BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ

→ ଉପକ୍ରମ :
ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଏକ ଶକ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଘର ଆଲୋକିତ ହେବା, ଯନ୍ତ୍ର ଚାଲିବା, ଫ୍ୟାନ୍ ଘୂରିବା ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଏ । ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଉପକରଣ – ଗୁଡ଼ିକର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ ସମୟରେ ଏହାକୁ ଧରିବା ବା ଛୁଇଁବା ମନା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବ୍ୟବହାର ସମୟରେ କିଛି ସାବଧାନତା ଅବଲମ୍ବନ କରିବା ଉଚିତ । ଉପକରଣଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ସ ଏକ ତାର ଦ୍ଵାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ତାର ଏକ ଆବରଣ ଦ୍ଵାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।

ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନର ମାନବ ସମାଜକୁ ଏକ ଯୁଗାନ୍ତକାରୀ ଅବଦାନ ।

→ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୀ ଓ କୁପରିବାହୀ :
(i) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ୟଦେଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବାହିତ ହୋଇପାରେ, ତାହାକୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୀ (Good conductor of electricity) କହନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ତମ୍ବା, ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଆଦି ସମସ୍ତ ଧାତବ ପଦାର୍ଥ ଏବଂ ଅଧାତୁ ମଧ୍ୟରେ ଗ୍ରାଫାଇଟ୍ ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୀ ।
(ii) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ୟଦେଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବାହିତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ କୁପରିବାହୀ (Poor conductor of electricity) କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ସମସ୍ତ ଅଧାତୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ର କୁପରିବାହୀ । ରଦର, କାଚ, ଶୁଖୁଲା କାଠ, ଇବୋନାଇଟ୍ ଆଦି ବିଦ୍ୟୁତ୍ କୁପରିବାହୀ ଅଟେ !

BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ

→ ତରଳ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବହନ (Flow of Electricity through Liquids) :

ତୁମପାଇଁ କାମ :
ସାଧାରଣ ଟେଷ୍ଟରରେ କଠିନ ଓ ତରଳ ଉଭୟ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବହନ ବିଷୟରେ ଜାଣିବା ।

ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଉପକରଣ :
(i) ନୂଆ ଶୁଷ୍କ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବ୍ୟାଟେରୀ
(ii) ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଦ୍ବାରା ଆବୃତ୍ତ ତିନିଖଣ୍ଡ ତାର
(iii) ଗୋଟିଏ ଟର୍ଚ୍ଚ ଲାଇଟ୍ ବଲବ୍

→ (b) ସଜିକରଣ :
(i) ଗୋଟିଏ ତାର ଦ୍ବାରା ବ୍ୟାଟେରୀର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତକୁ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ତାରକୁ ବ୍ୟାଟେରୀର ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତକୁ ସଂଯୋଗ କରି ରଖାଯାଉ ( ରବର ବ୍ୟାଣ୍ଡ୍‌ ସାହାଯ୍ୟ ନିଅ) ।
(ii) ଗୋଟିଏ ତାରର ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତ ଟର୍ଚ୍ଚିଲାଇଟ ବଲବ୍‌ର ଗୋଟିଏ ମେରୁ ସହ ସଂଯୋଗ କରି ରଖାଯାଉ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତଟିକୁ ଝୁଲାଇ ଦିଆଯାଉ ।
(iii) ଟର୍ଚ୍ଚଲାଇଟ୍ ବଲ୍‌ବର ଅନ୍ୟ ମେରୁକୁ ଆଉଖଣ୍ଡେ ତାର ଯୋଡ଼ି ଝୁଲାଇ ରଖାଯାଉ ।
(iv) ଝୁଲି ରହିଥ‌ିବା ତାର ଦୁଇଟି ଟେଷ୍ଟରର ଦୁଇ ଅଗ୍ର ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ ।
(v) ବ୍ୟାଟେରୀର ଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ରସହ ସଂଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ରଟି ଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ର ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ବିଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ର ।

→ ପରୀକ୍ଷଣ
(i) ଗୋଟିଏ ଶୁଷ୍କ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଠିପିରେ କିଛି ଭିନେଗାର କିମ୍ବା ଲେମ୍ବୁରସ ନିଆଯାଉ ।
(ii) ପଦାର୍ଥରେ ବୁଡ଼ାଯାଉ, ଯେପରିକି ଅଗ୍ରଦ୍ଵୟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରାୟ 1 ସେ.ମି. ରହିବ ।
(iii) ଟେଷ୍ଟରର ଅଗ୍ରଦ୍ଵୟ 5-10 ସେକେଣ୍ଡ ପାଇଁ ବୁଡ଼ାଇ ରଖାଯାଉ ।
BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ 1

→ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ଏଠାରେ ଲେମ୍ବୁରସ ଓ ଭିନେଗାର୍ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୀ ଏବଂ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିପଥ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବଲ୍‌ବ ଜଳିବ ନାହିଁ ।

BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ

→ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
(i) ତରଳ ମଧ୍ୟଦେଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ପରିମାଣ ଖୁବ୍ କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ବଲବଟି ଜଲିଲା ନାହି ।
(ii) ତୁମାନଙ୍କ ପରି ଲେମ୍ବୁରସ କିମ୍ବା ଭିନେଗାର ମଧ୍ୟଦେଇ ଅଧ୍ଵକମାତ୍ରାରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ପରିପଥ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲେ ବି ବଲ୍‌ବଟି ଜଳିପାରେ ନାହିଁ ।
(iii) ସୁତରାଂ ଟେଷ୍ଟର କମ୍ ପରିମାଣର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ନାହିଁ ।

→ କମ୍ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବଲ୍‌ :
(i) ଟର୍ନବଲ୍‌ବ ବଦଳରେ ଏଲ୍.ଇ.ଡି. ବା LED (Light Emitting Diode) ବଲ୍‌ବ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । LED ବଲ୍‌ବ ସାଧାରଣତଃ ଟର୍ଚ୍ଚ ବଲ୍‌ବ ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।
(ii) LED ବଲ୍‌ବର ଦୁଇଟି ତାର ବାହାରିଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଲିଡ୍‌ସ୍‌ (Leads) କୁହାଯାଏ । ଗୋଟିଏ ଲିଡ୍ ଟିକିଏ ବଡ଼ ଓ ଅନ୍ୟଟି ଟିକିଏ ଛୋଟ ।
(iii) LED ବଲ୍‌ବ ପରିପଥରେ ଲଗାଇବାବେଳେ ସବୁବେଳେ ଲମ୍ବା ଲିଡ୍‌ଟିକୁ ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଅଗ୍ର ସହ ସଂଯୋଗ କରାଯାଏ ।
BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ 2

→ 2. ଟେଷ୍ଟର ତିଆରି ପାଇଁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ଚୁମ୍ବକୀୟ ପ୍ରଭାବ :
(i) ଗୋଟିଏ ଦିଆସିଲିର ଭିତର ଖାଲି ଡ଼ବାଟି ସଂଗ୍ରହ କର । ତା’ ଚାରିପଟେ ଖଣ୍ଡେ ପରିବାହୀ ତାରର କିଛି ଘେରା ଗୁଡ଼ାଯାଉ ଏବଂ ତା’ ଉପରେ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସୂଚୀଚୁମ୍ବକ ରଖାଯାଉ ।
(ii) ଗୁଡ଼ାଯାଇଥିବା ପରିବାହୀ ତାରର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତକୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସେଲ୍‌ର ଗୋଟିଏ ଅଗ୍ର ସହ ଛାଡ଼ିଦିଆଯାଉ । ଏହା ଟେଷ୍ଟର୍‌ର ଗୋଟିଏ ଅଗ୍ର ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ ।
(iii) ଆଉଖଣ୍ଡେ ପରିବାହୀ ତାରର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତ କୁ ସେଲ୍ ର ଦ୍ଵିତୀୟ ଅଗ୍ର ସହ ଯୋଡ଼ାଯାଉ । ସେହି ତାରର ଅନ୍ୟ ଅଗ୍ରଟି କରିବ ।
(iv) ବର୍ତ୍ତମାନ ଟେଷ୍ଟର୍‌ର ଖୋଲା ଅଗ୍ରକୁ ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ପାଇଁ ଯୋଡ଼ିଦିଆଯାଉ ।
BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ 3

BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ

→ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ପାଇଁ ଯୋଡ଼ିଦିଆଯାଉ ।
ଏଥିରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଜଣାପଡ଼ିଲା ଯେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଟେଷ୍ଟରଟି ଠିକ୍ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।
ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୁ ଓ ବିଦ୍ୟୁତ୍ କୁପରିବାହୀ :
BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ 4

ଯଦି ସୂଚୀ ଚୁମ୍ବକରେ ବିକ୍ଷେପ ଭଲ ଭାବରେ ଜଣାପଡ଼ିବ ନାହିଁ, ତେବେ ଟର୍ଚ୍ଚ ବଲ୍‌ବ୍‌ ବଦଳରେ ଗାଲଭାନୋମିଟର ଦିଆଯାଇପାରିବ ।
(i) ଟେଷ୍ଟରର ଦୁଇ ଅଗ୍ର ପରସ୍ପରକୁ ଆପେ ଆପେ ସ୍ପର୍ଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ବାୟୁ ମାଧ୍ୟମ ଥାଏ ।
(ii) ବାୟୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ର କୁପରିବାହୀ; ମାତ୍ର ଘଡ଼ଘଡ଼ି ଓ ବିଜୁଳି ମାରିବାବେଳେ ଚାର୍ଜ ବାୟୁ ମାଧ୍ୟମରେ ଗତି କରିଥାଏ । ବାୟୁରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ୟାସୀୟ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଅତ୍ଯୁଚ୍ଚ ଭୋଲ୍ଟେଜ୍‌ରେ ଭାଙ୍ଗି ଆୟନରେ ପରିଣତ ହେବା ଯୋଗୁଁ ଏପରି ଘଟିଥାଏ ।
(iii) ଏହିଭଳି କେତେକ କୁପରିବାହୀ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିସ୍ଥିତିରେ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବହନ କରନ୍ତି । କେତେକ ତରଳ ଅଧିକାଂଶ ପଦାର୍ଥ ଅଳ୍ପମାତ୍ରାରେ ହେଲେ ବି ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବହନ କରନ୍ତି ।
(iv) ପାତିତ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୀ ନୁହେଁ; ମାତ୍ର ଲୁଣ ଦ୍ରବଣ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୀ ।
(v) ଯେଉଁ ଜଳ ଆମେ ନଦୀ, ନାଳ, ପୋଖରୀ, ପାଣିଟ୍ୟାପ୍ ଆଦିରୁ ପାଉ, ତାହା ବିଶୁଦ୍ଧ ନୁହେଁ । ସେଥ୍ରେ ଅନେକ
ସୁପରିବାହୀ ଅଟନ୍ତି । ପାତିତ ଜଳରେ ଧାତବଲବଣ ନଥ‌ିବାରୁ ଏହା ବିଦ୍ୟୁତ୍ କୁପରିବାହୀ ।
(vi) ଯେଉଁ ତରଳ ବା ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ୟଦେଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ ହୁଏ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସାଧାରଣତଃ କୌଣସି ଅମ୍ଳ କିମ୍ବା ଲବଣ ବା କ୍ଷାରର ଜଳୀୟ ଦ୍ରବଣ କହନ୍ତି । ତେଣୁ ଚିନି ଦ୍ରବଣ ଅମ୍ଳ, ଲବଣ ବା କ୍ଷାର ହୋଇ ନଥିବାରୁ ତାହା ସୁପରିବାହୀ ନୁହେଁ ।

→ Electric ଦ୍ୟୁତିକ କରେଣ୍ଟର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ (Chemical Effects of Electric Current):
ତୁମ ପାଇଁ କାମ :
1. ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଉପକରଣ :
(i) ଦୁଇ ଇଞ୍ଚ ଲମ୍ବ ବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ଲୁହାକଣ୍ଟା
(ii) ଦୁଇଟି ପରିବାହୀ ତାର
(iii) ବିକର
(iv) ଜଳ
(v) ଲୁଣ

BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ

→ 2. ସଜ୍ଜିକରଣ :
(i) ଦୁଇଟି ଦୁଇ ଇଞ୍ଚ ଲମ୍ବବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ନୂଆ ଲୁହାକଣ୍ଟା ନିଆଯାଉ ।
(ii) ଲୁହାକଣ୍ଟାର ଟୋପି ଥ‌ିବା ଅଗ୍ରରେ ଖଣ୍ଡେ ଲେଖାଏଁ ପରିବାହୀ ତାରର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତକୁ ଗୁଡ଼ାଯାଉ ।
(iii) ପରିବାହୀ ତାର ଦ୍ୱୟର ଅନ୍ୟପ୍ରାନ୍ତଗୁଡ଼ିକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ଗୋଟିଏ ଶୁଷ୍କ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସେଲ୍‌ର ଯୁକ୍ତ ଓ ବିଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ରସହ ଯୋଡ଼ି ଦିଆଯାଉ ।
(iv) ସେଲ୍‌ର ଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ରସହ ସଂଯୁକ୍ତ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଅଗ୍ରକୁ ଏନୋଡ଼ ଓ ବିଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ରସହ ସଂଯୁକ୍ତ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଅଗ୍ରକୁ କ୍ୟାଥୋଡ୍ କୁହାଯାଏ ।
(v) ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୋଟିଏ ବିକରରେ 50) ମି.ଲି. ଜଳ ନେଇ ସେଥ‌ିରେ ଏକ ଚାମଚ ଲୁଣ ମିଶାଯାଉ ।
(vi) ତା’ପରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଅଗ୍ରଦ୍ଵୟକୁ ଲୁଣପାଣି ଦ୍ରବଣରେ 3-4 ମିନିଟ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବୁଡ଼ାଇ ରଖାଯାଉ ।

BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ 5

→ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) ପରି କିଛି ଗ୍ୟାସ୍ ବାହାରୁଛି । (ବିଶୁଦ୍ଧ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବହନ କରିପାରେ ନାହିଁ ।)
(ii) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବାହୀ ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ଯରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଚାଲୁଥିବାବେଳେ କିଛି ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୁଏ ।
(iii) ଫଳରେ ଦୁଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ନିକଟରେ କିଛି ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଯୁକ୍ତ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଅଗ୍ରର ପୃଷ୍ଠତଳରେ କିଛି ଧାତବ ପଦାର୍ଥ ଜମାହୋଇପାରେ । ପରିବାହୀ ଦ୍ରବଣର ବର୍ଣ୍ଣ ବି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରେ ।
(iv) ଘଟୁଥିବା ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଅଗ୍ରଦ୍ଵୟର ପ୍ରକୃତି ଓ ପରିବାହୀ ଦ୍ରବଣର ପ୍ରକୃତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

1. 1800 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଇଂରେଜ ବୈଜ୍ଞାନିକ William Nicholson (1753 – 1815) ତାଙ୍କ ଗବେଷଣାଗାରରେ ଅମ୍ଳୀକୃତ ଜଳ (acidified water)ରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ କରି ଦେଖ‌ିଲେ ଯେ ଜଳ ଭିତରେ ଥ‌ିବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଅଗ୍ର ପାଖରେ କିଛି ବୁଦ୍‌ବୁଦ୍ (bubbles) ଦେଖାଗଲା । ପରୀକ୍ଷାରୁ ଜଣାପଡ଼ିଲା ଯେ ଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ର ପାଖରୁ ବାହାରୁଥ‌ିବା ଗ୍ୟାସ୍ ହେଉଛି ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ଓ ବିଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ର ପାଖରୁ ବାହାରୁଥିବା ଗ୍ୟାସ୍ ହେଉଛି, ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ।
2. ସେଲ୍‌ର ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଅଗ୍ରସହ ସଂଯୁକ୍ତ ବିଦ୍ୟୁଦଗ୍ରକୁ ଏନୋଡ୍ (Anode) ଏବଂ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଅଗ୍ରସହ ସଂଯୁକ୍ତ ବିଦ୍ୟୁଦଗ୍ରକୁ କ୍ୟାଥୋଡ୍ (Cathode) କୁହାଯାଏ ।
3. ବିଦ୍ୟୁତ୍-ପରିବାହୀ ଦ୍ରବଣ (Conducting solution) ମଧ୍ୟରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ ଚାଲୁଥିବାବେଳେ କିଛି ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୁଏ । ପରିଣାମ ସ୍ବରୂପ ଦୁଇ ବିଦ୍ୟୁଦଗ୍ର ନିକଟରେ ବୁଦ୍‌ବୁଦ୍ ଆକାରରେ କିଛି ହୋଇପାରେ । ପରିବାହୀ ଦ୍ରବଣର ବର୍ଣ୍ଣ ବି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରେ ।
4. ଓ ପରିବାହୀ ଦ୍ରବଣର ପ୍ରକୃତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

→ ପନିପରିବାର ସୁପରିବାହିତା (Electroplating) :
ତୁମ ପାଇଁ କାମ :
(i) ଫାଳେ ବିଲାତି ଆଳୁ ନିଆଯାଉ ।
(ii) ଟେଷ୍ଟର୍‌ର ଦୁଇ ଅଗ୍ରକୁ ଆଳୁର ଦୁଇଟି ଜାଗାରେ
(iii) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ ପ୍ରାୟ ଅଧଘଣ୍ଟା ଧରି

BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ 6

BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ

→ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) ଦେଖାଯିବ ଯେ ଟେଷ୍ଟର୍ ର ଗୋଟିଏ ଅଗ୍ରର ଚାରିପଟେ ଆଳୁ ଉପରେ ନୀଳମିଶ୍ରିତ ସବୁଜ ରଙ୍ଗର ଏକ ଦାଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
(ii) ଟେଷ୍ଟର୍‌ରେ ଏହି ଅଗ୍ରଟି ଯୁକ୍ତ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଅଗ୍ର ବା ଏନୋଡ୍ ।
(iii) ଏଥୁରୁ ପରିବାହିତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣିବା ବ୍ୟତୀତ ଲୁକ୍‌କାୟିତ ସେଲ୍‌ର ଯୁକ୍ତ ଅଗ୍ର ଜାଣିହେବ ।
(iv) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ ଯୋଗୁଁ ପନିପରିବାରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

→ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଶ୍ଳେଷଣ :
(i) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବାହୀ ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ୟରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ କରାଇଲେ ଦ୍ରବଣଟି ବିଯୋଜିତ ହୁଏ ।
(ii) ଦ୍ରବଣଟି ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୀ ଥ‌ିବାରୁ ଏହାକୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଶ୍ଳେଷ୍ୟ ଏବଂ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ ।

→ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରଲେପନ (Electroplating) :
(i) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଶ୍ଳେଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ଧାତବ ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଧାତୁର ପ୍ରଲେପ ଦେବା ପଦ୍ଧତିକୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରଲେପନ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ନୂଆ ସାଇକେଲ୍‌ର ରିମ୍ କିମ୍ବା ସୁନା ଲେପ ଦିଆଯାଇଥିବା ବ୍ରୋଞ୍ଜ ଚୁଡ଼ି, ଉଭୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ଧାତବ କାରଣରୁ ଛାଡ଼ିଗଲେ ଭିତରେ ଥ‌ିବା ଧାତବ ପଦାର୍ଥଟି ଦେଖାଯାଏ । ଦ୍ରବଣକୁ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ନେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

→ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋପ୍ଲେଟିଂ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Process of Electroplating) :
(i) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦାର୍ଥରେ ଥ‌ିବା ଅଣୁ ମଧ୍ୟରେ ସମ ପରିମାଣରେ ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଓ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଚାର୍ଜ ରହିଥାଆନ୍ତି । ତେଣୁ ପରମାଣୁର ମୋଟ ଚାର୍ଜ ଶୂନ ହୁଏ ।
(ii) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଣୁର ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଚାର୍ଜ ଥ‌ିବାଅଂଶକୁ ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଆୟନ୍ (Positive ion) କୁହାଯାଏ ।
(iii) କପର୍‌ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ଯରେ ଏହାର ଅଣୁ ସବୁ ଭାଙ୍ଗି ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ କପର ଓ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ସଲ୍‌ଫେଟ୍‌ରେ ପରିଣତ ହୁଅନ୍ତି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଉକ୍ତ ଦ୍ରବଣ ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ର ସୁପରିବାହୀ ହୋଇଥାଏ । ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ଯରେ ଅଣୁମାନଙ୍କର ଏପରି ବିଭାଜନକୁ ବିଯୋଜନ (Dissociation) କୁହାଯାଏ ।
(iv) ଏଥିରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ ଥିବାବେଳେ ମୁକ୍ତ ଭାବରେ ଥିବା କପର୍ ଆୟନଗୁଡ଼ିକ ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ହୋଇଥିବାରୁ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଅଗ୍ର ଆଡ଼କୁ ଆକର୍ଷିତ ହୋଇ ସେଠାରେ ଜମା ହୁଅନ୍ତି; ଫଳରେ ଦ୍ରବଣରୁ କପର୍ ଆୟନର ଗାଢ଼ତା କମିଯାଏ ।
(v) ଏହି ସ୍ଥାନ ପୂରଣ କରିବାକୁ ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ କପର୍ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଅଗ୍ର ସମାନ ପରିମାଣର କପର୍ ଆୟନ ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ୟକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ; ଫଳରେ ଦ୍ରବଣରେ କପର୍ ଆୟନର ଗାଢ଼ତା ଅପରିବର୍ତିତ ରହେ ଓ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ ଥ‌ିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଲେପନ ଜାରି ରହେ ।
(vi) ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ବିଦ୍ୟୁଦଗ୍ରରୁ କପର୍ ଆୟନ୍ ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ଯରେ ମିଶିବାବେଳେ ସେହି ବିଦ୍ୟୁଦଗ୍ରରେ ସମପରିମାଣର ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଚାର୍ଜ ଛାଡ଼ି ଆସିଥାଏ । ପରିପଥରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ ଯୋଗୁଁ ଏହି ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଚାର୍ଜ ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ କପର୍ ଆୟନ୍ ସହ ମିଶି ବିଦ୍ୟୁତ୍ ନିରପେକ୍ଷ କପର୍ ଆକାରରେ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ବିଦ୍ୟୁଦଗ୍ରରେ ଜମାହୁଏ ।
(vii) ଧାତବଲବଣର ଦ୍ରବଣରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହଦ୍ଵାରା ଉକ୍ତ ଧାତୁକୁ ପୃଥକ୍ କରି ଅନ୍ୟ ଏକ ଧାତୁ ଉପରେ ଜମା – କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍-ପ୍ରଲେପନ (Electro-plating) କହନ୍ତି । ଏହା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ଗୋଟିଏ ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ ।

→ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋପ୍ଲେଟିଂର ପ୍ରୟୋଗଗୁଡ଼ିକ (Applications of Electroplating) :
(i) ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ନିକୃଷ୍ଟ ଧାତୁ ଉପରେ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଧାତୁର ପ୍ରଲେପ ଦେବାପାଇଁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରଲେପନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ କଳଙ୍କି ଲାଗୁଥିବା ଧାତୁ ଉପରେ କଳଙ୍କି ଲାଗୁ ନଥ‌ିବା ଧାତୁର ପ୍ରଲେପ
(ii) ଏହାଦ୍ଵାରା ଧାତୁର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଔଜଲ୍ୟ ଓ ସ୍ଥାୟିତ୍ୱ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରେ । ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଧାତୁର ବ୍ୟବହାରଜନିତ ଖର୍ଚ୍ଚକାଟ ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) କ୍ରୋମିୟମ୍ ଧାତୁ ଚିକ୍ ଚିକ୍ କରେ । ତହିଁରେ କଳଙ୍କି ଧରେ ନାହିଁ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଦାଗ ପ୍ରତିରୋଧକ; ମାତ୍ର ଏହାର
(iv) ସେଥ‌ିପାଇଁ ଲୁହାତିଆରି ସାଇକେଲ୍, ମଟର ସାଇକେଲ୍ ଇତ୍ୟାଦିର ହ୍ୟାଣ୍ଡଲ୍ ଓ ରିମ୍ ଉପରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍-ବିଶ୍ଳେଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ କ୍ରୋମିୟମ୍‌ର ଏକ ପତଳା ପ୍ରଲେପ ଦେଇ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଚକ୍ ଚକ୍ କରାଯାଏ । ତଦ୍ୱାରା ଖର୍ଚ୍ଚ କମ୍ ହୁଏ,
(v) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ରୁପା କିମ୍ବା ସୁନାର ଲବଣରେ ଦ୍ରବଣ ତିଆରି କରି ଏହାର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦ୍ବାରା ବ୍ରୋଞ୍ଜ ଚୁଡ଼ି ଉପରେ ରୁପା କିମ୍ବା ସୁନାର ପ୍ରଲେପ ଦିଆଯାଇପାରେ ।
(vi) ଟିଣ ଡବା ତିଆରି ପାଇଁ ଲୁହା ଉପରେ ଟିଣ ଧାତୁର ପ୍ରଲେପନ ଦିଆଯାଏ । ଟିଣ ଲୁହା ଅପେକ୍ଷା ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଓ
(vii) ଘରର ଗାଧୁଆଘର ପାଇପ୍, ରୋଷେଇ ଘର ପାଣି ପାଇପ୍‌ରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ଲୁହାକୁ କଳଙ୍କିମୁକ୍ତ ରଖୁବାପାଇଁ ଲୁହାପାଇପ୍ ଉପରେ ଦସ୍ତାଧାତୁ ଲେପନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତିଆରି ପାଇପଗୁଡ଼ିକୁ ଜି.ଆଇ. (G.I. ବା Galvanised Iron) ପାଇପ୍ କୁହାଯାଏ ।

BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ

→ ପରିବେଶ ସମସ୍ୟା (Environmental Problems) :
(i) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରଲେପନ କରାଯାଉଥ‌ିବା କାରଖାନାମାନଙ୍କରେ ବ୍ୟବହୃତ ପରିବାହୀ ଦ୍ରବଣ ଏକ ଆବର୍ଜନା ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ପରିବେଶକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରେ ।
(ii) ତେଣୁ ଏହାକୁ ପୁନର୍ବିନିଯୋଗ କରିବା ବା ନଷ୍ଟ କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ ।

→ ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ :
BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ 7

Leave a Comment