Odisha State Board BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 4 वैज्ञानिक चेतना के वाहक चंद्रशेखर वेंकट रामन Textbook Exercise Questions and Answers.
BSE Odisha Class 9 Hindi Solutions Chapter 4 वैज्ञानिक चेतना के वाहक चंद्रशेखर वेंकट रामन
प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)
1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ବାକେଁ ମେଁ ଦୀଜିଏ )
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) रामन के प्रारंभिक शोध कार्य को आधुनिक हठयोग क्यों कहा गया है?
(ରାମନ୍ କେ ପ୍ରାରଂଭିକ ଶୋଧ-କାର୍ଯ କୋ ଆଧୁନିକ ହଠୟୋଗ କ୍ୟା କହା ଗୟା ହୈ ?)
(ରମଣଙ୍କ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଗବେଷଣା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଆଧୁନିକ ହଟଯୋଗ କାହିଁକି କୁହାଯାଇଛି ?)
रामन कलकत्ता में स्थापित ‘इंडियन एसोसिएसन फॉर द कल्टीवेशन ऑफ साइंस’ की प्रयोगशाला में कामचलाऊ उपकरणों का इस्तेमाल करते हुए शोधकार्य करते। जिसमें एक साधक दफ्तर में कड़ी मेहनत के बाद बहू बाजार की इस मामूली-सी प्रयोगशाला में पहुँचता और अपनी इच्छा शक्ति के जोर से भौतिक विज्ञान को समृद्ध बनाने के प्रयास किया। इसलिए रामन के प्रारंभिक शोध-कार्य को आधुनिक हठयोग कहा गया।
(ख) रामन-प्रभाव का परिणाम कैसा रहा?
(ରାମନ୍-ପ୍ରଭାବ୍ କା ପରିଣାମ କୈସା ରହା ?)
(ରମଣ ପ୍ରଭାବର ପରିଣାମ କିପରି ରହିଲା ?)
उत्तर:
रामन कलकत्ता विश्वविद्यालय के शैक्षणिक माहौल में पूरा समय अध्ययन, अध्यापन और शौध में वितानें लगो। सन् 1911 में समुद्र – यात्रा के समय रामन के मस्तिष्क में समुद्र के नीले रंग की वजह का सवाल हिलोरें लेने लगा तो उन्होंने आगे इस दिशा में प्रयोग किए, जिसकी परिणाम रामन प्रभाव की खोज के रूप में हो रहा।
(ग) भारतीय संस्कृति से रामन का लगाव कैसा था?
(ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ସେ ରାମନ୍ କା ଲଗାବ୍ କୈସା ଥା ?)
(ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିପ୍ରତି ରମଣଙ୍କ ଆଗ୍ରହ କିପରି ଥୁଲା ?)
उत्तर:
भारतीय संस्कृति से रामन को हमेशा गहरा लगाव रहने के साथ भारतीय पहचान को हमेशा अक्षुण्ण रखा। अंतराष्ट्रीय प्रसिद्धि के बाद उन्हें अपने दक्षिण भारतीय पहनावे को नहीं छोड़ा। वे कट्टर शाकाहारी थे और मदिरा से सखत परदेज केहते थे।
(घ) देश मं वैज्ञानिक दृष्टि और चिंतन के विकास के लिए रामन ने क्या योगदान दिया?
(ଦେଶ ମେଁ ବୈଜ୍ଞାନିକ୍ ଦୃଷ୍ଟି ଔର୍ ଚିନ୍ତନ୍ କେ ବିକାଶ୍ କେ ଲିଏ ରାମନ୍ ନେ କ୍ୟା ୟୋଗଦାନ୍ ଦିୟା ?)
(ଦେଶରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟି ଓ ଚିନ୍ତନ ବିକାଶ ପାଇଁ ରମଣ କ’ଣ ଅବଦାନ ଦେଲେ (ଥ୍ଲା) ?)
उत्तर:
देश में वैज्ञानिक दृष्टि और चिंतन के विकास के लिए रामन ने एक उन्नत प्रयोगशाला और शोध- संस्थान की स्थापना वंगलौर में किया। और उन्हों के नाम पर ‘रामन रिसर्च इंस्टीट्युट्’ नाम से नामित किया। भौतिक शास्त्र में अनुसंधान को बढ़ावा देने के लिए उन्होने ‘इंडियन जरनल आफ फिजिकस’ नामक शोध पत्रिका प्रारंभ की।
(ङ) रामन को क्या-क्या पुरस्कार और सम्मान प्राप्त हुए ?
(ରାମନ୍ କୋ କ୍ୟା-କ୍ୟା ପୁରସ୍କାର୍ ଔର୍ ସମ୍ମାନ୍ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ?)
(ରମଣଙ୍କୁ କେଉଁସବୁ ପୁରସ୍କାର ଓ ସମ୍ମାନ ମିଳିଥିଲା ? )
रामन को रोम का मेत्यूसी पदक, रॉयल सोसाइटी का हच्ज् पदक, फिलोडेल्फया इंस्टीट्यूट का फ्रैंकलिन पदक, सोवियत रूस का अंतर्राष्ट्रीय लेनिन पुरस्कार आदि मिला । सन 1929 में रामन को रॉयल सोसाइटी की सदस्यता से सम्मानीत, 1929 में ‘सर’ की उपाधि प्रदान की गई। सन् 1954 में देशके सर्वोच्च सम्मान ‘भारत रत्न’ से सम्मानित किया गया।
2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक या दो वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍ ୟା ଦୋ ବାର୍କେ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)
(क) पेड़ से सेब गिरने के पीछे छिपे रहस्य को सबसे पहले कौन समझ पाया?
(ପେଡ୍ ସେ ସେବ୍ ଗିର୍ନେ କେ ପୀଛେ ଛିପେ ରହସ୍ୟ କୋ ସଙ୍ଗେ ପହଲେ କୌନ ସମଝା ପାୟା ?)
(ଗଛରୁ ଆତ ପଡ଼ିବାର ପଛରେ ଛପି ରହିଥିବା ରହସ୍ୟକୁ ସର୍ବପ୍ରଥମେ କିଏ ବୁଝି ପାରିଥିଲେ ?)
उत्तर:
पेड़ से सेब गिरने के पीछे छिपे रहस्य को सबसे पहले न्युटन समझ पाया।
(ख) रामन का जन्म कब हुआ था ? IR की। बीई पी ईथा था ?
(ରାମନ୍ କା ଜନ୍ମ କବ୍ ହୁଆ ଥା ?)
(ରମଣଙ୍କ ଜନ୍ମ କେବେ ହୋଇଥିଲା?)
उत्तर:
रामन का जन्म 7 नवंबर सन 1888 को तामिलनाडु के तिरुचिरापल्ली नगर में हुआ था।
(ग) रामन के पिता किस विषय के शिक्षक थे?
(ରାମନ୍ କା ପିତା କିସ୍ ବିଷୟ କେ ଶିକ୍ଷକ୍ ଥେ ?)
(ରମଣଙ୍କ ପିତା କେଉଁ ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷକ ଥିଲେ ?)
उत्तर:
रामन के पिता गणित और भौतिकी (पदार्थविज्ञान) के शिक्षक थे।
(घ) रामन का पहला शोधपत्र किस में प्रकाशित हुआ?
(ରାମନ୍ କା ପହଲା ଶୋଧପତ୍ର କିସ୍ ମେଁ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଅ ?)
(ରମଣଙ୍କ ପ୍ରଥମ ଗବେଷଣାପତ୍ର କେଉଁଥିରେ ପ୍ରକାଶିତ ହେଲା?)
उत्तर:
रामन का पहला शोधपत्र फिलोसॉफिकल मैगजनी में प्रकाशित हुआ।
(ङ) रामन को भारत सरकार के किस विभाग में नौकरी मिली?
(ରାମନ୍ କୋ ଭାରତ୍-ସରକାର୍ କେ କିସ୍ ବିଭାଗ୍ ମେଁ ନୌକରୀ ମିଳୀ ?)
(ରମଣକୁ ଭାରତ-ସରକାରଙ୍କ କେଉଁ ବିଭାଗରେ ଚାକିରୀ ମିଳିଲା ?)
उत्तर:
रामन को भारत सरकार के वित्त विभाग में नौकरी मिली।
(च) डॉक्टर महेन्द्रलाल सरकार ने कौन-सी संस्था खड़ी की थी?
(ଡାକ୍ଟର ମହେନ୍ଦ୍ରଲାଲ୍ ସରକାର୍ ନେ କୌନ-ସୀ ସଂସ୍ଥା ଖଢ଼ୀ କୀ ଥୀ ?)
(ଡାକ୍ତର ମହେନ୍ଦ୍ରଲାଲ ସରକାର କେଉଁ ସଂସ୍ଥା ଛିଡ଼ା କରିଥିଲେ ?)
उत्तर:
डॉक्टर महेन्द्रलाल सरकार ने इंडियन एसोसिएशन फॉर द कल्टीवेशन ऑफ साइंस नामक संस्था खड़ी की थी।
(छ) रामन ने कब सरकारी नौकरी छोड़ दी?
(ରାମନ ନେ କବ ସରକାରୀ ନୌକରୀ ଛୋଡ଼ ଦୀ)
(ରମଣ କେବେ ସରକାରୀ ଚାକିନୀ ଛାଡ଼ିଲେ ?)
उत्तर: रामन ने सन 1917 में सरकारी नौकरी छोड़ दी।
(ज) समुद्र-यात्रा पर रामन कब निकले?
(ସମୁଦ୍ର ଯାତ୍ରା ପର୍ ରାମନ ନିକଲେ ?)
(ସମୁଦ୍ର ଯାତ୍ରାରେ ରମଣ କେବେ ବାହାରିଲେ ?)
उत्तर:
समुद्र- यात्रा पर रामन सन् 1921 में निकले।
(झ) रामन को कब ‘सर’ की उपाधि मिली?
(ରାମନ କୋ କବ୍ ‘ସର’ କୀ ଉପାଧ୍ ମିଲୀ ?)
(ରମଣଙ୍କୁ କେବେ ‘ସର’ ଉପାଧ୍ ମିଳିଲା ?)
उत्तर:
रामन को सन् 1929 में ‘सर’ की उपाधि मिली।
(ञ) सन् 1954 ईं में रामन को किस सम्मान से सम्मानित किया गया?
(ସନ୍ ୧୯୫୪ ଈ.ମେଁ ରାମନ୍ କୋ କିସ୍ ସମ୍ମାନ୍ ସେ ସମ୍ମାନିତ କିମ୍ବା ଗୟା ?)
(୧୯୫୪ ମସିହାରେ ରମଣକୁ କେଉଁ ସମ୍ମାନରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଗଲା ?)
उत्तर:
सन् 1954 ईं. में रामन को ‘भारत रत्न’ सम्मान से सम्मानित किया गया।
(ट) रामन की खोज ने किसे सहज बनाया?
(ରାମନ୍ କୀ ଖୋଜ ନେ କିସେ ସହଜ ବନାୟା ?)
(ରମଣଙ୍କ ଆବିଷ୍କାର ଦ୍ବାରା କ’ଣ ସହଜ ହୋଇଗଲା?)
उत्तर:
रामन की खोज पदार्थों के अणुओं और परमाणुओं की आतंरिक संरचना के अध्ययन को सहज बनाया।
(ठ) रामन ने ‘रामन इंस्टीच्यूट’ की स्थापना क्यों की?
(ରାମନ୍ ନେ ‘ରାମନ୍ ଇଂସ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍’ କୀ ସ୍ଥାପନା କେଁ କୀ ?) ]
(ରମଣ ‘ରମଣ ଇଂଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ’ କାହିଁକି ସ୍ଥାପନ କଲେ ?)
उत्तर:
भौतिक शास्त्र के अनुसंधान को बढ़ावा देने के लिए रामन ने रामन इंस्टीच्यूट स्थापना की।
3. कोष्ठक से सही उत्तर चुनकर रिक्त स्थान भरिए:
(ଦକ୍ଷତାରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଉତ୍ତର ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର)
(क) एकवर्णीय प्रकाश की किरणों में सब से अधिक ऊर्जा ………………….. रंग के प्रकाश में होती है। (नीले, बैंगनी, नारंगी, आसमानी)
उत्तर:
वैंगनी,
(ख) रामन की खोज ……………….. के क्षेत्र में एक क्रांति के समान थी। (गणति, रसायन शास्र, जीव विज्ञान, भौतिक विज्ञान)
उत्तर:
भौतिक विज्ञान,
(ग) रामन को सन् …………………. में रॉयल सोसाइटी की सदस्यता से सम्मानित किया गया था। (1921, 1929, 1924, 1954)
उत्तर:
1924
(घ) रामन नोबेल पुरस्कार पाने वाले …………………. भारतीय वैज्ञानिक थे। (दूसरे, तीसरे, पहले, चौथे)
उत्तर:
पहले,
(ङ) रामन की मृत्यु ……………………… वर्ष की आयु में हुई। (85,82,83,84)
उत्तर:
82
1. समानार्थी शब्द लिखिए: (ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ଲେଖ)
समुद्र, दफ्तर, प्रकाश, तलाश, मेहनत, जवाब, सवाल, पेड़, फैसला
उत्तर:
समुद्र – उदधी, सिन्धु
जवाब – उत्तर
दफ्तर – कार्यालय
सवाल – प्रश्न
तलाश – खोज, अनुसंधान
पेड़ – वृक्ष
मेहनत – परिश्रम, श्रम
फैसला – राय, निर्णय
2. पाठ में आए निम्न शब्दों के लिंग बताइए:
(ପାଠରୁ ଆସିଥିବା ନିମ୍ନ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଲିଙ୍ଗ କୁହ:)
यात्रा, समुद्र, जिज्ञासा, नींव, ऊर्जा, आभा, दीपक, फैसला, प्रस्ताव, परदा
उत्तर:
| स्त्रीलिंग | पुंलिंग |
| यात्रा | समुद्र |
| जिज्ञासा | दीपक |
| नींव | फैसला |
| ऊर्जा | प्रस्ताव |
| आभा | परदा |
3. वचन बदलिए: (ବଚନ ବଦଲାଥି)
ध्वनि, नौकरी, चीज, जिज्ञासा
उत्तर:
ध्वनि – ध्वनियाँ नौकरी-नौकरियाँ चीज-चीजें जिज्ञासा-जिज्ञासाएँ
4. विज्ञान + इक = वैज्ञानिक
यहाँ ‘विज्ञान’ शब्द में ‘इक’ प्रत्यय जुड़कर नया शब्द ‘वैज्ञानिक’ बना है। इसी प्रकार ‘इक’ प्रत्यय जोड़कर पाँच शब्द बनाइए।
(ଏଠାରେ ବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦରେ ‘ଇକ’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ସଂଯୋଗରେ ନୂଆ ଶବ୍ଦ ବୈଜ୍ଞାନିକ ହୋଇଛି । ଏହିପରି ‘ଇକ’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ସଂଯୋଗ କରି ପାଞ୍ଚଟି ଶବ୍ଦ ଗଠନ କର ।)
उत्तर:
दिन + इक = दैनिक
वर्ष + इक = वार्षिक
नीति + इक = नैतिक
धर्म + इक = धार्मिक
साहित्य + इक = साहित्यिक
5. निम्नलिखित वाक्यों के रेखांकित शब्दों को स्पष्ट कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ରେଖାଙ୍କିତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କର : )
(ବିଶେଷ୍ୟ, ସର୍ବନାମ, ବିଶେଷଣ, କ୍ରିୟା ଆଦି ।)
(संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, क्रिया आदि)
(क) वे समुद्र की नीली आभा में घंटों खोए रहते।
उत्तर:
वे-सर्वनाम
खोए रहते – क्रिया
(ख) इस संस्था का उद्देश्य था देश में वैज्ञानिक चेतना का विकास करना।
उत्तर:
संस्था – संज्ञा
वैज्ञानिक – विशेषण
(ग) प्रतिभावान छात्र, सरकारी नौकरी की ओर आकर्षित होते थे।
उत्तर:
प्रतिभावान – विशेषण
छात्र – संज्ञा
सरकारी – विशेषण
नौकरी – संज्ञा
(घ) हमारे आसपास ऐसी न जाने कितनी ही चीजें बिखरी पड़ी है।
उत्तर:
हमारे – सर्वनाम
बिखरी पड़ी हैं – क्रिया
(क) वे अपना पूरा समय अध्ययन अध्यापन और शोध में बिताने लगे
उत्तर:
वे अपना पूरा समय अध्ययन, अध्यापन और शाध में बिताने लगे।
(ख) आखिर समुद्र का रंग नीला ही क्यों होता है
उत्तर:
आखिर समुद्र का रंग नीला ही क्यों होता है?
(ग) बैंगनी के बाद क्रमशः नीले आसमानी हरे पीले नारंगी और लाल वर्ण का नंबर आता है।
उत्तर:
बैंगनी के बाद क्रमशः नीले, आसमानी, हरे, पीले, नारंगी और लाल वर्ण का नंबर आता है
7. रिक्त स्थानों में सही परसर्ग भरिए:
(क) भारतीय संस्कृति …………… रामन ………………. हमेशा ही गहरा लगाव रहा।
उत्तर:
से, को,
(ख) रामन वैज़ानिक चेतना और दृष्टि …………………. साक्षात् प्रतिमूर्त्रि थे।
उत्तर:
की,
(ग) रामन …………….. खोज भौतिकी …………………. क्षेत्र ………………… एक क्रांति ………………… समान थी।
उत्तर:
की, के, में, के
गृह कार्य:
(क) नोबेल पुरस्कार पानेवाले भारतीयों के बारे में जानकारी हासिल कीजिए।
(ख) आइजाक न्यूटन की उपलब्धि के बारे में पता लगाइए।
उत्तर:
(क) भारती वैज्ञानिक चन्द्रशेखर वेंकट रामन को १९३० ई. में भौतिक विज्ञान के क्षेत्र में नई खोज के लिए उन्हें नोबल पुरस्कार से सम्मानित किया गया। वे नोबल पुरस्कार पाने वाले प्रथम भारतीय थे। इसके बाद मदर टेरेसा को शांति के लिए नोबल पुरस्कार मिला था।
(ख) आइजाक न्यूटन ने मध्याकर्षण शक्ति का आविष्कार किया था। पृथ्वी के नीचे एक चुम्बकीय शक्ति है जो हर चीज को अपनी ओर खींचती (नीचे की ओर) है। इस तथ्य का आविष्कार न्युटन ने किया था।
अति संक्षिप्त उत्तरमूलक प्रश्नोत्तर
A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।
प्रश्न 1.
प्रथम भारतीय नोबेल बिजेता वैज्ञानिक कौन है?
उत्तर:
प्रथम भारतीय नोबेल विजेता वैज्ञानिक सर चंद्रशेखर वेंकट रामन हैं।
प्रश्न 2.
वैज्ञानिक रामन ने कितनी उर्म में मैट्रिक पास किया?
उत्तर:
बैज्ञानिक रामन ने ग्यारह साल की उर्म में मैट्रिक पास किया।
प्रश्न 3.
वैज्ञानिक रामन को कब नोबेल पुरस्कार मिला?
उत्तर:
बैज्ञानिक रामन को सन् १९३० ईस्वी में नोबेल पुरस्कार मिला।
प्रश्न 4.
रामन का जन्म कब और कहाँ हुआ था?
उत्तर:
रामन का जन्म ७ नवंबर सन् १८८८ को तामिलनाडु के तिरुचिरापल्ली नगर में हुआ था।
प्रश्न 5.
रामन के पिना क्या थे?
उत्तर:
रामन के पिता गणित और भौतिकी के शिक्षक थे।
प्रश्न 6.
प्रतिभावान छात्र किस ओर आकर्षित होते थे?
उत्तर:
प्रतिभावान छात्र सरकारी नौकरी की ओर आकर्षित होते थे।
प्रश्न 7.
रामन बहुबाजार क्यों आते थे?
उत्तर:
रामन बहुबाजार स्थित ‘इंडियन एसोसिएशन फॅर द कल्टीवेशन ऑफ साइंस’ की प्रयोगशाला में शोधकार्य के लिए आते थे।
प्रश्न 8.
रामन की खोज की बजह से क्या सहज हो गया?
उत्तर:
रामन की खोज की बजह के पदार्थों के अणुओं और परमाणुओं की आंतरिक संरचना का अध्ययन सहज हो गया।
प्रश्न 9.
आइंस्टाइन ने प्रकाश के बारे में क्या बताया?
उत्तर:
आइंस्टाइन ने प्रकाश के बारे में बताया कि प्रकाश आति सूक्ष्म कणों की तीव्र धारा के समान है।
प्रश्न 10.
रामन को किससे लगाव रहा?
उत्तर:
भारतीय संस्कृति से रामन को हमेंशा ही गहरा लगाव रहा।
प्रश्न 11.
विज्ञान के प्रचार-प्रसार के लिए रामन क्या करते थे?
उत्तर:
विज्ञान के प्रचार-प्रसार के लिए ‘करेंट साइंस’ नामक एक पत्रिका का संपादन करते थे।
प्रश्न 12.
पेड़ से सेब गिरने के पीछे छिपे रहस्य को सबसे पहले कौन समझ पाया?
उत्तर:
पेड़ से सेब गिरने के पीछे छिपे रहस्य को सबसे पहले न्यूटन समझ पाया।
प्रश्न 13.
रामन का पहला शोधपत्र किसमें प्रकाशित हुआ था?
उत्तर:
रामन का पहला शोधपत्र फिलोसॉफिकल मौगाजीन में प्रकाशित हुआ था।
प्रश्न 14.
एकवर्णिय प्रकाश की किरणों में सबसे अधिक उर्जा किस रंग के प्रकाश में होती है?
उत्तर:
एकवर्णीय प्रकाश की किरणों में सबसे अधिक उजी बैंजनी रंग के प्रकाश में होती है।
प्रश्न 15.
रामन ने कब सरकारी नौकरी छोड़ दी?
उत्तर:
जब रामन ने कलकता विश्वविद्यालय में प्रोफेसर का कार्य भार संकाला तब उन्होंने सरकारी नौकरी छोड़ दी।
प्रश्न 16.
रामन की खोज किस क्षेत्र में एक क्रांति के समान थी?
उत्तर:
रामन की खोज भौतिक के क्षेत्र में एक कांति के समान थी।
प्रश्न 17.
डॉ महेन्द्रलाल सरकार ने कौन-सी संस्था खड़ी की थी?
उत्तर:
महेन्द्रलाल सरकार ने ‘इंडियन एसोसिएशन फॉर द कालटीवेशन ऑफ सांइस’ नामक एक प्रयोगशाला संस्था खड़ी की थी।
प्रश्न 18.
रामन को ‘सर’ की उपाधि कब मिला?
उत्तर:
रामन को ‘सर’ की उपाधि सन् १९२९ ईं को मिला।
B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में दीजिए।
प्रश्न 1.
प्रतिभावान छात्र किसपर आकर्षित होते थे?
उत्तर:
अध्यापक पदपर
प्रश्न 2.
पेड़ से सेव गिरने के पीछे छिपे रहस्य को सबसे पहले कौन समझ पाया?
उत्तर:
न्युटन
प्रश्न 3.
रामन के पिता किस बिषय के शिक्षक थे?
उत्तर:
भौतिकी और गणित
प्रश्न 4.
रामन कब जन्मग्रहण किए थे?
उत्तर:
७ नवबंर सन् १८८८
प्रश्न 5.
रामन का पहला शोध पत्र किस में प्रकाशित हुआ?
उत्तर:
फिलोसॉफिकल मैगजीन
प्रश्न 6.
भारत-सरकार के किस विभाग में रामन को नौकरी मिली?
उत्तर:
वित्त विभाग
प्रश्न 7.
सरकारी नौकरी रामन ने कब छोड़ दी?
उत्तर:
१९१७
प्रश्न 8.
रामन समुद्र यात्रा पर कब निकले?
उत्तर:
१९२१
प्रश्न 9.
‘भारत रत्न’ से सम्मानित रामन को कब किया गया?
उत्तर:
१९५४
प्रश्न 10.
किस क्षेत्र रामन की खोज में एक क्रांति के समान थी?
उत्तर:
भौतिक विज्ञान
प्रश्न 11.
कौन नोबेल पुरस्कार पाने बाले पहले भारतीय बैज्ञानिक थे?
उत्तर:
रामन
प्रश्न 12.
फिलोसोफिकल मैंगजीन रामन का कौन-सा शोधपत्र था?
उत्तर:
पहला
प्रश्न 13.
रामन को कब ‘सर’ की उपाधि मिली?
उत्तर:
1929
प्रश्न 14.
रामन की मृत्यु कितने वर्ष की आयु में हुई?
उत्तर:
८२ वर्ष
C. रिक्तस्थानों को भरिए।
प्रश्न 1.
रामन की खोज ………………. के क्षेत्र में एक क्रांति के समान थी।
उत्तर:
भौतिक विज्ञान
प्रश्न 2.
वैज्ञानिक रामन ने ………………. उम्र में मैट्रिक पास किया।
उत्तर:
ग्यारह साल
प्रश्न 3.
…………………… ने कहा- “प्रकाश अति सूक्ष्म कणों की तीव्र धारा के समान है”।
उत्तर:
आइंष्टाइन
प्रश्न 4.
रामन को सन् …………………. में राँयाल सोसाइटी की सहायता से सम्मानित किया गया था।
उत्तर:
१९२४
प्रश्न 5.
रामन पदार्थो की आणविक और पारमाणविक संरचना अध्ययन के लिए ………………… का सहारा लिया।
उत्तर:
स्पेक्ट्रोस्कोपी
प्रश्न 6.
‘बैज्ञानिक चेतना के बाहक चंद्रशेखर वेंकट रामन’ ………………….. यह रचना की है।
उत्तर:
धीरंजन मालवे
प्रश्न 7.
डॉक्टर महेंद्रलाल सरकार ने ………………. संस्था का खड़ा किया था।
उत्तर:
इंड़ियन एसोसिएशन फॅर द कल्टीवेशन ऑफ साइंस
प्रश्न 8.
…………………… ‘सर’ की उपाधि रामन को मिली।
उत्तर:
१९२९
प्रश्न 9.
सन् १९५४ ई. में रामन को ……………….. सम्मान से सम्मानित किया गया।
उत्तर:
भारत-रत्न
प्रश्न 10.
सब से अधिक ऊर्जा एक वर्णीय प्रकाश की किरणों में …………………. रंग के प्रकाश में होती है।
उत्तर:
बैंगनी
प्रश्न 11.
……………………….. रामन को रॉयल सोसाइटी की सदस्यता से सम्मानित किया गया था।
उत्तर:
१९२४
प्रश्न 12.
नोबेल पुरस्कार पाने वाले रामन …………….. से भारतीय बैजानिक थे।
उत्तर:
पहले
प्रश्न 13.
……………….. वर्ष की आयु में रामन की मृत्यु हुई।
उत्तर:
८२
प्रश्न 14.
रामन को ……………… ईस्वी में नोबेल पुरस्कार से सम्मानित किया गया था।
उत्तर:
९ ९ ३ ०
प्रश्न 15.
………………. प्रकाश की किरणों में सबसे अधिक ऊर्जा बैंगनी रंग के प्रकाश में होती है।
उत्तर:
एकवर्णीय
प्रश्न 16.
………………. अति सूक्ष्म कणों की तीव्र धारा के समान है।
उत्तर:
प्रकाश
प्रश्न 17.
नोबेल पुरस्कार पाने वाले पहला भारतीय वैज्ञानिक ………………… है।
उत्तर:
रामन
प्रश्न 18.
१ ९ २ ४ ई० में रामन को …………………. की सदस्यता से सम्मानित किया गया।
उत्तर:
रॉयल सोसाइटी
प्रश्न 19.
सनु १९२१ को रामन ………………… यात्रा पर निकले।
उत्तर:
समुद्र यात्रा
प्रश्न 20.
……………….. वैज्ञानिक ने “इंड़ियन एसोसियन फॅार द कल्टीवेसन आँफ साइंस” की स्थापना की।
उत्तर:
वेंकटरामन
प्रश्न 21.
रामन का जन्म……………… हुआ था।
उत्तर:
७ नवंबर १८८८
प्रश्न 22.
पेड़ से सेव गिरने के रहस्य को ……………….. समझ पाया।
उत्तर:
न्युटन
प्रश्न 23.
‘इंड़ियन एसोसिएसन फॉर द कल्टीवेशन ऑफ साइंस’ …………………… बनाया।
उत्तर:
डॉक्टर महेन्द्रलाला सरकार
प्रश्न 24.
रामनका मृत्यु …………………… वर्ष की आयु में हुई।
उत्तर:
८?
प्रश्न 25.
सन् १८५४ ईं.में रामन को …………………. सम्मान से सम्मानित किया गया।
उत्तर:
भारत-रत्न
D. सही उत्तर चुनिए।
1. ‘बैज्ञानिक चेतना के बाहक चंद्रशेखर वेंकट रामन’ पा के लेखक हैं
(A) धीरंजन मालवे
(B) वेंकट रामन
(C) रवीन्द्रनाथ
(D) अबदुल कलाम
उत्तर:
(A) धीरंजन मालवे
2. रामन ने कितने साल की उम्र भौतिक पास किया?
(A) दस
(B) बारह
(C) ग्यारह
(D) तेरह
उत्तर:
(C) ग्यारह
3. प्रथम भारतीय जो नोबेल बिजेता बने, वे हैं –
(A) धीरंजन मालवे
(B) विनोबाभावे
(C) वेंकटरमन
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(C) वेंकटरमन
4. रामन को कब नोबेल पुरस्कार से नबाजा गया?
(A) 1940
(B) 1941
(C) 1935
(D) 1930
उत्तर:
(D) 1930
5. रामन का जन्म कहाँ पर हुआ था?
(A) तामिलनाडु
(B) दिल्ली
(C) तिरूपिरापल्ली
(D) मद्रास
उत्तर:
(C) तिरूपिरापल्ली
6. रामन का जन्म कहाँ पर हुआ था?
(A) वैज्ञानिक
(B) शिक्षक
(C) वकील
(D) कृषक
उत्तर:
(B) शिक्षक
7. रामन का जन्म कब हुआ था?
(A) 1989
(B) 1888
(C) 1878
(D) 1870
उत्तर:
(B) 1888
8. रामन के पिता किस विषय के शिक्षक थे?
(A) गणित
(B) विज्ञान
(C) इतिहास
(D) भूगोल
उत्तर:
(A) गणित
10. भौतिकी के अनुसंधान को बढ़ावा देने के लिए रामन ने क्या स्थापना की ?
(A) रामन ईस्टीच्यूट
(B) कलपूर्जा
(C) रिसर्चसेंटर
(D) कार्यालय
उत्तर:
(A) रामन ईस्टीच्यूट
11. रामन की दिल्ली इच्छा क्या थी?
(A) सेवाकरना
(B) राजकार्य करना
(C) शोधकार्य करना
(D) गृहकार्य करना
उत्तर:
(C) शोधकार्य करना
12. रामन कार्यालय से फुरसत पाते ही कहाँजाते थे?
(A) मंदिर
(B) गाँव
(C) स्कूल
(D) प्रयोगशशला
उत्तर:
(D) प्रयोगशशला
13. आशुतोष मुखर्जी कौन थे?
(A) गणित शास्त्री
(B) शिक्षा शास्त्री
(C) रसायनवित
(D) इतिहासवित
उत्तर:
(B) शिक्षा शास्त्री
14. रामन ने अपने किस पहनावे को नहीं छोड़ा?
(A) उत्तर भारतीय
(B) दक्षिण भारतीय
(C) पूर्व भारतीय
(D) पश्चिम भारतीय
उत्तर:
(B) दक्षिण भारतीय
15. किस प्रत्रिका का संपादन रामन ने किया?
(A) साईस पत्रिका
(B) करेंट साईंस पत्रिका
(C) इतिहास पत्रिका
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(B) करेंट साईंस पत्रिका
16. देशी और विदेशी बाद्ययंत्रो पर किसने अध्ययन किया?
(A) रामन
(B) गालिलिओ
(C) नियुटन
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) रामन
1. पेड़…………………… रामन।
ପେଡ଼୍ ସେ ସେଣ୍ଟ୍ ଗିତେ ହୁଏ ତୋ ଲୋଗ୍ ସଦିଛେଁ ସେ ଦେଖ୍ ରହସ୍ୟ କୋ ନ୍ୟୁଟନ୍ ସେ ପହଲେ କୋଈ ଔର୍ ଜାନ୍ ନହୀ ପାୟା ଥା । ଠୀକ୍ ଉସୀ ରହେ ଥେ, ମଗର୍ ଗିରନେ କେ ପୀଛେ ଛିପେ ପ୍ରକାର୍ ବିରାଟ୍ ସମୁଦ୍ର କୀ ନୀଲ୍-ବର୍ଷୀୟ ଆଭା କୋ ଭୀ ଅସଂଖ୍ୟ ଲୋଗ୍ ଆଦିକାଲ୍ ସେ ଦେଖତେ ଆ ରହେ ଥେ, ମଗର୍ ଇସ୍ ଆଭା ପର୍ ପଡ଼େ ରହସ୍ୟ କେ ପରଦେ କୋ ହଟାନେ କେ ଲିଏ ହମାରେ ସମକ୍ଷ ଉପସ୍ଥିତ ହୁଏ ସାର୍ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ୱେଙ୍କଟ୍ ରାମନ୍ ।
ଅନୁବାଦ:
ଗଛରୁ ସେଓ ପଡ଼ିବା ଲୋକ କେଉଁ କାଳରୁ ଦେଖ୍ ଆସୁଥିଲେ କିନ୍ତୁ ପଡ଼ିବା ପଛରେ ଲୁଚି ରହିଥିବା ରହସ୍ୟକୁ ନିଉଟନ୍ଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ କେହି ଜାଣିପାରି ନଥିଲେ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ବିରାଟ ସମୁଦ୍ରର ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ରଙ୍ଗକୁ ମଧ୍ଯ ଅସଂଖ୍ୟ ଲୋକ ଆଦିମ କାଳରୁ ଦେଖ୍ ଆସୁଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଏହି ରଙ୍ଗ ପଡ଼ିବାର ରହସ୍ୟର ପରଦାକୁ ଉଠାଇବାପାଇଁ ଆମ ସମ୍ମୁଖରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ ସାର୍ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଭେଙ୍କଟ ରମଣ ।
2. बात सन्. ………………………. बन गए।
ବାତ୍ ସନ୍ ୧୯୨୧ କୀ ହୈ ଜବ୍ ରାମନ୍ ସମୁଦ୍ରା ୟାତ୍ରା ପର୍ ଥେ । ଜାହାଜ୍ କେ ଡେକ୍ ପର୍ ଖଡ଼େ ହୋକର୍ ନୀଲେ ସମୁଦ୍ର କୋ ନିହାରନା ପ୍ରକୃତି-ପ୍ରେମୀ ରାମନ୍ କୋ ଆଚ୍ଛା ଲଗ୍ନ ଥା । ୱେ ସମୁଦ୍ର ନୀଲୀ ଆଭା ମେଁ ଘଣ୍ଟା ଖୋଏ ରହତେ । ଲେକିନ୍ ରାମନ୍ କେୱଲ୍ ଭାବୁକ୍ ପ୍ରକୃତିପ୍ରେମୀ ହୀ ନର୍ତୀ ଥେ, ଉକେ ଅନ୍ଦର୍ ଏକ୍ ବୈଜ୍ଞାନିକ୍ କୀ ଜିଜ୍ଞାସା ଭୀ ଉତନୀ ହୀ ସଶକ୍ତ ଥୀ । ୟହୀ ଜିଜ୍ଞାସା ଉସେ ସୱାଲ୍ କର୍ ବୈଠୀ– ‘ଆଖୁ ସମୁଦ୍ର କା ରଙ୍ଗ ନୀଲା ହୀ ଜ୍ୟୋ ହୋତା ହୈ ? କୁଛ୍ ଔର୍ କ୍ୟା ନହୀ ? ରାମନ୍ ସୱାଲ୍ କା ଜଓ୍ବାବ୍ ଗୂଢ଼ନେ ମେଁ ଲଗ୍ ଗଏ । ଜବ୍ ର୍ଭୂଢ଼ତେ ହୀ ୱେ ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ୍ ବନ୍ ଗଏ ।
ଅନୁବାଦ :
୧୯୨୧ ମସିହାର କଥା ଅଟେ ଯେତେବେଳେ ରମଣ ସମୁଦ୍ର ଯାତ୍ରାରେ ଥିଲେ । ଜାହାଜର ଡେକ୍ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ସେତିକି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଥିଲା । ଏହି ଜାଣିବାର ଇଚ୍ଛା ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଶ୍ନ କରିବସିଲା ‘କାହିଁକି ସମୁଦ୍ରର ରଙ୍ଗ ନୀଳ ହୁଏ ? କିଛି ଆଉ କାହିଁକି ନୁହେଁ ? ରମଣ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଖୋଜିବାରେ ଲାଗିଗଲେ । ଉତ୍ତର ଖୋଜି ସେ ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ ହୋଇଗଲେ।
3. रामन का ……………….. हसिल किए।
ରାମନ୍ କା ଜନ୍ମ ୭ ନଭେମ୍ବର ସନ୍ ୧୮୮୮ କୋ ତାମିଲନାଡୁ ତିରୁଚିରାପଲ୍ଲୀ ନଗର୍ ମେଁ ହୁଆ ଥା । ଇନ୍କେ ପିତା ବିଶାଖାପଉନମ୍ ମେଁ ଗଣିତ୍ ଔର୍ ଭୌତିକୀ ଇହେଁ ବପନ୍ ସେ ଗଣିତ୍ ଔର୍ ଭୌତିକୀ ପଢ଼ାତେ ଥେ । ଇସ୍ କୋଈ ଅତିଶୟୋକ୍ତି ନହେଁ ଦୋ ବିଷୟୌ କେ ଜ୍ଞାନ ନେ ଉନ୍ଦେ ଜଗତ୍-ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବନାୟା, ଉକୀ ସଶକ୍ତ ନୀ ଉକେ ପିତା ନେ ପଢ଼ାଈ ଉର୍ଡୋନେ ପହଲେ ଏ.ବୀ.ଏନ୍. କାଁଲେଜ୍, ତିରୁଚିରାପଲ୍ଲୀ ସେ ଔର୍ ଫିର ପ୍ରେସୀରେଁସୀ କଲେଜ୍, ମଦ୍ରାସ୍ ସେ କୀ । ବୀ.ଏ.ଔର୍ ଏମ୍.ଏ. -ଦୋନୌ ହୀ ପରୀକ୍ଷାଓଁ ମେଁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱନେ କାଫୀ ଉଁଚେ ଅଙ୍କ ହାସିଲ କିଏ ।
ହୀ ତୈୟାର୍ କୀ ଥୀ । କଲେଜ୍ କୀ
ଅନୁବାଦ:
ରମଣଙ୍କ ଜନ୍ମ ୧୮୮୮ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୭ରେ ତାମିଲନାଡୁର ତିରୁଚିରାପଲ୍ଲୀ ସହରରେ ହୋଇଥିଲା । ତାଙ୍କର ପିତା ବିଶାଖାପାଟଣାରେ ଗଣିତ ଓ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନରେ ଶିକ୍ଷକ ଥିଲେ । ପିତା ତାଙ୍କୁ ପିଲାଦିନେ ଗଣିତ ଓ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ପଢ଼ାଉଥିଲେ । ଏଥିରେ କୌଣସି ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ଯେ ଯେଉଁ ଦୁଇଟି ବିଷୟର ଜ୍ଞାନରେ ସେ ଜଗତ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହେଲେ । ତାଙ୍କର ସୁଦୃଢ଼ ମୂଳଦୁଆ ତାଙ୍କ ପିତା ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମେ ଏ.ବି.ଏମ୍. କଲେଜ, ତିରୁଚିରାପଲ୍ଲୀ ଏବଂ ପୁଣି ପ୍ରେସିଡେନ୍ସି କଲେଜ, ମାଡ୍ରାସ୍ରେ କଲେଜ ପଢ଼ା ହୋଇଥିଲା । ବି.ଏ. ଏବଂ ଏମ.ଏ. ଉଭୟ ପରୀକ୍ଷାରେ ସେ ଉଚ୍ଚ ନମ୍ବର ପାଇଥିଲେ ।
4. रामन का ……………………… .म हुई।
ରାମନ୍ କା ମସ୍ତିଷ୍କ ବିଜ୍ଞାନ୍ କେ ରହସ୍ଯା କୋ ସୁଝାନେ କେ ଲିଏ ବଚ୍ପନ୍ ସେ ହୀ ବେଟେନ୍ ରହତା ଥା । ଅପ୍ନେ କଲେଜ୍ କେ ଜମାନେ ସେ ହୀ ଉନେ ଶୋଧକାର୍ଥେ ମେଁ ଦିଲ୍ଚନ୍ତ୍ରୀ ଲେନା ଶୁରୂ କର୍ ଦିୟା ଥା । ଉନ୍କା ପହଲା ଶୋଧପତ୍ର ଫିଲୋସୋଫିକଲ୍ ମୈଗଜୀନ୍ ମେଁ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଆ ଥା । ଉକୀ ଦିଲୀ ଇଚ୍ଛା ତୋ ୟହୀ ଥୀ କି ୱେ ଅପ୍ ସାରା ଶୋଧକାର୍ୟା କୋ ହୀ ସମର୍ପିତ କର୍ ହେଁ, ମଗର୍ ଉନ୍ ଦିନୌ ଶୋଧକାର୍ଯ କୋ ପୂରେ ସମୟ କୈରିୟର୍ କେ ରୂପ୍ ମେଁ ଅପ୍ନାନେ କୀ କୋଈ ଖାସ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନର୍ତୀ ଥୀ । ପ୍ରତିଭାବାନ୍ ଛାତ୍ର ସରକାରୀ ନୌକରୀ କୀ ଔର୍ ଆକର୍ଷିତ ହୋତେ ଥେ । ରାମନ୍ ଭୀ ଅପ୍ ସମୟ କେ ଅନ୍ୟ ସୁୟୋଗ୍ଯ ଛାତ୍ରୋ କୀ ଭାଁତି ଭାରତ୍ ସରକାର୍ କେ ୱିତ୍ତ-ଭାଗ୍ ମେଁ ଅଫ୍ସର୍ ବନ୍ ଗଏ । ଉନ୍କୀ ତୈନାତୀ କୋଲକାତା ମେଁ ହୁଈ ।
ଅନୁବାଦ:
ରମଣଙ୍କ ମସ୍ତିଷ୍କ ବିଜ୍ଞାନର ରହସ୍ୟକୁ ସମାଧାନ କରିବାପାଇଁ ପିଲାଦିନରୁ ହିଁ ଅସ୍ଥିର ରହୁଥିଲା । ନିଜ କଲେଜ ସମୟରୁ ସେ ଗବେଷଣା କରିବାରେ ଆଗ୍ରହ ଆରମ୍ଭ କରି ଦେଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଗବେଷଣାମୂଳକ ଲେଖା ଗବେଷଣା କାର୍ଯ୍ୟରେ ହିଁ ସମର୍ପିତ କରିଦେବେ, କିନ୍ତୁ ସେହି ଦିନମାନଙ୍କରେ ଗବେଷଣା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବିକା ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର କୌଣସି ଭଲ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନଥିଲା । ପ୍ରତିଭାବାନ୍ ଛାତ୍ର ସରକାରୀ ଚାକିରୀ ପ୍ରତି ଆକର୍ଷିତ ହେଉଥିଲେ । ରମଣ ତାଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି କଲିକତାରେ ହେଲା ।
5. कलकत्ता……………….. वाद्ययंत्र थे।
କୋଲକାତା ମେଁ ସରକାରୀ ନୌକରୀ କେ ଦୌରାନ୍ ଉନେ ଅପ୍ ଆଷମ ଥି । ସ୍ବାଭାୱିକ୍ ରୁଝାନ୍ କୋ ବନାଏ ରଖା । ହୁଏ ବହୂ ବାଜାର ଆଡେ, ଜହାଁ ‘ଇଣ୍ଡିୟନ୍ ଏସୋସିଏଶନ୍ ଫାର ଦ କଲ୍ୱେସନ୍ ଆପ୍ ଏକ ଅନୂଠୀ ସଂସ୍ଥା ଥୀ, ଜିସେ କୋଲକାତା କେ ଏକ୍ ଡାକ୍ଟର ଦଫ୍ର ସେ ଫୁର୍ସତ୍ ପାତେ ହୀ ୱେ ଲୌ
ଆଁଫ୍ ସାଇଂସ୍’ କୀ ପ୍ରୟୋଗଶାଲା ଥୀ । ୟହ ଅପ୍ ମହେନ୍ଦ୍ରଲାଲ୍ ସର୍କାର୍ ନେ ବର୍ଷେ କୀ କଠିନ୍ ମେହନତ୍ ଔର ଲଗନ୍ କେ ବାଦ୍ ଖଡ଼ା କିମ୍ବା ଥା । ଇସ୍ ସଂସ୍ଥା କା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥା ଦେଶ୍ ମେଁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଚୈତନା କା ସ୍ଵିକାସ କନା । ଅପ୍ ମହାନ୍ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୱେ କେ ବାଜୁଦ୍ ଇସ୍ ସଂସ୍ଥା କେ ପାସ୍ ସାଧର୍ମୋ କା ନିତାନ୍ତ ଅଭା ଥା । ରାମନ୍ ଇସ୍ ସଂସ୍ଥା କୀ ପ୍ରୟୋଗଶାଲା ମେଁ କାମଚଲାଉଁ ଉପକରଣୋ କା ଇସ୍ତେମାଲ୍ କର୍ତେ ହୁଏ ଶୋଧକାର୍ୟ କର୍ତେ।
ୟହ ଅପ୍ ଆପ୍ ଏକ ଆଧୁନିକ ହଠୟୋଗ୍ କା ଉଦାହରଣ ଥା, ଜିସ୍ ମେଁ ଏକ ସାଧକ ଦଫ୍ତର ମେଁ କଡ଼ୀ ମେହନତ୍ କେ ବାଦ୍ ବହୁ ବାଜାର୍ କୀ ଇସ୍ ମାମୂଲୀ-ସୀ ପ୍ରୟୋଗଶାଲା ମେଁ ପହୁଁଚ୍ ଔର୍ ଅପୂନୀ ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତି କେ ଜୋର୍ ସେ ଭୌତିକ ଜ୍ଞାନ କୋ ସମୃଦ୍ଧ ବନାନେ କେ ପ୍ରୟାସ୍ କର୍ତା । ଉନ୍ସୀ ଦିନୋ ୱେ ୱାଦ୍ୟୟନ୍ତ୍ର କୀ ଧ୍ଵନିର୍ଲୋ କେ ପୀଛେ ଛିପେ ଜ୍ଞାନିକ ରହସ୍ୟା କୀ ପରର୍ତେ ଖୋଲ୍ନେ କା ପ୍ରୟାସ୍ କର୍ ରହେ ଥେ । ଇସ୍ ଦୌରାନ୍ ଉନେ ଅନେକ ୱାଦ୍ୟୟନ୍ତୋ କା ଅଧ୍ୟୟନ କିୟା ଜିନ୍ ଦେଶୀ ଔର୍ ବିଦେଶୀ, ଦୋର୍ଡୋ ପ୍ରକାର କେ ୱାଦ୍ୟୟନ୍ତ୍ର ଥେ ।
ଅନୁବାଦ:
କଲିକତାରେ ସରକାରୀ ଚାକିରୀ କାଳରେ ସେ ନିଜର ସ୍ଵାଭାବିକ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ବଜାୟ ରଖୁଲେ । ଅଫିସ୍ରୁ ସମୟ ମିଳିଲେ ସେ ଫେରିଆସି ବହୁ ବଜାର ଆସୁଥୁଲେ, ଯେଉଁଠି ‘ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ଏସୋସିଏସନ୍ ଫର୍ ଦି କଲ୍ଟିବେସନ୍ ଆଫ୍ ସାଇନ୍ସ୍’ର ପ୍ରୟୋଗଶାଳା ଥିଲା । ଏହା ନିଜସ୍ୱ ଢଙ୍ଗର ଏକ ଅସାଧାରଣ ସଂସ୍ଥା ଥିଲା, ଯାହାକୁ କଲିକତାର ଡାକ୍ତର ମହେନ୍ଦ୍ରଲାଲ ସରକାର ବର୍ଷ ବର୍ଷର କଠିନ ପରିଶ୍ରମ ଓ ନିଷ୍ଠା ପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଏହି ସଂସ୍ଥାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଦେଶରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଚେତନାର ବିକାଶ କରିବା । ନିଜର ମହାନ୍ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସଂସ୍ଥା ନିକଟରେ ସାଧନଗୁଡ଼ିକର ନିତାନ୍ତ ଅଭାବ ଥିଲା । ଆଧୁନିକ ହଟଯୋଗର ଏକ ଉଦାହରଣ ଥିଲା, ଯେଉଁଠି ଜଣେ ସାଧକ ଅଫିସ୍ରେ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ ପରେ ବହୁ ବଜାରର ଏହି ସାଧାରଣ ପ୍ରୟୋଗଶାଳାରେ ପହଞ୍ଚୁଥିଲେ ଏବଂ ନିଜର ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତି ଦ୍ୱାରା ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରୁଥିଲେ । ଖୋଜିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ । ଏହି ସମୟରେ ସେ ଅନେକ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ ଯାହା ମଧ୍ୟରେ ଦେଶୀ ଓ ବିଦେଶୀ,
6. वाद्ययंत्रों ……………………….. प्रकाशित किए।
ୱାଦ୍ୟୟର୍ଷେ ପର୍ କିଏ ଜା ରହେ ଶୋଧକାରୌ କେ ଦୌରାନ୍ ଉକେ ଅଧ୍ୟୟନ୍ କେ ଦାୟରେ ମେଁ ଜହାଁ ୱାୟଲିନ୍, ଚୈଲୋ ୟା ପିୟାନୋ ଜୈସେ ଵିଦେଶୀ ୱାଦ୍ୟ ଆଏ, ୱର୍କୀ ୱଣା, ତାରା ଔର ମୃଦଙ୍ଗମ୍ ପର ଭୀ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱନେ କାମ୍ କିୟା । ଉନ୍ନେ ଜ୍ଞାନିକ୍ ସିଦ୍ଧାର୍ଡୋ କେ ଆଧାର ପର୍ ପଶ୍ଚିମୀ ଦେଶୌ କୀ ଇସ୍ ଭ୍ରାତି କୋ ତୋଡ଼ନେ କୀ କୋଶିଶ୍ କୀ କି ଭାରତୀୟ ୱାଦ୍ୟୟନ୍ତ୍ର ଵିଦେଶୀ ୱାର୍ଯ୍ୟୋ କୀ ତୁଲ୍ନା ମେଁ ଘଟିୟା ହେଁ । ୱାଦ୍ୟୟନ୍ତୋ କେ କଂପନ୍ କେ ପିଛେ ଛିପେ ଗଣିତ୍ ପର୍ ଉର୍ଡୋନେ ଅଚ୍ଛା-ଖାସା କାମ୍ କିୟା ଔର୍ ଅନେକ୍ ଶୋଧପତ୍ର ଭୀ ପ୍ରକାଶିତ୍ କିଏ ।
ଅନୁବାଦ:
ଚାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ ଉପରେ କରୁଥିବା ଗବେଷଶା ସମୟରେ ତାଙ୍କର ଅଧ୍ୟୟନର ପରିଧ୍ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁଠି ଭାଓଲିନ୍ ପିଆନୋ ଯେପରି ବିଦେଶୀ ବାଦ୍ୟ ଆସିଥିଲା, ସେଇଠି ବୀଣା, ତାନପୁରା ଏବଂ ମୃଦଙ୍ଗ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ସେ କାମ କରିଥିଲେ । ବିଦେଶୀ ବାଦ୍ୟ ତୁଳନାରେ ଭଲ ନୁହେଁ । ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର କମ୍ପନର ପଛରେ ଲୁଚି ରହିଥିବା ଗଣିତ ଉପରେ ସେ ଭଲ କାମ କରିଥିଲେ ଓ ଅନେକ ଗବେଷଣା ପତ୍ର ମଧ୍ୟ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ ।
7. उस जमाने …………………. काम था।
ଉସ୍ ଜମାନେ କେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶିକ୍ଷାଶାସ୍ତ୍ରୀ ସର୍ ଆଶୁତୋଷ ମୁଖାର୍ଜୀ କୋ ଇସ୍ ପ୍ରତିଭାୱାନ୍ ୟୁୱକ୍ କେ ବାରେ ମେଁ ଜାନକାରୀ ମିଲୀ । ଉନ୍ସୀ ଦିର୍ଡୋ କଳ୍କରା ୱିଶ୍ୱଦ୍ୟାଲୟ ମେଁ ପ୍ରୋଫେସର୍ କା ନୟା ପଦ୍ ସୃଜିତ୍ ହୁଆ ଥା । ମୁଖର୍ଜୀ ମହୋଦୟ ନେ ରାମନ୍ କେ ସମକ୍ଷ ପ୍ରସ୍ତାବ୍ ରଖା କି ୱେ ସରକାରୀ ନୌକରୀ ଛୋଡ଼କର୍ କଳ୍କରା ୱିଶ୍ୱଦ୍ୟାଲୟ ମେଁ ପ୍ରୋଫେସର୍ କା ପଦ୍ ସ୍ବୀକାର କର୍ ଲୈ । ରାମନ୍ କେ ଲିଏ ୟହ ଏକ କଠିନ୍ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ଥା । ଉସ୍ ଜମାନେ କେ ହିସାବ୍ ସେ ୱେ ଏକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ସରକାରୀ ପଦ୍ ପର୍ ଥେ । ଜିସ୍କୋ ସାଥ୍ ମୋଟୀ ତହା ଔର ଅନେକ ସୁବିଧାଏଁ ଜୁଡ଼ି ହୁଈ ଥୀ । ଉହେଁ ନୌକରୀ କର୍ତେ ହୁଏ ଦସ୍ ୱର୍ଷ ବୀତ୍ ଚୁକେ ଥେ । ଐସୀ ହାଲତ୍ ମେଁ ସର୍କାରୀ ନୌକ୍ରୀ ଛୋଡ଼କର୍ କମ୍ ୱେତନ୍ ଔର କମ୍ ସୁଧାୱାଲୀ ୱିଶ୍ୱଦ୍ୟାଲୟ କୀ ନୌକରୀ ମେଁ ଆନେ କା ଫୈସଲା କରନା ହିମ୍ମତ୍ କା କାମ୍ ଥା।
ଅନୁବାଦ:
ଚାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ ଉପରେ କରୁଥିବା ଗବେଷଶା ସମୟରେ ତାଙ୍କର ଅଧ୍ୟୟନର ପରିଧ୍ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁଠି ଭାଓଲିନ୍ ସୂଚନା ମିଳିଲା । ସେହିଦିନମାନଙ୍କରେ କଲିକତା ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରଫେସରର ନୂତନ ପଦବୀ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ମୁଖାର୍ଜୀ ସ୍ଵୀକାର କରନ୍ତୁ । ରମଣଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଏକ କଠିନ ସମସ୍ୟା ଥିଲା । ସେହି ସମୟର ହିସାବରେ ସେ ଏକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ସରକାରୀ ପଦରେ ଥିଲେ, ଯାହା ସହିତ ମୋଟା ଦରମା ଓ ଅନେକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଥିଲା । ସେ ଚାକିରୀ କରି ଦଶ ବର୍ଷ ଅତିବାହିତ କରିଥିଲେ । ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ସରକାରୀ ଚାକିରୀ ଛାଡ଼ି କମ୍ ଦରମା ଓ କମ୍ ସୁବିଧା ଥିବା ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟର ଚାକିରୀ କରିବାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନେବା ସାହସିକତାର କାମ ଥିଲା।
8. रामन …………………………. में हुई।
ରାମନ୍ ସରକାରୀ ନୌକ୍ରୀ କୀ ସୁଖ୍-ସୁଧାଓଁ କୋ ଛୋଡ୍ ସନ୍ ୧୯୧୭ ମେଁ କଲ୍କରା ୱିଶ୍ୱଦ୍ୟାଲୟ କୀ ନୌକ୍ରୀ ମେଁ ଆ ଗଏ । ଉକେ ଲିଏ ସରସ୍ଵତୀ କୀ ସାଧନା ସର୍କାରୀ ସୁଖ ସୁଧାଓଁ ସେ କର୍ମୀ ଅଧିକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଥୀ । କଲ୍କତ୍ତା ଶ୍ୱଦ୍ୟାଲୟ କେ ଶୈକ୍ଷଣିକ ମାହୋଲ୍ ମେଁ େ ଅପ୍ନା ପୂରା ସମୟ ଅଧ୍ୟୟନ, ଅଧ୍ୟାପନ୍ ଔର୍ ଶୋଧ ମେଁ ବିତାନେ ଲଗେ । ଚାର୍ ସାଲ୍ ୱାଦ୍ ମ୍ମାନୀ ସନ୍ ୧୯୨୧ ମେଁ ସମୁଦ୍ର-ୟାତ୍ରା କେ ଦୌରାନ୍ ଜବ୍ ରାମନ୍ କେ ମସ୍ତିଷ୍କ ମେଁ ସମୁଦ୍ର କେ ନୀଲେ ରଙ୍ଗ କୀ ୱଜହ କା ସୱାଲ୍ ହିଲୋର୍ରେ ଲେନେ ଲଗା, ତୋ ଉନେ ଆଗେ ଇସ୍ ଦିଶା ମେଁ ପ୍ରୟୋଗ କିଏ, ଜିସ୍ ପରିଣତି ରାମନ୍ ପ୍ରଭାୱ କୀ ଖୋଜ କେ ରୂପ ମେଁ ହୁଈ ।
ଅନୁବାଦ:
ରମଣ ସରକାରୀ ଚାକିରୀର ସୁଖ ସୁବିଧା ଛାଡ଼ି ୧୯୧୭ ମସିହାରେ କଲିକତା ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଚାକିରୀ କଲେ । ତାଙ୍କ ପାଇଁ ସରସ୍ଵତୀଙ୍କ ସାଧନା ସରକାରୀ ସୁଖ ସୁବିଧାଠାରୁ ଅଧିକ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା କଲିକତାକା ରଣର ପ୍ରଶ୍ନ ଆଲୋଡ଼ିତ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା, ତେଣୁ ସେ ଆଗେ ଏହି ଦିଗରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ, ଯାହାର ପରିଣତି ରମଣ ପ୍ରଭାବର ଆବିଷ୍କାର ରୂପରେ ହୋଇଛି ।
9. रामन ………………………… जाता है।
ରାମନ୍ ନେ ଅନେକ୍ ଠୋସ୍ ର ଔର୍ ତରଲ୍ ପଦାର୍ଥେ ପର୍ ପ୍ରକାଶ୍ କୀ କିରଣ୍ କେ ପ୍ରଭାୱ କା ଅଧ୍ୟୟନ୍ କିୟା । ଉନ୍ନେ ପାୟୀ କି ଜବ୍ ଏକବର୍ଷୀୟ ପ୍ରକାଶ୍ କୀ କିରଣ କିସୀ ତରଲ୍ ୟା ଠୋସ୍ ରୱେଦାର୍ ପଦାର୍ଥ ସେ ଗୁଜରତୀ ହୈ ତୋ ଗୁଜର୍ନେ କେ ବାଦ୍ ଉସ୍ ୱର୍ଣ୍ଣ ମେଁ ପରିବର୍ଭନ୍ ଆତା ହୈ । ଜହ ୟହ ହୋତୀ ହୈ କି ଏକର୍ଣ୍ଣୀୟ ପ୍ରକାଶ୍ କୀ କିରଣ୍ କେ ଫୋର୍ଡାନ୍ ଜବ୍ ତରଲ୍ ୟା ଠୋସ୍ ରୱେ ସେ ଗୁଜର୍ତେ ହୁଏ ଇନ୍କେ ଅଣୁଓଁ ସେ ଟକରାହେଁ ହେଁ ତୋ ଇସ୍ ଟକରାଷ୍ଟ୍ର କେ ପରିଣାମସ୍ୱରୂପ ୱେ ୟା ତୋ ଊର୍ଜା କା କୁଚ୍ଛ ଅଂଶ ଖୋ ଦେତେ ହୈ ୟା ପା ଜାତେ ହେଁ । ଦୋର୍ଡୋ ହୀ ସ୍ଥିତିୟାଁ ପ୍ରକାଶ କେ ୱର୍ଷ (ରଙ୍ଗ) ମେଁ ବଦଲାୱ ଲାତି ହେଁ । ଏକଣ୍ଠୀୟ ପ୍ରକାଶ୍ କୀ କିରଣୋ ମେଁ ସସେ ଅଧିକ ଊର୍ଜା ବୈଜନୀ ରଂଗ୍ କେ ପ୍ରକାଶ୍ ମେଁ ହୋତୀ ହୈ । ବୈଜନୀ କେ ବାଦ୍ କ୍ରମଶଃ ନୀଲେ, ଆସ୍ମାନୀ, ହରେ, ପୀଲେ, ନାରଂଗୀ ଔର୍ ଲାଲ୍ ୱର୍କ୍ କା ନମ୍ବର୍ ଆତା ହୈ । ଇସ୍ ପ୍ରକାର୍ ଲାଲ୍ ବର୍ଷୀୟ ପ୍ରକାଶ୍ କୀ ଉର୍ଜା ସବ୍ କମ୍ ହୋତି ହୈ । ଏକଣ୍ଠୀୟ ପ୍ରକାଶ୍ ତରଲ ୟା ଠୋସ୍ ରହେଁ ସେ ଗୁଜରତେ ହୁଏ ଜିସ୍ ପରିମାଣ ମେଁ ଊର୍ଜ୍ୟ ଖୋତା ୟା ପାତା ହୈ, ଉସୀ ହିସାବ୍ ସେ ଉସ୍ ୱର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋ ଜାତା ହୈ ।
ଅନୁବାଦ:
ରମଣ ଅନେକ ଶକ୍ତ ଜିନିଷ ଏବଂ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ଆଲୋକ କିରଣର ପ୍ରଭାବ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ । ସେ ପାଇଲେ ଯେ ଏକ ବର୍ଷର ଆଲୋକର କିରଣ କୌଣସି ତରଳ ବା ଶକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଯାଏ, ଯିବା ପରେ ବର୍ଷରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସେ । କାରଣ ଏହା ହେଉଛି ଯେ ଏକ ବର୍ଷର ଆଲୋକର କିରଣର ଅଂଶ ତରଳ ବା ଶକ୍ତ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଯାଏ ଓ ଏହାର ଅଣୁ ସହିତ ଧକ୍କା ହୁଏ । ଏହି ଧକ୍କା ପରିଣାମ ସ୍ବରୂପ ସେହି ବଳର କିଛି ଅଂଶ ହରାଇଥାଉ ବା ପାଇଥାଉ । ଉଭୟ ସ୍ଥିତି ଆଲୋକ ରଙ୍ଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ । ଏକ ଆଲୋକର କିରଣରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତି ବାଇଗଣି ରଙ୍ଗର ଆଲୋକରେ ଅଛି। ବାଇଗଣି ପରେ କ୍ରମଶଃ ନୀଳ, ଆକାଶୀ, ସବୁଜ, ହଳଦୀ, ନାରଙ୍ଗି ଓ ଲାଲ ବର୍ଷର ନମ୍ବର ଆସେ । ଏହି ପ୍ରକାର ଲାଲ-ବର୍ଣ୍ଣର ପ୍ରକାଶର ବଳ ସବୁଠାରୁ କମ୍ ହୁଏ । ଗୋଟିଏ ବର୍ଷର ଆଲୋକ ତରଳ ବା ଶକ୍ତି ଦେଇ ଗତିକଲେ ଯେଉଁ ପରିମାଣର ଶକ୍ତି ପାଏ ବା ହରାଏ, ସେହି ହିସାବରେ ତାହାର ବର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ।
10. रामन की ………………………………. करती है।
ରାମନ୍ କୀ ଖୋଜ୍ ଭୌତିକୀ କେ କ୍ଷେତ୍ର ମେଁ ଏକ୍ କ୍ରାନ୍ତି କେ ସମାନ୍ ଥୀ । ଇସ୍ ପହଲା ପରିଣାମ୍ ତୋ ୟହ ହୁଆ କି ପ୍ରକାଶ୍ କୀ ପ୍ରକୃତି କେ ବାରେ ମେଁ ଆଇଂସ୍ଟାଇନ୍ କେ ୱିଚାର୍ରେ କା ପ୍ରାୟୋଗିକ ପ୍ରମାଣ୍ ମିଲଗୟା । ଆଇଂଷ୍ଟାଇନ୍ କେ ପୂତ୍ତୀ ବୈଜ୍ଞାନିକ୍ ପ୍ରକାଶ୍ କୋ ତରଙ୍ଗ୍ କେ ରୂପ୍ ମେଁ ମାତେ ଥେ, ମଗର୍ ଆଇଂସ୍ଟାଇନ୍ ନେ ବତାୟା କି ପ୍ରକାଶ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ କର୍ପୋ କୀ ତୀବ୍ର ଧାରା କେ ସମାନ୍ ହୈ । ଇନ୍ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ କର୍ପୋ କୀ ତୁଳନା ଆଇଂସ୍ଟାଇନ୍ ନେ ବୁଲେଟ୍ ସେ କୀ ଔର୍ ଇନ୍ ‘ପ୍ରୋଟନ୍’ ନାମ୍ ଦିୟା । ରାମନ୍ କେ ପ୍ରୟୋଗୋଁ ନେ ଆଇଂସ୍ଟାଇନ୍ କୀ ଧାରଣା କା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରମାଣ୍ ଦେ ଦିୟା, ଜ୍ୟୋକି ଏକର୍ଣ୍ଣୀୟ ପ୍ରକାଶ୍ କେ ୱର୍ଣ୍ଣ ମେଁ ପରିୱର୍ଭନ୍ ୟହ ସାଫ୍ ତୌର ପର୍ ପ୍ରମାଣିତ୍ କରତା ହୈ କି ପ୍ରକାଶ କୀ କିରଣ ତୀବ୍ରଗାମୀ ସୂକ୍ଷ୍ମ କର୍ପୋ କେ ପ୍ରହ କେ ରୂପ ମେଁ ବ୍ୟବହାର କରତୀ ହୈ ।
ଅନୁବାଦ:
ରମଣଙ୍କ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ବିପ୍ଲବ ପରି ଥିଲା। ଏହାର ପ୍ରଥମ ପରିଣାମ ଏହା ବୈଜ୍ଞାନିକ ଆଲୋକକୁ ତରଙ୍ଗ ରୂପେ ମାନୁଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଆଇନ୍ଷ୍ଟାଇନ୍ କହିଲେ ଯେ ଆଲୋକ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଣୁର ତୀବ୍ରଧାରା ପରି ଅଟେ । ଏହି ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଣୁର ତୁଳନା ଆଇନ୍ଷ୍ଟାଇନ୍ ବୁଲେଟ୍ ସହିତ କଲେ ଏବଂ ତାହାକୁ ‘ପ୍ରୋଟନ୍’ ନାମ ଦେଲେ । ରମଣଙ୍କ ପ୍ରୟୋଗ ଆଇନ୍ଷ୍ଟାଇନ୍ଙ୍କ ଧାରଣାର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରମାଣ ଦେଇଦେଲା, କାରଣ ଏକବର୍ଷୀୟ ଆଲୋକ ବର୍ଷରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏହା ପ୍ରକୃତିରେ ପ୍ରମାଣିତ କରେ ଯେ ଆଲୋକର କିରଣ ତୀବ୍ରଗାମୀ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରବାହ ରୂପରେ ବ୍ୟବହାର କରେ ।
11. रामन की ……………………………. गया है।
ରାମନ୍ କୀ ଖୋଜ୍ କୀ ୱଜହ ସେ ପଦାର୍ଥୋ କେ ଅଣୁଓଁ ଔର୍ ପରମାଣୁଓଁ କୀ ଆନ୍ତରିକ୍ ସଂରଚନା କା ଅଧ୍ୟୟନ୍ ସହଜ୍ ହୋ ଗୟା । ପହଲେ ଇସ୍ କାମ୍ କେ ଲିଏ ଇଁଫ୍ରା ରେଡ଼ ସ୍ପେକ୍ଟ୍ରୋସ୍କୋପି କା ସହାରା ଲିୟା ଜାତା ଥା । ୟହ ମୁସ୍କିଲ୍ ତକ୍କ୍ ହୈ ଔର୍ ଗଲ୍ୟୌ କୀ ସଂଭାୱନା ବହୁତ୍ ଅଧିକ ରହତୀ ହୈ । ରାମନ୍ କୀ ଖୋଜ୍ କେ ବାଦ୍ ପଦାର୍ଥେ କୀ ଆଣୱିକ୍ ଔର୍ ପରମାଣକ ସଂରଚନା କେ ଅଧ୍ୟୟନ୍ କେ ଲିଏ ରାମନ୍ ସ୍ପେକ୍ଟ୍ରୋସ୍କୋପି କା ସହାରା ଲିୟା ଜାନେ ଲଗା । ୟହ ତକ୍ନୀକ୍ ଏକୱର୍କୀୟ ପ୍ରକାଶ୍ କେ ୱର୍ଣ୍ଣ ମେଁ ପରିୱର୍ଭନ୍ କେ ଆଧାର ପର୍ ପଦାର୍ଥୋ କୋ ଅଣୁଓଁ ଔର୍ ପରମାଣୁଓଁ କୀ ସଂରଚନା କୀ ସଟୀକ ଜାନ୍କାରୀ ଦେତୀ ହୈ । ଇସ୍ ଜାନ୍କାରୀ କୀ ୱଜହ ସେ ପଦାର୍ଥେ କା ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରୟୋଗଶାଲା ମେଁ କରନା ତଥା ଅନେକ ଉପୟୋଗୀ ପଦାର୍ଥେ କା କୃତ୍ରିମ ରୂପ୍ ସେ ନିର୍ମାଣ ସମ୍ଭବ ହୋ ଗୟା ହୈ ।
ଅନୁବାଦ:
ରମଣଙ୍କ ଅନୁସନ୍ଧାନ କାରଣରୁ ପଦାର୍ଥର ଅଣୁ ଓ ପରମାଣୁର ଗଠନ ରୀତିର ଅଧ୍ୟୟନ ସହଜ ହୋଇଗଲା । ପ୍ରଥମେ ଏହି କାମ ପାଇଁ ଇମ୍ଫାରୋଡ଼ ସେକ୍ସ୍ ।ସ୍କୋପିର ସାହାଯ୍ୟ ନିଆଯାଉଥିଲା । ଏହା କଠିନ କୌଶଳ ଅଟେ ଓ ଭୁଲଗୁଡ଼ିକର ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ରମଣ ସ୍ପେକ୍ଟ୍ରୋ,ସ୍କୋପିର ସାହାଯ୍ୟ ନେବାକୁ ପଡ଼ିଲା । ଏହି କୌଶଳ ଗୋଟିଏ ରଙ୍ଗର ଆଲୋକର ବର୍ଷର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆଧାର ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକରେ ଅଣୁ ଏବଂ ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକର ରୀତିରେ ସଠିକ୍ ସୂଚନା ଦେଉଛି । ଏହି ସୂଚନା କାରଣରୁ ପଦାର୍ଥର ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରୟୋ ଗଶାଳାରେ କରିବା ତଥା ଅନେକେ ଉପଯୋଗ ପଦାର୍ଥର କୃତ୍ରିମ ରୂପରେ ନିର୍ମାଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇପା ରିଛି।
12. रामन प्रभाव ………………………….. जाग्रत किया।
ରାମନ୍ ପ୍ରଭାବ୍ କୀ ଖୋଜ୍ ନେ ରାମନ୍ କୋ ବିଶ୍ଵ କେ ଚୋଟୀ କେ ବୈଜ୍ଞାନିର୍ଲୋ କୀ ପଂକ୍ତି ମେଁ ଲା ଖଡ଼ା କିୟା । ପୁରସ୍କାରୌ ଔର୍ ସମ୍ମାନୌ କୀ ତୋ ଜୈସେ ଝଡ଼ୀ-ସୀ ଲଗୀ ରହୀ । ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସନ୍ ୧୯୨୪ ମେଁ ର୍ରାୟଲ୍ ସୋସାଇଟୀ କୀ ସଦସ୍ୟତା ସେ ସମ୍ମାନିତ୍ କିମ୍ବା ଗୟା । ସନ୍ ୧୯୨୯ ମେଁ ଉହେଁ ‘ସର୍’ କୀ ଉପାଧୀ ପ୍ରଦାନ୍ କୀ ଗଈ । ଠୀକ୍ ଅଗ୍ ହୀ ସାଲ୍ ଉହେଁ ୱିଶ୍ କେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପୁରସ୍କାର ଭୌତିକୀ ମେଁ ନୋବେଲ୍ ପୁରସ୍କାର୍ ସେ ସମ୍ମାନିତ୍ କିୟାଗୟା । ଉହେଁ ଔର୍ ଭୀ କଈ ପୁରସ୍କାର୍ ମିଲେ, ଜୈସେ ରୋମ୍ କା ମେନ୍ୟୁସୀ ପଦକ୍, ର୍ରାୟଲ ସୋସାଇଟୀ କା ହ୍ୟୁଜ୍ ପଦକ, ଫିଲୋଡ଼େଲ୍ଫିୟା ଇଂଷ୍ଟୀଟ୍ଟ୍ କା ଫ୍ରେଙ୍କ୍ଲିନ୍ ପଦକ୍, ସୋୱିୟତ୍ ରୂସ୍ କା ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଲେନିନ୍ ପୁରସ୍କାର ଆଦି । ସନ୍ ୧୯୫୪ ମେଁ ରାମନ୍ କୋ ଦେଶ୍ କେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସମ୍ମାନ ‘ଭାରତ-ରତ୍ନ’ ସେ ସମ୍ମାନିତ୍ କିୟା ଗୟା । ୱେ ନୋବେଲ୍ ପୁରସ୍କାର ପାନେୱାଲେ ପହଲେ ଭାରତୀୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଥେ । ଉକେ ବାଦ୍ ୟହ ପୁରସ୍କାର୍ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକତାଓ୍ବାଲେ କିସୀ ଅନ୍ୟ କୈଜ୍ଞାନିକ୍ କୋ ଅଭୀତକ୍ ନର୍ଜୀ ମିଲ୍ ପାୟା ହୈ । ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଅଧିକାଂଶ ସମ୍ମାନ ଉସ୍ ଦୌର୍ ମେଁ ମିଲେ ଜବ୍ ଭାରତ ଅଂଗ୍ରେର୍ଡୋ କା ଗୁଲାମ ଥା । ଉହେଁ ମିଲନେୱାଲେ ସମ୍ମାନୌ ନେ ଭାରତ କୋ ଏକ ନୟା ଆତ୍ମ-ସମ୍ମାନ୍ ଔର୍ ଆତ୍ମ-ବିଶ୍ବାସ୍ ଦିୟା । ୱିଜ୍ଞାନ କେ କ୍ଷେତ୍ର ମେଁ ଉନ୍ନେ
ଅନୁବାଦ:
‘ରମଣ ପ୍ରଭାବ’ ବା ‘ରମଣ ରଶ୍ମୀ’ର ଆବିଷ୍କାର ରମଣଙ୍କୁ ବିଶ୍ଵର ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ବୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଣି ଛିଡ଼ା କଲା । ପୁରସ୍କାର ଓ ସମ୍ମାନର ଧାଡ଼ି ଲାଗିରହଲା । ତାଙ୍କୁ ୧୯୨୪ ମସିହାରେ ରୟାଲ ସୋସାଇଟ୍ର ସହସ୍ୟଭାବେ ସମ୍ମାନିତ କରାଗଲା । ୧୯୨୯ ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ‘ସାର୍’ ଉପାଧ୍ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ଠିକ୍ ଆଗାମୀ ବର୍ଷ ତାଙ୍କୁ ବିଶ୍ଵର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପୁରସ୍କାର ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନରେ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଗଲା । ତାଙ୍କୁ ଆହୁରି ମଧ୍ୟ କେତେକ ପୁରସ୍କାର ମିଳିଲା, ଯେପରି ରୋମ୍ର ମୈତ୍ୟୁସୀ ପଦକ, ରୟାଲ ସୋସାଇଟ୍ର ହ୍ୟୁଜ୍ ପଦକ, ଫିଲାଡ଼େଲିଫ୍ ଇନ୍ଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟର ଫ୍ରେଙ୍କଲିନ୍ ପଦକ, ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷର ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଲେନିନ୍ ପୁରସ୍କାର ଆଦି । ୧୯୫୪ରେ ରମଣଙ୍କୁ ଦେଶର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସମ୍ମାନ ‘ଭାରତ-ରତ୍ନ’ରେ ସମ୍ମାନିତ କରାଗଲା । ସେ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ପାଇବାରେ ପ୍ରଥମ ଭାରତୀୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପରେ ଏହି ପୁରସ୍କାର ଭାରତୀୟ ନାଗରିକତା ପ୍ରାପ୍ତ କୌଣସି ଅନ୍ୟ ବୈଜ୍ଞାନିକଙ୍କୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମିଳିପାରି ନାହିଁ । ତାଙ୍କୁ ଅଧିକାଂଶ ସମ୍ମାନ ଏହି ସମୟରେ ମିଳିଲା, ଯେତେବେଳେ ଭାରତ ଇଂରେଜଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିଲା । ତାଙ୍କୁ ମିଳିଥି ସମ୍ମାନଗୁଡ଼ିକ ଭାରତକୁ ଏକ ନୂତନ ଆତ୍ମସମ୍ମାନ ଓ ଆତ୍ମବିଶ୍ଵାସ ଦେଲା । ବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ଏକ ନୂତନ ଭାରତୀୟ
ଚେତନାର ଜାଗ୍ରତ କଲେ ।
13. भारतीय ……………….. परहेज क्यों।
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ସେ ରାମନ୍ କୋ ହମେଶା ହୀ ଗହରା ଲଗାୱ ରହା । ଉନ୍ନେ ଅପୂନୀ ଭାରତୀୟ ପହଚାନ୍ କୋ ହମେଶା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖା । ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପ୍ରସିଦ୍ଧି କେ ବାଦ୍ ଭୀ ଉନ୍ନେ ଅପ୍ନେ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତୀୟ ପହନାୱେ କୋ ନହିଁ ଛୋଡ଼ା । ୱେ କଟ୍ଟର୍ ଶାକାହାରୀ ଥେ ଔର୍ ମଦିରା ସେ ସଖ୍ତ ପରହେଜ୍ ରଖ୍ ଥେ। ଜବ୍ ୱେ ନୋବେଲ୍ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ କର୍ନେ ଷ୍ଟିକହୋମ୍ ଗଏ ତୋ ୱହାଁ ଉନେ ଶରାବ୍ ପୀନେ ସେ ଇନ୍କାର୍ କିୟା ତୋ ଏକ୍ ଆୟୋଜକ୍ ନେ ପରିହାସ୍ ମେଁ ଉସେ କହା କି ରାମନ୍ ନେ ଜବ୍ ଅଲ୍କୋହଲ୍ ପର୍ ରାମନ ପ୍ରଭାୱ କା ପ୍ରଦର୍ଶନ କର୍ ହର୍ମେ ଆହ୍ଲାଦିତ କର୍ନେ ମେଁ କୋଈ କସର୍ ନହୀ ଛୋଡ଼ୀ, ତୋ ରାମନ୍ ପରି ଅଲ୍କୋହଲ୍ କେ ପ୍ରଭାୱ କା ପ୍ରଦର୍ଶନ୍ କର୍ନେ ସେ ପରହେଜ୍ କୈ?
ଅନୁବାଦ:
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିରେ ରମଣଙ୍କ ସର୍ବଦା ଗଭୀର ରୁଚି ଥିଲା । ସେ ନିଜର ଭାରତୀୟ ପରିଚୟକୁ ସର୍ବଦା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖୁଥିଲେ । ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପରେ ମଧ୍ୟ ସେ ନିଜେ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତୀୟ ପୋଷାକକୁ ଛାଡ଼ିନଥିଲେ । ସେ ଦୃଢ଼ ଶାକାହାରୀ ଥିଲେ ଓ ମଦଠୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୂରେଇ ରହୁଥିଲେ । ଯେତେବେଳେ ସେ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ପାଇଁ ଷ୍ଟକ୍ହୋମ୍ ଗଲେ ସେଠାରେ ସେ ମଦ ପିଇବାକୁ ମନା କଲେ, ତେଣୁ ଜଣେ ଆୟୋଜକ ପରିହାସ (ଥଟ୍ଟା)ରେ ତାଙ୍କୁ କହିଲେ ଯେ ରମଣ ଯେତେବେଳେ ଆଲ୍ କୋହଲ୍ ଉପରେ ‘ରମଣରଶ୍ମି’ର ପ୍ରଦର୍ଶନକରି ଆମକୁ ଆହ୍ଲାଦିତ କରିବାରେ କୌଣସି ଚେଷ୍ଟା ଛାଡ଼ିନାହାନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ରମଣ ଉପରେ ଆଲକୋହଲ୍ର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବାରେ କୁଣ୍ଠିତ କାହିଁକି ?
14. रामन का …………………………. आहु में हुई।
.ତ୍ର କ । ରାମନ୍ କା ଜ୍ଞାନିକ୍ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ପ୍ରୟୋଗୋଁ ଔର୍ ଶୋଧପତ୍ର-ଲେଖନ୍ ତକ୍ ହୀ ସିମ୍ଟା ହୁଆ ନର୍ଜୀ ଥା । ଉକେ ଅନ୍ଦର୍ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଚେତନା ଥୀ ଔର୍ ୱେ ଦେଶ୍ ମେଁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟି ଔର୍ ଚିନ୍ତନ କେ ବିକାସ୍ କେ ପ୍ରତି ସମର୍ପିତ ଥେ । ଉହେଁ ଅପନେ ଶୁରୁଆତୀ ଦିନ୍ ହମେଶା ହୀ ୟାଦ ରହେ ଜବ୍ ଉର୍ରେ ଜଂଗ କୀ ପ୍ରୟୋଗଶାଲା ଔର୍ ଉପକରଣୋ କେ ଅଭା ମେଁ କାଫି ସଂଘର୍ଷ କର୍ନା ପଡ଼ା ଥା । ଇସୀଲିଏ ଉର୍ଡୋନେ ଏକ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉନ୍ନତ୍ ପ୍ରୟୋଗଶାଲା ଔର୍ ଶୋଧ-ସଂସ୍ଥାନ କୀ ସ୍ଥାପନା କୀ ଜୋ ବଂଗଲୌର୍ ମେଁ ସ୍ଥିତ୍ ହୈ ଔର୍ ଉର୍ତୀ କେ ନାମ୍ ପର୍ ‘ରାମନ୍ ରିଚର୍ସ ଇଂସ୍ଟିଟ୍ୟୁଟ୍’ ନାମ୍ ସେ ଜାନୀ ଜାତୀ ହୈ । ଭୌତିକ୍ ଶାସ୍ତ୍ର ମେଁ ଅନୁସଂଧାନ୍ କୋ ବଢ଼ି ଦେନେ କେ ଲିଏ ଉହୋନେ ‘ଇଣ୍ଡିୟନ ଜରନଲ୍ ଆଫ୍ ଫିଜିକ୍ସ’ ନାମକ ଶୋଧ ପତ୍ରିକା ପ୍ରାରମ୍ଭ କୀ ।
ଅପ୍ନେ ଜୀୱନ୍-କାଲ୍ ମେଁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱନେ ସୈକର୍ଡ଼ ଶୋଧ ଛାର୍ଡୋ କା ମାର୍ଗଦର୍ଶନ୍ କିୟା । ଜିସ୍ ପ୍ରକାର ଏକ ଦୀପକ୍ ସେ ଅନ୍ୟ କଈ ଦୀପକ୍ ଜଲ୍ ଉଠତେ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର୍ ଉକେ ଶୋଧ-ଛାତ୍ରୋ ନେ ଆଗେ ଚଲ୍କର୍ କାଫି ଅଚ୍ଛା କାମ୍ କିୟା । ଉହେଁ ମେଁ କଈ ଛାତ୍ର ବାଦ୍ ମେଁ ଉଜ୍ ପଦୌ ପର୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୁଏ । ଜ୍ଞାନ୍ କେ ପ୍ରଚାର୍ ପ୍ରସାର୍ କେ ଲିଏ ୱେ ‘କରେଣ୍ଟ୍ ସାଇଂସ୍’ ନାମକ୍ ଏକ୍ ପତ୍ରିକା ଭୀ ସଂପାଦନ କର୍ତେ ଥେ । ରାମନ୍ ପ୍ରଭାୱ କେଲ୍ କୀ କିରଣୋ ତକ୍ ହୀ ସିମ୍ଟା ନର୍ଜୀ ଥା, ଉନେ ଅପ୍ନେ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ କେ ପ୍ରକାଶ୍ କୀ କିରର୍ଥେ ସେ ପୂରେ ଦେଶ୍ କୋ ଆଲୋକିତ୍ ଔର୍ ପ୍ରଭାବିତ୍ କିୟା । ଉନ୍କୀ ମୃତ୍ୟୁ ୨୧ ନବର ସନ୍ ୧୯୭୦ କେ ଦିନ ୮୨ ବର୍ଷ କୀ ଆୟୁ ମେଁ ହୁଈ ।
ଅନୁବାଦ:
ରମଣଙ୍କ ବୈଜ୍ଞାନିକ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ପ୍ରୟୋଗ ଓ ଗବେଷଣା ପତ୍ର ଲେଖୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମାପ୍ତ ହୋଇ ନଥିଲା । ତାଙ୍କ ଭିତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଚେତନା ଥିଲା ଓ ସେ ଦେଶର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟି ଏବଂ ଚିନ୍ତନର ବିକାଶ ପ୍ରତି ସମର୍ପିତ ଥିଲେ । ସେ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ତେଣୁ ସେ ଗୋଟିଏ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉନ୍ନତ ପ୍ରୟୋଗଶାଳା ଓ ଅନୁସନ୍ଧାନ ସଂସ୍ଥା ସ୍ଥାପନ କଲେ, ଯାହା ବାଙ୍ଗଲୋରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ତାଙ୍କ ନାମ ଅନୁସାରେ ‘ରମଣ ରିସର୍ଚଇନ୍ଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍’ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଛି । ଭୌତିକ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଗବେଷଣାକୁ ବଢ଼ାଇ ଦେବାପାଇଁ ସେ ‘ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ଜର୍ଣଲ୍ ଆଫ ଫିଜିକ୍ସ’ ନାମକ ଗବେଷଣା ପତ୍ରିକା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ନିଜ ଜୀବନ କାଳରେ ସେ ଶହ-ଶହ ଗବେଷଣା ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ମାର୍ଗଦର୍ଶନ କଲେ। ଯେପରି ଗୋଟିଏ ଦୀପରୁ ଅନ୍ୟ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଦୀପ ଜଳିଉଠେ, ସେହିପରି ତାଙ୍କର ଅନୁସନ୍ଧାନୀ ଛାତ୍ରମାନେ ଆଗକୁ ଯାଇ ବହୁତ ଭଲ କାମ କଲେ । ତା’ ନାମକ ଗୋଟିଏ ପତ୍ରିକା ମଧ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥିଲେ । ରମଣଙ୍କ ପ୍ରଭାବ କେବଳ ଆଲୋକର କିରଣ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିନଥୁଲା ସେ ନିଜ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ଆଲୋକର କିରଣରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦେଶକୁ ଆଲୋକିତ ଓ ପ୍ରଭାବିତ କଲେ । ତାଙ୍କର ଦେହାନ୍ତ ୧୯୭୦ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୨୧ ତାରିଖ, ୮୨ ବର୍ଷରେ ହୋଇଥିଲା ।
15. रामन वैज्ञानिक ………………………….. करने की।
ରାମନ୍ ବୈଜ୍ଞାନିକ୍ ଚେତନା ଔର୍ ଦୃଷ୍ଟି କୀ ସାକ୍ଷାତ୍ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଥେ । ଉନ୍ନେ ହମେଁ ହମେଶା ହୀ ୟହ ସଂଦେଶ୍ ଦିୟା କି ହମ୍ ଅପ୍ ଆସ୍ପାସ୍ ଘଟ୍ରହୀ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ୍ ଘଟନାଓଁ କୀ ଛାନବୀନ୍ ଏକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟି ସେ କର୍ରେ । ତଭୀ ତୋ ରାମନ୍ ଜ୍ଞାନିକ୍ ଚେତନା ଔର୍ ଦୃଷ୍ଟି କୀ ସାକ୍ଷାତ୍ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଥେ । ଉନେ ହମେଁ ହମେଶା ହୀ ୟହ ସଂଦେଶ୍ ଦିୟା କି ହମ୍ ଅପ୍ ଆସ୍ପାସ୍ ଘଟ୍ରହୀ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ୍ ଘଟନାଓଁ କୀ ଛାନବୀନ୍ ଏକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟି ସେ କର୍ରେ । ତଭୀ ଉନେ ସଙ୍ଗୀତ କେ ସୁର-ତାଲ୍ ଔର୍ ପ୍ରକାଶ୍ କୀ କିରର୍ଣ୍ଣୋ କୀ ଆଭା କେ ଅନ୍ଦର୍ ସେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଖୋଜ୍ ନିକାଲେ । ହମାରେ ଆସ୍ସ୍ ଐସୀ ନ ଜାନେ କିତ୍ନୀ ହୀ ଚୀହେଁ ବିଖ୍ରୀ ପତ୍ନୀ ହେଁ, ଜୋ ଅପ୍ ଜ ରୂରତ୍ ହୈ ରାମନ୍ କେ ଜୀୱନ ସେ କରନେ କୀ । ପ୍ରେରଣା ପାତ୍ର କୀ ତଲାସ୍ ମେଁ ହେଁ । ଲେନେ କୀ ଔର୍ ପ୍ରକୃତି କେ ବୀଚ୍ ଛୁପେ ବୈଜ୍ଞାନିକ୍ ରହସ୍ୟ କା ଭେଦନ୍।
ଅନୁବାଦ:
ରମଣ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଚେତନା ଓ ଦୃଷ୍ଟିର ସାକ୍ଷାତ୍ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଥିଲେ । ସେ ଆମ୍ଭଙ୍କୁ ସର୍ବଦା ଏହା ବାର୍ତ୍ତା ଦେଲେ ଯେ ଆମେ ନିଜ ଆଖପାଖରେ ଘଟୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକୁ ଅନ୍ଵେଷଣ କରି ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁବା । ସେଥିପାଇଁ ସେ ସଙ୍ଗୀତର ସୁର-ତାଳ ଓ ଆଲୋକ କିରଣର ଚମକ ଭିତରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ବାହାର କଲେ । ଆମ ତୋ ଆଖପାଖରେ ଏପରି ଅଜଣାରେ କେତେକ ପଦାର୍ଥ ପଡ଼ିଛି, ଯିଏ ନିଜ ପାତ୍ରର ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ଅଛି । ଆବଶ୍ୟକ ଅଛି ରମଣଙ୍କ ଜୀବନରୁ ପ୍ରେରଣା ନେବାର ଓ ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟରେ ଛପି ରହିଥିବା ବୈଜ୍ଞାନିକ ରହସ୍ୟ ଭେଦ କରିବାର।
शबनार: (ଶରାର୍ଥି)
आभा – चमक (ଚମକ ପ୍ରଭା କାନ୍ତି)।
जिज्ञासा – जानने की इच्छा (ଜାଣିବାର ଇଚ୍ଛା, ଜିଜ୍ଞାସା) ।
नींव – आधार (ଆଧାର)।
दिलचस्पी – आग्रह (ଆଗ୍ରହ) ।
दिली इच्छा – मन या हुदय की क (ମନବା ହୃଦୟର କାମନା)।
तैनाती – नियुक्ति (ନିଯୁକ୍ତି ) ।
विश्वविख्यात – संसार में प्रसिद्ध (କାରଣରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବା ଖ୍ୟାତ, ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ)
निहारना – देखना (ଦେଖ୍) ।
असंख्य – अनगिनत (ଅଗଣିତ, ଅସଂଖ୍ୟ) ।
बहुत – अधिक (ଅଧିକ ବହୁତ)।
रुझान – झुकाव ((ଅଭିଳାଷ ଆଗ୍ରହା)।
इस्तेमाल – व्यवहार (ବ୍ୟବହାର)।
भौतिकी – पदार्थ विज्ञान (ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ) विज्ञान जिसमें तत्त्वों के गुण आदि का विवेचन किया गया है।
शोध – खोज,अनुसंधान (ଗବେଷଣା) ।
तनख्वाह – वेतन (ଦରମା) ।
माहौल – बतावरण, परिवेश (ଗତବରଶ)।
फोटाँन – प्रकाश का अंश (ଆଲୋକର ଅଂଶ)।
एकवर्णीय – एक रंग का (ଗୋଟିଏ ରଙ୍ଗ) ।
ऊर्जा – शक्ति , बल (ଶକ୍ତି, ବଳ)।
क्रांति – आन्दोलन (ଆନ୍ଦୋଳନ କରନ୍ତି)।
संरचना – गठन रीति (ଗଠନ ନାତି ସଂରଚନା)।
आणविक – अणु संबधित (ଅଶୁ ସମବୃଷ୍ଟିତ)।
परमाणविक – परमाणु से संवधित (ପରମାଣୁ ସମ୍ବରଣିତ ପରମାଣ ବିକ)।
अक्षुण्ण – अखंड़ित (ଅଖଣ୍ଡିତ ଅକ୍ଷୁର୍ଶ) ।
आहलदित – आनंदित (ଆନତିତ)।
झंका रेड़ स्पेक्ट्रोस्कापी – अबशक्त स्पेक्ट्रम विज्ञान (ଅବଶକ୍ତି ସ୍ପେକଟ୍ରମ ବିଜ୍ଞନା)।
संश्लेषण – मिलान करना (ମିଳିନ କରିବା ସଂଶ୍ଳେଷଣ)।
कट्टट – दृढ़ (ତୃଢ଼)।
लेखक परिचय (ଲେଖକ ପରିଚୀୟ)
नोबेल पुरस्कार – यह एक अन्तराष्ट्रीय स्तर का सर्वोच्च पुरस्कार है जो साहत्यि, भौतिक विज्ञान, रसायन विज्ञान, चिकित्सा विज्ञान, अर्थशास्त्र तथा शान्ति के क्षेत्र में अभूतपूर्व कार्य के लिए दिया जाता है। नोबेल पुरस्कार के जन्मदाता अल्फ्रेड़ नोबेल हैं, जिनका जन्म सन् 1833 ई. में स्वीड़ेन स्टाँकहोम नामक स्थान में हुआ था।( ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର, ଏହା ଅନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ତରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପଦାର୍ଥବିଜ୍ଞାନ, ରସାୟନ ବିଜ୍ଞାନ, ଚିକିତ୍ସା ଶାସ୍ତ୍ର, ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ତଥା ଶାନ୍ତି ଏହାର ଜନ୍ମଦାତା, ଆଲ୍ ଫ୍ରେଡ୍ ନୋବେଲ୍ଙ୍କ ଜନ୍ମ ୧୮୩୩ ମସିହା ସ୍ଵି ଡ଼େନ୍ ଦେଶର ଷ୍ଟକ୍ ହୋମ୍ ସହରରେ ହୋଇଥିଲା)।
धीरंजन मालवे
धीरंजन मालवे का जन्म बिहार के नालंदा जिले के डुवरावाँ गाँव में 9 मार्च 1952 को हुआ। उन्होंने ऊँची डिग्रियाँ हासिल कीं । एम.एस.सी. के साथ एम.बी.ए. और एल. एल. बी. भी पास की। वे आकाशवाणी और दूरदर्शन से जुड़े रहे। वैज्ञानिक जानकारी लोगों तक पहुँचाने का काम किया। कई भारतीय वैज्ञानिकों की संक्षिप्त जीवनियाँ भी लिखीं। ये सब उनकी ‘विश्व-विख्यात भारतीय वैज्ञानिक’ पुस्तक में समाहित हैं। मालवेजी की भाषा सीधी, सरल और वैज्ञानिक शब्दावली से युक्त है।
अभिमत:
प्रस्तुत पाठ में नोबेल विजेता प्रथम भारतीय वैज्ञानिक चंन्द्रशेखर वेंकट रामन का जीवन वर्णित है। उनके जीवन के संघर्ष की कथा कही गई है। रामन ने ग्यारह साल की उम्र में मैट्रिक पास किया। फिर विशेष योग्यता के साथ इंटरमीडिएट पास किया। आगे भौतिकी और अंग्रेजी में स्वर्णपदक के साथ बी. ए. और प्रथम श्रेणी में एम.ए. की डिग्री हासिल की। मात्र अट्ठारह साल की उम्र में कोलकाता में भारत सरकार के वित्त- विभाग में नौकरी की। उनकी प्रतिभा से उनके अध्यापक भी अभिभूत थे। रामन भारत में विज्ञान की उन्नति के चिर आकांक्षी थे। भौतिक विज्ञान के क्षेत्र में उन्होंने नयी खोज की। इसलिए सन् 1930 ई. में उन्हों नोबेल पुरस्कार मिला। एक मेधावी छात्र से महान वैज्ञानिक तक की रामन की संघर्षमय जीवन – यात्रा और उनकी उपलब्धियों की जानकारी यह पाठ प्रदान करता है।