Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Optional Odia Solutions Chapter 3 ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି Textbook Exercise Questions and Answers.
+2 2nd Year Odia Optional Chapter 3 ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି Question Answer
(କ) ବିକଳ୍ପ ସହ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ।
(ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।)
Question ୧।
ନାରୀମରା ନୀତିକି କିଏ ଦୀକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି ?
(କ) କନ୍ଦର୍ପ
(ଖ) ରାମ
(ଗ) କୃଷ୍ଣ
(ଘ) ଚନ୍ଦ୍ରସେଣା
ଉ –
(ଗ) କୃଷ୍ଣ
Question ୨।
ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା କାହାର ଗତି ନାହିଁ ?
(କ) ତାରା
(ଖ) ଗ୍ରହ
(ଗ) କୁମୁଦ
(ଘ) ଚକୋର
ଉ –
(ଘ) ଚକୋର
Question ୩ ।
କାହା ବିନା ମୀନ ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ ?
(କ) ବନ
(ଖ) ଧୀବର
(ଗ) ବଣ
(ଘ) ଚାତକ
ଉ –
(କ) ବନ
Question ୪ ।
ଦାସୀକୁ ନାଗରମଣି କେଉଁଠିକୁ ନିକ୍ଷେପ କଲେ ?
(କ) ନଦୀ ଭିତରକୁ
(ଖ) ସାଗର ଗଭକୁ
(ଗ) କାମସିନ୍ଧୁ ପାଣିକୁ
(ଘ) କୂପ ମଧ୍ୟକୁ
ଉ –
(ଗ) କାମସିନ୍ଧୁ ପାଣିକୁ
Question ୫ ।
ରାଧାଙ୍କ ହୃଦୟକୁ ନିରବଧୂ କିଏ ଦହିବ ?
(କ) ସୂର୍ଯ୍ୟ
(ଖ) ଅଗ୍ନି
(ଗ) କାମଦେବ
(ଘ) କୃଷ୍ଣ
ଉ –
(ଗ) କାମଦେବ
Question ୬ |
କୋଟି ନାଗର ଘାତ କାହା ସହିତ ତୁଳନୀୟ ନୁହେଁ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି ?
(କ) ପ୍ରେମ
(ଖ) ବିରହ
(ଗ) ଶତ୍ରୁତା
(ଘ) ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା
ଉ –
(ଖ) ବିରହ
Question ୭ ।
କୁମୁଦିନୀ ବିନା କାହାର ବାଧା ହୋଇନଥାଏ ?
(କ) ସୂର୍ଯ୍ୟ
(ଖ) ଆକାଶ
(ଗ) ସରସୀ
(ଘ) ବିଧୁ
ଉ –
(ଘ) ବିଧୁ
Question ୮ ।
କାଳୀ ହେଲେ ବି ଶଶୀ କାହା ପ୍ରତି ଆଦର ତ୍ୟାଗ କରିପାରେ ନାହିଁ ?
(କ) ଆକାଶ
(ଖ) ତା୍ରକା
(ଗ) ସାଗର
(ଘ) ନିଶି
ଉ –
(ଘ) ନିଶି
Question ୯।
କୃଷ୍ଣ ହେଳାକଲେ ରାଧାଙ୍କ କି ଭେଳା ବୁଡ଼ିଯାଉଛି ?
(କ) ପ୍ରୀତିଭେଳା
(ଖ) ଶାନ୍ତିଭେଳା
(ଗ) କାମଭେଳା
(ଘ) ଜୀବନଭେଳା
ଉ –
(କ) ପ୍ରୀତିଭେଳା
Question ୧୦ ।
ପୁରନ୍ଦର କିଏ ?
(କ) ଚନ୍ଦ୍ର
(ଖ) ଇନ୍ଦ୍ର
(ଗ) ଯମ
(ଘ) ବରୁଣ
ଉ –
(ଖ) ଇନ୍ଦ୍ର
Question ୧୧ ।
କାହା ତାପରେ ପ୍ରେମକୃଷି ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ ?
(କ) ବୈଶାଖ
(ଖ) ଜ୍ୟେଷ୍ଠ
(ଗ) ଅଗ୍ନି
(ଘ) ସୂର୍ଯ୍ୟ
ଉ –
(ଖ) ଜ୍ୟେଷ୍ଠ
Question ୧୨ ।
ରାଧା କୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରୁ କି ମନ୍ତ୍ର ମାଗିବାପାଇଁ ଦୂତୀକୁ କହିଛନ୍ତି ?
(କ) ପ୍ରୀତି ମନ୍ତ୍ର
(ଖ) ବଶୀକରଣ ମନ୍ତ୍ର
(ଗ) ପ୍ରେମ ଛଡ଼େଇବା ମନ୍ତ୍ର
(ଘ) ସମ୍ମୋହନ ମନ୍ତ୍ର
ଉ –
(ଗ) ପ୍ରେମ ଛଡ଼େଇବା ମନ୍ତ୍ର
(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
Question ୧ ।
ରାଧା ଦୂତୀର କର ଧରି କ’ଣ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ ତାଙ୍କର ପ୍ରାଣନାଶର କାରଣ ହେବ ବୋଲି ଶ୍ରୀରାଧା ଦୂତିକାର କର ଧରି ଜିଜ୍ଞାସା କରିଛନ୍ତି ।
Question ୨ ।
ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁଙ୍କୃ କ’ଣ କହିବାପାଇଁ ରାଧା କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
ନାରୀମରା ରୀତିତୁ ଦୀକ୍ଷା ନେଇଛନ୍ତି ବୋଲି ରାଧା ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦୋଷାରୋପ କରି ଦୂତୀଦ୍ୱାରା ସନ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି ।
Question ୩।
କାହାକୁ କିଣିଥେଲେ ବିନାଶ କରାଯାଏ ନାହିଁ ?
ଉ –
ସେବକୀକୁ କିଣିଥିଲେ ବିନାଶ କରାଯାଏ ନାହିଁ ।
Question ୪ ।
କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶ୍ରୀଚରଣରେ ରାଧା କ’ଣ ବିକିଛନ୍ତି ?
ଉ –
କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶ୍ରୀଚରଣରେ ଶ୍ରୀରାଧା ତାଙ୍କର ତନୁ-ମନକୁ ସମର୍ପଣ କରିଦେଇଛନ୍ତି ବୋଲି ଦୂତୀ ଆଗରେ
Question ୫ ।
କାହା ବିନା ଚକୋରର ଅନ୍ୟଗତି ନାହିଁ ?
ଉ –
ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋରର ଅନ୍ୟ ଗତି ନାହିଁ ।
Question ୬।
କାମସିନ୍ଧୁ ପାଣିକି କିଏ କାହାକୁ ପକାଇଦେଲେ ?
ଉ –
କୃଷ୍ଣପ୍ରାଣଗତା ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କାମସିନ୍ଧୁ ପାଣିକୁ ପକାଇଦେଲେ ବୋଲି ସେ ଖେଦୋକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୭ ।
ବିଦେହ-ପଥର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
ଉ –
ବିଦେହ-ପଥର ଅର୍ଥ ମରଣର ବାଟ ଅର୍ଥାତ୍ ମୃତ୍ୟୁ ପଥରେ ଯାତ୍ରା ।
Question ୮ ।
କୃଷ୍ଣଙ୍କର କେଉଁ ରୀତି ଭାଙ୍ଗିବ ବୋଲି ରାଧା ଦୂତୀକୁ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ପ୍ରେମଲୋଭରୀତି ଭାଙ୍ଗିବାପାଇଁ ଶ୍ରୀରାଧା ଦୂତୀକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି ।
Question ୯।
ରାଧାଙ୍କର ସବୁ ପୁଣ୍ୟ କେମିତି ଜାଗିବ ?
ଉ –
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପଦଧୂଳି ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲେ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ସବୁପୁଣ୍ୟ ଜାଣିବ ବୋଲି ସେ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୧୦ ।
ବିରହକୁ କ’ଣ ତୁଳ ନୁହେଁ ?
ଉ –
ବିରହକୁ କୋଟିଏ ନାଗସର୍ପର ଦଂଶନ ସହ ତୁଳନା ନୁହେଁ ବୋଲି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କହୁଥିଲେ ।
Question ୧୧ ।
ରାଧାଙ୍କ ପ୍ରୀତିଭେଳା କାହିଁକି ବୁଡ଼ିଯାଉଛି ?
ଉ –
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅବହେଳା ପାଇଁ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ପ୍ରୀତିଭେଳା ବୁଡ଼ିଯାଉଛି ବୋଲି ସେ ଦୂତୀକୁ କହିଛନ୍ତି ।
Question ୧୨ ।
ରାଧାଙ୍କୁ କ’ଣ ଜାଳି ଦେଉଛି ବୋଲି ସେ ଦୂତୀକୁ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ପ୍ରେମବୀଜର ଅଙ୍କୁରକୁ କାମଦେବ ଜାଳି ଦେଉଛନ୍ତି ବୋଲି ସେ ଦୂତୀ ସମ୍ମୁଖରେ ସ୍ଵମତ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୧୩ ।
ବତାସକୁ କାହା ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ?
ଉ –
ବତାସକୁ ଦୁର୍ଯୋଗ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ।
Question ୧୪ ।
ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ତାପରେ କ’ଣ ରହିବ ନାହିଁ ?
ଉ –
ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ମାସର ଉତ୍ତାପରେ ପ୍ରେମରୂପକ କୃଷି ଜଳିଯିବ ବୋଲି ରାଧା ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୧୫ ।
କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ କେଉଁ ମନ୍ତ୍ର ମାଗିବାପାଇଁ ରାଧା ଦୂତୀକୁ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ପ୍ରେମଛଡ଼ା ମନ୍ତ୍ର ମାଗିବାପାଇଁ ଶ୍ରୀରାଧା ଦୂତୀକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି ।
(ଗ) କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ତରମୂଳକ ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକ ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ।)
Question ୧।
‘ଅବଧୂ କଲେ ଅରଜିବେ କେଉଁ ନିଧ୍ୱ’ – ର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି ବୈଷ୍ଣବ କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କିଣିଥିବା ଦାସୀତୁଲ୍ୟ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କୁ ବିନାଶ କରି ଅବିଧ୍କୁ ଆଚରଣ କଲେ କେଉଁ ସମ୍ପଦ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବେ ବୋଲି ଶ୍ରୀରାଧା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦୂତୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଜିଜ୍ଞାସା କରିଛନ୍ତି ।
Question ୨।
କେଉଁ କାରଣରୁ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅଗୁଗ୍ରହ ରାଧାଙ୍କ କପାଳ ଲିହିତ ବୋଲି ସେ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ପ୍ରିୟତମ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶ୍ରୀଚରଣରେ ତନୁମନ ସମର୍ପଣ କରି ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ଅନୁଗ୍ରହ ପ୍ରାପ୍ତ ନହେବା ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ କପାଳ ଲିହିତ ବୋଲି ସେ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୩ ।
ଅବଳା ମାତ୍ରକେ କେଉଁ ଦାଉ ସହିପାରିବେ ନାହିଁ ?
ଉ –
ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର କୃତ “ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବିଙ୍କ ସ୍ୱରଚିତ ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାନୁଯାୟୀ ଶ୍ରୀରାଧା ସାଧାରଣ ଅବଳା ହୋଇ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବିଚ୍ଛେଦରେ କନ୍ଦର୍ପର ଦାଉସହି ପାରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୪ ।
ବିଦେହ ପଥ ସଙ୍ଖାଳି କିଏ ହେବ ବୋଲି ରାଧା କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ବିରଚିତ ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏଠାରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରାଣଧନ ସ୍ଵରୂପ ଶ୍ରୀରାଧା ତାଙ୍କର ବିଚ୍ଛେଦରେ ବିଦେହ-ପଥ ଅବଲମ୍ବନ କରିବେ ବା ଦେହତ୍ୟାଗ କରିବେ ବୋଲି ଦୂତୀ ହାତରେ ସନ୍ଦେଶ ପଠାଇଛନ୍ତି ।
Question ୫ ।
ସ୍ନେହ ପରାଧୀନ ହେଲେ ଗୁଣଗ୍ରାହୀଙ୍କର କ’ଣ ହେବ ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ବିରଚିତ ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ‘‘ସ୍ନେହ ପରାଧୀନ” ହେଲେ ଗୁଣଗ୍ରାହୀଙ୍କର କଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧିପାଇ ପ୍ରାଣନାଶର କାରଣ ହୁଏ ଅଥବା ସେ ଦୁଃଖରୂପକ ପଙ୍କରେ ସଢ଼ି ରହିଥା’ନ୍ତି ବୋଲି ଶ୍ରୀରାଧା ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୬।
କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପାଦଧୂଳି ପାଇଲେ ରାଧାଙ୍କର କ’ଣ ହେବ ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ବିରଚିତ ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପଦଧୂଳି ପ୍ରାପ୍ତହେଲେ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ସମସ୍ତ ପୁଣ୍ୟଫଳ ଜାଗିଉଠିବ ବୋଲି ସେ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୭ ।
କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଯଶ କେମିତି ରହିବ ବୋଲି ରାଧା କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ବିରଚିତ ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଶ୍ରୀରାଧା ନିଜକୁ ଅଭାଗିନୀ କହି ତାଙ୍କର ସହାୟତା କଲେ
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ସମସ୍ତ ଯଶ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୮ |
କୋଟି ନାଗର ଘାତ କାହା ସହିତ ତୁଳନୀୟ ନୁହେଁ ଏବଂ ଏକଥା କିଏ କହିଥିଲେ ?
ଉ –
‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ବିରଚିତ ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାନୁଯାୟୀ କୋଟିଏ ନାଗର ବଂଶନଜନିତ ଜ୍ବାଳା ବିରହ ସହିତ ତୁଳନୀୟ ବୋଲି ଏକଦା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କହିଥିଲେ ଯାହା ଶ୍ରୀରାଧା ରୋମନ୍ଥନ କରୁଥିଲେ ।
Question ୯ |
କାଳୀ ହେଲେହେଁ କାହାର ଆଦର କିଏ ତ୍ୟାଗ କରେ ନାହିଁ ?
ଉ –
‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ନିଶି କାଳୀ ହେଲେହେଁ ଶଶୀ ତାହାର ଆଦର ତ୍ୟାଗ କରେନାହିଁ ବୋଲି ଶ୍ରୀରାଧା ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୧୦ ।
କୃଷ୍ଣ ହେଳା କରିବା ଯୋଗୁଁ ରାଧାଙ୍କର କ’ଣ ବୁଡ଼ିଯାଉଛି ଏବଂ କାହିଁକି ?
ଉ –
‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅବହେଳାରୁ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ପ୍ରୀତିରୂପକ ଭେଳା ବୁଡ଼ିଯାଉଛି । କାରଣ କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ ବିହୁନରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରାଣ କଣ୍ଠାଗ୍ରତ ହୋଇଯାଇଛି ।
Question ୧୧ ।
କେଉଁ ବୀଜ ଅଙ୍କୁରିତ ହୋଇଛି ଏବଂ ତାହା କିଏ ବୁଣିଥିଲେ ?
ଉ –
‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରେମବୀଜ ଅଙ୍କୁରିତ ହୋଇଅଛି ଓ ତାହା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବୁଣିଥିଲେ ।
Question ୧୨ ।
ପ୍ରୀତି ପୁରନ୍ଦର ବୋଲି ରାଧା କାହାକୁ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏଠାରେ ଶ୍ରୀରାଧା ପ୍ରୀତି ପୁରୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question ୧୩ ।
କିଏ ଉଦେ ହେଲା ପରେ ମଧ୍ୟ କ’ଣ ବୃଷ୍ଟି ହେଲାନାହିଁ ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଘନଶ୍ୟାମ ବା କଳାମେଘ ଉଦୟହେଲା ପରେ ମଧ୍ୟ ରସ ବା ଜଳ ସୃଷ୍ଟି ନହେବା ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଘନଶ୍ୟାମ ବା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ପ୍ରେମରୂପକ ରସ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ପାରିନାହିଁ ।
Question ୧୪ ।
କି ଗତି ନ ହେଲେ ଘନ ରସ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ
ଉ –
‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଶଉରି-ଗତି ନହେଲେ ଘନରସ ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ବୋଲି କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
Question ୧୫ ।
ରାଧା ଶ୍ରୀଛାମୁଙ୍କଠାରୁ କ’ଣ ମାଗିବାପାଇଁ ଦୂତୀକୁ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ। ଶ୍ରୀରାଧା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶ୍ରୀଛାମୁରୁ ବିଦାୟ ଓ ପଦଧୂଳି ମାଗିବାପାଇଁ ଦୂତୀକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି ।
(ଘ) ଉତ୍ତରମୂଳକ ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(ଲେଖା ଓ ଲେଖକ ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ।)
Question ୧।
କିଣିଥିଲେ ବିନାଶନ୍ତେ କେହି ସେବକୀ ? ରାଧା କାହିଁକି ଏ କଥା କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଶ୍ରୀରାଧା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶ୍ରୀଚରଣରେ ନିଜର ତନୁ ମନ ବିକିଦେଇଛନ୍ତି ଓ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ମଧ୍ୟ ପ୍ରୀତିରତ୍ନ ପ୍ରଦାନ କରି ତାଙ୍କୁ କିଣି ନେଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଉଦାସୀନତାରେ ଶ୍ରୀରାଧା କଣ୍ଠାଗତପ୍ରାଣା ହୋଇ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଉପଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଏହିପରି ମନ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୨ ।
ଦାସୀକି ପକାଇଦେଲେ କାମସିନ୍ଧୁ ପାଣିକି – କିଏ କାହାକୁ କେଉଁ ଅର୍ଥରେ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କବିଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁଯାୟୀ କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ ବିରହିଣୀ ଶ୍ରୀରାଧା ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋର ଓ ଜଳ ବିନା ମାଛ ପରି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବିଚ୍ଛେଦରେ ଯନ୍ତ୍ରଣାଜର୍ଜରିତା ହୋଇ ଉଠିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାକୁ କାମ ବା କନ୍ଦର୍ପରୂପକ ସମୁଦ୍ର ପାଣିରେ ଭସାଇ ଦେଇଛନ୍ତି ବୋଲି ସେ ଦୂତୀ ଆଗରେ ନିଜ ହୃଦୟର ବ୍ୟଥାକୁ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୩ ।
“ ଅବଳା ମାତ୍ରକେ ଏତେ ଦାଉ ସହିବ? – କେଉଁ ଦାଉ କଥା କିଏ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋରୀ ପରି ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜର୍ଜରିତା ହୋଇଉଠିଛନ୍ତି । କନ୍ଦର୍ପରୂପକ ଅଗ୍ନି ତାଙ୍କର ହୃଦୟକୁ ନିରନ୍ତର ଦଗ୍ଧୀଭୂତ କରିଦେଉଛି । ସେ ସାମାନ୍ୟ ଅବଳା ମାତ୍ର । କନ୍ଦର୍ପର ଦାଉକୁ ସହ୍ୟ କରିବା ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁରୂହ ବୋଲି ସେ ଦୂତୀ ଆଗରେ ନିଜର ମନକଥା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୪ ।
‘ବିଦେହ-ପଥ ସଙ୍ଖାଳି ପ୍ରାଣଧନ ହୋଇବ’ – ଏହାର ଅର୍ଥ ବୁଝାଇ ଦିଅ ।
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ବିଦେହ ପଥ କହିଲେ ଦୁଇଟି ଅର୍ଥକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ପ୍ରଥମେ ବିଦେହ ଦେହତୀତ ବା ମୃତ୍ୟୁକୁ ବୁଝାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ବିଦେହ କନ୍ଦର୍ପ ବା କାମଦେବଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ-ବିଧୁରା ଶ୍ରୀରାଧା ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ଦେହତ୍ୟାଗ କରିଦେବେ । ଦ୍ଵିତୀୟରେ ବିଦେହପଥ ବା କନ୍ଦର୍ପର ମାର୍ଗରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କୁ ସହସଙ୍ଖାଳି ରୂପେ ବାଟ କଢ଼ାଇନେବେ । ଶ୍ରୀରାଧା ନିଜ ମନର ଏହି ନିଭୃତ କଥାକୁ ଦୂତୀ ନିକଟରେ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୫ ।
କୃଷ୍ଣଙ୍କର ପ୍ରେମଲୋଭ ରୀତି ନ ଭାଙ୍ଗିଲେ କ’ଣ ହେବ ବୋଲି ରାଧା କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ ବିରହିଣୀ ଶ୍ରୀରାଧା ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ଜଳ ବିନା ମାଛ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋର ପରି କଣ୍ଠାଗତପ୍ରାଣା । ନିଜେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜର୍ଜରିତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ସେ ଆରାଧ୍ୟ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଶୁଭାନୁକାମୀ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ପ୍ରେମରେ ଏପରି ଯନ୍ତ୍ରଣାସିକ୍ତ ନହେବାପାଇଁ ସେ ଦୂତୀକୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରେମଲୋଭ ରୀତି ଭାଙ୍ଗିବାପାଇଁ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ରାଧାଙ୍କ ପରି ପ୍ରେମରେ ଭୂତଗ୍ରସ୍ତ ବା ଉନ୍ମାଦଗ୍ରସ୍ତ ହେବାକୁ ସେ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।
ହେବାକୁ ସେ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।
Question ୬।
ଅଭାଗିନୀକୁ ତାରିଲେ ଯଶ ସିନା ଦିଶିବ – ଏଠାରେ କି ପ୍ରକାର ତାରିବାପାଇଁ ରାଧା କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ କହିଛନ୍ତି ।
ଉ –
‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ସ୍ବରଚିତ ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏଠାରେ କୃଷ୍ଣପ୍ରେମରେ ବିଧୁରା ଶ୍ରୀରାଧା ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ସାନ୍ନିଧ୍ୟ ଲାଭରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇ ନୈରାଶରେ ତାଙ୍କ ପାଖରୁ ବିଦାୟକାଳୀନ ନିବେଦନ ଜଣାଇଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଶ୍ରୀଚରଣରୁ ବିଦାୟ ସହ ଶ୍ରୀରାଧା ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ପଦଧୂଳି କାମନା କରିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପାଦଧୂଳି ବ୍ରହ୍ମା, ଶିବଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟ । ଶ୍ରୀରାଧା ସେହି ଦେବତା ବାଞ୍ଛିତ ପଦରଜ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲେ ସମସ୍ତ ପୁଣ୍ୟ ତାଙ୍କର ଉଜ୍ଜୀବିତ ହୋଇଉଠିବା । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ପଦରଜ ପ୍ରଦାନକରି ତାଙ୍କୁ ଭବସାଗରରୁ ଉଦ୍ଧାର କଲେ ତାଙ୍କର ଯଶ ଅମ୍ଳାନ ରହିବ ବୋଲି ଶ୍ରୀରାଧା ଦୂତୀ ସମ୍ମୁଖରେ ନିଜ ଅନ୍ତରର ଅଭିପ୍ରାୟକୁ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୭ |
ଘନରସ ଆଶା କରି ଏତେ କାଳ ଜୀଇଛି – ଏଠାରେ କି ପ୍ରକାର ଘନରସ ସମ୍ପର୍କରେ କୁହାଯାଇଛି ?
ଉ –
‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏଠାରେ ଶ୍ରୀରାଧା ଓ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରେମରୁପକ ବୀଜର ଅଙ୍କୁରୋଗଦ୍ମ ହୋଇଉଠିଥିଲ । ସେହି ଅଙ୍କୁରଟି କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ ରୂପକ ଘନରସକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଛି ବୋଲି ଶ୍ରୀରାଧା ଦୂତୀ ସମ୍ମୁଖରେ ନିଜର ଆନ୍ତରିକ ଅଭିପ୍ରାୟକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୮।
‘ପିପାସୀ-ଚାତକୀ ଚିତ୍ତ ଚିନ୍ତା ଚିତା ଦହିଲା’ ଏହାର ଅର୍ଥ ବୁଝାଇଦିଅ ।
ଉ –
‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ-ବିରହିଣୀ ଶ୍ରୀରାଧା ଚାତକିନୀ ପରି ଘନଶ୍ୟାମ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରେମରସ ରୂପକ ଜଳକୁ ଅପେକ୍ଷାମାଣା । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଘନଶ୍ୟାମ ବା କଳାମେଘ ପରି ତାଙ୍କ ଜୀବନ ଆକାଶରେ ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ପ୍ରେମରୂପକ ଜଳ ବର୍ଷା କଲେନାହିଁ । ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ଦୁର୍ଯୋଗ ରୂପୀ ବତାସରେ ସେ ଦୂରେଇ ଗଲେ । ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ଚକୋରୀ ପରି କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ ତୃଷ୍ଣାତୁରା ହୃଦୟକୁ ଚିନ୍ତାରୂପକ ଅଗ୍ନି ଦଗ୍ଧୀଭୂତ କରିଦେଇଛି ବୋଲି ସେ ଦୂତୀ ନିକଟରେ ଖେଦୋକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।
Question ୯ ।
ଆଉ ମାନଙ୍କୁ କରିବେ ନାହିଁ ମୋଠା ରୀତିକି – କିଏ କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କାହା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କହିଛନ୍ତି ?
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ-ବିରହିଣୀ ଶ୍ରୀରାଧା ପ୍ରିୟତମ ବିଚ୍ଛେଦରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜର୍ଜରିତ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କର ସରଳ ପ୍ରେମ ବିଶ୍ଵାସରେ ବିଷ ଭରି ଦେଉଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ପ୍ରତି ସେ ଯେପରି ପ୍ରତାରଣା କଲେ ଅନ୍ୟ କାହାରିକୁ ସେଭଳି ପ୍ରତାରିତା ନକରିବାପାଇଁ ସେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କହିଛନ୍ତି । କାରଣ ପ୍ରତାରଣା ପ୍ରେମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହାନି କରେ ।
Question ୧୦ ।
‘ଦୂତି ଗୋ, ଏ ଜାତି ରୀତି ପୋଡ଼ୁ ପୋଡ଼ୁ ପ୍ରୀତିର’ – ଏହାର ଅର୍ଥ ବୁଝାଇଦିଅ ।
ଉ –
“ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ ବିରହିଣୀ ଶ୍ରୀରାଧା ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ନାମକୁ ବାରମ୍ବାର ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ସେ ଅଚେତନ ହୋଇ ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ଏହି ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାରେ ଭକ୍ତକବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ବିଚଳିତ ହୋଇ ପ୍ରେମର ଏହି ନିଷ୍ଠୁର ରୀତିକୁ ଧ୍ୟାର କରିଛନ୍ତି ।
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ । ୧୫୦ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
Question ୧ ।
ପଠିତ ଛାନ୍ଦ ଅନୁସରଣରେ ରାଧାଙ୍କର ହୃଦୟାବେଗର ସ୍ଵରୂପ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତାଟିକୁ ଭିଭିକରି କୃଷ୍ଣ-ପ୍ରେମ-ବିଧୁରା ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ହୃଦୟାନୁଭୂତିକୁ ଆକଳନ କର ।
ଉ –
ଆଲୋଚ୍ୟ “ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର କାବ୍ୟ କବିତାମାନ ରଚନା କରିଯାଇଛନ୍ତି । ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ରାଧାକୃଷ୍ଣ ପ୍ରେମ ସମ୍ପର୍କିତ ରଚନାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ରସପୂର୍ଣ୍ଣ କାବ୍ୟ । କବି ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରେମଲୀଳାକୁ ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମ ଭାବରେ ଚିତ୍ରିଣ କରିଯାଇଛନ୍ତି । ‘ଚିନ୍ତାମଣି’ କହିଲେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏଠାରେ ବିଦଗ୍ଧ ନାୟକ । ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ପ୍ରେମରେ କୃଷ୍ଣ ବିଦଗ୍ଧ ପ୍ରେମିକ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି ।
ଅନୁରୂପ ଭାବରେ ଶ୍ରୀରାଧା ମଧ୍ଯ କୃଷ୍ଣ-ପ୍ରେମ ବିଧୁରା ବିଦଗ୍ଧ ନାୟିକା । ସମ୍ପର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ସେ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ନିଜର ତନୁ-ମନ ସମର୍ପଣ କରିଦେଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦାସୀନା । ତାଙ୍କର ଅନୁଗ୍ରହ ଟିକିଏ ପାଇବା ଶ୍ରୀରାଧା. ନିଜର କପାଳ ବା ଭାଗ୍ୟ ଉପରେ ଛାଡ଼ି ଦେଇଛନ୍ତି । ନିଜ ହୃଦୟର ଭାବାବେଗକୁ ସେ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ସଖୀ ଦୂତିକା ପାଖରେ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ରାଧାଙ୍କର ହୃଦୟର ଏହି ଭାବର ଆବେଗକୁ କବି ଅତି ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି –
“ଶ୍ରୀଚରଣେ ଦେହ ପ୍ରାଣ ବିକିଅଛି ମୁହଁତ ।
ତାଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହ ସିନା ମୋ କପାଳ ଲିହିତ ।
ଦୂତି ଗୋ, ଧନକୁ କହ ଆନ ଗତି ନାହିଁ ତ ।”
ଶ୍ରୀରାଧା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ଶ୍ରୀଚରଣରେ ଦେହ-ପ୍ରାଣ ସସର୍ପଣ କରିଦେଇଛନ୍ତି । ନିଜର ନିଜସ୍ଵ ଯାହା ତାହା ସେ ଅନାବିଳ ହୃଦୟରେ ପ୍ରେମାସ୍କଦଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରି ତାଙ୍କର ତାଙ୍କର ଅନୁଗ୍ରହ ପାଇବା ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ଆୟତ୍ତରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ତାକୁ ସେ ନିଜର କପାଳ ବା ଭାଗ୍ୟ ଉପରେ ଛାଡିଦେଇଛନ୍ତି ।
ଜଳ ବିନା ମାଛ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋର ପରି, କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିହୁନରେ ସେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜର୍ଜରିତ । ନିଜ ହୃଦୟର ବ୍ୟଥାକୁ ସେ ପ୍ରିୟ ଦୂତିକା ନିକଟରେ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି –
“ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋରକୁ ଆନ ଗତି ନାହିଁ କି ।
ବନ ବିନା ମୀନ ଦିନ ନେବ ପୁଣି କାହିଁକି ?”
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିନା ତାଙ୍କର ଜୀବନଧାରଣ ଅସମ୍ଭବ । ସେ ହୁଏତ ବିଦେହ-ପଥର ଯାତ୍ରୀ ହୋଇପାରନ୍ତି । କୃଷ୍ଣ ପ୍ରେମ ବ୍ୟତୀତ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଦେହଧାରଣ ଅସମ୍ଭବ । ଏଥିପାଇଁ ସେ କାହାରିକୁ ଦୋଷାରୋପ ନକରି ବିଧାତା! ବା ଭାଗ୍ୟକୁ ଦୋଷ ଦେଇ କହିଛନ୍ତି – “କାହାକୁ କି ହେବ କହି ସବୁ କଲା ଦଇବ ।’’
କୃଷ୍ଣପ୍ରେମରେ ସେ ଉନ୍ମାଦିନୀ । ଜଗତ ତାଙ୍କୁ କୃଷ୍ଣମୟ ଦିଶୁଛି । ନିଜର ବିରହ-ଯନ୍ତ୍ରଣା ପାଇଁ ସେ ଯେତେ ଚିନ୍ତା ନକରନ୍ତି ଅନୁରୂପ ଭାବରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦ ଯନ୍ତ୍ରଣା ନେଇ ସେ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପ୍ରେମରେ କୃଷ୍ଣ ହୁଏତ ସମଦଶା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିବେ – ଏହି ଆଶଙ୍କାରେ ସେ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ପ୍ରେମଲୋଭରୀତି ଭାଙ୍ଗିବାକୁ ଦୂତୀକୁ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି –
“ଦୂତି ଗୋ କୃଷ୍ଣର ପ୍ରେମଲୋଭ ରୀତି ଭାଙ୍ଗିବ ।
ନୋହିଲେ ମୋହରି ପରା ପ୍ରେମଭୂତ ଲାଗିବ ।’’
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏକଦା କହୁଥିଲେ ବିରହ କୋଟିଏ ନାଗସାପର ଦଂଶନଠାରୁ ମଧ୍ୟ ଆହୁରି ଯନ୍ତ୍ରଣାଦାୟକ । ମାତ୍ର ସେ ଏବେ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କୁ ବିରହ-ଅନଳରେ ଛଟପଟ କରୁଛନ୍ତି । ପ୍ରିୟତମ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପ୍ରେମବୀଜର ଅଙ୍କୁରୋଦ୍ଗମ ହୋଇଛି କୃଷ୍ଣପ୍ରେମୋଦକ ବିନା ତାହା ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ । ଘନଶ୍ୟାମ ଗୁଣେ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସେ ପାଇଥିଲେ ମାତ୍ର ତାଙ୍କର ପ୍ରେମରସ ବିନା ପ୍ରେମକୃଷ୍ଣ ଜ୍ୟେଷ୍ଠମାସର ଉତ୍ତାପ ସମ ଦଗ୍ଧୀଭୂତ ହେଉଛି । ଦୁର୍ଯୋଗରୂପୀ ବତାସ ଘନଶ୍ୟାମ ରୂପୀ ମେଘକୁ ବହୁତ ଦୂରକୁ ନେଇଯାଇଛି ।
ତେଣୁ ସେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ପାଇବା ଆଶା ତ୍ୟାଗକରି ତାଙ୍କଠାରୁ ବିଦାୟ ଓ ପଦରଜର ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଛନ୍ତି । ଦେବତା ବାଞ୍ଛିତ କୃଷ୍ଣ-ପଦରଜ ବ୍ରହ୍ମା, ଶିବଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ଦୁର୍ଲଭ । କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ନ ପାଇଲେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ପଦଧୂଳି ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲେ ରାଧା ତୃଷ୍ଣାତୁରା ଚାତକୀ ପରି ଅପେକ୍ଷାମାଣା ଥିଲେ । ଦୁର୍ଯୋଗ ବତାସରେ ସେହି ଘନଶ୍ୟାମ ଦୂରେଇଯିବାରୁ ତାଙ୍କର ‘‘ପିଶାଚୀ – ଚାତକୀ ଚିତ୍ତ ଚିନ୍ତା ଚିତା ଦହିଲା’ ବୋଲି କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ ଚାତକୀ ପରି ତାଙ୍କର ତୃଷ୍ଣାତୁରା ହୃଦୟ ଚିନ୍ତାରୂପକ ଚିତା ବା ଅଗ୍ନିରେ ଦଗ୍ଧୀଭୂତ ହେଉଛି । ପ୍ରେମର ଗୋଲାପ ତୋଳୁ ତୋଳୁ ସେ କଣ୍ଟକରେ କ୍ଷତାକ୍ତ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ମିଳନରେ ହୃଦୟର ଯେଉଁ ପୁଲକ ଥିଲା ବିଚ୍ଛେଦରେ ସେ ଏବେ ସହସ୍ର ନାଗସାପ ଭଳି ତାଙ୍କୁ ଦଂଶନ କରୁଛି ।
ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ପ୍ରିୟତମ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ହୃଦୟକୁ ପଥର ପରି ଟାଣ କରିଦେଇ ତାଙ୍କ କଥା ଥରୁଟିଏ ମଧ୍ୟ ସ୍ମୃତିପଥରେ ଆଣୁ ନାହାନ୍ତି । କୃଷ୍ଣ କେଉଁ ମନ୍ତ୍ର ବଳରେ ଏଭଳି ଉଦାସୀନ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀରାଧା ସେହି ପ୍ରେମଛଡ଼ା ମନ୍ତ୍ର ପାଇଁ କାମନାକରି ଦୂତୀ ପାଖରେ ନିଜର ହୃଦୟ ଯନ୍ତ୍ରଣାକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
କୃଷ୍ଣ ବିରହ ଅନଳରେ ହୃଦୟ ତାଙ୍କର ଦଗ୍ଭୂତ । ମୋହନଙ୍କ ନାମ ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ଶେଷରେ ସେ ମୋହପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ବାସ୍ତବରେ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ଏହି କୃଷ୍ଣ-ବିଚ୍ଛେଦ-ଜନିତ ହୃଦୟର କରୁଣ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ ଅଟେ ।
Question ୨।
ପଠିତ ଛାନ୍ଦରୁ ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଦାନ କର ।
କିମ୍ବା, ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତାକୁ ଭିଭିକରି କବିଙ୍କର ଭକ୍ତିଭାବର ପରିଚୟ ଦିଅ ।
ଉ –
ଭକ୍ତକବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ ଏକ ପ୍ରେମଭକ୍ତିମୂଳକ କାବ୍ୟଗ୍ରନ୍ଥ ଅଟେ । ପରମ ବୈଷ୍ଣବ କବି ସଦାନନ୍ଦ କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟତ୍ଵ ଗ୍ରହଣ ପରେ ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର ନିଜକୁ କୃଷ୍ଣ-ଭକ୍ତି ରସରେ ନିମଜ୍ଜିତ କରିଦେଇଥିଲେ । ହୃଦୟର ଏହି ଭାବାନୁଭୂତିକୁ ସେ ‘ବିଦଗ୍ଧ-ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟରେ ପରିବେଷଣ କରିଛନ୍ତି । ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ସେ ନିଜର ଆରାଧ୍ୟ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କର ପଦବନ୍ଦନା କରି ଲେଖୁଛନ୍ତି –
“ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମମୂର୍ତ୍ତି ଜୟ ରାଧା ହରି ।
ଅବ୍ୟକ୍ତ ଲୀଳାକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କର ଦେହ ଧରି ।
କୋଟି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସର୍ଜକହେ ଈଶ୍ଵରୀ ଈଶ୍ବର।
ଅହେତୁକ କରୁଣାକୁ ପରସ୍ପରେ କର ।’’
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ପ୍ରେମ ପ୍ରାକୃତ ନୁହେଁ ତାହା ଅପ୍ରାକୃତ । ସେମାନେ ସାଧାରଣ ନାରୀ ପୁରୁଷ ନୁହଁନ୍ତି ‘କୋଟି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସର୍ଜକ ଈଶ୍ଵରୀ ଈଶ୍ଵର’ । ସାଧାରଣ ଲୋକ ସେହି ନିତ୍ୟ ପ୍ରେମର ଆସ୍ଵାଦନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଟାଣ ଚଣାକୁ ଭକ୍ଷଣକରି ଦନ୍ତ ଓ ମନଲୋକ ସ୍ଵାଦ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ପାଇଥାଏ । କବିଙ୍କର ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି କାବ୍ୟ ଏକମାତ୍ର ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବୋଧଗମ୍ୟ । ତେଣୁ କବି କାବ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି –
“ଠକ ନୁହେଁ ଗୁରୁ କୃଷ୍ଣ ବିଇଷ୍ଣବ ଯେଣୁ
ଠିକେ ଏଠି ମର୍ମ ଜାଣି ପାରିବଟି ସେହୁ ।’’
କବି ଗୋବିନ୍ଦ ଚରିତକୁ ନିଜ କାବ୍ୟରେ ମୁଖ୍ୟନାୟକ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । କାବ୍ୟର “ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ । ଚିନ୍ତାମଣି କହିଲେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏଠାରେ ବିଦଗ୍ଧ ପ୍ରେମିକ । କବି ନାମ ତାଙ୍କର କବିତ୍ଵ ଅପେକ୍ଷା କୃଷ୍ଣ ଚରିତକୁ ବେଶୀ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି କାବ୍ୟରେ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି –
“ଢମପଣେ ବର୍ଣ୍ଣୁଛି ମୁଁ ଗୋବିନ୍ଦ ଚରିତ
ଢଗ ଢମାଳି ହେଲେହେଁ ସାକ୍ଷାତ ଅମୃତ
ଅମ୍ବୁ ଯେ ହେଉ ସେ ହେଉ ଶାଳଗ୍ରାମ ସ୍ଵାନେ
ଅଗ୍ରାହ୍ୟ କାହାର ହେବ ପାଦୋଦକ ଜ୍ଞାତେ ।”
ଯେକୌଣସି ପାଣିରେ ଶାଳଗ୍ରାମ ସ୍ନାନ କଲେ ତାହା ପାଦୋଦକ । ପାଣିର ଗୁରୁତ୍ଵ ଏଠି ବିଚାରକୁ ଆସେ ନାହିଁ । ତେଣୁ କବି କୃଷ୍ଣ ଚରିତକୁ ଲପଲକ୍ଷ୍ୟ କରି କାବ୍ୟ ରଚନା କରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟ ଢଗଢମାଳି ହେଲେହେଁ ଅମୃତ ତୁଲ୍ୟ ।
ପଠିତ କବିତାଟି ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଛାନ୍ଦପରି ଏଠାରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ଦିବ୍ୟ ଫଲ୍ଗୁ ଉଦ୍ଭାସିତ । ସାଧାରଣ ପ୍ରେମ ସ୍ବାର୍ଥ ବିଜଡ଼ିତ । କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ ରାଧାଙ୍କ ପ୍ରେମ ନିସ୍ଵାର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ । ନିଜେ ସେ ଯନ୍ତ୍ରଣାଜର୍ଜରିତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦୁଃଖ ନଦେବାପାଇଁ ଦୂତୀକୁ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି ।
“ଦୂତି ଗୋ, କହିବୁ ଦାସୀ ଗୁଣକୁ ନ ଗାଇବ ।
ନିଲକ୍ଷଣୀ ପାଇଁ କିମ୍ପା ଏତେ ଦୁଃଖ ପାଇବ ।”
ସେହିପରି ପଠିତ ଛାନ୍ଦରେ ‘ବିଦେହପଥ ସଙ୍ଖାଳି ପ୍ରାଣଧନ ହୋଇବ’’ ପଦଟି ଶାଶ୍ଵତ ଭକ୍ତିମାର୍ଗକୁ ଉନ୍ମୋଚନ କରେ । ରାଧାଙ୍କ ପ୍ରେମ ଦେହରୁ ମୁକ୍ତିପାଇ ବିଦେହ ପଥରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରାଣଧନକୁ ସଙ୍ଖାଳି ଭାବରେ ପାଇବାକୁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇଛି । ମୃତ୍ୟୁରେ ମଧ୍ଯ ଅମୃତର ସନ୍ଧାନ ଦେଇଛି । ଏହା ଦେହରୁ ଦେହୀତୀତ । ଶାଶ୍ଵତ ପ୍ରେମଭକ୍ତି ।
ପଠିତ କବିତାର ଅଷ୍ଟମ ଛାନ୍ଦରେ ରାଧାଙ୍କର ବିଦାୟ ଓ ପଦଧୂଳି ପ୍ରାର୍ଥନା ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ସ୍ଵରୂପକୁ ଉଦ୍ଭାସିତ କରେ । ଦୂତୀକୁ ସେ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି –
“ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀଛାମୁରୁ ମୋହ ପାଇଁ ବିଦା ମାଗିବା
ପଦଧୂଳି ଦତ୍ତ କଲେ ସବୁ ପୁଣ୍ୟ ଜାଗିବ ।’’
ଏହା ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମ ବା ପ୍ରେମଭକ୍ତି । ସାଧାରଣ ପ୍ରେମିକା ପ୍ରେମିକର ସାମାନ୍ୟ ପଦଧୂଳିରେ ତୃପ୍ତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଏଯାବତ୍, ମାତ୍ର ଶ୍ରୀରାଧା ଅନନ୍ୟା ଓ ଅସାଧାରଣା । ତାଙ୍କର ପ୍ରେମିକ ଚନ୍ତୟ ଓ ଶାଶ୍ୱତ । ବ୍ରହ୍ମା, ଶିବଙ୍କୁ ଦୁର୍ଲଭ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପଦରଜଇ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କୁ ଅଜ୍ଞେୟ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ସେ କହିଛନ୍ତି ‘ପଦଧୂଳି ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲେ ତାଙ୍କର ପୁଣ୍ୟଫଳ ଜାଗରିତ ହୋଇଯିବ ଓ ସେ ଭବସାଗରରୁ ଉଦ୍ଧାର ପାଇବେ ।’’ ପୁନଶ୍ଚ ‘ଅଭାଗିନୀକି ତାରିଲେ ଯଶ ସିନା ରହିବ’’ ପଂକ୍ତିରୁ ପ୍ରେମଭକ୍ତିରେ ସୂଚନା ମିଳେ ।
କବିତାର ଶେଷରେ ମୋହନଙ୍କ ନାମ ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ଶ୍ରୀରାଧା ମୋହଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହା ମଧ୍ୟ ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ଭାବରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଛି । ଆଲୋଚ୍ୟ ଛାନ୍ଦଟିରେ ମଧ୍ଯ ଅନ୍ତସ୍ରାବୀ ଫଲ୍ଗୁଧାରା ପରି ଭକ୍ତିରସରେ ଫଲ୍ଗୁଧାରା କବିତାଟି ରସସିକ୍ତ କରିଦେଇଅଛି ।
Question ୩ ।
କିମ୍ବା ପଠିତ ଛାନ୍ଦରୁ ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ସ୍ଵରୂପ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
ଉ –
ଭକ୍ତକବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ ଏକ ପ୍ରେମଭକ୍ତିମୂଳକ କାବ୍ୟଗ୍ରନ୍ଥ ଅଟେ । ପରମ ବୈଷ୍ଣବ କବି ସଦାନନ୍ଦ କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟତ୍ବ ଗ୍ରହଣ ପରେ ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର ନିଜକୁ କୃଷ୍ଣ-ଭକ୍ତି କରିଛନ୍ତି । ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ସେ ନିଜର ଆରାଧ୍ୟ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କର ପଦବନ୍ଦନା କରି ଲେଖୁଛନ୍ତି –
“ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମମୂର୍ତ୍ତି ଜୟ ରାଧା ହରି ।
ଅବ୍ୟକ୍ତ ଲୀଳାକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କର ଦେହ ଧରି ।
କୋଟି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସର୍ଜକହେ ଈଶ୍ଵରୀ ଈଶ୍ଵର ।
ଅହେତୁକ କରୁଣାକୁ ପରସ୍ପରେ କର ।।’’
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ପ୍ରେମ ପ୍ରାକୃତ ନୁହେଁ ତାହା ଅପ୍ରାକୃତ । ସେମାନେ ସାଧାରଣ ନାରୀ ପୁରୁଷ ନୁହଁନ୍ତି ‘କୋଟି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସର୍ଜକ ଈଶ୍ଵରୀ ଈଶ୍ଵର’ । ସାଧାରଣ ଲୋକ ସେହି ନିତ୍ୟ ଚଣାକୁ ଭକ୍ଷଣକରି ଦନ୍ତ ଓ ମନଲୋକ ସ୍ଵାଦ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ପ୍ରେମର ଆସ୍ଵାଦନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଟାଣ ପାଇଥାଏ । କବିଙ୍କର ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି କାବ୍ୟ ଏକମାତ୍ର ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବୋଧଗମ୍ୟ । ତେଣୁ କବି କାବ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି –
“ଠକ ନୁହେଁ ଗୁରୁ କୃଷ୍ଣ ବିଇଷ୍ଣବ ଯେଣୁ
ଠିକେ ଏଠି ମର୍ମ ଜାଣି ପାରିବଟି ସେହୁ ।’’
“ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ । ଚିନ୍ତାମଣି କହିଲେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏଠାରେ ବିଦଗ୍ଧ ପ୍ରେମିକ । କବି ତାଙ୍କର କବିତ୍ଵ ଅପେକ୍ଷା କୃଷ୍ଣ ଚରିତକୁ ବେଶୀ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି କାବ୍ୟରେ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି ~
“ଢମପଣେ ବର୍ଣ୍ଣୁଛି ମୁଁ ଗୋବିନ୍ଦ ଚରିତ
ଢଗ ଢମାଳି ହେଲେହେଁ ସାକ୍ଷାତ ଅମୃତ
ଅମ୍ବୁ ଯେ ହେଉ ସେ ହେଉ ଶାଳଗ୍ରାମ ସ୍ଵାନେ
ଅଗ୍ରାହ୍ୟ କାହାର ହେବ ପାଦୋଦକ ଜ୍ଞାତେ ।”
ଯେକୌଣସି ପାଣିରେ ଶାଳଗ୍ରାମ ସ୍ନାନ କଲେ ତାହା ପାଦୋଦକ । ପାଣିର ଗୁରୁତ୍ଵ ଏଠି ବିଚାରକୁ ଆସେ ନାହିଁ । ତେଣୁ କବି କୃଷ୍ଣ ଚରିତକୁ ଲପଲକ୍ଷ୍ୟ କରି କାବ୍ୟ ରଚନା କରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟ ଢଗଢମାଳି ହେଲେହେଁ ଅମୃତ ତୁଲ୍ୟ !
ପଠିତ କବିତାଟି ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଛାନ୍ଦପରି ଏଠାରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ଦିବ୍ୟ ଫଲ୍ଗୁ ଉଦ୍ଭାସିତ । ସାଧାରଣ ପ୍ରେମ ସ୍ଵାର୍ଥ ବିଜଡ଼ିତ । କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ ରାଧାଙ୍କ ପ୍ରେମ ନିସ୍ଵାର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ । ନିଜେ ସେ ଯନ୍ତ୍ରଣାଜର୍ଜରିତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଦୁଃଖ ନଦେବାପାଇଁ ଦୂତୀକୁ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି ।
‘‘ଦୂତି ଗୋ, କହିବୁ ଦାସୀ ଗୁଣକୁ ନ ଗାଇବ।
ନିଲକ୍ଷଣୀ ପାଇଁ କିମ୍ପା ଏତେ ଦୁଃଖ ପାଇବ।’’
ସେହିପରି ପଠିତ ଛାନ୍ଦରେ ‘ବିଦେହପଥ ସଙ୍ଖାଳି ପ୍ରାଣଧନ ହୋଇବ’’ ପଦଟି ଶାଶ୍ଵତ ଭକ୍ତିମାର୍ଗକୁ ଉନ୍ମୋଚନ କରେ । ରାଧାଙ୍କ ପ୍ରେମ ଦେହରୁ ମୁକ୍ତିପାଇ ବିଦେହ ପଥରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରାଣଧନକୁ ସଙ୍ଖାଳି ଭାବରେ ପାଇବାକୁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇଛି । ମୃତ୍ୟୁରେ ମଧ୍ଯ ଅମୃତର ସନ୍ଧାନ ଦେଇଛି । ଏହା ଦେହରୁ ଦେହୀତୀତ । ଶାଶ୍ଵତ ପ୍ରେମଭକ୍ତି ।
‘‘ପଠିତ କବିତାର ଅଷ୍ଟମ ଛାନ୍ଦରେ ରାଧାଙ୍କର ବିଦାୟ ଓ ପଦଧୂଳି ପ୍ରାର୍ଥନା ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ସ୍ବରୂପକୁ ଉଦ୍ଭାସିତ କରେ । ଦୂତୀକୁ ସେ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି –
“ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀଛାମୁରୁ ମୋହ ପାଇଁ ବିଦା ମାଗିବା
ପଦଧୂଳି ଦତ୍ତ କଲେ ସବୁ ପୁଣ୍ୟ ଜାଗିବ ।’’
ଏହା ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମ ବା ପ୍ରେମଭକ୍ତି । ସାଧାରଣ ପ୍ରେମିକା ପ୍ରେମିକର ସାମାନ୍ୟ ପଦଧୂଳିରେ ତୃପ୍ତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଏଯାବତ୍, ମାତ୍ର ଶ୍ରୀରାଧା ଅନନ୍ୟା ଓ ଅସାଧାରଣା । ତାଙ୍କର ପ୍ରେମିକ ଚନ୍ତୟ ଓ ଶାଶ୍ୱତ । ବ୍ରହ୍ମା, ଶିବଙ୍କୁ ଦୁର୍ଲଭ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପଦରଜଇ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କୁ ଅଜ୍ଞେୟ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ସେ କହିଛନ୍ତି “ପଦଧୂଳି ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲେ ତାଙ୍କର ପୁଣ୍ୟଫଳ ଜାଗରିତ ହୋଇଯିବ ଓ ସେ ଭବସାଗରରୁ ଉଦ୍ଧାର ପାଇବେ ।’’ ପୁନଶ୍ଚ “ଅଭାଗିନୀକି ତାରିଲେ ଯଶ ସିନା ରହିବ’’ ପଂକ୍ତିରୁ ପ୍ରେମଭକ୍ତିରେ ସୂଚନା ମିଳେ ।
କବିତାର ଶେଷରେ ମୋହନଙ୍କ ନାମ ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ଶ୍ରୀରାଧା ମୋହଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହା ମଧ୍ୟ ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ । ପ୍ରେମଭକ୍ତି ରସାତ୍ମକ କାବ୍ୟ “ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ର ସମସ୍ତ ଛାନ୍ଦରେ ପ୍ରେମଭକ୍ତିର ସ୍ରୋତ ନିରବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଛି । ଆଲୋଚ୍ୟ ଛାନ୍ଦଟିରେ ମଧ୍ଯ ଅନ୍ତସ୍ରାବୀ ଫଲ୍ଗୁଧାରା ପରି ଭକ୍ତିରସରେ ଫଲ୍ଗୁଧାରା କବିତାଟି ରସସିକ୍ତ କରିଦେଇଅଛି ।
Question ୪ ।
ପଠିତ ଛାନ୍ଦରୁ କବିଙ୍କର କବିତ୍ଵ ଓ ରସଚେତନାର ପରିଚୟ ଦିଅ ।
କିମ୍ବା, ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତାକୁ ଅନୁସରଣ କରି କବିଙ୍କ କବିତ୍ଵର ଆଦର୍ଶ ଓ ରସବୋଧର ଆକଳନ କର ।
ଉ –
“ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ଶ୍ରେଷ୍ଠକୃତି (Master Peice) ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମକୁ ନେଇ କବି ଏହି ଦିବ୍ୟ କାବ୍ୟସମ୍ପଦକୁ ପାଠକ ସମାଜକୁ ଉପହାର ଦେଇଛନ୍ତି ।
କବି ନିଜର କବିତ୍ଵ ସମ୍ପର୍କରେ ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ର ପ୍ରଥମ ଛାନ୍ଦରେ ନିଜସ୍ବ ମତ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଛନ୍ତି – ଯାହା ତାଙ୍କର କବିତ୍ଵର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରେ । ଅଭିମନ୍ୟୁ ପ୍ରଥମେ ଭକ୍ତ ପରେ କବି । କାରଣ ପରମ ବୈଷ୍ଣବ ଏହି ସମୟରେ ନିଜ ଆରାଧ୍ୟ ଓ ଇଷ୍ଟଙ୍କର ଦିବ୍ୟପ୍ରେମର ମାହାତ୍ମ୍ୟକୁ ଉପଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ସେ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟ ଯାହାର ନାୟକ ଭାବରେ ସେ ବିଦଗ୍ଧ ପ୍ରେମିକ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଉପସ୍ଥାପନା କରିଛନ୍ତି ।
କାବ୍ୟନାୟିକା ଶ୍ରୀରାଧା ଚିର ଶ୍ୟାମ-ପ୍ରେମ-ବିଧୁରା । କବି ସେମାନଙ୍କୁ କୋଟି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ଈଶ୍ୱର-ଈଶ୍ଵରୀ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । କବିତାଟିରେ ମଧୁର ରସର ଦିବ୍ୟ ଫଲ୍ଗୁଧାରା ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବରେ ପ୍ରବାହିତ । ଏହା ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଲବ୍ଧି କରିବା ଦୁରୂହ । ତେଣୁ କବି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି –
‘‘ଟାଣ ଚଣା ଚର୍ବଣ ନାରଦ କଲା ପରି
ଟେକ ଡଜ ଭାଙ୍ଗିବ ଅବଶ୍ୟ ଶ୍ରମ କରି ।’’
ନାରଦ କହିଲେ ଏଠାରେ ଦନ୍ତହୀନ ଲୋକଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ଟାଣଚଣାର ସ୍ଵାଦ ସେ ଉପଲବ୍ଧି କରିପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଦାୟିକ ଓ ନାସ୍ତିକ ଲୋକମାନେ ତାଙ୍କ କବିତ୍ଵର ରସଚେତନାକୁ ଉପଲବ୍ଧି କରିବା କଷ୍ଟକର କେବଳ ଭକ୍ତ ଓ ସୁଧୀ ସମାଜକୁ କବି ଏହା ଉପହାର ଦେଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ କାବ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି –
“ଡାକି ମୁଁ କହୁଛି ରାଗମାର୍ଗ ସୁଧୀଜନେ
ଡେରି କର୍ଷ ସସ୍ନେହତା କର ମୋ ବଚନେ ।
X X X X X
ଭାବେ ବୈଶ୍ୟ ପରାୟ ମୁଁ ମେଲିଛି ପସରା
ଭାବ ସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଗ୍ରାହକ ଲୋଡ଼ା ପରା।’’
କବି ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କର ଏହାହିଁ ନିଜସ୍ଵ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । କବିତ୍ଵକୁ ଉପଲବ୍ଧି କରିବାପାଇଁ କବିଙ୍କ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରଥମେ ଜାଣିବା ଉଚିତ । ତେଣୁ କବି କାବ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଛାନ୍ଦରେ ହିଁ ନିଜର କବିତ୍ଵ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।
କରାଯାଇଛି । ଏହାର ରସଚେତନା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ । କବିତାଟି ଭକ୍ତିରସ ପ୍ରଧାନ ହେଲେହେଁ ଏହା ପ୍ରେମମୂଳକ କାବ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ସମଗ୍ର କାବ୍ୟରେ ଶୃଙ୍ଗାର ରସର ମନୋଜ୍ଞ ପରିପ୍ରକାଶ ପାଠକକୁ ଚମତ୍କୃତ କରେ । ସାହିତ୍ୟର ଶୃଙ୍ଗାରରସ ଭକ୍ତିମାର୍ଗରେ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟଭାବ ନାମରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ । ଶୃଙ୍ଗାର ରସ ନରନାରୀଙ୍କର ପ୍ରଣୟ ଚେତନାରେ ସୀମିତ । ମାତ୍ର ମାଧୁର୍ଯ୍ୟଭାବ ଭକ୍ତ ଓ ଭଗବାନଙ୍କର ଦିବ୍ଯପ୍ରେମକୁ ଉନ୍ମୋଚନ କରେ । ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମରେ ନିଜକୁ ନାରୀ ଓ ପରମପୁରୁଷ ଶ୍ରୀଭଗବାନଙ୍କୁ ପୁରୁଷ ରୂପରେ ଗ୍ରହଣ କରି ପ୍ରେମ ସମ୍ପର୍କ ଗଢ଼ିଉଠେ । କାବ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ କବି ଏହି କାବ୍ୟର ନାୟକ ନାୟିକାଙ୍କୁ କୋଟି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସର୍ଜନାକାରୀ ଈଶ୍ଵର ଈଶ୍ୱରୀ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣକରି ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରେମକୁ ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଛନ୍ତି ।
ଯେହେତୁ ପ୍ରେମ ଅପ୍ରାକୃତ ସେଥିପାଇଁ ଶୃଙ୍ଗାରରସ ଏଠାରେ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଭାବରେ ଗୃହୀତ । ପଠିତ ଛାନ୍ଦରେ ମଧୁର ରସ ବା ଶୃଙ୍ଗାର ରସର ମନୋଜ୍ଞ ପରିପ୍ରକାଶ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନଛୁଆଁ । ଏଠାରେ ଶ୍ୟାମପ୍ରେମ ବିଧୁରା ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ମୁଖରେ କବି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି –
“ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋରକୁ ଆନଗତି ନାହିଁକି ।
ବନ ବିନା ମୀନ ଦିନ ନେବ ପୁଣି କାହିଁକି ?”
ସେହିପରି “ନିରବଧୂ ହୃଦୟକୁ କାମଦେବ ଦହିବ”, “ବିରହକୁ ତୁଳ ନୁହେଁ ଘାତ କୋଟି ନାଗର’’। “ବୁଣିଥିଲେ ପ୍ରେମ ବୀଜ ଅଙ୍କୁର ସେ ହୋଇଛି’’ । ‘ଉଦେ ହେଲା ଘନଶ୍ୟାମ ରସବୃଷ୍ଟି ନୋହିଲା’’ ପ୍ରଭୃତ ପଂକ୍ତିରୁ ଶୃଙ୍ଗାରରସ ବା ମଧୁରରସର ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଆକଳନ କରିହୁଏ ।
ପଠିତ ଛାନ୍ଦଟିରେ ଭକ୍ତିରସର ଅନ୍ତସ୍ରାବୀ ଫଲ୍ଗୁ ପ୍ରବାହିତ । ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ବିଦାୟକାଳୀନ ପଦଧୂଳି ଭିକ୍ଷା, ପୁଣ୍ୟଫଳ ପାଇବାପାଇଁ ଇଚ୍ଛା, ଅଭାଗିନୀକୁ ତାରିବାପାଇଁ ନିବେଦନ ଓ କବିତାର ଶେଷ-ପଂକ୍ତିରେ ‘‘ଦୀନ ଅଭିମନ୍ୟୁ
ଭାବେ ପଦ ରସବତୀର’ ଅର୍ଥାତ୍ କବିଙ୍କର ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ପଦ ବନ୍ଦନା ପ୍ରଭୃତି ଭକ୍ତିରସର ସୂଚନା ଦିଏ । ଅତଏବ ପଠିତ ଛାନ୍ଦରେ କବିଙ୍କ କବିତ୍ଵ ଓ ରସଚେତନା ଅତ୍ୟନ୍ତ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ।
Question ୫।
ଏହି କବିତାରେ ଶୃଙ୍ଗାର-ରସର ମନୋଜ୍ଞ ବିଳାସ କିପରି ଘଟିଛି, ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତାକୁ ଭିଭିକରି କୃଷ୍ଣପ୍ରେମ-ବିରହଣୀ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ପ୍ରେମ-ରସର ମାଧୁର୍ଯ୍ୟକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
ଉ –
ଆଲୋଚ୍ୟ ‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର “ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦରୁ ଉଦ୍ଧାର କରାଯାଇଛି । ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ର ନାୟକ ହିଁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ଯେହେତୁ ଚିନ୍ତାମଣି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅନ୍ୟନାମ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏଠାରେ ବିଦଗ୍ଧ ପ୍ରେମିକ । କାବ୍ୟର ନାୟିକା ମଧ୍ୟ ଶ୍ୟାମ-ପ୍ରେମ-ବିଧୁରା ଶ୍ରୀରାଧା । ପ୍ରିୟତମ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ସେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜର୍ଜରିତ । ହୋଇ ଦୂତୀ ଆଗରେ ଜନିତ ପରିପ୍ରକାଶ କରୁଛନ୍ତି ।
କବିତାଟିରେ ପ୍ରେମ ସମ୍ପର୍କିତ ଶୃଙ୍ଗାରରସର ପରିସ୍ଫୁଟନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋଜ୍ଞ । ସାଧାରଣ ନରନାରୀ ପ୍ରେମରେ ଯାହା ଶୃଙ୍ଗାର ରସ ଭକ୍ତିମାର୍ଗରେ ତାହା ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଭାବ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । କାବ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ପ୍ରଥମ ଛାନ୍ଦରେ କବି ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କର ପ୍ରେମକୁ ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମ ଓ ନାୟକ ନାୟିକାଙ୍କୁ କୋଟିବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସର୍ଜନାକାରୀ ଈଶ୍ଵର-ଯେହେତୁ ପ୍ରେମ ଅପ୍ରାକୃତ ସେଥିପାଇଁ ଶୃଙ୍ଗାରରସ ଏଠାରେ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଭାବରେ ଗୃହୀତ । ପଠିତ ଛାନ୍ଦରେ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ତେବେ ଶୃଙ୍ଗାରରସ ଓ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଭାବ ଏକାକଥା। ପ୍ରେମିକ ପ୍ରେମିକାଙ୍କର ସମ୍ପର୍କ, ବିରହ ଓ ମିଳନ ପ୍ରଭୃତିକୁ ନେଇ କବିତାରେ ଯେଉଁ ରସର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ ତାହା ଶୃଙ୍ଗାରରସ ଭାବରେ ସାହିତ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
କାବ୍ୟନାୟିକା ଶ୍ରୀରାଧା ଏଠାରେ ବିଦଗ୍ଧ ନାୟିକା ଭାବରେ ବିଦ୍ୟମାନ । ପ୍ରିୟସଖୀ ବା ଦୂତୀ ଆଗରେ ସେ ତାଙ୍କର ପ୍ରିୟ-ବିଚ୍ଛେଦଜନିତ ମନର ସ୍ଥିତିକୁ ପରିପ୍ରକାଶ କରୁଛନ୍ତି । ତେଣୁ କବିତାଟିରେ ଶୃଙ୍ଗାରରସର ବର୍ଣ୍ଣନା ସ୍ଵାଭାବିକ । କବି ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କ ଚମତ୍କାର ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋଜ୍ଞ ହୋଇପାରିଛି । କବିତାର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଶ୍ରୀରାଧା ପ୍ରେମିକ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅଭାବରେ ଜୀବନକୁ ତୁଚ୍ଛ ବୋଧ କରିବା ଓ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ନାରୀମରା ରୀତିରେ ଦୀକ୍ଷା ନେବା ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରେମ- ବିଚ୍ଛେଦର ମନସ୍ଥିତିକୁ ପରିସ୍ଫୁଟନ କରେ ।
କବିତାର ପଞ୍ଚମ ପଂକ୍ତିରେ ଶ୍ୟାମ-ପ୍ରେମ-ବିରହିଣୀ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ବିରହବ୍ୟର୍ଥାତ ସ୍ଵର ‘ନିରବଧୂ ହୃଦୟକୁ କାମଦେବ ଦହିବ | ଅବଳା ମାତ୍ରକେ ଏତେ ଦାଉ କେହି ସହିବ’’ ପଦରେ ଶୃଙ୍ଗାରରସର ମନଛୁଆଁ ଶୈଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ । ସେହିପରି ଶ୍ୟାମ ପ୍ରେମରେ ଉନ୍ମାଦିନୀ ହୋଇ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ମୁଖରେ ‘ନୋହିଲେ ମୋହରି ପରି ପ୍ରେମଭୂତ ଲାଗିବ’’ ପଦଟି ମଧ୍ୟ ଶୃଙ୍ଗାରୀ ଚେତନାକୁ ସୂଚାଇ ଦେଇଥାଏ ।
ବିରହବିଧୁରା ଶ୍ରୀରାଧା ଜଳ ବିନା ମୀନ, ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋରା ପରି ପ୍ରିୟତମ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ମ୍ରିୟମାଣ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଳମ୍ବ ସେ ସହ୍ୟକରି ପାରୁନାହାନ୍ତି । ଦୂତୀ ସମ୍ମୁଖରେ ସେ ତାଙ୍କର ମନୋଦଶାକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି –
‘ହେଳା କଲେ ପ୍ରୀତିଭେଳା ମୋର ବୁଡ଼ିଯାଉଛି ।
X X X X X X
ନାଥ ଥାଉଁ ଅନାଥୁନୀ ଦଶା ପରା ହେଉଛି ।’
“ବୁଣିଥିଲେ ପ୍ରେମବୀଜ ଅଙ୍କୁର ସେ ହୋଇି | ଘନରସ ଆଶାକରି ଏତେକାଳ ଜୀଇଛି ।’’ ପଦ ମଧ୍ୟ ଶୃଙ୍ଗାର-ରସର X X X ପିପାସୀ -ଚାତକୀ ଚିତ୍ତ ଚିନ୍ତା ଚିତା ଦହଲା ।’ ପଦମାନଙ୍କରେ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ବିରହ-ବ୍ୟସ୍ତତ ଭାବଦଶା ଉଚ୍ଚାରଣ କରି “ମୋହଗ୍ରସ୍ତ ହେବା ମଧ୍ଯ ଶୃଙ୍ଗାରରସର ମନୋଜ୍ଞ ପରିପ୍ରକାଶକୁ ସୂଚାଇଦିଏ । ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ଆଦ୍ୟ ଭାଗରୁ ପ୍ରାନ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶ୍ୟାମ-ପ୍ରେମ-ବିଧୁରା ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ଖେଦୋକ୍ତିରେ ଶୃଙ୍ଗାର ରସର ମନୋଜ୍ଞ ପରିପ୍ରକାଶ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ ।
Question ୬ ।
ଉକ୍ତ ଛାନ୍ଦରୁ ରାଧାଙ୍କ ସମର୍ପିତ ହୃଦୟର ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କର ।
କିମ୍ବା, ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତାରୁ ଭିତ୍ତିକରି ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ଆତ୍ମସମର୍ପଣ ଭାବରେ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
ଉ –
ଆଲୋଚ୍ୟ ‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ମନକୁ ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ଶ୍ରୀଚରଣରେ ସମର୍ପଣ କରି ଦେଇଛନ୍ତି । କବିତାଟିର ଆଦ୍ୟଭାଗରେ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ଆତ୍ମସମର୍ପଣର ଚିତ୍ର ଅତ୍ୟନ୍ତ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ ଭାବରେ କବି ଲେଖନୀରେ ପରିସ୍ଫୁଟିତ ହୋଇଉଠିଛି –
“ଶ୍ରୀଚରଣେ ଦେହ ପ୍ରାଣ ବିକିଅଛି ମୁହିତ ।
ତାଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହ ସିନା ମୋ କପାଳ ଲିହିତ ।
ଦୂତିଗୋ, ଧନକୁ କହ ଆନ ଗତି ନାହିଁ ତ ।”
ଶ୍ରୀରାଧା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ କୃଷ୍ଣଗତପ୍ରାଣା । ତାଙ୍କର ଯାହା କିଛି ନିଜସ୍ଵ ଦେହ, ପ୍ରାଣ, ମନ ସମସ୍ତ ସେ କୃଷ୍ଣପାଦରେ ବିସର୍ଜନ ଦେଇଛନ୍ତି । ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହ ତାଙ୍କର ଆୟତ୍ତରେ ନାହିଁ । ସେ ତାହାକୁ କପାଳ ବା ଭାଗ୍ୟ ଉପରେ ଛାଡ଼ିଦେଇଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ହିଁ ତାଙ୍କର ଗତି ଓ ମୁକ୍ତି । ତାଙ୍କ ବିନା ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଗତି ନାହିଁ । ନିଜକୁ ସେ ବିକ୍ରିକରି କୃଷ୍ଣଙ୍କର ସେବକୀ ବା ଦାସୀ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣ ହିଁ ତାଙ୍କର ପ୍ରାଣ, ଜୀବନ ସବୁକିଛି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ସେ କଣ୍ଠାଗତାପ୍ରାଣା ହୋଇ ଦୂତୀ ପାଖରେ “ଜିଜ୍ଞାସା କରିଛନ୍ତି’’ – “କିଣିଥିଲେ ପୁଣି ବିନାଶନ୍ତେ କେହି ସେବକୀ ?’’
କୃଷ୍ଣ ହିଁ ତାଙ୍କର ଗତି ମୁକ୍ତି । ତାଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଗତି ନାହିଁ । ପ୍ରେମାସ୍ବଦଙ୍କ ନିକଟରେ ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମର୍ପିତା । କବି ରାଧାଙ୍କର ଏହି ସମର୍ପଣର ଚିତ୍ରକୁ ଅତି ଜୀବନ୍ତ ଭାବରେ ପରିସ୍ଫୁଟିତ କରିଛନ୍ତି –
“ବନ ବିନା ମୀନ ଦିନ ନେବ ପୁଣି କାହିଁକି ?’’
ଜଳ ବିନା ମାଛ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋରୀ ପରି ଶ୍ରୀରାଧା ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ମ୍ରିୟମାଣା । କବିତାଟିର ଷଷ୍ଠ ପଂକ୍ତିରେ ଏହି ସମର୍ପଣର ଭାବ ଆହୁରି ଜୀବନ୍ତ । ଶ୍ରୀରାଧା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ପଂକ୍ତିରେ ଏହି ସମର୍ପଣର ଭାବ ଆହୁରି ଜୀବନ୍ତ । ଶ୍ରୀରାଧା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ସଙ୍ଖାଳିରୂପେ ପାଇବାପାଇଁ ବ୍ୟଗ୍ର ଓ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇଉଠିଛନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ବିଦେହ କହିଲେ କନ୍ଦର୍ପ ବା କାମଦେବଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ପ୍ରେମ-ବିରହ ବିଚ୍ଛେଦରେ କନ୍ଦର୍ପ ହିଁ ପ୍ରେମୀଯୁଗଳଙ୍କୁ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜର୍ଜରିତ କରିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପଥରେ ଯାତ୍ରା କରିବାପାଇଁ ପ୍ରାଣଧନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ହିଁ ଏକମାତ୍ର ସଂଖାଳି । କାରଣ ରାଧା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ କୃଷ୍ଣଗତପ୍ରାଣା । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ପ୍ରେମିକର ସ୍ଵପ୍ନ ମଧ୍ଯ ସେ କେବେ ଦେଖୁନାହାଁନ୍ତି । ତାଙ୍କର ପ୍ରେମ କନିଷ୍ଠ, ପବିତ୍ର ଓ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ଆତ୍ମସମର୍ପଣରେ ଉଦ୍ଭାସିତ ।
ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ପ୍ରାଣ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ସମର୍ପିତ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ଦେହଧାରଣ କରିବା ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଅସମ୍ଭବ । ତେଣୁ ଦେହ ଛାଡ଼ିବା ପୂର୍ବରୁ ସେ ପ୍ରିୟତମଙ୍କୁ ବିଦାୟକାଳୀନ ଖେଦୋକ୍ତିରେ ତାଙ୍କର ପଦଧୂଳି ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଛନ୍ତି –
“ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀଛାମୁରୁ ମୋହ ପାଇଁ ବିଦା ମାଗିବ ।
ପଦଧୂଳି ଦତ୍ତ କଲେ ସବୁ ପୁଣ୍ୟ ଜାଗିବ ।
ଦୂତି ଗୋ, ପ୍ରାଣନାଥରେ ଥରେ ଏହା ଭାଷିବ ।”
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସେ ସେ ପ୍ରାଣନାଥ ସମ୍ବୋଧନ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପ୍ରାଣର ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାରୀ । ତାଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ସେ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ଯାଉଛନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ତିଳେହେଲେ ତାଙ୍କର କ୍ରୋଧ ବା ପ୍ରତିଶୋଧର ଭାବ ମନଭିତରେ
ବଳି ଆତ୍ମସମର୍ପଣର ନୈସର୍ଗିକ ଚିତ୍ର ଆଉ କ’ଣ ଥାଇପାରେ ? ତାଙ୍କର ମନ ପ୍ରାଣ ଓ ଜୀବନ । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଅସହନୀୟ ହୋଇଉଠିଛି । ତେଣୁ ସେ ମୋହଗ୍ରସ୍ତ ବା ।
Question ୭ ।
ପଠିତ ଛାନ୍ଦରୁ ରାଧାଙ୍କର ସଖୀ ନିକଟରେ ନିବେଦନର ସ୍ଵରୂପ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତାକୁ ଭିଭିକରି ରାଧାଙ୍କର ଆତ୍ମନିବେଦନର ସ୍ଵରୂପ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
ଉ –
ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ
ମନକୁ ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ଶ୍ରୀଚରଣରେ ସମର୍ପଣ କରି ଦେଇଛନ୍ତି । କବିତାଟିର ଆଦ୍ୟଭାଗରେ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ଆତ୍ମସମର୍ପଣର ଚିତ୍ର ଅତ୍ୟନ୍ତ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ ଭାବରେ କବି ଲେଖନୀରେ ପରିସ୍ଫୁଟିତ ହୋଇଉଠିଛି –
“ତାଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହ ସିନା ମୋ କପାଳ ଲିହିତ ।
ଦୂତିଗୋ, ଧନକୁ କହ ଆନ ଗତି ନାହିଁ ତ ।”
ଶ୍ରୀରାଧା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ କୃଷ୍ଣଗତପ୍ରାଣା । ତାଙ୍କର ଯାହା କିଛି ନିଜସ୍ବ ଦେହ, ପ୍ରାଣ, ମନ ସମସ୍ତ ସେ କୃଷ୍ଣପାଦରେ ବିସର୍ଜନ ଦେଇଛନ୍ତି । ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହ ତାଙ୍କର ଆୟତ୍ତରେ ନାହିଁ । ସେ ତାହାକୁ କପାଳ ବା ଭାଗ୍ୟ ଛାଡ଼ିଦେଇଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ହିଁ ତାଙ୍କର ଗତି ଓ ମୁକ୍ତି । ତାଙ୍କ ବିନା ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଗତି ନାହିଁ । ନିଜକୁ ସେ ବିକ୍ରିକରି କୃଷ୍ଣଙ୍କର ସେବକୀ ବା ଦାସୀ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣ ହିଁ ତାଙ୍କର ପ୍ରାଣ, ଜୀବନ ସବୁକିଛି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ସେ କଣ୍ଠାଗତାପ୍ରାଣା ହୋଇ ଦୂତୀ ପାଖରେ “ଜିଜ୍ଞାସା କରିଛନ୍ତି’’ – “କିଣିଥିଲେ ପୁଣି ବିନାଶନ୍ତେ କେହି ସେବକୀ ?”
କୃଷ୍ଣ ହିଁ ତାଙ୍କର ଗତି ମୁକ୍ତି । ତାଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଗତି ନାହିଁ । ପ୍ରେମାସ୍ବଦଙ୍କ ନିକଟରେ ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମର୍ପିତ । କବି ରାଧାଙ୍କର ଏହି ସମର୍ପଣର ଚିତ୍ରକୁ ଅତି ଜୀବନ୍ତ ଭାବରେ ପରିସ୍ଫୁଟିତ କରିଛନ୍ତି –
“ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋରକୁ ଆନ ଗତି ନାହିଁକି
ବନ ବିନା ମୀନ ଦିନ ନେବ ପୁଣି କାହିଁକି ?’
ଜଳ ବିନା ମାଛ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋରୀ ପରି ଶ୍ରୀରାଧା ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ମ୍ରିୟମାଣା । କବିତାଟିର ଷଷ୍ଠ ପଂକ୍ତିରେ ଏହି ସମର୍ପଣର ଭାବ ଆହୁରି ଜୀବନ୍ତ । ଶ୍ରୀରାଧା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ସେ ଦେହତ୍ୟାଗ କରି ବିଦେହ-ପଥର ଯାତ୍ରୀ ସାଜିବେ । ଜୀବନରେ ନହେଲେ ମରଣରେ ମଧ୍ୟ ସେ ପ୍ରାଣଧନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସଙ୍ଖାଳିରୂପେ ପାଇବାପାଇଁ ବ୍ୟଗ୍ର ଓ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇଉଠିଛନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ବିଦେହ କହିଲେ କନ୍ଦର୍ପ ବା କାମଦେବଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ପ୍ରେମ-ବିରହ ବିଚ୍ଛେଦରେ କନ୍ଦର୍ପ ହିଁ ପ୍ରେମୀଯୁଗଳଙ୍କୁ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଜର୍ଜରିତ କରିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପଥରେ ଯାତ୍ରା କରିବାପାଇଁ ପ୍ରାଣଧନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ହିଁ ଏକମାତ୍ର ସଂଖାଳି । କାରଣ ରାଧା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ କୃଷ୍ଣଗତପ୍ରାଣା । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ପ୍ରେମିକର ସ୍ଵପ୍ନ ମଧ୍ଯ ସେ କେବେ ଦେଖୁନାହାଁନ୍ତି । ତାଙ୍କର ପ୍ରେମ କନିଷ୍ଠ, ପବିତ୍ର ଓ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ଆତ୍ମସମର୍ପଣରେ ଉଦ୍ଭାସିତ ।
ତେଣୁ ଦେହ ଛାଡ଼ିବା ପୂର୍ବରୁ ସେ ପ୍ରିୟତମଙ୍କୁ ବିଦାୟକାଳୀନ ଖେଦୋକ୍ତିରେ ତାଙ୍କର ପଦଧୂଳି ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଛନ୍ତି –
“ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀଛାମୁରୁ ମୋହ ପାଇଁ ବିଦା ମାଗିବ ।
ପଦଧୂଳି ଦତ୍ତ କଲେ ସବୁ ପୁଣ୍ୟ ଜାଗିବ।
ଦୂତି ଗୋ, ପ୍ରାଣନାଥରେ ଥରେ ଏହା ଭାଷିବ ।’’
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସେ ସେ ପ୍ରାଣନାଥ ସମ୍ବୋଧନ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପ୍ରାଣର ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାରୀ । ତାଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ସେ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ଯାଉଛନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ତିଳେହେଲେ ତାଙ୍କର କ୍ରୋଧ ବା ପ୍ରତିଶୋଧର ଭାବ ମନଭିତରେ ଆସୁନାହିଁ । ବରଂ ଅତି ବିନମ୍ର ଭାବରେ ତାଙ୍କର ପଦରଜ ପାଇଁ ସେ ଅନ୍ତିମ ଅଭିଳାଷ ପୋଷଣ କରୁଛନ୍ତି । ଏହାଠାରୁ ବଳି ଆତ୍ମସମର୍ପଣର ନୈସର୍ଗିକ ଚିତ୍ର ଆଉ କ’ଣ ଥାଇପାରେ ?
କବିତାର ଶେଷଭାଗରେ ସେ ମୋହନ ନାମ ଉଚ୍ଚାରଣପୂର୍ବକ ମୋହଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । କାରଣ କୃଷ୍ଣ ହିଁ ତାଙ୍କର ମନ ପ୍ରାଣ ଓ ଜୀବନ । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଅସହନୀୟ ହୋଇଉଠିଛି । ତେଣୁ ସେ ମୋହଗ୍ରସ୍ତ ବା ହୋଇଉଠିଛି ।
କବି ପରିଚିତି :
ବିଦଗ୍ଧ କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର ୧୭୫୭ ମସିହାରେ ଯାଜପୁର ଜିଲ୍ଲାର ବାଲିଆ ଜମିଦାରୀରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପିତା ଇନ୍ଦ୍ରଜିତ ସାମନ୍ତସିଂହାର ଓ ମାତା ତୁଳସୀ ଦେବୀଙ୍କର ସୁଯୋଗ୍ୟ ସନ୍ତାନ ଭାବରେ ଏହି ଅନନ୍ୟ ପ୍ରତିଭା ଉତ୍କଳର୍ ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ତାଙ୍କର ସାରସ୍ବତ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇଛନ୍ତି । ତୁଳସୀ ଦୁଇପତ୍ରରୁ ବାସିଲାପରି ଶିଷ୍ୟତ୍ଵ ଗ୍ରହଣକରି ସେ ତାଙ୍କର ଜନ୍ମଜାତ ପ୍ରତିଭାକୁ ଚରମ ଶିଖରରେ ପହଞ୍ଚାଇ ପାରିଥିଲେ । ଜଣେ ମେଧାବୀ ଛାତ୍ରରୂପେ ସେ ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାକରଣ, ଅମରକୋଷ, ଭଞ୍ଜସାହିତ୍ୟ, ଅଳଙ୍କାର ଗ୍ରନ୍ଥ, ବେଦ, ଉପନିଷଦ ଓ ବୈଷ୍ଣବ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଷଡ଼ଗୋସ୍ଵାମୀଙ୍କ ପ୍ରଣୀତ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିମାନଙ୍କୁ ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଆୟତ୍ତ କରିପାରିଥିଲେ ।
ଜୀବନର କିଶୋର ବୟସରେ ସେ ‘ଚଢ଼େଇଗୀତ’, ‘ବାଘଗୀତ’, ‘ବୋଲେ ହୁଁ’ ଗୀତ ରଚନାକରି ନିଜର ସୃଜନୀ ଶକ୍ତିର ପରିଚୟ ଦେଇଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସେ ‘ରସକଳା’, ‘ପ୍ରେମକଳା’, ‘ସୁଲକ୍ଷଣା’ ଓ ‘ରସବତୀ’ ପରି କାବ୍ୟମାନ ସୃଷ୍ଟି କରି ନିଜର ବିଚିତ୍ର ସ୍ରଷ୍ଟାମାନଙ୍କର ପରିଚୟ ଦେଇଗଲେ ।
ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମରେ ଦୀକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ ପରେ ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କର ଅଦ୍ଭୁତ ସୃଜନୀ ଶକ୍ତିର ସ୍ଫୁରଣ ହେଲା । ଉତ୍କଳ ବାଣୀଭଣ୍ଡାରକୁ ଅମୂଲ୍ୟ ଅବଦାନ ରୂପେ କବିଙ୍କର ‘ବିଦ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ ଓ ‘ପ୍ରେମ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟଦ୍ୱୟ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କଲା । ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କବିଙ୍କର ଶ୍ରେଷ୍ଠକୃତି (Master Peice) ଅଟେ । ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମକୁନେଇ ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମକୁ ନେଇ କବି ଏହି ଚମତ୍କାର କାବ୍ୟଟିକୁ ରଚନାକରି ତାଙ୍କର ଚରମ ପ୍ରତିଭାର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଆଲୋଚ୍ୟ “ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି” ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କର “ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି” କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।
ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ :
କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ ଶ୍ରେଷ୍ଠକୃତି । ଚିନ୍ତାମଣି କହିଲେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବୁଝାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏଠାରେ ବିଦଗ୍ଧ ନାୟକ । ମାତ୍ର ସେ ସାଧାରଣ ନାୟକ ନୁହନ୍ତି । ସେ ନିଜେ ପ୍ରେମସ୍ୱରୂପ । ତାଙ୍କର ପ୍ରେମ ପ୍ରାକୃତ ନୁହେଁ – ଅପ୍ରାକୃତ ଓ ଚିନ୍ମୟ । ସେହିପରି ପ୍ରେମମୟୀ ଶ୍ରୀରାଧା ମଧ୍ୟ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପାଇଁ ବିରହବିଧୂରା । ଉଭୟେ ଉଭୟଙ୍କ ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି । ତାଙ୍କର ପ୍ରେମଲୀଳା ଦେହରୁ-ଦେହାତୀତ ବ୍ୟକ୍ତରୁ ଅବ୍ୟକ୍ତ । ତେଣୁ ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ କବି ସେହି ଦିବ୍ୟ ଚିନ୍ମୟ ପ୍ରେମର ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଲେଖୁଛନ୍ତି –
“ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମମୂର୍ତ୍ତି ଜୟ ରାଧା ହରି
ଅବ୍ୟକ୍ତ ଲୀଳାକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରେ ଦେହ ଧରି ।”
ସମଗ୍ର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟଟି ଏହି ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମର ଅନନ୍ତ ଫଲ୍ଗୁଧାରୀ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବନାହିଁ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏଠାରେ ବିଦଗ୍ଧ ନାୟିକା ଶ୍ରୀରାଧା ଦୂତୀ ନିକଟରେ ନିଜ ମନର ବ୍ୟାକୁଳ ଭାବାବେଗକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରୁଛନ୍ତି ।
ସାରକଥା :
‘‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟଟି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କର ଶ୍ରେଷ୍ଠ କୃତି (Master Peice) ଅଟେ । ଏହି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଏଠାରେ ବିଦଗ୍ଧ ନାୟକ । ନାୟିକା ଶ୍ରୀରାଧା ମଧ୍ଯ କୃଷ୍ଣପ୍ରେମବିଧୂରା । ଉଭୟ ଉଭୟଙ୍କ ପାଇଁ ବ୍ୟାକୁଳ । କବି ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କର ପ୍ରେମଲୀଳା ଅପ୍ରାକୃତ । ସାଧାରଣ ଦେହଜ ପ୍ରେମଠୁ ଏହା ଅନେକ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ । “ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି” କାବ୍ୟର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ କବି ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ “ଅପ୍ରାକୃତ ପ୍ରେମମୂର୍ତ୍ତି ଜୟ ରଧା ହରି” / ଅବ୍ୟକ୍ତ ଲୀଳାକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରେ ଦେହ ଧରି’’ ବୋଲି ସ୍ତୁତି କରିଛନ୍ତି । ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କର ପ୍ରେମତତ୍ତ୍ଵକୁ ସାଧାରଣ ବ୍ୟକ୍ତି ବୁଝିବା କଠିନ । ତେଣୁ କବି ଲେଖୁଛନ୍ତି – “ଠକ ନୁହେଁ ଗୁରୁ କୃଷ୍ଣ ବୈଇଷ୍ଣବେ ଯେହୁ / ଏକେ ଏହି ମର୍ମ ବୁଝି ପାରିବେଟି ସେହୁ ।”
ରାଧାକୃଷ୍ଣଙ୍କର ପ୍ରେମତତ୍ତ୍ଵ ସାଧାରଣ ଜନତାଙ୍କ ପାଇଁ ଅଜ୍ଞେୟ ଓ ଦୁର୍ବୋଧ ଅଟେ । ଗୁରୁ, କୃଷ୍ଣ ଓ ସାଧୁଙ୍କ କୃପା ବ୍ୟତୀତ ଏହାର ମର୍ମ ସାଧାରଣଙ୍କ ପାଇଁ ଦୁର୍ଗମ ଅଟେ । ସମଗ୍ର ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’ କାବ୍ୟଟି ଏହି ଦିବ୍ଯପ୍ରେମର ଅଲୌକିକ ଫଲ୍ଗୁଧାର । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘‘ଧୀରେ ରାଧା କର ଧରି’’ ଶୀର୍ଷକ କବିତାଟି ‘ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି’’ କାବ୍ୟର ପଞ୍ଚସ୍ତରୀତମ ଛାନ୍ଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏଠାରେ କୃଷ୍ଣ-ପ୍ରେମ-ବିଧୂରା ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କର ବ୍ୟାକୁଳ ଭାବ ଉଦ୍ଭାସିତ । ପ୍ରିୟ ସହଚରୀ ଲଳିତା ଅଥବା ଦୂତୀ ଆଗରେ ଶ୍ରୀରାଧା ତାଙ୍କର କୃଷ୍ଣ-ବିରହ-ବିଚ୍ଛେଦ ବ୍ୟାକୁଳତାକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରୁଛନ୍ତି ।
କବିତାର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଶ୍ରୀରାଧା କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦଜନିତ ଅଗ୍ନିରେ ଦଗ୍ଧୀଭୂତା । ସେ କହୁଛନ୍ତି କୃଷ୍ଣ ବିରହ ଅନଳରେ ତାଙ୍କର ଜୀବନର ଅବସାନ ହୋଇଯିବ । ଦୂତୀକୁ ସେ ଦୁଃଖର ସହିତ କହୁଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରିୟତମ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବୋଧେ ନାରୀମରା ରୀତିକୁ ନିଜ ଜୀବନରେ ବ୍ରତ କରି ଦେଇଛନ୍ତି । ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରିୟତମଙ୍କ ଆଦର ବନ୍ୟାରେ ସେ ଉତ୍ଫୁଲ୍ଲିତା ହୋଇଉଠିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଏବେ ତାଙ୍କର ଶଠତା ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କୁ ମର୍ମନ୍ତୁଦ ଯନ୍ତ୍ରଣା ହେଉଛି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଦୟାନିଧୂ ଓ ଶ୍ରୀରାଧା ତାଙ୍କର ଚିର ଅନୁଗତା । ତେଣୁ ସେ ଦୂତୀକୁ ନିଜ ଅନ୍ତରର ଅନ୍ତର୍ଦାହକୁ ବ୍ୟକ୍ତକରି କହୁଛନ୍ତି –
“ଶ୍ରୀଚରଣେ ଦେହ ପ୍ରାଣ ବିକିଅଛି ମୁହଁତ ।
ତାଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହ ସିନା ମୋ କପାଳ ଲିହିତ ।”
ଶ୍ରୀରାଧା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପାଖରେ ନିଜର ତନୁ ମନ ସମସ୍ତ ସମର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହ ତାଙ୍କ ଆୟତ୍ତରେ ନାହିଁ । ଏହା ତାଙ୍କର ଭାଗ୍ୟ ବା କପାଳ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଚନ୍ଦ୍ର ବିନା ଚକୋର, ଜଳ ବିନା ମାଛ ପରି ଶ୍ରୀରାଧା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ଯନ୍ତ୍ରଣାରେ ଜର୍ଜରିତ । ହୁଏତ ଦେହଧାରଣ କରିବା ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଅସମ୍ଭବ । ତେଣୁ ସେ ଦୂତୀ ଆଗରେ ନିଜର ଏହି ଦୁର୍ବଳତାକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି
“ବିଦେହ-ପଥ ସଙ୍ଖାଳି ପ୍ରାଣଧନ ହୋଇବ ।
କାହାକୁ କି ହେବ କହି ସବୁ କଲା ଦଇବ ।”
କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅଭାବରେ ସେ ଦେହଧାରଣ କରି ନପାରି ବିଦେହପଥ ବା ମୃତ୍ୟୁପଥରେ ଅଭିସାରିକା ହେବେ । ଏହା ନେଇଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ଯେ ଯେଉଁ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଭୋଗୁଛନ୍ତି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ସେହିପରି ଅନୁରୂପ ଯନ୍ତ୍ରଣାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ସେ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଦୂତୀକୁ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ପ୍ରେମଲୋଭ ଭାଙ୍ଗିବା ପାଇଁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇ ସେ କହୁଛନ୍ତି –
“ଦୂତି ଗୋ, କୃଷ୍ଣର ପ୍ରେମଲୋଭରୀତି ଭାଙ୍ଗିବ ।
ନୋହିଲେ ମୋହରି ପରା ପ୍ରେମଭୂତ ଲାଗିବ ।”
ରାଧାଙ୍କୁ ପ୍ରେମଭୂତ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗ୍ରାସ କରିଛି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ କଥାନୁଯାୟୀ ପ୍ରେମର ବିଚ୍ଛେଦ କୋଟିଏ ନାଗର ଦଂଶନଜ୍ଵାଳାଠାରୁ ମଧ୍ୟ ଆହୁରି ମର୍ମନ୍ତୁଦ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ସବୁଜାଣି ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ଯନ୍ତ୍ରଣାରେ ଛଟପଟ କରୁଛନ୍ତି ।
ଚନ୍ଦ୍ର, କୁମୁଦ ଓ ଶଶୀ ନିଶିର ପ୍ରୀତିକୁ ରାଧା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀରାଧା ଓ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଯାଉଛି । ଜ୍ୟେଷ୍ଠମାସର ଉତ୍ତାପ ପରି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦଜନିତ ଅଗ୍ନିରେ ପ୍ରେମରୂପକ କୃଷି ଧ୍ୱଂସାଭିମୁଖୀ । ତେଣୁ ସେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବିଦାୟକାଳୀନ ପଦଧୂଳି ଭିକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଯେପରି ତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରି ବିରହ ଅନଳରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କବଳିତ କରିଛି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ମ୍ରିୟମାଣ ଶ୍ରୀରାଧା ଶେଷରେ ମୂର୍ଚ୍ଛା, ଅଚେତନ ହୋଇ ଯାଇଛନ୍ତି ଓ କବି ସେହି ପ୍ରେମବିରହିଣୀ ଶ୍ରୀରାଧାଙ୍କ ପାଦପଦ୍ମକୁ ଲୟରଖ୍ କବିତାଟିର ଉପସଂହାର କରିଛନ୍ତି ।
କଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ ଓ ସୂଚନା :
