Class 12

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 3 ଭାରତରେ ସଂଘୀୟବାଦ Objective Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 3 Objective Questions in Odia Medium

ବସୁମିଷ୍ଠ ଓ ଅତି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଚାରୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ଭାରତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଏକ ________ ।
(i) ସମ୍ମଳନ ବା ସମଷ୍ଟି
(ii) ସଂଘ
(iii) ଗୋଷ୍ଠୀ
(iv) ସମୁଦାୟ
Answer:
(i) ସମ୍ମଳନ ବା ସମଷ୍ଟି

୨ । ଭାରତ ଆକାରରେ _________ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତିରେ _________ ।
(i) ଐକିକ, ସଂଘୀୟ
(i) ସଂଘୀୟ, ଐକିକ
(ii) ବ୍ୟାପକ, ସୀମିତ
(iv) ସୀମିତ, ବ୍ୟାପକ
Answer:
(iii) ସଂଘୀୟ, ଐକିକ

୩ । କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକାରେ _________ ଟି ବିଷୟ ଅଛି ।
(i) ୯୮
(ii) ୯୯
(iii) ୯୭
(iv) ୯୬
Answer:
(ii) ୯୯

୫ । ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରେ __________ ଟି ବିଷୟ ଅଛି ।
(i) ୫୨
(ii) ୫୩
(iii) ୫୦
(iv) ୫୧
Answer:
(i) ୫୨

୬ । ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ ପ୍ରଣୀତ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ଆଇନ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ହେଲେ _________ ଆଇନ ବଳବତ୍ତର ରୁହେ ।
(i) କେନ୍ଦ୍ର
(ii) ରାଜ୍ୟ
(ii) ଉଭୟ
(iv) କାହାରି ନୁହେଁ
Answer:
(i) କେନ୍ଦ୍ର

୭ । ଭାରତ ଏକ ________ ପ୍ରକାର ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ।
(i) କେନ୍ଦ୍ରାପସାରୀ
(i) କେନ୍ଦ୍ରାଭିମୁଖୀ
(ii) ଐକିକ
(iv) ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ
Answer:
(i) କେନ୍ଦ୍ରାପସାରୀ

୮। କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା, ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା ଓ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ନ ଥୁବା ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ________ କ୍ଷମତାର ପରିସରଭୁକ୍ତ ।
(i) ଅବଶେଷ
(ii) ବିଶେଷ
(iii) ଅର୍ଥନୈତିକ
(iv) ରାଜନୈତିକ
Answer:
(i) ଅବଶେଷ

୯ । ଭାରତରେ ଅବଶେଷ କ୍ଷମତା _________ କୁ ଦିଆଯାଇଛି ।
(i) ରାଜ୍ୟ
(ii) କେନ୍ଦ୍ର
(iii) ଉଭୟ ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ର
(iv) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ
Answer:
(ii) କେନ୍ଦ୍ର

୧୦ । ଦ୍ଵୈତ ସରକାର _________ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।
(i) ସଂଘୀୟ
(ii) ଐକିକ
(iii) ଋଣତାନ୍ତ୍ରିକ
(iv) ସମାଜବାଦୀ
Answer:
(i) ସଂଘୀୟ

୧୧ । ଅର୍ଥ କମିଶନ _________ ଧାରା ଅନୁସାରେ ___________ ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥାଏ ।
(i) ୨୫୦, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ii) ୨୮୧, ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(iii) ୨୮୦, ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(iv) ୨୮୦, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
Answer:
(iv)୨୮୦, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୧୨ । _________ କୁ ସୁପର କ୍ୟାବିନେଟ୍ କୁହାଯାଏ ।
(i) ଅର୍ଥ କମିଶନ
(iI) ଯୋଜନା କମିଶନ
(ii) ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ
(iv) ସଂସଦ କମିଶନ
Answer:
(ii) ଯୋଜନା କମିଶନ

୧୩ । ଜରୁରିକାଳୀନ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ___________ ସରକାର ଅଧିକ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ହୋଇଉଠେ ।
(i) କେନ୍ଦ୍ର
(ii) ରାଜ୍ୟ
(iii) ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ
(iv) କେହି ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ
Answer:
(i) କେନ୍ଦ୍ର

୧୪ । ହିସାବରକ୍ଷକ ଓ ମହାସମୀକ୍ଷକଙ୍କୁ __________ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥାଆନ୍ତି ।
(i) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ii) ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ
(iii) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(iv) ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି
Answer:
(iii) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୧୫। ________ ଧାରା ଅନୁସାରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ନଦୀଜଳ ବଣ୍ଟନ ବିଷୟରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥାଏ ।
(i) ୨୬୦
(ii)୨୫୯
(i) ୨୬୪
(iv) ୨୬୨
Answer:
(iv) ୨୬୨

୧୬ । ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ କୌଣସି ଆଇନକୁ _________ ଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ _________ ସଂରଷିତ ରଖୂପାରନ୍ତି ।
(i) ରାଜ୍ୟପାଳ, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ii) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ରାଜ୍ୟପାଳ
(iii) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(iv) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ, ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ii) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ରାଜ୍ୟପାଳ

୧୭ । _________ ଙ୍କ ମତରେ ଭାରତ ଏକ _________ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ।
(i) ସିଲି, ଐକିକ
(ii) ବ୍ରାଇସି, କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ
(iii) ଗେଟ୍‌ଲି, ନମନୀୟ
(iv) କେ.ସି. ହୋୟାର, ପ୍ରାୟକଳ୍ପ।
Answer:
(iv) କେ.ସି. ହୋୟାର, ପ୍ରାୟକଳ୍ପ ।

୧୮ । __________ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟସଭା ସର୍ବଭାରତୀୟ ଚାକିରି ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
(i) ୩୧୪
(ii) ୩୧୨
(iii) ୩୧୫
(iv) ୩୧୮
Answer:
(ii) ୩୧୨

୧୯ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟର ସମ୍ପର୍କ ପାଇଁ ୧୯୮୩ ମସିହାରେ ________ କମିଶନ ଗଠନ ହୋଇଥିଲା ।
(i) ସରକାରିଆ
(ii) ରାଜମାନ୍ନାର
(iii) ମେହେଟ୍ଟା
(iv) ପାୱାର୍
Answer:
(i) ସରକାରିଆ

୨୦ । ଶିକ୍ଷା _______ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଅଟେ ।
(i) କେନ୍ଦ୍ର
(ii) ରାଜ୍ୟ
(iii) ଯୁଗ୍ମ
(iv) କୌଣସି ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଯୁଗ୍ମ

୨୧ । ଭାରତୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘରେ _______ ଗୋଟି ରାଜ୍ୟ ଅଛି ।
(i) ୨୫
(ii) ୨୬
(iii) ୩୦
(iv) ୨୯
Answer:
(iv) ୨୯

୨୨ । _________ ଯୋଜନା ଆୟୋଗର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଅଟନ୍ତି |
(i) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ii) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(iii) ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ
(iv) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
Answer:
(i) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ

୨୩ । ଭାରତ ହେଉଛି _________ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକ ଅବିଲୋପୀୟ ସମାହାର ।
(i) ବିଲୋପୀୟ
(ii) ଅବିଲୋପୀୟ
(iii) ଦୃଢ଼
(iv) ଦୁର୍ବଳ
Answer:
(i) ବିଲୋପୀୟ

୨୪ । ସଂସଦ କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା ଓ __________ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥାଏ ।
(i) କେନ୍ଦ୍ର
(ii) ରାଜ୍ୟ
(iii) ଯୁଗ୍ମ
(iv) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଯୁଗ୍ମ

୨୫ । ସପ୍ତମ ଅନୁସୂଚୀରେ ________ ଗୋଟି ତାଲିକା ରହିଛି ।
(i) ତିନି
(ii) ଚାରି
(iii) ପାଞ୍ଚ
(iv) ସାତ
Answer:
(i) ତିନି

୨୬ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା ରଖୁବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପୃଥ‌ିବୀର କେଉଁ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଭାବକ୍ରମେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି ?
(i) ଆୟାରଲ୍ୟାଣ୍ଡ
(ii) ବ୍ରିଟେନ୍
(iii) ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ
(iv) କାନାଡ଼ା
Answer:
(iii) ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ

୨୭ । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ତାଲିକା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ତଥା ଏକକ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି ?
(i) ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା
(ii) ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା
(iii) କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା
(iv) ସଂଘୀୟ ତାଲିକା
Answer:
(iii) କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା

୨୮ । ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା ଓ ସାମାଜିକ ବୀମା କେଉଁ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଅଟେ ?
(i) ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା
(ii) କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା
(iii) ଅବଶେଷ କ୍ଷମତା
(iv) ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା
Answer:
(i) ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା

୨୯ । ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ସଙ୍ଗଠିତ ଲଟେରୀ କେଉଁ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ଅଟେ ?
(i) କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା
(ii) ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା
(iii) ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା
(iv) ସଂଘୀୟ ତାଲିକା
Answer:
(ii) ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା

୩୦ । କେଉଁ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ବଳରେ ଶିକ୍ଷା ବିଷୟ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାରୁ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଛି ?
(i) ୨୪ ତମ
(ii) ୪୨ତମ
(iii) ୪୪ତମ
(iv) ୫୨ତମ
Answer:
(ii) ୪୨ତମ

୩୧ । ଆନ୍ତଃ-ରାଜ୍ୟ ପରିଷଦ ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଧାରା ବଳରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ ?
(i) ୨୬୩ ଧାରା
(ii) ୨୮୩ ଧାରା
(ii) ୨୯୨ ଧାରା
(iv) ୩୫୨ ଧାରା
Answer:
(i) ୨୬୩ ଧାରା

୩୨ । ଭାରତରେ କେତେଗୋଟି ଆଞ୍ଚଳିକ ପରିଷଦ ରହିଛି ?
(i) ୩
(ii) ୫
(iii) ୭
(iv) ୬
Answer:
(ii) ୫

୩୩ । ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କିଏ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ବଣ୍ଟନ କରିଥାଏ ?
(i) କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର
(ii) କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମିଳିତ ସମିତି
(ii) ଲିଖୁତ ସମ୍ବିଧାନ
(iv) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ
Answer:
(iii) ଲିଖ୍ତ ସମ୍ବିଧାନ

୩୪ । କେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅର୍ଥ ଯୋଗାଇ ଦିଅନ୍ତି ?
(i) ରଣ
(ii) ବିନିଯୋଗ ପତ୍ର
(iii) ଲେଟର ଅଫ୍ କ୍ରେଡ଼ିଟ୍
(iv) ଅନୁଦାନ
Answer:
(iv) ଅନୁଦାନ

(B) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧ | ଭାରତରେ ଏକ ଲିଖୁତ ସମ୍ବିଧାନ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ବଣ୍ଟନ କରିଥିବାରୁ ଭାରତ ଏକ _________ ରାଷ୍ଟ୍ର ।
Answer:
ସଂଘୀୟ

୨ । ଭାରତରେ ଅବଶିଷ୍ଟ କ୍ଷମତାକୁ ________ ଦିଆଯାଇଛି ଓ ଏଥରେ ________ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥାଏ ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ; ସଂସଦ

୩ । _________ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ସରକାର ଥାଏ ।
Answer:
ଐକିକ

୪ । ସମ୍ବିଧାନର ୧ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକ _______ ।
Answer:
ସମ୍ମଳନ

୫ । ଏକକ ସମ୍ବିଧାନ ଓ ଏକକ ନାଗରିକତା ________ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ |
Answer:
ଐକିକ

୬ । କେ.ସି. ହୋୟାରଙ୍କ ମତରେ ଭାରତ ଏକ ________ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ |
Answer:
ଅର୍ଦ୍ର

୭ । ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟକୁ ନେଇ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ଆଇନ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଦେଖାଗଲେ ________ ଆଇନ ବଳବତ୍ତର ରୁହେ ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ

୮ । ଶିକ୍ଷା _________ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଅଟେ ।
Answer:
ଯୁଗ୍ମ

୯ । _________ ସମୟରେ ସଂସଦ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରେ ।
Answer:
ଜରୁରିକାଳୀନ

୧୦ । କେନ୍ଦ୍ର ନୀତି (NITI) ଆୟୋଗର ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ________ ଅଟନ୍ତି ଓ ଏହା _______ ଆୟୋଗର ଉଚ୍ଛେଦ ପରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
Answer:
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ; ଯୋଜନା

୧୧ । କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକାରେ ________ ଗୋଟି, ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାରେ ________ ଗୋଟି ଓ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରେ _________ ଗୋଟି ବିଷୟ ରହିଛି ।
Answer:
୯୯; ୬୧; ୫୨

୧୨ । ଭାରତ ହେଉଛି _________ ରାଜ୍ୟ ମାନଙ୍କର ଏକ ବିଲୋପୀୟ ସମାହାର ।
Answer:
ବିଲୋପୀୟ

୧୩ । ଭାରତ ଆକାରରେ ________ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତିରେ _______ ଅ
Answer:
ସଂଘୀୟ; ଐକିକ

୧୪। ପୃଥ‌ିବୀର ସର୍ବପୁରାତନ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ ।
Answer:
ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା

୧୫ । ସଂଘୀୟ ଶବ୍ଦଟି ଏକ ଲାଟିନ ଶବ୍ଦ ‘ଫୋଏଡ଼ସ୍’ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ଯାହାର ଅର୍ଥ ________ ।
Answer:
ଚୁକ୍ତି ବା ରାଜିନାମା

(C) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ଭାରତରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅବଶେଷ କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି ।
Answer:
ଭାରତରେ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଅବଶେଷ କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି ।

୨ । ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ କେବଳ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବ ।
Answer:
ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବ ।

୩ । ଲୋକସଭାର ସୁପାରିସକ୍ରମେ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟରେ ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରେ ।
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭାର ସୁପାରିସ କ୍ରମେ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟରେ ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରେ ।

୪ । ଭାରତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅର୍ଥ ଆୟୋଗକୁ 6 ବର୍ଷ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।
Answer:
ଭାରତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅର୍ଥ ଆୟୋଗକୁ ୫ (ପାଞ୍ଚ) ବର୍ଷ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।

୫ । ଶାସନ କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ହୋଇଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଶାସନ କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ହୋଇଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।

(D) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।

୧ । ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡିକ ଉପରେ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଥାଏ ତାକୁ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ବିବାହ ଓ ବିଚ୍ଛେଦ, ସମ୍ବାଦପତ୍ର, ଶ୍ରମିକ କଲ୍ୟାଣ ଇତ୍ୟାଦି । କିନ୍ତୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଆଇନ ଓ ରାଜ୍ୟ ଆଇନ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଦେଖାଗଲେ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ ବଳବତ୍ତର ରୁହେ ।

୨ । ଅବଶିଷ୍ଟ କ୍ଷମତା (Residuary Power) କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା, ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା ଓ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରେ ସ୍ଥାନ ପାଇ ନ ଥାଏ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅବଶିଷ୍ଟ କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ । ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ୨୪୮ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇ କେନ୍ଦ୍ର ହାତରେ ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି ।

୩ । କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ମଧ୍ୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତା ବିଭାଜନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ତିନିଗୋଟି ତାଲିକା ମଧ୍ୟରୁ କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ୯୯ଗୋଟି ବିଷୟ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ଏକକ କ୍ଷମତା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି । ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ବୈଦେଶିକ ବ୍ୟାପାର, ପ୍ରତିରକ୍ଷା, ଡାକ ଓ ତାର ଆଦି ଏହି ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଅଟେ ଯେଉଁଥିରେ ଦେଶସାରା ଏକ ପ୍ରକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

୪ । ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା କ’ଣ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ୬୧ଗୋଟି ବିଷୟ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର କ୍ଷମତା ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାକୁ ଦିଆଯାଇଛି । ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା, ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ, କୃଷି, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିମଳ, ପୋଲିସ ଆଦି ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ଵାର୍ଥଯୁକ୍ତ ବିଷୟ ଏହି ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି (୨୫୦ ଧାରା), ରାଜ୍ୟସଭାର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତାବ (୨୪୯ ଧାରା), ଦୁଇ ବା ଅଧୁକ ରାଜ୍ୟଙ୍କ ଅନୁରୋଧ (୨୫୨ ଧାରା), ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଚୁକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା (୨୫୩ ଧାରା) କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରେ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 2 ଭାରତରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 2 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ | ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରକୃତି ଓ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଅପ୍ରାକୃତିକ ବୃଦ୍ଧି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସର ଅସୀମିତ ହେବା ଫଳରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୋଟିଏ ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଉପଯୁକ୍ତ ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନର ଅଭାବ ତଥା ସମୟର ସ୍ଵଳ୍ପତା ମଧ୍ୟ ଏହି ଅଂଶଗ୍ରହଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଏଣୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବିକଳ୍ପ ଭାବେ ପରୋକ୍ଷ ବା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ରୂପ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ସୀମିତ ସମୟ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚିତ ଏହି ପ୍ରତିନିଧୁମାନେ ଲୋକମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ସୁସଙ୍ଗଠିତ ଦଳ ବା ଗୋଷ୍ଠୀର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ଦଳର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା ଭୋଗ ହୋଇଥିବାରୁ ଏମାନଙ୍କୁ ରାଜନୈତିକ ଦଳ କୁହାଯାଏ ।

ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନେ ଜନମତର ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଅନେକାଂଶରେ ଦାୟୀ କାରଣ ସଂଖ୍ୟାଧ‌ିକ ଜନମତ ବଳରେ ସେମାନେ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇପାରନ୍ତି । ଜନସାଧାରଣ ଓ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧ୍ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗସୂତ୍ର ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ହିଁ ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ରାଜନୈତିକ ଆଧୁନିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ଗୁରୁତ୍ଵ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଉପରୋକ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତ ପରି ପୃଥ‌ିବୀର ବୃହତ୍ତମ ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ପ୍ରକୃତି ଓ ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ଆଲୋଚନା କରିବାର ଯଥାର୍ଥତା ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧ‌ିକ । ୧୮୮୩ ମସିହାରେ ‘ଭାରତୀୟ ସଂଘ’ (Indian Association) ଦ୍ଵାରା ଆହୂତ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଅଧ୍ଵବେଶନରେ ଏକ ‘ଜାତୀୟ ସଂଗଠନ’ର ସ୍ଥାପନା ପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା ଓ ଏହାର ଫଳସ୍ଵରୂପ ୧୮୮୫ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା ।

ସେହିଦିନଠାରୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ଦେଇ ଗତି କରୁଥିବା ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଥମତଃ, କେତେକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣମନା ସ୍ଵାର୍ଥାନ୍ଵେଷୀ ଲୋକଙ୍କର ଅସଂଯୋଜିତ ଚିନ୍ତାଧାରାରୁ ରାଜନୈତିକ ଦଳଟିଏ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ; ବରଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳର ସୃଷ୍ଟି ମୂଳରେ କିଛି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦର୍ଶନ, ଆଦର୍ଶ, ନୀତି ବା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ରହିଥାଏ; ଯାହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳକୁ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରିଥାଏ । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଭାରତୀୟ ଜନତା ଦଳ ବା ଶିବସେନା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଏକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ସତ୍ୟ ଅଟେ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନଥୁବା ଓ ଏକ ଦୁର୍ବଳ ଦର୍ଶନର ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଥିବା ରାଜନୈତିକ ଦଳର ମୃତ୍ୟୁ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ । ଓଡ଼ିଶା ଜନତା ଦଳ, ଜାଗ୍ରତ ଓଡ଼ିଶା ଇତ୍ୟାଦିର ଉଦାହରଣ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ ।

ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ଦଳୀୟ ସଂଗଠନ ଦଳର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ସମ୍ପର୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଦୃଢ଼ ଦଳୀୟ ଶୃଙ୍ଖଳା ନୀତି ବ୍ୟତୀତ ଦଳର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଦଳର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗଣତନ୍ତ୍ର ନାମରେ ଆନ୍ତର୍ଦଳୀୟ ରାଜନୀତିର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଛି ଓ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଵାର୍ଥାନ୍ଵେଷୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ବିଭେଦତା ଓ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରି ଦଳଗତ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛନ୍ତି । ଏହା ଦଳକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଦେଉଛି । ‘ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ବିଧାୟକ’ ଶବ୍ଦଟି ସଂସଦ ମଧ୍ଯରେ ଦଳୀୟ ରାଜନୀତିକୁ ଅନେକ ମାତ୍ରାରେ କଳୁଷିତ କରୁଛି । ଚତୁର୍ଥ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରଠାରୁ ଏହି ପ୍ରକୃତିର ଅସମ୍ଭବ ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଏହି ରୋଗରେ ପୀଡ଼ିତ । ଦୁର୍ବଳ ନେତୃତ୍ଵ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ରାଜନୈତିକ ଆକାଂକ୍ଷା ଏଥ‌ିପାଇଁ ଖୋରାକ୍ ଯୋଗାଇଥାଏ ।

ଏଥ୍ ନିମନ୍ତେ ଦଳ-ବିଭାଜନ ଘଟିଥାଏ । ୧୯୬୯ ଓ ୧୯୭୮ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ଏବଂ ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଜନତା ଦଳର ବିଭାଜନ ଏହି କାରଣରୁ ହୋଇଥିଲା । ତୃତୀୟତଃ, ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଦଳର ନେତାଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵକୁ ନିଜର ଭିତ୍ତିଭୂମିରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଆସୁଛନ୍ତି । ଦଳର ନେତାଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଓ ଆଦର୍ଶରେ ଦଳ ପରିଚାଳିତ ହେବା ଉଚିତ । ମାତ୍ର ତାଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଉପରେ ଦଳର ସ୍ଥିତି ନିର୍ଭର କରିବା ସମୀଚୀନ ନୁହେଁ । ଦଳର ନେତାଙ୍କ ନାମରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଉଛି । ୧୯୭୭-୭୮ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ (ଇନ୍ଦିରା) ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବା ପରଠାରୁ ଅନେକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ନାମରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଉଛି ।

କଂଗ୍ରେସ ଦଳରେ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧି ଓ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧିଙ୍କର ଭୂମିକା ଓ ଆନ୍ନା ଡି.ଏମ୍.କେ ଦଳରେ ଏମ୍.ଜି. ରାମଚନ୍ଦ୍ରନଙ୍କ ଭୂମିକା ଓ ସେମାନଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁପରେ ଦଳରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଅସ୍ଥିରତାକୁ ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ପୁନଶ୍ଚ ତେଲଗୁଦେଶମ୍ ଦଳରେ ଏନ୍.ଟି. ରାମାରାଓ, ମାର୍କସବାଦୀ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଦଳରେ ଜ୍ୟୋତି ବସୁ, ଆନ୍ନା.ଡି.ଏମ୍.କେ. ଦଳରେ ଜୟଲଳିତାଙ୍କ ଭୂମିକା ଏହାର ନିଚ୍ଛକ ପ୍ରମାଣ ଅଟେ । ଚତୁର୍ଥତଃ, ୧୯୬୭ ମସିହାର ଚତୁର୍ଥ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରଠାରୁ ଲୋକମାନେ କେନ୍ଦ୍ର ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ରାଜନୈତିକ ଦଳକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଛନ୍ତି; ଏଣୁ ଜାତୀୟ ଦଳ ସହ ଅନେକ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ମଧ୍ୟ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଛନ୍ତି ।

ଆସାମରେ ଆସାମ ଗଣ ପରିଷଦ, ତାମିଲନାଡୁରେ ଆନ୍ନା.ଡି.ଏମ୍.କେ., ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ବାମପନ୍ଥୀ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ, ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରରେ ନ୍ୟାସନାଲ କନ୍‌ଫରେନ୍ସ ଦଳର ଗୁରୁତ୍ଵ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ଅଟେ । ଲୋକମାନେ ଜାତୀୟ ଐକ୍ୟ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ବାର୍ଥକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖୁ ସେମାନଙ୍କର ଜନମତକୁ ବିଭାଜିତ କରୁଛନ୍ତି | ପଞ୍ଚମତଃ, ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନେ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ; କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତରେ ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥ ହାସଲ ପାଇଁ ସାଂପ୍ରଦାୟିକ ଗଣ୍ଡଗୋଳ ସୃଷ୍ଟି କରି, ନିର୍ବାଚନରେ ଅର୍ଥ, କ୍ଷମତା, ବାହୁବଳ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରୟୋଗ କରୁଛନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନର ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଧନିକ ଶ୍ରେଣୀ ବା ପୁଞ୍ଜିପତି ଓ ଶିଳ୍ପପତିଙ୍କ ହାତରେ କ୍ରୀଡ଼ାପୁତ୍ତଳିକା ଅଟେ ।

ଷଷ୍ଠତଃ, ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ପରିବେଶରେ ସି.ପି.ଆଇ., ସି.ପି.ଆଇ (ଏମ୍), ଫରୱାର୍ଡ଼ ବ୍ଲକ୍ ଆଦି ପରି ବାମପନ୍ଥୀ ଦଳ ରହିଛନ୍ତି । ଭାରତ ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ହିନ୍ଦୁ ମହାସଭା, ଅକାଳୀ ଦଳ, ମୁସ୍‌ଲିମ୍ ଲିଗ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଧର୍ମଭିଭିକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଅଟନ୍ତି । ଭାରତରେ ଏକ ବହୁଦଳୀୟ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବାସ୍ତବରେ ତର୍ଜମା କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ଅଧୁକ ପ୍ରଭାବ ରହିଥାଏ । କେନ୍ଦ୍ରରେ ୧୯୭୭ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର, ୧୯୮୦ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜନତା ଦଳର, ୧୯୮୦ ଠାରୁ ୧୯୮୯ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କଂଗ୍ରେସ (ଇନ୍ଦିରା) ର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଭୂମିକା ଥିଲା ।

ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ବାମପନ୍ଥୀ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ, ତାମିଲନାଡୁରେ ୧୯୯୧ ମସିହାରୁ ଆନ୍ନା.ଡି.ଏମ୍.କେ. ଦଳର, ବିହାର ଓ ଓଡ଼ିଶାରେ ଜନତା ଦଳର ଦୃଢ଼ ସ୍ଥିତି ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଛି ଏବଂ ଏହା ଏକ ଏକଦଳୀୟ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦକୁ ଅଙ୍ଗୁଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରିଥାଏ । ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ପୂର୍ବରୁ ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ପାମର୍ ମତ ଦେଇଥିଲେ ଯେ, ଭାରତକୁ ଏକଦଳୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବା ଅଯୌକ୍ତିକ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଜାତୀୟ ରାଜନୈତିକ ପରିବେଶକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଏଥୁଁରେ କିଛି ସତ୍ୟତା ରହିଛି ବୋଲି ସହଜରେ ଅନୁମାନ କରିହେବ । ରାଜନୈତିକ ଦଳବଦଳ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତିକୁ ବିକୃତ କରିଛି ଓ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ, ଅସ୍ଥିରତା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି; ଏଣୁ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଆଦର୍ଶ, ରାଜନୈତିକ ଦର୍ଶନ, ଦୃଢ଼ ସଂଗଠନ, ଦୃଢ଼ ଶୃଙ୍ଖଳା ନୀତି ଇତ୍ୟାଦି ଫଳରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ସୁସଂଗଠିତ ହେବ ଓ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ବଳିଷ୍ଠ ଓ ଦକ୍ଷ ହେବ ।

୨ | ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବହୁ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ । ଏହି ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ନ ହେଲେ ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତି ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ହୋଇ ରହିବ ।

• ଦୃଢ଼ ବିରୋଧୀ ଦଳର ଆବଶ୍ୟକତା – ଭାରତରେ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ । ନିର୍ବାଚନରେ ଭୋଟଗୁଡ଼ିକ ଭାଗ ଭାଗ ହୋଇଯାଉଛି । ଏହା ଫଳରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ସଂଗଠିତ ହୋଇପାରୁନାହାନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ କେତେକ ବିରୋଧୀ ଦଳ ସରକାରୀ ଦଳର ଗୋଡ଼ାଣିଆ ସାଜୁଛନ୍ତି । ବିରୋଧୀ ଦଳ ଦୃଢ଼ ନ ହେଲେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ତିଷ୍ଠିପାରିବ ନାହିଁ ।
• ଦଳବଦଳ – ଦଳବଦଳ ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଏକ ମାରାତ୍ମକ ବ୍ୟାଧ୍ଵ । କୌଣସି ନୀତି ଆଦର୍ଶରେ ବିଶ୍ବାସ ନ ରଖ୍ କେତେକ ରାଜନୀତିକ ଦଳର ସଭ୍ୟ ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଦଳ ତ୍ୟାଗକରି ଅନ୍ୟ ଦଳ ସହ ମିଶି ଯାଉଛନ୍ତି । ଯାହା ଫଳରେ ଶାସନରେ ଅସ୍ଥିରତା ଦିନକୁ ଦିନ ବଢ଼ି ବଢ଼ି ଯାଉଛି । ଭାରତରେ ଦଳବଦଳ ଆଇନ ୧୯୮୫ ଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣମାତ୍ରାରେ ଦଳବଦଳକୁ ରୋକି ପାରିନାହିଁ ।
• ବ୍ୟକ୍ତିପ୍ତଜା – ଭାରତରେ ରାଜନୀତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ନୀତି-ଆଦର୍ଶ ଅପେକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ଆମେ ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଛୁ । କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର ଆକର୍ଷଣୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ଅନେକ ସଂଖ୍ୟକ ଅନୁଗାମୀ ସୃଷ୍ଟି କରେ; ପଣ୍ଡିତ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁ, ଶ୍ରୀମତୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧି, ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଇତ୍ୟାଦି ।
• କଳାଧନର ପ୍ରଭାବ – ମିଥ୍ୟା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇ ବଡ଼ ବଡ଼ କମ୍ପାନୀରୁ ବା ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରୁ ଚାନ୍ଦା ଆଦାୟ କରିବାରେ ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିକ ଦଳମାନେ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ଏହାକୁ କଳାଧନ କୁହାଯାଏ । ଭାରତ ରାଜନୀତିରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଦଳକୁ ନିର୍ବାଚନ ସମୟରେ କଳାଧନ ଦେଇ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏହା ଦେଶ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ ।
• ଆର୍ଥିକ ଦୁରବସ୍ଥା – ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ୍ ଯେତେ ଅଙ୍କୁଶ ଲଗାଇଲେ ମଧ୍ୟ ଖର୍ଚ୍ଚ ବଢ଼ି ବଢ଼ି ଚାଲିଛି । ଯାତାୟାତ, ଯୋଗାଯୋଗ ଓ ପ୍ରଚାର କାର୍ଯ୍ୟ ବିନା ଅର୍ଥରେ କରାଯାଇପାରୁ ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଓ ଆୟତନ ଏତେ ବ୍ୟାପକ ଯେ ଜଣେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ତା’ର ସମସ୍ତ ଭୋଟରଙ୍କୁ ଭେଟିବା ସମ୍ଭବପର ହେଉନାହିଁ । ସ୍ଵଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ପ୍ରଚାର କାର୍ଯ୍ୟ ଶେଷ କରିବାକୁ ପଡ଼ୁଥିବାରୁ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ନିକଟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟକ ଗାଡ଼ି, ହ୍ୟାଣ୍ଡବିଲ୍, ପ୍ରଚାରପତ୍ର ଆଦି ଆବଶ୍ୟକ । ଏଣୁ ଆର୍ଥିକ ଦୁରବସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ଅନେକ ଦଳ ତିଷ୍ଠି ପାରୁନାହିଁ । ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଯେତେ ଯେତେ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ସେଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଦଳ ମୁକ୍ତ ହୃଦୟରେ ଆଗେଇ ଆସିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏ ଦିଗରେ ସବୁଠାରୁ ବଳିଷ୍ଠ ପଦକ୍ଷେପ ହେବ ଦ୍ଵିଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ । ସମାନ ଆଦର୍ଶରେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥିବା ଦଳମାନେ ଏକଜୁଟ ହେଲେ ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉନ୍ନତି ହେବ ।

୩ । ଭାରତରେ ବିରୋଧୀ ଦଳର ଭୂମିକା ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଜୀବନର ବିକାଶ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନେଇ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତାକୁ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ନିର୍ବାଚନ ମାଧ୍ୟମରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଉପାୟରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ସୃଷ୍ଟି । ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସରରେ ମାତ୍ରାଧ‌ିକ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପରୋକ୍ଷ ବା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଯାଇଛି । ଏହି ନୂତନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ଜନମତ ପାଉଥବା ରାଜନୈତିକ ଦଳର ଭୂମିକା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ନିର୍ବାଚନରେ ସଂଖ୍ୟାଧ୍ଵକ ଜନମତ ପାଇଥିବା ଦଳ ଶାସକଦଳ ଓ ସଂଖ୍ୟାନ୍‌ନ ଜନମତ ପାଇଥବା ଦଳ ବିରୋଧୀ ଦଳ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଭାରତରେ ୧୮୮୫ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ଇତିହାସ ସ୍ଥାପନା କଲା ।

ଆଲାନ୍ ଅନ୍ଧାଭିଆନ୍ ହ୍ୟୁମ୍‌ଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏହି ଦଳ ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଏକ ସମାଜସେବୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଓ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗର ସୂତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା । ଭାରତର ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ଇତିହାସରେ ଏହାର ନେତୃତ୍ଵ ଓ ଭୂମିକା ଅନସ୍ବୀକାର୍ଯ୍ୟ । ପ୍ରାଦେଶିକ ସରକାର ଓ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ସରକାରରେ ପ୍ରାୟତଃ ଏହାର ନେତୃତ୍ୱ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଶାସକ ଦଳର ମଧ୍ୟ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ଵ ଓ ସ୍ଵାଧୀନତା ନଥିବାରୁ ବିରୋଧୀ ଦଳ ମଧ୍ଯ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁନଥିଲା । କିନ୍ତୁ କଂଗ୍ରେସ ଭିନ୍ନ ମୁସଲିମ ଲିଗ୍, କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ, ପ୍ରଜା ସୋସାଲିଷ୍ଟ, ସ୍ଵରାଜ, ଫରୱାର୍ଡ଼ ବ୍ଲକ୍ ଆଦି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦଳ ମଧ୍ଯ ରହିଥିଲା । ମୂଳରୁ ଭାରତ ଏକ ବହୁଦଳୀୟ ରାଜନୀତିକ କ୍ଷେତ୍ର ରୂପେ ନିଜର ସ୍ଥିତି ପ୍ରକାଶ କରିଛି ।

ଭାରତରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନକୁ ସୁଦୃଢ଼ ଓ ଦକ୍ଷ କରିବାପାଇଁ ଏକ ଶାସକ ଦଳ ସହ ଏକ ସୁସଂଗଠିତ ଦକ୍ଷ ବିରୋଧୀ ଦଳର ମଧ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି । ଦେଶରେ ହୋଇଥିବା ନିର୍ବାଚନଗୁଡ଼ିକରେ ଯେ ପ୍ରାୟ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ୧୯୫୨ ମସିହାଠାରୁ ୧୯୭୬-୭୭ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନଭାବେ ଶାସକ ଦଳ ଆସନରେ ଓ ଅନ୍ୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ବିରୋଧୀ ଦଳ ଆସନରେ ବସିଥିଲେ । ଚତୁର୍ଥ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ କେରଳ ସମେତ କେତେକ ରାଜ୍ୟରେ ଅଣକଂଗ୍ରେସ ସରକାର ଗଠିତ ହେବା ଫଳରେ ସେହି ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ କଂଗ୍ରେସ ମୁଖ୍ୟ ବିରୋଧୀ ଦଳ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ୧୯୭୭ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମ ଥରପାଇଁ ଜୟପ୍ରକାଶ ନାରାୟଣ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ ଆହ୍ଵାନରେ ସାତଟି ରାଜନୈତିକ ଦଳର ସହଯୋଗରେ ଗଠିତ ଜନତା ଦଳ ମୋରାରଜୀ ଦେଶାଇଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ କେନ୍ଦ୍ରରେ ଏକ ଅଣ-କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲା ।

କଂଗ୍ରେସ ବିରୋଧୀ ଦଳ ଆସନରେ ବସିଲା ଓ ବିଭାଜିତ ହୋଇ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ କଂଗ୍ରେସ (ଇନ୍ଦିରା) ନାମରେ ପରିଚିତ ହେଲା । ଶାସକଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଷ୍ଠୀବିବାଦ ଓ ବୁଝାମଣାର ଅଭାବରୁ ଜନତା ଦଳ ସରକାରର ପତନ ହେଲା ଓ ୧୯୮୦ ମସିହାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ନିର୍ବାଚନରେ ଇନ୍ଦିରା କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ସରକାର ଗଠନ କରି ୧୯୮୯ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷମତାରେ ରହିଲା । ୧୯୮୯ ମସିହାରେ ଏକ ମିଳିତ ସରକାର ବିରୋଧୀ ଦଳମାନଙ୍କର ସହଯୋଗରେ ସମ୍ଭବ ହେବା ଫଳରେ କଂଗ୍ରେସ ବିରୋଧୀ ଦଳର ଦାୟିତ୍ଵ ନେଲା । ପୁନଶ୍ଚ ୧୯୯୧ ମସିହା ନିର୍ବାଚନରେ କଂଗ୍ରେସ (ଇ) ଶାସକ ଦଳ ଓ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଦଳ ବିରୋଧୀ ଦଳର ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କଲେ । ୧୯୯୬ ନିର୍ବାଚନରେ ବି.ଜେ.ପି. ଏକକ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଦଳ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାର ଅଭାବରୁ ସରକାର ଗଠନ କରିପାରିଲା ନାହିଁ । ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ଲାଗିରହିଲା । ଦୃଢ଼ ସରକାରର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଲା ।

ପରେ କଂଗ୍ରେସର ସମର୍ଥନରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ମୋର୍ଚ୍ଚା ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବା ଫଳରେ ବି.ଜେ.ପି. ପ୍ରମୁଖ ବିରୋଧୀ ଦଳ ହେଲା । ୧୯୯୮ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟରେ ସାମିଲ ହୋଇଥବା ଅନେକ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ନେତୃତ୍ୱ ବି.ଜେ.ପି. ନେଇ କେନ୍ଦ୍ରରେ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା । କଂଗ୍ରେସ ମୁଖ୍ୟ ବିରୋଧୀ ଦଳ ହୋଇଥିବାବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଜନତାଦଳ, ସମାଜବାଦୀ ଦଳ, ବହୁଜନ ସମାଜପାର୍ଟି, ସି.ପି.ଆଇ ଓ ସି.ପି.ଏମ୍. ନେତୃତ୍ଵରେ ବାମ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ, ଆନ୍ନା.ଡି.ଏମ୍.କେ. ଆଦି ବିରୋଧୀଦଳ ହିସାବରେ କେନ୍ଦ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ମିଳିତ ସରକାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିକାଶ ଫଳରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିପାଉଛି, ଶାସନଗତ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ଦେଖାଯାଇ ଶାସନର ଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ ପାଉଛି । ଏହିଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ବିରୋଧୀ ଦଳମାନଙ୍କର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ବିରୋଧୀ ଦଳର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :

• ସରକାରଙ୍କ ଅଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ, ଅଣସାମ୍ବିଧାନିକ, ଲୋକସ୍ଵାର୍ଥବିରୋଧୀ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଗଠନମୂଳକ ସମାଲୋଚନା ।
• ସରକାରଙ୍କ ଦୋଷତ୍ରୁଟିକୁ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆଣିବା ଓ ଏକକ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସମର୍ଥନ ହରାଇଥ‌ିବା ଦଳକୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରି ଶାସନ କ୍ଷମତା ନିଜ ହାତକୁ ନେଇ ବିକଳ୍ପ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ।
• ଜନମତକୁ ଜାଗ୍ରତ ଓ ସଚେତନ ରଖୁବା ।
• ରାଜନୈତିକ ସଭାସମିତି, ଆଲୋଚନା, ପ୍ରଚାରପତ୍ର ଆଦି ମାଧ୍ୟମରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ରାଜନୈତିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ ।
• ଶାସକ ଦଳର ସଂହତି ରକ୍ଷାକାରୀ, ଜନସ୍ଵାର୍ଥ ଉପଯୋଗୀ, ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ ଓ ସମ୍ମାନ ଜଡ଼ିତ ନୀତିକୁ ସମର୍ଥନ ଓ ସହଯୋଗ ପ୍ରଦାନ ଏବଂ ସରକାରଙ୍କ ପରାମର୍ଶଦାତା ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ।

ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଶାସକ ଦଳ ଓ ବିରୋଧୀ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟ ରୁଗ୍ଣ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସିଯାଇଛନ୍ତି | ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳତା ପାଇଁ ଶୁଭ ସଙ୍କେତ ନୁହେଁ । କଳାଧନର ଆକର୍ଷଣ, ଦୁର୍ନୀତି, ବ୍ୟାପକ ଦଳବଦଳ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦାର୍ଶନିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଆଦର୍ଶର ଅନୁପସ୍ଥିତି, ଆଞ୍ଚଳିକତାବାଦ, ବାହୁବଳ ଓ ହିଂସାର ବ୍ୟାପକ କୁପ୍ରଭାବ ଉଭୟ ଶାସକ ଦଳ ଓ ବିରୋଧୀ ଦଳକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଦେଇଛି । ଏଣୁ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳ ନିର୍ବାଚନର ଫଳାଫଳକୁ ଯେକୌଣସି ଉପାୟରେ ନିଜ ସପକ୍ଷରେ ନେବାପାଇଁ ଅନେକ ମିଥ୍ୟା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି, ଅସାଧୁ ମେଣ୍ଟ, ଅର୍ଥ ଓ ବାହୁବଳର ପ୍ରୟୋଗ ଆଦିର ଉପଯୋଗ କରି ରାଜନୀତିକୁ କଳୁଷିତ ଓ ଶାସନକୁ ଦକ୍ଷତାଶୂନ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ଏଣୁ ଅନେକ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ଦ୍ଵିଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ ସପକ୍ଷରେ ମତ ଦିଅନ୍ତି । ଏହାଫଳରେ ଏକ ଦୃଢ଼ ଶାସନ ଓ ଦୃଢ଼ ବିରୋଧୀ ଦଳ ଗଠିତ ଦିଗରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ତା’ର ଗୁରୁଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ଭାଳି ପାରିଲେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ସୁଦୃଢ଼ ଓ ଦକ୍ଷ ହୋଇପାରିବ ।

୪ । ଭାରତରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଅଛି କିନ୍ତୁ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଲାସ୍ଟିଙ୍କ ଭାଷାରେ ‘ଏକ ଆଧୁନିକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦଳୀୟ ସରକାରର ବିକଳ୍ପ ନାହିଁ ।’’ ଏହାର ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ ଦେଇ ବେଜହଟ୍ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ସରକାର ଦଳୀୟ ସରକାରର ନୀତି ଉପରେ ହିଁ ଆଧାରିତ । ଅଗ୍ ଓ ଜିଙ୍କ୍‌ଙ୍କ ମତାନୁଯାୟୀ ‘ଯେକୌଣସି ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ସରକାରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ବହୁ ପରିମାଣରେ ଏହାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଉଥିବା ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତିଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ ।’’ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ସଂଖ୍ୟା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହାକୁ ଏକଦଳୀୟ, ଦ୍ଵିଦଳୀୟ ଓ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିଭାଜନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତରେ ଦୁଇରୁ ଅଧ୍ଵକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ ଏହା ଏକ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।

ଏଠାରେ ଜାତୀୟ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ବା ରାଜ୍ୟଭିଭିକ ଦଳ ନାମରେ ଦୁଇ ଶ୍ରେଣୀୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ରହିଛି । ଭାରତରେ ଏକ ବିବିଧତାଭରା ସଂସ୍କୃତି ରହିଥିବାରୁ ଏଠାରେ ଜାତି, ଆଞ୍ଚଳିକ ଉପାଦାନ, ଧର୍ମ, ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵବାଦ ଆଦି ବିବିଧ ଉପାଦାନଦ୍ଵାରା ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନେ ପ୍ରଭାବିତ ହେଉଛନ୍ତି । ରାଜନୈତିକ ଦଳ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ସ୍ବୀକୃତି ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ‘କାର୍ଡ-ବୋର୍ଡ’ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ସ୍ଥିତି ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳେ । ରାଜନୈତିକ ଦଳର ଜନ୍ମ ଓ ମୃତ୍ୟୁ ଅଚାନକ ହୋଇଥାଏ ଯେଉଁଥରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ଅଞ୍ଚଳର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ସ୍ବାର୍ଥ ନିହିତ ଥାଏ । ସ୍ଵାର୍ଥାନ୍ଧ କ୍ଷମତାଲିପ୍‌ସୁ ରାଜନୈତିକ ନେତାମାନେ ନିଜ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ଓ କ୍ଷମତା ସଂଘର୍ଷରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦଳକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆଦର୍ଶବାଦ, ଦର୍ଶନ, କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ, ସଂଗଠନ ବ୍ୟତିରେକ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନେ ଜନ୍ମ ନେଉଛନ୍ତି ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭବ ହେଉଛି । ଭାରତରେ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ଏକ ପ୍ରକାରର ଏକ-ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ଏଠାରେ କଂଗ୍ରେସଦଳ ଏକାକୀ ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିଜର ଆଧ୍ଵପତ୍ୟକୁ ୧୯୭୭ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା । ଏହା ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ବିରୋଧୀ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ସାମିଲ କରି ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରାୟତଃ ଏକଦଳୀୟ ସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା । ସେହିପରି ୧୯୯୦ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମିଳିତ ସରକାର ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ଏନ୍.ଡି.ଏ ଅର୍ଥାତ୍ ଜାତୀୟ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମେଣ୍ଟରେ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀକାଳର ‘ଉପା’ ଅର୍ଥାତ୍ ସଂଯୁକ୍ତ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ମେଣ୍ଟ ସରକାରରେ କଂଗ୍ରେସ(ଇ)ର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବା ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ ଚାଲିଥିବା ମେଣ୍ଟ ସରକାରରେ ମୁଖ୍ୟ ଭାଗିଦାରୀ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ‘ଏକ-ଦଳ-ପ୍ରଧାନ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା’ ରୂପରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଛି ।

ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଆଳରେ ଏହି ଏକକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ବା ମେଣ୍ଟଭୁକ୍ତ ଦଳଗୁଡିକ ବିରୋଧୀ ଦଳର ଗୁରୁତ୍ଵ ହ୍ରାସ କରୁଛନ୍ତି । ମେଣ୍ଟଭୁକ୍ତ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତଃ-ବିରୋଧୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ଓ ସନ୍ତୁଳନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାର ପ୍ରମାଣ ଉପା ସରକାରରେ ବାମପନ୍ଥୀମାନଙ୍କ ଭୂମିକାରୁ ମିଳୁଛି । ପୁନଶ୍ଚ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସତ୍ତ୍ବେ, ନବେ ଦଶକର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ‘ମେଣ୍ଟ ସରକାର’ର ଆବିର୍ଭାବ ହେତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏକ ଶାସକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଓ ସୁସଂଗଠିତ ବିରୋଧୀ ଗୋଷ୍ଠୀର ସ୍ବରୂପ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳୁଛି । ଏହା ଦ୍ବିଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବାହ୍ୟ ସ୍ୱରୂପକୁ ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ଏକଦଳୀୟ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଦ୍ବିଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଚାଲିଛି ।

ଅତୀତରେ କେନ୍ଦ୍ରରେ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ବରେ ଥିବା ’ଉପା’ ସରକାର ଓ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି ନେତୃତ୍ବରେ ଥିବା ବିରୋଧୀ ମେଣ୍ଟ, ଓଡିଶାରେ ବିଜେଡ଼ି-ବିଜେପିର ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଏବଂ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ୱରେ ଥ‌ିବା ବିରୋଧୀ ମେଣ୍ଟକୁ ଏହାର ନମୁନା ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ । ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆଦର୍ଶବାଦ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବା ଉଚିତ । କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଦର୍ଶଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ସମାନ ଅଟେ । ଭୋଟ ରାଜନୀତିର ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଊଣା ଅଧିକେ ଏକ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକରେ ପୁଞ୍ଜିପତି, ଶିଳ୍ପପତି, ଧନିକଗୋଷ୍ଠୀ, ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେବା ଫଳରେ ଦଳୀୟ ସଂଗଠନ ତୃଣମୂଳ ସ୍ତରରେ ସୁପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇପାରୁନାହିଁ । ଏହାକୁ ‘ହାଇ-କମାଣ୍ଡ’ ସଂସ୍କୃତି ନୀତିରେ ଉପରୁ ତୃଣମୂଳ ସଂଗଠନ ଉପରେ ବିଭିନ୍ନ ନିଷ୍ପଭି ପ୍ରାୟତଃ ଲଦି ଦିଆଯାଉଛି । ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରାୟତଃ ନାହିଁ । ଏହି ସମସ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଭାରତରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନେ ରହିଛନ୍ତି; କିନ୍ତୁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏନ୍.ଡି.ପାମର ଯଥାର୍ଥରେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ‘ଭାରତକୁ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଧାରାରେ ଗତି କରିବାକୁ ହେଲେ, ଏକ ସୁସ୍ଥ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ପଡିବ ।’’

୫ | ଭାରତରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ଆବିର୍ଭାବର କାରଣ ଓ ସେମାନଙ୍କର କ୍ରମବର୍ତ୍ତମାନ ଭୂମିକା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭାରତରେ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ଏକଦଳୀୟ ଆଧ୍ଵପତ୍ୟର ଅବସାନ ଘଟିଛି । ଜନପ୍ରିୟ କ୍ଷମତାର କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ପରିବର୍ତ୍ତେ ତାହାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ହୋଇଛି । ସଂଘୀୟୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ‘ରାଜନୈତିକ ମୂଲଚାଲ’ (Political bargaining) ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ସଂପର୍କର ପୁନର୍ବିନ୍ୟାସ ଘଟିଛି । ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଓ ସଚେତନତା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ଏହା ଜାତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳଙ୍କ ସହ ସମାନ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥିତିରେ ଥ‌ିବା ଆଞ୍ଚଳିକ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନ ସୃଷ୍ଟି ହେବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି । ଭାରତରେ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶରେ ତେଲୁଗୁ ଦେଶମ୍ ପାର୍ଟି, ପଞ୍ଜାବରେ ଅକାଳୀ ଦଳ, ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ, ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରରେ ନେସ୍‌ନାଲ କନ୍‌ଫରେନସ୍, ତାମିଲନାଡୁରେ ଡି.ଏମ୍.କେ.,ଆନ୍ନା.ଡି.ଏମ୍.କେ. ଆଦି ପ୍ରମୁଖ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବହନ କରୁଛନ୍ତି ।

ଆଞ୍ଚଳିକ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ଉତ୍ଥାନରେ ସହାୟକ କାରଣ :

• ସାଂସ୍କୃତିକ ବହୁଳତାବାଦ (Cultural Pluralism)- ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ବିବିଧ ସାଂସ୍କୃତିକ-ଧାର୍ମିକ- ଭାଷାଗତ-ଜାତିଗତ ଗୋଷ୍ଠୀ ରହିଥିବାରୁ ଡି.ଏମ୍.କେ., ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ମୁକ୍ତି ମୋର୍ଚ୍ଚା, ମିଜୋ ନ୍ୟାସନାଲ ଫ୍ରଣ୍ଟ ଆଦି ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ସୃଷ୍ଟି ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି ।
• ଧାର୍ମିକ ଉପାଦାନ – ଭାରତରେ ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ସଂପ୍ରଦାୟ ଥିବାରୁ ବିଭିନ୍ନ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ଯଥା – ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍, ହିନ୍ଦୁ ମହାସଭା, ଅକାଳୀ ଦଳ ଆଦିର ଜନ୍ମ ହୋଇଛି ।
• ଆଞ୍ଚଳିକ ବୈଷମ୍ୟ – ଭାରତୀୟ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳର ଉନ୍ନତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପାତର ଅନ୍ତର ନୀତି, ବ୍ୟାପକ ତାରତମ୍ୟ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବାରୁ ଏହିସବୁର ପ୍ରତିଫଳନ ତଥା ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଆସାମ ଗଣପରିଷଦ, ନେସ୍‌ନାଲ୍ କନ୍‌ଫରେନସ୍ ଆଦି ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ସ୍ଥିତି ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି ।
• ରାଜନୈତିକ ବିଭାଜନ (Political Splits)- ଜାତୀୟ ଦଳର ଆଞ୍ଚଳିକ ସଙ୍ଗଠନରେ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟମାନେ ଦଳ ବିଭାଜନ କରି ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ତରରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ସହ ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ଵାର୍ଥରକ୍ଷା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକରିବା ଫଳରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । କେରଳ କଂଗ୍ରେସ, ତୃଣମୂଳ କଂଗ୍ରେସ, ସଂଯୁକ୍ତ ଜନତା ଦଳ, ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ ଆଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।
• ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ କନ୍ଦଳ (Personality Cult)- ବିଭିନ୍ନ ଜାତୀୟ ଦଳରେ ନେତୃତ୍ୱ କନ୍ଦଳ ଦେଖାଯିବା ଫଳରେ କେତେକ ନେତା ନିଜସ୍ବ ପରିଚୟ ପାଇଁ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ଗଠନ କରୁଛନ୍ତି । ଶରଦ ପାୱାରଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ, ମମତା ବାନାର୍ଜୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ବିଭିନ୍ନ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
• ଜାତିଗତ ଉପାଦାନ- ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଜାତିର ପ୍ରଭାବ ତୀବ୍ର ଅଟେ । ‘ଜାତି’ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ହିସାବରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ । ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଗୋଟିଏ ଜାତିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟି ରିପବ୍ଲିକାନ୍ ପାର୍ଟି, ଆଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।
• କ୍ଷମତା ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ନୀତି – ଭାରତୀୟ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଯୋଗୁଁ କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ନୀତି ବିରୁଦ୍ଧରେ କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ଏହି ଦଳଗୁଡ଼ିକ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ଦାବି କରୁଛନ୍ତି । ଡି.ଏମ୍.କେ., ତେଲୁଗୁ ଦେଶମ୍ ପାର୍ଟି, ଆକାଳୀ ଦଳ, ଆସାମ ଗଣ ପରିଷଦ ଆଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ଓ ସେମାନେ ନିଜ ନିଜ ରାଜ୍ୟରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଅଟନ୍ତି ।
• ବଳିଷ୍ଠ ଆଦର୍ଶଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟହୀନତା- ଉଭୟ ଜାତୀୟ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଦର୍ଶଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପ୍ରାୟତଃ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । କେତେକ ଜାତୀୟ ଦଳ ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ତରରେ ନିଜର ଦୃଢ଼ ଭିଭି ପାଇଁ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ପରି ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ଭୂମିକା :
ଡ.କେ.ଆର୍. ବମ୍ବୁଆଲାଙ୍କ ମତରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଭାରତରେ ରାଜନୀତିର ନୂତନ ସମୀକରଣ କରାଇଛନ୍ତି ଓ ଉଭୟ ଜାତୀୟ ଓ ରାଜ୍ୟ ରାଜନୀତିରେ ଏହାର ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଛି । ପ୍ରଥମତଃ, ଭାରତରେ ଥିବା ଏକ ଦଳ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନ୍ତଃ ଘଟି ମେଣ୍ଟ-ରାଜନୀତି ସହ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ଣ୍ଣୟକାରୀ ଭୂମିକା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଭାବରୁ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କେନ୍ଦ୍ର ସହ ରାଜ୍ୟମାନେ ମଧ୍ୟ ବିଶେଷ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରି ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ମଡ୍‌ବୁତ କରିପାରିଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ସଂପର୍କ ଅଧିକ ଉନ୍ନତ ହୋଇପାରିଛି । ତୃତୀୟତଃ, ଉଦାରବାଦୀ-ଗଣତନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ତୃଣମୂଳ ସ୍ତରରେ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଜନପ୍ରିୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ଅଧିକ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ସକ୍ଷମ ହୋଇଛନ୍ତି । ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଓ ନିର୍ବାଚନ ରାଜନୀତିରେ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଭାବକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଜାତି-ଗଠନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତା ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେମାନଙ୍କର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଭୂମିକାକୁ ସ୍ବତଃ ସ୍ଵୀକାର କରାଯାଉଛି । ଅଧିକାଂଶ ରାଜ୍ୟ-ନିର୍ବାଚନରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନେ ସେମାନଙ୍କର ନେତୃତ୍ବ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥିବାବେଳେ କେନ୍ଦ୍ରର ମେଣ୍ଟ-ରାଜନୀତିରେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ଭୂମିକା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି ।

୬ | ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଲୋକସମ୍ପର୍କର କାରଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଓ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବ୍ୟତିରେକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନ ବିଷୟ ପରିକଳ୍ପନା କରିବା ବୃଥା । ଏହି ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଆଦର୍ଶ ଭିତ୍ତିରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ନିଜର ନିଜର ନୀତି ଓ ଆଦର୍ଶ ଭିରିରେ ଜନମତକୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏଠାରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଜାତୀୟ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ରାଜନୀତି ଓ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥା’ନ୍ତି । ମାତ୍ର, ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ ନାମରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ସମର୍ଥନ ହାସଲ କରିଥା’ନ୍ତି । ବିଗତ ୧୫ ବର୍ଷର ଜାତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଇତିହାସକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଆମେ ଜାତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଓ ଜନ ସମର୍ଥନ ହ୍ରାସ ପାଉଥିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବା ଏବଂ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବାର ଅନୁଭବ କରିବା ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ କଂଗ୍ରେସ (ଇ), ବି.ଜେ.ପି., ଭାରତୀୟ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଦଳ, ମାର୍କସପନ୍ଥୀ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଦଳକୁ ବାଦ୍ ଦେଲେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଜାତୀୟ ଦଳ ଅଛି ବୋଲି ଅନୁଭବ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧିଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ କଂଗ୍ରେସ କିଛିଦିନ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧିଙ୍କୁ ଭରସା କରି ତିଷ୍ଠି ରହିଲା । ତାଙ୍କ ପରେ କଂଗ୍ରେସ ବିଭାଜିତ ହୋଇଛି ଏବଂ ଲୋକ ସମର୍ଥନ ହରାଇ ବସିଛି । ମାତ୍ର, ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଭାବେ ବି.ଜେ.ପି. ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଅଣ-କଂଗ୍ରେସ ଜାତୀୟ ଦଳ ଏଥୁରୁ ଫାଇଦା ନେଇ ପାରିନାହାନ୍ତି ବରଂ କଂଗ୍ରେସ୍ ଭୋଗୁଡ଼ିକ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନେ ହାସଲ କରିଛନ୍ତି । ୧୯୮୯ ପରେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ଦଳ ଏକକ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଲାଭ କରିନି କି ଏକାକୀ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରିନାହିଁ । ଏଣୁ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ରାଜ୍ୟର ସୀମା ଅତିକ୍ରମ କରି ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଛନ୍ତି । ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଜାତୀୟ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଭାବ ହ୍ରାସ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ସବୁ ନିମ୍ନମତେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇପାରେ ।

• ଭାରତର ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ରାଜନୈତିକ ନେତୃବୃନ୍ଦ ଦଳୀୟ ସାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ କାଶ୍ମୀର, ପଞ୍ଜାବ ଓ ତାମିଲନାଡୁ ପ୍ରଭୃତି ରାଜ୍ୟରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ଯାହାର ପରିଣତି ସରୂପ ଜାତୀୟ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ପତନ ହୋଇଛି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ ମଧ୍ୟ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ଗଠିତ ହୋଇ ବେଶ୍ ସଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି ।
• ଭାରତର ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଭାଷା ଓ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଭେଦଭାବ ହେତୁ ଆଞ୍ଚଳିକତା ମନୋଭାବର ବିକାଶ ଘଟିଛି ଏବଂ ଜାତୀୟ ଦଳ ପ୍ରତି ଲୋକମାନଙ୍କର ଅସ୍ଥା ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ପଞ୍ଜାବର ଅକାଳୀ ଦଳ, ତାମିଲନାଡୁରେ ଡି.ଏମ୍.କେ., ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଶିବସେନା, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଓ ତେଲଗୁଦେଶମ୍ ପ୍ରଭୃତିରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରିବା ଫଳରେ ଜାତୀୟ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥିତି ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡ଼ିଛି ।
• ଜାତୀୟ ଦଳଗୁଡ଼ିକରେ ନେତୃତ୍ବ ପାଇଁ କନ୍ଦଳ ଏକ ସାଧାରଣ ଘଟଣାରେ ପରିଣତ ହେଲାଣି । ପୂର୍ବେ ଦକ୍ଷ ନେତୃତ୍ଵ ହେତୁ ଲୋକମାନେ ନେତାଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ନିର୍ବାଚନରେ ଭୋଟ୍ ଦେଉଥିଲେ । ନେହେରୁ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧି ପ୍ରଭୃତିଙ୍କ ନେତୃତ୍ବଙ୍କୁ ଆଗରେ ରଖୁ ଦଳ ନିର୍ବାଚନରେ ସମର୍ଥନ ପାଇଥିଲା । ଏବେ ସେପରି ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ଅଭାବ ରହିଛି ଏବଂ ପ୍ରତି ଦଳ ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାର ଓ ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ ହେବା ଫଳରେ ଜନ ସମର୍ଥନ ହରାଇ ବସିଛି । ଏଣୁ ଲୋକମାନେ ଜାତୀୟ ସମସ୍ୟାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଭୋଟ୍ ଦେବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଭୋଟ୍ ଦେଉଛନ୍ତି । ଏହା ମଧ୍ୟ ଜାତୀୟ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଭାବ ହ୍ରାସର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।
• ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ରାଜ୍ୟର ଆର୍ଥିକ ଦୁର୍ବଳ ସ୍ଥିତି ହେତୁ ସେଠାକାର ଜନସାଧାରଣ ଆଞ୍ଚଳିକ ମନୋଭାବାପନ୍ନ ହେଉଛି ଏବଂ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳକୁ ବିଜୟୀ କରୁଛନ୍ତି, ଯଦ୍ବାରା ଜାତୀୟ ଦଳର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହୋଇଛି ।

ମୋଟ ଉପରେ କହିବାକୁ ଗଲେ, ଯୋଗ୍ୟ ଓ ଦକ୍ଷ ନେତୃତ୍ବରେ ଅଭାବ, ଦଳୀୟ ନେତାଙ୍କର ମନମୁଖୀ ଆଚରଣ, ଦଳବଦଳ, ଦୁର୍ନୀତି ଓ ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାର ଏବଂ ସହଯୋଗ ଓ ସମନ୍ଵୟ ଅଭାବରୁ ଜାତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ସମର୍ଥନ ହ୍ରାସ ପାଇ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ଲୋକ ସମର୍ଥନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହା ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିର ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ଶୁଭଙ୍କର ନୁହେଁ ।

୭ । ଭାରତରେ ମିଳିତ ବା ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତିର ଭରି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା
Answer:
ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ୧୯୪୬ ଠାରୁ ୧୯୬୭ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସ୍ତରରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଥିବା ସତ୍ତ୍ବେ ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ବୃହତ୍ ମେଣ୍ଟର ଚରିତ୍ର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । କଂଗ୍ରେସର ଆଦର୍ଶକୁ ବାମପନ୍ଥୀ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ଓ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନେ ମଧ୍ୟ ସମ୍ମାନ ଦେଇଥିଲେ । କଂଗ୍ରେସ ସଙ୍ଗଠନର ମେଣ୍ଟ ପ୍ରକୃତି ଉଭୟ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ଆନ୍ତଃଦଳୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ମେଣ୍ଟ ଢାଞ୍ଚାର ରୂପାୟନ କରିଥିଲା । ଅଣ-କଂଗ୍ରେସ ଦଳମାନେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଗୋଷ୍ଠୀ ସହ କରିଥିବା ମେଣ୍ଟର ପ୍ରମାଣ ୧୯୬୯ ମସିହାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କର ପରାଜୟରୁ ମିଳିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ଏହି ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତିର ପ୍ରଭାବରୁ ଗଠିତ ସରକାରର ମୂଳଭିଭି ପ୍ରାକ୍-ସାଧୀନତା ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ରହିଥିଲା ।

୧୯୪୬ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୨୫ ତାରିଖରେ କଂଗ୍ରେସ ଓ ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍‌ର ୧୪ ଜଣିଆ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତିକାଳୀନ ସରକାର ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥିଲା । ସାଧୀନତା ପରେ ୧୯୬୯ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳରେ ବିଭାଜନ ପରେ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ତରରେ ଶାସକ କଂଗ୍ରେସ, ସି.ପି.ଆଇ. ଓ ଡି.ଏମ୍.କେ. ମଧ୍ଯରେ ଏକ ସ୍ଥିର ମେଣ୍ଟ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧଭାବେ କେନ୍ଦ୍ରରେ ପ୍ରଥମ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୪, ୧୯୭୭ରୁ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୮,୧୯୭୯ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୋରାର୍‌ଜୀ ଦେଶାଇଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିଲା । ତାତ୍ତ୍ୱିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିବେଚନା କଲେ ଏହା ଏକ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ନଥୁଲା, କାରଣ ଜନତାଦଳର ଚାରିଗୋଟି ଅଂଶୀଦାର ଦଳ ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବରୁ ଏକାଠି ମିଶି ଜନତାଦଳର ନାମରେ ଗୋଟିଏ ନିର୍ବାଚନ ସଙ୍କେତ ଓ ଇସ୍ତାହାରରେ ନିର୍ବାଚନ ଲଢ଼ି କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଥିଲେ ।

ଦ୍ଵିତୀୟ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଚରଣ ସିଂହଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଜୁଲାଇ ୨୮, ୧୯୭୯ ଜାନୁୟାରୀ ୧୪, ୧୯୮୦ ମଧ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିବାବେଳେ ତୃତୀୟ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଡିସେମ୍ବର ୨,୧୯୮୯ ନଭେମ୍ବର ୧୦, ୧୯୯୦୮ ମଧ୍ୟରେ ଭି.ପି. ସିଂହଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିଲା । ଭି.ପି. ସିଂହଙ୍କ ସରକାର ଆସ୍ଥା ଭୋଟରେ ପରାଜିତ ହେବାପରେ ଚତୁର୍ଥ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଚନ୍ଦ୍ର ଶେଖରଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଗଠିତ ହୋଇ ୧୯୯୦ ନଭେମ୍ବର ୧୧ ରୁ ୧୯୯୧ ଜୁଲାଇ ୨୧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷମତାରେ ରହିଥିଲା । ପଞ୍ଚମ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଏଚ୍.ଡି.ଦେବେଗୌଡ଼ାଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ସଂଯୁକ୍ତ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ ସରକାର ନାମରେ ୧୯୯୬ ଜୁନ୍ ୧ ରୁ ୧୯୯୭ ଏପ୍ରିଲ ୨୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କେନ୍ଦ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଥିଲା । ବି.ଜେ.ପି. କ୍ଷମତାକୁ ବଳୟ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରେ ରଖୁବାର ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ ୧୩ ଗୋଟି ଦଳର ମିଶ୍ରଣରେ ସଂଯୁକ୍ତ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

କିନ୍ତୁ ରାଜନୈତିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କଂଗ୍ରେସର ସମର୍ଥନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ବିଷୟ ସୀତାରାମ କେଶରୀ ଘୋଷଣା କରିବା ଏବଂ ନିଜ ଦଳର ଅନ୍ତଃ-ବିବାଦ ଫଳରେ ଦେବେଗୌଡ଼ା ସରକାରର ପତନ ଘଟିଲା । ଷଷ୍ଠ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଇନ୍ଦର୍ କୁମାର ଗୁଜୁରାଲଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ୧୯୯୭ ଏପ୍ରିଲ୍ ୨୧ ଠାରୁ ୧୯୮୮ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦ୍ବିତୀୟ ତଥା ଏକ ନୂତନ ସଂଯୁକ୍ତ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ ମେଣ୍ଟ ରୂପରେ କଂଗ୍ରେସର ସମର୍ଥନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର, ଷ୍ଟିଅରିଂ କମିଟିର ମାତ୍ରାଧ୍ୟକ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଆଦି ଗୁଜୁରାଲ ସରକାରର ପତନ ପାଇଁ ପଥ ଉନ୍ମୁକ୍ତ କରିଦେଲା । ସପ୍ତମ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଅଟଳବିହାରୀ ବାଜପେୟୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଦ୍ଵାଦଶ ଲୋକସଭା ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ୧୯୮୮ ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୯ରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ ଭାରତରେ ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତିରେ କେତେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ନୂତନତ୍ବ ଆଣିଥିଲା । ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବବର୍ତୀ ମେଣ୍ଟ ଓ ଏକ ବୃହତ୍ ଦଳର ନେତୃତ୍ବରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟର ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ ଅଧୁକ ବୋଲି ପ୍ରମାଣ ହେଲା ।

କିନ୍ତୁ ୧୯୯୯ ଫେବୃୟାରୀ ମାସରେ ଓମ୍ ପ୍ରକାଶ ଚୌତାଲଙ୍କ ନେତୃତ୍ବାଧୀନ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଲୋକଦଳ ଓ ସେହି ବର୍ଷ ଏପ୍ରିଲ ୧୪ ତାରିଖରେ ଜୟଲଳିତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ବାଧୀନ ଆନ୍ନା ଡି.ଏମ୍.କେ.ର ସମର୍ଥନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ଫଳରେ ବାଜପେୟୀ ସରକାର ଆସ୍ଥା ଭୋଟରେ ୨୬୯-୨୭୦ ଭୋଟରେ ପରାଜିତ ହୋଇ କ୍ଷମତାଚ୍ୟୁତ ହେଲା । ଅଷ୍ଟମ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ତ୍ରୟୋଦଶ ଲୋକସଭା ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଅଟଳବିହାରୀ ବାଜପେୟୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ୧୯୯୯ ଅକ୍ଟୋବର ୧୧ ତାରିଖଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କଲା । ଏହା ବିଜେପି ନେତୃତ୍ୱରେ ପରିଚାଳିତ ଏକ ୨୪ ଦଳିଆ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଅଟେ । ସପ୍ତମ ମେଣ୍ଟ ସରକାରରେ ଏକ ବିକଳ୍ପ ଆଶାରେ ଜୟଲଳିତାଙ୍କ ସମର୍ଥନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିଥିବାବେଳେ ଅଷ୍ଟମ ମେଣ୍ଟ ସରକାରରେ ସମର୍ଥନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କେବଳ ବାଜପେୟୀ ସରକାରର ପତନ ଓ ନୂତନ ନିର୍ବାଚନପାଇଁ ପଥ ଉନ୍ମୁକ୍ତ କରିବା ଭୟରେ ଏହା ପ୍ରାୟତଃ ସ୍ଥିର ଓ ଦୃଢ଼ ରହିଥିଲା ।

ଭାରତର ପ୍ରମୁଖ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତିର ସ୍ଵରୂପ :
‘ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ଏକ୍ସପ୍ରେସ୍’ରେ ଯୋଗେଶ ବାଜପେୟୀଙ୍କ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ପ୍ରବନ୍ଧରୁ ଏହା ସୂଚିତ ହୁଏ ଯେ ୧୯୭୭ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରୁ ୧୯୯୬ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଗଠିତ ୧୩୮ଟି ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୮୪ ଗୋଟି ଏକଦଳୀୟ ସରକାର ହାରାହାରି ୪୧ ମାସ କାର୍ଯ୍ୟରତ ରହିଥିବାବେଳେ ୪୦ ଗୋଟି ମେଣ୍ଟ ସରକାରର ହାରାହାରି କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୨୬ ମାସ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଥିଲା । ଏହା ମେଣ୍ଟ ସରକାରର ଦୁର୍ବଳ ସ୍ଥିତିକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, କେରଳ ଓ ତ୍ରିପୁରାରେ ଗଠିତ ପ୍ରାକ୍-ନିର୍ବାଚନୀ ମେଣ୍ଟ ସେଠାରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଦୀର୍ଘ ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ ଓ ସ୍ଥିରତାକୁ ପ୍ରମାଣିତ କରିଥାଏ । ହରିୟାନାରେ ଏକ ସଂଯୁକ୍ତ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ରାଓ ବୀରେନ୍ଦ୍ର ସିଂହଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ୧୯୬୬ରେ ଗଠିତ ହୋଇ ଅନେକ ରାଜନୈତିକ ଦଳବଦଳ ସତ୍ତ୍ବେ ୧୯୬୭ ନଭେମ୍ବର ୨୧ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷମତା ଆସନରେ ରହିଥିଲା ।

ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତିକାଳୀନ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ଦଳବଦଳର ଶିକାର ହୋଇ ବିଧାନସଭା ଭଙ୍ଗ ହୋଇ ସାନି ନିର୍ବାଚନ ହେବା ଫଳରେ ୧୯୭୨ ଜାନୁୟାରୀ ମାସରେ କଂଗ୍ରେସ ସଂଖ୍ୟାଧ‌ିକ ସମର୍ଥନ ପାଇ ବଂଶୀଲାଲଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କଲା ଓ ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତିର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟିଲା । ହରିୟାନାରେ ମେଣ୍ଟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା, ପ୍ରଶାସନିକ ବିଶୃଙ୍ଖଳା, ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତା, ଦୁର୍ନୀତି ଆଦିର ପରିଚାୟକ ଅଟେ । ୧୯୬୭ରେ ମେହାନଲାଲ ସୁଖାଡ଼ିଆଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଗଠିତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଏକ ଅସ୍ଥିର ମେଣ୍ଟ ସରକାରର କୁପ୍ରଭାବରୁ ରାଜସ୍ତାନକୁ ମୁକ୍ତ କରିପାରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ୧୯୭୭ରେ ବି.ଏସ୍.ଶେଖାଓ୍ବାତ୍‌ଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଓ ୧୯୯୦ରେ ପୁନଶ୍ଚ ତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଏକ ନୂତନ ମେଣ୍ଟ ସରକାର କ୍ଷମତାସୀନ ହୋଇଥିଲା ।

ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରେ ୧୯୬୭ ମସିହାରେ ଏକ ୨୫ ଦଫା ସର୍ବନିମ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭିତ୍ତିରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ ଜି.ଏନ୍.ସିଂହଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରିଥିଲା । ୧୯୭୭ରେ ସେଠାରେ ଗଠିତ ଜନତାଦଳର ସରକାର ଜନସଂଘ ଓ ସମାଜବାଦୀ ଦଳର ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାରେ ଚତୁର୍ଥ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ନାରାୟଣ ସିଂହଦେଓଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଏକ ଦ୍ବି-ଦଳୀୟ ମେଣ୍ଟ ସରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ଏହା ଓଡ଼ିଶାରେ ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତିର ଇତିହାସରେ ସ୍ଥିରତା ପ୍ରଦାନକାରୀ ମେଣ୍ଟ ହିସାବରେ ପରିଚିତ । କିନ୍ତୁ ୧୯୭୧ରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଦଳ, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଓ ଉତ୍କଳ କଂଗ୍ରେସ ମଧ୍ୟରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ (ବିଶ୍ଵନାଥ ଦାସ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ), ୧୯୭୩ରେ ଉତ୍କଳ କଂଗ୍ରେସ ଓ କଂଗ୍ରେସ ମଧ୍ୟରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ (ନନ୍ଦିନୀ ଶତପଥ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ), ୧୯୭୪ରେ କଂଗ୍ରେସ ଓ ସି.ପି.ଆଇ. ମଧ୍ଯରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ (ନନ୍ଦିନୀ ଶତପଥୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ) ଆଦି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ଥିରତାର ପ୍ରତୀକ ଅଟନ୍ତି ।

ଚତୁର୍ଥ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ଭାରତର ସାତଗୋଟି ରାଜ୍ୟରେ ଗଠିତ ଅଣ-କଂଗ୍ରେସ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଶାର ସିଂହଦେଓ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳୀ ଓ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଦଳ-ଜନକଂଗ୍ରେସ ମେଣ୍ଟ ଅଧିକ ସଫଳତା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ୨୧ ଦଫା ପ୍ରାକ୍ ନିର୍ବାଚନୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଫଳତାର ସହ ପ୍ରଶାସନରେ ବିନା ରାଜନୈତିକ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ମାଧ୍ୟମରେ ରୂପାୟନ କରୁଥିଲା । ଏହି ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଓଡ଼ିଶାରେ ଅମଲାତନ୍ତ୍ରର ଗୁରୁତ୍ଵ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଭୂ-ରାଜସ ଉଚ୍ଛେଦ କରିଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ନବୀନ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ ଓ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି ମଧ୍ଯରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଫଳତା ଓ ଦୃଢ଼ତାର ସହ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବାଦନ କରିଥିଲା ।

ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ପ୍ରାକ୍-ନିର୍ବାଚନୀ ମେଣ୍ଟ ଥିଲା ଓ କଂଗ୍ରେସକୁ କ୍ଷମତା ବଳୟରୁ ବାହାରେ ରଖୁବାର ଅଭିପ୍ରାୟକୁ ଚରିତାର୍ଥ କରିପାରିଥିଲା । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ଅଜୟ ମୁଖାର୍ଜୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ସଂଯୁକ୍ତ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ ସରକାର ଏକ ୧୪ ଦଫା ସର୍ବନିମ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭିଭିରେ ୧୯୬୭ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ମାସରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାରର ଭିଭି ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲା । ୧୯୭୧ରେ ସଂଯୁକ୍ତ ବାମ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ (ULF) ଓ ସଂଯୁକ୍ତ ବାମ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ (ULDF) ରୂପରେ ଦୁଇଟି ମେଣ୍ଟ ଗୋଷ୍ଠୀ ରାଜନୈତିକ ଶକ୍ତି ଆହରଣ ପାଇଁ କରିଥିବା ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ବଙ୍ଗଳାଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ପ୍ରଭାବରୁ ବିଶେଷ ସଫଳତା ପାଇପାରି ନଥୁଲା ଓ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ଲାଗିରହିବା ଫଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୭୭ ନିର୍ବାଚନରେ ଏକ ବହୁଦଳୀୟ ବାମ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟ ବିଜୟୀ ହୋଇ ଜ୍ୟୋତି ବସୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏକ ଦୃଢ଼, ସ୍ଥିର ଓ ଦକ୍ଷ ମେଣ୍ଟ ସରକାରର ଭିଭି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲା ।

ଭାରତର ମେଣ୍ଟ ରାଜନୈତିକ ଇତିହାସରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥିତି ଦାବି କରେ, କାରଣ ଏଠାରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ସଫଳତା ପାଇପାରିଛି । ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତି କେନ୍ଦ୍ରର କ୍ରମାଗତ ଅବହେଳା, ମେଣ୍ଟ ସରକାରରେ ସି.ପି.ଆଇ (ଏମ୍)ର ଏକକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଓ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ନେତୃତ୍ଵ, କଂଗ୍ରେସକୁ କ୍ଷମତା ବଳୟରୁ ବାହାରେ ରଖୁବାର ପ୍ରଗାଢ଼ ଇଚ୍ଛା ଆଦି କାରଣରୁ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ସଫଳତାର କାରଣ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ । ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ୧୯୬୭ ନିର୍ବାଚନ ପରେ କୌଣସି ଦଳ ଏକକ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂଖ୍ୟା ଗରିଷ୍ଠତ ଜ ପାଇବା ଫଳରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ପାଇଁ ପଥ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସି.ବି.ଗୁପ୍ତା, ଚରଣ ସିଂହ ଆଦିଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଗଠିତ ବିଭିନ୍ନ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ରାଜନୈତିକ ଦଳବଦଳ ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ ଅସ୍ଥିରତାର ପ୍ରତୀକ ହିସାବରେ ସଫଳତା ପାଇପାରିଲା ନାହିଁ ।

୧୯୯୩ ନଭେମ୍ବର ମାସରେ ସମାଜବାଦୀ ପାର୍ଟି (SP) ଓ ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟି (BSP) ମଧ୍ୟରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ କଂଗ୍ରେସ (ଇ) ଓ ଜନତାଦଳର ସମର୍ଥନରେ ମୁଲାୟମ ସିଂହ ଯାଦବଙ୍କ ନତୃତ୍ଵରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା, ଯାହା ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟିର ସମର୍ଥନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ପରେ ୧୯୯୫ ଜୁନ୍ ମାସରେ ଭୁଶୁଡ଼ି ପଡ଼ିଲା । ୧୯୯୭ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୧ ତାରିଖରେ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି (BJP) ଓ ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟି (BSP) ମଧ୍ୟରେ ଛଅ ମାସିଆ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀତ୍ଵ ଭିତ୍ତିରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ ମାୟାବତୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଗଠନ କରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟିର ଛଅମାସିଆ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପରେ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର କଲ୍ୟାଣ ସିଂହଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ ସରକାରଠାରୁ ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟି ସମର୍ଥନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦଳବଦଳ ନୀତିର ଆଶ୍ରୟ ନେଇ ନୂତନ ମେଣ୍ଟ ଗଠନ କରି କଲ୍ୟାଣ ସିଂହ ନିଜ ସରକାରର ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ ବଜାୟ ରଖୁଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ପୁନଶ୍ଚ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି ଓ ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟିର ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା ।

୮ । ଭାରତରେ ମେଣ୍ଟର ପ୍ରକାରଭେଦ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମେଣ୍ଟ ସାଧାରଣତଃ ଚାରିପ୍ରକାରର ଅଟେ । ପ୍ରଥମତଃ, ଗୋଟିଏ ମୁଖ୍ୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳକୁ ଆଧାରକରି ଏକାଧ୍ଵକ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଜନୈତିକ ଦଳଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ ଯାହା ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ବାମପନ୍ଥୀ ସାମ୍ମୁଖ୍ୟରୁ ପ୍ରମାଣ ମିଳିଥାଏ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ, ପରସ୍ପର ସହଯୋଗୀ, ସମାନ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କରଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ମେଣ୍ଟ ଯାହା କେରଳରେ କଂଗ୍ରେସ ନେତୃତ୍ବାଧୀନ ଓ ମାର୍କ୍ସବାଦୀ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି ନେତୃତ୍ବାଧୀନ ମେଣ୍ଟରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ତୃତୀୟତଃ, ସମସାର୍ଥ ବିଶିଷ୍ଟ ରାଜନୈତିକ ଶତ୍ରୁ ଦଳକୁ କ୍ଷମତା ବଳୟରୁ ବାହାରେ ରଖୁବାର ଅଭିପ୍ରାୟ ନେଇ ଗଠନ କରିଥିବା ମେଣ୍ଟ ଯାହା ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ ଗଠିତ ଅଣ-କଂଗ୍ରେସ ମେଣ୍ଟ ସରକାରରୁ ପ୍ରମାଣ ମିଳିଥାଏ ।

ଚତୁର୍ଥତଃ, ଜାତୀୟ ସରକାର ଗଠନ ଯାହା ଜାତୀୟ ସମସ୍ୟାକୁ ସମାଧାନ କରି ଜାତୀୟ ଐକ୍ୟ, ସଂହତି ଆଦି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବ୍ରିଟେନ୍‌ରେ ଏକ ଜାତୀୟ ସରକାର ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ଯାହାର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରୂପେ ଚର୍ଚ୍ଚିଲ୍ ଓ ଉପପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରୂପେ ଆଟ୍‌ଲି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ୧୯୮୯ରେ ଭାରତରେ ‘ଝୁଲା ସଂସଦ’ (Hung Parliament)ର କୁପରିଣାମରୁ ମୁକ୍ତ ହେବାପାଇଁ ଅଟଳବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ କଂଗ୍ରେସ ସମେତ ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ଦଳକୁ ନେଇ ଏକ ଜାତୀୟ ସରକାର ଗଠନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ । ଇକ୍‌ବଲ୍‌ ନାରାୟଣ ତାଙ୍କ “Twilight or Dawn Political Change in India” ପୁସ୍ତକରେ ମେଣ୍ଟର ନିମ୍ନଲିଖୁତ ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ।

୯ । ଭାରତରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାରର ଚାରିତ୍ରିକ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ?
Answer:
ଅସ୍ଥାୟୀ ଓ ଅସ୍ଥିର ମେଣ୍ଟ :
ସହଯୋଗୀ ଦଳମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଓ ବିଭେଦତା ଥିବାରୁ ଭାରତରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ସଚ୍ଛସ୍ଥାୟୀ ଓ ଅସ୍ଥିର ପ୍ରକୃତିସମ୍ପନ୍ନ ହେଉଛନ୍ତି ।

କଂଗ୍ରେସ ବିରୋଧୀ :
ଭାରତର ଦଳୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ଆଧୁପତ୍ୟ ଓ ପ୍ରଧାନ୍ୟକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ଅଣ-କଂଗ୍ରେସୀ ମେଣ୍ଟ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ରାମମନେହାର ଲୋହିଆଙ୍କଠାରୁ ଏହି ମେଣ୍ଟର ପ୍ରସାର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । କଂଗ୍ରେସକୁ କ୍ଷମତା ବଳୟରୁ ଯେନତେନ ଭାବରେ ବାହାରେ ରଖୁବା ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଅଟେ ।

ସୁବିଧାବାଦୀ ମେଣ୍ଟ :
ରାଜନୈତିକ ଶକ୍ତିର ଉକ୍ତ ମେରୁ ବିଭାଜନ (Polarisation) ନହୋଇ କେବଳ ସୁବିଧା ଓ ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତରେ ମେଣ୍ଟ ଗଠନ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହାର ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୀମିତ ଅଟେ | କ୍ଷମତା ଗ୍ରହଣ ଲୋଭରେ ଆଦର୍ଶଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟରୁ ଦୂରେଇ ଦିଆଯାଉଛି କିମ୍ବା ସାଲିସର ମାଧ୍ୟମ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଛି । ଏଣୁ ଅନେକ ଅସାଦୃଶ୍ୟ ଏବଂ ଏପରିକି ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ରାଜନୈତିକ ଶକ୍ତି ମେଣ୍ଟର ଅଂଶୀଦାର ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ଏଣୁ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ରାଜନୈତିକ ସୁବିଧାବାଦ, ସାର୍ଥପରତା, ଅସାଧୁତା, କ୍ଷମତାଲିପ୍‌ସୁ ମନୋଭାବର ପରିଚାୟକ ଅଟେ ।

ରାଜନୈତିକ ଦଳବଦଳକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ :
ରାଜନୈତିକ ଦଳବଦଳ ଫଳରେ ମେଣ୍ଟର ସ୍ଥାପନା ହେଉଛି ଓ ଏହି ‘ଆୟାରାମ ଓ ଗୟାରାମ’ ମାନଙ୍କ ଭୂମିକା ଫଳରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଅସ୍ଥିରତା ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ ବିଫଳତାର ସ୍ବାଦ ଚାଖୁଛି ।

ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତିର ରାଜନୈତିକ ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରଭାବ :

• ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପଦର ଗୁରୁତ୍ଵ ହ୍ରାସ ଘଟିଛି ଏବଂ ଏହି ପଦାଧିକାରୀମାନେ ମେଣ୍ଟର ସ୍ଥିତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସାଲିସ ଗ୍ରହଣ କରୁଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ନେତୃତ୍ଵ ‘ସମନ୍ୱୟ କମିଟି’ ବା ଷ୍ଟିଅରିଂ କମିଟିଦ୍ଵାରା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ହେଉଛି ।
• ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ରାଜ୍ୟପାଳମାନଙ୍କର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଦାୟିତ୍ଵ ଓ ଭୂମିକାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି । ସେମାନେ ନିଜର ସେଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତାର ପ୍ରୟୋଗ ପାଇଁ ଅଧିକ ଯତ୍ନବାନ୍, ସତର୍କ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନ ହେଲେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଅଚଳ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଦେଖାଦେଇଥାଏ ।
• ରାଜନୈତିକ ଅସାଦୃଶ୍ୟତାର ଭିତ୍ତିଭୂମି ସବଳ ହେବା ଫଳରେ ଆନ୍ତଃ-ମେଣ୍ଟ କନ୍ଦଳ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ସରକାରରେ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ଶାସନର ଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ କରିଥାଏ । ସର୍ବନିମ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏକ କୁ-ଆବଶ୍ୟକତାରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ।
• ସଂସଦୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳୀୟ ଦାୟିତ୍ଵ ନୀତି ମେଣ୍ଟ ସରକାରରେ ପ୍ରାୟତଃ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ଏହା ସାମୂହିକ ନ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରକୃତି ଧାରଣ କରୁଛି । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅଜୟ ମୁଖାର୍ଜୀ ନିଜ କ୍ୟାବିନେଟ୍‌ରେ ଜ୍ୟୋତି ବସୁଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ କରିଥିବା ଅନଶନ ଓ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।
• ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଫଳରେ ଅମଲାତନ୍ତ୍ରର କ୍ଷମତା ଓ ଭୂମିକାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି ।
• ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଫଳରେ କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ବିବାଦ ଅଧିକ ଘନୀଭୂତ ହୋଇଛି । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତି ପ୍ରାୟତଃ କେନ୍ଦ୍ରବିରୋଧୀ ଅଟେ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ମେଣ୍ଟର ଅଂଶୀଦାର ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନେ ନିଜ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ମୂଲଚାଲ କରି ଅଧିକ ଲାଭବାନ୍ ହୋଇ ନ ପାରିଲେ ସମର୍ଥନ ପ୍ରତ୍ୟାହାରର ଧମକ ଦେଇ ସରକାରରେ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଏକ ସାଧାରଣ ବ୍ୟାପାର ହୋଇଗଲାଣି ।

ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତି ଅସ୍ଥିରତାର ପ୍ରତୀକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତରେ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଅଧ୍ୟକରୁ ଅଧ‌ିକ ପରିମାଣରେ ଏହା ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହେଲେଣି । ଏହା କ୍ଷମତାଲିପ୍‌ସା ଓ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବବାଦ ଉପରେ ଆଧାରିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଅନେକାଂଶରେ ବିଫଳତାର ସ୍ବାଦ ଚାଖୁଛି । ରାଜନୈତିକ ଆନୁଗତ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ଦଳବଦଳକୁ ଏହା ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ହେଉଥିବାରୁ ଭାରତରେ ସଂସଦୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଏହାର କୁପ୍ରଭାବ ସହଜରେ ଅନୁମେୟ । ଏହା ସରକାରରେ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପ୍ରଶସନିକ କ୍ଷମତା ଓ ସାଧୁତା ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ କରୁଛି । ଲର୍ଡ଼ ଷ୍ଟାନ୍‌ (Lord Stanley)ଙ୍କ ମତରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଫଳରେ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ଉପରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ବିଶ୍ଵସନୀୟତାର ଦ୍ରୁତ ଅବନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।

ଅନେକ ଦୋଷତ୍ରୁଟିର ଶିକାର ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ବିରୋଧୀ ସାର୍ଥକୁ ଏକତ୍ର ସଂଯୋଜନା କରିବା ଓ ସହମତି ଭିତ୍ତିରେ ସାଧାରଣ ବାର୍ଥ ଚରିତାର୍ଥ କରିବାର ଉପଯୁକ୍ତ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଉଛି । ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ମାତ୍ରାକୁ ଅଧିକ ବ୍ୟାପକ କରିଛି । ଏକ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଉପରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଚାପର ମାତ୍ରା ଅଧିକ, ଯାହାଫଳରେ ସରକାର ଅଧ‌ିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଆଞ୍ଚଳିକ ସାର୍ଥପ୍ରତି ଅଧ‌ିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ରହିଥାଏ । ଏଣୁ ମେଣ୍ଟ ସରକାରର ଉଭୟ ଉପକାରିତା ଓ ଦୁର୍ବଳତା ରହିଛି ଏବଂ ଭାରତର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ରାଜନୈତିକ ପରିବେଶରେ ମେଣ୍ଟ ସରକାର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ବିକଳ୍ପହୀନ ବାସ୍ତବ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଟେ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 6 ଉତ୍ପାଦନ Objective Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 6 Objective Questions in Odia Medium

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

1 ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମତରେ ଉତ୍ପାଦନ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
(A) ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି
(B) ବିନିମୟକ୍ଷମ ଉପଯୋଗିତା ସୃଷ୍ଟି
(C) ମୂଲ୍ୟ ସଂଯୋଗ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ବିନିମୟକ୍ଷମ ଉପଯୋଗିତା ସୃଷ୍ଟି

2. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଉତ୍ପାଦନର ଉପାଦାନ ନୁହେଁ ?
(A) ମଜୁରି
(B) ଭୂମି
(C) ସଙ୍ଗଠନ
(D) ପୁଞ୍ଜି
Answer:
(A) ମଜୁରି

3. ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ର ଏକ :
(A) ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ସୂତ୍ର
(B) ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ସୂତ୍ର
(C) ବଜାରକାଳୀନ ସୂତ୍ର
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ସୂତ୍ର

4. ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ?
(A) କୃଷି
(B) ଶିଳ୍ପ
(C) ସେବା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

5. ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ର କେତୋଟି ସ୍ତରରେ ବିଭକ୍ତ ?
(A) ୨ଟି
(B) ୪ଟି
(C) ୩ଟି
(D) ୧ଟି
Answer:
(C) ୩ଟି

6. ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରର କେଉଁ ସ୍ତରରେ ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ସୂତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ?
(A) ପ୍ରଥମ ସ୍ତର
(B) ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତର
(C) ତୃତୀୟ ସ୍ତର
(D) ଚତୁର୍ଥ ସ୍ତର
Answer:
(A) ପ୍ରଥମ ସ୍ତର

7. ନୀତି ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିନ୍ଦୁ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରର କେଉଁ ସ୍ତରରେ ଦେଖାଯାଏ ?
(A) ପ୍ରଥମ ସ୍ତର
(B) ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତର
(C) ତୃତୀୟ ସ୍ତର
(D) ଚତୁର୍ଥ ସ୍ତର
Answer:
(A) ପ୍ରଥମ ସ୍ତର

8. ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହେଲାବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ :
(A) ହ୍ରାସ ହୁଏ
(B) ବୃଦ୍ଧି ପାଏ
(C) ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ
(D) ସ୍ଥିର ରହେ
Answer:
(C) ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ

9. ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ଋଣାତ୍ମକ ହେଲାବେଳେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ :
(A) ହ୍ରାସ ହୁଏ
(B) ବୃଦ୍ଧି ପାଏ
(C) ସ୍ଥିର ହୁଏ
(D) ଶୂନ୍ଯ ରହେ
Answer:
(A) ହ୍ରାସ ହୁଏ

10. କେଉଁ ସ୍ତରକୁ ବିବେକୀ ଉତ୍ପାଦନ ନିଷ୍ପଭି ସ୍ତର କୁହାଯାଏ ?
(A) ପ୍ରଥମ ସ୍ତର
(B) ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତର
(C) ତୃତୀୟ ସ୍ତର
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
Answer:
(B) ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତର

11. ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଦ୍ୱାରା ବସ୍ତୁରେ ଉପଯୋଗିତା ସଂଯୋଗ ବା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ :
(A) ଉପଭୋଗ କୁହାଯାଏ
(B) ଉତ୍ପାଦନ କୁହାଯାଏ
(C) ବଣ୍ଟନ କୁହାଯାଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ଉତ୍ପାଦନ କୁହାଯାଏ

12. ଉତ୍ପାଦନର ସାଧନ ଓ ଉତ୍ପାଦ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କକୁ :
(A) ଉତ୍ପାଦନ ଫଳନ କୁହାଯାଏ
(B) ଉପଭୋଗ ଫଳନ କୁହାଯାଏ
(C) ଚାହିଦା ଫଳନ କୁହାଯାଏ
(D) ଯୋଗାଣ ଫଳନ କୁହାଯାଏ
Answer:
(A) ଉତ୍ପାଦନ ଫଳନ କୁହାଯାଏ

13. ଦୀର୍ଘକାଳରେ ଉତ୍ପାଦନର ସାଧନଗୁଡ଼ିକ :
(A) ସ୍ଥିର
(B) ପରିବର୍ତ୍ତୀ
(C) ସ୍ଥିର ଓ ପରିବର୍ତ୍ତୀ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ପରିବର୍ତ୍ତୀ

14. ଉତ୍ପାଦନ କହିଲେ –
(A) ଯେତେବେଳେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟଦ୍ଵାରା ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଯାହାର ଉପଯୋଗିତା ରହିଥାଏ ।
(B) ଯେତେବେଳେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟଦ୍ୱାରା ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଯାହାର ଉଭୟ ଉପଯୋଗିତା ଏବଂ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ରହିଥାଏ ।
(C) ନୂତନ ଦ୍ରବ୍ୟସୃଷ୍ଟି
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ଯେତେବେଳେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟଦ୍ୱାରା ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଯାହାର ଉଭୟ ଉପଯୋଗିତା ଏବଂ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ରହିଥାଏ ।

15. କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସୂତ୍ରଟି କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧିକ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ?
(A) ଶିଳ୍ପ
(B) କୃଷି
(C) ସେବା
(D) ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟ
Answer:
(A) ଶିଳ୍ପ

16. ଉତ୍ପାଦନ ଫଳନ ହେଉଛି –
(A) କୌଣସି ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ଭୌତିକ ନିବେଶ ଏବଂ ଭୌତିକ ଉତ୍ପାଦନ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ
(B) ଯୋଗାଣ ଏବଂ ମାଗଣ ମଧ୍ଯରେ ସମ୍ପର୍କ
(C) ଉତ୍ପାଦନ ଓ ପରିବ୍ୟୟ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସୂତ୍ରକୁ ମଧ୍ୟ :
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) କୌଣସି ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ଭୌତିକ ନିବେଶ ଏବଂ ଭୌତିକ ଉତ୍ପାଦନ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ

17. କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସୂତ୍ରକୁ ମଧ୍ୟ :
(A) ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ପରିବ୍ୟୟ ସୂତ୍ର କୁହାଯାଏ
(B) ହ୍ରାସମାନ ପରିବ୍ୟୟ ସୂତ୍ର କୁହାଯାଏ
(C) ସ୍ଥିର ପରିବ୍ୟୟ ସୂତ୍ର କୁହାଯାଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ପରିବ୍ୟୟ ସୂତ୍ର କୁହାଯାଏ

18. ଯେତେବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ, ସେତେବେଳେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ :
(A) ହ୍ରାସ ପାଏ
(B) ବୃଦ୍ଧି ପାଏ
(C) ସ୍ଥିର ରହେ
(D) ଦ୍ରୁତଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ
Answer:
(D) ଦ୍ରୁତଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ

19. ଯେତେବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ :
(A) ସର୍ବନିମ୍ନ ହୁଏ
(B) ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୁଏ
(C) ବୃଦ୍ଧି ପାଏ
(D) ହ୍ରାସ ପାଏ
Answer:
(B) ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୁଏ

20. ହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପାଦନର କାରଣ ହେଲା-
(A) ସ୍ଥିର ଉପାଦାନର ଅତ୍ୟଧ୍ଵକ ବ୍ୟବହାର
(B) ଉପାଦାନ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିସ୍ଥାପନର ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)

21. ଉତ୍ପାଦନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
(A) ମୂଲ୍ୟ ସଂଯୋଗ
(B) ଉପଯୋଗିତ
(C) ଉପଯୋଗିତା ସୃଷ୍ଟି
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(C) ଉପଯୋଗିତା ସୃଷ୍ଟି

22. ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ବଜାରରେ ବିକ୍ରି ହେଉଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟ
(B) ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟଥବା ନୂତନ ଦ୍ରବ୍ୟ
(C) କେବଳ ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(C) କେବଳ ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ

23. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଉପାଦାନ ସୂତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ?
(A) ଚାଷ
(B) ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ
(C) ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ତୋଳନ
(D)ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D)ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

24. କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଠିକ୍ ?
(A) ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ହାରରେ ବଢ଼ିଥାଏ
(B) ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ
(C) ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦ ବଢ଼ିଥାଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(C) ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦ ବଢ଼ିଥାଏ

25. ନିମ୍ନଲିଖ୍ କେଉଁଟି ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରର ସର୍ତ୍ତାବଳୀ ନୁହେଁ ?
(A) ସ୍ଥିର ଓ ପରିବର୍ତୀ ଉପାଦାନର ଉପସ୍ଥିତି
(B) ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ସମଜାତୀୟ
(C) ପରିବର୍ତୀ ଅନୁପାତରେ ଉପାଦାନର ଅନୁପାତ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଶ୍ରମିକ ଏକ ସ୍ଥିର ଉପାଦାନ
Answer:
(D) ଶ୍ରମିକ ଏକ ସ୍ଥିର ଉପାଦାନ

26. ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସ୍ବଳ୍ପ କାଳରେ ଉତ୍ପାଦ ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ମଧ୍ୟ କେଉଁ ଉପାଦାନ ସ୍ଥିର ରହିଥାଏ ?
(A) ସ୍ଥିର ଉପାଦାନ
(B) ପରିବର୍ତୀ ଉପାଦାନ
(C) ଉଭୟ
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ସ୍ଥିର ଉପାଦାନ

27. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ସମୟରେ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟେ ?
(A) ଯେତେବେଳେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ଅଧିକ ହୁଏ
(B) ଯେତେବେଳେ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧିକ
(C) ଯେତେବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧିକ ହୁଏ
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (C)
Answer:
(B) ଯେତେବେଳେ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧିକ

28. ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରର କେଉଁ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସ୍ଥିର ଉପାଦାନର ପରିମାଣ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଥାଏ ?
(A) ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ
(B) ଦ୍ଵିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ
(C) ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
Answer:
(A) ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ

29. ପରିବର୍ଭନୀୟ ଆନୁପାତିକ ସୂତ୍ରର କେଉଁ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧିକ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ତୃତୀୟ
(B) ପ୍ରଥମ
(C) ଦ୍ଵିତୀୟ
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ଦ୍ଵିତୀୟ

30. ଯେତେବେଳେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୁଏ ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ?
(A) ସର୍ବାଧ୍ଯକ ହୁଏ
(B) ସର୍ବନିମ୍ନ ହୁଏ
(C) ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ

31. ପରିବର୍ଭନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରର କେତୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ରହିଛି ?
(A) 1ଟି
(B) 2ଟି
(C) 4ଟି
(D) 3ଟି
Answer:
(D) 3ଟି

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଏକ ପ୍ରଦତ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳରେ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଉତ୍ପାଦରେ ପରିଣତ ହେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ______________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଉତ୍ପାଦନ

2. ବିନିମୟକ୍ଷମ ____________ ର ସୃଷ୍ଟି ନିମିତ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଉତ୍ପାଦନ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଉପଯୋଗିତା

3. ଉପାଦାନ ଓ ଉତ୍ପାଦ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ସମ୍ପର୍କକୁ __________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଉତ୍ପାଦନ ଫଳନ

4. ______________ କାଳରେ ସବୁଯାକ ଉପାଦାନର ପରିମାଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ ।
Answer:
ସ୍ଵଚ୍ଛ

5. ଯେଉଁ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ କରିହୁଏ ନାହିଁ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ____________ ଉପାଦାନ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସ୍ଥିର

6.. ଯେଉଁ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ କରିହୁଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ____________ ଉପାଦାନ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପରିବର୍ତୀ

7. ___________ କାଳରେ ସବୁଯାକ ଉତ୍ପାଦନର ପରିମାଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇପାରେ ।
Answer:
ଦୀର୍ଘ

8. ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତି ଏକକ ମିଶ୍ରଣରୁ ଯେଉଁ ପରିମାଣର ମୋଟ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ___________ ଉତ୍ପାଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ମୋଟ

9. ଯେଉଁ ବିନ୍ଦୁରେ ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ ବଦ୍ଧିତ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ବନ୍ଦ କରେ ଓ ହ୍ରାସମାନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ଆରମ୍ଭ କରେ, ତାହାକୁ ___________ ବିନ୍ଦୁ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ନୀତି ପରିବର୍ତ୍ତନ

10. ଯେଉଁ ସ୍ତରରେ ହାରାହାରି ଉତ୍ପନ୍ନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ମୂଲ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚେ, ସେହି ସ୍ତରକୁ ____________ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ତର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ

11. ଯେଉଁ ସ୍ତରରେ ଉଭୟ ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପନ୍ନ ଓ ହାରାହାରି ଉତ୍ପନ୍ନ ହ୍ରାସ ପାଆନ୍ତି, ତାହାକୁ _____________ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ତର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ହ୍ରାସମାନ

12. ଏହି ସ୍ତରରେ ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ ଓ ହାରାହାରି ଉତ୍ପନ୍ନ ହ୍ରାସ ପାଆନ୍ତି ଓ ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପନ୍ନ ଋଣାତ୍ମକ ହୁଏ, ସେହି ପର୍ଯ୍ୟାୟକୁ ____________ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ତର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଋଣାତ୍ମକ

13. ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ନିଷ୍ପରି _______________ ସ୍ତରରେ ହିଁ ନେବା ଉଚିତ୍‌ ।
Answer:
ଦ୍ବିତୀୟ

14. ଉତ୍ପାଦନର ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ତରକୁ _______________ ଉତ୍ପାଦନ ନିଷ୍ପତ୍ତି ସ୍ତର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବିବେକୀ ।

C. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ୍ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ଋଣାତ୍ମକ ହେଲେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ ସର୍ବାଧିକ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ଶୂନ୍ୟ ହେଲେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ ।

2. ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୃଷ୍ଟିକୁ ଉତ୍ପାଦନ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବିନିମୟକ୍ଷମ ଉପଯୋଗିତାର ସୃଷ୍ଟିକୁ ଉତ୍ପାଦନ କୁହାଯାଏ ।

3. ସ୍ଵଳ୍ପକାଳରେ ଉତ୍ପାଦନର ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରିବ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଦୀର୍ଘକାଳରେ ଉତ୍ପାଦନର ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରିବ ।

4. ଉତ୍ପାଦନର ବୃଦ୍ଧି ସହ ସ୍ଥିର ଉପାଦାନର ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଉତ୍ପାଦନର ବୃଦ୍ଧି ସହ ସ୍ଥିର ଉପାଦାନ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହେ ।

5. ସ୍ଥିର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ପୂର୍ଣ୍ଣମାତ୍ରାରେ ବିଭାଜ୍ୟ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।

6. ଦୀର୍ଘକାଳରେ ସମସ୍ ଉପାଦାନ ପରିବର୍ତ୍ତନଣାଳ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

7. ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ର ଦୀର୍ଘକାଳରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ର ସ୍ଵଳ୍ପକାଳରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।

8. ଉତ୍ପାଦନକର୍ତ୍ତା ସାଧାରଣତଃ କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଉତ୍ପାଦନକର୍ତ୍ତା ସାଧାରଣତଃ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।

9. ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପାଦ କଦାପି ଶୂନ୍ୟ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ କଦାପି ଶୂନ୍ୟ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।

10. ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ଋଣାତ୍ମକ ହୋଇପାରେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ଋଣାତ୍ମକ ହୋଇପାରେ ।

11. କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସୂତ୍ର ଉପାଦାନର ଅବିଭାଜ୍ୟତା କାରଣରୁ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

12. ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ହ୍ରାସ ହେବା ସମୟରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ହ୍ରାସ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ହ୍ରାସ ହେବା ସମୟରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

13. ହାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସୂତ୍ର କେବଳ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସୂତ୍ର ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ, ଖଣି, ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ, ନିର୍ମାଣ ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।

14. କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧିକ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ ।

15. ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ହେବା ସମୟରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ହ୍ରାସ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ହେବା ସମୟରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ହ୍ରାସ ହୋଇଥାଏ ।

D. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ଉତ୍ପାଦନ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ବିନିମୟକ୍ଷମ ଉପଯୋଗିତାର ସୃଷ୍ଟି ନିମିତ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଉତ୍ପାଦନ କୁହାଯାଏ ।

2. ଉତ୍ପାଦନ ଫଳନ କ’ଣ?
Answer:
ଉପାଦାନ ଓ ଉତ୍ପାଦ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପ୍ରାବିଧ‌ି ସମ୍ପର୍କକୁ ଉତ୍ପାଦନ ଫଳନ କୁହାଯାଏ ।

3. ସ୍ଥିର ଉପାଦାନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିହୁଏ ନାହିଁ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଥିର ଉପାଦାନ (ଭୂମି, ମେସିନ୍ ଇତ୍ଯାଦି) କୁହାଯାଏ ।

4. ପରିବର୍ତୀ ଉପାଦାନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ସ୍ୱଳ୍ପକାଳରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିହୁଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପରିବର୍ତୀ ଉପାଦାନ (ଶ୍ରମ) କୁହାଯାଏ ।

5. ନିବେଶ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
େଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ବ୍ୟବହାର ଉତ୍ପାଦ ସୃଷ୍ଟି କରେ ତାହାକୁ ନିବେଶ କୁହାଯାଏ ।

6. ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ କ’ଣ ?
Answer:
ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତି ଏକକ ମିଶ୍ରଣରୁ ଯେଉଁ ପରିମାଣର ମୋଟ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ କୁହାଯାଏ ।

7. ହାରାହାରି ଉତ୍ପନ୍ନ କ’ଣ ?
Answer:
ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନକୁ ପରିବର୍ତୀ ଉପାଦାନଦ୍ୱାରା ବିଭାଜନ କଲେ, ହାରାହାରି ଉତ୍ପନ୍ନ ମିଳିଥାଏ ।

8. ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧିକ ହେବାବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହେବାବେଳେ ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ଶୂନ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।

9. ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହେବାବେଳେ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହେବାବେଳେ, ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦ ହ୍ରାସ ପାଉଥାଏ ।

10. ପରିବର୍ତୀ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରର ପ୍ରଥମ ସୋପାନର ଅନ୍ୟନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ପରିବର୍ତୀ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରର ପ୍ରଥମ ସୋପାନର ଅନ୍ୟନାମ ହେଉଛି ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ତର ।

11. ପରିବର୍ତୀ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରର ଦ୍ୱିତୀୟ ସୋପାନର ଅନ୍ୟନାମ କ’ଣି ?
Answer:
ପରିବର୍ତୀ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରର ଦ୍ବିତୀୟ ସୋପାନର ଅନ୍ୟନାମ ହେଉଛି ହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ତର ।

12. କେଉଁ ଅବସ୍ଥାରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ହ୍ରାସ ହୁଏ ?
Answer:
ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ଋଣାତ୍ମକ ହେଲେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ ହ୍ରାସ ପାଏ ।

13. ପ୍ରତିଷ୍ଠାନକୁ କେଉଁ ଅବସ୍ଥାରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବହିରାଗତ ସୁବିଧା ମିଳିଥାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିଷ୍ଠାନକୁ ଦୀର୍ଘକାଳରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବହିରାଗତ ସୁବିଧା ମିଳିଥାଏ ।

14. କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସୂତ୍ରର ଅନ୍ୟ ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସୂତ୍ରର ଅନ୍ୟନାମ ହେଲା କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ପରିବ୍ୟୟ ସୂତ୍ର ।

15. ପରିବର୍ତୀ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରରେ କେତୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ରହିଛି ?
Answer:
ପରିବର୍ତୀ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ରରେ ତିନୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ରହିଛି; ଯଥା – କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ, କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଓ ଋଣାତ୍ମକ ଉତ୍ପନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ।

16. ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଉତ୍ପାଦନ ଫଳନର ଅନ୍ୟ ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ସ୍ବଳ୍ପକାଳୀନ ଉତ୍ପାଦନ ଫଳନର ଅନ୍ୟ ନାମ ହେଲା ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ର ।

17. ପରିବର୍ତ୍ତୀ ପରିବ୍ୟୟର ପରିମାଣ ଓ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ନିୟମଟି କ’ଣ ?
Answer:
ପରିବର୍ତ୍ତୀ ପରିବ୍ୟୟର ପରିମାଣ ଓ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ନିୟମଟି ହେଉଛି ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅନୁପାତ ସୂତ୍ର ।

18. ସାଧନର ହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ଥିତିରେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପନ୍ନ ରେଖାର ଆକାର କିପରି ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ସାଧନର ହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ଥିତିରେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପନ୍ନ ରେଖାର ଆକାର ନିମ୍ନଗାମୀ ହୋଇଥାଏ ।

19. ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ଲାଭ କଲେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପନ୍ନରେ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ କ୍ରମ ହ୍ରାସମାନ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ଲାଭ କଲେ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପନ୍ନ ହ୍ରାସ ପାଏ ।

20. କେଉଁ କାଳରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ପରିବର୍ତ୍ତୀ ପରିବ୍ୟୟର ପରିମାଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ତାହାର ଉତ୍ପାଦନକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରେ ?
Answer:
ସ୍ବଳ୍ପ କାଳରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ପରିବର୍ତ୍ତୀ ପରିବ୍ୟୟର ପରିମାଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ତାହାର ଉତ୍ପାଦନକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରେ ।

21. ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ତରଠାରୁ ତଳକୁ ଖସି ଆସିଲେ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନରେ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ତରଠାରୁ ତଳକୁ ଖସି ଆସିଲେ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ କମିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରେ ।

22. ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ଶୂନ୍ୟ ହେବାବେଳେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ କ’ଣ ହେବ ?
Answer:
ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ଶୂନ୍ୟ ହେବାବେଳେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ ସର୍ବାଧିକ ହେବ ।

23. ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ ରେଖାର କେଉଁ ବିନ୍ଦୁରେ ଉଭୟ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଓ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ ସମାନ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ ରେଖାର ସର୍ବାଧ‌ିକ ବିନ୍ଦୁରେ ଉଭୟ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଓ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ ସମାନ ହୋଇଥାଏ ।

24. ହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ଥିତିରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନରେ କିଭଳି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ?
Answer:
ହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ଥିତିରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ସର୍ବାଧ‌ିକ ବିନ୍ଦୁରେ ପହଞ୍ଚିଯାଏ ।

25. ସ୍ଥିର ସାଧନ କ’ଣ ?
Answer:
େଉଁ ସାଧନଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିହୁଏ ନାହିଁ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଥିର ଉପାଦାନ (ଭୂମି, ମେସିନ୍ ଇଦ୍ୟାଦି) କୁହାଯାଏ ।

26. କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ଥିତିରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନରେ କିଭଳି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ?
Answer:
କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ସ୍ଥିତିରେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ସର୍ବାଧ‌ିକ ବିନ୍ଦୁରେ ପହଞ୍ଚିଯାଏ ।

27. ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ଶୂନ୍ୟ ହେବାବେଳେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ କ’ଣ ହେବ ?
Answer:
ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ଶୂନ୍ୟ ହେବାବେଳେ ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନ ସର୍ବାଧିକ ହେବ ।

28. ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ତରଠାରୁ ତଳକୁ ଖସି ଆସିଲେ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନରେ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ତରଠାରୁ ତଳକୁ ଖସି ଆସିଲେ ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନ କମିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରେ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 2 ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିଚୟ ଏବଂ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସମସ୍ୟାବଳୀ Objective & Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 2 Objective & Short Answer Questions in Odia Medium

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

1. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟିର କାରଣ ହେଉଛି :
(A) ମାନବୀୟ ଅଭାବ ଅସୀମ
(B) ସୀମିତ ସମ୍ବଳ
(C) ସମ୍ବଳର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

2. କେଉଁ ମସିହାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମହାସଂକୋଚନ ଭଳି ପରିସ୍ଥିତି ଉପୁଜିଥିଲା ?
(A) 1940
(B) 1930
(C) 1990
(D) 2002
Answer:
(B) 1930

3. ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ରେଖାର ଅନ୍ୟ ନାମ ହେଉଛି :
(A) ଚାହିଦା ରେଖା
(B) ଯୋଗାଣ ରେଖା
(C) ରୂପାନ୍ତରଣ ରେଖା
(D) ଉତ୍ପାଦ ରେଖା
Answer:
(C) ରୂପାନ୍ତରଣ ରେଖା

4. ନିମ୍ନଲିଖମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟିର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହେଉଛି ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନତିର ଆଧାର ?
(A) ଉପଭୋଗ
(B) ସଞ୍ଚୟ
(C) ଅଭାବ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ସଞ୍ଚୟ

5. କେଉଁ କାରଣରୁ ସମ୍ବଳର ନିର୍ବାଚନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଥାଏ ?
(A) ସମ୍ବଳର ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତା
(B) ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା
(C) ସମ୍ବଳର ବିନିଯୋଗ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା

6. କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ, ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ରେଖାରେ କ’ଣ ଘଟିଥାଏ ?
(A) ବାମକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୁଏ
(B) ଡାହାଣକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୁଏ
(C) କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିନଥାଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ଡାହାଣକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୁଏ

7. ସମ୍ବଳର ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିନିଯୋଗ ଘଟିଲେ ଦେଶର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରରେ କ’ଣ ଘଟେ ?
(A) ହ୍ରାସ ପାଏ
(B) ସ୍ଥିର ରହେ
(C) ବୃଦ୍ଧି ପାଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ବୃଦ୍ଧି ପାଏ

8. ସଂକୋଚନ (Depression) ଫଳରେ ଲାଭର କ’ଣ ହୁଏ ?
(A) ହ୍ରାସ ପାଏ
(B) ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ
(C) ସ୍ଥିର ରହେ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ହ୍ରାସ ପାଏ

9. ମୌଳିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାଟି ହେଲା :
(A) ସଞ୍ଚୟ
(B) ବିନିଯୋଗ
(C) ପୁର୍ଣୢ ମନୋନୟନ
(D) ପୁଞି୍ ବିନିଯୋଗ
Answer:
(C) ପୁର୍ଣୢ ମନୋନୟନ

10. ସମ୍ବଳର ଯୋଗାଣ, ସମ୍ବଳର ଆବଶ୍ୟକତାଠାରୁ କମ୍ ହୋଇଥ‌ିବା କାରଣରୁ କେଉଁ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ?
(A) ସାମାଜିକ
(B) ରାଜନୈତିକ
(C) ଅର୍ଥନୈତିକ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ଅର୍ଥନୈତିକ

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ସ୍ତ୍ରୀତି ଓ ଅବସ୍ତୀତି ମଧ୍ୟଦେଇ ରାଷ୍ଟ୍ରର _______ ଭୁଶୁଡ଼ି ପଡ଼ୁଛି ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥିରତା

2. ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ତାହା ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ହେଉ ବା ସମାଜବାଦୀ ହେଉ କିମ୍ବା ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଉ ସମସ୍ତେ ଏହି _______ ଗୁଡ଼ିକର ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟୋଜନ ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ୟମ ଅବ୍ୟାହତ ରଖୁଛନ୍ତି ।
Answer:
ଦୁର୍ଲଭ ସାଧନ

3. ଦେଶରେ ପୁଞ୍ଜି ଦ୍ରବ୍ୟ ଗବେଷଣା, _______ ବିଦ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦିର ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇ ଭବିଷ୍ୟତ ବଂଶଧରମାନଙ୍କର ଉନ୍ନତ ଜୀବନଧାରଣ ମାନ ପାଇଁ ପଥ ପରିଷ୍କାର କରାଯାଏ ।
Answer:
ପ୍ରଯୁକ୍ତି

4. ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନରେ ଯେଉଁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କର୍ମ ସମ୍ପାଦନ କରେ ବା ଭୌତିକ କଲ୍ୟାଣ ସାଧନ କରେ, ତାହାକୁ _______ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ କୁହାଯାଏ । _______
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ

5. ବିଣେଷକରି _______ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ମାନ୍ଦା ଅବସ୍ଥାର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ମୁକ୍ତ

6. ଯେଉଁ ରେଖାଚିତ୍ରଦ୍ଵାରା ଏକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥ‌ିବା ବିକଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବନାଗୁଡ଼ିକର ଉପସ୍ଥାପନା ତାହାକୁ କରାଯାକଥାଏ _______ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସମ୍ଭାବ୍ୟ ରେଖା

7. ସ୍ତ୍ରୀତି ସମୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ _______ ସହ ଗୁରୁତର ଆର୍ଥିକ, ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ନୈତିକ ବିଭ୍ରାଟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅଧଃପତନ ଘଟାଇଥାଏ ।
Answer:
ବୃଦ୍ଧି

8. ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ଉନ୍ନତି ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ବଳର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ _______ ସମ୍ଭବ ହୋଇଅଛି ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି

9. ଅନ୍ୟ ଦେଶରୁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଜିନିଷ ଆମଦାନି କଲେ ସେ ଦେଶର ମୁଦ୍ରାରେ ପାଉଣା ପରିଶୋଧ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ,ଯାହୀକୁ ଆମେ _______ ବୋଲି କହୁ ।
Answer:
ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା

10. ସମ୍ବଳର ନିୟୋଜନ ନିମିତ୍ତ ବିନିଯୋଗ ଆବଶ୍ୟକ ଏବଂ ଏହି ବିନିଯୋଗ _______ ରୁ ହିଁ ଆସିଥାଏ ।
Answer:
ସଞ୍ଚୟ

11. _______ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଗତି ରଥଚକ୍ର ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ଚକ୍ର

12. ଅବସ୍ତୀତି ସମୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ _______ ସହ ବ୍ୟବସାୟରେ ବିପୁଳ କ୍ଷତି ଘଟିବା ସହ ବିପୁଳ ବେକାରି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ।
Answer:
ହ୍ରାସ

C. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ୍ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ସମ୍ବଳ ଯୋଗାଣ ସମ୍ବଳର ଆବଶ୍ୟକତାଠାରୁ କମ୍ ହୋଇଥ‌ିବା କାରଣରୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

2. ସମ୍ବଳ ଯୋଗାଣରେ ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ନିର୍ବାଚନ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସମ୍ବଳ ଯୋଗାଣରେ ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟତା ଯୋଗୁଁ ନିର୍ବାଚନ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ହୋଇଥାଏ ।

3. ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶ ସହିତ ଅଭାବବୋଧ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

4. ସମ୍ବଳର ଅସୀମିତତା କାରଣରୁ ନିର୍ବାଚନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା କାରଣରୁ ନିର୍ବାଚନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଥାଏ ।

5. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ହେଉଛି ମୁଖ୍ୟତଃ ଖାଦ୍ୟ ସମସ୍ୟା ।
Answer:
ଭୁଲ୍
ଠିକ୍ – ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ହେଉଛି ମୁଖ୍ୟତଃ ନିର୍ବାଚନ ସମସ୍ୟା ।

6. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା କହିଲେ ସମ୍ବଳ ସୁପରିଚାଳନା କରିବା ସମସ୍ୟାକୁ ବୁଝାଏ ।
Answer:
ଠିକ୍

7. ବିକାଶ ହେଉଛି ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନତିର ଆଧାର ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସଞ୍ଚୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହେଉଛି ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନତିର ଆଧାର ।

8. ଆଲ୍‌ଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍ ହେଉଛନ୍ତି ସମ୍ବଳ ହପ୍ୟତା ଅଭିଧାରଣାର ପ୍ରବକ୍ତା ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଅଧ୍ୟାପକ ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍‌ସ୍ ହେଉଛନ୍ତି ସମ୍ବଳ ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତା ଅଭିଧାରଣାର ପ୍ରବକ୍ତା ।

9. ସମ୍ବଳର ଅସୀମିତତା ଓ ଅଭାବର ସୀମିତତା ଯୋଗୁଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା ଓ ଅଭାବ ଅସୀମ କାରଣରୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

10. ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ଓ ଅସୀମ ଅଭାବ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟିର କାରଣ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

11. ଉନ୍ନୟନ ହେଉଛି ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନତିର ଆଧାର ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସଞ୍ଚୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହେଉଛି ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନତିର ଆଧାର ।

12. ସମ୍ବଳର ସୁଲଭତା କାରଣରୁ ନିର୍ବାଚନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍
ଠିକ୍ – ସମ୍ବଳର ଦୁଶ୍ରାପ୍ୟତା କାରଣରୁ ନିର୍ବାଚନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ ।

D. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ସମ୍ବଳର ସ୍ଵଳ୍ପତା କିପରି ଜଣାଯାଏ ?
Answer:
ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ସମ୍ବଳର ଯୋଗାଣ ସୀମିତ ହେବା ସ୍ଵଚ୍ଛତାର ନିଦର୍ଶନ ।

2. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ସାରମର୍ମ କ’ ଣ
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ସାରମର୍ମ ହେଉଛି ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତି କରିବା ପାଇଁ ସମ୍ବଳ ମନୋନୟନ କରିବା ।

3. ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ରେଖା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣ ସମ୍ବଳ ଓ କୌଶଳ ଉପଯୋଗ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ରେଖାରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥାଏ ।

4. ଉତ୍ପାଦନ କରିବା ପାଇଁ ଦକ୍ଷ କୌଶଳ କିପରି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ ?
Answer:
ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟ ସମ୍ବଳର ସର୍ବନିମ୍ନ ଉପଯୋଗ କରି ସର୍ବୋତ୍ତମ ଉତ୍ପାଦ ଉତ୍ପାଦନ କରିବା ସୁଦକ୍ଷ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନର ନିଦର୍ଶନ ।

5. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମ୍ବଳର ଦୁଇଟି ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସମ୍ବଳର ଦୁଇଟି ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଉଛି – ସମ୍ବଳର ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟତା ଏବଂ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର କ୍ଷମତା

6. କାହିଁକି ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ?
Answer:
ସମ୍ବଳର ସୀମିତତା ଏବଂ ଅଭାବର ଅସୀମିତତା ଯୋଗୁଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

7. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସୀମିତ ସମ୍ବଳର କିପରି ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଉପଯୋଗ କରିବାକୁ ହିଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାକୁ ବୁଝାଏ ।

8. ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କହିଲେ ଏକ ମନୁଷ୍ୟ ବଞ୍ଚ୍ ରହିବାପାଇଁ ଆୟ ଅର୍ଜନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ, ଏହି ପ୍ରକାରର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ ।

9. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ଜନନୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମ୍ବଳର ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ଜନନୀ କୁହାଯାଏ ।

10. ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – (i) କ’ଣ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? (ii) କିପରି ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? (iii) କାହା ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? (iv) ବର୍ତମାନ ପାଇଁ ନା ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ?

11. ମୌଳିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାଟି କ’ଣ ?
Answer:
ମୌଳିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାଟି ହେଉଛି ନିର୍ବାଚନ ବା ମନୋନୟନ କରିବା ।

12. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା କେଉଁ କାରଣରୁ ଉଦ୍ଭବ ହୁଏ ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ଉଦ୍ଭବ ହେବାର କାରଣ ହେଲା – ମାନବିକ ଅଭାବ ଅସୀମ ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ଏବଂ ସମ୍ବଳସବୁ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ଅଟେ ।

13. ସମ୍ବଳ ଉପଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିତାଚାର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?-
Answer:
ସମ୍ବଳ ଅପଚୟ ଦୂର କରି ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସର୍ବୋତ୍ତମଭାବେ ଉପଯୋଗ କରିବା ହେଉଛି ସମ୍ବଳ ଉପଯୋଗର ମିତାଚାର ।?

14. ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣ ଉତ୍ପାଦ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଅନୁପାତରେ ଉତ୍ପାଦନ ସାଧନଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ମିଶ୍ରଣ କରିବାକୁ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ କୁହାଯାଏ ।

15. ସମ୍ବଳର ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତା କିପରି ଜଣାଯାଏ ?
Answer:
ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ସମ୍ବଳ ଯୋଗାଣ ସୀମିତ ହେବା ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତାର ନିଦର୍ଶନ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଦୁଇଟି| ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ଉତ୍ପାଦନ ଦକ୍ଷତା କ’ଣ ?
Answer:
ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦକ୍ଷତା ଉପରେ ହିଁ ସମ୍ବଳର ସୁବିନିଯୋଗ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ଯୋଗୁଁ ସମ୍ବଳର ସର୍ବୋତ୍ତମ ବିନିଯୋଗ କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । ସମ୍ବଳର ସୁବିନିଯୋଗ ସେହି ଅବସ୍ଥାରେ ସମ୍ଭବ ଯେତେବେଳେ ସମ୍ବଳର ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର କରି ଅନ୍ୟ ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିନଥାଏ । ଅଥବା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର ଜୀବନଧାରାରେ ଉନ୍ନତି କରିଥାଏ । ଉତ୍ପାଦନ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ଉତ୍ପାଦନର ପରିବ୍ୟୟ ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ଏବଂ ତାହାର ପ୍ରଭାବ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପଡ଼ିଥାଏ ।

2. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟା କହିଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅସୀମ ଅଭାବ ଓ ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ନେଇ ଉତ୍ପନ୍ନ ସମସ୍ୟାକୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ, ଏହା ଚୟନର ଆବଶ୍ୟକତା କ୍ଷେତ୍ରରୁ ସୃଷ୍ଟ ଏକ ଜରୁରୀ ସମସ୍ୟା, ଯେଉଁଠି ଚୟନ କହିଲେ ସୀମିତ ସମ୍ବଳର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାରିକ ଗୁଣ ମଧ୍ୟରୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବହାରକୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଥାଏ ।

3. ଚତୁର୍ବିଧ ଜଟିଳ ମନୋନୟନ ବା ନିର୍ବାଚନ କ’ଣ ?
Answer:
ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟ ସମ୍ବଳ ପାଇଁ ଅସଂଖ୍ୟ ଅଭାବ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ହେଉଥ‌ିବାରୁ ନିର୍ବାଚନ ସମସ୍ୟାର ଉଦ୍ଭବ ହୁଏ । ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଚାରିଗୋଟି ରୂପ ନେଉଥ‌ିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ‘ଜଟିଳ ନିର୍ବାଚନ’ କୁହାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – (i) କ’ଣ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? (ii) କିପରି ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? (iii) କାହା ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? ଏବଂ (iv) ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ ମଧ୍ଯରେ ନିର୍ବାଚନ । ଏହି ଚତୁର୍ବିଧ ସମସ୍ୟା ସବୁପ୍ରକାର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ।

4. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାବଳୀ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ?
Answer:
ମନୁଷ୍ୟର ବାସ୍ତବ ସମସ୍ୟା ହେଉଛି ତା’ ନିକଟରେ ଥିବା ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା । ସେହିଭଳି ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବାସ୍ତବ ଓ ମୁଖ୍ୟ ସମସ୍ୟା ହେଉଛି ତା’ର ଉତ୍ପାଦୀ ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା । ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତାଜନିତ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କରିବାକୁ ହୋଇଥାଏ । ସେ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି – (i) କ’ଣ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? (ii) କିପରି ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? (iii) କେତେ ପରିମାଣରେ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? ଏବଂ (iv) କାହା ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ?

5. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାବଳୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ମୁଖ୍ୟତଃ ନିର୍ବାଚନକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ସୀମିତ ସମ୍ବଳ କିପରି ଉପଯୋଗ କରାଯାଏ, ତାହା ନିର୍ବାଚନ କରିବା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଉଛି– (i) ସମ୍ବଳର ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟତା ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରେ, (ii) ମାନବ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରଗତି ସହିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, (iii) ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, (iv) ସବୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ, (v) ଅର୍ଥନୈତିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ ।

6. ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମାନବିକ ଅଭାବ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ପୂରଣ କରନ୍ତି । ତାହାକୁ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ସାର, ବିହନ ଆଦିକୁ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ସମ୍ବଳର ସୀମିତତା ଯୋଗୁଁ ଦେଖାଯାଏ – କିପରି

7. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସମ୍ବଳର ସୀମିତତା ଯୋଗୁଁ ଦେଖାଯାଏ – କିପରି ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ମୁଖ୍ୟତଃ ସମ୍ବଳ ସସୀମ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଏହା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର ଯୋଗ୍ୟ ସୀମିତ ସମ୍ବଳ କିପରି ବିନିଯୋଗ କରାଯିବ, ତାହା କେବଳ ନିର୍ବାଚନ ଉପେର ହିଁ ନିର୍ଭର କରେ । ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସୀମିତ ସମ୍ବଳକୁ ବିନିଯୋଗ କରି ଅଭାବଗୁଡ଼ିକର ପରିତୃପ୍ତି କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏହିପରି ବଣ୍ଟନ କରିବାକୁ ହୁଏ ଯେପରି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ସର୍ବୋତ୍ତମ ଭାବର ପରିପୂରଣ କରାଯାଇପାରିବ । ଏହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହାସଲ ନିମନ୍ତେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମ୍ବଳ ଓ ଅଭାବକୁ ନିର୍ବାଚନ କରିବାକୁ ହୁଏ ।

8. କାର୍ଯ୍ୟଗତ ବଣ୍ଟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସହଯୋଗ କରୁଥିବା ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଆବଣ୍ଟନକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ବଣ୍ଟନ କୁହାଯାଏ । ବଣ୍ଟନକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଯଥା – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ କାର୍ଯ୍ୟଗତ ବଣ୍ଟନ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନାଗରିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇଥାଏ ।

B ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚଟି| ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

1. ଉତ୍ପାଦନର ସାଧନଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ନିବେଶମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ପାଦନ ସାଧନ ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଛି । ଏହି ନିବେଶଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ହେଲା – ଭୂମି, ଶ୍ରମ, ପୁଞ୍ଜି ଓ ସଂଗଠନ । ଏହି ନିବେଶମାନଙ୍କ ବିନା ସହଯୋଗରେ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପରିଭାଷାରେ ଭୂମି କହିଲେ କେବଳ ମୃତ୍ତିକା ବା ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ନୁହେଁ, ମନୁଷ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ନଥିବା ଏବଂ ସ୍ଵସ୍ଥିତିରେ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ବୁଝାଏ । ଶ୍ରମ କହିଲେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଉଦ୍ୟମକୁ ବୁଝାଏ । ପୁଞ୍ଜି ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟ ସୃଷ୍ଟ ଯାହାକି ନିଜ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ନ ହୋଇ ଉତ୍ପାଦନର ସହାୟକ ହିସାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ସଂଗଠନ କହିଲେ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ଭୂମି, ଶ୍ରମ ଓ ପୁଞ୍ଜିର ଉପଯୁକ୍ତ ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ଓ ସଂଯୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ସୁତରାଂ ସଂଗଠନକାରୀକୁ ଏକ ବିଶେଷ ଧରଣର ଶ୍ରମିକ କୁହାଯାଏ ।

2. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା କହିଲେ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ସୀମିତ ସମ୍ବଳକୁ ବିଭିନ୍ନ ତୀବ୍ରତାବିଶିଷ୍ଟ ବହୁବିଧ ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତ କରିବା ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ବୁଝାଏ । ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅର୍ଥନୈତିକ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ ଓ ସମୀକ୍ଷାର ଭିଭି ସ୍ବରୂପ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ସଂକ୍ଷେପରେ କହିଲେ ନିର୍ବାଚନ ହେଉଛି ସମ୍ବଳ ସୁପରିଚାଳନା ସୂତ୍ର । ଏହି ବିଷୟ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରି ରବିନ୍‌ସ୍ ଯେଉଁ ମତ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ତା’ର ସାରମର୍ମ ହେଉଛି ନିର୍ବାଚନ ବା ମନୋନୟନ । ପ୍ରଫେସର୍ ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ଅସୀମ ଅଭାବ ଏବଂ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରଯୁକ୍ତ ଦୁଶ୍ରାପ୍ୟ ସମ୍ବଳ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ମଣିଷର ଆଚରଣ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ବିଜ୍ଞାନ ହିଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ।’’ ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟ ସମ୍ବଳକୁ ବିକଳ୍ପ ଅଭାବ ଯଥାସମ୍ଭବ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିତୃପ୍ତ କରିବାପାଇଁ, ଉପଯୋଗ କରିବା ସହିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସମ୍ପୃକ୍ତ ।

3. ଅଭାବ ଓ ସମ୍ବଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିର୍ବାଚନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା କାରଣରୁ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ସମସ୍ତ ଅଭାବ ପୂରଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସମ୍ବଳ ମଧ୍ଯ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ । ସୁତରାଂ ଅଭାବମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଗୋଟିକୁ ତୃପ୍ତ କରିବାକୁ ହେବ ତାହା ନିର୍ବାଚନ ମାଧ୍ୟମରେ ସ୍ଥିର କରାଯାଏ । ସମ୍ବଳ ଉପଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଅନୁରୂପ ନିର୍ବାଚନ କରିବାକୁ ହୁଏ । ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ଭଳି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିର୍ବାଚନ ମାଧ୍ୟମରେ କ’ଣ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯିବ ? କିପରି କରାଯିବ ? ଏବଂ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ପାଦିତ ସାମଗ୍ରୀ କିପରି ବଣ୍ଟନ ହେବ ସ୍ଥିର କରାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ପକ୍ଷରେ ଅଭାବସମୂହ ଅସୀମ ହୋଇଥିବାରୁ ଏବଂ ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସମ୍ବଳ ସୀମିତ ଏବଂ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ହୋଇଥିବାରୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାବଳୀ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

4. ରୂପାନ୍ତରଣ ରେଖା କ’ଣ ?
Answer:
ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ରେଖାର ଅନ୍ୟନାମ ହେଉଛି ରୂପାନ୍ତରଣ ରେଖା । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣ ସମ୍ବଳ ଓ ଉପସ୍ଥିତ ପ୍ରାବଧୂ କୌଶଳ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ବିଭିନ୍ନ ବିକଳ୍ପ ମିଶ୍ରଣ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ରେଖାର ବିଭିନ୍ନ ବିନ୍ଦୁରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥାଏ । ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଧ୍ବକ ଉତ୍ପାଦନ ହେବା, ଅନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ହେବା ସୂଚନା ମିଳେ । ଏହି ଉକ୍ତି ଉପରେ ଭିଭିକରି ସବୁପ୍ରକାର ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ରେଖା ସାହାଯ୍ୟରେ କରାଯାଇପାରେ । ସମ୍ବଳ ଭିଭିର ସଂପ୍ରସାରଣ ବା ସଂକୋଚନ ଏବଂ ପ୍ରାବିଧ‌ି କୌଶଳର ଉନ୍ନତି ବା ଅବନତି ଉପରେ ଭିତ୍ତି କରି ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ରେଖାର ଉର୍ଦ୍ଧଗତି ବା ଅଧୋଗତି ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଇପାରେ ।

5. ସମ୍ବଳ ଉପଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିତବ୍ୟୟିତା କ’ଣ ?
Answer:
ମାନବିକ ଅଭାବ ଅସୀମ ଏବଂ ଅଭାବକୁ ପରିତୃପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ସମ୍ବଳ ସୀମିତ ଅଟେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ସମ୍ବଳର ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସମ୍ବଳ ଉପଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିତାଚାର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବିବେଚିତ ହୁଏ । ମିତାଚାରର ଆବଶ୍ୟକତା ବ୍ୟକ୍ତି, ପରିବାର ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ଗୁରୁତ୍ବବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ମିତାଚାରର ଅର୍ଥ ବାରଣ ବା ନିରୋଧ କରିବା ନୁହେଁ । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଉପସ୍ଥିତ ସମ୍ବଳର ସର୍ବୋତ୍ତମ ଉପଯୋଗ କରିବା ଯେଉଁଥିପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ । ନିର୍ବାଚନ ସଠିକ୍ ବିବେଚିତ ହୁଏ ଯେତେବେଳେ ଉତ୍ପାଦ ପରିମାଣ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନ ପରିବ୍ୟୟ ସର୍ବନିମ୍ନ ହୁଏ ।

C ଛଅଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1.ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ରେଖାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି :
Answer:
କୌଣସି ଦେଶର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ, ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ରେଖାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣର ଉତ୍ପାଦକ ସମ୍ବଳ; ଯଥା – ଭୂମି, ଶ୍ରମ, ପୁଞ୍ଜି ଓ ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟକୁ ନେଇ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ରେଖା ଅଙ୍କନ କରାଯାଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଯଦି ଉତ୍ପାଦକ ସମ୍ବଳସମୂହର ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ, ତା’ହେଲେ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ରେଖା ଡାହାଣକୁ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଅଧିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ହୋଇଥାଏ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଯାନ୍ତ୍ରିକ କଳା, ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ ଓ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନ ଦକ୍ଷତା ହେତୁ ମଧ୍ଯ ସୀମିତ ସମ୍ବଳରୁ ଅଧ୍ବକ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭବ ଘଟିଥାଏ । ତେଣୁ ସମ୍ବଳର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହେଉ କିମ୍ବା ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ହେଉ, ଦେଶରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ରେଖା ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ଉନ୍ନତି ଏବଂ ଉତ୍ପାଦକ ସମ୍ବଳର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

2. ଶ୍ରମବହୁଳ କୌଶଳ ଓ ପୁଞ୍ଜିବହୁଳ କୌଶଳ :
Answer:
ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିକଳ୍ପ ପ୍ରଣାଳୀ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ । ସେ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ପ୍ରଶସ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଦୁଇଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା – ଶ୍ରମବହୁଳ କୌଶଳ ଏବଂ ପୁଞ୍ଜିବହୁଳ କୌଶଳ । ଶ୍ରମ ଓ ପୁଞ୍ଜିର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ଅନୁପାତ ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରଣାଳୀର ନାମକରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ପୁଞ୍ଜିବହୁଳ କୌଶଳରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନ ଅନୁପାତ ଅପେକ୍ଷା ପୁଞ୍ଜି ଅଧିକ ଉପଯୋଗ କରି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣର ଉତ୍ପାଦ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଇଥାଏ । ସେହି ପରିମାଣ ଉତ୍ପାଦ ପାଇଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ସାଧନ ସହିତ ଯଦି ଅଧ୍ଵ ଶ୍ରମ ଉପଯୋଗ କରାଯାଏ, ତେବେ ସେ ପ୍ରକାର ଉତ୍ପାଦନ ପଦ୍ଧତିକୁ ଶ୍ରମବହୁଳ କୌଶଳ କୁହାଯାଏ । ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ ହେବ ତାହା ଉତ୍ପାଦନ ସାଧନର ସୁଲଭତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଉତ୍ପାଦ ପରିମାଣ ଅପରିବର୍ତିତ ରଖ୍ ଯେଉଁ ସମ୍ବଳ ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟ ସେ ସମ୍ବଳ କମ୍ ଉପଯୋଗ କରି ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧ୍ବକ ଯୋଗାଣ ହେଉଥ‌ିବା ସମ୍ବଳର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

3. ସମ୍ବଳର ସଦୁପଯୋଗ ଏବଂ ସମ୍ବଳର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପଯୋଗ :
Answer:
ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା, ବିଶେଷତଃ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳରେ ସେସବୁର ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସମ୍ଭବପର ହେଉନଥ‌ିବାରୁ ସେସବୁର ସଦୁପଯୋଗ କରିବା ଏବଂ ସମ୍ବଳ ଅପଚୟ ହ୍ରାସ କରିବା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଚ୍ଛତା ସତ୍ତ୍ବେ ତା’ର ଯଥାଯଥ ଉପଯୋଗ ସମ୍ଭବ ହେଉନାହିଁ । ଜମି ପଡ଼ିଆ ରହୁଛି, ଶ୍ରମିକ ବେକାର ରହୁଛି ଏବଂ କଳକାରଖାନାଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଉଛି । ବିଶେଷକରି ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ମାନ୍ଦା ଅବସ୍ଥାରେ ଶିକାର ହେଉଛି । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ତାହା ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ହେଉ ବା ସମାଜବାଦୀ ହେଉ କିମ୍ବା ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଉ ସମସ୍ତେ ଏହି ଦୁର୍ଲଭ ସାଧନଗୁଡ଼ିକର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପଯୋଗ ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ୟମ ଅବ୍ୟାହତ ରଖୁଛନ୍ତି । ସମ୍ବଳ ଅପଚୟ କହିଲେ କଳକାରଖାନା ଓ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ସ୍ଥାପିତ ସାମର୍ଥ୍ୟର ଅନୁପଯୋଗକୁ ବୁଝାଏ । ଅପଚୟକୁ ଦୂର କରିପାରିଲେ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ବୃଦ୍ଧି ହେବା ଆଶା କରାଯାଇପାରେ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 12 ଜାତୀୟ ଆୟ Objective Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 12 Objective Questions in Odia Medium

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

1. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ?
(A) ଅଧିଶେଷ
(B) ବୋନସ୍
(C) ମଜୁରି
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ଅଧିଶେଷ

2. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଅନ୍ତରଣ ଦେୟ ନୁହେଁ ?
(A) ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ଭତ୍ତା
(B) ଛାତ୍ରବୃତ୍ତି
(C) ବେକାରୀ ଭତ୍ତା
(D) ଲଟେରି ପାଇଁ ଦେୟ
Answer:
(D) ଲଟେରି ପାଇଁ ଦେୟ

3. ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ଆକଳନ ବେଳେ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ?
(A) ଚୂଡାନ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ
(B) ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ
(C) ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ

4. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟିକୁ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ କ୍ଷତିପୂରଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ସୁଧ
(B) ଅଧିଶେଷ
(C) ମଜୁରି
(D) ଲାଭ
Answer:
(C) ମଜୁରି

5. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଜାତୀୟ ଆୟର ଏକ ଉପାଦାନ ?
(A) ଅନ୍ତରଣ ଦେୟ
(B) ଅବିତରିତ ଲାଭାଂଶ
(C) ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଲାଭ
(D) ପୁରାତନ ଦ୍ରବ୍ୟ ବିକ୍ରୟଲବ୍ଧ ଆୟ
Answer:
(B) ଅବିତରିତ ଲାଭାଂଶ

6. ନିମ୍ନଲିଖୁ ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଉପାଦାନ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟରୁ ଅନ୍ତର କଲେ ହସ୍ତଗତ ଆୟ ମିଳିଥାଏ ?
(A) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର
(B) ସରକାରକୁ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିବିଧ ଦେୟ
(C) ଅନ୍ତରଣ ଆୟ
(D) ଉଭୟ (A) ଏବଂ (B)
Answer:
(D) ଉଭୟ (A) ଏବଂ (B)

7. ମୂଲ୍ୟ ସଂଯୋଗ ପଦ୍ଧତିରେ ଉତ୍ପାଦର ମୂଲ୍ୟ ହେଉଛି :
(A) କଞ୍ଚାମାଲର ମୂଲ୍ୟ + ମୋଟ ସଂଯୋଗିତ ମୂଲ୍ୟ
(B) କଞ୍ଚାମାଲର ମୂଲ୍ୟ + ଆମଦାନି ମୂଲ୍ୟ
(C) କଞ୍ଚାମାଲର ମୂଲ୍ୟ + ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ
(D) କଞ୍ଚାମାଲର ମୂଲ୍ୟ – ମୋଟ ସଂଯୋଗିତ ମୂଲ୍ୟ
Answer:
(A) କଞ୍ଚାମାଲର ମୂଲ୍ୟ + ମୋଟ ସଂଯୋଗିତ ମୂଲ୍ୟ

8. ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ହେଉଛି :
(A) ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ + ପରୋକ୍ଷ କର – ସବ୍‌ସିଡ଼ି
(B) ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ – ପରୋକ୍ଷ କର + ସବ୍‌ସିଡ଼ି
(C) ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ – ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର – ସବ୍‌ସିଡ଼ି
(D) ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ – ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର + ସବ୍‌ସିଡ଼ି
Answer:
(B) ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ – ପରୋକ୍ଷ କର + ସବ୍‌ସିଡ଼ି

9. ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ ହେଉଛି :
(A) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ – ପରୋକ୍ଷ କର
(B) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ – ବୀମା ଦେୟ
(C) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ – ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର
(D) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ – ଅବକ୍ଷୟଜନିତ ବ୍ୟୟ
Answer:
(C) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ – ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର

10. ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦରୁ କ’ଣ ବାଦ୍ ଦେଲେ ନିଟ୍ ଉତ୍ପାଦ ମିଳେ ?
(A) ନିଟ୍ ବିଦେଶାଗତ ଆୟ
(B) ଅବକ୍ଷୟ ମୂଲ୍ୟ
(C) ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ
(D) ଆମଦାନି ମୂଲ୍ୟ
Answer:
(B) ଅବକ୍ଷୟ ମୂଲ୍ୟ

11. ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦରୁ କ’ଣ ବାଦ୍ ଦେଲେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ ମିଳିଥାଏ ?
(A) ନିଟ୍ ବିଦେଶାଗତ ଆୟ
(B) ଅବକ୍ଷୟ ମୂଲ୍ୟ
(C) ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ନିଟ୍ ବିଦେଶାଗତ ଆୟ

12. ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_MP) ହେଉଛି ।
(A) ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_FC) + ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର
(B) ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟରେ ନିଟ୍ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (NDP_Fu) + ପରୋକ୍ଷ କର
(C) ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_fc) – ସରକାରୀ ଅର୍ଥାନୁକୂଲ୍ୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ ।
Answer:
(A) ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_FC) + ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର

13. ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (GNP_MP) ହେଉଛି :
(A) ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_MP) + ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ
(B) ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_MP) – ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର ।
(C) ଉତ୍ପାଦନ ବାୟୁରେ ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (NNP_fc) + ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ ।
Answer:
(A) ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_MP) + ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ

14. ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର ହେଉଛି :
(A) ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_MP) + ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ
(B) ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_MP) – ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ
(C) ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟରେ ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (NNP_FC) – ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ
(D) ପରୋକ୍ଷ କର – ସରକାରୀ ଅର୍ଥାନୁକୂଲ୍ୟ
Answer:
(D) ପରୋକ୍ଷ କର – ସରକାରୀ ଅର୍ଥାନୁକୂଲ୍ୟ

15. ଆୟ ଯୁଗ୍ମଭଙ୍ଗୀ ସ୍ତରରେ :
(A) ଆୟ ଓ ଉପଭୋଗ ସମାନ
(B) ଆୟ ଉପଭୋଗଠାରୁ କମ୍ ହୁଏ
(C) ଆୟ ଉପଭୋଗଠାରୁ ଅଧିକ ହୁଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ଆୟ ଓ ଉପଭୋଗ ସମାନ

16. ସନ୍ତୁଳନ ଆୟ ସ୍ତରରେ :
(A) ସଂଚୟ ନିବେଶଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ
(B) ସଂଚୟ ସହ ନିବେଶ ସମାନ ହୋଇଥାଏ
(C) ନିବେଶ ସଂଚୟଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ସଂଚୟ ସହ ନିବେଶ ସମାନ ହୋଇଥାଏ

17. ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ ସହ ସମାନ ହୁଏ, ଯେତେବେଳେ :
(A) ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ ଋଣାତ୍ମକ ହୁଏ
(B) ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ ଧନାତ୍ମକ ହୁଏ
(C) ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ ଶୂନ୍ୟ ହୁଏ

18. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ସାଧନ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ଅନ୍ତରଣ ପାଉଣା
(B) ପୁଞ୍ଜିଲାଭ
(C) ଅବକ୍ଷୟଜନିତ ପାଉଣା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ ସମାନ
Answer:
(C) ଅବକ୍ଷୟଜନିତ ପାଉଣା

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ବର୍ଷକ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେତେସବୁ ନିଟ୍ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷେତ୍ରରୁ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ହାତକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ କିମ୍ବା ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ ଆକାରରେ ଯୋଗହୁଏ, ତାହାକୁ __________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଜାତୀୟ ଆୟ

2. ଜାତୀୟ ଆୟ କହିଲେ ବର୍ଷକ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମସ୍ତ ଉତ୍ପନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାଗୁଡ଼ିକର __________ ମୂଲ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାଭିଭିକ

3. ଗୋଟିଏ ଦେଶରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ସ୍ୱାର୍ଥ ସେହି ଦେଶରେ ନିହିତ ଥାଏ, ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଶର ସ୍ଵାଭାବିକ __________ କହନ୍ତି ।
Answer:
ଅସ୍ଵାସୀ

4. ଗୋଟିଏ ଗଣନ ବର୍ଷରେ କୌଣସି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଘରୋଇ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ସମସ୍ତ __________ ଓ ସେବାର ବଜାର ମୂଲ୍ୟକୁ ବଜାର ଦରଭିଭିକ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ

5. ଗୋଟିଏ ଗଣନ ବର୍ଷରେ କୌଣସି ଏକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଘରୋଇ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ବଜାର ମୂଲ୍ୟରୁ ସ୍ଥାୟୀ ପୁଞ୍ଜିର ଉପଭୋଗ ମୂଲ୍ୟ ବାଦଦେଲେ ବଜାର ଦରଭିଭିକ ନିଟ୍ __________ ମିଳିଥାଏ ।
Answer:
ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ

6. ଗୋଟିଏ ଗଣନ ବର୍ଷରେ ଏକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଘରୋଇ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ସ୍ବାଭାବିକ ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ସମସ୍ତ ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ବଜାର ମୂଲ୍ୟ ସହିତ ବିଦେଶରୁ ଅର୍ଜିତ __________ ଆୟର ସମଷ୍ଟିକୁ ବଜାର ଦରଭିଭିକ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ନିଟ୍ ସାଧନ

7. ଗୋଟିଏ ଗଣନ ବର୍ଷରେ ଏକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଘରୋଇ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ସ୍ଵାଭାବିକ ଅଧୂବାସୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ସମସ୍ତ ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ବଜାର ମୂଲ୍ୟରୁ __________ ର ଉପଭୋଗ ମୂଲ୍ୟ ବାଦ୍ ଦେଇ ବିଦେଶରୁ ଅର୍ଜିତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟକୁ ଯୋଗ କଲେ, ବଜାରଭିଭିକ ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଆୟ ମିଳିଥାଏ ।
Answer:
ସ୍ଥାୟୀ ପୁଞ୍ଜି

8. ଉପାଦାନ ବ୍ୟୟଭିଭିକ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ = ନିଟ୍ __________ – ସ୍ଥାୟୀ ପୁଞ୍ଜିର ଉପଭୋଗ ମୂଲ୍ୟ ।
Answer:
ସଂଯୋଗିତ ମୂଲ୍ୟ

9. ଉପାଦାନ ବ୍ୟୟଭିତ୍ତିକ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ = ମୋଟ ଘରୋଇ ସାଧନ ଆୟ + __________ ର ଉପଭୋଗ ।
Answer:
ସ୍ଥାୟୀ ପୁଞ୍ଜି

10. ଉପାଦାନ ବ୍ୟୟଭିତ୍ତିକ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ = ବଜାର ଦରଭିଭିକ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ – ନିଟ୍ __________ ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ କର

11. ବଜାର ଦରଭିଭିକ ନିଟ୍ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରୁ ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର ବାଦ୍ ଦେଲେ ଆମେ ସାଧନଜନିତ ପରିବ୍ୟୟଭିତ୍ତିକ ନିଟ୍ __________ ପାଇଥାଉ ।
Answer:
ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ

12. ଗୋଟିଏ ଗଣନ ବର୍ଷରେ ଏକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୋଟ ଘରୋଇ ସାଧନ ଆୟ ଓ ବିଦେଶରୁ ଅର୍ଜିତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟର ସମଷ୍ଟିକୁ ସାଧନଜନିତ ପରିବ୍ୟୟଭିତ୍ତିକ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଆୟ କିମ୍ବା ମୋଟ __________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ

13. ଗୋଟିଏ ଗଣନ ବର୍ଷରେ ଏକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଭୂ-ଖଣ୍ଡର ସ୍ଵାଭାବିକ ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କର ଉପାଦାନ ବ୍ୟୟଭିତ୍ତିକ ନିଟ୍ ସଂଯୋଗିତ ମୂଲ୍ୟ ଓ ବିଦେଶରୁ ଅର୍ଜିତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟର ସମଷ୍ଟିକୁ __________ ବ୍ୟୟଭିତ୍ତିକ ନିଟ୍ ଜାତାୟ ଉପ୍‍।ଦ କିମ୍ବା ଜାତୀୟ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଉପାଦାନ

14. ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗକୁ ମିଳୁଥିବା ଘରୋଇ ଭୂଖଣ୍ଡର ଓ ବିଦେଶର ସମସ୍ତ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକରୁ ସାଧନ ଆୟ ଏବଂ ସରକାର ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ ବିଶ୍ବରୁ ଚଳନ୍ତି ଅନ୍ତରଣ ଦେୟକୁ __________ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବେସରକାରୀ

15. ସାଧନ ଆୟ ଓ __________ ଆୟଦ୍ୱୟ ବେସରକାରୀ ଆୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଅନ୍ତରଣ

16. ସମସ୍ତ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକରୁ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ପରିବାରବର୍ଗମାନଙ୍କୁ ମିଳୁଥିବା ଚଳନ୍ତି ଆୟକୁ __________ ଆୟ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ

17. ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନରେ ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ ପାଇଁ ହେଉଥ‌ିବା ଅନ୍ତିମ ବ୍ୟୟକୁ ବଜାର ଦରରେ ପରିମାପ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ __________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟୟ ପଦ୍ଧତି

18. ଲଟେରିରୁ ଲବ୍‌ଧ ଧନ ଭଳି ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଆୟକୁ ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନରୁ __________ ବିଧେୟ ।
Answer:
ବାଦ୍ ଦେବା

19. ଅବଶିଷ୍ଟ ବିଶ୍ବରେ ନିୟୋଜିତ ସ୍ବଦେଶୀ ସାଧନଗୁଡ଼ିକର ଆୟରୁ ଦେଶର ଆଞ୍ଚଳିକ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ବିଦେଶୀ ସାଧନ ଆୟ ବିୟୋଗ କଲେ, ବିୟୋଗଫଳକୁ __________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ

20. ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ, ଉତ୍ପାଦର ସାଧନମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟାଦିର ମୁଦ୍ରାଗତ ମୂଲ୍ୟ ଆକଳନ କରି ଏକାଠି ମିଶାଇ ଜାତୀୟ ଆୟର ଆକଳନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ __________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଆୟ ପଦ୍ଧତି

21. ଆୟ ଆକଳନରେ ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଉତ୍ପାଦନରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନର ଅବଦାନର ମୂଲ୍ୟକୁ ପରିମାପ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ __________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଂଯୋଗିତ ମୂଲ୍ୟ ପଦ୍ଧତି

22. ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର = ପରୋକ୍ଷ କର – __________ ।
Answer:
ସରକାରୀ ଅର୍ଥାନୁକୂଲ୍ୟ

23. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟରୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସରକାରୀ ପାଉଣା ବାଦ୍ ଦେଲେ ଅବଶିଷ୍ଟ ଆୟକୁ __________ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ଆୟ

24. ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ଆୟ ଏକ __________ ଅବଧାରଣା ।
Answer:
ନିଟ୍

25. ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ଆୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟର ଏକ __________ ।
Answer:
ଅଂଶ ।

C. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ୍ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଉଥବା ବେତନ ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଂଶବଶେଷ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

2. ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

3. ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ଆୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ଆୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇନଥାଏ ।

4. ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (NNP) = ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (GNP) – ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (NNP) = ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (GNP) – ଅବକ୍ଷୟ ମୂଲ୍ୟ ।

5. ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (GNP) ର ଅବକ୍ଷୟ ମୂଲ୍ୟ ବାଦ୍ କରି ନିଟ୍ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (NNP) ହିସାବ କରାଯାଏ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

6. ଷ୍ଟକ୍ ଦଲାଲର ଆୟ ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଂଶ ଅଟେ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

7. ବ୍ୟକ୍ତିର ଆୟକୁ ସ୍ଵକୀୟ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

8. ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଆମେରିକାରେ ଅର୍ଜନ କରୁଥିବା ଆୟ ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଂଶ ନୁହେଁ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଜଣେ ଭାରତୀୟ ଆମେରିକାରେ ଅଜର୍ନ କରୁଥିବା ଆୟ ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଂଶ ।

9. ଗୋଟିଏ ପୁରୁଣା ସ୍କଟର ବିକ୍ରିରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ଆୟକୁ ଜାତୀୟ ଆୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଗୋଟିଏ ପୁରୁଣା ସ୍କୁଟର ବିକ୍ରିରୁ ମିଳୁଥିବା ଆୟକୁ ଜାତୀୟ ଆୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇନଥାଏ ।

10. କୌଣସି ଉତ୍ପାଦ, ତାହା ବିକ୍ରି ହୋଇଥ‌ିବା ବର୍ଷର ମୋଟ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ପାଦ (GDP) ର ଅଂଶ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – କୌଣସି ଉତ୍ପାଦ, ତାହା ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇଥିବା ବର୍ଷର ମୋଟ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ପାଦ (GDP) ର ଅଂଶ ।

11. ଏକ ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମୋଟ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ପାଦ ଓ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ନାହିଁ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଏକ ଅବରୁଦ୍ଧ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମୋଟ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ପାଦ ଓ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ନାହିଁ ।

12. ବିଜ୍ଞାପନ ପାଇଁ ଖର୍ଚ୍ଚ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଉପଭୋଗ ଖର୍ଚ୍ଚର ଏକ ଅଂଶ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବିଜ୍ଞାପନ ପାଇଁ ଖର୍ଚ୍ଚ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଉପଭୋଗ ଖର୍ଚ୍ଚର ଏକ ଅଂଶ ।

13. ଗୋଟିଏ ସ୍କୁଟରର ଚକ ବଦଳାଇବା ଖର୍ଚ୍ଚକୁ ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଉପଭୋଗ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଗୋଟିଏ ସ୍କୁଟର୍‌ର ଚକ ବଦଳାଇବା ଖର୍ଚ୍ଚକୁ ପୁଞ୍ଜି ଉପଭୋଗ କୁହାଯାଏ ।

14. ଦାତବ୍ୟ ଚିକିତ୍ସାଳୟରେ ରୋଗୀର ଚିକିତ୍ସା ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଂଶ ଅଟେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଦାତବ୍ୟ ଚିକିତ୍ସାଳୟରେ ରୋଗୀର ଚିକିତ୍ସା ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଂଶ ନୁହେଁ ।

15. ଗ୍ରହ ମାଲିକ ନିଜ ଘରେ ରହୁଥିଲେ ସେହି ଘରର ଆରୋପିତ ଭଡ଼ା ଜାତୀୟ ଆୟ ହିସାବରୁ ବାଦ୍ ଦିଆଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଗୃହ ମାଲିକ ନିଜ ଘରେ ରହୁଥ‌ିଲେ ସେହି ଘରର ଆରୋପିତ ଭଡ଼ା ଜାତୀୟ ଆୟ ହିସାବରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଦିଆଯାଇଥାଏ ।

16. ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ହେଉଛି ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ ଓ ବିଦେଶରୁ ଆସୁଥିବା ନିଟ୍ ଆୟରୁ ଅନ୍ତରଫଳ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ହେଉଛି ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ ଓ ବିଦେଶରୁ ଆସୁଥିବା ନିଟ୍ ଆୟର ଯୋଗଫଳ ।

17. ପରିବାରଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ଘରଭଡ଼ା ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଉପଭୋଗର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ପରିବାରଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ଘରଭଡ଼ା ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଉପଭୋଗର ଅଂଶବିଶେଷ ।

18. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟରୁ ପରୋକ୍ଷ କର ବାଦ୍ ଦେଲେ ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ଆୟ ମିଳିଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟରୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର ବାଦ୍ ଦେଲେ ବ୍ୟବହାର ଯୋଗ୍ୟ ଆୟ ମିଳିଥାଏ ।

19. ରୟାଲିଟି କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ପ୍ରତିଦାନର ଏକ ଅଂଶ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ରୟାଲିଟି ସମ୍ପତ୍ତି ଆୟର ଏକ ଅଂଶ ।

20. ସରକାରୀ ଋଣ ଉପରେ ସୁଧ ଏକପ୍ରକାର ଉପାଦାନ ଆୟ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସରକାରୀ ଋଣ ଉପରେ ସୁଧ ଏକପ୍ରକାର ହସ୍ତାନ୍ତରଣ ଦେୟ ।

21. କାର୍ଯ୍ୟରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ଆୟକୁ ମିଶ୍ରିତ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି ଲାଭ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଆୟକୁ ମିଶ୍ରିତ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।

22. ଅନ୍ତର୍ବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଂଶବିଶେଷ ନୁହେଁ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

23. ମୋଟ ଓ ନିଟ୍ ଉତ୍ପାଦର ଅନ୍ତରଫଳ ସର୍ବଦା ଅବକ୍ଷୟଜନିତ ବ୍ୟୟ ସହ ସମାନ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

24. ଜାତୀୟ ଓ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦର ଅନ୍ତରଫଳ ବିଦେଶାଗତ ମୋଟ ସାଧନ ଆୟ ସହ ସମାନ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଜାତୀୟ ଓ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦର ଅନ୍ତରଫଳ ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ ସହ ସମାନ ।

25. ବଜାର ଦର ଓ ସାଧନ ବ୍ୟୟର ଅନ୍ତରଫଳ ଅବକ୍ଷୟଜନିତ ବ୍ୟୟ ସହ ସମାନ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବଜାର ଦର ଓ ସାଧନ ବ୍ୟୟର ଅନ୍ତରଫଳ ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର ସହ ସମାନ ।

26. କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଉଦ୍‌ବୁତ୍ତ ହେଉଛି ଅଧଶେଷ, ସୁଧ ଓ ଲାଭର ଯୋଗଫଳ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

27. ଆମଦାନି ଓ ରପ୍ତାନୀର ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ବିଦେଶାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଆମଦାନି ଓ ରପ୍ତାନିର ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ନିଟ୍ ରପ୍ତାନି ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

28. ବଣ୍ଡ ଓ ଡିବେଞ୍ଚର ବିକ୍ରିରୁ ମିଳୁଥିବା ଆୟ ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଂଶବିଶେଷ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବଣ୍ଡ ଓ ଡିବେଞ୍ଚର ବିକ୍ରିରୁ ମିଳୁଥିବା ଆୟ ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଂଶବିଶେଷ ନୁହେଁ ।

D. ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP) କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ସମୂହର ବଜାର ମୂଲ୍ୟକୁ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ କୁହାଯାଏ ।

2. ଜାତୀୟ ଆୟ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ବର୍ଷକ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅଧିବାସୀ ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ଆୟ ଉପାର୍ଜନ କରିଥା’ନ୍ତି, ତାହାର ସମଷ୍ଟି ହିଁ
ଜାତୀୟ ଆୟ ।

3. ମିଶ୍ରିତ ଆୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଘରେ ନିଜ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ କରି ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟାବସାୟିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ କରିଥାନ୍ତି, ତାହାକୁ ମିଶ୍ରିତ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।

4. ଅବକ୍ଷୟଜନିତ ବ୍ୟୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଉତ୍ପାଦନ କାଳରେ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, କଳକାରଖାନା ଇତ୍ୟାଦିର ପୁଞ୍ଜି ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷୟପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏହି କ୍ଷୟକ୍ଷତି ପରିପୂରଣ ପାଇଁ ହେଉଥିବା ବ୍ୟୟକୁ ଅବକ୍ଷୟଜନିତ ବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ।

5. ପ୍ରଚଳିତ ଦାମ୍‌ରେ ଜାତୀୟ ଆୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରଚଳିତ ଦାମ୍‌ରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ମୌଦ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟକୁ ପ୍ରଚଳିତ ଦାମ୍‌ରେ ଜାତୀୟ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।

6. ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ କ’ଣ ?
Answer:
ବର୍ଷକୁ ଲୋକମାନଙ୍କର ହାରାହାରି ଆୟକୁ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ କୁହାଯାଏ ଯାହାକି ଦେଶର ମୋଟ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାଦ୍ଵାରା ଭାଗକରି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।

7. ପେନ୍‌ସନ୍ କାହିଁକି ଜାତୀୟ ଆୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ ?
Answer:
ପେନ୍‌ସନ୍ ଏକ ହସ୍ତାନ୍ତରଣ ଆୟ ହୋଇଥିବାରୁ ତାହା ଜାତୀୟ ଆୟ ପରିମାପରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ ।

8. ଅବରୁଦ୍ଧ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦେଶର ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଦେଶ ସହିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂପର୍କ ନଥାଏ ସେହି ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅବରୁଦ୍ଧ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ ।

9. ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ରଖୁଥାଏ, ସେହି ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ ।

10. ମଧ୍ୟବର୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ମାଧ୍ୟମିକ ନିବେଶକୁ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ ଯାହାକି ପୁନଃ ଉତ୍ପାଦନ ବା ପୁନଃ ବିକ୍ରୟ କରାଯାଇଥାଏ ।

11. ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଚୂଡ଼ାନ୍ତଭାବେ ଓ ବିନିଯୋଗ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତାହାକୁ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

12. ଜାତୀୟ ଆୟ ପରିମାପରେ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ କାହିଁକି ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଏ ?
Answer:
ଦ୍ୱୈତ ଗଣନାର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଜାତୀୟ ଆୟ ପରିମାଣରେ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଏ ।

13. ସ୍ୱ-ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟ କାହିଁକି ଜାତୀୟ ଆୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଏ ନାହିଁ ?
Answer:
ପରିବାର ସ୍ତରରେ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଉପଭୋଗ ପାଇଁ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ବଜାରକୁ ପ୍ରେରିତ ହେଉ ନଥିବାରୁ ତାହାର ବଜାର ମୂଲ୍ୟ ସ୍ଥିର କରି ଜାତୀୟ ଆୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

14. ଦେଶୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ଆୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଦେଶ ଭିତରେ ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦନକାରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଥ‌ିବା ଆୟକୁ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।

15. ଦେଶୀୟ ଉପାଦାନ ଆୟର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ପ୍ରତିଦାନ, କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଉଦ୍‌ବୃତାଂଶ, ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତଙ୍କ ମିଶ୍ରିତ ଆୟର ସମାହାରରେ ଦେଶୀୟ ଉପାଦାନ ଆୟ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।

16. ବିଦେଶରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ନିଟ୍ ଉପାଦାନ ଆୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଉପାଦାନ ସେବା ଯୋଗାଇ ବିଦେଶରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ଆୟ ଏବଂ ଦେଶର ଅଣଅଧିବାସୀଙ୍କଠାରୁ ମିଳୁଥିବା ସେବାକାର୍ଯ୍ୟ ଦେୟ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ବିଦେଶରୁ ମିଳୁଥିବା ନିଟ୍ ଉପାଦାନ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।

17. ବଜାର ଦାମ୍‌ରେ ଜାତୀୟ ଆୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷରେ ବଜାର ଦାମ୍‌ରେ ମୋଟ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ପାଦର ମୂଲ୍ୟ ଏବଂ ବିଦେଶରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ନିଟ୍ ଉପାଦାନ ଆୟକୁ ବଜାର ଦାମ୍‌ରେ ଜାତୀୟ ଆୟ କୁହାଯାଏ ।

18. ହସ୍ତାନ୍ତରଣ ଦେୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଦ୍ରବ୍ୟ ସେବା ପ୍ରବାହକୁ କୌଣସି ଅବଦାନ ନ ଥାଇ ଯେଉଁ ପ୍ରାପ୍ୟ ପରିଶୋଧ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ହସ୍ତାନ୍ତରଣ ଦେୟ କୁହାଯାଏ ।

19. ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (GNP) କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ବର୍ଷରେ ଦେଶରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ସମଷ୍ଟି ସହିତ ନିଟ୍ ରପ୍ତାନି ଯୋଗ କଲେ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (GNP) ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇଥାଏ ।

20. ମୋଟ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ମୋଟ ସ୍ଥାୟୀ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ ଓ ଭଣ୍ଡାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି ମୋଟ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନର ଦୁଇଟି ଉପାଦାନ ।

21. ପ୍ରଯୋଜ୍ୟ ଆୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷରେ ଦେଶର ପରିବାରବର୍ଗ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ସମସ୍ତ ଚଳନ୍ତି ଆୟର ସମଷ୍ଟିକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟରୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କରକୁ ବିୟୋଗ କଲେ ଖର୍ଜଯୋଗ୍ୟ ଆୟ ବା ପ୍ରଯୋଜ୍ୟ ଆୟ ମିଳେ।

22.ବଜାର ଦରରେ ନିଟ୍ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ କିପରି ହିସାବ କରାଯାଏ ?
Answer:
ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_MP) ରୁ ଅବକ୍ଷୟଜନିତ ପାଉଣା ବା ମୂଲ୍ୟହ୍ରାସ ବିୟୋଗ କରି ବଜାର ଦରରେ ନିଟ୍ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (NDP_MP) ମିଳେ ।

23. ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ (GNP_MP) ର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ ଓ ବହିରାଗତ ନିଟ୍ ସାଧନ ଆୟ ।

24. ଉପାଦାନ ମୂଲ୍ୟରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_FC) କିପରି ହିସାବ କରାଯାଏ ?
Answer:
ବଜାର ଦରରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରୁ ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର ବିୟୋଗ କଲେ ଉପାଦାନ ମୂଲ୍ୟରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦ (GDP_FC) ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇଥାଏ ।

25. କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ କିପରି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ?
Answer:
ଅଧିଶେଷ, ସୁଧ ଓ ଲାଭର ସମାହାରରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।

26. ବିଦେଶାଗତ ମୋଟ ଆୟ କିପରି ହିସାବ କରାଯାଏ ?
Answer:
ଜାତୀୟ ଓ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦର ଅନ୍ତରଫଳ ହେଉଛି ବିଦେଶାଗତ ମୋଟ ଆୟ ।

27. ଅନ୍ତରଣ ଉପାର୍ଜନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଉପାର୍ଜନ କୌଣସି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ ଅବଦାନ ବିନା ଅର୍ଜନ କରାଯାଇଥାଏ ତାହାକୁ ଅନ୍ତରଣ ଉପାର୍ଜନ କୁହାଯାଏ ।

28. ଘରୋଇ ଉପଭୋଗ ବ୍ୟୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଅଭାବର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପରିପୂରଣ ପାଇଁ କ୍ରୟ କରାଯାଇଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ବାବଦରେ ଯେଉଁ ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟ କରନ୍ତି ତାହାକୁ ଘରୋଇ ଉପଭୋଗ ବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ।

29. ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନର ଉତ୍ପାଦ ପଦ୍ଧତିର ଅନ୍ୟ ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନର ଉତ୍ପାଦ ପଦ୍ଧତିର ଅନ୍ୟନାମ ହେଉଛି ସଂଯୋଗତି ମୂଲ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ।

30. ମୋଟ ଉତ୍ପାଦରୁ ନିଟ୍ ଉତ୍ପାଦ ବାଦ୍ ଦେଲେ କ’ଣ ମିଳେ ?
Answer:
ମୋଟ ଉତ୍ପାଦରୁ ନିଟ୍ ଉତ୍ପାଦ ବାଦ୍ ଦେଲେ ଅବକ୍ଷୟଜନିତ ପାଉଣା ମିଳେ ।

31. ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନର ବ୍ୟୟ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ କୌଣସି ଏକ ବର୍ଷରେ ଦେଶର ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ପାଇଁ ବହନ କରାଯାଉଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ବ୍ୟୟକୁ ଯୋଗକରି ଜାତୀୟ ଆୟ ଅଟକଳ କରାଯାଏ ।

32. ଜାତୀୟ ଆୟ ଆକଳନର ଆୟ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଉତ୍ପାଦନରେ ବ୍ୟବହୃତ ସାଧନମାନଙ୍କୁ ମିଳୁଥିବା ଆୟ ଭିଭିରେ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ଅଟକଳ କରାଯାଏ ।

33. ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର କିପରି ହିସାବ କରାଯାଏ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ କରରୁ ସରକାରୀ ସହାୟତା ବାଦ୍ ଦେଲେ ନିଟ୍ ପରୋକ୍ଷ କର ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇଥାଏ ।

34. ନିଟ୍ ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ କିପରି ହିସାବ କରାଯାଏ ?
Answer:
ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନି ମୂଲ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ହିଁ ନିଟ୍ ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 10 ପରିବେଶ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 10 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ପ୍ରକାରଭେଦ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ପ୍ରକୃତିରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ଜିନିଷକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ମଣିଷର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାରରେ ଆସିଥାଏ । ବାୟୁ, ବଣଜଙ୍ଗଲ, ଜଳ, ମୃତ୍ତିକା, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ, ପଶୁପକ୍ଷୀ ଆଦିଙ୍କୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଅଛି । ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସମାହାରରେ ପରିବେଶର ସନ୍ତୁଳନ ଅବସ୍ଥା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । କାଳକ୍ରମେ ମନୁଷ୍ୟର ଉପଯୋଗରେ ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଆସୁଥ‌ିବାରୁ ଏହାର କାଳକ୍ରମେ ବିଲୟ ଘଟୁଛି, ଯାହା ପରିବେଶକୁ ଅସନ୍ତୁଳିତ କରୁଅଛି । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଜୀବନ୍ତ ସମ୍ପଦ, ଯାହା ବଣ, ଜଙ୍ଗଲ, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ସେହିପରି ଅନ୍ୟଟି ହେଲା ଅଜୈବ ସମ୍ପଦ, ଯାହା ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃତ୍ତିକା, ଖଣିଜ ଲବଣ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା—

• ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ
• ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ

(୧) ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହାର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏହା ପୂର୍ବାବସ୍ଥାକୁ ଫେରିଆସିଥାଏ । ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃତ୍ତିକା ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ କ୍ଷୟ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ଏହାର ପୂର୍ବସ୍ଥିତିକୁ ଫେରିଆସିଥାଏ । ସେହିପରି ସୌରଶକ୍ତି, ତାପଜଶକ୍ତି, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଆଦି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ।

(୨) ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରଦ୍ଵାରା ଏହାର ବିଲୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ବାରା ପ୍ରକୃତିରେ ପୁନର୍ବାର ଭରଣା ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ, କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍, ଲୁହାଦସ୍ତା, ସୁନା, ସୀସା, ତମ୍ବା ଆଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ । ଏଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ଏହାର ପରିମାଣ କ୍ରମାଗତଭାବେ ହ୍ରାସପାଏ । ପୁନର୍ବାର ଏହାର ଭରଣା ସମ୍ଭବପର ହୋଇ ନଥାଏ ।
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଯଥା

• ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ
• ସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ

(୧) ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ:
ଯେଉଁ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ମନୁଷ୍ୟସମାଜଦ୍ବାରା ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଉକ୍ତ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକର ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ସୌରରଶ୍ମି, ବାୟୁ, ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ । ଏଗୁଡ଼ିକର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ । ସମୁଦ୍ର ଲହଡ଼ି ମଧ୍ଯ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ ।

(୨) ସରକ୍ତି ସମ୍ପଦ:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦ୍ବାରା ଏହାର ବିଲୟ ଘଟିଥାଏ, ଏହାକୁ ସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟା ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବଢ଼ିଚାଲିଛି; ଯାହାଫଳରେ ଏହି ସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଉଛି । ମନୁଷ୍ୟ ଏହି ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର କରି ଏହାର ବିଲୟ ଘଟାଉଛି | ଯାନବାହାନ ଓ କଳକାରଖାନା ଆଦିର ଦୃଢ଼ ବିକାଶ ଦ୍ଵାରା ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବିଲୟ ଘଟୁଛି । ମନୁଷ୍ୟକୃତ କାରଣରୁ ପରିବେଶ ଦୂଷିତ ହେଉଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମନୁଷ୍ୟ ଏହା ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି ଏହି ସମ୍ପଦର ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଓ ପରିବେଶ ସନ୍ତୁଳନ:
ପରିବେଶ ସନ୍ତୁଳନ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଉଚିତ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ବାୟୁ, ଜଳ, ମୃତ୍ତିକା ଆଦି ସୁରକ୍ଷା ଅଭାବରୁ ପ୍ରଦୂଷିତ ହେଉଅଛି । କଳକାରଖାନାରୁ ବାହାରୁଥିବା ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପ, କାଗଜକଳରୁ ବାହାରୁଥିବା ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ଓ ଜଙ୍ଗଲକଟାଦ୍ୱାରା କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ବାୟୁ, ଜଳ, ପ୍ରଦୂଷିତ ହେଉଥୁବାସୁଳେ ମୃଭିକା କ୍ଷୟ ହେଉଛି, ଯାହାକୁ କି (Soil pollution) କୁହାଯାଇପାରେ । ମନୁଷ୍ୟସମାଜର ଦ୍ରୁତ ବୃଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ସଂରକ୍ଷିତ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ; ଯଥା- କୋଇଲା, ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ଓ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଆଦିର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ହେଉଅଛି । ଦିନ ଆସିବ ଯାହାକି ଦିନେ ପ୍ରକୃତିରେ ଚିରଦିନପାଇଁ ବିଲୁପ୍ତ ହୋଇଯିବ । ତେଣୁ ଏହି ସମ୍ପଦର ଉଚିତ ସୁରକ୍ଷା କରିବା ନିହାତି ଦରକାର, କାରଣ ପରିବେଶର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକରିବାରେ ଏହା ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

ତେଣୁ ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ ଆଜି ନିହାତି ଜରୁରୀ ହୋଇଯାଇଛି । କେତୋଟି ବିଷୟପ୍ରତି ଧ୍ୟାନଦେଲେ ଏହି ପାକତିକ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ । ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା, ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ସ୍କୁଲ, କଲେଜରେ ପରିବେଶ ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରିବା, ସରନ୍ତି ସମ୍ପଦର ବ୍ୟବହାର ଯଥାସମ୍ଭବ ରୋକିବା, ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଅଯଥା ବିନଷ୍ଟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା, କଳକାରଖାନା ପ୍ରସାର ରୋକିବା ଓ ଏଥୁନିମନ୍ତେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବା । ସର୍ବଶେଷରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଗୁରୁତ୍ଵ ସମ୍ପର୍କରେ ଜନସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟିଦ୍ଵାରା ଏହାର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ ।

୨ । ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣଗୁଡ଼ିକ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ଦୁଇଗୋଟି ଉପାଦାନ ମଧ୍ୟରେ ଅଜୈବିକ ଉପାଦାନର ଅଂଶ ଅଧୂକ, ଯାହାମଧ୍ୟରୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ଧାରଣ କରିଛି । ଏହି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ତରଳ ପଦାର୍ଥର ସମାହାର । ଏହି ତରଳ ଅବସ୍ଥା ପୃଥୁବୀର ଚାରିପଟରେ ଏକ ଗ୍ୟାସୀୟ ଆବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଗଠନକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ନେଲେ ଆମେ ଅବଗତ ହେବା ଯେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଗ୍ୟାସ୍‌; ଯଥା- ଯବକ୍ଷାରଜାନ, ଅମ୍ଳଜାନ, ଉଦ୍‌ଜାନ, ଆଇରନ୍, କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଏବଂ ଜଳକଣାଗୁଡ଼ିକ ହିଁ ବାୟୁର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଅବସ୍ଥା ପ୍ରତିକ୍ଷଣରେ ବଦଳିଥାଏ ।

ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଉପରକୁ ଉପରକୁ ଗତିକଲେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ଦେଖାଯାଏ । ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ଲାଗିରହିଥିବା ପ୍ରଥମ ସ୍ତରଟିକୁ ଟ୍ରପୋସ୍ପିୟର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ଓ ଏହାର ଉପରିଭାଗକୁ ଷ୍ଟ୍ରାଟୋସ୍ପିୟର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ଏହି ସ୍ତରମାନଙ୍କରେ ଘଟିଥାଏ । ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁ ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଶବ୍ଦ ଅଟେ । କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ସଚ୍ଛସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ପାଣିପାଗ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ଉତ୍ତାପ ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି, ବୃଷ୍ଟିପାତ, ଆର୍ଦ୍ରତା ଇତ୍ୟାଦି ପାଣିପାଗ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ପରିମାପକ ହୋଇଥିବାବେଳେ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ ୨୦ ବର୍ଷ ବ୍ୟବଧାନରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ସେହି ସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମନୁଷ୍ୟର ଚାଲିଚଳନି ଏବଂ ବିଳାସପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟା ଯୋଗୁଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଭାବିତ ହେଉଛନ୍ତି, ଯାହାକି ପରୋକ୍ଷରେ ଦୈନନ୍ଦିନ ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରି ବିପଦମାନ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତବୃଦ୍ଧି, କଳକାରଖାନାର ଅହେତୁକ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମାନବକୃତ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ଆମର ଗ୍ରହ ଉତ୍ତପ୍ତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି; ଯାହାକି ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ହୋଇଥାଏ ।
ତିନୋଟି ସୂଚକ ଯାହା ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ କମ୍ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

• ହିମସ୍ରୋତ
• ବରଫର ଆବରଣ
• ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ

ପାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
ପାଣିପାଗ ବା ସଂକ୍ଷେପରେ ପାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଭିତ୍ତିରେ ପାଣିପାଗର ଦଶନ୍ଧି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ବା ନିୟୁତ ନୟୁତ ବର୍ଷ ଧରି ପରିସଂଖ୍ୟାନଗତ ବିସ୍ତୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ । ପରିବର୍ତ୍ତନ ବା ପାଗସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଘଟଣାବଳୀର ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ । ଉଦାହରଣତଃ ଅଧିକ ବା ସନ୍ଧ୍ୟା ଆଶାତୀତ (extreme) ପାଗ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଘଟଣାବଳୀ ଯେପରି ନିକଟରେ ଓଡ଼ିଶା ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳରେ ମୃତ ତିମିମାନଙ୍କୁ ଠାବକରାଯିବା ବା ପୁରୀ ସାମୁଦ୍ରିକ ବେଳାଭୂମିର କ୍ଷୟ । ପୃଥୁବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ସବୁଜଗୃହ ବାଷ୍ପର ମାତ୍ରାଧ୍ଵକ ଉପସ୍ଥିତି ଏହାର କାରଣ ଅଟେ । ଏହା ମୋଟାମୋଟିଭାବେ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ।

ପୃଥ‌ିବୀର ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ବ୍ୟାପକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଯେପରି ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ୫.୨ ବିଲିଅନ୍ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିବା ପୃଥ‌ିବୀ ୨୧୦୦ ମସିହା ବେଳକୁ ୧୧.୩ ବିଲିଅନ୍ ଯାଏ ବୃଦ୍ଧିପାଇବା ସମ୍ଭାବ୍ୟ କାରଣଯୋଗୁଁ ପ୍ରକୃତି ଉପରେ ମାତ୍ରାଧ‌ିକ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ପାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ମାତ୍ରାତ୍ଵିକ ପାଣିପାଗ ଘଟଣାବଳୀ ବିଗତ ୧୦୦ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ଓ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ଏହା ବହୁ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧିପାଇବ । ୧୯୦୦-୧୯୦୯ ମଧ୍ଯରେ ୨.୫ଟି ମାତ୍ରାତ୍ଵିକ ପାଣିପାଗ ଘଟଣା ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିବାବେଳେ ୨୦୦୦-୨୦୦୯ ମଧ୍ଯରେ ଏହି ସଂଖ୍ୟା ୩୫୦-୪୦୦କୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ପାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଅସାଭାବିକ ବୃଷ୍ଟିପାତ ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି ।

୨୦୦୬ ମସିହାରେ ୨୪ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ରାଜଧାନୀ ମୁମ୍ବାଇରେ ୯୯୪ ମିଲିମିଟର ବର୍ଷା ହୋଇଥିଲା । ୨୦୧୪ ମସିହାରେ ଭାରତର ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରରେ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ୨୦୦ ମିଲିମିଟର ବର୍ଷା ହେବାରୁ ଭୂସ୍ଖଳନ ଘଟି ବ୍ୟାପକ ଧନଜୀବନ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିଲା । ୨୦୦୧ରୁ ୨୦୦୬ ମଧ୍ୟରେ ମାତ୍ରାଧୁକ ପାଣିପାଗ ଘଟଣାବଳୀ ଯୋଗୁଁ ଉନ୍ନତଶୀଳ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କ GDPର ୧% କ୍ଷତି ରହିବାବେଳେ ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ୦.୧% କ୍ଷତି ସହିଛନ୍ତି । କାରଣ ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ସୀମାବଦ୍ଧ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲେ ।

ପାଣିପାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବ :
ବିଶ୍ୱ ତାପାୟନ ଓ ପାଣିପାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରସ୍ପର ସମ୍ପର୍କିତ ହୋଇଥୁବାରୁ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଭାବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳେ; ତଥାପି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବେ ପାଣିପାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନର ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଭାବ ରହିଛି ।

• ସମୁଦ୍ର ଜଳ ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳ, ଶୈବାଳ ପ୍ରାଚୀର ଓ ଆର୍ଦ୍ର ଭୂମି (Wet land) ପ୍ରଭାବିତ ହେବ । ଗ୍ଲାସିଅର ତରଳିବା ଓ ସମୁଦ୍ର ଜଳର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ଏହାର କାରଣ ଅଟେ ।
• ସୁମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା ଯୋଗୁଁ ମହାସାଗରଗୁଡ଼ିକରେ ଜଳ ପ୍ରବାହ ପ୍ରଭାବିତ ହେଉଛି । ସୁମେରୁ ଅଞ୍ଚଳ ଅଧ‌ିକ ଉତ୍ତପ୍ତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି ।
• ସମୁଦ୍ର ଜଳ ସ୍ତର ଉତ୍ତପ୍ତ ହେବା ଯୋଗୁଁ ଶୈବାଳ ବଂଶ ଲୋପପାଇଯିବ । ଶୈବାଳ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅନେକ ଜଳଜୀବ ମୃତ୍ୟୁର ଦ୍ବାରଦେଶରେ ।
• ପୃଥ‌ିବୀର ବଡ଼ ବଡ଼ ଜଳାଶୟ ଓ ହ୍ରଦଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ହ୍ରଦଗୁଡ଼ିକରେ ଅଦରକାରୀ ଦଳ ପ୍ରଜାତି ବୃଦ୍ଧି ସହ ଏଗୁଡ଼ିକର ସ୍ତର ବିନ୍ୟାସରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି ।
• ଋତୁଚକ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନୁଭୂତ ହେଉଛି । ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉପଯୋଗୀ ତୃଣ, ବୃକ୍ଷଲତା ଆଦିର ବୃଦ୍ଧି ଓ ତହିଁରୁ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ | ଫଳ ପାଇବାରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲାଣି ।
• ସମୁଦ୍ର ଜଳର କ୍ଷୀର ଅଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ଯୋଗୁଁ ଜଳଜୀବଙ୍କ ଜୀବନଯାପନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ବୃଦ୍ଧିପାଉଛି । ସମୁଦ୍ରରେ କ୍ଷାର ଅଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ଦାୟୀ ।
• ଆମାଜନ, ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଆଦି ନଦୀର ତ୍ରିକୋଣଭୂମିରେ ଥିବା କ୍ରାନ୍ତୀୟ ଜଙ୍ଗଲ ଗଭୀରଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ ହେବା ଯୋଗୁଁ ଜୈବ ବିବିଧତା ନଷ୍ଟ ହେବା, ଗଛର ଗଣ୍ଡି ଓ ଡାଳପତ୍ରରେ ସଞ୍ଚିତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ଵଂସ ଯୋଗୁଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ମିଳୁଛି ।

୩। ପରିବେଶ କ’ଣ ? ଏହାର ପ୍ରକାରଭେଦ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
କୌଣସି ଜୀବର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ଘେରିରହିଥ‌ିବା ଜୈବିକ ଓ ଅଜୈବିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ସମଷ୍ଟିଗତ ଉପସ୍ଥିତି ଓ ପ୍ରଭାବକୁ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ । ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥରେ କୌଣସି ସ୍ଥାନର ବେଷ୍ଟିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ । ସି.ସି.ପାର୍କଙ୍କ ମତରେ ‘‘କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ମଣିଷର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ସର୍ବମୋଟ ଅବସ୍ଥିତିକୁ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ ।’’ ଏହି ପରିବେଶ ଜୀବକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ଘେରିରହିଥୁବା ଉଭୟ ସଜୀବ ଓ ନର୍ଜୀବ କାରକର ସମାହାର ଅଟେ ।

ପରିବେଶର ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ଜୀବ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ, ଅଶ୍ମମଣ୍ଡଳ ବା ଭୂମଣ୍ଡଳ ଓ ବାରିମଣ୍ଡଳରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଏହାର ସଜୀବ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଉଭୟ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭଦକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ପରିବେଶ ଜୀବ ସୃଷ୍ଟିର କାରଣ, ତା’ର କ୍ରମ ବିବର୍ତ୍ତନ ଓ ତା’ର ଜୀବନଧାରଣର ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ପରିବେଶ କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ସ୍ଥାଣୁ ନ ହୋଇ ଗତିଶୀଳ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାର ଯେ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ପରିବେଶ ସକ୍ରିୟ-ଭାରସାମ୍ୟାବସ୍ଥା (Dynamic Equilibrium) ରକ୍ଷାକରିଥାଏ । ଏହାକୁ ପ୍ରାକୃତିକ ଭାରସାମ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

ପରିବେଶର ପ୍ରକାରଭେଦ :
ଭୌଗୋଳିକ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସାରେ ପରିବେଶକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ; ଯଥା –

• ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଓ
• ମାନବୀୟ ପରିବେଶ

(୧) ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ (Natural Environment):
ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ନେଇ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଚାରିଗୋଟି ମଣ୍ଡଳରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –

(କ) ଅଶ୍ମମଣ୍ଡଳ ବା ଭୂମଣ୍ଡଳ (Lithosphere):
ଏହା ଭୂପୃଷ୍ଠ ଓ ଭୂଅଭ୍ୟନ୍ତରର ସମସ୍ତ ଶିଳା ଓ ମୃଭିକାକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହା କଠିନ ପଦାର୍ଥରେ ଗଠିତ ଏବଂ ଜୀବମଣ୍ଡଳର ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳ ଅଟେ ।

(ଖ) ବାରିମଣ୍ଡଳ (Hydrosphere):
ଭୂପୃଷ୍ଠସ୍ଥ ସମସ୍ତ ଜଳଭାଗକୁ ନେଇ ଏହା ଗଠିତ । ନଦୀ, ହ୍ରଦ, ଝରଣା, ଜଳାଶୟ, ସାଗର, ମହାସାଗର ତଥା ବରଫ ଆଦି ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଅଟନ୍ତି । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ମଧୁର ଜଳ ଓ ଲବଣାକ୍ତ ଜଳ ଭାବରେ ବିଭକ୍ତ । ଜଳବିନା ଜୀବନ ଅସମ୍ଭବ ।

(ଗ) ବାୟୁମଣ୍ଡଳ (Atmosphere):
ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ ପ୍ରାୟ ୩୫୦ କି.ମି. ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇଛି । ଏହା କେତେକ ଗ୍ୟାସ୍‌ର ଏକ ସାଧାରଣ ମିଶ୍ରଣ ଅଟେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଜୀବଜଗତର ସତ୍ତା ସମ୍ଭବପର ହୋଇପାରିଛି । ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରେ ବାୟୁର ଘନତା ସର୍ବାଧ୍ଵ । ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ ୮୦ କି.ମି. ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ସମମଣ୍ଡଳ (Homosphere) ଓ ୮୦ କି.ମି.ଠାରୁ ଉପରକୁ ଥିବା ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ବିଷମମଣ୍ଡଳ (Heterosphere) କୁହାଯାଏ ।

(ଘ) ଜୀବମଣ୍ଡଳ (Biosphere):
ସମସ୍ତ ବୃକ୍ଷଲତା, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଏହି ଜୀବମଣ୍ଡଳ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଜୀବମଣ୍ଡଳ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ମଣ୍ଡଳ ଅନ୍ୟ ତିନିଗୋଟି ମଣ୍ଡଳ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଏଥୁମଧ୍ଯରୁ ପ୍ରଥମ ତିନିଗୋଟିକୁ ଅଜୈବିକ ପରିବେଶ (Abiotic Environment) ଓ ଶେଷଟିକୁ ଜୈବିକ ପରିବେଶ (Biotic Environmerit) କୁହାଯାଏ ।

(୨) ମାନବୀୟ ପରିବେଶ (Human Environment):
ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣି ଏହାକୁ ନିଜର ସୁଖ, ସ୍ଵାଚ୍ଛନ୍ଦ୍ୟ ଓ ବିକାଶରେ ବ୍ୟବହାର କରିବାପାଇଁ ମଣିଷ ଯେଉଁ ନୂତନ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରେ, ତାହାକୁ ମାନବୀୟ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ । ମଣିଷଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟ ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନା, ଯାନବାହାନ, ସହର, ବଜାର, ରାସ୍ତା, ନାଳ, ନର୍ଦ୍ଦମା, କୋଠାବାଡ଼ି, ଜନବସତି, ଜନସଂଖ୍ୟା, ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଚଳଣି, ରାଜନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଦି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପାଦାନ ମାନବୀୟ ପରିବେଶର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟନ୍ତି । ଏଣୁ ମାନବୀୟ ପରିବେଶ ମୁଖ୍ୟତଃ (କ) ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ଜନବସତି ଏବଂ (କ) ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୀତିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

(କ) ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ଜନବସତି:
ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ମଣିଷ ଯାଯାବର ଭାବରେ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିଲା । ସ୍ଥାୟୀ ବସତି କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଗଢ଼ିଉଠିଲା । ଜନବସତିର ପ୍ରକାରଭେଦ ଶିକ୍ଷା, ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା, ସାଂସ୍କୃତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ, କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆଦି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।

(ଖ) ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୀତିକ ଅବସ୍ଥା:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶର ମାନବୀୟ ପରିବେଶ, ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୀତିକ ଅବସ୍ଥା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ପ୍ରକୃତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ମାନବୀୟ ପରିବେଶକୁ ଗଭୀରଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ଦେଶର ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରାଜନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ ଏବଂ ଏହାଦ୍ଵାରା ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶର ଶିକ୍ଷା, ଧାର୍ମିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଲୋକ ଚରିତ୍ର, ସଂସ୍କୃତି ଆଦି ଲୋକମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ଚଳଣି ଓ ରାଜନୀତିକ ଚରିତ୍ରଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦେଶିତ ହୋଇଥାଏ ।

ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବେଶ (Total Environment):
ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ମାନବୀୟ ପରିବେଶର ସାମଗ୍ରିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ । ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବେଶ ଜୈବିକ, ଅଜୈବିକ ଓ ମନୁଷ୍ୟସୃଷ୍ଟ ଉପାଦାନର ସମାହାର ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ମଧ୍ୟରେ ସଦା ଅନୁପ୍ରକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହାର ସାମଗ୍ରିକ ପ୍ରଭାବ ଜୀବଜଗତ ଉପରେ ପଡ଼ିଥାଏ ।

୪ | ଜଙ୍ଗଲ ଅବକ୍ଷୟ (Deforestation) କ’ଣ ? ଏହାର କାରଣ ଓ ଫଳାଫଳ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଲଗାତର ଭାବରେ ଜଙ୍ଗଲ କାଟିବା ବା ଧ୍ବଂସ କରିବା ଏବଂ ନୂତନ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି ନ କରିବାକୁ ଜଙ୍ଗଲ ଅବକ୍ଷୟ କୁହାଯାଏ । ଯଦି ଏପରିଭାବେ ନିୟମିତ ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ ହୁଏ; ତେବେ ଚଳିତ ଶତାବ୍ଦୀ ଶେଷକୁ ପ୍ରାୟ ୧୫% ରୁ ୨୦% ଜାତିର ଉଭିଦ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରୁ ଲୋପପାଇଯିବ ।
କାରଣ :
ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟର ମୁଖ୍ୟ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି –

• ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଢାଳେଣିକାଠର ଚାହିଦା ପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ଗଛ କାଟିବା ଦ୍ଵାରା ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ ହୁଏ ।
• ଘର ନିର୍ମାଣ ଓ ବ୍ୟାବହାରିକ ଆସବାବପତ୍ର ନିମନ୍ତେ କାଠ ବ୍ୟବହାର ଜଙ୍ଗଲକ୍ଷୟର କାରଣ ହୋଇଥାଏ ।
• ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜନସଚେତନତାର ଅଭାବ ଯୋଗୁଁ ଅବାରିତ ଭାବେ ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ ହୁଏ ।
• ବିଭିନ୍ନ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରକଳ୍ପ ଓ ନଦୀବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ ନିମନ୍ତେ ଅନେକ ଜଙ୍ଗଲ ଜମି ବ୍ୟବହାର ହୁଏ ।
• କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବାସସ୍ଥାନ ଦାବିକୁ ପୂରଣ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ ହୁଏ ।
• ନୂଆ ଜନବସତି, ସହର, ଶିଳ୍ପସଂସ୍ଥା ସ୍ଥାପନ, ରାସ୍ତା, କେନାଲ ନିର୍ମାଣ ନିମନ୍ତେ ଜଙ୍ଗଲ କାଟି ସ୍ଥାନ ନିରୂପଣ କରାଯାଏ ।
• ସ୍ଵାର୍ଥାନ୍ଵେଷୀ ଜଙ୍ଗଲ କର୍ମଚାରୀ, ମୁନାଫାଖୋର, ନ୍ୟସ୍ତସ୍ଵାର୍ଥ ଅସାମାଜିକ ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ମଧ୍ୟ ଜଙ୍ଗଳ ଅବିଚାରିତ ଭାବେ କଟାଯାଉଛି ।

ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ଵଂସର କୁପରିଣାମ :
ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ଵଂସର ଅନେକ କୁପରିଣାମ ସମାଜ ଓ ପରିବେଶ ଉପରେ ପଡ଼ିଥାଏ । ଜୀବଜଗତ ତିଷ୍ଠିରିହିବା ନିମନ୍ତେ ଏବଂ ପରିବେଶ ସନ୍ତୁଳିତ ରହିବା ନିମନ୍ତେ ଜଙ୍ଗଲର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଅନେକ ପ୍ରକାର ସଜୀବ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ସୃଷ୍ଟି କରି ଏବଂ ଶୋଷଣ କରି ଜଙ୍ଗଲ ପ୍ରକୃତିରେ ସନ୍ତୁଳନ ସ୍ଥାପିତ କରିଥାଏ । ଏହାବ୍ୟତୀତ ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷଣ, ବନ୍ୟା ଓ ମରୁଡ଼ି ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ମଧ୍ଯ ଜଙ୍ଗଲର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ।

• ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ ଯୋଗୁଁ ସେହି ସ୍ଥାନରେ ନୂତନ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି ନ ହେଲେ ସେଠାରେ ଖାଲ ଖମା ହୋଇ ପାଣି ଜମିରୁହେ ଓ ମଶା, ମାଛି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ପରିବେଶର କ୍ଷତି କରନ୍ତି ।
• ଜଙ୍ଗଲ ଯୋଗୁଁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ମୌସୁମୀ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ବର୍ଷା କରାଏ । ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟଯୋଗୁଁ ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ଜଳଚକ୍ର ଉପରେ ପ୍ରତିକୂଳ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଥାଏ ।
• ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଓ ବିଭିନ୍ନ ଇନ୍ଧନର ଦହନ ଫଳରେ ଯେଉଁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ବୃକ୍ଷ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ ନିମନ୍ତେ ତାହାକୁ ଶୋଷଣ କରିବା ଫଳରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ-ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାହୁଏ । ଦ୍ରୁତ ଜଙ୍ଗଲ ଅବକ୍ଷୟ ଫଳରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ-ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇ ସନ୍ତୁଳନ ନଷ୍ଟ ହୋଇଛି ଏବଂ ଏହାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି |
• ଦ୍ରୁତ ଜଙ୍ଗଲ ଅବକ୍ଷୟ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଅନେକ ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ବନ୍ୟଜନ୍ତୁମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବାସସ୍ଥାନ ଓ ଖାଦ୍ୟ ହରାଉଛନ୍ତି । ଏହାଫଳରେ ଅନେକ ଜାତି|ପ୍ରଜାତି ଧ୍ୱଂସ ପାଇଯାଉଛନ୍ତି । ପରିସଂସ୍ଥାରେ ଅସନ୍ତୁଳନ ଦେଖାଯାଉଛି ।
• ଜଙ୍ଗଲ ଅବକ୍ଷୟ ଫଳରେ ଅନେକ ଆଦିବାସୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ସେମାନଙ୍କ ଜୀବିକା ହରାଉଛନ୍ତି ।
• ଜଙ୍ଗଲରୁ ଅନେକ ଅମୂଲ୍ୟ ସମ୍ପଦ ମିଳିଥାଏ । ଅନେକପ୍ରକାର ବଣ୍ୟ ଔଷଧ, ଗୁଳ୍ମ, ଫଳ ମଧ୍ୟ ମିଳିଥାଏ । ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ଵଂସ ହେବାରୁ ଏପରି ଅନେକ ଆୟୁର୍ବେଦିକ ଔଷଧ ମିଳିବା କଷ୍ଟକର ହୋଇପଡ଼ୁଛି ।

୫। ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ (Air Pollution) କ’ଣ ? ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକ, ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର ପ୍ରଭାବ ଓ ଏହା ନିୟନ୍ତ୍ରଣପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବାୟୁ ଏକ ମିଶ୍ରଣ । ବାୟୁରେ ଥିବା ତିନୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଗ୍ୟାସ୍ ହେଲେ, ଅମ୍ଳଜାନ (୨୧%), ଯବକ୍ଷାରଜାନ (୭୮%) ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ (୦.୦୩%) । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ (୦.୧%) ଏବଂ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବିରଳ ଗ୍ୟାସ୍ ମଧ୍ଯ ରହିଥାଏ । ଅମ୍ଳଜାନ ଜୀବଜଗତର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଓ ଦହନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଜୀବଜଗତ ବଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଏବଂ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଉଭିଦଜଗତର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିଥାଏ । ବାୟୁରେ ଥ‌ିବା ଉପରୋକ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିକର ସ୍ଥିତିରେ ବିଚ୍ୟୁତି ଘଟିଲେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଓ କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ଦୂଷିତ ଓ ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ମିଶିଥାଏ । ଏହାଫଳରେ ଗ୍ରାମ, ସହର ତଥା ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳର ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଅପେକ୍ଷା ସହରାଞ୍ଚଳରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ ।

ମୁଖ୍ୟ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକ :
(୧) ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ:
ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ପ୍ରାୟ ଶତକଡ଼ା ୦.୦୩ ଅଂଶ ରହି ସବୁଜ ଉଭିଦର ଭାଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ପରନ୍ତୁ ଏହାର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ଜୀବଜଗତର କ୍ଷତି ଘଟିଥାଏ । କାଠ, କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲ, ଘାସ, ପତ୍ର ଆଦି ଜାଳିବାଦ୍ଵାରା ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ଧୂମଦ୍ୱାରା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ । ବହୁ ପ୍ରାଣୀ ଅନେକ ସମୟରେ ଏହାଦ୍ଵାରା ଘୋର କ୍ଷତିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।

(୨) କାର୍ବନ ମନୋକ୍‌ସାଇଡ୍:
ଏହା ଏକ ବିଷାକ୍ତ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକ ଅଟେ । ଅଙ୍ଗାରର ଅସମ୍ପୂଣ୍ଡି ଜାରଣଦ୍ୱାରା କାର୍ବନ ମନୋକ୍‌ସାଇଡ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଯାନବାହାନରୁ ନିର୍ଗତ ଧୂଆଁ, ରୁଦ୍ଧ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ (Natural Gases) ବନ୍ଦ ହୋଇ ରହିଥିବା କୋଠରିରୁ ଏହି ଗ୍ୟାସ୍ ବାହାରିଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ଏହାଦ୍ଵାରା ବହୁ ମନୁଷ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଥାଆନ୍ତି ।

(୩) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ସଲଫାଇଡ୍:
ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ସଲଫାଇଡ଼ ଏକ ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପ । ମୃତପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ପଚାସଢ଼ା ଉଭିଦର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରୁ ବିଭିନ୍ନ ଗନ୍ଧକଯୁକ୍ତ ପ୍ରସ୍ରବଣରୁ, ଆଗ୍ନେୟଗିରିର ଲାର୍ଭାରୁ, କୋଇଲା ଗଦାରୁ ଏବଂ ଘଞ୍ଚ ଉଭିଦଯୁକ୍ତ ସନ୍ତସନ୍ତିଆ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଏହି ବାଷ୍ପ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ଵାସରୋଗ ହୋଇଥାଏ । ଉଭିଦମାନଙ୍କର ବୃଦ୍ଧି, ବଂଶବିସ୍ତାର ଆଦି ଏହି ବାଷ୍ପଦ୍ବାରା ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

(୪) ସଲ୍‌ଫର୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌:
ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (SO.) ଓ ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଟ୍ରାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌ (SO) ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଜଳୀୟବାଷ୍ପର ସମ୍ପର୍କରେ ଆସି ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ, ଯାହାକି ଅମ୍ଳବର୍ଷା ରୂପେ ଉଭିଦମଣ୍ଡଳ ଓ ପ୍ରାଣୀଜଗତର କ୍ଷତିସାଧନ ସହ ବହୁ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପ୍ରାଚୀନ କୀର୍ତ୍ତି, କୋଠାବାଡ଼ି ଓ ଧାତୁଦ୍ରବ୍ୟର ନଷ୍ଟ ସାଧନ କରିଥାଏ ।

(୫) ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍:
ନଗରାଞ୍ଚଳ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (NO) ଏବଂ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (NO ) ବିଭିନ୍ନ ଯାନବାହାନ, କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ହେବାଦ୍ଵାରା ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି । ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍, ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନର ଅତି ଉଚ୍ଚତାପ (1100C) ରେ ମିଶ୍ରଣ ଏବଂ ଶୀତଳୀକରଣଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପଦ୍ବାରା ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରସ୍ଥ କିଡ୍‌ନୀ, କଲିଜା, ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍, ହୃଦ୍‌ଜନିତ ମାରାତ୍ମକ ଦୁରାରୋଗ୍ୟ ବ୍ୟାଧର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ । ଉଭିଦମାନଙ୍କର ଶାରୀରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଅଙ୍ଗଜ ପ୍ରଜନନ ଆଦି ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ଦ୍ୱାରା ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

(୬) ଏମୋନିଆ:
ଏନ୍‌ହାଇଡ୍ରେସ (An-hydrous) ଏମୋନିଅମ୍ ସାର ଏବଂ ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ଏମୋନିଆ ବାଷ୍ପ ଏକ ଅପମିଶ୍ରକ ଭାବରେ ବାୟୁରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ । ଏମୋନିଆର ଆଧ୍ୟାକ୍ୟଦ୍ଵାରା ଉଭିଦର ମୂଳ, କାଣ୍ଡ ଓ ପତ୍ର ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଶାରୀରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଜନିତ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ବୀଜ ଅଙ୍କୁରୋଦ୍‌ଗମ୍, ମୂଳ ଓ କାଣ୍ଡର ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ଏହା ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହୋଇଥାଏ । ପୁଷ୍ପ ଏବଂ ଫଳହାନି ଘଟିଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ସହ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଚର୍ମରୋଗର ଏହା କାରଣ ହୋଇଥାଏ ।

(୭) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍:
ଏହି ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପ ଅପମିଶ୍ରକ ଭାବରେ ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତିଦ୍ୱାରା ଉପଜାତ ପଦାର୍ଥରୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ । କ୍ଲୋରିନେଟେଡ୍ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ, କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲ, ଡିଜେଲ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ତୈଳର ଜାରଣଦ୍ଵାରା ମଧ୍ୟ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ପତ୍ରପୋଡ଼ା, କ୍ଲୋରୋସିସ୍ ଆଦି ରୋଗ ଏହି ଗ୍ୟାସ୍‌ର ପ୍ରଭାବରୁ ଉଭିଦରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ପ୍ରାଣୀମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହାଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।

(୮) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଫ୍ଲୋରାଇଡ୍:
ସକ୍ରିୟ ଆଗ୍ନେୟଗିରି, ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋ ରାସାୟନିକ ରିଡ଼କ୍‌ସନ୍ କାରଖାନା, ସାର କାରଖାନା ଏବଂ କୋଇଲାର ଖଣିଜ ତୈଳ ସହ ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ଏହି ବାଷ୍ପ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ବାୟୁ ସହ ମିଶ୍ରଣ ଘଟିଥାଏ । ଉଭିଦମଣ୍ଡଳ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଫ୍ଲୋରାଇଡ଼ଦ୍ୱାରା ବିଶେଷଭାବେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ପତ୍ର, ପୁଷ୍ପ ଏବଂ ଫଳରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଉଭିଦର ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତିରେ ହ୍ରାସ ଏହି ବାଷ୍ପ ପ୍ରଭାବରେ ଘଟିଥାଏ ।

(୯) ଫୋଟୋକେମିକାଲ ସ୍ମଗ୍ (Photochemical Smog):
ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାରେ ସୌର ରଶ୍ମି ସମୟେ ସମୟେ ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଜାତୀୟ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ଏବଂ ମିଥେନ୍, ଇଥେନ୍, ଟୋଲୁଇନ୍ ଆଦି ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନଗୁଡ଼ିକ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା କେତେକ ମାଧ୍ୟମିକ (Secondary) ରେଡ଼ିକାଲ୍ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହି ରେଡ଼ିକାଲ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ପେରୋକ୍ସି ଏସେଟିଲ ନାଇଟ୍ରେଟ (PAN) ପରି କେତେକ ମାରାତ୍ମକ ପ୍ରଦୂଷକ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ବିଷାକ୍ତ କରିଥାଆନ୍ତି । ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭିଦ ନିମନ୍ତେ ଏହି ମାଧ୍ୟମିକ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକ ବିଶେଷ ମାରାତ୍ମକ ଅଟନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ରୋଗରେ ପଡ଼ି ଜୀବମାନେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥାଆନ୍ତି ।

(୧୦) ଓଜୋନ୍‌:
ପରିବେଶରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରେ ଥ‌ିବା ଅତି-ବାଇଗଣି ରଶ୍ମିର ଯବକ୍ଷାରଜାନ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଘଟି ଓଜୋନ୍‌ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ଼ର ଜାରଣ ଘଟାଇ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌ରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ । ଅତି-ବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ପୁନର୍ବାର ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌କୁ ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ । ଏହି ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଅମ୍ଳଜାନ ଅଣୁ ସହ ମିଶ୍ରଣ ଘଟି ଓଜୋନ୍‌ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର କାଶ, ମୁଣ୍ଡବ୍ୟଥା, ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ରୋଗ ବିଭିନ୍ନ ହେମୋରେଜ ଜନିତ ଦୁରାରୋଗ୍ୟ ବ୍ୟାଧ ଆଦି ଓଜୋନ୍‌ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ । ପତ୍ରପୋଡ଼ା, ମୁକୁଳ ରୋଗ, ପୁଷ୍ପପୋଡ଼ି ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଉଦ୍ଭଦ୍ର ରୋଗ ଓଜୋନ୍‌ଦ୍ୱାର ହୋଇଥାଏ ।

(୧୧) ଧୂଆଁପତ୍ର ଧୂମ:
ବିଡ଼ି, ସିଗାରେଟ୍, ହୁକା ଇତ୍ୟାଦି ସେବନଦ୍ୱାରା ନିର୍ଗତ ଧୂଆଁପତ୍ର ଧୂମ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ରେଳଗାଡ଼ି, ବସ୍, ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟ ଆଦି ରୁଦ୍ଧ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ଧୂମପାନଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଓ ଶ୍ଵାସଜନିତ ରୋଗ ଘଟିଥାଏ । ଦୀର୍ଘଦିନଧରି ଏହି ଧୂମ ସମ୍ପର୍କରେ ଆସି ମନୁଷ୍ୟ ଯକ୍ଷ୍ମା, କର୍କଟ ଆଦି ରୋଗରେ ପଡ଼ିଥାଏ ।

(୧୨) ଧୂଳିକଣା:
ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥର କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶ, କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ର ବସ୍ତୁ ଓ ଧୂଳି ଆଦି ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକ ଅଟନ୍ତି । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଏହି କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଶହଶହ ମାଇଲ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପିଯାଆନ୍ତି । ସହର ଓ ନଗରାଞ୍ଚଳରେ ଏହି ଧୂଳିକଣାର ପ୍ରଭାବ ବିଶେଷ ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ନାନା ଚର୍ମ ଏବଂ ଶ୍ଵାସଜନିତ ରୋଗ ଘଟିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଉଭିଦର ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ, ଉମ୍ବେଦନ ଆଦି କ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟାଘାତ ଘଟିଥାଏ ।

(୧୩) ସୀସା ପ୍ରଦୂଷକ (Lead Pollutants):
ସୀସା ଆରସେନେଟ (Arsenate) କୀଟନାଶକ, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍, ବାର୍ନିସ୍ ଆଦି କାରଖାନାରେ ବହୁଳ ପରିମାଣରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ପ୍ରଦୂଷକ ଭାବରେ ବାୟୁରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଯାନବାହାନରୁ ନିର୍ଗତ ଧୂମରେ ଏବଂ ଟାୟାରର ଘର୍ଷଣ କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ମଧ୍ୟ ବାୟୁ ସୀସାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ସୀସା ବିଷ (Lead Poison) ମନୁଷ୍ୟ ସହ ପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ରୋଗ ଘଟାଇ ପ୍ରଭୂତ କ୍ଷତି କରିଥାଏ ।

(୧୪) କୃଷି ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ:
କୀଟନାଶକ, ତୃଣନାଶକ, ବାଳୁଙ୍ଗାନାଶକ, କବକନାଶକ, ଅନିଷ୍ଟକାରୀ ଜୀବନାଶକ ଇତ୍ୟାଦି କୃଷି ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ବାୟୁ ଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକ ମନୁଷ୍ୟ ସହ ବହୁ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦମାନଙ୍କଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରି ଦାରୁଣ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି ।

(୧୫) ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ:
ଉଦ୍‌ଜାନ ଓ ଅଙ୍ଗାରକର ମିଶ୍ରଣଦ୍ଵାରା ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ୍‌ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ମିଥେନ୍, ବେଞ୍ଜୋପାଇରିନ (Benzopyrene) ଏବଂ ବେଞ୍ଜିନ୍ ଆଦି କେତେକ ସାଧାରଣ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ୍ ବିଭିନ୍ନ ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ପଦାର୍ଥର ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନଦ୍ୱାରା ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟିଥାଏ । ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଯୋଗୁଁ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ କର୍କଟ, ପେଶୀ ରୋଗ ଆଦି ହୋଇଥାଏ । ଏହାଯୋଗୁଁ ମଧ୍ଯ ପତ୍ରହରିତ୍ ରୋଗ, କାଣ୍ଡବଙ୍କା ରୋଗଦ୍ଵାରା ଉଭିଦମାନେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।

(୧୬) ଏଇରୋସଲ୍ (Aerosol):
ଆଗ୍ନେୟ ଉଦ୍‌ଗୀରଣ, ଜଙ୍ଗଲପୋଡ଼ି, ସମୁଦ୍ର ସିଞ୍ଚନ (Sea Spray) ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ଆଜବେସଟସ୍ ଓ କୋଇଲାଗୁଣ୍ଡଦ୍ୱାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଇରୋସଲ୍ ପ୍ରଦୂଷଣଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସରୋଗ, ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ କର୍କଟ ଇତ୍ୟାଦି ମାରାତ୍ମକ ରୋଗରେ ମଣିଷ ପଡ଼ିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦମାନଙ୍କ ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟ ଏହି ପ୍ରଦୂଷକଦ୍ବାରା ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

(୧୭) ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟ:
ପାହାଡ଼ ପର୍ବତକୁ ଭାଙ୍ଗିବା ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାର ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଯୁଦ୍ଧାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିସ୍ଫୋରଣ ଯୋଗୁଁ ଜୀବଜଗତ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

(୧୮) କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ (CFC):
ଶୀତଳୀକରଣ କାରଖାନା, ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରକରଣ କାରଖାନାର ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଆଦିରେ ବ୍ୟବହୃତ କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ, ଏମୋନିଆ ଆଦି ବାୟୁସହ ମିଶି ଷ୍ଟ୍ରାଟୋସ୍ଫିୟରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଓଜୋନ୍ ସ୍ତରକୁ ବିନଷ୍ଟ କରିଦେଇ ଥାଆନ୍ତି; ଫଳରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ନିର୍ଗତ ଅତି-ବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ପଡ଼ି ଚର୍ମରୋଗ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦୁଃସାଧ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭଦ ରୋଗ ଘଟାଇ ଜୀବଜଗତର କ୍ଷତି ସାଧନ କରିଥାଏ ।

(୧୯) ବାୟୁଯାନ ପ୍ରଭାବ (Air Craft Effect):
ଉଡ଼ାଜାହାଜ, ରକେଟ୍‌, ଜେଟ୍‌ପ୍ଲେନ ମହାକାଶଯାନ ଆଦିରେ ବ୍ୟବହୃତ ଜାଳେଣିର ଦହନ ଯୋଗୁଁ ନିର୍ଗତ ଧୂମଦ୍ୱାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ପ୍ରଭାବ ସ୍ଵଳ୍ପ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଉଭିଦମଣ୍ଡଳର କ୍ଷତି ଘଟାଇଥାଏ ।

(୨୦) ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍-କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରଭାବ (Effect to Thermal Power Plants):
ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ମୁଖ୍ୟତଃ କୋଇଲାକୁ ଜାଳେଣିରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, କାର୍ବନ୍ ମନୋକ୍‌ସାଇଡ୍ ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ପାଉଁଶ (Fly ash), ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଆଦି ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍ କେନ୍ଦ୍ରରୁ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରନ୍ତି । ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳର ଉଦ୍ଭଦମଣ୍ଡଳ ବୃଦ୍ଧିରେ ବିଶେଷ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭିଦମାନେ ବିଭିନ୍ନ ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।

ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର କୁପ୍ରଭାବ (Effects of Air Pollution) :

• ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧିକ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଜୀବଜଗତ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଥାଏ ।
• ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଅମ୍ଳ ବୃଷ୍ଟିର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ଅଟେ । ଏହା ପନିପରିବାର ପତ୍ରକୁ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ କରିଦିଏ ଓ ଧାତବ କ୍ଷୟ ହୁଏ ।
• ଭୌଗୋଳିକ-ଉତ୍ତସ୍ତୀକରଣ (Global Warming) ଏହାଦ୍ଵାରା ଘଟିଥାଏ ।
• ଓଜୋନ୍ ସ୍ତରର କ୍ଷୟ ଓ ଗର୍ଭ ସୃଷ୍ଟିରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ନେଇଥାଏ ।
• ସୂତା, ଲୁଗା ଓ ସାର କାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ଗ୍ୟାସ୍‌ରା କାଶ, ଶ୍ଵାସ, ଯକ୍ଷ୍ମା, ଚକ୍ଷୁ ଆଦି ରୋଗ ହୋଇଥାଏ । ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ରେ ପରିଣତ ହୋଇ ହୃଦ୍‌ରୋଗ କରାଇଥାଏ ।
• ପୁରାତନ ଶିଳ୍ପ, ଚାରୁକଳା, ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟ ଆଦି ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣଦ୍ବାରା ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।
• ବଡ଼ ବଡ଼ ମହାନଗରୀଗୁଡ଼ିକରେ ସ୍କଗ୍ ବା ଧୂମକୁହୁଡ଼ିଦ୍ୱାରା ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟିଥାଏ ।
• ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଧାତୁର ପ୍ରସ୍ତୁତ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ, ସ୍ତମ୍ଭ ଆଦି ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।
• ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣଦ୍ଵାରା ପରିବେଶୀ କାରକ ବିଶେଷଭାବରେ ଆବହୀ କାରକଗୁଡ଼ିକର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟାଇଥାଏ !
• ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ନାନାଦି ଦୁଃସାଧ୍ୟ ରୋଗର କାରଣ ହୋଇ ମନୁଷ୍ୟକୁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପକାଇଥାଏ ।
• ଏହା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ବହୁ ରୋଗର କାରଣ ହୋଇ ଜୀବଜଗତର ଧ୍ବଂସ ସାଧନ କରିଥାଏ ।

ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବା ପ୍ରତିହତ ବ୍ୟବସ୍ଥା (Control of Air Pollution) :

• ଉପଯୁକ୍ତ ଆଇନକାନୁନ ପ୍ରଣୟନ ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରକରଣଦ୍ବାରା ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇପାରେ ।
• ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ନକରି ସବୁଆଡ଼େ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଭାବରେ ଅଧିକ ବୃକ୍ଷରୋପଣ କରିବା ଉଚିତ ।
• ଯନ୍ତ୍ରଚାଳିତ ଯାନରେ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ପାଇପ୍‌ରେ ଏଣ୍ଟି-ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଖଞ୍ଜି ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ରୋକାଯାଇପାରିବ ।
• ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ ବ୍ୟବହାରକରୁଥିବା ଶିଳ୍ପ କାରଖାନାଗୁଡ଼ିକରେ ଅଧ‌ିକ ଉଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ବିଶିଷ୍ଟ ଚିମିନି ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ । କଳକାରଖାନାରୁ ବାହାରୁଥିବା ଗ୍ୟାସ୍‌ଗୁଡ଼ିକୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ନଛାଡ଼ି କୌଣସି ଦ୍ଭାବକ ସାହାଯ୍ୟରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ କରାଯିବା ଉଚିତ ।
• ଘରେ ରୋଷେଇ କରିବା ବେଳେ ଉନ୍ନତ ମାନର ଚୁଲା ବ୍ୟବହାର କରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଅଧିକ ଧୂଆଁ ନ ଛାଡ଼ିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ହେବା ଉଚିତ ।
• ଆବର୍ଜନା ସବୁ ଖୋଲାରେ ନରଖ୍ କିମ୍ବା ନାଳରେ ନପକାଇ ମାଟିତଳେ ପୋତାଯିବା ଉଚିତ ।
• ଖଣିଜ ତୈଳ ତଥା ଜୈବିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହର ମାଧ୍ୟମରୂପେ ବ୍ୟବହାର ନକରି ସୌରଶକ୍ତି କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ଅନୁସରଣଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦୂଷଣ କରାଯାଇ ପାରିବ ।

୬। ପୃଥ‌ିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି (Global Warming) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର କୁପ୍ରଭାବ ଓ ପ୍ରତିକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ବିଭିନ୍ନ ଭୌଗୋଳିକ ପରିବେଶ, ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି, ସବୁଜ କୋଠରି ପ୍ରଭାବ, ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର ଦହନ ଆଦି ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ‘ଉତ୍ତପ୍ତ ପୃଥ‌ିବୀ’ (Global Warming) କୁହାଯାଏ । ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ବରଫ ତରଳେ । ଏହା ସମୁଦ୍ରର ଜଳ ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ଏହାଫଳରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ କମିଯାଏ ।

ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ଓ କୁପ୍ରଭାବ :
ବିଶ୍ଵର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବତଃ ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମାନବସମାଜ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥ‌ିବା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ପରିବେଶ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧିଯୋଗୁଁ ବିଶ୍ବର ପାଣିପାଗରେ ନାଟକୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବ ବୋଲି ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି । ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଯୋଗୁଁ ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି, ଅନାବୃଷ୍ଟି ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ଦେଖାଯିବ । ବିଶ୍ୱର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର; ଯଥା – କୃଷି, ମାଛଚାଷ, ବନୀକରଣ ଆଦି ପ୍ରଭାବିତ ହେବ । ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫଖଣ୍ଡ ତରଳିବା ଯୋଗୁଁ ଦ୍ବୀପଗୁଡ଼ିକ ସହ ନିମ୍ନଭୂମି ଜଳମଗ୍ନ ହେବ ଓ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ନିୟମିତ ବନ୍ୟା ହେବ । ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ; ଯଥା –

କୋଇଲା ଓ ପେଟ୍ରୋଲ ଇତ୍ୟାଦିର ଦହନ ଫଳରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ବହୁ ପରିମାଣର ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହେଉଛି; ଫଳରେ ସବୁଜ କୋଠରି ପ୍ରଭାବ (Green house Effect) ପଡ଼ି ବିଶ୍ଵର ଉତ୍ତାପବୃଦ୍ଧି ହେଉଛି । ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣର ଏକ ସକରାତ୍ମକ ଦିଗ ହେଉଛି ‘ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ଡିମାଂ’ ବା ବିଶ୍ବ ଅନ୍ଧାରୀକରଣ । ଏହାର ଫଳସ୍ବରୂପ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଦୂଷିତ ହେବାଦ୍ଵାରା ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକର ପ୍ରବେଶ କମିଯିବ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବିଶ୍ଵ କ୍ରମଶଃ ଅନ୍ଧାରୁଆ ହୋଇଯାଉଛି । ୧୯୮୫ ମସିହାରେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଠାବକରାଯାଇଥିବା ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ୱାରା ବିଶ୍ଵ ଜଳବାୟୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ସୌରଶକ୍ତି ଓ ଆଲୋକ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ଆଦି ପ୍ରକ୍ରିୟା ପ୍ରଭାବିତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି ।

ପ୍ରତିକାର :

• ବିଭିନ୍ନ ସବୁଜ କୋଠରି ଗ୍ୟାସ୍, କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର ବ୍ୟବହାର ବନ୍ଦ କରି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ଉତ୍ସରୁ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ କରିବାଦ୍ୱାରା ଏହାକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିହେବ ।
• ବନୀକରଣଦ୍ବାରା ପୃଥ‌ିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧିକୁ ରୋକାଯାଇ ପାରିବ ।

୭ | ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତର କ୍ଷୟ (Ozone depletion) କ’ଣ ? ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଶାନ୍ତମଣ୍ଡଳ ବା ଷ୍ଟ୍ରାଟୋସ୍ପିୟରରେ ଭୂପୃଷ୍ଠଠାରୁ ୧୫ରୁ ୩୫ କି.ମି. ଉଚ୍ଚରେ ଓଜୋନ୍‌ ବା ଘନୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନ ଥାଏ । ଏହି ଘନୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନ ବା ଓଜୋନ୍‌ ସମସ୍ତ ଜୀବଜଗତକୁ ରକ୍ଷାକରିଥାଏ । କାରଣ ଏହି ଶାନ୍ତମଣ୍ଡଳ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମିକୁ ବାନ୍ଧିରଖେ । ଏହି କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପାଖରୁ ବା ଶୂନ୍ୟ ଆକାଶରୁ ଆସିଥାଏ । ଶାନ୍ତମଣ୍ଡଳ ନଥିଲେ ଏହିସବୁ କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମି ଜୀବମଣ୍ଡଳରେ ପଶି ଜୀବଜଗତର ଅନେକ କ୍ଷତି କରିଥା’ନ୍ତା । ଓଜୋନ୍‌ ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣରେ ଥ‌ିବା ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ‘କ’ ଓ ‘ଖ’ କୁ ଶୋଷଣ କରିନିଏ । ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ପୃଥ‌ିବୀବାସୀଙ୍କ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀଭାବେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବିଭିନ୍ନ ବାଷ୍ପୀୟ ପଦାର୍ଥମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଓଜୋନ୍ ଅନ୍ୟତମ ଓ ଏହା ଖୁବ୍ କମ୍ ପରିମାଣରେ ଥାଏ । ତିନିଗୋଟି ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁର ସମଷ୍ଟିରେ ଗୋଟିଏ ଓଜୋନ୍‌ ଅଣୁ ତିଆରି ହୁଏ ।

ସୌରମଣ୍ଡଳରୁ ବାହାରୁଥିବା ଅତି ବାଇଗଣି ରଶ୍ମିକୁ ଏହା ଛାଣି ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ଛାଡ଼ିଥାଏ । ଏହି ଓଜୋନ ସ୍ତର ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଏକ ଆବରଣ ଭାବରେ ଥାଏ । ଏହାକୁ ଓଜୋନ୍ ଆସ୍ତରଣ ବା ଓଜୋନ୍‌ ଛତା ବୋଲି କହିଥାଉ । ଏହା ଏକ କଟୁ ଗନ୍ଧମୟ ଈଷତ୍ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣର ବାଷ୍ପ । ଏହା ପ୍ରାୟ ୩୦୦ କୋଟି ବର୍ଷ ହେଲା ଗଠିତ ହୋଇଛି । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଓଜୋନ୍ ଦୁଇଟି ଉତ୍ସରୁ ପ୍ରାକୃତିକ ଭାବରେ ତିଆରି ହୁଏ । ଷ୍ଟ୍ରାଟୋସ୍ପିୟରରେ ଅମ୍ଳଜାନର ବିଘ୍ନଟନରୁ ଦୁଇଟି ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁରେ ବିଭକ୍ତ ହୁଏ । ପରେ ଏହି ପରମାଣୁମାନେ ଉପର ସ୍ତରରେ ଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ମିଳିତ ହୋଇ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବିଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଉପର ସ୍ତରରେ ହୋଇଥାଏ । ଅମ୍ଳଜାନରେ ବିଘଟନ ଏବଂ କାର୍ବନ ମନୋକ୍‌ସାଇଡ୍ (CO) ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (NO)) ର ଆଲୋକ ବିଘଟନରୁ ଏହା ତିଆରି ହୁଏ ।

ଅମ୍ଳଜାନର ଆଲୋକଜନିତ ପୃଥକୀକରଣ :

ଓଜୋନ୍‌ (O₃) hu (ଫୋଟନ) (O₂) (ଅମ୍ଳଜାନ ଅଣୁ) + ତାପ ଏହି ବିଶ୍ଳେଷଣ ଉପର ସ୍ତରରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଓଜୋନ୍ ବାଷ୍ପ ତାହାର ଭାରସାମ୍ୟ ହରାଏ ନାହିଁ । ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଚୁମ୍ବକୀୟ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ସୌରଶକ୍ତି ରହିଥାଏ । ଏହି ଶକ୍ତିକୁ ଫୋଟନ ବହନ କରିଥାଏ । ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଫୋଟନକୁ ନେଇ ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି (UV rays) କେବଳ ଅଣୁମାନଙ୍କୁ ଯେ ଉତ୍ତେଜିତ କରିଥାଏ ତାହା ନୁହେଁ; ବରଂ ଏହାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଭାଙ୍ଗିଦେଇଥାଏ । ଫୋଟନ ଯଦି ଅମ୍ଳଜାନ ଅଣୁକୁ ଆଘାତ କରେ; ତେବେ ଅମ୍ଳଜାନ ଭାଙ୍ଗିଯାଇ ଦୁଇଟି ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁ ଏବଂ ଅମ୍ଳଜାନ ଅଣୁର ମିଶ୍ରଣରେ ଓଜୋନ୍ ତିଆରି ହୁଏ । ଏହିପରି ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଓଜୋନ୍‌ର ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା ହୋଇଥାଏ ।

ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତର ପ୍ରତି ବିପଦ ଓଜୋନ୍‌ ଗର୍ଭ – ୧୯୩୦ ମସିହାରେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ପଦାର୍ଥବିଜ୍ଞାନୀ ଚାପମେନ ଓଜୋନ୍‌ର ସୃଷ୍ଟି ଓ ବିଭାଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ୧୯୭୦ ମସିହାରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ କ୍ରସେନ୍‌ ଯବକ୍ଷାରୀୟ ଅମ୍ଳଜାନଦ୍ୱାରା ଓଜୋନ୍‌ର ବିଭାଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦର୍ଶାଇଥିଲେ । ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତର ଅବକ୍ଷୟ ଅନେକ କାରଣମାନ ମଧ୍ୟରୁ ମନୁଷ୍ୟକୃତ କାରଣ ହେଉଛି କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ (CFC), ହେଲନ୍ସ (Holons), ଯାହାକି ଶୀତତାପ ନିୟନ୍ତ୍ରକ ବା ଶୀତଳୀକରଣ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ । ଏଇରୋସଲ୍ (Aerosol) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ତଥା ଧାତୁ ପରିଷ୍କୃତ କରିବାରେ, ଆଧୁନିକ ଅଗ୍ନିଯୁଦ୍ଧ ଇତ୍ୟାଦିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଏହାର ଏକ ସଂସ୍କରଣ CFC, ଏବଂ CF.,CI, ବା ପ୍ରିୟନର ବ୍ୟବହାର ଓଜୋନ ସ୍ତରକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ ।

ଓଜୋନ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଉପରେ କ୍ଲୋରିନ୍ (C) ଅଣୁର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଥାଏ । ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ଥିବା କ୍ଲୋରିନ୍ ପରମାଣୁ ଅତି ବାଇଗଣି ରଶ୍ମି (UV rays) ସହଜରେ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ମୁକ୍ତ କରେ । ଏହି କ୍ଲୋରିନ୍‌ ପରମାଣୁ ଓଜୋନ୍ ସହ ମିଶି କ୍ଲୋରିନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଅଣୁ ଏବଂ ଏକ ଅମ୍ଳଜାନ ଅଣୁ ତିଆରି କରେ । ଏହି କ୍ଲୋରିନ୍ ପରମାଣୁ ପୁଣି ମୁକ୍ତ ହୋଇ ଓଜୋନ୍‌କୁ ଭାଙ୍ଗେ । ଏହା ଫଳରେ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରରେ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ରନ୍ଧ୍ର ବା ଛିଦ୍ର ଦେଖାଦିଏ । ଏହାକୁ ଓଜୋନ୍‌ ଗର୍ଭ (Ozone Hole) କୁହାଯାଏ । ଏହିପରି କେତେକ ଛିଦ୍ର ପ୍ରଥମେ ଦକ୍ଷିଣମେରୁ ଉପରେ ୧୯୭୮ ମସିହାରେ ଦେଖାଯାଇଥିଲା । ୧୯୮୫-୮୬ ମସିହାରେ ଭିଏନା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମ୍ମିଳନୀରେ ଆମେରିକାର ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର କ୍ଷୟ ଏବଂ ଏହା ସହିତ CFCର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ବନ୍ଧ ଥ‌ିବା ବିଷୟରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥିଲେ । ଏହାକୁ ଓଜୋନ ଗର୍ଭ ଆଖ୍ୟା ଦିଆଗଲା । ୧୯୮୭ରେ ‘ମଣ୍ଟ୍ରିଲ ପ୍ରୋଟୋକଲ’ ନାମରେ ଓଜୋନ୍‌ର ସଂରକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ରାଜିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହେଲା ।

୧୯୯୦ରେ ଏହି ରାଜିନାମାର ସଂଶୋଧନ ହୋଇ ୨୦୦୦ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଧ୍ୱଂସକାରୀ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବନ୍ଦପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲା । ଏହି ଗର୍ଭ କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । କାରଣ CFC ଏବଂ ହେଲୁନର ପ୍ରଚୁର ବ୍ୟବହାର ସହ ଜେଟ୍ ଉଡ଼ାଜାହାଜରୁ ନିର୍ଗତ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଅଣୁ ମଧ୍ୟ ଓଜୋନ୍‌ କ୍ଷୟପାଇଁ ଦାୟୀ । ସିଏଫ୍‌ସି ଏକ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ବାଷ୍ପ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଭାବେ ୫୦ରୁ ୧୦୦ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ରହିପାରେ । ଏହାଛଡ଼ା ୧, ୧, ୧ ଟ୍ରାଇକ୍ଲୋରୋଇଥେନ୍, କାର୍ବନ ଟେଟ୍ରାକ୍ଲୋରାଇଡ୍ (CCI) ମିଥାଇଲ କ୍ଲୋରାଇଡ଼ ଓ ମିଥାଇଲ କ୍ଲୋରଫର୍ମ ମଧ୍ୟ ଓଜୋନ୍‌ କ୍ଷୟ କରିଥାଆନ୍ତି ।

ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର ଅବକ୍ଷୟ ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରଭାବ :

• ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର ହ୍ରାସ ଯୋଗୁଁ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ବିଷାକ୍ତ ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ଆମ ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଚର୍ମ କର୍କଟରୋଗ କରିଥାଏ । ଏହାଛଡ଼ା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରେ କର୍କଟ, ସ୍ତନରେ କର୍କଟ ଏବଂ ରକ୍ତ କର୍କଟ ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି (UV rays) ଗୁଣସୂତ୍ରରେ ଅବ୍ୟବସ୍ଥା (Genetic disorder) ଆଦି ମାରାତ୍ମକ ବ୍ୟାଧୁମାନ କରାଇଥାଏ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମିର ବିକିରଣଦ୍ଵାରା ସମୁଦ୍ର ଜଳରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ହ୍ରାସ ପାଇବ ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରତିକୂଳ ପ୍ରଭାବ ସମୁଦ୍ରକୂଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ରହୁଥ‌ିବା ପ୍ରାଣୀ ବା ଉଭିଦମାନଙ୍କ ଉପରେ ପଡ଼ିବ ।
• ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର କ୍ଷୟ ହେତୁ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠର ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।
• ପରିବେଶର ଭାରସାମ୍ୟ ଏବଂ ସନ୍ତୁଳନ ବିଗିଡ଼ିବାର ସମ୍ଭାବନା ଦେଖାଯିବ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଖାଦ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଥାଏ ।
• ପ୍ରାଣୀର ଚକ୍ଷୁର ଲେନ୍ସ ଏବଂ କଣ୍ଡିଆ ନଷ୍ଟ ହୁଏ ।
• ଫଟୋକେମିକାଲ ସ୍କଗ (Smog) ବା ଧୂଆଁ ଏବଂ କୁହୁଡ଼ିଜନିତ ଅନ୍ଧକାର ମଧ୍ୟ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ।
• ଓଜୋନ୍ କ୍ଷୟଯୋଗୁଁ ଅନ୍ଧତ୍ବ, ସ୍ନାୟବିକ ଦୁର୍ବଳତା ଦେଖାଯାଏ ଓ ଦେହର ପ୍ରତିରୋଧକାରୀ ଶକ୍ତି କମିଯାଏ । ପ୍ଲୀହା ଏବଂ ଯକୃତ ବଢ଼େ ।
• ଓଜୋନ୍‌ଦ୍ୱାରା ଗୁଣସୂତ୍ର (DNA) ଭାଙ୍ଗେ, ଏହା ବହୁଗୁଣିତ କ୍ରିୟା ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ଯୋଗୁଁ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଣୁ ଉଭିଦମାନେ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ନ୍ତି ।
• ଏହା ଖାଦ୍ୟଶୃଙ୍ଖଳ ଏବଂ ଖାଦ୍ୟଜାଲିରେ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଏବଂ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଘଟାଇଥାଏ ।
• ଅତ୍ୟଧିକ ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମିଯୋଗୁଁ ଅଧିକ ଜଳ ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୁଏ । ମାଟିର ଜଳଂଶ କମିଯାଏ ।
• ଓଜୋନ୍‌ କଟନ, ନାଇଲନ୍ ଓ ପଲିଷ୍ଟର କନା ଉପରେ ମଧ୍ଯ କୁ ପ୍ରଭାବ ପକେଇଥାଏ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ଏବଂ ଓଜୋନ୍‌ ଜଳବାୟୁ ଉପରେ କୁ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ ।
• ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତର ହ୍ରାସ ଯୋଗୁଁ ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ସବୁଜ ଗୃହ ପ୍ରଭାବ (Green House Effect) କୁ ବଢ଼େଇଥାଏ l

ଓଜୋନ୍ ସ୍ତରର ହ୍ରାସ ଶିଳ୍ପାନ୍ନତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକଦ୍ବାରା ବହୁଳ ପରିମାଣରେ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଓଜୋନ୍ ବିନଷ୍ଟକାରୀ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ମାରାତ୍ମକ ଅବସ୍ଥା ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକାରେ ସର୍ବାଧୁକ ଅଟେ । ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର ହ୍ରାସଦ୍ବାରା ଯେଉଁ ବିପଦଜ୍ଜନକ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେବାକୁ ଯାଉଛି, ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ଏଥ‌ିନିମନ୍ତେ ସତର୍କ ରହି ଅନ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ୟମରତ ଅଛନ୍ତି । ଜାପାନରେ ଶୀତଳୀକରଣ ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟବହୃତ କ୍ଲୋରୋପ୍ଟୋରୋ କାର୍ବନ ସ୍ଥାନରେ ଅନ୍ୟ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ବ୍ୟବହାର କରାଗଲାଣି । ଜନସଚେତନତା ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପୀ ପ୍ରତିବର୍ଷ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମାସ ୧୬ ତାରିଖକୁ ‘‘ବିଶ୍ବ ଓଜୋନ୍ ଦିବସ’’ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଉଛି ।

୮ | ସବୁଜ ଗୃହର ପ୍ରଭାବ (Green House Effect) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ପ୍ରଭାବ ବା ବିପର୍ଯ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ପ୍ରଭାବରୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ପ୍ରଖର ରଶ୍ମି ବିକିରଣଦ୍ବାରା ଭୂ-ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ପଡ଼ି ଉଷ୍ଣହେବା ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ସବୁଜ ଗୃହର ପ୍ରଭାବ କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ତପ୍ତ ଭୂପୃଷ୍ଠ, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧିଜନିତ ସମସ୍ୟା ଏବଂ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପ୍ରଭାବ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

ସବୁଜ ଗୃହର ପ୍ରଭାବ – ସବୁଜ ଗୃହ ଏକ କାଚନିର୍ମିତ କୋଠରି ଯାହା ମଧ୍ୟଦେଇ ସୌରରଶ୍ମି ପ୍ରବେଶ କରେ । କୌଣସି ଏକ କାଚ କୋଠରିରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କାଚଦେଇ ପ୍ରବେଶ କରି, କୋଠରି ଗଛପତ୍ର ଏବଂ ମାଟିକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କରିଦେଇଥାଏ । ଏହି କୋଠରିମଧ୍ୟକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟରଶ୍ମି ପଶିପାରେ ନାହିଁ । ଏହି ରଶ୍ମି ମାଟି, ଗଛ ଇତ୍ୟାଦିରେ ବାଜିଲା ପରେ, ଛୋଟ ତରଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକ ଦୀର୍ଘତରଙ୍ଗ ଆକାରରେ ଫେରିଆସେ । ଏହି ଦୀର୍ଘ ତରଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଇନ୍‌ଫ୍ରା ରେଡ଼ (Infra red radiation) ବିକିରଣ । କାଚଦେଇ ଏହି ତରଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକ କାଚ ଭିତରକୁ ଯାଇପାରେ; କିନ୍ତୁ ଦୀର୍ଘ ତରଙ୍ଗ କାଚକୁ ଭେଦ କରି ଆସିପାରେ ନାହିଁ । କାଚ ଏହି ବିକିରଣକୁ ନିଜ ଦେହରେ ଚପାଇରଖେ ଏବଂ ବଳକା ତରଙ୍ଗକୁ ପ୍ରତି-କ୍ଷପଣ କରେ ।

ଏହାଦ୍ୱାରା ସବୁଜ କୋଠରି ଗରମ ରୁହେ । ୧୯୯୪ ମସିହାରେ ପରିବେଶବିତ୍ ଶର୍ମା ଓ କାଉରଙ୍କ ଭାଷାରେ ସବୁଜ କୋଠରି ହେଉଛି ଏକ ନିବୁଜ କାଚ କୋଠରି, ଯାହା ଭିତରକୁ ଛୋଟ ତରଙ୍ଗ ପଶିପାରେ; କିନ୍ତୁ ଦୀର୍ଘ ତରଙ୍ଗ ବାହାରକୁ ଆସିପାରେ ନାହିଁ । ଏହିପରି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଶୀତ ତଥା ଥଣ୍ଡା ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଉଚ୍ଚ ତାପମାତ୍ରା ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥ‌ିବା ଉଭିଦଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର କାଚଘରେ ରଖାଯାଇ ଚାଷ କରାଯାଏ । ଏହାକୁ ସବୁଜ ଗୃହ ବା ସବୁଜ କୋଠରି କୁହାଯାଏ । ୧୯୨୭ ମସିହାରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଫିଉରିୟର ଏହି ସବୁଜ ଗୃହ ନାମକରଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ଘରର ଉତ୍ତାପ ବାହାରର ଉତ୍ତାପଠାରୁ ବହୁତ ବେଶି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଯୋଗୁଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥ‌ିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ଏକମୁହାଁ ପରଦା ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏହା ଦୃଶ୍ୟମାନ ସୂର୍ଯ୍ୟରଶ୍ମିପାଇଁ ସ୍ବଚ୍ଛ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟ ରଶ୍ମିର ଅଧିକାଂଶ କିରଣ ଏହି ଅଂଶରେ ଥାଏ । ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ ଅଣସମୂହ ଓ ଜଳୀୟ କଣାଗୁଡ଼ିକ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକର ଅବଲୋହିତ ରଶ୍ମିକୁ ଶୋଷଣ କରି ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ବିକିରଣ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହି ରଶ୍ମି ସାଧାରଣତଃ ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ସିଧା ପଡ଼ି ମହାକାଶକୁ ପୁଣି ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ । ବଳକା ଶତକଡ଼ା ୬୯ ଭାଗ କ୍ଷୋଭମଣ୍ଡଳସ୍ଥିତ ଜଳକଣା, ମେଘ, ଛୋଟ ଛୋଟ ଧୂଳିକଣା ଏବଂ ଭୂପୃଷ୍ଠଦ୍ଵାରା ଅବଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଶୋଷିତ ରଶ୍ମିର ଅଧିକାଂଶ ଭାଗ ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ଅବଲୋହିତ ରଶ୍ମି ଆକାରରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ । ସବୁଜ ଗୃହ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ମେଘ ଏହି ରଶ୍ମିକୁ ଶୋଷଣ କରି ବିଭିନ୍ନ ଦିଗରେ ବିଚ୍ଛୁରିତ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହାର ବହୁଭାଗ ପୁଣିଥରେ ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ଆସିଥାଏ, ଯାହାଦ୍ବାରା ଭୂପୃଷ୍ଠ ଅବଲୋହିତ ରଶ୍ମିକୁ ଉଚ୍ଚ ତାପମାତ୍ରାରେ ପ୍ରତିଫଳନ କରେ । ଏଣୁ ଏହି ସବୁଜ ଗୃହ ପ୍ରଭାବ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ହିଁ ଭୂପୃଷ୍ଠ ଅଧିକ ଉତ୍ତାପ ବହନ କରିଥାଏ ।

ପୃଥ‌ିବୀକୁ ମଧ୍ୟ ଏକ ସବୁଜ କୋଠରି ସହ ତୁଳନା କରାଯାଇଥାଏ । ସବୁଜ ଗୃହର କାଚକାନ୍ଥ ଓ ଛାତ ସଦୃଶ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପୃଥ‌ିବୀର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ବରେ ରହିଛି । କାଚ କାନ୍ଥ ଓ ଛାତ ଦେଇ ସୌରରଶ୍ମି ସବୁଜ କୋଠରି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲାପରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଦେଇ କ୍ଷୁଦ୍ର ତରଙ୍ଗ ବିଶିଷ୍ଟ ସୌରରଶ୍ମି ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ପଡ଼ିଥାଏ । ଏହା ଦୀର୍ଘ ତରଙ୍ଗବିଶିଷ୍ଟ ଅବଲୋହିତ ରଶ୍ମିରୂପେ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ଫେରିଆସେ । ଅବଲୋହିତ ରଶ୍ମି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଦେଇ ପଦାକୁ ନ ଯାଇପାରି ପୁନର୍ବାର ବାୟୁମଣ୍ଡଳଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ଫେରିଥାଏ; ଫଳରେ ପୃଥ‌ିବୀର ପୃଷ୍ଠଭାଗ ଉଷ୍ଣ ରହିଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ନଥିଲେ ଦିନରେ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠ ଅତ୍ୟଧିକ ଗରମ ଓ ରାତିରେ ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ଥଣ୍ଡା ହୋଇଥା’ନ୍ତା ।

ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠ ବାୟୁମଣ୍ଡଳଦ୍ଵାରା ଉଷ୍ଣ ରହୁଥିବା ଅବସ୍ଥାକୁ ‘ସବୁଜ ଗୃହ’ ଜନିତ ପ୍ରଭାବ କୁହାଯାଏ ।ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପଦ୍ବାରା ପୃଥ‌ିବୀ ବିଶେଷ ଭାବରେ ସବୁଜ ଗୃହ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ; ଅର୍ଥାତ୍‌ ବାୟୁମଣ୍ଡଳସ୍ଥ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ତାପ ବୃଦ୍ଧିର ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସବୁଜ କୋଠରି ପ୍ରଭାବ ଏକ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ଫଳ । ଥଣ୍ଡା ଦେଶରେ ଗରମ କୋଠରି ତିଆରି କରି ଗଛ ବଞ୍ଚେଇବା ଉଦାହରଣ ଦେଇ ନିଜେ ଏହି ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଏକ ସବୁଜ କୋଠରିରୂପେ ତିଆରି କରି ସାରିଲେଣି । ଏହି ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ପରିମାଣ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଦିନକୁ ଦିନ ବଢୁଛି । ଯାହକି ଭୂ-ପୃଷ୍ଠର ସାମୁଦ୍ରିକ ଚାପ ବଢ଼େଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ- କରୁଛି ।

ଏହି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ବର୍ତ୍ତମାନ ଚିନ୍ତାର ବିଷୟ ହୋଇଛି । ଆଶା କରାଯାଉଛି ୨୦୩୦ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ପରିମାଣ ୧୯୮୮ ମସିହାର ପରିମାଣର ଦୁଇଗୁଣ ହେବ ଏବଂ ଏହି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧି ଭୂପୃଷ୍ଠର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ଦାୟୀ ହେବ । ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ସହିତ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ୟ ସବୁଜ ଗୃହ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରେ ଅଙ୍ଗାରକ (CFC), ମିଥେନ୍, ନାଇଟ୍ରସ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍, ଓଜୋନ୍‌ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ସବୁଜ ଗୃହ ଗ୍ୟାସ୍ କହନ୍ତି ।

ସବୁଜ ଗୃହର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ପ୍ରଭାବ ଓ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ :

• ଉପଯୁକ୍ତ ସବୁଜ ଗୃହ ଗ୍ୟାସ୍‌ମୂହ ଆକାଶରେ ଏକ ଆସ୍ତରଣ ହୋଇ ଆବରଣ ଆକାରରେ ରହନ୍ତି । ଏହି ଆବରଣ ଏକ ଛତାଭଳି ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ଛତା ଛୋଟ ଛୋଟ ରଶ୍ମି ତରଙ୍ଗକୁ ଭିତରକୁ ଛାଡ଼େ ଏବଂ ଦୀର୍ଘ ବା ଲମ୍ବା ତରଙ୍ଗକୁ ବାହାରକୁ ଛାଡ଼େ ନାହିଁ ଏବଂ ଏହାକୁ ସବୁଜ ଗୃହର କାଚ କୋଠରିର କାଚକାନ୍ଥ ସହ ତୁଳନା କରାଯାଇପାରେ । ଏହି ଲମ୍ବା ତରଙ୍ଗ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଫେରିବା ସମୟରେ ସବୁଜଗୃହ ଗ୍ୟାସ୍‌ରା ଶୋଷିତ ହୋଇ ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଆବରଣକୁ ଉତ୍ତାପ ଫାଳ କୁହନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ଯଦି ପୃଥ‌ିବୀର ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଅଂଶ ଦ୍ଵିଗୁଣିତ ହୁଏ; ତେବେ ୨° ସେଣ୍ଟିଗ୍ରେଡ଼୍ ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବ । ଏଣୁ ଏହା ତାପମାତ୍ରାକୁ ବଢ଼େଇଥାଏ – ଯାହାଦ୍ୱାରା ପୃଥିବୀରେ ଦାରୁଣ ବିପରି ଦେଖାଯିବ ।
• ସଦାସର୍ବଦା ଆକାଶ ମେଘାଚ୍ଛନ୍ନ ରହିବ – ‘ଯାହାଫଳରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ଆସିପାରିବ ନାହିଁ ।
• ଯାହାଫଳରେ ଗଛପତ୍ର, ବଣପାହାଡ଼ ଦେଖାଯିବ ନାହିଁ; ଫଳରେ ବର୍ଷା ହେବ ନାହିଁ । ମାଟିର ଜଳଂଶ କମିବ ।
• ଭୂମଣ୍ଡଳ ଓ ଜୀବମଣ୍ଡଳର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ଯୋଗୁଁ ବରଫ ପାହାଡ଼ଗୁଡ଼ିକ ତରଳିବ । ଏହାଦ୍ଵାରା ସମୁଦ୍ରର ଦେଖାଯିବ ।
• ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଜଳରେ ମିଶି ଅମ୍ଳ ଅଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ । ଯାହାଦ୍ୱାରା ସମୁଦ୍ରରୁ ଉତ୍ପାଦନ କମିବ ।
• ଏହାଫଳରେ ଏମାନେ ଓଜୋନ ସ୍ତରକୁ ନଷ୍ଟ କରିବେ; ଫଳରେ ଅନେକ କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମି ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ଆସିବ – ଯାହାଦ୍ବାରା ଭୂ-ମଣ୍ଡଳରେ ଜୀବ ଓ ଉଭିଦଜଗତ ତିଷ୍ଠିବା କଷ୍ଟକର ହୋଇପଡ଼ିବ ।
• କାଳକ୍ରମେ ପଶ୍ଚିମ ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକାରେ ଥିବା ବରଫ ପାହାଡ଼ ତରଳିବାଦ୍ଵାରା ସମୁଦ୍ରର ଜଳ ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି ଘଟି କୂଳ ଫଳରେ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ସ୍ଥଳଭାଗ ସମୁଦ୍ର ଗର୍ଭରେ ବିଲୀନ ହୋଇଯିବ ।
• ଉତ୍ତାପର ତାରତମ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ଘନ ଘନ ତୋଫାନ, ପ୍ରବଳ ଝଡ଼ ଓ ବାତ୍ୟା ସମ୍ଭାବନା ଦେଖାଯିବ । ଯାହାଦ୍ୱାରା ଜୀବମଣ୍ଡଳ ଛାରଖାର ହୋଇ ଧ୍ଵଂସମୁଖକୁ ଠେଲିହୋଇଯିବ ।

ତେଣୁ ଏଠାରେ ଜୁନ୍ ୫, ୧୯୮୯ ବିଶ୍ୱ ପରିବେଶ ଦିବସର ସ୍ଲୋଗାନ ସ୍ୱତଃ ମନେପଡ଼େ ଓ ଚେତେଇଦିଏ ଯେ ବେଳହୁଁ ସାବଧାନ । ତାହା Global Warming, Global Warming…. । ପୃଥ‌ିବୀକୁ ସବୁଜ ଗୃହ ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତରଖୁବା ଏକାନ୍ତ ହୋଇଯିବ । ଏଣୁ ଏବେଠାରୁ ସମସ୍ତେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ପରିମାଣ କମାଇବାକୁ ହିଁ ଚେଷ୍ଟାକରିବା ଦରକାର । ଏଥ‌ିପାଇଁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ହେବ; ଯଥା –

• ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର ବ୍ୟବହାର କମେଇବା ଉଚିତ ।
• କଳକାରଖାନାଗୁଡ଼ିକ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଆଦି ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ବାହାରକୁ ଛାଡ଼ିବା ହୋଇଯିବ ।
• ନୂତନ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ବୃକ୍ଷରୋପଣ ଓ ବନୀକରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵଦେବା ଉଚିତ ।
• ଗାଡ଼ିରେ ସୀସାବିହୀନ ଇନ୍ଧନ ବ୍ୟବହାର କରିବା ।
• ଜୈବିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଇନ୍ଧନ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଇତ୍ୟାଦି ।
• କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ (CFC) ର ବ୍ୟବହାର ହ୍ରାସ କରିବା ।
• ଧୂମବିହୀନ ଜାଳେଣି ରୋଷେଇ ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ।
• ସୌର ଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ତାପଶକ୍ତିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ଜୈବିକ ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହ୍ରାସକରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ସବୁଜ ଗୃହର କୁପ୍ରଭାବ ସମ୍ପର୍କରେ ଜନସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ।

୯ । ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତଃସମ୍ପର୍କର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗ ଆଲୋଚନା କର କିମ୍ବା, ପରିବେଶ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ଯୁକ୍ତିଶାଳୀ ସାମାଜିକ ଅଂଶୀଦାର ରୂପେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଭୂମିକା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
କେବଳ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ହିଁ ଜୀବସତ୍ତାର ସ୍ଥିତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ଏଣୁ ଏହାର ବିକାଶରେ ଅନ୍ତରାୟ ହେଉଥ‌ିବା କୌଣସି ଉପାଦାନକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ଆମର ନୈତିକ ଦାୟିତ୍ଵ ଅଟେ । ମଣିଷ ପ୍ରକୃତିର ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ବଳର ଉପଯୁକ୍ତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ବିନିଯୋଗ କରୁଛି । ବିଜ୍ଞାନର ଅଗ୍ରଗତି ସହ ଦୂରତ୍ବକୁ ଜୟ କରାଯାଇପାରିଛି ଓ ଶିଳ୍ପ ତଥା କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣପାଇଁ ବିଜ୍ଞାନ ଓ କାରିଗରୀ କୌଶଳକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଛି । ମଣିଷ ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣର ଚୁମ୍ବକୀୟ ପ୍ରଭାବକୁ ପ୍ରତିହତ କରି ମହାକାଶ ଯାତ୍ରାକୁ ସଫଳ କରିପାରିଛି ।

ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଘଟିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି; ତଥାପି ମଣିଷ ଓ ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସୁସନ୍ତୁଳିତ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ବିଜ୍ଞାନ ଯେତିକି ସମସ୍ୟା ସମାଧାନରେ ସହଯୋଗ କରିଛି ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତର ସମସ୍ୟା ମାନବସମାଜପାଇଁ ସୃଷ୍ଟିକରିଛି । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ସଂରକ୍ଷଣ, ପରିବେଶ ଦୂଷିତୀକରଣ, ସହରାଞ୍ଚଳ ସମସ୍ୟାର କୁପ୍ରଭାବ ଆଦି ବିଜ୍ଞାନର ଅପପ୍ରୟୋଗରୁ ସୃଷ୍ଟ କେତେଗୋଟି ମୁଖ୍ୟ ସମସ୍ୟା ଅଟେ । ମଣିଷକୁ ତା’ର ପରିବେଶଠାରୁ ଅଲଗା କରି ଚିନ୍ତା କରାଯାଇ ନପାରେ । ପୁରାତନ ପ୍ରସ୍ତର ଯୁଗରେ ମଣିଷ ନିଜର ପରିବେଶ ସହ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ହିସାବରେ ରହିଥୁଲା | କିନ୍ତୁ ସେହି ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ଯାଯାବର ଓ ଶିକାରପ୍ରିୟ ମଣିଷ ପରିବେଶକୁ ନଷ୍ଟ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା ।

ମଣିଷ ଅପପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ, କ୍ଷୁଧା ଓ ବିଭିନ୍ନ ରୋଗର ଶିକାର ହେଉଥିଲା । ବ୍ରୋଞ୍ଜ ଓ ଲୌହ ଯୁଗରେ ପରିବେଶର ରୂପଲାବଣ୍ୟକୁ ନଷ୍ଟ କରାଯାଇଥିଲା । ଜଙ୍ଗଲ ସଫା, ଚାରଣଭୂମିର ଲୋପ ଓ ମୋଟଉପରେ ପ୍ରକୃତିର ସୁନ୍ଦର ଦୃଶ୍ୟପଟକୁ ନଷ୍ଟ କରାଯାଇ ପ୍ରକୃତି ଓ ମଣିଷର ସମ୍ପର୍କରେ ତିକ୍ତତା ସୃଷ୍ଟି କରାଗଲା । ଆଧୁନିକ ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନତି ମଣିଷ ଓ ପରିବେଶର ସମ୍ପର୍କ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଅନେକ ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ମଣିଷ ନିଜର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିଚୟକୁ ନିଜ ହାତରେ ଦଳି ନଷ୍ଟ କରିଦେବାର କରୁଛି । ମଣିଷର ମୁଖ୍ୟ ସମସ୍ୟା ହେଉଛି ସେ ବାସକରୁଥିବା ଗ୍ରହକୁ ଏକ ସୁନ୍ଦର ପରିବେଶ ପ୍ରଦାନ କରିବା ।

ତା’ଚାରିପାଖର ପୃଥିବୀ ଭୌତିକ, ସାମାଜିକ, ରାଜନୀତିକ ଆଦି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏକ ସଭ୍ୟ ଓ ମାନବ-ଅନୁକୂଳ ପରିବେଶ ପ୍ରଦାନ କରି ପାରିଲେ ଏବଂ ମଣିଷ ଓ ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟରେ ସୁନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରାଯାଇ ପାରିଲେ ଏହି ଗ୍ରହରେ ରହିବା ସର୍ବାପେକ୍ଷା ସୁଖପ୍ରଦ ହୋଇପାରିବ । ମଣିଷ ନିଜର ଜ୍ଞାନସହ ବିଜ୍ଞତାର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ କରି ନିଜର ଅହଂଭାବକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଏକ ସହଯୋଗିତାଭିଭିକ ସମବାୟିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ପ୍ରକାଶକଲେ ହିଁ ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ । ଦୁଇଟି ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧର ଭୟାବହତା ଦେଖସାରିବା ପରେ ଯୁଦ୍ଧକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ଜାତୀୟ ନୀତିରୁ ବାଦେଇ ସାରିଛନ୍ତି ସତ; ମାତ୍ର ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧର ପ୍ରଭାବ ଓ ଭୟଙ୍କର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ଉପସ୍ଥିତି ମଣିଷକୁ ଯୁଦ୍ଧ ଭୟରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ମୁକ୍ତ କରି ନାହିଁ । ଜାତିସଂଘର ସନନ୍ଦରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ଯେ ଯୁଦ୍ଧ ମଣିଷର ମନ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ; ଏଣୁ ମଣିଷର ମନ ମଧ୍ୟରୁ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରତି ଅନୁରକ୍ତିକୁ ପୋଛିଦେବାକୁ ପଡ଼ିବ ।

ଏହି କାରଣରୁ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥନୀତିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ, ସାଂସ୍ଥ୍ୟଗତ ଆଦି ବିବିଧ କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଅବିଶ୍ଵାସର ବାତାବରଣ ଦୂରକରିବାର ପ୍ରୟାସ କରାଯାଉଛି । ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ ଏହି ଗ୍ରହରେ ଜୀବସତ୍ତା ପ୍ରତି ଅଧ‌ିକ ବିପଦର କାରଣ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି; କିନ୍ତୁ ଏହାର ବାସ୍ତବ ଉପଯୋଗିତାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରକୃତ ଆନ୍ତରିକତା ପ୍ରକାଶପାଇବା ଉଚିତ । ମଣିଷ ଏହି ବଂଶ ଧ୍ଵଂସକାରୀ ମାରାତ୍ମକ ଅସ୍ତ୍ରର ପ୍ରତିରୋଧ କରି ନ ପାରିଲେ ନିଜର ବିନାଶପାଇଁ ବାଟ ପରିଷ୍କାର ହୋଇଯିବ । ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତର ସଂରକ୍ଷଣପାଇଁ ଏକ ବିଶ୍ବ-ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଉଛି । ମଣିଷସମାଜ ମାଲ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ଭୂତଦ୍ବାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଛି । ମଣିଷ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବିକାଶ କରି ପାରିବ ନାହିଁ, ମାଲ୍‌ସ ସ୍ପଷ୍ଟ ମତ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ।

ଏଣୁ କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ସୀମିତ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ମଧ୍ୟରେ ସୁସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଭୂମି ଉପରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଚାପ ପ୍ରୟୋଗ ଗ୍ରହଣୀୟ ନୁହେଁ । ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଅନୁପାତରେ ବୃଦ୍ଧିହେବା ଉଚିତ । କ୍ଷୁଧା, ଶିକ୍ଷା, ଅସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର ପରିବେଶ, ବେରୋଜଗାରୀ ଆଦି ବ୍ୟବସ୍ଥାର କୁପ୍ରଭାବରୁ ମଣିଷ ମୁକ୍ତ ହେଲେ ଯାଇ ଏକ ମର୍ଯ୍ୟାଦାପୂର୍ଣ ପୂର୍ବ ବିକଶିତ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରି ପାରିବ । ଆର୍ଥନୀତିକ ସ୍ଥିରତା ଓ ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ । ଜଗତୀକରଣର କୁପ୍ରଭାବକୁ ଦମନ କରି ଏହାର ବିକାଶ ମାଧ୍ୟମରେ ଏକ ‘ବିଶ୍ଵ-ଗ୍ରାମ’ ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ହାସଲ କରିବା ଦିଗରେ ଅସ୍ତିସୂଚକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣକରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଆର୍ଥନୀତିକ ସମୃଦ୍ଧିପାଇଁ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜର ଭୌତିକ, ସାମାଜିକ ଓ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ପରିବେଶକୁ ଯେପରି କ୍ଷତବିକ୍ଷତ କରୁଛନ୍ତି ତାହା ସମର୍ଥନଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ । ବାସଚ୍ୟୁତ ଲୋକଙ୍କ ସମସ୍ୟା, ସହରତଳି ବସ୍ତିର ଅବାସ୍ଥ୍ୟକର ପରିବେଶ, ସର୍ବନିମ୍ନ ମୌଳିକ ସୁବିଧାସୁଯୋଗର ଅନୁପସ୍ଥିତି, ସହରାଞ୍ଚଳ ସମସ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଆଦି ମଣିଷର ବାଚ୍ଛନ୍ଦ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ବିକଶିତ ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରୁଛି । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ଗଭୀରମାତ୍ରାରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି । ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ସମ୍ପର୍କରେ ମଣିଷ ସଚେତନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇପଡ଼ିଛି ।

ପୃଥିବୀର ମାନବୀୟ ପରିବେଶ ନଷ୍ଟପାଇଁ ଉପନିବେଶିକବାଦ, ନବ୍ୟ-ଉପନିବେଶିକବାଦ, ବର୍ଣ୍ଣବୈଷମ୍ୟ ନୀତି, ଆତଙ୍କବାଦ, ସାଂପ୍ରଦାୟିକ ବିଦ୍ବେଷଭାବ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଟେ । ଏଣୁ ଏକ ଉଦାରବାଦୀ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ମାନବିକ ଅଧିକାରର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପଭୋଗ କରାଯାଇପାରିଲେ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରାଯାଇ ପାରିବ । ମାନବ ସମାଜର ପରିବେଶ ଘଣା ଓ ସନ୍ଦେହଦ୍ବାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ; ଏଣୁ ମଣିଷର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ପରିବତ୍ତନ ଓ ସଚେତନଶୀଳତାରେ ଉନ୍ନତି ଘଟିପାରିଲେ ହିଁ ଏହି ଯନ୍ତ୍ରଣା ଉପଶମ ହୋଇପାରିବ ।

ବିଜ୍ଞାନର ଅଗ୍ରଗତି ସହ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ଯନ୍ତ୍ର, କଳକାରଖାନା, ଯାନବାହାନ ଆଦି ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣର ବାହକ ଅଟନ୍ତି । ଶବ୍ଦ କୋଳାହଳର କୁପ୍ରଭାବ ଯୋଗୁଁ ଶୁଣିବାରେ ବିରକ୍ତିଭାବ ସହ ବିଭିନ୍ନ ରୋଗର ଆଶଙ୍କା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣର କୁପ୍ରଭାବ ବିଷୟରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯିବା ଉଚିତ । ପ୍ରଚଳିତ ବିଧ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କଡ଼ାକଡ଼ି ଭାବେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ସୀମିତ ରଖାଯାଇପାରିବ । ଡାକ୍ତରଖାନା, ବିଦ୍ୟାଳୟ ଆଦି ନିକଟରେ ଡାକବାଜି ଯନ୍ତ୍ରର ବ୍ୟବହାର ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି । ମଣିଷ ଓ ପରିବେଶର ଅନ୍ତଃସମ୍ପର୍କକୁ ନିମ୍ନମତେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରେ ।

ଅଧୁଗ୍ରହଣ କରିବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ମଣିଷର ପାଶବିକ ଇଚ୍ଛାର ପ୍ରତିଫଳନ ଆଧୁନିକ ମଣିଷର ସ୍ଥିତି ଓ ତା’ର ସଭ୍ୟତାର ପରମ ଶତ୍ରୁ ଅଟେ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ବ୍ୟବହାରକ୍ଷେତ୍ରରେ ମଣିଷ ନିଜର ଯୁକ୍ତିଶୀଳତା ଓ ମାନବିକତାର ଉପଯୋଗ କରୁନଥିବାରୁ ଏହା ପରିବେଶଜନିତ ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ସଂରକ୍ଷଣ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଟେ । ମଣିଷର ଜୀବନପାଇଁ ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଯାଇଛି । ଏହାର କ୍ଷୟ ଜଳବାୟୁ ଉପରେ କୁପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି । ବୃଷ୍ଟିପାତ ହ୍ରାସହେବା, ନଦୀ ଜଳ ପ୍ରବାହ ହ୍ରାସ ଓ ତଦ୍ଵଜନିତ ଜଳସେଚନ ଓ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେବା, ମଣିଷର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାପାଇଁ ଅମ୍ଳଜାନର ଅଭାବ ଆଦି ଏହାର କୁପ୍ରଭାବ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ଅଟେ । ଏହାପ୍ରତି ମଣିଷ ସଚେତନଶୀଳଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ ନକଲେ ମଣିଷସମାଜ ସାମଗ୍ରିକଭାବେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହେବ ।

ବହୁ ପରିମାଣରେ ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ପ୍ରଜାତିର ଧ୍ୱଂସ ହେତୁ ଜୈବବିବିଧତା (Biodiversity) ରେ ବାଧା ଓ ଅସନ୍ତୁଳନ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । କ୍ରମେ ଏହି ଅବସ୍ଥା ଅଧ୍ବକ ଉତ୍କଟ ହେଉଥ‌ିବାର ତଥ୍ୟ ବିଶ୍ବ ସଂରକ୍ଷଣ ସଂଘଦ୍ବାରା କରାଯାଇଥିବା ଏକ ଅଧ୍ୟୟନରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଛି । ଜୈବିକ ବିବିଧତା ମଣିଷର ଖାଦ୍ୟ, ବାସଗୃହ ଆଦି ନିମନ୍ତେ ଏକମାତ୍ର ଆଧାର ହୋଇଥିବାରୁ ଏପରି ପରିସ୍ଥିତି ମଣିଷର ସ୍ଥିତି ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟି କଲାଣି । ପ୍ରାକୃତିକ ଖାଦ୍ୟସଂଗ୍ରହ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜୀବଙ୍କର ଅବିଚାରିତ ଶିକାର, ଜଙ୍ଗଲୀ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ପୋଷାକରିବା, ଚିଡ଼ିଆଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଡାକ୍ତରୀ ଗବେଷଣା ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ଜୈବବିବିଧତା ଅସନ୍ତୁଳିତ ହୋଇ ଅବକ୍ଷୟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛି । ଏଣୁ ଜୈବ ବିବିଧତାର ସଂରକ୍ଷଣପାଇଁ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟିସହ ଆଇନଗତ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦେଶରେ ‘ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ’ ସହ ପରିବେଶ ସମସ୍ୟାର ଅଧ୍ୟୟନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ ସଂଯୋଜିତ ହେବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଛି ।

ଏଣୁ ମାନବ ଓ ତା’ର ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ସୁସନ୍ତୁଳନ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏଥିପାଇଁ ମଣିଷ ନିଜର ଯୁକ୍ତିଶାଳୀ ମାନବିକତାର ଉପଯୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ବ୍ୟବହାର, ଜୈବବିବିଧତାର ସଂରକ୍ଷଣ, ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ଶକ୍ତିଉତ୍ସର ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରୟୋଗ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଣିଷ ଏକ ଯୁକ୍ତିଶୀଳ ତଥା ସାମାଜିକ ଜୀବ ହିସାବରେ ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ଏଣୁ ଯଥାର୍ଥରେ କୁହାଯାଇଛି, ‘ତୁମେ ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା କର; ପରିବେଶ ତୁମର ସୁରକ୍ଷା କରିବ ।”?

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 10 ପରିବେଶ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 10 Short Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କାହାକୁ କୁହନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ପ୍ରକୃତିରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଜିନିଷକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ମଣିଷର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାରରେ ଆସିଥାଏ । ବାୟୁ, ବଣ, ଜଙ୍ଗଲ, ଜଳ, ମୃତ୍ତିକା, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ, ପଶୁପକ୍ଷୀ ଆଦିଙ୍କୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଅଛି । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଜୀବନ୍ତ ସମ୍ପଦ (Living Resource), ଯାହା ବଣ, ଜଙ୍ଗଲ, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ସେହିପରି ଅନ୍ୟଟି ହେଲା ଅଜୈବ ସମ୍ପଦ (Non- living resource); ଯାହା ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃରିକା, ଖଣିଜ ଲବଣ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

୨ । ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃରିକା ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ କ୍ଷୟ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ଏହାର ପୂର୍ବ ସ୍ଥିତିକୁ ଫେରିଆସିଥାଏ । ସେହିପରି ସୌର ଶକ୍ତି, ତାପଜ ଶକ୍ତି, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଆଦି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।

୩ । ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରଦ୍ଵାରା ଏହାର ବିଲୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ ରୂପେ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ପ୍ରକୃତିରେ ପୁନର୍ବାର ଭରଣା ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ, କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍, ଲୁହା, ଦସ୍ତା, ସୁନା, ସୀସା, ତମ୍ବା ଆଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ ।

୪ । ସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦ୍ଵାରା ଏହାର ବିଲୟ ଘଟିଥାଏ, ଏହାକୁ ସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ଏହି ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର କରିବାଯୋଗୁଁ ଏହାର ବିଲୟ ଘଟୁଛି । ଯାନବାହନ ଓ କଳକାରଖାନା ଆଦିର ଦୃଢ଼ ବିକାଶଦ୍ବାରା ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବିଲୟ ଘଟୁଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମନୁଷ୍ୟ ଏହା ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି ଏହି ସମ୍ପଦର ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୫ । ଅସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜଦ୍ବାରା ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଉକ୍ତ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ସୌରରଶ୍ମି, ବାୟୁ, ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ । ଏଗୁଡ଼ିକର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ । ସମୁଦ୍ର ଲହଡ଼ି ମଧ୍ୟ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ ।

୬ । ପାଣିପାଗ (Weather) କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ପାଣିପାଗ କୁହାଯାଏ । ଉତ୍ତାପ, ବୃଷ୍ଟିପାତ ଓ ଆର୍ଦ୍ରତା’ ଆଦି ପାଣିପାଗର ପରିମାପ ଅଟନ୍ତି ।

୭। ଜଳବାୟୁ (Climate) କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ ଜଳବାୟୁ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାୟତଃ ୨୦ ବର୍ଷ ବ୍ୟବଧାନରେ ଜଳବାୟୁ ନିଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

୮ । ସବୁଜ ଗୃହ କ’ଣ ?
Answer:
ସବୁଜ ଗୃହ ବା ଗ୍ରୀନ ହାଉସ୍ ହେଉଛି ଏକ କାଚନିର୍ମିତ ଘର, ଯେଉଁଠାରେ ସାଧାରଣତଃ ଉଭିଦମାନ ଲଗାଯାଇ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ । ପୃଥିବୀକୁ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଗୃହ କୁହାଯାଏ ।

୯ । ‘ସବୁଜ ଗୃହ’ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ବାଷ୍ପଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ମୁଖ୍ୟତଃ ପାଞ୍ଚଟି ବାଷ୍ପର ସବୁଜ ଗୃହ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଶକ୍ତି ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ମିଥେନ୍, କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ, ଭୂସ୍ତରୀୟ ଓଜୋନ ଏବଂ ନାଇଟ୍ରସ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ।

୧୦ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ଲେଖ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ହେଲା-

• ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା

୧୧ । ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନର ମୁଖ୍ୟ କାରଣମାନ କ’ଣ ?
Answer:
ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମୁଖ୍ୟ କାରଣମାନ ହେଲା

• ବିଶ୍ଵ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି
• ଯାନବାହାନ ଚଳାଚଳଯୋଗୁଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବୃଦ୍ଧି ।

୧୨ । ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ହେଲା –

• ଜୈବ ବିବିଧତାର ଅବକ୍ଷୟ
• ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି

B. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚୋଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ପ୍ରକୃତିରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଜିନିଷକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ମଣିଷର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାରରେ ଆସିଥାଏ । ବାୟୁ, ବଣ, ଜଙ୍ଗଲ, ଜଳ, ମୃତ୍ତିକା, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ, ପଶୁପକ୍ଷୀ ଆଦିଙ୍କୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଅଛି । ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସମାହାରରେ ପରିବେଶର ସନ୍ତୁଳନ ଅବସ୍ଥା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । କାଳକ୍ରମେ ମନୁଷ୍ୟର ଉପଯୋଗରେ ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଆସୁଥିବାରୁ ଏହାର କାଳକ୍ରମେ ବିଲୟ ଘଟୁଛି, ଯାହା ପରିବେଶକୁ ଅସନ୍ତୁଳିତ କରୁଅଛି । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଜୀବନ୍ତ ସମ୍ପଦ (Living Resource); ଯାହା ବଣ, ଜଙ୍ଗଲ, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ସେହିପରି ଅନ୍ୟଟି ହେଲା ଅଜୈବ ସମ୍ପଦ (Non living resource’ ଯାହା ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃରିକା, ଖଣିଜ ଲବଣ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

• ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ (Renewable Resource)
• ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ (Non-Renewable Resource)

୨। ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହାର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏହା ପୂର୍ବାବସ୍ଥାକୁ ଫେରିଆସିଥାଏ । ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃରିକା ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ କ୍ଷୟ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ଏହାର ପୂର୍ବ ସ୍ଥିତିକୁ ଫେରିଆସିଥାଏ । ସେହିପରି ସୌରଶକ୍ତି, ତାପଜଶକ୍ତି, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଆଦି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ।

୩ । ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରଦ୍ଵାରା ଏହାର ବିଲୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ପ୍ରକୃତିରେ ପୁନର୍ବାର ଭରଣା ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ, କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍, ଲୁହା, ଦସ୍ତା, ସୁନା, ସୀସା, ତମ୍ବା ଆଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ । ଏଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ଏହାର ପରିମାଣ କ୍ରମାଗତଭାବେ ହ୍ରାସପାଏ । ପୁନର୍ବାର ଏହାର ଭରଣା ସମ୍ଭବପର ହୋଇ ନଥାଏ ।

୪ । ସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାରଦ୍ଵାରା ଏହାର ବିଲୟ ଘଟିଥାଏ, ଏହାକୁ ସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟା ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବଢ଼ିଚାଲିଛି, ଯାହାଫଳରେ ଏହି ସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଉଛି । ମନୁଷ୍ୟ ଏହି ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଯୋଗୁଁ ଏହାର ବିଲୟ ଘଟୁଛି । ଯାନବାହାନ ଓ କଳକାରଖାନା ଆଦିର ଦୃଢ଼ ବିକାଶ ଦ୍ଵାରା ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବିଲୟ ଘଟୁଛି । ମନୁଷ୍ୟକୃତ କାରଣରୁ ପରିବେଶ ଦୂଷିତ ହେଉଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମନୁଷ୍ୟ ଏହା ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି ଏହି ସମ୍ପଦର ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୫ । ଅସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକର ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜଦ୍ବାରା ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଉକ୍ତ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ସୌରରଶ୍ମି, ବାୟୁ, ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ । ଏଗୁଡ଼ିକର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ । ସମୁଦ୍ର ଲହଡ଼ି ମଧ୍ଯ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ ।

୬ । ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ ।
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଵଳ୍ପସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ପାଣିପାଗ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ଉତ୍ତାପ ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି, ବୃଷ୍ଟିପାତ, ଆର୍ଦ୍ରତା ଇତ୍ୟାଦି ପାଣିପାଗ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ପରିମାପକ ହୋଇଥିବାବେଳେ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ ୨୦ ବର୍ଷ ବ୍ୟବଧାନରେ ପ୍ରକାଶକରିବାକୁ ସେହି ସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୭ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର (Global Warming) ସାମାଜିକ ପ୍ରଭାବ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ଉତ୍ତପ୍ତିକରଣ ଦ୍ବାରା ସମାଜ ଉପରେ ପଡ଼ୁଥିବା ପ୍ରଭାବଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହେଉଛି ।

• ବିଶ୍ଵ ତାପମାତ୍ରାର ଦ୍ରୁତ ବେଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
• ପାଗର ଅବସ୍ଥାରେ ଉତ୍କଟତା
• ଜୈବ ପରିବେଶରେ ପ୍ରଭାବ
• ସମୁଦ୍ର ପତନର ବୃଦ୍ଧି
• ମହାସାଗରଗୁଡ଼ିକର ଅମୃଦ୍ଧ ବୃଦ୍ଧି
• କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ

୮ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର ପ୍ରଭାବ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର ପ୍ରଭାବମାନ ହେଲା –

• ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା
• ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି
• ଜୈବିକ ବିବିଧତା ସଂରକ୍ଷଣକୁ ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ
• ଫସଲହାନୀ ଓ ବାରମ୍ବାର ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ

୯ । ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣମାନ ହେଲା –

• ବିଶ୍ୱ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି
• ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି
• ଯାନବାହାନ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି
• ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ
• ଓଜୋନ ସ୍ତରରେ ଛିଦ୍ର
• ସବୁଜ ଗୃହର ପ୍ରଭାବ

୧୦। ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବ ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

• ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନର ବୃଦ୍ଧି
• ଜୈବ ବିବିଧତା ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରତି ବିପଦ
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା
• କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ
• ବାରମ୍ବାର ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ

୧୧। ସବୁଜ ଗୃହ (Green House) ପ୍ରଭାବ ।
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପକୁ ସବୁଜ ଗୃହ ବାଷ୍ପ ରୂପେ ମୁଖ୍ୟତଃ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହାର ମାତ୍ରା ବର୍ତ୍ତମାନ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧିକ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ସବୁଜ ଗୃହ ଉପରେ ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଏହାର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଭାବ ହେଲା ପୃଥ‌ିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା । ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯଦି ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧିପାଏ; ତେବେ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ବରଫ ତରଳିଯିବ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ସମୁଦ୍ରର ଜଳ ପତ୍ତନର ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳ ଜଳମଗ୍ନ ହେବ ଓ ତା’ଦ୍ବାରା ସେଠି ବସତିସ୍ଥାପନ କରିଥିବା ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବା ଫଳରେ ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ନିମ୍ନରେ ଥ‌ିବା ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସମୁଦ୍ରଗର୍ଭରେ ଲୀନହୋଇଯିବ, ଜଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଏହା ଜଳଚର ଜୀବମାନଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁର କାରଣ ହୋଇଯିବ ।

ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଏହା ଉନ୍ମୋଦନ (Transpiration) ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ଜଳ ବାଷ୍ପୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ କରିବ, ଯାହାଫଳରେ ଭୂତଳ ଜଳ ସ୍ତରର ହ୍ରାସ ଘଟିବ । ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଏହା ଓଜୋନ ସ୍ତରକୁ କ୍ଷୟ କରିବ, ଯାହାଦ୍ବାରା ଓଜୋନ ଗର୍ଭ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ପ୍ରବେଶକରିବ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜୀବଜନ୍ତୁମାନେ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହେବେ । ତେଣୁ ଦିନ ଆସିବ, ଯାହାଫଳରେ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରୁ ଜୀବଜନ୍ତୁମାନେ ଚିରଦିନ ଲାଗି ନିଶ୍ଚିହ୍ନ ହୋଇଯିବେ ।

୧୨ । ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଓ ସେମାନଙ୍କର ନିୟତି (Sources and Fate of Air Pollutants)
Answer:
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି ~
(୧) ଅଙ୍ଗାରକ ପ୍ରଦୂଷକ:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍, ପେଟ୍ରୋଲ, ଡିଜେଲ, କିରୋସିନି, କୋଇଲା, ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ଦହନ ସମୟରେ ବାହାରିଥାଏ । କାର୍ବନ ମନୋଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ବିଭିନ୍ନ ଯାନବାହାନ, ରୁଦ୍ଧ କୋଠରି ଆଦିରୁ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଏହିଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ କରିଥାଆନ୍ତି ।

(୨) ଯବକ୍ଷାରଜାନଜାତୀୟ ପ୍ରଦୂଷକ:
ନାଇଟ୍ରସ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍, ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଯବକ୍ଷାରଜାନଜାତୀୟ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନା, ପାୱାର ଜେନେରେସନ ପ୍ଳାଣ୍ଟ, ଯାନବାହାନରୁ ବାହାରି ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି ।

(୩) ଗନ୍ଧକଯୁକ୍ତ ପ୍ରଦୂଷକ:
ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ଼, ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍, ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ ଆଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ପ୍ରଦୂଷକ ବିଭିନ୍ନ କଳାକାରଖାନାର ଚିମିନିରୁ ବାହାରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅପମିଶ୍ରଣଦ୍ଵାରା ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର କାରଣ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

(୪) ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ:
ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନା, ବେଞ୍ଜିନ୍, ବେଞ୍ଜୋପାଇରିନ୍ ଆଦି ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ଅପମିଶ୍ରକଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ସହିତ ଅପମିଶ୍ରଣ ଘଟାଇ ପ୍ରଦୂଷଣ କରିଥାଆନ୍ତି ।

(୫) ଧାତୁ ପ୍ରଦୂଷକ:
ଆରସେନିକ୍, ପାରଦ, ଲୌହ, ନିକେଲ, ସୀସା, କାଡ଼ମିୟମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଧାତୁ କଳକାରଖାନା, ଖଣି ଆଦିରୁ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ କରନ୍ତି । ଏହିଗୁଡ଼ିକ ବିଘଟିତ ହୋଇ ନପାରି ପରିସଂସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ ଜମାହୋଇ ରହନ୍ତି ।

(୬) ରାସାୟନିକ ପ୍ରଦୂଷକ:
କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ରାସାୟନିକ ସାର, କୀଟନାଶକ ଔଷଧ, କଳକାରଖାନାରୁ ନିଷ୍କାସିତ ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ଅପଦ୍ରବ ଏହି ଧରଣର ପ୍ରଦୂଷକ ଅଟନ୍ତି । ଜଳ, ବାୟୁ ଓ ସ୍ଥଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଏହି ପ୍ରଦୂଷକମାନଙ୍କ ଅପମିଶ୍ରଣ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ ।

(୭) ଅଣୁ ପ୍ରଦୂଷକ (Particle Pollutants):
ଲୁଗାକଳ, କାଗଜ କଳ, ଚିନି କାରଖାନା, ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରକଳ୍ପ, ଝୋଟ କଳ, ଧାତୁଶିଳ୍ପ ଇତ୍ୟାଦି ଅଣୁ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି । ଅଣୁ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର କାରଣ ହୋଇଥାଏ ।

୧୩ । ଜଳ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଓ ସେମାନଙ୍କର ନିୟତି (Sources and Fate of Water Pollutants)
Answer:
ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷକର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି –
(୧) ନାଳ ନର୍ଦ୍ଦମା:
ଘରୋଇ ବ୍ୟବହୃତ ଅପରିଷ୍କାର ଜଳ ନାଳନର୍ଦ୍ଦମା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଛିଣ୍ଡା କାଗଜ, କନା, ପଚାସଢ଼ା ପନିପରିବା, ମଳ, ମୂଦ୍ର, ଘାସ, ପାଳ, କୁଟା, ଛିଣ୍ଡା ଜୋତା, ଛିଣ୍ଡା ଲୁଗା, ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଆଦି ନାଳରେ ଯାଇ ନର୍ଦ୍ଦମା ସୃଷ୍ଟିକରେ । ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ବାଷ୍ପ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ରୋଗ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଜୀବାଣୁ ଏହାଦ୍ଵାରା ଜାତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣର ଏହା ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଟେ ।

(୨) କଳକାରଖାନାର ପ୍ରବହମାନ ଦ୍ରବ୍ୟ (Industrial Effluents):
କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ତରଳ ଅପପଦାର୍ଥ ଅନ୍ୟ ଏକ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣର ଉତ୍ସ ଅଟେ । ଏଥ‌ିରେ ବହୁ ରାସାୟନିକ ଅଜୈବିକ ଓ ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ ଥାଏ । କଳକାରଖାନାରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥ‌ିବା ସାମଗ୍ରୀ ଅନୁଯାୟୀ ଅପପଦାର୍ଥ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଉପପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରବହମାନ ଦ୍ରବ୍ୟଭାବେ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ ଜଳାଧାରଗୁଡ଼ିକରେ ପଡ଼ିଥାଆନ୍ତି ।

(୩) ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ପ୍ରଦୂଷକ:
ପେଟ୍ରୋଲ ଓ ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀଦ୍ଵାରା ଜଳ ବିଶେଷକରି ସମୁଦ୍ର ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟିଥାଏ । ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତୋଳନ ଓ ପରିବହନ ସମୟରେ ସେଥୁରୁ କିଛି ନଦୀ ଏବଂ ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ମିଶି ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଏ ।

(୪) କୃଷି ରାସାୟନିକ ପ୍ରଦୂଷକ:
ଅବ୍ୟବହୃତ ଭାବରେ ମୁଭିକା ମଧ୍ୟରେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ ରହିଥିବା ରାସାୟନିକ ସାର ଓ କୀଟନାଶକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆଦି କୃଷି ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ବର୍ଷା ଜଳ କିମ୍ବା ଜଳସ୍ରୋତଦ୍ଵାରା ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ପୁଷ୍କରିଣୀ, ନଦୀ, ହ୍ରଦ, ସମୁଦ୍ର ଆଦି ସହ ମିଶି ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି ।

(୫) ଭୌତିକ ପ୍ରଦୂଷକ (Physical Pollutants):
ତାପମାତ୍ରାରେ ବୃଦ୍ଧି ଓ ହ୍ରାସ, ବିଭିନ୍ନ ଅଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ, ତେଜସ୍କ୍ରିୟ ବସ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦି ଭୌତିକ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ଜଳାଶୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇ ପରିସଂସ୍ଥାର ଅସନ୍ତୁଳନ ଘଟାଇ ଥାଆନ୍ତି ।

୧୪ । ସ୍ଥଳ ବା ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଓ ସେମାନଙ୍କ ନିୟତି (Sources and Fate of Terrestrial or Soil Pollutants)
Answer:
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥଳ ପ୍ରଦୂଷକର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି –
(୧) କଳକାରଖାନାରୁ ବହିର୍ଗତ ଦ୍ରବ୍ୟ:
କଳକାରଖାନାରୁ ବହିର୍ଗତ ଅପଜାତ ପଦାର୍ଥ ଓ ଅପଦ୍ରବଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ମୁଭିକା ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ପାଉଁଶ, ଅବ୍ୟବହୃତ କଞ୍ଚାମାଲ, ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ଆଦି ସ୍ଥଳଭାଗର ବହୁ ଅଂଶ ଦଖଲ କରି ରହିଥାଆନ୍ତି । ଏହିଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଭାବରେ ମୃତ୍ତିକାର ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ଲୋପପାଇଥାଏ ।

(୨) ଘରୋଇ ଅଦରକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟ:
ପ୍ଲାଷ୍ଟିକର ଉପକରଣ, ପଲିଥୁନ ବ୍ୟାଗ୍, ଭଙ୍ଗା ଟିଣଡବା, କାଚ, ଅବ୍ୟବହୃତ ଯାନବାହାନର ଅଂଶବିଶେଷ, ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଘରୋଇ ଅଦରକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟଦ୍ଵାରା ସ୍ଥଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟିଥାଏ । କଠିନ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ବିଘଟନ ସହଜରେ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ; ଫଳରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ଗଦାଗଦା ହୋଇ ପଡ଼ି ମୃରିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାନ୍ତି ।

(୩) ଧାତୁଜାତୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ:
ଲୁହା, ତମ୍ବା, ଜିଙ୍କ୍, ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଅଦରକାରୀ ଧାତୁଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ମୃତ୍ତିକା ଅବରୋଧ ହୋଇ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଏ । ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଏହି ଧାତୁଜନିତ ମୃଭିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ବିଶେଷ ଦେଖାଯାଏ । ଏହିଗୁଡ଼ିକ ଜୈବ ଅବକ୍ରମିତ ଅଯୋଗ୍ୟ ଶ୍ରେଣୀୟ ପ୍ରଦୂଷକ ହୋଇଥିବା ଯୋଗୁଁ ସମସ୍ୟା ଉତ୍କଟତର ହୋଇଥାଏ ।

(୪) କୃଷି ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ:
ରାସାୟନିକ ସାର ଓ କୀଟନାଶକ ଔଷଧର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାରଯୋଗୁଁ ମୃରିକାରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ସଞ୍ଚତ ହୋଇ ସ୍ଥଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି । ଏହି ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଭାବରେ ମୃତ୍ତିକା ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

(୫) ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାର ପ୍ରଦୂଷକ:
ବିଭିନ୍ନ ଅମ୍ଳ ଏବଂ କ୍ଷାର ମୃତ୍ତିକା ସହ ମିଶ୍ରିତ ହୋଇ ଏହାକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରିଥାଆନ୍ତି । କାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ଅଦରକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏହିଧରଣର ପ୍ରଦୂଷକମାନଙ୍କ ଉତ୍ସ ଅଟେ ।

୧୫ । ଧ୍ଵନି ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଓ ସେମାନଙ୍କ ନିୟତି (Sources and Fate of Sound Pollutants)
Answer:
ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷକର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି –
(୧) ଯାନବାହାନ:
କାର୍, ମଟର, ବସ୍, ଟ୍ରକ୍, ଟ୍ରାକ୍ଟର, ରେଳଗାଡ଼ି, ଟ୍ରାମ୍ ଗାଡ଼ି, ରକେଟ୍, ଉଡ଼ାଜାହାଜ, ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଇତ୍ୟାଦି ଯାନବାହାନ ଧ୍ଵନି ପ୍ରଦୂଷଣର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ଯାନବାହାନଗୁଡ଼ିକର ଇଞ୍ଜିନ୍ ଏବଂ ହର୍ଣ୍ଣଜନିତ ବିକଟ ଶବ୍ଦଦ୍ବାରା ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟି ପରିବେଶ ଅସନ୍ତୁଳନ ହୋଇଥାଏ ।

(୨) କଳକାରଖାନା:
କଳକାରଖାନା ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷଣର ଅନ୍ୟ ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ ଏବଂ ଖଣି ଅଞ୍ଚଳର ଶବ୍ଦଦ୍ଵାରା ପରିବେଶ ଧ୍ଵନିଜନିତ ପ୍ରଦୂଷଣର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ । କର୍ମରତ ଶ୍ରମିକ ଏବଂ ଉକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳର ବାସିନ୍ଦା ଏହାଦ୍ଵାରା ନାନା ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଅନ୍ତି ।

(୩) ବିସ୍ଫୋରଣ ଓ ଘରୋଇ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ:
ବାଣ, ଯୁଦ୍ଧାସ୍ତ୍ର ଆଦିର ବିସ୍ଫୋରଣ ଏବଂ ଲାଉଡ଼ ସ୍ପିକର୍, ଟେଲିଭିଜନ, ରେଡ଼ିଓ ଆଦିର ଅହେତୁକ ଶବ୍ଦ ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷଣର ଉତ୍ସ ହୋଇ ପରିବେଶର କ୍ଷତି ସାଧନ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି ।

୧୬ । ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର ଅବକ୍ଷୟ ଓ ଜୀବଜଗତ ଉପରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ପୃଥିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟରୁ ଶାନ୍ତମଣ୍ଡଳ ଅନ୍ୟତମ । ଏଥରେ ଏକ ଛୋଟିଆ ସ୍ତର ଥାଏ । ଏହାକୁ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତର କୁହାଯାଏ । ଏହି ସ୍ତର ଅମ୍ଳଜାନର ଏକ କଠିନ ବା ଘନୀଭୂତ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ଏହା ସମସ୍ତ ଜୀବଜଗତ ଉପକାରରେ ଆସିଥାଏ । କାରଣ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଆସୁଥିବା ଅନେକ (୯୯ ପ୍ରତିଶତ) କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମି; ଯଥା  ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି (Ultraviolet rays) ପ୍ରାଣୀର ଖୁବ୍ କ୍ଷତି ଘଟାଇଥାଏ । ଏହି କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମିସମୂହକୁ ଓଜୋନ୍‌ମଣ୍ଡଳ ଅଟକାଇ ଦିଏ । ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରଟି ପୃଥ‌ିବୀ ଉପରେ ଏକ ଛତାଭଳି ଚାରିଆଡ଼କୁ ଘେରିରହି କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମି ପ୍ରଭାବରୁ ଜୀବଜଗତକୁ କବଚଭଳି ରକ୍ଷାକରେ । ଓଜୋନ୍‌ ଏକ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣବିଶିଷ୍ଟ ଓ ତୀବ୍ର ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ । ଛଅଟି ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁର ରାସାୟନିକ ସଂଶ୍ଳେଷଣରୁ ଦୁଇଟି ଓଜୋନ୍ ଅଣୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବେଶ ବିଜ୍ଞାନୀଗଣ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ସତର୍କ କରି ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନଦ୍ୱାରା ଶାନ୍ତମଣ୍ଡଳରେ ଥ‌ିବା ଓଜୋନ୍‌ର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଦିନକୁଦିନ କମିବାରରେ ଲାଗିଛି । କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରେ କାର୍ବନର ଅନ୍ୟନାମ ଫ୍ରେୟନ୍ (Freon) । ଫ୍ରେଯନ୍ କେତେକ ବିଷାକ୍ତ ନ ହୋଇଥିବା କିମ୍ବା ଉଦ୍‌ବାୟୀ ହୋଇ ନଥିବା ତଥା ଅତି ଶସ୍ତାରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ମିଳୁଥ‌ିବା ଏକ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏହା ଶୀତତାପ ନିୟନ୍ତ୍ରକ ବା ଶୀତଳକାରୀ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ବାଷ୍ପ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ନଷ୍ଟ ନ ହୋଇ ଶହେବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବଯାଏ ରହିପାରେ ।
ଏଥସହ କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ (CHC) ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର କ୍ଷୟପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ରହନ୍ତି ।

ଜୀବଜଗତ ଉପରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବ :

• ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତର କ୍ଷୟ ହେବାଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ପରିମାଣର ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମିର ବିକିରଣ ପୃଥ‌ିବୀ ଉପରେ ପଡ଼ିବାଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ଚର୍ମରୋଗ, ଚର୍ମ କର୍କଟ ଆଦି ରୋଗମାନ ଦେଖାଯିବ । ଏପରିକି ଆଖୁରେ ମଧ୍ଯ ମୋତିଆବିନ୍ଦୁ ବଢ଼ିବ ଓ ଆଖୁର ପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତି ହ୍ରାସପାଇବ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମିର ପ୍ରଭାବରେ ଓଜୋନୀୟ ଅବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମିର ବିକିରଣଯୋଗୁଁ ସମୁଦ୍ର ଜଳରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ହ୍ରାସପାଇବ ।
• ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର କ୍ଷୟଯୋଗୁଁ ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ପାଦନର ହ୍ରାସ ଘଟିବ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ସବୁଜ ଗୃହର ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହେବ ।

୧୭ । ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା (Acid Rain) କ’ଣ ?
Answer:
ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ହେଉଛି ବର୍ଷାଜଳଯୁକ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପରିବେଶରେ ତିଆରି ଅମ୍ଳର ସମାହାର । ସମ୍ପ୍ରତି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଏକ ପରିବେଶ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ୟା ରୂପେ ଦେଖାଦେଇଛି । ଏହି ସମସ୍ୟା ଉପରେ ପରିବେଶବିତ୍ରମାନଙ୍କର ନଜର ରହିଛି । ଏହି ସମସ୍ୟା ବର୍ତ୍ତମାନ ଜଳଜ ପରିସଂସ୍ଥା ଏବଂ ଜଳ ପରିସଂସ୍ଥା ଉପରେ ଏକ ବିପଦଭଳି ଦେଖାଦେଇଛି । ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ବିଶ୍ୱସାରା ଏକ ସମସ୍ୟାରୂପେ ଦେଖାଦେଇଛି । ଏପରିକି ଆମ ଦେଶରେ ଆଗ୍ରାରେ ଥ‌ିବା ଐତିହାସିକ ତାଜମହଲ୍ ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାର ପ୍ରଭାବରେ ନଷ୍ଟ ହେବାକୁ ବସିଲାଣି । ଆଗ୍ରା ନିକଟସ୍ଥ ମଥୁରା ତୈଳ ବିଶୋଧନାଗାର କେତେକ ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପ ଛାଡ଼ିବାଦ୍ୱାରା, ଏହି ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପ ଜଳାଶ ବା ବର୍ଷାସହ ମିଶି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅମ୍ଳ ତିଆରି କରେ । ଏହା ବର୍ଷା ଆକାରରେ ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ଆସେ । ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାରେ ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍, ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଏସିଡ୍ ଏବଂ ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍ ଥ‌ିବା ଜଣାଯାଇଛି । ଏହି ଏସିଡ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକୃ ତିରେ ମିଳୁଥିବା କାର୍ବୋନିକ୍ ଏସିଡ୍ଠାରୁ ଅଧିକ ଟାଣୁଆ ଅମ୍ଳ, ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାଦ୍ଵାରା ଜଳର pH କମିଯାଇଥାଏ ।

କୋଲକତା, ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ ଏବଂ ଅନ୍ୟ କେତେକ କଳକାରଖାନା ଥ‌ିବା ସହରମାନଙ୍କର ଅମ୍ଳ ସାଧାରଣତଃ ବର୍ଷାଦିନର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଥମ ବର୍ଷାଜଳରେ କିଛି କିଛି ପରିମାଣରେ ଦେଖାଯାଏ । ପରେ ପରେ ବର୍ଷା ଜଳରେ ଥ‌ିବା ଅମ୍ଳ ପରିମାଣ କମିଯାଏ । ଏହି ବର୍ଷାଜଳରେ ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍‌ ଏସିଡ୍ ଏବଂ ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଏସିଡ଼ର ପରିମାଣ ଅଧିକ ଥାଏ । ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏବଂ କାର୍ବୋନିକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ପରିମାଣ କମ୍ ଥାଏ I ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ; ଯଥା— ଆଗ୍ନେୟଗିରି ଉଦ୍‌ଗୀରଣ, ଜଙ୍ଗଲର ନିଆଁ, ବିଜୁଳି ମାରିବା, ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର ଜାଳେଣି, ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥର ଅପଘଟନଦ୍ୱାରା ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ମିଶିଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥ‌ିବା ଅନେକ ଏସିଡ୍ ଆସେ, ମନୁଷ୍ୟ କୃତକର୍ମରୁ; ଯଥା— ଘରୋଇ ଇନ୍ଧନ, ଯାନବାହାନରୁ ନିର୍ଗତ ଗ୍ୟାସ୍, କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ଗ୍ୟାସ୍, ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ରମାନଙ୍କରୁ ନିର୍ଗତ ଗ୍ୟାସ୍‌ରେ ବହୁ ଅକ୍‌ସାଇଡ଼, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଥାଏ ।

ଏଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଷାଜଳରେ ମିଶି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଏସିଡ୍ ତିଆରି କରିଥାଏ ଏବଂ ଏହି ଅମ୍ଳମିଶ୍ରିତ ବର୍ଷାଜଳ ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ପଡ଼େ । ସାଧାରଣତଃ କଳକାରଖାନା ଏବଂ ସହରରେ ବା ଏହାର ପାଖାପାଖୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ସଲଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍, ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଏସିଡ଼୍ ଓ ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍, କାର୍ବୋନିକ୍ ଏସିଡ୍ ସହ ମିଶି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ପରିସଂସ୍ଥା ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ । ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଐତିହାସିକ କୀର୍ତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ ଏବଂ ବଡ଼ ବଡ଼ କୋଠାବାଡ଼ି ଉପରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ । ସର୍ବଶେଷରେ ଏହା ମାନବ ସମାଜର ମଧ୍ଯ କ୍ଷତିସାଧନ କରିଥାଏ ।

୧୮। ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାର ପ୍ରଭାବ ଓ ପ୍ରତିକାର ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାର କୁପ୍ରଭାବଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନମତେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ –

• ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା କୀର୍ତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ, କୋଠାବାଡ଼ି, ମାର୍ବଲ ତିଆରି କୀର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଆଗ୍ରାର ତାଜମହଲ, କୋଲ୍‌କତାର ଭିକ୍ଟୋରିଆ ମେମୋରିଆଲ୍ ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ବିଶେଷ କ୍ଷତି ହେବାକୁ ବସିଲାଣି ।
• ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଜୀବମଣ୍ଡଳର ବିନାଶ କରିଥାଏ । ଏହି ଅମ୍ଳ ଏବଂ ଏହାର ଅଧିକ ପରିମାଣ ଯୋଗୁଁ ଜଳଜ ଉଭିଦ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ନ୍ତି ।
• ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ମଣିଷର ସ୍ନାୟୁତନ୍ତ୍ର, ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଏବଂ ହଜମକ୍ରିୟାରେ ଅସୁବିଧା କରିଥାଏ ।
• ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ମାଛମାନେ ମରିଯାଆନ୍ତି ।
• ଉତ୍ପାଦକମାନେ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ନ୍ତି । ତେଣୁ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ।
• ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଅନ୍ୟ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ସହ ମିଶି ବିଭିନ୍ନ ବିଷାକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ତିଆରି କରିଥା’ନ୍ତି । ଯାହାଦ୍ୱାରା ପରିସଂସ୍ଥା ବିଶେଷ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପୋଷକ ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି l
• ଏହି ଅମ୍ଳର କୁପରିମାଣ ଯୋଗୁଁ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଉଭିଦ ବିଭିନ୍ନ ଅଦରକାରୀ ବସ୍ତୁକୁ ଶୋଷଣ କରି ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଥା’ନ୍ତି ।

ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାର ପ୍ରତିକାର :

• ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାକୁ ରୋକିବାକୁ ହେଲେ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଅମ୍ଳ ଯେଉଁଠାରୁ ବାହାରୁଛି ଓ ଗ୍ୟାସ୍ ପ୍ରଦୂଷଣ ହେଉଛି, ସେହି ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ରୋକିବାକୁ ଦରକାର ।
• ଏହି ଅମ୍ଳକୁ କିଛି ରାସାୟନିକ କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ରୋକାଯାଇପାରିବ ।
• ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଗ୍ୟାସ୍ ଲିକ୍‌କୁ ରୋକାଯିବା ଦରକାର ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯାନବାହାନର ମୂଳ ଯନ୍ତ୍ରପ୍ରତି ଅଧିକ ଧ୍ୟାନଦେବା ଦରକାର । ଏହାଦ୍ଵାରା ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ଆଉ ନିର୍ଗତ ହେବ ନାହିଁ ।
• କେଉଁ କଳକାରଖାନାଗୁଡ଼ିକ ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସଦ୍ୱାରା ପରିବେଶକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରୁଛନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକ ତୁରନ୍ତ ବନ୍ଦକରିବା ଦରକାର ।
• ରାସାୟନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଏହି ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପକୁ ପୁନଃବ୍ୟବହାର କରି ବିଷମୁକ୍ତ କରିବା ଦରକାର ।

୧୯ । ପୋଷକ ବୃଦ୍ଧି (Eutrophication) କ’ଣ ?
Answer:
ନାଇଟ୍ରେଟ୍, ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ଏବଂ କ୍ଳେଶରାଇଡ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଅଧ୍ବକ ପରିମାଣରେ ଜଳାଶୟରେ ମିଶିବା ଫଳରେ ପୋଷକ ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ଜଳଜ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ଦ୍ରୁତ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପୋଷକ ବୃଦ୍ଧି (Eutrophication) କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ଏହା ଏକ ଧୀର ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥିବାବେଳେ କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ଏହା ନାଳ ନର୍ଦ୍ଦମାର ଦୂଷିତ ଜଳ, ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରୁ ନିର୍ଗତ ଜଳ, କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ରାସାୟନିକ ସାର ଆଦିର ମିଶ୍ରଣ ଫଳରେ ଘଟିଥାଏ । ଏହାଯୋଗୁଁ ଶୈବାଳ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଅଧିକ ଶୈବାଳ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ମାଛ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜଳଜୀବ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ନ୍ତି ଓ ବିଭିନ୍ନ ବିଷାକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ସେମାନଙ୍କ ଦେହରୁ ଆସି ଜଳରେ ମିଶେ । ଏହାର ଫଳସ୍ବରୂପ ଜଳ ଅଧିକ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୁଏ ।

ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନର ପରିମାଣ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଓ ଫସ୍‌ଫରସ୍ପର ଅନୁପାତ ଓ ସର୍ବୋପରି ଜୈବ ଉତ୍ପାଦନ (Biological Productivity)କୁ ପାଥେୟ କରି ୟୁଟ୍ରୋଫିକେସନ୍‌ର ପରିମାଣ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ । ଏଣୁ ଏହାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ ଜଳାଶୟ ମଧ୍ୟକୁ ଆସୁଥିବା ଦୂଷିତ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ କରି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯିବା ଉଚିତ । ଶୈବାଳ ବୃଦ୍ଧିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଭୌତିକ, ରାସାୟନିକ ଓ ଜୈବିକ ଉପାୟରେ ଦୂଷିତ ଜଳରୁ ଦ୍ରବୀଭୁତ ପୋଷକଗୁଡ଼ିକ ବାହାରକରିଦେବା ଉଚିତ । ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଥିବା ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– ଅଧଃକ୍ଷେପଣ, ଜୈବିକ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନ, ଯବକ୍ଷାରଜାନମୁକ୍ତ ଆୟନ ବିନିମୟ, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଓ ବିପରୀତ ପାରସ୍ତୁତ ପଦ୍ଧତି ଇତ୍ୟାଦି ।

୨୦ । ଜୈବ ବିବର୍ଦ୍ଧନ (Biological Magnification) କ’ଣ ?
Answer:
ଖାଦ୍ୟଶୃଙ୍ଖଳରେ ଅନେକ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତର ଥାଏ । ଖାଦ୍ୟଶକ୍ତି ଗୋଟିଏ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରକୁ ଅନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରକୁ ପ୍ରବାହିତ ହେଲାବେଳେ ଶତକଡ଼ା ୧୦ ଭାଗ ଶକ୍ତି ତାପ ଓ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ହ୍ରାସ ଘଟେ । ପରୀକ୍ଷାରୁ ଏହା ପ୍ରମାଣିତ ହେଉଛି ଯେ ଖାଦ୍ୟଶୃଙ୍ଖଳାରେ କେତେକ ପଦାର୍ଥ ଗୋଟିଏ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରକୁ ପ୍ରବାହିତ ହେଲାବେଳେ ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରରେ ତା’ର ସାନ୍ଦ୍ରତା ବୃଦ୍ଧିପାଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଜୈବ ବିବର୍ଣନ କୁହାଯାଏ ।

୨୧ । ‘ସବୁଜ ଗୃହ ପ୍ରଭାବ’ (Green house Effect) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଶୀତପ୍ରଧାନ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଥଣ୍ଡାର ପ୍ରଭାବରୁ ଉଭିଦଗୁଡ଼ିକୁ ରକ୍ଷାକରିବାପାଇଁ କାଚର ସବୁଜ ଗୃହ ଗଠନ କରି ତା’ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଗଛ ଲଗାଯାଇଥାଏ । କାଚ ମଧ୍ଯରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ତରଙ୍ଗବିଶିଷ୍ଟ ସୌରରଶ୍ମି କୋଠରି ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ । ଏହି ରଶ୍ମି କୋଠରିମଧ୍ଯସ୍ଥ ଉଭିଦ ଓ ମୃତ୍ତିକା ଉପରେ ପଡ଼ି ଦୀର୍ଘ ତରଙ୍ଗ ବିଶିଷ୍ଟ ଅବଲୋହିତ (Infrared) ରଶ୍ମିରେ ପରିଣତ ହୁଏ; ଯାହାକି କାଚଦେଇ ବାହାରକୁ ଆସିପାରେ ନାହିଁ ଫଳରେ ଉକ୍ତ କାଚନିର୍ମିତ ସବୁଜ କୋଠରିର ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଏହାଫଳରେ ସେଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ଉଭିଦର ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୁଏ । ୧୯୨୭ ମସିହାରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଫରୟର ସବୁଜ ଗୃହର ନାମକରଣ କରିଥିଲେ । ପୃଥ‌ିବୀକୁ ମଧ୍ୟ ଏକ ସବୁଜ କୋଠରି ସହ ତୁଳନା କରାଯାଇଥାଏ ।

କ୍ଷୁଦ୍ର ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ସୌରରଶ୍ମି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଭେଦକରି ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ପଡ଼ିବା ପରେ ଦୀର୍ଘ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଅବଲୋହିତ ରଶ୍ମିରେ ପରିଣତ ହୁଏ; ମାତ୍ର ଏହି ରଶ୍ମି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାହାରକୁ ଯାଇ ନପାରି ପୁନଶ୍ଚ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ; ଫଳରେ ପୃଥିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ବିଶେଷକରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥ‌ିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍, ମିଥେନ୍, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍, ଓଜୋନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଗ୍ୟାସ୍ ସବୁଜ ଗୃହ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏହାଫଳରେ ଜଳଚକ୍ରରେ ଅସନ୍ତୁଳନ ଦେଖାଦିଏ ଓ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର କ୍ଷୟକ୍ଷତି ଘଟି ଅତିବାଇଗଣୀ ରଶ୍ମି ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହେବ । ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠ ଉତ୍ତପ୍ତ ହେବ ଏବଂ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳି ସମୁଦ୍ରର ଜଳପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି କରିବ । ଏହି କୁପ୍ରଭାବର ନିରାକରଣପାଇଁ ବୃକ୍ଷରୋପଣ, ଧୂମବିହୀନ ଜାଳେଣିର ବ୍ୟବହାର ଓ କାରଖାନାର ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଦି ସହ ଜନସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଦରକାର ।

୨୨ । ପୃଥ‌ିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି (Global Warming) କ’ଣ ?
Answer:
ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି, ସବୁଜ କୋଠରି ପ୍ରଭାବ, ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର ଦହନ ଆଦି ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ‘ଉତ୍ତପ୍ତ ପୃଥ‌ିବୀ’ (Global Warming) କୁହାଯାଏ । ବିଶ୍ବର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବତଃ ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମାନବ ସମାଜ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥ‌ିବା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ପରିବେଶ ସମସ୍ୟା ଅଟେ I ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିଯୋଗୁଁ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ବରଫ ତରଳେ ଓ ଏହାଫଳରେ ସମୁଦ୍ରର ଜଳପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି ହେବାଯୋଗୁଁ ବନ୍ୟାର ପ୍ରକୋପ ବଢ଼ିବ ଓ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ କମିଯିବ। ବିଶ୍ବର ପାଣିପାଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ; ଯଥା— ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ଅନାବୃଷ୍ଟି ଓ ମରୁଡ଼ି ଆଦି ନିୟମିତ ଭାବରେ ଦେଖାଯିବ । ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣର ଏକ ସକାରାତ୍ମକ ଦିଗ ହେଉଛି ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ଡିମିଂ ବା ବିଶ୍ଵ ଅନ୍ଧାରୀକରଣ ।

୧୯୮୫ ମସିହାରେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଠାବ କରାଯାଇଥିବା ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ୱାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକର ପ୍ରବେଶ କମିଯିବ ଓ ବିଶ୍ୱ କ୍ରମଶଃ ଅନ୍ଧାରୁଆ ହୋଇଯିବ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବିଶ୍ଵ ଜଳବାୟୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ସୌରରଶ୍ମି ଓ ଆଲୋକ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପ୍ରଭାବିତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି । ବିଭିନ୍ନ ସବୁଜ କୋଠରି ଗ୍ୟାସ୍, କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ, ବନୀକରଣ, ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର କମ୍ ବ୍ୟବହାର ଆଦି ଦ୍ଵାରା ଏହାର ପ୍ରତିକାର କରାଯାଇପାରିବ ।

୨୩ । ଉତ୍ପରି ଅନୁସାରେ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ବିପର୍ଯ୍ୟୟର ପ୍ରକାରଭେଦ :
ବିପର୍ଯ୍ୟୟର ଉତ୍ପତ୍ତି ଅନୁସାରେ ଏହାକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

• ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Natural Disasters)
• ମନୁଷ୍ୟକୃତ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Anthropological or Man-made Disasters)
• ପରିବେଶ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Environmental Disasters)

(୧) ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Natural Disasters):
ଏହି ବିପର୍ଯ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାକୃତିକ କାରଣଗୁଡ଼ିକରୁ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଥାଏ ।
ଏଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥା’ନ୍ତି; ଯଥା –

• ଭୂମିସମ୍ପର୍କିତ – ଭୂମିକମ୍ପ, ଭୂମିସ୍ଖଳନ, ଆଗ୍ନେୟ ଉଦ୍‌ଗୀରଣ ଇତ୍ୟାଦି ।
• ପାଣିପାଗସମ୍ପର୍କିତ – ବନ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି, ବାତ୍ୟା, ଅତ୍ୟଧ୍ବକ ବର୍ଷା, କରକାପାତ, ସୁନାମି ଆଦି ।

(୨) ମନୁଷ୍ୟକୃତ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Anthropological or Man-made Disasters):
ମନୁଷ୍ୟକୃତ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ମଧ୍ୟରେ ଘରପୋଡ଼ି, କଳକାରଖାନାରେ ନିଆଁ ଲାଗିବା, ଜଙ୍ଗଲ ନିଆଁ, ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଦରୁ ଘରପୋଡ଼ିବା, ହଣାକଟା, ମଟରଯାନ ଦୁର୍ଘଟଣା, ଯାନବାହାନଗୁଡ଼ିକର ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଧକ୍କା, ଉଡ଼ାଜାହାଜ ଦୁର୍ଘଟଣା, କଳକାରଖାନାରେ ବାଷ୍ପଯନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ବିସ୍ଫୋରଣ, ଗ୍ୟାସ୍‌ଟାଙ୍କିରେ ଛିଦ୍ରହେବା, ଆମୋନିଆ, ମିଥେନ ଗ୍ୟାସ୍ ଲିକ୍, ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋରଣ ତଥା ତେଜସ୍କ୍ରିୟ ବସ୍ତୁ ଥ‌ିବା ପାତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଛିଦ୍ର ଆଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

(୩) ପରିବେଶ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Environmental Disasters):
ପରିବେଶ ଦୁର୍ବିପାକ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ, ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ, ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ, ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ ଆଦି ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 10 ପରିବେଶ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ Objective Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 10 Objective Questions in Odia Medium

ବସୁମିଷ୍ଠ ଓ ଅତି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଚାରୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ?
(i) ବାୟୁ
(ii) ବଣଜଙ୍ଗଲ
(iii) ବନ୍ଯଜନ୍ତୁ
(iv) କୋଠାବାଡ଼ି
Answer:
(iv) କୋଠାବାଡ଼ି

୨ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଠି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ?
(i) ସୌରଶକ୍ତି
(ii) ଜଳ
(iii) କୋଇଲା
(iv) ମୃଭିକା
Answer:
(iii) କୋଇଲା

୩ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ?
(i) କୋଇଲା
(ii) ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍
(iii) ଲୁହା
(iv) ଜଳ
Answer:
(iv) ଜଳ

୪ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହ୍ରାସ କରେ ନାହିଁ ।
(i) ହିମସ୍ରୋତ
(ii) ବରଫର ଆବରଣ
(iii) କଳକାରଖାନା
(iv) ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ
Answer:
(ii) କଳକାରଖାନା

୫ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବିଶ୍ବ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ନୁହେଁ ?
(i) ସବୁଜ ଗୃହରେ
(ii) ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ
(iii) ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧି
(iv) ଯାନବାହାନ ବୃଦ୍ଧି
Answer:
(ii) ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ

୬ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସବୁଜଗୃହ ଗ୍ୟାସ ନୁହେଁ ?
(i) ଅମ୍ଳଜାନ
(ii) ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ
(iii) ହାଇଡ୍ରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ
(iv) ମିଥେନ୍
Answer:
(i) ଅମ୍ଳଜାନ

୭ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ଅଟେ ?
(i) ବିଶ୍ଵ ଉଷ୍ଣତା ବୃଦ୍ଧି
(ii) ହିମସ୍ରୋତ
(iii) ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ
(iv) ବରଫର ଆବରଣ
Answer:
(i) ବିଶ୍ଵ ଉଷ୍ଣତା ବୃଦ୍ଧି

୮ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କେଉଁଟି ବିଶ୍ବ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ଅଟେ ?
(i) ସବୁଜଗୃହ ପ୍ରଭାବ
(ii) ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧି
(iii) ଜଙ୍ଗଲକ୍ଷୟ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

୯ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବିଶ୍ବ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରଭାବ ଅଟେ ?
(i) ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(ii) ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା
(iii) ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

୧୦ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବ ?
(i) ଜୈବ ବିବିଧତା ପ୍ରତି ବିପଦ
(ii) ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା
(iii) ଫସଲହାନୀ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

୧୧ । କେଉଁ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୪୫
(ii) ୧୯୪୮
(iii) ୧୯୫୦
(iv) ୧୯୫୨
Answer:
(ii) ୧୯୪୮

୧୨ । କେଉଁ ମସିହାରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ସଦୁପଯୋଗ ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୪୮
(i) ୧୯୪୯
(ii) ୧୯୫୦
(iv) ୧୯୫୨
Answer:
(ii) ୧୯୪୯

୧୩। କେଉଁ ମସିହାରେ ମଧ୍ୟ ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍‌ଠାରେ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୫୨
(ii) ୧୯୬୪
(iii) ୧୯୭୨
(iv) ୧୯୭୫
Answer:
(iii) ୧୯୭୨

୧୪ । କେଉଁ ମସିହାରେ ଓଜୋନ ସ୍ତରର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କରେ ଭିଏନା ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୭୨
(ii) ୧୯୮୫
(iii) ୧୯୮୭
(iv) ୧୯୯୨
Answer:
(ii) ୧୯୮୫

୧୫ । ମଣ୍ଟିଲ ରାଜିନାମା କେବେ ସାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୮୦
(ii) ୧୯୮୫
(iii) ୧୯୮୭
(iv) ୧୯୯୦
Answer:
(iii) ୧୯୮୭

୧୬୮ ‘ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ-୧୯୯୨’ କେଉଁଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ଷ୍ଟକ୍‌ ହୋମ୍
(ii) ପ୍ୟାରିସ୍
(iii) ଭିଏନା
(iv) ରିଓଡ଼ି ଜେନେରୋ
Answer:
(iv) ରିଓଡ଼ି ଜେନେରୋ

୧୭ । କେଉଁ ମସିହାରୁ ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ପରିବେଶ ସଚେତନତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲୁଅଛି ?
(i) ୧୯୮୬
(ii) ୧୯୮୮
(iii) ୧୯୯୨
(iv) ୨୦୦୫
Answer:
(i) ୧୯୮୬

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧। ପ୍ରକୃତି ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ମନୁଷ୍ୟର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ଜିନିଷକୁ _______________ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ

୨ । ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ହୋଇନଥାଏ, ତାହାକୁ ____________ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ଓ ଅସରନ୍ତି

୩ । ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ଦ୍ବାରା ତାହାର ସମାପ୍ତି ବା ବିଲୟ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ _________________ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସରନ୍ତି ବା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ

୪ । କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ______________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପାଶିପାଗ

୫ । କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳର ୨୦ ବର୍ଷର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ ________________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ

୬ । ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରାର ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ _____________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ବା ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱାର୍ମି

୭ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଯୋଗୁଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ________________ ରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଇଅଛି ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ ବା ଋତୁଚକ୍ର

୮ | ______________ ଗୃହର ପ୍ରଭାବ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଦାୟୀ ।
Answer:
ସବୁଜ

୯ । ମୁଖ୍ୟତଃ _______________ ବାଷ୍ପର ସବୁଜଗୃହ ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବ ରହିଅଛି |
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

୧୦ । ଆମେରିକାର ପୂର୍ବତନ ଉପ-ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ______________ ମାନବକୃତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟିପାଇଁ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ।
Answer:
ଶ୍ରା ଅଲଗୋରେ

୧୧ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଅନ୍ତଃସରକାରୀ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଶାରଦ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ (IPCC) _____________ ମସିହାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୮୮

୧୨। IPCC ତା’ର ପ୍ରଥମ ରିପୋର୍ଟ ________________ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ ।
Answer:
୧୯୯୦

୧୩ । ୧୯୭୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସରେ _________________ ଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀକୁ ଆମ ପରିବେଶର ‘ମାଗୁଁକାର୍ଟ’ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍

୧୪ । ୧୯୯୨ ମସିହାରେ ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ ________________ ଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ବ୍ରାଜିଲ୍ ରାଜଧାନୀ ରିଓ ଡି ଜେନେରୋ

୧୫ । ________________ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୪୮

୧୬ | ________________ ମସିହାରେ ବିଶ୍ବ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ପାଣ୍ଠି ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୬୧

୧୭ । ମନୁଷ୍ୟ ଏବଂ ଜୈବମଣ୍ଡଳ ଗବେଷଣା ପ୍ରକଳ୍ପ _______________ ମସିହାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୭୧

୧୮ । _______________ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସର ୨୧ ତାରିଖରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ଜଳବାୟୁ ସନ୍ଧି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହେଲା ।
Answer:
୧୯୯୩

୧୯ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ତଦ୍ଵନିତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ୨୦୦୯ ମସିହାରେ _______________ ଠାରେ ଏକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
କୋପେନ୍ ହାଗେନ୍

୨୦ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ________________ ଗ୍ୟାସ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ।
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

୨୧। ______________ ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଘର ।
Answer:
ପୃଥ୍ ବା

୨୨। ______________ ବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଭଷ୍ମ ରଖୁଥାଏ ।
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

C. ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧। ଅମ୍ଳଜାନ ମୁଖ୍ୟ ସବୁଜଗୃହ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ବାଷ୍ପ ।
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ମୁଖ୍ୟ ସବୁଜଗୃହ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ବାଷ୍ପ ।

୨। ଚନ୍ଦ୍ର ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଗୃହ ।
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀ ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଗୃହ ।

୩ । ବାୟୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।
Answer:
କୋଠାବାଡ଼ି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।

୪ । ସୌରଶକ୍ତି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।
Answer:
କୋଇଲା ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।

୫ । କୋଇଲା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ?
Answer:
ଜଳ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।

୬ । କଳକାରଖାନା ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହ୍ରାସ କରେ ନାହିଁ ।-
Answer:
ହିମସ୍ରୋତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହ୍ରାସ କରେ ।

୭ । ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ ବିଶ୍ୱ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ।
Answer:
ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ କଳକାରଖାନା ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହ୍ରାସ କରେ ନାହିଁ ।

୮ । ସବୁଜଗୃହରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ ଅଛି ।
Answer:
ସବୁଜ ଗୃହରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ ନାହିଁ ।

୯। ହିମସ୍ରୋତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ଅଟେ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ଉଷ୍ଣତା ବୃଦ୍ଧି ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ଅଟେ ।

୧୦ । ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଚକ୍ର ବିଶ୍ବ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ଅଟେ ।
Answer:
ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ଅଟେ ।

୧୧ । ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୪୮ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୨ । ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ସଦୁପଯୋଗ ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୪୯ ମସିହାରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ସଦୁପଯୋଗ ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୩ । ୧୯୫୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସ ୫ ତାରିଖଠାରୁ ୧୭ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମଧ୍ୟ ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍‌ଠାରେ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୭୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସ ୫ ତାରିଖଠାରୁ ୧୭ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମଧ୍ୟ ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍‌ରେ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୪ । ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ଓଜୋନ ସ୍ତରର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କରେ ଭିଏନା ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୮୫ ମସିହାରେ ଓଜୋନ ସ୍ତରର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କରେ ଭିଏନା ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୫ । ମଣ୍ଡିଲ ରାଜିନାମା ୧୯୮୦ ମସିହାରେ ସାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ମଣ୍ଟ୍ରିଲ ରାଜିନାମା ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ସାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୬ । ‘ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୯୨୬ ପ୍ୟାରିସ୍ଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।-
Answer:
‘ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୯୨’ ରିଓଡ଼ି ଜେନେରୋଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୭ । ୧୯୯୨ ମସିହାରୁ ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ପରିବେଶ ସଚେତନତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲୁଅଛି ।
Answer:
୧୯୮୬ ମସିହାରୁ ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ପରିବେଶ ସଚେତନତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲୁଅଛି ।

D. ନିମ୍ନ ପ୍ରଦତ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଲେଖ ।

୧। ପ୍ରକୃତି ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ମନୁଷ୍ୟର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ଜିନିଷକୁ କେଉଁ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ

୨ । ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ କେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନବାକରଶଯୋଗ୍ୟ ଓ ଅସରଛି ।

୩ । ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ଦ୍ବାରା ତାହାର ସମାପ୍ତି ବା ବିଲୟ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ କେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସରନ୍ତି ବା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ

୪ । କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ଘଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପାଣିପାଗ

୫। କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳର ୨୦ ବର୍ଷର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଜଳବାୟୁ

୬ । ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରାରେ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ବା ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱାମିଂ

୭। ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଯୋଗୁଁ ମୁଖ୍ୟତଃ କେଉଁଥିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଅଛି ?
Answer:
ଜଳବାୟୁ ବା ଋତୁଚକ୍ର

୮ । କେଉଁ ଗୃହର ପ୍ରଭାବ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଶ୍ୱ ତାପାୟନ ଓ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଦାୟୀ ?
Answer:
ସବୁଜ

୯ । ମୁଖ୍ୟତଃ କେଉଁ ବାଷ୍ପର ସବୁଜଗୃହ ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବ ରହିଅଛି ?
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

୧୦ । ଆମେରିକାର ପୂର୍ବତନ ଉପ-ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କିଏ ମାନବକୃତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ?

ଶ୍ରୀ ଅଲଗୋରେ

୧୧ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଆନ୍ତଃ ସରକାରୀ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଶାରଦ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ (IPCC) କେଉଁ ମସିହାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୮୮

୧୨ । IPCC ତା’ର ପ୍ରଥମ ରିପୋର୍ଟ କେଉଁ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ ?
Answer:
୧୯୯୦

୧୩ । ୧୯୭୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସରେ କେଉଁଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀକୁ ଆମ ପରିବେଶର ‘ମାର୍ତ୍ତାକାର୍ଟା” କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍

୧୪ । ୧୯୯୨ ମସିହାରେ ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ କେଉଁଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ବ୍ରାଜିଲ ରାଜଧାନୀ ରିଓ ଡି ଜେନେରୋ

୧୫ । କେଉଁ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୪୮

୧୬ । କେଉଁ ମସିହାରେ ବିଶ୍ବ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ପାଣ୍ଠି ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୬୧

୧୭ । ମନୁଷ୍ୟ ଏବଂ ଜୈବମଣ୍ଡଳ ଗବେଷଣା ପ୍ରକଳ୍ପ କେଉଁ ମସିହାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୭୧

୧୮ । କେଉଁ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସର ୨୧ ତାରିଖରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ଜଳବାୟୁ ସନ୍ଧି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହେଲା ?
Answer:
୧୯୯୩

୧୯ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ତଦ୍ଵଜନିତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ୨୦୦୯ ମସିହାରେ କେଉଁଠାରେ ଏକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
କୋପେନ୍ ହାଗେନ୍

୨୦ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ କେଉଁ ଗ୍ୟାସ୍ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ?
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

୨୧ । କିଏ ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଘର ?
Answer:
ସବୁଜ

୨୨ । କେଉଁ ଗ୍ୟାସ୍ ବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଥାଇ ମଧ୍ଯ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଭଷ୍ଠ ରଖୁଥାଏ ?
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

E. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।

୧ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରକୃତିଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ମନୁଷ୍ୟର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ଜିନିଷକୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।

୨ । ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ବା ଅସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଳୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ଓ ଅସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।

୩ । ସରନ୍ତି ବା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରଦ୍ବାରା ତାହାର ସମାପ୍ତି ବା ବିଲୟ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସରନ୍ତି ବା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦ କୁହାଯାଏ ।

୪ । ପାଣିପାଗ (Weather) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ସଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ପାଣିପାଗ କୁହାଯାଏ ।

୫ । ଜଳବାୟୁ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳର ୨୦ ବର୍ଷର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ ଜଳବାୟୁ କୁହାଯାଏ ।

୬ । ବିଶ୍ୱ ତାପାୟନ ବା ବିଶ୍ଵ ଭଷ୍ମତା ବୃଦ୍ଧି (Global Warming) କାହାକୁ କୁହନ୍ତି ?
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରାର ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ବା ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱିମିଂ କୁହାଯାଏ ।

୭। ସବୁଜ ଗୃହ (Green House) କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ସବୁଜ ଗୃହ ଏକ କାଚନିର୍ମିତ ଘର, ଯେଉଁଠାରେ ସାଧାରଣତଃ ଉଭିଦମାନ ଲଗାଯାଇ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ । ପୃଥିବୀକୁ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଗୃହ କୁହାଯାଏ ।

୮ । ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୯୨ କେଉଁଠାରେ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ ୧୯୯୨ ରିଓଡ଼ି ଜେନେରୋଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୯। I.P.C.C. ର ପୂରାନାମ କ’ଣ ?
Answer:
I.P.C.C.ପୂରାନାମ ହେଡଛି Intergovernmental Panal on Climate Change ସରକାରୀ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଶାରଦଗୋଷ୍ଠୀ ।

୧୦ । ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ କ’ଣ ?
Answer:
ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ହେଉଛି ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଯୋଗୁଁ ମେରୁଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 9 ସାଂପ୍ରତିକ ବିଶ୍ଵରେ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରସଙ୍ଗର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପୃଷ୍ଠଭୂମି Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 9 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧। ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା (Collective Security) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ପ୍ରକୃତି ଓ ମୌଳିକ ଆଧାରମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମାନବ ଜାତିର ଇତିହାସରେ ମହାପ୍ରଳୟଙ୍କରୀ, ଧ୍ଵଂସକାରୀ, ବ୍ୟୟବହୁଳ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ପରେ ମାନବ ଜାତିର ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନାରେ ଯୁଦ୍ଧ ବିଭୀଷିକାର ବିଲୋପ ଓ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ଜାତ ହୋଇଥିଲା । ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଡ୍ରୋ ଉଇଲ୍‌ସନ୍‌ଙ୍କ ୧୪ ଦଫା ନୀତିକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ୟାରିସ୍ଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରନାୟକ ଓ କୂଟନୀତିଜ୍ଞମାନେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସହଯୋଗ ଓ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଜାତିସଂଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଜାତିସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ଜାତିସଂଘ ସନନ୍ଦରେ ‘ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା’ ବା ‘ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା’ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିଲା । ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା ବା ନିରାପତ୍ତା ଚିନ୍ତାଧାରା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ସନନ୍ଦର ଧାରା ୧୦ରେ ବିଶେଷଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ।

ଏହାପରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ କ୍ଷମତାର ପରିଚାଳନା ନିମିତ୍ତ ଏକ ଆଧୁନିକ କୌଶଳ ଭାବେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଗଲା । ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଏକାଧ୍ଵକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମିଳିତ ବା ସଙ୍ଗଠିତ ଉଦ୍ୟମକୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଯଦି ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଆକ୍ରମଣ କରେ, ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ମିଳିତ ଭାବରେ ସେହି ଆକ୍ରମଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରିଥା’ନ୍ତି । ସମସ୍ତେ ଜଣଙ୍କ ପାଇଁ ନୀତି ଉପରେ ଏହା ଆଧାରିତ । ଏହି ନୀତି ଅନୁସାରେ ଯୁଦ୍ଧ ବା ଆକ୍ରମଣକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତି ବିପଦ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏକାଧ୍ଵକ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିମିଶି ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସଠିକ୍ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାକୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଯୁକ୍ତି କରିଥାଏ । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମତପୋଷଣ କରି ଦାର୍ଶନିକମାନେ ନିମ୍ନଲିଖତ ମତପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି ।

George Schewarzenberger :
‘ଏକ ସ୍ଥିତ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଆକ୍ରମଣ କରୁଥିବା ଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପଦକ୍ଷେପକୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ ।’‘(Collective security is a machinery for joint action in order to prevent or counter any attack againt established International order.’)

Palmer and Perkins :
‘ଶାନ୍ତିକୁ ପ୍ରତିହତ କରୁଥିବା ଶକ୍ତିର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମିଳିତ ବା ସାମୂହିକ ‘(Collective secuirty clearly implies collective measures for dealing with treats to peace.)
ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଅନୁସାରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏକ ବୈଧ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ଭାବେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ । ତେଣୁ ଜଣଙ୍କ ପାଇଁ ସମସ୍ତେ ଓ ସମସ୍ତେ ଜଣଙ୍କ ପାଇଁ ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ବିଶ୍ଵର ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ଉଚିତ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ହେଉଛନ୍ତି ଆମେରିକାର ପୂର୍ବତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଡ୍ରୋ ଉଇଲସନ୍ ।

ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ପ୍ରକୃତି :
ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ପ୍ରକୃତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅବଗତ ହେବାପାଇଁ ଦୁଇଟି କାରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ତାହାହେଲା –

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହେଉଛି ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମିଳିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ପଦ୍ଧତି ଯାହାକୁ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ।

ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ମିଳିତ ଭାବେ ସକ୍ଷମ ହେବା ଉଚିତ । ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଏପରି ମିଳିତ ହେବା ଉଚିତ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସଠିକ୍ ମୁକାବଲା କରି ଯୁଦ୍ଧର ସମାପ୍ତି ଘଟାଇପାରିବେ । ତେଣୁ ବିଶ୍ଵସ୍ତରରେ କ୍ଷମତାର ପରିଚାଳନା ଓ ଶାନ୍ତି ତଥା ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଅଟେ । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ନିମ୍ନଲିଖତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ରହିଅଛି |

• ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶାନ୍ତି ଏବଂ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା ଓ କ୍ଷମତାର ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଏକ କୌଶଳ ଅଟେ ।
• ଏହା ସ୍ଵୀକାର କରେ ଯେ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯେ କୌଣସି ସମୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇପାରେ । ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିପାରେ । ସୁତରାଂ ଏହା ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଆକ୍ରମଣକୁ ସାର୍ବଜନୀନ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଅଛି ।
• ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ଶକ୍ତି ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ମିଳିତ କରି ମୁକାବିଲା କରିବା ଉଚିତ ।
• ନିରାପତ୍ତା ଅସ୍ଥାୟୀ ବିଶ୍ବସ୍ତରୀୟ କ୍ଷମତାର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।
• ନିରାପତ୍ତା ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗଠନ ଅଧୀନରେ ହିଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଓ ବିଶ୍ଵ ସରକାର ଗଠନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ମିଳିତ ଅବସ୍ଥା ।
• ଯୁଦ୍ଧକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାକୁ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଫଳ ହେଲେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
• ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଠିକ୍ ମୁକାବିଲା କରିବା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଅଟେ |
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଆକ୍ରମଣ ବା ଯୁଦ୍ଧକୁ ଶତ୍ରୁ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ମାତ୍ର ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନୁହେଁ ।
• ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ‘ ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା’ ସପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତି କରିଥାଏ । ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବା ଶୃଙ୍ଖଳାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଚାହେଁ ନାହିଁ ।
• ଏହା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଓ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।

ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଚିନ୍ତାଧାରା (Assumptions of Collective Security) :
ସାଧାରଣତଃ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିମ୍ନଲିଖତ ଧାରଣା ବା ଚିନ୍ତାଧାରା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।

• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ସର୍ବଦା ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶକ୍ତିକୁ ଆକଳନ କରି ମିଳିତ ବାହିନୀ ନିଜକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ମିଳିତ ବାହିନୀ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏପରି ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ ଯେପରି ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଏପରି ଭୁଲ୍ କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିବ ନାହିଁ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାମିଲ ହେଉଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ଭରସା ରଖୁବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେମାନେ ପାରସ୍ପରିକ ମତଭେଦ ଓ ଆଦର୍ଶକୁ ଭୁଲି ଏକତ୍ର ସଙ୍ଗଠିତ ହେବା ଉଚିତ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ରାଜନୈତିକ ମତପାର୍ଥକ୍ୟ ଭୁଲି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ହେବା ଉଚିତ । ସେମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦେଇ ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରିବା ଉଚିତ । ନଚେତ୍ର ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ସଫଳ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
• ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆକ୍ରମଣ କଲେ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହମତି ଭିରିରେ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ଉଚିତ । କାରଣ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜକୁ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ରୂପେ ମାନିନଥାଏ । ଏହାବ୍ୟତୀତ କେତେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟ ତାକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥା’ନ୍ତି | ଏପରି ହେଲେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବିପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୁଦାୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରୟୋଗ ନକରି ଏହାକୁ କେବଳ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ ।
• ନିରପେକ୍ଷତା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିରୋଧୀ ଅଟେ | କାରଣ ନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଆଦୌ ସମର୍ଥନ କରିନଥା’ନ୍ତି ।
• ନିରାପତ୍ତା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବା ଶୃଙ୍ଖଳାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଏହା ସର୍ବଦା ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା ସପକ୍ଷରେ ମତପୋଷଣ କରିଥାଏ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରୟୋଗ ପୂର୍ବରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିବାଦର ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଧାନପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୁଦ୍ଧକୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ହିଁ ମୁକାବିଲା କରିଥାଏ ।
• ଯୁଦ୍ଧ ସର୍ବଦା ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତକୁ ବ୍ୟାହତ କରିଥାଏ । ଯୁଦ୍ଧକୁ ବିରୋଧ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମିଳିତ ପ୍ରୟାସ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।

ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ତ୍ରୁଟି :
ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନିମ୍ନଲିଖୂତ ତ୍ରୁଟିମାନ ରହିଅଛି ।

• ସ୍ଵାର୍ଥାନ୍ଵେଷୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସହଯୋଗରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ଆଦୌ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଜାତିସଂଘ ବା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ଓ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘରେ ସ୍ଵାର୍ଥାନ୍ଵେଷୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ରହିଥିବାରୁ ଏହାକୁ ସଫଳତାର ସହିତ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇପାରିନଥିଲା ।
• ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହମତି ବିନା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ସମାଲୋଚକଙ୍କ ମତରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୁଦ୍ଧକୁ ବନ୍ଦ କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । କାରଣ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର କେତେକ ସହଯୋଗୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ରହିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହି ରାଷ୍ଟ୍ର ଯୁଦ୍ଧ କଲେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵ ଦୁଇ ଶକ୍ତିମେଣ୍ଟରେ ପରିଣତ ହେବ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
• ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବା ଆଦୌ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
• ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜ ନିଜର ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ ପାଇଁ ସର୍ବଦା ବ୍ୟଗ୍ର ରହିଥା’ନ୍ତି । ସେମାନେ ଆଦୌ ସ୍ଵାର୍ଥତ୍ୟାଗ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନଥା’ନ୍ତି । ଏହିପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ମଧ୍ୟ ଅସମ୍ଭବ ।
• ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ବିବାଦ, ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ, ଗୋଷ୍ଠୀ ସଂଘର୍ଷ ଓ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରଭୃତି ଯୋଗୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସଫଳ ହୋଇନଥାଏ ।

୨| ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜାତିସଂଘର ଭୂମିକା ଲେଖ ।
Answer:
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଵାଧୀନତାର ସୁରକ୍ଷା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଛି । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଆକ୍ରମଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଡ୍ରୋ ଉଇଲ୍‌ସନ୍ ଏହି ଧାରଣାର ପୃଷ୍ଠପୋଷକ । ଏହି ନୀତି ଅନୁସାରେ, କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବଳପୂର୍ବକ ଅନ୍ୟ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆକ୍ରମଣ କଲେ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିତ ଭାବରେ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧଘୋଷଣା କରିବେ । ଏହାକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଗଠନ ସହାୟତାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥାଏ । ୧୯୨୦ ମସିହାରେ ଲିଗ୍ ଅଫ୍ ନେସନ୍ସ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବାପରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥିଲା, ମାତ୍ର ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା, ରୁଷିଆ, ବ୍ରିଟେନ୍ ଓ ଅନ୍ୟ ବୃହତ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଲିଟ୍‌ରେ ଯୋଗ ନ ଦେବାରୁ ଏହା ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇନଥିଲା । ୧୯୪୫ରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବାପରେ ଜାତିସଂଘର ସମ୍ବିଧାନର ସପ୍ତମ ଅଧ୍ୟାୟ ଧାରା ୩୯ରୁ ୫୧ ମଧ୍ୟରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବିଷୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଗଲା ଏବଂ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ଜାତିସଂଘର ମୂଳ ଦାୟିତ୍ଵ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରାଗଲା ।

• ରାଷ୍ଟ୍ର–ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଦୂର କରିବା ଏବଂ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଗି ମିଳିତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ସନନ୍ଦରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା । କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ସନନ୍ଦର ଅବ୍ୟବସ୍ଥା କରି ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରି ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ କଲେ ସେହି ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ମିଳିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଲା ।
• ସନନ୍ଦର ଧାରାରେ ପ୍ରତି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ ହେଲେ । ଜାତିସଂଘ ମହାସନନ୍ଦର ସପ୍ତମ ଅଧ୍ୟାୟରେ ୩୯ରୁ ୫୧ ଧାରା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।

ଜାତିସଂଘର ମହାସନନ୍ଦର ୩୯ ଧାରାରେ କୌଣସିଠାରେ ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ ହେଲେ ବା ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିଲେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷାଲାଗି ୪୧ ଓ ୪୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ପ୍ରଥମେ, ଆପୋଷ ସମାଧାନ ପାଇଁ ଉଭୟ ପକ୍ଷଙ୍କୁ ଡକାଯିବ । ଏହା ସଫଳ ନ ହେଲେ ଆର୍ଥିକ କଟକଣା ଲାଗୁ କରାଯିବ, କୂଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ଛିନ୍ନ କରାଯିବ ଏବଂ ପରିଶେଷରେ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ମିଳିତ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରତି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସେନା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସହଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବେ । ଏଥିଲାଗି ଜାତିସଂଘର ଏକ ସାମରିକ ଷ୍ଟାଫ୍ କମିଟି ରହିଛି ଏବଂ ଏହି କମିଟିର ସୁପାରିସ କ୍ରମେ କୌଣସି ଅଭିଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଜାତିସଂଘ ସନନ୍ଦର ୫୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ଏକାଧୁକ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିତ ଭାବରେ ଆତ୍ମରକ୍ଷା ବା ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିପାରନ୍ତି । ମାତ୍ର, ଥରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ବିବାଦରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବାପରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ନେଇ ଜାତିସଂଘର ତତ୍ତ୍ଵାବଧାନରେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

କୋରିଆ ଯୁଦ୍ଧ ଓ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା :
ଜାତିସଂଘ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବାପରେ, ୧୯୫୧ରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆ ଓ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲା । ଉତ୍ତର କୋରିଆ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବାରୁ ଜାତିସଂଘ ମିଳିତ ନିରାପରାଦାରା କାର୍ଯ୍ୟାନଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥଲା । ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ଆମେରିକା ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆକୁ ସମର୍ଥନ କଲାବେଳେ ସୋଭିଏତ ରୁଷ୍ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା । ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରୂପେ ଚିହ୍ନଟ କଲା ଏବଂ ତୁରନ୍ତ ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲା । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ୬୦ଟି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରୁ ମାତ୍ର ୧୬ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ସେନା ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କଲେ ।

ଏହି କାର୍ଯ୍ୟନୁଷ୍ଠାନରେ ଜାତିସଂଘ ନାମରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ସେନାବାହିନୀ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ବିପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧ କଲେ; ମାତ୍ର ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ସଫଳ ହେଲା ନାହିଁ । କାରଣ ଉତ୍ତର କୋରିଆର ସୀମା ଲଙ୍ଘନ କଲେ ଚୀନ୍ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ସପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧରେ ଯୋଗଦେବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲା | ଏକ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହିବାପାଇଁ ଆମେରିକା ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ସ୍ଥଗିତ ରଖୁଲା | ଏହି ବିଫଳତାରୁ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ସଭାରେ Uniting for Peace Resolution ଗୃହୀତ ହେଲା ଏବଂ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦର ବିଫଳତା ସମୟରେ ସାଧାରଣ ସଭା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବ ବୋଲି ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ଅନୁଧ୍ୟାନକାରୀ କମିଟି ଗଠନ କରାଗଲା ଏବଂ ଏହି କମିଟି ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ ସମ୍ପର୍କରେ ସାଧାରଣ ସଭାକୁ ଅବଗତ କରିବାର ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କଲା | ଏହାଛଡ଼ା, ଏକ ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ କମିଟି (Collective Measures) ଗଠନ କରାଗଲା ।

ଏହି କମିଟି ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କମିଟିର ସାଧାରଣ ସଭା ଓ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦକୁ ସୁପାରିସ କରିବ । ଏହାପରେ ସୁଏଜ୍ କେନାଲ ବିବାଦରେ ମଧ୍ଯ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥିଲା । ଇରାକ୍-କୁଏତ୍ ବିବାଦ ୧୯୯୦ରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥିଲା । ସମ୍ପ୍ରତି ବିଶ୍ଵରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହେତୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସମ୍ଭବପର ହେଉ ନାହିଁ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇନାହିଁ । ଏଥପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମନୋଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ସଂକୀର୍ଷ ସ୍ଵାର୍ଥଠାରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ରହି ବିଶ୍ବଶାନ୍ତି ପ୍ରତି ନିଷ୍ଠାପର ଉଦ୍ୟମ କଲେ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ହୋଇପାରିବ ।

ଶାନ୍ତି ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଶାନ୍ତିଭଙ୍ଗକାରୀ ଓ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ :
ଧାରା ୩ ଅନୁସାରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ, ଶାନ୍ତିଭଙ୍ଗକାରୀ ଓ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବା ଦାୟିତ୍ଵ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦକୁ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଏହି ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଧାରା ୪୧ ଓ ୪୨କୁ ଆଧାର କରି କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦକୁ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ପ୍ରଥମେ ଆପୋଷ ସମାଧାନ ପାଇଁ ଉଭୟ ପକ୍ଷକୁ ଆହ୍ବାନ କରାଯିବ । ଯଦି ଏହା ସଫଳ ନ ହୁଏ ଆର୍ଥିକ କଟକଣା ଜାରି କରାଯିବ; କୂଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ଛିନ୍ନ କରାଯିବ ଓ ପରିଶେଷରେ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ମିଳିତ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ ।

ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସେନା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବେ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ସାମରିକ ଷ୍ଟାଫ୍ କମିଟିର ସୁପାରିସକ୍ରମେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ସନନ୍ଦର ୫୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ଏକାଧୁକ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିତ ଭାବରେ ଆତ୍ମରକ୍ଷା ବା ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିପାରନ୍ତି । ମାତ୍ର, ଥରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ବିବାଦରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବା ପରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ସୁତରାଂ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତତ୍ତ୍ଵବଧାନରେ ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ ହୋଇପାରିବ ।

ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା :
୧୯୪୫ ମସିହାରୁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ପ୍ରତିଷ୍ଠାଠାରୁ ଏହା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଅଛି । ମାତ୍ର ଏହି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସଫଳତା ହାସଲ କରିନାହିଁ । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ନେଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

କୋରିଆ ଯୁଦ୍ଧ ଓ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା :
୧୯୫୦ ମସିହା କୋରିଆ ଯୁଦ୍ଧ ଥୁଲା ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ପ୍ରଥମ ଘଟଣା । ସେହି ବର୍ଷ ଜୁନ୍ ୨୫- ୨୬ରେ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବାରୁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ଜୁନ୍ ୨୭ ତାରିଖରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରୂପେ ଘୋଷଣା କଲା ଏବଂ ତୁରନ୍ତ ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲା । ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦର ନିଷ୍ପଭିକୁ ୫୩ଟି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମର୍ଥନ ଜଣାଇଥିଲେ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘକୁ ୧୬ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ସେନା ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ସଫଳ ହେଲା ନାହିଁ । କାରଣ ପ୍ରଥମରୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା ଓ ଚୀନ୍ ଘୋଷଣା କଲା ଯେ, ଉତ୍ତର କୋରିଆର ସୀମା ଲଙ୍ଘନ କଲେ ଚୀନ୍ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ସପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧରେ ଯୋଗ ଦେବ । ଚୀନ୍‌ର ଏପରି ଘୋଷଣା ଅନ୍ୟ ଏକ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରୁ ଆମେରିକା ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ସ୍ଥଗିତ ରଖୁଥିଲା ।

କୋରିଆ ଯୁଦ୍ଧରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ବିଫଳ ହେବାରୁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ସଭାରେ ମିଳିତ ଶାନ୍ତି ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲା । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ୧୯୫୦ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୩ ତାରିଖରେ ସାଧାରଣ ସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ଅନୁସାରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ବିଫଳତା ସମୟରେ ସାଧାରଣ ସଭା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ନିଷ୍ପରି ନେଇପାରିବ । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ଅନୁଧ୍ୟାନକାରୀ କମିଟି ଗଠନ କରାଗଲା ଏବଂ ଏହି କମିଟି ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ ସମ୍ପର୍କରେ ସାଧାରଣ ସଭାକୁ ଅବଗତ କରିବାରେ ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଥିଲା । ପୁନଶ୍ଚ ଏକ ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ କମିଟି ଗଠନ କରାଗଲା । ଏହି କମିଟିର କାର୍ଯ୍ୟ ଥଲା ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ସାଧାରଣ ସଭା ଓ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦକୁ ସୁପାରିସ କରିବା ।

କୋରିଆ ସଂକଟ ପରେ ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ସୁଏଜ କେନାଲ ବିବାଦରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା । ମାତ୍ର ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଓ ବ୍ରିଟେନ, ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ଇସ୍ରାଏଲ୍‌କୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଧମକ ଦେବାରୁ ଏହା ସଫଳ ହୋଇନଥିଲା । ମାତ୍ର କଙ୍ଗୋରେ ଶାନ୍ତି ଆଣିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଶାନ୍ତି ସେନା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଚାପ ଯୋଗୁଁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ହଙ୍ଗେରୀରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ହସ୍ତକ୍ଷେପରୁ ନିବୃତ୍ତି ରହିଥୁଲା । ମାତ୍ର ୧୯୫୬ରୁ ୧୯୯୦ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ନେତୃତ୍ଵରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଠିକ୍‌ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇନଥିଲା । ଇରକ୍-ଇରାନ୍ ଯୁଦ୍ଧରେ ଏହା ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ପାରିନଥିଲା ।

ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଦଶନ୍ଧିରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜନପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଇରାକ୍ କୁଏତ୍ ଅଧୁକାର କରିଥିଲା । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଶାନ୍ତିସେନା ଆମେରିକା ନେତୃତ୍ୱରେ ଇରାକ୍ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଏହି ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଯୋଗୁ ଅଳ୍ପଦିନ ମଧ୍ୟରେ କୁଏତ୍ ଇରାକ୍ କବଳରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ସୁତରାଂ, ଇରାକ୍ଟର କୁଏତ୍ ଆକ୍ରମଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରି ଉପସାଗରୀୟ ଯୁଦ୍ଧର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟାଇବାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ଥିଲା ।

ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ସହିତ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଗ୍ରଗତି ହାସଲ କରିବା ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଅଛି । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜ ନିଜର ସଂକୀର୍ଷ ସ୍ଵାର୍ଥଠାରୁ ଦୂରରେ ରହି ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିଷ୍ଠାପର ଉଦ୍ୟମ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୩ । ‘ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା’ ନିମିତ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ମାନବ ଜାତିର ଇତିହାସରେ ମହାପ୍ରଳୟଙ୍କରୀ, ଧ୍ୱଂସକାରୀ, ବ୍ୟୟବହୁଳ ପ୍ରଥମ ପୃଥିବୀ ମହାସମର ପରେ ପରେ ମାନବ ଜାତିର ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନାରେ ଯୁଦ୍ଧ ବିଭୀଷିକାର ଲୋପ ଓ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଆଗହ ଜାତ ହୋଇଥିଲା । ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଡ୍ରୋ ଉଇଲସନଙ୍କ ୧୪ ଦଫା ଧାରାକୁ ଭିଭିକରି ପ୍ୟାରିସ୍‌ଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରନାୟକ ଓ କୂଟନୀତିଜ୍ଞମାନେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସହଯୋଗ ଓ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ନିରାପତ୍ତା, ଶାନ୍ତି ଓ ସୁରକ୍ଷା ଥିଲା ସବୁ ଦେଶର ଚିର ଈପ୍‌ସିତ । ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ନିରାପତ୍ତା ଓ ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ସନନ୍ଦରେ ‘ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା’ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା ।

‘ ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା’ ଚିନ୍ତାଧାରା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ସନନ୍ଦ ବା ‘କୋଭେନାଣ୍ଟ’ର ଧାରା ୧୦ରେ ବିଶେଷଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ସଭ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ସଭ୍ୟରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ଆକ୍ରମଣକୁ ସବୁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ବୋଲି ବିଚାର କରି ବିହିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ ଥିଲେ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ସଭ୍ୟରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦର ସମାଧାନ ଯୁଦ୍ଧ ମାଧ୍ୟମରେ ନକରିବାକୁ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅଦାଲତ, ମଧ୍ୟସ୍ଥ କିମ୍ବା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ସନନ୍ଦରେ ଥୁବା ଉପରୋକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅଧ‌ିକ ଦୃଢ଼ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ କରି ନିରାପତ୍ତା ହାସଲ ନିମିତ୍ତ ଫ୍ରାନ୍ସ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା | ଧାରା ୧୦ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଫରାସୀମାନେ ପୂର୍ଣ ସମର୍ଥନ କରି ଏହାକୁ ସନନ୍ଦର ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

ପାରସ୍ପରିକ ସାହାଯ୍ୟ ଚିଠା, ୧୯୨୩ : ଧାରା ୧୦ରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ନିୟମାବଳୀ ଅନୁଯାୟୀ ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଯେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା, ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତାମାନେ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ହେଉଛି ଯଥେଷ୍ଟ ପଦକ୍ଷେପ । ଏହି ଧାରାର ସର୍ଭାବଳୀଗୁଡ଼ିକୁ ଫରାସୀମାନେ ଦୃଢ଼ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ ଯେ ଏବଂ ଏହା ସନନ୍ଦର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ବୋଲି ବିବେଚନା କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ମିଳିତ ଦାୟିତ୍ବବୋଧତାର ଗୁରୁ ଦାୟିତ୍ଵକୁ ସମଭାବରେ ବାଣ୍ଟିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ବିରୋଧ କରିଥିଲେ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗ୍ରେଟବ୍ରିଟେନ୍ ତାହାର ଅଧୁରାଜ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ସମର୍ଥନ ହାସଲ କରିଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘରେ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵତ୍ଵ କରୁଥିବା କାନଡ଼ାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଧାରା ୧୦ରେ ସଂସ୍କାର ଆଣିବାକୁ ଚାହିଁଲେ, ଯାହାକୁ କି ଫ୍ରାନ୍ସ ଏବଂ ତାହା ସହଯୋଗୀ ସଦସ୍ୟମାନେ ବିରୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ ।

ଶେଷରେ ୧୯୨୩ ମସିହାରେ ପାରସ୍ପରିକ ସାହାଯ୍ୟ ଚୁକ୍ତି ଚିଠା ବା ଦଲିଲ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲା । ଉକ୍ତ ଦଲିଲ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ଉକ୍ତ ଚିଠାରେ ଆକ୍ରମଣାତ୍ମକ ଯୁଦ୍ଧକୁ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅନ୍ୟାୟ ଓ ଅପରାଧ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ଏଥିରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା, ଆକ୍ରମଣ ଆରମ୍ଭ ହେବାର ଚାରିଦିନ ମଧ୍ଯରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ପରିଷଦ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନାମ ଘୋଷଣା କରିବ ଓ ସଭ୍ୟରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଆକ୍ରମିତ ହୋଇଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମରିକ ସାହାଯ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବେ । ଏଥ‌ିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଲା ଯୁଦ୍ଧ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥିବା ଅଞ୍ଚଳ ବାହାରେ ଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମିତ ଦେଶକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ କୁହାଯିବ ନାହିଁ । ଉକ୍ତ ଚୁକ୍ତି ମାତ୍ର ୧୦ଟି ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା, ରୁଷିଆ ଓ ଇଂଲଣ୍ଡ ଉକ୍ତ ଚିଠା ଦଲିଲକୁ ଗ୍ରହଣ ନକରିବା ଫଳରେ ଉକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ ।

ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲ, ୧୯୨୪:
୧୯୨୪ ମସିହା ବେଳକୁ ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ବେଲଜିୟମଦ୍ଵାରା ଜର୍ମାନୀର ଶିଳ୍ପ ସମୃଦ୍ଧ ରୁର୍ (Riehr) ଅଧିକାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିପଳତାରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥିଲା । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ରାଜନୈତିକ ବାତାବରଣ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉନ୍ନତି ନିମିତ୍ତ ନୂତନ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ଦିଗରେ ଅନୁକୂଳ ଥିଲା । ଗ୍ରୀସ୍ ଚେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆର ପ୍ରତିନିଧୁମାନେ ଏକ ନୂତନ ଖସଡ଼ା ପ୍ରଣୟନ କଲେ, ଯେଉଁଥିରେ କେତେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥିଲା । ଏହା ଅନୁଯାୟୀ, ଯେକୌଣସି ଆକ୍ରମଣକୁ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅପରାଧ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଗଲା । ଯେକୌଣସି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ନିମିତ୍ତ ଯଦି କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟସ୍ଥି ଗ୍ରହଣ କରିବେ ନାହିଁ, ତେବେ ସେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେବ । ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ଚାଲିଥିବାବେଳେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସୈନ୍ୟ ସମାବେଶ କରିପାରିବ ନାହିଁ ।

ଯୁଦ୍ଧ ହେଲେ, ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରିଥିବା ଅପରାଧ ନିମିତ୍ତ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଜ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧ କ୍ଷତିପୂରଣ ଦେବ । ଯୁଦ୍ଧର କ୍ଷତିପୂରଣ ପରିମାଣ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ଓ କ୍ଷମତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହେବ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଉକ୍ତ ପ୍ରୋଟୋକଲରେ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏଥୁରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ମିଳନୀ ନିମିତ୍ତ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିନ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲା, ସେଗୁଡ଼ିକ ଥୁଲା- ଜୁନ୍ ୧୫, ୧୯ ଓ ୨୫ । ଯଦି ପ୍ରୋଟୋକଲକୁ ଅଧିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ତେବେ ଯାଇ ଉକ୍ତ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବ ବୋଲି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା ।

ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲକୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶକ୍ତିମାନେ ସ୍ଵାଗତ କରିଥିବାବେଳେ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିମାନେ ଏହାକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ଫଳସ୍ଵରୂପ ଉକ୍ତ ପ୍ରୋଟୋକଲ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହୋଇଥିଲା । ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିରାପତ୍ତା ଓ ସୁରକ୍ଷା ଦିଗରେ ଏକ ସୁନ୍ଦର ଓ ସ୍ବାଗତଯୋଗ୍ୟ ପଦକ୍ଷେପ ଥିଲା । ଏହା ଆକ୍ରମଣକାରୀକୁ ଚିହ୍ନଟ କରି, ତା’ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବା ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲା । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିଚାରାଳୟର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଓ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରି ଏକ ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା । ବାସ୍ତବିକ, ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅଧ‌ିକ ଦୃଢ଼ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ସନନ୍ଦରେ ଥିବା କେତେକ ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ସମସ୍ୟା ଦୂରକରିବା ନିମିତ୍ତ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା ।

ଲୋକୋଣ୍ଡୋ ଚୁକ୍ତି, ୧୯୨୫ :
ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହେବାପରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନୁଭବ କଲେ ଯେ, ଇଉରୋପୀୟ ଶାନ୍ତିକୁ ବିପନ୍ନ କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା ଓ ବିପଦଗୁଡ଼ିକର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମିତ୍ତ କୌଣସି ନା କୌଣସି ନିରାପତ୍ତା ଦାୟିତ୍ଵ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଜର୍ମାନୀ ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷିଆ ମଧ୍ଯରେ ୧୯୨୨ରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ- ପୋଲୋ ଚୁକ୍ତି ଇଉରୋପୀୟ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ କରାଇଥିଲା । ଜର୍ମାନୀର ପୁନରୁତ୍‌ଥାନଜନିତ ବିପଦ ଅପେକ୍ଷା ରୁଷିଆର ଆନ୍ଦୋଳନର ସଫଳତା ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ଚିନ୍ତିତ ଓ ଶଙ୍କିତ କରିଦେଇଥିଲା । ଜର୍ମାନୀର ଭୟ ଫ୍ରାନ୍ସକୁ ପ୍ରଥମ ପୃଥିବୀ ମହାସମର ପରଠାରୁ ହିଁ ଆତଙ୍କିତ କରିଥିଲା । ନିରାପତ୍ତା ନିମିତ୍ତ ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଓ ଅଙ୍ଗୀକାର ହାସଲ ପାଇଁ ଫ୍ରାନ୍ସ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ଅନେକ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା ।

ଇଂଲଣ୍ଡ ଓ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାଠାରୁ ପାଇଥବା ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି, ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘରୁ ଓହରିଯିବା ହେତୁ ଫଳବତୀ ହୋଇନଥିଲା । ଜର୍ମାନୀ କ୍ଷତିପୂରଣ ନ ଦେବା ବାହାନାରେ ୧୯୨୩ ମସିହାରେ ଫ୍ରାନ୍ସ, ରୁଷ୍ ଅଞ୍ଚଳ ଦଖଲ କରି ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନରେ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା । ତା’ପରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ଚୁକ୍ତି ସମ୍ପଦନ କରିବା ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରିଥିଲା ଓ ବେଲଜିୟମ୍ ସହିତ ୧୯୨୦ରେ, ପୋଲାଣ୍ଡ ସହିତ ୧୯୨୧ରେ ଓ ଟେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆ ସହିତ ୧୯୨୪ ମସିହାରେ ଚୁକ୍ତିମାନ ସ୍ଵାକ୍ଷର କରି ଇଉରୋପରେ ନିଜର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ସହିତ ଜର୍ମାନୀକୁ ସଦାସର୍ବଦା ଦୁର୍ବଳ କରି ରଖୁବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା ।

ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ଜର୍ମାନୀ ଉଭୟେ ପରସ୍ପରକୁ ସନ୍ଦେହ କରୁଥିଲେ । ଜର୍ମାନୀର ପୁନରୁତ୍‌ଥାନ ଓ ପ୍ରତିଶୋଧ ସମ୍ଭାବନାକୁ ଫ୍ରାନ୍ସ ଭୟ କରୁଥିଲା । ଫ୍ରାନ୍ସର ରାଇନ୍ ଅଞ୍ଚଳ ଯୋଜନା ଓ ଜର୍ମାନୀ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କରିବାର ପରିକଳ୍ପନାକୁ ଜର୍ମାନୀ ସନ୍ଦେହ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଥିଲା । ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ଦେହ ଓ ଉତ୍ତେଜନା ହ୍ରାସ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଜର୍ମାନୀ ଫ୍ରାନ୍ସକୁ ସୀମା ସୁରକ୍ଷା, ଯୁଦ୍ଧ ବିରୋଧୀ ଆଶ୍ଵାସନା ଓ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ନିମିତ୍ତ ଅନେକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲା, କିନ୍ତୁ ସେ ସମସ୍ତ ଫ୍ରାନ୍‌ସଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହୋଇଥିଲା । ଏହିପରି ଭାବରେ ରାଜନୈତିକ ପରିସ୍ଥିତି ଉତ୍ତେଜନାପୂର୍ଣ୍ଣ ଥ‌ିବାବେଳେ ଜାନୁୟାରୀ ୨୫ ତାରିଖ ୧୯୨୫ ମସିହା ଦିନ ଜର୍ମାନୀ ଚାନ୍ସେଲର ଷ୍ଟ୍ରେସମ୍ୟାନ ଜର୍ମାନୀ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସର ସୀମାନ୍ତ ରାଇନ୍ ଅଞ୍ଚଳ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ରାଜିନାମା କରିବା ନିମିତ୍ତ ଫ୍ରାନ୍ସକୁ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲା ।

ଉକ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବରେ ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ, ଇଟାଲୀ ଓ ଗ୍ରେଟବ୍ରିଟେନ୍‌କୁ ନେଇ ଏକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ କରିବାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଥିଲା। ଫଳରେ ଉକ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବ ଉପରେ ବିଚାର କରି ଉକ୍ତ ସମ୍ମିଳନୀକୁ ପୋଲାଣ୍ଡ, ଚେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆ ଓ ବେଲଜିୟମ୍‌କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲା। ଜର୍ମାନୀ ଉକ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଗ୍ରହଣ କଲା । ଅବଶେଷରେ ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ, ଇଟାଲୀ, ଇଂଲଣ୍ଡ, ପୋଲାଣ୍ଡ, ଚେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆ ଓ ବେଲଜିୟମ ପ୍ରଭୃତି ସାତଗୋଟି ଦେଶର ପ୍ରତିନିଧୁମାନେ ସ୍ଵିଜରଲାଣ୍ଡର ଲୋକୋଣ୍ଡୋଠାରେ ଏକ ସମ୍ମିଳନୀରେ ମିଳିତ ହେଲେ | ଉକ୍ତ ସମ୍ମିଳନୀରେ ସାତଗୋଟି ରାଜିନାମା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଲୋକୋକ୍ଷ୍ନୌ ଚୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଉକ୍ତ ରାଜିନାମାଗୁଡ଼ିକ ଡିସେମ୍ବର ୧ ତାରିଖ, ୧୯୨୫ ମସିହା ଦିନ ଲଣ୍ଡନଠାରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।

ରାଇନ୍ ଚୁକ୍ତି :
ରାଇନ୍ ଚୁକ୍ତିରେ ଗ୍ରେଟବ୍ରିଟେନ୍, ବେଲଜିୟମ, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ ଓ ଇଟାଲୀ ସ୍ଵାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଉକ୍ତ ଜର୍ମାନୀର ପଶ୍ଚିମ ସୀମାରେ ଜର୍ମାନୀ, ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ବେଲଜିୟମ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଉତ୍ତେଜନାକୁ ହ୍ରାସ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା | ଏହି ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ଏଥିରେ କେତେକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା । ଜର୍ମାନୀ, ବେଲଜିୟମ୍ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ପରସ୍ପର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧ ନକରିବାକୁ ଓ ଯୁଦ୍ଧକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ଘୋଷଣା କଲେ । ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବିଭେଦ ଓ ବିବାଦର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତି ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କଲେ । ବିବାଦର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଥାୟୀ ଅଦାଲତ, କମିଶନ, ବୁଝାମଣା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥାର ଉପଯୋଗ କରିବାକୁ ସମ୍ମତି ପ୍ରଦାନ କଲେ ।

ରାଇନ୍ ଅଞ୍ଚଳକୁ ବେସାମରିକ ଅଞ୍ଚଳ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଭର୍ସାଲିସ୍ ଚୁକ୍ତିଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଜର୍ମାନୀ–ଫ୍ରାନ୍ସ ସୀମା ଓ ଜର୍ମାନୀ- ବେଲଜିୟମ ସୀମାକୁ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଉକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ ହେଲେ, ତାହା ବିରୁଦ୍ଧରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ଲିଗ୍ କାଉନ୍ସିଲ ନିକଟରେ ପ୍ରତିବାଦ ଉପସ୍ଥାପିତ ହେବ । ଯଦି ହଠାତ୍ ଆକ୍ରମଣ ହୁଏ, ତେବେ ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍‌ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଘଟଣାଟି ଲିଗ୍ କାଉନ୍‌ସିଲର ବିଚାର ନିମିତ୍ତ ପଠାଇ ଦିଆଯିବ । ଉକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଜର୍ମାନୀ, ବେଲଜିୟମ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଉତ୍ତେଜନା ହ୍ରାସ ଦିଗରେ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପଦକ୍ଷେପ ଥିଲା ।

ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ଚୁକ୍ତି :
ରାଇନ୍ ଚୁକ୍ତି ଜର୍ମାନୀର ପଶ୍ଚିମ ସୀମାର ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲା । ଏଥିରେ ଜର୍ମାନୀ, ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ବେଲଜିୟମ୍ ବ୍ୟତୀତ ଇଂଲଣ୍ଡ ଓ ଇଟାଲୀ ସ୍ଵାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଜର୍ମାନୀ-ପୋଲାଣ୍ଡ ଓ ଜର୍ମାନୀ-ଚେକୋସ୍ଲୋଭକିଆ ସୀମା ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ଅଙ୍ଗୀକାର ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଇଂଲଣ୍ଡ ମନା କରିଦେଲା । କାରଣ ଇଂଲଣ୍ଡ ଜର୍ମାନୀର ପୂର୍ବସୀମାରେ କୌଣସି ବିବାଦରେ ଜଡ଼ିତ ହେବାକୁ ଚାହୁଁନଥିଲା । ଜର୍ମାନୀର ପୂର୍ବ ସୀମାନ୍ତ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନ ନିମିତ୍ତ ଦୁଇଗୋଟି ଚୁକ୍ତି ଜର୍ମାନୀ ଓ ପୋଲାଣ୍ଡ ଏବଂ ଜର୍ମାନୀ ଓ ଚେକୋସ୍କୋଭକିଆ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହେଲା । ଏହି ଦୁଇଗୋଟି ଚୁକ୍ତିରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥୁଲା, ଯଦି ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଓ ବିଭେଦ ସୃଷ୍ଟି ହେବ, ତେବେ ବିବାଦଟିକୁ ସୌହାର୍ଘ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଧାନ ନିମିତ୍ତ ସ୍ଥାୟୀ ବୁଝାମଣା କମିଶନକୁ ବିଚାର ନିମିତ୍ତ ପଠାଯିବ । ଯଦି ସେଠାରେ ତାହା ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ସମାଧାନ ନହୁଏ, ତେବେ ତାହା ଏକ ମଧ୍ୟସ୍ଥି ଅଦାଲତ ବା ସ୍ଥାୟୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅଦାଲତ ନିକଟରେ ବିଚାର ପାଇଁ ଉପସ୍ଥାପିତ ହେବ ।

ନିରାପତ୍ତା ଅଙ୍ଗୀକାର ଚୁକ୍ତି : ଜର୍ମାନୀ ସହତ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ଗ୍ରହଣ ଚୁକ୍ତି ସ୍ଵାକ୍ଷର କରିବା ପରେ ପୋଲାଣ୍ଡ ଓ ଚେକୋସ୍ଲୋଭଗକିଆ ସେମାନଙ୍କର ଜର୍ମାନୀ ସହିତ ଥିବା ସୀମାର ସୁରକ୍ଷା ଓ ନିରାପତ୍ତା ନିମିତ୍ତ ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଓ ଅଙ୍ଗୀକାର ଚାହିଁଲେ । ଇଂଲଣ୍ଡ ଉକ୍ତ ସୀମାନ୍ତ ସମସ୍ୟାରେ ଜଡ଼ିତ ହେବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲା । ଫ୍ରାନ୍ସ ସହିତ ସେମାନେ ପୂର୍ବରୁ ବନ୍ଧୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଉକ୍ତ ପୂର୍ବ ଚୁକ୍ତିର ପୁନଃ ପ୍ରଚଳନ ଓ ଦୃଢ଼ୀକରଣ ନିମିତ୍ତ ପୋଲାଣ୍ଡ ଓ ଚେକୋସ୍ଲୋଭଗାକିଆ ଫ୍ରାନ୍ସ ସହିତ ପୃଥକ୍‌ଭାବେ ଦୁଇଗୋଟି ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଏହି ଦୁଇଟି ଚୁକ୍ତିରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା; ଯଦି ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରମିତ ହୁଏ ତେବେ ଅନ୍ୟ ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆକ୍ରମିତ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସାହାଯ୍ୟ ଓ ସହଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବେ ।

ସାମୟିକ ସନ୍ଧି :
ଜର୍ମାନୀ ଓ ବେଲଜିୟମ୍ ଏବଂ ଜର୍ମାନୀ ଓ ଚେକୋସ୍ଲୋଭଗାକିଆ ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ପୃଥକ୍ ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ଉକ୍ତ ସାମୟିକ ସନ୍ଧିରେ ଚୁକ୍ତିଭୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବିଭେଦକୁ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାୟରେ ସ୍ଥାୟୀ ବୁଝାମଣା କମିଶନ ବା ଏକ ମଧ୍ୟସ୍ଥି ଅଦାଲତ ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଧାନ କରିବାକୁ ସ୍ବୀକୃତ ହୋଇଥିଲା । ଉପରୋକ୍ତ ରାଜିନାମାଗୁଡ଼ିକ ଲଣ୍ଡନଠାରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ସେଠାରେ ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିବାକୁ ପ୍ରତିଜ୍ଞାବଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ ।

୪ । କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ (Balance of Power) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ସୁଗୁଣ ଓ ଦୁର୍ଗୁଣମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଶକ୍ତି ଭାରସାମ୍ୟ ବା କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଚିନ୍ତାଧାରା ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇ ଆସୁଅଛି । ବିଶେଷକରି ଦ୍ଵାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ବହୁଳଭାବେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଅଛି । ବିଶ୍ଵରେ ଶାନ୍ତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୁସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଏହି ନୀତିର ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଅଛି । ସାଧାରଣତଃ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଏକ ଅଭିନବ ସୂତ୍ର ବା ନିୟମ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତାର ଆପେକ୍ଷିକ ସମତା ବା ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ । କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଯାଇ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିର ବିଶାରଦମାନେ ନିମ୍ନ ସଂଜ୍ଞାମାନ ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ସିଡନୀ ଫେ :
‘ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ସମତା ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ କ୍ଷମତା ସନ୍ତୁଳନ କୁହାଯାଏ, ଯାହାଦ୍ଵାରା କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଅତ୍ୟଧ‌ିକ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ହେବା ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ମିଳେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଇନଥାଏ ।’

ଜର୍ଜ ସ୍ଵିର୍ଜେନବର୍ଗର :
‘ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ କ୍ଷମତାର ଭାରସାମ୍ୟ ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକାର ଭାରସାମ୍ୟ ବା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରକମର ସ୍ଥାୟୀ ଅବସ୍ଥା ।’

ମୋରଗେନ୍‌ :
‘ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନକୁ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅର୍ଥରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇପାରେ, ଯେଉଁଥରେ ଗୋଟିଏ କ୍ଷମତା ଗୋଷ୍ଠୀ ଆଉ ଗୋଟିଏ କ୍ଷମତା ଗୋଷ୍ଠୀ ସୃଷ୍ଟିର କାରଣ ହୋଇଥାଏ ଓ ସର୍ବଶେଷରେ ଏହା ମେଣ୍ଟସମୂହର ବୁଢ଼ୀଆଣି ଜାଲ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି |

ପାମର ଓ ପରକିନ୍ସ :
‘କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ କହିଲେ ମେଣ୍ଟରେ ଅଦଳବଦଳ ବା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଚାପ ପ୍ରୟୋଗ କରି କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ମେଣ୍ଟକୁ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତା ବିପନ୍ନ କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ନ ଦେବାକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ ।’ ସୁତରାଂ, କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ହେଉଛି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିର ରୋଧ ଓ ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିର ପ୍ରୟୋଗ ମାତ୍ର ।

ସୁଗୁଣ :
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିର ନିମ୍ନଲିଖତ ସୁଗୁଣ ରହିଅଛି ।

(୧) ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତିର ସୁରକ୍ଷା :
ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ବରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଇନଥିଲେ ମଧ୍ୟ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ବା ଶକ୍ତି ଭାରସାମ୍ୟ ଯୋଗୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି । ସାଧାରଣତଃ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ନୀତିକୁ ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତର ନିୟାମକ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥାଏ । ବିଶ୍ଵର ଇତିହାସକୁ ସମୀକ୍ଷା କଲେ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ, ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । କେବଳ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା ଯୋଗୁ ୧୮୧୦ରୁ ୧୯୧୪ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟକୁ ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତିର ଯୁଗ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା । ଏହାବ୍ୟତୀତ କ୍ଷମତା ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଯୋଗୁ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ଓ ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରୁଛି ।

(୨) କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଧୀନତାର ସୁରକ୍ଷା :
ବୃହତ୍ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ କରି ଭୟଭୀତ କରିବା ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଏକ ସାଧାରଣ ଘଟଣା । ଅନେକ ସମୟରେ ଏହି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜ ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ବିପନ୍ନ କରିବାକୁ ପଶ୍ଚାତ୍‌ଦ ହୋଇନଥା’ନ୍ତି । ମାତ୍ର ପୃଥିବୀରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବାପରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଏହି ସୁଯୋଗ ମିଳୁନାହିଁ । ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵରେ ଦୁଇ ବିପରୀତ କ୍ଷମତା ଗୋଷ୍ଠୀରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥିବାରୁ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀ ଅନ୍ୟକୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହେବାକୁ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିପାରେ ନାହିଁ । କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଯୋଗୁ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀ ଅନ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀଭୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିପାରେ ନାହିଁ କିମ୍ବା କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଧୀନତାରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରେ ନାହିଁ । ଯଦିଓ ବିଭିନ୍ନ କାରଣ ଯୋଗୁ ଦୁଇଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଶତ୍ରୁତା ଦେଖାଯାଏ ତଥାପି କ୍ଷମତାର ଭାରସାମ୍ୟ ଯୋଗୁ ପ୍ରଥମେ କେହି ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିନଥା’ନ୍ତି । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ବିନା ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବଦା ସଂଘର୍ଷ ଲାଗି ରହିଥା’ନ୍ତା ।

(୩) ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା :
କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଯୋଗୁ ହିଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନର ପ୍ରୟୋଗ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି | ଓପେନ୍‌ହାମ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନର ସ୍ଥିତି ଓ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପାଇଁ କୌଣସି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗଠନ ନଥିବାରୁ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିଦ୍ଵାରା ହିଁ ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି ।

ଦୁର୍ଗୁଣ :
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର–ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା ଓ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥିଲେ ହେଁ ଏହି ନୀତିର ନିମ୍ନଲିଖତ ଦୁର୍ଗୁଣମାନ ରହିଅଛି ।

(୧) ଏହା ଯୁଦ୍ଧକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ :
କେତେକ ସମାଲୋଚକଙ୍କ ମତରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଯୁଦ୍ଧକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଗ୍ରହ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି । କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଯୋଗୁଁ ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ମଧ୍ୟ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ସାହସ କରିଥାଏ । ସେହିପରି ଏହି ନୀତି ଯୋଗୁ ପ୍ରତିପକ୍ଷର କ୍ଷମତା ପ୍ରାୟତଃ ସମାନ ହୋଇଥିବାରୁ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ମଧ୍ୟ ଚିନ୍ତା କରେ ଯେ, ସେ ଯୁଦ୍ଧରେ ନିଶ୍ଚିତ ବିଜୟୀ ହେବ । ଏହି ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନାରୁ ପୃଥୁବୀରେ ଦୁଇ ଥର ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଅଛି |

(୨) ଭ୍ରାନ୍ତଧାରଣା ଉପରେ ଆଧାରିତ :
କେତେକ ସମାଲୋଚକଙ୍କ ମତରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଭ୍ରାନ୍ତ ଧାରଣା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯେ ସର୍ବଦା ସେମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରନ୍ତି ଏହା ମଧ୍ୟ ଭୁଲ୍ ଚିନ୍ତାଧାରା । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆର୍ଥିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ଵାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରୟାସ କରିଥା’ନ୍ତି । (୩) କ୍ଷମତା ସ୍ଥିର ନୁହେଁ : କ୍ଷମତା ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିକୁ ଯେଉଁମାନେ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି ସେମାନେ ମତପୋଷଣ କରନ୍ତି ଯେ, କ୍ଷମତା ସ୍ଥିର ଅଟେ । ମାତ୍ର ଏହା ଆଦୌ ସତ୍ୟ ନୁହେଁ । ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ କ୍ଷମତାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । କେବଳ ସାମରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରଦ୍ଵାରା କ୍ଷମତାର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ମଧ୍ୟ ଶିଳ୍ପର ପ୍ରଗତି, କାରିଗରୀ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ, ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ ଓ ଜାତୀୟ ଚରିତ୍ରର ବିକାଶ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।

(୪) ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ଏହା ସହାୟକ ନୁହେଁ :
କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇପାରେ ମାତ୍ର ଏହି ଶାନ୍ତି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ନୁହେଁ । ବରଂ ଏହି ନୀତିଦ୍ୱାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ଓ ସର୍ବଦା ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗୁ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବିରୋଧୀ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ହୋଇଥାଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଅନ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ବିରୋଧୀ ଭାବେ ଦେଖୁଥାଏ । ଫଳରେ ଏହି ନୀତି ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ସହାୟକ ହେବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ।

(୫) ଏହା ଶାନ୍ତିକୁ ଏକ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ବିଚାର କରିଥାଏ :
କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଶାନ୍ତିକୁ ଏକ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରିବା ସହିତ ଏହାକୁ ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରେ ନାହିଁ । ବାସ୍ତବରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଉପରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିର୍ଭର କରିନଥାଏ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ମନୋଭାବରୁ ହିଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ସମାଲୋଚକଙ୍କ ମତରେ ଏହି ନୀତିକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା, ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା ରକ୍ଷା କରିବା କିମ୍ବା ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ର କବଳରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

(୬) ଏହି ନୀତି ଶକ୍ତି ଉପରେ ଆଧାରିତ :
କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟକୁ ଶତ୍ରୁ ରୂପେ ବିବେଚନା କରିଥାଏ । ଏହି ନୀତି ଯୋଗୁ କ୍ଷମତା ଓ ଶକ୍ତି ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥାଏ; ମାତ୍ର ଅନ୍ୟ ଧାରଣାକୁ ଅବଜ୍ଞା କରାଯାଇଥାଏ ।

(୭) ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ଧାରଣା ଭୁଲ :
ଏହି ନୀତି ଅନୁସାରେ କେତେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ବାସ୍ତବରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ହେବାକୁ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଚାହିଁ ନଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ସେ ସର୍ବଦା ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବ ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ଭୁଲ ଧାରଣା । ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ, କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥିଲେ ହେଁ ଏହା ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ବିଫଳ ହୋଇଅଛି । ବରଂ ଏହି ନୀତି ଯୋଗୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଦୁଇ ବିପରୀତ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଛି ଓ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯୁଦ୍ଧ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଅଛି । କିନ୍ତୁ ଏହା ସତ୍ତ୍ଵେ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ ଲାଗି ରହଥ‌ିବ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷମତା ସନ୍ତୁଳନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥ‌ିବ । ତେଣୁ ମୋରଗେନ୍‌ଥ୍ୟ କହିଛନ୍ତି ‘କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଦାବି କେବଳ ଦରକାର ନୁହେଁ ବରଂ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଏହା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।’

୫। ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ : ଇତିହାସରେ ପୂର୍ବରୁ ହୋଇଥବା ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ଠାରୁ କିପରି ଭିନ୍ନ, ତାହା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ତ୍ରିପ୍ଟ ପରୀକ୍ଷା :
୧୯୪୫ ମସିହାରେ ତିଆରି ହୋଇଥବା ତିନୋଟି ବୋମା ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମଟି ୧୯୪୫ ମସିହା ଜୁଲାଇ ମାସ ୧୬ ତାରିଖ ଦିନ ଆଲ୍‌ମାଗୋଡ଼ା ନିଉମେକ୍ସିକୋଠାରେ ପରୀକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ତ୍ରିପ୍ଟ (Trinity Test) ପରୀକ୍ଷା ଭାବରେ ପରିଚିତ । ଏହି ସଫଳ ତ୍ରିତ୍ତ୍ୱ ପରୀକ୍ଷା ମାନବ ଇତିହାସରେ ଆଣବିକ ବୋମାର ଜନ୍ମର ଅଗ୍ରଦୂତ ଥିଲା ଏବଂ ଏଡ୍‌ସହିତ ଆଣବିକ ଯୁଗର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଘଟିଥିଲା । ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଡଚ୍ ଭୌତିକ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ନେଲସ୍କୋର୍ ଭବିଷ୍ୟତ ଦ୍ରଷ୍ଟାଭାବେ ଯେପରି ଜାଣିପାରିଥିଲେ ଯେ ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ଏବଂ ଏହାଦ୍ବାରା ଏକ ଗୁଣାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜ୍‌ଭେଲ୍‌ଙ୍କୁ ଜୁଲାଇ ୩ ତାରିଖ ୧୯୪୪ ମସିହାରେ ଏକ ପତ୍ରରେ ସେ ଲେଖୁଥିଲେ ଏକ ଅତୁଳନୀୟ ଶକ୍ତିସଂପନ୍ନ ଅସ୍ତ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି, ଯାହାକି ଭବିଷ୍ୟତର ଯୁଦ୍ଧ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ବଦଳାଇଦେବ ।

କେତେକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଆଶଙ୍କା କରି ଆମେରିକା ସରକାରକୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଆଣିବିକ ରହସ୍ୟ ଜଣାଇବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ; ଯାହାଫଳରେ ଏକୁ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼କୁ ପ୍ରତିହତ କରିହେବ । ପରନ୍ତୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଜଣାପଡ଼ିଥିଲା ଯେ, ସେହି ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ରାଜନୀତିର ଖେଳ ତଥା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିର ଗଭୀରତା ବିଷୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଅବଗତ ନ ଥିଲେ l ସେମାନଙ୍କ ଅନୁରୋଧକୁ ଶୁଣାଗଲା ନାହିଁ ଏବଂ ବିଜୟ ଆଶାରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଜାରି ରହିଲା ଯେତେବେଳେ ସୈନ୍ୟମାନେ ଜର୍ମାନ, ଜାପାନ ଏବଂ. ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ପରାଜିତ କରିବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରୟାସରେ ବ୍ୟସ୍ତରହିଥିଲେ ସେତେବେଳେ ତ୍ରିକ୍ସ ପରୀକ୍ଷା ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଜୟର ଆଶା ସଞ୍ଚାର କରିଥିଲା ।

ହିରୋସୀମା ଏବଂ ନାଗାସାକୀରେ ବୋମା ନିକ୍ଷେପ
ଆଉ ଦୁଇଟି ଐତିହାସିକ ଘଟଣା ଶେଷରେ ମାନବ ଜାତିର ଭାଗ୍ୟକୁ ଅବରୁଦ୍ଧ କରି ଦେଇଥିଲା । ଅବଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇ ନଥିବା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଯଥା ୫ ଟନ୍ ବିଶିଷ୍ଟ ୟୁରାନିୟମ୍ ବୋମା ଯାହାକି ଅଗଷ୍ଟ ୬ରେ ହିରୋସୀମା ଏବଂ ଅଗଷ୍ଟ ୮, ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ନାଗାସାକୀଠାରେ ନିକ୍ଷେପ କରାଯାଇଥିଲା । ଉଭୟ ସହରରେ ୨୫୦,୦୦୦ ଲୋକ ପ୍ରାଣ କଳାପଡ଼ିଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଶରୀର ସହିତ ଲାଞ୍ଛଇଥିଲା, ଏପରିକି କେଶ ମୂଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୋଡ଼ିଯାଇଥିଲା । ଅଧିକାଂଶ ନଗ୍ନ ହୋଇଯାଇଥିଲେ କାରଣ ତାଙ୍କର ପୋଷାକ ପତ୍ର ସବୁ ଜଳିଯାଇଥିଲା ।

‘ମ୍ୟାନ୍ ଏଣ୍ଡ ସୁପରମ୍ୟାନ’ ପୁସ୍ତକରେ ଜର୍ଜ ବର୍ଣ୍ଣାଡ଼ଶ ଏହିପରି ଭାବରେ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟାକରିବା ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଲେଖୁଥିଲେ; ‘‘ଯେତେବେଳେ ମନୁଷ୍ୟ ହତ୍ୟା କରିବାପାଇଁ ବାହାରେ ଏବଂ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଏପରି ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ମେସିନର ବ୍ୟବହାର କରୁଛି ଯାହା ଉପରେ ତା’ର ଅଙ୍ଗୁଳି ମାତ୍ର ସ୍ପର୍ଶ-କରନ୍ତେ ସମସ୍ତ ଗୁପ୍ତ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ବାହାରିପଡ଼ୁଛି ଏବଂ ଏହିପରି ଭାବରେ ସେ ତା’ର ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥ‌ିବା ତୀର, ବର୍ଚ୍ଛା ଏବଂ ଫୁଙ୍କ ନଳୀକୁ ପଛରେ ପକାଇଦେଇଛି ।’’ ହିରୋସୀମା ଏବଂ ନାଗାସାକୀ ଏହାର ଉଦାହରଣ । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଗୁଣାତ୍ମକ ମହତ୍ତ୍ଵକୁ ବୁଝିବାକୁ ସରଳ ହେବ ଯଦି ଆମେ ତ୍ରିକ୍ଟ ପରୀକ୍ଷା ସମୟରେ କରାଯାଇଥିବା ଦୁଇଟି ନିରୀକ୍ଷଣ ଉପରେ ଦୃଷ୍ଟିଦେବା, ନିଉୟର୍କ ଟାଇମସ୍‌ର ସମ୍ବାଦଦାତା ଯେ କି ଏହି ପରୀକ୍ଷାର ସାକ୍ଷୀ ଥିଲେ, ସେ ଲେଖୁଥିଲେ- ‘‘ଏହା ଏକ ଆଲୋକ, ଯାହା ଏହି ପୃଥ‌ିବୀର ନୁହେଁ, ଅନେକ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକର ସମଷ୍ଟି ।

ଏହା ଏପରି ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା ଯାହାକୁ ବିଶ୍ବ କେବେ ଦେଖୁ ନଥିଲା । ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଆଲୋକ, ଯାହା କିଛିକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ୮୦୦ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚକୁ ଉଠିଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଆହୁରି ଆହୁରି ଉପରକୁ ଉଠିଥିଲା, ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା ମେଘକୁ ଛୁଇଁଥିଲା, ପୃଥିବୀ, ଆକାଶ ଚାରିଆଡ଼କୁ ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଆଲୋକରେ ଉଦ୍ଭାସିତ କରିଦେଇଥିଲା । ଏହା ଆହୁରି ଉପରକୁ ଉଠିଲା, ଏକ ମାଇଲ ପରିଧୂର ଏକ ବିରାଟ ଅଗ୍ନି ପିଣ୍ଡୁଳାରେ ପରିଣତ ହେଲା, ଉପରକୁ ଉଠିଲାବେଳେ ଏହା ନାନା ରଂଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରୁଥିଲା, ଗାଢ଼ ବାଇଗଣିରୁ କମଳା ରଙ୍ଗ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇ ବୃହତ୍‌ରୁ ବୃହତ୍ତର ହୋଇ ଯେତେ ଉପରକୁ ଉଠୁଥାଏ, ସେତେ ବ୍ୟାପ୍ତ ହେଉଥାଏ । ଏପରି ପ୍ରତୀକ ହେଉଥାଏ ଯେପରି ଏକ ତାନ୍ତ୍ରିକ ଶକ୍ତି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିବା ପରେ ମୁକ୍ତି ପାଇଛି । ଅଳ୍ପକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ଏହା ଏକ ଅପାର୍ଥିବ ସବୁଜ ପାଲଟିଗଲା, ଯେପରିକି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସୂର୍ଯ୍ୟପରାଗ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ପ୍ରଭାମଣ୍ଡଳରେ କେବଳ ଦେଖାଯାଏ । ଜଣେ ଯେପରି ସୃଷ୍ଟିର ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ପୃଥ‌ିବୀର ଜନ୍ମ ଦେଖୁଛି, ଯେତେବେଳେ ଈଶ୍ୱର କହିଥିଲେ – ‘‘ଏଠାରେ ଆଲୋକ ହେଉ ।’’

ରବର୍ଟ ଓପେନ୍ ହେମର୍ ଗୋଟିଏ ଧାଡ଼ିରେ ଏହାକୁ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ କରିଥିଲେ, ଆଧୁନିକ ମନୁଷ୍ୟର ଭାଗ୍ୟର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଯାହାର ସୃଷ୍ଟିର କାରଣ ସେ ନିଜେ । ଏହା ବୁଝାଇବାକୁ ସେ ଗୀତାରୁ ‘ବିଶ୍ୱକୁ ଧ୍ବଂସ କରିବା ପାଇଁ ମୁଁ ମୃତ୍ୟୁ ପାଲଟିଛି ।’’ ଆଲାମାଗୋଡ଼ାଠାରେ ଏହି ବିସ୍ଫୋରଣ ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଶବ୍ଦ ୫୦ ମାଇଲ ଦୂରକୁ ଶୁଭିଥିଲା ଏବଂ ଅଗ୍ନିର ସ୍ତମ୍ଭଗୁଡ଼ିକ ଯାହା ‘ନିୟୁୟର୍କ ଟାଇମସ୍’ର ସମ୍ବାଦଦାତା ଲେଖୁଥିଲେ ୬ ମାଇଲ୍ ଉପରକୁ ଆକାଶକୁ ଉଠିଥିଲା ! ତ୍ରିପ୍ଟ ପରୀକ୍ଷାର ଏହି ନିରୀକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ହିରୋସୀମା ନାଗାସାକୀଠାରେ ବୋମାବର୍ଷଣ ସଂକ୍ଷିପ୍ତରେ ସୂଚାଇ ଦିଏ ଯେ ୧୯୪୫ ମସିହା ପରେ ମଣିଷ ଛନ୍ଦିହୋଇ ପଡ଼ିଥ‌ିବା ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ କିପରି ମାନବ ଇତିହାସରେ ପୂର୍ବରୁ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ଠାରୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଭିନ୍ନ ଏବଂ ଜଟିଳ । ଆନ୍ତଃରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଂପର୍କର ଯେ କୌଣସି ଆଦର୍ଶବାଦୀ ବିଦ୍ଵାନଙ୍କ ମତରେ ଦୁଃଖର ବିଷୟ ହେଉଛି ଯେ ଧ୍ୱଂସର ଏହି ସବୁ ପ୍ରମାଣ ସତ୍ତ୍ବେ ମଧ୍ଯ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଅଧୂକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଓ ପ୍ରତିଶୋଧପରାୟଣ ଭାବରେ ଚାଲୁରହିଲା ।

୬ । ଯୁଦ୍ଧୋତ୍ତର ସମୟରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ବିଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସୋଭିଏତ୍ ଏବଂ ସାମ୍ୟବାଦର ଭୟ :
ଜୁଲାଇ ୧୬ ତାରିଖ ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ହୋଇଥ‌ିବା ତ୍ରିକ୍ସ ପରୀକ୍ଷା ହିଁ ପ୍ରକୃତରେ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ମଧ୍ୟରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଅଗ୍ନି ସଂଯୋଗ କରିଥିଲା । ହିରୋସୀମା ଓ ନାଗାସାକୀର ବିଭୀଷିକା ସତ୍ତ୍ବେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ବନ୍ଦ ହୋଇ ନଥିଲା । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼କୁ ଶକ୍ତି ଦେଉଥ‌ିବା ଅନ୍ୟତମ କଥା ହେଲା ଯେ ସାମ୍ୟବାଦୀ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଶତ୍ରୁଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଇଥିଲା। ଜେନେରାଲ୍ ଲେସ୍‌ ଗ୍ରୋଭସ୍ ନିଜେ ଏହି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରି କହିଥିଲେ ଯେ ଆଣବିକ ବୋମା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା । କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ଥିଲା । ଆଣବିକ ବୋମାର ଆବିଷ୍କାର ପ୍ରକୃତରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼କୁ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ତୀବ୍ରତା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା । ଆମେରିକା, ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପରେ ବ୍ରିଟେନ୍ ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରି କ୍ଷମତା ପ୍ରାପ୍ତ କଲା । ଫ୍ରାନ୍ସ ୧୯୬୦ରେ ଏବଂ ଚୀନ ୧୯୬୪ରେ ଏହି କ୍ଷମତା ହାସଲ କଲା । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ନିମ୍ନପ୍ରଦତ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଦେଇ ଗତି କରିଥିଲା । ସେଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପରଠାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଅଲଗା କରିହେବ ନାହିଁ ।

୧୯୪୫ରୁ ୧୯୫୩ : ଆମେରିକାର ଏକାଧୂପତ୍ୟ
ଏହି ସମୟରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରଥମେ ୧୯୫୩ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକାଧୂପତ୍ୟ ଉପଭୋଗ କରିଥିଲା ଏବଂ ତା’ପରେ ଆଣବିକ ଆଧୂପତ୍ୟ ଲାଭ କରିଥିଲା । ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଆମେରିକାର ସୀମାକୁ ଅଭେଦ୍ୟ ବିଚାର କରାଯାଇଥିଲା । କାରଣ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପାଖରେ ଆମେରିକାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ନିକ୍ଷେପ ପାଇଁ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ଷମତା ସମ୍ପନ୍ନ ଅସ୍ତ୍ର ନ ଥିଲା । ଅପର ପକ୍ଷେ ପଶ୍ଚିମ ୟୁରୋପରେ ଥ‌ିବା ଆମେରିକୀୟ ଆଡ଼ଡ଼ାସ୍ଥଳୀରୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବା ସମ୍ଭବ ଥିଲା ।

୧୯୫୭ ରୁ ୧୯୬୮ : ‘ପ୍ରକ୍ଷେପଣ ସଂକଟ’ ସମୟ ଏବଂ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍. ଦୌଡ଼
ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଆମେରିକା ଉପଭୋଗ କରୁଥିବା ଏକାଧୂପତ୍ୟର ଅବସାନ ହୋଇଥିଲା ଯେତେବେଳେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ୧୯୫୭ରେ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍.ର ସଫଳ ପରୀକ୍ଷା କରି ଏକ ସଂକଟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା, ଯାହାକୁ ଆମେରିକାର ‘‘ପ୍ରକ୍ଷେପଣ ସଂକଟ’’ ବୋଲି କୁହାଗଲା । ଆସ. ସି. ବି. ଏମ୍.ର ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ କେନ୍ଦ୍ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ରୁ ସାମରିକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂବା ଅସ୍ତ୍ର ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହେଲା; ଯଥା – ଆନ୍ତଃ ମହାଦେଶୀୟ ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (ICBMS), ମହାସମୁଦ୍ର ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ ଅସ୍ତ୍ର (SLBMS) ଏବଂ ସାମରିକ ବା ଆନ୍ତଃ ମହାଦେଶୀୟ ବୋମାବର୍ଷକ ଅସ୍ତ୍ର ଯାହାଦ୍ୱାରା ସାମରିକ ତ୍ରିପଦ ଉପଲବ୍ଧ ହେଲା । ୧୯୬୭ ମସିହାରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ Fractional Orbital Bombardment System ର ପରୀକ୍ଷା କରାଇଲା । ଏହା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଶାକୁ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପ୍ତ କରିଥିଲା ।”

୧୯୬୮ରୁ ୧୯୭୦ର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟ : ଏମ. ଆଇ. ଆର୍. ଭି. ଏବଂ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍. ଦୌଡ଼ର ସମୟ
ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ଆମେରିକା ୧୯୬୮ ମସିହାରେ ନିଜର ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍. କ୍ଷମତାରେ ନିଜର ଉତ୍‌କ୍ଷେପଣ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାର କରି ଏକ ବିଶାଳ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲା ଏବଂ ଏହି ନୂତନ କାରିଗରୀକୁ ବହୁମୁଖୀ ଆନ୍ତଃ ମହାଦ୍ୱୀପୀୟ ପୁନଃ ପ୍ରବେଶ ବାହନ (MIRV) କୁହାଗଲା । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଲା ଗୋଟିଏ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍. ଅନେକ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧାସ୍ତ୍ର ଖଞ୍ଜାଯାଇଥିବା ପ୍ରକ୍ଷେପକକୁ ନେଇ ସୋଭିଏତ୍ ବାୟୁ ସୀମାରେ ପ୍ରବେଶ କଲାବେଳେ ବିଭିନ୍ନ ଦିଗକୁ ଯାଇ ଅନେକ ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ଭେଦକରିବ । ଏମ୍. ଆଇ. ଆର. ଭି. ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉନ୍ନତମାନର ବିଧ୍ୱଂସୀ ଅସ୍ତ୍ରର ପ୍ରତୀକ ଥିଲା । ଏହି ଯୁଦ୍ଧର କାରିଗରୀ କୌଶଳ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଭୟଭୀତ କରି ଦେଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି କାରିଗରୀ କୌଶଳ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ୧୯୭୪ ମସିହାରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଦକ୍ଷତା ହାସଲ କରିନେଲା । ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଆଉ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହାର କଲା । ୧୯୬୮ରେ Anti Ballistic Missile (ABM) ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ପ୍ରଥମ Anti Satellite (ASAT) Missile ଏବଂ ବିସ୍ଫୋଟକକୁ ବିକଶିତ କଲା । ଏହିପରି ଭାବରେ ପରିସ୍ଥିତି ଏବଂ ଏହି ପ୍ରକାର ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଚାଲୁରହିବା ଏକପ୍ରକାର ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।

୧୯୮୧ : ରିଗାନଙ୍କ ସାମରିକ ଆଧୁନିକୀକରଣ ଯୋଜନା
ପରବର୍ତୀ କାରିଗରୀ କୌଶଳ ଉପରେ ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଏମ୍-ଏକ୍ସ ମିସାଇଲ (Mx-Missile) କୁ ନେଇ ମୁକାବିଲା ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୧ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୨ ତାରିଖ ଦିନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରିଗାନ ଘୋଷଣାକଲେ ଯେ, ୧୬୦ ବିଲିଅନ୍ ଡଲାର ଖର୍ଚ୍ଚରେ ଏକ ସାମରିକ ଆଧୁନିକୀକରଣ ଯୋଜନା ହେବ ।
ଏହି ଅସ୍ତ୍ର ଯୋଜନାରେ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ବିଷୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଥୁଲା :

• ପ୍ରକ୍ଷେପଣ ପରୀକ୍ଷା ବା ଏମ୍. ଏକ୍ସ ପ୍ରକ୍ଷେପଣ : ଏ ଭିତରୁ ୧୦୦ଟି ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।
• ବି-ଆଇ.ବି. ବୋମାବର୍ଷକ : ୧୦୦ଟି ତିଆରି କରିବାକୁ ହେବ ।
• ୧୯୯୦ ଦଶକ ସୁଦ୍ଧା STEALTH BOMBERS, ଯାହାକି ରାଡ଼ାର ପ୍ରତିରୋଧ ଶକ୍ତିସଂପନ୍ନ (Radar Resistant) ବୋମାବର୍ଷକ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ହେବ ।
• ଟ୍ରାଇଡେଣ୍ଡ-୨ ଡ଼ି-୫ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ୧୯୮୩ରୁ ୧୯୮୭ ମଧ୍ୟରେ ବର୍ଷକୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ହେବ ।
• ସଂଦେଶ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ତଥା ବୌଦ୍ଧିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା (C,I) ର ଆଧୁନିକୀକରଣ ।
• ନଭଷ୍ଟାର (NAVASTAR) ଉପଗ୍ରହର ବିଶ୍ବବ୍ୟାପୀ ସ୍ଥାପନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
• ରୁଦ୍ଧ ଶିଥୁଳ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (Encapsulated dormant missiles) ନିର୍ମାଣ ।
• କ୍ରୁଜ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର କ୍ଷମତାଶାଳୀ ନିର୍ଦେଶନା ପାଇଁ ଟେର୍‌କମ୍‌ର ସ୍ଥାପନ, ଯାହା ହେଉଛି ଏକ ଉନ୍ନତ ପ୍ରଣାଳୀର ସଂଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
• ବିଶ୍ଵ ସ୍ଥାପନ ବ୍ୟବସ୍ଥା (GPS) ଚାଲୁକରିବା, ଯାହା ସଂକଟ ସମୟରେ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍.ଙ୍କୁ ମାର୍ଗ ଦର୍ଶାଇ ପାରିବ ।
• ପ୍ରକ୍ଷେପଣ ବା ଛାଡ଼ିବା ପାଇଁ ପୂର୍ଣ ଗୁପ୍ତ ମାର୍ଗ ସଂଚାର ପ୍ରଣାଳୀ ସ୍ଥାପନ କରିବା ।
• ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଦ୍ୱାରା ବିଲାତର ଉତ୍ପାଦକ ରେଡ଼ିଓକୁ ଗ୍ରହଣକରିବା !
• ଇନ୍ଧନ-ସେଲ୍ ପ୍ରଣୋଦିତ କରିବା ଇତ୍ୟାଦି ।

ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣ ରିଗାନଙ୍କ ତାରକା ଯୁଦ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ
ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣ ୧୯୫୪ ମସିହାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେହିଦିନଠାରୁ ୨୨୧୯ ରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସାମରିକ ଏବଂ ବେସାମରିକ ଉପଗ୍ରହ ମହାଶକ୍ତି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରେରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ପଠାଯାଇଥିବା ଉପଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ୭୫% ଭାଗ ଗୁପ୍ତରେ ଏବଂ ସାମରିକ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଛଡ଼ାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ୧୯୬୭ ମସିହାରେ ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ଚୁକ୍ତିନାମାକୁ ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରୁଥିଲା । ୧୯୮୩ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୩ ତାରିଖରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରିଗାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସାମରିକ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଣାଳୀ (SDI) ଘୋଷିତ ହେଲା, ଯାହାର ଲୋକପ୍ରିୟ ନାମ ହେଲା ତାରକା ଯୁଦ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।

ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣକୁ ଗୁଣାତ୍ମକ ଭାବରେ ଉଚ୍ଚକୁ ନେବା ପାଇଁ ଏଥ‌ିରେ ଏକ ଟ୍ରିଲିୟନ ଡଲାର ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥିଲା । ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ଉଭୟ ସ୍ଥଳଭାଗ ତଥା ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସୁରକ୍ଷା (BMD) ଦ୍ଵାରା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଆକ୍ରମଣରୁ ଆମେରିକାର ସୀମାକୁ ରକ୍ଷାକରିବା । ସିଦ୍ଧାନ୍ତମୂଳକ ଭାବେ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପାରସ୍ପରିକ ବିଧ୍ୱଂସ (MAD) ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ବିକଳ୍ପ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ କାରଣ ଏହା ପାରସ୍ପରିକ ନିଶ୍ଚିତ ଜୀବନ ଯୋଗାଇଥାଏ । ତିନୋଟି ନୂତନ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସରଣ କରି ଅପ୍ରଚଳିତ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଅଣ-ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦ୍ଵାରା ତ୍ୟାଗ କରାଯିବା ଉଚିତ । ଏହି ତିନୋଟି ପଦ୍ଧତି ହେଲା –

• ଗତ୍ୟାତ୍ମକ ଶକ୍ତି ଅସ୍ତ୍ର (Kinetic Energy Weapons)
• ନିର୍ଦେଶିତ ଶକ୍ତି ଅସ୍ତ୍ର (Directed Energy Weapons)
• ସୂକ୍ଷ୍ମ ତରଙ୍ଗ ଶକ୍ତି ଅସ୍ତ୍ର (Microwave Energy Weapons)

ଏହି ସମସ୍ତ ଅସ୍ତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ତରଙ୍ଗ ଶକ୍ତି ତଥା ରଞ୍ଜନ ରଶ୍ମି କିରଣ ତଥା ଲେଜର ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅନେକ କାରଣବଶତଃ ଆରମ୍ଭ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

• ଏହା ବହୁତ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ ଥିଲା ।
• ଏହା ବୈଷୟିକ କାରିଗରୀ ଭାବରେ ନିଶ୍ଚିତ ନ ଥିଲା କାରଣ ଏହା ଖୁବ୍ ଜଟିଳ ଥିବାରୁ ବ୍ୟାବହାରିକ ଦୃଷ୍ଟି କୋଣରୁ ସମ୍ଭବପର ନ ଥିଲା ।
• ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଏକ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. ନିର୍ମାଣ କରି ସହଜରେ ଏହାକୁ ପ୍ରଭାବହୀନ କରି ପାରିଥା’ନ୍ତା ।
• ରିଗାନ୍‌ ତାଙ୍କର ଇଉରୋପୀୟ ନାଟୋ (NATO) ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ସହିତ କେବେହେଲେ ପରାମର୍ଶ କରି ନଥିଲେ ଏବଂ ଏହାର ଘୋଷଣାଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରି ଦେଇଥିଲେ । ଯାହାଫଳରେ ୟୁରୋପରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ବିରୋଧ ହୋଇଥିଲା ।
• ରିଗାନ ମଧ୍ୟମ ଦୂରଗାମୀ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଚୁକ୍ତି (Intermediate Range Nuclear Force Treaty)ରେ ସ୍ବାକ୍ଷର କରି ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆର. କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ଯଥାର୍ଥତାର ଅନ୍ତ କରିଥିଲେ ।
• ସ୍ଵୟଂ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ସିନେଟର ବୈଦେଶିକ ସମ୍ପର୍କ ସମିତିରେ ଉଭୟ ରିପବ୍ଲିକାନ୍‌ ଏବଂ ଡ଼େମୋକ୍ରାଟିକ ଦଳ ମତଦେଇଥିଲେ ଯେ ସେମାନେ ଏସ. ଡ଼ି. ଆଇ.କୁ  କୌଣସିପ୍ରକାରେ ଗୃହୀତ କରାଇଦେବେ ନାହିଁ ଏବଂ ୧୯୭୨ର ଆଣ୍ଟି ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଚୁକ୍ତି (ABM) କୁ କୌଣସି କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇବାକୁ ଦେବେ ନାହିଁ ।

ଏହିପରି ଭାବରେ ସେମାନେ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ.କୁ ରଦ୍ଦ କରି ଦେଇଥିଲେ ନଚେତ୍ ଏ. ବି. ଏମ୍. ଚୁକ୍ତି ସଲଟ-୧ ଏବଂ ସଲଟ୍‌-୨ (SALT-I & II) ସହିତ ପ୍ରଭାବହୀନ ହୋଇପଡ଼ିଥା’ନ୍ତା । ଷ୍ଟର୍ଟ (START) ରାଜିନାମାର ମଧ୍ଯ ଏହିଭଳି ଅବସ୍ଥା ହୋଇଥାଆନ୍ତା । ଏହିପରି ଭାବରେ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ସମସ୍ତ ପ୍ରଭାବ ବିଫଳ ହୋଇଯାଇଥା’ନ୍ତା ଏବଂ ଏକ ଉନ୍ମକ୍ତ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥା’ନ୍ତା । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ଅନେକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜେମ୍ସ ସେଲେସିଙ୍ଗର, ପୂର୍ବତନ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ସଚିବ ମ୍ୟାକ୍ ଜର୍ଜ ବୁନଟି, ଶୀତଳ ଯୋଦ୍ଧାଗଣ; ଯଥା – ଜର୍ଜ, ଏଫ୍, କେନନ୍ ଏବଂ ରବର୍ଟ ମ୍ୟାକ୍ ନାମାର ପୂର୍ବତନ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ସଚିବ ହରୋଲ୍‌ ବ୍ରାଉନଙ୍କ ସହିତ ଆହୁରି ଅନେକ ଲୋକ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ.ର ମୌଳିକ ତର୍କର ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ଯେ ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତିର ଏମ୍. ଏ. ଡ଼ି. କ୍ଷମତା ହାସଲ କରାଯାଇଥିବା ସ୍ଥାୟୀତ୍ୱକୁ ହଟାଇଦିଆଯିବା ଦ୍ଵାରା ଆମେରିକା ଓ ବିଶ୍ଵ ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇପାରିବ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଭିତରେ ‘ଗ୍ଲିଶସନୋସ୍ତ’’ ଏବଂ ‘‘ପେରେ ଷ୍ଟ୍ରାଇକା’’ ମାଧ୍ୟମରେ ପୂର୍ବ ଇଉରୋପରେ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଯିବା ଦ୍ୱାରା ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ ସଂପର୍କିତ ସମସ୍ତ ତର୍କର ସମାପ୍ତି ଘଟିଥିଲା ।

୧୯୮୪ – ୧୯୯୧ : ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ଙ୍କ ସମୟରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଏବଂ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପତନର ଅନ୍ତିମ ଦିନ:
ରୋନାଲ୍ଡ ରିଗାନଙ୍କର ଏସ. ଡ଼ି. ଆଇ. କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥିବା କ୍ଷତିଯୋଗୁଁ ଜାନୁୟାରୀ ୧୯୮୫ ସୁଦ୍ଧା ଦୁଇ ଦେଶ ତରଫରୁ ବିଶାଳ ପୁନଃ ଅସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଜନା ସବୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଭବିଷ୍ୟତ ଦିଗ ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲା । ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ପରମାଣୁ ଅସ୍ତ୍ରର ତିନୋଟି ସ୍ତରରେ ଥିଲା; ଯଥା – ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ଅସ୍ତ ଶକ୍ତି, ଆନ୍ତଃ-ମହାଦେଶୀୟ ଅସ୍ତ୍ର ଏବଂ ମାଧ୍ୟମିକ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର । ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. ଦ୍ବାରା ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣ ଫଳରେ ଏହା ଅସ୍ତ୍ରଚୁକ୍ତିକୁ ଏକ ଅସୁବିଧାଜନକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପକାଇଥଲା । ସୋଭିଏତ୍ ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରୀ ଆନ୍ଦେ ଗ୍ରୋମିକୋ କହିଥିଲେ: ‘ଯଦି ବାହ୍ୟ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୌଣସି ପ୍ରଗତି ହେବ ନାହିଁ; ତେବେ ସାମରିକ ଅସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ନିରର୍ଥକ ।’

୧୯୮୪ ମସିହାରେ ଆମେରିକା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ଏକ ବିଶାଳ ପୁନଃ ଅସ୍ତ୍ରୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲା । ଆମେରିକାର ପୁନଃ ଅସ୍ୱୀକରଣ ଯୋଜନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଥିଲା ସମୁଦ୍ରରୁ ଛଡ଼ାଯାଉଥ‌ିବା ଅଧୁକ ବାଲିଷ୍ଟିକ ମିସାଇଲସ୍ (SLBMS) ପ୍ରାୟ ୮୦୦ରୁ ଅଧିକ ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋଟକକୁ ସମୁଦ୍ରରେ ସ୍ଥାପନ କରିବା ଏବଂ ବାୟୁରେ ଉତ୍‌କ୍ଷେପଣ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଣାଳୀ, MX ମିସାଇଲ୍‌ର ପରୀକ୍ଷା, ମିଙ୍ଗେଟ୍ସମ୍ୟାନ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, ଅଧିକ ପୂର୍ଣ୍ଣତା ପ୍ରାପ୍ତ (SLBM) କୁ ଏବଂ 100B-IB ବୋମା ଖଞ୍ଜାଯାଇଥିବା ଆଠ ଟ୍ରାଇଡେଣ୍ଟ ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଏଥିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଥିଲା । ୧୮୮୧–୧୯୮୫ରେ ପୁନଃ ଅସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଅର୍ଥ ଥିଲା ସମସ୍ତ ସୋଭିଏତ୍ SS-17s, SS-18s ଏବଂ SS-19s କୁ ଏମ୍. ଆଇ. ଆର୍. ଭି. ରୂପରେ ରଖିବା, ଏକ ନୂତନ ଟାଇଫୁନ୍ ବର୍ଗର ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଏବଂ ଅଧିକ ଯୁଦ୍ଧ ଏସ୍. ଏଲ୍. ବି. ଏମ୍. ପରୀକ୍ଷା କରିବା ।

ସୋଭିଏତ୍ ଆସ୍.ସି.ବି. ଏମ୍.କୁ ୨୫% ସ୍ଥାନରେ ୪୦% ଗତିଶୀଳ କରାଇବା ଏବଂ ସମସ୍ତ ୨୪୩ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଗର ବାଲିଷ୍ଟିକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (IRBMs) କୁ ପୁନଃ ସ୍ଥାପିତ କରାଇବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା ହୋଇଥିଲା । ମୋଟାମୋଟି ଭାବରେ ୧୯୮୪-୮୫ ସମସ୍ତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ଏକ ବିଶାଳ ପୁନଃସ୍ତ୍ରୀକରଣର ସମୟ ଥିଲା । ୧୯୮୫-୮୬ରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ସ୍ଥିତି ପ୍ରାୟ ସମାନ ଥିଲା । ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ବାଧାବିଘ୍ନ ନଥିଲା । ନଭେମ୍ବର ୧୯୮୫ରେ ଯେତେବେଳେ ଜେନେଭାଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରିଗାନ ଏବଂ ମହାସଚିବ ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ବୈଠକରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ କିଛି ଆଶା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ଉଭୟ ନେତା ସେମାନଙ୍କ ସଂଯୁକ୍ତ ବୟାନରେ କହିଥିଲେ- ‘‘ଦୁଇପକ୍ଷ… ରାଜିହୋଇଛନ୍ତି ଯେ, ଏକ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟ ଲାଭ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ତେଣୁ ଏହା କେବେ ବି ଲଢ଼ିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।’’ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ୧୯୮୭ ଏବଂ ୧୯୮୮ରେ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀ ସ୍ତରର ବୈଠକ ଡକାଇବା ପାଇଁ ସହମତ ହୋଇଥିଲେ । ଆମେରିକା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଏହି ଉକ୍ତିକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା ଯେ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. ଆଉ କାମ କରିବ ନାହିଁ । ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦରେ କହିଲେ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣ ଦ୍ଵାରା ସୀମିତ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ ସମ୍ଭବପର ଏବଂ ଏହାଦ୍ଵାରା ଏମ୍. ଏ. ଡ଼ି. (MAD) ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ହଟାଇ ଦିଆଯାଇପାରିଥା’ନ୍ତା କିନ୍ତୁ ଦେଖାଗଲା ଏହା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଇଉରୋପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସପାଇଁ ଚାଲିଥିବା କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଅଧିକ ପ୍ରଗତି ହୋଇପାରି ୧୯୮୬-୮୭ରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ବିଷୟରେ ପରିସ୍ଥିତି ସେହିପରି ରହିଥିଲା କେବଳ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦିଗରେ ସାମାନ୍ୟ ପ୍ରଗତି ହୋଇଥିଲା ।

“ଆମେରିକା ତା’ର ପ୍ରଥମ ଏମ୍-ଏକ୍ସ ଆଇ.ସି.ବି.ଏମ୍. (Mx-ICBM) ଏବଂ B-IB ବୋମା ବର୍ଷଣକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ସ୍ଥିତିକୁ ଆଣିଥିଲା ଏବଂ ଏହାକୁ ୨୪ ଘଣ୍ଟିଆ ସତର୍କତା ସ୍ଥିତିରେ ରଖ୍ ସ୍ଥାପିତ କରିଥିଲା । ପେରିସିଙ୍ଗ- ୨ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ଏସ୍. ଏସ୍. ୨୦ ଇଉରୋପରେ ଚାଲୁରହିଲା । କିନ୍ତୁ କେତେକ ସକାରାତ୍ମକ ପ୍ରଗତି ଘଟିଥିଲା, ଯାହାକି ଭବିଷ୍ୟତରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଉପରେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଅଙ୍କୁଶ ଲଗାଇଥିଲା । ପ୍ରଥମତଃ, ୨୭ ତମ ସି.ପି.ଏସ୍.ୟୁ. (CPSU) କଂଗ୍ରେସ ଫେବୃୟାରୀ ୧୯୮୬ରେ ପେରେସ୍ପାଇକା’ ( ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପୁନଃନିର୍ମାଣ କରିବା) ଏବଂ ‘ଗ୍ଲାସନୋସ୍ତ’ (ମୁକ୍ତିଭାବ ତଥା ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକରଣ) ଏବଂ ଇଉରୋପରେ ସାମରିକ ମୁକାବିଲାର ଅନ୍ତ ଏବଂ ପୂର୍ବ ଇଉରୋପକୁ ଖୋଲିବା ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟ ସ୍ଥିରକଲା ।

ଦ୍ୱିତୀୟତଃ, ଅକ୍ଟୋବର ୧୧ ଏବଂ ୧୨ ତାରିଖ ୧୯୮୬ ମସିହାରେ ରାୟକିଆଜାଭିକ୍ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଘୋଷଣାକରାଗଲା ଯେ, ଏକ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ କେବେ ବି ବିଜୟ ଆଣି ପାରିବ ନାହିଁ ଏବଂ ଏହି ଯୁଦ୍ଧ କେବେହେଲେ ସଂଘଟିତ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ତୃତୀୟତଃ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଭିତରେ ରିଗାନଙ୍କ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏବଂ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. (SDI) କୁ ସିନେଟର ବିରୋଧ ଦ୍ଵାରା ଆମେରିକାର ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଯୋଜନାକୁ ଧକ୍କା ଲାଗିଥିଲା । ଚତୁର୍ଥତଃ ଆମେରିକା ଏବଂ ‘ନାଟୋ’ (NATO) ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ମତପାର୍ଥକ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । କାରଣ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. (SDI) ସମ୍ପର୍କରେ ତାଙ୍କର ମତ ନିଆଯାଇ ନଥୁଲା । ଅତଏବ ଯଦିଓ ୧୯୮୬-୮୭ରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଚାଲିଥିଲା କିନ୍ତୁ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଅତିଶୀଘ୍ର ଏହାର ଅନ୍ତ ହେବାକୁ ଯାଉଥିଲା ।

୧୯୮୭-୮୮ କଥା କହିବାକୁଗଲେ ଡିସେମ୍ବର ମାସ ୮ ତାରିଖ ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ଇଣ୍ଟରମିଡ଼ିଏଟ୍ ରେଞ୍ଜ ନିଉକ୍ଲିଅସ୍ ଫୋର୍ସସ ଟ୍ରିଟି (INF) ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ମଧ୍ୟମ ଏବଂ ଅଳ୍ପ ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ସମାପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତି ଅନୁସାରେ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଉଭୟ ୧୬୯୫ଟି ମଧ୍ୟମ ଦୂରଗାମୀ (GLBMs) ଯାହାର ଦୂରତ୍ଵ ୧୦୦ରୁ ୫୫୦୦ କି.ମି. ମଧ୍ଯରେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ହଟାଇ ଦିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ଥିଲା । ଏଥ‌ିରେ ମଧ୍ୟ ଅଳ୍ପ ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର; ଯଥା — ୫୦୦ରୁ ୧୦୦୦ କି.ମି. ମଧ୍ଯରେ ଗତିକରୁଥିବା GLBMs କୁ ହଟାଇଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା । ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ୧୮୩୬ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ହଟାଇବା ପାଇଁ ରାଜିହୋଇଥିବାବେଳେ ଆମେରିକା ୮୬୭ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ହଟାଇବା ପାଇଁ ରାଜି ହୋଇଥିଲା ।

ଆଇ. ଏନ୍. ଏଫ୍. ଚୁକ୍ତି ଏ. ବି. ଏମ୍. ଚୁକ୍ତିକୁ SDI ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବହୀନ ହେବାରୁ ରକ୍ଷାକରିଥିଲା କାରଣ ଏହି ଚୁକ୍ତି ଅନୁସାରେ SDI ର ଯଥାର୍ଥତା ଆହୁରି ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ଏବଂ ରିଗାନ ଦେଖ‌ିଲେ ଯେ ଏହି ବିଷୟକୁ କଂଗ୍ରେସ ତଥା ଆମେରିକାବାସୀଙ୍କଠାରେ ଜାରି ରଖୁବା ନିହାତି କଷ୍ଟକର । ଏହିଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ବିଶ୍ଵକୁ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଅନ୍ୟ ଏକ ବିପଦପୂର୍ଣ ଦିଶା ଯଥା ଅନ୍ତରୀକ୍ଷରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ରୁ ରକ୍ଷାକରିଥିଲା । ୧୯୮୮-୮୯ ଥୁଲା ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ବର୍ଷ ଯେହେତୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ (ସେ ସମୟର କିଛି କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୮-୮୯ ବର୍ଷର ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଲା ସେ ବର୍ଷ ଆଫଗାନିସ୍ଥାନରେ ହୋଇଥୁବା ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ଜାମ୍ବିଆ, ଇରାନ-ଇରାକ୍ ଯୁଦ୍ଧ, ଇସ୍ରାଏଲ୍- ପିଏଲ୍ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବର ସମାଧାନ ହୋଇଥିଲା ।

ଏହି ବର୍ଷ ମଧ୍ଯ ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘରେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ଯେ ଇଉରୋପରେ ସୋଭିଏତ୍ ସୈନ୍ୟ ତଥା ଅସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରାଯିବ । ଇଉରୋପରେ ସୋଭିଏତ୍ ଟ୍ୟାଙ୍କ ଓ ସୈନ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାରେ ୪୦% ହ୍ରାସ ଏବଂ ପୂର୍ବ ଜର୍ମାନ, ଚେକୋସ୍ଲୋଭିଆ ଏବଂ ହଂଗେରୀରେ ସୋଭିଏତ୍ ଟ୍ୟାଙ୍କ ୫୦% ହ୍ରାସ କରାଯିବାର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ରଖାଯାଇଥିଲା । ଇଉରୋପରେ ପରମ୍ପରାଗତ ଏବଂ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନତାରେ ଏହା ଏକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ ରାଜନୈତିକ ତଥା ସାମରିକ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ଥିଲା । ୧୯୮୯-୯୦ ବର୍ଷକୁ ୟୁରୋପରେ ଏକ ବିଶେଷ ବର୍ଷ ଭାବେ ଗଣାଯାଏ । ୧୯୮୯ର ଶେଷସୁଦ୍ଧା ରୁମାନିଆ ଓ ଆଲ୍‌ବେନିଆକୁ ଛାଡ଼ି ପୂର୍ବ ଇଉରୋପ ଏବଂ ମଧ୍ୟ ଇଉରୋପରେ ସମସ୍ତ ସୋଭିଏତ୍ ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ହୋଇସାରିଥିଲେ ।

ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୮୯ରେ ପୋଲାଣ୍ଡରେ ପ୍ରଥମ ଅଣ-କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ସରକାର ନିର୍ବାଚନରେ ଜିତିଥିଲେ । ୧୯୮୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୯ ତାରିଖ ସୁଦ୍ଧା ବର୍ଲିନ୍ ପ୍ରାଚୀର ଭାଙ୍ଗିଥିଲା । ଚେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆ ହଙ୍ଗେରି ଏବଂ ଜର୍ମାନ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାଧାରଣ ତନ୍ତ୍ରରେ ନିର୍ବାଚନ ହୋଇଥିଲା । ଡିସେମ୍ବର ୨୯ ତାରିଖ ୧୯୮୯ ରେ ଭାସକ୍ଲାଭ ହାଭେଲ୍‌ ଚେକୋସ୍ଲୋଭିଆର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ଗ୍ରହଣକଲେ । ଡିସେମ୍ବର ୧୯୮୯ରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ ମାଲ୍‌ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଷ୍ଟାର୍ଟ (START) କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପୁନର୍ଗଠିତ କରି ସେଥ‌ିରେ ଆଗକୁ ଯିବା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ନିଜର ଉତ୍ସୁକତା ପ୍ରକାଶକରିଥିଲେ । ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜର୍ଜ ବୁଶ୍ ଯଦିଓ କିଛିଟା ସଂକୋଚ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ; ତଥାପି ରାସାୟନିକ ଅସ୍ତ୍ର ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇବା ପାଇଁ ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏଥିରେ ବୁଝାମଣା କରିବା ପାଇଁ ସେ ଆମେରିକାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ କରାଇଥିଲେ ।

୧୯୯୦ ଥିଲା ଏକ ଘଟଣାବହୁଳ ବର୍ଷ । ଯେତେବେଳେ ଇଉରୋପ ଏବଂ ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତି ଶାନ୍ତି ଆଡ଼କୁ ମୁହାଁଉଥ୍ଲେ ସେତେବେଳେ ଉପସାଗରୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ନିଆଁ ଜଳୁଥିଲା । ଅଗଷ୍ଟ ୨ ତାରିଖ ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଇରାକ୍ କୁଏତ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା । ଏହାବ୍ୟତୀତ ୧୯୯୦ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୩ ତାରିଖରେ ୱାରସ (WARSAW) ଚୁକ୍ତିକୁ ରଦ୍ଦ କରି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଜୁନ୍ ୧ ତାରିଖ ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଆମେରିକା ଏବଂ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ରାସାୟନିକ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ଧ୍ବଂସ କରିବା ପାଇଁ ଏବଂ ଏହାକୁ ଆଉ ଉତ୍ପାଦନ ନ କରିବାପାଇଁ ଓ ଏହାକୁ ନିଶିଦ୍ଧ କରିବା ପାଇଁ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଏହା ସ୍ଥିର ହେଲା ଯେ, ଡିସେମ୍ବର ୩୧ ତାରିଖ ୧୯୯୨ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସାରା ବିଶ୍ବରେ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ରାସାୟନିକ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିଦିଆଯିବ ଏବଂ କେବଳ ୫୦୦୦ ଟନ୍ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖାଯିବ । ଏହାପରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକାରିଗରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଶାସନ (MTCR) ର ସଦସ୍ୟତା ବିସ୍ତାରିତ ହୋଇଥିଲା । ନଭେମ୍ବର ୨୦, ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଇଉରୋପରେ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ହ୍ରାସ କରିବା ଲାଗି ଏବଂ ପରମ୍ପରାଗତ ସଶସ୍ତ୍ର ସେନାବାହିନୀ (CFF) ର ହ୍ରାସ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ମିଳିତ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ।

ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ପତନ ପରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼:
୧୯୯୧-୯୨ ଏକ ଐତିହାସିକ ବର୍ଷ ଥିଲା ଏହିଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯେ, ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ପତନ ପରେ ଆମେରିକାର ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କରୁଥିବା ଶତ୍ରୁ ଦେଶଟି ୧୪ଟି ନୂତନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।

୭ । ତୃତୀୟ ବିଶ୍ବ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ବରେ ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଚାଲିଥିବା ଅଷ୍ଟଦୌଡ଼ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ଉପରେ ତାହାର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥିଲା । ଜର୍ମାନର ବୋମା ଅନ୍ଵେଷଣ ଆମେରିକୀୟ ‘‘ମାନହାଟାନ୍ ପ୍ରକଳ୍ପ’’କୁ ପ୍ରଥମରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଯେତେବେଳେ ସରିବାକୁ ଆସିଲା ଏବଂ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ମତବାଦ ଏବଂ ସାମରିକ କ୍ଷମତା ପୂର୍ବ ଇଉରୋପ ଅଧୁକାର କରିବା ଦ୍ଵାରା ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିଲା ତାହା ପ୍ରକୃତରେ ଆମେରିକାକୁ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ପରନ୍ତୁ ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ସେତେବେଳେ ଚାହିଁଥିଲେ ଯେ ସୋଭିଏତ୍ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଫାସୀବାଦୀ ଜର୍ମାନ, ଇଟାଲୀ ଏବଂ ଜାପାନର ବିଲୋପ ଘଟୁ ।

ଷ୍ଟାଲିନଙ୍କ ଗୁପ୍ତଚର ଏଜେନ୍ସୀ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଆମେରିକାର ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବିଷୟରେ ସଚେତନ ଥିଲେ ଏବଂ ପୋଷ୍ଟଡାମଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜଭେଲ୍ଟ ଯେତେବେଳେ ଷ୍ଟାଲିନ୍‌ଙ୍କୁ ଏକ ଗୁପ୍ତ ଅସ୍ତ୍ର ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଦେଲେ ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କର ଅନୁମାନ ସତ୍ୟ ପ୍ରମାଣିତ ହେଲା । ଏହି ସୂଚନା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଇଚ୍ଛାକୁ ପ୍ରଜ୍ବଳିତ କରିଥିଲା ଏବଂ ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶଦ୍ଵାରା ଥୁବା ବିପଦର ସାମ୍ନା କରିବାପାଇଁ ବୋମା ତିଆରି କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ଯଦିଓ ହିରୋସୀମା ଓ ନାଗାସାକୀରେ ବୋମା ନିକ୍ଷେପ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନ ଥିଲା, ଏହା ଆମେରିକାର ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଏକ ପରୋକ୍ଷ ଧମକ ଥିଲା । ଏହିସବୁ ଘଟଣା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି କରାଇବାରେ ସହାୟକ ହେଲା ।

୧୯୪୯ ପରେ ମାଓଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଯେତେବେଳେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଚୀନର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଘଟିଲା ଏହା ବିଶ୍ୱାସ କରାଗଲା ଯେ ସୋଭିଏତ୍ ସାହାଯ୍ୟ ଦ୍ଵାରା ଚୀନବାସୀ (ଚୀନ-ସୋଭିଏତ୍ ମତଭେଦ ପୂର୍ବରୁ) ମଧ୍ୟ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ହାସଲ କରି ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଏହାର ପରୀକ୍ଷା କରାଇଥୁଲେ । ଚୀନକୁ ଏକ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ବ ଦେଶ ଭାବରେ ଗଣନା କରାଗଲା ଏବଂ ଏଥିରୁ ଜଣେ ପରିଷ୍କାର ଭାବରେ ଦେଖୁରିବ ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଆଦର୍ଶବାଦ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା କିପରି ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ବିକାଶ କରିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଗଭୀର ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି ।

ଚୀନଦ୍ୱାରା ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ହାସଲ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ:
ଅତଏବ ଚୀନ ଦ୍ବାରା ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ହାସଲ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ଏକ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସଂକେତ ଦେଲା । ଅନେକ ବିଦ୍ଵାନଙ୍କ ମତରେ ଭାରତ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ଭାରତରେ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ଅନ୍ଵେଷଣ ପାଇଁ ଦାୟୀ; କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତରେ ଏହା ସତ୍ୟ ନୁହେଁ । କାଶ୍ମୀର ସମସ୍ୟା ଏବଂ ବିଭାଜନ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ୧୯୪୮, ୧୯୬୫ ଏବଂ ୧୯୭୧ ମସିହାରେ ହୋଇଥିବା ତିନୋଟି ଯୁଦ୍ଧ ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତଦୌଡ଼ର ଅଗ୍ନିକୁ ପ୍ରଜ୍ଜଳିତ କରିଥିଲା ।

ଭାରତ, ପାକିସ୍ତାନ ଏବଂ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼:
ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ହୋଇଥ‌ିବା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ଭାରତ ନଥିଲା; ପରନ୍ତୁ ୧୯୬୨ ମସିହାରେ ଭାରତ ଚୀନ ଦ୍ଵାରା ଶୋଚନୀୟ ଭାବେ ପରାଜିତ ହେବା ଆମର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଏବଂ ବୈଦେଶିକ ନୀତିକୁ ଆଘାତ ଦେଇଥିଲା । ଏହା ପରେ ଚୀନ ଦ୍ବାରା ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ହାସଲ ସମ୍ବାଦ ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ସାମରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଇଥିଲା ଏବଂ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଆଣବିକ କ୍ଷମତାର ବିକାଶ ପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲେ । ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ମଧ୍ୟ ୧୯୬୨ ଯୁଦ୍ଧ ପୂର୍ବରୁ ୧୯୫୦ ଦଶକରେ ଚୀନର ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ମିତ୍ରତା ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତର ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରକମାନେ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ ଯେ ଚୀନ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନର ମିତ୍ରତା ଭାରତ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯିବ । ୧୯୬୨ ମସିହା ପରେ ଆଉ ପଛକୁ ଫେରି ଚାହିଁବାର ଅବକାଶ ନଥିଲା ଏବଂ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ପହଞ୍ଚି ସାରିଥିଲା ।

ଭାରତ ଯେତେବେଳେ ୧୯୭୪ ମସିହାରେ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋରକ (PNE) ର ପରୀକ୍ଷା କରିଥିଲା, ସେତେବେଳେ ପାକିସ୍ତାନୀମାନେ ମଧ୍ୟ ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେବାପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ । ୧୯୭୯ ମସିହାରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଆଫଗାନିସ୍ଥାନ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ସହିତ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଦ୍ୱିତୀୟ ଶୀତଳ ଯୁଗୋସ୍ଲୋଭିଆ ମଧ୍ୟ ବିଖଣ୍ଡିତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଆଘାତରେ ସେହି ଶତ୍ରୁର ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହା ସହିତ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସଂପୂର୍ଣ ରାଜନୈତିକ ଓ ବୈଚାରିକ ଆଧାରର ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।

୧୯୯୦ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୨ ତାରିଖରେ ଇରାକ୍‌ଦ୍ୱାରା କୁଏତ୍ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ହେବା କାରଣରୁ ଆମେରିକା ଏବଂ ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ସଂଗଠନ ଆମେରିକାର ଅଧୀନରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ଇରାକ ଉପରେ ଜାନୁୟାରୀ ୧୭ ତାରିଖ ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ଏହା ୧୯୯୧ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ୨୮ ତିରିଖରେ ଇରାକ୍ଟର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପରାଜୟ ସହିତ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସାୟରେ ଅବନତି ଦେଖାଦେଇଥିଲା । ୧୯୯୧ ବିଶ୍ଵ ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସାୟ ମୂଲ୍ୟ ଥିଲା ୨୨, ୧୧୪ କୋଟି ଡଲାର । ଏହା ୧୯୯୦ ମସିହା ତୁଳନାରେ ୨୦ ପ୍ରତିଶତ କମ୍ ଥିଲା ।

୧୯୯୨-୯୩ରେ ଋଷିୟ ଫେଡ଼େରେସନ୍, ଫ୍ରାନ୍ସ ଏବଂ ବ୍ରିଟେନ କେବଳ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା R & D ବ୍ୟତୀତ ସମସ୍ତେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ପୁନର୍ବାର ସହମତି ପ୍ରକାଶକଲେ । ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ତରରେ ୟୁରୋପର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସାମରିକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପ୍ରତିହତ କରିବା ପାଇଁ ବଳିଷ୍ଠ ପଦକ୍ଷେପ ଉଠାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସମସ୍ତ ପୂର୍ବ ତଥା ପଶ୍ଚିମ ଇଉରୋପୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ହେଲେସିଙ୍କ ଦସ୍ତାବିଜରେ ସ୍ବାକ୍ଷର କରାଯାଇ ଏହା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହା ସହିତ ରିଓଠାରେ ପରିବେଶ ଉପରେ ବିଶ୍ବ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀ ବସିଥିଲା ଏବଂ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ମହାସଚିବ ‘ଶାନ୍ତି ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀ’’ର ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ।

୧୯୯୩ ଏବଂ ୧୯୯୭ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ଦୁଇଟି ଅନ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣା ଘଟିଥିଲା । ପ୍ରଥମଟି ହେଲା ୧୯୯୫ ମସିହାର ଏନ୍. ପି. ଟି. (NPT) ପୁନରାବଲୋକନ ସମ୍ମିଳନୀ, ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ଅନିଶ୍ଚିତ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତାରିତ କରିବା ପାଇଁ ବସିଥିଲା ଏବଂ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୪ ତାରିଖ ୧୯୯୬ ମସିହାରେ ସି. ଟି. ବି. ଟି. (CTBT) ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲା । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ସଂପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ୬୦ଟି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଣ-ଆଣବିକ ରାଷ୍ଟ୍ର CTBT ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଭାରତ NPT କିମ୍ବା CTBT କୌଣସିଥ୍ରେ ମଧ୍ୟ ସ୍ବାକ୍ଷର କଲା ନାହିଁ । ସରକାର ଯୁକ୍ତି କରିଥିଲେ ଯେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ବିକଳ୍ପକୁ ଖୋଲା ରଖିବା ପାଇଁ ଏହା କରାଯାଇଥିଲା ।

ଭାରତର ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତଦୌଡ଼ର ପ୍ରଶ୍ନକୁ ଆମ ସମ୍ମୁଖରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରୁଅଛି । ତାହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ବିଭାଗରେ ଆଲୋଚନା କରାଯିବ । ଯୁଦ୍ଧ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟବାଦ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏହାର ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ ପାକିସ୍ତାନକୁ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ଆମେରିକା ବିବେଚନା କରିଥିଲା । ଏହା ପାକିସ୍ତାନକୁ ପ୍ରଚୁର ସାମରିକ ସହଯୋଗ ଏବଂ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଦାନ ଯୋଗାଇବାର ସଂକେତ ଦେଇଥିଲା ଏବଂ କେତେକଙ୍କ ଅଞ୍ଚଳ ଭାରତ ସହିତ ଆଣବିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର କ୍ଷେତ୍ର ପାଲଟିଲା ଏବଂ ଭାରତ ଜାଣିଶୁଣି ନିଜ ବିକଳ୍ପକୁ ଖୋଲା ରଖିଲା ଏବଂ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କଲା ନାହିଁ । ଭାରତ ନିଜର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏନ୍. ପି. ଟି. (Nuclear Proliferation Treaty) ପୁନରାବଲୋକନ ସମ୍ମିଳନୀରେ ଏବଂ CTBT ଚୁକ୍ତିରେ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୪, ୧୯୯୬ ମସିହାରେ ସ୍ଵାକ୍ଷର ନ କରି ଜଣାଇ ଦେଇଥିଲା ।

ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ‘ପ୍ରଭୁତ୍ଵ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ’ (Domino Theory):
ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆ ଘଟଣା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ସୂଚାଇ ଦିଏ ଯେ ପ୍ରଭୁତ୍ଵ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ହିଁ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ବା ଯେ କୌଣସି ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଛି । ପ୍ରଥମତଃ ଏହା ଥିଲା ଇଉରୋପକୁ ଜର୍ମାନର ଧମକ, ଯାହାକି ଆମେରିକାକୁ ବୋମା ତିଆରି କରିବାକୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଥିଲା । ତା’ପରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଧମକ ପୁଣିଥରେ ଆମେରିକାକୁ ବୋମା ତିଆରି କରିବାକୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଥିଲା । ତା’ପରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଧମକ ପୁଣିଥରେ ଆମେରିକାକୁ ବୋମା ତିଆରି କରିବାପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ହିରୋସୀମା ଓ ନାଗାସାକୀଠାରେ ବୋମାବର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ସୋଭିଏତ ସଂଘ ବୋମା ତିଆରି କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା । ବିଶ୍ଵ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟବାଦ ପ୍ରତି ଥ‌ିବା ସାଧାରଣ ବିପଦ ନୂତନ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଚୀନକୁ ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ଆଣବିକ କାରିଗରୀ କୌଶଳରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା ।

ଯାହାଦ୍ଵାରା ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଚୀନ ଏକ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷା କରି ପାରିଥିଲା; ପରନ୍ତୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରର ନକ୍ସା ଦେବାକୁ ମନାକରି ଦେଇଥିଲା । ଯାହା ଚୀନ ସୋଭିଏତ ସଂଘ ଶତ୍ରୁତାର କାରଣ ପାଲଟିଗଲା । ୧୯୬୨ ମସିହାରେ ଭାରତର ପରାଜୟ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନର ଚୀନ ସହିତ ମିତ୍ରତା ଭାରତକୁ ୧୯୭୪ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ବିକାଶ କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ଭାରତୀୟ ବିସ୍ଫୋରଣ ଏବଂ ଭାରତ ସହିତ ଅନେକ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାଜୟ ପାକିସ୍ତାନକୁ ବୋମା ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ଅନ୍ୟ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୋମା ହାସଲ କରିବାର କାରଣ ସମାନ ଥିଲା । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଇରାନ ଏବଂ ଇରାକର ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ । ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ମଧ୍ୟ ନିଜ ପ୍ରତି ବିପଦ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ହାସଲ କରିଥିଲା । ଲାଟିନ୍‌ ଆମେରିକାର ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା ଏବଂ ବ୍ରାଜିଲ ମଧ୍ୟ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ଥ‌ିବା ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ।

ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆର ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ରେ ସାଧାରଣ ଜଟିଳତା:
ମୋଟାମୋଟି ଭାବରେ ଜଣେ କହିପାରେ ଯେ, ତୃତୀୟ ବିଶ୍ବ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ଅବଦାନ ଏବଂ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵରେ ଥିବା ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସଂଘର୍ଷ ଯୋଗୁଁ ଏହା ତିଷ୍ଠିରହିଥିଲା । ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ସାମରିକ ମେଣ୍ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ, ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ପତନ ପରେ ଏବଂ ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଏବଂ ପରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ କରି ନିଆଯିବା ଦ୍ଵାରା ବିଶ୍ବରେ ଏହିଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆଣବିକ ଶାନ୍ତି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି; ଯାହାଫଳରେ ଆମେ ଆଉ ଏକ ଆଣବିକ ସର୍ବନାଶର ଦ୍ବାରଦେଶରେ ରହିନାହୁଁ । ଯାହାହେଉ, ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵରେ ଲାଗିରହିଥ‌ିବା ଦ୍ଵହର ସମାଧାନ ନ ହେବା ଯଥା ଭାରତ ପାକିସ୍ତାନ ଦୃହ, ଆରବ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ବୃହ ଇତ୍ୟାଦି ହେଉଛି ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଚାଲୁରହିବାର ନିଶ୍ଚିତ କାରଣ ।

୮ | ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ଉତ୍ପରି ଓ କ୍ରମବିକାଶ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵର ମର୍ମାନ୍ତକ ଅନୁଭୂତି ନେଇ ମାନବସମାଜ ଯୁଦ୍ଧର ପରିସମାପ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ଗଠନ କରିଥିଲା । ନାନା ବିଭେଦ ଓ ସମସ୍ୟା ସତ୍ତ୍ବେ ମାନବସଭ୍ୟତା କିପରି ସ୍ଥାୟୀ ହୋଇ ଶାନ୍ତିରେ ରହିବ ସେହି ଆଶାରେ ଜନନାୟକମାନେ ଚିନ୍ତିତ ହୋଇ ଅସ୍ଥିରତା କଲେ । ସେମାନେ ବିଶ୍ବରୁ ଯୁଦ୍ଧର ଅବସାନ ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣକୁ ଏକ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ବାଛିଲେ । ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ପରିଚାଳନା ସହିତ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରସ୍ତାବ ଶାନ୍ତିକାମୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ମନରେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଲାଭ କରିଥିଲା । ସାଧାରଣ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଆୟୋଜନକୁ ଯୁଦ୍ଧର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଧରାଯାଇଥାଏ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ବନ୍ଦ ହେଲେ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା କ୍ଷୀଣ ହୋଇଥାଏ । ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ମାଧ୍ୟମ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଇଥାଏ ।

ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କହିଲେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ମାରଣାସ୍ତ୍ରର ଉତ୍ପାଦନ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ଅସ୍ଵୀକରଣ ନୀତିର ବିରୋଧୀ ଅଟେ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କହିଲେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ଓ ଉଚ୍ଛେଦକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ । ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ କଟକଣା ଜାରିକରିବା ଓ ମହଜୁଦ୍ ଥ‌ିବା ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବା ଇତ୍ୟାଦି ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଅଂଶବିଶେଷ । ଅସ୍ତ୍ରମୋହରୁ ମୁକ୍ତ ରହି ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଶାନ୍ତି ଓ ପ୍ରଗତି ମନୋନିବେଶ କରିବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ I ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତ ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷାକରିବା ଏବଂ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧରେ ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇଦେବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ (League of Nations) ଏବଂ ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ ପରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ଵିତ କରାଯାଇଛି ।

ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଉତ୍ପତ୍ତି ଓ କ୍ରମବିକାଶ:
ବିଶ୍ବରେ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ୧୬୪୮ ମସିହାରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥବା ୱେଷ୍ଟଫାଲିଆ ଚୁକ୍ତିରୁ । ଏଥୁରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଦୁର୍ଗଗୁଡ଼ିକୁ ଭାଙ୍ଗିବା ଓ ନୂତନ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ ନ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା । ୧୮୧୬ ମସିହାରେ ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧ ଭାବରେ ସୋଭିଏତ୍ ଋଷିଆର ଜାର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ହ୍ରାସ ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ । ଏହାପରେ ୧୮୩୧ ମସିହାରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ୧୮୬୩, ୧୮୬୭ ଓ ୧୮୬୯ ମସିହାରେ ତୃତୀୟ ନେପୋଲିୟନ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ । ୧୮୬୩ ଓ ୧୮୬୯ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲା; ମାତ୍ର ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା ।

୧୮୮୮ ମସିହାରେ ଋଷିଆର ଜାର ଇଉରୋପୀୟ ସରକାରମାନଙ୍କୁ ଆହ୍ବାନ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ହେଗୁଠାରେ ମିଳିତ ହୋଇ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ ପାଇଁ ନୂତନ ପଦ୍ଧତି ବାହାରକରିବେ । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସ୍ବାଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାର ଫଳସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଥମ ହେଗ୍ ସମ୍ମିଳନୀ ହେଠାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ୨୮ଟି ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତିନିଧୁ ଭାଗନେଇଥିଲେ । ସମସ୍ୟାର ଅନୁଧ୍ୟାନ ପାଇଁ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ଓ ନୌବାହିନୀ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଏକ କମିଟି ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସମ୍ମିଳନୀରେ ଦୁଇଟି ଘୋଷଣା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା; ଯଥା —

• ଆକାଶ ମାର୍ଗରୁ କୌଣସି ବିସ୍ଫୋରକ ବ୍ୟବହାର କରାଯିବ ନାହିଁ ।
• ଗ୍ୟାସ୍‌ ଓ ବୁଲେଟ୍‌ର ସାମରିକ ବଜେଟ୍ ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ଏଠାରେ ପରାମର୍ଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା l

୧୯୧୯ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥିଲା । ବିଜୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଜିଦ୍ୟାଧରି ବସିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ବିଶ୍ୱରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ମନେହୋଇଥିଲା । ଏଣୁ ପରାଜିତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଓ ସମ୍ବଳକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରାଗଲା । ଏହି ସମୟରେ ସେନାବାହିନୀକୁ ଏକ ଲକ୍ଷରେ ସୀମିତ ରଖାଗଲା ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ବିମାନଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଦିଆଗଲା ନାହିଁ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ବା ଜାତିସଂଘ ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ:
୧୯୨୦ ରୁ ୧୯୩୫ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦିଗରେ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣକରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ଆଦୌ ସଫଳ ହୋଇ ନଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ପ୍ରଥମ ୫ ବର୍ଷ କେବଳ ଆଲୋଚନାରେ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ୭ ବର୍ଷ କେବଳ ଚୁକ୍ତି ସର୍ଭ ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ନେଇଥିଲା । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରସ୍ତାବ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇ ନଥିଲା । ୧୯୩୨ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ମାସରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ମିଳନୀ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ୧୯ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ଯୋଗଦେଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ମତଭେଦ ମଷ୍ଟି ହେବାର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପକ୍ରିୟାରେ କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣକରାଯାଇ ପାରି ନଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ହିଟଲର୍ ଜର୍ମାନୀରେ କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଲେ ଓ ଜର୍ମାନୀ ଏହି ସମ୍ମିଳନୀରୁ ଓହରିଗଲା । ବ୍ରିଟେନ୍, ଇଟାଲୀ, ଜର୍ମାନୀ ଓ ଜାପାନ ପ୍ରଭୃତି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହିଲେ; ଫଳରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦିଗରେ ବିଶେଷ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନଥିଲା ।

ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ବାହାରେ ମଧ୍ୟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୨୧ ମସିହାର ୱାଶିଂଟନ୍ ଚୁକ୍ତି ଏବଂ ୧୯୨୭ର ଜେନେଭା ସମ୍ମିଳନୀରେ ମଧ୍ୟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଉପରେ ଆଲୋଚନା ହୋଇଥିଲା । ୧୯୩୦ରେ ଲଣ୍ଡନଠାରେ ସମ୍ମିଳନୀରେ ନୌବାହିନୀର ଶକ୍ତି ହ୍ରାସ ପାଇଁ ନିଷ୍ପଭି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୪୪ ମସିହାର ଆଟଲାଷ୍ଟିକ ସନନ୍ଦରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜଭେଲ୍ସ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ଆଲୋଚନାରେ ବିଶ୍ବର ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରାଯାଇଥିଲା ।

ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ :
ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଉଦ୍ୟମରେ ରାଷ୍ଟ୍ରନାୟକମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ମହାସନନ୍ଦରେ ୧୧ ଧାରାରେ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତ, ନିରାପତ୍ତା ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ସାଧାରଣ ସଭା ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଲା । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସମ୍ପର୍କରେ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ଦାୟିତ୍ଵ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲା । ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣସଭା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମିତ୍ତ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା ।

ଏହି କମିଶନ ଅଣୁ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ଶାନ୍ତି ଓ ବିକାଶ ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ସୁପାରିଶ କଲେ । ୧୯୪୭, ଫେବୃୟାରୀ ୧୩ ତାରିଖରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିବାପାଇଁ ଏକ କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠାକଲେ । ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣସଭା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମିତ୍ତ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା । ଏହି କମିଶନ ଅଣୁ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ଶାନ୍ତି ଓ ବିକାଶ ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ସୁପାରିଶ କଲେ । ୧୯୪୭ ଫେବୃୟାରୀ ୧୩ ତାରିଖରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିବାପାଇଁ ଏକ କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠାକଲେ ।

ଜାତିସଂଘର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଆୟୋଗ:
ଆଣବିକ ଶକ୍ତି କମିଶନ ଓ ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କମିଶନ୍‌କୁ ଏକତ୍ର ଜାତିସଂଘର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ ରୂପେ ନାମିତ କରାଗଲା । ଏହି କମିଶନ ୧୯୫୪ରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟା ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବା ପାଇଁ ଏହି କମିଟି ଗଠନକଲେ । ଏହାସତ୍ତ୍ବେ ବି ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ହୋଇ ନଥିଲା ।

ଆଣବିକ ଶକ୍ତିକୁ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବ:
୧୯୫୩ରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଇସେନ୍‌ହାଉରା ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଉପରେ ଅନ୍ତାର୍ଜାତୀୟ କଟକଣା ଜାରି କରିବା ଓ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରିବା ନେଇ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲେ । ଡିସେମ୍ବର ୮ ତାରିଖରେ ସେ ଆଣବିକ ଶକ୍ତିକୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ; ମାତ୍ର ଏ ଦିଗରେ ସହମତି ଦାବୀକଲେ ।

ଦଶ ସଦସ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ:
୧୯୫୯ରେ ଦଶଟି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ ନେଇ ଏକ ନୂତନ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା; ମାତ୍ର ଏହି କମିଶନ ମଧ୍ୟ ସଫଳ ହୋଇପାରି ନଥିଲା । ଏହାପରେ ୧୮ଟି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନେଇ ଅନ୍ୟ ଏକ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ ଗଠନ କରାଗଲା । ଏହି କମିଶନ ୧୯୬୨ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ବୈଠକରେ ମିଳିତ ହେଲେ ଏବଂ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲେ । ଏହାଛଡ଼ା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାରକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ କରିବାପାଇଁ ନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଦାବୀକଲେ ।

ମସ୍କୋ ଟେଷ୍ଟବ୍ୟାନ୍ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୩):
୧୯୬୩ ମସିହାରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜେ. ଏଫ୍. କେନେଡ଼ି ଘୋଷଣାକଲେ ଯେ ନିକଟରେ ରୁଷ, ଆମେରିକା ଓ ବ୍ରିଟେନ ମିଳିତ ଭାବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷଣ ନିରୋଧ କରିବେ । ୧୯୬୩, ଜୁଲାଇ ୨୫ରେ ସେମାନେ ମସ୍କୋଠାରେ ମିଳିତ ହେଲେ ଏବଂ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷା ନିରୋଧ ଯୁକ୍ତି ସ୍ଵାକ୍ଷର କଲେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳ, ମହାକାଶ ବା ଜଳଭାଗ ଭିତରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା କରାନଯିବାକୁ ସୁପାରିଶ କରାଗଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରନିରୋଧ ଚୁକ୍ତି : (Nuclear Non-Proliferation Treaty, 1968)
୧୯୬୪ ରୁ ୧୯୬୬ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଆୟୋଗର ବୈଠକ ବାରମ୍ବାର ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲେ ବି କୌଣସି ରାଜିନାମା ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇପାରି ନଥିଲା । ୧୯୬୩ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା ନିରୋଧ ଚୁକ୍ତିପରେ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପେକ୍ଷା ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ନିରୋଧ ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵଆରୋପ କଲେ । ୧୯୬୬ରେ ସାଧାରଣସଭା ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ନକରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରି ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣକଲେ । ଏହାପରେ ଜାତିସଂଘର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଆଲୋଚନା କରିବା ପରେ ୧୯୬୮ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ନିରୋଧ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ସାଧାରଣସଭା ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କଲେ । ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ୧୯୬୮ ଜୁଲାଇ ମାସରେ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲା ଏବଂ ୧୯୭୦, ମାର୍ଚ୍ଚ ୫ ତାରିଖରେ ଏହି ଚୁକ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା ।

ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରିବେ ନାହିଁ କି ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସାୟ କରିବେ ନାହିଁ ଉଲ୍ଲେଖ ହେଲା । ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ନାହିଁ, ସେମାନେ ଏ ଦିଗରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେନି ବୋଲି ପରାମର୍ଶ ଦିଆଗଲା । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବ ବୋଲି ସବୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମ୍ମତି ପ୍ରକାଶକଲେ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ୧୯୭୦ ଦଶକକୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଦଶନ୍ଧି କୁହାଯାଏ । ଫ୍ରାନ୍ସ, ଚୀନ ଓ ଭାରତ ଏହି ଚୁକ୍ତିରୁ ଦୂରେଇ- ରହିଥିଲେ ।

SALT-I ଓ SALT-II – ୧୯୬୯ ପରେ ଆମେରିକା ଓ ରୁଷ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପରେ ଆଲୋଚନା ଆରମ୍ଭକଲେ । ୧୯୭୨ ମସିହାରେ SALT-I ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତିରେ ପ୍ରତିପକ୍ଷ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିଧ୍ୱଂସୀ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସପାଇଁ ଦାବିକଲେ । ଏହାଦ୍ଵାରା (Anti Ballistic Missiles Treaty, 1972) ଓ (Interim Offensive Weapons Agreement (1972) ଚୁକ୍ତିଦ୍ୱୟ ପାଞ୍ଚବର୍ଷଲାଗି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ।

ଏହାପରେ ୧୯୭୯ ମସିହାରେ ଦୁଇ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତି ଆଣବିକ ଓ ବିପଜ୍ଜନକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ହ୍ରାସ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ରାଜିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷରକଲେ । ମସ୍କୋଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଏହି ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜିମି କାର୍ଟର ଓ ସୋଭିଏତ୍ ପ୍ରେସିଡେଣ୍ଟ ବ୍ରେଜ୍‌ନେଭ ୧୯୭୯ ଜୁନ୍ ୧୮ ତାରିଖରେ ଏହି ଚୁକ୍ତି (SALT-II) ସ୍ଵାକ୍ଷରକଲେ । ଉଭୟପକ୍ଷ ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ସେମାନଙ୍କ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିବାପାଇଁ ସମ୍ମତି ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ; ମାତ୍ର, ଆଫଗାନିସ୍ଥାନ, ସମସ୍ୟାରେ ସୋଭିଏତ୍ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ନେଇ ଆମେରିକାର ସିନେଟ୍ SALT-II କୁ ଅନୁମୋଦନ ନ କରିବାରୁ ଏହି ଚୁକ୍ତି ପାଳନ କରାଯାଇ ନଥିଲା ।

ରାସାୟନିକ ଅସ୍ତ୍ରନିରୋଧ:
୧୯୮୯ ଜାନୁୟାରୀରେ ୧୦୪ଟି ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ଚୁକ୍ତି ନିରୋଧ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ରାଜିନାମା ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହେଲା, ଏହାପରେ ସୋଭିଏତ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ ଏକତରଫା ଭାବେ ୟୁରାନିୟମ୍ ଉତ୍ପାଦନକୁ ବନ୍ଦ କଲେ ଏବଂ ସୋଭିଏତ୍ ସେନାବାହିନୀର ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସକଲେ । ଏହାପରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହେଲା । ୯ | ବିଶ୍ବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସୃଷ୍ଟି ଓ ସ୍ଥିତିକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।

୯। ବିଶ୍ବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସୃଷ୍ଟି ଓ ସ୍ଥିତିକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
Answer:
ଜର୍ମାନର କାଇସର ୱିଲିୟମ୍ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ (Kaiser William Institute) ଠାରେ ଅଟୋ ହାନ୍ ଏବଂ ଡକ୍ଟର ଫ୍ରିଜ୍ ଷ୍ଟିଅର୍ସମାନ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଅଣୁର ବିଭାଜନ କରିଥିଲେ । ଲାଇସ୍ ମେଗ୍‌ନର ଏବଂ ଅଟୋହାନ୍ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସଫଳତାର ସହିତ ଅଣୁର ବିଭାଜନ କରି ଏହାକୁ ଆଣବିକ ବିଖଣ୍ଡନରେ ପାଇବା ବିଷୟ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଏହା ଥିଲା ଏକ ସଂଯୋଗର ବିଷୟ ଯେ ଇତିହାସର ଏହି ମୋଡ଼ରେ ‘ଅଣୁର ସମସ୍ୟା’ ଉପରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥ‌ିବା ଏହି ଉର୍ବର ମସ୍ତିଷ୍କଧାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ୟୁହୂଦୀ (Jews) ଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନେ ଥିଲେ ଜର୍ମାନ ଦେଶର ।

ହିଟ୍‌ଲର୍ ୟୁହୁଦୀବାଦର ଘୋର ବିରୋଧୀ ଥିଲେ । ତେଣୁ ଜର୍ମାନର ଏହି ମହାନ ମସ୍ତିଷ୍କଧାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପଳାଇଯାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ କି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ବାଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ପଳାୟନପନ୍ଥୀ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ଆମେରିକା ସାମରିକବାହିନୀ ଯେଉଁମାନେ ଇଉରୋପର ଘଟଣା ନିରୀକ୍ଷଣ କରୁଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ସୂଚନା ଦେଇଥିଲେ, ଏକ ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ଆଶଙ୍କା ରହିଥୁଲା ଯେ, ଯେହେତୁ ଅଣୁର ବିଘଟଣ ଜ୍ଞାନ ଜର୍ମାନୀମାନେ ଜାଣିଛନ୍ତି, ତେଣୁ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରି କରିବାରେ ଜର୍ମାନ ପ୍ରଥମ ଦେଶ ହେବ । ଏହି ପଳାତକ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଆଲବର୍ଟ ଆଇନ୍‌ଷ୍ଟାଇନ୍ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ଥିଲେ ଏବଂ ସେ ଏହି ଆବିଷ୍କାରର ମହତ୍ତ୍ଵ ବିଷୟରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଅବଗତ ଥିଲେ, କାରଣ ସେ ହିଁ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଅଣୁର ଗୁପ୍ତଶକ୍ତି ବିଷୟରେ ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵକୁ ସୂଚନା ଦେଇଥିଲେ । ସେ ଏ ବିଷୟରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ସତର୍କ କରାଇ ଦେଇଥିଲେ ।

ମାନହାଟାନ ପ୍ରକଳ୍ପ:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜ୍‌ଭେଲ୍ଟଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଆମେରିକୀୟମାନେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଏହାର ଆନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପରିଣାମ ସମ୍ପର୍କରେ ସଚେତନ ଥିଲେ ଏବଂ ସେଥ‌ିପାଇଁ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲେ ଏବଂ ପ୍ରଥମେ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରିକଲେ l ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜଭେଲ୍ଟ ଅତି ଗୁପ୍ତ ଭାବରେ ‘ମାନହାଟାନ ପ୍ରକଳ୍ପ’ ତିଆରିକଲେ, ଯାହା ଥିଲା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରକଳ୍ପ । ମେଜର ଜେନେରାଲ ଲେସଲି ଗ୍ରୋଭସ୍‌ଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଏଥୁପାଇଁ ୨ ବିଲିୟନ୍ ଡଲାର ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥିଲା । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଥିଲା । ରବର୍ଟ ଓପେନ୍ହମର୍, ଏନ୍‌ରିକୋ ଫର୍‌ମି, ହର୍ବଟ୍ ୟୋକ୍, ଏଡ଼ୱାର୍ଡ଼ ଟେଲର, ହାନ୍ସବେଥ୍ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଖ୍ୟାତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମ ତିନୋଟି ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରିରେ ଦେଇଥିଲେ । ବୋମା ତିଆରିର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କଥାଟି ହେଲା ଯଦିଓ ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ଶତୃ ଜର୍ମାନ ଥିଲା, ଧୀରେ ଧୀରେ ପ୍ରକୃତ ଶତ୍ରୁ ଯାହା ପାଇଁ ବୋମାଟି ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ତହା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ହୋଇଗଲା । ପ୍ରକୃତରେ ଜେନେରାଲ୍ ଲେସଲି ଗ୍ରୋଭସ୍ ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ ଯେ, ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପ୍ରକୃତ ଶବ୍ଦବୋଲି ତାଙ୍କର ତିଳେମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ ନଥୁଲା । ୧୯୪୫ ପରବର୍ତୀ ବିଶ୍ୱକୁ ବୁଝିବାପାଇଁ ଏହି ତଥ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଅଟେ ।

ଯୁଦ୍ଧୋତ୍ତର ସମୟରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ଯଥାର୍ଥତା:
ଜର୍ମାନ ଯେ, କି ପ୍ରଥମ ରାଷ୍ଟ୍ର ଥୁଲା, ଯାହା ସହିତ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ରେ ଲିପ୍ତ ଥିଲା, ୧୯୪୫ ମସିହା ମେ ମାସରେ ସେ ଆତ୍ମ ସମର୍ପଣ କଲା ଏବଂ ଏହାର ସମସ୍ତ ଆଣବିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗକୁ ନଷ୍ଟ କରି ଦିଆଗଲା । ଏହିପରି ଭାବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ମଧ୍ଯ ଅସ୍ତ୍ର ଥରେ ନିର୍ମାଣ ହେବା ପରେ ଏହି ଦୌଡ଼ ଲାଗି ରହିଲା । ଦିଗ୍‌ବଳୟ ସେ ପାଖରେ ଏକ ନୂତନ ଶତ୍ରୁ ଆବିଷ୍କୃତ ହେଲା ! ସେ ଥିଲା କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ । ସାମ୍ୟବାଦର ଭୟ ଏକ ମତବାଦ ଭାବରେ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରିକୁ ଇନ୍ଧନ ଯୋଗାଇଥିଲା । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆମେରିକୀୟ ସାମରିକ-ଶିଳ୍ପ ଉଦ୍ୟୋଗ ସମଷ୍ଟିର ଉତ୍‌ଥାନ ଭୁଲ୍ ନଥିଲା ।

ଜର୍ମାନ ପତନ ପରେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର ଥିଲା, ଯେ କି ଆମେରିକା ଏବଂ ଏହାର ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ମିତ୍ର ସଂଗଠନକୁ ଟକ୍କର ଦେଇଥିଲା । ବିଶ୍ୱ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଦୁଇଟି ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ରରେ ବିଭାଜିତ ହେବାକୁ ବସିଲା, ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ଏବଂ ସମାଜବାଦୀଙ୍କ ସହ ଜର୍ମାନକୁ ମିଶାଇ ଇଉରୋପ ଏହାର ପ୍ରଥମ ଶିକାର ହେଲା । ମିତ୍ର ସଂଗଠନ ଏ ବିଷୟରେ କିଛି କରି ପାରିଲେ ନାହିଁ । କିଛି ଗୋଟିଏ ଚରମ ଅସ୍ତ୍ର ବାହାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଯାହାକି କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟବାଦକୁ ବନ୍ଦ କରିବ ବା ସମ୍ଭବତଃ ଧ୍ବଂସ କରିଦେବ । ତାହା ପ୍ରଥମେ ଫାସୀବାଦୀ ଜର୍ମାନ ପାଇଁ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପରୀକ୍ଷାମୂଳକ ଭାବରେ ଜାପାନରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପରେ ସମାଜବାଦୀ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଯୋଜନା କରାଯାଇଥିଲା ।

ଏହାକୁ ଆମେରିକୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମତବାଦଜନିତ ଯୁଦ୍ଧ ନାମ ଦିଆଗଲା ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧୋତ୍ତର ସମୟରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ଏହା ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାରଣ ପାଲଟିଗଲା । ଅଣୁ ବିଜାଜନର ଆବିଷ୍କାର ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାକୁ ବିଶ୍ଵାସ ଦେଇଥିଲା ଯେ ସେ ‘ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ’ ବା ୱିନ୍‌ଷ୍ଟନ୍‌ ଚଢିଲ୍‌ଙ୍କ ଭାଷାରେ ଇଉରୋପ ଉପରେ ପଡ଼ିଥିବା ‘ଲୌହ ପରଦା’ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ିପାରିବ । ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର ସଙ୍କେତ ଥିଲା ଯେ ୧୯୪୫ ମସିହା ପରେ ଯେଉଁ ନୂତନ ଯୁଦ୍ଧ ହେବ, ତାହା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଘଠିତ ହେବ ।

୧୦ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର କାରଣ ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆଲୋଚନା କର । ଏହାର ପ୍ରତିବନ୍ଧକମାନ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଦୁଇ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧର ବିଭିଷିକା ଓ ମର୍ମନ୍ତୁଦ ଅନୁଭୂତିକୁ ଆଧାର କରି ବିଶ୍ଵର ଜନନାୟକମାନେ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ସାଧାରଣତଃ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଆୟୋଜନକୁ ଯୁଦ୍ଧର ପ୍ରସ୍ତୁତି ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ବନ୍ଦ ହେଲେ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା କ୍ଷୀଣ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଭାବେ ବିଚାର କରାଯାଇଥାଏ ।

ସାଧାରଣ ଭାବରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କହିଲେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ମାରଣାସ୍ତ୍ରର ଉତ୍ପାଦନକୁ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ଅସ୍ତ୍ରକରଣ ନୀତିବିରୋଧୀ ଅଟେ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପରେ କଟକଣା ଜାରି କରିବା ଓ ମହଜୁଦ ଥ‌ିବା ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାରୁ ମୁକ୍ତ ରହି ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଶାନ୍ତି ଓ ପ୍ରଗତି ଦିଗରେ ମନୋନିବେଶ କରିବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭାବିତ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ ।

ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର କାରଣ ଓ ଗୁରୁତ୍ୱ:
ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ୱରେ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ଭୟାବହତା ଯୋଗୁଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତିରେ ବିଶ୍ବାସ କରୁଛନ୍ତି ।

(୧) ଯୁଦ୍ଧର ନିରାକରଣ ଓ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା:
ବିଶିଷ୍ଟ ରାଜନୀତିବିଜ୍ଞାନୀ ମରଗେଙ୍କ ମତରେ, ଯୁଦ୍ଧର ନିରାକରଣ ଓ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତିକୁ ଅନୁସରଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷମତାର ସଂଘର୍ଷକୁ ବିରୋଧ କରିଥାଏ । ଯୁଦ୍ଧପାଇଁ ମାନବଜାତିର ଅନେକ ଧନଜୀବନ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ଓ କେବଳ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ଯୋଗୁଁ ଏହି କ୍ଷୟକ୍ଷତିକୁ ରୋକାଯାଇପାରିବ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରରୁ ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଧ୍ଵଂସଲୀଳା ଲାଗିଥାଏ, ଯଦି ଏହି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ କରି ଦିଆଯାଏ; ତେବେ ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିବ ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ସାମରିକ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି କଲେ ପଡ଼ୋଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଯୁଦ୍ଧ ଭୟରେ ଆତଙ୍କିତ ହୋଇପଡ଼ନ୍ତି । ଏଣୁ, ଆତ୍ମରକ୍ଷା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବା ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା ମନୋଭାବରୁ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ନିଜର ସାମରିକ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିଲାଗି ଉଦ୍ୟମ କରନ୍ତି । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ଉଗ୍ରଭାବନା ଜାଗ୍ରତ କରେ; ଫଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏଥୁରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।

(ଖ) ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା ବା ଆତଙ୍କ : (Nuclear Threat):
ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ଆତଙ୍କ ମଧ୍ୟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ! ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ମାନବଜାତି ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷତିକାରକ । ତେଣୁ ମାନବଜାତିର ସୁରକ୍ଷା ଓ ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ହିଁ ଏକମାତ୍ର ପନ୍ଥା ବୋଲି ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ଯୁକ୍ତିକରନ୍ତି । ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ଏହି ଭୟାବହତା ମଧ୍ୟ ଅନେକ ସମୟରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ ! ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ ଭୟରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଦୌ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଉଚିତ ମନେକରି ନଥାନ୍ତି ।

(ଗ) ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି:
ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ଓ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଏକ ମହତ୍ ଉପାୟ ଅଟେ । ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସାମରିକ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ କେବଳ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ କେବଳ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧିପାଏ ନାହିଁ । ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ମଧ୍ୟ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । କାରଣ, ଯେଉଁ ଅର୍ଥକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇପାରନ୍ତା ବା ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସହାୟତା ଆକାରରେ ଦିଆଯାଇଥା’ନ୍ତା ତାକୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ, ଯୁଦ୍ଧ ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବା ଫଳରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରନ୍ତା ।

(ଘ) ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ:
ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ରର କିଛି ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ରହିଛି; ଯଥା— ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ନିରକ୍ଷରତା, ଗୃହ ଯୋଗାଣ, ଅନାହାର ଓ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗ ଇତ୍ୟାଦି । ଏସବୁର ସମାଧାନ ବିନା ଦେଶର ପ୍ରଗତି ଅସମ୍ଭବ । ଏଥିପାଇଁ ବ୍ୟାପକ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ବଳ ଆବଶ୍ୟକ । ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ସାମରିକକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ‌ିକ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରିବା ହେତୁ ସେମାନେ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏଣୁ ସେମାନେ ଯଦି ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ଅନୁସରଣ କରନ୍ତି; ତେବେ ଏହି ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକରୁ ନିଶ୍ଚିତ ମୁକ୍ତି ପାଇବେ । ଏହାଛଡ଼ା ଅଣୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା ହେତୁ ପରିବେଶ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ଜନଜୀବନକୁ ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ କରେ ।

(ଙ) ରାଜନୈତିକ କାରଣ:
ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ମଧ୍ୟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ମତଭେଦ ଓ ଉତ୍ତେଜନା ଅନେକ ସମୟରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ବା ଉନ୍ନତ ସାମରିକ ଯନ୍ତ୍ରପାତି କ୍ରୟଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସନ୍ଦେହ କ୍ରମଶଃ ଶତ୍ରୁତାରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏଣୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରିକଲେ ଏହି ସମସ୍ୟାରୁ ସହଜରେ ମୁକ୍ତି ମିଳିପାରିବ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଗଣତନ୍ତ୍ର ଓ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସହାବସ୍ଥାନ ନୀତିର ବିରୋଧ କରିଥାଏ ।

(ଚ) ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ କାରଣ:
ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ବ୍ୟବହାର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଭାବନାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ହିଂସା, ଯୁଦ୍ଧ, ବଳପ୍ରୟୋଗ, ଧ୍ୱଂସ ଓ ଗଣହତ୍ୟା ଯୋଗୁଁ ମାନବିକତା ବିକୃତ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥାଏ ଏବଂ ଜନସମାଜର ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରୁ ଆସ୍ଥା ତୁଟିଯାଏ ।

(ଛ) ଜନମତ:
ଜନସାଧାରଣ ସର୍ବଦା ଶାନ୍ତିପ୍ରିୟ ଏବଂ ଏମାନଙ୍କର ସମର୍ଥନ ପାଇବା ପାଇଁ ଅନେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ :
(Hindarances to Disarmament) ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଯୁଗରେ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜକୁ ଶାନ୍ତିପ୍ରିୟ ବୋଲି ବିଚାର କରୁଥିଲେ ବି ବାସ୍ତବରେ ସେମାନେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ନଥାନ୍ତି । ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ, ଅହଂକାର ଓ ସ୍ବାଭିମାନ ହେତୁ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ବିଶ୍ୱରେ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଲାଗିରହେ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ବିବାଦଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ କରାନଗଲେ ଶାନ୍ତି ଓ ପ୍ରଗତି ସାଧ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏହି ପ୍ରତିବନ୍ଧକଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

• ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ନିରାପତ୍ତା ଓ ସ୍ବାଧୀନତାର ସୁରକ୍ଷାପାଇଁ ଅଧିକାଂଶ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାନ୍ତିକାମୀ ହୋଇଥିଲେ ବି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରି ନଥାନ୍ତି କି ଅସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହି ନଥାନ୍ତି । ଯଦି ସେମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରା ନଯାଏ; ତେବେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସଫଳ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିବାଦ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷରୁ ଏହି ଅସୁରକ୍ଷିତ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନେ ନିଜକୁ ଅସୁରକ୍ଷିତ ଭାବୁଥା’ନ୍ତି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କେବଳ ଏକ ନୀତି ହୋଇଥବ ।
• ପାରସ୍ପରିକ ସନ୍ଦେହ, ଅବିଶ୍ଵାସ ଓ ଭୟ ମଧ୍ଯ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଅଟେ । ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅପରପକ୍ଷରେ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସନ୍ଦେହଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖିଲେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ସାହସ କରି ନଥାନ୍ତି । ଏହି ଅବିଶ୍ଵାସରୁ ଚୁକ୍ତିଭଙ୍ଗ ହୋଇଥାଏ, ଏପରିସ୍ଥଳେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବ କିପରି ? ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ଓ ବୁଝାମଣା ନରହିଲେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସଫଳ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
• କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତିର ବିରୋଧ କରନ୍ତି ନାହିଁ ସତ; ମାତ୍ର ନିଜର ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏହି ନୀତିକୁ ଅନୁସରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ମିଳନୀରେ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଏପରି ସର୍ଭ ରଖନ୍ତି, ଯାହା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ହୋଇନଥାଏ; ଫଳରେ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିବା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନଥାଏ । କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥରୁ କିଛି ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଏହି ମନୋଭାବ ହେତୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇ ନଥାଏ ।
• ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ଯୋଗୁଁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ନିରାପତ୍ତା ଅସୁରକ୍ଷିତ ହେଲା ଏବଂ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲା । ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ସଫଳ ହେବ କିପରି ?
• ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତିଟି କେବଳ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ ଥିଲା । ସେମାନେ ଉନ୍ନତଧରଣର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରି ସାରିଥିଲେ, ତେଣୁ ସେମାନେ ଆଉ ଅଧିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଚାହୁଁ ନଥିଲେ; ମାତ୍ର ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଏହି କ୍ଷମତା ହାସଲ କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି ସେମାନେ ଅଧାରୁ ଫେରିଆସିବାକୁ ଚାହିଁଲେ । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଜନା ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇ ନଥିଲା ।
• ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପରେ ବି ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ମହଜୁଦ୍ ରଖୁବାର ଆକାଂକ୍ଷା ପରିହାର କରି ପାରିଲେ ନାହିଁ । କେଉଁ ଅନୁପାତରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରାଯିବ ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତି ନଥିଲା, ତେଣୁ, ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସଫଳ ହୋଇ ନଥିଲା । ଜର୍ମାନୀ ତୁଳନାରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ଅଧିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ରଖିବାକୁ ଯୁକ୍ତିକଲା ଓ ଜର୍ମାନୀ ଅଧ୍ଵ ଗୋଳାବାରୁଦ ଓ ବିମାନ ରଖୁବାକୁ ଦାବିକଲା । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଜନା ଅଧା ରହିଗଲା ।

ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ବରେ ମାନବଜାତିର ସ୍ଥିତି ଓ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ, ଅନେକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ବିଶେଷକରି ସମ୍ଭାବିତ ଯୁଦ୍ଧକୁ ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜକୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରରେ ସଜ୍ଜିତ କରିଥା’ନ୍ତି ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ ନକରନ୍ତି; ତେବେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଆବଶ୍ୟକତା ନଥାଏ କିମ୍ବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଆବଶ୍ୟକତା ମଧ୍ୟ ନଥାଏ; ସେ ଯାହାହେଉନା କାହିଁକି ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଆବଶ୍ୟକ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ନହେଲେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ଅଳ୍ପ ସମୟରେ ଧ୍ୱଂସ ହୋଇଯିବ ଓ ମାନବସଭ୍ୟତା ବିଶ୍ବରୁ ଲୋପପାଇବ । ତେଣୁ ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେରଖ୍ ଛୋଟ ଓ ବଡ଼ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରିଛନ୍ତି । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷାକରିବା ଏବଂ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

୧୧ । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିରୋଧ ପାଇଁ ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗ୍ରହଣକରାଯାଇଥିବା ପଦକ୍ଷେପମାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ଅଗ୍ରଗତି ମାନବସମାଜର ଯେତିକି ଉନ୍ନତି ସାଧନ କରିଥିଲା, ସେତିକି ମଧ୍ୟ ମାନବସମାଜକୁ ଭୟ ଓ ଆତଙ୍କ ମଧ୍ୟକୁ ଟାଣିନେଇଥିଲା । ବିଶେଷ କରି ଏହି ସମୟରେ ବିଶ୍ଵର ଅନେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ସ୍ଥିତି ଓ ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ନିଜକୁ ବିଭିନ୍ନ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରରେ ସଜ୍ଜିତ କରିଥିଲେ ବିଶେଷ କରି ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଜାପାନର ଦୁଇ ଜନବହୁଳ ସହର ହିରୋସୀମା ଓ ନାଗାସାକିରେ ଆଣବିକ ବୋମାର ପ୍ରୟୋଗ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱକୁ ସ୍ତମ୍ବିତ କରିଥିଲା । ଏହି ଆଣବିକ ବୋମାର ପ୍ରୟୋଗ ବିଶ୍ବବାସୀଙ୍କୁ ସୂଚିତ କରିଥିଲା ଯେ, ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିରୋଧ ନହେଲେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ନିମିଷକମାତ୍ରେ ଅଂସସ୍ତୂପରେ ପରିଣତ ହେବ ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାନଗଲେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ସ୍ଥିରତା ବିପନ୍ନ ହେବ । ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ବେଳେ ବ୍ୟବହୃତ ପରମାଣୁ ବୋମା ତୁଳନାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଯକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ବୋମା ରଖୁଛନ୍ତି, ଆଣବିକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଓ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧକୁ ଅଧିକ ଭୟାନକ କରିଛି । ଏପରିସ୍ଥଳେ ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିଯାଏ; ତେବେ ବିଶ୍ବରୁ ୩/୪ ଅଂଶ ଲୋକ ନିଶ୍ଚିତ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିବେ ଏବଂ ମାନବ ଜାତିର ମେରୁଦଣ୍ଡ ଭାଙ୍ଗିଯିବ । ଏହି ବିପଦଯୋଗୁଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଚିନ୍ତାଧାରା ଜନନାୟକମାନେ ପାଳନ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛନ୍ତି ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ – ସମ୍ପ୍ରତି ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ବାସ୍ତବବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ଅନୁସରଣ କରୁଛନ୍ତି । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ମାନବସମାଜ ପ୍ରତି ବିପଦ ଅଟେ । ଏଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନଷ୍ଟ କରିଦେବା ସମ୍ଭବ ନହେଲେ ବି ତା’ର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବା କଟକଣା ଜାରି କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରଚଳିତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରିମାଣ ହ୍ରାସକରିବା ଓ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଭାବେ ନଷ୍ଟ କରିଦେବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ! ମାତ୍ର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦ୍ବାରା ଏହି ଅସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର ଲାଗି ଶୃଙ୍ଖଳିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଅନେକ ଦିଗ ରହିଛି I ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରରୁ ପ୍ରସାର, ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବ୍ୟବହାରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଧାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଓ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରାଯାଇଛି ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦିଗରେ ଅଗ୍ରଗତି :
ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିରୋଧ ଓ ଅଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦିଗରେ ନିମ୍ନଲିଖୂ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।

(୧) ୧୯୫୯ର ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ଚୁକ୍ତି:
ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ମହାଦେଶରୁ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣକୁ ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ବାରଣ କରାଗଲା । ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ମହାଦେଶରୁ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ୨୨ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଚୁକ୍ତି ସ୍ଵାକ୍ଷର କଲେ ।

(୨) ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ ନିରୋଧ ମସ୍କୋ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୩) (Moscow Test Ban Treaty 1963) :
୧୯୬୩ ମସିହାରେ, ଆମେରିକା, ବ୍ରିଟେନ୍ ଓ ରୁଷ୍ୟର ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ମସ୍କୋଠାରେ ସମବେତ ହୋଇ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷା ନିରୋଧ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କଲେ । ଭାରତ ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ସମର୍ଥନକଲାମାତ୍ରେ ଚୀନ୍ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣକଲେ ନାହିଁ । ଏହି ଚୁକ୍ତିଭୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା ବେଳେ କିଛି ନିୟମ ପାଳନ କରିବାକୁ ସହମତ ହେଲେ । ମାଟିତଳେ ଏହି ପରୀକ୍ଷଣ କରାଇବାକୁ ଅନୁମତି ମିଳିଲା । ଭାରତ ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ୧୯୭୪ ମେ ମାସରେ ରାଜସ୍ଥାନର ପୋଖରାନ୍‌ରେ ମାଟିତଳେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା କରିଥିଲା ।

(୩) ସୋଭିଏତ୍ ଆମେରିକା ହଟଲାଇନ୍‌ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୩):
ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ଉଭୟ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ମଧ୍ୟରେ ଆପଦକାଳୀନ ଜରୁରୀ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠାଲାଗି ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଗଲା ।

ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ ଦିଗରେ ଉଦ୍ୟମ:
୧୯୬୩ ପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷର କରିବାକୁ ବିଧବଦ୍ଧ ଉଦ୍ୟମ କରାଗଲା । ଆମେରିକାର ସିନେଟର ରବର୍ଟ କେନେଡ଼ି ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବିଭାଗର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ମଧ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ଦିଗରେ ପଦକ୍ଷେପ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସମର୍ଥନ କଲା । ଏଣୁ ୧୮ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନେଇ ଜେନେଭାରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଟିର ବୈଠକ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଲା । ଏହାପରେ ୧୯୬୫ରେ ନିଉୟର୍କରେ ଆୟୋଜିତ ଜାତିସଂଘ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଆୟୋଗର ବୈଠକରେ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଅସହଯୋଗ କରିବାରୁ ଆଲୋଚନା ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇ ନଥିଲା । ଏଣୁ ୧୯୬୫, ନଭେମ୍ବର ମାସରେ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣସଭା ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲା । ଆଫ୍ରିକା ମହାଦେଶକୁ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ମୁକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳ ରୂପେ ସମ୍ମାନ ଦିଆଗଲା । ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତିରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହିବାପାଇଁ ପରାମର୍ଶ ଦିଆଗଲା । ଏହାପରେ ଗୋଷ୍ଠୀନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷା ଓ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତି ନିରୋଧ ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କଲେ । ଭାରତ ଏହି ଦିଗରେ ଚାରୋଟି ମୁଖ୍ୟ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲା ।

• ଆଣବିକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ବହନ କରି ନଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କୁ ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବ ନାହିଁ ।
• ଆଣବିକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ବିହୀନ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରିବେ ନାହିଁ ।
• ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିରୋଧ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ଓ
• ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ବନ୍ଦ ରଖାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ଏବଂ କ୍ରମଶଃ ଏହି ଅସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ନଷ୍ଟ କରି ଦିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରପ୍ରସାର ନିରୋଧ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୮) (NPT):
ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ସମେତ ଅନେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ୧୯୬୮ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ ବେଳକୁ ଏହି ଚୁକ୍ତି ପ୍ରସ୍ତାବ ଜାତିସଂଘ ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଗଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତିରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରହିଲା । ୧୯୬୮ ଜୁନ୍ ୨୨ ତାରିଖରେ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ସାଧାରଣସଭା ଅନୁମୋଦନ କରି ନଥୁଲା, କାରଣ ଚୀନ ଆକ୍ରମଣ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏହି ଚୁକ୍ତି ନିରାପତ୍ତା ଦେବାକୁ କୌଣସି ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରି ନଥିଲା । ଭାରତର ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଏହି ଚୁକ୍ତି ସମର୍ଥନ କରୁନଥିବାରୁ ଭାରତ ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ବିରୋଧ କରୁଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ୧୧୭ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ବୀକୃତି ଦେଇଥିଲେ ଓ ୪୫ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନୁମୋଦନ କରିଥଲେ । ଚୀନ୍ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ମଧ୍ୟ ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ଅନୁମୋଦନ କରି ନଥିଲେ ।

ଆଉଟର ସ୍ପେସ୍ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୭) (Outer Space Treaty 1967):
ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ଗଣବିଧ୍ୱଂସୀ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ପ୍ରୟୋଗ ଉପରେ କଟକଣା ଜାରି କରାଗଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତିରେ ୭୬ ଜଣ ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ ।

୧୯୭୬ର Seabed Treaty:
ଏହି ଚୁକ୍ତିରେ ୬୬ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ ଏବଂ ଗଣବିଧ୍ୱଂସୀ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳରୁ ୧୨ କି.ମି. ମଧ୍ଯରେ ଅଧୃଷ୍ଠିତ କରିବାକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଗଲା ।

୧୯୭୧ର ଆଣବିକ ଦୁର୍ଘଟଣା ଚୁକ୍ତି:
ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଦୁର୍ଘଟଣା ସମ୍ପର୍କରେ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଅବଗତ କରିବାକୁ ସତ୍ୟପାଠ କଲେ ।

ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଚୁକ୍ତି (SALT-I):
୧୯୬୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ମାସରେ ଆମେରିକା ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନେଇ ଏକ ଦ୍ବିପାକ୍ଷିକ ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷର କଲେ । ଏହି ଆଲୋଚନା ୧୯୭୨ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲିଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ଦୁଇଟି ରାଜିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମ ରାଜିନାମା ବଳରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣଦ୍ୱିତୀୟ ରାଜିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମ ରାଜିନାମା ବଳରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ରାଜିନାମା ଦ୍ଵାରା ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ ମିସାଇଲ୍ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ କରାଯିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହେଲା । ଏହି ଦୁଇ ଚୁକ୍ତିକୁ ମିଳିତ ଭାବରେ SALT-I ବା Strategic Arms Limitation Treaty ନାମରେ ପରିଚିତ ହେଲା ।

ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧବିରୋଧୀ ରାଜିନାମା (1973):
ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ ନିରୋଧ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ରାଜିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷର କଲେ ।

ଶାନ୍ତପୂର୍ବ ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋରଣ ଚୁକ୍ତି (Peaceful Nuclear Exploisons Treaty-1976):
ଏହି ଚୁକ୍ତି ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ୧୫୦ କିଲୋଟରୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ମାଟିତଳେ ପରୀକ୍ଷା ନ କରିବାକୁ ଉଭୟପକ୍ଷ ସହମତି ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ; ମାତ୍ର ଏହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରି ନଥିଲା ।

SALT-II (୧୯୭୯):
ଏହାପରେ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଓ ଆମେରିକା ମଧ୍ୟରେ SALT-II ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର ପାଇଁ ବିଧବଦ୍ଧ ଉଦ୍ୟମ ହେଲା । ୧୯୭୨ରୁ ୧୯୭୯ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆଲୋଚନା ଚାଲୁ ରହିଲା ଏବଂ ୧୯୭୯ ରେ ଏହି ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହେଲା । ପ୍ରଥମେ ୨୪୦୦ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ମିସାଇଲ୍ ରଖୁବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି କରାଗଲା ଏବଂ ୧୯୮୧ ବେଳକୁ ଏହି ସଂଖ୍ୟା ୨୨୫୦କୁ ହ୍ରାସ ପାଇବ ବୋଲି ସ୍ଥିର କରାଗଲା । ରୁଷ୍ ୨୭୦ଟି ପୁରାତନ ମିସାଇଲ୍ ନଷ୍ଟ କରିବ ଓ ଆମେରିକା ୩୫ଟି B-52 bomberକୁ ୧୯୮୫ ସୁଧା ନଷ୍ଟ କରିବ ବୋଲି ଉଭୟ ପକ୍ଷ ରାଜିହେଲେ ମାତ୍ର; ୧୯୭୯ରେ ରୁଷର ସେନା ଆଫଗାନିସ୍ଥାନରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ଆମେରିକାର ସିନେଟ୍ ଏହି ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କଲା ନାହିଁ ।

ଆଣବିକ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରତିବନ୍ଧକ:
ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କ ମନରେ ଥ‌ିବା ସନ୍ଦେହ ଓ ଅବିଶ୍ଵାସ ଆଣବିକ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଅଟେ । ସମ୍ପ୍ରତି ଚୀନ, ଭାରତ, ପାକିସ୍ତାନ ଏବଂ ଉତ୍ତର-କୋରିଆ ଆଣବିକ, ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଗଣିତ ହେବାରୁ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ନିରାପତ୍ତାର ଅନୁପସ୍ଥିତି ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ, ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ବାର୍ଥ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ହୋଇଥିବାରୁ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ରର କିଛି ବନ୍ଧୁ ଓ କିଛି ଶତ୍ରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ଏମାନଙ୍କ ପଟରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିପଦର ଆଶଙ୍କାରୁ ଏଡାଇବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । କୌଣସି ଅଣୁଅସ୍ତ୍ରସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଭାବରେ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି ନାହିଁ । ସେମାନେ ବାହାରକୁ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି ବୋଲି ଛଳନା କରୁଥିଲେ ବି ବାସ୍ତବରେ ଏପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରି ନଥାନ୍ତି । ଆଜିକାଲି ଅନେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ବିନିଯୋଗ କଲେଣି । ଏଣୁ ଆଣବିକ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ୱରାନ୍ଵିତ କରାଯିବାର ବେଳ ଆସିଛି ।

୧୨ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦ୍ଵାରା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ଭବ କି ? କାରଣ ଦର୍ଶାଇ ଉତ୍ତର ଦିଅ । କିମ୍ବା, ‘‘ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବିଶ୍ବଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଏକମାତ୍ର ଉପାୟ ।’’ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
‘ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ’ କହିଲେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ, ଉଚ୍ଛେଦ ଓ ନଷ୍ଟ କରିବାକୁ ବୁଝାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପୂର୍ବରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲେ ବି ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥିଲା । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ଏବଂ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇଦେବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଲିଗ୍ ଅଫ୍ ନେସନ୍ସ ଓ ଜାତିସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରାଯାଇଛି । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଓ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି – ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଓ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିମିତ୍ତ ଏକ ଅଭିନବ ଉପାୟ ସତ; ମାତ୍ର ବାସ୍ତବରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇପାରିବ କି ନାହିଁ ତାହା ଏକ ଆଲୋଚନାର ବିଷୟ ।

ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ; ମାତ୍ର ସବୁବେଳେ ଏହାକୁ ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ନଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମଧ୍ଯ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ଏବଂ ଜାପାନରେ ପଡ଼ିଥିବା ପରମାଣୁ ବୋମାର ଭୟାବହତାକୁ ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ବିଶ୍ଵ ଜନତା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନାମ ଶୁଣି ଆତଙ୍କିତ ହୋଇଉଠିଛନ୍ତି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ, ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଯୁଦ୍ଧ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଜନଜାଗରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଏବଂ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦିନକୁ ଦିନ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ଉନ୍ନତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ସର୍ବଦା ଯୁଦ୍ଧଖୋର ମନୋଭାବ ପୋଷଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ଯେତେ ଅଧ୍ଵ ମାରଣାସ୍ତ୍ର କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ଥାଏ, ସେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯୁଦ୍ଧର ସେତେ ନିକଟତର ହୁଏ ବୋଲି କୁହାଯାଏ; ମାତ୍ର କେବଳ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଯୋଗୁଁ ଯୁଦ୍ଧ ହୁଏ ନାହିଁ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଯୋଗୁଁ ପଡୋଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ମନରେ ଆଶଙ୍କା ଜାତ ହୁଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ଯଦି ବ୍ୟବହାର କରାନଯାଏ; ତେବେ କେଉଁଠି ବିନିଯୋଗ କରାଯିବ ? ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଦୁର୍ବଳ ଓ ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ବିହୀନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମନରେ ସନ୍ଦେହ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏଣୁ ଏହି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ ନ କରିଲେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଅସମ୍ଭବ ହେବ । ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଜାତିସଂଘର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ମିଳନୀରେ ସାର୍ବଜନୀନ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରସ୍ତାବ ସର୍ବଦା ଦେଇଆସିଛି । ଏହି ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଯୁଦ୍ଧରୁ ନିବୃତ୍ତି, କେବଳ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ ଉପରେ କଟକଣା ଜାରିକଲେ ମାନବସମାଜ ବିପଦମୁକ୍ତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । କାରଣ;

• ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରିଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜନୈତିକ ଚାପ ବଶତଃ ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
• ପୃଥ‌ିବୀର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ଉପରୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହରାଇଥାନ୍ତି ।
• ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରିଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ନୀତି ଉଗ୍ର ରୂପ ଧାରଣ କରିଥାଏ ।

ଏଣ, ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦ୍ବାରା ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ଭବ ହେବ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ କରାଯାଏ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବିଶ୍ଵରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ; ମାତ୍ର କେବଳ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସବୁବେଳେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବିବାଦକୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଵକ ଘନୀଭୂତ କରିଥାଏ । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ବିବାଦ ଲାଗିରହେ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇଦେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଉତ୍ତେଜନା ଦୂର ହୋଇଗଲେ ରାଜନୈତିକ ବୁଝାମଣାର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ି ନଥାଏ । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ କି ନାହିଁ ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ଭିନ୍ନ ମତପୋଷଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(କ) ଅସ୍ତ୍ର ନୁହେଁ ଉତ୍ତେଜନା ହିଁ ଯୁଦ୍ଧର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ:
ପ୍ରଥମ ଗୋଷ୍ଠୀ ଯୁକ୍ତିକରନ୍ତି ଯେ, ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଉତ୍ତେଜନା ଯୋଗୁଁ ଯୁଦ୍ଧ ହୁଏ । ଲୋକମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଅସ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ କରନ୍ତି; ମାତ୍ର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଯୁଦ୍ଧର କାରଣ ନୁହେଁ, ଏହା କେବଳ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଛେଦ କରିଦେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରସବୁ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଚାହିଁଲେ ଯେ କୌଣସି ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ପାରନ୍ତି । ଏଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ଯୋଗୁଁ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇ ନଥାଏ । ଯୁଦ୍ଧ ଏକ ମାନସିକତା, ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଏହି ମାନସିକତାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଉତ୍ତେଜନା ଲାଗିରହିଛି । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସନ୍ଦେହ ଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖୁଛି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯୁଦ୍ଧ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ । ଯୁଦ୍ଧରୁ ମୁକ୍ତିପାଇଁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ବା ଉଚ୍ଛେଦ ଯେତିକି ଆବଶ୍ୟକ ନୁହେଁ, ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ପ୍ରୟୋଜନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଆଚରଣ ଓ ମନୋଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଉତ୍ତେଜନା ଦୂର କରି ଆସ୍ଥା ପ୍ରକଟ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଜାତିସଂଘର ଶିକ୍ଷା, ବିଜ୍ଞାନ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତିଷ୍ଠାଲାଗି ଉଦ୍ୟମ କରି ଆସୁଛି ।

(ଖ) ରାଜନୈତିକ ମତଭେଦ ଓ ଉତ୍ତେଜନା ହିଁ ଯୁଦ୍ଧର ପ୍ରଧାନ କାରଣ:
ଏହି ଯୁକ୍ତିରେ ବିଶ୍ବାସ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମତରେ, ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରି ନଥାଏ; ବରଂ ରାଜନୈତିକ ବିବାଦଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ଦ୍ଵାରା ହିଁ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ମତଭେଦ ଓ ଶତ୍ରୁତା ଯୋଗୁଁ ଯୁଦ୍ଧର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଶତ୍ରୁତା ଦୂର ନହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷର କାରଣ ଓ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଜାଣିବା ଆବଶ୍ୟକ । ହିଂସାତ୍ମକ ପନ୍ଥାରେ କୌଣସି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ସହଜ ନୁହେଁ, ଏଥିପାଇଁ ବୁଝାମଣାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ବ୍ରିଟେନ ଫାକ୍‌ଲ୍ୟାଣ୍ଡ ବିବାଦରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ବି ବୁଝାମଣା ବିନା ଏହି ବିବାଦ ସମାଧାନ ହୋଇପାରି ନଥିଲା । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ତ ପରବର୍ତୀ ଉପାୟ, ପ୍ରଥମେ ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ସ୍ତରରେ ବୁଝାମଣା ଓ ଆଲୋଚନା କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ବା ଉଚ୍ଛେଦ ଦ୍ବାରା କେବଳ ଯୁଦ୍ଧର ଭୟାବହତା ଦୂର କରାଯାଇପାରିବ; ମାତ୍ର ଯୁଦ୍ଧ ନୁହେଁ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଯୁଦ୍ଧ ସୃଷ୍ଟି କରି ନଥାଏ, ଏହାକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରୁଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ର ହିଁ ଯୁଦ୍ଧର କାରଣ । ପିସ୍ତଲକୁ ଯେମିତି ଆତ୍ମରକ୍ଷା ଓ ଆକ୍ରମଣଲାଗି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ, ଠିକ୍ ସେମିତି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ଯୁଦ୍ଧର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧ୍ବଂସ କରିଦେଲେ ଯେ, ଭବିଷ୍ୟତରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର ନ କରିବା ଏହା ଭାବିବା ଭୁଲ୍ । ଯଦି ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗକୁ ବେଆଇନ୍ ଘୋଷଣା କରାଯାଏ; ତେବେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ବିଜ୍ଞାନ ଯୁଗରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରିବାକୁ କେତେ ସମୟ ଲାଗିବ… ? ଭରସାଇଲ୍ ଚୁକ୍ତିରେ ଜର୍ମାନୀ ଉପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ନ କରିବାକୁ ନିର୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା; ମାତ୍ର ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ପରେ ଜର୍ମାନୀ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରି ବିଶ୍ବ ବିଜୟୀ ହେବାକୁ ଉଦ୍ୟମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା; ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଗୋଟିଏ ମାଧ୍ୟମ ହୋଇପାରେ; ମାତ୍ର ଏକମାତ୍ର ଉଦ୍ୟମ ନୁହେଁ ।

ଶାନ୍ତିପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ:
ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୁଦ୍ଧ ନିରାକରଣ କରିପାରେ ନାହିଁ ସତ; ମାତ୍ର ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତେଜନା ଅନେକାଂଶରେ ହ୍ରାସ କରିଥାଏ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଦିଗରେ ବିଶ୍ବରେ ୪୦୦ ବିଲିୟନ୍ ଡଲାର ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥାଏ । ଯଦି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିରାକରଣ କରାଯାଏ; ତେବେ ଏହି ଅର୍ଥକୁ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇପାରନ୍ତା । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ଏକ ସଫଳ ପ୍ରୟାସ ଅଟେ । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ ଦ୍ଵାରା ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ ନହୋଇପାରେ ମାତ୍ର; ଏହାର ଭୟାବହତା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମାନବ ଜାତିପାଇଁ ଏତେ କ୍ଷତିକାରକ ହୋଇ ନଥାଏ । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପେକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ମନୋଭାବ, ଆଚରଣ ଓ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ନିତାନ୍ତ ଜରୁରୀ ।

ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପେକ୍ଷା ଯୁଦ୍ଧର ଆତଙ୍କ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ଅଧିକ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ କୁଇନ୍ସି ରାଇଟ୍ କହନ୍ତି ଯେ, ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଉଦ୍ୟମ ଯୁଦ୍ଧ ସୃଷ୍ଟି କରେ ମାତ୍ର; ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଧିକ ମାରଣାସ୍ତ୍ର ମହଜୁଦ୍ କରି ରଖେ ସେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହାର ଭୟାବହ ପ୍ରଭାବ ସମ୍ପର୍କରେ ଅବଗତ ଥାଏ । ଏଣୁ ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ମାନଜାତିକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିବାକୁ ଆଦୌ ଉଦ୍ୟମ କରି ନଥାଏ । ଯୁଦ୍ଧର ଆତଙ୍କଯୋଗୁଁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସହଜ ହୋଇଥାଏ ।

୧୩ । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସଂଜ୍ଞା ଓ ଉପାଦାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ଏହାର ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଜାତୀୟ ବିପରିରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ବିଭିନ୍ନ ମାଧ୍ୟମ ଯେପରି ସାମରିକ ଶକ୍ତି, ଆର୍ଥିକ ଶକ୍ତି, କୂଟନୀତି ଓ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା ଆଦିଦ୍ୱାରା ସରକାର ତଥା ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ସୁରକ୍ଷା ଯୋଗାଇଦେବାକୁ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା (National Security) କୁହାଯାଏ । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଆରମ୍ଭରୁ ସାମରିକ ଶକ୍ତି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଉଥ‌ିବାବେଳେ ଏବେ ଏହାର ଅନେକ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଯେପରି ଅଣ-ସାମରିକ ବା ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା ଆଦି ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଉଛି । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ସୁନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିବାପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଦେଶ ଆର୍ଥକ ନିରାପତ୍ତା, ଶକ୍ତିଜନିତ ନିରାପତ୍ତା, ପାରିବେଶିକ ନିରାପତ୍ତା ଆଦି ଉପରେ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିବ । ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ଵରେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ବିପନ୍ନ ପାଇଁ ଶତ୍ରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟତିରେକ ଅନେକ ଅଣରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ଯ ଦାୟୀ ।

ସେହି ଅଣରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ ନିଶାଦ୍ରବ୍ୟ ଚୋର ଚାଲାଣକାରୀ ବହୁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କମ୍ପାନୀ ଓ ବେସରକାରୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଇତ୍ୟାଦି । ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ଓ ପାରିବେଶିକ କ୍ଷତି ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଘଟଣାବଳୀକୁ ମଧ୍ୟ କେତେକ ବିଶେଷ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ବୋଲି ମତବ୍ୟକ୍ତ କରୁଛନ୍ତି । ୧୯୭୦ ମସିହା ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର Yale University ଦେଶୀୟ କଳକାରଖାନାଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ପର୍କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣକୁ ନେଇ ପ୍ରଥମେ ‘National Security’ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବାର ପ୍ରମାଣ ରହିଛି । ଏଥ‌ିପୂର୍ବରୁ ୧୬୪୮ ମସିହାର Peace of Westphalia ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ‘National Security’ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା । ଏହାଯୋଗୁଁ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଓ ସ୍ଥାୟୀ ଜାତିଭିଭିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠିତ ହୋଇପାରିବ ବୋଲି ସେତେବେଳେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ।

ସାର୍ବଭୌମ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶାସକ ସାର୍ବଭୌମ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ହେବା ସହ ଆନ୍ତର୍ଜାଡିକ ସ୍ତରରେ ଜାତିଭିଭିକ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନେଇ ନୂତନ ଶୃଙ୍ଖଳା ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । Thomas Hobbes ତାଙ୍କ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘Leviathan’ରେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷାକୁ ସର୍ବାଧୁକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଛନ୍ତି । Immanuel Kant ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ବଦଳୁଥ‌ିବା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଥିତିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ଜାତିଭିରିକ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଯୋଗଦାନ କରିବାକୁ ଆହ୍ବାନ ଦେଲେ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିରାପତ୍ତା ସହ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଜଡ଼ିତ; ମାତ୍ର ଏକ ଶୈକ୍ଷିକ ବିଷୟ ରୂପେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରେ ବହୁଳଭାବେ ଆଲୋଚନାର ପରିସରକୁ ଆସିବା ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଲା ।

ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ସଂଜ୍ଞାକୁ ନେଇ ମତାମତ ରହିଛି । ବଦଳୁଥ‌ିବା ସମୟ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତାକୁ ନେଇ ନୂଆ ବିପରି ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଉଥୁବାରୁ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଏକକ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିବା କଷ୍ଟକର । Macmillan Dictionary ଅନୁଯାୟୀ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଅର୍ଥ ‘‘ଜାତି ଓ ଜାତିଭିଭିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା ସହ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନାଗରିକମାନଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ଦେଶର ଗୁପ୍ତ ତଥ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ।’’ Harold Lasswellଙ୍କ ମତାନୁଯାୟୀ, ବିଦେଶୀ ନିର୍ଦେଶରୁ ମୁକ୍ତି ହେଉଛି ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅର୍ଥ । ସଂକ୍ଷେପରେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ Premarature କହନ୍ତି, ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵର ସୁରକ୍ଷା, ଆଞ୍ଚଳିକ ସଂହତି ଓ ନାଗରିକତା ଏବଂ ହିଂସାତ୍ମକ ବା ଅନ୍ୟାୟ ପଦ୍ଧତିରେ ଜାତିର ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥିକ କାର୍ଯ୍ୟସାଧନ ଉପରେ ଜଣେ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ତଳିତଳାନ୍ତ କରିବାକୁ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯିବ ।

Prabhakar Palai ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବାକୁ ଯାଇ କୁହନ୍ତି, ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଲୋକମାନଙ୍କ କଲ୍ୟାଣ ଓ ଜାତିଭିଭିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥାୟୀତ୍ଵ ପ୍ରତି ଥିବା ବହୁ କୋଣୀୟ ବିପତ୍ତିକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମାପଯୋଗ୍ୟ ଦକ୍ଷତା ଏବଂ ପରୀକ୍ଷା, ଗଣନା ଓ ଅନ୍ୟ ପ୍ରକାର ମାଧ୍ଯମଦ୍ଵାରା ସିଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରର ନୀତି ଯାହା, ସମସ୍ତ ନୀତିସମ୍ମତ ନିର୍ଦେଶରେ ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷାକରେ । ତଥା ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବାହ୍ୟ କାରକ ସମୂହ ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବକରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପ୍ରସାରିତ କରିବା । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ବଳବତ୍ତର କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ସରକାର ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ସାଧାରଣତଃ ଦେଖାଯାଏ ।

• କୂଟନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ସହଯୋଗୀ ସଂଖ୍ୟାବୃଦ୍ଧି ଓ ବିପତ୍ତିକୁ ଏକଘରିକିଆ କରିବା ।
• ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥୀକ ସ୍ଥିତିରେ ସୁଧାର ଆଣି ସହଯୋଗ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି |
• ଦକ୍ଷ ସାମରିକବାହିନୀ ରଖୁବା ।
• ନାଗରିକ ସୁରକ୍ଷା ଓ ଆପାତକାଳୀନ ପ୍ରସ୍ତୁତି ।
• ଗୁଇନ୍ଦା ବିଭାଗର ସାହାଯ୍ୟରେ ଆସନ୍ନ ବିପରି ଓ ଗୁପ୍ତଚର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଧରିବା, ପରାହତ କରିବା ବା ଏଡ଼େଇଯିବା ଏବଂ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସୂଚନାଗୁଡ଼ିକର ସୁରକ୍ଷା |
• ଦେଶର ଆନ୍ତଃନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଗୁପ୍ତ ପୋଲିସ୍ ସେବା ବା ବିପକ୍ଷ ଗୁଇନ୍ଦା ବିଭାଗକୁ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲଗାଇବା ।

ଗୋଟିଏ ଦେଶପାଇଁ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଅନ୍ୟଥା ଦେଶର ସ୍ଥାୟୀତ୍ଵ ଓ ବିଶ୍ଵରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଦେଶର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଚିହ୍ନ ଲାଗିଯିବ । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ନିମ୍ନମତେ ସୂଚିତ କରାଯାଇପାରିବ ।

• ଏହାଯୋଗୁଁ ବିଦେଶରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ଥ ସୁରକ୍ଷା ସହ ଦେଶ ଭିତରେ ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ।
• ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ସୁଦୃଢ଼ୀକରଣ ସହ ଦେଶର ସାମଗ୍ରିକ ବିକାଶର ପ୍ରଶ୍ନ ଜଡ଼ିତ ।
• ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ଦେଶର ଗୁରୁତ୍ଵ ଓ ଗ୍ରହଣୀୟତାକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରେ
• ଏହାଯୋଗୁଁ ଦେଶର ଭୌଗୋଳିକ ସୀମାର ସୁରକ୍ଷା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ।
• ଏହା ଦେଶର ଉଭୟ ବାହ୍ୟ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱକୁ ନିଶ୍ଚିତ କରାଏ ।
• ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପରୋକ୍ଷରେ ବିଶ୍ଵ ସ୍ତରରେ ନିରାପତ୍ତା ଜନିତ ଉଦ୍‌ବେଳନକୁ ପ୍ରଶମିତ କରି ପାରିବ ।

ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଉପାଦାନ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ସାମରିକ ନିରାପତ୍ତା, ରାଜନୈତିକ ନିରାପତ୍ତା, ଆର୍ଥକ ନିରାପତ୍ତା, ପାରିବେଶିକ ନିରାପତ୍ତା, ଶକ୍ତି ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ନିରାପତ୍ତା, ସାଇବର ନିରାପତ୍ତା ଓ ମହିଳାଙ୍କ ସଶକ୍ତିକରଣ ଓ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ।
(କ) ସାମରିକ ନିରାପତ୍ତା:
ଗୋଟିଏ ଦେଶର ନିଜ ସୁରକ୍ଷା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିବା ତଥା ସାମରିକ ଆକ୍ରମଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା କ୍ଷମତାକୁ ସାମରିକ (Military Security) ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଭାଷାରେ ସାମରିକ ଶକ୍ତିଦ୍ଵାରା ବନ୍ଦୀଆନ୍ ଦେଶ ଏହାର ସହାୟତାରେ ନିଜସ ନୀତିକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରବର୍ତନ ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରେ । ଏହା ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସମ୍ପର୍କୀୟ ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ଉପାଦାନ ।

(ଖ) ରାଜନୈତିକ ନିରାପତ୍ତା:
ଏହାଦ୍ବାରା ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସ୍ଥିରତା ଅଣାଯାଇପାରିବ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ପ୍ରତି ଥିବା ବିପଦକୁ ସାମ୍‌ନା କରିବାକୁ ବୁଝାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ପ୍ରତି ଥିବା ବିପଦଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ହେଲା । ବିଦେଶୀ ଦେଶ, ଜାତି, ଧର୍ମ ଓ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଭିଭିରେ ଗଠିତ ସଙ୍ଗଠନ, ଅନ୍ୟ ଦେଶ ସହ ସମ୍ପର୍କରେ ଥ‌ିବା ଆଦିବାସୀ, ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଗୋଷ୍ଠୀ, ମିଳିତ ଜାତିସଂଘପରି ଆର୍ନ୍ତଜାତିକ ସଙ୍ଗଠନ ଆଦି ।

(ଗ) ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା:
ଦେଶର ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ରୋଜଗାର ଓ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ଦିଆ ନଗଲେ ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା ବିପନ୍ନ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ । ଉଭୟ ସାମରିକ ଓ ଅଣ ସାମରିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ସୃଷ୍ଟି ଓ ତା’ର ସୁରକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଦାୟିତ୍ଵ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବ୍ୟବସାୟ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ, ଆର୍ଥିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ନେଇ ବିଭିନ୍ନ ଚୁକ୍ତି, ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବିନିଯୋଗକୁ ନେଇ ଚୁକ୍ତି ଓ ସର୍ଭ, ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଆର୍ଥିକ ବିକାଶକୁ ନେଇ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଆଦି ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ।

(ଘ) ପାରିବେଶିକ ଘଟଣାବଳୀ:
ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଯେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ପାରିବେଶିକ ଘଟଣାବଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ, ମାତ୍ର ସମସ୍ତ ପାରିବେଶିକ ଘଟଣାବଳୀ ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି । କେତେକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ପାରିବେଶିକ ଘଟଣାବଳୀ ଯେପରି ପାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦ ନଷ୍ଟ ଓ ସନ୍ତୁଳିତ ପରିବେଶ ନଷ୍ଟ ଆଦି ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବିପନ୍ନ କରୁଛି ।

(‍ଙ) ଶକ୍ତି ଓ ପ୍ରାକୃତିସମ୍ପଦର ନିରାପତ୍ତା:
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଅଧିକାରୀ ନ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ କରି ପାରିବ ନାହିଁ । ଆର୍ଥିକ ଶକ୍ତି ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ରହିବା କଥା । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଦେଖାଯାଏ ବଳପ୍ରୟୋଗ କରି, ଚୁକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ବା ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟ ଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ଶକ୍ତି ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ପୁନଃ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ସ୍ଥୂଳ କରେ । ଶକ୍ତି ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ, ପୁନଃ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ବା ଜୀବସତ୍ତା ବିହୀନ ତଥା ଜୀବସତ୍ତା ଯୁକ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ହୋଇପାରେ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଯେପରି ଜଳ, ଶକ୍ତି ଉତ୍ସ, ଭୂଭାଗ ଓ ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ।

(ଚ) ସାଇବର ନିରାପତ୍ତା:
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋନିକ ତଥ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ସମ୍ପର୍କୀୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟାବଳୀ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ଅଣରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀ ହାତରେ ପଡ଼ିଲେ ଦେଶର ରାଜସିକ, ଅର୍ଥନୀତି ଓ ସାମରିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଉପରେ ଏହାର ବଡ଼ଧରଣର ନକରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ । ଏଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏ ବାବଦରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ କୌଶଳ ପ୍ରୟୋଗକରିବା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ।

(ଛ) ମହିଳା ସଶକ୍ତିକରଣ:
ଗୋଟିଏ ଦେଶର ସାମାଜିକ ସ୍ଥିରତା ଓ ବିକାଶ ପାଇଁ ମହିଳା ଓ ଶିଶୁମାନଙ୍କ କଲ୍ୟାଣକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବାକୁ ହେବ । ସାମାଜିକ ସ୍ତରରେ ଲିଙ୍ଗଭେଦ ଦୂର ହେଲେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସେ ଓ ସମାଜ ସକାରାତ୍ମକ ମାର୍ଗରେ ଗତିକରେ । ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକୁ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ ତଥା ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନରୁ ବଞ୍ଚିତ କରାଯାଇଛି ସେହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଆଞ୍ଚଳିକ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶାନ୍ତିପାଇଁ ବିପଦ । ଦେଶରେ ଆଇନର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକକରଣ କରାଗଲେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସୁଦୃଢ଼ ହେବ ।

(ଜ) ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା:
ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଭୋକ, ରୋଗ, ବ୍ୟାଧ୍ ଓ ଦମନରୁ ରକ୍ଷାକରିବାକୁ ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନଯାତ୍ରା ସାବଲୀଳ ଓ ନିରନ୍ତର କରିବା ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଅଯଥା ସାମରିକ ନିରାପତ୍ତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ନ ଦେଇ ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି ଆଣି ଲୋକମାନଙ୍କୁ ହିଂସା ଓ ଅତ୍ୟାଚାରରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ଏହାର ଅନ୍ୟତମ ବ୍ୟାଖ୍ୟା । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ମହିଳା ଓ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁଙ୍କ ସୁରକ୍ଷାସହ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା, ଗୋଷ୍ଠୀ ସୁରକ୍ଷା ଆଦି ନାନା ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଏହାର ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ଵରେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପୂର୍ବପରି ସାମରିକ ଓ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକୁ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଇନାହିଁ । ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିସ୍ଥିତି ଓ ଆର୍ନ୍ତଜାତିକ ସମ୍ପର୍କରକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂଆ ଆହ୍ବାନଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଉଭୟ ପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନା ଓ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବଦେଉଛି । ପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନାସାମରିକ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି, କୂଟନୈତିକ ପାରଦର୍ଶିତା ଓ ବଳପ୍ରୟୋଗକୁ ଗୁରୁତ୍ବାରୋପ କରୁଥିବାବେଳେ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନା ମୁଖ୍ୟତଃ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥିକ, ମାନବିକ, ପାରିବେଶିକ ପରି ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବାରୋପ କରୁଛି । ଆଲେଶଚନାର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଭାବେ ପାରମ୍ପାରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନାରେ ଯୁଦ୍ଧାସ୍ତ୍ର ସଂଗ୍ରହ ଜନିତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣକୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ସେଇପରି ଭାବେ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନାଭାବେ ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା, ଅସମାନତା, ସାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାକୁ ନିଆଯାଇପାରେ ।

୧୪ । ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ପ୍ରବନ୍ଧ ଲେଖ ।
Answer:
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ମାନବଗୋଷ୍ଠୀର ନିରାପତ୍ତାକୁ ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ । ନିଜର ବିକାଶପାଇଁ, କାମ ପାଇଁ, ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ମଣିଷ ନିରାପତ୍ତା ଚାହେଁ । ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ ତଥା କ୍ଷମତାର ବିକାଶସହ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ଉଦ୍ଭବ ହୋଇଛି; ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯିବାବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତର ନରାପରାକୁ ଗୌଣ ଆସନ ଦିଆଯିବାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ପୃଥ‌ିବୀ ଇତିହାସରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ । ବିଗତ କିଛି ଦଶନ୍ଧି ହେଲା ବ୍ୟକ୍ତିର ମୁକ୍ତି, ସମ୍ମାନ ଓ ଅଧିକାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମଗ୍ରିକ ସ୍ଥିତି ହିଁ ମାନବ ସମାଜର ଭାଗ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ।

ପାରମ୍ପରିକ ଭାବେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ସହ ନାଗରିକ ନିରାପତ୍ତାକୁ ଏକ ସରଳରେଖାରେ ବିଚାର କରାଯାଉଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହେବାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ନିରାପଦରେ ଜୀବନଧାରଣ କରିବ ବୋଲି ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵର ସୁରକ୍ଷା ସହ ଏହାର ଭୌଗୋଳିକ ସୀମାର ସୁରକ୍ଷା ପାଖରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିମ୍ନ ଅର୍ଥରେ ଦେଖାଯାଏ । ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀୟ ଓ ବାହ୍ୟ ଶତ୍ରୁ କବଳରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୁରକ୍ଷା ସରକାରଙ୍କର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବୋଲି ସ୍ଥିର କରାଯାଇଛି; ମାତ୍ର ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରକେନ୍ଦ୍ରିତ ନିରାପତ୍ତା ତତ୍ତ୍ବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଲା । ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନର ସୁରକ୍ଷାସହ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ଜଡ଼ିତ ବୋଲି ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଗଲା । କ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ସାଧାରଣ ଲୋକକେନ୍ଦ୍ରିତ ବୋଲି ଧାରଣା ଦାନା ବାନ୍ଧିଲା |

ଫଳସ୍ବରୂପ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ପରିଷଦ ସାର୍ବଜନୀନ ମାନବିକ ଅଧିକାର ଘୋଷଣାପତ୍ର (Universal Declaration of Human Rights) ପ୍ରକାଶକଲା । ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉନ୍ନତମାନର ଜୀବନଯାପନ ପାଇଁ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକର ସୁରକ୍ଷା ସହିତ ସେମାନଙ୍କର ସୁରକ୍ଷାକୁ ସର୍ବାଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵଦେବାକୁ ଆହ୍ବାନ କରାଗଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ବିଧ‌ିବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣି ମାନବିକ ଅଧିକାରସମ୍ବଳିତ ଘୋଷଣାନାମାକୁ ଲାଗୁକରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯତ୍ନବାନ ହେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭିଏନାଠାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଆନୁକୁଲ୍ୟରେ ୧୯୯୩ ମସିହାରେ ମାନବିକ ଅଧିକାର ସମ୍ବଳିତ ଏକ ପାଠଚକ୍ରର ଅଧିବେଶନ କରାଗଲା । ଏଥିରେ ମାନବୀୟ ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ସୁରକ୍ଷା, ପ୍ରଦାନ ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଉଦ୍‌ବୋଧନରେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକୁ ଗୁରୁତ୍ବଦେବାକୁ ବିଶ୍ଵ ସମୁଦାୟକୁ ଆହ୍ବାନ ଦେଲେ ।

• କଥା କହିବା ଓ ବକ୍ତବ୍ୟ ରଖୁବା ବା ନିଜକୁ ପ୍ରଥମ କରିବାର ଅଧିକାର ।
• ନିଜ ହିସାବ ମୁତାବକ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଉପାସନା କରିବା ।
• ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଉନ୍ନତମାନର ଜୀବନଯାପନ କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ।
• ଯୁଦ୍ଧଭୟ ହ୍ରାସକରିବାପାଇଁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ କଟକଣା ଲଗାଇବା ।

୧୯୯୪ ମସିହାରେ UNDP ର Human Development Report ଅନୁଯାୟୀ ବିଶ୍ବରେ ଗରିବ, ବଞ୍ଚିତ ଓ ସୁଯୋଗ ପାଇ ନଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିବାଦ୍ୱାରା ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସୁଦୃଢ଼ ହୋଇପାରିବା ଆଞ୍ଚଳିକ, ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଥିରତା ପାଇଁ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତାରେ ଦୃଢ଼ୀକରଣ ଜରୁରୀ । ବିଦେଶୀ ଓ ଶତ୍ରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ ଅପେକ୍ଷା ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମାଜିକ ତାରତମ୍ୟ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତାକୁ ବିପନ୍ନ କରିବା ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ । ଏଣୁ ଦେଶରେ ବସବାସକରୁଥିବା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ବିକାଶକୁ ଅଗ୍ରାଧୁକାର ଦେବାକୁ ହେବ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାଦ୍ବାରା ଦେଶ ନିଜକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖୁପାରିବ ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଏକ ବହୁବିଧ ତତ୍ତ୍ଵ ।

ଧାରଣକ୍ଷମ ମାନବିକ ବିକାଶ ମାଧ୍ଯମରେ ବିଶ୍ବର ଶାନ୍ତି ସ୍ଥାପନ ସହ ସ୍ଥିରତା ଆଣିହେବ । ସାରା ପୃଥିବୀରେ କର୍ମର ସଂସ୍ଥାନ ନିରାପତ୍ତା, ଆୟ ନିରାପତ୍ତା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ନିରାପତ୍ତା, ପାରିବେଶିକ ନିରାପତ୍ତା, ଅପରାଧରୁ ସୁରକ୍ଷା, ଅସମାନତାର ବିଲୋପ, କ୍ଷୁଧାରୁ ମୁକ୍ତି, ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଶିକ୍ଷା ଆଦି ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ବିଷୟ ପରିସରଭୁକ୍ତ । ମାନବୀୟ ବିକାଶର ମାନଦଣ୍ଡ ହିସାବରେ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ଏହା କେବଳ ମଣିଷର ବସ୍ତୁଗତ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ନୁହେଁ; ପରନ୍ତୁ ମାନବର ମର୍ଯ୍ୟାଦାବୋଧ ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅଭ୍ୟାସକୁ ମଧ୍ୟ ଏହା ଗୁରୁତ୍ଵଦିଏ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଇନ୍ ଅନୁଯାୟୀ ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତାର କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ଵୟକୁ ତଦାରଖ କରି ଏହାର ଉପଲବ୍ଧକୁ ମାନବଜାତିର ହିତପାଇଁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ।

• ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା ରାଷ୍ଟ୍ରକେନ୍ଦ୍ରିତ ନ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ରିତ ଅଟେ |
• ଏହା ବହୁକେନ୍ଦ୍ରିକ ବା ବହୁବିଧ ହୋଇଥିବାରୁ ସମଗ୍ର ମାନବଜାତିର ଖାଦ୍ୟ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଅଧିକାର ଆଦିକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ ।
• ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧିକରି ସେମାନଙ୍କ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ଓ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ସୁରକ୍ଷାକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ ।
• ଏହା ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିଷୟ । ସମସ୍ତ ଦେଶରେ ଏହାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିରାପତ୍ତାକୁ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିବା ।
• ମାନବିକ ବିକାଶ ସହ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଜଡ଼ିତ । କର୍ମସଂସ୍ଥାନ, ସୃଷ୍ଟି କ୍ଷୁଧାରୁ ମୁକ୍ତି, ସାସ୍ଥ୍ୟସେବା, ଅସମାନତାର ଦୂରପରି ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଦ୍ବାରା ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ।
• ମାନବ ଜୀବନର ସୁରକ୍ଷା ମାନବିକ ନିରାପଭାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଯେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଭୟ ଉଦ୍ରେକ ବିଷୟ ଯଥା ହିଂସା, ଦଙ୍ଗା, ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆକ୍ରମଣ, ବ୍ୟାଧ ପାରିବେଶିକ ସମସ୍ୟା ଆଦି ମାନବଜୀବନ ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ ।

ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତାର ଗୁରୁତ୍ବ (Significance) –

• ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଏକ ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ଚର୍ଚ୍ଚିତ ବିଷୟ ।
• ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ଯେପରି ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ, ବ୍ୟାଧୁ, ସନ୍ତ୍ରାସବାଦ ଆଦି ପରସ୍ପର ସମ୍ପର୍କୀତ ।
• ପ୍ରତିନିଧମୂଳକ ପଦକ୍ଷେପଦ୍ଵାରା ମାନବୀୟ ନିରାସ୍ତାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିହେବ ।
• ଏହା ଲୋକ କେନ୍ଦ୍ରିକ । ପୃଥ‌ିବୀର ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସବୁ କିସମର ଜନସାଧାରଣ ଏଥ୍ ସହ ଜଡ଼ିତ ।
• ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ସମନ୍ବିତ ପଦକ୍ଷେପ ମିଳିତଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ହେବ ।

୧୫ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ପ୍ରବନ୍ଧ ଲେଖ ।
Answer:
ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ବା poverty ମୂଳତଃ ଏକ ଫରାସୀ ଶବ୍ଦ । ଏହା ଫରାସୀ ଶବ୍ଦ poverteରୁ ଆନୀତ, ଯାହାର pauper & poor ଗରିବ । ଅଭିଧାନଗତ ଅର୍ଥାନୁସାରେ poverty ଅର୍ଥ the state of being poor | ଗରିବ ଅବସ୍ଥା ବା ବସ୍ତୁଗତ ସୁଖ, ସୁବିଧା ଦେବା ପାଇଁ ସାଧନର ଅଭାବ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ ସହଜ ନୁହେଁ । ଏହା ଅବସ୍ଥା କବଳିତ ଓ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଏହା ଏକ ବହୁବୋଣୀୟ (Multifacted) ବିଷୟ; ଯେଉଁଥରେ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଉପାଦାନ ରହିଛି । ଏହାକୁ ଆପେକ୍ଷିକ ଓ ଐକାନ୍ତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଇପାରେ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଅର୍ଥ ଜୀବନଦାରଣ ପାଇଁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଯେପରି ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଆଦି ସାଧନର ଅନୁପସ୍ଥିତି ।

ପ୍ରଥମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ଦେଶରେ କିଛି ଲୋକ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ସାଧାରଣ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ଜୀବନଯାପନର ସୁବିଧା ନ ପାଇବାକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯିବ । ସମାନ ଆଲେଖ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ଅନ୍ୟ ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନ ଧାରଣର ମାନ ସହ ତୁଳନା କରି ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିହେବ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସାଧାରଣ ଭାବେ ବସ୍ତୁଗତ ସୁଖ, ସୁବିଧା, ଅର୍ଥାଦିର ନିଅଣ୍ଟିଆ ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ । ଏଣୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା କହିଲେ ଏହି ସାଧାରଣ ନିଅଣ୍ଟିଆ ଅବସ୍ଥାର ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ଉପସ୍ଥିତିକୁ ସୂଚୀତ କରେ । ଅନେକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତାର କ୍ରମାଗତ ବୃଦ୍ଧି ଘଟୁଛଇ । ୨୦୦୭ ମସିହାରେ ଏକ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ ଲୋକ ୨୦୦୮ ମସିହାରେ ଦୈନିକ ୨.୫୦ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ରୋଜଗାର କରି ଜୀବନ ଧାରଣ କରୁଥିଲେ ।

ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସହମତି ଅନୁଯାୟୀ ଦୈନିକ ୧.୫୦ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ରୋଜଗାର କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଅତିଶୟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଶୀକାର ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ପୃଥ‌ିବୀରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ବ୍ୟାପ୍ତିକୁ ଭୌଗୋଳିକ ମାପଦଣ୍ଡରେ ଭାଗକଲେ ଅଞ୍ଚଳ ଭିଭିରେ ଏହାର 6a626 sub-saharan Africa, a 6 vô la, Pacific East Asia, mife a6aa| 3 the Caribbean, ଉତ୍ତର ଆଫ୍ରିକା ଓ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାଚ୍ୟ ଏବଂ ୟୁରୋପ ଓ ମଧ୍ଯ ଏସିଆ କ୍ରମରେ ବ୍ୟକ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ । ୨୦୧୨ ମସିହାର ଏକ ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ ପୃଥ‌ିବୀର ୧.୨ ବିଲିଆନ୍‌କ ଦୈନିକ ୧.୨୫ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ରୋଜଗାର କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ନୁହଁନ୍ତି । World Bankର ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ ୧୯୯୦ ରୁ ୨୦୧୫ ମଧ୍ୟରେ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଅତିଶୟ ଦାରିଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଜୀବନ ବିତାଉଥ‌ିବା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୩୭.୧% ରୁ ୯.୬% କୁ ଖସି ଆସିଛି ।

ତେବେ ବର୍ତ୍ତମାନର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ଓ GDP ମାପଦଣ୍ଡ ଅନୁଯାୟୀ ପୃଥବୀର ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଦୈନିକ ୧.୨୫ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ରୋଜଗାର କରିବାକୁ ଆହୁରି ଶହେ ବର୍ଷ ଲାଗିବ । ଅତିଶୟ ଦାରିଦ୍ରତା ଏକ ଆନ୍ତର୍ଯ୍ୟାତିକ ଆହ୍ବାନ । ଏହା ପୃଥ‌ିବୀର ସବୁ ଦେଶ ଏପରିକି ଉନ୍ନତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ମଧ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଉଛି । ୟୁନିସେଫ୍‌ର ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ ପୃଥ‌ିବୀର ଅର୍ଦ୍ଧେକ ଶିଶୁ, ପ୍ରାୟ ୧.୧ ବିଲିୟନ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଶୀକାର ଅଟନ୍ତି । ପିଇବା ପାଣିର ଅଭାବ ଓ ଅପପୃଷ୍ଟି ଯୋଗୁଁ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରତିବର୍ଷ ୮ ବିଲିୟନ୍ ଲୋକ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁର ଶୀକାର ହୁଅନ୍ତି । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଯୋଗୁଁ ହିଂସା, ଗୋଷ୍ଠୀବିବାଦ ଓ ବିଦ୍ବେଷ ଦେଶ ନିର୍ବିଶେଷରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ମାନବ ଚାଲାଣ, ଶିଶୁ ସୈନିକ ପ୍ରଥା, ବେଶ୍ୟାବୃତ୍ତି ଆଦି ସହ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସିଧାସଳଖ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।

ପୃଥ‌ିବୀର ସବୁଠାରୁ ଦରିଦ୍ର ୨୦% ଲୋକ ପୃଥ‌ିବୀର ସମ୍ପଦର ମାତ୍ର ୧.୫% ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବାବେଳେ ସବୁଠାରୁ ଧନୀ ୨୦% ଲୋକ ସମୁଦାୟ ସମ୍ବଳର ଅନୁମାନିକ ୮୬% ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏବେ ମଧ୍ୟ ପୃଥ‌ିବୀର ୮୦୫ ମିଲିଅନ ଲୋକ ଦୈନିକ ଭୋଜନପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଆଜିକାର Digital Ageରେ ମଧ୍ୟ ସମଗ୍ର ପୃଥବୀର ଅନ୍ୟୁନ ୧.୬ ବିଲିଅନ୍ ଲୋକ ବିଜୁଳିଶକ୍ତି କ’ଣ ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ I ବିଶ୍ଵ ଖାଦ୍ୟ ଯୋଜନା ଅନୁଯାୟୀ ଗରୀବ ଲୋକମାନେ ହିଁ ଭୋକିଲା ଏବଂ ଦରିଦ୍ରତା ସେମାନଙ୍କୁ ଭୋକରୁ ନିସ୍ତାର ଦେଉ ନାହିଁ । ପୃଥିବୀ ବ୍ୟାପୀ ଆତଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା HIV/AIDs, ମ୍ୟାଲେରିଆ ଓ ଯକ୍ଷ୍ମା ରୋଗରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯେତିକି ଲୋକମରନ୍ତି ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ଭୋକ କାରଣରୁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ନ୍ତି । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ପାଇଁ କୌଣସି ଗୋଟିଏ କାରଣକୁ ଦାୟୀ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ତେବେ କାରଣ ଚିହ୍ନଟ ନ ହେଲେ ପ୍ରତିକାର ପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିବା ଅସମ୍ଭବ । ନିମ୍ନରେ ସେହି କାରଣଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

• ପୃଥ‌ିବୀର ଅଧିକାଂଶ ଦରିଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ପୂର୍ବରୁ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ଶକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ଉପନିବେଶ ରୂପେ ସ୍ୱୀକୃତି ପାଇଥିଲେ । ସେହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ସଂଗ୍ରହ, ଲୋକମାନଙ୍କୁ କ୍ରୀତଦାସ ଭାବେ ଚାଲାଣ ଏବଂ ପାରମ୍ପରିକ ଅର୍ଥନୀତି ଓ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଧ୍ବଂସ ସାଧନ ଯୋଗୁଁ ଆଜିଯାଏ ସେହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଆର୍ଥିକ ଅନଟନର ଶିକାର ହୋଇଆସୁଛନ୍ତି ।
• ଯୁଦ୍ଧ ଓ ରାଜନୀତିକ ଅସୁରତା ଅଧୁକାଂଶ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ବର ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଉପସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଦାୟୀ । ନିରାପତ୍ତା ଓ ସ୍ଥିରତା ବିପନ୍ନ ହେଲେ ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନତି ଓ ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏହି ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଗୃହଯୁଦ୍ଧ ଓ ଅପାରଗ ଦୁର୍ନିତିଗ୍ରସ୍ତ ସରକାର ଦେଶର ଆର୍ଥକ ଅବନତି ପାଇଁ ଦାୟୀ ।
• ଅନେକ ଗରୀବ ଦେଶ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଧନୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରୁ ଋଣ ଆଣିଛନ୍ତି । ଋଣର ସୁଧ ଭାବରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଅର୍ଥ ପଇଠ କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ଋଣର ସର୍ଭ ଅନୁଯାୟୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ନିଜର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମୁକୁଳା କରିବା ଯୋଗୁଁ, ବହୁ ଦେଶୀୟ କମ୍ପାନୀଗୁଡ଼ିକର ଅନୈତିକ ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଫଳ ସରୂପ ସ୍ଥାନୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ମାଟି ଚାଟିଲାଣି ।
• ସାମାଜିକ ଅସମାନତା ଓ ତାରତମ୍ୟ – ଅସମାନତା ଯୋଗୁଁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ପରିସ୍ଥିତି ଅତି ଗମ୍ଭୀର ହୋଇପଡ଼େ ଏଥିଯୋଗୁଁ ନିମ୍ନ ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଥିବା ମାନବୀକ ଗୋଷ୍ଠୀ ବଞ୍ଚିବା ଯୋଗୁଁ ନିମ୍ନ ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଥିବା ମାନବିକ ଗୋଷ୍ଠୀ ବନ୍ଧୁବା ପାଇଁ ସାଧନ ଓ କୌଶଳ ପାଇବାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୁଏ । ରୋଜଗାର, ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ସମ୍ପଦର ଅସମାନ ବଣ୍ଟନ, ମୌଳିକ ସାମାଜିକ ସେବା, ସୁଯୋଗ, ବଜାର ଓ ତଥ୍ୟର ଅସମାନ ପ୍ରାପ୍ତି ସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ଏହାର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଦାୟୀ ।
• ପୃଥ‌ିବୀର ଯେଉଁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ପ୍ରପିଡ଼ିତ ଅଞ୍ଚଳ ଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ପ୍ରବଣ ସେଠାରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉନ୍ମୋଚନ କରିବା କଷ୍ଟକର । ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ଯୋଗୁଁ ଲୋକଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ବିଗିଡ଼ିଯାଏ ।

ଲୋକେ ନିଜ ଦେଶରେ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ପାଇଁ ଅନ୍ୟତ୍ର ବସବାସ କରନ୍ତି ବା ରିଫୁଜି ଭାବେ ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ବସବାସ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଦୁର୍ବିପାକ ପରେ ଦୁର୍ବିସହ ହୋଇପଡ଼େ । ସରକାର ଏତେ ବଡ଼ ମାନବିକ ଓ ବସ୍ତୁଗତ କ୍ଷତିକୁ ଭରଣା କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସହାୟତା ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି । ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତାରୁ ମୁକ୍ତ କରିବାପାଇଁ ଆର୍ଥିକ ଓ ମାନବିକ ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ନିରାକରଣ ବା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହାର ଜନିତ ପଦକ୍ଷେପ କୁହାଯାଏ । ହେନେରୀ ଜର୍ଜଙ୍କ ମତାନୁଯାୟୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ଚିରଦିନ ପାଇଁ ଉନ୍ମେଳନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସମ୍ପଦ ସୃଷ୍ଟିପାଇଁ ସକ୍ଷମ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକ ନିଆଯାଏ ତାହାକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉନ୍ମେଳନ ପଦକ୍ଷେପ କୁହାଯାଏ । ଉଭୟ ଉନ୍ନତ ଓ ଉନ୍ନତିଶୀଳ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳେ । ମାତ୍ର ଉନ୍ନତଶୀଳ ଓ ଗରୀବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ଏହାର ମାତ୍ରା ଅଧିକ । ଉଭୟ ପ୍ରକାର ରାଷ୍ଟ୍ର ନାନାପ୍ରକାର ଦାରିଦ୍ର ଦୂରୀକରଣ ଯୋଜନା ହାତକୁ ବେକାର ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ । ନିମ୍ନରେ ଏହି ପଦେକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

• ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ/ରୋଜଗାରର ମାଧ୍ୟମ ଯୋଗାଇବା ଅନ୍ୟତମ ଉଦ୍ୟମ ହୋଇପାରେ ।
• ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ସମ୍ବଳ, ଋଣ, ଶିକ୍ଷା ଓ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଯୋଗାଇବା ।
• ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉନ୍ମୋଳନ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରବୃତ ହିତାଧିକାରୀଙ୍କୁ ସାମିଲ୍ କରିବା ।
• ଦେଶର ସମ୍ପଦ ଓ ରୋଜଗାରର ସମତା ଭିଭିକ ବଣ୍ଟନକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବା ସହ ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା ଯୋଗାଇବା ।
• ଆଞ୍ଚଳିକ, ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପଦକ୍ଷେପ ଦ୍ବାରା ଓ ସବୁ ବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ସହଭାଗୀତାରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ସମ୍ଭବ ।
• ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନ ଧାରଣମାନରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ବହନଯୋଗ୍ୟ ଆର୍ଥିକ ବିକାଶକୁ ଜୋର୍ ଦେଇ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ଓ ସଫଳ ଉଦ୍ୟୋଗୀ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।
• ମହିଳା ସଶକ୍ତିକରଣ, ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କ ସଶକ୍ତିକରଣ ଓ ସେମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗଠନଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ।
• ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସାର୍ବଜନୀନ ସାମାଜିକ ସେବା ଯୋଗାଇବା ଓ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ।
• ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀରେ ସଂସ୍ଥାର ସହ ଉନ୍ନତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଗରୀବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଉନ୍ନତ ବୈଷୟିକ କୌଶଳର ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବା ।
• ପ୍ରଶାସନିକ କଳର ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି, ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଗଣତାନ୍ତ୍ରୀକରଣ, ଦୁର୍ନିତି ଲୋପ ଓ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ବିକାରକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ । ୧୯୯୩ ମସିହାରୁ ଅକ୍ଟୋବର ୧୭ ତାରିଖକୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉନ୍ମୋଚନ ଦିବସ ଭାବେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ପାଳନ କରାଯାଉଛି ।

୧୬ । ଅସମାନତା କିପରି ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀର ଉନ୍ନତ ଓ ଗରିବ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଆର୍ଥିକ ଅସମାନତା ତଥା ଶିଳ୍ପ ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତାରତମ୍ୟ ଜାତୀୟ ତଥା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରମୁଖ ଆହ୍ବାନ ଅଟେ । ଉତ୍ତର ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧରେ ଅବସ୍ଥିତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅପେକ୍ଷାକୃତଭାବେ ଶିଳ୍ପ ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟାରେ ଉନ୍ନତ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୀତି ସମୃଦ୍ଧ ଏହି କାରଣରୁ ଧନୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀକ ଅର୍ଥନୀତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରିବା ସହ ଗରୀବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥନୀତି ଓ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିବାପାଇଁ ପଛଘୁଞ୍ଚା ଦେଇ ନାହାନ୍ତି । ନବ୍ୟ-ଉପନିବେଶବାଦର ଶୀକାର ଗରିବ ଓ ଅନୁନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରସମୂହ ଶିଳ୍ପବିକାଶ, ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଓ ଆର୍ଥିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପଛରେ ପଡ଼ିଥିବା ଯୋଗୁଁ ଧନୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇ ତିଷ୍ଠି ରହିଛନ୍ତି ।

ଉପନିବେଶବାଦରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଗରୀବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ଅନୁନ୍ନତ ଅବସ୍ଥାର କଷଟି ପଥରରେ ଜର୍ଜରିତ । ଏବେ ମଧ୍ୟ ସେମାନେ ଧନୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ୱାରା ଆର୍ଥିକ ଶୋଷଣର ଶୀକାର ହେଉଛନ୍ତି । ବୈଦେଶିକ ସାହାଯ୍ୟ, ବହୁଦେଶୀୟ କମ୍ପାନୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି ରଖୁଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଏବେ ଗରିବ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ ନିଜର ମର୍ଯ୍ୟାଦାପୂର୍ଣ୍ଣ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆସନ ପାଇଁ ଓ ନବ୍ୟ ଉପନିବେଶବାଦ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହେବାର ନଜିର୍ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳୁଛି । ଏଥିଯୋଗୁଁ ଉନ୍ନତ ଓ ଗଭୀର ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ତିକ୍ତ ହେବାର ଲାଗିଛି । ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଏହି ପ୍ରକାର ତିକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶାନ୍ତ ଓ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଅନୁନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନିଜର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଦାବୀ ଉପସ୍ଥାପିତ କରୁଛନ୍ତି ।

• ବର୍ତ୍ତମାନର ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନୂତନ ଢାଞ୍ଚା ପ୍ରସ୍ତୁତି |
• ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି ଓ ବିଶ୍ଵବ୍ୟାଙ୍କରେ ବ୍ୟାପକ ସଂସ୍କାର ଓ ସେଗୁଡ଼ିକର ପୁନର୍ଗଠନ ।
• ବିଶ୍ୱ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ବ୍ୟବସାୟରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବେ ଅଂଶୀଦାର ହେବା ।
• ଗରିବ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନେଇଥିବା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଋଣ ଛାଡ଼ କରିବା !
• ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିକାଶ ପାଣ୍ଠିର ସଂସ୍ଥାପନା ।
• ଉନ୍ନତ ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟା ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଗରିବ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବା
• ଉଭୟ କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଦାନ ଯୋଗାଣ ।
• ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ସାମିଲ୍ କରିବା ।

ଉପରୋକ୍ତ ଦାବୀଗୁଡ଼ିକ ଚରିତାର୍ଥ ପାଇଁ ଗରୀବ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉତ୍ତର-ଦକ୍ଷିଣ (North-South) କଥାବାର୍ତ୍ତା ଚାହୁଁଛନ୍ତି । ଏକ ନୂତନ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାପନ ଦ୍ବାରା ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ବାଟ ଖୋଲିପାରେ । ମାତ୍ର ଶିଜୋନ୍ନତ ଓ ଧନୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ନିଜ ସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଚାହୁଁ ନାହାନ୍ତି ।

୧୭ । ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଭୂମିକା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବିଶ୍ଵ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ କହିଲେ ପୃଥ‌ିବୀ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସମଗ୍ର ଜନ ସମାଜର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ପୃଥ‌ିବୀର ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି ଓ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ସମତା ସ୍ଥାପନ କରି ଏହାର ଅଧ୍ୟୟନ, ଗବେଷଣା ଓ ପ୍ରୟୋଗକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା କୁହାଯାଏ । ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପୀ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସୀମା ଅତିକ୍ରମ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ରାଜନୀତି ଓ ଅର୍ଥନୀତି ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ମଣିଷମାନଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି, ଏହି ଦେଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶ ଦେଶ ଓ ମାନବୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ତାରତମ୍ୟ ହ୍ରାସ ସହ ସାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିପଦକୁ ସମନା କରିବାଦ୍ଵାରା ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାରେ ସୁଧାର ଅଣାଯାଇପାରିବ । Global Health ଓ International Health ଏକା ନୁହେଁ ।

ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ସାଧାରଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଶିଳ୍ପାନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ବୈଦେଶିକ ସାହାଯ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ପୃଥିବୀ ବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାକୁ ଆକଳନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ବ୍ୟାଧୁଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବାପାଇଁ ହେବ । ଏଥିସହ ବିଶ୍ବ ବ୍ୟାପି ବ୍ୟାଧଗୁଡ଼ିକର ଅବସ୍ଥିତି ଓ ଏଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗୁଁ ମଣିଷର ଜୀବନଯାପନ ଉପରେ ନକାରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବକୁ ମଧ୍ୟ ଆଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ହେବ । ପୃଥବୀ ବ୍ୟାପି ସାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ସଙ୍ଗଠନ ଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି WHO), (World Health Organisation), World Food Programme 3 World Bank ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଧାରଣକ୍ଷମ ବିକାଶଲକ୍ଷ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛନ୍ତି । ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସାସ୍ଥ୍ୟ କହିଲେ ସମସ୍ତଙ୍କପାଇଁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ସହଯୋଗ ଭିତ୍ତିରେ ଏହି ସମ୍ପର୍କୀୟ ଗବେଷଣା ଓ କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ଵୟକୁ ବୁଝାଏ ।

ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଜନସାଧାରଣ ବିଶ୍ବର ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତରେ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ବ୍ୟାଧୁ ଯୋଗୁଁ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ୨୦୧୪ ମସିହାରେ Ebola Virus ସମ୍ପର୍କୀୟ ସାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା, ୨୦୦୩ ମସିହା SARS ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ ଓ ୨୦୦୯ ମସିହାର HN ଇନ୍‌ଫ୍ଲୁଏନ୍‌ଜା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବର ଆତଙ୍କର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସାସ୍ଥ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ଦ୍ବାରା ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ମଧ୍ୟ ସାସ୍ଥ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାଦ୍ବାରା ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ମଧ୍ୟ ସାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆସିବ । ଏଥୁଯୋଗୁଁ ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ । ଏହା ସହ ସାରା ପୃଥ‌ିବୀର ରାଜନୀତିକ ସ୍ଥିରତା, କୂଟନୀତି ଓ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ଜଡ଼ିତ ।

ଜଗତିକରଣପରେ ବ୍ୟବସାୟ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ ପାଇଁ ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଉନ୍ନତମାନର ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ସାଧାରଣ ବ୍ୟବସାୟ ବାଣିଜ୍ୟ, ପର୍ଯ୍ୟଟନ, ଶିକ୍ଷା, ବୃତ୍ତି ଆଦି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ମାତ୍ରାଧୁକ ଥର ଯାତ୍ରା କରୁଛନ୍ତି । ଏଣୁ ବିଶ୍ଵ ବ୍ୟାପି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଅନୁଧ୍ୟାନ, ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଗବେଷଣା ଏତେ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ଦିନକୁ ଦିନ ପୃଥିବୀରେ ନୂଆ ପ୍ରକାର ଓ ପୂର୍ବରୁ ଜଣାନଥୁବା ରୋଗ ବ୍ୟାଧ ସଂକ୍ରମଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ଅନୁଧ୍ୟାନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ (surveillance system) ଦୃଢ଼ ନକଲେ ଗୋଟିଏ ଦେଶରେ ଉତ୍ପନ ରୋଗ ସହଜରେ ଅନ୍ୟ ଦେଶକୁ ସଂକ୍ରମଣ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ବୃଦ୍ଧିପାଇବା ତ୍ଵରିତ ଚିହ୍ନଟ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ଉଦୀୟମାନ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗକୁ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରରେ ପ୍ରସାରିତ ହେବାରୁ କ୍ଷାନ୍ତ କରାଯାଇପାରୁଛି ।

ବର୍ତ୍ତମାନର ଅନ୍ତଃଯୋଗାଯୋଗ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯଦି ଏସିଆ ବା ଆଫ୍ରିକା ଯକ୍ଷ୍ମା ବା ନିମୋନିଆର ସଠିକ୍ ନିଦାନ କରାଯାଇପାରୁନାହିଁ । ତେବେ ତା’ର ପ୍ରଭାବ ଦିନେ ପରେ ଆମେରିକାରେ ଦୃଶ୍ୟ ହେବାର କିଛି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ନାହିଁ । ଜୈବିକ ବିପଦ ଓ ଡ୍ରଗ ପ୍ରତିରୋଧସାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା ସାରା ପୃଥ‌ିବୀରେ ଲେଶକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିପଦର କାରଣ ପାଲଟିଛି । ସେଥ୍ପାଇଁ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ ବିପଦକୁ ସାମନା କରିବାପାଇଁ ଅଧୁକ ଖର୍ଚ୍ଚ ବରାଦ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳୁଛି । ବିଶ୍ଵସାସ୍ଥ୍ୟ ସଙ୍ଗଠନର ୧୯୪ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିତ ଭାବରେ ଉଦୀୟମାନ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ରୋଗ ବ୍ୟାଧୁ ରୋଗବ୍ୟାଧ୍ ବିପଦ ସମସ୍ତ ଯୋଗାଇ ରୋଗବ୍ୟାଧ୍ ବିପଦ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଛି । ବିଶ୍ବର ଅନେକ ଦେଶର ନଚେତ୍ ନିମିଷକ ମଧ୍ୟରେ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼େଇ ଦେଇ ହେବ ନାହିଁ ।

ଫୁର ପ୍ରତିକାର ଓ ଟିକାକାରଣ ନିମିତ୍ତ ସାରା ବିଶ୍ବରେ ଲାବୋରେଟୋରୀଗୁଡ଼ିକର କ୍ଷମତାବୃଦ୍ଧି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ତଥ୍ୟର ତ୍ବରିତ ଓ ସଠକ୍ ଭାଗୀଦାର ଓ ଅପାତକାଳୀନ ସେବାର ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୃଷ୍ଟିକରଣ ଓ ଉନ୍ନତିଦ୍ୱାରା ସାଧାରଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ସମସ୍ୟାକୁ ଶୀଘ୍ର ଜବାବ୍ ଦେଇ ହେବ । ଦେଶ ବ୍ୟାପି ଅନୁଧ୍ୟାନ ବ୍ୟବସ୍ଥା (surveillance system)କୁ ସାହାଯ୍ୟ ଯୋଗାଇଦେବା ଦ୍ଵାରା ରୋଗବ୍ୟାଧ୍ୟାକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବା ଓ ବିବରଣି ପ୍ରଦାନ କରିବା ଆଜିର ପୃଥବୀରେ ସହଜ ହୋଇପାରିଛି । ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ପ୍ରକୃତରେ ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାର ଯଥେଷ୍ଟ କ୍ଷମତା ରହିଛି । ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଯେପରି ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଉପାଦେୟ; ସେହିପରି ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସହଯୋଗୀତା ବୃଦ୍ଧି ଦ୍ବାରା ପୃଥ‌ିବୀରେ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାକୁ ଉଚିତ୍ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇ ହେବ ।

ବିଶ୍ଵଶିକ୍ଷା ବା ପୃଥବୀବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ଏକ ଜଟିଳ ଭାବନା ଦ୍ଵାରା ପୃଥ‌ିବୀ ସମ୍ପର୍କୀତ ଜ୍ଞାନ ଜଣଙ୍କଠାରେ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରିବ । ଏହି ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ଏକିକୃତ ପୃଥିବୀର ବାସ୍ତବତା ଜାଣିବାପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗି ଓ ମାନସିକତାରେ ପରିତର୍ଜନ ଆସେ । ଏହା ସେମାନଙ୍କୁ ଆୟ, ସମତା ଓ ମାନବିକ ଅଧିକାରକୁ ଆଧାର କରି ନୂଆ ପୃଥ‌ିବୀ ପରିକଳ୍ପନା କରିବାକୁ ସହାୟକ ହୁଏ । ପୃଥ‌ିବୀବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷାର ଶିକ୍ଷାନବିଶମାନେ ମାନବଜାତିର ଉନ୍ନତି କଳ୍ପେ ବିଶ୍ଵ ନାଗରିକର ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିବେ । ସତନ୍ତ୍ର ଶ୍ରେଣୀଗୃହ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରି ସେମାନେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମୁଦାୟ, ସାମାଜିକ ଆୟ ବିଷୟବସ୍ତୁ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଘଟଣାବଳୀ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଦର୍ଶ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧିକାରରୁ ଅଧିକ ଜାଣିବେ ।

ପୃଥ‌ିବୀ ପ୍ରତି ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସେବା ସହିତ ଶିକ୍ଷାଲାଭ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଲୋକପ୍ରିୟ କରାଇବ, ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ କ୍ରିୟାଶୀଳତାକୁ ଇନ୍ଧନ ଯୋଗାଇବା ସହ ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ପରିବର୍ତ୍ତନର ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର କରାଇବ । ଏହି ଶିକ୍ଷାର ଉପାଦାନ ଭାବେ ବିକାଶମୂଳକ ଶିକ୍ଷା, ମାନବିକ ଅଧିକାର ଶିକ୍ଷା, ଧାରଣକ୍ଷମ ବିକାଶର ଶିକ୍ଷା, ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ଅଶାନ୍ତ ନିରାକରଣ ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ଆନ୍ତଃ ସାଂସ୍କୃତିକ ଶିକ୍ଷା ବିଷୟରେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରଭାବେ ତାଲିମ୍ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ସାର୍ବଜନୀନ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଯଥା ସହନଶୀଳତା, ଏକତ୍ଵଭାବ, ସମାନତା, ନ୍ୟାୟ, ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ସହଯୋଗୀତା ଓ ଅହିଂସା ସମ୍ପର୍କରେ ବାସ୍ତବ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନକୁ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା କୁହାଯାଏ । ଏହା ଏକ ସୃଜନଶୀଳ ଶିକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କୀୟ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ; ଯାହାର ମାଧ୍ୟମରେ ଆମେ ନିଜ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବାର୍ତ୍ତାବହ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକରିପାରିବା । ଶିକ୍ଷାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ସକରାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ବା ବିଶ୍ଵ ଶିକ୍ଷା ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯାହା-

• ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମସ୍ୟା ସମ୍ପର୍କରେ ପ୍ରଥମେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ତତ୍‌ପରେ ସମସ୍ୟାର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ କାରଣ ଏହାକୁ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରିବାପାଇଁ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ୟାର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ନିଜ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରେ ।
• ଏଥିପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କ ବ୍ୟବହାର ଓ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ପରିବର୍ତନ ଆଣେ ।
• ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୁର୍ଭି ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ ଓ ସଶକ୍ତ କରେ ।

ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ଦ୍ବାରା ବ୍ୟବହୃତ କୌଶଳଗୁଡ଼ିକ ହେଲା;

• ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ କେନ୍ଦ୍ରିକ
• ଅଂଶଗ୍ରହଣ
• ସହଯୋଗ ଭିତ୍ତିକ
• ଅଭିଜ୍ଞତାର ଭିଭିକ
• କ୍ରିୟାଶୀଳତା
• ସଶକ୍ତିକରଣ

ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ଗ୍ରହଣୀୟତା ରହିଛି କାରଣ ଏହା;

• ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଜୀବନ ସହ ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟ ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନ ଜଡ଼ିତ ବୋଲି ବୁଝାଏ ।
• ଆମ ଜୀବନକୁ ଆକାର ହେଉଥିବା ଆର୍ଥିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ, ରାଜନୀତିକ ଓ ପାରିବେଶିକ ପ୍ରଭାବ ସମ୍ପର୍କରେ ଆମର ବୁଝିବା କ୍ଷମତାକୁ ବ୍ୟାପକ ରହେ ।
• ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ମିଶି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାପାଇଁ ଓ ନିଜ ଜୀବନ ଉପରେ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାହିର କରିବାପାଇଁ ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କର ଦକ୍ଷତା, ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧରେ ସକରାତ୍ମକ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ ।
• ପୃଥ‌ିବୀରେ କ୍ଷମତା ଓ ସମ୍ପଦର ସମତାଭିଭିକ ବଣ୍ଟନକୁ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରି ଏକ ନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଧାରଣକ୍ଷମ ବିଶ୍ଵ ଗଠନ ପାଇଁ ଏ କାର୍ଯ୍ୟକରେ ।

ବିଶ୍ବ ବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ବା ବିଶ୍ଵ ଶିକ୍ଷା ସହ ସମ୍ପର୍କୀତ ସଙ୍ଗଠନ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା;

• Consortium for Global Education
• Global Teacher Network
• Global Education Network of Young Europeans
• Early Development of Global Education

ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା (Global Education) ଯୋଗୁଁ ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇ ପାରିବ । ସାମରିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ତଥା ଏହାକୁ ଗଚ୍ଛିତ କରି ରଖୁବାଦ୍ୱାରା ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୁରକ୍ଷାକୁ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷାର ବହୁଳ ଉପଯୋଗ ଦ୍ଵାରା ବରଂ ବିଶ୍ବରେ ଶାନ୍ତି ଓ ସୌହାର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସୁରକ୍ଷା ସହ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦୃଢ଼ କରାଯାଇପାରିବ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 11 ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 11 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ପରିସର, ଗୁରୁତ୍ବ ଓ ସୀମାବଦ୍ଧତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ (ବ୍ୟଷ୍ଟି) ଅର୍ଥନୀତି (Micro Economics) ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି (Macro Economics) ଆଦି ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ସାମଗ୍ରୀକ ଅଧ୍ୟୟନ । ଅର୍ଥନୀତିର ଯେଉଁ ବିଭାଗ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସାମୂହିକ ଏକକମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କୁହାଯାଏ । ଏହି ବିଭାଗରେ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଆୟ, ଉତ୍ପାଦ ଓ ନିୟୋଜନ, ମୋଟ ଉପଭୋଗ, ସଞ୍ଚୟ ଓ ବିନିଯୋଗ, ସାମୁହିକ ଯୋଗାଣ ଓ ଚାହିଦା, ସାଧାରଣ ଦାମ୍ ସ୍ତର ଆଦି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କରାଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ନ କରି ସାମୂହିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ । ଅଧ୍ୟାପକ ବୋଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଉତ୍ପାଦର ପରିମାଣ, ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦାମ, ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଉତ୍ପାଦ ବିଷୟ ଆଲୋଚନା ନକରି ସମୂହ ଉତ୍ପାଦ, ଜାତୀୟ ଆୟ, ଦାମ୍ ସ୍ତର, ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ବିଷୟ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।’’

ପରିସର :
(1) ଜାତୀୟ ଆୟ – ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସର ଖୁବ୍ ବ୍ୟାପକ । ଏହା ଜାତୀୟ ଆୟ ଅଭିଧାରଣା ସଂପର୍କରେ ସମ୍ୟକ୍ ଦୃଷ୍ଟି ନିକ୍ଷେପ କରିଥାଏ । ଏହି ଅର୍ଥନୀତି ଜାତୀୟ ଆୟର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ, ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ଓ ଏହାର ପରିମାପ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଜାତୀୟ ଆୟ ତତ୍ତ୍ଵର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଏହି ବିଭାଗର ପରିସରଭୁକ୍ତ ।
(2) ଉତ୍ପାଦ, ଆୟ ଓ ନିୟୋଜନର ସ୍ତର – ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ଦେଶର ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ, ଆୟ ଏବଂ ନିୟୋଜନ ସ୍ତର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏଥ୍ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ପୁଙ୍ଖାନୁପୁଙ୍ଖ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।
(3) ବଣ୍ଟନ ତତ୍ତ୍ବ – କୌଣସି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ବଣ୍ଟନ ତତ୍ତ୍ଵର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ । ଏହି ସମଷ୍ଟି ଆର୍ଥନୀତିକ ବଣ୍ଟନତତ୍ତ୍ଵ ଜାତୀୟ ଆୟର ବଣ୍ଟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସଂପର୍କରେ ଅବଗତ କରାଇଥାଏ ଓ ଏହି ବଣ୍ଟନରୁ ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ଅଂଶ ସଂପର୍କରେ ସୂଚନା ମିଳିଥାଏ ।
(4) ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ – ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ବା ବିକାଶ ଭଳି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧ୍ୟୟନ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ବିଷୟଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
(5) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟ ତତ୍ତ୍ବ – ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ଓ ଏ ସଂପର୍କିତ ନୀତି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥାଏ ।
(6) ଦାମ୍ ସ୍ତର – ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତି ସାଧାରଣ ଦାମ୍ ସ୍ତରର ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧିଜନିତ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଏହା ସ୍ତ୍ରୀତି ଓ ଅବସ୍ତୀତି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।

ଗୁରୁତ୍ଵ – ନିମ୍ନଲିଖିତ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଗୁରୁତ୍ବ ସଂପର୍କରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।
(1) ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିଚାଳନା ସଂପର୍କରେ ଧାରଣା ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିଚାଳନା ତଥା କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ସଂପର୍କରେ ଅବଗତ କରାଇଥାଏ । ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳିତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ସହ ଜଡ଼ିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ, ସମସ୍ୟା; ଯଥା – ଆୟ, ଉତ୍ପାଦ ଓ ନିୟୋଜନ ସଂପର୍କିତ ସମସ୍ୟା ଓ ସାଧାରଣ ଦାମ୍‌ର ସ୍ତର ସଂପର୍କିତ ସମସ୍ୟା ପ୍ରତିଫଳିତ କରାଇଥାଏ । ଏସବୁ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବାରୁ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ସହଜରେ ଅନୁମେୟ ।
(2) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏକକର ଆଚରଣ ସଂପର୍କରେ ସୂଚନା – ଏହି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସାମୂହିକ ତଥ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିବା ସହ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକର ଆଚରଣ ସଂପର୍କରେ ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉତ୍ପାଦର ଚାହିଦା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସାମୂହିକ ଚାହିଦା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାର ବୃଦ୍ଧି ଓ ହ୍ରାସଜନିତ ଅବସ୍ଥା ସାମୂହିକ ଚାହିଦାର ଅନୁକୂଳ ବା ପ୍ରତିକୂଳ ଅବସ୍ଥା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିକ ବିଶ୍ଲେଷଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତିର ଭୂମିକା ରହିଛି ।
(3) ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା – ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନୀତି, ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅତିମାତ୍ରାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି, ଜନବିସ୍ଫୋରଣ, ସ୍ୱଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଉପଯୁକ୍ତ ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶନ ଦେଇଥାଏ ।
(4) ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଧ୍ୟୟନ – ଆଧୁନିକ କାଳରେ କୌଣସି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ସଂପର୍କରେ ଜାତୀୟ ଆୟ ହିଁ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିଟି ଦେଶ ଜାତୀୟ ଆୟ ସଂପର୍କରେ ସମ୍ୟକ୍ ଧାରଣା ପାଇବାପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତଥ୍ୟ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ହିଁ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।
(5) ସାଧାରଣ ଦାମ୍ ସ୍ତରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ସାଧାରଣ ଦାମ୍ ସ୍ତରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ନିବିଡ଼ ସଂପର୍କ ରହିଛି । ପ୍ରଥମଟିର ବୃଦ୍ଧି, ଅନ୍ୟଟିର ହ୍ରାସ ଘଟାଏ ଓ ପ୍ରଥମଟିର ହ୍ରାସ ଅନ୍ୟଟିର ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଓ ଅନୁଶୀଳନରୁ ହିଁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୋଇଥାଏ ।
ଉପରୋକ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଗଲେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରଭୂତ ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଛି । ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଅଧ୍ୟୟନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।

ସୀମାବଦ୍ଧତା – ‘ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତି’ର ଅଧ୍ୟୟନରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
(1) ଅତିରଞ୍ଜିତ ଉପସ୍ଥାପନା – ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକକମାନଙ୍କର ସାମଗ୍ରିକ ଅଧୟନ ହିଁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତିର ବିଷୟବସ୍ତୁ । ଏହା ଏକକମାନଙ୍କର ସାମୂହିକ ପରିପ୍ରକାଶ କରୁଥିବାରୁ ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିସ୍ଥିତି ବା ଅବସ୍ଥାକୁ ସର୍ବଦା ସ୍ୱାଭାବିକ ତଥା ସ୍ଵଚ୍ଛଳ ବୋଲି ଉପସ୍ଥାପନା କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକଗୁଡ଼ିକ ସମଜାତୀୟ ନହୋଇ ବିଷମଜାତୀୟ ହୋଇଥିବାରୁ ସାମୂହିକଭାବେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଥିବା ସ୍ଵାଭାବିକ ଅବସ୍ଥା ବାସ୍ତବତା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ବାସ୍ତବିକତାରୁ ଦୂରରେ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ ।
(2) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏକକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭିନ୍ନତା ବା ପାର୍ଥକ୍ୟ – ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ପରିପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭିନ୍ନତା ବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଏହିସବୁ ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ସାମୂହିକ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ, ଏହି ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ ଅପରିପ୍ରକାଶିତ ଥାଏ କାରଣ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକମାନଙ୍କର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟରେ ବିଶେଷ ଭିନ୍ନତା ରହିଥାଏ । ବେଳେବେଳେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷଣ ସାମୁହିକ ଉପସ୍ଥାପନା ବେଳେ ଉପଲବଧୂ କରାଯାଏନା ।
(3) ସମାଜକୁ ସମଧାରାରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାକୁ ଅକ୍ଷମ – ଏକ ସାମୂହିକ ଉପସ୍ଥାପନା ସମାଜର ସବୁସ୍ତରକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେନାହିଁ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମାଜର ସବୁବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ଉପରେ ସମପ୍ରଭାବ ପକାଇ ନଥାଏ । କେତେକ ବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ ରହିଥା’ନ୍ତି ।
ଉପରୋକ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଗଲେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର କେତେକ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ରହିଛି । ମାତ୍ର ଏହି ଦୋଷତ୍ରୁଟି ବାସ୍ତବ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସେତେଟା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ଉପଲବ୍‌ଧ ହୁଏନା । ଏହାସତ୍ତ୍ବେ ବି ଆଧୁନିକ ସମୟରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଗୁରୁତ୍ଵ ସମସ୍ତେ ଅନୁଭବ କରିଥା’ନ୍ତି ।

2. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କ’ଣ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କଲାବେଳେ ଏହାକୁ ସମୂହଗତ ବା ବ୍ୟକ୍ତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଏ ଓ ଏହା ମଧ୍ୟ ଅଧ୍ୟୟନର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଙ୍ଗ । ମାତ୍ର ଏହି ଚିନ୍ତାଧାରାର ସୃଷ୍ଟି ଅତୀବ ପୂରାତନ ନୁହେଁ । 1933 ମସିହାରେ ଓସ୍‌ ବିଶ୍ଵ ବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଫେସର ରାଗ୍‌ନର ଫ୍ରିସ୍କ (Ragner Frisch of Oslo University) ପ୍ରଥମେ ଏହି ଚିନ୍ତାଧାରର ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ଓ ଏହା ପରଠାରୁ ଏହାର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର (Micro Economics)
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଆମେ ଯେତେବେଳେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ରାଶକୁ ନେଇ ଆଲୋଚନା କରୁ, ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରେ । ଏଠାରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆର୍ଥନୀତିକ ଆଚରଣକୁ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆର୍ଥନୀତିକ ଆଚରଣକୁ ଆଲୋଚନା କରିବା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଏକକୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆଲୋଚନା କରିବା ସମ୍ଭବ ହେଲେ ହେଁ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଏକକକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ ଆଲୋଚନା କରି କେବଳ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଏକକର ଆଚରଣକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀବଦ୍ଧ ଏକକଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ତେଣୁ, ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରେ ତାହା ହେଲା- ଗୋଷ୍ଠୀବଦ୍ଧ ଏକକଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକର ଆଚରଣକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ଯାହା ଗୋଷ୍ଠୀବଦ୍ଧ ନୁହେଁ । ସେପରି ଏକକର ଅଧ୍ୟୟନ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହୋଇ ନଥାନ୍ତି । ତେଣୁ, ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଯେଉଁ ଏକକ ଆଚରଣ ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମଧ୍ୟ ଏକ ଏକକ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥ‌ିବା ଆବଶ୍ୟକ । ତେଣୁ, ଏହା କେବଳ ଗୋଷ୍ଠୀଗତ ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ଏକକମାନଙ୍କ ଅଧ୍ୟୟନକୁ ବୁଝାଏ ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ରାମର ଆୟ 1 ଘଣ୍ଟା ପ୍ରତି ଦର ଇତ୍ୟାଦି । ରାମର ଆୟ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆଲୋଚନା ହେଲେ ଏହାର ସମଷ୍ଟିଗତ ଗୁଣରୁ ଆମେ ଜାତୀୟ ଆୟ ଜାଣିପାରୁ । ସେହିପରି ଘଣ୍ଟା ପ୍ରତି ଦର ମଧ୍ୟ ସାଧାରଣ ବଜାର ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।

ପୁନଶ୍ଚ, ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କ୍ଷୁଦ୍ରାଶ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କ୍ଷେତ୍ରର ଆଲୋଚନାକୁ ବୁଝାଇଲେ ହେଁ ଏହା ସର୍ବଦା କେବଳ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ବୁଝାଇ ନଥାଏ । ବେଳେବେଳେ ଏହା କେତେକ ଏକକଗୁଡ଼ିକର ସମଷ୍ଟିରେ ସୃଷ୍ଟ ଛୋଟ ଛୋଟ ଦଳ ବା ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଇନଥାଏ । ବେଳେବେଳେ ଏହା କେତେକ ଏକକଗୁଡିକର ସମଷ୍ଟିରେ ସୃଷ୍ଟ ଛୋଟ ଛୋଟ ଦଳ ବା ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍, ଐକିକ ଅଧ୍ୟୟନ ସର୍ବଦା ପ୍ରତି ଏକକର ଅଧ୍ୟୟନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବେଳେବେଳେ କେତେକ ଏକକଗୁଡିକର ସମଷ୍ଟିରୁ ସୃଷ୍ଟ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ଦଳକୁ ମଧ୍ଯ ବୁଝାଇଥାଏ । ମାତ୍ର ଏଠାରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଆଚରଣକୁ ସମୂହ ଗତି ଅର୍ଥରେ ବିଚାର କରାନଯାଇ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅର୍ଥରେ ବା ଐକିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଏକ ଶ୍ରେଣୀ । ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସମଷ୍ଟିରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ । ମାତ୍ର, ଏହା ଯେତେବେଳେ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରୁ ଗୋଟିଏ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ, ଏହା ସାମୂହିକ ଅର୍ଥ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଐକିକ ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରେ ।

ତେଣୁ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକ ବା କିଛି ଏକକ ସମ୍ମିଶ୍ରଣରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ବିଚାର କଲେ ହେଁ ସର୍ବଦା ଐକିକ ଆର୍ଥିକ ଆଚରଣର ଭାବବ୍ୟକ୍ତ କରିଥାଏ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଐକିକ ଚିନ୍ତାଧାରାରୁ ବିଚାର କରିବା ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ପ୍ରଥମେ, ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ଏକ ସାଧାରଣ ଧାରଣା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଆମେ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ବିଭିନ୍ନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହୋଇଥାଉ । ଦ୍ୱିତୀୟ, ବିଭିନ୍ନ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ଅଧ୍ଵ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ହିଁ ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନର ମୂଳ ଉତ୍ସ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ତୃତୀୟ, ଏହା ସମୀପ ସମ୍ବଳର ସଦୁପଯୋଗରେ ସହାୟକ ହୁଏ । ଚତୁର୍ଥ, କର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଲାଗି ଏହା ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ଏସବୁ ସତ୍ତ୍ବେ ଏହା ମଧ୍ୟ କେତେକ ଦୁର୍ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରେ । ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ସାଧାରଣ ଧାରଣା ସୃଷ୍ଟି କଲେ ହେଁ ସର୍ବଦା ସତ୍ୟ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ, ସାମୂହିକ ଆଚରଣକୁ ଅବହେଳା କରେ । ତଥାପି, ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ମୂଳପିଣ୍ଡ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଇ ଆସୁଅଛି ।

3. ସମଷ୍ଟିଗତ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ ସ୍ଥଳେ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଯଥା- ସମଷ୍ଟିଗତ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ । ଏଠାରେ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଏକକ ଗୁଡ଼ିକୁ ମିଳିତ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଓ ବିଭିନ୍ନ ଏକକଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସି ଏକକଙ୍କୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ, ଏକ ପକ୍ଷରେ ସାମୂହିକ ଭାବ ବା ଆଚରଣ ବ୍ୟକ୍ତ ହେବାବେଳେ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଐକିକ ଆଚରଣ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ । ଏହି ଦୁଇ ଚିନ୍ତାଧାରା ମଧ୍ଯରେ ଆମେ କେତେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ପାଉ । ସେଗୁଡିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

ସମଷ୍ଟିଗତ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference between Macro and Micro Economics)
(କ) ସମଷ୍ଟିଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଖ) ଲକ୍ଷ୍ୟଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଗ) ବିଷୟବସ୍ତୁଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଘ) ଅଧ୍ୟୟନ ମାଧ୍ଯମଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଙ) ଧାରଣାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଚ) ସନ୍ତୁଳନରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଛ) ଦ୍ବନ୍ଦାତ୍ମକ ପାର୍ଥକ୍ୟ

(କ) ସମଷ୍ଟିଗତ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference between Macro and Micro Economics) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର, ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକଗୁଡିକୁ ମିଳିତ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ଆର୍ଥନୀତିକ ଆଚରଣ ପ୍ରକାଶ କରିବା ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକର ଅଧ୍ୟୟନରୁ ସୀମିତ ଆଚରଣ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ତେଣୁ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅଧ୍ୟୟନ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୋଟାମୋଟି ଅଧ୍ୟୟନ ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏହାର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ । ତେଣୁ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସମଷ୍ଟିଗତ ଆଚରଣକୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବୁଝାଏ ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ବ୍ୟକ୍ତିର ଆୟକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ଆୟ, ଜାତୀୟ ଆୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ଆୟର ସମଷ୍ଟି ମଧ୍ୟ ଜାତୀୟ ଆୟ ସଙ୍ଗେ ସମାନ ।

(ଖ) ଲକ୍ଷ୍ୟଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in Objective): ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ଥଳେ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୋଷଣ କରୁଥିବା ବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରତି ପ୍ରାଧାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, କୌଣସି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମ୍ବଳକୁ ଚାବିକାଠି ସଦୃଶ ଗୁରୁତ୍ୱର ସହ ବିଚାର କଲେ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସର୍ବଦା ସମ୍ବଳ ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଅର୍ପଣ କରିବା ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ବଳର ସଦୁପଯୋଗ ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିନିଯୋଗ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଅର୍ପଣ କରେ । ତେଣୁ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଗତିମୂଳକ ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ଏକକର ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଏ । ଏଠାରେ ଉଭୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ମଧ୍ୟ ପରିପୂରକ । ବ୍ୟକ୍ତିକ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାରୁ ହିଁ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଥାଏ ।

(ଗ) ବିଷୟବସ୍ତୁଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in Subject matter) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସର୍ବଦା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମୋଟାମୋଟି ଦିଗଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଅର୍ପଣ କରେ ବା ପାଥେୟ କରେ । ମାତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ସମସ୍ୟାକୁ ନେଇ ଗଢ଼ି ଉଠେ ଓ ଏହାର ସମାଧାନର ସୂତ୍ର ବାହାର କରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟୋଜନ, ଜାତୀୟ ଆୟ, ସାଧାରଣ ବଜାର ଦର, ବାଣିଜ୍ୟିକ ଉତ୍‌ଥାନ ଓ ପତନ, ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଆଲୋଚନା କଲାବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବଜାର ଦର, ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସନ୍ତୁଳନ, ବଣ୍ଟନ, ଜନମଙ୍ଗଳ ଆଦି ଦିଗଗୁଡ଼ିକୁ ବିଶେଷ କରି ଆଲୋଚନା କରେ ।

(ଘ) ଅଧ୍ୟୟନ ମାଧ୍ଯମଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in Method of study) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ସାଧାରଣ ସନ୍ତୁଳନ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲାବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଧାନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଗୁଣରୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସମସ୍ତ ସୂତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅନୁସନ୍ଧାନମୂଳକ ହୋଇଥିବାବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ସୂତ୍ରଗୁଡିକ କେତେକ ଧାରଣା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇ କାରଣ ଓ ଫଳାଫଳ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ ।

(ଙ) ଧାରଣାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in Assumption) : ବ୍ଯକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟୋଜନ, ସ୍ଥିର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଆୟ ଭଳି ଧାରଣା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ମାତ୍ର ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏପରି ଧାରଣାଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖାନ କରି ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ସ୍ଥିତି ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।

(ଚ) ସନ୍ତୁଳନର ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference of the forces of equilibrium) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସ୍ଥଳେ ସନ୍ତୁଳନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଲାଗି ସମୂହଗତ ଭାବ ପ୍ରକାଶକାରୀ ଉପାଦାନମାନଙ୍କୁ ବିଚାର କରିବା ବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବ ପ୍ରକାଶକାରୀ ଉପାଦାନମାନଙ୍କୁ ବିଚାର କରି ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ବ୍ୟକ୍ତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଚାହିଦା ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଯୋଗାଣକୁ ନେଇ ସାଧାରଣ ବଜାର ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

(ଛ) ଦ୍ଵାହାତ୍ମକ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Paradox of Value) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର, ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସମୂହଗତ ଅବସ୍ଥା ହେଲେହେଁ ବେଳେବେଳେ ଯାହା ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଲାଗି ବିଶେଷ ଉପାଦେୟ ତାହା ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରତି କ୍ଷତିକାରକ ହୋଇଥାଏ ଓ ଏହାର ବିପରୀତ ମଧ୍ୟ ସତ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ସର୍ବଶେଷରେ ଆମେ ଉଭୟଙ୍କ ପାର୍ଥକ୍ୟରୁ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେଉକି ଉଭୟ ମାତ୍ର ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ପୃଥକ; ମାତ୍ର ବାସ୍ତବତା ବହୁତ କମ୍ । ଯଥା- ଯାହା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଭାବନା ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହା ଅନ୍ୟସ୍ଥଳେ ସମଷ୍ଟିଗତ ଭାବନା ପ୍ରକାଶ କରିପାରେ ବା ଯାହା ବର୍ତ୍ତମାନ ସମଷ୍ଟିଗତ ଭାବନା ବ୍ୟକ୍ତ କରେ ତାହା ଅନ୍ୟସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଭାବନା ପ୍ରକାଶ କରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଦେଶ ବିଶେଷରେ ଏକ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଭାବନା ପ୍ରକାଶ କରେ । ମାତ୍ର ରାଜ୍ୟ ବିଶେଷରେ ସେହି ରାଜ୍ୟ ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମଷ୍ଟିଗତ ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ତେଣୁ, ଆମ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କେତେକ ଭାବନାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିକଲେ ହେଁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରେଖାଙ୍କିତ ପାର୍ଥକ୍ୟତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଏକ କଷ୍ଟକର ବ୍ୟାପାର ।

4. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ବିଷୟବସ୍ତୁ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ବିରାଟ ସମୂହ ବିଷୟ; ଅର୍ଥାତ୍ ସମଗ୍ର ଅର୍ଥନୀତି କିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ । ଏହି ଅଧ୍ୟୟନରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ, ମୋଟ ନିଯୁକ୍ତି, ସାମଗ୍ରିକ ଉପଭୋଗ, ମୋଟ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ଏବଂ ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତର ଆଲୋଚିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ବ୍ୟଷ୍ଟି ଏକକ ଅର୍ଥନୀତିର ସମାହାର, ଯଦିଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ । ତଥାପି ନିମ୍ନରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସର ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।
(କ) ଜାତୀୟ ଆୟ : ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟ ଭାବରେ ଜାତୀୟ ଆୟ, ଏହାର ଆକଳନ ପଦ୍ଧତି, ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ, ଧାରଣା, ସାମାଜିକ ଆଲେଖନ ଆଦି ସ୍ଥାନ ପାଇଥାଏ ।
(ଖ) ନିଯୁକ୍ତି : ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ନିଯୁକ୍ତି ଓ ବେକାରଜନିତ ସମସ୍ୟା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଏହା ନିଯୁକ୍ତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ତତ୍ତ୍ୱ ଓ ଉପାଦାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ମୁଖ୍ୟତଃ ଏଥରେ ବିଷତଃ ଫଳପ୍ରଦ ଚାହିଦା, ସାମୂହିକ ଚାହିଦା, ସାମୂହିକ ଯୋଗାଣ, ସାମୂହିକ ନିବେଶ, ସଞ୍ଚୟ ଆଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।
(ଗ) ବାଣିଜ୍ୟିକ ଚକ୍ର : ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ବାଣିଜ୍ୟିକ ଚକ୍ରର ଉତ୍‌ଥାନ ସ ପତନର କାରଣମାନ ଅନୁଶୀଳନ କରିଥାଏ ।
(ଘ) ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି : ଯେଉଁସବୁ ନୀତି ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି କୁହାଯାଏ । ଏହି ନୀତିଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ କର ନୀତି, ଋଣ ନୀତି, ବଜେଟ୍ ନୀତି ଆଦି ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଏ ।
(ଡ) ମୁଦ୍ରାନୀତି : ମୁଦ୍ରା ପରିମାର ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି ନିୟୋଜନ, ଦରର ସ୍ତର, ସଞ୍ଚୟ, ନିବେଶ ଇତ୍ୟାଦି ଆଦି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ।
(ଚ) ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ : ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବାଣିଜ୍ୟ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ଏହି ବିଷୟରେ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ, ରପ୍ତାନି-ଆମଦାନି ନୀତି ଏବଂ ଏହାର ଆଦାନପ୍ରଦାନ ସନ୍ତୁଳନ ବିଷୟ ଆଦି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିଗକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 3 ମୌଳିକ ଧାରଣା (ମାନବୀୟ ଅଭାବ, ଉପଯୋଗିତା, ଦ୍ରବ୍ୟ, ମୂଲ୍ୟ, ଦର ଓ ସମ୍ପଦ) Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 3 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ମାନବିକ ଅଭାବର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କର । ଏହାର ପ୍ରଧାନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମଣିଷର ଅଭାବ ହିଁ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ଉତ୍ପତ୍ତିସ୍ଥଳ । ଅଭାବ କହିଲେ କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତିର ଇଚ୍ଛାକୁ ବୁଝାଏ । ଏଥିପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷଙ୍କୁ ଉଦ୍ୟମ କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ଉଦ୍ୟମଦ୍ୱାରା ସେ ସମ୍ବଳ ସଂଗ୍ରହ କରି ଅଭାବ ପୂରଣ କରେ । ଅତଏବ, ଅଭାବ, ଉଦ୍ୟମ ଓ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ବିଷୟବସ୍ତୁ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଣିଷକୁ ଏକ ବିଡ଼ା ରୂପେ ବିଚାର କରେ । ମାନବୀୟ ଅଭାବର ସୀମାରେଖା ଅଙ୍କନ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହ ଅଭାବର ପରିମାଣାତ୍ମକ ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟେ । ତେଣୁ ଆର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ଅଧିକ ଜଟିଳ ଓ ତୀବ୍ର ହୋଇଥାଏ ।

ସଂଜ୍ଞା :
ମାନବ ଯଦି କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତିର ଇଚ୍ଛା ବା ଅଭିଳାଷ ପ୍ରକାଶ କରେ, ତେବେ ତାକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ‘ମାନବିକ ଅଭାବ’ Human Wantର ଆଖ୍ୟା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ ।

ମାନବିକ ଅଭାବର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
ମାନବିକ ଅଭାବର କେତେକ ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇଛି ।

(1) ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ଅସୀମ : ମାନବୀୟ ଅଭାବ ସୀମାତୀତ । ଏହା ଅସଂଖ୍ୟ ତଥା ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ଓ ପ୍ରକୃତିର । ଗୋଟିଏ ଅଭାବ ପୂରଣ ହେଲେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଅଭାବ ମୁଣ୍ଡ ଟେକେ । ଜୀବନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ମଣିଷ ନିଜ ଅଭାବ ପୂରଣ କରିବାରେ କେବଳ ବ୍ୟସ୍ତଥାଏ ଏବଂ ଏହାର କୌଣସି ଅନ୍ତ ପାଏନାହିଁ । ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ସମସ୍ତ ଅଭାବର ପୂରଣ ଅସମ୍ଭବ । ମାନବୀୟ ଅଭାବ ଅସୀମ ଥିବାବେଳେ ଅଭାବମୋଚନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ସମ୍ବଳ ସୀମିତ । ତେଣୁ ମଣିଷ ସମସ୍ତ ଅଭାବ ମଧ୍ୟରୁ ଅଗ୍ରାଧ‌ିକାର ଭିତ୍ତିରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଥମେ ପୂରଣ କରିଥାଏ ।

(2) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତକ୍ଷମ : ସମସ୍ତ ମାନବୀୟ ଅଭାବ ଅସୀମ ଓ ପରିତୃପ୍ତକ୍ଷମ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ସମ୍ଭବ । ଜଣେ ତୃଷାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଜଳପାନ କରି ତାଙ୍କ ତୃଷା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିବାରଣ କରିପାରିବ । ରେଡ଼ିଓର ଅଭାବ ଅନୁଭବ କରୁଥିବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ରେଡ଼ିଓ କ୍ରୟ କରି ନିଜ ଅଭାବ ମୋଚନ କରିପାରିବ । ତେଣୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭାବ ସସୀମ ହୋଇଥିବାରୁ ତାହାର ପରିତୃପ୍ତି ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର ଅଭାବର ଏହି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।

(3) କେତେକ ଅଭାବ ପରସ୍ପର ପରିପୂରକ : କେତେକ ଅଭାବ ଏକ ସଙ୍ଗେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ କାଗଜର ଅଭାବ ଓ କଲମର ଅଭାବ ପରସ୍ପରର ପରିପୂରକ । କାଗଜର ଅଭାବ କିମ୍ବା କଲମର ଅଭାବ ପୂରଣ ହେଲେ ଲେଖୁବା ସମ୍ଭବ ହେବ ନାହିଁ । କାଗଜ ଓ କଲମ ଭଳି ଚକ୍ ଓ ଡଷ୍ଟର, ମଟର ସାଇକେଲ ଓ ପେଟ୍ରୋଲ, ଟାୟାର ଓ ଟିୟୁବ୍ ଇତ୍ୟାଦିର ଅଭାବ ପରସ୍ପର ପରିପୂରକ ।

(4) କେତେକ ଅଭାବ ପ୍ରତିଯୋଗୀ : ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ମଧ୍ଯରେ ସମସ୍ତ ଅଭାବର ପରିପୂରଣ ଅସମ୍ଭବ । ତେଣୁ, ମଣିଷ ଆବଶ୍ୟକତା ଭିତ୍ତିରେ ସୀମିତ ସମ୍ବଳକୁ ଉପଯୋଗ କରି ଅଭାବ ପୂରଣ କରିଥାଏ । ସମସ୍ତ ଅଭାବ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଭାବ ଚୟନ କରି ସେଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଥମେ ପୂରଣ ପାଇଁ ମଣିଷ ଚେଷ୍ଟାକରେ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ସ୍ଥଗିତ ରଖେ । ମନେକର ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ଏକ ସଙ୍ଗେ ବହି, ଜୋତା ଓ ଔଷଧର ଅଭାବ ଉପଲବ୍ଧି କରୁଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପାଖରେ ଥିବା ସମ୍ବଳରେ ସେ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ଅଭାବ ପୂରଣ ପାଇଁ ସକ୍ଷମ । ତେଣୁ ଏହି ତିନୋଟି ଅଭାବ ମଧ୍ୟରୁ ଯେଉଁଟି ତାଙ୍କ ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ, ତାହା ସେ ପ୍ରଥମେ ପୂରଣ କରିବେ ।

(5) ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ବୈକଳ୍ପିକ : କେତେକ ଅଭାବ ବିକଳ୍ପ ଦ୍ରବ୍ୟ ପରିତୃପ୍ତ ହୋଇପାରେ । କ୍ଷୁଧା ନିବାରଣ ନିମନ୍ତେ ଭାତ କିମ୍ବା ଫଳ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଖାଦ୍ୟ ନିଆଯାଇପାରେ । ରୋଷେଇ ପାଇଁ କାଠ କିମ୍ବା ରୋଷେଇ ଗ୍ୟାସ୍ କିମ୍ବା କିରୋସିନ୍ କିମ୍ବା ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ । ତେଣୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭାବକୁ ବିଭିନ୍ନ ବିକଳ୍ପ ମାଧ୍ୟମରେ ପୂରଣ କରାଯାଇପାରେ ।

(6) କେତେକ ଅଭାବ ଅଭ୍ୟାସରେ ପରିଣତ ହୁଏ : କେତେକ ଅଭାବ ବାରମ୍ବାର ପୂରଣ କଲେ, ତାହା କାଳକ୍ରମେ ଅଭ୍ୟାସରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରେ । ଚା’, କଫି, ମଦ, ସିଗାରେଟ୍, ଅଫିମ ଇତ୍ୟାଦିର ସାମୟିକ ବ୍ୟବହାର କାଳକ୍ରମେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଅଭ୍ୟାସରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

(7) କେତେକ ଅଭାବ ପରସ୍ପର ପରିପୂରକ ଓ ପ୍ରତିଯୋଗୀ : ଏଭଳି କେତେକ ଅଭାବ ରହିଛି ଯାହା ପରସ୍ପର ପରିପୂରକ ଓ ପ୍ରତିଯୋଗୀ । ଯନ୍ତ୍ର ଓ ଶ୍ରମିକ ଉଭୟ ପରିପୂରକ । କୌଣସି ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉଭୟଙ୍କ ଅଭାବ ଏକ ସଙ୍ଗେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଯନ୍ତ୍ର ଓ ଶ୍ରମିକ ପରସ୍ପରର ସ୍ଥାନାପନ୍ନ ମଧ୍ୟ । ଯନ୍ତ୍ରର ବ୍ୟବହାର ବୃଦ୍ଧି କରି ଶ୍ରମିକର ନିୟୋଜନ ହ୍ରାସ କରିହେବ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ଯନ୍ତ୍ରର ନିୟୋଜନ ହ୍ରାସ କରି ଶ୍ରମିକର ଅଭାବ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସମ୍ଭବ । ତେଣୁ ଯନ୍ତ୍ର ଓ ଶ୍ରମିକ ପରିପୂରକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନେ ପରସ୍ପର ପ୍ରତିଯୋଗୀ ।

(8) ସ୍ଥାନ, କାଳ ଓ ପାତ୍ର ଅନୁସାରେ ଅଭାବ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ : ଅଭାବ ସ୍ଥାନ, କାଳ ଓ ପାତ୍ର ଅନୁସାରେ ଅଲଗା ଅଲଗା । ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ଅନୁଭୂତ ହେଉଥ‌ିବା ଅଭାବ ଅନ୍ୟସ୍ଥାନରେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇ ନପାରେ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ଅଭାବ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ଅଭାବଠାରୁ ନିଶ୍ଚୟ ଅଲଗା । ଠିକ୍ ସେହିପରି ସମୟ ଭିଭିରେ ଅଭାବ ମଧ୍ଯ ଅଲଗା । ଗ୍ରୀଷ୍ମ ସମୟରେ ବିଜୁଳି ପଙ୍ଖାର ଅଭାବ ଅନୁଭୂତ ହେଉଥ‌ିବାବେଳେ ଶୀତ ସମୟରେ ଏହାର ଅଭାବ ଅନୁଭୂତ ହୋଇ ନଥାଏ ।

ସମାନ ସ୍ଥାନ ଓ ସମୟରେ ବାସ କରୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଅଭାବ ମଧ୍ଯ ଅଲଗା ଅଲଗା । ଗ୍ରୀଷ୍ମ ସମୟରେ ଜଣେ ବିଜୁଳି ପଙ୍ଖାର ଅଭାବ ଅନୁଭବ କରୁଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟଜଣେ ଏୟାର କଣ୍ଡିସନର ଅଭାବ ଅନୁଭବ କରିଥାଏ । ଜଣେ ରୋଗୀ ପାଇଁ ଔଷଧର ଅଭାବ ଥିବାବେଳେ ଜଣେ ଛାତ୍ର ପାଇଁ ବହିର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।

2. ମାନବିକ ଅଭାବର ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଆଲୋଚନା କର ଏବଂ ଏହି ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ବିଭାଜନ ସାପେକ୍ଷ କି ?
Answer:
ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ତିନୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥାଏ; ଯଥା – ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ, ଆରାମଦାୟକ ଅଭାବ ଏବଂ ବିଳାସମୂଳକ ଅଭାବ । ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ପୁନଶ୍ଚ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଅଛି; ଯଥା ଜୀବନରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ, କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ ଏବଂ ଅଭ୍ୟାସ ଓ ପରମ୍ପରାଗତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ

(୧) ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ଯେଉଁ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ, ତାହାକୁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ ପୂରଣ ନ କଲେ ମନୁଷ୍ୟ ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବକୁ ପୂରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ଏହି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବକୁ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଅଛି; ଯଥା – ଜୀବନଧାରଣଜନିତ ଆବଶ୍ୟକତା, ଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଆବଶ୍ୟକତା ଏବଂ ଅଭ୍ୟାସ ଓ ପରମ୍ପରାଗତ ଆବଶ୍ୟକତା ।

(କ) ଜୀବନଧାରଣଜନିତ ଆବଶ୍ୟକତା – ଜୀବନଧାରଣର ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ କହିଲେ ସେହି ଅଭାବକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହାର ପରିତୃପ୍ତି ବ୍ୟତୀତ ମାନବ ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ । ଏହାକୁ ମାନବିକ ସ୍ଥିତି ଆବଶ୍ୟକତା କୁହାଯାଏ । ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ – ଏହି ପ୍ରକାର ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ । ଏହାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଭାବ ବୋଲି କେତେକ କହନ୍ତି ।

(ଖ) ଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ – ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ସେବା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରେ, ତାହାକୁ ଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ଦକ୍ଷତା କହିଲେ ଜଣେ ଶ୍ରମିକର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର କ୍ଷମତା ଏବଂ ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ଛାତ୍ରଙ୍କର କଲମ, ଡାକ୍ତରଙ୍କର ମଟରଗାଡ଼ି ଏବଂ ଅଧ୍ୟାପକଙ୍କର ପୁସ୍ତକ ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରେ । ସେହିପରି ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ, ଉତ୍ତମ ବାୟୁ ସଞ୍ଚାଳିତ ଗୃହ ଏବଂ ଅବସର ବିନୋଦନ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରେ ।

(ଗ) ଅଭ୍ୟାସ ଓ ପରମ୍ପରାଗତ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ – ଏହି ପ୍ରକାର ଅଭାବ ଅଭ୍ୟାସ ଏବଂ ସାମାଜିକ ପ୍ରଥା ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ବିପୁଳ ଯୌତୁକ ଏବଂ ଅପଚୟମୂଳକ ବ୍ୟୟ ବିବାହ ସମୟରେ ଲୋକମାନେ କରନ୍ତି । ଏହି ଅଭାବ ସାମାଜିକ ଚଳଣି ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ଲୋକମାନେ ଚା’, ପାନ, ସିଗାରେଟ୍ ଏବଂ ମଦ ପ୍ରଭୃତି ମାଦକଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ଅଭ୍ୟାସ ଯୋଗୁଁ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ଏ ପ୍ରକାର ଅଭାବ ମନ୍ଦ ଅଭ୍ୟାସ ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

(୨) ଆରାମଦାୟକ ଅଭାବ – ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଜୀବନକୁ ସୁଖପ୍ରଦ ଓ ଆରାମଦାୟକ କରେ ତାହାକୁ ଆରାମଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏକ ସୁସଜ୍ଜିତ ଗୃହ ବା ଏକ ବିଜୁଳି ପଙ୍ଖା ଆରାମଦାୟକ ଅଭାବର ଉଦାହରଣ । ଦକ୍ଷତାରକ୍ଷକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ଆରାମ ଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ସେତେ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ନୁହେଁ । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ମାତ୍ରାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଅଛି, ମାତ୍ର ଶ୍ରେଣୀଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ନାହିଁ ।

(୩) ବିଳାସମୂଳକ ଅଭାବ – ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମାନବିକ ସମ୍ପଦ ଓ ଆଭିଜାତ୍ୟର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ, ତାହାକୁ ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଜଣେ ଭଦ୍ରମହିଳାଙ୍କ ହୀରକହାର ଏବଂ ଜଣେ ଛାତ୍ରାବାସରେ ରହୁଥ‌ିବା ଅନ୍ତେବାସୀଙ୍କର ଏକ ମଟରଗାଡ଼ି ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ ।

ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ, ଆରାମଦାୟକ ଏବଂ ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିଭାଜନ ସାପେକ୍ଷ ଜଣକର ଯାହା ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ତାହା ଅନ୍ୟ ଜଣକର ଆରାମଦାୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଜଣକର ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ହୋଇପାରେ । ଏହି ବିଭାଜନ ଦେଶ, କାଳ, ପାତ୍ର, ଜଳବାୟୁ, ଆୟ, ଜୀବନଧାରଣ ମାନ, ବ୍ୟବସାୟ, ବୃତ୍ତି ଏବଂ ଦରଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ । ଫୁଲପ୍ୟାଣ୍ଟ ପରିଧାନ, ଚା’ ପାନ ଓ ଦୂରଦର୍ଶନ ମନୋରଞ୍ଜନ କାଲି ଥିଲା ବିଳାସ ସାମଗ୍ରୀ, ମାତ୍ର ଆଜି ତାହା ଆରାମଦାୟକ ଏବଂ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୋଇଅଛି ।

ଭାରତ ପରି ଅନୁନ୍ନତ ଦରିଦ୍ର ଦେଶରେ ମୋଟରଗାଡ଼ି ଏକ ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ହୋଇଥିଲାବେଳେ କୁବେରପୁରୀ ଆମେରିକାରେ ଏହା ଏକ ନିତ୍ୟବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ବିଲାତରେ ପଶମର କୋଟ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ଭାରତରେ ତାହା ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ବୃତ୍ତିରେ ଡାକ୍ତର ହୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ମଟରଗାଡ଼ି ଏକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ଜଣେ ଛାତ୍ର ପାଇଁ ମଟରଗାଡ଼ି ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଅଧୂକ ଆୟ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଏକ ଦୂରଦର୍ଶନ ସେଟ୍ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ହୋଇଥଲାବେଳେ, ଦରିଦ୍ର ଲୋକ ପାଇଁ ଏହା ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।

ଗୋଟିଏ କଲମର ଦର ୫୦୦ ଟଙ୍କା ହେଲେ ଏହା ବିଳାସମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ମାତ୍ର ଏହାର ଦର ଏକ ଟଙ୍କା ହେଲେ ଏହା ଆବଶ୍ୟକତା ଦ୍ରବ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ବିଳାସମୂଳକ, ଆରାମଦାୟକ ଏବଂ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପରସ୍ପରଠାରୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ନୁହନ୍ତି । ଏହି ତ୍ରିବିଧ ବିଭାଜନ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ।

3. ଦ୍ରବ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ଦ୍ରବ୍ୟର ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମାନବୀୟ ଅଭାବକୁ ପରିତୃପ୍ତ କରିପାରୁଥିବା ଯେକୌଣସି ପଦାର୍ଥକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହା ବସ୍ତୁଗତ ବା ସେବାଗତ ହୋଇପାରେ । ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତ କରିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟକ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଉପଯୋଗିତା ଥ‌ିବା ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକୁ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ବସ୍ତୁଗତ ହୋଇଥାଏ, ତେବେ ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରୀ କହନ୍ତି । ଏହି ବସ୍ତୁଗତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିହେବ ଏବଂ ଦେଖିହେବ । ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଆକୃତି ଥାଏ; ମାତ୍ର ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅପାର୍ଥିବ, ଯାହାକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିହେବ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ସେବା କହନ୍ତି ।

ଦ୍ରବ୍ୟର ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ :
ମାନବିକ ଅଭାବକୁ ପରିତୃପ୍ତ କରୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଅନେକ ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ରହିଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-
(i) ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ : ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ଅବାଧଲବ୍‌ଧ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରକୃତିର ମୁକ୍ତ ଦାନ । ସେଗୁଡ଼ିକର ଯୋଗାଣ ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଯେ କେହି ବିନାଶ୍ରମରେ ବା ବିନାମୂଲ୍ୟରେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଇଚ୍ଛାନୁଯାୟୀ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି କିମ୍ବା ଉପଭୋଗ କରିଥାନ୍ତି । ଜଳ, ବାୟୁ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଇତ୍ୟାଦି ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ । ଏହାର ଉପଯୋଗିତା ବା ଅଭାବ ପୂରଣର ସାମର୍ଥ୍ୟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟତା ନ ଥିବାରୁ ଏହାର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହି ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ବଜାର ଦର ମଧ୍ୟ ନାହିଁ ।

ଅପରପକ୍ଷରେ ଅର୍ଥନୀତିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଯୋଗାଣ ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ସୀମିତ । ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଥାଏ । ବଜାରରେ ଦାମ୍ ଦେଇ ସେଗୁଡିକୁ କ୍ରୟ କରାଯାଇଥାଏ କିମ୍ବା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉଦ୍ୟମ ଦ୍ବାରା ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉତ୍ପାଦନ ବା ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଅନାୟାସିଲଭ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଭଳି ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡିକ ବିନା ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ବା ବିନା ମୂଲ୍ୟରେ ମିଳି ନଥାଏ । ଅତଏବ ଉପଯୋଗିତା, ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତା ଓ ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଥିବା ସମସ୍ତ ସେବା ଓ ସାମଗ୍ରୀ ଅର୍ଥନୀତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପଦବାଚ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ଗୃହ, ପୋଷାକ, କଲମ, ପୁସ୍ତକ, ରେଡ଼ିଓ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ ।

ଏଗୁଡ଼ିକ ମଣିଷର ସୃଷ୍ଟି । ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ମଧରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ନିରନ୍ତନ ନୁହେଁ । ଏକ ସ୍ଥାନରେ ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ତାହା ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ । ନଦୀର ଜଳ ମୁକ୍ତ । ନଦୀର ଜଳକୁ ଯେତେବେଳେ ମହାନଗରୀରେ ଜଳଯୋଗାଣ ସଂସ୍ଥା କଳରେ ଯୋଗାଏ ସେତେବେଳେ ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ସମୁଦ୍ର ତୀରର ସୀମରଣ ମୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ; ମାତ୍ର ଟେବୁଲ ପଙ୍ଖା ପବନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଜଙ୍ଗଲରେ ଫଳ ମୁକ୍ତଦ୍ରବ୍ୟ; ମାତ୍ର ସହରରେ ସେହି ଫଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ।

(ii) ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସରକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟ : ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ମାଲିକ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ତାହାକୁ ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ମାଲିକାନାରେ ଥାଏ, ତାହାକୁ ସରକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ କେତେକ ସର୍ବସାଧାରଣ ଦ୍ରବ୍ୟ କହନ୍ତି । ବିଦ୍ୟାଳୟ, ପୋଲ, ରାସ୍ତା, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସରବରାହ ଏବଂ ରେଳବାଇ ସରକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏହାକୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ଉପଭୋଗ କଲେ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ସେଥୁରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେବ ନାହିଁ । ଜଣେ ଅନ୍ୟ ଜଣକୁ ବହିଷ୍କାର କଲେ ଏହାକୁ ବହିଷ୍କରଣ ନୀତି କୁହାଯାଏ । ମାତ୍ର ସର୍ବସାଧାରଣ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଣେ ଖାଉଟି ଅନ୍ୟ ଖାଉଟିକୁ ବଞ୍ଚତ କରେ ନାହିଁ । ଏଠାରେ ଉପଭୋଗ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ନୁହେଁ ।

ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ମିଳୁଥିବା ଲାଭ, ଯେଉଁ ଖାଉଟି ଏହାକୁ ଉପଭୋଗ କରିଥାଆନ୍ତି ତାଙ୍କୁ ମିଳିଥାଏ । ଅନ୍ୟ କରନ୍ତି ସେ ହିଁ କେବଳ ତା’ର ପରିତୃପ୍ତି ପାଆନ୍ତି । ସର୍ବସାଧାରଣ ଦ୍ରବ୍ୟ ଭାଷାରେ କହିଲେ ଯିଏ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ମିଳୁଥିବା ପରିତୃପ୍ତି କେବଳ ଖାଉଟିଙ୍କ ପାଇଁ ସୀମାବଳ ନୁହେଁ । ସର୍ବସାଧାରଣ ଦ୍ରବ୍ୟର ଲାଭ ସମସ୍ତେ ପାଆନ୍ତି । ତେଣୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ଉପଭୋଗ ଏବଂ ସମକାଳୀନ ପରିତୃପ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କୁ ମିଳିଥାଏ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏହି ସର୍ବସାଧାରଣ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସରକାର ବିକ୍ରୟ କରନ୍ତି ।

(iii) ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ : ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏହିପରି ଭାବରେ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ରସଗୋଲା, ଚକୋଲେଟ୍‌, ସେଓ ପରି ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମାନବିକ ଅଭାବକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ପୂରଣ କରନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ପରୋକ୍ଷରେ ମାନବିକ ଅଭାବ ପୂରଣ କରନ୍ତି । ମେସିନ, ହଳ, ସାର, ବିହନ ଆଦି ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଦ୍ବିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯା ଏ ।

(iv) ଭୌତିକ ଓ ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ : ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ପାର୍ଥିବ ଏବଂ ଯାହାର ସ୍ପର୍ଶ, ଦୃଶ୍ୟ ଏବଂ ଆକୃତି ରହିଛି ତାହାକୁ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ବହି, ଖାତା, କଲମ, ରେଡ଼ିଓ ଆଦି ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ । ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅପାର୍ଥିବ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଯାହାର ସ୍ପର୍ଶ, ଦୃଶ୍ୟ ଓ ଆକୃତି ନଥାଏ । ଡାକ୍ତର, ଅଧ୍ୟାପକ ଆଦିମାନଙ୍କର ସେବା ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ସେହିପରି ବ୍ୟବସାୟର ସୁନାମ ମଧ୍ୟ ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକ ଉଦାହରଣ ।

(v) ସ୍ଥାୟୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ନଷ୍ଟଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟ : ଭାତ, ରୁଟି, ଛେନା, ପନିପରିବା ଫଳ ବା ପିଠା ପରି ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମାନବିକ ଅଭାବକୁ ଥରେ ମାତ୍ର ପୂରଣ କରନ୍ତି ତାହାକୁ ନଷ୍ଟଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଟେଲିଭିଜନ, ମଟରଗାଡ଼ି, ଅଟ୍ଟାଳିକା ପରି ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଦୀର୍ଘ ସମୟଧରି ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ସ୍ଥାୟୀଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

4. ସମ୍ପଦ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ସମ୍ପଦର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସାଧାରଣ ଭାଷାରେ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ଆମ୍ଭେ ଧନସମ୍ପତ୍ତିକୁ ବୁଝିଥାଉ । କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ସମ୍ପଦର ଅର୍ଥ ଅଲଗା । ସମସ୍ତ ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ (ଭୌତିକ ଓ ଅଭୌତିକ) ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ । ସର୍ବୋପରି ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ବହି, କଲମ, ସୁନା ଗହଣା, ଟେଲିଭିଜନ, ଡାକ୍ତରଙ୍କ ସେବା ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପଦର ଉଦାହରଣ । ମାର୍ଶାଲଙ୍କ ମତରେ ‘ମାନବୀୟ ଅଭାବକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବେ ପରିତୃପ୍ତ କରିପାରୁଥିବା ସମସ୍ତ ଇପ୍‌ସିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ହେଉଛି ସମ୍ପଦ ।

ସମ୍ପଦର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
ସମ୍ପଦ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେବା ପାଇଁ ଦ୍ରବ୍ୟର କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଥ‌ିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(i) ଉପଯୋଗିତା : ଉପଯୋଗିତା ସମ୍ପଦର ପ୍ରମୁଖ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ହେବାପାଇଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗିତା ଥବା ଆବଶ୍ୟକ । ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରବ୍ୟର ମାନବୀୟ ଅଭାବ ପୂରଣ କରିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ନିଶ୍ଚିତ ରୂପେ ରହିବା ଜରୁରୀ । ନଚେତ୍ ସେହି ଦ୍ରବ୍ଯ ପ୍ରତି ଲୋକଙ୍କ କାମନା ରହିବ ନାହିଁ । ପଚା ଅଣ୍ଡା, ପଚା ପରିବା, ପଚା ଫଳ ଇତ୍ୟାଦିର କୌଣସି ଉପଯୋଗିତା ନ ଥ‌ିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ନୁହେଁ ।

(ii) ସ୍ଵଚ୍ଛତା : ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ତୁଳନାରେ ଚାହିଦା ଅଧ୍ଵକ, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ୱଳ୍ପତା ଅଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ସ୍ଵଚ୍ଛତା ସଂପଦର ଅନ୍ୟ ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ୱଳ୍ପତା ଥ‌ିବାରୁ ତାହା ବିନିମୟକ୍ଷମ ବା ତାହାକୁ ଦାମ୍ ଦେଇ କ୍ରୟ କରାଯାଏ । ତେଣୁ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ । ମୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ସ୍ୱଳ୍ପତା ନ ଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପଦ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଯୋଗାଣ ସ୍ଵଳ୍ପ ସେଗୁଡ଼ିକ ହିଁ ସମ୍ପଦ ।

(iii) ସ୍ଥାନାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା ବା ଅନ୍ତରଣୀୟତା : ସ୍ଥାନାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା ସମ୍ପଦର ଅନ୍ୟ ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଉପଯୋଗିତା ଓ ସ୍ଵଳ୍ପତା ଥିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହଁନ୍ତି । ଜଣେ ଶିଳ୍ପୀର କଳାକୌଶଳର ଉପଯୋଗିତା ଓ ସ୍ଵଚ୍ଛତା ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା ନ ଥ‌ିବାରୁ ତାହା ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ନୁହେଁ । କଳା କୌଶଳ ଜଣଙ୍କ ପାଖରୁ ଅନ୍ୟ ଜଣଙ୍କ ପାଖକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏଠାରେ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା କେବଳ ଭୌତିକ ସ୍ଥାନାନ୍ତରକୁ ବୁଝାଇ ନଥାଏ । ମାଲିକାନାସ୍ଵତ୍ତ୍ଵ ହସ୍ତାନ୍ତର ମଧ୍ୟ ଏହାର ପରିସରଭୁକ୍ତ । ଜମି, ଘର ଇତ୍ୟାଦି ସ୍ଥାନାନ୍ତରକ୍ଷମ ନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେଗୁଡ଼ିକର ମାଲିକାନା ସ୍ୱତ୍ତ୍ଵ ହସ୍ତାନ୍ତର ହୋଇପାରିବ । ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପଦ ।

(iv) ବାହ୍ୟତା : ସମ୍ପଦର ଅନ୍ୟତମ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ଏହା ମନୁଷ୍ୟର ବାହ୍ୟତା ହେବା ଉଚିତ୍ । ବାହ୍ୟତା ଅବସ୍ଥିତି ନ ଥିଲେ ତାହା ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ବହୁତ ସମୟରେ ଲୋକେ କହିଥାନ୍ତି ‘ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ହିଁ ସମ୍ପଦ’ । ଗାୟକ, ଶିକ୍ଷକ, ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପୀ, ଅଭିନେତା ପ୍ରଭୃତିଙ୍କର ଗୁଣ ମାନବର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣ । ଏହି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଏହି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ଫଳରେ ଯେଉଁ ସେବା ମିଳେ ତାହାକୁ ବଜାରରେ ବିକ୍ରୟ ହୋଇ ସମ୍ପଦ ହୁଏ ।

5. ଉପଯୋଗିତାର ସଂଜ୍ଞା ଦିଅ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ କେତେ ପ୍ରକାର ଉପଯୋଗିତା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ?
Answer:
ଉପଯୋଗିତା କହିଲେ କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଭାବ ପୂରଣ କରିବାର ଶକ୍ତିକୁ ବୁଝାଏ । ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଏହି ଅଭାବ ପୂରଣର କ୍ଷମତା ଥିବାରୁ ଲୋକମାନେ ଏହାକୁ କ୍ରୟ କରନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଜଣେ ଖାଉଟି ରସଗୋଲା ଖାଇ କ୍ଷୁଧା ନିବାରଣ କଲେ, ରସଗୋଲାର କ୍ଷୁଧା ନିବାରଣର ଶକ୍ତିକୁ ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।

(କ) ଉପଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ – କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗିତା ଏକ ମାନସିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ । ଏହା ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ଚିନ୍ତାଧାରା । ଏହା କେବଳ ଆତ୍ମ ଅନୁଭବଦ୍ୱାରା ଜଣାଯାଏ । ଏହା ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ନୁହେଁ । ଜଣେ ଧୂମପାନକାରୀ ସିଗାରେଟ୍‌ ଯେତିକି ଉପଯୋଗିତା ପାଆନ୍ତି, ଧୂମପାନ କରୁନଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ସେତିକି ଉପଯୋଗିତା ପାଇବେ ନାହିଁ । ଉପଯୋଗିତା ସ୍ଥାନ, କାଳ ଏବଂ ପାତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ ।

(ଖ) ଉପଯୋଗିତା ଏବଂ ଉପକାରିତା ସମାନ ନୁହେଁ – ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପକାରିତା ନ ଥାଇପାରେ; ମାତ୍ର ଏହାର ଉପଯୋଗିତା ରହିଥାଏ । ଅଫିମ ବା ମଦ୍ ବା ବିଷର ଉପକାରିତା ନ ଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ମାନବିକ ଅଭାବ ପୂରଣ କରୁଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କର ଉପଯୋଗିତା ରହିଛି । ଉପଯୋଗିତା ଅଭିଧାରଣା ନୈତିକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିରପେକ୍ଷ । କୌଣସି ମଦ ଏବଂ ଅସ୍ପୃହଣୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ମଧ୍ଯ ଉପଯୋଗିତା ରହିଛି ।

(ଗ) ଉପଯୋଗିତା ଆନନ୍ଦ ନୁହେଁ – କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ଆନନ୍ଦପ୍ରଦାୟୀ ନ ହୋଇପାରେ, ମାତ୍ର ଏହାର ଉପଯୋଗିତା ରହିଛି । ଗୁଳି, କମାଣ, ବନ୍ଧୁକ ବା ତିକ୍ତ ଔଷଧ ଆନନ୍ଦ ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ, ମାତ୍ର ଏଗୁଡ଼ିକର ଉପଯୋଗିତା ରହିଛି ।

(ଘ) ଉପଯୋଗିତା ପରିତୃପ୍ତି ନୁହେଁ – କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗ କଲେ ପରିତୃପ୍ତି ମିଳିଥାଏ । ଉପଯୋଗିତା ଥ‌ିବାରୁ ଦ୍ରବ୍ୟଟିକୁ ଉପଭୋଗ କରାଯାଏ । ଉପଯୋଗିତା ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋଗର କାରଣ ଏବଂ ପରିତୃପ୍ତି ଏହାର ଫଳାଫଳ । ତେଣୁ ଫଳିତ ଉପଯୋଗିତାକୁ ପରିତୃପ୍ତି କୁହାଯାଏ ।

(ଙ) ଉପଯୋଗିତା ମାତ୍ରାସୂଚକ ବା କ୍ରମାନ୍ବିତ ହୋଇପାରେ – ଏହି ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦ ଉପଯୋଗିତା ପରିମାପ ସମ୍ପର୍କରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଯଦି ଉପଯୋଗିତାକୁ ଏକ, ଦୁଇ, ତିନି କରି ମପାଯାଏ, ତେବେ ଏହାକୁ ମାତ୍ରାସୂଚକ ପରିମାପ କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଯଦି ଉପଯୋଗିତାକୁ ପ୍ରଥମ, ଦ୍ବିତୀୟ ଏବଂ ତୃତୀୟ କରି ମପାଯାଏ, ତେବେ ଏହାକୁ କ୍ରମାନ୍ବିତ ପରିମାପ କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ଉପଯୋଗିତାକୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ସଜାଯାଏ । ମାତ୍ରାସୂଚକ ପରିମାପରେ ଦୁଇ ଏକର ଦୁଇଗୁଣ, ମାତ୍ର କ୍ରମାନ୍ବିତ ପରିମାପରେ ପ୍ରଥମର ଦ୍ଵିତୀୟ ଦୁଇଗୁଣ ନୁହେଁ । ଏହା ଦୁଇଗୁଣରୁ ଅଧିକ ବା ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇପାରେ ।

ଉପଯୋଗିତାର ପ୍ରକାରଭେଦ :
ସାଧାରଣତଃ ଚାରିପ୍ରକାରର ଉପଯୋଗିତା ଦେଖାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– ଆକାର, ସ୍ଥାନ, କାଳ ଏବଂ ସେବା ଉପଯୋଗିତା।

(କ) ଆକାର ଉପଯୋଗିତା – କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଆକାର ଓ ଛାଞ୍ଚରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ଯେଉଁ ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ, ତାହାକୁ ଆକାର ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ଜଣେ ବଢ଼େଇ କାଠରୁ ଚଉକି ବା ଜଣେ ବିନ୍ଧାଣୀ ପଥରରୁ ମୂର୍ତ୍ତି ତିଆରି କଲେ କାଠ ଏବଂ ପଥରର ଉପଯୋଗିତା ଯଥାକ୍ରମେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

(ଖ) ସ୍ଥାନ ଉପଯୋଗିତା – ସ୍ଥାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ଜଙ୍ଗଲର କାଠ ଅଥବା ନଦୀର ଜଳ ସହରରେ ପହଞ୍ଚିଲେ ଏହାର ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ଏହାକୁ ସ୍ଥାନ ଉପଯୋଗିତା କହନ୍ତି ।

(ଗ) କାଳ ଉପଯୋଗିତା ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଚାଉଳ ସାଇତି ରଖି ବର୍ଷାଋତୁରେ ଏହାକୁ ବିକ୍ରୟ କଲେ ଅଧିକ ଲାଭ ମିଳିଥାଏ । ଏଠାରେ ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

(ଘ) ସେବା ଉପଯୋଗିତା – ଡାକ୍ତର, ଅଧ୍ୟାପକ, ଶିକ୍ଷକ, ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ, ଶିଳ୍ପୀ ଏବଂ ପୁରୋହିତ ସେମାନଙ୍କର ସେବାଦ୍ଵାରା ମାନବିକ ଅଭାବକୁ ପରିତୃପ୍ତ କରନ୍ତି । ଏହି ସେବାଗୁଡ଼ିକର ଉପଯୋଗିତାକୁ ସେବା ଉପଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।