଘଟିବା )
success in (ସଫଳତା)
end in (ଶେଷ ହେବା)
succeed in (ସଫଳ ହେବା)
result in (ଫଳାଫଳରେ ଶେଷ ହେବା)
strong in/ weak in (ଦକ୍ଷ| ଦୁର୍ବଳ) (ପାଠ, ଖେଳ, ସଂଗୀତ ଇତ୍ୟାଦି)

7. At
aim at/ point at (ଗୁଳି କରିବା ପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବା)
arrive at (ପହଞ୍ଚିବା)
laugh at ( ପରିହାସ କରିବା)
shout at (ବଡ଼ ପାଟି କରି ଗାଳିଦେବା)
angry at (ରାଗିଯିବା) (କଥାରେ | ଘଟଣାରେ)
preside at ( ସଭାପତିତ୍ବ କରିବା )
throw at (ଫିଙ୍ଗିବା/ ଆଘାତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ)
delighted at (କୌଣସି ଘଟଣାରେ ଖୁସି ହେବା )
good at/ bad at (ଦକ୍ଷ/ ଦୁର୍ବଳ)( ପାଠପଢ଼ା, ଖେଳ, କାର୍ଯ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦିରେ )
shocked at (ଦୁଃଖରେ ମ୍ରିୟମାଣ ହେବା)
surprised/astonished at ( ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟାନ୍ବିତ)
look at (ଚାହିଁବା)
clever at (ଚତୁର)
stare at (ଖରାପ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଚାହିଁବା)
gaze at ( ଏକ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଚାହିଁବା )
triumphant at (ବିଜୟୀ)

8. From
borrow from (ଧାର କରିବା)
free from (ମୁକ୍ତ)
differ from (ଭିନ୍ନ ମତ ଦେବା) (ବ୍ୟକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ)
discourage from (କୌଣସି କାମରେ ହତୋତ୍ସାହିତ କରିବା)
die from (ରୋଗ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କାରଣରୁ ମରିବା)
escape from (କୌଣସି ସ୍ଥାନରୁ ଖସି ପଳାଇବା)
exempt from (ଜୋରିମାନା, ଦଣ୍ଡ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଛାଡ଼ କରିବା)
made from (ଶେଷ ଉତ୍ପାଦରେ ମୂଳ ଉତ୍ସ ନ ଥିଲେ)

Example :
Butter is made from milk.
save from (ରକ୍ଷା କରିବା)
retire from (ଅବସର ନେବା)
recover from (ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରିବା)
different from (ଭିନ୍ନ)
protect from (ସୁରକ୍ଷା ଦେବା)

9. Against
protest against (ପ୍ରତିବାଦ କରିବା)
collide against (ଧକ୍‌କା ଦେବା)
warn against (ସତର୍କ କରିଦେବା)
revolt against (ବିଦ୍ରୋହ କରିବା)
vote against (ବିରୋଧରେ ଭୋଟ ଦେବା)
knock against (ଧକ୍‌କା ମାରିବା)
run against (ପିଟି ହୋଇଯିବା)

10. About
anxious about ( ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନ/ ଚିନ୍ତାଗ୍ରସ୍ତ)
sorry about (କୌଣସି କଥାପାଇଁ ଦୁଃଖ)
worried about (ବିବ୍ରତ)
talk about (କୌଣସି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବା)

4. Prepositions Used Before Certain Words

1. At
at case (ଆରାମ)
at length (ଦୀର୍ଘ କରି )
at rest (ବିଶ୍ରାମ ଅବସ୍ଥାରେ )
at first/last (ପ୍ରଥମରେ|ଶେଷରେ)
at sea (ଦୁର୍ବଳ)
at present (ବର୍ତ୍ତମାନ)
at play (ଖେଳୁଥିବାବେଳେ )
at work(କାର୍ଯ୍ୟ ଅବସ୍ଥାରେ )
at home(ଦକ୍ଷ| କୁଶଳୀ)
at heart (ଆଘାତ)
at peace (ଶାନ୍ତି ଅବସ୍ଥାରେ )
at war (ଯୁଦ୍ଧବେଳେ)
at least (ଅତି କମ୍‌ରେ ) at once (ଏକଦା )
at short notice ( ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିଜ୍ଞାପନ ଜରିଆରେ)
at sight ( ଦେଖିବାମାତ୍ରେ)
at hand (ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ)
at the end (ଶେଷରେ)

Examples :
(i) Our Exams are at hand.
(ii) I am at home in English. ( ମୁଁ ଇଂରାଜୀରେ ଦକ୍ଷ )
(iii) Are you at ease in your uncle’s house ? (ତୁମେ ତୁମ ମାମୁଘରେ ଆରାମରେ ଅଛ ?)
(iv) The two little boys are at play. (ଦୁଇଟି ଛୋଟ ପିଲା ଏବେ ଖେଳୁଛନ୍ତି ।)
(v) Tell me the story at length. (ମୋତେ ଗପଟିକୁ ଦୀର୍ଘ କରି କୁହ ।)

2. By
by accident (ହଠାତ୍|ସୁଯୋଗବଶତଃ)
by heart ( ଆନ୍ତରିକତାର ସହିତ )
by surprise (ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ)
by degrees (ଧୀରେ ଧୀରେ )
by day (ଦିନବେଳା)
by good fortune (ସୌଭାଗ୍ୟକ୍ରମେ )
by name (ନାମରେ)
by design (ନକ୍‌ସା ମାଧ୍ୟମରେ)
by himself (ନିଜେ )
by chance (ହଠାତ୍ )
by mistake (ଭୁଲ୍‌କ୍ରମେ )
by night (ରାତ୍ରିବେଳା)
by sight (ଦେଖୁବାମାତ୍ରେ)

Examples :
(i) Pick up the speed by degrees. (ଧୀରେ ଧୀରେ ବେଗ ବଢ଼ାଅ ।)
(ii) I took him my uncle by mistake. (ମୁଁ ଭୁଲରେ ତାଙ୍କୁ ମୋର ମାମୁ ଧରିନେଲି ।)
(iii) Some birds come out by night. (କେତେକ ପକ୍ଷୀ ରାତିରେ ପଦାକୁ ବାହାରନ୍ତି ।)
(iv) The accident took me by surprise. (ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ମୁଁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଚକିତ ହୋଇଗଲି ।)
(v) Do the work by yourself. (ନିଜେ କାମଟି କର ।)

3. In
in brief ( ସଂକ୍ଷେପରେ)
in due course (ଠିକ୍ ସମୟରେ)
in need ( ଅଭାବବେଳେ)
in reply (ଉତ୍ତର ଦେଇ)
in tears (କାନ୍ଦିପକାଇ)
in debt (ଋଣଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇ)
in love (ପ୍ରେମରେ ପଡ଼ିବା)
in sight (ଦୃଶ୍ୟରେ)
in common (ସାଧାରଣତଃ)
in half (ଅଧାରେ)
in particular (ବିଶେଷକରି | ମୁଖ୍ୟତଃ)
in secret (ଗୁପ୍ତରେ)
in turn (ବଦଳରେ)
in danger (ବିପଦରେ )
in general (ସାଧାରଣତଃ)
in pieces (ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇ)
in short ( ସଂକ୍ଷେପରେ)
in case (କାଳେ)
in fact (ପ୍ରକୃତରେ)
in order (ସଜାଇ)
in time (ଠିକ୍ ସମୟରେ)
in difficulties (ଅସୁବିଧାରେ )
in name (ନାମକୁ)
in public (ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ)
in stock (ଜମାହେବା ଅବସ୍ଥାରେ)

Examples :
(i) The girl was in tears. (ଝିଅଟି କ୍ରନ୍ଦନରତ ଥିଲା ।)
(ii) like Sehwag’s batting in particular. (ମୁଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ସେହୱାଗଙ୍କ ବ୍ୟାଟିଂକୁ ପସନ୍ଦ କରେ ।)
(iii) The Persian prince was in love with the shepherd’s daughter.
(ପାରସ୍ୟ ରାଜାଙ୍କ ପୁତ୍ର ମେଷପାଳକ କନ୍ୟାକୁ ଭଲ ପାଉଥିଲେ ।)
(iv) I wrote his phone number in case I should forget.
(କାଳେ ଭୁଲିଯିବି, ମୁଁ ତାଙ୍କର ଫୋନ ନମ୍ବରଟି ଟିପି ନେଲି ।)
(v) Father is in debt. (ବାପା ଋଣ ଭାରରେ ପଡ଼ିଛନ୍ତି ।)

4. On
on business (ବ୍ୟବସାୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ)
on time (ଠିକ୍ ସମୟରେ)
on fire ( ନିଆଁରେ ଜଳୁଥିବା ବେଳେ)
on holiday (ଛୁଟିରେ )
on horseback ( ଘୋଡ଼ା ପିଠିରେ)
on duty (କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବେଳେ)
on purpose (ଜାଣିଶୁଣି )
on sale (ବିକ୍ରି ହେବା ଅବସ୍ଥାରେ)

Examples:
(i) The policeman is on duty. (ପୋଲିସ ଏବେ ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟସ୍ତ ଅଛି ।)
(ii) Father was on holidays. (ବାପା ଛୁଟିରେ ଥିଲେ ।)
(iii) The Nokia mobiles are on sale. (ନୋକିଆ ମୋବାଇଲ ଫୋନ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ବିକ୍ରିପାଇଁ ରଖାଯାଇଛି । )
(iv) They finished the meeting on time. (ସେମାନେ ଠିକ୍ ସମୟରେ ସଭାଟି ଶେଷ କଲେ ।)
(v) Don’t harm anyone on purpose. (ଜାଣିଶୁଣି କାହାର କ୍ଷତି କରନାହିଁ ।)

5. Out of
Out of control (ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବାହାରେ)
out of place (ଅର୍ଥହୀନ)
out of reach (ପହଞ୍ଚିବା ବାହାରେ)
Out of order (ଖରାପ ହୋଇଯିବା)
out of work (ବେକାରୀ)
Out of danger. (ବିପଦମୁକ୍ତ)
out of stock (ଆଉ ନଥିବା/ ସରି ଯାଇଥବା)
out of date (ତାରିଖ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ )
out of sight (ଅଦୃଶ୍ୟ)

Examples :
(i) The patient is out of danger. (ରୋଗୀଟି ଏବେ ବିପଦମୁକ୍ତ ।)
(i) Your arguments are out of place. (ତୁମର ଯୁକ୍ତି ଅର୍ଥହୀନ ଅଟେ ।)
(iii) My watch has been out of order. (ମୋ ଘଣ୍ଟା ଖରାପ| ଅଚଳ ହୋଇ ଯାଇଛି ।)
(iv) The plane is out of sight. (ଉଡ଼ାଜାହାଜଟି ଦୃଶ୍ୟହୀନ ।)

5. Miscellaneous (ବିବିଧ)

1. On
(i) We are going to Kolkata on business. (ବ୍ୟବସାୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଆମେ କଲିକତା ଯିବୁ ।)
(ii) He is on tour. (ସେ ଗସ୍ତରେ ଅଛନ୍ତି ।)
(iii) watch the news on TV. ( ମୁଁ ଟିଭିରେ ସମାଚାର ଦେଖେ ।)
(iv) The house is on fire. (ଘରେ ନିଆଁ ଲାଗି ଯାଇଛି ।)
(v) He goes to school on foot. (ଚାଲି ଚାଲି ସେ ସ୍କୁଲ ଯାଏ ।)
(vi) haven’t done it on purpose. (ମୁଁ ଜାଣିଶୁଣି ଏହା କରି ନାହିଁ ।)
(vii) He is on my left / on my right. (ସେ ମୋ ବାମ| ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ।)
(viii) There is a butterfly on the screen. (ପରଦା ଉପରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଜାପତି ବସିଛି ।)
(ix) Children are playing on the beach/ on the coast. (ପିଲାମାନେ ବେଳାଭୂମିରେ ଖେଳୁଛନ୍ତି ।)
(x) The Bus Association is on strike. (ବସ୍ ସଂଘ ଧର୍ମଘଟରେ ବସିଛନ୍ତି ।)

2. In
in the cool shade (ଶୀତଳ ଛାୟାରେ)
in the rain (ବର୍ଷାରେ)
in the dark ( ଅନ୍ଧାରରେ)
in bad weather (ଖରାପ ପାଗରେ) in ink (କାଳିରେ)
in block letters (ବଡ଼ ଅକ୍ଷରରେ)
in pen/ pencil (କଲମ | ପେନ୍‌ସିଲ୍‌ରେ)
in words (ଶବ୍ଦରେ | ଅକ୍ଷରରେ)
in cash (ନଗଦ ଟଙ୍କା ଆକାରରେ)

3. At
at 60 kms an hour (ଘଣ୍ଟାପ୍ରତି ୬୦ କି.ମି. ବେଗରେ )
at 100°C. (ଶହେ ଡିଗ୍ରୀ ସେଲ୍‌ସିୟସରେ)

⇒ By With vehicles [ଯାନ ସାହାଯ୍ୟରେ]
(i) by taxi (ଟ୍ୟାକ୍‌ସିରେ)
by plane (ଉଡ଼ାଜାହାଜରେ)
by road ( ରାସ୍ତାରେ)
by car (କାରରେ)
by ship (ଜାହାଜରେ )
by boat (ଡଙ୍ଗାରେ )
by bicycle ( ସାଇକେଲ୍‌ରେ )

⇒ But:
On a bicycle
on a motorcycle
on a horse
on the morning/evening bus
on a train
on a bus
on a ship
on a plane
on the school/college bus.
But in a car (ଏକ କାରରେ)
in his father’s car (ତା’ ବାପାଙ୍କ କାରରେ)

(ii) By+Means of Communication [ଯୋଗାଯୋଗର ମାଧ୍ୟମ]
by post (ଡାକରେ)
by letter (ଚିଠିରେ)
by TV (ଟିଭି ମାଧ୍ୟମରେ)
by e-mail (ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋନିକ୍‌ସ ମେଲ୍ ଦ୍ବାରା)
by hand (ହାତରେ)
by radio (ରେଡ଼ିଓ ମାଧ୍ୟମରେ)
by telephone (ଫୋନ୍‌ଦ୍ୱାରା )

Know the differences [ପାର୍ଥକ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟକର] :
In
in Link Road
At
at 12 Grand Road
On
on 42 Street, New Delhi.

Activity – 2

Fill in the following blank spaces with appropriate prepositions.

(i) The meeting started _________ ten o’clock.
Answer:
At

(ii) The house should be finished. __________ next month.
Answer:
By (ସୁଦ୍ଧା)

(iii) He has been sick __________ the day he arrived.
Answer:
Since(ଠାରୁ)

(iv) He came here _____________ a winter evening.
Answer:
On

(v) He has been ill _____________ the last month.
Answer:
Since

(vi) He has been ill _________ last month.
Answer:
Since

(vii) The train never arrives _________ time.
Answer:
On

(viii) The Second World War ended __________ 1945.
Answer:
In

(ix) We leave for France ___________ Friday.
Answer:
On

(x) We are having a party __________ New Year.
Answer:
At

(xi) The work must be finished ___________ December.
Answer:
in/by

(xii) He started his journey __________ daybreak.
Answer:
At

Remarks at times – (ବେଳେବେଳେ), in time – (ଠିକ୍ ସମୟରେ), on time – (ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟରେ),, in the nick of (ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟରେ), in the time – (ସେହି ସମୟରେ), behind the time ବିଳମୃରେ

Activity – 3

(i) He went to America __________ an aeroplane.
Answer:
On

(ii) He went to Howrah __________ the Coromandel Express.
Answer:
On

(iii) He sent the books __________ registered parcel.
Answer:
By

(iv) He dug the pit ___________ a shovel.
Answer:
With

(v) He talked to his friend ______________telephone.
Answer:
By

(vi) He paid his dues __________ cash.
Answer:
In

(vii) If you haven’t got any cash on you, you can pay ________ cheque.
Answer:
By

(viii) The answer was written ________ a pencil.
Answer:
In

(ix) The answer was written ________ pencil.
Answer:
By

See the differences :
He wrote the letter with a pen.
The letter was written in ink/pen. (Passive voice)

Activity – 4

Supply appropriate prepositions in the following blanks.

(i) His decision took me __________ surprise (ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରିଦେଲା).
Answer:
By

(ii) He is very kind ___________ heart.
Answer:
At

(iii) Rabi has been ___________ holiday for the last two weeks.
Answer:
On

(iv) The house is _________ sale.
Answer:
For

(v) There were one hundred people there ________________ all.
Answer:
In

(vi) I was able to know ____________ sight.
Answer:
At

(vii) He acted ___________ once to save the boy’s life.
Answer:
At

(viii) When I arrived in his house, he was ___________ lunch.
Answer:
At

(ix) He is ___________ a visit to Delhi.
Answer:
On

Activity – 5

Insert appropriate prepositions in the following blank spaces:

(i) Let us invite them all. ______________ dinner.
Answer:
To

(ii) I hastened to assure him _________ my support.
Answer:
Of

(iii) He borrowed a pen _________ me.
Answer:
From

(iv) His failure has completely discouraged him. _________ trying again.
Answer:
From

(v) I like to indulge. __________ a hot bath.
Answer:
In

(vi) We congratulate you. _____________ becoming a father.
Answer:
On

(vii) Students should concentrate ___________ studies.
Answer:
On

(viii) Everybody has been warned ___________ the danger.
Answer:
Against

(ix) They reminded me __________ the meeting.
Answer:
Of

Activity – 6

Fill in the blanks with appropriate prepositions :

(i) Don’t be impolite __________ your elders.
Answer:
To

(ii) You shouldn’t be rude. _________ them.
Answer:
To

(iii) Some people are cruel _________ animals.
Answer:
To

(iv) Are you angry _____________ what happened?
Answer:
At

(v) The old man is very furious __________ me.
Answer:
With

(vi) I am contented __________ what I have.
Answer:
With

(vii) I am tired ___________ arguing with you.
Answer:
Of
(viii) The diet here is deficient ________ vitamins.
Answer:
In

(ix) I am very glad __________seeing you.
Answer:
Of

(x) You must be conscious _____________ your speech and action.
Answer:
Of

(xi) I am now short _________ funds.
Answer:
Of

(xii) His income is sufficient. ____________ his needs.
Answer:
For

Activity – 7

Fill in the blank spaces with appropriate prepositions.

(i) I have a good relationship. ______________ my neighbors.
Answer:
With

(ii) There is a sharp fall. ____________ demand for gold.
Answer:
In

(iii) There is no difference ____________ a steam engine and an oil engine.
Answer:
Between

(iv) What is your reaction __________ the news?
Answer:
To

(v) His progress ____________ studies is very satisfactory.
Answer:
In

(vi) They had a discussion. ___________ the topic.
Answer:
On

(vii) His familiarity ____________ the place saved him from a lot of troubles.
Answer:
with

(viii) He has a great admiration ____________ my talent.
Answer:
For

(ix) He is in agreement. ___________ my views on this subject.
Answer:
With

(x) His performance made an impression. ___________ me.
Answer:
On

Remember:
No preposition is used before the expression of time beginning with next, last, this, that, every, each, oll, today, before, tomorrow, yesterday, etc.

Examples:
I met him last Sunday.
I will call on (visit) you tomorrow.
They stayed here all week.
He has promised to come today.
He comes home every Saturday.
Come any day you like.
Birat returned home this morning.

Prepositions Additional Questions With Answers

Prepositions – I

Fill in the blanks with appropriate prepositions.

1. Dr. Mishra lives ___________ 115, Saheed Nagar.
Answer:
at

2. Deba works ___________ a factory.
Answer:
in

3. My uncle is working ___________ a rubber plantation.
Answer:
on

4. My friend is sitting ___________ the grass.
Answer:
on

5. He is sitting. __________ my left.
Answer:
on

6. The boy is sitting. ___________ my side.
Answer:
by

7. He hung a calendar. _________ the fireplace.
Answer:
over

8. There is a bridge ___________ the river.
Answer:
over/across

9. She is carrying a bag. ____________ her arm.
Answer:
under

10. When the sun sets, it goes ___________ the horizon.
Answer:
below

11. The dolphins disappeared. ____________ the waves.
Answer:
beneath

12. The Mahanadi flows ___________ Odisha.
Answer:
through

13. Draw a line _________ the page.
Answer:
across

14. There are lot of shops ___________ this street.
Answer:
along

15. The boy was hiding ____________ a tree.
Answer:
behind

16. The priest stood _________ the altar.
Answer:
before

17. Luxembourg lies __________ Belgium, Germany and France.
Answer:
between

18. There was a ladder. _________ the wall.
Answer:
against

19. There is a temple just. _________ my house.
Answer:
opposite

20. The rider fell ____________ the horse.
Answer:
off

21. Ashok babu set off ____________ America.
Answer:
for

22. He arrived here ___________ Christmas.
Answer:
at

23. I meet my daughter ___________ the weekend.
Answer:
at

24. The guests will arrive __________ ten minutes.
Answer:
in

25. I saw her __________ the evening of 15th August.
Answer:
on

26. Applications must reach the office ___________ 20th June.
Answer:
by

27. He has lived here ____________ the last three years.
Answer:
for

28. It has been raining __________ 6 o’clock this
Answer:
since

29. The fair continued ____________ Sunday.
Answer:
till

30. You can see the doctor. ____________ 8 am and 12 noon.
Answer:
between

31. The plane arrived at the airport.____________ time.
Answer:
on

32. My friend goes to Kolkata _____________ train.
Answer:
by

33. He went to Bhubaneswar ___________ a car.
Answer:
in

34. We send message ___________ e-mail.
Answer:
by

35. He heard an interesting program. ____________ the radio.
Answer:
on

36. I pay the bill __________ cash.
Answer:
in

37. He saw the accident __________ his own eyes.
Answer:
with

38. He makes a living. ___________ teaching.
Answer:
by

39. The situation is ___________ control.
Answer:
under

40. Now I am ________ debt.
Answer:
in

41. He told the story __________ briefly.
Answer:
in

42. Our headmaster is ___________ leave.
Answer:
on

43. He is very kind ____________ heart.
Answer:
at

44. The house is ____________ fire.
Answer:
on

45. The letter was written __________ ink.
Answer:
in

46. I left the book in the class ___________ mistake.
Answer:
by

47. He went to America ___________ an aeroplane.
Answer:
on

48. The man dug the pit. ____________ a shovel.
Answer:
with

49. He paid the bill ________ cheque.
Answer:
by

50. He sent the message. __________ post.
Answer:
by

51. I go to school________ foot.
Answer:
on

52. He has been ill ___________ last month.
Answer:
since

53. He started his journey __________ daybreak.
Answer:
at

54. The children arrived ________ time to attend the meeting.
Answer:
in

55. The fire broke out _________ the night.
Answer:
during

56. I have lived here _________ 15 Jan 2015.
Answer:
since

57. I met one of my old friends __________ a winter evening.
Answer:
on

58. This work was done ____________ a day.
Answer:
in

59. I go to Puri ____________ summer.
Answer:
in

60. He arrived here ___________ Holi.
Answer:
at

61. We waited half an hour ___________ the corner of the street.
Answer:
at

62. He has ten men working __________ him.
Answer:
under

63. The road goes ____________ the forest.
Answer:
through

64. There is a label __________ the medicine bottle.
Answer:
on

65. He ran ___________ a safe place.
Answer:
towards

66. They ran ____________ the place of murder.
Answer:
from

67. The boy is standing ___________ the class.
Answer:
in front of

68. Puja is sitting ___________ Roja.
Answer:
opposite

69. The sweets were distributed ____________ the children.
Answer:
among

70. He walked ___________ the road.
Answer:
along

71. He has come ________ many hardships.
Answer:
through

72. She has married _________ her.
Answer:
beneath

73. Your work is ___________ the average.
Answer:
below

74. The traveler is sitting. __________ the tree.
Answer:
under

75. The aeroplane is flying. __________ our head.
Answer:
over

76. He lives ____________ an island.
Answer:
on

77. There is a house ___________ the main road.
Answer:
on

78. The picture is ____________ the clock.
Answer:
below

79. His house is ____________ the river.
Answer:
by

80. There is a post office __________ our house.
Answer:
near

81. The boy is standing. __________ the two girls.
Answer:
between

82. The cat is ___________ the table.
Answer:
under

83. The girl was absent ____________ Tuesday to Friday.
Answer:
from

84. Somebody broke the window ___________ my absence.
Answer:
in

85. He came ___________ me.
Answer:
after/before

86. The patient had died ____________ the doctor arrived.
Answer:
before

87. My birthday is ___________ August 12.
Answer:
on

88. The swimmer jumped. __________ the swimming pool.
Answer:
into

89. The rider jumped ___________ the back of the horse.
Answer:
onto

90. A bird flew __________ the window.
Answer:
through

91. The children walked __________ the hill.
Answer:
up

92. He is walking __________ the road.
Answer:
along

93. Somebody knocked __________ the door.
Answer:
at

94. The earth goes __________ the sun.
Answer:
round

95. I am driving. ____________ Cuttack.
Answer:
to

96. The Indian soldiers proceeded ____________ the border.
Answer:
towards

97. The children are standing ___________ a queue.
Answer:
in

98. The boy is standing _____________ the balcony.
Answer:
on

99. My brother lives _____________ London.
Answer:
in

100. He works _____________ public library.
Answer:
at

101. Who are you talking _____________?
Answer:
to

Prepositions – II

Fill in the blanks with appropriate prepositions.

1. If we add two _____________ two, we get four.
Answer:
to

2. Rohit was accused ____________ being self.
Answer:
of

3. Fill the pot ____________ water.
Answer:
with

4. We should invest money ____________ business.
Answer:
in

5. Don’t laugh ______________ others.
Answer:
at

6. Butter is made _____________ milk.
Answer:
from

7. The table is made ________________ wood.
Answer:
of

8. He is looking ______________ a new job.
Answer:
for

9. My father provides me ______________ all facilities for my studies.
Answer:
with

10. I thanked him ________________ his help.
Answer:
for

11. Don’t throw stones _____________________ the dog.
Answer:
at

12. The answer was written ____________ pencil.
Answer:
in

13. We should sympathize ____________ the suffering people.
Answer:
with

14. She died ____________ overeating.
Answer:
from

15. He died ______________ hunger.
Answer:
of

16. The shop deals _____________ garments.
Answer:
in

17. I congratulated him ______________ his success.
Answer:
on

18. A face is compared _____________ the moon.
Answer:
to

19. Do you believe _____________ God?
Answer:
in

20. I bumped ____________ a pole in the dark.
Answer:
into

21. We all agreed _____________ the plan.
Answer:
on

22. Everybody criticised him ____________ his delay.
Answer:
for

23. The thieves broke ___________ the house.
Answer:
into

24. I have a complaint ______________ stomachache.
Answer:
of

25. I agreed _____________ his proposal.
Answer:
to

26. The book belongs ____________ me.
Answer:
to

27. The hunter is aiming ______________ the bird.
Answer:
at

28. My old bicycle reminded me ______________ my childhood days.
Answer:
of

29. The old man has recovered ___________ his illness.
Answer:
from

30. We should learn to share things ____________ others.
Answer:
with

31. Gowlives ___________ grass.
Answer:
on

32. I always prefer tea ______________ coffee.
Answer:
to

33. Father often shouts _____________ me.
Answer:
at

34. The Prime Minister presides ______________ the meeting ofthe cabinet.
Answer:
at

35. Beware ______________ pick pockets in the market.
Answer:
of

36. Everybody agreed ___________ me.
Answer:
with

37. Our new teacher deals ______________ us in a friendly way.
Answer:
with

38. He compared Shakespear _____________ Kalidas.
Answer:
with

39. He was exempted _______________ paying the fine.
Answer:
from

40. He warned me _____________ the danger.
Answer:
of

41. Don’t be impolite ______________ your elders.
Answer:
to

42. I was angry _____________ what he said.
Answer:
at

43. I was ashamed ___________ my bad conducts.
Answer:
of

44. We are blind ___________ our own faults.
Answer:
to

45. He is capable ____________ doing it.
Answer:
of

46. We should be careful ___________ our health.
Answer:
about

47. I am delighted ____________ your success.
Answer:
at

48. She is not eligible _____________ the post.
Answer:
for

49. The place is familiar ______________ me.
Answer:
to

50. Jyoti is good _________ mathematics.
Answer:
at

51. I am proud __________ my country.
Answer:
of

52. They are tired ____________ walking.
Answer:
of

53. Ashish is sure ____________ his success.
Answer:
of

54. You are responsible _____________ the loss.
Answer:
for

55. The Indians are keen _______________ fast food.
Answer:
on

56. The girl is ill ___________ fever.
Answer:
with

57. She is jealous ____________ her sister.
Answer:
of

58. I am interested _____________ music.
Answer:
in

59. I am familiar ___________ this place.
Answer:
with

60. The girl is conscious ______________ her manners.
Answer:
of

61. Babul is confident ______________ his success.
Answer:
of

62. Are you aware _____________ the new time-table?
Answer:
of

63. This test paper is useful _________________ me.
Answer:
to

64. I was surprised _______________ his behavior.
Answer:
at/by

65. It is good _______________ you to help me.
Answer:
of

66. Children are fond ____________ sweets.
Answer:
of

67. Are you angry _________ me?
Answer:
with

68. The old man is blind _________ one eye.
Answer:
in

69. My parents were disappointed _________ my performance.
Answer:
with

70. I was absent______________ class last week.
Answer:
from

71. Smoking is harmful _____________ health.
Answer:
to

72. My father was pleased _____________ me.
Answer:
with

73. It is foolish _____________ you to leave the door unlocked.
Answer:
of

74. I am worried _____________ my health.
Answer:
about

75. I was satisfied _______________ his progress.
Answer:
with

76. I have appetite ______________ books.
Answer:
for

77. I have lot of love ______________ my parents.
Answer:
for

78. This is the solution ______________ that problem.
Answer:
to

79. There is a rise ___________ the price of food grains.
Answer:
in

80. Can you give any proof _________ your innocence?
Answer:
of

81. We should have sympathy ______________ the poor.
Answer:
for

82. The demand _________ Chinese products has gone up.
Answer:
for

83. The mobile phone has a lot of influence __________ young children.
Answer:
on

84. What is your reaction ___________ the new policy?
Answer:
to

85. I have an agreement ____________ my friend.
Answer:
with

86. Suresh Babu has a good knowledge _____________ English grammar.
Answer:
of

87. I feel pity ______________ the poor victims.
Answer:
for

88. Tell me the reason _____________ your absence.
Answer:
for

89. There is a room ____________ a lot of luggage.
Answer:
for

90. She has difficulty __________ her new neighbor.
Answer:
with

91. There are marked differences ____________ the two children.
Answer:
between

92. Can you tell me the answer _____________ this question?
Answer:
to

93. I don’t think there is any need ___________ the luxury goods here.
Answer:
for

94. Can you take a photograph _____________ mine?
Answer:
of

95. He hasa great admiration _________ my talent.
Answer:
for

96. There is no difference ____________ a steam engine and an air engine.
Answer:
between

97. His attitude _________ others is not good.
Answer:
towards

98. What is your opinion __________ the new law ?
Answer:
about

99. There is a heavy demand ______________ Tata products.
Answer:
for

100. What is your belief __________ this matter?
Answer:
in

101. He faces a lot of difficulties ___________ living in this city.
Answer:
in

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 2 गीतासौरभम् Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Poem 2 गीतासौरभम् Question Answer

१. एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत –
(ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)

(क) कुत्र ते अधिकारः अस्ति ?
Solution:
କର୍ମଣି ଏବଂ ତେ ଅଧୂକାରଃ ଅସ୍ଥି ।

(ख) कुत्र तव सङ्गः मा अस्तु ?
Solution:
ଅକର୍ମଣି ତେ ସଙ୍ଗୀ ମା ଅସ୍ତୁ ।

(ग) कः स्थितधी : ?
Solution:
ଦୁ:ଖେଯୁ ଅନ୍ମହ୍ବିଗ୍ନମନା: ସ୍ନଖେଣ୍ଟ ବିଗତସ୍ନଦୃ ବାତରାଗଲ ଦେଖା ସ୍ନନି: ଉପବେ ।

(घ) भगवान् कदा आत्मानं सृजति ?
Solution:
ଯଦା ଯଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଳାନିଂ ଭବତି ଅଧର୍ମସ୍ୟ ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନଂ ଭବତି ତଦା ଭଗବାନ୍ ଆତ୍ମାନଂ ସୃଜତି।

(ङ) पण्डिताः केषु समदर्शनं कुर्वन्ति ?
Solution:
ବିଦ୍ୟାବିନୟସଂପନ୍ନ ବ୍ରାହ୍ମଣେ, ଗବି, ହସ୍ତିନି, ଶୁନି, ଶୁପାକେ ଚ ଇତି ଏତେଷୁ ପଣ୍ଡିତଃ ସମଦର୍ଶନଂ କୁର୍ବନ୍ତି ।

(च) कः वेदवित् ?
Solution:
ଅଶ୍ୱତ୍‌ଥମ୍ ଊର୍ଧମୂଳମ୍ ଅଧଃଶାଖମ୍ ଅବ୍ୟୟଂ ପ୍ରାଦୁଃ ଛନ୍ଦସି ଯସ୍ୟ ପଶ୍ଚିନି, ଯଃ ତଂ ବେଦ ସ ବେଦବିତ୍ ।

(छ) सात्त्विकप्रियाः आहाराः के ?
Solution:
ଆୟୁ ସତ୍ତ୍ବବଳାରୋଗ୍ୟସୁଖପ୍ରୀତିବିବର୍ଣନା ରସ୍ୟ ସ୍ନିଗ୍ଧା ସ୍ଥିରଃ ହୃଦ୍ୟା ଚ ସାତ୍ତ୍ଵିକପ୍ରିୟା ଆହାରାଃ ଭବନ୍ତି ।

(ज) परमात्मा की दृशं जनं मेक्षायिष्यति ?
Solution:
ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ଭଗବନ୍ତ ଯେ ଶରଣଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ତେଭିଂ ଜନେଭ୍ୟ ସର୍ବପାପେଭ୍ୟ ପରମାତ୍ମା ମୋକ୍ଷୟିଷ୍ଯତି ।

२. एकेन पदेन उत्तरं लिखत
(ଏକ ପଦରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ)

(क) कस्य मृत्युः ध्रुवः ?
Solution:
ଜାତସ୍ୟ ।

(ख) कामात् कः अभिजायते ?
Solution:
କ୍ରୋଧଃ ।

(ग) परधर्मः कीदृश: ?
Solution:
ଭୟାବହଃ ।

(घ) कः आत्मनः बन्धुः ?
Solution:
ଆତ୍ମା ।

(ङ) ईश्वरः वेदानां मध्ये कः ?
Solution:
ସାମବେଦଃ ।

(च) कः वेदवित् ?
Solution:
ପୁରୁଷୋତ୍ତମଃ ।

(छ) कर्मफलत्यागात् किं लभ्यते ?
Solution:
ଶାନ୍ତଃ ।

(ज) नरकस्य द्वारं कतिविधम् ?
Solution:
ନିଃ ।

३. बन्धनीमध्यात् उपयुक्तं पदं निरूप्य शून्यस्थानं पूरयत
(ବନ୍ଧନୀମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ନିରୂପଣ କରି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।)

(क) मा _____ कदाचन । (कर्मसु, फलेषु, भोगेषु)
Solution:
ଫଳେଷୁ

(ख) _____ ध्रुवं मृतस्य च । (जन्म, , मृत्युः, स्वर्गः )
Solution:
ଜନ୍ମ

(ग) क्रोधात् भवति _____ । (कामः, संम्मोहः, बुद्धिनाशः )
Solution:
ସଂଶୋହଃ

(घ) स्वधर्मे निधनं _____ । (ज्ञानं, प्रेयः, श्रेयः)
Solution:
ଶ୍ରେୟଃ

(ङ) परमात्मा इन्द्रियेषु _____ । (चक्षुः,,हस्तः, मनः )
Solution:
ମନଃ

(च) ज्ञानात् विशिष्यते _____ । (ध्यानं, प्रेम, स्तुतिः)
Solution:
ଧ୍ୟାନମ୍

(छ) सत्त्वस्थाः गच्छन्ति _____ । (ऊर्ध्वम्, अधः, मध्यम्)
Solution:
ଊର୍ଧମ୍

(ज) नरकस्य त्रिविधं द्वारं _____ । (गच्छेत् त्यजेत् पश्येत्)
Solution:
ତ୍ୟଜେତ୍

४ . उत्कलभाषया आङ्गलभाषया वा अनुवादं कुरुत
(ଓଡ଼ିଆ ଅଥବା ଇଂରାଜୀରେ ଅନୁବାଦ କର |)

(क) जातस्य …………………………………………………. अर्हसि ।।२।।
Solution:
ଯେ ଜନ୍ମ ହୋଇଛି ତା’ର ମୃତ୍ୟୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ ଏବଂ ଯେ ମୃତ୍ୟୁଲାଭ କରିଛି ତାହାର ଜନ୍ମ ନିଶ୍ଚିତ । ତେଣୁ ଏହା ଯେତେବେଳେ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସଂପାଦନରେ ପଛେଇବା ଉଚିତ ନୁହେଁ କି ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

(ख) ध्यायतो ……………………………………………. क्रोधोऽभिजायते ||४||
Solution:
ବ୍ୟକ୍ତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭୋଗ୍ୟ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଚିନ୍ତା କରୁଥିଲାବେଳେ ସେଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ତା’ର ଆସକ୍ତି ଜାତ ହୁଏ ଏବଂ ଏ ପ୍ରକାର ଆସକ୍ତିରୁ କାମନା ଜାତ ହୁଏ ଏବଂ କାମନାରୁ କ୍ରୋଧ ଜାତ ହୁଏ ।

(ग) विद्याविनय ………………………………………. समदर्शिनः ||९||
Solution:
ପଣ୍ଡିତମାନେ ବିଦ୍ୟା ଏବଂ ବିନୟସଂପନ୍ନ ବ୍ରାହ୍ମଣଠାରେ ଓ ଚାଣ୍ଡାଳଠାରେ, ତଥା ଗାଭୀଠାରେ, ହାତୀଠାରେ ଓ ସମଭାବାପନ୍ନ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

(घ) पत्रं पुष्पं ……………………………………………… प्रयतात्मनः ।।१३।।
Solution:
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଭକ୍ତି ସହକାରେ ପତ୍ର, ଫୁଲ, ଫଳ ଓ ଜଳ ମୋତେ ଅର୍ପଣ କରେ, ସେହି ଶୁଦ୍ଧଚେତ୍ତାର ଭକ୍ତିରେ ଅର୍ପିତ ସେସବୁକୁ ମୁଁ ଗ୍ରହଣ କରେ।

(ङ) ऊध्वंगच्छन्ति ………………………………………… तामसाः ।।१८।।
Solution:
ଯେଉଁମାନେ ସତ୍ତ୍ଵଗୁଣରେ ସ୍ଥିତ, ସେମାନେ କ୍ରମେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବକୁ ଗତି କରି ଉଚ୍ଚତର ଲୋକକୁ ଯା’ନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ରଜୋଗୁଣରେ ସ୍ଥିତ ସେମାନେ ଏ ଧରାଧାମରେ ରହନ୍ତି ଏବଂ ଯେଉଁମାନେ ଘୃଣିତ କର୍ମ ଆଚରଣ କରି ତମୋଗୁଣରେ ସ୍ଥିତ ସେମାନେ ନିମ୍ନକୁ ନର୍କାନୁଗାମୀ ହୁଅନ୍ତି।

(च) त्रिविधं ……………………………………………… त्यजेत् ।।२०।।
Solution:
ନର୍କକୁ ଯିବାର ତିନିଗୋଟି ଦ୍ଵାର ହେଉଛି – କାମ, କ୍ରୋଧ ତଥା ଲୋଭ | ପ୍ରତ୍ୟେକ ସୁସ୍ଥମନା ମନୁଷ୍ୟ ଏ ତିନିଟିକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ । କାରଣ ଏମାନେ ଆତ୍ମାର ଅଧୋଗତି ବିଧାନ କରନ୍ତି।

(छ) सर्वधर्मान् …………………………………………. मा शुचः ।।२२।।
Solution:
ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଧର୍ମ ତ୍ୟାଗ କରି କେବଳ ମୋର ଶରଣାପନ୍ନ ହୁଅ। ମୁଁ ତୁମକୁ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ପାପକର୍ମର ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ମୁକ୍ତି ଦେଇପାରିବି। ଏଥରେ ଭାବନା ବା ଦୁଃଖ କରନାହିଁ ।

५. सन्धिं कुरुत
(ସନ୍ଧି କର ।)

कर्मणि + एव, ध्रुवः + मृत्युः, मुनिः + उच्यते, क्रोधः + अभिजायते, सु + अनुष्ठितात्, उद्धरेत् + आत्मना, माम् + एव नास्ति + अत्र ।
Solution:
କର୍ମଣି + ଏବ = କପଶ୍ୟେବ
ଧ୍ରୁନଃ + ମୃତ୍ୟୁ = ଧ୍ରୁବ
ମୁନିଃ + ଉଚ୍ୟତେ = ମୁନିରୁଚ୍ୟତେ
କ୍ରୋଧଃ + ଅଭିଜାୟତେ = କ୍ତୋଧୋଽରିକାୟରେ
ସୁ + ଅନୁଷ୍ଠିତାତ୍ = ସ୍ଵନୁଷ୍ଠିତାତ୍
ଉଦ୍ଧରେତ୍ + ଆତ୍ମନା = ଉଦ୍ଧରେଦାମ୍‌ନା
ମାମ୍ + ଏବ = ମାନେବ ।
ନାସ୍ତି + ଅତ୍ର = ନାସ୍ତ୍ୟତ୍ର ।

६. सन्धिविच्छेदं कुरुत
(ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ କର ।)

सङ्गस्तेषु, सम्मोहः, तदात्मानम्, चैव, आत्मैव, मामेव, मद्भावम्, भक्त्युपहृतम्, मनश्चास्मि, त्यागच्छान्तिः, एतत्त्रयम् ।
Solution:
ସଙ୍ଗସ୍ତେଷୁ = ସରଃ + ତେଣୁ
ସଶୋହଃ = ସମ୍ + ମୋହ
ତଦାତ୍ମାନମ୍ = ତତ୍ + ଆତ୍ମାନମ୍
ଚୈବ = ଚ + ଏବ
ଆଜୈବ = ଆତ୍ମା + ଏବ
ମାମେବ = ମାମ୍ + ଏବ
ମଦ୍‌ବମ୍ = ମତ୍ + ଭାବମ୍
ଭଲ୍ୟୁପହୃତମ୍ = ଭକ୍ତ + ଉପହୃତମ୍
ମନଶ୍ଚାସ୍ତି = ମନଃ + ଚ + ଅସ୍ତି
ତ୍ୟାଗାଚ୍ଛାନ୍ତି = ତ୍ୟାଗାତ୍ + ଶାନ୍ତି
ଏତତ୍ତ୍ଵୟମ୍ = ଏତତ୍ + ତ୍ରୟମ୍

७. रेखाङ्कितपदानां सकारणं विभक्तिं निरूपयत
(ରେଖାଙ୍କିତ ପଦଗୁଡ଼ିକର ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି ନିରୂପଣ କର ।)

(क) मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि ।
Solution:
ତେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

(ख) जातस्य हि ध्रुवो मृत्युः ।
Solution:
ଜାତସ୍ୟ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

(ग) सुखेषु विगतस्पृहः ।
Solution:
ସୁଖେଷୁ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

(घ) सङ्गात् कामः संजायते ।
Solution:
ସଙ୍ଗୀତ୍ = ‘ଜନିକର୍ତ୍ତୃପ୍ରକୃତି’ ଯୋଗେ ୫ମୀ ।

(ङ) परधर्मात् विगुणः स्वधर्मः श्रेयान् ।
Solution:
ପରଧର୍ମାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।

(च) अहं भक्त्या जातुं शक्यः ।
Solution:
ଭକ୍ତ = ହେତୌ ୩ୟା ।

(छ) तस्मात् एतत्त्रयं त्यजेत् ।
Solution:
ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ ।

(ज) भूतानामस्मि चेतना ।
Solution:
ଭୂତାନାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

(झ) त्वां सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि ।
Solution:
ପରଧର୍ମାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।

८. सविग्रहं समासनाम लिखत
(ବ୍ୟାସବାକ୍ୟ ସହ ସମାସ ନାମ ଲେଖ ।)

अकर्मणि, विगतस्पृहः, स्थितधीः, बुद्धिनाशः, परधर्मः, भक्त्युपहृतम्, कर्मफलत्यागः, सात्त्विकप्रियाः, सर्वपापेभ्यः ।
Solution:
ଅକର୍ମଣି = ନ କର୍ମଣି (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍)
ବିଗତତଃ = ବିଗତଃ ସ୍ପୃହାଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ)
ସ୍ଥିତଧୀ = ସ୍ଥିତାଃ ଧୀ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ)
ପରଧର୍ମ = ବୁଦ୍ଧେ ନାଶଃ ( ୬୩ ତତ୍)
ଭଲ୍ୟୁପହୃତମ୍ = ପରସ୍ୟ ଧର୍ମ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍)
ଭଲ୍ୟୁପହୃତମ = ଭକ୍ତ ଉପହୃତମ୍ (୩ୟା)
କର୍ମଫଳତ୍ୟାଗ = କର୍ମଶଃ ଫଳମ୍, ତସ୍ୟ ତ୍ୟାଗ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍)
ସାତ୍ତ୍ଵିକପ୍ରିୟା = ସାତ୍ତ୍ଵିକା ପ୍ରିୟା ଯେସାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ)
ସର୍ବପାପେଭ୍ୟ = ସର୍ବ ପାପଃ, ତେଭିଂ (କର୍ମଧାରୟ)

९. शून्यस्थाने प्रकृतिं / प्रत्ययं वा लिखत
(ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନରେ ପ୍ରକୃତି / ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲେଖ ।)

व्यवस्थितः – वि + अव् + …… + क्त: ।
Solution:
ସ୍ଥା |

प्रवृत्तः प्र + वृत् + …… ।
Solution:
କ୍ତ |

शोचितुं – ………….. + तुमुन् ।
Solution:
ଶୋଚ୍

ध्यायतः – ध्यै + ………… ।
Solution:
କ୍ତ

निधनं – नि + ………… + ल्युट् ।
Solution:
ହନ୍

प्रवेष्टुं प्र + विश् + ……….. ।
Solution:
ତୁମୁନ୍

त्यागः – त्यज् + ………. ।
Solution:
ଘଞ୍ଚ୍

परित्यज्य – परि + …….. + ल्यप् ।
Solution:
ତ୍ୟକ୍

१० दत्तपदानि व्यवहृत्य वाक्यानि रचयत
(ପ୍ରଦତ୍ତ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ବାକ୍ୟଗଠନ କର ।)

ध्रुवम्, कामः, श्रेयान् पण्डितः, मुक्त्वा, ज्ञानम्, द्वारम्, आहारः, शरणम् ।
Solution:
ଧ୍ରୁବମ୍ (ନିଶ୍ଚିତ) = ତସ୍ୟ ମରଣଂ ଧ୍ରୁବମ୍ ।
କାମଃ ( କାମ) = ସଙ୍ଗୀତ୍ କାମଃ ସଂଜାୟତେ ।
ପଣ୍ଡିତଃ ( ବିଦ୍ଵାନ) = ଶତଶ୍ଳୋକେନ ପଣ୍ଡିତଃ ।
ମୁକ୍ତା ( ମୁକ୍ତି କରି) = ବ୍ୟାଧଃ ପକ୍ଷିନ୍ ମୁକ୍ତା ଅବଦତ୍ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ (ଜ୍ଞାନ) = ସଂସ୍କୃତସ୍ୟ ଜ୍ଞାନମ୍ ଅସ୍ଵାଭିଂ କରଣୀୟା ।
ଦ୍ଵାରମ୍ (ଦ୍ଵାର) = ଦ୍ଵାରଂ କପାଟେନ ଆବଦ୍ଧ ।
ଆହାରଃ (ଖାଦ୍ୟ) = ସର୍ବଦା ସାତ୍ତ୍ଵିକା ଆହାରାଃ ଖାଦେୟଃ ।
ଶରଣମ୍ (ଶରଣ) = ତ୍ଵମେବ ଶରଣଂ ମମ ।

११. अधोलिखितानां रेखाङ्कितपदानां मूलधातु – पुरुष – काल निरूपणं कुरुत
(ନିମ୍ନଲିଖିତ ଲେଖାକରି ପଦଗ୍ମତିକାର ମୂଳଧାତୁ – ପୁରୁଷ – କାଲ ନିର୍ମାଣ କାର |)

(क) न त्वं शोचितुमर्हसि ।
Solution:
ଅର୍ହସି = ଅର୍ହ ଧାତୁ ମଧ୍ୟମ ପୁରୁଷ ଲଟ୍ ଲକାର (ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ) ।

(ख) स्थितधीः मुनिः उच्यते ।
Solution:
ଉଚ୍ୟତେ = ବଚ୍ ଧାତୁ ,ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ଲଟ୍ ଲକାର (ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ) ।

(ग) बुद्धिनाशात् प्रणश्यति ।
Solution:
ପ୍ରଣଶ୍ୟତି = ପ୍ର ଉପସର୍ଗ ପୂର୍ବକ ନଶ୍ ଧାତୁ ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ ।

(घ) मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः ।
Solution:
ତିପନ୍ = ସ୍ପା ଧାତୁ ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ଲଟ୍ ଲକାର (ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ) ।

(ङ) मामेकं शरणं व्रज ।
Solution:
ବ୍ରଜ = ବ୍ରଜ୍ ଧାତୁ ମଧ୍ୟମ ପୁରୁଷ ଏକବଚନ ଲଟ୍ ଲକାର (ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ) ।

१२. अधोलिखितानां पदानां मूलशब्द- लिङ्ग – विभक्ति वचन निरुपणं कुरुत ।
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପଦଗୁଡ଼ିକର ମୂଳଶବ୍ଦ – ଲିଙ୍ଗ – ବିଭକ୍ତି – ବଚନ ନିରୂପଣ କର ।)

(क) मा फलेषु कदाचन ।
Solution:
ଫଳେଷୁ = ଫଳ ଶବ୍ଦ କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ବହୁବଚନ ।

(ख) ध्रुवं जन्म मृतस्य च ।
Solution:
ମୃତସ୍ୟ = ମୃତ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(ग) पुंसः तेषु सङ्गः उपजायते ।
Solution:
ପୁଂଧଃ = ପୁମସ୍ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(घ) सम्मोहात् स्मृतिविभ्रमः ।
Solution:
ମରେହାତ = ସଂମୋହ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(ङ) परित्राणाय साधुनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।
Solution:
ପରିତ୍ରାଣାୟ = ପରିତ୍ରାଣ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(च) न आत्मानम् अवसादयेत् ।
Solution:
ଆମ୍ବାନମ୍ = ଆତ୍ମନ୍ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ଦ୍ଵିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(छ) दैवी ह्येषा गुणमयी मम माया ।
Solution:
ଦୈବୀ = ଦୈବୀ ଶବ୍ଦ ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ ପ୍ରଥମା ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(ज) रस्याः स्निग्धाः स्थिरा हृद्या आहाराः सात्तिकप्रियाः ।
Solution:
ରସ୍ୟା = ରସ୍ୟ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ପ୍ରଥମା ବିଭକ୍ତି ବହୁବଚନ ।

१३. प्रतिशब्दद्वयं लिखत ।
(ଦୁଇଟି ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ଲେଖ |)

ब्राह्मणः, कलेवर:, पत्रम्, वासवः, पापम् ।
Solution:
ବ୍ରାହ୍ମଣୀ = ଦ୍ବିଜଃ, ବିପଃ ।
କଳେବରଃ = ଶରୀରମ୍, ଗାତ୍ରମ୍ ।
ପତ୍ରମ୍ = ପଶ୍ଚିମ୍, ପଲାଶମ୍ ।
ବାସବ: = ଇନ୍ଦ୍ର, ଦେବରାଜଃ ।
ପାପମ୍ = ଅଘମ୍, ଏନସ୍ ।

१४. स्त्रीप्रत्यये रूपं लिखत ।
(ସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରତ୍ୟୟ ରୂପ ଲେଖ। )

मुनि, विगुण, ब्राह्मण, हस्तिन्, बन्धु, सात्त्विक ।

ମୁନି = ମୁନୀ
ବ୍ରାହ୍ମଣ = ବ୍ରାହ୍ମଣୀ
ବନ୍ଧୁ = ବନ୍ଦୀ / ବନ୍ଧୁ
ବିଗୁଣ = ବିଗୁଣା
ହସ୍ତିନ୍ = ହସ୍ପିନୀ
ସାତ୍ତ୍ଵିକ = ସାତ୍ତ୍ଵିକୀ

ପଚାଷା ଭପଯୋଗା ଅତିରିକୃ ପୃହୋଇର

1. कोष्ठकमध्यात् उपयुक्तं पदं निरूप्य शून्यस्थानं पूरयत ।
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ନିରୂପଣ କରି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।)

1. कर्मण्येवाधिकारस्ते मा _____ कदाचन ।
Solution:
କର୍ମଣ୍ୟବାଧିକାରସ୍ତେ ମା ଫଳେଷୁ କଦାଚନ ।

2. मा कर्म _____ हेतुर्भूः । (मूल, फल, शाखा)
Solution:
ମା କର୍ମ ଫଳ ହେତୁଭଃ ।

3. जातस्य हि _____ मृत्युः । (सदा, कृतो, ध्रुवो)
Solution:
ଜାତସ୍ୟ ହି ଧ୍ରୁବୋ ମୃତ୍ୟୁ ।

4. जातस्य ध्रुव _____ । ( व्याधिः, मृत्युः, गेहः )
Solution:
ଜାତସ୍ୟ ହି ଧ୍ରୁବୋ ମୃତ୍ୟୁ ।

5. _____ जन्म मृतस्य च । (ध्रुवं, नित्यं, वृथा )
Solution:
ଧ୍ରୁବଂ ଜନ୍ମ ମୃତସ୍ୟ ଚ ।

6. तस्मादपरिहार्येऽर्थे न त्वं _____ अर्हसि । (बाधितुम्, शोचितुम्, काङ्खितुम्)
Solution:
ତସ୍ମାଦପରିହାର୍ଯ୍ୟଽର୍ଥେ ନ ତଂ ଶୋଚିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ।

7. दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः _____ विगतस्पृहः । ( गतेषु, गृहेषु, सुखेषु)
Solution:
ଦୁଃଖେଷ୍ଠନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନାଃ ସୁଖେଷୁ ବିଗତସ୍ପୃହ ।

8. वीतरागभयक्रोधः स्थितधीः _____ उच्यते । ( मुनिः, गुरुः, कवि: )
Solution:
ବୀତରାଗଭୟକ୍ରୋଧଃ ସ୍ଥିତଧୀ ମୁନିଃ ଉଚ୍ୟତେ ।

9. ध्यायतो विषपान् पुंसः _____ स्तेषूपजायते । ( सङ्ग, रङ्ग, भङ्ग)
Solution:
ଧାୟତୋ ବିଷୟାନ୍ ପୁଂସ ସଙ୍ଗ ସ୍ତେତୂପଜାୟତେ ।

10. सङ्गात् संजायते _____ । (भाव:, रागः, कामः )
Solution:
ସଙ୍ଗୀତ୍ ସଂଜାୟତେ କାମଃ ।

11. _____ क्रोधोऽभिजायते । (रागात्, भावात्, कामात्)
Solution:
କାମାତ୍ କ୍ରୋଧୋଽଭିଜାୟତେ ।

12. कामात् _____ अभिजायते । (भाव:, सङ्गः, क्रोधः )
Solution:
କାମାତ୍ କ୍ରୋଧଃ ଅଭିଜାୟତେ ।

13. क्रोधात् भवि _____ । (सम्मोह:, संयोग:, संशय:)
Solution:
କ୍ରୋଧାତ୍ ଭବତି ସମ୍ମୋହ ।

14. सम्मोहात् _______ विभ्रमः । (शृति, स्मृति, वुद्धि)
Solution:
ସମ୍ମୋହାତ୍ ସ୍ମୃତି ବିଭ୍ରମଃ ।

15. _____ नाशात् प्रणश्यति । (स्मृति, वृद्धि, शृति)
Solution:
ବୁଦ୍ଧି ନାଶାତ୍ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ।

16. _______ निधनं श्रेयः । (अधर्मे, स्वधर्मे, विधर्मे )
Solution:
ସ୍ୱଧର୍ମେ ନିଧନଂ ଶ୍ରେୟଃ ।

17. स्वधर्मे _______ श्रेयः । (पतनं, निधनं, गमनं)
Solution:
ସ୍ୱଧର୍ମେ ନିଧନଂ ଶ୍ରେୟଃ ।

18. परधर्मो _______ । (भयावहः, दयावहः, विवर्जितः )
Solution:
ପରଧର୍ମେ ଭୟାବହଃ ।

19. यदा यदा हि _______ ग्लानिर्भवति भारत । (कामस्य, रागस्य, धर्मस्य )
Solution:
ଯଦା ଯଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଳାନିର୍ଭବତି ଭାରତ ।

20. परित्राणाय _______ विनाशाय च दुष्कृताम् । ( भक्तानां, रक्तानां साधूनां )
Solution:
ପରିତ୍ରାଣାୟ ସାଧୁନାଂ ବିନାଶୟ ଚ ଦୁଷ୍କୃତାମ୍ ।

21. आत्मैव ध्यात्मनो बन्धुरात्मैव _______ आत्मनः । (रिपुः, मित्रम्, गुरु: )
Solution:
ଆତ୍ମବ ହ୍ୟାତ୍ମନୋ ବନ୍ଧୁରାସୈବ ରିପୁ ଆତ୍ମନଃ ।

22. आत्मैव ह्यात्मनो _______ आत्मैव रिपुरात्मनः । (शत्रुः, वन्धुः, दुःखः)
Solution:
ଆସୈବ ହ୍ୟାତ୍ମନୋ ବନ୍ଧୁ ଆମ୍ଭେବ ରିପୁରାତ୍ମନଃ ।

23. दैवी ह्येषा _______ मम माया दुरत्यया । (विधिमयी, भवमयी, गुणमयी)
Solution:
ଦୈବୀ ଜ୍ୟେଷା ଗୁଣମୟୀ ମମ ମାୟା ଦୁରତ୍ୟୟା ।

24. दैवी ह्येषा गुणमयी मम _______ दूरत्यया । (कोप:, इच्छा, माया)
Solution:
ଦୈବୀ ଜ୍ୟେଷା ଗୁଣମୟୀ ମମ ମାୟା ଦୁରତ୍ୟୟା ।

25. मामेव ये प्रपद्यन्ते _______ एतां तरन्ति ते । ( विद्याम्, वाञ्छाम्, मायाम्)
Solution:
ମାମେବ ଯେ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ମାୟାମ୍ ଏତାଂ ତରନ୍ତି ତେ ।

26. अन्तकाले च मामेव स्मरन् . कलेवरम् । (मुक्त्वा, नीत्वा, त्यक्त्वा)
Solution:
ଅନ୍ତକାଳେ ଚ ମାମେବ ସ୍ମରନ୍ ମୁକ୍ତା କଳେବରମ୍ ।

27. अन्तकाले च मामेव . मुक्त्वा कलेवरम् । ( स्पृशन्, विलपन्, स्मरन् )
Solution:
ଅନ୍ତକାଳେ ଚ ମାମେବ ସ୍ମରନ୍ ମୁକ୍ତା କଳେବରମ୍ ।

28. पत्रं पुष्पं फलं _______ यो मे भक्त्या प्रयच्छति । ( तोयं, मूलं, क्षीरं)
Solution:
ପତ୍ର ପୁଷ୍ପ ଫଳ ତୋୟାଂ ଯେ ମେ ଭକ୍ତ ପ୍ରୟଚ୍ଛତି ।

29. पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे _______ प्रयच्छति । (भक्त्या, मान्या, मत्या)
Solution:
ପତ୍ର ପୁଷ୍ପ ଫଳ ତୋୟାଂ ଯୋ ମେ ଭକ୍ତ ପ୍ରୟଚ୍ଛତି ।

30. वेदानां _______ अस्मि । (सामवेदः, ऋग्वेद, यजुर्वेद : )
Solution:
ବେଦାନାଂ ସାମବେଦଃ ଅଗ୍ନି ।

31. देवानामस्मि _______ । (राघव:, माधवः, वासव:)
Solution:
ଦେବାନାମସ୍ତି ବାସତଃ ।

32. भूतानामस्मि _______ । ( कामना, भावना, चेतना )
Solution:
ଭୂତାନାମସ୍ତି ଚେତନା ।

33. श्रेयो हि ज्ञानम् _______ । (अज्ञानात्, अभावात्, अभ्यासात्)
Solution:
ଶ୍ରେୟୋ ହି ଜ୍ଞାନମ୍ ଅଭ୍ୟାସାତ୍ ।

34. ज्ञानात् _______ विशिष्यते । (मौनं, ध्यानं, त्यागम्)
Solution:
ଲାନାତ୍ ଧ୍ୟାନ ବିଣିଯ୍ୟରେ ।

35. त्यागात् _______ रनन्तरम् । (कान्ति, भ्रान्ति, शान्ति)
Solution:
ତ୍ୟାଗାତ୍ ଶାନ୍ତି ରନନ୍ତରମ୍ ।

36. ऊर्ध्वं गच्छन्ति _______ । (सत्त्वस्था:, राजसाः, तामसाः)
Solution:
ରଧିଂ ଗଛନ୍ତି ସତ୍ତମା ।

37. मध्ये तिष्ठन्ति _______ । (सत्त्वस्थाः, राजसाः, तामसाः)
Solution:
ମଧ୍ୟେ ଡିପନ୍ତି ରାକସା ।

38. जघन्यगुणवृत्तिस्था अधो गच्छन्ति _______ । (सात्त्विकाः, राजसाः, तामसाः )
Solution:
ଘନ୍ୟଗୁଣବୃତ୍ତିସ୍ଥା ଅଧୋ ଗଛନ୍ତି ତାମସା ।

39. छन्दांसि यस्य _______ यस्तं वेद स वेदवित् । (पर्णानि, शाखा:, फलानि )
Solution:
ଛନ୍ଦସି ଯସ୍ୟ ପର୍ଶୁନି ଯସ୍ତଂ ବେଦ ସ ବେଦବିତ୍ ।

40. त्रिविधं नरकस्येदं _______ नाशनमात्मनः । (द्वां, विलं, गृहं)
Solution:
ତ୍ରିବିଧ୍ୱଂ ନରକସ୍ୟଦଂ ଦ୍ବାରଂ ନାଶନମାତ୍ମନଃ ।

41. _______ क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्रयं त्यजेत् । (काम:, रागः, भावः)
Solution:
କାମଃ କ୍ରୋଧସ୍ତଥା ଲୋଭସ୍ତସ୍ମାଦେତତ୍ତ୍ୱୟଂ ତ୍ୟଜେତ୍ !

42. रस्याः स्निग्धाः स्थिरां हृद्या _______ सात्त्विकप्रियाः । (पानीया:, ग्राह्याश्च, आहारा 🙂
Solution:
ରସ୍ୟା ସ୍ନିଗ୍ଧା ସ୍ଥିରାଂ ହୃଦ୍ୟା ଆହାରାଃ ସାତ୍ତ୍ଵିକପ୍ରିୟା ।

43. सर्वधर्मान् परित्यज्य _______ एकं शरणं व्रज । (माम्, तम्, यम्)
Solution:
ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ମାମ୍ ଏବଂ ଶରଣଂ ବ୍ରଜ ।

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत :

1. कर्मण्येव ते किं वर्तते ?
Solution:
ର୍ଥଧ୍କାର:

2. कुत्र ते अधिकारः अस्ति ?
Solution:
କମାଣ

3. कस्य मृत्युः ध्रुवः ?
Solution:
କାରମ୍ୟ

4. मृतस्य किं ध्रुवम् ?
Solution:
କଳ୍କ

5. अपरिहार्य्येऽर्थे त्वं किं कर्तुं न अर्हसि ?
Solution:
ଶୋଚିତୁମ୍

6. ध्यायतो विषयान् पुंसः किमुपजायते ?
Solution:
ସଙ୍ଗ

7. सङ्गात् किं संजायते ?
Solution:
କାମଃ

8. कस्मात् कामः संजायते ?
Solution:
ସଙ୍ଗୀତ୍

9. कस्मात् क्रोधोऽभिजायते ?
Solution:
କାମାତ୍

10. कस्मात् सम्मोहः भवति ?
Solution:
କ୍ରୋଧାତ୍

11. कस्मात् स्मृतिविभ्रमः भवति ?
Solution:
ସମ୍ମୋହାତ୍

12. कस्मात् बुद्धिनाश: भवति ?
Solution:
ସ୍ମତିଭ୍ରଂଶାତ୍

13. स्वधर्मे किं श्रेयः ?
Solution:
ନିଧନମ୍

14. परधर्मः किम्भूत: ?
Solution:
ଉଯାବହ

15. केषां परित्राणाय भगवान् युगे युगे सम्भवति ?
Solution:
ଦୁଷ୍କୃତାମ୍

16. केषां विनाशाय भगवान् युगे युगे सम्भवति ?
Solution:
ଦୁଯତାମ

17. किमर्थं युगे युगे भगवान् सम्भवति ?
Solution:
ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ

18. आत्मना किमुद्धरेत् ?
Solution:
ଆତ୍ମାନମ୍

19. कः आत्मनः बन्धु ?
Solution:
ଆତ୍ମା

20. कः आत्मनः रिपुः ?
Solution:
ଆତ୍ମା

21. वेदानां भगवान् कः ?
Solution:
ସାମବେଦ

22. देवानां भगवान् कः ?
Solution:
ବାସଦ:

23. इन्द्रियाणां भगवान् कः ?
Solution:
ମନଃ

24. भूतानां भगवान् कः ?
Solution:
ଚେତନା

25. अभ्यासात् किं श्रेयः ?
Solution:
ଜ୍ଞାନମ୍

26. ज्ञानं कस्मात् श्रेयः ?
Solution:
ଅଭ୍ଯାସାତ୍

27. कस्मात् ध्यानं विशिष्यते ?
Solution:
ଜ୍ଞାନମ୍

28. ज्ञानात् किं विशिष्यते ?
Solution:
ଧ୍ୟାନମ୍

29. कर्मफलत्यागः कस्मात् भवति ?
Solution:
ଧ୍ୟାନାତ୍

30. कस्मात् शान्तिः भवति ?
Solution:
ତ୍ୟାଗାତ୍

31. सत्त्वस्थाः क्व गच्छन्ति ?
Solution:
ଉର୍ଧମ

32. ऊर्ध्वं के गच्छन्ति ?
Solution:
ସତ୍ତ୍ବସ୍ଥା

33. राजसाः कुत्र तिष्ठन्ति ?
Solution:
ମଧ୍ୟ

34. मध्ये के तिष्ठन्ति ?
Solution:
ରାଜସା

35. तामसाः कुत्र गच्छन्ति ?
Solution:
ଅଧଃ

36. के अधो गच्छन्ति ?
Solution:
ତାମସା

37. त्रिविधं नरकस्य किं भवति ?
Solution:
ଦ୍ବାରମ୍

38. कस्य त्रिविधं द्वारं भवति ?
Solution:
ନରକସ୍ୟ

39. किं परित्यज्य भगवन्तं शरणं व्रज़ ?
Solution:
ସର୍ବଧର୍ମାନ୍

40. भगवान् केभ्यः मोक्षयिष्यति ?
Solution:
ସର୍ବପାପେଭ୍ୟ

संक्षेपेण उत्तरं लिखत :

1. कर्मविषये भगवान् अर्जुनं किमुक्तवान् ?
Solution:
ଭଗବାନ୍ ଅର୍ଜୁନଂ କଣ୍ଠତବାନ୍ ଯତ୍ – ହେ ଅର୍ଜୁନ ! କର୍ମଣି ଏବ ତେ ଅଧିକାରଃ ଅସ୍ଥି । କର୍ମଫଳେଷୁ ତେ ଅଧିକାରଃ ନାସ୍ତି । ଅତଃ ଫଳେଚ୍ଛା ତ୍ୟକ୍ସା ସ୍ଵକର୍ତ୍ତବ୍ୟ କୁରୁ । ନଂ କଦାପି କର୍ମବିମୁଖ ନ ଭବ । ପୁନଶ୍ଚ ନଂ କର୍ମଫଳସ୍ୟ କାରଣଂ ନ ଇବ । କର୍ମଣି ତବ ମମତ୍ୱ ନ ଧ୍ୟାତ୍ !

2. जन्ममृत्युविषये भगवान् किमुक्तम् ?
Solution:
ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ ଯଃ ଜାୟତେ ତସ୍ୟ ମରଣଂ ସୁନିଶ୍ଚିତମ୍ । ପୁନଶ୍ଚ ଯସ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁ ଭବତି ଡଃ ଜୀବ ଜନ୍ମମୃତ୍ଯୁଚକ୍ର ବିହାତଂ ନ ଶକ୍ନୋତି । ଏତତ୍ ତୁ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟ ଭବତି । ଅସ୍କ୍ରିନ୍ ବିଷୟ ହେ ଅର୍ଜୁନ ! ତବ ଶୋକଃ ନ କରଣୀୟଂ । କେବଳଂ କ୍ଷତ୍ରିୟୋଚିତଂ କର୍ମ କୁରୁ ।

3. मुने: लक्षणं किम् ?
Solution:
ଯଃ ଜନଃ ସର୍ବାନ୍ କାମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜତି ପୁନଶ୍ଚ ଦୁଃଖେଷୁ ଅନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନା ଭବତି, ସୁଖେଷୁ ବିଗତସ୍ପୃହଃ ଭବତି ସ୍ୱ ମୁନଃ । ଅପି ଚ ଯସ୍ୟ ରାଗ-ଭୟ-କ୍ରୋଧଃ ଚ ଅତୀତଃ ଭବତି ଡଃ ମୁନଃ ଭବତି ।

4. पुरुषः कथं प्रणश्यति ?
Solution:
ଯଃ ଜନଃ ସାଂସାରିକଃ ବିଷୟାନ୍ ସଦା ଚିନ୍ତୟତି, ତସ୍ମିନ୍ ବିଷୟ ଆସକ୍ତ ଭବତି । ତସ୍ୟ ମନସି ବିଷୟଭୋଗବିଳାସଂ ଜାୟତେ । ଯଦି କାମନା ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ନ ଭବତି ତହିଁ ମନସି କ୍ରୋଧଭାବମ୍ ଆୟାତି । କ୍ରୋଧାତ୍ ସମ୍ମୋହ ଜନସ୍ୟ ସ୍ମତିଃ ବିଭ୍ରମତି । ସ୍ମୃତିଭ୍ରଂଶାତ୍ ବୁଦ୍ଧି ନଶ୍ୟତି । ଅନ୍ତତଃ ଗଢ଼ା ବୁଦ୍ଧିନାଶାତ୍ ଏବଂ ମନୁଷ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁ ଭବତି ।

5. स्वधर्मपरधर्मयोर्मध्ये को भेदः ?
Solution:
ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ କର୍ମାନୁସାରୀ ମାନବାନାଂ ଜନ୍ମ ଭବତି । ଜନ୍ମନଃ ମାନବାନାଂ କୃତେ ସ୍ଵଧର୍ମପାଳନମ୍ ଏକାନ୍ତମ୍ ଆବଶ୍ୟକୀୟମ୍ । ଯଦ୍ୟପି ସ୍ୱଧର୍ମ ଭବତି ତଥାପି ସ୍ଵଧର୍ମ ଶ୍ରେୟସ୍କରଃ ଅନୁଷ୍ଟେୟଶ୍ଚ ଭବତି । ସ୍ୱଧର୍ମେ ନିଧନଂ ବରଂ ପରନ୍ତୁ ପରଧର୍ମୀ ଭୟାବହିଃ । ସ୍ବଧର୍ମ ପରଧର୍ମୟୋ ଅୟଂ ଭେଦଃ ଅସ୍ଥି ।

6. कदा धर्मस्य ग्लानिः भवति ?
Solution:
ଯଦା ଅସ୍ମିନ୍ ସଂସାରେ ସଦାଚାରିତାଂ ନିରପରାଧାନାଂ ଦୁର୍ବଳାନାମ୍ ଉପରି ଦୁରାଚାରିଣୀ ପାପାନାମ୍ ଅତ୍ୟାଚାରଃ ବର୍ଧତେ ତସ୍ମିନେବ କାଳେ ଅଧର୍ମସ୍ୟ ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନଂ ଭବତି, ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଳାନିଂ ଭବତି ଚ । ସଂସାରେ ଅଧର୍ମ ଅତ୍ୟାଚାରଃ, ପାପଃ ବର୍ଧନଂ ଭବତି ।

7. भगवान् कदा आत्मानं सृजति ?
Solution:
ହେ ଭାରତ ! ଅହଂ ପ୍ରାଣିନାମ୍ ଈଶ୍ଵରଃ । ପ୍ରାଣିଜାତଂ ମୟା ରଚିତମ୍ । ଅହଂ ସଂସାରାତୀତଃ ତ୍ରିଗୁଣାତୀତ । ତଥାପି ଯୋଗମାୟାମ୍ ଉପାଶ୍ରିତ୍ୟ ଯୁଗେ ଯୁଗେ ଭୂଲୋକେ ଆତ୍ମାନଂ ସୃଜାମି । ଯଦା ଯଦା ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ ଧର୍ମସ୍ୟ କ୍ଷୟଂ ଅଧର୍ମସ୍ୟ ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନଂ ଚ ଭବତି, ତଦା ହି ଅହମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ସୃଜାମି ।

8. भगवान् किमर्थं सम्भवति ?
Solution:
ଯଦା ଅସ୍ମିନ୍ ସଂସାରେ ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଳାନିଃ ଭବତି, ଅଧର୍ମସ୍ୟ ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନଂ ଭବତି ତଦା ଭଗବାନ୍ ଆତ୍ମାନଂ ସୃଜତି । ପୁନଶ୍ଚ ସାଧୁନାଂ ପରିତ୍ରାଣାୟ, ଦୁଷ୍କୃତାଂ ବିନାଶାୟ, ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ ଚ ଭଗବାନ୍ ଯୁଗେ ଯୁଗେ ସମ୍ଭବତି ।

9. भगवतः माया कीदृशी ?
Solution:
ସଂସାରୋଽୟଂ ତ୍ରିଗୁଣାତ୍ମକଃ । ଗୁଣା ସତ୍ତ୍ଵ-ରଜ-ତମ ଭେଦେନ ତ୍ରିବିଧା । ଭଗବତଃ ମାୟା ତୁ ତ୍ରିଗୁଣମୟୀ । ଇୟଂ ମାୟା ଦୁରତ୍ୟୟା ଭବତି । କୋଽପି ପ୍ରାଣୀ ଭଗବତଃ ମାୟାଂ ତରିତଂ ନ ଶକ୍ନୋତି । ପରନ୍ତୁ ଯେ ଭଗବତଃ ଶରଣାପନଂ ଭବନ୍ତି ତେ ଏବ ଦୈବୀ ତ୍ରିଗୁଣମୟୀ ଦୁରତ୍ୟୟା ଚ ମାୟାମ୍ ଅବଶ୍ୟ ତରିଷ୍ୟନ୍ତି ।

10. के भगवद् भावं याति ?
Solution:
ଅଶ୍ବିନ୍ ସଂସାରେ ସର୍ବେ ଭଗବତଃ ଆଶ୍ରୟଂ ଲଭନ୍ତେ । ମୃତ୍ୟୁକାଳେ ଯେ ଜିତ୍ୟତାୟୀ ଭଗବନ୍ତମେବ ସ୍ମରନ୍ତି ତେ ଅବଶ୍ୟ ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ଲା ବନ୍ତି । ବିଷ୍ଣୁଲୋକଂ ଗଛନ୍ତି । ଅସ୍ଥିନ୍ ବିଷୟେ କିମପି ସଂଦେହ ନାସ୍ତି । ଅତଃ ମୃତ୍ୟୁକାଳେ ଭଗବତଃ ସ୍ମରଣଂ କରଣୀୟମ୍ ।

11. भगवान् किं किम् अश्नाति ?
Solution:
ଭଗବତେ ଭକ୍ତ, ପତ୍ର, ପୁଷ୍ପ, ଫଳଂ, ତୋୟଂ ଚ ପ୍ରଦଦାତି ତହିଁ ଡଃ ନୂନମେବ ଗ୍ରହଣ କରିଷ୍ଯତି । ଭକ୍ତ ଯତ୍‌କିମପି ଭଗବତ ପ୍ରଦୀୟତେ ତତ୍ ଏବ ଡଃ ଭକ୍ଷୟତି । ଭକ୍ତସ୍ୟ ଚିରଂ ସଦା ଶୁଦ୍ଧ ନିଷ୍କାମଂ ଚ ସ୍ୟାତ୍ ।

12. भगवतः महिमा कीदृशी ?
Solution:
ଶ୍ରୀମଦ୍‌ଭଗବଦ୍‌ଗୀତାୟାଂ ଦଶମାଧ୍ୟାୟେ ବିଭୂତିଯୋଗନାମ ଅଧ୍ୟାୟେ ଭଗବତଃ ମହିମା ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି । ସଂସାରୋଽୟଂ ଭଗବତଃ ବିଶେଷା ମହିମା ଭବତି । ଭବବାନ୍ ଋଗାଦିବେଦାନାଂ ମଧ୍ୟ ସାମବେଦଃ, ଦେବାନାଂ ମଧ୍ୟ ବାସବାଃ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନାଂ ମନଃ ଭୂତାନଂ ଚେତନା ଚ ଇତି ଭଗବତଃ ମହିମା ଅସ୍ଥି ।

13. मनुष्यानां गतिः कीदृशी भवति ?
Solution:
ସତ୍ତ୍ଵାଦିଗୁଣ ପ୍ରଧାନାନାଂ ସାଧକାନାଂ ଗତଃ ବିବିଧା ଭବତି । ସତ୍ତ୍ବଗୁଣାତ୍ ଜ୍ଞାନଂ, ରଜୋଗୁଣାତ୍ ଲୋଭଃ, ତମୋଗୁଣାତ୍ ମୋହଃ ଅଜ୍ଞାନଞ୍ଚ ଜାୟତେ । ସାର୍‌କାଜନା ସ୍ଵର୍ଗଲୋକଂ, ରାଜସିକାଂ ନର୍କଲୋକଂ ଗଛନ୍ତି । ଜନାନାମ୍ ଇଦୃଶୀ ଗତିର୍ଭବତି ।

14. के अधः गच्छन्ति ?
Solution:
ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ ତ୍ରିପ୍ରକାରକଂ ଜନଃ ସନ୍ତି । ସତ୍ତ୍ଵଗୁଣଯୁକ୍ତା ତାମସା ଚ । ଗୁଣାନୁସାରଂ ମନୁଷ୍ୟାନାଂ ଗତିଃ ଭିନ୍ନ ଭବତି । ସସ୍ଥା ଊର୍ଧ ନାମ ସ୍ଵର୍ଗ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ରାଜସା ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ତିଷ୍ଠନ୍ତି, ପରନ୍ତୁ ଜଘନ୍ୟଗୁଣବୃତ୍ତିସ୍ଥା ତାମସା ଅଧଃ ଗଛନ୍ତି

15. कः वेदवित् ?
Solution:
ସଂସାରୋଽୟଂ ବିଚିତଂ ଭବତି । ଅୟମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍‌ଥବୃକ୍ଷ ସଦୃଶଂ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଚ ବିଦ୍ୟତେ । ପରନ୍ତୁ ସଂସାରରୂପ ଅଶ୍ୱତ୍‌ଥବୃକ୍ଷସ୍ୟ ମୂଳମ୍ ଉର୍ରେ ଶାଖା ଛନ୍ଦସି ପର୍ଶୁନି ଭବନ୍ତି । ଇଙ୍ଖ ବୃକ୍ଷ ଯଃ ବେଦଃ ମଃ ବେଦବିତ୍ ଭବତି ।

16. सात्त्विकप्रियाः आहारा: के ?
Solution:
ଆହାରୋଽପି ତ୍ରିଗୁଣାତ୍ମକମ୍ । ସପ୍ତାହାରଃ, ରାଜସିକାହାରଃ, ତାମସିକାହାରୟେତି । ସାତ୍ତ୍ଵିକପ୍ରିୟା ଆହାରାଃ ଆୟୁବର୍ଷକା, ବୁଦ୍ଧିବର୍ଷକା, ବଳବର୍ଷକା, ଆରୋଗ୍ୟଦାୟକା, ସୁଖବର୍ଷକା, ପ୍ରୀତିବର୍ଷକା, ରସ୍ୟା, ସ୍ନିଗ୍ଧା, ସ୍ଥିରଃ, ହୃଦ୍ୟା ଚ ଭବନ୍ତି । ସାତ୍ତ୍ଵିକପ୍ରିୟଜନା ଏତାଦୃଶମ୍ ଆହାରଂ ସ୍ଵୀକୁର୍ବନ୍ତି ।

17. परमात्मा कीदृशं जनं मोक्षयिष्यति ?
Solution:
ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଗୀତାୟାମ୍ ଅର୍ଜୁନଂ ମୋକ୍ଷସ୍ୟ ମାର୍ଗ କଥୁତବାନ୍ । ଯଦା ଅର୍ଜୁନସ୍ୟ ମୋହଜାତଃ ତଦା ଭଗବାନ୍ ତମ୍ ଉପଦେଶ ଦତ୍ତବାନ୍ – ହେ ଅର୍ଜୁନ ! ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ଭଗବନ୍ତ ଯେ ଶରଣଂ ଗଛନ୍ତି ତେଭ୍ୟ ଜନେଭ୍ୟ ସର୍ବପାପେଭ୍ୟ ପରମାତ୍ମା ମୋକ୍ଷୟିଷ୍ୟତି । ଅସ୍ଥିନ୍ ବିଷୟ ସଂଦେହ ନାସ୍ତି ।

दीर्घप्रश्नोत्तरम्

1. भगवान् श्रीकृष्णः गीतायां किम् उपदेशं प्रदत्तम् ।
Solution:
ଉପଦେଶଂ ଦଦାତି ତତ୍ ସର୍ବେଷା ମାନବାନାଂ କୃତେ ଭବତି । ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ କର୍ମଣି ଏବଂ ଅଧିକାରଃ ଅସ୍ଥି ଫଳେଷୁ କଦାଚନ ଅଧିକାରଃ ନାସ୍ତି । ଯଃ ଜନଃ ସଂସାରେ ଜାତଃ ତସ୍ୟ ମରଣଂ ତୁ ଧ୍ରୁବଂ ପୁନଶ୍ଚ ଯଃ ମୃତଃ ତସ୍ୟ ଜନ୍ମ ଏବଂ ନିଶ୍ଚିତଃ । ଦୁଃଖେଷୁ ଅନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନାଃ ସୁଖେଷୁ ବିଗତସ୍ପୃହ ବୀତରାଗ-ଭୟ-କ୍ରୋଧଃ ଚ ଜନଃ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞ ଭବତି । ବିଷୟାସତଃ ମନୁଷ୍ୟାମାଂ ବିନାଶଃ ଭବତି । ସ୍ୱଧର୍ମେ ନିଧନଂ ଶ୍ରେୟଃ ପରନ୍ତୁ ପରଧର୍ମୀ ଭୟାବହିଃ । ପଣ୍ଡିତଃ ସମଦର୍ଶନଃ ଭବନ୍ତି । ଭଗବନ୍ତଃ ଯେ ଶରଣାପନ୍ନ ଯାନ୍ତି ତେ ମାୟାମୟଂ ସଂସାରଂ ତରନ୍ତି । କାମ, କ୍ରୋଧଃ, ଲୋଭଃ ଚ ଆତ୍ମନାଶକଃ ନରକସ୍ୟ ତ୍ରିବିଧ୍ୱଂ ଦ୍ବାରଂ ଭବତି । ସଂସାରସ୍ବରୂପ ଅଶ୍ବତ୍‌ ଯଃ ଜାନାତି ଧଃ ବେଦବିତ୍ । ଏତାଦୃଶୀ ବିବିଧା ଶିକ୍ଷା ଅତ୍ର ପ୍ରଦୀୟତେ ।

2. कर्माचरणविषये भगवान् अर्जुनं किमवदत् ?
Solution:
କର୍ମାଚରଣବିଷୟ ଭଗବାନ୍ ଅର୍ଜୁନଂ କଥୟତି ଯତ୍ – ହେ ଅର୍ଜୁନ୍ । ନିଷ୍କାମକର୍ମଣ ଏବଂ ତବ ଅଧିକାରଃ ଅସ୍ଥି । କ୍ଷତ୍ରିୟକୁଳେଜାତଃ ତବ କ୍ଷାତ୍ରକର୍ମଣି ଏବଂ ଅଧିକାରଃ ବର୍ଗତେ । କର୍ମଶଃ ଫଳେଷୁ ତବ ଅଧିକାରଃ ନାସ୍ତି । କର୍ମ ମନୁଷ୍ଯାଧୀନଂ ଭବତି ପରନ୍ତୁ ଫଳଂ ପ୍ରାରବ୍ଧଧୀନଂ ଭଗବଦଧୀନଂ ବା ଭବତି । ଅତଃ ଫଳେଚ୍ଛାତ୍ୟକ୍ତା ସ୍ଵକର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମାଚାର । କ୍ଷତ୍ରିୟୋଚିତଂ କର୍ମ ଭବତି ଯୁଦ୍ଧମ୍ ଇତି । ସାଧାରଣତଃ ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ ମନୁଷ୍ୟ ଫଳକାମନୟା କର୍ମ କରୋତି । ଅତଃ ଫଳସ୍ୟ କାରଣଂ ଭବତି । ପରନ୍ତୁ ହେ ଅର୍ଜୁନ୍ । ବଂ ତାଦୃଶଂ ମା ଭବ । ଯଦି ସ୍ୱଧର୍ମ ପାଳନଂ ତଂ ନ କରିଷ୍ଯସି ତହିଁ ଅବଶ୍ୟମ୍ ଅଧୋଗତଂ ପ୍ରାପ୍‌ସ୍ୟତି । ଅତଃ ତ୍ଵ କ୍ଷତ୍ରିୟୋଚିତଂ କର୍ମ ନାମ ଯୁଦ୍ଧ କୁରୁ । ଯତଃ ସ୍ଵଧର୍ମପାଳନଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠକର୍ମ ରୂପେଣ ଅଭିହିତମ୍ ।

गीतासोरशम् (ଗୀତାସୌରଭମ୍ )

ଶ୍ଳୋକ – ୧

कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन ।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्माते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि ।। १ ।।
କର୍ମଣ୍ୟବାଧ୍ୟକାରସ୍ତେ ମା ଫଳେଷୁ କଦାଚନ ।
ମା କର୍ମଫଳହେତୁର୍ଭୂମାତେସଙ୍ଗୋଽକର୍ମଣି ॥୧॥|

ଅନ୍ବୟ – କର୍ମଣି ଏବ ଅଧିକାରଃ ତେ (ଅସ୍ଥି), ଫଳେଷୁ ମା (ଅସ୍ଥି); କଦାଚନ କର୍ମଫଳ ହେତୁଃ ମା ଭୂ, ଅକର୍ମଣି – ତେ ସଙ୍ଗ ମା ଅସ୍ତୁ ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କର୍ମଣି = ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଏବ = ହିଁ । ନିଶ୍ଚିତଭାବେ । ଅଧିକାରଃ = ଅଧିକାର । ତେ = ତୁମର । ଫଳେଷୁ = ଫଳରେ । ମା = ନୁହେଁ । କଦାଚନ = କେବେହେଲେ । କର୍ମଫଳ = କର୍ମଫଳରେ । ହେତୁଃ =କାରଣ । ଭୂ = ହୁଅ । ଅକର୍ମଣି = ଅକାର୍ଯ୍ୟରେ । ସଙ୍ଗ = ଆସକ୍ତ । ଅସ୍ତୁ = ହେଉ ।

ଅନୁବାଦ – କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କର୍ମ ସମ୍ପାଦନ କରିବାର ଅଧିକାର ତୁମର ଅଛି । କିନ୍ତୁ କର୍ମଫଳରେ ତୁମର ଅଧିକାର କେବେହେଲେ ଆସକ୍ତ ହୁଅନାହିଁ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ୟ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟଭାଗସ୍ଥ ଭଗବାବ୍ୟାସ ବିରଚିତଂ ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ଭୀଷ୍ମପର୍ବାନ୍ତର୍ଗତଃ ଶ୍ରୀମଦ୍‌ଭଗବଦ୍‌ଗୀତାୟା ଦ୍ଵିତୀୟାଧ୍ୟୟ ସାଂଖ୍ୟଯୋଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଅର୍ଜୁନଂ କର୍ମାଧ୍ୟାକାରପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ |

ସାଧାରଣତଃ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ତ୍ରିବିଧମ୍ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କର୍ଭବ୍ୟ, ଯଥେଚ୍ଛୁକର୍ମ କର୍ମଶୂନ୍ୟତା ଚ ଅର୍ଜୁନଂ ପ୍ରତି ଭଗବତଃ ଉପଦେଶଂ

ଯତ୍ – ହେ ଅର୍ଜୁନ ! କର୍ମଣି ଏବଂ ତେ ଅଧିକାରଃ ଅସ୍ଥି । କଦାଚନ ଫଳେଷୁ ଅଧିକାରଃ ନାସ୍ତି । ଅତଃ ତଂ କଦାଚନ କର୍ମଫଳ ହେତୁ ମା ଭୂ । ଅପିଚ ଅକର୍ମଣି ତେ ସଙ୍ଗ ମା ଅସ୍ତୁ । ଅତଃ ତଂ ନିଷ୍କାମକର୍ମ କୁରୁ ଇତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କର୍ମଣ୍ୟବାଧ୍ୱକାରସ୍ତେ = କର୍ମଣି + ଏବଂ + ଅଧୂକାରଃ + ତେ | କର୍ମଫଳହେତୁର୍ଭୂମାଁତେସଙ୍ଗେଽସ୍ଵକର୍ମଣ = କର୍ମଫଳହେତୁଃ + ଭୂ + ମା + ତେ + ସଙ୍ଗ + + ଅସ୍ତୁ + ଅକର୍ମଣି ।

ସମାସ – କର୍ମଫଳହେତୁଃ = କର୍ମଶଃ ଫଳମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍), ତସ୍ୟ ହେତୁଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଅକର୍ମଣି = ନ କର୍ମଣି (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) ।

ପୃକତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଅଧୂକାରଃ = ଅଧୂ + କୃ + ଘଞ୍ଚ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨

जातस्य हि ध्रुवो मृत्युर्ध्रुवं जन्म मृतस्य च ।
तस्मादपरिहार्येऽर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि ||२||
ଜାତସ୍ୟ ହି ଧ୍ରୁବୋ ମୃତ୍ଯୁଧ୍ରୁବଂ ଜନ୍ମ ମୃତସ୍ୟ ଚ ।
ତସ୍ମାଦପରିହାର୍ଯ୍ୟଽର୍ଥେ ନ ତ୍ରିଂ ଶୋଚିତୁମର୍ହସି ||୨||

ଅନ୍ବୟ – ଜାତସ୍ୟ ହି ମୃତ୍ୟୁ ଧ୍ରୁମଃ ମୃତସ୍ୟ ଜନ୍ମ ଧ୍ରୁବଂ ଚ । ତସ୍ମାତ୍ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅର୍ଥେ ତଂ ଶୋଚିତୁଃ ନ ଅର୍ହସି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଜାତସ୍ୟ = ଯେ ଜନ୍ମ ହୋଇଛି । ହି = ଯେହେତୁ । ମୃତ୍ୟୁ : ସେହିହେତୁରୁ । ତେଣୁ । ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗ୍ୟ / ଉଚିତ ।

ଅନୁବାଦ – ଯେ ଜନ୍ମ ହୋଇଛି ତା’ର ମୃତ୍ୟୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ ଏବଂ ଯେ ମୃତ୍ୟୁଲାଭ କରିଛି ତାହାର ଜନ୍ମ ନିଶ୍ଚିତ ତେଣୁ ଏହା ଯେତେବେଳେ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସଂପାଦନରେ ପଛେଇବା ଉଚିତ ନୁହେଁ କି ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ଆନୀତଃ | ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଜୀବନସ୍ୟ ଚରମିଂ ତଥା ମରମଂ ରହସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ |

ନିୟତଃ ନିୟମେନ ସୃଷ୍ଟି ଇୟଂ ପରିଚାଳିତା । ‘ଚକ୍ରବତ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ୍ତେ ଦୁଃଖାନି ଚ ସୁଖାନି ଚ।’ ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ ମନୁଷ୍ୟାମାଂ ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁ ଚ ଚକ୍ରାକାରେଣ ଘୂର୍ଣାୟମାନଂ ଭବତି । ସଂସାରେଽସ୍ମିନ୍ ଯସ୍ୟ ଜନ୍ମ ଭବତି ତତ୍ସ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁ ସୁନିଶ୍ଚିତମ୍ । ପରମେଶ୍ଵରସ୍ୟ ଇଚ୍ଛାମାତ୍ରେଣ ସର୍ବ ପରିଚାଳିତଂ ଭବତି । କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରସ୍ୟ ସମରାଙ୍ଗଣେ କ୍ଷତ୍ରିୟରୂପେଣ ଅର୍ଜୁନସ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧ ତୁ ପରମକର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଭବତି । ସ୍ଵକର୍ତ୍ତବ୍ୟସ୍ୟ ପୁରତଃ କସ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁ ନାପେକ୍ଷ୍ୟତେ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମାହିତେ ସତି ଯଦି କୋଽପି ସ୍ଵଜନସ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁ ଭବତି ତହିଁ ଅନୁଶୋଚନା ନ କରଣୀୟମ୍ । ସ୍ବକର୍ଭବ୍ୟାତ୍ ଚ୍ୟୁତଃ ମନୁଷ୍ୟ ପାପେ ଲିପ୍ତ ଭବତି । ଅତଃ ମୃତ୍ୟୁ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ । ଜୀବନସ୍ୟ ଏତାଦୃଶ ସତ୍ୟତା ଉପଲବିଂ କୃତ୍ୱା ଅନୁଶୋଚନଂ ନ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ । ସଦୈବ ସ୍ଵକୀୟକର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନେ ବ୍ରତୀ ଭବେତ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମୃତ୍ୟୁର୍ଧବମ୍ = ମୃତ୍ୟୁ + ଧ୍ରୁବମ୍ । ତସ୍ମାଦପରିହାର୍ଯ୍ୟର୍ଥେ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ + ଅର୍ଥେ । ଶୋଚିତୁମର୍ହସି = ଶୋଚିତୁମ୍ + ଅର୍ହସି |

ସମାସ – ଅପରିଦ୍ଵାମ୍ୟୌ = ନ ପରିହାର୍ଯ୍ୟ, ତସ୍ମିନ୍ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) ।

ମୂତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଧ୍ରୁମଃ, ମୃତ୍ୟୁ ରଂ, ଜନ୍ମ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ତସ୍ମାଦ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ, ଅର୍ଥେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଶୋଚିତୁମ୍ = ଶୋଚ୍ + ଣିଚ୍ + ତୁମୁନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୩

दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः |
वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते ||३||
ଦୁଃଖେଷ୍ଠନୁବିଗ୍ନମନାଃ ସୁଖେଷୁ ବିଗତତଃ |
ବାତରାଗଭୟକ୍ତେଧ ସିଉଧାମ୍ବନିର୍ଦ୍ୟତେ ||୩||

ଅନ୍ବୟ – ଦୁଃଖେଷୁ ଅନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନାଃ ସୁଖେଷୁ ବିଗତସ୍ପୃହ ବୀତରାଗଭୟକ୍ରୋଧଃ ସ୍ଥିତଧୀ ମୁନଃ ଉଚ୍ୟତେ। ଦୁଃଖେଷୁ = ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଦୁଃଖରେ । ଅନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନା = ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନ ନହୋଇ । ସୁଖେଷୁ = ସୁଖରେ । ବିଗତସ୍ପୃହ = ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ ନ କରି । ବୀତ = ମୁକ୍ତ । ରାଗ = ଆସକ୍ତି । ଭୟ = ଭୟ । କ୍ରୋଧଃ = ରାଗ । ସ୍ଥିତଧୀ = ସ୍ଥିରମତି ବା ବୁଦ୍ଧି । ମୁନଃ = ଋଷି / ମନନଶୀଳ ।

ଅନୁବାଦ – ବିବିଧ ଦୁଃଖ ତଥା ତ୍ରିତାପରେ ଯେ ବିଚଳିତ ହୁଏନାହିଁ, ସୁଖରେ ଯେ ଆନନ୍ଦବିଭୋର ହୁଏନାହିଁ ଏବଂ ଯେ ଆସକ୍ତି (ରାଗ), ଭୟ ଏବଂ କ୍ରୋଧରୁ ମୁକ୍ତ ତାଙ୍କୁ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞ ମୁନି ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ତ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଃ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟଭାଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ସଂଗୃହିତଃ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣଂ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଦୁଃଖ ତ୍ରିବିଧମ୍ – ଆଧ୍ୟାତ୍ମକମ୍, ଆଦୈବିକମ୍, ଆଭୌତିକଂ ଚେତି । ଏଷ୍ଣୁ ତ୍ରିବଧଦୁଃଖେଷୁ ଯଃ ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନାଂ ନ ଭବତି, ସ୍ୱୟମେବ ସ୍ଥିରଃ ଭବତି ପୁନଶ୍ଚ ସୁଖପ୍ରାପ୍ତିକାଳେଽପି ଆନନ୍ଦବିଭୋରଂ ନ ଭବତି, ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଖ ଦୁଃଖ ଚ ସମାନରୂପେଣ ପଶ୍ୟତି ଧଃ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞ ଭବତି । ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଶାଂ ସୁଖଭୋଗଂ ଭବତି ଆସକ୍ତି, ଏତତ୍ ରହିତଂ ତୁ ଅନାସିକ୍ତ ଇତି କଥ୍ୟତେ । ଲୋଭଶୂନ୍ୟ ଭୟଶୂନ୍ୟ ଅନାସଭ୍ରଂ ଚ ଯଃ ଭବତି ସ ସ୍ଥିତଧୀ ମନସି ରାଗ-ଭୟ-କ୍ରୋଧଃ ଚ ନ ଭବତି ଏତାଦୃଶ ଶାନ୍ତଚେତ୍ତା ମୁନଃ ଭବିତୁମ୍ ଅର୍ହସି । ଅତଃ ଉଚ୍ୟତେ-ଦୁଃଖେଷୁ ଅନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନାଃ ସୁଖେଷୁ ବିଗତସ୍ପୃହ ବୀତରାଗଭୟକ୍ରୋଧଃ ମୁନଃ ସ୍ଥିତଧୀ ଉଚ୍ୟତେ । ‘ନାସୌ ମୁନଃ ଯସ୍ୟ ମତଂ ନ ଭିନ୍ନମ୍ ।’ ଇତି ଉକ୍ତଧାରେଣ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣଂ ନିର୍ଣ୍ଣୀତମ୍ । ଏତଦ୍ ବିଷୟମ୍ ଅତୀବ ମନୋଜ୍ଞ ଗ୍ରହଣୀୟଂ ସ୍ପୃହଣୀୟଂ ଚ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦୁଃଖେଷ୍ଠନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନାଃ = ଦୁଃଖେଷୁ + ଅନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନାଃ । ସ୍ଥିତଧୀର୍ମୁନିରୁଚ୍ୟତେ =ସ୍ଥିତଧୀ + ମୁନିଃ + ଉଚ୍ୟତେ ।

ଅନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନାଃ = ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନ ମନଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ), ନ ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନମନାଃ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ବିଗତସ୍ପୃହଃ = ବିଗତଃ ସ୍ପୃହା ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସ୍ଥିତଧୀ = ସ୍ଥିତାଃ ଧୀ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଦୁଃଖେଷୁ, ସୁଖେଷୁ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଅନୁଦ୍‌ବିଗ୍ନମନଃ, ବିଗତସ୍ପୃହ, ବୀତରାଗଭୟକ୍ରୋଧଃ, ସ୍ଥିତଧୀ, ମୁନଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ରାଗ = ରଞ୍ଜ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । କ୍ରୋଧଃ = କୃଧୂ + ଘଞ୍ଚ୍ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଲା + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୪

ध्यायतो विषयान् पुंसः सङ्गस्तेषूपजायते ।
सङ्गात् संजायते कामः कामात् क्रोधोऽभिजायते ।।४।।
ଧ୍ୟାଯ୍ତୋ ବିଷୟନ ଫୁସ: ସଲଂସ୍ତେତ୍ପପ୍ରଦାୟରେ |
ସଙ୍ଗୀତ୍ ସଂଜାୟତେ କାମଃ କାମାତ୍ କ୍ରୋଧାଽଭିଜାୟତେ || ୪ ||

ଅନ୍ବୟ – ବିଷୟାନ୍ ଧ୍ୟାୟତଃ ପୁଂଧଃ ତେଷୁ (ବିଷୟେଷୁ) ସଙ୍ଗୀ ଉପଜାୟତେ । ସଙ୍ଗୀତ୍ କାମ ସଂଜାୟତେ, କାମାତ୍ କ୍ରୋଧଃ ଅଭିଜାୟତେ |

ଣଦାର୍ଥ – ବିଷୟାନ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭୋଗ୍ୟ ବିଷୟମାନଙ୍କୁ । ଧ୍ୟାୟତଃ = ଚିନ୍ତା କଲାବେଳେ । ପୁଂନଃ = ପୁରୁଷର | ତେଣୁ = ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭୋଗ୍ୟ ବିଷୟବସ୍ତୁରେ । ସଙ୍ଗ = ଆସକ୍ତି । ଉପଜାୟତେ = ବୃଦ୍ଧିଲାଭ କରେ । ସଙ୍ଗୀତ୍ = ସଂଜାୟତେ = ବୃଦ୍ଧିଲାଭ କରେ । କାମଃ = କାମନା । କାମାତ୍ = କାମନାରୁ । କ୍ରୋଧଃ = କ୍ରୋଧ ବା ରାଗ । ଅଭିଜାୟତେ = ଜାତ ହୁଏ ।

ଅନୁବାଦ – ବ୍ୟକ୍ତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭୋଗ୍ୟ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଚିନ୍ତା କରୁଥିଲାବେଳେ ସେଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ତା’ର ଆସକ୍ତି ଜାତ ହୁଏ ଏବଂ ଏ ପ୍ରକାର ଆସକ୍ତିରୁ କାମନା ଜାତ ହୁଏ ଏବଂ କାମନାରୁ କ୍ରୋଧ ଜାତ ହୁଏ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ ଗୀତାସୌରଭମ୍ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଭଗବାନ୍ ବ୍ୟାସବିରଚିତଂ ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ଭୂତ୍ରା କୀଦୃଶଂ ଭାବଂ ସମାଗଚ୍ଛତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ସାଂସାରିକ ଜୀବନଂ ନିର୍ବାହୟିତୁ ମନୁଷ୍ୟ ବିଭିନ୍ନେଷୁ ବିଷୟେଷୁ ସଂଲଗ୍ନ ଭବତି । ବିଷୟ ଅପି ମନୁଷ୍ୟାନ୍ ଆକର୍ଷୟନ୍ତି । ବିଷୟାନାଂ ଧ୍ୟାନଂ କୁର୍ବନ୍ତଃ ଜନଃ ତେଷୁ ବିଷୟେଷୁ ସଙ୍ଗ ଭବନ୍ତି । ବିଷୟସଙ୍ଗୀତ୍ ମନସି କାମଃ ଭାବାଃ ଚ ଜାୟତେ । ପୁନଶ୍ଚ ଯଦା କାମନାୟା ପରିପୂରଣଂ ନ ଭବତି ତଦା କ୍ରୋଧଭାବ ଜାୟତେ । ଅତଃ ମନୁଷ୍ୟ ସଦୈବ ବିଷୟାତ୍ ଧାନଂ ନ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ । ଅନାସକ୍ତ ପୁରୁଷ ପରମାର୍ଥୀ ପ୍ରାପ୍ଳୁତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସଙ୍ଗସ୍ତେଷ୍ଠପଜାୟତେ = ସଙ୍ଗୀ + ତେଷୁ + ଉପଜାୟତେ | କ୍ରୋଧୋଽଭିଜାୟତେ = କ୍ରୋଧଃ + ଅଭିଜାୟତେ |

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଧ୍ୟାୟତଃ, ପୁଂନଃ = ସଙ୍ଗୀ + ତେଷୁ + ଉପଜାୟତେ । କ୍ରୋଧୋଽଭିଜାୟତେ = କ୍ରୋଧଃ + ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ବିଷୟାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସଙ୍ଗୀ, କାମ, କ୍ରୋଧଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ତେଷୁ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ସଙ୍ଗାତ, କାମାତ୍ = ‘ଜନିକର୍ତ୍ତୃପ୍ରକୃତି’ ଯୋଗେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କାମଃ = କମ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । କ୍ରୋଧଃ = କୃଧୂ + ଘଞ୍ଚ୍ । ଧାୟତଃ =

ଶ୍ଳୋକ – ୫

क्रेाधाद् भवति सम्मोहः सम्मोहात् स्मृतिविभ्रमः ।
स्मृतिभ्रंशाद् बुद्धिनाशेो वुद्धिनाशात् प्रणश्यति || ५ ||
କ୍ରୋଧାଦ୍ ଭବତି ସହ ସମ୍ମୋହାତ୍ ସ୍ମୃତିବିଭ୍ରମଃ ।
ସ୍ମୃତିଭ୍ରଂଶାଦ୍ ବୁଦ୍ଧିନାଶୋ ବୁଦ୍ଧିନାଶାତ୍ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥ ୫ ||

ଅନ୍ବୟ – କ୍ରୋଧାଦ୍ ସମ୍ମୋହଃ ଭବତି, ସମ୍ମୋହାତ୍ ସ୍ମୃତିବିଭ୍ରମଃ (ଭବତି), ସ୍ମୃତିଭ୍ରଂଶାଦ୍ ବୁଦ୍ଧିନାଶଃ ( ଭବତି), ବୁଦ୍ଧିନାଶାତ୍ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି |

ଣଦାର୍ଥ – କ୍ରୋଧାତ୍ = କ୍ରୋଧରୁ । ସଂମୋହଃ = ପୂର୍ଣମୋହ ବା ଅଜ୍ଞାନ । ଭବତି = ଜାତ ହୁଏ । ସଂମୋହାତ୍ = ମୋହରୁ । ସ୍ମୃତି = ସ୍ମୃତିର | ବିଭ୍ରମ = ବିଭ୍ରମ | ସ୍ମୃତିଭ୍ରଂଶାତ୍ = ସ୍ମୃତିନାଶରୁ । ବୁଦ୍ଧିନାଶଃ = ବୁଦ୍ଧି ନଷ୍ଟ । ବୁଦ୍ଧିନାଶାତ୍ =ବୁଦ୍ଧିବିନଷ୍ଟତାରୁ । ପ୍ରଣଶ୍ୟତି = ମୃତ୍ୟୁ ବା ଅଧୋପତନ ହୁଏ ।

ଅନ୍ମବାଦ – କ୍ରୋଧରୁ ମୋହ ଜାତ ହୁଏ ଏବଂ ମୋହରୁ ସ୍ମୃତିବିଭ୍ରମ ହୁଏ । ସ୍ମୃତିବିଭ୍ରମ ହେଲେ ବୁଦ୍ଧି ନାଶ ହୁଏ ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ବୁଦ୍ଧି ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ, ସେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିର ମୃତ୍ୟୁ ବା ଅଧୋପତନ ହୁଏ |

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶପିଙ ଶୋଇ ବ୍ୟାସବିରଚିତ ମହରାରଗଣ୍ଡସ୍ୟ ଭାପବାନ୍ତ୍ରଗତ ଣ୍ଡାମହ୍ଭଗହଣାତାମା ସାଂଖ୍ୟଯୋଗନାମ ଦ୍ବିତୀୟାଧ୍ୟାୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ୟ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ମନୁଷ୍ୟସ୍ୟ ଅଧୋପତନଂ କର୍ଡିଂ ଭବତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ସାଂସାରିକ ଭୋଗବାସନାୟାଂ ଲିପ୍ତ ମନୁଷ୍ୟସ୍ୟ ମନସି ପ୍ରଥମତଃ ଆସ କାମନା ଅଚରିତାର୍ଥ ସନ୍‌ କ୍ରୋଧଃ ଜାୟତେ । ଅତ୍ୟଧିକ କ୍ରୋଧଃ ମନୁଷ୍ୟ ହିତାହିତଂ ଜ୍ଞାନଂ ନ ଭବତି । ମୋହବଶାତ୍ ଅଜ୍ଞାନାତ୍ ବା ସ୍ମୃତିବିଭ୍ରମଃ ତସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧି ନାଶଂ ଯାତି । ମନୁଷ୍ୟତାଂ ସର୍ବସ୍ୱ ଭବତି ବୁଦ୍ଧି ବିବେକଃ ତିଷ୍ଠତି । ସ୍ୱ ଅଧୋପତିତଃ ଭବତି । ସାଂସାରାର୍ଣ୍ଣବେ ଭାସମାନଃ ପ୍ରାୟଃ ବିଷୟାନ୍ ପ୍ରତି ଅନାସକ୍ତିମାଧ୍ୟମେନ ଭଗବତଃ କୃପା ଲଭ୍ୟତେ । ଅତଃ ଚିନ୍ତନଂ ଚ କରଣୀୟମ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସହଃ = ସମ୍ + ମୋହ ।

ଜାୟତେ । ଅସ୍ମାତ୍ କାମନାୟା ଜନ୍ମ ଭବତି । ଜ୍ଞାନଶୂନ୍ୟ ସମ୍ମୋହିତଂ ଚ କରୋତି | ତଥ୍ୟ ଭବତି । କିମପି ସୂତୌ ନ ତିଷ୍ଠତି । ଅନେନ ବିଭ୍ରମେନ ଚ । ଯଦି ନଶ୍ୟତି ବୁଦ୍ଧି ତହିଁ ମନୁଷ୍ୟସ୍ୟ ସତ୍ତାପି ନ ଭବତି । ଅତଃ ସଦୈବ ପରମେଶ୍ଵରସ୍ୟ ଧ୍ୟାନଂ ତଥା ମନମଃ ସ୍ଥିରତା, ବିଷୟବାସନା ରାହିତ୍ୟମ୍, ଈଶ୍ବର

ସମାସ – ସ୍ମୃତିବିଭ୍ରମଃ = ସ୍ଵତଃ ବିଭ୍ରମଃ (୬୩ ତତ୍) । ବୁଦ୍ଧିନାଶଃ = ବୁଦ୍ଧି ନାଶଃ ( ୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ସ୍ମୃତିଭ୍ରଂଶାତ୍ ସ୍ଵତଃ ଭ୍ରଂଶ ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କ୍ରୋଧାତ୍, ସଂମୋହାତ୍, ସ୍ମୃତିଭ୍ରଂଶାତ୍, ବୁଦ୍ଧିନାଶାତ୍ = ଜନିକର୍ତ୍ତୃପ୍ରକୃତି ଯୋଗେ ୫ମୀ | ସଂମ୍ମୋହଃ, ସ୍ମୃତିବିଭ୍ରମ, ବୁଦ୍ଧିନାଶଃ = କଉଁରି ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସଂହିଃ = ସମ୍ + ମୁହ + ଘଞ୍ଚ୍ । ସ୍ମୃତି = ସ୍କୃ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ବିଭ୍ରମ = ବି + ଭ୍ରମ୍ + ଅଚ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୬

श्रेयान् स्वधर्मे विगुणः परधर्मात् स्वनुष्ठितात् ।
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावह || ६ ||
ଶ୍ରେୟାନ୍ ସ୍ଵଧର୍ମେ ବିଗୁନଃ ପରଧର୍ମାତ୍ ସ୍ୱନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ।
ସ୍ଵଧର୍ମେ ନିଧନଂ ଶ୍ରେୟଃ ପରଧର୍ମୋ ଭୟାବହିଃ ॥ ୬ ||

ଅନ୍ବୟ – ସ୍ଵନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ପରଧର୍ମାତ୍ ବିଗୁନଃ (ଅପି) ସ୍ଵଧର୍ମୀ ଶ୍ରେୟାନ, ସ୍ଵଧର୍ମେ ନିଧନଂ ଶ୍ରେୟଃ ପରଧର୍ମୀ ଭୟାବହିଃ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶ୍ରେୟାନ୍ = ବରଂ ଉତ୍ତମ । ସ୍ଵଧର୍ମୀ = ବ୍ୟକ୍ତିର ନିଜ ଧର୍ମ ବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧର୍ମ । ବିଗୁନଃ = ଦୋଷଯୁକ୍ତ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା । ପରଧର୍ମାତ୍ = ଅନ୍ୟ ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧର୍ମ ଅପେକ୍ଷା । ସ୍ୱନୁଷ୍ଠିତାତ୍ = ଭଲଭାବରେ କରିବା ଅପେକ୍ଷା । ସ୍ଵଧର୍ମେ ନିଜ ଧର୍ମରେ । ନିଧନଂ = ମୃତ୍ୟୁ । ଶ୍ରେୟଃ = ଉତ୍ତମ । ପରଧର୍ମ = ଅନ୍ୟର ଧର୍ମ । ଭୟାବହିଃ = ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ଅନ୍ମବାଦ – ଅନ୍ୟର ଧର୍ମ ବା କର୍ମ ଆଚରଣ କରିବା ଅପେକ୍ଷା ନିଜର ଧର୍ମ ବା କର୍ମ ଯେତେ ଦୋଷଯୁକ୍ତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାକୁ ହିଁ ଆଚରଣ କରିବା ଉଚିତ । ଅନ୍ୟର ଧର୍ମାଚରଣ କରିବା ଅପେକ୍ଷା ନିଜର ଧର୍ମ ବା କର୍ମରେ ସ୍ଥିର ରହି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିବା ବରଂ ଭଲ । କାରଣ ଅନ୍ୟର ଧର୍ମ ବା କର୍ମ ଅନୁସରଣ କରିବା ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କର୍ମଯୋଗନାମ ତୃତୀୟାଧ୍ୟାୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ କର୍ମଯୋଗସ୍ୟ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ତଥା ସ୍ଵଧର୍ମପାଳନପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ କର୍ମଯୋଗସ୍ୟ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ତଥା ସ୍ଵଧର୍ମପାଳନପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ |

ସାଂସାରିକଜନଃ ସ୍ୱକୀୟଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ଅବଶ୍ୟ କରଣୀୟମ୍ । ମାନବାନାଂ କୃତେ ମାନବଧର୍ମୀ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭବତି । ସ୍ଵଧର୍ମ ଶ୍ରେୟାନ୍ । ପୁନଶ୍ଚ ସ୍ୱଧର୍ମେ ନିଧନଂ ଶ୍ରେୟଃ ପରନ୍ତୁ ପରଧର୍ମୀ ଭୟାବହିଃ ଭବତି । ଅତଃ ସଦୈବ ସ୍ୱଧର୍ମାଚରଣଂ କୁମ୍ୟୁ । ହେ ଅର୍ଜୁନଃ ! ସ୍ଵଂ କ୍ଷତ୍ରିୟୋଚିତଃ ଧର୍ମ ନାମ ଯୁଦ୍ଧ କୁରୁ । ଯଥା ସ୍ଵଧର୍ମସ୍ୟ ମହତ୍ତ୍ୱ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ତଦେବ ସ୍ପୃହଣୀୟଂ ଗ୍ରହଣୀୟଂ ଚ ଇତଡି |

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଭୟାବହିଃ = ଭୟ + ଆବହିଃ । ସ୍ଵନୁଷ୍ଠିତାତ୍ = ସୁ + ଅନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ।

ସମାସ – ସ୍ଵଧର୍ମୀ = ସ୍ଵସ୍ୟ ଧର୍ମୀ (୬ଷ୍ଠୀ ତ୍‌ତ୍) । ପରଧର୍ମାତ୍ = ପରସ୍ୟ ଧର୍ମୀ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସ୍ଵନୁଷ୍ଠିତାତ୍, ପରଧର୍ମାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ସ୍ଵଧର୍ମୀ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଶ୍ରେୟଃ, ପରଧର୍ମୀ = କଉଁରି ୧ ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଧର୍ମୀ = ଧୃ + ମନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୭

यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत !
अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम् ||७||
ଯଦା ଯଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଳାନିର୍ଭବତି ଭାରତ ।
ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାମ୍ ଧର୍ମସ୍ୟ ତଦାତ୍ମାନଂ ସୃଜାମ୍ୟହମ୍ ॥ ୭||

ଅନ୍ବୟ – ଭାରତ ! ଯଦା ଯଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଳାନିଃ ଭବତି ଅଧର୍ମସ୍ୟ ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନଂ ( ଭବତି) ତଦା ଅହମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ତ୍ସକାମି |

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଭାରତ ! = ହେ ଭରତବଂଶଜ । ଯଦା = ଯେତେବେଳେ । ଯଦା = ଯେଉଁଠାରେ । ହି = ନିଶ୍ଚିତଭାବେ । ଧର୍ମସ୍ୟ = ଧର୍ମର । ଗ୍ଳାନିଃ = ଅପଚୟ । ଭବତି = ହୁଏ, ଦେଖାଯାଏ । ଅଧର୍ମସ୍ୟ = ଅଧର୍ମର । ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନଂ = ଉନ୍ନତି । ତଦା = ସେତେବେଳେ । ଅହମ୍ = ମୁଁ । ଆତ୍ମାନଂ = ନିଜକୁ । ସୃଜାମି = ପ୍ରକାଶିତ କରେ ।

ଅନୁବାଦ – ହେ ଭରତବଂଶଜ ! ଯେଉଁଠାରେ ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ଧର୍ମର ଗ୍ଲାନି (ଅପଚୟ) ଦେଖାଦିଏ ଏବଂ ଅଧର୍ମର ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନ (ଉନ୍ନତି) ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ମୁଁ ଅବତରଣ କରେ ବା ଆବିର୍ଭୂତ ହୁଏ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ ଗୀତାସୌରଭମ୍ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଭଗବାନ୍ ବ୍ୟାସ ବିରଚିତଂ ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ଆବିର୍ଭାବାଃ ବା କଦା ଭବତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ସଂସାରୋଽୟଂ ଭଗବତଃ ସୃଷ୍ଟି । ମନୁଷ୍ୟତାଂ ଧର୍ମୀ ହି ମୂଳମ୍ । ଜୀବନନିର୍ବାହାର୍ଥମ୍ ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ ଧର୍ମ ଆଚରଣୀୟ ଭବତି । ପରନ୍ତୁ ସ୍ବାର୍ଥୀ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ବଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପରିପୂରଣାର୍ଥମ୍ ଅଧର୍ମମ୍ ଆଚରତି । ଧର୍ମ ପୁଣ୍ୟ ଚ ବିହାୟ ଜନଃ ଅଧର୍ମ ପାପଂ ଚ ଆଚରନ୍ତି । ସଂସାରାତ୍‌ ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଳାନିଃ ଭବତି ପୁନଶ୍ଚ ଅଧର୍ମସ୍ୟ ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନଂ ଭବତି । ଅସ୍ଥିନ୍ ଏବ କାଳେ ଭଗବାନ୍ ଆତ୍ମାନଂ ସୃଜତି ସଂସାରେ ଆବିର୍ଭୂତଃ ଚ ଭବତି । ସାଧୁନାଂ ପରିତ୍ରାଣାୟ ଦୁଷ୍କୃତାନ୍ ବିନାଶାୟ ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ ଚ ଭଗବାନ୍ ଆତ୍ମାନଂ ସୃଜତି । ହେ ଭାରତ ! ଅହଂ ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାୟ ଯୁଗେ ଯୁଗେ ସଂଭବାମି । ଭବବତଃ ଉକ୍ତ ଯାଥାର୍ଥ୍ୟମ୍ ଅସ୍ଥି ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଗ୍ଳାନିର୍ଭବତି = ଗ୍ଳାନିଃ + ଭବତି । ଅଭ୍ୟୁତ୍ଥାନମଧର୍ମସ୍ୟ = ଅଭି +ଉତ୍ + ସ୍ଥାନମ୍ + ଅଧର୍ମସ୍ୟ । ତଦାତାନଂ = ତଦା + ଆତ୍ମାନମ୍ । ସୃଜାମ୍ୟହମ୍ = ସୃଜାମି + ଅହମ୍ ।

ସମାସ – ଅଧର୍ମସ୍ୟ = ନ ଧର୍ମୀ, ତସ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭାରତ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଧର୍ମସ୍ୟା, ଅଧର୍ମସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅହମ୍ = କର୍ଭରି ୧ମ । ଆତ୍ମାନଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗ୍ଳାନି = ଗ୍ଲୋ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଅଭ୍ୟୁତ୍‌ଥାନମ୍ = ଅଭି + ଉତ୍ + ସ୍ପା + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୮

परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।।
धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ||८||
ପରିତ୍ରାଣାୟ ସାଧୁନାଂ ବିନାଶାୟ ଚ ଦୁଷୃତାମ୍ ।
ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ ସମ୍ଭବାମି ଯୁଗେ ଯୁଗେ ॥ ୮॥

ଅନ୍ବୟ – ସାଧୂନ୍ୟ ପରିତ୍ରାଣାୟ, ଦୁଷ୍ମତାଂ ବିନାଶାୟ, ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ ଚ (ଅହଂ) ଯୁଗେ ଯୁଗେ ସମ୍ଭବାମି |

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସାଧୁନାଂ = ସଜ୍ଜନମାନଙ୍କର । ପରିତ୍ରାଣାୟ ଉଦ୍ଧାର ନିମନ୍ତେ | ଦୁଷ୍କୃତାମ୍ = ଦୁର୍ବୃର୍ତ୍ତିମାନଙ୍କର । ବିନାଶାୟ = ବିନାଶ ନିମିତ୍ତ | ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ = ଧର୍ମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିମନ୍ତେ । ଯୁଗେ ଯୁଗେ = ଯୁଗ ଯୁଗରେ । ସମ୍ଭବାମି = ଆବିର୍ଭୂତ ହୁଏ ।

ସାଧୁ ବା ସଜନମାନଙ୍କର ଉଦ୍ଧାର ବା ରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଓ ଦୁର୍ବୃତ୍ତମାନଙ୍କର ବିନାଶ ନିମନ୍ତେ ତଥା ଧର୍ମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିମନ୍ତେ ମୁଁ ଯୁଗେ ଯୁଗେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ କିମର୍ଥ୍ୟ ଯୁଗେ ଯୁଗେ ସମ୍ଭବତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ପାପେ ନିମଗ୍ନାଂ ଭବନ୍ତି । ସଜନାଃ ଅକୁଳା ଭବନ୍ତି । ଦୃଷ୍କୃତଃ ବାତାବରଣମ୍ ଆଚ୍ଛନ୍ତଃ ଭବତି । ଅସ୍ଥିନ୍ ଏବ କାଳେ ଭଗବାନ୍ ଆଚରତି । ସଂସାରୋଽୟଂ ପାପପୂର୍ଣ୍ଣ ଭବତି । ଜନଃ ସ୍ଵାର୍ଥପରା ପ୍ରଭାବଂ ବିସ୍ତାରୟତ୍ତି । ସଜନାନ୍‌ ପୀଡ଼ୟନ୍ତି ଚ । ସର୍ବତ୍ରୈବ ହିଂସାୟା ଆବିର୍ଭୂତଃ ଭବତି । ସ୍ଵୟଂ ଭଗବତା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣନ ଅର୍ଜୁନଃ କଥ୍ୟତେ ଯତ୍ ସାଧୁନାଂ ପରିତ୍ରାଣାୟ ଦୁଷ୍କର୍ମକାରିତାଂ ବିନାଶାୟ ଧମସମ୍ଵାପନାଆପ୍ ଚ କ୍ଷ୍ବଗେ କ୍ଷ୍ବଗେ ଅହିଂ ସପୂବାମି | ବସ୍ତୁତ ଭଗବତ ଧରାବତରଣ ତିଶ୍ୱକଲମପ ଉନତି |

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦୁଷୃତାମ୍ = ଦୁଃ + କୃତାମ୍ । ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ = ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନ + ଅର୍ଥାୟ ।

ସମାସ – ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ = ଧର୍ମସ୍ୟ ସଂସ୍ଥାପନମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍), ତଥ୍ୟ ଅର୍ଥମ୍, ତସ୍ମି (୬୩ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପରିତ୍ରାଣାୟ, ବିନାଶାୟ, ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ ର୍ଥୀ । ସାଧୁନାଂ, ଦୁଷ୍କୃତାମ୍ ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯୁଗେ ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସଂଭବ: = ସମ୍ + ଭୂ + ଅଚ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୯

विद्याविनयसंपन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि ।
शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः || ९ ||
ବିଦ୍ୟାବିନୟସଂପନ୍ନେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଗବି ହସ୍ତିନି |
ଶୁନି ଚୈବ ଶ୍ୱପାକେ ଚ ପଣ୍ଡିତଃ ସମଦର୍ଶନଃ ॥ ୯ ॥

ଅନ୍ବୟ – ପଣ୍ଡିତଃ ବିଦ୍ୟାବିନୟସଂପନ୍ନେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଶୁପକେ ଚ ଗବି ହସ୍ତିନି ଶୁନି ଚ ଏବଂ ସମଦର୍ଶନଃ (ଭାବନ୍ତି) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପଣ୍ଡିତଃ = ପଣ୍ଡିତମାନେ । ବିଦ୍ୟା = ଶିକ୍ଷା । ବିନୟ = ବିନୟଭାବ । ସମ୍ପନ୍ନ = ପୂର୍ଣଭାବେ ଅଧିକୃତ । ହସ୍ତିନି = ହାତୀଠାରେ । ଶୁନି = କୁକୁରଠାରେ । ଚ = ଓ | ଏବ = ହିଁ | ସମଦର୍ଶନଃ = ସମାନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ପଣ୍ଡିତମାନେ ବିଦ୍ୟା ଏବଂ ବିନୟସଂପନ୍ନ ବ୍ରାହ୍ମଣଠାରେ ଓ ଚାଣ୍ଡାଳଠାରେ, ତଥା ଗାଭୀଠାରେ, ହାତୀଠାରେ ଓ କ୍ମକ୍ସରଠାରେ ଦସମହାପନ ହେଲଥା’ନ୍ତି |

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ଭଗବାନ୍ ବ୍ୟାସବିରଚିତଂ ଶ୍ଳୋକେ ପଣ୍ଡିତଃ କୁତ୍ର ସମଦର୍ଶନଃ ଭବନ୍ତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଅଜ୍ଞଜନା ସଂସାରୋଽୟଂ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ରୂପେଣ ପଶ୍ୟନ୍ତି । ସ୍ଵଳ୍ପବୁଦ୍ଧିବଳେନ ଅୟଂ ନରଃ ଅୟଂ ବାନରଃ ଇତି ଚିନ୍ତୟନ୍ତି । ମନୁଷ୍ୟ ତଥା ମନୁଷ୍ୟତରଂ ପ୍ରାଣିନଃ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ରୂପେଣ ଇତି ଅବଗଣୟନ୍ତି । ପରନ୍ତୁ ପଣ୍ଡିତାନାଂ ସ୍ବଭାବଂ ତୁ ଭିନଂ ଭବତି । ତେଷା ଦର୍ଶନଂ ତୁ ଭିନ୍ନ ସମଭାବାପନଂ ଚ ଭବତି । ଅତଃ ତେ ସମସ୍ତଂ ସଂସାରମ୍ ଏକରୂପେଣ ଅବଲୋକୟନ୍ତ । ପଣ୍ଡିତାଃ ବିଦ୍ୟାବିନୟସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ରାହ୍ମଣେ, ଗବି, ହସ୍ତିନି, ଶୁନି, ଶୁପାକେ ଚାଣ୍ଡାଳେ ବା ଚ ଏବଂ ସମଦର୍ଶନଃ ଭବନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚୈବ = ଚ + ଏବ ।

ସମାସ – ବିଦ୍ୟାବିନୟସଂପନ୍ନ = ବିଦ୍ୟା ଚ ବିନୟ ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) ତ ସମ୍ପନ୍ନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଶ୍ଵପାକେ ଶ୍ଵାନଂ ପାଚୟତି ଯଃ ସ୍ୱ, ତସ୍ମିନ୍ (ବହୁବ୍ରୀହୀ) । ପଣ୍ଡିତଃ ପଣ୍ଡା ବେଦୋଜ୍ୱଳା ବୁଦ୍ଧି ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସମଦର୍ଶନଃ = = ସମଃ ଦର୍ଶୀ ତେ (କର୍ମଧାରୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପଣ୍ଡିତାଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ବିଦ୍ୟାବିନୟସଂପନ୍ନ, ବ୍ରାହ୍ମଣେ, ଗବି, ହସ୍ତିନି, ଶୁନି, ଶୁପାକେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୦

उद्धरेदात्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत् ।
आत्मैव ह्यात्मनो बन्धुरात्मैव रिपुरात्मनः ||१०||
ଉତ୍ତରେଦାତ୍ମନାତ୍ମାନାଂ ନାତ୍ମାନମବସାଦୟେତ୍ ।
ଆଜୈବ ହ୍ୟାତ୍ମନୋ ବନ୍ଧୁରାଜୈବ ରିପୁରାତ୍ମନଃ ॥ ୧୦ ||

ଅନ୍ବୟ – ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ଉଦ୍ଧରେତ୍ ଆତ୍ମାନଂ ନ ଅବସାଦୟେତ୍ । ହି ଆତ୍ମା ଏବଂ ଆତ୍ମନଃ ବନ୍ଧୁ ଆତ୍ମା ଏବ ଆତ୍ମନଃ ରିପୁ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଆତ୍ମନା = ମନ ସାହାଯ୍ୟରେ । ଆତ୍ମାନମ୍ = ବଦ୍ଧଜୀବାତ୍ମାକୁ । ଉଦ୍ଧରେତ୍ = ଉଦ୍ଧାର କରିବା ଉଚିତ । ଅବସାଦତ୍ = ଅଧୋଗତି କରାଇବା । ହି ଯେହେତୁ । ଆତ୍ମା = ମନ | ଏବ = ହିଁ | ଆତ୍ମନଃ ବଦ୍ଧଜୀବାତ୍ମାର ବନ୍ଧୁ = ମିତ୍ର । ରିପଃ = ଶତ୍ରୁ ।

ଅନୁବାଦ – ବ୍ୟକ୍ତି ମନ ସାହାଯ୍ୟରେ ନିଜକୁ ଉପରକୁ ଉଠାଇବା ଉଚିତ, ତଳକୁ ନେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ମନ ବଦ୍ଧଜୀବାତ୍ମାର ବନ୍ଧୁ ତଥା ଶତ୍ରୁ ମଧ୍ୟ ଅଟେ ।

‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟଭାଗେ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଆଲୋଦ୍ଧାରପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଆତ୍ମନଃ ବର୍ଷିତମ୍ ।

ସଂସାରୋଽୟଂ ପରମାତ୍ମନଃ ସୃଷ୍ଟି । ଅତ୍ର ସାଂସାରିକଃ ଜୀନଃ ସଦୈବ ପରମାକର୍ଷିତଃ ଭବତି । ଜୀବ ସ୍ଵସ୍ୟରକ୍ଷଣାର୍ଥମ୍ ଚ ଭବତି । ଆତ୍ମରକ୍ଷଣମ୍ ଆତ୍ମଦର୍ଶନଂ ପ୍ରତ୍ୟେକଜୀବସ୍ୟ ମୂଳଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଭବେତ୍ । ଆମ୍ଭୋଦ୍ଧାରଂ କଣଂ ବା ଭବେତ୍ ? ଅନେନ ପ୍ରସଙ୍ଗେନ ଭଗବତଃ ଉକ୍ତ ଯତ୍– ଆତ୍ମନା ଜୀବାତ୍ମା ବା ଆତ୍ମାନମ୍ ଉଦ୍ଧରେତ୍, ଆତ୍ମାନଂ ନ ଅବସାଦୟେତ୍ ଚ । ହି ଆତ୍ମା ଏବ ଆତ୍ମନଃ ବନ୍ଧୁ, ଆତ୍ମା ଏବ ଆତ୍ମନଃ ରିପୁ ଚ ଭବତି । ଜୀବ ସ୍ଵସ୍ୟ ରକ୍ଷଣାର୍ଥୀ ସ୍ୱୟମେବ ପ୍ରଯତ୍ନଶୀଳ ଭବେତ୍ ।

ନାତ୍ମାନମବସାଦୟେତ୍ = ନ + ଆତ୍ମାନମ୍ + ଅବସାଦୟେତ୍ । ଆଜୈବ = ଆତ୍ମା + ଏବ । ହ୍ୟାତ୍ମନଃ = ହି + ଆତ୍ମନଃ । ବନ୍ଧୁରାଜୈବ = ବନ୍ଧୁ + ଆତ୍ମା + ଏବ । ରିପୁରାତ୍ମନଃ = ରିପଃ + ଆତ୍ମନଃ ।

କର୍ମଣି ୨ୟା । ଆତ୍ମା = ଏବଂ ଯୋଗେ ୧ ମା । ରିପୁ = କଉଁରୀ ୧ ମା । ଆତ୍ମାନଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ |

ଶ୍ଳୋକ – ୧୧

दैवी ह्येषा गुणमयी मम माया दुरत्यया ।
मामेव ये प्रपद्यन्ते मायामेतां तरन्ति ते ।।११।।
ଦୈବୀ ଜ୍ୟେଷା ଗୁଣମୟୀ ମମ ମାୟା ଦୁରତ୍ୟୟା ।
ମାମେବ ଯେ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ମାୟାମେତାଂ ତରନ୍ତି ତେ ॥୧୧||

ଅନ୍ବୟ – ଗୁଣମୟୀ ମମ ଏଷା ଦୈବୀ ମାୟା ଦୁରତ୍ୟୟା ହି ଯେ ମାଂ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ତେ ଏବ ଏତାଂ ମାୟାଂ ତରନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତ୍ରିଗୁଣମୟୀ ପ୍ରକୃତି । ମମ = ମୋର । ଏଷା = ଏହି । ଦୈବୀ = ଦେବୀ । ମାୟା = ଶକ୍ତି | ଯେହେତୁ । ଯେ = ଯେଉଁମାନେ । ମାଂ = ମୋତେ । ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ = ଅତିକ୍ରମ କରିବା ବଡ଼ କଠିନ । ହି = ଶରଣରେ ଆସନ୍ତି । ତେ = ସେମାନେ । ଏବ = ହିଁ । ଏତାଂ ମାୟାମ୍ = ଏହି ମାୟାଶକ୍ତିକୁ |

ଅନ୍ମବାଦ – ଭୂତ ପ୍ରକୃତିର ତ୍ରିଗୁଣଯୁକ୍ତ ମୋର ଏହି ଦୈବୀ ମାୟାଶକ୍ତିକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବା ବଡ଼ କଠିନ । କିନ୍ତୁ ଯେଉଁମାନେ ମୋର ଶରଣରେ ଆସିଥା’ନ୍ତି ସୋମାନେ ଅତି ମନ୍ତ୍ରଣରେ ଏହ୍ରାକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିଯା’ନ୍ତି |

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ଭଗବାନ୍ ବ୍ୟାସବିରଚିତଃ ଶ୍ଳୋକେ ଦୈବୀମାୟା କର୍ଡିଂ ତରଣୀୟଂ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ମାୟାପ୍ରପଞ୍ଚୋଽୟଂ ସଂସାରଃ । ଭଗବାନ୍ ତୁ ସ୍ଵୟଂ ମାୟାଧରଃ । ତସ୍ୟ ମାୟୟା ଜଗତ୍ଵବ୍ୟାପ୍ତ ବା ଭବତି । ସାଂସାରିକ ମନୁଷ୍ୟ ନ ଜାନାତି ଦୈବୀମାୟାଂ ପରନ୍ତୁ ସଂସାର ସର୍ବସ୍ଵସୁଖଭୋଗଂ ପ୍ରାୟୁମ୍ ଅଧିକାଧି ମାୟାୟାମ୍ ଆପୁ ତଃ ଭବତି । ମାୟା ତ୍ରିଗୁଣାମ୍ବିକା ଭବତି । ସତ୍ତ୍ଵ-ରଜ-ତମ ତ୍ରିଗୁଣାମ୍ବିକା ଭବତି ମାୟା । ଅତଃ ଭଗବାନ୍ କଥୟତି ଯତ୍-ମମ ଏଷା ଦୈବୀ ଗୁଣମୟୀ ମାୟା ହିଁ ଦୁରତ୍ୟୟା । ପରନ୍ତୁ ଯେ ମାମ୍ ଏବ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ, ତେ ଏତାଂ ମାୟାଂ ତରନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଜ୍ୟେଷା ହି + ଏଷା । ମାମେବ = ମାମ୍ + ଏବ । ମାୟାମେତାଂ = ମାୟାମ୍ + ଏତାମ୍ ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମମ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ମାମ୍, ମାୟାମ୍, ଏତାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯେ, ଏଷା, ଗୁଣମୟୀ, ତେ, ଦୈବୀ, ମାୟା କଉଁରି ୧ ମା ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୨

अन्तकाले च मामेव स्मरन् मुक्त्वा कलेवरम् ।
यः प्रयाति स मद्भावं याति नास्त्यत्र संशयः ।।१२।।
ଅନ୍ତକାଳେ ଚ ମାମେବ ସ୍ମରନ୍ ମୁକ୍ତା କଳେବରମ୍ ।
ଯଃ ପ୍ରୟାତି ସ ମଦ୍‌ବଂ ଯାତି ନାସ୍ଥ୍ୟତ୍ର ସଂଶୟଃ || ୧୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ଯଃ ଅନ୍ତକାଳେ ମାମ୍ ଏବ ସ୍ମରନ୍ କଳେବରଂ ମୁକ୍ତା ପ୍ରୟାତି ସ ମଦ୍‌ବଂ ଯାତି ଚ ଅତ୍ର ସଂଶୟଃ ନାସ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯଃ = ଯେ । ଅନ୍ତକାଳେ = ଜୀବନର ଶେଷ ସମୟରେ । ମାମ୍ = ମୋତେ । ଏବ = ହିଁ | ସ୍ଵରନ୍ ସ୍ମରଣ କରି । କଳେବରମ୍ = ଶରୀର। ମୁକ୍ତା = ତ୍ୟାଗକରି। ପ୍ରୟାତି = ଯାଏ । ଡଃ = ସେ । ମଦ୍‌ବମ୍ = ମୋ ପ୍ରକୃତି ବା ସ୍ଵଭାବକୁ। ଯାତି = ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ଅତ୍ର = ଏଥିରେ । ସଂଶୟଃ = ସନ୍ଦେହ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ଯେ ମୃତ୍ୟୁ ସମୟରେ କେବଳ ମୋତେ ସ୍ମରଣ କରି ଶରୀର ତ୍ୟାଗକରେ ସେ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ମୋ ପ୍ରକୃତିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ଏଥ‌ିରେ କୌଣସି ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ କବିବ୍ୟାସକୃତଂ ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ଭଗବଦ୍‌ଭାବଂ ପ୍ରସ୍ତୋତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ବିଷୟଭୋଗବାସନାୟାଂ ନିଷ୍ପେଷିତଂ ଭବତି । ଈପ୍‌ସିତଂ ପ୍ରାପୁଂ ପ୍ରୟାସଂ କରୋତି । ଚିନ୍ତା ତଥା ମୋହମଧ୍ୟ କଦା ଜୀବନସ୍ୟ ଅନ୍ତଃ ଭବତି ଡଃ ନ ଜାନାତି । ଅନ୍ତକାଳେଽପି ତଦେବ କାମନା ସାଂସାରିକ ଭାବନା ଚ ମନସି ତିଷ୍ଠତି । ଜନ୍ମଜନ୍ମାନ୍ତରେ ପୀଡ଼ା ପ୍ରାପ୍ତ ଭବତି, ମୁଭିଂ ନ ଲଭତେ । ଅତଃ ଭଗବାନ୍ ଅର୍ଜୁନଂ ଆଦିଶତି ଯତ୍-ଅନ୍ତକାଳେ ଚ ଯଃ ମାମ୍ ଏବ ସ୍ମରନ୍ କଳେବରଂ ମୁକ୍ତା ପ୍ରୟାତି, ଡଃ ମଦ୍‌ବଂ ଯାତି ଇତି ଅତ୍ର ସଂଶୟଃ ନାସ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମାମେବ = ମମ୍ + ଏବ | ମଦ୍‌ଭାବଂ = ମତ୍ + ଭାବମ୍ | ନାସ୍ତ୍ୟତ୍ର = ନାସ୍ତି + ଅତ୍ର |
ସମାସ – ଅନ୍ତକାଳେ = ଅନ୍ତସ୍ୟ କାଳୀ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) | ମଦ୍‌ଭାବଂ = ମମ ଭାବମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) |

ଯଃ, କଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ମାମ୍, କଳେବରମ୍, ମନ୍‌ଦମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅନ୍ତକାଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସ୍ମରନ୍ = ସ୍କୃ + ଶତ୍ରୁ । ମୁକ୍ତା = ମୁଚ୍ + ଭ୍ରାତ୍। ସଂଶୟ =

ଶ୍ଳୋକ – ୧୩

पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति ।
तदहं भक्त्युपहृतमश्नामि प्रयतात्मनः ।।१३।।
ପତ୍ର ପୁଷ୍ପ ଫଳ ତୋୟାଂ ଯୋ ମେ ଭକ୍ତ ପ୍ରୟଚ୍ଛତି ।
ତଦହ୍ ଭର୍ପଦ୍ରତମଶ୍ନାମି ପ୍ରତଶ୍ଳନ: ।।१३।।

ଅନ୍ବୟ – ଯଃ ଭକ୍ତ ପତ୍ର ପୁଷ୍ପ ଫଳଂ ତୋୟାଂ (ଚ) ମେ ପ୍ରୟଚ୍ଛତି, ପ୍ରୟତାନଃ ଭକ୍ତି ଉପହୃତଂ ତତ୍ (ସର୍ବମ୍) ଅହମ୍ ଅଣ୍ଡାମି |

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯଃ = ଯେ। ଭକ୍ତା = ଭକ୍ତିରେ । ପତ୍ର = ପତ୍ର । ପୁଷ୍ପ = ଫୁଲ। ଫଳ = ଫଳ। ତୋୟଂ = ଜଳଂ । ମେ = ମୋତେ । ପ୍ରଯଚ୍ଛତି = ଅର୍ପଣ କରେ । ପ୍ରୟତାତ୍ମନଃ = ସେହି ଶୁଦ୍ଧଚେତ୍ତା । ଭକ୍ତ ଉପହୃତମ୍ = ଭକ୍ତିରେ ଅର୍ପିତ । ତତ୍ ସେସବୁକୁ । ତାହା। ଅହମ୍ = ମୁଁ । ଅଣ୍ଡାମି = ଗ୍ରହଣ କରେ।

ଅନୁବାଦ – ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଭକ୍ତି ସହକାରେ ପତ୍ର, ଫୁଲ, ଫଳ ଓ ଜଳ ମୋତେ ଅର୍ପଣ କରେ, ସେହି ଶୁଦ୍ଧଚେଭାର ଭକ୍ତିରେ ଅର୍ପିତ ସେସବୁକୁ ମୁଁ ଗ୍ରହଣ କରେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଭକ୍ତଭ୍ୟ କିଂ କିଂ ଗୃହ୍ମାତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭକ୍ତାନାଂ ଭଗବାନ୍ । ଉଲ୍ଲେଭ୍ୟ ଭଣ୍ଡିଂ ସଦୈବ ଇଚ୍ଛତି । ଭକ୍ତ ସଦୈବ କିମପି କିମପି ପ୍ରାପ୍ୟର୍ଥୀ ଭଗବରଂ ପୂଜୟତି । ପୂଜାମାଧମେନ କିମପି ପ୍ରଦାତୁମ୍ ଇଚ୍ଛତି । ତସ୍ୟାଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଭବତି ପ୍ରଭୂତ ଧନସୁଖାଦିକଂ ପ୍ରାପ୍ତି । ଅଳ୍ପମାତ୍ର ଦତ୍ତ୍ୱ ପ୍ରଚୁରଂ ପ୍ରାସ୍ତୁମ୍ ଇଚ୍ଛତି ଭକ୍ତ ! ଅନେନ ରାଜସୟା ଡଃ ଭଣ୍ଡିଂ ତ୍ୟଜତି । କେବଳମ୍ ଔପଚାରିକତୟା ପୂଜାପାଠ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରଗାନଂ ଫଳପୁଷ୍ପାର୍ଘ୍ୟ ଚ ପ୍ରୟଚ୍ଛତି । ପରନ୍ତୁ ଭଗବାନ୍ ସ୍ଵୟମେବ ଅର୍ଜୁନମାଧମେନ ସର୍ବାନ୍ ଭକ୍ତାନ୍ କଥୟତି ଯତ୍-ଯଃ ଜନଃ ମେ ଭକ୍ତା ପତ୍ର ପୁଷ୍ପ ଫଳଂ ତୋୟଂ ଚ ପ୍ରୟଚ୍ଛତି, ଅହଂ ପ୍ରୟତାତ୍ମନଃ ଶୁଦ୍ଧଚିତ୍ତସ୍ୟ ତସ୍ୟ ଭଲ୍ୟୁପହୃତଂ ତତ୍ ସର୍ବମ୍ ଅକ୍ଲାମି । ଅତଃ ସର୍ବେ ଭଗବନ୍ତମ୍ ଅବଶ୍ୟ ଭଣ୍ଡିଂ କୁର୍ଯ୍ୟ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଦହଂ = ତତ୍ + ଅହମ୍ । ଭଲ୍ୟୁପହୃତମଣ୍ଡାମି = ଭକ୍ତ + ଉପହୃତମ୍ + ଅଶ୍ମାମି । ପ୍ରୟତାତ୍ମନଃ = ପ୍ରୟତ + ଆତ୍ମନଃ ।

ସମାସ – ଭକ୍ତିଭପହ୍ନତମ୍ବ = ଭକ୍ତ ଉପହୃତମ୍ (୩ୟା ତତ୍) । ପ୍ରିୟତଆତ୍ମନଃ = ପ୍ରୟତଃ ଆତ୍ମା ଯସ୍ୟ ଡଃ ତଥ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତ – ଯଃ, ଅହମ୍ କଉଁରି ୧ ମା । ଭକ୍ତ = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ଯେ = = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭକ୍ତି = ଭଜ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଉପହୃତମ୍ = ଉପ + ହୃ + କ୍ତ |

ଶ୍ଳୋକ – ୧୪

वेदानां सामवेदोऽस्मि देवानामस्मि वासवः ।
इन्द्रियाणां मनश्चास्मि भूतानामस्मि चेतना || १४ ||
ବେଦାନ ସାମବେଦୋଽସି ଦେବାନଂମସି ବାମଦ: |
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣା ମନଶ୍ଚାସ୍ତି ଭୂତାନାମସ୍ତି ଚେତନା ॥ ୧୪ ||

ଅନ୍ବୟ – ବେଦାନାଂ ସାମବେଦଃ (ଅହଂ) ଅସ୍ଥି, ଦେବାନାଂ ବାସବଂ (ଅହଂ) ଅସ୍ଥି, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନାଂ ମନଃ (ଅହଂ) ଅସ୍ଥି, ଭୂତାନାଂ ଚେତନା ( ଅହଂ) ଅସ୍ଥି ଚ ।

ସମାସ – ବେଦାନ = ବେଦମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟରେ । ସାମବେଦଃ = ସାମବେଦ । ଅସ୍ଥି = ଅଟେ । ଦେବାନାଂ = ଦେବତାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ । ବାସବ = ଦେବରାଜ ବା ଇନ୍ଦ୍ର । ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନାଂ = ଇନ୍ଦ୍ରିୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ । ମନଃ = = ଜୀବମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ । ଚେତନା = ଚୈତନ୍ୟ ବା ଜୀବନଶକ୍ତି । ଅସ୍ଥି = ଅଟେ !

ଅନୁବାଦ – ବେଦମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ (ମୁଁ) ସାମବେଦ, ଦେବତାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ (ମୁଁ) ଇନ୍ଦ୍ର, ଇନ୍ଦ୍ରିୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ (ମୁଁ) ମନ ଏବଂ ଜୀବମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ (ମୁଁ) ଚେତନା ବା ଜୀବନଶକ୍ତି ଅଟେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ବିଭୂତିଯୋଗନାମ ଦଶମାଧ୍ୟାୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅତ୍ର ଅଶ୍ବିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଅର୍ଜୁନସ୍ୟ ପୁରତଃ ସ୍ଵକୀୟ ବିଭୂତିଃ ମହିମା ବା ବର୍ଣ୍ଣୟତି । ଭଗବତଃ ମହିମା ମନୁଷ୍ୟାନାଂ କୃତେ ଅଗୋଚରଃ ଭବତି । ଏତଦେବ ସମ୍ଭବଂ ଭବତି କେବଳଂ ଭଗବତଃ ଇଚ୍ଛାମାତ୍ରେଣ । ଯଦି ଭଗବାନ୍ ଇଚ୍ଛତି ତହିଁ ଜୀବୀ ତଥ୍ୟ ମହିମାଂ ଜ୍ଞାତୁଃ ସମର୍ଥ ଭବତି ଅନ୍ୟଥା ନ । ସ୍ଵକୀୟଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠତା ବର୍ଣ୍ଣୟିତ୍ଵ ଭଗବାନ୍ କଥୟତି ଯତ୍-ହେ ଅର୍ଜୁନ ! ବେଦାନାଂ ମଧ୍ୟ ଅହଂ ସାମବେଦଃ ଅସ୍ଥି । ଅତଃ ବେଦେଷୁ ସାମବେଦଃ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭବତି । ଦେବାନାଂ ମଧ୍ୟ ଅହଂ ବାସବ ଅସ୍ଥି । ଦେବରାଜ ଇନ୍ଦ୍ର ଅତଃ ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣା ମନଃ ଅହଂ ଅସ୍ଥି । ଅତଃ ଏକାଦଶଇନ୍ଦ୍ରିୟ ମଧ୍ୟ ମନଃ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭବତି । ଭୂତାନାମ୍ ଅହଂ ଚେତନା ଅସ୍ଥି । ସଂସାରେ ଯେ ପ୍ରାଣିନଃ ସନ୍ତୋ ତନ୍ମଧେ ଭଗବାନ୍ ଚେତନାରୂପେଣ ବିଦ୍ୟମାନଃ ଚ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସାମବେଦୋଽସ୍ମି = ସାମବେଦଃ + ଅସ୍ଥି । ଦେବାନାମସ୍କି = ଦେବାନାମ୍ + ଅସ୍ଥି । ମନଶାସ୍ତି = ମନଃ + ଚ + ଅସ୍ଥି। ଭୂତନାମସ୍ତି = ଭୂତାନାମ୍ + ଅସ୍ଥି ।

ସମାସ – ସାମବେଦଃ = ସାମ ନାମ ବେଦଃ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରାୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତ – ବେଦନାଂ, ଦେବାନାଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣଂ, ଭୂତାନାମ୍ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସାମବେଦଃ, ବାସନଃ, ମନଃ, ଚେତନା = କଉଁରି ୧ ମା। |

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବେଦଃ =ବିଦ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ ଦେବାଃ = ଦିବ୍ + ଅଚ୍।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୫

भक्त्या त्वनन्यया शक्य अहमेवंविधाऽर्जुन !
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परंतप ! ।।१५।।
ଭକ୍ତା ଦ୍ଵନନ୍ୟୟା ଶକ୍ୟ ଅହମେବଂବିଧୋଽର୍ଜୁନ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଦ୍ରୁଟିଂ ଚ ତତ୍ତ୍ଵେନ ପ୍ରବେଜିଂ ଚ ପରଂତପ | ୧୫ ||

ଅନ୍ବୟ – ପରଂତପ ! ଅନନ୍ୟୟା ଭକ୍ତ ତୁ ଏବଂବିଧଃ ଅହଂ ଜ୍ଞାନଂ ଶକ୍ୟ, (ଏବଂବିଧଃ ଅହଂ) ଦ୍ରସ୍ତୁ (ଶକ୍ୟ), ଅର୍ଜୁନ ! ତତ୍ତ୍ଵେନ ପ୍ରବେଜିଂ (ଶକ୍ୟ) ଚ |

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପରଂତପ ! = ହେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତପସ୍ବି ! ଅନନ୍ୟୟା = ସକାମ କର୍ମରେ ବା କାଳ୍ପନିକ ଜ୍ଞାନରେ ମିଶ୍ରିତ ନ ହୋଇ । ଭକ୍ତା = ଭକ୍ତିଦ୍ଵାରା । ତୁ = କିନ୍ତୁ । ଏବଂବିଧଃ ଏହିପରି। ଅହଂ = ମୁଁ । ଜ୍ଞାତୁ ଜାଣିବାକୁ । ଶକ୍ୟ = ସକ୍ଷମ । ଦ୍ରଷ୍ଟୁ = ଦେଖିବାକୁ । ଅର୍ଜୁନ = ହେ ଅର୍ଜୁନ । ତତ୍ତ୍ଵେନ = ବାସ୍ତବରେ । ପ୍ରବେଜିଂ = ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ । ଚ = ଏବଂ |

ଅନୁବାଦ – ହେ ପରମ ତପସ୍ବି ! କେବଳ ଅନନ୍ୟ ଭକ୍ତି ବଳରେ (ଭକ୍ତ) ମୋର ପ୍ରକୃତ ସ୍ଵରୂପକୁ ଜାଣିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହେବ; ମୁଁ ଯେପରି ପ୍ରକୃତ ସ୍ଵରୂପରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ତୁମ ଆଗରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇଛି, ଠିକ୍ ଏହି ସ୍ଵରୂପକୁ ଭକ୍ତ ଜାଣିପାରିବ। ଏହି ପ୍ରକାର ମୁଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇପାରିବି । କେବଳ ଏହି ପ୍ରକାରେ ତୁମେ ମୋର ରହସ୍ୟକୁ ଭେଦ କରିପାରିବ |

ଅନନ୍ୟୟା ଭକ୍ତ ଭଗବତଃ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ଡିଂ କରଣୀୟ ଅଗ୍ନିନ୍ ସଂସାରେ ବଦ୍ଧଜୀବସ୍ୟ ପରମାଂ ପ୍ରଯନୁଶୀଳୀ ଭବେତ୍ । ଭଗବତଃ ଜ୍ଞାନଂ ତସ୍ୟ ସ୍ଵୟଂ ଭଗବତା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣନ ଗୀତାୟାମ୍ ଅର୍ଜୁନଂ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଚରମଂ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଭବତି ଭଗବତ୍ ତତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ ଜ୍ଞାନମ୍ । ଏତଦ ସ ସଦୈବ ସ୍ୱରୂପଂ, ତସ୍ମିନ୍‌ମଧ୍ଯ ପ୍ରବେଶଂ ଚ ସର୍ବମେବ ଅନନ୍ୟୟା ଭକ୍ତ ସଂଭବଂ ଭବତି । ପ୍ରତି କଥୟତି – ହେ ପରଂତପ ଅର୍ଜୁନ ! ଅନନ୍ୟୟ ଭକ୍ତ ତୁ ଜନଃ ଏବଂବିଧଃ ଚତୁର୍ଭୁଜଃ ସ୍ଵରୂପମ୍ ଅହଂ ତତ୍ତ୍ଵେନ ଜ୍ଞାତଂ ଦ୍ରଷ୍ଣୁ ପ୍ରବେଜିଂ ଚ ଶକ୍ୟ । ଭକ୍ତିମାଧମେନ ଜନା ଭଗବରଂ ଜ୍ଞାନଂ, ଦୁଷ୍ଟ, ପ୍ରବେଷ୍ଟୁ ଚ ସମର୍ଥା ଭବିଷ୍ଯତ୍ତି । ଅତଃ ଭକ୍ତି ଏବ ଶକ୍ତି ଇତି କଥ୍ୟତେ ।

ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ତନନଜଣା = ତୁ + ଅନନ୍ୟୟା । ଅହମେବଂବିଧୋଽର୍ଜୁନ = ଅହମ୍ + ଏବଂବିଧଃ + ଅର୍ଜୁନ ।

ସମାସ – ଅନନ୍ୟୟା = ନ ଅନ୍ୟ, ତୟା (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ଅର୍ଜୁନଃ = ଅରୀନ୍ ଶତ୍ରୁନ୍ ଜୟତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପରଂତପ !, ଅର୍ଜୁନ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅନନ୍ୟୟା, ଭକ୍ତା = କରଣେ ୩ୟା । ଭରେନ = କରଣେ ୩ଯ୍ବା |

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶକ୍ୟ = ଶକ୍ + ପଣ୍ । ଜ୍ଞାତୁ ଜ୍ଞା + ତୁମୁନ୍ । ଦ୍ରଷ୍ଟ = ଦୃଶ୍ + ତୁମୁନ୍ । ପ୍ରବେଜିଂ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + ତୁମୁନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୬

श्रेया हि ज्ञानमभ्यासात् ज्ञानाद्ध्यानं विशिष्यते ।
ध्यानात् कर्मफलत्यागः त्यागाच्छान्तिरनन्तरम् ।।१६।।
ଶ୍ରେୟୋ ହି ଜ୍ଞାନମଭ୍ୟାସାତ୍ ଜ୍ଞାନାଦ୍ଵାନଂ ବିଶିଷ୍ୟତେ ।
ଧ୍ୟାନାତ୍ କର୍ମଫଳତ୍ୟାଗ ତ୍ୟାଗାଚ୍ଛାନ୍ତରନନ୍ତରମ୍ ॥ ୧୬ ||

ଅନ୍ବୟ – ଅଭ୍ୟାସାତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ହି ଶ୍ରେୟ, ଜ୍ଞାନାତ୍ ଧ୍ୟାନଂ, ଧ୍ୟାନାତ୍ କର୍ମଫଳତ୍ୟାଗ ବିଶିଷ୍ୟତେ, ତ୍ୟାଗାତ୍ ଅନନ୍ତରଂ

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଜ୍ଞାନାତ୍ = ଜ୍ଞାନଠାରୁ । ଧ୍ୟାନଂ ଧ୍ୟାନ । ଧ୍ୟାନୀତ୍ = ଧ୍ୟାନଠାରୁ । କର୍ମଫଳତ୍ୟାଗ = ସକ୍ଷମ କର୍ମର ଫଳତ୍ୟାଗ। ବିଶିଷ୍ୟତେ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଟେ । ତ୍ୟାଗାତ୍ = ତ୍ୟାଗଠାରୁ । ଅନନ୍ତରମ୍ = ପରେ । ଶାନ୍ତଃ = ଶାନ୍ତି ।

ଅଭ୍ୟାସ ଯୋଗ ଅପେକ୍ଷା ଜ୍ଞାନ ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ଜ୍ଞାନଠାରୁ ଧ୍ୟାନ ଉତ୍ତମ ଏବଂ ଧ୍ୟାନଠାରୁ କର୍ମଫଳ ତ୍ୟାଗ ଉତ୍ତମ । କାରଣ କର୍ମଫଳ ତ୍ୟାଗ ପରେ ହିଁ ଶାନ୍ତି ଲାଭ ହୁଏ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶମିିତ: ଶ୍ଳୋକ: ମଦୃପ: ବ୍ୟାସବିରଚିତଂ ମଦ୍ରାଭାରତଣ୍ଡଳଦ ଭାଷପବାନ୍ତ୍ରଗତ: ଣ୍ଡାମହଉଗଦଗାତାୟା ଭକ୍ତିଯୋଗନାମ ଦ୍ବାଦଶାଧ୍ୟାୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅକ୍ଷାଂ ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବତଃ ପ୍ରାପ୍ତି ଉପାୟଂ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଭଗବତଃ ପ୍ରାପ୍ତେ ବିଭିନେଷୁ ଉପାୟେଷୁ କର୍ମଫଳତ୍ୟାଗ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଭବତି । ଅନେନ ମନୁଷ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍ତମଂ ସୁଙ୍ଖ ପରମାନନ୍ଦ ଚ ପ୍ରଶ୍ନୋତି । ସଂସାରସ୍ୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରାଣୀ ଭବତି ମନୁଷ୍ୟ ତଥାପି ତଥ୍ୟ ମନସି ଦୁଃଖମ୍, ଅଶାନ୍ତଃ, ନିରାନନ୍ଦଯୁକ୍ତ ଚ ଭାବନା ଆୟାତି । ତସ୍ୟ ଦୁଃଖସ୍ୟାନ୍ତ ନ ଭବତି । କାମନାୟା ଉତ୍ତୁଙ୍ଗଶିଖରଂ ସ ନିର୍ମାତି । ଏକ ଏବଂ କାମନାୟା ବିନାଶେନ ଅପରସ୍ୟା ଜାତା ଭବତି । କାମନାୟା ବିନାଶେନ ଦୁଃଖସ୍ୟ ବିନାଶମ୍ ଇତ୍ୟେବ ବାଣୀ ତଂ ନ ଆକର୍ଷୟତି । ଅତଃ ଅଭ୍ୟାସାତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ଶ୍ରେୟମ୍, ଜ୍ଞାନାତ୍ ଧ୍ୟାନଂ ଶ୍ରେୟମ୍‌, ଧ୍ୟାନାତ୍ କର୍ମଫଳତ୍ୟାଗ ଶ୍ରେୟଃ ବିଶିଷ୍ୟତେ ବା, ତ୍ୟାଗାତ୍ ଅନନ୍ତରଂ ଶାନ୍ତଃ ଲଭତେ । ଯାବତ୍ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ଵକର୍ମଫଳ ଧାରୟତି ତାବତ୍ ଅସୁଖୀ ଅଶାନ୍ତ ଚ ଭବତି । ଯଦା ତୁ ତ୍ୟଜତି ସୁଖଶାନ୍ତି ପ୍ରାଷ୍ଟୋତି । ଅତ ଗୀତାକାରେଣ ଉକ୍ତ ଯତ୍-‘ଅଶାନ୍ତସ୍ୟ କୁତଃ ସୁଖମ୍ ।’

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଜ୍ଞାନମଭ୍ୟସାତ୍ = ଜ୍ଞାନମ୍ + ଅଭ୍ୟାସାତ୍ । ଜ୍ଞାନାଦ୍ଵାନଂ = ଜ୍ଞାନାତ୍ + ଧ୍ୟାନମ୍ । ତ୍ୟାଗାଚ୍ଛାନ୍ତରନନ୍ତରମ୍ = ତ୍ୟାଗାତ୍ + ଶାନ୍ତଃ + ଅନନ୍ତରମ୍ ।

ସମାସ – କର୍ମଫଳତ୍ୟାଗ = କର୍ମଶଃ ଫଳମ୍, ତସ୍ୟ ତ୍ୟାଗ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅଭ୍ୟାସାତ୍, ଧ୍ୟାନାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଜ୍ଞାନମ୍, ଧ୍ୟାନମ୍ = କର୍ଭରି ୧ ମା। ତ୍ୟାଗାତ୍ = ଅନନ୍ତରମ୍ ଯୋଗେ ୫ମୀ |

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶ୍ରେୟଃ = ଶ୍ରି + ଅଚ୍। ଶାନ୍ତଃ = ଶମ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ତ୍ୟାଗ = ତାଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ଜ୍ଞାନମ୍ = ଜ୍ଞା + ଲୁଟ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୭

अध्यात्मज्ञाननित्यत्वं तत्त्वज्ञानार्थदर्शनम् ।
एतज् ज्ञानमिति प्रोक्तमज्ञानं यदतोऽन्यथा ।।१७।।
ର୍ଥଧ୍ୟାତ୍ନକାନନିତ୍ୟତ୍ବ ତତ୍ଵକାନାର୍ଥଦଣ |
ଏତକ୍ ଦ୍ବାନମିତି ପ୍ରୋକ୍ତମଳାନ ଯଦଣୋଽଦାଥା ||१७।।

ଅନ୍ବୟ – ଅଧ୍ୟାତ୍ମଜ୍ଞାନନିତ୍ୟତଂ ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନାର୍ଥଦର୍ଶନମ୍ ଇତି ଏତତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍, ଅତଃ ଅନ୍ୟଥା ଯତ୍ (ତତ୍)

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଧ୍ୟାତ୍ମଜ୍ଞାନନିତ୍ୟଙ୍ଖ = ଆତ୍ମା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାନର ନିତ୍ୟଭାବ । ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନାର୍ଥଦର୍ଶନମ୍ = ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନବିଷୟବସ୍ତୁ ଦର୍ଶନ। ଇତି = ବୋଲି (ଏହିପରି) । ଏତତ୍ = ଏସବୁ । ଜ୍ଞାନଂ କୁହାଯାଇଛି । ଅତଃ= ଏହାଠାରୁ । ଅନ୍ୟଥା = ଭିନ୍ନ । ଯତ୍ = ଯାହା । ଅଜ୍ଞାନମ୍ = ଅଜ୍ଞାନ। = ଜ୍ଞାନ ।

ଅନୁବାଦ – ଆତ୍ମଜ୍ଞାନ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆରୋପ ଓ ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନ ଲାଭ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଜିଜ୍ଞାସୁ ହେବା ଇତ୍ୟାଦି ଜ୍ଞାନ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ କିଂ ଜ୍ଞାନମ୍ ଇତି ଭଗବାନ୍ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନଂ କୃତମ୍ ।

ଆତ୍ମାନୁଭୂତୌ ଭକ୍ତିଯୋଗୀ ବାସ୍ତବ ମାର୍ଗ ଭବତି । ଆତ୍ମା ପରମାତ୍ମା ମଧେ ଶ୍ଵାଶ୍ୱତଃ ସମ୍ବନ୍ଧ ଭବତି । ଭକ୍ତି ଏବ ନିତ୍ୟ ଶାସ୍ଵତଃ ଚ । ଅତଃ ଗୀତାୟାମ୍ ଉକ୍ତମ୍ – ‘ବଦନ୍ତି ତତ୍ ତତ୍ତ୍ବବିଦଃ ତତ୍ତ୍ୱ ଯଜ୍ଞାନାମ୍ ଅନ୍ବୟମ୍’ । ପରମତତ୍ତ୍ୱାନୁଭୂତୌ ଭଗବଦ୍ ଅନୁଭୂତିଃ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ତଥା ସର୍ବାନ୍ତଃ ଭବତି । ଭଗବତଃ ଜ୍ଞାନଂ ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥଦର୍ଶନଂ ଚ ଅବଶ୍ୟ କରଣୀୟମ୍ । ଇଦମେବ ଜ୍ଞାନସ୍ୟ ପୂର୍ଣତ୍ୱମ୍ । ଅତଃ ଆତ୍ମଜ୍ଞାନଂ ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନଂ ଚ ପ୍ରକୃଷ୍ଟଜ୍ଞାନମ୍ । ଏତଦ୍ ଅତିରିକ୍ତ ଅନ୍ୟ ସର୍ବମ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ । ଅତଃ ସର୍ବେ ଅଜ୍ଞାନଂ ବିହାୟ ଜ୍ଞାନଂ କରଣୀୟମ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅଧ୍ + ଆତ୍ମଜ୍ଞାନନିତ୍ୟତ୍ଵମ୍ । ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନାର୍ଥଦର୍ଶନମ୍ = ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନ + ଜ୍ଞାନମ୍ + ଇତି । ପ୍ରୋକ୍ତମଜ୍ଞାନଂ = ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ + ଅଜ୍ଞାନମ୍। ଯଦତୋଽନ୍ୟଥା = ଯତ୍ + ଅତଃ + ଅନ୍ୟଥା |

ସମାସ – ଅଧ୍ୟାତ୍ମ = ଆତ୍ମନି ଇତି (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ତତ୍ତ୍ୱଜ୍ଞାନମ୍ = ତତ୍ତ୍ଵାନାଂ ଜ୍ଞାନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଅଜ୍ଞାନମ୍ = ନ ଜ୍ଞାନମ୍ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଜ୍ଞାନମ୍, ଅଜ୍ଞାନମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦର୍ଶନମ୍ = ଦୃଶ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଜ୍ଞାନମ୍ = ଜ୍ଞା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ବଚ୍ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୮

ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः ।
जघन्यगुणवृत्तिस्था अधा गच्छन्ति तामसाः ।। १८ ।।
ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଗଛନ୍ତି ସତ୍ତ୍ଵସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ତିଷ୍ଠନ୍ତି’ ରାଜସା ।
ଜଘନ୍ୟଗୁଣବୃଭିସ୍ମା ଅଧୋ ଗଛନ୍ତି ତାମସା ||୧୮||

ଅନ୍ବୟ – ସତ୍ତ୍ଵସ୍ଥା ଊର୍ଧ ଗଛନ୍ତି, ରାଜସା ମଧ୍ୟ ତିଷ୍ଠନ୍ତି, ଜଘନ୍ୟଗୁଣବୃତ୍ତିସ୍ଥା ତାମସା ଅଧଃ ଗଛନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସତ୍ତ୍ଵସ୍ଥା = ଯେ ସତ୍ତ୍ଵଗୁଣରେ ସ୍ଥିତ । ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ = ଉପରକୁ ବା ସ୍ଵର୍ଗକୁ । ଗଛନ୍ତି = ଯାଆନ୍ତି । ରାଜସ୍ୱ = ଯେଉଁମାନେ ରଜୋଗୁଣରେ ସ୍ଥିତ । ମଧ୍ୟ = ମଝିରେ ବା ମର୍ତ୍ତ୍ୟରେ । ତିଷ୍ଠନ୍ତି = ରୁହନ୍ତି । ଜଘନ୍ୟଗୁଣବୃଭିସ୍ତା = ଘୃଣିତ ଗୁଣ ବୃତ୍ତିରେ ସ୍ଥିତ । ତାମସା = ଯେଉଁମାନେ ତମୋଗୁଣରେ ସ୍ଥିତ । ଅଧଃ = ତଳକୁ ବା ନର୍କକୁ । ଗଛନ୍ତି = ଯାଆନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ଯେଉଁମାନେ ସତ୍ତ୍ଵଗୁଣରେ ସ୍ଥିତ, ସେମାନେ କ୍ରମେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବକୁ ଗତି କରି ଉଚ୍ଚତର ଲୋକକୁ ବା ସ୍ଵର୍ଗକୁ ଯା’ନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ରଜୋଗୁଣରେ ସ୍ଥିତ ସେମାନେ ଏ ଧରାଧାମରେ ରହନ୍ତି ଏବଂ ଯେଉଁମାନେ ପୃଣିତ କର୍ମ ଆଚରଣ କରି ତମୋଗୁଣରେ ସ୍ଥିତ ସେମାନେ ନିମ୍ନକୁ ନର୍କାନୁଗାମୀ ହୁଅନ୍ତି।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉଦ୍ଧୃତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାମହିମମହର୍ଷି ବ୍ୟାସବିରଚିତଂ ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ଭୀଷ୍ମ ପର୍ବାନ୍ତର୍ଗତଃ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ତ୍ରିଗୁଣସମ୍ପନ୍ତଃ ଗତିଃ କୁତ୍ର ଭବତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଗୁଣ ତ୍ରିବିଧଃ-ସତ୍ତ୍ଵ-ରଜ-ତମଶ୍ଚ । ସତ୍ତ୍ବଗୁଣସମ୍ପତଃ ବ୍ୟକ୍ତି ସାତ୍ତ୍ଵିକଃ, ରଜୋଗୁଣସମ୍ପରଃ ବ୍ୟକ୍ତି ରାଜସିକଃ, ତମୋଗୁଣସମ୍ପନ୍ତଃ ବ୍ୟକ୍ତି ତାମସିକଣ୍ଠ ଭବତି । ତଦ୍‌ବତ୍ ସକଳବିଶ୍ୱବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡସ୍ୟ ସ୍ଥିତିଃ ଅପି ତ୍ରିଗୁଣାତ୍ମକମ୍ । ସ୍ବର୍ଗ ଦ୍ୟୁଲୋକଂ ଚ ସତ୍ତ୍ବଗୁଣସମ୍ପନ୍ନମ୍ । ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୋକଂ ରଜୋଗୁଣସମ୍ପନ୍ନମ୍, ନର୍କ ତମୋଗୁଣପୂର୍ଣ୍ଣ ଚ ଭବତି । ମନୁଷ୍ୟାଽପି ତ୍ରିଗୁଣସମ୍ପନ୍ନ ଭବତି । ସସ୍ଥା ଉତଂ ନାମ ସ୍ଵର୍ଗ ଗଛନ୍ତି । ରାଜସ୍ୱ ମଧ୍ୟ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ଚ ତିଷ୍ଠନ୍ତି, ଜଘନ୍ୟଗୁଣବୃତ୍ତିସ୍ଥା ତାମସା ଅଧଃ ନାମ ନର୍କ ଗଛନ୍ତି । ଏତାଦୃଶରୂପେଣ ମନୁଷ୍ୟତାଂ ଗତିଃ ଭବତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସମାସ – ସତ୍ତ୍ଵସ୍ଥା = ସତ୍ତ୍ଵେ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ଯେ (ଉପପଦ ତତ୍) । ରାଜସା = ରଜସି. ତିଷ୍ଠନ୍ତି ଯେ (ଉପପଦ୍ ତତ୍)। = ଜଘନ୍ୟ ଗୁନଃ (କର୍ମଧାରୟ) ତସ୍ୟ ବୃତିଃ ( ୬ଷ୍ଠ ତତ୍), ତସ୍ମିନ୍ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ଯେ (ଉପପଦ ତତ୍) । ତାମସା = ତମସି ତିଷ୍ଠନ୍ତି ଯେ (ଉପପଦ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସତ୍ତ୍ଵସ୍ଥ୍ୟ, ରାଜସା, ଜଘନ୍ୟଗୁଣବୃତ୍ତିସ୍ଥା, ତାମସା = କଉଁରି ୧ମା। ଊନଂ = କର୍ମ ୨ୟା । ମଧ୍ୟ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବୃଷ୍ଟି = ବୃତ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୯

ऊर्ध्वमूलमधः शाखमश्वत्थं प्राहुरव्ययम् ।
छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित् ||१९||
ଊର୍ଧମୂଳମଧଃଶାଖମଶ୍ଵତ୍ଥ ପ୍ରାହୁରବ୍ୟୟମ୍ ।
ଛନ୍ଦସି ଯସ୍ୟ ପର୍ଶୁନି ଯସ୍ତଂ ବେଦ ସ ବେଦବିତ୍ ॥ ୧୯ ||

ଅନ୍ଵୟ – (ବେଦୀ) (ରଂ) ଅଶ୍ଵତ୍‌ଥମ୍ ଊର୍ଧମୂଳମ୍, ଅଧଃଶାଖମ୍ ଅବ୍ୟୟଂ ପ୍ରାଦୁଃ ଛନ୍ଦସି ଯସ୍ୟ ପଶ୍ଚିନି, ଯଃ ତଂ ବେଦ, ସ ବେଦବିତ୍।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଊର୍ଧମୂଳମ୍ = ମୂଳ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବକୁ । ଅଧଃ = ତଳକୁ । ଶାଖାମ୍ = ଶାଖାସବୁ। ଅଶ୍ବତ୍‌ = ଅଶ୍ଵତ୍‌ଥ ବୃକ୍ଷ । ପ୍ରାଦୁଃ = କୁହାଯାଏ । ଅବ୍ୟୟମ୍ = ଶାଶ୍ବତ । ଛନ୍ଦାସି ବେଦମନ୍ତ୍ରମାନ । ଯସ୍ୟ = ଯାହାର । ପର୍ଶୁନି = ପତ୍ରସବୁ । ଯଃ = ଯେ । ତଂ = ତାହା । ବେଦ = ଜାଣେ। କଃ = ସେ । ବେଦବିତ୍ = ବେଦଜ୍ଞ ଅଟେ। |

ବ୍ୟାକରଣ:
ଅନୁବାଦ – ଏକ ଅଶ୍ଵତ୍‌ଥ ବୃକ୍ଷ ଅଛି ଯାହାର ମୂଳସବୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବକୁ ଓ ଶାଖାସବୁ ତଳକୁ ଏବଂ ଯାହାର ପତ୍ରସବୁ ବେଦମନ୍ତ୍ର ଅଟେ । ଏହା କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ଓ ଅବିନାଶୀ । ଯେ ଏହି ବୃକ୍ଷକୁ ଜାଣେ ସେ ବେଦଜ୍ଞ ଅଟେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାମହିମ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସବିରଚିତଂ ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ଭୀଷ୍ମ ପର୍ବାନ୍ତର୍ଗତଃ ଶ୍ରୀମଦ୍‌ଭଗବଦ୍‌ଗୀତାୟା ପୁରୁଷୋତ୍ତମଯୋଗୀ ନାମ ପଞ୍ଚଦଶାଧ୍ୟାୟତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ସଂସାରମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍‌ଥବୃକ୍ଷରୂପେଣ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଭଗବାନ୍ ସଂସାର ସ୍ୟ ସ୍ୱରୂପମ୍ ଅବବୋଧୟିତୁଃ କଥୟତି ଯତ୍-ହେ ଅର୍ଜୁନ ! ସଂସାରୋଽୟଂ ମାୟାପୂର୍ଣ୍ଣ ମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍‌ଥବୃକ୍ଷସଦୃଶମ୍ । ଯସ୍ୟ ମୂଳମ୍ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଶାଖା ଚ ନିମ୍ନଦେଶ ବିଦ୍ୟତେ । ଅସ୍ୟ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ଭବତି ଯତ୍ନ-ବ୍ରହ୍ମ ସଂସାରଷ୍ଟେ ମୂଳମ୍ । ସଂସାରରୂପବୃକ୍ଷସ୍ୟ ମୂଳମ୍ ଊର୍ଷେ ପରମେଶ୍ଵରସ୍ୟ ସମୀପେ ବର୍ଷତେ । ଅସ୍ୟ ଶାଖା ତୁ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟଲୋକେ ବିଦ୍ୟମାନା ଭବତି । ଛନ୍ଦସ ବେଦସମୂହଃ ପଣ୍ଡାନି ଭବନ୍ତି । ଯମ୍ ଏବ ଅବ୍ୟୟଂ ପ୍ରାହୁ । ସଂସାରସ୍ୟ ବିନାଶଂ ନାସ୍ତି ଇତି । ତଂ ସଂସାରରୂପମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍‌ ଯଃ ବେଦଃ ସ ବେଦବିତ୍ ଭବତି । ସଂସାରସ୍ୟ ପ୍ରକୃତସ୍ବରୂପଂ ବେଦଜ୍ଞମେବ ଜାନାତି ।

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଊର୍ଧମୂଳମଧଃଶାଖମଶ୍ଵତ = ଊର୍ଧମୂଳମ୍ + ଅଧଃଶାଖମ୍ + ଅଶ୍ୱତ୍‌ଥମ୍ । ପ୍ରାହୁରବ୍ୟୟମ୍ = ପ୍ରାଦୁଃ + ଅବ୍ୟୟମ୍ । ଯସ୍ତଂ = ଯଃ + ତମ୍ ।

ସମାସ – ଊର୍ଧମୂଳମ୍ = ଊର୍ଧମୂଳ ଯସ୍ୟ ସ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଧଃଶାଖମ୍ = ଅଧଃ ଶାଖା ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ)। ଅବ୍ୟୟମ୍ = ନ ବ୍ୟୟମ୍ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅଶ୍ଵତ୍‌, ଊର୍ଧମୂଳ, ଅଧଃଶଙ୍ଖ, ଅବ୍ୟୟଂ, ତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯଃ, କଃ = ୧ମା । ଯସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ |

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବେଦଃ = ବିଦ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ |

ଶ୍ଳୋକ – ୨୦

त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः ।
कामः क्रेाधस्तथा लाभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत् ||२०||
ତ୍ରିବିଧ୍ୱଂ ନରକସ୍ୟଦଂ ଦ୍ବାରଂ ନାଶନମାତ୍ମନଃ ।
କାମଃ କ୍ରୋଧସ୍ତଥା ଲୋଭସ୍ତସ୍ମାଦେତତ୍ତ୍ଵୟଂ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ ୨୦ ||

ଅନ୍ନକ୍ଷ – କାପ: କ୍ତେଧ: ତଥା ଲେଉ: କଦ ଦ୍ୱିବିଧମ୍ ଆଣ୍ଡନ: ନଣନ ନରକମଥତାରପ୍, ତମାଦ ଏଉତ୍ ପ୍ରମ ତ୍ୟକେତ |

ଶଦାର୍ଥ – କାମ: = କାମ | କ୍ରେଧ: = କ୍ରେଧ | ତଥା = ତଥା | ଲୋତ = ଲୋକ | ଲଦଂ = ଏଦ୍ | ତିସାର = ସେଦ୍ରିଦ୍ରେତୁ / ଗେଣ୍ଡ | ତିନିଟିକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ | କାରଣ ଏମାନେ ଆତ୍ମାର ଅଧୋଗତି ବିଧାନ କରନ୍ତି |

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାମହିମ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସବିରଚିତଂ ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ଭୀଷ୍ମ ପର୍ବାନ୍ତର୍ଗତଃ ଶ୍ରୀମଦ୍‌ଭଗବଦ୍‌ଗୀତାୟା ପୁରୁଷୋତ୍ତମଯୋଗୀ ନାମ ପଞ୍ଚଦଶାଧ୍ୟାୟତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ସଂସାରମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍‌ଥବୃକ୍ଷରୂପେଣ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

କାମଃ ନାମ ବାସନା ଲାଳସା ଚ ସଦୈବ ମନୁଷ୍ୟାନ୍ ଆକର୍ଷତି । ସ୍ବକୀୟ କାମଭାବନାଂ ଚରିତାର୍ଥୀ କର୍ଡିଂ ସ୍ୱ ଯତ୍ନବାନ୍ ଭବତି । ସ୍ବପ୍ରଯନ ଯଦ୍ୟପି କାମନା ପରିପୂରିତଂ ନ ଭବତି ତହିଁ ମନସି କ୍ରୋଧଃ ଭାବ ସମୁଦେତି । ଲୋଭଃ ଅପି ମନୁଷ୍ୟାନ୍ ଆକର୍ଷୟତି । କାମାସକ୍ତ ପୁରୁଷ ସଦା ଲୋଭବଶବର୍ତ୍ତୀ ଭବତି । ଅନେନ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ବବିନାଶଂ ସାଧୟତି । ଏତଦ ଏତେ ନର୍କସ୍ୟ ତ୍ରିବିଧ୍ୱଂ ଦ୍ବାରରୂପେଣ ବର୍ଥ୍ୟତେ । ଅତଃ ଭଗବତଃ ନିର୍ଦ୍ଦେଶଂ ଯତ୍ ଏତଦ୍ ତ୍ରିବିଧ୍ୱଂ ନର୍କସ୍ୟ ଦ୍ଵାରଂ ତ୍ରୟଂ ତ୍ୟଜେତ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନରକସ୍ଯଦମ୍ = ନରକସ୍ୟ + ଇଦମ୍ । ନାଶନମାତ୍ମନଃ = ନାଶନମ୍ + ଆତ୍ମନଃ। କ୍ରୋଧସ୍ତଥା = ଲୋଭଃ + ତସ୍ମାତ୍ + ଏତତ୍ + ତ୍ରୟମ୍ ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କାମଃ, କ୍ରୋଧଃ, ଲୋଭଃ, ଇଦମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ଆତ୍ମନଃ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ୬ଷ୍ଠୀ । ନରକସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କମ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । କ୍ରୋଧଃ = କୃଧୂ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଲୋଭ = ଲୁଭ + ଘଞ୍ଜ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୧

आयुः सत्वबलारोग्यसुखप्रीतिविवर्द्धना ।
रस्याः स्निग्धाः स्थिरा हृद्या आहाराः सात्त्विकप्रियाः ।।२१।।
ଆୟୁ ସତ୍ଵବଳାରୋଗ୍ୟସୁଖପ୍ରୀତିର୍ବିବର୍ଦ୍ଧନା ।
ରସ୍ୟ ସ୍ନିଗ୍ଧା ସ୍ଥିରା ହୃଦ୍ୟା ଆହାରାଃ ସାତ୍ତ୍ଵିକପ୍ରିୟ || ୨୧ ||

ଅନ୍ବୟ – ସାତ୍ତ୍ଵିକା ଆହାରାଃ ଆୟୁ ସତ୍ତ୍ଵବଳାରୋଗ୍ୟ ସୁଖ ପ୍ରୀତିବିବର୍ଣନାଃ ରସ୍ୟ ସ୍ନିଗ୍‌ଧା ସ୍ଥିରଃ ହୃଦ୍ୟା ପ୍ରିୟା (ଚ ଭବନ୍ତି) |

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସାତ୍ତ୍ଵିକା = ସାତ୍ତ୍ଵିକ । ଆହାରାଃ = ଖାଦ୍ୟ । ଆୟୁ = ଆୟୁଷ । ସତ୍ଵ = ଅସ୍ଥିତ୍ଵ । ବଳ = ସୁଖ ବା ଆନନ୍ଦ। ପ୍ରୀତି = ସନ୍ତୋଷ । ବିବର୍ଷନଃ = ବୃଦ୍ଧିକାରକ। ରସ୍ୟା = ଆରୋଗ୍ୟ = ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ । ସ୍ନିଗ୍‌ଧା = ଚର୍ବିଯୁକ୍ତ। ସ୍ଥିରଃ = ରସଯୁକ୍ତ । ଦୀର୍ଘକାଳସ୍ଥାୟୀ । ହୃଦ୍ୟା = ହୃଦୟର ଆନନ୍ଦଦାୟକ । ପ୍ରିୟା = ସ୍ଵାଦୁକର ।

ଅନୁବାଦ – ସାତ୍ତ୍ଵିକ ଖାଦ୍ୟ ଆୟୁଷ ବୃଦ୍ଧିକରେ, ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଥିତିକୁ ବିଶୁଦ୍ଧ କରେ ଏବଂ ବଳ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ସୁଖ ଓ ସନ୍ତୋଷ ଦିଏ। ଏ ପ୍ରକାର ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ ସୁମିଷ୍ଟ, ରସଯୁକ୍ତ, ସ୍ନିଗ୍‌ଧ ଏବଂ ସ୍ଵାଦୁକର ଅଟେ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାମହିମ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସବିରଚିତଂ ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ଭୀଷ୍ମ ପର୍ବାନ୍ତର୍ଗତଃ ଶ୍ରୀମଦ୍‌ଭଗବଦ୍‌ଗୀତାୟା ପୁରୁଷୋତ୍ତମଯୋଗୀ ନାମ ପଞ୍ଚଦଶାଧ୍ୟାୟତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ସଂସାରମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍‌ଥବୃକ୍ଷରୂପେଣ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଆହାରୋଽପି ତ୍ରିଗୁଣାତ୍ମକମ୍ । ସପ୍ତାହାରଃ, ରାଜସିକାହାରଃ ତାମସିକାହାରୟେତି । ଅତ୍ର ସାତ୍ତ୍ଵିକାହାରଃ ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି । ସାତ୍ତ୍ଵିକପ୍ରିୟା ଆହାରାଃ ଆୟୁବର୍ଣକଃ, ବୁଦ୍ଧିବର୍ଷକା, ବଳବର୍ଷକା, ଆରୋଗ୍ୟଦାୟକା, ସୁଖବର୍ଷକା, ପ୍ରୀତିବର୍ଷକା, ରସ୍ୟା, ସ୍ନିଗ୍ଧା, ସ୍ଥିରଃ, ହୃଦ୍ୟା ଚ ଭବନ୍ତି । ସାତ୍ତ୍ଵିକଜନା ଏତାଦୃଶମ୍ ଆହାରଂ ସ୍ବୀକୁର୍ବନ୍ତି । ଏତାଦୃଶଃ ଆହାରଃ ଅସ୍ମାକଂ କାମ୍ଯ ଭବେତ୍ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସତ୍ତ୍ଵେବଳାରୋଗ୍ୟସୁଖପ୍ରୀତିବିବର୍ଣ୍ଣନା = ସର୍‌ବଳ + ଆରୋଗ୍ୟସୁଖପ୍ରୀତିର୍ବିବର୍ଦ୍ଧନା।

ସମାସ – ସତ୍ତ୍ଵେବଳାରୋଗ୍ୟସୁଖପ୍ରୀତିବିବର୍ଦ୍ଧନା = ସତ୍ତ୍ୱେ ଚ ବରଂ ଚ ଆରୋଗ୍ୟ ଚ ସୁଙ୍ଖ ଚ ପ୍ରୀତିଃ ଚ ବିବର୍ଷନଃ ଚ ସାତ୍ତ୍ଵିକା ପ୍ରିୟା ଯେସାଂ, ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଆୟୁ, ରସ୍ୟା, ସ୍ନିଗ୍‌ଧା, ସୁରାଃ, ହୃଦ୍ୟା, ପ୍ରିୟଃ, ସାତ୍ତ୍ଵିକା, ଆହାରାଃ = କଉଁରି ୧ ମା। |

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରୀତିଃ = ପ୍ରୀଣ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୨

सर्वधर्मान् परित्यज्य मामेकं शरणं व्रज ।
अहं त्वां सर्वपापेभ्येा मोक्षयिष्यामि मा शुचः ।। २२ ।।
ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ମାମେକଂ ଶରଣଂ ବ୍ରଜ ।
ଅହଂ ତାଂ ସର୍ବପାପେଭ୍ୟ ମୋକ୍ଷୟିଷ୍ୟାମି ମା ଶୁନଃ || ୨୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ଏବଂ ମାଂ ଶରଣଂ ବ୍ରଜ। ଅହଂ ତାଂ ସର୍ବପାପେଭ୍ୟା ମୋକ୍ଷୟିଷ୍ୟାମି, ମା ଶୁନଃ ।

ସମାସ –ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ = ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଧର୍ମ । ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ = ପରିତ୍ୟାଗ କରି । ଏକମ୍ =କେବଳ । ମାମ୍ = ମୋତେ । ଶରଣମ୍ = ଶରଣ । ବ୍ରଜ = ଯାଅ | ଅହଂ = ମୁଁ । ତାଂ = ତୁମକୁ । ମୋକ୍ଷୟିଷ୍ୟାମି = ମୁକ୍ତ କରିବି । ମା ଶୁନଃ = ଦୁଃଖ କରନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଧର୍ମତ୍ୟାଗ କରି କେବଳ ମୋର ଶରଣାପନ୍ନ ହୁଅ। ମୁଁ ତୁମକୁ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ପାପକର୍ମର ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ମୁକ୍ତି ଦେଇପାରିବି। ଏଥରେ ଭାବନା ବା ଦୁଃଖ କର ନାହିଁ |

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତଃ ଶ୍ଳୋକଃ ମହାମହିମ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସବିରଚିତଂ ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ଭୀଷ୍ମ ପର୍ବାନ୍ତର୍ଗତଃ ଶ୍ରୀମଦ୍‌ଭଗବଦ୍‌ଗୀତାୟା ପୁରୁଷୋତ୍ତମଯୋଗୀ ନାମ ପଞ୍ଚଦଶାଧ୍ୟାୟତ୍ ଆନୀତଃ । ଅୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଗୀତାସୌରଭମ୍’ ପଦ୍ୟ ସନ୍ନିବେଶିତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ସଂସାରମ୍ ଅଶ୍ୱତ୍‌ଥବୃକ୍ଷରୂପେଣ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଶରଣଂ ଜୀବସ୍ୟା ପରମକର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ଇତି ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଈଶସୃଷ୍ଟି ଅୟଂ ସଂସାରଃ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଚ । ସାଂସାରିକ ଧର୍ମାନ୍ ନିର୍ବାହୟିତଂ ଜୀବା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣନ ଅର୍ଜୁନମାଧମେନ ସର୍ବଜୀବାନାଂ ଅର୍ଜୁନ ! ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ଏବଂ ମାଂ ସଂସାରେ ବଦ୍ଧଜୀବା ସୃଜୀବନନିର୍ବାହାର୍ଥୀ କିମପି କିମପି ଧର୍ମମ୍ ଆଚରନ୍ତି ଗୃହ୍ନାନ୍ତି ପାପେ ନିମଗ୍ନା ଭବନ୍ତି । ବଦ୍ଧଜୀବସ୍ୟ ସାଂସାରିକ ମୋହ ତ୍ୟାଗାମିଂ ସ୍ଵୟଂ ଭଗବତା କୃତେ ମାନବଜାତଃ ଉଦ୍ଧରଣାର୍ଥୀ ପ୍ରଯତମାନଂ ଭବତି । ଅତଃ କଥୟତି – ହେ ଶରଣଂ ବ୍ରଜ । ଅହଂ ତାଂ ସର୍ବପାପେଭ୍ୟ ମୋକ୍ଷୟିଷ୍ୟାମି, ବଂ ଶୋଚନା ମା କୁରୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମାସକର = ମାମ୍ + ଏକମ୍ ।

ସମାସ – ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ = ସର୍ବ ଧର୍ମ ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ସର୍ବପାପେଭ୍ୟ = ସର୍ବ ପାପଃ, ତେଭିଂ (କର୍ମଧାରୟ ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସର୍ବଧର୍ମାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମାମ୍, ଏକମ୍, ଶରଣଂ ୧ ମା । ତାଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସର୍ବପାପେଭ୍ୟ = ଅପାଦାନେ ୫ମା |

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପତିପ୍ୟାକ୍ = ପରି + ବ୍ୟକ୍ + ଲ୍ୟପ୍ |

Odisha State Board BSE Odisha Class 10 English Grammar Book Solutions Chapter 8 Adverb Clauses Textbook Exercise Activity Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 English Grammar Solutions Chapter 8 Adverb Clauses

Study the following sentences :
(i) It always rains after I have watered the plants in the garden (When does it always rain?)
(ii) They arrived where nobody had set foot before. (Where did they arrive?)
(iii) Do it as your teacher showed you. (In what manner do you do it?)
(iv) I wrote in the diary so that I wouldn’t forget. (For what purpose did I write in the diary ?)
(v) I couldn’t go to the fair because I was busy. (Why couldn’t I go to the fair?)
The above-underlined clause is the various Adverb Clauses. (ଉପରଲିଖ୍ତ ରେଖାଙ୍କିତ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ସବୁ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ।)

⇒ As an Adverb qualifies a verb or an adjective, an Adverb Clause modifies a verb or an adjective used in the main clause or independent clause. (ଯେପରି ଗୋଟିଏ କ୍ରିୟାପଦ ବା ବିଶେଷଣପଦକୁ ଏକ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣପଦ ବିଶେଷିତ କରେ, ସେହିପରି ଏକ ସ୍ୱାଧୀନ ବାକ୍ୟଖଣ୍ଡରେ ବ୍ୟବହୃତ କ୍ରିୟାପଦ ବା ବିଶେଷଣକୁ ଯେଉଁ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ବିଶେଷିତ କରେ ତାହାକୁ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।)

Examples:
A: I shall tell you everything.
B: When?
A: I shall tell you everything after this period is over.

Kinds of Adverb Clauses :

Adverb Clause of	Answering question	Subordinating conjunctions or subordinators
1. Place	where	where, where
2. time	when	when, whenever, before, after, since, till until, by the time, as soon as
3. manner	how	as, as if, as though (ଯେପରି, ସତେ ଯେପରି)
4. comparison	to what degree/extent	as, than, as / so as (ଯେତେ, ଅପେକ୍ଷାଠାରୁ,ଯେପରି….ସେପରି)
5. reason	why	because, as, since
6. purpose	for what purpose	so that, in order that (ଯାହା ଫଳରେ)
7. result	to what extent	so…..that/such (ଯେତେ, ଯେ) that
8. condition	under what condition . (କେଉଁ ସର୍ଭରେ)	if, unless (ଯଦି ନୁହେଁ)
9. contrast	………….	though, although (ଯଦିଓ)

Adverb Clauses of Time (ସମୟସୂଚକ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ) :
(Putting ‘when’ to the verb(s) in the Main Clause)
(Main Clause ରେ ଥିବା କ୍ରିୟା ପଦରେ ‘when’ ଲଗାଇ ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ)
(a) It always rains after I have watered the plant in the garden.
(b) Can I have any rest before you go?
Adverb Clause of time
(Other subordinates are when, while, as, as soon as, no sooner, by the time, since, till, until.)

(2) Adverb Clauses of Place (ସ୍ଥାନସୂଚକ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ) :
(Main Clause ରେ ଥିବା verb (s) ରେ ‘where’ (କେଉଁଠାରେ) ଲଗାଇ ପ୍ରଶ୍ନକଲେ)
(a) They arrived where nobody had set foot before.
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘କେଉଁଠାରେ ପହଞ୍ଚିଲେ ?’ର ଉତ୍ତର – ‘ ଯେଉଁଠାରେ ପୂର୍ବରୁ କେହି ପାଦ ପକାଇ ନଥିଲେ।’)
(b) People followed him wherever he went.
Adverb Clause of place
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘କେଉଁଠାକୁ ଅନୁସରଣ କଲେ ?’ ର ଉତ୍ତର – ‘ସେ ଯେଉଁଠାକୁ ଗଲେ ।’)
(Other sub-ordinators are everywhere, whenever, anywhere etc.)

(3) Adverb Clauses of Reason (କାରଣସୂଚକ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ)
(i) As the weather is fine, we should enjoy it.
Adverb Clause of reason
ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘Why should (we) enjoy it.” ର ଉତ୍ତର -‘ As the weather is fine’.
(ii) Father couldn’t go to his office because he was ill.
Adverb Clause of reason
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘କାହିଁକି ଯାଇ ପାରିଲେ ନାହିଁ ?’ ର ଉତ୍ତର – ‘କାରଣ ସେ ଅସୁସ୍ଥ ଥିଲେ ।’)
(Other sub-ordinators are ‘since’, and ‘because’)

(4) Adverb Clauses of Purpose (ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟସୂଚକ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ)
(i) We keep food in the fridge so that it stays fresh.
Adverb Clause of Purpose
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘ଆମ୍ଭେ କେଉଁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଫ୍ରିଜ୍‌ରେ ଖାଦ୍ୟ ରଖୁ ?’
ର ଉତ୍ତର – ‘ ଯାହାଫଳରେ ଏହା ତଟକା ରୁହେ ।’)
(ii) I wrote in my diary so that I wouldn’t forget your phone no.
Adverb Clause of Purpose
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘ ମୁଁ କେଉଁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଡାଇରୀରେ ଲେଖୁଲି ?’ ର ଉତ୍ତର ତା’ର Phone. No. ଭୁଲିବି ନାହିଁ।’)
(Another sub-ordinator is in order that = ଯାହାଫଳରେ)

(5) Adverb Clauses of Manner (ଅବସ୍ଥାସୂଚକ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ)
(i) Do it as your teacher showed you.
Adverb Clause of Manner
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘କିଭଳି କର ?’ ର ଉତ୍ତର – ‘ଯେଉଁଭଳି ତୁମ ଶିକ୍ଷକ ତୁମକୁ ଦେଖାଇଥିଲେ ।’)
(ii) The girl behaved as if/as though nothing had happened.
Adverb Clause of Manner
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – (ଝିଅଟି) କିପରି ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଇଲା ? ’ ର ଉତ୍ତର – ‘ସତେ ଯେପରି କିଛି ଘଟିନଥିଲା ।’)

(6) Adverb Clauses of Comparison (ତୁଳନାତ୍ମକ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ)
(i) The teacher explained better than the pupils hoped.
Adverb Clause of Comparison
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘ଶିକ୍ଷକ କିଭଳି ଭାବରେ ବୁଝାଇଲେ ?’ ର ଉତ୍ତର କରିଥିଲେ ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ଭଲଭାବରେ।’)
(ii) The pupils worked harder than we thought.
Adverb Clause of Comparison
(ପ୍ରଶ୍ନ – ‘ପିଲାମାନେ କିଭଳି ଭାବରେ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କଲେ ?’ ର ଉତ୍ତର – ‘ ଆମ୍ଭେମାନେ ଯେତେ ଭାବିଥୁଲୁ ତା’ଠାରୁ ଆହୁରି ଅଧିକ i)

(7) Adverb Clauses of Condition (ସର୍ତ୍ତମୂଳକ|ସୂଚକ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ)
(i) If my friends come, we shall play.
Adverb Clause of Condition
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘ଆମ୍ଭେମାନେ କେଉଁ ସର୍ଭରେ ଖେଳିବୁ ?’ର ଉତ୍ତର – ‘ଯଦି ସାଙ୍ଗମାନେ ଆସନ୍ତି ’)
(ii) Unless you work hard, you won’t get good marks.
Adverb Clause of Condition
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ – ‘ତୁମେ କାହିଁକି ଭଲ ମାର୍କ ପାଇବ ନାହିଁ ?’ ର ଉତ୍ତର – ‘ଯଦି କଠିନ ପରିଶ୍ରମ ନ କର ’)
(iii) Provided you are in need, we shall help you.
Adverb Clause of Condition
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ ‘ଆମ୍ଭେମାନେ କେଉଁ ସର୍ଭରେ ତୁମକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବୁ ?’ ର ଉତ୍ତର – ‘ଯଦି ତୁମେ ଅଭାବରେ ପଡ଼ିବ।’)
(iv) We shall be with you as long as you stay here.
Adverb Clause of Condition
(ଏଠାରେ ପ୍ରଶ୍ନ ‘ ଆମ୍ଭେମାନେ କେଉଁ ସର୍ଭରେ ତୁମ ସହିତ ଥୁବୁ ?’ ର ଉତ୍ତର – ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମେ ଏଠାରେ ଅଛ ।’)

(8) Adverb Clauses of Concession (କୋହଳଜନିତ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ)
(i) They studied hard although they were tired. (ଯଦିଓ କ୍ଳାନ୍ତ ଥିଲେ)
Adverb Clause of Concession
(ii) Whether you believe or not, I speak the truth. (ତୁମେ ବିଶ୍ଵାସ କର ବା ନ କର )
Adv. Clause of Concession
I won’t leave this place no matter what you do. (ତୁମେ ଯାହା କର ପଛକେ)
Adverb Clause of Concession

Rules for Making Adverb Clauses :
(i) No sooner (Omit ‘As soon as)
[No sooner + Helping verb + Subject]
Example: As soon as the rain started, I ran into a room.
Answer:
No sooner did the rain start than I ran into the room. (did = helping verb)

(ii) As if (ସତେ ଯେପରି) (Omit “one might think”)
Example: The man walked with irregular steps. One might think he was drunk.
Answer:
The man walked with irregular steps as if he was drunk.

(iii) Though/Although (ଯଦିଓ) (Omit ‘but’ an ‘yet’)
Example: The man was beaten by the police. But he was innocent.
Answer:
Although/though the man was innocent, he was beaten by the police.

(iv) Unless (ଯଦି ନୁହେଁ) (Omit ‘iƒ…..not’)
Example: If you don’t obey me, I won’t talk to you.
Answer:
Unless you obey me, I won’t talk to you.
Example: Gopal can’t get the first prize if he doesn’t speak brilliantly.
Answer:
Gopal can’t get the first prize unless he speaks brilliantly.

Positions of Adverb Clauses:
An adverb clause may come before or after the Main Clause. (ମୁଖ୍ୟ ବା ପ୍ରଧାନ ବାକ୍ୟଖଣ୍ଡପରେ ବା ପୂର୍ବରୁ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଖଣ୍ଡ ବାକ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ ।)

Examples :
(i) I played as though I was hurt.
Or, Though I was hurt, I played.
(ii) Father gave me money so that I could buy a few textbooks.
(iii) He was late for school because the bus broke down on the way.
Or, Because the bus broke down on the way, he was late for school.
(iv) Mr. Dash can’t see well although he uses glasses.
Or, Although Mr. Dash uses glasses, he can’t see well.

Activity – 1

Complete the following sentences with adverb clauses starting with the word(s) given in brackets.
(i) We reached home ___________ (when)
Answer:
We reached home when it began to rain.

(ii) Ramesh ran _________ (so fast that)
Answer:
Ramesh ran so fast that nobody could catch up with him.

(iii) You wouldn’t succeed __________ (if)
Answer:
You wouldn’t succeed if you didn’t work hard.

(iv) The sum is not as difficult __________ (as)
Answer:
The sum is not as difficult as I had expected.

(v) The thief behaved ____________ (as if)
Answer:
The thief behaved as if he were innocent.

(vi) You should rest ____________ (because)
Answer:
You should rest because you are tired.

(vii) My friends will come ___________ (even if)
Answer:
My friends will come even if I don’t invite them.

(viii) He speaks better ___________ (than)
Answer:
He speaks better than he writes.

(ix) The thief hid the jewelry ___________ (where)
Answer:
The thief hid the jewelry where there were no people.

(x) The man is absolutely honest _____________ (even though)
Answer:
The man is absolutely honest even though he is poor.

Activity – 2

Identify the adverb clauses and mention what kinds of adverbs they are :
(i) Train up the children in the way they should go.
Answer:
In the way they should go – adverb clause of manner

(ii) As the dog returns to his vomit, so a fool returns to his folly.
Answer:
As the dog returns to his vomit – adverb clause of manner

(iii) Where there is no vision, the people suffer.
Answer:
Where there is no vision – adverb clause of condition not ‘place’

(iv) Do unto others as they would do unto you.
Answer:
as they would do unto you – adverb clause of manner

(v) We went out to play as the weather became better.
Answer:
as the weather became better – adverb clause of reason

(vi) Although he went to the market, he forgot to buy the vegetables.
Answer:
Although he went to the market – adverb clause of contrast or concession

(vii) Whether you join the picnic or not, you will have to pay the money.
Answer:
Whether you join the picnic or not-adverb clause of contrast or concession

(viii) You can’t cheat him even though he is very simple.
Answer:
even though he is very simple – adverb clause of concession

(ix) Provided you are in need, we shall help you.
Answer:
Provided (ଯଦି) you are in need – adverb clause of condition

(x) We keep food in the fridge so that it remains fresh.
Answer:
so that it remains fresh – adverb clause of purpose

Activity – 3

Match the adverb clauses with the corresponding main clauses. Then rewrite the sentences starting with the main clauses.

Adverb clause of conditions	Main clause
If you pour oil on water	I could have arrived there on time.
If you heat iron	you can understand.
If the sun sets	you would have got a first class.
If it rains today	I would take you to her place.
If you read the lesson	it floats.
If we start now	I would fly in the sky.
If I had wings	it expands.
If I knew her address	we can reach there in time.
If you hadn’t reminded me	I shall not go out.
If you had studied more sincerely	it becomes dark.

Answer:

Adverb clause of conditions	Main clause
If you pour oil on the water	it floats.
If you heat iron	it expands.
If the sun sets	it becomes dark.
If it rains today	I shall not go out.
If you read the lesson	you can understand.
If we start now	we can reach there in time.
If I had wings	I would fly in the sky.
If I knew her address	I would take you to her place.
If you hadn’t reminded me	I could have arrived there on time.
If you had studied more sincerely	you would have got a first class.

Activity – 4

Complete the following sentences using main clauses (Don’t forget the commas.) :
(i) If you meet him, ____________
Answer:
If you meet him, you will know about him.

(ii) Had I the wings of a dove, ____________
Answer:
Had I the wings of a dove, I would fly.

(iii) If India had won this match, ____________
Answer:
If India had won this match, it would have played the semifinal.

(iv) If you are not watching TV, ____________
Answer:
If you are not watching TV, do your homework.

(v) If you had driven more carefully, ____________
Answer:
If you had driven more carefully, you wouldn’t have faced the accident.

(vi) If Mahatma Gandhi were alive today, ____________
Answer:
If Mahatma Gandhi were alive today, he would make India develop.

(vii) If you boil water upto 100°C, ____________
Answer:
If you boil water up to 100°C, steam comes out.

(viii) If my friend comes in time, ____________
Answer:
If my friend comes in time, I shall go with him.

(ix) If I were you, ____________
Answer:
If I were you, I would teach him a lesson.

(x) If Germany had won World War-II, ____________
Answer:
If Germany had won World War-II, it would have become a superpower.

Activity – 5

Study the following sentences and mention whether they are simple (S), complex (X), or compound (D) sentences:
(i) The sun is shining and the day is quite warm.
Answer:
Compound (D)

(ii) The day is quite warm because the sun is shining.
Answer:
Complex (X)

(iii) The sun is bright, warm, and not very unpleasant.
Answer:
Compound (D)

(iv) Make hay while the sun shines.
Answer:
Complex (X)

(v) Please call that girl, who has blue eyes.
Answer:
Complex (X)

(vi) What you told me is entirely false.
Answer:
Complex (X)

(vii) This is not what I asked for.
Answer:
Complex (X)

(viii) I know you were inattentive and didn’t listen to me.
Answer:
Compound (D)

(ix) Don’t be inattentive in the class.
Answer:
Simple (S)

(x) Waste not, want not.
Answer:
Complex (X) [If you don’t waste, you won’t want]

(xi) It isn’t true that he cheated in the examination.
Answer:
Complex (X)

(xii) I am sorry that he has been disturbed.
Answer:
Complex (X)

(xiii) The man you saw through the window has gone.
Answer:
Complex (X)

(xiv) I met him as I was leaving the house.
Answer:
Complex (X)

(xv) They answered better than I had hoped.
Answer:
Complex (X)

(xvi) I am taking an umbrella in case it rains.
Answer:
Complex (X)

(xvii) The memory of what the teacher had said still burned within him.
Answer:
Complex (X)

(xviii) The sun is shining, the day is warm and the birds are singing.
Answer:
Compound (D)

Activity – 6

Find the noun and adverb clauses in the sentences given in the previous question. Mention why they are noun clauses or what type of adverb clauses they are.
Answers
(ii) because the sun is shining. (adverb clause of reason) (because – subordinator)
(iv) while the sun shines. (adverb clause of time) (while-subordinator)
(v) who has blue eyes. (Relative clause)
(vi) What you told me. (Noun clause) (subject to the verb) (what-subordinator)
(vii) What I asked for. (Noun clause Object to the verb) (what-subordinator)
(x) If you don’t waste. (Adverb clause of condition)
(xi) that he cheated in the examination. (Noun clause) (complement to the object ‘true’)
(xii) that he has been disturbed. (Noun clause) (Complement to the adjective ‘sorry’)
(xiv) As I was leaving the house. (adverb clause of time) (as – subordinator) (xv) than I had hoped. (adverb clause of degree or comparison) (than-subordinator)
(xvi) in case it rains. (adverb clause of purpose) (in case – subordinator) (xvii) what the teacher had said. (Noun clause – object to the preposition ‘of”)

Activity – 7

Combine the following pairs of sentences first into Complex Sentences and then into Compound Ones. [You may change the order of sentences in each pair if you like.]

(i) Call on me tomorrow. + I will give you the money then.
Answer:
Complex: If you will call on (see) me tomorrow, I will give you the money then.
Compound: Call on me tomorrow and I will give you the money.

(ii) I can’t go. + I have no ticket.
Answer:
Complex: I can’t go because/as/since I have no ticket.
Compound: I have no ticket, so I can’t go.

(iii) The days are unlucky. + We mustn’t give up hope.
Answer:
Complex: As the days are unlucky, we mustn’t give up hope.
Compound: The days are unlucky yet we mustn’t give up hope.

(iv) The day was very cold. + I had to take a woolen sweater.
Answer:
Complex: Since the day was very cold, I had to take a woolen sweater.
Compound: I had to take a woolen sweater for the day was very cold.

(v) I broke a tooth. + I had to go to see the dentist.
Answer:
Complex: I had to go to see the dentist/because I broke a tooth.
Compound: I broke a tooth, so, therefore, I had to go to the dentist.
Or, I had to go to the dentist because I broke a tooth.

Activity – 8

Find out the subordinate clauses in the following passage and say what type of clauses they are. Mention why you think so.
Tuni asks Tuna, “Please go to the shop for me and buy a packet of milk and, if they have eggs, get six.” A short time later, Tuna comes back with six packets of milk. Tuni asks him, “Why did you buy so much milk?” He replies, “They have eggs”.
Answer:
If they have eggs. (adverb clause condition) (modifies the verb ‘get’) (Because) they have\eggs) (adverb clause of reason)

Adverb Clauses Additional Questions With Answers

(i) Complete the following sentences with adverbs clauses starting with the word(s) given in the brackets.

1. You won’t succeed __________ (unless)
Answer:
Unless you work hard.

2. Do it _________ (as)
Answer:
As your teacher showed you.

3. I couldn’t attend the meeting ________ (because)
Answer:
Because I was ill.

4. You will be successful __________ (if)
Answer:
If you work hard.

5. They arrived ___________ (where)
Answer:
Where nobody had set foot before.

6. The students worked harder __________ (than)
Answer:
Than we had expected.

7. We reached home __________ (when)
Answer:
When it was raining.

8. The man is honest ____________ (even though)
Answer:
Even though he is very poor.

9. The pickpocket behaved __________ (as if)
Answer:
As if he knew nothing.

10. I wrote in the diary __________ (so that)
Answer:
So that I wouldn’t forget.

11. Ramesh ran __________ (so fast that)
Answer:
So fast that he won the race.

12. The sum is not as difficult. ____________ (as)
Answer:
As you think.

13. My friend will come. _________ (even if)
Answer:
Even if he is not invited.

14. He speaks better ___________ (than)
Answer:
Than he writes.

15. The thief hid the jewelry ___________ (where)
Answer:
Where nobody had gone before.

16. We can play outside ___________ (since)
Answer:
Since the weather is fine.

17. We reached the station ___________ (after)
Answer:
The train had left.

18. The patient had died ___________ (before)
Answer:
Before the doctor arrived.

19. The never talk to each other ___________ (although)
Answer:
Although they are sisters.

20. My dog goes __________ (wherever)
Answer:
Wherever I go.

(ii) Identify the adverbs clauses and mention what kinds of adverbs they are.

1. Provided you are in need, we shall help you.
Answer:
provided you are in need- Adverb clause of condition.

2. Since it rained hard, I stayed in.
Answer:
since it rained hard-Adverb clause of reason.

3. Whatever he does, people treat him like a God.
Answer:
whatever he does-Adverb clause of concession.

4. He spends more than he earns.
Answer:
than he earns-Adverbs clause of comparison.

5. The sooner you start, the sooner you will reach.
Answer:
the sooner you start-Adverb clause of time.

6. He looks as if he is ill.
Answer:
as if he is an ill-Adverb clause of manner.

7. The driver stopped the bus so that the children could cross the road easily.
Answer:
so that the children could cross the road- Adverb clause of purpose.

8. Strike the iron when it is hot.
Answer:
when it is a hot-Adverb clause of time.

9. Although he is poor, he is honest.
Answer:
although he is a poor-Adverb clause of concession.

10. He does not work hard as his brothers do.
Answer:
as hard as his brother does-Adverb clause of manner.

11. Where there is no vision, the people suffer.
Answer:
where there is no vision-Adverb clause of place.

12. Whether you join the picnic or not, you will have to pay the money.
Answer:
whether you join the picnic or not-Adverb clause of concession.

13. We keep food in the fridge so that it remains fresh.
Answer:
so that it remains fresh- Adverb clause of purpose.

14. Were wished horses, beggars would ride them.
Answer:
were wishes horses- Adverb clause of condition.

15. Do it as your teacher showed you.
Answer:
as your brother showed you-Adverb clause of manner.

16. Since no one asked me, I didn’t tell them.
Answer:
since no one asked me- Adverb clause of reason.

17. My father came when I was reading.
Answer:
when I was reading-Adverb clause of time.

18. He sold more than the company expected.
Answer:
than the company expected-Adverb clause of comparison.

19. Even though he is poor, he is honest.
Answer:
Even though he is poor- Adverb clause of concession.

20. Do as he does.
Answer:
as he does- Adverb clause of manner.

21. Farmers use manure in order that they reap good harvest.
Answer:
in order that they reap good harvest-adverb clause of purpose.

22. If you meet her, tell her to see me.
Answer:
if you meet her – Adverb clause of condition.

23. You can’t cheat him even though he is very simple.
Answer:
even though he is very simple-Adverb clause of concession.

24. You should take rest because you are tired.
Answer:
because you are tired-Adverb clause of reason.

25. I was asleep when he returned.
Answer:
when he returned-Adverb clause of time.

(iii) Complete the sentences using a main clause.

1. If I knew his address,
Answer:
I would tell you.

2. If I were a deaf,
Answer:
I would not hear anything.

3. If you go to the moon,
Answer:
you don’t live long.

4. If you read sincerely,
Answer:
you will secure good mark.

5. If I were you,
Answer:
I would help others.

6. If your had driven carefully,
Answer:
you could have avoided the accident.

7. If I had four hands,
Answer:
I would work more.

8. If you wake up before me,
Answer:
give me a call.

9. If he won’t do the job,
Answer:
I will have to do it myself.

10. If you are sleepy,
Answer:
you can go to the bed.

11. If you are tired,
Answer:
take a rest

12. If you heat iron,
Answer:
it expands.

13. If I make a promise,
Answer:
I keep it.

14. IfI came into a fortune,
Answer:
I would give up working.

15. If you caught the 9 o’clock train.
Answer:
you could get there in time.

16. If you had taken my advice
Answer:
you wouldn’t have been in trouble.

17. If you had arrived in time,
Answer:
you could have enjoyed the match.

18. If I had wings
Answer:
I would fly.

19. If I had had enough money,
Answer:
I could have bought a new car.

20. If animals became men.
Answer:
they would live in houses.

21. If India had won this match.
Answer:
they would have got through the final.

(iv) Use the correct form of verbs given in the brackets.

1. If he had taken his medicines regularly, he __________ seriously ill. (not fall)
Answer:
would not have fallen

2. If I made a promise, I __________ it. (keep)
Answer:
would keep

3. If I had enough money, I __________ a new car. (buy)
Answer:
could buy

4. If you took the car, you __________ time. therein (reach)
Answer:
would reach

5. If I. _________ enough money, I could have bought a flat. (have)
Answer:
had had

6. If you had arrived in time, you the __________ match. (Witness)
Answer:
would have witnessed

7. If I ________ the tiger, I would live in the forest. (be)
Answer:
were

8. If you work hard, you grade. __________ get ‘A’ grade (get)
Answer:
will get

9. If you don’t hurry, the others __________ without you. (go)
Answer:
will go

10. If the shop is closed, he. _____________ to another shop (go)
Answer:
will go

11. If you go to Puri, you __________ Lord Jagannath. (see)
Answer:
will see

12. If he came, I ___________ with him. (go)
Answer:
would go

13. If you heat ice, it ____________ (melt)
Answer:
melts

14. If I make a promise, I ___________ it. (keep)
Answer:
keep it

15. If the sun sets, dark ___________ (approach)
Answer:
Approaches

16. If you make a mistake, a teacher. ____________ it. (correct)
Answer:
corrects

17. If you hit red-hot iron, it ____________ (expand)
Answer:
Expands

18. If you had something stolen, you ____________ the police. (inform)
Answer:
would inform

19. IfI went to Delhi, I __________ the Red Fort (visit).
Answer:
would visit

20. If I won a lottery, I __________ my job. (give up)
Answer:
would give up

21. If you drop a glass, it. __________ (break)
Answer:
breaks

22. If you want money, __________ me. (ask)
Answer:
ask

23. Were I a fish, I _________ in water. (live)
Answer:
would live

24. Had I known his address, I ___________ you. (tell)
Answer:
could have told

25. If you took another attempt, you. ___________ successfully. (come out)
Answer:
would come out

26. Better __________ here if you are not watching TV. (sit)
Answer:
Sit

27. If I knew how it worked, I ____________ you how to do it. (tell)
Answer:
could tell

28. I __________ you if I receive the news. (inform)
Answer:
will inform

29. Return my mobile phone, if you ______________ using it (finish)
Answer:
have finished

30. If he had arrived in time, he _________ the match. (enjoy)
Answer:
would have enjoyed.

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 14 ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର Textbook Exercise Questions and Answers.

+2 2nd Year Odia Optional Chapter 14 ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର Question Answer

(କ) ବିକଳ୍ପ ସହ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ।
(ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।)

Question ୧ ।
ବିଜ୍ଞାନ କେବେଠାରୁ ରହସ୍ୟବାଦ ଆଡ଼କୁ ଢ଼ଳିଛି ?
(କ) ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଶେଷରୁ
(ଖ) ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଆରମ୍ଭରୁ
(ଗ) ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରୁ
(ଘ) ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଶେଷରୁ
ଉ –
(ଖ) ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଆରମ୍ଭରୁ

Question ୨ ।
ପୂର୍ବରୁ ରହସ୍ୟବାଦ ସହ କାହାର ଅହି ନକୁଳ ସମ୍ପର୍କ ଥିଲା ?
(କ) ବିଜ୍ଞାନର
(ଖ) ଦର୍ଶନର
(ଗ) ଭୂଗୋଳର
(ଘ) ଧର୍ମର
ଉ –
(କ) ବିଜ୍ଞାନର

Question ୩ ।
ପଦାର୍ଥର ସଂଶ୍ଳେଷଣରୁ ଚେତନା ଜାତ ବୋଲି କାହାର ବିଶ୍ଵାସ ?
(କ) ସାହିତ୍ୟର
(ଖ) ରହସ୍ୟବାଦର
(ଗ) ଧର୍ମମତର
(ଘ) ବିଜ୍ଞାନର
ଉ –
(ଖ) ରହସ୍ୟବାଦର

Question ୪ ।
ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ପରି ଖଟାଅ- ଏହି ଭାବନା କାହା ଲେଖାରେ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳେ ?
(କ) ଡାରଉଚ୍ଚନ୍
(ଖ) ଦେକାର୍ତେ
(ଗ) ବେକନ୍
(ଘ) ଆଇନ୍‌ଷ୍ଟାଇନ୍
ଉ –
(ଗ) ବେକନ୍

Question ୫ ।
ସାହସ, ବୀରତ୍ଵ, ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା ମନୋଭାବ କାହାର ସଦ୍‌ଗୁଣ ?
(କ) ବାଳକର
(ଖ) ବାଳିକର
(ଗ) ପୁରୁଷର
(ଘ) ନାରୀର
ଉ –
(ଗ) ପୁରୁଷର

Question ୬ ।
ନାରୀର ପ୍ରଧାନ ନେତ୍ର କ’ଣ ?
(କ) ଅନ୍ତର୍ବେଧ
(ଖ) ବହିର୍ବୋଧ
(ଗ) ସ୍ଥିରତା
(ଘ) ଗତିଶୀଳତା
ଉ –
(କ) ଅନ୍ତର୍ବୋଧ

Question ୭ ।
କେଉଁ ନାରୀ ପରି ପ୍ରକୃତି ମଣିଷଠାରୁ ଅସରନ୍ତି ଭଣ୍ଡାର ଲୁଚାଇ ରଖୁଛି ?
(କ) ଲୋଭୀ
(ଖ) ଉଦାର
(ଗ) ଧନୀ
(ଘ) ଜ୍ଞାନୀ
ଉ –
(କ) ଲୋଭୀ

Question ୮ ।
କିଏ ଆମର ମାଆ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
(କ) ବୃକ୍ଷଲତା
(ଖ) ଆକାଶ
(ଗ) ନଦା
(ଘ) ପ୍ରକୃତି
ଉ –
(ଘ) ପ୍ରକୃତି

Question ୯ ।
“ଜୁର” ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
(କ) ବିଶିଷ୍ଟ
(ଖ) ଶିଷ୍ଟ
(ଗ) ନଷ୍ଟ
(ଘ) କଷ୍ଟ
ଉ –
(ଗ) ନଷ୍ଟ

Question ୧୦ ।
କେଉଁ ମସିହା ପରେ ସ୍କୁମାଚରଙ୍କ “Small is Beautiful” ବହି ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା ?
(କ) ୧୯୮୫
(ଖ) ୧୯୭୦
(ଗ) ୧୯୮୦
(ଘ) ୧୯୯୦
ଉ –
(ଖ) ୧୯୭୦

Question ୧୧ ।
ପୃଥ‌ିବୀର ସମୁଦାୟ କଞ୍ଚାମାଲର ୪୦ ଭାଗ କେଉଁ ଦେଶରେ ଅଛି ?
(କ) ଆମେରିକାରେ
(ଖ) ଚୀନ୍‌ରେ
(ଗ) ଆମେରିକାରେ
(ଘ) ଜାପାନରେ
ଉ –
(କ) ଆମେରିକାରେ

Question ୧୨ ।
ସ୍କୁମାଚାର କାହାଙ୍କଦ୍ୱାରା ବିଶେଷ ଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ ?
(କ) ଗାନ୍ଧୀଙ୍କଦ୍ଵାରା
(ଖ) ଚର୍ଚ୍ଚିଲଙ୍କଦ୍ଵାରା
(ଗ) ବେକନ୍‌ଙ୍କଦ୍ଵାରା
(ଘ) ଦେକାର୍ଡେଙ୍କଦ୍ବାରା
ଉ –
(କ) ଗାନ୍ଧୀଙ୍କଦ୍ଵାରା

Question ୧୩ ।
ଟେକ୍‌ନୋଲୋଜି ଯାନ୍ତ୍ରିକ ହେବା ପରିବର୍ତ୍ତେ କାହାର ସ୍ପର୍ଶ ପାଇବା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ?
(କ) ବାତ୍ସଲ୍ୟର
(ଖ) ଦିବ୍ୟତ୍ବର
(ଗ) ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର
(ଘ) ମାନବୀୟତାର
ଉ –
(ଘ) ମାନବୀୟତାର

Question ୧୪ ।
ବୌଦ୍ଧଧର୍ମରେ କେଉଁ ପନ୍ଥା ଅବଲମ୍ବନ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଛି ?
(କ) ଉଚ୍ଚତମ ପନ୍ଥା
(ଖ) ମଧ୍ୟମ ପନ୍ଥା
(ଗ) ଉତ୍ତମ ପନ୍ଥା
(ଘ) ସର୍ବୋତ୍ତମ ପନ୍ଥା
ଉ –
(ଖ) ମଧ୍ୟମ ପନ୍ଥା

Question ୧୫ ।
ଆନନ୍ଦ ପାଇବା ଭଳି ସୃଜନାତ୍ମକ କର୍ମରୁ ମଣିଷକୁ କିଏ ବଞ୍ଚିତ କରେ ?
(କ) ରାଜନୀତି
(ଖ) ଅର୍ଥନୀତି
(ଗ) ବିଜ୍ଞାନ
(ଘ) ଟେକ୍‌ନୋଲୋଜି
ଉ –
(ଘ) ଟେକ୍‌ନୋଲୋଜି

ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନ ଓ ଉତ୍ତର

Question ୧ ।
ପୂର୍ବେ କିଏ ମୂଳ ବସ୍ତୁ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା ?
(କ) ପଦାର୍ଥ
(ଖ) ଶକ୍ତି
(ଗ) ବିଜ୍ଞାନ
(ଘ) ଜଗତ
ଉ –
(କ) ପଦାର୍ଥ

Question ୨ ।
ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ଭିଭି ଓ ସାରସତ୍ତା କ’ଣ ବୋଲି ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ମତ ?
(କ) ଈଶ୍ଵର
(ଖ) ଚେତନା
(ଗ) ମୂଳାବସ୍ଥା
(ଘ) ଯାତନା
ଉ –
(ଖ) ଚେତନା

(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧ ।
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ବିଜ୍ଞାନ କିପରି ଭାବରେ ଜଗତକୁ ଦେଖିବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ହୋଇଛି ?
ଉ –
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ବିଜ୍ଞାନ ରହସ୍ୟବାଦ ଆଡ଼କୁ ଢଳିବା ସହିତ ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ଜଗତକୁ ଦେଖିବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ହୋଇଛି ।

Question ୨ ।
ପୂର୍ବ କେତେ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ପଦାର୍ଥ ମୂଳବସ୍ତୁ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା ?
ଉ –
ପୂର୍ବ ତିନି ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ପଦାର୍ଥ ମୂଳବସ୍ତୁ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା ।

Question ୩ ।
ରହସ୍ୟବାଦ ଅନୁସାରେ ଜଗତର ମୂଳସତ୍ତା କ’ଣ ?
ଉ –
ରହସ୍ୟବାଦ ଅନୁସାରେ ଜଗତର ମୂଳସତ୍ତା ହେଉଛି – ଚେତନା ।

Question ୪ ।
କାହାର ଜୟଧ୍ବନି ଦେଇ ବିଜ୍ଞାନ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ବାଟେ ମାଡି ଚାଲିଲା ?
ଉ –
ପୌରୁଷର ଜୟଧ୍ୱନି ଦେଇ ବିଜ୍ଞାନ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ବାଟେ ମାଡ଼ି ଚାଲିଲା।

Question ୫ ।
କେଉଁ ଭାବର ଜାଗରଣ ହେବା ମଣିଷ ପକ୍ଷରେ ଶୁଭଙ୍କର ହେବ ?
ଉ –
ନାରୀଭାବର ଜାଗରଣ ହେବା ମଣିଷ ପକ୍ଷରେ ଶୁଭଙ୍କର ହେବ।

Question ୬ ।
ପୁରୁଷର ପ୍ରଧାନ ନେତ୍ର କଣ ?
ଉ –
ପୁରୁଷର ପ୍ରଧାନ ନେତ୍ର ହେଉଛି- ଜ୍ଞାନ।

Question ୭ ।
କାହାର ଭଣ୍ଡାର ଅସରନ୍ତି ନୁହେଁ ?
ଉ –
ପ୍ରକୃତିର ଭଣ୍ଡାର ଅସରନ୍ତି ନୁହେଁ ।

Question ୮ ।
ସ୍କୁମାଚାରଙ୍କ କେଉଁ ବହିଟିକୁ ସମାଲୋଚନା କରି ଗାଡ଼ିଆନ୍ କାଗଜ ଏହାକୁ ‘Buddhist Ecomomics’ ବୋଲି କହିଥିଲେ ?
ଉ –
ସ୍କୁମାଚାରଙ୍କ ‘Small is beautiful’ ବହିଟିକୁ ସମାଲୋଚନା କରି ଗାଡ଼ିଆନ୍ କାଗଜ ଏହାକୁ ‘Buddhist Ecomomics’ ବୋଲି କହିଥିଲେ ।

Question ୯ ।
ନିଉକ୍ଲିୟର୍ ମଳଦ୍ଵାରା କଣ ହେବ ?
ଉ –
ନିଉକ୍ଲିୟର୍ ମଳଦ୍ଵାରା ସୃଥିବୀକୁ ଭୟଙ୍କର ବିପଦ ମାଡ଼ିଆସିବ ।

Question ୧୦ ।
ଆଧୁନିକ ମଣିଷର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ପାଇଁ କିଏ ଦାୟୀ ?
ଉ –
ଆଧୁନିକ ମଣିଷର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ପାଇଁ ଟେକ୍‌ନୋଲୋଜି ହିଁ ଦାୟୀ

(ଗ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତର ମୂଳକ ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ।)

Question ୧ |
ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର ପ୍ରବନ୍ଧଟି କେଉଁ ପୁସ୍ତକ ଅବଲମ୍ବନରେ ରଚିତ।
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର ପ୍ରବନ୍ଧଟି ସ୍କୁମାଚାରଙ୍କ ‘Small is beautiful’ ପୁସ୍ତକ ଅବଲମ୍ବନରେ ରଚିତ।

Question ୨ ।
କେଉଁ ଚିନ୍ତାଶୀଳ ଲେଖକଦ୍ଵୟ ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ବାଟରେ ମତେଇ ନେଲେ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ବେକନ୍ ଓ ଦେକାର୍ତେ ଏହି ଚିନ୍ତାଶୀଳ ଲେଖକଦ୍ଵୟ ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ବାଟରେ ମତେଇ ନେଲେ।

Question ୩ ।
ନାରୀ ଜାଗରଣଠାରୁ କେଉଁ ଭାବର ଜାଗରଣ ଅନେକ ବଡକଥା ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ନାରୀ ଜାଗରଣଠାରୁ ନାରୀ ଭାବର ଜାଗରଣ ଅନେକ ବଡ଼କଥା ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି।

Question ୪ ।
କେଉଁ ମଣିଷଟି ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ଜ୍ଞାନ ସାଧନାରେ ଉପରକୁ ଉଠିଥିବା ଅଥଚ ଅନ୍ତର୍ବୋଧ ନଥିବା ମଣିଷଟି ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ।

Question ୫ ।
ଭଲଭାବରେ ବଞ୍ଚିବାକୁ ହେଲେ ମଣିଷ କାହାକୁ ଦାସୀ ପରି ଖଟେଇବାପାଇଁ ଉଚିତ ମଣୁଥିଲା ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ଭଲଭାବରେ ବଞ୍ଚିବାକୁ ହେଲେ ମଣିଷ ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ପରି ଖଟେଇବାପାଇଁ ଉଚିତ ମଣୁଥିଲା ।

Question ୬ ।
ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞଙ୍କ ଆହ୍ବାନକ୍ରମେ ମଣିଷ କାହାକୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଆସନରେ ବସାଇଲା ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞଙ୍କ ଆହ୍ବାନକ୍ରମେ ମଣିଷ ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନକୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଆସନରେ ବସାଇଲା।

Question ୭ ।
କେଉଁ କଥାକୁ ଆମେରିକାବାସୀ ସଫଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରମାଣପତ୍ର ବୋଲି ଭାବନ୍ତି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ବିଭବ କଥାକୁ ଆମେରିକାବାସୀ ସଫଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରମାଣପତ୍ର ବୋଲି ଭାବନ୍ତି।

Question ୮ ।
ବର୍ତ୍ତମାନର ଅର୍ଥନୀତି ସାଂପ୍ରତିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଦିଗରେ ଅସମର୍ଥ କାହିଁକି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

କାରଣ ବର୍ତ୍ତମାନର ଅର୍ଥନାତି ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ବୈଜ୍ଞାନିକ ବିଶ୍ଵାସ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇଥିବାରୁ ସାଂପ୍ରତିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଦିଗରେ ଅସମର୍ଥ।

(ଘ) ଅଳ୍ପ ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୁଳକ ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ। ୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ।)

Question ୧ ।
ଜଗତକୁ ଏକ ଯନ୍ତ୍ର ଭାବି କ’ଣ କରିବା ପାଇଁ ବେକନ୍ ଇଙ୍ଗିତ କରୁଥିଲେ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ବେକନ୍ କହୁଥିଲେ ଜଗତ ଏକ ଯନ୍ତ୍ର । ତାକୁ ଅକ୍ତିଆର କର, ଭୋଗ କର । ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ପରି ଖଟାଅ। ସେ ହିଁ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ବାଟରେ ମତେଇ ହୋଇଥିଲେ ।

Question ୨ ।
ନାରୀ ଭାବର ଜାଗରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ସଦ୍‌ଗୁଣ ରହିଛି; ଯଥା- ଦୟା, ସେବା, ସହନଶୀଳ ମନୋଭାବ ଆଦି। ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ନାରୀର ପ୍ରଧାନ ନେତ୍ର ଅନ୍ତର୍ବୋଧ। ଏଇ ସବୁଥିରେ ଜାଗରଣ ଆସିବା ଲୋଡ଼ା।

Question ୩ ।
ନାରୀ ପୁରୁଷ ଖାଲି ଲିଙ୍ଗ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଲଗା, ନଚେତ ସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସମାନ –ଏପରି ଘଟିବା ଶୁଭ କଥା ନୁହେଁ କାହିଁକି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ନାରୀ ପୁରୁଷ ଖାଲି ଲିଙ୍ଗ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଲଗା, ନଚେତ ସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସମାନ – ଏପରି ଘଟିବା ଶୁଭ କଥା ନୁହେଁ, କାରଣ ଏପରି ହେଲେ ନାରୀ ତାହାର ସ୍ଵାଭାବିକ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ହରାଇବ। ଦୟାଶୂନ୍ୟ ବୀର ପରି କେବଳ ବଳରେ ବିକାଶ ଢଳିବ ।

Question ୪ ।
ଦୟାଶୂନ୍ୟ ବଡ଼ ବୀର ସଂପର୍କରେ କ’ଣ କୁହାଯିବ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଦୟାଶୂନ୍ୟ ବୀର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କହିଛନ୍ତି, ବୀର ହୁଏତ ବଳରେ ନିଜର ମହନୀୟତାକୁ ପରିପ୍ରକାଶ କରିପାରିବ; ମାତ୍ର ତା’ର ହୃଦୟରେ ମାନବୀୟ ଆଚରଣ ତଥାପି ରହିନଥିବ। ଯେମିତିକି ଜ୍ଞାନ ସାଧନାରେ ଶୀର୍ଷକୁ ଉଠିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ତର୍ବୋଧ ନଥିବା କାରଣରୁ ଆସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସେମିତି ବୀର ବୟାଶୂନ୍ୟ ହେଲେ ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ।

Question ୫ ।
ବୀରଭୋଗ୍ୟ ବସୁନ୍ଧରା ନୀତିଟି କ’ଣ୍ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ବୀରଭୋଗ୍ୟ ବସୁନ୍ଧରା ନୀତିଟି ହେଉଛି ଶକ୍ତି ବଳରେ ଜଗତକୁ ଭୋଗ କରିବା। ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନର ଅଭ୍ୟୁଦୟଠାରୁ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୁରୁଷ ପ୍ରଧାନ କାଳରେ ମଣିଷ ଭଲଭାବରେ ବଞ୍ଚିବାକୁ ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ଭାବେ ଖଟାଇବାକୁ, ତା’ର ଗଚ୍ଛିତ ଭଣ୍ଡାରକୁ ଉପେଯାଗ କରିବାକୁ ଉଚିତ ମନେକରିଛନ୍ତି।

Question ୬ ।
ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ପଣରେ ଖଟାଇବାର ଅର୍ଥ ବୁଝାଇଦିଅ ।
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ପଣରେ ଖଟାଇବାର ଅର୍ଥ- ପ୍ରକୃତିରେ ଗଚ୍ଛିତ ଥିବା ଭଣ୍ଡାରକୁ ବିନିଯୋଗ କରିବା। ତାକୁ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ନିଜ କାମରେ ଲାଗାଇବା। ତା’ ଅଣ୍ଟିରୁ ସେସବୁକୁ ଛଡ଼ାଇ ଆଣି ନିଜର ପ୍ରାପ୍ୟ ଆଦାୟ କରିବାସହ ବୀର ପରି ବଞ୍ଚିବା ।

Question ୭ ।
ଲେଖକ ସ୍କୁମାଚାର ଆମେରିକାକୁ କାହିଁକି ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି

ବର୍ତ୍ତମାନ ଆମେରିକା ବିଶ୍ଵର ସବୁଠାରୁ ବିଭବଶାଳୀ ଦେଶ। ଆମେରିକାର ବିଭବ ହିଁ ତାହାର ଆର୍ଥନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସଫଳତାର ପ୍ରାମାଣପତ୍ର । ପୃଥିବୀର ସମୁଦାୟ କଞ୍ଚାମାଲର ୪୦ ଭାଗ ଆମେରିକାରେ ଏବଂ ପୃଥିବୀ ଲୋକସଂଖ୍ୟାର ମାତ୍ର ୬ ଭାଗ ଆମେରିକାରେ । ତେଣୁ ଲେଖକ ସ୍କୁମାଚାର ୬ଭାଗ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ୪୦ ଭାଗ କଞ୍ଚାମାଲ ଥିବା ଯୋଗୁ ଆମେରିକାକୁ ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ।

(ଙ) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୧୫୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧ ।
‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ପ୍ରବନ୍ଧର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଆକଳନ କର ।
ଉ –
ସ୍ବାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ପ୍ରଚଣ୍ଡପ୍ରତିଭା ଓ ବହୁପରିଚିତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି । ବିଜ୍ଞାନ ବିଷୟସମ୍ବଳିତ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନାରେ ସମ୍ଭବତଃ ସେ ଜଣେ ଅପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ଗଦ୍ୟଶିଳ୍ପୀ । ବିଜ୍ଞାନ ବିଷୟସମ୍ବଳିତ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନାରେ ସେ ଅଧୂକ ନିଷ୍ଠା ବ୍ୟକ୍ତ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦର୍ଶନ, ଇତିହାସ, ଧର୍ମ, କଳା, ସାହିତ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତି ତାଙ୍କ ଆଗ୍ରହର ଅଭାବ ନାହିଁ । ଶରତ କୁମାରଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକରେ ବିଶ୍ୱଦୃଷ୍ଟି ପରିଲକ୍ଷିତ । ତଥ୍ୟ ଓ ତତ୍ତ୍ଵ ଆଶ୍ରିତ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧାବଳୀ ଯେମିତି ପ୍ରଭାବଶାଳୀ, ବ୍ୟଙ୍ଗ ଓ ଶାଣିତ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧକଳା ସେମିତି ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ପ୍ରବନ୍ଧଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ବିଜ୍ଞାନ ଦୃଷ୍ଟି’, ‘ଆକାଶର ଆହ୍ୱାନ’, ‘ଆଟମ୍ଭରୁ କ୍ଵାଣ୍ଟମ୍’, ‘ଅସ୍ତିତ୍ଵବାଦର ମର୍ମକଥା’, ‘ବୋଦାଙ୍କ ଦାଦାଗିରି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ’, ‘ସଂସ୍କୃତି ଓ ଅପସଂସ୍କୃତି’, ‘ଏଣୁତେଣୁ କିଛି’, ‘ବିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ମଣିଷର ସଂଗ୍ରାମ’, ‘ଗ୍ରୀକ୍‌ତିର ଜୀବନଗାଥା’, ‘ଛତ୍ରପତି ବିବେକାନନ୍ଦ’, ‘ଗାନ୍ଧିମଣିଷ’ ଆଦି ପ୍ରବନ୍ଧଗ୍ରନ୍ଥ ଅନ୍ୟତମ ।

‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଏକ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ‘ଆଧୁନିକତାର ରୂପରେଖ’ ପ୍ରବନ୍ଧ ସଂକଳନରୁ ଗୃହୀତ । ଏଥ‌ିରେ ବିଜ୍ଞାନର ଅତ୍ୟଧିକ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ଓ ବସ୍ତୁବାଦିତା କିପରି ପୃଥ‌ିବୀ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ, ତାହା ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ । ପ୍ରଥମରୁ କହିବାକୁ ଗଲେ ଏହି ‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ପ୍ରବନ୍ଧଟିକୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ସ୍କୁମାଚାରଙ୍କ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ‘Small is beautiful’ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୯୭୦ ପରେ ସ୍କୁମାଚାରଙ୍କ ଏହି ‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ପୁସ୍ତକ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରାଚ୍ୟ ଦର୍ଶନର ଏକ ଅପୂର୍ବ ମିଳନର ଏହି ବହିଟି ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵମାନସିକତା ଉପରେ ତା’ର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥଲା । ସୁତରାଂ ‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ତଥା ‘Small is beautiful’ ବହିର ପ୍ରଭାବରେ ରଚିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଇ ପ୍ରବନ୍ଧର ନାମ ‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ ମନେହୁଏ ।

ବଢ଼ିଛି ଏବଂ ପଦାର୍ଥ ଆଡ଼କୁ ଢଳିଛି । ବେକନ୍ ଓ ଦେକାର୍ତା ପ୍ରଭୃତି ଆଧୁନିକ ଚିନ୍ତାଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ବାଟରେ ମତେଇନେଲେ । ପ୍ରକୃତିକୁ ଅଧ୍ୟରୁ ଅଧ୍ଵ ଲୁଣ୍ଠନ କରି ତାକୁ ଉପଭୋଗ କରିବାପାଇଁ ଆଧୁନିକ ମାନବକୁ ଆହ୍ଵାନ ମିଳିଲା । ପ୍ରକୃତିର ସେବା କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ତା’ର ଶୋଷଣ କରିବାକୁ ଆଧୁନିକ ମାନବ ବ୍ରତଭାବେ ଗ୍ରହଣ କଲା । ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀପଣରେ ଖଟାଇବାକୁ ମନକଲା, ଯାହା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵର ଚିନ୍ତାନାୟକଙ୍କୁ ବିଶେଷଭାବରେ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ବ୍ୟସ୍ତ କରିପକାଇଲା ।

ପ୍ରକୃତି ଆମର ମାଆ । ମଣିଷର ଏଇ ଉପଲବ୍‌ଧୁ ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ହୋଇଛି । ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନର ଜାଗରଣ ସହିତ ମଣିଷ ଏଇ ଉପଲବ୍‌ଧିକୁ ଏଡ଼େଇଗଲା । ହେଲେ ନିକଟ ଅତୀତରେ ମଣିଷର ଏଇ ମନୋଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । ପରିବେଶ ସଚେତନ ହୋଇଉଠୁଥ‌ିବା ଏଇ ମଣିଷ ପ୍ରକୃତିକୁ ପୁଣିଥରେ ମାଆ ରୂପରେ ଫେରି ପାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲା ଏବଂ ସେଥ‌ିରେ ସଫଳ ହେଲା ମଧ୍ଯ ।

ଟେକ୍ନୋଲୋଜିର ବିକାଶ ତଥା ବିସ୍ତାରକୁ ଯେତେବେଳେ ୧୯୫୦/୬୦ ମସିହା ବେଳକୁ ରୋକିବା ନିମନ୍ତେ ସ୍କୁମାଚାର ଅଙ୍କୁଶ ଲଗାଇଲେ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରକୃତିର କଞ୍ଚାମାଲ ଅସରନ୍ତି ନୁହେଁ ବୋଲି ସଚେତନଧର୍ମୀ ଘୋଷଣା କରିଲେ ସେତେବେଳେ ଜନସଚେତନତା ବଢିଲା ।

ମଣିଷ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ଅଳ୍ପ ଯନ୍ତ୍ରପାତିଦ୍ୱାରା ପରିମିତ ବିକାଶ ମଧ୍ଯରେ ବଞ୍ଚିବା ଦରକାର । ଦ୍ରୁତ ଓ ଅତ୍ୟଧିକ ବିକାଶ ନାଆଁରେ ପ୍ରକୃତିକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିଦେଇ ଭବିଷ୍ୟତ ଅନ୍ଧାର କରିଦେବା ବିଜ୍ଞାନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ନହେଉ । ଭୋଗବାଦୀ ଅର୍ଥନୀତି ବଦଳରେ ପରିବେଶଭିଭିକ ଓ ମାନବୀୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧଯୁକ୍ତ ଅର୍ଥନୀତି ବିଶ୍ୱ ପାଇଁ ଶୁଭଙ୍କର ହେବ । ପୂର୍ବରୁ ଗତ ତିନି ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ପଦାର୍ଥକୁ ଯେଉଁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ଆସୁଥିଲା, ତାହା ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଆରମ୍ଭରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେବା ଏକ ଭଲ ଲକ୍ଷଣ ବୋଲି ଲେଖକଙ୍କ ମତ । ରହସ୍ୟବାଦର ଚେତନାକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିବାଦ୍ଵାରା ବିଜ୍ଞାନର ଗତି ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଛି । ବିଜ୍ଞାନର ଏଇ ଗତି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହିଁ ଲେଖକଙ୍କ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

ବାସ୍ତବିକ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଆଲୋକପାତ ଯଥାର୍ଥ ଓ ପ୍ରସଙ୍କୋଚିତ ମନେହୁଏ ।

Question ୨ ।
ବିଜ୍ଞାନକୁ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ବାଟରେ ମତେଇ ନେବାଦ୍ବାରା ମଣିଷର କି କି କ୍ଷତି ହୋଇଛି ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
ଉ –
ବିଜ୍ଞାନଭିତ୍ତିକ ପ୍ରବନ୍ଧର ସ୍ରଷ୍ଟାଭାବେ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ସର୍ବତ୍ର ପରିଚିତ । ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧ ବହୁ ଜଟିଳ ସମସ୍ୟାର ସରଳ ଓ ସହଜ ମାର୍ଗରେ ଉନ୍ମୋଚନ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ବହୁ ପ୍ରବନ୍ଧର ସ୍ରଷ୍ଟା ଭାବେ ନିଜର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟାୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି । ‘ଆଟମ୍ଭରୁ କ୍ଵାଣ୍ଟମ’, ‘ବିଜ୍ଞାନ ଦୃଷ୍ଟି’, ‘ସୂର୍ଯ୍ୟ ପରିବାର’ । ଏହିଭଳି ପ୍ରବନ୍ଧ ସଙ୍କଳନ ‘ ଆଧୁନିକତାର ରୂପରେଖ’ରୁ ସଂଗୃହୀତ । ବିଜ୍ଞାନର ଅତ୍ୟଧିକ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ଓ ବସ୍ତୁବାଦିତା କିଭଳି ପୃଥ‌ିବୀ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ ତାହା ଉକ୍ତ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ଦର୍ଶାଇ ଦିଆଯାଇଛି ।

ମଣିଷ ସକଳ ସୃଷ୍ଟିର ନିୟାମକ । ବିଜ୍ଞାନକୁ ସେଇ ହିଁ ରୂପରେଖ ଦେଇଛି । ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ଭରେ ଆଜି ବିଜ୍ଞାନ ମଣିଷକୁ ଅଭିନବ ଉଦ୍ଭାବନମାନ ଯୋଗାଇ ଆସିଛି । ପ୍ରତି ପଦକ୍ଷେପରେ ବିଜ୍ଞାନ ନିକଟରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରୁଛି । ବିଜ୍ଞାନ ତା’ ଜୀବନକୁ ଏପରି ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିଛି ଯେ ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ସେ ବିଜ୍ଞାନର ଅପ୍ରତିହତ ପ୍ରଭାବକୁ ସ୍ଵୀକାର କରୁଛି । ବେକନ୍ ଓ ଦେକାର୍ତ୍ତେ ଆଧୁଡ଼ିକ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ବାଟରେ ମତେଇ ନେଲେ । ବିଜୟର ବୈଜୟନ୍ତୀ ଉଡ଼ାଇ ବିଜ୍ଞାନ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ବାଟେ ଦ୍ରୁତ ପଥରେ ଆଗେଇ ଚାଲିଲା । ସେମାନଙ୍କ ଭାବନରେ ଜଗତ ଏକ ଯନ୍ତ୍ର, ତାକୁ ନିଜ ଅଧୀନରେ ରଖୁ ଭୋଗ କର । ଜୀବନକୁ ଆନନ୍ଦ ଦିଅ । ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ରୂପେ ଖଟାଇ ଅହେତୁକୀ ଆନନ୍ଦ ଗ୍ରହଣ କର ।

ଦ୍ରୁତ ପଥରେ ଆଗେଇ ଚାଲିଲା । ସେମାନଙ୍କ ଭାବନରେ ଜଗତ ଏକ ଯନ୍ତ୍ର, ତାକୁ ନିଜ ଅଧୀନରେ ରଖୁ ଭୋଗ କର । ଜୀବନକୁ ଆନନ୍ଦ ଦିଅ । ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ରୂପେ ଖଟାଇ ଅହେତୁକୀ ଆନନ୍ଦ ଗ୍ରହଣ କର ।

ସମାଜରେ ବିଜ୍ଞାନର ଦ୍ରୁତ ପ୍ରଗତି ସତ୍ତ୍ଵେ ପ୍ରକୃତିକୁ ଲୁଣ୍ଠନ କରିବା ଓ ନାରୀ ନିର୍ଯାତନା ଅବ୍ୟାହତ ରଖିବା ଏକ ପରମ୍ପରା ଜାରି ରହିଛି । ମଣିଷ ଆଜି ବି ନାନା ପରିବର୍ତ୍ତନର ନାରାବାଜ ଦେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏବେ ବି ମଣିଷ ପ୍ରତି ନିର୍ଦ୍ଦୟ ଆଚରଣ କରୁଛି । ନାରୀ ନିର୍ଯାତନା ବନ୍ଦ ହୋଇନାହିଁ । ମାତ୍ର ଏସବୁ ଭିତରେ ଦେଖୁହୁଏ ଯେ ଏ ଦୁଇଟିର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ସ୍ରୋତ ପ୍ରବାହିତ ହେଲାଣି । ବିପରୀତ ଦିଗରେ ଧାବିତ ଏଇ ସ୍ରୋତ ତିନିଶହ ବର୍ଷ ଧରି ଚାଲିଥିବା ପ୍ରକୃତି ଶୋଷଣ ବା ନାରୀ ନିର୍ଯାତନା ଅଳ୍ପ କେତେ ବର୍ଷ ଭିତରେ ବନ୍ଦ କରିଦେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ବୋଲି ଲେଖକ ମତ ରଖୁଛନ୍ତି ।

ହେଲେ ନାରୀଠାରେ ଥ‌ିବା ଦୟା, ସେବା, ସହନଶୀଳତାକୁ ପ୍ରଗତି ପଥରେ ଆଗେଇ ନେବ । ସଦ୍‌ଗୁଣର ଅଧିକାରୀ ହେତୁ ତା’ର ଅନ୍ତର୍ବୋଧ ଜାଗ୍ରତ ହେବ । ସେହିଭଳି ପୁରୁଷର ମାନବୀୟ ଗୁଣ ସାହସ, ବୀରତ୍ଵ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା ଆଦି ସଦ୍‌ଗୁଣର ଅଧିକାରୀ ସମାଜର ବିକାଶ ଦିଗରେ ସହାୟକ ହେବ । ତେଣୁ ଲେଖକ ଏଠାରେ ନାରୀ ଯେଭଳି ସମକକ୍ଷ ହେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି ନାରୀ ଜାଗରଣର ଏ ଭାବନା ସମାଜ ପାଇଁ ଶୁଭଙ୍କର ନୁହେଁ । ଜ୍ଞାନ ସାଧନାରେ ଶୀର୍ଷକୁ ଉଠିଥିବା ଅଥଚ ଅନ୍ତର୍ବୋଧ ନ ଥ‌ିବା ମଣିଷଟି ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ବିଜ୍ଞାନ ବଳରେ ଦ୍ରୁତ ବିକାଶ ନାଁରେ ମଣିଷ ନିଜର ଯେଉଁ ଅଭୂତପୂର୍ବ କ୍ଷତି ସାଧନ କରୁଛି । ଲେଖକ ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ପାଠକଙ୍କୁ ସଚେତନ କରିଛନ୍ତି ।

Question ୩ ।
ପରିବେଶ ସଚେତନ ମଣିଷ ପ୍ରକୃତିକୁ କିଭଳି ପୁଣିଥରେ ମାଆ ରୂପରେ ଫେରି ପାଇଛି, ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
ଉ –
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଜ୍ଞାନାଧାରିତ ଗଦ୍ୟରଚନା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି ସର୍ବାଗ୍ରେ ସ୍ମରଣୀୟ । ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତି ପରମ୍ପରା, ବିଶ୍ଵର ବିଭିନ୍ନ ଦର୍ଶନତତ୍ତ୍ଵ ଯେମିତି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ ପାଲଟିଛି ତାଙ୍କ କୃତିରେ ଠିକ୍ ସେମିତି ବିଜ୍ଞାନ ପାଲଟିଛି ଅନନ୍ୟ ଆଧାର ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧରେ । ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ବୁଦ୍ଧିଦୀପ୍ତ, ଶାଣିତ ଓ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ପ୍ରବନ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଅସ୍ତିତ୍ଵବାଦର ମର୍ମକଥା’, ‘ବୋଦାଙ୍କ ଦାଦାଗିରି’ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ ‘ବିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ’, ‘ଗାନ୍ଧୀମଣିଷ’, ‘ଆଧୁନିକତାର ରୂପରେଖ’, ‘ମଣିଷର ସଂଗ୍ରାମ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ଏକ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏଥ‌ିରେ ତାଙ୍କର ‘ଆଧୁନିକତାର ରୂପରେଖ’ ପ୍ରବନ୍ଧ ସଂକଳନରୁ ଗୃହୀତ । ବିଜ୍ଞାନର ଅତ୍ୟଧିକ ବ୍ୟବହାରଜନିତ ସମସ୍ୟାକୁ ଗୁରୁତ୍ବାରୋପ କରିଛନ୍ତି ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧରେ ।

ବିଂଶ ଶତକରେ ରହସ୍ୟବାଦ ଓ ବିଜ୍ଞାନର ସମନ୍ବୟ ପ୍ରଗତି ପରିଚୟ ପାଲଟି ପାରିବ ବୋଲି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାନବ ସମାଜର ଆବଶ୍ୟକତାନୁସାରେ ଅଳ୍ପ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ସାହାଯ୍ୟ ନେଇ ବଞ୍ଚିବାକୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ନିଜ ପ୍ରବନ୍ଧ ମାଧ୍ୟମରେ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ବିଂଶ ଶତକର ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧ ଯାଏଁ ବିଜ୍ଞାନର ଅତ୍ୟଧିକ ପ୍ରୟୋଗ ଓ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ବିକାଶ ମାନବକୁ ନିର୍ଭୟ କରିଦେଇଛି । ଫଳରେ ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ଭାବରେ ଖଟାଇବାକୁ ଓ ତା’ର ସର୍ବସ୍ଵ ଉପଭୋଗ କରିବାକୁ ମାନବ ସ୍ଥିର କରିନେଇଛି । ନିଜର ସମସ୍ତ ପ୍ରାପ୍ୟ ପ୍ରକୃତିଠାରୁ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି ।

ତେବେ ଏଇ ଜୀବନାଦର୍ଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । ବିଂଶ ଶତକରେ ପ୍ରଥମାର୍କ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏହି ନୀତି ସଂପୂର୍ଣ ନ ହେଲେ ବି ସାମାନ୍ୟ ବଦଳିବାର ଦେଖାଦେଇଛି । ପ୍ରକୃତି ଆମର ମା’ ଏହିପରି ଜ୍ଞାନକରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତି କଠୋର ହୋଇ ଆସୁଥ‌ିବା ମାନବ ସମାଜ ପୁନଃ ପ୍ରକୃତିର ଯନ୍ତ୍ର ନେବାକୁ ଚାହିଁଛି । ତା’ର ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରତି ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚାହିଁଛି । ଯାହା ଏଇ ପୃଥ‌ିବୀ ପାଇଁ ଶୁଭଙ୍କର ।

Question ୪ ।
ଅର୍ଥନୀତିରେ ମାନବୀୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାର ହେତୁ କ’ଣ ସୂଚାଇ ଦିଅ ।
ଉ –
ସ୍ଵାଧୀନୋତ୍ତର ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟଧାରାରେ ଜଣେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତିଭା ଓ ବିଚକ୍ଷଣ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଭାବରେ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଓ ପରିଚିତ ଗଦ୍ୟକାର ହେଉଛନ୍ତି ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି । ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ବଳିତ ତାଙ୍କ ରଚନାବଳୀ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧାଗାରରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅମୂଲ୍ୟନିସ୍ । ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନା, ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ଗଭୀରତା ଓ ଗଭୀର ମନନଶୀଳତା ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧକୁ ଯେମିତି ରୂଚିପୂର୍ଣ କରିଛି ସେମିତି କରିଛି ଜ୍ଞାନଗର୍ଭକ ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ପ୍ରବନ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଅସ୍ତିତ୍ଵବାଦର ମର୍ମକଥା’, ‘ବୋଦାଙ୍କ ଦାଦାଗିରି’ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ ‘ବିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ’, ‘ଗାନ୍ଧୀମଣିଷ’, ‘ଆଧୁନିକତାର ରୂପରେଖ’, ‘ମଣିଷର ସଂଗ୍ରାମ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ଏକ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏଥରେ ତାଙ୍କର ‘ଆଧୁନିକତାର ରୂପରେଖ’ ପ୍ରବନ୍ଧ ସଂକଳନରୁ ଗୃହୀତ । ବିଜ୍ଞାନର ଅତ୍ୟଧିକ ବ୍ୟବହାରଜନିତ ସମସ୍ୟାକୁ ଗୁରୁତ୍ବାରୋପ କରିଛନ୍ତି ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧରେ ।

ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ମଣିଷ ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନକୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଆସନରେ ବସାଇଲା । ସମୟର ବିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ସ୍କମାଚାର ଏହା ବିରୁଦ୍ଧରେ ସ୍ଵର ଉଠାଇଥିଲେ ତାଙ୍କ ‘Small is Beautiful’ ଗ୍ରନ୍ଥ ମାଧ୍ୟମରେ । ଏଥ‌ିରେ ସେ ଆମେରିକାର ଉଦାହରଣ ଦେଇ ବୁଝାଇଛନ୍ତି । ପୃଥ‌ିବୀର ସମୁଦାୟ କଞ୍ଚାମାଲର ୪୦ ଭାଗ ଆମେରିକାରେ କିନ୍ତୁ ତା’ର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ମାତ୍ର ଛଅଭାଗ । ଫଳତଃ ଖୁବ୍ ସୁଖ ବିଳାସପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ ଜୀବନ ବାଉଁଛନ୍ତି ଆମେରିକାବାସୀ । ସେଠାକାର ଲୋକଙ୍କ ପ୍ରଧାନଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଧ‌ିକରୁ ଅଧ‌ିକ ଆୟ କରିବା, ଅର୍ଥ ଉପା୍ଜନ କରିବା । ଯିଏ ଯେତେ ଉଚ୍ଚମାନର ଜୀବନ ଜିଇଁଲା ସେ ସେତେ ଉନ୍ନତ ଓ ଧନୀ ବିବେଚିତ ହେବା ଫଳରେ ଧନଅର୍ଜନ ଓ ଉଚ୍ଚମାନର ଜୀବନ ହିଁ ଆମେରିକୀୟଙ୍କ ସବୁ କିଛି । ଯଦିଓ ସ୍ଫୁମାଚାର ଆମେରିକାକୁ ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ତଥାପି ଏହା ଅଳ୍ପ ବହୁତେ ପ୍ରାୟ ସବୁ ଦେଶରେ ଦେଖାଯାଉଛି । ଅର୍ଥନୀତି ହିଁ ମାନବୀୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରୁଛି । ତେବେ ସ୍କମାଚାର ନିଜ ପୁସ୍ତକରେ ଏହି ଅର୍ଥନୈତିକ ଅର୍ଥନୀତିର ଦଂଶନକୁ ସଂଶୋଧନ କରି, ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମାନବୀୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ।

ବାସ୍ତବିକ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବିଚାର ଓ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସ୍ବାଗତଯୋଗ୍ୟ ।

Question ୫ ।
ବସ୍ତୁବାଦୀ ଅର୍ଥନୀତି ଓ ବୌଦ୍ଧ ଅର୍ଥନୀତି ମଧ୍ୟରେ ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କର ।
ଉ –
ଆଧୁନିକ ପ୍ରବନ୍ଧର ସ୍ବାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳଖଣ୍ଡରେ ଜଣେ ବଳିଷ୍ଠ ପ୍ରବନ୍ଧପ୍ରତିଭା ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି । ବିଜ୍ଞାନର ନାନା ତଥ୍ୟ, ଦର୍ଶନର ନାନା ତତ୍ତ୍ବ ଓ ଜୀବନଯାତ୍ରାର ଅଜସ୍ର ଅନୁଭୂତି ଅଭିଜ୍ଞତାକୁ ନେଇ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧ ପାଠକର ଖୁବ୍‌ ପ୍ରିୟ ଓ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ହୋଇପାରିଛି । ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକରେ ବିଶ୍ବ ଦୃଷ୍ଟି ପରିଲକ୍ଷିତ ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ପ୍ରବନ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଅସ୍ତିତ୍ଵବାଦର ମର୍ମକଥା’, ‘ବୋଦାଙ୍କ ଦାଦାଗିରି’ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ ‘ବିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ’, ‘ଗାନ୍ଧୀମଣିଷ’, ‘ଆଧୁନିକତାର ରୂପରେଖ’, ‘ମଣିଷର ସଂଗ୍ରାମ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ଏକ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏଥରେ ତାଙ୍କର ‘ଆଧୁନିକତାର ରୂପରେଖ’ ପ୍ରବନ୍ଧ ସଂକଳନରୁ ଗୃହୀତ । ବିଜ୍ଞାନର ଅତ୍ୟଧିକ ବ୍ୟବହାରଜନିତ ସମସ୍ୟାକୁ ଗୁରୁତ୍ବାରୋପ କରିଛନ୍ତି ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧରେ ।

ଆଧୁନିକ କାଳଖଣ୍ଡରେ ଜୀବନ ଅର୍ଥ ସର୍ବସ୍ଵ ହୋଇପଡିଛି । ଏହା ଅନେକ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ, ସମାଜତତ୍ତ୍ଵବିଦ୍ ଦାର୍ଶନିକ ତଥା ସାହିତ୍ୟିକ ଚିନ୍ତାନାୟକଙ୍କୁ ଆଦୌ ଉଚିତ ମନେ ହୋଇନାହିଁ । ଏହାର ପ୍ରତିରୋଧ କରିଛନ୍ତି ସେମାନେ । ଯାହାର ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଉଦାହରଣ ସ୍ଫୁମାଚାରଙ୍କ ‘Small is Beautiful’ ଗ୍ରନ୍ଥ । ଏଥ‌ିରେ ସେ ଆମେରିକାବାସୀଙ୍କ ଅର୍ଥଲାଳସାକୁ ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ସ୍ତୁମାଚାରଙ୍କ ଏହି ବିଚାରରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଉକ୍ତ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିବାରୁ ଏଥିରେ ତାଙ୍କ ମତ ମଧ୍ୟ ଭଲ ଆଧାରିତ । ପ୍ରଚଳିତ ଜୀବନଧାରାରେ ଅର୍ଥ କିପରି ସର୍ବସ୍ଵ ପାଲଟି ମାନବୀୟ ଗୁଣାବଳୀକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଛି ତାହାକୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ମଧ୍ୟ ଆଲୋଚ୍ୟ କରିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରଚଳିତ ବସ୍ତୁବାଦୀ ଅର୍ଥନୈତିକ ସିଷ୍ଟମରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ହାରାହାରି ଯେତିକି ଗ୍ରାସ କରୁଛି, ତାହାହିଁ ଜାତିର ଜୀବନଯାପନର ମାନଦଣ୍ଡ । ତେଣୁ ପ୍ରଚୁର ଉତ୍ପାଦନ କରି ହାରାହାରି ଗ୍ରାସ ପରିମାଣ ବଢ଼ାଉଥବା ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୃଦ୍ଧି ସ୍ବୀକୃତି । ହେଲେ ବୌଦ୍ଧ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଏହି ଦୁଇଟାଙ୍କ ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଓ ହାରାହାରି ଗ୍ରାସର ବୃଦ୍ଧିକୁ ସଂପୂର୍ଣ ଅସ୍ବୀକାର କରେନା । ମାତ୍ର ଏହା ସାଙ୍ଗକୁ ମଣିଷ ଠିକ୍ ପଥରେ ଚଳୁଛି କି ନା କେତେଦୂର ମଧ୍ଯମପନ୍ଥ ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହେଉଛି । ବୌଦ୍ଧ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଏହି କଥା ମପାଯାଏ ।

ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବସ୍ତୁବାଦୀ ଅର୍ଥନୀତି ଓ ବୌଦ୍ଧ ଅର୍ଥନୀତି ମଧ୍ୟରେ ସୁନ୍ଦର ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ପରିଚିତି :

ବିଂଶ ଶତକର ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ୟତମ ବଳିଷ୍ଠ ଉଚ୍ଚାରଣ, ଦମ୍ଭିଲା ସ୍ଵର ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଶରତ କୁମାର ମହାନ୍ତି। ବିଜ୍ଞାନ ବିଷୟ ସମ୍ବଳିତ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନାରେ ସମ୍ଭବତଃ ସେ ଜଣେ ଅପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ଗଦ୍ୟଶିଳ୍ପୀ। ବିଜ୍ଞାନ ବିଷୟ ସମ୍ବଳିତ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନାରେ ସେ ଅଧିକ ନିଷ୍ଠା ବ୍ୟକ୍ତ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦର୍ଶନ, ଇତିହାସ, ଧର୍ମ, କଳା, ସାହିତ୍ୟ, ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତି ତାଙ୍କ ଆଗ୍ରହର ଅଭାବ ନାହିଁ। ଶରତ କୁମାରଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକରେ ବିଶ୍ଵଦୃଷ୍ଟି ପରିଲକ୍ଷିତ। ଭାରତ, ଗ୍ରୀସ୍, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ, ଇଂଲଣ୍ଡ, ଆମେରିକା ପ୍ରଭୃତି ଦେଶର ବହୁ ବିଷୟ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧର ବପୁ ନିର୍ମାଣରେ ସହାୟକ । ଗଣିତ ଅଧ୍ୟାପନାରେ ଜୀବିକା ବିତାଇଥିବା ଏଇ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଲେଖକଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧମାଳା ପାଠକୀୟ ମାନସର ପରିପୋଷକ । ଜଟିଳ ତତ୍ତ୍ଵକୁ ଯଥାସମ୍ଭବ ସରଳ ସାର୍ଥକ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରିବାରେ ତାଙ୍କର ସବୁଦ୍ୟମ ନିଶ୍ଚିତଭାବେ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ।

ରଚନାବଳୀ : ‘ବିଜ୍ଞାନ ଦୃଷ୍ଟି’, ‘ଆକାଶର ଆହ୍ବାନ’, ‘ଆଟମ୍‌ରୁ କ୍ଵାଣ୍ଟମ୍’, ‘ଅସ୍ତିତ୍ଵବାଦର ମର୍ମକଥା’, ‘ବୋଦାଙ୍କ ଦାଦାଗିରି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ’, ‘ସଂସ୍କୃତି ଓ ଅପସଂସ୍କୃତି’, ‘ଏଣୁତେଣୁ କିଛି’, ‘ବିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ମଣିଷର ସଂଗ୍ରାମ’, ‘ଗ୍ରୀକ୍ ଜାତିର ଜୀବନଗାଥା’, ‘ଛତ୍ରପତି ବିବେକାନନ୍ଦ’, ‘ଗାନ୍ଧିମଣିଷ’ଆଦି ପ୍ରବନ୍ଧଗ୍ରନ୍ଥ ସହ ସେ ଆଉ କିଛି ଜୀବନୀ ଗ୍ରନ୍ଥ ମଧ୍ଯ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି। ‘ଗାନ୍ଧିମଣିଷ’ ଗ୍ରନ୍ଥ ପାଇଁ ସେ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ପାଇଛନ୍ତି ।’

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ :

‘ଛୋଟ ହିଁ ସୁନ୍ଦର’ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଏକ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ପ୍ରବନ୍ଧ। ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ‘ଆଧୁନିକତାର ରୂପରେଖ’ ପ୍ରବନ୍ଧ ସଂକଳନରୁ ଗୃହୀତ। ଏଥିରେ ବିଜ୍ଞାନର ଅତ୍ୟଧିକ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ଓ ବସ୍ତୁବାଦିତା କିପରି ପୃଥିବୀ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ , ତାହା ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ । ବିଜ୍ଞାନ ଓ ରହସ୍ୟବାଦର ସମନ୍ଵୟରେ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ ବୋଲି ଲେଖକ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । ମଣିଷ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ଅଳ୍ପ ଯନ୍ତ୍ରପାତିଦ୍ଵାରା ପରିମିତ ବିକାଶ ମଧ୍ୟରେ ବଞ୍ଚିବା ଦରକାର। ଦ୍ରୁତ ଓ ଅତ୍ୟଧିକ ବିକାଶ ନାଆଁରେ ପ୍ରକୃତିକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିଦେଇ ଭବିଷ୍ୟତ ଅନ୍ଧାର କରିଦେବା ବିଜ୍ଞାନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ନହେଉ। ଭୋଗବାଦୀ ଅର୍ଥନୀତି ଧରି ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ପଦାର୍ଥକୁ ଯେଉଁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ଆସୁଥିଲା, ତାହା ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଆରମ୍ଭରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେବା ଏକ ଭଲ ଲକ୍ଷଣ ବୋଲି ଲେଖକଙ୍କ ମତ। ରହସ୍ୟବାଦର ଚେତନାକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିବାଦ୍ଵାରା ବିଜ୍ଞାନର ଗତି ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଛି।

ବ୍ରିଟିଶ୍ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ସ୍କୁମାଚାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ “Small is beautiful”(୧୯୭୩) ନାମକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥ ) କରାଇଦିଏ।

ବିଷୟର ସାରକଥା :

କ୍ରମଶଃ ବଢ଼ିଛି ଏବଂ ପଦାର୍ଥ ଆଡ଼କୁ ଢଳିଛି । ବେକନ୍ ଓ ଦେକାର୍ତା ପ୍ରଭୃତି ଆଧୁନିକ ଚିନ୍ତାଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଯାନ୍ତ୍ରିକତା ବାଟରେ ମତେଇନେଲେ । ପ୍ରକୃତିକୁ ଅଧ‌ିକରୁ ଅଧିକ ଲୁଣ୍ଠନ କରି ତାକୁ ଉପଭୋଗ କରିବାପାଇଁ ଆଧୁନିକ ମାନବକୁ ଆହ୍ଵାନ ମିଳିଲା । ପ୍ରକୃତିର ସେବା କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ତା’ର ଶୋଷଣ କରିବାକୁ ଆଧୁନିକ ମାନବ ବ୍ରତଭାବେ ଗ୍ରହଣ କଲା । ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀପଣରେ ଖଟାଇବାକୁ ମନକଲା, ଯାହା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵର ଚିନ୍ତାନାୟକଙ୍କୁ ବିଶେଷଭାବରେ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ବ୍ୟସ୍ତ କରିପକାଇଲା ।

ପ୍ରକୃତି ଆମର ମାଆ । ମଣିଷର ଏଇ ଉପଲବ୍‌ଧୂ ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ହୋଇଛି । ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନର ଜାଗରଣ ସହିତ ମଣିଷ ଏଇ ଉପଲବ୍‌ଧିକୁ ଏଡ଼େଇଗଲା । ହେଲେ ନିକଟ ଅତୀତରେ ମଣିଷର ଏଇ ମନୋଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । ପରିବେଶ ସଚେତନ ହୋଇଉଠୁଥ‌ିବା ଏଇ ମଣିଷ ପ୍ରକୃତିକୁ ପୁଣିଥରେ ମାଆ ରୂପରେ ଫେରି ପାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲା ଏବଂ ସେଥିରେ ସଫଳ ହେଲା ମଧ୍ୟ ।

ବାସ୍ତବିକ୍ ପ୍ରକୃତିକୁ ଶୋଷଣ କରିବା ସହିତ ନାରୀ ନିର୍ଯାତନା ସମାନ ବୋଲି ଲେଖକ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି । ସମ୍ପ୍ରତି ସମାଜରେ ବିଜ୍ଞାନର ଦ୍ରୁତ ପ୍ରଗତି ସତ୍ତ୍ଵେ ପ୍ରକୃତିକୁ ଲୁଣ୍ଠନ କରିବା ଓ ନାରୀ ନିର୍ଯାତନା ଅବ୍ୟାହତ ରଖିବା ଏକ ପରମ୍ପରା ଜାରି ରହିଛି । ମଣିଷ ଆଜି ବି ନାନା ପରିବର୍ତ୍ତନର ନାରାବାଜ ଦେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏବେ ବି ମଣିଷ ପ୍ରତି ନିର୍ଦ୍ଦୟ ଆଚରଣ କରୁଛି । ନାରୀ ନିର୍ଯାତନା ବନ୍ଦ ହୋଇନାହିଁ । ମାତ୍ର ଏସବୁ ଭିତରେ ଦେଖୁହୁଏ ଯେ ଏ ଦୁଇଟିର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ସ୍ରୋତ ପ୍ରବାହିତ ହେଲାଣି । ବିପରୀତ ଦିଗରେ ଧାବିତ ଏଇ ସ୍ରୋତ ତିନିଶହ ବର୍ଷ ଧରି ଚାଲିଥିବା ପ୍ରକୃତି ଶୋଷଣ ବା ନାରୀ ନିର୍ଯାତନା ଅଳ୍ପ କେତେ ବର୍ଷ ଭିତରେ ବନ୍ଦ କରିଦେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ବୋଲି ଲେଖକ ମତ ରଖୁଛନ୍ତି ।

ହେଲେ ନାରୀଠାରେ ଥିବା ଦୟା, ସେବା, ସହନଶୀଳତାକୁ ପ୍ରଗତି ପଥରେ ଆଗେଇ ନେବ । ସଦ୍‌ଗୁଣର ଅଧିକାରୀ ହେତୁ ତା’ର ଅନ୍ତର୍ବୋଧ ଜାଗ୍ରତ ହେବ । ସେହିଭଳି ପୁରୁଷର ମାନବୀୟ ଗୁଣ ସାହସ, ବୀରତ୍ଵ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦ୍ବତା ଆଦି ସଦ୍‌ଗୁଣର ଅଧିକାରୀ ସମାଜର ବିକାଶ ଦିଗରେ ସହାୟକ ହେବ । ତେଣୁ ଲେଖକ ଏଠାରେ ନାରୀ ଯେଭଳି ସମକକ୍ଷ ହେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି ନାରୀ ଜାଗରଣର ଏ ଭାବନା ସମାଜ ପାଇଁ ଶୁଭଙ୍କର ନୁହେଁ । ଜ୍ଞାନ ସାଧନାରେ ଶୀର୍ଷକୁ ଉଠିଥିବା ଅଥଚ ଅନ୍ତର୍ବୋଧ ନ ଥିବା ମଣିଷଟି ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ବିଂଶ ଶତକରେ ରହସ୍ୟବାଦ ଓ ବିଜ୍ଞାନର ସମନ୍ବୟ ପ୍ରଗତି ପରିଚୟ ପାଲଟି ପାରିବ ବୋଲି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି । କରିଛନ୍ତି । ବିଂଶ ଶତକର ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧ ଯାଏଁ ବିଜ୍ଞାନର ଅତ୍ୟଧିକ ପ୍ରୟୋଗ ଓ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ବିକାଶ ମାନବକୁ ନିର୍ଭୟ କରିଦେଇଛି । ଫଳରେ ପ୍ରକୃତିକୁ ଦାସୀ ଭାବରେ ଖଟାଇବାକୁ ଓ ତା’ର ସର୍ବସ୍ଵ ଉପଭୋଗ କରିବାକୁ ମାନବ ସ୍ଥିର କରିନେଇଛି । ନିଜର ସମସ୍ତ ପ୍ରାପ୍ୟ ପ୍ରକୃତିଠାରୁ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି ।

ତେବେ ଏଇ ଜୀବନାଦର୍ଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । ବିଂଶ ଶତକରେ ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏହି ନୀତି ସଂପୂର୍ଣ ନ ହେଲେ ବି ସାମାନ୍ୟ ବଦଳିବାର ଦେଖାଦେଇଛି । ପ୍ରକୃତି ଆମର ମା’ ଏହିପରି ଜ୍ଞାନକରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତି କଠୋର ହୋଇ ଆସୁଥ‌ିବା ମାନବ ସମାଜ ପୁନଃ ପ୍ରକୃତିର ଯନ୍ତ୍ର ନେବାକୁ ଚାହିଁଛି । ତା’ର ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରତି ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚାହିଁଛି । ଯାହା ଏଇ ପୃଥ‌ିବୀ ନିଜର ସମସ୍ତ ପ୍ରାପ୍ୟ ପ୍ରକୃତିଠାରୁ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି ।

କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ତାର ଅର୍ଥ :

ରହସ୍ୟବାଦ – ଗୂଢ଼ତତ୍ତ୍ଵ
ଅହିନକୁଳ ସମ୍ପର୍କ – ତିକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ (ସାପ ନେଉଳ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ)
ଧାବିତ – ଧାଉଥିବା
ଶୁଭଙ୍କର – ମଙ୍ଗଳମୟ / ଶୁଭପ୍ରଦ
ଅନ୍ତର୍ବୋଧ – ମନର ଜ୍ଞାନ ବା ଅନ୍ତରର ଜ୍ଞାନ
ପ୍ରାପ୍ୟ – ପାଇବାର ବସ୍ତୁ
ଯଥେଚ୍ଛା – ଯେମିତି ଇଚ୍ଛା ସେମିତି
ଜୁର – ନଷ୍ଟ
ଅଙ୍କୁଶ – ପ୍ରତିବନ୍ଧକ / ଆଙ୍କୁଡ଼ା
ସିଷ୍ଟମ୍ – ବ୍ୟବସ୍ଥା
ଗ୍ରାସ – ଭୋଜନ / ଗ୍ରହଣ
ମାନଦଣ୍ଡ – ମାପକ
ପରିହାର – ତ୍ୟାଗ
ସଂଶ୍ଳେଷଣ – ଏକତ୍ରୀକରଣ / ସଂଯୋଗ ସାଧନା
ଜାତ – ସୃଷ୍ଟି
ବିଭବଶାଳୀ – ଐଶ୍ବର୍ଯ୍ୟବନ୍ତ

Odisha State Board BSE Odisha Class 10 English Grammar Book Solutions Chapter 2 Types of Sentences Textbook Exercise Activity Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 English Grammar Solutions Chapter 2 Types of Sentences

Types Of Sentences

Look at the following sentences :
1. Mr. Anil Mohanty is a teacher (ଅଛନ୍ତି).
2. He teaches (ପଢ଼ାନ୍ତି) us English.
3. He has been teaching English for the last fifteen years (ପଢ଼ାଉଛନ୍ତି).
4. The underlined verbs are, teaches, and has or has been teaching are finite verbs. (ରେଖାଙ୍କିତ କ୍ରିୟାପଦ is, teaches, has ବା has been teaching ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ସମାପିକା କ୍ରିୟା ।)
5. The underlined verbs are called finite verbs as they have tense forms.
(କାଳ ରୂପ ବହନ କରୁଥିବାରୁ ଏସମସ୍ତ ରେଖାଙ୍କିତ କ୍ରିୟା ସମାପିକା କ୍ରିୟା ଅଟନ୍ତି ।)

What is a Finite verb ? ( ଏକ ସମାପିକା କ୍ରିୟା କ’ଣ)
⇒ The verb that is limited by the person and number of the subject, is called the Finite Verb. (ଯେଉଁ କ୍ରିୟାପଦ କର୍ତ୍ତା ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୁରୁଷ ଓ ବଚନ ଦ୍ଵାରା ସୀମିତ, ତାହାକୁ Finite Verb କୁହାଯାଏ ।)
ଅର୍ଥାତ୍, The verb that has tense (present or past form) is said to be a Finite Verb.
(Tense ବା କାଳ ଧାରଣ କରିଥିବା କ୍ରିୟାକୁ ସମାପିକା କ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।)

Position of a Finite verb in a sentence (ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ସମାପିକା କ୍ରିୟାର ସ୍ଥିତି)
A Finite Verb occurs in a single verb or the first verb in a verb group.
( ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଏକମାତ୍ର କ୍ରିୟାରୂପ ଓ କ୍ରିୟାପଦଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଥମ କ୍ରିୟାରୂପେ ଏକ ସମାପିକା କ୍ରିୟା ବ୍ୟବହୃତ ।)
⇒ But in Odia sentence, the last verb is said to be a Finite Verb since it completes the sentence. (କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆ ବାକ୍ୟରେ ଶେଷ କ୍ରିୟାପଦା କ୍ରିୟାପଦ ସମୂହ ସମାପିକା କ୍ରିୟା ଯେହେତୁ ଏହା ବାକ୍ୟକୁ ସମାପ୍ତ କରିଥାଏ ।)

See the differences:

Odia sentence	English Sentence
ଗୋପାଳ ଭଲ ଖେଳିଲା ।	Gopal played well. (Past simple tense).
ଗୋପାଳ ତିନି ବର୍ଷ ଧରି ଭଲ ଖେଳୁଛି ।	Gopal has been playing well for three years. (Present Perfect Progressive sentence). (Here ‘has’ being the first verb is also a finite verb).
ଗୋପାଳ ଭଲ ଖେଳିପାରେ ।	Gopal may play well.
ଗୋପାଳ ଭଲ ଖେଳିପାରିଥା’ନ୍ତା ।	Gopal could have played well.
ଗୋପାଳ ଭଲ ଖେଳୁଥାଇପାରେ ।	Gopal can / may be playing well.
(The last verb in the Odia sentence is the Finite Verb, while the verb in the post-subject (after the subject) is the Finite Verb. (ଓଡ଼ିଆ ବାକ୍ୟର ଶେଷ କ୍ରିୟା ସମାପିକା କ୍ରିୟା; କିନ୍ତୁ ଇଂରାଜୀ ବାକ୍ୟରେ କର୍ତ୍ତା ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ କ୍ରିୟା ବା କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ରିୟା ସମୂହ ସମାପିକା କ୍ରିୟା ଅଟେ ।)

Kinds of Sentences (ବାକ୍ୟର ପ୍ରକାର):

Sentence: A combination of words that makes complete sense is called a sentence. (ଶବ୍ଦମିଶି ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କଲେ ତାହାକୁ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।)
Examples:
My mother is unwell. (ଅସୁସ୍ଥ)
Do your duty.
Fire ! ( ଗୁଳି ଚଳାଅ)
How dirty the road looks!
May you live long. (ତୁମେ ଦୀର୍ଘଜୀବୀ ହୁଅ।)
What do you mean ? (ତୁମେ କ’ଣ କହିବାକୁ ଚାହୁଁଛ ?)
Thank you. (ଆପଣଙ୍କୁ ଧନ୍ୟବାଦ।)

⇒ There can be no sentence without a Subject (expressed or understood) and a Finite Verb. (ଗୋଟିଏ କର୍ତ୍ତା ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ସମାପିକା କ୍ରିୟା ବ୍ୟତୀତ ବାକ୍ୟ ତିଆରି ହୋଇ ପାରିବ ନାହିଁ ।) (କର୍ତ୍ତା ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ରହିପାରେ ବା ଊଦ୍ୟ ଥାଇପାରେ ।)
ଯେପରି Fire ! (You = The soldiers = understood)
Do your duty. (you = understood)
Thank you. (I = understood)

Simple Sentence (ସରଳ ବାକ୍ୟ):

Read the following sentences:
(i) Father is a man of principle.
(ii) Having lost the match, the team India returned home.

In sentence (i), we have one subject (Father) and one predicate (is a man of principle). Similarly in sentence (ii), we have one subject (the team India), and one predicate (having lost the match and returned home).
So these two sentences are called Simple Sentences.
(1) The sentence having one subject and one predicate or only one finite verb, is called simple sentence. (ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ କର୍ତ୍ତା ଓ ଗୋଟିଏ ବିଧେୟ ବା ଗୋଟିଏ ସମାପିକା କ୍ରିୟା ଥାଏ, ତାହାକୁ ସରଳବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ)
(One subject + One predicate with one finite verb – Simple sentence)
In a simple sentence, the subject may be expressed or understood. (ଏକ ସରଳବାକ୍ୟରେ କର୍ତ୍ତା ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ବା ଊଦ୍ୟ ରୁହେ ।)

Example: A

Subject	A predicate with italicized finite verb (s)
(I)	Thank you.
(You)	Feed the baby. (ପିଲାଟିକୁ ଖାଇବାକୁ ଦିଅ ।)
Nobody	loves that girl.
It	is Monday.

B.

One part of the predicate	Sub	The second part of the predicate
How nicely	the girl	dances!
Why did	the children	laugh at the beggar?
What	a tall tree (the finite verb remains understood)	this is!

C.

Predicate part with an italicized finite verb	Subject
How many legs has	a spider? (ବୁଢ଼ିଆଣୀ)
What is	your name?
Here comes	our headmaster.
There goes ((ବାଜୁଛି))	the school bell.

Activity – 1

Pick out the finite verbs (ସମାପିକା କ୍ରିୟା) in the following sentences.
(i) Nilima has a good memory.
Answer:
has

(ii) He shall not enter the house.
Answer:
shall

(iii) We have not yet received the money.
Answer:
have

(iv) He has been studying to pass the examination.
Answer:
Has

(v) Ramesh works in a bank.
Answer:
Works

(vi) We must obey the rules of the road.
Answers
must

Declarative / Assertive Sentence (ତଥ୍ୟାତ୍ମକ ବା ବିବୃତିମୂଳକ ବାକ୍ୟ) |

(i) A Declarative/Assertive sentence is one which makes a statement of fact or opinion either positive or negative. (ଯେଉଁ ବାକ୍ୟ ଉକ୍ତି ବା ମତ ବିଷୟରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରେ ବା ବିବୃତି ପ୍ରଦାନ କରେ, ତାହାକୁ ତଥ୍ୟାତ୍ମକ ବା ବିବୃତିମୂଳକ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।)
(ii) The Declarative sentence with positive statement is known as Affirmative sentence.
(iii) The Declarative sentence with a negative statement is known as a Negative sentence.

Let’s see through a diagram.

⇒ A declarative sentence be it affirmative (yes) or negative usually begins with a subject. ହେଉ ବା ନାସ୍ତିସୂଚକ ହେଉ, ଗୋଟିଏ ବିବୃତିମୂଳକ ବାକ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ କର୍ଷା ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ।)
Examples:
(i) The bus will stop here. (affirmative)
(ii) The bus won’t (will not ନୁହେ‍ଁ) stop here. (negative)
(iii) I am your well-wisher (ଶୁଭେଚ୍ଛ). (affirmative)
(iv) I’m not (I amn’t ନୁହେ‍ଁ) your well-wisher. (negative)

A pattern of Declarative Sentence:

There are the Five important ‘Patterns’ (୫ଟି ମୁଖ୍ୟ ଗଠନ ପଦ୍ଧତି) of Simple/Declarative Sentence. They are :
(i) SV = [Subject + Verb (Intransitive)]

Subject	Verb
The Child	laughed
She	Was shouting

(ii) SVO = [Subject + Verb (Transitive) + Object]

Subject	Verb	Object
Someone	caught	The ball
we	May buy	A new computer

(iii) SVOO = [Subject + Verb (Transitive) + Object (Indirect) + Object (Direct)]

Subject	Verb(Transitive)	Object(Indirect)	Object(Direct)
The Postman	Gave	we	A letter
Father	Bought	Gopal	A bicycle
The teacher	Asked	The boys	Some questions

Note:
⇒ Direct Object denotes thing and Indirect object denotes person.
ମୁଖ୍ୟ କର୍ମ ବସ୍ତୁ ବା ପଦାର୍ଥକୁ ସୂଚିତ କରେ ଓ ଗୌଣ କର୍ମ ବ୍ୟକ୍ତି / ପ୍ରାଣୀକୁ ସୂଚିତ କରେ ।

Examples:
ପୋଷ୍ଟ ପିଅନ ବାପାଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଚିଠି ଦେଇଛନ୍ତି ।

The post peon    has given              father          a letter.
Subject               Verb(Transitive)     Indirect       Object Direct Object

(iv) SVC = Subject + Verb + Complement

Subject	Verb	Complement
The girl	Looks	Beautiful
This flower	Smells	Sweet
The computer	is	cheap

⇒ Complement is used after ‘Be’ verbs (is/ am/are/ was/ were) and ‘Link’ verbs (smell/taste / grow/feel etc)
[Link Verbs; ଯଥା – smell (ଶୁଙ୍ଘିବା)/ taste(ଚାଖୁବା)/ grow (ବଢ଼ିବା) ।feel (ଅନୁଭବ କରିବା) ଏବଂ ‘Be’ verbs ( is / am / are / was / were) ପରେ Complement ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।]

Remember:
A complement may be a Noun or Noun phrase or Adjective or Adverb or Preposition with Object etc. (ଗୋଟିଏ ପୂରକ ଏକ Noun ବା N.P. ବା ବିଶେଷଣ ବା Preposition + କର୍ମ ହୋଇପାରେ ।)

(v) SVOC = Subject + Verb (T) + Object + Complement
Subject   Verb(Transitive   Object   Complement
We have proved him wrong.
⇒ (ଆମ୍ଭେମାନେ ତା କଥାକୁ ଭୁଲ ପ୍ରମାଣିତ କରିଛୁ ।)
They Elected Mr Rout chairman
⇒ (ସେମାନେ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ରାଉତଙ୍କୁ ଚେୟାରମ୍ୟାନ ମନୋନୀତ କଲେ ।)
The book has made Naba Sir popular.
⇒ (ବହିଟି ନବସାର୍ ଙ୍କୁ ଲୋକପ୍ରିୟ କରିଛି ।)

Interrogative Sentence (ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ବାକ୍ୟ):

(1) An Interrogative sentence with the mark of interrogation (?) at its end, makes question to elicit some information or to know something. (ଯେଉଁ ବାକ୍ୟର ଶେଷରେ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନ ସୂଚକ ଚିହ୍ନ ( ?) ଥାଏ ଓ କିଛି ସୂଚନା ପାଇବା ପାଇଁ ବା କିଛି ଜାଣିବାପାଇଁ ଯେଉଁ ବାକ୍ୟ ପ୍ରଶ୍ନ କରେ, ତାହାକୁ ପ୍ରଶ୍ନ ସୂଚକ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।)
Examples :
Where has Leena gone ? (ଲିନା କେଉଁଠାକୁ ଯାଇଛି ? )
How do you go to school ? (ତୁମେ କିପରି ସ୍କୁଲକୁ ଯାଅ ?) ବା (ତୁ’ କିପରି ସ୍କୁଲକୁ ଯାଉ ?)
Can you hear me ? (ତୁ’ ମୋ କଥା ଶୁଣି ପାରୁଛୁ ?)
Did anyone want me last night ? (କାଲି ରାତିରେ କେହି ମୋତେ ଖୋଜୁଥିଲେ ?)

(2) An interrogative sentence is of two types, i.e. Wh-interrogative and Yes-No interrogative.
Let’s see through a dialogue :

Imperative Sentence ( ଅନୁଜ୍ଞାତ୍ମକ ବାକ୍ୟ):

An imperative sentence is one with an order, advice, instruction or direction, warning, command, request, suggestion, or wishes to the person or person spoken.
(ଯେଉଁ ବାକ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କୁହାଯାଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରତି ଆଦେଶ, ଉପଦେଶ, ନିର୍ଦ୍ଦେଶ, ନୀତିନିର୍ଦ୍ଦେଶ, ସାବଧାନ, ଅନୁରୋଧ ପ୍ରସ୍ତାବ ବା ଶୁଭେଚ୍ଛାର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରେ, ତାହାକୁ ଅନୁଜ୍ଞାତ୍ମକ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।)

Examples :
Write in H.B (High Bonded) pencil. (instruction)
Go to bed early. (advice)
Hand in (ଦେଇଦିଅ) your answer papers. (order)
Please sit here. (request)
Beware of the dog. (warning)

Remember: Imperative sentences are normally addressed to the second person (you) with a request, order, command, advice, warning, wishes. So ‘you’ is understood. (ଏ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥ ସୂଚକ କରୁଥିବା ଅନୁଜ୍ଞାତ୍ମକ ବାକ୍ୟରେ ସାଧାରଣତଃ ଦ୍ଵିତୀୟ ପୁରୁଷ ‘you’ ଊଦ୍ୟ ରହେ ।)

(a) Order (ଆଦେଶ) :
Hurry up. (ଚଞ୍ଚଳ କର ।)
Leave this place.
Stop writing.
Shut up ! (ଚୁପ୍ ରୁହ !)
Good wishes (ଶୁଭେଚ୍ଛା) :

(b) Advice (ଉପଦେଶ) :
Never tell a lie. (କେବେ ମିଛ କୁହନାହିଁ ।)
Don’t disobey your parents.
Be polite (ନମ୍ର ହୁଅ} to everybody.
Go to bed early.
Study hard.

(c) Instructions/Directions (ନିର୍ଦେଶ) :
(What to do / how to do / where to go etc.)
Don’t use a ball pen. (Examination) Take this medicine on an empty stomach. Go straight on. ( ସିଧାସଳଖ ଆଗକୁ ଚାଲ ।)
Turn left. (ବାମକୁ ମୋଡ଼ ।)
Stop near the SBI ATM.
Soak (ଭିଜାଅ) the rice in a bucket (ବାଲଟିରେ).

(d) Warning (ସତର୍କ | ସାବଧାନ) :
Don’t get into a running bus.
(ଚଳନ୍ତା ବସ୍ ଭିତରକୁ ପଶ ନାହିଁ ।)
Mind your own language.
(ନିଜର ଭାଷାପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଅ ।)
Mind your steps on the slippery road.
(ଖସଡ଼ା ରାସ୍ତା ଉପରେ ପାଦ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଅ ।)
Never betray your motherland.
(ମାତୃଭୂମି ପ୍ରତି ଆଦୌ ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା କର ନାହିଁ ।)

(e) Good Wishes (ଶୁଭେଚ୍ଛା) :
Have a good time.
(ତୁମର ସମୟ ଭଲରେ ଅତିବାହିତ ହେଉ ।)
(I hope you have a good time.)
Have a nice day.
(ଦିନଟି ଭଲରେ କଟିଯାଉ ।)
(I hope you have a nice day.)
Have a happy journey.
( ଆପଣଙ୍କର ଯାତ୍ରା ସୁଖପ୍ରଦ ହେଉ ।)

(f) Request (ଅନୁରୋଧ) :
Buy me a book, please.
Please move a little.
(ଦୟାକରି ଟିକେ ଘୁଞ୍ଚୁଯାଅ ।)
Kindly inform the police.
Help me with this sum, please.
(ଦୟାକରି ଏହି ଅଙ୍କ କଷିବାରେ ମୋତେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତୁ ।)

(g) Command (ଆଦେଶ) (ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କ ତରଫରୁ) :
March on, soldiers (ଆଗେଇ ଚାଲ).
Keep firing (ଗୁଳି ଚଳାଇବା ଜାରିରଖ),

(h) Prayer (ପ୍ରାର୍ଥନା ) :
Have mercy on us.
(ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ଉପରେ କରୁଣା କର ।)

(i) Suggestion (ପ୍ରସ୍ତାବ) :
Let’s (let us) go on a picnic.
(ଏକ ବଣଭୋଜିରେ ଯିବା ।)
Let’s forget about it.
(ଏ ବିଷୟରେ ଭୁଲିଯିବା ଭଲ ।)
Let’s (us) work hard. (We should work hard.)
Let’s take a rest now.
(ଏବେ ଟିକେ ବିଶ୍ରାମ ନେବା ।)

(1) ‘LET’ with Other Subjects to denote other meanings : (ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ + Subject in the Objective form)
Let the girl go. (ଝିଅଟିକୁ ଯିବାକୁ ଦିଅ ।) (the girl = subject) (giving permission)
Let them play. ( ସେମାନଙ୍କୁ ଖେଳିବାକୁ ଦିଅ । ଦିଆଯାଉ ।) (giving permission)
Let me make you a cup of coffee. (ମୁଁ ତୁମପାଇଁ ଏକ କପ୍ କଫି କରୁଛି) (offer – ଯାଚିବା)
Let him speak now. (Allow him to speak now.) (ତାକୁ ଏବେ କହିବାକୁ ଦିଅ ।)

(2) ‘Let’ always takes the objective forms of
Examples:
Let us (not ‘we’) …….,
Let him (not ‘he’) …….,
Let them (not ‘they’) ……..
Let her (not ‘she’) ……
Let me (not ‘I’) ……..

Exclamatory Sentence (ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ):

An Exclamatory sentence is one which expresses different emotions like joy, grief, wonder, shock, hatred or appreciation. (ଯେଉଁ ବାକ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ମାନବୀୟ ଆବେଗ, ଯଥା- ଆନନ୍ଦ, ଦୁଃଖ, ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ, ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଦୁଃଖ, ଘୃଣା ବା ପ୍ରଶଂସା ଆଦିକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ, ତାହାକୁ ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।)

Look at these sentences :

The tea is very strong. (Declarative) (ଚାହାଟି ଖୁବ୍ କଡ଼ା ।)
How strong the tea is ! (Exclamatory) (ଚାହାଟି କେତେ କଡ଼ା !) (ବିରକ୍ତି)
How brilliantly Sehwag batted! (କି ଚମତ୍‌କାର ଭାବରେ ସେହୱାଗ୍ ବ୍ୟାଟିଂ କଲେ !) (ପ୍ରଶଂସ୍କା)
What a fine cottage ! (କି ସୁନ୍ଦର କୁଡ଼ିଆଟିଏ !) (ପ୍ରଶଂସା)

(1) An Exclamatory sentence ends with an exclamatory sign (!).
(ଆହା) His father is dead. (ଦୁଃଖ)
What a dirty child! (କି ଅପରିଷ୍କାର ପିଲା !) (ଘୃଣା)

(2) Making of Exclamatory Sentence :
(i) What+ adjective + noun or noun phrase
(ii) How + adjective / adverb …………

(i) What + adjective + noun / noun phrase :
Examples:
What a beautiful book!
What a long beard!
What a great leader Mahatma Gandhi was!
What a lot of languages he knows!

(ii) How + adjective /adverb + ………
Examples:
How unfortunate (adjective) the girl was!
How painful (adjective) the disease is!
How quickly (adverb) the car passed!
How boldly (adverb) Amit faced the microphone!

Changing Declarative to Exclamatory:

By leaving out very, quite, so, such, indeed, etc. we change declarative to exclamatory sentences.

Examples:
(i) I am very unfortunate.
How unfortunate I am!

(ii) The wind was quite ferocious.
How ferocious the wind was!

(iii) The girl has got very small hair.
What small hair the girl has/has got! or, How small the girl’s hair is!

(iv) Amitabh played the role very innocently.
How innocently Amitabh played the role!

(v) This is all nonsense.
What nonsense!

Activity – 2

Some simple sentences are given below. Mention each, whether it is declarative, interrogative, imperative, or exclamatory. The first one has been done for you.
Example :
Why were you absent from class yesterday? (Interrogative)
(i) Abdul is a strong boy.
Answer:
declarative

(ii) Let us move on.
Answer:
imperative

(iii) Who told you that story?
Answer:
interrogative

(iv) How luckily I escaped the accident!
Answer:
exclamatory

(v) Don’t touch a live wire.
Answer:
imperative

(vi) Are you coming with him?
Answer:
interrogative

(vii) Turn to page 25 in your grammar book.
Answer:
imperative

(viii) Who did you give it to?
Answer:
Interrogative

Activity – 3

Turn the following declarative sentences into exclamatory sentences using ‘how’ or ‘what’s the beginning of the sentences:
(i) The weather is very fine.
Answer:
How fine the weather is! (fine – adjective)

(ii) She is a very intelligent girl.
Answer:
What an intelligent girl she is! (noun phrase)

(iii) He speaks very fluently.
Answer:
How fluently he speaks! (adverb)

(iv) She has got a very sharp memory.
Answer:
What a sharp memory she has got? (noun phrase)

(v) It is a very beautiful night.
Answer:
What a beautiful night! (it is) (noun phrase)

(vi) She has put on a very costly necklace.
Answer:
What a costly necklace she has put on! (noun phrase)

Activity – 4

There are some verbs in the brackets. Fill in the blanks in the following sentences choosing the appropriate verbs from the brackets.
(hope, concentrate, make, avoid, take, get)
The examination is at hand. ______ the best use of your time. ______ on your studies. _______ watching television. ______ the advice of your teachers when you are in difficulty. Don’t _____ nervous. Always ______ for the best.
Answers:
The examination is at hand (ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ). Make the best use (ସଦୁପଯୋଗ କର) of your time. Concentrate (ମନଯୋଗ ଦିଅ) on your studies. Avoid (ଦୂରେଇ ରୁହ) watching television. Take (ଗ୍ରହଣ କର) the advice of your teachers when you are in difficulty. Don’t get (ହୁଅନାହିଁ) nervous. Always hope ଆଣାକର for the best.

Compound Sentence (Multiple Sentence) (ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ)

Read the following sentences:
(i) Bisu reached the station in time and got the train.
(ବିଶୁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଷ୍ଟେସନରେ ପହଞ୍ଚିଲା ଓ ଟ୍ରେନ୍‌ରେ ଯାତ୍ରାକଲା ।)
Here ‘we’ have two simple sentences. One is “Bisu reached the station in time”. The second simple sentence is (he) got the train’.

(ii) The second part of the sentence (‘and got the train’) coordinates with the earlier part (Bisu reached the station in time).

(iii) Each clause is independent of the other and is called a Principal or Main clause and they are both Co-ordinate clauses, being of equal status and joined by a coordinating conjunction ‘and’.
(ଉପର ଲିଖ୍ତ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ବା clause ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିଥିବାରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଟିଏ independent clause ବା Main clause ବା ସ୍ଵାଧୀନ ବାକ୍ୟଖଣ୍ଡ ।)
ଦ୍ଵିତୀୟ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ (and got the train) ପ୍ରଥମଖଣ୍ଡ ବାକ୍ୟ (Bisu reached the station in time) କୁ co- ordinating conjunction (ସଂଯୋଜକ ଅବ୍ୟୟ) ‘and’ ଦ୍ଵାରା co-ordinating କରୁଥିବାରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ co-ordinating clause.

(iv) Compound sentence (definition): A sentence that is made up of two or more independent main clauses, joined by a co-ordinating conjuction, is called a compound sentence. (ତହିଁରୁ ଅଧ‌ିକ ମୁଖ୍ୟ ବା ପ୍ରଧାନ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟକୁ Co-ordinating conjunction ଦ୍ଵାରା ଯୋଗକରି ଯେଉଁବାକ୍ୟ ଗଠନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।)

Examples:
(i) I can speak English but I can’t speak German. (Compound sentence)
(ମୁଁ ଇଂରାଜୀରେ କହିପାରିବି, କିନ୍ତୁ ଜର୍ମାନ୍ ଭାଷାରେ ନୁହେଁ ।)
[ଏଠାରେ can speak English. – Independent clause
I can’t speak German. – Independent clause, but – co-ordination/co-ordinating conjunction]
(ii) Rajesh worked hard but failed. (ରାଜେଶ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କଲା, କିନ୍ତୁ ସଫଳ ହେଲା ନାହିଁ ।)
[ଏଠାରେ Rajesh worked hard. – independent clause
(he) failed – independent clause, but – co-ordinating conjunction]

Compound Sentences with Co-ordinators:

(i) And
The boy went to the counter and had a ticket booked.
(ବାଳକ କାଉଣ୍ଟର ପାଖକୁ ଗଲା ଓ ଟିକେଟ୍‌ଟି କଟାଇଲା ।)
Mr Dash drives a car and a bike.
He opened the door and went out.

(ii) But, Yet, Still, Nevertheless, Only, Whereas
(denoting a contrast between two statements)
(ଦୁଇଟି ଉକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ବିପରୀତ ଭାବ ଅର୍ଥା ପ୍ରଭେଦ ଦର୍ଶାଇବା ଅର୍ଥରେ)
He is poor but he is honest.
The man is rich, yet / still he is not happy.
Mitali failed twice; nevertheless, she tried again.
(ମିତାଲି ଦୁଇଥର ଫେଲ ହୋଇଗଲା, ତଥାପି ସେ ପୁଣି ଚେଷ୍ଟାକଲା ।)
He worked hard; whereas / while his brother sat idle.
(ସେ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କଲା; ଯେତେବେଳେ କି ତା’ର ଭାଇ ଅଳସୁଆରେ ବସି ରହିଲା ।)
You may do as you like, only don’t disturb me.
(ତୁମର ଯାହା ଇଚ୍ଛା ତାହା କର; ହେଲେ ମୋତେ ଅସୁବିଧାରେ ପକାଅ ନାହିଁ ।)

(iii) Or and Otherwise
You can stay here or you can go to a hotel.
He can’t read or write French. (ସେ ଫ୍ରେଞ୍ଚ୍ ପଢ଼ିପାରିବ ନାହିଁ କି ଫ୍ରେଞ୍ଚ୍ ଭାଷାରେ ଲେଖୁପାରିବ ନାହିଁ।)
Hurry up or/otherwise you will miss the train. (ଶୀଘ୍ର ଚାଲ, ତା’ନହେଲେ ତୁ ଟ୍ରେନ୍ ଧରିପାରିବୁ ନାହିଁ।)

(iv) So, Therefore, Then, For
Bharati was very ill, therefore / consequently (ଫଳରେ) she couldn’t attend school.
I have no money on me now; then, so / so then I can’t buy the book. (ତେଣୁକରି)
The teacher didn’t take our class because he was busy with picnic arrangements. (କାରଶ)

Conjunctions that go in pairs :

(v) Both …… and, Not only ……. But also
Both Rama and his brother are absent.
He not only played brilliantly but also powered his team to victory.

(vi) Either …… or, Neither ……. nor
Either he or his brother will come.
Neither the teacher nor the students are said to be involved in the matter.
Mohit is either listening to the radio or playing football.
The beggar neither ate nor drank anything.

Complex Sentence (ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ):

Look at the following sentences:
(i) I am certain of completing the work today. (Simple sentence) (am – finite verb).
I am certain that I shall complete the work today. (Complex sentence)

(ii) Tell me the place of your birth. (Simple sentence) (Tell – finite verb)
Tell me where you were born. (Complex sentence)

(iii) Hard-working (a) students succeed in the examination. (Simple sentence) (succeed – finite verb)
Students who work hard succeed in the examination. (Complex sentence)
⇒ The underlined clauses in the different sentences are subordinating clauses or dependent clauses.)
(ଉପର ଲିଖ୍ତ ଜଟିଳ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ରେଖାଙ୍କିତ ଖଣ୍ଡ ବାକ୍ୟ ସବୁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ subordinating clause ବା dependent clause ବା ନିର୍ଭରଶୀଳ ବାକ୍ୟଖଣ୍ଡ ବା ଆଶ୍ରିତ ଉପବାକ୍ୟ ।)

Sub-ordinating Clause Or, Dependent Clause (ନିର୍ଭରଶୀଳ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ) :

(i) A subordinate clause is dependent on main clause for it can’t stand independently as a sentence. (ଗୋଟିଏ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ମୁଖ୍ୟ ବା ପ୍ରଧାନ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର ବା ଆଶ୍ରା କରୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ବା ଆଶ୍ରିତ ଉପବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ । କାରଣ ଏପରି ବାକ୍ୟଖଣ୍ଡ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ (ମୁଖ୍ୟତଃ ଜଟିଳବାକ୍ୟରେ) ସ୍ଵାଧୀନଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।)

(ii) Complex Sentence (Definition): A sentence with at least one independent clause and one or more subordinate or dependent clauses is called a complex sentence. ଅତିକମ୍ ରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଧାନ ବା ମୁଖ୍ୟ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ସହିତ ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ନିର୍ଭରଶୀଳ ବାକ୍ୟଖଣ୍ଡ ବା ଆଶ୍ରିତ ବାକ୍ୟଖଣ୍ଡକୁ ନେଇ ଗଠିତ ବାକ୍ୟକୁ ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।)

Subordinate Clause in the Complex Sentence:

(1) A subordinate clause is called so as it begins with a subordinator (that, wh-words, as, because, since, if, though, etc).
(2) A subordinating clause is of three types:

• Noun clause
• Relative clause
• Adverb clause

Let’s see the classification (ଶ୍ରେଶା) of sentences:

Examples:
(i) Ashis worked hard. (Simple sentence). (ଆଶିଷ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କଲା ।)
(ii) Ashis worked hard and got selected for admission to the Medical College. (Compound sentence).
(and got selected for admission in the Medical College = Co-ordinating Clause, and = co-ordinator)
(iii) Ashis worked hard and got a scholarship which helped him become a doctor. (Complex sentence)
(which helped him become a doctor = Subordinate Clause, which = Subordinator)

Activity – 5

Combine (join) each pair of the following sentences into a compound sentence using conjunctions such as: ‘and”, ‘but’, ‘or’, ‘so’, ‘yet’, ‘for’, otherwise.

(i) He finished his exercise. He put away his books.
Answer:
He finished his exercises and put away (ରଖିଦେଲା) । his books.

(ii) He must not be late. He will be punished.
Answer:
He must not be late, otherwise (ନହେଲେ । ନଚେତ୍) he will be punished.

(iii) Make haste. You will be late.
Answer:
Make haste (ଚଞ୍ଚଳ କର) or you will be late.

(iv) He is rich. He is not contented.
Answer:
He is rich; yet/but he is not contented (ସୁଖୀ).

(v) He was horrified. He saw bloodstain on the floor.
Answer:
He was horrified (ଆତଙ୍କିତ) for (କାରଣ) he saw bloodstain (ରକ୍ତଛିଟା) on the floor.
Or, He saw bloodstain on the floor; so he was horrified.

(vi) He tried hard. He did not succeed.
Answer:
He tried hard but he did not succeed.

(vii) They took every precaution. They suffered from the disease.
Answer:
They took every precaution (ପ୍ରତିଷେଧକ), yet / but (ତଥାପି) they suffered from the disease.

(viii) I have a lot of work. I must do it now.
Answer:
I have a lot of work, so (ତେଣୁ) I must do it now.

(ix) Be good. You will be happy.
Answer:
Be good and you will be happy.

(x) He practiced daily. He became an expert player.
Answer:
He practiced daily, so he became an expert (ଦକ୍ଷ) player.
Or, He became an expert player because he practiced daily.

Activity – 6

Combine each pair of the following sentences into a compound sentence using one of the correlatives: either…or, neither…nor, not only…but also, both…and.

(i) Energy is necessary for success in life. Patience is also necessary for success in life.
Answer:
Not only energy (ଶକ୍ତି) but also patience (ଧୈର୍ଯ୍ୟ) is necessary for success in life.(noun)

(ii) I have left my glasses on the bus. I have left my glasses at the office.
Answer:
I have left my glasses either on the bus or at the office. (place adverbial)

(iii) He cannot speak English. He cannot speak Hindi.
Answer:
He can speak neither English nor Hindi. (noun).

(iv) The boy is very healthy. He is also very happy.
Answer:
The boy is not only very healthy but also very happy. (adjective phrase)
Or, The boy is both very healthy and very happy.

(v) He does not drink tea. He does not drink coffee.
Answer:
He drinks neither tea nor coffee. (noun)

(vi) She draws pictures neatly. She also paints them beautifully.
Answer:
She not only draws pictures neatly (ପରିଷ୍କାର ଭାବରେ) but also paints them beautifully. (verb)

(vii) The artists will sing for us. They will dance for us too.
Answer:
The artists (କଳାକାରମାନେ) will not only sing but also dance for us. (verb)
Or, The artists will both sing and dance for us.

Activity – 7

Break up each of the following sentences into separate clauses. Mark the main clause as M.C. and the subordinate clause as S.C.:

(i) He would go if you asked him.
Answer:
He would go. (M.C) If you asked him. (S.C)

(ii) You should not disbelieve what he says.
Answer:
You should not disbelieve. (M.C) What he says. (S.C)

(iii) He found the watch that he had lost.
Answer:
He found the watch. (M.C) That he had lost. (S.C)

(iv) Though he was born of poor parents, he rose to greatness.
Answer:
he rose to greatness. (M.C) Though he was born to poor parents. (S.C)

(v) We thought that he was a hermit.
Answer:
We thought. (M.C) that he was a hermit. (S.C)

(vi) A dog that barks seldom bites.
Answer:
A dog seldom bites. (M.C) that barks. (S.C)

(vii) The place where Buddha was buried has recently been discovered.
Answer:
The place has recently been discovered. (M.C) Where Buddha was buried. (S.C)

(viii) It always pours when it rains.
Answer:
It always pours. (M.C) When it rains. (S.C)

Activity – 8

Study the following sentences from your previous textbook. Write (S) against simple sentences, (D) against compound sentences, and (X) against complex sentences.

(i) I saw that some of the tables had been pushed into a corner.
Answer:
I saw that some of the tables had been pushed into a corner. (Subordinate clause) (X)

(ii) I chose the corner table, seated myself, and started skimming through the newspaper.
Answer:
I chose the corner table, seated myself, and started skimming through the newspaper. (D) (Co-ordinate clause)

(iii) When I had finished my lunch, I asked the waiter about her.
Answer:
When I had finished my lunch, I asked the waiter about her. (Subordinate clause) (X)

(iv) The curiosity which I felt about the girl persisted.
Answer:
The curiosity (g) which I felt about the girl persisted. (Subordinate clause) (X)

(v) I understood how she felt.
Answer:
I understood how she felt. (Subordinate clause) (X).

(vi) Do you usually go this way?
Answer:
Do you usually go this way? (One-clause) (S).

(vii) As we drank tea, I talked about India.
Answer:
As we drank tea, I talked about India. (Subordinate clause) (X).

(viii) When I go to that part of the country, I shall visit your brother’s grave and write to you.
Answer:
When I go to that part of the country, I shall visit your brother’s grave and write to you. (X).
When I go to that part of the county (Subordinate clause) and write to you (Co-ordinate clause)

(ix) Maggie, take Mr Gupta upstairs.
Answer:
Maggie, take Mr Gupta upstairs. (S) (One-clause)

(x) I got up and held her hand.
Answer:
I got up (ଉଠିପଡ଼ିଲେ) and held her hand. (D) (Co-ordinate clause)

At a glance:
Sentence:

I. A sentence is a group of words that are joined together to make a complete meaning.
II. It is made up of two parts, a subject (କର୍ତ୍ତା) and a predicate (ବିଧେୟ).

Subject (କର୍ତ୍ତା / ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ) :
I. Subject is the part of a sentence that names the person/thing being spoken about.
II. In a sentence, a subject is usually placed first, except in interrogative and exclamatory sentences. (ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ଓ ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ କର୍ତ୍ତା ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ବାକ୍ୟର ପ୍ରଥମରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ।)
Notice that underlined 2 subject parts.

Examples :
A: Children play football.
B: The children of this school play football.

Predicate (ବିଧେୟ) :
I. The predicate is that part of a sentence that must have at least one finite verb.
(ବିଧେୟ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟର ସେହି ଅଂଶ ଯାହାର ଅତିକମ୍‌ରେ ନିଶ୍ଚୟ ଗୋଟିଏ ସମାପିକା କ୍ରିୟା ଥାଏ।)
II. Predicate provides information about the subject and the verb in a sentence.
(ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ କର୍ତ୍ତା ଓ କ୍ରିୟା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ବିଧେୟ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।)
Examples:

Simple Sentence:
A sentence that is made up of one independent (main) clause and makes complete sense is called a simple sentence.
Note that …..
A simple sentence has :
(i) only one subject and
(ii) only one finite verb.
Meera   loves   animals.
subject finite verb

Compound Sentence:
When two independent clauses are joined by a conjunction to make a sentence, it is called a compound sentence.
Rohan did not study for the test,           yet                             he scored quite well.
Independent clause                      co-ordinate conjunction     independent clause

Note that ….
(i) Compound sentences communicate more than one complete thought through independent clauses.
(ii) Co-ordinate clauses can be joined with the help of conjunctions, such as (ଯଥା) and, but, however, nevertheless, nonetheless, only, still, whereas, yet, or, otherwise, so, therefore and so on (ଇତ୍ଯାଦି).
[A grammatical unit that carries a finite verb and makes complete sentence by itself is called an independent clause or main clause.]

Complex Sentence:
When an independent clause joins a dependent or subordinate clause to make a sentence, it is called a complex sentence.

Examples :
A: I know the man    Who    came to see you yesterday
independent clause Conjunction dependent clause
B: Before    I left for Mumbai    I had finished all my work.
conjunction independent clause dependent clause

Note that….
In a complex sentence, the subordinate clause is joined with the main clause with the help of.
(i) either conjunction (subordinator) such as because, after, before, while, since, that, as, if, unless, then, so that, though, etc.
(ii) or relative pronouns such as who, which, whom, whose, that, what, and so on.

Types of Sentences Additional Questions With Answer

(1) Read the following sentences and say what type of simple sentence it is.
1. English is a foreign language.
Answer:
Declarative

2. The cuckoo sings in spring.
Answer:
Declarative

3. Who wrote the Mahabharata?
Answer:
Interrogative

4. Have a smooth journey.
Answer:
Imperative

5. How powerful America is!
Answer:
Exclamatory

6. Let’s start a new project.
Answer:
Imperative

7. Don’t write on the front page of the answer book.
Answer:
Imperative

8. Are you joining the picnic?
Answer:
Interrogative

9. The children are not taking an interest in their studies.
Answer:
Declarative

10. How stupid he is!
Answer:
Exclamatory

11. What a sharp memory he has got!
Answer:
Exclamatory

12. Turn to page 10 in your grammar book.
Answer:
Imperative

13. Would you mind posting the letter?
Answer:
Interrogative

14. The Himalayas is in the north of India.
Answer:
Declarative

15. Have you ever been to Puri?
Answer:
Interrogative

16. Did you go to Cuttack?
Answer:
Interrogative

17. Mr Mishra is a good doctor.
Answer:
Declarative

18. Come here, boys.
Answer:
Imperative

19. I never go to the cinema.
Answer:
Declarative

20. How fortunate I am!
Answer:
Exclamatory.

(2) Read the following sentences and say what type of sentence it is.
1. I can speak English but I cannot speak Hindi.
Answer:
Compound

2. As the weather is fine, we should enjoy it.
Answer:
Complex

3. Do or die.
Answer:
Compound

4. Bhubaneswar with all its lights looks beautiful at night.
Answer:
Simple

5. You can do it if you like.
Answer:
Complex

6. Who told you to go home?
Answer:
Simple

7. Wait here until I return.
Answer:
Complex

8. The people who have gone to the moon say that there is no water there.
Answer:
Complex

9. A valuable thing was found yesterday.
Answer:
Simple

10. I came, I saw and I conquered.
Answer:
Compound

11. The boy described what he had seen.
Answer:
Complex

12. If you turn the switch, the motor will start.
Answer:
Complex

13. Maggie, take Mr. Gupta upstairs.
Answer:
Simple

14. I understood how she felt.
Answer:
Complex

15. I got up and held her hand.
Answer:
Compound

16. I saw that some of the tables had been pushed into a corner.
Answer:
Complex

17. He stood up and asked me a question.
Answer:
Compound

18. The curiosity which I felt about the girl persisted.
Answer:
Complex

19. When I had finished my lunch, I asked the waiter about the girl.
Answer:
Complex

20. I have been waiting here since morning.
Answer:
Simple

(3) Write the pattern of the following sentences.
1. Pragyan feels cold.
Answer:
SVC

2. The babies are crying.
Answer:
SV

3. Shruti looks tired.
Answer:
SVC

4. Mahesh offered me a gift.
Answer:
SVOO

5. Ashish asked her a question.
Answer:
SVOO

6. Krushna and Mahesh are on the way.
Answer:
SVC

7. The mango tastes sweet.
Answer:
SVC

8. Babul seems restless.
Answer:
SVC

9. The baby broke the toy.
Answer:
SVO

10. The book made him famous.
Answer:
SVOC

11. The boy appears innocent.
Answer:
SVC

12. His father bought him a new bicycle.
Answer:
SVOO

13. We have proved him wrong.
Answer:
SVOC

14. They elected Mr. Prusty chairman.
Answer:
SVOC

15. Dr. Prativa Ray has written many novels.
Answer:
SVO

16. It smells nice.
Answer:
SVC

17. My father was an artist.
Answer:
SVC

18. They found him death.
Answer:
SVOC

19. The sky got dark.
Answer:
SVC

20. The guide showed us the temple.
Answer:

(4) Combine each pair of the following sentences into a compound sentence using co-ordinating or co-relative conjunctions.
1. You may stay here. You may go home.
Answer:
You may stay here or go home.

2. He joined the essay competition. He won the prize.
Answer:
He joined the essay competition and won the prize.

3. He is not rich. He is happy.
Answer:
He is not rich, yet he is happy.

4. He rebuked me. I was not angry.
Answer:
He rebuked me, still, I was not angry.

5. Work hard. You will fail.
Answer:
Work hard, or else you will fail.

6. I was tired. I went to bed early.
Answer:
I was tired, so I went to bed early.

7. She can sing. She can dance.
Answer:
She can both sing and dance.

8. I am ill with a fever. I shall sit for the examination.
Answer:
I am ill with a fever nevertheless I shall sit for the examination.

9. It rained heavily. I could not go out.
Answer:
It rained heavily, therefore I could not go out.

10. He is mad. He feigns madness.
Answer:
He is either mad or he feigns madness.

11. He is not handsome. He is not smart.
Answer:
He is neither handsome nor smart.

12. He was arrested. He was sentenced to death.
Answer:
He was not only arrested but also sentenced to death.

13. I don’t want to go to the cinema. I am feeling tired.
Answer:
I don’t want to go to the cinema, besides I am feeling tired.

14. He couldn’t speak. He was overcome with grief.
Answer:
He could not speak for he was overcome with grief.

15. He knocked at the door. Nobody opened it.
Answer:
He knocked at the door, but nobody opened it.

16. I can speak English. I can speak Hindi.
Answer:
I can speak English, but I can’t speak Hindi.

17. He worked hard. He got a first division.
Answer:
He worked hard and got a first division.

18. The knife is sharp. It cuts well.
Answer:
The knife is sharp, so it cuts well.

19. He gave us dinner. He drove us back home.
Answer:
He not only gave us dinner but also drove us back home.

20. His father will come here. His mother will come here.
Answer:
Either his father or his mother will come here.

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 13 ସମାନତା: ସ୍ଵାଧୀନତା: ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ Textbook Exercise Questions and Answers.

+2 2nd Year Odia Optional Chapter 13 ସମାନତା: ସ୍ଵାଧୀନତା: ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ Question Answer

(କ) ବିକଳ୍ପ ସହ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ।
(ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।)

Question ୧ ।
ସମାନତା, ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଶବ୍ଦ ତିନୋଟି କେଉଁ ଘଟଣାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ?
(କ) ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବ
(ଖ) ରୁଷ୍ ବିପ୍ଳବ
(ଗ) ଜର୍ମାନୀ ବିପ୍ଳବ
(ଘ) ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ
ଉ –
(କ) ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବ

Question ୨ ।
କେଉଁମାନେ ଏବେ ସଂଗ୍ରହାଳୟର ସ୍ମାରକ ଭାବରେ ରହିଛନ୍ତି ?
(କ) ରାଜନ୍ୟମାନେ
(ଖ) ପ୍ରଜାମାନେ
(ଗ) ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ
(ଘ) ରାଜାମାନେ
ଉ –
(ଘ) ରାଜାମାନେ

Question ୩ ।
ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଜର୍ଜରତାଗୁଡ଼ିକର ମୁକୁଳିବାର ସାମୂହିକ ଇଚ୍ଛାରୁ କ’ଣ ପାଇଁ ବଳ ଆସିଲା ?
(କ) ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
(ଖ) ସମାନତା
(ଗ) ସ୍ଵାଧୀନତା
(ଘ) ଏକତା
ଉ –
(ଖ) ସମାନତା

Question ୪ ।
ପୃଥ୍ବୀ ନାମକ ଆମର ଏହି ମନୁଷ୍ୟ ମହାଖଣ୍ଡକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିର୍ମମ ଭାବରେ କ’ଣ କରି ରଖାଯାଇଛି ?
(କ) ଦରିଦ୍ର
(ଖ) ଅତ୍ଯାଚାରିତ
(ଗ) ବିବେକହାନ
(ଘ) ବିଚାରଶୂନ୍ୟ
ଉ –
(ଖ) ବିବେକହୀନ

Question ୫ ।
କିଏ ଅଳପ ବର୍ଗଟିର ଗେହ୍ଲା ହୋଇ ଏକ ରମଣ ସାମଗ୍ରୀରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ?
(କ) ରାଜନୀତି
(ଖ) ବାଣିଜ୍ୟ
(ଗ) ଇତିହାସ
(ଘ) ବିଜ୍ଞାନ
ଉ –
(ଘ) ବିଜ୍ଞାନ

Question ୬ ।
ରୁଷିଆର କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟମାନେ କ’ଣ ପାଇଁ ଆନ୍ଦୋଳନ କରିଥିଲେ ?
(କ) ସର୍ବହରାର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠା
(ଖ) ଦେଶର ସ୍ଵାଧୀନତା
(ଗ) ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି
(ଘ) ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା
ଉ –
(କ) ସର୍ବହରାର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠା

Question ୭ ।
ବାହାର ସଖୀନାଟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ରୁଷ ପୃଥ‌ିବୀଯାକର ବାମପନ୍ଥୀ ଆସ୍ପୃହାକୁ ଭୂତାଇ ରଖୁଥୁଲା ?
(କ) ସତ୍ୟର
(ଖ) ଗଣତନ୍ତ୍ରର
(ଗ) ସମାନତାର
(ଘ) ସମାଜବାଦର
ଉ –
(ଗ) ସାର୍ବଜନୀନ ନ୍ୟାୟ

Question ୮ |
ଭାରତରେ ଏବେ କେଉଁ ବିଷୟରେ ପ୍ରାୟ କିଛି ହେଲେ ଶୁଣାଯାଉନାହିଁ ?
(କ) ସାର୍ବଜନୀନ ସଂଗ୍ରାମ
(ଖ) ସାର୍ବଜନୀନ ସ୍ଵାଧୀନତା
(ଗ) ସାର୍ବଜନୀନ ନ୍ୟାୟ
(ଘ) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରଗତି
ଉ –
(ଗ) ସାର୍ବଜନୀନ ନ୍ୟାୟ

Question ୯ ।
କେଉଁମାନଙ୍କର ରାତି କେବେ ପାହିବ ବୋଲି କେହି ସିଧା ହୋଇ କହୁନାହାନ୍ତି ?
(କ) ରାଜାମାନଙ୍କର
(ଖ) ନିର୍ବୋଧମାନଙ୍କର
(ଗ) ଅସହାୟ ମଣିଷମାନଙ୍କର
(ଘ) ପରାଧୀନମାନଙ୍କର
ଉ –
(ଗ) ଅସହାୟ ମଣିଷମାନଙ୍କର

Question ୧୦ ।
ରାଜନୀତିକୁ କ୍ୟାରିୟର ବନାଇଥିବାର ଏକ ବୃତ୍ତି ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଲୋକେ କ’ଣ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ?
(କ) ଶାସନରେ ନେତୃତ୍ଵ
(ଖ) ସାମାଜିକ ବିପ୍ଳବରେ ନେତୃତ୍ଵ
(ଗ) ସ୍ଵାଧୀନତାର ନେତୃତ୍ଵ
(ଘ) ବିକାଶରେ ନେତୃତ୍ଵ
ଉ –
(ଖ) ସାମାଜିକ ବିପ୍ଳବରେ ନେତୃତ୍ଵ

Question ୧୧ ।
ଜାତୀୟତାବାଦର ବହୁମଣ୍ଡନଯୁକ୍ତ ସ୍ଲୋଗାନଟା କ’ଣ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥ‌ିବ ?
(କ) ଗୋଳିଆ ପାଣି
(ଖ) ଉପଯୁକ୍ତ ପଥ
(ଗ) ମହାନତା
(ଘ) ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ଉ –
(କ) ଗୋଳିଆ ପାଣି

Question ୧୨ ।
ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସମାନତା ସହିତ ଅନ୍ୟ କେଉଁ କଥାଟି ଯୋଡ଼ାଯାଇଥିଲା ?
(କ) ସତ୍ୟତା
(ଖ) ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ
(ଗ) ସହନଶୀଳତା
(ଘ) ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ଉ –
(ଘ) ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ

Question ୧୩ ।
ଏବେ ଅଧିକାଂଶ ଦେଶରେ ବାସ କରୁଥିବା ମନୁଷ୍ୟମାନେ କ’ଣ ଲାଭ କଲେଣି ?
(କ) ଧାର୍ମିକ ସ୍ଵାଧୀନତା
(ଖ) ରାଜନୀତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା
(ଗ) ସ୍ଵାଧୀନତା
(ଘ) ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵଚ୍ଛଳତା
ଉ –
(ଖ) ରାଜନୀତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା

Question ୧୪।
ଏକ ସଚେତନ ସଦିଚ୍ଛାର ବିଷୟ କ’ଣ ?
(କ) ଜାତୀୟତା
(ଖ) ନିଶାମୁକ୍ତି
(ଗ) ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
(ଘ) ସଚେତନତା
ଉ –
(ଗ) ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ

Question ୧୫ ।
ଯେତେ କ’ଣ ହେଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଯୋଜନା କରି ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିପାରିବ ନାହିଁ ।
(କ) ଉଦାର
(ଖ) ସ୍ଵଚ୍ଛଳ
(ଗ) ବୃହତ
(ଘ) ପୁରାତନ
ଉ –
(କ) ଉଦାର

ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନ ଓ ଉତ୍ତର

Question ୧ ।
କ’ଣ କେବେ ସରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରବନ୍ଧରେ କୁହାଯାଇଛି ?
(କ) ଯୁଦ୍ଧ
(ଖ) ଶାନ୍ତି
(ଗ) କ୍ରୋଧ
(ଘ) ମୈତ୍ରୀ
ଉ –
(କ) ଯୁଦ୍ଧ

Question ୨ ।
ମୂଳ ଫରାସୀ ସ୍ଲୋଗାନାନୁସାରେ ସେଥିରେ ସବା ପ୍ରଥମେ କ’ଣ ରହିଥିଲା ?
(କ) ସମୂାନତା
(ଖ) ସ୍ଵାଧୀନତା
(ଗ) ସରସତା
(ଘ) ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ଉ –
(ଖ) ସ୍ଵାଧୀନତା

Question ୩ ।
ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କ ବରାଦ ଅନୁସାରେ ହିଁ ପ୍ରଜାପାଳନର ପ୍ରୟୋଜନ ହେତୁ ପୃଥିବୀରେ କିଏ ରହଛନ୍ତି ?
(କ) ପଶୁମାନେ
(ଖ) ପକ୍ଷୀମାନେ
(ଗ) ରାଜାମାନେ
(ଘ) ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ
ଉ –
(ଗ) ରାଜାମାନେ

Question ୪ ।
ତଥାପି ଏହି ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମଧ୍ୟ ପୃଥିବୀରେ କିଏ ରହିଛନ୍ତି ?
(କ) ଦେବତା
(ଖ) ପଶୁ
(ଗ) ଭୃତ୍ୟ
(ଘ) ରାଜା
ଉ –
(ଘ) ରାଜା

Question ୫ ।
ରାଜନୀତି କେବଳ କ’ଣ ହୋଇ କେଉଁ କାଳେ ନଥିଲା ?
(କ) ସେବା
(ଖ) ରାଜନୀତି
(ଗ) ସଂଘର୍ଷ
(ଘ) ସମନତା
ଉ –
(ଖ) ରାଜନୀତି

(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧ ।
ପୃଥିବୀ ସାରା ଲୋକଙ୍କଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ତିନୋଟି ଶବ୍ଦ କ’ଣ ?
ଉ –
ପୃଥିବୀ ସାରା ଲୋକଙ୍କଦ୍ଵାରା ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ତିନୋଟି ଶବ୍ଦ ହେଉଛି- ‘ସମାନତା:ସ୍ଵାଧୀନତା: ଭ୍ରାତୃତା’ ।

Question ୨ ।
ମୂଳ ଫରାସୀ ସ୍ଲୋଗାନର ପ୍ରଥମ ଶବ୍ଦଟି କ’ଣ ?
ଉ –
ମୂଳ ଫରାସୀ ସ୍ଲୋଗାନର ପ୍ରଥମ ଶବ୍ଦଟି ହେଉଛି ସ୍ଵାଧୀନତା।

Question ୩ ।
ସାଧାରଣ ମଣିଷମାନେ ଦିନେ ଆପେ ନିଜର ଶାସନ କରିବେ ବୋଲି କେଉଁମାନେ କଳ୍ପନା କରିନଥିବେ ?
ଉ –
ସାଧାରଣ ମଣିଷମାନେ ଦିନେ ଆପେ ନିଜର ଶାସନ କରିବେ ବୋଲି ବିଭିନ୍ନ ଶାସନ ମାର୍ଗର ବ୍ୟାଖ୍ୟାକାରୀମାନେ କଳ୍ପନା କରି ନଥିବେ ।

Question ୪ ।
ରାଜତନ୍ତ୍ରରେ କାହର ସ୍ବାର୍ଥ ଅନୁସାରେ ଶାସନ ଚଳୁଥିଲା ?
ଉ –
ରାଜତନ୍ତ୍ରରେ ରାଜାଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ଅନୁସାରେ ଶାସନ ଚଳୁଥିଲା।

Question ୫ ।
ନୀତି କ୍ଷେତ୍ରର କେଉଁଗୁଡିକୁ ମସ୍ତ ମସ୍ତ ଫାଙ୍କି ଦିଆଯାଇଛି ?
ଉ –
ନୀତି କ୍ଷେତ୍ରର ମାନବ ସଂହତିଗୁଡ଼ିକୁ ମସ୍ତ ମସ୍ତ ଫାଙ୍କି ଦିଆଯାଇଛି।

Question ୬ ।
ପ୍ରାଥମିକ ସଫଳତା ପରେ ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବର ସଂଗ୍ରାମୀମାନେ ବିଭାଜିତ ହେଲେ କାହିଁକି ?
ଉ –
ପ୍ରାଥମିକ ସଫଳତା ପରେ ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବର ସଂଗ୍ରାମୀମାନେ ବିଭାଜିତ ହେବାର କାରଣ ହେଲା ବିପ୍ଳବୀ ବୃହତ୍ ନେତାମାନେ ବହୁ ଖାସ୍ ସ୍ଵାର୍ଥବାସନାରେ ଜଡ଼ିତ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ ।

Question ୭ ।
କେଉଁ ଲକ୍ଷ୍ୟଟିକୁ ଗୌଣ କରିଦେଇ ରୁଷିଆ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ମହାନ ଦେଶ ଗଢ଼ିବା ଲାଗି ମନ ଦେଲା ?
ଉ –
ସମଗ୍ର ଜଗତରୁ ଶୋଷଣ ତଥା ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ଯାବତୀୟ ଅସମାନତାକୁ ଦୂର କରିବାର ନିଜର ସେଇ ପ୍ରଥମ ଲକ୍ଷ୍ୟଟିକୁ ଗୌଣ କରିଦେଇ ରୁଷିଆ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ମହାନ ଦେଶ ଗଢ଼ିବା ଲାଗି ମନ ଦେଲା।

Question ୮ ।
କେଉଁ ମଞ୍ଜ ସତ୍ୟକୁ ସ୍ବୀକାର କରିନେବା ଏକ ବିରାଟ କଥା ?
ଉ –
ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟର ଠିକ୍ ମୋ’ରି ଭଳି ସମାନ ଅଧିକାରମାନ ରହିଛି – ସାଧୁତା ସହିତ ଏତିକିମାତ୍ର ମଞ୍ଜ ସତ୍ୟକୁ ସ୍ଵୀକାର କରିନେବା ଏକ ବିରାଟ କଥା।

Question ୯ ।
କୌଣସି ଅର୍ଥରେ କାହାକୁ ଆମେ କେବଳ ଏକ ରାଜନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଅଙ୍ଗ ବୋଲି କହିପାରିବା ନାହିଁ ?
ଉ –
କୌଣସି ଅର୍ଥରେ ଭ୍ରାତୃତ୍ବକୁ ଆମେ କେବଳ ଏକ ରାଜନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଅଙ୍ଗ ବୋଲି କହିପାରିବା ନାହିଁ ।

Question ୧୦ ।
ବିଶ୍ଵସ୍ତରୀୟ କୌଣସି ମାହାଦରବାରରେ କ’ଣ ପାସ୍ ହୋଇଗଲେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ଆଦୌ ବିଶେଷ ଫଳ ମିଳିବ ନାହିଁ ?
ଉ –
ବିଶ୍ଵସ୍ତରୀୟ କୌଣସି ମାହାଦରବାରରେ ପ୍ରସ୍ତାବଟିଏ ପାସ୍ ହୋଇଗଲେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ଆଦୌ ବିଶେଷ ଫଳ ମିଳିବ ନାହିଁ ।

(ଗ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତର ମୂଳକ ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ।)

Question ୧ ।
ରାଜାମାନଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ଏକଦା କ’ଣ ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଉଥିଲା ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ରାଜାମାନଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ଏକଦା ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଉଥିଲା ଯେ ସ୍ଵୟଂ ପରମେଶ୍ବରଙ୍କ ବରାଦ ଅନୁସାରେ ହିଁ ପ୍ରଜାପାଳନର ପ୍ରୟୋଜନ ହେତୁ ପୃଥିବୀରେ ରାଜାମାନେ ରହିଛନ୍ତି।

Question ୨ ।
ପୃଥିବୀ ନାମକ ବାସ୍ତବାନୁଭବର କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ କିପରି ପୋଖତ ହେଲେ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ପୃଥିବୀ ନାମକ ବାସ୍ତବାନୁଭବର କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ହିଁ ସତେ ଅବା କେତେ କେତେ ସଂଘାତର ମାଧ୍ୟମରେ ବହୁ ପରୀକ୍ଷା ତଥା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନଦ୍ଵାରା କ୍ରମେ ପୋଖତ ହେଲେ।

Question ୩ ।
ଏଇ ପୃଥିବୀର ଗୋଟିଏ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିନ୍ଦନୀୟ ବ୍ୟାଧି କ’ଣ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ଏଇ ପୃଥିବୀର ଗୋଟିଏ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିନ୍ଦନୀୟ ବ୍ୟାଧି ହେଉଛି ଅସମାନମାନଙ୍କର ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା ।

Question
ଶାସନ ସ୍ତରୀୟ ଗଢ଼ଣଗୁଡ଼ିକ ରାଜତନ୍ତ୍ରରୁ ଏକ ଗଣତନ୍ତ୍ରୀୟ ଚେହେରାକୁ ବଦଳି ଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତଥାପି କ’ଣ ସବୁ ପୂର୍ବପରି ଜାରି ରହୁଛନ୍ତି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ- ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ଶାସନ ସ୍ତରୀୟ ଗଢ଼ଣଗୁଡ଼ିକ ରାଜତନ୍ତ୍ରରୁ ଏକ ଗଣତନ୍ତ୍ରୀୟ ଚେହେରାକୁ ବଦଳି ଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତଥାପି ପୁରୁଣା ସ୍ଵାର୍ଥମାନେ ସବୁ ପୂର୍ବପରି ଜାରି ରହୁଛନ୍ତି ।

Question ୫ ।
କୋଟି କୋଟି ମନୁଷ୍ୟଙ୍କର ଭାଗ୍ୟକୁ କିଏ କାମୁଡ଼ି ଧରିଛି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ- ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

କୋଟି କୋଟି ମନୁଷ୍ୟଙ୍କର ଭାଗ୍ୟକୁ ଅଶିକ୍ଷା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ରୋଗ, ନିତିଦିନର ସ୍ଵାଭାବିକ ଶୈଳୀ ପ୍ରାୟ ହୋଇ କାମୁଡି ଧରିଛି ।

Question ୬ ।
ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବର ପ୍ରଥମ କାଳରେ ସଂଗ୍ରାମୀମାନଙ୍କର ସମ୍ମୁଖରେ କାହାର ବିଶ୍ବଚିତ୍ରଟିଏ ରହିଥିଲା ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ- ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବର ପ୍ରଥମ କାଳରେ ସଂଗ୍ରାମୀମାନଙ୍କର ସମ୍ମୁଖରେ ଏକ ସର୍ବମାନବିକ ସାହସୀ ବିଶ୍ବଚିତ୍ରଟିଏ ରହିଥିଲା ।

Question ୭ ।
ସମାନତା ପାଇଁ ଭାରତବର୍ଷର ସମ୍ବିଧାନରେ କାହାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ- ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ସମାନତା ପାଇଁ ଭାରତବର୍ଷର ସମ୍ବିଧାନରେ ସମାଜବାଦକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୮ ।
କେଉଁ ସ୍ତରରୁ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ବଞ୍ଚିବାର ପ୍ରୟୋଗମାନ ଆରମ୍ଭ ହେବା ଦରକାର ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ନିତ୍ୟାନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ରଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ତରରୁ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ବଞ୍ଚିବାର ପ୍ରୟୋଗମାନ ଆରମ୍ଭ ହେବା ଦରକାର ।

(ଘ) ଅଳ୍ପ ଦୀର୍ଘଉତ୍ତରମୂଳକ ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ।)

Question ୧ ।
ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵ ଚିତ୍ତକୁ ଆତ୍ମବଳ ଆଣିଥିଲା କିପରି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବର ପତାକାରେ ଏକ ବିଶେଷ ସ୍ଵପ୍ନର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ଚିତ୍ତକୁ ଆତ୍ମବଳ ଆଣିଦେଇଥିଲା ଏବଂ ସଂଘଶକ୍ତିଦ୍ଵାରା ସେ ନିୟତିଗୁଡ଼ିକୁ ଭବିଷ୍ୟ ନିମନ୍ତେ ଏକ ଅନ୍ୟ ମୋଡ଼ ଦେଇଦେବ, ଏଇ ତାହାର ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ଆଉ ଯାବତୀୟ କ୍ରିୟାଶୀଳତା – ତାହା ଏବେ ମଧ୍ୟ ସରିନାହିଁ – ଯାହା ପୃଥିବୀଯାକ ମଣିଷଙ୍କର ଆଲୋକ ପିପାସାକୁ ନୂଆ ନୂଆ ସଞ୍ଚାର ପଥ ଯୋଗେଇ ଦେଉଥିବ।

Question ୨ ।
ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରାଜାମାନେ କିପରି ରହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ପୃଥିବୀ ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ପହଞ୍ଚିସାରିଛି, ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇସାରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜାମାନେ ରହିଛନ୍ତି। ଅବଶ୍ୟ ଯେଉଁସବୁ ଦେଶରେ ସେମାନେ ରହିଛନ୍ତି ଅଧିକତାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତରେ ସେମାନେ ଲୋକ ସମ୍ବିଧାନର ସେହି ସଦୃଶ ଏକ ବରାଦ ଅନୁସାରେ ରହିଛନ୍ତି। ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର ପ୍ରୀତ୍ୟର୍ଥେ ରହିଛନ୍ତି। ପ୍ରଜାମାନେ ହିଁ ନିଷ୍ପଭି କରୁଛନ୍ତି, ରାଜା କେବଳ ସେଇଥିରେ ସ୍ଵାକ୍ଷର କରିବାର ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛନ୍ତି।

Question ୩ ।
ସମାନତା ଲାଗି ବଳ ଏବଂ ସାହସଗୁଡ଼ିକ କିପରି ସଂଗଠିତ ହୋଇପାରିଲେ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ବିରୋଧରେ ବହୁଜନ-ପକ୍ଷର ଉଦୟବାସନାମାନ ଜମାଟ ବାନ୍ଧି ସମାନତା ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲା । ଆଗ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଜର୍ଜରତାଗୁଡ଼ିକରୁ ମୁକୁଳି ଆସିବାର ସାମୂହିକ ଇଚ୍ଛାମାନେ ହିମ୍ମତ ପାଇବାରୁ ହିଁ ସମାନତା ଲାଗି ବଳ ଏବଂ ସାହସଗୁଡ଼ିକ ସଂଗଠିତ ହୋଇପାରିଲେ।

Question ୪ ।
ସମାନତା ନାମକ ଦ୍ବିତୀୟ ଆସ୍ପୃହା ଅବିର୍ଭାବର କାରଣ କ’ଣ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ମନୁଷ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଯେମିତି ରହିଛି ସମାନତା ସେମିତି ରହିଛି ଭିନ୍ନତା। ଗୁଣୀ ମଣିଷ ଗୁଣର ଆଦର ହେବ, ପ୍ରତିଭାର ଆଦର ହେବ, ଏହାର ପରିପ୍ରକାଶ ପଥରେ କୌଣସି ବାଧା ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ତୁଚ୍ଛା ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତଙ୍କ ପରି ନକଲଟାଏ ହୋଇ ରହିବା ଲାଗି ଆଦୌ ବାଧ୍ୟ କରିବ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ସ୍ଵକୀୟ ବିଶେଷ ଉତ୍ତମତାଗୁଡିକୁ ସାକାର ହୋଇ ଆସିବା ନିମନ୍ତେ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ସର୍ବମୂଳ ଭିତ୍ତିଭୂମି ରୂପେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟ ଅନ୍ତତଃ ସର୍ବନିମ୍ନ ସୁଯୋଗମାନେ ଅବଶ୍ୟ ଥିବେ। ଅଳପକୁ ଅଧିକ ସମର୍ଥ କରାଇବା ସକାଶେ ବାକି ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ବହୁ ଦୁର୍ବୁଦ୍ଧିର ଫିସାଦ କରି ବଞ୍ଚିତ କରି କଦାପି ରଖାଯିବ ନାହିଁ । ସେଇଥିପାଇଁ ସମାନତା ନାମକ ଏହି ଦ୍ଵିତୀୟ ଆସ୍ପୃହାର ଆବିର୍ଭାବ ।

Question ୫ ।
ରାଜନୀତି ପଛରେ ଅର୍ଥନୀତି ଓ ଅର୍ଥନୀତି ପଛରେ ରାଜନୀତି ଯୋଡ଼ା ହୋଇ ରହିବାର ମାନେ କ’ଣ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ଏମିତିରେ ଦେଖିବାକୁ ଗଲେ ଖାଲି ରାଜନୀତି ବୋଲି ପ୍ରକୃତରେ କିଛି ନାହିଁ ଏବଂ ଖାଲି ଅର୍ଥନୀତି ବୋଲି କିଛି ନାହିଁ । ରାଜନୀତି ପଛରେ ଅର୍ଥନୀତି ଓ ଅର୍ଥନୀତି ପଛରେ ରାଜନୀତି ଯୋଡ଼ା ହୋଇଛି। ଏହାର କାରଣ ପଛରେ ରହିଛି ବହୁବିଧ ଅସମାନତା ତଥା ଉପେକ୍ଷାକୁ ସାମୂହିକ ଜୀବନ କାରବାରମାନଙ୍କରେ ମୁଖ୍ୟ ମୀମାଂସକ ରୂପେ ଯୋଡ଼ି ରଖିଥିବା ସ୍ଵାର୍ଥୀ ପକ୍ଷଟି ସର୍ବଦା କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକୁ ଦଖଲ କରି ରହି ଏହି ଉଭୟଙ୍କୁ ହିଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଆପଣାର ବିଶେଷ ସ୍ୱାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ସାଧନାରେ ବ୍ୟବହାର କରିଛନ୍ତି ।

Question ୬ ।
ଉପଲବ୍‌ଧ ସୁଯୋଗଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକସଂଖ୍ୟକ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ସପନ ହୋଇ ରହିଛି କାହିଁକି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ରାଜତନ୍ତ୍ରରୁ ଏକ ଗଣତନ୍ତ୍ରୀୟ ଚେହେରାକୁ ବଦଳି ଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତଥାପି ପୁରୁଣା ସ୍ଵାର୍ଥମାନେ ପୂର୍ବପରି ଜାରି ହୋଇ ରୋକି କରି ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି। ଏହି କୌଶଳଟି ଏବେ ବି ରହିଛି। ଅଶିକ୍ଷା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ରୋଗ ନିତିଦିନର ଜୀବନରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଭାଗ୍ୟକୁ କାମୁଡ଼ି ଧରୁଚି। ଫଳତଃ ଉପଲବ୍‌ଧ ସୁଯୋଗଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକସଂଖ୍ୟକ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ସପନ ହୋଇ ରହିଛି ।

Question ୭ ।
ରାଜନୀତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ମିଳିଲେ ଛାଏଁ ଛାଏଁ ସମାନତା ଆସିନଥାଏ ବୋଲି କହିବାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ସେଠାରେ ମଧ୍ୟ ଜତୀୟତାବାଦକୁ ଆଶ୍ରୟ କରାଗଲା। ସମଗ୍ର ଜଗତରୁ ଶୋଷଣ ଦୂର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରାଗଲା । ସମାଜବାଦର ସଖୀ ନାଚଟାର ଖୁବ୍ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ପୃଥିବୀଯାକର ବାମପନ୍ଥୀ ଆସ୍ପୃହାଚୟକୁ ଖୁବ୍ ଭୂତାଇ ରଖିଥିଲା, ତାହା ଶେଷରେ ଭୁଶୁଡି ପଡିଲା। ଅର୍ଥାତ୍ ସେଇ ଅସଲ ନିଷ୍କର୍ଷଟି ହେଉଛି ଯେ, ସମାନତା ରାଜନୀତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା

Question ୮ ।
କୃପାଶୀଳ ଭଗବାନ ମଧ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଭ୍ରାତୃତ୍ବ ଫାଶରେ ଆବଦ୍ଧ କରିପାରିବେନି ବୋଲି କାହିଁକି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ

ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ହେଉଛି ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୋପାନର କଥା, -ଏକ ସଚେତନ ସଦିଚ୍ଛାର ବିଷୟ । ଯେତେ ଉଦାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଆପେ ଯୋଜନାମାନ ତିଆରି କରି ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଲାଗି ମୋଟେ ନେତୃତ୍ଵ ଦେଇପାରିବ ନାହିଁ। କୃପାଶୀଳ ଭଗବାନ ମଧ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଫାଶରେ ଆବଦ୍ଧ କରିପାରିବେ ନାହିଁ, କାରଣ ଏହା ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୋପାନର ପ୍ରସଙ୍ଗ। ମନୁଷ୍ୟମାନେ ମନକଲେ ଯାଇ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ପଥଟିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ । ସେମାନେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ହାସଲ କରିସାରିଥିବେ, ସମାନତା ପଥରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖେଯାଗ୍ୟ ଭାବରେ ଅଗ୍ରସର ହୋଇପାରିଥିବେ, କେହି ନିଜକୁ ବଞ୍ଚିତ ବା ପ୍ରତାରିତ ବୋଲି ଭାବୁନଥିବେ, -ଏକ ପାରସ୍କାରିକତାର ନିତ୍ୟନୈମିତ୍ତିକ ନାନା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସେମାନଙ୍କୁ ସତକୁ ସତ ଯଥେଷ୍ଟ ବିଶ୍ଵାସର ସହିତ ବାନ୍ଧି ରଖିଥିବ, ତେବେ ଯାଇ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇପାରିବ।

(ଙ) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୧୫୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧ ।
ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ତିନୋଟି ସ୍ଲୋଗାନ ଯଥା- ସମାନତା, ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ମହତ୍ତ୍ଵ ବୁଝାଇଦିଅ ।
କିମ୍ବା, ସମାନତା, ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ସଂପର୍କରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ମତାମତ ଆଲୋଚନା କର ।
ଉ –
ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ବଳିଷ୍ଠ ପ୍ରତିଭା ସେମାନଙ୍କ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତାକୁ ନେଇ ପାଠକ ପାଖରେ ସର୍ବାଧିକ ପରିଚିତ ଓ ଆଦୃତ ଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ ଅନ୍ୟତମ ସାର୍ଥକ ସାରସ୍ଵତ ସାଧକ। ସାହିତ୍ୟ, ଧର୍ମ, ବିଜ୍ଞାନ, ଜୀବନୀ, ଶିକ୍ଷା, ସଭ୍ୟତା ଓ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟାଧାରିତ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧନିଚୟର ଅଧ୍ୟୟନ କାଳରେ ଏହି ବିଚକ୍ଷଣ ପ୍ରତିଭାର ମୌଳିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ପାଠକର ଚିନ୍ତା ଚେତନାକୁ ବିପୁଳ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ଜଟିଳ, ତତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ତଥ୍ୟଧାରୀ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଖୁବ୍ ସହଜ ସରଳ ଭାବରେ ପାଠକର ଚେତନା ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରାଇବାରେ ସେ ଥିଲେ ଜଣେ ଧୂରୀଣ ଶିଳ୍ପୀ ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ସୃଷ୍ଟିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ‘ଜୀବନ ବିଦ୍ୟାଳୟ’, ‘ଶିଳା ଓ ଶାଳଗ୍ରାମ’, ‘ଏକଲବ୍ୟ କାହାଣୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ’, ‘ଜାତିରେ ମୁଁ ଯବନ’, ‘ସଂସ୍କୃତି ଓ ଓଡ଼ିଶା’, ‘ବିଶ୍ଵକୁ ଗବାକ୍ଷ’, ‘କାଳକୁ କଜ୍ଵଳ’, ‘ଗାନ୍ଧୀ ଓ ଗୋପବନ୍ଧୁ’, ‘ତରଙ୍ଗ ଓ ତଡ଼ିତ୍’, ‘ଶିକ୍ଷାରୁ ସଂକ୍ରମଣ’, ‘ନଖ ଦର୍ପଣେନ’, ‘ଓଡ଼ିଆ ଓ ଓଡ଼ିଶା’ ଆଦି ପ୍ରବନ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନ୍ୟତମ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ’ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ‘କ୍ଷ ରୁ ଅ’ ରୁ ଗୃହୀତ। ଏହା ସେହି ସଂକଳନର ଷୋଡ଼ଶ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏଥିରେ ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବିଭିନ୍ନ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ।

ସମାନତା, ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଏଇ ତିନୋଟି ଖାଲି ଶବ୍ଦ ନୁହେଁ, ସାର । ପୃଥିବୀର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିଶେଷ ଅର୍ଥ ବହନ କରୁଥିବା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଶବ୍ଦ। ଦୁଇଶହ ବର୍ଷତଳେ ମନୁଷ୍ୟର ଭାଗ୍ୟ ଇତିହାସକୁ ଏକ ବିଶେଷ ବେଗ ତଥା ଉଦ୍‌ବେଳନ ଆଣି ଦେଇଥିଲା ଏଇ ତିନୋଟି ଶବ୍ଦ। ଏଇ ତିନୋଟିଯାକ ଶବ୍ଦ ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବ ପରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵକୁ କେତେ ପରିମାଣରେ ଆତ୍ମବଳ ଦେଇଥିଲା ତାହା ଆଜି ଆଲୋଚନାର ବିଷୟ । ତେବେ ସଂଘଶକ୍ତିଦ୍ଵାରା ନିୟତିଗୁଡ଼ିକୁ ଭବିଷ୍ୟ ନିମନ୍ତେ ଅନ୍ୟ ମୋଡ଼

ମୂଳ ଫରାସୀ ସ୍ଲୋଗାନଟି ଅନୁସାରେ ସେଥିରେ ସବା ପ୍ରଥମେ ଥିବା ଶବ୍ଦଟି ହେଉଛି- ସ୍ଵାଧୀନତା । ଯେଉଁ ସ୍ଵାଧୀନତା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵକୁ ଆଣି ଦେଖାଇଦେଲା ଯେ ରାଜା ବା ରାଜତନ୍ତ୍ର ଈଶ୍ବରଦତ୍ତ ଆଶୀର୍ବାଦ ନୁହେଁ । ଏଇ ବିପ୍ଳବକାଳୀନ ଅର୍ଥସନ୍ଦର୍ଭରେ ସ୍ଵାର୍ଥାନୁସାରେ ଯେଉଁ ଶାସନ ଚାଲିଥିଲା, ୟା ପରଠାରୁ ଆସିଲା ପରିବର୍ତ୍ତନ । ରାଜାଙ୍କୁ ହଟାଇ ନିଜ ଅଧୀନକୁ ଶାସନ ଆସିଲା। ଏଇ ରାଜାଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥ ଆଧାରିତ ଶାସନ ବିରୋଧରେ ବହୁଜନ – ପକ୍ଷର ଉଦୟବାସନାମାନ ଜମାଟ ବାନ୍ଧି ସମାନତାର ସ୍ଥାନ ତିଆରି କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲା। ଆଗ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଜର୍ଜରତାଗୁଡ଼ିକରୁ ମୁକୁଳି ଆସିବାର ସାମୂହିକ ଇଚ୍ଛାମାନେ ହିମ୍ମତ ପାଇବାରୁ ହିଁ ସମାନତା ଲାଗି ବଳ ଏବଂ ସାହସଗୁଡ଼ିକ ସଂଗଠିତ ହେଲା ।

ମନୁଷ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟ ଭିତରେ ଅନେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଥିଲେ ବି ସାଦୃଶ୍ୟ ମଧ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ । ତେବେ ପାର୍ଥକଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେଇ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ସମୂହ ନାମକ ସଂସ୍ଥାନଟିକୁ ଗଢ଼ିଆଣିବା, ତାହା ହିଁ ସୁସ୍ଥତା ଓ ସର୍ବୋତ୍ତମ। ଗୁଣୀଜନଙ୍କ ଗୁଣର ଆଦର ହେବ, ପ୍ରତିଭାର ଆଦର ହେବ, ଗୁଣ ବିକାଶ ତଥା ପ୍ରତିଭାର ପରିପ୍ରକାଶ-ପଥରେ କୌଣସି ବାଧା ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅଟକେଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵକୀୟ ବିଶେଷ ଉତ୍ତମତାଗୁଡ଼ିକୁ ସାକାର କରିବା ନିମନ୍ତେ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ସର୍ବମୂଳ ଭିତ୍ତିଭୂମି ରୂପେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟ ପାଇଁ ଅନ୍ତତଃ ସର୍ବନିମ୍ନ ସୁଯୋଗମାନ ରଖାଯିବ। ଅଳପକୁ ଅଧିକ ସମର୍ଥ କରାଇବା ନିମନ୍ତେ ବାକି

ଏଇ ଅସମାନତା ଦୂରୀକରଣ, ଦେଶର ସବୁ ଲୋକଙ୍କୁ ଏକାଠି ରଖିବାର ମାନସିକତା ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଦର୍ଶ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ। ସଂପ୍ରତି ଏଇ ବିଶ୍ଵରେ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶ ରାଜନୀତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ହାସଲ କରିସାରିଲେଣି, ତଥାପି ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତି ।

ପୁରୋଧାମାନେ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସମାନତା ସହିତ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵକୁ ନେଇ ଯୋଡ଼ିଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କର ବିବେକଟି ଭିତରେ ପ୍ରକୃତରେ ବହୁତ ଅନ୍ତଦୃଷ୍ଟି ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇରହିଥିଲା। ଯେମିତି ସ୍ଵାଧୀନତା ଆସିଗଲେ ଆପେ ଆପେ ସମାନତା ଆସି ନଥାଏ ଠିକ୍ ସେମିତି ସମାନତାଟି ଆଖି ଦୃଶିଆ ଭାବରେ ସମ୍ଭବ ହୋଇଗଲେ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ଯଥାର୍ଥ ବୋଧଟି ବଳେ ବଳେ ଆସିନଥାଏ। ଏହା ଏକ ସଚେତନ ସଦିଚ୍ଛାର ବିଷୟ। ଏଥିପାଇଁ ଯଦିଓ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସମାନତା ଲୋଡ଼ା, ତଥାପି ଏହା ଘୃଣାହୀନ, ବିଶ୍ଵାସଯୁକ୍ତ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୋପାନର କଥା ।

ବାସ୍ତବିକ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଆଲୋଚନା ଯେମିତି ସାରଗର୍ଭକ ସେମିତି ଶିକ୍ଷାଧର୍ମୀ ।

Question ୨ ।
ସମାନତାର ଅଭାବ ହେତୁ କି କି ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ବୋଲି ଲେଖକ ପ୍ରମାଣ କରିଛନ୍ତି ?
ଉ –
ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟର ବିକାଶଧାରାରେ ଗୋଟିଏ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ, ପ୍ରଶଂସିତ, ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ନାମ ହେଉଛି ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ। ଯାହାଙ୍କର ନାମ ହିଁ ଯଥେଷ୍ଟ ତାଙ୍କ ପରିଚୟ ନିମନ୍ତେ । ସେ ଏକାଧାରରେ ଥିଲେ ଜଣେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ, ଗବେଷକ, ଅନୁବାଦକ, ଜୀବନୀକାର ଓ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀକାର । ସେ ଉଭୟ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନାରେ ଧୂରୀଣ ଥିଲେ। ବିଶେଷକରି ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ଅପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ଥିଲେ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ଶିକ୍ଷା, ସମାଜ ଓ ଜୀବନଯାତ୍ରାରେ ନୂତନ ଜୀବନ-ଉତ୍ତାପ ପାଇଁ ସେ ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ବଳିଷ୍ଠ ଯୁକ୍ତି ବାଢିଛନ୍ତି।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ସୃଷ୍ଟିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଜୀବନ ବିଦ୍ୟାଳୟ’, ‘ଶିଳା ଓ ଶାଳଗ୍ରାମ’, ‘ଏକଲବ୍ୟ କାହାଣୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ’ , ‘ଜାତିରେ ମୁଁ ଯବନ’, ‘ସଂସ୍କୃତି ଓ ଓଡ଼ିଶା’, ‘ବିଶ୍ଵକୁ ଗବାକ୍ଷ’, ‘କାଳକୁ କଜ୍ଵଳ’, ‘ଗାନ୍ଧୀ ଓ ଗୋପବନ୍ଧୁ’, ‘ତରଙ୍ଗ ଓ ତଡ଼ିତ୍’, ‘ଶିକ୍ଷାରୁ ସଂକ୍ରମଣ’, ‘ନଖ ଦର୍ପଣେନ’, ‘ଓଡ଼ିଆ ଓ ଓଡ଼ିଶା’ ଆଦି ପ୍ରବନ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନ୍ୟତମ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ’ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ‘କ୍ଷ ରୁ ଅ’ ରୁ ଗୃହୀତ । ଏହା ସେଇ ସଂକଳନର ଷୋଡ଼ଶ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏଥିରେ ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବିଭିନ୍ନ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ।

ରାଜନୀତି ଖାଲି ରାଜନୀତି ହୋଇ କେଉଁ କାଳରେ ନଥିଲା ବୋଲି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ରାଜତନ୍ତ୍ର ଥିଲା, କାରଣ ରାଜାର ସ୍ଵାର୍ଥ ଅନୁସାରେ ହିଁ ଶାସନ ଚଳୁଥିଲା। ଏହି ନ୍ୟସ୍ତ ସ୍ଵାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ବିରୋଧରେ ବହୁଜନ-ପକ୍ଷର ଉଦୟବାସନାମାନ ଜମାଟବାନ୍ଧି ସମାନତା ନାମକ ଦ୍ଵିତୀୟ ସତ୍ୟଟି ନିମନ୍ତେ ସ୍ଥାନ ତିଆରି କରି ଆଣିଥିଲେ। ଆଗ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଜର୍ଜରତାଗୁଡ଼ିକରୁ ମୁକୁଳି ଅସିବାର ସାମୂହିକ ଇଚ୍ଛାମାନେ ହିମ୍ମତ ପାଇବାରୁ ହିଁ ସମାନତା ଲାଗି ବଳ ଏବଂ ସାହସଗୁଡ଼ିକ ସଂଗଠିତ ହୋଇ ରଖିଥିବା ସ୍ଵାର୍ଥୀ ପକ୍ଷଟି ସର୍ବଦା କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକ ଦଖଲ କରି ରହି ଏହି ଉଭୟଙ୍କୁ ହିଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଆପଣାର ବିଶେଷ ସ୍ଵାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର

ତେବେ ସମାନତାର ଅଭାବ ଯୋଗୁ ଅଶିକ୍ଷା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ରୋଗ ନିତିଦିନର ସ୍ଵାଭାବିକ ଶୈଳୀ ପ୍ରାୟ ଲାଗି ରହିଛି। ସେମାନଙ୍କର ଯେଉଁପରି ଉପକାର କରିବା କଥା ତାହା କରିପାରି ନାହିଁ । ନିର୍ବାଚନ ହୁଏତ ଖୁବ୍ ଜାକଜମକରେ ହେଉଛି, ମାତ୍ର ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଛାଞ୍ଚରେ ଏକନାୟକତ୍ୱଟା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଶୟ ପାଇପାରୁଛି ।

ବାସ୍ତବିକ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଆଲୋଚନା ଯେମିତି ସାରଗର୍ଭକ ସେମିତି ଶିକ୍ଷାଧର୍ମୀ ।

Question ୩ ।
ଗଣତନ୍ତ୍ର ଛାଞ୍ଚରେ ଏକନାୟକତ୍ଵର ପ୍ରଶ୍ରୟ କହିବାର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ବୁଝାଇ ଦିଅ ।
କିମ୍ବା, ସମାନତାକୁ ନେଇ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଆଲୋଚନାର ସାରମର୍ମ ବିଚାର କର ।
ଊ –
ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟର ବିକାଶ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧକୁ ଗୋଟେ ଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶିଖରରେ ନେଇ ପହଞ୍ଚାଇଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ ଅନ୍ୟତମ ସାର୍ଥକ ଶିଳ୍ପୀ । ସମସ୍ୟାର ଅନୁଧ୍ୟାନ, ସମାଧାନର ଅନ୍ଵେଷଣ ଓ ଅଜସ୍ର ଅଧ୍ୟୟନର ଅଭିଜ୍ଞତା ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧ ସମୂହରେ ଝଲସି ଉଠେ । ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧ ଓଡ଼ିଶାର ମାଟି ପାଣି ପବନର କଥା ଯେମିତି କହିଛି ବିଶ୍ବକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ତାର କଳେବରରେ ବିଶ୍ଵାନୁଭୂତିକୁ ସେମିତି

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ପ୍ରବନ୍ଧଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଶିଳା ଓ ଶାଳଗ୍ରାମ’, ‘ଜୀବନ ବିଦ୍ୟାଳୟ’, ‘ନଖଦର୍ପଣେନ’, ‘ତରଙ୍ଗ ଓ ତଡ଼ିତ’, ‘ବିଶ୍ୱକୁ ପବନ’, ‘ଜାତିରେ ମୁଁ ଯବନ’, ‘ଶିକ୍ଷାରୁ ସଂକ୍ରମଣ’, ‘ଓଡ଼ିଆ ଓ ଓଡ଼ିଶା’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ସମାନତା ; ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ’ ଏକ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ବହୁ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ‘କ୍ଷ ରୁ ଅ’ ରୁ ଗୃହୀତ ।

ପ୍ରାଚୀନ ସମୟର ପୃଥ‌ିବୀରେ ଶାସନସ୍ତରୀୟ ଗଢ଼ଣଗୁଡ଼ିକ ରାଜତନ୍ତ୍ରରେ ଥିଲା । କ୍ରମେ ଏକ ଗଣତନ୍ତ୍ରୀୟ ଚେହେରାକୁ ବଦଳି ଯାଇଥିଲା । ତେବେ ଏଇ ଗଣତନ୍ତ୍ରୀୟ ଚେହେରାକୁ ବଦଳି ଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତଥାପି ପୁରୁଣାସ୍ୱାର୍ଥମାନେ ପୂର୍ବପରି ଜାରି

କରି ବା ଅଟକାଇ କରି ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି । ଏହି କୌଶଳଟି ଯେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ନାହିଁ, ସେମିତି ହୋଇନାହିଁ । ଉପଲବ୍‌ଧ ସୁଯୋଗମାନେ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟକ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ସପନ ହୋଇ ରହିଛି । ଏବେ ମଧ୍ୟ କୋଟି ମଣିଷ ଅଶିକ୍ଷା ଦରିଦ୍ରତା ଆଉ ରୋଗକଷ୍ଟରେ ବନ୍ଧନ ଯୁକ୍ତ । ଅନଟନ ଅବିଚ୍ଛନ୍ନ ରହିଛି ଏଯାବତ୍ । ଶାସନଟା ନିତାନ୍ତ ଉଦାସୀନ ସାମନ୍ତମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଧାନତଃ ଏକ ସାମନ୍ତବାଦୀ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନରେ ପରିଚାରକ ହୋଇ ରହିଛି । ନିର୍ବାଚନମାନ ହୁଏତ ଖୁବ୍ ଜାକଜମକରେ ହେଉଛି; ମାତ୍ର ସର୍ବନିୟନ୍ତା ହୋଇ ରହିଛି ।

ଯଥାର୍ଥରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଖୁବ୍ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଓ ପ୍ରସଙ୍ଗୋଚିତ ।

Question ୪ ।
ମନୁଷ୍ୟମାନେ ମନକଲେ ଯାଇ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ପଥଟିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ – ଏହା ପ୍ରମାଣ କର।
ଉ –
ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ବିଭାଗର ପ୍ରବନ୍ଧ ପର୍ବରେ ଜଣେ ଅନନ୍ୟ ଗଦ୍ୟଶିଳ୍ପୀ ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ । ବିଷୟବସ୍ତୁଚୟନ ଠାରୁ ଉପସ୍ଥାପନା ଶୈଳୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁଠାରେ ବାରି ହୋଇପଡ଼େ ତାଙ୍କ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା । ସାହିତ୍ୟ, ଧର୍ମ, ବିଜ୍ଞାନ, ଜୀବନୀ, ଶିକ୍ଷା, ସଭ୍ୟତା ଓ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟାଧାରିତ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧନିଚୟର ଅଧ୍ୟୟନ କାଳରେ ଏହି ବିଚକ୍ଷଣ ପ୍ରତିଭାର ମୌଳିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ପାଠକର ଚିନ୍ତା ଚେତନାକୁ ବିପୁଳ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ଜଟିଳ, ତତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ତଥ୍ୟଧାରୀ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଖୁବ୍ ସହଜ ସରଳ ଭାବରେ ପାଠକର ଚେତନା ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରାଇବାରେ ସେ ଥିଲେ ଜଣେ ଧୂରୀଣ ଶିଳ୍ପୀ। । ସେ ଉଭୟ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନାରେ ପ୍ରବୀଣ ଥିଲେ। ବିଶେଷକରି ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ଅପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀ ଥିଲେ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ଶିକ୍ଷା, ସମାଜ ଓ ଜୀବନଯାତ୍ରାରେ ନୂତନ ଜୀବନ-ଉତ୍ତାପ ପାଇଁ ସେ ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ବଳିଷ୍ଠ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଛନ୍ତି ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ସୃଷ୍ଟିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଜୀବନ ବିଦ୍ୟାଳୟ’, ‘ଶିଳା ଓ ଶାଳଗ୍ରାମ’, ‘ଏକଲବ୍ୟ କାହାଣୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ’, ‘ଜାତିରେ ମୁଁ ଯବନ’, ‘ସଂସ୍କୃତି ଓ ଓଡିଶା’, ‘ବିଶ୍ଵକୁ ଗବାକ୍ଷ’, ‘କାଳକୁ କଜ୍ଵଳ’, ‘ଗାନ୍ଧୀ ଓ ଗୋପବନ୍ଧୁ’, ‘ତରଙ୍ଗ ଓ ତଡ଼ିତ୍’, ‘ଶିକ୍ଷାରୁ ସଂକ୍ରମଣ’, ‘ନଖ ଦର୍ପଣେନ’, ‘ଓଡ଼ିଆ ଓ ଓଡ଼ିଶା’ ଆଦି ପ୍ରବନ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅନ୍ୟତମ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ’ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ‘କ୍ଷ ରୁ ଅ’ ରୁ ଗୃହୀତ। ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଗଠନ ଓ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ସଂପର୍କରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଯୁକ୍ତି ଯେମିତି ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ସେମିତି ଯୁକ୍ତିନିଷ୍ଠ।

ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଆଲୋଚନାନୁସାରେ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ହେଉଛି ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୋପାନର କଥା,- ଏକ ସଚେତନ ସଦିଚ୍ଛାର ବିଷୟ । ଯେତେ ଉଦାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ପୂର୍ଣ୍ଣତଃ ଆପେ ଯୋଜନାମାନ ତିଆରି କରି ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଲାଗି ମୋଟେ ନେତୃତ୍ଵ ଦେଇପାରିବ ନାହିଁ । କୃପାଶୀଳ କୌଣସି ଭଗବାନ୍ ମଧ୍ୟ କୃପା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ପାଶରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିବାର ବରାଦମାନ କରିଦେଇ ପାରିବେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ବିଶ୍ବସ୍ତରୀୟ କୌଣସି ମହାଦରବାରରେ ପ୍ରସ୍ତାବଟିଏ ପାସ୍ ହୋଇଗଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଦିଗରେ ଆଦୌ ବିଶେଷ ଫଳ ମିଳିବ ନାହିଁ । ତେବେ କେମିତି ସମ୍ଭବ ହେବ ଏଇ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ?

ହୋଇ ପାରିଥିବେ । କେହି ନିଜକୁ ବଞ୍ଚିତ ବା ପ୍ରତାରିତ ବୋଲି ଭାବୁନଥିବେ – ଏକ ପାରସ୍କାରିକତାର ନିତ୍ୟନୈମିଭିକ ନାନା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସେମାନଙ୍କୁ ସତକୁ ସତ ଯଥେଷ୍ଟ ବିଶ୍ଵାସର ସହିତ ବାନ୍ଧି ରଖିଥିବ। ଯେଉଁଠାରେ ଘୃଣା ନଥିବ, ନିଜ ନିଜ ପ୍ରତିମା ତଥା ପ୍ରତୀକଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କୌଣସି ମୋହ ମଧ୍ୟ ନଥିବ। ତେବେ ଯାଇ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ନିମନ୍ତେ ଏକ ପ୍ରକୃତ ଭିତ୍ତିଭୂମି ବିକଶିତ ହୋଇଆସିବ ଏବଂ ନିତାନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ରଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ତରରୁ ହିଁ ଯାବତୀୟ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ବଞ୍ଚିବାର ପ୍ରୟୋଗମାନ ଆରମ୍ଭ ହେବ। ସେଇଥିରୁ ହିଁ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଆସିବ ଏବଂ ସେଇ ପ୍ରତ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧିଲାଭ କରିପାରିବ । ସାନ ସାନ ମେଳମାନେ ହିଁ ଏକୁ ଆରେକ ଆବିଷ୍କାର କରିବେ

Question ୫ ।
ପୂରା ପୃଥିବୀଟା ବୃହତ୍ ଘରରୂପେ କିପରି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇପାରିବ, ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
ଉ –
ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଭାବେ ସର୍ବାଗ୍ରେ ସ୍ମରଣୀୟ ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ । ସାହିତ୍ୟ ଏଇ ବିଭାଗରେ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରବନ୍ଧ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାଙ୍କ କଳାଚାତୁରୀ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାବନ୍ଧିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ତାଙ୍କୁ ଭିନ୍ନ କରି ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଇଛନ୍ତି । ସାହିତ୍ୟ, ଧର୍ମ, ବିଜ୍ଞାନ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ଦଖଲ ଓ ତତ୍ଵଜନିତ ଅଭିଜ୍ଞତାର ଶବ୍ଦରୂପ ପାଠକ ନିକଟରେ ଯେମିତି ବିସ୍ମୟକର ସେମିତି ପ୍ରଜ୍ଞାପ୍ରଦାୟକ ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ପ୍ରବନ୍ଧଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଶିଳା ଓ ଶାଳଗ୍ରାମ’, ‘ଜୀବନ ବିଦ୍ୟାଳୟ’, ‘ନଖଦର୍ପଣେନ’, ‘ତରଙ୍ଗ ଓ ତଡ଼ିତ’, ‘ବିଶ୍ୱକୁ ପବନ’, ‘ଜାତିରେ ମୁଁ ଯବନ’, ‘ଶିକ୍ଷାରୁ ସଂକ୍ରମଣ’, ‘ଓଡ଼ିଆ ଓ ଓଡ଼ିଶା’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ସମାନତା : ସ୍ୱାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ବ’ ଏକ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ବହୁ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ‘କ୍ଷ ରୁ ଅ’ ରୁ ଗୃହୀତ ।

ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ପରିଣତ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବେଳକୁ ଭ୍ରାତୃତ୍ୱର ଗୁରୁତ୍ଵ ଓ ମହନୀୟତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସୋପାନର କଥା । ଏକ ସଚେତନ ସଦଚ୍ଛାର ବିଷୟ । ଯେତେ ଉଦାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ପୂର୍ଣ୍ଣତଃ ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଲାଗି ନେତୃତ୍ୱ ଦେଇପାରିବ ନାହିଁ । ଆବଶ୍ୟକ ଅନୁକୂଳତା ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବହୁ ଭୂମିକା ଅବଶ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବ । ଏହି ଭ୍ରାତୃତ୍ୱ ପାଇଁ ଈଶ୍ୱର ଚାହିଁଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ବର ବା ଆଶୀର୍ବାଦ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହା ଉଦ୍ରେକ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । କେବଳ ଏଇ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ମନକଲେ ହିଁ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ପଥଟିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ ଯଦି ନିଜକୁ ବଞ୍ଚିତ ପ୍ରତାରିତ ବୋଲି ଭାବୁ ନଥ‌ିବେ, ଘୃଣା କରୁନଥିବେ ପରସ୍ପରକୁ ତେବେ ଯାଇ ଏଇ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଲାଗି ଏକ ଯୋଗ୍ୟ ଭିତ୍ତିଭୂମି ବିକଶିତ ହୋଇପାରିବ । ଏହି ପ୍ରୟାସ ନିତାନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ରଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ତରରୁ ହିଁ ଯାବତୀୟ ଭ୍ରାତୃତ୍ୱକୁ ବଞ୍ଚିବାର ପ୍ରୟୋଗମାନ ଆରମ୍ଭ କରିବ । ସେଇଥୁରୁ ହିଁ ପ୍ରତ୍ୟୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ କ୍ରମେ ବୃହତ୍ତର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିଗୁଡ଼ିକୁ ଆସ୍ଥାବାନ କରାଇବ । ତାହାରି ଦ୍ଵାରା ହିଁ ସାନ ଘରଗୁଡ଼ିକ ପରି ପୂରା ପୃଥ‌ିବୀଟା ଏକ ବୃହତ ଘର ରୂପେ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇଆସିବ ।

ବାସ୍ତବିକ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଆକଳନ ଯଥାସ୍ଵାଗତ ଓ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ।

ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ପରିଚିତି :

ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଓ ବହୁପଠିତ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଭାବରେ ସର୍ବାଗ୍ରେ ସ୍ମରଣୀୟ ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନ ଦାସ। ବ୍ୟାପକ ଅଧ୍ୟୟନର ପରିସର, ଗଭୀର ମନନଶୀଳତା, ଭିନ୍ନ ଭାବେ ଦେଖିବାର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଓ ବିଷୟ-ବୈଚିତ୍ରର ବିସ୍ତାର ତାଙ୍କୁ ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଦରବାରରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରାସନରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରାଇପାରିଛି । ସାହିତ୍ୟ, ଧର୍ମ,ବିଚକ୍ଷଣ ପ୍ରତିଭାର ମୌଳିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ପାଠକର ଚିନ୍ତା ଚେତନାକୁ ବିପୁଳ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ସେ ଏକାଧାରରେ ଥିଲେ ଜଣେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ, ଗବେଷକ, ଅନୁବାଦକ, ଜୀବନୀକାର ଓ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀକାର । ସେ ଉଭୟ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ପ୍ରାବନ୍ଧ ଚରନାରେ ଧୁରୀଣ ଥିଲେ ।

ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡିକୁ ପାଠ କଲେ ଜଣେ ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞଙ୍କ ବଳିଷ୍ଠ ସ୍ଵାକ୍ଷର ଅନୁଭବ କରିହେବ। ବହୁ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅଧ୍ୟୟନ ଶିକ୍ଷା, ସମାଜ ଓ ଜୀବନ ଯାତ୍ରାରେ ନୂତନ ଜୀବନ-ଉତ୍ତାପ ପାଇଁ ସେ ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ବଳିଷ୍ଠ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଛନ୍ତି।

‘ ଜୀବନ ବିଦ୍ୟାଳୟ’, ‘ଶିଳା ଓ ଶାଳଗ୍ରାମ’, ‘ଏକଲବ୍ୟ କାହାଣୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ’, ‘ଜାତିରେ ମୁଁ ଯବନ’, ‘ସଂସ୍କୃତି ଓ ଓଡ଼ିଶା’, ‘ବିଶ୍ଵକୁ ଗବାକ୍ଷ’, ‘କାଳକୁ କଜ୍ଵଳ’, ‘ଗାନ୍ଧୀ ଓ ଗୋପବନ୍ଧୁ’, ‘ତରଙ୍ଗ ଓ ତଡ଼ିତ୍’, ‘ଶିକ୍ଷାରୁ ସଂକ୍ରମଣ’, ‘ନଖ ଦର୍ପଣେନ’, ‘ଓଡ଼ିଆ ଓ ଓଡ଼ିଶା’, ‘ଶିଷ୍ୟ ଓ ଚେତନା’, ‘ଚେତନା ବଡ଼ ଅଡୁଆ’, ‘ଚେତନାର ଉନ୍ନୀଳନ’, ‘କେତେ ଦିଗନ୍ତ’ ଆଦି ପ୍ରବନ୍ଧଗ୍ରନ୍ଥ ଅନ୍ୟତମ।

‘ବିଶ୍ଵକୁ ଗବାକ୍ଷ’ ପୁସ୍ତକ ପାଇଁ ସେ କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ।
ଓଲଟ ଚଉତିଶା ଅକ୍ଷର ନିୟମ ଆଧାରରେ ଚିତ୍ତରଞ୍ଜନଙ୍କଦ୍ଵାରା ରଚିତ ପ୍ରବନ୍ଧ ସଂକଳନ ‘କ୍ଷ ରୁ ଅ’ଏକ ଭିନ୍ନ ଶୈଳୀର ସୃଷ୍ଟି । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥର ଷୋଡ଼ଶ ପ୍ରବନ୍ଧ ହେଉଛି ‘ସମାନତା : ସ୍ଵାଧୀନତା : ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ’।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ :

ଫରାସୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିପ୍ଲବରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଏଇ ତିନୋଟି ଶବ୍ଦର ମହତ୍ତ୍ଵ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ। ରାଜତନ୍ତ୍ରର ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାର ଏବଂ ଏକଚାଟିଆ ଶାସନର ଅନ୍ତ ଘଟାଇ ଅଧିକାଂଶ ଦେଶରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ବା ଲୋକତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବା ମୂଳରେ ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବର ଅବଦାନକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇ ନପାରେ। ଋଷ୍ ବିପ୍ଲବ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ଵଶାସନ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଗଭୀର ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି। ତେବେ ତିନି ମହାନ୍ ସ୍ଲୋଗାନ ଯଥା ସମାନତା, ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିଫଳନ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଏଯାବତ୍ ସମ୍ଭବ ହୋଇନାହିଁ । ସମାଜବାଦ, ଜାତୀୟତାବାଦ ଭଳି ରୋଚକ ଶବ୍ଦକୁ ଢାଲକରି ତଥାପି ମୁଷ୍ଟିମେୟ ଲୋକ ଶାସନ ତନ୍ତ୍ରରେ ରହି ରାଜକୀୟ ସୁଖସୌଭାଗ୍ୟ ଉପଭୋଗ କରିଚାଲିଛନ୍ତି, ଅଥଚ ଏପଟେ କୋଟି କୋଟି ଲୋକ ଅଶିକ୍ଷା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାର ଶିକାର ହୋଇ ଭାଗ୍ୟକୁ ଆଦରି ପଡ଼ିରହିଛନ୍ତି।

ସମାନତା ଏକ ପ୍ରହେଳିକା; ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଏକ ମରୀଚିକା ମାତ୍ର । ଆଇନକାନୁନରେ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇନପାରେ । ନିର୍ବିଶେଷରେ ସକଳ ମଣିଷ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ଉଦାର ଭାବନାରେ ଅଭିମନ୍ତ୍ରିତ ହେଲେ ହିଁ ବିଶ୍ଵ ଏକ ବୃହତ୍ ଘର ରୂପେ ଆପଣାର ଲାଗିବ ବୋଲି ଲେଖକ ଯେଉଁ ଆଶାପ୍ରକଟ କରିଛନ୍ତି, ତାହା ଖୁବ୍ ଆନନ୍ଦର ବିଷୟ।

ବିଷୟର ସାରକଥା :

ସମାନତା, ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଏଇ ତିନୋଟି ଖାଲି ଶବ୍ଦ ନୁହେଁ, ସାର । ପୃଥିବୀର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିଶେଷ

ଆଣି ଦେଇଥିଲା ଏଇ ତିନୋଟି ଶବ୍ଦ । ଏଇ ତିନୋଟିଯାକ ଶବ୍ଦ ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବ ପରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵକୁ କେତେ ପରିମାଣରେ ଆତ୍ମବଳ ଦେଇଥିଲା ତାହା ଆଜି ଆଲୋଚନାର ବିଷୟ। ତେବେ ସଂଘଶକ୍ତିଦ୍ଵାରା ନିୟତିଗୁଡ଼ିକୁ ଭବିଷ୍ୟ ନିମନ୍ତେ ଅନ୍ୟ ମୋଡ଼ ଦେଇ ହେବାର ଏକ ବିଶ୍ଵାସ ଜନ୍ମେଇ ଦେଇଥିଲା ଏଇ ଶବ୍ଦସମୂହ।

ମୂଳ ଫରାସୀ ସ୍ଲୋଗାନଟି ଅନୁସାରେ ସେଥିରେ ସବା ପ୍ରଥମେ ଥିବା ଶବ୍ଦଟି ହେଉଛି- ସ୍ଵାଧୀନତା । ଯେଉଁ ସ୍ଵାଧୀନତା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵକୁ ଆଣି ଦେଖାଇଦେଲା ଯେ ରାଜା ବା ରାଜତନ୍ତ୍ର ଈଶ୍ଵରଦତ୍ତ ଆଶୀର୍ବାଦ ନୁହେଁ । ଏଇ ବିପ୍ଳବକାଳୀନ ଅର୍ଥସନ୍ଦର୍ଭରେ ଶାସନତନ୍ତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଲା, ରାଜତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ତଥା ଲୋକତନ୍ତ୍ର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ହେଲା। ରାଜତନ୍ତ୍ରରେ ରାଜାଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥାନୁସାରେ ଯେଉଁ ଶାସନ ଚାଲିଥିଲା, ୟା ପରଠାରୁ ଆସିଲା ପରିବର୍ତ୍ତନ। ରାଜାଙ୍କୁ ହଟାଇ ନିଜ ଅଧୀନକୁ ଶାସନ ଆସିଲା। ଏଇ ରାଜାଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥ ଆଧାରିତ ଶାସନ ବିରୋଧରେ ବହୁଜନ – ପକ୍ଷର ଉଦୟବାସନାମାନ ଜମାଟ ବାନ୍ଧି ସମାନତାର ସ୍ଥାନ ତିଆରି କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲା । ଆଗ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଜର୍ଜରତାଗୁଡ଼ିକରୁ ମୁକୁଳି ଆସିବାର ସାମୂହିକ ଇଚ୍ଛାମାନେ ହିମ୍ମତ ପାଇବାରୁ ହିଁ ସମାନତା ଲାଗି ବଳ ଏବଂ ସାହସଗୁଡ଼ିକ ସଂଗଠିତ ହେଲା ।

ରାଜନୀତି ଖାଲି ରାଜନୀତି ହୋଇ କେଉଁ କାଳରେ ନଥିଲା ବୋଲି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି। ରାଜତନ୍ତ୍ର ଥିଲା, କାରଣ ରାଜାର ସ୍ଵାର୍ଥ ଅନୁସାରେ ହିଁ ଶାସନ ଚଳୁଥିଲା। ଏହି ନ୍ୟସ୍ତ ସ୍ଵାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ବିରୋଧରେ ବହୁଜନ-ପକ୍ଷର ଉଦୟ ବାସନାମାନ ଜମାଟବାନ୍ଧି ସମାନତା ନାମକ ଦ୍ଵିତୀୟ ସତ୍ୟଟି ନିମନ୍ତେ ସ୍ଥାନ ତିଆରି କରି ଆଣିଥିଲେ। ଆଗ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଜର୍ଜରତାଗୁଡ଼ିକରୁ ମୁକୁଳି ଅସିବାର ସାମୂହିକ ଇଚ୍ଛାମାନେ ହିମ୍ମତ ପାଇବାରୁ ହିଁ ସମାନତା ଲାଗି ବଳ ଏବଂ ସାହସଗୁଡ଼ିକ ସଂଗଠିତ ହୋଇ ଆସିପାରିଲେ । ବହୁବିଧି ଅସମାନତା ତଥା ଉପେକ୍ଷାକୁ ସାମୂହିକ ଜୀବନ କାରବାରମାନଙ୍କରେ ମୁଖ୍ୟ ମୀମାଂସକ ରୂପେ ଯୋଡ଼ି ରଖିଥିବା ସ୍ଵାର୍ଥୀ ପକ୍ଷଟି ସର୍ବଦା କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକ ଦଖଲ କରି ରହି ଏହି ଉଭୟଙ୍କୁ ହିଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଆପଣାର ବିଶେଷ ସ୍ଵାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ତେବେ ସମାନତାର ଅଭାବ ଯୋଗୁ ଅଶିକ୍ଷା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ରୋଗ ନିତିଦିନର ସ୍ଵାଭାବିକ ଶୈଳୀ ପ୍ରାୟ ଲାଗି ରହିଛି।

ତେବେ ସମାନତାର ଅଭାବ ଯୋଗୁ ଅଶିକ୍ଷା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ରୋଗ ନିତିଦିନର ସ୍ଵାଭାବିକ ଶୈଳୀ ପ୍ରାୟ ଲାଗି ରହିଛି। ଅଭାବ ଅନଟନ ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ରହିଛି। ପ୍ରକୃତିର ପ୍ରକୋପଗୁଡ଼ିକ ପାଖରେ ସେମାନେ ନିତାନ୍ତ ଅସହାୟ ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି । ବିଜ୍ଞାନ ସେମାନଙ୍କର ଯେଉଁପରି ଉପକାର କରିବା କଥା ତାହା କରିପାରି ନାହିଁ । ନିର୍ବାଚନ ହୁଏତ ଖୁବ୍ ଜାକଜମକରେ ହେଉଛି, ମାତ୍ର ଏଇ ସମାନତା ଅଭାବରୁ ସାଧାରଣ ଲୋକମାନେ କାର୍ଯ୍ୟତଃ କୌଣସି ଭରସା ରଖିପାରୁ ନାହାନ୍ତି। କେତେଟା ତଥାକଥିତ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଛାଞ୍ଚରେ ଏକନାୟକତ୍ଵଟା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଶୟ ପାଇପାରୁଛି।

ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ଆଲୋଚନାନୁସାରେ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ହେଉଛି ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୋପାନର୍‌ କଥା,- ଏକ ସଚେତନ ସଦିଚ୍ଛାର ବିଷୟ। ଯେତେ ଉଦାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ପୂର୍ଣ୍ଣତଃ ଆପେ ଯୋଜନାମାନ ତିଆରି କରି ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଲାଗି ମୋଟେ ନେତୃତ୍ଵ ଦେଇପାରିବ ନାହିଁ । କୃପାଶୀଳ କୌଣସି ଭଗବାନ୍ ମଧ୍ୟ କୃପା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ପାଶରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିବାର ବରାଦମାନ କରିଦେଇ ପାରିବେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ବିଶ୍ବସ୍ତରୀୟ କୌଣସି ମହାଦରବାରରେ ପ୍ରସ୍ତାବଟିଏ ପାସ୍ ହୋଇଗଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଦିଗରେ ଆଦୌ ବିଶେଷ ଫଳ ମିଳିବ ନାହିଁ । ତେବେ କେମିତି ସମ୍ଭବ ହେବ ଏଇ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ? ସେଥିଲାଗି ମଣିଷମାନଙ୍କ ଆନ୍ତରିକ ଇଚ୍ଛା ଦରକାର । ମଣିଷମାନେ ଚାହିଁଲେ ମନକଲେ ଯାଇ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ପଥକୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ । ସେମାନେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ହାସଲ କରିସାରିଥିବେ, ସମାନତାର ପଥରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖେଯାଗ୍ୟ ଭାବରେ ଅଗ୍ରସର ହୋଇ ପାରିଥିବେ । କେହି ନିଜକୁ ବଞ୍ଚିତ ବା ପ୍ରତାରିତ ବୋଲି ଭାବୁନଥିବେ – ଏକ ପାରସ୍କାରିକତାର ନିତ୍ୟନୈମିତ୍ତିକ ନାନା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସେମାନଙ୍କୁ ସତକୁ ସତ ଯଥେଷ୍ଟ ବିଶ୍ଵାସର ସହିତ ବାନ୍ଧି ରଖିଥିବ। ଯେଉଁଠାରେ ଘୃଣା ନଥିବ, ନିଜ ନିଜ ପ୍ରତିମା ତଥା ହିଁ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଆସିବ ଏବଂ ସେଇ ପ୍ରତ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧିଲାଭ କରିପାରିବ । ସାନ ସାନ ମେଳମାନେ ହିଁ ଏକୁ ଆରେକ ଆବିଷ୍କାର କରିବେ ଏବଂ ସେଇଥିରୁ ବୃହତ୍ତର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିଗୁଡ଼ିକ ବିଷୟରେ ଆସ୍ଥାବାନ୍ ହେବେ । ତାହାରିଦ୍ଵାରା ହିଁ ଆମ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କର ଏହି ସାନ ଘରଗୁଡ଼ିକ ପରି ପୂରା ପୃଥିବୀଟା ମଧ୍ୟ ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କର ଏକ ବୃହତ୍ ଘର ରୂପେ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇଆସିବ।

କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ଅର୍ଥ :

ଆଲୋକ ପିପାସା – ଆଲୋକ ପ୍ରାପ୍ତି (ପିଇବା) ଆଶା
କ୍ରମ ପୋଖତ – କ୍ରମଶଃ ଦୃଢ଼
ଆବଡ଼ା ଖାବଡ଼ା – ଖାଲଢ଼ିପ, ଉତ୍‌ଥାନ ପତନ
ପ୍ରୀତ୍ୟର୍ଥେ – ଖୁସି ପାଇଁ
ଜର୍ଜରତା – କାତରତା, ପୀଡ଼ିତାବସ୍ଥା
ଫିସାଦ – ଛଳନାପୂର୍ଣ୍ଣ କୌଶଳ
ଆସ୍ପୃହା – ଇଚ୍ଛା
ଆବିର୍ଭାବ – ବିଦ୍ୟମାନ, ଜନ୍ମ
ପ୍ରଶ୍ରୟ – ଆଦର, ସ୍ନେହ, ଆଶ୍ରୟ
ମସ୍ତ ମସ୍ତ – ବଡ଼ ବଡ଼
ମୀମାଂସକ – ନିର୍ଦ୍ଧାରକ, ଫଇସଲାକାରୀ
ରମଣ ସାମଗ୍ରୀ – ଖୁସିର ଜିନିଷ ଇଚ୍ଛା, କାମନା
ଦୋରସ୍ତ – ନିର୍ଭୁଲ, ସୁଶୃଙ୍ଖଳ
ତ୍ରାସ – ଭୟ
ଖଡ଼ – ଖଣ୍ଡା
ମଞ୍ଜସତ୍ୟ – ନିରୋଳା ସତ୍ୟ
ଯୋଗ୍ୟ ମଥାମାନେ – ଯୋଗ୍ୟ ଚିନ୍ତାଶୀଳ ଲୋକେ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Poem 1 दशावतारस्तुतिः Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Poem 1 दशावतारस्तुतिः Question Answer

୨. एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत ।
(ଏକ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।)

(क) केशवः कदा वेदं धृतवान् ?
Solution:
କେଶରଃ ପ୍ରଳୟପୟୋଧ୍ଵଜଳେ ମୀନଶରୀର ଧୃତ୍ଵ ବେଦଂ ଧୃତବାନ୍ ।

(ख) कच्छपस्य किंभूते पृष्ठे क्षितिः अतिष्ठत् ?
Solution:
ଧରଣିଧରଣ କିଣଚକ୍ରଗରିଷେ ଅତି ବିପୁଳତରେ କଚ୍ଛପସ୍ୟ ପୃଷେ କ୍ଷିତିଃ ଅତିଷ୍ଠିତ୍ ।

(ग) शूकरस्य दशनशिखरे धरणी कथं वर्त्तते ?
Solution:
ଶଶିନି ନିମଗ୍ନା କଳଙ୍କକଳେବ ଧରଣୀ ଶୂକରସ୍ୟ ଦଶନଶିଖରେ ବର୍ଷତେ ।

(घ) वामनस्य पदनखनीरं किम्भूतम् ?
Solution:
ବାମନସ୍ୟ ପଦନଖନୀରଂ ଜନପାବନଂ କୃତମ୍ ।

(ङ) हलधरस्य वसनं कीदृशम् ?
Solution:
ହଲ୍ହତିଭାତି ମିଲିପ୍ସମ୍ମନାଭ କଲିଦାଭନିବ କଲଧରସ୍ୟ ବସନ ଆସାତ ।

(च) बुद्धः किम् अकरोत् ?
Solution:
ବୁଦ୍ଧ ଶ୍ରୁତିଜାତଂ ଯଜ୍ଞବିଧଃ ଅହହ ଦର୍ଶିତ ସଦୟହୃଦୟଂ ପଶୁଘାତଂ ନିନ୍ଦାମ୍ ଅକରୋତ୍ ।

(छ) कल्की कथं करवालां कलयति ?
Solution:
କଲ୍କା ସ୍ନୋଛନିବଦିନଧନେ ଧିମକେତ୍ନନିବ କିମଣି କରାଇ କରିବାକ କାଳମତି ।

२. एकेन पदेन उत्तरं लिखत ।
( ଏକ ପଦରେ ଭରତ ଲେଖ । )

(क) प्रलयसागरजले श्रीकृष्णेन कस्य चरित्रं विहितम् ?
Solution:
ବହିତ୍ରସ୍ୟ ।

(ख) नरहरि : नखेन कस्य तनुं दलितवान् ?
Solution:
ହିରଣ୍ୟକଶିପୋ ।

(ग) भृगुपतिः केषां रुधिरेण जगत् स्नपयति स्म ?
Solution:
କ୍ଷତ୍ରିୟାଣାମ୍ ।

(घ) कः दिक्षु रावणमस्तकवलिं वितरेत् ।
Solution:
ଶ୍ରୀରାମ ।

(ङ) बुद्धः किम् अनिन्दत् ?
Solution:
ପଶୁଘାତମ୍ ।

(च) दशावतारवर्णनस्य कः कविः ?
Solution:
ଶ୍ରୀଜୟଦେବୀ ।

३. बन्धनीमध्यात् उपयुक्तं पदं निरूप्य शून्यस्थानं पूरयत ।
( ବନ୍ଧିନାପଧ୍ୟରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ନିରପର୍ଣ କରି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।)

(क) कच्छपस्य पृष्ठे ______ तिष्ठति । (सागरः, मत्स्यः, क्षितिः)
Solution:
କ୍ଷିତି

(ख) नरहरेः करकमले ______ अद्भुतशृङ्गम् । (नयनं, नखं, नलिनम्)
Solution:
ନଖମ୍

(ग) वामनः ______ छलयसि स्म । (बलरामं, वलिं, परशुरामम्)
Solution:
ଜଗତ୍

(घ) भृगुपतिः क्षत्रियरुधिरेण ______ स्नपितवान् । (भारतं, जम्बूद्वीपं जगत्)
Solution:
ଜଗତ୍

(ङ) हलधरः जलदाभं ______ अवहत् । (कुसुमम्, सलिलम्, वसनम्)
Solution:
ବସନମ୍

(च) कल्की करालं ______ अकलयत् । (करतालम्, करवालम्, धनुः)
Solution:
କରବାଳମ୍

(छ) दशाकृतिकृते ______ नमः । (रामाय, कृष्णाय, शिवाय )
Solution:
କୃଷ୍ଣାୟ

४ . उत्कलभाषया आङ्गलभाषया वा अनुवादं कुरुत |
(ଓଡ଼ିଆରେ କିମ୍ବା ଇଂରାଜୀରେ ଅନୁବାଦ କର ।)

(क) प्रलयपयोधि ______ हरे ||୨||
Solution:
ପ୍ରଳୟକାଳର ସମୁଦ୍ରଜଳରେ ନୌକାର ଚରିତ୍ରକୁ (ମନୁ ଓ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ) ଧାରଣ କରି ଅକ୍ଳେଶରେ ବେଦକୁ ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲ ! ହେ କୃଷ୍ଣ ! ମତ୍ସ୍ୟଶରୀରଧାରୀ ! ଜଗତପ୍ରଭୁ ହରି ! ତୁମର ବିଜୟ ହେଉ !

(ख) तव करकमलवरे …………………………………………………… हरे ।।४।।
Solution:
ହେ କୃଷ୍ଣ ! ତୁମର ହସ୍ତପଦ୍ମମାନଙ୍କରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅତ୍ୟନ୍ତ କୋମଳ ପଦ୍ମପାଖୁଡ଼ା ପ୍ରାୟ ଅଙ୍ଗୁଳି ତା’ ଉପରେ ଶୃଙ୍ଗପ୍ରାୟ ଅଦ୍‌ଭୂତ ନଖଦ୍ଵାରା ହରିଣ୍ୟକଶିପୁର ଶରୀରକୁ ବିଦଳନ କରିଛ, ଯେପରି ଭ୍ରମର ପୁଷ୍ପମାନଙ୍କୁ ବିଦଳନ କରେ । ହେ ନରହରି ରୂପଧାରି ! ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତୁମେ ଜଗତକୁ ଜୟଯୁକ୍ତ କର !

(ग) क्षत्रियरुधिरमये ……………………………………………………………. हरे ।।६।।
Solution:
ହେ କୃଷ୍ଣ ! ପରଶୁରାମ ଅବତାରରେ ପିତା ଜମଦଗ୍ନିଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମାତାଙ୍କର ମୁଣ୍ଡ କାଟିଲ । ସମସ୍ତ କ୍ଷତ୍ରିୟମାନଙ୍କୁ ପରଶୁଦ୍ଵାରା ନିହତ କରି ଜଗତକୁ ରୁଧର ବା ରକ୍ତରଞ୍ଜିତ କଲ । ସେହି ରକ୍ତକୁ ଯଜ୍ଞକୁଣ୍ଡରେ ରଖ୍ ସ୍ନାନ କରି ପିତୃଲୋକକୁ ତୃପ୍ତ କରିଥିଲେ । ସେ ଜଳ ଜଗତର ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ପାପକୁ ନାଶ କଲା ଓ ସଂସାରର ଦୁଃଖକୁ ପ୍ରଶମିତ କଲା । ହେ ଜଗଦୀଶ ଏହି ପରଶୁରାମ ରୂପକୁ ଧରିଲ । ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ଜୟ ହେଉ ।

(ପ) निन्दसि ……………………………………………. हरे ||९||
Solution:
ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ତୁମ୍ଭେ ବେଦରୁ ଜାତ ଯଜ୍ଞ ବିଧୂର କର୍ମମାର୍ଗକୁ ଧ୍ଵକ୍‌କୃତ ବା ନିନ୍ଦା କରିଅଛ । ତୁମ୍ଭେ ଯେଣୁ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ହୃଦୟରେ ପୂର୍ଣ୍ଣବ୍ରହ୍ମସ୍ଵରୂପ ହୋଇ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି ଏବଂ ସଦୟ ହୃଦୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଅଛ । ହେ ଜଗଦୀଶ ବୁଦ୍ଧ ଶରୀରକୁ ଧରି ଜଗତକୁ ଅଜ୍ଞାନ ଭାବରୁ ପାରିକର । ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

(ड) वेदानुद्धरते ……………………………………………….. नम: ||२||
Solution:
ହେ କୃଷ୍ଣ ! ବେଦୋଦ୍ଧାରକ ମତ୍ସ୍ୟ, ପୃଥ୍ବୀରକ୍ଷକ କୂର୍ମ, ଜଳମୟତାରୁ ପୃଥ୍ବୀଉଦ୍ଧାରକ ଶୂକର, ଦୈତ୍ୟ ହିରଣ୍ୟକଶିପୁର ସଂହାରକ ନୃସିଂହ, ବଳିକୁ ଛଳକରି ପାତାଳକୁ ପଠାଇଥିବା ବାମନ, କ୍ଷତ୍ରିୟବିଧ୍ୱଂସକ ପରଶୁରାମ, ରାବଣନିଧନକାରୀ ଶ୍ରୀରାମ, ହଳଧାରୀ ବଳରାମ, କରୁଣାର ଅବତାର ବୁଦ୍ଧ, ମୂର୍ଖମାନଙ୍କର ବିନାଶକ କଳ୍‌କି ତୁମର ଦଶବିଧ ଆକୃତି ବା ସ୍ଵରୂପାବତାର ନିମନ୍ତେ ତୁମକୁ ନମସ୍କାର (କରୁଅଛୁ) ।

५. सन्धिं कुरुत – 
(ସନ୍ଧି କର ।)

धृतवान् + असि, चरित्रम् + अखेदम्, कला + इव, जगत् + अपगतपापम्, किम् + अपि ।
Solution:
ଧୃତବାନ୍ + ଅସି = ଧିତବାନପି ।
ଚରିତ୍ରମ୍ + ଅଖେଦମ୍ = ଚରିତ୍ରମଖେଦମ୍ ।
କଳା + ଇବ = କଳେବ ।
କଗତ୍ + ଆପଗତପାସମ୍ଭ = ଜଗଦପଗତପାପମ୍ ।
କିମ୍ + ଅପି = କିମପି ।

६. सन्धिविच्छेदं कुरुत ।
( ସନ୍ଦି ବିଛେଦ କର ।)

क्षितिरतिविपुलतरे, बलिमद्भुतवामन, जलदाभम्, यज्ञाविधेरहह, धूमकेतुमिव, कवेरिदम्, वेदानुद्धरते ।
Solution:
କ୍ଷିତିରତିବିପୁଳତରେ = କ୍ଷିତିଃ + ଅତିବିପୁଳତରେ ।
ବଳିମଦ୍ଭୁତବାମନ = ବଳିମ୍ + ଅଦ୍‌ଭୁତବାମନ ।
ଜଳଦାଭମ୍ = ଜଳଦ୍ + ଆଭମ୍ ।
ଯକବିଥେରହହ = ଯଜ୍ଞବିଧଃ + ଅହହ ।
ଧୂମକେତୁମିବ = ଧୂମକେତୁମ୍ + ଇବ ।
କବେରିଦମ୍ = କନଃ + ଇଦମ୍ ।
ବେଦାନ୍ନଦ୍ଧଉତେ = ବେଦାନ୍ + ଉଦ୍ଧରତେ ।

७. रेखाङ्कितपदानां सकारणं विभक्तिं निरूपयत ।
(ରେଖାଙ୍କିତ ପଦଗୁଡ଼ିକର ସକାରଣ ବିଭକ୍ତ ନିରୂପଣ କର ।)

(क) केशव ! धृतमीनशरीर !
(ख) तव पृष्ठे तिष्ठति ।
(ग) तव करकमलवरे नखम् अद्भुतशृङ्गम् ।
(घ) जलदाभं वसनं वपुषि वहसि ।
(ङ) यज्ञविधेः श्रुतिजातं निन्दसि ।
(च) दशाकृतिकृते कृष्णाय नमः ।
Solution:
କେଶବ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା ।
ପୃଷ୍ଠ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।
ନଖମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।
ବସନଂ = କର୍ମଣି ୨ୟ ।
ଯକବିଧେ: = ସତ୍ମଦେ ୬ଶା ।
ଦଶାକ୍କତିକ୍ତେ = ଭାବେ ୬ମା ।

८. सविग्रहं समासनाम लिखत ।
(ବ୍ୟାସବାକ୍ୟ ସହ ସମାସ ନାମ ଲେଖ ।)

प्रलयपयोधिजले, धृतकच्छपरूप, कलङ्ककला, पदनखनीरजनितजनपावन, शमितभवतापम्, श्रीजयदेवकवेः ।
Solution:
ପ୍ତଲମପଗୋଥିଲଲେ = ପୟୋଧେ ଜଳଂ, ତସ୍ମିନ୍ (୬୩ ତତ୍), ପ୍ରଳୟେ ପୟୋଧ୍ଵଜଳେ (୭ମୀ ତତ୍) ।
ଧୃତକଚ୍ଛପରୂପ = ଧୃତଃ କଚ୍ଛପରୂପଃ ଯଃ ଧଃ, ସଂବୋଧନେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।.
କଲଜକନା = କଳଙ୍କସ୍ୟ କଳା (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।
ପଦନଖନୀରଜନିତଜନପାବନ = ପଦ ନମଃ, ତୟୋ ନୀରମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ତେନଜନିତ ଜନପାବନଃ (୩ୟା ତତ୍) ।
ଶମିତଭବତାପମ୍ = ଭବସ୍ୟ ତାପମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍), ଶମ୍ରିତା ଭବତାପଂ ଯେନ ଧଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।
ଶ୍ମାକମ୍ଦେଦବକହେ: = ଶ୍ରୀଜୟଦେବ ନାମା କବି, ତସ୍ୟ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ)

९. शून्यस्थाने प्रकृतिं / प्रत्ययं वा लिखत |
(ପ୍ପାନ୍ୟସ୍ଥାନରେ ପ୍ତକ୍ତି / ପ୍ରତପଣ ଲେଖ ।)

धृतः = धृ + …… ।
निमग्ना = नि + …… + …… + टाप् ।
शमितः = शम् + …… + क्तः ।
वहते = वह + …… ।
आतन्वते = आ + तनु + …… ।
Solution:
କ୍ତ
ମକ, କ୍ତ
ଇଣ୍
(ଆତ୍ମନେପଦୀ) ତିପ୍
(ଆତ୍ମନେପଦୀ) ତିପ୍

୨୦. दत्तपदानि व्यवहृत्य वाक्यानि रचयत ।
(ପ୍ରଦତ୍ତ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ବାକ୍ୟଗଠନ କର ।)

पयोधिः, हरे!, नखः, अद्भुतः, रुधिरम्, पयः, वसनम्, शुभदः, तुभ्यम् नमः ।
Solution:
ପୟୋଧଃ (ସମୁଦ୍ର) = ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରେ ପୟୋଧଃ ବିରାଜତେ ।
ହରେ ! ( ହେ ହରି) = ହରେ ! ମାଂ ରକ୍ଷ ।
ଅଦ୍ଭୁତଃ (ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ) = କିଞ୍ଚିତ୍ ଅଦ୍‌ଭୁତଃ ଦୃଶ୍ୟମ୍ ଅପଶ୍ୟାମ୍ ।
ରୁଧ୍ରରମ୍ (ରକ୍ତ) = ରାକ୍ଷସା ରୁଧରମ୍ ଅପିବନ୍ ।
ପମ: (ଜଳ) = ଗଙ୍ଗାୟଃ ପୟଃ ପବିତ୍ର ।
ବସନମ୍ (ବସ୍ତ୍ର) = ଭଗବାନ୍ ଣ୍ଡାତ୍କଯସ୍ୟ ବସନଂ ପାତମ୍ବ ।
ଣ୍ମଭଦ: ( ଶୁଭପ୍ରଦ) = ଅୟଂ ନବବର୍ଷୀ ଶୁଭଦଃ ଭବତୁ ।
ତୁଭ୍ୟମ୍ (ତୁମକୁ) = ଅହଂ ତୁଭ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ଦଦାମି ।
ନାପ: ( ନମସ୍କାର) = ଣିଯକାମ ନାମ: ।

୨. अधोलिखितानां रेखाङ्कितपदानां मूलधातु – पुरुष – काल निरुपण कुरुत ।
(ନିମ୍ଲିଲିଖିତ ରେଖାଙ୍କକର ମ୍ଲଲଧାତ୍-ପୁରୁପ-କାକ ନିର୍ପଣ କର ।)

(क) विहित वहित्र चरित्रम् ।
Solution:
ବିହିତ = ବି ଉପସର୍ଗ ଧା ଧାତୁ କ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲଙ୍ ଲକାର (ଅତୀତ କାଳ) ।

(ख) तव तिष्ठति पृष्ठे ।
Solution:
ତିଷ୍ଠତି = ସ୍ପା ଧାତୁ ଲଟ୍ ଲକାର (ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ) ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ଏକବଚନ ।

(ग) छलयसि विक्रमणे वलिम् ।
Solution:
ଛଳୟସି = ଛଳ୍ ଧାତୁ ଲଟ୍ ଲକାର (ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ) ମଧ୍ୟମ ପୁରୁଷ ଏକବଚନ ।

(घ) धृतवान् असि वेदम् ।
Solution:
ଧୃତବାନ୍ = ଧୃ ଧାତୁ କ୍ତବତୁ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗେ ଲଡ୍ ଲକାର (ଅତୀତ କାଳ) ।

(ङ) वहसि वपुषि विशदे वसनम् ।
Solution:
ବହସି = ବହୁ ଧାତୁ ମଧ୍ୟମ ପୁରୁଷ ଲଟ୍ ଲକାର (ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ) ଏକବଚନ ।

(च) कलयसि करवालम् ।
Solution:
କଳୟସି = କଳ୍ ଧାତୁ ଲଟ୍ ଲକାର (ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ) ମଧ୍ୟମ ପୁରୁଷ ଏକବଚନ ।

(छ) म्लेच्छान् मूर्च्छयते ।
Solution:
ମୂର୍ଦ୍ଦୟତେ = ମୂର୍ଚ୍ଛା ଧାତୁ ଲଟ୍ ଲକାର (ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ) ପ୍ରଥମପୁରୁଷ ଏକ ବଚନ ।

୨२. अधोलिखित रेखाङ्कितपदानां मूलशब्द- लिङ्ग – विभक्ति – वचननिरूपणं कुरुत
(ନିମ୍ନଲିଖ ରେଖାଙ୍କିତ ପଦଗୁଡ଼ିକର ମୂଳଶବ୍ଦ – ଲିଙ୍ଗ – ବିଭକ୍ତି – ବଚନ ନିରୂପଣ କର ।)

(क) पयोधिजले धृतवानसि वेदम् ।
Solution:
ପୟୋଧଃ = ପୟୋଧ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(ख) किणचक्रगरिष्ठे तव पृष्ठे तिष्ठति ।
Solution:
ଗରିଷ୍ଠ = ଗରିଷ୍ଠ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(ग) जलदाभं वसनं वहसि ।
Solution:
କଳାବାର = ଜଳଦାଭମ୍ ଶବ୍ଦ କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ୨ୟା. ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(घ) शुभदं सुखदं भवसारं शृणु ।
Solution:
ସୁଖଦଂ = ସୁଖଦମ୍ ଶବ୍ଦ କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ୨ୟା ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।

(ङ) जगन्ति वहते तुभ्यं नमः ।
Solution:
ଜଗନ୍ତି = ଜଗତ୍ ଶବ୍ଦ କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ୨ୟା ବିଭକ୍ତି ବହୁବଚନ !

୨३. प्रतिशब्दद्वयं लिखत ।
(ଦୁଇଟି ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)

केशवः, क्षितिः, शशी, भृङ्गः, रुधिरम्, मौलिः, वसनम्, श्रुतिः, निवहः ।
Solution:
କେଶବ = କୃଷ୍ଣ, ଜଗଦୀଶଃ ।
କ୍ଷିତିଃ = ଧରଣୀ, ପୃଥ‌ିବୀ ।
ଶଶୀ = ଚନ୍ଦ୍ରମା, ଶଶାଙ୍କ ।
ଭୃଙ୍ଗୀ = ଭ୍ରମରଃ, ଷଟ୍‌ପଦଃ ।
ରୁଧରମ୍ = ରକ୍ତମ୍, ଶୋଣିତମ୍ ।
ମୌନିଃ = ଶିରଃ, ମସ୍ତକଃ ।
ବସନମ୍ = ବସ୍ତମ୍ଭ, ବାସ ।
ଶ୍ରୁତିଃ = ବେଦଃ, ଶ୍ରବଣମ୍ ।
ନିବହିଃ = ସମୂହଃ, ଯୂନଃ ।

୨४. स्त्रीप्रत्यये रुपं लिखत
(ସ୍ତା ପ୍ରତଦମ ରୂପ ଲେଖି ।)

मीन, क्षत्रिय, पति, धृत ।
Solution:
ମୀନ = ମୀନା ।
କ୍ଷତ୍ରିୟ = କ୍ଷତ୍ରିୟା ।
ପତି = ପନୀ ।
ଧୃତ = ଧୃତା ।

ପରାଶା ଇପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତି ପୃଣୋରର

୨. कोष्ठकमध्यात् उपयुक्तं पदं निरूप्य शून्यस्थानं पूरयत ।
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ନିରୁପଣ କରି ଶୁନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।)

1. प्रलयपयोधिजले धृतवानसि ______ | (वेदम्, शास्त्रम्, यज्ञम्)
Solution:
ପ୍ରଳୟପୟୋଧ୍ଵଜଳେ ଧୃତବାନସି ବେଦମ୍ ।

2. प्रलय ______ जले धृतवानसि वेदम् । ( संसार, वन, पयोधि )
Solution:
ପ୍ରଳୟ ପୟୋଧ ଜଳେ ଧୃତବାନସି ବେଦମ୍ ।

3. विहितवहित्रचरित्रम् ______ । (अक्लेशम्, अखेदम्, अपेतम्)
Solution:
ବିହିତବହିତ୍ରଚରିତ୍ରମ୍ ଅଖେଦମ୍ ।

4. ______ धृतमीनशरीर जय जगदीश हरे । ( गोविन्द, माधव, केशव)
Solution:
କେଶବ ଧୃତମୀନଶରୀର ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ ।

5. क्षितिरतिविपुलतरे तव तिष्ठति ______ । (कोष्ठे, पृष्ठे, ओष्ठे)
Solution:
କ୍ଷିତିରତିବିପୁଳତରେ ତବ ତିଷ୍ଠତି ପୃଷେ ।

6. धरणिधरणकिणचक्र ______ । (पृष्ठे, कोष्ठे, गरिष्ठे)
Solution:
ଧରଣିଧରଣକିଣଚକ୍ର ଗରିଷ୍ଠ ।

7. केशव धृत ______ रूप जय जगदीश हेर । (कुर्म, कच्छप, शूक)
Solution:
କେଶବ ଧୃତ କଚ୍ଛପ ରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ ।

8. वसति दशनशिखरे ______ तव लग्ना । ( रमणी, तरणी, घरणी)
Solution:
ବସତି ଦଶନଶିଖରେ ଧରଣୀ ତବ ଲଗ୍ନା ।

9. ______ कलङ्ककलेव निमग्ना ।( धरणी, शशिनि, तरणी)
Solution:
ବସତି ଦଶନଶିଖରେ ନିମଗ୍ନା ।

10. केशव धृत ______ रूप जय जगदीश हरे । (किशोर, पुष्कर, शूकर)
Solution:
କେଶବ ଧୃତ କଚ୍ଛପ ରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ ।

11. तव करकमलव ______ अद्भूतशृङ्गम् । (पदम्, मुखम्, नखम् )
Solution:
ତବ କରକମଳବରେ ନଖମ୍ ଅଦ୍‌ଭୁତଶୃଙ୍ଗମ୍ ।

12. दलितहिरण्यकशिपुतनु ______ । (शृङ्गम्, अङ्गम्, भृङ्गम्)
Solution:
ଦଳତହିରଣ୍ୟକଶିପ୍ପତନ୍ମ ଭୁଲଂମ୍ଭ ।

13. केशव धृत ______ रूप जय जगदीश हरे । ( रामहरि, नरहरि, गौरहरि )
Solution:
କେଶବ ଧୃତ ନରହରି ରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ ।

14. छलयसि विक्रमणे ______ अद्भुतवामन । (वलिम्, कलिम्, रिपुम्)
Solution:
ଛଳୟସି ବିକ୍ରମଣେ ବଳିମ୍ ଅଦ୍‌ଭୁତବାମନ ।

15. पदनखनीरंजनतिजन ______ । (वामन, पावन, जीवन)
Solution:
ପଦନଖନାରକନିଜନ ପାବନ ।

16. केशव धृत ______ रूप जय जगदीश हरे । ( जीवन, पावन, वामन )
Solution:
କେଶବ ଧୃତ ବାମନ ରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ ।

17. क्षत्रियरुधिरमये जगदपगत ______ । (पुण्यम्, पापम्, कोपम्)
Solution:
କ୍ଷତ୍ରିୟରୁଧରମୟେ ଜଗଦପଗତ ପାପମ୍ ।

18. स्नपयसि ______ शमितभवतापम् । (वयसि, पयसि, वपुसि)
Solution:
ସ୍ନପୟସି ପୟସି ଶମିତଭବତାପମ୍ ।

19. केशव धृत ______ रूप जय जगदीश हरे । (भृगुपति, राष्ट्रप्रीतिः, अर्हपति)
Solution:
କେଶବ ଧୃତ ଭୃଗୁପତି ରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ ।

20. वितरसि ______ रणे दिक्पतिकमनीयम् । (दिक्षु, दुःखं, सुखम्)
Solution:
ବିତରସି ଦିକ୍ଷୁ ରଣେ ଦିକ୍ପତିକମନୀୟମ୍ ।

21. दशमुखमौलिवलिं ______ । ( कमनीयम्, गमनीयम्, रमणीयम् )
Solution:
ଦଶମୁଖମେଲିବିଲିଂ ରମଣୀପମ୍ ।

22. वहसि वपुषि विशदे ______ जलदाभम् । (कलसं, कुसुमं, वसनम्)
Solution:
ବହସି ବପୁଷି ବିଶଦେ ବସନଂ ଜଳଦାଭମ୍ ।

23. वहसि वपुषि ______ वसनं जलदाभम् । (विशदे, विषदे, रसदे)
Solution:
ବହସି ବପୁଷି ବିଶଦେ ବସନଂ ଜଳଦାଭମ୍ ।

24. हलहतिभीति ______ यमुनाभम् । (पिड़ित, मिलित, सङ्गीत)
Solution:

25. निन्दसि यज्ञविधेरहह ______ । (श्रुतिजातम्, स्मृतिवादम्, ग्रहजातम् )
Solution:
ନିନ୍ଦସି ଯଜ୍ଞବିଧେରହହ ଶ୍ରୁତିଜାତମ୍ ।

26. सदयहृदयदर्शित ______ । ( पशुघातम्, प्राणीघातम्, पक्षीघातम् )
Solution:
ସଦଯ୍ଦୃଦୟଦଣିତ ପଶ୍ଚପତମ୍ ।

27. म्लेच्छनिवहनिधने कलयसि ______ । (करालम्, करवालम्, करतालम् )
Solution:
କ୍ଳେଚ୍ଛନିବହନିଧନେ କଳୟସି କରବାଳମ୍ ।

28. धूमकेतुमिव किमपि ______ । (सरलम्, करालम्, करवालम् ) )
Solution:
ଧୂମକେତୁମିବ କିମପି କରାଳମ୍ ।

29. श्रीजयदेवकवेरिदम् ______ । (कोमलम्, उदारम्, भवसारम् ) )
Solution:
ଶ୍ରୀଜୟଦେବକବେରିଦମ୍ ଉଦାରମ୍ଭ ।

30. शृणु सुखदं ______ भवसारम् । (सुकरं, विविधं, शुभदं)
Solution:
ଶୁଣୁ ସୁଖଦଂ ଶୁଭଦଂ ଭବସାରମ୍ ।

31. शृणु ______ शुभदं भवसारम् । (सुखदं, सकलं, समयं )
Solution:
ଶୃଣୁ ସୁଖଦଂ ଶୁଭଦଂ ଭବସାରମ୍ ।

32. कृष्णाय ______ नमः । (आभ्यां, केभ्यं, तुभ्यम्)
Solution:
କୃଷ୍ଣାୟ ତୁଭ୍ୟ ନମଃ ।

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत ।

1. क: वेदं ध्तवान् |
Solution:
କେଶବ୍ଦ:

2. प्रलयपयोधिजले शवः किं धृतवान् ?
Solution:
ବେଦମ୍

3. क्षितिः तव कस्मिन् प्रदेशे तिष्ठति ?
Solution:
ପୃଷ୍ଠ

4. कस्य पृष्ठे क्षिति: अतिष्ठत् ?
Solution:
କଚ୍ଛପଦ୍ୟ

5. धरणी कुत्र लग्ना आसीत् ?
Solution:
ଦଣନଶିଖରେ

6. का दशनशिखरे लग्ना आसीत् ?
Solution:
ଧରଣୀ

7. कुत्र कलङ्ककलेव निमग्ना आसीत् ?
Solution:
ଣଣିନି

8. करकमलवरे किम् अद्भुतशृङ्गम् ?
Solution:
ନିଖମ୍

9. नरहरिरूपे केशवः कस्य तनुभृङ्गं दलितम् ?
Solution:
ଦ୍ରିରଣ୍ୟକଶିପୋ:

10. वामनः कं दलयति ?
Solution:
ଚଲିମ୍ନ

11. क्षत्रियरुधिरमये जगत् किम्भूतमासीत् ?
Solution:
ଅପରତପାପମ୍ନ

12. किम् अपगतपापमासीत् ?
Solution:
କଗତ୍

13. कः क्षत्रियाणां रूधिरेण जगत् स्नपयति स्म ?
Solution:
ଭୃଗୁପତି

14. रामः रणे दिक्षु किं वितरति ?
Solution:
ଦଶମୁଖମୌଳିବଳିମ୍

15. हलधरः जलदाभं किं वपुषि वहति ?
Solution:
ବସନମ

16. हलधरः जलदाभं वसनं कुत्र वहति ?
Solution:
ବପୁଶି

17. कस्य वसनं यमुनाजलदाभम् आसीत् ?
Solution:
ହଳଧରମ୍ୟ

18. बुद्धः किमनिन्दत् ?
Solution:
ପଶୁଘାତମ୍

19. बुद्धेन कीदृशं हृदयं दर्शित: ?
Solution:

20. केशव: म्लेच्छनिवहनिधने कीदृशं रूपं वभार ?
Solution:

21. कल्की कीदृशं करवालं कलयति ?
Solution:
କରାଳମ୍

22. कस्यै नमः ?
Solution:
କୃଷ୍ଣାୟ

23. दशावतारवर्णनस्य कः कविः ?
Solution:
ଶ୍ରୀଜୟଦେବ

संक्षेपेण उत्तरं लिखत –

1. केशवः कदा वेदं धृतवान् ?
Solution:
ଶଙ୍ଖାସୁରଃ ନାମ ରାକ୍ଷତଃ ସମୁଦ୍ରେ ସର୍ବାନ୍ ବେଦାନ୍ ନିମଜ୍ଜିତବାନ୍ । ଭଗବତା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣନ ମୀନାବତାରେ ତଂ ନିହତ୍ୟ ବେଦମ୍ ଉଦ୍ଧୃତବାନ୍ । ପ୍ରଳୟପୟୋଧ୍ଵଜଳେ ଭଗବାନ୍ ବହିତ୍ରଚରିତ୍ର ବିହିତଃ ସନ୍ ଅନାୟାସେନ ବେଦଂ ଧୃତବାନ୍ ଅସି ।

2. केशवः किमर्थं कच्छपावतारं धृतवान् ?
Solution:
ଭଗବାନ୍ ସ୍ଵକର୍ଣ୍ଣମନ୍ଦାତ୍ ଦୈତ୍ୟଦ୍ଵୟଂ ସୃଷ୍ଟା ତୌ ନିହତ୍ୟ ମେଦିନୀ ସୃଷ୍ଟବାନ୍ । ଅସ୍ଥିରାଂ ମେଦିନୀ ସ୍ଥିରାଂ କର୍ତ୍ତୃ ଭଗବାନ୍ କୂର୍ମରୂପଂ ଧୃତବାନ୍ । ଅନେନ ପୃଥ‌ିବୀ ସ୍ଥିରା ଅଭିବତ୍ ।

3. केशवः कथं वराहावतारं धृतवान् ?
Solution:
ଏକଦା ଭଗବାନ୍ ସୁବର୍ଣ୍ଣଗିରିଂ ନିର୍ମିତବାନ୍ । ତତ୍ର ଅନେନ ପୃଥ‌ିବୀ ଗହନା ଅଭିବତ୍ । ନାରାୟଣାତ୍ମକଂ ଦିବ୍ୟ ପ୍ରଚୁରଜଳଂ ପୃଥ‌ିବୀ ଧାରୟିତୁମ୍ ଅଶକ୍ତା ଜାତା । ପୃଥ‌ିବୀ ରସାତଳଂ ଗତବତୀ । ତଦାନୀ ଭଗବାନ୍ ଲୋକହିତାର୍ଥୀ ବିଶାଳ ବରାହରୂପେଣ ଆବିର୍ଭୂୟ ସ୍ଵଦନ୍ତାଗ୍ରେଣ ପୃଥ୍ବୀମ୍ ଉଦ୍ଧୃତବାନ୍ ।

4. वामनस्य पदनखनीरं किम्भूतम् ?
Solution:
ଭଗବତଃ ଦଶାବତାରମନ୍ତେ ବାମନାବତାରଃ ଅନ୍ୟତମଃ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଅବତାରେ ଭଗବାନ୍ ବଲିଂ ପଦତ୍ରୟ ପରିମିତାଂ ଭୂମିଂ ଯାଚିତବାନ୍ । ତତ୍‌ପଶ୍ଚାତ୍ ବୃହଦ୍‌ରୂପ ପ୍ରକଟୀକୃତ୍ୟ ସ୍ବର୍ଗାଦିଲୋକଂ ପଦତ୍ରୟେଣ ଆସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେଶରାଧନ ତଂ ଦୈତ୍ୟ ବଧ୍ଵ ଚାଧଃ ସୁତଳଂ କ୍ଷିପ୍ତବାନ୍ । ବାମନସ୍ୟ ବ୍ୟାପ୍ତଲୋକାତ୍ ପଦନଖାତ୍ ସ୍ରବତ୍ୟ ଗଙ୍ଗାଜଳେନ ଜନାନାଂ ପାବିଦ୍ର୍ୟ ବିହିତମ୍ ।

5. रुधिराणां पयसि किम् अभूत् ?
Solution:
କ୍ଷାତ୍ରତେଜସଂପନଂ ଚାସୀତ୍ଵ । ବ୍ରହ୍ମତେଜଃ କ୍ଷାତ୍ରତେଜଃ ଚ ଉଭୟୋ ସମ୍ମିଶ୍ରଣଂ ତସ୍ମିନ୍ ଅଭବତ୍ । ସଂସାରଂ କ୍ଷତ୍ରିୟଶୂନ୍ୟ କୃଷ୍ଣା ପୃଥ‌ିବୀ ରୁଧମୟଂ କୃତମ୍ । କ୍ଷତ୍ରିୟରୁଧରମୟେ ପୟସି ଶମିତ ସଂସାରସନ୍ତାନଂ ଦୂରୀକୃତକଳୁଷ ଚ ଜଗତ୍ ସ୍ଵପୟତି ସ୍ମ ।

6. हलधरस्य वसनं कीदृशम् ?
Solution:
ଦଶାବତାରମସ୍ତେ ଭଗବତଃ ବଳରାମାବତାରଃ ଅନ୍ୟତମ । ହଳଂ ଧାରୟତି ଇତି ହଳଧରଃ ନାମ ବଳରାମଃ । ହଳଧରସ୍ୟ ବରଂ ଧବଳଂ ଗୌରଂ ବା ଅତଃ ସ୍ୱ ବିଶଦେ ବପୁଷି ମେଘବର୍ଣ୍ଣସଦୃଶଂ କୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ ବସନଂ ଧାରୟାମାସ ।

7. वुद्धः किम् अकरोत् ?
Solution:
ଦଶାବତାରମସ୍ତେ ଭଗବାନ୍ ବୁଦ୍ଧି ଅନ୍ୟତମଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଅବତାରେ ସମାଜଂ ସଂସ୍କୃତଂ ଚ ଅହିଂସାୟା ମନ୍ତ୍ର ଅଭିମନ୍ତ୍ରିତମ୍ । ଯଜ୍ଞ ପଶୁମାରଣରୂପଂ ନିନ୍ଦିତଂ କର୍ମ ନ ସ୍ୱୀକୃତବାନ୍ । ବୁଦ୍ଧ ସଦୟହୃଦୟଂ ଶ୍ରୁତିଜାତଂ ଯଜ୍ଞବିଧଃ ଅହହ ଦର୍ଶିତ ପଶୁଘାତଂ ନିନ୍ଦାମ୍ ଅକରୋତ୍ ।

8. कल्की कथं करवालं कलयति ?
Solution:
ଭଗବତଃ ଦଶାବତାର ମଧ୍ୟ କଳ୍କୀ ଅବତାରଃ ଅନ୍ୟତମଃ । ଭଗବାନ୍ ଅସ୍ମିନ୍ ଅବତାରେ ଫ୍ଲେଚ୍ଛସମୂହନିଧନେ ଔତ୍ପାତିକଗ୍ରହବିଶେଷ ଧୂମକେତୁମ୍ ଇବ କିମପି କରାଳଂ କରବାଳଂ ଧାରୟତି ।

9. रामावतारेण हरिः किं कृतवान् ?
ରାମାବତତେଣ ହରି: ରଣେ ବିକ୍ଷ୍ମ ଦିକ୍ପାଲେଶ୍ୟ ଦିକ୍ପତିକମନାଫ ରମଗାଙ୍ଗ ଜଣକଖରଲି ବନ୍ଦି ବିତରତି । ଦଶସୁ ଦିକ୍ଷୁ ରାବଣସ୍ୟ ଦଶାନନମ୍ ଉପହାରରୂପେଣ ପ୍ରଦତ୍ତବାନ୍ ।

10. भगवत: वराहावतारं वर्णयत ।
Solution:
ପୁରା ଭଗବାନ୍ ନାରାୟତଃ ଦେବଲୋକନିର୍ମାଣାର୍ଥୀ ଯଦେବ ଅଣ୍ଡସ୍ୟ ରଚନଂ କୃତବାନ୍ ତସ୍ମାତ୍ ପୃଥ‌ିବ୍ୟା କାଞ୍ଚନଗିରଃ ଅଭବତ୍ । ସୁବର୍ଣ୍ଣଗିରିମାଂ ଗୁରୁଭାରେଣ ଧରିତ୍ରୀ ପ୍ରକମ୍ପିତା ଅଭୂତ୍ । ପୁନଃ ନାରାୟଣାତ୍ମକଂ ତେଜୋମୟିଦିବ୍ୟ – ଜଳେନ କ୍ରମଶଃ କ୍ଷିତିଃ ଅସକ୍ତା ସନ୍‌ ରସାତଳଂ ପ୍ରାବିଶତ୍ । ଲୋକହିତାର୍ଥେ ଭଗବାନ୍ ନାରାୟତଃ ବରାହାବତାରଂ ଧୃତ୍ଵା ଜଳକ୍ରୀଡ଼ୟା ତନ୍ମଧାତ୍ ପୃଥ‌ିବୀ ସୁଦର୍ଶନାର୍ଥେ ସ୍ଥାପୟିତ୍ୱ ବହିଃ ଆଦେତୁଃ ପ୍ରଯତଂ କୃତବାନ୍ । ପୃଥ୍ବୀ ବରାହରୂପଧାରିଣା ଭଗବତା ନାରାୟଣେନ ସମୁଦ୍ଧତା ସୁସ୍ଥାପିତା ଚ ।

11. केशवस्य वामनावतारं वर्णयत ।
Solution:
ଭଗବତଃ କେଶବସ୍ୟ ଦଶବିଧରୂପମଧ୍ୟ ବାମନାବତାରମ୍ ଅନ୍ୟତମମ୍ । ଅସ୍ମିନ୍ ଅବତାରେ ସ୍ୱ ବାମନରୂପେଣ ବଲିଂ ଛଳୟତି । ଅସ୍ୟ ବାମନସ୍ୟ ସ୍ୱରୂପମ୍ ଅଦ୍‌ଭୂତମ୍ । ଭଗବାନ୍ ବାମନାବତାରେ ବଳେ ସମୀପଂ ଗତ୍ବା ପଦତ୍ରୟଂ ପରିମିତଂ ଭୂମିଂ ଯାଚିତବାନ୍ । ତ୍ରିପାଦବିକ୍ଷେପଣେ ସମଗ୍ର ପୃଥ୍ବୀ ସଚରାଚରବିଶ୍ଵ ଚ ଆକ୍ରାନ୍ତ ବକିଂ ଛଳୟିତ୍ଵା ତଂ ପାତାଳପୁରୀ ପ୍ରେଷିତବାନ୍ । ଅସ୍ୟ ବଳେ ପଦନଖେଭ୍ୟ ପବିତ୍ର ଜଳଂ ନିତଂ ଭବତି । ଅନେନ ଜଳେନ ସମଗ୍ର ଲୋକଂ ପାବନଂ ଭବତି । ଭଗବାନ୍ ବଳେ ନିଧନାର୍ଥୀ ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥ ଚ ବାମନାବତାରଂ ଧୃତବାନ୍ ।

12. केशवस्य बुद्धशरीरं वर्णयत ।
Solution:
ଦଶାବତାରମଧେ ଭଗବତଃ ବୁଦ୍ଧବତାରମ୍ ଅନ୍ୟତମମ୍ । ବେଦପ୍ରତିପାଦିତେଷୁ କେଷୁଚିତ୍ ଯଜ୍ଞେଷୁ ହିଂସା ପ୍ରବର୍ତ୍ତମାନା ଆସୀତ୍ । ତଦା ଲୁମ୍ବିନୀଗ୍ରାମେ ଶୁଦ୍ଧୋଦନସ୍ୟ ପୁତ୍ରରୂପେଣ ବୁଦ୍ଧ ଅଜନୟତ୍ । ଭଗବାନ୍ ବୁଦ୍ଧ ବେଦେଷୁ ସ୍ଥିତାନି ହିଂସାପୂର୍ଣ୍ଣଯଜ୍ଞପ୍ରତିପାଦକାନି ବଚନାନି ନିନ୍ଦିତବାନ୍ ଆସୀତ୍ । ପଶୁବଳୀଜନିତ ହିଂସାଂ ବିନିନ୍ଦ୍ୟ ସଂସାରେ ଅହିଂସାୟା ପ୍ରଚାରଂ କୃତବାନ୍ । ବୁଦ୍ଧସ୍ୟ ହୃଦୟମ୍ ଅତୀବ ଦୟାପୂର୍ଣ୍ଣମାସୀତ୍ । ଅତଃ ହିଂସାୟା ନିବୃତ୍ୟର୍ଥୀ କେଶବ ବୁଦ୍ଧାବତାରଂ ଧୃତବାନ୍ ଆସୀତ୍ ।

दीर्घप्रश्नोत्तरम्

1. भगवतः दशावतारं संक्षेपेण विवृणुत ।
Solution:
ଭଗବାନ୍ ଅସ୍ଥିନ୍ ସଂସାରେ ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥୀ ଯୁଗେ ଯୁଗେ ସମ୍ଭବତି । ଭଗବତଃ ଦଶାବତାରସ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନଂ ଙଯେପେଣ ପ୍ରଦାୟରେ ପ୍ରଥା –

(୧) ମସ୍ୟାବତାରଃ – ପ୍ରଳୟପୟୋଧ୍ଵଜଳେ ବେଦାନ୍ ଉଦ୍ଧୃତବାନ୍ ।
(୨) କଚ୍ଛପାବତାରଃ – ଅସ୍ଥିରାଂ ପୃଥ‌ିବୀ ସ୍ଥିରୀକୃତବାନ୍ ।
(୩) ବରାହାବତାରଃ – ଜଳେ ନିମଜ୍ଜତଂ ପୃଥ‌ିବୀ ଧୃତବାନ୍
(୪) ନରସିଂହାବତାରଃ – ନ୍ଦେତ୍ୟହିରଣ୍ୟକଶିପୁ ହତବାନ୍‌ |
(୫) ବାମନାବତାରଃ – ବଳେ ଗର୍ବଂ ନଷ୍ଟବାନ୍ ।
(୭) ରାମାବତାର: – ଲଙ୍କେଶରାବରଂ ହତବାନ୍ ।
(୮) ହଳଧରାବତାରଃ – କଂସାସୁରଂ ହତବାନ୍ ।
(୯) ବୁଦ୍ଧାବତାରଃ – ହିଂସାପରଂ ଯଜ୍ଞ ନିନ୍ଦିତବାନ୍ ।
(୧୦) କଳ୍‌କ୍ୟବତାରଃ – ମେଚ୍ଛାନାଂ ନିଧନଂ କୃତମ୍ ।

ଅସ୍ମିନ୍ କ୍ରମେ କବି ଜୟଦେବକୃତସ୍ତୁତଃ ଯଥା –

” ବେଦାନୁଦ୍ଧିରତେ ଲଗନ୍ତି ବହୁତେ ଭୁଗୋଲମ୍ନବସ୍ତତେ
ଦୈତ୍ୟାନ୍ ଦାରୟତେ ବଳଂ ଛଳୟତେ କ୍ଷତ୍ରକ୍ଷୟଂ କୁର୍ବତେ ।
ପୌଲସ୍ତ୍ୟ ଲଗରେ ଦୁଇ କଲପରେ କାରୁଣ୍ୟମଜନ୍ମରେ
ମେଚ୍ଛାନ୍ମ ର୍ଜ୍ଜୟତେ ଦଶାକୃତିକୃତେ କୃଷ୍ଣାୟ ତୁଭ୍ୟ ନମଃ ।”

2. वामनावतारस्य पौराणिकमहत्त्वं वर्णयत ।
Solution:
ଭଗବତଃ ଦଶାବତାରମଧ୍ୟ ବାମନାବତାରଃ ଅନ୍ୟତମ । ଅସ୍ୟ ଅବତାରସ୍ୟ ପୌରାଣିକୀ କଥା ଇଦୃଶମ୍ – ବହିଃ ଅତୀବ ଧାର୍ମିକଃ ସାତ୍ତ୍ଵିକଃ ଚ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ମହତଯଜ୍ଞମ୍ ଅନୁଷ୍ଠିତମ୍ । ବଳେ ଇନ୍ଦ୍ରଣ ସାକଂ ଶତ୍ରୁତା ଆସୀତ୍ । ଇନ୍ଦ୍ରପଦଂ ପ୍ରାପ୍ତି ବଲିଂ କରିଷ୍ଯତି ଇତି ଆଶଙ୍କାୟାଂ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ବାମନାବତାରମ୍ ଅଧାରୟତ୍ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଅବତାରେ ବଳଂ ତ୍ରିପାଦଭୂମିଂ ଯାଚିତବାନ୍ । ବଳି ଭଗବାନ୍ ବିସ୍ଫୋ ପରମଭକ୍ତା ଆସୀତ୍ । ତ୍ରିବିକ୍ରମବିଷ୍ଣୁ ପ୍ରଥମ ପାଦକ୍ଷେପେଣ ବିଶ୍ବମ୍, ଦ୍ୱିତୀୟପାଦକ୍ଷେପଣ ତ୍ରିଭୁବନମ୍ ଅଯାଚତ୍ । ଶେଷ ତୃତୀୟପାଦଂ ବଳେ ମସ୍ତକସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥାପିତବାନ୍ । ବହିଃ ପାତାଳପୁରଂ ଗତବାନ୍ । ଇୟଂ କଥା ଅତୀବ ରମଣୀୟା ଭବତି ।

3. भगवतः मत्स्यावतारं वर्णयत ।
Solution:
ଭଗବତଃ ଦଶାବତାର ମଧ୍ୟ ମସ୍ୟାବତାରଃ ଅନ୍ୟତମଃ । ପୁରା କଳ୍ପାନ୍ତେ ଯଦା ଭଗବାନ୍ ପ୍ରଜାପତିଃ ଏତଦ୍ ଦୃଷ୍ଟା ନ କେନାଽପି ଦୈତ୍ୟେନ ବେଦାନାଂ ଶୁଦ୍ଧା କାରଣଂ ତଦର୍ଥଦର୍ଶନଂ ଚ କର୍ତୁ ଶକ୍ୟମ୍ ଇତି ବିଚିନ୍ତା ଶ୍ରୁତୀନାମ୍ ଉଦ୍ଧାରାର୍ଥେ ମତ୍ସ୍ୟବତାରଂ ଧୃତବାନ୍ । ମହାପ୍ରଳୟକାଳେ ମତ୍ସ୍ୟ ମନୁନା ସୁରକ୍ଷିତଃ ପୁନଶ୍ଚ ମସ୍ୟା ଅପି ମନୁ ରକ୍ଷିତବାନ୍ । ପ୍ରତ୍ୟାହରତ୍‌ । ଅନନେ ପ୍ରକାରେଣ ବେଦାନାଂ ରକ୍ଷା ଭଗବତା ମତ୍ସ୍ୟନ କୃତା । ତସ୍ୟ ବିଷୋ ପ୍ରସାଦାତ୍ ସୋଽୟଂ ମନୁଃ ବୈବସୁତଃ ମନୁଃ ଇତି ଖ୍ୟାତ । ଏତାଦୃଶଂ ମସ୍ୟାବତାରଂ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ପ୍ରଳୟପୟୋଧ୍ଵଳେ ବହିତ୍ରଚରିତ୍ର ବିହିତମ୍ ଅନାୟାସେନ ବେଦମ୍ ଉଦ୍ଧୃତବାନ୍ ।

दशावतारस्तुति – 

ଶ୍ଳୋକ – ୧

प्रलयपयोधिजले धृतवानसि वेदम्
विहितवहित्रचरित्रमखेदम् ।
केशव धृतमी नशरीर जयजगदीश हरे ।।१।।

ଅନ୍ନୟ – (ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ) ପ୍ରଳୟପୟୋଧ୍ଵଜଳେ ବହିତ୍ରଚରିତ୍ର ବିହିତଃ ଅଖେଦଂ ବେଦଂ ଧୃତବାନ୍ ଅସି । ହେ ମୀନଶରୀରଧୃତ କେଶବ ! ଜଗଦୀଶ ହରେ ! (ତବ) ଜୟଃ (ଭବତୁ) ।

ଣଦାଥ – ପ୍ରଳୟକାଳୀନ ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ । ବହିତ୍ରଚରିତ୍ର = ନୌକାର ଚରିତ୍ରକୁ । ବିହିତଃ = ଧାରଣ କରି । ଅଖେଦଂ = ଅକ୍ଳେଶରେ । ବେଦଂ = ବେଦକୁ । ଧୃତବାନ୍ ଅସି = ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ । କେଶବ = ହେ କୃଷ୍ଣ ! ମୀନଶରୀରଧୃତ = ମତ୍ସ୍ୟଶରୀରଧାରୀ । ହରେ = ହେ ହରି ! ଜଗଦୀଶ = ଜଗତ୍ ପ୍ରଭୁ । ଜୟ = ବିଜୟ ହେଉ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।ଅନୁବାଦ – ପ୍ରଳୟକାଳର ସମୁଦ୍ରଜଳରେ ନୌକାର ଚରିତ୍ରକୁ (ମନୁ ଓ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ) ଧାରଣ କରି ଅକ୍ଳେଶରେ ବେଦକୁ ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲ । ହେ କୃଷ୍ଣ ! ମତ୍ସ୍ୟଶରୀରଧାରି ! ଜଗତପ୍ରଭୁ ହରି ! ତୁମର ବିଜୟ ହେଉ ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ଦଶାବତାରସ୍ତୁତଃ’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ମୁରଲୀମନୋହରସ୍ୟ ନଟବରନାଗରସ୍ୟ ଅବତାରିପୁରୁଯାସ୍ୟ ଶ୍ଵାତ୍କପେଜରା ଗୋପିକାପରିବେଶରଣା ଣ୍ଡାରାଧାକାଣ ପ୍ମ୍ମୁନା ତଟସମେ ନିଧୁବନଲାଲାଂ ଲଲିତଲଦ୍ଦିତୈ: ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବାଃ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହ ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ସତ୍ସାହିତ୍ୟରସମକାନାଂ ପରମାଦଶୋୟମ୍ ଆନଦବୈଭବ ଚେତି ନାପ୍ତପତ୍ର ସଂଶଯେରର୍ବନ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତଃ ମନୁମହର୍ଷେ ବେଦସ୍ୟ ଚ ପୁନରୁତ୍‌ଥାନମ୍ ଅଭବତ୍ । ଦକ୍ଷିଣସ୍ୟା ଦିଶି ଶଙ୍ଖାସୁରନାମଙ୍କ ରାକ୍ଷସଂ ସମୁଦ୍ରେ ଅତିଷ୍ଠତ୍ । ଡଃ ସର୍ବାନ୍ ବେଦାନ୍ ସମୁଦ୍ରେ ନିମଜ୍ଜିତବାନ୍ । ଭଗବାନ୍ ମତ୍ସ୍ୟବତାରେ ଶଙ୍ଖାସୁରଂ ହତ୍ମା ବେଦମ୍ ଉଦ୍ଧୃତବାନ୍ । ପ୍ରଳୟପୟୋଧ୍ଵଜଳେ କୃତନୌକାକାର୍ଯ୍ୟମ୍ ଆନାୟାସଂ ବେଦଂ ଧୃତବାନ୍ ଅସି । ହେ କେଶବ ! ଧୃତମୀନଶରୀର ! ଜଗଦୀଶ ! ହରେ ! ତବ ବିଜୟଂ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଧୃତବାନସି = ଧୃତବାନ୍ + ଅସି । ବିହିତବହିତ୍ରଚରିତ୍ରମଖେଦମ୍ = ବିହିତଃ + ବହିତ୍ର + ଚରିତ୍ରମ୍ ଜୟଜଗତ୍ + ଈଶ ।

ସମାସ = ପୟୋଧେ ଜଳମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ବହିତ୍ରଚରିତ୍ରମ୍ = ବହିତ୍ରସ୍ୟ ଚରିତ୍ରମ୍ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।.ମୀନଶରୀରମ୍ = ମୀନସ୍ୟ = ଶରୀରମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଜଗଦୀଶଃ = ଜଗତଃ ଈଶଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଧୃତମୀନଶରୀର = ଧୃତଂ ମୀନଶରୀରଂ ଯସ୍ୟ ସିଂ, ସଂବୋଧନେ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) !

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କେଶବ, ହରେ = ସମ୍ବୋଧନ ୧ମା। ପ୍ରଳୟପୟେଧ୍ଵଜଳେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ବେଦମ୍, ବହିତ୍ରଚରିତ୍ରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତୟ – ଧୃତବାନ୍ = ଧୃ + କ୍ତବତ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨.

क्षितिरतिविपुलतरे तव तिष्ठति पृष्ठे
धरणिधरणकिणचक्रगरिष्ठे ।
केशव धृतकच्छपरूप जय जगदीश हरे ।।२।।
କ୍ଷିତିରତିବିପୁଳତରେ ତବ ତିଷ୍ଠତି ପୃଷ୍ଠ
କେଶବ ଧୃତକଚ୍ଛପରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ || ୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ହେ କେଶବ ! ଧରଣିଧରଣ କିଣଚକ୍ରଗରିଷେ ତବ ଅତି ବିପୁଳତରେ ପୃଷେ କ୍ଷିତି ତିଷ୍ଠତି । ହେ ଜଗଦୀଶ ଧୃତକଚ୍ଛପରୂପ (ହେ କୂର୍ମ !) ନଂ (ଜୟ) ଜୟ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କେଶବ = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! । ଧରଣି = ପୃଥବୀ । ଧରଣ = ଧାରଣ । କିନଃ = ଶୁଷ୍କବ୍ରଣ । ଚକ୍ର = ଚକ୍ରଆକାରବିଶିଷ୍ଟ । ଗରିଷ୍ଠ = ଗୁରୁତମ | ତବ = ତୁମର । ଅତି = ଅତ୍ୟନ୍ତ (ଘଟାନ୍ତରେ ଅଗୋଚର) । ବିପୁଳତରେ = ସୁବିସ୍ତୃତ । ପୃଷେ = ପିଠିରେ । କ୍ଷିତିଃ = ହସ୍ତପଦାଦିଅବୟବଯୁକ୍ତା ପୃଥ‌ିବୀ । ତିଷ୍ଠତି – ରହିଛି । କଚ୍ଛପରୂପ = କୂର୍ମରୂପ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କ୍ଷିତିରତିବିପୁଳତରେ = କ୍ଷିତିଃ + ଅତିବିପୁଳତରେ । ଜଗଦୀଶ = ଜଗତ୍ + ଈଶ ।

ସପାସ – ଧରଣ୍ୟ ଧରନଃ (୬୩ ତତ୍) । ଚକ୍ରଗରିଷ୍ଠ = ଚକ୍ରଣ ଗରିଷ୍ଠ, ତସ୍ମିନ୍ (୩ୟା ତତ୍) । କଚ୍ଛପରୂପମ୍ = କଚ୍ଛପସ୍ୟ ରୂପମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵ) । ଜଗଦୀଶଃ ଜଗତଃ ଈଶଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତବ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଚକ୍ରଗରିଷ୍ଠ, ବିପୁଳତରେ, ପୃଷ୍ଠ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । କେଶବ, ଜଗଦୀଶ, ହରେ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଧୃତଃ = ଧୃ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୩

वसति दशनशिखरे धरणी तव लग्ना
शशिनि कलङ्ककलेव निमग्ना ।
केशव धृतशूकररूप जय जगदीश हरे ।। ३ ।।
ବସତି ଦଶନଶିଖରେ ଧରଣୀ ତବ ଲଗ୍ନା
ଶଶିନି କଳଙ୍କକଳେବ ନିମଗ୍ନା ।
କେଶବ ଧୃତଶୂକରରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ || ୩ ||

ଅନ୍ବୟ – ହେ କେଶବ ! ଶଶିନି ନିମଗ୍ନା କଳଙ୍କକଳେବ, ତବ ଦଶନଶିଖରେ ଧରଣୀ ଲଗ୍ନା (ସତି) ବସତି । ହେ ଜଗଦୀଶ ! ହେ ହରେ ! ଧୃତଶୂକରରୂପ ଦଂ ଜୟ ଜୟ ।

ଣଦାର୍ଥ – ହେ କେଶବ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ଶଶିନି = ଚନ୍ଦ୍ରମାରେ । ନିମଗ୍ନା କଳଙ୍କ କଳା ଭଳି | ତବ = ତୁମର । ଦର୍ଶନ = ଦନ୍ତ । ଶିଖରେ = ଅଗ୍ରଭାଗରେ । ଧରଣୀ = ପୃଥ୍ବୀ | ଲଗ୍ନା = ସଂଲଗ୍ନା ବା ସଂଯୁକ୍ତା । ବସତି = ରହିଛି । ଶୂକରରୂପ = ବରାହ ସ୍ଵରୂପ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଦିବିଛେଦ – କଲକକେବ = କଳଙ୍କକଳା + ଇବ ।

ସମାସ – ଦଶନଶିଖରେ = ଦଶନ ଶିଖରମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । କଳଙ୍କକଳା = କଳଙ୍କସ୍ୟ କଳା (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ବରାହ = ବରାନ୍ ଆହନ୍ତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କେଶବ ! = ସମ୍ବୋଧନ ୧ ମା । ଧରଣୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ତବ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ | ଦଶନଶିଖରେ, ଶିଶିନି = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ଜଗଦୀଶ, ହରେ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଧୃତ = ଧୃ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୪

तव करकमलवरे नखमद्भुतशृङ्गम्
दलितहिरण्यकशिपुतनुभृङ्गम् ।
केशव धृतनरहरिरूप जय जगदीश हरे ||४||

ଣବ କରକମକରେ ନଖମ୍ବହରୁଭଣମ୍ନ
ଦଲିତହିରଣ୍ୟକଶିପ୍ନପନ୍ତଲମ୍ବ |
କେଶବ ଧୃତନରହରିରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ ॥ ୪ ॥.

ଅନ୍ମସ – ହେ କେଶବ ! ତବ କରକମଳବରେ ନଖମଦ୍‌ଭୁତଶୃଙ୍ଗ ହିରଣ୍ୟକଶିପୁତନୁଭୃଙ୍ଗ ଦଳିତଃ । ହେ ଧୃତନରହରିରୂପ ଜଗଦୀଶ ହରେ – ତଂ ଜୟ ଜୟ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କେଶବ = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ତବ = ତୁମର | କରକମଳେ = ହସ୍ତପଦ୍ମ-ମାନଙ୍କରେ । ବରଂ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ |

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କେଶବ = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ତବ = ତୁମର । କରକମଳେ = ନଖମଦ୍‌ଭୁତଶୃଙ୍ଗ = ନଖମାନ ଅଦ୍‌ଭୂତ ଶୃଙ୍ଗପ୍ରାୟ । ହରିଣ୍ୟକଶିପୁ = ଏକ ଦୈତ୍ୟ । ତନୁ = ଶରୀର । ଭୃଙ୍ଗ ଦଳିତଃ = ବିଦଳନ କଲ । ନରହରିରୂପ = ନୃସିଂହ ସ୍ଵରୂପ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ଜଗଦୀଶ = ଜଗତ୍ + ଈଶ ।

ସମାସ – କରକମଳମ୍ = କରଃ କମଳମ୍ ଇବ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । ହିରଣ୍ୟକଶିପୁତନୁଃ = ହିରଣ୍ୟକଶିପୋ ତନୁ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ନରହରି = ନରଃ ହରି ଇବ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । କରକମଳବରେ = କରକମଳାନାଂ ବରଂ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ତନୁଭୃଙ୍ଗମ୍ = ତନୁନା ଭୃଙ୍ଗମ୍ (୩ୟା ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କେଶବ, ଜଗଦୀଶ, ହରେ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । କରକମଳବରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଧୃତଃ = ଧୃ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୫

छलयसि विक्रमणे बलिमद्भुतवामन
पदनखनीरजनितजनपावन ।
केशव धृतवामनरूप जय जगदीश हरे ||५||

ଛଳୟସି ବିକ୍ତମଣେ ବଣିମଦ୍ରୁତତାମନ
ପଦନଖନାରକନିତକନପାତନ |
କେଶବ ଧୃତବାମନରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ || ୫ ||

ଅନ୍ବୟ – ହେ କେଶବ ! ବିକ୍ରମଣେ ଅଦ୍ଭୁତବାମନରୂପେଣ (ରଂ) ବଳି ଛଳୟସି । (ତବ) ପଦନଖନୀରଜନିତଜନପାବନ (କୃତଃ) । ହେ ଧୃତବାମନରୂପ ଜଗଦୀଶ ! ହେ ହରେ ମାଂ ଜୟ ଜୟ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! । ବିକ୍ରମଣେ = ତ୍ରିବିକ୍ରମ ଅବସ୍ଥାରେ ବା ପାଦବିକ୍ଷେପରେ । ଅଦ୍‌ଭୁତ = ବାମନର ଯେଉଁ ପଦନଖ ଜଳରେ ଜନିତ ଲୋକମାନଙ୍କର ପବିତ୍ରତା । ବଲିଂ = ପ୍ରହ୍ଲାଦବଂଶୀୟ ରାଜାଙ୍କୁ । ଛଳୟସି = ଛଳନା କରିଛ । ପଦନଖନୀରଜନିତଜନପାବନ = ପାଦପଦ୍ମର ନଖ ଲାଗି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡଭାଣ୍ଡ ଭାଜି ଯେ କାରୁଣ୍ୟଜଳ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଭିତରକୁ ପଶୁଛି । ଧୃତବାମନରୂପ = ହେ ବାମନରୂପଧାରୀ । ଜଗଦୀଶ = ଜଗଦ୍‌ପ୍ରଭୁ । ହରେ = ହେ ହରି । ବଂ ଜୟ ଜୟ = ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସମାସ – ପଦନଖ = ପଦୟୋ ନମଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵ) । ଜନପାବନଃ = ଜନାନାଂ ପାବନଃ ( ୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କେଶବ, ଜଗଦୀଶ, ହରେ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବିକ୍ରମଣେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ବଳିମ୍ କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ଶ୍ଳୋକ – ୬

क्षत्रिय रुधिरमये जगदपगतपापं
स्नपयसि पयसि शमितभवतापम् ।
केशव धृतभृगुपतिरूप जय जगदीश हरे ||६||

ଛଳୟସି ବିକ୍ତମଣେ ବଣିମଦ୍ରୁତତାମନ
ପଦନଖନାରକନିତକନପାତନ |
କେଶବ ଧୃତବାମନରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ || ୬ ||

ଅନ୍ନୟ – ହେ କେଶବ! (ରଂ) କ୍ଷତ୍ରିୟରୁଧୁରମୟେ ସ୍ନପୟସି, ପୟସି ଜଗତ୍‌ପାପମ୍ ଅପଗତଃ ଭବତାପଂ ଶମିତଃ । ହେ ଜଗଦୀଶ ! ଧୃତଭୃଗୁପତିରୂପ । ହରେ ବଂ ଜୟ ଜୟ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଦେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! କ୍ଷତ୍ରିୟ = ଯୋଧା ବା ବୀର । ରୁଧୁରମୟ = ରକ୍ତମୟ । ଜଗତ୍ = ସଂସାରର । ପାପମ୍ = ପାପକୁ । ଅପଗତଃ ଭବତାପମ୍ = ସାଂସାରିକ ଦୁଃଖକୁ । ଶମିତଃ = ଦୂର କରିଥିଲ | ସ୍ନପୟସି = ସ୍ନାନ କରାଇଛ । ପୟସି = ଜଳରେ । = ପ୍ରଶମିତ । ଭୃଗୁପତିଃ = ପରଶୁରାମ । ଜଗଦୀଶ = ଜଗତ୍‌ପ୍ରଭୁ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରେ:
ସନ୍ଦିବିଚ୍ଛେଦ – ଜଗଦପଗତପାଦଂ = ଜଗତ୍ + ଅପଗତପାପମ୍ ।

ସମାସ – କ୍ଷତ୍ରିୟରୁଧରଃ = କ୍ଷତ୍ରିୟାମାଂ ରୁଧୁରଃ (୬୩ ତତ୍) । ଜଗତ୍ଵପଗତପାପଂ = (୫ମୀ ତତ୍) । ଭବତାପମ୍ = ଭବସ୍ୟ ତାପମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଭୃଗୁପତିରୂପମ୍ = ଭୃଗୁପତଃ ରୂପମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରୁଧୁରମୟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ | ପାପଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପୟସି = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ | ଭବତାପମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କେଶବ, ଜଗଦୀଶ, ହରେ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶମିତଃ = ଶମ୍ + ଈଣ୍ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୭

वितरसि दिक्षु रणे दिक्पतिकमनीयं
दशमुखमौलिबलिं रमणीयम् ।
केशव धृतरामशारीर जय जगदीश हरे ।।७।।

ଛଳୟସି ବିକ୍ତମଣେ ବଣିମଦ୍ରୁତତାମନ
ପଦନଖନାରକନିତକନପାତନ |
କେଶବ ଧୃତବାମନରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ ॥୭॥

ଅନ୍ବୟ – ହେ କେଶବ! (ରଂ) ରଣେ ଦିକ୍ଷୁଃ ବିତରସି ଦିକ୍ପତି କମନୀୟଂ, ଦଶମୁଖମୌଳିବଳଂ ରମଣୀୟମ୍ । ହେ ଜଗଦୀଶ ! ଧୃତରାମଶରୀର, ହେ ହରେ, ନଂ ଜୟ ଜୟ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ରଣେ = ଯୁଦ୍ଧରେ । ଦିକ୍ଷୁଃ = ଦିଗବିଦିଗରେ । ବିତରସି = ବିତରଣ କଲ । ଦିକ୍ପତିଃ = ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦିକ୍ପାଳ । କମନୀୟଂ = ରମଣୀୟ ବା ମନୋହର । ଦଶମୁଖୀ = ରାବଣ । ମୌଳି = ଶିର ବା ମସ୍ତକ । ବକିଂ = କାଟି । ରମଣୀୟମ୍ = ମନୋହର । ଜଗଦୀଶ = ଜଗତ୍ ଈଶ୍ବର । ଧୃତାରାମଶରୀର =
ଶ୍ରୀରାମରୂପଧାରୀ । = ହରେ = ହରି | ଜୟ = ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାଜଣେ:
ସମାସ – ଦିକ୍ଯଦି: = ଦିଶାଂ ପତିଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଦଶମୁଖୀ = ଦଶଃ ମୁଖ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଦିକ୍‌ପତିକମନୀୟମ୍ = ଦିକ୍‌ତଃ କମନୀୟମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି — ଦିକ୍ଷୁଃ, ରଣେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । କେଶବ, ଧୃତରାମଶରୀର, ଜଗଦୀଶ, ହରେ ୧ ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କମନୀୟମ୍ = କମ୍ + ଅନୀୟ । ରମଣୀୟ = ରମ୍ + ଅନୀୟ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୮

वहसि वपुषि विशदे वसनं जलदाभं
हलहतिभीतिमिलितयमुनाभम् ।
केशव धृतहलधररूप जय जगदीश हरे ।।८।।

ଛଳୟସି ବିକ୍ତମଣେ ବଣିମଦ୍ରୁତତାମନ
ପଦନଖନାରକନିତକନପାତନ |
କେଶବ ଧୃତହଳଧରରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ || ୮ ||

ଅନ୍ବୟ – ହେ କେଶବ! ବିଶଦେ ବପୁଷି ତାଂ ଜଳଦାରଂ ବସନଂ ବହସି । (ତତ୍ତ୍ଵ) ହଳହିତିଭିତିମିଳିତଯମୁନାଭମ୍, ହେ ଜଗଦୀଶ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ ହେ ହରେ ସ୍ଵଂ ଜୟ ଜୟ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ବିଶଦେ = ସ୍ଵଚ୍ଛ ବା ଚନ୍ଦ୍ରମା କିରଣ ଭଳି ଧବଳିତ | ବହୁ = ଦେହରେ । ତାଂ = ତୁମକୁ । ଜଳଦାଭାଂ ! ସ୍ଵଚ୍ଛ ବା ଚନ୍ଦ୍ରମା କିରଣ ଭଳି ଧବଳିତ । ବହୁ = ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ବିଶଦେ = ହଳ ଧାରଣର (ବଳରାମ) ରୂପକୁ ଧରିଲ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଛେଦ – କଲପାଇଁ = ଜଳଦ + ଆଭମ୍ । ଯମୁନାଭମ୍ = ଯମୁନା + ଆଭମ୍ ।

ସମାସ – କଲଦ: = ଜଳଂ ଦଦାତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍) । ଜଳଦାଭମ୍ = ଜଳଦଃ ଇବ ଆଭା ଯସ୍ୟ ସ ତମ୍ ହଳେନ ହତିଃ (୩ୟା ତତ୍) । ଯମୁନାଭମ୍ = ଯମୁନା ଇବ ଆଭା ଯସ୍ୟ ଡଃ ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) | ହଳଧରଃ = ହଳଂ ଧାରୟତି ଇତି (ଉପପଦ୍ ତତ୍) ।

ସକାରଣତିଭକ୍ତି – ବପୁଷି, ବିଶଦେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ଜଗଦୀଶ, ହରେ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା ।

ପୃକ୍ତିପୃତ୍ୟୟ – ବସନମ୍ = ବସ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୦

म्लेच्छनिवहनिधने कलयसि करवालं
धूमकेतुमिव किमपि करालम् ।
केशव धृतक किशरीर जय जगदीश हरे ||१०||
ମ୍ଳେଛନିବଦୃନଧନେ କଲମ୍ବରି କରତାଳ
ଧୂମକେତୁମିବ କିମପି କରାଳମ୍ ।
କେଶବ ଧୃତକଳ୍‌କିଶରୀର ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ || ୧୦ ||

ଅନ୍ବୟ – ହେ କେଶବ! ବିଶଦେ ବପୁଷି ତାଂ ଜଳଦାରଂ ବସନଂ ବହସି । (ତତ୍ତ୍ଵ) ହଳହିତିଭିତିମିଳିତଯମୁନାଭମ୍, ହେ ଜଗଦୀଶ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ ହେ ହରେ ସ୍ଵଂ ଜୟ ଜୟ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ବିଶଦେ = ସ୍ଵଚ୍ଛ ବା ଚନ୍ଦ୍ରମା କିରଣ ଭଳି ଧବଳିତ | ବହୁ = ଦେହରେ । ତାଂ = ତୁମକୁ । ଜଳଦାଭାଂ ! ସ୍ଵଚ୍ଛ ବା ଚନ୍ଦ୍ରମା କିରଣ ଭଳି ଧବଳିତ । ବହୁ = ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ବିଶଦେ = ହଳ ଧାରଣର (ବଳରାମ) ରୂପକୁ ଧରିଲ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ଧୂମକେତୁମ୍ + ଇବ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି ।

ସମାସ – ମେଚ୍ଛନିବହନିଧବେ = କ୍ଳେଚ୍ଛାନାଂ ନିବହିଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍), ତେରାଂ ନିଧନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । କରବାଳ, କରାଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଧୂମକେତୁମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କେଶବ, ଧୃତକଳ୍‌କିଶରୀର, ଜଗଦୀଶ, ହରେ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିଧନମ୍ = ନି + ହନ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୧

श्रीजयदेवकवे रिदमुदितमुदारं
शृणु सुखदं शुभदं भवसारम् ।
केशव धृतदशविधरूप जय जगदीश हरे ।।११।।
ଣ୍ଡାକଯତେବକବେରିଦମ୍ଦିବାର
ଶୃଣୁ ସୁଖଦଂ ଶୁଭଦଂ ଭବସାରମ୍ ।
କେଶବ ଧୃତଦଶବିଧରୂପ ଜୟ ଜଗଦୀଶ ହରେ || ୧୧ ||

ଅନ୍ବୟ – ହେ କେଶବ! ବିଶଦେ ବପୁଷି ତାଂ ଜଳଦାରଂ ବସନଂ ବହସି । (ତତ୍ତ୍ଵ) ହଳହିତିଭିତିମିଳିତଯମୁନାଭମ୍, ହେ ଜଗଦୀଶ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ ହେ ହରେ ସ୍ଵଂ ଜୟ ଜୟ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ବିଶଦେ = ସ୍ଵଚ୍ଛ ବା ଚନ୍ଦ୍ରମା କିରଣ ଭଳି ଧବଳିତ | ବହୁ = ଦେହରେ । ତାଂ = ତୁମକୁ । ଜଳଦାଭାଂ ! ସ୍ଵଚ୍ଛ ବା ଚନ୍ଦ୍ରମା କିରଣ ଭଳି ଧବଳିତ । ବହୁ = ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ବିଶଦେ = ହଳ ଧାରଣର (ବଳରାମ) ରୂପକୁ ଧରିଲ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ଶ୍ରୀଜୟଦେବକରଃ + ଇଦମ୍ + ଉଦିତମ୍ + ଉଦାରମ୍ ।

ସମାସ – ଶ୍ରୀଜୟଦେବକକଃ = ଶ୍ରୀଜୟଦେବ ନାମା କବି, ତସ୍ୟ (ମଧ୍ୟମପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଉଦିତମୁଦାରଂ ଉଦିତମ୍ ଉଦାରମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ସୁଖଦମ୍ =ସୁଙ୍ଖ ଦଦାତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍) । ଶୁଭଦମ୍ (ଉପପଦ୍ ତତ୍) । ଭବସାରମ୍ = ଭବସ୍ୟ ସାରମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଇଦଂ = କଉଁରି ୧ ମା । ଉଦାରଂ, ସୁଖଦଂ, ଶୁଭଦଂ, ଭବସାରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କେଶବ, ଧୃତଦଶବିଧରୂପ, ଜଗଦୀଶ, ହରେ ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୨

वेदानुद्धरते जगन्तिवहते भूगोलमुद्बिभ्रते
दैत्यं दारयते बलिं छलयते क्षत्रक्षयं कुर्वते ।
पौलस्त्यं जयते हलं कलयते कारुण्यमातन्वते
म्लेच्छान्मूर्च्छयते दशाकृतिकृते कृष्णाय तुभ्यं नमः ||१२||
ବେଦାନ୍ତଉତେ କଗନ୍ତିବଦୃଢେ ରୁଗୋଲମ୍ବଦବିରରେ
ଦୈତ୍ୟ ଦାରୟତେ ବକିଂ ସ୍ଥଳୟତେ କ୍ଷତ୍ରକ୍ଷୟଂ କୁର୍ବତେ ।
ପୋଲଫ କମଡେ ହଲଂ କଲମରେ କାରୁଣ୍ୟମାତନୁତେ
ମେଚ୍ଛାନୁ ଚ୍ଛୟତେ ଦଶାକୃତିକୃତେ କୃଷ୍ଣାୟ ତୁଭ୍ୟ ନମଃ ॥ ୧୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ହେ କେଶବ! ବିଶଦେ ବପୁଷି ତାଂ ଜଳଦାରଂ ବସନଂ ବହସି । (ତତ୍ତ୍ଵ) ହଳହିତିଭିତିମିଳିତଯମୁନାଭମ୍, ହେ ଜଗଦୀଶ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ ହେ ହରେ ସ୍ଵଂ ଜୟ ଜୟ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ବିଶଦେ = ସ୍ଵଚ୍ଛ ବା ଚନ୍ଦ୍ରମା କିରଣ ଭଳି ଧବଳିତ | ବହୁ = ଦେହରେ । ତାଂ = ତୁମକୁ । ଜଳଦାଭାଂ ! ସ୍ଵଚ୍ଛ ବା ଚନ୍ଦ୍ରମା କିରଣ ଭଳି ଧବଳିତ । ବହୁ = ହେ କେଶବ ! = ହେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ! ବିଶଦେ = ହଳ ଧାରଣର (ବଳରାମ) ରୂପକୁ ଧରିଲ ।

ଅନ୍ନବାଦ – ହେ କୃଷ୍ଣ ! କୋଟି ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶକଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶୁକ୍ଳବର୍ଣ୍ଣ ତୁମର ଦେହରେ ନୀଳ ମେଘର ଆଭାପ୍ରାୟ ପଟ୍ଟବସ୍ତ୍ରକୁ ବହନ କରିଛ | ତୁମର ବସନ ଶୋଭା ହଳ ବା ଲଙ୍ଗଳ ପ୍ରହାର ଭୟରେ ଯମୁନାର ଜଳ ଆସି ସମ୍ମିଳିତ ହେବାପରି ହୋଇଛି । ହେ ଜଗଦୀଶ ହଳଧର ବଳରାମରୂପଧାରୀ, ହେ ହରି ତୁମର ଜୟ ହେଉ ।

ସଂସାରେ ପ୍ରବରକବିଭାବେନ ଅଭିବନ୍ଦ୍ୟତେ କବିକୁଳତିଳକୋ ଜୟଦେବ । କବିରୟମ୍ ଉତ୍କଳଦେଶେ କେନ୍ଦୁବିଲ୍ଵଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାନଂ ଲଭତେ । ଅତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଅବତାରୀ, ଅନ୍ୟ ମତ୍ସ୍ୟଦୟଃ ତସ୍ୟ ଅବତାରବିଗ୍ରହା ଇତି ପ୍ରମାଣୀକୃତମ୍ । ଶ୍ରୀଜୟଦେବସ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ହଳଧରଃ ବଳରାମୋ ବା ଅବତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ବଳରାମଃ । ଡଃ ନୀଳାମ୍ବରଃ ରୂପେଣ ପରିଚିତମ୍ । ବଳରାମ ଚନ୍ଦ୍ରମାୟା ଦ୍ୟୁତିମାଧମେନ ଧବଳିତଃ, ନୀଳମେଘସ୍ୟ ଆଭା ଇବ ବିମୋହିତଃ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ଯଦା ବୃନ୍ଦାବନେ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନପର୍ବତସ୍ୟ ଉପରି ସ୍ଥିତ୍ଵା ଗୋପୀ କ୍ରୀଡ଼ାନିମଗ୍ନ କାଦମ୍ବରୀପାନେନ ବିମୋହିତଃ ସନ୍‌ ସ୍ନାନାର୍ଥୀ ଯମୁନାମ୍ ଆହୂତଃ ତଦା ଯମୁନା ନାଗତେ କ୍ରୋଧୀତଃ ବଳରାମ ତାଂ ଶତଧାଂ କର୍ଭୁମ୍ ଉଦ୍ୟତଃ ଅଭୂତ୍ । ଯମୁନା ଭୟେନ ଆଗତ୍ୟ ବଳରାମସ୍ୟ ପାଦୌ ସମ୍ମିଳିତାଃ । ଯମୁନାଭ ଇବ ବଳରାମସ୍ୟ ବସନମ୍ । ଅତଃ ଶୁଭ୍ର ଦେହେ ମେଘବଣ୍ଟିଂ ଲଙ୍ଗଳହନନ ଭୟେନ ତ୍ବାମେବ ସେବିତୁମାଗତା ଯମୁନେବ ଚ ନୀଳ ବସନଂ ଧାରୟମାନଃ ହେ କେଶବ ! ଧୃତହଳଧରରୂପ, ଜଗଦୀଶ ହରେ ! ତବ ଜୟ ଭବତୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ବେଦାନ୍ନଦ୍ଧିରରେ = ବେଦାନ୍ତ + ଭଦ୍ଧରତେ | ରୁଗୋଲପଦତିତେ = ଲ୍ଗୋଲମ୍ + ଇତ୍ବିକତେ | କାରୁଣ୍ୟମାତତେ = କାରୁଣ୍ୟସ୍ + ଆଜନ୍ମରେ |

= କ୍ଷତ୍ରକ୍ଷୟଂ = କ୍ଷତ୍ରିୟାମାଂ କ୍ଷୟମ୍ (୬୩ ତତ୍) । ଦଶାକୃତି = ଦଶାନାମା ଆକୃତିଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ବେଦାନ୍, ଜପନ୍ତି, ଭୂଗୋଳମ୍, ଦୈତ୍ୟ, ହଳଂ, କାରୁଣ୍ୟ, ମେଚ୍ଛାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟ । ତ୍କଯାତ୍ମ, ତୁଣ୍ୟ = ନମଃ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଦଶାକୃତିକୃତେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 12 ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ Textbook Exercise Questions and Answers.

+2 2nd Year Odia Optional Chapter 12 ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ Question Answer

(କ) ବିକଳ୍ପ ସହ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ।
(ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।)

Question ୧ ।
‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ କାହାର ପରାଜୟ ବୁଝିବାକୁ ହେବ ?
(କ) ନ୍ୟାୟ
(ଖ) ଧର୍ମ
(ଗ) ସତ୍ୟ
(ଘ) ମିଥ୍ୟା
ଉ –
(ଘ) ମିଥ୍ୟା

Question ୨ ।
ତୁମେ ଅଙ୍କ ଶାସ୍ତ୍ର ସହିତ ଅନ୍ୟ କେଉଁ ଶାସ୍ତ୍ରକୁ ମାନ ବୋଲି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ କହିଛନ୍ତି ?
(କ) ବିଜ୍ଞାନ ଶାସ୍ତ୍ର
(ଖ) ଦର୍ଶନ ଶାସ୍ତ୍ର
(ଗ) ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର
(ଘ) ଭାଷା ଶାସ୍ତ୍ର
ଉ –
(କ) ବିଜ୍ଞାନ ଶାସ୍ତ୍ର

Question ୩ ।
ବିନୋବାଜୀ କେଉଁଭଳି ଭୂଦାନ ଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ ?
(କ) ଘୋଡ଼ାଗାଡ଼ିରେ
(ଖ) ଶଗଡ଼ଗାଡ଼ିରେ
(ଗ) ପଦବ୍ରଜରେ
(ଘ) ରେଳଗାଡ଼ିରେ
ଉ –
(ଗ) ପଦବ୍ରଜରେ

Question ୪ ।
ପୃଥ‌ିବୀ ବା ମାଟିର ଗୋଟିଏ କେଉଁ ମନ୍ତ୍ର ଅଛି ?
(କ) ସମ୍ମୋହନୀ
(ଖ) ଆକର୍ଷଣୀ
(ଗ) ପଦବ୍ରଜରେ
(ଘ) ଶୂନ୍ଯ
ଉ –
(ଖ) ଆକର୍ଷଣୀ

Question ୫ ।
କୌଣସି ବିଷୟରେ କିଏ ଏକମତ ନହେଲେ ତାକୁ ସତ ବା ମିଛ କହିହେବନି ?
(କ) ଷଡ଼ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ
(ଖ) ଷଡ଼ଦର୍ଶନ
(ଗ) ଷଡରିପୁ
(ଘ) ଷଡ଼ଭୁଜ
ଉ –
(କ) ଷଡ଼ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ

Question ୬ ।
ବାସ୍ତବ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟଟା କେଉଁ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ବୋଲି ଲେଖକଙ୍କ ମତ ?
(କ) ସ୍ଥୁଳ ସତ୍ୟ
(ଖ) ସୂକ୍ଷ୍ମ ସତ୍ୟ
(ଗ) ସ୍କୁଳ ମିଥ୍ୟା
(ଘ) ସୂକ୍ଷ୍ମ ମିଥ୍ୟା
ଉ –
(ଘ) ସୂକ୍ଷ୍ମ ମିଥ୍ୟା

Question ୭ ।
ଏବେ ବଣୁଆ ଲୋକ କାହିଁକି ସତ ମାନୁ ନାହାନ୍ତି ?
(କ) ସଂଘବଦ୍ଧ ବଳ ଯୋଗୁ
(ଖ) ପ୍ରଗତି ଓ ସଭ୍ୟତାର ସ୍ପର୍ଶ ଯୋଗୁ
(ଗ) ଅତ୍ୟଧ୍ଵକ ବଳ ଯୋଗୁ
(ଘ) ଅଧୂକ ଟଙ୍କା ଯୋଗୁ
ଉ –
(ଖ) ପ୍ରଗତି ଓ ସଭ୍ୟତାର ସ୍ପର୍ଶ ଯୋଗୁ

Question ୮ ।
ପ୍ରତି କେତେ ଭୋଟରେ ଜଣେ ସଭ୍ୟ ବୋଲି ନିୟମ ହେଲା ?
(କ) ପାଞ୍ଚ
(ଖ) ପନ୍ଦର
(ଗ) ଦଶ
(ଘ) କୋଡ଼ିଏ
ଉ –
(ଖ) ପନ୍ଦର

Question ୯ ।
ଲୋକସଭାରେ କୁହାଯାଉଥିବା ମିଛକୁ କିଏ ଶାବ୍ଦିକ ଅଯଥାର୍ଥ ବା ଶବ୍ଦର ବେଢ଼ଙ୍ଗ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ?
(କ) ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ
(ଖ) ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁ
(ଗ) ଚର୍ଚ୍ଚିଲ
(ଘ) ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ
ଉ –
(ଗ) ଚର୍ଚ୍ଚିଲ

Question ୧୦ ।
କୁଇନାଇନ୍ ଉପରେ କ’ଣ ପୁଟ ଦେଇ ତାକୁ ମିଠା ଓଷୁଅ ବୋଲି ପିଲାଙ୍କୁ ଭଣ୍ଡାଯାଏ ?
(କ) ଚିନି
(ଖ) ଗୁଡ
(ଗ) ନବାତ
(ଘ) ଶାକର
ଉ –
(କ) ଚିନି

Question ୧୧ ।
‘ମାବୃୟାତ ସତ୍ୟମପ୍ରିୟମ୍’ କିଏ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ?
(କ) ଗୁରୁଜନମାନେ
(ଖ) ଦେବତାମାନେ
(ଗ) ପଣ୍ଡିତମାନେ
(ଘ) ମୁନିଋଷିମାନେ
ଉ –
(ଘ) ମୁନିଋଷିମାନେ

Question ୧୨ ।
ସରକାର ପାଖରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଲୋକ ଅଧିକ ବୋଲି ଲେଖକ ଯୁକ୍ତି କରିଛନ୍ତି ?
(କ) ପାଟି କରିବା
(ଖ) ମାଡ଼ ମାରିବା
(ଗ) ଭୋଟ ଦେବା
(ଘ) ଲେଖାଲେଖ କରିବା
ଉ –
(କ) ପାଟି କରିବା

Question ୧୩ ।
ଶୋରିଷଟାକୁ କ’ଣ ପ୍ରମାଣ କରି ଲୋକଙ୍କର ଶ୍ରଦ୍ଧା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଏ ?
(କ) ଆତ
(ଖ) ଫୁଟ୍ ବଲ୍
(ଗ) ପର୍ବତ
(ଘ) ବନ୍ଧ
ଉ –
(ଗ) ପର୍ବତ

Question ୧୪ ।
ତୁମର କଥାରେ ସହି ମାରିଦେଲେ । ଏଠାରେ ‘ସହି’ ମାନେ କ’ଣ ?
(କ) ଶୁଣିବା
(ଖ) ହଁ
(ଗ) ନାହିଁ
(ଘ) ନ ଶୁଣିବା
ଉ –
(ଖ) ହଁ

Question ୧୫ ।
ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ଅଶାନ୍ତି ଓ ଅସନ୍ତୋଷ କ’ଣ ହେବ ବୋଲି ଲେଖକ ଅଶଙ୍କା କରିଛନ୍ତି ?
(କ) ମାଡ଼ପିଟ
(ଖ) ହଟ୍ଟଗୋଳ
(ଗ) ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ
(ଘ) ଗୃହଯୁଦ୍ଧ
ଉ –
(ଗ) ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ

ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନ ଓ ଉତ୍ତର

Question ୧ ।
କେଉଁ ଲୋକ କାହାକୁ ହାଣିଦେଲା ?
(କ) ବାଘୁଆ ଲୋକ
(ଖ) କ୍ରୋଧୀ ଲୋକ
(ଗ) ବଣୁଆ ଲୋକ
(ଘ) ଡରୁଆ ଲୋକ
ଉ –
(ଗ) ବଣୁଆ ଲୋକ

Question ୨ ।
ମିଛ ହେଲେ କାହାର ବିପରୀତ ?
(କ) ସତ
(ଖ) ସତିଆ
(ଗ) ସାତସତ
(ଘ) ସତ୍ୟ
ଉ –
(କ) ସତ

Question ୩ ।
‘ସତ୍ୟବୃୟାତ୍’ – ଏଇ କଥା କିଏ କହିଛନ୍ତି ?
(କ) ମୁନିଋଷିମାନେ
(ଖ) ଗୁରୁଜନମାନେ
(ଗ)
(ଘ)
ଉ –
(କ) ମୁନିଋଷିମାନେ

Question ୪ ।
ବର୍ତ୍ତମାନର ଶାସନକୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ କେଉଁ ଶାସନ କହିଛନ୍ତି ?
(କ) ରାଜା ଶାସନ
(ଖ) ଏକଛତ୍ର ଶାସନ
(ଗ) ଅତୀତ ଶାସନ
(ଘ) ମନମୁଖୀ ଶାସନ
ଉ –
(ଗ) ଅତୀତ ଶାସନ

Question ୫ ।
ପ୍ରକୃତରେ ଦିହର ଜୋର୍ ଠାରୁ ମଧ୍ୟ ବଡ ଜୋର୍ କାହାର ?
(କ) ରାଜା ଶାସନ
(ଖ) ଏକଛତ୍ର ଶାସନ
(ଗ) ଅତୀତ ଶାସନ
(ଘ) ମନମୁଖୀ ଶାସନ
ଉ –
(ଗ) ଅତୀତ ଶାସନ

(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତର ମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ। ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖାଯିବ।

Question ୧ ।
ଆମର ରାଜନୀତି, ଧର୍ମନୀତି ଓ ଅନ୍ୟ କେଉଁ ନୀତିରେ ‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ କଥାଟିର ପ୍ରବଳ ବିଜୟ ?
ଉ –
ଆମର ରାଜନୀତି, ଧର୍ମନୀତି ଓ ସମାଜ ନୀତିରେ ‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ କଥାଟିର ପ୍ରବଳ ବିଜୟ ।

Question ୨ ।
ପୃଥିବୀର ଆକର୍ଷଣୀ ଶକ୍ତି ଯୋଗୁ କ’ଣ ହେଉଛି ?
ଉ –
ପୃଥିବୀର ଆକର୍ଷଣୀ ଶକ୍ତି ଅଛି ଯାହା ବଳରେ ସେ ସବୁ ଜିନିଷକୁ ନିଜ ଆଡ଼କୁ ଟାଣି ନେଉଛି।

Question ୩ ।
ବୁଦ୍ଧିର ମାରପେଞ୍ଚଦ୍ବାରା କ’ଣ ହୁଏ ?
ଉ –
ବୁଦ୍ଧିର ମାରପେଞ୍ଚଦ୍ଵାରା ଯୁକ୍ତି ବଳରେ ମିଛକୁ ସତ ଓ ସତକୁ ମିଛ କରିହୁଏ ।

Question ୪ ।
ଆଗେ ବଣୁଆ ଲୋକ କାହାକୁ ହାଣିଦେଲେ କ’ଣ କରୁଥିଲା ?
ଉ –
ଆଗେ ବଣୁଆ ଲୋକ କାହାକୁ ହାଣିଦେଲେ, ତାହାର ମୁଣ୍ଡଟା ଧରି ଥାନାକୁ ଆସି କହୁଥିଲା ଯେ ଇୟେ ଏମିତି କଲା ତେଣୁ ସେ ତାକୁ ହାଣିଦେଲା।

Question ୫ ।
ବିରୋଧୀ ଦଳ ରାସ୍ତାରେ ପାଟିତୁଣ୍ଡ କରିଲେ ସରକାର କ’ଣ କରନ୍ତି ?
ଉ –
ବିରୋଧୀ ଦଳ ରାସ୍ତାରେ ପାଟିତୁଣ୍ଡ କରିଲେ ସରକାର ପୁଲିସ୍‌ର ଲାଠିମାଡ଼ ଦେଇ ତାଙ୍କୁ ଘଉଡ଼େଇ ଦିଅନ୍ତି ।

Question ୬ ।
ଆଗେ ଗାତ ମଣିଷଗୁଡ଼ାକ କେଉଁ ନୀତି ଧରି ଚାଲୁଥିଲେ ?
ଉ –
ଆଗେ ଗାତ ମଣିଷଗୁଡ଼ାକ ବଳ ଯାହାର ନୀତି ଧରି ଚାଲୁଥିଲେ ।

Question ୭ ।
କେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଭଲ ମନ୍ଦ ପରୀକ୍ଷା କରି ଲୋକଙ୍କ ଆଗରେ ଥୁଆଯାଇଛି ?
ଉ –
ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଭଲ ମନ୍ଦ ପରୀକ୍ଷା କରି ଲୋକଙ୍କ ଆଗରେ ଥୁଆଯାଇଛି।

Question ୮ ।
ଗୋରୀ ଡ୍ରେସ ଡିମୋନା କାହାର ଦେଶଦେଶାନ୍ତର କଥାରେ ଭୁଲି ନିଜକୁ ସମର୍ପି ଦେଲା ?
ଉ –
ଗୋରୀ ଡ୍ରେସ ଡିମୋନା ଅଥେଲୋଙ୍କର ଦେଶଦେଶାନ୍ତର କଥାରେ ଭୁଲି ନିଜକୁ ସମର୍ପି ଦେଲ ।

Question ୯ ।
କେବଳ ଶରୀର ହିଂସା ହିଂସା ହୁଏନି, କଥା ଓ ଭାବନାର ହିଂସା ମଧ୍ଯ ହିଂସା – ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
ଉ –
କେବଳ ଶରୀର ହିଂସା ହିଂସା ହୁଏନି, କଥା ଓ ଭାବନାର ହିଂସା ମଧ୍ୟ ହିଂସା – ଏହା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ କହିଥିଲେ।

Question ୧୦ ।
ବୁଦ୍ଧି ଓ ମନର ଜୋର୍ ମଧ୍ୟରୁ କାହାର ଜୋର୍ ଅଧିକ ?
ଉ –
ବୁଦ୍ଧି ଓ ମନର ଜୋର୍ ମଧ୍ୟରୁ ବୁଦ୍ଧିର ତଥା ମନର ଜୋର୍ ଅଧିକ।

(ଗ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ। ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ।)

Question ୧ ।
ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ କି ପ୍ରକାର ପ୍ରବନ୍ଧ ଲେଖନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କର ଦୁଇଟି ଜନପ୍ରିୟ ପ୍ରବନ୍ଧର ନାମ କ’ଣ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ପ୍ରବନ୍ଧ ବା ରମ୍ୟରଚନା ଲେଖନ୍ତି। ତାଙ୍କର ଦୁଇଟି ଜନପ୍ରିୟ ପ୍ରବନ୍ଧର ନାମ- ‘ବଟୁଆ’, ‘କଖାରୁ ଫୁଲ’।

Question ୨ ।
ମାହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଚାଲି ଚାଲି ଉତ୍କଳ ଯାତ୍ରା କରିଥିବା କଥା ଅସମ୍ଭବ ଓ ଅସତ୍ୟ ବୋଲି ଲେଖକ କାହିଁକି କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଅଙ୍କଶାସ୍ତ୍ର ଓ ବିଜ୍ଞାନଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରମାଣାନୁସାରେ ମାହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଚାଲି ଚାଲି ଉତ୍କଳ ଯାତ୍ରା କରିଥିବା କଥା ଅସମ୍ଭବ ଓ ଅସତ୍ୟ ବୋଲି ଲେଖକ କହିଛନ୍ତି ।

Question ୩ ।
ପୃଥିବୀ ଉପରେ ପଡ଼ିବା ଜିନିଷର ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଆକର୍ଷଣୀ ଶକ୍ତି ଅଛି-ଏହାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ପୃଥିବୀ ତା’ର ଅକର୍ଷଣୀ ଶକ୍ତିଦ୍ଵାରା ସବୁକୁ ନିଜ ଆଡ଼କୁ ଟାଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି। ପୃଥିବୀର ଏଇ ଶକ୍ତି ମଣ୍ଡଳ ପରି ପୃଥିବୀକୁ ଘେରି ରହିଛି । ଠିକ୍ ସେମିତି ତା ଉପରକୁ ପଡ଼ିବା ଜିନିଷର ମଧ୍ୟ ନିଜର ଗୋଟିଏ ଆକର୍ଷଣୀ ଶକ୍ତି ଅଛି ଓ ସେଇ ଶକ୍ତି ତାକୁ ମଣ୍ଡଳ ପରି ଘେରି ରହିଛି। ଓଜନ ଓ ଦୂରତାନୁସାରେ ଏହି ଶକ୍ତି କମ୍ ବେଶି ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ।

Question ୪ ।
ଗୋଡ଼ ମାଟି ଭିତରେ ପଶିଯାଇଥାନ୍ତା କାହିଁକି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଯାଏ । ଗୋଟିଏ ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ର ତିଆରି ହୋଇଯାଏ ଫଳତଃ ପାଦ ଆଗକୁ ଆଗକୁ ଯାଇଥାଏ। ସେଠି ଯେବେ ମାଟିର ଶକ୍ତି ପାଦର ତଥା ଗୋଡ଼ର ଶକ୍ତିଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଯାଅନ୍ତା ତେବେ ଗୋଡ଼ ମାଟି ଭିତରକୁ ପଶି ଯାଇଥାନ୍ତା ।

Question ୫ ।
କେଉଁଠି ‘ବାସ୍ତବ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ’ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଆସିଥାଏ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ବୁଦ୍ଧିବଳରେ ପାଦ ଓ ମାଟିର ବିନା ସ୍ପର୍ଶରେ ଚାଲିବା କାମ ହେଉଛି ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ। ମାତ୍ର ଏହା ବୁଦ୍ଧିର ମାରପେଞ୍ଚ ଖାଲି । ବାସ୍ତବ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ, ଗୋଡ଼ ଓ ମାଟି ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଏତେ କମ୍ ଯେ ମାଟିରେ ଚାଲୁଥିବା କହିବା ହିଁ ଠିକ୍ ହେବ ତଥା ସତ୍ୟ ହେବ।

Question ୬ ।
ପାଟି କରିବା ଲୋକ ବେଶି କାହା ହାତରେ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ପ୍ରବନ୍ଧଟିରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ କହିଛନ୍ତି – ପାଟି କରିବା ଲୋକ ବେଶି ଏଠି ସରକାର ହାତରେ।

Question ୭ ।
ଧୋବଲି ଠକ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଧୋବଲି ଠକ କହିଲେ ଯେଉଁମାନେ ଉପରକୁ ଭଦ୍ର ଜଣାପଡ଼ୁଥିବେ କିନ୍ତୁ ଭିତରେ ଠକ, ଟାଉଟର, ଧପାବାଜ୍ ହୋଇଥିବେ ସେହିମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଏ।

Question ୮ ।
ଚାପଣି ଓ ଦବାଣି ରହିଲେ ଲୋକଙ୍କ ମନ ଓ ହୃଦୟରେ କ’ଣ ହେବ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଚାପଣି ଓ ଦବାଣି ରହିଲେ ଶାରୀରିକ ହେଉ, ମାନସିକ ହେଉ ବା ନୈତିକ ହେଉ ଦବିବା ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ଓ ହୃଦୟରେ ଅଶାନ୍ତି ଓ ଅସନ୍ତୋଷ ବରାବର ରହିବ ।

ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନ ଓ ଉତ୍ତର

Question ୧ ।
ଏଇ ପ୍ରବନ୍ଧଟିର ପ୍ରାବନ୍ଧିକ କିଏ ଓ ଏହା ତାଙ୍କର କେଉଁ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଏଇ ପ୍ରବନ୍ଧର ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ହେଉଛନ୍ତି ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ଓ ଏହା ତାଙ୍କର ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ପ୍ରବନ୍ଧାବଳୀ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।

(ଘ) ଅଳ୍ପ ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ। ୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକ ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର।)

Question ୧।
ଅଙ୍କଶାସ୍ତ୍ର ଓ ବିଜ୍ଞାନ ଶାସ୍ତ୍ର ବଳରେ କିପରି ପ୍ରାଣାମ କରାଯିବ ଯେ ଚାଲିକରି ଯାଉଥିବା ଲୋକର ପାଦ ତଳେ ଲାଗେ ନାହିଁ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଅଙ୍କଶାସ୍ତ୍ର ଓ ବିଜ୍ଞାନଶାସ୍ତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ଯୁକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ଅନେକ କଥା ପ୍ରମାଣ କରିପାରେ। ଅଙ୍କଶାସ୍ତ୍ର ଓ ବିଜ୍ଞାନଶାସ୍ତ୍ର ବଳରେ ପ୍ରମାଣ କରାଯାଇପାରିବ ଯେ ଚାଲି ଯାଉଥିବା ଲୋକର ପାଦ ତଳେ ଲାଗେନାହିଁ । ପୃଥିବୀ ବା ମାଟିର ଏକ ଆକର୍ଷଣୀ ଶକ୍ତି ରହିଛି। ମାଟିଠାରୁ ଉଚ୍ଚ ସ୍ଥାନରେ ଠିଆ ହୋଇ କ୍ରମାନ୍ଵୟରେ ଅଳ୍ପ ଅଳ୍ପ ଓହ୍ଲାଇଲେ ଗୋଡ଼ ମାଟିକୁ ସଂପୂର୍ଣ ଓହ୍ଲାଇ ପାରିବନି, ଗୋଡ଼ ଓ ମାଟି ଭିତରେ ୧/୨ କୋଟି ବା ଦୁଇ ଅର୍ବୁଦ ବ୍ୟବଧାନ ହୋଇପାରେ; ମାତ୍ର ଠିକ୍ ଶୂନ୍ୟ ବ୍ୟବଧାନ ହୋଇପାରିବନି ।

Question ୨ ।
ମାଟିର ଶକ୍ତି ଓ ଚାଲିବା ଲୋକ ପାଦର ଶକ୍ତି ମିଳନସ୍ଥଳ ଶୂନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କିପରି ଭାସିଯାଏ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ମାଟିର ଶକ୍ତି ବା ପୃଥିବୀର ଶକ୍ତି ନିଜ ଆଡ଼କୁ ସବୁ ଜିନିଷ ଟାଣିପାରେ। ସେଥିଲାଗି ମାଟି ଉପରେ ଗୋଡ଼ ପକାଇବାକୁ ଗଲେ, ଗୋଡ଼ର ଓଜନ କମ୍ ଥିବାରୁ ତାହା ମାଟି ଆଡ଼କୁ ଟାଣି ହୋଇଯାଏ। ଗୋଡ଼ର ଶକ୍ତି ମଣ୍ଡଳ ଓ ମାଟି ବା ପୃଥିବୀର ଶକ୍ତି ମଣ୍ଡଳ କ୍ରମଶଃ ନିକଟେଇ ଆସିଥାନ୍ତି। ଯେଉଁଠାରେ ଏଇ ଦୁଇ ମଣ୍ଡଳ ପାଖେଇ ଆସନ୍ତି ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ର ତିଆରି ହୋଇଯାଏ। ମାଟିର ଶକ୍ତି ଓ ପାଦର ଶକ୍ତି ମିଳନସ୍ଥଳ ଶୂନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାସିଯାଏ।

Question ୩ ।
‘ବାସ୍ତବ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଯେତେ ପାପ କରେ ଆଉ କେହି କରେନି’ର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ବୁଝାଇଦିଅ ।
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

‘ ବାସ୍ତବ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଯେତେ ପାପ କରେ ଆଉ କେହି କରେନି’ର ଅର୍ଥ ଯେଉଁଠାରେ ସତ୍ୟଟା ଦେହସୁହା ହୁଏନାହିଁ ସେଠାରେ ‘ବାସ୍ତବ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ’ ଆସିଯାଏ। ସତ୍ୟ ହୁଏତ ଆଉ କିଛି ସନ୍ଧାନ କରିଥାନ୍ତା କିନ୍ତୁ ଏଇ ବାସ୍ତବ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ତାହା ଅଟକିଯାଏ। ବାସ୍ତବ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ଭିଭିକରି ଅପାତତଃ ତାହାକୁ ସତ୍ୟ ବୋଲି ବିଚାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ। ସୁତରାଂ ବାସ୍ତବ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟଟା ହେବ ସୂକ୍ଷ୍ମ ସତ୍ୟର ବିପରୀତ, ଅର୍ଥାତ୍ ସୂକ୍ଷ୍ମ ମିଥ୍ୟା ।

Question ୪ ।
ବଣୁଆ ଲୋକ କାହିଁକି ଓକିଲ ମୁକ୍ତାର ନିୟୋଜନ କରିବ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ କହିଛନ୍ତି, ଗୋଟେ କାଗଜରେ ପଢିଥିଲେ, ଜଣେ ବଣୁଆ ଲୋକ ଥରେ କାହାକୁ କୌଣସି ଏକ କାରଣରୁ ହାଣିଦେଲା। ତାର କଟା ମୁଣ୍ଡ ଧରି ଥାନାକୁ ସିଧାସଳଖ ଆସି କହିଲା ଯେ, ଇୟେ ଏୟା କଲା, ତେଣୁ ତାକୁ ହାଣିଦେଲି । ଏବେ ସେଇ ବଣୁଆ ଲୋକ ଆମର ପ୍ରଗତି ଓ ସଭ୍ୟତା ପାଇ ସେ ଯେତେ ଯାହା କଲେ ବି ମାନିବ ନାହିଁ । କେସ୍ କରି ଲଢ଼ିବାପାଇଁ ଇଛା କରିବ। ତେଣୁ ବଣୁଆ ଲୋକ ଓକିଲ ମୁକ୍ତାର ନିୟୋଜନ କରିବ।

Question ୫ ।
ଏତେ ଜଖମ ହୋଇନାହାନ୍ତି ବୋଲି କିଏ କାହିଁକି ସଫେଇ ଦିଏ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଭୋଟରେ ଗୋଟେ ଦଳ ବିଜୟ ହାସଲ କରି ସରକାର ଗଠନ କରିଥାଏ। ଫଳରେ ଅନ୍ୟ ପରାଜିତ ଦଳ ବିରୋଧୀ ଦଳ ଭାବରେ ସରକାରଙ୍କ ଭୁଲକୁ ଜଗେ। ସରକାର ତାଙ୍କ କଥାକୁ ନମାନିଲେ ସେମାନେ ଅଳି, ପାଟିତୁଣ୍ଡ କରି ବିକ୍ଷୋଭ କରିଥାନ୍ତି । ରାସ୍ତା ରୋକି ସରକାରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ସ୍ଲୋଗାନ ଦେଇଥାନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କୁ ଅଟକେଇବାକୁ ଲାଠି ଚାଳନା ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ.ଏଇ ଲାଠି ଚାଳନାରେ ଅନେକ ଜଖମ ହୁଅନ୍ତି। ହେଲେ ସରକାର ଏ ବିଷୟରେ ସଫେଇ ଦେଇ କହନ୍ତି ମିଛକଥା ଏତେ ଜଖମ ହେଇନାହାନ୍ତି ।

Question ୬ ।
ରାଜନୀତିରେ ‘ମୌନେ ସମ୍ମତି ଲକ୍ଷଣ’ ନୀତି କିପରି ଗୃହୀତ ହୁଏ ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଯଦି କିଛି ନୂଆ ଆଇନ ତିଆରି କରନ୍ତି ତେବେ ବିଭିନ୍ନ ଦଳର ବିଜୟୀ ପ୍ରାର୍ଥୀ, ହୁଏତ ତାକୁ ବିରୋଧ କରନ୍ତି ନହେଲେ ତାକୁ ସମ୍ମତି ଦିଅନ୍ତି । ମୌନ ରହିଗଲେ କି ନୀରବତା ଗ୍ରହଣ କଲେ ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ର ଶାସନରେ ନିରେପକ୍ଷ ରହିଲେ ବି ଆଇନ୍ ପାସ ହେଇଯାଏ । ମୌନ ରହିଥିବା ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ମତ ଅଛି ବୋଲି ଧରିନେଇ ବହୁ ମତରେ ବିଲ୍ ପାସ୍ ହେଲା ବୋଲି ପ୍ରଚାର କରାଯାଏ। ତେଣୁ ରାଜନୀତିରେ ‘ମୌନେ ସମ୍ମତି ଲକ୍ଷଣ’ ନୀତି ଗୃହୀତ ହୁଏ।

Question ୭ ।
ମଣିଷର ଗତି ଗୋଲାକାର ବୋଲି କାହିଁକି କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

କାହିଁ କେଉଁ ଆଦିମ କାଳରୁ ମାନବ ସଭ୍ୟତାରେ ବଳ ଯାହାର ମୁଲକ ତାହାର ବୋଲି ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି । ଆଉ ଆଜି ଏହାର ଅନେକ ବର୍ଷ ପରେ ବି ମାନବ ସଭ୍ୟତା ସେଇ ନୀତି ଧରିଛି । ସେ ଶରୀରର ବଳ ହେଉ ବା ବୁଦ୍ଧିର ବଳ, ବଳ ହିଁ ମୁଲକର ଅଧିକାରୀ ହେଉଛି । ତେଣୁ ମାନବ ଖାଲି ତୁଛାଟାରେ କହୁଛି ଯେ ସେ ଆଗେଇଛି । ଏହି କାରଣରୁ ମଣିଷର ଗତି ଗୋଲାକାର ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି।

Question ୮ ।
ଲେଖକ ନିଜ ପିଠିରେ ବାଘ ଛାଲଟା ସଜାଡି ନିଏ ବୋଲି କାହିଁକି କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
ପ୍ରବନ୍ଧ – ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ – ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ

ଲେଖକ ନିଜ ପିଠିରେ ବାଘ ଛାଲଟା ସଜାଡ଼ି ନିଏ ବୋଲି କହିବାର କାରଣ- ଏସବୁ କେବଳ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରଚାର, ନହେଲେ ଅସହଣିକତା, ନହେଲେ ଘୃଣା-ବିଦ୍ବେଷ। ଅତୀତର ପଶୁବଳ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନର ଜନମତ ବଳ କେବେ ବି ସମାନ ନୁହେଁ । ସେତେବେଳେ ମାଡ଼ମାରି, ହାଣି, କାଟି ଓ ଦିହ ଯନ୍ତ୍ରଣାର ଭୟ ଦେଖାଇ ବଳୁଆ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର ସବୁ କାଢ଼ି ନେଉଥିଲା। ବର୍ତ୍ତମାନ କିନ୍ତୁ ସେପରି ହେଉନାହିଁ। ବୁଝାସୁଝା କରାଯାଇ ଘଟଣାର ସମାଧାନ କରାଯାଉଛି।

(ଙ) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୧୫୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

Question ୧ ।
ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ ଏକ ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ରଚନା-ପ୍ରମାଣ କର।
ଉ –
ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟର ବିକାଶଧାରାରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରତିଭା, ସେମାନଙ୍କ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନା ଶୈଳୀ, ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଆ ପାଠକ ପାଖରେ ଖୁବ୍ ସ୍ମରଣୀୟ ସେହିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ଅନ୍ୟତମ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଓ ଜଣେ ବହୁ ପ୍ରଶଂସିତ ପ୍ରତିଭା । ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନୁହେଁ ବରଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେ ଓଡ଼ିଆ ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ରୀତିରେ ବିଷୟବସ୍ତୁ ବର୍ଣ୍ଣନା ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧର ମୁଖ୍ୟ ବିଶେଷତ୍ଵ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ସୃଷ୍ଟିଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ବଟୁଆ’, ‘ କଖାରୁଫୁଲ’, ‘ଆକାଶ କଇଆଁ’, ‘ଛୋଟ କଥାଟିଏ’, ‘ଅଦା ବେପାର’, ‘କଳା ଧଳା’, ‘ଟୋକାବୁଢ଼ା’, ‘କଂସାରିଘର ପାରା’, ‘ନୈତିକତା ବ୍ୟାପାର’, ‘ଶିବପାର୍ବତୀ’, ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ତାଙ୍କର ଏକ ସାର୍ଥକ ପ୍ରବନ୍ଧ। ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ‘ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ପ୍ରବନ୍ଧାବଳୀ’ରୁ ଗୃହୀତ। ଏଥିରେ ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ ବୋଲି କଥାଟିର ଦ୍ଵାହି ଦେଇ ଆଧୁନିକ ମଣିଷ କପରି ଅସତ୍ୟର ଅନୁସରଣ କରୁଛନ୍ତି, ତାହାର ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ବିଚାର ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ କରିଛନ୍ତି। ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା, ଉପସ୍ଥାପନା ଓ ବିଷୟାଲୋଚନା ପ୍ରବନ୍ଧଟିକୁ ବେଶ୍ ରୁଚିପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଛି ।

ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେର ଅର୍ଥ ସତ୍ୟର ହିଁ ଜୟ । ଆମର ରାଜନୀତି, ଧର୍ମନୀତି ଓ ସମାଜନୀତିରେ ଏଇ କଥାର ପ୍ରବଳ ବିଜୟ । ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବୁଝାଇବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ଯେ ଯଦି ଦୁଇ ବ୍ୟକ୍ତି ଭିତରେ ମତାନ୍ତର ହୁଏ ତେବେ ବିଚାର କରିବାପାଇଁ କିଛି ଲୋକଙ୍କୁ ଡକାଯିବ ହେଲେ ସେମାନେ ଯଦି କୌଣସି କାରଣରୁ ଅସତ୍ୟର ସପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ନ୍ତି ତେବେ କାହାର ଜୟ ସତ୍ୟର ନା ଅସତ୍ୟର ।

ଯାହା ସତ୍ୟ ତାହା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗ୍ରାହ୍ୟ । ଯାହା ଆଖିରେ ଦେଖୁଛ, କାନରେ ଶୁଣୁଛ, ଅଙ୍ଗେ ନିଭାଉଛ, ପାଟିରେ ଚାଖୁଛ, ନାକରେ ଶୁଙ୍ଗୁଛ ବୁଦ୍ଧିରେ ଜାଣିପାରୁଛ, ତାହା ହିଁ ସତ୍ୟ; ମାତ୍ର ଅନେକ ସମୟରେ ବୁଦ୍ଧି ବଳରେ, ବିଜ୍ଞାନ ବଳରେ, ଅଙ୍କ ଶାସ୍ତ୍ର ଓ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଏସବୁକୁ ଭ୍ରମ, ଭୁଲ ବୋଲି ପ୍ରମାଣ କରା ଯାଇପାରୁଛି। ତେଣୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ନାନା ଉଦାହରଣ ଦେଇ ଏହାକୁ ବ୍ୟଙ୍ଗ କରିଛନ୍ତି । ବିନୋବାଜୀ ଓ ମହାତ୍ମାଜୀଙ୍କ ପଦଯାତ୍ରା ବି ବିଜ୍ଞାନ ବଳରେ କିପରି ମାଟି ସ୍ପର୍ଶ ବିନା ସମ୍ଭବ ତାହା ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି। ଅତୀତର ବଣୁଆ ମଣିଷ ଆଧୁନିକ ହେଲା ପରେ ତା’ର ବାହ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି ସତ, ମାତ୍ର ତା’ର ଅନ୍ତର କ୍ଷେତ୍ରରେ କିଛିବି ବଦଳିନି। ବଳ ଥିଲେ ଏଇ ମୁଲକର ଅଧିକାରୀ ହୋଇପାରିବ ଏଇ ମାନସିକତା ଏବେ ବି ମଣିଷକୁ ଗ୍ରାସ କରିଛି । ସେ ଦେହର ବଳ ହେଉ ଅବା ବୁଦ୍ଧିର ବଳ ହେଉ । ବଳଦ୍ଵାରା ଏଇ ସଂସାରକୁ ଆୟତ୍ତ କରିହେବ । ତେଣୁ କଳେବଳେ ସତକୁ ମିଛ କରିପାରେ ଏଇ ମଣିଷ ।

ଉପରକୁ ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ କହି ବି ଭିତରେ ନାନା ଅସତ୍ୟର ପନ୍ଥା ଅବଲମ୍ବନ କରୁଛି ଏଇ ଆଧୁନିକ ମଣିଷ। ଯୋଉ ମଣିଷ ଦିନେ ସରଳ ଆଚରଣରେ କାହାକୁ ହତ୍ୟା କରି ନିଃସଙ୍କୋଚରେ ଥାନାରେ ପହଞ୍ଚି କହୁଥିଲା- ୟାକୁ ମୁଁ ମାରିଛି, ସେ ଏବେ ସେଇ ସରଳତାକୁ ପରିହାର କରି, ସତ୍ୟକୁ ଲୁଚାଇବାର କଳା ଜାଣି ଓକିଲ ଦେଇ ସତ୍ୟଟିକୁ ମିଛରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିପାରୁଛି ।

ମାଡ଼ମାରି ବି ସଫେଇ ଦଉଛନ୍ତି ଯେ ସେମାନଙ୍କୁ କେବଳ ଘଉଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ଧୂର୍ଭ ଓ ଶଠ ପଥରେ ସଭ୍ୟ ମଣିଷର ଏଇ ଯାତ୍ରାକୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବ୍ୟଙ୍ଗ କରିଛନ୍ତି । ସତ୍ୟର ଛଳନା କରି ମିଥ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବାପାଇଁ ବୁଦ୍ଧି ଓ ଜ୍ଞାନ ମୁଷ୍ଟିମେୟ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ କିପରି ସୁରକ୍ଷିତ ରାସ୍ତା ପାଲଟି ଯାଇଛି ତାହା ଆଲୋଚ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧର ଅନ୍ୟତମ ଦିଗ। ବାସ୍ତବିକ ଏଇ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ଏକ ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ରଚନା ।

Question ୨ ।
ଗାତ ମଣିଷ ବା ବଣୁଆ ମଣିଷଠାରୁ ସଭ୍ୟ ମଣିଷ କୌଣସି ଦିଗରୁ କମ୍ ନୁହେଁ – ଏହା ବୁଝାଇଦିଅ ।
କିମ୍ବା
ଅତୀତର ମଣିଷ ଓ ବର୍ତ୍ତମାନର ମଣିଷ ଭିତରେ କୌଣସି ତଫାତ୍ ନାହିଁ – କେଉଁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଏହା ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ବିଚାର କର ।
ଉ –
ଆଧୁନିକ ଓଡିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ଓ ରମ୍ୟରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ବହୁପରିଚିତ ନାମ ଓ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ପ୍ରତିଭା ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ। ସୁନ୍ଦର ଉପସ୍ଥାପନା ଶୈଳୀ, ସରଳ ପଦ ସଂଯୋଜନା, ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଓ ହାସ୍ୟରସର ପ୍ରୟୋଗରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧ ଯେତିକି ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ସେତିକି ଭାବଗର୍ଭକ । ସ୍ଵଚ୍ଛ ସୃଷ୍ଟିର ସ୍ରଷ୍ଟା ହୋଇଥିଲେ ବି ତାଙ୍କ ଲୋକପ୍ରିୟତା ସର୍ବାଧିକ ଥିଲା ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ସୃଷ୍ଟିଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ବଟୁଆ’, ‘ କଖାରୁଫୁଲ’, ‘ଆକାଶ କଇଆଁ’, ‘ଛୋଟ କଥାଟିଏ’, ‘ଅଦା ବେପାର’, ‘କଳା ଧଳା’, ‘ଟୋକାବୁଢ଼ା’, ‘କଂସାରିଘର ପାରା’, ‘ନୈତିକତା ବ୍ୟାପାର’, ‘ଶିବପାର୍ବତୀ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ ତାଙ୍କର ଏକ ସାର୍ଥକ ସୃଷ୍ଟି । ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ‘ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ପ୍ରବନ୍ଧାବଳୀ’ ରୁ ଗୃହୀତ । ଏଥିରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ବେଶ୍ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର। ସଭ୍ୟ ଶିକ୍ଷିତ ମଣିଷର ଚରିତ୍ର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଆଦିମ ଅଳ୍ପ ଶିକ୍ଷିତ ମଣିଷ ସହ ତୁଳନା କରି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଯେଉଁ କଟାକ୍ଷ କରିଛନ୍ତି ତାହା ବାସ୍ତବିକ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ଆଜିର ଶିକ୍ଷିତ ମଣିଷ ସେଇ ଆଦିମ ମଣିଷର ରୂପାନ୍ତର। ସେଇ ବଣୁଆ ଲୋକ ଆଜି ସଭ୍ୟ ବୋଲାଉଛି । ଏଇ ବିଷୟରେ କହିବାକୁ ଯାଇ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି- “କୁ ବଣୁଆ ଲୋକ କାହାକୁ ହାଣିଦେଲା। ତା ମୁଣ୍ଡଟା ଧରି ସିଧାସଳଖ ଥାନାକୁ ଆସି କହିଲା, ଯେ ଇମିତି କଲା, ମୁଁ ତାକୁ ହାଣିଦେଲି। ଏବେ ସେଇ ବଣୁଆ ଲୋକ ଆମର ପ୍ରଗତି ଓ ସଭ୍ୟତା ପାଇ ସେ ଯେତେ ଯାହା କଲେ ବି ମାନିବ ନାହିଁ । ଓକିଲ ମୁକ୍ତାର ଦେବ । ଲଢ଼ିବ, ଗାଲୁ ମାରିବ।”

ତେବେ ଆଗର ସେଇ ଗାତ ମଣିଷ ପ୍ରଗତିର ଛୁଆଁ ବଳରେ ବଦଳି ଯାଇଛି। ସତ୍ୟନିଷ୍ଠତା ପ୍ରତିବଦଳରେ ଛଳନା ସେଇ ସଭ୍ୟ ମଣିଷକୁ ଗ୍ରାସ କରିଛି। ସରଳ ମାନବୀୟ ପ୍ରବୃତ୍ତି ତାର ହିଂସାରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଯାଇଛି । ସେମିତିରେ ଦେଖିବାକୁ ଗଲେ ଆଗେ ଗାତ ମଣିଷଗୁଡ଼ାକ ବଳ ଯାହାର ମୁଲକ ତାହାର ନୀତି ଧରି ଚଳୁଥିଲେ।। ଆଉ ଆଜି ମଧ୍ୟ ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ସେଇ ନୀତି ଛାଡ଼ି ପାରିନାହିଁ । ହୁଏତ ତଫାତ୍ ଖାଲିଏତିକି ଯେ ସେଇ ମଣିଷମାନେ ଦେହର ବଳ ତଥା ନିଜର ବଳ ଉପରେ ଚଳୁଥିଲେ। ହେଲେ ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ପରର ବଳ ଧନର ବଳ ଉପରେ ଚଳୁଛି।

ବିଶେଷ କିଛି ଫରକ ନାହିଁ ସେଦିନର ବଣୁଆ ମଣିଷ ଆଉ ଆଜିର ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ମଧ୍ୟରେ । ତେବେ ଫରକ ଖାଲି ଏତିକି ସେବର ଗାତର ମଣିଷ କହୁଥିଲା ମୋର ଜୋର୍ ଅଛି ମୁଁ ଛଡ଼େଇ ନେବି, ହେଲେ ବର୍ତ୍ତମାନର ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ଛଳନାରେ ମିଛରେ କହୁଛି ଏଥିରେ ଜୋର୍ ଜବରଦସ୍ତି କିଛି ନାହିଁ ।

ସୁତରାଂ ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ଯେ ଅଧିକ କ୍ଷତିକାରକ ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ସେଲାଗି ଗାତ ମଣିଷ ବା ବଣୁଆ ମଣିଷଠାରୁ ସଭ୍ୟ ମଣିଷ କୌଣସି ଦିଗରୁ କମ ନୁହେଁ ବୋଲି ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ।

Question ୩ ।
ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେକୁ କିପରି କଟାକ୍ଷ କରାଯାଇଛି, ଆଲୋଚନା କର ।
ଉ –
ଉ –
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧ ପ୍ରତିଭା ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗଧର୍ମୀ ସୁନ୍ଦର ଗଦ୍ୟକାର ଭାବରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଅର୍ଜନ କରିଥିବା ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ହେଉଛନ୍ତି ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ । ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନର ଅତି ସାଧାରଣ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ନେଇ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର କଳାକାରିଗରୀର ରଙ୍ଗ ନେଇ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିବା ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟତମ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ କରିବାରେ ସେ ଥିଲେ ଖୁବ୍‌ ପ୍ରବୀଣ ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ସୃଷ୍ଟିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ବଟୁଆ’, ‘କଖାରୁଫୁଲ’, ‘ଛୋଟ କଥାଟିଏ’, ‘କଳାଧଳା’, ‘ଟୋକାବୁଢ଼ା’, ‘କଂସାରିଘରର ପାରା’, ‘ଶିବପାର୍ବତୀ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ ତାଙ୍କର ଏକ ବହୁ ପଠିତ ଓ ପ୍ରଶଂସିତ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏଥରେ ସତ୍ୟକୁ ଆଧୁନିକ ମଣିଷର ଗ୍ରହଣଜନିତ ଓ ପ୍ରକାଶଜନିତ ବିବିଧତା କାରଣରୁ ଯେଉଁ ଅସମାନତା ଦେଖାଯାଉଛି ସେହି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ କଟାକ୍ଷରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଛନ୍ତି ।

ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ କିପରି ଏହି ସତ୍ୟର ଛଳନାରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେଉଛି ତାହା ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି । ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିଛନ୍ତି – ଧର ଗୋଟିଏ ନିର୍ବାଚନ ହେଲା । ମନେକର ‘କ’ ଜିଲ୍ଲାରୁ ଗୋଟେ ଦଳ ଭୋଟ୍ ପାଇଲା ତିରିଶ । ମେମ୍ବର ହେଲେ ଦୁଇ । ସେଇ ଦଳର ବିରୋଧରେ ଥ‌ିବା ଦଳ ଉକ୍ତ ‘କ’ ଜିଲ୍ଲାରୁ ଧରାଯାଉ ପଞ୍ଚାବନ ଭୋଟ ପାଇଲା । ତେବେ ମେମ୍ବର ହେଲେ ତିନି । କାରଣ ପ୍ରତି ପନ୍ଦର ଜଣରେ ଗୋଟିଏ ମେମ୍ବର ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ୟାପରେ ପୁଣି ‘ଖ’ ଜିଲ୍ଲାରେ ନିର୍ବାଚନରେ ମନେକର ପ୍ରଥମ ଦଳ ଯିଏ ‘କ’ ଜିଲ୍ଲାରୁ ତିରିଶ ଭୋଟ ପାଇଥିଲା ସେ ଷାଠିଏ ଭୋଟ ପାଇଲା । ତାହାର ମେମ୍ବର ହେଲେ ଚାରିଜଣ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଦ୍ବିତୀୟ ଦଳ ଯିଏ ‘କ’ ଜିଲ୍ଲାରୁ ପଞ୍ଚାବନ ଭୋଟ ପାଇଥିଲା ସେଇ ଦଳ ଚଉରାଳିଶି ଭୋଟ୍ ପାଇଲା ଏବଂ ତାହାର ମେମ୍ବର ହେଲେ ଦୁଇଜଣ । ତେବେ ଏଇ ଦୁଇ ଜିଲ୍ଲାରେ ପ୍ରଥମ ଦଳ ନବେ ଭୋଟ୍ ପାଇଥିଲେ ବି ତାର ମେମ୍ବର ସଂଖ୍ୟା ଛ’ଜଣ ଓ ଦ୍ବିତୀୟ ବିରୋଧୀ ଦଳ ଅନେଶତ ଭୋଟ ପାଇଥିଲେ ବି ତା’ର ମେମ୍ବର ସଂଖ୍ୟା ପାଞ୍ଚଜଣ ହେଲେ । ତେଣୁ କମ୍ ଭୋଟ ପାଇଥିଲେ ବି ଅଧ୍ଵ ସଭ୍ୟ ପାଇ ପ୍ରଥମ ଦଳ ସରକାର ଗଢ଼ିଲା । ତେଣୁ ପ୍ରଥମ ଦଳ ଘୋଷଣା କଲା ଆମକୁ ଜନତା ଅଧ‌ିକ ସଭ୍ୟଦେଇ ଯୋଗ୍ୟ ବିବେଚିତ କରି ବିଜୟ ପ୍ରଦତ୍ତ କରି ସରକାର ଗଢ଼ିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ଜାହିର କରିଛନ୍ତି । ସୁତରାଂ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନ ଏହା ସତ୍ୟ ନା ଛଳନା ବା ମିଥ୍ୟା ?

ତା’ପରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ସରକାରୀ ଦଳଠାରୁ କାମ ଚାହିଁଲେ । ସରକାରୀ ଦଳ ନିଜ ମନମୁତାବକ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ । ଫଳରେ ଅସନ୍ତୋଷ, ଅସନ୍ତୋଷରୁ ବିରୋଧ, ବିରୋଧରୁ ରାସ୍ତାରୋକ, ପାଟିତୁଣ୍ଡ, ହୋହାଲ୍ଲା । ସରକାର ଦଳ ହାତରେ କ୍ଷମତା । ସେ ଚଳାଇଲା ଲାଠି । ଅନେକ ଜଖମ ହେଲେ, ଆହତ ହେଲେ । ହେଲେ ସରକାରୀ ଦଳ ସଫେଇ ଦେଲେ ଯେ ମାତ୍ର ଜଣେ ଆହତ ହୋଇଛନ୍ତି । ପୁଲିସ୍ ଲାଠିମାଡ଼ କରିନାହିଁ । କେବଳ ଘଉଡ଼ାଇ ଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ନେଇ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଛନ୍ତି ଏସବୁ ସତ୍ୟ କି ? ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ – ନା ଅସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ ?

Question ୪ ।
ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ – ନା ଅସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ ? ଲେଖକଙ୍କର ଏପରି ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବର ହେତୁ ଦର୍ଶାଅ।
ଉ –
ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ସ୍ବାକ୍ଷର ହେଉଛନ୍ତି ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ । ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟକୁ ତାଙ୍କ ଦାନ ଚିରସ୍ମରଣୀୟ । ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନୁହେଁ, ଗୁଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ଓଡ଼ିଆ ପାଠକ ପାଖରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପ୍ରଶଂସିତ ଓ ଗୃହୀତ । ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତି, ସମାଜ ଓ ସାଧାରଣ ପରମ୍ପରାର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ଅମୋଘ ଅସ୍ତ୍ର ପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଛି ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ସୃଷ୍ଟିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ବଟୁଆ’, ‘କଖାରୁଫୁଲ’, ‘ଛୋଟ କଥାଟିଏ’, ‘କଳାଧଳା’, ‘ଟୋକାବୁଢ଼ା’, ‘କଂସାରିଘରର ପାରା’, ‘ଶିବପାର୍ବତୀ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ ତାଙ୍କର ଏକ ବହୁ ପଠିତ ଓ ପ୍ରଶଂସିତ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏଥରେ ସତ୍ୟକୁ ଆଧୁନିକ ମଣିଷର ଗ୍ରହଣଜନିତ ଓ ପ୍ରକାଶଜନିତ ବିବିଧତା କାରଣରୁ ଯେଉଁ ଅସମାନତା ଦେଖାଯାଉଛି ସେହି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ କଟାକ୍ଷରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଛନ୍ତି ।

ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ‘ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ପ୍ରବନ୍ଧାବଳୀ’ରୁ ଗୃହୀତ । ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ସତ୍ୟ ନାମରେ ଆଧୁନିକ କାଳରେ ହେଉଥ‌ିବା ଛଳନା ତଥା ଅସତ୍ୟର ପ୍ରକାଶକୁ ବ୍ୟଙ୍ଗ କରିଛନ୍ତି । ‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ ଏହି ପବିତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ କିପରି ତା’ର୍ ଗୁରୁତ୍ଵ ହରାଇଛି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ତାକୁ ନେଇ ଯେମିତି କ୍ଷୋଭ କରିଛନ୍ତି ସେମିତି ବ୍ୟଙ୍ଗ ଓ ବିଦ୍ରୁପ

ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ଆଲୋଚନା ଖୁବ୍‌ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ । ସତ୍ୟର ଜୟ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସକଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସତ୍ୟ ଅର୍ଥାତ୍ ମିଥ୍ୟାର ଜୟ ହେଉଛି । ଏହା ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ସଉଦାହରଣେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଛନ୍ତି ।

ମନେକର ‘କ’ ଜିଲ୍ଲାରୁ ଗୋଟେ ଦଳ ଭୋଟ୍ ପାଇଲା ତିରିଶ । ମେମ୍ବର ହେଲେ ଦୁଇ । ସେଇ ଦଳର ବିରୋଧରେ ଥ‌ିବା ଦଳ ଉକ୍ତ ‘କ’ ଜିଲ୍ଲାରୁ ଧରାଯାଉ ପଞ୍ଚାବନ ଭୋଟ ପାଇଲା । ତେବେ ମେମ୍ବର ହେଲେ ତିନି । କାରଣ ପ୍ରତି ପନ୍ଦର ଜଣରେ ଗୋଟିଏ ମେମ୍ବର ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ୟାପରେ ପୁଣି ‘ଖ’ ଜିଲ୍ଲାରେ ନିର୍ବାଚନରେ ମନେକର ପ୍ରଥମ ଦଳ ଯିଏ ‘କ’ ଜିଲ୍ଲାରୁ ତିରିଶ ଭୋଟ ପାଇଥିଲା ସେ ଷାଠିଏ ଭୋଟ ପାଇଲା । ତାହାର ମେମ୍ବର ହେଲେ ଚାରିଜଣ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଦଳ ଯିଏ ‘କ’ ଜିଲ୍ଲାରୁ ପଞ୍ଚାବନ ଭୋଟ ପାଇଥିଲା ସେଇ ଦଳ ଚଉରାଳିଶି ଭୋଟ୍ ପାଇଲା ଏବଂ ତାହାର ମେମ୍ବର ହେଲେ ଦୁଇଜଣ । ତେବେ ଏଇ ଦୁଇ ଜିଲ୍ଲାରେ ପ୍ରଥମ ଦଳ ନବେ ଭୋଟ୍ ପାଇଥିଲେ ବି ତାର ମେମ୍ବର ସଂଖ୍ୟା ଛ’ଜଣ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟ ବିରୋଧୀ ଦଳ ଅନେଶତ ଭୋଟ ପାଇଥିଲେ ବି ତା’ର ମେମ୍ବର ସଂଖ୍ୟା ପାଞ୍ଚଜଣ ହେଲେ । ତେଣୁ କମ୍ ଭୋଟ ପାଇଥିଲେ ବି ଅଧ୍ଵ ସଭ୍ୟ ପାଇ ପ୍ରଥମ ଦଳ ସରକାର ଗଢ଼ିଲା । ତେଣୁ ପ୍ରଥମ ଦଳ ଘୋଷଣା କଲା ଆମକୁ ଜନତା ଅତ୍ମକ ସଭ୍ୟଦେଇ ଯୋଗ୍ୟ ବିବେଚିତ କରି ବିଜୟ ପ୍ରଦତ୍ତ କରି ସରକାର ଗଢ଼ିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ଜାହିର କରିଛନ୍ତି । ସୁତରାଂ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନ ଏହା ସତ୍ୟ ନା ଛଳନା ବା ମିଥ୍ୟା ?

ତାପରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ସରକାରୀ ଦଳଠାରୁ କାମ ଟାହିଁଲେ । ସରକାରୀ ଦଳ ନିଜ ମନମୁତାବକ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ, ଫଳରେ ଅସନ୍ତୋଷ, ଅସନ୍ତୋଷରୁ ବିରୋଧ, ବିରୋଧରୁ ରାସ୍ତାରୋକ, ପାଟିତୁଣ୍ଡ, ହୋହାଲ୍ଲା । ସରକାର ଦଳ ହାତରେ କ୍ଷମତା । ସେ ଚଳାଇଲା ଲାଠି । ଅନେକ ଜଖମ ହେଲେ, ଆହତ ହେଲେ । ହେଲେ ସରକାରୀ ଦଳ ସଫେଇ ଦେଲେ ଯେ ମାତ୍ର ଜଣେ ଆହତ ହୋଇଛନ୍ତି । ପୁଲିସ୍ ଲାଠିମାଡ଼ କରିନାହିଁ । କେବଳ ଘଉଡ଼ାଇ ଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ

ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଧୁନିକ ମଣିଷର ତଥା ରାଜନେତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବ୍ୟଙ୍ଗ କରିଛନ୍ତି । ସତ୍ୟ ଉପରେ ଅସତ୍ୟର ବିଜୟ, ସତ୍ୟ ଛଳନାରେ ମିଛର ଶୀକାର ହେବାକୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଦେଖାଇଛନ୍ତି ।

Question ୫ ।
ବୁଦ୍ଧିର ଜୋର୍ ଓ ମନର ଜୋର୍ ବଳବତ୍ତର ରହିଲେ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ହେବ ବୋଲି ଲେଖକ କାହିଁକି କହିଛନ୍ତି ?
କିମ୍ବା, ଧୂଇଁ ଓ ଶଠ ପଥରେ ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ବେଶି ଦିନ ଗତି କଲେ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ ଅସମ୍ଭବ ନୁହେଁ- ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା. ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ ବଦଳରେ ଅସତ୍ୟମେବ ଜୟତେର ଅନ୍ତ ଘଟିବା ସର୍ବାଦୌ କାମ୍ୟ – ବିଚାର କର ।
ଉ –
ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ଆକାଶରେ ଜଣେ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ଜ୍ୟୋତିଷ୍ଠାନ ପ୍ରତିଭା ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ। ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ପ୍ରବନ୍ଧ ବା ରମ୍ୟରଚନା ଲେଖକ ଭାବରେ ସେ ନିଜ ପାଇଁ ଏକ ନୂଆ ନିଆରା ଅଧ୍ୟାୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଯାଇଛନ୍ତି। ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନର ଅତି ସାଧାରଣ ବିଷୟକୁ ଅସାଧାରଣ ଶୈଳୀରେ ପ୍ରକାଶ କରିବା ତାଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ଅନ୍ୟତମ ଦିଗ। । ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନୁହେଁ ବରଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ଜଗତର ଜଣେ ଅନନ୍ୟ ସ୍ରଷ୍ଟା ।

ତାଙ୍କ ସ୍ମରଣୀୟ ସୃଷ୍ଟିଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ‘ବଟୁଆ’, ‘କଖାରୁଫୁଲ’, ‘ଆକାଶ କଇଆଁ’, ‘ଛୋଟ କଥାଟିଏ’, ‘ଅଦା ବେପାର’, ‘କଳା ଧଳା’, ‘ଟୋକାବୁଢ଼ା’, ‘କଂସାରିଘର ପାରା’, ‘ନୈତିକତା ବ୍ୟାପାର’, ‘ଶିବପାର୍ବତୀ’ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ ତାଙ୍କର ଏକ ସାର୍ଥକ ସୃଷ୍ଟି। ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ‘ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ପ୍ରବନ୍ଧାବଳୀ’ରୁ ଗୃହୀତ। ଏଥିରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକଙ୍କ ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେର ବିପରୀତାଭିମୁଖୀ ଆଚରଣ ପ୍ରତି ପାଠକର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ।

ଏଇ ମଣିଷ ଆଦିମ ସ୍ତରରୁ ଆଜିର ସ୍ତର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିକାଶର ପଥ ଦେଇ ଗତି କରିଆସିଛି । ହେଲେ ତା’ର ସେମିତି କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ପାରିନାହାନ୍ତି ପ୍ରାବାନ୍ଧିକ । ସେତେବେଳେ ଯେଉଁ ମନସିକତା ଥିଲା ସେଥିରେ ସେମିତି କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବଳ ପ୍ରୟୋଗର ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଏଇ କଥା କହିଛନ୍ତି । ବଣୁଆ ମଣିଷ ବା ଗାତ ମଣିଷଗୁଡ଼ାକ ବଳ ଯାହାର ମୁଲକ ତାହାର ନୀତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ଆସୁଥିଲେ । ଠିକ୍ ସେମିତି ଆଜିର ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ବି ବଳ ଯାହାର ମୁଲକ ତାହାର ନୀତି ଧାରଣ କରିଛି। ସେଇ ବଣୁଆ ମଣିଷ ନିଜ ଦେହର ବଳ ତଥା ନିଜର ବଳ ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ ରଖି ଚଳୁଥିଲେ ହେଲେ କରିଛନ୍ତି – ‘ତୁମେ କଣ ଏବେ ବି ଗାଲୁ ମାରିବ ଯେ ସତରେ ଆଗେଇଚ ? ’

ଆଧୁନିକ ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ନିଜ ବୁଦ୍ଧି ବଳରେ ସତକୁ ମିଛ ଓ ମିଛକୁ ସତ ବୋଲି ପ୍ରମାଣ କରିପାରୁଛି । ସେତେବେଳର ମଣିଷ ସତ କହୁଥିଲା ଯେ ତାହାର ଜୋର ଅଛି ସେ ଛଡ଼େଇ ନେବ, ହେଲେ ଆଜିର ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ମିଛରେ କହୁଛି ମୋ ନେଇଯିବାରେ ଜୋର ଜବରଦସ୍ତ କିଛି ନାହିଁ । ହଁ ହୁଏତ ସେ ଦେହ ବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରି ନେଇଯାଇନି, ହେଲେ ଦେହ ବଳ ଠାରୁ ଅଧିକ ବୁଦ୍ଧିର ବଳ ଓ ମନର ବଳ। ଏଇ ନୀତି ଅନୁସରଣଦ୍ଵାରା ଛଳନାରେ ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ଦୁର୍ବଳଠାରୁ ବହୁତ କିଛି ଛଡ଼େଇ ଆଣୁଛି, ହେଲେ ବାହାରକୁ ସେମିତି ଜଣା ପଡୁନାହିଁ। ଏସବୁ ସତ୍ତ୍ଵେ ଆଜିର ମଣିଷ ଭାବୁଛି ଏପରି ଆଚରଣ କରି ସେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିପାରିବ । ହେଲେ ଏହା ଆକାଶ କୁସୁମ ସମ। କାରଣ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାପଣି, ଦବାଣି ରହିଥିବ – ସେ ଶାରୀରିକ ହେଉ ଅବା ମାନସିକ ହେଉ ବା ନୈତିକ ହେଉ ଦବିବା ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ଓ ହୃଦୟରେ ଅଶାନ୍ତି ଓ ଅସନ୍ତୋଷ ବରାବର ରହିବ। ଆଉ ଏକଥା ବି ସ୍ଵାଭାବିକ ଯେ, ଏଇ ଅଶାନ୍ତି ଓ ଅସନ୍ତୋଷ ହିଁ ଦିନେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧକୁ ରୂପଦେବ। ଏକଥାକୁ ଆଦୌ ଅସ୍ଵୀକାର କରିହେବ ନାହିଁ ।

ସୁତରାଂ ଆଜିର ମଣିଷ ତା’ର ଧୂଇଁପଣିଆ ଓ ଶଠତାକୁ ଛାଡ଼ି ଯଦି ସତ୍ୟତା ପ୍ରତି ନଜର ନ ଦିଏ ତେବେ ଦିନେ ଏଇ ବିଶ୍ଵ ଭୟାବହ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବ ।

ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ପରିଚିତି :

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନୁହେଁ; ବରଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଜଣେ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ପ୍ରତିଭାବନ୍ତ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ହେଉଛନ୍ତି ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ। ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ପ୍ରବନ୍ଧ ବା ରମ୍ୟରଚନା ଲେଖକଭାବେ ସେ ନିଜ ପାଇଁ ଏକ ନିଆରା ଅଧ୍ୟାୟ ସୃଷ୍ଟି ଦିଗ। ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ ରାମସିଂହପୁର, ପୁରୀଠାରେ ୧୮୯୯ ମସିହାରେ ହୋଇଥିଲା। ସତ୍ୟବାଦୀ ବନବିଦ୍ୟାଲୟରେ ଏକଦା ଛାତ୍ର ଥିବା ଏହି ଶିଳ୍ପୀ ଇଂରାଜୀରେ ଏମ୍.ଏ. ପାସ୍ କରି ଅଧ୍ୟାପନା କରିବା ପରେ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ଭାବରେ କର୍ମମୟ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରଥିଲେ। ବୃତ୍ତିରେ ପ୍ରଶାସକ ପ୍ରବୃତ୍ତିରେ ଜଣେ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ସାହିତ୍ୟିକ ରୂପେ ସେ ନିଜ କୃତିତ୍ଵର ନିଦର୍ଶନ ଛାଡ଼ି ଯାଇଛନ୍ତି । ହାସ୍ୟରସାତ୍ମକ ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ରୀତିରେ ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣନା ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧର ବିଶେଷ ଆକର୍ଷଣ। ପାଠକ-ପାଠିକାମାନଙ୍କ ସହିତ ଅନ୍ତରଙ୍ଗତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ନିଜ ବକ୍ତବ୍ୟ ସେମାନଙ୍କୁ ଶୁଣାଇବା ସକାଶେ ସେ ଅନୁକୂଳ ପ୍ରକାଶରୀତିରେ ନିଜ ବକ୍ତବ୍ୟ ବିବୃତ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ ସଂସ୍କୃତି, ସମାଜ ଓ ପରମ୍ପରାର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଲେଖନୀ ଚଳଚଞ୍ଚଳ । ହାସ୍ୟ ଓ ବ୍ୟଙ୍ଗର ଚଟୁଳ ପ୍ରୟୋଗରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରବନ୍ଧାବଳୀ ଯେତିକି ସୁଖପାଠ୍ୟ ସେତିକି ପ୍ରେରଣାପ୍ରଦ।

ରଚନାବଳୀ :

‘ବଟୁଆ’, ‘ଛୋଟ କଥାଟିଏ’, ‘କଖାରୁଫୁଲ’, ‘ଆକାଶକଇଁଆ’, ‘ଅଦାବେପାର’, ‘କଳାଧଳା’, ‘ଟୋକାବୁଢ଼ା’, ‘କଂସାରିଘର ପାରା’ ଆଦି ଶତାଧିକ ରମ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧର ସେ ଜନପ୍ରିୟ ଲେଖକ। ପ୍ରବନ୍ଧ ବ୍ୟତୀତ ‘ପ୍ରମାଦ’, ‘ପତିତାର ଅତ୍ମକଥା’, ‘ମାୟାବୀ’, ‘ଚତୁର ଗଦାଧର’, ‘ଗୁଇନ୍ଦା ଗଦାଧର’ ନାମକ ପାଞ୍ଚଟି ଉପନ୍ୟାସ; ‘ଜହର’, ‘ଗରିବର ପ୍ରେମ’, ‘ଶିଶୁପାଳ’ ଆଦି ନାଟକର ସୃଷ୍ଟି ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟିକ ପ୍ରତିଭାର ଏକଏକ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ପ୍ରତିଭୂ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ :

ଏକ ସାର୍ଥକ ପ୍ରବନ୍ଧ । ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସତ୍ୟର ଜୟ । ଏଇ କଥାର ଦ୍ବାହି ଦେଇ ଆଜିର ସଭ୍ୟ ମଣିଷ କିଭଳି ଅସତ୍ୟର ଅନୁସରଣ କରୁଛି, ତାହାର ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରବନ୍ଧଟିରେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ରାଜନୀତି, ଧର୍ମନୀତି ଓ ସମାଜନୀତିରେ ପ୍ରଚଳିତ ଏହି ସ୍ଲୋଗାନ ପଛରେ ଥିବା ତଥାକଥିତ ସଭ୍ୟ ମଣିଷର ଅସଭ୍ୟ କାମନା ପ୍ରକଟିତ ହୋଇଛି । ଅତୀତର ଗାତ ମଣିଷ ବା ବଣୁଆ ମଣିଷ ଜୋର ଯାହାର ମୂଲକ ତାହାର ନୀତି ଅନୁସରଣ କରୁଥିଲା; ମାତ୍ର ସଭ୍ୟ ଶିକ୍ଷିତ ମଣିଷ ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ମୂଲକ ତାହାର ନୀତି ଆପଣେଇ ନେଇ ପୂର୍ବଭଳି ହିଂସା ଆଚରଣ କରିଚାଲଛି। ସତ୍ୟର ଛଳନା କରି ମିଥ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବାପାଇଁ ବୁଦ୍ଧି ଓ ଜ୍ଞାନ ମୁଷ୍ଟିମେୟ ମଣିଷକୁ ଯୋଗାଇ ଦେଇଛି ସୁରକ୍ଷିତ ରାସ୍ତା। ଏହି ଧୂର୍ଭ ଓ ଶଠ ପଥରେ ସଭ୍ୟ ମଣିଷ ବେଶିଦିନ ଘଟିବା ସର୍ବାଦୌ କାମ୍ୟ ବୋଲି ଲେଖକ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ।

ପ୍ରବନ୍ଧର ସାରକଥା :

ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ପ୍ରବନ୍ଧ ବା ରମ୍ୟରଚନାର ଲେଖକ ଭାବରେ ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଆସନର ଅଧୂକାରୀ । ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଅତି ସାଧାରଣ ବିଷୟକୁ ଅସାଧାରଣ ଶୈଳୀରେ ପ୍ରକାଶ କରିବା ତାଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ବଳିଷ୍ଠ ନିଦର୍ଶନ । ସତ୍ୟବାଦୀ ବନ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଏକଦା ଛାତ୍ର ଥିବା ଏହି ଶିଳ୍ପୀ ଇଂରାଜୀରେ ଏମ୍.ଏ. ପାଶ୍ କରି କିଛି କାଳ ଅଧ୍ୟାପନା କରିବା ପରେ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ଭାବରେ କର୍ମମୟ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରିଥିଲେ । ‘ବଟୁଆ’, ‘ଛୋଟ କଥାଟିଏ’, ‘କଖାରୁଫୁଲ’, ‘ଆକାଶ କଇଁଆ’, ‘ ଅଦା ବେପାରୀ’, ‘କଳାଧଳା’ ଆଦି ଶତାଧ୍ଵକ ରମ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧର ସେ ଥିଲେ ଜନପ୍ରିୟ ଲେଖକ । ‘ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ’ କର୍ତ୍ତକ ପ୍ରକାଶିତ ‘ଗୋବିନ୍ଦ ତ୍ରିପାଠୀ ପ୍ରବନ୍ଧାବଳୀ’ ପୁସ୍ତକରେ ସ୍ଥାନିତ ‘ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ’ ଏକ ସାର୍ଥକ ରଚନ ।

ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେର ଅର୍ଥ ସତ୍ୟର ହିଁ ଜୟ । ଆମର ରାଜନୀତି, ଧର୍ମନୀତି ଓ ସମାଜନୀତିରେ ଏଇ କଥାର ପ୍ରବଳ ବିଜୟ । ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବୁଝାଇବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ଯେ ଯଦି ଦୁଇ ବ୍ୟକ୍ତି ଭିତରେ ମତାନ୍ତର ହୁଏ ତେବେ ବିଚାର କରିବାପାଇଁ କିଛି ହେବ – ସତ୍ୟର ନା ଅସତ୍ୟର।

ଯାହା ସତ୍ୟ ତାହା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗ୍ରାହ୍ୟ । ଯାହା ଆଖିରେ ଦେଖୁଛ, କାନରେ ଶୁଣୁଛ, ଅଙ୍ଗେ ନିଭାଉଛ, ପାଟିରେ ଚାଖୁଛ, ନାକରେ ଶୁଫୁଛ ବୁଦ୍ଧିରେ ଜାଣିପାରୁଛ, ତାହା ହିଁ ସତ୍ୟ; ମାତ୍ର ଅନେକ ସମୟରେ ବୁଦ୍ଧି ବଳରେ, ବିଜ୍ଞାନ ବଳରେ, ଅଙ୍କ ଶାସ୍ତ୍ର ଓ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଏସବୁକୁ ଭ୍ରମ, ଭୁଲ ବୋଲି ପ୍ରମାଣ କରା ଯାଇପାରୁଛି । ତେଣୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ନାନା ଉଦାହରଣ ଦେଇ ଏହାକୁ ବ୍ୟଙ୍ଗ କରିଛନ୍ତି । ବିନୋବାଜୀ ଓ ମହାତ୍ମାଜୀଙ୍କ ପଦଯାତ୍ରା ବି ବିଜ୍ଞାନ ବଳରେ କିପରି ମାଟି ସ୍ପର୍ଶ ବିନା ସମ୍ଭବ ତାହା ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି । ଅତୀତର ବଣୁଆ ମଣିଷ ଆଧୁନିକ ହେଲା ପରେ ତା’ର ବାହ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି ସତ, ମାତ୍ର ତା’ର ଅନ୍ତର କ୍ଷେତ୍ରରେ କିଛିବି ବଦଳିନି। ବଳ ଥିଲେ ଏଇ ମୁଲକର ଅଧିକାରୀ ହୋଇପାରିବ ଏଇ ମାନସିକତା ଏବେ ବି ମଣିଷକୁ ଗ୍ରାସ କରିଛି । ସେ ଦେହର ବଳ ହେଉ ଅବା ବୁଦ୍ଧିର ବଳ ହେଉ। ବଳଦ୍ଵାରା ଏଇ ସଂସାରକୁ ଆୟତ୍ତ କରିହେବ । ତେଣୁ କଳେବଳେ ସତକୁ ମିଛ କରିପାରେ ଏଇ ମଣିଷ।

ଉପରକୁ ସତ୍ୟମେବ ଜୟତେ କହି ବି ଭିତରେ ନାନା ଅସତ୍ୟର ପନ୍ଥା ଅବଲମ୍ବନ କରୁଛି ଏଇ ଆଧୁନିକ ମଣିଷ। ଯୋଉ ମଣିଷ ଦିନେ ସରଳ ଆଚରଣରେ କାହାକୁ ହତ୍ୟା କରି ନିଃସଙ୍କୋଚରେ ଥାନାରେ ପହଞ୍ଚି କହୁଥିଲା- ୟାକୁ ମୁଁ ମାରିଛି, ସେ ଏବେ ସେଇ ସରଳତାକୁ ପରିହାର କରି, ସତ୍ୟକୁ ଲୁଚାଇବାର କଳା ଜାଣି ଓକିଲ ଦେଇ ସତ୍ୟଟିକୁ ମିଛରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିପାରୁଛି ।

ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଏଇ ସତ୍ୟତା କେବଳ ଏକ ପ୍ରହସନ ହୋଇ ରହିଯାଇଛି। ସରକାର ବିରୋଧୀମାନଙ୍କୁ ମାଡ଼ମାରି ବି ସଫେଇ ଦଉଛନ୍ତି ଯେ ସେମାନଙ୍କୁ କେବଳ ଘଉଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ଧୂର୍ତ୍ତ ଓ ଶଠ ପଥରେ ସଭ୍ୟ ମଣିଷର ଏଇ ଯାତ୍ରାକୁ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ବ୍ୟଙ୍ଗ କରିଛନ୍ତି। ସତ୍ୟର ଛଳନା କରି ମିଥ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବାପାଇଁ ବୁଦ୍ଧି ଓ ଜ୍ଞାନ ମୁଷ୍ଟିମେୟ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ କିପରି ସୁରକ୍ଷିତ ରାସ୍ତା ପାଲଟି ଯାଇଛି ତାହା ଆଲୋଚ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧର ଅନ୍ୟତମ ଦିଗ। ବାସ୍ତବିକ ଏଇ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ଏକ ବ୍ୟଙ୍ଗାତ୍ମକ ରଚନା ।

କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ଅର୍ଥ :

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Logic Solutions Unit 1 ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ପ୍ରକୃତି, ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ଭାଷା Short & Long Answer Questions

CHSE Odisha Class 11 Logic Unit 1 Short & Long Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଟିପ୍‌ପଣୀ ଲେଖ

୧. ଯଥାର୍ଥ ଯୁକ୍ତି
Answer:
ଯୁକ୍ତିଟି ବୈଧ ଏବଂ ଏହାର ସମସ୍ତ ତର୍କବାକ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ ସତ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ, ତାହାକୁ ଯଥାର୍ଥ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ସମସ୍ତ ତର୍କବାକ୍ୟ ସତ୍ୟ ଥିବା ସ୍ଥଳେ ଯୁକ୍ତିଟି ବୈଧ ହୋଇଥିଲେ ତାହାକୁ ଯଥାର୍ଥ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
ସମସ୍ତ ପକ୍ଷୀ ଦ୍ବିପଦ ।
ସମସ୍ତ ବଗ ପକ୍ଷୀ ଅଟନ୍ତି ।
∴ ସମସ୍ତ ବଗ ଦ୍ବିପଦ

୨. ଅଯଥାର୍ଥ ଯୁକ୍ତି
Answer:
ଯୁକ୍ତିଟି ଅବୈଧ କିମ୍ବା ଏହାର ଯେକୌଣସି ହେତୁ ବାକ୍ୟ ମିଥ୍ୟା ହୋଇଥିଲେ, ତାହାକୁ ଅଯଥାର୍ଥ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୁକ୍ତିଟି ବୈଧ ଥାଇ ହେତୁବାକ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ ମିଥ୍ୟା ହୋଇଥାଏ କିମ୍ବା ଯୁକ୍ତିଟି ଅବୈଧ ଥାଇ ହେତୁ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସତ୍ୟ ହୋଇଥାଏ, ତାକୁ ଅଯଥାର୍ଥ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ।
ସମସ୍ତ ପଶୁ ମରଣଶୀଳ ।
∴ ସମସ୍ତ ପଶୁ ମନୁଷ୍ୟ

୩. ଆରୋହାନୁମାନ
Answer:
ଯେଉଁ ଅନୁମାନରେ କେତେକ ବିଶେଷ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବା ପରୀକ୍ଷଣ କରି ଏକ ସାମାନ୍ୟ ତର୍କ ବାକ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଆରୋହାନୁମାନ କହନ୍ତି ।
ରାମ ମରଣଶୀଳ ଅଟେ ।
ଯଦୁ ମରଣଶୀଳ ଅଟେ ।
ଆଣ୍ଟନ ମରଣଶୀଳ ଅଟେ ।
………………………
………………………
∴ ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ଅଟନ୍ତି ।

୪. ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ସଂଞା
Answer:
ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଇଂରାଜୀରେ ‘ଲଜକ୍’ କୁହାଯାଏ । ‘ଲଜିକ୍‌’ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘ଲୋଗସ୍’ରୁ ଆସିଅଛି । ‘ଲୋଗସ୍’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଚିନ୍ତା ବା ଯୁକ୍ତି ଏବଂ ଭାଷା ବା ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି । ତେଣୁ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଚିନ୍ତା ବିଷୟକ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ।

୫. ଅନୁମାନ
Answer:
ଅନୁମାନ ଏକ ମାନସିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଯେକୌଣସି ବିଷୟକୁ ଦେଖ୍ ଯେତେବେଳେ ତତ୍ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରାଯାଏ ତାହାକୁ ଅନୁମାନ କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ପର୍ବତରେ ଧୂଆଁ ଦେଖୁ ଯେତେବେଳେ ସେଠାରେ ନିଆଁ କଥା ଚିନ୍ତା କରାଯାଏ । ତାହାକୁ ଅନୁମାନ କୁହାଯାଏ ।

୬. ଯୁକ୍ତି
Answer:
ଅନୁମାନକୁ ଭାଷାରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ତାହାକୁ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଭାଷାରେ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତ ହେତୁ -ଧାରଣାକୁ ହେତୁବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ଭାଷାରେ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ନିଗମନ– ଧାରଣାକୁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କୁହାଯାଏ । ଗୋଟିଏ ଯୁକ୍ତିରେ ଗୋଟିଏ ହେତୁବଚନ କିମ୍ବା ଏକାତ୍ମକ ହେତୁବଚନ ଥାଇପାରେ ।
ଯଥା- ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ । – ସେତୁବାକ୍ୟ
କେତେକ ମରଣଶୀଳ ପ୍ରାଣୀ ମନୁଷ୍ୟ – ସିଦ୍ଧାନ୍ତ
ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ।
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ମନୁଷ୍ୟ । – ସେତୁବାକ୍ୟ
_________________________
∴ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ମରଣଶୀଳ ।

୭. ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରରେ ପରିସର
Answer:
ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଅନୁମାନ ପଦ୍ଧତିର ସମ୍ୟକ୍ ବିଶ୍ଳେଷଣ ପୁଙ୍ଖାନୁପୁଙ୍ଖ ବିବରଣୀମାନର ସବିଶେଷ ଆଲୋଚନା ଓ ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣୁ ସମାଲୋଚନା କରାଯାଏ । ଭାଷା ହିଁ ଅନୁମାନକୁ ରୂପଦିଏ । ଏଥ‌ିରେ ଅନୁମାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଭାଷା ବିଷୟକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । ପୁଣି ସେହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଧାରଣା ଗଠନ, ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ ବିଭଜନ, ତର୍କବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ, ବ୍ୟାଖ୍ୟା ପ୍ରଭୃତିର ସମ୍ୟକ୍ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।

୮. ବୈଧ ଯୁକ୍ତି
Answer:
କୌଣସି ଏକ ଅବରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ଯଦି ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ହେତୁବାକ୍ୟ କିମ୍ବା ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଯଥାର୍ଥରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଉଥବ, ତାହାକୁ ବୈଧ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ।
ସମସ୍ତ ରାଜା ମନୁଷ୍ୟ ।
___________________
∴ ସମସ୍ତ ରାଜା ମରଣଶୀଳ ।
ଏହି ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ସତ୍ୟ ଅଟେ । କାରଣ ଏହା ଯେଉଁ ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କରୁ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି ସେଗୁଡ଼ିକ ସତ୍ୟ ଅଟେ । ଯୁକ୍ତିଟି ବୈଧ ଅଟେ । କାରଣ ଦତ୍ତ ହେତୁବଚନର ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ହେତୁ ବାକ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଯଥାର୍ଥରେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହେଉଅଛି ।

୯. ଅବୈଧ ଯୁକ୍ତି
Answer:
କୌଣସି ଏକ ଅବରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ଯଦି ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ହେତୁବାକ୍ୟ କିମ୍ବା ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଯଥାର୍ଥରେ ବା ବୈଧାନୁକୃତଭାବରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଲାନାହିଁ ତାହାକୁ ଅବୈଧ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
ଯଥା – ଗାନ୍ଧୀ ଜଣେ ନେତା ।
ଭାରତ ଗୋଟିଏ ଦେଶ ।
______________
∴ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତର ନେତା ।
ଯୁକ୍ତିରେ କୌଣସି ହେତୁବାକ୍ୟ ସହିତ ଅନ୍ୟ ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କ ନଥିବା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯୁକ୍ତିର ବୈଧତା ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହା ଅବୈଧ ଯୁକ୍ତି ଅଟେ ।

୧୦. ଅବରୋହାନୁମାନ
Answer:
ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ତର୍କବାକ୍ୟର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ଅନୁମାନ ପ୍ରଣାଳୀର ନିୟମମାନ ସାହାଯ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ସମସ୍ୟାପ୍ୟ ବା ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଅଳ୍ପ ବ୍ୟାପକ ତର୍କବାକ୍ୟର ଆକାରଗତ ସତ୍ୟତା ପ୍ରତିପାଦନ କରିବାର ମାନସିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଅବରୋହାନୁମାନ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ।
ରାମ ଜଣେ ମନୁଷ୍ୟ ।
______________
∴ ରାମ ମରଣଶୀଳ ।

୧୧. ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପଦଯୋଗ୍ୟ ଶବ୍ଦ
Answer:
ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଶବ୍ଦର ବିନା ସାହାଯ୍ୟରେ ତର୍କବାକ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ବିଧେୟ ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ, ତାହାକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପଦଯୋଗ୍ୟ ଶବ୍ଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ମନୁଷ୍ୟ, ଗାଈ, ବୃକ୍ଷ, ଲତା ଇତ୍ୟାଦି । ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ଅଟେ । ଏଠାରେ ‘ମନୁଷ୍ୟ’ ପଦ ହେଉଛି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ‘ମରଣଶୀଳ’ ହେଉଛି ବିଧେୟ । ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଭାଷାରେ ସମସ୍ତ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପଦଯୋଗ୍ୟ ଶବ୍ଦ ପଦ ଅଟେ ।

୧୨. ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ବା ଶବ୍ଦ ସମଷ୍ଟି କୌଣସି ତର୍କବାକ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କିମ୍ବା ବିଧେୟରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ପଦ କୁହାଯାଏ । ପାରମ୍ପରିକ ତାର୍କିକମାନେ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ‘ପଦ’ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ତିନି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି; ଯଥା-
(କ) ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପଦଯୋଗ୍ୟ ଶବ୍ଦ
(ଖ) ପରତନ୍ତ୍ର ପଦଯୋଗ୍ୟ ଶବ୍ଦ
(ଗ) ଅପଦ ଶବ୍ଦ
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପଦଯୋଗ୍ୟ ଶବ୍ଦକୁ ପଦ କହନ୍ତି

୧୩. ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ବିଚାରର ମୌଳିକ ନିୟମାବଳୀ ।
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ବିଚାରର ତିନୋଟି ମୌଳିକ ନିୟମ ରହିଅଛି ।
(କ) ତାଦାତ୍ମ୍ୟ ନିୟମ
(ଖ) ବିରୋଧ ନିୟମ
(ଗ) ନିର୍ମଧ୍ଯମ ନିୟମ

୧୪. ତାଦାତ୍ମ୍ୟ ନିୟମ
Answer:
ଏହାକୁ ସରଳଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କଲେ ଜଣାଯାଏ କୌଣସି ଏକ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବଦା ତା’ର ସ୍ବରୂପ ବା ସତ୍ତାକୁ ବଜାୟ ରଖେ । ଶ୍ଵାନକୁ ସର୍ବଦା ଶ୍ବାନ । ବୋଲି କୁହାଯିବ ଯଦିଓ ଶ୍ଵାନର କେତେକ ଲକ୍ଷଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରେ । ସେହିପରି ରଜ୍ଜୁ ସର୍ବଦା ରଜ୍ଜୁ ହୋଇ ରହିବ । ଯଦିଓ ଅନ୍ଧାର ରାତିରେ ରଜ୍ଜୁକୁ କେହି କେହି ସର୍ପ ବୋଲି ଭ୍ରମ କରିପାରେ । ଆକାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କଲେ ‘କ’ ସର୍ବଦା ‘କ’ ଅଟେ । ଯେଉଁ ବସ୍ତୁ ଯାହା, ତାହା ସର୍ବଦା ସେଇଆ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁ ନିଜଠାରୁ ଅଭିନ୍ନ ।

୧୫. ବିରୋଧ ନିୟମ
Answer:
ଏହି ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁରେ ଦୁଇଟି ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ଗୁଣ ଏକତ୍ର ଓ ଏକ ସମୟରେ ରହିବା ସମ୍ଭବପର ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ନପାରେ । ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଏକ ସ୍ଥାନରେ ଓ ଏକ ସମୟରେ ଉଭୟ ଉପସ୍ଥିତ ଓ ଅନୁପସ୍ଥିତ ହେବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ପରସ୍ପରବିରୋଧୀ ଗୁଣଦ୍ଵୟ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସି ବସ୍ତୁରେ ଗୋଟିକୁ ସତ୍ୟ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କଲେ, ଅନ୍ୟଟିକୁ ସେହି ମୁହୂର୍ଭରେ ମିଥ୍ୟା ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରିବା ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଏକ ସମୟରେ ଓ ଏକ ସ୍ଥାନରେ ଉଭୟ ଶ୍ଵେତ ଓ ଅଶ୍ଵେତ ହୋଇ ନପାରେ ।

୧୬ ନିର୍ମଧ୍ଯମ ନିୟମ
Answer:
ନିର୍ମଧ୍ଯମ ନିୟମର ବକ୍ତବ୍ୟ ଅନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁ ହୁଏତ ଗୋଟିଏ ଗୁଣଯୁକ୍ତ ନତୁବା ଗୁଣଟିର ବିରୁଦ୍ଧ ଗୁଣଯୁକ୍ତ, ସୁତରାଂ ଦୁଇଟି ବିରୁଦ୍ଧ ଗୁଣଦ୍ୱାରା ପରିବେଷିତ ବସ୍ତୁ ସକଳ ବ୍ୟତୀତ ବିଶ୍ଵରେ ଅନ୍ୟ ବସ୍ତୁ ଥ‌ିବା ଅକଳ୍ପନୀୟ । ତେଣୁ ଦୁଇଟି ବିରୁଦ୍ଧ ଗୁଣର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଗୁଣ ବୋଲି କିଛି ନାହିଁ । ବର୍ଷ ଜଗତରେ ଯାହା ଶ୍ଵେତ ନୁହେଁ ତାହା ଅଶ୍ଵେତ, ଯାହା ଅଶ୍ଵେତ ନୁହେଁ ତାହାହିଁ ଶ୍ଵେତ । ତେଣୁ ଶ୍ଵେତ ଓ ଅଶ୍ଵେତ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବର୍ଣ୍ଣ ଥିବାର କଳ୍ପନା କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ ।

୧୭. ପରତନ୍ତ୍ର ପଦଯୋଗ୍ୟ ଶବ୍ଦ କ’ଣ ଉଦାହରଣ ସହ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବରେ ତର୍କବାକ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କିମ୍ବା ବିଧେୟରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହେବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପଦଯୋଗ୍ୟ ଶବ୍ଦର ସାହାଯ୍ୟରେ ତର୍କବାକ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କିମ୍ବା ବିଧେୟରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ ତାହାକୁ ପରତନ୍ତ୍ର ପଦଯୋଗ୍ୟ ଶବ୍ଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା- ଓ, କିମ୍ବା, ଧୀର ଗତିରେ, ଯାହାର ଥିଲା, ଯିବ ଇତ୍ୟାଦି । କ୍ରିୟା, କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ଓ କେତେକ ଅବ୍ୟୟ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

୧୮. ଅପଦ ଶବ୍ଦ କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ଉଦାହରଣ ସହ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦର ସହାୟତାରେ ବା ବିନା ସହାୟତାରେ ତର୍କବାକ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କିମ୍ବା ବିଧେୟରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ତାହାକୁ ଅପଦ ଶବ୍ଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା- ଓ ! ଆହା ! ଆରେ ! ବା ଇତ୍ୟାଦି । କେତେକ ଅବ୍ୟୟ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ବିସ୍ମୟ ସୂଚକ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ଅପଦ ଅଟନ୍ତି ।

୧୯. ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ
Answer:
କୌଣସି ଗୋଟିଏ ପଦଦ୍ୱାରା ଯେଉଁ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁ, ବ୍ୟକ୍ତି ବା କର୍ମ ଇତ୍ୟାଦି ସୂଚିତ ହୁଏ ସେଗୁଡ଼ିକ ସେହି ଶବ୍ଦର ବାଚ୍ୟାର୍ଥ । ସୂଚାଉଥ‌ିବା ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ବାସ୍ତବ ବା କାଳ୍ପନିକ ହୋଇପାରନ୍ତି । ଯେପରି ‘ନଦୀ’ ଗୋଟିଏ ପଦ । ଏହା ଗଙ୍ଗା, ସିନ୍ଧୁ, କାବେରୀ, ମହାନଦୀ ଇତ୍ୟାଦି ନଦୀମାନଙ୍କୁ ସୂଚାଉଅଛି । ସେହିଭଳି ‘ମନୁଷ୍ୟ’ ପଦଟି ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ପ୍ରତି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ । ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ପଦର ନାମଦ୍ୱାରା ନାମିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି, ବସ୍ତୁ, ଗୁଣ ଅଥବା କର୍ମ ସେହି ପଦର ବାଚ୍ଯାର୍ଥ ଅଟନ୍ତି ।

୨୦. ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ
Answer:
‘ଲକ୍ଷଣ’ ଶବ୍ଦରୁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଅଛି । ତେଣୁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କହିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଗୁଣ ବା ଗୁଣ ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଯାଏ । ଲକ୍ଷଣ ବିନା କୌଣସି ପଦକୁ ବୁଝିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ; ଯଥା – ପ୍ରାଣିତ୍ବ ଓ ବିଚାରଶକ୍ତି ମନୁଷ୍ୟର ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷଣ । ଏହି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ବିନା ମନୁଷ୍ୟ ପଦକୁ ବୁଝିବା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ ‘ମନୁଷ୍ୟ’ ପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ।

୨୧. ବ୍ୟକ୍ତିସାପେକ୍ଷ ବା ମନସ୍ତତ୍ରୀୟ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ
Answer:
ପଦର ବ୍ୟକ୍ତିସାପେକ୍ଷ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଯେକୌଣସି ବିଷୟ, ବ୍ୟକ୍ତି, ବସ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦିର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକୁ ବିଚାର କରେ । ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ପଦର ବ୍ୟକ୍ତିସାପେକ୍ଷ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ନିମିତ୍ତ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇପାରେ । ଯେପରି ଗୋଲାପ ଫୁଲଟି ଜଣେ କବି, ଚିତ୍ରକର, ବୈଜ୍ଞାନିକ ଓ ମାଳୀକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଗୁଣଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ କରେ । ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କପାଇଁ ଗୋଲାପ ଫୁଲର ବ୍ୟକ୍ତିସାପେକ୍ଷ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ । ଏ ପ୍ରକାର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ଆଲୋଚନା ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵରେ କରାଯାଏ ।

୨୨. ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ
Answer:
ଗୋଟିଏ ପଦଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନିତ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବସ୍ତୁଠାରେ ଯେତେସବୁ ଗୁଣର ଅବତାରଣା କରାଯାଇଥାଏ ବା କରାଯାଇପାରେ, ସେସବୁ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ବା ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ମଧ୍ଯରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ; ଯଥା – ‘ଶିକ୍ଷକ’ ଶବ୍ଦଟିର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାକୁ ଯାଇ ଆମେ ଯଦି ‘ଶିକ୍ଷକ’ର ବିଶିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷଣ ସାଙ୍ଗକୁ ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପୋଷାକ ପରିଚ୍ଛଦ, ଅଭ୍ୟାସ ଇତ୍ୟାଦି ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ ହେବ ।

୨୩. ତର୍କନିଷ୍ଠ ବିଜ୍ଞାନଭିରିକ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ
Answer:
ତର୍କନିଷ୍ଠ ବା ବିଜ୍ଞାନଭିଭିକ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଗବେଷଣା ତଥା ତାର୍କିକ ବିଚାରଦ୍ଵାରା ସମର୍ଥିତ । ଏଥିରେ କୌଣସି ଅବାନ୍ତର ବା ଆକସ୍ମିକ ଗୁଣକୁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ନାହିଁ । ଏହା ସର୍ବବାଦୀସମ୍ମତ । କୌଣସି ଗୋଟିଏ ସମୟରେ ସ୍ଥିରୀକୃତ ହୋଇଥିବା ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ସେହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟର ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ଏହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଗବେଷଣାଦ୍ୱାରା ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରେ । ଏଣୁ ଏହି ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଏବଂ ସାମାନ୍ୟ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ତର୍କନିଷ୍ଠ ବିଜ୍ଞାନଭିତ୍ତିକ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କୁହାଯାଏ ।

୨୪. ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବିପରୀତମୁଖୀ ସମ୍ବନ୍ଧ
Answer:
ବାତ୍ୟାର୍ଥ କହିଲେ ଗୋଟିଏ ପଦଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବସ୍ତୁକୁ ବୁଝାଯାଏ ଏବଂ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କହିଲେ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ କ୍ଷୟ-ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ବନ୍ଧ ଥାଏ । ବାତ୍ୟାର୍ଥର କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ, ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଇପାରେ । ସେହିପରି ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧିହେଲେ ବାତ୍ୟାର୍ଥ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସପାଏ । ଏହାକୁ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବିପରୀତମୁଖୀ ସମ୍ବନ୍ଧ କହନ୍ତି । ଏହାକୁ ଚାରିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି।

୨୫. ବ୍ୟାହତାର୍ଥକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବସ୍ତୁଠାରେ କୌଣସି ଗୁଣର ତାତ୍କାଳିକ ଅଭାବକୁ ସୂଚାଇ ଦେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ସେ ଗୁଣକୁ ଅବଧାରଣ କରିବାର ଶକ୍ତି ବା ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହାକୁ ବ୍ୟାହତାର୍ଥକ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଅନ୍ଧ, ମୂକ, ବଧୂର, ବନ୍ଧ୍ୟାନାରୀ ଇତ୍ୟାଦି । ଯେପରି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଚକ୍ଷୁଷ୍ଠାନ ହେବା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଚକ୍ଷୁଷ୍ମାନତାର ତାତ୍କାଳିକ ଅଭାବ ଥ‌ିବା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଜଣକୁ ଅନ୍ଧ କୁହାଯାଏ ।

୨୬. ପଦମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିରୁଦ୍ଧ ପ୍ରତିଯୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧ ।
Answer:
ଦୁଇଟି ପଦ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କ ଯଦି ଏପରି ହୁଏ ଯେ, ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ସମ୍ଭବ ହେଲେ ଅନ୍ୟଟି ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ସମ୍ଭବ ନ ହେଲେ ଅନ୍ୟଟି ନିଶ୍ଚିତଭାବେ ସମ୍ଭବ ହୁଏ, ତାହେଲେ ସେ ଦୁହିଁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ବିରୁଦ୍ଧ ପ୍ରତିଯୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧ ବୋଲି କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଶ୍ଵେତ ଓ ଅ-ଶ୍ଵେତ, ସାଧୁ ଓ ଅ-ସାଧୁ ଇତ୍ୟାଦି ।

୨୭. ପଦମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିପରୀତ ପ୍ରତିଯୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧ ।
Answer:
ଦୁଇଟି ପଦ ଯଦି ଏପରି ସମ୍ପର୍କିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ଯେ, ଯେଉଁଠି ଗୋଟିଏ ପଦ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲେ ଅନ୍ୟଟି ଏକାସାଙ୍ଗରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେବା ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ପଦ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ନହେଲେ ଅନ୍ୟଟି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହେବାର ନିଶ୍ଚିତତା ନଥାଏ, ସେହି ଦୁଇଟି ପଦ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ବିପରୀତ ପ୍ରତିଯୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧ କୁହାଯାଏ; ଯଥା –
ଶ୍ଵେତ – କୃଷ୍ଣ
ଧନୀ – ଗରିବ
ଭଲ – ମନ୍ଦ, ଇତ୍ୟାଦି

୨୮. ଭାବ ପଦ ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ପଦ କୌଣସି ବସ୍ତୁ, ଶ୍ରେଣୀ, ଗୁଣ, କ୍ରିୟା ଇତ୍ୟାଦିର ଅସ୍ଥିତ୍ଵକୁ ବୁଝାଉଥିଲେ ତାହାକୁ ଭାବ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଆହାର, ନିଦ୍ରା, ମରଣଶୀଳ ଇତ୍ୟାଦି ।

୨୯. ଅଭାବ ପଦ ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ପଦ କୌଣସି ବସ୍ତୁ, ଶ୍ରେଣୀ, ଗୁଣ, କ୍ରିୟା ଇତ୍ୟାଦିର ଅଭାବ ବୁଝାଉଥିଲେ, ତାହାକୁ ଅଭାବ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା- ଅନାହାର, ଅ – ମାନବ, ଅନିଦ୍ରା, ଅସାଧୁ, ଅନଭିଜ୍ଞ ଇତ୍ୟାଦି ।

୩୦. ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ପଦର ଉଭୟ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଥିଲେ ତାହାକୁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ବା ସଲକ୍ଷଣପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ମନୁଷ୍ୟ, ତ୍ରିଭୁଜ, ବର୍ଣ୍ଣ ଇତ୍ୟାଦି । ଯେପରି ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ରାମ, ଯଦୁ, ମଧୁ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥାତ୍ ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ୍‌ର ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ ଏବଂ ତାହାର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ପ୍ରାଣିତ୍ବ ଓ ବିଚାରବୁଦ୍ଧିସମ୍ପନ୍ନତାକୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ ଏହା ହେଉଛି ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ ।

୩୧. ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ପଦ କେବଳ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୁଣକୁ ବୁଝାଉଥିଲେ ତାହାକୁ ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ବା ଅଲକ୍ଷଣ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ରାମ, ଗୋବିନ୍ଦ, ବୃତ୍ତତ୍ଵ, ଶ୍ଵେତତ୍ଵ ଇତ୍ୟାଦି । ଏଠାରେ ରାମ ଓ ଗୋବିନ୍ଦ କହିଲେ ସେମାନଙ୍କର ନାମକୁ ପ୍ରକାଶ କରୁଅଛି, ମାତ୍ର ଗୁଣ ବିଷୟରେ କୌଣସି ସୂଚନା ଦେଉନାହିଁ ।

୩୨. ସମଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ ।
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପଦ କେତେକ ବସ୍ତୁ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିର ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଏ ତାହାକୁ ସମଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ପୁସ୍ତକାଗାର, ନୌସେନା, ଗୁଚ୍ଛ ଇତ୍ୟାଦି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ସମଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ । ଯେପରି ପୁସ୍ତକାଗାର କହିଲେ ପୁସ୍ତକମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ପୁଷ୍ପଗୁଚ୍ଛ କହିଲେ ପୁଷ୍ପର ସମାହାରକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

୩୩. ବ୍ୟଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ ।
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ କହିଲେ ଗୋଟିଏ ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଏ ନାହିଁ । ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପଦର ନାମ, ତାହାଦ୍ଵାରା ସୂଚିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବୁଝାଏ ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ବ୍ୟଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ ବୋଲି କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ମନୁଷ୍ୟ, ପୁସ୍ତକ, ପୁଷ୍ପ ଇତ୍ୟାଦି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦର ଉଦାହରଣ ।

୩୪. ଶବ୍ଦ
Answer:
ବ୍ୟାକରଣ ଅନୁଯାୟୀ, ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵ ଅକ୍ଷର ମିଳିତ ହୋଇ ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ବହନ ବା ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ, ତାହାକୁ ଶବ୍ଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ଗଛ, ମନୁଷ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ।

୩୫. ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି
Answer:
ଏହି ହ୍ରାସ ଓ ବୁଦ୍ଧିକୁ ଚାରି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
(୧) ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ, ବାତ୍ୟାର୍ଥ ହ୍ରାସ ହୁଏ ।
(୨) ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ହ୍ରାସ ହେଲେ, ବାତ୍ୟାର୍ଥ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ।
(୩) ବାତ୍ୟାର୍ଥର ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ, ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ହ୍ରାସ ହୁଏ ।
(୪) ବାତ୍ୟାର୍ଥର ହ୍ରାସ ହେଲେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ।

୩୬. ଏକ ଶାବ୍ଦିକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ଏକ ଶବ୍ଦିକ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଉ: ରାମ, ବୃକ୍ଷ, ପୁରୁଷ ଇତ୍ୟାଦି ।

୩୭. ବହୁ ଶାବ୍ଦିକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ ଏକାଧିକ ଶବ୍ଦରେ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ବହୁ ଶାବ୍ଦିକ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ, ଭଲ ଛାତ୍ର ।

୩୮. ଏକାର୍ଥ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦର ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ଥାଏ, ତାହାକୁ ଏକାର୍ଥକ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ମନୁଷ୍ୟ, ନଦୀ, ଛାତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ।

୩୯. ଆନେ କାର୍ଥକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦର ଅନେକ ଅର୍ଥ ଥାଏ, ତାହାକୁ ଅନେକାର୍ଥକ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ପାଣିର ଅର୍ଥ ଜଳ, ପାଣିର ଅର୍ଥ ହସ୍ତ ।

୪୦. ବିଶେଷ ପଦ
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପଦ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବସ୍ତୁ, ବ୍ୟକ୍ତି, ଗୁଣ ବା ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଉଥାଏ, ତାହାକୁ ବିଶେଷ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ଭାରତର ପ୍ରଥମ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ପରିଜା ଗ୍ରନ୍ଥାଗାର ।

୪୧. ସାମାନ୍ୟ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିର ଶ୍ରେଣୀକୁ ବୁଝାଉଥାଏ, ତାହାକୁ ସାମାନ୍ୟ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ଲେଖକ, କବି, ଦାର୍ଶନିକ ଇତ୍ୟାଦି ।

୪୨. ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ ଗୁଣ ବିଶିଷ୍ଟ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବୁଝାଏ, ତାହାକୁ ମୂର୍ଖପଦ ବା ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ମନୁଷ୍ୟ, ଅଶ୍ଵ, ବୃକ୍ଷ ଇତ୍ୟାଦି ।

୪୩. ଗୁଣବାଚକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନ ବୁଝାଇ କେବଳ ଗୁଣକୁ ବୁଝାଏ, ତାହାକୁ ବିଭକ୍ତ ପଦ ବା ଗୁଣବାଚକ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ନମ୍ରତା, ସାଧୁତା, ସରଳତା ଇତ୍ୟାଦି ।

୪୪. ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟାର୍ଥକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ ଦ୍ବାରା ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି, ବସ୍ତୁ, ଶ୍ରେଣୀ ଅଥବା ଗୁଣ ସୂଚିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟାର୍ଥକ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା- ମହାନଦୀ, ଓଡ଼ିଶାର ବର୍ତ୍ତମାନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଇତ୍ୟାଦି ।

୪୫. ଅନିଦ୍ଧିଷ୍ଟାର୍ଥକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ବସ୍ତୁ ବା ଗୁଣକୁ ସୂଚିତ କରେ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟାର୍ଥକ ପଦ କୁହାଯାଏ । କୌଣସି ରାଜ୍ୟ, ଜଣେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇତ୍ୟାଦି ।

୪୬. ନିରପେକ୍ଷ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦର ଅର୍ଥ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ପଦର ସାହାଯ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ନିରପେକ୍ଷ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା- ବାଳକ, ଟେବୁଲ, ଛାତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ।

୪୭. ସାପେକ୍ଷ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ ଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥ ତାହାର ଅନ୍ୟ ଏକ ପଦ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ତାହାକୁ ସାପେକ୍ଷ ପଦ କୁହାଯାଏ । ଯଥା- ଶିକ୍ଷକ-ଛାତ୍ର, ପିତା-ମାତା, ଭାଇ-ଭଉଣୀ ଇତ୍ୟାଦି ।

୪୮. ଭାଷା
Answer:
ଭାଷା ଭାବ ପ୍ରକାଶର ଏକ ମାଧ୍ୟମ । ମନର ଭାବକୁ ଭାଷା ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥାଏ । ଭାଷା ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟର ଭାବ ଓ ଅନୁଭୂତି ପ୍ରକାଶ କରିବା ଦିଗରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଭାଷା ବ୍ୟବହାର କରିବାର ଶକ୍ତି କେବଳ ମନୁଷ୍ୟ ମାନଙ୍କର ଅଛି । ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରବିଦ୍‌ମାନେ ଏହି ଭାଷାକୁ ଚାରିଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି । (୧) ବର୍ଣ୍ଣନାମୂଳକ (୨) ଭାବାବେଗ, (୩) ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ବା ଆଦେଶ ମୂଳକ (୪) ସହାନୁଭୂତି ମୂଳକ ପ୍ରୟୋଗ ।

୪୯. ବର୍ଣ୍ଣନାମୂଳକ ଭାଷା
Answer:
ଯେଉଁ ଭାଷା ତଥ୍ୟର ଉପସ୍ଥାପନା କରେ, ତାହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନାମୂଳକ ଭାଷା କୁହାଯାଏ । ଏହା ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ମିଥ୍ୟା ହୋଇପାରେ । ଯଥା – ଗୋଲାପ ଫୁଲଟି ସୁନ୍ଦର ଅଟେ ।

୫୦. ଭାବାବେଗମୂଳକ ଭାଷା
Answer:
ବକ୍ତା ନିଜର ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରିବା ପାଇଁ କିମ୍ବା ଶ୍ରୋତା ମନରେ ଭାବ ଉଦ୍ରେକ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେଉଁ ଭାବରେ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର କରେ, ତାହାକୁ ଭାବାବେଗ ମୂଳକ ଭାଷା କହନ୍ତି । ଉ: କି ସୁନ୍ଦର ଦୃଶ୍ୟ।

୫୧. ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ବା ଆଦେଶମୂଳକ
Answer:
ଶ୍ରୋତାକୁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକ କର୍ମରେ ପ୍ରବୃତ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ବା କୌଣସି ଏକ କର୍ମରୁ ନିବୃତ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଯେଉଁ ଭାବରେ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ବା ଆଦେଶମୂଳକ ଭାଷା କହନ୍ତି । ଯଥା- ସକାଳୁ ଉଠି ଭ୍ରମଣ କର ।

୫୨. ସହାନୁଭୂତିମୂଳକ ଭାଷା
Answer:
ଆମେ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ସହାନୁଭୂତିମୂଳକ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର କରିଥାଉ । ଅଭିନନ୍ଦନ ଜଣାଇବା, ସ୍ଵାଗତ କରିବା, ଇତ୍ୟାଦି । ଯଥା – ସୁପ୍ରଭାତ, ହାଏ, ସବୁ ଭଲ ତ ?

B. ବୁଝାଅ ଓ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ

୧. ସତ୍ୟତା ଓ ପ୍ରାମାଣିକତା
Answer:
ତାର୍କିକମାନଙ୍କ ମତରେ ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ଯୁକ୍ତି ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ଅସତ୍ୟ ହୋଇପାରେ । ଏହାର ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ଯୁକ୍ତିରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ତର୍କବଚନମାନଙ୍କର ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସିଦ୍ଧତା ବା ପ୍ରାମାଣ୍ୟ ସତ୍ୟଠାରୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ । ଯେଉଁ ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ବଚନ ପ୍ରତି ହେତୁବାକ୍ୟର ସମର୍ଥନ ଅଛି, ସେହି ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧତା ବିଦ୍ୟମାନ । ଯୁକ୍ତି ଶୁଦ୍ଧ ବା ପ୍ରାମାଣିକ କି ନା ଏହା ବିଚାର କଲାବେଳେ ଆମକୁ ଦେଖିବାକୁ ହୁଏ ହେତୁବାକ୍ୟର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ପ୍ରତି ସମର୍ଥନ ରହିଅଛି କି ନାହିଁ । ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ଅଭାବ ସମର୍ଥନର ଅଭାବରୁ ଘଟିଥାଏ, ସତ୍ୟତାର ଅଭାବରୁ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ବିଚାର୍ଯ୍ୟକ ବିଷୟ ହେଲା ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ସମର୍ଥନଯୋଗ୍ୟତା, ସେମାନଙ୍କର ସତ୍ୟତା ନୁହେଁ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ତର୍କବାକ୍ୟର ସତ୍ୟତା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଓ ପରୀକ୍ଷଣଦ୍ୱାରା ଜଣାପଡ଼େ; କିନ୍ତୁ ଯୁକ୍ତିର ସିଦ୍ଧତା ବା ପ୍ରାମାଣିକତା ଯୁକ୍ତିଗତ ବାକ୍ୟାବଳୀର ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ନାହିଁ । ଏହା ବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

୨. ବାଚ୍ୟାର୍ଥ ଓ ବିସ୍ତୃତି
Answer:
ପୁରାତନ ତାର୍କିକମାନେ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ବିସ୍ତୃତି ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିନଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ତାର୍କିକମାନେ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ବିସ୍ତୃତି ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଛନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ଜାତିକୁ ବୁଝାଉଥ‌ିବା ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ହେଉଛି ଜାତି ଅନ୍ତର୍ଗତ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷ । କିନ୍ତୁ ତା’ର ବିସ୍ତୃତି ହେଉଛି ତଦନ୍ତର୍ଗତ ଉପଜାତିଗୁଡ଼ିକ । ରାମ, ହରି, ଆକବର ପ୍ରଭୃତି ବ୍ୟକ୍ତିବୃନ୍ଦ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ, ଶ୍ଵେତ ମନୁଷ୍ୟ, କୃଷ୍ଣ ମନୁଷ୍ୟ, ଲୋହିତ ମନୁଷ୍ୟ, ଧୂସର ମନୁଷ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ଉପଜାତିଗୁଡ଼ିକ ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବିସ୍ତୃତିର ଅନ୍ତର୍ଗତ ।

୩. ଏକଶାବ୍ଦିକ ଓ ବହୁଶାବ୍ଦିକ ପଦ ।
Answer:
ତାର୍କିକମାନଙ୍କ ମତରେ ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପଦ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ଏକଶାବ୍ଦିକ ପଦ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ମନୁଷ୍ୟ, ଛାତ୍ର, ନିବ୍, ପୁସ୍ତକ ଇତ୍ୟାଦି । ମନୁଷ୍ୟ ପଦଟି ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଗଠିତ । ସେହିପରି ଛାତ୍ର, ପୁସ୍ତକ ଓ ନିବ୍ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଗଠିତ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ଏକଶାବ୍ଦିକ ଅଟନ୍ତି ।
ଯେଉଁ ପଦର ଏକାଧିକ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ତାହାକୁ ବହୁଶାବ୍ଦିକ ପଦବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ – ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଓଡ଼ିଶାର ଶିକ୍ଷାନିର୍ଦ୍ଦେଶକ, ନବବାବୁଙ୍କ ବହି ବ୍ୟବସାୟ ଇତ୍ୟାଦି । ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ସେହିପରି ଓଡ଼ିଶାର ଶିକ୍ଷାନିର୍ଦ୍ଦେଶକ, ନବବାବୁଙ୍କ ବହିବ୍ୟବସାୟ ଇତ୍ୟାଦି ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଶବ୍ଦକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ବହୁଶାବ୍ଦିକ ପଦ ଅଟନ୍ତି ।

୪. ଏକାର୍ଥକ ଓ ଅନେକାର୍ଥକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦର ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ଅର୍ଥ ଥାଏ, ତାହାକୁ ଏକାର୍ଥକ ପଦ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ମନୁଷ୍ୟ, ଗାଈ, ବୃକ୍ଷ ଇତ୍ୟାଦି, ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ଅଛି । ଏହା ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ସେହିପରି ଗାଈ, ବୃକ୍ଷ ଏମାନଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ଅଛି । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ଏକାର୍ଥକ ପଦ ଅଟନ୍ତି ।

ଯେଉଁ ପଦର ଏକାଧ୍ଯକ ଅର୍ଥ ଥାଏ, ତାହାକୁ ଅନେକାର୍ଥକ ପଦ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – କର, ପାଣି, ଗୁରୁ ଇତ୍ୟାଦି । କର ଅର୍ଥ – କରିବା, ରାଜସ୍ବ ଓ ହସ୍ତ । ପାଣି ଅର୍ଥ ହସ୍ତ ଏବଂ ଜଳ । ଗୋଟିଏ ଅନେକାର୍ଥ ପଦର ଯେତେଗୁଡ଼ିଏ ଅର୍ଥ ଥାଏ, ସେହି ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର ତାରତମ୍ୟରେ ସେତିକିଟି ପଦ ସହିତ ସମାନ ।

୫. ବିଶେଷ ଓ ସାମାନ୍ୟ ପଦ
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପଦ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବସ୍ତୁ, ବ୍ୟକ୍ତି, ଗୁଣ ବା ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଏ ତାହାକୁ ବିଶେଷ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଭାରତର ପ୍ରଥମ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, କନିକା ଗ୍ରନ୍ଥାଗାର, ସମ୍ମୁଖସ୍ଥ ବୃକ୍ଷ ଇତ୍ୟାଦି । ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ନାମ ବା ନିର୍ଦ୍ଦେଶାତ୍ମକ ଶବ୍ଦ ବିଶିଷ୍ଟ ନାମ ଏହି ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ।

ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପଦ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀକୁ ବୁଝାଏ ତାହାକୁ ସାମାନ୍ୟ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – କବି, ଭାରତୀୟ, ଦାର୍ଶନିକ, ରଙ୍ଗ, ମନୁଷ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି । କବି ଶବ୍ଦଦ୍ୱାରା, କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବୁଝାଯାଇ ନପାରି ଯେତେ କବି ପଦବାଚ୍ୟ ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ବୁଝାଏ ।

ଗୋଟିଏ ପଦ ବ୍ୟବହାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ କେତେବେଳେ ବିଶେଷ, କେତେବେଳେ ସାମାନ୍ୟ ରୂପେ ଗୃହୀତ ହୋଇପାରେ; ଯଥା – ଲୌହ ଗୋଟିଏ ଧାତୁବିଶେଷ । ଏଠାରେ ଲୌହ ବିଶେଷ ପଦ ଅଟେ । କୁଠାର ଲୌହ ଅଟେ । ଏଠାରେ ଲୌହ ଏକ ସାମାନ୍ୟ ପଦ ଅଟେ ।

୬. ସମଷ୍ଟିବାଚୀ ଓ ବ୍ୟଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପଦ କେତେକ ବସ୍ତୁ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିର ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଏ ତାହାକୁ ସମଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ପୁସ୍ତକାଗାର, ପୁଷ୍ପହାର, ଶ୍ରେଣୀ, ନୌସେନା, ଗୁଚ୍ଛ ଇତ୍ୟାଦି । ପୁସ୍ତକାଗାର କହିଲେ, କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପୁସ୍ତକକୁ ବୁଝାଏ ନାହିଁ । କୌଣସି ଗୃହରେ କେତେକ ସଂଖ୍ୟକ ବହି ଏକତ୍ର ରହିଲେ ପୁସ୍ତକାଗାର କୁହାଯାଏ । ସେହିପରି ଗୁଚ୍ଛ କହିଲେ କେତେକ ପୁଷ୍ପର ଗୁଚ୍ଛକୁ ବା ସେହିଭଳି ଅନ୍ୟ କେତେକ ବସ୍ତୁର ଗୁଚ୍ଛକୁ ବୁଝାଏ ।

ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପଦର ନାମ, ତାହାଦ୍ଵାରା ସୂଚିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବୁଝାଏ ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ବ୍ୟଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ମନୁଷ୍ୟ, ରାମ, ମହାନଦୀ ଇତ୍ୟାଦି । ବ୍ୟଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ ଗୋଟିଏ ଗୋଷ୍ଠୀର ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ପଦାର୍ଥକୁ ବୁଝାଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ସମଷ୍ଟିବାଚୀ ପଦ ସମଗ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଗୋଟିଏ ପଦାର୍ଥ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରେ ।

୭. ନିରପେକ୍ଷ ଓ ସାପେକ୍ଷ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦର ଅର୍ଥ ଅନ୍ୟ ପଦର ସାହାଯ୍ୟ ବିନା ବୃକ୍ଷ, ପୁସ୍ତକ ଇତ୍ୟାଦି । ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ଅର୍ଥ ବୁଝିବାକୁ ଅନ୍ୟ ବୁଝିହୁଏ, ତାହାକୁ ନିରପେକ୍ଷ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ମନୁଷ୍ୟ, ପଦର ଆବଶ୍ୟକତା ହୁଏ ନାହିଁ ।
ଯେଉଁ ପଦ ବୋଧଗମ୍ୟ ହେବାପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ପଦର ଅପେକ୍ଷା ରଖେ ତାହାକୁ ସାପେକ୍ଷ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଛାତ୍ର, ପତି, ପିତା, ଭାଇ ଇତ୍ୟାଦି । ଛାତ୍ର ପଦ ସାପେକ୍ଷ କାରଣ ଏହାର ଅର୍ଥ ବୁଝିବାପାଇଁ ଆମକୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ (ଶିକ୍ଷକ)ର ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଛାତ୍ରର ସ୍ଥିତି ଶିକ୍ଷକର ସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଜଣେ ଛାତ୍ର ହେଲେ ସେ ନିଶ୍ଚୟ କୌଣସି ଶିକ୍ଷକଙ୍କର ଛାତ୍ର ହୋଇଥବ ।

୮. ଗୁଣବାଚକ ଓ ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ କୌଣସି ଗୁଣ ବା କ୍ରିୟାର ନାମ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ଗୁଣବାଚକ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ସାଧୁତା, ନମ୍ରତା, ସହନଶୀଳତା, ମନୁଷ୍ୟତା ଇତ୍ୟାଦି । କାରଣ ଏହି ପଦଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତ୍ୟେକ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଗୁଣର ସୂଚନା ଦିଏ ।

ଯେଉଁ ପଦ କୌଣସି ଗୁଣଯୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅର୍ଥାତ୍, ବସ୍ତୁ, ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସେମାନଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀ ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଉଥାଏ, ତାହାକୁ ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ପଦ ବୋଲି କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଚନ୍ଦ୍ରମା, ମନୁଷ୍ୟ, ରାମ, ପୁଷ୍ପଗୁଚ୍ଛ, ପୁସ୍ତକ, ଛାତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି । ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ପଦକୁ ମୂର୍ତ୍ତି ପଦ ଏବଂ ଗୁଣବାଚକ ପଦକୁ ବିବିକ୍ତ ପଦ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

୯. ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ଓ ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ
Answer:
ଯେଉଁ ପଦର ଉଭୟ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଥାଏ, ତାହାକୁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ ବା ସଲକ୍ଷଣ ପଦ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ମନୁଷ୍ୟ, ବୃକ୍ଷ, ଗାଈ ଇତ୍ୟାଦି । ମନୁଷ୍ୟ ପଦ ସଲକ୍ଷଣ, କାରଣ ଏହାର ଉଭୟ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ଅଛି । ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ପୃଥ‌ିବୀର ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତର ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟକୁ ସୂଚିତ କରେ । ଏହାର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ପ୍ରାଣିତ୍ଵ ଓ ବିଚାରଶୀଳତାକୁ ବୁଝାଏ ।

ମିଲ୍କଙ୍କ ମତରେ ଯେଉଁ ପଦର କେବଳ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ବା କେବଳ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଥାଏ, ତାହାକୁ ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ; ଯଥା – ଶୁଭ୍ରତା, ସାଧୁତା, ରାମ, ଇସ୍‌ମାଇଲ୍ ଇତ୍ୟାଦି । ଶୁଭ୍ରତା ଗୋଟିଏ ଗୁଣକୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ ଏହାର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଅଛି କିନ୍ତୁ ଏହାର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ନାହିଁ । ଯେହେତୁ ଏହା କୌଣସି ବସ୍ତୁର ସୂଚନା ଦିଏ ନାହିଁ । ରାମ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଅଛି । ଏହା କୌଣସି ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସୂଚାଉଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହାର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ନାହିଁ । କାରଣ ‘ରାମ’ ନାମଧାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଠାରେ କି ଲକ୍ଷଣ ଅଛି, ତାହା ‘ରାମ’ ପଦରୁ ସୂଚିତ ହେଉନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହା ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ ।

୧୦. ବିପରୀତ ଓ ବିରୁଦ୍ଧ ପଦ
Answer:
ତାର୍କିକମାନଙ୍କ ମତରେ ଦୁଇଟି ବିରୁଦ୍ଧ ପଦ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁରେ ଗୋଟିଏ ସତ୍ୟ ହେଲେ ଅପରଟି ମିଥ୍ୟା ଏବଂ ଗୋଟିଏ ମିଥ୍ୟା ହେଲେ ଅପରଟି ସତ୍ୟ ହୁଏ । ଦୁଇଟି ବିପରୀତ ପଦ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁରେ ଗୋଟିଏ ସତ୍ୟ ହେଲେ ଅପରଟି ମିଥ୍ୟା ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ଗୋଟିଏ ମିଥ୍ୟା ହେଲେ ଅପରଟି ସତ୍ୟ କି ମିଥ୍ୟା ତାହା କହିହୁଏ ନାହିଁ ।

ଉଦାହରଣ – ଯାହା ଶ୍ୱେତ ତାହା ଅଶ୍ଵେତ ନୁହେଁ ଏବଂ ଯାହା ଶ୍ଵେତ ନୁହେଁ ତାହା ନିଶ୍ଚୟ ଅଶ୍ଵେତ । କାରଣ ଶ୍ୱେତାତିରିକ୍ତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣ ଅଶ୍ଵେତର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ପକ୍ଷାନ୍ତର ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଶ୍ଵେତ ହେଲେ ତାହା ଅବଶ୍ୟ କୃଷ୍ଣ ହୋଇନପାରେ, କିନ୍ତୁ ଶ୍ଵେତ ନହେଲେ ତାହା ନିଶ୍ଚୟ କୃଷ୍ଣ ବର୍ଷର ହେବ ବୋଲି କହିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । କାରଣ ତାହା କୃଷ୍ଣ, ପୀତ, ନୀଳ, ଲୋହିତ ଇତ୍ୟାଦି ଯେକୌଣସି ବର୍ଣ୍ଣର ହୋଇଥାଇପାରେ ।

୧୧. ନଞ୍ଜର୍ଥକ ଓ ବ୍ୟହତାର୍ଥକ ପଦ
Answer:
ଗୋଟିଏ ପଦ କୌଣସି ବସ୍ତୁ, ଶ୍ରେଣୀ, ଗୁଣ, କ୍ରିୟା ଇତ୍ୟାଦିର ଅନସ୍ତିତ୍ୱ ବା ଅଭାବକୁ ବୁଝାଉଥିଲେ, ତାହାକୁ ଅଭାବ ପଦ ବା ନିଞର୍ଥକ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଅନାହାର, ଅମାନବ, ଅନାଡ଼ମ୍ବର, ଅନିଦ୍ରା ଇତ୍ୟାଦି ।

ଗୋଟିଏ ପଦ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ବା ଶ୍ରେଣୀରେ ସ୍ଵାଭାବିକ ଭାବେ ଥ‌ିବା କୌଣସି ତାତ୍କାଳିକ ଅଭାବକୁ ବୁଝାଉଥିଲେ ତାହାକୁ ବ୍ୟହତାର୍ଥକ ପଦ ବୋଲି କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଅନ୍ଧ, ବଧୂ, ମୂକ ଇତ୍ୟାଦି । ଏହି ପଦଗୁଡ଼ିକ କାଷ୍ଠ ବା ପ୍ରସ୍ତରଠାରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ନୁହେଁ, କାରଣ ସେଗୁଡ଼ିକ ସ୍ୱଭାବତଃ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି, ଶ୍ରବଣଶକ୍ତି, ବାକ୍‌ଶକ୍ତି ନଥାଏ । ବ୍ୟହତାର୍ଥକ ପଦଦ୍ୱାରା ବର୍ତ୍ତମାନକାଳୀନ ଅଭାବ ସୂଚିତ ହୁଏ; କିନ୍ତୁ ଅଭାବ ପଦକ୍ଷେତ୍ରରେ କୌଣସି କାଳର ସୂଚନା ନଥାଏ ।

୧୨. ପଦ ଓ ଶବ୍ଦ
Answer:
ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର କିମ୍ବା ତତୋଽଧ୍ଵ ଅକ୍ଷର ସମଷ୍ଟିକୁ ଶବ୍ଦ କୁହାଯାଏ ଶବ୍ଦ ଦୁଇପ୍ରକାର ହୋଇପାରେ; ଯଥା – (୧) ସାର୍ଥକ ବା ଅର୍ଥଯୁକ୍ତ; ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ଗୋବିନ୍ଦ, ବୃକ୍ଷ, ସବୁଜ, ମୁଁ, ମାନସ, ରମେଶ ଇତ୍ୟାଦି; ଏବଂ (୨) ନିରର୍ଥକ ବା ଅର୍ଥହୀନ; ଯଥା – ଟପ୍ତ, ଉମ୍ର, ଧୂପକ, ଫପକ ଇତ୍ୟାଦି ।
ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ କିମ୍ବା ତତୋଽଧୂକ ଶବ୍ଦ ସମଷ୍ଟିଦ୍ୱାରା ପଦ ଗଠିତ ହୁଏ । ପଦ ତର୍କବାକ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କିମ୍ବା ବିଧେୟରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟର ଅନେକ ଶବ୍ଦ ଥାଇପାରେ । କିନ୍ତୁ ତର୍କବାକ୍ୟରେ କେବଳ ଦୁଇଟି ପଦ ଥାଏ; ଯଥା – ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଏବଂ ବିଧେୟ ।

୧୩. ମୂର୍ଖ ଓ ବିବିକ୍ତ ପଦ
Answer:
କୌଣସି ପଦ ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବସ୍ତୁର ନାମକୁ ବୁଝାଏ ତାହାକୁ ମୂର୍ଖପଦ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଯେପରି ‘ମଣିଷ’, ‘ଟେବୁଲ’, ‘ବୃକ୍ଷ’ ଇତ୍ୟାଦି । ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ ଯେଉଁ ପଦ ବସ୍ତୁର ଗୁଣ ବା ଗୁଣସମୂହକୁ ବୁଝାଏ ତାହାକୁ ବିବିକ୍ତ ପଦ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଯେପରି ସଦ୍‌ଗୁଣାବଳୀ, ରଙ୍ଗ, ମିଷ୍ଟତ୍ଵ, ବିଚାରଶୀଳତା ଇତ୍ୟାଦି । ବିବିକ୍ତ ପଦ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା – (i) ସାମାନ୍ୟ ବିବିକ୍ତ ପଦ (ii) ଏକକ ବିବିକ୍ତ ପଦ ।

ସଦ୍‌ଗୁଣାବଳୀ, ରଙ୍ଗ ଇତ୍ୟାଦି ସାମାନ୍ୟ ବିବିକ୍ତ ପଦ । କାରଣ ଏହା ଏକାଧ୍ଵ ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରେ । ରଙ୍ଗ କହିଲେ ଧଳା ରଙ୍ଗ, କଳା ରଙ୍ଗ, ଏପରି ବହୁ ପ୍ରକାର ରଙ୍ଗକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ସଦ୍‌ଗୁଣାବଳୀ କହିଲେ ସାଧୁତା, ସତ୍ୟବାଦିତା ଇତ୍ୟାଦିର ସମାହାରକୁ ସଦ୍‌ଗୁଣାବଳୀ କୁହାଯାଏ । ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୁଣକୁ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ପଦକୁ ଏକକ ବିବିକ୍ତ ପଦ ବୋଲି କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ମିଷ୍ଟତ୍ଵ, ସାଧୁତା, ସତ୍ୟବାଦିତା, କଳା ରଙ୍ଗ, ଧଳା ରଙ୍ଗ ଇତ୍ୟାଦି ।

୧୪. ଅବରୋହ ଓ ଆରୋହ ଯୁକ୍ତି
Answer:
(କ) ଏକ ପ୍ରାମାଣିକ ଅବରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କେବେହେଲେ ତା’ର ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ବ୍ୟାପକତର ହୋଇପାରେ ନାହିଁ।
(ଖ) ଏହାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଏକ ନିଶ୍ଚିତ ସତ୍ୟତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଗ) ଅବରୋହନୁମାନ ଯୁକ୍ତିଟି ଏକ ଆକାରଗତ ସତ୍ୟତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥାଏ;
ଯଥା – ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ।
ରାମ ଜଣେ ମନୁଷ୍ୟ ।
_______________
∴ ରାମ ମରଣଶୀଳ ।
ଆରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତି :
(କ) ଏକ ପ୍ରାମାଣିକ ଆରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ହେତୁମାନଙ୍କଠାରୁ ଅତି ବ୍ୟାପକତର ଅଟେ ।
(ଖ) ଏହାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ସତ୍ୟତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ନୁହେଁ । ଏହା ସମ୍ଭାବନାମୂଳକ ଅଟେ ।
(ଗ) ଆରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିଟି ଉଭୟ ବାସ୍ତବ ସତ୍ୟତା ଓ ଆକାରଗତ ସତ୍ୟତା ହୋଇଥାଏ ।
ଯଥା – ରାମ ମରଣଶୀଳ ।
ହରି ମରଣଶୀଳ ।
ଆକବର ମରଣଶୀଳ ।
………………….
…………………
∴ ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ।

୧୫. ବାକ୍ୟ ଓ ତର୍କବାକ୍ୟ
Answer:
କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଶବ୍ଦ ମିଳିତ ହୋଇ ଗୋଟିଏ ସଂପୂର୍ଣ ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ ତାହାକୁ ବାକ୍ୟ କହନ୍ତି । ବାକ୍ୟ ବ୍ୟାକରଣର ବିଷୟବସ୍ତୁ । ଏଥ‌ିରେ ଦୁଇଟି ଅଙ୍ଗ ଥାଏ; ଯଥା – ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ବିଧେୟ । ତର୍କବାକ୍ୟ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ଆଲୋଚ୍ୟ ବିଷୟବସ୍ତୁ । ଏଥୁରେ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ, ବିଧେୟ ଓ ସଂଯୋଜକ ବୋଲି ତିନିଗୋଟି ଅବୟବ ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାକ୍ୟ ବ୍ୟାକରଣଗତ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶୁଦ୍ଧ କିମ୍ବା ଅଶୁଦ୍ଧ ବିବେଚିତ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ତର୍କବାକ୍ୟ ତର୍କପଦ୍ଧତିର ସୁବିଧା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ଅସତ୍ୟ ବିବେଚିତ ହୁଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ତର୍କବାକ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ; ମାତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାକ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ତର୍କବାକ୍ୟ ନୁହେଁ ।

୧୬. ଅବଧାରଣ ଓ ତର୍କବାକ୍ୟ
Answer:
ଅବଧାରଣ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ ମାନସିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହାଦ୍ୱାରା ଆମେ ଦୁଇଟି ଧାରଣାକୁ ମନେ ମନେ ପରସ୍ପର ସହିତ ତୁଳନା କରୁ ଏବଂ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନ କରୁ । ଏହି ସମ୍ବନ୍ଧ କୌଣସି ବିଷୟ ବା ବସ୍ତୁ ସମ୍ପର୍କରେ ସ୍ବୀକୃତି ମଧ୍ଯ ହୋଇପାରେ, ପୁଣି ଅସ୍ବୀକୃତି ମଧ୍ଯ ହୋଇପାରେ । ଯେପରି ମଣିଷ ଏବଂ ମରଣଶୀଳ – ଏହି ଦୁଇଟି ଧାରଣା ଆମ ମନ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି । ଅବଧାରଣ ଗୋଟିଏ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ମାନସିକ ବ୍ୟାପାର । ଅବଧାରଣ ଭାଷାରେ ବ୍ୟକ୍ତ ହୋଇପାରେ ପୁଣି ନ ହୋଇପାରେ ମଧ୍ୟ । ଭାଷାରେ ବ୍ୟକ୍ତ ଅବଧାରଣର ରୂପକୁ ତର୍କବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

୧୭. ବୈଧ ଯୁକ୍ତି ଓ ଅବୈଧ ଯୁକ୍ତି
Answer:
କୌଣସି ଏକ ଅବରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ଯଦି ହେତୁବାକ୍ୟ କିମ୍ବା ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଯଥାର୍ଥରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଉଥବ, ତେବେ ତାହାକୁ ବୈଧଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ।
ସମସ୍ତ ରାଜା ମନୁଷ୍ୟ ।
____________________
∴ ସମସ୍ତ ରାଜା ମରଣଶୀଳ ।
କୌଣସି ଏକ ଅବରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ଯଦି ହେତୁବାକ୍ୟ କିମ୍ବା ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଯଥାର୍ଥରେ ବା ବୈଧାନୁକୃତ ଭାବରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଲାନାହିଁ, ତେବେ ତାହାକୁ ଅବୈଧ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
ଯଥା – ଗାନ୍ଧୀ ଜଣେ ନେତା ।
ଭାରତ ଗୋଟିଏ ଦେଶ ।
_________________
∴ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତର ନେତା ।

୧୮. ଅନୁମାନ ଓ ଯୁକ୍ତି
Answer:
ନ୍ୟାୟଦର୍ଶନରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ କୌଣସି ବିଷୟକୁ ଦେଖୁ ଯେତେବେଳେ ସେ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଅନୁମାନ କୁହାଯାଏ । ‘ଅନୁ’ ଅର୍ଥାତ୍ ପଛରେ, ‘ମନ୍ୟସେ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଚିନ୍ତା କରିବା । ତେଣୁ ଅନୁମାନ କେବଳ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଘଟିଥାଏ; ଯଥା – ପର୍ବତରେ ଧୂଆଁ ଦେଖୁ ସେଠାରେ ନିଆଁ ଅଛି ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ ।

ଅନୁମାନକୁ ଭାଷାରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଏହା ହେତୁବଚନ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ହେତୁକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
ଯଥା – ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ । – ହେତୁ
∴ କେତେକ ମରଣଶୀଳ ପ୍ରାଣୀ ମନୁଷ୍ୟ । – ସିଦ୍ଧାନ୍ତ
ସମସ୍ତ ଧର୍ମପ୍ରାଣ ବ୍ୟକ୍ତି ଶାନ୍ତିପ୍ରିୟ । – ହେତୁ
ବୁଦ୍ଧଦେବ ଜଣେ ଧର୍ମପ୍ରାଣ ବ୍ୟକ୍ତି । – ହେତୁ
___________________________
∴ ବୁଦ୍ଧଦେବ ଜଣେ ଶାନ୍ତିପ୍ରିୟ ବ୍ୟକ୍ତି । – ସିଦ୍ଧାନ୍ତ

୧୯. ଆକାର ଓ ବିଷୟଗତ ଭେଦ
Answer:
ଗୋଟିଏ ଗୋଲାପ ଫୁଲକୁ ଦେଖ‌ିଲେ କେତେଗୁଡ଼ାଏ କଥା ବିଚାରକୁ ଆସେ; ଯଥା – ଫୁଲର ରଙ୍ଗ, ବାସ୍ନା, ପାଖୁଡ଼ା ଇତ୍ୟାଦି । ଏଗୁଡ଼ିକ ସବୁ ବିଷୟର ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ । ଏସବୁ ବ୍ୟତିରେକେ ଗୋଲାପ ଫୁଲଟି ଗୋଟିଏ ଆକାରର । ସେହିଭଳି ଖଣ୍ଡେ ଇଟା ଭିତରେ କେତେ ପଦାର୍ଥ ଥାଏ; ମାତ୍ର ଅନେକ ଇଟାଖଣ୍ଡ ଆକାରରେ ସମାନ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ଅନେକ ଯୁକ୍ତି ଗୋଟିଏ ଆକାରର ହୋଇଥାନ୍ତି ଯଦିଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୁକ୍ତର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ଯୁକ୍ତିର ବିଷୟବସ୍ତୁଠାରୁ ପୃଥକ୍ ।
ଯଥା – (କ) ସମସ୍ତ ଦାର୍ଶନିକ ଚିନ୍ତାଶୀଳ
ଲକ୍ ଜଣେ ଦାର୍ଶନିକ
_____________
∴ ଲକ୍ ଚିନ୍ତାଶୀଳ ।
(ଖ) କୌଣସି ଚିନ୍ତାନାୟକ ଦୋଷମୁକ୍ତ ନୁହନ୍ତି ।
ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ ଜଣେ ଚିନ୍ତାନାୟକ ।
____________________
∴ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ ଦୋଷମୁକ୍ତ ନୁହନ୍ତି ।

୨୦. ଯଥାର୍ଥ ଯୁକ୍ତି ଓ ଅଯଥା ଯୁକ୍ତି
Answer:
ଯେଉଁ ଯୁକ୍ତିରେ ସମସ୍ତ ହେତୁବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସତ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଯୁକ୍ତିଟି ଗୋଟିଏ ବୈଧଯୁକ୍ତି ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ଯଥାର୍ଥ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
ସମସ୍ତ ପକ୍ଷୀ ଦ୍ବିପଦ ।
ସମସ୍ତ କାକ ପକ୍ଷୀ ଅଟନ୍ତି । – ସତ୍ୟ
_______________________
∴ ସମସ୍ତ କାକ ଦ୍ବିପଦ ଅଟନ୍ତି । – ସତ୍ୟ
ଯେଉଁ ଯୁକ୍ତିରେ ଗୋଟିଏ ହେତୁବାକ୍ୟ ମିଥ୍ୟାହୋଇଥାଏ କିମ୍ବା ଯୁକ୍ତିଟି ଅବୈଧ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ଅଯଥାର୍ଥଯୁକ୍ତି କହନ୍ତି ।
ସମସ୍ତ ପରିବା ମିଠା ଅଟେ । – ମିଥ୍ୟା
କଲରା ଏକ ପରିବା ଅଟେ । – ସତ୍ୟ
__________________
∴ କଲରା ମିଠା ଅଟେ । – ମିଥ୍ୟା

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧. ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ସଂଜ୍ଞା କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଆମେସବୁ ଅନେକ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଉ । ଏହି ଆଲୋଚନାର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଆମେ ଆମର ସ୍ଥିତି ଓ ଦୁଃସ୍ଥିତି ସମ୍ପର୍କରେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପରିଚିତ କରାଇଥାଉ । ଖାଲି ସେତିକି ନୁହେଁ, ଅନେକ ସମୟରେ ଆମର ଦୁଃଖ – ସୁଖ, ଜୟ-ପରାଜୟ, ନିନ୍ଦା – ପ୍ରଶଂସା ସମ୍ପର୍କରେ ହେତୁ ବା କାରଣ ଦର୍ଶାଇଥାଉ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, କେହି ଯଦି ତୁମକୁ ପ୍ରଶ୍ନକରେ ତୁମେ ବାଣିଜ୍ୟ ଶ୍ରେଣୀରେ ନାମ ଲେଖାଇବା ପରିବର୍ତ୍ତେ କଳା ଶ୍ରେଣୀରେ କାହିଁକି ନାମ ଲେଖେଇଲ ? ତୁମେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଏହାର କାରଣ ବା ହେତୁ ଦର୍ଶାଇବ । ଏଭଳି ଜୀବନର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମେ ହେତୁ ବା କାରଣର ଆଶ୍ରୟ ନେଇ ଆମର ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଉ ।

କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ ଯେ ଆମେ କୌଣସି ବିଷୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଦେଖିବାବେଳେ ବା ଶୁଣିବାବେଳେ କୌଣସି ହେତୁର ଆଶ୍ରୟ ନେବାକୁ ପଡ଼େ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ଯେଉଁ ବିଷୟରେ ଆମର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଜ୍ଞାନ ନଥାଏ, ଆମେ ଯେତେବେଳେ ସେସବୁକୁ ଜାଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରୁ ସେତେବେଳେ ଆମେ ହେତୁର ଆଶ୍ରୟ ନେଇଥାଉ ; ଯଥା – ପର୍ବତରେ ଧୂଆଁକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଦେଖୁଥାଉ ସତ; ମାତ୍ର ପରୋକ୍ଷ ଜ୍ଞାନ ବା ଅନୁମାନ ସାହାଯ୍ୟରେ ଆମେ ପର୍ବତରେ ଅଗ୍ନିର ସ୍ଥିତିକୁ ସ୍ବୀକାର କରିଥାଉ । ଏଠାରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଜ୍ଞାନଲାଭ କରୁଥିବା ଧୂଆଁ ହେଉଛି ହେତୁ ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଆମେ ଅଗ୍ନି ଅଛି ବୋଲି ଅନୁମାନ କରୁ ।

ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରହିଁ କେଉଁ ଅନୁମାନ ପ୍ରଣାଳୀ ସିଦ୍ଧ ଓ କେଉଁ ଅନୁମାନ ପ୍ରଣାଳୀ ଅସିଦ୍ଧ ତାହା ସ୍ଥିର କରିଥାଏ । ସାଧାରଣ ଜୀବନରେ ସିଦ୍ଧ ଅନୁମାନ ପ୍ରଣାଳୀର ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ଯଥାର୍ଥ ପରୋକ୍ଷ ଜ୍ଞାନ ଲାଭ କରାଯାଇପାରେ । ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଇଂରାଜୀରେ ‘ଲଜିକ୍’ କୁହାଯାଏ । ‘ଲଜିକ୍’ ଶବ୍ଦ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘ଲୋଗସ୍’ରୁ ଆସିଅଛି । ‘ଲୋଗସ୍’ର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଚିନ୍ତା ବା ଯୁକ୍ତି ଏବଂ ଭାଷା ବା ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି । ଏହା କି ପ୍ରକାର ଚିନ୍ତନ ବା ଯୁକ୍ତିଦ୍ଵାରା ଅନୁମାନସିଦ୍ଧ ହୁଏ, ତାହାର ବିଚାର କରେ । ପୁଣି ଅନୁମାନକୁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସମକ୍ଷରେ କିପରିଭାବେ ଉପସ୍ଥାପିତ କଲେ, ତାହାର ସିଦ୍ଧତା ପରିଷ୍କାର ହୋଇପାରେ ଏବଂ ତାହାର ଦୋଷକୁ ଅତି ସହଜ ଭାବରେ ବାହାର କରାଯାଇପାରେ, ତାହାର ବିଚାର କରିବା ମଧ୍ୟ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

କେହି କେହି ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଚିନ୍ତାର ମୂଳ – ସୂତ୍ରାବଳୀ ସମ୍ପର୍କୀୟ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ହେଉଛି ଚିନ୍ତା ସମ୍ପର୍କୀୟ ବିଜ୍ଞାନ । ‘ଚିନ୍ତା’ ଶବ୍ଦଟି ଅତୀବ ବ୍ୟାପକ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ, ସ୍ମୃତି, କଳ୍ପନା, ଧାରଣା, ଅବଧାରଣା ଏବଂ ଅନୁମାନ ପଦ୍ଧତି – ଏ ସମସ୍ତ ଚିନ୍ତାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ମନୋବିଜ୍ଞାନର ଆଲୋଚ୍ୟ ବିଷୟ । ମନୋବିଜ୍ଞାନ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟର ଆଲୋଚନା

କରିବାକୁ ହେବ । ମାତ୍ର ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ମନୋବିଜ୍ଞାନର ଅଙ୍ଗ ନୁହେଁ, ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଧରଣର ଶାସ୍ତ୍ର । ପୁଣି ଚିନ୍ତା ଶବ୍ଦଟି ବୈଧ ଓ ଅବୈଧ ଉଭୟ ପ୍ରକାର ଚିନ୍ତାକୁହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ । ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ଚିନ୍ତାର ବିଷୟାବଳୀ ଓ ନିୟମ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।

ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ (Aristotle)ଙ୍କ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ଅନୁସରଣ କରୁଥିବା ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରବିଦ୍‌ମାନେ ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମିଲ୍ (Mill) ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞାଟି ସାଧାରଣଭାବେ ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ବୋଲି ଅନେକ ମନେକରନ୍ତି । ମିଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ‘ଯେଉଁ ଜ୍ଞାନବୃତ୍ତି ସାକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରମାଣ ଭିଭିରେ ଜ୍ଞାନ ସତ୍ୟରୁ ଅଜ୍ଞାତ ସତ୍ୟରେ ଉପନୀତ ହେବା ନିମନ୍ତେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ, ସେହି ଜ୍ଞାନ ବୃତ୍ତର କ୍ରିୟାସମୂହ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ବୁଦ୍ଧି-ପ୍ରକ୍ରିୟାର ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଆଲୋଚନାକୁ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଅନେକ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଯୁକ୍ତି ପଦ୍ଧତିର ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି । ଆଧୁନିକ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରବିଦ୍ କୋପି (Copi)ଙ୍କ ମତରେ ମିଲ୍‌ଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞାଟି କିଛିଟା ତ୍ରୁଟିମୁକ୍ତ ସଂଜ୍ଞା ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବରେ ତ୍ରୁଟିବିହୀନ ନୁହେଁ । କାରଣ ଯୁକ୍ତିକ୍ରିୟାକୁ ମଧ୍ଯ ଏକପ୍ରକାର ଚିନ୍ତା ହିସାବରେ ମନୋବିଜ୍ଞାନର ଅନ୍ତର୍ଗତ । କୋପିଙ୍କ ମତରେ ‘ବୈଧ’ ଓ ‘ଅବୈଧ’ ଯୁକ୍ତିର ପାର୍ଥକ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାହିଁ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର । ବିଚାରକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟରେ ଜଟିଳ ମାନସିକ କ୍ରିୟା ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ବିଚାରକର୍ତ୍ତାର ବିଭିନ୍ନ ଆବେଗ ଏହା ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ରହିଥାଇପାରେ । ସେହି ବିଚାରକ୍ରିୟାର ଧାରା ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ଆଲୋଚନାର ବିଷୟ ନୁହେଁ ।

୨. ଅନୁମାନ ଓ ଯୁକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ । ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ଏମାନଙ୍କ ସହିତ କିଭଳି ଭାବରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ବୁଝାଇ ଦିଅ ।
Answer:
ଦର୍ଶନରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେକୌଣସି ବିଷୟକୁ ଦେଖ୍ ଯେତେବେଳେ ତତ୍‌ସମ୍ପର୍କୀୟ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରାଯାଏ ତାହାକୁ ଅନୁମାନ କୁହାଯାଏ । ‘ଅନୁ’ ଅର୍ଥାତ୍ ପଛରେ, ‘ମନ୍ୟସେ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଚିନ୍ତା କରିବା । ତେଣୁ ଅନୁମାନ କେବଳ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଘଟିଥାଏ । ପର୍ବତରେ ଧୂଆଁ ଦେଖୁ ଯେତେବେଳେ ସେଠାରେ ନିଆଁ କଥା ଚିନ୍ତା କରାଯାଏ ସେତେବେଳେ ଏହାକୁ ଅନୁମାନ କୁହାଯାଏ । ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ଏହି ଅନୁମାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ତାହାକୁ ଯୁକ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ‘ ଅନୁମାନ’ ଶବ୍ଦ କେବଳ ନିଗମନ-ଧାରଣାକୁ ଅଥବା ହେତୁ-ଧାରଣା ଓ ନିଗମନ-ଧାରଣା ଉଭୟକୁ ବୁଝାଇବାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ।

ଯୁକ୍ତି – ଅନୁମାନକୁ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କରାଗଲେ ଏହାକୁ ଯୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ମାତ୍ର ଯେକୌଣସି ଯୁକ୍ତି ଗୋଟିଏ ହେତୁକୁ ଆଶ୍ରୟ କରିଥାଏ ହେତୁକୁ ଯେଉଁ ବଚନରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ହେତୁବଚନ (Premise) ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ହେତୁବଚନକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୁକ୍ତିରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୁଇଟି ଅଙ୍ଗ ବା ଅବୟବ ଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ହେତୁବଚନ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ । କେତେକ ଯୁକ୍ତିରେ ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ହେତୁବଚନ ଥାଇପାରେ ଏବଂ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଯୁକ୍ତିରେ ଏକାତ୍ମକ ହେତୁବଚନ ଥାଏ, ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ –

(କ) କେତେକ ଆମ୍ବ ମିଠା ଅଟେ । (ହେତୁବଚନ)
∴ କେତେକ ମିଠାଫଳ ଆମ୍ବ ଅଟେ । (ସିଦ୍ଧାନ୍ତ)
(ଖ) ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ । ( ହେତୁବଚନ)
ରାମ ଗୋଟିଏ ମନୁଷ୍ୟ । (ହେତୁବଚନ)
___________________
∴ ରାମ ମରଣଶୀଳ । (ସିଦ୍ଧାନ୍ତ)
ଏଠାରେ (କ)ରେ ଥ‌ିବା ଉଦାହରଣଟି ଅବ୍ୟବହିତ ଓ (ଖ)ରେ ଥ‌ିବା ଉଦାହରଣଟି ବ୍ୟହିତ ଅଟେ ।

ମାନସିକ ପ୍ରଣାଳୀ ହିସାବରେ ଅନୁମାନ ହେଉଛି ମନୋବିଜ୍ଞାନର ଆଲୋଚ୍ୟ ବିଷୟ । ଏହା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମାନସିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ମରଣ, ଚିନ୍ତନ, କଳ୍ପନା ଇତ୍ୟାଦି ସହିତ ସମକକ୍ଷ । ଏଠାରେ ଆମ୍ଭେମାନେ କିପରି ଭାବରେ ଚିନ୍ତା, ଭାବନା, କଳ୍ପନା ବା ଅନୁମାନ କରୁ, ତାହାହିଁ ବିଚାର କରାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଅନୁମାନ ପ୍ରଣାଳୀଦ୍ଵାରା ଲବ୍‌ଧ ପରୋକ୍ଷ ଜ୍ଞାନକୁ ଯଥାର୍ଥ ବୋଲି ଦାବି କରାଗଲେ ତାହା ନିଗମନ ଓ ଧାରଣା ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ନିହିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାହିଁ ହେଉଛି ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ଆଲୋଚ୍ୟ ବିଷୟ ।

ଏଠାରେ ଅନୁମାନ ଲବ୍‌ଧଜ୍ଞାନ ସିଦ୍ଧ ବା ପ୍ରାମାଣିକ ବୋଲି ଗୃହୀତ ହେବା ନିମିତ୍ତ ଅନୁମାନ କିପରି ହେବା ଉଚିତ ତାହାହିଁ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରରେ ଆଲୋଚନା ଯେଉଁଠାରେ ହେତୁବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସତ୍ୟ ବୋଲି ଜଣାପଡ଼େ ସେଠାରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ମଧ୍ୟ ସତ୍ୟ ହେବା ନିଶ୍ଚିତ ଅଟେ । ସେଠାରେ ଯୁକ୍ତିଟି ପ୍ରାମାଣିକ ବୋଲି ସ୍ଵୀକାର କରାଯାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ହେତୁବାକ୍ୟ ସତ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ସତ୍ୟତା ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇନଥିଲେ, ଯୁକ୍ତିଟି ଅପ୍ରାମାଣିକ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଅସିଦ୍ଧ ବା ଅପ୍ରାମାଣିକ ଯୁକ୍ତିର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ହେତୁବାକ୍ୟ ବା ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମର୍ଥିତ ନୁହେଁ ।

ସମସ୍ତ ପଶୁ କୃଷ୍ଣକାୟ ।
ଶୁଆ ଗୋଟିଏ ପଶୁ ।
______________
∴ ଶୁଆ କୃଷ୍ଣକାୟ ।
ଏହି ଯୁକ୍ତିର ସମସ୍ତ ବାକ୍ୟ ମିଥ୍ୟା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯୁକ୍ତିଟି ପ୍ରାମାଣିକ, କାରଣ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ହେତୁବାକ୍ୟ ଦ୍ଵୟର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟରେ ନିହିତ । ଏଠାରେ ହେତୁବାକ୍ୟ ଦ୍ଵୟକୁ ସ୍ୱୀକାର କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ଅସ୍ବୀକାର କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।

ସମସ୍ତ ଭାରତୀୟ ମରଣଶୀଳ ।
ସମସ୍ତ ଓଡ଼ିଆ ମରଣଶୀଳ ।
_________________
∴ ସମସ୍ତ ଓଡ଼ିଆ ଭାରତୀୟ ।
ଏହି ଯୁକ୍ତର ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସତ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯୁକ୍ତିଟି ଅପ୍ରାମାଣିକ, କାରଣ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ହେତୁବାକ୍ୟ ଦ୍ଵୟର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟରେ ନିହିତ ନୁହେଁ । ଓଡ଼ିଆମାନେ ଭାରତୀୟ; କିନ୍ତୁ ଏହା ଓଡ଼ିଆମାନେ ଓ ଭାରତୀୟମାନେ ମରଣଶୀଳ ହୋଇଥିବା ହେତୁ ନୁହେଁ । ଓଡ଼ିଆ ଭାରତର ଅନ୍ତର୍ଗତ ହୋଇଥିବାରୁ ହିଁ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସତ୍ୟ । ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ହେତୁବାକ୍ୟଦ୍ୱୟଦ୍ୱାରା କୌଣସି ସମର୍ଥନ ମିଳୁନାହିଁ । ତେଣୁ ଯୁକ୍ତିଟି ଅପ୍ରାମାଣିକ ବା ଅସିଦ୍ଧ।
ଏଣୁ ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମେୟ ଯେ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ଯୁକ୍ତି ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ କିନ୍ତୁ ପରୋକ୍ଷଭାବରେ ଏହା ଅନୁମାନ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ଅଟେ ।

୩. ସତ୍ୟତା ଓ ପ୍ରାମାଣ୍ୟ ବା ବୈଧତା ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଉଦାହରଣସହ ବୁଝାଇଦିଅ । ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର କାହାକୁ ଅନୁସରଣ କରେ ?
Answer:
ଯୁକ୍ତି ବାକ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଗଠିତ । ଏହି ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣ ବାକ୍ୟ ନୁହେଁ । ଏଗୁଡ଼ିକ ହେତୁବାକ୍ୟ । ତେଣୁ ଯୁକ୍ତିଟି ହେତୁବାକ୍ୟଦ୍ଵାରାହିଁ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ତର୍କବାକ୍ୟ ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ମିଥ୍ୟା ହୋଇପାରେ । କିନ୍ତୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ତର୍କବାକ୍ୟର ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ – ‘ବାରାଣସୀ ଗଙ୍ଗାନଦୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ’ । ଏହି ବାକ୍ୟର ସତ୍ୟତା ପରୀକ୍ଷା କରିବା ନିମିତ୍ତ ଅନୁଭୂତିର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଅନ୍ୟ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ତର୍କବାକ୍ୟ ନେଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ବନ୍ଧ୍ୟାନାରୀଟି ତା’ର ପୁତ୍ରର ମୃତ୍ୟୁରେ ଶୋକାଭିଭୂତା।

ଏହା ହେଉଛି ଏକ ମିଥ୍ୟା ତର୍କବାକ୍ୟ । ଏହି ମିଥ୍ୟା ତର୍କବାକ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣିବାପାଇଁ କୌଣସି ଅନୁଭୂତିର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେବାକୁ ପଡ଼େନାହିଁ । ଧରାଯାଉ ଅନ୍ୟ ଏକ ତର୍କବାକ୍ୟ ‘ଗୋପବନ୍ଧୁ ଗୁଜରାଟରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।’’ ଏହି ତର୍କବାକ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣିବାପାଇଁ ଅନୁଭୂତି ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । କାରଣ ତଥା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଓ ପରୀକ୍ଷଣର ସାହାଯ୍ୟ ନେବାପାଇଁ ପଡ଼େ । ଏହାଦ୍ବାରା ଏପ୍ରକାର ବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ତର୍କବାକ୍ୟଟି ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ମିଥ୍ୟା ହୋଇପାରେ ।

ଯୁକ୍ତିର ସିଦ୍ଧତା ବା ପ୍ରାମାଣ୍ୟ ଯୁକ୍ତିଗତ ବାକ୍ୟାବଳୀର ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ନାହିଁ । ଏହା ତର୍କବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଉଦାହରଣ – ରାମ ସୀତାକୁ ବିବାହ କଲେ ସୀତା ରାମକୁ ବିବାହ କରିବା ଅନୁମେୟ; କିନ୍ତୁ ରାମ ସୀତାକୁ ଭଲ ପାଇଲେ ସୀତା ରାମକୁ ଭଲପାଇବା ଅନୁମେୟ ନୁହେଁ । ବିବାହ ସମ୍ପର୍କ ସର୍ବଦା ଉଭୟମୁଖୀ । କିନ୍ତୁ ଭଲପାଇବା ସମ୍ପର୍କ ସର୍ବଦା ଉଭୟମୁଖୀ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବାକ୍ୟର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ଯୁକ୍ତିର ପ୍ରାମାଣିକତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।

ମାତ୍ର ଯୁକ୍ତିର ପ୍ରାମାଣିକତା ବା ସିଦ୍ଧତା ବିଚାର କରିବାକୁ ହେଲେ ଦେଖାଯିବ ଯେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ସେହି ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଯଥାର୍ଥରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଉଛି କି ନାହିଁ । ଯଦି ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ହେତୁବଚନମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିପାଦିତ ନହେଲା ତେବେ ସେ ଯୁକ୍ତିଟି ଅସିଦ୍ଧ ବା ଅବୈଧ; ଯଥା –

ସମସ୍ତ କବି ଭାବପ୍ରବଣ ।
କାଳିଦାସ ଜଣେ କବି ।
________________
∴ କାଳିଦାସ ଭାବପ୍ରବଣ ।
ଏହି ଯୁକ୍ତିରେ ହେତୁବାକ୍ୟ ଦୁଇଟିରୁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଯଥାର୍ଥଭାବେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋଇଅଛି । ମାତ୍ର ଆମେ ଯଦି ଯୁକ୍ତିକରୁ – ଯଥା – ସମସ୍ତ କବି ଭାବପ୍ରବଣ ।
ସମସ୍ତ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ ଭାବପ୍ରବଣ ।
________________
∴ ସମସ୍ତ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ କବି ।
ତେବେ ଏଠାରେ ଯୁକ୍ତିଟି ବୈଧ ହେଲା ବୋଲି କୁହାଯିବ ନାହିଁ । କାରଣ ଭାବପ୍ରବଣତା ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଦ୍ୟମାନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀ ସହିତ ସମାନ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । କାରଣ ସେମାନେ ଅନ୍ୟକେତେକ ଗୁଣରେ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ ହୋଇପାରନ୍ତି ।ଏଠାରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କଥା ହେଲା ଯେ ଗୋଟିଏ ଯୁକ୍ତି ଆଦୌ ସତ୍ୟ ନ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ବୈଧ ହୋଇପାରେ; ଯଥା –
ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ଅମର ।
ସମସ୍ତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ମନୁଷ୍ୟ ।
___________________
∴ ସମସ୍ତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅମର ।
ଏହି ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସତ୍ୟ ନୁହେଁ କାରଣ ଏହା ଯେଉଁ ହେତୁବଚନମାନଙ୍କରୁ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମ ହେତୁବଚନଟି ସତ୍ୟ ନୁହେଁ କିନ୍ତୁ ଯୁକ୍ତିଟି ବୈଧ ଅଟେ, କାରଣ ଦୁଇ ହେତୁବଚନରୁ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ଯଥାର୍ଥରେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହେଉଅଛି ।

ସେହିଭଳି ସମସ୍ତ ହେତୁବଚନ ସତ୍ୟ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଯୁକ୍ତିଟି ବୈଧ ବା ସିଦ୍ଧ ନ ହୋଇପାରେ;
ଯଥା – ଗାନ୍ଧୀ ଜଣେ ନେତା ।
ଭାରତ ଗୋଟିଏ ଦେଶ ।
__________________
∴ ଗାନ୍ଧୀ ଭାରତର ନେତା ।

ଏପରିକି ଗୋଟିଏ ହେତୁବଚନ ସହିତ ଅନ୍ୟ ହେତୁବଚନଟି ସମ୍ପର୍କିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ହେତୁବଚନ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସତ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯୁକ୍ତିଟି ବୈଧ ହୋଇନପାରେ ।
ଯଥା – ସମସ୍ତ ଭାରତୀୟ ବିଶ୍ବବାସୀ ।
ସମସ୍ତ ଓଡ଼ିଆ ବିଶ୍ବବାସୀ ।
____________
∴ ସମସ୍ତ ଓଡ଼ିଆ ଭାରତୀୟ ।
ଏଠାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବାକୁ ହେବ ଯେ ଏହି ଯୁକ୍ତିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବଚନ ସତ୍ୟ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଯୁକ୍ତିଟି ଅବୈଧ, କାରଣ ଓଡ଼ିଆମାନେ ବିଶ୍ବବାସୀ ନିଶ୍ଚୟ, ମାତ୍ର ବିଶ୍ବବାସୀ ହେବା ନ୍ୟାୟରେ ସେମାନେ ଭାରତୀୟ ହେବେ ବୋଲି କହିବାର ଯଥାର୍ଥତା ନାହିଁ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହେଉଅଛି ଯେ ଯୁକ୍ତିର ପ୍ରାମାଣିକତା ଓ ସତ୍ୟତା ପରସ୍ପରଠାରୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଯଦିଓ ଗୋଟିଏ ଯୁକ୍ତି ଏକ ସମୟରେ ସତ୍ୟ ଓ ସିଦ୍ଧ ହୋଇପାରେ । ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ଯୁକ୍ତିର ପ୍ରାମାଣିକତା ବା ବୈଧତା ବିଷୟରେ ବିଚାର କରେ; ମାତ୍ର ଏହାର ସତ୍ୟତା ଉପରେ ବିଚାର କରେନାହିଁ ।

୪. ଯୁକ୍ତିର ଆକାରିକତା ଓ ଅବୟବ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଯଥାର୍ଥ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କର ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ଗୋଲାପ ଫୁଲକୁ ଦେଖ‌ିଲେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ କଥା ବିଚାରକୁ ଆସେ । ଫୁଲର ବାସ୍ନା, ରଙ୍ଗ, ପାଖୁଡ଼ା, ବୃନ୍ତ ଏହିଭଳି କେତେ କ’ଣ । ଏଗୁଡ଼ିକ ସବୁ ବିଷୟର ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ । ଏସବୁ ବ୍ୟତିରେକେ ଗୋଲାପ ଫୁଲଟି ଗୋଟିଏ ଆକାରର । ଏହି ଆକାରର ଅନେକ ଫୁଲ ଥାଇପାରନ୍ତି ।

ସେହିପରି ଗୋଟିଏ ପଦାର୍ଥର ଏକ ଆକାର ଥାଏ ଏବଂ ତାହା କୌଣସି ଉପାଦାନ ବା ବସ୍ତୁରୁ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଗୋଟିଏ ପେଣ୍ଡୁର ଆକାର ଗୋଲ; କିନ୍ତୁ ତାହାର ଉପାଦାନ ରବର କିମ୍ବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ କିମ୍ବା ମୃତ୍ତିକା ଇତ୍ୟାଦି ହୋଇପାରେ । ଏଠାରେ ଆକାର ସମାନ; କିନ୍ତୁ ଉପାଦାନ ବା ବସ୍ତୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ । ପୁଣି କେତେକ ପଦାର୍ଥର ଉପାଦାନ ବା ବସ୍ତୁ ସମାନ; କିନ୍ତୁ ସେଗୁଡ଼ିକର ଆକାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇପାରେ । ମୃତ୍ତିକା ନିର୍ମିତ ପେଣ୍ଡୁ, ପାତ୍ର ଓ ମୂର୍ତ୍ତିର ବସ୍ତୁ ସମାନ । କିନ୍ତୁ ସେଗୁଡ଼ିକର ଆକାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ।

ଆକାରର ଏହି ସାଧାରଣ ଧାରଣାରୁ ଲବ୍ଧ ଏକ ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ସମ୍ପ୍ରତ୍ୟୟ ହେଉଛି ତାର୍କିକ ଆକାର । ଯୁକ୍ତିର ବୈଧତାର ନିର୍ଦ୍ଧାରକ ହେଉଛି ତାହାର ତାର୍କିକ ଆକାର ଏବଂ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ହେଉଛି ମୁଖ୍ୟତଃ ବୈଧ ଯୁକ୍ତି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ।

ଯୁକ୍ତିର ଅଙ୍ଗାବଳୀ ବା ଅବୟବଗୁଡ଼ିକ ତର୍କବାକ୍ୟମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟି ଅଟେ । ତେଣୁ ଏକ ତର୍କବାକ୍ୟ ସମଷ୍ଟି ହେତୁବାକ୍ୟ ଏବଂ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରୂପେ ସ୍ବୀକୃତ ହୋଇନଥିଲେ ତାହା ଯୁକ୍ତ ପଦବାଚ୍ୟ ନୁହେଁ ।
ଦୁଇଟି ଉଦାହରଣ ନିଆଯାଉ –
(୧) କୌଣସି କାକ ଶୁକ ନୁହେଁ ଏବଂ କୌଣସି ଶୁକ କାକ ନୁହେଁ ।
(୨) କୌଣସି କାକ ଶୁକ ନୁହେଁ ସୁତରାଂ କୌଣସି ଶୁକ କାକ ନୁହେଁ ।

ଉଭୟ (୧) ଏବଂ (୨) ହେଉଛି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ତର୍କବାକ୍ୟ ସମଷ୍ଟି । କିନ୍ତୁ (୧) ଏକ ଯୁକ୍ତି ନୁହେଁ । ଏହା ହେଉଛି କେବଳ ଏକ ଯୌଗିକ ତର୍କବାକ୍ୟ ।
ଯୁକ୍ତି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବିଷୟବସ୍ତୁ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଏବଂ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକାରବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇପାରେ । କିନ୍ତୁ ଯୁକ୍ତିର ଆକାର ତାହାର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ନୁହେଁ ।
ତଳେ ଗୋଟିଏ ଆକାରର ଦୁଇଟି ଯୁକ୍ତି ଦିଆଗଲା ଯାହାର ବିଷୟବସ୍ତୁ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ।
(୧) ସମସ୍ତ ଦାର୍ଶନିକ ଚିନ୍ତାଶୀଳ ।
ସକ୍ରେଟିସ୍ ଜଣେ ଦାର୍ଶନିକ ।
______________
∴ ସକ୍ରେଟିସ୍ ଚିନ୍ତାଶୀଳ ।
(୨) କୌଣସି ଚିନ୍ତାନାୟକ ଦୋଷମୁକ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି ।
ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ ଜଣେ ଚିନ୍ତାନାୟକ ।
____________________
∴ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ ଦୋଷମୁକ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି ।
ଉପରେ ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ଆକାରର ଯୁକ୍ତି ଦିଆଯାଇଛି । ପ୍ରଥମ ଆକାରର ଯୁକ୍ତିରେ ଯେଉଁ ବିଷୟ କୁହାଯାଇଛି ସେହିଭଳି ଅନ୍ୟ ଆକାରର ଯୁକ୍ତି ଭିତରେ ଅନ୍ୟ ବସ୍ତୁ ରହିପାରେ ।
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ଯୁକ୍ତିର ଆକାର ସୂଚିତ କରିବାକୁ ଯାଇ ଏ ନିମ୍ନ ପ୍ରକାର ପ୍ରତୀକର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ;
ଯଥା – ସମସ୍ତ ମ ପ ଅଟେ ।
ସମସ୍ତ ଅ ମ ଅଟେ ।
______________
∴ ସମସ୍ତ ଅ ପ ଅଟେ ।
ଯୁକ୍ତିର ଅବୟବ ଅର୍ଥାତ୍ ହେତୁବାକ୍ୟ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଉଭୟ ହେଉଛି ତର୍କବାକ୍ୟ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ତର୍କବାକ୍ୟ ହୁଏତ ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ମିଥ୍ୟା ହେବା ସୁନିଶ୍ଚିତ । ସେଗୁଡ଼ିକର ସତ୍ୟ-ମିଥ୍ୟା ମୂଲ୍ୟ ବିଚାରକୁ ନେଲେ କେବଳ ଚାରିଗୋଟି ସମନ୍ବୟ ସମ୍ଭବପର । ସେଗୁଡ଼ିକ –
(୧) ହେତୁବାକ୍ୟ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଉଭୟ ସତ୍ୟ ।
(୨) ହେତୁବାକ୍ୟ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଉଭୟ ମିଥ୍ୟା ।
(୩) ହେତୁବାକ୍ୟ ମିଥ୍ୟା, କିନ୍ତୁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସତ୍ୟ ।
(୪) ହେତୁବାକ୍ୟ ସତ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ମିଥ୍ୟା

ବୈଧ ଯୁକ୍ତିର ନିମ୍ନଲିଖ୍ତ ଉଦାହରଣଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରଥମ ତିନୋଟି ସମନ୍ୱୟ ଉପସ୍ଥାପିତ ।
(୧) ସମସ୍ତ ପକ୍ଷୀ ଦ୍ବିପଦ । – ସତ୍ୟ
ସମସ୍ତ କାକ ଦ୍ବିପଦ । – ସତ୍ୟ
__________________
∴ ସମସ୍ତ କାକ ପକ୍ଷୀ ।

(୨) ସମସ୍ତ ପକ୍ଷୀ ଚତୁଷ୍ପଦ । – ମିଥ୍ୟା
ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ପକ୍ଷୀ । – ମିଥ୍ୟା
___________________
∴ ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ଚତୁଷ୍ପଦ ।

(୩) ସମସ୍ତ ପକ୍ଷୀ ଚତୁଷ୍ପଦ । – ମିଥ୍ୟା
ସମସ୍ତ ପଶୁ ପକ୍ଷୀ । – ମିଥ୍ୟା
___________________
∴ ସମସ୍ତ ପଶୁ ଚତୁଷ୍ପଦ । } ସତ୍ୟ
ଏହି ସମସ୍ତ ଯୁକ୍ତି ଆକାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବୈଧ ।
ସାଙ୍କେତିକ ଉଦାହରଣଗୁଡ଼ିକର ଆକାର ହେଉଛି –
ସମସ୍ତ ମ ପ ଅଟେ ।
ସମସ୍ତ ଅ ମ ଅଟେ ।
_________________
∴ ସମସ୍ତ ଅ ପ ଅଟେ
ବୈଧ ଯୁକ୍ତିର ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହେତୁବାକ୍ୟ ମିଥ୍ୟା ସେଠାରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି କେତେବେଳେ ସତ୍ୟ ଏବଂ କେତେବେଳେ ମିଥ୍ୟା ହୋଇଥାଏ । ଅବୈଧ ଯୁକ୍ତିରେ ହେତୁବାକ୍ୟର ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ମିଥ୍ୟାହେବା ସହିତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ମିଥ୍ୟା ହେବାର କୌଣସି ଆବଶ୍ୟକ ସମ୍ବନ୍ଧ ନଥାଏ । ତେଣୁ ସତ୍ୟଜ୍ଞାନ ଆହରଣ ପରିସରରେ ଅବୈଧ ଯୁକ୍ତିର କୌଣସି ଉପଯୋଗିତା ନାହିଁ ।

ସିଦ୍ଧତାକୁ ବିଚାର କଲାବେଳେ ତା’ର ଆକାରକୁ ଏକାନ୍ତଭାବେ ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଏ । ଏହି ଆକାରକୁ ଠିକଣାବାଟରେ ପକାଇବାପାଇଁ ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରବିଦ୍ (Symbolic Logicians) ପ୍ରତୀକ (Symbol) ମାନଙ୍କର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଆନ୍ତି । ପ୍ରତୀକଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରୟୋଗ କରିବାପାଇଁ ଗଣିତ ଶାସ୍ତ୍ର ଓ ଗାଣିତିକ ପ୍ରତୀକମାନଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତୀକ ଭିତ୍ତିକ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ମୁଖ୍ୟତଃ ଗାଣିତିକ ବା ସାଙ୍କେତିକ । ଉପରେ ଯୁକ୍ତିର ଆକାର ଓ ବିଷୟଗତ ସତ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

୫. ଆରୋହୀ ଓ ଅବରୋହୀ ତର୍କର ପାର୍ଥକ୍ୟ ଉଦାହରଣସହ ବୁଝାଇଦିଅ ।
Answer:
ଆରୋହ ଅନୁମାନର ଲକ୍ଷଣ :
(କ) ଗୋଟିଏ ପ୍ରାମାଣିକ ଆରୋହାନୁମାନରେ ହେତୁବଚନମାନଙ୍କରୁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ଭାବରେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି ହେତୁବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସତ୍ୟ, ତେବେ ସଦ୍ଧାନ୍ତଟି ସତ୍ୟ ଏବଂ ଯଦି ହେତୁବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅସତ୍ୟ, ତେବେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ମଧ୍ୟ ଅସତ୍ୟ । ଏପରିକି ଯଦି ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସିଟି ଅସତ୍ୟ, ତେବେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ମଧ୍ୟ ଅସତ୍ୟ ଅଟେ ।
(ଖ) ଏକ ପ୍ରାମାଣିକ ଆରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ହେତୁମାନଙ୍କଠାରୁ ଅତି ବ୍ୟାପକତର ଅଟେ ।
(ଗ) ଏହାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ସତ୍ୟତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ନୁହେଁ । ଏହା ସମ୍ଭାବନାମୂଳକ ଅଟେ ।
(ଘ) ଆରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିଟି ଉଭୟ ବାସ୍ତବ ସତ୍ୟତା ଓ ଆକାରଗତ ସତ୍ୟତା ହୋଇଥାଏ ।
(ଙ) ଆରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିଟି କେତେକରୁ ସମସ୍ତ, ଆଂଶିକରୁ ସାବିକ, ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷିତରୁ ଅ-ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷିତକୁ ଅଗ୍ରସର ହୋଇଥାଏ ।

ଯଥା – ରାମ ମରଣଶୀଳ ।
ହରି ମରଣଶୀଳ ।
ଆକବର ମରଣଶୀଳ ।
…………………
…………………
___________________
∴ ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ।
(କ) ଏକ ପ୍ରାମାଣିକ ଅବରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କେବେ ହେଲେ ତା’ର ହେତୁବାକ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ବ୍ୟାପକତର ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।
(ଖ) ଏହାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଏକ ନିଶ୍ଚିତ ସତ୍ୟତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଗ) ଏକ ପ୍ରାମାଣିକ ଅବରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ସଦ୍ଧାନ୍ତଟି ହେତୁମାନଙ୍କଠାରୁ ବୈଧାନୁକୃତଭାବେ ଅନୁସୃତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଘ) ଅବରୋହାନୁମାନ ଯୁକ୍ତିଟି ଏକ ଆକାରଗତ ସତ୍ୟତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଙ) ଅବରୋହନୁମାନ ଯୁକ୍ତିରେ ସାବିକରୁ ଆଂଶିକ, ସମସ୍ତରୁ କେତେକକୁ ଅଗ୍ରସର ହୋଇଥାଏ ।
ଯଥା – ସମସ୍ତ ଓକିଲ ମିଥ୍ୟାବାଦୀ ଅଟନ୍ତି
ରାଧାକାନ୍ତ ଜଣେ ଓକିଲ
_________________
∴ ରାଧାକାନ୍ତ ଜଣେ ମିଥ୍ୟାବାଦୀ ଅଟନ୍ତି ।

୬. ଉଦାହରଣ ସହ ବିଚାରର ମୌଳିକ ନିୟମମାନ କ’ଣ ବୁଝାଅ ଓ ସେମାନଙ୍କ ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ନିରୂପଣ କର ।
Answer:
ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରରେ ଯୁକ୍ତିର ପ୍ରାମାଣ୍ୟ ବା ସିଦ୍ଧତା ଅଥବା ଅସିଦ୍ଧତା ବିଚାର କରିବା ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ବିଷୟବସ୍ତୁ । ଯୁକ୍ତି କରିବାବେଳେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ନିୟମର ଅନୁସରଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ମାତ୍ର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଯୁକ୍ତି ତଥା ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ବିଚାରଧାରା କେତେଗୁଡ଼ିଏ ମୌଳିକ ସୂତ୍ର ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଯାହା ନହେଲେ ବିଚାର ବିଭ୍ରାଟ ଘଟିବା ନିଶ୍ଚିତ ଅଟେ । ଯେଉଁଠି ଏଭଳି ବିଚାର ବିଭ୍ରାଟ ଘଟେ ସେଠାରେ ଯୁକ୍ତି କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏହି ମୌଳିକ ନିୟମଗୁଡ଼ିକୁ ତର୍କର ମୌଳିକ ସୂତ୍ର (Fundamental Principles of Logic) ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ୟବର ଭଏମ୍ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ‘ଅନୁମାନର ସ୍ବତଃସିଦ୍ଧ ସତ୍ୟ’’ ଏବଂ ମିଲ୍ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ‘ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଅନୁମାନ ପଦ୍ଧତିର ସାଧାରଣ ସ୍ବୀକାର୍ଯ୍ୟ ସତ୍ୟ’’ ବୋଲି ଆଖ୍ୟା ଦେଇଛନ୍ତି ।

ମାତ୍ର ଦାର୍ଶନିକ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ଏହି ନିୟମଗୁଡ଼ିକୁ ଚିନ୍ତନର ମୌଳିକ ନିୟମ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ପ୍ରକୃତରେ ଚିନ୍ତନ ଶବ୍ଦଟି ମନୋବିଜ୍ଞାନର ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ ହେଲେହେଁ ଏହା ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ମୂଳ ବିଷୟବସ୍ତୁ । ସେହିଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରର ମୌଳିକ ନିୟମ କହିବା ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ ।

ଏହି ମୌଳିକ ନିୟମଗୁଡ଼ିକ ସମସ୍ତ ଯୁକ୍ତି ତଥା ବିଚାରର ଆଧାର ହୋଇଥିବା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସ୍ବତଃସିଦ୍ଧ ଅଟେ । ଏଗୁଡ଼ିକ କୌଣସି ପ୍ରମାଣଦ୍ଵାରା ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇନଥାଏ । ସେହିଭଳି କୌଣସି ଅବରୋହୀ ଯୁକ୍ତିରୁ ଏହି ନିୟମଗୁଡ଼ିକୁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଭାବେ ନିଷ୍ପନ୍ନ କରିହୁଏ ନାହିଁ । କାରଣ ଏହିଗୁଡ଼ିକ ଯଦି ଅନ୍ୟ ନିୟମଠାରୁ ନିଷ୍ପନ୍ନ କରାଯାଏ ତେବେ ଏଗୁଡ଼ିକୁ କେବେହେଲେ ନିୟମ କହିହେବ ନାହିଁ । ନିୟମଗୁଡ଼ିକର ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ବରୂପ ହେଲା ଯେ ସ୍ବତଃସିଦ୍ଧ ଓ ମୌଳିକ ହୋଇଥିବା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏ ନିୟମଗୁଡ଼ିକୁ ଲଙ୍ଘନ କରିହୁଏ ନାହିଁ । ଅନ୍ୟ ଏକ ପକ୍ଷରେ ଏହି ନିୟମଗୁଡ଼ିକୁ ବିରୋଧ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ଏଗୁଡ଼ିକ ସ୍ବତଃସିଦ୍ଧ ଅଟେ । ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ଏହିଭଳି ତିନୋଟି ନିୟମର ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ।

(୧) ତାଦାତ୍ମ୍ୟ ନିୟମ
(୨) ବିରୋଧ ନିୟମ
(୩) ନିର୍ମଧ୍ଯମ ନିୟମ

(୧) ତାଦାତ୍ମ୍ୟ ନିୟମ – ଜଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳତାହିଁ ବସ୍ତୁର ସତ୍ତା ଓ ସ୍ବଭାବର ଧର୍ମ ବୋଲି ମନ ସଦାସର୍ବଦା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଯଥା ଗୋଟିଏ ପଥରକୁ ପଥର ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କଲା ପରେ ପରମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ତାହାର ସଭା ଓ ସ୍ବଭାବର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଛି ଓ ତାହା ଗୋଟିଏ ପ୍ରାଣୀ ବୋଲି କହିବା ସମୀଚୀନ ନୁହେଁ । ଏହା ମନ କେବେ ଗ୍ରହଣ କରେ ନାହିଁ । ପଥର ସର୍ବଦା ପଥର, ‘କ’ ସର୍ବଦା ‘କ’ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁ ଯାହା, ତାହା ସର୍ବଦା ସେଇଆ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁ ନିଜଠାରୁ ଅଭିନ୍ନ । ସେହିପରି ରଜ୍ଜୁ ସର୍ବଦା ରଜ୍ଜୁ ହୋଇ ରହିବ ଯଦିଓ ଅନ୍ଧାର ରାତିରେ ରଜ୍ଜୁକୁ କେହି କେହି ସର୍ପ ବୋଲି ଭ୍ରମ କରିପାରେ ।

ଆକାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କଲେ ଜଣାଯାଏ ‘କ ସର୍ବଦା କ’ ଏବଂ ଏ ସର୍ବଦା ଏ (A is A), ତେବେ ଅନ୍ୟଏକ ଉଦାହରଣ ନିଆଯାଉ – ଗୋଟିଏ ବାଳକର ନାମ ଯଦୁ । ତା’ର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ତାକୁ ମଧୁ ବୋଲି ଡକାଯାଇପାରେ; କିନ୍ତୁ ଏହାଦ୍ଵାରା ତାହାର ସତ୍ତା ଓ ସ୍ବଭାବର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ । ଜଳ ସର୍ବଦା ଜଳ, ଅଗ୍ନି ସର୍ବଦା ଅଗ୍ନି ବୋଲି ଆମେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଉ । ଯଦି ଏଗୁଡ଼ିକ କେବେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ତେବେ ଆମ ମନରେ ଚିନ୍ତାର ବିଭ୍ରାଟ ଦେଖାଯାଏ । ଏହାର ଅନ୍ୟ ନାମ ହେଲା ବ୍ୟଭିଚାର ବା ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆଲୋଚନାରେ ଏହି ନିୟମର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏହି ନିୟମ ଉପରେ ସମସ୍ତ ଚିନ୍ତାଧାରା ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଯଦି କୌଣସି ଏକ ବସ୍ତୁକୁ ସେହି ବସ୍ତୁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ତେବେ ମନରେ ଚିନ୍ତା ବିଭ୍ରାଟ ଘଟିବା ସ୍ଵାଭାବିକ । ଯାହାକି କଥନ ଓ ଶ୍ରୋତା ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ରହିନଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦ ଓ ପଦାର୍ଥ ତା’ର ତାଦାତ୍ମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରେ । ଆମ୍ଭେମାନେ ଯୁକ୍ତି କଲାବେଳେ ଯେଉଁ ପଦକୁ ଯେଉଁ ଅର୍ଥରେ ନେଉଁ ତାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ସେହି ଯୁକ୍ତର ପରିସର ଭିତରେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏପରି ହୁଏ ଯେ ଗୋଟିଏ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକେ ଯାହାକୁ ରଜ୍ଜୁ ବୋଲି କହନ୍ତି ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକେ ତାକୁ ଅନ୍ୟ କିଛି କହିପାରନ୍ତି । ମାତ୍ର ଏହାଦ୍ଵାରା ବସ୍ତୁର ନିଜସ୍ଵ ସତ୍ତା ବା ସ୍ବରୂପ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

(୨) ବିରୋଧ ନିୟମ – ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁରେ ଦୁଇଟି ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ଗୁଣ ଏକତ୍ର ଓ ଏକ ସମୟରେ ରହିବା ସମ୍ଭବପର ବୋଲି ମନ ଗ୍ରହଣ କରିପାରେ ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଏକ ସ୍ଥାନରେ ଓ ଏକ ସମୟରେ ଉଭୟ ଶ୍ଵେତ ଓ ଅଶ୍ଵେତ ହୋଇନପାରେ ! ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ଏକ ସମୟରେ ଉଭୟ ଉପସ୍ଥିତ ଓ ଅନୁପସ୍ଥିତ ହେବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ଏକ ସମୟରେ ଉଭୟ ସତ୍ୟ ଓ ଅସତ୍ୟ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ‘କ’ ‘ଖ’ ଅଟେ ଓ ‘ଖ’ ନୁହେଁ ବୋଲି କହିବା ନିରର୍ଥକ ଅଟେ । ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ଗୁଣଦ୍ଵୟ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସି ବସ୍ତୁରେ ଗୋଟିକୁ ସତ୍ୟ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କଲେ, ସେହି ସମୟରେ ଅନ୍ୟଟିକୁ ମିଥ୍ୟା କହିବା ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଏକାସାଙ୍ଗରେ କୃଷ୍ଣ ଓ ଅ-କୃଷ୍ଣ ହୋଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ହୁଏତ ଏପରି ହୋଇପାରେ ଯେ, ଜଣେ ଭାରତୀୟ, ତାଙ୍କର ଜାତୀୟତା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ପରବର୍ତ୍ତୀକାଳରେ ଅଣଭାରତୀୟ ହୋଇପାରନ୍ତି । ମାତ୍ର ଏକାଧାରରେ ଜଣେ ଉଭୟ ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ଗୁଣକୁ ଧାରଣ କରିପାରିବେନାହିଁ । ଏପରି ଚିନ୍ତା ମଧ୍ଯ ତାର୍କିକ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଅସମ୍ଭବ (Logical impossible) ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ହ୍ୟାମିଲଟନ୍ ଏହି ନିୟମକୁ ଅବିରୋଧ ନିୟମ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

(୩) ନିର୍ମଧ୍ଯମ ନିୟମ – ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁ ହୁଏତ ଗୋଟିଏ ଗୁଣଯୁକ୍ତ ନତୁବା ଗୁଣଟିର ବିରୁଦ୍ଧ ଗୁଣଯୁକ୍ତ । ସୁତରାଂ ଦୁଇଟି ବିରୁଦ୍ଧ ଗୁଣଦ୍ବାରା ବିଶେଷିତ ବସ୍ତୁ ସକଳ ବ୍ୟତୀତ ବିଶ୍ବରେ ଅନ୍ୟ ବସ୍ତୁ ଥ‌ିବା ଅକଳ୍ପନୀୟ । ତେଣୁ ଏହି ନିର୍ମମ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଦୁଇଟି ପରସ୍ପର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ମଧ୍ଯରେ କୌଣସି ମଧ୍ୟମ ପନ୍ଥା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏହି ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଦୁଇ ପରସ୍ପର ଗୁଣ ଭିତରୁ ଯେକୌଣସିଟିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓଡ଼ିଆ ହେବ ନଚେତ୍ ଅଣ-ଓଡ଼ିଆ ହେବ ।

ଯେହେତୁ ଏ ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟମ ପନ୍ଥା ଅସମ୍ଭବ । ତେଣୁ ସୂତ୍ରଟି ହେଲା ବସ୍ତୁଟିଏ ହୁଏତ କ ହେବ ନଚେତ୍ ଅ- କ ହେବ । ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓଡ଼ିଆ ନହେଲେ ସେ ଯେ ପଞ୍ଜାବୀ କିମ୍ବା ବଙ୍ଗାଳୀ କିମ୍ବା ପାକିସ୍ତାନୀ ହେବ ଏପରି କୌଣସି ଯୁକ୍ତି ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ଜଣେ ଓଡ଼ିଆ ନହେଲେ ସେ ଅଣଓଡ଼ିଆ ନିଶ୍ଚୟ ହେବ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ଜଣେ ଅଣ-ଓଡ଼ିଆ ହେଲେ ଓଡ଼ିଆ ହେବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ଏ ଦୁଇଟି ଭିତରେ ତୃତୀୟ ପନ୍ଥା ଅସମ୍ଭବ ।

ସମୟ ସମୟରେ ଯୁକ୍ତି କରାଯାଇପାରେ ଯେ, କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଛନ୍ତି ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ କୌଣସି ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ କରିବା ଅସମ୍ଭବ; ଯଥା – ସଞ୍ଜକୁ ଜୀବ କିମ୍ବା ଅଜୀବ ବୋଲି କହିହେବ ନାହିଁ । ଏହାଦ୍ବାରା ନିର୍ମଧ୍ଯମ ନିୟମ ଖଣ୍ଡିତ ହେଉଅଛି । ଏହା ହେଉଛି ଏକ ଅବାନ୍ତର ଯୁକ୍ତି । କୌଣସି ବସ୍ତୁ ହୁଏତ ଗୁଣଯୁକ୍ତ କିମ୍ବା ଗୁଣ ବିରୁଦ୍ଧ ହୋଇପାରିବ ଅନ୍ୟଥା କୌଣସି ଉପାୟ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇ ନପାରେ ।

୭. ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଏବଂ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ମଧ୍ଯରେ ବିପରୀତମୁଖୀ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ବନ୍ଧ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
Answer:
ବାତ୍ୟାର୍ଥ – ବାତ୍ୟାର୍ଥ କହିଲେ ଗୋଟିଏ ପଦଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବସ୍ତୁକୁ ବୁଝାଯାଏ । ସୂଚିତ ହେଉଥ‌ିବା ଏହି ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ବାସ୍ତବ ବା କାଳ୍ପନିକ ହୋଇପାରନ୍ତି; ଯଥା – ନଦୀ କହିଲେ ବିଭିନ୍ନ ନଦୀ ଅର୍ଥାତ୍ ମହାନଦୀ, ଗଙ୍ଗା, ସିନ୍ଧୁ, କାବେରୀ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ସେହିଭଳି ‘ମନୁଷ୍ୟ’ ପଦଟି ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ୍‌ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ପ୍ରତି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ । ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ପଦର ନାମଦ୍ୱାରା ନାମିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି, ବସ୍ତୁ, ଗୁଣ ଅଥବା କର୍ମ ସେହି ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଅଟନ୍ତି ।

ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ – ଲକ୍ଷଣ ଶବ୍ଦରୁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଅଛି । ତେଣୁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କହିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଗୁଣ ବା ଗୁଣ ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଯାଏ; ଯଥା – ମନୁଷ୍ୟ କହିଲେ ପ୍ରାଣିତ୍ଵ ଓ ବିଚାରଶକ୍ତି ହେଉଛି ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଓ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷଣକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟ ପାଖରେ ଏହି ଦୁଇଟି ଗୁଣର ପରିପ୍ରକାଶକୁ ତାହାର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କହନ୍ତି ।

ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବିପରୀତମୁଖୀ ସମ୍ବନ୍ଧ – ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷୟ ଓ ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ବନ୍ଧ ବିଦ୍ୟମାନ ଅଟେ । ବାତ୍ୟାର୍ଥର କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ, ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସପାଏ । ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ବାତ୍ୟାର୍ଥ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସପାଏ । ସେହିପରି ବାତ୍ୟାର୍ଥର ହ୍ରାସହେଲେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବୃଦ୍ଧି ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ହ୍ରାସ ହେଲେ ବାତ୍ୟାର୍ଥର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । ଏହାକୁ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବିପରୀତମୁଖୀ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ । ଆଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ଏହିପ୍ରକାର ବିପରୀତମୁଖୀ ପରିବର୍ତ୍ତନ ୪ ପ୍ରକାରର ଅଟେ ।

(କ) ଯଦି ବାଚ୍ୟାର୍ଥର ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ ତେବେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ହ୍ରାସପାଏ ।
(ଖ) ଯଦି ବାତ୍ୟାର୍ଥ ହ୍ରାସ ଘଟେ ତେବେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ବୃଦ୍ଧିହୁଏ ।
(ଗ) ଯଦି ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ତେବେ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ହ୍ରାସପାଏ ।
(ଘ) ଯଦି ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ହ୍ରାସପାଏ ତେବେ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ବୃଦ୍ଧିହୁଏ ।

କହିଲେ ତା’ର ପ୍ରାଣିତ୍ବ ଓ ବିଚାରଶକ୍ତିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟ ପଦଟି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୋଗଦେବା ଫଳରେ ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିପାରେ । ଏଣୁ ମନୁଷ୍ୟ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କକ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୋଗଦେବା ଫଳରେ ମନୁଷ୍ୟ ନକହି ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାଣୀ ବୋଲି କୁହାଯିବ । ଯାହାଫଳରେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କେବଳ ପ୍ରାଣିତ୍ଵରେ ସୀମିତ ରହିବ । ତେଣୁ ଏଠାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇପାରେ ଯେ ମନୁଷ୍ୟର ଯେଉଁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଥୁଲା ତାହାର କ୍ଷୟ ଘଟିଲା ।

ସେହିପରି ମନୁଷ୍ୟ ପଦ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା ନକରି କେବଳ ଗୌରବର୍ଣ୍ଣ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକୁ ବିଚାର କଲେ ଜଣାଯିବ ଯେ, ଏଠାରେ ମନୁଷ୍ୟର ବାତ୍ୟାର୍ଥର କ୍ଷୟ ଘଟି କେବଳ ଗୌରବର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ବାତ୍ୟାର୍ଥରେ ସୀମିତ ହୋଇଛି । ମାତ୍ର ଏହି ପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ପ୍ରାଣିତ୍ଵ ଓ ବିଚାରଶୀଳତାରୁ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇ ପ୍ରାଣିତ୍ୱ, ବିଚାରଶୀଳତା ଓ ଗୌରବର୍ଣ୍ଣରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ଅର୍ଥାତ୍ ବାତ୍ୟାର୍ଥର କ୍ଷୟ ହେବା ଫଳରେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି ।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ବାତ୍ୟାର୍ଥର କ୍ଷୟ ଘଟିବା ସମ୍ଭବ ହୁଏ । ପ୍ରାଣିତ୍ଵ ଓ ବିଚାରଶୀଳତା ସହ ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତାକୁ ମିଶାଇଦେଲେ ଏହି ଲକ୍ଷଣ ବିଶିଷ୍ଟ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କୁ ପ୍ରଜ୍ଞାବାନ୍ ମନୁଷ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯିବ ଯେଉଁମାନଙ୍କର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଖୁବ୍ ସୀମିତ । ଅପରପକ୍ଷରେ ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ପଦଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ସହିତ ଅନ୍ୟ କେତେକ ମନୁଷ୍ୟଭଳି ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଏକତ୍ରୀକରଣ ହେବ ସେତେବେଳେ ବାତ୍ୟାର୍ଥର ବୃଦ୍ଧିଘଟିବ, ମାତ୍ର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ହ୍ରାସ ହେବ ।

ଏହାଫଳରେ ଯେଉଁ ଶ୍ରେଣୀଟି ସୃଷ୍ଟି ହେବ ସେମାନଙ୍କର କେବଳ ପ୍ରାଣିତ୍ଵ ରହିବ ସିନା, ବିଚାରଶୀଳତା ରହିବ ନାହିଁ । ଏଣୁ ଏଥିରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମେୟ ଯେ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ମଧ୍ଯରେ ଯେଉଁ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ତାହା ହେଲା ବିପରୀତମୁଖୀ ସମ୍ପର୍କ ।

ସମାଲୋଚନା – (୧) ସାଧାରଣତଃ ଗୋଟିଏ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏନାହିଁ; ଯଥା – ଦ୍ଵୀପ କହିଲେ ଜଳ ପରିବେଷ୍ଟିତ ଗୋଟିଏ ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ବୁଝାଏ ଏବଂ ଏହାର ବାସ୍ୟାର୍ଥରେ ଭୂତ, ଭବିଷ୍ୟତ୍ ଓ ବର୍ତ୍ତମାନର ଲକ୍ଷଣଯୁକ୍ତ ସମସ୍ତ ଭୂଖଣ୍ଡ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ସେହିପରି ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ୍‌ର ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ କେତେକ ମନୁଷ୍ୟଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଅଥବା କେତେକ ଶିଶୁଙ୍କର ଜନ୍ମହେବାଦ୍ୱାରା ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ । ଠିକ୍ ସେହିପରି କୌଣସି କାରଣରୁ କେତେକ ଦ୍ବୀପ ଜଳମଗ୍ନ ହେଲେ ଅଥବା କେତେକ ନୂତନ ଦ୍ବୀପର ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଦ୍ବୀପ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥର କୌଣସି କ୍ଷୟ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ ।

(୨) ଗୋଟିଏ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥରୁ କେତେକ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବାଦେଲେ କିମ୍ବା ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଭିନ୍ନ କେତେକ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବାଦେଲେ କିମ୍ବା ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଭିନ୍ନ କେତେକ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ତହିଁରେ ଯୋଗକଲେ, ସେହି ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥର କ୍ଷୟ -ବୃଦ୍ଧି ଘଟେନାହିଁ । ଏହିପରି କରିବାଦ୍ଵାରା ପଦର ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥରୁ ଅସାଧୁ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବାଦଦେଲେ ଅବଶିଷ୍ଟ୍ୟଶ ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ନୁହେଁ । ତାହା ସାଧୁ ମନୁଷ୍ୟର ବାତ୍ୟାର୍ଥ । ସେହିପରି ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥରେ ପଶୁ- ପକ୍ଷୀ-କୀଟ-ପତଙ୍ଗ ଜୀବମାନଙ୍କୁ ଯୋଗକଲେ ତାହା ପ୍ରାଣୀପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ହୁଏ ।

(୩) ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ସାଧାରଣତଃ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ହୋଇଥିବାରୁ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବିପରୀତମୁଖୀ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଯାଥାର୍ଥ ପ୍ରତିପାଦନ କରିବା ନିମିତ୍ତ କେବଳ ଗୋଟିଏ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକୁ ପରୀକ୍ଷା କରି ଦେଖୁ ଯଥେଷ୍ଟ ନୁହେଁ । ଏଥନିମିତ୍ତ ଏକାଧ୍ଵ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ତାରତମ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ।

(୪) ଗୋଟିଏ ପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥରେ ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ଗୁଣ ସଂଯୋଗ କଲେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବୃଦ୍ଧିହୋଇ ବାତ୍ୟାର୍ଥର କ୍ଷୟହୁଏ ବୋଲି ବିଚାରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଅର୍ଥାତ୍‌ ପ୍ରାଣିତ୍ବ ଓ ବିଚାରବୁଦ୍ଧି ସହିତ ଦ୍ବିପଦତା ଯୋଗକଲେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇ ଅନ୍ୟ ଏକ ପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ହୁଏନାହିଁ । କାରଣ ଏହି ଗୁଣ ତିନୋଟି ମନୁଷ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପଦର ଗୁଣ ନୁହେଁ । ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟ ଦ୍ବିପଦ ହୋଇଥିବାରୁ ଏତଦ୍ବାରା ବାତ୍ୟାର୍ଥର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥରେ ବାଙ୍ଗରାକୃତି ଗୁଣ ଯୋଗକଲେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ବୃଦ୍ଧିହୁଏ ।

(୫) କ୍ଷୟ – ବୃଦ୍ଧି ନିୟମ ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହେଉନା କାହିଁକି ତା’ର ଗାଣିତିକ କଳନା ବା ବିଚାର ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଅର୍ଥାତ୍ ଗାଣିତିକ କଳନାଦ୍ୱାରା ବିସ୍ତୃତି କେତେ ବଢ଼ିଲେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କେତେ କମିବ ବା ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କେତେ ବଢ଼ିଲେ ବିସ୍ତୃତିର ବ୍ୟାପକତା କେତେ କମିବ ଏହା କୁହାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ହୁଏତ ଗୋଟିଏ ନୂଆ ଲକ୍ଷଣର ସଂଯୋଗଦ୍ବାରା ଅଗଣିତ ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଉପସ୍ଥିତ ସମଗ୍ର ବାତ୍ୟାର୍ଥରୁ ବାଦ୍ ଯାଇପାରନ୍ତି । ଠିକ୍ ସେହିପରି ନୂଆ ବାଚ୍ୟାର୍ଥ ଯୋଗ କରିବାଦ୍ଵାରା ଗୋଟିଏ ବିଶିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷଣ ବାଦ୍ ପଡ଼ିପାରେ । ମାତ୍ର ଏଥ୍ ସହିତ କ୍ଷୟ-ବୃଦ୍ଧିର ନିୟମ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ନହୋଇ ବିସ୍ତୃତି ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ମଧ୍ଯରେ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।

୮. ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ଏବଂ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ଏବଂ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ବିଶେଷ କିମ୍ବା ସାମାନ୍ୟ ପଦ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ପଦ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ଅର୍ଥାତ୍ ବସ୍ତୁ, ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସେମାନଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀ, ସମଷ୍ଟି ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଉଥିଲେ ତାହାକୁ ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ମନୁଷ୍ୟ, ଅଶ୍ବ, ବୃକ୍ଷ ପୁଷ୍ପଗୁଚ୍ଛ ଇତ୍ୟାଦି । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟ ମୂଇଁପଦ କୁହାଯାଏ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ଗୋଟିଏ ପଦ କୌଣସି ଗୁଣ ବା କ୍ରିୟାର ନାମ ହୋଇଥିଲେ ତାହାକୁ ଗୁଣବାଚକ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଶୀତଳତା, ନମ୍ରତା, ମନୁଷ୍ୟତା, ଉଚ୍ଚତା ଇତ୍ୟାଦି । ଏଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବିବିକ୍ତ ପଦ । ଏହିସବୁ ପଦମାନଙ୍କରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିର ପରିଚୟ ନାହିଁ ।

ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତିର ସୂଚନା ଦେଉଥ‌ିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ମୂଇଁପଦଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ । ମାତ୍ର ଶୁଭ୍ରତା, କୃଷ୍ଣତା ଇତ୍ୟାଦି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବିବିକ୍ତ ପଦ ଅଟନ୍ତି । ଆଉ କେତେକ ତାର୍କିକଙ୍କ ମତରେ ବିଶେଷଣଗୁଡ଼ିକ ମୂର୍ଖପଦ କିମ୍ବା ବିବିକ୍ତ ପଦ ହୋଇପାରନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ଉତ୍ତମ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟର ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟକୁ ବୁଝାଉଥ‌ିବାରୁ ଉତ୍ତମ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଗୋଟିଏ ମୂର୍ଖପଦ ଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ‘ଉତ୍ତମ’ ଶବ୍ଦଟି ଗୁଣର ବିଶେଷଣ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ମୂଇଁପଦଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ନ ହୋଇ ବିବିକ୍ତ ପଦଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରିବ । ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ପଦ ସାମାନ୍ୟ ବା ବିଶେଷ ପଦ ହୋଇପାରେ ।

ମନୁଷ୍ୟ, ପୁସ୍ତକ ଇତ୍ୟାଦି ପଦ ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ସାମାନ୍ୟ ପଦ । କିନ୍ତୁ ଏହି ମନୁଷ୍ୟ, ରାମ, ସେହି ପୁସ୍ତକ, ଓଡ଼ିଶାର ବର୍ତ୍ତମାନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଇତ୍ୟାଦି ପଦ ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ବିଶେଷପଦ । ସେହିପରି ଗୁଣବାଚକ ବା ବିବିକ୍ତ ପଦ ମଧ୍ୟ ସାମାନ୍ୟ ବା ବିଶେଷ ପଦ ହୋଇପାରେ । ବର୍ଷ, ସଦ୍‌ଗୁଣ ଇତ୍ୟାଦି ପଦ ସାଧାରଣତଃ ଗୁଣବାଚକ ସାମାନ୍ୟ ପଦରୂପେ ଗୃହୀତ ହୁଅନ୍ତି କାରଣ ବର୍ତ୍ତ କହିଲେ ଧଳା, ନୀଳ, ନାଲି ଗୁଣର ସାଧାରଣ ନାମ ଓ ସଦ୍‌ଗୁଣ କହିଲେ ସନିଷ୍ଠା, ବଦାନ୍ୟତା, କର୍ମଠତା, ଧର୍ମପରାୟଣତା, ସହନଶୀଳତା ଇତ୍ୟାଦି ସାଧୁଗୁଣର ସାଧାରଣ ନାମକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଶ୍ନଉଠେ ଯେ, ଗୋଟିଏ ଅମୂର୍ଖ ବା ବିବିକ୍ତ ପଦକୁ ସାମାନ୍ୟ ପଦ ଅଥବା ବିଶେଷ ପଦଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ କି ? ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ବହୁ ବାଦାନୁବାଦ ଘଟେ । କେତେକଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ସାମାନ୍ୟ ପଦ । ଦ୍ଵିତୀୟ ମତଟି ହେଲା ଯେ, ଗୁଣବାଚକ ବା ବିବିକ୍ତ ପଦ ଗୋଟିଏ ସାମାନ୍ୟ ପଦ । ତୃତୀୟ ମତାନୁଯାୟୀ ଅମୂର୍ଖ ପଦ ସାମାନ୍ୟ ନୁହେଁ ବା ବିଶେଷ ନୁହେଁ । ଚତୁର୍ଥ ମତ ହେଲା ଯେ, କେତେକ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ସାମାନ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବିଶେଷ ।
ଏହି ମତଗୁଡ଼ିକର ଆଲୋଚନା ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଅଛି –

(୧) ଯେଉଁମାନେ ଗୁଣବାଚକ ପଦକୁ ସାମାନ୍ୟ ପଦ ବୋଲି ଯୁକ୍ତି କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ମତରେ ଗୋଟିଏ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୁଣର ନାମ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସେହି ଗୁଣର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରକୁ ମଧ୍ୟ ସୂଚିତ କରାଏ । ମାନବିକତା ଗୁଣର ନାମ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ତେଣୁ ଏହା ଏକ ସାମାନ୍ୟ ପଦ ଅଟେ ।

(୨) ଜେଭନ୍ସଙ୍କ ମତରେ ଗୁଣବାଚକ ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଶେଷ ପଦ । କାରଣ ଯେକୌଣସି ବସ୍ତୁରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଗୁଣ ସର୍ବଦା ଏକପ୍ରକାରର ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ । ବିଭିନ୍ନ ବସ୍ତୁରେ ଗୋଟିଏ ଗୁଣ ଶ୍ୱେତତ୍ଵ ଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଶ୍ୱେତ ବସ୍ତୁ ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଏ । ସାଧୁତା ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଗୁଣ ହିସାବରେ ତାହା ସର୍ବଦା ଏକ । ତେଣୁ ଗୁଣବାଚକ ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଶେଷପଦ ।

(୩) କେଇସଙ୍କ ମତରେ ଗୁଣବାଚକ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ଶ୍ରେଣୀକରଣ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଶ୍ରେଣୀକରଣର ପ୍ରଶ୍ନ କେବଳ ବସ୍ତୁବାଚକ ପଦ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଠିପାରେ, ଅନ୍ୟ କେଉଁଠି ଏହା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

(୪) ଅନ୍ୟ କେତେକ ତାର୍କିକଙ୍କ ମତରେ କେତେକ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ବିଶେଷ ପଦ ଏବଂ କେତେକ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ସାମାନ୍ୟ ପଦ । ଯେଉଁ ଗୁଣବାଚକ ପଦ କେବଳ ଗୋଟିଏମାତ୍ର ଗୁଣକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ତାହା ବିଶେଷ ପଦ । ଏହା ବିଭିନ୍ନ ବସ୍ତୁରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସର୍ବତ୍ର, ସବୁଆଡ଼େ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଗୁଣକୁହିଁ ବୁଝାଏ; ଯଥା – ସମତ୍ୱ, ତ୍ରିକୋଣତ୍ଵ, ଚତୁଷ୍କୋଣତ୍ୱ ଇତ୍ୟାଦି । ମାତ୍ର ଯେଉଁ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କେତେକ ଗୁଣର ସାଧାରଣ ନାମ, ତାହା ସାମାନ୍ୟ ପଦ । ବର୍ଣ୍ଣପଦ ଶ୍ଵେତତ୍ଵ, ଲୋହିତତ୍ୱ, କୃଷ୍ଣତ୍ଵ ଇତ୍ୟାଦି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଗୁଣର ସାଧାରଣ ନାମ, ତେଣୁ ଏହା ସାମାନ୍ୟ ପଦ । ସାଧୁତା ପଦ ସତ୍ୟ-ନିଷ୍ଠା, ଦାନଶୀଳତା, ସଚ୍ଚରିତ୍ରତା ପ୍ରଭୃତି ଗୁଣମାନଙ୍କର ସାଧାରଣ ନାମ । ତେଣୁ ଏହା ସାମାନ୍ୟ ପଦ ।

ଏହି ମତବାଦୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କେଉଁପ୍ରକାର ଗୁଣବାଚକ ପଦ ସାମାନ୍ୟ ଓ କେଉଁପ୍ରକାର ଗୁଣବାଚକ ପଦବିଶେଷ ଏହି ବିଷୟରେ ମତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ।

(କ) ମତରେ ଯେଉଁ ଗୁଣବାଚକ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅଥବା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରିମାଣର ଗୁଣମାନଙ୍କର ସାଧାରଣ ନାମ, ସେଗୁଡ଼ିକ ସାମାନ୍ୟ ପଦ । ତେଣୁ ବର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ହୋଇପାରେ; ଯଥା – ଶ୍ଵେତତ୍ଵ, ଲୋହିତତ୍ଵ, ନୀଳତ୍ୱ, କୃଷ୍ଣତ୍ବ ଇତ୍ୟାଦି । ତେଣୁ ବର୍ଣ୍ଣ ସାମାନ୍ୟ ପଦ । ସେହିପରି ଶ୍ୱେତତ୍ଵ, କୃଷ୍ଣତ୍ଵ ଇତ୍ୟାଦି ମଧ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରିମାଣର ହୋଇପାରେ ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ସାମାନ୍ୟ ପଦ ।

(ଖ) ଭାରତୀୟ ତର୍କବିତ୍ ଅମ୍ବିକା ଚରଣ ମିତ୍ରଙ୍କ ମତରେ ଯେଉଁ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ହୋଇପାରେ, ତାହାହିଁ କେବଳ ସାମାନ୍ୟପଦ । ଯେଉଁ ଗୁଣବାଚକ ପଦ ପ୍ରକାରତଃ ଭିନ୍ନ ନହୋଇ ପରିମାଣତଃ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇପାରେ, ତାହା ସାମାନ୍ୟ ପଦ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ମତରେ ବର୍ଣ୍ଣରେ ପ୍ରକାରଭେଦ ଥ‌ିବାରୁ ଏହା ସାମାନ୍ୟ ପଦ, କିନ୍ତୁ ଶ୍ଵେତତ୍ଵ, କୃଷ୍ଣତ୍ବ ଇତ୍ୟାଦିରେ ପ୍ରକାରଭେଦ ନଥ‌ିବାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ବିଶେଷ ପଦ । ଉଭୟଙ୍କ ମତରେ ସମତ୍ଵ, ତ୍ରିକୋଣତ୍ଵ, ବୃହତ୍ଵ ଇତ୍ୟାଦି ବିଶେଷ ପଦ କାରଣ ।

୯. ଲାକ୍ଷଣିକ ଏବଂ ଅଲାକ୍ଷଣିକ ପଦ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ । ନାମଗୁଡ଼ିକ ଲାକ୍ଷଣିକ କି ? ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ପଦର ଉଭୟ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଥିଲେ ତାହାକୁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ ବା ସଲକ୍ଷଣ ପଦ ବା ଲାକ୍ଷଣିକ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ତ୍ରିଭୁଜ, ମନୁଷ୍ୟ, ବର୍ଣ୍ଣ ଇତ୍ୟାଦି । ଯେପରି ମନୁଷ୍ୟ ପଦର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ରାମ, ଯଦୁ ଓ ମଧୁ ଇତ୍ୟାଦି ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ୍ର ସମସ୍ତ ମନୁଷ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ ଏବଂ ତାହାର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ପ୍ରାଣିତ୍ଵ ଓ ବିଚାରବୁଦ୍ଧି ସମ୍ପନ୍ନତାକୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ ଏହା ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ବା ଲାକ୍ଷଣିକ ପଦ ବୋଲି ଅଭିହିତ ହୋଇଥାଏ ।
ମାତ୍ର ଯେଉଁ ପଦଦ୍ୱାରା କେବଳ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କିମ୍ବା ବାତ୍ୟାର୍ଥ ସୂଚିତ ହୁଏ, ମାତ୍ର ଉଭୟ ସୂଚିତ ହୁଏ ନାହିଁ; ତାହାକୁ ଅଲାକ୍ଷଣ ବା ଅଲକ୍ଷଣିକ ପଦ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ରାମ, ମଧୁ, ବୃତ୍ତତ୍ଵ, ଶ୍ଵେତତ୍ଵ ଇତ୍ୟାଦି । ରାମ, ମଧୁ ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ନାମଧାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷକୁ ବୁଝାନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର କୌଣସି ଗୁଣର ସୂଚନା ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ ବା ଅଲାକ୍ଷଣିକ ପଦ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ଲାକ୍ଷଣିକ ଓ ଅଲାକ୍ଷଣିକ ପଦର ଶ୍ରେଣୀକରଣ କରାଯାଇପାରେ ।

ଲାକ୍ଷଣିକ ବା ସଲକ୍ଷଣ ବା ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ପଦ :
(କ) ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଜାତିବାଚକ ପଦ; ଯଥା – ମନୁଷ୍ୟ, ଗ୍ରହ, ଅଧ୍ୟାପକ ଇତ୍ୟାଦି । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଅଛି।
ବିଶେଷ ପଦ – ଓଡ଼ିଶାର ବର୍ତ୍ତମାନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ,ମେଘଦୂତର ରଚୟିତା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦ ଏଠାରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷକୁ ସୂଚିତ କରାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ କେତେକ ବିଶିଷ୍ଟ ଗୁଣକୁ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଉଅଛି ।
(ଗ) ସମସ୍ତ ବିଶେଷଣ ପଦ – ସାଧୁ ବ୍ୟକ୍ତି, ବୁଦ୍ଧିମାନ ଇତ୍ୟାଦି ପଦଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତି ସହିତ ଗୁଣକୁ ଚିହ୍ନାଇ ଦେଉଥ‌ିବାରୁ ଲାକ୍ଷଣିକ ପଦ ଅଟନ୍ତି ।
ଅଲକ୍ଷଣ ପଦ ବା ଅଲାକ୍ଷଣିକ ପଦ:
(କ) ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦ; ଯଥା – କଟକ, ମହାନଦୀ, କାଳିଦାସ ଇତ୍ୟାଦି ପଦର ନାମକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରୁଅଛି ମାତ୍ର ସେମାନଙ୍କର ସାମାନ୍ୟ ଗୁଣକୁ ସୂଚିତ କରୁନାହିଁ ।
(ଖ) ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ ପଦ – ସମତା, ତ୍ରିଭୁଜତ୍ୱ, ବୃତ୍ତତ୍ବ, ସାଧୁତା ଇତ୍ୟାଦି କେବଳ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅନନ୍ୟ ଗୁଣର ନାମ । ଏମାନଙ୍କର ପ୍ରକାରଭେଦ ନଥ‌ିବାରୁ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ଅଲକ୍ଷଣ ବା ଅଲାକ୍ଷଣିକ ପଦ ଭାବେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଶ୍ନଉଠେ ନାମବାଚକ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଲାକ୍ଷଣିକ ନା ଅଲାକ୍ଷଣିକ – ଏହି ପ୍ରଶ୍ନକୁ ନେଇ ବିଭିନ୍ନ ତାର୍କିକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ।

ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଲାକ୍ଷଣିକ ନା ଅଲାକ୍ଷଣିକ – ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦ କହିଲେ ସ୍ବକୀୟ ନାମ; ଯଥା – ରାମ, ଯଦୁ, କଟକ, ମହାନଦୀ ଇତ୍ୟାଦି କୌଣସି ଜାତି ବା ଶ୍ରେଣୀକୁ ନ ବୁଝାଇ କୌଣସି ଏକ ବସ୍ତୁ ବା ବ୍ୟକ୍ତି ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟବହୃତ ନାମକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

(୧) ମିଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ବା ନାମବାଚକ ପଦ ଅଲାକ୍ଷଣିକ ବା ଅଲକ୍ଷଣ ପଦ ।
ଏମାନଙ୍କର ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଅଛି ମାତ୍ର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ନାହିଁ । ଏହି ନାମଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଚିହ୍ନେଇ ଦେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏହି ପଦଗୁଡ଼ିକ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବାପାଇଁ, ତାଙ୍କର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ତାଙ୍କ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ପୁଣି ଏହି ନାମଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ଆକସ୍ମିକ ଭାବରେ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ନାମବାଚକ ପଦ ପାଖରେ ସେପରି କିଛି ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେନାହିଁ । ତେଣୁ ନାମ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ନିମିତ୍ତ ପ୍ରଯୋଜ୍ୟ ଅର୍ଥହୀନ ଚିହ୍ନମାତ୍ର ।

ଅବଶ୍ୟ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାରଣରୁ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନାମ ଦିଆଯାଇପାରେ । ଗୋଟିଏ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟବାନ୍ ବାଳକକୁ ଭୀମ, ଗୋଟିଏ ବାଳିକା ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟବତୀ ହୋଇଥିବାରୁ ତାକୁ ସୁନ୍ଦରୀ ନାମ ଦିଆଯାଇପାରେ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ଜଣେ ଗୋରା ବାଳକକୁ ଗୋରାଚାନ୍ଦ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଡକାଯାଇପାରେ । ଜଣେ ମୂର୍ଖର ନାମ ଗଣେଶ, ଜଣେ ଦରିଦ୍ରର ନାମ କୁବେର, ଜଣେ ଅନ୍ଧୁଣୀର ନାମ ସୁଲୋଚନା କିମ୍ବା ଜଣେ ନୃଶଂସ ପ୍ରକୃତିର ଝିଅର ନାମ ସରଳା ଦିଆଯାଇପାରେ ।

ସେହିପରି କେବଳ କୋଠାଘର ଥ‌ିବା ଗାଁର ନାମ ଛଣଘର ଦିଆଯାଇପାରେ । ଏଥୁରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମେୟ ଯେ କୌଣସି ନାମ ସହିତ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷଣ ବା ଗୁଣ ସଂପୃକ୍ତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ମିଲ୍ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦର କେବଳ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଥାଏ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ମତରେ ଏହି ପଦଗୁଡ଼ିକ ଅଲାକ୍ଷଣିକ ବା ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ।

(୨) ଜେଭସଙ୍କ ମତରେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ବା ଲାକ୍ଷଣିକ ।
ତାଙ୍କ ମତରେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦ ବା ନାମବାଚକ ପଦଗୁଡ଼ିକର ଉଭୟ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଓ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଅଛି । ସେ ମିଲ୍‌ଙ୍କ ମତକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ‘ଭାରତବର୍ଷ’ ଗୋଟିଏ ଦେଶର ନାମ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ବାଚ୍ୟର୍ଥ ଅଛି ଏବଂ ଭାରତର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭୌଗୋଳିକ ସ୍ଥିତି, ଜଳବାୟୁ, ଭାଷା, ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କର ଆଚାର, ବ୍ୟବହାର, ରୀତି-ନୀତି, ଶାସନ ପଦ୍ଧତି ଗୁଣ ବା ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକାଶ ପାଉଥ‌ିବାରୁ ଏହି ପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଅଛି ।

ତେଣୁ ଭାରତବର୍ଷ ପଦଟିର ଉଭୟ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଓ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଥିବାରୁ ଏହା ଲାକ୍ଷଣିକ ବା ସଲକ୍ଷଣଯୁକ୍ତ ଅଟେ ।
ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥିବାହେତୁ ତାହାର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଅନ୍ୟପଦ ତୁଳନାରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହେବା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ । ମନୁଷ୍ୟ, ଭାରତୀୟ ଓ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ ପଦମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧମାନ ହେବା ସ୍ୱାଭାବିକ । ତେଣୁ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ ପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ନାହିଁ କହିବା ଅଯୌକ୍ତିକ ଅଟେ ।

(୩) ଡକ୍ଟର ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ କୁମାର ରାୟଙ୍କ ମତରେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ବା ନାମବାଚକ ପଦଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଥମେ ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ କିନ୍ତୁ ପରେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ହୁଏ ।
ଗୋଟିଏ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ନୂତନ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ନାମ ଅଧ୍ୟାପକମାନଙ୍କ ନିମିତ୍ତ ପ୍ରଥମତଃ ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ; କିନ୍ତୁ ପରେ ଯେତେବେଳେ ଅଧ୍ୟାପକମାନେ ସେହି ପିଲାମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଆସନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଧୀରେ ଧୀରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାମ ସେମାନଙ୍କପାଇଁ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ହୋଇଥାଏ । ଧରାଯାଉ ଜଣେ ଛାତ୍ରର ନାମ ରସାନନ୍ଦ ଅଟେ ।

ଯେତେବେଳେ ସେ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ନୂତନଭାବରେ ଆସେ ତା’ନାମ ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ଥାଏ । କିନ୍ତୁ ପରେ ସେ ଯେତେବେଳେ ସାଙ୍ଗ, ସାଥୀ, ଶିକ୍ଷକ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ କୌତୁକ ବା ମଜାକଥା କହି ହସେଇ ପାରିଲା ସମସ୍ତେ ତା’ର ନାମକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ ଓ ତାହା ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ହେଲା । ତେଣୁ ଯେକୌଣସି ନାମ ବା ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦ ପରିଚୟ ପୂର୍ବରୁ ଅଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ, କିନ୍ତୁ ପରେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥକ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ ।

(୪) ବୋସାକେଙ୍କ ମତରେ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଭାବରେ ସଂପୃକ୍ତ ।
ତେଣୁ କୌଣସି ନାମର କେବଳ ବାତ୍ୟାର୍ଥ ଅଛି ଓ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ନାହିଁ କହିବା ଅମୂଳକ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ବା ନାମବାଚକ ବିଶେଷପଦ ଲକ୍ଷଣସୂଚକ ବିଶେଷ ପଦଠାରୁ ଭିନ୍ନ । ଜେଭନ୍ସ ଏହି ଦୁଇପ୍ରକାର ପଦର ପାର୍ଥକ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନ କରି ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ବିଶେଷପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ସର୍ବାଧୁକ ବୋଲି ଯୁକ୍ତି କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଯୁକ୍ତି ଲକ୍ଷଣସୂଚକ ବିଶେଷ ପଦ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ବା ନାମବାଚକ ବିଶେଷ ପଦର ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ନାମରୁ ସୂଚିତ ହୁଏନାହିଁ ।

(୫) କାର୍ପେଥ୍ ରୀଙ୍କ ମତରେ, ‘ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦ ଦୁଇଟି କାରଣରୁ ଅଲକ୍ଷଣ ଅଟେ । ପ୍ରଥମତଃ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣଭାବରେ ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଏବଂ ସ୍ଥାନୀୟ ଅଟେ । ପିତାମାତା ପୁତ୍ର, କନ୍ୟାଙ୍କର ନାମ ଦେଲାବେଳେ ଅତି ପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଭାବରେ ଖୁସିହୋଇ ଯାହା ମନକୁ ଆସିଲା ଦେଇଥାନ୍ତି । ସେଥ୍ରେ କୌଣସି ଅଭିପ୍ରେତ ଅର୍ଥ ନଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ଯେଉଁସବୁ ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଗୁଣକୁ ଜେଭନ୍ସ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ତାହା ତର୍କସମ୍ମତ ନୁହେଁ ।

ସମାଲୋଚନା – ଉପରୋକ୍ତ ମତଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ସାଧାରଣତଃ ମିଲ୍କଙ୍କ ମତଟି ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ କାରଣ ଯଥାର୍ଥରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦ ଅଲକ୍ଷଣ ପଦ ଅଟେ । ମିଲ୍ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ପଦମାନଙ୍କ ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଆକସ୍ମିକ ତଥା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ଜାତିଗତ ସାମାନ୍ୟ ତଥା ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରି ବିଚାର କରିଥିଲେ । ଜେଭସ୍ ଓ ଏ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଆଲୋଚନାରେ ମିଲ୍‌ଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣୀୟ ବୋଲି ମାନିନେବାକୁ ହେବ । ତାଙ୍କର ଏହି ମତକୁ କାର୍ପେଥ୍ ରୀଡ଼, ବୋସାକେ ଆଦି ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରବିଦ୍‌ମାନେ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

୧୦. ଭାଷା କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବ୍ୟବହାର ଉଦାହରଣ ସହ ବୁଝାଅ ?
Answer:
ଭାଷା ହେଉଛି ମାନବ ସମାଜ ପାଇଁ ଭଗବାନଙ୍କର ଏକ ଅତୁଳନୀୟ ଦାନ ଅଟେ । ଏହା ମନୁଷ୍ୟର ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ମନର ଭାବନାକୁ ଭାଷା ଦ୍ବାରା ପରିପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ ।
ସାପିର୍‌ଙ୍କ ମତରେ – ‘‘ଭାଷା ମାନବୀୟ ଏବଂ ଅସ୍ବାଭାବିକ ଭାବେ ଜାତ ହେଉଥ‌ିବା ସଙ୍କେତମାନଙ୍କର ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥା ଦ୍ଵାରା ଭାବ, ଅନୁଭବ ଓ ଆବେଗ ଆଦିକୁ ପ୍ରେରଣ କରିବାର ଏକ ପ୍ରଣାଳୀ ।’’

ହେନେରୀ ସୁଇଙ୍କ ମତରେ – ‘‘ଭାଷା ବାକ୍-ଧ୍ବନିକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଚିନ୍ତା ବା ଭାବରାଜି ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥାଏ ।’’ ଭାଷା ବ୍ୟବହାର କରି ଆମେ ଯୁକ୍ତି କରିଥାଉ । ଭାଷାକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ୍‌ । ଯଦି ଭାଷା ଠିକ୍ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରା ନଯାଏ, ତେବେ ତାହା ନିରର୍ଥକ ହୋଇଯାଏ ।

ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରବିଦ୍‌ମାନେ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାରକୁ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି । (୧) ବର୍ଣ୍ଣନାମୂଳକ ବା ଜ୍ଞାପନାମୂଳକ, (୨) ଭାବାବେଗମୂଳକ, (୩) ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅନୁଜ୍ଞାନମୂଳକ ।

ବର୍ଣ୍ଣନାମୂଳକ ବ୍ୟବହାର – ଏହାକୁ ସୂଚନାତ୍ମକ ପ୍ରୟୋଗ ମଧ୍ୟ କହନ୍ତି । ସୂଚନା ପ୍ରଦାନରେ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର ବହୁଳ ଭାବରେ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର ଭାଷା ତଥ୍ୟର ଉପସ୍ଥାପନା କରେ । ତେଣୁ ଏହା ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ମିଥ୍ୟା ବର୍ଣ୍ଣନାତ୍ମକ ବା ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ ବାକ୍ୟ ସୂଚନାତ୍ମକ ବା ତଥ୍ୟ ସତ୍ୟ କିମ୍ବା ମିଥ୍ୟା ହୋଇଥାଏ । ଯୁକ୍ତିଦ୍ଵାରା ଏହାର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ବଡ଼ ନଦୀ । ହୋଇପାରେ । ସମସ୍ତ ସମ୍ବଳିତ ବାକ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ସେଥପାଇଁ ତଥ୍ୟ ସମ୍ବଳିତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଯଥା- ମନୁଷ୍ୟ ମରଣଶୀଳ ଅଟେ, ମହାନଦୀ ଓଡ଼ିଶାର ବଡ଼ ନଦୀ ।

ଭାବାବେଗର ବ୍ୟବହାର – ବ୍ୟକ୍ତିର ଭାବ, ଆବେଗ ଓ ଅନୁଭବ ଆଦିରେ ଭାଷା ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଶ୍ରୋତା ମନରେ ଭାବ ଉଦ୍ରେକ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେଉଁ ଭାବରେ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର କରେ, ତାହାକୁ ଭାବାବେଗ ବ୍ୟବହାର କୁହାଯାଏ । ଭାଷଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣେ ଅନ୍ୟ ଜଣକୁ ଉତ୍ତେଜିତ କରିପାରେ । ପଦ୍ୟର ଲାଳିତ୍ୟ ଓ ମନୋରମ ଶବ୍ଦ ଯୋଜନା କବି ମନରେ ରୋମାଞ୍ଚ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଯଥା- କି ସୁନ୍ଦର ଦୃଶ୍ୟ ଅଟେ ।

ଭୀମଭୋଇଙ୍କ ଭାଷାରେ – ‘‘ମୋ ଜୀବନ ପଛେ ନର୍କେ ପଡ଼ିଥାଉ, ଜଗତ ଉଦ୍ଧାର ହେଉ’’ ।
ନିର୍ଦ୍ଦେଶାତ୍ମକର ବ୍ୟବହାର – ଶ୍ରୋତାକୁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକ କର୍ମରେ ପ୍ରବୃତ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ବା କୌଣସି ଏକ କର୍ମରୁ ନିବୃତ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଯେଉଁ ଭାବରେ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାତ୍ମକର ବ୍ୟବହାର କୁହାଯାଏ । ଏହା ଦ୍ବାରା ଜଣେ ଅନ୍ୟ ଜଣକୁ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥାଏ । ଯଥା – ଦୟାକରି ବାହାରେ ଅପେକ୍ଷା କରନ୍ତୁ । ଧୂମପାନ କର ନାହିଁ । ସକାଳୁ ଭ୍ରମଣ କର ।

ସମାନୁଭୂତିମୂଳକର ବ୍ୟବହାର – ଆମର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଆମେ ସମାନୁଭୂତିମୂଳକ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର କରିଥାଉ । ଅଭିନନ୍ଦନ ଜଣାଇବା, ସ୍ବାଗତ କରିବା, ଇତ୍ୟାଦି ଭାଷା ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ଯଥା – ସୁପ୍ରଭାତ, ହାଏ, ହ୍ୟାଲୋ ! ଇତ୍ୟାଦି ।