Odisha State Board BSE Odisha Class 9 Political Science Notes Chapter 6 ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦ will enable students to study smartly.
BSE Odisha Class 9 Political Science Notes Chapter 6 ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦ
ବିଷୟବସ୍ତୁ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସୂଚନା ଓ ବିଶ୍ଳେଷଣ
→ ଉପକ୍ରମ:
- ଜାତୀୟତାବାଦ (Nationalism) ଏକ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଭାବଧାରା ବା ଏକ ଉନ୍ନତ ମାନସିକତା ।
- ଜାତୀୟତାବାଦ କହିଲେ ଦେଶାତ୍ମବୋଧ, ଦେଶପ୍ରୀତି, ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତି ଆନୁଗତ୍ୟ ତଥା ଦେଶ ପାଇଁ ଆମ୍ବୋତ୍ସର୍ଗକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।
- ଗୋଟିଏ ଦେଶରେ ଜନସାଧାରଣ ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଭାଷା ଏବଂ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିଭିନ୍ନତାକୁ ଭୁଲିଯାଇ ଦେଶାତ୍ମବୋଧରେ ଉଦ୍ବୁଦ୍ଧ ହେଲେ ଜାତୀୟତାବାଦ ଜନ୍ମ ନିଏ ।
- ଜାତୀୟତାବାଦ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମତ୍ଵଭାବ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ସହ ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତ୍ଵ ସ୍ଥାପନ କରେ । ଦୃଢ଼ ଜାତୀୟତାବାଦ ଦେଶର ଅଖଣ୍ଡତା, ଅଗ୍ରଗତି ଓ ସୁରକ୍ଷା ସହ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ।
- ଜାପାନର ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ମୂଳରେ ସେ ଦେଶ ନାଗରିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସୁଦୃଢ଼ ଜାତୀୟତାବାଦ ହିଁ ଦାୟୀ ।
ବିଷୟବସ୍ତୁର ରୂପରେଖ :
- ଜାତୀୟତାବାଦର ଉପାଦାନ
- ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦର ବିକାଶ
- ଜାପାନର ଜାତୀୟତାବାଦର ବିକାଶର କାରଶସମୂଦୃ
- ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଆବିର୍ଭାବ
→ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦର ବିକାଶ :
→ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦର ବିକାଶ:
- ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଦେଶପ୍ରେମ ସହିତ ଜାତୀୟତାବାଦ ଜଡ଼ିତ ।
- ବିଦେଶୀ ଶାସନ କବଳରୁ ମାତୃଭୂମିର ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ଯେଉଁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଜନଜାଗୃତି ଦେଖାଦେଇଥିଲା ତାହାହିଁ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦ (Indian Nationalism) ।
→ ଭାରତରେ ଜାତୀୟତାବାଦ ବିକାଶର କାରଣ ସମୂହ :
- ଭାରତର ଭୌଗୋଳିକ ଅଖଣ୍ଡତା : ହିମାଳୟଠାରୁ କନ୍ୟାକୁମାରୀ ଯାଏ ବିସ୍ତୃତ ବିଶାଳ ଭୂଖଣ୍ଡ ଭାରତବର୍ଷ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଛି, ଯାହାର ଭୌଗୋଳିକ ଅଖଣ୍ଡତା ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦର ପ୍ରଥମ କାରଣ ଥିଲା ।
- ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଏକତା : ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ କାଳରେ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଏକ ପ୍ରକାର ଶାସନ ପଦ୍ଧତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥିଲା । ସମସ୍ତ ଭାରତୀୟଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ପ୍ରକାର ପ୍ରଶାସନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ନ୍ୟାୟାଳୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକତା ମନୋଭାବ ଜାଗ୍ରତ କରିଥିଲା ।
- ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ : ଇଂରେଜମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆମ ଦେଶରେ ରେଳପଥ, ଡାକ ଓ ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହେବା ଫଳରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ସଚେତନତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ଏହା ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଏକତ୍ଵଭାବ ଉଦ୍ରେକ ହେବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା ।
- ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରଭାବ : ଇଂରେଜମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଭାରତରେ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଇଂରାଜୀ ଭାଷା ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମନରେ ଜାତୀୟତାଭାବ ଓ ନୂତନ ରାଜନୈତିକ ଚିନ୍ତାଧାରାର ନୂତନ ଦିଗ୍ଦର୍ଶନ ଉଦ୍ରେକ ହୋଇଥିଲା ।
- ଇଂରେଜ ଶାସକଙ୍କଦ୍ବାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ଶୋଷଣ : ଭାରତୀୟ ପାରମ୍ପରିକ ଶିଳ୍ପ ଧ୍ୱଂସ ହେବା ସହିତ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶୋଷଣ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଦରିଦ୍ର କରି ଦେଇଥିଲା ।
- ସାମାଜିକ ଓ ଧର୍ମଗତ ସଂସ୍କାରମୂଳକ ଆନ୍ଦୋଳନ : ରାଜା ରାମମୋହନ ରାୟଙ୍କ ବ୍ରାହ୍ମ ସମାଜ, ସ୍ଵାମୀ ଦୟାନନ୍ଦ ସରସ୍ୱତୀ ‘ଆର୍ଯ୍ୟସମାଜ’, ସ୍ଵାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦଙ୍କ ‘ରାମକୃଷ୍ଣ ମିଶନ’ ଆଦି ଅନୁଷ୍ଠାନର ସାମାଜିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ସଂସ୍କାର ଆନ୍ଦୋଳନ ଭାରତୀୟ ନବଜାଗରଣର ସୂତ୍ରପାତ କରାଇଥିଲା ଓ ଜାତୀୟ ଚେତନାର ପ୍ରସାର ଘଟାଇଥିଲା ।
ଜାତୀୟତାବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି : ବଙ୍କିମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ‘ଆନନ୍ଦ ମଠ’ରେ ଥିବା ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ ସଙ୍ଗୀତ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଶପ୍ରେମ ଜାଗ୍ରତ କରାଇଥିଲା । - ଚେତନାଶୀଳ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀଙ୍କର ଉତ୍ଥାନ : ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶିକ୍ଷାପ୍ରାପ୍ତ ଭାରତୀୟ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଯାହାଙ୍କୁ ନବ-ସାମାଜିକ ଶ୍ରେଣୀ କୁହାଯାଉଥିଲା, ସେମାନେ ଦେଶପ୍ରେମ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।
- ଭାରତୀୟ ଐତିହ୍ୟ ଓ ସଂସ୍କୃତିର ପୁନଃଜାଗରଣ : ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ପଣ୍ଡିତ ଓ ଗବେଷକ ସାର୍ ଉଇଲିୟମ ଜୋନ୍ସ ଏବଂ ମ୍ୟାକ୍ମୁଲାର, ଭାରତୀୟ ଐତିହାସିକ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଲାଲ ମିତ୍ର ଓ ଭଣ୍ଡାରକର ଭାରତର ଗୌରବମୟ ଐତିହ୍ୟ ସମ୍ବଳିତ ଲେଖାମାନ ରଚନା କରି ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦ ବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ।
- ଭାରତୀୟ ସାମାଜିକତାର ଅଗ୍ରଗତି : ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ସମୟରେ ପ୍ରକାଶିତ ସମ୍ବାଦ କୌମୁଦୀ, ଟାଇମସ୍ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ, ଅମୃତ ବଜାର ପତ୍ରିକା, ଷ୍ଟେଟ୍ସମ୍ୟାନ୍ ଆଦି ସମ୍ବାଦପତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଭାରତୀୟ ଜନମତ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଜାତୀୟତାବାଦ ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା ।
- ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଜାତିଗତ ଅହଂଭାବ ଓ ବର୍ଷବୈଷମ୍ୟ ନୀତି : ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଆଇ.ସି.ଏସ୍. ପରୀକ୍ଷାରୁ ବଞ କରିବା, ସେମାନଙ୍କୁ ‘କୁଲି’ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରିବା, ଲର୍ଡ କର୍ଜନଙ୍କ ଆକ୍ଷେପମୂଳକ ମନ୍ତବ୍ୟ ତଥା ଲର୍ଡ ଲିଟନଙ୍କ କୁଶାସନ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟତାବାଦକୁ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରି ଥିଲା ।
→ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଆବିର୍ଭାବ :
- ଭାରତରେ ଜାତୀୟତାବାଦର ଦ୍ରୁତ ବିକାଶ ଫଳରେ ଇଂରେଜ ବିରୋଧୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ।
- ଜାତୀୟ ଚେତନାର ପ୍ରଭାବରୁ ‘ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ’ ନାମକ ସର୍ବବୃହତ୍ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ୧୮୮୫ ମସିହାରେ ଜନ୍ମନେଲା ।
* ୧୮୩୫ ମସିହାରେ ଲର୍ଡ଼ ଉଇଲିୟମ୍ ବେଣ୍ଟିକ୍ ଭାରତରେ ପ୍ରଥମେ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ଏ ଦିଗରେ ତାଙ୍କୁ ଲର୍ଡ଼ ମ୍ୟାକଲେ ଓ ରାଜା ରାମମୋହନ ରାୟ ସହାୟତା କରିଥିଲେ ।
- ଏହାର ପ୍ରଥମ ଅଧିବେଶନ ବମ୍ବେଠାରେ ଡିସେମ୍ବର ୨୮ ଓ ୨୯ ତାରିଖରେ ବସିଥିଲା । ଏଥୁରେ ସଭାପତିତ୍ୱ କରିଥିଲେ ଉମେଶ ଚନ୍ଦ୍ର ବାନାର୍ଜୀ ।
- ବଙ୍କିମଚନ୍ଦ୍ର ‘ଆନନ୍ଦମଠ’ ଓ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ ପୁସ୍ତକର ରଚୟିତା ଅଟନ୍ତି ।
- ଦାଦାଭାଇ ନାରୋଜୀ ବିତ୍ତର ବହିଃ ପ୍ରବାହ ତତ୍ତ୍ଵର ପ୍ରବକ୍ତା ଥିଲେ ।