Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 2 ଅଣୁଜୀବ: ଉପକାରୀ ଓ ଅପକାରୀ will enable students to study smartly.
BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 2 ଅଣୁଜୀବ : ଉପକାରୀ ଓ ଅପକାରୀ
→ ଉପକ୍ରମ:
ଅନେକ ଜୀବ ଅଛନ୍ତି, ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଖାଲି ଆସ୍ରେ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ହେଲେ ଅଣୁଜୀବ ବା ଜୀବାଣୁ । ଏମାନଙ୍କୁ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଦେଖାହୁଏ ।
→ ତୁମ ପାଇଁ କାମ :
- ଗୋଟିଏ ବିକରରେ କିଛି ଓଦା ମାଟି ସଂଗ୍ରହ କରି ସେଥିରେ ପାଣି ମିଶାଇ ତାକୁ ଘାଣ୍ଟି କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ରଖୁଲେ ସେଥିରେ ଛୋଟ ଛୋଟ ମାଟି ପିଣ୍ଡୁଳା ସବୁ ତଳ ଭାଗରେ ବସିଯାଇଛି । କିଛି ସମୟ ପରେ ଗୋଳିଆପାଣିରୁ ଏକ ବୁନ୍ଦା ନେଇ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣରେ ଦେଖୁରେ ଏକାଧିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଜୀବ ଦେଖାଯିବ ।
- ପୋଖରା କିମ୍ବା ଗଡ଼ିଆରୁ ଗୋଟିଏ ଟୋପା ପାଣି ଆଣି ଏକ ସ୍ଲାଇଡ୍ ଉପରେ ରଖ୍ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣରେ ଦେଖିଲେ, ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଜୀବ ଘୂରି ବୁଲୁଥିବାର ଦେଖିପାରିବ ।
→ ଅଣୁଜୀବ। (Micro organisms):
(1) ଯେଉଁ ଛୋଟ ଛୋଟ ଜୀବମାନଙ୍କୁ କେବଳ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣରେ ଦେଖୁହୁଏ, ସେମାନଙ୍କୁ ଅଣୁଜୀବ କୁହାଯାଏ ଏଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ନାରି ପ୍ରକାରର; ଯଥା –
- ବୀଜାଣୁ,
- ଆଦିପ୍ରାଣୀ,
- କବକ,
- ଶୈବାଳ ।
(2) ଅଣୁଜୀବ ଜଗତରେ ଭୂତାଣୁ ଏକ ବିଚିତ୍ର ସତ୍ତା, ଯାହାକୁ ଏକ ପ୍ରହେଳିକା ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି।
କାରଣ- (କ) ଏହାର ଆକାର ଏତେ ଛୋଟ ଯେ କେବଳ ଇଲେକ୍ ଟ୍ରନିକ୍ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣରେ ଏକ ନିଆଯାଇଥାଏ । ଏହି ଛବି ଭୂତାଣୁର ପ୍ରକୃତ ମାପର 5 ପ୍ରାୟ 20,000 ଗୁଣ । ଏହାକୁ ମିଲି ମାଇକ୍ରନ୍ରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ।
(1 ମିଲି ମାଇକ୍ରନ୍ = \(\frac {1}{1000}\) ମାଇକ୍ରନ୍)
(ଖ) ଉଦ୍ଭଦ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ବୀଜାଣୁମାନଙ୍କରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା କେତେକ ଲକ୍ଷଣକୁ ହିଁ ଭିଭି କରି ଆମେ ଭୂତାଣୁର ଉପସ୍ଥିତି ଅନୁମାନ କରିଥାଉ ।
(ଟ) ଭୂତାଣୁ କେବଳ ପୋଷକ ଜୀବର କୋଷ ଭିତରେ ରହି ନିଜର ବଂଶବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।
(ଘ) ବୀଜାଣୁ ଉଭିଦ କିମ୍ବା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ କୋଷ ହିଁ ଭୂତାଣୁର ପୋଷକ ।
(ଙ) ପୋଷକ କୋଷ ବାହାରେ ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ବା ଜଡ଼ – ଜୀବନର ଲେଶମାତ୍ର ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଇନଥାଏ ।
(3) ଭୂତାଣୁ ଦ୍ଵାରା ହେଉଥିବା ରୋଗ – ସର୍ଦ୍ଦି, ଇନଫ ଏଞ୍ଜା ( ଫ ), ପୋଲିଓ, ହାଡ଼ଫୁଟି ଇତ୍ୟାଦି । ଆଦିପ୍ରାଣୀଦ୍ଵାରା ହେଉଥିବା ରୋଗ – ତରଳ ଝାଡ଼ା, ଆମାଶୟ, ମ୍ୟାଲେରିଆ ଜ୍ଵର ଇତ୍ୟାଦି । ବୀଜାଣୁଦ୍ବାରା ହେଉଥିବା ରୋଗ – ଟାଇଫଏଡ୍, ଯକ୍ଷ୍ମା ।
→ଅଣୁକବମାନଙ୍କର ପ୍ର।ପ୍ତି ସ୍ଥାନ।:
- ଅଣୁଜୀବମାନେ ସବୁଠାରୁ ସରଳ ଏବଂ କ୍ଷୁଦ୍ର । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ଏକକୋଷୀ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବହୁକୋଷୀ ଅଟନ୍ତି ।
- ଏମାନେ ସାଧାରଣତଃ ମାଟି, ପାଣି, ପବନ, ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳ, ଉଷ୍ଣପ୍ରସ୍ରବଣର ଉତ୍ତପ୍ତ ଜଳ, ସମୁଦ୍ର, ମରୁଭୂମି ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଦେହର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରେ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି।
- କେତେକ ଅଣୁଜୀବ (ଏମିବା) ଏକକୋଷୀ ଏବଂ ଏକାକୀ ବାସକରୁଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ କବକ ଏବଂ ବୀଜାଣୁ ସଂଘ ବା ମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରି ବାସକରନ୍ତି ।
→ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କ ସହ ଆମର ସମ୍ପର୍କ :
- ଅଣୁଜୀବମାନେ ଆମର ଅନେକ ଉପକାର ଓ ଅପକାର କରିଥା’ନ୍ତି । ଦହି, ପାଉଁରୁଟି, ଚକୁଳି, ଇଡ଼ିଲି ଓ କେକ୍ ଆଦି ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଏମାନେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି।
- ଏକ ସୁସ୍ଥ ପରିବେଶ ଗଠନ କରିବାରେ ଏମାନେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି ।
- ଜୀବାଣୁମାନେ ଔଷଧ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଓ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।
→ଦହି ଓ ପାଉଁରୁଟି ପ୍ରସ୍ତୁତି :
ବୀଜାଣୁମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା କ୍ଷୀରରୁ ଦହି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । କ୍ଷୀରରେ ଅଳ୍ପ ଦହି ମିଶାଇ ରଖୁଦେଲେ ପରଦିନ ଏହା ଦହିରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । ଦହିରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଣୁଜୀବ ଥାଆନ୍ତି । କ୍ଷୀରକୁ ଦହିରେ ପରିଣତ କରିବାରେ ଲାକ୍ଟୋବାସିଲସ୍ ନାମକ ଏକ ବୀଜାଣୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଛେନା, ଆଚାର ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ମଧ୍ୟ ବୀଜାଣୁମାନେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
→ଶିଚ୍ଛଭିତ୍ତିକ ବ୍ୟବହାର:
ସୁରାସାର, ମଦ ଏବଂ ଏସିଟିକ୍ ଏସିଡ୍ (ଭିନେଗାର) ଉତ୍ପାଦନରେ ଅଣୁଜୀବ ଦରକାର ହୋଇଥାଏ । ଇଷ୍ଟ ବ୍ୟବହାର କରି ସୁରାସାର ଓ ମଦ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ବାର୍ଲି, ଗହମ, ଚାଉଳ, ଫଳରସ ଭଳି ଶର୍କରା ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟରେ ଇଷ୍ଟ ମିଶାଇଲେ ଏହାର ବଂଶବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ । ଇଷ୍ଟଦ୍ୱାରା ଶର୍କରାରୁ ସୁରାସାର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ କିଣ୍ବନ କୁହାଯାଏ ।
→ଔଷଧୀୟ ବ୍ୟବହାର:
1. ରୋଗ ହେଲେ ଡାକ୍ତର ଆମକୁ ଜୀବଘ୍ନ ବଟିକା ଖାଇବାକୁ କିମ୍ବା ପେନିସିଲିନ୍ ଇଞ୍ଜେକସନ୍ ନେବାକୁ କହିଥାଆନ୍ତି । ଏହା ଅଣୁଜୀବରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଜୀବଘ୍ନଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ରୋଗକାରକ ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କୁ ମାରିଦେବା କିମ୍ବା ସେମାନଙ୍କର ବଂଶବୃଦ୍ଧିକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା । ବୀଜାଣୁ ଏବଂ କବକ ବ୍ୟବହାର କରି ଆଜିକାଲି ଅନେକ ଔଷଧ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲାଣି । ଅଣୁଜୀବରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଷ୍ଟୁପ୍ଟୋମାଇସିନ୍, ଟେଟ୍ରାସାଇକ୍ଲିନ୍, ଏରିଥ୍ରୋମାଇସିନ୍ ଭଳି କେତେକ ଜୀବଘ୍ନ ଅନେକ ରୋଗର ଉପଶମ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ।
2. ସର୍ଭି ଓ ଫ୍ ଭଳି ଭୂତାଣୁଜନିତ ରୋଗର ନିରାକରଣ ଜୀବଘ୍ନ ବ୍ୟବହାର ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ ।
ଶିଶୁ ତଥା ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଟିକା ଦିଆଯାଏ କାହିଁକି ?
- ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ରୋଗକାରକ ଅଣୁଜୀବ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ପାଇଁ ଶରୀର ଭିତରେ ପ୍ରତିପିଣ୍ଡ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଯଦି ପୁନର୍ବାର ରୋଗକାରୀ ଅଣୁଜୀବ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ଏଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିରୋଧ କିପରି ହୋଇପାରିବ ଶରୀର ତାହା ଜାଣିପାରିଥାଏ ।
- ଯଦି ମୃତ କିମ୍ବା ଦୁର୍ବଳ ଅଣୁଜୀବକୁ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ଦିଆଯାଏ; ତେବେ ଏହାଦ୍ଵାରା ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିପିଣ୍ଡ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଅଣୁଜୀବକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରେ ଏବଂ ମାରିଦେଇଥାଏ ।
- ଏହି ପ୍ରତିପିଣ୍ଡ ଆମ ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ରହିଥାଏ ଏବଂ ଆମକୁ ରୋଗକାରୀ ଅଣୁଜୀବର ଦାଉରୁ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ । ଟିକା ଆମ ଶରୀରରେ ଏହି କାମ ହିଁ କରିଥାଏ ।
- ଟିକା ନେବା ଫଳରେ ହଇଜା, ଯକ୍ଷ୍ମା, ବସନ୍ତ ଏବଂ ହିପାଟାଇଟିସ୍ ଭଳି ଅନେକ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗରୁ ନିରାକରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
- ବିଭିନ୍ନ ରୋଗର ଆକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷାପାଇବା ପାଇଁ ପିଲାବେଳେ ଆମେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ଟିକା ନେଇଥାଉ । ସବୁ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଟିକା ଦେବା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ । ପୋଲିଓ ରୋଗରୁ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଆମେ ଦୂରଦର୍ଶନ ଏବଂ ପ୍ରକୃତରେ ଏହି ରୋଗର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ଏକ ଟିକା !
- ମଣିଷ ତଥା ପଶୁପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ରୋଗର ଆକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଆଜିକାଲି ବହୁ ପରିମାଣରେ ଟିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲାଣି !
→ମୃତ୍ତିକାର ଉର୍ବରତା ବୃଦ୍ଧି :
- ମାଟିରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନର ପରିମାଣ ଅଧ୍ବକ କରାଇ ଏହାର ଉର୍ବରତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ପାଇଁ କେତେକ ବୀଜାଣୁ ଓ ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ ଭଳି ଅଣୁଜୀବ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।
- ଏଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁମଣ୍ଡନରୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ସଂଗ୍ରହ ଓ ବିବନ୍ଧନ କରି ମୂର୍ତ୍ତିକାର ଉର୍ବରତା ବଢ଼ାଇଥାଆନ୍ତି । ଏହି ଅଣୁଜୀବଗୁଡିକୁ ‘‘ଜୈବିକ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧକ’’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
→ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା :
(1) ଅଣୁଜୀବମାନେ ପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ, ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା, ପଚାସଢ଼ା ପଦାର୍ଥ ଅପଘଟନ କରାଇ ସରଳ ପଦାର୍ଥ ସବୁକୁ ମୃତ୍ତିକାରେ ମିଶାଇ ଦିଅନ୍ତି । ଏହା ଉଭିଦମାନଙ୍କର ବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ବହୁ ପରିମାଣରେ ମୃତ ଉଭିଦ ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀ ତଥା ଏମାନଙ୍କର ମଳ, ମୂତ୍ର ଏବଂ ମାଟିରେ ଜମିରହିଥିବା ସମସ୍ତ ଜୈବିକ ଅଳିଆର ଅପଘଟନ ଅଣଜୀବମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ହେବା ଫଳରେ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣମୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
- ଲୁଇ ପାଶ୍ଚର (Louis Pasteur) 1857. ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ କିଣ୍ବନ ପଦ୍ଧତି ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିଲେ ।
- ଆଲେକ୍ଜାଣ୍ଡର ଫ୍ଲେମିଂ (Alexander Fleming) 1929 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ପେନିସିଲିନ୍ ନାମକ ଆଣ୍ଟିବାଇଓଟିକ୍ ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିଲେ ।
- ଏଡ୍ଡ୍ ଜେନର (Edward Jenner) 1798 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ବସନ୍ତ ରୋଗର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ଟିକା ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିଲେ ।
→କ୍ଷତିକାରକ ମାଇକ୍ରୋ ଅଣୁଜୀବ । (Harmful Micro-organisms):
(i) କେତେକ ଅଣୁଜୀବ ମଣିଷ, ଉଭିଦ ତଥା ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଦେହରେ ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରାନ୍ତି । ଏହି ରୋଗକାରକ ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାଧ୍ଵଜାତକ କୁହାଯାଏ ।
→ମଣିଷ ଶରୀରରେ ରେ। ଗକାରକ ଅଣୁକାବ।:
1. ଆମ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ବ୍ୟାଧ୍ଵଜାତକଗୁଡ଼ିକ ପିଇବାପାଣି, ଖାଦ୍ୟ କିମ୍ବା ଆମ ପ୍ରଶ୍ବାସରେ ନେଉଥିବା ଅମ୍ଳଜାନଦ୍ୱାରା ପ୍ରବେଶ କରିଥାଆନ୍ତି । କରିଥାଆନ୍ତି । ଜଣେ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ସହ ମିଳାମିଶା କଲେ ଏମାନେ ସିଧାସଳଖ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ କେତେକ କୀଟ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ ଅଣୁଜୀବଜନିତ ରୋଗର ବାହକ ରୂପେ କାମ କରିଥାଆନ୍ତି ।
କେତେକ କୀଟ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ ଅଣୁଜୀବଜନିତ ରୋଗର ବାହକ ରୂପେ କାମ କରିଥାଆନ୍ତଏମାନେ ରୋଗୀମାନଙ୍କ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ କିମ୍ବା ଆବର୍ଜନା ଉପରେ ବସନ୍ତି । ବ୍ୟାଧ୍ଵଜାତକଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କର ଶରୀରରେ ଲାଗିଯାଆନ୍ତି । ଘୋଡ଼ାଯାଇ ନଥିବା ଖାଦ୍ୟ ଉପରେ ଯେତେବେଳେ ଏହି ମାଛିମାନେ ବସନ୍ତି, ସେଥିରେ ବ୍ୟାଧ୍ଵଜାତକଗୁଡ଼ିକୁ ଛାଡ଼ିଦିଅନ୍ତି । ଏହି ସଂକ୍ରମିତ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇଲେ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
ତେଣୁ ସବୁବେଳେ ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ଘୋଡ଼େଇ ରଖୁବା ଉଚିତ । ମାଈ ଏନୋଫିଲିସ୍ ମଶା ରୋଗବାହକର ଆଉ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ । ଏହା ମ୍ୟାଲେରିଆ ପରଜୀବୀର ବାହକ । ମାଈ ଏଡ଼ିସ୍ ମଶା ଡେଙ୍ଗୁ ଜ୍ଵର ଭୂତାଣୁର ବାହକ । ଆମେ କିପରି ମ୍ୟାଲେରିଆ ଓ ଡେଙ୍ଗୁ ଜ୍ଵରର ବିସ୍ତାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ?”
ଯେଉଁ ଅଣୁଜୀବଜନିତ ରୋଗଗୁଡ଼ିକ ଜଣେ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ବାୟୁ, କଳ, ଖାଦ୍ୟ କିମ୍ବା ଶାରୀରିକ ସଂସ୍ପର୍ଶଦ୍ବାରା ସୁସ୍ଥ ମଣିଷ ଦେହକୁ ସଞ୍ଚରିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ କୁହାଯାଏ । ହଇଜା, ସର୍ଦ୍ଦି, ହାଡ଼ଫୁଟି, ଯକ୍ଷ୍ମା ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ।
2. ମଣିଷଠାରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ଆଣ୍ଠୁକୀଚଚ୍ଚନିତ କେତେକ ସାଧାରଶ ରୋଗ:
ରବର୍ଟ କକ୍ (Robert Koch) 1876 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ବାସିଲସ୍ ବୀଜାଣୁ ଜନିତ ଆର୍ଥ୍ରାକ୍ସ ରୋଗ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।
3. ଉଦମାନଙ୍କର ଅଣୁଜୀବଜନିତ ରୋଗ:
ଗହମ, ଧାନ, ଆଳୁ, ଲେମ୍ବୁ, ସେଓ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉଭିଦମାନଙ୍କରେ ଅଣୁଜୀବମାନେ ରୋଗ କରାଇଥା’ନ୍ତି । ରୋଗଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହେବା ଫଳରେ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ।
→ଖାଦ୍ୟ ବିଷାକ୍ତ ହେବା :
କେତେକ ଅଣୁଜୀବ ଦ୍ଵାରା ଖାଦ୍ୟ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଏହି ଅଣୁଜୀବ ନିଜର ବଂଶବୃଦ୍ଧି କରି ବିଷ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହା ଖାଦ୍ୟକୁ ବିଷାକ୍ତ କରିଦିଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଅନେକ ସାଙ୍ଘାତିକ ରୋଗ ହୋଇ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଖାଦ୍ୟ କିପରି ନଷ୍ଟ ନହେବ ସେଥିପାଇଁ ଏହାର ସଂରକ୍ଷଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
→ଖାଦ୍ୟ ପରିରକ୍ଷଣ (Food Preservation):
(i) ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ନଥିବା ପାଉଁରୁଟିକୁ ଓଦା ଅବସ୍ଥାରେ ରଦେଲେ ଏହା କବକ ଦ୍ବାରା ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଅଣୁଜୀବ ଖାଦ୍ୟକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦିଅନ୍ତି । ଏଥିରୁ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ବାହାରେ । ଏହାର ସ୍ବାଦ ନଷ୍ଟ ହୁଏ ଏବଂ ଏହାର ରଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ବଦଳିଯାଏ । ଖାଦ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହେବା ଏକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଖାଦ୍ୟ ପରିରକ୍ଷଣର କେତେକ ପଦ୍ଧତି ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା ।
ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତି :
(ii) ଆଚାରକୁ ଅଣୁଜୀବ ଦାଉରୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଏଥିରେ ଲୁଣ କିମ୍ବା ଅମ୍ଳ ମିଶାଯାଇଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ସୋଡ଼ିୟମ୍ ବେନ୍ଏଟ୍ ଏବଂ ସୋଡ଼ିୟମ୍ ମେଟାବାଇସଲ୍ଫାଇଟ୍ ଆଦି ସାଧାରଣ ପରିରକ୍ଷକ ଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଜାମ୍ ଓ ସ୍ଟାସ୍ ନଷ୍ଟ ନ ହେବା ପାଇଁ ସେଥିରେ ଏହି ପରିରକ୍ଷକଗୁଡ଼ିକ ମିଶାଯାଇଥାଏ ।
ଲୁଣ ଦ୍ବାରା ପରିରକ୍ଷଣ :
(iii) ବୀଜାଣୁ ବୃଦ୍ଧିରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ମାଂସ ଓ ମାଛକୁ ଶୁଖୁଲା ଲୁଣ ଦ୍ବାରା ଆବୃତ କରାଯାଇଥାଏ । ଅଁଳା, କଞ୍ଚା ଆମ୍ବ ଓ ତେନ୍ତୁଳି ଇତ୍ୟାଦିରେ ଲୁଣ ମିଶାଇବା ଦ୍ଵାରା ଏଗୁଡ଼ିକର ପରିରକ୍ଷଣ ହୋଇଥାଏ ।
ଚିନି ଦ୍ବାରା ପରିରକ୍ଷଣ :
(iv) ଜାମ୍, ଜେଲି ଏବଂ ସ୍ଟ୍ରାସର ପରିରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଚିନି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ଚିନି ଏଗୁଡ଼ିକର ଜଳୀୟ ଅଂଶକୁ କମାଇଦେଇ ବୀଜାଣୁ ବୃଦ୍ଧି ରୋକିଥାଏ ।
ତୈଳ ଏବଂ ଭିନେଗାର୍ ଦ୍ୱାରା ପରିରକ୍ଷଣ :
(v) ଆଚାରରେ ମିଶୁଥିବା ତୈଳ ଏବଂ ଭିନେଗାର ଏଗୁଡ଼ିକୁ ନଷ୍ଟ ହେବାକୁ ଦେଇ ନଥାଏ । କାରଣ ଏହି ପରିବେଶରେ ବୀଜାଣୁମାନେ ବଞ୍ଝାପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ବେଳେବେଳେ ପନିପରିବା, ଫଳ, ମାଛ ଓ ମାଂସ ଆଦିର ପରିରକ୍ଷଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
ଗରମ ଏବଂ ଥଣ୍ଡା କରିବା ଦ୍ୱାରା ପରିରକ୍ଷଣ :
ପ୍ୟାକେଟରେ ଆସୁଥିବା କ୍ଷାରକୁ ପାଶ୍ଚରୀକରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହା ନଷ୍ଟ ହୋଇ ନ ଥାଏ ।
(vi) ଅନିଷ୍ଟକାରୀ ଅଣୁଜୀବମୁକ୍ତ ପାଣ୍ଟ ରୀକକୃତ କ୍ଷୀରକୁ ଗରମ ନକରି ଖୁଯାଇଥାଏ । 70° ସେଲ୍ସିୟସ୍ ତାପମାତ୍ରାରେ କ୍ଷୀରକୁ 15 – 30 ସେକେଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗରମ କରି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଥଣ୍ଡା କରାଯାଇ ସାଇତି ରଖାହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଅଣୁଜୀବ ବୃଦ୍ଧି ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଲୁଇପାଶ୍ଚର ଏହି ପଦ୍ଧତି ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିବାରୁ ଏହାକୁ ପାଶ୍ଚରୀକରଣ କୁହାଯାଏ ।
ସାଇତି ରଖ୍ ଏବଂ ପ୍ୟାକିଂ ପଦ୍ଧତି :
(vii) ଏବେ ଶୁଖୁଲା ଫଳ ଏବଂ ପନିପରିବା ମଧ୍ୟ ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କ ଦାଉରୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ବାୟୁରୁଦ୍ଧ ମୁଦା ପପାକେଟରେ ଚିକ୍ରି କରାହେଲ। ଶି।
→ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନ (Nitrogen firation) :
(i) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଯବକ୍ଷାରଜାନକୁ ବିବନ୍ଧିତ କରି ଉଭିଦକୁ ଯୋଗାଇଥା’ନ୍ତି । ସୋୟାବିନ୍ ଏବଂ ମଟର ଭଳି ଡାଲିଜାତୀୟ ଉଭିଦର ଚେରରେ ଥିବା ମୂଳ ଗ୍ରନ୍ଥିକା ବା ଗଣ୍ଠି ମଧ୍ୟରେ ରାଇଜୋବିଅମ୍ ବାସକରନ୍ତି ।
(ii) ବିଜୁଳି ମାରିବା ସମୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧିତ ହୋଇ ବର୍ଷାଜଳ ସହିତ ମିଶି ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ଆସେ ଓ ଏହାକୁ ଉଭିଦ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
ନାଇଟ୍ରୋଜେନ ଚକ୍ର । (Nitrogen cycle) :
(i) ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଶତକଡ଼ା 78 ଭାଗ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ରହିଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟମାନ ଅବଲମ୍ବନ କରି ଏହା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦମାନଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଆସିବା ସହ ପୁନଶ୍ଚ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଫେରିଯାଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନର ପରିମାଣ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ । ଏହାକୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଚକ୍ର କୁହାଯାଏ ।
(ii) ମାଟିରେ ଥିବା କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ ଏବଂ ବୀଜାଣୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନ କରି ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥରେ ପରିଣତ କରନ୍ତି ଏବଂ ମୃତ ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ମାଟିରେ ଥିବା ବୀଜାଣୁ ଓ କବକ ଅପଘଟନ କରି ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥରେ ପରିଣତ କରନ୍ତି ।
ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦୀ ବଳୀ:
ଶୈବାଳୀ – Algae
ଆଣ୍ଟିବାୟୋଟିକ୍ । – Antibiotic
ଆଣ୍ଟିବଡିଗୁଡିକ । – Antibodies
ବୀଜାଣୁ – Bacteria
ବାହକ – Carrier
ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ – Comunicable disease
ଫେମେଣ୍ଟେସନ୍ । – Fermentation
କବକ – Fungi
ଲାକ୍ଟୋବ୍ୟାସିଲିସ୍ । – Lactobacillus
ମାଇକ୍ରୋବ ବା ମାଇକ୍ରୋଅର୍ଗାନଜିମ୍ । – Microbe or Microorganism
ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଚକ୍ର । – Nitrogen cycle
ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନ। – Nitrogen Fixation
ପେଷ୍ଟ୍ୟୁରିଜେସନ୍। – Pasteurisation
ପାଥୋଜେନ । – Pathogen
ସଂରକ୍ଷଣ – Preservation
ପ୍ରୋଟୋଜୋଆ । – Protozoa
ରାଇଜୋବିୟମ୍ । – Rhizobium
ଟିକା – Vaccine
ଭୂତାଣୁ – Virus
ଖମୀର । – Yeast
ସଂରକ୍ଷଣକାରୀ – Preservative
ଭିଟାମିନ୍ । – Vitamin