Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 6 ଭିରିଭୂମି / ଆଧାରିକ ସଂରଚନା Questions and Answers.
CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 6 ଭିରିଭୂମି / ଆଧାରିକ ସଂରଚନା
(କ) ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ
ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।
1. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ନୁହେଁ ?
(i) ଶକ୍ତି
(ii) ପରିବହନ
(iii) ଶିକ୍ଷା
(iv) ଯୋଗାଯୋଗ
Answer:
(iii) ଶିକ୍ଷା
2. କେଉଁ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାରତର ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି ।
(i) ରେଳ ପରିବହନ
(ii) ଜଳ ପରିବହନ
(iii) ସଡ଼କ ପରିବହନ
(iv) ଆକାଶ ପରିବହନ
Answer:
(ii) ଜଳ ପରିବହନ
3. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ?
(i) କୋଇଲା
(ii) ଗୋବର
(iii) ଜାଳେଣି କାଠ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଜାଳେଣି କାଠ
4. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଶକ୍ତିର ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଉତ୍ସ ନୁହେଁ ?
(i) ସୌରଶକ୍ତି
(ii) ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି
(iii) ପବନ ଶକ୍ତି
(iv) ଜୁଆର ଶକ୍ତି
Answer:
(i) ସୌରଶକ୍ତି
5. ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଚତୁର୍ଭୁଜ ପ୍ରକଳ୍ପ କେଉଁ କେଉଁ ମହାନଗରୀକୁ ସଂଯୋଗ କରୁଛି ?
(i) ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, ଚେନ୍ନାଇ
(ii) ଦିଲ୍ଲୀ, କୋଲକତା, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, ଚେନ୍ନାଇ
(iii) ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ, କୋଲକତା
(iv) ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, କୋଲକତା
Answer:
(ii) ଦିଲ୍ଲୀ, କୋଲକତା, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, ଚେନ୍ନାଇ
6. ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ?
(i) କୃଷି ବିକାଶ
(ii) ଶିଳ୍ପ ପ୍ରଗତି
(iii) ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟ ବୃଦ୍ଧି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଶିଳ୍ପ ପ୍ରଗତି
7. ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିତ ସଂରଚନା ଅଟେ ?
(i) ଶକ୍ତି
(ii) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା
(iii) ବାସଗୃହ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା
8. କେଉଁ ଶକ୍ତି ଉତ୍ସ ଆମ ଦେଶର ପ୍ରଧାନ ଶକ୍ତି ଉତ୍ସ ଅଟେ ?
(i) ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍
(ii) ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍
(iii) ଆଣବିକ ଶକ୍ତି
(iv) ସୌରଶକ୍ତି
Answer:
(ii) ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍
9. ଦେଶର ପୂର୍ବତଟରେ କେତୋଟି ପ୍ରଧାନ ବନ୍ଦର ରହିଛି ?
(i) 12ଟି
(ii) 18ଟି
(iii) 6ଟି
(iv) 2ଟି
Answer:
(ii) 18ଟି
10. କେଉଁଟି ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ଚିହ୍ନାଅ ।
(i) କୋଇଲା
(ii) ଗୋବର ଘଷି
(iii) ସୌରଶକ୍ତି
(iv) ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍
Answer:
(ii) ଗୋବର ଘଷି
11. କେଉଁ ବର୍ଷ ଭାରତରେ ରେଳ ଚଳାଚଳ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ?
(i) 1947
(ii) 1853
(iii) 1863
(iv) 1951
Answer:
(ii) 1853
12. ଥର୍ମାଲ ଶକ୍ତି କେଉଁଥୁରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ?
(i) କୋଇଲା
(ii) ତୈଳ
(iii) ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ତୈଳ
13. କେଉଁ ଶକ୍ତିର କୌଣସି ପ୍ରଦୂଷଣ ଉପାଦାନ ନ ଥାଏ ?
(i) ନିଉକ୍ଲିୟର ଶକ୍ତି
(ii) ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି
(iii) ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି
14. ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଶ୍ରମକୁ :
(i) ଗତିଶୀଳ କରେ
(ii) ବିଶେଷୀକରଣ କରେ
(iii) ଉଭୟ ଗତିଶୀଳ ଓ ବିଶେଷୀକରଣ କରେ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ବିଶେଷୀକରଣ କରେ
15. କେଉଁପଥ ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ସଡ଼କ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ ?
(i) ଜାତୀୟ
(ii) ଗ୍ରାମ୍ୟପଥ
(iii) ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଗ୍ରାମ୍ୟପଥ
16. କେଉଁ ପଥ ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ସହ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରେ ?
(i) ଗ୍ରାମ୍ଯପଥ
(ii) ଜାତୀୟ ରାଜପଥ
(iii) ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଜାତୀୟ ରାଜପଥ
17. ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାରତ ଯୋଡ଼ା ପରିଯୋଜନା କାହା ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ?
(i) ନଦୀ ସଂଯୋଗୀକରଣ
(ii) ସଞ୍ଚାର
(iii) ସାମାଜିକ ସଂହତି
(iv) ରାଜପଥ ବିକାଶ
Answer:
(ii) ସଞ୍ଚାର
B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :
1. ଶକ୍ତି ଏକ ________________ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।
Answer:
ଅର୍ଥନୀତିକ
2. ________________ ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଶକ୍ତି ଉତ୍ସ ।
Answer:
କୋଇଲା
3. ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ବନ୍ଦରଗୁଡ଼ିକ _____________________ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୁଏ ।
Answer:
ବନ୍ଦର ଟ୍ରଷ୍ଟ (ଭାରତ ସରକାର)
4. ବ୍ୟକ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଓ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ତ୍ତା, ସମ୍ବାଦ ଓ ତଥ୍ୟର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନକୁ __________________ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ଯୋଗାଯୋଗ
5. ପରିବହନ ମାଧ୍ଯମମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ____________________ ପରିବହନ ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ସୁଲଭ ଓ ଦୁବିଧାଜନକ ।
Answer:
ଜଳ
6. ଜାତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିକାଶ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ________________ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଉଛି ସର୍ବବୃହତ ।
Answer:
ରେଳ
7. ମଣିଷ ବା ଜିନିଷପତ୍ରକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବହନ କରିନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ____________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପରିବହନ
8. ଜାତୀୟ ରାଜପଥର ନିର୍ମାଣ __________________ ଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵରେ ଥାଏ ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର
9. ଭାରତରେ ସଚୁଦାୟ _________________ ଟି ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଅଛି ।
Answer:
56ଟି
10. ଭାରତର ରେଳପଥ ଏସିଆରେ _______________ ଓ ପୃଥିବୀରେ ________________ ବୃହତ୍ ।
Answer:
ବୃହତ୍ତମ, ଦ୍ଵିତୀୟ
11. ଭାରତର ରେଳସଂସ୍ଥା ଦେଶର _______________ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗ ।
Answer:
ସର୍ବବୃହତ୍ତମ
12. 1984-85 ରେ କଲିକତାରେ ଦେଶର ସର୍ବପ୍ରଥମ ___________________ ଟ୍ରେନ୍ର ଶୁଭାରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ମେଟ୍ରୋ
13. ବିମାନ ଚଳାଚଳର ସୁବିଧା ପାଇଁ ଦେଶରେ _________________ ଟି ଆନ୍ତର୍ଜ।ତିକ ବିମାନ ବନ୍ଦର ରହିଛି ।
Answer:
15ଟି
14. ଦେଶରେ _________________ ଟି ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର ରହିଛି ।
Answer:
87ଟି
15. ଯୋଗଯୋଗର ମାଧ୍ୟମ ହିସାବରେ ଦେଶରେ _____________________ ସେବା ସବୁଠାରୁ ପୁରାତନ ତଥା ବ୍ୟାପକ ।
Answer:
ଡ।କ
C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
1. ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ମୌଳିକ ସେବା, ସୁବିଧା ଓ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରର ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ସହଜ ଓ ସୁଗମ କରି ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ତ୍ବରାନିତ କରେ, ତାହାକୁ ଭିଭିଭୂମି କୁହାଯାଏ ।
2. ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।
3. ଭାରତରେ ଶକ୍ତିର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ କିଏ ?
Answer:
ଥର୍ମାଲ ଶକ୍ତି ଭାରତର ଶକ୍ତିର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ।
4. ଗୋଟିଏ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ପବନଶକ୍ତି ହେଉଛି ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ।
5. ଆର୍ଥନୀତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ହେଉଛି ଆର୍ଥନୀତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ।
6. କେଉଁ ଉତ୍ସରୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ସ୍ଵଳ୍ପ ମୂଲ୍ୟରେ ମିଳିଥାଏ ?
Answer:
ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରକଳ୍ପରୁ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ସ୍ଵଳ୍ପମୂଲ୍ୟରେ ମିଳିଥାଏ ।
7. କେଉଁ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସରେ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ ଉପାଦାନ ନଥାଏ ?
Answer:
ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିରେ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ ଉପାଦାନ ନଥାଏ ।
8. ରାଜ୍ୟରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କେଉଁ ସଂସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ରାଜ୍ୟ ସଡ଼କ ପରିବହନ କର୍ପୋରେସନଦ୍ୱାରା ରାଜ୍ୟରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
9. ଜାତୀୟ ଟେଲିକମ୍ ନୀତି କେବେ ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1994 ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଟେଲିକମ୍ ନୀତି ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲା ।
10. P.C.O.ର ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Public call office.
11. କେଉଁ ଚାରୋଟି ସହରରେ ପ୍ରଥମେ ସେଲୁଲାର ସେବା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ ଓ କୋଲ୍କତା ସହରେ ପ୍ରଥମେ ସେଲୁଲାର ସେବା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା ।
12. ଥର୍ମାଲ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ କ’ଣ ?
Answer:
କୋଇଲା, ତୈଳ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ହେଉଛି ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ।
13. O.N.G.C. ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Oil and Natural Gas Commission.
14. N.T.P.C. ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
National Thermal power corporation.
15. TRAI ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Telecom Regulation Authority of India.
16. TRAI କେବେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1997 ମସିହା March 25 ତାରିଖରେ TRAI ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
17. TRIAର ଏକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
ଟେଲି ଯୋଗାଯୋଗ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାରିଫ ଓ ଫି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ।
18. ଇ-ମେଲ୍ କ’ଣ ?
Answer:
ଇ-ମେଲ୍ ହେଉଛି ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଯୋଗଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ପୃଥିବୀର ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ବାର୍ତ୍ତା, ଫଟୋ, ଫାଇଲ୍ କମ୍ ସମୟରେ ପ୍ରେରଣ କରିହେବ ।
19. ଫାକ୍ସ କ’ଣ?
Answer:
ଲିଖ୍ ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ ପାଇଁ ଫାକ୍ସ ଏକ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ ମାଧ୍ୟମ, ଏହାଦ୍ୱାରା ବାର୍ଭା ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଗନ୍ତବ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।
20. ଭାରତରେ ପ୍ରଥମେ କେଉଁ ମସିହାରେ ଡାକସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ଭାରତରେ ପ୍ରଥମେ 1937 ମସିହାରେ ଡାକସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।
1. ଭାରତରେ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ।
Answer:
ଭାରତରେ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ।
2. ଭାରତ ଖଣିଜତୈଳ ଉପଦାନରେ ଏକ ସ୍ବାବଲମ୍ବୀ ଦେଶ ।
Answer:
ଭାରତ ଖଣିଜତୈଳ ଉତ୍ପାଦାନରେ ଏକ ନିଅଣ୍ଟିଆ ଦେଶ ।
3. ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଆଣବିକ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର 1969 ମସିହାରେ କୋଚୀଠାରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଆଣବିକ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର 1969 ମସିହାରେ ତାରପୁରଠାରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ।
4.ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତିକୁ ନୂତନ ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତିକୁ ନୂତନ ଅକ୍ଷୟ ଶକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
5. ବ୍ୟକ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଓ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ତ୍ତା, ସମ୍ବାଦ ଓ ତଥ୍ୟର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନକୁ ପରିବହନ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଓ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ତ୍ତା, ସମ୍ବାଦ ଓ ତଥ୍ୟର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନକୁ ଯୋଗାଯୋଗ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରାଯାଏ ।
6. ପରିବହନ ମାଧ୍ଯମମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ସୁଲଭ ଓ ସୁବିଧାଜନକ ।
Answer:
ପରିବହନ ମାଧ୍ଯମମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ସୁଲଭ ଓ ସୁବିଧାଜନକ ।
7. ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସାହାଯ୍ୟ କରେ ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।
8. ମଣିଷ ବା ଜିନିଷପତ୍ରକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବହନ କରିନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଯୋଗାଯୋଗ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ମଣିଷ ବା ଜିନିଷପତ୍ରକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବହନ କରିନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପରିବହନ କୁହାଯାଏ ।
9. 1891 ମସିହାରେ କଲିକତା ଓ ଦିଲ୍ଲୀ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରଥମେ ତାର ସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
1891 ମସିହାରେ କଲିକତା ଓ ଡାମଣ୍ଡ ହାର୍ବର୍ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମେ ତାର୍ ସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
10. ପୃଥିବୀର ଉଚ୍ଚତମ ସଡ଼କ, ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ମନାଲିରୁ କୁଲୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥିବା ସଡ଼କ ।
Answer:
ପୃଥିବୀର ଉଚ୍ଚତମ ସଡ଼କ, ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ମନାଲିରୁ ଲେହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥିବା ସଡ଼କ ।
11. ଶକ୍ତି ଏକ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।
Answer:
ଶକ୍ତି ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।
12. ସୌରଶକ୍ତି ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ।
Answer:
ସୌରଶକ୍ତି ଏକ ଅଣପାରମ୍ପାରିକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ।
E. ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
1. ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କେତେକ ମୌଳିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ, ସେବା ବା କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନ୍ତସେବା ବା କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଷ୍ଠା, କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଓ ଉନ୍ନୟନକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସହଜ ଓ ସୁଗମ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଉନ୍ନୟନ ପୂର୍ବରୁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥାଏ । ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯେପରି ସର୍ବଦା ଜାରି ରହିଥାଏ, ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ମଧ୍ୟ ସେହିପରି ଏକ ନିତ୍ୟନୈମିତ୍ତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ।
2. ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଏହା ବହୁବିଧ; ଯଥା –
(କ) ଶକ୍ତି
(ଖ) ଗମନାଗମନ
(ଗ) ଯୋଗାଯୋଗ
(ଘ) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ବୀମା ଏବଂ
(ଙ) ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦି ।
ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥାୟୀ ଫୁଜି କୁହାଯାଏ ।
3. ଆଧାରିକ ସଂରଚନାରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶର ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ଯଦିଓ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ଏକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ବୋଲି ଧରାଯାଏ, ତଥାପି ଏହିପ୍ରକାର ପୁଞ୍ଜିନିବେଶର କେତେକ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(କ) ଯେକୌଣସି ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ପ୍ରକଳ୍ପରେ ଅତ୍ୟଧିକ ପରିମାଣର ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ କରିବାକୁ ପଡ଼େ,
(ଖ) ପ୍ରକଳ୍ପର ଆରମ୍ଭରେ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ନିୟୋଜନ ଓ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ସେବାର ଯୋଗାଣ ମଧ୍ଯରେ ବହୁତ ସମୟର ବ୍ୟବଧାନ,
(ଗ) ଏପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ଲାଭ ପ୍ରଣୋଦିତ ନୁହେଁ,
(ଘ) ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ, କାରଣ ଏହା ଶିଘ୍ର ଲାଭ ଦେଇପାରେ ନାହିଁ ।
4. ଶକ୍ତି କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶରେ ଶକ୍ତିର ଗୁରୁତ୍ଵ ନେଇ କୌଣସି ଦ୍ବିମତ ନାହିଁ । ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ, ମାନବ କଲ୍ୟାଣ ଓ ଉଚ୍ଚମାନର ଜୀବନଧାରଣ ଲାଗି ସୁଲଭ ମୂଲ୍ୟରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଦେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ମାନବ ଶ୍ରମକୁ ବହୁଗୁଣିତ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ସେବାର ଉତ୍ପାଦକତା ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଶକ୍ତିକୁ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ଇଞ୍ଜିନ୍ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
5. ପରିବହନ କ’ଣ ?
Answer:
ମଣିଷ ବା ଜିନିଷପତ୍ରକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବହନ କରିନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପରିବହନ କୁହାଯାଏ । ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଥିବା ପ୍ରାଥମିକ ଓ ମାଧ୍ଯମିକ କ୍ଷେତ୍ର ସେମାନଙ୍କ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନିମିତ୍ତ ପରିବହନ ସେବା ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ସାମାଜିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବହନର ଆବଶ୍ୟକତା ମଧ୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ରହିଛି । ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶ ସଡ଼କ ରାସ୍ତା, ରେଳପଥ ଓ ଜଳପଥର ବିକାଶ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସହର ସହିତ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକର ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନା କରାଯାଏ । ଏଣୁ ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶପାଇଁ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଅଛି ।
6. ଯୋଗଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଶକ୍ତି, ବନ୍ଦର ଓ ସଡ଼କପଥର ସଂପ୍ରସାରଣ ପରି, ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ଆଧୁନିକ ଜଗତୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କ୍ରେତା, ବିକ୍ରେତା ଓ ଉପଭୋକ୍ତା ମଧ୍ୟରେ ହେଉ, ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସହରାଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ହେଉ ବା ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ହେଉ, ଉନ୍ନତ ଯୋଗାଯୋଗ ସୁଯୋଗ ଥିଲେ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ହାସଲ ହୋଇପାରେ । ଆଧୁନିକ ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଣିଷପାଇଁ ନୂତନ ଜୀବନର ସୂତ୍ରପାତ କରିଛି । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵର ପରିସୀମା ଆଜି ସଙ୍କୁଚିତ ହୋଇପାରିଛି । ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତ ଏକ ଉନ୍ନତ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ର ।
7. ଫାକ୍ସ କ’ଣ?
Answer:
ଲିଖୁତ ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣପାଇଁ ଫାକ୍ସ ଏକ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ ମାଧ୍ୟମ । ଏହାଦ୍ୱାରା ବାର୍ଭା ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଗନ୍ତବ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ । ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ପାଇଁ ଏହା ସହାୟକ । ଫାକସ୍ ଭାରତର ଦପ୍ତର, ବାଣିଜ୍ୟସ୍ଥଳୀ ଷ୍ଟକ୍ ଏକ୍ସଚେଞ୍ଜ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଅତି ସାଧାରଣ ।
8. ଇ-ମେଲ କ’ଣ ?
Answer:
ଏହା ଭାରତରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଇ-ମେଲ ମାଧ୍ୟମରେ ସୁବିଧାରେ ଏହି ସୁବିଧା ଉପଲବ୍ଧ । ପୃଥିବୀର ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ବାର୍ତ୍ତା, ଫଟୋ, ଫାଇଲ୍ ଇତ୍ୟାଦି ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ପ୍ରେରଣ କରିହେବ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଭାରତରେ ଆଜି ସାଧାରଣ ଭାବରେ ଉପଲବ୍ଧ ।
E. ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
1. ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଓ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଏହା ବହୁବିଧ, ଯଥା –
(କ) ଶକ୍ତି,
(ଖ) ଗମନାଗମନ,
(ଗ) ଯୋଗଯୋ,
(ଘ) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ବୀମା ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦି ।
ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାଗତ ସୁବିଧାକୁ ମଧ୍ଯ ଆର୍ଥିକ ଉତ୍ପାଦନ ନିରପେକ୍ଷ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ସେବା, ସୁଯୋଗ ବା ପ୍ରକଳ୍ପ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ବହୁ ପ୍ରକାରର; ଯଥା –
(କ) ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ବ୍ୟବସ୍ଥା,
(ଖ) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା,
(ଗ) ବାସଗୃହ ଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ।
ଏସବୁ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଦେଶର ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
2. ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ଓ ଅଣବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ।
Answer:
ଶକ୍ତିର ଯେଉଁ ଉତ୍ସକୁ ଉପଭୋକ୍ତା କ୍ରୟ କରିଥାଏ ତାହାକୁ ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରକାରରାନ୍ତରେ, ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସରୁ ମିଳୁଥିବା ଶକ୍ତି କ୍ରୟ-ବିକ୍ରୟ ହୋଇପାରେ । ଭାରତରେ ଶକ୍ତିର ତିନୋଟି ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା କୋଇଲା, ଅଶୋଧ ତୈଳ ଓ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ।
ଶକ୍ତିର ଅଣବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ସୁଲଭ ଏବଂ ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ପାଉଣା ଦିଆଯାଇନଥାଏ । ଉପଭୋକ୍ତା ପାଇଁ ଏହା ଏକ ମୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ । ଶକ୍ତିର ଅଣବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ଜାଳେଣି କାଠ, ନଡ଼ା, କୁଣ୍ଡା, ଅଗାଡ଼ି, ଗୋବର ଇତ୍ୟାଦି ।
3. ପାରମ୍ପରିକ ଏବଂ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ।
Answer:
ଉଭୟ ବ୍ୟବସାୟିକ ଓ ଅଣବ୍ୟବସାୟିକ ସମସ୍ତ ଉତ୍ସକୁ ପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଏହି ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରି ଆସୁଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ସୀମିତ ଓ କ୍ଷୟଶୀଳ । ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ଶକ୍ତି ସଙ୍କଟ ହେତୁ କେତେକ ଅସରନ୍ତି ଶକ୍ତିର ବିନିଯୋଗ କରାଯାଉଅଛି । ଏହି ଶକ୍ତିକୁ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ସୌରଶକ୍ତି, ପବନ ଶକ୍ତି, ଜୁଆର ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ଅଟନ୍ତି ।
4. ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜଳ ପରିବହନ ଓ ମହାସାଗରୀୟ ପରିବହନ ।
Answer:
ନଦୀ ଓ କେନାଲ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜଳ ପରିବହନର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଜଳ ପରିବହନ ବିଶେଷଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥିବା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆସାମ, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ବିହାର, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, କେରଳ, ତାମିଲନାଡୁ ଓ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଧାନ । ଏହି ଜଳପଥରେ ମୁଖ୍ୟତଃ କୋଇଲା, ଲୁଣ, ସିମେଣ୍ଟ ବାଉଁଶ ତଥା ପେଟ୍ରୋଲ ଆଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ନେବା ଆଣିବା କରାଯାଏ ।
ଭାରତର ସାମୁଦ୍ରିକ ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରିଗୋଟି ମହାସାଗରୀୟ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ । ଭାରତ, ଇଉରୋପ ମହାଦେଶର ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସହ ସୁଏଜପଥ ଦେଇ ବାଣିଜ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ପଶ୍ଚିମ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ ଦେଶ ସମୂହ ସହିତ ଉତ୍ତମାଈଁ ଅନ୍ତରୀପ ପଥ ଦେଇ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବା କରାଯାଏ । ସିଙ୍ଗାପୁର ସମୁଦ୍ରପଥ (ମାଲକ୍କା ପ୍ରଣାଳୀ) ଦେଇ ଭାରତ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆ, ଜାପାନ, ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଓ କାନାଡ଼ା ସହିତ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର କରେ । ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ପଥ ଦେଇ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଓ ନିଉଜିଲାଣ୍ଡ ସହ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ଚାଲେ ।
5. ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଓ ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ ।
Answer:
ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଦେଶର ସଡ଼କପଥର ମୁଖ୍ୟ ଭାର ବହନ କରିଥାଏ । ଏହା ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ, ପ୍ରଧାନ ସହର ନିର୍ମାଣ ଓ ପରିଚାଳନା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵ ଥାଏ । ଭାରତରେ ସମୁଦାୟ 56ଟି ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଅଛି । ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ଜିଲ୍ଲାର ସଦରମହକୁମା, ପ୍ରଧାନ ସହର ଓ ଶିଳ୍ପକେନ୍ଦ୍ର ସହ ସଂଯୁକ୍ତ କରିଥାଏ । ପ୍ରଧାନ ଜିଲ୍ଲା ସଡ଼କ ସଂପୃକ୍ତ କରିଥାଏ । ଏହି ସଡ଼କଗୁଡ଼ିକ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ବା ତାଙ୍କର କୌଣସି ଏଜେନ୍ସିଦ୍ୱ।ରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
1. କରିଥିବା କୌଶଳଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
କୌଣସି ଦେଶର ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କହିଲେ ସେହି ଦେଶର ଶକ୍ତି, ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ବୀମା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ବିଜ୍ଞାନ ଓ ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ବାସଗୃହ ଆଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଆଧାରିକ ସଂରଚନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଉପରୋକ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ବିକାଶ କରାଯାଇ ଦେଶରେ ଉନ୍ନୟନ ପାଇଁ ଏକ ଦୃଢ଼ ଭିଭିଭୂମି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ । କୌଣସି ଦେଶର ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏହିସବୁ ଭିଭିଭୂମି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ର ଆଦିର ବିକାଶ ଏହି ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଓ ଉନ୍ନୟନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସଂଯୋଗ ରହିଛି । ଅତୀତରେ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ଉନ୍ନତି ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥିଲା । କାଳକ୍ରମେ ଏହା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାକୁ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ନିକଟ ଅତୀତରେ ସରକାର ଭିଭିଭୂମିର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଚୁର ଅର୍ଥର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।
ତେଣୁ ସରକାର ଏହି ଦାୟିତ୍ୱ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି । ଏହି ସଂସ୍ଥାମାନ ସେମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ବ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ଘଟାଇ ଦେଶରେ ଏକ ଦୃଢ଼ ଭିତ୍ତିଭୂମି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ପାରିବେ । ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ( ଭିତ୍ତିଭୂମି)ର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ସରକାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି ଯାହା ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।
- ଭିତ୍ତିଭୂମିର ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ ସରକାର ବ୍ୟୟ ଅଟକଳ ବୃଦ୍ଧି କରିଛନ୍ତି ।(ii) ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ନିୟମ 1910 ର ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କୁ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାପାଇଁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇଛି ।
- କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ନିୟାମକ କମିଶନ ଗଠନ କରାଯାଇଛି ।
- ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ନିମନ୍ତେ ବୈଦେଶିକ ସଂସ୍ଥାକୁ 1500 କୋଟି ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗପାଇଁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
- ଚାରିଲେନ୍ ବିଶିଷ୍ଟ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି ।
- ଜଳପଥ ଓ ବନ୍ଦର ଆଦିର ବିକାଶପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।
- ଚତୁଃକୋଣୀୟ ସମନ୍ବିତ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ପ୍ରକଳ୍ପ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇ ଚାରୋଟି ବୃହତ୍ ସହର; ଯଥା – ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ ଓ କୋଲ୍କାତାକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଛି ।
- ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନବନ୍ଦରର ବିକାଶପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।
ଏହି ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବିକାଶପାଇଁ ଏସୀୟ ଉନ୍ନୟନ ବ୍ୟାଙ୍କ 3000 ମିଲିୟନ ଡଲାର ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ଏହି ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶପାଇଁ ବୈଦେଶିକ ବିନିଯୋଗ ନିମନ୍ତେ ଉଦାରୀକରଣ ନୀତି ଅନୁସୃତ ହୋଇଛି ଯଦ୍ବାରା ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ସେମାନଙ୍କର ପୁଞ୍ଜି ବିନା କଟକଣାରେ ବିନିଯୋଗ କରିପାରିବେ ।
ଏହା କେତେକ ଗୁରୁଶିଳ୍ପ, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନ, ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ ଓ ବଣ୍ଟନ, ରାସ୍ତାଘାଟ ନିର୍ମାଣ, ରେଳପଥ ଓ ପୋଲ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବାର ନିୟମ ରହିଛି । କେତେକ ଶିଳ୍ପପାଇଁ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜିର 51% ଅଂଶଧନର ବିନିଯୋଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସରକାରୀ ଅନୁମୋଦନକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ନିଆଯାଇଛି । ଏହି ଅଂଶଧନ ମଧ୍ଯ ରାସ୍ତାଘାଟ ଓ ପୋଲ ନିର୍ମାଣ, ପରିବହନ, ରେଳପଥ ବିକାଶପାଇଁ ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇ ପାରିବ ।
ନିକଟରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ପଦକ୍ଷେପ :
1999-2000 ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଆଧାରିକ-ସଂରଚନା ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ଯାହା ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ଲାଗି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ସାଧାରଣ ପଦକ୍ଷେପ – ଏହି ସାଧାରଣ ପଦକ୍ଷେପ ରୂପରେ ସରକାର କରଭାର ଲାଘବ, ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବୈଦେଶିକ ବିନିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଓ ଆମଦାନୀ ଶୁଳ୍କ ହ୍ରାସ ଆଦି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ପ୍ରଗତି ନିମନ୍ତେ ପଥ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିପାରିବ ।
(a) ବୃହତ୍ ଶକ୍ତି ପ୍ରକଳ୍ପ ସ୍ଥାପନର ଘୋଷଣା,
(b) ରାଜ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବୋର୍ଡର ପୁନର୍ଗଠନ
(c) ନୂତନ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
ଟେଲି ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା –
ନୂତନ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା –
(1) ଘରୋଇ ଦୂରଗାମୀ ଟେଲି ବ୍ୟବସ୍ଥା (STD) କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ
(2) ଟେଲି
(3) ଭାରତୀୟ ଟେଲି ଯୋଗାଯୋଗ ନିୟାମକ ଯୋଗାଯୋଗ ସେବାସଂସ୍ଥା (DTS) କୁ କର୍ପୋରେସନ କରିବାର ଘୋଷଣା କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ (TRAI) ପ୍ରତିଷ୍ଠା
(4) ଚାହିଦା ମୁତାବକ ଫୋନ ଯୋଗାଣର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ।
ସଡ଼କ – ସରକାର ସଡ଼କ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ତୈଳ ଉପରେ ଏକ ଲିଟର ପିଛା । ଟଙ୍କା ହାରରେ ସେସ୍ (କର) ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । ଏଥୁରୁ ସଂଗୃହୀତ ଅର୍ଥ ରାସ୍ତାଘାଟର ବିକାଶ ପାଇଁ ବ୍ୟୟ କରାଯିବ । ଏହା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଡ଼କ ପାଣ୍ଠିରେ ଗଚ୍ଛିତ ରହି ସଡ଼କର ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟୟ କରାଯାଇଥାଏ । ବିଶେଷକରି ଏହା ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ ଓ ଜାତୀୟ ରାଜପଥର ବିକାଶ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟୟ କରାଯାଏ । ରାସ୍ତାଘାଟର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ସରକାର ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ବିକାଶ ପ୍ରକଳ୍ପ ଗଠନ କରିଛନ୍ତି ଯାହାର ବ୍ୟୟ ଅଟକଳ 54,000 କୋଟି ଟଙ୍କା ରଖାଯାଇଛି ।
ରେଳପଥ – ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇର ବିକାଶପାଇଁ ସରକାର କେତେକ ନୂତନ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ରେଳଯାତ୍ରୀଙ୍କୁ ଆତିଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଓ ଯାତ୍ରା ସମୟକୁ ଆରାମଦାୟକ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସରକାର ପର୍ଯ୍ୟଟନ ବିଭାଗ ସହ ଅନୁବନ୍ଧିତ କରାଇଛନ୍ତି । କେତେକ ବିଳାସପୂର୍ଣ୍ଣ ଆରାମଦାୟକ ଟ୍ରେନ୍ର ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି ।
ବେସାମରିକ ବିମାନ ଚଳାଚଳ – ବେସାମରିକ ବିମାନ ଚଳାଚଳ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ବିମାନ ବନ୍ଦରର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯାଇଛି ଏବଂ Air Port Authority of Indiaର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯାଇଛି ।
ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା – ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ସରକାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଗୃହନିର୍ମାଣ ଭଳି କେତେକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ଯାହା ସହରାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଗତି ଆଣିପାରିବ ।
ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ସରକାର ଭିତ୍ତିଭୂମିର ଦୃଢ଼ୀକରଣ ଦିଗରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇପାରିବ ।
2. ଶକ୍ତିର ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର । ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଥିବା କୌଶଳ ଓ ନୀତି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କର ।
Answer:
ଶକ୍ତି ସମ୍ବଳ – ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ନିମନ୍ତେ ଶକ୍ତି ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସମ୍ବଳର ମାନ୍ୟତା ଲାଭ କରିଛି । ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନ, କୃଷିର ଯାନ୍ତ୍ରୀକରଣ ଏବଂ ପରିବହନର ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ଶକ୍ତିକ୍ଷେତ୍ର ଅତୁଳନୀୟ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାଏ । ଘରୋଇ ଉପଭୋଗ ଓ ଆଲୋକ ବ୍ୟବସ୍ଥାପାଇଁ ଶକ୍ତି ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ପଚାଶ ଦଶକଠାରୁ ନବେ ଦଶକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବହାର ଶତକଡ଼ା 6 ଭାଗରୁ ଅଧ୍ଵ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହା ସତ୍ତ୍ବେ ବି ଭାରତରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ବ୍ୟବହାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ର ତୁଳନାରେ ଖୁବ୍ କମ୍ । ଭାରତରେ ଅର୍ଷାଧ୍ଵ ଲୋକଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟିକ ବ୍ୟବହାରରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।
ଭାରତରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିବା ଶକ୍ତିର ଅନ୍ଧାତ୍ମକ ଅଂଶ ବିନା ମୂଲ୍ୟରେ ଉପଯୋଗ ହୋଇଥାଏ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ କାଠ, ଗୋବର ଓ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ; ଯଥା – ନଡ଼ା ଆଦି ଉପଯୋଗ କରି ଅଣ-ବାଣିଜ୍ୟିକ ଶକ୍ତି ବିନାମୂଲ୍ୟରେ ପାଇଥା’ନ୍ତି । ମାତ୍ର ତୈଳ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଲବ୍ଧ ଶକ୍ତି ଅର୍ଥ ବିନିମୟରେ ମିଳିଥାଏ । ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁକ୍ତି ଓ ନିଉକ୍ଲିୟାର ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥ ବିନିମୟରେ ମିଳି ପାରିଥାଏ ।
ତୈଳ ଓ କୋଇଲା – ଭାରତରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଶକ୍ତିର ପ୍ରଧାନ ଉତ୍ସ ହେଲା ତୈଳ ଓ କୋଇଲା । ଏହା ଶତକଡ଼ା 47 ଭାଗ ଚାହିଦା ପୂରଣ କରିଥାଏ । ତୈଳ ସଂକଟ ଯୋଗୁଁ କୋଇଲାର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରୁଅଛି । କୋଇଲାରୁ ମିଳୁଥିବା ଶକ୍ତିକୁ ସହଜରେ ଅନ୍ୟରୂପକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ କରାଯାଇପାରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ କୋଇଲାରୁ ମିଳୁଥିବା ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରିପାରେ । ଭାରତରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଥିବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଶତକଡ଼ା 60 ଭାଗ ଏହି ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତିରୁ ମିଳିଥାଏ ।
ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି – ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ପ୍ରଧାନ । ଭାରତରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ଶକ୍ତିର ପରିମାଣ 2000 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାୟ 95,000 Megawatt ରେ ପହଞ୍ଚି ସାରିଲାଣି । 1970-71 ମସିହାଠାରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶର ସ୍ଥାପନ ସାମର୍ଥ୍ୟ ହାରାହାରି ବାର୍ଷିକ ୫% ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ମାତ୍ର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦା ଏହି ବୃଦ୍ଧି ତୁଳନାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ହୋଇଥିବାରୁ ଦେଶରେ ଶକ୍ତି ସଂକଟ ଲାଗି ରହିଛି । ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ସତ୍ତ୍ବେ ଏହା ସାମାନ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଏଥିପାଇଁ ସପ୍ତମ, ଅଷ୍ଟମ ଓ ନବମ ଯୋଜନା କାଳରେ ବ୍ୟୟ ଅଟକଳ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ସଂକଟକୁ କେତେକାଂଶରେ ଦୂର କରାଯାଇ ପାରିଛି ।
ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ କୌଶଳ (Energy Strategy) – ଭାରତରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଥିବା ଶକ୍ତିର ପ୍ରାୟ ଶତକଡ଼ା 60 ଭାଗ ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି ପ୍ରକଳ୍ପରୁ ହିଁ ମିଳୁଅଛି । ଅବଶିଷ୍ଟ 40) ଭାଗ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଓ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ମିଳିଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନର ଶକ୍ତିକ୍ଷେତ୍ରର ଦୃଶ୍ୟପଟକୁ ବିଚାର କରି ଦେଶରେ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରକଳ୍ପର କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଉଛି । ଏହାଦ୍ୱାରା ପ୍ରାୟ 74,000 MW ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇପାରିବ ।
ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ନିମ୍ନଲିଖିତ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଛି ।
- ପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ସମ୍ବଳ; ଯଥା – ତୈଳ, ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ, କୋଇଲା, ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଓ ନିଉକ୍ଲିୟାର ଶକ୍ତିର ସଦୁପଯୋଗ ।
- ତୈଳର ଯଥାର୍ଥ ବ୍ୟବହାର ।
- ତୈଳଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ବିନିମୟରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ।
- ଶକ୍ତି ସଂରକ୍ଷଣ ।
- ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ।
ଭାରତରେ ଶିଳ୍ପ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ଵଶକ୍ତିର ସଂକଟ ଅଧିକ ଅନୁଭୂତ ହେଉଛି । ତୈଳ ସଂକଟ ଯୋଗୁଁ ତୈଳ ଦର ଆଶାତୀତ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ଯାହାଦ୍ୱାରା ଶକ୍ତିସଂକଟ ଦେଖାଦେଉଛି । ଏହାର ଦୂରକରଣ ପାଇଁ ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି ଓ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଉଛି । ଏଥୁରୁ ନିଉକ୍ଲିୟାର ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ବାଦ୍ ପଡ଼ିନାହିଁ ।
ପ୍ରତିକାର – ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ସଂକଟରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବାପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।
- ପୁନଃ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇପାରୁଥିବା ବା ପୁନଃନବୀକରଣ କରାଯାଇପାରୁଥିବା ଅଣ ପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି; ଯଥା— ପବନ, ସୌର ଶକ୍ତି, ଜୈବିକ ଗ୍ୟାସ୍ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଦରକାର ।
- ଦେଶୀୟ ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନର ବିକାଶପାଇଁ ଏକ ସଂସ୍ଥା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବା ଉଚିତ ।
- ସରକାରୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ଆବଶ୍ୟକତା ।
- ଶକ୍ତିର ଯଥାର୍ଥ ଉପଯୋଗପାଇଁ ଜନ ସଚେତନତା ।
- ଅଣ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ।
ଶକ୍ତି ନୀତି – ଅର୍ଥନୀତିର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶକ୍ତିର କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଚାହିଦାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍, ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିକାଶ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ସଂସ୍ଥା। ଏଥିପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିବେ । ଏଥିପାଇଁ ୦.N.G.C ର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯିବାପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଛି । ଏହାକୁ ହୋଇଥିବାରୁ ଦେଶ ଏଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇପାରୁନାହିଁ ।
ଏହାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାପାଇଁ ସରକାର ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ସହାୟତା ଲୋଡୁଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଦାମ୍ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଓ ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ନୀତି ପ୍ରଣୟନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । କାରଣ ଉପଯୁକ୍ତ ଦାମ୍ ସ୍ଥିର କରାଗଲେ ଅନେକ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା। ଏଥିପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିବେ ।
ଏଥପାଇଁ O.N.G.C ର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯିବାପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଛି । ଏହାକୁ ଏକ ସ୍ୱୟଂଶାସିତ କର୍ପୋରେସନରେ ପରିଣତ କରାଯାଇଛି । ଏସବୁ ପଦକ୍ଷେପ ସତ୍ତ୍ଵେ ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେପରି ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିପାରିନାହିଁ । ତଥାପି ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକତା ଥିବାରୁ ଏହାର ବିକାଶପାଇଁ କ୍ରମାଗତଭାବେ ନୂତନ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନିଆଯାଉଛି ।
3. ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତରେ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଭୂମିକା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଭାରତରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାଏ । ଏକ ଉତ୍ତମ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଶ୍ରମ ଗତିଶୀଳତା ଓ ଦ୍ରବ୍ୟ ତଥା ଉପାଦାନ ପରିବହନରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଭାରତରେ ଚତୁଃଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବହନ ; ଯଥା – ରେଳପଥ, ସଡ଼କପଥ, ଜଳପଥ ଓ ଆକାଶପଥ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଅଛି । ଏହିଚତୁଃଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଦେଶର କୋଣଅନୁକୋଣକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ କରାଯାଇଛି ।
ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ; ଯଥା – ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ, ପ୍ରଶାସନିକ ଏହି ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ସଂପୂର୍ଣ ଭାବେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଏକ ସୁପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଭାବେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
(1) ଉପାଦାନ ଓ ଉତ୍ପାଦର ପରିବହନ – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା କଞ୍ଚାମାଲ, ଜାଳେଣି, ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଆଦିକୁ ଏକ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରେରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ସେହିପରି ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ଥାନାନ୍ତର ମଧ୍ୟ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ସମାପିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହିପରି ଭାବରେ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଦିଗରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
(2) ଶ୍ରମ ଗତିଶୀଳତା (Labour mobility)– ଏକ ସୁପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କୌଣସି ଅର୍ଥନୀତିରେ ଶ୍ରମ ଗତିଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଯାହା ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ । ଶ୍ରମର ଗତିଶୀଳତା ଯୋଗୁଁ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ଓ ଶ୍ରମିକର ଉନ୍ନତି ମଧ୍ଯ ଘଟିଥାଏ । ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଶ୍ରମ ଗତିଶୀଳତା ମାଧ୍ୟମରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଶ୍ରମିକ ଏକ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଯାତ୍ରାକରି ନିଜ ଜୀବିକା ଅର୍ଜନ କରିଥାଏ ।
(3) ବିଶେଷୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସହଜ କରିଥାଏ – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭୌଗୋଳିକ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଗୋଟିଏ ଅଞ୍ଚଳର ଶ୍ରମିକ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ଅନୁସାରେ ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଗତି କରିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ରମଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନର ପରିମାଣ ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।
(4) ପୂର୍ଣବଜାର ସୃଷ୍ଟି ବା ବଜାରର ବିସ୍ତାର – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ବଜାରର ବ୍ୟାପକତା ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ପାଦନ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରାଇବାରେ ଏହା ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହା ସ୍ଥାପନ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ବଣ୍ଟନ କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ କରି ଉପଯୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରେରଣ କରିଥାଏ ଯଦ୍ଵାରା ଦ୍ରବ୍ୟର ସଠିକ୍ ମୂଲ୍ୟାୟନ ହୋଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାକୁ ଆକଳନ କରାଯାଇ ପ୍ରେରଣ କରାଯାଏ ଯାହାକି କେବଳ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରାହିଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଥାଏ ।
(5) ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନ ସହ ସଂଯୋଗ – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଅତି ଅଗମ୍ୟ ସ୍ଥାନ ସହ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରିହୁଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା କେତେକ ଅନାବିଷ୍କୃତ ସମ୍ବଳର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଥାଏ ଯାହାକି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
(6) ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଚାହିଦା ସୃଷ୍ଟି – ଶିଳ୍ପଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଚାହିଦା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଶେଷ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ; ଯଥା – ଯନ୍ତ୍ରପାତି, କଳକବ୍ଜା, ଇଞ୍ଜିନ୍, ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ ଭଳି ଦ୍ରବ୍ୟର ଏହା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଚାହିଦା ସୃଷ୍ଟିକରେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ ।
(7) ସକାରାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ଲୋକମାନଙ୍କର କଠୋର ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଏହା ଏକ ସକାରାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ସୃଷ୍ଟିକରେ । ଏହା ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସ, କୁସଂସ୍କାର, ଅଜ୍ଞତା ଆଦି ଦୂରକରେ ଯାହାକି ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।
ଉପରୋକ୍ତ ଉପସ୍ଥାପନାରୁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ ଉପଯୁକ୍ତ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ । ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶର ଏକ ଅଂଶ ସଦୃଶ । ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ବ୍ୟତୀତ ଏହା ସାମାଜିକ ଉନ୍ନତି ଘଟାଇଥାଏ । ଏକ ସୁପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିନା ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ଆଦୌ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।
4. ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ରେଳବାଇର ଦାନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ରେଳ ପରିବହନ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ– ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ରେଳ ପରିବହନର ଉପକାରଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନ କେବଳ ଯେ ଏକ ସୁପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାବରେ ଖ୍ୟାତ ତାହା ନୁହେଁ ଏହା ଜାତୀୟ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଦେଶରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ହାସଲ କରାଇବାରେ ଏହା ପ୍ରଧାନ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଏହାର ଅବଦାନ ଅସୀମ ।
ଏକ ବିଶେଷ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଭାବରେ ଏହା ପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରେ । ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନର ବ୍ୟାପକତା ସାରା ପୃଥିବୀରେ ଅନନ୍ୟ ଓ ଅସାଧାରଣ । ସମଗ୍ର ଏସିଆ ମହାଦେଶରେ ଭାରତର ରେଳବିଭାଗ ସର୍ବବୃହତ୍ ନିଯୁକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ମାନ୍ୟତା ଲାଭ କରିଛି । ଭାରତୀୟ ରେଳ ପରିବହନ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ଉପକାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ଯାହା ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।
(a) କୃଷି– କୃଷିର ବିକାଶ ପାଇଁ ରେଳ ପରିବହନ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏହା କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହାର ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ । ଦେଶର କୋଣ ଅନୁକୋଣରୁ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରବେଶ କେବଳ ରେଳବାଇ ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି । ଅଳ୍ପ ଦାମ୍ରେ ଅଧିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପରିବହନ ରେଳ ପରିବହନର ଏକ ବିଶେଷତ୍ଵ । ଏହିକାରଣରୁ ଉତ୍ପାଦିତ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯଥାର୍ଥ ମୂଲ୍ୟରେ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ କୋଣରେ ବିକ୍ରି କରାଯାଇ ପାରୁଛି ।
(b) ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ – ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ ବା ଶିଳ୍ପାୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରେଳ ପରିବହନ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାଏ । ସହଜ ସରଳ ପରିବହନ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରି ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ କଳକବ୍ଜା, ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଯୋଗାଣ ରେଳପରିବହନଦ୍ୱାରା ହିଁ ସମାପିତ ହୋଇଥାଏ । ଜାଳେଣି ଯୋଗାଣ, କଞ୍ଚାମାଲ ଯୋଗାଣ ଓ ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ରେଳ ପରିବହନର ପ୍ରସାର ଯୋଗୁଁ ବସ୍ତ୍ର ଶିଳ୍ପ, ଝୋଟ ଶିଳ୍ପ, ଚା’ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶିଳ୍ପର ବ୍ୟାପକ ବିସ୍ତାର ଘଟିଛି । ଏହା ରେଳ ପରିବହନର ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତି ଦାନ ।
(c) ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟ– ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟର ପ୍ରସାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ରେଳବାଇର ଭୂମିକା ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ । ମୁଖ୍ୟତଃ କ୍ଷୟଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୁପରିବହନ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ହୋଇଥାଏ । ଫଳ, ଅଣ୍ଡା, ମାଛ, ଦୁଗ୍ଧଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, ପନିପରିବା ଆଦିର ପରିବହନ ଏହି ରେଳପରିବହନ ଦ୍ବାରାହିଁ ସହଜରେ ହୋଇଥାଏ । ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ, ଏହା ବହିଃବାଣିଜ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
(d) ସାମାଜିକ ଉପକାର– ରେଳ ପରିବହନର ଭାରତୀୟ ସମାଜ ପ୍ରତି ଅତୁଳନୀୟ ଦାନ ରହିଛି । ଏହା ଗ୍ରାମ ଗ୍ରାମ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ଭାବଧାରାର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଭ୍ରାତୃତ୍ୱଭାବ ସୃଷ୍ଟି, ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ ଓ ଜାତିପ୍ରଥା ଭଳି ସାମାଜିକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକର ପ୍ରତିରୋଧ ରେଳ ପରିବହନ ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇଥାଏ ।
(e) ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଉପକାର– ଭାରତୀୟ ରେଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା କେତେକ ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଉପକାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ବୈଦେଶିକ ଆକ୍ରମଣରୁ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ ଏହାଦ୍ଵାରା କରାଯାଇଥାଏ । ଦୂରସ୍ଥାନକୁ ପୋଲିସ୍ ଓ ସେନାବାହିନୀ ପ୍ରେରଣ ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଉଦାହରଣ ।
ବାସ୍ତବରେ ରେଳ ପରିବହନ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ନିମନ୍ତେ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନର ବ୍ୟାପକତା ଏହାର ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନଦଣ୍ଡରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏହା କେବଳ ଏକ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥାରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇନାହିଁ, ବରଂ ଏହା ବିଶ୍ୱର ଏକ ଅଗ୍ରଣୀ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଭାବରେ ବିବେଚିତ ।
5. ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଉଥିବା ସମସ୍ୟା ଓ ଏହାର ସମାଧାନଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ? ଏହାର ପ୍ରତିକାର କିପରି କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ନିକଟ ଅତୀତରୁ ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନେକ ଜଟିଳ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ଆସୁଛି । ଯଦ୍ବାରା ଏହି ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ବହୁଳ କ୍ଷତି ଘଟିଛି । ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥିବା ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।
(1) ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର ପ୍ରଭାବ – ଅତ୍ୟଧିକ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥାରେ କୁପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ଉପାଦାନ; ଯଥା— କୋଇଲା, ଡିଜେଲ୍, ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ, ସିମେଣ୍ଟ ଆଦିର ଅତ୍ୟଧ୍ୱ ଦରବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି ମାତ୍ର ରେଳଭଡ଼ାର ଆନୁପାତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉନାହିଁ । ଏହି କାରଣରୁ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବହୁଳ କ୍ଷତି ଘଟୁଛି ।
(2) ସାମାଜିକ ଦାୟିତ୍ଵ – ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା କେତେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସାମାଜିକ ଦାୟିତ୍ଵ ନିର୍ବାହ କରୁଛି । ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିବହନରେ କମ୍ ପରିବହନ ଭଡ଼ା ଧାର୍ଯ୍ୟ, ରେଳ ପରିବହନରେ ଅନେକ ରିହାତି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ରେଳବାଇରେ ଅହେତୁକ କ୍ଷତି ଘଟୁଛି । 2000 ମସିହାରେ ଆକଳନ ଅନୁସାରେ ଏହି ସଂସ୍ଥାର ପ୍ରାୟ 3000 କୋଟି ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷତି ହୋଇ ସାରିଛି ।
(3) ଦକ୍ଷତାର ଅଭାବ – ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦକ୍ଷତାର ଅଭାବ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ସମୟାନୁକ୍ରମେ ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନରେ ଅନିୟମିତତା, ମାଲ ପରିବହନରେ ଅସୁବିଧା, ୱାଗନ୍ର ଅଭାବ, ପରିବହନ ସମୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ନଷ୍ଟ, କ୍ରମାଗତ ଧର୍ମଘଟ, ପରିଚାଳନାଗତ ତ୍ରୁଟି ଆଦି ରେଳବାଇର କ୍ଷତିକୁ ବହୁଗୁଣିତ କରୁଛି ଏବଂ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀର ଦକ୍ଷତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ।
ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ ହ୍ରାସ, ରେଳବାଇ ସଂପରି ନଷ୍ଟ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାଧାରଣ ଘଟଣାରେ ପରିଣତ ହେଲାଣି । ଏହିସବୁ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟାପକ ଘଟୁଛି । ରେଳ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବା ସହିତ ରେଳପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ କେତେକ ପଦକ୍ଷେପ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ । ଏହି ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।
(i) କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି – ପ୍ରଚଳିତ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟାପକ ସକାରାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ହେଲେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ । ରେଳପଥର ସୁପରିଚାଳନା, ଆଧୁନିକ ସିଗ୍ନାଲ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ ଓ ଏହିସବୁ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟାପକ ଘଟୁଛି ।
ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ହେଲେ ରେଳପଥର ବିକାଶ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟମରେ କରାଗଲେ ସୁଫଳ ମିଳିବାର ଆଶା କରାଯାଏ । ତେଣୁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାକୁ ଅନୁମତି ମଳିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହାହେଲେ ସରକାରୀ ଅର୍ଥ ବିନା ରେଳପଥର ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ ।
(ii) ପରିଚାଳନା କାର୍ଯ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି – ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିଚାଳନାଗତ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ମଧ୍ୟରେ ରେଳପଥ ଓ ପୋଲର ଆବଶ୍ୟକ ମରାମତି, ରେଳ ଇଂଜିନ୍ର ଉପଯୁକ୍ତ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ, ବଗିଗୁଡ଼ିକର ଉନ୍ନତି ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ନିମନ୍ତେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(iii) ସମୟାନୁବର୍ତ୍ତିତା – ରେଳସେବାର ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିଗଟି ହେଲା ସମୟାନୁବର୍ତ୍ତିତା । ରେଳଚଳାଚଳର ସମୟ ନିର୍ଘଣ୍ଟ ଅନୁସାରେ ରେଳଚଳାଚଳ କରିବା ଉଚିତ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କର ରେଳ ବିଭାଗ ପ୍ରତି ବିଶ୍ଵାସ ବା ଆସ୍ଥା ବଢ଼ିଥାଏ ।
(iv) ଆର୍ଥିକ ଶୃଙ୍ଖଳା – ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦେଖାଦେଉଥିବା ଆର୍ଥିକ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ତଥା ଅପବ୍ୟୟକୁ ରୋକିବା ଆବଶ୍ୟକ । ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟୟ ହେଉଥିବା ଅର୍ଥପରିମାଣ ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ ଓ ଦ୍ରବ୍ୟ ପରିବହନ ଭଡ଼ାରୁ ଆଦାୟ କରିବା ଉଚିତ । ଏଥିପାଇଁ ଦୁର୍ନୀତିର ମୂଳୋତ୍ପାଟନର ଆବଶ୍ୟକ ରହିଛି ଯଦ୍ବାରା ରେଳବାଇର ବିକାଶ ଘଟିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହାର ଆର୍ଥିକ ଲାଭ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ ।
(v) ଉନ୍ନତ ମାନର ସେବା ପ୍ରଦାନ – ଯାତ୍ରୀ ସେବାର ଉନ୍ନତି ଘଟାଇବା ସହିତ ଉନ୍ନତ ତଥା ଆକର୍ଷିତ ସେବା ପ୍ରଦାନ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନେକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରେ । ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରଚଳିତ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆବଶ୍ୟକ । ଯାତ୍ରୀମାନେ କିପରି ଭାବରେ ରେଳସେବା ସହଜରେ ଲାଭ କରିପାରିବେ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଯାତ୍ରା କିପରି ନିରାପଦ ଓ ଆରାମଦାୟକ ହୋଇପାରିବ ଏଥପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟିଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
ଉପରିବର୍ତ୍ତିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲେ ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନେକ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ହୋଇପାରିବ । ଏଥପାଇଁ ଦୃଢ଼ ମାନସିକତା ଓ କଠୋର ପଦକ୍ଷେପ ଏକାନ୍ତ ଜରୁରୀ । ଏହାଦ୍ୱାରା ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ଆସ୍ଥା ଓ ବିଶ୍ୱାସଭାଜନ ହୋଇପାରିବ ।
6. ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଅବଦାନ କ’ଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ସଡ଼କ ପରିବହନର ଭୂମିକା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଡ଼କ ପରିବହନର ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ରହିଛି । ଏହା ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଦିଗରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅବଦାନ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ । ଏ ସଂପର୍କରେ ନିମ୍ନଲିଖ ବିଷୟ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।
(i) ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନ ସହ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନା କରି ସେହି ଅଞ୍ଚଳର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କୁ ସଭ୍ୟ ଓ ଶିକ୍ଷିତ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ସଡ଼କ ପରିବହନର ବିକାଶଦ୍ବାରା ସେହି ଦୁର୍ଗମ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରି ନିଜର ଅଜ୍ଞତା ସଂପର୍କରେ ସଚେତନ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଆମ ଦେଶର ଅନେକ ସ୍ଥାନକୁ ରେଳସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରି ନାହିଁ । ଏସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କ ସହ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରେ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ସକାରାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇପାରେ ।
(ii) ଦେଶର ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତର ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବହୁତ ପଛରେ ପଡ଼ିଯାଇଛି ।
(iii) ରେଳସେବା ତୁଳନାରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ସେବା ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସହଜ ଅଟେ । ଅଳ୍ପ ସମୟ ଓ ସ୍ବଳ୍ପ ଦୂରତ୍ବର ଯାତ୍ରା ନିମନ୍ତେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରେଳ ପରିବହନଠାରୁ ଅଧୂକ ଉପଯୋଗୀ । ଏହା ସମସ୍ତ ସ୍ଥାନରୁ ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ପରିବହନ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ଯାହା ରେଳ ପରିବହନରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିନଥାଏ ।
(iv) ରେଳ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କେବଳ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରୁ ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କର ସୁବିଧା ହେଉଥିବା ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରୁ ଯାତ୍ରୀସେବା ବା ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ରେଳସେବା ତୁଳନାରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପକ ।
(v) କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉପଯୋଗୀ । ଏହା କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଵଳ୍ପସମୟ ମଧ୍ୟରେ କରିପାରିଥାଏ ଏବଂ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଜାର ପ୍ରସାରିତ କରିପାରିଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପଚନଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟ; ଯଥା— ମାଛ, ଅଣ୍ଡା, ପନିପରିବା, ଦୁଗ୍ଧ ଜାତୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିବହନ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର କରିପାରେ । ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ବିହନ, ସାର, କୀଟନାଶକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ସ୍ଵଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ କରିପାରିଥାଏ ।
(vi) ଶିଳ୍ପ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଦେଶରେ ବୃହତ୍ ଓ ଗୁରୁ ଶିଳ୍ପର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ସମାହିତ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ସରଳ ପରିବହନଦ୍ୱାରା ଏହାର ବଜାରର ସଂପ୍ରସାରଣ ଘଟିଥାଏ ଯାହା ସଡ଼କ ପରିବହନ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଶେଷ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ ।
(vii) ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ବିଶେଷ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହା ଅର୍ଥନୀତିକୁ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ବିଶେଷ ଅବଦାନ ।
(viii) ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୂଚାରୁରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା ଅଗମ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ସୈନ୍ୟ, ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରିବହନ କରିପାରେ ଯାହା ରେଳପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦେଖାଯାଇ ନଥାଏ ।
ବାସ୍ତବରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶ ଦିଗରେ ଅଶେଷ ସାହାଯ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରେ । ଅର୍ଥନୀତିର ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୁଦୃଢ଼ କରିବାରେ ଏହି ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
7. ଭାରତୀୟ ଟେଲିଯୋଗଯୋଗ ନିୟାମକ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ (TRAI) ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ନିୟାମକ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ 1991 ମସିହା ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ 25 ତାରିଖରେ ଗଠନ କରାଗଲା । ଜଷ୍ଟିସ୍ S. S. Sodhi ଏହାର ପ୍ରଥମ ଚେୟାରମ୍ୟାନ ହୋଇଥିଲେ । ଏହି ସଂସ୍ଥା ଗଠନ କରି ସରକାର ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସ୍ବାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା, ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ଶୁଳ୍କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ, ଅଭିଯୋଗ ଶୁଣାଣି, ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ରାଜସ୍ଵ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା, ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ଆଦି ଦିଗ ଉପରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ । ଏହାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରଠାରୁ ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଧ୍ଵକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇପାରିଛି ।
TRAI ର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।
- ନୂତନ ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କୁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ ।
- ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କର ରାରାସ୍ୱ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ।
- ଲାଇସେନ୍ସ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଇବା ଓ ଏଥ୍ ନିମେନ୍ତ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରିବା ।
- ଟେଲିଯୋଗଯୋଗ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସ୍ବାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ।
- ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ସମସ୍ୟା ଓ ଅଭିଯୋଗ ପ୍ରତି ଯତ୍ନଶୀଳ ହେବା ।
- ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ସେବାପାଇଁ ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ।
- ଉନ୍ନତମାନର ଟେଲିସେବା ପ୍ରଦାନ କରିବା ।
ଅନେକ ମୁଖ୍ୟ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଦିଗରେ TRAI ର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ବେସରକାରୀ ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କୁ ଉତ୍ତମ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ ଦିଗରେ TRAI ଅଧିକ ଯତ୍ନଶୀଳ । ଟେଲିକମ୍ ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସଂସ୍ଥା ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ଉତ୍ତମମାନର ଟେଲିସେବା ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ TRAI ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇଛି । ଟେଲିସେବାର ଏକ ଯଥାର୍ଥ ଶୁଳ୍କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା TRAI ର ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜନସାଧାରଣ ସ୍ଵଳ୍ପ ଓ ଯଥାର୍ଥ ମୂଲ୍ୟରେ ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜଡ଼ିତ ହୋଇ ଉତ୍ତମମାନର ସେବା ଲାଭ କରିପାରିବେ ।
ଟେଲିବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ଥାୟୀ ଉନ୍ନତି କରିବା ଓ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା TRAI ର ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାର୍ଯ୍ୟ । ଏହା ସହିତ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ଯନ୍ତ୍ରପାତି ତଦାରଖ କରିବା ସହ ଉତ୍ତମ ଯନ୍ତ୍ରାଂଶର ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ TRAI ଅନୁମୋଦନ କରିଥାଏ । ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଏହି ସଂସ୍ଥା ଉପଭୋକ୍ତାମାନଙ୍କର ଅଭିଯୋଗ ଗ୍ରହଣ କରି ସମାଧାନର ରାସ୍ତା ଦେଖାଇଥାଏ । କୌଣସି ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା କୌଣସି ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଲେ TRAI ଏଥିରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରି ଏକ ସରଳ ସମାଧାନ କରିଥାଏ ।
TRAI ର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାର ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଲା S. T, D. ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବ୍ୟାପକ ବିସ୍ତାର । ସ୍ୱଳ୍ପମୂଲ୍ୟରେ ଦେଶର ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ଟେଲିଫୋନ୍ ଯୋଗେ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇପାରେ । ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଲୋକାଭିମୁଖୀ କରାଇବାରେ TRAI ଏକ ଯଥାର୍ଥ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛି । ଏହି ସଂସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ଟେଲି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ହୋଇପାରିଛି ।
8. ଭାରତରେ ଦେଖାଦେଉଥିବା ଶକ୍ତି ସଂକଟର କାରଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତରେ ଦେଖାଦେଉଥିବା ଶକ୍ତି ସଙ୍କଟ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ଦେଶରେ ଶକ୍ତି ସଂକଟ ଏକ ଗୁରୁତର ଆକାର ଧାରଣ କରିଛି । ବିଗତ ଚାରି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ, ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ଗତ କେତେ ବର୍ଷଧରି ଦେଶ ଉତ୍କଟ ଶକ୍ତି ସଂକଟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ଆସୁଛି । 1996-97 ମସିହାର ଏକ ଅନୁଶୀଳନରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଦେଶର ଶକ୍ତି ଚାହିଦାର 16.9% ଶକ୍ତିର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଶକ୍ତି ସଂକଟର କାରଣ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ।
(i) କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଚାହିଦା ଭାରତରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦା ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଅଶୀ ଓ ନବେ ଦଶକରେ ଏହି ବୃଦ୍ଧିର ହାର ପ୍ରାୟ ଶତକଡ଼ା ୨ ଓ 10 ଭାଗ ରହିଥିଲା । କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଓ ଘରୋଇ ଉପଭୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦାର ଅହେତୁକ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ଏହାର ଅଭାବ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।
(ii) ସ୍ଵଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା – ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ବଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବିଶେଷ ଭାବରେ ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତରେ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ଅତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା 25%ରୁ 40% ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ । ଥର୍ମାଲ୍ ପ୍ଲାଣ୍ଟ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା 64.6% ରେ ସୀମିତ ରହିଥିଲା ସମୟରେ 1998 – 99 ମସିହା ପରଠାରୁ ଏହାର ଦ୍ରୁତ ବୃଦ୍ଧି ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଅଛି ।
ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ନିଜର କ୍ଷମତାଠାରୁ କମ୍ ହାରରେ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରୁଥିବାରୁ ଏହି ସଂକଟ ବଳବତ୍ତର ରହିଛି । ପ୍ଲାଣ୍ଟୁଗୁଡ଼ିକ ଯଦି ନିଜ କ୍ଷମତାର ଶତକଡ଼ା । ଭାଗ ଉନ୍ନତି ଘଟାନ୍ତି ତେବେ ଏହା ପ୍ରାୟ 450 MW ଅଧିକ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନରେ ସହାୟକ ହୋଇପାରିବ । ତେଣୁ ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି କରାଯିବା ଦରକାର ।
(iii) ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିବା ଦିଗରେ ବିଫଳ – ଭାରତ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିବାରେ ବିଫଳ ହୋଇଛି । ଏହାର ଉତ୍ପାଦନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହାସଲ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ପ୍ରଥମ ଯୋଜନା କାଳରେ ଏହା ଲକ୍ଷ୍ୟଠାରୁ ଶତକଡ଼ା 15 ଭାଗ କମ୍ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥିବାବେଳେ ଚତୁର୍ଥ ଯୋଜନା କାଳରେ ଏହା ଶତକଡ଼ା 50 ଭାଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ଷଷ୍ଠ ଯୋଜନା କାଳରେ ଏହା ଶତକଡ଼ା 28 ଭାଗକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା । ନବମ ଯୋଜନା ଶେଷରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଉତ୍ପାଦନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଶକ୍ତିର ଅଭାବ ସର୍ବଦା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।
ସପ୍ତମ ଯୋଜନା ଶେଷ ସୁଦ୍ଧା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ ଲକ୍ଷ୍ୟ 295 ବିଲିୟନ KW ରହିଥିବା ବେଳେ ଏହାଠାରୁ ପ୍ରାୟ 50 ବିଲିୟନ KW କମ୍ ଉତ୍ପାଦନ ହୋଇଥିଲା । ଅଷ୍ଟମ ଯୋଜନା କାଳରେ ମଧ୍ଯ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟଠାରୁ ଶତକଡ଼ା 52 ଭାଗ କମ୍ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା ।
(iv) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନ – ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଅଭାବପାଇଁ ବିଶେଷ କାରଣ ରହିଛି । ପୁରୁଣାକାଳର ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ବ୍ୟବହାର, ଟ୍ରାନ୍ସମିଶନରେ ଶତକଡ଼ା 20 ଭାଗ କ୍ଷତି, ଅନିୟମିତ ଭାବେ କୋଇଲା ଯୋଗାଣ ଏବଂ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କୋଇଲାର ଅଭାବ, ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ଶ୍ରମିକ, ପରିଚାଳନାଗତ ତ୍ରୁଟି, ଦକ୍ଷ ଇଂଜିନିୟର ଓ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଅଭାବ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁବିଧ କାରଣ ରହିଛି । ଏହି କାରଣରୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଅଭାବ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ।
ଉପରୋକ୍ତ କାରଣ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କେତେକ କାରଣ ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଅଭାବ ଲାଗି ଦାୟୀ । ପ୍ରଥମତଃ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନପାଇଁ ସମ୍ବଳର ଅଭାବ ରହିଛି । ଏହି କାରଣରୁ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦକ୍ଷତା ସହକାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ କେହି ଇଚ୍ଛୁକ ନୁହଁନ୍ତି । ନାମକୁ ମାତ୍ର ଶକ୍ତି ସଂରକ୍ଷଣ, ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ବିସ୍ତାର, ବଣ୍ଟନକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷତିର ପରିଣାମ ହ୍ରାସ ଭଳି କେତେକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ମାତ୍ର ସମ୍ବଳର ଅଭାବ ଯୋଗୁଁ ଏସବୁରୁ କୌଣସି ସୁଫଳ ମିଳିପାରୁ ନାହିଁ । ଏହି ସମ୍ବଳର ଅଭାବ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କର ପ୍ରବେଶ ନିତାନ୍ତ ଜରୁରୀ ।
ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ଦେଶରେ ରହିଥିବା ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ସଫଳତା ନିମ୍ନଗାମୀ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହିସବୁ ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣର ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ହେଉନାହିଁ । ରାଜ୍ୟରେ ରହିଥିବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ବୋର୍ଡଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ସେପରି ଆଶାନୁରୂପ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ତେଣୁ ବଣ୍ଟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କ୍ଷତି ବହୁଗୁଣିତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଏସବୁର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବୋର୍ଡର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯିବା ଦରକାର ।
ଦେଶରେ ଆର୍ଥିକ ସଂକଟକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏକ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି, ଉତ୍ପାଦନ ନୀତି ଓ ବଣ୍ଟନ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରି କ୍ଷତିର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ କରାଯିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ମଧ୍ୟ କରାଯାଇପାରେ ।
(ଖ) ସାମାଜିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି/ଆଧାରିକ ସଂରଚନା
ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ :
1. ଦେଶର ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷାନୀତି କେଉଁ ବର୍ଷ ଘୋଷିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) 1951
(ii) 1968
(iii) 1986
(iv) 1991
Answer:
(iii) 1968
2. ନୂତନ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି କେଉଁ ବର୍ଷ ଘୋଷିତ ହୋଇଛି ?
(i) 1968
(ii) 1986
(iii) 2001
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) 1986
3. କେଉଁଟି ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତିର ବିଶେଷତ୍ଵ ?
(i) 10+2+3 ଶିକ୍ଷା ପଦ୍ଧତି
(ii) ବୃତ୍ତିଗତ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ
(iii) ଆବାସିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
4. ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା କେଉଁ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଅଧିକ ଅନୁକୂଳ ?
(i) ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷା
(ii) ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା
(iii) ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା
(iv) ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷା
5. କେଉଁ ମସିହାଠାରୁ ଦେଶରେ ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଯାନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) 2001
(ii) 2004
(iii) 2006
(iv) 2008
Answer:
(i) 2001
6. ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାର ସୁଫଳ ଯୋଗାଇବାପାଇଁ ବ୍ଲକ୍ସ୍ତରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଅନୁଷ୍ଠାନଟି କିଏ ?
(i) ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
(ii) ଉପକେନ୍ଦ୍ର
(iii) ଜିଲ୍ଲା ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର
(iv) ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
Answer:
(iv) ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
7. ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ କେଉଁ ମସିହାଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଛି ।
(i) 1951
(ii) 1991
(iii) 2001
(iv) 2004
Answer:
(iv) 2004
8. ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ଅନୁଦାନ ଆୟୋଗ କେଉଁ ମସିହାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକରି ଆସୁଛି ?
(i) 1956
(ii) 1950
(iii) 1988
(iv) 2000
Answer:
(i) 1956
9. ଭାରତରେ କେତୋଟି IIT ରହିଛି ?
(i) 9ଟି
(ii) 7ଟି
(iii) 8ଟି
(iv) 10ଟି
Answer:
(ii) 7ଟି
10. ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଥିବା କେଉଁ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରରେ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ସେବା ମିଳିଥାଏ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
(ii) ଉପସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର
(iii) ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
(iv)ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
Answer:
(iii) ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
11. ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ହେଲା :
(i) ଆର୍ଥନୀତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି
(ii) ସାମାଜିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି
(iii) ଉଭୟ ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ସାମାଜିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି
12. ଜାତୀୟ ସାକ୍ଷରତା ଅଭିଜାନ କେଉଁ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) 1991
(ii) 1986
(iii) 1984
(iv) 1988
Answer:
(iv) 1988
13. କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ଶିକ୍ଷାର ସୁଯୋଗ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) 1968
(ii) 1951
(iii) 1986
(iv) 1956
Answer:
(i) 1968
14. 2002 ମସିହାର ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟନୀତିରେ କେଉଁ ମସିହାସୁଦ୍ଧା ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର 1000 ପିଛା 30କୁ ହ୍ରାସ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖାଯାଇଛି ?
(i) 2008
(ii) 2009
(iii) 2010
(iv) 2012
Answer:
(iii) 2010
15. ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ?
(i) ଶିଳ୍ପ
(ii) କୃଷି
(iii) ବାଣିଜ୍ୟ
(iv) ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର
Answer:
(iv) ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର
B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :
1 ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ନିମିତ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ପରି _________________ ସଂରଚନାର ମଧ୍ଯ ଉପାଦେୟତା ରହିଛି ।
Answer:
ସାମାଜିକ
2. ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ହେଲେ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ____________________ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
Answer:
କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା
3. ଶିକ୍ଷା ହିଁ ____________________ ର ସହାୟକ ।
Answer:
ପ୍ରଗତି
4. ଯଦି ତୁମେ ଗୋଟିଏ ବର୍ଷପାଇଁ ଯୋଜନା କରୁଛ ତେବେ ଧାନଗଛ ଲଗାଅ, ଯଦି ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ପାଇଁ ଯୋଜନା କରୁଛ ତେବେ ବୃକ୍ଷରୋପଣ କର ବା ଯଦି ଭବିବ୍ରତ ନିମିତ୍ତ ଯୋଜନା କରୁଛ ତେବେ ପିଲାଙ୍କୁ _____________________ ଦିଅ ।
Answer:
ଶିକ୍ଷା
5. 15ରୁ 35 ବର୍ଷର ଲୋକ, ଯେଉଁମାନେ କି ଦେଶର ଶ୍ରମଶକ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରିବା ନିମିତ୍ତ ____________________ କାର୍ପ୍ୟକ୍ରମ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ 1978 ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା
6. ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକରେ ଉତ୍ତମ ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ 1987-88ରେ __________________ ଅଭିଯାନର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
କଳାପଟା
7. ଅସୁବିଧା ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି କାରଣ ବଶତଃ ନିୟମିତ ଆନୁଷ୍ଠନିକ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧାରୁ ବଞ୍ଚତ 6 ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ _________________________ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1980-85ରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା
8. ଗାଁ ଗହଳିର ମେଧାବୀ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଉଚ୍ଚମାନର ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷାଦାନ ନିମିତ୍ତ _______________________ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ 1995- 96ରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ନବୋଦୟ
9. 2010 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶର ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବାପାଇଁ _____________________ ଅଭିଯାନ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସର୍ବଶିକ୍ଷା
10. 1964 ରେ ଗଠିତ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା କମିଶନର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଥିଲେ _____________________ ।
Answer:
ଡକ୍ଟର ଡି.ଏସ୍.କୋଠାରୀ
11. ମଣିଷର ଶାରୀରିକ, ମାନସିକ, ସାମାଜିକ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଉନ୍ନତିର ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ଅବସ୍ଥା ହିଁ __________________ ।
Answer:
ସୁସ୍ଥସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ
12. ଦେଶର ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଶାରୀରିକ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥିବା __________________ ସେବା ଉପରେ ଅନେକାଂଶରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
Answer:
ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ
13. ସୁସ୍ଥ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଭାବରେ ଦେଶର ଉତ୍ପାଦନକୁ ______________________ ଭାବରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ
14. ଭାରତ ସାର୍ବଜନୀନ ଟିକାଦାନ ମାଧ୍ୟମରେ __________________________ ରୋଗକୁ 1977 ମସିହାରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣମାତ୍ରାରେ ନିରାକରଣ କରିପାରିବାର ଗୌରବ ହାସଲ କରିପାରିଛି ।
Answer:
ବସନ୍ତ
15. ____________________ ରୋଗକୁ 2000 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଦୂରୀକରଣ କରାଯିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
କୁଷ୍ଠ
16. ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାର ସୁଫଳ ନିମିତ୍ତ ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ଲକରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ _________________ ଅଛି ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
17. ଉତ୍ତମ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ପ୍ରତି 5000 ଲୋକସଂଖ୍ୟା ପିଛା ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ _____________________ ସ୍ଥାପନା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ।
Answer:
ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଉପକେନ୍ଦ୍ର
18. ନାରୀ ଓ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ପାଇଁ ପ୍ରତି 1 ଲକ୍ଷ୍ୟ ଜନବସତି ଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ____________________ କରାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
19. ଭାରତର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରସୂତି ଜନିତ ଓ ପ୍ରସବକାଳୀନ ମହିଳା ମୃତ୍ୟୁସଂଖ୍ୟା ସମଗ୍ର ପୃଥିବୀରେ ___________________ ।
Answer:
ସର୍ବାଧି
20. ଗର୍ଭବତୀ ମହିଳାମାନଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ପାଇଁ ସରକାର 500 ଗ୍ରାମର ଖାଦ୍ୟଶକ୍ତି ଏବଂ 25 ଗ୍ରାମ୍ ପ୍ରୋଟିନ୍ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମହିଳାଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଦେବା ନିମିତ୍ତ __________________ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି ।
Answer:
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପୁଷ୍ଟିସାର
21. ଆମର ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହେଲା _______________________ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାର ସୁବିଧା ଦେବା ।
Answer:
2000
22. 2000 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ପଦକ୍ଷେପଦ୍ବାରା ସମସ୍ତ ପାଇଁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ବ୍ୟବସ୍ଥା-ମୂଳକ _________________ ସନନ୍ଦରେ ଭାରତ ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଛି ।
Answer:
ଆଲ୍ମା-ଆଙ୍ଗା
23. ଶତ ପ୍ରତିଶତ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପ୍ରସୂତୀ ସେବା ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାର ___________________ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ଜନନୀ ସୁରକ୍ଷା
24. _____________________ ଯୋଜନା ଅନୁଯାୟୀ ବାର୍ଷିକ 365 ଟଙ୍କାର ବୀମା ପ୍ରିମିୟମ୍ ଦେଇ ଗରିବ ଓ ଉପେକ୍ଷିତ 30,000 ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚିକିତ୍ସା ସୁବିଧା ପାଇପାରିବେ ।
Answer:
ସାର୍ବଜନୀନ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ବୀମା
C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
1. ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ସେବା, ସୁଯୋଗ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ; ଯଥା— ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
2. 2001 ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ସାକ୍ଷରତା ହାର କେତେ ?
Answer:
2001 ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ସାକ୍ଷରତା ହାର 65.38 ପ୍ରତିଶତ ।
3. ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କେଉଁ ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1978 ମସିହାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
4. ମାନବ ସମ୍ବଳ ବିକାଶ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଦକ୍ଷ, ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନସମ୍ପନ୍ନ ଓ ଅନୁଭୂତି ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଏ, ତାହାକୁ
5. କୋଠାରୀ କମିଶନ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ?
Answer:
କୋଠାରୀ କମିଶନ ଶିକ୍ଷା ବିକାଶ ଓ ସଂସ୍କାରପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।
6. କୋଠରୀ କମିଶନ କେବେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1964 ମସିହା ଜୁଲାଇ 14 ତାରିଖରେ କୋଠାରୀ କମିଶନ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
7. କୋଠାରୀ କମିଶନର ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଲେଖ ।
Answer:
ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କୋଠାରୀ କମିଶନର ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଥିଲା ।
8. କେବେ ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତରରେ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା ?
Answer:
1968 ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତରରେ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା ।
9. କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତି ଅନୁସାରେ 10+2+3 ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1986 ଶିକ୍ଷାନୀତି ଅନୁସାରେ 10+2+3 ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ।
10. କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତି ଅନୁସାରେ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରାଗଲା ?
Answer:
1986 ଶିକ୍ଷାନୀତି ଅନୁସାରେ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରାଗଲା ।
11. ସ୍ଵୟଂଶାସିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତି ବଳରେ କରାଗଲା ?
Answer:
1986 ଶିକ୍ଷାନୀତି ବଳରେ ସ୍ଵୟଂଶାସିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ କରାଗଲା ।
12. କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ତିନୋଟି ଭାଷାର ପ୍ରଚଳନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରହିଥିଲା ?
Answer:
1968 ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ତିନୋଟି ଭାଷାର ପ୍ରଚଳନପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରହିଥିଲା ।
13. I.C.D.S. ର ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Integrated Child Development Service.
14. ପୋଲିଓ ନିରାକରଣ ପାଇଁ କେଉଁ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
Pulse Polio Programme
15. AIDS ର ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Acquired Immune Deficiency Syndrome.
16. P.H.C ର ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Primary Health Centre.
17. ଇନ୍ଦିରା ଆବାସ ଯୋଜନା କେବେ ପ୍ରଚଳନ କରାଗଲା ?
Answer:
1985-86 ମସିହାରେ ଇନ୍ଦିରା ଆବାସ ଯୋଜନା ପ୍ରଚଳନ କରାଗଲା ।
18. ବାଲ୍ମୀକି ଆମ୍ବେଦକର ଆବାସ ଯୋଜନା କ’ଣ ?
Answer:
ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଗଢ଼ିଉଠୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବସ୍ତିବାସିନ୍ଦା, ଯେଉଁମାନେ କି ବାସଶୂନ୍ୟ ତଥା ଗରିବ, ସେମାନଙ୍କର
19. ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଗ୍ରାମୋଦ୍ୟୋଗ ଯୋଜନା କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମାରେଖା ତଳେ ରହିଯାଇଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବାସଗୃହ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦେବା ନିମିତ୍ତ କେନ୍ଦ୍ରସରକାର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଗ୍ରାମୋଦ୍ୟୋଗ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି ।
20. ଆଜିକାଲି କୁଷ୍ଠରୋଗ ଚିକିତ୍ସାପାଇଁ କେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀ ଅନୁସୃତ ହେଉଛି ?
Answer:
ଆଜିକାଲି କୁଷ୍ଠରୋଗ ଚିକିତ୍ସାପାଇଁ ବହୁବିଧ ଔଷଧ ପ୍ରୟୋଗ (M.D.T.) ପ୍ରଣାଳୀ ଅନୁସୃତ ହେଉଛି ।
21. ଜାତିସଂଘର ବିଶ୍ଵ ଆବାସସ୍ଥଳ କୌଶଳ ଆଧାରରେ ଭାରତ କେଉଁ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲା ?
Answer:
ଜାତିସଂଘର ବିଶ୍ବ ଆବାସସ୍ଥଳ କୌଶଳ ଆଧାରରେ ଭାରତ 1988 ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ବାସଗୃହନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲା ।
22. ସ୍ୱଚ୍ଛ ଭାରତର ମିଶନ ଯୋଜନାର ଶୁଭାରମ୍ଭ କେବେ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
2014 ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସ 2 ତାରିଖ ଦିନ ।
23. ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ କେବେ ପ୍ରଚଳନ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
2013 ମସିହା ।
24. ଜନନୀ ଶିଶୁ ସୁରକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କେବେଠାରୁ ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି ?
Answer:
2013 ଜୁନ୍ 1 ତାରିଖଠାରୁ ।
D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।
1. ସହରାଞ୍ଚଳର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ରେଖାତଳେ ଥିବା ପରିବାରମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ବାସଗୃହ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ହେଉଛି ଇନ୍ଦିରା ଆବାସ ଯୋଜନାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।
Answer:
ସହରାଞ୍ଚଳର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ରେଖାତଳେ ଥିବା ପରିବାରମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ବାସଗୃହ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ହେଉଛି ବାଲ୍ମୀକି ଆମ୍ବେଦକର ଆବାସ ଯୋଜନାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।
2. ବାସଗୃହ ନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଂଜିନିବେଶକୁ ଉତ୍ସାହ ପ୍ରଦାନ ହେଉଛି 1998 ମସିହା ଜାତୀୟ ବାସଗୃହ ନୀତିର ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ ।
Answer:
ବାସଗୃହ ନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଂଜିନିବେଶକୁ ଉତ୍ସାହ ପ୍ରଦାନ ହେଉଛି 1988 ମସିହା ଜାତୀୟ ବାସଗୃହ ନୀତିର ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ ।
3. 1982 ମସିହାର ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟନୀତିରେ 2005 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶରୁ କୁଷ୍ଠ ନିରାକରଣ କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
1982 ମସିହାର ଜାତୀୟ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟନୀତିରେ 2000 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶରୁ କୁଷ୍ଠ ନିରାକରଣ କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା ।
4. ଦେଶର ସର୍ବତ୍ର 10 + 2 + 3 ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିବାପାଇଁ 1968 ମସିହାର ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ସୁପାରିସ କରିଥିଲା ।
Answer:
ଦେଶର ସର୍ବତ୍ର 10 + 2 + 3 ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିବାପାଇଁ 1968 ମସିହାର ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ସୁପାରିସ କରିଥିଲା ।
5. IGNOU ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥାଏ ।
Answer:
UGC ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥାଏ ।
6. ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ବୟସ୍କଙ୍କପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।
Answer:
ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା ବୟସ୍କଙ୍କପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।
7. ଭାରତରେ ଛଅଟି IIT ଅଛି ।
Answer:
ଭାରତରେ 7ଟି IIT ଅଛି ।
8. PHC ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡାକ୍ତର ଥବା ସ୍ବାସ୍ଥକେନ୍ଦ୍ର ।
Answer:
CHC ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡାକ୍ତର ଥିବା ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ।
E. ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦିଅ :
1. ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ସେବା, ସୁଯୋଗ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଏହା ବହୁ ପ୍ରକାରର; ଯଥା— (କ) ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ବ୍ୟବସ୍ଥା, (ଖ) ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା, (ଗ) ବାସଗୃହ ଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି । ଏସବୁ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବିନିଯୋଗ ହେଉଥିବା ଶ୍ରମ ଭଳି ଉପାଦାନ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ ହୋଇ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଦେଶର ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
2. ନୂତନ ଶିକ୍ଷା ନୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ତତ୍କାଳୀନ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବ୍ୟାପକ ସମୀକ୍ଷା ଓ ଭବିଷ୍ୟତର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଏକ ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତି 1986 ମସିହାରେ ଘୋଷିତ ହୋଇଥିଲା । ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ଭାବରେ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ଥିଲା ଏହି ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତିର ପ୍ରଧାନ ଆଭିମୁଖ୍ୟ । ତେଣୁ ଆଦିବାସୀ, ହରିଜନ, ନାରୀ, ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଓ ଭିନ୍ନକ୍ଷମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶିକ୍ଷା ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଇଥିଲା । ଦେଶର ସର୍ବତ୍ର 10+2+3 ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନପାଇଁ ଏହି ଶିକ୍ଷାନୀତି ସୁପାରିସ କରିଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ର 14 ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ବାଳକ ଓ ବାଳିକାମାନଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବେ ମାଗଣାରେ ଶିକ୍ଷାଦେବା ଏବଂ ତିନିଗୋଟି ଭାଷାର ଶିକ୍ଷାଦାନ ପଦ୍ଧତି ଇତ୍ୟାଦି ।
3. ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଯାନ କ’ଣ ?
Answer:
ନବମ ଯୋଜନା କାଳରୁ (1997-2002) ଶିକ୍ଷା ମାନବ ସମ୍ବଳ ବିକାଶ ନିମିତ୍ତ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । 2001-02ରେ ଜାତୀୟ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାମ୍ମୁଖୀ ସରକାର 2010 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶର ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବାପାଇଁ ସମସ୍ତଙ୍କପାଇଁ ଶିକ୍ଷା ବା ‘ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଜାନ’ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ଏହା 6 ବର୍ଷରୁ 14 ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶର ସମସ୍ତ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ପାଇବାର ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଦେଇପାରିଛି । ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନା ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଜାନର ଏକ ଅଂଶ ।
4. ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ସାର୍ବଜନୀନ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି । ଏହା ଏକ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଯୋଜନା । ଯୋଜନା ପରିସର ଏକ ଜିଲ୍ଲା । 1994 ମସିହାରେ ଏହି ଯୋଜନା ପ୍ରଥମେ 42ଟି ଜିଲ୍ଲାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା । ଏହି ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ସମାପନ ନକରି ଯେଉଁ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଛାଡ଼ି ଯାଉଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା 10 ପ୍ରତିଶତକୁ କମାଇବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଛି ।
5. ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା କ’ଣ ?
Answer:
ଅସୁବିଧା ବା ଅନ୍ୟକାରଣ ବଶତଃ ନିୟମିତ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧାରୁ ବଞ୍ଚ 6ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସ୍ବାକ୍ଷର କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାନରେ କେନ୍ଦ୍ରସରକାର ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନାର ପ୍ରଚଳନ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ନଥିବା ଗ୍ରାମମାନଙ୍କରେ ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନା କେନ୍ଦ୍ରମାନ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଅଛି ଏବଂ ଶିକ୍ଷା ସହାୟକ ସହାୟୀକାଙ୍କ ଜରିଆରେ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରାଯିବାର ସମସ୍ତ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
6. ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷା କ’ଣ ?
Answer:
1988 ମସିହାରୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । ଛଅଗୋଟି ବିଷୟ ଯଥା – କୃଷି, ପଶୁପାଳନ, ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ, ବ୍ୟବସାୟ ବାଣିଜ୍ୟ, ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଏବଂ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ଅର୍ଦ୍ଧସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଭଳି ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । 2000 ସୁଦ୍ଧା 25 ପ୍ରତିଶତ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କ ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷାପ୍ରଦାନ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ।
7. କଳାପଟା ଅଭିଯାନ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକରେ ଉତ୍ତମ ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ 1987-88ରେ କଳାପଟା ଅଭିଯାନର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ (1) ଅନ୍ତତଃ ଦୁଇଟି ପକ୍କା କୋଠରୀ ଶ୍ରେଣୀଗୃହ, (2) ଅନ୍ତତଃ ଜଣେ ଶିକ୍ଷୟିତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଦୁଇଜଣ ଶିକ୍ଷକ, (3) ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଶିକ୍ଷା ତଥା କ୍ରୀଡ଼ା ଉପକରଣ, (4) ବାଳକ ଓ ବାଳିକାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପାଇଖାନା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ (5) କ୍ଷୁଦ୍ର ପାଠାଗାରର ସୁବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
8. ମାନବ ସମ୍ବଳ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୌଣସି ଦେଶର ମାନବ ସମ୍ବଳ କହିଲେ ସେହି ଦେଶର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ, କର୍ମକୁଶଳତା, ବୁଦ୍ଧି, ଦକ୍ଷତା ଓ ଦୈହିକ ଶକ୍ତି ଆଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ନିମନ୍ତେ ମାନବ ସମ୍ବଳର ବିକାଶ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ମାନବ ସମ୍ବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିର ନିୟାମକ ଓ ବିକାଶର ଅନ୍ତିମ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏହାର ଦୁଇଟି ଦିଗ ରହିଛି; ଯଥା— ପରିମାଣାତ୍ମକ ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ଏହାର ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦିଗଟି ପରିପୂରଣ ହୋଇପାରେ ମାତ୍ର ଏହାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗଟି ମନୁଷ୍ୟର ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା, ଯୋଗ୍ୟତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
9. ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କିପରି କରାଯାଇଛି ?
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ବସନ୍ତ, ହଇଜା, ମ୍ୟାଲେରିଆ, ଯକ୍ଷ୍ମା, କୁଷ୍ଠ, କଳାଜ୍ଵର, ଏଡ୍ସ ଭଳି ରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ କମାଇ ଦିଆଯାଇଛି । 1977 ମସିହା ପରଠାରୁ ଭାରତରେ ବସନ୍ତ ରୋଗ ଆଉ ଦେଖାଦେଉନାହିଁ । ମ୍ୟାଲେରିଆକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଦୂରୀକରଣ କରାଯାଇ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବକୁ କମାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ସେଥିପାଇଁ ଜାତୀୟ ମ୍ୟାଲେରିଆ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1958 ମସିହାରୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛି ।
ବାତନ୍ତ୍ର, କୁଷ୍ଠ, ଯକ୍ଷ୍ମା ପ୍ରଭୃତି ମାରାତ୍ମକ ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ନିରାକରଣପାଇଁ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ବହୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନିଆଯାଇଛି ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଅନେକାଂଶରେ ସଫଳ ହୋଇଛି । ଏଡ୍ସ, ଗଳଗଣ୍ଡ, କଳାଜ୍ଵର, ଅନ୍ଧାରକଣା ଦୂରୀକରଣପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।
10. ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା କ’ଣ ?
କରାଯାଇଛି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ 1,30,978ଟି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଉପକେନ୍ଦ୍ର, 22059ଟି ପ୍ରାଥମିକ ଓ ସହାୟକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ 1923ଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଓ ପରିବାର ନିୟୋଜନ ପରାମର୍ଶ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ 3,87,472 ଜଣ ଭିଲେଜ୍ ହେଲଥ୍ଗାଇଡ୍ କାମ କରୁଛନ୍ତି । ପାହାଡ଼ିଆ, ଆଦିବାସୀ ତଥା ହରିଜନବହୁଳ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ପ୍ରସାର ଘଟିଅଛି ।
F. ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
1. ପାରମ୍ପରିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷା ।
Answer:
ପାରମ୍ପରିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦିଆଯିବା ଫଳରେ ଏହାର ଦ୍ରୁତ ପ୍ରସାର ଘଟିଛି । ଏହା ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପ୍ରଭାବ । ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାଥମିକ ଶିଳ୍ପ ଆଡ଼କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିବାପାଇଁ ମାଗଣା ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏକ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ପଦକ୍ଷେପ । ଏହି ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକରେ 6 ବର୍ଷରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ନାମଲେଖାଇଥିବା ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରାୟ 1500 ଲକ୍ଷ । ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାମାନର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ଅନୁଦାନ ଆୟୋଗ 1956 ମସିହାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକରି ଆସୁଛି ଏବଂ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାକୁ ସମସ୍ତ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇବାପାଇଁ ଇନ୍ଦିରାଗାନ୍ଧୀ ଜାତୀୟ ମୁକ୍ତ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି ।
ଭାରତର ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା ନୀତି ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରିଛି । ଶିକ୍ଷାକୁ ଅଧ୍ଵ ବୃତ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ କରିବାପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତରରେ ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । ଛଅଗୋଟି ବିଷୟ ଯଥା – କୃଷି, ପଶୁପାଳନ, ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ, ବ୍ୟବସାୟ ବାଣିଜ୍ୟ, ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଏବଂ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ଅର୍ଥସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ଚାହିଁ ଦେଶରେ 150 ଗୋଟି ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି ।
2. ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷାଯୋଜନା ।
Answer:
ଅସୁବିଧା ବା ଅନ୍ୟକୌଣସି କାରଣ ବଶତଃ ନିୟମିତ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ସବିଧାରୁ ବଞ୍ଚ ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେଯୋଜନା (1980-85) କାଳରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଯେଉଁ ପିଲାମାନେ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଆସିପାରୁନାହାନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଘରପାଖରେ ଶିକ୍ଷା ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ସାଧାରଣତଃ ବସ୍ତି, ଗାଁ, ପାହାଡ଼ିଆ, ଆଦିବାସୀ ଅଧୁଷିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି ।
1991 ମସିହାସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାୟ 68 ଲକ୍ଷ ପିଲା ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏବେ 2004ଠାରୁ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାନରେ କେନ୍ଦ୍ରସରକାର ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନାର ପ୍ରଚଳନ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ନଥିବା ଗ୍ରାମମାନଙ୍କରେ ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନା କେନ୍ଦ୍ରମାନ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇ ଶିକ୍ଷା ସହାୟକ ସହାୟୀକାଙ୍କ ଜରିଆରେ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରାଯିବାର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
1. 1950-51 ମସିହାରେ ଭାରତବର୍ଷରେ ଶିକ୍ଷାର ସ୍ଥିତି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କର ।
Answer:
ସ୍ବାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ବେଳକୁ ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାର ସ୍ଥିତି ନିମ୍ନସ୍ତରର ଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶରମାନେ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରି ନ ଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଯେ, ସେମାନଙ୍କୁ ଶାସନରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ କେତେକ ହାତଗଣତି ଇଂରାଜୀ ପଢୁଆ ଭାରତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ତିଆରି କରିବା । ତେଣୁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାର ବିଶେଷ କିଛି ଅଗ୍ରଗତି ହୋଇ ନ ଥିଲା । 1950-51 ମସିହାବେଳକୁ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା କିପରି ଥୁଲା ତାହା ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବିଶ୍ଳେଷଣରୁ ଅନୁମାନ କରିହେବ ।
(1) ଶିକ୍ଷାୟତନରେ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଉପସ୍ଥାନ ଅତି ନଗଣ୍ୟ – ସେତେବେଳେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷାପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିକ୍ଷାୟତନରେ ଖୁବ୍ କମ୍ସଂଖ୍ୟକ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ନାମ ଲେଖାଉଥିଲେ । 6 ରୁ 11 ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କର ମାତ୍ର 43.1 ଶତାଂଶ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀରୁ ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରେଣୀରେ, 11 ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସ୍କଙ୍କର 0.13 ଶତାଂଶ ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀରୁ ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, 14ରୁ 17 ବର୍ଷ ବୟସ୍କଙ୍କର 5.3 ଶତାଂଶ ନବମ ଶ୍ରେଣୀରୁ ଏକାଦଶ ଶ୍ରେଣୀରେ ନାମ ଲେଖାଉଥିଲେ । ସେହିପରି 17 ରୁ 23 ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ଯୁବକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମାତ୍ର 0.33 ଶତାଂଶ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ ରୁ କରୁଥିଲେ । ଏସବୁ ସ୍ତରରେ ପୁଅମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ଝିଅମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ କମ୍ ଥିଲା ।
(2) ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଅଭାବ – ସେ ସମୟରେ ଶିକ୍ଷକ ପିଛା ଛାତ୍ରସଂଖ୍ୟା ବହୁତ ଅଧିକ ଥିଲା । ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ଏହା 34 ଜଣ ଓ ହାଇସ୍କୁଲ ସ୍ତରରେ ଏହା 25 ଜଣ ଥିଲା । ଏଣୁ ଶିକ୍ଷାଦାନର ମାନ ନିମ୍ନସ୍ତରର ଥିଲା । ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଶିକ୍ଷକ ଅଣତାଲିମପ୍ରାପ୍ତ ଶିକ୍ଷକ ହୋଇଥିବାରୁ ଶିକ୍ଷାଦାନ ସନ୍ତୋଷଜନକ ନ ଥିଲା । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କର ଦରମା ଓ ଚାକିରି ସର୍ତ୍ତାବଳୀ ଅନାକର୍ଷଣୀୟ ହୋଇଥିବାରୁ ମେଧାବୀ ଛାତ୍ରମାନେ ଏହି ବୃତ୍ତିପାଇଁ ଆକୃଷ୍ଟ ହେଉ ନ ଥିଲେ । ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମହିଳା ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅତି ନଗଣ୍ୟ ଥିଲା । ତେଣୁ ଶିକ୍ଷାଦାନର ମାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିକୃଷ୍ଟ ଥିଲା ।
(3) ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୃହ ଓ ଉପରକରଣଗୁଡ଼ିକର ଘୋର ଅଭାବ – ଶିକ୍ଷାଦାନପାଇଁ କେବଳ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କର ଅଭାବ ନ ଥୁଲା, ଆହୁରି ଅଧୁକ ଅଭାବ ଥିଲା ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୃହ ଓ ଶିକ୍ଷାଦାନ ସରଞ୍ଜାମ । ଅନେକ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଗୃହ ନ ଥିଲା । ପିଲାମାନେ ଗଛତଳେ, ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ପାଠ ପଢୁଥିଲେ । ଚକ୍, କଳାପଟା ଇତ୍ୟାଦି ମୌଳିକ ଶିକ୍ଷା ଉପକରଣର ଘୋର ଅଭାବ ଥିଲା । ଲାଇବ୍ରେରୀ ଓ ପରୀକ୍ଷାଗାର ଆଦିର ଅଭାବ କଥା କହିଲେ ନ ସରେ । ଏଣୁ ଶିକ୍ଷା ପରିବେଶ ଅନାକର୍ଷଣୀୟ ହୋଇ ରହିଥିଲା ।
(4) ବୈଷୟିକ ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଅବହେଳା – ବ୍ରିଟିଶର୍ମାନେ ଦେଶରେ ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ । ସେମାନେ ବୃତ୍ତିଗତ ତଥା ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଉ ନ ଥିଲେ । ଇଂଜିନିୟରିଂ, ମେଡ଼ିକାଲ, ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟ୍, ସ୍ଥପତି, କୃଷି ଇତ୍ୟାଦି ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ବହୁତ ଅବହେଳିତ ଅବସ୍ଥାରେ ଥିଲା । 1950-51 ମସିହାବେଳକୁ ଦେଶରେ ମାତ୍ର 28 ଟି ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜ ଓ 4 ଟି ଡେଣ୍ଟାଲ୍ କଲେଜ ଥିଲା । ସେହିପରି ଇଂଜିନିୟରିଂ ପଢ଼ିବାପାଇଁ ମାତ୍ର 4500 ସ୍ଥାନ ଥିଲା । ସେହିପରି ନାରୀଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଆଦୌ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରାଯାଉ ନ ଥିଲା ।
(5) ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଅଧ୍ବକ ଧ୍ୟାନ – ଦିଆଯାଉଥିଲା । ତେଣୁ ଶିକ୍ଷା ବଜେଟ୍ର ଏକ ବଡ଼ ଅଂଶ ଏହି ସ୍ତରୀୟ ଶିକ୍ଷାରେ ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯାଉଥିଲା । ଯାହାଫଳରେ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ ଓ କର୍ମନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଉପାଦେୟ ହେବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷିତ ବେକାର ଯୁବକଯୁବତୀ ଗଢ଼ିବାରେ ସହାୟକ ହେଲା ।
(6) ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘୋର — ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ହେବାବେଳକୁ ଦେଶରେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ଲାଭପାଇଁ ମାତ୍ର 27 ଟି ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ 3.4 ଲକ୍ଷ ପିଲା ପଢ଼ିବାପାଇଁ ସୁଯୋଗ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକରେ ପୁସ୍ତକାଗାର, ପରୀକ୍ଷାଗାର, ଗବେଷଣାଗାର, ଶିକ୍ଷା ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପକରଣଗୁଡ଼ିକର ଘୋର ଅଭାବ ଥିଲା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ବିଭିନ୍ନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାଠ୍ୟଖସଡ଼ା, ପରୀକ୍ଷା ପଦ୍ଧତି, ଶିକ୍ଷାର ମାଧ୍ଯମ, ବିଷୟବସ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦିର ତାରତମ୍ୟ ରହିଥିବାରୁ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା କର୍ମନିଯୁକ୍ତିପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ର ସୃଷ୍ଟି କରିପାରୁ ନ ଥିବାରୁ ଅନେକ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାପ୍ରାପ୍ତ ପିଲା ବେକାର ହୋଇଯାଉଥିଲେ ।
(7) ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ତାରତମ୍ୟ – 1950-51 ମସିହାବେଳେ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅନେକ ତାରତମ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା । ସାଧାରଣତଃ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ଏହି ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକରେ ଉଚ୍ଚ ଓ ଧନୀବର୍ଗର ପିଲାମାନଙ୍କ ଉପସ୍ଥାନ ଅଧିକ ଥିଲା । ପୁଅମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ଝିଅମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା କମ୍ ଥିଲା । ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାରେ ଏହିମାନଙ୍କ ହାର 1:7 ଥିଲା । ଆଦିବାସୀ, ହରିଜନ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଛୁଆବର୍ଗର ପିଲାମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷାପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଉନଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଭାଷା, ସଙ୍ଗୀତ, କଳା, ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ଐତିହ୍ୟ ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଇଂରାଜୀ ପାଠ ପ୍ରତି ଅଧ୍ଵ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଉଥିଲା । ତେଣୁ ଇଂରାଜୀପଢୁଆ ଉଚ୍ଚ ଓ ଧନୀବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରେ ଭାରତର ଶିକ୍ଷା ଓ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ସୀମିତ ରହିଥିଲା ।
2. ସ୍ୱାଧୀନତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କି ପ୍ରକାର ଉନ୍ନତି ସାଧୂ ହୋଇଛି ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଦେଶର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସେ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାର ମାନର ଉନ୍ନତି ବ୍ୟତିରେକ ଅସମ୍ଭବ । ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ପରିତାପର ବିଷୟ, ଆମ ଦେଶ ସ୍ବାଧୀନ ହେବା ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟାର ମାତ୍ର 16.7 ଶତାଂଶ ଲୋକ ଶିକ୍ଷିତ ଥିଲେ । ଖାଲି ସେତିକି ନୁହେଁ, ସେତେବେଳର ଶିକ୍ଷା ଓ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତି ନିମ୍ନସ୍ତରର ଥିଲା ।
ଏପରିସ୍ଥଳେ ଭାରତର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଶିକ୍ଷାର ଉନ୍ନତି ବିନା ଭାବିବା କେବଳ ସ୍ୱପ୍ନରେ ସମ୍ଭବ । ତେଣୁ ସ୍ୱାଧୀନତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଶିକ୍ଷା ଓ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆମୂଳଚୂଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ଏହାର ଉନ୍ନତିପାଇଁ ଅନେକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା । ତାହାର ଫଳସ୍ୱରୂପ ଆଜି ଭାରତର ଶିକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଆୟବୃଦ୍ଧି କିପରି ଘଟିଛି ତାହା ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବିଶ୍ଳେଷଣରୁ ଜଣାପଡ଼େ ।
(1) ସାର୍ବଜନୀନ ଶିକ୍ଷା – ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଶିକ୍ଷା କେବଳ ଧନୀ ଓ ଉଚ୍ଚ-ଶ୍ରେଣୀର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ସେତେବେଳେ ମାତ୍ର 16.7 ଶତାଂଶ ଲୋକ ସାକ୍ଷର ଥିଲେ । ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାଠାରୁ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିକ୍ଷାୟତନଗୁଡ଼ିକରେ ଉପସ୍ଥାନ ଅତି ନଗଣ୍ୟ ରହୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏବେ 6 ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ପିଲାଙ୍କପାଇଁ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି, ଯାହାଫଳରେ 14 ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ପିଲା ଶିକ୍ଷାୟତନକୁ ଆସିବାପାଇଁ ସବୁପ୍ରକାରର ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି ।
(2) ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାରପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରାଯାଇଛି । ଫଳରେ ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜ, ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ କଲେଜ, କୃଷି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟ କଲେଜ, ଆକାଉଣ୍ଟାନ୍ସି କଲେଜ ଆଦି ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି । ଏବେ ଆମ ଦେଶରେ 230 ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ କଲେଜ, 146 ମେଡ଼ିକାଲ୍ କଲେଜ, 4 ଡେଣ୍ଟାଲ୍ କଲେଜ, 600 ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଡିପ୍ଲୋମା ସ୍କୁଲ, 62 ମହିଳା ଡିପ୍ଲୋମା ସ୍କୁଲ ରହିଅଛି । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଅନେକ ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟ କଲେଜ, କୃଷି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ଆକାଉଣ୍ଟାନ୍ତି କଲେଜ ଖୋଲାଯାଇଛି ।
(3) ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର – ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କର୍ମଭିଭିକ କରିବାପାଇଁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଯାଇଛି । ତେଣୁ ଉଚ୍ଚ ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତରରେ ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟବସ୍ଥା 1988 ମସିହାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି । କୃଷି, ଗୋପାଳନ, କୁକୁଡ଼ାପାଳନ, ସିଲେଇ, ଫିଟର, ଇଲେକ୍ଟ୍ରିସିଆନ୍ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କିସମର ଟ୍ରେନିଂ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯିବାଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କର ନିଯୁକ୍ତିର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇପାରିଛି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା 10316 ଟି ସ୍କୁଲରେ ପ୍ରାୟ 4ଲକ୍ଷ ପିଲା ଏହିପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ଉପକୃତ ହେଉଛନ୍ତି ।
(4) ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ – ଗତି କିଛି ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରାଯାଇଛି । ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଓ ମାନବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍କୁଲ ଓ କଲେଜରେ ଉନ୍ନତମାନର ବିଜ୍ଞାନାଗାର, ବିଜ୍ଞାନ ପୁସ୍ତକ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପକରଣ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଗଣିତ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କୁ ଏଥିଲାଗି ଉପଯୁକ୍ତ ତାଲିମ୍ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । Central Institute of Educational Technology (CIET), State Institute of Educational Technology (SIET), National Council for Educational Research and Training (NCERT) ଭଳି ଅଗ୍ରଣୀସଂସ୍ଥାମାନେ ଏ ଦିଗରେ ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି ।
(5) ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ଉନ୍ନତି – ଭାରତରେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ମାନ ଉଚ୍ଚ କରିବାପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି । ବିଭିନ୍ନ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କର ପାଠ୍ୟ-ଖସଡ଼ାଗୁଡ଼ିକ ସମୟାନୁଭିଭିକ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପରୀକ୍ଷା ଓ ମୂଲ୍ୟାୟନ ପଦ୍ଧତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଅଛି । ଗବେଷଣା ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯିବା ସହିତ ଭାରତର ଐତିହ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି, ସଙ୍ଗୀତ, ଭାଷା ଇତ୍ୟାଦି ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ହୋଇଛି । ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ମାନ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ସ୍ବୟଂଚାଳିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ମଞ୍ଜୁରୀ କମିଶନ(UGC), ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ମୁକ୍ତ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (IGNOU), Indian Council of Social Science Research (ICSSR), Academy of Staff College (ASC) ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତିଷ୍ଠାନମାନ ଗଢ଼ି ଉଠିଛି ।
(6) ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା – ଦେଶରୁ ନିରକ୍ଷରତା ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଷଷ୍ଠ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନାରେ 15 – 35 ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅପାଠୁଆ ବୟସ୍କ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଦ୍ୱାରା ଦେଶରୁ ନିରକ୍ଷରତା ଅନେକାଂଶରେ ଦୂର କରାଯାଇଛି । 1990-91 ମସିହା ସୁଦ୍ଧାପ୍ରାୟ 2.7 ଲକ୍ଷ ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କେନ୍ଦ୍ର ଦେଶରେ କାମ କରୁଥିଲେ ।
(7) ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା – ଶିକ୍ଷାକୁ ସାର୍ବଜନୀନ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଦେଶରେ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ଷଷ୍ଠ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅନୁସାରେ 6 ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ଯେଉଁ ପିଲାମାନେ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଆସିପାରୁନାହାନ୍ତି, ସେହିମାନଙ୍କ ନିଜ ଘର ପାଖରେ ଶିକ୍ଷାଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ସାଧାରଣତଃ ବସ୍ତି, ଗାଁ, ପାହାଡ଼ିଆ, ଆଦିବାସୀ ଅଧୁଷିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାୟ 68 ଲକ୍ଷ ପିଲା ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହୋଇଛନ୍ତି ।
(8) ମହିଳା ଓ ଅନଗ୍ରସର ଶ୍ରେଣୀର ପିଲାଙ୍କପାଇଁ ଶିକ୍ଷାର ସୁଯୋଗ – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ମହିଳାମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଯାଇଛି । ସେଥିପାଇଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମହିଳା ବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ କଲେଜରେ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ସ୍ନାତକ ଶ୍ରେଣୀପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାରେ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି । ସେହିପରି ଆଦିବାସୀ ଓ ହରିଜନ ଶ୍ରେଣୀର ପିଲାଙ୍କ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାରପାଇଁ ମାଗଣା ଶିକ୍ଷା, ଷ୍ଟାଇପେଣ୍ଡ, ଆଶ୍ରମ ସ୍କୁଲ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ସୁବିଧାସୁଯୋଗର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଅଛି।
(9) ଭାରତୀୟ କଳା ଓ ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ – ସ୍ବାଧୀନତା ପରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଭାଷାରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ ଓ ପରୀକ୍ଷାର ପ୍ରଚଳନ ହୋଇଅଛି । ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ବହୁ ପାଠ୍ୟ-ପୁସ୍ତକ, ଅଭିଧାନ, ଭାଷାକୋଷ ଇତ୍ୟାଦି ରଚନା କରାଯାଇଛି । ଭାରତର କଳା, ସଂସ୍କୃତି, ଐତିହ୍ୟ, ସଙ୍ଗୀତ, ନାଚ, ଯୋଗ, ଚାରୁକଳା, ସାହିତ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରର ପାଠ୍ୟ-ଖସଡ଼ାରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଲାଭ କରିଅଛି ।
(10) ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି – ଭାରତର ଶିକ୍ଷାକୁ ସମୟାନୁବର୍ତୀ ଓ ଅଧୂକ ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ କରିବାପାଇଁ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । ପ୍ରଥମେ 1968 ମସିହାରେ ମଧ୍ୟ କୋଠାରୀ କମିଶନଙ୍କ ରିପୋର୍ଟକୁ ସରକାର ଗ୍ରହଣ କରି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ । 1986 ମସିହାରେ ପୁଣି ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇ ଦେଶରେ ଉଚ୍ଚ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।
3. ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଭାରତରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର କିପରି ଉନ୍ନତି ଘଟିଅଛି, ତାହା ସଂକ୍ଷେପରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଅବସ୍ଥା ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ଥିଲା । ମୃତ୍ୟୁହାର, ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ବହୁତ ଅଧିକ ଥିଲା । ମହାମାରୀ ଓ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ବହୁତ ବେଶୀ ଥିଲା । ଡାକ୍ତର, ଡାକ୍ତରଖାନା, ଡାକ୍ତରୀ ଉପକରଣ, ନର୍ସମାନଙ୍କର ଘୋର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଥିଲା । ମୋଟ ଉପରେ ଦେଶର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଅତି ନିମ୍ନସ୍ତରର ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ଆଉ ସେ ଅବସ୍ଥା ନାହିଁ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗତ ପାଞ୍ଚ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଅନେକ ଉନ୍ନତି ସାଧୂତ ହୋଇଅଛି । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ବସନ୍ତ, ହଇଜା, ମ୍ୟାଲେରିଆ,
(1) ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ନିରାକରଣ – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ବସନ୍ତ, ହଇଜା, ମ୍ୟାଲେରିଆ, ଯକ୍ଷ୍ମା, କୁଷ୍ଠ, ବାତଜ୍ଵର, ଏଡ୍ସ ଭଳି ମାରାତ୍ମକ ରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ କମାଇ ଦିଆଯାଇଛି । 1977 ମସିହା ପରଠାରୁ ଭାରତରେ ବସନ୍ତ ରୋଗ ଆଉ ଦେଖାଯାଉନାହିଁ । ମ୍ୟାଲେରିଆକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଦୂରୀକରଣ କରାଯାଇ ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବକୁ କମାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ସେଥ୍ପାଇଁ ଜାତୀୟ ମ୍ୟାଲେରିଆ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1958 ମସିହାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଅଛି । ବାତଜ୍ଵର, କୁଷ୍ଠ, ଯକ୍ଷ୍ମା ପ୍ରଭୃତି ମାରାତ୍ମକ ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ନିରାକରଣପାଇଁ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ବହୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନିଆଯାଇଛି ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଅନେକାଂଶରେ ସଫଳ ହୋଇଛି । ଏଡ୍ସ, ଗଳଗଣ୍ଡ, କଳାଜ୍ଵର, ଅନ୍ଧାରକଣା ଦୂରୀକରଣପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।
(2) ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ଉନ୍ନତି – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଯୋଗାଇଦେବା ଉପରେ ସର୍ବାଧିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଇଛି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ 1, 30,978ଟି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଉପକେନ୍ଦ୍ର, 22059 ଟି ପ୍ରାଥମିକ ଓ ସହାୟକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ 1923ଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଓ ପରିବାର ନିୟୋଜନ ପରାମର୍ଶ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ 3,87,472 ଜଣ ଭିଲେଜ୍ ହେଲ୍ଥ ଗାଇଡ୍ (VHG) କାମ କରୁଛନ୍ତି । ପାହାଡ଼ିଆ, ଆଦିବାସୀ-ହରିଜନବହୁଳ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ପ୍ରସାର ଘଟିଅଛି ।
(3) ଭେଷଜ ଶିକ୍ଷାର ଆଭିମୁଖ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ – 1977-78 ମସିହା ପରଠାରୁ ଭେଷଜ ଶିକ୍ଷାର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ବଦଳାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି – (i) ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଉପଲବ୍; (ii) ଭେଷଜ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥ 3 ଟି ବ୍ଲକ୍ର ଅବସ୍ଥିତ ଗ୍ରାମବାସୀମାନଙ୍କ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ଉନ୍ନତିର ଦାୟିତ୍ଵ ।
(4) ଭେଷଜ ଶିକ୍ଷା ଓ ଗବେଷଣାର ପ୍ରସାର – ସ୍ବାଧୀନତା ସମୟରେ ଆମ ଦେଶରେ ଭେଷଜ ବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ମାତ୍ର 30 ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା 146କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଅଛି । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଅଞ୍ଛଳ ଭାରତୀୟ ଭେଷଜ ଅନୁଷ୍ଠାନ (AIIMS), କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଆୟୁର୍ବେଦ ଗବେଷଣା ପରିଷଦ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଇଉନାନୀ ଗବେଷଣା ପରିଷଦ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ହୋମିଓପାଥ୍ ଗବେଷଣା ପରିଷଦ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଯୋଗ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଚିକିତ୍ସା ଅନୁଷ୍ଠାନଭଳି ପ୍ରମୁଖ ସଂସ୍ଥା ଭେଷଜ ଶିକ୍ଷା ଓ ଗବେଷଣାର ଅଗ୍ରଦୂତରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି ।
(5) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକର୍ମୀମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାବୃଦ୍ଧି – 1950-51 ମସିହା ତୁଳନାରେ ଡାକ୍ତର, ନର୍ସ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର୍ମୀମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଅଛି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଆମ ଦେଶରେ 3,65,000 ଡାକ୍ତର, 11,000 ଦନ୍ତ ଚିକିତ୍ସକ, 2,07,430 ନର୍ସ ଏବଂ 2,93,751 ଧାଈ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ସେହପରି ପ୍ରତି 2270 ଜଣଙ୍କପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଡାକ୍ତର, ପ୍ରତି 7500 ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କପାଇଁ ଜଣେ ଦନ୍ତ ଚିକିତ୍ସକ, ପ୍ରତି 1065 ଜଣଙ୍କପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଶଯ୍ୟା ଉପଲବ୍ଧି ହେଉଅଛି ।
କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ, ଏହା ମଧ୍ଯରେ ଆମ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାର 9.2 କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ବଞ୍ଝାର ହାରାହାରି ବୟସ 60.8 କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର 74 କୁ ହ୍ରାସ କରାଯାଇଛି । ଏସବୁ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ, 1950-51 ମସିହା ପରେ ଭାରତର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ପ୍ରଭୂତ ଅଗ୍ରଗତି ସାଧୂତ ହୋଇଅଛି । ତଥାପି ଅନେକ ଭାରତୀୟଙ୍କପାଇଁ ଏହା ମଧ୍ୟ ଏବେ ସ୍ବପ୍ନ ହୋଇ ରହିଛି ।
4. ଭାରତର ବର୍ତ୍ତମାନର ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କପାଇଁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଏକ ସ୍ବପ୍ନ ଭଳି ମନେହେଉଥିଲା । ସାମାନ୍ୟ ଜ୍ଵରର ଚିକିତ୍ସାପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ନାହିଁ ନ ଥିବା ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଭୋଗିବାକୁ ପଡୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଏହି ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟାଇବାପାଇଁ ଅନେକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା । କିପରି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ସୁବିଧାରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଉପଲବ୍ଧ ହେବ ସେଥିପାଇଁ ଏହାକୁ ସରକାରଙ୍କର ସର୍ବନିମ୍ନ ପ୍ରୟୋଜନୀୟ ଯୋଜନା (Minimum Needs Programme) ରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଗଲା । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ଉନ୍ନତିପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନିଆଯାଇଛି; ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(1) ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର (PHC) – ଏହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ । ଏହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରାଥମିକ ଚିକିତ୍ସା ଯୋଗାଇବା ସହିତ ପରିବାର ନିୟୋଜନ ପରାମର୍ଶ ଯୋଗାଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା 22059 । ଅବଶ୍ୟ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଘୋର ଅବହେଳିତ ଅବସ୍ଥାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛି ।
(2) ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଉପକେନ୍ଦ୍ର (Health sub-centres) – ପରିବାର ନିୟୋଜନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପରାମର୍ଶ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶରେ 10,978ଟି ଉପକେନ୍ଦ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛି । ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକଙ୍କର ନିଜର ଘର, ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ ନାହିଁ ।
(3) ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର (CHC) – ପ୍ରତି 1 ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କପାଇଁ 30 ଟି ଶଯ୍ୟାବିଶିଷ୍ଟ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଖୋଲାଯାଉଛି । ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ସ୍ତ୍ରୀରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞ, ଶିଶୁରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞ, ଭେଷଜ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଓ ଶଲ୍ୟ ଚିକିତ୍ସା ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯାଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ 2289 ଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଆମ ଦେଶରେ ଅଛି ।
(4) ବହୁମୁଖୀ କର୍ମୀ ଯୋଜନା(Multipurpose Worker’s Scheme) – ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ନିରାକରଣପାଇଁ ଯେଉଁ କର୍ମୀମାନେ ଆଗରୁ କାମ କରୁଥିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ ଏହି ଯୋଜନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଗଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ସେମାନେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଅଧ୍ବବାସୀମାନଙ୍କର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟପାଇଁ ପ୍ରାଥମିକ ଡାକ୍ତରୀ ସାହାଯ୍ୟ ଓ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦେବେ । ପ୍ରତି 500 ଲୋକଙ୍କପାଇଁ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଓ ଜଣେ ମହିଳା କର୍ମୀ ନିଯୁକ୍ତ କରାଗଲା ।
(5) ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଉପଦେଷ୍ଟା (Village Health Guide) – 1977 ମସିହାରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର୍ମୀମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଉପଦେଷ୍ଟା (Village Health Guide) ଆଖ୍ୟା ଦିଆଗଲା । ପ୍ରତି 1000 ଜଣଙ୍କପାଇଁ ଜଣେ VHG ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଲେ । ଏମାନଙ୍କୁ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତାଲିମ ଦିଆଗଲା । ଏମାନେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଅଧିବାସୀ ଓ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗସୂତ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି । 1989 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା 3,87,472 VHG ଦେଶର 4259 ଟି ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଅଧୀନରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ।
(6) ସୁପାରିସ ପତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା (Referral System) – ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ରୋଗୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ରକୁ ନିଆଯାଏ । ସେଠାରେ ରୋଗୀର ଅବସ୍ଥା ଭଲ ରହିଥିଲେ, ତାହାର ସବୁ ପ୍ରକାରର ଚିକିତ୍ସା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଯଦି ଅବସ୍ଥାର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ ହୋଇ ଉଦ୍ବେଗଜନକ ହୁଏ, ତେବେ ରୋଗୀକୁ CHC ବା ଜିଲ୍ଲା ଡାକ୍ତରଖାନା ବା ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜକୁ ପଠାଇବାପାଇଁ ସୁପାରିସ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରାୟ PHC ଗୁଡ଼ିକରେ ଆମ୍ବୁଲାନ୍ସର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଅଛି ।
5. ଭାରତରେ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ନିୟନ୍ତ୍ରଣପାଇଁ କି କି ପ୍ରକାରର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସ୍ବାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଆମ ଦେଶରେ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ବସନ୍ତ, ମ୍ୟାଲେରିଆ, ବାତଜ୍ଵର, ହଇଜା, ଯକ୍ଷ୍ମା, କୁଷ୍ଠ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗର ଶିକାର ହୋଇ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଇ ଏହି ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ହ୍ରାସ କରାଯାଇଛି ।
(1) ବସନ୍ତ (Smallpox) – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ପରେ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦିଆଯିବା ଫଳରେ 1977 ମସିହାବେଳକୁ ଆମ ଦେଶ ବସନ୍ତମୁକ୍ତ ହେଲା ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଗଲା ।
(2) ମ୍ୟାଲେରିଆ – ମ୍ୟାଲେରିଆ ରୋଗକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୂର କରାଯାଇ ପାରି ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇଛି । ସେଥିପାଇଁ 1958 ମସିହାରୁ ଜାତୀୟ ମ୍ୟାଲେରିଆ ନିରାକରଣ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଆସୁଅଛି । ଏହାଦ୍ଵାରା ମ୍ୟାଲେରିଆର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ଅନେକାଂଶରେ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ 1965 ମସିହା ପରେ ନୂଆ କିସମର ମ୍ୟାଲେରିଆର ଉଦ୍ରେକ ହେତୁ ଏହାର ନିରାକରଣ ପାଇଁ 1977 ମସିହାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା ବିରୋଧରେ ସଂଗ୍ରାମ ଜାରି ରହିଛି ।
(3) ବାତଜ୍ଵର – ଆମ ଦେଶର ଏକ-ପଞ୍ଚମାଂଶ ଲୋକ ବାତଜ୍ଵର ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କୁ ବାତଜ୍ଵରର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ରୋକିବାପାଇଁ ବିଶେଷ କିଛି ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇ ନ ଥିଲା । 1989 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା 1955 ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଜାତୀୟ ବାତଜ୍ଵର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ 40 ନିୟୁତ ଲୋକଙ୍କୁ ବାତଜ୍ଵର ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ଏହାକୁ ଆହୁରି ବ୍ୟାପକ କରାଯିବାପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଉଛି ।
(4) ରାଜଯକ୍ଷ୍ମା – ଭାରତର ବହୁଲୋକ ରାଜଯକ୍ଷ୍ମା ପରି ଭୟାନକ ରୋଗରେ ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ପ୍ରତି ବର୍ଷ ଭାରତରେ 16 ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ଏଥରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ 1962 ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଯକ୍ଷ୍ମା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ ଯକ୍ଷ୍ମାରୋଗୀ ଚିହ୍ନଟ ଓ ଯକ୍ଷ୍ମା ପ୍ରତିରୋଧକ ବି.ସି.ଜି. ଟିକାଦାନ କାମ ହାତକୁ ନିଆଯାଇଛି । 1983-84 ମସିହାଠାରୁ ଏହି ରୋଗର ନୂତନ ଚିକିତ୍ସା ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରି 6 ରୁ 8 ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଲୋକଙ୍କୁ ରୋଗମୁକ୍ତ କରାଯାଇପାରୁଅଛି ।
(5) କୁଷ୍ଠରୋଗ – 1990-91 ମସିହାରେ ପ୍ରାୟ 20 ଲକ୍ଷ ଲୋକ କୁଷ୍ଠ ରୋଗରେ ପୀଡ଼ିତ ବୋଲି ଆକଳନ କରାଯାଇଛି । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରାୟ 20 ଶତାଂଶ ଶିଶୁ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ହ୍ରାସପାଇଁ 1995 ମସିହାରୁ ଜାତୀୟ କୃଷ୍ଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଅଛି । କିନ୍ତୁ 1982 ମସିହାରେ ଏହାକୁ ଜାତୀୟ କୁଷ୍ଠ ନିବାରଣ ଯୋଜନା ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଛି । ଏହି ଯୋଜନାରେ କୁଷ୍ଠ ରୋଗକୁ ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଚିହ୍ନଟ କରି ବହୁବିଧ ଔଷଧ ସେବନ (Multidrug therapy) ପ୍ରଣାଳୀରେ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଇ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରାଯାଇଛି । 1990-91 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାୟ 5 ନିୟୁତରୁ ଅଧିକ ରୋଗୀ ଏହି ରୋଗମୁକ୍ତ ହେଲେଣି ।
(6) ଏଡ୍ସ (AIDS) – ଏଡ୍ସ (Acquired Immune Deficiency Syndrome) ରୋଗ ବିଦେଶରୁ ଭାରତକୁ ସଂକ୍ରମିତ ହୋଇଛି । ଏବେ ସରକାର ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣପାଇଁ ଅଗ୍ରାଧୁକାର ଦେଉଛନ୍ତି । ଜାତୀୟ ଏଡ୍ସ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ 1990-91 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା 29 ଟି ରକ୍ତ ପରୀକ୍ଷାଗାର ଓ 62 ଟି ନିରୀକ୍ଷଣ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି । ଏଡ୍ସ ରୋଗୀର ଚିହ୍ନଟ, ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ରୋଗର କାରଣ ଓ ଭୟାବହତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ।
(7) ଅନ୍ଧତ୍ବ ନିରାକରଣ– ଅନ୍ଧତ୍ଵ ଦେଶର ଆଉ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା । 1980 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସେମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ୨ ନିୟୁତ ଥିଲା ବୋଲି ଏକ ଆକଳନରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି । ଏହାର ଦୂରୀକରଣପାଇଁ ଜାତୀୟ ଅନ୍ଧତ୍ବ ନିରାକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଅଛି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1982 ମସିହାଠାରୁ ମୋତିଆବିନ୍ଦୁ (Cataract) ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର ମାଧ୍ୟମରେ ଏହାର ନିରାକରଣପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଇଛି । ଏହାସତ୍ତ୍ବେ ଏହା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା ହୋଇ ରହିଅଛି ।
(8) ଗଳଗଣ୍ଡ (Goitre) – ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରାୟ 145 ଅୟୁତ ଲୋକ ଏହି ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହା ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଅଭାବରୁ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ରୋଗୀ ଅକର୍ମଣ୍ୟ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ । ଏହାର ସଂକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ ଅୟୋଡ଼ିଯୁକ୍ତ ଲୁଣ ଖାଇବାପାଇଁ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଉଅଛି ।
ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ହଇଜା, ଆନ୍ତଃକଜ୍ଵର, ଜଳାତଙ୍କ, ପୋଲିଓ, ଧନୁଷ୍ଟଙ୍କାର ଓ ଯୌନରୋଗ ଭଳି ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ନିୟନ୍ତ୍ରଣପାଇଁ ମଧ୍ଯ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।