Prasanna

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Hindi Solutions Grammar व्याकरण विभाग Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Hindi Grammar व्याकरण विभाग

शब्द:

“एक ध्वनि या ध्वनि-समूह को ‘शब्द’ कहते हैं जिसका कोई अर्थ हो।”
जैसे – में, तुम, अमरूद, लड़की, गाय, गधा, पढ़ना, खाना, पीना आदि।
किसी वाक्य में प्रयोग किए जाने वाले शब्द आठ प्रकार के होते हैं :
संज्ञा, सर्वनाम, क्रिया, विशेषण, क्रिया-विशेषण, समुच्चयबोधक, संबंधबोधक, विस्मयादिबोधक।

संज्ञा:

किसी व्यक्ति, प्राणी, भाव, वस्तु या स्थान आदि के नाम को ‘संज्ञा’ कहते हैं।’
जैसे – मीरा, राम, गंगा, हिमालय, गंगोत्रि, सुंदरता, भेड़, पुस्तक आदि।
संज्ञा के मुख्य रूप से पाँच भेद है :
व्यक्तिवाचक संज्ञा – जिस शब्द से किसी व्यक्ति, स्थान या किसी वस्तु विशेष का बोध हो, उसे ‘व्यक्तिवाचक संज्ञा कहते हैं।
जैसे – राम, लक्ष्मण, शकुंतला, ताजमहल आदि।
भाववाचक संज्ञा – जिस शब्द से किसी गुण, दशा, भाव आदि का बोध हो, उसे समूहवाचक संज्ञा कहते हैं।
जैसे – कक्षा, परिवार, झूंड, गुच्छा, मंडली आदि ।
समूहवाचक संज्ञा – जिस शब्द से प्राणियों या वस्तुओं के समूह का बोध हो, उसे समूहवाचक संज्ञा कहते हैं।
जैसे – सेना, घास, पानी, चाए, चाँदी, लकड़ी आदि।

सवनाम:

“जो शब्द संज्ञा के स्थान पर प्रयुक्त होते हैं, उन्हें ‘सर्वनाम’ कहते हैं।’
जैसे – मैं, हम, तू, जो, वह, आप, यह, वह, कुछ, कोई आदि ।

सर्वनाम के उह भेद है :
१. पुस्थवाचक
२. निश्चयवाचक
३. अनिश्वयवाचक
४. संबधवाचक
५. मश्नवाचक
ह. निज्ञवाचक

१. पुकषवाचक सर्वनाम : “जो सर्वनाम किसी पुरुष या सी के नाम के स्थान पर बोले जाते हैं, उन्हें पुरुषवाचक सर्वनाम कहते है।”
औसे – तुम, वह, मै, वे, यह आदि ।
जैसे – वह गाँव जाता है ।

२. निश्चयवाचक सर्वनाम : “निश्चयवाचक सर्वनाम वे हैं जिनसे किसी निश्चित व्यक्ति या वस्तु का बोध हो।”
औसे – यह, ये, वह, वे आदि।
जैसे – यह आम है। वह घड़ी है।

३.अनिश्चयवाचक सर्वनाम : “अनिश्चववाचक सर्वनाम वे हैं जिनसे किसी निश्चित व्यक्ति या वस्तु का बोध न हो।”
जैसे – कोई, कुछ।
जैसे – ऐसा न हो कि कोई आ जाए।
उसने कुछ नहीं खाया ।

४. संबंधवाचक सर्वनाम : “संरधवाचक सर्वनाम वे है जो एक सर्वनाम का दूसरे सर्वनाम के साथ संबंध प्रकट करते हैं।
जैसे – जो देता है, सो लेता है।
जैसा करोगे, वैसा भरोने ।
जिसकी लाठी, उसकी भैस ।

५. प्रश्नवाचक सर्वनाम : “प्रश्नवाचक सर्वनाम वे हैं जिनसे किसी प्रश्न का दोष हो।”
औसे – तुम क्या खा रहे हो ?
अंदर कौन है ?

५. प्रश्नचाचक सर्वनाम : “सश्नवाचक सर्वनाम वे हैं जिनसे किसी प्रश्न का दोध हो।”

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Geography Important Questions Chapter 7 ପାରିବେଶିକ ପ୍ରଭାବ ଓ ଅଧିବାସୀଙ୍କ ଜୀବନ ଜୀବିକା Important Questions and Answers.

BE Odisha Class 7 Geography Important Questions Chapter 7 ପାରିବେଶିକ ପ୍ରଭାବ ଓ ଅଧିବାସୀଙ୍କ ଜୀବନ ଜୀବିକା

Subjective Type Questions With Answers
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question 1.
ଆମାଜନ ଅବବାହିକାର ଜଳବାୟୁ, ଉଭିଦ ଓ ଜୀବଜନ୍ତୁ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ :

• ଆମାଜନ ନଦୀ ବିଷୁବମଣ୍ଡଳ ଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ଅବବାହିକାର ଜଳବାୟୁ ଉଷ୍ଣ ଓ ଆର୍ଦ୍ର ।
• ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରତିଦିନ ଅପରାହ୍ନରେ ପ୍ରଚୁର ବୃଷ୍ଟିପାତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏଠାରେ ବିଶେଷ ଶୀତ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ନାହିଁ ।

ଉଦ୍ଭିଦ :

• ମେହୋଗାନି, ଆବୁଲସ୍, ଡାଳ, ରବର ଆଦି ବୃକ୍ଷ ଥ‌ିବା ଚିରହରିତ୍‌ ଅରଣ୍ୟ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ ।
• ଏଠାକାର ଅରଣ୍ୟ ଘଞ୍ଚ, ଭୂମି ସନ୍ତସନ୍ତିଆ ଓ ଏଠାକାର ଭୂମି ଉପରେ ଖରା ପଡ଼ୁ ନଥ‌ିବାରୁ ଛାଇରେ ବଢ଼ିପାରୁଥିବା, ପତ୍ର ନଥୁବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଅର୍କିଡ୍ ଓ କେତେକ ଲତା ଜାତୀୟ ପରାଙ୍ଗପୁଷ୍ଟ ଉଦ୍ଭଦ ଦେଖାଯାନ୍ତି ।

ଜୀବଜନ୍ତୁ :

• ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ମାଙ୍କଡ଼, ଉଇଖୁଆ ଟାପିର୍, ସୁଥ୍ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀ, ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତିର ସାପ, ସରୀସୃପ ଓ କୁମ୍ଭୀର ଆଦିଙ୍କ ବାସସ୍ଥଳୀ ।
• ଆନାକୋଣ୍ଡା ଏବଂ ବୋଆ ଜାତୀୟ ଭୟଙ୍କର ସାପ, ମାଂସ ପିରାନା ମାଛ, ହଜାର ହଜାର ଜାତିର କୀଟପତଙ୍ଗ ଏଠାରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଅନ୍ତି ।
• ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ଅଦ୍ଭୁତ ପକ୍ଷୀ, ଯଥା- ଟଉକାନ୍‌, ନାନା ଜାତିର ରଙ୍ଗିନ ପରଯୁକ୍ତ ପକ୍ଷୀ ଏହି ଅରଣ୍ୟରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

Question 2.
ଉଷ୍ଣ ମରୁ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ, ଉଭିଦ ଓ ଜୀବଜନ୍ତୁମାନଙ୍କର ବିଶେଷତ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ :

• ଉଷ୍ଣ ମରୁଭୂମି ଅଞ୍ଚଳରେ ତାପମାତ୍ରାର ଆଧିକ୍ୟ ଓ ସ୍ଵଳ୍ପ ବୃଷ୍ଟିପାତ ଯୋଗୁ ଏହାର ଜଳବାୟୁ ଉଷ୍ଣ ଓ ଶୁଷ୍କ ।
• ଦିନବେଳା ଅଧିକ ଗରମ ଓ ରାତିରେ ଅଧିକ ଶୀତ ହୁଏ ।

ଉଦ୍ଭବ :

• ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ବାଷ୍ପୀଭବନ ତୀବ୍ର ହୋଇଥାଏ, ତେଣୁ ଏହାର ମୃରିକା ଲୁଣିଆ ଓ ବାୟୁ ଶୁଷ୍କ ଥାଏ ।
• ଏଠାରେ କଣ୍ଟାଜାତୀୟ ଗୁଳ୍ମ ତଥା କାକ୍‌ସ, ଶିଳ୍ପ, ନାଗଫେଣୀ ଆଦି ମରୁଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭଦ ଦେଖାଯାଏ ।
• ମରୂଦ୍ୟାନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଖଜୁରୀ, ତାଳ, ଆକାଶିଆ ଗଛ ବଢ଼ିଥାଏ ।

ଜଳବାୟୁ :

• ଓଟ ଏ ଅଞ୍ଚଳର ମୁଖ୍ୟ ପଶୁ ।
• ଏହା ବ୍ୟତୀତ ବିଲୁଆ, କୋକିଶିଆଳି, ହାଏନା ଆଦି ମାଂସାଶୀ ପ୍ରାଣୀ, କଙ୍କଡ଼ାବିଛା, ଝିଟିପିଟି, ସାପ ଆଦି ସରୀସୃପ ଅଞ୍ଚଳରେ ବହୁଳ ସଂଖ୍ୟାରେ ଦେଖାଯାନ୍ତି ।’

Question 3.
ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ଜୀବତ ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖ ।
Answer:

1. ଲାଦାଖ ଏକ ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି। ଏହାର୍ଗ ଜଳବାୟୁ ଅତ୍ୟଧିକ ଥଣ୍ଡା ଓ ଶୁଷ୍କ ।
2. ଏଠାରେ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁରେ ଦିନର ତାପମାତ୍ରା ୦° ସେଲସିଅସ୍‌ରୁ ସାମାନ୍ୟ ଉପରେ ଥାଏ ଓ ରାତିରେ ତାପମାତ୍ରା –୩୦° ସେଲ୍‌ସିଅସ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଖସିଆସେ । ଶୀତଋତୁରେ ତାପମାତ୍ରା ପ୍ରାୟତଃ —୪୦° ସେଲସିଅସ୍ ରହିଥାଏ।
3. ଭୂମି ବରଫଦ୍ଵାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ଥ‌ିବାରୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରାୟ ବୃକ୍ଷଶୂନ୍ୟ ଥାଏ। କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ପୃଶ୍ ଓ ଓକ୍ ଜାତୀୟ ଉଭିଦ ଦେଖାଯାଏ। ଗ୍ରୀଷ୍ମଦିନେ ବରଫ ସାମାନ୍ୟ ତରଳିବାରୁ ସେଓ, ନାସ୍‌ପାତି ପ୍ରଭୃତି ବୃକ୍ଷ ଫୁଲଫଳ ଧାରଣ କରେ।
4. ଏଠାରେ ବଣୁଆ ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା, ଗାଈ ଏବଂ ଏକ ଭିନ୍ନ ଧରଣର ବଣୁଆ କୁକୁର ଦେଖାଯାଏ। ରବିନ୍, ତିବ୍ବତୀୟ ତୁଷାର କୁକୁଡ଼ା ଭଳି ବହୁ ସୁନ୍ଦର ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପକ୍ଷୀ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଏ।
5. ଲୋକମାନେ ବଣ୍ୟ ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ଓ ଚମରୀ ଗାଈ ପାଳନ କରନ୍ତି ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question 1.
ଆମାଜନ ଅବବାହିକାର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କ କୃଷି ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖ ।
Answer:

1. ଆମାଜନ ଅବବାହିକାର ଅଧ୍ଵବାସୀମାନେ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କୃଷି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଚାଷ କରିଥା’ନ୍ତି ।
2. ସେମାନେ କଦଳୀ, ସପୁରି, ମିଠାଆଳୁ ବା କାସାରା ଏବଂ ଟୋପିଆକା ଆଦି ଚାଷ କରିଥା’ନ୍ତି ।

Question 2.
ଆମାଜନ ଅବବାହିକାର ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ପାଉଛି କାହିଁକି ?
Answer:

1. ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ ହେତୁ ଏହାର ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ ନିମିତ୍ତ କେତେକ ଅରଣ୍ୟଲବ୍‌ଧ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ କାଷ୍ଠ ସମ୍ବଳ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ।
2. କାଷ୍ଠଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପର ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁ ଏଠାରେ ଅରଣ୍ୟର ପରିମାଣ କମି କମି ଯାଉଛି ।

Question 3.
ଗଙ୍ଗାନଦୀ ଦୂଷିତ ହେବାର କାରଣ ଲେଖ ।
Answer:

1. ଗଙ୍ଗାନଦୀ ‘ ଅବବାହିକାରେ ଆଲ୍ଲାହାବାଦ, କାନପୁର, ବାରଣାସୀ, ଲକ୍ଷ୍ନୌ, କୋଲ୍‌କାତା ଭଳି ବଡ଼ ବଡ଼ ସହର ଅବସ୍ଥିତ । ଏଗୁଡ଼ିକରେ ଘନ ଜନବସତି ରହିଛି ।
2. ଏହି ସହରମାନଙ୍କ ଶିଳ୍ପ କାରଖାନାରୁ ଆବର୍ଜନା ଓ ବିଷାକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ନଦୀଜଳରେ ମିଶୁଛି ଓ ଘନ ଜନବସତି ଯୋଗୁ ଏ ଅଞ୍ଚଳର ପରିବେଶ ଦୂଷିତ ହେଉଛି ।

Question 4.
ଲାଦାଖ ମରୁଭୂମିର ଜଳବାୟୁ ଅବସ୍ଥା କିପରି ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:

1. ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ବହୁ ଉଚ୍ଚରେ ଥ‌ିବାରୁ ଲାଦାଖର ଜଳବାୟୁ ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ଥଣ୍ଡା ଓ ଶୁଷ ।
2. ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳରେ ଦିନର ତାପମାତ୍ରା ୦° ସେଲ୍‌ସିୟସରୁ ସାମାନ୍ୟ ଉଚ୍ଚରେ ଓ ଶୀତଦିନେ ତାପମାତ୍ରା ପ୍ରାୟତଃ —୪୦° ସେଲ୍‌ସିୟସ୍ ରହିଥାଏ ।

Question 5.
ସାହାରା ମରୁଭୂମି ଅଞ୍ଚଳ ଏକଦା ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳ ଓ ଅରଣ୍ୟ ଆଚ୍ଛାଦିତ ଅଞ୍ଚଳ ଥିଲା – ଏହାର ପ୍ରମାଣ ଦିଅ ।
Answer:

1. ସାହାରା ମରୁଭୂମିର ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳରେ ଥିବା କେତେକ ଶିଳାଲିପିର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଛି ।
2. ଏଥରେ ନଦୀ, କୁମ୍ଭୀର, ଅରଣ୍ୟ, ହାତୀ, ସିଂହ, ଓଟ, ଜିରାଫ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ଆଦି ପଶୁମାନଙ୍କର ଚିତ୍ର ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳୁଛି । ଏଥୁରୁ ପ୍ରମାଣ ମିଳେ ସାହାରା ଅଞ୍ଚଳ ଏକଦା ସମତଳ ଭୂମି ଓ ଅରଣ୍ୟ ଆଚ୍ଛାଦିତ ଅଞ୍ଚଳ ଥିଲା ।

Question 6.
ପୋଡୁଚାଷ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:

1. ଓଡ଼ିଶାର ଆଦିବାସୀମାନେ କରୁଥିବା ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କୃଷିକୁ ପୋଡୁଚାଷ କୁହାଯାଏ ।
2. ସେମାନେ ଜଙ୍ଗଲର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳ ସଫା କରି, ନିଆଁ ଲଗାଇ ସେଠାରେ ଚାଷ କରନ୍ତି । କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ସେଠାରେ ଉର୍ବରତା କମିଗଲେ ଅରଣ୍ୟର ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ଚାଷ କରନ୍ତି । ପୁଣି କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ପୂର୍ବ ସ୍ଥାନକୁ ଫେରିଆସି ଚାଷ କରିଥା’ନ୍ତି ।

Question 7.
ଲାଦାଖ ଶବ୍ଦ କିପରି ଉତ୍ପରି ହୋଇଛି ? ଏହାର ଅନ୍ୟନାମ କ’ଣ ?
Answer:

1. ଲାଦାଖ ଶବ୍ଦଟି ‘ଲା’ ଏବଂ ‘ଦାକ୍’ ଶବ୍ଦକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ‘ଲା’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଗିରିପଥ ଏବଂ ‘ଦାକ୍’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଦେଶ ।
2. ଲାଦାଖର ଅନ୍ୟନାମ କାପା-ଚାନ୍ ବା ବରଫ ଭୂମି ।

Question 8.
ସାହାରା ଅଞ୍ଚଳରେ ରହୁଥିବା ଯାଯାବର ଶ୍ରେଣୀର ଅଧିବାସୀମାନେ କିପରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି ?
Answer:

1. ସାହାରା ଅଞ୍ଚଳରେ ବେଦୁଇନ୍ ନାମକ ଯାଯାବର ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ସେମାନେ ଓଟ, ଗଧ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା . ଆଦି ପଶୁ ପାଳନ କରନ୍ତି ।
2. ଏହି ପଶୁମାନଙ୍କଠାରୁ ଏମାନେ ଦୁଗ୍‌ଧ, ଲୋମ ଓ ଚମଡ଼ା ସଂଗ୍ରହ କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି ।

Question 9.
ଆମାଜନ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ଉଷ୍ଣ ଓ ଆର୍ଦ୍ର କାହିଁକି ?
Answer:

1. ଆମାଜନ ଅଞ୍ଚଳରେ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ଭୂପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ପଡୁଥ‌ିବାରୁ ଏଠାରେ ତାପମାତ୍ରା ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ।
2. ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତିଦିନ ଅପରାହ୍ନରେ ପ୍ରଚୁର ବୃଷ୍ଟିପାତ ହୋଇଥାଏ, ତେଣୁ ଏହାର ଜଳବାୟୁ ଉଷ୍ଣ ଓ ଆର୍ଦ୍ର।

Question 10.
ଆମାଜନ ଅରଣ୍ୟରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ମାଛ ଓ ପକ୍ଷୀ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ?
Answer:

1. ଆମାଜନ ଅରଣ୍ୟ ହଜାର ହଜାର ଜାତିର କୀଟପତଙ୍ଗ ଓ ମାଛଙ୍କର ଆଦିଭୂମି ଅଟେ। ମାଂସ ପିରାନା ମାଛ ଏହିଅଞ୍ଚଳର ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ମାଛ।
2. ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ଅଦ୍ଭୁତ ପକ୍ଷୀ ଏଠାରେ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଟଉକାନ, ନାନା ଜାତିର ରଙ୍ଗିନ ପରଯୁକ୍ତ ପକ୍ଷୀ ଏହି ଅରଣ୍ୟରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

Question 11.
ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଡଲଫିନ୍ ଦେଖାଯାଏ ? ଡଲଫିନ୍ ତଥା ମଧୁର ମାଛମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା କାହିଁକି କମିବାରେ ଲାଗିଛି ?
Answer:

1. ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀର ଜଳରେ ଶୁଶୁ ନାମକ ଏକପ୍ରକାର ଡଲଫିନ୍ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ।
2. କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ବିଷାକ୍ତ ଜଳ, ସହରମାନଙ୍କର ନର୍ଦମା ଜଳ ନଦୀରେ ମିଶି ଜଳକୁ ଦୂଷିତ କରୁଥିବାରୁ ଏହି ଡଲଫିନ୍ ତଥା ମଧୁର ମାଛମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା କମିବାରେ ଲାଗିଛି ।

Question 12.
ନାତିଶୀତୋଷ ମହାଦେଶୀୟ ଜଳବାୟୁ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:

1. ଯେଉଁ ତୃଣଭୂମି ଅଞ୍ଚଳରେ ସାମୁଦ୍ରିକ ବାୟୁର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ ନାହିଁ, ସେଠାରେ କେବଳ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଓ ଶୀତଋତୁ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ଏବଂ ବାର୍ଷିକ ହାରାହାରି ବୃଷ୍ଟିପାତ ପ୍ରାୟ ୫୦ ସେ.ମି. ହୋଇଥାଏ, ଏପ୍ରକାର ଜଳବାୟୁକୁ ନାତିଶୀତୋଷ୍ଣ ଜଳବାୟୁ କୁହାଯାଏ ।
2. ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଗରମ, ଶୀତଦିନରେ ଭୀଷଣ ଥଣ୍ଡା ଅନୁଭୂତ ହେବା ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁର ଲକ୍ଷଣ।

Question 13.
ପ୍ରେରୀ ଅଞ୍ଚଳରୁ କାହିଁକି ବିଦେଶକୁ ଗହମ ରପ୍ତାନି କରାଯାଏ ?
Answer:

1. ଉର୍ବର ମୃତ୍ତିକା ଓ ନାତିଶୀତୋଷ୍ଣ ମହାଦେଶୀୟ ଜଳବାୟୁ ଗହମ ଚାଷ ପାଇଁ ବିଶେଷ ଅନୁକୂଳ।
2. ତେଣୁ ପ୍ରେରୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚୁର ଗହମ ଚାଷ କରାଯାଏ ଓ ବିଦେଶକୁ ରପ୍ତାନି କରାଯାଏ।

Question 14.
ଉଦାହରଣ ସହ ଉଷ୍ଣ ମରୁଅଞ୍ଚଳ କାହାକୁ କହନ୍ତି ଲେଖ ।
Answer:

1. ଭୂପୃଷ୍ଠର ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଚାରିଆଡ଼ ବାଲି, ପ୍ରବଳ ଖରା, ଅଳ୍ପବୃଷ୍ଟି ବା ବୃଷ୍ଟିହୀନ ଅଞ୍ଚଳ, ବୃକ୍ଷଲତାଶୂନ୍ୟ ତାହାକୁ ଉଷ୍ଣ ମରୁଅଞ୍ଚଳ କହନ୍ତି ।
2. ଆମ ଦେଶର ଥର ଓ ଆଫ୍ରିକା ମହାଦେଶର ସାହାରା ମରୁଭୂମି ଉଷ୍ଣ ମରୁ ଅଞ୍ଚଳର ଉଦାହରଣ।

Question 15.
ଉଦାହରଣ ସହ ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ଲେଖ
Answer:

1. ଯେଉଁଠାରେ ଚାରିଆଡ଼ ପ୍ରବଳ ଥଣ୍ଡା ଓ ଭୂମି ବରଫାଚ୍ଛନ୍ନ ରହେ, ସେଠାରେ ଗଛଲତା ବଢ଼ିପାରେ ନାହିଁ, ସେହି ପ୍ରକାର ଅଞ୍ଚଳକୁ ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି କୁହାଯାଏ।
2. ଉଦାହରଣ- ଗ୍ରୀଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଓ ତୁନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳ।

କାରଣ ଦର୍ଶାଅ

Question 1.
ଆମାଜନ ଅବବାହିକାରେ ଘନ ଜନବସତି ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ ।
Answer:

1. ଆମାଜନ ଅବବାହିକା ବିଷୁବ ମଣ୍ଡଳୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
2. ବର୍ଷସାରା ପ୍ରବଳ ଖରା ଓ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ଏ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ଅସହ୍ୟ ଓ ଅସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକର । ଏଣୁ ଏହା ଘନ ଜନବସତି ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ନୁହେଁ ।

Question 2.
ନିରକ୍ଷୀୟ ଅଞ୍ଚଳର ଅରଣ୍ୟରେ ପରାଙ୍ଗପୁଷ୍ଟ ଲତା ଜାତୀୟ ଉଭିଦ ବେଶୀ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ।
Answer:

1. ନିରକ୍ଷୀୟ ଅଞ୍ଚଳର ଅରଣ୍ୟ ଘଞ୍ଚ, ଭୂମି ସନ୍ତସନ୍ତିଆ ଏବଂ ଭୂମି ଉପରେ ପ୍ରାୟ ଖରା ପଡ଼ି ନଥାଏ ।
2. ତେଣୁ ଛାଇରେ ବଢ଼ିପାରୁଥିବା କେତେକ ଲତା ଜାତୀୟ ପରାଙ୍ଗପୁଷ୍ଟ ଉଭିଦ ଅନ୍ୟ ଉଦ୍ଭଦକୁ ଆଶ୍ରା କରି ବଢ଼ିଥାଆନ୍ତି ।

Question 3.
ନଦୀ ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥିବାବେଳେ ତା’ର ସ୍ରୋତ ପ୍ରଖର ଥାଏ ।
Answer:

1. ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳର ଭୂମି ପଥୁରିଆ ଓ ଗଡ଼ାଣିଆ ହୋଇଥାଏ ।
2. ନଦୀ ଗଡ଼ାଣିଆ ଭୂମିରେ ପ୍ରବାହିତ ହେବାବେଳେ ଏହା ସ୍ରୋତ ପ୍ରଖର ହୋଇଥାଏ ।

Question 4.
ଲାଦାଖ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରାୟ ତୃଣଭୂମି ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ।
Answer:

1. ଆମ ଦେଶର ଉତ୍ତର ଭାଗରେ ଥିବା ଲାଦାଖ ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ୩ କି.ମି. ଓ ସର୍ବାଧ‌ିକ ୮ କି.ମି. ଉଚ୍ଚତା ମଧ୍ଯରେ ଅବସ୍ଥିତ । ତେଣୁ ଏତେ ଉଚ୍ଚରେ ଥିବାରୁ ଏହାର ଜଳବାୟୁ ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ଥଣ୍ଡା ଓ ଶୁଷ୍କ ।
2. ବର୍ଷର ଅଧିକାଂଶ ସମୟ ବରଫ ଦ୍ବାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ରହୁଥ‌ିବାରୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ବୃକ୍ଷଶୂନ୍ୟ । ତେଣୁ ଏଠାରେ ତୃଣଭୂମି ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ ।

Question 5.
ମରୁଭୂମିର ମୃତ୍ତିକା ଲୁଣିଆ ।
Answer:

1. ମରୁଭୂମି ଅଞ୍ଚଳରେ ଅଧିକ ତାପମାତ୍ରା ପ୍ରଭାବରୁ ବାଷ୍ପୀଭବନ ତୀବ୍ର ହୋଇଥାଏ ।
2. ଫଳରେ ଏଠାରେ ମୃରିକା ଲୁଣିଆ ।

Question 6.
ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଅବବାହିକା ଅଞ୍ଚଳ ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରେ ।
Answer:

1. ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଅବବାହିକାରେ ଅନେକ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳ ଅବସ୍ଥିତ ।
2. ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଆଗ୍ରାର ଯମୁନା ନଦୀ କୂଳରେ ତାଜମହଲ, ଗଙ୍ଗା ଓ ଯମୁନାର ସଙ୍ଗମସ୍ଥଳ ଆହ୍ଲାବାଦ, ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ ଓ ବିହାରର ବୌଦ୍ଧସ୍ତୂପ, ଲକ୍ଷ୍ନୌର ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳା, ଆସାମର କାଜିରଙ୍ଗା ଓ ମାନସ ଜାତୀୟ ଅଭୟାରଣ୍ୟ, ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ଆଦିବାସୀ ସଂସ୍କୃତି ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିଥାଏ ।

Question 7.
ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଅବବାହିକା ଅଞ୍ଚଳ ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟତମ ଜନବହୁଳ ଅଞ୍ଚଳ ।
Answer:

1. ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଅବବାହିକା ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀର ଆନୀତ ଉର୍ବର ପଟୁ ମୃତ୍ତିକାରେ ସମୃଦ୍ଧ ।
2. ଉର୍ବର ମୃରିକା, ଜଳର ସୁଲଭତା ଓ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟପ୍ରଦ ଜଳବାୟୁ ଯୋଗୁଁ ଏ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ୱ ଅଧିକ । ଏଣୁ ଏହା ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟତମ ଜନବହୁଳ ଅଞ୍ଚଳ ହୋଇପାରିଛି ।

Question 8.
ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ମୁହାଣରେ ଥିବା ଜୁଆରିଆ ଅରଣ୍ୟକୁ ସୁନ୍ଦରବନ କୁହାଯାଏ ।
Answer:

1. ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ମୁହାଣ ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୁଣିପାଣି ଓ ଜୁଆରରେ ବଢ଼ିପାରୁଥିବା ବୃକ୍ଷର ଅରଣ୍ୟ ରହିଛି । ଏହାକୁ ଜୁଆରିଆ ଅରଣ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
2. ଏହି ଅରଣ୍ୟରେ ସୁନ୍ଦରୀ ନାମକ ବୃକ୍ଷ ବହୁଳ ଭାବରେ ଜନ୍ମ ଥ‌ିବାରୁ ଏହାକୁ ସୁନ୍ଦରବନ କୁହାଯାଏ ।

ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ

1. ପିଗ୍‌ମୀ ଓ ବେଦୁଇନ୍
Answer:

2. ଉଷ୍ଣ ମରୁଭୂମି ଓ ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି
Answer:

ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ।

Question 1.
ମରୂଦ୍ୟାନ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ମରୁଭୂମିର କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ମରୁଝର ଦେଖାଯାଏ ଓ ସେହି ସ୍ଥାନରେ କଣ୍ଟାଗଛ, ଖଜୁରୀ ବୃକ୍ଷ ଦେଖାଯାଏ, ଯାହାକୁ ମରୁଦ୍ୟାନ କୁହାଯାଏ।

Question 2.
ଆମାଜନ ଅବବାହିକାରେ ଦେଖାଯାଉବା ମାଂସଖୁଆ ମାଛର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ଆମାଜନ ଅବବାହିକାରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ମାଂସଖିଆ ମାଛର ନାମ ପିରାନା।

Question 3.
ଆନାକୋଣ୍ଡା ସାପ କେଉଁ ଦେଶର ଅରଣ୍ୟରେ ବେଶୀ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ?
Answer:
ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର ଅରଣ୍ୟରେ ଆନାକୋଣ୍ଡା ସାପ ବେଶୀ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ।

Question 4.
ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀର ଜଳରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ଡଲଫିନ୍‌ ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀର ଜଳରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ଡଲଫିନ୍‌ର ନାମ ଶୁଶୁ।

Question 5.
ତୃଣଭୂମି ଅଞ୍ଚଳ ପୃଥ‌ିବୀର କେତେ ଅଂଶ ଅଧିକାର କରିଛି ?
Answer:
ତୃଣଭୂମି ଅଞ୍ଚଳ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରାୟ ଏକ-ଚତୁର୍ଥାଂଶ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି ।

Question 6.
ଗ୍ୟାଞ୍ଚ୍ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନାତିଶୀତୋଷ୍ଣ ତୃଣଭୂମି ଅଞ୍ଚଳରେ ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଗୋପାଳନ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଗ୍ୟାଞ୍ଚ୍ କୁହାଯାଏ।

Question 7.
ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଚାରିଆଡ଼େ ପ୍ରବଳ ଥଣ୍ଡା ଓ ଭୂମି ବରଫାଚ୍ଛନ୍ନ ରହେ, ଗଛଲତା ବଢ଼ିପାରେ ନାହିଁ, ସେହି ଅଞ୍ଚଳକୁ ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି କୁହାଯାଏ ।

Question 8.
କେଉଁ ମରୁଭୂମି ପୃଥିବୀର ବୃହତ୍ତମ ଉଷ୍ଣ ମରୁଭୂମି ?
Answer:
ସାହାରା ମରୁଭୂମି ପୃଥ‌ିବୀର ବୃହତ୍ତମ ଉଷ୍ଣ ମରୁଭୂମି।

Question 9.
ଥର୍ ମରୁଭୂମି କେତେ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିସ୍ତୃତ ହୋଇଛି ?
Answer:
ଥର୍ ମରୁଭୂମି ୨ ଲକ୍ଷ ବର୍ଗ କି.ମି. ଅଞ୍ଚଳରେ ବିସ୍ତୃତ ହୋଇଛି ।

Question 10.
ମରୁଝର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ମରୁଭୂମିର କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଜଳର ଝର ଦେଖାଯାଏ ତାକୁ ମରୁଝର କୁହାଯାଏ।

Question 11.
ମରୁ ଅଞ୍ଚଳର ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥକାରୀ ଫସଲର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ମରୁ ଅଞ୍ଚଳର ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥକାରୀ ଫସଲ ହେଉଛି କପା ।

Question 12.
କେତେ ନମ୍ବର ଜାତୀୟ ରାଜପଥଦ୍ଵାରା ଲେହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି ?
Answer:
ଏହା ୧ ନମ୍ବର ଜାତୀୟ ରାଜପଥଦ୍ଵାରା ଜାମ୍ମୁ କାଶ୍ମୀର ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି ।

Question 13.
ଲଦାଖର ରାଜଧାନୀର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ଲଦାଖର ରାଜଧାନୀ ହେଉଛି ଲେହ।

Question 14.
ଭାରତର କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳ ଏକ ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି ଅଟେ ?
Answer:
ଭାରତର ଉତ୍ତର ଭାଗରେ ଥିବା ଲଦାଖ ଏକ ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି ଅଟେ ।

Question 15.
ସାହାରା ତୃଣଭୂମି କେତେ ଅଞ୍ଚଳ ଅଧୁକାର କରିଛି ?
Answer:
ସାହାରା ତୃଣଭୂମି ୮.୫୪ ଲକ୍ଷ ବର୍ଗ କି.ମି. ଅଞ୍ଚଳ ଅଧିକାର କରିଛି ।

ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କର ।

i. ମୁହାଣ :
Answer:
ନଦୀ ଯେଉଁଠାରେ ସମୁଦ୍ରରେ ପଡ଼ିଥାଏ, ତାହାକୁ ନଦୀର ମୁହାଣ କୁହାଯାଏ ।

ii. ନଦୀ ଅବବାହିକା :
Answer:
ମୁଖ୍ୟ ନଦୀ ଓ ତା’ର ଶାଖାନଦୀ ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଜଳ ନିଷ୍କାସନ କରେ, ତାହାକୁ ଉକ୍ତ ନଦୀର ଅବବାହିକା କୁହାଯାଏ ।

iii. ପିଭୂମି :
Answer:
କଙ୍ଗୋ ଅବବାହିକାରେ ରହୁଥ‌ିବା ଆଦିମ ଅଧିବାସୀ ।

iv. ପିରାନା :
Answer:
ଆମାଜନ ଅବବାହିକାରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ଏକପ୍ରକାରର ମାଂସ ମାଛ ।

v. ଟଉକାନ୍ :
Answer:
ଆମାଜନ ଅବବାହିକାରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ଏକପ୍ରକାର ପକ୍ଷୀ ।

vi. ଚାପିର :
Answer:
ଏକପ୍ରକାର ଉଇଖୁଆ ପଶୁ ।

vii. ସୁନ୍ଦରବନ :
Answer:
ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀ ଅବବାହିକାର ନିମ୍ନ ଶଯ୍ୟାରେ ଲୁଣିପାଣି ଓ ଜୁଆରରେ ବଢୁଥ‌ିବା ସୁନ୍ଦରୀ ବୃକ୍ଷ ବିଶିଷ୍ଟ ଉଭିଦର ଅରଣ୍ୟ ।

viii. ପଶ୍ଚିମୋଚୀ ଅରଣ୍ୟ :
Answer:
ଖରାଦିନେ ପତ୍ରଝଡ଼ା ଦେଇଥିବା ବୃକ୍ଷର ଅରଣ୍ୟ ।

ix. ଶୁଶ୍ରୂ :
Answer:
ଗଙ୍ଗା ଓ ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀର ଜଳରେ ରହୁଥ‌ିବା ଏକପ୍ରକାର ଡଲ୍‌ଫିନ୍ ।

x. ରୟାଞ୍ଚ:
Answer:
ନାତିଶୀତୋଷ୍ଣ ତୃଣଭୂମି ଅଞ୍ଚଳରେ ଥ‌ିବା ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଗୋପାଳନ କେନ୍ଦ୍ର ।

xi. ମରୂଦ୍ୟାନ :
Answer:
ମରୁଭୂମିରେ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ମରୁଝର ସ୍ଥାନରେ କିଛି କିଛି କଣ୍ଟାଗଛ ଓ ଖଜୁରି ବୃକ୍ଷ ଥିବା ଅଞ୍ଚଳକୁ ମଦ୍ୟାନ କୁହାଯାଏ ।

xii. ବେଦୁଇନ୍ :
Answer:
ସାହାରା ମରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ରହୁଥ‌ିବା ଯାଯାବର ଶ୍ରେଣୀର ଅଧିବାସୀ ।

xiii. ଦୁଆରେଗ୍ :
Answer:
ସାହାରା ମରୁ ଅଞ୍ଚଳର ଏକପ୍ରକାର ଜନଜାତି ।

ନିମ୍ନଲିଖୂତ ପ୍ରତ୍ୟେକର ନାମ ଲେଖ।

i. ଭାରତର ଜାମ୍ମୁକାଶ୍ମୀର ଓ ଲଦାଖକୁ ସଂଯୁକ୍ତ କରୁଥିବା ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ।
Answer:
୧ ନଂ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ

ii. ପୃଥ‌ିବୀର ସର୍ବାପେକ୍ଷା ଓସାରିଆ ନଦୀ ।
Answer:
ଆମାଜନ

iii. ଗଙ୍ଗାନଦୀ ମୁହାଣରେ ଥିବା ଅରଣ୍ୟ ।
Answer:
ସୁନ୍ଦରବନ

iv. ଆଗ୍ରା ସହର ନିକଟରେ ପ୍ରବାହିତ ନଦୀ ।
Answer:
ଯମୁନା

v. ପୃଥିବୀର ବୃହତ୍ତମ ଉଷ୍ଣ ମରୁଭୂମି ।
Answer:
ସାହାରା

vi. ଲାଦାଖ ମରୁଭୂମିରେ ଥିବା ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟତମ ଶୀତଳତମ ସ୍ଥାନ ।
Answer:
ଡ୍ରାସ୍

vii. ଲାଦାଖ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ଭାରତର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସାମରିକ ଘାଟି ।
Answer:
କାଗିଲ

viii. ସାହାରା ମରୁ ଅଞ୍ଚଳର ନୀଳନଦୀ ଅବ ବାହି କାରେ କରାଯାଉଥିବା ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥକରୀ ଫସଲ ।
Answer:
କପା

ix. ମରୁଝର ନିକଟରେ କଣ୍ଟାଗଛ, ଖଜୁରୀଗଛ ଥିବା ସ୍ଥାନ ।
Answer:
ମରୂଦ୍ୟାନ

x. ଉଷ୍ଣ ମରୁ ଅଞ୍ଚଳର ମୁଖ୍ୟ ପଶୁ ।
Answer:
ଓଟ

xi. ଆଫ୍ରିକାର ଉତ୍ତର ଭାଗରେ ଥିବା ମରୁଭୂମି ।
Answer:
ସାହାରା

xii. ଷ୍ଟେପୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ରହୁଥିବା ପଶୁପାଳକ ଜାତି ।
Answer:
କିରଗୀଜ୍

xiii. କାନାଡ଼ାର ନାତିଶୀତୋଷ୍ଣ ତୃଣଭୂମି ।
Answer:
ପ୍ରେରୀ

xiv. ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ନୀତିଶୀତୋଷ୍ଣ ତୃଣଭୂମି ।
Answer:
ରେଲ୍‌

xv. ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାର ନାତିଶୀତୋଷ୍ଣ ତୃଣଭୂମି ।
Answer:
ପମ୍ପାସ

xvi. ମାନସ ଅଭୟାରଣ୍ୟରେ ଥିବା ମୁଖ୍ୟ ପଶୁ ।
Answer:
ବାଘ

xvii. ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ନଦୀକୂଳରେ ଥିବା ଆସାମର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ସହର ।
Answer:
ଗୁଆହାଟି

xviii. କାଜିରଙ୍ଗା ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଥିବା ରାଜ୍ୟ ।
Answer:
ଆସାମ

xix. ଆମ ରାଜ୍ୟରେ କରାଯାଉଥିବା ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କୃଷିର ଅନ୍ୟନାମ ।
Answer:
ପୋଡୁଚାଷ

xx. ମାଲୟେସିଆରେ ରହୁଥିବା ଏକ ଜନଜାତି ।
Answer:
ସେମାଙ୍ଗ

xxi. ଆମାଜନ ଅବବାହିକାର ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ଭୟଙ୍କର ସାର୍ପ ।
Answer:
ଆନାକୋଣ୍ଡା/ବୋଆ

xxii. ଆମାଜନ ଅବବାହିକାରେ ଚାଷ କରାଯାଉଥିବା ମିଠା ଆଳୁ ଜାତୀୟ ଶସ୍ୟ ।
Answer:
କାସାଭା ।

ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

Question 1.
କେଉଁଟିରେ ନିରକ୍ଷୀୟ ଜଳବାୟୁ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ନାହିଁ ?
(କ) ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ
(ଖ) ଗଙ୍ଗା ଅବବାହିକା
(ଗ) କଙ୍ଗୋ ଅବବାହିକା
(ଘ) ଆମାଜନ ଅବବାହିକା
Answer:
ଗଙ୍ଗା ଅବବାହିକା

Question 2.
ପିଗ୍‌ମୀମାନେ କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳର ଅଧିବାସୀ ?
(କ) ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଅବବାହିକା
(ଖ) ଗଙ୍ଗା ଅବବାହିକା’
(ଗ) କଙ୍ଗୋ ଅବବାହିକା
(ଘ) ଆମାଜନ ଅବବାହିକା
Answer:
କଙ୍ଗୋ ଅବବାହିକା

Question 3.
କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବେଦୁଇନ୍ ଜାତିର ଅଧିବାସୀ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ?
(କ) ଥର୍ ମରୁଭୂମି
(ଖ) ସାହାରା ମରୁଭୂମି
(ଗ) ପମ୍ପାସ
(ଘ) ଶୀତଳ ମରୁଭୂମି
Answer:
ସାହାର ମରୁଭୂମି

Question 4.
କେଉଁ ସହରଟି ଗଙ୍ଗା ଅବବାହିକାରେ ଅବସ୍ଥିତ ନୁହେଁ ?
(କ) କୋଲକାତା
(ଖ) ଲକ୍ଷ୍ନୌ
(ଗ) ବାରଣାସୀ
(ଘ) ଗୁଆହାଟୀ
Answer:
ଗୁଆହାଟୀ

Question 5.
ଆମାଜନ ଅବବାହିକା କେଉଁ ମହାଦେଶରେ ଅବସ୍ଥିତ ?
(କ) ଏସିଆ
(ଖ) ଆଫ୍ରିକା
(ଗ) ଉତ୍ତର ଆମେରିକା
(ଘ) ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା
Answer:
ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା

Question 6.
କେଉଁ ପ୍ରାଣୀଟି ଉଇ ଖାଇ ବଞ୍ଚେ ?
(କ) ଟଉକାନ୍
(ଖ) ସ୍କଥ୍
(ଗ) ଚାପିର
(ଘ) ବୋଆ
Answer:
ଟାପିର

Question 7.
ଆନାକୋଣ୍ଡା ସାପ କେଉଁ କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାନ୍ତି ?
(କ) ଗଙ୍ଗା ଅବବାହିକା
(ଖ) ସାଭାନ୍ନା ତୃଣଭୂମି
(ଗ) ଆମାଜନ ଅବବାହିକା
(ଘ) ସାହାରା ମରୁଭୂମି
Answer:
ଆମାଜନ ଅବବାହିକା

Question 8.
ପିରାନା ଏକ ପ୍ରକାର କ’ଣ ?
(କ) ରଙ୍ଗୀନ ଚଢ଼େଇ
(ଖ) ଅର୍ଜିତ୍
(ଗ) ଭୟଙ୍କର ସାପ
(ଘ) ମାଂସଖୁଆ ମାଛ
Answer:
ମାଂସଖୁଆ ମାଛ

Question 9.
କାସାଭା ବା ମିଠାଆକୁ କେଉଁଠି ଚାଷ କରାଯାଏ ?
(କ) ସାହାରା ମରୁଭୂମି
(ଖ) ଗଙ୍ଗା-ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଅବବାହିକା
(ଗ) ଷ୍ଟେପୀ ତୃଣଭୂମି
(ଘ) ଆମାଜନ ଅବବାହିକା
Answer:
ଆମାଜନ ଅବବାହିକା

Question 10.
କେଉଁମାନେ କଙ୍ଗୋ ଅବବାହିକାରେ ବାସ କରନ୍ତି ?
(କ) ବେଦୁଇନ୍
(ଖ) ଲୋହିତ ଭାରତୀୟ
(ଗ) ସେମାଙ୍ଗ
(ଘ) ପିଗ୍‌ମୀ
Answer:
ପିଗ୍‌ମୀ

Question 11.
କେଉଁ ନଦୀର ଉପତ୍ୟକାରେ ଏକଶିଙ୍ଗି ଆ ଗଣ୍ଡା ଦେଖାଯାନ୍ତି ?
(କ) ଗଙ୍ଗା
(ଖ) ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର
(ଗ) ମହାନଦୀ
(ଘ) ଆମାଜନ
Answer:
ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର

Question 12.
ଶୁଶୁ ଏକପ୍ରକାର କ’ଣ ?
(କ) ପକ୍ଷୀ
(ଖ) କୀଟ
(ଗ) ପଶୁ
(ଘ) ଡଲ୍‌ଫିନ୍‌
Answer:
ଡଲ୍ ଫିନ୍

Question 13.
ସୁନ୍ଦରବନ କେଉଁ ପଶୁଙ୍କ ଆବାସସ୍ଥଳୀ ?
(କ) ଏକଶିଙ୍ଗିଆ ଗଣ୍ଡା
(ଖ) ହାତୀ
(ଗ) ବାଘ
(ଘ) ସିଂହ
Answer:
ବାଘ

Question 14.
ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର କେଉଁ ନଦୀର ଅବବାହିକାରେ କ୍ରାନ୍ତୀୟ ତୃଣଭୂମି ରହିଛି ?
(କ) ଆମାଜନ
(ଖ) ଓରିନାକୋ
(ଗ) କଙ୍ଗୋ
(ଘ) ପାରାନା
Answer:
ଓରିନାକୋ

Question 15.
ମାନସ ଅଭୟାରଣ୍ୟ କେଉଁ ରାଜ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ?
(କ) ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ
(ଗ) ଆସାମ
(ଖ) ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ
(ଘ) ଛତିଶଗଡ଼
Answer:
ଆସାମ

Question 16.
କେଉଁ ସହରରେ ଗଙ୍ଗା ଓ ଯମୁନା ନଦୀର ମିଳନ ଘଟିଛି ?
(କ) ଲକ୍ଷ୍ନୌ
(ଖ) ଦିଲ୍ଲୀ
(ଗ) ଆହ୍ଲାବାଦ
(ଘ) ବାରାଣାସୀ
Answer:
ଆହ୍ଲାବାଦ

Question 17.
ଏସିଆର ଯେପରି ଷ୍ଟେପୀ, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆର ସେପରି କ’ଣ ହେବ ?
(କ) ପମ୍ପାସ
(ଖ) ଡାଉନ୍ସ
(ଗ) ଭେଲ୍‌
(ଘ) ପ୍ରେରୀ
Answer:
ଡାଉନ୍ସ୍

Question 18.
ପମ୍ପାସ୍ ତୃଣଭୂମି କେଉଁ ଦେଶରେ ଅବସ୍ଥିତ ?
(କ) ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା
(ଖ) ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା
(ଘ) ରୁଷିଆ
(ଗ) ବ୍ରାଜିଲ
Answer:
ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା

Question 19.
ହେମୂଲକ୍ ବୃକ୍ଷ କେଉଁପ୍ରକାର ଉଦ୍ଭବ ?
(କ) ମରୁ
(ଖ) ତୁନ୍ଦ୍ରା
(ଗ) ଚିରହରିତ୍
(ଘ) ପର୍ଣ୍ଣମୋଚୀ
Answer:
ପର୍ଷମୋଚୀ

Question 20.
କି ରଗୀଜ୍‌ ମାନେ କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ପଶୁ ପାଳନ କରିଥାନ୍ତି ?
(କ) ପମ୍ପାସ
(ଖ) ରେଲ୍‌
(ଗ) ଡାଉନ୍ସ
(ଘ) ଷ୍ଟେପୀ
Answer:
ଷ୍ଟେପୀ

Question 21.
କେଉଁଠାରେ ରଞ୍ଚ୍ ଦେଖାଯାଏ ?
(କ) ଆମାଜନ ଅବବାହିକା
(ଖ) ସାହାରା ମରୁ ଅଞ୍ଚଳ
(ଘ) ନାତିଶୀତୋଷ୍ଠ ତୃଣଭୂମି
(ଗ) ତୁନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳ
Answer:
ନାତି ଶୀତୋଷ୍ଣ ତୃଣଭୂମି

Question 22.
ନାତିଶୀତୋଷ୍ଣ ତୃଣଭୂମିରେ କେଉଁଟି ଏକ ଅର୍ଥକରୀ ଚାଷ ସଦୃଶ ଲାଭବାନ ବ୍ୟବସାୟ ?
(କ) ପଶୁଶିକାର
(ଗ) ପଶୁପାଳନ
(ଖ) ଜଙ୍ଗଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
(ଘ) କୃଷି
Answer:
ପଶୁପାଳନ

Question 23.
ଶୀତଋତୁରେ ସାହାରା ମରୁଭୂମିର ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା କେତେ ହୋଇଥାଏ ?
(କ) ୧୫°
(ଖ) -୧୫° ସେଲ୍‌ସିୟସ୍
(ଗ) -୫୦° ସେଲ୍‌ସିୟସ୍
(ଘ) ୫୦° ସେଲ୍‌ସିୟସ୍
Answer:
-୧୫° ସେଲ୍ ସିୟସ୍

Question 24.
କେଉଁ ନଦୀଟି ସାହାରା ମରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରବାହିତ ?
(କ) ଆମାଜନ
(ଖ) କଙ୍ଗୋ
(ଗ) ନୀଳ
(ଘ) ନାଇଜର
Answer:
ନୀଳ

Question 25.
ସାହାରା ମରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ କେଉଁମାନେ ପର୍ଯ୍ୟଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି ?
(କ) ବେଦୁଇନ୍
(ଖ) ପିଗ୍‌ମୀ
(ଗ) ତୁଆରେଗ୍
(ଘ) ମାସାଇ
Answer:
ତୁଆରେର

Question 26.
କାହାର ଘଞ୍ଚ ଲୋମରୁ ଚାମର ତିଆରି ହୁଏ ?
(କ) ବଣ୍ୟଛେଳି
(ଗ) ମେଣ୍ଢା
(ଖ) ଚମରୀଗାଈ
(ଘ) ନେଉଳ
Answer:
ଚମରୀଗାଈ

Question 27.
ଲାଦାଖର ଉତ୍ତରରେ କେଉଁ ପର୍ବତଶ୍ରେଣୀ ରହିଛି ?
(କ) ହିମାଳୟ
(ଗ) ହିନ୍ଦୁକୁଶ
(ଖ) କାରାକୋରମ୍
(ଘ) ଜାସ୍କାର
Answer:
ଜାରାକୋରମ୍

Question 28.
ଆମ ଦେଶର ଥର୍ ମରୁଭୂମିର ଆୟତନ କେତେ ?
(କ) ୧ ଲକ୍ଷ ବର୍ଗ କି.ମି.
(ଖ) ୨ ଲକ୍ଷ ବର୍ଗ କି.ମି.
(ଗ) ୪ ଲକ୍ଷ ବର୍ଗ କି.ମି.
(ଘ) ୮ ଲକ୍ଷ ବର୍ଗ କି.ମି.
Answer:
୨ ଲକ୍ଷ ବର୍ଗ କି.ମି.

ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର।

1. ପୃଥୁବୀର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ନଦୀମୁହାଣ ______ ନଦୀରେ ଅବସ୍ଥିତ। (ନୀଳନଦୀ, ଆମାଜନ, ଟାଇଗ୍ରୀସ୍, ଇଉଫ୍ରେଟିସ୍)
Answer:
ଆମାଜନ

2. ମେହଗାନି ଓ ଆବଲୁସ୍ _____ ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରଧାନ ବୃକ୍ଷ । (ଆମାଜନ ଅବବାହିକା, ଗଙ୍ଗା-ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଅବବାହିକା, ତୃଣଭୂମି ଅଞ୍ଚଳ, ମରୁ ଅଞ୍ଚଳ)
Answer:
ଆମାଜନ ଅବବାହିକା

3. ଆମାଜନ ଅବବାହିକାରେ _____ ପ୍ରାଣୀ ବହୁତ ଦେଖାଯାଏ । (ହରିଣ, ମାଙ୍କଡ଼, କୁମ୍ଭୀର, ଗଣ୍ଡା)
Answer:
ମାଙ୍କଡ଼

4. ଆମାଜନ ଅବବାହିକାରେ ମାଂସଖୁଆ ______ ମାଛ ଦେଖାଯାଏ । (ରୋହି, ଭାକୁର, ପିରାନା, ମିରିକାଳି)
Answer:
ପିରାନା

5. ଆଗ୍ରାର ତାଜମହଲ _____ ନଦୀକୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ। (ଗଙ୍ଗା, ଯମୁନା, ନର୍ମଦା, ତାସ୍ତ୍ରୀ)
Answer:
ଯମୁନା

6. ଷ୍ଟେପି ଅଞ୍ଚଳରେ ______ ଅଧିବାସୀମାନେ ବାସ କରନ୍ତି। (ଆଦିମ ଅଧ୍ଵବାସୀ, ଲୋହିତ ଭାରତୀୟ, କିରଗୀଜ, ପିଗ୍‌ମୀ)
Answer:
କିରଗୀଜ

7. _____ ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୋହିତ ଭାରତୀୟମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପଶୁ ପାଳନ କରନ୍ତି। (ପ୍ରେରୀ, ଷ୍ଟେପି, ସାଭାନ୍ନା, ପମ୍ପାସ୍)
Answer:
ପ୍ରେରୀ

8. ଉଷ୍ଣ ମରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଯାଯାବର ଜାତିର _____ ଅଧ୍ବବାସୀମାନେ ବାସ କରନ୍ତି । (ପିଗ୍‌ମୀ, ବେଦୁଇନ, ତୁଆରେଗ, ଲୋହିତ ଭାରତୀୟ)
Answer:
ବେଦୁଇନ୍

9. ______ ମରୁଭୂମି ପୃଥୁବୀର ବୃହତ୍ତମ ଉଷ୍ଣ ମରୁଭୂମି। (କାଲାହାରୀ, ଥର, ସାହାରା)
Answer:
ସାହାରା

ସ୍ତମ୍ଭ ମିଳନ କର ।

Question 1.

Answer:

Question 2.

Answer:

Question 3.

Answer:

ପ୍ରଥମ ଯୋଡ଼ିକୁ ଦେଖୁ ଦ୍ଵିତୀୟ ଯୋଡ଼ି ପୂରଣ କର

1. ଆମାଜନ ଅବବାହିକା : ସ୍ମିଥ୍ ; ଗଙ୍ଗା-ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଅବବାହିକା : ____।
Answer:
ଏକଶିଙ୍ଗା ଗଣ୍ଡା

2. ଷ୍ଟେପି ଅଞ୍ଚଳର ଅଧିବାସୀ : କିରଗୀଜ : : ପ୍ରେରି : ____।
Answer:
ଲୋହିତ ଭାରତୀୟ

3. ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ : ନିରକ୍ଷୀୟ : : ସାହାରା : ____।
Answer:
ଉଷ୍ଣ ମରୁ

4. ରୁଷିଆ : ଷ୍ଟେପୀ : ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା : ____।
Answer:
ପ୍ରେରୀ

5. ଡାଉନ୍‌ସ : ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ : : ପମ୍ପାସ : ____।
Answer:
ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା

ମାନଚିତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ

1. ନିମ୍ନଲିଖତ ବିମାନ ବନ୍ଦରଗୁଡ଼ିକ ଦଶାଅ ।
(କ) ସାନ୍ତାକୁଜ ବିମାନ ବନ୍ଦର
(ଖ) ଥୁରୁଅନନ୍ତପୁରମ୍ ବିମାନ ବନ୍ଦର
(ଗ) ଧାମରା ବନ୍ଦର
(ଘ) ମିନାତ୍ମକମ ବିମାନ ବନ୍ଦର
(ଙ) ପାଲାମ ବିମାନ ବନ୍ଦର
(ଚ) ଦମ୍ଦମ୍ ବିମାନ ବନ୍ଦର

2. ମାନଚିତ୍ରରେ ସ୍ଵର୍ଷ ଚତୁର୍ଭୁଜ ଦର୍ଶାଅ ।

3. ନିମ୍ନଲିଖିତ ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶାଅ ।
(କ) ମୁମ୍ବାଇ
(ଖ) କୋଲକାତା
(ଗ) ଦିଲ୍ଲୀ
(ଘ) ହାଇଦ୍ରାବାଦ
(ଙ) ଥୁରୁଅନନ୍ତପୁରମ୍
(ଚ) ଭୁବନେଶ୍ଵର
(ଛ) ବିଶାଖାପଟ୍ଟନମ୍

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Hindi Solutions Chapter 13 वाद-विवाद Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Hindi Solutions Chapter 13 वाद-विवाद

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) स्कूल में कौन-सा विवाद छिड़ गया ? बच्चों ने क्या किया?
उत्तर:
स्कूल में विवाद छिड़ गया कि गाँव अच्छे हैं या शहर। गाँव के रहने वालों ने गाँव का पक्ष लिया तो – शहर वासियों ने शहर का।

(ii) विवाद का समाधान करने के लिए गुरुजी ने क्या कहा?
उत्तर:
विवाद था कि गाँव अच्छे हैं या शहर। उसका समाधान करने के लिए गुरुजी ने कहा – अच्छा, एक दिन किसी गाँव में चलकर देखेंगे ।

(iii) बच्चे क्यों खुश हुए?
उत्तर:
बच्चे गाँव में गए। वहाँ के पेड़-पौधे, खेतीबारी, साफ मुक्त हवा से खुश हुए।

(iv) गाँव में क्या-क्या गंदे थे ?
उत्तर:
गाँव मे घर-आँगन गंदे थे। मवेशी खाने, मुगी के दरबे और तालाब आदि गंदे थे।

(v) गाँव में किसका अभाव था?
उत्तर:
गाँव में बहुत-सी सुविधाओं का अभाव था। गाँव में अस्पताल, बाजार नहीं थे। बिजली की सुविधा नहीं थी।

(vi) गाँव में किनका इंतजाम करना होगा?
उत्तर:
गाँव में रास्ते बनाने होंगे। बिजली, टेलीफोन, डाकखाने, अस्पताल आदि का इंतजाम करना होगा।

(vii) गाँव से वरापस आकर छात्रों ने क्या विचार व्यक्त किए ?
उत्तर:
गाँव से वापस आकर छात्रों ने विचार व्यक्त किए कि शहर में बड़े-बड़े मकान और चौड़े रास्ते हैं। दोनों तरफ के छायादार पेड़ और बिजली की चकाचक रोशनी सब का मन मोह लेती है ।

(viii) शहर में क्या सुविधाएँ हैं ?
उत्तर:
शहर में बहुत-सी सुविधा हैं। वहाँ पढ़ने की सुविधा है। बीमारों का इलाज हो सकता है। काम मिलते हैं और लोग पैसा कमा सकते हैं।

(ix) शहर में दम घुटने का कारण क्या है ?
उत्तर:
शहर में साँस लेने को खुली हवा तक नहीं मिलती। सड़कों पर उड़ती धूल और गाड़ी-मोटरों से निकलते धुएँ से दम घुटने लगता है।

(x) शहर में आबादी बढ़ जाने का परिणाम क्या हुआ है?
उत्तर:
शहर में आबादी बढ़ जाने का परिणाम बहुत बुरा हुआ। साफ हवा, साफ पानी का अभाव है। हवा दूषित हो गई है।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए:

(i) गाँव का पक्ष किन्होंने लिया?
उत्तर:
गाँव के रहने वालों ने गाँव का पक्ष लिया।

(ii) शहर का पक्ष किन्होंने लिया?
उत्तर:
शहर का पक्ष शहर में रहने वालों ने लिया।

(iii) गुरुजी ने कहाँ जाने का प्रस्ताव रखा?
उत्तर:
गुरुजी ने किसी गाँव में चलकर देखने का प्रस्ताव दिया।

(iv) लोग तालाब में क्या करते थे?
उत्तर:
लोग तालाब में नहाते थे, कपड़े धोते थे और मवेशियों को नहलाते थे।

(v) गाँव में क्या नाकाफी है ?
उत्तर:
गाँव में अस्पताल, बाजार, बिजली की सुविधा नाकाफी है।

(vi) गाँव में क्या बनाए रखना जरूरी है ?
उत्तर:
गाँव में सरल, साफ, प्यारभरा माहौल बनाए रखना चाहिए।

(vii) शहर में लोग कैसे आराम से रहते हैं?
उत्तर:
शहर में लोगों को काम मिलता है और वे पैसा कमाकर आराम से रहते हैं ।

(viii) शहर में लोगों को क्यों फुर्सत नहीं है ?
उत्तर:
शहर में लोगों को फुर्सत नहीं है क्योंकि यहाँ सदा काम मिलते हैं।

(ix) शहर में क्या-क्या कमियाँ हैं?
उत्तर:
शहर में पेड़-पौधे कम हैं, गंदी बस्तियाँ हैं, गंदे नाले हैं।

(x) गाँव में क्या बढ़ाना होगा?
उत्तर:
गाँव में भाईचारा बढ़ाना होगा।

(xii) हमें क्या पनपाना होगा?
उत्तर:
हमें व्यक्तिगत जीवन को सुखों के साथ मानवीय भावों को पनपाना होगा।

3. दिए गए वाक्यों में संज्ञा शब्दों के नीचे रेखा खींचिए:
(दरबे, इंतजाम, दूषित, माहौल, गाँव)

(i) छात्र-छात्राएँ एक ………… में गए।
(ii) मुर्गी के ………… गंदे हैं ।
(iii) प्यारभरा ………… बनाए रखा जाए।
(iv) अस्पताल आदि का ………… करना होगा।
(v) हवा ………… हो गई है ।
उत्तर:
(i) गाँव
(ii) दरबे
(iii) माहौल
(iv) इंतजाम
(v) दूषित

4. निम्नलिखित प्रश्नों के सही विकल्प उत्तर पर (✓) का निशान लगाइए :

(i) बच्चे गाँव में क्या देखकर खुश हुए ?
(क) टेलीफोन व्यवस्था
(ख) बिजली
(ग) खेती-बारी
(घ) साफऔर चौड़ी सड़क
उत्तर:
(ग) खेती-बारी

(ii) लोगों के बीच पहले जैसा … नहीं रहा।
(क) मानवीय भाव
(ख) माहौल
(ग) पानी की किल्लत
(घ) भाईचारा
उत्तर:
(घ) भाईचारा

(iii) शहर में … ही नहीं है ।
(क) साफ पानी
(ख) फुर्सत
(ग) पैसा
(घ) किल्लत
उत्तर:
(ख) फुर्सत

(iv) गाँव में क्या बनाने होंगे?
(क) अस्पताल
(ख) रास्ते
(ग) बाजार
(घ) फुर्सत
उत्तर:
(ख) रास्ते

(v) शहर में रास्ते के दोनों तरफ कैसे पेड़ थे?
(क) छायादार
(ख) डूँठ
(ग) बड़े-बड़े
(घ) छोटे-ब्रोटे
उत्तर:
(क) छायादार

5. ‘क’ स्तम्भ के साथ ‘ख’ स्तम्भ का मिलान कीजिए:
‘क’ स्तम्भ — ‘ख’ स्तम्भ
पानी की — हवा
दूषित — इलाज
गाड़ी-मोटर से — बस्तियाँ
बीमारों का — धुआँ
गंदी — किल्लत
उत्तर:
‘क’ स्तम्भ — ‘ख’ स्तम्भ
पानी की ‘ — किल्लत
दूषित — हवा
गाड़ी-मोटर से — धुआँ
बीमारों का — इलाज
गंदी — बस्तियाँ

भाषा-कार्य

6. इन शब्दों से वाक्य बनाइए :
छिड़ना, अच्छा, मुक्त, घर, मवेशियाँ, नाकाफी, भाईचारा, प्यास, माहौल, इंतजाम, तरफ, छायादार, बीमार, इलाज, फुर्सत, किल्लत, दूषित, पनपाना
उत्तर:

• छिड़ना – गाँव में विवाद छिड़ गया।
• अच्छा – वह अच्छा लड़का है ।
• मुक्त – मुझे मुक्त पवन चाहिए।
• घर – यह मेरा घर है।
• मवेशियाँ – मैदान में मवेशियाँ चर रही हैं।
• नाकाफी – बच्चों के लिए ये फल नाकाफी हैं।
• भाईचारा – हमें भाईचारा बढ़ाना होगा।
• प्यास – मुझे प्यास लगी है।
• माहौल – गाँव का माहौल अच्छा है ।
• इंतजाम – तुम पानी का इंतजाम करो।
• तरफ – इस तरफ कुत्ता आ रहा है ।
• छायादार – सड़क के किनारे छायादार पेड़ हैं ।
• बीमार – वह बीमार आदमी है ।
• इलाज – मेरा इलाज चल रहा है ।
• फुर्सत – मुझे फुर्सत नहीं है ।
• किल्लत – गाँव में पानी की किल्लत है ।
• दूषित – यह दूषित जल है।
• पनपाना – हमें आपस में भाईचारा पनपाना होगा।

7. कोष्ठक में से सही परसर्ग चुनकर खाली जग में भरिए :
(ने, का, की, में, से)
(i) स्कूल ………… विवाद छिड़ गया ।
(ii) साफ हवा ………… सभी खुश हुए।
(iii) उन लोगों ………… देखा।
(iv) बीमारों ………… इलाज हो सकता है।
(v) बिजली ………… चकाचक रोशनी मन मोह लेती है ।
उत्तर:
(i) में
(ii) से
(iii) ने
(iv) का
(v) की

8. विलोम शब्द लिखिए :
दिन, साफ, प्यार, बड़े, सुविधा, खुली, दूषित
उत्तर:

• दिन – रात
• साफ – मैला
• प्यार — नफरत
• बड़े — छोटे
• सुविधा — असुविधा
• खुली — बंद
• दूषित — स्वच्छ
• व्यक्तिगत — सामाजिक

9. वचन बदलिए :
बस्ती, अस्पताल, चौड़ा, घर, डाकखाना, रास्ता, साँस, बात, पौधा, छात्रा, दरबा
उत्तर:

• बस्ती — बस्तियाँ
• अस्पताल — अस्पताल
• चौड़ा — चौड़े
• घर — घर
• डाकखाना – डाकखाने
• रास्ता — रास्ते
• साँस — साँसें
• बात — बातें
• पौधा — पौधे
• छात्रा — छात्राएँ
• दरबा – दरबे

10. लिंग बदलिए :
छात्र, शिक्षक, लड़की, मुर्गी
उत्तर:

• छ्रात्र – छात्रा
• शिक्षक – शिक्षिका
• लड़की – लड़के
• मुर्गी – मुर्गा

11. लिंग पहचानिए
स्कूल, शहर, पौधे, खेती-बारी, हवा, आँगन, दरबा, बाजार, नाकाफी, माहौल, इंतजाम, फुर्सत, पानी, किल्लत, भाईचारा, भाव, बिजली, रोशनी
उत्तर:
पुल्लिंग – स्कूल, शहर, पौधे, आँगन, दरबा, बाजार, माहौल, इंतजाम, पानी, भाईचारा, भाव ।
स्त्रीलिंग – खेती-बारी, हवा, नाकाफी, फुर्सत, किल्लत, बिजली, रोशनी ।

12. इन शब्दों में से सर्वनाम छाँटिए :
यह, विवाद, इसे, वे, मैं
उत्तर:
यह, इसे, वे, मैं

13.’क’ स्तम्भ के विशेषणों के साथ ‘ख’ स्तम्भ के विशेष्यों को जोड़िए :
‘क’ स्तम्भ — ‘ख’ स्तम्भ
दूषित — भाव
मानवीय — लड़की
साफ — धूल
सयानी — हवा
उड़ती — पानी
उत्तर:
‘क’ स्तम्भ — ‘ख’ स्तम्भ
दूषित , — हवा
मानवीय — भाव
सयानी — लड़की
उड़ती — धूल

पाठ का सारांशः

एक दिन स्कूल में यह विवाद छिड़ गया कि गाँव अच्छे हैं या शहर । गाँव के रहनेवालों ने गाँव का पक्ष लिया तो शहर वासियों ने शहर का । गुरुजी ने कहा – अच्छा, एक दिन किसी गाँव में चलकर देखेंगे ।

एक दिन कुछ छात्र-छात्राएँ एक गाँव में गए । वहाँ के पेड़-पौधे, खेती-बारी, साफ मुक्त हवा से सभी खुश हुए

फिर उन लोगों ने देखा कि गाँव के घर-आँगन उतने साफ-सुथरे नहीं हैं । मवेशी खाने, मुर्गी के दरबे गंदे हैं । लोग जिस तालाब में नहाते हैं, वहीं कपड़े धोते हैं, मवेशियों को नहलाते हैं। न कोई अस्पताल न कोई बाजार, न बिजली। जो भी है, सब नाकाफी। लोगों के बीच पहले जैसा भाईचारा भी नहीं रहा। यह जरूरी है कि गाँव का सरल, साफ, प्यारभरा माहौल बनाए रखा जाए।

गुरुजी ने कहा – गाँव तो बहुत अच्छे हैं, पर यहाँ के माहौल को बदलना पड़ेगा। इसे अधिक साफ-सुथरा, स्वस्थ बनाना होगा। रास्ते बनाने होंगे। बिजली, टेलीफोन डाकखाने, अस्पताल आदि का इंतजाम करना होगा ।
फिर एक दिन लोग शहर घूमने गए ।
वापस आए तो कई छात्र-छात्राओं ने ऐसे विचार व्यक्त किए – शहर के ये बड़े-बड़े मकान, चौड़े रास्ते, दोनों तरफ के छायादार पेड़, बिजली की चकाचक रोशनी सबका मन मोह लेती है ।

शहर में पढ़ने की सुविधा है । बीमारों का इलाज हो सकता है। काम मिलते हैं। लोग पैसा कमा सकते हैं। आराम से रहते हैं। पर यहाँ फुर्सत ही नहीं है । एक दूसरे के साथ बात ही नहीं करता। शहर में पेड़-पौधे कम ही हैं । गंदी बस्तियाँ, गंदे नाले होते हैं । यहाँ बड़ी भीड़ रहती है । साँस लेने को खुली हवा तक नहीं मिलती । सड़कों पर उड़ती धूल और गाड़ी-मोटरों से निकलते धुएँ से दम घुटने लगता है । यह सब देख-सुनकर एक सयानी लड़की ने कहा –

शहर कई मायने में अच्छे हैं । लेकिन आजकल यहाँ की आबादी बढ़ रही है । साफ हवा, साफ पानी की किल्लत है। हवा दूषित हो गयी है । इसे रोकना होगा। भाईचारा बढ़ाना होगा। व्यक्तिगत जीवन के सुखों के साथ मानवीय भावों को पनपाना होगा। अभी हमें बहुत कुछ करना है ।

आपके लिए काम :

• इस विषय में दोनों पक्षों के अच्छे-बुरे के कारण ढूँढ़िए।
• एक ऐसा विवादीय विषय चुनकर उसके दोनों पक्षों पर चर्चा कीजिए।

शब्दार्थ :

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Hindi Solutions Chapter 12 जंगल रो रहा है Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Hindi Solutions Chapter 12 जंगल रो रहा है

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) शशांक बाबू को क्यों अचम्भा हुआ ?
उत्तर:
शशांक बाबू लंबे समय के बाद अपने गाँव पहुँचे। उन्हें अचंभा हुआ कि अब न तो सड़कों के किनारे आम के पेड़ रह गए हैं, न ही पहाड़ी की तलहटी से गाँव के छोर तक फैले हरे-भरे सुहावने जंगल ।

(ii) रेगिस्तान का क्या मतलब है ?
उत्तर:
जहाँ चारों ओर रेत ही रेत हो, जंगल और पेड़पौधे न हों, उसे रेगिस्तान कहते हैं।

(iii) रमेश ने जंगल की क्या दश बताई ?
उत्तर:
रमेश ने जंगल की दशा बुरी बताई। शाल, सागौन आदि के जंगल अब उजड़ गए हैं । लोगों ने दरवाजे, किवाड़, खिड़कियाँ, मेज, कुर्सी जैसी घरेलू जरूरत की चीजें बनाने के लिए जंगलों का सफाया कर दिया। जंगलों का न रहने से रेगिस्तान जैसी स्थिति हो गई है ।

(iv) जंगल कटने से क्या नतीजा हुआ ?
उत्तर:
जंगल कटने से धरती का तापमान बढ़ रहा है । गरमी के कारण शहरों में रहना कठिन होता जा रहा है। दूसरी ओर जंगली जानवरों का जीवन भी अब खतेर में पड़ गया है ।

(v) अखबारों में क्या-क्या खबरें छपती हैं ?
उत्तर:
अखबारों में जंगल के साफ होने और धरती के ताप के बढ़ने की खबरें छपती रहती हैं । गर्मी से बेहाल होकर शहरों के लोग फरवरी से ही कूलर और, ए.सी. चलाने लगे हैं।

(vi) पौधे लगाने पर भी जंगल नहीं पनपता क्यों ?
उत्तर:
पौधे लगा तो दिए जाते है परंतु उनकी देखभाल नहीं की जाती । नियमित सिंचाई के अभाव से पौधे सूख जात हैं । लोग बचे हुए पौधों के बनों को काटकर उन्हों भी नष्ट कर देते हैं ।

(vii) अब हमें क्या करना चाहिए ?
उत्तर:
हमें जंगलों को बचोन का प्रयास करना चाहिए । जंगलों के बचने से ही दुनिया बच पाएगी। यदि जंगलों में घुसकर उनसे छेड़काड़ न की जाय तो वे अपने आप हरे-भरे हो जाएँगे ।

2. सोचकर बताइए :

(i) हर विद्यार्थी को पेड़ काटने से कैसा लगता है, वह कक्षा में खड़ा होकर सबको बताए।
उत्तर:
प्रत्येक विद्यार्थी अपने मन की बात और अनुभव स्वयं बताए। संकेत-पेड़ कटना हमें बहुत दुखदायी लगता है । ऐसा लगता है जैसे प्राणीजगत के साथ बहुत बड़ा अन्याय हो रहा हो।

(ii) हाथियों का झुण्ड बस्ती में क्यों आता है ?
उत्तर:
जंगल के न रहने से हाथियों का झुण्ड बस्ती में घुस आता है । बेचारे जानवरों का पेट जंगल में नहीं भर पाता है, इसलिए वे मजबूरी में जंगल से निकलकर आस-पास के गाँवों में चल आते हैं ।

(iii) आजकल बाघ और हाथियों की सुरक्षा करने के क्या-क्या उपाय किये गये हैं ?
उत्तर:
आजकल बाघ और हाथियों की सुरक्षा करने के लिए वन्यजीव अभयारण्य तथा राष्ट्रीय प्राणी उद्यान बनाए गए हैं । यहाँ वन्यप्राणी निडर होकर घूमफिर सकते हैं । इनके शिकार पर रोक लगा दी गई है । इनकी संख्या को बढ़ाने के लिए विशेष प्रयासं किए जा रह हैं ।

(iv) पहले शाम और भोर में सियार बोलते थे । आजकल उनकी आवाज क्यों नहीं सुनाई देती?
उत्तर:
पहले गाँवों के निकट छोटे या बड़े जंगल हुआ करते थे। सियार वहाँ से बोलते थे । इनकी बोली गाँव के लोग सुन सकते थे । अब चूँकि जंगल नष्ट हो गएहैं इसलिए सियारों की संख्या भी काफी घट गई है । यही कारण है कि आजकल उनकी आवाज सुनाई नहीं देती ।

(v) अखबारों में क्या खबरें छपती हैं ?
उत्तर:
अखारों में विश्व जलवायु परिवर्तन, पृथ्वी के तापमान में वृद्धि, जंगलों के नाश, जंगली जीवों का अवैध शिकार आदि खबरें छपती रहती हैं । इन सबके लिए आदमी ही जिम्मेदार है । अखबारों में प्रदूषण के खतरों के प्रतिं भी समय-समय पर आगाह कराया जाता है।

भाषा-कार्य :

3. नीचे लिखे शब्दों के विशेषण पाठ से छाँटिए :
………… पेड़, ………… जंगल, ………… आवाज
………… तने, ………… लोग, ………… द्रव्य
उत्तर:
सैकड़ों पेड़, सुहावने जंगल, अजीव सी आवाज, भाग्यशाली तने, वनवासी लोग, वनजात द्रव्य ।

4. इन शब्दों को देखिए, और ऐसे शब्द लिखिए : खुशी-खुशी, हरे-भरे, नामो-निशान, मेज-कुर्सी
उत्तर:
जल्दी-जल्दी, छाटे-बड़े, पेड़-पौधे, अजीबो-गरीब, सूखे-कच्च, दिया-बाती, खाना-पीना आदि

5. शब्द बनाइए :
जैसे – बे + गाने = बेगाने
उत्तर:

• बे + सुर = बेसुर
• बे + अक्ल = बेअक्ल
• बे + बजह = बेवजह
• बे + खबर = बेखबर
• ला + इलाज = लाइलाज
• ला + पता = लापता
• ला + परवाह = लापरवाह
• ला + वारिस = लावारिस

6. इनके पर्यायवाची शब्द लिखिए :
साथी, ताप, झुण्ड, कष्ट, संख्या, दुनिया, जंगल (ऐसे कुछ अन्य शब्दों को भी छाँटिए, और उनके समानार्थी शब्द जानिए)
उत्तर:
शब्द — पर्यायवाची शब्द

• साथी — मित्र, दोस्त, सखा
• ताप — गर्मी, उत्ताप, उष्णता
• झूण्ड — दल, समूह, टोली
• कष्ट — तकलीफ, दुःख, पीड़ा
• संख्या — गिनती, आवादी
• दुनिया — संसार, जग
• जंगल — वन, अरण्य, कानन

कुछ अन्य शब्द और उनके समानार्थी शब्द :

• शब्द — पर्यायवाची
• गाँव — ग्राम
• पेड़ — वृक्ष
• लकड़ी — काठ
• मायूसी — निराशा
• वारिश — वर्षा
• जानवर — पशु
• शहर — नगर
• कदम — पग
• रेगिस्तान — मरुभूमि
• आवाज — ध्वनि
• समुद्र — सागर
• मानव — मनुष्य

7. निम्नलिखित शब्द बहुवचन में आए हैं । इनके एक वचन के रूप लिखिए :
बहुवचन — एकवचन
सुहावने — सुह्लवना
खिड़कियाँ — खिड़की
आवाजें — आवाज
कुर्सियाँ — कुर्सी
पत्ते — पत्ता
सूखे — सूखा
खबरें — खबर
किनारे — किनारा
खतरे — खतरा
पौधे — पौधा

8. कोष्ठक में दिए गए उपयुक्त विभक्ति चिह्नों से खाली जगह भरिए :
(से, में, के, ने, का )
उत्तर:
(i) शशांक बाबू चमेली गाँव के मूल निवासी हैं ।
(ii) मगर वे लगभग चालीस सालों से शहर में रहते हैं ।
(iii) आम के पेड़ों का अब नामोनिशान नहीं है ।
(iv) अखरबारों में बराबर खबरें छपती हैं ।
(v) दोनों ने सोचा ।

9. ‘क’ स्तंभ के शब्दों के साथ ‘ख’ स्तंभ के सही विपरीतार्थ या विलोम शब्दों का मिलान कीजिए :
‘क’ स्तंभ — ‘ख’ स्तंभ
नीचे — विदेश
रोना — दानव
देश — ऊपर
मानव — गीला
सूखा — हँसना
उत्तर:
‘क’ स्तंभ — ‘ख’ स्तंभ
नीचे — ऊपर
रोना — हैसना
देश — विदेश
मानव — दानव
सूखा — गीला

नीचे लिखी गई भाववाचक संज्ञाओं के प्रत्यरों को अलग कीजिए :

• भाववाचक — प्रत्यय
• स्वच्छता — ता
• अकेलापन — पन
• स्रीत्व — त्व
• लड़कपन — पन
• सनसनाहट — आहट
• बंधुत्व — त्व
• गरीबी — ई
• सुन्दरता — ता
• दिख़ावट — आवट
• लड़ाई — आई

10. इस प्रश्न का हल छात्र स्वयं करें ।

अन्य परीक्षोपयोगी प्रश्नोत्तर

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) शशांक बाबू शहर में क्यों रहते थे ?
उत्तर:
शशांक बाबू सरकारी नौकरी करते थे, इसलिए वे शहर में रहते थे ।

(ii) शशांक बाबू किसके साथ गाँव गए ?
उत्तर:
शशांक बाबू अपने बचपन के साथी रमेश के साथ अपने पुश्तैनी गाँव गए।

(iii) “अब हम रेगिस्तान ही में रहते हैं।” इस कथन का क्या अर्थ है ?
उत्तर:
बाग-बगीचों और जंगलों के कटने से गाँव भी अब रेगिस्तान सा वीरान हो गया था। यही कारण है कि गाँव में रहना भी अब उन्हें रेगिस्तान में रहने जैसा लग रहा था।

(iv) सरकार पेड़ों को लगाने के लिए क्या करती है?
उत्तर:
सरकार पेड़ों को लगाने के लिए करोंड़ों रुपये – खर्च करती है।

(v) सही समय पर बारिश न होने का क्या कारण हैं?
उत्तर:
जंगलों की अंधाधुंध कटाई से पेड़-पौधों का सफाया हो गया है । जहाँ पेड़-पौधे नहीं होते वहाँ वारिश भी सही समय पर नहीं होती। पेड़-पौधे ही बादलों को आकर्षित कर वर्षा कराते हैं।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के सही विकल्प उत्तर पर (✓) का निशान लगाइए :

(i) शशांक बाबू किस गाँव के मूल निवासी हैं ?
(क) चमेली गाँव के
(ख) धनुपाली गाँव के
(ग) धर्मपुर गाँव के
(घ) फुलवारी गाँव के
उत्तर:
(क) चमेली गाँव के

(ii) शहर में रहना मुश्किल क्यों हो गया है ?
(क) ठंड बढ़ने से
(ख) गर्मी के बढ़ने से
(ग) धर्मपुर गाँव के उजड़ने से
(घ) फुलवारी गाँव के उजड़ने से
उत्तर:
(ख) गर्मी के बढ़ने से

(iii) कौन सिसकियाँ लेता है और हिचकियाँ लेता है?
(क) फूल
(ख) वन्य प्राणी
(ग) जंगल
(घ) पहाड़ी
उत्तर:
(ग) जंगल

(iv) किसके अभाव में खेती नहीं हो सकती ?
(क) खाद
(ख) सरकारी प्राणी
(ग) कोल्हू
(घ) बारिश
उत्तर:
(घ) बारिश

(v) जंगल अपना दुखड़ा किसके लिए रोता है ?
(क) शेर के लिए
(ख) मानव के लिए
(ग) हाथी के लिए
(घ) अपने लिए
उत्तर:
(ख) मानव के लिए

भाषा-कार्य :

4. दिए गए वाक्यों को पढ़िए :
तुम तो बेगाने हो गए।
किस रेगिस्तान में लाकर पटक दिया ।
ऊपर के वाक्यों में एक से अधिक क्रियाएँ साथ साथ आई है । उन्हें संयुक्त क्रिया कहते हैं । पाठ से संयुक्त क्रिया वाले तीन अन्य वाक्क्य छाँटकर लिखिए ।
उत्तर:
(i) चिड़ियाँ की कई नस्लें खत्म हो चुकी हैं ।
(ii) अपनी पुश्तैनी जगह तो देख लो।
(iii) दोनों साथी खुशी-खुशी गाँव के लिए चल पड़े।

5. पढ़िए, समझिए और लिखिए :
अचम्भा – अचंभा
सुन्दर – सुंदर
कण्ठ – ……….
डण्ठल – ……….
अन्त – ……….
बन्दर – ………
उत्तर:
कण्ठ – कंठ
डण्ठल – डंठल
अन्त – अंत
बन्दर – बंदर

6. दिए गए अनेक शब्दों के लिए एक शब्द पाठ से चुनकर लिखिए :
(i) वह स्थान जहाँ रेत ही रेत हो
(ii) जिसका भाग्य अच्छा हो
(iii) वन में रहने वाला
(iv) वन में उत्पन्न
(v) बिना मतलब का रोना
उत्तर:
(i) रेगिस्तान
(ii) भाग्यशाली
(iii) वनवासी
(iv) वनजात
(v) अरण्यरोदन

7. दिए गए शब्दों का वर्ण विच्छेद कीजिए :
जैसे – पहाड़ – प् + अ + ह् + आ + डू
पेड़, दरवाजा, सागौन, जंगल, योजना
उत्तर:
पेड़ – प्+ ए+ डूं
दरवाजा – द् + अ+ र+ अ+ व्+ आ+ ज् + आ
सागौन – स् + आ + ग् + औ + न्
जंगल – ज्+अ+ङ्+ ग्+अ+ल्
योजना – य् + ओ + ज् + अ+ न् + आ

पाठ का सारांश

चमेली गाँव के मूल निवासी शशांक बाबू चालीस सालों से शहर में रहते हुए सरकारी नौकरी करते हैं । उनके बचपन के साथी रमेश ने शशांक बाबू को उनके पुश्तैनी जगह को देखने के लिए प्रेरित किया ।

दोनों बस से गाँव की ओर चल पड़े । शशांक गाँव में जाकर अचंभे में पड़ गए। न तो वहाँ सड़कों के किनारे आम के पेड़थे, न ही पहाड़ी की ज्रलहटी से गाँव तक फैले जंगल ही दिखाई दे रहे थे । उन्हें लगा, वे किसी रेगिस्तान में पहुँच गए है। शाल, सागौन, आम, जामुन आदि अब लोगों की जरूरतों की भेंट चढ़ गए थे । जंगलों का सफाया होने से चारों ओर रेगिस्तान का जैसा दृश्य था।

शशांक अपने मित्र से धरती के तापमान के बढ़ने और गरमी की बजह से शहरों की बेहाल जिदगी की चर्चा करते हैं। उन्हें दूर से अजीब तरह की आवाजें सुनाई दे रही हैं । ये आवाजें सुखी डंठलों, सूखे-कच्चे पत्तों केआपस में टकराने से पैदा हो रही हैं । ऐसा लगता हैं जैसे जंगल सिसकियाँ ले रहा हो ।

इसी समयं शशांक पेड़ लगवाने की सरकारी योजनाओं की वात करते हैं । रमेश उन्हें समझाते हैं कि पौधे लगाए जरूर जाते हैं परंतु पानी के बिना वे सूख जाते हैं । बचे हुए पेड़ों को लोग काट डालते हैं। शशांक बताते हैं कि जगलों के साफ होने से मौसम में बदलाव होने की बात सही है । गरमी बढ़ने से हिमालय की बर्फ पिघल रही है और समुद्र का जलस्तर बढ़ रहा है ।

इन सभी बातों को ध्यान में रखते हुए दोनों मित्रों ने जंगल को बचाने की आवश्यकता महसूस की। यदि जंगलों के साथ छेड़ छाड़ न की जाय तो वे फिर से हरे-भरे हो जाएँगे ।

ସାରାଂଶ

ଚମେଲୀ ଗାଁର ମୂଳ ବାସିନ୍ଦା ଶଶାଙ୍କ ବାବୁ ସ୍ଖଳିଶି ବର୍ଷ ହେଲା ସହରରେ ରହି ସରକାରୀ ଋକିରି କରୁଥିଲେ। ତାଙ୍କର ପିଲାଦିନର ସାଥୀ ରମେଶ ଶଶାଙ୍କ ବାବୁଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ ସ୍ଥାନକୁ ଦେଖୁଆସିବାରୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଲେ । ଦୁହେଁ ବସ୍‌ରେ ଗାଁକୁ ଋଲିଲେ । ଶଶାଙ୍କ ଗାଁକୁ ଯାଇ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଗଲେ । ସଡ଼କ କଡ଼ରେ ଆଉ ଆମ୍ବଗଛ ନଥିଲା କି ପାହାଡ଼ର । କି ପାଦେଦେଶଠାରୁ ଗାଁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପିଥିବା ଜଙ୍ଗଲ ଆଖରେ ପଡୁ ନଥିଲା। ତାଙ୍କୁ ଜଣାଗଲା ଯେ ସେ କୌଣସି ମରୁଭୂମିରେ ପହଞ୍ଚିଯାଇଛନ୍ତି । ଶାଳ, ସାଗୁଆନ, ଆମ୍ବ, ଜାମୁ ଗଛ ସବୁ ଲୋକଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକ୍ତା ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ସ୍ଵାହା ହୋଇଯାଇଥିଲେ। ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇଥିବାରୁ ଋରିଆଡ଼ ମରୁଭୂମି ଭଳି ଦୃଶ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ।

ଶଶାଙ୍କ ତାଙ୍କ ବନ୍ଧୁଙ୍କ ସହିତ ପୃଥୁବୀର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିବା ଓ ଗରମ ଯୋଗୁଁ ସହରର ଅତିଷ୍ଠ ଜୀବନ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କଲେ । ତାଙ୍କୁ ଦୂରରୁ ଗୋଟିଏ ବିଚିତ୍ର ପ୍ରକାରର ଶବ୍ଦ ଆସୁଥୁବାର ଶୁଣାଗଲା। ସେ ଶବ୍ଦ ଶୁଖୁଲା ଡାଳ, ଶୁଖୁଲାପତ୍ର ଓ କଞ୍ଚାପତ୍ରର ପରସ୍ପର ସହିତ ବାଡ଼େଇ ହେବା ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିଲା। ଜଣାଯାଉଥିଲା ଯେ ସତେ ଯେପରି ଜଙ୍ଗଲ କାନ୍ଦୁଛି।

ଏତିକିବେଳେ ଶଶଙ୍କ ବୃକ୍ଷରୋପଣ ପାଇଁ ସରକାରୀ ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକ ବିଷୟରେ କହିଛନ୍ତି। ରମେଶ ତାଙ୍କୁ ବୁଝାଇ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ଗଛ ତ ନିଶ୍ଚିତ ରୂପରେ ଲଗାଯାଉଛି । କିନ୍ତୁ ପାଣି ବିନା ସେଗୁଡ଼ିକ ଶୁଖୁଯାଉଛି । ବାକିଥିବା ଗଛ ସବୁ ଲୋକେ କାଟି ନେଉଛନ୍ତି। ଶଶାଙ୍କ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଜଙ୍ଗଲ ନଷ୍ଟହେବା ଯୋଗୁଁ ପାଣିପାଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯିବା କଥା ପ୍ରକୃତରେ ସତ । ଉତ୍ତାପ ବଢ଼ିବା ଯୋଗୁଁ ହିମାଳୟର ବରଫ ତରଳୁଛି ଓ ସମୁଦ୍ରର ଜଳପତ୍ତନର ସ୍ତର ବଢ଼ୁଛି।

ସେତେବେଳେ ସେମାନେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ଗାଁ ଭିତରକୁ ହାତୀ ପଲ ମାଡ଼ି ଆସୁଛନ୍ତି । ଲୋକେ ହାତୀପଲ ଘଉଡ଼େଇବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି । ଏହାର କାରଣ ହେଉଛି ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ । ସେଥିଯୋଗୁଁ ବଣରେ ରହୁଥ‌ିବା ବନବାସୀ ଲୋକ ଓ ଜଙ୍ଗଲର ପଶୁ ସମସ୍ତେ କଷ୍ଟ ପାଉଛନ୍ତି । ଜଙ୍ଗଲ ପଶୁ-ପକ୍ଷୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟ ଦୃତଗତିରେ ହ୍ରାସ ପାଇଛି। ଏହିସବୁ କଥାକୁ ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ଉଭୟ ବଂଧୁ ଜଙ୍ଗଲ ସୁରକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି । ଯଦି ଜଙ୍ଗଲ ପ୍ରତି ଏଭଳି ଅତ୍ୟାଗର କରା ନଯିବ, ତେବେ ପୁଣି ଥରେ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଯିବ।

शब्दार्थ :

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Hindi Solutions Chapter 11 बना दो मधुर मेरा जीवन (कविता) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Hindi Solutions Chapter 11 बना दो मधुर मेरा जीवन (कविता)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) कवि मातृभूमि हेतु क्या करना चाहता है ?
उत्तर:
कवि मातृभूमि हेतु बिना किसी संकोच के अपना तन, मन, और धन अर्पित कर देना चाहता है ।

(ii) कवि अपने मन को क्या बनाना चाहता है ?
उत्तर:
कवि अपने मन को संसार के सुख-दु:ख का आईना बनाना चाहता है । अर्थात् वह सब लोगों के सुखदु:ख को अपना सुख-दु:ख समझता है ।

(iii) कवि कब मरण-बरण करना चाहता है ?
उत्तर:
कवि लोगों की आँखों के आँसू पोंछते हुए यानी उनके दुःख को दूर करते हुए मृत्यु को वरण करना चाहता है । इस नेक कार्य में उसे अपनी मौत भी स्वीकार है।

(iv) कवि अपनी फौलादी बाँहों से क्या करना चाहता है ?
उत्तर:
कवि अपनी फौलादी बाँहो से बिना रुके, अपने निश्चय पर अटल रहते हुए अन्याय का दमन करना चाहता है ।

(v) कवि अपनी रसना के लिए क्या चाहता है ?
उत्तर:
कवि अपनी रसना यानी जिह्वा से मधुर वचन बोलना चाहता है । इसलिए वह चाहता है कि उसकी रसना में मधुर वचन का प्रवेश हो जाय ।

(vi) कवि का हृत्तन्त्री की तान से क्या हो जाएगा ?
उत्तर:
कवि की हृत्तन्त्री की तान से बिना कान वाले साँप का फन नीचे झुक जाएगा।

(vii) यह धरती कैसे स्वर्ग-भुवन बन जाएगी ?
उत्तर:
कवि के प्रेम, परोपकार की भावना और सेवा से यह धरती स्वर्ण भुवन बन जाएगी ।

2. पाठ के आधार पर शून्यस्थानों को भरिए :

बना दो ऐसा …………
………… हेतु ………… कर दूँ ………… अर्पण
………… गीत से । कर सकूँ सदा ………… |
उत्तर:
बना दो ऐसा मेरा जीवन कि मातृभूमि हेतु बेहिचक कर दूँ तन मन धन अर्पण अप्रतिहत, अविचल गीत कर सकूँ सदा अन्याय-दमन

3. समझिए और लिखिए ।
मातृभूमि, अर्पण, सरस, अमृत, मेरा, दर्पण, अश्रु, मरण-वरण, अप्रतिहत, रसना, मधुर, हृत्तंत्री, प्रेम, धरती, स्वर्ग
उत्तर:
छात्र अध्यापक की सहायता से शब्दों के अर्थ समझे और स्वयं लिखें ।

4. एक ही अर्थ वाले अनेक शब्द होते हैं। ये पर्यायवाची शब्द कहलाते हैं ।
उत्तर:

• सुमन – फूल,पुष्प,कुसुम
• मातृभूमि – जन्मभूमि
• अर्पण – प्रदान
• सरस – अच्छा
• अमृत – सुधा
• मेरा – अपना
• दर्पण – आईना
• अश्रु – आँसू
• मरण-वरण – मृत्यु को स्वीकार करना
• अप्रतिहत – अबाध
• रसना – जीभ
• मधुर – मीठा
• हत्तत्री – स्नेहभरी बात, हृदय के तार
• प्रेम – प्यार
• धरती – पृथ्वी
• स्वर्ग – देवलोक

भाषा-कार्य :

5. नीचे दिए गए शब्दों के समान अर्थ वाले पर्यायवाची शब्द लिखिए :
उत्तर:

• पवित्र – शुचि
• विषधर – साँप
• परहित – परोपकार
• रसना – जीभ
• शुचि – शुद्ध
• सुरभि – सुगंध

6. नीचे कुछ शब्द दिये गये है । देखिए :
मातृ + भूमि = मातृभूमि
छल + हीन = छलहीन
अश्रु + कण = अश्रुकण
हत् + तंत्री = हृत्तंत्री
स्वर्ग + भुवन = स्वर्गभुवन
इस प्रकार-के पाँच शब्द सोचकर लिखिए ।
उत्तर:
पुण्य + भूमि = पूण्यभूमि
हृदय + हीन = हृदयहीन
जल + कण = जलकण
विष + धर = विषधर
पर + हित = परहित

7. विलोम शब्द लिखिए :
उत्तर:
शब्द — विलोम
सरल — कठिन
छलहीन — छलयुक्त
मधुर — तिक्त
अन्याय — न्याय
हित — अहित

8. इस कविता को कंठस्थ करके कक्षा में सुनाइए ।
उत्तर:
विद्यार्थी स्वयं करें।
भावबोध :
बन ……….. अमृत – कण =
मैं फूल जैसा कोमल और सुन्दर बन सबको खुश कर दूँ। सुगंध बन सबको अमृत का स्वाद चखाऊँ।

जग………… दर्पण =
संसार के सुख से सुखी और दुःख से मैं दुःखी बनूँ। सबके साथ सहानुभूति रखूँ।

हृत्तंत्री की………… नतफन =
मैं अपनी स्नेहभरी बतों से, प्यार से किसी की न सुनने वाले दुष्ट व्यक्ति को भी विनम्र बना दूँ ।

अन्य परीक्षोपयोगी प्रश्नोत्तर

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) कवि अमृतकणों को कहाँ बाँटना चाहता है ?
उत्तर:
क़वि अमृत कणों को जन-जन में बाँटना चाहता है। वह चाहता है कि सभी मानव सुखी एवं मानवीय उच्च भावनाओं से युक्त हों ।

(ii) कवि अपने मन को किसका दर्पण बनाना चाहता है ?
उत्तर:
कवि अपने मन को जग के सुख-दुःख का दर्पण बनाना चाहता है ।

(iii) कविता का मूलभाव स्पष्ट कीजिए :
उत्तर:
इस कविता में कवि ईश्वर से कुछ वरदान माँगता है। वह अपना जीवन देश के निमित्त निस्संकोच भाव से बलिदान कर देना चाहता है । वह जन-जन के दुःख-दर्द को महसूस करता है और उसे मिटाना चाहता है । वह अपने हृदय की मधुर तान से घृणा को प्रेम में बदलना चाहत है । वह धरती को स्वर्ण के समान बनाने की अभिलाषा प्रकट करने के साथसाथ अपना तन-मन-धन सब कुछ अर्षित कर देना चाहता है ।

2. सही जोड़े मिलाइए :

‘क’ — ‘ख’
कर दूँ तन — मरण वरण
शुचि सरल — अन्याय दमन
अश्रु कण करूँ — मन धन अर्पण
कर सकूँ सदा — हो जाय नतफन
अकर्ण बिषधर — छलहीन सरस
उत्तर:
‘क’ — ‘ख’
कर दूँ तन — मन धन अर्पण
शुचि सरल — छलहीन सरस
अश्रु कण करूँ — मरण वरण
कर सवूँ सदा — अन्याय दमन
अकर्ण बिषधर — हो जाय नतफन

3. निम्नलिखित प्रश्नों के सही उत्तर पर (✓) का निशान लगाइए :

(i) कविता ‘बना दो मधुर मेरा जीवन’ के कवि हैं-
(क) सूर्यकांत त्रिपाठी ‘निराला’
(ख) भवानी प्रसाद मिश्र
(ग) राधाकान्त मिश्र
(घ) रामधारी सिंह ‘दिनकर’
उत्तर:
(ग) राधाकान्त मिश्र

(ii) कवि देशहित में किसका अर्पण नहीं करना चाहता है ?
(क) तन
(ख) मन
(ग) धन
(घ) दुःख
उत्तर:
(घ) दुःख

(iii) ‘फौलादी बाहें’ किनके प्रतीक हैं ?
(क) मजबूत इरादों के
(ख) कमजोरी के
(ग) कायरता के
(घ) खुशी के
उत्तर:
(क) मजबूत इरादों के

(iv) ‘अर्कण’ किसे कहा गया है ?
(क) बहरे को
(ख) साँप को
(ग) गूँगे को
(घ) नेताओं को
उत्तर:
(ख) साँप को

भाषा-कार्य :

4. दिए गए शब्दों के दो-दो पर्यायवाची शब्द लिखिए-
सुमन, सुरभि, अश्रु, मरण, रसना, भुवन
उत्तर:

• सुमन – फूल, कुसुम
• सुरभि – सुगंध, खुशबू
• अश्रु – आँसू, नयनजल
• मरण – मृत्यु, मौत
• रसना – जीभ, जिह्वा
• भुवन – संसार,जग

5. कविता से पाँच संज्ञा शब्द चुनकर उनका वाक्यों में प्रयोग कीजिए ।
उत्तर:

• जीवन – हमें जीवन सार्थक बनाना चाहिए।
• सुमन – बाग में अनेक सुमन खिले हुए हैं ।
• मन – मन में पक्का निश्चय करने से कार्य सरल हो जाता है ।
• अश्रु – प्रथम पुरस्कार मिलने पर आलोक की आँखों से खुशी के अश्रु बह निकले ।
• धरती – धरती को प्रदूषणमुक्त बनाना हमारा पहला कर्तव्य है ।

6. दिए गए शब्दों को जोर-जोर से बोलिए और लिखिए।
बेहिचक, अर्पण, मधुरस, शुचि, वरण, अविचल
उत्तर:
छात्र स्वयं करें ।

पाठ का सारांशः

बना दो ऐसा मेरा जीवन ।
कि मातृभूमि हेतु बेहिचक
कर दूँ तन मन धन अर्पण ।
बन सुमन सुरभि मधुरस
शुचि सरल छलहीन सरस
बितरूँ जन-जन में अमृत कण !

प्रसंग : प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी हिन्दी पाठ्यपुस्तक ‘मेरी हिन्दी पुस्तक-२’ की कविता ‘बना दो मधुर मेरा जीवन’ से ली गई हैं । इन पंक्तियों में कवि ने ईश्वर से अपने जीवन को देशहित में काम आने योग्य बनाने का अनुरोध किया है ।

व्याख्या : कवि मातृभूमि के लिए अपने जीवन को समर्पित कर देना चाहता है । वह अपने जीवन को ऐसा बनाना चाहता है कि देश की खातिर अपना तन-मन-धन सब बिना किसी हिचक के अर्पित कर सके । वह फूलों की सुगंध की तरह अपना प्रभाव जन-जन तक फैलना चाहता है । वह पवित्र, सरल और भोला-भाला बनकर अमृत कणों को सब लोगों तक पहुँचाना चाहता है । इन सब के लिए वह ईश्वर की कृपा चाहता है ।

प्रसंग : प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी हिन्दी पाठ्यपुस्तक ‘मेरी हिन्दी पुस्तक-२’ की कविता ‘बना दो मधुर मेरा जीवन’ से ली गई हैं । इन पंक्तियों में कवि ने ईश्वर से अपने जीवन को देशहित में काम आने योग्य बनाने का अनुरोध किया है ।

व्याख्या : कवि मातृभूमि के लिए अपने जीवन को समर्पित कर देना चाहता है । वह अपने जीवन को ऐसा बनाना चाहता है कि देश की खातिर अपना तन-मन-धन सब बिना किसी हिचक के अर्पित कर सके । वह फूलों की सुगंध की तरह अपना प्रभाव जन-जन तक फैलना चाहता है । वह पवित्र, सरल और भोला-भाला बनकर अमृत कणों को सब लोगों तक पहुँचाना चाहता है । इन सब के लिए वह ईश्वर की कृपा चाहता है ।

ପ୍ରସଙ୍ଗ : ଶଂସିତ ପଦ୍ୟାଶ ଆମ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ‘ମେରୀ ହିନ୍ଦୀ ପୁସ୍ତକ-୨’ର ‘ବନା ଦୋ ମଧୁର ମେରା ଜୀବନ’ କବିତାରୁ ନିଆଯାଇଛି। ଏଥ‌ିରେ କବି ତାଙ୍କ ଜୀବନକୁ ଦେଶହିତ କାମରେ ଆସିଥୁବା ଭଳି ଯୋଗ୍ୟ କରିଦେବା ପାଇଁ ଈଶ୍ଵରଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଛନ୍ତି।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା : କବି ମାତୃଭୂମି ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଦେବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି। ସେ ତାଙ୍କ ଜୀବନକୁ ଏଭଳି ଭାବରେ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ଯେ ଯେପରି ସେ ଦେଶ ପାଇଁ ନିଜର ତନ-ମନ-ଧନ ସବୁ କିଛି ବିନା ଦ୍ବିଧାରେ ଅର୍ପଣ କରିଦେଇ ପାରିବେ । ସେ ପୁଷ୍ପର ସୁଗନ୍ଧ ଭଳି ତାଙ୍କ ପ୍ରଭାବ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଖରେ ପହ ।ଇଦେବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ଏସବୁ ପାଇଁ ସେ ଈଶ୍ଵରଙ୍କୁ କୃପାଭିକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି ।

बना दो ऐसा मेरा मन ।
जग के सुख दुःख का दर्पण।
पोंछ जन-जन के नयनों के
अश्रु कण करूँ मरण वरण ।
प्रभो बनाओ ऐसा मेरा तन
किअपनी फौलादी बाँहों से
अप्रतिहत, अविचल गति से
कर सूँ, सदा अन्याय – दमन ।

प्रसंग : प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी हिन्दी पाठ्यपुस्तक ‘मेरी हिन्दी पुस्तक-२’ की कविता ‘बना दो मधुर मेरा जीवन’ से ली गई हैं । इन पंक्तियों में कवि ने परमपिता को अपने मन और तन को समस्त मानव-जाति की सेवा के योग्य बनाने की इच्छा जता रहा है ।

व्याख्या : कवि का मन जन-जन की सेवा के लिए मचल रहा है । वह अपने मन में संसार के सुख-दु:ख दोनों को समेटना चाहता है । अर्थात् सभी लोगों के सुख-दु:ख को वह अपना सुख-दुःख समझता है । वह जन-जन की आँखों के आँसू पोंछना चाहता है । लोगों के दु:ख दूर करते-करते यदि मृत्यु भी आ जाए तो वह उसके लिए सहर्ष तैयार है । वह अपने शरीर को उतना बलिष्ठ बनाने की विनती कर रहा है कि उसकी मजबूत भुजाएँ लोगों के दुःख दूर करने के काम आ सकें । वह बिना रुके, बिना विचलित हुए अन्याय को दूर करने के लिए संकल्पित है ।

ପ୍ରସଙ୍ଗ : ଶଂସିତ ପଦ୍ୟାଶ ଆମ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ‘ମେରୀ ହିନ୍ଦୀ ପୁସ୍ତକ-୨’ର ‘ବନା ଦୋ ମଧୁର ମେରା ଜୀବନ’ କବିତାରୁ ନିଆଯାଇଛି । ଏଥ‌ିରେ କବି ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକଟ କରିଛନ୍ତି ଯେ ପରମପିତା ତାଙ୍କ ଶରୀର ଓ ମନକୁ ସମଗ୍ର ମାନବ-ଜାତି ସେବା ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ କରିଦିଅନ୍ତୁ ।
ବ୍ୟାଖ୍ୟା : କବିଙ୍କ ମନ ସମସ୍ତ ଜନଙ୍କ ସେବା କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇଉଠିଛି। ସେ ତାଙ୍କ ମନ ମଧ୍ଯରେ ସଂସାରର ସମସ୍ତ ସୁଖ-ଦୁଃଖ ଉଭୟକୁ ସାଉଁଟି ନେବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି।

ଅର୍ଥାତ୍ ସମସ୍ତଙ୍କ ସୁଖ-ଦୁଃଖକୁ ସେ ନିଜ ସୁଖ-ଦୁଃଖ ବୋଲି ବିବେଚନା କରିଛନ୍ତି । ସେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଖରୁ ଝରୁଥୁବା ଲୋତକ ପୋଛି ଦେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛନ୍ତି । ଲୋକଙ୍କ ଦୁଃଖ ଦୂର କରୁ କରୁ ଯଦି ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଉପଗତ ହୁଏ, ତେବେ ସେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ରହିଛନ୍ତି। ସେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ବିନତୀ ତାଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଏତେ ବଳିଷ୍ଠ କରିଦିଅନ୍ତୁ ଯେ ସେଥ‌ିପାଇଁ ସହର୍ଷ କରିଛନ୍ତି ଯେ ସେ ତାଙ୍କର ଶକ୍ତ ବାହୁ ଲୋକଙ୍କ ଦୁଃଖ ଦୂର କରିବା କାମରେ ଲାଗି ପାରିବ । ସେ ନଅଟକି ଅବିଚଳିତ ଚି ରେ ଅନ୍ୟାୟ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ହୋଇଛନ୍ତି ।

देना रसना में मधुर वचन ।
हत्तन्त्री की तान से मेरी
अकर्ण विषधर हो जाय नतफन ।
बना दो मधुर यह जीवन ।
प्रेम, परहित, सेवा से मेरी
धरती बन जाय स्वर्ण-भुवन ।

प्रसंग : प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी हिन्दी पाठ्यपुस्तक ‘मेरी हिन्दी पुस्तक-२’ की कविता ‘बना दो मधुर मेरा जीवन’ से ली गई हैं। इन पंक्तियों में कवि अपने मधुर वचन के द्वारा कुटिल से कुटिल प्राणी को भी वश में करने तथा अपनी सेवा से धरती को स्वर्णभूमि बनाने की कामना करता है ।

व्याख्या : कवि ईश्वर से अपने जीवन को मधुर बनाने की विनती करते हुए उसकी इच्छा है कि वह पृथ्वी को स्वर्णमयी बना सके । वह अपने प्रेम, परोपकार की भावना और सेवा से धरती को निवास करने योग्य एक अनुपम स्थान बनाने की कामना करता है ।

ପ୍ରସଙ୍ଗ : ଶଂସିତ ପଦ୍ୟାଶ ଆମ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ‘ମେରୀ ହିନ୍ଦୀ ପୁସ୍ତକ-୨ ’ର ‘ବନା ଦୋ ମଧୁର ମେରା ଜୀବନ’ କବିତାରୁ ନିଆଯାଇଛି । ଏଥରେ କବି ତାଙ୍କ ମଧୁର ବଚନ ଦ୍ଵାରା କୁଟିଳରୁ କୁଟିଳ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ମଧ୍ୟ ବଶୀଭୂତ କରିବାକୁ ତଥା ସେବା ଦ୍ଵାରା ସଂସାରକୁ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣଭୂମି ରୂପେ ନିର୍ମାଣ କରିବାର କାମନା କରିଛନ୍ତି ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା : କବି ଈଶ୍ଵରଙ୍କଠାରୁ ‘ମଧୁର ବଚନ’ କହିପାରିବାର ଶକ୍ତି ଭିକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି । ସେ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କ ହୃଦୟରୁ ନିଃସୃତ ପ୍ରେମମୟ ମଧୁର ବାଣୀ ଦୁର୍ବିନୀତ ସର୍ପକୁ ମଧ୍ଯ ବିନମ୍ର କରିଦେଉ । ଅର୍ଥାତ୍ କବି ଦୁଷ୍ଟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କୁ ସେ ବିନୀତ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଛନ୍ତି ଯେ ସେ କବିଙ୍କ ଜୀବନକୁ ମଧୁର କରିଦିଅନ୍ତୁ, ତା’ହେଲେ ସେ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମୟୀ ରୂପେ ନିର୍ମାଣ କରିପାରିବେ । ସେ ପ୍ରେମ, ପରୋପକାର ଭାବନା ଓ ସେବା ବୃତ୍ତି ଦ୍ଵାରା ପୃଥ‌ିବୀକୁ ବାସ ଉପଯୋଗୀ ଏବଂ ଅନୁପମ ସ୍ଥାନ ଭାବରେ ନିର୍ମାଣ କରିବାର କାମନା କରିଛନ୍ତି।

शब्दार्थ :

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Hindi Solutions Chapter 10 चूहों की चौकड़ी Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Hindi Solutions Chapter 10 चूहों की चौकड़ी

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) सभी लड़के किस बात पर सहमत थे ?
उत्तर:
सभी लड़के इस बात पर सहमत थे कि चाहे कुछ भी हो जाए, वे नये अध्यापक से बिलकुल नहीं पढ़ेंगे ।

(ii) लड़कों ने बूढ़े सज्जन से क्या कहा ?
उत्तर:
लड़कों ने बूढ़े सज्जन को डिब्बे में जगह की कमी का कारण बताकर उन्हें दूसरे डिब्बे में चले जाने के लिए कहा।

(iii) चिकुन ने सज्जन को क्या सलाह दी ?
उत्तर:
चिकुन ने सज्जन को डिब्बे में से उतर जाने की सलाह दी। उसने उन्हें डिब्बे में चूहों के उत्पात के बारे में बताया।

(iv) चूहों के उत्पात से बूढ़े सज्जन की क्या प्रतिक्रिया हुई ?
उत्तर:
चूह्नों के उत्पात की बात सुनकर और उनके कारनामे जानकर बूढ़े सज्जन हँस पड़े। उहोंने कहा कि उन्हें पता होता कि डिब्ले में इतने सारे चूहे हैं तो वे उनके कुछ और इंतजाम करके रखते ।

(v) लड़कों ने क्या जिद की?
उत्तर:
लड़के बूढ़े सज्जन को उनके ही स्कूल में पढ़ाने के लिए जिद करन लगे। वे उन्हें साथ चलने के लिए कहने लगे। ऐसा न करने पर उन्होंने स्कूल ब्छेड़ देने की धमकी दी।

(vi) तुम्हें कौन-से अध्यापक अच्छे लगते हैं ।
उत्तर:
मुझे बच्चों से स्नेहरखनेवाले अध्यापक अच्छे लगते हैं। में ऐसे अध्यापक को पसंद करता हूँ जो डाँटडपट से काम न लेकर बच्चों को प्यार से पढ़ाँए और समझाँए ।

2. आप इस पाठ में से विशेषणों और उनके संज्ञाशब्दों को चुनकर लिखिए ।
जैसे – विशेषण — संज्ञ
आधी — छुट्टी
उत्तर-

• विशेषण — संज्ञा
• नए — सत्र
• नए — अध्यापक
• कुछ — लड़के
• सभी — लोग
• एक — लड़का
• गर्म-गर्म — समोसे
• छोटे-से — स्टेशन
• कई — सामान
• काले — कुम्हडे
• हरी — मिर्च
• रसीले — आम
• बूढ़े — सज्जन

3. मस्त + ई = मस्ती
हैरान + ई = हैरानी
ऐसे अन्य शब्द बनाइए :
उत्तर:

• नकल + ई = नकली
• कागज + ई = कागजी
• फसल + ई = फसली
• जंगल’ + ई = जंगली
• खुश + ई = खुशी इत्यादि

4. कोष्ठक में से सही शब्द चुनकर स्थान भरिए : ( पीछे, के बीच, कहीं, के, पास )
उत्तर:
उन लड़कों के बीच एक लड़का था चिकुन ।
उन के पास छोटे-मोटे कुछ सामान थे ।
बच्चे क्यों पीछे रहते ।
डिब्बे के पास एक ठेला आ गया ।
आपको कहीं जाने की जरूरत नहीं ।

5. युग्म शब्द छाँटिए और वाक्यों में प्रयोग कीजिए :
जैसे – मौज-मस्ती
उत्तर:

• मौज-मस्ती – आज का दिन मौज-मस्ती में ही बीत – गया ।
• छोटे-मोटे – उसने घर के सभी छोटे-मोटे काम निपट दिए ।
• गर्म-गर्म – गर्म-गर्म जलेबियें को देखकर उसके मुँह में पानी आ गया।
• खाते-खाते – मिठाइयाँ खाते-खाते सबका मन ऊब गया।
• ऐरे-गैरे – अधिकारी महोदय ऐरे-गैरे लोगों से बात तक नहीं करते ।
• अच्छे-अच्छे -पिताजी सबके लिए अच्छे-अच्छे कपड़े लाए हैं ।

6. कठिन शब्दों को लिखिए :
उत्तर:
छुट्टी, अध्यापक, स्कूल, हंडियाँ, ट्रंक, स्टेशन, संस्कृत, कुम्हड़ा, श्राद्ध, सेक्रेटरी

अन्य परीक्षोपयोगी प्रश्नोत्तर

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) बच्चों को कौन-सी खबर मिल गई थी ?
उत्तर:
बच्चों को यह खबर मिल गई थी कि इस बार गर्मी की छुट्टियाँ जल्दी होंगी ।

(ii) एक सज्जन गाड़ी में अपने किन-किन सामानों के साथ चढ़े ?
उत्तर:
सज्जन गाड़ी में एक बिछौना, एक टीन का ट्रंक, एक पोटली और कपड़ों से मुँह बंद किए हुए दो हंडियों के साथ चढ़े ।

(iii) सज्जन गाड़ी के डिब्बे से क्या कहकर तथा कहाँ बैठ गए ?
उत्तर:
सज्जन गाड़ी के डिब्बे में यह कहकर बैठ गए कि भीड़ के कारण कहीं जगह नहीं है, इसलिए मैं एक कोने में बैठ जाऊँगा । यह बात कहकर वे फर्श पर दरी बिछाकर बैठ गए।

(iv) वृद्ध सज्जन कौन-सा काम जानते थे ?
उत्तर:
वृद्ध सज्जन शिक्षक थे, वे पढ़ाना जानते थे। वे हिन्दी, अंग्रेजी, संस्कृत जैसी बहुत-सी भाषाओं के जानकार थे।

2. सही कथनों के सामने (✓) का तथा गलत कथनों का सामने (✗) का निशान लगाइए :

(i) बच्चों को पता नहीं था कि नए सत्र में नए अध्यापक आएँगे । (✗)
(ii) चिकुन ने कविता पढ़ी तो बच्चे ताली बजाकर हँसने लगे। (✓)
(iii) संबलपुर स्टेशन पर सज्जन नीचे उतरे और दो नए सज्जनों से बातचीत करने लगे । (✓)
(iv) सज्जन ने देखा कि रसगुल्लों से भरी हंडियाँ खाली नहीं हुई हैं । (✗)
(v) बाबा ने ठेलेवाले को बुलाकर हर बच्चे को दो-दो समोसे देने के लिए कहा । (✓)
(vi) सेक्रेटरी बाबू ने तर्कालंकार महाशय के रहने का इंतजाम नहीं किया था। (✗)

3. दिए गए प्रश्नों के सही उत्तर पर (✓) का निशान लगाइए :

(i) नये अध्यापक का क्या नाम था ?
(क) कालीचरण महापात्रा
(ख) विनोद तर्कलंकार
(ग) कालीकुमार तर्कालंकार
(घ) रंजन कुमार विद्यालंकार
उत्तर:
(ग) कालीकुमार तर्कालंकार

(ii) “चूहे तो बिना भूख के सब चट कर जाते हैं।” – यह किसने कहा ?
(क) चिकुन ने
(ख) माधबन ने
(ग) वृद्ध सज्जन ने
(घ) ठेलेवाले ने
उत्तर:
(ग) वृद्ध सज्जन ने

(iii) सज्जन ने किस स्टशन पर आकर कहा कि अब मैं इस डिब्से से निकलकर दूसरे में चला जाता हूँ।
(क) संबलपुर
(ख) अनगुल
(ग) भुवनेश्वर
(घ) रेढ़ाखोल
उत्तर:
(ख) अनगुल

(iv) वृद्य सज्जन ने किस स्टेशन पर उतरने की बात़ कही ?
(क) जहाँ काम मिलेगा वहीं
(ख) किसी छोटे स्टेशन पर
(ग) किसी बड़े स्टेशन पर
(घ) संबलपुर स्टेशन पर
उत्तर:
(क) जहाँ काम मिलेगा वहीं

(v) लड़कों के स्कूल में किनकी बहुत जरूरत थी?
(क) गणित के शिक्षक की
(ख) विज्ञान शिक्षक की
(ग) एक सेक्रेटरी की
(घ) भाषा सिखाने वाले की
उत्तर:
(घ) भाषा सिखाने वाले की

भाषा-ज्ञान:

4. दिए गए शब्दों के लिंग बदलकर लिखिए ।
(शिक्षक, लड़का, अध्यापिका, चूहा, आदमी, वृदथा)
उत्तर:

• शिक्षक – शिक्षिका
• लड़का – लड़की
• अध्यापिका – अध्यापक
• चूहा – चुहिया
• आदमी – औरत
• वृद्धा – वृद्ध

5. निम्नलिखित समूहवाचक शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए :
घ्रुरमुट, भीड़, दल, झुंड, टोली
उत्तर:
झुरमुट – शिकारी कुत्तों को देखकर हिरन दुरुरमुट में छिपा गया।
भीड़ – रेलवे स्टशन पर बहुत भीड़ थी।
दल – डाकुओं के दल ने गाँववालों पर हमला कर दिया ।
झुंड – हाथी अकसर अपने झुंड में रहते हैं।
टोली – बच्चों की टोली सड़कों पर निकल आई थी।

6. पाठ से पाँच संज्ञा शब्द और पाँच क्रिया शब्द छाँटकर लिखिए ।
उत्तर:

• संज्ञा – अध्यापक, पेड, रेलगाड़ी, चिकुल, कविता
• क्रिया – पढ़ना, बैठना, आना, हैंसना, लौटना

पाठ का सारांशः

बच्चें की गर्मी की छुटियाँ जल्दी हो गई। नए सत्र में नए अध्यापक के आने की सूचना बच्चें को मिली। नए अध्यापक का नाम था कालीकुमार तर्कालंकार। आधी छुट्टी होने पर कुछ लड़कों ने नए अध्यापक से न पढ़ने से का मशविरा किया ।

छुट्टियाँ हुईं । वक्त कट गया। स्कूल खुलने पर लड़के रेलगाड़ी में बैठकर लौटने लगे। चिकुन नाम का एक लड़का कविता पढ़ने लगा और बाकी बच्चे तालियाँ बजाकर हँसने लगे। एक छोटे-से स्टेशन पर एक सज्जन गाड़ी में चढ़े। उनके पास कई छोटे-भोटे सामान थे ।

उस सज्जन से एक लड़के ने दूसरे डिब्बे में चले जाने के लिए कहा । सज्जन ने दूसरे डिब्ले में जगह न होने की बात कही और दरी बिछाकर वहीं बैठ गये । लड़के उनसे हँसी-मजाक करने लगे। इसी बीच संबलपुर स्टेशन आया। सज्जन नीचे उतरे । दो नए व्यक्ति उनसे मिलने आए थे। उनसे बात करके जब सज्जन डिब्बे में आए तो एक लड़के ने उन्हें डिब्बे से उतर जाने की सलाह दी। डिब्बे में चूहों के होने की बात कही। असल में बच्चे ही वे चूहे थे जिह्नोंने उनकी हंडियों से रसगुल्ले खा लिए थे और उनकी पोटली में से रसीले आम भी सफाचट कर दिए थे ।

सज्जन यंह सुनकर नाराज नहीं हुए। इसके बाद अनगुल स्टेशन आया । सज्जन ने दूसरे डिब्बे में जाने की बात कही तो बच्चों ने मना कर दिया । फिर उन्होंने ठेलेवाले से खरीदकर बच्चों को दो-दो समोसे खिलाए।

बच्चे बहुत खुश थे । उन्होंने सज्जन से पूछा – “बाबा आप कहाँ जा रह हैं ?’ उन्होंने बताया कि वे शिक्षक हैं और काम की तलाश में जा रहे हैं । लड़कों ने खुश होकर कहा कि आप हमारे स्कूल में आकर पढ़ाइए । सज्जन के आनाकानी करने पर बच्चों ने उन्हें हर तरह से समझाया कि आप हमारे साथ ही चलें ।

गाड़ी स्टेशन पर रुकी । वहाँ स्कूल के सेक्रेटरी खड़े थे। उन्होंने बू ढ़े सज्जन को प्रणाम किया और उनके आने पर खुशी प्रकट की। लड़के एक-दूसरे का मुँह ताकने लगे ।

ପିଲାମାନଙ୍କର ଖରା ଛୁଟି ଶୀଘ୍ର ହୋଇଗଲା। ନୂଆ ଶିକ୍ଷାବର୍ଷରେ ନୂଆ ଶିକ୍ଷକ ଆସିବେ ବୋଲି ପିଲାଙ୍କୁ ଖବର ମିଳିଗଲା । ନୂଆ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ନାଁ ଥୁଲା କାଳୀକୁମାର ତତ୍କାଳଂକାର। ଅଧା ଛୁଟି ପରେ ପିଲାମାନେ ସ୍ଥିର କଲେ ଯେ ସେମାନେ ନୂଆ ଅଧ୍ୟାପକଙ୍କ ପାଖରେ ପଢ଼ିବେ ନାହିଁ ।
ଛୁଟି ହୋଇଗଲା । ସମୟ ବିତିଗଲା । ସ୍କୁଲ ଖୋଲିବା ସମୟ ହେବାରୁ ରେଳଗାଡ଼ିରେ ବସି ପିଲାମାନେ ଫେରିବାକୁ ଲାଗିଲେ। ଚିକୁନ କବିତା ପଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲା। ଅନ୍ୟ ପିଲାମାନେ ତାଳି ମାରି ହସିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ଷ୍ଟେସନରେ ଜଣେ ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ଗାଡ଼ିରେ ଚଢ଼ିଲେ। ତାଙ୍କ ପାଖରେ ବହୁତ ଗୁଡ଼ିଏ ଛୋଟମୋଟ ଜିନିଷ ଥିଲା ।

ଗୋଟିଏ ପିଲା ସେହି ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଅନ୍ୟ ଡବାକୁ ଗଲିଯିବାକୁ କହିଲା। ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ କହିଲେ ଯେ ଅନ୍ୟ ଡବାମାନଙ୍କରେ ଜାଗା ନାହିଁ । ସେ ଦରି ବିଛେଇ ସେହିଠାରେ ବସିପଡ଼ିଲେ। ପିଲାମାନେ ତାଙ୍କ ସହିତ ଥଟ୍ଟାମଜା କଲେ, ଏଥିମଧ୍ୟରେ ସମ୍ବଲପୁର ଷ୍ଟେସନ ଆସିଗଲା। ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ ତଳକୁ ଓହ୍ଲେଇଲେ। ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ତାଙ୍କୁ ଭେଟିବାକୁ ଆସିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ସହିତ କଥାବାର୍ଭା ସାରି ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ ଡବା ଭିତରକୁ ଆସିବାମାତ୍ରେ ଗୋଟିଏ ପିଲା ତାଙ୍କୁ ଡବାରୁ ଓହ୍ଲେଇ ଯିବାକୁ କହିଲା, ସେ କହିଲା ଯେ ସେ ଡବାରେ ବହୁତ ମୂଷା ଅଛନ୍ତି। ପ୍ରକୃତରେ ସେହି ପିଲାମାନେ ହିଁ ମୂଷା ଥିଲେ, ଯେଉଁମାନେ ତାଙ୍କ ହାଣ୍ଡିରୁ ରସଗୋଲା ଖାଇଦେଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପୁଟୁଳି ଭିତରେ ଥିବା ରସୁଳିଆ ଆମ୍ବତକ ମଧ୍ୟ ଖାଇଦେଇଥିଲେ।

ଏହା ଶୁଣି ଭଦ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ ଆଦୌ ରାଗିଲେ ନାହିଁ । ଏହାପରେ ଅନଗୁଳ ଷ୍ଟେସନ ଆସିଲା। ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ ଅନ୍ୟ ଡବାକୁ ଯିବାକୁ କହିବାରୁ ପିଲାମାନେ ତାଙ୍କୁ ମନାକଲେ। ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ ଠେଲାଗାଡ଼ିରେ ସିଙ୍ଗଡ଼ା ବିକୁଥୁବା ଲୋକଙ୍କୁ ଡାକି ପ୍ରତି ପିଲାକୁ ଦୁଇ-ଦୁଇଟି ସିଙ୍ଗଡ଼ା ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ। ପିଲାମାନେ ବହୁତ ଖୁସି ହୋଇଗଲେ। ସେମାନେ ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ପଚାରିଲେ, ‘ ‘ବାବା ଆପଣ କେଉଁଠାକୁ ଯାଉଛନ୍ତି ? ” ’ ସେ କହିଲେ ଯେ ସେ ଜଣେ ଶିକ୍ଷକ। କାମ ଖୋଜିବାକୁ ସେ ଯାଉଛନ୍ତି।

ପିଲାମାନେ ଖୁସି ହୋଇଯାଇ କହିଲେ ଯେ ଆପଣ ଆମ ସ୍କୁଲକୁ ଆସି ଆମକୁ ପଢ଼ାନ୍ତୁ । ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ ଟାଳଟୁଳ କରିବାରୁ ପିଲାମାନେ ତାଙ୍କୁ ବୁଝାଇଲେ ଯେ ଆପଣ ଆମ ସହିତ ଆସନ୍ତୁ। ଗାଡ଼ି ଷ୍ଟେସନରେ ଅଟକିଲା। ସେଠାରେ ସ୍କୁଲର ସେକ୍ରେଟେରୀ ଠିଆ ହୋଇଥିଲେ। ସେ ବୃଦ୍ଧ ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ଜଣଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କଲେ ଓ ସେ ଆସିଥିବାରୁ ଆନନ୍ଦ ପ୍ରକାଶ କଲେ। ପିଲାମାନେ ଏସବୁ ଦେଖୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ପରସ୍ପରର ମୁହଁକୁ ଚାହିଁ ରହିଲେ।

शब्दार्थ :

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Geography Important Questions Chapter 6 ମାନବୀୟ ପରିବେଶ – ଜନବସତି, ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ Important Questions and Answers.

BE Odisha Class 7 Geography Important Questions Chapter 6 ମାନବୀୟ ପରିବେଶ – ଜନବସତି, ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ

Subjective Type Questions With Answers
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question 1.
ଜନବସତି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ? ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଜନବସତି ସଂକ୍ଷେପରେ ବୁଝାଅ ।
Answer:

1. ମନୁଷ୍ୟ ଯେଉଁଠାରେ ନିଜ ଘର ନିର୍ମାଣ କରି ବାସ କରେ ତାହାକୁ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ । ଜଳର ସୁଲଭତା ଏବଂ ଉର୍ବର ମୁଭିକା ଥିବା ନଦୀ ଉପତ୍ୟକା ଅଞ୍ଚଳମାନଙ୍କରେ ଅନେକ ଜନବସତି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ ।
2. ଜନବସତିଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି ବା ଅସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି ହୋଇପାରେ । ଯେଉଁ ଜନବସତିଗୁଡ଼ିକରେ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ବଳ୍ପ ଅବଧୂ ବାସ କରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ଅସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି । ସାଧାରଣତଃ ପାର୍ବତ୍ୟ ଓ ମରୁଭୂମି ଅଞ୍ଚଳ, ତୁନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳ ଓ ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟାଞ୍ଚଳରେ ଅସ୍ଥାୟୀ ଜନବସଚ୍ଚି ଦେଖାଯାଏ ।
3. ମାତ୍ର ଅନୁକୂଳ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଓ ଜଳବାୟୁ, ଜଳର ସୁଲ ଇତା, ଉର୍ବର କୃଷିଭୂମି, ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟ, ସେବାକେନ୍ଦ୍ର ମାନଙ୍କରେ ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି ଗଢ଼ିଉଠେ । ସେହିପରି ଜନବସତି ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି ଓ ନଗର ଜନବସତି ଭାବେ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ।
4. କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ଜନବସତିକୁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ । ସେହି ପରି କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ ଶୈଳୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲା ।
5. ବିଭିନ୍ନ ନଦୀ ଉପତ୍ୟକାମାନଙ୍କରେ ଏହାକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର, ବିଭିନ୍ନ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ବ୍ୟବସାୟ କେନ୍ଦ୍ର, ସେବାକେନ୍ଦ୍ର ଆଦି ଜନବସତି ଗଢ଼ିଉଠିଲା, ଯାହାକୁ ସହର ବା ନଗର ଜନବସତି କୁହାଯାଏ ।

Question 2.
ସହର ଜନବସତି କିପରି ଗଢ଼ିଉଠିଲା ଓ ଏହି ଜନବସତି ସଂକ୍ଷେପରେ ବୁଝାଅ ।
Answer:

1. ନଦୀ ଉପତ୍ୟକାମାନଙ୍କରେ ଜଳର ସୁଲଭତା, ଉର୍ବର ମୃତ୍ତିକା ଓ କୃଷିପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ପରିବେଶ ହେତୁ ସେଠାରେ ଅନେକ ଜନବସତି ସ୍ଥାପିତ ହେଲା ।
2. କୃଷିଜାତ ପଦାର୍ଥ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ବସ୍ତୁର ଆଦାନପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଗମନାଗମନ ପଥର ବିକାଶ ହେଲା ।
3. ଲୋକସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ିବା ସହିତ ସେମାନଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ଶୈଳୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲା । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର, ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଓ ସେବାକେନ୍ଦ୍ର ଆଦି ଜନବସତିରେ ସ୍ଥାପିତ ହେଲା । ଏହିପରି ସହର ଜନବସତି ଗଢ଼ିଉଠିଲା ।
4. ସହର ଜନବସତିଗୁଡ଼ିକ ସଘନ, ସକେନ୍ଦ୍ରିକ ଓ ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥାଏ ।
5. ଜନବସତିର ଲୋକେ ଉତ୍ପାଦନ, ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟ, ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏହାର ଜନସଂଖ୍ୟା ପାଞ୍ଚହଜାରରୁ ଅଧିକହୋଇଥାଏ ।

Question 3.
ଆମ ଦେଶର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜଳ ପରିବହନ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖ ।
Answer:

1. ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସୁନାବ୍ୟା ନଦୀ, ହ୍ରଦ ଓ କେନାଲ ମଧ୍ୟଦେଇ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜଳ ପରିବହନ କରାଯାଇଥାଏ ।
2. ଆମ ଦେଶର ଗଙ୍ଗା, ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର, ମହାନଦୀ ଓ କାବେରୀ ନଦୀଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟଦେଇ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜଳ ପରି ବହନ ହୋଇଥାଏ ।
3. ଆମ ରାଜ୍ୟର ଚିଲିକା ହ୍ରଦ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାରିକୁଦ, ମାଲୁଦ, କାଳିଜାଈ ଆଦି ସ୍ଥାନକୁ ଲଞ୍ଚ, ଷ୍ଟିମର, ଡଙ୍ଗା ଆଦି ସାହାଯ୍ୟରେ ଯାତାୟାତ କରାଯାଏ ।
4. ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଓ ତାମିଲନାଡୁର ବକିଂହାମ୍ କେନାଲ, କେରଳର କେତେକ କେନାଲ ଦ୍ବାରା ଜଳ ପରିବହନ ହୋଇଥାଏ ।
5. ଆମ ରାଜ୍ୟର ତାଳଦଣ୍ଡା କେନାଲ, ପଟ୍ଟାମୁଣ୍ଡାଇ କେନାଲ ଦ୍ଵାରା ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜଳ ପରିବହନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।

Question 4.
ଭାରତର ସାମୁଦ୍ରିକ ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ କିପରି କରାଯାଇଥାଏ ଲେଖ ।
Answer:

1. ଭାରତର ସାମୁଦ୍ରିକ ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରିଗୋଟି ସମୁଦ୍ରପଥ ମାଧ୍ୟମରେ କରାଯାଇଥାଏ ।
2. ସୁଏଜ କେନାଲ ପଥ ଦେଇ ଇଉରୋପୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ହୋଇଥାଏ ।
3. ସିଙ୍ଗାପୁର ସମୁଦ୍ର ପଥ ଦେଇ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆ, ଜାପାନ, ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ଓ କାନାଡ଼ା ସହ ଭାରତ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର କରିଥାଏ ।
4. ସେହିପରି ପଶ୍ଚିମ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ଉତ୍ତମାଶା ଅନ୍ତରୀପ ପଥ ଦେଇ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ହୋଇଥାଏ ।
5. ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ପଥ ଦେଇ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଓ ନିଉଜିଲ୍ୟାଣ୍ଡ ସହିତ ଭାରତର ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।

Question 5.
ଅତୀତରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଯାଏ ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିକାଶ ସମ୍ପକରେ ଲେଖ ।
Answer:

1. ଅତୀତରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ପାରା ଦ୍ଵାରା ସମ୍ବାଦ ପ୍ରେରଣ କରାଯାଉଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ କୌଣସି ଉଚ୍ଚ ସ୍ଥାନରେ ନିଆଁ ଜାଳି କିମ୍ବା କୌଣସି ଲୋକଦ୍ଵାରା ବାଦ୍ୟ ବା ଧେଣ୍ଡୁରା ବଜାଇ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଖବର ଦିଆଯାଉଥିଲା ।
2. କ୍ରମେ ଡାକ ଓ ତାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆରମ୍ଭ ହେବାପରେ ଚିଠିପତ୍ର, ଟେଲିଗ୍ରାମ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା ।
3. ତା’ପରେ ଦୂରସଞ୍ଚାର ମାଧ୍ୟମରେ ଟେଲିଫୋନ୍ ଓ ଟେଲିଗ୍ରାମ୍, ଟେଲେକ୍‌ ସ ଓ ପରେ ବେତାର ବା ରେଡ଼ିଓ ଯନ୍ତ୍ର ଓ ଟେଲିଭିଜନ ଦ୍ବାରା ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା କ୍ଷିପ୍ର ହେଲା ଓ ସମୟ ଅପଚୟ କମ୍ ହେଲା । ସର୍ବଶେଷରେ ସେଲ୍‌ଫୋନ୍, ଇଣ୍ଟରନେଟ୍ ଆଦିର ପ୍ରଚଳନ ଫଳରେ ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲା ।
4. ଫଳରେ ମୁହୂର୍ଭକ ମଧ୍ୟରେ ପୃଥ‌ିବୀର କୋଣ ଓ ଅନୁକୋଣରେ ଥିବା ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା ଓ ଭାବ ବିନିମୟ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଲା । ଘରେ ବସି ରେଳ, ବିମାନ, ହୋଟେଲ, ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟ ଆଦିର ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ, ବ୍ୟାକିଂ ସେବା, ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀର କ୍ରୟବିକ୍ରୟ କରାଯାଇ ପାରିଲା ।
5. ପୃଥ‌ିବୀରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ, ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏବଂ ସଂସ୍ଥା ସହ ଏପ୍ରକାର ଅନ୍ତଃସଂଯୋଗୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉନ୍ନତି ହେତୁ ଆମ ପୃଥବୀ ଏକ ବିରାଟ ଗ୍ରାମରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question 1.
ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ?
Answer:

1. କାଳକ୍ରମେ ମନୁଷ୍ୟ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ କରି ଶିଖୁଲା । କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରମଭିଭିକ ହୋଇଥିବାରୁ ତାକୁ ପରିବାର ସହିତ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ନିକଟରେ ରହିବାକୁ ପଡ଼ିଲା। ବଳକା କୃଷିଜାତ ପଦାର୍ଥକୁ ସାଇତି ରଖୁବା ନିମନ୍ତେ ସ୍ଥାୟୀଗୃହ ନିର୍ମାଣ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଲା।
2. ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏପରି ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ନିଜର ପରିବାର ତଥା ଅନ୍ୟର ପରିବାର ସହିତ ମିଶି ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀଭାବେ ବସବାସ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲା। ଏହାଦ୍ଵାରା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି ସୃଷ୍ଟି ହେଲା। କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥ‌ିବା ଏହି ପ୍ରକାର ଜନବସତିକୁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି କୁହାଗଲା ।

Question 2.
ସହର ବା ନଗର ଜନବସତି କିପରି ସ୍ଥାପିତ ହେଲା ?
Answer:

1. କୃଷିଜାତ ପଦାର୍ଥ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ବସ୍ତୁର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଗମନାଗମନ ପଥର ବିକାଶ ହେଲା। ଅଧ‌ିକ ସଂଖ୍ୟକ ଲୋକଙ୍କର ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ଗୃହ ଉପକରଣ ଇତ୍ୟାଦି ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ ଶୈଳୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଗଲା ।
2. ସେଥ‌ିପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବସାୟ ଓ ବାଣିଜ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର, ସେବାକେନ୍ଦ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ଜନବସତି ସ୍ଥାପିତ ହେଲା। ଏହି ପ୍ରକାର ଜନବସତିକୁ ସହର ବା ନଗର ଜନବସତି କୁହାଗଲା।

Question 3.
ମାନବୀୟ ପରିବେଶ ବା ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବେଶ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:

1. ମନୁଷ୍ୟ ନିଜର ସୁଖ ସୁବିଧା ପାଇଁ ଜ୍ଞାନ ଓ କାରିଗରୀ କୌଶଳର ଉପଯୋଗ କରି ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶରେ କେତେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ ।
2. ଏହି ମନୁଷ୍ୟକୃତ ପରିବେଶକୁ ମାନବୀୟ ପରିବେଶ ବା ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ ।

Question 4.
ଅତୀତରେ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରେରଣ କାର୍ଯ୍ୟ କିପରି କରାଯାଉଥିଲା ?
Answer:

1. ଅତୀତରେ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରେରଣ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଦ୍ଵାରା କିମ୍ବା ପାରା ସାହାଯ୍ୟରେ କରାଯାଉଥିଲା ।
2. ରାଜାମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଯୁଦ୍ଧଜୟର ଖବର କୌଣସି ଉଚ୍ଚ ସ୍ଥାନରେ ନିଆଁ ଜାଳି କିମ୍ବା ତାଙ୍କର ଆଦେଶ ବା ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ରାଜକର୍ମଚାରୀମାନେ ବାଦ୍ୟ ବା ଧେଣ୍ଡୁରା ବଢାଇ ରାଜ୍ୟବାସୀଙ୍କୁ ଜଣାଉଥିଲେ।

Question 5.
ଭାରତରେ ଡାକ ଓ ତାର ସେବା କେବେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ? ଡାକବିଭାଗ ଦ୍ଵାରା କେଉଁ କେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଏ ?
Answer:

1. ଭାରତରେ ୧୮୫୪ ମସିହାରେ ଡାକ ଓ ତାର ସେବା ଆରମ୍ଭ ହେଲା ।
2. ଡାକ ବିଭାଗ ଦ୍ୱାରା ଚିଠିପତ୍ର ବଣ୍ଟନ, ମନିଅର୍ଡ଼ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ଡାକଘର ଜୀବନବୀମା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଏ ।

Question 6.
ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ?
Answer:

1. ମନୁଷ୍ୟ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ ଶିଖୁଲା ପରେ ତାକୁ ପରିବାର ସହିତ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ନିକଟରେ ରହିବାକୁ ପଡ଼ିଲା । ଏହାଫଳରେ ସେ ସୁଚାରୁରୂପେ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଏବଂ ବଳକା କୃଷିଜାତ ପଦାର୍ଥକୁ ସାଇତି ରଖୁବା ନିମନ୍ତେ ସ୍ଥାୟୀ ଗୃହ ନିର୍ମାଣ କଲା ।
2. ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏପରି ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ନିଜର ପରିବାର ତଥା ଅନ୍ୟର ପରିବାର ସହିତ ମିଶି ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଭାବେ ବସବାସ କଲା ଓ ଏହାଦ୍ଵାରା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ସେହି ଜନବସତିରେ ସ୍ଥାପିତ ହେଲା । ଏହି ପ୍ରକାର ଜନବସତିଗୁଡ଼ିକ ନଗର ଜନବସତି ନାମରେ ପରିଚିତ ହେଲା । ତେଣୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ପୃଥ‌ିବୀର ବିଭିନ୍ନ ନଦୀ ଉପତ୍ୟକାମାନଙ୍କରେ ନଗର ସଭ୍ୟତା ବିକାଶ ଲାଭ କରିଥିଲା ।

Question 7.
ଆଜିକାଲି ଭାରତରୁ ଯେକୌଣସି ଦେଶକୁ ଯାତ୍ରା କରିବାପାଇଁ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ଲାଗୁଛି ।
Answer:

1. ବର୍ତ୍ତମାନ ଉଡ଼ାଜାହାଜ ଏବଂ ସୁପରସୋନିକ୍ ଜେଟ୍ ବିମାନ ସାହାଯ୍ୟରେ ଆକାଶପଥରେ ପରିବହନ ଅଧ୍ଵକ କ୍ଷିପ୍ରତର ହୋଇପାରୁଛି ।
2. ତେଣୁ ଆଜିକାଲି ଭାରତରୁ ପୃଥିବୀର ଯେକୌଣସି ଦେଶକୁ ଯାତ୍ରା କରିବାପାଇଁ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ଲାଗୁଛି ।

Question 8.
ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜନବସତି ଦେଖାଯାଏ ।
Answer:

1. ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୋକମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ପଶୁପାଳନ ଓ ଜଙ୍ଗଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି ।
2. ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ଜନବସତି ପାଇଁ ପ୍ରତିକୂଳ । ତେଣୁ ଏଠାରେ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜନବସତି ଦେଖାଯାଏ ।

Question 9.
ଆଜିକାଲି ପୃଥିବୀ ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ଗ୍ରାମରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରିଛି ।
Answer:

1. ଆଜିକାଲି ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଇଣ୍ଟରନେଟ୍, ସେଲ୍‌ଫୋନ୍, ଓୟାରଲେସ୍, ଫାକ୍‌ଟ୍ସ, ଟେଲେକ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଅଳ୍ପ ସେକେଣ୍ଡ ମଧ୍ୟରେ ପୃଥ‌ିବୀର ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ଖବର ପଠାଯାଇ ପାରୁଛି ।
2. ସେରୁଲାର ଫୋନ୍‌ ଏବଂ ଇଣ୍ଟରନେଟ୍‌ରେ ଭିଡିଓ କନ୍‌ ଫରେନ୍ସ ମାଧ୍ୟମରେ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସିଧାସଳଖ କଥାବାର୍ତ୍ତା ସହ ସେମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଦେଖୁହେଉଛି । ପୃଥ‌ିବୀର ବିଭିନ୍ନ କୋଣ ଓ ଅନୁକୋଣରେ ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁହୂର୍ଭକ ମଧ୍ୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା ଓ ଭାବ ବିନିମୟ ହୋଇପାରୁଥିବା ହେତୁ ଆମ ପୃଥ‌ିବୀ ଏକ ବିରାଟ ଗ୍ରାମରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରିଛି ।

Question 10.
ଦୂରଦର୍ଶନ ଏକ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଗଣମାଧ୍ୟମ ।
Answer:

1. ଦୂରଦର୍ଶନ ମାଧ୍ୟମରେ ସମ୍ବାଦ ପରିବେଷଣ, ଶିକ୍ଷଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରଚାର ଓ ବିଭିନ୍ନ ମନୋରଞ୍ଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଦୃଶ୍ୟମାନ – ଓ ଶବ୍ଦମାନ ରୂପରେ ପରିବେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
2. ଏହା ଦୃଶ୍ୟଶ୍ରାବ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ହୋଇଥିବାରୁ ଏବଂ ଲୋକମାନଙ୍କ ମନରେ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବ ପକାଉଥିବାରୁ ଏହାକୁ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଗଣମାଧ୍ଯମ କୁହାଯାଏ ।

Question 11.
ପରିବହନ ପାଇଁ ହେଲିକପ୍ଟର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
Answer:

1. ଅଗମ୍ୟ ସ୍ଥାନରୁ ହେଲିକପ୍ଟରଦ୍ଵାରା ଯାଇହୁଏ । ବନ୍ୟା, ଭୂମିକମ୍ପ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ସମୟରେ ବିପନ୍ନ ଲୋକଙ୍କୁ ରିଲିଫ୍ ଖାଦ୍ୟ, ଜଳ ଓ ପୋଷାକ ତଥା ଔଷଧ ବଣ୍ଟନ କରିବାରେ ଏହା ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
2. ହେଲିକପ୍ଟରକୁ ଯୁଦ୍ଧ, ବନ୍ୟା ସମୟରେ ବିପନ୍ନଙ୍କ ଉଦ୍ଧାର କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ

Question 1.
ଅସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି ଓ ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି
Answer:

Question 2.
ସକେନ୍ଦ୍ରିକ ଜନବସତି ଓ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜନବସତି

Question 3.
ଅସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ ? ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କ ଜୀବନଯାପନ ପ୍ରଣାଳୀ କିପରି ?
Answer:

1. ଅସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତିଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ପାର୍ବତ୍ୟ ଓ ମରୁଭୂମି ଅଞ୍ଚଳ, ବରଫମୟ ତୁନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳ ଓ ଘନ ଅରଣ୍ୟ ଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ ।
2. ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନେ ଅରଣ୍ୟରୁ ଫଳମୂଳ ସଂଗ୍ରହ, ପଶୁପକ୍ଷୀ ଶିକାର, ଇଟା ତିଆରି ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରିଥା’ନ୍ତି ।

Question 4.
ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତିରେ ଘରଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀ କିପରି ?
Answer:

1. ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତିରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ଘରଗୁଡ଼ିକ ପରିବେଶକୁ ଖାପ ଖୁଆଇଲା ଭଳି ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ ।
2. ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଷ୍ଟିପାତ ହେଉଥ‌ିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ବାସଗୃହର ଛାତଗୁଡ଼ିକ ଗଡ଼ାଣ୍ତିଆ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ବର୍ଷାପାଣି ଜମିରହୁଥ‌ିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ଘରଗୁଡ଼ିକ ଉଚ୍ଚା ସ୍ଥାନ ବା ମଞ୍ଚା ଉପରେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
3. ଉଷ୍ଣ ଜଳବାୟୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ଘରର କାନ୍ଥ ମାଟିରେ ତିଆରି ମୋଟା କାନ୍ଥ ଓ ଛପରଘର ହୋଇଥାଏ ।

Question 5.
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ କାହା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ?
Answer:
ଭୂମିର ଗଠନ, ଜଳବାୟୁ, ପରିବେଶ, ସମ୍ବଳ, ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ ନିର୍ଭର କରେ ।

Question 6.
ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କିପରି ଆର୍ଥିକ ବିକାଶରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ?
Answer:

1. ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦ୍ଵାରା ଲୋକମାନେ ଏକ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ଥାନକୁ ଗମନାଗମନ କରିଥାନ୍ତି ।
2. ପଣ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଓ କଞ୍ଚାମାଲ ସହଜରେ ଏକ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ଥାନକୁ ନେବା ଆଣିବା କରାଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ କୌଣସି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶରେ ଉନ୍ନତ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

Question 7.
ସଡ଼କପଥର ଗୁରୁତ୍ଵ କ’ଣ ?
Answer:

1. ସଡ଼କପଥ ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗ୍ରାମ ଓ ସହର ଜନବସତି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କୁ ସଂଯୋଗ କରିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଅଳ୍ପ ତଥା ମଧ୍ୟମ ଦୂରତା ମଧ୍ଯରେ ଯାତ୍ରୀ ତଥା ମାଲ ପରିବହନ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।
2. ସଡ଼କପଥ ଦ୍ବାରା ଲୋକମାନଙ୍କର ବାସଗୃହ ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ, ବଜାର, କଳକାରଖାନା, ଚିକିତ୍ସାଳୟ, ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ଆଦି ସମସ୍ତ ସ୍ଥାନ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହାର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ।

Question 8.
ଡାକ ପିକୋଡ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା କଣ ? ଏହା କେବେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଗଲା ?
Answer:

1. ଡାକର ସଠିକ ଓ ଦକ୍ଷ ବିତରଣ ପାଇଁ ଛଅ ଅଙ୍କବିଶିଷ୍ଟ ଡାକ ପିକୋଡ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି ।
2. ଏହା ୧୯୭୨ ମସିହାରେ ପ୍ରବର୍ତନ କରାଗଲା ।

Question 9.
ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଷ୍ଟିପାତ ହେଉଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୋକମାନେ କିପରି ଘରଗୁଡ଼ିକ ନିର୍ମାଣ କରିଥା’ଛି ?
Answer:

1. ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଷ୍ଟିପାତ ହେଉଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କ ବାସଗୃହର ଛାତକୁ ଗଡ଼ାଣିଆ କରିଥା’ନ୍ତି ।
2. ଯେଉଁସବୁ ସ୍ଥାନରେ ବର୍ଷାଦିନେ ପାଣି ଜମି ରହେ, ସେହି ସ୍ଥାନରେ ଅଧ୍ଵବାସୀମାନେ ଘରଗୁଡ଼ିକ ଉଚ୍ଚସ୍ଥାନ ବା ମଞ୍ଚା ଉପରେ ନିର୍ମାଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

Question 10.
ସ୍ଵର୍ଷ ଚତୁର୍ଭୁଜ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ କେଉଁ ଚାରୋଟି ସହରକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଉଛି ?
Answer:
ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ଚତୁର୍ଭୁଜ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତର ଚାରି ବୃହତ୍ ନଗରୀ ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଲ, ଚେନ୍ନାଇ ଓ କୋଲକାତାକୁ ସଂଯୋଗ କରି ଜାତୀୟ ରାଜପଥର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରାଯାଇଛି ।

Question 11.
ଇଣ୍ଟରନେଟ୍‌ଦ୍ୱାରା କ’ଣସବୁ ସୁବିଧା ମିଳିପାରୁଛି ?
Answer:

1. ଇଣ୍ଟରନେଟ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ରେଳରେ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ, ବିମାନରେ ସ୍ଥାନ ସଂରଣକ୍ଷ, ହୋଟେଲ ଓ ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟରେ ମଧ୍ୟ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଉଛି ।
2. ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଇଣ୍ଟରନେଟ୍ ବ୍ୟାକିଙ୍ଗ୍ ସେବାର ବ୍ୟବହାର କରି ଘରେ ବସି ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀର କ୍ରୟବିକ୍ରୟ, ଫୋନ୍ ବିଲ୍ ଓ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଲ୍ ପୈଠ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇପାରୁଛି ।

Question 12.
ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଓ ରୈ ଜନବସତି କ’ଣ ?
Answer:

1. କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳରେ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକ ଅଲଗା ଅଲଗା ହୋଇ ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଥିଲେ, ତାକୁ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ ।
2. ରାସ୍ତାର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଘରଗୁଡ଼ିକ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ହୋଇ ରହିଥିଲେ, ତାକୁ ରୈଖକ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ । କାରଣ ଦର୍ଶାଅ

Question 13.
ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ପୃଥ‌ିବୀର ବିଭିନ୍ନ ନଦୀ ଉପତ୍ୟକାମାନଙ୍କରେ ନଗର ସଭ୍ୟତା ବିକାଶ ଲାଭ କରିଥିଲା ।
Answer:

1. କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଜଳର ସୁଲଭତା ଏବଂ ଉର୍ବର ମୁଭିକା ହେତୁ ନଦୀ ଉପତ୍ୟକା ଅଞ୍ଚଳରେ ଅନେକ ଜନବସତି ସ୍ଥାପିତ ହେଲା ।
2. ପରେ ସେଠାରେ ଗମନାଗମନ ପଥର ବିକାଶ ସହ ଉତ୍ପାଦନ କେନ୍ଦ୍ର, ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବସାୟ ଓ ବାଣିଜ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର, ସେବାକେନ୍ଦ୍ର ଆଦି

Question 14.
ସହରାଞ୍ଚଳ ଜନବସତି ଓ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି
Answer:

Question 15.
ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ
Answer:

Question 16.
ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ
Answer:

Question 17.
ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଓ ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ
Answer:

Question 18.
ସୁଏକ କେନାଲ ପଥ ଓ ସିଙ୍ଗାପୁର ପଥ
Answer:

ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ।

Question 1.
ନଦୀ ଉପତ୍ୟକା ଅଞ୍ଚଳରେ ଅନେକ ଜନବସତି ସ୍ଥାପିତ ହେଲା କାହିଁକି ?
Answer:
କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଜଳର ସୁଲଭତା ଏବଂ ଉର୍ବର ମୃତ୍ତିକା ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ହେତୁ ନଦୀ ଉପତ୍ୟକା ଅଞ୍ଚଳରେ ଅନେକ ଜନବସତି ସ୍ଥାପିତ ହେଲା ।

Question 2.
ଅସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି କେଉଁଠାରେ ଦେଖାଯାଏ ?
Answer:
ଅସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତିଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ପାର୍ବତ୍ୟ ଓ ମରୁଭୂମି ଅଞ୍ଚଳ, ବରଫ ମୟ ତୁନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳ ଓ ଘନ ଅରଣ୍ୟ ଥିବା ଅଞ୍ଚଳମାନଙ୍କରେ ଦେଖାଯାଏ।

Question 3.
କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି ଦେଖାଯାଏ ?
Answer:
ସାଧାରଣତଃ ଅନୁକୂଳ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଓ ଜଳବାୟୁ, ଜଳର ସୁଲଭତା, ଉପଯୁକ୍ତ ଭୂମି, ଉର୍ବର ମୃତ୍ତିକା, ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟ, ଗମନାଗମନ ଓ ସେବାକେନ୍ଦ୍ର ଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି ଦେଖାଯାଏ ।

Question 4.
ସଘନ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତିରେ ଗ୍ରାମର ଘରଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ସହ ଲଗାଲଗି ହୋଇ ରହିଥିଲେ ତାକୁ ସଘନ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ ।

Question 5.
ଅପଖଣ୍ଡିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତିରେ ଘରଗୁଡ଼ିକ ଅଲଗା ହୋଇ ରହିଥିଲେ ତାକୁ ଅପଖଣ୍ଡିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ।

Question 6.
ସକେନ୍ଦ୍ରିକ ଜନବସତି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳରେ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ସହିତ ଲଗାଲଗି ହୋଇ ରହିଥିଲେ ତାକୁ ସକେନ୍ଦ୍ରିକ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ ।

Question 7.
ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜନବସତି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳରେ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକ ଅଲଗା ଅଲଗା ହୋଇ ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଥିଲେ ତାକୁ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ ।

Question 8.
ରୈଖୁଜ ଜନବସତି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ରାସ୍ତାର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଘରଗୁଡ଼ିକ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ହୋଇ ରହିଥିଲେ ତାକୁ ରେଖକ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ।

Question 9.
ଜନସଂଖ୍ୟା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ଦେଶରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାସ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସେହି ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟା କୁହାଯାଏ ।

Question 10.
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ତା’ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳଦ୍ଵାରା ଭାଗ କଲେ ପ୍ରତି ବର୍ଗକିଲୋମିଟରରେ ବାସ କରୁଥିବା ହାରାହାରି ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ସେହି ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ କୁହାଯାଏ ।

Question 11.
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ କାହାଁ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ?
Answer:
ଭୂମିର ଗଠନ, ଜଳବାୟୁ, ପରିବେଶ, ସମ୍ବଳ, ସାମାଜିକ ତଥା ଅର୍ଥନୈତିକ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ।

Question 12.
ପରିବହନ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀ କିମ୍ବା ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ନେବା ଆଣିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପରିବହନ କୁହାଯାଏ ।

Question 13.
ଗ୍ରୀନ୍ଡଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଓ ଚୁନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳରେ କିପରି ପରିବହନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି ?
Answer:
ଗ୍ରୀଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଓ ତୁଦ୍ରାଞ୍ଚଳରେ କୁକୁର ଓ ବଲ୍‌ଗା ହରିଣଦ୍ଵାରା ସ୍ନେଢଗାଡ଼ିକୁ ଟାଣି ପରିବହନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି।

Question 14.
ଥାଇଲ୍ୟାଣ୍ଡର ଅଧିବାସୀମାନେ କାହାକୁ ଗମନାଗମନ ଓ ପରିବହନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ?
Answer:
ଥାଇଲ୍ୟାଣ୍ଡର ଅଧିବାସୀମାନେ ହାତୀକୁ ଉଭୟ ଗମନାଗମନ ଓ ପରିବହନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି।

Question 15.
ପୃଥ‌ିବୀର ଉଚ୍ଚତମ ସଡ଼କ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ମନାଲିରୁ ଲଦାଖର ଲେହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥିବା ସଡ଼କଟି ପୃଥ‌ିବୀର ଉଚ୍ଚତମ ସଡ଼କ।

Question 16.
ଭାରତୀୟ ରେଳପଥର ସ୍ନାନ ପୃଥ‌ିବୀରେ କେଉଁଠି ?
Answer:
ଭାରତ ପୃଥ‌ିବୀର ଚତୁର୍ଥ ବୃହତ୍ତମ ରେଳପଥ ଅଟେ |

Question 17.
ଭାରତରେ ପ୍ରଥମେ କେବେ ରେଳ ଚଳାଚଳ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଭାରତରେ ପ୍ରଥମେ ୧୮୫୩ ମସିହାରେ ରେଳ ଚଳାଚଳ ହୋଇଥିଲା ।

Question 18.
ପୃଥିବୀର ଦୀର୍ଘତମ ରେଳପଥର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ରୁଷିଆର ଟ୍ରାନ୍ସସାଇବେରିଆ ରେଳପଥ ପୃଥିବୀର ଦୀର୍ଘତମ ରେଳପଥ ଅଟେ।

Question 19.
କେଉଁ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ସୁଏଜ୍ କେନାଲ ପଥ ଦେଇ ଭାରତ ବାଣିଜ୍ୟ କରିଥାଏ ?
Answer:
ଇଉରୋପ ମହାଦେଶର ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ସୁଏକ କେନାଲ ପଥ ମଧ୍ୟଦେଇ ଭାରତ ବାଣିଜ୍ୟ କରିଥାଏ ।

Question 20.
କେଉଁ ପଥ ସବୁଠାରୁ ଦୃତଗାମୀ ପରିବହନ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ ?
Answer:
ଆକାଶପଥ ସବୁଠାରୁ ଦୃତଗାମୀ ପରିବହନ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ।

Question 21.
ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିମାନ ବନ୍ଦର କେଉଁଠି ଅବସ୍ଥିତ ?
Answer:
ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିମାନ ବନ୍ଦର ଦିଲ୍ଲୀରେ ଅବସ୍ଥିତ ।

Question 22.
ଛତ୍ରପତି ଶିବାଜୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର କେଉଁଠି ଅବସ୍ଥିତ ?
Answer:
ଛତ୍ରପତି ଶିବାଜୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର ମୁମ୍ବାଇରେ ଅବସ୍ଥିତ ।

Question 23.
କେଉଁ ମସିହାରେ ଛଅ ଅଙ୍କବିଶିଷ୍ଟ ଡାକ ପିକୋଡ଼ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଗଲା ?
Answer:
୧୯୭୨ ମସିହାରେ ଛଅ ଅଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ ଡାକ ପିନକୋଡ଼ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଗଲା ।

Question 24.
ଆମ ଦେଶର ସର୍ବପ୍ରଥମ ସମ୍ବାଦପତ୍ରର ନାମ କ’ଣ ଓ ଏହା କେଉଁ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ?
Answer:
ଆମ ଦେଶର ମୁମ୍ବାଇରୁ ପ୍ରକାଶିତ ଗୁଜୁରାଟୀ ଦୈନିକ ବମ୍ବେ ସମାଚାର ସର୍ବପ୍ରଥମ ସମ୍ବାଦପତ୍ର।

Question 25.
କାହାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ?
Answer:
୧୮୬୬ ମସିହାରେ ଗୌରୀଶଙ୍କର ରାୟଙ୍କ ସମ୍ପାଦନାରେ ପ୍ରକାଶିତ ଉତ୍କଳ ଦୀପିକାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।

Question 26.
ଭାରତରେ କେବେ ଓ କେଉଁ ସ୍ନାନଦ୍ଵୟ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରଥମେ ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଭାରତରେ ୧୮୫୧ ମସିହାରେ କୋଲକାତା ଓ ଡାଏମଣ୍ଡ ହାରବର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମେ ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

ପ୍ରତ୍ୟେକକୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କର ।

i. ମାନବୀୟ ପରିବେଶ :
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ନିଜ ସୁଖସୁବିଧା ପାଇଁ ଜ୍ଞାନ ଓ କାରିଗରୀ କୌଶଳର ଉପଯୋଗ କରି ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶରେ ଆଣିଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାନବୀୟ ପରିବେଶ ବା ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ ।

ii. ସଘନ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି :
Answer:
ଯେଉଁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତିରେ ଗ୍ରାମର ଘରଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍କର ସହ ଲଗାଲଗି ହୋଇ ରହିଥାଏ, ତାକୁ ସଘନ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ ।

iii. ଅପଖଣ୍ଡିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି :
Answer:
ଯେଉଁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତିରେ ଗ୍ରାମର ଘରଗୁଡ଼ିକ ଅଲଗା ହୋଇ ରହିଥାଏ, ତାକୁ ଅପଖଣ୍ଡିତ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ ।

iv. ସକେନ୍ଦ୍ରିକ ଜନବସତି :
Answer:
କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳରେ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ସହ ଲଗାଲଗି ହୋଇ ରହିଥିଲେ ତାକୁ ସକେନ୍ଦ୍ରିକ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ ।

v. ରୈଖକ ଜନବସତି :
Answer:
ରାସ୍ତାର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଘରଗୁଡ଼ିକ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ହୋଇ ରହିଥିଲେ ତାକୁ ସୈଖକ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ ।

vi. ଜନସଂଖ୍ୟା :
Answer:
କୌଣସି ଦେଶରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ମଧ୍ଯରେ ବାସ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାକୁ ସେହି ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟା କୁହାଯାଏ ।

vii. ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ :
Answer:
ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ତା’ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଦ୍ଵାରା ଭାଗ କଲେ ପ୍ରତି ବର୍ଗ କିଲୋମିଟରରେ ବାସ କରୁଥ‌ିବା ହାରାହାରି ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ସେହି ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ୱ କୁହାଯାଏ ।

viii. ଜାତୀୟ ରାଜପଥ :
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ, ବନ୍ଦର ତଥା ଦେଶର ମୁଖ୍ୟ ସହରଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଯୋଗ କରୁଥିବା ସଡ଼କପଥ ।

ix. ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ :
Answer:
ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ ସହ ବିଭିନ୍ନ ଜିଲ୍ଲାର ସଦର ମହକୁମା, ପ୍ରଧାନ ସହର ଓ ଶିଳ୍ପକେନ୍ଦ୍ରକୁ ସଂଯୁକ୍ତ କରୁଥିବା ସଡ଼କପଥ ।

x. ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସଡ଼କ ଯୋଜନା :
Answer:
ଗ୍ରାମୀଣ ସଡ଼କଗୁଡ଼ିକ ପକ୍କା ସଡ଼କରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିବାପାଇଁ ଭାରତର ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥିବା ଏକ ଯୋଜନା ।

xi. ଫ୍ଲାଇଓଭର :
Answer:
ବୃହତ୍ ନଗରୀଗୁଡ଼ିକରେ ଜନଗହଳିପୂର୍ଣ୍ଣ ରାସ୍ତାର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ଵରୁ ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଯିବାପାଇଁ ସଡ଼କଠାରୁ ଉଚ୍ଚରେ ନିର୍ମିତ ସେତୁ ।

xii. ପରିବହନ :
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀ କିମ୍ବା ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ନେବା ଆଣିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାକ୍ୟାଶକୁ ଗୋଟିଏ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦରେ ପ୍ରକାଶ କର ।

1. କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ଜନବସତି ।
Answer:
ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି

2. ପାର୍ବତ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ, ଘନ ଅରଣ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ଜନବସତି ।
Answer:
ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜନବସତି

3. ରାସ୍ତାର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଘରଗୁଡ଼ିକ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ହୋଇ ରହି ଗଢ଼ି ଉଠିଥ‌ିବା ଜନବସତି ।
Answer:
ରୈଖକ ଜନବସତି

4. ଏକଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିବା ସହର ।
Answer:
ନଗର

5. ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀ ବା ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଯାହାଦ୍ଵାରା ବହନ କରାଯାଏ ।
Answer:
ଯାନବାହନ

6. ଯେଉଁ ପଥ ଦେଇ ଯାନବାହନ ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସାଧନ କରେ ।
Answer:
ପରିବହନ ପଥ

7. ମରୁଭୂମିରେ ପରିବହନର ଏକ ପ୍ରଧାନ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ପଶୁ ।
Answer:
ଓଟ

8. ଗ୍ରୀନଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଓ ତୁଦ୍ରାଞ୍ଚଳରେ ବଲ୍‌ଗାହରିଣ ଓ କୁକୁର ଦ୍ଵାରା ଟଣାଯାଉଥିବା ଗାଡ଼ି ।
Answer:
କ୍ଲୋଜଗାଡ଼ି

9. ଯେଉଁ ଯୋଜନା ଦ୍ଵାରା ଆମ ଦେଶର ଚାରି ବୃହତ୍ ନଗରୀ ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ ଓ କୋଲକାତାକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇ ଜାତୀୟ ରାଜପଥର ସଂପ୍ରସାରଣ କରାଯାଉଛି ।
Answer:
ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ଚତୁର୍ଭୁଜ ଯୋଜନା

10. ଜିଲ୍ଲାର ସଦର ମହକୁମାକୁ ଜିଲ୍ଲାର ବିଭିନ୍ନ ସହର ଓ ବଡ଼ ବଡ଼ ଗ୍ରାମକୁ ସଂଯୋଗ କରୁଥିବା ସଡ଼କପଥ ।
Answer:
ଜିଲ୍ଲା ସଡ଼କ

11. ଗ୍ରାମ୍ୟ କଳା ସଡ଼କକୁ ପକ୍କା ସଡ଼କରେ ପରିବର୍ଜିତ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥ‌ିବା ଏକ ଯୋଜନା ।
Answer:
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସଡ଼କ ଯୋଜନା

12. ଓଡ଼ିଶାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ରେଳପଥ ମଣ୍ଡଳ ।
Answer:
ପୂର୍ବତଟ ରେଳପଥ

13. ପୃଥ‌ିବୀର ଦୀର୍ଘତମ ରେଳପଥ ।
Answer:
ଟାନ୍ସ ସାଇବେରି ଆ ରେଳ ପଥ

14. ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜଳ ପରିବହନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ଏକ କେନାଲ ।
Answer:
ବକିଂହାମ୍ କେନାଲ

15. ସହରର ଜନଗହଳିପୂର୍ଣ୍ଣ ରାସ୍ତାର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ବରୁ ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଯିବାପାଇଁ ସଡ଼କଠାରୁ ଉଚ୍ଚରେ ନିର୍ମିତ ସେତୁ ।
Answer:
ଫ୍ଲାଇଓଭର

ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

Question 1.
କେଉଁଟି ଯୋଗାଯୋଗର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ନୁହେଁ ?
(କ) ଟେଲିଫୋନ୍
(ଖ) ବହି
(ଗ) ଟେବୁଲ
Answer:
ଟେବୁଲ

Question 2.
କେଉଁ ପ୍ରକାର ସଡ଼କ ଭୂମିତଳେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥାଏ ?
(କ) ଫ୍ଲାଇଓଭର
(ଖ) ଭୂତଳ ସଡ଼କ
(ଗ) ଜାତୀୟ ରାଜପଥ
Answer:
ଭୂତଳ ସଡ଼କ

Question 3.
କେଉଁ ଯାନ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ କରେ ନାହିଁ ?
(କ) ସାଇକେଲ,
(ଖ) ବସ୍
(ଗ) ଉଡ଼ାଜାହାଜ
Answer:
ସାଇକେଲ

Question 4.
ଗୋଟିଏ ଦ୍ଵୀପକୁ ଯିବାପାଇଁ କେଉଁ ପରିବହନ ମାଧ୍ୟମଟି ଉପଯୁକ୍ତ ?
(କ) ଜାହାଜ
(ଖ) ରେଳ
(ଗ) କାର୍
Answer:
ଜାହାଜ

Question 5.
କାହାଦ୍ଵାରା ଆମେ ଘରେ ବସି ରଥଯାତ୍ରା ଦେଖୁପାରିବା ?
(କ) ବାଇନାକୁଲାର
(ଖ) ଦୂରଦର୍ଶନ
(ଗ) ବେତାର
Answer:
ଦୂରଦର୍ଶନ

Question 6.
କେଉଁଟି ମନୁଷ୍ୟର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ନୁହେଁ ?
(କ) ଖାଦ୍ୟ
(ଖ) ବସ୍ତ୍ର
(ଗ) ଯୋଗାଯୋଗ
(ଘ) ବାସଗୃହ
Answer:
ଯୋଗାଯୋଗ

Question 7.
ଆମ ଦେଶର ଉର୍ବର ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଜନବସତି ଦେଖାଯାଏ ?
(କ) ସଘନ
(ଖ) ସକେନ୍ଦ୍ରିକ
(ଗ) ସଘନ ଓ ସକେନ୍ଦ୍ରିକ
(ଘ) ସଘନ ଓ ବିକ୍ଷିପ୍ତ
Answer:
ସଘନ ଓ ସକେନ୍ଦ୍ରିକ

Question 8.
ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର ଆଣ୍ଡିକ ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳରେ କେଉଁ ପଶୁ ଭାର ବୋହିବା କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ?
(କ) ଖଚର
(ଖ) ଲାମା
(ଗ) ଚମରୀ ଗାଈ
(ଘ) ବଲ୍‌ ହରିଣ
Answer:
ଲାମା

Question 9.
ଖଚର କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳର ଏକ ଭାରବାହୀ ପଶୁ ?
(କ) ତୁନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳ
(ଖ) ହିମାଳୟ ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳ
(ଗ) ମରୁ ଅଞ୍ଚଳ
(ଘ) ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳ
Answer:
ହିମାଳୟ ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳ

Question 10.
ପ୍ଲେଜ୍ ଗାଡ଼ିକୁ କେଉଁ ପଶୁ ଟାଣିଥା’ଛି ?
(କ) ଖଚର
(ଖ) ଚମରୀଗାଈ
(ଗ) ବଲ୍‌ ହରିଣ
(ଘ) ଲାମା
Answer:
ବଲ୍‌ଗା ହରିଣ

Question 11.
ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରୁ ୪୦୦୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚତାରେ ତିବ୍ବତ ମାଳଭୂମିରେ ଥିବା ରେଳପଥ କେଉଁ ଦୁଇଟି ସହରକୁ ସଂଯୋଗ କରୁଛି ?
(କ) ଜିନ୍‌ଜିୟାଙ୍ଗ୍ – ଲେହ
(ଖ) ଲାଦାଖଲାସା
(ଗ) ଜିନ୍‌ଜିୟାଙ୍ଗ – ଲାସା
(ଘ) ବେଇଜିଂ-ଜିନ୍‌ଜିୟାଙ୍ଗ୍
Answer:
ଜିନ୍‌ଜିୟାଙ୍ଗ-ଲାସା

Question 12.
ଟ୍ରାନ୍ସ ସାଇବେରିଆ ରେଳପଥର ପୂର୍ବପ୍ରାନ୍ତ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ?
(କ) ସେଣ୍ଟ୍ପିଟର୍ସବର୍ଗ
(ଖ) ମସ୍କୋ
(ଗ) ଭ୍ଲାଡିଇଷ୍ଟକ
(ଘ) ତାସକେଣ୍ଟ୍
Answer:
ରାଡ଼ିଭଷ୍ଟକ

Question 13.
୧୮୫୪ ମସିହାରେ ଭାରତରେ କେଉଁ ସ୍ଥାନ ଦ୍ଵୟ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରଥମେ ରେଳ ପରିବହନର ଶୁଭାରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(କ) ପୁଣେ ଓ ଥାନେ
(ଖ) ମୁମ୍ବାଇ ଓ ଥାନେ
(ଗ) ମୁମ୍ବାଇ ଓ ପୁଣେ
(ଘ) ନାସିକ ଓ ଥାନେ
Answer:
ମୁମ୍ବାଇ ଓ ଥାନେ

Question 14.
ଭାରତୀୟ ରେଳପଥର ସ୍ଥାନ ପୃଥ‌ିବୀରେ କେତେ ?
(କ) ପ୍ରଥମ
(ଖ) ଦ୍ବିତୀୟ
(ଗ) ତୃତୀୟ
(ଘ) ଚତୁର୍ଥ
Answer:
ଚତୁର୍ଥ

Question 15.
ଭାରତରେ କେତେ ଗେଜ୍ ବିଶିଷ୍ଟ ରେଳପଥ ରହିଛି ?
(କ) ଦୁଇ
(ଖ) ତିନି
(ଗ) ଚାରି
(ଘ) ପାଞ୍ଚ
Answer:
ତିନି

Question 16.
କେଉଁ ପଥରେ ଓଜନିଆ ଓ ବୃହଦାକାର ବିଶିଷ୍ଟ ପଦାର୍ଥ ଅନ୍ୟ ଦେଶ ତଥା ଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ପରିବହନ ପାଇଁ ସୁଲଭ ମାଧ୍ଯମ ?
(କ) ସଡ଼କପଥ
(ଖ) ରେଳପଥ
(ଗ) ଜଳପଥ
(ଘ) ଆକାଶପଥ
Answer:
ଜଳପଥ

Question 17.
ନିଉୟର୍କ କେଉଁ ମହାଦେଶର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ବନ୍ଦର ?
(କ) ଏସିଆ
(ଖ) ଉତ୍ତର ଆମେରିକା
(ଗ) ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା
(ଘ) ଇଉରୋପ
Answer:
ଉତ୍ତର ଆମେରିକା

Question 18.
ଇଉରୋପର କେଉଁଟି ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବନ୍ଦର ?
(କ) ସିଙ୍ଗାପୁର
(ଖ) ସିଡ୍‌ନୀ
(ଗ) ଲଣ୍ଡନ
(ଘ) ଲଞ୍ଜେଲସ୍
Answer:
ଲଣ୍ଡନ

Question 19.
କେଉଁଠାରେ ଛତ୍ରପତି ଶିବାଜୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର ଅବସ୍ଥିତ ?
(କ) ମୁମ୍ବାଇ
(ଖ) ଚେନ୍ନାଇ
(ଗ) କୋଲକାତା
(ଘ) ଥୁରୁଅନନ୍ତପୁରମ୍
Answer:
ମୁମ୍ବାଇ

Question 20.
ଥୁରୁଅନନ୍ତପୁରମ୍ ବିମାନ ବନ୍ଦର କେଉଁ ରାଜ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ?
(କ) ତାମିଲନାଡୁ
(ଖ) କେରଳ
(ଗ) ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ
(ଘ) କର୍ଣ୍ଣାଟକ
Answer:
କେରଳ

Question 21.
କେବେ ଡାକ ଓ ତାର ବିଭାଗକୁ ଡାକ ବିଭାଗ ଓ ଦୂରସଞ୍ଚାର ଏପରି ଦୁଇଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଗଲା ?
(କ) ୧୮୫୪
(ଖ)୧୯୫୪
(ଗ) ୧୯୮୪
(ଘ) ୧୯୭୨
Answer:
୧୯୮୪

Question 22.
କେବେଠାରୁ ଆମ ଦେଶରେ ଡାକ ପିକୋଡ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ?’
(କ) ୧୮୫୪
(ଖ) ୧୯୫୪
(ଗ) ୧୯୭୨
(ଘ) ୧୯୮୪
Answer:
୧୯୭୨

Question 23.
ଆମ ଦେଶରେ କେବେ ପ୍ରଥମ ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(କ) ୧୮୫୧
(ଖ) ୧୮୫୪
(ଗ) ୧୮୮୧
(ଘ)୧୯୮୪
Answer:
୧୮୫୧

Question 24.
କେବେ ‘ଭାରତୀୟ ବେତାର’ର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ‘ଆକାଶବାଣୀ’ ହେଲା ?
(କ) ୧୯୩୬
(ଖ) ୧୯୫୭
(ଗ) ୧୯୭୨
(ଘ)୧୯୮୪
Answer:
୧୯୫୭

Question 25.
ଭାରତରେ କୋଲ୍‌କାତା ଓ ଡାଏମଣ୍ଡ ହାର୍‌ବର୍‌ ମଧ୍ୟରେ କେଉଁ ସେବାଟି ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(କ) ଡାକ
(ଖ) ବେତାର
(ଗ) ଟେଲିଫୋନ୍
(ଘ) ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍
Answer:
ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍

Question 26.
କାହାକୁ ଉପଯୋଗ କରି ଇ-ମେଲ୍ ପଠାଯାଇ ପାରେ ?
(କ) ଓୟାରଲେସ୍
(ଖ) ଫାକ୍‌
(ଗ) ଇଣ୍ଟରନେଟ୍
(ଘ) ସେଲୁଲାର ଫୋନ୍
Answer:
ଇଣ୍ଟରନେଟ

Question 27.
କେଉଁଟି ପୃଥବୀରେ ତଥ୍ୟ ସଞ୍ଚାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିପ୍ଳବ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ?
(କ) ଓୟାରଲେସ୍
(ଖ) ମୋବାଇଲ ଫୋନ୍
(ଗ) ଫାଲ୍କ
(ଘ) ଇଣ୍ଟରନେଟ୍
Answer:
ଇଣ୍ଟର ନେଟ୍

Question 28.
ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ସମ୍ବାଦପତ୍ର କେବେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥୁଲା ?
(କ) ୧୮୫୪
(ଖ)୧୮୭୯
(ଗ) ୧୮୬୬
(ଘ) ୧୮୮୧
Answer:
୧୮୬୬

Question 29.
ଭାରତର ସର୍ବପ୍ରଥମ ସମ୍ବାଦପତ୍ର କେଉଁଟି ?
(କ) କେଶରୀ
(ଖ) ବମ୍ବେ ସମାଚାର
(ଗ) ଟାଇମ୍‌ସ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ
(ଘ) ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ମିରର୍
Answer:
ବମ୍ବେ ସମାଚାର

ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି _____ ଜନବସତି ଗଢ଼ିଉଠିଥିଲା । (ଅସ୍ଥାୟୀ, ଗ୍ରାମ୍ୟ, ନଗର, ସକେନ୍ଦ୍ରିକ)
Answer:
ଗ୍ରାମ୍ୟ

2. ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତିରେ ଗ୍ରାମର ଘରଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ସହ ଲଗାଲଗି ______ ଜନବସତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । (ଅସ୍ଥାୟୀ, ନଗର, ସଘନ ଗ୍ରାମ୍ୟ, ଅପଖଣ୍ଡିତ ଗ୍ରାମ)
Answer:
ସଘନ ଗ୍ରାମ୍ୟ

3. କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳର ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ସହିତ ଲଗାଲଗି ହୋଇ ରହିଥିଲେ ତାକୁ ____ ଜନବସତି କୁହାଯାଏ। (ନଗର, ଗ୍ରାମ୍ୟ, ସଘନ ଗ୍ରାମ୍ୟ, ସକେନ୍ଦ୍ରିକ)
Answer:
ସକେନ୍ଦ୍ରିକ

4. ପ୍ରାଚୀନ କାଳର ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର ଆଣ୍ଡିଜ ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳରେ _____ ପଶୁକୁ ଭାରବାହୀ ପଶୁରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ । (ଘୋଡ଼ା, ଓଟ, ଲାମା, ଖଚର)
Answer:
ଲାମା

5. ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ହିମାଳୟ ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳରେ _____ ପଶୁକୁ ଭାରବାହୀ ପଶୁରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା। (ଲାମ, ଖଚର, ଚମରୀଗାଈ, ଓଟ)
Answer:
ଖଚର

6. ତିବ୍‌ବତ ଅଞ୍ଚଳରେ ____ ପଶୁକୁ ଭାରବାହୀ ପଶୁରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି। ( ଓଟ, ଖଚର, ଲାମା, ଚମରୀଗାଈ)
Answer:
ଚମରୀଗାଈ

7. ______ କୁ ମରୁଭୂମିର ଜାହାଜ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। (ଓଟ, ଗଧ, ଖଚର, ହାତୀ)
Answer:
ଓଟ

8. ଥାଇଲାଣ୍ଡର ଅଧ୍ଵବାସୀମାନେ _____ ପଶୁ ଦ୍ବାରା ଉଭୟ ଗମନାଗମନ ଓ ପରିବହନ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଇଥାନ୍ତି। (ଗଧ, ଓଟ, ଘୋଡ଼ା, ହାତୀ)
Answer:
ହାତୀ

9. ମେଟ୍ରୋ ରେଳ ସାହାଯ୍ୟରେ _____ ଅଞ୍ଚଳରେ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । (ଚେନ୍ନାଇ ଓ ମୁମ୍ବାଇ, ଦିଲ୍ଲୀ ଓ କୋଲକତା, କୋଲକତା, ଓ ଚେନ୍ନାଇ, ମୁମ୍ବାଇ ଓ କୋଲକତା)
Answer:
ଦିଲ୍ଲୀ ଓ କୋଲକାତା

10. ଇଉରୋପ ମହାଦେଶର ଦେଶ ସହିତ ______ ପଥ ଦେଇ ଭାରତ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର କରିଥାଏ। (ଉତ୍ତମାଶା ଅନ୍ତରୀପ, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ, ସୁଏଜ କେନାଲ, ସିଙ୍ଗାପୁର)
Answer
ପାରାଦ୍ବୀପ

11. ଓଡ଼ିଶାର ______ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବନ୍ଦର। (ଗୋପାଳପୁର, ଧାମରା, ଚାନ୍ଦବାଲି, ପାରାଦ୍ଵୀପ)
Answer:
ସୁଏଜ କେନାଲ
ମୁମ୍ବାଇ

12. ଭାରତର _____ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରଧାନ ବନ୍ଦରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ। (କୋଲକାତା, ଚେନ୍ନାଇ, ମୁମ୍ବାଇ, ପାରାଦ୍ୱୀପ)
Answer:
ଉତ୍ତମାଶା ଅନ୍ତରୀପ

13. ପଶ୍ଚିମ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ଭାରତ ______ ପଥ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର କରିଥାଏ । (ସୁ ଏକ * କେନାଲ, ଉତ୍ତମାଶା ଅନ୍ତରୀପ, ସିଙ୍ଗାପୁର ସମୁଦ୍ର, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ପଥ)
Answer:
ଭାରତ

14. ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆ, ଜାପାନ, ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ଓ କାନାଡ଼ା ସହିତ ସିଙ୍ଗାପୁର ପଥ ମଧ୍ୟଦେଇ ____ ଦେଶ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର କରିଥାଏ। (ଭାରତ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ପାକିସ୍ଥାନ, ବାଂଲାଦେଶ)
Answer:
ପାଲାମ

15. ଦିଲ୍ଲୀର _______ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର ଅଟେ। (ଦମଦମ୍, ସାନ୍ତାକୃଜ, ମୀନାମ୍ବକମ୍, ପାଲାମ)
Answer:
ପାଲାମ

16. କୋଲକାତାର _____ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର ଅଟେ । (ପାଲାମ, ଦମଦମ୍, ସାନ୍ତାକୃଜ, ମୀନାମ୍ବକମ୍)
Answer:
ଦମଦମ୍,

17. ମୁମ୍ବାଇର ______ ବିମାନ ବନ୍ଦରକୁ ଛତ୍ରପତି ଶିବାଜୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର କୁହାଯାଏ। (ପାଲାମ, ଦମଦମ୍, ସାନ୍ତାକ୍ରୁଜ, ଥୁରୁଅନନ୍ତପୁରମ୍)
Answer:
ସାନ୍ତାକୁଳ

18. ଓଡ଼ିଶାର _______ ବିମାନ ବନ୍ଦର ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର । (ଭୁବନେଶ୍ଵର, ରାଉରକେଲା, ପୁରୀ, କଟକ)
Answer:
ଭୁବନେଶ୍ଵର

19. ଆମ ଦେଶରେ _______ ଟି ଭାଷାରେ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ । (୯୦, ୯୧, ୯୨, ୯୩)
Answer:
୯୧

20. _______ ଏକ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଗଣମାଧ୍ୟମ। (ସମ୍ବାଦପତ୍ର, ରେଡ଼ିଓ, ଆକାଶବାଣୀ, ଦୂରଦର୍ଶନ)
Answer:
ଦୂରଦର୍ଶନ

21. _______ ଯାନ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ କରେ ନାହିଁ। (ସାଇକେଲ, ଟ୍ରକ, ବସ୍, ଉଡ଼ାଜାହାଜ)
Answer:
ସାଇକେଲ

ନାମ ଲେଖ।

i. ଓଡ଼ିଶାର ବିମାନ ବନ୍ଦରର ନାମ ।
Answer:
ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର

ii. କୋଲ୍‌କାତାର ବିମାନ ବନ୍ଦର ନାମ ।
Answer:
ଦମ୍ଦମ୍

iii. ଚେନ୍ନାଇର ବିମାନ ବନ୍ଦରର ନାମ ।
Answer:
ମୀନାମ୍ବକମ୍

iv. ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବନ୍ଦର ।
ସିଡ଼ନୀ

v. ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବନ୍ଦର ।
Answer:
ରିଓଡିଜେନିରୋ

vi. ମରୁଭୂମିର ଜାହାଜ ।
Answer:
ଓଟ

vii. ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ଓ ଭାରତ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ କରୁଥିବା ସାମୁଦ୍ରିକ ପଥ ।
Answer:
ସିଙ୍ଗାପୁର ସମୁଦ୍ରପଥ

viii. ଦିଲ୍ଲୀର ପାଲାମ ବିମାନ ବନ୍ଦରର ନାମ ।
Answer:
ଇନ୍ଦିରାଗାନ୍ଧୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର

ix. ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ।
Answer:
ଉତ୍କଳ ଦୀପିକା

x. ପୃଥ‌ିବୀର ଦୀର୍ଘତମ ରେଳପଥ ।
Answer:
ଟ୍ରାନ୍ସ-ସାଇବେରିଆନ୍‌ ରେଳପଥ ।

xi. ଟାଇଗ୍ରୀସ୍ ଓ ଇଉଫ୍ରେଟିସ୍ ନଦୀ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ଗଢ଼ିଉଠିଥିବା ପ୍ରାଚୀନ ସଭ୍ୟତା ।
Answer:
ମେସୋପଟାମିଆ ସଭ୍ୟତା

xii. ନୀଳନଦୀ ସଭ୍ୟତାର ଦେଶ
Answer:
ମିଶର

xiii. ମୁମ୍ବାଇର ସାନ୍ତାଚ୍ଛୁକ ଠାରେ ଥିବା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦରର ନାମ
Answer:
ଛତ୍ରପତି ଶିବାଜୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନବନ୍ଦର

xiv. ତାମିଲନାଡୁରେ ଥିବା ବିମାନବନ୍ଦରର ନାମ
Answer:
ମୀନାମ୍ବକମ୍

ସ୍ତମ୍ଭ ମିଳନ କର।

Question 1.

Answer:

ପ୍ରଥମ ଯୋଡ଼ିକୁ ଦେଖୁ ଦ୍ଵିତୀୟ ଯୋଡ଼ି ପୂରଣ କର

1. ଅସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି : ପାର୍ବତ୍ୟଭୂମି :: ସ୍ଥାୟୀ ଜନବସତି : ____।
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର

2. ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜନବସତି : କୃଷି :: ସହରାଞ୍ଚଳ ଜନବସତି : ____।
Answer:
ବ୍ୟବସାୟ

3. ହିମାଳୟ ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳ ଭାରବାହୀ ପଶୁ : ଖବର :: ତିବ୍‌ବତ : ____।
Answer:
ଚମରୀଗାଈ

4. ସଡ଼କ ପରିବହନ : ଟ୍ରକ :: ରେଳ ପରିବହନ : ____।
Answer:
ଟ୍ରେନ୍

5. ସୁଏଜ କେନାଲ : ଇଉରୋପ ମହାଦେଶ :: ଉତ୍ତମାଶା ଅନ୍ତରୀପ ପଥ ____।
Answer:
ପଶ୍ଚିମ ଆଫ୍ରିକା ଦେଶ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା ଦେଶ

6. ଏସିଆର ବନ୍ଦର : ସିଙ୍ଗାପୁର :: ଉତ୍ତର ଆମେରିକା : ____।
Answer:
ନିଉୟର୍କ

7. ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା ବନ୍ଦର : ରିଓଡ଼ି ଜେନିରୋ :: ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ : ____।
Answer:
ସିଡ଼ନୀ

8. ଦିଲ୍ଲୀ ବିମାନବନ୍ଦର : ପାଲାମ :: କୋଲକାତା : ____।
Answer:
ଦମ୍ବମ୍

9. ମୁମ୍ବାଇ ବିମାନବନ୍ଦର : ସାନ୍ତାକୁଜ :: ଚେନ୍ନାଇ : ____।
Answer:
ମୀନାମ୍ବକମ୍‌

10. ଓଡ଼ିଶା ବିମାନବନ୍ଦର : ଭୁବନେଶ୍ଵର :: କେରଳ : ____।
Answer:
ଥୁରୁଅନନ୍ତପୁରମ୍

11. ପ୍ରଥମ ଟେଲିଗ୍ରାଫ : ୧୮୫୧:: ପ୍ରଥମ ଟେଲିଫୋନ୍ : ____।
Answer:
୧୮୮୧

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Hindi Solutions Chapter 9 धागे का बन्धन Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Hindi Solutions Chapter 9 धागे का बन्धन

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) राखी पूर्णिमा के दिन भाई-बहन क्या करते हैं?
उत्तर:
राखी पूर्णिमा के दिन बहन भाई की कलाई में राखी बाँधती है और उसे मिठाई खिलाती है । भाई अपनी बहन की हर तरह से रक्षा का वचन देता है ।

(ii) अहमद शाह के पहले हमले का परिणाम क्या हुआ ?
उत्तर:
अहमद शाह के पहले हमले के कारण मेवाड़ के राजा की मृत्यु हो गई । वे लड़ते हुए मारे गए।

(iii) अपनी कमजोरी का खयाल करके कर्मवती ने क्या किया ?
उत्तर:
अपनी कमजोरी का खयाल करके मेवाड़ की महारानी कर्मवती ने दिल्ली के बादशाह हुमायूँ को राखी भेजने का निश्चय किया ।

(iv) राखी मिलने पर हुमायूँ ने दूत से क्या कहा ?
उत्तर:
राखी मिलने पर हूमायूँ ने दूत से कहा कि रानी कर्मवती ने मुझे अपना भाई माना, यह मेरी खुशकिस्मती है। उन्होंने दूत से बहन कर्मवती का हाल-चाल भी पूछा।

(v) दूत से मेवाड़ का हाल सुनकर हुमायूँ ने क्या किया ?
उत्तर:
दूत से मेवाड़ का हाल सुनकर हुमायूँ ने अपने सेनापति को सेना के साथ मेवाड़ के लिए कूच करने का आदेश दिया । वह स्वयं अंगरक्षकों के साथ घोड़े पर चढ़कर मेवाड़ की ओर चल पड़ा।

(vi) सैन्यशक्ति को कमजोर देखकर कर्मवती ने क्या किया?
उत्तर:
अपनी सैन्यशक्ति को कमजोर देखकर मह्लरानी कर्मवती ने राजस्थान की क्षात्र परंपरा के अनुसार सभी नारियों के साथ जौहर किया। उन्होंने जलती आग में कूदकर अपने प्राणों की आहुति दे दी ।

(vii) हूमायूँ ने कसम खाकर क्या कहा ?
उत्तर:
हूमायूँ ने कसम खाकर कहा कि अब मेवाड़ पर कोई भी आँख उठाकर नहीं देख सकता। अल्लाह हम दोनों की भेंट अगले जन्म में अवश्य कराए।

2. इन प्रश्नों के उत्तर एक एक वाक्य में दीजिए :

(i) बटा हुआ धागा कैसे टूट सकता है ?
उत्तर:
बटा हुआ धागा झटक देने से टूट सकता है ।

(ii) कौन-सा धागा कभी नहीं टूटता ?
उत्तर:
भाई-बहन के स्नेह का धागा कभी नहीं टूटता।

(iii) मेवाड़ किस राज्य में है ?
उत्तर:
मेवाड़ राजस्थान राज्य में है ।

(iv) मेवाड़ के राणा की पत्नी का नाम क्या था ?
उत्तर:
मेवाड़ के राणा की पत्नी का नाम कर्मवती था।

(v) हुमायूँ कहाँ के बादशाह थे ?
उत्तर:
हुमायूँ दिल्ली के बादशाह थे ।

(vi) कर्मवती ने हुमायूँ के लिए क्या भेजा ?
उत्तर:
कर्मवती ने हुमायूँ के लिए राखी का तोहफा भेजा।

(vii) हुमायूँ ने अपने सेनापति को क्या हुक्म दिया?
उत्तर:
हुमायूँ ने अपने सेनापति को सेना के साथ मेवाड़ के लिए कूच करने का हुक्म दिया ।

(viii) हुमायूँ के आने की खबर पाकर दुश्मन ने क्या किया?
उत्तर:
हुमायूँ के आने की खबर पाकर दुश्मन भाग खड़े हुए।

3. पाठ के आधार पर उपयुक्त शब्दों से शून्यस्थान को भरिए :

(i) भाई बहन के लिए जान की बाजी लगाता है ।
(ii) हुमायूँ मुगल था।
(iii) दुश्मन नौ दो ग्यारह हो गए।
(iv) अहमद शाह ने मेवाड़ पर हमला किया ।

4. सही विकल्प चुनिए :

(i) भाई जान की बाजी लगाकर बहन की रक्षा करता है । क्योंकि –
(क) बहन बदले में उसे रुपये देती है ।
(ख) बहन भाई के हाथ में स्नेह से राखी बाँधती है I
(ग) बहन से वह बहुत डरता है ।
(घ) यह न करने से लोग बुरा मानेंगे ।
उत्तर:
(ख) बहन भाई के हाथ में सेह से राखी बाँधती है ।

(ii) कर्मवती हुमायूँ को राखी भेजती है। क्योंकि-
(क) कर्मवती बहन के रूप में हुमायूँ से सहायता चाहती है।
(ख) मुगल बादशाह हुमायूँ से कर्मवती डरती थी।
(ग) हुमायूँ को राखी के बारे में कुछ मालूम नहीं था।
(घ) बदले में कर्मवती हुमायूँ से मिठाई पाना चाहती थी।
उत्तर:
(क) कर्मवती बहन के रूप में हुमायूँ से सहायता चाहती है ।

(iii) मेवाड़ की सभी रानियों ने कर्मवती के साथ मिलकर जौहर किया । क्योंकि –
(क) कर्मवती को हुमायूँ ने सहायता नहीं की।
(ख) रानी की हार हो गयी थी।
(ग) कर्मवती अहमद शाह को डरा देना चाहती थी।
(घ) आत्म-सम्मान की रक्षा के लिए यह राजस्थान की क्षात्र परंपरा है ।
उत्तर:
(घ) आत्म-सम्मान की रक्षा के लिए यह राजस्थान की क्षात्र परंपरा है ।

भाषा-कार्य :

6. नीचे लिखे गए मुहावरों के सही रूप लगाकर वाक्यों को पूरा कीजिए :

(i) वीरगति को प्राप्त हुए
(ii) खिल उठा
(iii) कूच किया
(iv) आँख उठाकर देखेगा हम उसे नहीं छोड़ेंगे
(v) नौ दो ग्यारह हो गए
उत्तर:
(i) मेवाड़ के राजा वीरगति को प्राप्त हुए ।
(ii) हुमायूँ राखी देखकर खिल उठा ।
(iii) हुमायूँ ने मेवाड़ के लिए कूच किया।
(iv) जो भी भारत की ओर आँख उठाकर देखेगा हम उसे नहीं छोड़ेंगे।
(v) पुलिस के आते ही चोर नौ दो ग्यारह हो गए।

अन्य परीक्षोपयोगी प्रश्नोत्तर

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) मेवाड़ के अधिवासियों की क्या विशेषता है ?
उत्तर:
मेवाड़ के अधिवासी बड़े वीर होते हैं । वे मरना जानते हैं लेकिन हारना नहीं जानते ।

(ii) महारानी की राखी देखकर हुमायूँ ने कैसी प्रतिक्रिया व्यक्त की ?
उत्तर:
महारानी कर्मवती द्वारा भेजी राखी देखकर मुगल बादशाह हुमायूँ बहुत खुश हुआ । वह राखी के पीछे बहन के स्नेहभाव को भी भलि-भाँति समझ गया।

(iii) हुमायूँ मेवाड़ की महारानी की रक्षा क्यों नहीं कर पाया ?
उत्तर:
हुमायूँ मेवाड़ की महारानी की रक्षा नहीं कर पाया क्योंकि उसे तथा उसके सैनिकों को मेवाड़ पहुँचने में देरी हो गई । इसी बीच अहमद शाह को मेवाड़ पर दोबारा हमला करने का अवसर मिल गया था ।

(iv) हुमायूँ ने खुद को बदनसीब क्यों कहा ?
उत्तर:
हुमायूँ रानी कर्मवती की रक्षा नहीं कर पाया, इसलिए उसने अपने बदनसीब कहा ।

2. सही कथनों के सामने (✓) का और गलत कथनों का सामने (✗) का चिह्न लगाइए :

(i) स्नेह का धागा आसानी से नहीं टूटता । (✓)
(ii) महारानी कर्मवती ने हुमायूँ की उदारता की बहुत सी कहानियाँ सुनी थी । (✓)
(iii) दूत के समझाने पर भी हुमायूँ रक्षाबंधन का महत्व नहीं समझ सका । (✗)
(iv) हुमायूँ को मेवाड़ पहुँचने में कई दिन लग गए। (✓)
(v) हुमायूँ के आने की खबर पाते ही दुश्मन ने हमला कर दिया । (✗)

3. दिए गए प्रश्नों के सही उत्तर पर (✓) का निशान लगाइए :

(i) बहन भाई की कलाई में राखी कब बाँधती है?
(क) हर रोज
(ख) राखी पूर्णिमा के दिन
(ग) अमावास्या के दिन
(घ) वसंत ऋतु में
उत्तर:
(ख) राखी पूर्णिमा के दिन

(ii) मेवाड़ पर किसने हमला कर दिया था ?
(क) अहमद शाह ने
(ख) मुगलों ने
(ग) मीर जाफर ने
(घ) क्षत्रियों ने
उत्तर:
(क) अहमद शाह ने

(iii) राखी का तोहफा मिलने पर अपने को खुएकिस्मत किसने माना ?
(क) शिवाजी ने
(ख) अहमद शाह ने
(ग) बादशाह हुमायूँ ने
(घ) अकबर ने
उत्तर:
(ग) बादशाह हुमायूँ ने

(iv) हुमायूँ ने अपने सेनापति को फौरन कहाँ पहुँचने का हुक्म दिया ?
(क) दिल्ली
(ख) बिहार
(ग) मगध
(घ) मेवाड़
उत्तर:
(घ) मेवाड़

भाषा-कार्य :

4. दिए गए शब्दों के विलोम शब्द लिखिए : कच्चा, पूर्णिमा, वीर, दुश्मन, उदारता, खुशकिस्मत
उत्तर:
शब्द — विलोम
कच्चा — पक्का
पूर्णिमा — अमावास्या
वीर — कायर
दुश्मन — दोस्त
उदारता — कृपणता
खुशिकिस्मत — बदकिस्मत

5. दिए गए संयुक्ताक्षरों वाले दो-दो शब्द लिखिए :

6. पढ़िए, समझिए और लिखिए :

एकवचन — बहुवचन
अंगरक्षक — अंगरक्षकों ने
आँख — आँखों में
साथी — साथियों के
घोड़ा — घोड़ों पर
वीरांगना, — वीरांगनाओं ने
कलाई — कलाइयों में

पाठ का सारांशः

कच्चा धागा और बटा हुआ धागा थोड़े से यत्न से टूट जाता है परंतु स्नेह का धागा आसानी से नहीं टूटना। राखी पूर्णिमा के दिन बहनें अपने भाई की कलाई में स्नेह रूपी धागे को बाँधती हैं और मिठाई खिलाती हैं। भाई बहन की रक्षा का वचन देता है। इसके बारे में एक प्रसिद्ध ऐतिहासिक घटना है।

राजस्थान में मेवाड़ राज्य के लोग बड़े वीर होते हैं। उस राज्य पर अहमद शाह ने हमला कर दिया। मेवाड़ के राजा मारे गए। अहमद शाह ने फिर हमला किया तो महारानी कर्मवती ने लोहा लेने की ठानी । अपनी कमजोर सेना को ध्यान में रखते हुए उसके बादशाह हुमायूँ को राखी भेजने का निर्णय लिया। हुमायूँ को राखी का तोहफा भेजा गया। हुमायूँ ने मुगल होते हुए भी राखी का मूल्य समझा। उसने दूत से महारानी को कहलवाया कि वह खुशी-खुशी अपनी बहन की रक्षा का प्रयत्न करेगा।

हुमायूँ ने अपने सेनापति को सेना के साथ मेवाड़ की रक्षा के लिए मैजा। फिर स्वयं मेवाड़ की ओर चल पड़ा। लेकिन उसके चितौड़ पहुँचने में देरी हो गई। इसी बीच ही लड़ाई में महारानी हार गई और उसने अन्य नारियों के साथ जौहर में अपने प्राण त्याग दिए ।

हूमायूँ के पहुँचने पर दुश्मन भाग खड़े हुए। रानी की रक्षा न कर पाने का उसे बहुत अफसोस हुआ। उसने कसम खाई कि मेवाड़ पर अब कोई आँख उठाकर नहीं देख सकेगा। हमारे देश के लोग आज भी इस घटना को याद करते हैं। वे भाई बहन के पवित्र रिश्ते की प्रशंसा करते हैं ।

ସାରାଂଶ

ଟାଣ ହୋଇ ନଥୁବା ସୂତା କିମ୍ବା ଭଲ ବୋଳା ହୋଇଥିବା ସୂତା ଟିକିଏ ଚେଷ୍ଟାକଲେ ଛିଣ୍ଡିଯାଏ । କିନ୍ତୁ ସ୍ନେହ ସୂତା ସହଜରେ ଛିଣ୍ଡେ ନାହିଁ । ରାକ୍ଷୀ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଭଉଣୀ ଭାଇ ହାତରେ ସ୍ନେହ ରୂପୀ ସୂତା ବାନ୍ଧିଦିଏ ଓ ମିଠା ଖୁଆଏ। ଭାଇ ଭଉଣୀକୁ ରକ୍ଷାକରିବା ପାଇଁ ବଚନବଦ୍ଧ ହୁଏ । ଏହା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଐତିହାସିକ ଘଟଣାର ଉଦାହରଣ ରହିଛି। ରାଜସ୍ଥାନର ମେଣ୍ଢାର ରାଜ୍ୟର ଲୋକେ ବହୁତ ବୀର। ସେହି ରାଜ୍ୟ ଉପରେ ଅହମଦଶାହ ଆକ୍ରମଣ କରିଦେଲେ। ମେଣ୍ଢାରର ରାଜା ଯୁଦ୍ଧରେ ନିହତ ହେଲେ। ଅହମଦ ଶାହ ପୁଣି ଥରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବାରୁ ମହାରାଣୀ କର୍ମବତୀ ମୁକାବିଲା କରିବାକୁ ମନସ୍ଥ କଲେ।

ନିଜର ଦୁର୍ବଳ ସୈନ୍ୟବାହିନୀକୁ ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ସେ ବାଦଶାହ ହୁମାୟୁନଙ୍କ ପାଖକୁ ରାକ୍ଷୀ ପଠାଇବାକୁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନେଲେ। ହୁମାୟୁନଙ୍କ ପାଖକୁ ରାକ୍ଷୀ ଭେଟି ପଠାଇ ଦିଆଗଲା। ହୁମାୟୁନ ମୋଗଲ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ରାକ୍ଷୀର ମୂଲ୍ୟ ବୁଝିପାରିଲେ। ସେ ଦୂତ ହାତରେ ମହାରାଣୀଙ୍କ ପାଖକୁ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରେରଣ କଲେ ଯେ ସେ ଆନନ୍ଦର ସହିତ ଭଉଣୀଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବେ । ହୁମାୟୁନ ତାଙ୍କ ସେନାପତିଙ୍କୁ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ସହିତ ମେଣ୍ଢାରକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ପଠାଇଦେଲେ ସେ ନିଜେ ମଧ୍ୟ ମେଣ୍ଢାର ଯିବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ଥାନ କଲେ। କିନ୍ତୁ ସେ ମେଣ୍ଢାରଠାରେ ପହଞ୍ଚିବା ବେଳକୁ ବହୁତ ଡେରି ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏଥୁମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧରେ ରାଣୀ ହାରି .. ଯାଇଥିଲେ। ସେ ଅନ୍ୟ ନାରୀମାନଙ୍କ ସହିତ ଲୌହର ବ୍ରତ ପାଳନ କରି ଅଗ୍ନି ଶିଖାରେ ପ୍ରାଣ ବିସର୍ଜନ କରି ସାରିଥିଲେ।

ହୁମାୟୁନ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଶତ୍ରୁ ଛତ୍ରଭଙ୍ଗ ଦେଲା। ରାଣୀଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିପାରି ନଥୁବାରୁ ହୁମାୟୁନଙ୍କୁ ବହୁତ ପଶ୍ଚାତ୍ତାପ ହେଲା। ସେ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କଲେ ଯେ ମେଣ୍ଢାର ଉପରେ ଆଉ କେହି ଦୃଷ୍ଟି ପକାଇପାରିବେ ନାହିଁ। ଆମ ଦେଶର ଲୋକେ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକଥା ମନେ ରଖୁଛନ୍ତି । ସେମାନେ ଭାଇ-ଭଉଣୀଙ୍କ ପବିତ୍ର ସମ୍ପର୍କକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିଥା’ନ୍ତି ।

शब्दार्थ :

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Hindi Solutions Chapter 8 होली आई, होली आई (कविता) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Hindi Solutions Chapter 8 होली आई, होली आई (कविता)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) होलि के समय कौन-कौन सी फसलें उगायी जाती हैं ।
उत्तर:
होली के समय सरसों, गेहूँ, आदि की फसलें उगायी जाती हैं।

(ii) होली आने पर खेतों की शोभा कैसी होती है ?
उत्तर:
होली आने पर खेतों की शोभा निराली होती है। खेत सोने के रंग के यानी सुनहरे प्रतीत होते हैं ।

(iii) दुनिया मंगल में कैसे डूब जाती है ?
उत्तर:
होली के समय चारों ओर का दृश्य बड़ा मनमोहक होता है। बाग-बगीचों में कोयल की कूंक और भौरे का गुँजार सुखद प्रतीत होता है। इन सबके बीच दुनिया मंगल में डूब जाती है, अर्थात् सदा कुछ अच्छा लगने लगता है ।

(iv) होली के आने पर कोयल, भौंरे क्या करते हैं ?
उत्तर:
होली आने पर कोयल कुहकने लगती है और भौरे गुंजार करने लगते हैं ।

(v) होली के दिन लोग क्या करते हैं ?
उत्तर:
होली के दिन फाग अर्थात् होली के गीत गाते हैं। चौराहों और नुक्कड़ों पर होलिका को जलाने का कार्यक्रम होता है। लोग एक-दूसरे से प्रेमपूर्वक मिलकर बधाइयाँ देते हैं।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए:

(i) इस समय कौन सुखदायी होते हैं ?
उत्तर:
इस समय अर्थात् होली के समय सूरज और चंदा सुखदाई होते हैं ।

(ii) इस समय आँगन में क्या-क्या होता है ?
उत्तर:
इस समय आँगन में मंजीरों के खनकने और घूँघरुओं के बजने की आवाज सुनाई देती है ।

(iii) फागें कब गायी जाती हैं ?
उत्तर:
फागें होली के आने पर गायी जाती हैं।

(iv) होली में चौराहों पर क्या जलती है ?
उत्तर:
होली में चौराहों पर ‘होलिका’ जलती है।

(v) इस समय किसकी बहार आती है ?
उत्तर:
इस समय रंग और रस की बहार आती है ।

3. कविता पढ़कर रिक्त स्थानों को भरिए :
उत्तर:
खेतों में लाई है सोना ।
सरसों फूली, गेहूँ लहका ।
फूल गया टेसू जंगल में ।
जहाँ देखिए वहीं प्यार है,
नाचो, गाओ, झूमो भाई ।

4. आओ जानें उस ऋतु का नाम क्या है ?

जिसमें कोयल कुकती है ?
उत्तर: वसंतऋतु

जिसमें बादल गरजते हैं ?
उत्तर: वर्षा ऋतु

जिसमें ठंड लगती है ?
उत्तर: शीतऋतु

जिसमें लू चलती है ?
उत्तर: ग्रीष्म ऋतु

जिसमें रंग खेलते है ?
उत्तर: वसंतऋतु

जिसमें चारों ओर हरियाली छा जाती है ?
उत्तर: वर्षा ऋतु

भाषा-कार्य :

5. आओ सीखें और लिखें :

पानी का बहना, – कुत्ते का भौंकना,
गेहूँ का लहकना, – बादल का गड़गड़ाना,
गाय का रंभाना, – पत्रों का सरसराना,
बिजली का चमकना, – शेर का दहाड़ना,
टेसू का फूलना ।
जैसे – मंजीरे का खनकना
वैसे – नूपुर का रनकना
ढोलक का ठनकना

6. समझें और लिखें :

जैसे – खेतों में लाई है सोना।
उत्तर:
खेत में सोना लाई है ।

वैसे – पत्ते झूमे चिकने कौरे।
उत्तर:
चिकने कौरे पत्ते झूमे ।

फूल गया टेसू जंगल में ।
उत्तर:
जंगल में टेसू फूल गया।

गूँजे भौरे।
उत्तर:
भौरे गूँजे ।

डूब गई दुनिया मंगल में ।
उत्तर:
दुनिया मंगल में डूब गई।

ढोलक ठनकी राह-राह में ।
उत्तर:
राह-राह में ढोलक ठनकी ।

7. नीचे कुछ शब्द दिए गये हैं । उनका लिंग पहचान कर उन्हें वाक्यों में प्रयोग कीजिए :

अन्य परीक्षोपयोगी प्रश्नोत्तर

1.निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) होली का त्योहार आने पर अमराई में क्या होता है ?
उत्तर:
होली का त्योह्मर आने पर अमराई में सुगंध बिखरी होती है ।

(ii) ‘हवा नई होकर लहराई’ – कविता की इस पंक्ति का क्या अर्थ हैं ।
उत्तर:
होली का त्योहार आने पर हवा में एक अलग प्रकार की मस्ती छा जाती है। इसलिए कवि कहते हैं कि हवा एक नए अंदाज में लहरा रही है ।

(iii) होली आने पर सूरज और चंदा सुखदायी क्यों प्रतीत होती हैं ।
उत्तर:
होली वसंत ॠतु में फाल्गुन पूर्णिमा के दिन मनाई जाती है। इस समय धूप सुनहरी और सुखद होती है। साथ ही चाँद खिला-खिला सा दिखाई देता है । यही कारण है कि सूरज और चंदा सुखदायी प्रतीत होते हैं।

(iv) होलिका कौन थी ? लोग होली में होलिकादहन क्यों करते हैं ?
उत्तर:
होलिका राक्षस-राज हिरण्यकश्यप की बहन थी। बुराई की प्रतीक थी क्योंकि उसने भाई के कहने पर ईश्वर-भक्त प्रहलाद को जलाने की कोशिश की थी। लोग होली में होलिका को जलाकर बुराई पर अच्छाई की जीत की खुशी मनाते हैं।

2. कविता की निम्नलिखित पंक्तियों का अर्थ स्पष्ट कीजिए:

(i) कोयल कुहकी, गूँजे भौंरे पत्ते झूमे चिकने कौरे ।
उत्तर:
बसंत ऋतु में जब होली का त्योहार आता है ता बाग-बगीचों में कोयल की कूक सुनाई देती है ।वहाँ भौरे भी खुश होकर गुंजार करने लगते हैं । नए-नए चिकने पत्तों का झूमना बहुत आकर्षक लगता है।

(ii) जहाँ देखिए वहीं प्यार है, रंग और रस की बहार है ।।
उत्तर:
होली मौज-मस्ती और प्रेमभाव का प्रतीक त्योहार है। इस त्योहार में लोग आपसी वैरभाव भुलाकर एक-दूसरे के प्रति अपना प्यार प्रदर्शित करते हैं । होली को रंगों का त्योहार भी कहा जाता है । लोग रंगों की बौछार करते हैं और मौज-मस्ती का रस उँडेलते है। चारों ओर अपूर्व शोभा दिखाइ देती है।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के सही विकल्प पर (✓) का निशान लगाइए :

(i) कविता ‘होली आई, होली आई’ के कवि कौन हैं ?
(क) मैथिली सरण गुप्त
(ख) सोहनलाल द्विवेदी
(ग) भवानी प्रसाद मिश्र
(घ) रामधारी सिंह ‘दिनकर’
उत्तर:
(ग) भवानी प्रसाद मिश्र

(ii) होली क्या लेकर नहीं आई है ?
(क) खेतों में सोना
(ख) पतझड़ की उदासी
(ग) महकती अमराई
(घ) नई हवा
उत्तर:
(ख) पतझड़ की उदासी

(iii) ठोलक कहाँ ठनकी ?
(क) जंगल में
(ख) शहर-शहर में
(ग) रेगिस्तान में
(घ) राह-राह में
उत्तर:
(घ) राह-राह में

(iv) होली आने पर क्या गाई जाती है ?
(क) शास्त्रीय संगीत
(ख) फिल्मी गीत
(ग) फागें
(घ) गजलें
उत्तर:
(ग) फागें

(v) होली में क्या करने को कवि कहते हैं ?
(क) नाचो, गाओ, झूमो
(ख) खूब खेलो
(ग) पढ़ो-लिखो
(घ) यात्रा करो
उत्तर:
(क) नाचो, गाओ, झूमो

भाषा-कार्य :

4. दिए गए शब्दों में अनुस्वार या अनुनासिक का सही चिह्न लगाइए :
गेहु, आगन, जगल, गूजे, रग, मजीरे
उत्तर:
गेहूँ, आँगन, जंगल, गूँजे, रंग, मंजीरे

5. निम्नलिखित शब्दों के दो-दो पर्यायवाची शब्द लिखिए:
हवा, जंगल, राह, सूरज, चंदा
उत्तर:

• हवा – वायु,पवन
• जंगल – वन, कानन
• सूरज – सूर्य, दिनकर
• चंदा – चन्द्रमा, शशि

6. दिए गए शब्दों के तुकवाले शब्द लिखिए :
सोना, लटका, जंगल, प्यार, राह, भाई
उत्तर:

• सोना – कोना
• लटका – भटका
• जंगल – मंगल
• प्यार – बहार
• राह – उछाह
• भाई – आई

पाठ का सारांशः

होली आई, होली आई
देखो तो यह क्या-क्या लाई ?
खेतों में लाई है सोना,
चमक उठा उनका हर कोना।
सरसों फूली, गेहूँ लहका,
अमराई का आँगन महका ।।

प्रसंग : प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्य पुस्तक ‘मेरी हिन्दी पुस्तक-२’ की कविता ‘होली आई, होली आई’ से ली गई हैं। इन पंक्तियों में कवि भवानी प्रसाद मिश्र ने होली के त्योहार के आगमन पर खेत-खलिहानों एवं आम के बगीचों की सुंदरता का वर्णन किया है।

व्याख्या : होली आ गई है और वह अपने साथ कई तरह की विशेषताओं को ले आई है। खेत का कोना-कोना सुनहरा हो गया है। ऐसा लगता है कि सोना निखरा पड़ा हो। सरसों में पीले फूल निकल आए हैं। गेहूँ लहरा रहा है। आम के बगीचे में सुगंध का वातावरण है।

ପ୍ରସଙ୍ଗ : ଶଂସିତ ପଦ୍ୟାଶ ଆମ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ‘ମେରୀ ହିନ୍ଦୀ ପୁସ୍ତକ-୨’ର ‘ହୋଲୀ ଆଈ, ହୋଲୀ ଆଈ’ କବିତାରୁ ଗୃହୀତ। ଏଥୁରେ କବି ଭବାନୀ ପ୍ରସାଦ ମିଶ୍ର ହୋଲି ପର୍ବର ଆଗମନରେ ଖେତ, ଖଳା ଏବଂ ଆମ୍ଭ ବଗିଚାର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା : ହୋଲି ଆସିଛି। ସାଥୀରେ ଅନେକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ନେଇ ଆସିଛି। ଖେତର କୋଣ-ଅନୁକୋଣ ସୁନେଲି ରଙ୍ଗରେ ବିଭୂଷିତ ହୋଇଛି। ଏପରି ଲାଗୁଛି ଚାରିଆଡ଼େ ସୁନା ହିଁ ସୁନା ଦେଖାଯାଉଛି। ସୋରିଷ ଗଛରେ ହଳଦିଆ ଫୁଲ ଫୁଟିଛି । ଗହମ କେଣ୍ଡା ପବନରେ ଦୋଳି ଖେଳୁଛି। ଆମ୍ବ ବଗିଚାରେ ବାସନାର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି।

हवा नई होकर लहराई,
होली आई, होली आई,
कोयल कुहकी, गूँजे भौरे,
पत्ते झूमे चिकने कौरे।
फूल गया टेसू जंगल में,
डूब गई दुनिया मंगल में ।।

प्रसंग : प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्य पुस्तक ‘मेरी हिन्दी पुस्तक-२’ की कविता ‘होली आई, होली आई’ से ली गई हैं। इन पंक्तियों में कवि ने होली के त्योहार के समय के प्राकृतिक दृश्य का सुंदर वर्णन किया है।

व्याख्या : होली के आगमन के समय हवा में नएपन का आभास हो रहा है। चारों ओर नई हवा लहरा रही है। साथ ही कोयल के कूकने और भौंरों के गुंजार करने से वातावरण की शोभा और भी बढ़ गई है। पेड़ पौधों के नए चिकने पत्ते झुम रहे हैं। जंगल में टेसू यानी पलाश के फूल अपनी सुंदरता बिखरे रहे हैं। इन सब्रके बीच दुनिया का वातावरण मंगलमय हो रहा है।

ପ୍ରସଙ୍ଗ : ଶଂସିତ ପଦ୍ୟାଶ ଆମ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ‘ମେରୀ ହିନ୍ଦୀ ପୁସ୍ତକ-୨’ ର ‘ହୋଲୀ ଆଈ, ହୋଲୀ ଆଈ’ କବିତାରୁ ଆସିଅଛି। ଏଠାରେ କବି ହୋଲି ସମୟରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଶ୍ୟର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା : ହୋଲି ଆଗମନ ସମୟରେ ପବନର ନୂତନତ୍ବର ସୂଚନା ମିଳୁଛି। ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରେ ନବୀନ ପବନ ତରଙ୍ଗାୟିତ ହେଉଛି। ଏହା ସହିତ କୋଇଲିର କୁହୁତାନ ଓ ଭମରର ଗୁଞ୍ଜନ ବାତାବରଣର ଶୋଭାକୁ ଅଧିକ ବଢ଼ାଇଦେଇଛନ୍ତି  ବୃକ୍ଷଲତାରେ ନୂଆ ଚିକ୍‌କଣ ପତ୍ର ଦୋଳାୟମାନ ହେଉଛି। ଜଙ୍ଗଲରେ ପଲାଶଫୁଲ ଫୁଟି ତା’ର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରସାରିତ କରୁଛି। ଏହିସବୁ ମଧ୍ୟରେ ସଂସାରର ବାତାବରଣ ମଙ୍ଗଳମୟ ପ୍ରତୀତ ହେଉଛି।

सूरज चंदा सब सुखदाई,
होली आई, होली आई,
इस आँगन में मंजीरे खनके,
उस आँगन में नृपुर रनके।
दोलक ठनकी राह-राह में,
बालक, बूढ़े ब उछाह में ।।

प्रसंग : प्रस्तुत पंक्तियाँ हमारी पाठ्य पुस्तक ‘मेरी हिन्दी पुस्तक-२’ की कविता ‘होली आई, होली आई’ से ली गई हैं। इन पंक्तियों में होली के दौरान चारों ओर हँसी-खुशी के दृश्यों तथा वाद्य यंत्रों के मनमोहक स्वरों के बारे में बताया गया है।

व्याख्या : होली के त्योहार के आने से सूरज की रोशनी तथा चाँद की चाँदनी सुखद प्रतीत हो रही है। किसी के घर में मंजीरे बज रहे हैं तो कहीं से घुँघरुओं की आवाज़ आ रही है। ढोलक का स्वर हर रास्ते और चौराहे पर सुनाई दे रहा है। उस तरह के आनंदपूर्ण माहौल में बच्चे, बूढ़े सहति सभी लोगों का उत्साह देखत ही बनता है।

ପ୍ରସଙ୍ଗ : ଶଂସିତ ପଦ୍ୟାଶ ଆମ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ‘ମେରୀ ହିନ୍ଦୀ ପୁସ୍ତକ-୨’ ର ‘ହୋଲୀ ଆଈ, ହୋଲୀ ଆଈ’ କବିତାରୁ ଗୃହୀତ ହୋଇଛି। ଏହି ପଦରେ ହୋଲି ସମୟରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରେ ହସ-ଖୁସିର ଦୃଶ୍ୟ ଓ ବାଦ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମନମୋହନ ସ୍ଵର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା : ହୋଲି ପର୍ବ ଆସିଯିବା ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟର କିରଣ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରର ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନା ସୁଖପ୍ରଦ ପ୍ରତୀତ ହେଉଛି। କାହା ଘରେ ଗିନି ବାଜୁଛି ତ କେଉଁଠାରୁ ନୁପୂରର ରୁଣୁଝୁଣୁ ଶବ୍ଦ ଭାସି ଆସୁଛି। ଢୋଲର ଶବ୍ଦ ସବୁ ରାସ୍ତା ଓ ଛକମାନଙ୍କରେ ଶୁଣାଯାଉଛି । ଏଭଳି ଆନନ୍ଦଦାୟକ ବାତାବରଣ ସେ ପିଲାଠାରୁ ବୁଢ଼ା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତଙ୍କ ଉତ୍ସାହପ ଦେଖିବା କଥା।

गली-गली में “फागें” गाईं,
होली आई, होली आई.
जली “होलिका” चौराहों पर
लोग मिल रहे हैं राहों पर।
जहाँ देखिए वहीं प्यार है,
रंग और रस की बहार है ।।

नाचो, गाओ, झूमो भाई
होली आई, होली आई ।।

प्रसंग : प्रस्तु पंक्तियाँ हमारी पाठ्य पुस्तक ‘मेरी हिन्दी पुस्नक-२’ की कविता ‘होली आई, होली आई’ से ली गई हैं। इन पंक्तियों में होली की मौज-मस्ती और आपसी प्रेमभाव का सुंदर वर्णन किया गया है।

व्याख्या : होली के त्योहार के अवसर पर गली-गली में होली के गीत गाए जा रहे हैं। इसके साथ ही चौराहों पर होलिका-दहन का कार्यक्रम हो रहा है। लोग आते-जाते एक-दूसरे से गले मिलकर अपनी खुशी ओर प्रेम को प्रकट कर रहे हैं। चारों ओर प्यार ही प्यार है, रंग ही रंग निखरा पड़ा है और उमंग का साम्राज्य है। कवि कहते हैं कि ऐसे अवसर पर नाचगाकर और झूमकर अपने उत्साह को प्रकट करना चाहिए। होली के त्योहार के आने का यही अर्थ है।

ପ୍ରସଙ୍ଗ : ଶଂସିତ ପଦ୍ୟାଶ ଆମ ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ‘ମେରୀ
ହିନ୍ଦୀ ପୁସ୍ତକ-୨’ ର ‘ହୋଲୀ ଆଈ, ହୋଲୀ ଆଈ’ କବିତାରୁ ଆନୀତ ହୋଇଛି । ଏଥୁରେ ହୋଲିର ଆନନ୍ଦ–ଉଲ୍ଲାସ ଓ ପାରସ୍ପରିକ ପ୍ରେମ ଭାବର ସୁନ୍ଦର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା : ହୋଲି ସମୟରେ ଗଳି-ଗଳିରେ ହୋଲୀର ଗୀତ ଗାନ କରାଯାଉଛି । ଏହା ସହିତ ଛକମାନଙ୍କରେ ହୋଲିକା ଦହନ ମଧ୍ଯ ହେଉଛି । ଲୋକେ ଯାଉଆସୁ ପରସ୍ପରକୁ କୋଳାଗ୍ରତ କରି ଖୁସି ଓ ପ୍ରେମ ପ୍ରକଟ କରୁଛନ୍ତି। ଚାରିଆଡ଼େ ପ୍ରେମ ହିଁ ପ୍ରେମ। ରଙ୍ଗ ହିଁ ରଙ୍ଗ। ଉତ୍ସାହର ରାଜୁତି ଚାରିଆଡ଼େ । କବି କହୁଛନ୍ତି ଯେ ଏଭଳି ସମୟରେ ନାଚ-ଗାଇ ଝୁମି-ଝୁମି ଲୋକେ ଉତ୍ସାହ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଛନ୍ତି । ହୋଲି ପର୍ବ ଆସିବାର ଅର୍ଥ ହିଁ ଏଇୟା।

शब्दार्थ :

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Hindi Solutions Chapter 7 उत्कलमणि Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Hindi Solutions Chapter 7 उत्कलमणि

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) अंग्रेज भारतीयों को संतुष्ट क्यों नहीं कर पाते थे?
उत्तर:
अंग्रेज अपनी भारतीय प्रजा के सुख-दुख का ध्यान नहीं रखते थे । वे भारतीयों के कष्टों के प्रति बेपरवाह रहते थे । इसलिए वे भारतीयों को संतुष्ट नहीं कर पाते थे ।

(ii) वन विद्यालय की स्थापना किन्होंने की ?
उत्तर:
वन-विद्यालय की स्थापना ओड़िशा के कुछ नवयुवकों ने की ।

(iii) वन विद्यालय में कि-किस विषय की शिक्षा दी जाती थी ?
उत्तर:
वन-विद्यालय में चरित्र-निर्माण और नैतिक शिक्षा के अलावा छात्रों को स्वरोजगार की शिक्षा दी जाती थी। उन्हें बढ़ई के काम, खेती के काम, चित्रकला, बुनाई आदि की शिक्षा के माध्यम से स्वाव्रलंबी बनाया जाताथा।

(iv) गोपबन्धु क्यों रो रहे थे ?
उत्तर:
रात भर की वर्षा के कारण निचले इलाकों में पानी भरने के कारण बाढ़ आने का खतरा हो गया था । बाढ़ के आने से लोगों के घरवार, खेत आदि तहसनहस हो गए होंगे।इस स्थिति में सरकार भी उनकी सहायता नहीं कर रही होगी । इन स्थितियों पर विचार करते हुए गोपबंधु की आँखो में आँसू आ गए थे ।

(v) उन्होंने सबसे क्या कहा ?
उत्तर:
उन्होंने सबसे गाँव-गाँव में जाकर लोगों की मदद करने के लिए कहा ।

(vi) वे किस प्रकार के नेता थे ?
उत्तर:
वे ओड़िशा के लोगों की पीड़ा, आशा-अभिलाषाओं को अंग्रेजों के सामने निर्भीकता से रखनेवाले नेता थे। गोपबंधु सच्चे देशभक्त और जन-जन के कल्याण के लिए समर्पित नेता थे ।

(vii) वे सर्वदा क्या कहते थे ?
उत्तर:
वे सर्वदा कहते थे कि मानव-जीवन की कसौटी कर्म है । जो अच्छा कर्म करता है, उसी का जीवन सफल है । वे देश के लिए बलिदान होना जीवन की सार्थकता समझते थे ।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक एक वाक्य में दीजिए:

(i) हमारे देश पर किसका शासन था ?
उत्तर:
हमारे देश पर अंग्रेजों का शासन था ।

(ii) वन विद्यालय, के मुखिया कौन थे ?
उत्तर:
वन विद्यालय के मुखिया गोपबंधु दास थे ।

(iii) गोपबंधु का हृदय कैसा था ।
उत्तर:
गोपबंधु का हृदय बहुत कोमल था।

(iv) उनका जन्म कहाँ हुआ था ।
उत्तर:
उनका जन्म पुरी जिले के सुआण्डो गाँव में हुआ था।

(v) गोपबन्धु किस किस के पक्षधर थे ?
उत्तर:
गोपबन्धु लोक-कल्याण, देश-प्रेम, समर्पित सेवा और सत्य-अहिंसा नीति के पक्षधर थे ।

3. कोष्ठक में दिए गए शब्दों से सहीं शब्द चुनकर खाली जगह भरिए : (प्रश्न एवं उत्तर)

(सत्यवादी, १८७७, कर्म, उत्कलमणि, अंग्रेज)
(i) हमारे देश में अंग्रेज शासन करते थे ।
(ii) कुछ नवयुवकों ने साक्षिगोपाल में सत्यवादी वनविद्यालय बनाया था।
(iii) गोपबन्धु का जन्म १८७७ ई. में हुआ था।
(iv) मानव जीवन की कसौटी उसके कर्म हैं ।
(v) गोपबन्धु सचमुच उत्कलमणि हैं।

4. उदाहरण के अनुसार बदलिए :
उत्तर:

5. नीचे दिये गये वाक्यों के सही काल चुनिए :
(i) तब हमारे देश में अंग्रेज लोग शासन करते थे।
(ii) गोपबन्धु रो रहे थे ।
(iii) गोपबन्धु उनके मुखिया थे ।
(iv) मेरे देशवासी मेरी पीठ पर चढ़कर प्रगति करें।
उत्तर:
(i) भूतकाल
(ii) भूतकाल
(iii) भूत काल
(iv) भविष्य काल

अन्य परीक्षोपयोगी प्रश्नोत्तर

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए :

(i) शासक-वर्ग के लोगों का व्यवहार कैसा था?
उत्तर:
शासक-वर्ग के लोगों का व्यवहार अनुचित था। वे प्रजा के सुख-दुख से बेखबर और बेपरवाह रहते थे।

(ii) सत्यवादी वन-विद्यालय में कौन-कौन रहते थे? उनके मुखिया कौन थे ?
उत्तर:
सत्यवादी वन-विद्यालय में शिक्षक और छात्र-साथसाथ रहते थे। उनके मुखिया गोपबन्धु दास थे ।

(iii) रात के दो बजे सब जग क्यों गए ?
उत्तर:
रात के दो बजे किसी के सिसकने की आवाज सुनकर सब जग गए।

(iv) गोपबन्धु दास के आदर्श कौन थे ?
उत्तर:
धर्मपद और नचिकेता गोपबन्धु दास के आदर्श थे ।

2. निम्नलिखित कथनों के अर्थ स्पष्ट कीजिए :

(i) मानव-जीवन की कसौटी तो उसके कर्म हैं ।
उत्तर:
मानव-जीवन में कर्म का बहुत महत्व है। जिसका कर्म अच्छा होता है, उसी का जीवन सार्थक होता है। व्यक्ति द्वारा किए गए कार्यों से ही पता चलता है कि उसका जीवन सफल है या असफल।

(ii) स्वराज के पथ पर जितने गड्ढ़े हैं, वे सब मेरे अस्थि-मांस से पट जाएँ, मेरे देशवासी मेरी पीठ पर चढ़कर प्रगति करें
उत्तर:
ये शब्द उत्कलमणि गोपबन्धु दास ने कहे थे । उन्होंने अपना पूरा जीवन देशहित के कार्यों के लिए बलिदान कर दिया था। वे देश को आज़ाद कराने के मार्ग की बाधाओं को मिटाने के लिए बड़े-से बड़ा त्याग करने के लिए तैयार थे। वे सभी प्रकार के कष्ट सहकर देशवासियों की उन्नति के लिए हमेशा प्रयत्न करत रहे।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के सही विकल्प पर (✓) का निशान लगाइए :

(i) अंग्रेज लोग किसे संतुष्ट नहीं कर पाते थे ?
(क) महारानी को
(ख) अपने राजा को
(ग) भारत की जनता को
(घ) जमींदारों को
उत्तर:
(ग) भारत की जनता को

(ii) रात भर की वर्षा से कहाँ पानी भर आया होगा?
(क) निचले इलाकों में
(ख) ऊपरी इलाकों में
(ग) समुद्र में
उत्तर:
(क) निचले इलाकों में

(iii) गोपबन्धु का हृदय कैसा था ?
(क) भारी
(ख) भौंरा
(ग) कोमल
(घ) पहाड़
उत्तर:
(ग) कोमल

(iv) उत्कल के जन-जन के प्रिय नेता कौन थे ?
(क) पठाणी सामंत
(ख) गोपबन्धु
(ग) मधुसूदन राओ
(घ) नेताजी सुभाष चन्द्र बोष
उत्तर:
(ख) गोपबन्धु

भाषा-कार्य :

4. ‘अ’ और ‘प्र’ उपसर्ग वाले दो-दो शब्द लिखिए :

5. ‘ता’, ‘ईय’ और ‘इत’ प्रत्यय वाले वाले दो-दो शब्द लिखिए :

6. नए शब्द बनाइए :
उत्तर:
गोप + बन्धु = गोपबन्धु
उत्कल + मणि = उत्कलमणि
चित्र + कला = चित्रकला
स्व + राज = स्वराज
सत्य + वादी = सत्यवादी
धर्म + पद = धर्मपद

7. मोटे छपे शब्दों के लिंग बदलकर वाक्यों को फिर से लिखिए :
(i) शिक्षक कक्षा में आ गए हैं ।
(ii) वहाँ कुछ नवयुवक खड़े थे ।
(iii) वे एक निर्भिक नेता माने जाते हैं।
(iv) छात्र चित्रकला सीख रहे हैं ।
उत्तर:
(i) शिक्षिका कक्षा में आ गई हैं ।
(ii) वहाँ कुछ नवयुवतियाँ खड़ी थीं ।
(iii) वे एक निर्भीक नेत्री मानी जाती हैं ।
(iv) छात्रा चित्रकला सीख रही हैं ।

पाठ का सारांश

आज़ादी से पहले भारत पर अंग्रेजों का शासन था। शासक-वर्ग के लोग जनता के सुख-दुख से बेखबर रहते थे, इसलिए वे अंग्रेजो से बहुत परेशान थे ।

इसी काल में ओड़िशा के युवकों ने पुरी के निकट साक्षिगोपाल में सत्यवादी वन विद्यालय की स्थापना की थी। यहाँ शिक्षा के साथ-साथ विद्यार्थियों के चरित्र-निर्माण और नैतिक सेवा पर भी पूरा ध्यान दिया जाता था। छात्रों को स्वावलंबी बनाने के लिए स्वरोजगार की शिक्षा दी जाती थी। गोपबंधु दास के नेतृत्व में शिक्षक और छात्र यहाँ साथ-साथ रहते थे ।
एक दिन रात भर वर्षा होती रही । रात के दो बजे किसी के सिसकने की आवाज सुनकर सभी जाग गए। उन्होंने देखा कि गोपबंधु रो रह हैं । वे निचले इलाकों में बाढ़ आने के कारण लोगों को होने वाले कष्टों के बारे में सोचकर दुखी हो रहे थे । उन्होंने वहाँ चलकर लोगों की मदद करने के लिए कहा। इससे पता चलता है कि उनका हृदय कितना विशाल और कोमल था ।

गोपबंधु दास लगभग ५० वर्ष तक जीवित रहे। उनका पूरा जीवन देश के लिए समर्पित था । उन्होंने बहुत निडर होकर अंग्रोजों के सामने आड़िशा के लोगों के दुख-दर्द रखे । वे भारतीय लोक सेवक मण्डल के सदस्य थे । उन्होंने समाचारपत्र ‘समाज’ का प्रकाशन और कोई पुस्तकों का लेखन किया । वे महान स्वतंत्रता सेनानी और देशसेवक थे । उत्कल के लोगों के प्रिय नेता होने के कारण वे उत्कलमणि कहलाते हैं।

ସାରାଂଶ

ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂବରୁ ଭାରତକୁ ଇଂରେଜମାନେ ଶାସନ କରୁଥିଲେ। ଶାସନକର୍ତା ଲୋକଙ୍କ ସୁଖ-ଦୁଃଖ ବିଷୟରେ ଧାନ ଦେଉନଥିଲେ। ତେଣୁ ସେମାନେ ଇଂରେଜଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନ ଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶାର କେତେକ ନବଯୁକବ ପୁରୀ ନିକଟସ୍ଥ ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳଠାରେ ସତ୍ୟବାଦୀ ବନ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଏଠାରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ ସହିତ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ଚରିତ୍ରଗଠନ ଓ ନୈତିକ ସେବା ଉପରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଉଥିଲା । ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵାବଲମ୍ବୀ କରିବା ପାଇଁ ସ୍ବ-ରୋଜଗାର ପାଇଁ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଉଥିଲା । ଏଠାରେ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଶିକ୍ଷକ ଓ ଛାତ୍ରମାନେ ଏକାଠି ରହୁଥିଲେ। ଦିନେ ରାତିସାରା ବର୍ଷା ହେଲା । ରାତି ଦୁଇଟାବେଳେ କେହି କଇଁ କଇଁ ହୋଇ କାନ୍ଦୁଥିବାର ଶୁଣି ସମସ୍ତେ ନିଦରୁ ଉଠିପଡ଼ିଲେ। ସେମାନେ ଦେଖ‌ିଲେ ଯେ ଗୋପବନ୍ଧୁ କାନ୍ଦୁଛନ୍ତି।

ସେ ତଳିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ବନ୍ୟା ଆସିଲେ ଲୋକଙ୍କର ବଢ଼ିଯାଉଥିବା ଦୁଃଖ-ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତାକରି ଦୁଃଖୀ ହୋଇଯାଇଥିଲେ। ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସେଠାକୁ ଯାଇ ଲୋକଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ କହିଲେ। ଏଥୁରୁ ତାଙ୍କର ହୃଦୟ କେତେ ବିଶାଳ ଓ କୋମଳ ଥୁଲା, ତା’ର ସୂଚନା ମିଳେ। ଗୋପବନ୍ଧୁ ପ୍ରାୟ ପଚାଶ ବର୍ଷ ବୟସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୀବିତ ଥିଲେ। ତାଙ୍କର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନ ଦେଶ ପାଇଁ ସମର୍ପିତ ଥିଲା। ସେ ନିର୍ଭିକ ଭାବରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକମାନଙ୍କର ଦୁଃଖ-ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଉପସ୍ଥାପନ କରୁଥିଲେ। ସେ ଭାରତୀୟ ଲୋକସେବକ ମଣ୍ଡଳର ସଦସ୍ୟ ଥିଲେ। ସେ ଖବରକାଗଜ ‘ ସମାଜ’ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ ଓ କେତେକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିଥିଲେ। ସେ ମହାନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ଓ ଦେଶଭକ୍ତ ଥିଲେ। ଲୋକଙ୍କର ପ୍ରିୟ ‘ଉତ୍କଳମଣି’ କହନ୍ତି । ନେତା ହୋଇଥିବା ଯୋଗୁଁ ଲୋକେ ତାଙ୍କୁ

शब्दार्थ :

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Geography Important Questions Chapter 5 ବ୍ୟାବହାରିକ ଭୂଗୋଳ Important Questions and Answers.

BE Odisha Class 7 Geography Important Questions Chapter 5 ବ୍ୟାବହାରିକ ଭୂଗୋଳ

Subjective Type Questions With Answers
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question 1.
ଆନିରଏଡ୍ ଚାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ଗଠନ ଲେଖ । ଏଥ‌ିରେ କିପରି ବାୟୁଚାପ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କରାଯାଏ ବୁଝାଅ । ଏହାର ଛୁଟି କଣ ?
Answer:

1. ଆନିରଏଡ୍ ଚାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଏକ ଧାତବ ବାକ୍‌ସ ସହିତ ସ୍ପ୍ରିଙ୍ଗ୍ ଦ୍ବାରା ଏକ କଣ୍ଟା ଏହା ଉପରେ ଥିବା ଗୋଲାକାର ଡ୍ରମ୍ ଉପରେ ଲାଗିଥାଏ ।
2. ଧାତବ ବାକ୍‌ସରୁ ବାୟୁ କାଢ଼ି ନିଆଯାଇ ଏହାକୁ ଶୂନ୍ୟ ରଖାଯାଇଥାଏ ।
3. ଫଳରେ ବାୟୁଚାପ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ଏହା ସଙ୍କୁଚିତ ହୁଏ ଏବଂ · ବାୟୁଚାପ କମିଲେ ବାକ୍‌ସଟି ଫୁଲିଉଠେ ।
4. ବାକ୍‌ସ ସହିତ ଲାଗିଥିବା କଣ୍ଟାଟି ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଏହାର ଉପରିସ୍ଥ ବାୟୁଚାପ ସୂଚାଉଥବା ଗୋଲାକାର ଡ୍ରମ୍ ଉପରେ ଦର୍ଶାଇଥାଏ ।
5. ତ୍ରୁଟି : ବାୟୁଚାପ ମାପିବାରେ ଏଥୁରେ ସଠିକତା ନ ଥାଏ ।

Question 2.
ପାଣିପାଗର ଭାବୀସୂଚନା କ’ଣ ? ଏହା କେତୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ? ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:

1. ନିକଟ ଅତୀତ ଓ ବର୍ତ୍ତମାନର ପାଗ ଅବସ୍ଥାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ଭବିଷ୍ୟତ ଦିନେ ଦୁଇଦିନ ପାଗର ଯେଉଁ ପୂର୍ବାନୁମାନ କରାଯାଏ, ତାକୁ ପାଗର ଭାବୀସୂଚନା କୁହାଯାଏ ।
2. ପାଗ ଭାବୀସୂଚନା ସାଧାରଣତଃ ତିନିଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ, ଯଥା- (୧) ଦୈନିକ/ବର୍ତ୍ତମାନିକ ଭାବୀସୂଚନା, (୨) ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଭାବୀସୂଚନା ଓ (୩) ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଭାବୀସୂଚନା ।
3. ଦୈନିକ ଭାବୀସୂଚନା : ଏହାଦ୍ଵାରା ୬ ଘଣ୍ଟାରୁ ୨୪ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ଘଟିବାକୁ ଯାଉଥ‌ିବା ପାଗ ସୂଚନା ଦିଆଯାଇପାରେ ।
4. ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଭାବୀ ସୂଚନା : ଏହା ତିନିଦିନ ବା ୭୨ ଘଣ୍ଟା ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ୨ ଥର ଲେଖାଏଁ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏଥୁରୁ ଝଡ଼ବାତ୍ୟା, ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଷ୍ଟିପାତ, ହିମପାତ, ଶିଶିରପାତ, ବାଲୁକା ବା ଧୂଳିଝଡ଼ ସମ୍ପର୍କୀୟ ସୂଚନା ମିଳିଥାଏ ।
5. ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଭାବୀସୂଚନା : ଏଥୁରେ କୌଣସି ସ୍ଥାନ ବା ଅଞ୍ଚଳର ଆଗାମୀ ମାସ, ଋତୁ କିମ୍ବା ବର୍ଷର ପାଗ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସୂଚନା ଦିଆଯାଏ । ବିଭିନ୍ନ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି, ଗାଣିତିକ ସୂତ୍ର ବା ପ୍ରଚଳିତ ପଞ୍ଜିକାର ଗ୍ରହ-ନକ୍ଷତ୍ର ଆଦିର ଅବସ୍ଥିତି ତଥା ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଏହି ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଥାଏ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question 1.
ଆର୍ଦ୍ର ବଲ୍‌ବ ହାଇଡ୍ରୋମିଟର କାହାଦ୍ବାରା ଓ କାହିଁକି ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:

1. ଆର୍ଦ୍ର ବଲ୍‌ବ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ଓଦା ମସଲିନ୍ କନାରୁ ଜଳ ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହେବା କାରଣରୁ ବଲବଟି ଥଣ୍ଡା ରହେ ଓ କମ୍ ତାପମାତ୍ରା ରେକର୍ଡ଼ କରେ।
2. ବାୟୁର ଶୁଷ୍କତା ଉପରେ ବାଷ୍ପୀଭବନ ନିର୍ଭର କରୁଥିବାରୁ ଆର୍ଦ୍ର ବଲ୍‌ବର ତାପମାତ୍ରା ଏହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ।

Question 2.
ପବନ ଦିଗବାରେଣୀ ଯନ୍ତ୍ର ବା ଉଇଣ୍ଡ ଭେନ୍‌ର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖା ।
Answer:

1. ପବନ କେଉଁ ଦିଗରୁ ବହୁଛି ଜାଣିବା ପାଇଁ ଏହି ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। ଏହି ଯନ୍ତ୍ରରେ ଏକ ଲମ୍ବ ଦଣ୍ଡ ଉପରେ ହାଲୁକା କୁକୁଡ଼ାର ଛବି କିମ୍ବା ହାଲୁକା ତାର ରହିଥାଏ।
2. ପବନ ବହିଲେ କୁକୁଡ଼ାର ମୁହଁ ବା ତୀରଟିର ଗୋଜିଆ ମୁହଁ ପବନ ବହୁଥ‌ିବା ଦିଗ ଆଡ଼କୁ ରହିଥାଏ। କୁକୁଡ଼ା ଚିହ୍ନ ବା ତୀର ତଳେ ପୂ(ପୂର୍ବ), ପ(ପଶ୍ଚିମ), ଉ(ଉତ୍ତର), ଦ(ଦକ୍ଷିଣ) ଦିଗ ଚିହ୍ନ ପରସ୍ପର ସହ ସମକୋଣରେ ଦଣ୍ଡସହ ଲାଗି ଖଞ୍ଜାଯାଇଥାଏ । ଏଥୁରୁ ପବନ କେଉଁ ଦିଗରୁ ବହୁଛି ସହଜରେ ଜଣାପଡ଼େ।

Question 3.
ଉପତ୍ୟକା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:

1. ଦୁଇଟି ସଂଲଗ୍ନସ୍ଥ ଉଚ୍ଚଭୂମି ମଧ୍ୟବର୍ତୀ ନିମ୍ନଭୂମିକୁ ଉପତ୍ୟକା କୁହାଯାଏ । କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ଇଂରାଜୀ ଅକ୍ଷର ‘U” ବା ‘V” ଆକୃତିର ହୋଇଥାନ୍ତି। ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ‘U” ଉପତ୍ୟକା ବା ‘V” ଉପତ୍ୟକା କୁହାଯାଏ ।
2. ‘U” ଉପତ୍ୟକା ମୁଖ୍ୟତଃ ହିମବାହ ଏବଂ ‘V” ଉପତ୍ୟକା ନଦୀଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

Question 4.
ପାହାଡ଼ ବା ପର୍ବତ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:

1. ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ସମପ୍ରାୟ ଭୂମିରୁ ହଠାତ୍ ଉପରକୁ ଉଠିଥିବା ଭୂମିରୂପଗୁଡ଼ିକୁ ପାହାଡ଼ ବା ପର୍ବତ କୁହାଯାଏ।
2. ଏପ୍ରକାର ଭୂମିରୂପର ଉଚ୍ଚତା ୩୦୦ ମିଟରରୁ କମ୍ ଥିଲେ ତାହକୁ ପାହାଡ଼ ଏବଂ ୩୦୦ ମିଟରରୁ ଅଧ‌ିକ ଥିଲେ ତାହାକୁ ପର୍ବତ କୁହାଯାଏ।

Question 5.
ମାଳଭୂମି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:

1. ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରୁ ବହୁ ଉଚ୍ଚରେ ଥିବା ବିସ୍ତୃତ ସମପ୍ରାୟ ଭୂମିକୁ ମାଳଭୂମି କୁହାଯାଏ ।
2. ଏହା ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵସ୍ଥ ସମତଳଭୂମିରୁ ହଠାତ୍ ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ। ତେଣୁ ଏହାର ଚାରିପାଖରେ ଢାଲୁ ଅଧିକ ।

Question 6.
ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଭାବୀ ସୂଚନାର ଆବଶ୍ୟକତା କ’ଣ ?
Answer:

1. ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଭାବୀ ସୂଚନାରୁ ଝଡ଼ବାତ୍ୟା, ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଷ୍ଟିପାତ, ହିମପାତ, ଶିଶିରପାତ, ବାଲୁକା ଓ ଧୂଳିଝଡ଼ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ | ତଥ୍ୟ ମିଳେ ।
2. ଏହା ତିନିଦିନ ବା ୭୨ ଘଣ୍ଟା ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ଦୁଇଥର ଲେଖାଏଁ ଦିଆଯାଇଥାଏ ।

Question 7.
ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଭାବୀ ସୂଚନା କିପରି ସୂଚିତ ହୋଇଥାଏ ? |
Answer:

1. ବିଭିନ୍ନ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ତଥା ଗାଣିତିକ ସୂତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଭାବୀ ସୂଚନା ଦିଆଯାଏ ।
2. ଏପରିକି ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରଚଳିତ ପଞ୍ଜିକାରେ ଗ୍ରହ-ନକ୍ଷତ୍ର ଆଦିର ଅବସ୍ଥିତି ତଥା ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପାଗର ଭାବୀ ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଥାଏ ।

Question 8.
ସମୋଚ୍ଚରେଖା କ’ଣ ?
Answer:

1. ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରୁ ‘ସମାନ ଉଚ୍ଚତାରେ ଥିବା ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ମାନଚିତ୍ରରେ ଯୋଗ କରୁଥିବା ରେଖାକୁ ସମୋଚ୍ଚରେଖା କୁହାଯାଏ ।
2. ଏହି ରେଖାଗୁଡ଼ିକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବଧାନରେ ଟଣାଯାଇଥାଏ ।

Question 9.
ଆନିମୋମିଟର କିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ?
Answer:

1. ଆନି ମୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ରରେ ତିନୋଟି ବା ଚାରୋଟି ଅର୍ଷଗୋଲାକାର ଧାତବ କପ୍ ଲମ୍ବଭାବେ ଥିବା ଏକ ଲୌହଦଣ୍ଡ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
2. କପ୍ ଭିତରେ ପବନ ପଶିଲେ କପ୍‌ଗୁଡ଼ିକୁ ଘୂରାଇଥାଏ । ଲମ୍ବ ଲୌହଦଣ୍ଡ ମୂଳରେ ଥିବା ଏକ ଘଣ୍ଟା ପରି ମାପିବା ଯନ୍ତ୍ର | ସହିତ କପ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ତାର ଦ୍ଵାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏଥିରୁ ପବନର ବେଗ ଜଣାପଡ଼େ ।

Question 10.
ଗିରିପଥ କ’ଣ ? ଏହାଦ୍ଵାରା କ’ଣ ସୁବିଧା ହୁଏ ?
Answer:

1. କୌଣସି ପର୍ବତମାଳାର ଶିଖର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ନିମ୍ନଭୂମି ଦେଇ ବ୍ୟବହୃତ ଯାତାୟାତ ପଥକୁ ‘ଗିରିପଥ’ କୁହାଯାଏ ।
2. ଗିରିପଥ ଦେଇ ପର୍ବତମାଳାର ଏକ ପାର୍ଶ୍ବରୁ ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଯିବା ସମ୍ଭବ ହୁଏ ।

Question 11.
ବାୟୁ ଚାପ କାହାଦ୍ଵାରା ମପା ଯାଇଥାଏ ? କେତେ ପ୍ରକାରର ବାୟୁ ଚାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ରହିଛି, ସେଗୁଡ଼ିକର ନାମ | ଲେଖ ।
Answer:

1. ବାରୋମିଟର ବା ଚାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ବାୟୁ ଚାପ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କରାଯାଇଥାଏ ।
2. ଚାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ସାଧାରଣତଃ -୨ ପ୍ରକାରର; ଯଥା- ପାରଦ ଚାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ଓ ଆନିରଏଡ଼ ଚାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ।

Question 12.
ଆର୍ଦ୍ର ଓ ଶୁଷ୍କ ବଲ୍‌ବ ହାଇଡ୍ରୋମିଟରରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ଦୁଇଟି କିପରି ରଖାଯାଇଥାଏ ?
Answer:

1. ଆର୍ଦ୍ର ଓ ଶୁଷ୍କ ବଲ୍‌ବ ହାଇଡ୍ରୋମିଟରରେ ଦୁଇଟି ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ପାଖାପାଖୁ ରହିଥାଏ ।
2. ଗୋଟିକର ବଲବକୁ ମସ୍‌ଲିନ୍ କନାରେ ଗୁଡ଼ାଇ ଜଳପାତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ବୁଡ଼ାଇ ରଖାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଟି ସାଧାରଣ ବାୟୁ ତାପମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରେ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଟିପ୍ପଣୀ ଲେଖ

1. ପାରଦ ଚାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର
Answer:

1. ପାରଦ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବାୟୁର ତାପମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ । ଏହା ଡିଗ୍ରୀ ଏକକରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ।
2. ସାଧାରଣତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ; ଯଥା- (୧) ସେଲ୍‌ସିୟସ୍ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର, (୨) ଫାରେନ୍‌ହିଟ୍ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ଏବଂ (୩) ରିଉମାର୍ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ।
3. ଆମ ଦେଶରେ ସେଲ୍‌ସିୟସ୍ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଦିନରାତି ୨୪ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ଜାଣିବାପାଇଁ ‘U’ ଆକାର ବିଶିଷ୍ଟ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

2. ବୃଷ୍ଟିମାପକ ଯନ୍ତ୍ର :
Answer:

1. ବୃଷ୍ଟିମାପକ ଯନ୍ତ୍ର ବା ରେନ୍ଗଗଳ୍ପରେ ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ ନିରୂପଣ କରାଯାଏ ।
2. ଏହି ଯନ୍ତ୍ରଟି ୧୨.୫ ସେ.ମି.ରୁ ୨୦ ସେ.ମି. ବ୍ୟାସବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ତମ୍ବା ସିଲିଣ୍ଡର ଓ ଏଥରେ ସେହି ସମାନ ବ୍ୟାସବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ତମ୍ବା କାହାଳୀର ନିମ୍ନଭାଗ ଏକ କାଚଜାର୍ ବା ତମ୍ବାପାତ୍ର ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ ।
3. ସମୁଦାୟ ସିଲିଣ୍ଡରକୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଟିଣ ଖୋଳ ଦ୍ଵାରା ଆବୃତ କରି ରଖାଯାଇଥାଏ ।
4. ସାଧାରଣତଃ ଖୋଲାପଡ଼ିଆରେ ଏହି ଯନ୍ତ୍ରକୁ ରଖାଯାଇଥାଏ । ଏହାର ନିମାଂଶ ମାଟିତଳେ ଓ ଉପର ଅଂଶଟି ମାଟି ଉପରୁ ପ୍ରାୟ ୩୦ ସେ.ମି. ଉଚ୍ଚତାରେ ରହିଥାଏ ।
5. ବୃଷ୍ଟିପାତ ପରିମାଣକୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ମାପପାତ୍ର ଦ୍ଵାରା ମାପ କରାଯାଏ । ଏଥ‌ିରେ ଥିବା ଇଞ୍ଚ ବା ମିଲିମିଟର ମାପ ଦାଗରୁ ବର୍ଷାର ପରିମାଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।

3. ରଙ୍ଗ ପରସ୍ତୀକରଣ :
Answer:

1. ଭୂପୃଷ୍ଠର ବିଭିନ୍ନ ଉଚ୍ଚ ନୀଚ ଭୂମିରୂପକୁ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ରଙ୍ଗ ପରସ୍ତୀକରଣ ପ୍ରଣାଳୀ ବହୁଳ ଭାବରେ ଆଦୃତ ହୋଇଛି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ରଙ୍ଗର ଘନତ୍ଵରେ ହ୍ରାସବୃଦ୍ଧିଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ଭୂମିରୂପର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଇଥାଏ ।
2. ମାନଚିତ୍ରରେ ଉଚ୍ଚ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗ ଓ ନିମ୍ନ ଭୂମିଗୁଡ଼ିକୁ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ହାଲୁକା ରଙ୍ଗ ଦିଆଯାଇଥାଏ ।
3. ସେହିପରି ସମୁଦ୍ରର ଗଭୀରତା ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ଅଳ୍ପ ଗଭୀରତା ବିଶିଷ୍ଟ ସମୁଦ୍ର ଅଞ୍ଚଳକୁ ହାଲୁକା ନୀଳରଙ୍ଗ ଓ ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରକୁ ଗାଢ଼ ନୀଳରଙ୍ଗ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
4. ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ସ୍ଥାନର ପ୍ରକୃତ ଉଚ୍ଚତା ତଥା କ୍ରମ ନିମ୍ନତା ସଠିକ୍‌ଭାବେ ଦର୍ଶାଇ ହୁଏ ନାହିଁ ।

ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ

1. ହାଇଡ୍ରୋମିଟର ଓ ଆନିମୋମିଟର
Answer:

2. ଦୈନିକ ଭାବୀ ସୂଚନା ଓ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଭାବୀ ସୂଚନା
Answer:

3. ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ ଓ ହିମାଙ୍କ
Answer:

ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

Question i.
ସାଧାରଣତଃ କେତେ ପ୍ରକାରର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ସାଧାରଣତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।

Question ii.
ଆମ ଦେଶରେ କେଉଁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି ?
Answer:
ଆମ ଦେଶରେ ସେଲ୍‌ସିୟସ୍ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି ।

Question iii.
ସେଲ୍ସିୟସ୍ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ହିମାଙ୍କ କେତେ ଓ ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ କେତେ ?
Answer:
ସେଲ୍‌ସିୟସ୍ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ହିମାଙ୍କ ୦° ସେଲ୍‌ସିୟସ୍ ଓ ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ ୧୦୦° ସେଲସିୟସ୍ ଅଟେ ।

Question iv.
ଥର୍ମୋଗ୍ରାଫ୍ ନାମକ ଯନ୍ତ୍ର କ’ଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ?
Answer:
ପାଗ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କେନ୍ଦ୍ରମାନଙ୍କରେ କ୍ରମାଗତଭାବେ ତାପମାତ୍ରା ରେକର୍ଡ଼ କରିବାପାଇଁ ଥର୍ମୋଗ୍ରାଫ୍ ନାମକ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ।

Question v.
ବାୟୁଚାପ କେଉଁଥିରେ ମପାଯାଏ ?
Answer:
ବାରୋମିଟର ବା ଚାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ଵାରା ବାୟୁଚାପ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କରାଯାଏ।

Question vi.
ଆନିମୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା କ’ଣ ମପାଯାଏ ?
Answer:
ଆନିମୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ଵାରା ପବନର ବେଗ ମପାଯାଏ।

Question vii.
ହାଇକ୍ରୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା କ’ଣ ମପାଯାଏ ?
Answer:
ହାଇକ୍ରୋମିଟର ନାମକ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ବାୟୁର ଆପେକ୍ଷିକ ଆର୍ଦ୍ରତା ମପାଯାଏ।

Question viii.
ସୃଷ୍ଟିର ପରିମାଣକୁ କେଉଁ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ମପାଯାଏ ?
Answer:
ବୃଷ୍ଟିର ପରିମାଣକୁ ବୃଷ୍ଟିମାପକ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ମପାଯାଏ।

Question ix.
ପାଗର ଭୀବୀସୂଚନା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନିକଟ ଅତୀତ ଓ ବର୍ତ୍ତମାନର ପାଗ ଅବସ୍ଥାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ଭବିଷ୍ୟତ ଦିନେ ଦୁଇଦିନ ପାଗର ଯେଉଁ ପୂର୍ବାନୁମାନ କରାଯାଏ, ତାକୁ ପାଗର ଭାବୀସୂଚନା କୁହାଯାଏ ।

Question x.
ବର୍ଷ ମାନିକ ବା ଦୈନିକ ଭାବୀସୂଚନା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ଦୈନିକ ଭାବୀସୂଚନାଦ୍ଵାରା ଅତି କମ୍ ସମୟରେ ଅର୍ଥାତ୍ ୬ ଘଣ୍ଟାରୁ ୨୪ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ଘଟିବାକୁ ଯାଉଥ‌ିବା ପାଗର ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଥାଏ ।

Question xi.
ଗିରିପଥ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ପର୍ବତମାଳାର ଶିଖର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ନିମ୍ନଭୂମି ଦେଇ ବ୍ୟବହୃତ ଯାତାୟାତ ପଥକୁ ଗିରିପଥ କୁହାଯାଏ।

Question xii.
ରଙ୍ଗ ପରସ୍ତୀକରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ରଙ୍ଗର ଘନତ୍ଵରେ ହ୍ରାସବୃଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ଭୂମିରୂପ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପଦ୍ଧତିକୁ ରଙ୍ଗ ପରସ୍ତୀକରଣ କୁହାଯାଏ।

Question xiii.
ସମୋଚ୍ଚରେଖା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମୁଦ୍ରପତ୍ତନରୁ ସମାନ ଉଚ୍ଚତାରେ ଥ‌ିବା ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ମାନଚିତ୍ରରେ ଯୋଗ କରୁଥିବା ରେଖାକୁ ସମୋଚ୍ଚରେଖା କୁହାଯାଏ ।

Question xiv.
ବାୟୁର ଆର୍ଦ୍ରତା କେଉଁ ଯନ୍ତ୍ରରେ ମପାଯାଏ ?
Answer:
ବାୟୁର ଆର୍ଦ୍ରତା ହାଇପ୍ରୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ରରେ ମପାଯାଏ।

ପ୍ରତ୍ୟେକକୁ ଗୋଟିଏ / ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କର ।

i. ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ :
Answer:
ଯେଉଁ ଡିଗ୍ରୀ ତାପମାତ୍ରାରେ ଜଳ ବାଷ୍ପରେ ପରିଣତ ହୁଏ, ତାକୁ ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।

ii. ହିମାଙ୍କ :
Answer: ଯେଉଁ ଡିଗ୍ରୀ ତାପମାତ୍ରାରେ ଜଳ ବରଫରେ ପରିଣତ ହୁଏ, ତାକୁ ହିମାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।

iii. ବାରୋମିଟର :
Answer:
ବାୟୁ ଚାପ ମାପିବା ଯନ୍ତ୍ର ।

iv. ଉଇଣ୍ଡଭେନ୍ :
Answer:
ପବନ ଦିଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ଯନ୍ତ୍ର ।

v. ଆନିମୋମିଟର :
Answer:
ପବନର ବେଗ ମାପକ ଯନ୍ତ୍ର ।

vi. ହାଇଡ୍ରୋମିଟର :
Answer:
ବାୟୁର ଆପେକ୍ଷିକ ଆର୍ଦ୍ରତା ମାପୁଥିବା ଯନ୍ତ୍ର ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାକ୍ୟାଶକୁ ଗୋଟିଏ/ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦରେ ପ୍ରକାଶ କର ।

i. ପୃଥ‌ିବୀର କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିରୂପ ।
Answer:
ଗ୍ଲୋବ୍

ii. କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ତାପମାତ୍ରା ରେକର୍ଡ଼ କରୁଥିବା ଯନ୍ତ୍ର ।
Answer:
ଥର୍ମୋଗ୍ରାଫ୍

iii. ଆମ ଶରୀରର ତାପମାତ୍ରା ମାପିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଡିଗ୍ରୀ ଏକକ ।
Answer:
ଡିଗ୍ରୀ ଫାରେନ୍‌ହିଟ୍

iv. ନଦୀ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟ ଉପତ୍ୟକା ।
Answer:
‘V’-ଉପତ୍ୟକା

ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।

Question 1.
୨୪ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ଜାଣିବାପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର କେଉଁ ଇଂରାଜୀ ଅକ୍ଷର ଆକୃତି ବିଶିଷ୍ଟ ?
(କ) V
(ଖ) U
(ଗ) w
(ଘ) x
Answer:
U

Question 2.
ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରେ ବାୟୁଚାପ କେତେ ସେଣ୍ଟିମିଟର ପାରଦ ସ୍ତମ୍ଭର ଉଚ୍ଚତା ସଙ୍ଗେ ସମତା ରକ୍ଷା କରେ ?
(କ) ୭୦
(ଖ) ୭୬
(ଗ) ୮୦
(ଘ) ୮୬
Answer:
୭୬

Question 3.
ହାଇଡ୍ରୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ର ବାୟୁର କ’ଣ ମାପିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ?
(କ) ଦିଗ
(ଖ) ବେଗ
(ଗ) ଆର୍ଦ୍ରତା
(ଘ) ଶୁଷ୍କତା
Answer:
ଆର୍ଦ୍ରତା

ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ପବନର ଦିଗ ମାପିବା ପାଇଁ ______ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। (ଉଇର୍‌ଭେନ୍, ଆନିମୋମିଟର, ବାରୋମିଟର, ଥର୍ମୋମିଟର)
Answer:
ଉଇର୍‌ଭେନ୍

2. ବାୟୁର ଚାପ ମାପିବା ପାଇଁ ______ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। (ଥର୍ମୋଗ୍ରାଫ, ବାରୋମିଟର, ଆନିମୋମିଟର, ଉଇଣ୍ଟେନ)
Answer:
ବାରୋମିଟର

3. ପାଗ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କେନ୍ଦ୍ରମାନଙ୍କରେ କ୍ରମାଗତଭାବେ ତାପମାତ୍ରା ରେକର୍ଡ଼ କରିବାପାଇଁ _____ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। (ହାଇଡ୍ରୋମିଟର, ବାରୋମିଟର, ରେନଗଜ, ଥର୍ମୋଗ୍ରାଫ୍)
Answer:
ଥର୍ମୋଗ୍ରାଫ୍

4. ଆନିମୋମିଟର ଦ୍ଵାରା ପବନର ମପାଯାଏ। (ବେଗ, ଦିଗ, ଚାପ, ଆର୍ଦ୍ରତା)
Answer:
ବେଗ

5. ହାଇକ୍ରୋମିଟର ନାମକ ଯନ୍ତ୍ର ଦ୍ବାରା ବାୟୁର _____ ମାପ କରାଯାଏ । (ଦିଗ, ଚାପ, ଆର୍ଦ୍ରତା, ବେଗ)
Answer:
ଆର୍ଦ୍ରତା

6. ୨୪ ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ଜାଣିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ଇଂରାଜୀ ଅକ୍ଷର _____ ଆକୃତି ବିଶିଷ୍ଟ । (V, U, W, X)
Answer:
U

7. ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରେ ବାୟୁଚାପ _______ ସେଣ୍ଟିମିଟର ପାରଦ ସ୍ତମ୍ଭର ଉଚ୍ଚତା ସଙ୍ଗେ ସମତା ରକ୍ଷା କରେ । (୭୫, ୭୬, ୭୭, ୭୮)
Answer:
୭୬

ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଆମର ନିତିଦିନିଆ ଜୀବନକୁ _____ ଓ ଜଳବାୟୁ ବିଶେଷ ଭାବେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।
Answer:
ପାଣିପାଗ

2. ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ସମପ୍ରାୟ ଭୂମିଠାରୁ ହଠାତ୍ ଉପରକୁ ଉଠିଥୁବା 300 ମିଟରରୁ ଅଧୂକ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚଭୂମିକୁ _____ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପର୍ବତ

3. ଦୁଇଟି ସଂଲଗ୍ନସ୍ଥ ଉଚ୍ଚଭୂମି ମଧ୍ୟବର୍ତୀ ନିମ୍ନଭୂମିକୁ ______ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଉପତ୍ୟକା

4. ହିମବାହ ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଉପତ୍ୟକାକୁ ______ ଉପତ୍ୟକା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
‘U’

5. _____ ଭାବୀ ସୂଚନାରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ଓ ଗାଣିତିକ ସୂତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ଦୀର୍ଘକାଳୀନ

6. ରଙ୍ଗ ପରସ୍ତୀକରଣରେ ସମୁଦ୍ର ଗଭୀରତା ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ଅଳ୍ପ ଗଭୀର ଅଞ୍ଚଳକୁ _____ ରଙ୍ଗଦ୍ବାରା ଦର୍ଶାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ହାଲୁକା ନୀଳ

7. ସାଧାରଣତଃ ______ ପ୍ରକାରର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
୩

8. ସେଲ୍ସିୟସ୍ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଜଳର ହିମାଙ୍କ _____ ଡିଗ୍ରୀ ସେ, ଅଟେ ।
Answer:
o

9. ଆଜିକାଲି ପାଗ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ କେନ୍ଦ୍ରମାନଙ୍କରେ କ୍ରମାଗତ ତାପମାତ୍ରା ରେକର୍ଡ଼ କରିବାପାଇଁ _____ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ।
Answer:
ଥର୍ମୋଗ୍ରାଫ୍

10. ______ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ବାୟୁ ଚାପ ମାପିବାରେ ସଠିକତା ନ ଥାଏ ।
Answer:
ଆନିରଏଡ଼ ଚାପମାନ ।

ସ୍ତମ୍ଭ ମିଳନ କର ।

Question 1.

Answer:

ପ୍ରଥମ ଯୋଡ଼ିକୁ ଦେଖୁ ଦ୍ଵିତୀୟ ଯୋଡ଼ି ପୂରଣ କର ।

1. ବାୟୁର ଚାପ : ବାରୋମିଟର : : ବାୟୁର ଦିଗ : _____।
Answer:
ଉଇଶ୍‌ନ ବା ଦିଗବାରେଣୀ ଯନ୍ତ୍

2. ପବନର ବେଗ : ଆନିମୋମିଟର : : ବାୟୁର ଆପେକ୍ଷିକ ଆର୍ଦ୍ରତା : _____।
Answer:
ହାଇଡ୍ରୋମିଟର