Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 16 ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି Questions and Answers.
CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 16 ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି
ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।
୧। ତଦନ୍ତ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ସାଧାରଣତଃ କେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ?
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ
(ii) ପରୋକ୍ଷ ମୌଖୂକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ
(iii) ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପ୍ରଣାଳୀ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ପରୋକ୍ଷ ମୌତ୍ସକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ ।
୨। ସମ୍ବାଦାତାମାନେ ସାଧାରଣତଃ କେଉଁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହାର କରିଥା’ନ୍ତି ?
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ
(ii) ପରୋକ୍ଷ ମୌତ୍ସକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ
(iii) ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ
(iv) ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପ୍ରଣାଳୀ
Answer:
(iii) ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ
୩। ଭାରତର ଜନଗଣନା କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ କରାଯାଏ ?
(i) ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି
(ii) ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି
(iii) ଉଭୟ ସାମଗ୍ରିକ ଓ ନମୁନା ସର୍ବେଷଣ ପଦ୍ଧତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି
୪। ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଉପଲବ୍ଧ ନୁହେଁ ?
(i) ସ୍ୱଳ୍ପବ୍ୟୟ
(ii) ପ୍ରଶାସନିକ ସୁବିଧା
(iii) କମ୍ ସମୟସାପେକ୍ଷ
(iv) ଅଧିକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟତା
Answer:
(iv) ଅଧୂକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟତ
୫। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ ?
(i) ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି
(ii) ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ
(iii) ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି
୬। ନିମ୍ନଲିଖୂତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଏକ ବ୍ୟୟ ସଙ୍କୋଚକାରୀ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ?
(i) ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା
(ii) ନମୂନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ
(iii) ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ନମୂନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ
୭। ନିମ୍ନଲିଖତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବ୍ୟୟ ସଙ୍କୋଚକାରୀ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା ?
(i) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ
(ii) ଗଣନାକାରୀ ଜରିଆରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
(iii) ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯାଉଥିବା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯାଉଥିବା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ
୮। ସରକାରୀ ପ୍ରକାଶନ କେଉଁ ତଥ୍ୟର ଆଧାର ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ
(ii) ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
୯। ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁଣାଗୁଣ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିବା ପଦ୍ଧତି ହେଲା –
(i) ନମୁନା ପଦ୍ଧତି
(ii) ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ନମୁନା ପଦ୍ଧତି
୧୦ । କେଉଁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ଉତ୍କର୍ଷ ?
(i) ଗତି ଓ ମିତବ୍ୟୟିତା
(ii) ଉପଯୋଗିତା
(iii) ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୌଣ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
୧୧। ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଯେଉଁ ତ୍ରୁଟି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ତାହା ହେଲା–
(i) ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି
(ii) ଅଣ-ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :
୧। ଆମ ଦେଶର ଜନଗଣନା ସମୟରେ _________________ ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା
୨। ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁଣାଗୁଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ପାଇଁ __________________ ପଦ୍ଧତି କେବଳ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ।
Answer:
ନମୁନା
୩। ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଏକକ ସଂଖ୍ୟା ଅସୀମ ହୋଇଥିଲେ ତାହାକୁ _________________________ ଗୋଷ୍ଠୀ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଅସୀମ
୪। ଏକ ଆଦର୍ଶ ପ୍ରଶାବଳୀରେ __________________ ରୁ _______________ ଟି ପ୍ରଶ୍ନ ରହିବା ବିଧେୟ ।
Answer:
୨୫ରୁ ୩୦
୫। କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ _______________________ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ ।
Answer:
ନମୁନା
୬। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ _______________________ ଭାବେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ
୭। ପରୋକ୍ଷ ମୌତ୍ସକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ମାତ୍ର _______________________ ଉତ୍ସରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ
୮। ସାଧାରଣତଃ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଓ ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥା ଗୁଡ଼ିକ ______________________ ଙ୍କ ଠାରୁ ତଥ୍ୟାବଳୀ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ।
Answer:
ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ
୯। ___________________________ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଏକକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ
୧୦। ______________________ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଏକକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ।
Answer:
ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ
୧୧। ଯେଉଁଠାରେ ସମ୍ଭାବନା ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଅବଲମ୍ବନ ନ କରି ମାନବୀୟ ବିଚାରଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ______________________ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଐଚ୍ଛିକ
୧୨। ସରଳ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ ଏକ ପ୍ରକାରର ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ ଯହିଁରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପରିସରଭୁକ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ___________________________ ରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ।
Answer:
ନମୁନା
୧୩। ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରୁ ବିଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ୟକ ନମୁନା ଅହେତୁକ ଭାବରେ ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ______________________ ପ୍ରତିଚୟନ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ।
Answer:
ସ୍ତରୀକୃତ ଅହେତୁକ
୧୪। _______________________ ପ୍ରଣାଳୀରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକୁ ବର୍ଷ କିମ୍ବା ଭୌଗୋଳିକ ଅଂଚଳ କିମ୍ବା ସଂଖ୍ୟା କିମ୍ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କୌଣସି କ୍ରମ ଅନୁଯାୟୀ ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକୁ ଏକ ସଂଖ୍ୟା ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଏ ଏବଂ ଧର୍ମଗୁଳା ଭିତ୍ତିରେ ପ୍ରଥମେ ସଂଖ୍ୟାଟିକୁ ଅହେତୁକ ଭାବରେ ଚୟନ କରାଯାଏ।
Answer:
ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ
୧୫। ___________________________ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକୃତ ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ,
୧୬। ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ______________________ ଠାରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ।
Answer:
ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ
୧୭। କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସଂସ୍ଥା ________________________ ତଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ।
Answer:
ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି
୧୮। ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ____________________ ତଥ୍ୟକୁ ବର୍ଗରେ ପ୍ରକାଶ କରେ ।
Answer:
ବିଭାଗୀକରଣ
୧୯। ଶ୍ରେଣୀର ଦୁଇଟି ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବ୍ୟବଧାନକୁ ____________________ ।
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ
୨୦ । ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣରେ ଗୋଟିଏ ବିଷୟର ମୂଲ୍ୟ ଯଦି ଉର୍ଜସୀମା ସହ ସମାନ ହୁଏ, ତେବେ ଏହା ____________________ ରେ ଗଣନା କରାଯିବ ।
Answer:
ପରବର୍ତୀ
୨୧ । ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣରେ ଉଦ୍ଧୃସୀମାର ମୂଲ୍ୟ ସହ ସମାନ ଥିବା ମୂଲ୍ୟର ମିଷୟଟି ___________________ ଶ୍ରେଣୀରେ ଗଣାଯାଏ ।
Answer:
ସେହି ଶ୍ରେଣୀ
୨୨ । ବାରମ୍ବାରତା ଆନୁକ୍ରମିକ ମୋଟକୁ ନେଇ ଯେଉଁ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଶ୍ରେଣୀ ତିଆରି କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ________________ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା
୨୩। ଗୋଟିଏ ସହଜ ଧାଡ଼ି / ଆରେରେ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ _______________ ପରି ସଜା ହୋଇଥାନ୍ତି ।
Answer:
ଆରୋହୀ ଓ ଅବରୋହୀ କ୍ରମରେ
୨୪ । ଯଦି ବିଷୟର ସଂଖ୍ୟା _________________ ହୋଇଥାଏ ତେବେ ସହଜ ଆରେର ତଥ୍ୟକୁ ସଂଗଠନ କରିବା ସହଜ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ସାନ
୨୫ । ତଥ୍ୟକୁ _________________________ ପ୍ରକାରରେ ସଜାଇବା, ଯଦି ବିଷୟର ସଂଖ୍ୟା (item) ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ବାରମ୍ବାରତା
୨୬ । ବାରମ୍ବାରତା ଆରେ ଗୋଟିଏ ବର୍ଗର ତଥ୍ୟର _________________ ଲକ୍ଷଣ ।
Answer:
ଯୋଗାଏ ନାହିଁ
C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ।
୧। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କୁ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି ।
୨। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି ।
୩। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅଧ୍ବକ ବିଶ୍ଵାସ ଯୋଗ୍ୟ ଓ ସଠିକ୍ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି ।
୪। ସୂଚୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକୁ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ ।
୫। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ସୂଚୀ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀରେ ନିଜେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟକୁ ନିଜେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରୁଥିବା ବେଳେ ସୂଚୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ତାହା ପ୍ରଶାବଳୀ କୁହାଯାଏ ।
୬। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନେଇ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପ୍ରଶ୍ନମାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ପ୍ରଶାବଳୀ କୁହାଯାଏ ।
୭। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ କେଉଁଟି ଅଧୁକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
୮। ଖବର କାଗଜରେ ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ କି ପ୍ରକାର ତଥ୍ୟ ଅଟେ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
୯। ସାକ୍ଷରତା ହାର ଜାଣିବା ପାଇଁ କି ପ୍ରକାର ତଥ୍ୟ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
୧୦ । ଜନଗଣନା ସଂପର୍କିତ ତଥ୍ୟ ଆମ ପାଇଁ କି ପ୍ରକାରର ତଥ୍ୟ ଅଟେ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
୧୧। ଯଦି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଟି ଅଶିକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ତେବେ କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ ?
Answer:
ପ୍ରଶାବଳୀ ସୂଚୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଅଶିକ୍ଷିତ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ। କିମ୍ବା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ ।
୧୨। ମଦ୍ୟପାନ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ କେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଥାଏ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ମୌକ ପଦ୍ଧତି
୧୩। ସାମ୍ବାଦିକମାନେ ନିୟମିତ ସମ୍ମାନ ସଂଗ୍ରହ କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ କରିଥା’ନ୍ତି ?
Answer:
ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂଙ୍କଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି
୧୪। କଟକରେ ରହୁଥିବା ଜଣେ ଗବେଷକ ରାଉରକେଲା ଇସ୍ପାତ କାରଖାନା ସଂପର୍କରେ କିପରି ଭାବେ ସ୍ଵଚ୍ଛ ବ୍ୟୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିପାରିବେ ?
Answer:
ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ପଦ୍ଧତିଦ୍ଵାରା
୧୫। ଦଙ୍ଗା ସମ୍ପର୍କିତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ପଦ୍ଧତିଟି କ’ଣ ?
Answer:
ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି।
୧୬। ଯଦି ନିୟମିତ ବ୍ୟବଧାନରେ ଏକ ଅଞ୍ଚଳରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ପନେଏ କେତେ କେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯିବ ?
Answer:
ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂଙ୍କଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ।
୧୭। ଯଦି ଅନୁସନ୍ଧାନର ବିସ୍ତୃତି ବ୍ୟାପକ ଓ ତଥ୍ୟଦାତା ଶିକ୍ଷିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ତେବେ କେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
Answer:
ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ।
୧୮। ଗୋଷ୍ଠୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମଷ୍ଟିକୁ ଗୋଷ୍ଠୀ କୁହାଯାଏ।
୧୯। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ସହ ସଂପୃକ୍ତ ସମସ୍ତ ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଓ ବିଶେଷଣ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ।
୨୦। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନର ସମସ୍ତ ଏକକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା କରାଯାଏ ?
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି
୨୧। ନମୁନା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସର୍ବେକ୍ଷଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଯଦି ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ନମୁନା କୁହାଯାଏ।
୨୨। ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକ ନମୁନା ବା ଏକ ଦଳର ଉପାଦାନକୁ
୨୩। ନମୁନା ଆକାର କ’ଣ ?
Answer:
ସ୍ଥିରୀକୃତ ନମୁନାରେ ଥିବା ସଂଖ୍ୟାର ଏକକୁ ନମୁନା ଆକାର କୁହାଯାଏ।
୨୪। ରୋଗୀର ରକ୍ତ ପରୀକ୍ଷା କେଉଁ ପଦ୍ଧତିର ଉଦାହରଣ ?
Answer:
ନମୁନା ପଦ୍ଧତି
୨୬। ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି କ’ଣ ?
Answer:
ନମୁନା ମାଧ୍ୟମରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଆଧାରିତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ ଯୋଗ୍ୟତା ଓ ଉପଯୋଗିତା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକାଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ ତ୍ରୁଟି ଦେଖାଯାଏ ତାହାକୁ ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି କୁହାଯାଏ।
୨୭। ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପରିସରଭୁକ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ନମୁନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ, ତାହାକୁ ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା କୁହାଯାଏ।
୨୮। କେଉଁ ପ୍ରତିଚୟନକୁ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା
୨୯। ଡାକଯୋଗେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ବଡ଼ ଦୁର୍ଗୁଣ କ’ଣ ?
Answer:
ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଅହେତୁକ ବିଳମ୍ବ ।
୩୦। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ କିପରି ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ?
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ସରଳ ଭାଷାରେ ହେବା ଉଚିତ୍ । ଅଯୌକ୍ତିକ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦେବା ଉଚିତ୍।
୩୧। ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନର ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ମନେକର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶରୁ ୩୫୦୦ ପରିବାରକୁ ନମୁନା ରୂପେ ଚୟନ କରିବା ଦରକାର, ପ୍ରଥମେ ଅହେତୁକ ଭାବରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଜିଲ୍ଲାକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ, ଚୟନ ହୋଇଥିବା ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଗ୍ରାମକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ ଏବଂ ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସେହି ଚୟନ ହୋଇଥିବା ଗ୍ରାମ ଗୁଡ଼ିକରୁ ୩୫୦୦ ପରିବାରକୁ ନମୁନା ଆକାରରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପାଇଁ ଚୟନ କରାଯାଏ।
୩୨। ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁଠାରେ ସମ୍ଭାବନା ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଅବଲମ୍ବନ ନ କରି ମାନବୀୟ ବିଚାରଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ।
D. ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।
୧। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଓ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଦୌ ସଂପର୍କ
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଓ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୁ-ସଂପର୍କ ରହିଥାଏ।
୨। ପରୋକ୍ଷ ମୌଖକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ।
୩ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତୃତୀୟ ପକ୍ଷର ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ମୌକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତୃତୀୟ ପକ୍ଷର ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିଥା’ନ୍ତି ।
୪। ନିଶା ସେବନକାରୀଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ।
Answer:
ନିଶା ସେବନକାରୀଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପରୋକ୍ଷ ମୌଖକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ।
୫। ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥା ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂଙ୍କଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି ।
୬। ସମ୍ବାଦପତ୍ରରେ ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ।
Answer:
ଠିକ୍
୭। ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ସଂଗୃଡୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
୮। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଦ୍ଵାରା ତଦନ୍ତ କମିଟି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
୯। ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଅଧୁକ ନିର୍ଭୁଲ ଓ ବିଶ୍ୱାସଯୋଗ୍ୟ ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଅଧ୍ବକ ନିର୍ଭୁଲ୍ ଓ ବିଶ୍ଵାସଯୋଗ୍ୟ ।
୧୦। ନିୟମିତ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଅଧୂକ ଉପଯୋଗୀ ।
Answer:
ନିୟମିତ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ବାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଅଧୂକ ଉପଯୋଗୀ ।
୧୧। ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ତଥ୍ୟର ମୌଳିକତାର ଅଭାବ ଦେଖାଯାଏ।
Answer:
ଠିକ୍
୧୨। ଦୂରସ୍ଥାନରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
୧୩। ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ରାବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ତରଦାତା ଶିକ୍ଷିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।
Answer:
ଠିକ୍
୧୪। ଗଣନାକାରୀଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରେରିତ ସୂଚୀରେ ଉତ୍ତରଦାତା ନିଜେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉତ୍ତର ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ଋଣନାକାରୀଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରେରିତ ସୂଚୀରେ ଗଣନାକାରୀ ନିଜେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉତ୍ତର ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥା’ନ୍ତି ।
୧୫। ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟରୁ ସଂଗୃଡୀତ ହୁଏ।
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ।
୧୬। ପ୍ରଶାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ବିସ୍ତୃତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।
Answer:
ପ୍ରଶାବଳୀ ଗୁଡ଼ିକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।
୧୭। ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ବୁଲେଟିନ୍ ଏକ ପ୍ରକାଶିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ।
Answer:
ରିଭର୍ଜ ବ୍ୟାଙ୍କ ବୁଲେଟିନ ଏକ ପ୍ରକାଶିତ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ।
୧୮। ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସମୟରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକୁ ଗଣନ କରିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସମୟରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକୁ ଗଣନା କରିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ।
୧୯। ଜନଗଣନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମ୍ବର ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ।
Answer:
ଜନଗଣନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ।
୨୦ । ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବପ୍ରବଣତର ପ୍ରଭାବ ରହିଥାଏ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବପ୍ରବଣତାର ପ୍ରଭାବ ରହିଥାଏ।
୨୧। ଜନଗଣନାରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଆମପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ।
Answer:
ଜନଗଣନାରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଆମପାଇଁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ।
୨୨। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ ଅଞ୍ଚଳରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ ଅଞ୍ଚଳରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇ ଥାଏ।
୨୩। ଗବେଷକମାନେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।
Answer:
ଗବେଷକମାନେ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।
୨୪। ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।
Answer:
ଠିକ୍
୨୫। ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିଠାରୁ ଅଧିକ ବ୍ୟସାପେକ୍ଷ ।
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ନମୁନା ପଦ୍ଧତିଠାରୁ ଅଧିକ ବ୍ୟସାପେକ୍ଷ ।
୨୬। ଗୋଷ୍ଠୀର ଆକାର ବୃହତ୍ ହେଲେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ଠିକ୍
୧୭। ନମୁନା ଆକାର ବୃହତ୍ ହେଲେ ତ୍ରୁଟିର ମାତ୍ରା ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ନମୁନା ଆକାର କ୍ଷୁଦ୍ର ହେଲେ ତ୍ରୁଟିର ମାତ୍ରା ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ।
୨୮। ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ନମୁନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସମ୍ଭାବନା ନଥାଏ।
Answer:
ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ନମୁନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ।
୨୯। ଲଟେରୀ ପଦ୍ଧତି ସ୍ତରୀକୃତ ନମୁନାରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ଲଟେରୀ ପଦ୍ଧତି ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନାରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ।
୩୦। ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଦେନଲେ ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ।
Answer:
ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଦେନଲେ ସ୍ତରୀକୃତ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ।
୩୧। ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚଜୟନ ବା ନମନାରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ବିଭିନ୍ନ ଏକକକୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରେ ବିଭାଗୀକରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ ବା ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକକ ଗୁଡ଼ିକୁ ମନୋନୟନ କରାଯାଏ।
୩୨। ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ନମୁନା ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ।
Answer:
ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ନମୁନା ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ।
ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
E. ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦିଅ ।
୧। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତିଟି ଏକକର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା କୁହାଯାଏ। ଏଠାରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ସାମଗ୍ରୀକ ଅର୍ଥରେ ବୁଝାଯାଇଥାଏ। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ଏକ ପଦ୍ଧତି ଯହିଁରେ ଅନୁସନ୍ଧାନର ପ୍ରତି ଏକକର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତି ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ଯେହେତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତି ଏକକୁ ଗଣନା କରାଯାଏ, ଏହା ସଠିକ୍ ଓ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଓ ବିଶ୍ଵାସନୀୟ ଉପସଂହାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟୟ ସାପେକ୍ଷ ଓ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ ।
୨। ନମୁନା ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଷ୍ଠୀର କିଛି ଅଂଶ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ସଂପୂର୍ଣ ଗୋଷ୍ଠୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଆଯାଏ, ତାହାକୁ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ନମୁନା ହେଉଛି ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ଅଂଶ, ଯାହାକୁ ଆମେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅନୁସନ୍ଧାନ ନ ପାଇଁ ଚୟନ କରାଯାଏ। ଯେହେତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର କିଛି ଅଂଶ ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ, କମ୍ ସମୟ ଓ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ। ମାତ୍ର ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି କମ୍ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଓ କମ୍ ସଠିକ୍ ଫଳ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।
୩। ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁଠାରେ ସମ୍ଭାବନା ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଅବଲମ୍ବନ ନ କରି ମାନବୀୟ ବିଚାରଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ନମୁନା ଗୁଡ଼ିକର ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ। ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ପ୍ରତିଚୟନ। ଏଥିରେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେନ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କର ବିଚାର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ, ଏବଂ ସେହିସବୁ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକୁ ଏପରି ଚୟନ, କରିଥାଏ ଯେପରି ନମୁନାଗୁଡ଼ିକ ତା’ର ବିଚାର ଅନୁଯାୟୀ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ କରିଥାଏ। ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନ ବ୍ୟବସାୟିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକରେ ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।
୪। ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନ ଏକ ପ୍ରକାରର ଅଣଯାଦୃଚ୍ଛା ପ୍ରତିଚୟନ କିମ୍ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ପ୍ରତିଚୟନ ଯେଉଁଠାରେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ଚୟନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା କିମ୍ବା ଐହିକ ଭାବରେ ନ କରି ସୁବିଧା ଦୃଷ୍ଟିରୁ କରାଯାଇଥାଏ। ସଦ୍ୟ ମିଳୁଥିବା ତାଲିକାରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ନମୁନା ଗୁଡ଼ିକ ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ, ଯଦିଓ ନମୁନା ଗୁଡ଼ିକ ସେହି ତାଲିକାରୁ ଅହେତୁକ ଭାବରେ ବଛାଯାଇଥାଏ। ତେଣୁ ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନରେ ପକ୍ଷପାତିତା ଓ ଭାବପ୍ରଣତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଯାହା ହେଉ ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନରେ ବଡ଼ ବଡ଼ ତଦନ୍ତର ଅଧ୍ୟୟନରେ ବହୁଳ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।
୫। ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ମାତ୍ରାତ୍ମକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟତା ଭିତ୍ତିରେ ବିଭକ୍ତ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସେମାନଙ୍କର ଭାଗ ଅଂଶରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଆବଶ୍ୟକୀୟ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି, ସେହି ପଦ୍ଧତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ମାତ୍ରାତ୍ମକ ପ୍ରତିଚୟନ (Quota Sampling) କୁହାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତି ସ୍ତରୀକୃତ ନମୁନା ସହ ସମାନ। ଏହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାପ୍ୟ ଅଂଶ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ।
ଅର୍ଥାତ୍ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟତା ଯଥଶ ଆୟ ବର୍ଗ, ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ, ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା, ରାଜନୈତିକ ବା ଧର୍ମୀୟ ଅନୁରକ୍ତି ଭିତ୍ତିରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ରୁଚି ମତେ ଦିଆଯାଇ ଥାଏ। ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ସେମାନେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ତାଙ୍କର ଉପସଂହାର ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି। ଚୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ହୋଇଥାଏ। ଯାହାହେଉ ଏହା ଜନମତ ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୋଇଥାଏ।
୬। ସମସମ୍ଭବ ଅଥବା ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ସମସମ୍ଭବ ଅଥବା ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ ଏକ ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନ ଯାହା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ମୂଳକ ପ୍ରତିଚୟନଠାରୁ ଭିନ୍ନ। ଯେଉଁ ନମୁନାର ଚୟନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ନିୟମ ଭିତ୍ତିରେ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ସମସମ୍ଭବ ବା ଅହେତୁକ ନମୁନା କୁହାଯାଏ। ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ। ଏହା ସୂଚାଇଦିଏ ଯେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଅହେତୁକ ଭାବରେ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନରେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ଚୟନରେ ପକ୍ଷପାତିତା ଓ ଭାବପ୍ରବଣତା ଦେଖାଯାଇ ନ ଥାଏ। ଏହି ସମ ସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ ଚାରି ପ୍ରକାରର; ଯଥା –
(୧) ସରଳ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ,
(୨) ସ୍ତରୀକୃତ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ,
(୩) କ୍ରମବଦ୍ଧ ପ୍ରତିଚୟନ ଓ
(୪) ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ।
୭। ସରଳ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପରିସରଭୁକ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ଏକକ ନମୁନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ, ତାହାକୁ ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ ବା ସରଳ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ନମୁନାରୂପେ ବିବେଚନା କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ। ଏହିପରି ଏକ କୌଶଳ ଯେଉଁଥିରେ ଏକକ ଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସମ୍ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।
୮। ସ୍ତରୀକୃତ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରୁ ବିଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ୟକ ନମୁନା ଅହେତୁକ ଭାବରେ ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ସ୍ତରୀକୃତ ପ୍ରତିଚୟନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରତିଚୟନରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରେ ଭାଗ କରାଯାଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତରରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ନମୁନାକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ କଟକ ଅବସ୍ଥାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ପାଇଁ ଆମେ କଟକ ସହରକୁ ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଭାଗ ଭାଗ କରିବା ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗରୁ ଅହେତୁକ ଭାବରେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକୁ ଚୟନ କରିବା। ଯେଉଁ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକରେ ଯଥେଷ୍ଟ ତାରତମ୍ୟ ଥାଏ, ସେଠାରେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ।
୯। ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସମୁଦାୟ କ୍ଷେତ୍ରକୁ କେତୋଟି ସଦୃଶ ଏକକରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ତହିଁରୁ ଏକ ଗୁଚ୍ଛକୁ ମନୋନିତ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ବର୍ଗ ନମୁନା କୁହାଯାଏ । ଏହି ବର୍ଗ ନମୁନା ଭୌଗୋଳିକ ଆଧାରରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ କ୍ଷେତ୍ର ନମୁନା ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହି ଗୁଚ୍ଛ ଗୁଡ଼ିକ ଯଥା ସମ୍ଭବ ଛୋଟ ହେବା ଆବଶ୍ୟ । କାରଣ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୁଚ୍ଛର ନମୁନା ଏକକର ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରାୟ ସମାନ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ମାଧ୍ୟମରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଆୟ ଆକଳନ କରାଯାଇଥାଏ।
୧୦। ବହୁସ୍ତର ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ବାରା ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ମନୋନୀତ ଉପବର୍ଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପବର୍ଗରୁ ଅହେତୁକ ଭାବେ ଅନେକ ଏକକ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ବହୁସ୍ତର ନମୁନା କୁହାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ଦେନଇ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନମୁନାକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ। ଏହି କୌଶଳକୁ ଦୁଇ ସ୍ତର ନମୁନା ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଗୁଚ୍ଛକୁ ମୁଖ୍ୟ ଏକକ ଓ ଗୁଚ୍ଛ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଏକକୁ ଗୌଣ ଏକକ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରକାର ନମୁନା ଚୟନ ଅଧିକ ନମନୀୟ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ। ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ। ମାତ୍ର ଏହାର ସଠିକତା କମ୍ ।
୧୧। ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ନମୁଦା ଗୁଡ଼ିକ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମରେ ମନୋନୀତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ କେତେକ ସମାନ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକୁ ଏକ ସଂଖ୍ୟାଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇ ପ୍ରଥମ ଭାଗର ଯେକୌଣସି ସଂଖ୍ୟାକୁ ଅହେତୁକ ଭାବେ ଚୟନ କରାଯାଏ। ତା’ପରେ ଅନ୍ୟ ଭାଗ ଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗରୁ ସମବ୍ୟବଧାନ ରଖୁ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ କରି କ୍ରମାନ୍ଵୟରେ ଚୟନ କରାଯାଏ।
ଏଥିପାଇଁ ନମୁନା ଏକକ ଗୁଡ଼ିକ ସାଂଖ୍ୟକ, ବର୍ଣନାକ୍ରମିକ, କାଳାନୁକ୍ରମିକ, ଭୌଗୋଳିକ ଇତ୍ୟାଦି ଭିଭିରେ ବିନ୍ୟାସ କରାଯାଏ। ଏହା ଏପରି ସଜାଇ ରଖାଯାଇଥାଏ ଯେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ନମୁନା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଥାଏ।
୧୨। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ନିଜେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ କୁହାଯାଏ। ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜେ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରି ଅଭିଷ୍ଟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି। ତେଣୁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ସହ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି।
ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜର ଧୀଶକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗ କରି ତଥ୍ୟର ଅନୁଶୀଳନ କରିଥା’ନ୍ତି ଓ ଉପଯୁକ୍ତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଦ୍ଵାରା ମୌଳିକ, ସଠିକ୍ ଓ ବିଶ୍ଵାସନୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବହୁଳ ଓ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ ଅଟେ । ଏବଂ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଅନୁପଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ।
୧୩। ପରୋକ୍ଷ ମୌଖୂକ ଅନୁସନ୍ଧାନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତୃତୀୟ ପକ୍ଷ ବା ସାକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ସହାୟତାରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ମୌକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଯେଉଁଠାରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନେ ସିଧା ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ କୁଣ୍ଠାବୋଧ କରନ୍ତି, ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅନୁସୃତ କରାଯାଏ। ସାଧାରଣତଃ ବିଭିନ୍ନ ତଦନ୍ତ କମିଟି, କମିଶନ ବା ସରକାର ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅନୁସରଣ କରନ୍ତି।
ପୋଲିସ ବିଭାଗ ଚୋରି, ଡକାୟତି, ଦଙ୍ଗା ବା ହତ୍ୟା ଘଟଣାର ସୂତ୍ର ପାଇବା ପାଇଁ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ସେହିଭଳି ଧୂମ୍ରପାନ, ମଦ୍ୟପାନ, ଜୁଆ ଖେଳ, ତଥା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅବସ୍ଥାର ଅନୁଶୀଳନ ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ। ବିଶେଷ କରି ବଡ଼ ବଡ଼ ସମସ୍ୟା ତଥା ଘଟଣା ପ୍ରବାହରୁ ଏହା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଗଲେ, ଏହାର ସଠିକତା ଓ ସତ୍ୟତାରେ କିଛି ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
୧୪। ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ବାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀମାନେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି କରି ସେମାନଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୁଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ବୋଲି କହନ୍ତି। ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ସମ୍ବାଦଦାତା ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ସମ୍ବାଦ ପତ୍ର ଓ ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥାମାନେ ସାଧାରଣତଃ ନିୟମିତ ସମ୍ବାଦ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି।
ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରୁ ବହୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ସେଥିପାଇଁ ଏହାର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସେମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ଵ ରୁଚି, ଶୈଳୀ ତଥା ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ, ଫଳରେ ଉକ୍ତ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରବଣତାର ବଶବର୍ତୀ ହୋଇଥାଏ।
୧୫ । ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି (Survey method) ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଅଟେ । ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀ, ଅର୍ଥନୈତିଜ୍ଞ ଓ ଗବେଷକମାନେ ଏହି ମାଧ୍ୟମ ଉପରେ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇଥାଆନ୍ତି । ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଭାବରେ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ କିପରି ଉନ୍ନତମାନର ନିର୍ଭର ଯୋଗ୍ୟତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରିବ ସେଥୂପାଇଁ ସର୍ବେକ୍ଷଣରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣାଳୀ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଛି ।
୧୬ । ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସହଂସ୍ଥା ନିଜେ କିମ୍ବା ନିଜର ପ୍ରତିନିଧି ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଉଦ୍ଧଷ୍ଟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଥାଆନ୍ତି । ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜ ମନରୁ ଅଥବା ପୂର୍ବପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଅନୁସରଣରେ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ଉତ୍ତରକୁ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥାଆନ୍ତି । ସେଥୂପାଇଁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସର୍ବେକ୍ଷଣସ୍ଥଳରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।
୧୭ । ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିର ସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ସୁବିଧା –
- ଏହା ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସର୍ବେକ୍ଷଣ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହାର ସଠିକତା ବେଶୀ ।
- ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କର ପ୍ରଶ୍ନସଂପର୍କୀୟ ସମସ୍ତ ସନ୍ଦେହ ଓ ଆଶଙ୍କା ଦୂର କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ ସେମାନେ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।
- ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରୁଥିବାରୁ ଉତ୍ସାହଜନକ ଭାବରେ ଉତ୍ତର ମିଳିଥାଏ ।
- ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ କାରୀ ଉଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅତିରିକ୍ତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥାନ୍ତି ।
୧୮। ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିର ଅସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ଅସୁବିଧା –
(i) ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବାରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ତା’ର ଅନୁଭୂତି ଓ ସ୍ଵକଳ୍ପିତ ଚିନ୍ତାଧାରା ପ୍ରଭାବିତ କରିବାରେ ଅଧିକ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
(ii) ସର୍ବେକ୍ଷଣର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟୟବହୁଳ ଓ ସମୟସାପେକ୍ଷ ହୋଇଥାଏ ।
୧୯ । ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ କ’ଣ ଓ ଏହାର ଅସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ସହିତ ଉଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ ହାସଲ ପାଇଁ ମୌଖିକ ବା ଲିଖିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ମତାମତ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ନିଯୁକ୍ତ କମିଶନ ଓ କମିଟିଗୁଡ଼ିକ ମୂଖ୍ୟତଃ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହ କରିଥାଆନ୍ତି ।
ଅସୁବିଧା –
(i) ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଓ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ସାଧୁତା ଓ ନିଷ୍ଠା ଉପରେ ତଥ୍ୟର ସତ୍ୟତା ନିର୍ଭର କରୁଥିବାରୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଭିନତି ପ୍ରବେଶ କରିବାର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇନପାରେ ।
(ii) ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ଏକ ବିବାଦୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ହୋଇଥିଲେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଓ ତଦୀୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ବିବାଦୀୟ ହୋଇପଡ଼େ ।
୨୦ । ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିର ସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ଅସୁବିଧା –
- ପ୍ରାଥମିକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ ତୁଳନାରେ ଏହା ସ୍ବଳ୍ପ ବ୍ୟୟ ଓ ସମନ୍ଧସାପେକ୍ଷ ହୋଇଥାଏ ।
- ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସାକ୍ଷାତକାର ଯୋଗୁଁ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ ଥାଏ ।
- ସାଧାରଣତଃ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିବାରୁ ଏହା ଅଧିକ ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇଥାଏ ।
F. ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
୧। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ଏବଂ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି
Answer:
ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପାଦାନକୁ ନେଇ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଗଲେ, ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ। ଏହା ଏକ ପଦ୍ଧତି ଯହିଁରେ ଅନୁସନ୍ଧାନର ସମସ୍ତ ଏକକ । ସମ୍ପୂର୍ଣ ରୂପେ ଗଣନା କରାଯାଇଥାଏ। ଜନସଂଖ୍ୟା ଗଣନା କିମ୍ବା କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଗଣନା ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଅନୁସନ୍ଧାନ ନିମିତ୍ତ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଅଧିକ ସତ୍ୟ, ସଠିକ୍ ଓ ବିଶ୍ଵାସନୀୟ ଅଟେ । କାରଣ ଏଥିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁର ତଦନ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅଧ୍ୟକ ଅର୍ଥ, ଶ୍ରମ, ସମୟ ଓ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ କରିଥାଏ।
ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକ ନମୁନା ପରୀକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି କିଛି ଉପସଂହାର ଗ୍ରହଣ କାଯାଏ, ତାହାକୁ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ। ଏଠାରେ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀର କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଏକକ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ସମଗ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଆଯାଏ ।
ଯେହେତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର କିଛି ଅଂଶ ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ, ଏହା କମ୍ ସମୟ ଓ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକର ତଥ୍ୟ ନିଆ ନ ଯାଇ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟରୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଚିତ୍ରା ଓ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବିଷୟରେ ଜଣାପଡ଼େ। ଯଦି ନମୁନାଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ ଭାବରେ ସଂଗ୍ରହ ନ କରାଯାଇଥାଏ, ତେବେ ଭୁଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଦେବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ।
୨। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଦ୍ବାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ।
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରଶ୍ନ ପଠାଇ ଉତ୍ତର ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯିବା ପ୍ରଶାବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଦନ୍ତର ସମସ୍ୟା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରଶାବଳୀର ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ଓ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ସମ୍ବଳିତ ତାଲିକାଟିକୁ ଡାକ ଦ୍ବାରା ବିଭିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନକୁ ପଠାଯାଏ। ପ୍ରଶ୍ନ ସମ୍ବଳିତ ତାଲିକାରେ ଉତ୍ତର ଲେଖିବା ପାଇଁ ସ୍ଥାନ ରଖାଯାଇଥାଏ। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ସହିତ ଗୋଟିଏ ଡାକ ଟିକେଟ ଯୁକ୍ତ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ଠିକଣା ଲେଖାଥିବା ଲଫାଫା ପଠାଯାଇଥାଏ, ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ତରଦାତା ଉତ୍ତର ପଠାଇ ପାରିବେ ।
ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ସରଳ, ବ୍ୟୟ ସଙ୍କୋଚ, ସମୟ ସଂଚୟ କରିବା, ପ୍ରବଣତାରୁ ମୁକ୍ତ, କିନ୍ତୁ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ଅଶିକ୍ଷିତ ହେଲେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀକୁ ବ୍ୟବହାର କରିହେବ ନାହିଁ । ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଗଣନାକାରୀ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ତାଲିକା ଧରି ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କାରୀମାନଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ଗଣନାକାରୀ ମାଧ୍ୟମରେ ପଠାଯାଉଥିବା ପ୍ରଶାବଳୀ ସୂଚୀ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ।
ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ପ୍ରଶାବଳୀ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଗଣନାକାରୀଙ୍କ ହାତରେ ପଠାନ୍ତି। ଗଣନାକାରୀ ପ୍ରଶାବଳୀ ସୂଚୀକୁ ନେଇ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଆନ୍ତି ଓ ସେହି ସବୁ ପ୍ରଶ୍ନ ତାଙ୍କୁ ପଚାରି ଉତ୍ତର ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ବେଶୀ ନିର୍ଭରଶୀଳ, ଅଧିକ ନିରପେକ୍ଷ ଓ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ।
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
୧। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ? ଏହାର ସୁଗୁଣ ଓ ଦୁର୍ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଓ ବୈଚିତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବା ଯେକୌଣସି ଅନୁସନ୍ଧାନର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ସେଥିଲାଗି ଦୁଇଟି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ; ଯଥା –
(1) ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ବା
(2) ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ।
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଗଲେ ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା (Census) ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀ (Population) ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ (Unit) କୁ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ ।
ଧରାଯାଉ, ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକ ବସ୍ତିର ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଦୈନିକ ଆୟ ଓ ବ୍ୟୟ ଉପରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବାକୁ ଅଛି । ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକାରୀ ବସ୍ତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯିବ ଓ ତାଙ୍କଠାରୁ ତାଙ୍କ ଆୟବ୍ୟୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ହୁଏ । ଏହାପରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ଯେକୌଣସି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରାଯାଏ ।
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିର ବିକଳ୍ପ ଅଟେ । ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର ବହୁତ ସୁଗୁଣ ଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(i) ଅଧିକ ଭାବରେ ଅଧ୍ୟୟନ – ଯେହେତୁ ସାମଗ୍ରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକକୁ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ; ତେଣୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଓ ବୈଚିତ୍ର ବିଷୟରେ ଅଧ୍ବକ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ସହଜ ହୋଇଥାଏ ।
(ii) ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ – ସାମଗ୍ରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକ ସଠିକ୍ ଓ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସିଧାସଳଖ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପାଦାନଠାରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥିବାରୁ ଏହା ନିର୍ଭୁଲ ଓ ଅଧିକ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ବିଜାତୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ୍ଵ ଉଦ୍ଯୋଗୀ – ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ବିଜାତୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀ (Heterogenous population) କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଉପଯୋଗୀ ।
(iv) ବିକଳ୍ପ ପଦ୍ଧତିର ଅଭାବ– ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର ବିକଳ୍ପ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ । କିନ୍ତୁ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର ବିକଳ୍ପ ପଦ୍ଧତିର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ସେସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ନିଶ୍ଚିତରୂପେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଭାରତରେ ଜନଗଣନାପାଇଁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ଏକମାତ୍ର ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି । ଏ ସବୁ ସୁଗୁଣ ଥିସତ୍ତ୍ବେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର ବହୁତଗୁଡ଼ିଏ ଦୁର୍ଗୁଣ ଥିବାରୁ ଏହା ନମୁନା
ପଦ୍ଧତି ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ଆଦୃତ ହୋଇଥାଏ । ସେହି ଦୁର୍ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(i) ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ – ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅଧ୍ୟକ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ । ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ବିସ୍ତୃତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ହେଲେହେଁ ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ମଧ୍ଯରେ ଏହାର ପ୍ରୟୋଗ କଷ୍ଟକର ହୋଇପଡ଼େ ।
(ii) ସମୟସାପେକ୍ଷ – ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହା ବହୁତ ସମୟ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ ।
(iii) କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଙ୍ଗତିର ଅଭାବ – ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ବହୁତ କର୍ମଚାରୀ ଓ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏଣୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଗତି ରକ୍ଷାକରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଦାୟିତ୍ୱହୀନଭାବରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
(iv) ବିସ୍ତୃତ ଗୋଷ୍ଠୀ – ଗୋଷ୍ଠୀର ବିସ୍ତୃତି ଅନନ୍ତ କିମ୍ବା ଉପକଳ୍ପିତ ହୋଇଥିଲେ ସମସ୍ତ ଏକକ ସମ୍ପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼େ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଭାତହାଣ୍ଡିରେ ଭାତ, ଜଙ୍ଗଲର ଗଛର ଗଣନା ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିଦ୍ୱାରା ଅସମ୍ଭବ ।
(v) ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟ – ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟ କିମ୍ବା ରାସାୟନିକ ମିଶ୍ରଣର ଗୁଣାଗୁଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟପାଇଁ ପରୀକ୍ଷଣ କଲାବେଳେ ଉପରୋକ୍ତ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଧ୍ୱଂସ ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଅପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ଅଟେ ।
୨। ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ? ଏହାର ସୁଗୁଣ ଓ ଦୁର୍ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଅପରପକ୍ଷରେ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ପହଞ୍ଚିବାପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରାଯାଏ । ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ‘ନମୁନା’ (Sample) କୁହାଯାଏ । ନମୁନା ସାଧାରଣତଃ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ କରିଥାଏ ।
Snedecor ଙ୍କ ମତରେ, ‘A car load of coal is accepted or rejected on the evidence gained from testing only a few pounds. The physician makes inferences about a patient’s blood through examination of a single drop. Samples are devices for learning about large masses by observing a few individuals. ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନ ପଦ୍ଧତି ଭଳି ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରକୃତି, ବିନ୍ୟାସ, ବଣ୍ଟନ, ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ନିରୂପଣ କରାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ହାଣ୍ଡିରେ ରନ୍ଧାଯାଇଥବା ଭାତ ସିଝିଲାଣି କି ନାହିଁ ଜାଣିବାପାଇଁ ସମୁଦାୟ ହାଣ୍ଡିକ ଭାତକୁ ପରୀକ୍ଷା କରା ନ ଯାଇ ଭାତର କେତୋଟି ଦାନାକୁହିଁ ପରୀକ୍ଷା ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ଅପେକ୍ଷା ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ସାଂଖ୍ୟକ ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ବେଶୀ ଆଦୃତ ଓ ବ୍ୟାପକଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । କାରଣ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିର ବହୁତଗୁଡ଼ିଏ ସୁଗୁଣ ରହିଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
- ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଖୁବ୍ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ଓ କମ୍ ସମୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ ।
- ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ଯ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଅଟେ ।
- ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସଠିକ୍ ଓ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ । କାରଣ ଏହା ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ଅଂଶରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ ।
- ରାସାୟନିକ ବା ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଅଟେ ।
- ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହକାରୀ ଏ ବିଷୟରେ ପୂର୍ବରୁ ଜାଣି ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
- ଗହନ ଓ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅଧୂକ ଉପଯୋଗୀ ।
- ଗୋଷ୍ଠୀର ବିସ୍ତୃତି ଅନନ୍ତ କିମ୍ବା ଉପକଳ୍ପିତ ହୋଇଥିଲେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆକଳନ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇଥାଏ । ଜଙ୍ଗଲରେ ବାସ କରୁଥିବା ବନ୍ୟଜନ୍ତୁମାନଙ୍କର କରିବା ଏକମାତ୍ର ବିକଳ୍ପ ପନ୍ଥା ଗଣନା କେବଳ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେହିଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।
ଏସବୁ ସୁଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଦୁର୍ଗୁଣ ଭର୍ତ୍ତି ରହିଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
- ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକର ତଥ୍ୟ ନିଆଯାଇ, ନ ଯାଇ, ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟରୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଚିତ୍ର ଓ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବିଷୟରେ ଜଣାପଡ଼େ । ଯଦି ନମୁନାଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ଭାବରେ ସଂଗ୍ରହ ନ କରାଯାଇଥାଏ, ତେବେ ଗୋଷ୍ଠୀ ବିଷୟ ଭୁଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଦେବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ ।
- ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରିବା, ନମୁନାର ପରିମାଣ ସ୍ଥିରକରିବା ଇତ୍ୟାଦି ସାଧାରଣ ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏଥିପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ତାଲିମ ନେବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଅଛି ।
- ବିଜାତୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମୁନା ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଆଦୌ ଗ୍ରହଣୀୟ ନୁହେଁ ।
- ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଆଂଶିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟମାନ ଆକଳନ କରାଯାଉଥିବାରୁ ସେଥିରେ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଏହି ଦୋଷତ୍ରୁଟିକୁ ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି (sampling error) କୁହାଯାଏ।
- କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣୀୟ ନୁହେଁ । ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି, ସେସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଉପଯୋଗୀ ନୁହେଁ । ସେଥିପାଇଁ ଭାରତର ଜନଗଣନା ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ କରାଯାଇଥାଏ ।
୩। ନମୁନାର ପ୍ରକାରଭେଦଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
କୌଣସି ଗବେଷଣା ବା ଅନୁସନ୍ଧାନରେ କେଉଁପ୍ରକାରର ନମୁନା ବ୍ୟବହୃତ ହେଲେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ସାର୍ବଜନୀନ ହେବ, ତାହା ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଏବଂ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀର ସମ୍ବଳ ଓ ସମୟ ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ କାରଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ନମୁନାର ପ୍ରକାରଭେଦ ଅନେକ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇପ୍ରକାରର; ଯଥା – (a) ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ (Random Sampling), (b) ଅଣଯଦୃଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ (Non-random Sampling) ।
(a) ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ (Random Sampling) –
(Probability Sampling) କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକକୁ ନମୁନାରୂପେ ବିବେଚନା କରିବାର ନିଶ୍ଚିତ ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ । ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ ଅନେକ ପ୍ରକାରର; ଯଥା –
(1) ସରଳ ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ (Simple random Sampling) – ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକର ନମୁନା ହେବାର ସମପରିମାଣର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଏହା ଦୁଇପ୍ରକାରରେ ହୋଇଥାଏ; ଯଥା –
(i) ଧର୍ମଗୁଳା (Lottery method) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ପାଇଁ ଗୁଳା (chit) ବା ପତ୍ରକ (card) ତିଆରି କରାଯାଇ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ସ ବା ଡବାରେ ରଖାଯାଇ ଫେଣ୍ଟି ଦିଆଯାଏ । ସେଥୁରୁ ଆବଶ୍ୟକ ସଂଖ୍ୟକ ପତ୍ରକ ବା ଗୁଳା ଅଣାଯାଇ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ।
(ii) କ୍ରମହୀନ ସଂଖ୍ୟା ସାରଣୀ (Random number Table) — ପଙ୍କ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭରେ (Rows and columns) ଯଦୃଚ୍ଛା ସଜାଯାଇଥିବା ସଂଖ୍ୟାମାନଙ୍କର ଏକ ତାଲିକାକୁ କ୍ରମହୀନ ସଂଖ୍ୟା ସାରଣୀ ବୁଝାଏ । ଏହି ସାରଣୀ ବ୍ୟବହାର କରି ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସଂସ୍ଥା ଏହି ସାରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଟିପେଟ୍, ଫିସର ଓ ୟେଟସଙ୍କ ସାରଣୀ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ।
(2) ସ୍ତରୀକୃତ ପ୍ରତିଚୟନ (Stratified Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରଥମେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଭିତ୍ତିରେ ସଦୃଶ ଉପଗୋଷ୍ଠୀମାନଙ୍କରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସ୍ତରୀକରଣ କୁହାଯାଏ । ଏହାପରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପଗୋଷ୍ଠୀକୁ ସମାନ କିମ୍ବା ବିଭିନ୍ନ ଅନୁପାତର ନମୁନା ଏକକ ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥାଏ । ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ଯଥେଷ୍ଟ ତାରତମ୍ୟ ଥିଲେ ସ୍ତରୀକୃତ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟବହାର ବେଶ୍ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ ।
(3) ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ (Systematic Sampling) – ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକକଗୁଡ଼ିକୁ ମନୋନୟନ କରିବାକୁ ସମବ୍ୟବଧାନ ନମୁନା କୁହାଯାଏ । ପ୍ରଥମେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକକଗୁଡ଼ିକକୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବଧାନରେ ରହିଥିବା ଏକକଗୁଡ଼ିକୁ ନମୁନାରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ।
ମନେକର ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମରେ 1 ରୁ 100 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିବାର ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରତି ଦଶଟି ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରାଯିବାର ଅଛି । ତେଣୁ ଯଦି ଆମେ ପ୍ରଥମେ ଷଷ୍ଠତମ ପରିବାରକୁ ନମୁନା ଏକକ ବୋଲି ନେଉ, ତେବେ ଅନ୍ୟ ନମୁନା ଏକକଗୁଡ଼ିକ 16, 26, 36, 46, 56, 66, 76, 86, 96 ତମ ପରିବାର ହେବେ ।
(4) ବର୍ଗନମୁନା ବା ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ (Cluster Sampling) – ବର୍ଗ ନମୁନାରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ସଦୃଶ ଏକକରେ ବିଭକ୍ତ କରି ସେଥୁରୁ ଗୋଟିଏ ବର୍ଗ ବା ଗୁଚ୍ଛ ମନୋନୀତ କରିବାକୁ ବର୍ଗନମୁନା କୁହାଯାଏ । ଗୋଟିଏ କଲେଜର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ଗମନାଗମନ ଭିତ୍ତିରେ ସଦୃଶ ଏକକରେ ବିଭକ୍ତ କରି ନମୁନା ଚୟନ କରିବା ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନର ଉଦାହରଣ ।
(5) କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପ୍ରତିଚୟନ (Area Sampling) – ଯେତେବେଳେ ବର୍ଗନମୁନା ଭୌଗୋଳିକ ଆଧାରରେ ଗଠିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ କ୍ଷେତ୍ର ନମୁନା କୁହାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଭୌଗୋଳିକ ଭିଭିରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଶାର 30ଟି ଜିଲ୍ଲାରୁ 7ଟି ଜିଲ୍ଲାକୁ ମନୋନୟନ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପ୍ରତିଚୟନର ଉଦାହରଣ ।
(6) ବହୁସ୍ତରୀୟ ପ୍ରତିଚୟନ (Multiphase Sampling) – ପ୍ରଥମେ ବର୍ଗଗୁଡ଼ିକୁ ମନୋନୀତ କଲାପରେ ସେଥିରୁ ଉପବର୍ଗ ଏବଂ ଉପବର୍ଗରୁ ଅହେତୁକ ଭାବେ ଏକକ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ବହୁ ବର୍ଗୀୟ (Multiphase Sampling) ପ୍ରତିଚୟନ କହନ୍ତି । ରାଜ୍ୟରୁ ଜିଲ୍ଲା, ଜିଲ୍ଲାରୁ ବ୍ଳକ୍, ବ୍ଳକରୁ ଗ୍ରାମ ଓ ଗ୍ରାମରୁ ପରିବାର ମନୋନୟନ କରିବା ବହୁ ବର୍ଗୀୟ ନମୁନାର ଉଦାହରଣ ।
(b) ଅଣଯଦୃଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ (Non-random Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଆଧାର କରି ଗୋଷ୍ଠୀରୁ ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଏଠାରେ ସମ୍ଭାବିତ ନିୟମ ଲାଗୁ ହୋଇ ନ ଥାଏ । ଅଣଯଦୃଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ 4 ପ୍ରକାରର ।
(1) ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ପ୍ରତିଚୟନ (Purposive Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଆଧାର କରି ଗୋଷ୍ଠୀର ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ଅନୁସାରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ଆଖ୍ୟାଗରେ ରଖ୍ ନମୁନା ଏକକ ମନୋନୟନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, କୌଣସି TV ପ୍ରୋଗ୍ରାମ୍ର ଦର୍ଶକମାନଙ୍କ ମତାମତ ସଂଗ୍ରହପାଇଁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ନମୁନା ଏକକ ମନୋନୟନ କରିପାରିବେ ।
(2) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ମାତ୍ରାତ୍ମକ ପ୍ରତିଚୟନ (Quota Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ବୈଚିତ୍ର ଭିଭିରେ ବିଭକ୍ତ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟାର ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଗୁଡ଼ିକରେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ରେଡ଼ିଓ ଶ୍ରୋତାମାନଙ୍କର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ହେଲେ, ସମୁଦାୟ ଶ୍ରୋତାମାନଙ୍କ ଲିଙ୍ଗ, ଶିକ୍ଷା, ବୟସ, ବାସସ୍ଥାନ ଭିତ୍ତିରେ ଭାଗଭାଗ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟା ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ।
(3) ଉପଯୋଗିତା ପ୍ରତିଚୟନ (Convenience Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକାରୀ ନିଜର ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଭିଭିରେ ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି । ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ଅଂଶକୁ ଉପଯୋଗିତା ଭିତ୍ତିରେ ନମୁନା ଏକକରୂପେ ମନୋନୟନ କରାଯାଏ । ଏଠାରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜର ଇଚ୍ଛାମୁତାବକ ବା ଏକକ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ଅନୁସାରେ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରିନଥା’ନ୍ତି । ସ୍ଥାନ, ସମୟ, ସମ୍ବଳ ଇତ୍ୟାଦି ସୁବିଧା ଭିତ୍ତିରେ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ଟେଲିଫୋନ ଡାଏରୀ, ଯାନବାହନ ରେଜିଷ୍ଟ୍ରେସନ ରେକର୍ଡ଼ରୁ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଏହି ପଦ୍ଧତିର ଉଦାହରଣ ।
(4) ଅନୁକ୍ରମିକ ପ୍ରତିଚୟନ (Sequential Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରଥମେ ଅତି ଅଳ୍ପ ଏକକକୁ ନମୁନା ଆକାରରେ ନିଆଯାଇ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ନମୁନା ଏକକର ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଏ । ଯଦି ପ୍ରଥମେ ନିଆଯାଇଥ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ପରୀକ୍ଷା ସଫଳ ହୁଏ ନାହିଁ, ତେବେ ନମୁନା ନିଆଯାଇଥିବା ଅଂଶଟିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରାଯାଇ ଅନ୍ୟ ଏକ ଅଂଶର ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରି ପୁଣି ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତି ସାଧାରଣତଃ ଗୁଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Quality control) କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
୪। ସଂକ୍ଷେପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଅନେକ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(1) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ (Direct Personal Investigation)
(2) ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ (Indirect Investigation)
(3) ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହ (Information received through local agents)
(4) ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ (Mailed Questionnaire method)
(5) ଗଣନାକାରୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (Questionnaire filled up by enumerator)
(1) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ – ଏହି ପ୍ରଣାଳୀକୁ ସାକ୍ଷାତକାର ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସଂସ୍ଥା ନିଜେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଥିଲାଗି ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସ୍ଥଳରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହିବାକୁ ପଡ଼େ ।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନଦ୍ୱାରା ଉନ୍ନତମାନର ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ତଥ୍ୟ-ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଯେହେତୁ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ, ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକ ବିଶ୍ୱାସଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଯଦି ସର୍ବେକ୍ଷଣର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥାଏ, ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟୟବହୁଳ ଓ ସମୟସାପେକ୍ଷ ହେବ । ଏହାଛଡ଼ା ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀର ସ୍ଵକଳ୍ପିତ ଚିନ୍ତାଧାରାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହେବାର ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି ।
(2) ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ – ବହୁତ ସମୟରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଅନିଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଥା’ନ୍ତି । ଅନେକ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ତଥ୍ୟର ମୂଳଉତ୍ସ ସ୍ଥିତିବିହୀନ ହୋଇଥାଏ । ଏସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଫଳପ୍ରଦ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏପରିସ୍ଥଳେ ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ ଅବଲମ୍ବନ କଲେ ଅଧିକ ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇଥାଏ ।
ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଠାରୁ ମୌଖ୍ ବା ଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ମତାମତ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା ନିଯୁକ୍ତ କମିଶନ ଓ କମିଟିଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସ୍ଵଳ୍ପ ବ୍ୟୟରେ ସ୍ୱଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।
ଯେହେତୁ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ, ତେଣୁ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଓ ଅଧିକ ଗ୍ରହଣୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ । ଅପରପକ୍ଷରେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଓ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ସାଧୁତା ଓ ନିଷ୍ଠା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଯଦି ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀ ବିବାଦୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇଥା’ନ୍ତି, ତେବେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟରୁ ତଦୀୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ବିବାଦୀୟ ହୋଇପଡ଼େ ।
(3) ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ – ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ର, ଯିଏ କି ସାମ୍ବାଦିକଭାବରେ ପରିଚିତ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯାଇଥାଏ ସେମାନେ ସେହି ଅଞ୍ଚଳର ଆବଶ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସଂସ୍ଥାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟକୁ ନିୟମିତ ବ୍ୟବଧାନରେ ପଠାଇଥା’ନ୍ତି ।
ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥା ଓ ଅନେକ ସମୟରେ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଅବଲମ୍ବନ କରିଥା’ନ୍ତି । ନିୟମିତ କାଳାନୁସାରୀ ତଥ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ଥିଲେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଶ୍ରେୟସ୍କର ଅଟେ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସମ୍ବାଦଦାତାମାନେ ନିଜର ସୁବିଧା ଓ ଖ୍ୟାଲ ଅନୁସାରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କଲେ ତାହାର ଶୁଦ୍ଧତା ନିମ୍ନମାନର ହୋଇଥାଏ ।
(4) ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ– ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବିଷୟବସ୍ତୁ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (Questionnnaire) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯାଏ । ଏଥିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀରେ ବ୍ୟବହୃତ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କର ବ୍ୟାବହାରିକ ସଂଜ୍ଞାର ଏକ ଟିପ୍ପଣୀ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କର ସହଯୋଗ କାମନା କରି ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପୂର୍ବାଭାଷ ପଠାଯାଇଥାଏ ।
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଲେଖୁ ଫେରାଇବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରାଯାଇଥାଏ । ସେଥିପାଇଁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସଂସ୍ଥା ବା ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଠିକଣା ଲେଖାଥିବା ଓ ଡାକଟିକଟ ଲାଗିଥିବା ଲଫାପା ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ପାଖକୁ ଏଥୁସହିତ ସଂଲଗ୍ନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ସମୟ, ଶ୍ରମ, ସମ୍ବଳ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ ।
ଏହାଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ଅଧିକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଓ ଉପାଦେୟ ତଥ୍ୟ ମିଳିଥାଏ । ଅପର ପକ୍ଷରେ ନିରକ୍ଷର ଓ ଅନୁନ୍ନତ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ । ଆହୁରି ମଧ୍ଯ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି । ତେଣୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ନିରୁତ୍ସାହଜନକ ହୋଇଥାଏ ।
(5) ଗଣନାକାରୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ– ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀଗୁଡ଼ିକୁ ଡାକଯୋଗେ ପଠାଇବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସଂସ୍ଥା ନିଜର ଗଣନାକାରୀ ବା ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କ ହାତରେ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ପଠାଇଥା’ନ୍ତି । ଗଣନାକାରୀ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଶ୍ନ ପଢ଼ାଇ ଶୁଣାନ୍ତି ଓ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କର ଉତ୍ତରକୁ ସେଠାରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଥୁରେ ଗଣନାକାରୀ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନ ବୁଝିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ସଠିକ୍ ତଥା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବିତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ ।