Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 9 ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ପ୍ରଜନନ will enable students to study smartly.
BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 9 ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ପ୍ରଜନନ
→ଉପକ୍ରମ :
ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଜୀବନକ୍ରିୟା ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ବଂଶ ବିସ୍ତାରପାଇଁ ପ୍ରଜନନ କ୍ରିୟା ଆବଶ୍ୟକ ।
→ପ୍ରଜନନ (Reproduction):
- ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବ ନିଜ ଭଳି ଜୀବ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରଜନନ ବା ଜନନ କୁହାଯାଏ ।
- ଯେକୌଣସି ଜୀବ ଜାତିର ଧାରାବାହିକ ସ୍ଥିତି ରକ୍ଷା ପାଇଁ ପ୍ରଜନନ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।
ତୁମପାଇଁ କାମ :
ନିମ୍ନସ୍ଥ ସାରଣୀରୁ ଆମେ କେତେକ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶାବକ ଓ ଶୂକାବସ୍ଥାର ନାମ ଜାଣିବା :
(iii) ଜନନର ପ୍ରକାରଭେଦ :
(a) ଅଲଙ୍ଗୀ ଜନନ
(b) ଲିଙ୍ଗୀୟ ଜନନ
→ସମଲିଙ୍ଗୀ ପ୍ରଜନନ (Asexual Reproduction):
- ଜନନ କୋଷର ମିଳନ ନଘଟି ନୂତନ ଅପତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ, ତାହାକୁ ଅଲିଙ୍ଗୀ ଜନନ କୁହାଯାଏ ।
- ଉଦାହରଣ – ଏମିବାର ଦ୍ବିବିଭାଜନ ଓ ହାଇଡ୍ରାର କୋରକୋଦ୍ଗମ ।
→ଏମିବାର ଜନନ :
- ଏମିବା ଏକ ଏକକୋଷୀ ପ୍ରାଣୀ ।
- ଏହାର କୋଷରେ ଥିବା ନ୍ୟଷ୍ଟିଟି ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ଦୁଇଟି ନ୍ୟଷ୍ଟି ଗଠନ କରେ ।
- ପରେ ଏହାର ଶରୀର ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୁଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗରେ ଗୋଟିଏ ନ୍ୟଷ୍ଟି ରହେ ।
- ଏହିପରି ଭାବରେ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ଏମିବାରୁ ଦୁଇଟି ଅପତ୍ୟ ଏମିବା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
- ଏହି ପ୍ରକାରର ଜନନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଦ୍ଵିବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ ।
→ହାଇଡ୍ରାର ଜନନ :
- ହାଇଡ୍ରାର ମାତୃଶରୀର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇ ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ପ୍ରବର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ
- ଏହି ପ୍ରବର୍ଷକୁ କୋରକ କୁହାଯାଏ ।
- କୋରକର ବିକାଶ ଘଟେ ଏବଂ ଏହା ମାତୃ ଶରୀରରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇ ଅପତ୍ୟ ହାଇଡ୍ରାରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
- ଅପତ୍ୟ ହାଇଡ୍ରା ଜଳରେ ସ୍ଵାଧୀନ ଜୀବନଯାପନ କରେ ।
- ଏହି ପ୍ରକାରର ଜନନପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କୋରକୋଦ୍ଗମ କୁହାଯାଏ ।
→ଲିଙ୍ଗୀୟ ଜନନ (Sexual Reproduction) :
ଜନନ କୋଷର ମିଳନ ହେବାଦ୍ୱାରା ଯୁଗ୍ମଜ ବୃଦ୍ଧିପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ସେଥୁରୁ ଅପତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ତାହାକୁ ଲିଙ୍ଗୀୟ ଜନନ କୁହାଯାଏ ।
ଅଣ୍ଡଜ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଜନନ :
- ଯେଉଁ ପ୍ରାଣୀମାନେ ଅଣ୍ଡାରୁ ଜନ୍ମ ହୁଅନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ଅଣ୍ଡଜ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ ।
- ବର୍ଷାଋତୁରେ ମାଈବେଙ୍ଗମାନେ ଡିମ୍ବ ଦିଅନ୍ତି ।
- ଡିମ୍ବଗୁଡ଼ିକର କଠିନ ଖୋଳ ନଥିବାରୁ ପୋଖରୀ ଜଳରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ଜେଲି ଭଳି ଭାସୁଥାନ୍ତି ।
- ଏହି ଡିମ୍ବଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ପୁରୁଷ ବେଙ୍ଗର ଶୁକ୍ରାଣୁ ପଡ଼ିଲେ ସେଗୁଡ଼ିକର ସମାୟନ ଘଟେ ।
- ଏଥିରେ ପୁଂ ଯୁଗ୍ମଜ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ଯୁଗ୍ମଜର ମିଳନ ଘଟି ଯୁଗ୍ମଜ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
- ଏହି ପ୍ରକାର ସମାୟନ ଶରୀର ବାହାରେ ହେଉଥିବା ଯୋଗୁଁ ଏହାକୁ ବହିଃସମାୟନ କୁହାଯାଏ ।
- ମାଛ, ଷ୍ଟାର୍ଫିସ୍ ଭଳି ଜଳଜୀବମାନଙ୍କ ଠାରେ ଏପରି ବହିଃସମାୟନ ଦେଖାଯାଏ ।
(a) ଜରାୟୁଜ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଜନନ :
- ଯେଉଁ ପ୍ରାଣୀମାନେ ମାତୃ ଜରାୟୁରୁ ଜନ୍ମ ହୁଅନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ଜରାୟୁଜ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ । ଅଥବା ଯେଉଁ ପ୍ରାଣୀମାନେ ଶାବକ ଜନ୍ମ ଦିଅନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ଜରାୟୁଜ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ ।
- ଡିମ୍ବାଣୁ ( ସ୍ତ୍ରୀ ଯୁଗ୍ମଜ) ଓ ଶୁକ୍ରାଣୁ (ପୁଂ ଯୁଗ୍ମଜ) ର ମିଳନ ମାତୃଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ଘଟୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଅନ୍ତଃସମାୟନ କୁହାଯାଏ ।
- ସମାୟନ ପରେ ଯୁଗ୍ମଜ ଗଠିତ ହୁଏ ଓ ପରେ ଏଥରେ ବିଭାଜନ ଘଟି ଏଥୁରୁ ଭୃଣ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
- ମଣିଷ ସମେତ ପ୍ରାୟ ସବୁ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀ, ସରୀସୃପ ଓ ପକ୍ଷୀଙ୍କଠାରେ ଏପରି ଅନ୍ତଃସମାୟନ ଦେଖାଯାଏ ।
→ଭ୍ରୁଣର ବିକାଶ (Development of Embryo):
- ସମାୟିତ ଡିମ୍ବାଣୁ ବା ଯୁଗ୍ମଜରେ ବିଭାଜନ ଘଟି କୋଷ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
- ଏଥୁରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ହାତ, ଗୋଡ଼, ମୁଣ୍ଡ, ଆଖୁ, କାନ ଭଳି ଅଙ୍ଗମାନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଭୃଣ ବିକାଶର ଏହି ଅବସ୍ଥାକୁ ଫିଟସ୍ (foetus) କୁହାଯାଏ ।
- କୁକୁଡ଼ାଠାରେ ଅନ୍ତଃସମାୟନ ଘଟି ଏହାର ଡିମ୍ବନାଳୀ ଦେଇ ଯୁଗ୍ମଜ ଗତିକଲାବେଳେ ଏଥିରେ ବିଭାଜନ ଘଟିଥାଏ ।
- ବଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଭ୍ରୂଣ ଉପରେ କେତେକ ସୁରକ୍ଷାକାରୀ ଆବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହେଲାପରେ କୁକୁଡ଼ା ଅଣ୍ଡା ଦିଏ ।
- ଅଣ୍ଡା ଦେଲାବେଳକୁ ଭ୍ରୂଣରେ ପ୍ରାୟ 60,000 କୋଷ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇସାରିଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ବାହ୍ୟ ଆବରଣଟି ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ଏକ କଠିନ, ଭଙ୍ଗୁର ଖୋଳପାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।
- ମାଈ କୁକୁଡ଼ା ଅଣ୍ଡାକୁ ଉଷୁମାଇବା ଯୋଗୁଁ ଭ୍ରୂଣ 3 ସପ୍ତାହ ମଧ୍ୟରେ ଚିଆଁରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
- ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଭ୍ରୂଣର ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ । ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିକାଶ ପରେ ଚିଆଁ ଖୋଳ ଭାଙ୍ଗି ବାହାରକୁ ଆସିଥାଏ ।
- କୁମ୍ଭୀର, କଇଁଛ, ସାପ, ଏଣ୍ଡୁଅ, ଝିଟିପିଟି, ପ୍ରଜାପତି, ରେଶମକୀଟ, ପାରା, ବେଙ୍ଗ, କୁକୁଡ଼ା, ବତକ ଆଦିଙ୍କ ଭୃଣର ବିକାଶ ଅଣ୍ଡା ଭିତରେ ହୋଇଥାଏ ।
- ଜରାୟୁଜ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଅଣ୍ଡା ମା’ର ଶରୀର ଭିତରେ ଥାଏ ।
→ମେଟାମର୍ଫୋସିସ୍ (Metamorphosis):
- ପ୍ରଜାପତି ଓ ରେଶମକୀଟର ବିକାଶର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ଅବସ୍ଥା । ସେହିପରି ବେଙ୍ଗର ବିକାଶର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ଅବସ୍ଥା । – ଡିମ୍ବ, ଲାର୍ଭା (ସଂବାଳୁଆ), ପ୍ୟୁପା ଓ ହେଉଛି – ଡିମ୍ବ, ଲାର୍ଭା (ବେଙ୍ଗଫୁଲା) ଓ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ଅବସ୍ଥା ।
- ଏହି ଉଭୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଡିମ୍ବରେ ସଞ୍ଚ (ପୀତକ)ର ପରିମାଣ ଭୃଣର ବିକାଶ ପାଇଁ ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ଭୃଣ ଏକ ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅବସ୍ଥାରେ ଜାତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବା ଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥାକୁ ଶୂକ ବା ଲାର୍ଭା କୁହାଯାଏ
- ଲାର୍ଭା ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବେ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରେ ଏବଂ ଏହାର ବିକାଶ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ତେଣୁ ବେଙ୍ଗଫୁଲା ବେଙ୍ଗରେ ଓ ସଂବାଳୁଆ ସୁନ୍ଦର ପ୍ରଜାପତି ବା ରେଶମକୀଟରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
- ବେଙ୍ଗଫୁଲା କିମ୍ବା ସଂବାଳୁଆରେ ବହୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟି ଏହା ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସିଥାଏ । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ରୁପାନ୍ତ୍ରିରଶ କୁହାଯାଏ ।
ମଣିଷ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରୂପାନ୍ତରଣ ଘଟେନାହିଁ । କାରଣ ଫିଟସ୍, ଶିଶୁ ଓ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ଏକାପ୍ରକାରର ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ ଦେଖାଯାଏ ।
→ଟେଷ୍ଟ୍ ଟ୍ୟୁବ୍ ବେବି (Test Tube Baby):
- ଡିମ୍ବାଣୁ ଓ ଶୁକ୍ରାଣୁର ଶରୀର ବାହାରେ କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ସମାୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଇନ୍ ଭିଟ୍ରୋ ଫର୍ଟିଲାଇଜେସନ୍ (In vitro fertilization – IVF) କୁହାଯାଏ ।
- ଜରାୟୁ ମଧ୍ୟରେ ପୂର୍ଣ ବୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶ ପରେ ଶିଶୁଟି ଜନ୍ମ ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରୁଥିବା ଶିଶୁକୁ ‘ଟେଷ୍ଟଟ୍ୟୁବ୍ ବେବି’ କୁହାଯାଏ ।
- ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅବଦାନ ପାଇଁ ରବର୍ଟ ଏକ୍ୱାଡ୍ଙ୍କୁ 2010 ମସିହାର ଭେଷଜ ବିଜ୍ଞାନ ନୋବେଲ
→ପ୍ରତିରୂପୀକରଣ (Cloning):
- କୋଷ, ଅଙ୍ଗ କିମ୍ବା ଜୀବ ଶରୀରର ଅବିକଳ ନକଲ ସୃଷ୍ଟିକୁ କ୍ଲୋନିଂ ବା ପ୍ରତିରୂପୀକରଣ କୁହାଯାଏ ।
- ଡଲି ନାମକ ମେଣ୍ଢା ହେଉଛି ପ୍ରଥମ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ କ୍ଲୋନ୍ ବା ପ୍ରତିରୂପ ।
- ପ୍ରଥମେ ସ୍ଫଟିସ୍ ବ୍ଲାକ୍ ଫେସ୍ କିସମର ମେଣ୍ଢାଠାରୁ ଡିମ୍ବାଣୁ ସଂଗ୍ରହକରି ସେଥୁରୁ ନ୍ୟଷ୍ଟି ବିସ୍ଥାପନ କରାଯାଇ ଏବଂ ପରେ ଫିନ୍ ଡର୍ସେଟ୍ କିସମର ମେଣ୍ଢାର ପତ୍ନୀରୁ ସଂଗୃହୀତ କୋଷର ନ୍ୟଷ୍ଟି ସେଥିରେ ଅବସ୍ଥାପିତ କରାଗଲା
- ଏହାକୁ କିଛିଦିନ ପରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ଫଟିସ୍ ବ୍ଲାକ୍ ଫେସ୍ ମେଣ୍ଢାର ଜରାୟୁରେ ସ୍ଥାନିତ କରାଗଲା ।
- ଜରାୟୁରେ ଦିନ ରହିବା ପରେ ଡଲି ଜନ୍ମ ହେଲା ।
- ଜନ୍ମରୁ ଦୁଇବର୍ଷ ପରେ ସ୍ଵାଭାବିକ ପ୍ରଜନନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଡଲି ଏକ ଅଣ୍ଡିରା ମେଣ୍ଢାକୁ ଛୁଆ ‘ବୋନି’କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲା ।
- କିନ୍ତୁ ଜନ୍ମରୁ ଡଲି ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ଥିଲା । ସେଥ୍ପାଇଁ ଡଲିକୁ ରୋଗ ଯନ୍ତ୍ରଣାରୁ ମୁକ୍ତି ଦେବାକୁ ଡାକ୍ତରୀ ଉପାୟରେ ‘‘ସଦୟ ମୁକ୍ତି’’ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।
→ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ :
