Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Chapter 1 कपोतलुब्धककथा Textbook Exercise Questions and Answers.
CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Chapter 1 कपोतलुब्धककथा Question Answer
୨ . एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत
(क) शुकुनिलुब्धक: की दृशः आसीत् ?
Solution:
ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକଃ ଅତ୍ୟନ୍ତ ରୂଯଃ ପାପଶ୍ଚ ଆସୀତ୍ ।
(ख) स कथं जीविकानिर्वाहं करोति ?
Solution:
ସ ପତଙ୍ଗାନ୍ ହତ୍ଵା ତେରାଂ ବିକ୍ରୟଂ କୃତ୍ଵା ସ୍ଵ ଜୀବିକାନିର୍ବାହମ୍ ଅକରୋତ୍ ।
(ग) स व्याधः कपोती कथं स्थापयामास ?
Solution:
ସ ବ୍ୟାଧଃ କପୋତୀ ଧୃତ୍ୱା ପିଞ୍ଜରାବନ୍ଧା କୃତ୍ରା ସ୍ଥାପୟାମାସ ।
(घ) वातसम्भ्रमेण किं किम् अभवत् ?
Solution:
ବାତସମ୍ପେଶ ଆକାଶ ମୋଣାଛିନ୍ନପ୍, ବଙ୍ଗ ଉପ୍ବାଟିତା, ଧାରାପାତେଳ ବମ୍ନଦ୍ଧିରା ଯମେନ ସଲିଳପୂଣା ଚ ଅଭବତ୍ ।
(ङ) दुरात्मा व्याधः कथं वनस्पतिं शरणं गतः ?
Solution:
ଦୁରାତ୍ମା ବ୍ୟାଧୋଽପି ଶୀତାର୍ତା ସ୍ଵଜୀବନରକ୍ଷାର୍ଥୀ ରଜନୀ ଯାପୟିତୁମ୍ ଏବଂ ବନସ୍ପତଂ ଶରଣଂ ଗତଃ ।
(च) कपोत: कथ चिन्ताकुल: आसीत ?
Solution:
କପୋତସ୍ୟ ଭାର୍ଯ୍ୟା ପ୍ରାତଃ ଚରିତଂ ଗତା ନ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତତ, ରଜନୀ ବୃଦ୍ଧି ଗତା । ଅତଃ ସ ତପସ୍ଵୀ (କପୋତଃ) ଚିନ୍ତାକୁଳୀ ଅସୀତ୍ ।
(छ) कपोती आत्मानं कथं कृतकृत्याम् अमन्यत ?
Solution:
ଭତୁଃ ପ୍ରୀତିଃ ବିଲୋକ୍ୟ କପୋତୀ ଆତ୍ମାନଂ କୃତକୃତ୍ୟମ୍ ଅମନ୍ୟତ ।
(ज) कपाती कपातं किम् उक्तवती ?
Solution:
କପୋତୀ କପୋତମ୍ ଉକ୍ତବତୀ – ହେ କାନ୍ତ ! ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକଃ ଅଦ୍ୟ ତବ ଅନ୍ତକଂ ସମାଶ୍ରିତଃ, ସ ଶୀତାର୍ତା କ୍ଷୁଧାର୍ତିଶ୍ଚ ଅତଃ ତଥ୍ୟ ଯଥାଶକ୍ତି ସତ୍କାରଂ କୁରୁ |
(झ) व्याध: कथं प्रकृतिस्थ: संजात: ?
Solution:
ଅକୁତୋଭୟଂ ବ୍ୟାଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ତାପୟିତ୍ଵ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ସଂଜାତଃ ।
(ञ) व्याध: कथम् आत्मान धिक् कृतवान् ?
Solution:
ସତ୍ୟପ୍ରତିଜ୍ଞ ସ ପକ୍ଷୀ (କପୋତଃ) ଅଗ୍ନି ତ୍ରିଂ ପରିକ୍ରମ୍ୟ ଅଗ୍ନିମଧ୍ଯ ପ୍ରବିଷ୍ଟ, ଏତଦ୍ ଦୃଷ୍ଟା ବ୍ୟାଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ଧ୍ଵଂକ୍ କୃତବାନ୍ ।
(ट) भर्तृवियोगहेतो: कपोली किं कृतवती ?
Solution:
ଭତୁବିପୋମନ୍ତେତୋ ବହୁଆ କରୁଶ ବିଲପ୍ୟ କପୋତା ଶୁଙ୍ଗ ଦ୍ରଝଡା ସନ୍ଦାଫ ଦୁତାଶନ ପ୍ରତବେଶ |
२. एकेन पदेन उत्तरं दत्त
(क) कथं लुब्यकस्य कश्चित् सुहृत् नासीत् ?
Solution:
ପାପହେତାଃ ।
(ख) तस्य विमूढस्य जीवे किं नाभवत् ?
Solution:
ଦୟା ।
(ग) सर्वे प्राणिनः वातसंभ्रमेण कीदृशाः भ्रमन्ति स्म ?
Solution:
ଭୟାର୍ତା କ୍ଷୁଧାର୍ତା ଚ ।
(घ) वनस्पतेः शाखायां कः उषितवान् ?
Solution:
ଏକଃ କପୋତଃ ।
(ङ) कपोतः अपकारिणं व्याधं यत्नेन किं कृतवान् ?
Solution:
ପୂଜୟାମାସ ।
(च) कपोत: कुत: अग्नि गृहीत्वा आगमत् ?
Solution:
କର୍ମାରଗୃହାତ୍ ।
३. उत्कलभाषया / आङ्गलभाषया अनुवादं सरलार्थं च लिखत:
(क) भायी हि परमो …………………………. सहायिनी |
Solution:
ଅନୁବାଦ – ଏହ ସଂପାରରେ ପହ୍ନା ପୁରୁଯଲ ସଦାପ୍ନିକା, ଯେହେତୁ ଏହି ସଂସାରରେ ଅର୍ଥଦ୍ରାପ (ପୁରୁଷ)ର ଜୀବନଯାତ୍ରାର ସହାୟିକାହିଁ (ତା’ର ଭାର୍ଯ୍ୟା ହୋଇଥାଏ) ।
ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ବିରହାକୁଳ କପୋତ ଆଜି ତା’ ପ୍ରିୟତମା ପତ୍ନୀ କପୋତୀ କଥା ଭାବୁଛି । ସକାଳୁ ଯାଇଛି ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଫେରିନାହିଁ । ତା’ ବିନା ଘର ଆଜି ଶୂନ୍ୟ ହୋଇଛି । ଭାର୍ଯ୍ୟା ହେଉଛି ପୁରୁଷର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସହାୟିକା । ତା’ ବିନା ପୁରୁଷ ହୁଏ ଅସହାୟ, ଜୀବନଯାତ୍ରା ହୋଇପଡ଼େ ଦୁର୍ବିସହ । ଏଣୁ ପତିପତ୍ନୀଙ୍କର ପାରସ୍ପରିକ ସ୍ନେହ, ସହାନୁଭୂତି, ପ୍ରେମ, ଅନୁରାଗ ଓ ମିଳିତ ସହଯୋଗରେ ହିଁ ଜୀବନଯାତ୍ରା ହୁଏ ପୁଷିତ, ପଲ୍ଲବିତ ତଥା ମଧୁମୟ । ଏଠାରେ ଯଥାର୍ଥ ଉକ୍ତି ଯେ – ‘ ଯତ୍ର ନାର୍ଯ୍ୟସ୍ତୁ ପୂଜ୍ୟନ୍ତେ ରମନ୍ତେ ତତ୍ର ଦେବତା ।’
(ख) हे कान्त ………………………. सञात: |
Solution:
ଅନୁବାଦ – ହେ ସ୍ଵାମୀ ! ପକ୍ଷିଶିକାରୀ ଆଜି ତୁମର ଘରେ ଆଶ୍ରା କରିଛନ୍ତି । ସେ ଶୀତାର୍କ ଓ କ୍ଷୁଧାରେ ଆତୁର | ତାହାର ଶକ୍ତି ଅନୁସାରେ ସେବା କର । ପତ୍ନୀର କଥାକୁ ଶୁଣି କପୋତର ଆଖୁ ଲୁହ ଛଳଛଳ ହେଲା ।
(ग) शरणागतस्थ ……………………….. विशेषत: |
Solution:
ଅନୁବାଦ – ଏହ ସଂପାରରେ ତୃଦ୍ଵାଜନଦ୍ଵାରା ପଅଁବିଧ ଯନ୍ ମାସମରେ ବିଶେଷତାବୈ ଶରାଶାସନର ଆତିଥ୍ୟକୁ ଯତ୍ନ ସହକାରେ କରାଯିବା ଉଚିତ ।
ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଆଶ୍ରମ ଚତୁର୍ବିଧ; ଯଥା – ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ, ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ, ବାନପ୍ରସ୍ଥ ଓ ସନ୍ନ୍ୟାସ । ଏ ସଂସାରରେ ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମରେ ଥିବା ମନୁଷ୍ୟ ପାଞ୍ଚପ୍ରକାର ଯଜ୍ଞବିଧାନ କରିଥାଏ । ଯଥା- (୧) ବ୍ରହ୍ମଯଜ୍ଞ – ଅର୍ଥାତ୍ ଅଧ୍ୟାପନ ମାଧ୍ଯମରେ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନ; (୨)
ଅଗ୍ନିରେ ଆହୁତି ବା ହୋମ; (୪) ଭୂତଯଜ୍ଞ – ବିବିଧ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ବଳି ବା ପୂଜା ପ୍ରଦାନ; (୫) ନୃଯଜ୍ଞ– ଅତିଥ ପୂଜନ । ଏଣୁ ଅତିଥୁ ପୂଜନହିଁ ଗୃହସ୍ଥର ପରମ ଧର୍ମ । କାରଣ ‘ଅତିଥଦେବୋ ଭବ’ । ଗୃହୀଜନ ଏହି ପାଞ୍ଚପ୍ରକାର ଯଜ୍ଞବିଧାନଦ୍ଵାରା (ଗ) ଷ ୡମଧ୍ୟ….
(घ) अहो देहप्रदानेन ………………………….. परमा गति: |
Solution:
ଅନୁବାଦ – ଆହେ ! ଶରୀର ଦାନଦ୍ଵାରା ଅତିଥୁ ପୂଜନ ପ୍ରଦର୍ଶିତ । ସେହିହେତୁରୁ (ମୁଁ) ଧର୍ମକୁ ଆଚରଣ କରିବି । ଯେହେତୁ ଧର୍ମ ହେଉଛି ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଗତି ।
ବ୍ୟାଖ୍ୟା – କପୋତ ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଵଶରୀରକୁ ଅର୍ପଣ କରି ଅତିଥି ପୂଜନର ଯେଉଁ ବିଧୁ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଛି ତାହା କ୍ରୂର ଶିକାରୀ ନିମନ୍ତେ ଆଦର୍ଶ ହୋଇଛି । କପୋତର ମହାନତାକୁ ସ୍ଵୀକାର କରିଛି ନିଷ୍ଠୁର ଶିକାରୀ । ଅତିଥୁ ପୂଜନ ଧର୍ମଦ୍ଵାରା କପୋତ ଶିକାରୀକୁ ଧର୍ମାଚରଣ ପ୍ରତି ଆକୃଷ୍ଟ କରିଛି । ଏଣୁ ଶିକାରୀ କହିଛି- ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଧର୍ମ ଆଚରଣ କରିବି । କାରଣ ଧର୍ମ ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଗତି ତଥା ମୁକ୍ତି । ‘ଧାରୟତେ ଇତି ଧର୍ମ’ ଯାହା ଧାରଣ ବା ପୋଷଣ କରେ ତାହା ହିଁ ଧର୍ମ ।
४. सन्धिविच्छेदं कुरुत:
कध्रित, पिञाराबद्धाम् व्याधोSपि, शीतार्त:, शून्यन्याह, लोकेSस्मिन् |
Solution:
କଶ୍ଚିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍
ବ୍ୟାଧେପି = ବ୍ୟାଧଃ + ଅପି
ଶୂନ୍ୟମଦ୍ୟ = ଶୂନ୍ୟମ୍ + ଅଦ୍ୟ
ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧାମ୍ = ପିଞ୍ଜର + ଆବଦ୍ଧାମ୍
ଶୀତାର୍ତା = ଶୀତ + ଋତଃ
ଲୋକେପିନ୍ = ଲୋକେ + ଅସ୍କିନ୍ ।
५. सन्धिविधानं कुरुत –
सम् + आश्रित:, सत्कार + अथम्, कर्तव्यम् + आतिथ्यम् |
Solution:
ସମ୍ + ଆଶ୍ରିତଃ = ସମାଶ୍ରିତଃ
ସତ୍କାର + ଅର୍ଥମ୍ = ସତ୍କାରାର୍ଥମ୍
କର୍ତବ୍ୟମ୍ + ଆତିଥ୍ୟମ୍ = କର୍ତ୍ତବ୍ୟମାତିଥ୍ୟମ୍ ।
६. अधोनिर्दिष्टपदानां बन्धनीमध्यात् उपयुक्तम् अर्थं निरूपयत:
(वात्या, व्याध:, आतिथिसत्कार:, दयनीय:, शीतरक्षणम्, विश्रासयुक्तम्, प्रतीक्षा कुरु, चेतना प्राप्त:, नाराकरणाम्)
ଲ୍ମଦକଃ = ବ୍ୟାଧଃ
ତପସ୍ବୀ = ବିଶ୍ଵାସଯୁକ୍ତମ୍
ଲବ୍ଧସଂଜ୍ଞ = ଚେତନାଂ ପ୍ରାନ୍ତଃ
ପ୍ରତ୍ୟାଦେଶଃ = ନିରାକରଣମ୍
ବ।ତସମ୍ମଂ = ବାତ୍ୟା
ଆତିଥ୍ୟମ୍ = ଅତିଥ୍ୟସତ୍କାରଃ
ହିମତ୍ରାଣମ୍ = ଶୀତରକ୍ଷଣମ୍
७. रेखारूढपदानां सकारणं विभक्तिनिरूपणं कुरुत:
(क) तस्य पापहेतोः न कश्चित् तस्य सुहृत् ।
Solution:
ଦ୍ରେଗୋ = ହେତୁ ଶବ୍ଦଠାରେ ଷଷ୍ଠୀ |
(ख) तस्मिन् वने वातसम्भ्रमः अभवत् ।
Solution:
ବନେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।
(ग) धारापातेन वसुन्धरा क्षणेन सलिलपूर्णा अभूत् ।
Solution:
ଧାରାପାତେନ = ହେତେ ୩ପ୍ରା |
(घ) वनस्पतेः शाखयां कपोतः दीर्घकालम् उषितवान् ।
Solution:
ବନମତେ = ସତ୍ମବୈ ୬ଯା
(ङ) पक्षी व्याधम् यत्नेन पूजयामास ।
Solution:
ଯନେନ = ” ପ୍ତକ୍ଵତ୍ୟାଦଣ୍ୟ ଭପସଂଖ୍ୟାନମ୍ ” ଯୋଗେ ୩ମା |
(च) हिमत्राणं विधीयताम् ।
Solution:
ଦ୍ଵିମହାଶ = ଉକ୍ତେ କମଣି ୧ପା |
८. अधोनिर्दिष्टानि पदानि व्यवहृत्य पृथग् वाक्यानि रचयत ।
यापयितुम्, प्रातः, स्वस्ति, भृशम्, यथाशक्ति, मुहूर्त्तम्, त्रिः, प्रति ।
Solution:
ଯାପୟିତୁମ୍ (ଯାପନ କରିବାକୁ) = ଡଃ ରାତ୍ରିଂ ଯାପଯିତୁମ୍ ଅତୃ ଆଗଚ୍ଛତି |
ପ୍ରାତଃ (ସକାଳେ) = ପ୍ରାତଃ ଭ୍ରମଣଂ ସର୍ବଦା କରଣାୟ |
ସ୍ଵମି (ମଲଂନ୍) = ପ୍ରକାରଦ ସ୍ଵପ୍ରି ଉବତୁ |
ଯଥାଶକ୍ତି ( ଶକ୍ତି ଅନୁସାରେ) = ଯଥାଶକ୍ତି ତେ ଇଦଂ କାର୍ଯ୍ୟମ୍ ଅକୁର୍ବନ୍ ।
ତିଃ ( ତିନିଥର) = ସ ତ୍ରି ପରିକ୍ରମ୍ୟ ଜଳେ ନ୍ୟକ୍ଷିପାତ୍ ।
ପୃତି (ଆଡ଼କୁ) = ଦାନ ସ୍ମୃତି ଦମା କୁରୁ |
୧. शून्यस्थाने प्रकृतिं / प्रत्ययं दर्शयत –
हत्वा – हन् + ……………
Solution:
କ୍ବାଚ୍
यापयितुम् – या + णिच् + ………………
Solution:
ତ୍ନମୁନ୍
उषितवान् – ……………. + क्तवतु
Solution:
ବସ୍
चरितुम् – ………….. + तुमुन्
Solution:
ଚର୍
कर्तव्यम् – ………….. + तव्य
Solution:
ତ୍କ
गृहीत्वा – ………… + क्त्वा
Solution:
ଗୃଦ
तृप्तिम् – तृप् + ……………..
Solution:
କ୍ତିନ୍
प्रविष्टः – प्र – विश + ……………
Solution:
କ୍ତ
ददता – दा + ……………
Solution:
ଣତ୍
विचिन्त्य – वि + चिन्त् + …………
Solution:
ଲ୍ୟପ୍ଲ
संस्मृत्य – सम् + स्मृ + ………..
Solution:
ଲ୍ୟପ୍ଲ
आस्तीर्य – आ + ……… + क्त्वा (ल्यप्)
Solution:
ସ୍ମ
१०. विग्रहं / समासनाम दर्शयत –
ପରାଯା ଉପଯୋଗା ଅତିରିକୃ ପୃଣୋରର
१. कोष्ठकमध्यादुपयुक्तं पदं निरूप्य शून्यस्थानं पूरयत –
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ନିରୂପଣ କରି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।)
1. कदाचित् एकः शकुनिलुब्धकः …………. प्रतिवसति स्म । (घनारण्ये, नगरे, ग्रामे )
Solution:
କଦାଚିତ୍ ଏକଃ ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକଃ ଘନାରଣ୍ୟ ପ୍ରତିବସତି ସ୍ମ ।
2. स: अत्यन्तं ……. पापरच | ( क्रूर:, रूक्षः, निष्ठुर : )
Solution:
ସ୍: ଅତ୍ୟନ୍ତ ରକ୍ଷ ପାପଣ୍ଡ |
3. तस्य …….. न कशचित् तस्य सुहत् न कश्चित् तस्य सम्बन्धी च | ( नैष्ठुयात्, क्रौर्यात्, पापहेतोः)
Solution:
ତପ୍ୟ ପାପହ୍ବେଗୋଁ ନ କଣିତ୍ ତସ୍ୟ ସ୍ନହ୍ତ୍ ତସ୍ୟ ସମ୍ମଦା ତ |
4. स ………… हत्वा तेषा विक्रयं करोति | (पतङ्गान्, पशून्, मृगान् )
Solution:
ସ ପତଙ୍ଗାନ୍ ହତ୍ବା ତେଷା ବିକ୍ରୟଂ କରୋତି ।
5. एवं ……… तस्थ कदपि जीवे दया नाभवत् न च धर्मवुद़ि: समुदित | ( क्रूरस्य, निष्ठुरस्य, विमूढस्य )
Solution:
ଏବଂ ବିମୂଢ଼ସ୍ୟ ତସ୍ୟ କଦାପି ଜୀବେ ଦୟା ନାଭିବତ୍ ନ ଚ ଧର୍ମବୁଦ୍ଧି ସମୁଦିତା ।
6. एवं विमूढस्य तस्य कदापि जीवे ………… नाभवत् न च धर्मवुद्धिः समुदिता । ( दया, संवेदनशीलता, शुभदृष्टिः )
Solution:
ଏବଂ ବିମୂଢ଼ସ୍ୟ ତସ୍ୟ କଦାପି ଜୀବେ ଦୟା ନାଭିବତ୍ ନ ଚ ଧର୍ମବୁଦ୍ଧି ସମୁଦିତା ।
7. एवं विमूढस्य तस्य कदापि जीवे दया नाभवत् न च …………. समुदिता | (सुवुद्धि:, कुबुद्धिः, धर्मवुद्धिः )
Solution:
ଏବଂ ବିମୂଢ଼ସ୍ୟ ତସ୍ୟ କଦାପି ଜୀବେ ଦୟା ନାଭବତ୍ ନ ଚ ଧର୍ମବୁଦ୍ଧି ସମୁଦିତା ।
8. एकदा स ……… व्याधः एकां कपोतीं धृत्वा पिञ्जरावद्धां कृत्वा स्थापयामास । (पापी, निष्ठुर:, कपटी)
Solution:
ଏକଦା ସ ନିଷ୍ଠୁରଃ ବ୍ୟାଧଃ ଏକାଂ କପୋତୀ ଧୃତ୍ୱ ପିଞ୍ଜରାବନ୍ଧା କୃତ୍ୱା ସ୍ଥାପୟାମାସ ।
9. तदा दस्मिन् वने ……… अभवत् । (वातसम्भ्रमः, झञ्झावातः, वृष्टिः )
Solution:
ତଦା ତସ୍ମିନ୍ ବନେ ବାତସମ୍ଭ୍ରାମଃ ଅଭବତ୍ ।
10. धारापातेन …………… क्षणेन सलिलपूर्ण अभूत् । (सरोवरम्, कूपम्, वसुन्धरा )
Solution:
ଧାରାପାତେନ ବସ୍ମବିରା ଯଣେନ ସଲିନପୂଣ୍ଡା ଅତୁଡ୍ |
11. सर्वे ………. वने भ्रमन्ति स्म । (भयाती:, सुखेन, दुःखेन )
Solution:
ସର୍ବେ ଭୟାର୍ତା ବନେ ଭ୍ରମନ୍ତି ସ୍ମ ।
12. ………… व्याधोऽपि शीतार्तः स्वजीवनरक्षार्थं रजनीं यापयितुम् एकं वनस्पतिं शरणं गत: । (पाप:, दुरात्मा, क्रूर: )
Solution:
ଦୁରାତ୍ମା ବ୍ୟାଧୋଽପି ଶୀତାର୍ତା ସ୍ଵଜୀବନରକ୍ଷାର୍ଥୀ ରଜନୀ ଯାପୟିତୁମ୍ ଏବଂ ବନସ୍ପତଂ ଶରଣଂ ଗତଃ ।
13. व्याधः स्वजीवनरक्षार्थं ………. यापयितुम् एकं वनस्पतिं शरणं गतः ।
Solution:
ବ୍ୟାଧଃ ସ୍ଵଜୀବନରକ୍ଷାର୍ଥୀ ରଜନୀ ଯାପୟିତୁମ୍ ଏବଂ ବନସ୍ପତଂ ଶରଣଂ ଗତଃ ।
14. तस्य भार्थ ………… चरितु गता न प्रत्यावर्तन | (सायं, दिवा, प्रातः)
Solution:
ତସ୍ୟ ଭାର୍ଯ୍ୟା ପ୍ରାତଃ ଚରିତୁ ଗତା ନ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତତ ।
15. स ………. कपोतः चिन्ताकुलः आसीत् । ( दयालुः, धर्मात्मा, तपस्वी)
Solution:
ସ ତପସ୍ଵୀ କପୋତଃ ଚିନ୍ତାକୁଳ ଆସୀତ୍ ।
16. स: तपस्वी कपोत: ………… आसीत् । (व्याकुलः, चिन्ताकुलः, शङ्काकुल: )
Solution:
ଡଃ ତପସ୍ଵୀ କପୋତଃ ଚିନ୍ତାକୁଳ ଆସୀତ୍ ।
17. भर्तुः प्रीतिं विलोक्य सा आत्मानं ……… अमन्यत । (कृतकृत्याम्, धन्याम्, पुण्यवतीम् )
Solution:
ଭତୁଃ ପ୍ରୀତିଃ ବିଲୋକ୍ୟ ସା ଆତ୍ମାନଂ କୃତକୃତ୍ୟାମ୍ ଅମନ୍ୟତ ।
18. भर्तारं दुःखितं ………. कपोती भृशं दुःखिता । (स्मृत्वा, ज्ञात्वा, दृष्ट्वा )
Solution:
ଭର୍ତାରଂ ଦୁଃଖ୍ ଜ୍ଞାତ୍ମା କପୋତୀ ଭୃଶଂ ଦୁଃଖ୍ ।
19. तस्य यथाशक्ति ……….. कुरु । (पूजा, सेवां, सत्कारं )
Solution:
ତସ୍ୟ ଯଥାଶକ୍ତି ସତ୍କାରଂ କୁରୁ ।
20. पत्नी ………. श्रुत्वा कपोतः वाष्पाकुललोचनः सञ्जातः । ( विलपनं, कथनं, वचनं )
Solution:
ପତ୍ନୀ ବଚନଂ ଶ୍ରୁତ୍ଵା କପୋତଃ ବାଷ୍ପକୁଳଲୋଚନଃ ସଞ୍ଜାତଃ ।
21. ………… गृहात् अग्निं गृहीत्वा आगमत् । ( कमीर, कुम्भकार, तक्षक )
Solution:
କର୍ମାର ଗୃହାତ୍ ଅଗ୍ନି ଗୃହୀତ୍ମା ଆଗମତ୍ ।
22. …………. व्याधः आत्मानं तापयित्वा प्रकृतिस्थः सञ्जातः । (अकृतोभयः, शीतार्तः, रूक्षः)
Solution:
ଅକୁତୋଭୟଂ ବ୍ୟାଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ତାପୟିତ୍ୱ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ସତଃ ।
23. अकुतोभयः व्याधः आत्मानं तापयित्वा ………….. सञ्जातः । ( सन्तोष:, प्रकृतिस्थः, सानन्दः)
Solution:
ଅକ୍ରୂକୋତଭୟ ବ୍ୟାଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ତାପୟିତ୍ୱ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ସଞ୍ଜାତଃ ।
24. मुहूर्तं प्रतिपालय, तव …………. विधातुं यतिष्ये । (तृप्तिं, आनन्दं, सन्तोषं)
Solution:
ମ୍ନଦୁଙ ପୃଦିପାଲମ୍, ତବ ହଫି ବିଧାତୁ ଯତିଯ୍ୟେ |
25. तस्य गृहे नास्ति विभवः येन सः अतिथेः ………… नाशयेत् । ( क्लान्तिं, क्षुधां, पिपासां)
Solution:
ତସ୍ୟ ଗୃହେ ନାସ୍ତି ବିଭବ ଯେନ ସ ଅତିଥେ କ୍ଷୁଧାଂ ନାଶୟତ୍ ।
26. तस्य गृहे नास्ति ………… येन सः अतिथेः क्षुधां नाशयेत् । (विभवः, अन्नं, खाद्यं)
Solution:
ତଥ୍ୟ ଗୃହେ ନାସ୍ତି ବିଭବ ଯେନ ଡଃ ଅତିଥେ କ୍ଷୁଧାଂ ନାଶୟତ୍ ।
27. किं कर्तव्यमिति ……………. चिन्तयामास । ( चिन्ताकुल:, शङ्काकुल:, विमूढ़ : )
Solution:
କିଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମିତି ବିମୂଢ଼ୀ ଚିନ୍ତୟାମାସ ।
28. ………….. स पक्षी अग्निं त्रिः परिक्रम्य अग्निमध्यं प्रविष्टः । (दृढ़प्रतिज्ञः, सत्यप्रतिज्ञः, अतिथिपरायणः)
Solution:
ସତ୍ୟପ୍ରତିଜ୍ଞ ସ ପକ୍ଷୀ ଅଗ୍ନି ତ୍ରିଂ ପରିକ୍ରମ୍ୟ ଅଗ୍ନିମଧ୍ୟ ପ୍ରବିଷ୍ଟ |
29. स पक्षी अग्निं ……….. परिक्रम्य अग्निमध्ये प्रविष्टः | (द्विः, त्रिः, पञ्चः )
Solution:
ସ ପକ୍ଷୀ ଅଗ୍ନି ତ୍ରି ପରିକ୍ରମ୍ୟ ଅଗ୍ନିମନ୍ତେ ପ୍ରବିଷ୍ଟ ।
30. …………… मम घोरः अधर्मः भविष्यति । (पापबुद्धेः, निष्ठुरस्य, नृशंसस्य)
Solution:
ନୃଶଂସସ୍ୟ ମମ ଘୋରଃ ଅଧର୍ମ ଭବିଷ୍ୟତି ।
31. नृशंसस्य मम घोरः ………… भविष्यति । ( अन्यायः, अनीति:, अधर्मः)
Solution:
ନୃଶଂସସ୍ୟ ମମ ଘୋରଃ ଅଧର୍ମ ଭବିଷ୍ୟତି ।
32. कपोतः स्वत्यागेन मम कृते ………….. भवति ।(आदर्श, शिक्षणीय, उदाहरण:)
Solution:
କପୋତଃ ସ୍ୱତ୍ୟାଗେନ ମମ କୃତେ ଆଦର୍ଶ ଭବତି ।
33. सा पतिं ………….. दृष्टवती । (विमानोपरि, आसनोपरि, सिंहासनोपरि )
Solution:
ସା ପତଂ ବିମାନୋପରି ଦୃଷ୍ଟବତୀ ।
34. ………… तं पूजयन्ति । (साधवः, ऋषयः, पुण्यकीर्तयः )
Solution:
ପୁଣ୍ୟକାଉୟ: ତ ତ୍ପଲୟନ୍ତି |
35. कपोती अपि ………. गतवती । (आकाश, पातालं, स्वर्गं )
Solution:
କପୋତୀ ଅପି ସ୍ଵରଂ ଗତବତୀ ।
36. स्वजीवनं त्यक्तुं कृतनिश्चयः ब्याधः ………… वनं प्राविशत् । (श्वापदसंकुलं, हिंस्रजन्तुसंकुलं, धनं)
Solution:
ସ୍ବଜୀବନଂ ତ୍ୟଙ୍କୁ କୃତନିଶ୍ଚୟ ବ୍ୟାଧଃ ଶ୍ରୀପଦସଂକୁଳ ବନଂ ପ୍ରାବିଶତ୍ ।
37. व्याधोऽपि ……….. प्रविष्टः नष्टपापः परां सिद्धिं प्राप । (अग्निं, स्वर्गं, जलं )
Solution:
ବ୍ୟାଧୋଽପି ଅଗ୍ନି ପ୍ରବିଷ୍ଟ ନଷ୍ଟପାପଃ ପରାଂ ସିଦ୍ଧି ପ୍ରାପ ।
अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत :
1. शकुनिलुब्धकः कुत्र प्रतिवसति स्म ?
Solution:
ଘନାରଣ୍ୟ ।
2. कथं तस्य न कश्चित् सृहत् आसीत् ?
Solution:
ପାପହେତାଃ ।
3. पतङ्गान् हत्वा स तेषां किं करोति ?
Solution:
ବିକୃୟମ |
4. किम्भूतस्य तस्य न कदापि जीवे दया अभवत् ?
Solution:
ବିମୂରପ୍ୟ |
5. विमूढस्य तस्य कदापि जीवे किं नाभवत् ?
Solution:
ଦାମା |
6. व्याधः एकां कपोतीं धृत्वा किं कृत्वा स्थापयामास ?
Solution:
ପିଞଁରାବନ୍ଧାମ୍ |
7. अथ तस्मिन् वने किमभवत् ?
Solution:
ବାତସମୃମ |
8. आकाशं किम्भूतम् आसीत् ?
Solution:
ମେଶାଛକମ |
9. केन हेतुना वसुन्धरा क्षणेन सलिलपूर्ण अभूत् ?
Solution:
ଧାରାପାତେନ |
10. धारापातेन का क्षणेन सलिलपूर्णा अभूत् ?
Solution:
ଦମ୍ବନ୍ଧିରା |
11. रजनीं यापयितुं व्याधः किं शरणं गतः ?
Solution:
ଏବଂ ବନସ୍ପତିମ୍ ।
12. कुत्र एकः कपोतः दीर्घकालम् उषितवान् ?
Solution:
ବନସ୍ପତଃ ଶାଖାୟାମ୍ ।
13. वनस्पतेः शाखायां कः दीर्घकालम् उषितवान् ?
Solution:
ଏକଃ କପୋତଃ ।
14. का वृद्धिं गता ?
Solution:
ଅଲନା |
15. कपोतस्य भायी प्रातः किमर्थं गता ?
Solution:
ଚଟିତୁମ୍ନ |
16. ‘तपस्वी’ इत्येव शब्दः कस्यकृते प्रयुक्तम् ?
Solution:
କପୋତସ୍ୟ ।
17. कं दुःखितं ज्ञात्वा कपोती भृशं दुःखिता ?
Solution:
ରତାଉପ୍ |
18. कस्य प्रीतिं विलोक्य कपोती आत्मानं कृतकृत्यक्यम् अमन्यत ?
Solution:
ଇତୁଃ |
19. भर्तुः प्रीतिं विलोक्य कपोती आत्मानं किम् अमन्यत ?
Solution:
ତ୍କତତ୍କତ୍ୟମ୍ନ |
20. कपोतः अपकारिणं व्याधं यत्नेन किं कृतवान् ?
Solution:
ତ୍ପଦୟାମାମ |
21. कः शीतार्तः क्षुधार्तश्च आसीत् ?
Solution:
ବତ୍ୟାଧ |
22. कपोतः कर्मारगृहात् किं गृहीत्वा आगमत् ?
Solution:
ଅଗ୍ନିମ୍ ।
23. कपोतः कुत्र अग्निं योजयामास ?
Solution:
ଶ୍ଚଯେପୁ ପତ୍ରେଯୁ |
24. किम्भूतः व्याधः आत्मानं तापयित्वा प्रकृतिस्थः सञ्जातः ?
Solution:
ଅକ୍ଳତୋରଫ |
25. कपोतस्य गृहे क: नास्ति ?
Solution:
ବିଭବ |
26. कपोतः कुत: अग्निं गृहीत्वा आगमत् ?
Solution:
କମାରହଡ୍ |
27. ‘ मुहूर्तं प्रतिपालय, तव तृप्तिं विधातुं यतिष्ये’ – इति केन उक्तम् ?
Solution:
କପୋତେନ ।
28. पक्षी कथमासीत् ?
Solution:
ପଣ୍ୟସ୍ତତିକ୍ |
29. कः अग्निमध्यं प्रविष्टः ?
Solution:
କପୋଣ୍ଠ |
30. कस्य घोर: अधर्मः भविष्यति ?
Solution:
ନ୍ତ୍ରଣସସଦ ମମ (ବତ୍ୟାଧମ୍ୟ)
31. कः व्याधस्य कृते आदर्श : भवति ?
Solution:
କପୋତଃ ।
32. कथं कपोतः व्याधस्य कृते आदर्शः भवति ?
Solution:
ସ୍ୱତ୍ୟାଗେନ ।
33. केन अतिथिपूजना दर्शिता ?
Solution:
ଦେହପ୍ରଦାନେନ ।
34. बहुधा करुणं विलप्य कपोती भृशं दुःखिता कुत्र प्रविवेश ?
Solution:
ସନ୍ଦୀପ୍ତ ହୁତାଶନମ୍ ।
35. कपोती पतिं कुत्र दुष्टवती ?
Solution:
ବିମାନୋପରି ।
36. के कपोतं पूजयन्ति ?
Solution:
ପୁଣ୍ୟକୀର୍ତୟଃ ।
37. कपोती अपि कुत्र गतवती ?
Solution:
ସ୍ୱର୍ଗମ୍ ।
38. स्वजीवनं त्यक्तुं कृतनिश्चयः व्याधः किम्भूतं वनं प्राविशत् ?
Solution:
ଦ୍ୱାପଦସଂକୁଳମ୍ ।
39. कीदृशः अग्निः तद् वनं ददाह ?
Solution:
ଯୁଗାନ୍ତାଗ୍ନିତୁଲ୍ୟ ।
40. केन हेतुना व्याधः स्वर्गं गतवान् ?
Solution:
ପୁଣ୍ୟକର୍ମଣା ।
संक्षेपेण उत्तरं लिखत :
1. शकुनिलुब्धकः कथं जीविकानिर्वाहम् अकरोत् ?
Solution:
ଏକଃ ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକଃ ଘନାରଣ୍ୟ ପ୍ରତିବସତି ସ୍ମ । ଡଃ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୂକ୍ଷୀ ପାପଶ୍ଚ ଆସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ପାପହେତୋ ନ କଶ୍ଚିତ୍ ତସ୍ୟ ସୁହୃଦ, ନ କଶ୍ଚିତ୍ ତଥ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଚ ଆସୀତ୍ । ଡଃ ବ୍ୟାଧଃ ପତଙ୍ଗାନ୍ ହତ୍ବା ତେରାଂ ବିକ୍ରୟଂ କୃତ୍ୱା ଜୀବିକାନିର୍ବାହମ୍ ଅକରୋତ୍ । ତଥ୍ୟ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ କଦାପି ଜୀବେ ଦୟା ନାସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ଧର୍ମବୁଦ୍ଧି ନ ସମୁଦିତା ।
2. वने वातसंभ्रमेण किं किम् अभवत् ?
Solution:
ବାତସଂଭ୍ରମେଣ ଆକାଶଂ ମେଘାଚ୍ଛନଂ, ବୃକ୍ଷା ଉଦ୍ଘାଟିତଃ ଧାରାପାତେନ ବସୁନ୍ଧରା କ୍ଷଣେନ ସଲିଳପୂର୍ଣ୍ଣା ଚ ଅଭୂତ୍ । ମୃଗା, ସିଂହା, ବରାହା ଚ ସର୍ବେ ଭୟାର୍ତା କ୍ଷୁଧାର୍ତା ବନେ ଅଭ୍ରମନ୍ । ଦୁରାତ୍ମା ବ୍ୟାଧୋଽପି ଶୀତାର୍ତା ସ୍ୱଜୀବନରକ୍ଷାର୍ଥମ୍ ଏବଂ ବନସ୍ପତଂ ଶରଣଂ ଗତଃ ।
3. स व्याधः कपोतीं कथं स्थापयामास ?
Solution:
ଏତଃ ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକଃ ଘନାରଣ୍ୟ ପ୍ରତିବସତି ସ୍ମ । ଡଃ ଅତ୍ୟନ୍ତଃ ରୂରଃ ପାପଶ୍ଚ ଆସୀତ୍ । ସ ପତଙ୍ଗାନ୍ ହତ୍ଵା ତେରାଂ ବିକ୍ରୟଂ କରୋତି । ବିମୂଢ଼ସ୍ୟ ତସ୍ୟ ଜୀବେ ଦୟା ନାଭିବତ୍ । ଏକଦା ସ ନିଷ୍ଠୁରଃ ବ୍ୟାଧଃ ଏକାଂ କପୋତୀ ଧୃତ୍ଵା ପିଞ୍ଜରାବନ୍ଧା କୃତ୍ୱା ସ୍ଥାପୟାମାସ ।
4. दुरात्मा व्याधः कथं वनस्पतिं शरणं गतः ?
Solution:
ଏକଦା ତସ୍ମିନ୍ ବନେ ବାତସଂଭ୍ରମଃ ଅଭବତ୍ । ଆକାଶଂ ମେଘାଚ୍ଛନ୍ନମ୍ । ବୃକ୍ଷା ଉତ୍ପାଟିତା, ଧାରାପାତେନ ବସୁନ୍ଧରା କ୍ଷଣେନ ସଲିଳପୂର୍ଣ୍ଣା ଅଭୂତ୍ । ମୃଗା, ସିଂହାଃ, ବରାହାଃ, ସର୍ବେ ଭୟାର୍ତା, କ୍ଷୁଧାର୍ତା ବନେ ଭ୍ରମନ୍ତି ସ୍ମ । ଦୁରାତ୍ମା ବ୍ୟାଧୋଽପି ଶୀତାର୍ତା ସୃଜୀବନରକ୍ଷାର୍ଥୀ ରଜନୀ ଯାପୟିତୁମ୍ ଏବଂ ବନସ୍ପତଂ ଶରଣଂ ଗତଃ ।
5. कथं तपस्वी कपोतः चिन्ताकुलः आसीत् ?
Solution:
ଏକସ୍କ୍ରିନ୍ ବନେ ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ ଏକ କପୋତଃ ଦୀର୍ଘକାଳମ୍ ଉଷିତବାନ୍ । ତସ୍ୟ ଭାର୍ଯ୍ୟା ପ୍ରାତଃ ଚରିତୁଃ ଗତା ନ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତତ । ରଜନୀ ବୃଦ୍ଧି ଗତା । ଅତଃ ସ ତପସ୍ଵୀ କପୋତଃ ଚିନ୍ତାକୁଳୀ ଆସୀତ୍ । କଳଂ ପ୍ରିୟା ନାଗତା କିଂ କାରଣଂ ସ୍ୟାଦ୍ ଯେନ ସା ନ ନିବର୍ଷତେ |
6. कपोती विरहे कपोतः कथं विलपति ?
Solution:
କପୋତୀ ବିରହେ କପୋତଃ ବିଳପତି ଯତ୍ “ କାନନେ ମମ ପ୍ରିୟାୟଃ ସ୍ଵସ୍ତି ଭବେତ୍ । ତୟା ପ୍ରିୟୟା ବିରହିତଂ ମମ ଇଦଂ ଗୃହଂ ଶୂନ୍ୟ ଭବତି । ଭାର୍ଯ୍ୟା ହି ପୁରୁଷସ୍ୟ ପରମୋ ନାଥ, ତଥା ଅସ୍ଟିନ୍ ଲୋକେ ସା ଭାର୍ଯ୍ୟା ଅସହାୟସ୍ୟ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଲୋକଯାତ୍ରା ସହାୟିନୀ ଭବତି ।’’ ଅନେନ ଭୃଶଂ ବିଳପତି ।
7. पिञ्जरावद्धा कपोती कपोतं किं कथितवती ?
Solution:
କପୋତସ୍ୟ ବିଳାପଂ ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧା ତସ୍ୟ ଭାର୍ଯ୍ୟା ଅଶୁଣୋତ୍ । ଭର୍ତାରଂ ଦୁଃଖ ଜ୍ଞାତ୍ରା କପୋତୀ ଭୃଶଂ ଦୁଃଖ । ଭତୁଃ ପ୍ରୀତିଃ ବିଲୋକ୍ୟ ସା ଆମ୍ବାନାଂ କୃତକୃତ୍ୟାମ୍ ଅମନ୍ୟତ । ଅଥ ସା ଅଦ୍ରବୀତ୍ – “ ହେ କାନ୍ତ ! ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକ ଅଦ୍ୟ ତବ ବାସଂ ସମାଶ୍ରିତଃ । ସ ଶୀତାର୍ତା କ୍ଷୁଧାର୍ତ । ତସ୍ୟ ଯଥାଶକ୍ତି ସତ୍କାରଂ କୁରୁ ।”
8. पत्नीवचनं श्रुत्वा कपोतः किम् अकरोत् ?
Solution:
ଜ୍ଞାତ୍ମା ଅପି ଯନ ପୂଜୟାମାସ । ତସ୍ୟ ସତ୍କାରାର୍ଥୀ ପ୍ରଣୟେନ ଉବାଚ – ଅଶ୍ବିନ୍ ସଂସାରେ ବିଶେଷତଃ ପଞ୍ଚଯଜ୍ଞ ପ୍ରହରଃ ଗୃହସ୍ଥ ଶରଣାଗତସ୍ୟ ଆତିଥ୍ୟା କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ । ଅତଃ ବିସ୍ତାରଂ ବୃହି କିଂ କରିଷ୍ୟାମି ।
9. कथं व्याधः प्रकृतिस्थः संजातः ?
Solution:
ଶୀତାର୍ଡ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ହିମତ୍ରାଣଂ ବିଧାନାର୍ଥୀ ସ କପୋତଃ ପର୍ଣାନି ଭୂତଳେ ଆସ୍ତ୍ରୀର୍ଯ୍ୟ କର୍ମାରଗୃହାତ୍ ଅଗ୍ନି ଗୃହୀତ୍ଵ ଆଗମତ୍ । ଶୁଵେଷୁ ପତ୍ରେଷୁ ଅଗ୍ନି ଯୋଜୟାମାସ । ଅକୁତୋଭୟ ବ୍ୟାଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ତାପୟିତ୍ଵ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ସଂଜାତଃ ।
10. व्याधः कथम् आत्मानं धिक्कृतवान् ?
Solution:
ବ୍ୟାଧଃ ସ୍ଵସ୍ୟ ଶୀତନିବାରଣାତ୍ ଅନନ୍ତରଂ କ୍ଷୁଧାନିବାରଣାର୍ଥୀ କପୋତଂ କଣ୍ଠତବାନ୍ । ତସ୍ୟ ଗୃହେ ନାସ୍ତି ବିଭବ ଯେନ ସ ଆତିଥ୍ୟ କରିଷ୍ଯତି । ଏବଂ ଚିନ୍ତୟିତ୍ୱ ସତ୍ୟପ୍ରତିଜ୍ଞ ସ ପକ୍ଷୀ ଅଗ୍ନି ତ୍ରି ପରିକ୍ରମ୍ୟ ଅଗ୍ନିମଧ୍ୟ ପ୍ରବିଷ୍ଟ । ଏତତ୍ ଦୃଷ୍ଟା ସ୍ୱ ବ୍ୟାଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ଧ୍ଵଂକୃତବାନ୍ ।
11. भर्तु: वियोगहेतो: कपोती किं कृतवती ?
Solution:
କାପୋତା ଅଭାବ ପଡିପାରକଣା ଆସାତ୍ | ସ୍ଵସମ୍ମଣେ ସ୍ୱାଣପ୍ତିଯ କାପେ।ତମ ଅଗ୍ନମଧ୍ୟ ପୃବିଯା ହଯା ସା ଗୋଲାମ୍ବଛିତା ଜାତା । ଭର୍ତୁବିୟୋଗହେତୋ କପୋତୀ ବହୁଧା କରୁଣଂ ବିଳପ୍ୟ ଭୃଶଂ ଦୁଃଖ୍ ସନ୍ଦୀପ୍ତ ହୁତାଶନଂ ପ୍ରବିବେଶ ।
12. व्याधः कथं सद्गतिं प्राप्तम् ?
Solution:
ବ୍ୟାଧୀ ତୌ କପୋତଦମ୍ପତୀ ଦୃଷ୍ଟା ସଦ୍ଗତଂ ପ୍ରାୟୁମ୍ ଅଚିନ୍ତୟତ୍ । ସ୍ଵଜୀବନଂ ତ୍ୟଙ୍କୁ କୃତନିଶ୍ଚୟ ବ୍ୟାଧଃ ଶ୍ଵାପଦସଂକୁଳଂ ବନଂ ପ୍ରାବିଶତ୍ । ବନେ ମହତା ପବନେନ ଦ୍ରୁମାତାଂ ବ୍ୟାଧୋଽପି ଅଗ୍ନୀ ପ୍ରବିଷ୍ଟ ନଷ୍ଟପାପଃ ପରାଂ ସିଦ୍ଧି ପ୍ରାପ । ପୁଣ୍ୟକର୍ମଣା ସଂଘର୍ଷାତ୍ ଯୁଗାନ୍ତାଗ୍ନିତୁଲ୍ୟ ଅଗ୍ନି ତଦ୍ ବନଂ ଦଦାହ । ସୋଽପି ସ୍ଵର୍ଗ ଗତବାନ୍ ।
दीर्घप्रश्नोत्तरम् :
1. व्याधस्य चरित्रं चित्रयत ।
Solution:
ଏତଃ ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକଃ ଘନାରଣ୍ୟ ପ୍ରତିବସତି ସ୍ମ । ଡଃ ଅତ୍ୟନ୍ତ ରୂଯଃ ପାପଶ୍ଚ ଆସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ପାପହେତୋ ନ କଶ୍ଚିତ୍ ତସ୍ୟ ସୁହୃତ୍, ନ କଶ୍ଚିତ୍ ତଥ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଚାର୍ସୀତ୍ । ସ ବ୍ୟାଧଃ ପତଙ୍ଗାନ୍ ଧୃତ୍ଵା ହତ୍ବା ଚ ତେରାଂ ବିକ୍ରୟଂ କରୋତି । ଅନେନ ତସ୍ୟ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହଂ ଭବତି । ସ ବ୍ୟାଧଃ ମୂର୍ଖ, ତସ୍ୟ ଜୀବେ ଦୟା ନାସୀତ୍ । ଧର୍ମବୁଦ୍ଧି
ସ ବ୍ୟାଧଃ ଏକାଂ କପୋତୀ ଧୃତ୍ଵା ପିଞ୍ଜରାବନ୍ଧା କୃତ୍ୱା ସ୍ଥାପୟାମାସ । ବନେ ବାତସଂଭ୍ରମଃ କ୍ଷୁଧାର୍ତା ଚ ସନ୍ ସ୍ୱଜୀବନରକ୍ଷାର୍ଥୀ ବନସ୍ପତଂ ଶରଣଂ ଗତଃ । ତସ୍ୟ ବନସ୍ପତଃ ଶାଖାୟାମ୍ ଏକ ଅପି ତଥ୍ୟ ନ ସମୁଦେତି । ଏକଦା ଅଭବତ୍ । ଦୁରାତ୍ମା ବ୍ୟାଧଃ ଶୀତାର୍ତା କପୋତଃ ଦୀର୍ଘକାଳମ୍ ଉଷିତବାନ୍ ।
କ୍ଷୁଧାନିବାରଣାୟ ଯଦା କଥୁତବାନ୍ ତଦା ସତ୍ୟପ୍ରତିଜ୍ଞ କପୋତଃ ସ୍ଵଶରୀରମ୍ ଅଗ୍ନିମଧ୍ୟ ପ୍ରବିଷ୍ଟବାନ୍ । ଏତତ୍ତ୍ଵଦୃଷ୍ଟା ବ୍ୟାଧଃ ସ୍ଵୟମେବ ଧୃକ୍କୃତବାନ୍ । କପୋତସ୍ୟ ତ୍ୟାଗନିଷ୍ଠା ଦୃଷ୍ଟା ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ମନସି ପରିବର୍ତ୍ତନଭାବଂ ସଂଜାତଃ । ସ ଧର୍ମାଚରିତୁମ୍ ଇୟେଷ । ଜାଲଂ, ଯଣ୍ଟିଂ, ଶଳାକା, କ୍ଷାରକଂ, ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧାନ୍ ବଦ୍ଧାନ୍ କପୋତାନ୍ ଚ ପ୍ରମୁଚ୍ୟ ବିସୃଷ୍ଟବାନ୍ । ମୁକ୍ତାନନ୍ତରଂ କପୋତୀ ଅଗ୍ନିମଧ୍ୟ ପ୍ରବିଶ୍ୟ ସ୍ଵଶଂ ଗତବତୀ । ସ୍ୱର୍ଗେ ର୍ତେ ଦମ୍ପତୀ ବିଲୋକ୍ୟ ବ୍ୟାଧଃ ସଦ୍ଗତି ପ୍ରାମିଂ ପ୍ରଯନୂଶୀଳ ଅଭୂତ୍ । ସ୍ଵଜୀବନଂ ତ୍ୟଭ୍ରୁ କୃତନିଶ୍ଚୟ ବ୍ୟାଧଃ ଶ୍ୱାପଦସଂକୁଳ ବନଂ ପ୍ରବିବେଶ । ତତ୍ର ଜ୍ବଳମାନେ ବନେ ସ୍ୱ ନ୍ଷ୍ଟପାରଂ ପରମଗତଂ ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍ । ଅନେନ ପ୍ରକାରେଣ ବ୍ୟାଧସ୍ୟା ଚାରିତ୍ରିକଂ ମହତ୍ତ୍ୱ ପ୍ରତିପାଦିତମ୍ ।
2. कपोतस्य पत्नी प्रीतिं वर्णयत ।
Solution:
କପୋତ ଘନାରଣ୍ୟ ଏକସ୍ମିନ୍ ବୃକ୍ଷେ ନିବାସଂ କୃତମ୍ । ତସ୍ୟ ଭାର୍ଯ୍ୟା କପୋତୀ ପ୍ରାତଃ ଚରିତୁଃ ଗତା ନ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତତ । ଅତଃ ସ ଚିନ୍ତାକୁଳ ଆସୀତ୍ । କଏଂ ପ୍ରିୟା ନାଗତା କିଂ କାରଣଂ କଳଂ କରୋତି ଅତ୍ର ବର୍ଣିତଂ ଯଥା –
ଅପି ସୃସ୍ତି ଭବେତ୍ତସ୍ୟା ପ୍ରିୟାୟା ମମ କାନନେ ।
ତୟା ବିରହିତଂ ହୀଦଂ ଶୂନ୍ୟମଦଂ ଗୃହଂ ମମ ||
ପୁନଶ୍ଚ, ଭାର୍ଯ୍ୟା ହି ପରମୋ ନାଥ ପୁରୁଷତ୍ୟେହ ପଠ୍ୟତେ ।
ଥସତ୍ରାୟଯ୍ୟ ଲୋକେସିଲୋକମାଣ୍ଡାସଦ୍ବାୟିନା ||
ଅନେନ ପ୍ରକାରେଣ କପୋତସ୍ୟ ପନ୍ଥୀପ୍ରୀତିଃ ଆସୀତ୍ । ପଧ୍ୟା ବଚନଂ ପାଳୟିତ୍ଵ କପୋତଃ ବ୍ୟାଧମ୍ ଅପକାରିଣଂ ଜ୍ଞାତ୍ମା ଅପି ଯଥାଶକ୍ତି ପୂଜୟତି । ଆତିଥ୍ୟସତ୍କାରାର୍ଥୀ ତେନ କପୋତେନ ସ୍ବଶରୀରମପି ତ୍ୟଜତି । କପୋତଃ ସ୍ବପ୍ରେମ୍ପା ନ କେବଳଂ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ଅପିତୁ ସ୍ଵର୍ଗେ କପୋତ୍ୟା ସହ ରମଣଂ କୃତମ୍ ।
3. कपोतस्य आतिथ्यं वर्णयत ।
Solution:
ଏକସ୍ମିନ୍ ବନେ ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ ଏକଃ କପୋତଃ ନିବାସଂ କୃତବାନ୍ । ଏକଦା ବନେ, ବାତ୍ୟା ଅଭବତ୍ । ଶୀତାର୍ତା କ୍ଷୁଧାର୍ତା ସନ୍ ଏକଃ ବ୍ୟାଧଃ ତମେବ ବୃକ୍ଷ ଶରଣଂ ଗତଃ । କପୋତସ୍ୟ ଭାର୍ଯ୍ୟା ପ୍ରାତଃ ଚରିତୁଃ ଗତା ନ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତତ । ଅତଃ କପୋତ ଚିନ୍ତାକୁଳ ଆସୀତ୍ । ବ୍ୟାଧଃ କପୋତୀ ଧୂତ୍ବା ତାଂ ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧା କୃତ୍ୱା ସ୍ଥାପୟାମାସ । ଅତଃ ପଞ୍ଜୁରୀସ୍ଥା କପୋତୀ କପୋତଂ କଥୁତବତୀ – ହେ କାନ୍ତ ! ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକ ତବ ବାସଂ ସମାଶ୍ରିତଃ, ପଃ ଶୀତାର୍ତା କ୍ଷୁଧାର୍ତା ଚ, ତସ୍ୟ ଯଥାଶକ୍ତି ସତ୍କାରଂ କୁରୁ । ପନୀବଚନଂ ଶ୍ରୁତ୍ବା କପୋତଃ ବାଷ୍ପକୁଳଲୋଚନଃ ସଂଜାତଃ । ‘ ଅତିଦେବୋ ଭବାଃ, ’ ‘ଶରଣାଗତସ୍ୟ ରକ୍ଷଣଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍’ ଇତ୍ୟେବ ମନସି ନିଧାୟ କପୋତଃ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ଅତିଥିସତ୍କାରଂ କୃତଂ ପୂଜୟାମାସ ଚ । ଅତଃ ତେନ ଉକ୍ତ
ଣରଣାଗତସ୍ୟ କରବ୍ୟମାଡିଥ୍ୟମିଦୃ ଯନଙ |
ପଞ୍ଚ ଯଜ୍ଞପ୍ରବୃତ୍ତେନ ଗୃହସ୍ଥନ ବିଶେଷତଃ ॥
ଅତଃ କପୋତଃ ବ୍ୟାକଂ ଶୀତାତ୍ ରକ୍ଷଣାର୍ଥୀ କର୍ମାରଗୃହାତ୍ ଅଗ୍ନି ଗୃହିତ୍ବା ଶୁଶ୍ଳେଷୁ ପତ୍ରେଷୁ ସଂଯୋଜୟାମାସ । ଅଗ୍ନିନା ଆତ୍ମାନଂ ତାପୟିତ୍ୱ ବ୍ୟାଧଃ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ସଂଜାତ । ଅନନ୍ତରଂ କ୍ଷୁଧା ନିବାରଣାର୍ଥୀ ସ ବ୍ୟାଧଃ କପୋତଂ କଣ୍ଠତବାନ୍ । ବିମୂଢ଼ କପୋତଃ ଚିନ୍ତାତମନା ଆସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ଗୃହେ ନାସ୍ତି ବିଭବ ଯେନ ଅତିଥେ କ୍ଷୁଧାଂ ନାଶୟିଷ୍ୟତି । ତଥାପି ଅତିଥେ ସତ୍କାରାମିଂ ପ୍ରଯନୂସ୍ୱରୂପଂ ସ୍ବଦେହମ୍ ଅଗ୍ନିମନ୍ତେ ନିକ୍ଷିପ୍ତବାନ୍ । ଅଗ୍ନି ତ୍ରି ପରିକ୍ରମ୍ୟ ସ୍ବଦେହମ୍ ଅଗ୍ନିମନ୍ତେ ପ୍ରବିଷ୍ଟବାନ୍ ସ କପୋତଃ । ଯଥା କପୋତଃ ସ୍ୱତ୍ୟାଗେନ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ଆତିଥ୍ୟ କୃତଂ ତଦେବ ଅତୀବ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ଉଦାହରଣୀୟଂ ଚ ଭବତି । ଏତାଦୃଶଃ ଆତିଥ୍ୟ
4. कपोती चरित्रं चित्रयत ।
Solution:
କପୋତୀ ବାସଂ କୃତବତୀ । ସା ଚରିତଂ ପ୍ରାତଃ ଗତଃ । ଏକ ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକ ଘନାରଣ୍ୟ ତାଂ ଧୃତ୍ଵା ପଞ୍ଜରାବନ୍ଧା କୃତ୍ୱା ସ୍ଥାପୟାମାସ । ବନେ ବାତସଂଭ୍ରମଃ ଅଭବତ୍ । ସ ବ୍ୟାଧଃ କପୋତୀ ଧୃତ୍ଵା ବନସ୍ପତଂ ଶରଣଂ ଗତଃ । ତସ୍ମିନ୍ ବୃକ୍ଷେ କପୋତଃ ନିବାସଂ କୃତବାନ୍ । ଅତିଥ୍ୟସେବା ଗୃହସ୍ଥସ୍ୟ ଧର୍ମମ୍ ଇତି ଜ୍ଞାତ୍ମା କପୋତୀ ସ୍ୱପତଂ କପୋତଂ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ସତ୍କାରାର୍ଥମ୍ ଅକଥୟତ୍ । ଯଦା କପୋତ ଅଗ୍ନିମଧ୍ୟ ସ୍ଵଶରୀରଂ ତ୍ୟକ୍ତବାନ୍ ତଦା କପୋତୀ ଏତତ୍ ଦୃଷ୍ଟା ଶୋକମୂର୍ତ୍ତିତା ଅଭବତ୍ । ବହୁଧା କରୁଣଂ ବିଳପ୍ୟ ସା ଭୃଶଂ ଦୁଃଖ ଅନନ୍ତରଂ ସନ୍ଦୀପ୍ତମ୍ ଅଗ୍ନି ପ୍ରବିବେଶ । କପୋତୀ ଦୟାପରାୟଣା ଆସୀତ୍ । କପୋତୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପତିପରାୟଣାସୀତ୍ । ପତିପ୍ରେମ୍ ସା ନ କେବଳଂ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ଅପିତୃ ସ୍ଵର୍ଗେ ପତ୍ୟା ସହ ମିଳିତାସୀତ୍ । କପୋତୀ ଚରିତ୍ର ଅତୀବ ଶିକ୍ଷଣୀୟଂ ଭବତି ।
5. कपोतलुब्धककथातः का नीतिशिक्षा लभ्यते ?
Solution:
ମହାଭାରତସ୍ୟ ଶାନ୍ତିପର୍ବତଃ ସଂଗୃହିତଃ ଇୟଂ କଥା ଅତୀବ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ଭବତି । ଅତ୍ର ବିବିଧା ନୀତିଶିକ୍ଷା ଲଭ୍ୟତେ ଯଥା –
(୧) ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ନିଷ୍ଠୁରତା – ସ କରଂ କପୋତୀ ବିନାଶୟତି ?
(୨) ମାନବସ୍ୟ ଜୀବନଂ ଯଦା ବିପନଂ ତଦା କ୍ଷୁଦ୍ରଜୀବ କପୋତଃ କରଂ ତସ୍ୟ ଉପକାରଂ ସାଧୟତି ?
(୩) କପୋତସ୍ୟ ପନ୍ଥୀପ୍ରୀତିଃ ।
(୪) ‘ ଅତିଥିଦେବୋ ଭବ’ – ଇତ୍ଯୁକ୍ତା ଯାଥାର୍ଥୀ କପୋତେନ ପ୍ରଦର୍ଶିତମ୍ ।
(୫) ଶରଣାଗତସ୍ୟ ରକ୍ଷଣଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ – ଇତି ଗୃହସ୍ଥାନ କପୋତେନ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ଶରଣଂ ପ୍ରଦାୟ ପ୍ରଦର୍ଶିତମ୍ ।
(୬) କପୋତସ୍ୟ ତ୍ୟାଗଭାବମ୍ ।
(୭) କପୋତସ୍ୟ ସ୍ଵତ୍ୟାଗେନ ନିଷ୍ଠୁର ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ମନସି ଧର୍ମନିଷ୍ଠା ଜୀବେଦୟା ଚ ।
(୮) କପୋତିଃ ପତିବ୍ରତମ୍ ।
(୯) ପଶ୍ଚାତ୍ତାପେନ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ନଷ୍ଟପାପମ୍ ।
(୧୦) ପୁଣ୍ୟକର୍ମଣା ସ୍ଵର୍ଗପ୍ରାପ୍ତି ।
भावसंप्रसारणम् (ଭାବସତ୍ମସାର)
1. स पतङ्गान् हत्वा तेषां विक्रयं करोति ।
Solution:
ମହାଭାରତସ୍ୟ ଶାନ୍ତିପର୍ବତଃ ଇୟଂ ‘ କପୋତଲୁବ୍ଧକକଥା’ ପ୍ରସଙ୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ପ୍ରସଙ୍ଗେ ବ୍ୟାଧନ୍ୟ ସ୍ଵରୂପଂ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି । ଘନାରଣ୍ୟ ବସତଃ ବ୍ୟାଧଃ ଅତ୍ୟନ୍ତ ରୂରଃ ପାପଶ୍ଚ ଆସୀତ୍ । ତଥ୍ୟ ପାପହେତୋ ତଥ୍ୟ କୋଽପି ସୁହୃତ୍ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଚ ନାସୀତ୍ । ତଥ୍ୟ ଜୀବନଧାରଣ ଭିନ୍ନମାସୀତ୍ । ସ ପତଙ୍ଗାନ୍ ହତ୍ଵା ତେରାଂ ବିକ୍ରୟଂ କରୋତି । ଅନେନ ସୃଜୀବିକାନିର୍ବାହଂ କରୋତି । ସ ଅତୀବ ବିମୂଢ଼ ଆସୀତ୍ । ତସ୍ୟ ନିଷ୍ଠୁରବ୍ୟାଧସ୍ୟ ମନସି କଦାପି ଜୀବେ ଦୟା ନାଭବତ୍ । ଧର୍ମ ତସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧି ସମୁପୁନଃ ନ ଭବତି । କ୍ରୂରକର୍ମାବ୍ୟାଧ ଏକଦା କପୋତୀ ଧୃତବାନ୍ । ଲୁବ୍ଧକଃ ଅତୀବ ନଷ୍ଟଚରିତ୍ରଯୁକ୍ତମ୍ ଆସୀତ୍ ।
2. अपि स्वस्ति भवेत्तस्याः प्रियाया मम कानने ।
तया विरहितं हीदं शून्यमद्य गृहं मम ||
Solution:
ବ୍ୟାଧଃ କପୋତୀ ଧୃତ୍ଵା ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧ କୃତବାନ୍ । ଶୀତାର୍ତା ସନ୍ ବ୍ୟାଧଃ ସ୍ୱଜୀବନରକ୍ଷାର୍ଥୀ ବନସ୍ପତଂ ଶରଣଂ ଗତଃ ! ତସ୍ମିନ୍ନେବ ବନସ୍ପତଃ ଶାଖାୟାଂ ଏକ କପୋତଃ ଦୀର୍ଘକାଳମ୍ ଉଷିତବାନ୍ । ତସ୍ୟ ଭାର୍ଯ୍ୟା ପ୍ରାତଃ ଚରିତଂ ଗତା ନ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତତ । କ୍ରମଶଃ ରଜନୀ ବୃଦ୍ଧି ଗତା । ଡଃ ତପସ୍ବୀ କପୋତଃ ଚିନ୍ତାକୁଳ ଆସୀତ୍ । କଳଂ ପ୍ରିୟା ନାଗତା, କିଂ ବା କାରଣଂ ସ୍ୟାତ୍ ଯେନ ସା ନ ନିବର୍ତତେ । ଅତଃ ବନେ ମମ ତସ୍ୟା ପ୍ରିୟାୟା ସ୍ଵସ୍ଥି ଭବେତ୍ । ହି ତୟା ବିରହିତଂ ଇଦଂ ମମ ଗୃହମ୍ ଅଦ୍ୟ ଶୂନ୍ୟ ଭବତି । ‘ଗୃହିଣୀ ଗୃହମ୍ ଇତି ଆହୁ’ । ଅତ୍ର କପୋତସ୍ୟ ପନ୍ଥୀପ୍ରୀତିଃ ଅତୀବ ବର୍ଣ୍ଣନୀୟଂ ଭବତି ।
3. तस्य गृहे नास्ति विभवः येन सः अतिथेः क्षुधा नाशयेत् ।
Solution:
ବାକ୍ୟଽୟଂ ପଠିତଃ ମହାଭାରତସ୍ୟ ଶାନ୍ତିପର୍ବତଃ ସଂଗୃହୀତ ‘ କପୋତଲୁବ୍ଧକକଥାତଃ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ଥିନ୍ ବାକ୍ୟ ‘ଅତିଥ୍ୟ ଦେବୋ ଭବ ।’ ଇୟଂ ବାଣୀ ଭାରତୀୟସଂସ୍କୃତଃ ପରିଚାୟକ । ଅତିଥ୍ୟସେବା ଗୃହସ୍ଥସ୍ୟ ପରମଧର୍ମୀ ଭବତି । ଅତଃ କପୋତଃ ପଲ୍ଲୀବଚନାନୁସାରଂ ଗୃହାଗତଃ ଅତିଥେ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ସତ୍କାରାର୍ଥୀ ଚିନ୍ତିତବାନ୍ । ଆଦୌ ତସ୍ୟ ହିମତ୍ରାଣ ବିଧାନାର୍ଥୀ କର୍ମାରଗୃହାତ୍ ଅଗ୍ନି ଗୃହୀତ୍ମା ଶୁଶ୍ଳେଷୁ ପତ୍ରେଷୁ ସଂଯୋଜୟାମାସ । ସ ବ୍ୟାଧୋଽପି ଆତ୍ମାନଂ ତାପୟିତ୍ବା ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ସଂଜାତଃ । • ତଦନନ୍ତରଂ ସ ବ୍ୟାଧଃ ଆହାରାର୍ଥୀ ବିନିବେଦୟାମାସ । ମାଂ କ୍ଷୁଧା ବାଧତେ । ଆହାରଂ ପ୍ରଯଚ୍ଛ । ଇଡିଂ ଶ୍ରୁତ୍ବା କପୋତଃ ଚିନ୍ତିତବାନ୍ ଯତ୍ ତଥ୍ୟ ଗୃହେ ନାସ୍ତି ବିଭତଃ ଯେନ ଧଃ ଅତିଥେ କ୍ଷୁଧା ନାଶୟତ୍ । କିଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ଇତି ବିମୂଢ ସ ଚିନ୍ତିତବାନ୍ । ଅତଃ କପୋତଃ ଅତିଥ୍ୟସତ୍କାରାର୍ଥମ୍ ଅଗ୍ନି ସ୍ଵଦେହମ୍ ଅର୍ପିତବାନ୍ । ଅନେନ ସ କପୋତଃ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ଆତିଥ୍ୟ କୃତବାନ୍ କ୍ଷୁଧାଂ ଦୂରୀକୃତବାନ୍ ଚ ।
4. नृशंसस्य ममाद्यायं प्रत्यादेशो न संशयः ।
दत्तः स्वमांसं ददता कपोतेन महात्मना ॥
Solution:
ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ମହାଭାରତସ୍ୟ ଶାନ୍ତିପର୍ବାନ୍ତର୍ଗତଃ ‘ କପୋତଲୁବ୍ଧକକଥା’ ପ୍ରସଙ୍ଗାତ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ୟ ଆଶୟଂ ଭବତି ଯତ୍ କପୋତସ୍ୟ ସ୍ବଦେହତ୍ୟାଗଂ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ ପ୍ରତି ଦୟା ଚ । ଶୀତ ଦୂରୀକରଣାତ୍ ଅନନ୍ତରଂ କପୋତଃ ବ୍ୟାଧସ୍ୟ କ୍ଷୁଧାନିବାରଣାର୍ଥୀ ସତ୍ୟପ୍ରତିଜ୍ଞ କପୋତଃ ଅଗ୍ନି ତ୍ରିଂ ପରିକ୍ରମ୍ୟ ସ୍ୱଦେହମ୍ ଅଗ୍ନିମର୍ଥେ ବ୍ୟକ୍ଷିପତ୍ । ଏତତ୍ ଦୃଷ୍ଟା ନୃଶଂସ ବ୍ୟାଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ଧୂତବାନ୍ । ତଥ୍ୟ ଘୋରଃ ଅଧର୍ମ ଭବିଷ୍ୟତି ଇତି ମନସି ଚିନ୍ତିତବାନ୍ । କପୋତଃ ତଥ୍ୟ କୃତେ ଆଦର୍ଶ ଭବତି ଇତି ସ୍ବୀକୃତବାନ୍ । ସ୍ବଦେହମାଂସଂ ପ୍ରଦାନେନ ମହାତ୍ମା କପୋତଃ ଅଦ୍ୟ ନୃଶଂସସ୍ୟ ମମ ନିରାକରଣଂ କୃତମ୍ । ଅତ୍ର ସଂଶୟଃ ନାସ୍ତି । କପୋତଃ ଭାରତପରମ୍ପରାମନୁସୃତ୍ୟ ଅତିଥ୍ୟସତ୍କାରଂ କୃତମ୍ ।
5. कर्मणा पूजितस्तेन रेमे तत्र स भार्यया ।
Solution:
ବାକ୍ୟାଽୟଂ ପଠିତଃ ମହାଭାରତସ୍ୟ ଶାନ୍ତିପର୍ବତଃ ସଂଗୃହୀତଃ ‘କପୋତଲୁବ୍ଧକକଥା’ ପ୍ରସଙ୍ଗୀତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର କପୋତସ୍ୟ ସ୍ଵଦେହତ୍ୟାଗେନ ନିଷ୍ଠୁର ବ୍ୟାଧସ୍ୟା ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ତଥା ସ୍ଵର୍ଗେ କପୋତକପୋତିଃ ମିଳନଂ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି । ନିଷ୍ଠୁରବ୍ୟାଧସ୍ୟ କ୍ଷୁଧାନିବାରଣାର୍ଥୀ ପ୍ରଜ୍ଜଳିତ ଅଗ୍ନିମଧ୍ୟ ପ୍ରବିଶ୍ୟ କପୋତଃ ସ୍ଵଦେହତ୍ୟାଗେନ ସ୍ଵର୍ଗ ଗତବାନ୍ । ଏତତ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ରା ବ୍ୟାଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ଧୃତବାନ୍ । ଏବଂ ବିଚିନ୍ତା ସ୍ୱୀ ବ୍ୟାଧଃ କପୋତୀ ପ୍ରମୁଚ୍ୟ ବିସୃଷ୍ଟବାନ୍ । ମୁକ୍ତାନନ୍ତରଂ କପୋତୀ ଭର୍ତାରଂ ସଂସ୍କୃତ୍ୟ ଶୋକମୂର୍ତ୍ତିତା ଅଭବତ୍ । ବହୁଧା କରୁଣଂ ବିଳପ୍ୟ କପୋତୀ ସନ୍ଦୀପ୍ତ ହୁତାଶନଂ ପ୍ରବିବେଶ । ସା ଅପି ସ୍ବର୍ଗ ଗତବତୀ । ତଦନନ୍ତରଂ ସ୍ଵର୍ଗଗତଃ ପକ୍ଷୀ ଭାର୍ଯ୍ୟୟ ସହ ସମ୍ମିଳିତଃ ଅଭୂତ୍ । ତେନ କର୍ମଣା ପୂଜିତଃ ସନ୍ ତତ୍ର ସ୍ଵର୍ଗେ ଭାର୍ଯ୍ୟୟା ସହ ରମଣଂ କୃତବାନ୍ । ତୌ କପୋତଦମ୍ପତୀ ସୁଖେନ ସ୍ବର୍ଗବାସୀ ଅକୁରୁତାମ୍ ।
उत्कलभाषया आङ्गलभाषया वा अनुवादं कुरुत :
1. कदाचित् एकः शकुनिलुब्धकः घनारण्ये प्रतिवसति स्म ।
Solution:
କୌଣସି ଏକ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ଶିକାରୀ ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟରେ ବାସ କରୁଥିଲା ।
2. सः अत्यन्तं रूक्षः पापश्च ।
Solution:
ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିଷ୍ଠୁର ଓ ପାପୀ ଥିଲା ।
3. तस्य पापहेतोः न कश्चित् तस्य सुहृत्, न कश्चित् तस्य सम्वन्धी च ।
Solution:
ତା’ର ପାପ ହେତୁ କେହି ହେଲେ ତା’ର ବନ୍ଧୁ ବା ସମ୍ବନ୍ଧୀ ନଥିଲେ ।
4. एवं विमूढस्य तस्य कदापि जीवे दया नाभवत् ।
Solution:
ଏହିପରି ସେହି ମୂର୍ଖର କେବେହେଲେ ଜୀବଙ୍କଠାରେ ଦୟା ହେଉନଥିଲା ।
5. धारापातेन वसुन्धरा क्षणेन सलिलपूर्णा अभूत् ।
Solution:
ମୂଷଳଧାରାରେ ହେତୁ ପୃଥିବୀ ମୁହୂର୍ତ୍ତକ ମଧ୍ୟରେ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଗଲା ।
6. मृगाः सिंहाः वराहाः सर्वे भयार्ताः क्षुधार्ता: वने भ्रमन्ति स्म ।
Solution:
ହରିଣ, ସିଂହ, ବାର୍ହା ସମସ୍ତେ ଭୟରେ ଓ କ୍ଷୁଧାରେ ବଣରେ ବୁଲିଥିଲେ ।
7. तस्य वनस्पतेः शाखायाम् एकः कपोतः दीर्घकालम् उषितवान् । ।
Solution:
ସେହି ବୃକ୍ଷର ଶାଖାରେ ଗୋଟିଏ କପୋତ ଦୀର୍ଘକାଳ ଧରି ରହୁଥିଲା ।
8. तस्य भार्या प्रातः चरितुं गता न प्रत्यावर्तत ।
Solution:
ତା’ର ପତ୍ନୀ ସକାଳେ ଚରିବାକୁ ଯାଇଥିଲା, ଫେରିନଥିଲା ।
9. कथं प्रिया नागता किं कारणं स्याद् येन सा न निवर्तते ।
Solution:
କାହିଁକି ପ୍ରିୟା ଆସିଲା ନାହିଁ, କ’ଣ କାରଣ ହୋଇପାରେ ଯେଉଁଥିପାଇଁ ସେ ଫେରିନାହିଁ ।
10. तदा पिञ्जरावद्धा तस्य भार्या तस्य वचनम् अशृणोत् ।
Solution:
ସେହି ସମୟରେ ପିଞ୍ଜରାରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ତା’ର ପନ୍ଥୀ ତା’ର କଥାକୁ ଶୁଣିଲା ।
11. भर्तारं दुःखितं ज्ञात्वा कपोती भृशं दुःखिता ।
Solution:
ସ୍ବାମୀଙ୍କୁ ଦୁଃଖ ଥିବାର ଜାଣି କପୋତୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ୍ତ ହେଲା ।
12. भर्तु प्रीतिं विलोक्य सा आत्मानं कृतकृत्याम् अमन्यत ।
Solution:
ସ୍ବାମୀଙ୍କର ସ୍ନେହକୁ ଦେଖ୍ ସେ ନିଜକୁ କୃତକୃତ୍ୟ ମନେକଲା ।
13. अथ सा अब्रवीत् हे कान्त, शकुनिलुब्धकः अद्य तव वासं समाश्रितः ।
Solution:
ଏହାପରେ ସେ କହିଲା – ହେ ସ୍ବାମୀ, ଶିକାରୀଟି ଆଜି ତୁମ ଘରେ ଆଶ୍ରୟ ନେଇଛି ।
14. तस्य यथाशक्ति सत्कारं कुरु ।
Solution:
ତା’ର ସାମର୍ଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ସେବା କର ।
15. पत्नीवचनं श्रुत्वा कपोतः वाष्याकुललोचनः सञ्जातः ।
Solution:
ସ୍ତ୍ରୀର କଥାକୁ ଶୁଣି କପୋତ ଲୋତକାପ୍ଲତ ନୟନ ହୋଇଗଲା ।
16. सः कपोतः पक्षिजीविनम् अपकारिणम् अपि यत्नेन पूजयामास ।
Solution:
ସେ କପୋତ ଅପକାରୀ ପକ୍ଷୀ ଶିକାରୀକୁ ମଧ୍ୟ ଯନ୍ ସହକାରେ ପୂଜା କଲା ।
17. अकुतोभयः व्याधः आत्मानं तापयित्वा प्रकृतिस्थः संजातः ।
Solution:
ଭୟରହିତ ଶିକାରୀ ନିଜକୁ ଅଗ୍ନିରେ ଉତ୍ତପ୍ତ କରାଇ ସ୍ବାଭାବିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା ।
18. ततः स कपोतं प्राह- मां क्षुधा वाधते, आहारं प्रयच्छ ।
Solution:
ତାହାପରେ ସେ କପୋତକୁ କହିଲା, ମୋତେ ଭୋକ ଲାଗୁଛି, ଖାଇବାକୁ ଦିଅ ।
19 तस्य गृहे नास्ति विभवः येन सः अतिथेः क्षुधां नाशयेत् ।
Solution:
ତା’ର ଘରେ ଧନସମ୍ପତ୍ତି ନଥୁଲା ଯଦ୍ବାରା ସେ ଅତିଥିଙ୍କର ଭୋକକୁ ଦୂରକରିବ ।
20. सत्यप्रतिज्ञः स पक्षी अग्निं त्रिः परिक्रम्य अग्निमध्यं प्रविष्टः ।
Solution:
ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ ସେ ପକ୍ଷୀ ଅଗ୍ନିକୁ ତିନିଥର ପରିକ୍ରମଣ କରି ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲା ।
21. तद् दृष्ट्वा व्याधः आत्मानं धिक्कृतवान् ।
Solution:
ତାହା ଦେଖ୍ ଶିକାରୀ ନିଜକୁ ଧୂକ୍କାର କଲା ।
22. मुक्त्यनन्तरं कपोती भर्तारं संस्मृत्य रुदती शोकमूर्च्छिता आसीत् ।
Solution:
ମୁକ୍ତ ହେବାପରେ କପୋତୀ ସ୍ବାମୀଙ୍କୁ ସ୍ମରଣକରି କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଦୁଃଖରେ ଚେତାଶୂନ୍ୟ ହେଲା ।
23. वहुधा करुणं विलप्य सा भृशं दुःखिता सन्दीप्तं हुताशनं प्रविवेश ।
Solution:
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରେ କରୁଣ କ୍ରନ୍ଦନକରି ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ୍ ହୋଇ ଜଳୁଥିବା ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲା ।
24. स्वजीवनं त्यक्तुं कृतनिश्चयः व्याधः श्वापदसंकुलं वनं प्राविशत् ।
Solution:
ନିଜ ଜୀବନକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ଦୃଢ଼ନିଶ୍ଚୟ ଶିକାରୀ ଜୀବଜନ୍ତୁପୂର୍ଣ୍ଣ ବଣକୁ ପ୍ରବେଶ କଲା ।
25. पुण्यकर्मणा सोऽपि स्वर्गं गतवान् ।
Solution:
ପୁଣ୍ୟ କର୍ମଦ୍ୱାରା ସେ ମଧ୍ୟ ସ୍ବର୍ଗକୁ ଗଲା ।
कपोतलुब्धककथा (କପୋତଲ୍ମଞ୍ଚକକଥା)
ଲେଖକପରିଚୟ – ମହାଭାରତ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସଙ୍କର ଏକ ଅମର ସୃଷ୍ଟି | ଏହି ମହାଭାରତର ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆଖ୍ୟାନ ହେଉଛି ‘କପୋତଲୁବ୍ଧକକଥା’ । ଭଗବାନ୍ ବ୍ୟାସଦେବ ମହର୍ଷି ବଶିଷ୍ଠଙ୍କର ନୀତି, ଶକ୍ତିଙ୍କର ପୌତ୍ର, ପରାଶରଙ୍କର ପୁତ୍ର, ସତ୍ୟବତୀଙ୍କର ଗର୍ଭରୁ ଜାତ ଏବଂ ମହର୍ଷି ଶୁକଦେବଙ୍କର ପିତା । ଏଣୁ ଯଥାର୍ଥ ଉକ୍ତି ଯେ –
“ ବ୍ୟାସଂ ବଶିଷ୍ଠନପ୍ତାରଂ ଶକ୍ତେ ପୌତ୍ରମକଳ୍ମଷମ୍ ।
ପରାଣଭାତ୍ଲକଂ ବନ୍ଦେ ଶ୍ମକତାଙ୍କ ଡପୋନିଧ୍ମୂମ୍ ||
ବ୍ୟାସଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ନାମ ‘କୃଷ୍ଣ’ । ତା’ପରେ ତାଙ୍କୁ ଦ୍ଵୈପାୟନ ବୋଲି କୁହାଗଲା । କାରଣ ଜନ୍ମ ପରେ ପରେ ନାମ ‘ବ୍ୟାସ’ ବା ବେଦବ୍ୟାସ ହେଲା। ବ୍ୟାସଙ୍କର ଅଲୌକିକ ପ୍ରତିଭାକୁ ଦେଖୁ ସମସ୍ତ ବିଦ୍ଵାନ୍ ତାଙ୍କୁ ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ ଓ ରଚୟିତା। କେତେକ ବ୍ୟାସ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ସଂକଳକ ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି ।
ବିସହପ୍ରଦେଶ – ପ୍ରାଚାନ ଭାରତାପ୍ ସମ୍ହତି ଓ ପ୍ରମରାହ୍ନ ବିଦଲାତଲ୍ଲାକାନ କାଲେ ଆମର ଦ୍ୱଯିଯଥାରଡ୍ ଦଏ ଐତିହାସିକ କାବ୍ୟ ମହାଭାରତ । ଏଥିରେ ୧୮ ଗୋଟି ପର୍ବ ରହିଛି । ଏଥୁମଧ୍ୟରୁ ଶାନ୍ତିପର୍ବ ଅନ୍ୟତମ। ଏହି ପର୍ବରେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ମହାଭାରତର କଥାବସ୍ତୁ ଯେତିକି ଚମତ୍କାର ନୁହେଁ, ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ଚମତ୍କାର ହେଉଛି ଏଥିରେ ଥିବା ଉପାଖ୍ୟାନଗୁଡ଼ିକ । ଏହିସବୁ ଆଖ୍ୟାନ ବା ଉପାଖ୍ୟାନ ତଥା କଥା ମଧ୍ୟରୁ ଆଲୋଚିତ ‘କପୋତଲୁବ୍ଧକକଥା’ ଅତୀବ ମନୋହାରୀ । ମନୁଷ୍ୟ ନିଷ୍ଠୁର ଶିକାରୀ ଅଟେ । କ୍ଷୁଦ୍ରଜୀବକୁ ସେ ବିନାଶ କରେ । ଆଉ ଯେତେବେଳେ ମନୁଷ୍ୟର ହୋଇଛି ।
ସାରକଥା – ଥରେ ଏକ ପକ୍ଷିଶିକାରୀ ଘୋର ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବାସ କରୁଥିଲା । ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିଷ୍ଠୁର ଓ ପାପାଚାରୀ ଥିଲା । ତା’ର ପାପ ହେତୁ ତାହାର କେହି ବନ୍ଧୁ ଓ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ନଥିଲେ । ସେ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ମାରି ସେମାନଙ୍କୁ ବିକ୍ରି କରେ । ଏହିପରି ସେ ମୂର୍ଖର କଦାପି ଜୀବଙ୍କ ପ୍ରତି ଦୟା ଅବା ଧର୍ମବୁଦ୍ଧି ସମୁତ୍ପନ୍ନ ହେଉନଥିଲା । ଥରେ ସେ ନିଷ୍ଠୁର ଶିକାରୀଟି ଏକ କପୋତୀକୁ ଧରି ପିଞ୍ଜରା ମଧ୍ୟରେ ରଖିଲା । ସେତେବେଳେ ସେହି ବନ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବଳ ବାତ୍ୟା ହେଲା । ଆକାଶ ମେଘାଚ୍ଛନ୍ନ ହେଲା । ଗଛସବୁ ଉପୁଡ଼ିପଡ଼ିଲା। ବର୍ଷା ଫଳରେ ପୃଥ୍ବୀ କ୍ଷଣମାତ୍ରକେ ଜଳପୂର୍ଣ ହୋଇଗଲା । ମୃଗ, ସିଂହ, ବରାହାଦି ସମସ୍ତ ପଶୁ ଭୟଭୀତ ହୋଇ ଭୋକ ବିକଳରେ ବଣରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲେ ନିମନ୍ତେ ରାତ୍ରିଯାପନ କରିବାକୁ ଏକ ବୃକ୍ଷକୁ ଆଶ୍ରୟ କଲା। ସେହି କରୁଥିଲା । ତା’ର ପତ୍ନୀ ପ୍ରଭାତରେ ବିଚରଣ କରିବାକୁ ଯାଇଥିଲା ଦୁରାତ୍ମା ଶିକାରୀ ମଧ୍ୟ ଶୀତରୁ ନିଜର ଜୀବନ ରକ୍ଷା ବୃକ୍ଷଶାଖାରେ ଏକ କପୋତ ଦୀର୍ଘସମୟଧରି ବାସ ହେଲେ ଫେରି ନଥିଲା । ରାତି ହୋଇଯିବାରୁ ସେ କପୋତଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚିନ୍ତାକୁଳ ହେଲା । କାହିଁକି ତା’ର ପ୍ରିୟା ଆସିନାହିଁ, କ’ଣ ଅବା କାରଣ ଅଟେ ଇତ୍ୟାଦି ବିଳାପ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା ।
ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ ହେଲା। ଏହାପରେ ସେ କହିଲା – ହେ ସ୍ଵାମି ! ଶିକାରୀ ଆଜି ତୁମ ବାସରେ ଆଶ୍ରିତ । ସେ ଶୀତାର୍କ ଓ କ୍ଷୁଧାର୍ତ୍ତ ଅଟେ । ତା’ର ଯଥାଶକ୍ତି ସତ୍କାର କର । ପତ୍ନୀର କଥା ଶୁଣି କପୋତ ବାଷ୍ପକୁଳଲୋଚନଯୁକ୍ତ ହେଲା । ସେ କପୋତ ପକ୍ଷିଜୀବୀ ଅପକାରୀ ଶିକାରୀକୁ ଯତ୍ନର ସହ ପୂଜା କଲା । କହିଲା – ନିର୍ଦ୍ଦୟ କୁହ କ’ଣ କରିବି ? ତା’ପରେ ଶିକାରୀ କହିଲା – ଶୀତରେ ମୁଁ କଷ୍ଟ ପାଉଛି, ଏଥିରୁ ରକ୍ଷାକର । ଏକଥା ଶୁଣି ସେ କପୋତ ଭୂମିରେ ପତ୍ରବିଛାଇ କମାର ଘରୁ ଅଗ୍ନି ଆଣି, ସେହି ଶୁଖୁଲା ପତ୍ରରେ ପକାଇଦେଲା । ଭୟରହିତ ସେ ଶିକାରୀ ନିଜକୁ ଅଗ୍ନିଉତ୍ତାପରେ ଉତ୍ତପ୍ତ କରାଇ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ହେଲା ।
ତାହାପରେ ସେ କପୋତକୁ କହିଲା – ମୁଁ ଭୋକିଲା ଅଛି, ଏଣୁ ମୋତେ ଆହାର ପ୍ରଦାନ କର। କପୋତ ଚିନ୍ତାକୁଳ ହେଲା । ଅତିଥ୍ୟର କ୍ଷୁଧା ଦୂର କରିବାପାଇଁ ତା’ ଗୃହରେ କିଛିହେଲେ ନଥିଲା । କ’ଣ କରିବ ବୋଲି ସେ ବିଚାରଶୂନ୍ୟ ହୋଇ ଚିନ୍ତାକଲା । ତା’ପରେ ସଂଜ୍ଞାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ପକ୍ଷୀ ଘାତକକୁ କହିଲା – କ୍ଷଣେ ଅପେକ୍ଷା କର, ତୁମର ତୃପ୍ତିବିଧାନ ନିମନ୍ତେ ଯତ୍ନ କରିବି । ସତ୍ୟପ୍ରତିଜ୍ଞ ସେହି କପୋତ ତିନିଥର ଅଗ୍ନିକୁ ପରିକ୍ରମଣ କରି ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ତାହା ଦେଖୁ ସେ ଶିକାରୀ ନିଜକୁ ଧୂକ୍କାର କଲା । ମୁଁ କ’ଣ ନ କଲି ? ନୃଶଂସ ମୋର ଘୋର ଅଧର୍ମ ହେବ । କପୋତ ନିଜ ତ୍ୟାଗବଳରେ ମୋ ପାଇଁ ଆଦର୍ଶ ହୋଇଛି ।
ଏହିପରି ଚିନ୍ତାକରି ସେ ଶିକାରୀ ଜାଲ, ବାଡ଼ି, ଶଳାକା (ବଦ୍ଧଶଙ୍କୁ), ପଞ୍ଜୁରୀ ଓ ପଞ୍ଜୁରୀରେ ଆବଦ୍ଧ କପୋତମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରି ବିସର୍ଜନ କଲା ବା ତ୍ୟାଗକଲା। ମୁକ୍ତି ପାଇବାପରେ କପୋତୀ ସ୍ଵାମୀ (କପୋତ) କୁ ସ୍ମରଣ କରି କାନ୍ଦି ଦୁଃଖରେ ମୂର୍ତ୍ତିତ ହେଲା । ବହୁବାର କ୍ରନ୍ଦନ କରି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖୁତା ସେ କପୋତୀ ପ୍ରଜ୍ଜଳିତ ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେ (କପୋତୀ) ସ୍ଵାମୀକୁ ବିମାନ ଉପରେ ଦେଖୁଲା | ପୁଣ୍ୟକୀର୍ତ୍ତିଯୁକ୍ତ ସେହି କପୋତକୁ ପୂଜା କଲା । କପୋତୀ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵର୍ଗକୁ ଗଲା । ଏହିପରି ସ୍ଵର୍ଗରେ ସେ କପୋତଦମ୍ପତି ରମଣ କଲେ। ଏହାଦେଖ୍ ଶିକାରୀ ସଦ୍ଗତି ପାଇବାକୁ ଚିନ୍ତାକଲା । ନିଜ ଜୀବନ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ କୃତନିଶ୍ଚୟ ଶିକାରୀ ଶ୍ଵାପଦସଂକୁଳ ବନ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ବଣ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବଳ ପବନଦ୍ଵାରା ସମସ୍ତଙ୍କର ପରମ କଲ୍ୟାଣ ହେବ । ଏଣୁ ଜୀବେଦୟା ତଥା ଶରଣାଗତ -ରକ୍ଷଣ ଆମର ଏକାନ୍ତ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହେବା ଉଚିତ ।
TEXT – 1
କବାଚିତ୍ ଏକ୍ଠ …………………………………………………………………….. ବନେ ଭ୍ରମନ୍ତି ସ୍ମ ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କଦାଚିତ୍ = କୌଣସି ଏକ ସମୟରେ । ଏକଃ = ଗୋଟିଏ । ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକଃ = ପକ୍ଷିଶିକାରୀ । ଘନାରଣ୍ୟ = ଗହନ ବନରେ। ଅତ୍ୟନ୍ତମ୍ = ଅତୀବ । ରୁକ୍ଷ = ନିଷ୍ଠୁର ବା କର୍କଶ । ପାପଃ = ପାପୀ ବା ପାପାତ୍ମା। କଶ୍ଚିତ୍ = କୌଣସି ବା କେହି । ସୁହୃତ୍ = ବନ୍ଧୁ | ସମ୍ବନ୍ଧୀ = କୁଟୁମ୍ବୀ । ପତଙ୍ଗାନ୍ = ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ । ହତ୍ବା = ମାରି । ବିକ୍ରୟମ୍ = ବିକ୍ରି । ବିମୂଢ଼ସ୍ୟ = ମୂର୍ଖର । ସମୁଦିତା = ସମୁତ୍ପନ୍ନ । ଏକଦା = ଥରେ । ବ୍ୟାଧୀ = ଶିକାରୀ । ଧୃତ୍ଵ = ଧରି । ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧାମ୍ = ପଞ୍ଜୁରୀରେ = ରଖିଲା । ବାତସମ୍ବ୍ରମଃ = ବାତ୍ୟା ବା ଘୂର୍ଣ୍ଣିଝଡ଼ (ତୋଫାନ) । ଉତ୍ପାଟିତାଃ = ଉପୁଡ଼ି ପଡ଼ିଲା । ଧାରାପାତେନ = ବର୍ଷା ପଡ଼ିବାଦ୍ଵାରା | ବସୁନ୍ଧରା = ପୃଥିବୀ । କ୍ଷଣେନ = ମୁହୂର୍ତ୍ତକେ । ସଲିଳପୂର୍ଣ୍ଣା = ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ । ଅଭୂତ୍ = ହେଲା । ଭୟାର୍ତା = ଭୟଭୀତ । କ୍ଷୁଧାର୍ତା = ଭୋକିଲା । ଭ୍ରମନ୍ତି ସ୍ମ = ବୁଲିଲେ।
ଅନୁବାଦ – କୌଣସି ଏକ ସମୟରେ ଏକ ପକ୍ଷିଶିକାରୀ ଘୋର ଅରଣ୍ୟରେ ନିବାସ କରୁଥିଲା । ସେ ଅତୀବ ନିଷ୍ଠୁର ଏବଂ ପାପୀ ଥିଲା । ତା’ର ପାପ ହେତୁ କେହିହେଲେ ତା’ର ବନ୍ଧୁ ନଥିଲେ ଓ କେହିହେଲେ ତା’ର ସମ୍ବନ୍ଧୀ ନ ଥିଲେ । ସେ ଓ ଧର୍ମବୁଦ୍ଧି ସମୁତ୍ପନ୍ନ ହେଉନଥିଲା । ଥରେ ସେ ନିଷ୍ଠୁର ଶିକାରୀ ଏକ କପୋତୀକୁ ଧରି ପିଞ୍ଜରାରେ ଆବଦ୍ଧ କରି ରଖୁଲା | ସେତେବେଳେ ସେହି ବନରେ ବାତ୍ୟା ବା ତୋଫାନ ହେଲା । ଆକାଶ ମେଘାଚ୍ଛନ୍ନ ହେଲା, ବୃକ୍ଷମାନ ଉପୁଡ଼ି ପଡ଼ିଲା, ବଣରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲେ ।
ବ୍ୟାକରଣ
ଘନାରଣ୍ୟ = ଘନ + ଅରଣ୍ୟ । କଶ୍ଚିତ୍ = କଃ +ଚିତ୍ । କଦାପି = କଦା + ଅପି । ନାଭବତ୍ = ନ + ଅଭବତ୍ । ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧାମ୍ = ପିଞ୍ଜର + ଆବଦ୍ଧମ୍ । ମେଘାଛନ୍ନମ୍ = ମେଘ + ଆଚ୍ଛନ୍ନମ୍ । ସମାସ – ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକଃ = ଶକୁନ୍ୟା ଲୁବ୍ଧକଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଶକୁନେ ଲୋଇଂ କରୋତି ଯଃ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଘନାରଣ୍ୟ = ଘନମ୍ ଅରଣ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପାପହେତୋ = ପାପସ୍ୟ ହେତୋ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଧର୍ମବୁଦ୍ଧି = ଧର୍ମେ ବୁଦ୍ଧି (୭ମୀ ତତ୍)। ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧାମ୍ = ପିଞ୍ଜରୟା ଆବଦ୍ଧାମ୍ (୩ୟା ତତ୍) । ବାତସମ୍ବ୍ରମଃ ବାତାନାଂ ସପ୍ତମ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ମେଘାଚ୍ଛନ୍ନମ ମେଘେ ଆଚ୍ଛନ୍ନମ୍ (୩ୟା ତତ୍) । ଧାରାପାତେନ = ଧାରାୟା ପାତଃ, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍)। ସଲିଳପୂର୍ଣ୍ଣା = ସଲିଳେନ ପୂର୍ଣ୍ଣା (୩ୟା ତତ୍) । ଭୟାର୍ତା = ଭୟେନ ଋତଃ (୩ୟା ତତ୍) । କ୍ଷୁଧାର୍ତା = କ୍ଷୁଧୟା ଋତଃ (୩ୟା ତତ୍) । ଘନାରଣ୍ୟ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ସ, ରୁକ୍ଷ, ପାପଃ = କଉଁରି ୧ମା । ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ଷଷ୍ଠୀ । ପତଙ୍ଗାନ୍ – କର୍ମଣି ଦ୍ଵିତୀୟା | ତେଷା = ସମ୍ବନ୍ଧ ଷଷ୍ଠୀ । ବିମୂଢ଼ସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ଷଷ୍ଠୀ । ଜୀବେ = ଅଧିକରଣେ ସପ୍ତମୀ । ନିଷ୍ଠୁରଃ, ବ୍ୟାଧଃ କଉଁରି ପ୍ରଥମା । ଏକା, କପୋତୀ = କର୍ମଣି ଦ୍ଵିତୀୟା। ତସ୍ମିନ୍, ବନେ = ଅଧିକରଣେ ସପ୍ତମୀ । ବାତସପ୍ତମଃ କଉଁରି ପ୍ରଥମା । ଆକାଶଂ, ବୃକ୍ଷା, ବସୁନ୍ଧରା = କଉଁରି ୧ ମା । ଧାରାପାତେନ ମୃଗା, ସିଂହାଃ, ବରାହାଃ, ସର୍ବେ ଭୟାର୍ତା, କ୍ଷୁଧାର୍ତା = କଉଁରି ପ୍ରଥମା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଲୁବ୍ଧକଃ = ଲୁଭ୍ + ଏକ୍। ହତ୍ମା = ହନ୍ + କ୍ରାଚ୍ । ବୁଦ୍ଧି = ବୁଧ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଧୃତ୍ବା = ଧୃ + କ୍ରାଚ୍ । ଆବଦ୍ଧ = ଆ + ବନ୍ଦ୍ + କ୍ତ । କୃତ୍ରା = କୃ + କ୍ରାଚ୍ । ସପ୍ତମଃ = ସମ୍ + ଭ୍ରମ୍ + ଅଚ୍ ।
TEXT – 2
ହରାତା ବ୍ୟାଧ ……………………………………………………….. ନ ନିଢ଼ଙଢେ |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୀତାର୍ତା = ଶୀତରେ କଷ୍ଟ ପାଉଥିବା । ରକ୍ଷାର୍ଥୀ = ରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ | ରଜନୀ କାଟିବାକୁ ବା ଅତିବାହିତ କରିବାକୁ । ବନସ୍ପତଂ = ବୃକ୍ଷକୁ । ଶରଣଂ ଗତଃ = ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲା ବାସ କରୁଥିଲା । ଭାର୍ଯ୍ୟା = ସ୍ତ୍ରୀ । ପ୍ରାତଃ = ନ ନିବର୍ଷତେ | = ରାତ୍ରୀ । ଯାପୟିତୁମ୍ = । ଶାଖାୟାମ୍ = ଡାଳରେ । ପ୍ରଭାତରେ । ଚରିତୁଃ = ବୁଲିବାକୁ ବା ବିଚରଣ କରିବାକୁ । ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତତ = ଫେରି ନଥିଲା । ତପସ୍ଵୀ = ବିଶ୍ଵାସଯୁକ୍ତ । ଚିନ୍ତାକୁନଃ ବ୍ୟର୍ଥାତ । କରଂ କାହିଁକି । ପ୍ରିୟା = ପ୍ରିୟତମା । ନାଗତା = ଆସିଲା ନାହିଁ ।
ଅନୁବାଦ – ସେହି ଦୁରାତ୍ମା ଶିକାରୀ ମଧ୍ୟ ଶୀତରେ କଷ୍ଟପାଇ ନିଜ ଜୀବନରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ରାତ୍ରି କଟାଇବାକୁ ଏକ ବୃକ୍ଷର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲା । ସେହି ବୃକ୍ଷର ଶାଖାରେ ଏକ କପୋତ ଦୀର୍ଘକାଳରୁ ବାସକରୁଥିଲା । ତା’ର ପତ୍ନୀ ସକାଳୁ ବିଚରଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ଫେରିନଥିଲା । ରାତି ବଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ବିଶ୍ଵାସଯୁକ୍ତ କପୋତ ଚିନ୍ତାରେ ବ୍ୟଥିତ ହେଲା । କାହିଁକି ପ୍ରିୟତମା ଆସିଲା ନାହିଁ, କାରଣ କ’ଣ ଅବା ହୋଇପାରେ ଯଦ୍ଵାରା ସେ ଫେରିଲା ନାହିଁ ।
ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଛେଦ – ଦୁରାତ୍ମା = ଦୁଃ + ଆତ୍ମା । ବ୍ୟାଧୋଽପି = ବ୍ୟାଧଃ + ଅପି । ଶୀତାର୍ତା = ଶୀତ + ଋତଃ । ପ୍ତତ୍ୟାବରତ = ପ୍ରତି + ଆବର୍ତିତ । ଚିନ୍ତାକୁଳ = ଚିନ୍ତା + ଆକୁଳୀ । ନାଗତା = ନ + ଆଗତା ।
ସମାସ – ଶୀତାର୍ତା = ଶୀତେନ ରତଃ (୩ୟା ତତ୍) । ସ୍ଵଜୀବନରକ୍ଷାର୍ଥୀ = ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନଂ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ତଥ୍ୟ ରକ୍ଷାର୍ଥମ୍ (୬୩ ତତ୍) । ରକ୍ଷାର୍ଥମ୍ = ରକ୍ଷଣାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ବନସ୍ପତଂ = ବନାନାଂ ପତିଃ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଚିନ୍ତାକୁଳ = ଚିନ୍ତୟା ଆକୁଳ (୩ୟା ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବ୍ୟାଧଃ = ‘ ଅପି’ ଯୋଗେ ୧ ମା । ରଜନୀ, ବନସ୍ପତଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା। ତସ୍ୟ, ବନସ୍କତଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଶାଖାୟାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଏକ, କପୋତଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ରଜନୀ, ତପସ୍ଵୀ = କଉଁରି ୧ । ଯେନ = ହେତି ୩ୟା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜୀବନମ୍ = ଜୀବ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଯାପୟିତୁମ୍ = ଯାପ୍ + ଣିତ୍ + ତୁମୁନ୍ । ଉଷିତବାନ୍ = ବସ୍ + କ୍ତବତୁ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ଚରିତୁ = ଚର୍ + ତୁମୁନ୍ । ବୃଦ୍ଧି = ବୃଧ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଗତା = ଗମ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । କୃ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।
TEXT – 3
ଅପି ସ୍ଵସ୍ତି ଭବେତ୍ତସ୍ୟା ପ୍ରିୟାୟା ମମ କାନନେ ।
ତମା ବିରହିତ ଦ୍ରାବଂ ଶ୍ମନ୍ୟମଦ୍ୟ ଶୂନ୍ୟମଦ୍ୟ ଗୃହ ମମ |୧||
ଅନ୍ୱୟ – ମମ ତସମା ପ୍ରୟ।ୟ: କ।ନିନେ ଅପି ସଣ୍ଡି ଉଇବେତ୍ | ଦ୍ୱି ତୟା ବିରହିତଂ ହୀଦଂ ଅନ୍ବୟ – ମମ ତସ୍ୟା ( ଭବତି) ।
ଣଦାର୍ଥ – ମମ = ମୋର। ତସ୍ୟା ପ୍ରିୟାୟା = ସେହି ପ୍ରିୟତମାର । କାନନେ = ବନରେ । ସ୍ଵସ୍ତି = କଲ୍ୟାଣ ବା ମଙ୍ଗଳ । ଭବେତ୍ = ହୋଇପାରେ । ହି = ଯେହେତୁ । ତୟା = ତା’ ଦ୍ଵାରା । ଗୃହଂ = ଘର । ଅଦ୍ୟ = ଆଜି ।
ଅନ୍ମବାଦ = ମୋର ସେହି ପ୍ରିୟତମା ପତ୍ନୀର ବନ ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ କଲ୍ୟାଣ ବା ମଙ୍ଗଳ ହୋଇପାରେ । ଯେହେତୁ ତା’ଦ୍ଵାରା ବିଛେଦିତ ହୋଇ ମୋର ଏହି ଘର ଆଜି ଶୂନ୍ୟ (ହୋଇଛି) ।
ବଖାଣ୍ୟ = ପ୍ରିୟତମା ପତ୍ନୀ କପୋତୀ କରିବାକୁ ଯାଇ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଫେରିନାହିଁ। ତା’ ବିନା ବିରହରେ ଆଜି କପୋତ ବ୍ୟଥ୍ତ। କାରଣ ତା’ର ଭାର୍ଯ୍ୟା ସକାଳୁ ବିଚରଣ କପୋତର ଗୃହ ଆଜି ଶୂନ୍ୟ ହୋଇଛି । ସତରେ ପତ୍ନୀ ବିନା ଘର ଘର ଭଳି ଲାଗେନି। ଏଣୁ ଯଥାର୍ଥରେ କୁହାଯାଇଛି – ‘ଗୃହିଣୀ ଗୃହମିଦ୍ୟାହୁ’ । ଏଣୁ କପୋତ ଚିନ୍ତାକରିଛି ଯେ ବନ ମଧ୍ୟରେ ମୋ ପ୍ରିୟାର ନିଶ୍ଚୟ କଲ୍ୟାଣ ହେବ । ପତି ମନରେ ପତ୍ନୀ ପ୍ରତି ପ୍ରଗାଢ଼ ଅନୁରାଗ ଏଠାରେ ବ୍ୟକ୍ତ ହୋଇଛି, ତାହା ପୁଣି ମନୁଷ୍ୟତର ଯୋନି ପ୍ରାଣୀ ବା କପୋତମାନଙ୍କଠାରେ । କବିଙ୍କର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅତୀବ ମର୍ମସ୍ପର୍ଶୀ ହୋଇଛି ।
ବ୍ୟାକରଣ
ସଦ୍ଧିବିଛେଦ – ଭତେଉସ୍ୟ: = ଭବେତ୍ + ତସ୍ୟା । ହୀଦଂ = ହି + ଇଦମ୍ । ଶୂନ୍ୟମଦ୍ୟ = ଶୂନ୍ୟମ୍ + ଅଦ୍ୟ। ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମମ, ତସ୍ୟା, ପ୍ରିୟାୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । କାନନେ ୩ୟା |
TEXT – 4
ଭାର୍ଯ୍ୟା ହି ପରମୋ ନାମଃ ପୁରୁଷତ୍ୟେହ ପଠ୍ୟତେ ।
ଅସହାୟସ୍ୟ ଲୋକେସ୍ମିଲ୍ଲୋକଯାତ୍ରାସହାୟିନୀ ।୨ ||
ଥନ୍ବୟ – ଇହ ଭାର୍ଯ୍ୟା ପୁରୁଷସ୍ୟ ପରମଃ ନାଥ ପଠ୍ୟତେ, ହି ଅସ୍କ୍ରିନ୍ ଲୋକେ ଅସହାୟସ୍ୟ ଲୋକଯାତ୍ରାସହାୟିନୀ ( ଭବତି) ।
ଇହ = ପତ୍ନୀ। ପୁରୁଷସ୍ୟ = ପୁରୁଷର । ପରମଃ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ନାଥ = ରକ୍ଷାକର୍ତ୍ତୀ, ସହାୟିକା । ହି = ଯେହେତୁ । ଅସ୍ମିନ୍ଲୋକେ = ଏହି ଲୋକରେ ବା ସଂସାରରେ । ଅସହାୟସ୍ୟ = ଅସହାୟର । = ଜୀବନଯାତ୍ରା ସହାୟକର୍ତ୍ତୀ ।
ଅନୁବାଦ – ଏହି ସଂସାରରେ ପତ୍ନୀ ଜୀବନଯାତ୍ରାର ସହାୟିକାହିଁ (ତା’ର ଭାର୍ଯ୍ୟା ବିରହାକୁଳ କପୋତ ପୁରୁଷର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସହାୟିକା, ଯେହେତୁ ଏହି ସଂସାରରେ ଅସହାୟ (ପୁରୁଷ)ର ହୋଇଥାଏ) ।
ତ୍ୟାଖ୍ୟା – ବିରଦ୍ବାକୁଳ କପୋତ ଆର୍ଜ, ତା’ ପ୍ରିୟତମା ପତ୍ନୀ କପୋତୀ କଥା ଭାବୁଛି | ସକାଳୁ ଯାଇଛି ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଫେରିନାହିଁ । ତା’ ବିନା ଘର ଆଜି ଶୂନ୍ୟ ହୋଇଛି । ଭାର୍ଯ୍ୟା ହେଉଛି ପୁରୁଷର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସହାୟିକା । ତା’ ବିନା ପୁରୁଷ ହୁଏ ଅସହାୟ, ଜୀବନଯାତ୍ରା ହୋଇପଡ଼େ ଦୁର୍ବିସହ । ଏଣୁ ପତିପତ୍ନୀଙ୍କର ପାରସ୍ପରିକ ସ୍ନେହ, ସହାନୁଭୂତି, ପ୍ରେମ, ଅନୁରାଗ ଓ ମିଳିତ ସହଯୋଗରେ ହିଁ ଜୀବନଯାତ୍ରା ହୁଏ ପୁଷିତ, ପଲ୍ଲବିତ ତଥା ମଧୁମୟ । ଏଠାରେ ଯଥାର୍ଥ ଉକ୍ତି ଯେ – ‘ଯତ୍ର ନାର୍ଯ୍ୟସ୍ତୁ ପୂଜ୍ୟନ୍ତେ ରମନ୍ତେ ତତ୍ର ଦେବତା ।’
ବ୍ୟାକରଣ
ପୁରୁଷତ୍ୟେହ = ପୁରୁଷସ୍ୟ + ଇହ । ଲୋକେସ୍କେଲ୍ଲୋକଯାତ୍ରାସହାୟିନୀ = ଲୋକେ + ଅସ୍କିନ୍ + ଲୋକଯାତ୍ରାମହାୟିନା |
ସମାସ – ଅସହାୟସ୍ୟ = ନ ସହାୟଃ, ତସ୍ୟ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍) । ଲୋକଯାତ୍ରା = ଲୋକାନାଂ ଯାତ୍ରା (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭାର୍ଯ୍ୟା = କର୍ଭରି ୧ ମା। ପୁରୁଷସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅସହାୟସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅସ୍ମିନ୍, ଲୋକେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।
TEXT – 5
ଏବଂ ମ: ……………………………………………………………………… ସ ଭବାଚ
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଏବଂ = ଏହିପରି । ବିଳପତି = କାନ୍ଦିଛି | ତଦା = ସ ଉବାଚ = କଥାକୁ । ଅଶୃଣୋତ୍ = ଶୁଣିଲା । ଭର୍ତାରଂ = ସ୍ଵାମୀକୁ । ଜ୍ଞାତ୍ମା = ଜାଣି । ଭୃଶଂ = ଅତ୍ୟନ୍ତ । ବିଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ଆତ୍ମାନଂ = ନିଜକୁ । ଅମନ୍ୟତ = ମନେକଲା । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ଅନ୍ତକଂ = ଘରକୁ। ଯଥାଶକ୍ତି = ଶକ୍ତି ଅନୁସାରେ । ସତ୍କାରଂ = ସେବା । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ସଞ୍ଜାତଃ = ହେଲା । ପକ୍ଷୀଜୀବିନମ୍ = ପକ୍ଷୀକୁ ଜୀବିକା କରିଥିବା (ଶିକାରୀକୁ) । ଅପକାରିଣମ୍ = ଅପକାରୀକୁ । ଯତ୍ନନ ଯତ୍ନର ସହିତ । ପୂଜୟାମାସ = ପୂଜା କଲା । ପ୍ରଣୟନ = ଯେହଦ୍ୱାରା |
ଏହିପରି ସେ କାନ୍ଦିଛି । ସେତେବେଳେ ପିଞ୍ଜରାରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥବା ତା’ର ଭାର୍ଯ୍ୟା ତା’ କଥା ଶୁଣିଥିଲା । ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ଦୁଃଖୁତ ଜାଣି କପୋତୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖତା ହେଲା । ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ସ୍ନେହକୁ ଦେଖି ସେ (କପୋତୀ) ନିଜକୁ କୃତକୃତ୍ୟ ମନେକଲା । ଏହାପରେ ସେ କହିଲା – ହେ ସ୍ଵାମୀ ! ପକ୍ଷିଶିକାରୀ ଆଜି ତୁମର ଘରକୁ ଆଶ୍ରା କରିଛି । ସେ ଶୀତାର୍ଥ ଓ କ୍ଷୁଧାଉଁ । ତା’ର ଶକ୍ତିମତେ ସେବା କର । ପତ୍ନୀର କଥାକୁ ଶୁଣି କପୋତର ଆଖୁ ଲୁହ ଛଳଛଳ ହୋଇଗଲା । ସେ କପୋତ ପକ୍ଷିଜୀବୀ ଅପକାରୀ ଶିକାରୀକୁ ମଧ୍ଯ ଯତ୍ନର ସହିତ ପୂଜା କଲା । ତା’ର ସତ୍କାର ବା ସେବା ନିମନ୍ତେ ସ୍ନେହହେତୁ ସେ ସମ୍ + ଜାତଃ ।
ଅବଦ୍ଧା, ସା (୩ୟା ତତ୍) । କୃତକୃତ୍ୟାମ୍ = କୃତଂ କୃତ୍ୟ ଯସ୍ୟା, ତାମ୍ ( ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ପତ୍ନୀବଚନମ୍ ପତ୍ନୀ (୩ୟା ତତ୍) । ପକ୍ଷିଜୀବିନମ୍ = ପକ୍ଷିତିଃ ଜୀବିକାଂ = ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପଞ୍ଜରାବନ୍ଧା = ପିଞ୍ଜରା + ଆବଦ୍ଧ । ସମାଶ୍ରିତଃ = ସମ୍ + ଆଶ୍ରିତଃ କ୍ଷୁଧାର୍ତା = କ୍ଷୁଧା + ଋତଃ । ବାଷ୍ପକୁଳଲୋଚନଃ = ବାଷ୍ପ + ଆକୁଳଲୋଚନଃ । ସଞ୍ଜାତଃ ପିଞ୍ଜରାବନ୍ଧା = ପିଞ୍ଜରୟା (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯଥାଶକ୍ତି = ଶକ୍ତିମ୍ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟ ବାଷ୍ପକୁଳଲୋଚନଃ = = ବାସ୍ପେନ ଆକୁଳଲୋଚନଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସକରାର୍ଥମ୍ = ସତ୍କାରାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧା, ଭାର୍ଯ୍ୟା = କଉଁରି ୧ମା ।
ତସ୍ୟ ଭର୍ତାରଂ, ଦୁଃଖ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭର୍ତ୍ତି = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଆତ୍ମାନଂ ୧ ମା । ଶକୁନିଲୁବ୍ଧକ = କଉଁରି ୧ ମା। ତବ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ବାସଂ ପକ୍ଷିଜୀବିନମ୍, ଅପକାରିଣମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯତ୍ନନ = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିତ୍ୟ ବଚନମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ନିର୍ବାହୟତି ଯଃ, ତମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ବଚନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । = କର୍ମଣି ୨ୟା । ହେ କାନ୍ତ ! = ସମ୍ବୋଧନେ କର୍ମଣି ୨ୟା । ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯୋଗେ ୩ୟା । ପ୍ରଣୟେନ = ହେତୌ ୩ୟା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆବଦ୍ଧ = ଆ + ବନ୍ଦ୍ + କ୍ତ । ବିଲୋକ୍ୟ = ବି – ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବଚନମ୍ ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଜ୍ଞାତ୍ମା = ଜ୍ଞା + କ୍ରାଚ୍ । ପ୍ରୀତିଃ = ପ୍ରୀଣ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ସମାଶ୍ରିତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଶ୍ରି + କ୍ତ । ଶକ୍ତି = ଶକ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଶ୍ରୁତ୍ବା = ଶୁ + କ୍ରାଚ୍ । ସଞ୍ଜାତଃ ସମ୍ + ଜନ୍ + କ୍ତ । ସତ୍ = ଅସ୍ + ଶତ୍ରୁ ।
TEXT – 6
ଣଭଣାଗରପ୍ୟ କତବ୍ୟାତିଥ୍ୟମିଦୃ ଯନ୍ଙ |
ପଞ୍ଚଯଜ୍ଞପ୍ରବୃତ୍ତେନ ଗୃହସୁନ ବିଶେଷତଃ ॥ ୩ ॥
ଅନୁବାଦ – ଏହି ସଂସାରରେ ଗୃହୀଜନଦ୍ଵାରା ପଞ୍ଚବିଧ ଯଜ୍ଞ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଶେଷଭାବେ ଶରଣାପନ୍ନର ଆତିଥ୍ୟକୁ ଯତ୍ନ ସହକାରେ କରାଯିବା ଉଚିତ |
ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଆଶ୍ରମ ଚତୁର୍ବିଧ; ଯଥା – ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ, ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ, ବାନପ୍ରସ୍ଥ ଓ ସନ୍ନ୍ୟାସ । ଏ ସଂସାରରେ ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମରେ ଥିବା ମନୁଷ୍ୟ ପାଞ୍ଚପ୍ରକାର ଯଜ୍ଞବିଧାନ କରିଥାଏ । ଯଥା— (୧) ବ୍ରହ୍ମଯଜ୍ଞ— ଅର୍ଥାତ୍ ଅଧ୍ୟାପନ ମାଧ୍ଯମରେ ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଞାନ; (୨) ପିତୃଯଜ୍ଞ— ତିଳତର୍ପଣ ଶ୍ରାଦ୍ଧଦିଦ୍ଵାରା ପିତୃପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରଦାନ; (୩) ଦେବଯଜ୍ଞ – ଅର୍ଥାତ୍ ଦେବତାମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଅଗ୍ନିରେ ଆହୁତି ବା ହୋମ; (୪) ଭୂତଯଜ୍ଞ – ବିବିଧ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ବଳି ବା ପୂଜା ପ୍ରଦାନ; (୫) ନୃଯଜ୍ଞ– ଅତିଥୁ ପୂଜନ । ଏଣୁ ଅତିଥ ପୂଜନହିଁ ଗୃହସ୍ଥର ପରମ ଧର୍ମ । କାରଣ ‘ ଅତିଥିଦେବୋ ଭବ’ । ଗୃହୀଜନ ଏହି ପାଞ୍ଚପ୍ରକାର ଯଜ୍ଞବିଧାନଦ୍ୱାରା = ଶରଣ + ଆଗତସ୍ୟ । କର୍ତବ୍ୟମାତିଥ୍ୟମିହ = କର୍ତବ୍ୟମ୍ + ଆତିଥ୍ୟମ୍ + ଇହ । ସମାସ – ଆତିଥ୍ୟମ୍ = ଅବିଦ୍ୟମାନା ତିଥ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ ଅତିଥ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ), ତସ୍ୟ ଭାବମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ପଞ୍ଚଯଜ୍ଞମ୍ = ପଞ୍ଚାନାଂ ଯଜ୍ଞାନାଂ ସମାହାରମ୍ (ଦ୍ବିଗୁ) । ଗୃହସ୍ପେନ = ଗୃହେ ତିଷ୍ଠତି ଇତି, ତେନ (ଉପପଦ ତତ୍) ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କର୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ+ ତଥ୍ୟ । ପ୍ରବୃତ୍ତେନ = ପ୍ର + ବୃତ୍ + କ୍ତ (୩ୟା) ।
TEXT – 7
ଦୟନୀୟ । ବୃହି ……………………………………………………… ବିଧାତୁ ଯଦିଯ୍ୟେ |
ଏବଂ = ଏହିପରି । ଶ୍ରୁତ୍ବା = ବିଧାତୁ ଯତିଷ୍ୟ । ବ୍ୟାଧଃ = ଶିକାରୀ । ଉବାଚ = କହିଲା । ହିମତ୍ରାଣଂ = ଶୁଣି । ପର୍ଶୁନି = ପତ୍ରମାନ । ଭୂତଳେ = ଭୂଇଁରେ । ଆସ୍ତ୍ରୀର୍ଯ୍ୟ = ବିଛାଇ | କର୍ମାରଗୃହାତ୍ = କମାରଶାଳରୁ । ଗୃହୀତ୍ମା = ଗ୍ରହଣକରି । ଶୁଷେଷୁ ପତ୍ରେଷୁ = ଶୁଖୁଲା ପତ୍ରମାନଙ୍କରେ । ଯୋଜୟାମାସ = ସଂଯୁକ୍ତ କଲା । ଅକୁତୋଭୟଂ = ଭୟ କରୁନଥିବା । ତାପୟିତ୍ଵ = ଉତ୍ତପ୍ତ କରାଇ । ସଞ୍ଜାତଃ = ହେଲା । ତତଃ = ତାହାପରେ । ପ୍ରାହ = କହିଲା । କ୍ଷୁଧା = ଭୋକ । ପ୍ରଯଚ୍ଛ = ପ୍ରଦାନ କର (ଦିଅ) । ବିଭକଃ = ଧନ ବା ସଂପଦ । = ନାଶ କରିପାରିବ । ବିମୂଢ଼ୀ = ମୂର୍ଖ ବା ବିୟରଶୂନ୍ୟ । ଲବ୍ଧସଂଜ୍ଞ ସଂଜ୍ଞାଲାଭ କରିଥିବା( କପୋତ) । ମୁହୂର୍ବଂ = କ୍ଷଣଟିଏ । ପ୍ରତିପାଳୟ = ଅପେକ୍ଷାକର । ତୃପ୍ତି = ଆନନ୍ଦ । ବିଧାତୁ = ବିଧାନ କରିବାକୁ । ଯତିଷ୍ୟ = ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ।
ଅନୁବାଦ – ହେ ନିର୍ଦ୍ଦୟ ! କୁହ କ’ଣ କରିବି । ଶିକାରୀ କହିଲା– ମୁଁ ଶୀତରେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ଶୀତରୁ ରକ୍ଷାବିଧାନ କର । ଏହା ଶୁଣି ସେ କପୋତ ପତ୍ରମାନ ଭୂଇଁରେ ବିଛାଇ କମାରଶାଳରୁ ଅଗ୍ନି ଆଣି ଆସିଲା । ଶୁଖିଲା ପତ୍ରମାନଙ୍କଠାରେ ଅଗ୍ନି ସଂଯୋଗ କଲା । ଭୟରହିତ ଶିକାରୀ ନିଜକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କରି ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ହେଲା । ତାହାପରେ ସେ କପୋତକୁ କହିଲା– ମୋତେ ଭୋକ କଷ୍ଟ ଦେଉଛି, ଆହାର ପ୍ରଦାନ କର । ପକ୍ଷୀ (କପୋତ) ଚିନ୍ତାବ୍ୟାକୁଳ ହେଲା । ତା’ଘରେ ଧନସଂପଦ ନାହିଁ ସେ ଅତିଥିଙ୍କର ଭୋକ ମେଣ୍ଟାଇବ। କ’ଣ କରିବା ଉଚିତ ବୋଲି ବିଗ୍ରହୀନ କପୋତ ଚିନ୍ତା କଲା । ତାହାପରେ ସଂଜ୍ଞାଲାଭ କରିଥୁବା (ସେ କପୋତ) ପକ୍ଷିଘାତକ (ଶିକାରୀ)କୁ କହିଥିଲା– କ୍ଷଣିଏ ଅପେକ୍ଷା କର, ତୁମର ତୃପ୍ତିବିଧାନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯନ୍ କରିବି ।
ତ୍ୟାକରଣ
ସଦବିଛେଦ – ଶୀତତୋଽସ୍ମି = ଶୀତାର୍ତା + ଅଗ୍ନି । ଚିନ୍ତାକୁଳ = ଚିନ୍ତା + ଆକୁଳ । ନାସ୍ତ = ନ + ଅସ୍ତି | କର୍ତ୍ତବ୍ୟମିତି = କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି ।
ସମାସ – ହିମତ୍ରାଣମ୍ = ହିମାତ୍ ତ୍ରାଣମ୍ (୫ମୀ ତତ୍) । କର୍ମାରଗୃହାତ୍ = କର୍ମାରସ୍ୟ ଗୃହମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (୬୩ ତତ୍) । = ନ କୁତଃ ଭୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ଚିନ୍ତାକୁଳ = ଚିନ୍ତୟା ଆକୁନଃ (୩ୟା ତତ୍) । ଲବ୍ଧସଂଜ୍ଞ = ଲବ୍ଧ ସଂଜ୍ଞା ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପକ୍ଷିଘାତକମ୍ = ପକ୍ଷୀଣା ଘାତକମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କଉଁରି ୧ ମା । ହିମତ୍ରାଣଂ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା ଭୂତଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଆତ୍ମାନଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା | ପକ୍ଷୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ତସ୍ୟ = କଉଁରି ୧ ମା । ହିମତ୍ରାଣଂ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । କପୋତଃ, ପର୍ଶନି । କର୍ମାରଗୃହାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଅଗ୍ନି = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶୁଶ୍ଳେଷୁ, ପତ୍ରେଷୁ = ୨ୟା । ସ = କଉଁରି ୧ ମା । କପୋତଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମାଂ, ଆହାରଂ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଗୃହେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ବିଭବ = କରଣେ ୩ୟା । ଅତିଥେ = ସମସ୍ତେ ୬ଷ୍ଠୀ । କ୍ଷୁଧାଂ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଯେନ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ବିମୂଢ଼ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଲବ୍ଧସଂଜ୍ଞ = କଉଁରି ୧ ମା । ପକ୍ଷଘାତକମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତବ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତୃପ୍ତି = କର୍ମଣି ୨ୟା ।
ପ୍ତକୃତି ସ୍ତଣ୍ୟଯ୍ – ଶୁକ୍ଳା = ଶୁ + କ୍ରାଚ୍ । ଆସ୍ତୀର୍ଯ୍ୟ = ଆ + ସ୍କୃ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଗୃହୀତ୍ମା = ଗ୍ରହ + ଣିଚ୍ + କ୍ରାଚ୍ । ତାପୟିତ୍ବ = ତାପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ରାଚ୍ | ସଂଜାତଃ = ସମ୍ + ଜନ୍ + କ୍ତ । ଉକ୍ତବାନ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତବତ୍ରୁ । ତୃପ୍ତି = ତୃପ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ବିଧାତୁ = ବି + ଧା
TEXT – 8
ସତ୍ୟପ୍ରତିକ: ସ ପାଣ ………………………………………………….. କୃତେ ଆଦର୍ଶ ଭବତି ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସତ୍ୟପ୍ରତିଜ୍ଞ = ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ । ନିଃ = ତିନିଥର । ପରିକ୍ରମ୍ୟ = ପରିକ୍ରମଣ କରି ବା ବୁଲି । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ରବେଶ କଲା । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖୁ। ଆତ୍ମାନଂ = ନିଜକୁ । ଧୃକ୍କୃତବାନ୍ = ଧକ୍କାର କଲା । ନୃଶଂସସ୍ୟ = ନିଷ୍ଠୁରର । ଘୋରଃ = ଅତୀବ । ସ୍ଵତ୍ୟାଗେନ ନିଜର ତ୍ୟାଗଦ୍ଵାରା । କୃତେ = ପାଇଁ । ଭବତି = ହୋଇଛି ।
ଅନ୍ନବାଦ – ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ ସେହି ପକ୍ଷୀ (କପୋତ) ଅଗ୍ନିକୁ ତିନିଥର ପରିକ୍ରମା କରି ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କଲା । ତାହା ଦେଖ୍ ଶିକାରୀ ନିଜକୁ ଧୂକ୍କାର କଲା । ମୁଁ ଏହା କ’ଣ ନକଲି । ନିଷ୍ଠୁର ମୋର ବଡ଼ ଅଧର୍ମ ହେବ । କପୋତ ନିଜକୁ ତ୍ୟାଗ
ତ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିଚିଛିଦ – କିମିଦଂ = କିମ୍ + ଇଦମ୍ !
ସମାସ – ସତ୍ୟପ୍ରତିଜ୍ଞ = ସତ୍ୟା = ସ୍ଵସ୍ୟ ତ୍ୟାଗ, ତେନ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ପ୍ରତିଜ୍ଞା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଧର୍ମୀ = ନ ଧର୍ମ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍ତ୍ଵ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସତ୍ୟପ୍ରତିଜ୍ଞ, ସ, ପକ୍ଷୀ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା = ୬ଷ୍ଠୀ । ଘୋରଃ, ଅଧର୍ମ କଉଁରି ୧ ମା । କପୋତଃ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । କଉଁରି ୧ ମା । ଅଗ୍ନି କର୍ମଣି ୨ୟା । ବ୍ୟାଧ = କଉଁରି ୧ ମା । ଇଦମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ନୃଶଂସସ୍ୟ, ମମ = ସମ୍ବନ୍ଧ କଉଁରି ୧ ମା । ସ୍ଵତ୍ୟାଗେନ = କରଣେ ୩ୟା | ମମ = କୃତ୍ ଯୋଗେ ୬ଶା |
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସତ୍ୟ = ସତ୍ + ଯତ୍ । ପରିକ୍ରମ୍ୟ = ପରି + କ୍ରମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ରାଚ୍ । କୃତବାନ୍ = କୃ + କ୍ତବତୁ । କୃତମ୍ = କୃ + କ୍ତ । ତ୍ୟାଗେନ = ତାଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ (୩ୟା) ।
TEXT – 9
ନୃଶଂସସ୍ୟ ମମାଦ୍ୟାୟଂ ପ୍ରତ୍ୟାଦେଶୋ ନ ସଂଶୟଃ ।
ଦରଞ ସମାଂସ ଦବଡା କପୋତେନ ମହମୂନା ||୪||
ଥନୁମ = ଅଦ୍ୟ ନ ସଂଶୟଃ, ନୃଶଂସସ୍ୟ ମମ ଅୟଂ ପ୍ରତ୍ୟାଦେଶ । ମହାମୁନା କପୋତେନ ସ୍ଵମାଂସଂ ଦଦାତା (ସ୍ଵଜୀବନଂ) ଦରଃ ।
ଣଦାର୍ଥ – ଆଜି = ଆଦି । ନୃଶଂସସ୍ୟ = ନିଷ୍ଠୁରର । ପ୍ରତ୍ୟାଦେଶଃ = ନିରାକରଣ । ସଂଶୟଃ = ସଂଦେହ । ନିଜର ମାଂସକୁ । ଦଦତା = ଦେବାଦ୍ଵାରା ।
ଥନୁବାଦ – ଆଜି ନିଃସନ୍ଦେହରେ ନିଷ୍ଠୁର ମୋର ଏହା କରିବାର ନଥିଲା । କାରଣ ମହାତ୍ମା କପୋତ ସ୍ଵମାଂସକୁ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଯାଇ (ସ୍ଵଜୀବନ) ପ୍ରଦାନ କଲା ।
ତ୍ୟାଖ୍ୟା – ପଶିକାରା କପୋତର ଏଡାଦଣ ତ୍ୟାଗକୁ ଦେଖ ଆଣମ୍ୟ ହ୍ରୋଲଚ୍ଚି | ବୋଲି ମନେକରିଛି । ଆଜି କପୋତ ତା’ପାଇଁ ଆଦର୍ଶ ହୋଇଛି । ସେ କହିଛି ଯେ– ଆଜି ମୋର ଏହି ନିରାକରଣ ଏଥରେ ତିଳେମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । କାରଣ ମହାତ୍ମା କପୋତ ସ୍ଵମାଂସକୁ ଦେବାକୁ ଯାଇ ସ୍ଵକୀୟ ଜୀବନ ପ୍ରଦାନକଲା । ଏତେବଡ଼ ତ୍ୟାଗ ତା’ପାଇଁ ଏକ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ବିଷୟ ଅଟେ |
ତ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମମାଦ୍ୟାୟଂ =ମମ + ଅଦ୍ୟ + ଅୟମ୍ । ପ୍ରତ୍ୟାଦେଶଃ = ପ୍ରତି + ଆଦେଶଃ ।
ସମାସ – ସ୍ଵମାଂସଂ = ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ମାଂସମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍)।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ନୃଶଂସସ୍ୟ, ମମ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅୟଂ, ପ୍ରତ୍ୟାଦେଶଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ସ୍ଵମାଂସଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କପୋତେନ, ମହାତ୍ମନା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଦଦତା = କରଣେ ୩ୟା ।
ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ସଂଶୟଃ = ସମ୍ + ଶୀ + ଅଚ୍ ଦତ୍ତ = ଦା + କ୍ତ । ଦଦତା = ଦା + ଶଙ୍ଖ (୩ୟା) ।
TEXT – 10
ଥଦ୍ବୋ ଦେହରନେବ ଦଣତାଡିଥ୍ତ୍ପକଳା |
ତସ୍ମାଦ୍ଧର୍ମ ଚରିଷ୍ୟାମି ଧର୍ମୋ ହି ପରମା ଗତିଃ |୫||
ର୍ଥନପ୍ – ଅହୋ ! ଦେହପ୍ରଦାନେନ ଅତିଥୁପୂଜନା ଦର୍ଶିତା । ତସ୍ମାତ୍ (ଅହଂ) ଧର୍ମ ଚରିଷ୍ୟାମି, ହି ଧର୍ମ ପରମା ଗତି |
ଦେହପ୍ରଦାନେନ = ଶରୀର ଦାନଦ୍ଵାରା । ଅତିଥୁପୂଜନା = ଅତିଥୁ ପୂଜା । ଦର୍ଶିତା ସେହିହେତୁରୁ । ଚରିଷ୍ୟାମି = ଆଚରଣ କରିବି । ହି = ଶ୍ରେଷ୍ଠ |
ଅନୁବାଦ – ଆହେ ! ଶରୀର ଦାନଦ୍ଵାରା ଅତିଥ ପୂଜନ ପ୍ରଦର୍ଶିତ । ସେହିହେତୁରୁ (ମୁଁ) ଧର୍ମକୁ ଆଚରଣ କରିବି ।
ବ୍ୟାଖ୍ୟା – କପୋତ ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଵଶରୀରକୁ ଅର୍ପଣ କରି ଅତିଥୁ ପୂଜନର ଯେଉଁ ବିଧୂ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଛି ତାହା କ୍ରୂର ଶିକାରୀ ନିମନ୍ତେ ଆଦର୍ଶ ହୋଇଛି । କପୋତର ମହାନତାକୁ ସ୍ଵୀକାର କରିଛି ନିଷ୍ଠୁର ଶିକାରୀ | ଅତିଥୁ ପୂଜନ ଧର୍ମଦ୍ଵାରା କପୋତ ଶିକାରୀକୁ ଧର୍ମାଚରଣ ପ୍ରତି ଆକୃଷ୍ଟ କରିଛି । ଏଣୁ ଶିକାରୀ କହିଛି– ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଧର୍ମ ଆଚରଣ କରିବି । କାରଣ ଧର୍ମ ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଗତି ତଥା ମୁକ୍ତି । ‘ଧାରୟତେ ଇତି ଧର୍ମୀ’ ଯାହା ଧାରଣ ବା ପୋଷଣ କରେ ତାହା ହିଁ ଧର୍ମ ।
ତ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦର୍ଶିତାତିଥପୂଜନା = ଦର୍ଶିତା + ଅତିଥିପୂଜନା । ତସ୍ମାଦ୍ଧର୍ମ = ତସ୍ମାତ୍ + ଧର୍ମମ୍ । = ଦେହସ୍ୟ ପ୍ରଦାନଂ, ତେନ (୬୩ ତତ୍) । ଅତିଥପୂଜନା ସମାସ – ଦେହପ୍ରଦାନେନ = ଅତିଥେ ପୂଜନା (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।
ଅହୋ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଦେହପ୍ରଦାନେନ = କରଣେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମା | ଧମ = କମଣି ୨ ଯା |
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରଦାନେନ = ପ୍ର + ଦା + ଲ୍ୟୁଟ୍ (୩ୟା) । ଗତିଃ = ଗମ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।
TEXT 11
ଏବଂ ବିଚିନ୍ତ୍ୟ …………………………………………….. ସ୍ବଗ ଗତବତା |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିଚିତ୍ୟ = ଚିନ୍ତାକରି । ବ୍ୟାଧ = ଶିକାରୀ । ଯଷ୍ଟି = ବାଡ଼ିକୁ । ଶଳାକା = ସ୍ଵଗଂ ଗତବତୀ । ବଦ୍ଧଶଙ୍କୁ । କ୍ଷାରକଂ = ହେଲା। ବହୁଧା ପଞ୍ଜୁରୀ । ପ୍ରମୁଚ୍ୟ ଖୋଲି । ବିସୃଷ୍ଟବାନ୍ = ଛାଡ଼ିଦେଲା ବା ତ୍ୟାଗ କଲା । ମୁକ୍ତାନନ୍ତରଂ = ମୁକ୍ତହେବା ପରେ । ଭର୍ତାରଂ = ସ୍ଵାମୀକୁ । ସଂସ୍କୃତ୍ୟ = ସ୍ମରଣ କରି । ରୁଦତୀ = କାନ୍ଦି । ଶୋକମୂର୍ତ୍ତିତା = ଦୁଃଖରେ ମୂର୍ତ୍ତିତା । ଆସୀତ୍ = = ଅନେକ । କରୁଣଂ = ଦୁଃଖୁତ । ବିଳମ୍ୟ = ବିଳାପ ବା କ୍ରନ୍ଦନ କରି । ଭୃଶଂ = ଅତ୍ୟନ୍ତ । ସନ୍ଦୀପ୍ତ = ପ୍ରଜ୍ବଳିତ । ହୁତାଶନଂ = ଅଗ୍ନିକୁ । ପ୍ରବିବେଶ = ପ୍ରବେଶ କଲା। ପରିଂ = ସ୍ଵାମୀକୁ । ବିମାନୋପରି = ବିମାନ ଉପରେ । ଦୃଷ୍ଟବତୀ = ଦେଖୁଲା | ପୁଣ୍ୟକୀର୍ତୟଃ = ପୁଣ୍ୟବାନ୍ କୀର୍ତ୍ତିଶାଳୀ । ପୂଜୟନ୍ତି = ପୂଜା କରନ୍ତି । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ସ୍ଵର୍ଗ = ସ୍ଵର୍ଗକୁ | ଗତବତୀ
ଅନ୍ତବାଦ -ଏହିପରି ଚିନ୍ତାକରି ସେ ଶିକାରୀ ଜାଲ, ବାଡ଼ି, ବଦ୍ଧଶଙ୍କୁ, ପିଞ୍ଜରା ଓ ପିଞ୍ଜରାରେ ଆବଦ୍ଧ କପୋତ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଖୋଲି ମୁକ୍ତ କରିଦେଲା |
ମୁକ୍ତ ହେବାପରେ କପୋତୀ ସ୍ଵାମୀକୁ ସ୍ମରଣ କରି କାନ୍ଦି ଦୁଃଖରେ ମୂର୍ତ୍ତିତା କରି ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ୍ ହୋଇ ପ୍ରଜ୍ଜଳିତ ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେ ଦେଖୁଲା | ପୁଣ୍ୟବନ୍ତ କୀର୍ତ୍ତିମାନ୍ ତାଙ୍କୁ ପୂଜାକଲା । କପୋତୀ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵର୍ଗକୁ ଗଲା ।
ତ୍ୟାକରଣ
ସମାସ – ହୋଇଗଲା । ବହୁକାଳ ଦୁଃଖରେ ବିଳାପ (କପୋତୀ) ସ୍ଵାମୀକୁ ବିମାନ ଉପରେ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମୁକ୍ତାନନ୍ତରଂ = ମୁକ୍ତି + ଅନନ୍ତରମ୍ । ବିମାନୋପରି = ବିମାନ + ଉପରି । ଶୋକମୂର୍ତ୍ତିତା = ଶୋକେନ ମୂର୍ତ୍ତିତା (୩ୟା ତତ୍) । ପୁଣ୍ୟକୀର୍ତୟ = ପୁଣ୍ୟ କୀର୍ତି ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିମାନୋପରି = ବିମାନସ୍ୟ ଉପରି (୬୩ ତତ୍) । ମୁକ୍ତାନନ୍ତରମ୍ = ମୁକ୍ତା ଅନନନ୍ତରମ୍ (୫ମୀ ତତ୍) । ଧଃ, ବ୍ୟାଧଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଜାଲଂ, ଯଷ୍ଟି, ଶଳାକା, କ୍ଷାରକଂ, କପୋତାନ୍ ୨ୟା ।
କପୋତୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭର୍ତାରଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ହୁତାଶନଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପତଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତଂ, ସ୍ଵର୍ଗ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିଚିତ୍ୟ = ବି + ଚିନ୍ତ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରମୁଚ୍ୟ = ପ୍ର + ମୁଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବିସୃଷ୍ଟବାନ୍ = ବି + ସୃଜ୍ + କ୍ତବତୁ । ମୁକ୍ତି = ମୁଚ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ସଂସ୍କୃତ୍ୟ = ସମ୍ + ସ୍କୃ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବିଳପ୍ୟ = ବି + ଲପ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଦୃଷ୍ଟବତୀ = ଦୃଶ୍ + କ୍ତବତୁ (ସ୍ତ୍ରୀ) । ଗତବତୀ ଗମ୍ + କ୍ତବତ୍ରୁ (ସ୍ତ୍ରୀ) ।
TEXT – 12
ତତଃ ସ୍ଵର୍ଗଗତଃ ପକ୍ଷୀ ଭାର୍ଯ୍ୟୟ ସହ ସଂଗତଃ ।
କର୍ମଣା ପୂଜିତସ୍ପେନ ରେମେ ତତ୍ର ସଭାର୍ଯ୍ୟୟା ||୬||
ଅନ୍ବୟ – ତତଃ ସ୍ଵର୍ଗଗତଃ ପକ୍ଷୀ ଭାର୍ଯ୍ୟୟା ସହ ସଂଗତଃ ତେନ କର୍ମଣା ପୂଜିତଃ ସତ୍ତାର୍ଯ୍ୟୟା ତତ୍ର ରେମେ ।
ଣଦାର୍ଥ – ତତଃ = ତାହାପରେ । ସ୍ଵର୍ଗଗତଃ = ସ୍ଵର୍ଗକୁ ଯାଇଥବା । ଭାର୍ଯ୍ୟୟା ଭାର୍ଯ୍ୟା ବା ପତ୍ନୀ ସହିତ ।
–
ସଂଗତ = ସମ୍ମିଳିତ ହୋଇ । କର୍ମଣା = କର୍ମଦ୍ଵାରା । ପୂଜିତଃ = ପୂଜାପାଇ । ତେନ = ରେମେ = ରମଣ କରାଗଲା ।
ଅନୁବାଦ – ତାହାପରେ ସ୍ଵର୍ଗଗତ ପକ୍ଷୀ (କପୋତ) ଭାର୍ଯ୍ୟା (କପୋତୀ) ସହ ମିଳିତ ହୋଇ, ତା’ କର୍ମଦ୍ଵାରା ପୂଜିତ ହୋଇ ସେହି ସ୍ଵର୍ଗରେ ଭାର୍ଯ୍ୟା ବା ପତ୍ନୀ ସହିତ ରମଣ କଲା ।
ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ପତି (କପୋତ)ର ବିରହରେ ଶୋକଭିଭୂତା ମୂର୍ତ୍ତିତା କପୋତୀ ସଂଜ୍ଞାଲାଭ କରିବା ପରେ ପ୍ରଜ୍ଜଳିତ ଅଗ୍ନି ମଧ୍ୟରେ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ପ୍ରବେଶ କଲା | ପତି ମାର୍ଗାନୁସାରିଣୀ କପୋତୀ ବିମାନ ଉପରେ ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ଦେଖିଲା । ତାଙ୍କର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କଲା। ଶେଷରେ କପୋତୀ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵର୍ଗକୁ ଗଲା । ପରସ୍ପର ପତିପତ୍ନୀଙ୍କର ସ୍ଵର୍ଗୀୟ ମିଳନର ଚମତ୍କାରିତାକୁ କବି ଏଠାରେ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି । ଉଭୟ ପତି ଓ ପତ୍ନୀ ସ୍ଵର୍ଗରେ ରମଣ କଲେ ।
ତ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୂଜିତସ୍ପେନ = ପୂଜିତଃ + ତେନ ।
ସମାସ – ସ୍ଵର୍ଗଗତଃ = ସ୍ଵର୍ଗ ଗତଃ (୨ୟା ତତ୍) । ସଭାର୍ଯ୍ୟାୟା = ଭାର୍ଯ୍ୟାୟା ସହ ବର୍ତ୍ତମାନା, ତୟା ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପକ୍ଷୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭାର୍ଯ୍ୟୟା = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତେନ, କର୍ମଣା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ସଭାର୍ଯ୍ୟୟା = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ସଂଗତଃ ସମ୍ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ପୂଜିତଃ = ପୂଜ୍ + କ୍ତ ।
TEXT – 13
ଏବଂ ତୌ ଦମ୍ପତୀ ………………………………………………………… ସ୍ଵରିଂ ଗତବାନ୍ ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଏବଂ = ଏହିପରି । ତୌ = ସେ ଦୁହେଁ । ଦମ୍ପତୀ = କପୋତ ଓ କପୋତୀ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖୁ । ବ୍ୟାଧଃ ଶିକାରୀ । ସଦ୍ଗତଂ = ମୁକ୍ତି, ଉତ୍ତମ ଗତି ବା ସ୍ଵର୍ଗପ୍ରାପ୍ତି। ପ୍ରାୟୁମ୍ = ପାଇବାକୁ । ଅଚିନ୍ତୟତ୍ = ଚିନ୍ତାକଲା । ତାଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ । କୃତନିଶ୍ଚୟ = ନିଶ୍ଚିତ କରିଥିବା । ଶ୍ଵାପଦସଂକୁଳ = ହିଂସ୍ରଜନ୍ତୁଦ୍ଵାରା ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ପ୍ରାବିଶତ୍ = ପ୍ରବେଶ କଲା । ମହତା = ପ୍ରବଳ । ପବନେନ = ପବନଦ୍ଵାରା । ଦ୍ରୁମାନାଂ = ବୃକ୍ଷମାନଙ୍କର | ସଂଘର୍ଷାତ୍ = ସଂଘର୍ଷରୁ | ଯୁଗାନ୍ତାଗ୍ନିତୁଲ୍ୟ = ପ୍ରଳୟାଗ୍ନି ସମାନ। ଦଦାହ = ଦହନ କଲା, ପୋଡ଼ିଦେଲା । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ରବେଶ କରି । ପ୍ରାପ୍ତ = ପାଇଲା | ପୁଣ୍ୟକର୍ମଣା = ପୁଣ୍ୟକର୍ମଦ୍ଵାରା । ସୋଽପି = ସେ ମଧ୍ୟ । ସ୍ଵର୍ଗ = ସ୍ଵର୍ଗକୁ | ଗତବାନ୍ = ଗଲା ।
ଅନୁବାଦ – ଏହିପରି ସେ ଦୁଇ କପୋତ ଓ କପୋତୀଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ଶିକାରୀଟି ମୁକ୍ତି ପାଇବାକୁ ଚିନ୍ତାକଲା। ନିଜ ଜୀବନ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ କୃତନିଶ୍ଚୟ ଶିକାରୀ ହିଂସ୍ରଜନ୍ତୁଙ୍କଦ୍ଵାରା ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ବା ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ବଣକୁ ପ୍ରବେଶ କଲା । ବନରେ ପ୍ରବଳ ପବନଦ୍ୱାରା ବୃକ୍ଷମାନଙ୍କର ସଂଘର୍ଷ ହେତୁ ପ୍ରଳୟାନ୍ତ ଅଗ୍ନି ସମାନ ଅଗ୍ନି ସେହି ବଣକୁ ପୋଡ଼ିଦେଲା । ଶିକାରୀ ମଧ୍ୟ ଅଗ୍ନିକୁ ପ୍ରବେଶ କଲା, ତା’ର ପାପ ନଷ୍ଟହେଲା ଓ ସେ ପରମ ସିଦ୍ଧିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା । ପୁଣ୍ୟକର୍ମଦ୍ଵାରା ସେ (ଶିକାରୀ) ମଧ୍ୟ ସ୍ଵର୍ଗକୁ ଗମନ କଲା ।
ତ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସଦ୍ଗତଂ = ସତ୍ + ଗତିମ୍ । ନିଶ୍ଚୟ ନିଃ + ଚୟ । ଯୁଗାନ୍ତାଗ୍ନିତୁଲ୍ୟ = ଯୁଗ + ଅନ୍ତ + = ବ୍ୟାଧଃ + ଅପି ।
ସମାସ – ଦମ୍ପତୀ = ଜାୟା ଚ ପତିଃ ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ସ୍ଵଜୀବନମ୍ = ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନମ୍ (୬ଷ୍ଠ ଶ୍ଵାପଦେନ ସଂକୁଳମ୍ (୩ୟା ତତ୍) । ଯୁଗାନ୍ତଃ = ଯୁଗାନାମ୍ ଅନ୍ତ (୬୩ ତତ୍)। ଅଗ୍ନିତୁଲ୍ୟ ତତ୍) । ନଷ୍ଟପାପଃ = ନଷ୍ଟ ପାପଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପୁଣ୍ୟକର୍ମଣା = ପୁଣ୍ୟସ୍ୟ କର୍ମ, ତୟା ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବ୍ୟାଧଃ = କଉଁରି ୧ ମା ।
ସକାରଣବିରକ୍ତି – ବ୍ୟଧ = କଉଁରି ୧ ମା । ସଦ୍ଗତଂ ସଦ୍ଗତଂ କର୍ମଣି ୨ୟା । ବନେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ମହତା, ପବନେନ = କରଣେ ୩ୟା । ଦୁମାନାଂ = ହେତୋ ୫ମୀ । ଅଗ୍ନି = କଉଁରି ପ୍ରଥମା । ଅଗ୍ନି = କର୍ମଣି ୨ୟା ସ୍ଵର୍ଗ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତତ୍) । ଶ୍ଵାପଦସଂକୁଳମ୍ ଅଗ୍ନୀ ତୁଲ୍ୟ ( ୬ଷ୍ଠୀ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । କର୍ମଣି ୨ୟା । ସ୍ଵଜୀବନଂ, ଶ୍ଵାପଦସଂକୁଳୀ, ବନଂ = । ପୁଣ୍ୟକର୍ମଣା = କରଣେ ୩ୟା । କଃ = କଉଁରି ୧ ମା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଭ୍ରାତ୍ । ଗତଂ = ଗମ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ପ୍ରାୟୁମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + ତୁମୁନ୍ । ଜୀବନମ୍ ଜୀବ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ତା = ତ୍ୟଜ୍ + ତୁମୁନ୍ । କୃତଃ = କୃ + କ୍ତ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ସିଦ୍ଧି = ସିଧ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଗତବାନ୍ = ଗମ୍ + କ୍ତବତୁ ।