Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Chapter 2 सुश्रुतस्य यन्त्रकर्मशस्त्रकर्माणि Textbook Exercise Questions and Answers.
CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Chapter 2 सुश्रुतस्य यन्त्रकर्मशस्त्रकर्माणि Question Answer
୨. एकेन पदेन उत्तरं लिख्यताम् –
(क) कस्मिन्नपि विषये विध्यात्मकतया प्रणीतं किञ्चित् किमित्यभिधीयते ?
Solution:
ଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ।
(ख) वाल्मीकीये रामायणे कस्योल्लेखोऽस्ति ?
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ।
(ग) सु श्रृत: कस्य पुत्र: ?
Solution:
ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରସ୍ୟ ।
(घ) किं नाम शल्यम् ?
Solution:
ଣଲତି – ଶଲ୍ୟବତ୍ ଡୁଦତି ଲତି ।
(ङ) आर्ष ग्रन्थानां रचना किम्भूता भवति ?
Solution:
ମୃତ୍ରରପା ।
(च) वस्तुतः शस्त्रकर्मणि वैद्यस्य किमङ्गं प्रधानतमं भवति ?
Solution:
ହସ୍ତମି ।
(छ) सर्वाणि यन्त्रकर्माणि कस्याधीनानि ?
Solution:
ଦତ୍ତସ୍ୟ ।
(ज) आर्ष ग्रन्थानामवगमार्थं कस्यावश्यकता भवति ?
Solution:
ବ୍ୟାଖ୍ୟାନମ୍ୟ ।
२. एकेन वाक्येनोत्तरं लिख्यताम् –
(क) आयुर्वेदे कौ द्वौ प्रख्यातौ आर्षग्रन्थौ ?
Solution:
ଚରକସଂହିତା ସୁଶ୍ରୁତସିଂହତା ଚ ଆୟୁର୍ବେଦେ ଦୌ ପ୍ରଖ୍ୟାତି ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥି ୟଃ ।
(ख) का नाम संहिता ?
Solution:
ତତ୍କାଳେ ବ୍ୟବହାରେ ସ୍ଥିତସ୍ୟ ଜ୍ଞାନରାଶେ କତିପୟବିଷୟରାଂ କମପି ସମୁଦାୟମ୍ ଅନୁସୃତ୍ୟ କୃତଂ ସଂକଳନଂ ସଂହିତା ।
(ग) किं नाम शास्त्रम् ?
Solution:
କସ୍ମିନ୍ସପି ବିଷୟେ ବିଧାତ୍ମକୟୋ ପ୍ରଣୀତଂ କିଞ୍ଚିତ୍ ଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ ।
(घ) प्राचीनभारते किमस्मदीयविदुषां प्रधानं कर्म आसीत् ?
Solution:
ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତେ ଏକସ୍ୟ ମୂଳଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ବିଷୟ ଅନେକେତାଂ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନାନାଂ ବିରଚନମ୍ ଅମ୍ଳଦୀୟ ବିଦୁଷୀ ପ୍ରଧାନଂ କର୍ମ ଆସୀତ୍ ।
(ङ) सुश्रुतस्याल्लेखः कुत्रास्ति ?
Solution:
ବାଲ୍ମୀକୀୟେ ରାମାୟଣେ ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ଅସ୍ତ ।
(च) मृतसञ्जीवनी, सन्धानकरणी, विशल्यकरणीत्यादीनामुल्लेखः कुत्रास्ति ?
Solution:
ମୃତସଞ୍ଜୀବନୀ, ସନ୍ଧାନକରଣୀ, ବିଶଲ୍ୟକରଣୀତ୍ୟାଦୀନାମୁଲ୍ଲେଖ ରାମାୟଣେ ଅସ୍ତି ।
(छ) आधुनिक वैज्ञानिकानामार्षविज्ञानग्रन्थानामुपरि आक्षेपस्य किं बीजम् ?
Solution:
ଆଧୁନିକ ବୈଜ୍ଞାନିକାନାମାର୍ଷବିଜ୍ଞାନଗ୍ରନ୍ଥାନାମୁପରି ଆକ୍ଷେପସ୍ୟ ବୀଜଂ ତୁ ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥ ସୂତ୍ରରୂପା, ତାତ୍ର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ସାଧାରଣ ବିପକ୍ ପୃତିପାଦନ ଚିତ୍ରାଭାବଂ ଚ ଭବତି ।
३. बन्धनीमध्यादुपयुक्तं पदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत –
(क) चिकित्साविज्ञाने दौ विभागौ – भेषजचिकित्सा. _______ च इति । (आयुर्वेदचिकित्सा, शस्त्रचिकित्सा, प्राकृतिकचिकित्सा)
Solution:
ଣସ୍ତଚିକିତ୍ସା |
(ख) शास्ति इति _______ । (शास्त्रम्, शान्तिः, शस्त्री)
Solution:
ଣାସ୍ତ୍ରମ୍ |
(ग) वाल्मीकीये रामायणे _______ उल्लेखः अस्ति ।(चरकस्य, धन्वन्तरेः, सुश्रुतस्य)
Solution:
ସ୍ମଣମସ୍ୟ |
(घ) तत्काले व्यवहारे स्थितस्य ज्ञानराशेः कतिपयविषयाणां कमपि समुदायम् अनुसृत्य कृतं _______ संहिता | (सङ्कलनम्, संगठनम्, संविधानम्)
Solution:
ସଂକଲନାମ ।
(ङ) सूत्रं गणितवत् _______ भवति । (संक्षिप्तम्, ससारम्, संयुक्तम्)
Solution:
ସଯିପ୍ରମ୍ ।
(च) सुश्रुतोक्तानां शस्त्रकर्मणि उपयुज्यमानानां यन्त्राणां संख्या _______ भवति । (दशाधिका, शताधिका सहस्राधिका)
Solution:
ଣତାଧିକା ।
४. उत्कलभाषायाङ्गलभाषया वानूद्यताम् –
(क) एकस्य मूलग्रन्थस्य विषये अनेकेषां विरचनम् अस्मदीयविदुषां प्रधानं कर्म आसीत् । आधुनिकास्तु तादृशं कर्म नीरसं, स्वतन्त्ररचनादृट्या गौणम् इति वा परिगणयन्ति ।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ– ଏକ ମୂଳଗ୍ରନ୍ଥ ବିଷୟରେ ଅନେକର ବିରଚନ ଆମ ବିଦ୍ଵାନ୍ମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା । ଆଧୁନିକମାନେ କିନ୍ତୁ, ସେଭଳି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନୀରସ ତଥା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ରଚନା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୌଣ ଭାବେ ପରିଗଣିତ ।
(ख) परन्तु ऋषीणां व्याख्यानवैभवं ये सम्यक् दृष्टवन्तः भवन्ति, ते तु एतत् कार्यं ज्ञानराशेः सुस्थापने, कालानुरीत्या तस्य अभिवर्धने च नितान्तम् उपकरोति इति जानान्ति ।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ– ପରନ୍ତୁ, ଋଷିମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ ବୈଭବକୁ ଯେଉଁମାନେ ଭଲଭାବେ ଦେଖୁଛନ୍ତି, ସେମାନେ କିନ୍ତୁ, ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଜ୍ଞାନରାଶିର ସୁସ୍ଥାପନରେ ସମୟାନୁସାରେ ତା’ର ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସଦୈବ ଉପକାର କରିବା ହିଁ
(ग) परन्तु भारतीयेषु आर्षविज्ञानग्रन्थेषु अतीव साधारणरीत्या कृतं भवति, तत्र विषयाणां वैविध्यस्य आधिक्यात् किमपि स्पष्टं न भवति ।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ– ପରନ୍ତୁ, ଭାରତାପ୍ ଆଯବିଳାମଣ୍ଡନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସାଧାରଣରାତିରେ କରାଯାଲଛି, ସେଥିରେ ବିଷୟମାନଙ୍କର ବିବିଧତାର ଆଧିକ୍ୟହେତୁ କିଛି ହେଲେ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇନାହିଁ ।
(घ) “सुनम्यशस्त्रचिकित्साया जननी भारतभूमिः” इत्येतत् सर्वैः अपि अङ्गीक्रियते एव ।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ – “ପ୍ନନମ୍ୟଶମ୍ନଚିକିତ୍ପା (Plastic Surgery) ର କନନା ଭାରତରୁମି” ବୋଲି ସମସ୍ତେ ହଁ ସତକାର କରନ୍ତି ।
(ङ) पुरुषस्य विशालात् नितव्बप्रदेशात् चर्म उद्धृत्य तेन भग्नायाः नासिकायाः, छिन्नस्य कर्णस्य वा यथापूर्वं प्रतिष्ठापनं काचित् कला ।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ – ମନୁଷ୍ୟର ବିଶାଳ ନିତମ୍ବ (ଜାନୁ) ପ୍ରଦେଶରୁ ଚର୍ମ ନେଇ ସେହି ଭଗ୍ନ ବା ଭଙ୍ଗା ନାସିକାର ବା ଛିନ୍ନ କଣ୍ଠ (କାନ)ର ପୂର୍ବପରି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ଏକ କଳା ।
५. सन्धिं कुरुत –
(क) च + अपि, (ख) व्रणाम + अवगादमूल्मू, (ग) इति + एतत्, (घ) भिषकु + अप्रमत्त:, (ङ) सित्रेत् + असकृतु + तिलानाम् |
Solution:
(କ) ଚ+ ଅପି = ଋପି
(ଖ) ବ୍ରଣମ୍ + ଅବଗାଢ଼ମୂଳମ୍ = ବ୍ରଣମବଗାଢ଼ମୂଳମ୍
(ଗ) ଇତି + ଏତତ୍ = ଇତ୍ୟେତତ୍
(ଘ) ଭିଷକ୍ + ଅପ୍ରମଶଃ
(ଙ) ସିଞ୍ଚେତ୍ + ଅସକୃତ୍ + ତିଳାନାମ୍ = ସିଞ୍ଚେଦସକୃଭିଳାନାମ୍ ।
६. सन्धिविच्छेदः क्रियताम् –
असंमोहश्च, अप्रवृत्तिरेव, तन्नाम, सुस्थापनमेव, ततोऽपि, चित्रमपि, विश्लेषितायास्त्वथ, पुनर्निकृन्तेत् ।
Solution:
ଅସଂମୋହଶ୍ଚ = ଅସଂମୋହଃ + ଚ
ତନ୍ନାପ = ତତ୍ + ନାମ
ତତୋଽପି : = ତତଃ + ଅପି
ବିଶ୍ଳେଷିତାୟାତ୍ତ୍ଵଥ = ବିଶ୍ଳେଷିତାୟା + ତୁ + ଅଥ
ଅପ୍ରବୃତ୍ତିରେବ = ଅପ୍ରବୃତିଃ + ଏବ
ସୁସ୍ଥାପନମେବ = ସୁସ୍ଥାପନମ୍ + ଏବ
ଚିତ୍ରମପି = ଚିତ୍ରମ୍ + ଅପି
ପୁନର୍ନିକୃତ୍ତେତ୍ = ପୁନଃ + ନିକୃନ୍ତେତ୍ ।
७. रेखरूढानां सकारणं विभक्तिर्निरूप्यताम् –
(क) तदेव अत्र क्रियते |
Solution:
ତଦେବ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା ।
(ख) तत्र विषयाणां वैविध्यस्य आधिक्यात् किमपि स्पष्टं न भवति ।
Solution:
ଆଧ୍ୟାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ ।
(ग) असमाभि: एतत् अवश्य स्मर्तव्यम् |
Solution:
ଅସ୍ଵାଭି = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।
(घ) एतेन प्रकारेण शल्यकर्मणः अनेके विषयाः शुश्रुतेन शुचिताः ।
Solution:
(ସପ୍ତତ) ବିଶଯା = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା ।
८. रेखाङ्कितानां सविग्रहं समासनामानि लिरव्यन्ताम् –
(क) अतःएव चरकसुश्रुतयोः ग्रन्थयोः अन्येषां बहूनाम् उल्लेखः दृश्यते ।
= ଚରକଃ ଚ ସୁଶ୍ରୁତଃ ଚ ତୟୋ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) ।
(ख) आधुनिकग्रन्थेषु विषयप्रतिपादनं सुनिश्चितं सुस्पष्टं च भवति ।
Solution:
ଆଧୁନିକଗ୍ରନ୍ଥେଷୁ = ଆଧୁନିକା ଗ୍ରନ୍ଥି ତେଷୁ (କର୍ମଧାରୟ) ।
(ग) तदधाभागे तत्तस्य प्राणिनः हनुं लिखित्वा तदुपरि वारङ्गं मसुरकीलं च लिखितम् ।
Solution:
ତଦୁପରି = ତଥ୍ୟ ଉପରି (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।
(घ) तेन एव शल्योद्धरणं सुकरं भवति ।
Solution:
ଶଲ୍ୟାଦ୍ଧରଣଂ = ଶଲ୍ୟସ୍ୟ ଉଦ୍ଧରଣମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।
९. रिक्तस्थानं पूरयत –
(କ) भेद: = भिद् + …………. |
(ଖ) क्लम: = क्लम् + …………. |
(ଗ) आश्रेप: = आ + …….. + घञ |
(ଘ) वक्तव्यम् = ………. + तव्य |
Solution:
ଘଞ୍ଚ୍
ଅଚ୍
କ୍ଷିପ୍
ବଚ୍
१०. अधोलिखितपदानि व्यवहृत्य वाक्यरचनं कार्यम् –
अनुसृत्य, नितान्तम्, विशदीकरणम्, प्रदर्शयितुम्, चिरम्, सुनिश्चितम् अतीव, तु, श्लाधनीयः, अवश्यम्, विवरणम्, अभिज्ञानम्, वहिः ।
Solution:
ଅନୁସୃତ୍ୟ (ଅନୁସରଣ କରି) = ସ ମାମ୍ ଏବ ଅନୁସୃତ୍ୟ ଲିଖତି
ନିତାନ୍ତମ୍ (ଅତ୍ୟନ୍ତ) = ଯଦୁଃ ନିତାନ୍ତ ମୂର୍ଖ ଆସୀତ୍ ।
ବିଶଦୀକରଣମ୍ (ବିଶଦଭାବରେ) = ପାଣିନି ସୂତ୍ର ବିଶଦୀକରଣଂ କୁରୁ ।
ପ୍ରଦର୍ଶୟିତୁମ୍ (ଦେଖାଇବାକୁ) = ଶିକ୍ଷକଃ ଛାତ୍ରାୟ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦର୍ଶୟିତୁମ୍ ଇଚ୍ଛତି ।
ଚିରମ୍ (ବହୁକାଳଧରି) = ବାଲ୍ମୀକଃ ରାମାୟଣଂ ସୁଚିରମ୍ ସ୍ୱାସ୍ୟତି |
ସୁନିଶ୍ଚିତମ୍ (ଭଲଭାବେ ନିଶ୍ଚିତ) = ଇଦଂ କାର୍ଯ୍ୟ ସୁନିଶ୍ଚିତମ୍ ।
ଅତୀବ (ଅତ୍ୟନ୍ତ) = ଗୃହମ୍ ଅତୀବ ମନୋରମମ୍ ଅସ୍ଥି ।
ତୁ (କିନ୍ତୁ) = ସ ତୁ ନାଗଚ୍ଛିତ୍ ।
ଶ୍ଵାଘନୀୟ ( ପ୍ରଶଂସନୀୟ) = ସଜନାନାଂ ବଚନମ୍ ଅତୀବ ଗ୍ଳାଘନୀୟ ।
ଅବଶ୍ୟମ୍ (ଅବଶ୍ୟ) = ତୁମ୍ ଅବଶ୍ୟ ତତ୍ର ଆଗମିଷ୍ୟସି ।
ବିବରଣମ୍ (ବିବରଣୀ) = ସଭାପତିଃ ପୂର୍ବସଭାୟା, ବିବରଣମ୍ ଅପଠତ୍ ।
ଅଭିଜ୍ଞାନମ୍ (ଚିହ୍ନ) = ମୁଦ୍ରିକା ଅଭିଜ୍ଞାନମ୍ ରୂପେଣ ଗୃହ୍ୟତେ ।
११. अधेादत्तानां रेखारुढानां पदानां मूलधातु:, पुरूषः, कालश्च निर्णीयन्ताम् –
(क) आयुवेर्द तयो: र्द्वो सम्म्दोयौ प्रचलितौ स्त: |
Solution:
ଅସ୍ ଧାତୁ ଲଟ୍କାର ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ଦ୍ବିବଚନ ।
(ख) संहतायां शास्त्रस्य च कश्चन भेदः अस्ति ।
ଉ- ଅସ୍ଥି = ଅସ୍ ଧାତୁ ଲକାର ପ୍ରଥମପୁରୁଷ ଏକବଚନ ।
(ग) तत्कालेऽपि अनेके शास्त्रग्रन्थाः पाठ्यग्रन्थाः आसन् इति ।
Solution:
ଆସନ୍ = ଅସ୍ ଧାତୁ ବିଧୁଲିଡ୍ ଲକାର ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ବହୁବଚନ ।
(ପ୍ର) तानि यनत्राणि कीदृशानि स्यु: |
Solution:
ନ୍ୟୁ = ଅସ୍ ଧାତୁ ବିଧୂଲିଡ୍ ଲକାର ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ବହୁବଚନ ।
१२. अधोलिखितानां रेखारुढानां पदानां मूलशब्दलिङ्ग – विभक्ति वचनानिरूपणं क्रियताम् –
(क) संहितायाः शास्त्रस्य च कश्चन भेदः अस्ति ।
Solution:
ଭେଦଃ = ଭେଦ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ପ୍ରଥମା ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।
(ख) एतस्मिन् लेखे तु मूलकल्पनाम् अनुसृत्य एव बहूनि चित्राणि रचितानि सन्ति ।
Solution:
ଚିତ୍ରାଣି = ଚିତ୍ରମ୍ ଶବ୍ଦ କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ବହୁବଚନ ।
(ग) वस्तुतः शस्त्रकर्मणि वैद्यस्य हस्तः एव प्रधानतमः ।
Solution:
ହସ୍ତୀ = ହସ୍ତ ଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ପ୍ରଥମା ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ।
(घ) एतेषां यन्त्राणां मुखानि प्रायः सदृशानि भवन्ति ।
Solution:
ମୁଖାନି = ମୁଖମ୍ ଶବ୍ଦ କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ବହୁବଚନ ।
(ङ) एतेन सुश्रुतस्य विवरणं यथार्थरूपेण चित्रितं भवति ।
Solution:
ଦିବରଙ୍ଗ = ବିବରଣମ୍ ଶଦ୍ଧି କାବଲିଲଂ ପ୍ତଥମା ବିଭକ୍ତି ବହୁବଚନ ।
१३. प्रतिशब्दद्वयं लिख्यताम् –
सिंहः, शृगालः, मृगः, काकः, उलूकः ।
Solution:
ସିଂହ = ମୃଗେନ୍ଦ୍ର, କେସରୀ ।
ଣଗାଲ୍ = ଶିବା, ଜମ୍ମୁକଃ ।
ମୃଗ = କୁରଙ୍ଗ, ହରିତଃ ।
କାକଃ = ବାୟଶଃ, ବଳିଭୁକ୍ ।
ପେଚକ, କୌଶିକଃ ।
ପରାଯା ଇପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପୃଣୋଇର
कोष्ठकमध्यादुपयुक्तं पदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत ।
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।)
1. चिकित्साविज्ञाने दौ विभागौ _______ शस्त्रचिकित्सा च इति । (आयुर्वेद चिकित्सा, भेषजचिकित्सा, प्राकृतिकचिकित्सा)
Solution:
ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନେ ଦୌ ବିଭାଗୌ ଭେଷଜଚିକିତ୍ସା ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଚ ଇତି ।
2. आयुर्वेदे द्वौ _______ प्रचलितौ । (सम्प्रदायौ, पन्थानौ, प्रविभागौ )
Solution:
ଆୟୁର୍ବେଦେ ଦୌ ସମ୍ପ୍ରଦାୟୌ ପ୍ରଚଳିତୌ ।
3. चरकसंहिता सुश्रुतसंहिता च एतद्विषयको प्रख्यातौ _______ ।
Solution:
ଚରକସଂହିତା ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା ଚ ଏତଦ୍ବିଷୟକୌ ପ୍ରଖ୍ୟାତୌ ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥି ।
4. _______ सुश्रुतस्य उल्लेखः अस्ति । ( वैयासिकमहाभारतें, वाल्मीकीयरामायणे, मत्स्यपुराणे )
Solution:
ବାଲ୍ମୀକୀୟରାମାୟଣେ ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ଅସ୍ତି ।
5. वाल्मीकी रामायणे _______ उल्लेखः अस्ति । (चरकस्य, सुश्रुतस्य, धन्वन्तरे)
Solution:
ବାଲ୍ମୀକୀୟେ ରାମାୟଣେ ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ଅସ୍ତ ।
6. सुश्रुतः _______ पुत्र आसीत् । ( वसिष्ठस्य अत्रे, विश्वामित्रस्य )
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତଃ ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରସ୍ୟ ପୁତ୍ର ଆସୀତ୍ ।
7. सुश्रुतः _______ संवत्सरेभ्यः पूर्वम् आसीत् । (५०००, ६०००, ७००० )
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତଃ ୬୦୦୦ ସଂବତ୍ସରେଭ୍ୟ ପୂର୍ବମ୍ ଆସୀତ୍ ।
8. _______ इति शल्यम् । (शिलति, शलति, शालति)
Solution:
ଶଲତି ଇତି ଶଲ୍ୟମ୍ ।
9. सुश्रुतप्रयुक्तानि शब्दानि _______ प्रदर्शितम् । (डणव्याख्यायां विह्नणव्याख्यायां, कल्हणव्याख्यायां )
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତପ୍ରଯୁକ୍ତାନି ଶବ୍ଦନି ଡହ୍ମଣବ୍ୟାଖ୍ୟାୟାଂ ପ୍ରଦର୍ଶିତମ୍ ।
10. तत्र _______ अपि न भवन्ति इति आधुनिकाः आक्षेपं कुर्वन्ति । (शास्त्राणि, चित्राणि, मूलानि )
Solution:
ତତ୍ର ଚିତ୍ରାଣି ଅପି ନ ଭବନ୍ତି ଇତି ଆଧୁନିକା ଆକ୍ଷେପଂ କୁର୍ବନ୍ତି ।
11. आर्षग्रन्थानां रचना तु _______ भवति । (सूत्ररूपा, सरला, सालंकारा)
Solution:
ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥାନାଂ ରଚନା ତୁ ସୂତ୍ରରୂପା ଭବତି ।
12. सूत्र _ संक्षिप्तं भवति । (साहित्यवत्, गणितवत्, विज्ञानवत्)
Solution:
ସୂତ୍ର ଗଣିତବତ୍ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଭବତି ।
13. तत् गणितवत् _______ भवति । (सूत्राकारं, सरलं, संक्षिप्तं)
Solution:
ତତ୍ ଗଣିତବତ୍ ସଂକ୍ଷିପୁଂ ଭବତି ।
14. अतः तस्य अवगमनार्थं _______ आवश्यकता भवति । ( व्याख्यानस्य, टीकायाः, चित्राणाम् )
Solution:
ଅତଃ ତଥ୍ୟ ଅବଗମନାର୍ଥୀ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନସ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଭବତି ।
15. एतया पृष्ठभूमिकया यदि अवलोकयते तर्हि _______ आधुनिकैः वैज्ञानिकैः अपि श्लाधनीयः भवति । (सुश्रुतग्रन्थः, चरकग्रन्थः, डह्लणग्रन्थः)
Solution:
ଏତୟା ପୃଷ୍ଠଭୂମିକୟା ଯଦି ଅବଲୋକ୍ୟତେ ତହିଁ ସୁଶ୍ରୁତଗ୍ରନ୍ଥ ଆଧୁନିକଃ ବୈଜ୍ଞାନିକୈ ଅପି ଗ୍ଲାଘନୀୟ ଭବତି ।
16. सुश्रुतोक्तानां शस्त्रकर्मणि उपयुज्यमानानां यन्त्राणां संख्या _______ भवति । ( दशाधिका, शताधिका, सहस्राधिका)
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତୋକ୍ତାନାଂ ଶସ୍ତକର୍ମଣି ଉପଯୁଜ୍ୟମାନାନାଂ ଯନ୍ତ୍ରଣା ସଂଖ୍ୟା ଶତାଧି ଭବତି ।
17. वस्तुतः शस्त्रकर्मणि _______ हस्तः एव प्रधानतमः । ( रोगिणः, वैद्यस्य, भगवतः )
Solution:
ବସ୍ତୁତଃ ଶସ୍ତକର୍ମଣି ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ ହସ୍ତ ଏବ ପ୍ରଧାନତମଃ ।
18. वस्तुतः शस्त्रकर्मणि वैद्यस्य _______ एव प्रधानतमः । ( पाद:, हस्तः, अङ्गुलिभागः )
Solution:
ବସ୍ତୁତଃ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣି ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ ହସ୍ତ ଏବ ପ୍ରଧାନତମଃ ।
19. तानि सर्वाणि प्रायः _______ तत्सदृशवस्तुनिर्मितानि वा । (स्वर्णनिर्मितानि, रौप्यनिर्मितानि, लोहनिर्मितानि )
Solution:
ତାନି ସର୍ବାଣି ପ୍ରାୟଃ ଲୋହନିର୍ମିତାନି ତତ୍ସଦୃଶବସ୍ତୁନିର୍ମିତାନି ବା ।
20. तत्र स्वस्तिकयन्त्राणि _______ भवेयुः । (अष्टाङ्गुलप्रमाणानि, दशाङ्गुलप्रमाणानि, अष्टादशाङ्गुलप्रमाणानि )
Solution:
ତତ୍ର ସ୍ଵସ୍ତିକଯନ୍ତ୍ରାଣି ଅଷ୍ଟାଦଶାଙ୍ଗୁଳପ୍ରମାଣାନି ଭବେୟୁ ।
21. स्वस्तिकयन्त्राणि _______ उपयुक्तानि आसन् । (शल्यकर्मणि, गृहकर्मणि, कृषिकर्मणि )
Solution:
ସ୍ବସ୍ତିକଯନ୍ତ୍ରାଣି ଶଲ୍ୟକର୍ମଣି ଉପଯୁକ୍ତାନି ଆସନ୍ ।
22. लेखकेन प्रथमं _______ मुखस्य चित्राणि लिखितानि । (देवानां, मनुष्यानां, मृगपक्षिणां )
Solution:
ଲେଖକେନ ପ୍ରଥମଂ ମୃଗପକ୍ଷିଣା ମୁଖସ୍ୟ ଚିତ୍ରାଣି ଲିଖୁନି ।
23. एवं सुश्रुतविवरणम् अतीव _______ अस्ति । (भावगर्भकम्, भावोद्वीपकम्, अर्थगर्भितम्)
Solution:
ଏବଂ ସୁଶ୍ରୁତ ବିବରଣମ୍ ଅତୀବ ଅର୍ଥଗର୍ଭିତମ୍ ଅସ୍ଥି ।
24. ___ विधानि शस्त्राणि सुश्रुतेन उक्तानि सन्ति । (विंशतिः, चतुर्विंशतिः, पञ्चविशति:)
Solution:
ବିଂଶତିଃ ବିଧାନି ଶାସ୍ତ୍ରାଣି ସୁଶ୍ରୁତେନ ଉକ୍ତାନି ସନ୍ତି ।
25. सुश्रुतेन _______ आविष्कृता आसीत् । (सुन्यशस्त्रचिकित्सा, कायचिकित्सा, शल्यचिकित्सा)
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତେନ ସୁନମଃଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଆବିଷ୍କୃତା ଆସୀତ୍ ।
26. सुनम्यशस्त्रचिकित्सायाः जननी _______ | ( भारतभूमिः, यूरोपदेशः, आमेरिका)
Solution:
ସୁନଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସାୟୀ ଜନନୀ ଭାରତଭୂମି ।
अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत :
1. चिकित्साविज्ञाने कति विभागौ स्तं ?
Solution:
ଦ୍ବୋ
2. कः विश्वामित्रस्य पुत्रः आसीत् ?
Solution:
ସ୍ମଶଙ
3. सुश्रुतः कति संवत्सरेभ्यः पूर्वम् आसीत् ?
Solution:
१०००
4. सुश्रुतसंहिता कस्य शल्यकर्मप्रधानः ग्रन्थः ?
Solution:
ଅଶାଲାୟବେଦସ୍ୟ
5. आशुक्रियया आतुरस्य चिरं किं न भवति ?
Solution:
କ୍ଳମ
6. सुश्रुतप्रयुक्त शब्दानां व्याख्यानं कुत्र प्रदर्शितम् ?
Solution:
ଡହ୍ମଣବ୍ୟାଖ୍ୟାୟାମ୍
7. आर्षग्रन्थानां रचना किम्भूता भवति ?
Solution:
ସୂତ୍ରରୂପା
8. सूत्रं कीदृशं संक्षिप्तं भवति ?
Solution:
ଗଣିତତତ୍
9. सूत्रं गणितवत् किं भवति ?
Solution:
ସଂଯିପୃମ୍ନ
10. सूत्रस्य अवगमनार्थं कस्य आवश्यकता भवति ?
Solution:
ବ୍ୟାଖ୍ୟାନମନ
11. कः ग्रन्थः आधुनिकैः वैज्ञानिकैः अपि श्लाघनीयः भवति ?
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତଗ୍ରନ୍ଥ
12. सुश्रुतग्रन्थः आधुनिकैः कैः श्लाघनीय भवति ?
Solution:
13. सुश्रुतोक्तानां शस्त्रकर्मणि उपयुज्यमानानां यन्त्राणां संख्या कति अस्ति ?
Solution:
ଶତାଧିକା
14. वस्तुतः शस्त्रकर्मणि वैद्यस्य कः एव प्रधानतम: ?
Solution:
15. वस्तुतः शस्त्रकर्मणि कस्य हस्तः एव प्रधानतम: ?
Solution:
16. कति स्वस्तिकयन्त्राणि सन्ति ?
Solution:
17. कति नाड़यः सन्ति ?
Solution:
18. कति शलाका: सन्ति ?
Solution:
19. कति उपयन्त्राणि सन्ति ?
Solution:
ପଅଁବିଂଶତି (୨୫)
20. कानि अष्टादशाङ्गुलप्रमाणानि भवेतयुः ?
Solution:
ସ୍ଵସ୍ତିକଯନ୍ତାଣି
21. कस्य उद्धरणार्थम् स्वस्तिकयन्त्राणि उपयुज्यन्ते ?
Solution:
ଅଣ୍ଠିଲିଗ୍ନମ୍ୟ ଶଲଖମ୍ୟ
22. सुश्रुतविवरणम् अतीव किम् अस्ति ?
Solution:
ଅର୍ଥଗତତପ୍
23. तेन एव किं सुकरं भवति ?
Solution:
ଶଲ୍ୟାଦ୍ଧରଣମ୍
24. सुश्रुतस्य किम्भूता अद्यतनरख्यातिः अस्ति ?
Solution:
ତଦାମ୍ବନାସପ୍ତତିପାନକାଯ୍ୟନିମିତିକା
25. सुश्रुतेन कीदृशी चिकित्सा आविष्कृता अस्ति ?
Solution:
ସ୍ମନାମ୍ୟଶସ୍ତ୍ରଚିକିସ
26. का सुनम्यशास्त्रचिकित्सायाः जननी ?
Solution:
ଭାରତର୍ଜମି
27. क़दा देशीयवैद्याः फालपटलाविधान प्रकर्म कुर्वन्ति स्म ?
Solution:
୧୭୩୨
28. कस्मित् आङ्गलपत्रिकायां ‘फालपटलविधान’ चिकित्सायाः चित्रं प्रकटितम् ?
Solution:
Gentleman’s Magazine
संक्षेपेण उत्तरं लिखत :
1. आयुर्वेदस्य सम्प्रदायौ कौ ?
Solution:
ଆୟୁର୍ବେଦେ ଦ୍ରୌ ସମ୍ପ୍ରଦାୟୌ ପ୍ରଚଳିତୌ । ଆତ୍ରେୟକାୟଚିକିତ୍ସା ଧନ୍ବନ୍ତରୀୟଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଚ ଇତି । ଚରକସଂହିତା ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା ଚ ଏତଦ୍ବିଷୟକୌ ପ୍ରଖ୍ୟାତୌ ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥି ।
2. वाल्मीकीये रामायणे सुश्रुतविषये किमुल्लेखः अस्ति ?
Solution:
ବାଲ୍ମୀକୀୟେ ରାମାୟଣେ ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ ଅସ୍ତି । ଡଃ ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରସ୍ୟ ପୁତ୍ର ଆସୀତ୍ । ମୃତସଞ୍ଜୀବନୀ, ଚାପି ଉଲ୍ଲେଖ ତତ୍ର ଅସ୍ଥି । ସୁଶ୍ରୁତଃ ୬୦୦୦ ସଂବସ୍ତ୍ରରେଭ୍ୟ ପୂର୍ବମ୍ ଆସୀତ୍ଵ ଇତି ବସ୍ତୁ ଶକ୍ୟତେ ।
3. सुश्रुतसंहिता कीदृशी रचना ?
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗାୟୁର୍ବେଦସ୍ୟ ଶଲ୍ୟକର୍ମପ୍ରଧାନଃ ଗ୍ରନ୍ଥ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଗ୍ରନ୍ଥ ଯନ୍ତ୍ର-ଶସ୍ତ୍ର-କ୍ଷାର-ଅଗ୍ନି-ପ୍ରଣିଧାନାନି ଇତି ଚତ୍ବାରି ବିଧାନାନି ସନ୍ତି । ଯନ୍ତ୍ରକର୍ମ-ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣୋ ବିଷୟ ନିରୂଷ୍ୟନ୍ତେ ।
4. शस्त्रज्ञस्य कानि लक्षणानि सन्ति ?
Solution:
ଶସ୍ତ୍ରଜ୍ଞସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣାନି ସୁଶ୍ରୁତଃ ଇହଂ ବିବୃଣୋତି । ଶୌର୍ଯ୍ୟମ୍, ଆଶୁକ୍ରିୟା, ଶସ୍ତ୍ରତୈକ୍ଷ୍ମଣ୍ୟମ୍, ଅସ୍ବେଦଃ, ବେପଥୁ, ଅସଂମୋହଶ୍ଚ ଏତାନି ଲକ୍ଷଣାନି ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣି ପ୍ରଶସ୍ୟତେ ।
5. आधुनिकाः भारतीयार्षविज्ञानग्रन्थविषये किम् आक्षिपन्ति ?
Solution:
ଆଧୁନିକ ଗ୍ରନ୍ଥଷୁ ବିଷୟପ୍ରତିପାଦନଂ ସୁନିଶ୍ଚିତଂ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ଚ ଭବତି । ପରନ୍ତୁ ଭାରତୀୟେଷୁ ଆର୍ଷବିଜ୍ଞାନଗ୍ରନ୍ଥଷୁ ବିଷୟପ୍ରତିପାଦନମ୍ ଅତୀବ ସାଧାରଣରୀତ୍ୟା କୃତଂ ଭବତି । ତତ୍ର ବିଷୟାଣା ବୈବିଧ୍ୱଂସ୍ୟ ଆଧ୍ୟାତ୍ କିମପି ସ୍ପଷ୍ଟ ନ ଭବତି । ତତ୍ର ଚିତ୍ରାଣି ଅପି ନ ଭୁବନ୍ତି । ଇତି ଆଧୁନିକା ଭାରତୀୟାର୍ଷବିଜ୍ଞାନସ୍ୟ ଉପରି ଆକ୍ଷେପଂ କୁର୍ବନ୍ତି ।
6. सूत्रस्य लक्षणं किम् ?
Solution:
ସୂଚନାତ୍, ସୂତ୍ରଣାତ୍, ଅର୍ଥସନ୍ତ ତଃ ସନ୍ଧାନାତ୍ ସୂତ୍ରମିତି ଉଚ୍ୟତେ । ସୂତ୍ର ତୁ ସୂଚନାକାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥ ତନ୍ତ୍ରବ୍ୟବସ୍ଥ ତିଷ୍ଠତି । ସୂତ୍ର ଗଣିତବତ୍ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଭବତି । ତସ୍ୟ ଅବଗମନାର୍ଥୀ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନସ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଭବତି ।
7. सुश्रुतग्रन्थः कथम् आधुनिकैः अपि श्लाघनीयः भवति ?
Solution:
ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥାନାଂ ରଚନା ତୁ ସୂତ୍ରରୂପା ଭବତି । ସୂତ୍ରାଣାମ୍ ଅବଗମନାର୍ଥେ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନସ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଭବତି । ଚିତ୍ରାଣାମ୍ ଅଭାବସ୍ୟ କାରଣଂ ତୁ ତତ୍କାଳେ ସ୍ଥିତା ଲେଖନସାମଗ୍ରୀନାଂ ପରିମିତିଃ ଏବଂ ଇତି ପୁନଃ ବକ୍ତବ୍ୟ ନାସ୍ତି । ଏତୟା ପୃଷ୍ଠଭୂମିକୟା ଯଦି ଅବଲୋକ୍ୟତେ ତହିଁ ସୁଶ୍ରୁତଗ୍ରନ୍ଥ ଆଧୁନିକୈ ବୈଜ୍ଞାନିକୈ ଅପି ଶ୍ଵାଘନୀୟଃ ଭବତି ।
8. चित्राणाम् अभावस्य कारणं किम् ?
Solution:
ଆଧୁନିକା ପ୍ରାଚୀନ ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥାନାମୁପରି ସ୍ୱକୀୟମତଃ ଇହଂ ବର୍ଣ୍ଣୟତି ଯଥା ତତ୍ର ଚିତ୍ରାଣି ଅପି ନାସ୍ତି ଇତି । ଅତଃ ଚିତ୍ରାଣାମ୍ ଅଭାବସ୍ୟ କାରଣଂ ତୁ ତତ୍କାଳେ ସ୍ଥିତା ଲେଖନସାମଗ୍ରୀନାଂ ପରିମିତି ଏବ । ଏତତ୍ ନ ଯତୋହି ସୁଶ୍ରୁତେନ ସ୍ଵଗ୍ରରେ ବହୁନି ଚିତ୍ରାଣି ଉଲ୍ଲିଖିତଃ ।
9. सुश्रुतोक्तानि शस्त्रकर्मणि उपयुज्यमानानां यन्त्राणि कानि ?
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତୋକ୍ତାନି ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣି ଉପଯୁଜ୍ୟମାନାଂ ଯନ୍ତ୍ରଣା ସଂଖ୍ୟା ଶତାଧି ଅସ୍ଥି । ତାନି ଷପ୍ରକାରକାଣି ଭବନ୍ତ ଯଥା – ସ୍ଵସ୍ତିକଯନ୍ତ୍ରାଣି, ସଂଦଶଯନ୍ତ୍ରାଣି, ତାଳଯନ୍ତ୍ରାଣି, ନାଡ଼ୀଯନ୍ତ୍ରାଣି, ଶଳାକାଯନ୍ତ୍ରାଣି, ଉପଯନ୍ତ୍ରାଣି ଚେତି ।
10. सश्रुतानुसार यन्त्राणि कीदशानि स्यः ?
Solution:
ମୃଗପକ୍ଷିତାଂ ମୁଖ୍ୟ ଏତେଷା ଯନ୍ତ୍ରାମାଂ ମୁଖାନି ପ୍ରାୟ ସଦୃଶାନି ଭବନ୍ତି । ତତ୍ ସାରୂପ୍ୟାତ୍ ତତ୍ ନିର୍ଦେଶାତ୍ ଅପି କେନାପି ଚିକିସକେନ ସ୍ୱଯୁକ୍ତା ସ୍ବପ୍ରତିଭୟା ଚ ଅନ୍ୟଯନ୍ତ୍ରଣାମ୍ ଆବିଷ୍କାରଃ ଅପି କର୍ତ୍ତୁ ଶକ୍ୟତେ । ତାନି ଯନ୍ତ୍ରାଣି – ସମାହିତାନି, ଶୁକ୍ଷ୍ମମୁଖାନି, ସୁଦୃଢ଼ାନି, ସୁରୂପାଣି, ସୁଗ୍ରାହ୍ୟାଣି ଚ ସ୍ୟୁ
11. यन्त्राणां ग्रहणसामर्थ्यं कथम् अधिकं भवति ?
Solution:
ଅପି ଶଲ୍ୟଜ୍ଞ ରୁଗ୍ଣସ୍ୟ ଶରୀରସ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ଗ୍ରହୀତୁ ଶକ୍ନୋତି । ଯନ୍ତ୍ରଣା ଗ୍ରହଣସାମର୍ଥ୍ୟମ୍ ଅଧ୍ଵଂକଂ ଭବତି ।
12. किं तावत् गुल्मोन्मूलनम् ?
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତଃ ସ୍ଵରଚିତଗ୍ରନ୍ଥି ବିବିଧା ଚିକିତ୍ସା ବଣ୍ଠିତମ୍ । ତନ୍ମଧେ ଗୁଳ୍ମନ୍ମଳମ୍ ଅନ୍ୟତମମ୍ । ଅସ୍ମିନ୍ ଚିକିତ୍ସାୟାଂ ଶରୀରେ ଜାତାନାଂ ରୋଗଗ୍ରନ୍ଥୀନାଂ ନିବାରଣଂ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ରୋଗସ୍ୟ ମୂଳକାରଣଂ ଭବତି ଶରୀରସ୍ଥ ରୋଗଗ୍ରନ୍ଥୀ । ଏତେରାଂ
13. सुश्रुतस्य अद्यतनख्यातिः किम् अस्ति ?
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଅଦ୍ୟତନଖ୍ୟାତିଃ ତଦୀୟ ନାସପ୍ରତିଷ୍ଠାପନ କାର୍ଯ୍ୟନିମିତ୍ତିକା ଅସ୍ତି । ଏତଦ ତେନ ସୁନମଂଶ ସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଆବିଷ୍କୃତା ଆସୀତ୍ । ଅସ୍ଥିସଦୃଶକଠିନଭାଗାନ୍ ବିହାୟ ଦେହସ୍ୟ ଅନ୍ୟଷ୍ୟ ମୃଦୁଳଭାଗାନାଂ ଛେଦନଂ ଶସ୍ତ୍ରଣ କୃତ୍ଵା ତତଃ ଉଦ୍ତା ଦେହସ୍ୟ ଅନ୍ୟସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥାନେ ତେରାଂ ସୁସ୍ଥାପନମେବ ସୁନନ୍ୟଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଇତି ଉଚ୍ୟତେ । ଉଦ୍ଧୃତଃ ଭାଗ ନୂତନେ ସ୍ଥାନେ ତଦର୍ଶୀଭୂୟ ଏବ ଯଥା ତିଷେତ୍ ତଥା ସ୍ଥାପନାର୍ଥ ନିତରାଂ କୌଶଳମ୍ ଅପେକ୍ଷିତ ଭବତି ।
14. किं नाम फालपटलविधानम् ?
Solution:
ପ୍ରକର୍ମ ଆସୀତ୍ । ଏତତ୍ ପ୍ରକର୍ମ ଆଧୁନିକ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସାୟାମ୍ ଇଦାନୀମ୍ ଅପି ଉପଯୁଜ୍ୟତେ ‘ଫାଳପଟଳବିଧାନ’ ନାମଧେୟନ । ଦେଶୀୟବୈଦ୍ୟା ଏତତ୍ ପ୍ରକର୍ମ କୁର୍ବନ୍ତି ସ୍ମ ।
दीर्घप्रश्नोत्तरम्:
1. चिकित्साविज्ञानोपरि संक्षिप्त सूचनां प्रदेया ।
Solution:
ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନଂ ଦୌ ବିଭାଗୌ ସ୍ତ୍ରୀ ଯଥା – (୧) ଭେଜଷ ଚିକିତ୍ସା (୨) ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଚେତି । ଆୟୁ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବେଦଃ ଭବତି ଆୟୁର୍ବେଦଃ । ଆୟୁର୍ବେଦ ଦ୍ରୌ ସଂପ୍ରଦାୟୌ ପ୍ରଚଳିତୌ । ତତ୍ ଯଥା – ଆତ୍ରେୟକାୟଚିକିତ୍ସା ଧନ୍ବନ୍ତରୀୟଶସ୍ତ୍ର ଚିକିତ୍ସା ଚେତି । ଚରକସଂହିତା ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା ଚ ଏତତ୍ ବିଷୟକୌ ପ୍ରଖ୍ୟାତୌ ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥି । ଅସ୍ମିନ୍ ଗ୍ରନ୍ଥ ଚିକିତ୍ସାବିଷୟକ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟ ପ୍ରଦର୍ଶିତା । ସୁଶ୍ରୁତ ସ୍ୱରଚିତେ ଗ୍ରନ୍ଥ ବିବିଧାନି ଚିକିତ୍ସାବିଷୟକାନି ସୂତ୍ରାଣି ପ୍ରଦତ୍ତାନି । ଯନ୍ତ୍ରାମାଂ ଶସ୍ତ୍ରାଣଂ ଚ ବିନିଯୋଗ ସୁଶ୍ରୁତେନ ଉଲ୍ଲିଖମ୍ । ଚିକିତ୍ସାଶାସ୍ତ୍ରପରମ୍ପରାୟାମ୍ ଅସ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ପ୍ରାଚୀନତା ବିଦ୍ୟତେ ।
2. सुश्रुतस्य परिचयं प्रदाय तस्यकृतः ग्रन्थस्य संक्षिप्त विवरण प्रदत्त ।
Solution:
ବାଲ୍ମୀକୀୟେ ରାମାୟଣେ ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କ୍ରିୟତେ । ସ ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରସ୍ୟ ପୁତ୍ର ଆସୀତ୍ । ଡଃ ୬୦୦୦ ସଂବସ୍ତ୍ରରେଭ୍ୟ ପୂର୍ବମ୍ ଆସୀତ୍ ଇତି କଥ୍ୟତେ । ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗାୟୁର୍ବେଦସ୍ୟ ଶଲ୍ୟକର୍ମପ୍ରଧାନଃ ଗ୍ରନ୍ଥ । ଅସ୍ମିନ୍ ଗ୍ରନ୍ଥ ସୂତ୍ରପଦ୍ଧତି ବ୍ୟାଖ୍ୟାନସ୍ୟ ବିଶଦୀକରଣଂ ଚ ପ୍ରଦର୍ଶୟିତୁ ଶକ୍ୟମ୍ । ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା ସୂତ୍ରରୂପେଣ ରଚିତମ୍ । ଡହ୍ମଣସ୍ୟା ବ୍ୟାଖ୍ୟାଽପି ଅତ୍ର ପ୍ରଦୀୟତେ ।
3. सुश्रुतोक्तः यन्त्राणां संख्या तेषां प्रकारभेदं च आलोचयत ।
Solution:
ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନେ ଦ୍ରୌ ବିଭାଗାଁ ସ୍ତ୍ରୀ, ଯଥା – ଭେଷଜ ଚିକିତ୍ସା ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଚେତି । ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନ ବିଷୟକଃ ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥ ଭବତି । ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ-ଆୟୁର୍ବେଦସ୍ୟ ଶଲ୍ୟକର୍ମ ପ୍ରଧାନଃ ଏଷ ଗ୍ରନ୍ଥି । ପୁନଶ୍ଚ ସୁଶ୍ରୁତୋକ୍ତାନାଂ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣି ଉପଯୁଜ୍ୟମାନାଂନାଂ ଯନ୍ତ୍ରାଶାଂ ସଂଖ୍ୟା ଶତାଧିକ ଅସ୍ଥି । ତାନି ଷପ୍ରକାରକାଣି ଭବନ୍ତି ଯଥା – (୧) ସ୍ବସ୍ତିକଯନ୍ତ୍ରାଣି – ଚତୁର୍ବିଂଶତିଃ (୨୪), (୨) ସଦଂଶମପାନି – ଦ୍ବେ (୨), (୩) ତାଲପ୍ନ୍ତ୍ରାଣି – ଦ୍ବେ (୨), (୪) ନାଡ଼ାଯନ୍ତ୍ରାଣି ବିଶ ମି (୨୦), (୫) ଶଳାକାଯନ୍ତ୍ରାଣି – ଅଷ୍ଟବିଂଶତିଃ (୨୮), (୬) ଉପଯନ୍ତ୍ରାଣି ପଞ୍ଚବିଂଶତିଃ (୨୫) । ଏତାନି ଯନ୍ତ୍ରାଣି ପ୍ରାୟଃ ଲୋହନିର୍ମିତାନି, ତତ୍ ସଦୃଶ ବସ୍ତୁନିର୍ମିତାନି ବା । ତତ୍ର ନାନା ପ୍ରକାରକାମାଂ ମୃତାପକ୍ଷିତାଂ ମୁଖ୍ୟ ଏତେଷା ଯନ୍ତ୍ରାଶାଂ ମୁଖାନି ପ୍ରାୟ ସଦୃଶାନି ଭବନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଏତାନି ଯନ୍ତ୍ରାଣି ସମାହିତାନି, ଶ୍ଳେକ୍ଷଣମୁଖାନି, ସୁଦୃଢ଼ାନି, ସୁରୂପାଣି, ସୁଗ୍ରାହ୍ୟାଣି ଚ ସ୍ୟୁ । ଅନେନ ପ୍ରକାରେଣ ଯନ୍ତ୍ରାମାଂ ଭେଦଂ ସଂଖ୍ୟା ଚ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।
4. सुश्रुतप्रयुक्तः काश्चन शस्त्रचिकित्साः वर्णयत ।
Solution:
ସ୍ବତଃ ସ୍ବରଚିତଗ୍ରନ୍ଥ ନ କେବଳଂ ଯନ୍ତ୍ରାମାଂ ଶସ୍ତ୍ରାଣଂ ଚ ବର୍ଣ୍ଣନଂ କୃତମ୍ ଅପିତୃ ବିଶିଷ୍ଟାନି କତିପୟ ଶସ୍ତ୍ରପ୍ରକର୍ମାଣି ତେନ ବ୍ୟାଖ୍ୟାତାନି । ତଦ୍ ଯଥା – କ୍ଷାରକର୍ମାଣି (Surgery by caustics), ଅଗ୍ନିକର୍ମାଣି (Cauterisation by heat), ଲେତ୍ରପ୍ରତମିଶି (Operation on the eyes), ଅଣରାପ୍ତକମାଣି (Operation for urinary calculus) ଲଜ୍ୟାଦାନ | ଏତତ୍ ବିହାୟ ସୁଶ୍ରୁତେନ କାଣ୍ଟନ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଚ କ୍ରିୟନ୍ତେ ସ୍ମ । ଯଥା –
(୧) ପୁନର୍ବାସାଙ୍ଗରଚନା (Plastic surgery) – ନାସିକାୟଃ ସ୍ଵରୂପସ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନମ୍ ।
(୨) ଅଙ୍ଗାସ୍ଥିବିଚ୍ଛେଦନମ୍ – ଅଙ୍ଗାନାମ୍ ଅସ୍ଥିନାଂ ଚ ଶରୀରାତ୍ ଅପସାରଣମ୍ ।
(୩) ଗୁଳ୍ମନୁ ଳନମ୍ – ଶରୀରେ ଜାତାନାଂ ରୋଗଗ୍ରନ୍ଥୀନାଂ ନିବାରଣମ୍ ।
(୪) ଅନ୍ତ୍ରବୃଦ୍ଧିନିବାରଣମ୍ (ହାଣ୍ଡିୟାଚିକିତ୍ସା) – କେନଚିତ୍ର କାରଣେନ ସ୍ବସ୍ଥାତ୍ ବହିଃ ଆଗତସ୍ୟ ଅଙ୍ଗସ୍ୟ ସୀମକରଣମ୍ ।
(୫) ମୂତ୍ରାଶୟେ ଉତ୍ପନ୍ନନାମ୍ ଅଶ୍ମସଦୃଶାନାଂ ନିବାରଣମ୍, ଗର୍ଭାଶୟାତ୍ ମୃତଗର୍ଭସ୍ୟ ଅପସାରଣମ୍, ଭଗନ୍ଦରମୂଳ ଚିକିତ୍ସା ଇତ୍ୟାଦୟଃ ।
(୬) ଶଲ୍ୟତନ୍ତ୍ରମ୍ – କଣ୍ଠସ୍ୟ ଅଧସ୍ତାତ୍ ସ୍ଥିତେଷୁ ଭାଗେଷୁ ଉତ୍ପନ୍ନନାଂ ବ୍ରଣାଦୀନାଂ ଚିକିତ୍ସା ।
(୭) ଶଳାକ୍ୟଯନ୍ତ୍ରମ୍ – କଣ୍ଠାତ୍ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ, ତନ୍ନାମ କଣ୍ଠ-ନେତ୍ର-ନାସିକା-ମୁଖାଦିଷୁ ଅବୟବେଷୁ ଉତ୍ପନ୍ନନାଂ ରୋଗାମାଂ ଚିକିତ୍ସା ।
5. सुनम्यशस्त्रचिकित्सा विषये संक्षिप्तविवरण प्रदेय ।
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତଃ ସ୍ୱରଚିତଗ୍ରନ୍ଥ ବିବିଧା ଚିକିତ୍ସା ବଣ୍ଡିତାଃ । ସୁନମ୍ୟଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସାୟା (Plastic surgery) ଜନନୀ ଭାରତଭୂମି । ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଅଦ୍ୟତନଖ୍ୟାତିଃ ତଥ୍ୟ ନାସା ପ୍ରତିଷ୍ଠାପନ (Nose repair) କୃତେ ଭବତି । ଅତଃ ଅସ୍ଥିସଦୃଶ ନାସିକାୟା ଛିନ୍ନସ୍ୟ କଣ୍ଠସ୍ୟ ବା ଯଥାପୂର୍ବ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପନଂ କଳା ଅସ୍ଥିନ୍ ଚିକିତ୍ସାପଦ୍ଧତୌ ଅବଲମ୍ବତେ । ଏଷା ଏକା କଳା ଯୟା ଶରୀରସ୍ୟ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟବିଧାନଂ ଭବତି ।
भावसंप्रसारणम्:
1. शौर्यम् आशुक्रिया शस्त्रतैक्षणम् अस्वेद वेपथुः ।
असंमोहश्च वैद्यस्य शस्त्रकर्मणि शस्यते ।
Solution:
ଶ୍ଳୋକୋୟାଂ ପଠିତଃ ‘ ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରକର୍ମଶସ୍ତ୍ରକର୍ମାଣି ଗଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଶସ୍ତ୍ରଜ୍ଞସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମକରଣମ୍, ଶସ୍ତ୍ରର୍ତେକ୍ଷ ସୁନିଶିତରଂ ସଧାରଣଂ ଚ, ଅସ୍ବେଦଃ, ବେପଥୁ, ଅସଂମୋହଃ ନାମ ଅସଂମୂଢ଼ତା ଇତ୍ୟାଦୟଃ ଯେ ଗୁଣା ସନ୍ତ ତେ ତୁ ବୈଦ୍ୟୁନ ସ୍ବୀକରଣୀୟମ୍ । ଏତେନ ଗୁଣେନ ଚିକିତ୍ସକା ସଦୈବ ପ୍ରଶଂସିତାଂ ଭବନ୍ତି । ଅନେନ ଗୁଣେନ ଚିକିତ୍ସକସ୍ୟ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମ ସୁକରଂ ଭବତି । ଆତୁରସ୍ୟ ଚିକିତ୍ସା ଅପି ଶୋଭନଂ ଭବତି । ଅତଃ ବୈଦ୍ୟା ଏତାଦୃଶଗୁଣଯୁକ୍ତା ଭାବେୟୁ । ଆଧୁନିକା ଚିକିସକା ଯଦି ଏଷା ଗୁଣାନମ୍ ଅଧିକାରୀ ଭବିଷ୍ୟନ୍ତ ତହିଁ ଉତ୍ତମଚିକିତ୍ସକରୂପେଣ ପରିଗଣ୍ୟତେ ।
2. सूत्रं तु सूचनाकारिग्रन्थे तन्तुव्यवस्थयोः ।
Solution:
ପ୍ରାଚୀନ ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥାନାଂ ରଚନା ତୁ ସୂତ୍ରରୂପା ଭବତି । ସୂତ୍ରସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣଂ ଯଥା – ସୂଚନାତ୍ ସୂତ୍ରତାତ୍ ଚ ଏବଂ ଅର୍ଥସକ୍ତ ତଃ ସନ୍ଧାନାତ୍ ଚ ସୂତ୍ରମିତି ଉଚ୍ୟତେ । ସୂତ୍ରସ୍ୟ ସ୍ଥିତି ସୂଚନାକାରିଗ୍ରନ୍ଥ ତନ୍ତୁବ୍ୟବସ୍ଥୟୋ ଭବତି । ପୁନଶ୍ଚ ସୂତ୍ର ତୁ ଗଣିତବତ୍ ସଂକ୍ଷିପୁଂ ଭବତି । ସୂତ୍ରସ୍ୟ ଅବଗମନାର୍ଥୀ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନସ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଭବତି । ଅନେନ ସୂତ୍ରମାଧମେନ ସୁଶ୍ରୁତଃ ବହୁବିଧାନି ଚିକିତ୍ସା ସମ୍ବନ୍ଧାନ ବିଷୟାନି ପ୍ରତିପାଦିତାନି ସନ୍ତି । ସୂତ୍ରସ୍ୟ ସଂକ୍ଷିପ୍ତିକରଣଂ ସାରତତ୍ତ୍ଵଭୂତଂ ଚ ସର୍ବତ୍ର ପରିପ୍ରକାଶ୍ୟତେ । ସୂତ୍ରେଣ ବିରଚିତଂ ଗ୍ରନ୍ଥ ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା ଇତି ।
3. तद्ऋते यन्त्राणाम् अप्रवृत्तिरेव ।
Solution:
ପ୍ରସ୍ତୁତଃ ବାକ୍ୟାଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରକର୍ମଶସ୍ତ୍ରକର୍ମାଣି’ ଗଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣି ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ ହସ୍ତ ଏବ ହସ୍ତୀ କରଂ ପ୍ରଧାନତମଃ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଚିକିତ୍ସାର୍ଥୀ ସୁଶ୍ରୁତେନ ପ୍ରାୟତଃ ଶତାଧ୍ଵନି ଯନ୍ତ୍ରାଣି ଉପଯୁଜ୍ୟତେ । ବସ୍ତୁତଃ ପ୍ରଧାନତମଃ । ତଦ୍ ଋତେ ଯନ୍ତ୍ରଣାମ୍ ଅପ୍ରବୃତ୍ତିରେବ । ସର୍ବାଣି ଅପି ଯନ୍ତ୍ରକର୍ମାଣି ହସ୍ତସ୍ୟ ଶରୀରବାଧାକରାଣି ଶଲ୍ୟାନି, ତେଷାମ୍ ଆହାରଣୋପାୟୋ ଯନ୍ତ୍ରାଣି । ଅତଃ ସର୍ବବିଧଯନ୍ତ୍ରଣଂ ଅତଃ ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ ହସ୍ତ ଏବ ପ୍ରଧାନତମଃ ।
4. “ तन्नाम तस्य ग्रहणसामर्थ्यम् अधिकं भवति । ”
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତୋକ୍ତାନାଂ ଯନ୍ତ୍ରଣା ସଂଖ୍ୟା ଶତାଧ୍ଵନି ଭବନ୍ତି । ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ ହସ୍ତ ଏବ ପ୍ରଧାନତମଃ । ଯନ୍ତ୍ରଣା ପ୍ରବୃତିଃ ହସ୍ତାଭ୍ୟ ଭବତି । ମନଃ ଶରୀରବାଧାକରାଣି ଶଲ୍ୟାନି, ତେଷାମ୍ ଆହରଣୋପାୟ ଯନ୍ତ୍ରାଣି | ଯନ୍ତ୍ରାଣି ଲୌହନିର୍ମିତାନି ତତ୍ ସଦୃଶଧାତୁନିର୍ମିତାନି ଚ ଭବନ୍ତି । ନାନାପ୍ରକାରକାମାଂ ମୃଗପକ୍ଷିଣା ମୁଖ୍ଯ ଏତେରାଂ ଯନ୍ତ୍ରଣା ମୁଖାନି ପ୍ରାୟଃ ସଦୃଶାନି ଭବନ୍ତି । ଏତେଷୁ ସର୍ବେଷୁ ଅପି ଯନ୍ତେଷୁ ପ୍ରଧାନଃ ଅଂଶ ଇତ୍ଯୁକ୍ତ ତତ୍ପ୍ରାଣିମୁଖାନି ଯଥା ବସ୍ତୁ ଗୃହଣାନ୍ତି ତଥା ଏବ ଦୃଢ଼ତୟା ଏତଃ ଅପି ଶଲ୍ୟଜ୍ଞ ରୁଗ୍ଣସ୍ୟ ଶରୀରସ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ଗ୍ରହୀତୁ ଶକ୍ନୋତି | ତନ୍ନାମ ତସ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରସ୍ୟ ଗ୍ରହଣସାମର୍ଥ୍ୟମ୍ ଅଧିକଂ ଭବତି । ତେନ ଏବ ଣଲୋହାଦରଣ ପ୍କର ଭବତି |
5. “सुनम्य शस्त्रचिकित्सायाः जननी भारतभूमिः ।”
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତଃ ସ୍ଵରଚିତଗ୍ରନ୍ଥି ବିବିଧା ଚିକିତ୍ସା ବଣ୍ଡିତାଃ । ସୁନନ୍ୟ-ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସାୟା (Plastic surgery) ଜନନୀ ଭାରତଭୂମି । ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଅଦ୍ୟତନଖ୍ୟାତିଃ ତଥ୍ୟ ନାସା ପ୍ରତିଷ୍ଠାପନ (Nose repair) କୃତେ ଭବତି । ଅତଃ ଅସ୍ଥିସଦୃଶ ସ୍ଥାନେ ତେରାଂ ସୁସ୍ଥାପନମେବ ସୁନଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଇତି ଉଚ୍ୟତେ । ପୁରୁଷସ୍ୟ ବିଶାଳାତ୍ ନିତମ୍ବପ୍ରଦେଶାତ୍ ଚର୍ମମୁଦ୍ଧତ୍ୟ ଭଗ୍ନା ନାସିକାୟା ଛିନ୍ନସ୍ୟ କଣ୍ଠସ୍ୟ ବା ଯଥାପୂର୍ବ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପନଂ କଳା ଅସ୍ମିନ୍ ଚିକିତ୍ସାପଦ୍ଧତୌ ଅବଲମ୍ବୀତେ । ଏଷା ଏକା କଳା ଯୟା ଣତାରମ୍ୟ ମୋନ୍ଦଯ୍ୟ ବିଧାନ ଉବଚି |
उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत :
1. चिकित्साविज्ञाने दौ विभागौ – भेषजचिकित्सा शस्त्रचिकित्सा च इति ।
Solution:
ଚିକିତ୍ସା ବିଜ୍ଞାନରେ ଦୁଇଟି ବିଭାଗ – ଭେଷଜ ଚିକିତ୍ସା ଓ ଶସ୍ତ୍ର ଚିକିତ୍ସା ।
2. आयुर्वेदे द्वौ सम्प्रदायौ प्रचलितौ – आत्रेयकाय – चिकित्सा धन्वन्तरीय शस्त्रचिकित्सा च ।
Solution:
ଆୟୁର୍ବେଦରେ ଦୁଇଟି ସଂପ୍ରଦାୟ ପ୍ରଚଳିତ – ଆତ୍ରେୟକାୟ ଚିକିତ୍ସା ଓ ଧନ୍ବନ୍ତରୀୟ ଶସ୍ତ୍ର ଚିକିତ୍ସା ।
3. चरकसंहिता सुश्रुतसंहिता च एतद्विषयकौ प्रख्यात आर्षग्रन्थौ ।
Solution:
ଚରକ ସଂହିତା ଓ ସୁଶ୍ରୁତ ସଂହିତା ଏହି ବିଷୟରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଥିବା ଦୁଇଟି ବୈଦିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ।
4. अतः एव चरकसुश्रुतयोः ग्रन्थयोः अन्येषां वहूनां ग्रन्थानाम् उल्लेखः दृश्यते ।
Solution:
ଏଣୁ ହିଁ ଚରକ ଓ ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଅନ୍ୟ ଅନେକ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକର ଉଲ୍ଲେଖ ଦେଖାଯାଏ ।
5. एकस्य मूलग्रन्थस्य विषये अनेकेषां व्याख्यानानां विरचनम् अस्मदीयविदुषां प्रधानं कर्म आसीत् ।
Solution:
ଗୋଟିଏ ମୂଳଗ୍ରନ୍ଥର ବିଷୟରେ ଅନେକ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନର ବିରଚନ ଆମ ବିଦ୍ବାନୁମାନଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ କାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା ।
6. सः विश्वामित्रस्य पुत्रः आसीत् ।
Solution:
ସେ ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରଙ୍କର ପୁତ୍ର ଥିଲେ ।
7. तत्र यन्त्र-शस्त्र-क्षार-अग्निः प्रणिधानानि इति चत्वारि विधानानि सन्ति ।
Solution:
ସେଥିରେ ଯନ୍ତ୍ର, ଶସ୍ତ୍ର, ସୋଡ଼ା ଓ ଅଗ୍ନିସଂଯୋଗ ପରି ଚାରିପ୍ରକାର ନିୟମ ରହିଛି ।
8. आधुनिकग्रन्थेषु विषयप्रतिपादनं अनिश्चितं सुस्पष्टं च भवति ।
Solution:
ଆଧୁନିକ ଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କରେ ବିଷୟ ପ୍ରତିପାଦନ ସୁସ୍ଥିର ଓ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ଅଟେ ।
9. परन्तु भारतीयेषु आर्षविज्ञानग्रन्थेषु विषय- प्रतिपादनम् अतीव साधारणरीत्या कृतं भवति ।
Solution:
କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ ବୈଦିକ ବିଜ୍ଞାନଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କରେ ବିଷୟ ପ୍ରତିପାଦନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସାଧାରଣ ଶୈଳୀରେ କରାଯାଇଛି ।
10. तत्र विषयाणां वैविध्यस्य आधिक्यात् किमपि स्पष्टं न भवति ।
Solution:
ସେଥିରେ ବିଷୟମାନଙ୍କର ବିବିଧତାର ବହୁଳତା ହେତୁ କିଛି ମଧ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ହେଉନାହିଁ ।
11. तत् गणितवत् संक्षिप्तं भवति ।
Solution:
ତାହା ଗଣିତ ପରି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଅଟେ ।
12. अतः तस्य अवगमनार्थं व्याख्यानस्य आवश्यकता भवति ।
Solution:
ଏଣୁ ତା’ର ଅବବୋଧନ ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି ।
13. सुश्रुतग्रन्थः आधुनिकैः वैज्ञानिकैः अपि श्लाघनीयः भवति ।
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତଗ୍ରନ୍ଥ ଆଧୁନିକ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ଅଟେ ।
14. एतस्मिन् लेखे तु मूलकल्पानाम् अनुसृत्य एव वहूनि चित्राणि रचितानि सन्ति ।
Solution:
ଏହି ଲେଖାରେ କିନ୍ତୁ ମୂଳ କଳ୍ପିତସୂତ୍ରକୁ ଅନୁସରଣ କରି ହିଁ ଅନେକ ଚିତ୍ର ଉଲ୍ଲିଖତ ହୋଇଛି ।
15. सुश्रुतोक्तानां शस्त्रकर्मणि उपयुज्यमानानां यन्त्राणां संख्या शताधिका अस्ति ।
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କଦ୍ଵାରା କଥ୍ ଶସ୍ତ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଯନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଶହେରୁ ଅଧିକ ଅଟେ ।
16. वस्तुतः शस्त्रकर्मणि वैद्यस्य हस्तः एव प्रधानतमः ।
Solution:
ବସ୍ତୁତଃ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମରେ ଚିକିତ୍ସକର ହାତ ହିଁ ସବୁଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ।
17. सर्वाणि अपि यन्त्रकर्मणि तदधीनांनि च ।
Solution:
ସମସ୍ତ ଯନ୍ତ୍ରକାର୍ଯ୍ୟମାନ ମଧ୍ଯ ତା’ର ଅଧୀନସ୍ଥ ।
18. तानि सर्वाणि प्रायः लोहनिर्मितानि तत्सदृश वस्तुनिर्मितानि वा ।
Solution:
ସେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାୟତଃ ଲୁହାରେ ନିର୍ମିତ ଅଥବା ଲୁହା ସଦୃଶ ଅନ୍ୟ ବସ୍ତୁରେ ନିର୍ମିତ ।
19. अस्थिलग्नस्य शल्यस्य उद्धरणार्थम् एतानि उपयुज्यन्ते ।
Solution:
ହାଡ଼ରେ ଲାଗିଥିବା ଶରର ଉଦ୍ଧାର ନିମନ୍ତେ ଏଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
20. एतेन सुश्रुतस्य विवरणं यथार्थरूपेण चित्रितं भवति ।
Solution:
ଏହିପ୍ରକାରେ ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ବିବରଣୀ ଯଥାର୍ଥଭାବରେ ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛି ।
21. कानिचन नामानि तु अद्य पर्यायशब्दत्वेन व्यवह्रियन्ते ।
Solution:
କେତେକ ନାମ କିନ୍ତୁ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଶବ୍ଦଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି ।
22. विंशतिविधानि शस्त्राणि सुश्रुतेन उक्तानि सन्ति ।
Solution:
କୋଡ଼ିଏ ପ୍ରକାରର ଶସ୍ତ୍ର ବିଷୟରେ ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କଦ୍ୱାରା କୁହାଯାଇଛି ।
23. सुश्रुतस्य अद्यतनख्यातिः तदीयनासप्रतिष्ठापन कार्यनिमित्तिका अस्ति ।
Solution:
ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ଆଜିର ପ୍ରସିଦ୍ଧି ତାଙ୍କର ନାସିକା ପ୍ରତ୍ୟାରୋପଣ କାର୍ଯ୍ୟ ନିମିତ୍ତ ଅଟେ ।
24. सुनम्यशस्त्रचिकित्सायाः जननी भारतभूमिः इत्येतत् सर्वैः अपि अनैक्रियते एव ।
Solution:
ସୁନଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ସର୍ଜରୀର ଜନ୍ମଦାତ୍ରୀ ଭାରତ ଦେଶ ବୋଲି ଏହା ହିଁ ସମସ୍ତେ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵୀକାର କରନ୍ତି |
25. भारते १७३७ तमे क्रिस्ताब्दे एव देशीयवैद्याः एतत् प्रकर्म कुर्वन्ति स्म ।
Solution:
ଭାରତରେ ୧୭୩୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ହିଁ ଦେଶୀୟବୈଦ୍ୟମାନେ ଏହି ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରୁଥିଲେ ।
सुत्रुतस्य यत्रकर्मशस्त्रकर्माणी : (ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରକର୍ମଶସ୍ତ୍ରକର୍ମାଣି)
ଲେଖକ ପରିଚୟ – ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ଆଧୁନିକ କବି ତଥା ଲେଖକ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଅନ୍ତି ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଶ୍ରୀ କେ.ଏଚ୍. କୃଷ୍ଣମୂର୍ତ୍ତି ଅନ୍ୟତମ । ୧୯୨୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ତାଙ୍କର ଜନ୍ମ । ଗୁଜରାଟ-ମହୀଶୂର-ତାମିଲନାଡୁ- ଚାକିରିରୁ ଅବସର ନେଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କଦ୍ବାରା ରଚିତ ୩୦ଗୋଟି ଗ୍ରନ୍ଥ ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଆଧାର କରି ବିରଚିତ । “ ଭାରତର ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଥିଲା । ଏହି ଦେଶରେ ରଚିତ ହୋଇଥିବା ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକର ଶାରୀରିକ-ମାନସିକ ଅଧ୍ୟାତ୍ମିକ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକର ପରମ୍ପରା ଅତି ପ୍ରାଚୀନ । ବିଜ୍ଞାନକୁ ଛାଡ଼ି ସମାଜର ଉନ୍ନତି ଅସମ୍ଭବ। ଏଣୁ ବିଜ୍ଞାନପ୍ରତି ରୁଚିବୋଧ ନିମନ୍ତେ ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଅଛି। ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତର ମହାନ୍ ପରମ୍ପରା ରହିଛି । ଅଥର୍ବବେଦରେ ଆୟୁର୍ବିଜ୍ଞାନର ଚର୍ଚ୍ଚା ଦେଖାଯାଏ । ସୁଶ୍ରୁତ ଚିକିତ୍ସାଶାସ୍ତ୍ର ରଚନା କରି ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଛନ୍ତି । ଆଲୋଚିତ ପ୍ରବନ୍ଧ ‘ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରକର୍ମଶସ୍ତ୍ରକର୍ମାଣି’ ଆଧ୍ମନିକ ସମ୍ମତ ଲେଖାଗ ଣ୍ଡା କେ. ଏଚ୍. ତୃଶ୍ରାମଶଙ୍କ ବିରତ ” ଭାରଉପ୍ୟ ବିକ୍ନପରମଭା” ନାମକ ପ୍ମପ୍ତକର ଅଂଶବିଶେଷ |
ସାରକଥା – ଚିକିତ୍ସା ବିଜ୍ଞାନରେ ଦୁଇଗୋଟି ବିଭାଗ – ଭେଷଜ (ଔଷଧ) ଚିକିତ୍ସା ଏବଂ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା । ଆୟୁର୍ବେଦରେ ଦୁଇଟି ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ପ୍ରଚଳନ ରହିଛି । ଆତ୍ରେୟକାୟଚିକିତ୍ସା ଓ ଧନ୍ବନ୍ତରୀୟ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା । ଏହି ବିଷୟରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥ ଥିଲେ । ମୃତସଞ୍ଜୀବନୀ, ସନ୍ଧାନକରଣୀ, ବିଶଲ୍ୟକରଣୀ, ସୁବର୍ଣ୍ଣକରଣୀ ଇତ୍ୟାଦିର ଉଲ୍ଲେଖ ସେଥିରେ ଅଛି । ସୁଶ୍ରୁତ ୬୦୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଥିଲେ ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ । ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା କିପରି ରଚନା ? ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ ଆୟୁର୍ବେଦର ଶଲ୍ୟକର୍ମପ୍ରଧାନ ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥ । ଶଲ୍ୟ କ’ଣ ? ଶଲତି – ଶଲ୍ୟବତ୍ ତୁଦତି ଇତି ଶଲ୍ୟମ୍ । ଅର୍ଥାତ୍ କଣ୍ଟାପରି ଯାହା ଫୋଡ଼ିହୋଇଯାଏ ତାହାକୁ ଶଲ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ତା’ର ନିରାକରଣ ହିଁ ଶଲ୍ୟକର୍ମ ।
ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମରେ ବା ଶଲ୍ୟଚିକିତ୍ସାରେ ବୈଦ୍ୟ ବା ଚିକିତ୍ସକର ସାହସ (ବୀରତ୍ବ), କାର୍ଯ୍ୟରେ ଶୀଘ୍ରତା, ଶସ୍ତ୍ରର ତୀକ୍ଷ୍ଣତା, ସ୍ନେହହୀନତା, କମ୍ପନରହିତୋ ଓ ଅନିର୍ବୋଧତାକୁ ପ୍ରଶଂସା କରାଯାଇଛି ।
ଏଠାରେ ଡହ୍ମଣଙ୍କର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଯଥା –
ଶୌର୍ଯ୍ୟର ଅର୍ଥ ନିର୍ଭୟତ୍ଵ (ଭୟଶୂନ୍ୟତା), ଭୟଭୀତ ହେଲେ ହେଁ ଆୟତାଧୀନ ଗଭୀର କ୍ଷତକୁ ମଧ୍ଯ ଛେଦନ କରିପାରେ ନାହିଁ । ଛେଦନ କରିଥିବା କ୍ଷତକୁ ମଧ୍ୟ କିଛି ଛାଡ଼ିଦିଏ । ଆଶୁକ୍ରିୟାର ଅର୍ଥ ହାତର ଶିଥୁଳତା, ଅତିଶୀଘ୍ର ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମ କରିବା । ଆଶୁକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ରୋଗୀର ସମ୍ପୂର୍ଣ କଷ୍ଟ ଲାଘବ ହୁଏ ନାହିଁ । ଶସ୍ତ୍ରତେକ୍ଷଣ ଶସ୍ତ୍ରର ଅତି ତୀକ୍ଷଣତା ଓ ଧାରଯୁକ୍ତତା | ତଦ୍ବାରା ପୀଡ଼ା ହୁଏ ନାହିଁ । ଅସଂମୋହ ହେଉଛି ନିର୍ବୋଧତା ବା ଅଜ୍ଞତା । ତାହାପୁଣି କଞ୍ଚା ବା ଟାଣ ଏବଂ ପାଚିଥି କ୍ଷତା ବା ବଥ ଆଦି ଜାଣିବା ଓ ଛେଦନ କରିବାରେ ଅଜ୍ଞତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା । ‘କ୍ଷତ ବା ଘା’ ଆଦିର ଛେଦନାଦିରେ ବା ରକ୍ତାଦିଦର୍ଶନରେ ଅସଂମୋହ ବା ମୂର୍ଚ୍ଛାରହିତୋ ବା ସ୍ଥିରତା ବୋଲି କେତେକ କୁହନ୍ତି ।
ବିଷୟ ପ୍ରତିପାଦନ ଅତୀବ ସାଧାରଣ ରୀତିରେ ହୋଇଛି । ସେଥିରେ ବିଷୟର ବିବିଧତା, ଆଧିକ୍ୟତା କିଛିହେଲେ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇନାହିଁ । ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟ ନାହିଁ । ଏକଥା ଆଧୁନିକମାନେ ଆକ୍ଷେପ କରନ୍ତି । ତା’ର କାରଣ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କର ରଚନା ସୂତ୍ରରୂପେ ହୋଇଛି । ତାହା ଗଣିତପରି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ । ଏଣୁ ତା’ର ଜାଣିବାପାଇଁ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଚିତ୍ରମାନଙ୍କର ଅଭାବର କାରଣ କିନ୍ତୁ ସେ ସମୟରେ ଥିବା ଲେଖନ ସାମଗ୍ରୀର ସ୍ଵଳ୍ପତା ବୋଲି ପୁଣି କହିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
ଏହି ଲେଖାରେ ମୂଳ କଳ୍ପନାକୁ ଅନୁସରଣ କରି ଅନେକ ଚିତ୍ର ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଚିତ୍ରକରଣର ପ୍ରଯତ୍ନ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି । ସୁଶ୍ରୁତୋକ୍ତ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମରେ ସଂଯୁକ୍ତ ଯନ୍ତ୍ରର ସଂଖ୍ୟା ଶହେରୁ ଅଧିକ । ବସ୍ତୁତଃ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମରେ ବୈଦ୍ୟର ହାତ ହିଁ ପ୍ରଧାନତମ କାରଣ ତା’ ବିନା ଯନ୍ତ୍ର ଅପ୍ରବୃତ୍ତ । ସମସ୍ତ ଯନ୍ତ୍ର ଏହି ହାତର ଅଧୀନ । ମନ ଶରୀରବାଧକ ଶଲ୍ୟ, ତାହାର ଆହରଣ ଉପାୟ ଯନ୍ତ୍ର । ତାହା ଛଅ ପ୍ରକାରର । ଯଥା – (୧) ସ୍ଵସ୍ତିକ ଯନ୍ତ୍ର, (୨) ସଂଦଂଶ ଯନ୍ତ୍ର, (୩) ତାଳ ଯନ୍ତ୍ର, (୪) ନାଡ଼ୀ ଯନ୍ତ୍ର,(୫) ଶଳାକା ଯନ୍ତ୍ର, (୬) ଉପଯନ୍ତ୍ର । ସ୍ଵସ୍ତିକ ଯନ୍ତ୍ର ୨୪ ପ୍ରକାର, ସଂଦଂଶ ଯନ୍ତ୍ର ୨ ପ୍ରକାର, ତାଳଯନ୍ତ୍ର ୨ ପ୍ରକାର, ନାଡ଼ୀ ଯନ୍ତ୍ର ୨୦ ପ୍ରକାର, ଶଳାକା ୨୮ ପ୍ରକାର, ଉପଯନ୍ତ୍ର ୨୫ ପ୍ରକାରକ ଅଟେ । ସେସବୁ ପ୍ରାୟତଃ ଲୌହ ବା ତତ୍ସଦୃଶ ବସ୍ତୁଦ୍ଵାରା ନିର୍ମିତ ।
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପଶୁପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ମୁଖ ସହିତ ଏସବୁ ଯନ୍ତ୍ରର ମୁଖ ପ୍ରାୟତଃ ସମାନ । ଏତାଦୃଶ ସାଦୃଶ୍ୟ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାରୁ କେତେକ ଚିକିତ୍ସକ ନିଜର ଯୁକ୍ତି ଓ ପ୍ରତିଭାଦ୍ଵାରା ସ୍ଵଦେଶାନୁସାରେ ଅନ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର ଆବିଷ୍କାର କରିଅଛନ୍ତି । ସମାହିତ, ଶୁକ୍ଷ୍ମମୁଖ, ସୁଦୃଢ଼, ସ୍ଵରୂପ ଓ ସୁଗ୍ରାହ୍ୟ ଆଦି ଯନ୍ତ୍ରମାନ ହେବା ଉଚିତ । ସେହିପରି ସ୍ଵସ୍ତିକ ଯନ୍ତ୍ର ୧୮ ଅଙ୍ଗୁଳି ପ୍ରମାଣ ହେବା ଉଚିତ । ତା’ର ମୁଖ ସିଂହ-ବ୍ୟାଘ୍ର- ବୃକ-ତରକ୍ଷୁ-ରକ୍ଷ-ଦୀପି-ମାର୍କାର-ଶୃଗାଳ-ମୃଗ-ଏର୍ବାରୁକ-କାକ- ହୋଇଥାଏ । ମସ୍ରାକୃତି କୀଳକ (କଣ୍ଟା) ଦ୍ଵାରା ଆବଦ୍ଧ, ମୂଳରେ ଅଙ୍କୁଶ ପରି ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ । ହାଡ଼ରେ ଲାଗିଥିବା ଆମେ ନିଶ୍ଚୟ ସ୍ମରଣ କରିବା ଯେ ଏସବୁ ଯନ୍ତ୍ରମାନ ସେ ସମୟରେ ଶଲ୍ୟକର୍ମରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଥିଲା । ପ୍ରଦତ୍ତ ଚିତ୍ରଦ୍ଵାରା ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ବିବରଣୀ ଯଥାର୍ଥ ରୂପେ ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛି । ଏହିପରି ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ବିବରଣୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅର୍ଥଗର୍ଭିତ ହୋଇଛି । ଏ ସମସ୍ତ ରୁଗ୍ଣ (ରୋଗୀ) ଶରୀରର ଅଙ୍ଗକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହାର ଗ୍ରହଣ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ । ଶଲ୍ୟାଧରଣ ସୁକର ପ୍ରକୃତରେ ଶସ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର କେତେକ ଚିତ୍ର ଦେଖାଉଛୁ । ଏଗୁଡ଼ିକ ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ବିବରଣୀକୁ ଅନୁକରଣ କରି ଲେଖାଯାଇଛି ।
କେତେକ ବିଶିଷ୍ଟ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମର ଉଲ୍ଲେଖ ତଥା ବ୍ୟାଖ୍ୟା ସୁଶ୍ରୁତ କରିଅଛନ୍ତି । ଯଥା – କ୍ଷାରକର୍ମ (surgery by caustics), ଅଗ୍ନିକର୍ମ (cauterisation by heat), ନେତ୍ରପ୍ରକର୍ମ (operation on the eyes), ଅଶ୍ମରୀପ୍ରକର୍ମ (opeation for urinary calculus) ଇତ୍ୟାଦି । କେତେକ ଶସ୍ତ୍ର ଚିକିତ୍ସା; ଯଥା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ସର୍ଜରୀ ନାକର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବର୍ଶନ ନିମନ୍ତେ, ଶରୀରରୁ ଅସ୍ଥି ଅପସାରଣ, ରୋଗଗ୍ରନ୍ଥିର ନିବାରଣ, ହାର୍ଷିୟା ଚିକିତ୍ସା, ମୂତ୍ରାଶୟରୁ ଅଶ୍ଵନିବାରଣ, ଗର୍ଭାଶୟରୁ ମୃତଗର୍ଭର ଅପସାରଣ, ଭଗନ୍ଦରମୂଳ ଚିକିତ୍ସା, ବ୍ରଣାଦି ଚିକିତ୍ସା ଓ କଣ୍ଠର ଉପରିସ୍ଥ କର୍ଣ୍ଣ-ଆଖ୍-ନାକ-ମୁଖାଦିର ଚିକିତ୍ସା ।
ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ଆଜିର ପ୍ରସିଦ୍ଧି ନାସା ପ୍ରତିଷ୍ଠାପନ (nose repair) ପାଇଁ । ଏଥିପାଇଁ ସେ ସୁନନ୍ୟଶସ୍ତ୍ର ଚିକିତ୍ସା (plastic surgery) ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ । ଶରୀରର କୋମଳ ଅଂଶରୁ ଚର୍ମ ଓ ମାଂସ ନେଇ ଦେହର ଅନ୍ୟସ୍ଥାନରେ ସୁସ୍ଥାପନ କରିବା ବିଧ୍ଵକୁ ସୁନମଃ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା (plastic surgery) କୁହାଯାଏ । ଭାରତ ଏଭଳି ଚିକିତ୍ସାର ଜନନୀଭୂତା । ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟମାନେ ଏପରି କଳାରେ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ ଥିଲେ । ଫଳପ୍ରଦେଶରୁ ଚର୍ମ ଉଦ୍ଧାର କରି ଛିନ୍ନ ନାସିକା ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପନ ସାଧାରଣ ପ୍ରକର୍ମ (operation) ଥିଲା । ଏଭଳି ଚିକିତ୍ସା ଆଧୁନିକ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ଯ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇଛି । ଏହା ‘ଫାଳପଟଳବିଧାନ’ ନାମରେ ନାମିତ (forehead flap method) ।
ଭାରତରେ ୧୭୩୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଦେଶୀୟ ବୈଦ୍ୟମାନେ ଏହି ପ୍ରକର୍ମ କରୁଥିଲେ । ସେହି ବର୍ଷ ‘Gentleman’s Magazine’ ନାମକ ଇଂରାଜୀ ପତ୍ରିକାରେ ତା’ର ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟ ପ୍ରକଟିତ ହୋଇଥିଲା । ତାପରେ ଇଉରୋପ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ତାହା ବିଷୟରେ ଅନେକ ପ୍ରଚାର ମଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲା । ହୋଇଥାଏ ତେବେ ତାହା ଚରକ ଓ ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ଭୂରି ପରିଶ୍ରମର ଫଳ ମାତ୍ର । ଏଣୁ ଆଧୁନିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ତଥା ଚିକିତ୍ସକ ଏମାନକରି ଗ୍ରନ୍କ୍ନ ଅନ୍ନକାରଣ କରିବା ଉଚିତ |
TEXT – 1
ଚିକିମ୍ବାବିକାନେ ………………………………………………………… ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥା ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଭେଷଜ = ଔଷଧ । ସମ୍ପ୍ରଦାୟ = ବିଭାଗ । କାୟ = ଶରୀର । ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥ = ବେଦ ଅନୁସୃତ ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରନ୍ଥ ।
ଅନୁବାଦ – ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନରେ ଦୁଇଗୋଟି ବିଭାଗ – ଔଷଧ୍ଯ ଚିକିତ୍ସା ଓ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା । ଆୟୁର୍ବେଦରେ ଦୁଇଗୋଟି ବିଭାଗ ପ୍ରତଳିତ | ଆତ୍ରେସକର ଶଭାରଗିକିମା ଓ ଧନ୍ବନ୍ତରକର ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା | ଚଉକସଂଦ୍ରିତା ଓ ପତ୍ନଫଦ୍ଵିତା ଏହି ଦିଶକ ପୃପିବ ଆଶସ୍ତ୍ରନ୍ତ |
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଆୟୁର୍ବେଦ = ଆୟୁ + ବେଦେ । ଏତଦ୍ବିଷୟକୌ = ଏତତ୍ + ବିଷୟକୌ ।
ସମାସ – ଆୟୁର୍ବେଦ = ଆୟୁ ବିଷୟକଂ ବେଦଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନେ ଚିକିତ୍ସାୟା ବିଜ୍ଞାନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଭେଷଜଚିକିତ୍ସା ଭେଷଜଃ ଚିକିତ୍ସା (ତୃତୀୟା ତତ୍) । ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା = ଶସ୍ତ୍ରଣ ଚିକିତ୍ସା (ତୃତୀୟା ତତ୍) । ଚରକସଂହିତା = ଚରକ କୃତା ସହିତା (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟଃ) । ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା = ସୁଶ୍ରୁତ କୃତା ସଂହିତା (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥି = ଆନ୍ତଃ ଗ୍ରନ୍ଥ, ତୌ (କର୍ମଧାରୟ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭେଷଜଚିକିତ୍ସା, ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା, ସମ୍ପ୍ରଦାୟୌ, ଆତ୍ରେୟକାୟ ଚିକିତ୍ସା, ଧନ୍ବନ୍ତରାୟଣଚିକିତ୍ସା, ଚରକସଂହିତା, ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା, ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥି = କଉଁରି ୧ମା । ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନେ, ଆୟୁର୍ବେଦ = ଅଧୂରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିଜ୍ଞାନେ = ବି + ଜ୍ଞା + ଲୁଟ୍ + ଡି (ଲ୍ଲୀ) । ସଂପ୍ରଦାୟୌ = ସମ୍ + ପ୍ର + ଦା + ଘଞ୍ଚ୍ + ଔ (ପୁଂ) । ପ୍ରଚଳିତୌ = ପ୍ର + ଚଳ୍ + କ୍ତ + ଔ (ପୁଂ) । ପ୍ରଖ୍ୟାତୌ = ପ୍ର + å + କ୍ତ + ଔ (ପୁଂ) ।
TEXT – 2
ବାଲ୍ଲାକାଯେ ରାମାନଶେ ……………………………………………………. ବରଂ ଶକ୍ୟତେ ।
ଣଦାର୍ଥ – ଫବମର = ବର୍ଷ । ବସ୍ତୁମ୍ = କହିବାକୁ । ଶକ୍ୟତେ = ସମର୍ଥ ହୋଇପାରେ ।
ଅନୁବାଦ – ବାଲ୍ମୀକୀୟ ରାମାୟଣରେ ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ସେ ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରଙ୍କର ପୁତ୍ର ଥିଲେ । ମୃତସଞ୍ଜୀବନୀ, ସନ୍ଧାନକରଣୀ, ବିଶଲ୍ୟକରଣୀ, ସୁବର୍ଣ୍ଣକରଣୀ ଆଦିର ଉଲ୍ଲେଖ ସେଥିରେ ରହିଛି । ସୁଶ୍ରୁତ ୬୦୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଥିଲେ ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ ।
ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଦବଛେଦ – ଉତ୍ + ଲେଖ । ଇତ୍ୟାଦୀନାମ୍ = ଇତି + ଆଦୀନାମ୍ ।
ସପାସ – ରାମାୟଣେ = ରାମସ୍ୟ ଅୟନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରସ୍ୟ = ବିଶ୍ବମେବ ମିତ୍ର ଯସ୍ୟ, ପଦ୍ୟ (ବକ୍ରତୁ:) |
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଉଲ୍ଲେଖ, କଃ, ପୁନଃ, ମୃତସଞ୍ଜୀବନୀ, ସନ୍ଧାନକରଣୀ, ବିଶଲ୍ୟକରଣୀ, ସୁବର୍ଣ୍ଣକରଣୀ, ସୁଶ୍ରୁତଃ କଉଁରି ୧ ମା । ସଂବତ୍ସରେଭ୍ୟ = ‘ପୂର୍ବମ୍’ ପଦ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ, ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରସ୍ୟ, ଇତ୍ୟାଦୀନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ବାଲ୍ମୀକୀୟେ, ରାମାୟଣେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉଲ୍ଲେଖ = ଉତ୍ + ଲିଖ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ସୁ (ପୁଂ) । ବସ୍ତୁମ୍ = ବଚ୍ + ତୁମୁନ୍ । .
TEXT – 3
ପ୍ନଣ୍ଡଭଙ୍ଗଦିଡ଼ା ……………………………………………………… ଶଲ୍ୟକର୍ମ ।
ଣଦାର୍ଥ – କୀଦୃଶୀ = କି ପ୍ରକାରର ? ଶଲ୍ୟମ୍ = ଶର । ତୁଦତି = ଫୋଡ଼ିହେବା ବା ଫୁଟାଇଦେବା । ନିରସନମ୍ =
ଅନୁବାଦ – ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା କିଭଳି ରଚନା ? ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ ଆୟୁର୍ବେଦର ଶଲ୍ୟକର୍ମପ୍ରଧାନ ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥ । ଶଲ୍ୟ କ’ଣ ? ଫୋଡ଼ିହୁଏ – କଣ୍ଟାପରି ଫୋଡ଼ିହୁଏ ବୋଲି ଶଲ୍ୟ । ତା’ର ନିରାକରଣ ହିଁ ଶଲ୍ୟକର୍ମ ।
ବ୍ୟାକରଣ:
ସନ୍ଧିଢିଛେଦ – ଅପାଲଂଯ୍ବବେଦପ୍ୟ = ଅଷ୍ଟ + ଅଙ୍ଗ + ଆୟୁ + ବେଦସ୍ୟ ।
ସମାସ – ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗାୟୁର୍ବେଦସ୍ୟ = ଅଶୌ ଅଙ୍ଗାନି ଯସ୍ୟ ସ, ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗ ଆୟୁର୍ବେଦଃ, ତସ୍ୟ (କର୍ମଧାରୟ) । ଶଲ୍ୟକର୍ମପ୍ରଧାନଃ = ଶଲ୍ୟକର୍ମ ପ୍ରଧାନଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସୁଶ୍ରୁତସଂହିତା, ରଚନା, ଶଲ୍ୟକର୍ମପ୍ରଧାନଃ, ଏଷ, ଗ୍ରନ୍ଥ, ଶଲ୍ୟମ୍, ଶଲ୍ୟକର୍ମ ୧ ମା । ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗୀୟୁର୍ବେଦସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶଲ୍ୟମ୍ = ଶଲ୍ + ଯତ୍ + ସୁ (କ୍ଳା) । ନିରସନମ୍ = ନିର୍ + ଅସ୍ + ଲୁଟ୍ + ସୁ (ଲ୍ଲୀ) ।
TEXT – 4
ଣସ୍ତକାମ୍ୟ …………………………………………………… ଇତ୍ଥମ୍ ।
ଶୌର୍ଯ୍ୟମ୍ ଆଶୁକ୍ରିୟା ଶସ୍ତ୍ରତୈକ୍ଷ୍ମଣ୍ୟମ୍ ଅସ୍ବେଦବେପଥୀ ।
ଅସଂମୋହଶ୍ଚ ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣି ଶସ୍ୟତେ ॥ (ସୁ-ସୂ-୫.୧୦)
ଅନ୍ବୟ – ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣି ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ ଶୌର୍ଯ୍ୟମ୍ ଆଶୁକ୍ରିୟା ଶସ୍ତ୍ରତୈକ୍ଷ୍ମଣ୍ୟମ୍ ଅସ୍ବେଦ ବେପଥୁ ଅସଂମୋହଂ ଚ ଶସ୍ୟତେ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିବୃଣୋତି = କହୁଛନ୍ତି । ଇହମ୍ = ଏହିପରି । ଶୌର୍ଯ୍ୟମ୍ = ସାହସ ବା ବୀରତ୍ୱ । ଆଶୁ = ଶୀଘ୍ର । ସ୍ବେଦ : ଘର୍ମ ବା ଝାଳ । ସଂମୋହଃ = ମୂଢ଼ତା ବା ମୂର୍ଖତା । ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ = ପ୍ରଶଂସିତ ହୋଇଥାଏ ।
ଅନୁବାଦ – ଶସ୍ତ୍ରଜ୍ଞଙ୍କ ଲକ୍ଷଣ ସୁଶ୍ରୁତ ଏହିପରି କହୁଛନ୍ତି – ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମରେ ବା ଶଲ୍ୟଚିକିତ୍ସାରେ ବୈଦ୍ୟ ବା ଚିକିତ୍ସକର ସାହସ ବା ବୀରତ୍ଵ, କାର୍ଯ୍ୟରେ ଶୀଘ୍ରତା, ଶସ୍ତ୍ରର ତୀକ୍ଷଣତା, ସ୍ବେଦ (ଝାଳ) ହୀନତା, କମ୍ପନ (ଥରିବା) ରହିତୋ ଓ ଅନିର୍ବୋଧତା ବା ଅଜ୍ଞତାକୁ ପ୍ରଶଂସା କରାଯାଇଛି ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିଦିଛୈଦ – ଅଫମୋଦଣ୍ଡ = ଥସମୋଦୃ + ଚ |
ସମାସ – ଶସ୍ତ୍ରଜ୍ଞସ୍ୟ = ଶଙ୍ଖ ଜାନାତି ଇତି ଯଃ, ତସ୍ୟ (ଉପପଦ ତତ୍) । ଆଶୁକ୍ରିୟା (କର୍ମଧାରୟ ) । ଶସ୍ତ୍ରଷ୍ଟମ୍ = ଶସ୍ତ୍ରସ୍ୟ ତୈଷ୍ଟ୍ୟମ୍ ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଅସ୍ବେଦବେପଥୁ = ସ୍ବେଦଶ୍ଚ ବେପଥୁଶ୍ଚ, ସ୍ବେଦବେପଥୁ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ନ ସ୍ବେଦ ବେପଥୁ (ନୡ ତତ୍) । ଅସଂମୋହଃ = ନ ସଂମୋହ (ନଵ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସୁଶ୍ରୁତଃ, ଶୌର୍ଯ୍ୟମ୍, ଆଶୁକ୍ରିୟା, ଶସ୍ତ୍ରକ୍ଷଣମ୍, ଅସ୍ବେଦବେପଥୁ, ଅସଂମୋହଃ ୧ମା । ଲକ୍ଷଣାନି = କର୍ମଣି ୨ୟ । ଶସ୍ତ୍ରସ୍ୟ, ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣି = ଅଧ୍ୟାକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତୀୟ – ଲକ୍ଷଣାନି = ଲକ୍ଷ + କରଣେ ଲୁଟ୍ + ଣସ୍ (ଲ୍ଲୀ) । ସଂମୋହୀ = ସମ୍ + ମୁହ୍ + ଘଡ୍ + ସୁ (ପୁଂ) ।
TEXT – 5
ଅତ୍ ତହଣ୍ୟ ………………………………………………………… ଲତ୍ୟନ୍ୟେ |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୌର୍ଯ୍ୟମ୍ = ବୀରତ୍ୱ । ନିର୍ଭୟତ୍ଵମ୍ = ଭୟଶୂନ୍ୟତା । ବ୍ରଣମ୍ = କ୍ଷତ ବା ଘାଆ । ଅବଶେଷୟତି = ଛାଡ଼ିଦିଏ । ଆଶୁ = ଶୀଘ୍ର । ଲଘୁହସ୍ତତା = ଶିଥୁଳହସ୍ତଯୁକ୍ତା । ଆତୁରସ୍ୟ ପୀଡ଼ା | ପୂଜା = ପୀଡ଼ା । ମୂଢ଼ତା = ମୂର୍ଖତା ବା ଅଜ୍ଞତା । ଆମ = = ରୋଗୀର । ଚିରମ୍ = ବହୁକାଳପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । କୁମଃ କଞ୍ଚା । ପକ୍ବ = ପାଚିଲା ।
ଅନୁବାଦ – ଏଠାରେ ଡହ୍ମଣଙ୍କ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଏହିପରି ଅଛି – ଶୌର୍ଯ୍ୟର ଅର୍ଥ ନିର୍ଭୟତ୍ଵ (ଭୟଶୂନ୍ୟତା), ଭୟଭୀତ ହେଲେ ହିଁ ଆୟତ୍ତାଧୀନ ଅତି ଗଭୀର କ୍ଷତକୁ ମଧ୍ୟ ଛେଦନ କରିପାରେ ନାହିଁ, ଛେଦନ କରିଥିବା ଆଶୁକ୍ରିୟାର ଅର୍ଥ ହାତର ଶିଥୁଳତା, ଅତି ଶୀଘ୍ର ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମ କରିବା । ଆଶୁ (ଶୀଘ୍ର) କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା କ୍ଷତକୁ ମଧ୍ୟ କିଛି ଛାଡ଼ିଦିଏ । ରୋଗୀର ସମ୍ପୂର୍ଣ କଷ୍ଟ ହୁଏ ନାହିଁ । ଶସ୍ତ୍ରତୈକ୍ଷଣ ଶସ୍ତ୍ରର ଅତି ତୀକ୍ଷ୍ଣତା ଓ ଧାରଯୁକ୍ତତା । ତଦ୍ବାରା ପୀଡ଼ା ହୁଏ ନାହିଁ । ଅସଂରୋହ ହେଉଛି ନିର୍ବୋଧତା ବା ଅଜ୍ଞତା । ତାହା ପୁଣି କଞ୍ଚା (ଟାଣ) ଓ ପାଚିଥି କ୍ଷତ ବା ବଥ ଆଦି ଜାଣିବା ଓ ଛେଦନ କରିବାରେ ଅଜ୍ଞତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା । ‘କ୍ଷତ ବା ଘା’ ଆଦିର ଛେଦନାଦିରେ ବା ରକ୍ତାଦିଦର୍ଶନରେ ଅସଂମୋହ ବା ମୂର୍ଚ୍ଛାରହିତତା ବା ସ୍ଥିରତା’ ବୋଲି କେତେକ କୁହନ୍ତି ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସାଧ୍ଯମପି = ସାଧ୍ଯମ୍ + ଅପି | ବ୍ରଣମବଗାଢ଼ମୂଳମ୍ = ବ୍ରଣମ୍ + ଅବଗାଢ଼ମୂଳମ୍ । ନାରଭତେ = ନ ଇତି + ଅନ୍ୟ । + ଆରଭତେ । ପ୍ରାପ୍ତାନୁଷ୍ଠାନେ = ପ୍ରାପ୍ତ + ଅନୁଷ୍ଠାନେ ।
ସମାସ – ଆଶୁକ୍ରିୟା = ଆଶୁ କ୍ରିୟା, ସା (କର୍ମଧାରୟ) । ଶସ୍ତ୍ରଷ୍ଟମ୍ = ଶସ୍ତ୍ରସ୍ୟ ତୈକ୍ଷ୍ମଣମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଅସ୍ବେଦବେପଥୁ = ସ୍ବେଦଣ୍ଡ ବେପଥୁଶ୍ଚ, ସ୍ବେଦବେପଥୁ (ଦ୍ବଦୁଃ), ନ ସ୍ବେଦବେପଥୁ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ଅସଂମୋହଃ = ନ ସଂମୋହ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ଭୟଭୀତେ = ଭୟାତ୍ ଭୀତଃ, ତସ୍ମିନ୍ (୫ମୀ ତତ୍) । ବ୍ରଣଛେଦାଦିଶୁ = ବ୍ରଣସ୍ୟ ଚ୍ଛେଦଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍), ସ ଆଦିପେଁଷା ତେ, ତେଷୁ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ରକ୍ତାଦିଦର୍ଶନେ = ରକ୍ତମ୍ ଆଦି ଯେଷା ତାନି (ବହୁବ୍ରୀହିଃ), ତେଷା ଦର୍ଶନ, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଶୌର୍ଯ୍ୟମ୍, ଆଶୁକ୍ରିୟା, ଶସ୍ତ୍ରତୈଷ୍କମ୍, ଅସ୍ବେଦବେପଥୁ, ଅସଂମୋହଃ, ଲଘୁହସ୍ତତା, ସୁନିଶିତତ୍ୱ, ସଧାରତଂ, ରୂଜା, ଅସଂମୂଢ଼ତା, ସ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଶୀଘ୍ର, ଚିରମ୍ = କ୍ରିୟାବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ଲକ୍ଷଣାନି = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଆଶୁକ୍ରିୟୟା = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭିଂ ୩ୟା । ତେନ = କରିଣେ ୩ୟା । ଉହ୍ମଣସ୍ୟ, ଆତୁରସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଭୟଭୀତେ, ପରିଜ୍ଞାନେ, ପ୍ରାପ୍ତାନୁଷ୍ଠାନେ, ବ୍ରଣଛେଦାଦିଷ୍ଣୁ, ରକ୍ତାଦିଦର୍ଶନେ ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କ୍ଲମ = କ୍ଲିମ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ସଂମୋହ = ସମ୍ + ମୁହ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ସୁ (ପୁଂ) । ପରିଜ୍ଞାନେ = ପରି + ଜ୍ଞା + ଲୁଟ୍ + ଡି (ହୀ) । ପ୍ରାପ୍ତ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ ।
TEXT – 6
ଆଧୁନିକଗ୍ରନ୍ଥଷୁ ……………………………………………………………………… ସ୍ତ୍ରତ୍ରରୁପା ଭବତି |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସୁନିଶ୍ଚିତମ୍ = ସୁସ୍ଥିର । ବୈବିଧସ୍ୟ = ଭନ୍ନତାର । ଆଧ୍ୟାତ୍ = ଆଧିକ୍ୟରୁ । ଆକ୍ଷେପମ୍ = ଆକ୍ଷେପ ।
ଅନୁବାଦ – ଆଧୁନିକ ଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କରେ ବିଷୟ ପ୍ରତିପାଦନ ସୁସ୍ଥିର ଓ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ ଆର୍ଷବିଜ୍ଞାନ ଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କରେ ବିଷୟ ପ୍ରତିପାଦନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସାଧାରଣ ଶୈଳୀରେ କରାଯାଇଛି, ସେଥୁରେ ବିଷୟମାନଙ୍କର ଭିନ୍ନତାର ଆର୍ଧକ୍ୟରୁ କିଛିହେଲେ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ନାହିଁ । ସେଥିରେ ଚିତ୍ରମାନ ମଧ୍ୟ ନାହିଁ – ବୋଲି ଆଧୁନିକମାନେ ଆକ୍ଷେପ କରନ୍ତି । ସେଥିରେ କାରଣ ମଧ୍ୟ ଅଛି । ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କର ରଚନା କିନ୍ତୁ ସୂତ୍ରରୂପକ ଅଟେ ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅତୀବ = ଅତି + ଇବ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି ।
ସମାସ – ଆଧୁନିକଗ୍ରନ୍ଥଷୁ = ଆଧୁନିକ ପ୍ରତିପାଦନମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵ) । ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥାନାମ୍ = ଆର୍ଷ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଗ୍ରନ୍ଥ, ତେଷୁ (କର୍ମଧାରୟ) । ବିଷୟପ୍ରତିପାଦନମ୍ = ବିଷୟସ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥି, ତେଷାମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ସୂତ୍ରରୂପା = ସୂତ୍ରସ୍ୟ ରୂପମ୍, ସା (୬ଷ ତଡ୍)
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଆଧୁନିକା, ରଚନା, ସୂତ୍ରରୂପା = କଉଁରି ୧ମା । ସାଧାରଣରୀତ୍ୟା = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିତ୍ୟ ୩ୟା । ଆଧ୍ୟାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ବିଷୟାଣଂ, ବୈବିଧ୍ୱଂସ୍ୟ, ଆର୍ଷଗ୍ରନ୍ଥାନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଆଧୁନିକଗ୍ରନ୍ଥଷୁ, ଭାରତୀୟେଷୁ, ଆର୍ଷବିଜ୍ଞାନଗ୍ରନ୍ଥଷୁ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କୃତମ୍ = କୃ + କ୍ତ + ସୁ (କ୍ରୀ) ।
TEXT – 7
ସୂତ୍ରିଂ ତୁ –
ସୂଚନାତ୍ ସୂତ୍ରଣାଜୈବ ସନ୍ଧାନାତ୍ ଅର୍ଥସନ୍ତତଃ ।
ସୂତ୍ର ତୁ ସୂଚନାକାରିଗ୍ରନ୍ଥି ତନ୍ତୁବ୍ୟବସ୍ଥୟୋ ||
। ଇତି ସ୍କର୍ତବ୍ୟମ୍ ।
ଅନ୍ୱୟ – ସୂଚନାକାରୀଗ୍ରନ୍ଥ ତୁ ସୂଚନାତ୍ ସୂତ୍ରଶାତ୍ ଅର୍ଥସନ୍ତତଃ ସନ୍ଧାନାତ୍ ଚ ତନ୍ତୁବ୍ୟବସ୍ଥ ଏବ ସୂତ୍ରମ୍ – ଇତି ସ୍କର୍ଭବ୍ୟମ୍ ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସୂଚନାତ୍ = ସୂଚିତ ହୋଇଥିବାରୁ । ସୂତ୍ରଣାତ୍ = ସୂତ୍ରିତ ହୋଇଥିବାରୁ । ଅର୍ଥସନ୍ତତଃ = ଅର୍ଥସମୂହର । ସନ୍ଧାନାତ୍ = ସନ୍ଧାନ ହେତୁରୁ । ସ୍କର୍ତବ୍ୟମ୍ = ସ୍ମରଣ କରିବା ଉଚିତ ।
ଅନୁବାଦ – କିନ୍ତୁ ସୂତ୍ର – ସୂଚନାକାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥରେ କିନ୍ତୁ ସୂତ୍ରବିଧାନ ସୂଚନା, ସୂତ୍ରରୂପର ନିର୍ମାଣ ଓ ଅର୍ଥସମୂହର ସନ୍ଧାନ ହେଉଥିବାରୁ ତନ୍ତୁବ୍ୟବସ୍ଥା ହି ସୂତ୍ର ଅଟେ ବୋଲି ସ୍ମରଣକରିବା ଉଚିତ ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସୂତ୍ରଣାଜୈବ = ସୂତ୍ରଣାତ୍ + ଚ + ଏବ ।
TEXT – 8
ଉଡ୍ ଗଣିତଦତ୍ ………………………………………………………………. ଶ୍ଳୋଘନୀୟ ଭବତି ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଗଣିତବତ୍ = ଗଣିତ ପରି । ଅତଃ = ଏଣୁ । ଅବଗମନାର୍ଥମ୍ = ବୋଧ ନିମନ୍ତେ । ପରିମିତି = ସ୍ଵଚ୍ଛତା । ଶ୍ନାଣନାୟ = ପ୍ରଶଂସନୀୟ ।
ଅନୁବାଦ – ତାହା ଗଣିତ ଭଳି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଅଟେ । ଏଣୁ ତା’ର ବୋଧ ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଚିତ୍ରମାନଙ୍କର ଅଭାବର କାରଣ କିନ୍ତୁ ସେ ସମୟରେ ଥିବା ଲେଖନ ସାମଗ୍ରୀର ସ୍ଵଚ୍ଛତା ହିଁ ବୋଲି ପୁଣି କହିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଏହାର ପୃଷ୍ଠଭୂମିକୁ ଯଦି ଦେଖାଯାଏ ତେବେ ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥ ଆଧୁନିକ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଶଂସିତ ହୋଇଛି ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନାସ୍ତି = ନ + ଅସ୍ଥି ।
ସମାସ – ଲେଖନସାମଗ୍ରୀଣାମ୍ = ଲେଖନସ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ, ତେଷାମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତତ୍, ଆବଶ୍ୟକତା = କଉଁରି ୧ ମା । ସୁଶ୍ରୁତଗ୍ରନ୍ଥ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଏତୟା, ପୃଷ୍ଠଭୂମିକୟା, ଆଧୁନିକଃ, ବୈଜ୍ଞାନିକୈ = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ତସ୍ୟ, ବ୍ୟାଖ୍ୟାନସ୍ୟା, ଅଭାବସ୍ୟ ଲେଖନସାମଗ୍ରୀଣାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତତ୍କାଳେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସଂକ୍ଷିପ୍ତମ୍ = ସମ୍ + କ୍ଷିପ୍ + କ୍ତ । କାରଣମ୍ = କୃ + ଣିଚ୍ + ଲୁଟ୍ + ସୁ (କ୍ଲ) । ସ୍ଥିତା + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ବକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ବଚ୍ + ତବ୍ୟ । ଶ୍ଵାଘନୀୟ କ୍ଲାଗ୍ + ଅନୀୟର୍ + ସୁ = (ପୁଂ) ।
TEXT- 9
ଏତପିନ୍ନ ଲେଖେ ………………………………………………………………. କୃତଃ ଅସ୍ଥି ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତୁ = କିନ୍ତୁ । ଅନୁସୃତ୍ୟ = ଅନୁସରଣ କରି । ବିଧାନେନ = ବିଧାନଦ୍ୱାରା । ଶକ୍ୟ = ସମର୍ଥ ।
ଅନୁବାଦ – ଏହି ଲେଖାରେ କିନ୍ତୁ ମୂଳକଳ୍ପନାକୁ ଅନୁସରଣ କରି ହିଁ ଅନେକ ଚିତ୍ର ରଚିତ ହୋଇଛି । ଏହି ବିଧାନଦ୍ୱାରା ସମଗ୍ର ଚିତ୍ର ରଚନା କରାଯାଇପାରିବ ବୋଲି ଦେଖାଇବାକୁ ସେ ଯତ୍ନ କରିଯାଇଛନ୍ତି ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସମାସ – ଚିତ୍ରରଚନା = ଚିତ୍ରାୟାଂ ରଚନା, ସା (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଚିତ୍ରାଣି, ରଚିତାନି, ସମଗ୍ରା, ଚିତ୍ରରଚନା = କଉଁରି ୧ମା । ସ୍ୱ, ପ୍ରଯଶଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ମୂଳକଳ୍ପନାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅନେନ, ବିଧାନେନ = କରଣେ ୩ୟା । ଏତସ୍ମିନ୍, ଲେଖେ ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଅନୁସୃତ୍ୟ = ଅନୁ + ସୃ + ଲ୍ୟାପ୍ । ରଚିତାନି = ରଚ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ ( ୀ) । କର୍ତୁମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ଶକ୍ୟା = ଶକ୍ + ଯତ୍ + ଟାପ୍ + ସୁ (ସ୍ତ୍ରୀ) । ଦର୍ଶୟିତୁମ୍ = ଦୃଶ୍ + ଣିଚ୍ + ତୁମୁନ୍ । କୃତଃ = କୃ + କ୍ତ ।
TEXT – 10
ସ୍ମଣ୍ୟତୋକ୍ତନାଂ ………………………………………………………………………….. ସୁଗ୍ରାହ୍ୟାଣି ଚ ସୁ ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶତାଧି ଶହେରୁ ଅଧୂକ । ଋତେ ବିନା । ମୃଗପକ୍ଷିକାଂ = ପଶୁପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର । ସୂଯୁକ୍ତା = ନିଜ ଯୁକ୍ତଦ୍ବାରା । ସମାହିତାନି = ସଂଯୁକ୍ତ । ଶୁକ୍ଷ୍ମମୁଖାନି = ତୀକ୍ଷ୍ଣମୁଖ ।
ଅନୁବାଦ ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କଦ୍ୱାରା କଥ୍ ଶସ୍ତକର୍ମରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହେଉଥିବା ଯନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା ଶହେରୁ ଅଧିକ ଅଟେ । ବସ୍ତୁତଃ ଶସ୍ତକର୍ମରେ ଚିକିତ୍ସକର ହାତ ହିଁ ପ୍ରମୁଖତମ ତାହା ବିନା ଯନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇପାରେନା ଏବଂ ସମସ୍ତ ଯନ୍ତ୍ରକର୍ମ
ମଧ୍ୟ ତାହାର ଅଧୀନ । ସେଥ୍ରେ ଚବିଶଟି (୨୪) ସ୍ଵସ୍ତିକଯନ୍ତ୍ର, ଦୁଇଟି (୨) ସଂଦଂଶଯନ୍ତ୍ର, ଦୁଇଟି (୨) ତାଳଯନ୍ତ୍ର, କୋଡ଼ିଏଟି (୨୦) ନାଡ଼ୀଯନ୍ତ୍ର, ଅଠେଇଶଟି (୨୮) ଶଳାକାଯନ୍ତ୍ର ଓ ପଚିଶିଟି (୨୫) ଉପଯନ୍ତ୍ର ଅଛି । ସେସବୁ ଯନ୍ତ୍ର ପ୍ରାୟତଃ ଲୌହନିର୍ମିତ ବା ସେହିଭଳି ବସ୍ତୁଦ୍ଵାରା ନିର୍ମିତ । ସେଥରେ ନାନାପ୍ରକାର ପଶୁପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ମୁଖ ସହିତ ଏହି ଯନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମୁଖ ପ୍ରାୟତଃ ସମାନ ଅଟେ । ସେହି ସାଦୃଶ୍ୟ ଓ ନିର୍ଦେଶନାରୁ କୌଣସି ବୈଦ୍ୟ ବା ଚିକିତ୍ସକ ନିଜର ଯୁକ୍ତି ଓ ନିଜ ପ୍ରତିଭାଦ୍ବାରା ନିଜ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟାନୁସାରେ ଅନ୍ୟଯନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କର ଆବିଷ୍କାର ମଧ୍ୟ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରେ । ସେସବୁ ଯନ୍ତ୍ର କିଭଳି ହୋଇପାରେ ସଂଯୁକ୍ତ, ତୀକ୍ଷ୍ଣମୁଖ, ସୁଦୃଢ଼, ସୁନ୍ଦର ଓ ସହଜଧାରଣ ବା ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ହୋଇପାରେ ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସୁଶ୍ରୁତୋକ୍ତାନାମ୍ = ସୁଶ୍ରୁତ + ଉକ୍ତାନାମ୍ । ଶତାଧି = ଶତ + ଅଧିକା । ଅପ୍ରବୃତ୍ତିରେବ = ଅପ୍ରବୃତିଃ + ଏବ । ତଦଧୀନାନି = ତତ୍ + ଅଧୀନାନି । ତନ୍ନିର୍ଦେଶନାଚ୍ଚ = ତତ୍ + ନିର୍ଦେଶନାତ୍ + ଚ । କେନାପି = କେନ + ଅପି । ସମାସ – ସୁଶ୍ରୁତ୍ୟକ୍ତାନାମ୍ = ସୁଶ୍ରୁତେନ ଉକ୍ତା, ଶ୍ଳେଷାମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍) । ଶତାଧ୍ଵ = ଶତାତ୍ ଅଧିକା (୫ମୀ ତତ୍) । ଅପ୍ରବୃତିଃ = ନ ପ୍ରବୃତ୍ତି (ନୡ ତତ୍ତ୍ଵ) । ତଦଧୀନାନି = ତସ୍ୟ ଅଧୀନମ୍, ତାନି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵ) । ଚତୁର୍ବିଂଶତିଃ = ଚତୁରସ୍କା ବିଂଶତିଃ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଲୋହନିର୍ମିତାନି = ଲୋହେନ ନିର୍ମିତାନି, ତାନି (ତୃତୀୟା ତତ୍) ।
ନାନାପ୍ରକାରକଣାମ୍ = ନାନା ପ୍ରକାରଃ ଯେଷା ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମୃଗପକ୍ଷିଣାମ୍ = ମୃଗାଣ୍ଟ ପକ୍ଷିଣଣ୍ଟ, ତେଷାମ୍ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ତତ୍ସାରୂପ୍ୟାତ୍ = ତଥ୍ୟ ସାରୂପ୍ୟମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ତତ୍ନିର୍ଦେଶନାତ୍ = ତସ୍ୟ ନିର୍ଦେଶନମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ସ୍ୱଯୁକ୍ତା = ସ୍ୱା ଯୁକ୍ତା, ତୟା (କର୍ମଧାରୟଃ) ଅଥବା ସ୍ଵସ୍ୟ ଯୁକ୍ତି, ତୟା (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ସ୍ବପ୍ରତିଭୟା = ସ୍ଵା ପ୍ରତିଭା, ତୟା (କର୍ମଧାରୟ ) ଅଥବା ସ୍ଵସ୍ୟ ପ୍ରତିଭା, ତୟା (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ସ୍ଵେଦ୍ଦେଶ୍ୟାନୁସାରମ୍ = ସ୍ୱସ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟାନୁସାରମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଶୁଷ୍ପମୁଖାନି = ଶୁତାଂ ମୁଖ୍ୟ ଯେରାଂ ତାନି (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।
ସ୍ବସ୍ତିକଯନ୍ତ୍ରାଣି, ନାଡ଼ୟ, ଶଳାକା, ଉପଯନ୍ତ୍ରାଣି, ଲୌହନିର୍ମିତାନି, ମୁଖାନି, ସମାହିତାନି, ଶୁକ୍ଷ୍ମମୁଖାନି, ସୁଦୃଢ଼ାନି, ସୁରୂପାଣି, ସୁଗ୍ରାହ୍ୟାଣି = କଉଁରି ୧ ମା । ହସ୍ତ = ଏବ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଆବିଷ୍କାରଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ମୁଖୈ = ତୁଲ୍ୟାର୍ଥେ ‘ସଦୃଶ’ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଚିକିତ୍ସକେନ = କରଣେ ୩ୟା । ସ୍ୱଯୁକ୍ତା, ସ୍ବପ୍ରତିଭୟା ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ତତ୍ସାରୂପ୍ୟାତ୍, ତନ୍ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ସୁଶ୍ରୁତୋକ୍ତାନା, ଉପଯୁଜ୍ୟମାନାନଂ, ଯନ୍ତ୍ରଣା, ବୈଦ୍ୟସ୍ୟ, ନାନାପ୍ରକାରକଣଂ, ମୃଗପକ୍ଷିତାଂ, ଏତେଷାମ୍ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମଣି = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରବୃତ୍ତି = ପ୍ର + ବୃତ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ + ସୁ (ସ୍ତ୍ରୀ) । ନାଡ଼ୟ ନଡ଼ + ଣିଚ୍ + ଇନ୍ + ଜସ୍ (ସ୍ତ୍ରୀ) । ପ୍ରାୟଃ = ପ୍ର + ଅୟ + ଘଞ୍ଚ୍ + ସୁ (ପୁଂ) । ନିର୍ମିତାନି = ନିର୍ + ମା + କ୍ତ + ଜସ୍ (କ୍ଲ) । ଆବିଷ୍କାରଃ = ଆ + ବିସ୍ + କୃ + ଘଞ୍ଚ୍ + ସୁ (ପୁଂ) । ସମାହିତାନି = ସମ୍ + ଆ + ଧା + କ୍ତ + ଜସ୍ (ବ୍ଲା) ।
TEXT – 11
ତତ୍ର ସ୍ଵମିକମନ୍ତରା …………………………………………………….. ଲିଖୁତାନି ସନ୍ତି ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଭବେୟୁ = ହେବା ଉଚିତ । ବୃକ = ହେଟାବାଘ । ତରକ୍ଷୁ = ଗଧ୍ଵ । ଋକ୍ଷ = ଭାଲୁ । ଦ୍ଵୀପି : ଚିତାବାଘ । କୁରର = (osprey) । ଋଷ = A blue joy | ଭାପ = Lustre (ଜୁଳୁଜୁଳିଆ ପୋକ) । ଉଲୁକ = ପେପ୍ସ ।
ଅନ୍ତନାଦ – ସ୍ଵସ୍ତିକଯନ୍ତ୍ର ୧୮ ଆଙ୍ଗୁଳି ପରିମିତ ହେବା ବିଧେୟ । ସେମାନଙ୍କର ମୁହଁ ସିଂହ-ବାଘ-ହେଟାବାଘ- ମୁଖ ବସନ୍ତ ଆକୃତି କୀଳକ (କଣ୍ଟା) ଦ୍ଵାରା ଆବଦ୍ଧ, ମୂଳରେ ଅଙ୍କୁଶ ପରି ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ହାଡ଼ରେ ଲାଗିଥିବା ଶଲ୍ୟର ଉତ୍ତରଣ ନିମନ୍ତେ ଏହା ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୁଏ । ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶନ ହିଁ ଅନୁସୃତ ହୋଇ ଏସବୁର ମୁଖ ଚିତ୍ରମାନ ଲିଖୁତ ହୋଇଛି ।
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏତନ୍ତିର୍ଦେଶନମେବ = ଏତତ୍ + ନିର୍ଦେଶନମ୍ + ଏବ ।
ସମାସ – ଅସ୍ଥିଲଗ୍ନସ୍ୟ = ଅଗ୍ନ୍ୟା ଲଗ୍ନ ତସ୍ୟ (୭ମୀ ତତ୍) । ଉଦ୍ଧରଣାର୍ଥମ୍ = ଉଦ୍ଧରଣାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମସ୍ତରାକୃତିଭି, କୀଳକୈ = କରଣେ ୩ୟା । ଅସ୍ଥିଲଗ୍ନସ୍ୟ, ଶଲ୍ୟସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ |
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆବୃତଂ = ଆ + ବୃତ୍ + କ୍ତ । ଅନୁସୃତ୍ୟ = ଅନୁ + ସୃ + ଲ୍ୟାପ୍ ।
TEXT – 12
ଅସ୍ନାଭି ଏତତ୍………………………………………………………………..ଚିତ୍ରିତଂ ଭବତି |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅବଶ୍ୟମ୍ = ନିଶ୍ଚୟ । ସ୍କର୍ଭବ୍ୟ = ସ୍ମରଣଯୋଗ୍ୟ । ଅତ୍ର = ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ।
ଅନୁବାଦ ଆମେ ଏହା ଅବଶ୍ୟ ସ୍ମରଣ କରିବା ଉଚିତ ଯେ ଏସବୁ ଯନ୍ତ୍ରମାନ ସେ ସମୟରେ ଶଲ୍ୟକର୍ମରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଥିଲା । ସେହେତୁ ଏଠାରେ ଆମର କଳ୍ପିତ କିଛି ନାହିଁ । ପ୍ରାପ୍ତ ବିବରଣକୁ ଅନୁସରଣ କରି ଏହି ଲେଖକ ପ୍ରଥମେ ପଶୁପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ମୁଖର ଚିତ୍ରମାନ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ତା’ର ନିମ୍ନଭାଗରେ ସେହି ସେହି ପ୍ରାଣମାନଙ୍କର ହନୁ (ଚିବୁକ)କୁ ଲେଖୁ ତା’ ଉପରେ ବସନ୍ତ ସଦୃଶ କୀଳ ବା କଣ୍ଟା ଲେଖୁଛନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ବିବରଣୀ ଯଥାର୍ଥରୂପରେ ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛି |
= ତତ୍ + ଅଧଃ + ଭାଗେ । ତତ୍ତସ୍ୟ = ତତ୍ + ତଥ୍ୟ । ତଦୁପରି = ତତ୍ + ଉପରି ।
ସମାସ – ତସ୍ୟ ଅଧୋଭାଗେ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ତଦୁପରି = ତଥ୍ୟ ଉପରି (୬୩ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅସ୍ଵାଭି = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଏତାନି, ଯନ୍ତ୍ରାଣି = କଉଁରି ୧ମା । ତଦାନୀନ୍ତନକାଳେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ଅନେନ, ଲେଖକେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମୃଗପକ୍ଷିଣା, ମୁଖସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ହନୁମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ |
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସ୍କର୍ଭବ୍ୟମ୍ = ସ୍କୃ + ତବ୍ୟ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । ଲିଖୁତ୍ବା = ଲିଖ୍ + କ୍ରାଚ୍ । ଲିଖ୍ତମ୍ : ଲିଖ୍ + କ୍ତ ।
TEXT – 13
ଏବଂ ପ୍ଣ୍ଡଡବିତରଣମ୍ନ ……………………………………………………………… ଅଙ୍ଗୀକରଣୀୟଂ ଭବତି |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅର୍ଥଗର୍ଭିତମ୍ = ଅର୍ଥଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟ । ଗ୍ରହଣନ୍ତି = ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ରୁଗ୍ଣସ୍ୟ = ରୋଗୀର । ସୁକରମ୍ = ସହଜ । ଶକ୍ନୋତି = ସମର୍ଥ ହୁଏ ।
ଅନୁବାଦ – ଏହିପରି ସୁଶ୍ରୁତ ବିବରଣୀ ଅତୀବ ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏ ସମସ୍ତ ଯନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କରେ ପ୍ରମୁଖ ଅଂଶ କହିଲେ ସେହି ପ୍ରାଣୀମୁଖ ଯେପରି ବସ୍ତୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ସେହିପରି ହିଁ ଦୃଢ଼ଭାବେ ଏହାଦ୍ଵାରା ମଧ୍ୟ ଶଲ୍ୟଜ୍ଞ ରୋଗୀର ଶରୀରାଙ୍ଗକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ । ତାହାର ଗ୍ରହଣ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ । ତଦ୍ବାରା ହିଁ ଶଲ୍ୟାଦ୍ଧରଣ ସହଜ ହୁଏ । ଏପରି ସୁସ୍ପଷ୍ଟ କର୍ମସାମର୍ଥ୍ୟ ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମ ପରିଶୀଳନଦ୍ଵାରା ସାଧ୍ୟ ହୁଏ ବୋଲି ନିଶ୍ଚୟ ସ୍ଵୀକାରଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ।
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଇତ୍ୟୁକ୍ତ = ଇତି + ଉକ୍ତ । ତନ୍ନାମ = ତତ୍ + ନାମ । ଭବତୀତି ଭବତି + ଇତି ।
ସମାସ – ଅର୍ଥଗର୍ଭିତମ୍ = ଅର୍ଥଣ ଗର୍ଭିତମ୍ (୩ୟା ତତ୍) । ଗ୍ରହଣସାମର୍ଥ୍ୟମ୍ = ଗ୍ରହଣସ୍ୟ ସାମର୍ଥ୍ୟମ୍ (୬୩ ତତ୍) । କର୍ମସାମର୍ଥ୍ୟମ୍ = କର୍ମଶଃ ସାମର୍ଥ୍ୟମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଏତେଷୁ, ସର୍ବେଷୁ, ଯନ୍ତେଷୁ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ରୁଗ୍ଣସ୍ୟ, ଶରୀରସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । କର୍ମଣି ୨ୟା | ତେନ = କରଣେ ୩ୟା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗ୍ରହିତୁମ୍ = ଗ୍ରହ + ତୁମୁନ୍ । ସାଧ୍ୟମ୍ = ସାଧ୍ + ଯତ୍ । କରଣୀୟମ୍ = କୃ + ଅନୀୟ ।
TEXT – 14
ପ୍ତକୃତ ଶପାଣ ………………………………………………… ଉକ୍ତାନି ସନ୍ତି ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କାନିଚିତ୍ = କେତେକ । ଅନୁସୃତ୍ୟ = ଅନୁସରଣ କରି । ବହିଃ = ବାହାରକୁ ।
ଥନୁବାଦ – ସ୍ତ୍ରତ୍କପରେ ଶସ୍ତ୍ରପାନକର କେତେକ ଚିତ୍ର ପରିଣାଲନ କରୁଅନ୍ତ | ଏଗୁଡିକ ପୁଣ୍ଡର ବିବରଣୀକ୍ର ଅନ୍ତପ୍ରଣ କରି ହିଁ ଲେଖାଯାଇଛି । ଏହି ଶସ୍ତ୍ର ମା’ର ଗର୍ଭରୁ ହିଁ ମୃତ ଶିଶୁକୁ ଅତିଶୀଘ୍ର ବାହାରକୁ ଆଣିବାପାଇଁ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହେଉଥିବା ଶସ୍ତ୍ର । କୋଡ଼ିଏ ପ୍ରକାର ଶସ୍ତ୍ର ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କଦ୍ୱାରା କୁହାଯାଇଅଛି ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏତଚ୍ଚ = ଏତତ୍ + ଚ ।
ସମାସ – ସୁଶ୍ରୁତବିବରଣମ୍ = ସୁଶ୍ରୁତସ୍ୟ ବିବରଣମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଶସ୍ତ୍ରମ୍ = କଉଁରି ୧ମା । ବିଂଶତିବିଧାନି, ଶସ୍ତ୍ରାଣି = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଚିତ୍ରାଣି, ସୁଶ୍ରୁତବିବରଣମ୍, ଶଙ୍ଖ, ମୃତଂ, ଶିଶୁମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅତିଶୀଘ୍ରତୟା = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦି ଯୋଗେ ୩ୟା । ସୁଶ୍ରୁତେନ = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଶାସ୍ତ୍ରାଣଂ, ମାତୁଃ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଗର୍ଭେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତୀୟ – ଅନୁସୃତ୍ୟ = ଅନୁ + ସ୍କୃ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଲିଖୁନି = ଲିଖ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ । ସ୍ଥିତମ୍ = ସ୍ଥା + କ୍ତ + ଅମ୍ (ପୁଂ) । ମୃତମ୍ = ମୃ + କ୍ତ + ଅମ୍ (ପୁଂ) । ଆନେତୁମ୍ = ଆ + ନୀ + ତୁମୁନ୍ । ଉକ୍ତାନି = ବଚ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ (କ୍ଲ) ।
TEXT – 15
ବିଶିପାନ ……………………………………………………………………. ରୋନାମା ଟିକିର୍ମା |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅସ୍ଥିନାମ୍ = ହାଡ଼ମାନଙ୍କର । ଅଶ୍ମ = ପଥର । ବ୍ୟାଧ୍ବ = ରୋଗ । ବ୍ରଣ = ଘାଆ ।
ଅନୁବାଦ – ସୁଶ୍ରୁତ କେତେକ ବିଶିଷ୍ଟ ଶସ୍ତ୍ରପ୍ରକର୍ମ (operation) ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଛନ୍ତି । ଯଥା- କ୍ଷାରକର୍ମ (surgery by caustics), fi (cauterisation by heat), 6o (operation on the eyes), igná (operation for urinary calculus) ଇତ୍ୟାଦି । କେତେକ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା ଯାହାକି ପୂର୍ବେ ସୁଶ୍ରୁତ କରୁଥିଲେ
1 ପୁନର୍ବାସାଙ୍ଗରଚନା – ନାକର ସ୍ଵରୂପ ପରିବର୍ତ୍ତନ (ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ସର୍ଜରୀ)
1 ଅଙ୍ଗାସ୍ଥିବିଛେଦନମ୍ – ଅଙ୍ଗ ଏବଂ ଅସ୍ଥି (ହାଡ଼)ର ଶରୀରରୁ ଅପସାରଣ ।
1 ଗୁଳ୍ମନ୍ମୁଳନମ୍ – ଶରୀରରେ ଜାତ ରୋଗଗ୍ରନ୍ଥିମାନଙ୍କର ନିବାରଣ ।
1 ଅନ୍ତ୍ରବୃଦ୍ଧିନିବାରଣମ୍ – କୌଣସି କାରଣରୁ ସ୍ଵସ୍ଥାନରୁ ବାହାରକୁ ଆସିଥିବା ଅଙ୍ଗର ସମୀକରଣ (ହାଣ୍ଡିୟା ଚିକିତ୍ସା) । 1 ମୂତ୍ରାଶୟରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଅଶ୍ମ (ପଥର) ସଦୃଶର ନିବାରଣ, ଗର୍ଭାଶୟରୁ ମୃତଗର୍ଭର ଅପସାରଣ, ଭଗନ୍ଦର ମୂଳ ରୋଗ ପ୍ରଭୃତିର ଚିକିତ୍ସା ଇତ୍ୟାଦି ।
1 ଶଲ୍ୟତନ୍ତ୍ରମ୍ – କଣ୍ଠର ନିମ୍ନଭାଗରେ ଥିବା ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ବ୍ରଣାଦିର ଚିକିତ୍ସା ।
1 ଶଲ୍ୟତନ୍ତ୍ରମ୍ – କଣ୍ଠର ଉପରି ପ୍ରଦେଶରେ ଅର୍ଥାତ୍ କାନ-ଆଖ୍-ନାକ ଓ ମୁଖାଦି ଅବୟବରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ରୋଗର ଚିକିତ୍ସା ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୁନର୍ବାସାଙ୍ଗରଚନା = ପୁନଃ + ନାସା + ଅଙ୍ଗରଚନା । ଅଙ୍ଗାସ୍ଥି ବିଚ୍ଛେଦନମ୍ ଅସ୍ଥିବିଚ୍ଛେଦନମ୍ । ଗୁଳ୍ମନୁଳନମ୍ = ଗୁଳ୍ମ + ଉନ୍ମୁଳନମ୍ । ଇତ୍ୟାଦୟଃ = ଇତି + ଆଦୟଃ । ମୁଖାଦିଷୁ = ମୁଖ + ଆଦିଶୁ। ତନ୍ନାମ = ତତ୍ + ନାମ । କାଶ୍ଚନ = କା + ଚନ । ଯାଶ୍ଚ = ଯଃ + ଚ ।
ରୋଗଗ୍ରନ୍ଥୀନାଂ = ରୋଗାମାଂ ଗ୍ରନ୍ଥୀ ତେଷାମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ସ୍ଵସ୍ଥାନାତ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ସ୍ଥାନମ୍ ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଗର୍ଭାଶୟାତ୍ = ଗର୍ଭସ୍ୟ ଆଶୟଃ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।
ମହାରଣତିଭକ୍ତି – ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ନାସିକାୟା ସ୍ଵରୂପସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଙ୍ଗାନାଂ, ଅସ୍ଥିନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଶରୀରାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ | ଶରୀରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ସ୍ଵସ୍ଥାନାତ୍ = ଯୋଗେ ୫ମୀ । ମୂତ୍ରାଶୟେ ୬ଷ୍ଠୀ । ମୁଖାଦିଷ୍ଣୁ, ଅବୟବେଷୁ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ | ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ଗର୍ଭାଶୟାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । କଣ୍ଠସ୍ୟ
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପରିବର୍ତ୍ତନମ୍ = ପରି + ବୃତ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।
TEXT – 16
ମ୍ନପ୍ରଣାମ୍ୟ ଅନ୍ୟତନଖ୍ୟାହିଁ ……………………………………………………………….. ଅପେବମ ଭବତି |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଦ୍ୟତନ = ଆଜିର । ଖ୍ୟାତିଃ = ପ୍ରସିଦ୍ଧି । ଏତଦର୍ଥମ୍ = ଏଥନିମନ୍ତେ । ସୁନମ୍ୟଚିକିତ୍ସା = କୋମଳ । ଉଦ୍ଧୃତ୍ୟ = ଆଣି | ନିତରାମ୍ = ସର୍ବଦା ।
ଅନୁବାଦ – ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର ଆଜିର ପ୍ରସିଦ୍ଧି ତାଙ୍କର ନାସା ପ୍ରତିରୋପଣ (nose repair) କାର୍ଯ୍ୟ ନିମନ୍ତେ ରହିଛି । ଏଥିପାଇଁ ସେ ସୁନନ୍ୟ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା (plastic surgery) ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ । ଅସ୍ଥି (ହାଡ଼) ଭଳି କଠିନ ଭାଗକୁ ଛାଡ଼ି ଦେହର ଅନ୍ୟ କୋମଳ ଭାଗର ଛେଦନ ଶସ୍ତ୍ରଦ୍ଵାରା କରି ତାହାକୁ ନେଇ ଦେହର ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ସୁନ୍ଦର ରୂପରେ ସ୍ଥାପନକୁ ସୁନନ୍ୟ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସା (plastic surgery) ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଉଦ୍ଧୃତ ଭାଗ ନୂତନ ସ୍ଥାନରେ ଅଙ୍ଗ ଭାବରେ ହିଁ ଯେପରି ରହିପାରିବ ସେପରି ସ୍ଥାପନ ନିମନ୍ତେ ସଦୈବ ଉପାୟ ଅପେକ୍ଷଣୀୟ ହୋଇଛି ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏତଦର୍ଥମ୍ = ଏତତ୍ + ଅର୍ଥମ୍ । ସୁସ୍ଥାପନମେବ = ସୁସ୍ଥାପନମ୍ + ଏବ । ତଦଙ୍ଗୀଭୂୟ = ତତ୍ + ଅଙ୍ଗୀଭୂୟ |
ସମାସ – ମୃଦୁଳଭାଗାନାମ୍ = ମୃଦୁଳ ଭାଗ ତେଷାମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ସ୍ଥାପନାର୍ଥମ୍ = ସ୍ଥାପନାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଦେହସ୍ୟ, ଅନ୍ୟଷା, = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶସ୍ତ୍ରଣ = କରଣେ ୩ୟା । ଦେହସ୍ୟ, ତେଷାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଛେଦନମ୍ ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅନ୍ୟସ୍ମିନ୍, ସ୍ଥାନେ = ଅଧ୍ଵକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆବିଷୃତା = ଆ + ବିସ୍ + କୃ + କ୍ତ । ଛେଦନମ୍ = ଛିଦ୍ + ଲୁଟ୍। କୃତ୍ବା – ଉତ୍ + ଧୃ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉଦ୍ଧୃତମ୍ = ଉତ୍ + ଧୃ + କ୍ତ ।
TEXT – 17
ପ୍ନନପ୍ୟଣତିକିମାଯା ………………………………………………………… ପରିଣତଃ ଆସନ୍ ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଜନନୀ = ମାତା । ନିତମ୍ବ = ଜାନୁପ୍ରଦେଶ ।
ଅନୁବାଦ – ‘ସୁନନ୍ୟଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସାର ଜନନୀ ଭାରତଭୂମି’ । ଏହା ସମସ୍ତେ ହିଁ ସ୍ଵୀକାର କରନ୍ତି । ପୁରୁଷର ବିଶାଳ ନିତମ୍ବ (ଜାନୁ) ପ୍ରଦେଶରୁ ଚର୍ମ ବା ମାଂସ ନେଇ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଥିବା ନାକର ବା ଛିଡ଼ିଯାଇଥବା କାନର ପୂର୍ବପରି ପ୍ରତିଷ୍ଠାପନ ଏକ କଳା । ଏଥିରେ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପାରଙ୍ଗତ ବା ସିଦ୍ଧହସ୍ତ ଥିଲେ ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଇତ୍ୟେତତ୍ = ଇତି + ଏତତ୍ ।
ନିତମ୍ବପ୍ରଦେଶାତ୍ = ନିତମ୍ବସ୍ୟ ପ୍ରଦେଶଃ ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ପ୍ରାଚୀନଭାରତୀୟା ଭାରତୀୟା। (କର୍ମଧାରୟଃ) । ଯଥାପୂର୍ବମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟମ୍ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) ।
ପୁରୁଷସ୍ୟ, ଭଗ୍ନାୟା, ନାସିକାୟା, ଛିନ୍ନସ୍ୟ, କର୍ଣ୍ଣସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ବିଶାଳାତ୍ ନିତମ୍ବପ୍ରଦେଶାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।
ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉଦ୍ଧୃତ୍ୟ = ଉତ୍ + ଧୃ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଛିନ୍ନ = ଛିଦ୍ + କ୍ତ ।
TEXT – 18
ଫଲପ୍ତଦେଶାତ୍ ……………………………………….. ଅର୍ପି କାଫ |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପ୍ରକର୍ମ = operation । ଇଦାନୀମ୍ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ଫାଳପଟଳବିଧାନ = Forehead flap method I ପ୍ରକଟିତମ୍ = ପ୍ରକଟନ ହୋଇଥିଲା । ତଦନନ୍ତରମ୍ = ତାହାପରେ । ଜାତଃ = ହୋଇଥିଲା ।
ଅନୁବାଦ – ଫଳପ୍ରଦେଶରୁ ଚର୍ମ ଆଣି ଛିନ୍ନ ନାସିକା ସ୍ଥାନରେ ତା’ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାପନ କିନ୍ତୁ ତାହାଠାରୁ ମଧ୍ୟ ସାଧାରଣ ପ୍ରକର୍ମ (operation) ଥିଲା । ଏହି ପ୍ରକର୍ମ ଆଧୁନିକ ଶସ୍ତ୍ରଚିକିତ୍ସାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ଯ ଉପଯୁକ୍ତ ହେଉଛି ‘ଫାଳପଟଳବିଧାନ’ ନାମରେ (Forehead flap method) । ଭାରତରେ ୧୭୩୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ହିଁ ଦେଶୀୟ ବୈଦ୍ୟମାନେ ଏହି ପ୍ରକର୍ମ କରୁଥିଲେ । ସେହିବର୍ଷ Gentleman’s Magazine ନାମକ ଇଂରାଜୀ ପତ୍ରିକାରେ ତା’ର ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟ ପ୍ରକଟିତ ହେଲା । ତାହାପରେ ଇଉରୋପ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ସେ ବିଷୟରେ ଅନେକ ପ୍ରସ୍ତର ମଧ୍ଯ ହେଲା । ଯନ୍ତ୍ରକର୍ମ ଶସ୍ତ୍ରକର୍ମରେ ସୁଶ୍ରୁତଙ୍କର
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତତୋଽପି = ତତଃ + ଅପି । ତଦ୍ବିଷୟ = ତତ୍ + ବିଷୟ ।
ଫଳପ୍ରଦେଶାତ୍ = ଫଳସ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ, ତସ୍ମାତ୍ (୬୩ ତତ୍) । ଦେଶୀୟ ବୈଦ୍ୟା = ଦେଶୀୟା ବୈଦ୍ୟା (କର୍ମଧାରୟ) । ୟୁରୋପଦେଶେଷୁ = ୟୁରୋପ ନାମ ଦେଶଃ ତେଷୁ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ତଦ୍ବିଷୟ = ତଥ୍ୟ ବିଷୟ, ତସ୍ମିନ୍ (୬୩ ତତ୍) ।
= ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଛିନ୍ନାୟା, ନାସିକାୟା, ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ | ଭାରତେ, ସ୍ଥାନେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ତସ୍ମିନ୍, ବର୍ଷେ, ଆଙ୍ଗ୍ଲପତ୍ରିକାୟାଂ, ୟୁରୋପଦେଶେଷୁ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ ।
