Veerendra

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 1 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Unit 1 Question Answer ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଥିତି

I. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଚୟନ କର।
[Choose the Correct answer of the followings from the alternatives as given]

Question ୧।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
(i) ସ୍ଵ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ
(ii) ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା
(iii) ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି

Question ୨।
ପାରଂପରିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରର ସହାବସୁ ନ ଥ‌ିବା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
(i) ଦ୍ବୈତ ଅର୍ଥବ୍ଯବସ୍ଥା
(iii) ଶିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(ii) କୃଷି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା

Question ୩।
ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରର ସହାବସ୍ଥାନ ଥିବା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
(i) ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥବ୍ଯବସ୍ଥା
(ii) ଶିଳ୍ପ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(iii) କୃଷି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା

Question ୪।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ଏକ :
(i) ଉନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତି
(ii) ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତି
(iii) ବିକାଶଙ୍ଗୋମୁଖୀ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iii) ବିକାଶୋନ୍ମୁମୁଖୀ

Question ୫।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ପିଛା ଆୟକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ
(ii) ମୋଟ ଆୟ
(iii) ନିଟ୍ ଆୟ
(iv) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ

Question ୬।
ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ?
(i) କୃଷି
(iii) ସେବା
(ii) ଶିଳ୍ପ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) କୃଷି

Question ୭।
ଭାରତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ଭାରତ ପାଇଁ :
(i) ବୋଝ
(ii) ପରିସଂପତ୍ତି
(iii) ଧନ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ବୋଝ

Question ୮।
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ
(ii) ବେକାରୀ
(iii) ଅର୍ଥ ବେକାରୀ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ

Question ୯।
ବୃତ୍ତି ବା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସାଧାରଣତଃ କେତୋଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ?
(i) ୪
(ii) ୨
(iii) ୩
(iv) ୫
Answer:
(ii) ୩

Question ୧୦ ।
ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ବୃତ୍ତି :
(i) ପ୍ରାଥମିକ ବୃତ୍ତି
(ii) ମାଧ୍ୟମିକ ଚୃତ୍ତି
(iii) ସେବା ବୃତ୍ତି
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ପ୍ରାଥମିକ ବୃତ୍ତି

Question ୧୧ ।
ପ୍ରାଥମିକ ବୃଦ୍ଧିର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା କ୍ଷେତ୍ର :
(i) କୃଷି
(ii) ଗୋ-ପାଳନ
(iii) କକଡ଼ା ଚାଷ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି

Question ୧୨ ।
ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ବା ମାଧ୍ୟମିକ ବୃଦ୍ଧିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର :
(i) ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପ
(ii) ଚିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) କ୍ଷୁଦ୍ରଶିକ
(iv)ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv)ସମସ୍ତଟି

Question ୧୩ ।
ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର :
(i) ପରିବହନ
(ii) ଯୋଗାଯୋଗ
(iii) ବ୍ୟାଙ୍କ ସେବା
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv) ସମସ୍ତଟି

Question ୧୪ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା :
(i) ୧୨୧.୦୨ କୋଟି
(ii) ୧୨୦ କୋଟି
(iii) ୧୩୪ କୋଟି
(iv) ୧୮୦ କୋଟି
Answer:
(i) ୧୨୧,୦୨ କୋଟି

Question ୧୫ ।
କେଉଁ ମସିହାକୁ ଭାରତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃହତ୍ ବିଭାଜନର ବର୍ଷ କୁହାଯାଏ ?
(i) ୧୯୨୧
(ii) ୧୯୨୦
(iii) ୧୯୮୧
(iv) ୧୯୨୦
Answer:
(1) ୧୯୨୧

Question ୧୬ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ସାକ୍ଷରତା ହାର :
(i) ୭୦ ପ୍ରତିଶତ
(ii) ୭୪ ପ୍ରତିଶତ
(iii) ୮୦ ପ୍ରତିଶତ
(iv) ୪୦ ପ୍ରତିଶତ
Answer:
(ii) ୭୪ ପ୍ରତିଶତ

Question ୧୭ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ ପ୍ରତିବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ପିଛା କେତେ ?
(i) ୩୭୦
(ii) ୩୮୨
(iii) ୯୪୦
(iv) ୯୩୦

Question ୧୮ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାର ଭାରତର ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ ହାର କେତେ (ପ୍ରତି ୧୦୦୦ ପୁରୁଷରେ):
(i) ୯୪୩
(ii) ୯୬୯
(iii) ୯୪୦
(iv) ୯୫୦
Answer:
(iii) ୯୪୦

Question ୧୯ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ହାରାହାରି ବୟସ କେତେ ?
(i) ୬୮
(ii) ୭୦
(iii) ୬୯.୦୯
(iv) ୬୦
Answer:
(iii) ୬୯.୦୯

Question ୨୦ ।
ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି କେଉଁ ମସିହାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୦୦
(ii) ୧୯୯୧
(iii) ୧୭୭୭
(iv) ୧୮୯୦
Answer:
(i) ୨୦୦୦

Question ୨୧ ।
ଜନସଂଖ୍ୟା ସ୍ଥିରତା କୋଷ କେବେ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୨୦୦୩
(ii) ୨୦୦୦
(iii) ୨୦୦୨
(iv) ୧୭୭୬
Answer:
(i) ୨୦୦୩

Question ୨୨ ।
ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ :
(i) ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର
(ii) ଉଚ୍ଚ ମୃତ୍ୟୁହାର
(iii) ନିମ୍ନସ୍ତରର ଜନ୍ମହାର
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର

Question ୨୩ ।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରଭାବ ?
(i) ଖାଦ୍ୟ ସମସ୍ଯ
(ii) ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟ
(iii) ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା
(iv)ସମସ୍ତଟି
Answer:
(iv)ସମସ୍ତଟି

Question ୨୪ ।
ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି କେବେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୭୬
(ii) ୧୮୯୦
(iii) ୨୦୦୦
(iv) ୨୦୦୨
Answer:
(i) ୧୯୭୬

Question ୨୫ ।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି କିପରି ଥୁଲା ?
(i) ଅନୁନ୍ନତ
(ii) ଉନ୍ନତ
(iii) ବିକଶିତ
(iv) ମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ଅନୁନ୍ନତ

Question ୨୬ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାର ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ହାର କେତେ ?
(i) ୧.୬୨ ପ୍ରତିଶତ
(ii) ୧.୯୨ ପ୍ରତିଶତ
(iii) ୧.୪୩ ପ୍ରତିଶତ
(iv) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(i) ୧.୬୨ ପ୍ରତିଶତ

II. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ସଠିକତା ପ୍ରମାଣ କର ।
ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ନ ବଦଳାଇ ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।
[Prove the correctness of the followings, correct them if necessary without changing words underlined]

Question ୧।
ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ପରିସଂପରି ।
Answer:
ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ବୋଝ (Liabitics)

Question ୨।
ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣର ଅର୍ଥ ହେଲା ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩ ।
ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ଉନ୍ନତ ଦେଶର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ।
Answer:
ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଉନ୍ନତ ଦେଶର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା, ଆୟ ତୁଳନାରେ କମ୍।

Question ୫ ।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତରେ କେରଳର ସାକ୍ଷରତା ହାର ଅଧିକ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୬।
୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ କେରଳରେ ପ୍ରତି ହଜାର ପୁରୁଷରେ ମହିଳା ମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ୧୦୮୪ ।
Answer:

Question ୭।
କୃଷିକୁ ପ୍ରାଥମିକ ବୃଦ୍ଧିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୮।
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

Question ୯ ।
ବୀମା ସେବାକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୦ ।
ପାରଂପରିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାବସ୍ଥାନକୁ ଦୈତ ଅର୍ଥନୀତି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୧ ।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ହ୍ରାସ ପାଉଛି
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୨ ।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି

Question ୧୩ ।
ଭାରତରେ ବିହାରର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୪ ।
ଭାରତରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ଭାରତରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

Question ୧୫ ।
ଦୁଇ ସନ୍ତାନ ପରିବାର ଗଠନ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ |
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୬ ।
୨୦୦୦ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିରେ ଜନ୍ମ, ମୃତ୍ୟୁ ଏବଂ ବିବାହର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପଞ୍ଜିକରଣ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୭ ।
୧୯୭୬ ମସିହା ଜନନୀତିରେ ମୋଟ ପ୍ରସୂତିର ୮ ପ୍ରତିଶତ ଘରୋଇ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ କରାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୭୬ ମସିହା ଜନନୀତିରେ ମୋଟ ପ୍ରସୂତିର ୮ ପ୍ରତିଶତ ସରକାରୀ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ କରାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୧୮ ।
ଭାରତରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ ଇଚ୍ଛାଧୀନ ଅଟେ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୯ ।
ବିହାର ଭାରତର ପୂର୍ଣ୍ଣ ସାକ୍ଷର ରାଜ୍ୟ ଅଟେ ।
Answer:
କେରଳ ଭାରତର ପୂର୍ଣ୍ଣ ସାକ୍ଷର ରାଜ୍ୟ ଅଟେ ।

Question ୨୦ ।
ଉଚ୍ଚଜନ୍ମ ହାର ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୧ ।
ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଅନ୍ୟ ନାମ ପରିବାର ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୨ ।
୨୦୦୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୦୨.୦୨ କୋଟି ଥିଲା ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୩ ।
ଜନ୍ମ ଠାରୁ ୧ ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଶିଶୁଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ମୃତ୍ୟୁହାର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

III. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟିରୁ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ମଧ୍ଯରେ ଲେଖି ।
[Answer the following questions within 2 to 3 Sentences in each case.

Question ୧ ।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ(Features) ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା
(୧) ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।
(୨) କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟ ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।

Question ୨।
ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଦୁଇଟି କାରଣ (Causes) ଲେଖ ।
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଦୁଇଟି କାରଣ ହେଲା
(୧) ତ୍ରୁଟିଯୁକ୍ତ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।
(୨) ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ।

Question ୩ ।
ପରିବାର ନିୟୋଜନ ( Family Planning) କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଦେଶରୁ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟାଗ୍ରତ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କୁହାଯାଏ । ପରିବାରର ଆର୍ଥିକ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ପରିବାରର ଆକାର ସୀମିତ ରଖୁବା ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ଯୋଜନାବଦ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କୁହାଯାଏ । ଦୁଇ ସନ୍ତାନ ବିଶିଷ୍ଟ ପରିବାର ଗଠନ କରିବା ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

Question ୪।
ଦ୍ୱୈତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା (Dualistic Economic) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉଭୟ ପାରଂପରିକ କ୍ଷେତ୍ର ଏବଂ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରର ସହାବସ୍ଥାନ ଥାଏ, ତାହାକୁ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

Question ୫।
ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥନୀତି (Mixed Keonomy) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଉଭୟ ସରକାରୀ (କ୍ଷତ୍ର ଓ ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରର ସହାବସ୍ଥାନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ, ତାହାକୁ ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥନୀତି ବା ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଭାରତର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା !

Question ୬ ।
ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ (Sex-Ratio) କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତି ଏକ ହଜାର ପୁରୁଷରେ ମହିଳାମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ କୁହାଯାଏ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ ୯୪୦।

Question ୭ ।
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ (Density Population) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ପିଛା ବସବାସ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ କୁହାଯାଏ । ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ଦେଶର ମୋଟ ଅଂଚଳ ସହିତ ଭାଗ କରି ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ୩୮୨ ।

Question ୮।
ଜନ୍ମହାର (Birth Rate) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତି ଏକ ହଜାର ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ହାରାହାରି ଜନ୍ମଲାଭ କରୁଥିବା ଶିଶୁମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ଜନ୍ମହାର କୁହାଯାଏ । ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।

Question ୯।
ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର (IMR) କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ବର୍ଷ ବୟସ ଅତିକ୍ରମ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରତି ଏକ ହଜାର ଶିଶୁ ମଧ୍ୟରୁ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଶିଶୁମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର କୁହଯାଏ । ଭାରତରେ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ଉନ୍ନତ ଦେଶମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଅଧ‌ିକ ।

Question ୧୦ ।
ସାକ୍ଷରତା ହାର (Literacy Rate) କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗଟିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ହେଲା ସାକ୍ଷରତା ହାର । ଭାରତରେ ବିଭିନ୍ନ ଦଶନ୍ଧିରେ ସାକ୍ଷରତା ହାର କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଅଛି । ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଭାରତର ସାକ୍ଷରତା ହାର ମାତ୍ର ୫.୪ ପ୍ରତିଶତ ରହିଥିଲା । ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଏହା ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ଚାଲିଛି । ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଏହା ୫.୪ ପ୍ରତିଶତରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୨୦୧୧ରେ ଏହା ୭୪.୦୪ ପ୍ରତିଶତରେ ପହଞ୍ଚିପାରିଛି ।

Question ୧୧।
ମୃତ୍ୟୁହାର (Death Rate) କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ହଜାର ଜନସଂଖ୍ୟା ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟ ପ୍ରତି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାକୁ ମୃତ୍ୟୁହାର କୁହାଯାଏ । ଅନୁସାରେ ଭାରତର ମୃତ୍ୟୁହାର ପ୍ରତି ୧୦୦୦ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ୭.୧ ୮.

Question ୧୨ ।
ଆୟୁ ପ୍ରତ୍ୟାଶା ବା ପରମାୟୁ (life Expectancy) କ’ଣ ?
Answer:
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୀବନ କାଳକୁ ପରମାୟୁ କୁହାଯାଏ । ପରମାୟୁ ଧାରଣାଟି ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗ ସହ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ।

Question ୧୩ ।
ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଗଠନ ବା ବୟସ ଢାଞ୍ଚା (Age Structure) କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ଦେଶର ଜନ ଶକ୍ତି ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରକରଣକୁ ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଗଠନ ବା ବୟସ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ୧୫ ରୁ ୫୯ ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ୬୪.୪୩ ପ୍ରତିଶତ ଲୋକ ରହିଛନ୍ତି ।

Question ୧୪ ।
୨୦୦୦ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ(I’eatures) ଲେଖ ।
Answer:
୨୦୦୦ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ଜାତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ
(୧) ଜନ୍ମ, ବିବାହ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପଞ୍ଜୀକରଣ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।
(୨) ସଂକ୍ରମଣ ରୋଗର ପ୍ରତିକାର ଏବଂ ପ୍ରତିଷେଧକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ।

Question ୧୫ ।
୧୯୭୬ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features) ଲେଖ ।
Answer:
୧୯୭୬ ମସିହା ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା-
(୧) ଆଇନ୍‌ଗତ ଭାବରେ ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଏବଂ ମହିଳାମାନଙ୍କର ବିବାହ ବୟସକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୨୧ ଏବଂ ୧୮ ବର୍ଷକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
(୨) ମୋଟ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଅନୁଦାନ ୮ ପ୍ରତିଶତକୁ କେବଳ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।

Question ୧୬ ।
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର (Primary Sector) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଉଥିବା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ, କୃଷି ଓ କୃଷି ସଂପର୍କିତ କ୍ଷେତ୍ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । କୃଷି, ଗୋ-ଗୋପାଳ, କୁକୁଡ଼ା ଚାଷ, ମାଛ ଚାଷ, କଦଳୀ ଚାଷ ଓ ଛତୁ ଚାଷ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।

Question ୧୭ ।
ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର (Secondary Scctor) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର କହିଲେ ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବୁଝାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପ; ଯଥା : ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ମଧ୍ୟ ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୮।
ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର (lertiary Sector)କୁ କ’ଣ ?
Answer:
ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସେବା ଓ ବ୍ୟବସାୟିକ ସେବାକୁ – ଅନ୍ତର୍ଭୁକ କରାଯାଏ। ଡାକ୍ତରଙ୍କର ରୋଗୀ ସେବା, ଶିକ୍ଷକଙ୍କର ଶିକ୍ଷକତା, ପରିବହନ, ଯୋଗାଯୋଗ, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ବୀମା ସେବା ଇତ୍ୟାଦି ଏହିକ୍ଷେତ୍ର ରହିଥାଏ ।

Question ୧୯।
ବୃତିଗତ ବଣ୍ଟନ (Occupational Structure) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଦେଶର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ବିଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତି ବା ଧନ୍ଦା ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନକୁ ବୃତ୍ତିଗତ ବଣ୍ଟନ କୁହାଯାଏ । ବୃତ୍ତିକୁ ସାଧାରଣତଃ, ତିନୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକତ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– ପ୍ରାଥମିକ ବୃଦ୍ଧି, ମାଧ୍ୟମିକ ବୃଦ୍ଧି ଓ ସେବା

Question ୨୦ ।
ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ (Percapita Income) କ’ଣ ?
Answer:
ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ପିଚ୍ଛା ଆୟ କୁହାଯାଏ । ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ଦେଶର ମୋଟ ଭୂଖଣ୍ଡ ସହିତ ରାଗ କରି ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ ।

Question ୨୧ ।
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଦୁଇଟି ତ୍ରୁଟି (lefects) ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଦୁଇଟି ତ୍ରୁଟି ହେଲା-
(୧) ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ ଅଧିକ ।
(୨) ଭାରତର ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ସ୍ଵଳ୍ପ ବିକଶିତ ।

IV. ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ । [Distinguish between]

Question ୧।
ଉନ୍ନତ ଦେଶ ଓ ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶ (leveloped Country and under-developed country)
Answer:
ଉନ୍ନତ ଦେଶ :
୧. ଯେଉଁ ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଅଧିକ ସେହି ଦେଶକୁ ଉନ୍ନତ ଦେଶ କୁହାଯାଏ ।
୨. ସହିତ ବଞ୍ଚିବାରମାନ ଉନ୍ନତ, ସହରୀକରଣ, ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଅଧିକ ଏବଂ ଉଚ୍ଚ ପୁଞ୍ଜି ଅଭିବୃଦ୍ଧି । ଏହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ !
୩. ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା, ଇଂଲଣ୍ଡ, କାନାଡ଼ା ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ଇତ୍ୟାଦି ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଉନ୍ନତ ଦେଶ କୁହାଯାଏ !

ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶ :
୧. ଯେଉଁ ଦେଶର ମୁଣ୍ଡ ପିଛା ଆୟ କମ୍ ସେହି ଦେଶକୁ ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶ କୁହାଯାଏ ।
୨. ସ୍ଵଳ୍ପ ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ, ନିମ୍ନ ସ୍ତରର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ, ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି, ବେକାରୀ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥନୀତି ଏବଂ ସ୍ଵଳ୍ପପୁଞ୍ଜି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଇତ୍ୟାଦି । ଏହି ସମସ୍ତ ଦେଶର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ।
୩. ଭାରତ, ପାକିସ୍ତାନ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଓ ବ୍ରାଜିଲ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଅନ୍ନନତ ଦେଶ କୁହାଯାଏ ।

୨। ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ମାଧ୍ଯମିକ କ୍ଷେତ୍ର । (Primary Sector and Secondary Sector)
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର :
୧. ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
୨. ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷି ଓ କୃଷି ସଂପର୍କିତ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।
୩. ମନୁଷ୍ୟ ବଞ୍ଚି ରହିବା ପାଇଁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।

ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର:୭
୧. ବିନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ର ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
୨. ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ।
୩. ମନୁଷ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ !

୩। ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର । (Birth Rate and leath Rate)
ଜନ୍ମହାର :
୧. ପ୍ରତି ଏକ ହଜାର ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ହାରାହାରି ଜନ୍ମ ଲାଭ କରୁଥିବା ଶିଶୁ ସଂଖ୍ୟାକୁ ଜନ୍ମହାର କୁହାଯାଏ ।
୨. ଭାରତରେ ଜନ୍ମହାର ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।
୩. ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ।

ମୃତ୍ୟୁହାର :
୧. ଏକ ହଜାର ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ରତି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଲୋକସଂଖ୍ୟାକୁ ମୃତ୍ୟୁହାର କୁହାଯାଏ ।
୨. ଭାରତରେ ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।
୩. ନିମ୍ନସ୍ତରର ମୃତ୍ୟୁହାର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଏକ କାରଣ ।

V. ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଉତ୍ତର ୭୫ଟି ଶବ୍ଦର ଦେବାକୁ ହେବ । [Answer in 75 Words.]

Question ୧।
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର (Prinary Sector):
Answer:
ଦେଶର ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା (୧) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର, (୨) ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଏବଂ (୩) ସେବା କ୍ଷେତ୍ର । ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପ୍ରଥମ ଏବଂ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷେତ୍ରଭାବେ ଗଣନା କରା ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର କହିଲେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଏବଂ କୃଷି ସଂପର୍କିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବୁଝାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷି, ଗୋପାଳନ, କୁକୁଡ଼ା ଚାଷ, ମାଛ ଚାଷ, କଦଳୀ ଚାଷ, ଛତୁ ଚାଷ, ଗୁଣ୍ଡୁରି ଚଢ଼େଇ ଚାଷ, ମହୁ ଚାଷ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ଥାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ବିନିଯୋଗ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଲାଭ କରିଥାଏ । ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଜୀବନ ଧାରଣ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ !

Question ୨।
ଦ୍ବିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର (Secondary sector):
Answer:
ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକମାନେ ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ଉପଯୋଗ କରି ବିଭିନ୍ନ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ତଥା ଉତ୍ପାଦକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରକୃତି ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ନଥାଏ । ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପ ; ଯଥା – ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ନିର୍ମାଣ, ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି, ଜଳଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ କାର୍ଯ୍ୟକଳପେକୁ ନେଇ ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ଗଠିତ । ବୃହତ୍ ଓ କ୍ଷୁତ୍ର ନିର୍ମାଣକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରର ଉତ୍ପାଦକୁ କଞ୍ଚାମାଲ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ପୁଞ୍ଜିଭିଭିକ।

Question ୩।
ସେବା କ୍ଷେତ୍ର (Service Sector):
Answer:
ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ସମସ୍ତ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସେବା (Personal service) ଓ ବ୍ୟବସାୟିକ ସେବା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ପରିବହନ , ଯୋଗାଯୋଗ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବ୍ୟବସାୟିକ ସେବା କୁହାଯାଏ । ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଶିକ୍ଷକତା, ଡାକ୍ତରଙ୍କ ରୋଗୀସେବା, ଓକିଲଙ୍କ ଓକିଲାତି ଇତ୍ୟାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସେବା କୁହାଯାଏ । ମୋଟ ଉପରେ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ଉଭୟ ପ୍ରାଥମିକ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ପାଇଁ ସହାୟତା କରିଥାଏ । ଏହି ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ସେବାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସହିତ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ହୋଇଥାଏ ।

Question ୪।
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା (Occupational Structure of India):
Answer:
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା, ପ୍ରାଥମିକ, ଦ୍ଵିତୀୟକ ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚା ଅସନ୍ତୁଳିତ ଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି । କିନ୍ତୁ, ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆମ ଦେଶରେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇନାହିଁ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା, ମନ୍ଥର ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ, ନିମ୍ନ ବିକଶିତ ସେବାକ୍ଷେତ୍ର, ନିମ୍ନ ଆୟସ୍ତର, ଅସନ୍ତୁଳିତ ବିକାଶ ଇତ୍ୟାଦି ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ହେଲେ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତାର ହ୍ରାସ, ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶସାଧନ, ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ, ଫଳପ୍ରଦ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ, ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଶିଳ୍ପମାନ ସ୍ଥାପନ ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ହେବ ?

Question ୫।
ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା (Occupational Structure):
Answer:
ବୃତ୍ତିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚା ମୋଟ୍ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ନିଯୁକ୍ତି ଦର୍ଶାଇଥାଏ । ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କହିଲେ, ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତି ବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଯୁକ୍ତି ଥିବା ଶ୍ରମଶକ୍ତିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଦେଶର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିକୁ ତିନିଗୋଟି ବୃତ୍ତିରେ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇଥାଏ; ଯଥା ପ୍ରାଥମିକ ବୃତ୍ତି, ଦ୍ଵିତୀୟକ ବୃତ୍ତି ଓ ତୃତୀୟକ ବୃତ୍ତି । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ମଧ୍ୟରେ ନିବିଡ ସଂପର୍କ ରହିଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ । ଏହି ମୁଖ୍ୟ ତିନିଗୋଟି କ୍ଷେତ୍ର; ଯଥା ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର, ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ନିଯୁକ୍ତିରେ ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଏ, ତାହା ବୃତ୍ତିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରଫେସର ଏ.ଜି.ବି ଫିସର୍‌ଙ୍କ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିକାଶ ସହିତ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଅନୁପାତ ହ୍ରାସ ପାଏ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟକ ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଯୁକ୍ତି ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତନ ହେଲେ ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶସାଧନ ହୋଇଥାଏ ।

Question ୬।
ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ତୁ (Feudalistic Economic System):
Answer:
ସାମନ୍ତବାଦ ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ଇଉରୋପରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଖା ଦେଇଥିଲା । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାମନ୍ତବାଦୀମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ଚାଷ ନିମନ୍ତେ ଜମି ଦେଇ ସମସ୍ତ ସୁରକ୍ଷା ଯୋଗାଇ ଦେଉଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରତିବଦଳରେ ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଆବଶ୍ୟକ ନିମନ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ହେବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଇଂରେଜ ଶାସନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମ୍ୟକ୍ ଝଲକ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳିଥିଲଶ । ଇଂରେଜମାନେ ଆମ ଦେଶର ଭୂ-ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହର ଅଧିକାର ହାତେଇଥିଲେ । ସେମାନେ ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥାର ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ଜମିଦାରମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଜମିର ଖଜଣା ମନଇଛା ଆଦାୟ କରୁଥିଲେ । ସେମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଶୋଷଣ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କେତେକାଂଶରେ ସମାନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିଲା

Question ୭।
ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ତୁ (Colonial Economic System):
Answer:
ଯେଉଁ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ନିଜ ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ଅଧ୍ଯକାର ବିସ୍ତାର କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମୟ କ୍ରମେ ଶାସନ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ଶାସିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅର୍ଥନୀତି ମିଶ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ । ଇଂରେଜ ସରକାର ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ ଶାସନ କାଳ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏକ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଣତ କରିଥିଲେ । ସମ୍ବଳର ବିନିଯୋଗ, ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ଇତ୍ୟାଦି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଚୂଡାନ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଉଥଳେ । ଏହି ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପଭି ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରେରିତ ଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଆଧ‌ିପତ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କର ଏହି ଔପନିବେଶିକ ନୀତି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦୁର୍ବଳ କରି ଦେଇଥିଲା ।

Question ୮।
ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥନୀତି (lackward Iconomy);
Answer:
ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କରିଥିଲା । ନିଜସ୍ଵ ସ୍ଵାର୍ଥ ସାଧନର ଅଭୀପ୍‌ସ! ଭାରତକୁ ଦିନକୁ ଦିନ ଗରିବ କରିଥିଲା । ପ୍ରଚୁର ପୁଞ୍ଜି ଓ ସମ୍ବଳର ବହିର୍ଗମନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ କରିଥିଲା । ନୀତି ଓ ଦିଶାହୀନ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତରରେ ଅଧଃପତନ ଘଟାଇଥିଲା । ଶିଳ୍ପ ଓ କୃଷି ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବହେଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯିବାରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଭାରତ ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଓ ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥନୀତିଭାବେ ପରିଗଣିତ ହେଲା ।

Question ୯।
ସୁଣୁ ଅର୍ଥନୀତି (Stagnant [conomy):
Answer:
ଇଂରେଜ ଶାସନ ସମୟରେ ଭାରତର ପ୍ରାକୃତିକ ତଥା ମାନବ ସମ୍ବଳ କ୍ରମାଗତଭାବେ ଶୋଷିତ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତର ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ମାନବ ସମ୍ବଳ କୁ ଇଂରେଜ ସରାକର ନିଜ ଦେଶକୁ ପ୍ରେରଣ କରି ସେଠାକାର ଉତ୍ପାଦିକ ପଦାର୍ଥକୁ ଭାରତର ଲୋକମାନଙ୍କୁ କ୍ରୟ କରିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ ନିଜସ୍ଵ ସମ୍ବଳରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଧାର୍ଯ୍ୟ ଦରରେ କ୍ରୟ କରି ଭାରତର ଲୋକମାନେ ଶୋଷିତ ହେଉଥିଲେ । ସମୟ କ୍ରମେ ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦ ହେଲା ଏବଂ ଇଂଲଣ୍ଡର ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିକ୍ରି ବୃଦ୍ଧି ହେବା ଫଳରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ଶିଳ୍ପିକ ବିକାଶସାଧନ ହେଲା । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ଆମ ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସ୍ଥାଣୁ କରିଦେଲା ।

ବ୍ୟବସାୟିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରଖୁ ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷ ଧରି ଶାସନ କରିଥିବା ଇଂରେଜ ସରକାର ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ମେରୁଦଣ୍ଡକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଥିଲେ । ଷୋଡଶ ଓ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଯେଉଁ ଭାରତ ଏକ ଶିଳ୍ପସମୃଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବେ ବିଶ୍ଵ ଦରବାରରେ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିଲା । ଅଷ୍ଟାଦଶ ଓ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀବେଳକୁ ସେହି ଦେଶ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବରେ ପରିଚିତ ହେଲା । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଥିବା ଭାରତୀୟ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ କ୍ରମଶଃ ନିଜସ୍ଵ ସତ୍ତା ହରାଇଲା । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ଆମଦାନୀକାରୀ ଅର୍ଥନୀତିର ରୂପ ନେଲା ।

Question ୧୦ ।
ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥନୀତି (Hualistic Economy):
Answer:
ଦୈତ୍ୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପାରମ୍ପରିକ ପଦ୍ଧତି ଓ ଆଧୁନିକ ପଦ୍ଧତିର ସହାବସ୍ଥାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଏହି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଧୁନିକ ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ପାରମ୍ପରିକ ପଣ୍ୟ ବିନିମୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସହାବସ୍ଥାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଭଳି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ମଧ୍ୟ ଏକ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ପ୍ରଥମ ଧରଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟ ଧରଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରାମାଞ୍ଜନରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଆଧୁନିକ ଜୀବନଯାପନ, ସଂଗଠିତ ଶ୍ରମିକ, ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ, ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ଓ ଉନ୍ନତି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥିବାବେଳେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଅନୁନ୍ନତ ଜୀବନଯାପନ, ଅସଂଗଠିତ ଶ୍ରମିକ, ଅନୁନ୍ନତ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଗମନାଗମନର ଘୋର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତ ଭଳି ଏକ ଗ୍ରାମବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ତୀବ୍ରତର କରି ରାଷ୍ଟ୍ର ବିକାଶ ପଥରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ।

Question ୧୧।
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ, ମାଧ୍ୟମିକ ଓ ସେବା ଭଳି ଉତ୍ପାଦନର କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ବୃତ୍ତିର ଉତ୍ସ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଯେଉଁଠାରୁ ଆୟ ଉତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ଭବ ହୁଏ, ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ ଆୟରେ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନଗତ ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ବିଚାର କରିବାକୁ ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ସମୟକୁ ସମୟ ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବା ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମୋଟ ଉତ୍ପନ୍ନ ଆୟରେ ତୁଳନାତ୍ମକ ଅବଦାନ ସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୨ ।
ଭାରତରେ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(Changes in the occupational structure in India :
Answer:
ବୃତ୍ତି କହିଲେ ଶମଶକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ସଂଗଠିତ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଓ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳରେ ବୃତ୍ତିଗତ ଓ ବିଭାଜନଙ୍କ ଗୁରୁତ୍ୱକୁ ଉପସ୍ଥାପନା କରିବାକୁ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ । ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ବୃଭିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଉପସ୍ଥାପନା ବା ନିୟୋଜିତ ଓ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ବୃଭିଗତ ବିଭାଜନ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଉପସ୍ଥାପନାକୁ ବୃଭିଗତ ଢ଼ାଞ୍ଚାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ। ଭାରତରେ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ନିଷ୍ଠୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପଲବ୍ଧ ନହେଲେହେଁ ଏହାର ପରିବର୍ଭନୀୟ ଗୁଣ ଯାହା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ ତାହାହେଲେ ପ୍ରାଥମିକ ବୃଭିର ଗୁରୁତ୍ଵ କ୍ରମାଗତ ହ୍ରାସ ପାଉଥିବାବେଳେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଗୁରୁତ୍ଵ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରଠାରୁ କ୍ରମାଗତ ଅଧ‌ିକ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ଆସୁଅଛି ।

Question ୧୩।
ମୁଣ୍ଡପିଛା ଉତ୍ପାଦ(Product Per capita) :
Answer:
ମୁଣ୍ଡପିଛା ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟକ୍ତିପ୍ରତି ହାରାହାରି ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୁଝାଏ । ମୋଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନକୁ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଦ୍ଵାରା ଭାଗକରି ଏହା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ, ଯାହା ବାସ୍ତବ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଏ । ଏହା ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣକାରୀ ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଉପାଦାନ ରୂପେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ପରିମାପକ ଅଟେ ।

Question ୧୪।
ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ (Population explosion) :
Answer:
ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ କହିଲେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ବୁଝାଏ । ଯେତେବେଳେ ଦେଶର ଜାତୀୟ ଆୟର ବୃଦ୍ଧି ତୁଳନାରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ଅଧ‌ିକ ହୁଏ ସେତେବେଳେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରିବର୍ତୀ ସମୟରେ ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଭାରତ ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ସମସ୍ୟା ଦେଇ ଗତି କରୁଛି । ୧୯୫୧ ଜନଗଣନାରେ ଭାରତର ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର ଯଥାକ୍ରମେ ୩୯.୯ ଏବଂ ୨୭.୪ ଥିଲା । ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧିହାର ୧.୨୫ ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନାରେ, ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର ଯଥାକ୍ରମେ ୨୦.୯୭ ଏବଂ ୭.୪୮ରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧିହାର ୧.୬୯ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଜନ୍ମ ହାରର ହ୍ରାସ ମୃତ୍ୟୁହାରର ହ୍ରାସ ତୁଳନାର କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ଦେଶରେ ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣର ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଛି । ଏହି ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ସମସ୍ୟା ଦେଶରେ ଅନେକ ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି !

Question ୧୫।
ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ(Family Planning Programme) :
Answer:
ପଞ୍ଚମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ସମୟରେ ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ନାମରେ ଏକ ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା । ପରିବାର ନିୟୋଜନ ସହିତ ବିଭିନ୍ନ ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏଥରେ ସନ୍ନିବେଶିତ ହେଲା । ଏହି ନୀତି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ, ପୁଷ୍ଟିସାଧନ, ଶିଶୁ ଓ ମାତୃ ମଙ୍ଗଳ ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଲା । ଫଳରେ ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ଅଧ୍ବକ ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇପାରିଲା । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଲୋକପ୍ରିୟତା ଆଦୌ ଉତ୍ସାହଜନକ ହେଲା ନାହିଁ । ୧୯୭୬-୭୭ରେ ୮୨ଲକ୍ଷ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରାଯାଇଥିବା ସ୍ଥଳେ ୧୯୭୭-୭୮ରେ ମାତ୍ର ୬୪ ଲକ୍ଷ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରାଗଲା ।

Question ୧୬।
ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ୨୦୦୦ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
୧୯୭୬ ମସିହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ୨୪ ବର୍ଷର ଏକ ବିରାଟ ବ୍ୟବଧାନ ପରେ ୨୦୦୦ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ୧୫ ତାରିଖରେ ତତ୍କାଳୀନ NDA ସରକାର ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ୨୦୦୦ ଘୋଷଣା କଲେ । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିକୁ ୨୦୦୪ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସ୍ଥିର ରଖୁବା ଏହାର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏହି ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଆଭିମୁଖ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା:-

ହାସ :
୧।୧୪ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାଗଣା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ଓ ଅଧାରୁ ପାଠ ପଢ଼ା ଛାଡ଼ୁଥିବା ପିଲାଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା
୨ । ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ଏବଂ ପ୍ରସବକାଳୀନ ମାତା ମୃତ୍ୟୁହାରକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୩୦ ଓ ୧୦କୁ ହ୍ରାସ କରିବା;
୩ । ବାଳିକାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଳମ୍ବିତ ବିବାହକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା;
୪ ।ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ପ୍ରତିରୋଧ ଓ ନିରାକରଣ;
୫ । ସାର୍ବଜନୀତ ରୋଗ ପ୍ରତିରୋଧକ ଟୀକା ପ୍ରଦାନ;
୬ । ଜନ୍ମ, ମୃତ୍ୟୁ ଓ ବିବାହର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପଞ୍ଜୀକରଣ କରିବା;
୭ । ଗର୍ଭପାତ ଆଇନ୍‌ର ସରଳୀକରଣ କରିବା ।

Question ୧୭ ।
ଜନସଂଖ୍ୟା ସଂକ୍ରମଣ ତତ୍ତ୍ବ (lemographic Iransition Theory):
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟା ସଂକ୍ରମଣ ତତ୍ତ୍ବ ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଐତିହାସିକ ଅଭିଜ୍ଞତା ଅଟେ । ଏହା ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସହିତ କିପରି ସମ୍ପର୍କିତ ତାହାର ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟା ସଂକ୍ରମଣ ତତ୍ତ୍ଵରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ତିନୋଟି ଅବସ୍ଥା ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଜନ୍ମହାର ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁହାର କମ୍ ଥାଏ । ଏହା ବିଶେଷ କରି ଅନୁନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇନଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟରେ ଅଧିକ ଜନ୍ମହାର ଏବଂ ସ୍ଵଚ୍ଛ ମୃତ୍ୟୁହାର ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବିଶେଷ କରି ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ । ତୃତୀୟରେ ଉଭୟ ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ।

Question ୧୮।
ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର (High Birth Rate) :
Answer:
ଭାରତରେ ଜନ୍ମହାର ଅଧିକ ହେବାର ଅନେକ କାରଣ ରହିଛି, ଯାହା ମୁଖ୍ୟତଃ ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ । ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର ବିଭିନ୍ନ କାରଣଗୁଡ଼ିକରୁ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା, ସାର୍ବଜୀନନ ବିବାହ, ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ବିବାହ, କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନ ନିମନ୍ତେ ଅଗ୍ରାଧ‌ିକାର, ଉଚ୍ଚ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ଏବଂ ନିରକ୍ଷରତା ଓ ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ । ଭାରତରେ ବିବାହକୁ ଜୀବନ ମାର୍ଗରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସୋପାନ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଏହାକୁ ଏକ ପବିତ୍ର ବନ୍ଧନ ଓ ପରିବାର ଏବଂ ସମାଜ ପାଇଁ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ବୋଲି ସମସ୍ତେ ଭାବନ୍ତି । ଏଣୁ ଆମ ଦେଶର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତେ ବିବାହ କରନ୍ତି, ଅବିବାହିତ ସ୍ତ୍ରୀ ପୁରୁଷଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ନିହାତି ନଗଣ୍ୟ । ଏଣୁ ଏହା ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାର ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

VI. ଦୀର୍ଘଧର୍ମୀ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ।
[Long Answer Type Questions.]

Question ୧।
ଭାରତରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉପସ୍ଥାପନ କର ।
(Explain the important features of India’s Population.)
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର, ତା’ର ଭୌଗୋଳିକ ଭୂଖଣ୍ଡ ଓ ଅଧିବାସୀଙ୍କୁ ନେଇ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ତା’ର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଓ ସେହିମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସଂଗଠିତ ହୁଏ । ମାତ୍ର ଏହାର ପରିଚାଳନାଗତ ଦିଗ ମନୁଷ୍ୟର ବୁଦ୍ଧିମତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଏହି ଦିଗକୁ ବିଶେଷଜ୍ଞ ବା ଆର୍ଥନୀତିଜ୍ଞମାନେ ପରିଚାଳନା କରନ୍ତି । ଏଥୁରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୀତି ବା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଗଢ଼ି ଉଠେ । ତେଣୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ ସ୍ଥଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଧୂବାସୀ ବା ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ମୂଳପିଣ୍ଡ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ଗୁଣ ବା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତର ସହ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଖାଯାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଆଲୋଚନା କଲାବେଳେ ମୁଖ୍ୟତଃ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ । ତାହା ହେଲା– (କ) ପରମାଣାତ୍ମକ ଦିଗ (ଖ) ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗ ।

(କ) ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦିଗ (Quantitative Aspect):
ଜନସଂଖ୍ୟାର ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦିଗ କହିଲେ ଏହା ସଂଖ୍ୟା ବା ଆକାର ସଂପର୍କିତ ବିଭିନ୍ନ ଗୁଣ ବା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟର ଆଲୋଚନାକୁ ବୁଝାଏ । ଆକାର ବା ସଂଖ୍ୟାଭିଭିକ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରାଗଲା।

(୧) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକାର(Sure of Population):
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକାର, ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୋଟ୍ ଅଧିବାସୀ ବା ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକଳନକୁ ବୁଝାଏ । ଏହି ଆକଳନ ଭାରତବର୍ଷରେ ‘ଜନଗଣନା’ ଦ୍ବାରା ପ୍ରତି ଦଶ ବର୍ଷରେ ଥରେ ସଂପାଦିତ ହୁଏ ଓ ପ୍ରତି ଦଶନ୍ଧିର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ହିଁ ୧୮୯୧ ଠାରୁ କ୍ରମଶଃ ସଂଗଠିତ ହୋଇ ଆସୁଛି । ଏହି ଆକାରରେ ୧୮୯୧ ଜନଗଣନାରେ ଭାରତରେ ୨୩.୬ କୋଟି ଥ‌ିବାବେଳେ ୧୯୧୧ ହିସାବରେ ୨୫.୨ କୋଟିକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନାରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥୁଲା ୧୨୧.୦୨ କୋଟି । ଆକାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ପୃଥିବୀରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଓ ଚୀନ୍‌ର ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ରଥମ ଅଟେ । ଆକାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ତୁଳନାତ୍ମକ ଭାବେ ବିଚାର କଲେ ଭାରତ ଏକ ଜଳବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବରେ ପରିଚିତ । କାରଣ ପୃଥିବୀର ସ୍ଥଳ ଭାଗର ମାତ୍ର ୨.୪ ଭାଗ ଭାରତ ଅଧୀନରେ ଥିବାବେଳେ ପୃଥ‌ିବୀର ଜନସଂଖ୍ୟାର ପ୍ରାୟ ୧୩ ଭାଗ ଭାରତରେ ବସବାସ କରନ୍ତି ।

(୨) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ (Density of Population):
ଦେଶର ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ବିଚାର କରି ପ୍ରତି ବର୍ଗକିଲୋମିଟରରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ହାରାହାରି ଅଧୂବାସୀ ସଂଖ୍ୟାକୁ ସେହି ଦେଶରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଦେଶର ଭୌଗୋଳିକ ଭୂଖଣ୍ଡ ଯେତେ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ମାପ କରାଯାଏ, ଭାରତ ବର୍ଷରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ ଜନଗଣନାରୁ ଜନଗଣନା ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହା ୧୯୦୧ କଗଣନାରେ ୩୩ ଥିବା ବେଳେ ୧୯୧୧ରେ ୮୨, ୧୯୩୧ରେ ୯୦ ଏବଂ ୨୯୧୧ରେ ୩୮୩କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ସ୍ଥଳବିଶେରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବର ପାର୍ଥକ୍ୟ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଉପାଦାନ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ । ସେ ସବୁ ହେଲେ ଜଳବାୟୁ, ଭୂମିର ଉର୍ବରତା, ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ଉପଲବ୍‌ଧତା ଇତ୍ୟାଦି ।

(୩) ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ (Sex Ratio):
ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳା ଭାବରେ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କଲାବେଳେ ଦେଶର ପ୍ରତି ହଜାର ପୁରୁଷ ସଂଖ୍ୟା ପାଇଁ ହାରାହାରି ମହିଳା ସଂଖ୍ୟାକୁ ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ କୁହାଯାଏ । ଏହା ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପରିମାଶ୍ରାମକ ତୁଳନା ଅଟେ । ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ହିସାବରେ ଭାରତରେ ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ ୯୩୩ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ଭାରତରେ ପ୍ରତି ହଜାର ପୁରୁଷ ସଂଖ୍ୟାରେ ମହିଳା ସଂଖ୍ୟା ୯୩୩ ଅଟେ । ୧୯୯୧ରେ ୯୪୦ ଥ‌ିବାବେଳେ, ୨୦୧୧ରେ ଏହା ୯୪୩ ଥିଲା । ଭାରତରେ ଏହି ଲିଙ୍ଗାନୁପାତକୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ଭାରତରେ ପୁରୁଷ ଶିଶୁ ପ୍ରତି ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଋଷିଆ, ଜାପାନ ଓ ଆମେରିକା ପରି ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କରେ ପୁରୁଷ ସଂଖ୍ୟାଠାରୁ ମହିଳା ସଂଖ୍ୟା ଅଧ୍ବକ ।

(୪) ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାବ (Age Composition):
ବୟସକୁ ଭିଭିକରି ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ୩ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା ଶିଶୁ ଶ୍ରେଣୀ ୦ ରୁ ୧୪ ବର୍ଷ, ନିୟୋଜନ କ୍ଷମ ଶ୍ରେଣୀ – ୧୫ ରୁ ୫୯ ବର୍ଷ ଓ ଶେଷରେ ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ୬୦ ରୁ ଅଧିକ ବୟସର ଜନ । ପ୍ରଥମ ଓ ଶେଷ ଶ୍ରେଣୀର ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପାର୍ଜନକ୍ଷମ ହୋଇ ନ ଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଭରଶୀଳ କୁହାଯାଏ ଓ ସେମାନଙ୍କର ମୋଟ ଅଂଶ ଜନସଂଖ୍ୟା ୩୯.୪ ଭାଗ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ଭାରତରେ ୬୦.୧ ଭାଗ ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପାର୍ଜନକ୍ଷମ ଓ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଯେଉଁମାନେ ନିୟୋଜିତ । ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟେ । ୧୯୫୧ରେ ବୟସାନୁକ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ ଥୁଲ (୦-୧୪) ବର୍ଷରେ ୩୭.୪, (୧୫ ରୁ ୫୯) ବର୍ଷରେ ୫୬.୯ ଓ (୬୦ ରୁ ଊର୍ଷ) ରେ ୫.୭, ୨୦୧୧ରେ ଏହା ଥିଲା (୦-୧୪) ୩, ୧ (୧୫-୫୯) ରେ ୬୦.୬ ଓ (୬୦-ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ) ୮.୩ ।

(ଖ) ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗ (Qualitative Aspect):
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗୁଣ ବା ମାନକୁ ବିଚାର କରି ମଧ୍ୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର କେତେକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୁଏ ଓ ସେଗୁଡ଼ିକ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଗୁଣାତ୍ମକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-
(୧) ଜୀବନ କାଳ (Life Expectancy):
ଜୀବନ କାଳ, ରାଷ୍ଟ୍ରର ହାରାହାରି ଆୟକୁ ବୁଝାଏ | ଭାରତ ବର୍ଷରେ ୯୩ ରୁ ୯୭ ମଧ୍ଯରେ ଆୟୁକାଳ ହାରାହାରି ୬୧.୧ ବର୍ଷ ବୋଲି ଆକଳନ କରାଯାଇଅଛି ଓ ଏହି ସ୍ଥଳେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କର ୬୦.୪ ବର୍ଷ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କର ୬୧.୮ ବର୍ଷ । ଭାରତରେ ଆୟୁକାଳ କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ଘଟୁଛି । ୧୯୫୧ ରୁ ୩୩ ରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ୨୦୧୧ରେ ୬୯.୯ ବର୍ଷରେ ପହଞ୍ଚିଛି ।

(୨) ଶିକ୍ଷାହାର (Rate of literacy):
ଶିକ୍ଷାର ହାର କହିଲେ ସମୁଦାୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଶତକଡ଼ା ହାରକୁ ବୁଝାଏ । ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଜ୍ଞା ରହିଛି । ତାହା ହେଲା ଭାବବ୍ୟକ୍ତ କରି ବୁଝିପାରୁଥିବେ, ପଢ଼ି ପାରୁଥ‌ିବେ ଓ ଲେଖୁ ପାରୁଥୁବେ, ତେବେ ସେ ଜଣେ ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଟନ୍ତି । ଏହି ସଂଜ୍ଞା ୧୯୮୧ ଠାରୁ ପ୍ରସ୍ଖଳିତ । ମାତ୍ର ଏହା ପୂର୍ବରୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ୫ ବର୍ଷ ଥିଲା । ଏହି ସଂଜ୍ଞାକୁ ଆଧାର କରି ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ଭାରତ ଶିକ୍ଷାହାର ୬୫.୪% । ଏହା ପୁରୁଷମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୭୫.୮ ଶତକଡ଼ା ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୫୨.୨% ! ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷାହାର, ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରେ । ୧୯୫୧ରେ ଶିକ୍ଷାହାର ୧୮.୩ ପ୍ରତିଶତ । ୨୦୧୧ରେ ଏହା ୭୪କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟ ସେନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଶିକ୍ଷା ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତିର ଏକ ଅଙ୍ଗ ହୋଇ ଥିବାରୁ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ପ୍ରତି ଅବହେଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାକୁ (୦-୧୪) ବର୍ଷ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରାଯାଇଥିବା ବେଳେ, ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ୧୯୬୦ ମଧ୍ଯରେ ପୂରଣ କରିବାକୁ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଯଥେଷ୍ଟ ଅଗ୍ରଗତି କରିପାରି ନାହିଁ ।

(୩) ସହରୀକରଣ (Urbanisation):
ସହରାଞ୍ଚଳ କହିଲେ ଏହା ସାଧାରତଃ ପୌରାଞ୍ଚଳ, ମହାନଗର ନିଗମ ଓ ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଂଚଳଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଇବା ସହିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଏ । ଯେଉଁ ସବୁ ଅଂଚଳର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ସର୍ବନିମ୍ନ ୫୦୦ ହେବା ସହ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ମଧ୍ୟ ୪୦୦ ରୁ କମ୍ ହୋଇ ନ ଥାଏ ଓ ସେହି ଅଂଚଳର ୭୫ ଭାଗ ଲୋକ ଅଣକୃଷି କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାନ୍ତି । ଏହାଛଡ଼ା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ କୁହାଯାଏ । ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ହିସାବରେ ଭାରତରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ମାତ୍ର ୨୭.୮ ଭାଗ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରନ୍ତି ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ ୭୨, ୨ ଭାଗ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ଭାରତକୁ ଏକ ଗ୍ରାମବହୁଳ ଦେଶ କୁହାଯାଏ । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନାରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ୬୮.୮ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଏବଂ ୩୧, ୨ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରନ୍ତି ।

(୪) ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା (Occupational Structure):
ବୃତ୍ତି କହିଲେ ସମ୍ବଳ ସଂଗ୍ରହ ମାଧ୍ୟମଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଏ ଓ ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ପ୍ରାଥମିକ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ଦେଶର ନିୟୋଜନ କ୍ଷମ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଏହି ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ବଳ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ଓ ଜିବୀକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ମୁଖ୍ୟ ବୃଭିଗତ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ଅବିହିତ ଓ ଏହା ମଧ୍ୟ ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ଅନୁନ୍ନତ ହୋଇ ଆସୁଅଛି । ଯଥା : ୧୯୦୧ରେ ୭୧.୭ ଭାଗ, ୧୯୫୧ରେ ୭୨.୧ ଭାଗ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ଓ ୧୯୯୧ରେ ଏହା ୬୬.୮ ଭାଗ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଆସୁଅଛି ଏବଂ ଏହା କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଉଅଛି ।

(୫) ଜୀବନଧାରଣ ମାନ(Standard of Living):
ଭାରତର ଅଧ୍ବବାସୀ ଯେଉଁପରି ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ସାମର୍ଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି, ତାକୁ ଜୀବନଧାରଣର ମାନ କୁହାଯାଏ । ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟକୁ ଏହାର ମାପକରୂପେ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଚାର କରାଯାଏ ଓ ଏହା ନିମ୍ନ ସ୍ତରରୁ ଅଟେ । ୧୯୯୬- ୯୭ ବର୍ଷ ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ଚଳିତ ଦରରେ ବାର୍ଷିକ ୧୧,୫୬୪ ଟଙ୍କା ଓ ୧୯୯୯-୨୦୦୦ ବର୍ଷ ଆକଳନରେ ୨୬.୧ ଭାଗ ଲୋକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମରେଖା ତଳେ ବସବାସ କରନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍‌, ୨୬.୧ ଭାଗ ଲୋକ ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟତା ପୂରଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହା ସବୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ପରିମାଣାତ୍ମକ ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ । ଓ ।

Question ୨।
୧୯୭୬ ମସିହା ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the main features of the Population Policy of 1976.)
Answer:
ଭାରତ ସରକାର ୧୯୭୬ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ୍ ମାସରେ ଦେଶଲ ପ୍ରଥମ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଏହି ନୀତିର କେତେକ ପ୍ରଧାନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଦର୍ଶାଯାଉଛି ।
(୧) ଆଇନ୍ ଦ୍ବାରା ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କ ବିବାହ ବୟସକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୨୧ ଓ ୧୮କୁ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଉଥିଲା ।
(୨) ଜନସଂଖ୍ୟା ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ ସଫଳତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଅନୁଦାନର ୮ ପ୍ରତିଶତ କେବଳ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ବ୍ୟୟ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।
(୩) ସବୁରାଜ୍ୟରେ ନାରୀ ଶିକ୍ଷାର ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଇଥିଲା।
(୪) ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଓ ସାମୂହିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା।
(୫) ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପରେ ଗବେଷଣା, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ତଥା ମା ଓ ଶିଶୁଙ୍କ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା।
(୬) ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଏକ ଗଣ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ଚିକିତ୍ସକ ଗୋଷ୍ଠୀ, ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ, ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି, ଶିକ୍ଷକ, ମହିଳା ସମିତି ଓ ସମବାୟ ସମିତି ଆଦିକୁ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କରି ଉପଯୁକ୍ତ ଗୋଷ୍ଠୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେବାକୁ ସ୍ଥିର କରାଯାଇଥିଲା ।
(୭) ପରିବାର ଯୋଜନା ବାର୍ତ୍ତା ଘରେ ଘରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ନିମନ୍ତେ ଗଣମାଧ୍ୟମର ଅଧିକ ବ୍ୟବହାର କରିବା ନିମନ୍ତେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଗଲା।

Question ୩ ।
ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ କ’ଣ ? ଏହା କାରଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
(What is Population Explosion ? Explain its causes.)
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟାର ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦିଗ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଲେ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ଏହାର ଗତି ଦିନକୁ ଦିନ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଉଅଛି । ଭାରତରେ କେବଳ ୧୯୨୧ ଜନଗଣନାକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ; ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଜନଗଣନା ବର୍ଷରେ ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିପାଇ ଆସୁଅଛି । ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ, ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଏକ ଅବସ୍ଥା; ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥାରେ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୋଇ ଦେଶ ଲାଗି ବିପଦସଂକୁଳ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଜନବିସ୍ଫୋରଣ ସେହି ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ । ଯେତେବେଳେ ପ୍ରତି ହଜାର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ପ୍ରତି ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଶିଶୁ ସଂଖ୍ୟା ବା ଜନ୍ମହାର ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଅଧିକ ଏବଂ ଏହା ହରାହାରି ୩୫ ରୁ ୪୦ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥିର ରହୁଥ‌ିବା ବେଳେ ପ୍ରତି ହଜାର ଲୋକସଂଖ୍ୟାରେ ହାରାହାରି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିବା ଲୋକସଂଖ୍ୟା ବା ମୃତ୍ୟୁହାରର ହ୍ରାସ ଘଟି ୧୫ ରୁ ୨୦ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥିର ରୁହେ ଏବଂ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବାର୍ଷିକ ବୃଦ୍ଧିହାର ୨% ଠାରୁ ଅଧିକ ରୁହେ । ୧୯୫୦ ମସିହା ଠାରୁ ଭାରତରେ ଏହି ଅବସ୍ଥା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଅଛି ।

କାରଣ :
ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ଜନ୍ମହାର, ମୃତ୍ୟୁହାର ଏବଂ ଅନୁପ୍ରବେଶ । ମାତ୍ର ଜନବିସ୍ଫୋରଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାରକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ । .ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଜନ୍ମହାର ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧୂକ ଓ ପ୍ରାୟ ସ୍ଥିର ରୁହେ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ଦ୍ରୁତ ହ୍ରାସ ଘଟି ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଜନ୍ମବିସ୍ଫୋରଣର ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୃତ୍ୟୁହାରର ଗୁରୁତ୍ଵ ଯଥେଷ୍ଟ ବେଶୀ। ୧୯୨୦ରୁ ୩୦ ଏବଂ ୧୯୬୧ ରୁ ୩୦ ମଧ୍ୟରେ ଜନ୍ମହାରରେ ମାତ୍ର ୫:୨ ହ୍ରାସ ଘଟିଥିବା ବେଳେ ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ୧୭.୩ ହ୍ରାସ ଘଟିଥିଲା ।

ଅଧୂକ ଏବଂ ପ୍ରାୟ ସ୍ଥିର ଜନ୍ମହାର :
ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ଅନୁନ୍ନତ ଅବସ୍ଥା । ଏହି ଅନୁନ୍ନତ ଅବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ ଏବଂ ବିସ୍ଫୋରଣ ସମୟରେ ସାମାଜିକ କୁସଂସ୍କାର, ଅନ୍ଧବିଶ୍ବାସ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଦ୍ଵିତୀୟରେ ଶିକ୍ଷାର ଅନଗ୍ରସରତା ମଧ୍ୟ ଜନମାନସରେ ସଚେତନତାର ପ୍ରଭାବ ଏବଂ ସଂକୁଚିତ ପରିବେଶ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ଜନ୍ମହାରେ ହ୍ରାସ ଘଟାଇବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଏହି ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ପରିବାରକୁ ସଂକୁଚିତ କରାଇବାର ଚିନ୍ତାଧାରା ଜନ୍ମହାରରେ ହ୍ରାସ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ ।

ଦ୍ରୁତ ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ :
ବିସ୍ଫୋରଣ ଅବସ୍ଥା ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଅବସ୍ଥାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୁଏ; ମାତ୍ର ତାହା ଯଥେଷ୍ଟ ହୋଇ ନ ଥାଏ I ଯେତିକି ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ, ତାହା ଲୋକମାନଙ୍କର ଜନସାଧାରଣ ମାନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣି, ଉତ୍ତମ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଉତ୍ତମ ଯତ୍ନର ଆୟୁକାଳ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇ ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ହ୍ରାସ ଘଟାଏ ।

ଦ୍ଵିତୀୟରେ, ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଯେତିକି ସମ୍ଭବ ହୁଏ, ତାହା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଚେତନତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ; ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ଯତ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କିଛି ଲୋକ ଉପକାର ତଥା ଅପକାରଗତ ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ପ୍ରତି ବିଚାରବନ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ତୃତୀୟରେ, ଡାକ୍ତରୀ ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବାଗତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରସାର ହେତୁ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟର ଯତ୍ନ ବୋର ସୁବିଧା ଲାଭ କରିଥାନ୍ତି ।

ଚତୁର୍ଥରେ, ଜନମଂଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ମହାମାରୀ ଦୂରୀକରଣ ଯୋଜନାମାନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ହୋଇ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ସବୁକୁ ରୋକାଯାଇପାରୁଅଛି । ଯଥା : ବସନ୍ତ, ମ୍ୟାଲେରିଆ, ହଇଜା ଆଦି ଦୂରୀକରଣ । ଏହିସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ପରିଲକ୍ଷିତ କରାଇଥାଏ ।

ତେଣୁ ଜଳକୁଣ୍ଡରେ ଜଳ ପ୍ରବେଶ ଓ ନିଷ୍କାସନ ପ୍ରଣାଳୀ ସହାୟତାରେ ଜଳପତ ମାପିବା ସଦୃଶ ଯଦି ଜନ୍ମହାରର ବିଶେଷ ହ୍ରାସ ନ ଘଟି ମୃତ୍ୟୁ ହାରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ଘଟେ । ତେବେ ଦେଶରେ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୋଇ ବିସ୍ଫୋରଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦ୍ରୁତ ମୃତ୍ୟୁହାରର ହ୍ରାସ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ବହନ କରେ ।

Question ୪।
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ପ୍ରଭାବକୁ ଆଲୋଚନା କର ।
(Discuss the impact of Population Explosion in Indian Economy.)
Answer:
ଭାରତ ଏକ ଜନବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର । ପୁନଶ୍ଚ ଦୃତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କାରଣରୁ ଜନବିସ୍ଫୋରଣ ଭଳି ସ୍ଥିତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହି ସ୍ଥିତିକୁ ଏକ ସମସ୍ୟା ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । କାରଣ ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ବହୁବିଧ ପ୍ରତିକୂଳ ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ପ୍ରଭାବକୁ ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରି ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରେ, ତାହା ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ପ୍ରଭାବ :
(କ) ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ : ଦୃତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ଜାତୀୟ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ହେଁ ଏହା ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯଥାର୍ଥ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । କାରଣ, ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାରଠାରୁ ଜନସଂଖା ଅଧିକ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ୧୯୫୦-୫୧ ରୁ ୧୯୯୦-୯୧ ମଧ୍ୟରେ ଜାତୀୟ ଆୟ ଶତକଡ଼ା ୮-୯ ଭାଗ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲେ ହେଁ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟକ୍ଷେତ୍ରରେ ମାତ୍ର ୨-୪ ଭାଗ ବୃଦ୍ଧି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟକୁ ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ନିର୍ଦ୍ଧାରକ ରୂପେ ବିଚାର କରାଯାଉଥିବା ବେଳେ ଏହାର ଆର୍ଥିକ ଅନଗ୍ରସରତା ପ୍ରତିପାଦନ କରେ ।

(ଖ) ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ଚାପ : ଜନବିସ୍ଫୋରଣ ନିୟୋଜନ କ୍ଷମ ବ୍ୟକ୍ତି ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ବେଳେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବୃତ୍ତିଗତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇ ନ ପାରିବା କାରଣରୁ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାପ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ ଓ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରୀ ସହ ଅର୍ଥ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଇବା ସହ ପ୍ରଗତିର ପଥରୋଧ କରେ । ନିର୍ଭରଶୀଳତା ୧୯୬୧ରେ ୬୨.୪ ଭାଗ ଓ ୨୦୦୧ରେ ୬୮.୮ ଭାଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

(ଗ) ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଣ ଉପରେ ଚାପ : ଅତି ଆବଶ୍ୟକ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରଥମ | କାରଣ ଏହା ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଜନବିସ୍ଫୋରଣ କାରଣରୁ ଭାରତରେ ଖାଦ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ବିଶେଷ କରି ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଲେ ହେଁ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଉପଲବ୍ଧ ପରିମାଣ ପ୍ରାୟ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ସ୍ଥିତି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ । ଉଦାହରଣ : ଭାରତରେ ୧୯୫୬ ବର୍ଷ ନିଟ୍ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ୬୩ ନିୟୁତ ଟନ୍ ଥାଇ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଖାଦ୍ୟ ପରିମାଣ ଦୈନିକ ୪୩୧ ଗ୍ରାମ୍ ଥ‌ିବାବେଳେ ୧୯୯୦ ବର୍ଷ ୧୪୫ ନିୟୁତ୍ ଟନ୍‌କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ମଧ୍ୟ ୪୭୬ ଗ୍ରାମ୍ ଥୁଲା ଓ ୨୦୦୦ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ୧୬୮ ନିୟୁତ ଟନ୍ ଉତ୍ପାଦନ ସହ ୪୫୮ ଗ୍ରାମ ରହିଛି ।

(ଘ) ସାକ୍ଷରତା ଉପରେ ଚାପ : ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟୟକୁ ଯେତେବେଳେ ସାମାଜିକ ବିନିଯୋଗ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ଗୁରୁତ୍ବ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏହା ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇ ପାରେ ନାହିଁ । କାରଣ ଭାରତ ଭଳି ଗରିବ ଦେଶରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କାରଣରୁ ଏହାର ମୁକାବିଲା କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ। ୬ ରୁ ୧୪ ବର୍ଷ ପିଲାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଭାରତରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ବାର୍ଷିକ ଆୟ ମାତ୍ର ୧୪୪ ଟଙ୍କା । ତେଣୁ ମାନବ ସମ୍ବଳର ଉପଯୁକ୍ତ ଯତ୍ନ ନେଇ ହୁଏ ନାହିଁ; ଶିକ୍ଷା ହାର ମଧ୍ୟ ବିଶେଷ ଅନଗ୍ରସରତା ପ୍ରକାଶ କଲାବେଳେ ବୃଦ୍ଧି ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ ଘଟେ ।

(ଙ) ଦରଦାମ୍ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ : ବହୁଳ ଜନସଂଖ୍ୟା କାରଣରୁ ଆବଶ୍ୟକତା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ଓ ଅସମ ବଣ୍ଟନ ସ୍ଥିତିକୁ କିଛି ଲୋକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପୂରଣ କରି ନ ପାରି ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସୀମା ତଳେ ବସବାସ କରୁଥିବାବେଳେ ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି କାରଣରୁ ବଜାରରେ ମଧ୍ୟ ଦରଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

(ଚ) ପୁଞ୍ଜି ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରତି ପ୍ରଭାବ : ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ଉପଯୋଗ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ସଞ୍ଚୟ ଓ ବିନିଯୋଗ ହ୍ରାସ ପାଏ। ଫଳରେ ପୁଞ୍ଜି ସୃଷ୍ଟି ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥାଏ । ମାତ୍ର ବାସ୍ତବ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟକୁ ଅପରିବର୍ତିତ ରଖୁବା ପାଇଁ ଜାତୀୟ ଆବଶ୍ୟକ । କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା କାରଣରୁ ଆବଶ୍ୟକ ବୃଦ୍ଧିକୁ ଆଟ୍‌ରେ ରଖୁ ଯେତିକି ପ୍ରଗତି ଘଟିବା କଥା, ତାହା ପୁଞ୍ଜି ଆୟର ବୃଦ୍ଧି ଓ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସମହାରରେ ହେବା ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିପାରେ ନାହିଁ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଜନସଂଖ୍ୟା ସ୍ଵଳ୍ପତାକୁ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।

(ଛ) ପରିବେଶ ପ୍ରତି ପ୍ରଭାବ : ଜନବିସ୍ଫୋରଣ କାରଣରୁ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ ହୋଇ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟାକୁ ଜଟିଳ କରି ଗଢ଼ି ତୋଳେ । ଏହା ନିଜର କବର ନିଜେ ଖୋଳିବା ସଂଗେ ସମାନ ହୁଏ ।

(କ) ସାମାଜିକ ଚାପ : ଜନବିସ୍ଫୋରଣ କାରଣରୁ ସାମାଜିକ ଶାନ୍ତି ରଂଗ ହୁଏ । କାରଣ ଏହା ଗୁଣାତ୍ମକ ବିକାଶ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ସହ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରେ। ଏହା ସବୁ ଜନବିସ୍ଫୋରଣର ବହୁବିଧ ଫଳ ଅଟେ । ତେଣୁ ଭାରତ ଭଳି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତବୃଦ୍ଧିକୁ ରୋକିବା ସର୍ବପ୍ରଥମ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଟେ ।

Question ୫।
ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତର ଆର୍ଥନୀତିକ ସ୍ଥିତି କିପରି ଥୁଲା ? ଆଲୋଚନା କର।
(Explain the condition of Indian Economy on the eve of Independence.)
Answer:
ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷର ଶାସନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ମହଙ୍ଗା ଥିଲା । ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ବିଶେଷ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା । ଶୋଷଣ ମନୋଭାବ, ସମ୍ବଳର ସ୍ଥାନାନ୍ତର, ଦେଶର ବିଭକ୍ତିକରଣ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ରୂପ ଦେଇଥିଲା । ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଭାରତ ଯେତେବେଳେ ସ୍ଵାଧୀନ ହେଲା ଏହାର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାଣୁ ଓ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଚିତ୍ର କ’ଣ ଥିଲା ନିମ୍ନରେ ତାହା ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(କ) ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା (Calonial Economy):
ଯେଉଁ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ନିଜର ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଅଧିକାର ବିସ୍ତାର କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମୟ କ୍ରମେ ଶାସକ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ଶାସିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୀତି ମିଶ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ ।

ଇଂରେଜ ସରକାର ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଶାସନ କାଳ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏକ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଣତ କରିଥିଲେ । ସମ୍ବଳର ବିନିଯୋଗ, ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ଇତ୍ୟାଦି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଉଥିଲେ । ଏହି ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପଭି ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥ ସାଧନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରେରିତ ଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଆଧୂପତ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ହେଲା । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କର ଏହି ଔପନିବେଶିକ ନୀତି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦୁର୍ବଳ କରି ଦେଇଥିଲା ।

(ଖ) ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା (Feudal Economy):
ସାମନ୍ତବାଦ ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ଇଉରୋପରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଖା ଦେଇଥିଲା । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାମନ୍ତବାଦୀମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ଚାଷ ନିମନ୍ତେ ଜମି ଦେଇ ସମସ୍ତ ସୁରକ୍ଷା ଯୋଗାଇ ଦେଉଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରତିବଦଳରେ ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଆବଶ୍ୟକ ନିମନ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ହେବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଇଂରେଜ ଶାସନ କାଳ ମଧ୍ୟରେ ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମ୍ୟକ୍ ଝଲକ ଦେଖୁବା ମିଳିଥିଲା । ଇଂରେଜମାନେ ଆମ ଦେଶରେ ଭୂ-ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହର ଅଧିକାର ହାତେଇ ଥିଲେ । ସେମାନେ ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥାର ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ଜମିଦାରମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଜମିରେ ଖଜଣା ମନ ଇଚ୍ଛା ଆଦାୟ କରୁଥିଲେ । ସେମାନେ ଚାଷୀମାନଙ୍କୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଶୋଷଣ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କେତେକାଂଶରେ ସାମନ୍ତବାଦୀ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିଲା ।

(ଗ) ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ତା (Backward Economy):
ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କରିଥିଲା । ନିଜସ୍ଵ ସ୍ଵାର୍ଥ ସାଧନର ଅଭୀପ୍‌ସା ଭାରତକୁ ଦିନକୁ ଦିନ ଗରିବ କରିଥିଲା । ପ୍ରଚୁର ପୁଞ୍ଜି ଓ ସମ୍ବଳର ବହିର୍ଗମନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ କରିଥିଲା । ନୀତି ଓ ଦିଶାହୀନ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତରରେ ଅଧଃପତନ ଘଟାଇ ଥିଲା । ଶିଳ୍ପ ଓ କୃଷି ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବହେଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯିବାରୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମ୍ଭରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଭାରତ ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଓ ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥନୀତି ଭାବେ ପରିଗଣିତ ହେଲା ।

(ଘ) ସ୍ଥାଣୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା (Stagnant Economy):
ଇଂରେଜ ଶାସନ ସମୟରେ ଭାରତର ପ୍ରାକୃତିକ ତଥା ମାନବ ସମ୍ବଳ କୁମାଗତ ଭାବେ ଶୋଷିତ ହୋଇଥିଲା। ଭାରତର ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ମାନବ ସମ୍ବଳକୁ ଇଂରେଜ ସରକାର ନିଜ ଦେଶକୁ ପ୍ରେରଣ କରି ସେଠାକାର ଉତ୍ପାଦିତ ପଦାର୍ଥକୁ ଭାରତର ଲୋକମାନଙ୍କୁ କ୍ରୟ କରିବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ନିଜସ୍ଵ ସମ୍ବଳରେ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କୁ ଦ୍ବାରା ଧାର୍ଯ୍ୟ ଦରରେ କ୍ରୟକରି ଭାରତର ଲୋକମାନେ ଶୋଷିତ ହେଉଥିଲେ। ସମୟ କ୍ରମେ ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦ ହେଲା ଏବଂ ଫଳରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ଶିଳ୍ପିକ ବିକାଶ ସାଧନ ହେଲା । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବେକାରୀ ବୃଦ୍ଧି ଆମ ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସ୍ଥାଣୁ କରିଦେଲା ।

ବ୍ୟାବସାୟିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରଖୁ ଦୀର୍ଘ ୨୦୦ ବର୍ଷ ଧରି ଶାସନ କରିଥିବା ଇଂରେଜ ସରକାର ଭାରତୀୟ ଆର୍ଥନୀତିକ ମେରୁଦଣ୍ଡକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଥିଲେ । ଷୋଡ଼ଶ ଓ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଯେଉଁ ଭାରତ ଏକ ଶିଳ୍ପ ସମୃଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବେ ବିଶ୍ଵ ଦରବାରରେ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିଲା; ଅଷ୍ଟାଦଶ ଓ ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ସେହି ଦେଶ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବରେ ପରିଚିତ ହେଲା । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଖ୍ୟାତ ଭାରତୀୟ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ କ୍ରମଶଃ ନିଜସ୍ଵ ସତ୍ତା ହରାଇଲା । ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ଆମଦାନକାରୀ ଅର୍ଥନୀତିର ରୂପ ନେଲା ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ, ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ଔପନିବେଶିକ ଅର୍ଥ-ସାମନ୍ତବାଦୀ, ଅନଗ୍ରସର, କୃଷିପ୍ରଧାନ, ସ୍ଥାଣୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାରଭକର ଶୋଷଣ ନୀତି ଆମ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଅନଗ୍ରସରତାର ମୁଖ୍ୟ କାରର ଭାବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇଥିଲା।

Question ୬ ।
ସମକାଳୀନ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the characteristics of Contemporary Indian Economy.)
Answer:
ଭାରତ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ର । ଦୀର୍ଘଦିନର ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ଏକ ଉପନିବେଶ ହିସାବରେ ଶୋଷିତ ହେବା ପରେ ଭାରତ ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ସ୍ଵାଧୀନ ହୋଇଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଦ୍ରୁତ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରଚେଷ୍ଟାର ଫଳ ସ୍ଵରୂପ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ଆଖୁ ଦୃଶିଆ ବିକାଶ ସଂଘଟିତ ହୋଇଛି । ଏଥଯୋଗୁଁ ଆମ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏବେ ଆଉ ଦୁର୍ବଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ବୋଲି ଅଭିହିତ କରା ନ ଯାଇ ବିକାଶୋନୁମୁଖୀ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଉଛି । ନ ଦୀର୍ଘ ୬୦ ବର୍ଷର ଯୋଜନା ଫଳର ଭାରତ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଗ୍ରଗତି କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପଛୁଆ ହୋଇ ରହିଛି । ଏହି ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମତେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

(କ) ସ୍ଵଳ୍ପ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ (Lower per Capita Income):
ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ବିକାଶର ଏକ ମାପ କାଠି । ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ଭାଗ କରି ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ । ପୃଥ‌ିବୀର ଅଧିକାଂଶ ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ତୁଳନାରେ ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ବହୁତ କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ୨୦୦୩ ମସିହା ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ୫୩୦ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ଥିବାବେଳେ ସୁଇଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଓ ଆମେରିକାରେ ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ଯଥାକ୍ରମେ ୩୯,୮୮୦ ଓ ୩୭,୬୧୦ ଡଲାର ଥିଲା । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ୨୦୧୦-୧୧ ରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ ୨୦୦୩– ୦୫ରୁ ୨୦୦୯-୧୧ ମଧ୍ଯରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ପ୍ରାୟ ୩୭ ଶତାଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ୨୦୧୫-୧୬ ଆର୍ଥିକ ସର୍ଭେ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ମୁଣ୍ଡପିଚ୍ଛା ଆୟ ୯୩, ୨୩୧ ଟଙ୍କା ।

(ଖ) ବୃଦ୍ଧିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ତ୍ରୁଟି(lefeet in the Occupational Soructure):
ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପ୍ରାୟ ୬୭ ଶତାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି କେବଳ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । କିନ୍ତୁ ଆମେରିକା, ଇଂଲଣ୍ଡ, କାନାଡ଼ା ଭଳି ଉନ୍ନତ ଦେଶରେ ମାତ୍ର ୨ ଶତାଂଶରୁ ୩ ଶତାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଆମ ଦେଶର ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତାର ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଛି । ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ପୁଞ୍ଜି ଓ ଭିଭିଭୂମି ଇତ୍ୟାଦିର ଅଭାବ ଯୋଗୁଁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଅନ୍ୟ ଦେଶ ତୁଳନାରେ ବହୁତ କମ୍ ।

(ଗ) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ (Pressure of Population):
ଭାରତ ବିଶ୍ଵର ଦ୍ଵିତୀୟ ଜନବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଆମ ଦେଶର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୨୧,୦୨କୋଟି ଏବଂ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ହାର ୧.୬୪ ଶତାଂଶ । ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରବଳ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଏହା ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମାଜିକ ବିକାଶରେ ଅନ୍ତରାୟ ହେଉଛି ।

(ଘ) ସ୍ଵଳ୍ପ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ (Low Rate of Capital Formation):
ଆମ ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟତମ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ପୁଞ୍ଜିର ସ୍ଵଳ୍ପତା ! ପୁଞ୍ଜିର ଅଭାବ ହେତୁ ମୁଣ୍ଡପିଛା ପୁଞ୍ଜିର ପରିମାଣ ଓ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନର ହାର କମ୍ ହୋଇଛି । ସ୍ଵଳ୍ପ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ ଦେଶରେ ଶ୍ରମ ଓ ଭୂମିର ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ହ୍ରାସ କରୁଛି । ସ୍ଵଳ୍ପ ପୁଞ୍ଜି ଗଠନ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତିରେ ମୁଖ୍ୟ ଅନ୍ତରାୟ ଭାବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇଛି ।

(ଙ) ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ବିନିଯୋଗର ସମସ୍ୟା (Problems of proper utilisation of Natural Resources):
ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ସଠିକ୍ ଏବଂ ପୂର୍ଣ ବ୍ୟବହାର ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ପୁଞ୍ଜିର ଅଭାବ ଏବଂ ପ୍ରାବିଧ‌ିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ଅଭାବ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବହାର ନ କରିବାର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ଅଟେ।

(ଚ) ସ୍ଵଳ୍ପ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା (Inadequate Infrastrcture):
ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ବିକାଶରେ ଉଭୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଆଧରିକ ସଂରଚନା ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତିର ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ଦେଶର ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଗ୍ରଗତି ହୋଇଛି କିନ୍ତୁ ଦ୍ରୁତ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ।

(ଛ) ଦୁର୍ବଳମାନବ ପୁଞ୍ଜି (Poor Human Capital):
କୌଣସି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ସେହି ଦେଶର ଦକ୍ଷ ଓ ତାଲିମପ୍ରାପ୍ତ ମାନବ ପୁଞ୍ଜି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ମାନବ ପୁଞ୍ଜି ଦେଶର ଶ୍ରମ ଗୁଣବତ୍ତାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ଶିକ୍ଷା, ତାଲିମ, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ବାସଗୃହ ଇତ୍ୟାଦି ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ମାନବ ପୁଞ୍ଜିର ବିକାଶକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭାରତର ସାମାଜିକ ସଂରଚନା ବା ମାନବ ସମ୍ବଳର ଗୁଣବତ୍ତାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇନାହିଁ । ଏହା ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଅନଗ୍ରସରତାର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ଅଟେ ।

(କ) ବେକାରୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା (Problems of Unemployment and Roverty):
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୁଇଟି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମସ୍ୟା ହେଲା ଲେକାରୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା । ଦୃତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଦେଶରେ ଶ୍ରମ ଯୋଗାଣରେ ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି । ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ମନ୍ଥର ହୋଇଥିବାରୁ ଶ୍ରମ ଚାହିଦା ମନ୍ଥର ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ଫଳରେ ଦେଶରେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ତୀବ୍ରତର ରୂପ ନେଇଛି । ରୋଜଗାର ସୁବିଧାର ଅଭାବ ହେତୁ ଲୋମକାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ହ୍ରାସ ପାଉଛି । ତେଣୁ ଦେଶରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସମସ୍ୟା.ଉତ୍କଟତର ହୋଇଛି ।

(ଝ) ଆୟବଣ୍ଟନରେ ଅସମାନତା (Inequalities in the Distribution of Income):
ଆୟ ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିବା ଅସମାନତା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନ୍ୟତମ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ନିମ୍ନ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ସହିତ ଉଚ୍ଚ ଆୟ ବୈଷମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ତୀବ୍ରତାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରୁଛି । ସ୍ଵଳ୍ପ ସଂଖ୍ୟକ ଭାରତୀୟ ଧନୀ ଥିଲାବେଳେ ଅଧିକାଂଶ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗରିବ ! ବିଶ୍ବବ୍ୟାଙ୍କ ରିପୋର୍ଟ ୨୦୧୦ ଅନୁସାରେ ଶୀର୍ଷ ୨୦ ଶତାଂଶ ଭାରତୀୟଙ୍କ ଆୟ ମୋଟେ ଆୟର ୪୫.୩ ଶତାଂଶ ହେବାବେଳେ ନିମ୍ନ ୨୦ ଶତାଂଶ ଭାରତୀୟଙ୍କ ଆୟ ମାତ୍ର ୮.୧ ଶତାଂଶ ।

(ଞ) ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥନୀତି (Dualistic Economy):
ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟତମ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା ଉଭୟ ପାରଂପରିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଆଧୁନିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାବସ୍ଥାନ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପାରମ୍ପରିକ ପଦ୍ଧତି ଏବଂ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଆଧୁନିକ ପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟବହାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଭାରତ ଭଳି ଏକ ଗ୍ରାମ ବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦ୍ଵୈତ ଅର୍ଥନୀତି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ତୀବ୍ରତର କରି ଦେଶର ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରି ଆସୁଛି ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ, ଏକ ନିମ୍ନ ବିକଶିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଭାରତରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିବାରୁ ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଏକ ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତିରେ ପରିଗଣିତ କରାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ସାଂପ୍ରତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ସଫଳତା ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଭାରତକୁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଏକ ବୃହତ୍ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶକ୍ତିରେ ପରିଗଣିତ ହୋଇ ବିଶ୍ବ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମାର୍ଗଦର୍ଶକ ହେବାର ମସ୍ତ ଲକ୍ଷଣ ଦର୍ଶାଉଅଛି ।

Question ୨। .
ଭାରତୀୟ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ? ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା ପାଇଁ କି କି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ?
(What are the chracteristics of India’s occupation – structure? What are the possible steps to change the occupational structure of India.)
Answer:
ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ବୈଚିତ୍ରମୟ । ଏହି ବୈଚିତ୍ୟମୟ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର କେତେକ ଲକ୍ଷଣ ରହିଛି । ଭାରତର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଉଥିବା ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି

(କ) କୃଷିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ (Importance of Agriculture):
ଭାରତ ଏକ କୃଷି ପ୍ରଧାନ ଦେଶ । ଦୀର୍ଘ ୬୦ ବର୍ଷର କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ । ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦୃତ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିଛି । ତେଣୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦିତାର ସମସ୍ୟା

(ଖ) ଔଦ୍ୟୋଗିକ ବିକାଶ (Industrial Development):
ଯୋଜନା ପରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତର ପ୍ରାୟ ୬୭ ଭାଗ ଶ୍ରମ ଶକ୍ତି ଦ୍ଵିତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରର ମନ୍ଥର ବିକାଶ ଦେଖାଦେଇଛି ।
ଆମ ଦେଶର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ପ୍ରାୟ ୧୩ ଶତାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ । ଆମେରିକା ଓ ଇଂଲଣ୍ଡପରି ଉନ୍ନତ ଦେଶରେ ଯଥାକ୍ରମେ ୩୨ ଶତାଂଶ ଓ ୪୨ ଶତାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ । ଏହିପରି ସଂଖ୍ୟାକର ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଭାରତ ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନଗ୍ରସର ।

(ଗ) ନିମ୍ନ ବିକଶିତ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର (low levelopment in the fertiary Sector):
ଭାରତ ମୋଟ୍ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ମାତ୍ର ୨୫,୧ ପ୍ରତିଶତ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ। ଆମେରିକା ଓ ଇଂଲଣ୍ଡ ଭଳି ଦେଶରେ ଯତାକ୍ରମେ ୬୬ ପ୍ରତିଶତ ଓ ୫୬ ପ୍ରତିଶତ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଦ୍ଵିତୀୟକ ଏବଂ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ । ତେଣୁ ଏହି ପରିସଂଖ୍ୟାନରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଆମ ଦେଶର ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ନୁହେଁ ।

(ଘ) ନିମ୍ନ ଆୟ ସ୍ତର (low level of Income):
ଭାରତର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ପ୍ରାୟ ୬୭ ଶତାଂଶ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ । ଦ୍ଵିତୀୟକ ଓ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ର ତୁଳନାରେ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆୟ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ କ୍ଷମତା କମ୍ । ତେଣୁ ଅଧିକାଂଶ ଭାରତୀୟଙ୍କର ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ସ୍ଵ ଏବଂ ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ଅନୁନ୍ନତ।

(ଙ) ଅସୁନ୍ତଳିତ ବିକାଶ (Unbalanced Growth):
ଭାରତର ଶ୍ରମଶକ୍ତି ତିନିଗୋଟି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ ନ ହୋଇ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧିକାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟରତ । ତେଣୁ ଆମ ଦେଶର ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ସମପରିମାଣରେ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ଏହା ଭାରତ ପାଇଁ ଏକ ଅସୁନ୍ତଳିତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ।

(ଚ) ଅନଗ୍ରସର ଗ୍ରାମୀଣ ଅର୍ଥନୀତି (Undervelopmed Village Economy):
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ମୁଖ୍ୟତଃ ଗ୍ରାମଭିତିକ । ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ଅତ୍ୟଧୂକ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଧିକାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଗ୍ରାମ ଭିତ୍ତିକ । ଭାରତର ଗ୍ରାମୀଣ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପଛୁଆ ଥିବାରୁ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ପଛୁଆ ହୋଇରହିଛି । ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ସ୍ଥାଣୁପ୍ରାୟ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୁଃଖଦ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ଦେଶର ସମାନୁପାତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଖାଦେଇଛି । ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦକ୍ଷେପ ଦ୍ବାରା ଆମ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଣାଯାଇପାରିବ । .

୧. ନବିସ୍ଫୋରଣର ସମସ୍ୟାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ଫଳପ୍ରଦ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେବା ।
୨. ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ।
୩. . କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଧୁନିକୀକରଣ କରି କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଉତ୍ପାଦନ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
୪. କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ କରିବା ।
୫,.ଦେଶରେ ବୃହତ, ଶିଳ୍ପମାନ ସ୍ଥାପନ କରିବା ।
୬. ଦେଶରେ ତୃତୀୟକ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ସାଧନ କରିବା ।
୭. ଦେଶରେ ଫଳପ୍ରଦ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା !
୮. ଦେଶରେ ଆତ୍ମନିଯୁକ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା ।
୯. ଦେଶର ବିକାଶ ସାଧନ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଦେଶ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବଜାର ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବା ।

Question ୭।.
ଭାରତରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆଲୋଚନା କର।
(Discuss the family planning programme in India.)
Answer:
ଭାରତ ପୃଥ‌ିବୀରେ ପ୍ରଥମ ଦେଶ ଯେ କି ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ଏକ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ରୂପରେ ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରି ଆସୁଅଛି । ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ଏକ ପରୀକ୍ଷାମୂଳକ ଭିଭିରେ ଜାତୀୟ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରାଗଲା । ୧୯୫୦ ୟାକୁ ୧୯୬୧ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟକୁ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପରୀକ୍ଷାମୂଳକ ସମୟ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଲୋକମାନେ ସ୍ଵଇଚ୍ଛାରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିଲା । ମାତ୍ର ୧୯୬୧ ଜନଗଣନାର ଫଳାଫଳ ସରକାର ତଥା ସଚେତନ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ବିବ୍ରତ କରିଦେଲା । ୧୯୪୧:୫୧ ଦଶନ୍ଧିରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧିହାର ୧୩.୩୪ ପ୍ରତିଶତ ଥିବାବେଳେ, ୧୯୫୧- ୬୧ ଦଶନ୍ଧିରେ ଏହା ୨୧.୬୪ ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ତେଣୁ ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ୯୧୯୬୧— ୬୬)ରେ ଦେଶରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦୃତ ବୃଦ୍ଧି ହାରକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲା | ଦମ୍ପତିମାନଙ୍କୁ ପରିବାର ଯୋଜନା ପ୍ରତି ଧ କୃଷ୍ଟ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏକ ବ୍ୟାପକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନିଆଗଲା । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘରେ ଘରେ ପହଞ୍ଚାଇବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲା । ୧୯୬୬ ମସିହାରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବିଭାଗ ଓ କେନ୍ଦ୍ରରେ ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କମିଶନର ପଦବୀ ସୃଷ୍ଟି କରାଗଲା ।

ଚତୁର୍ଥ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ (୧୯୬୯-୭୪) ପରିବାର ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସମୟ ଭିଭିକ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ମୂଳକ କରାଗଲା । ୧୯୭୬ ଏପ୍ରିଲ୍ ମଧ୍ୟଭାଗରେ ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି (National Population Policy) କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଘୋଷଣା କରାଗଲା । ଏହି ନୀତିର କେତେକ ପ୍ରଧାନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features):
୧. ଆଇନ ଦ୍ବାରା ଉଭୟ ପୁଅ ଓ ଝିଅମାନଙ୍କର ବିବାହ ବୟସକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ୨୧ ଓ ୧୮କୁ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା । ଏହା ୧୯୭୮ ମସିହାଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା ।
୨. ୧୯୭୧ ମସିହା ଜନଗଣନାର ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ୨୦୦୦ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସାଂସଦ ସଭାର ପ୍ରତିନିଧ‌ି ସଂଖ୍ୟା ନିରୂପଣର ଆଧାର ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଗଲା ।
୩. ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ ପରିବାର ନିୟୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସଫଳତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଅନୁଦାନର ୮% ଅର୍ଥ ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା ।
୪. ସବୁ ରାଜ୍ୟରେ ନାରୀ ଶିକ୍ଷାର ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଗଲା ।
୫. ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଓ ସାମୂହିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା ।
୬. ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପରେ ଗବେଷଣା, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ତଥା ମା ଓ ଶିଶୁଙ୍କ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଗଲା ।
୭. ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ଏକ ଗଣଆନ୍ଦୋଳନରେ ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ଚିକିତ୍ସକ ଗୋଷ୍ଠୀ, ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ, ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି, ଶିକ୍ଷକ, ସମବାୟ ସମିତି ଓ ଶ୍ରମିକ ସଂଘ ଆଦିକୁ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କରି ଉପଯୁକ୍ତ ଗୋଷ୍ଠୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେବାକୁ ସ୍ଥିର କରାଗଲା ।
୮. ପରିବାର ନିୟୋଜନର ବାର୍ତ୍ତା ଘରେ ଘରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ନିମନ୍ତେ ଗଣମାଧ୍ୟମର ଅଧିକ ବ୍ୟବହାର ନିମନ୍ତେ ନିଷ୍ପତି ନିଆଗଲା ।

ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଏହି ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ କ୍ରାସ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Crash Programme) କୁହାଯାଏ । ୧୯୭୫ ମସିହା ଜୁନ୍ ୨୫ ତାରିଖ ଠାରୁ ଦେଶରେ ଜରୁରୀ ଅବସ୍ଥା ଜାରି କରାଗଲା । ଏହାର ସୁଯୋଗ ନେଇ ତତ୍‌କାଳୀନ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଘୋଷିତ ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ନିମନ୍ତେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଏହାଫଳରେ ୧୯୬୬-୭୭ରେ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ୪.୨ ନିୟୁତ ଥିବା ସ୍ଥଳେ ସମୁଚିତ ଉଦ୍ୟମ ଯୋଗୁ ୮.୨ ନିୟୁତ ଲୋକଙ୍କ ଠାରେ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ନିମନ୍ତେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଅନେକ ସ୍ଥଳରେ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଇଥିବାର ଅଭିଯୋଗ ହୁଏ । ଯାହାଫଳରେ, ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କ୍ରମେ ଜନ ସମର୍ଥନ ହରାଇଲା ଏବଂ ୧୯୭୮ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏ ଯୋଜନାର ଗତି ଯଥେଷ୍ଟ ଭାବେ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା । ଏହା ପରେ ଅବଶ୍ୟ ଏହି ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ନୂତନ ରୂପ ନେଇ ଜନାଦୃତ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା ।

୧୯୭୭ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସରେ କେନ୍ଦ୍ରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଜନତା ସରକାର ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏହି ନୂତନ ନୀତିରେ ପ୍ରଧାନତଃ ଦୁଇଟି ନୂତନ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ । ପ୍ରଥମତଃ, ଏହା ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଲା । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସହିତ ପରିବାରର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଉପରେ ଏହି ନୀତି ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଲା ଅର୍ଥାତ୍ ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସହ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା, ମାତୃମଙ୍ଗଳ, ଶିଶୁ ପାଳନ ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଣ ଆଦିକୁ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କରିବା ନୂତନ ନୀତିର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଲା । ତେଣୁ ଏହି ନୂତନ ନୀତି ଅନୁସାରେ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Family Planning Programme), ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ (Tiamily Welfare Programme) କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରାଗଲା; ମାତ୍ର ଏହାର ଫଳ ଆଦୌ ଉତ୍ସାହ ଜନକ ନ ଥିଲା । ୧୯୭୬-୭୭ରେ ୮୨ ଲକ୍ଷ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରାଯାଇଥିବା ବେଳେ ୧୯୭୭-୭୮ ରେ ମାତ୍ର ୬୪ ଲକ୍ଷ ବନ୍ଧ୍ୟାକରଣ ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର କରାଗଲା ।

ଷଷ୍ଠ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା (୧୯୮୦-୮୫) ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ସୀମିତ ରଖୁବାର ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥିର କରି, ଏହାର ହାସଲ ନିମନ୍ତେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଗଲା । ୨୦୫୦ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଭାରତର ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୨୯ କୋଟିରେ ସୀମିତ ରଖୁବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପରିପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଆଶାପୋଷଣ କରାଗଲା । ଏଥୁ ନିମନ୍ତେ ବର୍ତ୍ତମାନର ୧.୬୭ ପ୍ରତିଶତ ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାରିକୁ ୧୯୯୬ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସାମଗ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିରେ ୧.୦କୁ ଏବଂ ୨୦୦୧ ମସିହା ବେଳକୁ ଏହା, ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟରେ ହାସଲ କରିବାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୂତନ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ନୀତିରେ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଗଲା । ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାର (Nate reproduction rate)ର ଅର୍ଥ ହେଲା ଜଣେ ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ କରିପାରୁଥିବା ମହିଳା ୪୫ ବର୍ଷରେ ପଦାର୍ପଣ କରିସାରିବା ପରେ ହିଁ ମାତ୍ର ଜଣେ ପ୍ରଜନକ୍ଷମ ମହିଳା ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ ପାଇଁ ସାମର୍ଥ୍ୟ ହୋଇପାରୁଥିବ; ମାତ୍ର ଆମ ଦେଶରେ ଜଣେ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ମହିଳା ୪୫ ବର୍ଷ ପଦାର୍ପଣ ନ କରୁଣୁ, ଏକରୁ ଅଧିକ ୧୫ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅତିକ୍ରମ କରିପାରୁଥିବା ମହିଳା ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ହୋଇଯାଉଛନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜନସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ି ଚାଲିଛି । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଯେତେବେଳେ ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାର ୧ ହୁଏ, ଜଣେ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ମହିଳା ୪୪ ବର୍ଷ ଅତିକ୍ରମ କରି ଆଉ ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ କରିବାର କ୍ଷମତା ହରାଇଲା ପରେ ପରେ; ମାତ୍ର ଜଣେ ମହିଳା ୧୫ ବର୍ଷ ଏହାରୁ ପ୍ରଜନନକ୍ଷମ ହୋଇପାରେ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହେ ।

ସପ୍ତମ ଯୋଜନା ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ୯୧୯୮୫-୯୦), ୨୦୦୦ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଇବା ଏବଂ ୨୦୦୦ ମସିହାରୁ ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାର ୧କୁ ହ୍ରାସ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନାରେ, ମଧ୍ୟ ମାତୃ ଓ ଶିଶୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଦେବା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Mankind and Child Icalth Care Programc)କୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଗଲା । ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଉଭୟ ମାତୃ ଓ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାରକୁ ହ୍ରାସ, କରିବା ସପ୍ତମ ଯୋଜନାର ମୂଳଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା !

୧୯୯୨ ମସିହା ଅପ୍ରେଲ ପହିଲା ତାରିଖରେ ଅଷ୍ଟମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ୧୯୯୧ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସରେ ଯୋଜନା କମିଶନ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦ (National Development Council)ରେ ‘ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆହ୍ବାନ ଓ କୌଶଳ’ ଶୀର୍ଷକ ନାମକ ଦଲିଲ୍‌ ଦସ୍ତାବିଜ ଉପସ୍ଥାପନପ କଲେ । ଏଥିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଲା, “ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିସ୍ପୋଣ, ଯାହାକି ଦେଶର ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ସମଗ୍ର ପ୍ରଚେଷ୍ଟାକୁ ପ୍ରତିହତ କରୁଛି, ତାହା ଦେଶ ପକ୍ଷରେ ଏକମାତ୍ର ଅତି ଜରୁରୀ ସମସ୍ୟା” । ତେଣୁ ସରକାର ଏକ କର୍ମ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତାବ (Action Plan) ରଖଳେ । ତା’ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା-

୧. ଦେଶବାସୀଙ୍କର ଜୀବନଧାରାର ବିକାଶ ।
୨. ସହରାଞ୍ଚଳ ବସ୍ତିମାନଙ୍କରେ ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପ୍ରଚାର ।
୩. ହଜାର ପ୍ରତି ଜନ୍ମହାର ୩୯ ରୁ ଅଧିକ ଥିବା, ରାଜ୍ୟର ୯୦ ଜିଲ୍ଲାରେ ଜନ୍ମହାର ହ୍ରାସ ପାଇଁ ଅଧିକ ଦୃଷ୍ଟି ଦେବ !
୪. ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ସ୍ବେଚ୍ଛାସେବୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ବେସରକାରୀ ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକର ଅଧ‌ିକ ସହଯୋଗ ନେବା ।
୫. କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଠାରୁ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ଅନୁଦାନ ସହ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ଜନ୍ମହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସଫଳତା ସହିତ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରିବା ଏବଂ
୬. ଦେଶର ଅନେକ ଅଂଚଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନଟିଏ ପାଇବାର ଅଦମନୀୟ ମନୋବୃତ୍ତିକୁ ହ୍ରାସ କରିବା !

ନବମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା (୧୯୯୬-୨୦୦୨) ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ସପ୍ତମ ଦଶକର ଶେଷ ଭାଗ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ନୀତି ଅପେକ୍ଷା ଅଧ‌ିକ କୋହଳ ବା ଉଦାର ପରି ମନେ ହୁଏ । ଏହାର ଫଳ ନିର୍ଣାୟକାଭିମୁଖୀ (Rcsult Oriented Approach) । ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାର ଫଳ ଆଶାଜନକ ନୁହେଁ । ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ତଥାପି ଏକ ଦିବାସ୍ୱପ୍ନ ପରି ମନେ ହୁଏ । ବିଗତ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ବେଳକୁ ନିଟ୍ ପ୍ରଜନନ ହାର ୧କୁ ହ୍ରାସ କରିବା ନବମ ଯୋଜନାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲା । ମୋଟ ଉପରେ ବର୍ତ୍ତମାନର ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଅଧିକ ଲୋକାଭିମୁଖୀ କରାଯାଇ ଏହାକୁ କେବଳ ପ୍ରଚାରରେ ସୀମିତ ନ କରାଯାଇ ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ଦିଗରେ ଅଧ୍ଵର୍କ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଛି । ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ଦିଗରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଇଛି । କାରଣ ଏହି ଜନସଂଖ୍ୟା ବିସ୍ଫୋରଣ ବୋମା ବିସ୍ଫୋରଣ ଠାରୁ ଯେ ଅଧିକ ଭୟଙ୍କର ତାହା ସମସ୍ତେ ଅନୁଭବ କଲେଣି।

Question ୮।
ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି –୨୦୦୦ ଆଲୋଚନା କର ।
(Discuss the National Population Policy-2000.)
Answer:
୧୯୯୪ ମସିହା ମେ ମାସରେ ଏମ୍.ଏସ୍. ସ୍ଵାମୀନାଥନ୍ କମିଟି ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଏହାର ୬ ବର୍ଷ ପରେ ୨୦୦୦ ମସିହା ଫେବୃଆରୀ ମାସ ୧୫ ତାରିଖରେ ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କର ଯେଉଁ ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଥିଲା ତାହା ହିଁ ଏହି ନୀତିରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥିଲା । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ – ପ୍ରଥମତଃ, ନାଗରିକମାନଙ୍କ ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ତାଙ୍କର ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପନ୍ଥା ସ୍ଥିର କରିବେ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସାଂଖ୍ୟକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସେବା କରାଯିବ ନାହିଁ ।

ନୀତିର ଲକ୍ଷ୍ୟ (Objectives of the Policy):
୨୦୦୪ ମସିହାରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିରେ ସମୟକୁ ଆଧାର କରି ତିନି ପ୍ରକାର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲା । ପ୍ରଥମତଃ, ଯାହାକୁ ତତ୍‌କାଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ (Immediate Objcctive) କୁହାଗଲା। ତାହା ହେଲା — ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବାର ଭିଜିଭୂମି ଗଠନ, ଶିଶୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଯତ୍ନ ଯୋଗାଣ, ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ ଓ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକର୍ମୀମାନଙ୍କ ଅଭାବ ପୂରଣ ।

ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀକାଳୀନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ( Mediur Term Objective) ଭାବରେ ଆନ୍ତଃ କ୍ଷେତ୍ରୀୟ (Inten Sectoral) ପରିଚାଳନା କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରି ୨୦୧୦ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ମୋଟ ସନ୍ତାନ ସନ୍ତତି ଜନ୍ମ କ୍ଷମତା (‘Total Fertility Rate)ହାରରେ ସ୍ଥିରତା ଆଣିବା (୩.୩ ରୁ ୨.୧କୁ ହ୍ରାସ), ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ସ୍ତର ( Replacement level) କୁ ହ୍ରାସ କରିବା ଓ ପ୍ରତି ଦମ୍ପତ୍ତିଙ୍କର ଦୁଇଟି ସନ୍ତାନ ନିୟମ କଡ଼ାକଡ଼ି ଭାବେ ଭାବିବା ।

ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ଦୀର୍ଘ ମିଆଦି ଲକ୍ଷ୍ୟ (Long Term Objective) ହେଲା- ୨୦୪୫ ମସିହା ସୁଦ୍ଧ ଏକ ସ୍ଥିର ଜନସଂଖ୍ୟା ଅଣାଯିବ ଯାହାକି ନିରନ୍ତର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି (Sustainable Iconomic Growth) । ସାମାଜିକ ବିକାଶ ଓ ପରିବାର ସୁରକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ସହ ସମାନତା ଆଣିପାରିବ।

ତେବେ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହାସଲ ଦିଗରେ ସହାୟକ ହେବା ଭଳି ୧୬ଟି ଉତ୍ସାହପ୍ରଦ ଓ ପ୍ରରୋଚନା ମୂଳକ ଉପାୟମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେତୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଉପାୟମାନ ନିମ୍ନରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଗଲା । ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ନିମିତ୍ତ କେତେକ ଉପାୟ (Some measures to attain the objectives):

(୧) ଯୋଜନାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକରିତା (Decentralisation of planning and Implemen-tation):
ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନର ୧୯୯୯ ମସିହାର ୭୩ତମ ଓ ୭୪ତମ ସଂଶୋଧନ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା, ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ଓ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତଗୁଡ଼ିକର ଅଧୁନକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଅଛି | ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ ଓ ଜିଲ୍ଲା ପରିଷଦ ଭଳି ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷୁଦ୍ର ପରିବାରର ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରଚାର କରିବାରେ ପୁରସ୍କାର ପାଇବେ ବୋଲି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଆଯାଇଛି ।

(୨) ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ତରରେ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ ସୁବିଧା ( Assistance for Delivery at Village level): ତାଲିମ୍ ପ୍ରାପ୍ତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ ନିମିତ୍ତ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ପରୀକ୍ଷା, ଔଷଧ ଓ ସେବା ଯୋଗାଇ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।

(୩) ଉନ୍ନତ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ଦୂର ପାଇଁ ନାରୀ ସଶକ୍ତିକରଣ (Empowering Wome for Health and Nutitition):
ସୁସ୍ଥ ଓ ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ ଲାଭ ନିମିତ୍ତ ଉନ୍ନତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକ ରହିଛି । ଏଣୁ ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ, ସଂକ୍ରାମକ ବ୍ୟାଧ୍ ନିବାରଣ, ପ୍ରଜନନ ପଥ ସଂକ୍ରମଣ ଚିକିତ୍ସା ତଥା ପୁଷ୍ଟିହୀନତା ଦୂରୀକରଣ ନିମିତ୍ତ ନାରୀମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ସଚେତନ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି |

(୪) ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ନିମିତ୍ତ ସେବା ପ୍ରଦାନ (Meeting needs for family welfare services):
ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତି ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ନିମିତ୍ତ ଅଧିକ ସେବା ଯୋଗାଇବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଲା । ପଞ୍ଚାୟତ ସ୍ତରରେ ଯେଉଁ ରୋଗୀମାନଙ୍କ ସେବା ନିମିତ୍ତ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କ ସେବାର ଆବଶ୍ୟକ ମନେ ହେଉଛି, ସେମାନଙ୍କୁ ଆମ୍ବୁଲାନ୍ସ ଯୋଗାଇ ବଡ଼ ଡାକ୍ତରଖାନାକୁ ପଠାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।

(୫) ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ ଓ ସୁସୁ ଶିଶୁଲାଭର ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ। (The spread of the message of family control with safe motherhood and healthy child):
ଦେଶରେ ଏପରି କେତେକ ସ୍ଥାନ ଅଛି ଯଥା : ସହରୀତଳ ବସ୍ତି, ଆଦିବାସୀ ବହୁଳ ଅଂଚଳ, ପାର୍ବତ୍ୟ ଅଂଚଳ, ସ୍ଥାନଚ୍ୟୁତ ହୋଇଥିବା ଅଧିବାସୀ ଓ ପ୍ରବାସୀ ବାସିନ୍ଦା, ଯେଉଁମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ବାର୍ତ୍ତା ପହଞ୍ଚିପାରି ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ବ ଓ ସୁସୁ ଶିଶୁ ଲାଭର ବାର୍ତ୍ତା ପହଞ୍ଚାଇ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ବିଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରିବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବର ଆରୋପ କରାଯାଇଛି ।

(୬) ବିବିଧ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଉଥ‌ିବା ଚିକିତ୍ସାଳୟ ସ୍ଥାପନ (Diverse Health Care Clinic):
ଘରୋଇ ଚିକିତ୍ସା କରୁଥିବା ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କୁ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରେଣୀ ଲୋକଙ୍କୁ ବିବିଧ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା ଯୋଗାଇବା ନିମିତ୍ତ ସରକାରୀ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବା ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ଏ ଦିଗରେ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନୂତନ ନୀତିରେ ରହିଛି । (୭) ଦେଶୀୟ ଚିକିତ୍ସା ପଦ୍ଧତି ତଥା ହୋମିଓପ୍ୟାଥ୍ ଚିକିତ୍ସା ପଦ୍ଧରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।

(୮) ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତି ଉପରେ ଯେଉଁ ଗବେଷଣାମାନ କରାଯାଉଛି, ତା ପାଇଁ ସକାରୀ ଅନୁଦାନ ଦେବାର ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ପ୍ରଜନନ ଓ ଶିଶୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଉପରେ ଅଧିକ ଗବେଷଣା ପାଇଁ ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।

(୯) ଜନ୍ମସଂଖ୍ୟା ନୀତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ତଦାରଖ କରିବା ପାଇଁ ଜାତୀୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ଆୟୋଗ ସ୍ଥାପନର ପ୍ରସ୍ତାବ ମଧ୍ୟ ରଖାଗଲା।

(୧୦) ସର୍ବଶେଷରେ, ବିଭିନ୍ନ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଦ୍ବାରା ଜନସଂଖ୍ୟା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ତ ବାର୍ତ୍ତା ଓ ଶିକ୍ଷା ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚାଇ ଦେଶରେ ପ୍ରଚଳିତ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସୁସୁ ପରିବାର ଗଠନର ଜାତୀୟ ଅଭିଯାନକୁ ସଫଳ କରିବାରେ ଉଦ୍ୟମ କରି ରଖୁବା ମଧ୍ୟ ଏହି ନୂତନ ନୀତିରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଲା !

୨୦୦ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିର ସମୀକ୍ଷା (valuation of NPP 2000):
ବର୍ତ୍ତମାନ ଦେଶର ଜନସାଂଖ୍ୟକ ଅବସ୍ଥା ସହ ଉପରୋକ୍ତ ନୂତନ ନୀତିକୁ ତୁଳନା କରାଗଲେ ନିମ୍ନଲିଖତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବାକୁ ପଡ଼େ ।
(୧) ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିରେ ମୋଟ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କ୍ଷମତା (Lotal Fertility Ratc) ହାକୁ ୨୦୧୦ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ୩.୩ ରୁ ୨.୧ ପ୍ରତିଶତ ହ୍ରାସ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରି ନାହିଁ ।

(୨) ସନ୍ତାନ ପ୍ରସବ ତାଲିମ ପ୍ରାପ୍ତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଦ୍ଵାର ପ୍ରସ୍ତାବିତ ପ୍ରସବ କୁଟୀର ପ୍ରକଳ୍ପ ମାଧ୍ୟମରେ ୧୦୦ ପ୍ରତିଶତ ନିରାପଦ ମାତୃତ୍ଵ ସେବା ଯୋଗାଇବା ଏକ ଉଚ୍ଚ ଅଭିଳାଷ ବୋଲି ବହୁ ବିଶ୍ଵେଜ୍ଞ ମତପୋଷଣ କରନ୍ତି ।

(୩) ଭାରତରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିହାର ବିଶେଷଭାବରେ ବିହାର, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ରାଜସ୍ଥାନ ଏବଂ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅଧିକ ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସଂକ୍ଷେପରୁ ବୀମାରୁ (BIMARU) ରାଜ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ମୋଟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ୮୭ ପ୍ରତିଶତ ଲୋକ ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ସମୁଦାୟ ଜନ୍ମିତ ସନ୍ତାନ ସନ୍ତତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ୪୫ ପ୍ରତିଶତ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି । ନୂତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ନୀତିରେ ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମିତ୍ତ କୌଣସି ବିଶେଷ ପଦକ୍ଷେପ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇନାହିଁ ।

(୪) ଭାରତରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସ୍ଥିରତା ବା ୨୦୪୫ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ‘ଶୂନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି’ ପରିସ୍ଥିତି ହାସଲ କରିବାର ଯେଉଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୂତନ ନୀତିରେ ରହିଛି, ତାହା ହାସଲ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ମନେହୁଏ । ଏପରିକି କେରଳ ରାଜ୍ୟ ଯାହାକି ଜନସଂଖ୍ୟା କମାଇବାରେ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ଏକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ହୋଇପାରିଛି (୯୩ ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି- ୨୦୦୧ ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ), ୨୦୩୯ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଏହି ରାଜ୍ୟ ତା’ର ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ସ୍ଥିରତା ହାସଲ କରିପାରିବ ବୋଲି ଗଣନା କରାଯାଇଛି ।

୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ତଥ୍ୟ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ହୋଇଛି । ଏଥିରେ ଦେଶର ବାର୍ଷିକ ହାରାହାରି ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିହାର ୧.୬୪ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଥିବା ବେଳେ ଜନ୍ମହାର ହଜାର ପ୍ରତି ୨୨ ସ୍ତରକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ପୁରୁଷ- ମହିଳା ଅନୁପାତ ୯୩୩ ରୁ ୯୪୦କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବା ବେଳେ ସାକ୍ଷରତା ହାର ୭୪ ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏ ସବୁ ୧ ପ୍ରତିଶତ ସ୍ତରର ନିମ୍ନରେ ରହିଥିବା ବେଳେ ଜନ୍ମହାର ହଜାର ପ୍ରତି ପ୍ରାୟ ୧୦-୧୨ ସ୍ତରରେ ରହିଛି । ସେ ସବୁ ଦେଶରେ ସାକ୍ଷରତା ହାର ପ୍ରାୟ ଶତ ପ୍ରତିଶତ ସ୍ତର ପାଖାପାକୁ ରହିଛି। ତେଣୁ ବ୍ୟାପକ ଜନସଚେତନତା ଓ ଗତି, ଧର୍ମ ତଥା ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ମିଳିତ ଉଦ୍ୟମରେ ଆମ୍ଭେ ଯେ ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିକୁ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିପାରିବା ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

Question ୯।
ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣସମୂହ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the Causes of Population Growth.)
Answer:
ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟୁହାର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ତାରତମ୍ୟକୁ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହାର ବା ଜନସଂଖ୍ୟାର ସ୍ଵାଭାବିକ ବୃଦ୍ଧି ହାର କୁପହାଯାଏ । ଗୋଟିଏ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାର ତୁଳନାର ଜନ୍ମହାର ଅଧ‌ିକ ହେଲେ, ସେ ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ । ୧୯୨୧ ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତରେ ଉଭୟ ଜନ୍ମହାର ଓ ମୃତ୍ୟହାର ଅଧିକ ଥିଲା । ଏଣୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଓ ସ୍ଵାଭାବିକ ବୃଦ୍ଧି ହାର ବହୁତ ନିମ୍ନରେ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୨୧ ମସିହା ପରଠାରୁ ଜନ୍ମହାର ତୁଳନାରେ ମୃତ୍ୟୁହାର ଅସାଧରଣ ଭାବେ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଫଳରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ସ୍ଵାଭାବିକ ବୃଦ୍ଧି ହାର ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି ।
ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଦୁଇଟି କାରଣ ରହିଛି; ଯଥା—

(୧) ଉଚ୍ଚଜନ୍ମହାର(High Birth Rate)- ଭାରତରେ ଜନ୍ମହାର ଉଚ୍ଚ ହେବାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ କାରଣ ରହିଛି । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ । ଉଚ୍ଚ ଜନ୍ମହାରର କାରଣଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି..
(କ) ଭାରତରେ ବିବାହ ସାର୍ବଜନୀନ !
(ଖ) ଭାରତର ଏକ ଗ୍ରୀଷ୍ମପ୍ରଧାନ ଦେଶ ଆମ ଦେଶରେ ବାଳିକାମାନେ ଅଛ ବସୟରେ ଗର୍ଭଧାରଣ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ତେଣୁ ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ବିବାହ କରିବା ଫଳରେ ସେମାନେ ଅଧୂକ ଶିଶୁ ଜନ୍ମ ଦିଅନ୍ତି ।
(ଗ) ଭାରତ ଏକ କୃଷି ପ୍ରଧାନ ଦେଶ । କୃଷି କାର୍ଯ୍ୟରେ ବିବିଧ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଅନେକ ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଥାଏ । ପିତାମାତା କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟକୁ ଅଧ‌ିକ ସହଜ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ କରିବାପାଇଁ ଅଧ୍ବକ ଶିଶୁ ଜନ୍ମଦେବା ପାଇଁ ଅଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି ।
(ଘ) ଭାରତରେ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ଦରିଦ୍ର । ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ପରିସ୍ଥିତିର ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ପାଇଁ ସେମାନେ ଅଧିକ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ ଦେବା ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରିଥାନ୍ତି ।
(ଙ) ଭାରତରେ ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅଧ‌ିକ । ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ଗୋଟିଏ ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କର ମସ୍ତ କର୍ମ ସଂପାଦନ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିତାମାତା ଗୋଟିଏ ପୁତ୍ର ପ୍ରାପ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପେକ୍ଷା କରିଥାନ୍ତି। ଏହା ଦେଶରେ ଜନ୍ମହାର ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।
(ଚ) ଭାରତରେ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ଅଧ‌ିକ । ତେଣୁ ପିତାମାତା ଗୋଟିଏ ଦୁଇଟି ଶିଶୁ ଜନ୍ମ ଦେଇ ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ଭୟ କରିଥାନ୍ତି । ସେମାନେ ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁର ଆଶଙ୍କା କରି ଅଧୁକ ଶିଶୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାନ୍ତି ।
(ଛ) ନିରକ୍ଷରତା ଓ ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ବାସ୍ତବତାଠାରୁ ଦୂରେ ରଖୁଛି । ସଚେତନତାର ଅଭାବ ସେମାନଙ୍କୁ ଅବାଞ୍ଛିତ ସନ୍ତାନ ଦେବାକୁ ପ୍ରେରିତ କରେ । ସେମାନେ ସନ୍ତାନକୁ ଭଗବାନଙ୍କର ବରଦାନ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି । ଜନ୍ମ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିକୁ ଧର୍ମ ବିରୋଧୀ ଭାବି ଗ୍ରହଣ କରି ନ ଥାନ୍ତି ।

(୨) ମୃତ୍ୟୁ ହ୍ରାସରକlରଶ (Caues of Decreases in Death Rate) – ଆମ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାର କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ୧୯୫୧ ମସିହା ଜନଗଣନାରେ ଭାରତର ମୃତ୍ୟୁହାର ଥିଲା ୨୭.୪ ପ୍ରତିଶତ । ୨୦୧୧ ମସିହା ଜନଗଣନାରେ ଭାରତର ମୃତ୍ୟୁହାର ୭.୪୮ ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଭାରତର ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିକଏ କାଣ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

(୧) ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଆମ ଦେଶରେ ଚିକିତ୍ସା ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଚିକିତ୍ସାର ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି । ଦେଶର ଅନୁନ୍ନତ ଅଂଚଳରେ ସରକାର ଡାକ୍ତରଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବା ସହିତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାର ଡାକ୍ତରୀ ସେବା ଓ ଔଷଧ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାରରେ ହ୍ରାସ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି ।

(୨) ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଦେଶରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ମହାମାରୀ ଯଥା : ବସନ୍ତ, ହଇଜା, ପ୍ଲେଟ୍ ଓ ମ୍ୟାଲେରିଆ ଇତ୍ୟାଦିର ସଫଳଭାବେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରିଛି । ତେଣୁ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।

(୩) ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟର ସଫଳ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରିଛି । ସରକାରୀ ବାତ୍ୟା ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳ ନିର୍ମାଣ, ନଦୀବନ୍ଧର ମରାମତି, ଭୂମିକମ୍ପରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଧରଣର ଗୃହ ନିର୍ମାଣ, ସୁନାମିର ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ନଦୀ କୂଳରେ ରହୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପାଣିପାଗ ସଚେତନା ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ହାତକୁ ଦେଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଦେଶରୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି।

(୪) ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ଦେଶରେ ପ୍ରସୂତି ଓ ମାତୃମଙ୍ଗଳ କେନ୍ଦ୍ରର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଫଳରେ ପ୍ରସବକାଳୀନ ମୃତ୍ୟୁ ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଶତ ପ୍ରତିଶତ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଇଛି ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Biology Solutions Chapter 1 Reproduction in Organisms Textbook Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class Biology Chapter 1 Question Answer Reproduction in Organisms

Reproduction in Organisms Class 12 Questions and Answers CHSE Odisha

Very Short Answer Type Questions

Fill in the blanks with correct answer from the choices given in the bracket

Question 1.
Non-motile asexual reproductive units are called …………….. (zoospores, buds, gametes, conidia)
Answer:
conidia

Question 2.
In …………., a living organism divides equationally. (fragmentation, fission, budding, sporulation)
Answer:
fission

Question 3.
Yeast generally reproduces by …………….. .
(fission, budding, sporulation, gametangia)
Answer:
budding

Question 4.
Dahlia propagates by …………… (roots, stem, leaf, seed)
Answer:
roots

Question 5.
The process by which one plant part is inserted into another to grow a new individual plant is called ………….. .
(layering, cutting, grafting, micropropagation)
Answer:
grafting

Answer each of the following in one word or more words

Question 6.
What is called the motile asexual reproduction units?
Answer:
Zoospores

Question 7.
In which asexual method do yeasts generally divide?
Answer:
Budding

Question 8.
What can be called to sexual reproductive units?
Answer:
Gametes

Question 9.
What is the general asexual method of reproduction in Amoeba?
Answer:
Binary fission

Question 10.
In the process of grafting, what is called to detached part?
Answer:
Scion

Question 11.
In which process can large number of adventitious buds be formed?
Answer:
Micropropagation

Correct the statements without changing underlined words only

Question 12.
In mound layering, branches at lower portion of the stem are put in the soil at many places.
Answer:
In mound layering, the shoot is pruned and lower part is covered by soil, like a mound.

Question 13.
Dahlia reproduces vegetatively by stems.
Answer:
Dahlia reproduces vegetatively by roots.

Question 14.
Aspergillus reproduces asexually by zoospores.
Answer:
Aspergillus reproduces sexually by zoospores.

Question 15.
Internal buds in sponges are called gemma cups.
Answer:
Internal buds in sponges are called gemmules.

Question 16.
In binary fission, many cells can be produced from one cell.
Answer:
In binary fission, two cells can be produced from one cell.

Fill in the blanks

Question 17.
The process of perennation of species takes place by ………
Answer:
encystment

Question 18.
Zoospores are borne inside …………….
Answer:
sporangia

Question 19.
Under unfavourable conditions when a number of tiny Amoeba are produced by multiple fission, it is called …………..
Answer:
multiple fission

Question 20.
Internal buds in Hydra are called …………..
Answer:
endogenous buds.

Question 21.
In Bryophyllum, adventitious buds are borne on …………..
Answer:
leaves

Short Answer Type Questions

Write notes on the following with at least 2 valid points

Question 1.
Asexual reproduction
Answer:
When offsprings are produced by a single parent without the involvement of gametic fusion, the reproduction is called asexual.
The resultant offsprings are similar to one another and are exact copies of their parents. Such a group of morphologically and genetically similar individuals is called clone.

Question 2.
Micropropagation
Answer:
In this method, the propagation of plants is achieved by culturing the cells, tissues and organs in laboratory. It is called tissue culture. Initially, this forms an undifferentiated mass of cells called callus. Later on, this callus differentiates to produce many small plantlcts. The tcchniquc of micropropagation is similar ro initiating the rooting in plant cuttings.
In a way it can also be called as another method of vegetative propagation in plants. However, it differs from the conventional procedure because ir is carried out under sterile condition and requires an artificial nutrient medium.

Question 3.
Cutting
Answer:
A small piece of any plant, i.e. stem, root or leaf used for vegetative propagation is called as cutting. In stem cutting, a piece of stem (20-30 cm long) is taken from parent plant. The cutting with nodes and internodes are planted in moist soil having adequate nutrients.

After a few days, roots from basal part and shoots from upper buds can be observed emerging from the planted part. The plants propagated by this method are China rose, Bougainvillea, sugarcane, etc.

Question 4.
Layering
Answer:
Layering
In this method, adventitious roots are artificially induced on the stem branches while they are still attached to the „ plant, e.g. jasmine, grapevine, litchi, orange, etc.
There are three types of layering

1. Serpentine layering The basal branches (i.e. lower portions of the stem) are pegged in the soil at several places to form new plants.
2. Mound layering In this process, the shoot is pruned and its lower part is covered by soil with the apical portion remaining outwards; in the form of a mound.
   After some time, it develops a number of shoots. Among these, rooted ones are separated and planted, e.g. gooseberry and current.
3. Air layering (gootee) In this method, about 3.5 cm ring of bark is removed from the base of an aerial shoot. This area is then covered by a thick plaster of grafting clay. It consists of hay, cowdung, clay and water with small quantity of root promoting hormone (such as NAA or IBA).

Question 5.
Fission
Answer:
It is the division of the parent body into two or more daughter individuals identical to the parent.

Fission can occur by the following methods
(i) Binary fission It is the division of the parent cell into two small, nearly equal sized daughter individuals, each of which rapidly grows into an adult. It occurs in single-celled animals like bacteria and protozoans, e.g. Amoeba, Paramecium, etc.

• Simple binary fission When division occurs in any one plane, it is known as simple binary fission, e.g. Amoeba.
• Longitudinal binary fission It takes place when division occurs along the longitudinal axis, e.g. Euglena, Vorticella.
• Transverse binary fission When division occurs along the transverse axis, right angle to the longitudinal axis of the individual, e.g. Paramecium, diatoms, bacteria, Planaria.
• Oblique binary fission When division occurs at an angle to the transverse axis, e.g. Ceratium, Gonyaulax.

Question 6.
Budding
Answer:
In this process, unequal and small projections called buds are produced from the parent cell. Initially, these buds remain attached to the parent cell and eventually get separated and mature into new organisms, e.g. yeast, Hydra, etc.

Depending on the place from where the bud arises, budding can be of two types
External budding (Hydra and yeast) During favourable conditions like presence of adequate nutrients, moisture, etc., a bud grows on the parent body.
In Hydra (multicellular organism), regenerative cells are used for reproduction during budding.
A bud develops on the median region of the body as an outgrowth. Later, due to the repeated cell divisions, these buds gradually enlarge and coelenteron of Hydra migrates ipto it.

Question 7.
Fragmentation
Answer:
It is the breaking of parental body into distinct pieces, each of which regenerates into an offspring, e.g. Hydra, Planaria, sea stars, Spirogyra, etc.
In economically important horticultural or crop plants, human beings use this method of segregating plant parts for their own benefits.

Differentiate between two words in the following pairs of words

Question 1.
Zoospores and Conidia
Answer:
Differences between zoospores and conidia are as follows

Zoospores	Conidia
They are motile asexual structures.	They are immotile asexual structures.
They are borne endogenously in sporangia.	They are borne exogenously.
They are liberated from sporangium only after it becomes mature, e.g. Ulothrix.	They can be easily disseminated by external agent like air and water, e.g. Penicillium.

 

Question 2.
Asexual reproduction and Sexual reproduction
Answer:
Differences between asexual reproduction and sexual reproduction are as follows

Asexual reproduction	Sexual reproduction
It occurs in lower organisms.	It occurs almost in all types of animals and mostly in higher plants.
It is always uniparental.	It is usually biparental.
Gametes are not formed.	Gametes are always formed.
Fertilisation does not take place.	Fertilisation takes place.
It involves only mitosis.	It involves both meiosis and mitosis.
Young ones are genetically identical to the parents.	Young ones differ genetically from the parents.
Multiplication occurs rapidly.	Multiplication is not so rapid as in asexual reproduction.
Since there is no variation, so It does not contribute in the evolution of the species.	Since there are variations, soft contributes in the evolution of the species.

 

Question 3.
Grafting and Layering
Answer:
Differences between grafting and layering are as follows

Grafting	Layering
It is a technique of connecting two parts usually a root system and a shoot system.	It is a type of root induction in which adventitious roots are induced to develop on a soft stem.
It is useful in obtaining more varieties from a single parent.	It only results in one type of offspring.
Highly desirable characters from parents can be obtained.	Same characteristics as of parents occur in offspring.
e.g. mango, lemon.	e.g. rose, jasmine.

 

Question 4.
Budding and Fission
Answer:
Differences between budding and fission are as follows

Budding	Fission (Binary)
The parent produces a small bud that gradually grows in size and then separates from the parent body.	The parent body divides into two equal and similar halves. Each half forms a new individual.
A protuberance (bud) is formed.	A protuberance is not formed.
Division is unequal.	Division is equal.
Parent body remains intact.	Parent body disappears.
e.g. yeast, Sycon, Hydra.	e.g. bacteria, Amoeba, Euglena, Paramecium, Ptanaria.

 

Question 5.
Internal budding and External budding
Answer:
Differences between internal budding and external budding are as follows

Internal budding	External budding
Buds are formed within the parent body.	Bud grows externally on parent body.
Buds or gemmules come out under favourable conditions and form a new colony.	Bud detaches from parent body and grows into a new individual.
e.g. Spongilla.	e.g. Hydra.

 

Question 6.
Fragmentation and Budding
Answer:
Differences between fragmentation and budding are as follows

Fragmentation	Budding
Parent body breaks into two or more pieces called fragments.	Parent body produces a small bud exogenously or . endogenously,
Parent identity is lost.	Parent remains intact.
e.g. flatworms, Marchantia.	e.g. yeast, Sycon.

 

Long Answer Type Questions

Question 1.
Give an account of vegetative repoduction in angiosperms.
Answer:
In plants, asexual reproduction is commonly known as vegetative propagation. It is the process of formation of a new plant from detached vegetative parts of the parent plant. These vegetative structures are called vegetative propagules. This process helps in multiplication of seedless plants, e.g. sugarcane, banana, etc. The process is asexual reproduction as it does not involve two parents. Vegetative ‘‘propagation in plants is of two types

Natural Vegetative Propagation
This type of vegetative propagation occurs in plants naturally. A fragment of the mother plant gets separated and forms an independent plant under suitable conditions.
This can take place by the following vegetative propagules
(i) By Roots
The buds present on the roots grow into leafy shoots called slips above the ground and adventitious roots at their bases. Each slip gives rise to a new plant, e.g. sweet potato, Dahlia, guava, yam, Tinospora, etc.

(a) Root tuber of sweet potato, (b) Fasciculated root of Dahlia, (c) Nodulous roots of mango ginger

(ii) By Stems
In plants, vegetative propagation can also take place by stems. They modify themselves to give rise to new plants.
This can take place by the following vegetative propagules
This can take place by the following vegatative propagules
(a) Underground stems Underground modified stems possess buds which grow into new plants.
Some of its types are given below

1. Rhizomes These are modified stems with buds and sufficient stored food. A piece of rhizome containing bud can give rise to a new plant. This method is used in the propagation of plants like ginger, turmeric, banana, lotus, etc.
2. Bulbs They are highly reduced underground stems with a number of buds, e.g. onion, lilies, garlic, etc.
3. Tubers They are the modified underground stem branches having several buds, e.g. each eye of the potato is a bud, which grows into a new potato plant when planted with a portion of swollen tuber. The potato crop is raised by the tubers, not by seeds.

(b) Subaerial stems Vegetative propagation by the means of subaerial stems, can be categorised as given below

1. Runners They are modified stems, which produce adventitious roots at nodes. Each node gives rise to an aerial shoot which becomes a new plant, e.g. Oxalis, Centella, grasses, etc.
2. Stolons These are horizontal branches that arch above the ground. They also help in vegetative propagation, e.g. strawberry, Vallisneria.
3. Suckers They arise from the base of the erect shoot, grow horizontally in the soil and then come out to form new aerial shoots. These shoots become independent when suckers break away from the parent plant, e.g. mint, Chrysanthemum, etc.
4. Offsets They are one internode long runners, which develop tuft of leaves at the apex, e.g.
   Pistia (water lettuce), Eichhornia (water hyacinth), etc.

(c) Aerial stems Aerial modified stems of cacti develop new plants when the stem segments fall on the ground. These act as the means of vegetative propagation, e.g. Opuntia, etc.

Vegetative reproduction by stem modifications (a) Runner, (b) Stolons, (c) Sucker, (d) Offset

Question 2.
Describe the process of micropropagation and its advantages.
Answer:
Micropropagatlon
In this method, the propagation of plants is achieved by culturing she cells, tissues and orgun lis Labotatory. It is called ussuc culture, Initially, this forms an undifferentiated mass of cells called calluL Liter on, this callus d.ïffescntiatcs to produce many small plantlets. The technique of micropropaganon is similar to initiating the rooting in plant cuttings.

In a way it can also be called as another method of vegetative propagation in plants. However, it differs from the conventional procedure because it is carried out under sterile condition and requires an artificial nutrient medium.

A set up for micropropagation requires an explant. The most commonly used explants are the meristematic ends of the plants, i.e. stem tip, root tip, axillary bud, etc. This is because meristematic cells have high rate of cell division. These explants, along with culture vessel, cell division media and instruments, etc., are sterilised. The explant is then inoculated into a semi-solid nutrient medium contained in a culture vessel. This is followed by incubation of culture vessel at room temperature. After some time, multiple shoots start developing from the axillary buds. This is called axillary bud proliferation.

Each growing point is subcultured to initiate shooting in callus. This process is called as adventitious shoot formation. Auxin is added in high ratio to stimulate shoot formation. Each shoot inturn develops roots.

A small plantlet is generated, which is later on transferred to an open field for hardening.
Micropropagation is generally practised for many ornamental, fruit and crop plants.
It is considered useful because

1. healthy propagules can be obtained from infected parent plants.
2. rapid rate of multiplication of plantlets.
3. plant material with desired trait and its maintenance in a small space can be easily achieved.

Also, considerable progress in commercial harvesting of medicinal plants such as Dioscorea deltoidea, D. floribunda, Atropa belladona, Solanum sp., Rauwolfia serpentina, etc., has been observed by utilising micropropagation techniques.

Examples of Micropropagation
This process is used in the production of crops such as tea, coffee, oil palm, date palm, coconut, fruit yielding plants like papaya, banana, Citrus and apples in large numbers.

Significant improvement have been achieved in developing protocols for micropropagation of tree species. Mass propagation in vitro of teak, Eucalyptus sp., sandal wood, different species of bamboo and many other trees has been successfully done.

Advantages of Micropropagation
1. Certain species of potato, Cassava, sugarcane and banana have been observed to be severely and chronically affected by pathogenic viruses. Due to this, their yields have reduced considerably. Their yields can be increased significantly by micropropagation which can be used to produced disease-free stocks from infected parent plants.

2. Potato is susceptible to many viral pathogens, some of which may be present without perceptible, symptoms. Eradication of viruses can be achieved by employing micropropagation techniques where healthy meristematic buds are .cultured.
More than 500 plants can be obtained in about 3-4 months starting from a single meristem. By varying the medium composition, light intensity and temperature, plantlets can be induced to . produce microtubers.
These disease-free microtubers can be grown under controlled conditions in soil to form minitubers. These minitubers can be planted directly in the field to raise a disease-free crop.

3. Apart from these applications of micropropagation, techniques for generating true-to type planting, material from elite genotypes, micropropagation holds special significance in situations where rapid accumulation of extremely limited stock material is required.
The desired genetic gains achieved through plant breeding can be multiplied several folds on an economic and rapid time scale.

Question 3.
Describe the process of asexual reproduction in lower animals.
Answer:
Asexual Reproduction:
When the offspring is produced by a single parent without the involvement of gamete formation, the reproduction is called as asexual reproduction.

Properties of Asexual Reproduction
The properties of asexual reproduction are as follows

1. Offsprings produced by asexual reproduction are identical to one another and exact copies of their parents. The term clone is used to describe such morphologically and genetically similar individuals.
2. Asexual reproduction occurs in plants, protozoans and some lower animals such as sponges, coelenterates, certain worms and tunicates.
3. It is absent among the higher non-vertebrates and all vertebrates.
4. Asexual reproduction is common among single-celled organisms and animals with relatively simple organisation.
5. In protists and monerans, the organism or the parent cell divides into two, to give rise to new individuals. Thus, in these organisms cell division is itself a mode of reproduction.
6. It involves only mitotic cell division. Meiosis does not occur in asexual reproduction.

Modes of Asexual Reproduction
It takes place by the following methods
Fission
It is the division of the parent body into two or more daughter individuals identical to the parent.
Fission can occur by the following methods
(i) Binary fission It is the division of the parent cell into two small, nearly equal sized daughter individuals, each of which rapidly grows into an adult. It occurs in single-celled animals like bacteria and protozoans, e.g. Amoeba, Paramecium, etc.

Binary fission is of following types

• Simple binary fission When division occurs in any one plane, it is known as simple binary fission, e.g. Amoeba.
• Longitudinal binary fission It takes place when division occurs along the longitudinal axis,
  e.g. Euglena, Vorticella.
• Transverse binary fission When division occurs along the transverse axis, right angle to the longitudinal axis of the individual, e.g. Paramecium, diatoms, bacteria, Planaria.
• Oblique binary fission When division occurs at an angle to the transverse axis, e.g. Ceratium, Gonyaulax.

(ii) Multiple fission It is the division of the parent body into many small daughter individuals simultaneously, e.g. Plasmodium, (the malarial parasite), Amoeba (during unfavourable conditions), Stanieria (an alga), etc.

At the onset of unfavourable conditions, like drying of water reservoir, extreme hot, drought, scarcity of food or condensation of water into ice, Amoeba withdraws its pseudopodia, becomes spherical and encloses itself within the 2-3 layered strong envelope. This process is known as encystment. During this phase, the metabolism of Amoeba is reduced to the minimum.

However, the nucleus divides repeatedly to form a large number of nuclei. Each nucleus remains surrounded by a small amount of cytoplasm. When the favourable environmental condition sets in the outer environment, the prolectin cyst disintegrates and premature daughter Amoeba called amoebae gets released.

Multiple fission in Amoeba Spoliation

Sometimes the products of multiple fission become individually surrounded by resistant coats, i.e. cyst walls before their release from parent, the process is known as sporulation and the encysted products are known as spores.

It is not only the fastest method of reproduction but also helps to overcome unfavourable conditions. Sporulation is generally found in monerans, protistans, algae and lower fungi.
Different organisms produce different types of spores as given below
(i) Zoospores They are microscopic motile structures with one or two flagella. The flagella help the zoospores to swim in aquatic habitat for proper dispersal.
These are the most common reproductive structures seen in the members of kingdom-Fungi and simple plants such as algae, e.g. Chlamydomonas, Albugo, Ulothrix, Saprolegnia (lower fungi), etc.

(ii) Conidia They are non-motile, exogenous spores, which develop through constriction on the tips of the conidiophore in fungi, e.g. PeniciUium, Aspergillus, etc.

Conidia of PeniciUium

Budding
In this process, unequal and small projections called buds are produced from the parent cell. Initially, these buds remain attached to the parent cell and eventually get separated and mature into new organisms, e.g. yeast,
Hydra, etc.
Depending on the place from where the bud arises, budding can be of two types
(i) External budding (Hydra and yeast) During favourable conditions like presence of adequate nutrients, moisture, etc., a bud grows on the parent body.
In Hydra (multicellular organism), regenerative cells are used for reproduction during budding.

A bud develops on the median region of the b«dy as an outgrowth. Later, due to the repeated cell divisions, these buds gradually enlarge and coelenteron of Hydra migrates ipto it.

Tentacles start developing at the terminal region of the bud’s mouth. These buds develop into tiny individuals which on getting fully matured, detach themselves from the parent body and become new independent individuals.

The same process occurs in yeast. The cell wall of parent bulges out as an outgrowth at the peripheral region and is called bud. The parent nucleus divides along with the cytoplasm and the newly formed ‘ nucleus migrates into the new bud which gets detached from the parent yeast.

(ii) Internal budding (Gemmule formation) Under the adverse conditions, several sponges form internal buds. These internal buds are called gemmules.

In this process, archaeocytes a special type of totipotent cells aggregate together and a hard coat is formed around them. It remains open to outside via a small pore, i.e. micropyle.

During favourable environmental conditions, a mass of archaeocytes comes out via micropyle (a minute pore) that grows into a colony, e.g. Spongilla, etc.

Question 4.
Describe the process of asexual reproduction in lower plants.
Answer:

In plants, asexual reproduction is commonly known as vegetative propagation. It is the process of formation of a new plant from detached vegetative parts of the parent plant. These vegetative structures are called vegetative propagules. This process helps in multiplication of seedless plants, e.g. sugarcane, banana, etc. The process is asexual reproduction as it does not involve two parents. Vegetative ‘‘propagation in plants is of two types

Natural Vegetative Propagation
This type of vegetative propagation occurs in plants naturally. A fragment of the mother plant gets separated and forms an independent plant under suitable conditions.
This can take place by the following vegetative propagules
(i) By Roots
The buds present on the roots grow into leafy shoots called slips above the ground and adventitious roots at their bases. Each slip gives rise to a new plant, e.g. sweet potato, Dahlia, guava, yam, Tinospora, etc.

(a) Root tuber of sweet potato, (b) Fasciculated root of Dahlia, (c) Nodulous roots of mango ginger

(ii) By Stems
In plants, vegetative propagation can also take place by stems. They modify themselves to give rise to new plants.
This can take place by the following vegetative propagules
This can take place by the following vegatative propagules
(a) Underground stems Underground modified stems possess buds which grow into new plants.
Some of its types are given below

1. Rhizomes These are modified stems with buds and sufficient stored food. A piece of rhizome containing bud can give rise to a new plant. This method is used in the propagation of plants like ginger, turmeric, banana, lotus, etc.
2. Bulbs They are highly reduced underground stems with a number of buds, e.g. onion, lilies, garlic, etc.
3. Tubers They are the modified underground stem branches having several buds, e.g. each eye of the potato is a bud, which grows into a new potato plant when planted with a portion of swollen tuber. The potato crop is raised by the tubers, not by seeds.

(b) Subaerial stems Vegetative propagation by the means of subaerial stems, can be categorised as given below

1. Runners They are modified stems, which produce adventitious roots at nodes. Each node gives rise to an aerial shoot which becomes a new plant, e.g. Oxalis, Centella, grasses, etc.
2. Stolons These are horizontal branches that arch above the ground. They also help in vegetative propagation, e.g. strawberry, Vallisneria.
3. Suckers They arise from the base of the erect shoot, grow horizontally in the soil and then come out to form new aerial shoots. These shoots become independent when suckers break away from the parent plant, e.g. mint, Chrysanthemum, etc.
4. Offsets They are one internode long runners, which develop tuft of leaves at the apex, e.g.
   Pistia (water lettuce), Eichhornia (water hyacinth), etc.

(c) Aerial stems Aerial modified stems of cacti develop new plants when the stem segments fall on the ground. These act as the means of vegetative propagation, e.g. Opuntia, etc.

Vegetative reproduction by stem modifications (a) Runner, (b) Stolons, (c) Sucker, (d) Offset

CHSE Odisha 12th Class Biology Book Solutions (+ 2 2nd Year)

• Chapter 1 Reproduction in Organisms
• Chapter 2 Sexual Reproduction in Flowering Plants
• Chapter 3 Human Reproduction
• Chapter 4 Reproductive Health
• Chapter 5 Heredity and Variation
• Chapter 6 Sex Determination
• Chapter 7 Molecular Basis of Inheritance
• Chapter 8 Evolution
• Chapter 9 Health and Diseases
• Chapter 10 Improvement in Food Production
• Chapter 11 Microbes in Human Welfare
• Chapter 12 Principles and Processes of Biotechnology
• Chapter 13 Applications of Biotechnology
• Chapter 14 Organisms and Environment
• Chapter 15 Ecosystem
• Chapter 16 Biodiversity and its Conservation
• Chapter 17 Environmental Issues

CHSE Odisha Class 12 Textbook Solutions

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Sanskrit Solutions Grammar ବ୍ୟାକରଣ ବିଭାଗ Questions and Answers.

BSE Odisha Class 8 Sanskrit Grammar ବ୍ୟାକରଣ ବିଭାଗ

संधिविधानम् (ସନ୍ଧିବିଧାନମ୍)

• ପ୍ର + ନମତି = ପ୍ରଣମତି
• ଇତି + ଆଦୟଃ = ଇତ୍ୟାଦୟ
• ଶିଳ୍ପ + ଆଗାରସ୍ୟ = ଶିଳ୍ପୀଗାରସ୍ୟ
• ଶିଳ୍ପା + ଆଗାରାନ୍ = ଶିଳ୍ପୀଗାରାନ୍
• ଇତଃ + ତତଃ = ଇତସ୍ତତଃ
• କଃ + ଅପି = କୋଽପି
• କିମ୍ + ତୁ = = କିନ୍ତୁ
• ଅତି + ଲବ = ଅତୀବ
• ଇତି + ଇବ = ଇତୀବ
• ନିଶା + ଅର୍ଧ = ନିଶାର୍ଧ

• ମରଣାତ୍ + ପରମ୍ = ମରଣାପୂରମ୍
• ଭୂଚରଣକ + ଆଦୀନି = ଭୂଚଣକାଦୀନି
• ପ୍ର + ଆରମଃ = ପ୍ରାରମଃ
• କଃ + ଚିତ୍ = କଶ୍ଚିତ୍
• କିମ୍ + ଅପି = କିମପି
• ପରଂ + ତୁ = ପରନ୍ତୁ
• ପ୍ର + ଆପ୍ତବାନ୍ = ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍
• ପ୍ର + ଆପ୍ରୋତି = ପ୍ରାୟୋତି
• ଅତଃ + ଏବ = ଅତଏବ
• ସମ୍ + ଭଳ = ସମ୍ମିଳ
• ଅତି + ଅନ୍ତମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତମ୍
• ପରି + ଅଟକା = ପର୍ଯ୍ୟଟକା
• ପୁଷ୍ପ + ଅର୍ଘ୍ୟମ୍ = ପୁଷ୍ପାର୍ଘ୍ୟମ୍
• କଃ + ଚିତ୍ର = କଶ୍ଚିତ୍
• ପ୍ର + ଆପ୍ରୋତି = ପ୍ରାପ୍ନାତି
• ଅତ୍ର + ଅପି = ଅତ୍ରାପି।

• ବୈଦିକଗୁରୁକୁଳ + ଆଶ୍ରମଃ = ବୈଦିକଗୁରୁକୁଳାଶ୍ରମଃ
• ଅର୍ଥ + ଉପାର୍ଜନମ୍ = ଅର୍ଥୋପାର୍ଜନମ୍
• ପ୍ର + ଆସୁବତି = ପ୍ରାପ୍ଲବନ୍ତ
• ଅତି + ଆବଶ୍ୟକ = ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକଃ
• ତତ୍ + ଅନନ୍ତରମ୍ = ତଦନନ୍ତମ୍
• ଉପନ୍ୟାସକାରଃ + ଚ = ଉପନ୍ୟାସକାରଷ୍ଟ
• ଅତି + ଲବ = ଅତୀବ
• ନାମ + ଅନୁସାରେଣ = ନାମାନୁସାରେଣ
• ସମ୍ + ଜାତଃ = ସଞ୍ଜାତଃ
• ସ୍ଵରଃ + ଲବ = ସ୍ଵର ଇବ
• ନ + ଅସ୍ଥି = ନାସ୍ତି
• ବିଦ୍ୟା + ଆଳୟେ = ବିଦ୍ୟାଳୟ
• ଉତ୍ + ମୋଚୟତ = ଉନ୍ମୋଚୟତ
• ମୂଲ୍ୟ + ଅଙ୍କନମ୍ = ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନମ୍ନୀ
• ତିରନ୍ + ଆବଳୀଭି = ନୀତିରଡା଼ବଳିଭି
• ଅତ୍ର + ଉପସ୍ୱାପିତା = ଅତ୍ରୋପସ୍ଥାପିତାଃ
• ବୃଦ୍ଧ + ଉପସେବିନଃ = ବୃଦ୍ଧାପସେବିନଃ
• ସର୍ପଦୁର୍ଜନୟୋ + ମଧେ = ସର୍ପଦୁର୍ଜନୟୋର୍ମଧେ
• ସର୍ପ + ନ = ସର୍ପା ନ
• ଦୁର୍ଜନଃ + ତୁ = ଦୁର୍ଜନସ୍ତୁ
• କାର୍ଯ୍ୟମ୍ + ଅଦ୍ୟ = କାର୍ଯ୍ୟମଧ୍ଯ
• ଚ + ଅପରାହ୍ନିକମ୍ = ଚାପରାନ୍ତ୍ରିକମ୍।
• କୃତମ୍ + ଅଦ୍ୟ = କୃତମଦ୍ୟ
• ପ୍ରତି + ଈକ୍ଷତେ = ପ୍ରତୀକ୍ଷତେ
• କିମ୍ + ଅପି = କିମପି
• ନ + ଏବ = : ନୈବ
• ତତ୍ + ଅପି = ତଦପି
• ଅଚ୍ଛାନାମ୍ + ଅପି = ଅଳ୍ପନାମପି
• ନାରଃ + ଅପି = ନାଗୋଽପି
• ଗୁଣବତ୍ + ଜନସୃକାଁତ୍ = ଗୁଣବଜନସୃକାଁତ୍ସ୍ଵ
• ନଃ + ଅପି = ସ୍କୋଽପି
• ପ୍ର + ଆପ୍ଳୁତି = ପ୍ରାପ୍ରୀତି
• ପୁଷ୍ପମାଳ + ଅନୁଷଙ୍ଗଣ = ପୁଷ୍ପମାଳାନୁଷଙ୍ଗଣ
• ପଞ୍ଚ + ଏବ = ପଞ୍ଚିବ
• ମନୁଷ୍ୟାନ୍ + ଚ = ମନୁଷ୍ୟ
• ଗୁରୂନ୍ + ଅତିଥୁପଞ୍ଚମାନ୍ = ଗୁରୂନତିଥପଞ୍ଚମାନ୍ତୃ
• ତିଃ + ଆରଭ୍ୟତେ = ତୃଣେରାରଭ୍ୟତେ
• ଉଦାରଚରିତାନାଂ + ତୁ = ଉଦାରଚରିତାନାନ୍ତୁ
• ବସୁଧା + ଏବ = ବସୁଧୈବ
• ହଂସ + ହି = ହଂସୋ ହି
• କ୍ଷୀରମ୍ + ଆଦରେ = କ୍ଷୀରମାଦରେ
• ତତ୍ + ମିଶ୍ରିତ୍ = ତନ୍ନିଶ୍ରାତ୍ଭ
• ବେତ୍ + ନ = ଭବେନ୍ନ
• କଦା + ଅପି = କଦାପି
• କଥମ୍ + ଅପି = କଥମପି

• ବର୍ଜୟତି + ଅପଃ = ବର୍ଜୟତ୍ୟପଃ
• ତଥା + ଏବ = ତଥୈବ
• କଃ + ବନ = କଷ୍ଟନ
• ସତ୍ + ଜନଃ = ସଜନଃ
• ପ୍ର + ଆପ୍‌ସ୍ୟାମି = ପ୍ରାପ୍‌ସ୍ୟାମି
• ନିଃ + କରୁନଃ = ନିଷ୍କରୁନଃ
• ଚ + ଆସୀତ୍ = ଚାସୀତ୍
• କଃ + ବନ = କଷ୍ଟନ
• ତତ୍ର + ଏବ = ତତ୍ରୈବ
• ସମ୍ + ଭବିଷ୍ୟତି = ସମ୍ଭବିଷ୍ୟତି
• ପ୍ର + ଆପ୍ତବାନ୍ = ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍
• କଃ + ଚିତ୍ର = କଶ୍ଚିତ୍
• ସର୍ବ + ଆଦୌ = ସର୍ବାଦୌ
• ପ୍ର + ଆପ୍ଲୁୟାତ୍ = ପ୍ରାପ୍ତିତ୍ବ
• ହନଃ + ମଣ୍ଡୁକା = ବହବୋ ମଣ୍ଡୁକା
• ସମ୍ + ମିଳିତା = ସମ୍ମିଳିତ
• ଇତି + ଆଦିଭଃ = ଇତ୍ୟାଦିଭି
• ତଥା + ଅପି = ତଥାପି
• ପରଂ + ତୁ = ପରନ୍ତୁ
• ମନ + ବଳମ୍ = ମନୋବଳମ୍ପା
• ଦମ୍ + ଅପି = ପାଦମପି
• ପ୍ର + ଆପ୍ତବତଃ = ପ୍ରାପ୍ତବୟଃ
• କସ୍ୟ + ଅପି = କନ୍ୟାପି
• ଇତି + ଆଦୀନି = ଇତ୍ଯାଦୀନି
• ଶତଃ + ଇତି = ଶକ୍ତ ଇତି
• ପରଃ + ପରମ୍ = ପରସ୍ପରମ୍ବ
• ଚନ + ଅନୁସାରମ୍ଭ = ବଚନାନୁସାରମ୍କ
• ସ୍ୟ + ଅପି = କନ୍ୟାପି
• ସାଧୁ + ଉକ୍ତମ୍ = ସାଧୂକ୍ତମ୍ଅ
• ତି + ଉଜଃ = ଅତ୍ୟୁତଃ
• ପ୍ରଧାନ + ଅମାତ୍ୟ = ପ୍ରଧାନାମାତ୍ୟ
• ତଥା + ଏବ = ତଥୈବ
• କାଳ + ଅନ୍ତରେ = କାଳାନ୍ତରେ
• ଜନ୍ମଭୂମି + ଚ = ଜନ୍ମଭୂମିଣ୍ଟ
• ସ୍ଵର୍ଗତ୍ + ଅପି = ସ୍ବର୍ଗାଦପି
• ଭବତାଂ + ମମ = ଭବତାନୁମ
• ଯତ୍ର + ଅହିଂସା = ଯତ୍ରାହିଂସା

• ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ସାଧନମ୍ + ଅକରୋତ୍ = ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାସାଧନମକରୋତ୍ର
• ବୀନ୍ଦ୍ର + ମଧୁରମ୍ = ରବୀନ୍ଦ୍ରା ମଧୁରମ୍
• କା + ଅପି = କାପି
• ସହ + ଉଦରା = ସହୋଦରଃ
• ବିହଙ୍ଗ + ଉତ୍‌ପତନେ = ବିହଙ୍ଗୋତ୍ପତନେ

संधिविच्छेद: (ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦଃ)

• ପ୍ରଣମତି = ପ୍ର + ନମତି
• ଇତ୍ୟାଦୟଃ = ଇତି + ଆଦୟ
• ଶିଳାଗାରସ୍ୟ = ଶିଳ୍ପ + ଆଗାରସ୍ୟ
• ଶିଳ୍ପୀଗାରାନ୍ = ଶିଳ୍ପ + ଆଗାରାନ୍
• ଇତସ୍ତତଃ = ଇତଃ + ତତଃ
• କୋଽପି = କଃ + ଅପି
• କିନ୍ତୁ = କିମ୍ + ତୁ
• ଅତୀବ = ଅତି + ଇବ
• ନିଶାର୍ଧ = ନିଶା + ଅର୍ଧ
• ମରଣାପୂରମ୍ = ମରଣାତ୍ + ପରମ୍
• ଭୂଚଣକାଦୀନି = ଭୂଚଣକ + ଆଦାନ
• ପ୍ରାରମ୍ଭ = ପ୍ର + ଆରମ୍ଭ
• ଶାକାଦିର୍ଭି = ଶାକ + ଆଦିରଃ
• କଶ୍ଚିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍ର
• କିମପି = କିମ୍ + ଅପି
• ପରନ୍ତୁ = ପରଂ + ତୁ
• ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ତବାନ୍
• ପ୍ରାଷ୍ଟୋତି = ପ୍ର + ଆପ୍ଳୁତି
• ଅତ ଏବ = ଅତଃ + ଏବ
• ସମୁଳ = ସମ୍ + ଉଚ୍ଚ

• ପର୍ଯ୍ୟଟକା = ପରି + ଅଟକା
• କଶ୍ଚିତ୍ର = କଃ + ଚିତ୍ର
• ପ୍ରାଷ୍ଟୋତି = ପ୍ର + ଆଜ୍ୟୋତି
• ଅତୀବ = ଅତି + ଇବ
• ପୁଷ୍ପାର୍ଘ୍ୟମ୍ = ପୁଷ୍ପ + ଅର୍ଘ୍ୟମ୍
• ଅତ୍ରାପି = ଅତ୍ର + ଅପି
• ବୈଦିକଗୁରୁକୁଳା ଶ୍ରମଃ = ବୈଦିକଗୁରୁକୁଳ + ଆଶ୍ରମ
• ଅର୍ଥୋପାର୍ଜନମ୍ = ଅର୍ଥ + ଉପାର୍ଜନମ୍
• ପ୍ରାପ୍ରୁବନ୍ତି = ପ୍ର + ଆସୁବନ୍ତି .
• ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକମ୍‌ = ଅତି + ଆବଶ୍ୟକମ୍
• ତଦନନ୍ତରଂ = ତତ୍ + ଅନନ୍ତରମ୍
• ଉପନ୍ୟାସକାରଷ୍ଟ = ଉପନ୍ୟାସକାରଃ + ଚ
• ଅତୀବ = ଅତି + ଇବ
• ପରନ୍ତୁ = ପରମ୍ + ତୁ
• ନାମାନୁସାରେଣ = ନାମ + ଅନୁସାରେଣ
• ସଞ୍ଜାତଃ = ସମ୍ + ଜାତଃ
• ସ୍ଵର ଇବ = ସ୍ଵରଃ + ଇବ
• ନାସ୍ତି = ନ + ଅସ୍ତି
• ନୀତିରନ୍ଧାବଳିଭଃ = ନୀତିରନ୍ + ଆବଳିଭିଂ
• ଅତ୍ରୋପସ୍ଥାପିତା = ଅତ୍ର + ଉପସ୍ଥାପିତା
• ପସେବିନଃ = ବୃଦ୍ଧ + ଉପବେସିନଃ
• ପ୍ରାଣମତ୍‌ = ପ୍ର + ଅନମତ୍
• ସର୍ପଦୁର୍ଜନୟୋର୍ମଧ୍ଯ = ସର୍ପଦୁର୍ଜନ + ମଧ୍ୟ
• ସର୍ପୋ ନ = ସପଃ + ନ
• ସର୍ପୋ ଦଶତି = ସପଃ + ଦଶତି
• ଦୁର୍ଜନସ୍ତୁ = ଦୁର୍ଜନଃ + ତୁ
• କାର୍ଯ୍ୟମଦ୍ୟ = କାର୍ଯ୍ୟମ୍ + ଅଦ୍ୟ
• ଚାପରାହ୍ନିକମ୍ = ଚ+ ଅପରାହ୍ନିକମ୍
• କୃତମସ୍ୟା = କୃତମ୍ + ଅଦ୍ୟ
• ପ୍ରତୀକ୍ଷତେ = ପ୍ରତି+ ଈକ୍ଷତେ
• କିମପି = କିମ୍ + ଅପି
• ଜୈବ = ନ + ଏବ
• ତଦପି = ତତ୍ + ଅପି
• ଅଜ୍ଞା ନାମପି = ଅଚ୍ଛାନାମ୍ + ଅପି
• ନାଗୋଽପି = ନାରଃ + ଅପି
• କିନ୍ତୁ = କିଂ + ତୁ
• ଗୁଣବଜନସ୍ମର୍କାତ୍ = ଗୁଣବତ୍ + ଜନସୃତ୍
• ସ୍ଵକପି = ସ୍ଵତଃ + ଅପି
• ପ୍ରାସ୍ମୋତି = ପ୍ର + ଆପ୍ରୋତି
• ପୁଷ୍ପମାଳା ନୁଷଙ୍ଗଣ = ପୁଷ୍ପମାଳ + ଅନୁଷଙ୍ଗଣ
• ପବ = ପଞ୍ଚ + ଏବ
• ଗୁରୂନତିଥପଞ୍ଚମାନ୍ = ଗୁରୂନ୍ + ଅତିଥପଞ୍ଚମାନ୍
• ତୃଣିରାରଭ୍ୟତେ = ତୃ + ଆରଭ୍ୟତେ
• ଉଦାରଚରିତାନାନ୍ତୁ = ଉଦାରଚରିତାନାଂ + ତୁ
• ବସୁଧୈବ = ବସୁଧା + ଏବ
• ହଂସୋ ହି = ‘ହଂସ + ହି

• କ୍ଷୀରମାଦରେ = କ୍ଷୀରମ୍ + ଆଦରେ
• ତନ୍ନିଶ୍ରାତ୍‌ = ତତ୍ + ମିଶ୍ରିତ୍ଭ
• ବେନ୍ସ = ଭବେତ୍ + ନ
• କଦାପି = କଦା + ଅପି
• କଥମପି = କଥମ୍ + ଅପି
• ବର୍ଜୟତ୍ୟପଃ = ବର୍ଜୟତି + ଅପ
• ତଥୈବ = ତଥା + ଏବ
• କଷ୍ଟନ = କଃ + ଚନ
• ସଜନଃ = ସତ୍ + ଜନଃ
• ନିଷ୍ଠାପ = ନିଃ + ପାପଃ
• .ନିଷ୍କରୁନଃ = ନିଃ + କରୁନଃ
• ପ୍ରାପ୍‌ସ୍ୟାମି = ପ୍ର + ଆପ୍‌ସ୍ୟାମି
• ପ୍ରଧାନାମାତ୍ୟ = ପ୍ରଧାନ + ଅମାତ୍ୟ
• ତଥୈବ = ତଥା + ଏବ
• କାଳାନ୍ତରେ = କାଳ + ଅନ୍ତରେ
• ଜନ୍ମଭୂମିଷ୍ଟ = ଜନ୍ମଭୂମି + ଚ
• ସ୍ବର୍ଗାଦପି = ସ୍ଵର୍ଗତ୍ + ଅପି
• କଶ୍ଚିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍
• ସର୍ବାଦୌ = ସର୍ବ + ଆଦୌ
• ପ୍ରାପ୍ରୁୟାତ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍‌ୟାତ୍
• ବହବୋ ମଣ୍ଡୁକା = ବହନଃ + ମଣ୍ଡୁକା
• ସମ୍ମିଳିତା = ସମ୍ + ମିଳିତଃ
• ଇତ୍ୟାଦିଭିଂ = ଇତି + ଆଦିଭି
• କ୍ରୋ ବା = କଃ + ବା
• ତଥାପି = ତଥା + ଅପି
• ମନୋବଳମ୍ = ମନଃ + ବଳମ୍
• ପୁନରପି = ପୁନଃ + ଅପି
• କୋଽପି = କଃ + ଅପି
• ପାଦମପି = ପାଦମ୍ + ଅପି
• ପ୍ରାପ୍ତିବତଃ = ପ୍ର + ଆୟୁବତଃ
• କସ୍ୟାପି = କସ୍ୟ + ଅପି
• ଇତ୍ୟାଦୀନି = ଇତି + ଆଦାନ
• ଶକ୍ତ ଇତି = ଶନ୍ତଃ + ଇତି
• ପରସ୍କରମ୍ = ପରଃ + ପରମ୍
• ବଚନାନୁସାରମ୍ = ବଚନ + ଅନୁସାରମ୍
• କନ୍ୟାପି = କସ୍ୟ + ଅପି
• ସାଧୁଲମ୍ = ସାଧୁ + ଉକ୍ତମ୍
• ଅତ୍ୟଚ୍ଚ = ଅତି + ଉଚ୍ଚ
• ବାସୀଙ୍କ = ଚ+ ଆସୀତ୍
• କଣ୍ଟନ = କଃ + ଚନ
• ଅତୀବ = ଅତି + ଇବ
• ତତ୍ରୈବ = ତତ୍ର + ଏବ
• ସମ୍ଭବିଷ୍ୟତି = ସମ୍ + ଭବିଷ୍ୟତି
• ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ତବାନ୍
• ଭବତାନ୍କମ = ଭବତାଂ + ମମ
• ଯତ୍ରାହିଂସା = ଯତ୍ର + ଅହିଂସା

• ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ସାଧନମୂକରୋତ୍ = ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତାସାଧନମ୍ ଅକରୋତ୍
• ରବୀନ୍ଦ୍ରା ମଧୁରମ୍ = ରବୀନ୍ଦ୍ର + ମଧୁରମ୍
• କାପି = କା’ + ଅପି .
• ସହୋଦରଃ = ସହ + ଉଦରଃ
• ବିହଙ୍ଗୋପତନେ = ବିହଙ୍ଗ + ଉତ୍‌ପତନେ

क्रियापदचयनम् (କ୍ରିୟାପଦଚୟନମ୍ )

प्रश्न 1.
ପ୍ରବହତି, ଗଙ୍ଗା, ଘୋଷିତବାନ୍, ଅକରୋତ୍, ପ୍ରବର୍ଗତେ, ଭବତି ।
उत्तर:
ପ୍ରବହତି, ଘୋଷିତବାନ୍, ଅକରୋଡ୍, ପ୍ରବର୍ଗତେ, ଭବତି।

प्रश्न 2.
ହଂସ, ଆଦତ୍ତ, ଦଶତି, ସ୍ୟାତ୍, ଭବେତ୍, କୁର୍ଥାତ୍ ।
उत्तर:
ଆଦରେ, ଦଶତି, ସ୍ୟାତ୍, ଭବେତ, କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍।

प्रश्न 3.
ମୁଞ୍ଚତି, ପ୍ରାଷ୍ଟୋତି, ଧାର୍ଯ୍ୟ, ଯାତି, ଶିରସି, ବର୍ଣୟନ୍ତି ।
उत्तर:
ମୁଞ୍ଚତି, ପ୍ରାପ୍ନାତି, ଧାର୍ଯ୍ୟତେ, ଯାତି, ବର୍ଷୟନ୍ତି।

प्रश्न 4.
ଦଶତି, କୃତବାନ୍, ଅକରୋଡ୍, ପ୍ରଖରା, ଆସୀତ୍ବ, ଭବତି ।
उत्तर: ଦଶତି, କୃତବାନ୍, ଅକରୋତ, ଆସୀତ, ଭବତି ।

प्रश्न 5.
ନିବସନ୍ତି, ଭବତି, ଅସ୍ଥି, ଭୂମି, ପ୍ରାପ୍ରୁବନ୍ତି, ଆସୀତ୍।
उत्तर:
ନିବସ୍‌ତ୍ତି, ଭବତି, ଅସ୍ଥି, ପ୍ରାପ୍ତିବନ୍ତି, ଆସୀତ୍।

प्रश्न 6.
କୁର୍ବନ୍ତ, ଜାନାତି, ଅସ୍ଥି, ଅତ୍ର, ଭବତି, ପୋଷୟତି ।
उत्तर:
କୁର୍ବନ୍ତି, ଜାନାତି, ଅସ୍ଥି, ଭବତି, ପୋଷୟତି ।

प्रश्न 7.
ଅସ୍ଥି, ନିବସତି, ଲିଖୁତବାନ୍, ଭବତି, ସମର୍ପୟତି, ମାର୍ଗମ୍ ।
उत्तर:
ଅସ୍ଥି, ନିବସନ୍ତ, ଲିଖତବାନ୍, ଭବତି, ସମର୍ପୟନ୍ତି ।

प्रश्न 8.
ପ୍ରାଷ୍ଟୋତି, ସ୍ୟାତ୍, ପୃଷ୍ଟବାନ୍, ଭକ୍ତବାନ୍, ଭବାନ୍,ଅଗଚ୍ଛତ୍ ।
उत्तर:
ପ୍ରାଷ୍ଟୋତି, ସ୍ୟାତ, ପୃଷ୍ଟବାନ, ଉକ୍ତବାନ, ଅଗଚ୍ଛତ୍।

प्रश्न 9.
ଅସ୍ଥି, ପଠତି, ଇତି, ସ, ଆଗଚ୍ଛନ୍ତୁ, ହରଡି ।
उत्तर:
ଅଗ୍ନି, ପଠରି, ସରି, ଆଗଚ୍ଛନ୍ତୁ, ହରନ୍ତି ।

प्रश्न 10.
ମଣ୍ଡୟତି, ଜୀବନ୍ତ, ଭୂମି, କର୍ଷତି, କରୋତି, ଆନୟତି ।
उत्तर:
ମଣ୍ଡୟତି, ଜୀବନ୍ତି, କର୍ଷତି, କରୋତି, ଆନୟତି ।

प्रश्न 11.
କରିଷ୍ୟାମଃ, ଅଭବତ୍, କୃତବନ୍ତୀ, ନୀତବନ୍ତୀ, ଭାଷଣମ୍, ଆସୀତ୍ ।
उत्तर:
କରିଷ୍ୟାମଃ, ଅଭିବତ୍, କୃତବନ୍ତୀ, ନୀତବନ୍ତଃ, ଆସୀତ୍।

प्रश्न 12.
ହ୍ୟାମି, ଦୀୟତେ, ଦଣ୍ଡୟତି, ଇଚ୍ଛାମି, ପଠନ୍ତି ।
उत्तर:
ସ୍ମିଥ୍ୟାମି, ଦୀୟତେ, ଦଣ୍ଡୟତି, ଇଚ୍ଛାମି, ପଠନ୍ତି ।

प्रश्न 13.
ମମ, ଭବେୟୁ, ଭବିଷ୍ୟତି, ଅସ୍ଥି, ପାଳୟତି, ନେଷ୍ୟାମି |
उत्तर:
ଉବେୟୁ, ଭବିଷ୍ୟତି, ଅସ୍ଥି, ପାଳୟତି, ନେଷ୍ୟାମି।

प्रश्न 14.
ଭବତି, ପ୍ରୟଚ୍ଛନ୍ତି, ଆଗଳନ୍ତି, ସନ୍ତ, କୁର୍ବନ୍ତ, ତତ୍ର ।
उत्तर:
ଭବତି, ପ୍ରୟଚ୍ଛନ୍ତି, ଆଗଛନ୍ତି, ସନ୍ତ, କୁର୍ବନ୍ତି।

प्रश्न 15.
ରକ୍ଷତି, ନୟତି, କୁର୍ମ, ଜାନାତି, ପୁନଃ, ପ୍ରଣମତି।
उत्तर:
ରକ୍ଷତି, ନୟତି, କୁର୍ମୁ, ଜାନାତି, ପ୍ରଣମତି।

प्रश्न 16.
ଆସୀତ୍, ସୂତ୍ରମ୍, ଅଭିବତ୍, ଅପଶ୍ୟନ, ଅଭବନ, ଆଗଛନ୍ ।
उत्तर:
ଆସୀତ, ଅଭିବତ୍, ଅପଶ୍ୟନ୍, ଅଭବନ, ଆଗଚ୍ଛନ୍।

प्रश्न 17.
ଅପୀଡୟନ୍, ଅଭିବତ, ଦୁଃଖ୍ୟତଃ, ଆସୀତ, ଅଦଦାତ୍, ଅଚିନ୍ତୟତ୍ ।
उत्तर:
ଅପୀଡୟନ, ଅଭବତ, ଆସୀତ, ଅଦଦାତ, ଅଚିନ୍ତୟତ୍।

प्रश्न 18.
ଅପଶ୍ୟତ୍, ମରିଷ୍ୟତି, ଭବତି, କିମର୍ଥ୍ୟ, ରକ୍ଷତି, ଅଗଚ୍ଛତ୍ ।
उत्तर:
ଅପଶ୍ୟତ୍, ମରିଷ୍ୟତି, ଭବତି, ରକ୍ଷତି, ଅଗଚ୍ଛତ୍।

प्रश्न 19.
ଅବଦତ୍, ଭବତଃ, ଅଭିବତ୍, କାକ, ଅଗଚ୍ଛତ୍, ଆସୀତ୍ ।
उत्तर:
ଅବଦତ, ଭବତଃ, ଅଭିବତ୍, ଅଗଚ୍ଛିତ, ଆସୀତ୍।

प्रश्न 20.
ଦେହି, ଜଳମ୍, ରକ୍ଷ, ଆସୀତ୍, ଗତବାନ୍, ଭକ୍ତବାନ୍।
उत्तर:
ଦେହି, ରକ୍ଷ, ଆସୀତ, ଗତବାନ, ଉକ୍ତବାନ୍।

प्रश्न 21.
ରକ୍ଷତଃ, କରୋତି, ଛାତ୍ରା, ଭର୍ବତି, ଭବତଃ, ପଶ୍ୟତଃ ।
उत्तर:
ରକ୍ଷତଃ, କରୋତି, ଭବତି, ଭବତଃ, ପଶ୍ୟତଃ ।

प्रश्न 22.
କୁରୁତଃ, ପଶ୍ୟତଃ, ବର୍ଷୟତଃ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ, ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍, ସ୍ମାରୟତି ।
उत्तर:
କୁରୁତଃ, ପଶ୍ୟତଃ, ବର୍ଷୟତଃ, ପ୍ରାପ୍ତବାନ, ସ୍ମାରୟତି ।

प्रश्न 23.
ଆଗତବନ୍ତଃ, ମୁଣ୍ଡୁକା, କୃତବତଃ, ବର୍ଷୟନ୍ତ, ଆସୀତ୍ବ, କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍।
उत्तर:
ଆଗତବନ୍ତଃ, କୃତବତଃ, ବର୍ଷୟନ୍ତ, ଆସୀତ, କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ ।

प्रश्न 24.
କୃତବନ୍ତଃ, ପତିତବନ୍ତଃ, ମନୋବଳମ୍, କୁର୍ବନ୍ତ, ପ୍ରାପ୍ତବନ୍ତୀ, ଉଦ୍ଭବତୀ ।
उत्तर:
କୃତବନ୍ତଃ, ପତିତବନ୍ତଃ, କୁର୍ବନ୍ତି, ପ୍ରାପ୍ତବନ୍ତଃ, ଉଦ୍ଭବତୀ।

प्रश्न 25.
କୁର୍ଯ୍ୟା, ଶୃଣୁମା, ପ୍ରାପ୍ରୁୟା, ଭବେ, ଆଗଚ୍ଛତ, ଶିଶୁ ।
उत्तर:
କୁର୍ଯ୍ୟା, ଶୁଣୁୟଃ, ପ୍ରାପ୍ତି, ଭବେ, ଆଗଚ୍ଛିତ।

प्रश्न 26.
ଆଗଳତ୍ବ, ଭବତଃ, ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍, ଅଭିବତ୍, କଥ୍ୟ, ଅବଦନ୍ ।
उत्तर:
ଆଗଚ୍ଛିତ, ଭବତଃ, ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍, ଅଭିବତ୍, ଅବଦନ୍।

प्रश्न 27.
ଅବଦତ୍, ପ୍ରାପ୍ତବନ୍ତ, ଅଭବନ୍, ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍, ପୁତ୍ର, ଭବେ ।
उत्तर:
ଅବଦତ୍, ପ୍ରାପ୍ତବନ୍ତଃ, ଅରବନ, ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍, ଭବେ ।

प्रश्न 28.
କ୍ରନ୍ଦସି, କ୍ରନ୍ଦାମି, ଭବିଷ୍ୟତି, କରିଷ୍ୟାମି, ପୁତ୍ର, ଭବିଷ୍ୟାମି |
उत्तर:
କୁନ୍ଦସି, କ୍ରନ୍ଦାମି, ଭବିଷ୍ୟତି, କରିଷ୍ୟାମି, ଭବିଷ୍ୟାମି ।

प्रश्न  29.
ଜ୍ଞାତବତୀ, ଅସ୍ଥି, କ୍ରନ୍ଦସି, ଚିହ୍ନମ, ଭବନ୍ତି, ପୂଛନ୍ତି ।
उत्तर:
ଜ୍ଞାତବତୀ, ଅସ୍ଥି, କୁନ୍ଦସି, ଭବନ୍ତି, ପୂଛନ୍ତି ।

प्रश्न 30.
ଭବତି, ପୂଛନ୍ତି, ବିସ୍ମରନ୍ତି, ଦୁଃଖମ୍, କଥୟତ୍ତି, ଭବିଷ୍ଯତି ।
उत्तर:
ଭବନ୍ତି, ପୂଛନ୍ତି, ବିସ୍ମରନ୍ତି, କଥୟନ୍ତି, ଭବିଷ୍ୟତି।

प्रश्न 31.
ଭବିଷ୍ୟତି, ସ୍ଵାସ୍ୟତି, ସ୍ମରିଷ୍ୟତି, ଏତଦ୍, କଥୁତବତୀ, ଅଭିବତ୍ ।
उत्तर:
ଭବିଷ୍ୟତି, ସ୍ଵାସ୍ୟତି, ସ୍ମରିଷ୍ୟତି, କଥୁତବତୀ, ଅଭିବତ୍।

प्रश्न 32.
ଅପଶ୍ୟତ୍, ମରିଷ୍ୟତି, ସଜ୍ଜନଃ, ରକ୍ଷତି, ଭବତି, ଅବଦତ୍ ।
उत्तर:
ଅପଶ୍ୟତ୍, ମରିଷ୍ୟତି, ରକ୍ଷତି, ଭବତି, ଅବଦତ୍।

प्रश्न 33.
ସମ୍ଭବିଷ୍ୟତି, ଭବତି, କୁରୁତଃ, ପଶ୍ୟତ, ବର୍ଷୟତ, ଫଳମ୍ ।
उत्तर:
ସମ୍ଭବିଷ୍ୟତି, ଭବତି, କୁରୁତଃ, ପଶ୍ୟତ, ବର୍ଷୟତ ।

प्रश्न 34.
ପ୍ରକଟିତବତୀ, ଉତ୍ପାଟିତବାନ୍, ଦୂରୀକୃତବାନ୍, ଅଭିବତ୍, ନୟନମଃ, ସ୍ଵାସ୍ୟତି ।
उत्तर:
ପ୍ରକଟିତବତୀ, ଉତ୍ପାଟିତବାନ୍, ଦୂରୀକୃତବାନ୍, ଅଭିବତ୍, ସ୍ଵାସ୍ୟତି |

प्रश्न 35.
ଭ୍ରମତି, ଖେଳତି, ଦୁଷ୍ୟନ୍ତ, ବାଳିକା, ପଶ୍ୟାମି, ଦ୍ରଷ୍ୟାମି ।
उत्तर:
ଭ୍ରମତି, ଖେଳନ୍ତି, ଦ୍ରଷ୍ୟାନ୍ତ, ପଶ୍ୟାମି, ଦ୍ରଷ୍ୟାମି ।

प्रश्न 36.
ଚିନ୍ତୟତି, ସ୍ତମଃ, ବର୍ଷୟତି, କୁର୍ଯାତ୍, ଗଚ୍ଛେତ୍, ପତେତ୍।
उत्तर:
ଚିନ୍ତୟତି, ବର୍ଷୟତି, କୁର୍ଯାତ, ଗଚ୍ଛେତ, ପତେତ୍।

प्रश्न 37.
ଦତ୍‌ଥ, କୁର୍ମ, ପ୍ରାପ୍ରୁଥ, ପିବାମଃ, ବିଦ୍ୟାଳୟ, ଶୁଣୁଥ ।
उत्तर:
ଦତ୍‌ଥ, କୁର୍ମୁ, ପ୍ରାପ୍ରୁଥ, ପିବାମଃ, ଶୁଣୁଥ।

प्रश्न 38.
ଆଗଚ୍ଛିତ, କୁରୁତ, ରକ୍ଷତ, ନିୟୋଜିତଃ, ଯୁବକ, ସ୍ଥାପିତବାନ୍ ।
उत्तर:
ଆଗଚ୍ଛିତ, କୁରୁତ, ରକ୍ଷତ, ନିୟୋଜିତଃ, ସ୍ଥାପିତବାନ୍।

प्रश्न 39.
ତିଷ୍ଠତି, ତିଷ୍ଠତଃ, ତିଷ୍ଠନ୍ତି, ବାଳିକେ, ଦଦାତି, ଜାନାତି ।
उत्तर:
ତିଷ୍ଠତି, ତିଷ୍ଠତଃ, ତିଷ୍ଠନ୍ତି, ଦଦାତି, ଜାନାତି।

प्रश्न 40.
କରୋଷି, କୁରୁଥା, କୁରୁଥ, ବୟମ, ପଶ୍ୟସି, ପଶ୍ୟଥ ।
उत्तर:
କରୋଷି, କୁରୁଥ, କୁରୁଥ, ପଶ୍ୟସି, ପଶ୍ୟଥ ।

प्रश्न 41.
ସୁରିଷ୍ୟତି, ପୁତ୍ର, କଥୁତବତୀ, ରଚିତବାନ୍, କୃତବାନ୍, ଅର୍ପିତବାନ୍ ।
उत्तर:
ସ୍ମରିଷ୍ୟନ୍ତ, କଥୁତବତୀ, ରଚିତବାନ, କୃତବାନ୍, ଅର୍ପିତବାନ୍।

प्रश्न 42.
ବୃକ୍ଷ, ଆସୀତ୍ବ, ଅଭିବତ୍, ଅପଶ୍ୟନ୍, ଅଭବନ, ଆଗଚ୍ଛନ୍ ।
उत्तर:
ଆସୀତ, ଅଭିବତ, ଅପଶ୍ୟନ୍, ଅଭବନ, ଆଗର୍ଜନ।

प्रश्न 43.
ଦୃଶ୍ୟତେ, ଚାଣକ୍ୟ, ପୂଛନ୍ତି, ବିସ୍ମରନ୍ତି, ବିସ୍ମରିଷ୍ୟସି, କଥୟତି ।
उत्तर:
ଦୃଶ୍ୟତେ, ପୃଚ୍ଛନ୍ତି, ବିସ୍ମରତି, ବିସ୍ମରିଷ୍ୟସି, କଥୟତି।

प्रश्न 44.
ପ୍ରାପ୍ରୁୟାତ୍ର, ନିର୍ଣ୍ଣୀତବନ୍ତୀ, ମୟୂକ, ଆଗତବନ୍ତୀ, କୃତବନ୍ତଃ, ବର୍ଷୟନ୍ତ ସୁ ।
उत्तर:
ପ୍ରାପ୍ୟୟାତ, ନିର୍ଣ୍ଣୀତବନ୍ତଃ, ଆଗତବନ୍ତଃ, କୃତବନ୍ତଃ, ବର୍ଣ୍ଣୟନ୍ତ

प्रश्न 45.
କୁର୍ଯ୍ୟା, ଶୁଣୁୟଃ, ପ୍ରାପ୍ରୁୟା, ବାଳିକା, ଭବେ, ଆଗଚ୍ଛତ୍ ।
उत्तर:
କୁର୍ଯ୍ୟା, ଶୃଣୁୟାଁ, ପ୍ରାପ୍ତି, ଭବେ, ଆଗଚ୍ଛିତ୍।

प्रश्न 46.
ତ୍ୟଜସି, ଲିଖନ୍ତି, ଗଚ୍ଛତୁ, ଭବତଃ, ଆଗଚ୍ଛନ, ଅପଶ୍ୟନ୍ ।
उत्तर:
ତ୍ୟଜର୍ସି, ଲିଖନ୍ତି, ଗଛତୁ, ଆଗଚ୍ଛନ, ଅପଶ୍ୟନ୍।

प्रश्न 47.
ହସସି, ତୁମ୍, ହସ, ହସଥ, ଭବସି, ଭବତଃ ।
उत्तर:
ହସସି, ହସଥା, ହସଥ, ଭବସି, ଭବତଃ ।

प्रश्न 48.
ପତିତବନ୍ତଃ, କୁର୍ବନ୍ତ, ଦର୍ଶକା, ଆରୂଢ଼ବାନ, ପ୍ରାପ୍ତବତଃ, ଉଦ୍ଭବତୀ ।
उत्तर:
ପତିତବନ୍ତଃ, କୁର୍ବନ୍ତ, ଆରୂଢ଼ବାନ, ପ୍ରାପ୍ତିବନ୍ତୀ, ଉଦ୍ଭବତୀ।

प्रश्न 49.
ଅସ୍ତି, ନୟନ୍ତି, ସନ୍ତି, ସ୍ତ୍ରୀ, ମିତ୍ରାଣି, ତିଷ୍ଠତି ।
उत्तर:
ଅସ୍ତି, ନୟନ୍ତି, ସରି, ଡଃ, ତିଷ୍ଠତି।

प्रश्न 50.
ଧାବତି, ଧାବତଃ, ଧାବନ୍ତି, କୂଜନ୍ତି, କୋକିଳ, ନୃତ୍ୟନ୍ତ ।
उत्तर:
ଧାବତି, ଧାବତଃ, ଧାବନ୍ତି, କୂଜନ୍ତି, ନୃତ୍ୟନ୍ତି।

प्रश्न 51.
ଗଚ୍ଛାବ, ପଠାବ, ହସାବ, ଭବାନଃ, ଆବାମ୍, ପଶ୍ୟାବ
उत्तर:
ଗଚ୍ଛାବାଃ, ପଠାଦଃ, ହସାବ, ଭବାନଃ, ପଶ୍ୟାବ ।

प्रश्न 52.
ଗର୍ଜତି, ଦଶତି, ଆରୋହତି, ସ୍ନିହ୍ୟତି, କର୍ଷତି, କୃଷକ।
उत्तर:
ଗର୍ଜତି, ଦଶତି, ଆରୋହତି, ସ୍ପୃହ୍ୟତି, କର୍ଷତି ।

प्रश्न 53.
ପଠସି, ପଠଥ, ପଠଥ, ଯୁବାମ, ଭବସି, ଭବତଃ ।
उत्तर:
ପଠସି, ପଠଥ୍ୟ, ପଠଥ, ଭବସି, ଭବଥ ।

प्रश्न 54.
ଧାବନ୍ତି, ରଚୟତି, ଯାତି, ପାଳୟତି, କୂଜତି, ଅହମ୍ ।
उत्तर:
ଧାବନ୍ତି, ରଚୟତି, ଯାତି, ପାଳୟତି, କୂଜତି ।

प्रश्न 55.
ଉବେୟମ୍, ଶୁଣୁୟାମ୍, ନିଷ୍ପୀତବାନ୍, ସା, କ୍ରନ୍ଦସି, କ୍ରନ୍ଦାମି ।
उत्तर:
ରବେୟମ୍, ଶୃଣୁୟାମ, ନିଶ୍ଚିତବାନ, କ୍ରନ୍ଦସି, କ୍ରନ୍ଦାମି।

प्रश्न 56.
ଦେହି, ରକ୍ଷ, କୃତବତଃ, ସୈନ୍ୟା, ଗତବାନ୍, ଭକ୍ତବାନ୍ ।
उत्तर:
ଦେହି, ରକ୍ଷ, କୃତବନ୍ତୀ, ଗତବାନ୍, ଭକ୍ତବାନ୍।

प्रश्न 57.
ଯାପୟତି, ପଠତି, ମିତ୍ର, ହସ୍ପତି, ନୟତି, ଦଦାତି ।
उत्तर:
ଯାପୟତି, ପଠତି, ହସତି, ନୟତି, ଦଦାତି ।

प्रश्न 58.
ପଶ୍ୟସି, ପଶ୍ୟଥ, ପଶ୍ୟଥ, ନୟସି, ନୟଥ, ଛାତ୍ରା ।
उत्तर:
ପଶ୍ୟସି, ପଶ୍ୟଥ, ପଶ୍ୟଥ, ନୟସି, ନୟଥା ।

प्रश्न 59.
କୃଷକ, ବିକସତି, ରକ୍ଷତି, ପଠତି, ସ୍ନିହାତି, ଜଛତି ।
उत्तर:
ବିକସତି, ରକ୍ଷତି, ପଠତି, ସ୍ନିନ୍ଦ୍ୟତି, ଜତି।

प्रश्न 60.
କ୍ରୀଣୀତଃ, ଗୃହ୍ମୀତଃ, ଚିନୁତଃ, ତ୍ୱ, ରୁଦତଃ, ନୟାବ ।
उत्तर:
କ୍ରୀଣୀତଃ, ଗୃହ୍ମୀତଃ, ଚିନୁତଃ, ରୁଦତଃ, ନୟାବ ।

प्रश्न 61.
ଈଶ୍ୱରଃ, ଆଗଚ୍ଛତି, ପଶ୍ୟତି, ଚିନ୍ତୟତି, ଜନୟତି, କରୋତି ।
उत्तर:
ଆଗଚ୍ଛତି, ପଶ୍ୟତି, ଚିନ୍ତସ୍ଥତି, ଜନୟତି, କରୋତି।

प्रश्न 62.
ହସାମି, ପିତା, ପଠାମ, ଭବତି, ଦଦାସି, ଅସ୍ଥି ।
उत्तर:
ହସାମି, ପଠାମଃ, ଭବତି, ଦଦାସି, ଅନ୍ତି।

प्रश्न 63.
କ୍ରୀଣନ୍ତି, ଗୃହୁରି, ଚିନ୍ଧତି, ରୁଦନ୍ତି, ନୟାମଃ, ପିତା ।
उत्तर:
କ୍ରୀଣନ୍ତି, ଗୃହୁରି, ଚିନ୍‌ତି, ରୁଦନ୍ତି, ନୟାମଃ ।

प्रश्न 64.
ଆରୋହତି, ବାନରଃ, ଦଶତି, ଗର୍ଜତି, ନିନ୍ଦତି, ସ୍ମରତି।
उत्तर:
ଆରୋହତି, ଦଶତି, ଗର୍ଜତି, ନିନ୍ଦତି, ସ୍ମରତି।

कर्तृ पदचयनम् (କର୍ତ୍ତୃପଦଚୟନମ୍ )

प्रश्न 1.
ଭାରତୀ, ମନୋଜଃ, ପ୍ରଣମତି, ସ୍ୱ, ମାତା, ପରିବେଶଃ ।
उत्तर:
ଭାରତୀ, ମନୋଜଃ, ସ, ମାତା, ପରିବେଶଃ ।

प्रश्न 2.
ବାୟୁ, କ୍ଷେତ୍ରାଣି, ଜୀବା, ଭବତି, ମେଘା, ପରିବେଶଃ ।
उत्तर:
ବାୟୁ, କ୍ଷେତ୍ରାଣି, ଜୀବା, ମେଘା, ପରିବେଶଃ ।

प्रश्न 3.
ଦେଶଃ, ରାଜ୍ୟ, ରାଜଧାନୀ, ରାଜାନୀ, କୁର୍ବନ୍ତ, ସରୋବରଃ ।
उत्तर:
ଦେଶ, ରାଜ୍ୟ, ରାଜଧାନୀ, ରାଜାନଃ, ସରୋବରଃ ।

प्रश्न 4.
ରାଜା, ପ୍ରଜାଃ, ସାଧବ, ତେ, ଭବାନ୍, ସ୍ୟାତ୍ ।
उत्तर:
ରାଜା, ପ୍ରଜାଃ, ସାଧବୀ, ତେ, ଭବାନ୍।

प्रश्न 5.
ଛାତ୍ରୀ, ଶିକ୍ଷକ, ସ୍ୱ, ସ୍ବୟଂ, ଆସୀତ୍ବ, ଗୋପାଳ ।
उत्तर:
ଛାତ୍ରୀ, ଶିକ୍ଷକଃ, ସ୍ୱ, ସ୍ଵୟଂ, ଗୋପାଳ ।

प्रश्न 6.
ବାଳକ, ଏଷ, ଅହଂ, ସେବକଃ, ବୟଃ, ନୀତବନ୍ତଃ ।
उत्तर:
ବାଳକଃ, ଏହିଃ, ଅହଂ, ସେବକଃ, ବୟମ୍ ।

प्रश्न 7.
ଗୁରୁ, ମୁକୁନ୍ଦଦେବୀ, ସୈନିକ, ଅଭବତ୍, ମାତୃଭୂମି ଭବାନ୍ ।
उत्तर:
ଗୁରୁ, ମୁକୁନ୍ଦଦେବାଃ, ସୈନିକ, ମାତୃଭୂମି, ଭବାନ୍ ।

प्रश्न 8.
ଜନା, ନଦ୍ୟ, ଭୂମି, ଶସ୍ୟାନି, କୃଷକ, ଭବତି ।
उत्तर:
ଜନଃ, ନଦ୍ୟ, ଭୂମି, ଶସ୍ୟାନି, କୃଷକ ।

प्रश्न 9.
ହରେକୃଷ୍ଣ, ଅହଂ, ଭବାନ୍, ପଠତି, ଛାତ୍ରା, ବୃକ୍ଷ ।
उत्तर:
ହରେକୃଷ୍ଣ, ଅହଂ, ଭବାନ, ଛାତ୍ରା, ବୃକ୍ଷା ।

प्रश्न 10.
ପଥଦଃ, ସ, ବୃଦ୍ଧ, ପୃଷ୍ଟବାନ୍, ଭବାନ୍, ଯଃ ।
उत्तर:
ପଥଦଃ, ସ, ବୃଦ୍ଧା, ଭବାନ୍, ଯଃ ।

प्रश्न 11.
ଭଲୁକ, ଗନ୍ଧମାଦନ, ପରିମଳଗିରି, ଏତତ୍ତ୍ଵ, ଭକ୍ତା, କରୋତି ।
उत्तर:
ଭଲୁକ, ଗନ୍ଧମାଦନ, ପରିମଳଗିରି, ଏତତ୍, ଭକ୍ତା|

प्रश्न 12.
ମହର୍ଷି, ସ୍ୱ, କ୍ଷେତ୍ର, ଅରଣ୍ୟ, ଜନା, ପୋଷୟତ୍ତି ।
उत्तर:
ମହର୍ଷି, ଡଃ, କ୍ଷେତ୍ର, ଅରଣ୍ୟମ୍, ଜନା ।

प्रश्न 13.
ପାଦପା, ମନ୍ଦିରମ, ଧୀବତି, ଯାତ୍ରିକା, ପର୍ଯଟକଃ, ପ୍ରାଚୀରମ୍ |
उत्तर:
ପାଦପା, ମନ୍ଦିରମ, ଯାତ୍ରିକା, ପର୍ଯଟକଃ, ପ୍ରାଚୀରମ୍।

प्रश्न 14.
ଗଙ୍ଗା, ଦେଶ, ତିଳକ, ରବୀନ୍ଦ୍ର, ପ୍ରବହିତ, ଜନଃ ।
उत्तर:
ଗଙ୍ଗା, ଦେଶଃ, ତିଳକ, ରବୀନ୍ଦ୍ର, ଜନଃ ।

प्रश्न 15.
ଆଦରେ, ହଂସ, ଦୀର୍ଘଦର୍ଶୀ, କୁଟୁମ୍ବକମ୍, ଅଙ୍ଗାରଃ, ପ୍ରତିକୂଳାନି।
उत्तर:
ହଂସ, ଦୀର୍ଘଦର୍ଶୀ, କୁଟୁମ୍ବକମ୍‌, ଅଙ୍ଗାରଃ, ପ୍ରତିକୂଳାନି।

प्रश्न 16.
ମୃତ୍ୟୁ, ବିଚକ୍ଷଣା, ସର୍ପ, ଦଶତି, ଦୁର୍ଜନୀ, ନରେଶଃ ।
उत्तर:
ମୃତ୍ଯୁ, ବିଚକ୍ଷଣା, ସର୍ପ, ଦୁର୍ଜନଃ, ନରେଶଃ ।

प्रश्न 17.
ସ୍ୱ, ତେ, ଗର୍ବାନ୍ଧ, ମହୀନ୍ଦ୍ର, ମହାପୁରୁଷା, ଜ୍ଞାତବାନ୍।
उत्तर:
ସ୍ୱ, ତେ, ଗର୍ବାନ୍ଧୀ, ମହୀନ୍ଦ୍ର, ମହାପୁରୁଷା ।

प्रश्न 18.
ଠାକୁରରାଜଃ, ମନ୍ତ୍ରୀ, ରାଜଗୁରୁ, ଜନା, ପ୍ରବିଷ୍ଟବତଃ, ନେତାରଃ ।
उत्तर:
ଠାକୁରରାଜଃ, ମନ୍ତ୍ରୀ, ରାଜଗୁରୁ, ଜନା, ନେତାରଃ ।

प्रश्न 19.
ଦେଶଃ, ଦାୟାଦଃ, ତେ, ଭାରତଂ, ନୀତବନ୍ତୀ, ଏଷା ।
उत्तर:
ଦେଶଃ, ଦାୟାଦଃ, ତେ, ଭାରତଂ, ଏଷା।

प्रश्न 20.
ବଟବୃକ୍ଷ, ପରିବାରଃ, ଶାବକ, ନୟତି, ମାତା, ଶୁକଃ ।
उत्तर:
ବଟବୃକ୍ଷ, ପରିବାରଃ, ଶାବକ, ମାତା, ଶୁକଃ ।

प्रश्न 21.
ସର୍ବେ, ବରଂ, ଶୁକଃ, ବ୍ୟାଧ୍ୟ, ପଶ୍ୟତି, ମାତା ।
उत्तर:
ସର୍ବେ, ବୟଂ, ଶୁକଃ, ବ୍ୟାଧ, ମାତା ।

प्रश्न 22.
ଆମ୍ରବୃକ୍ଷ, ଆସୀ, ସୂତ୍ର, କୋକିଳ, ସ, କାକଃ ।
उत्तर:
ଆମ୍ରବୃକ୍ଷ, ସୂତ୍ର, କୋକିଳୀ, ସ, କାକଃ ।

प्रश्न 23.
କାକା, ତେ, କ୍ରମେଣ, ସ୍ୱ, କୋକିଳ, ସଜନଃ ।
उत्तर:
କାକା, ତେ, ଡଃ, କୋକିନଃ, ସଜ୍ଜନଃ ।

प्रश्न 24.
ସୈନିକା, ଯୁବକ, ରକ୍ଷତ, ହେନେରୀ, ମାତା, ସେବିକା ।
उत्तर:
ସୈନିକଃ, ଯୁବକ, ହେନେରୀ, ମାତା, ସେବିକା।

प्रश्न 25.
ଜନମଃ, ହେନେରୀ, ଯୁବକ, ବ୍ୟବସାୟୀ, ଶ୍ରୁତମ, ସୈନିକା ।
उत्तर:
ଜନମଃ, ହେନେରୀ, ଯୁବକ, ବ୍ୟବସାୟୀ, ସୈନିକା।.

प्रश्न 26.
ଯଃ, ଭବେତ୍, ସର୍ବେ, ମଣ୍ଡୁକା, ଦର୍ଶକା, ସ୍ତମ୍ଭ।
उत्तर:
ଯଃ, ସର୍ବେ, ମଣ୍ଡୁକା, ଦର୍ଶକା, ସ୍ତମଃ ।

प्रश्न 27.
ସ୍ତତଃ, ଯଃ, ସ, ତ୍ୱ, ପତେତ, ଦର୍ଶକଃ ।
उत्तर:
ସ୍ତମଃ, ଯଃ, ସ, ବଂ, ଦର୍ଶକଃ ।

प्रश्न 28.
ପୁତ୍ର, ତ୍ୱ, ଏଷ, ଜନା, ଏଷା, ବିସ୍ମରିଷ୍ଯତି।
उत्तर:
ପୁନଃ, ବଂ, ଏଷ, ଜନଃ, ଏଷା ।

प्रश्न 29.
ବାଳ, ବାଣକ୍ୟ, ଏତତ୍ବ, ଏଷ, ଜନନୀ, ଅସ୍ଥି ।
उत्तर:
ବାଳ, ଚାଣକ୍ୟ, ଏତତ, ଏଷ, ଜନନୀ।

प्रश्न 30.
ଯୁବତଃ, ସୈନିକ, ଗ୍ରାମ, ପ୍ରାଣା, କୁରୁତ, ଧାର୍ମିକୀ ।
उत्तर:
ଯୁବତଃ, ସୈନିକ, ଗ୍ରାମଃ, ପ୍ରାଣୀ, ଧାର୍ମିକୀ।

प्रश्न 31
କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍, ମଣ୍ଡୁକ, ଯଃ, ସ୍ତମଃ, ଶିଖରଃ, ବିଜୟୀ ।
उत्तर:
ମଣ୍ଡୁକଃ, ଯଃ, ସ୍ତମଃ, ଶିଖରଃ, ବିଜୟୀ ।

प्रश्न 32.
ବାଟିକା, ଭବତ, ଜନମଃ, ରତିଃ, ସରଳୀ, ମାର୍ଗ ।
उत्तर:
ବାଟିକା, ଜନମଃ, ରବି, ସରଜଃ, ମାର୍ଗ ।

प्रश्न 33.
କାର୍ଯ୍ୟ, ଏଷ, ପଶ୍ୟତ, ମହତ୍, ପୁରସ୍କାର, ମାନମଃ ।
उत्तर:
କାର୍ଯ୍ୟ, ଏଷ, ମହତ୍ବ, ପୁରସ୍କାରଃ, ମାନମଃ।

प्रश्न 34.
ଭାରତବର୍ଷମ, ଭବାନ୍, ଅକରୋତ୍, ତିଳକ, ଅହିଂସା, ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ।
उत्तर:
ଭାରତବର୍ଷମ, ଭବାନ, ତିଳକ, ଅହିଂସା, ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା।

प्रश्न 35.
ରବୀନ୍ଦ୍ର, ମଧୁରଂ, ଗାନଂ, ଅତନୋତୁ, ଦେଶଃ, ଜନ୍ମ।
उत्तर:
ରବୀନ୍ଦ୍ର, ମଧୁରଂ, ଗାନଂ, ଦେଶଃ, ଜନ୍ମ।

प्रश्न 36.
ମନୁଜାଃ, ସର୍ବେ, ସହୋଦରା, ବିହଙ୍ଗା, ପ୍ରବର୍ତତେ, ଧର୍ମ ।
उत्तर:
ମନୁଜାଃ, ସର୍ବେ, ସହୋଦରା, ବିହଙ୍ଗା, ଧର୍ମ୍ଯ ।

प्रश्न 37.
ମନୋଜଃ, ଭବତି, ବାୟୁ, ପରିବେଶ, ମାତା, ଇୟମ୍ ।
उत्तर:
ମନୋଜଃ, ବାୟୁ, ପରିବେଶ, ମାତା, ଇୟମ୍।

प्रश्न 38.
ଇୟମ୍, କଃ, ବାୟୁ, ଜୀବା, ମେଘା, ପୂଚ୍ଛତି ।
उत्तर:
ଇୟମ୍, କଃ, ବାୟୁ, ଜୀବା, ମେଘା ।

प्रश्न 39.
ମେଘା, ବୃକ୍ଷା, ମାତା, ଭବତି, ବୃଦ୍ଧି, ରମା ।
उत्तर:
ମେଘା, ବୃକ୍ଷା, ମାତା, ବୃଦ୍ଧି, ରମା ।

प्रश्न 40.
ଦେଶଃ, ଏଷା, ପୁତ୍ର, କଥୟତି, ବାୟୁ, ସ୍ୱସାରଃ ।
उत्तर:
ଦେଶଃ, ଏଷା, ପୁନଃ, ବାୟୁ, ସ୍ଵରଃ ।

प्रश्न 41.
ସ୍ୱ, ସ୍ଵସା, ଦୁହିତା, କରୋତି, ପର୍ବତଃ, ମେଘା ।
उत्तर:
ସ, ସ୍ଵସା, ଦୁହିତା, ପର୍ବତଃ, ମେଘା ।

प्रश्न 42. ଜନଃ, ଜ୍ୟେଷ୍ଠା, ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ଭବନ୍ତି,ଏଷା, ବାଳ ।
उत्तर:
ଜନଃ, ଜ୍ୟେଷ୍ଠା, ଶ୍ଳେଷ୍ମା, ଏଷା, ବାଜଃ ।

प्रश्न 43.
ବୃକ୍ଷ, ଜୀବା, ମେଘା, ଭ୍ରମତି, ମନୋଜଃ, ଇୟମ୍ ।
उत्तर:
ବୃକ୍ଷ, ଜୀବା, ମେଘା, ମନୋଜଃ, ଇୟମ୍ ।

प्रश्न 44.
ନିର୍ମାଣମ୍, ଅହମ୍, ଭବିଷ୍ୟସି, ଦର୍ପଣମ୍, ଚିହ୍ନମ, ଏଷ ।
उत्तर:
ନିର୍ମାଣମ୍, ଅହମ୍, ଦର୍ପଣମ୍, ଚିହ୍ନମ, ଏଷ ।

प्रश्न 45.
ଲୋକା, ନୀତିଃ, ମତଃ, ଭରି, ଶତିଃ, କୃତବାନ୍ ।
उत्तर:
ଲୋକା, ନୀତିଃ, ମତିଃ, ଭଲ୍ଲି, ଶ ।

प्रश्न 46.
ପାଦଃ, ଦର୍ଶକଃ, ଏକା, କୁର୍ଯା, ପୁତ୍ର, ସଫଳ ।
उत्तर:
ପାଦଃ, ଏକା, ଦର୍ଶକଃ, ପୁନଃ, ସଫଳ ।

प्रश्न 47.
ମୂର୍ଖ, ସର୍ବେ, ମାତରଃ, ଶିଶୁ, ଅହମ୍, ପ୍ରାପ୍ତବାନ।
उत्तर:
ମୂର୍ଖ, ସର୍ବେ, ମାତରଃ, ଶିଶୁ, ଅହଂ ।

प्रश्न 48.
ଉଜଃ, ପତେ, ଯନ୍ତ୍ର, ବଚନମ୍, ତେ, କଃ ।
उत्तर:
ଉଚ୍ଚା, ଯନ୍‌ମ, ବଚନ, ତେ, କଃ ।

प्रश्न 49.
ଏତତ୍ କୌଟିଲ୍ୟ, ନେତ୍ରୀ, ମଙ୍ଗଳ, ପଶ୍ୟ, ମାତୃଭୂମି ।
उत्तर:
ଏତତ୍, କୌଟିଲ୍ୟ, ନେତ୍ରୀ, ମଙ୍ଗଳଂ, ମାତୃଭୂମି ।

प्रश्न 50.
ମାତରଃ, ଦୁହିତରଃ, ବାୟୁ, ଯାତି, କଃ, ମାତା ।
उत्तर:
ମାତରଃ, ଦୁହିତରଃ, ବାୟୁ, କଃ, ମାତା ।

प्रश्न 51.
ମାତରଃ, ରାମଃ, ମନୋଜଃ, କରୋତି, ବୟମ୍, ଅହମ୍ ।
उत्तर:
ମାତରଃ, ରାମଃ, ମନୋଜଃ, ବୟମ୍, ଅହମ୍ ।

प्रश्न 52.
ଭ୍ରମତି, ପରିବେଶ, ଜଳମ୍, ଗଗନମ୍, ଭୂମି, ହାଃ ।
उत्तर:
ପରିବେଶ, ଜଳମ୍ବ, ଗଗନମ, ଭୂମି, ଡଃ ।

प्रश्न 53.
ଯାତ୍ରା, ଦୁହିତା, ଦୁହିତରଃ, ନନାନ୍ଦା, କରୋତି, ସ୍ଵସା ।
उत्तर:
ଯାତ୍ରା, ଦୁହିତା, ଦୁହିତରଃ, ନନାନ୍ଦା, ସ୍ଵସା ।

प्रश्न 54.
ବଂଶଃ, ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତା, ରାମାୟଣମ୍, ବାକ୍ୟ, ସ୍ମରତି, ମଧୁ ।
उत्तर:
ବଂଶ, ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ, ରାମାୟଣମ୍, ବାକ୍ୟ, ମଧୁ।

प्रश्न 55.
ରାଷ୍ଟ୍ରମ, ପ୍ରବହତି, ବିମଳା, ଗଙ୍ଗା, ବେଦଃ, ପବିତ୍ରମ୍ |
उत्तर:
ରାଷ୍ଟ୍ରମ, ବିମଳା, ଗଙ୍ଗା, ବେଦଃ, ପବିତ୍ରମ୍ ।

प्रश्न 56.
ପୁନଃ, ମାତରଃ, ଅହମ୍, ବୟମ୍, ଫଳମ୍ ପୃଚ୍ଛତି ।
उत्तर:
ପୁନଃ, ମାତରଃ, ଅହମ୍, ବୟମ୍, ଫଳମ୍ ।

प्रश्न 57.
ମାତା, ଭୂମି, ଭବତି, ଗଗନମ, ପରିବେଶଃ, ବୃକ୍ଷା ।
उत्तर:
ମାତା, ଭୂମି, ଗଗନମ, ପରିବେଶଃ, ବୃକ୍ଷା ।

प्रश्न 58.
ଏକା, ପୁତ୍ର, ଭବୋ, ବଧୂର, ବାଳକଃ, ପ୍ରୟାସ ।
उत्तर:
ଏକା, ପୁନଃ, ବଧୂରଃ, ବାଳକ, ପ୍ରୟାତଃ ।

प्रश्न 59.
କ୍ରନ୍ଦସି, ଚାଣକ୍ୟ, ଶିଶୁ, ପୁଂ, ହସ୍ତ, ମଗଧଃ ।
उत्तर:
ଚାଣକ୍ୟ, ଶିଶୁ, ବଂ, ହସ୍ତୀ, ମଗଧଃ ।

प्रश्न 60.
ଅସ୍ଥି, ମମ, ନଦୀ, ପ୍ରଜାଃ, ନରେଶଃ, ଗ୍ରାମାଧୀଶଃ ।
उत्तर:
ମମ, ନଦୀ, ପ୍ରଜାଃ, ନରେଶଃ, ଗ୍ରାମାଧୀଶଃ ।

प्रश्न 61.
ସା, କୃଷ୍ଣବହିଃ, ଈଶ୍ୱରଃ, ସୁନ୍ଦରଃ, ଅସୁନ୍ଦରା, ଭବତି ।
उत्तर:
ସା, କୃଷ୍ଣବର୍ଶୀ, ଈଶ୍ୱରଃ, ସୁନ୍ଦରଃ, ଅସୁନ୍ଦରଃ ।

प्रश्न 62.
ଈର୍ଷା, ଆଗଛତି, ସ, ଗାନମ୍, ନେତ୍ରମ, ତୃପ୍ତି ।
उत्तर:
ଈର୍ଷା, ସା, ଗାନମ୍, ନେତ୍ରମ୍, ତୃପ୍ତି ।

प्रश्न 63.
ସୁଙ୍ଖ, ଦୁଃଖ, ଆସୀତ୍ବ, ମିତ୍ର, ଫଳ, ବନମ୍ ।
उत्तर:
ସୁଖ, ଦୁଃଖ, ମିତ୍ର, ଫଳ, ବନମ୍।

प्रश्न 64.
ସର୍ବା, ଅଭବତ୍, ଭବାନ୍, ସୂତ୍ର, ଛିନ୍ନମ୍, ଶୀଘ୍ରମ୍ ।
उत्तर:
ସର୍ବା, ଭବାନ୍, ସୂତ୍ର, ଛିନ୍ନମ, ଶୀଘ୍ରମ୍ ।

प्रश्न 65.
ପିତା, ତେ, ବୟମ୍, ଭବତି, ବୃକ୍ଷ ।
उत्तर:
ପିତା, ତେ, ବୟମ୍, ବୃକ୍ଷ ।

प्रश्न 66.
ଭବତି, କୋକିଳ, ଶୁକ, କୃପା, ପରିବାରଃ, ସୁବର୍ଷବର୍ଷ ।
उत्तर:
କୋକିଳ, ଶୁକଃ, କୃପା, ପରିବାରଃ, ସୁବର୍ଣ୍ଣବହିଃ ।

प्रश्न 67.
ବ୍ୟାଧଃ, ପିଞ୍ଜରା, ଅହଂ, ବଦତି, ସୃଷ୍ଟି, ମନଃ ।
उत्तर:
ବ୍ୟାଧଃ, ପିଞ୍ଜରା, ଅହଂ, ସୃଷ୍ଟି, ମନଃ ।

प्रश्न 68.
ଯନଂ, ସୂତ୍ର, ବନ୍ଧ, କାକା, ଚଞ୍ଚୁ, ଅଭବନ୍।
उत्तर:
ଯନଂ, ସୂତ୍ର, ବନ୍ଧ୍ୟା, କାକା, ଚଞ୍ଚୁ

प्रश्न 69.
ବଟବୃକ୍ଷ, ଏକ, ନୂତନଃ, ଶାବକ, ସା, ଅଛି ।
उत्तर:
ବଟବୃକ୍ଷ, ଏକ, ନୂତନଃ, ଶାବୟଃ, ସା।

वाक्यगठनम् (ବାକ୍ୟଗଠନମ୍)

• ଇଣ୍ଡିଂ – (ଇଏ) ଇୟଂ ମମ ଜନନୀ।
• ପ୍ରତିଦିନ – (ପ୍ରତିଦିନ) ପ୍ରତିଦିନଂ ପାଠ୍ୟ ପଠ।
• ଏକଦା – (ଥରେ) ଏକଦା ତତ୍ର ବନମ୍ ଆସୀତ୍
• ସହ – (ସହିତ) ମାତ୍ରା ସହ ମନୋଜଃ ଭ୍ରମତି ।
• ତଦା – (ସେତେବେଳେ) ତଦା ମାତ୍ରେ ନିବେଦୟତି।
• କୃପୟା – (ଦୟାକରି) କୃପୟା ବଦତୁ।
• ପରିତଃ – (ଚାରିପଟେ) ଅମ୍ଳାନ୍ ପରିତଃ ଯଃ ଦୃଶ୍ୟମାନଃ ଅସ୍ତି ଡଃ ପରିବେଶଃ ।
• ପୁନଃ – (ପୁଣି) ପୁନଃ ପୁନଃ ପୃଚ୍ଛତି।
• ଭବତି – (ହୁଏ) ଭୂମି ଦୂଷିତା ଭବତି ।
• କୁର୍ମ – (କରିବା) ବୃୟଂ ବୃକ୍ଷଣା ରୋପଣଂ କୁର୍ମା।
• ତହିଁ – (ତେବେ) ତହିଁ ପରିବେଶଃ ସୁରକ୍ଷିତଃ ଭବେତ୍।
• ବିଶ୍ଵାସ – (ବିଶ୍ଵାସ) ମାତରି ତଥ୍ୟ ବିଶ୍ୱାସ ଅସ୍ତି।
• ଇତି – (ବୋଲି) ଇତି ଡଃ ଶପଥ୍ୟ ନୟତି ।
• ଆନନ୍ଦେନ – ( ଖୁସିରେ) ମାତା ଆନନ୍ଦେନ ଆଲିଙ୍ଗତି।
• ରକ୍ଷତି – (ରକ୍ଷାକରେ) ବୃକ୍ଷ ରକ୍ଷତି ରକ୍ଷିତଃ ।
•  ସୂୟଂ – (ତୁମ୍ଭେମାନେ) ପୂୟଂ ସର୍ବେ ପଠତ।
• ଛାତ୍ରା – (ଛାତ୍ରମାନେ) ଛାତ୍ରା ପାଠ୍ୟ ପଠନ୍ତୁ ।
• ଆସୀତ୍ – (ଥିଲେ) ସ୍ୱୀ ରାଜା ଆସୀତ୍।
• ଆଗଳ୍ପ – (ଆସ) ତୁମ ଅତ୍ର ଆଗଛ ।
• ସମ୍ୟକ୍ – (ଭଲ) ଅହଂ ସମ୍ୟକ୍ ପଠାମି।
• ଅଧୂକମ୍ – (ବେଶି) ତୁମ୍ ଅଧୂକଂ ଜାନାସି।
• କିନ୍ତୁ – (କିନ୍ତୁ) କିନ୍ତୁ ମନସି ସୁଙ୍ଖ ନାସ୍ତି ।
• କଥ୍ତବାନ୍ – (କହିଲେ) ଗୁରୁଦେବ କଥ୍ତବାନ୍।
• ଉଚ୍ଚୈଃ – ( ବଡ଼ପାଟିରେ) ଛାତ୍ରା ଉଜଃ ପଠନ୍ତି ।
• ସାଧୁ – (ଧନ୍ୟବାଦ) ସାଧୁ ବାଳକ ସାଧୁ।
• କୃତେ – (ପାଇଁ) ତବ କୃତେ ନାସ୍ତି ।
• ଅତୀବ – (ଅତ୍ୟନ୍ତ) ଅହଂ ତ୍ବ ଅତୀବ ସୁହ୍ୟାମି ।
• ଏବଂ – (ହିଁ) ଏଷ ଏବ ଇଛତି।
• ତୁମ୍ – (ଦେବାକୁ) ପୁରସ୍କାରଂ ଦାତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ।
• କିଂ – (କଣ) ବଂ କିଂ ଖାଦସି ?
• ଏଷା – (ଇଏ) ଏଷା ମମ ଜନନୀ।
• ଉପରି – (ଉପରେ) ମମ ଉପରି ବଂ ତଃ ?
• ଅତ୍ର – (ଏଠାରେ) ଅତ୍ର କଃ ତିଷ୍ଠତି ?
• କ୍ରମଶଃ – (କ୍ରମେ) କ୍ରମଶଃ ଛାତ୍ରା ଗଛନ୍ତି ।
• ବହନଃ – (ବହୁତ) ବହବ ଜନଃ ଗଛନ୍ତି ।
• ଅଗ୍ରେ – (ଆଗରେ) ଅଗ୍ରେ ଅଗ୍ରେ ଆଗଛ ।
• ତଦାନୀ – (ସେତେବେଳେ) ତଦାନୀ ତୁମ୍ ଆଗଛ।
• ନୀତବାନ୍ – (ନେଉଥିଲେ) ବିଦ୍ରୋହସ୍ୟ ନେତୃତ୍ୱ ସ୍ୱ ନୀତବାନ୍ ।
• ତତଃ – (ତେଣୁ) ତତଃ ଅହଂ କଥୟାମି ।
• ଅଭବତ୍ – (ହେଲା) ଅଦ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟି ଅଭବତ୍।
• ପ୍ରାୟତଃ – (ପ୍ରାୟ) ପ୍ରାୟତଃ ଶିକ୍ଷକ ଅସ୍ଥି ।
• ଜୀବନ୍ତ – (ବଞ୍ଚନ୍ତି) ଜନା କୃଷିଦ୍ୱାରା ଜୀବନ୍ତି ।
• ନାମ – (ନାଆଁ) ତବ ନାମ କିମ୍ ?
• କରୋତି – (କରେ) କୃଷକ କଷ୍ଟ କରୋତି।
• ନମଃ – (ନମସ୍କାର) କୃଷ୍ଣକାୟ ନମଃ ।
• ଏତସ୍ମିନ୍ – (ଏହି) ଏତସ୍ମିନ୍ ଗ୍ରାମେ କୃଷକ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ।
• ହଳଂ – (ହଳ) ହଳଂ ନାମ ଲାଙ୍ଗଳମ୍।
• ଏତେନ – (ଏହାଦ୍ଵାରା) ଏତେନ ଭୂମି ଉର୍ବରା ଭବତି ।
• ଅସ୍ଵାକଂ – (ଆମର) ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ନାମ ଭାରତମ୍।

• ଭାବନ୍ତି – (ଅଟନ୍ତି) ତେ ଛାତ୍ରା ଭବନ୍ତି ।
• କଶ୍ଚିତ୍ – (କେହିଜଣେ) କଶ୍ଚିତ୍ ବୃଦ୍ଧ ଗଛତି।
• ଅଭବତ୍ – (ହେଲା) ଅଧୁନା ସୃଷ୍ଟି ଅଭବତ୍।
• ଅପଶ୍ୟତ୍ – (ଦେଖିଲା) ସା ଚନ୍ଦ୍ରମ୍ ଅପଶ୍ୟତ୍ ।
• ପୃଷ୍ଟବାନ୍ – (ପଚାରିଲା) ପୁନଃ ଜନକଂ ପୃଷ୍ଟବାନ୍ ।
• ଇତଃ – (ଏଠାରୁ) ଇତଃ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା କିୟତ୍ ଦୂରମ୍ ?
• କିମପି – (କିଛି) ସାଂ କିମପି ନ ବଦତି।
• ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍ – (ପାଇଲା) ଡଃ ପୁରସ୍କାରଂ ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍।
• ଦୂରେ – (ଦୂରରେ) ଦୂରେ ପର୍ବତଃ ଅସ୍ଥି ।
• ତହିଁ – (ତେବେ) ତହିଁ ତ୍ରିଂ କଥୟ ।
• ପ୍ରାସ୍ମୋତି – (ପାଏ) ଶ୍ରମିକ ପାରିଶ୍ରମିକଂ ପ୍ରାପ୍ନାତି ।
• ଏତସ୍ୟ – (ଏହାର) ଏତସ୍ୟ ପୁସ୍ତକସ୍ୟ ନାମ ଭାଷାଜନନୀ ।
• ହରତି – (ହରଣକରେ) ପ୍ରାକୃତିକଶୋଭା ମନଃ ହରତି ।
• ଏକା – (ଗୋଟିଏ) ଏକା ବାଳିକା ଧାବତି ।
• ଆଗଚ୍ଛତି – (ଆସୁଛି) ସା ଅତ୍ର ଆଗଛତି ।
• ପ୍ରଣମନ୍ତି – (ପ୍ରଣାମ କରନ୍ତି) ଭକ୍ତା ଦେବଂ ପ୍ରଣମନ୍ତି ।
• ଉଭୟତଃ – ( ଉଭୟପଟେ) ମାର୍ଗମ୍ ଉଭୟତଃ ବୃକ୍ଷା ସତ୍ତ୍ୱେ ।
• ମନୋହରମ୍ – (ସୁନ୍ଦର) ତସ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟ ମନୋହରମ୍ ।
• ବିନା – (ବିନା) ଧନଂ ବିନା ସୁଙ୍ଖ ନାସ୍ତି ।
• ଦର୍ଶନୀୟମ – (ଦର୍ଶନଯୋଗ୍ୟ) ଏତତ୍ ସର୍ବେଷା ଦର୍ଶନୀୟମ୍ ।
• ଅନ୍ତରେଣ – (ବିନା) ଜଳମ୍ ଅନ୍ତରେଣ ବୟଂ ନ ଜୀବାମଃ ।
• ଭକ୍ତା – ( ଭକ୍ତିରେ) ଭକ୍ତ ଭକ୍ତ ପ୍ରଣମନ୍ତି ।
• କ୍ରମେଣ – (କ୍ରମରେ) ଛାତ୍ରା କ୍ରମେଣ ଆଗଛନ୍ତି ।
• କୁଧତି – (ରାଗୁଛନ୍ତି) ପିତା ପୁତ୍ରାୟ କୃଧତି ।
• ସାକମ୍ – ( ସହିତ) ମୟା ସାକମ୍ ଆଗଛ। .
• ଅଭିତଃ – (ଆଗରେ) ପିତରମ୍ ଅଭିତଃ ସତ୍ୟ ବଦତୁ।
• ବା – (କି) ଙ୍‌ ପଠସି ବା ?
• ନ – (ନାହିଁ) ଅହଂ ନ ପଠାମି।
• ମହତ୍ – (ବଡ଼) ଅତ୍ର ମହତ୍ ଅରଣ୍ୟମ୍ ଆସୀତ୍ ।
• କ୍ରମଶଃ – (କ୍ରମେ) କ୍ରମଶଃ ଜଳ ବଦ୍ଧତେ।
• କୁର୍ବନ୍ତ – (କରନ୍ତି) ଜନଃ କାର୍ଯ୍ୟ କୁର୍ବନ୍ତି ।
• ତେନ – ( ତାହାଦ୍ୱାରା) ତେନ ପରିବାରାନ୍ ପୋଷୟନ୍ତି ।
• ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ – (ଦେଖୁବାଉଚିତ)ଇସ୍ପାତନଗରୀ ଅବଶ୍ୟ ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ।
• ଅବଶ୍ୟମ୍ – (ନିଶ୍ଚୟ) ତୁମ୍ ଅବଶ୍ୟମ୍ ଆଗଛ ।
• ନିବସନ୍ତି – (ରୁହନ୍ତି) ଅତ୍ର ଜନଃ ନିବସନ୍ତି।

• ଚ – (ଏବଂ) ତ୍ୱମେବ ମାତା ଚ ପିତା ତ୍ଵମ୍ ଏବ।
• ଅଭବତ୍ – (ହୋଇଥିଲେ) ଡଃ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଭବତ୍।
• ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍ – (ପାଇଲେ) ଡଃ ପୁରସ୍କାରଂ ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍ ।
• ଅନନ୍ତରମ୍ – (ପରେ) ଅନନ୍ତରମ୍ ଆଗଚ୍ଛତୁ।
• ପ୍ରଥମତଃ – (ପ୍ରଥମେ) ପ୍ରଥମତଃ ସ୍ଵଂ ତତ୍ର ଗଛ।
• ତସ୍ୟ – (ତାଙ୍କ) ତଥ୍ୟ ନାମ କିମ୍ ?
• ବାଲ୍ୟାତ୍ – (ପିଲାଦିନୁ) ବାଲ୍ୟାତ୍ ଅହଂ ଦୁଃଖୀ ।
• ପ୍ରଚାରାୟ – (ପ୍ରଚାରପାଇଁ) ସ୍ତ ଧର୍ମସ୍ୟ ପ୍ରଚାରାୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରୋତି।
• ଅପି – (ମଧ୍ୟ) ମାତା ଅପି ଅହସତ୍ ।
• ଅତୀବ – (ଅତ୍ୟନ୍ତ) ଅହମ୍ ଅତୀବ ଦୁଃଖୀ ।
• କୃତବାନ୍ – (କରିଥିଲେ) ଡଃ ଦେଶସେବାଂ କୃତବାନ୍
• ଗତଃ – (ଗଲେ) ରାମଃ ବରଂ ଗତଃ ।
• ସମୀପେ – (ପାଖରେ) ଗ୍ରାମସ୍ୟ ସମୀପେ ବନମ୍ ଅଛି ।
• ପ୍ରତିବର୍ଷ – (ପ୍ରତିବର୍ଷ) ପ୍ରତିବର୍ଷମତ୍ର ମେଳା ଭବତି ।
• ନାମ୍ନା – (ନାମରେ) ଅହଂ ନାମ୍ନା ଶୁଭାଶିଷ ।
• ମହାନ୍ – (ବଡ଼) ମହାନ୍ ବଟବୃକ୍ଷ ଅନ୍ତି।
• ସାନନ୍ଦ – (ଆନନ୍ଦରେ) ଡଃ ସାନନ୍ଦ ନିବସତି ।
• ନୟତି – (ନିଏ) ଶାବକ ଜନ୍ମ ନୟତି ।
• ତସ୍ମି – (ତାକୁ) ତସ୍ମି ଭୋଜନଂ ଦଦାତି ।
• କୀଦୃଶ – (କିପରି) ଈଶ୍ଵରସ୍ୟ ପକ୍ଷପାତଃ କୀଦୃଶଃ ?
• ନାସ୍ତି – (ନାହିଁ) ମମ ସ୍ଵତଃ ନାସ୍ତି ।
• ତହିଁ – (ତେବେ) ତହିଁ ତୁମ୍ ଆଗଛ।
• କର୍ତ୍ତୃ – (କରିବାକୁ) ବରଂ ଗର୍ବଂ କର୍ଡିଂ ପାରୟାମଃ ।
• ପ୍ରତିଦିନମ୍ – (ପ୍ରତିଦିନ) ପ୍ରତିଦିନଂ ବ୍ୟାୟାମଂ କୁରୁ।
• ତତ୍ର – (ସେଠାକୁ) ଶୁନଃ ତତ୍ର ଆଗଛତି।
• ତଦା – (ସେତେବେଳେ) ତଦା ତସ୍ୟା ଈର୍ଷା ଆଗଛତି ।
• ତତ୍ – (ତାହା) ତତ୍ ମୟି ନାସ୍ତି ।
• କୃତେ – (ପାଇଁ) ଈଶ୍ଵରସ୍ୟ କୃତେ ଧନ୍ୟବାଦମ୍ ଅର୍ପୟତି ।
• ଏବଂ – (ହି) ମନଃ ଅବ୍ୟବସ୍ଥିତମ୍ ଏବ।
• ସମମ୍ – ( ସହିତ) ପରିବାରେଣ ସମଂ ତିଷ୍ଠତି।
• ନିତ୍ୟ – (ପ୍ରତିଦିନ) ନିତ୍ୟ ପାଠ୍ୟ ପଠ।
• ବରଂ – (ଭଲ) ବରମ୍ ଏକ ଗୁଣୀପୁନଃ ।
• ଦଶତି – (ଦର୍ଶନ କରେ) ସର୍ପ ଦଶତି କାଳେନ ।
• ଶଃ – (ଆସନ୍ତାକାଲି) ଶଃ ତୁମ୍ ଆଗଛ।
• ହ୍ୟୁ – (ଗତକାଲି) ହ୍ୟୁ ପିତା ଆଗଛତ୍।
• କୃତମ୍ – (କରିଛ) କୃତଂ ନ ବା ?
• ନୈବ – (କେବେନୁହେଁ) ନୈବ ତୁଲ୍ୟ କଦାଚନ।

• ଯାତି – (ଯାଏ) ଛାତ୍ର ପାଠଶାଳା ଯାତି ।
• ପ୍ରାସ୍ମୋତି – (ପାଏ) କେବଳଂ ଯଶଃ ପ୍ରାପ୍ଳୁତି ।
• ପଞ୍ଚ – (ପାଞ୍ଚ) ପଞ୍ଚ ଫଳାନି ସନ୍ତି ।
• ସମାର୍ଚ୍ଚରେଡ୍ – (କରଣୀୟ) ପରେରାଂ ନ ସମାଚରେତ୍।
• ମୁଞ୍ଚତି – (ଛାଡେ) ମଳିନବଂ ନ ମୁଞ୍ଚତି ।
• ତି– (ହିଁ) ନଂ ହି ଦୁର୍ଗା ।
• ଆତ୍ମନଃ – (ନିଜର) ଆତ୍ମନଃ ବୁଦ୍ଧି ନାସ୍ତି ।
• ଆଦରେ – (ଗ୍ରହଣ କରେ) ହଂସ କ୍ଷୀରମ୍ ଆଦରେ
• କଷ୍ଟନ – (କୌଣସି) କଣ୍ଟନ ଜନଃ ଆୟାତି ।
• ଆସୀତ୍ – (ଥ୍ଲା) ଡଃ ରାଜା ଆସୀତ୍।
• ଅଭବତ୍ – (ହେଉଥୁଲା) ଡଃ ମୁକ୍ତା ନ ଅଭିବତ୍।
• କେଚନ – (କେତେକ) କେଚନ କାମଃ ଅପଶ୍ୟନ୍।
• କ୍ରମେଣ – (କ୍ରମେ) ଛାତ୍ରା କ୍ରମେଣ ଗଛନ୍ତି ।
• ଅଧ୍ବକଂ – (ବେଶି) ଡଃ ଅଧିକାଂ ଦୁଃଖମ୍ ଅଦଦାତ୍।
• କୃପୟା – (ଦୟାକରି) କୃପୟା ବଦତୁ।
• ଅକରୋତ୍ – (କଲା) କୋକିଳସ୍ୟ ଉପରି ଆକ୍ରମଣମ ଅକରୋତ୍ ।
• ନୂନମ୍‌ – (ନିଶ୍ଚୟ ) ଅହଂ ନୂନଂ ପ୍ରାପ୍‌ସ୍ୟାମି ।
• ଭବାନ୍ – (ଆପଣ) ଭବାନ୍ ନିଷ୍କରୁନଃ ଭବତି।
• କିମର୍ଥମ୍ – (କାହିଁକି) ଭବାନ୍ କିମର୍ଥ୍ୟ ନ ରକ୍ଷତି ?
• ଦୂରମ୍ – (ଦୂର) ଦୂରଂ ଗଛତୁ ଭବାନ୍।
• ଶୀଘ୍ରମ୍ – (ଶୀଘ୍ର) ଶୀଘ୍ରମ୍ ଅତ୍ର ଆଗଛ।
• ଶ୍ରୁତମ୍ – (ଶୁଣାଗଲା) ଘୋରଗର୍ଜନଂ ଶ୍ରୁତମ୍।
• ଅନେକେ – (ଅନେକ) ଅନେକେ ସୈନ୍ୟା ଆହତା
• ଦେହି – (ଦିଅ) ଜଳଂ ଦେହି ।
• ଅତୀବ – (ଅତ୍ୟନ୍ତ) ବ୍ୟବସାୟୀ ଅତୀବ ଦୁଃଖ୍ୟତଃ ।
• ଗତବାନ୍ – (ଗଲେ) ରାମଃ ବରଂ ଗତବାନ୍।
• ରକ୍ଷ – (ରକ୍ଷାକର) ରକ୍ଷ ରକ୍ଷ ମାତରମ୍ ।
• କୁରୁତ – (କର) ଜନସେବାଂ କୁରୁତ।
• ଋତଃ – (ଗଲେ) ପିତା କଟକଂ ଗତଃ ।
• ସତତମ୍ – (ସର୍ବଦା) ମନସା ସତତଂ ସ୍ମରଣୀୟମ୍ ।
• ସର୍ବେ – ( ସମସ୍ତେ) ସର୍ବେ ତତ୍ତ୍ବ ଗଛନ୍ତି ।

• ବହନଃ – (ବହୁତ) ବହବ ଛାତ୍ରା ପଠନ୍ତି ।
• ଅସ୍ତି – (ଅଛି) ସ୍ତମ୍ଭ ଚିକ୍କଶଃ ଅସ୍ଥି ।“
• ଅଧଃ – (ତଳେ) ସ ନୂନମ୍ ଅଧଃ ପତେତ୍ ।
• ତଥାପି – (ତଥାପି) ତଥାପି ଡଃ ନ ପଠତି।
• ଶୁକ୍ଳା – (ଶୁଣି) ଅନ୍ୟତାଂ ବଚନଂ ଶ୍ରୁତ୍ବା ଅଧଃ ପତିତବହିଃ ।
• ପୁତ୍ର – (ହେ ପୁତ୍ର) ପୁତ୍ର ! ପାଠ୍ୟ ପଠ।
• ଭବେ – (ହେବାଉଚିତ) ରଂ ନୂନଂ ସଫଳଂ ଭବେ ।
• ଅତଃ – (ଏଣୁ) ଅତଃ ଡଃ ନ ପଠତି।
• ଅନ୍ୟ – (ଅନ୍ୟମାନେ) ଅନ୍ୟ ନ ଆଗଛନ୍ତି ।
• ଇତି – (ଶେଷ) ଇତି ବାହାଁ ।
• ମାତଃ – (ହେ ମା’) ମାତଃ ! ବଂ କ୍ରନ୍ଦସି ?
• କୀ ଦୃଶମ୍ – (କିପରି) କୀଦୃଶଂ ସୌଭାଗ୍ୟମ୍‌ ?
• କଥମ୍ – (କାହିଁକି) କଣଂ କ୍ରନ୍ଦତି ପୁନଃ ?
• ଜ୍ଞାତବତୀ – (ଜାଣିଲେ) ମାତା ସର୍ବଂ ଜ୍ଞାତବତୀ ।
• ଏଵମ୍ – (ଏହିପରି) ସମାଜେ ଏବଂ ଦୃଶ୍ୟତେ |
• ମଙ୍ଗଳମ୍ – (ମଙ୍ଗଳ) ମାତୃଭୂମେ ମଙ୍ଗଳଂ ଭବିଷ୍ୟତି |
• ଗରୀୟସୀ – (ବଡ଼) ଜନନୀ ଜନ୍ମଭୂମି ଚ ସ୍ବର୍ଗାଦପି ଗରୀୟସୀ ।
• ଭବିଷ୍ୟସି – (ହେବ) ତୁମ୍ ଅମାତ୍ୟ ଭବିଷ୍ୟସି ।
• ହସ୍ତେନ – (ହାତରେ) ଶିଶୁ ହସ୍ତେନ ଖାଦତି ।
• ପଶ୍ୟ – (ଦେଖ) ବଂ ଚନ୍ଦ୍ର ପଶ୍ୟ।
• ବିମଳା – (ନିର୍ମଳ) ଗଙ୍ଗା ବିମଳା ଅଣ୍ଡି।

• ପବିତ୍ରମ୍ – (ପବିତ୍ର) ସଂସ୍କୃତଂ ସଦା ପବିତ୍ରମ୍ ।
• ମଧୁରମ୍ – (ମିଠା) ରବୀନ୍ଦ୍ରଗାନଂ ମଧୁରମ୍ ଅସ୍ତି ।
• ମତମ୍ – (ମତ) ଅତ୍ର ସମସ୍ତଂ ମତଂ ସମାନମ୍ ।
• କାପି – (କିଛିହେଲେ) କାପି ବାଧା ନାସ୍ତି ।

 

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Logic Solutions Chapter 1 The Theory of Inference Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class Logic Chapter 1 Question Answer The Theory of Inference

Group – A

Short type Questions with Answers
I. Answer with in Two/Three sentence.

Question 1.
What is called an inference?
Answer:

1. Inference is a mental fact or a mental process or a mental product.
2. It is an indirect way to get the different types of knowledge.
3. Example : By observing the smoke arising out of the hil if we say there is fire in that hill then this is called the process of inference.

Question 2.
What is called in immediate inference?
Answer:
(i) Immediate inference is a kind of deductive inference where the conclusion comes out of the only one premise.

(ii) Immediate inference is classified into 4 types, such as conversion, obversion, inversion and contraposition.

Question 3.
What is called deductive inference?
Answer:

1. Deductive inference is that inference where the conclusion comes out of the premises by the process of all to all or all to some, known to known and observe to observe.,
2. Deductive inference is two type such as immediate and mediate.
3. In deductive inference, the conclusion is less general than the premises.

Question 4.
What is called an inductive inference?
Answer:
(i) When the conclusion is drawn out of the premises by the process of some to all, known to known observe to unobserved that is called an inductive inference.

(ii) Here the conclusion is more general than the premises.

Question 5.
What are the main classifications of immediate inference?
Answer:
(i) Immediate inference is classified into 4 types.
(ii) These are conversion, obversion, inversion, contraposition.

Question 6.
Define conversion. Give an example of it.
Answer:
(i) Conversion is a kind of deductive immediate inference in which there is a legitimate transposition between the subject and predicate of the given proposition.

(ii) Example : A = All is P
∴ I = Some P is S

Question 7.
Write any two rules of conversion.
Answer:
(i) The subject of convertend will be predicate in converse and predicate of convertend will be subject in converse.
(ii) Quality will be same both in convertend and converse.

Question 8.
What is called convertend?
Answer:
(i) The given premise of conversion is called converted.
(b) Example : Converted (A) = All S is P
∴ Coverse (I) = Some P is S

Question 9.
What is called converse?
Answer:
(i) The conclusion of conversion is called converse.
(ii) Example : Converted (E) = No. dogs are cats.
∴ Converse (E) = No cats are dogs.

Question 10.
What is obverstion?
Answer:
(i) Obverstion is a kind of immediate deductive inference where the subject of the given premise will be same in conclusion and the predicate of the given premise will be contradictory form in the conclusion.

(ii) Example : A = All S is P
∴ E = No S is not P

Question 11.
Write any three rules of obversion.
Answer:
(i) The subject of obvertend will be same in obverse.
(ii) The predicate of obvertend will be contradictory form in obverse.
(iii) Quality will be change and quantity will be same.

Question 12.
What is called obvertend?
Answer:
(i) The given premise of obversion is called obvertend.

(ii) Example : Obvertend (A) = All S is P
∴ Obverse (E) = No S is not P

Question 13.
What is called obverse?
Answer:
(i) The conclusion of obversion is called obverse.
(ii) Example : obverted (E) – No S is P.
Obverse (A) = All S is not P

Question 14.
What is called mediate inference?
Answer:
(i) Mediate inference is that inference where the conclusion comes out of the two premises taken jointly but not separately.
(ii) Example : All men are mortal All students are men.
∴ All students are mortal

II. Answer with in Five/Six sentence :

Question 1.
Simple conversion :
Answer:
Simple conversion is that conversion where the quality and quantity of both convertend and converse are same.
For example;
Convertend (E) = No S is P.
Converse (E) = No P is S.
Converted (I) = Some S is P.
Converse (I) = Some P is S.

Question 2.
Partial conversion/conversion per limitation/conversion per accidence.
Answer:
In a conversion, if the quality of both convertend and converse are same but the quantity is different that is called partial conversion.
For example:
Convertend (A) = All S is P.
Conversion (I) = Some P is S.

Question 3.
State the rules of conversion.
Answer:
(i) The subject of convertend becomes the predicate of converse.
(ii) The predicate of convertend becomes the subject of converse.
(iii) Quality will be same both in convertend and in converse.
(iv) The term which is not distributed in convertend that should not be distributed in converse.

Question 4.
State the rules of obversion.
Answer:
(i) The subject of obvertend becomes the subject of obverse.
(ii) The predicate of obvertend becomes the contradictory form in obverse.
(iii) Quality of the obvertend will be change in obverse.
(iv) Quantity will be same both in obvertend and in obverse.
(v) The terms which is not distributed in obvertend that terms should not be distributed in obverse.

Question 5.
What is material obversion?
Answer:
Material obversion is a fallacious form of obversion in which the meaning of subject and predicate of conclusion are opposite of the subject and predicate of the premise and the quality remains same. This fallacy is given by the logician Bain.
For example;
Knowledge is good.
∴ Ignorance is bad.

Question 6.
Why ‘O’ proposition cannot be converted?
Answer:
If we convert the ‘O’ proposition then the conclusion will be ‘o’ proposition, in which the predicate ‘S’ term will be distribute. But as this term is not distributed in the premise, so it leads the fallacy, which violates the rules of conversion. Hence ‘o’ proposition cannot be converted.

Question 7.
Distinguish between Immediate and mediate inference.
Answer:
(i) Immediate inference is a kind of deductive inference in which the conclusion is drawn out of the only one premise.

(ii) Immediate inference is divided into 4 types, such as conversion, obversion, inversion and contraposition.

(iii) For example;
All men are mortal.
∴ Some mortal beings are men.

(iv) Mediate inference is a kind of deductive inference in which the conclusion is drawn from two premises taken jointly but not separately. It is otherwise called as syllogism.
For example;
All men are mortal.
All students are men.
All students are mortal

Question 8.
What are the different kinds of inferences?
Answer:
Inference is mainly divided into two types, such as deductive inference and inductive inference. Again deductive inference is divided into 2 types, such as, immediate inference and mediate inference. Mediate inference which is called as syllogism can be pure and mixed.

Question 9.
Distinguish between convertend and converse.
Answer:
The given premise of conversion is called convertend. But the conclusion of converse is called converse. For example;
Convertend (E) = No Dogs are Cats.
Converse (E) = No Cats are Dogs.

Question 10.
Define Obversion.
Answer:
Obversion is a kind of immediate deductive inference where the subject of the given premise will be same in the conclusion but the predicate of the given premise will be the contradictory form in the conclusion.
For example:
Obvertend (A) = All S is P.
∴ Obverse (E) = No S is not P.

Group – B

Long Type Questions With Answers

Question 1.
What is meant by inference ? Is immediate inference an inference at all ? Discuss.
Answer:
Inference is a valid source of knowledge. In most cases we depend upon inferential knowledge. For example, where there is smoke, there is fire. By observing the smoke arising out of the hill, we can infer that there is fire in the hill. So it is a process from something known to unknown. The word ‘inference’ has a double meaning. It is used either as a mental process or a mental product.

(1) As a mental process inference means the process of thought by which we pass from something known to something unknown. The known truths are called the premises and the unknown truth which is inferred from the known truths is called conclusion. In other words, inference is the process of thought by which we derive the conclusion on the basis if one or more premises. So it is a form of reasoning.

(2) As a mental product inference means the product or the result of the mental process. The conclusion alone is the product or result of our thinking. The conclusion which is Justified by the premises is valid. An inference requires more than one propositions and when it is expressed in Language that is called an argument. So an argument consists of more than one propositions. The given proposition is called premise and the proposition which we derive is called conclusion. So it is said that Logic is directly concerned with argument but indirectly concerned with inference.

Classification of inference : Inference is mainly divided into two types; such as :
(i) Deductive inference.
(ii) Inductive inference.

(i) Deductive inference : In deductive inference the conclusion is not more general than the premises. It is implied by the premise or premises. So the conclusion adds nothing new to our knowledge.
Example:
All men are mortal.
Mohan is a man.
∴ Mohan is a man.

(ii) Inductive inference : In inductive inference the conclusion is more general than the premises. It asserts more than what is implied in the premises. It adds something new to our knowledge.
Example:
Ram is mortal.
Hari is mortal.
∴ All men are mortal.

Deductive inference again has been subdivided into two classes viz; (1) Immediate and (2) Mediate. An immediate inference is a kind of deductive inference in which the conclusion is drawn from one premise only.
Example :
All crows are black.
∴ Some crows are black.

A Mediate inference is a kind of deductive inference in which the conclusion is drawn from more than one premise.
Example :
All men are honest.
Madhu is a man.
∴ Madhu is a man.

Some Logicians like Bain and Mill are of the opinion that immediate inference is not an inference all. There is only re-arrangement of terms in the conclusion. The conclusion does not tell anything new, Mill says, it is “inference improperly so-called”. Bain says that the conclusion never goes beyond what is asserted in the premise. But such type of objection are not Justified. One cannot simply ignore the usefulness of immediate inference by criticising that they do not state anything new. Welton says, “In immediate inference the conclusion helps in making the meaning explicit what was implicitly contained in the premises’. Hence it is said that immediate inference is a true form of inference.

Question 2.
Define conversion. Explain its rules and determine the converse of A, E, I and C propositions.
Answer:
Definition : Conversion is a kind of immediate deductive inference in which there is a legitimate transposition of the subject and the predicated of the given proposition.
Conversion is an inference, because here we draw a conclusion from a given premise. It is an immediate inference because here the conclusion is drawn from one premise. It is a deductive inference, because here the conclusion is never more general than the premise.
(i) The name of the proposition which is given in conversion is called convertend.
(ii) The conclusion of conversion is called converse.

Rules of Conversion :

1. The subject of the convertend will be the predicate in the converse.
2. The predicate of the convertend will be the subject in the converse.
3. Quality will be remains same.
4. If a term is not distributed in the convertend, it should not be distributed in the converse.

Explanation of the rules :

1. Rule first + second state the defining characteristics of conversion.
2. Rule third states that the premise and the conclusion have exactly the same terms. Only their positions are interchanged. So if they be positively related in the premise, they cannot be negatively related in the conclusion. Therefore, the quality of the premise cannot be changed in the conclusion.
3. As the conversion is deductive in character so the conclusion cannot be wider than the premise.

Converse of Propositions :
Premise = A = All S is P.
The conclusion must be affirmative (A or I). If we make it ‘A’ (All P is S), then the term ‘P’ will be distributed in the conclusion, without being distributed in the premise. So it must be T (Some P is S). Therefore the converse of A is I. Converse of A is I.

Convertend = ‘A’ = All mangoes are fruits.
Converse = T = Some fruits are Mangoes.
Premise = L = No S is P.
Conclusion = E = No P is S.
Here no rule is violated.
Convertend = ‘E’ = No cats are dogs.
Converse = ‘E’ = No dogs are cats.
Premise T = Some S is P.
Conclusion T = Some P is S.
Here no rule is Violated.
Convertend T = Some fruits are sweet.
∴ Converse T =Some sweet things are fruits.
Premise ‘O’ = Some S is not P.
Conclusion = Nothing.

Convertend T = Some students are not intelligent.
Converse = Nothing.
Here out of the premise (O), if we draw any conclusion then it will be ‘O’ proposition in which ‘S’ term will be distributed, which will never be distributed in the convertend or premise. Therefore ‘O’ Proposition cannot be converted.

Out of the above analysis it is concluded that A given I, I gives I, E gives E, ‘O’ does not give any proposition. I = I, E = E are the example of simple conversion because here the quality and quantity if both convertend and converse are equal. But A = I is the example of partial conversion because here the quantity of both convertend and Converse are different from each other but the quality is same.

Question 3.
State the rules of obversion. Apply them A, E, I and O propositions.
Answer:
Obversion is a kind of immediate inference where the predicate of the conclusion is the contradictory of the predicate of the premise, the subject remaining same. The premise of the obversion is called obvertend and the conclusion is called obverse. There are some rules which are to be followed while obverting a proposition. Those rule are discussed below.

• Rule-1: The subject of the obvertend becomes the subject of the obverse. The predicate of the obverse is the contradictory of the predicate of obvertend.
• Rule-2 : The quality change. If the premise is affirmative, the conclusion is negative and if the premise is negative the conclusion is affirmative.
• Rule-3 : The quantity of the obverse remains same as the quantity of the obvertend.
• Rule-4 : The term which is not distributed in the obvertend can not be distributed in the obverse.

These rules of obversion can be applied to different propositions and obversion can be done in the following way.

Obversion of ‘A’ proposition :
A-All swans are white (obvertened)
∴ E – No swans are not-white (obverse)
By the application of the rules of obversion ‘A’ proposition can be validly obverted to ‘E’ proposition. By the rule-I the subject ‘Swans’ remained same in the obverse. But the predicate became contradictory from ‘white’ to not – white. By the rule-2, the quality changed. The premise is affirmative whereas the conclusion is negative. By the 3rd rule the quantity of both is universal. Again no term is distributed in the obverse without being distributed in the obvertend.

Obversion of ‘E’ proposition :
E-No swans are white (obvertend)
∴ A-All swans are not-white (obverse)
As we see here, in obversion ‘E’ becomes ‘A’. Here all the rules of obversion are followed. The subject ‘swan’ is distribute in both the places.

Obversion of ‘I’ proposition :
I-some swans are white (obvertend).
∴ O-some swans are not not-white (obvertend).
Here again all the rules are followed. By the application of the rules we get ‘O’ proposition from T proposition.

Obversion of ‘O’ proposition :
O-some swans are not white, (obvertend).
I-some swans are not – white, (obverse).
By the application of all rules, in obversion ‘O’ proposition gives ‘T’ propositions.

Question 4.
State and explain the rules of contraposition.
Answer:
Contraposition is a logical rule that involves transforming a given proposition to an equivalent form. It is particularly useful in formal logic and is employed in various deductive reasoning processes. The rules of contraposition are applied to categorical propositions, which are statements that assert or deny the inclusion or exclusion of a particular subject within a specified class. These propositions are usually expressed in the form “All S is P,” “No S is P,” “Some S is P,” or “Some S is not P.” The contraposition rule primarily applies to universal affirmative and universal negative propositions. Let’s explore the rules of contraposition in detail.

Universal Affirmative Proposition (A-type):
The contraposition of a universal affirmative proposition “All S is P” is derived by transforming it into its logically equivalent form. The contrapositive statement is “All non-P is non-S.”

For example, if we start with the proposition “All birds are animals,” the contrapositive would be “All non-animals are non-birds.” This transformation maintains the logical equivalence between the original statement and its contrapositive.The reasoning behind this lies in recognizing that if everything belonging to class S is also in class P, then everything outside of class P is also outside of class S.

Universal Negative Proposition (E-type):
The contraposition of a universal negative proposition “No S is P” involves transforming it into the logically equivalent form “No non-P is non-S.”

Consider the proposition “No humans are immortal.” The contrapositive would be “No non-immortals are non-humAnswer:” In this case, the contraposition maintains the logical relationship between the absence of inclusion in class P and the absence of inclusion in class S.The contraposition of a universal negative proposition reflects the idea that if no members of S are in P, then no members outside of P are in S.

Particular Affirmative Proposition (I-type) :
Contraposition is not directly applicable to particular affirmative propositions (“Some S is P”). However, it is essential to note that the contrapositive of a particular affirmative proposition is not necessarily logically equivalent to the original statement. The contrapositive of “Some S is P” would be “Some non-P is non-S,” but this does not necessarily preserve the logical relationship between the classes. Due to this limitation, contraposition is most commonly and effectively applied to universal propositions.

Particular Negative Proposition (O-type) :
Similarly to particular affirmative propositions, contraposition is not directly applicable to particular negative propositions (“Some S is not P”). The contrapositive of “Some S is not P” would be “Some non-P is not non-S,” but this does not maintain a clear logical equivalence.

In practice, contraposition is most confidently applied when dealing with universal propositions, where the transformation retains the logical relationship between the classes involved.

In conclusion, contraposition is a valuable rule in logic, particularly when working with universal propositions. It allows for the transformation of statements while preserving logical equivalence. Universal affirmative propositions are contraposed by stating that everything outside of the predicate class is also outside of the subject class. Similarly, universal negative propositions are contraposed by asserting that nothing outside of the predicate class is inside the subject class. It is important to recognize the limitations of contraposition when dealing with particular propositions, as the contrapositives may not maintain a clear logical relationship.

Question 5.
Distinguish between :
(a) Mediate and immediate inference
(b) Simple conversion and conversion by limitation.
Answer:
(a) Mediate and immediate inference.
In logic, mediate inference and immediate inference are two types of logical reasoning processes that involve drawing conclusions from given propositions. These forms of inference play crucial roles in decretive reasoning and are integral to understanding and constructing logical arguments.

Immediate Inference :
Immediate inference involves drawing conclusions directly from a single proposition without the need for an additional premise. It is an inference where the conclusion follows immediately from the given statement. Immediate inferences are typically based on the conversion, obversion, or contraposition of a given proposition. These processes allow us to manipulate the original proposition to derive an immediate inference.

1. Conversion : Conversion is an immediate inference that involves switching the subject and predicate terms of a proposition while maintaining its quality. There are two types of conversion: simple conversion and conversion by limitation.

1. Simple Conversion: In simple conversion, the subject and predicate terms are switched without any change in quantity or quality. For example, from the proposition “All men are mortal,” we can immediately infer “All mortals are men.”
2. Conversion by Limitation: In conversion by limitation, the original proposition is converted, and a limiting term is added. For instance, from “No birds are mammals,” we can infer “No mammals are birds of any kind.”

2. Obversion: Obversion is another immediate inference that involves negating the predicate term of ^ proposition while maintaining the same subject and quality. Additionally, a new term, called the “term of obversion,” is introduced by negating the original predicate. For example, from the proposition “Some cats are black,” we can immediately infer “Some cats are not non-black.”

3. Contraposition : Contraposition is an immediate inference primarily applied to universal affirmative and universal negative propositions. It involves switching the subject and predicate terms and negating both. For instance, from the proposition “All humans are mortal,” we can infer “All non-mortals are non-humAnswer:”

Immediate inferences are particularly useful for simplifying and clarifying propositions, allowing for the quick derivation of conclusions based on the structure and content of a single statement. These processes provide a direct route from a given proposition to a logically equivalent conclusion.

Mediate Inference :
In contrast to immediate inference, mediate inference involves drawing conclusions by using two or more propositions in a logical sequence. This form of inference relies on the establishment of a relationship between premises and the subsequent derivation of a conclusion. Syllogism, a fundamental structure in mediate inference, consists of three propositions: two premises and a conclusion.

1. Categorical Syllogism : A categorical syllogism is a specific form of mediate inference that involves three categorical propositions. The premises and conclusion are statements that assert or deny the inclusion or exclusion of a particular subject within a specified class. The classic example of a categorical syllogism is :
• Premise 1: All humans are mortal.
• Premise 2: Socrates is a human.
• Conclusion: Therefore, Socrates is mortal.
The conclusion follows logically from the combination of the two premises, demonstrating the process of mediate inference.

2. Hypothetical Syllogism : Hypothetical syllogism involves conditional propositions or “if-then” statements. If one proposition implies another and the second proposition implies a third, then the first proposition implies the third. For example :
• Premise 1 : If it rains, then the streets will be wet.
• Premise 2 : If the streets are wet, then people will use umbrellas.
• Conclusion : Therefore, if it rains, people will use umbrellas.
The conclusion is reached by combining the implications of the two conditional premises

3. Disjunctive Syllogism : Disjunctive syllogism involves a disjunctive proposition (an “either/or” statement). If one of the alternatives is eliminated, the other must be true. For example :
• Premise: Either it is sunny or it is raining.
• Elimination: It is not sunny.
• Conclusion: Therefore, it is raining.
The conclusion is derived by eliminating one of the alternatives presented in the initial disjunctive proposition.

In conclusion, mediate inference involves the use of multiple propositions to establish a logical relationship and draw conclusions. Categorical, hypothetical, and disjunctive syllogisms are common forms of mediate inference, providing a structured approach to reasoning and deduction. Immediate inference, on the other hand, allows for the direct derivation of conclusions from a single proposition through processes like conversion, obversion, and contraposition. Both immediate and mediate inferences are fundamental to understanding and constructing logical arguments in various fields of study.

(b) Simple conversion and conversion by limitation.
In the realm of categorical propositions, conversion is a logical operation that involves interchanging the subject and predicate terms of a given statement. Two main types of conversion are simple conversion and conversion by limitation. These techniques are employed to derive nev. propositions from existing ones, and understanding the distinctions between them is crucial for effective reasoning in formal logic.

Simple Conversion :
Simple conversion is a straightforward process that involves interchanging the subject and predicate terms of a given categorical proposition without altering the quality (affirmative or negative) of the original statement. It is applicable to both universal and particular propositions.

Universal Affirmative (A-type) :
For a universal affirmative proposition like “All S is P,” simple conversion yields “All P is S.” This maintains the original affirmation and switches the subject and predicate terms.

Universal Negative (E-type) :
In the Case of a universal negative proposition such as “No S is P,” simple conversion results in “No P is S.” The negativity of the original statement is preserved, but the subject and predicate terms are interchanged.

Particular Affirmative (I-type):
Simple conversion is not applicable to particular affirmative propositions (“Some S is P”) Attempting to convert a particular affirmative proposition using the simple method may lead to ambiguous or invalid conclusions.

Particular Negative (O-type) :
Similarly, simple conversion is not applicable to particular negative propositions (“Some S is not P”). The attempt to convert a particular negative proposition using simple conversion can result in an ambiguous or invalid statement.

Conversion by Limitation :
Conversion by limitation is a more nuanced form of conversion that involves interchanging the subject and predicate terms of a given proposition while also making adjustments to the quantity (universal or particular) and quality (affirmative or negative) of the original statement. This method is applicable to both universal and particular propositions.

Universal Affirmative (A-type) :
When applying conversion by limitation to a universal affirmative proposition “All S is P,” the result is a particular affirmative proposition, “Some P is S.” This conversion maintains the affirmation but changes the quantity from universal to particular.

Universal Negative (E-type) :
Conversion by limitation applied to a universal negative proposition “No S is P” yields a particular negative proposition, “Some non-P is non-S.” Here, the negativity is preserved, and the quantity changes from universal to particular.

Particular Affirmative (I-type) :
For a particular affirmative proposition “Some S is P,” conversion by limitation results in another particular affirmative proposition, “Some P is S.” The original affirmation is retained, and the quantity remains particular.

Particular Negative (O-type) :
Conversion by limitation applied to a particular negative proposition “Some S is not P” produces another particular negative proposition, “Some non-P is not non-S.” The negativity is preserved, and the quantity remains particular.

Distinctions :

• Quantity and Quality :
  1. Simple conversion maintains the quantity and quality of the original proposition.
  2. Conversion by limitation involves adjusting both the quantity and quality during the conversion process.
• Applicability :
  1. Simple conversion is applicable to universal affirmative and negative propositions.
  2. Conversion by limitation is applicable to both universal and particular propositions, and it allows for a more nuanced transformation.
• Resulting Proposition:
  1. Simple conversion results in a proposition with the same quantity and quality as the original statement.
  2. Conversion by limitation results in a proposition with a modified quantity while preserving the quality of the original statement.

In conclusion, while both simple conversion and conversion by limitation involve interchanging subject and predicate terms, they differ in terms of the adjustments made to quantity and quality. Simple conversion is straightforward and maintains the original quantity and quality, whereas conversion by limitation involves more nuanced adjustments, particularly in changing the quantity of the proposition. Understanding these distinctions is essential for precise and accurate reasoning in formal logic.

Group – C

Objective type Questions with Answers
I. Multiple Choice Questions with Answers :

Question 1.
An immediate inference in which the subject and the predicate are interchanged is called :
(i) Conversion
(ii) Obversion
(iii) Inversion
(iv) Nothing
Answer:
(i) Conversion

Question 2.
A term which is not distributed in the premise :
(i) can be distributed in the conclusion
(ii) cannot be distributed in the conclusion
(iii) may sometimes be distributed in the conclusion
(iv) None of these
Answer:
(ii) cannot be distributed in the conclusion

Question 3.
Which of the following is not true of immediate inference ?
(i) It’s conclusion follows from a single premise
(ii) It is a deductive inference
(iii) It is an inductive inference
(iv) Conversion, obversion, contraposition etc. are it’s types
Answer:
(iii) It is an inductive inference

Question 4.
Which of the following is called an inference?
(i) Inference is a logical phenomena
(ii) Inference is a mental phenomena
(iii) Inference is a philosophical phenomena
(iv) None of these are correct.
Answer:
(ii) Inference is a mental phenomena

Question 5.
When an inference is expressed in Language that is called what ?
(i) Argument
(ii) Proposition
(iii) Judgement
(iv) Term
Answer:
(i) Argument

Question 6.
Deductive inference is divided into which of the following?
(i) Conversion and obversion
(ii) Obversion and contraposition
(iii) Immediate and Mediate
(iv) Direct and indirect
Answer:
(iii) Immediate and Mediate

Question 7.
Which of the following is the main division of immediate inference?
(i) Conversion and obversion
(ii) Conversion, obversion, inversion and contraposition
(iii) Conversion, obversion, syllogism.
(iv) None of these are correct .
Answer:
(ii) Conversion, obversion, inversion, contraposition

Question 8.
In immediate inference, the conclusion is drawn from how many premises ?
(i) One
(ii) Two
(iii) Three
(iv) Four
Answer:
(i) One

Question 9.
Conversion is a what kind of inference?
(i) mediate
(ii) Immediate
(iii) Inductive
(iv) Both (ii) & (iii)
Answer:
(ii) immediate

Question 10.
The given premise of conversion is called vyhat?
(i) Convertend
(ii) Convert
(iii) Obvertend
(iv) Converse
Answer:
(i) Convertend

Question 11.
The conclusion of conversion is called what?
(i) Convertend
(ii) Convert
(iii) Converse
(iv) Obverse
Answer:
(iii) Converse

Question 12.
When a conclusion is drawn from more than one premise that is called what?
(i) Immediate inference
(ii) Mediate inference
(iii) Deductive inference
(iv) Inductive inference
Answer:
(ii) Mediate inference

Question 13.
Which of the following are the main classificatioq of inference?
(i) Mediate and immediate
(ii) Deductive and inductive
(iii) Conversion and obversion
(iv) Direct and indirect
Answer:
(ii) Deductive and inductive

Question 14.
What is the coversion of ‘A’ proposition?
(i) ‘A’
(ii) ‘E’
(iii) ‘T’
(iv) ‘O’
Answer:
(iii) ‘T’

Question 15.
What is the conversion of ‘E’ proposition ?
(i) ‘A’
(ii) ‘E’
(iii) ‘I’
(iv) ‘O’
Answer:
(ii) ‘E’

Question 16.
What is the conversion of T proposition?
(i) ‘A’
(ii) ‘E’
(iii) ‘T’
(iv) ‘O’
Answer:
(iii) ‘T’

Question 17.
What is the conversion of ‘O’ proposition ?
(i) ‘A’
(ii) ‘E’
(iii) ‘I’
(iv) Cannot be converted
Answer:
(iv) Cannot be converted

Question 18.
Which of the following propositions convert simply?
(i) I and O proposition
(ii) A and E proposition
(iii) E and I proposition
(iv) E and O proposition
Answer:
(iii) E and I proposition

Question 19.
Which of the following propositions convert practically ?
(i) ‘A’proposition
(ii) ‘E’Proposition
(iii) T proposition
Answer: (i) ‘A’ proposition

Question 20.
Conversion is mainly divided into
(i) Two types
(ii) Threes types
(iii) Four types
(iv) Five Types
Answer:
(i) Two types

Question 21.
Which proposition cannot be converted?
(i) ‘E’
(ii) T
(iii) ‘O’
(iv) ‘A’
Answer:
(iii) ‘O’

Question 22.
State the conversion of “All men are honest”
(i) Some honest beings are men
(ii) No men are not honest
(iii) Some men are honest
(iv) Some men are not honest
Answer:
(i) Some honest beings are men

Question 23.
State the conversion of “No men are Birds”.
(i) All men are not birds
(ii) No birds are men
(iii) Some men are not birds
(iv) No men are not birds
Answer:
(ii) No birds are men

Question 24.
State the conversion of “Some students are intelligent”.
(i) Some students are not intelligent
(ii) Some intelligent beings are students
(iii) No students are intelligent
(iv) No intelligent beings are students
Answer:
(ii) Some intelligent beings are students

Question 25.
State the conversion of “some students are not intelligent”
(i) Some intelligent beings are not students
(ii) Some students are not intelligents
(iii) All students are intelligent
(iv) None of these
Answer:
(iv) None of these

Question 26.
The given premise of obversion is called What ?
(i) Convertend
(ii) Obvertend
(iii) Obverse
(iv) Ob vert
Answer:
(ii) Obvertend

Question 27.
The conclusion of obversion is called what?
(i) Obverse
(ii) Obvertend
(iii) Obvert
(iv) ‘O’Proposition
Answer:
(i) Obverse

Question 28.
What is the obversion of ‘A’ Proposition?
(i) ‘A’proposition
(ii) ‘E’ proposition
(iii) ‘T’proposition
(iv) ‘O’proposition
Answer:
(ii) ‘E’ proposition

Question 29.
What is the obversion of ‘E’ proposition ?
(i) ‘A’proposition
(ii) ‘E’Proposition
(iii) ‘T’Proposition
(iv) ‘O’proposition
Answer:
(i) ‘A’ proposition ,

Question 30.
What is the obversion of T proposition?
(i) ‘A’Proposition
(ii) ‘E’Proposition
(iii) T Proposition
(iv) ‘O’Proposition
Answer:
(iv) ‘O’ Proposition

Question 31.
If we obvert the proposition ‘O’ then we will get which proposition?
(i) ‘A’Proposition
(ii) ‘E’Proposition
(iii) ‘T’Proposition
(iv) ‘O’Proposition
Answer:
(iii) ‘T’ Proposition

Question 32.
The fallacy of obversion is called what?
(i) Fallacy of material obversion
(ii) Fallacy of Accident
(iii) Fallacy of Accent
(iv) None of these
Answer:
(i) Fallacy of material obversion

Question 33.
When the quality and quantity of both convertend and converse are equal that is called what?
(i) Simple conversion
(ii) Partial conversion
(iii) Conversion per limitation
(iv) Material obversion
Answer:
(i) Simple conversion

Question 34.
When only the quantity of both converted and converse are differ from each other but the quality is remain same that is called what?
(i) Simple conversion
(ii) Partial conversion
(iii) Material obversion
(iv) None of these
Answer:
(ii) Partial conversion

Question 35.
What kind of obversion is the following?
Knowledge is good.
Ignorance is bad
(i) Conversion
(ii) Obversion
(iii) Fallacy of material obversion
(iv) None of these
Answer:
(iii) Fallacy of material obversion

Question 36.
State the obvert of the proposition, Some flowers are fragrance.
(i) Some flowers are fragrance
(ii) Some flowers are not-fragrance
(iii) All flowers are fragrance
(iv) No flowers are fragrance.
Answer:
(ii) Some flowers are not-fragrance

Question 37.
The other name of mediate inference is called what?
(i) Syllogism
(ii) Conversion
(iii) Obversion
(iv) Contraposition
Answer:
(i) Syllogism .

Question 38.
How the predicate of obverse is related to the predicate of obvertend?
(i) Same
(ii) Contradictory
(iii) Contrary
(iv) None of these
Answer:
(ii) Contradictory .

II. Fill in the blanks :

Question 1.
_______ is an indirect way of getting the different of knowledge.
Answer:
immediate, mediate

Question 2.
Inference is a _____ process.
Answer:
mental

Question 3.
When an inference is expressed in language is called _____
Answer:
Argument.

Question 4.
Inference is mainly divided into two types such as _____ and _____.
Answer:
Deductive, inductive

Question 5.
Deductive inference is sub divided into _____ and _____ .
Answer:
immediate, mediate

Question 6.
In an inference if the conclusion is drawn out of the only one premise that is called _____ inference.
Answer:
Immediate

Question 7.
In an inference if the conclusion is drawn from two premises that is called _____ inference.
Answer:
Mediate

Question 8.
Immediate inference is divided into _____ types.
Answer:
four

Question 9.
Immediate inference is divided into four types, such as; _____,_____,_____ and _____.
Answer:
Conversion, obversion, contraposition, inversion

Question 10.
In deductive inference we proceed from _____ .
Answer:
all to some

Question 11.
In _____ inductive inference we proceed from _____.
Answer:
some to all

Question 12.
In _____ inference the conclusion is more general than the premises.
Answer:
Inductive

Question 13.
In _____ inference the conclusion is less general than the premises.
Answer:
Deductive

Question 14.
Conversion is a kind of _____ inference.
Answer:
Immediate

Question 15.
The given premise of conversion is called _____.
Answer:
Convertend

Question 16.
The conclusion of conversion is called _____ .
Answer:
Converse

Question 17.
In conversion the quality is_____.
Answer:
Remain same

Question 18.
If the convertend is affirmative, the converse is_____.
Answer:
Affirmative

Question 19.
If the convertend is negative, the converse is _____.
Answer:
Negative

Question 20.
The converse of ‘A’ is _____.
Answer:
‘I’

Question 21.
The converse of ‘E’ is _____.
Answer:
‘E’

Question 22.
The converse of‘T’ is _____.
Answer:
‘T’

Question 23.
The converse of ‘O’ is _____.
Answer:
Impossible

Question 24.
Conversion is divided into two ways, such as _____ and _____.
Answer:
Simple, partial

Question 25.
In _____ there is a legitimate transposition of the subject and the predicate of a proposition.
Answer:
conversion

Question 26.
There is no change in _____ conversion.
Answer:
quality

Question 27.
_____ proposition cannot be converted.
Answer:
‘O’ proposition

Question 28.
If a term is not distributed in the premise, it should not be _____ in the conclusion.
Answer:
Distributed

Question 29.
Where the qualify and quantity of both convertend and converse are same that is called _____ conversion.
Answer:
Simple.

Question 30.
Where the quantity of both convertend and converse are differ but quality is same that is called _____ conversion.
Answer:
Partial

Question 31.
‘I’ gives ‘I’, ‘E’ gives ,‘E’, are the example of _____ conversion.
Answer:
Simple

Question 32.
Generally ‘A’ proposition is converted by _____
Answer:
Limitation

Question 33.
‘A’ gives ‘I’ is the example of _____ conversion.
Answer:
Partial

Question 34.
Obversion is a kind of _____ inference.
Answer:
Immediate

Question 35.
In obversion, ‘A’ gives _____ .
Answer:
‘E’

Question 36.
The obverse of ‘E’ is _____ .
Answer:
‘A’

Question 37.
The obverse of‘T’ is _____.
Answer:
‘O’

Question 38.
The obverse of ‘O’ is _____.
Answer:
‘I’

Question 39.
The given premise of obversion is called _____.
Answer:
Obvertend

Question 40.
The conclusion of obversion is called _____.
Answer:
obverse

Question 41.
In obversion the quantity is _____ .
Answer:
same

Question 42.
In obversion the quality is _____.
Answer:
change

Question 43.
The kind of obversion based on the facts of experience is called as _____.
Answer:
Material obversion

Question 44.
______ has putforth material obversion.
Answer:
Bain

Question 45.
If we violate the rule of obversion then we commit the fallacy of _______.
Answer:
Material obversion

Question 46.
Knowledge is good
∴ Ignorance is bad.
This is an example of ______.
Answer:
Material obversion

Question 47.
The other name of mediate inference is called ______.
Answer:
syllogism

III. Correct the Sentences:

Question 1.
Logic is directly concerned with inference and indirectly concerned with argument.
Answer:
Logic is directly concerned with argument and indirectly concerned with inference.

Question 2.
In deductive inference, the conclusion speaks something new than the premises.
Answer:
In inductive inference, the conclusion speaks something new than the premises.

Question 3.
In inductive inference, the conclusion does not say anything about the inference.
Answer:
In deductive inference, the conclusion does not say anything about the inference.

Question 4.
In inductive inference the conclusion is less general than the premises.
Answer:
In inductive inference the conclusion is more general than the premises.

Question 5.
In inductive inference the conclusion is less general than the premises?
Answer:
In deductive inference the conclusion is less general than the premises

Question 6.
Deductive inference is divided into two types, such as conversion and obversion.
Answer:
Deductive inference is divided into two, types, such as immediate and mediate inference.

Question 7.
Conversion, observation, inversion and contraposition are.
Answer:
Conversion, obversion, inversion and contraposition are the division of immediate inference.

Question 8.
The premise of conversion is called converse.
Answer:
The premise of conversion is called convertend.

Question 9.
The conclusion of conversion is called convertend.
Answer:
The conclusion of conversion is called converse.

Question 10.
The subject of the convertend becomes the subject of the converse and the predicate of the convertend becomes the predicate of the converse.
Answer:
The subject of the convertend becomes the predicate of the converse and the predicate of the convertend becomes the subject of the converse.

Question 11.
The quality of the convertend is the opposite quality of the converse.
Answer:
The quality of the convertend is same with the quality of the converse.

Question 12.
The term which is not distributed in the convertend is distributed in converse.
Answer:
The term which is not distributed in the convertend should not be distributed in converse.

Question 13.
If the quality of convertend and converse remains the same, it is called simple conversion.
Answer:
If the quality of convertend and converse remains the same, it is called partial conversion.

Question 14.
Conversion of ‘E’ proposition is called conversion per accidens.
Answer:
Conversion of ‘A’ proposition is called conversion per accidens.

Question 15.
The conversion of ‘A’ and ‘O’ propositions are called simple conversion.
Answer:
The conversion of ‘E’ and ‘T’ proposition are called simple conversion.

Question 16.
‘A’proposition convert to‘E’proposition.
Answer:
‘A’ proposition covert to ‘T’ proposition.

Question 17.
‘ E ’ proposition convert to ‘ A’ proposition.
Answer:
‘E’ proposition convert to ‘E’ proposition.

Question 18.
T proposition convert to ‘O’ proposition.
Answer:
T proposition convert to ‘T’ proposition.

Question 19.
‘O’ proposition covert to T proposition.
Answer:
‘O’ proposition cannot be converted.

Question 20.
Obversion is a kind of mediate inference.
Answer:
Obversion is a kind of immediate inference.

Question 21.
The premise of obversion is called obverse.
Answer:
The conclusion of obversion is called obverse.

Question 22.
The conclusion of obversion is called obvertend.
Answer:
The premise of obversion is called obvertend.

Question 23.
The quality of the obverse is the same as the quality of the obvertend.
Answer:
The quality of the obverse is the opposite of the quality of the obvertend.

Question 24.
The quantity of the obverse is the opposite of the quantity of the obvertend.
Answer:
The quantity of the obverse is the same as the quantity of the obvertend.

Question 25.
The term which is not distributed in the obvertend is distributed in the Obverse.
Answer:
The term which is not distributed in the obvertend should not be distributed in the obverse.

Question 26.
‘A’ proposition obvert to‘T’ proposition.
Answer:
‘A’ proposition obvert to ‘E’ proposition.

Question 27.
‘E ’ proposition obvert to ‘E’ proposition.
Answer:
‘E’ proposition obvert to ‘A’ proposition.

Question 28.
‘T’ proposition obvert to ‘O’ proposition.
Answer:
‘T’ proposition obvert to ‘O’ proposition.

Question 29.
‘O’ proposition obvert to ‘O’ proposition.
Answer:
‘O’ proposition obvert to ‘T’ proposition.

Question 30.
Mediate inference is otherwise called a conversion.
Answer:
Mediate inference is otherwise called a Syllogism.

IV. Answer the Following Questions in One Word :

Question 1.
What type of knowledge gives us inference?
Answer:
Indirect

Question 2.
What type of process in inference?
Answer:
Mental

Question 3.
How many kinds of inference are there?
Answer:
Two

Question 4.
In which inference the conclusion is more general than the premises?
Answer:
Inductive

Question 5.
In which inference the conclusion is less general than the premises?
Answer:
Deductive

Question 6.
How many types of classifications are there of deductive inference?
Answer:
Two

Question 7.
How many types of classifications are there of immediate inference?
Answer:
Four types
OD

Question 8.
What is the other name of mediate inference?
Answer:
Syllogism

Question 9.
In which inference the conclusion is drawn from only one premise?
Answer:
Immediate

Question 10.
What is the premise of conversion called?
Answer:
Convertend

Question 11.
What is the conclusion of conversion called?
Answer:
Converse

Question 12.
How many propositions does an immediate inference consist of?
Answer:
Two

Question 13.
How many propositions does the mediate inference consist of?
Answer:
Three

Question 14.
What the quality of convertend and converse?
Answer:
Remains same

Question 15.
‘A’proposition convert to which proposition?
Answer:
‘T’

Question 16.
‘E ’ proposition convert to which proposition?
Answer:
‘E’

Question 17.
‘I’ proposition convert to which proposition?
Answer:
‘T’

Question 18.
‘O’ proposition convert to which proposition?
Answer:
cannot be converted

Question 19.
Which proposition cannot be converted?
Answer:
‘O’ proposition

Question 20.
In which conversion the quantity of convertend and converse remain the same?
Answer:
Simple conversion

Question 21.
In which conversion the quantity of convertend and converse are different from each other?
Answer:
partial

Question 22.
Which proposition convert simply?
Answer:
E & I

Question 23.
Which proposition convert partially?
Answer:
‘A’

Question 24.
What the premise of obversion is called?
Answer:
Obvertend

Question 25.
What the conclusion of obversion is called ?
Answer:
Obverse

Question 26.
What the quality of the obvertend and obverse?
Answer:
Change

Question 27.
What the quantity of the obvertend and obverse?
Answer:
Same

Question 28.
What the obvert of ‘A’ proposition?
Answer:
‘E’

Question 29.
What the obvert of ‘E’ proposition ?
Answer:
‘A’

Question 30.
What the obvert of‘T’ proposition?
Answer:
‘O’

Question 31.
What the obvert of ‘O’ proposition?
Answer:
‘T’

Question 32.
What is the name of the fallacy of Obversion?
Answer:
Material Obversion

Question 33.
Can Material obversion be regarded as a form of obversion?
Answer:
No

BSE Odisha Class 8 Text Book Solutions Pdf Download

• BSE Odisha 8th Class Maths Book Solutions
• BSE Odisha 8th Class Science Book Solutions
• BSE Odisha 8th Class History Book Solutions
• BSE Odisha 8th Class Geography Book Solutions
• BSE Odisha 8th Class Odia Book Solutions (MIL Odia Sahityika)
• BSE Odisha 8th Class English Book Solutions
• BSE Odisha 8th Class Hindi Book Solutions
• BSE Odisha 8th Class Sanskrit Book Solutions
• BSE Odisha 8th Class History Important Questions
• BSE Odisha 8th Class Geography Important Questions
• BSE Odisha 8th Class Maths Notes
• BSE Odisha 8th Class Science Notes
• BSE Odisha 8th Class History Notes

BSE Odisha Solutions

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Poem 1(a) कबीरदास के दोहे Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Poem 1(a) कबीरदास के दोहे

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए।
( ତିନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ।)
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ।)

(क) साँच या सत्य के बारे में कबीर ने क्या कहा है?
(ସାଁଚ ୟା ସତ୍ୟ କେ ବାରେ ମେଁ କବୀର ନେ କ୍ୟା କହା ହୈ ?)
उत्तर:
साँच या सत्य के बारे में कबीर ने कहा है कि: सत्य हमेशा महान होता है। सत्य के समान इस संसार मे कोई तपस्या या ज्ञान नहीं है। जो सत्यवादी होता है, उसका हृदय निर्मल होता है और भगवान का निवास उसके हृदय में होता है। समाज में उसका आदर होता है।

(ख) बुराई करनेवालों की भलाई क्यों करनी चाहिए?
(ବୁରାଈ କରନେବାଲୈ କି ଭଲାଈ କୈ କରନୀ ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
बुराई करनेवालों की भलाई इसलिए करनी चाहिए क्योंकि भलाई करने पर बुराई करनेवालों को अच्छा फल मिलता और उनकी बुराई का उन्हें बुरा फल मिलता है। परिणाम स्वरूप वे अपनी करनी पर लज्जित होते हैं और खुद को सुधारने की चेष्टा करते हैं।

(ग) धीरे – धीरे सबकुछ कैसे होता है इसके लिए कवि ने कौन सा -उदाहरण दिया है?
(ଧୀରେ-ଧୀରେ ସବୁକୁଛ୍ କୈସେ ହୋତା ହୈ: ଇସ୍କେ ଲିଏ କବି ନେ କୌନ୍ ସା ଉଦାହରଣ)
उत्तर:
माली के सौ घड़ा पानी सींचने पर भी किसी भी पेड़ में समय से पहले फल नहीं लगते। इसके लिए ऋतु की प्रतीक्षा करनी पड़ती है। उसी प्रकार धीरे धीरे सबकुछ करना चाहिए और उसके लिए धैर्य की आवश्यकता है। कवि ने यही उदाहरण देकर कहा है।

2. निम्नलिखित पदों के अर्थ दो-तीन वाक्यों में स्पष्ट कीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପଦୌ କେ ଅର୍ଥ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ?)
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପଦଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥ ଦୁଇ-ତିନି ବାକ୍ୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ କର।)

(क) जाके हिरदै साँच है, ताके हिरदै आप।
(ଜାକେ ହିରଦୈ ସାଁଚ୍ ହୈ, ତାକେ ହିରଦୈ ଆପ୍ ।)
उत्तर:
जिसके हृदय में सत्य का निवास है अर्थात् जो हमेशा सत्य बोलता है।, उसका हृदय निर्मल और पाप रहित होता है। कवि के अनुसार उसी व्यक्ति के निर्मल हृदय में भगवान विराजमान करते हैं।

(ख) जो तोको काँटा बुबै ताहि बोय तू फूल।
(ଜୋ ତୋକୋ କାଁଟା ବୁବୈ ତାହି ବୋୟ ତୁ ଫୁଲ୍ ।)
उत्तर:
कवि के अनुसार जो तुम्हारे रास्ते में काँटा बोता है, अर्थात् तुम्हारी बुराई करता है, तुम उसके रास्ते में फूल बिछा दो अर्थात् उसकी भलाई करो। परिणामस्वरूप तुम्हारी अच्छाई से उसे अच्छा फल तो मिलेगा ही और उसकी बुराई से भी उसे बुरा फल मिलेगा। इससे प्रमाणित होता है कि अच्छा काम करने वालों को अच्छा फल मिलता है और बुरे काम करनेवालों को बुरा फल मिलता है।

(ग) माली सींचे सौ घड़ा, ऋतु आए फल होय।
(ମାଲୀ ସ୍ତ୍ରୀଚେ ସୌ ଘଡ଼ା, ଋତୁ ଆଏ ଫଲ୍ ହୋୟ।)
उत्तर:
कबीरदास कहते हैं कि माली के सौ घड़ा पानी सींचने पर भी किसी भी पेड़ में समय के पहले फल नहीं लगते, उसे ऋतु या समय की प्रतीक्षा करनी पड़ती है। अर्थात् कोई भी काम समयानुसार ही होता है। समय से पहले कोई काम नहीं होता।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର ଏକ୍-ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ ।)
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) किसके बराबर तप नहीं है?
(କିସ୍‌ ବରାବର ତପ୍ ନର୍ଜୀ ହୈ ?)
उत्तर:
सच के बराबर तप नहीं है।

(ख) झूठ के बराबर क्या नहीं है?
(ଝୁଠ୍ କେ ବରାବର କ୍ୟା ନହୀ ହୈ ?)
उत्तर:
झूठ के बराबर पाप नहीं है।

(ग) जिसके हृदय में साँच है, उसके हृदय में कौन होते हैं?
(ଜିସ୍‌ ହୃଦୟ ମେଁ ସୌଚ୍ ହୈ, ଉତ୍ସକେ ହୃଦୟ ମେଁ କୌନ୍ ହୋତେ ହେଁ ?)
उत्तर:
जिसके हृदय में साँच है, उसके हृदय में आप अर्थात् भगवान विराजमान होते हैं।

(घ) झूठ की तुलना किसके साथ की गई है?
(ଝୁଠ୍ କୀ ତୁଲନା କିସ୍କେ ସାଥ୍ କୀ ଗଈ ହୈ ?)
उत्तर:
झूठ की तुलना पाप के साथ की गई है।

(ङ) साँच की तुलना किसके साथ की गई है?
(ସଁଚ୍ କୀ ତୁଲନା କିସ୍‌ ସାଥ୍ କୀ ଗଈ ହୈ ?)
उत्तर:
साँच की तुलना तप के साथ की गई है।

(च) जो तेरे रास्ते पर काँटा बोता है, तुझे उसके लिए क्या करना चाहिए?
(ଜୋ ତେରେ ରାସ୍ପେପର୍ କାଁଟା ବୋତା ହୈ, ତୁଝେ ଉସ୍କେ ଲିଏ କ୍ୟା)
उत्तर:
जो तेरे रास्ते पर काँटा बोता है, तुझे उसके लिए फूल बिछाना चाहिए।

(छ) पेड़ में कब फल लगते हैं?
(ପେଡ଼୍ ମେଁ କବ୍ ଫଲ୍ ଲଗ୍‌ ହେଁ ?)
उत्तर:
पेड़ में वक्त आने पर फल लगते हैं।

(ज) कौन सौ घड़े पानी सींचता है?
(କୌନ୍ ସୌ ଘଡ଼େ ପାନୀ ସୀତା ହୈ ?)
उत्तर:
माली सौ घड़े पानी सींचता है।

(झ) इन दोहों के रचयिता कौन हैं?
(ଇନ୍ ଦୋର୍ଡୋ କେ ରଚୟିତା କୌନ୍ ହେଁ ?)
उत्तर:
इन दोहों के रचयिता कबीरदास हैं।

(ञ) प्रथम दोहे में ‘आप’ शब्द का क्या अर्थ है?
(ପ୍ରଥମ ଦୋହ ମେଁ ‘ଆପ୍’ ଶବ୍ଦ କା କ୍ୟା ଅର୍ଥ ହୈ ?)
उत्तर:
प्रथम दोहे में ‘आप’ शब्द का अर्थ ईश्वर है।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित शब्दों के विपरीत या बिलोम शब्द लिखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ (ବିଲୋମ) ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
साँच, पाप, बुरा, धीर, काँटा
उत्तर:
साँच – झूठ
धीर – अधीर
पाप – पुण्य
काँटा – फूल
बुरा – भला

2. निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द कोष्ठक से चुन कर लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ସମାନାର୍ଥୀ ଶବ୍ଦ ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ବାଛିକରି ଲେଖ: )
बराबर, झूठ, पाप, हृदय, फूल, घड़ा, ऋतु
( मौसम, समान, कलुष, दिल, पुष्प, घट)
उत्तर:
बराबर – समान
हृदय – दिल
झूठ – मिथ्या
फूल – पुष्प
पाप – कलुष
घड़ा – घट

3. निम्नलिखित शब्दों के बचन बदलिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବଚନ ପରିବର୍ତ୍ତନ କର: )
पाप, फूल, फल, माली, घड़ा, काँटा, ऋतु
उत्तर:
पाप – पाप
माली – माली
ऋतु – ऋतुएँ।
फूल – फूल
घड़ा – घड़े
फल – फल
काँटा – काँटे

4. इन शब्दों के खड़ीबोली रूप लिखिए:
(ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଖଢ଼ୀବୋଲୀ ରୂପ ଲେଖ : )
साँच, जाके, हिरदै, तोको, बुबै, बाको, होय
उत्तर:
साँच – सच
तोको – तुझको
जाके – जिसके
हिरदै – हृदय
बुबै – बोए
बाको – उसको
होय – होता।

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
संत कबीरदास का जन्म कब और कहाँ हुआ था?
उत्तर:
संत कबीरदास का जन्म काशी के एक हिन्दु-परिवार में सन् 1398 में हुआ था।

प्रश्न 2.
कबीरदास क्यों दुःखी हुए?
उत्तर:
समाज में व्याप्त बुराई को देखकर कबीरदास दुःखी हुए।

प्रश्न 3.
कबीर की भाषा क्या है?
उत्तर:
कबीर की भाषा मिश्रीत खड़ीबोली है।

प्रश्न 4.
कबीर की बाणी कौन सी ग्रंथ में संगृहित हुआ?
उत्तर:
कबीर की बाणी ‘बीजक’ नामक ग्रंथ में संगृहित हुआ।

प्रश्न 5.
कबीरदास के गुरु कौन थे?
उत्तर:
कबीरदास के गुरु रामानन्द स्वामी थे।

प्रश्न 6.
सब कुछ किस प्रकार होता है?
उत्तर:
सब कुछ धीरे-धीरे समय पर होता है।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
माली के सौ घड़े पानी सींचने पर भी फल कब आता है?
उत्तर:
ऋतु आने पर

प्रश्न 2.
किसके बराबर तप नहीं है?
उत्तर:
सच

प्रश्न 3.
जो हमारे रास्ते पर काँटा बोता है, हम उसके रास्ते पर क्या बोएँगे?
उत्तर:
आप (भगवान)

प्रश्न 4.
जाके हिरदै साँच है, ताके हिरदै कौन है?
उत्तर:
फूल

प्रश्न 5.
काँटा बोनेवाले के लिए काँटा क्या बन जाता है?
उत्तर:
त्रिशूल

प्रश्न 6.
कबीर की वाणी कौन सी ग्रंथ में संगृहित हुआ?
उत्तर:
बीजक

प्रश्न 7.
झूठ के बराबर क्या नहीं है?
उत्तर:
पाप

प्रश्न 8.
कबीर दास क्यों दुःखी हुए?
उत्तर:
बुराई देखकर

प्रश्न 9.
सब कुछ किस प्रकार होता है?
उत्तर:
ग्वाले

प्रश्न 10.
जो तेरे रास्ते पर काँटा बोता है, तुझे उसके लिए क्या करना चाहिए?
उत्तर:
फूल बिछाना

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
साँच बराबर तप नहीं। इस अधुरी पंक्ति के रचयिता हैं ……………….।
उत्तर:
कबीर

प्रश्न 2.
जिसके हृदय में साँच हैं, उसके हृदय में ………………… होते हैं।
उत्तर:
भगवान

प्रश्न 3.
सत्यवादी के हृदय में …………………. रहते हैं।
उत्तर:
ईश्वर

प्रश्न 4.
सत्यवादी का आदर ……………… होता है।
उत्तर:
समाज में

प्रश्न 5.
अच्छे फल पाने के लिए ……………… करना चाहिए।
उत्तर:
अच्छा काम

प्रश्न 6.
जाके ………………. साँच है, ताके हिरदै आप।
उत्तर:
हिरदै

प्रश्न 7.
………………… सौ घड़ा पानी सींचता है?
उत्तर:
माली

प्रश्न 8.
‘तोकु’ शब्द का अर्थ है ……………………।
उत्तर:
तुझको

प्रश्न 9.
कवीरदासजी मन को …………………… धारण करने का उपदेश देते है।
उत्तर:
धीरज

प्रश्न 10.
पेड़ में फल आते है।
उत्तर:
ऋतु आने पर

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
चपरासी सौ घड़े पानी सींचता है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 2.
साँच की तुलना सत्य के साथ की गई है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 3.
पाप के साथ झूठ की तुलना की गई है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 4.
पानी देने पर पेड़ में फल आते हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
अच्छे काम करनेवालों को अच्छा फल मिलता है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
सब कुछ धीरे-धीरे होता है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 7.
‘तोकु फूल को फूल है ……………….. यह अधुरी पंक्ति के रचयिता रहीम है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 8.
निर्मल हृदय में आनंद विराजता है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 9.
झूठ की तुलना पाप के साथ की गई है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 10.
कबीर की बाणी बीजक ग्रंथ में संगृहित हुआ है।
उत्तर:
ठिक्

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQS )

1. माली के सौ घड़े पानी सींचने पर भी फल कब आता है?
(A) वर्षा होने पर
(B) जाड़े में
(C) ऋतु आने पर
(D) कभी नहीं
उत्तर:
(C) ऋतु आने पर

2. किसके बराबर तप नहीं है ?
(A) न्याय
(B) प्रेम
(C) साधना
(D) सच
उत्तर:
(D) सच

3. जाके हिरदै साँच है, ताके हिरदै कौन है ?
(A) आप
(B) मैं
(C) वे
(D) तुम
उत्तर:
(A) आप

4. जो हमारे रास्ते पर काँटा बोता है, हम उसके रास्ते पर क्या बोएँगे ?
(A) फूल
(B) त्रिशूल
(C) दो काँटे
(D) चन्दन का पौधा
उत्तर:
(A) फूल

5. काँटा बोनेवाले के लिए काँटा क्या बन जाता है?
(A) पंच शूल
(B) फूल
(C) भाला
(D) त्रिशूल
उत्तर:
(D) त्रिशूल

6. किसके बराबर तप नहीं हैं?
(A) पाप
(B) मिथ्या
(C) सच
(D) धन
उत्तर:
(C) सच

7. कौन सौ घड़े पानी सींचता है?
(A) नौकर
(B) मालिक
(C) चपरासी
(D) माली
उत्तर:
(D) माली

8. कबीर की वाणी कौन सी ग्रंथ में संगृहित हुआ?
(A) बीजक
(B) मेघदूत
(C) गोदान
(D) कामायनी
उत्तर:
(A) बीजक

दोहों को समझें (ଦୋହେଁ କୋ ସମସ୍ତେ)

1. सच हमेशा महान होता है। सच के समान इस संसार में तपस्या या ज्ञान नहीं है। उसी प्रकार झूठ के समान कोई पाप नहीं है। इसलिए कबीरदास कहते हैं कि जिसका हृदय निर्मल होता है, जो हमेशा सच बोलता है, उसके हृदय में स्वयं भगवान रहते हैं। अर्थात् सच बोलनेवाले को भगवान के दर्शन मिलते हैं। समाज में उसका आदर होता है। झूठ बोलनेवाले पापी का समाज में निरादार होता है।
ସତ୍ୟ ସବୁବେଳେ ମହାନ୍। ସତ୍ୟ ପରି ଏହି ସଂସାରରେ କୌଣସି ଜ୍ଞାନ କିମ୍ବା ତପସ୍ୟା ନାହିଁ। ମିଛ ପରି ଆଉ କୌଣସି ପାପ ନାହିଁ। କବୀରଙ୍କ ଅନୁସାରେ– ଯିଏ ସବୁବେଳେ ସତ କୁହେ, ତା’ର ହୃଦୟ ନିର୍ମଳ ରୁହେ। ତା’ ହୃଦୟରେ ଭଗବାନ୍ ରୁହନ୍ତି, ଅର୍ଥାତ୍ ସତ କହୁଥ‌ିବା ଲୋକଙ୍କୁ ଭଗବାନଙ୍କ ସାନ୍ନିଧ୍ଵ ମିଳେ। ସମାଜରେ ତାଙ୍କୁ ଆଦର ମିଳେ। ମିଛ କହୁଥିବା ଲୋକ ପାପୀ ସଙ୍ଗେ ସମାନ ହୋଇଥାଏ। ସମାଜରେ ସମସ୍ତେ ତାଙ୍କୁ ଘୃଣା

2. कबीरदास कहते हैं: जो तुम्हारे रास्ते में काँटा बोता है अर्थात् तुम्हारी बुराई करता है, तुम उसके रास्ते में फूल बिछा दो अर्थात् उसकी भलाई करो। परिणाम यह होगा कि तुम्हारी अच्छाई से तुम्हें अच्छा फल मिलेगा और उसकी बुराई के लिए उसे बुरा फल मिलेगा। इसका अर्थ है कि अच्छा काम करने पर अच्छा का फल मिलता है और बुरा काम करने से बुरा का फल मिलता है।
ବିଛାଇ ଦିଅ। ଅର୍ଥାତ୍ ଯିଏ ତୁମର କ୍ଷତି କରୁଛନ୍ତି ତୁମେ ତାଙ୍କର ଉପକାର କର। ପରିଣାମ ସ୍ଵରୂପ ତୁମ ଭଲ କର୍ମଦ୍ଵାରା ତୁମେ ଭଲ ଫଳ ପାଇବ ଏବଂ ତା’ର କୁକର୍ମଦ୍ଵାରା ତାକୁ ଖରାପ ଫଳ ମିଳିବ। ଭଲ କାମ କଲେ ସବୁବେଳେ ଭଲ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଖରାପ କାମ କଲେ ସବୁବେଳେ ଖରାପ ଫଳ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ।

3. कबीरदास कहते हैं कि प्रत्येक कार्य समयानुसार धीरे-धीरे होता है। हर कार्य के लिए धैर्य की आवश्यकता है। इसके लिए कबीरदास ने माली और पानी का उदाहरण देकर कहते हैं कि जिसप्रकार माली के सौ घड़ा पानी सींचने पर भी पेड़ में समय आने पर ही फल-फूल आते हैं। अर्थात् ऋतु आने पर ही पेड़ फलता फूलता है। उसी प्रकार हर कार्य समयानुसार धीरे-धीरे होता है और उसका फल उपयुक्त समय पर ही मिलता है।
କବୀରଦାସଙ୍କ ଅନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟ ଧୀରେ ଧୀରେ ଓ ସମୟାନୁସାରେ ହୋଇଥାଏ। ଏଥିପାଇଁ ଧୈର୍ଯ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ହୋଇଥାଏ। ଯେପରି ମାଳୀ ଶହେ ମାଠିଆ ପାଣି ଛିଞ୍ଚିଲେ ମଧ୍ୟ ବୃକ୍ଷରେ ଫୁଲ-ଫଳ ତା’ର ଉପଯୁକ୍ତ ସମୟ ଆସିଲା ପରେ ହିଁ ଧରିଥାଏ। ସେହିପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟର ଫଳ ତା’ର ଉପଯୁକ୍ତ ସମୟ ଆସିଲା ପରେ ହିଁ ମିଳିଥାଏ।

दोहे  (ଦେ।ହେ )

(i) साँच बराबर तप नहीं, झुठ बराबर पाप।
जाके हिरदै, साँच है, ताके हिरदै आप।।
ସାଁଚ୍ ବରାବର ତପ୍ ନର୍ଜୀ, ଝୁଠୁ ବରାବର ପାପ୍ ।
ଜାକେ ହିରଦୈ, ସାଁଚ୍ ହୈ, ତାକେ ହିରଦୈ ଆପ୍ ।।

हिन्दी व्याख्या:
कबीरदास कहते हैं कि संसार में सत्य के समान तपस्या या ज्ञान नहीं है। झूठ या मिथ्या के समान पाप या बुरा काम नहीं है। जिसके हृदय में सत्य का निवास है, जो हमेशा सच बोलता है, उसका हृदय पाप रहित और निर्मल होता है। भगवान उसके निर्मल हृदय में वास करते हैं। सत्यवादी को ही भगवान के दर्शन मिलते हैं।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସର୍ବଦା ପରି ପାପ ନାହିଁ । ସତ୍ୟ କହନ୍ତି; ତାଙ୍କ ହୃଦୟ ପାପମୁକ୍ତ ଭଗବାନ ଦର୍ଶନ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । କବୀର ଦାସଙ୍କ କହିବା ଅନୁଯାୟୀ ସଂସାରରେ ସତ୍ୟ ପରି ତପସ୍ୟା ବା ଜ୍ଞାନ ନାହିଁ । ମିଥ୍ୟା ମହାନ୍ ବା ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ଯାହା ହୃଦୟରେ ସତ୍ୟ ବିରାଜମାନ କରିଛି, ଯିଏ ସର୍ବଦା ସତ୍ୟ

(ii) जो तोको काँटा बुबै ताहि बोय तू फूल।
तोकु फूल को फूल है, बाको है तिरसूल॥
ଜୋ ତୋକୋ କାଁଟା ବୁବୈ ତାହି ବୋୟ ତୁ ଫୁଲ୍ ।
ତୋକୁ ଫୁଲ୍ କୋ ଫୁଲ୍ ହୈ, ବାକୋ ହୈ ତିରସ୍କୁଲ୍ ॥

हिन्दी व्याख्या:
कबीरदास कहते हैं कि जो मनुष्य तुम्हारे रास्ते में काँटा बोता है, इसके रास्ते पर तुम फूल बिछा दो। तुम्हारे अहित करने वाले मनुष्य का भी तुम्हें हित करना चाहिए। क्योंकि इससे तुम्हें तो सुख या आनंद मिलेगा, जबकि उसको दुःख या कष्ट मिलेगा। अहित करने वाले को हमेशा दुःख ही सहन करना पड़ता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବୀରଙ୍କ ମତରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ତୁମ ଚଲାପଥରେ କଣ୍ଟା ପକାଇ ଦେଉଛି, ତୁମେ ତାଙ୍କ ପଥରେ ଫୁଲ ପକାଇଦିଅ । ତୁମର ଅହିତ ଚିନ୍ତା କରୁଥିବା ଲୋକର ହିତ ଚିନ୍ତା କରିବା ଉଚିତ । ଏଥୁରେ ତୁମେ ସୁଖ ବା ଆନନ୍ଦ ପାଇବ କିନ୍ତୁ ତାକୁ ଦୁଃଖ ବା କଷ୍ଟ ମିଳିବ । ଅର୍ଥାତ୍ ଅନ୍ୟକୁ ବିପଦରେ ପକାଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସର୍ବଦା ଦୁଃଖ ସହିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ତେଣୁ ଭଲ କାମ କର, ଭଲ ଫଳ ଉପଭୋଗ କରିବ।

(iii) धीरे-धीरे रे मना, धीरे-धीरे सब कुछ होय।
माली सीचें सौ घड़ा, ऋतु आए फल होय।।
ଧୀରେ-ଧୀରେ ରେ ମନା, ଧୀରେ-ଧୀରେ ସବ୍ କୁଛ୍ ହୋୟ।
ମାଲୀ ସୀଚେଁ ସୌ ଘଡ଼ା, ଋତୁ ଆଏ ଫଲ୍ ହୋୟ।।

हिन्दी व्याख्या:
कबीरदास का कहना है कि हर काम धीरे-धीरे होता है। उसके लिए धैर्य की आवश्यकता है। कवि उसके लिए उदाहरण देकर कहते हैं कि माली के सौ घड़ा पानी सींचने पर भी कुछ लाभ नहीं होता, समय आने पर ही पेड़ में फल आते हैं। उसके पहले नहीं आते। इसलिए हर काम के लिए समय की प्रतीक्षा करनी पड़ती है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବୀରଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଅନୁସାରେ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ଏଥ‌ିପାଇଁ ଅଧୈର୍ଯ୍ୟ ନ ହୋଇ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ରଖୁବା ଉଚିତ। ଯେପରି ମାଳୀର ଶହେ ମାଠିଆ ପାଣି ଛିଞ୍ଚିଲେ ମଧ୍ୟ ବୃକ୍ଷରେ ଫୁଲ- ଫଳ ସମୟ ନ ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ହୋଇନଥାଏ। ସମୟ ଆସିଲା ପରେ ହିଁ ବୃକ୍ଷରେ ଫୁଲ-ଫଳ ଆସିଥାଏ। ଠିକ୍ ସେହିପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟର ଫଳ ତା’ର ଉପଯୁକ୍ତ ସମୟ ଆସିଲା ପରେ ହିଁ ମିଳିଥାଏ। ତେଣୁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ କାମ ପାଇଁ ପ୍ରତୀକ୍ଷା କରିବା ଉଚିତ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

साँच – सत्य (ସତ୍ୟ )।

तप – तपस्या (ତପସ୍ୟା)।

जाके – जिसके (ଯାହାର)।

हिरदै – हृदय (ହୃଦୟ)।

तोको – तुझको (ତୁମକୁ)।

ताहि – उसे (ତା’ର)।

तोकु – तुझको (ପତାର)।

तिरसूल – त्रिशूल (ତ୍ରିଶୂଳ)।

होय – होता है (ହୁଏ)।

घड़ा – कुंभ (ମାଠିଆ)।

बराबर – समान (ସମାନ)।

झूठ – मिथ्या (ମିଛ)।

ताके – उसके (ତାହାର)।

आप – भगवान (ଭଗବାନ୍)।

बुबै – बोता है (ବୁଣେ)।

बोय – बो (ବୁଣ)।

बाको – उसको (ତାକୁ)।

मना – मन (ମନ)।

सींचे – सींचना (ଛିଞ୍ଚିବା)।

ऋतु – समय (ସମୟ)।

कवि परिचय

कबीरदास का जन्म सन् 1398 में काशी में हुआ था। कहा जाता है कि वे एक तालाब के किनारे मिले। एक जुलाहा दंपति ने उनका पालन पोषण किया। वे कपड़ा बुनने का काम करते थे। ज्यादा पढ़े- लिखे नहीं थे, लेकिन बड़े अनुभवी थे। बुद्धि, विवेक से काम लेते थे। बहुत बातें जानते थे। वे सभी धर्मों को बराबर मानते थे। वे ईश्वर के निर्गुण, निराकार रूप को मानते थे। उस समय धर्म और समाज में बड़ी गड़बड़ी थी। कबीर ने अपनी वाणी से उसे दूर करने का प्रयास किया। लोगों में जाति-पाति, ऊँच-नीच का भेद भाव था। विभिन्न धर्मों के अनुयायी आपस में झगड़ते थे।

बाह्य आडंबर, अंधविश्वास फैल गया था। कबीर जाति भेद, मूर्ति पूजा, बाहरी आडंबर आदि का विरोध करते थे। वे कहते थे कि सब मनुष्य बराबर हैं। वे बाहरी धार्मिक कर्म काण्ड की अपेक्षा भक्तिभाव पर बल देते थे। वे तीर्थ व्रत, जप-तप, मूर्त्ति पूजा आदि बाहरी काम छोड़ सच्चे दिल से भगवान की भक्ति करने को कहते थे। वे सदाचार, सच्चाई, भाईचारे, धार्मिक सहिष्णुता का प्रचार करते थे। कबीर का व्यक्तित्व सादा -सीधा पर बड़ा प्रभावशाली था। उनकी वाणियों को उनके शिष्यों ने ‘बीजक’ नामक ग्रंथ में संगृहीत किया। उनकी भाषा मिश्रित खड़ीबोली है, जो उस समय जन समाज में प्रचलित थी। वे अपने गुरु रामानंद स्वामी का बड़ा आदर करते थे।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class English Solutions Follow-Up Lesson 1 When I Grow Up Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 English Solutions Follow-Up Lesson 1 When I Grow Up

BSE Odisha 7th Class English Follow-Up Lesson 1 When I Grow Up Text Book Questions and Answers

Session – 1 (ଶବ୍ଦାବଳୀ)

I. Pre-Reading (ପୂର୍ବ ପ୍ରସ୍ତୁତି)
1. Teacher will say, “Now you are students.
(ଶିକ୍ଷକ କହିବେ, ପିଲାମାନେ ତୁମେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ।)

• What do you want to be in your future?”
  (ତୁମେସବୁ ଭବିଷ୍ୟତରେ କ’ଣ ହେବାକୁ ଚାହିଁବ ?)
  Answer: I want to be a policeman/teacher/doctor / social worker/journalist etc. in future.

2. Teacher will collect answers from a number of students and then s/he will say: Let us read a poem to know about a child’s wish, what he wants to be in his future when he grows up.
(ଶିକ୍ଷକ ଅନେକ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀଙ୍କଠାରୁ ଉତ୍ତର ଆଦାୟ କରିବା ପରେ କହିବେ : ଚାଲ ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ପିଲାର ଅଭିଳାଷ | ଇଚ୍ଛା ବାବଦରେ ଏକ କବିତାରୁ ପଢ଼ିବା । ସେ ଯେତେବେଳେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ବଡ଼ ହେବ, ସେ କ’ଣ ହେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ?)

II. While Reading (ପଠନକାଳୀନ)
Text(ପାଠ୍ୟବସ୍ତୁ)

• Read the poem silently and answer the questions that follow.
  (କବତାଟିକୁ ନୀରବରେ ପାଠ କର ଏବଂ ନିମ୍ନପ୍ରଦତ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)

1. When I grow up
I want to be;
A detective
With a master key.

2. I could be a soldier
Perhaps a sailor too;
Or become a keeper
At Nandankanan zoo.

3. I’d like to own a trumpet
And play a musical tune;
Or buy a private space-ship
To fly me to the moon.

4. I’d like to be the driver
Of an express diesel train;
Or be a light-house-keeper
Where I want and when.

5. For the more one lives
The more one learns;
I think I will be all these things
And go on taking turns.

୧. ମୁଁ ଯେତେବେଳେ ବଡ଼ ହେବି
ମୁଁ ମୁଖ୍ୟ
ଗୋଟେ ଗୋଇନ୍ଦା (ପୋଲିସ) ହେବି
ପ୍ରଧାନ ଚାବି ଧରି ।

୨. ମୁଁ ହେବି ଗୋଟେ ସୈନିକ
ବୋଧହୁଏ ଏକ ନାବିକ ହୋଇପାରେ
କିମ୍ବା ହେବି ଏକ ରକ୍ଷକ
ଏପରିକି ନନ୍ଦନକାନନ ଚିଡ଼ିଆଖାନାର ।

୩. ମୁଁ ଗୋଟେ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର ହାସଲ କରିବି
ଏବଂ ଗୋଟେ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଧୂନ୍ (ବଜାଇବି) ଦେବି
କିମ୍ବା ଗୋଟେ ଘରୋଇ ମହାକାଶଯାନ କିଣିବି
ଯାହା ମୋତେ ଚନ୍ଦ୍ରକୁ ନେଇଯିବ ।

୪. ମୁଁ ଗୋଟେ ଚାଳକ ହେବାକୁ ଚାହିଁବି
ଗୋଟେ ଦ୍ରୁତଗାମୀ ଡିଜେଲ ଟ୍ରେନ୍‌ର
ହେବି ଗୋଟେ ବତୀଘରର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ
ଯେଉଁଠି ରହିବି ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ।

୫. ଯିଏ ଯେତେ ଅଧ‌ିକ ଜୀଇଁବ
ସେତେ ଅଧ୍ଵ ଶିଖ୍
ମନ ମୋର ଚାହେଁ ମୁଁ ସେସବୁ ହେବି
ଏବଂ ଆଗେଇ ଚାଲିବି ମୋଡ଼ ବଦଳାଇ ।

Notes And Glossary: (ଶବ୍ଦାର୍ଥ) :
grow up (ଗ୍ରୋ ଅପ୍) – ବଡ଼ ହେବା
want (ଣୁ) – ଇଚ୍ଛା କରିବା / ଚାହିଁବା
detective (ଡଟେକ୍ଲିଭ୍) – ଗୋଇନ୍ଦା
master key (ମାଷ୍ଟର କୀ) – ମୁଖ୍ୟ ଚାବି
soldier (ସୋଲଜର) – ସୈନିକ
sailor (ସେଲର) – ନାବିକ
too (ମୁ) – ମଧ୍ଯ
keeper (କିପର) – ଜଗୁଆଳ/ରକ୍ଷକ
zoo (ଜୁ) – ଚିଡ଼ିଆଖାନା
own (ଓନ୍) – ଲାଭ କରିବା/ଅଧୁକାର କରିବା
trumpet (ଟ୍ରମେଟ୍) – ତୂରୀ (ଏକ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର)
musical tune (ମ୍ୟୁଜିକାଲ୍ ଟ୍ୟୁନ୍) – ସାଙ୍ଗୀତିକ ସ୍ୱର
moon (ମୁନ୍) – ଚନ୍ଦ୍ର/ଜହ୍ନ
driver (ଡ୍ରାଇଭର୍) – ଗାଡ଼ି ଚାଳକ
diesel train (ଡିଜେଲ୍‌ ଟ୍ରେନ୍) – ଡିଜେଲଚାଳିତ
light-house-keeper – ଲାଇଟ୍-ହାଉସ୍ -କିପର
turns (ଟର୍ଣ୍ଣସ୍ ) – ମୋଡ଼/ପାଳି

•  Your teacher reads the poem aloud.
  (ତୁମ ଶିକ୍ଷକ ଉଚ୍ଚସ୍ଵରରେ କବିତାଟିକୁ ପଢ଼ିବେ ।)
• Your teacher asks you who is there in the poem.
  (ତୁମ ଶିକ୍ଷକ ତୁମକୁ ପଚାରିବେ କବିତାରେ କିଏ କିଏ ଅଛନ୍ତି ।)
• Your teacher reads the poem aloud for the second time.
  (ଶିକ୍ଷକ ଦ୍ଵିତୀୟବାର କବିତାକୁ ସରବ ପାଠ କରିବେ ।)
• You listen to him / her and at the same time see the poem.
  (ତୁମେ ତାଙ୍କୁ ଶୁଣିବ ଏବଂ ସେହି ସମୟରେ କବିତାଟିକୁ ପୁସ୍ତକରୁ ଦେଖୁବ ।)
• Now you read the poem silently and answer the following questions.
  ( ଏବେ ତୁମେ ନୀରବରେ କବିତାଟିକୁ ପାଠକର ଏବଂ ନିମ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦାନ କର ।)

Comprehension Questions (ବୋଧପରିମାପକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ) :

Question 1.
Who is “I” in the poem? (କବିତାରେ “ମୁଁ” କିଏ?)
Answer:
The poet in the guise of a child refers as “I” in the poem.

Question 2.
What does the child want to be in the 1st stanza?
(ପ୍ରଥମ ପଦରେ ପିଲାଟି କ’ଣ ହେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛି ?)
Answer:
The child wants to be a detective (Police officer) in the 1st stanza.

Question 3.
In the 2nd stanza the child likes three types of work. What are they?
(ଦ୍ଵିତୀୟ ପଦରେ ପିଲାଟି ତିନି ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପସନ୍ଦ କରିଛି ? ସେଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?)
Answer:
The child likes to work as a soldier, as a sailor and thirdly as a keeper of the Nandankanan zoo as stated in stanza-2.

Question 4.
In which stanza does the poet describe a child’s interest for music?
(କେଉଁ ପଦରେ କବି ପିଲାଟିର ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ଥିବା କଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ?)
Answer:
In the third stanza the poet describes the child’s interest for music.

Question 5.
How does he want to fly to the moon?
(ସେ କିପରି ଚନ୍ଦ୍ରକୁ ଉଡ଼ିଯିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ?)
Answer:
He intends to fly to the moon by a space-ship.

Question 6.
What does the child want to be in stanza-4?
(ପିଲାଟି ଷ୍ଟୋଜା -4 ରେ କ’ଣ ହେବାକୁ ଚାହୁଁଛି )
Answer:
The child wants to be the driver of an express diesel-train or a light house keeper in stanza-4.

Question 7.
Is the last stanza different from other stanzas? How?
(ଶେଷ ପଦଟି ଅନ୍ୟ ପଦଗୁଡ଼ିକଠାରୁ ଭିନ୍ନ କି ? କିପରି ?)
Answer:
Yes, the last stanza is different from the other four stanzas. Each one of the four stanzas describes about the child’s desire whereas in the last stanza the real aim of a human life is described.

Question 8.
The poet wants to take up different types of work. Which lines tell you so? (stanza-5)
(କବି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବୃତ୍ତି ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି । କେଉଁ ଧାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକ ତୁମକୁ ଏହା କହୁଛି ?)
Answer:
The lines ‘I think I will be all these things, and go on taking turns’ in stanza-5 tell us that the poet in guise of a child wants to take up different types of work.

Question 9.
Does he want to take up only one job he describes or all the jobs one after another?
(ସେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିବା ଗୋଟିଏ କାମ ସେ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି କିମ୍ବା ଗୋଟିକ ପରେ ଗୋଟିଏ କାମ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ? )
Answer:
He wants to take up all the jobs one after another as he goes on taking turns.

Question 10.
Which word/phrase tells so in the last stanza?
(ଶେଷ ପଦରେ କେଉଁ ଶବ୍ଦ ବା ବାକ୍ୟାଶ ଏହା କହିଛି ?)
Answer:
The phrase ‘And go on taking turns’ says so.

Question 11.
Why does he want to take up all the jobs one after another?
(କାହିଁକି ସେ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ କାମ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ?)
Answer:
Human interest climbs up and up as one grows up. So he wants to take up all the jobs one after another.

Question 12.
In which stanza does he want to take up minimum number of jobs?
(କେଉଁ ପଦରେ ସେ ସବୁଠାରୁ କମ୍‌ସଂଖ୍ୟକ କାମ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ? )
Answer:
In first stanza he wants to take up minimum number of jobs.

Question 13.
In which stanza does he want to take up maximum number of jobs?
(କେଉଁ ପଦରେ ସେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ସଂଖ୍ୟକ କାମ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ?)
Answer:
In the last (5th) stanza he wants to take up maximum number of jobs.

Session – 2 (ଦ୍ଵିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ)

III. Post-Reading (ପଠନ ପରବର୍ତ୍ତୀ)
The teacher will design activities following the main lesson. However, some activities have been done.
(ଶିକ୍ଷକ ମୁଖ୍ୟ ପାଠ୍ୟ ଅନୁରୂପ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବେ । ତଥାପି କେତେକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଦିଆଯାଇଛି ।)

Session – 3 (ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ)

1.Vocabulary ଶବ୍ଦାବଳୀ:
Stated below are some jobs/professions. Describe each of the jobs as shown in an example with the tips provided.
tailor, teacher, doctor, zoo-keeper, sailor, pilot, driver, football player, cricketer, tennis player, farmer. (Questions with Answers)

tailor: One who stiches cloth is a tailor.
driver: One who drives a car / bus / truck is a driver.
football player: One who plays football is a football player.
cricketer: One who plays cricket is a cricketer.
doctor : (treat patients): One who treats patients is a doctor.
teacher: One who teaches students is a teacher.
zoo-keeper: One who keeps/takes care of animals in a zoo is a zoo-keeper.
sailor (sails ship): One who sails ship in the sea/river is a sailor.
farmer: One who does farm work/cultivates in a farm is a farmer.
tennis player: One who plays tennis is a tennis player.
pilot: One who flies an aeroplane in the sky is a pilot

Session – 4 (ଚତୁର୍ଥ ପର୍ୟ୍ୟାୟ)

2. Usage (ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ରୟୋଗ) :
Look at this sentence: The more one lives, the more one learns.
Using the hints given, write similar sentences. (Questions with Answers)
(i) (read, learn) The more one reads, the more one learns.
(ii) (save, become rich) The more one saves (money/wealth), the more one becomes rich.
(iii) (do exercises, become healthy) The more one does exercises, the more one becomes healthy.
(iv) (get, want) The more one gets, the more he wants.

Session – 5 (ଷଷ୍ଠ ପର୍ଯ୍ୟାୟ)

3. Writing (ଲିଖନାତ୍ମକ)
(a) Answer the following questions.

Question (i).
What does the child/poet want to become in the third stanza?
(କବି/ପିଲା ତୃତୀୟ ପଦରେ କ’ଣ ହେବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ?)
Answer:
The poet wants to become a musician or an astronaut in the third stanza.

Question (ii).
Where does he want to be a keeper?
(ସେ କେଉଁଠାରେ ଜଗୁଆଳ ହେବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ?)
Answer:
He wants to be a keeper in Nandankanan zoo or in a lighthouse.

Question (iii).
Where does he want to fly with the spaceship?
(ସେ ମହାକାଶଯାନରେ କେଉଁଠାକୁ ଉଡ଼ିଯିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ?)
Answer:
He wants to fly with the space-ship to the moon,

Question (iv).
Why does he want to take up many jobs?
(ସେ କାହିଁକି ଅନେକ କାମ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ?)
Answer:
He grows up and his interests grow up at par. To fulfil his multi interests he wants to take up many jobs.

(b) Do an interview and write a brief report. Students move around in the class and interview five of their classmates with the interview slip below. Each student uses one interview slip for interviewing one classmate.

Good morning! How are you?What is your name, please? _____________ What do you want to become in future? ______________ Thanks. Bye.

Write the responses of the person interviewed and write a report using the format given below.
___________five persons. One of them wants to_________. Two of them want to___________. The names of persons interviewed are ________________________________.
Answer:
I interview five persons. One of them wants to become an engineer. Two of them want to become doctors. Another one wants to become a cricket player. The other one wants to become a film star. The names of persons interviewed are Sailesh. Pratap. Pradeep. Jiten and Nilima

(c) Write a poem of your own. The poem will have two stanzas of four lines each. The last word of the second line rhymes with the last word of the fourth line.
(Rhyming words: sailor, tailor/sweeper, keeper)
I want to ____________________
______________________________
______________________________
________________________ tailor.

______________________________
______________________________
______________________________
______________________________.

Answer:
I want to become a doctor
Perhaps to become a sailor;
I want to make dresses
And become a good tailor

I want to become a farmer
Or may become a sweeper;
I love all animals
And wants to be a zoo keeper.

Word Note: (The words/phrases have been defined mostly on their contextual meanings)

climb(କ୍ଲାଇମ୍ବ)- go up high (ଚଢିବା)
detective – a person who investigates crimes (ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଗୁପ୍ତ ଭାବରେ ସମାଚାର ସଂଗ୍ରହ କରେ)
keeper (କିପର) (in Nandan Kanan) – animal caretaker/guard
light house(ଲାଇଟ୍ ହାଉସ୍) – tower with light at the top at the sea shore to guide ships
light housekeeper – a worker in the light house
lying (ଲାଇଙ୍ଗ୍) – resting, sleeping (ଶୋଇ ରୁହନ୍ତି)
master key – a special key – that can open a number of locks(ଅନେକ ତାଲା ଖୋଲି ପାରୁଥିବା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଚାବି)
roam (ରୋମ୍) – moving aimlessly, wander
sailor (ସେଲର) – seaman (ନାବିକ)
skipping (ସ୍କିପିଙ୍ଗ୍) – jumping lightly over a skipping rope ( ଦଉଡ଼ି ଡିଆଁ ଡେଇଁବା)
soldier (ସୋଲଜର)- a member of an army (ସୈନିକ)
spaceship (କୈସିପ୍) – space vehicle(ମହାକାଶଯାନ)
taking turn (ଟେକିଙ୍ଗ୍ ଟର୍ଷ) – one after another (ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ )
trumpet (ଟ୍ରମେଟ୍) – brass wind musical instrument

BSE Odisha 7th Class English Solutions Follow-Up Lesson 1 When I Grow Up Important Questions and Answers

(A) Choose the right answer from the options.

Question 1.
When a child grows up, he wants to become a
(i) detective
(ii) teacher
(iii) doctor
(iv) pilot
Answer:
(i) detective

Question 2.
A detective always keeps a ________ with him.
(i) invisible dress
(ii) master key
(iii) dress of a begger
(iv) pistol
Answer:
(ii) master key

Question 3.
When the speaker grows up he wants to become
(i) soldier
(ii) sailor
(iii) keeper at Nandankanan zoo
(iv) all the above one he liked
Answer:
(iv) all the above one he liked

Question 4.
The child wats to buy a trumpet to
(i) play a musical tune
(ii) play with as dolls
(iii) show his friends
(iv) none of the above
Answer:
(i) play a musical tune

Question 5.
A child wants to buy a private spaceship
(i) to fly over in the ocean
(ii) to visit his distant friends
(iii) to fly over the mountains
(iv) to fly him to the moon
Answer:
(iv) to fly him to moon

Question 6.
The child wants to do all the jobs
(i) at a time
(ii) taking turns
(iii) what he prefers first
(iv) according to the advice of his father
Answer:
(ii) taking turns

(B) Answer the following questions.

Question 1.
Why does the poet want to be a detective?
Answer:
A detective opens out the mystery of everything. He catches criminals. So the poet wants to be a detective.

Question 2.
Why does the poet wants to be a keeper of Nandankanan zoo?
Answer:
The poet wants to be a keeper of Nandankanan zoo because he can see and enjoy himself in the zoo. Different animals and their activities
will keep him glad all the time.

Question 3.
Does the poet a lover of music?
Answer:
Yes, the poet is a lover of music. So he wants to buy a trumpet to play a magical tune.

Question 4.
Does the poet want to explore the space?
Answer:
Yes, the poet wants to explore the space, so he wants to buy a spaceship.

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Hindi Solutions Grammar अनुवाद Questions and Answers.

BSE Odisha Class 8 Hindi Grammar अनुवाद

एक भाषा की वात को दूसरी भाषा में कहना ही अनुवाद है। ओड़िआभाषी विद्यार्थी ओड़िआ से हिन्दी में और हिन्दी से ओड़िआ में अनुवाद करते हैं। हिन्दी वाक्यों में लिंग और वचन दोनों का प्रभाव रहता है । विद्यार्थी इस पर ध्यान दें ।

ପିଲାଟିଏ ଯାଉଛି । बच्चे जा रहे हैं।
ପିଲାମାନେ ଯାଉଛନ୍ତି । लड़की जा रही हैं।
ଝିଅଟିଏ ଯାଉଛି । लड़कियाँ जा रही हैं।
आ कारांत विशेषण पर भी लिंग-वचन का प्रभाव पड़ता है।
ଭଲ ପିଲା । अच्छा लड़का ।
ଭଲ ପିଲାମାନେ । अच्छे लड़के ।
ଭଲ ମିଠେଇ। अच्छी मिठाई ।
ଭଲ ମିଠେଇଗୁଡ଼ିକ । अच्छी मिठाइयाँ ।
यहाँ कुछ वाक्य संरचनाएँ दी गई हैं। उनके आधार पर विद्यार्थी दूसरे वाक्यों का अनुवाद करें।

संरचना – १

• मैं हूँ ।
• हम हैं ।
• तू है ।
• तुम हो ।
• वह है ।
• वे हैं ।

अनुवाद कीजिए :

• ମୁଁ ଶିକ୍ଷକ । मैं एक शिक्षक हूँ ।
• ସେମାନେ ଛାତ୍ର। वे छात्र हैं ।
• ତୁମେ ଗାୟକ । तुम गायक हो ।
• ଆମେ ଭାରତୀୟ । हम भारतीय हैं ।
• ତୁ ଚତୁର | तू चतुर है ।

संरचना – २

हिन्दी में अनुवाद कीजिए :

संरचना-३

हिन्दी में अनुवाद कीजिए

ମୁଁ ଘରକୁ ଗଲି । मैं घर को गया ।
ଶୀଲା ବଜାରରୁ ଫେରିଲା । – शीला बाजार से लौटी ।
ପିଲାମାନେ ପଡ଼ିଆରେ ଦୌଡ଼ିଲେ । बच्चे मैदान में दौड़े ।
ଶିକ୍ଷକ ଶ୍ରେଣୀକୁ ଆସିଲେ। शिक्षक कक्षा को आये ।
ମୁଁ ହାଟକୁ ଆସିଲି । मैं बाजार को आया ।

संरचना-४

मैंने खाया। ମୁଁ ଖାଇଲି।
हमने खाया। ଆମେ ଖାଇଲୁ।
तूने खाया । ତୁ ଖାଇଲୁ।
तुमने खाया। ତୁମେ ଖାଇଲ।
उसने खाया। ସେ ଖାଇଲା ।
उन्होंने खाया। ସେମାନେ ଖାଇଲେ ।

हिन्दी में अनुवाद कीजिए :

ମୁଁ ଦେଖୁଲି । —
मैंने देखा ।

ସେମାନେ ପଢ଼ିଲେ। —
उन्होंने पढ़ा ।

ମୋହନ କହିଲା । —
मोह ने कहा ।

ମାଳତୀ ଶୁଣିଲା। —
मालती ने सुना ।

ଆପଣ କହିଲେ । —
आपने कहा ।

ଚନ୍ଦନ ଦେଖୁଲା —
चन्दन ने देखा ।

ଚାନ୍ଦିନୀ ଲେଖୁଲା । —
चान्दनी ने लिखा ।

संरचना-५

मैंने केला खरीदा। ମୁଁ କଦଳୀ କିଣିଲି ।
पिताजी ने भात खाया | ବାପା ଭାତ ଖାଇଲେ।
तुमने काम किया। ତୁମେ କାମ କଲ ।
उसने नाटक देखा। ସେ ନାଟକ ଦେଖୁଲା ।
उन्होंने काम किया। ସେମାନେ କାମ କଲେ ।

हिन्दी में अनुवाद कीजिए :

ସେମାନେ କ୍ରିକେଟ୍ ଖେଳିଲେ। —
उन्होंने क्रिकेट खेला।

ଦୋକାନୀ ଚାଉଳ ବିକିଲା । —
दूकानदार ने चावल बेचा।

ଶିକ୍ଷକ ପାଠ ପଢ଼ାଇଲେ। —
शिक्षक ने पाठ पढ़ाये ।

ମୁଁ ମୋହନକୁ ଡାକିଲି । —
मैंने मोहन को बुलाया ।

ବାପା ଖବରକାଗଜ ପଢ଼ିଲେ । —
पिताजी ने समाचारपत्र पढ़ा ।

अनुवाद

1. ତୁମର ନାମ କ’ଣ ?
तुम्हारा नाम क्या है ?

2. ମୁଁ ଉତ୍କଳମଣି ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢ଼େ।
मैं उत्कलमणि उच्च विद्यालय में पढ़ता / पढ़ती हूँ ।

3. ସେମାନେ କାଲି ପୁରୀ ଯିବେ ।
वे कल पुरी जायेंगे ।

4. ଆମ ଦେଶର ନାମ ଭାରତ ।
हमारे देश का नाम भारत है।

5. ତୁମ ବାପା କ’ଣ କରନ୍ତି ?
तुम्हारे पिताजी क्या करते हैं ?

6. ଗାଈଟି ଗଡ଼ିଆରେ ଚରୁଅଛି ।
गाय मैदान में चर रही हैं ।

7. ତୁମ ଭଉଣୀର ନାମ କ’ଣ ?
तुम्हारी बहन का नाम क्या है ?

8. ପୁରୀରେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ମନ୍ଦିର ଅଛି।
पुरी में जगन्नाथ जी का मंदिर है।

9. ସେମାନେ କ’ଣ କଲେ ?
उन्होंने क्या किया ?

10. ପୁରୀ ନିକଟରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଅଛି।
पुरी के पास बंगोपसागर है।

11. ଆମେ ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀରେ ପଢ଼ୁ ।
हम आठवीं कक्षा में पढ़ते हैं।

12. ମୋ ମାଆ ଜଣେ ଭଲ ରୋଷେଇଆ ।
मेरी माँ एक अच्छी रसोइया है।

13. ମୋର ନାମ ସ୍ମୃତିରେଖା।
मेरा नाम स्मृतिरेखा है।

14. ସସ୍ମିତା ମୋର ପ୍ରିୟସାଥୀ ।
सस्मिता मेरी प्यारी सहेली / साथी है।

15. ଭୁବନେଶ୍ଵର ଓଡ଼ିଶାର ରାଜଧାନୀ।
भुवनेश्वर ओड़िशा की राजधानी है।

16. ମହାନଦୀ ଓଡ଼ିଶାର ବଡ଼ ନଦୀ।
महानदी आड़िशा की बड़ नदी है ।

17. ବାପା ରୁଟି ଖାଇଲେ ।
पिताजी ने रोटी खाई ।

18. ମାଳୀଟି ବଗିଣ୍ଡରେ କାମ କରୁଥିଲା ।
माली बगीचे में काम करता था ।

19. କୃଷକମାନ ବିଲରେ କାମ କରୁଛନ୍ତି ।
किसान खेत में काम कर रहे हैं।

20. ସୋମବାର ପରେ ମଙ୍ଗଳବାର ଆସେ।
मंगलवार आता है।

21. ଆପଣ କ’ଣ ଖାଇଲେ ?
आपने क्या खाया है ?
22. ସମୟ କାହାରିକୁ ଅପେକ୍ଷା କରେ ନାହିଁ ।
समय किसका इन्तजार नहीं करता ।

23. ପାରାଦ୍ଵୀପ ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ବନ୍ଦର।
पाराद्वीप एक बड़ा बंदर है।

24. ଛାତ ଉପରେ ତିନୋଟି ମାଙ୍କଡ଼ ବସିଛନ୍ତି।
छत पर तीन बंदर बैठे हैं।

25. ପଡ଼ିଆରେ ଦୁଇଟି ଗାଈ ଓ ଦୁଇଟି ବଳଦ ଚରୁଅଛନ୍ତି।
मैदान में दो गायें और दो बैल चर रहे हैं।

26. ପିଲାଟି ମାଛ ଖାଇଲା ନାହିଁ ।
बच्चे ने मछली नहीं खाई ।

27. ଶିକ୍ଷକ ଆମକୁ ପାଞ୍ଚୋଟି ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିଲା ।
शिक्षक ने हमसे पाँच प्रश्न पूछे।

28. ସାଗରର ଅନ୍ୟ ନାମ ରତ୍ନାକର।
सागर का दूसरा नाम रत्नाकर है।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Invitation to English 3 Solutions Writing Interpreting Graph, Charts, Tables and Diagrams Textbook Activity Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class English Writing Interpreting Graph, Charts, Tables and Diagrams

Graphs, charts, tables, diagrams, etc. generally have visual representations so as to enable us to present some information. Visual representations make us understand the information contained therein.

7.1. Diagrams

Given below is a diagram of the British School System. Examine it carefully and compare it with the passage given below:

(ii) To test whether you have understood what the diagram presents, see if you can answer the following questions :

Question (a)
How many types of schools there are in England?
Answer:
There are two types of schools in England, namely, Private Schools and State Schools.

Question (b)
What percentage of the pupils go to state-run schools?
Answer:
Ninety-five percent of the students go to state-run schools.

Question (c)
What percentage goes to private schools?
Answer:
Only five percent go to private schools.

Question (d)
When do children start primary education in England?
Answer:
Children start primary education in England at the age of five.

Question (e)
When do they get into secondary education?
Answer:
They get into secondary education at the age of eleven.

Question (f)
When do they take their first and second public examinations?
Answer:
They take their first and second public examinations at the age of 16 and 18 respectively.

Question (g)
Is pre-primary education compulsory in England?
Answer:
Pre-primary education is not compulsory in England. On the other hand, it is voluntary.

The information found in the diagram is presented below in words.

The British School System
In Britain most schools are financed by the state and for the children attending these schools, they are free. However, about 5 percent of the school population attends private schools, and these are financed from pupils’ fees. For state-run as well as private schools, the general pattern of schooling in Britain is as follows. All children must start school at the age of 5. At the age of 11 children move to different schools, called Secondary Schools, where they are made to go through a set timetable of subjects for a period of 5 years, after which they take their first public examination at the age of 16.

After the first public examination, most pupils leave school. Only about 30 percent continue. Those that stay on spend the next two years concentrating on a small number of subjects. They take their second public examination at the age of 18. In Britain, there is also a provision for pre-primary schooling. However, pre-primary schooling is not compulsory. It is, on the other hand, voluntary, and is offered both by state-run schools and private schools.

The British School System
Most children attend the British School System where schools are directly financed by the State. But on the other hand, nearly 5 percent of children attending schools go to private institutions. But in Great Britain, in the State-run and private educational institutions, children start school at the age of 5 and when they are 11, they go to secondary school. There they are taught to go through a set timetable of subjects for a period of 5 years.

Afterward, they attain their first public examination towards the age of 16. Then after the completion of the first public examination, most students leave schools leaving only 30 percent student- population to continue their studies. Pre-primary education in Britain is yet another feature of education, though not compulsory. Pre-primary education is offered through State-run schools and private schools as well.

Activity – 1

Study the diagram below and write a short passage of about 3 paragraphs on it.

Answer:
Kinds of musical instruments :
Musical instruments are of three types, namely, wind instruments, percussion instruments and string instruments. Wind instruments are those which are played by blowing wind into them while percussion instruments are played by beating or striking them like the drums. String instruments, on the other hand, are those which have strings. Wind instruments can be further classified into wood wind instruments and brass wind instruments.

Examples of the former are the clarinet, the flute and the basson, while examples of the latter are the trumpet, the horn etc. Similarly, string instruments can be classified into two groups on the basis of the method by which music is produced through them. Instruments like the harp which produce music when its strings are plucked belong to one group while instruments like the violin and the cello which produce music when a bow is drawn across its strings belong to another group.

Activity -2

Draw a diagram to present the facts on the school system in Odisha. Then, present the same information in words, in two or there paragraphs, (as has been done above for, the British School System).
Answer:

• Only one public examination at the age of 15.
• First Board examination at the age of ten.
• Second Board examination at the age of 12.
• Third Board examination at the age of 15.

In Odisha there are Public schools which are mostly English medium shcools as well as Government-run schools which teach in the Oriya medium, whereas in the past, Odisha had only Govt, schools and a very few public schools. The gap between the two is closely narrowing as public schools are mushrooming all over the state. As of now, 60% students go to Govt-run schools, while the rest 40% go to public schools. Govt- run schools offer Primary education free of cost and charge very little for Middle-English and Secondary education whereas public schools charge high fees.

Govt. Schools do not offer any pre-primary education. Students start their Primary education at the age of 5 and continue upto class 5 when they take their first public examination. After this they move to Middle English schools where they study for two years till their second public examinations at the age of 12. From here they go to High schools where they study for three years to take the third public examination at the age of 15. Public Schools, on the other hand, offer pre-primary education in the Kinder Garten and Nursery which starts at the age of 3 or 3V4. After this children continue into primary schooling and then till class ten when they take their first public examination at the age of 15.

Activity – 3

Draw a diagram showing how many streams your college has at the +2 level. Also include information about subjects, papers, practicals etc. in your diagram. Then write a short passage covering all the information in your diagram.

The Khallikote College, Berhampur has three streams, namely Arts. Science and Commerce at the +2 level. All the streams offer teaching in compulsory and optional subjects. While the compulsory subjects are the same for every stream, the optional subjects differ from stream to stream. Among optional subjects too there is a choice of a combination of subjects in each stream with three subjects to be chosen as primary optional and another to be added as a fourth optional.

Further in the Arts stream while only two subjects namely, Education and Anthropology have theory and practical classes; in the Science stream all subjects, except Mathematics, have theory and practical classes. In the Commerce stream there are practicals in no subject. The compulsory subjects for all streams are General English and MIL (O) or Alt. English or Hindi or Telugu. The optional subjects offered in the Arts stream are Anthropology, Economics, Political Science, History, Sanskrit, Philosophy and Education.

The optionals offered in the Science stream are Physics, Chemistry, Mathematics, Biology, Electronics and Geology. The combinations offered in these subjects are PCM with Biology or Electronics or Geology as fourth optional and PCB with Mathematics or Electronics or Geology as fourth optional. In the Commerce stream, the Business Organisation, Office Management, Costing, Financial Accounting and Business Mathematics are the primary optionals offered. There is no choice in this matter. All the five are to be studied. This apart one is to choose between Economics or Salesmanship as fourth optional.

7.2 Graphs

In America, there are frequent reports about Unidentified Flying Objects (UFOs) which people claim to have seen flying in the sky and which are believed to be space-ships carrying visitors from other planets. The following is a graph showing the number of UFOs “sighted” (seen) during a particular year. Study the graph.
Graphs

(I). Hints :
(a) 16 Jan, a science fiction film shown on the TV.
(b) 30 Jan, an article was published by an Airforce officer, interpreting UFOs as the result of aircraft movements.
(c) 16 Feb, a science correspondent attacked the Airforce officer’s findings.
(d) 26 Feb, a public debate between the Airforce officer and the science correspondent arranged, but the latter didn’t show up.

(II). Now, here are some questions you need to answer if you have to write a report (in words), based on the diagram above.
(a) There was a sharp rise in the number of reported sightings of UFOs. When ? Why ?
(b) After the rise, there was a marked fall in the number of reported sightings. When ? Why ?
(c) There was another rise, following the fall. Why ?
(d) What brought about the final fall ?
(e) Was there any noticeable rise in reports after the debate ?

Answer:
(a) There was a sharp rise in the number of reported sightings of UFOs. As per the reports, the rise recorded more than twenty during the early part of January and February. An article was published on the sightings of UFOs, as a result of the less movement of aircraft in the air.
(b) After a rise, there was a marked fall in the number of reported sightings towards the early part of March. It was perhaps due to the frequent movement of aircraft in the air.
(c) There was another rise, though small in quantity following the fall, due to fewer movements of civil and military aircraft.
(d) The increased movement of civil and military aircraft brought about the final fall.
(e) No, there was no noticeable rise after the debate.

Activity -4

Now complete the report below by filling in the blank.

During the early part of _________ this year the rate of UFO sightings was steady at around _________ or _________ a week. On 16 __________ a science fiction film about visitors from outer space was screened on television and immediately after that there was a sharp increase in reported sightings. On 30 __________ an Airforce officer, who had been investigating all such reports made his findings known. He maintained that all UFO reports could be explained quite naturally as being due to civil and military aircraft movements. Following this explanation, there was a rapid ___________ in the number of reported sightings. But the rate did not return to the pre-broadcast level. Some people, however, were not convinced. On 16 ____________, a science correspondent published a highly critical article about the findings of the Airforce officer. He demanded an independent inquiry. This article caused a renewal of interest in the subject of ___________ and a corresponding steep ____________ in the number of sightings. The rise, however, was not as marked as the increase in January. The Airforce officer invited the science correspondent to meet him in a public debate ____________ days later. But the science correspondent did not show up on the appointed day. The Airforce officer, in turn, produced some very convincing evidence for his case. As a result, interest in UFOs ___________ and the sightings were even fewer than at the beginning of the year. As the weeks went by there was a little increase in the number of reports.
Answer:
January, three, four, January, January, rise, February, UFOs, rise, ten, decreased

Activity – 5

Have a close look at the graph below and write a report to accompany it.

Hints
a. Return of a group of migrant workers from an affected area.
b. Very dry summer, lack of drinking water.
c. Preventive measures introduced by the government.
d. WHO sends limited supplies of medicine.
e. Medicine loses effectiveness; virus develops resistance.
f. Vaccine produced; population vaccinated.

Answer:
Progress of Virus Epidemic in Bihar – A viral epidemic started in Bihar in December 1997. By February 1998 about 4000 people had died. It was then that a group of migrant workers returned from an affected area. This resulted in a sudden rise in the death toll. By the middle of March, the death toll stood at 7000 (approx.). This phenomenally escalated because of a very dry summer and lack of drinking water. Consequently, between the middle of March and April, the death toll rose to an all-time high of 18,000. Only then did the government wake up to introduce preventive measures. This saw a slight decrease in the death toll.

But towards the end of May when the WHO sent supplies of medicine, happily the death toll sharply decreased and by the middle of June, it had reduced to 5000. The decreasing trend, however, did not last long. The medicine soon lost its effectiveness as the virus developed resistance to the medicine and therefore once again the epidemic spread. As a result of this between mid-June and mid-September, almost 14,000 people died. By then a vaccine had been produced and the entire population was vaccinated. This proved effective and the death toll fell to 2000 by December 1998. By April 1999 the epidemic had been completely controlled.

Activity – 6

Write an account of a difficult night journey you made on a scooter from Sambalpur to Keonjhar. You may use the information in the diagram below.

Hints: Carefully mark the mountains and forests shown in the graph.

Answer:
Night Journey by Scooter from Sambalpur to Keonjhar I began my journey by scooter from Sambalpur at 10.00 pm in night. It was going to be a long and arduous journey. By 10.30 p.m. I had reached Padiabahal. The road was good and there was not much of traffic. Ten minutes after that I arrived at Badarama ghat. All around there was. pitch darkness. I had to slow down as I crossed this dangerous ghat. There were steep curves and hairpin bends.

Negotiating them was nerve-racking. It took me almost 25 minutes to cross the 5 km-long ghats. After crossing the ghat, I arrived at Balarama. It was almost 11.30 p.m. then. I decided to stop at a roadside Dhaba for tea. I was already feeling drowsy. The tea did me good as I started off at midnight steeling myself for the long journey through the thickly forested areas of the Deogarh and Palalahara districts. The roads were undulating and had plenty of pot-holes and whenever an occasional truck passed by I had to drive slow and was pushed to the edge of the road.

All this slowed me down during this 70 km-long journey between Badarama and Palalahara. At 1.30 a.m. I passed Deogarh. In spite of the bad roads, I covered it in one and a half hours. After passing Deogarh, I felt as if I had crossed a big milestone. The forest area was gradually coming to an end. Yet it took me an hour to reach Palalahara. At Palalahara, I had another cup of tea. It was really refreshing. I washed my face, eased myself, and started on again. After 5 km I reached the Plalahara ghat.

This was not as steep and rough as the Badarama ghat. But I was careful as I negotiated its bends. It took me just 20 minutes to cross the ghat. This time I arrived at the level road leading to Keonjhar. The milestone read 35 km. The road was good. It had been repaired a few months back by the L and T Company. I sped in the darkness of the night. As it was nearing dawn, traffic was extremely thin. By 4.40 a.m. Sodium Vapour lamps greeted me as I entered Keonjhar and my journey came to an end.

Activity – 7

The students of your college are dissatisfied about a number of things and sometimes resort to strikes, Dharana, etc.
Write a report on the different incidents of student unrest during recent years in your college and how a satisfactory solution was found. First, prepare a graph and then write the report.

Report on strikes during the years 2005-2009 at Rampur College
Deogarh college in Sambalpur was established in 1999. It provides education at the +2 level in the Arts, Science and Commerce streams. Since its inception, the college was incident free till the year 2004. But when college elections were held in 2005 for the first time, strikes were witnessed in the college. In 2005, one of the presidential candidates who lost by a very narrow margin went on a hunger strike. He had lost by 11 votes and therefore he requested for recounting. The panel of Appeals only assented to readdition.

He agreed but after readdition when the result was the same, he went on dharma for a second time, sitting under the portico and prohibiting everyone from entering the college. No one paid any attention to him for 4 days but suddenly on- the fifth day he feigned unconsciousness. As a result, the panel of Appeals allowed the counting of votes in Ballot papers. Once again he was proved wrong and the college limped back to normalcy. After 2005, strikes became a regular feature.

In 2006, 6 incidents of striking and unrest during the whole academic year. The strikes were resorted to for several reasons like, such demand for a bus stop in front of the college, postponement of Examinations etc. In 2007, the spate of students unrest shot up to 12 separate incidents of dharnas and strikes because of the sudden increase in the tuition fees and corruption in the admission of students. This was perhaps the worst year of student unrest and all that was only settled with the intervention of the collector and the dismissal of a few clerks.

After this, an aura of fear was seven among the students as well as the staff. Besides this, the government appointed Dr R. K. Sahu a man of great integrity as the principal of the college. As a result strikes completely stopped in the college. The year 2009 was also a year of no strikes and the college witnessed a new spirit of amity among the staff and the students. Thus the graph shows that strikes reached their peak in the year 2007 and had their complete decline in the year 2009.

7.3 Charts

Look at the chart below. It shows the ownership pattern of durable goods by different families in India. Try to understand the facts presented in it and answer the questions that follow :
Ownership pattern of Durables (Percentage of the total owned by different income classes)

Now answer these questions :
a. What is the annual family income of the people belonging to the low category?
b. What percentage of which goods do they buy as shown in the chart?
c. Considering their limited income, do they buy a lot?
d. Would you call the people belonging to the high category “rich”? Do they spend enough on consumer durables, in proportion to their income? What percentage of goods do they buy? What do the rich prefer to buy?

Question (a)
What is the annual family income of the people belonging to the low category?
Answer:
The annual family income of people belonging to the low category is Rs 1,20,000.

Question (b)
What percentage of which goods do they buy as shown in the chart?
Answer:
The percentage of goods which the low category people buy is as follows: Bicycles – 47% Mopeds – 17% Scooters – 9% Motorcycles – 11% Colour TVs – 10% and Washing Machines – 6% Note – All are approximate figures.

Question (c)
Considering their limited income, do they buy a lot?
Answer:
Yes, in spite of earning Rs 1.20,000 annually, they hold 17 percent of the market share in durables which is equal to the market share of the higher-income group and more than the market share of the upper-middle group.

Question (d)
Would you call the people belonging to the high category “rich”? Do you spend enough on consumer durables, in proportion to your income? What percentage of goods do they buy? What do the rich prefer to buy?
Answer:
In comparison with the low-income group, the people of the high-income group are definitely richer but their market share is comparatively lower than the market share of the low-income group in proportion to their income. They buy only 3 percent Of bicycles, 7 percent of mopeds, 17 percent of scooters, 20 percent of motorcycles, 19 percent of color T.V.s, and 37 percent of washing machines. It is obvious that they prefer to buy goods like color T.V.s and washing machines.

Activity – 8

Fill in the blanks in the report below with the ideas from the chart above.
A short report on the Ownership pattern of consumer durables in India.

The poor in India do not have a lot of money: their annual family income, on average, comes to Rs. 20,000. But they make a lot of purchases and constitute the mainstay for most products in the country. For example, families belonging to this category own _____________ of all bicycles, __________of mopeds, __________ of scooters, ___________ of motorcycles, and 10 percent of color televisions. They even own washing machines. The rich, in contrast, have money, but their share of purchases of these products is comparatively much less. Despite the money they have, they buy only ___________ of bicycles ___________ of mopeds, ___________of scooters, ___________ of motorcycles, and _____________ of color TVs. The poor earn less but spend more. And the rich earn more but spend less.

Answer:
The poor in India do not have a lot of money: their annual family income, on average, comes to Rs. 20,000. But they make a lot of purchases and constitute the mainstay for most products in the country. For example, families belonging to this category own 47 percent of all bicycles, 17 percent of mopeds, 9 percent of scooters, 11 percent of motorcycles, and 10 percent of color televisions. They even own washing machines. The rich, in contrast, have money, but their share of purchases of these products is comparatively much less. Despite the money they have, they buy only 3 percent of bicycles, 7 percent of mopeds, 17 percent of scooters, 20 percent of motorcycles, and 19 percent of color TVs. The poor earn less but spend more. And the rich earn more but spend less.

Activity – 9

Look at the chart below and answer the questions that follow.
Four-wheelers that passed over the bridge :

Question 1.
When was the bridge least busy?
Answer:
The bridge was least busy between 7.30 and 8.30 a.m.

Question 2.
When did the rush hour begin? When was the bridge most busy?
Answer:
The rush hour began at 9.00 a.m. and continued till 10.00 a.m. The bridge was most busy at 9.30 a.m.

Question 3.
How many vehicles in total passed over the bridge by 10.30?
Answer:
A total of 420 (approx.) vehicles passed over the bridge by 10.30.

Question 4.
If you know that schools start at 9.30 and government offices at 10.00, can you think of a way to reduce the pressure of traffic between 9.00 and 10.00?
Answer:
The school timings can be changed from 9.30 to 8.00 to reduce the pressure of traffic.

Activity – 10

Use the information in the chart below and write a short report to show which course was popular and why. (No reason has been shown in the chart, you have to think of some).

(Students enrolled in the Civil Engineering and Electronics courses of an Engineering College.)

A short report on the popularity of Civil Engineering and Electronics courses between 1970 -1998.
Answer:
In the year 1970 students’ preference for Civil Engineering was very high. 900 students were admitted for Civil Engineering courses whereas only 610 had enrolled for Electronics. Civil Engineering was a traditionally demanded subject and with a lot of development works taking place then, jobs were aplenty. On the other hand, electronics had been newly introduced and did not have many employment opportunities.

Ten years later Civil Engineering was still popular but because of a slight decrease in employment opportunities student enrolment also saw a slight decrease. Enrolment in Electronics however did not register much change. By 1990, the introduction of computers all over India, boosted the popularity of electronics and as it provided better job opportunities there was an increase in student enrolment in courses on Electronics. Now 900 students have been enrolled in Electronics while only 700 are in Civil Engineering.

The popularity of Electronics soared to new heights with the entry of multinationals into India after 1995. The multinationals provide great job opportunities and with many job opportunities overseas for computer professionals with handsome pay packets, the Electronics courses witnessed an admission of more than a thousand students in 1998. By then jobs for Engineering students were completely saturated. Civil engineers remained unemployed and therefore. Civil Engineering courses were no more popular. In 1998 only 300 students got enrolled in Civil Engineering.

7.4 Tables

Look at the table below, showing the maximum temperature recorded at different places in Odisha.

II. Answer these questions.

Question (a)
What was the highest temperature recorded?
Answer:
The highest record temperature was 43.5.

Question (b)
Where was it recorded?
Answer:
It was recorded at Angul.

Question (c)
Which were the other places that recorded high temperatures?
Answer:
The other places which recorded high temperatures were Bhubaneswar, Bolangir, Cuttack, Phulbani, Sambalpur, and Jharsuguda.

Question (d)
What was the maximum temperature in Bhubaneswar?
Answer:
The maximum temperature in Bhubaneswar was 42.2.

Question (e)
Which other places were as warm as Bhubaneswar?
Answer:
Bolangir, Jharsuguda, Sambalpur and Cuttack were as warm as Bhubaneswar.

Question (f)
What was the weather like in Puri, Gopalpur, Paradip, and Balasore? Why?
Answer:
The weather in these places was considerably less warm. It stood between 32.00 to 33.5. This is because these towns are on the coast.

Activity-11

Fill in the blanks to complete the following report based on the table above.

A report on today’s weather in Odisha
It was the season’s hottest day, in Odisha today. The temperature in many places went beyond __________ Celsius. Of all places in Odisha, _________recorded the highest temperature of __________ The other places that experienced an equally hot day were Bolangir and Jharsuguda. In these two places, the mercury soared up to __________ Bhubaneswar, the capital city, recorded a high temperature of __________ The other places that were as hot as Bhubaneswar were ________ and __________ with a recording of __________ and ___________ respectively. However, ____________, __________, Paradip, and Balasore, places near the sea, were relatively cooler. They recorded maximum temperatures of around ___________ Celsius.

Answer:
A report on today’s weather in Odisha
It was the season’s hottest day, in Odisha. The temperature in many places went beyond 40° Celsius. Of all places in Odisha, Angul recorded the highest temperature of 43.5° Celsius. The other places that experienced an equally hot day were Bolangir and Jharsuguda. In these two places, the mercury soared up to 42.7° Celsius. Bhubaneswar, the capital city, recorded a high temperature of 42.2° Celsius. The other places that were as hot as Bhubaneswar were Cuttack and Sambalpur with a recording of 41.5° Celsius and 41.8° Celsius respectively. However, Gopalpur, Puri. Paradip and Balasore, places near the sea, were relatively cooler. They recorded maximum temperatures of around 33.5° Celsius.

Activity – 12

The following table presents a weather report on the basis of data recorded up to 8.30 a.m. on Friday, 8 December. Have a look at the table and answer the questions that follow. Then write a short report to go with the table.

(a) On 8 December, Mumbai had the highest maximum temperature.

Question (i)
Which City had the lowest maximum temperature?
Answer:
Delhi had the lowest maximum temperature on 8 December.

Question (ii)
What was the temperature?
Answer:
The temperature was 20° C.

(b). Question (i)
Which city had the highest minimum temperature?
Answer:
Chennai had the highest minimum temperature.

Question (ii)
How much was it?
Answer:
The temperature was 23°C.

Question (c)
Which city had rainfall during the past 24 hours?
Answer:
Chennai had rainfall during the past 24 hours.

Question (d)
Which city had recorded the highest amount of rainfall since 1 October?
Answer:
Chennai had recorded the highest amount of rainfall since 1 October.

Weather report of Metro Cities:
Even in winter, the Metro cities of India were quite warm. On 8 December, Mumbai was the hottest with a maximum temperature of 34° celsius, while the lowest maximum temperature, 26° celsius, was recorded at Delhi. The same day, New Delhi, recorded the lowest minimum temperature of 08° celsius. It was quite cold there but in spite of recording maximum temperatures of 29° and 33° Celsius, the lowest minimum temperatures at Chennai and Kolkata respectively remained constant at 23° Celsius.

Similarly, Chennai witnessed the highest amount of rainfall in a week since 1 Oct. The rainfall stood at 560 inches which was 52 inches less than normal. New Delhi recorded the least rainfall during the week. It was only 3 inches which were 27 inches less than normal. Mumbai and Kolkata too had 6 inches and 64 inches respectively, less rainfall than normal. On the whole, rainfall in all the Metro cities was less than normal.

Activity -13

Here is a table of figures showing the leisure habits of the people of Bhubaneswar.

Use the information given in the table above and write a short report.
The leisure habits of the people of Bhubaneswar in the last year and this year does not show significant change. Last year, 1 lakh books were bought by people and this increased to 1.5 lahks this year. Thus there was an increase of 50% in the sale of books. There was a similar rise in Cable – T.V. connections. While, last year, only 50,000 people subscribed to Cable.

T.V., this year, the subscribers had increased to 1 lakh which is a 50 percent increase. As a result of this cinema, attendance fell from 3.5 lahks to 3.25 lakh last year to this year. Happily however 10,000 more people went on picnics this year than last year. However, in comparison with leisure activities like reading books or watching Cable T.V. going on picnics is the least popular.

Activity -14

Look at the table below and write a paragraph based on the information given in it.

Answer:
A comparative study of the Moon, the Earth, and the Sun:
Among all the bodies in the solar system, the Moon, the Earth, and Sun are the most significant. But they differ in size, weight, distance, and description. The Moon is the smallest of heavenly bodies while the Earth is 50 times bigger than the Moon and the Sun 400 times bigger than the weight of Moon is also the least while the Earth and the Sun are 81 times and 27 million times more than the Moon. If Earth is taken as a center point, the distance of the Moon from the Earth is 384,000 km. In fine, the Moon is a satellite of the planet Earth.

7.5 Pie Charts/circle charts

Here is a chart showing how Ramesh spends his day, Look at the chart and answer the questions that follow.

Activity- 15

(i)Answer the following questions.
a. How many hours does Ramesh spend at school?
b. Does this include the time he spends on the way to and from school?
c. How long does he sleep? When do you think he goes to bed? When does he get up?
d. How much time does he spend on the play?
e. How much time does he spend on his studies at home?
f. Do you divide your time in the same way?
Answer:
(a) Ramesh spends five and a half (51/2) hours at school.
(b) Yes, the hours spent at school include the time on the way to and from school.
(c) He sleeps for eight (8) hours a day He is supposed to go to bed at 10 p.m. and gets up at 6 a.m.
(d) It is supposed that Ramesh spends about 61/2 hours in playing.
(e) He spends about 6V2 hours on his studies.
(f) Yes, I divide time in the same way.

(ii) Now complete the report below by filling in the blank spaces with ideas from the pie chart above.

(iii) A child’s daily routine.

Ramesh walks to school at 10. It takes him hardly 20 minutes to get there. After prayers, he attends classes from 10.30 to 4 p.m. which includes a tiffin break for half an hour, from 1 to 1.30. At 4, when the classes are over, he comes back home, with his friends. He greatly enjoys the return trip home as his friends and he usually amuses themselves with innocent jokes, makes fun, and indulges in different kinds of innocuous mischief. On reaching home, he gobbles up something and scampers away to join his friends either in volleyball or in some country games, which he plays for just one hour. At 6, he has a wash, says his prayers, and sits down to study from 6.30 to 9.30 in the evening. At 9.30 he has dinner, does some light reading, and goes to bed by 10.30 p.m. The next morning he is up by 6.30. Within one hour he brushes his teeth have a wash, etc. and by 7.30 he is at his study table. He does his homework for two hours. At 9.30 he has an early lunch, packs his books in the bag, and is ready to go to school.

Activity – 16

A. Look at the chart below. It tells us how Mrs. Pattnaik spends her money.

Does Mrs. Pattnaik spend her money wisely? Why do you think so?
Answer:
Mrs. Pattnaik receives net cash of Rs 6000/- from her husband. She spends Rs 2700/- that is 45% of it towards her children’s education. She sends Rs 1350/- each to her son, who is studying engineering, and daughter who is studying medicine. Besides this, she spends equally on her house rent and food. For a three-room apartment, she pays Rs 1320/ which is 22% of the money she receives. She spends the same amount on food for a month. In addition to all this, she spends 540/- on transport.

Of this, she gives Rs 300A to her husband for petrol and monthly maintenance of his scooter and uses the rest for transport needs. She spends the least on entertainment spending Rs 80/- for her cable T.V. connection and Rs 40/ – for an occasional picture along with her husband. In all this, she spends her money wisely investing largely in her children’s education.

B. Look at the following diagram :

Now write a few sentences explaining why milk is considered to be a well-balanced food.
Answer:
Milk is considered a well-balanced diet because it has proteins, fats, carbohydrates, vitamins, and minerals as well as water in the right proportions and as required by the body. Moreover, milk is a universal diet that is available everywhere. It can also be taken by people of all ages.

C. You have collected the opinions of 500 people through a random sample survey. The findings of the survey are presented in the chart below.
Now use the information in the chart

The subjects were asked whether India should adopt the presidential form of government.
Answer:
A random sample survey of 500 people in Metro cities was conducted by the Operations Research Group to find the people’s opinion on changing over to a Presidential form of Government. The respondents were chosen from a cross-section of society. The results of the survey reveal that the majority were in favor of a Presidential form of Government.

However, they only consist of 40% of the respondents. 35 percent of the respondents are against a Presidential form of Government while 25 percent opined that they could not say anything about it. Thus though the majority calls for a Presidential form of Government, it is only a small majority as far as the percentage of respondents is concerned.

7.6. Maps

You are traveling by bus to Bhubaneswar. After reaching the new bus stand at Baramunda, you hire an auto-rickshaw to take you to Vani Vihar for an interview. But the highway is blocked at a point between Jayadev Vihar and Acharya Vihar. The auto-driver tells you he is new to Bhubaneswar and does not know all the roads. Which route would you ask him to take? Use the map below to decide on a route to Vani Vihar and then write down the instructions you would give the driver.

A. Answer the following questions.

Question 1.
How many possible routes are available to you?
Answer:
There are three routes available to go to Vanivihar.

Question 2.
Which route would you prefer?
(i) CRP square – Power house square – Assembly and Station square – R.D. Women’s College.
(ii) CRP square – Jayadev Vihar – Power house – Assembly – Acharva Vihar.
(iii) CRP square – Jayadev Vihar – Nalco Chhak – Vani Vihar.
Answer:
I would prefer the CRP square – Jayadav Vihar – Nalco Chhak – Vani Vihar route.

Question 3.
Would you take the CRP – Power house – Jayadev Vihar Acharya Vihar traffic route? If not, why?
Answer:
It would not be of any use to take this route because the traffic is blocked between Jayadev Vihar and Acharya Vihar. Another man, under similar circumstances, chose the route Jayadev Vihar – NALCO Chhak – Vani Vihar and gave the following instructions. Read the instructions before you write your own instructions.

B. instructions were given to the auto driver.

Go straight along the National Highway up to _________. Then turn left and take the Nandankanan Road. Keep going for about two kilometers and then turn right at ___________. Continue until you come to the ___________ on the left. Don’t stop. Go straight ahead. YOU will reach Vani Vihar after half a kilometer. You can see the gates of Vani Vihar on the left, just 1(X) meters before the Acharya Vihar traHie post. Enter and go straight to the Administrative Block.

Activity – 17

Fill in the blanks in the paragraph above with ideas from the map above.

Some common expressions used in giving instructions to reach someplace.
Turn right / left. Go straight ahead. Pass two roads on the right / left. On your left, you will see ……………. etc.
Go straight along the National Highway up to Javadev Vihar. Then turn left and take the Nandankanan Road. Keep going for about two kilometers and then turn right at Nalco Chhak. Continue until you come to the Sainik School, on the left. Don’t stop. Go straight ahead. You will reach Vani Vihar after half a kilometer. You can see the gates of Vani Vihar on the left, just 100 meters before the Acharya Vihar traffic post. Enter and go straight to the Administrative Block.

Activity – 18

Look at the map of a town given below. A car and a bus have collided on Bridge Road, causing a road block. Another car (shown on the map) has to reach the railway office. Write down the instructions that you would give the driver of the car.

Answer:
Turn right towards the shops and then go along the boundary of the Convent School again on the right till you reach Second Avenue. Here take a turn to the right till you reach the temple which you can see on the left. Here take a turn to the left and drive on till you cross the temple and the post office. The third building on this street is the Railway Office.

Activity – 19

The following is a map of your college. Write a letter to a friend, describing the things shown on the map.

Bhubaneswar
15.04.2012

Dear Gautam,
How are you? It is a long time since 1 wrote to you. In your last letter, you asked me to describe my college. Now that I am completely familiar with my college 1 can very vividly describe it. Our college faces the west and its front boundary runs along the main road. It has two gates that open onto the main road, one at the north end and another at the south end. The north gate leads to the library and the playground right in front of it. Beyond the library is the Commerce Block.

It is the smallest Block. Beside it on the south side is the Arts Block which constitutes the biggest building of the college. Further south, down the Arts Block, is the Science Block, it is bigger than the Commerce Block but smaller than the Arts Block. The Commerce and Science Blocks have twelve rooms and galleries each but the rooms and galleries of the Science Block are bigger than that of the Commerce Block.

The Arts Block has even huger rooms and galleries numbering fourteen in all. Near the Science Block towards the southwest are the Physics, Chemistry, and Biology laboratories. The entrance to the laboratories is in the north. They face the road leading to the Library from the north gate. The Biology Lab. is the closest from the Science Block. After the Biology Lab is the Chemistry Lab and then the Physics Lab which borders the main road. The back of these Laboratories runs along the road leading from the south gate to the Science Block.

Beyond this road on the south, are the office and staff common rooms. They lie adjacent to each other. Of course, the entrance to the office is from the West while the entrance to the staff rooms is on the south. All the Blocks, Laboratories, staff rooms, and office buildings are rectangular in structure. I hope, 1 have given a clear picture of the layout of my college. 1 am sending a photocopy of a map which found in the college calendar to make things more clear.
Do write to me,
Love,
Sanjay

Activity – 20

Use the information in the chart below and write a report stating which courses are popular in Odisha, which courses are popular among women, what percentage of boys and girls get enrolled in each course, etc.
Students taking admission in different branches of study in Odisha.

Students’ Enrolment and popularity of courses in Odisha.
Answer:
In Odisha, courses in the humanities stream are the most popular. Almost sixty students of every 100 opt for humanities. In addition, the largest number of girls enroll in humanities courses where the proportion between girls and boys is 60: 40. Courses in science stand second in popularity. In such courses the proportion between boys and girls is 50: 50.

Engineering courses take third place in popularity. This course is more popular with boys than with girls. Hence the enrolment of boys to girls in this course is 70: 30. Commerce courses are next in terms of popularity. This course is preferred more by boys than by girls. The proportion between boys and girls in this course is 80: 20. Agriculture, Forestry and Vet Science stand next in popularity. Here too the boys dominate over girls with a proportion of 80: 20. After this, vocational subjects are preferred.

In this course there are more boys than girls with the proportion being 75: 25. Finally, the Medical science course is the least popular. This course too has more boys than girls and the proportion between them is 90: 10. On the whole, while humanities and science courses are the most popular, the Medical science course is the least popular. Moreover, while more girls are enrolled in humanities, the proportion of boys in all other courses is larger than that of girls.

Activity – 21

The graphs below represent the spending habit of the young and old people of Odisha. Compare the information in both graphs and write a paragraph.

A – Housing, fuel, light, and power
B – Clothing, footwear, and durable goods
C – Other goods and services
D – Food

Comparative spending habits of the young and old in Odisha.
Answer:
A comparative study of the spending habits of the young and old people of Odisha reveals that both groups spend the most on other goods and services which exclude food, shelter, and clothing. While young people spend 40% of their income on other goods and services, old people spend 33% on this. Items that constitute other goods and services include household items like Refrigerators, Washing Machines.

Air Coolers, Grinders, and the like. Services in this category mainly consist of transport and entertainment. Similarly, both groups spend the least on clothing, footwear, and durable goods. However, young people spend more than old people on this item. The former spend 17% of their income while the latter spend 4% less that is, 13% of their income on clothing, footwear, and durable goods. The old people spend equally on housing and food. They give more priority to these items on their budget than the young.

54% of their income, that is 27% is spent each on food and housing. The young people, on the other hand, spend 24% and 19% respectively on food and housing. They give more priority to food than to housing. However, the amount they spend on each of these items is less than what the old spend on it. In short, the young and the old give top priority to other goods and services while giving the least priority to clothing, footwear, and other durable goods. But the old people give more priority to food and housing than the young.

Activity – 22

Prepare a newspaper report on the basis of the information presented in the graph below.

Answer:
Alarming rise in Road Accidents
By our correspondent :
Bhubaneswar, Aug 18: There has been an alarming rise in road accidents in Bhubaneswar since 1991. Talking to our correspondent, Mr. Sudhansu Mohanty. the traffic SP. Bhubaneswar pointed out that since the last decade, road accidents have occurred in Bhubaneswar with alarming frequency. Quoting statistics available in his department he is reported to have said that between 1987 to the middle of 1988 almost 3500 people were reported to have died due to road accidents. The sudden spurt in accidents and the number of fatalities forced the government to enforce traffic laws especially, the donning of helmets.

As a result deaths due to accidents decreased gradually and touched a low of 1700 in mid ’90. However, changes in the Government and relaxation of traffic rules after this saw a dramatic rise in fatalities caused by road accidents. Thus, in ’92 the number of fatalities rose to 3600, in ’94 to 4800, and in ‘98 to 7200. Thus from the middle of 1990 to the end of 1998, almost 5400 people died as a result of road accidents in Bhubaneswar. It is hoped that law enforcement agencies will take steps to enforce laws and traffic rules, NGOs will educate people on traffic rules and the public will cooperate to ensure that the roads of Bhubaneswar are safe for one and all.

Activity – 23

An influential person has applied for permission to set up a stone crusher unit at a place indicated with dots on the map below. As a resident of the area, you have serious objections. Write a letter to the appropriate authority expressing your objections.

Answer:

80 Saheed Nagar, Bhubaneswar
17 April 2012

The Collector and District Magistrate
Collectorate
Puri Road, Bhubaneswar
Dt. Khurda
Sir,
I wish to invite your attention to a stone-crusher unit that is proposed to be set up in the center of the city.
As you may be aware that there are two acres of government land right in front of the Head Post Office beside the Convent School on Janpath road, Bhubaneswar. This piece of land is being reportedly leased to an extremely influential person to set up a stone crusher unit. Such a step is highly objectionable.

First of all, the Honourable High Court of Odisha had in an already judged P.I.L. petition stated that no stone-crushers unit should be set up within 20 km of the city limits. Consequently, stone-crusher units beyond Khandagiri have now moved beyond Khurda. Therefore building a unit here is entirely illegal. Secondly, stone-crusher units cause great environmental pollution and bring with it numerous health hazards.

The stone-crusher units spread a pall of dust which is especially dangerous for people with respiratory problems like Asthma. Thirdly, the stone crusher unit is being proposed in an area that is heavily populated, though you may call it a floating population. It is situated right in the middle of a school and a women’s college which is on either side of it. Thus, it will not only affect our young ones in the school but also the girls in the women’s college. The proposed unit can cause a lot of sound pollution besides dust pollution.

This is really unwelcome in an educational block of buildings. Finally, the land on which the proposed crusher unit is being proposed to be set up has a lot of evergreen trees and serves as an environmental cushion for the whole city. Cutting down trees to set up a stone-crusher unit on it is therefore the least desirable thing that could be done there. I request you to therefore prohibit the lease of the land for the proposed stone-crusher unit and instead develop it into a park in which all the members of the public are with you. Yours faithfully (Suman Priyadarshini)
Member-Secretary
Odisha Environmental Society.
Bhubaneswar

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Invitation to English 4 Solutions Grammar Tense Patterns Unit 1 The Present Simple and the Present Progressive Textbook Activity Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class English Grammar Tense Patterns Unit 1 The Present Simple and the Present Progressive

SECTION-I

We might have heard two English words, i.e., Time and Tense. They are not regarded as the same in the English language. The word ‘Tense’ is a purely grammatical term. But we use the words yesterday, today, and tomorrow. We use ‘yesterday’ for past time, ‘today’ for the present time, and ‘tomorrow’ for future time. We can experience the time and say what time it is. The term ‘tense’ in grammar is used to refer to a verb form. An English verb basically has two forms/categories. Let’s take the verb go. We say: go — present tense, went — past tense, gone — past participle tense.
Some of us have a wrong notion that the verb ‘go’ has three forms.
Observe all the forms of the verb (go)-
(i) present (go),
(ii) past (went), and
(iii) past participle (gone).

The past participle is the sub-class/form of the past form. So there are basically two forms of a verb i.e., present and past. These two forms express all the various kinds of meanings in the present, past, and future times. If a verb has two forms, then there are two tenses — (not three tenses). That is why there is no ‘Future Tense’ in the English language.
Let’s have some ideas on Tense patterns.
The Present Simple and Present Progressive.
Look at the following sentences.
(a) Satish: What are you doing?
Manish: I am writing a letter to my friend. I write to him every Sunday.
(b) I don’t understand why my dog is barking at you this morning. He is usually quite friendly.
(c) You are very gentle normally, so why are you acting in such a violent manner now?

In the above examples, 7 write to him every Sunday.’ 7 don’t understand’. ‘He is usually quite friendly.’ ‘’You are very gentle normally.’ the verb phrases underlined belong to ‘Simple Present Tense’.They are used to describe persons and things in their normal or usual state or they talk about some activity that takes place habitually or regularly.
But the examples: ‘Why my dog is barking at you this morning.’ ‘Why are you acting… ?’ and 7 am writing a letter….’ the verb phases (be + ing form) belong to ‘Present Progressive/Continuous Tense’. They are used to talking about some activity that is going on at the present moment of speaking. The activity/event is going on or continuing now.

Activity – 1
Study the sentences below and fill in the gaps, using the Present Simple / Present Progressive form of the verb in brackets, as required.
(a) They boy next door ______________(water) the plants this morning, but he normally ______________(do) it in the evening.
(b) My sister ______________(play) badminton now, but she ______________ (not play) here everyday.
(c) My brother ______________(search) for his pen. He always ______________ (misplace) it.
(d) We ______________(get) ready to go to school; we ______________ (go) to school every morning.
(e) I usually ______________ (enjoy) reading books in the library, but I ______________ (not enjoy) this one very much.
(f) My grandfather rarely ______________(carry) an umbrella, but he ______________(carry) one now because there are dark clouds in the sky.
(g) I’m sorry, but you can’t see the Minister. He ______________ (sleep) still, although he usually ______________(wake up) very early.
(h) Hari ______________ (do) his homework still. His brother, who always ______________(work) very fast ______________ (play) in the garden already.
Answer:
(a) The boy next door is watering the plants this morning, but he normally does it in the evening.
(b) My sister is playing badminton now, but she does not play here every day.
(c) My brother is searching for his pen. He always misplaces it.
(d) We are getting ready to go to school; we go to school every morning.
(e) I usually enjoy reading books in the library, but I am not enjoying this one very much.
(f) My grandfather rarely carries an umbrella, but he is carrying one now because there are dark clouds in the sky.
(g) I’m sorry, but you can’t see the Minister. He is sleeping still, although he usually wakes up very early.
(h) Hari is doing his homework still. His brother, who always works very fast, is playing in the garden already.

Activity -2:
The time is 8 p.m. Everyone in your family is busy, but each person is doing something which is different from what he/she usually does at this time. The members of your family, including yourself, are listed below. Write what each one of them is doing, and also mention what they usually do at this time. (One example has been given)
1. Father
Ans. ______________________________________________________
2. Mother
Ans. ______________________________________________________
3. My uncle
Ans. ______________________________________________________
4. My aunt
Ans. ______________________________________________________
5. My sister
Ans. ______________________________________________________
6. My brother
Ans. ______________________________________________________
7. I
Ans. ______________________________________________________
Answer:
1. Father
Answer:
Father is having a shave, but he usually goes for a walk at this time.
2. Mother
Answer:
She is knitting now, but she normally works at this time.
3. My uncle
Answer:
My brother is sleeping still, but he usually goes to school at this time.
4. My aunt
Answer:
My aunt is having a bath now, but she usually sleeps at this time.
5. My sister
Answer:
My sister is playing now, but she generally studies her lessons at this time.
6. My brother
Answer:
My brother is playing cards now, but he usually goes to the fields at this time.
7. I
Answer:
I am doing morning exercise now, but I usually do not do it every day.

Section -2:
Examine the following sentences :
(a) We usually have a football match in our village every Sunday, but this year we aren’t having any matches.
(b) He usually avoids going to the library but he is going there regularly this month as he is preparing for an exam.
The above examples show that the Present Progressive does not specify either the time of beginning or the time of completing the activity. All we know is the activity is in progress now (the moment of speaking). Expressions like nowadays, this month, these days, etc. are used to refer to the period of time during which the activity takes place. In order to distinguish the Progressive from the Non-Progressive form, we have to see its three separate meanings. It indicates :
(i) Temporary duration,
(ii) Limited duration,
(iii) the happenings need not be complete.
Simple present, on the other hand, refers to a relatively permanent activity or state.

Activity – 3
Fill in the blank spaces below, using the appropriate forms of the verbs in brackets.
(a) Our neighbours ______________(go) to Puri every winter but this winter they ______________ (go) to Sambalpur.
(b) My father generally______________ (take) the bus but today he ______________(walk) to work.
(c) They usually ______________(play) football on Sundays but this month they ______________ (play) cricket instead.
(d) My brother always ______________(work) on the day shift but this summer he ______________(work) on the night shift.
(e) My teacher ______________(go) abroad every year but she ______________ (visit) Kanyakumari this year.
Answer:
(a) Our neighbors go to Puri every winter but this winter they are going to Sambalpur.
(b) My father generally takes the bus but today he is walking to work.
(c) They usually play football on Sundays but this month they are playing cricket instead.
(d) My brother always works the day shift but this summer he is working on the night shift.
(e) My teacher goes abroad every year but she is visiting Kanyakumari this year.

Activity -4
Imagine that you have an examination next month. You are working very hard for your examination and have been forced to change your daily routine. Describe seven things that you usually do and the things you are required to do now. You can use expressions such as these days, nowadays, this month, this summer, etc. An example is given in (i).
(i) ______________________________________________________.
(ii) ______________________________________________________.
(iii) ______________________________________________________.
(iv) ______________________________________________________.
(v) ______________________________________________________.
Answer:
(i) I normally get up at 7 o’clock but I am getting up at 5 a.m. these days.
(ii) I usually go to tuition but I am preparing my lessons myself these days.
(iii) I normally read my books but I’m writing out my lessons this month.
(iv) I generally study the textbooks but I’m studying the key books these days.
(v) I study for my lessons two hours a day but I’m studying ins ten hours this month.

Activity – 5
Imagine that panchayat elections are going to be held in your village and as a result, a lot of development work is taking place. Write five sentences, mentioning in each what the present condition in the village is and what new work is going on right now. Look at the example in (i) and use the hints provided in the other bits of your sentences.

(i) Drinking water.
______________________________________________________
(ii) Electricity
______________________________________________________
(iii) Roads
______________________________________________________
(iv) Medical facilities
______________________________________________________
(v) Education
______________________________________________________
Answer:
(i) Drinking water.
Our village has no water supply but now the government is providing piped water to every home.
(ii) Electricity
Our village has no electricity facilities but the government is fixing poles in our village for electricity.
(iii) Roads
Our village has no concrete road but the government is making a concrete road for the villagers.
(iv) Medical facilities
Our village has no dispensary but the government is providing a dispensary for us.
(v) Education
Our village has no primary school but the government is constructing a building for a primary school.

SECTION-III

Verbs that do not normally take the Progressive form.
Examine the pairs of sentences below.
(a) (i) I like to fish.
(ii) I am liking fish.
(b) (i) He feels very happy.
(ii) He is feeling the heat now.
(c) (i) Sugar tastes sweet.
(ii) The sugar in the market is tasting less sweet these days.
Verbs like feel, like, taste, love, hate, want, need, prefer, know; realize, suppose, mean, understand, believe, remember, belong, contain, consist, depend, seem, think, see, etc. are known as stative verbs. They refer to states rather than to events or actions. We use the Simple Present to refer to states that exist at the present moment. Some of these verbs can be used as dynamic or action-oriented. In that case, they go with an —ing form i.e., the Progressive form. Then the usual character of the verb
becomes action-oriented.

Activity — 6
Choose the correct alternative to fill in the blanks.
(a) Costs / is costing
(i) Gold ________ more and more these days.
(ii) Gold ________a great deal of money.
(b) thinks/is thinking
(i) He ________Don’t disturb him.
(ii) He ________very highly of you.
(c) enjoy/am enjoying
(i) I ________ games.
(ii) I ________this game.
Answer:
(a) (i) is costing
(ii) costs
(b) (i) is thinking
(ii) thinks
(c) (i) enjoy
(ii) am enjoying

Activity -7
Rewrite the sentences below without changing the meaning. Use the word given in capital letters, which must not be altered in any way.
Example :
These shoes are the wrong size for me. FIT
These shoes do not fit me.
(a) There are four gallons of petrol in the tank. CONTAINS
______________________________________________________
(b) I intend to go to Koraput next summer. THINKING OF
______________________________________________________
(c) The life of the Rajput family forms the subject of the story. DESCRIBES
______________________________________________________
(d) The doctor is looking at the X-Ray. HAVING A LOOK
______________________________________________________
(e) When I see this village I remember my childhood. REMINDS ME OF
______________________________________________________
(f) I am fond of sweets. LIKE
______________________________________________________
(g) In my opinion you should meet him again. THINK
______________________________________________________
Answer:
(a) The tank contains four gallons of petrol.
(b) I am thinking of going to Koraput next summer.
(c) The life of the Rajput family describes the subject of the story.
(d) The doctor is having a look at the X-Ray.
(e) This village reminds me of my childhood.
(f) I like sweets.
(g) I think you should meet him again.

Activity – 8
Use the verbs in brackets in the Simple Present or Present Progressive forms.
This year I ________ (study) English at Delhi University. I ________ (work) part-time in a public library. I’m lucky to have this job. I ________(not have to) get up early. The library ________ (open) at 10 and ________ (close) at 7. The work is interesting because people ________ (always come in) and ________ (ask) me to help them, so I ________ (learn) a lot about different subjects. I ________ (enjoy) the job and ________ (find) it very amusing too. People ________ (use) the strangest things as bookmarks. I have found a lock of black hair inside books. Matchsticks ________ (be) common and so ________ (be) bus tickets. My colleagues ________ (always find) things – even a ten rupee note, but I haven’t been so lucky! I often ________ (think) of a photograph I once found inside a book. It was the photograph of a beautiful girl, and on the back were the words ‘I ________ (love) you, and I ________ (miss) you very much.’
Answer:
This year I am studying English at Delhi University. I am working part-time in a public library. I’m lucky to have this job. I do not have to get up early. The library opens at 10 and closes at 7. The work is interesting because people always come in and ask me to help them, so I learn a lot about different subjects. I enjoy the job and find it very amusing too. People use the strangest things as bookmarks. I have found a lock of black hair inside books. Matchsticks are common and so is bus tickets. My colleagues always find things – even a ten rupee note, but I haven’t been so lucky! I often think of a photograph I once found inside a book. It was the photograph of a beautiful girl, and on the back were the words ‘I love you, and I miss you very much.