Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Solutions Chapter 3 गुणिगुणहीनविवेकः Textbook Exercise Questions and Answers.
CHSE Odisha Class 12 Sanskrit Chapter 3 गुणिगुणहीनविवेकः Question Answer
୨. एकेन पदेन उत्तरं लिखत –
(क) अथैकदा गुरुशिष्यौ किं कुर्वन्तौ अन्धेरनगरी नामक स्थानं सम्प्रातौ ?
Solution:
ତୀର୍ଥାଟନମ୍ ।
(ख) मिष्टान्नसेवनेन तौ उभौ कीदृशौ संजातौ ?
Solution:
ପରିପୁଷ୍ଟି ।
(ग) भित्तेः अधस्तात् का पंञ्चत्वं गता ?
Solution:
ଅଜା ।
(घ) आहूय आनीतः कः मृत्युदण्डेन दण्डित : ?
Solution:
ଶ୍ରମିକଃ ।
(ङ) राजपुरुषैः कः वधस्थानं नीतः ?
Solution:
ଶିଷ୍ୟ ।
२. एकेन वाक्येन उत्तरं लिखत –
(क) तेन प्रसन्नचित्तः शिष्यः किं निवेदितवान् ?
Solution:
ତେନ ପ୍ରସନ୍ନଚିତ୍ତ ଶିଷ୍ୟ ଅଗ୍ରେ ପ୍ରବାସଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ନେବ ନଗରେ ସ୍ଥାୟିରୂପେଣ ନିବାସ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଇତି ଗୁରବେ ସାଗ୍ରହଂ ନିବେଦିତବାନ୍ ।
(ख) नगर्यां का अकस्मात् धराशायिनी अभूत् ?
Solution:
ନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ ଆରବ୍ଧନିର୍ମାଣସ୍ୟ ଗୃହସ୍ୟ ଭିଭିଂ ଅକସ୍ମାତ୍ ଧରାଶାୟିନୀ ଅଭୂତ୍ ।
(ग) गृहस्वामिना बद्धान्जलिना किं विज्ञापितम् ?
Solution:
ଗୃହସ୍ଵାମିନା ବଦ୍ଧାଜ୍ଞଳିନା ବିଜ୍ଞାପିତଂ ଯତ୍ ନ ତସ୍ୟ ଡଃ ଅପରାଧଃ ଅପିତୁ ଇଷ୍ଟିକାଲେପକାରସ୍ୟ, ଯେନ ଭିଭିନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ୟକ୍ ନ ଅନୁଷ୍ଠିତମ୍ ।
(घ) वधाय नियोजितं रज्जुबन्धनं कीदृशमासीत् ?
Solution:
ବିଧାୟ ନିୟୋଜିତଂ ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନଂ ଶ୍ରମିକସ୍ୟ ଗ୍ରୀବାୟା ତୁଳନୟା ବୃହଦା– କାରମ୍ ଆସୀତ୍ !
(ङ) गुरो वचनं श्रुत्वा राज्ञा किमुक्तम् ?
Solution:
ଗୁରୋ ବଚନଂ ଶତ୍ବା ରାଜ୍ଞା ଉକ୍ତ ଯଦ୍ ଅସ୍ୟା ପରିସ୍ଥିତ୍ୟାମ୍ ଅହମେବ ବଧସ୍ୟ ଇଚ୍ଛୁକଃ ।
३. बन्धनिमध्यात् उपयुक्तं पदं निरूप्य शून्यस्थानं पूरय-
(क) अतः लेपकारम् ________ तस्मै अपि सः एव देहदण्डः आज्ञापितः । ( श्रुत्वा, आहूय, उक्त्वा)
Solution:
ଆହୂୟ ।
(ख) _______ न कोऽपि अपराधः कृतः । (मया, अहं, त्वं)
Solution:
ମୟା ।
(ग) किन्तु तस्य परिदेवनं केनापि न _______ । (भुक्तम्, श्रुतम् दृष्टम् )
Solution:
ଶ୍ରୁତମ ।
(घ) ममैव _______ अपहर्त्तव्याः इति । (पदार्थाः, प्राणाः, वालाकाः )
Solution:
ପ୍ରାଣା ।
(ङ) गुरुणा शिष्यस्य _________ किमपि उपायरूपेण कथितम् । (हस्ते, शरीरे, कर्णे )
Solution:
କଣ୍ଢେ ।
४. सन्धिं कुरुत –
अथ + एकदा, न + एषः, बृहत् + आकारम्, मम + अपि, अहम् + एव, प्रथमम् + एव तेन + एव ।
Solution:
ଅଥ + ଏକଦା – ଅଥୈକଦା ।
ନ + ଏଷ = ନୈଷ ।
ବୃହତ୍ + ଆକାରମ୍ = ବୃହଦାକାରମ୍ ।
ମମ + ଅପି = ମମାପି ।
ଅହମ୍ + ଏବ = ଅହମେବ ।
ପ୍ରଥମମ୍ + ଏବ = ପ୍ରଥମମେବ ।
ତେନ + ଏବ = ତେନୈବ ।
५. सन्धिविच्छेदं कुरुत –
कस्यापि, कोऽपि, इत्येतयोः आवश्यकमेव, तच्छ्रुत्वा, अस्मिन्नेव, अधस्तात् ।
Solution:
କସୟାପି = କସ୍ୟ + ଅପି ।
ହୋଇପ = କଃ + ଅପି ।
ଲଣ୍ୟେଜଣେ : = ଇତି + ଏତୟୋ ।
ଆବଶ୍ୟକମେବ = ଆବଶ୍ୟକମ୍ + ଏବ ।
ଡଛଦ୍ବା = ତତ୍ + ଶ୍ରୁତ୍ବା ।
ଅସ୍ମିନ୍ନେବ = ଅସ୍କ୍ରିନ୍ + ଏବ ।
ଅଧଶ୍ଵାତ = ଅଧଃ + ତାତ୍ ।
६. सविग्रहं समासनामानि लिखत –
भोजनसामग्री, समानमूल्येन, अगतिकः, गृहनिर्माणकर्त्ता, गृहस्वामिना, भित्तिनिर्माणकार्यम्, वधस्थानम्, साग्रहम् विस्मयचकितेन, अंधकारनगरीम् ।
Solution:
ସମାନତ୍ମଲେଖାନ = ସମାନଃ ମୂଲ୍ୟ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ)
ଅଗତିକ = ନ ଗତିକଃ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍)
ମହିଳିମାଣକରା = ଗୃହସ୍ୟ ନିର୍ମାଣକର୍ତ୍ତା ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍)
ଗୃହପାମିନା = ଗୃହସ୍ୟ ସ୍ଵାମୀ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍)
ରିଭିନିମାଣକାମ୍ୟମ = ଭିତ୍ତେ ନିର୍ମାଣଂ, ତଥ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍)
ବଧସ୍ଥାନମ୍ବ = ବଧସ୍ୟ ସ୍ଥାନମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍)
ବିସୟଚକିଜେନ = ବିସ୍ମୟନ ଚକିତଃ, ତେନ (୩ୟା ତତ୍)
ଅନ୍ଧିକାରକଗ୍ରାମ୍ = ଆଗ୍ରହେଣ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ)
७. अधोलिखित पदानां मूलशब्द – लिङ्ग विभाक्ति – वचनानि निरूपयत –
शिष्येण, नगरे, निवासः, नगर्याम्, आदेशेन, अजायाः, त्वया, गुरुणा ।
Solution:
IMG
८. शून्यस्थानं पूरयत ( प्रकृति + प्रत्यय)
…………….. क्त = दृष्टं
क्री + ……………. = क्रेतुम्
………….. + क्त = नीतः
आ + …………… + तव्य = आनेतव्यः
…………….. + क्त = श्रुतम्
अप + ………. + ………… + टाप् = अपहर्त्तव्या
आ + ………… + क्तः = आहूतः
Solution:
ହଣ
ତୁମୁନ୍ନ
ନା
ନା
ସ୍ତ
ଦ୍ଵ, ତବ୍ୟ
ତେ
୧. अधोलिखितानि पदानि व्यवहृत्य वाक्यानि रचयत –
पुरतः, पञ्चत्वम्, मिष्टान्नम्, केनापि, कर्त्तव्यः, आहूय ।
Solution:
ପୁରଡ (ଆଗରେ) = ମମ ପୁରତଃ ଉପବିଶ ।
ପଞ୍ଚତ୍ଵମ୍ (ମୃତ୍ୟୁ) = ଧଃ ଅକାଳେ ପଞ୍ଚତ୍ଵ ଗତଃ ।
ମିଷ୍ଟାନ୍ନମ୍ (ମିଠା) = ମତ୍ସ୍ୟ ମିଷ୍ଟାନଂ ରୋଚତେ ।
କେନାପି (କେହି ମଧ୍ୟ) = ଅଦ୍ୟ କେନାପି ନୋକ୍ତମ୍ ।
କର୍ତ୍ତବ୍ୟ (କରଣୀୟ) = ଇଦଂ ମମ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ।
ଆହମ୍ (ଡାକି) = ଶିକ୍ଷକ ଛାତ୍ରାନ୍ ଆହୂୟ ଅବଦତ୍ ।
୨०. अनुवादं कुरुत –
(क) मया न कोडपि अपराध: कृत: ।
Solution:
ମୁଁ କିଛି ମଧ୍ୟ ଅପରାଧ କରିନାହିଁ ।
(ख) किन्तु तस्य परिदेवनं न केनापि श्रुतम् ।
Solution:
କିନ୍ତୁ ତା’ର ବିଳାପ କେହି ମଧ୍ୟ ଶୁଣିଲେ ନାହିଁ ।
(ग) भोजनसामग्री क्रेतुम् आपणं गतेन शिष्येण दृष्टं यत् शाकं तथा मिष्टान्नं समानमूल्येन उपलब्धे ।
Solution:
ଭୋଜନସାମଗ୍ରୀ କିଣିବାକୁ ଦୋକାନକୁ ଯାଇଥବା ଶିଷ୍ୟ ଦେଖୁଲା ଯେ ଶାଗ ତଥା ମିଠା ସମାନ ମୂଲ୍ୟରେ ମିଳୁଛି ।
(घ) शिष्यः बहु प्रकारेण राजानं प्रार्थितवान् यत् अहं सर्वथा निर्दोषः अस्मि ।
Solution:
ଶିଷ୍ୟ ଅନେକ ପ୍ରକାରେ ରାଜାଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲା ଯେ ମୁଁ ସର୍ବଦା ଦୋଷଶୂନ୍ୟ ଅଟେ ।
(ङ) अतः आहूय आनीतः स श्रमिकः अपि मृत्युदण्डेन दण्डितः ।
Solution:
ଏଣୁ ଡାକି ଅଣାଯାଇଥିବା ସେ ଶ୍ରମିକ ମଧ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ ହେଲା ।
୨୨. दशमप्रश्नस्थ रेखाङ्कित पदानां सकारणं विभक्तिं निर्दिशत् ।
Solution:
ମଯ୍ଯା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା
ଦସ୍ୟ = ସମୃଦ୍ଧେ ୬ଯା
ଶିଯୋପଣ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।
ମିଯାନି = କଉଁରି ୧ ମା
ରାଜାନଂ = କମାଣ ୨ ପ୍ରା
ସ୍ତମିକ = ‘ଅପି’ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା ।
ପରାଯା ଇପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପୃଣୋଇର
୨. कोष्ठकमध्यात् उपयुक्त पदं निरूप्य शून्यस्थानं पूरयत ।
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ନିରୂପଣ କରି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।)
1. अथैकदा गुरुशिष्यौ ________ कुर्वन्तौ अन्धेरनगरीनामकं स्थानं संप्राप्तौ । (तीर्थाटनं, भ्रमणं, प्रवासयात्रां)
Solution:
ଅଥୈକଦା ଗୁରୁଶିଷ୍ୟ ତୀର୍ଥାଟନଂ କୁର୍ବନ୍ତୋ ଅନ୍ଧରନଗରୀନାମକଂ ସ୍ଥାନଂ ସଂପ୍ରାପ୍ତି ।
2. गुरुशिष्य तीर्थाटनं कुर्वन्तौ _______ नामकं स्थानं संप्राप्तौ । (काशीनगरी, अन्धेरनगरी, मायानगरी)
Solution:
ଗୁରୁଶିଷ୍ୟ ତୀର୍ଥାଟନଂ କୁର୍ବନ୍ତୋ ଅନ୍ଧରନଗରୀ ନାମକଂ ସ୍ଥାନଂ ସଂପ୍ରାପ୍ତି ।
3. _______ क्रेतुम् आपणं गतेन शिष्येण दृष्टं यत् शाकं तथा मिष्टान्नं समानमूल्येन उपलब्धे । (रसगोलकं, मोदकं, भोजनसामग्रीं)
Solution:
ଭୋଜନସାମଗ୍ରୀ କେତୁମ୍ ଆପଣ ଗତେନ ଶିଷ୍ୟଣ ଦୃଷ୍ଟି ଯତ୍ ଶାକଂ ତଥା ମିଷ୍ଟାନଂ ସମାନମୂଲ୍ୟନ ଉପଲବ୍ଧ ।
4. शिष्य : भोजनसामग्रीं _______ आपणं गतवान् । ( नेतुम्, दातुम्, क्रेतुम् )
Solution:
ଶିଷ୍ୟ ଭୋଜନସାମଗ୍ରୀ କ୍ରତୁମ୍ ଆପଣଂ ଗତବାନ୍ ।
5. शिष्यः भोजनसामग्रीं क्रेतुम् _______ गतवान् । (विपणं, आपणं, मन्दिरं )
Solution:
ଶିଷ୍ୟ ଭୋଜନସାମଗ୍ରୀ କ୍ରେତୁମ୍ ଆପଣଂ ଗତବାନ୍ ।
6. _______ तथा मिष्टान्नं समानमूल्येन उपलब्धे । (मूलं, शाकं फलं )
Solution:
ଶାକଂ ତଥା ମିଯାନ ସମାନମଲେକ ଉପଳଛେ |
7. तेन _______ शिष्यः अग्रे प्रवासं परित्यज्य अस्मिन्नेव नगरे स्थायिरूपेण निबासः कर्तव्य:, इति गुरवे साग्रहं निवेदितवान् । (हृष्टमनाः, प्रसन्नचित्तः, परमसन्तुष्टः )
Solution:
ତେନ ପ୍ରସନ୍ନଚିତ୍ତ ଶିଷ୍ୟ ଅଗ୍ରେ ପ୍ରବାସଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ଅଗ୍ନିନେବ ନଗରେ ସ୍ଥାୟୀରୂପେଣ ନିବାସ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଇତି ଗୁରବେ ସାଗ୍ରହଂ ନିବେଦିତବାନ୍ ।
8. शिष्यः _______ साग्रहं निवेदितवान् । (गुरवे, राज्ञे, स्वामिने)
Solution:
ଶିଷ୍ୟ ଗୁରବେ ସାଗ୍ରହଂ ନିବେଦିତବାନ୍ ।
9. तेन प्रसन्नचित्तः शिष्यः अग्रे प्रवासं परित्यज्य अस्मिन्नेव नगरे स्थायिरूपेण निवासः कर्त्तव्यः इति गुरवे _______ निवेदितवान् । ( साग्रहं, सादरं, साभिप्रायं )
Solution:
ତେନ ପ୍ରସନ୍ନଚିତଃ ଶିଷ୍ୟ ଅଗ୍ରେ ପ୍ରବାସଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ଅଗ୍ନିନେବ ନଗରେ ସ୍ଥାୟିରୂପେଣ ନିବାସ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଇତି ଗୁରବେ ସାଗ୍ରହଂ ନିବେଦିତବାନ୍ ।
10. तस्य _______ अगतिकः गुरु: प्रस्तावम् अमुम् अनुमोदितवान् । (स्पृहया, अनुरोधेन, आग्रहातिरायेन)
Solution:
ତଥ୍ୟ ଆଗ୍ରହାତିଶୟନ ଅଗତିକଃ ଗୁରୁ ପ୍ରସ୍ତାବମ୍ ଅମୃମ୍ ଅନୁମୋଦିତବାନ୍ ।
11. मिष्टान्नसेवनेन तौ उभौ _______ संजातौ । ( सन्तुष्टी, परिपुष्टौ प्रीती)
Solution:
ମିଷ୍ଟାନ୍ନସେବନେନ ତୌ ଉଭୌ ପରିପୁଷ୍ଟି ସଂଜାତୌ ।
12. गृहस्य _______ अकस्मात् धराशायिनी अभूत् । (प्राचीरं, छत्तं, भित्ति:)
Solution:
ଗୃହସ୍ୟ ଭିଭିଂ ଅକସ୍ମାତ୍ ଧରାଶାୟିନୀ ଅଭୂତ୍ ।
13. तस्याश्च अधस्तात् _______ एका पञ्चत्वं गता । (अजा, चटका, कन्या)
Solution:
ତସ୍ୟାଶ୍ଚ ଅଧସ୍ତାତ୍ ଅଜା ଏକା ପଞ୍ଚବଂ ଗତା ।
14. अजायाः स्वामिना _______ पुरतः अभियोगः उपस्यापितः । (गुरो:, शिष्यस्य, राज्ञः)
Solution:
ଅଜାୟା ସ୍ୱାମିନା ରାଜ୍ଞ ପୁରତଃ ଅଭିଯୋଗ ଉପସ୍ଥାପିତଃ ।
15. गृहस्वामी _______ दण्डितः । (शतरुप्यकेण, अङ्गछेदेन, देहदण्डेन)
Solution:
ଗୃହସ୍ବାମୀ ଦେହଦଣ୍ଡନ ଦଣ୍ଡିତଃ ।
16. तेन गृहस्वामिना _______ विज्ञापितं यत् न तस्य सः अपराधः । (कृतप्रणामेन, बद्धाञ्जलिना, नतमस्तकेन )
Solution:
ତେନ ଗୃହସ୍ଵାମିନା ବଦ୍ଧାଞ୍ଜଳିନା ବିଜ୍ଞାପିତଂ ଯତ୍ ନ ତଥ୍ୟ ଡଃ ଅପରାଧଃ ।
17. _______ भित्तिनिर्माणकार्यं सम्यक् न अनुष्ठितम् । (चूर्णकारेण, लेपकारेण, कर्मकारेण )
Solution:
ଲେପକାରେଣ ଭିଭିନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ୟକ୍ ନ ଅନୁଷ୍ଠିତମ୍ ।
18. _______ अधिकं जलं प्रदत्तम् । (कृषकेण, श्रमिकेण, ब्राह्मणेन )
Solution:
ଶ୍ରମିକେଣ ଅଧ୍ୟା ଜଳଂ ପ୍ରଦତ୍ତମ୍ ।
19. तदा एतद् निर्णितं यत् रज्जुवन्धनयोग्यः कोऽपि _______ आनेतव्यः । (पुष्टवक्षाः पुष्टस्कन्धः, पृष्टग्रीवः )
Solution:
ତଦା ଏତଦ୍ ନିଶ୍ଚିତଂ ଯତ୍ ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନଯୋଗ୍ୟ କୋଽପି ପୁଷ୍ଟଗ୍ରୀବ ଆନେତବ୍ୟ ।
20. अन्वेषणकार्ये नियुक्तैः _______ संयोगवशात् तेनैव पथा गच्छन्तौ गुरुशिष्यौ दृष्टौ । (राजपुरुषैः, राजकर्मचारिभि:, राजाज्ञापालकैः)
Solution:
ଅନ୍ତେଜଣକାଯ୍ୟେ ନିୟନ୍ତ୍ତେ ରାକସ୍ମରୁଯୌ ସଯୋଗବଣାତ୍ ତେନୈଆ ଗଛନ୍ତେ ଖୁବଶପେନୀ ଦ୍ଵଯେଗ |
21. _______ शिष्यं गृहीत्वा वधस्थानं नीतः । (राजपुरुषै:, राजरक्षिभिः, जनै: )
Solution:
ରାଜପୁରୁଷେ ଶିଷ୍ୟ ଗୃହୀତ୍ମା ବଧସ୍ଥାନଂ ନୀତଃ ।
22. अहं सर्बथा _______ अस्मि । (निष्पाप, निर्दोष, निरहंकार: )
Solution:
ଅହଂ ସର୍ବଥା ନିର୍ବୋଷ ଅସ୍ଥି ।
23. मया न कोऽपि _______ कृतः । ( दोष:, दुर्व्यवहारः, अपराध:)
Solution:
ମୟା ନ କୋଽପି ଅପରାଧଃ କୃତଃ ।
24. किन्तु तस्य _______ केनापि न श्रुतम् । (विलपनं, परिदेवनं, वचनं )
Solution:
କିନ୍ତୁ ତଥ୍ୟ ପରିଦେବନଂ କେନାପି ନ ଶ୍ରୁତମ୍ ।
25. किन्तु तदा त्वया _______ न दत्तम् । ( अवधानं, कर्ण, मनयोगम्)
Solution:
କିନ୍ତୁ ତଦା ଦ୍ଵୟା ଅବଧାନଂ ନ ଦତ୍ତମ୍ ।
26. परन्तु तस्मात् _______ कथमपि निर्गमनम् आवश्यकमेव आसीत् । (संकटात्, विपत्पूर्णकार्यात्, मृत्युदण्डात् )
Solution:
ପରନ୍ତୁ ତସ୍ମାତ୍ ସଂକଟାତ୍ କଥମପି ନିର୍ଗମନମ୍ ଆବଶ୍ୟକମେବ ଆସୀତ୍ ।
27. गुरुणा _______ कर्णे किमपि उपायरूपेण कथितम् । ( शिष्यस्य, राज्ञः, घातकस्य )
Solution:
ଗୁରୁଣା ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ କର୍ତେ କିମପି ଉପାୟରୂପେଣ କଥ୍ତମ୍ ।
28. शिष्यस्य स्थाने _______ वधः कर्त्तव्यः । (तव, मम, राज्ञः )
Solution:
ଶିଯ୍ୟସ୍ୟ ସ୍ୱାନେ ମମ ବଧ କରତ୍ୟ |
29. ममापि ग्रीवा _______ अस्ति । (पृथुला, क्षीणा, पुष्टा)
Solution:
ମମାପି ଗ୍ରୀବା ପୁଷ୍ପା ଅସ୍ତି ।
30. तदा शिष्योऽपि _______ अब्रवीत् यद् मा एवम् । (सादरम्, साग्रहम्, साशयम्)
Solution:
ତଦା ଶିଷ୍ୟାଽପି ସାଗ୍ରହମ୍ ଅବ୍ରବୀତ୍ ଯତ୍ ମା ଏବମ୍ ।
31. अहमेव _______ इच्छुकः इति ।
(वधस्य, मृत्युदण्डस्य, प्राणदानस्य )
Solution:
ଅହମେବ ବଧସ୍ୟ ଇଚ୍ଛୁକଃ ଇତି ।
अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत :
1. गुरुशिष्य किं कुर्वन्तौ अन्धेरनगरीनामकं स्थानं संप्राप्तौ ?
Solution:
ତୀର୍ଥାଟନମ୍
2. गुरुशिष्यौ तीर्थाटनं कुर्वन्तौ किं नामकं स्थानं संप्राप्तौ ?
Solution:
ଅଦ୍ଦେରନଗରା
3. कौ तीर्थाटनं कुर्वन्तौ अन्धेरनगरीनामकं स्थानं संप्राप्तौ ?
Solution:
ଗ୍ନତଣିଯ୍ୟେ
4. किं क्रेतुम् आपणं गतेन शिष्येण दृष्टं यत् शाकं तथा मिष्टान्नं समान मूल्येन उपलब्धे ?
Solution:
ଭୋଜନସାମଗ୍ରୀମ
5. भोजनसामग्रीं क्रेतुम् आपणं गतेन केन दृष्टं यत् शाकं तथा मिष्टान्नं समानमूल्येन उपलब्धे ?
Solution:
ଶିଷ୍ୟଣ
6. किं परित्यज्य अस्मिन्नेवनगरे स्थायिरूपेण निवासः कर्त्तव्यः इति शिष्यः गुरवे निवेदितवान् ?
Solution:
ଅଗ୍ରେ ପ୍ରବାସମ୍
7. तस्य आग्रहातिशयेन किम्भूतः गुरुः प्रस्तावम् अमुम् अनुमोदितवान् ?
Solution:
ଅଗତିକ
8. मिष्टान्नसेवनेन गुरुशिष्यौ किम्भूतौ संजातौ ?
Solution:
ପରିପ୍ପଫୌ
9. केन हेतुना गुरुशिष्य परिपुष्टौ संजातौ ?
Solution:
ମିଷ୍ଟାନ୍ନସେବନେନ
10. नगीं किम्भूतस्य गृहस्य भित्तिः अकस्मात् धराशायिनी अभूत् ?
Solution:
ଆରବ୍ଧନିର୍ମାଣସ୍ୟ
11. कस्याः अधस्तात् अजा एका पञ्चत्वं गता ?
Solution:
ଭିରେ
12. अजायाः स्वामिना कस्य पुरतः अभियोगः उपस्यापित: ?
Solution:
ଭାଗ
13. राज्ञः आदेशेन कः आहूतः ?
Solution:
ତ୍ରଦୃନିମାଶବ୍ଦଭା
14. राजा गृहनिर्माणकर्त्ती केन दण्डित: ?
Solution:
ଦେହଦଶେନ
15. केन पङ्कः तरलतरः जातः ?
Solution:
ଶ୍ରମିକେଣ
16. अन्वषणकार्ये के नियुक्तमासन् ?
Solution:
ରାଜ୍ପୁରୁପା:
17. रज्जुबन्धनयोग्यः किम्भूतः जनः आनेतव्यः ?
Solution:
ପୁଷ୍ଟଗ୍ରୀବ
18. अन्वेषमाणा राजपुरुषाः कौ दृष्टौ ?
Solution:
ଗୁରୁଶିଷେ
19. कस्य परिदेवनं केनापि न श्रुतम् ?
Solution:
ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ
20. किन्तु तदा त्वया किं न दत्तम् ?
Solution:
ଅବଧାନମ୍ବ
21. कस्मात् निर्गमनम् आवश्यकमेव आसीत् ?
Solution:
ସଙ୍କଟାତ୍
22. गुरुशिष्ययोः वचनं श्रुत्वा राजा किमभूत् ?
Solution:
ବିସ୍ମୟଚକିତମ୍
23. विस्मयचकितेन केन पृष्टं कः एषः व्यापार : इति ?
Solution:
ରାଳ
संक्षेपेण उत्तरं लिखत :
1. अन्धेरनगरीं प्राप्य गुरुशिष्यौ किं कृतवन्तौ ?
Solution:
ସମାନମୂଲ୍ୟନ ଉପଲବ୍ଧ । ତେନ ପ୍ରସନ୍ନଚିତଃ ଶିଷ୍ୟ ଅଗ୍ରେ ପ୍ରବାସଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ତସ୍ମିନ୍ ନଗରେ ସ୍ଥାୟିରୂପେଣ ନିବସିତଂ ଗୁରବେ ନିବେଦିତବାନ୍ । ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ ଆଗ୍ରହାତିଶୟନ ଅଗତିକ ଗୁରୁ ପ୍ରସ୍ତାବମ୍ ଅମୁମ୍ ଅନୁମୋଦିତବାନ୍ । ତୋ ଉଭୌ ଗୁରୁଶିଷ୍ୟ ମିଯାନ୍ନମୋବନେନ ପରିପ୍ଯେ ସଂକାଣେ |
2. आपणं गतेन शिष्येण किं दृष्टम् ?
Solution:
ଅନ୍ଧରନଗର୍ଯ୍ୟା ଗୁରୁଶିଷ୍ୟ ନିବସତଃ । ତତ୍ର ଆପଣ ସମାନମୂଲ୍ୟନ ଉପଲବ୍ଧ । ଅତ୍ର ତତ୍ରୈବ ସ୍ଥାୟୀରୂପେଣ ବସିତୁଃ ଶିଷ୍ୟ ଗତେନ ଶିଷ୍ୟଣ ଦୃଷ୍ଟୀ ଯତ୍ ଶାକଂ ତଥା ମିଷ୍ଟାନଂ ଗୁରବେ ନିବେଦୟତ୍ ।
3. कथं गृहनिर्माणकर्त्ती देहदण्डेन दण्डितः ?
Solution:
ଏକସ୍ମିନ୍ ସମୟେ ନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ ଆରବ୍ଧନିର୍ମାଣସ୍ୟ ଗୃହସ୍ୟ ଭିଭିଂ ଅକସ୍ମାତ୍ ଧରାଶାୟିନୀ ଅଭୂତ୍ । ତସ୍ୟାଶ୍ଚ ଅଧସ୍ତାତ୍ ଅଜା ଏକା ପଞ୍ଚବଂ ଗତା । ଅଜାୟୀ ସ୍ଵାମିନା ରାଜଃ ପୁରତଃ ଅଭିଯୋଗୀ ଉପସ୍ଥାପିତଃ । ରାଜ୍ଞ ଆଦେଶେନ ଗୃହନିର୍ମାଣକର୍ତ୍ତା ଆହୂତଃ ଅଜାୟା ମୃତ୍ୟା କାରଣମ୍ ଇତି କୃତ୍ୱ ଦେହଦଣ୍ଡେନ ଦଣ୍ଡିତଃ ଚ ।
4. कथं लेपकारः देहदण्डः आज्ञापित: ?
Solution:
ଗୃହସ୍ୱାମିନା ବଦ୍ଧାଞ୍ଜଳିନା ବିଜ୍ଞାପିତଂ ଯତ୍ ନ ତସ୍ୟ ଡଃ ଅପରାଧଃ ଅପିତୁ ଇଷ୍ଟିକାଲେପକାରସ୍ୟ, ଯେନ ଭିଭିନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ୟକ୍ ନ ଅନୁଷ୍ଠିତମ୍ । ଅତଃ ଲେପକାରମ୍ ଆହୂୟ ତସ୍ମି ଅପି ଡଃ ଏବ ଦେହଦଣ୍ଡ ଆଜ୍ଞାପିତଃ ।
5. कथं श्रमिकः मृत्युदण्डेन दण्डितः ?
Solution:
ଲେପକାରେଣ ସଗଦ୍ଗଦଂ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଅଧିକଂ ଜଳଂ ପ୍ରଦରଂ ଯେନ ପକଃ ତରଳତରଃ ଯତ୍ ନୈଷ ମମ ଦୋଷ ଅପିତୃ ମୃତ୍ତିକାୟାଂ ଜଳପ୍ରଦାତଃ ଶ୍ରମିକସ୍ୟ ଯେନ ଜାତଃ ଇତି ରାଜ୍ଞା ତସ୍ୟ ବଚନମ୍ ଅନୁମତମ୍ । ଅତଃ ଆହୂୟ ଆନୀତଃ ସ୍ୱ ଣ୍ଡମିକ: ଅର୍ପି ତେଳେବ ମତ୍ୟୁଜଣେନ ଦଣ୍ଡିତ |
6. वधायनियोजितं रज्जुवन्धनं कीदृशमासीत् ?
Solution:
ଅନ୍ଧରନଗର୍ଯ୍ୟା ଅଜାୟା ମୃତ୍ୟା କାରଣଂ ଶ୍ରମିକଃ ଇତି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତେ ସତି ଆହୂୟ ଆନୀତଃ ନଃ ଶ୍ରମିକଃ ଅପି ତଦୈବ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡେନ ଦଣ୍ଡିତଃ । ଯଦା ନଃ ଶ୍ରମିକ ବଧସ୍ଥାନଂ ନୀତଃ ତଦା ଏତତ୍ ଦୃଷ୍ଟିପଥମ୍ ଆୟାତଂ ଯଦ୍ ବଧାୟ ନିୟୋଜିତଂ ରଜୁବନ୍ଧନଂ ତସ୍ୟ ଶ୍ରମିକସ୍ୟ ଗ୍ରୀବାୟା ତୁଳନୟା ବୃହଦାକାରମ୍ ଆସୀତ୍ ।
7. रज्जुवन्धनं दृष्ट्वा महामन्त्रिणा किम् उक्तम् ?
Solution:
ଯଦା ଶ୍ରମିକ ବଧସ୍ଥାନଂ ନୀତଃ ତଦା ଦୃଷ୍ଟୀ ଯତ୍ ବଧାୟ ନିୟୋଜିତଂ ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନଂ ଶ୍ରମିକସ୍ୟ ଗ୍ରୀବାୟା ତୁଳନୟା ବୃହଦାକାରମ୍ ଆସୀତ୍ । ତଦା କିଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ଇତି ବିଚାରେ କ୍ରିୟମାଣେ ସମୀପସ୍ଥିତେନ ମହାମନ୍ତ୍ରଣା ଉକ୍ତ ଯଦ୍ ଏକସ୍ୟ ପ୍ରାଣାନ୍ତେ ଘଟିତେ ଅନ୍ୟସ୍ୟ କନ୍ୟାପି ପ୍ରାଣୀ ତୁ ହର୍ଭବ୍ୟା ଏବଂ ଇତି । ତଦା ଏତଦ୍ ନିଶ୍ଚିତଂ ଯଦ୍ ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନଯୋଗ୍ୟ କୋଽପି ପୃଷ୍ଟଗ୍ରୀନଃ ଆନେତବ୍ଯ ଇତି ।
8. राजपुरुषैः धृतः शिष्यः किं कृतवान् ?
Solution:
ରଜ୍ଜୁ ବନ୍ଧନଯୋଗ୍ୟ ଗୃହୀତ୍ଵା ପଃ ବଧସ୍ଥାନଂ ନୀତଃ । ଶିଷ୍ୟ କୋଽପି ପୃଷ୍ଟଗ୍ରୀବମ୍ ଆନେତୁଃ ରାଜପୁରୁଷେ ଗୁରୁଶିଷେ ଦୃଷ୍ଟି । ରାଜପୁରୁଷୋ ଶିଷ୍ୟ ବହୁପ୍ରକାରେଣ ରାଜାନଂ ପ୍ରାର୍ଥିତବାନ୍ । ଯଦ୍ ଅହଂ ସର୍ବଥା ନିର୍ବୋଷ ଅସ୍ଥି । ମୟା ନ କୋଽପି ଅପରାଧଃ କୃତଃ । କିନ୍ତୁ ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ ପରିଦେବନଂ କେନାପି ନ ଶ୍ରୁତମ୍ ।
9. संकट निर्गमनाय गुरुः किं कृतम् ?
Solution:
ଯଦା ରାଜପୁରୁଷେ ଶିଷ୍ୟ ଗୃହୀତ୍ବା ଡଃ ବଧସ୍ଥାନଂ ନୀତଃ, ତସ୍ମିନ୍କାଳେ ଗୁରୁ କଥ୍ତବାନ୍ ଯତ୍ – ଅସ୍ୟାମ୍ ଅନ୍ଧରନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ ଉଚିତମ୍, ଅନୁଚିତଂ, ନ୍ୟାୟମ୍, ଅନ୍ୟାୟମ୍ ଇତ୍ୟେତ ବିଚାରଃ ନୈବ କ୍ରିୟତେ । କିନ୍ତୁ ତଦା ତ୍ୱୟା ଅବଧାନଂ ନ ଦତ୍ତମ୍ । ପରନ୍ତୁ ତସ୍ମାତ୍ ସଂକଟାତ୍ କଥମପି ନିର୍ଗମନମ୍ ଆବଶ୍ୟକମେବ ଆସୀତ୍ । ଗୁରୁଣା ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ କର୍ତେ କିମପି ଉପାୟରୂପେଣ କମ୍ ।
10. गुरुः किं गुरोः वचनं श्रुत्वा राज्ञा किमुक्तम् ?
Solution:
ଜନ୍ମନି ଅହମେବ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ସମ୍ରାଟ୍ ଭବିଷ୍ୟାମି । ରାଜ୍ଞ ଏତାଦୃଶୀ ଇଚ୍ଛା ତଥ୍ୟ ଗୁଣହୀନତାୟା ପରିଚୟ ।
11. कथं पृथक् पृथक् नियमा: उपदिष्टा: ?
Solution:
ଅସ୍ମାକଂ ଶାସ୍ତ୍ରକାରେ ସର୍ବେପି ଜନଃ ବ୍ୟବହାରୋପଦେଶବିଷୟେ ଏକସ୍ୟାମେବ ଶ୍ରେଣ୍ୟ ନ ସ୍ଥାପିତା । ଅପି ତୁ ଏକୈକସ୍ୟ ପ୍ରକୃତଂ ପ୍ରବୃଭିମ୍ ଆକଳନଶକ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତାଂ ଚ ସମ୍ୟକ୍ତୟା ଅଭ୍ୟସ୍ୟ ତଃ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ନିୟମଃ ଜନେଭ୍ୟ ଉପଦିଷ୍ଟା ।
12. कथं किं कृत्वा सर्वेषां मूल्यनिर्धारणम् उचितम् ?
Solution:
ଅନବସ୍ଥାପ୍ରସଙ୍ଗ ପ୍ରସଜ୍ୟତେ । ଅତଃ ଏକୈକସ୍ୟ ଯୋଗ୍ଯତା, ପ୍ରତିଭା ଇତ୍ୟାଦୀନାଂ ବିଚାରଂ କୃତ୍ୱ ଏବ ସର୍ବେକ୍ଷାଂ ମୂଲ୍ୟନିର୍ଧାରଣମ୍ ଉଚିତମ୍ । ଅତଃ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ବ୍ୟବହାରଃ ସ୍ଵାଭାବିକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟଶ୍ଚ ।
दीर्घप्रश्नोत्तरम्
1. तीर्थाटने गुरुशिष्ययोः अन्धेरनगरीनिवासकारणं विवृणुत ।
Solution:
ଏକଦା ଗୁରୁଶିଷ୍ୟ ତୀର୍ଥାଟନଂ କୁର୍ବରୌ ଅନ୍ଧରନଗରୀନାମକ ସ୍ଥାନଂ ସଂପ୍ରାପ୍ତି । ତସ୍ମିନ୍ନେବ ନଗର୍ଯ୍ୟା ଶିଷ୍ୟ ଭୋଜନସାମଗ୍ରୀ କ୍ରତୁମ୍ ଆପଣଂ ଗତବାନ୍ । ଆପଣେ ଦୃଷ୍ଟୀ ଯତ୍ ଶାକଂ ତଥା ମିଷ୍ଟାନଂ ସମାନମୂଲ୍ୟନ ଉପଲବ୍ଧ । ଏତତ୍ ଦୃଷ୍ଟା ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ ମନଃ ପ୍ରସନ୍ନ ଅଭିବତ୍ । ଅତଃ ଅଗ୍ରେ ପ୍ରବାସଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ଅସ୍ମିନ୍ ଅନ୍ଧରନଗର୍ଯ୍ୟା ସ୍ଥାୟୀରୂପେଣ ନିବାସାର୍ଥୀ ଶିଷ୍ୟ ସାଗ୍ରହଂ ଗୁରବେ ନିବେଦିତବାନ୍ । ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ ଏତାଦୃଶଃ ନିବେଦନେନ ଅଗତିକଃ ଗୁରୁ ତସ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତାବମ୍ ଅନୁମୋଦିତବାନ୍ । ଅତଃ ତୌ ଗୁରୁଶିଷ୍ୟ ମିଷ୍ଟାନ୍ନ ସେବନେନ ପରିପୁଷ୍ଟି ସଂଜାତୌ । ଅସ୍ମାତ୍ କାରଣାତ୍ ଗୁରୁଶିଷ୍ୟ ତସ୍ମିନ୍ ଅଛେରନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ ଅବସ୍ଥିତୌ ।
2. राज्ञा कथं कौ देहदण्डेन दण्डितः ?
Solution:
ଏକସ୍ମିନ୍ ସମୟେ ଅକ୍ଷେରନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ ଆରବ୍ଧ ନିର୍ମାଣସ୍ୟ ଗୃହସ୍ୟ ଭିଭିଂ ଅକସ୍ମାତ୍ ଧରାଶାୟିନୀ ଅଭୂତ୍ । ତତ୍ର ଭିତ୍ତେ ଅଧସ୍ତାତ୍ ଏକା ଅଜା ପଞ୍ଚତ୍ୱ ଗତା । ଅଜାୟା ସ୍ୱାମିନା ରାଜ୍ଞ ପୁରତଃ ଅଭିଯୋଗ ଉପସ୍ଥାପିତଃ । ରାଜା ଗୃହନିର୍ମାଣକର୍ତ୍ତାମ୍ ଆହୂୟ ତମ୍ ଅଜାୟୀ ମୃତ୍ୟା କାରଣମ୍ ଇତି କୃତ୍ଵା ଦେହଦଣ୍ଡେନ ଦଣ୍ଡିତଃ ଚ । ପରଂ ଗୃହସ୍ୱାମିନା କଥ୍ ଯତ୍ – ଇଷ୍ଟିକାଲେପକାରେଣ ଭିଭିନିର୍ମାଣକାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ୟକ୍ ନ ଅନୁଷ୍ଠିତମ୍ । ଏତତ୍ ଶୁତ୍ବା ରାଜା ଲେପକାରମ୍ ଆହୂୟ ତସ୍ମି ଅପି ଦେହଦଣ୍ଡନ ଦଣ୍ଡିତଃ । ଲେପକାରଃ ସଗଦ୍ଗଦଂ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଯତ୍ ନୈଷ ମମ ଦୋଷୀ ଅପି ତୁ ମୃତ୍ତିକାୟାଂ ଜଳପ୍ରଦାତୁଃ ଶ୍ରମିକସ୍ୟ ଯେନ ଅଧିକଂ ଜଳଂ ପ୍ରଦରଂ ଯେନ ପଙ୍କା ତରଳତରଃ ଜାତଃ ଇତି ରାଜ୍ଞା ତଥ୍ୟ ବଚନମ୍ ଅନୁମତମ୍ । ଅତଃ ଆହୂୟ ଆନୀତଃ ସ ଶ୍ରମିକ ଅପି ତେନୈବ. ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡେନ ଦଣ୍ଡିତଃ ।
3. अन्धेरनगरर्या न्यायव्यवस्थाः कीदृशी आसन् ?
Solution:
ଅନ୍ଧରନଗରୀ ବସ୍ତୁତଃ ଏକା ଭିନ୍ନା ନଗରୀ ଆସୀତ୍ । ଯତ୍ର ଉଚିତମ୍, ଅନୁଚିତଂ, ନ୍ୟାୟମ୍, ଅନ୍ୟାୟମ୍ ଇତ୍ୟେତୟୋ ବିଚାରଃ ନୈବ କ୍ରିୟତେ । ଅସ୍ମିନ୍ ନଗର୍ଯ୍ୟା ଶାକଂ ତଥା ମିଷ୍ଟାନଂ ସମାନମୂଲ୍ୟନ ଉପଲବ୍ଧମ୍ । ଭିତ୍ୟାମ୍ ଅଧସ୍ତାତ୍ ଅଜା ମୃତ୍ୟୁ କାରଣଂ ଗୃହସ୍ଵାମୀ ଇତି ନିଶ୍ଚିତମ୍ । ସ ଯଦା ଯୁକ୍ତା ଲେପକାରସ୍ୟ ଦୋଷ ପ୍ରଦର୍ଶିତଂ ତଦା ରାଜ୍ଞା ତେନ ଦଣ୍ଡିତଃ । ପୁନଶ୍ଚ ବିଚାରଶକ୍ତି ନାସୀତ୍ । ଅସ୍ମିନ୍ ନଗର୍ଯ୍ୟା ଶାସନବ୍ୟବସ୍ଥା ସୁଶୃଙ୍ଖଳିତଃ ନାସୀତ୍ । ସର୍ବେଷା ବୁଦ୍ଧି ଭ୍ରଷ୍ଟ ଆସୀତ୍ । ଯଦା ଶ୍ରମିକ ଆନୀତଃ ମୃତ୍ୟୁ ନିମିତ୍ତ ତଦା ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନ ଗ୍ରୀବାୟା ତୁଳନୟା ଅଧ୍ଵକମ୍ ଆସୀତ୍ । ଅତଃ ମହାମନ୍ତ୍ରଣା ନିଶ୍ଚିତଂ ଯତ୍ନ ଏକ ପୁଷ୍ଟଗ୍ରୀବ ଆନେତବ୍ୟ ଇତି । ଅସ୍ମାତ୍ ଏବ ମହାମନ୍ତ୍ରଶଃ ଅଜ୍ଞତା ପରିଲକ୍ଷ୍ୟତେ । ଅନନ୍ତରଂ ତୁ ରାଜମାର୍ଗ ଗଚ୍ଛନ୍ତଃ ରାଜପୁରୁଷା ଶିଷ୍ୟ ଧୃତ୍ଵା ବଧାର୍ଥମ୍ ଆନୀତବନ୍ତଃ । ଇତଃ ରାଜପୁରୁଷାଣାମ୍ ଅଜ୍ଞତା ପରିଲକ୍ଷ୍ୟତେ । ଅନ୍ଧରନଗର୍ଯ୍ୟା ସର୍ବେଷା ରାଜ୍ଞ, ମହାମନ୍ତ୍ରଣ, ରାଜପୁରୁଷାନାଂ ଚ ବୁଦ୍ଧି ବିପରୀତଃ ଆସନ୍ । ଅନେନ ନଗରୀ ଇୟଂ ସ୍ବନାମ୍ନା ସାର୍ଥକତା ପ୍ରତିପାଦିତା ।
4. व्यवहारोपदेशविषये अस्माकं शास्त्रकाराः किं कृतम् ?
Solution:
ବ୍ୟବହାର ଉପଦେଶ ବିଷୟେ ଅସ୍ମାକଂ ଶାସ୍ତ୍ରକାରଃ ସର୍ବେପି ଜନଃ ଏକସ୍ୟାମେବ ଶ୍ରେଣଂ ନ ସ୍ଥାପିତା । ଅପି ତୁ ଏକୈକସ୍ୟ ପ୍ରବୃଭିମ୍ ଆକଳନଶଣ୍ଡିଂ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତାଂ ଚ ସମ୍ପୃକ୍ତୟା ଅଭ୍ୟସ୍ୟ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ନିୟମ ଭେଦ ଜନେଭ୍ୟ ଉପଦିଷ୍ଟା । ଅସ୍କ୍ରିନ୍ ଜଗତି ସମତାପ୍ରସ୍ଥାପନାର୍ଥେ ଗୁଣିଗୁଣହୀନୌ ଯଦା ଏକସ୍ୟାମେବ ଶ୍ରେଣ୍ୟ ସଂସ୍ଥାପ୍ୟତେ ତଦା ଅନବସ୍ଥାପ୍ରସଙ୍ଗ ପ୍ରସଜ୍ୟତେ । ଏକୈକସ୍ୟ ଗୁଣସ୍ୟ ଯୋଗ୍ୟତା, ପ୍ରତିଭା ଇତ୍ୟାଦୀନାଂ ବିଚାରଂ କୃତ୍ରୈବ ସର୍ବେକ୍ଷାଂ ମୂଲ୍ୟନିର୍ଧାରଣମ୍ ଉଚିତମ୍ ।
भावसंप्रसारणम्
1. तस्य आग्रहातिशयेन अगतिकः गुरुः प्रस्तावम् अमुम् अनुमोदितवान् ।
Solution:
ପ୍ରସଙ୍ଗୋଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ଗୁଣିଗୁଣହୀନବିବେକ’ ଗଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ଥିନ୍ ବାକ୍ୟ ଗୁରୁଶିଷ୍ୟୟୋ ଅନ୍ଧେରନଗରୀ ନିବାସବିଷୟଂ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି । ଯଦା ଶିଷ୍ୟ ଗତବାନ୍ ତଦା ଦୃଷ୍ଟୀ ଯତ୍ ଶାକଂ ତଥା ମିଷ୍ଟାନଂ ସମାନମୂଲ୍ୟନ ଉପଲବ୍ଧ । ଅତଃ ଏତତ୍ ଦୃଷ୍ଟା ପ୍ରସନ୍ନଚିତଃ ଶିଷ୍ୟ ଅଗ୍ରେ ପ୍ରବାସଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ତସ୍ମିନ୍ନେବ ନଗର୍ଯ୍ୟା ସ୍ଥାୟିରୂପେଣ ନିବସିତୁମିୟେଷ । ଏତଦର୍ଡିଂ ଗୁରବେ ସାଗ୍ରହଂ ନିବେଦିତବାନ୍ । ଅତଃ ଅଗତିକଃ ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ ଆଗ୍ରହାତିଶୟଂ ଦୃଷ୍ଟା ତତ୍ର ସ୍ଥାୟିରୂପେଣ ନିବସିତୁଃ ପ୍ରସ୍ତାବମ୍ ଅମୁମ୍ ଅନୁମୋଦିତବାନ୍ । ଅନନ୍ତରଂ ତୌ ଗୁରୁଶିଷେ ତସ୍ମିନ୍ନେବ ନଗର୍ଯ୍ୟା ସ୍ଥିତ୍ଵା ମିଷ୍ଟାନ୍ନସେବନେନ ପରିପୁଷ୍ଟି ସଂଜାତୌ ।
2. तस्याश्च अधस्तात् अजा एका पञ्चत्वं गता ।
Solution:
ପ୍ରସଙ୍ଗୋଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ଗୁଣିଗୁଣହୀନବିବେକ’ ଗଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅର୍ଥିକସ୍ମିନ୍ ସମୟେ ଅକ୍ଷେରନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ ଆରବ୍ଧନିର୍ମାଣସ୍ୟ ଗୃହସ୍ୟ ଭିଭିଂ ଅକସ୍ମାତ୍ ଧରାଶାୟିନୀ ଅଭୂତ୍ । ତସ୍ୟା ଭିତ୍ତେ ଅଧସ୍ତାତ୍ ଅଜା ଏକା ପଞ୍ଚବଂ ଗତା । ଅଜାୟା ସ୍ଵାମିନା ରାଜ୍ଞ ପୁରତଃ ଅଭିଯୋଗ ଉପସ୍ଥାପିତଃ । ରାଜ୍ଞ ଆଦେଶେନ ଅଜାୟା ସ୍ଵାମୀ ଆହୂତ ଆନୀତଃ ଚ । ତମେବ ଦେହଦଣ୍ଡେନ ଦଣ୍ଡିତଃ ଚ । ଅଜାୟା ମୃତ୍ୟୁକାରଣେନ ଅନ୍ତତଃ ଗଡା଼ ରାଜ୍ଞ ମୃତ୍ୟୁ ଅଭବତ୍ ।
3. एकस्य प्राणान्ते घटिते अन्यस्य कस्यापि प्राणा तु हर्तव्याः ।
Solution:
ବାକ୍ୟାଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ଗୁଣିଗୁଣହୀନବିବେକଃ’ ଗଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ଥିନ୍ ବାକ୍ୟ ମହାମନ୍ତ୍ରଣ ଉକ୍ତି ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ଅଜାୟା ମୃତ୍ୟୁ କାରଣମ୍ ଇତି ଅନେନ ଶ୍ରମିକ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡେନ ଦଣ୍ଡିତଃ । ଯଦା ନଃ ଶ୍ରମିକଃ ବଧସ୍ଥାନଂ ନୀତଃ ତଦା ଏତଦ୍ ଦୃଷ୍ଟିପଥମ୍ ଆୟାତଂ ଯଦ୍ ବିଧାୟ ନିୟୋଜିତଂ ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନଂ ଶ୍ରମିକସ୍ୟ ଗ୍ରୀବାୟା ତୁଳନାୟା ବୃହଦାକାରମ୍ ଆସୀତ୍ । ତଦା କିଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ଇତି ବିଚାରେ କ୍ରିୟମାଣେ ସମୀପସ୍ଥିତେନ ମହାମନ୍ତ୍ରଣା ଉକ୍ତ ଯଦ୍ ଏକସ୍ୟ ପ୍ରାଣାନ୍ତେ ଘଟିତେ ଅନ୍ୟସ୍ୟ କନ୍ୟାପି ପ୍ରାଣା ତୁ ହର୍ତବ୍ୟା ଚ ଏବଂ ଇତି । ତଦା ଏତଦ୍ ନିଶ୍ଚିତଂ ଯଦ୍ ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନଯୋଗ୍ୟ କୋଽପି ପୃଷ୍ଟଗ୍ରୀକଃ ଆନେତବ୍ୟ ଇତି । ଅସ୍ମାତ୍ ବ୍ୟାକ୍ୟାତ୍ ଅନ୍ଧରନଗର୍ଯ୍ୟା ମନ୍ତ୍ରଣ ବୁଦ୍ଧିହୀନତା ପରିପ୍ରକାଶିତଂ ଭବତି ।
4. किन्तु तस्य परिदेवनं केनापि न श्रुतम् ।
Solution:
ବାକ୍ୟାଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ଗୁଣିଗୁଣହୀନବିବେକ’ ଗଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ୟାଶୟଃ ଭବତି ଯତ୍ ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ କ୍ରନ୍ଦନଂ କେନାପି ନ ଶ୍ରୁତମ୍ । ରାଜପୁରୁଷେ ଶିଷ୍ୟ ଗୃହୀତ୍ମା ନଃ ବଧସ୍ଥାନଂ ନୀତଃ ! ଶିଷ୍ୟ ବହୁପ୍ରକାରେଣ ରାଜାନଂ ପ୍ରାର୍ଥିତବାନ୍ ଯଦ୍ ଅହଂ ସର୍ବଥା ନିର୍ବୋଷ ଅସ୍ଥି । ମୟା ନ କୋଽପି ଅପରାଧଃ କୃତଃ । କିନ୍ତୁ ତଥ୍ୟ ପରିଦେବନଂ କେନାପି ନ ଶ୍ରୁତମ୍ ।
5. तदा विस्मयचकितेन राज्ञा पृष्टं कः एषः व्यापारः इति ।
Solution:
ବାକ୍ୟାଽୟଂ ପଠିତଃ ‘ଗୁଣିଗୁଣହୀନବିବେକ’କଥାତଃ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅନ୍ଧରନଗର୍ଯ୍ୟା ରାଜ୍ଞ ବିସ୍ମୟ –ଚକିତଭାବଂ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ । ବଧନିମିତ୍ତ ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନସ୍ୟ ବୃହଦାକାରଂ ଦୃଷ୍ଟା ଯଦା ମହାମନ୍ତ୍ରୀ ଏକସ୍ୟ ପ୍ରାଣାନ୍ତେ ଅପରସ୍ୟ ଜୀବନମ୍ ଅପହର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ଇତି ଉଲ୍ଲେ ରାଜପୁରୁଷୋ ଶିଷ୍ୟ ଗୃହୀତ୍ବା ବଧସ୍ଥାନଂ ନୀତଃ । ଶିଷ୍ୟାଽପି ବହୁପ୍ରକାରେଣ ରାଜାନଂ ପ୍ରାର୍ଥିତବାନ୍ ଯତ୍ ତଥ୍ୟ କିମପି ଦୋଷ ନାସ୍ତି ଇତି । ପରନ୍ତୁ କୋଽପି ତସ୍ୟ ପରିବେଦନଂ ନ ଶ୍ରୁତମ୍ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଏବ କାଳେ ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟ ରକ୍ଷାର୍ଥୀ ତଥ୍ୟ କର୍ତେ ଉପାୟରୂପେଣ କିଞ୍ଚିତ୍ କମ୍ । ଅନନ୍ତରଂ ତୁ ଉଭୌ ଗୁରୁଶିର୍ଷେ ପରସ୍ପର ସ୍ଵଜୀବନାପହାରଣାର୍ଥମ୍ ଇଚ୍ଛିତବର୍ଷେ । ଏତଦ୍ ଦୃଷ୍ଟା ରାଜା ବିସ୍ମୟଚକିତଃ ଅଦ୍ଭୁତ୍ । ତେନ ଉକ୍ତ ଯତ୍ କଃ ଏଷ ବ୍ୟାପାରଃ ଇତି । ଗୁରୁ ଯଦେବ କାରଣମ୍ ଉକ୍ତ ତେନ ରାଜ୍ଞା ସ୍ଵାସ୍ୟ ବଧାର୍ଥମ୍ ଇଚ୍ଛୁକଃ ।
उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत :
1. अथैकदा गुरुशिष्यौ तीर्थाटनं कुर्वन्तौ अन्धेरनगरीनामकं स्थाने सम्प्राप्तौ ।
Solution:
ଥରେ ଗୁରୁ ଓ ଶିଷ୍ୟ ତୀର୍ଥଭ୍ରମଣ କରି କରି ଅନ୍ଧରନଗରୀ ନାମକ ସ୍ଥାନରେ ଯାଇ ପହଞ୍ଚିଲେ ।
2. भोजनसामग्रीं क्रेतुम् आपणं गतेन शिष्येण दृष्टं यत् शाकं तथा मिष्टान्नं समानमूल्येन उपलब्धे ।
Solution:
ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ କିଣିବାକୁ ଦୋକାନକୁ ଯାଇଥବା ଶିଷ୍ୟ ଦେଖୁଲା ଯେ ଶାଗ ଓ ମିଠା ଏକା ମୂଲ୍ୟରେ ମିଳୁଛି ।
3. तस्य आग्रहातिशयेन अगतिकः गुरुः प्रस्तावम् अमुम् अनुमोदितवान् ।
Solution:
ତା’ର ଅତ୍ୟଧିକ ଆଗ୍ରହ ହେତୁ ଗତିଶୂନ୍ୟ ଗୁରୁ ସେହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିଥିଲେ ।
4. अथैकस्मिन् समये नगर्याम् आरब्धनिर्माणस्य गृहस्य भित्तिः अकस्मात् धराशायिनी अभूत् ।
Solution:
ଏହାପରେ କୌଣସି ଏକ ସମୟରେ ନଗରୀରେ ତିଆରି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଏକ ଘରର କାନ୍ଥ ହଠାତ୍ ମାଟିରେ ମିଶିଗଲା ।
5. तस्याश्च अधस्तात् अजा एका पञ्चत्वं गता ।
Solution:
ତାହାର ତଳେ (ଚାପିହୋଇ) ଏକ ମାଈଛେଳି ମରିଗଲା ।
6. अतः लेपकारम् आहूय तस्मै अपि सः एव देहदण्डः आज्ञापितः ।
Solution:
ଏଣୁ ରାଜମିସ୍ତ୍ରୀକୁ ଡାକି ତାକୁ ମଧ୍ୟ ସେହି ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡରେ ହିଁ ଦଣ୍ଡିତ କରାଗଲା ।
7. अतः आहूय आनीतः सः श्रमिकः अपि तेनैव मृत्युदण्डेन दण्डितः ।
Solution:
ଏଣୁ ସେହି ଶ୍ରମିକକୁ ଡାକି ଆଣି ତାକୁ ମଧ୍ୟ ସେହି ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଗଲା ।
8. तदा एतत् निर्णीतं यत् रज्जुवन्धनयोग्यः कोऽपि पुष्टग्रीवः आनेतव्यः इति ।
Solution:
ସେତେବେଳେ ଏହା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହେଲା ଯେ ଦଉଡ଼ି ଫାଶର ଯୋଗ୍ୟ କୌଣସି ମୋଟା ବେକ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଅଣାଯିବା ଉଚିତ ।
9. अन्वेषणकार्ये नियुक्तैः राजपुरुषैः संयोगवशात् तनैव पथा गच्छन्तौ गुरुशिष्यौ दृष्टौ ।
Solution:
ଖୋଜିବା କାମରେ ନିୟୋଜିତ ରାଜପୁରୁଷମାନେ ଯୋଗକୁ ସେହି ବାଟରେ ଯାଉଥିବା ଗୁରୁ ଓ ଶିଷ୍ୟକୁ ଦେଖିଲେ ।
10. शिष्यः वहुप्रकारेण राजानं प्रार्थितवान् यद् अहं सर्वथा निर्दोषः अस्मि ।
Solution:
ଶିଷ୍ୟ ନାନାପ୍ରକାରେ ରାଜାଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲା ଯେ ମୁଁ ସବୁପ୍ରକାରେ ଦୋଷଶୂନ୍ୟ ଅଟେ ।
11. परन्तु तस्मात् संकटात् कथमपि निर्गमनम् आवश्यकमेव आसीत् ।
Solution:
କିନ୍ତୁ ସେହି ବିପଦରୁ କୌଣସିମତେ ବାହାରିଆସିବା ହିଁ ଆବଶ୍ୟକ ଥିଲା ।
12. तदा शिष्योऽपि साग्रहम् अब्रवीत् यत् मा एवम् ।
Solution:
ସେତେବେଳେ ଶିଷ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଆଗ୍ରହ ସହ କହିଲା ଯେ ଏପରି କରନାହିଁ ।
13. तच्छ्रुत्वा राज्ञा उक्तं यद् अस्यां परिस्थित्याम् अहमेव वधस्य इच्छुकः इति ।
Solution:
ତାହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ ଯେ ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରେ ମୁଁ ହିଁ ମରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଅଛି ।
14. अस्माकं शास्त्रकारैः सर्वेपि जनाः व्यवहारोप- देशविषये एकस्यामेव श्रेण्यां न स्थापिताः ।
Solution:
ଆମର ଶାସ୍ତ୍ରକାରମାନେ ସମସ୍ତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟବହାର ଉପଦେଶ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀରେ ହିଁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିନାହାନ୍ତି ।
15. एकैकस्य गुणस्य योग्यता, प्रतिभा इत्यादीनां विचारं कृत्यैव सर्वेषां मूल्यनिर्धारणम् उचितम् ।
Solution:
ଜଣଜଣଙ୍କର ଗୁଣର ଯୋଗ୍ୟତା, ପ୍ରତିଭା ଇତ୍ୟାଦିର ବିଚାର କରି ହିଁ ସମସ୍ତଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯିବା ଉଚିତ ।
गुणिगुणहीनविवेकः (ଗୁଣିଗୁଣହୀନବିବେକଃ)
ଲେଖକପରିତୟ – ଲେଖକମାନ୍ୟ ମାଧବ ପାଣାଲେ ତେବେକର ମହାଦପ ମଦେଶର ପୁଣ୍ୟଘରନ ନିବାସୀ ଅଟନ୍ତି । ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପ୍ରୀତି ଏ ମହୋଦୟଙ୍କୁ ଆଜନ୍ମରୁ ବ୍ରହ୍ମଗରୀ କରିଥିଲା । ୧୯୪୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସଂସ୍କୃତ ହୋଇଥିଲେ । ସେବେଠାରୁ ଏ ମହୋଦୟ ସଂସ୍କୃତ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମନୋନିବେଶ କରିଛନ୍ତି । ବିଶ୍ଵ ସଂସ୍କୃତ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନର ସଂଗଠନ ରଚନା ସହ ପ୍ରକାଶନ ନିମନ୍ତେ ‘ହେରମ୍ବପ୍ରକାଶନମ୍’ ନାମକ ସଂସ୍ଥା ସେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଛନ୍ତି, ଯେଉଁ ପ୍ରକାଶନ ସଂସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ଅନେକ ସଂସ୍କୃତ ପୁସ୍ତକମାନଙ୍କର ପ୍ରକାଶନ ହେଉଛି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ‘ନାନାଙ୍ଗେ ଏକବଂ’, ‘ସୋମନାଥବିଜୟ’, ‘ଧର୍ମୋରକ୍ଷତି ରକ୍ଷିତଃ’ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରମୁଖ ସ୍ଥାନ ଗ୍ରହଣ କରିଛି ।
ବିଷୟପ୍ରବେଶ – ଆମର ଶାସ୍ତ୍ରକାରମାନେ ସମସ୍ତ ଲୋକମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାର ଓ ଉପଦେଶ ବିଷୟକୁ ଏକ ଶ୍ରେଣୀରେ ସ୍ଥାପନ କରିନାହାନ୍ତି । ଜଣଜଣକର ପ୍ରକୃତି, ପ୍ରବୃତ୍ତି, ଆକଳନ ଶକ୍ତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତାକୁ ଭଲଭାବେ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ନିୟମର ଉପଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଏ ସଂସାରରେ ଯଦି ସମତା ସ୍ଥାପନ ନିମନ୍ତେ ଗୁଣୀ ଓ ଗୁଣହୀନଙ୍କୁ ଯଦି ଏକ ଶ୍ରେଣୀରେ ସଂସ୍ଥାପିତ କରିବା ତେବେ ଅନବସ୍ଥା ପ୍ରସଙ୍ଗ ଆସିବ । ଅନର୍ଥ ବା ଅଘଟଣ ହିଁ ଘଟିବ । ଏଣୁ ଜଣଜଣଙ୍କର (ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କର) ଗୁଣର ଯୋଗ୍ୟତା ଓ ପ୍ରତିଭାଦି ବିପ୍ଟରକରି ସମସ୍ତଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ବା ଉଚିତ। ଏହି ତଥ୍ୟ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ଆଲୋଚିତ କଥା ‘ଗୁଣିଗୁଣହୀନବିବେକ’ରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି ।
ସାରକଥା – ଏକଦା ଗୁରୁ ଓ ଶିଷ୍ୟ ତୀର୍ଥଭ୍ରମଣରେ ଯାଇ ଅନ୍ଧର–ନଗରୀରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ଭୋଜନ ସାମଗ୍ରୀ କିଣିବାକୁ ଦୋକାନକୁ ଯାଇ ଶିଷ୍ୟ ଦେଖେତ ସେଠାରେ ଶାଗ ଏବଂ ମିଠା ସମାନ ମୂଲ୍ୟରେ ମିଳୁଛି । ଶିଷ୍ୟ ଆନନ୍ଦମନା ହୋଇ ସେହି ନଗରୀରେ ନିବାସ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ନିବେଦନ କଲା । ଶିଷ୍ୟର ଅତିଶୟ ଆଗ୍ରହ ଦେଖ୍ ଗୁରୁ ତାହା ଅନୁମୋଦନ କଲେ ଓ ଦୋଷ ନୁହେଁ । ପରନ୍ତୁ ରାଜମିସ୍ତ୍ରୀ ଯେ କି କାନ୍ଥ ଭଲଭାବେ ନିର୍ମାଣ କଲା ନାହିଁ ସେ ହିଁ ଦୋଷୀ । ଏହାପରେ ରାଜା ଲେପକାର (ମିସ୍ତ୍ରୀ)କୁ ଡକାଇ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡାଦେଶ ଦେଲେ । ସେ ମଧ୍ୟ ନିଜର ଦୋଷକୁ ସ୍ଵୀକାର ନକରି ଏହା ଶ୍ରମିକର ଦୋଷ ବୋଲି ଆକ୍ଷେପ କଲା । କାରଣ ଅଧିକ ଜଳଦେବାରୁ କାଦୁଆମାଟି ହେତୁ ଏପରି ହେଲା । ରାଜା ତା’ର ଏପରି କଥାରେ ସମ୍ମତ ହୋଇ ଶ୍ରମିକକୁ ଡକାଇ ତାକୁ ମଧ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କଲେ ।
ଯେତେବେଳେ ସେ ଶ୍ରମିକଟିକୁ ବଧସ୍ଥାନକୁ ନିଆଗଲା ସେତେବେଳେ ଦେଖାଗଲା ଯେ ବଧ ନିମନ୍ତେ ଥିବା ରଜ୍ଜୁ ବା ଫାଶ ତା’ ବେକଠାରୁ ବଡ଼ ଥିଲା । କ’ଣ କରାଯିବ ବୋଲି ବିୟର କରନ୍ତେ ମହାମନ୍ତ୍ରୀ କହିଲେ– ଜଣକର ପ୍ରାଣ ପାଇଁ ଆଉ ଜଣଙ୍କୁ ପ୍ରାଣଦାନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ତାପରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ହେଲା ଯେ ରଜ୍ଜୁ ବନ୍ଧନଯୋଗ୍ୟ କୌଣସି ପୃଥୁଳ ବା ମୋଟା ବେକ ଥିବା
ଧରିନେଇ ବଧସ୍ଥାନକୁ ଗଲେ | ଶିଷ୍ୟ ବହୁପ୍ରକାରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲା ଯେ
କରିନାହିଁ । ହେଲେ ତା’ର ବିଳପନ ବା କ୍ରନ୍ଦନ କେହି ଶୁଣିଲେ ନାହିଁ ।
ଅପରାଧ ଏହାପରେ ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟକୁ କହିଲେ– ମୁଁ ପ୍ରଥମରୁ ତୁମକୁ କହିଥିଲି ଯେ– ଏ ହେଉଛି ଅନ୍ଧକାର ନଗରୀ । ଏଠି ଉଚିତ ଅନୁଚିତ, ନ୍ୟାୟ ଅନ୍ୟାୟ କିଛି ବିଋର କରାଯାଏ ନାହିଁ । ସେତେବେଳେ ତୁମେ ମୋ କଥା ଶୁଣିଲ ନାହିଁ । ତଥାପି ଗୁରୁଶିଷ୍ୟକୁ ଏପରି ବିପଦରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବା ନିମନ୍ତେ ଚିନ୍ତାକରି ଶିଷ୍ୟର କାନରେ କିଛି ଉପାୟ କହିଲେ ।
ଯେତେବେଳେ ଶିଷ୍ୟକୁ ବଧ ନିମନ୍ତେ ନିଆଗଲା, ତା’ ସମ୍ମୁଖକୁ ଗୁରୁ ଋଲିଆସି କହିଲେ, ଶିଷ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ମୋତେ ବଧ କରାଯାଉ କାରଣ ମୋର ଗ୍ରୀବା ପରିପୁଷ୍ଟ । ଶିଷ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଅନୁରୂପ ଭାବେ ତାକୁ ମାରିବାକୁ ନିବେଦନ କଲା । ଏପରି ଘଟଣା ଦେଖୁ ରାଜା ବିସ୍ମିତ ହେଲେ ଓ ଏହାର କାରଣ ପୟରନ୍ତେ ଗୁରୁ କହିଲେ ଯେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହିକ୍ଷଣି ଯେ ବଧ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରାଣ ବିସର୍ଜନ କରିବ ସେ ଆଗାମୀ ଜନ୍ମରେ ଚକ୍ରବର୍ତୀ ସମ୍ରାଟ୍ ହେବ । ଗୁରୁଙ୍କ ମୁଖରୁ ଏକଥା ଶୁଣିବାମାତ୍ରେ ରାଜା ଏ ମୁହୂର୍ଭରେ ମୁଁ ବଧ ନିମନ୍ତେ ଉତ୍ସୁକ ବୋଲି କହିଲେ- ଏ କଥାରୁ ଆମକୁ ଶିକ୍ଷା ମିଳୁଛି ଯେ ଗୁଣୀ ଓ ଗୁଣହୀନ ବିବେକ ବା ଜ୍ଞାନ ଆମର ତଦନୁସାରେ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ବ୍ୟବହାର ସ୍ଵାଭାବିକ ଓ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କର ଗୁଣର ହେ ରାଜା ମୁଁ ଦୋଷୀ ନୁହେଁ ।
TEXT – 1
ଅଥେକବା …………………………………………ପରିପୁଷ୍ଟି ସଂଜାତୌ ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତୀର୍ଥାଟନଂ = ତୀର୍ଥଭ୍ରମଣ । କେତୁମ୍ = କିଣିବାକୁ । ଆପଣ = ଦୋକାନକୁ । ଶାକ୍ୟ = ଶାଗ । ଅଗ୍ରେ ଆଗରେ । ପ୍ରବାସଂ = ଅନ୍ୟଦେଶ ଗମନ । ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ = ପରିତ୍ୟାଗ କରି । ସାଗ୍ରହଂ ଆଗ୍ରହର ସହିତ । ଅଗତିକ କୌଣସି ଗତିନପାଇ । ଉଭୌ = ଉଭୟେ । ପରିପୁଷ୍ଟି = ବଳିଷ୍ଠ । ସଂଜାତୌ = ହୋଇଗଲେ ।
ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ଥରେ ଗୁରୁ ଓ ଶିଷ୍ୟ ତୀର୍ଥ ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ଅଵେରନଗରୀ ନାମକ ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ଭୋଜନ ସାମଗ୍ରୀ କିଣିବାକୁ ଦୋକାନକୁ ଯାଇ ଶିଷ୍ୟ ଦେଖୁଲା ଯେ ଶାଗ ତଥା ମିଷ୍ଟାନ୍ନ ସମାନ ମୂଲ୍ୟରେ ମିଳୁଛି । ତଦ୍ଵାରା ଆନନ୍ଦମନା ଶିଷ୍ୟ ଆଗକୁ ଯାତ୍ରା ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଏହି ନଗରୀରେ ହିଁ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ନିବାସ କରିବା ଉଚିତ ବୋଲି ଗୁରୁଙ୍କୁ ଆଗ୍ରହର ସହ ନିବେଦନ କଲା ବା ଜଣାଇଲା । ତା’ର ଅତିଶୟ ଆଗ୍ରହ ହେତୁ ଗତିହୀନ ଗୁରୁ ଏହାର ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଅନୁମୋଦନ କଲେ । ମିଷ୍ଟାନ୍ନ ଭକ୍ଷଣଦ୍ଵାରା ଗୁରୁ ଓ ଶିଷ୍ୟ ଉଭୟ ପରିପୁଷ୍ଟ ବା ବଳିଷ୍ଠ ହେଲେ ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିରେଦ – ଅନେକବା = ଅଥ + ଏକଦା । ତୀର୍ଥାଟନଂ = ତୀର୍ଥ + ଅଟନମ୍ । ସମ୍ରାପ୍ତି = ସମ୍ + ପ୍ରାପ୍ତି । ଅସ୍ପିନେବ = ଅସ୍କ୍ରିନ୍ + ଏବ । ଆଗ୍ରହୀତିଶୟନ = ଆଗ୍ରହ + ଅତିଶୟନ । ସଂଜାତୌ ସମ୍ + ଜାତୌ ।
ସମାସ – ଗୁରୁଶିକ୍ଷୌ = ଗୁରୁ ଚ ଶିଷ୍ୟ ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ଭୋଜନସାମଗ୍ରୀ = ତେନ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍)। ସମାନମୂଲ୍ୟନ = ସମାନଃ ମୂଲ୍ୟ ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ପ୍ରସନ୍ନଚିତଃ = ପ୍ରସନ୍ନ ଚିତଃ (କର୍ମଧାରୟଃ) । ସାଗ୍ରହଂ = ଆଗ୍ରହେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ (ସହାର୍ଥକ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଆଗ୍ରହାତିଶୟନ = ଆଗ୍ରହାଣାମ୍ ଅତିଶୟଂ, = ନ ଗତିକଃ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ଭୋଜନାନାଂ ସାମଗ୍ରୀ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ମିଷ୍ଟାନ୍ନସେବନେନ = ମିଷ୍ଟାନ୍ନାନାଂ ସେବନମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତୀର୍ଥାଟନଂ, ସ୍ଥାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଆପଣଂ ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଶାକଂ, ମିଷ୍ଟାନଂ = କଉଁରି ୧ ମା । ସମାନମୂଲ୍ୟନ = କରଣେ ୩ୟା । ତେନ = କରଣେ ୩ୟା ।
ପ୍ରସନ୍ନଚିତ୍ତ, ଶିଷ୍ୟ = କଉଁରି ୧ ମା । ପ୍ରବାସଂ = ନିବେଦନାର୍ଥେ ୪ ର୍ଥୀ କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅସ୍ଟିନ୍, ନଗରେ । ତଥ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଆଗ୍ରହାତିଶୟନ = ହେତୌ ୩ୟା = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଗୁରବେ । ଅଗତିକଃ, ଗୁରୁ = କଉଁରି ୧ ମା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଅଟନଂ = ଅଟ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ପା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । କେତୁମ୍ = କ୍ରୀଣ୍ + ତୁମୁନ୍ । ଦୃଷ୍ଟୀ = ଦୃଶ୍ = + କ୍ତ । ଉପଲବ୍ଧ = ଉପ୍ + ଲଭ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରସନ୍ନ = ପ୍ର + ସଦ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରବାସଂ ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିବାସ କ୍ତବତୁ । ପୁଷ୍ଟ = ନି + ବସ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟ = କୃ + ତବ୍ୟ = ପୁଷ୍ + କ୍ତ । ସଂଜାତୌ ସମ୍ + ଜନ୍ + କ୍ତ (ଦ୍ବିବଚନେ) ।
TEXT – 2
ଅର୍ଥେକମିନ୍ନ …………………………………………. ମ୍ତ୍ୟୁଦଣେନ ଦଣ୍ଡତ |
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ = ନଗରୀରେ । ଆରବ୍ଧନିର୍ମାଣସ୍ୟ = ଆରମ୍ଭ ନିର୍ମାଣର । ଭିଭିଂ ହଠାତ୍ । ଧରାଶାୟିନୀ = ଭୂଲୁଣ୍ଠିତ । ଅଭୂତ୍ = ହେଲା । ଅଜା = ମାଈଛେଳି । ପଞ୍ଚତ୍ବ = ମୃତ୍ୟୁ । ଅଜାୟା ସ୍ଵାମିନା = ମାଲିକଦ୍ଵାରା । ରାଜ୍ଞ = ରାଜାଙ୍କର । ପୁରତଃ = ସମ୍ମୁଖରେ । ଆଦେଶେନ = ଆଦେଶଦ୍ଵାରା । ଆହୂତଃ ଡକାଯାଇ । ମୃତ୍ୟା = ମୃତ୍ୟୁର । ଦେହଦଣ୍ଡେନ = ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡରେ । ବଦ୍ଧାଞ୍ଜଳିନା ଜଣାଇଲା । ଅପରାଧଃ = ଦୋଷ । ଇଷ୍ଟିକାଲେପକାରସ୍ୟ = ରାଜମିସ୍ତ୍ରୀର । ସମ୍ୟକ୍ = ଭଲଭାବେ । ଲେପକାରମ୍ = ମିସ୍ତ୍ରୀକୁ । ଆହୂୟ = ଡାକି । ସଗଦ୍ଗଦଂ = ବାଷ୍ପରୁଦ୍ଧ କଣ୍ଠରେ । ତୁ = କିନ୍ତୁ । ମୃଭିକାୟାଂ = ମାଟିରେ । ତରଳତରଃ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଦଣ୍ଡିତଃ = ଦଣ୍ଡ ଦେଲେ ।
ତଳେ ଏକ ମାଈଛେଳି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲା । ଛେଳିର ମାଲିକ ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ଅଭିଯୋଗ ଉପସ୍ଥାପନ କଲା । ରାଜାଙ୍କ ଗୃହସ୍ଵାମୀ ଯୋଡ଼ହସ୍ତ ହୋଇ ଜଣାଇଲା ଯେ ତାହା ତା’ର ଦୋଷ ନୁହେଁ | କିନ୍ତୁ, ରାଜମିସ୍ତ୍ରୀର ଦୋଷ, ଯାହାଦ୍ଵାରା କାନ୍ଥର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଭଲଭାବେ କରାଯାଇନାହିଁ । ଏଣୁ ମିସ୍ତ୍ରୀକୁ ଡାକି ତାକୁ ମଧ୍ୟ ସେହି ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡର ହିଁ ଆଜ୍ଞାଦେଲେ । ସେ ବାଷ୍ପରୁଦ୍ଧ କଣ୍ଠରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲା ଯେ ଏହା ମୋର ଦୋଷ ନୁହେଁ । ପରନ୍ତୁ ମାଟିରେ ଜଳ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ଶ୍ରମିକର ଯେ କି ଅଧୁକ ଜଳ ପ୍ରଦାନ କରିଛି ଯଦ୍ବାରା ପଙ୍କ ତରଳ ବା ପାଣିଆ ହୋଇଯାଇଛି, ରାଜା ତା’ର ଏପରି କଥାକୁ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଏଣୁ ତାବ୍ଦ ଆଶାମାରବା ସେ ଶ୍ରମିକାକୁ ମଧ୍ୟ ସେହିପରି ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଗଲା ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅଥେକସ୍ମିନ୍ = ଅଥ + ଏକସ୍କ୍ରିନ୍ । ତସ୍ୟାଶ୍ଚ = ତସ୍ୟା + ଚ । ବଦ୍ଧାଞ୍ଜଳିନା = ଅଞ୍ଜଳିନା । ନୈଷ = ନ + ଏଷ । ତନୈବ = ତେନ + ଏବ ।
ସମାସ – ଧରାଶାୟିନୀ = ଧରାୟାଂ ଶାୟିନୀ (୭୩ ତତ୍ତ୍ଵ) । ଗୃହନିର୍ମାଣକର୍ତ୍ତା (୬୩ ତତ୍) । ଦେହଦଣ୍ଡେନ = ଦେହସ୍ୟ ଦଣ୍ଡ, ତେନ (୬୩ ତତ୍) । ଗୃହସ୍ଵାମିନା = ଗୃହସ୍ୟ ନିର୍ମାଣଂ, ତସ୍ୟ କର୍ତ୍ତା ଗୃହସ୍ୟ ସ୍ଵାମୀ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ବଦ୍ଧାଞ୍ଜଳିନା = ବଦ୍ଧମ୍ ଅଞ୍ଜଳି ଯେନ ଧଃ, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଇଷ୍ଟିକାଲେପକାରସ୍ୟ = ଇଷ୍ଟିକାୟା ଲେପକାରଃ ତସ୍ୟ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଲୋପକାରକ = ଲେଫ କରୋତି ଇତି, ତମ୍ (ଉପପଦ ତତ୍) । ଭିଭିନିର୍ମାଣକାର୍ଯ୍ୟମ୍ = ଭିତ୍ତେ ଗଦ୍ଗଦେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ (ସହାର୍ଥକ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡନ = ନିର୍ମାଣକାର୍ଯ୍ୟମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ସଗଦ୍ଗଦଂ ମୃତ୍ୟୁ ରୂପକ ଦଣ୍ଡ, ତେନ (ରୂପକ କର୍ମଧାରୟ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସମୟେ, ନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଆରବ୍ଧନିର୍ମାଣସ୍ୟ, ଗୃହସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । କଉଁରି ୧ ମା । ତସ୍ୟା = ଅଧସ୍ତାତ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଜାୟା = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ରାଜ୍ଞ ୬ଷ୍ଠୀ । ସ୍ଵାମିନା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଅଭିଯୋଗ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଆଦେଶେନ = କଉଁରି ୩ୟା ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସମୟ, ନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ = ଅକାରଣେ ୭ମୀ । ଆରବ୍ଧନିର୍ମାଣସ୍ୟ, ଗୃହସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଭିଭିଂ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ତସ୍ୟା = ଅଧସ୍ତାତ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଜାୟା = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ରାଜ୍ଞ = ପୁରତଃ ଯୋଗେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬୩ । ଜିଭି ୬ଷ୍ଠୀ । ସ୍ଵାମିନା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଅଭିଯୋଗ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଆଦେଶେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତେନ, ଗୃହସ୍ଵାମିନା, ବଦ୍ଧାଞ୍ଜଳିନା = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ତସ୍ୟ, ଇଷ୍ଟିକାଲେପକାରସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତସ୍ମି = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ମୃତ୍ତିକାୟାମ୍ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ଶ୍ରମିକସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମଜ୍ଞ, ତରଳତରଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ରାଜ୍ଞା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବଚନମ୍ : = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଡଃ, ଶ୍ରମିକଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ତେନ, ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆରବ୍ଧ = ଆ + ରଭ୍ + କ୍ତ । ନିର୍ମାଣମ୍ = ନିଃ + ମା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଗତା = ଗମ୍ + କ୍ତ (ଟାପ୍) । ଅଭିଯୋଗ = ଅଭି + ଯୁଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ = କୃତ୍ୱା = କୃ + କ୍ରାଚ୍ । ଦଣ୍ଡିତଃ = ଦଣ୍ଡ୍ + କ୍ତ। ଅପରାଧଃ = ଅପ + ରାଧ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଆ + ହେ + ଲାପ୍। ଦୋଷ = ଦୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ପ୍ରଦରଂ = ପ୍ର + ଦା + କ୍ତ । ଜାତଃ ବଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍। ଆନୀତଃ = ଆ + ନୀ + କ୍ତ ।
TEXT – 3
ଯଦା ନଃ ଶ୍ରମିକଃ ……………………………………………………………………………………….. କେନାପି ନ ଶ୍ରୁତମ୍ ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବଧସ୍ଥାନଂ = ମାରିବାର ଜାଗାକୁ । ନୀତଃ = ନିଆଗଲା । ଦୃଷ୍ଟିପଥମ୍ = ଆଖୁ ଆଗକୁ । ଆୟାତଂ ଆସିଲା । ବଧାୟ = ବଧ ନିମନ୍ତେ । ଗ୍ରୀବାୟଃ = ବେକର । ବିଗ୍ରେ କ୍ରିୟାମାଣେ = ବିଋର କରାଯାଆନ୍ତେ। ଘଟିତେ = ଘଟନ୍ତେ । ହୁଅନ୍ତେ । ପୃଷ୍ଟଗ୍ରୀବ = ମୋଟା ବେକ ଥିବା ମନୁଷ୍ୟ । ସଂଯୋଗବଶାତ୍ = ଯୋଗକୁ । ଗୃହୀତ୍ମା = ଗ୍ରହଣ କରି । ପ୍ରାର୍ଥତବାନ୍ = ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ । ସର୍ବଥା = ସଦା । ଅପରାଧଃ = ଦୋଷ । ପରିଦେବନଂ = ବିଳାପ । କେନାପି ମଧ୍ୟ । ନ ଶ୍ରୁତମ୍ = ଶୁଣିଲେ ନାହିଁ ।
ଅନୁବାଦ – ଯେତେବେଳେ ସେ ଶ୍ରମିକକୁ ବଧ ସ୍ଥାନକୁ ନିଆଗଲା ସେତେବେଳେ ଏହା ଆଖୁ ଆଗକୁ ଆସିଲା (ଦେଖାଗଲା) ଯେ ବଧ ନିମନ୍ତେ ନିୟୋଜିତ (ବ୍ୟବହୃତ) ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନ ତା’ର ବେକ ତୁଳନାରେ ବୃହତ୍ ଆକାର ଥିଲା । ସେତେବେଳେ କ’ଣ କରାଯିବା ଉଚିତ ବୋଲି ବିୟର କରାଯାନ୍ତେ ନିକଟରେ ଥିବା ମହାମନ୍ତ୍ରୀ କହିଲେ ଯେ ଜଣଙ୍କର ଜୀବନ ଶେଷ ହୁଅନ୍ତେ ଅନ୍ୟ କାହାର ଜୀବନ କିନ୍ତୁ ହରଣ୍ୟଯୋଗ୍ୟ ହିଁ ଅଟେ । ସେତେବେଳେ ଏହା ନିର୍ଣ୍ଣୟ ହେଲା ଯେ ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନଯୋଗ୍ୟ କୌଣସି ମୋଟା ବେକ ଥବାବାଲାକୁ ଆଣିବା ଉଚିତ ବୋଲି । ଖୋଜିବା କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଯୁକ୍ତ ରାଜ- ପୁରୁଷମାନେ ସଂଯୋଗବଶରୁ (ଯୋଗକୁ) ସେହି ବାଟରେ ହିଁ ଯାଉଥିବା ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟଙ୍କୁ ଦେଖିଲେ । ରାଜପୁରୁଷମାନେ ଶିଷ୍ୟକୁ ଧରି ସେ ବଧସ୍ଥାନକୁ ନେଲେ । ଶିଷ୍ୟ ବହୁପ୍ରକାରେ ରାଜାଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲା ଯେ ମୁଁ ସଦା ନିଘୋଷ ଅଟେ । ମୁଁ କିଛି ମଧ୍ୟ ଅପରାଧ କରିନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ତା’ର୍ ବିଳପନ (ରୋଦନ) କେହି ମଧ୍ୟ ଶୁଣିଲେ ନାହିଁ ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କନ୍ୟାପି = କସ୍ୟ + ଅପି । କୋଽପି = କଃ + ଅପି। ତେଜୈବ = ତେନ + ଏବ । କେନାପି = କେନ + ଅପି । ବୃହଦାକାର୍ମ୍ = ବୃହତ୍ + ଆକାରମ୍ ।
ସମାସ – ବଧସ୍ଥାନଂ = ବଧସ୍ୟ ସ୍ଥାନମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଦୃଷ୍ଟିପଥମ୍ = ଦୃଷ୍ଟୀ ପଥମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନଂ ରଜ୍ଜୁ ବନ୍ଧନମ୍ (୩ୟା ତତ୍) । ସମୀପସ୍ଥିତେନ = ସମୀପେସ୍ଥିତଃ, ତେନ (୭ମୀ ତତ୍) । ମହାମନ୍ତ୍ରଣା = ମହାନ୍ ମନ୍ତ୍ରୀ ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନଯୋଗ୍ୟ = ରତ୍ନାବନ୍ଧନଂ (୩ୟା ତତ୍), ତସ୍ୟ ଯୋଗୀ (୬୩ ତତ୍) । ପୁଷ୍ଟଗ୍ରୀକଃ = ପୁଷ୍ପା ଗ୍ରୀବା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅନ୍ଵେଷଣ କାର୍ଯ୍ୟ = ଅନ୍ଵେଷଣକ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ, ତସ୍ମିନ୍ (୬୩ ତତ୍) । ରାଜପୁରୁଷି = ରାଜ୍ଞ ପୁରୁଷ, ତିଃ ( ୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଗୁରୁଶିଷି = ଗୁରୁ ଚ ଶିଷ୍ୟ ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି- ଧଃ, ଶ୍ରମିକଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ବଧସ୍ଥାନଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା / ଦୃଷ୍ଟିପଥମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ବଧାୟ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ତଥ୍ୟ, ଗ୍ରୀବାୟା = ‘ତୁଳା’ ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ବିଗ୍ରେ, କ୍ରିୟମାଣେ ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଏକସ୍ୟ, ଅନ୍ୟସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅନ୍ଵେଷଣକାର୍ଯ୍ୟ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ନିଯୁକ୍ତି, ରାଜପୁରୁଷୋ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ସଂଯୋଗବଶାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ତେନ, ପଥା= ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟମାର୍ଗବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୩ୟା। ଗଛର୍ଡୋ, ଗୁରୁଶିଷ୍ୟା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା ! ଶିଷ୍ୟ, ବଧସ୍ଥାନଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶିଷ୍ୟ = କଉଁରି ୧ମା । ବହୁପ୍ରକାରେଣ = କରଣେ ୩ୟା । ରାଜାନଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅହଂ = କଉଁରି ୧ ମା । ମହା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଅପରାଧଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ପରିଦେବନଂ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । କେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ପା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ନୀତଃ = ନୀ + କ୍ତ । ବନ୍ଧନଂ ତଥ୍ୟ । ଉକ୍ତ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ହର୍ଭବ୍ୟା = ଦୃ + ତଥ୍ୟ ! ଯୋଗ୍ୟ = ୟୁଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ = ବନ୍ଦ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ପୁଷ୍ଟ = ପୃଶ୍ + କ୍ତ । ଆନେତବ୍ୟ ସମ୍ + ଯୁଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ଦୃଷ୍ଟ = ଆ + ନୀ + ତଥ୍ୟ । ନିଯୁକ୍ତ = ନି + ୟୁଜ୍ + କ୍ତ । ସଂଯୋଗ ଗୃହୀତ୍ମା = ଗ୍ରହ + ଣିଚ୍ + କ୍ରାଚ୍ । ପ୍ରାର୍ଥତବାନ = ପ୍ରାର୍ଥ + କ୍ତବତୁ । ନିଦୋଷ = ନିଃ + ରାଣ୍ଡ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । କୃତଃ = କୃ + କ୍ତ । ଶ୍ରୁତମ୍ = ଶୁ + କ୍ତ ।
TEXT – 4
ଗ୍ନଗୁଣା ଶିଫ୍ୟ ………………………………………………………….. ଉପାୟରୂପେଣ କଥ୍ତମ୍ ।
ଶିଷ୍ୟ …… ସଂବୋଧ୍ଵତଃ = ସମ୍ବୋଧନ କରାଗଲା । କଥ୍ତମ୍ = କହିଦେଲେ । ଅବଧାନଂ = ମନଯୋଗ । ସଂକଟାତ୍ = ବିପଦରୁ । କଥମପି = କୌଣସି ପ୍ରକାରେ । ନିର୍ଗମନମ୍ = ବାହାରିଆସିବା। କର୍ଣ୍ଣେ = କାନରେ । ଉପାୟରୂପେଣ = ଉପାୟ ରୂପରେ ।
ଅନୁବାଦ – ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟକୁ ସଂବୋଧନ କଲେ ଯେ ମୁଁ ପ୍ରଥମରୁ ହିଁ କହିଥୁଲି ଯେ ଏହି ଅନ୍ଧକାର ନଗରୀରେ ଉଚିତ, ଅନୁଚିତ ନ୍ୟାୟ, ଅନ୍ୟାୟ ଏ ମଧ୍ଯରେ ବିଗର କରାଯାଏ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ସେତେବେଳେ ତୁମେ ମନଯୋଗ ଦେଲ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ସେ ବିପଦରୁ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ବାହାରିବା ହିଁ ଆବଶ୍ୟକ ଥିଲା । ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟର କାନରେ କିଛି ଉପାୟ କହିଲେ ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ପ୍ରଥମମେବ = ପ୍ରଥମମ୍ + ଏବ। ଇତ୍ୟେତୟୋ = ଇତି + ଏତ । ନୈବ = ନ + ଏବ । କଥମପି = କଥମ୍ + ଅପି । ନିର୍ଗମନମ୍ = ନିଃ + ଗମନମ୍ । ଆବଶ୍ୟକମେବ = ଆବଶ୍ୟକମ୍ + ଏବ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି ।
ସମାସ – ଅନ୍ଧକାରନଗର୍ଯ୍ୟାମ୍ = ଅନ୍ଧକାର ନାମା ନଗରୀ, ତସ୍ୟାମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଅନୁଚିତଂ ନ ଉଚିତମ୍ (ନଞ ତତ୍) । ଅନ୍ୟାୟମ୍ = ନ ନ୍ୟାୟମ୍ (ନଵ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଗୁରୁଣା, ମୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଶିଷ୍ୟ, ପ୍ରଥମମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଅସ୍ୟାମ୍ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ବିଗ୍ରଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ତ୍ରୟା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ତସ୍ମାତ୍, ସଂକଟାତ୍ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଅବଧାନଂ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । କର୍ମେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ତତ୍କତିପୃତ୍ୟମ୍ – ସଂବୋଧଙ = ସମ୍ + ବୁଧ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । କଥ୍ତମ୍ । କଥ୍ + କ୍ତ । ବିଗ୍ରଃ = ବି + ଚର୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ଦତ୍ତମ୍ = ଦା + କ୍ତ ।
TEXT – 5
ଯଦା ନଃ ଶିଷ୍ୟ ……………………………………………………………… ଲଛ୍କ ଲତା ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବଧୀୟ = ଇଚ୍ଛୁକଃ ଇତି । ବଧନିମନ୍ତେ । ଅଗ୍ରେ = ସମ୍ମୁଖକୁ । ଆଗତ୍ୟ ଆସି । କର୍ତ୍ତବ୍ୟ = କରିବା ଉଚିତ । ଯତଃ = ଯେହେତୁ । ପୁଷ୍ପା = ମୋଟା । ସାଗ୍ରହମ୍ = ଆଗ୍ରହର ସହିତ । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ଅପହର୍ଭବ୍ୟା = ଅପହରଣଯୋଗ୍ୟ । = ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଚକିତ । ବ୍ୟାପାରଃ = ବିଷୟ । ମୁହୂର୍ଭେ = କ୍ଷଣରେ । ବିଯୁଜ୍ୟୋତ = ବିଯୁକ୍ତ ହେବ । ଜନ୍ମନି ଜନ୍ମରେ । ତଚ୍ଛତ୍ବା = ତାହା ଶୁଣି । ପରିସ୍ଥିତ୍ୟାମ୍ = ପରିସ୍ଥିତିରେ । ଇଚ୍ଛୁକଃ = ଇଚ୍ଛାକାରୀ ।
ଅନୁବାଦ – ଯେତେବେଳେ ସେ ଶିଷ୍ୟକୁ ବଧ ନିମନ୍ତେ ନିଆଗଲା ସେତେବେଳେ ଗୁରୁ ସମ୍ମୁଖକୁ ଆସି କହିଲେ ଯେ ଶିଷ୍ୟସ୍ଥାନରେ ମୋର ବଧ କରାଯିବା ଉଚିତ ଯେହେତୁ ମୋର ମଧ୍ୟ ବେକ ମୋଟା ଅଟେ । ସେତେବେଳେ ଶିଷ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଆଗ୍ରହର ସହିତ କହିଲା ଯେ ଏପରି ନୁହେଁ । ମୋର ଜୀବନ ଅପହରଣ ହେବା ଉଚିତ । ସେତେବେଳେ ରାଜା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଚକିତ ହୋଇ ପରରିଲେ ଏ ବ୍ୟାପାର (ବିଷୟ) କ’ଣ ବୋଲି । ଗୁରୁ କହିଲେ ଯେ ଏହିକ୍ଷଣି ବଧସ୍ଥାନରେ ଯିଏ ପ୍ରାଣ (ଜୀବନ) ବିସର୍ଜନ କରିବ, ସେ ଆଗାମୀ ଜନ୍ମରେ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ସମ୍ରାଟ ହେବ । ତାହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ ଯେ ଏ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମୁଁ ହିଁ ବଧ ନିମନ୍ତେ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମମାପି = ମମ + ଅପି । ଶିଷ୍ୟାଽପି = ଶିଷ୍ୟ + ଅପି । ସାଗ୍ରହମ୍ = ସ + ଆଗ୍ରହମ୍ । ମମିବ = ମମ + ଏବ । ତଚ୍ଛତ୍ମା = ତତ୍ + ଶୃତ୍ଵ । ଅହମେବ = ଅହମ୍ + ଏବ ।
ସମାସ – ସାଗ୍ରହମ୍ = ଆଗ୍ରହେଶ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିସ୍ମୟଚକିତେନ = ବିସ୍ମୟନ ଚକିତଃ, ତେନ (୩ୟା ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଧଃ, ଶିଷ୍ୟ କଉଁରି ୧ ମା । ବଧାୟ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ ର୍ଥୀ । ଗୁରୁଣା ୩ୟା । ଶିଷ୍ୟସ୍ୟ, ମମ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ସ୍ଥାନେ ୩ୟା । କଃ, ଏହିଃବ୍ୟାପାରଃ କଉଁରି ୧ ମା । ବିସ୍ମୟଚକିତେନ, ରାଜ୍ଞା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି । ଅସ୍କ୍ରିନ, ମୁହୂର୍ଭେ, ବଧସ୍ଥାନେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ପାଣ୍ଠି = କରଣେ ୩ୟ । ଆଗାମିନି, ଜନ୍ମନି = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ଅହମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ବଧସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉକ୍ତ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ବଧଃ = ବଧୂ + କ୍ତ । କର୍ଭବ୍ୟ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ପୁଷ୍ପା = ପୁଷ୍ + କ୍ତ । ଅପହର୍ତ୍ତବ୍ୟା = ଅପ୍ + ହୃ + ତଥ୍ୟ । ପୃଷ୍ଟ = ପ୍ରଭୁ + କ୍ତ । ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ବଚ୍ = ଶୁ + କ୍ରାଚ୍ ।
TEXT – 6
ର୍ଥମାକଂ ଶାପୃକାତେ: ……………………………………………………….. ସ୍ଵାଭାବିକଃ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟଶ୍ଚ ।
ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶାସ୍ତ୍ରକାରଃ = ଶାସ୍ତ୍ରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା । ଶ୍ରେନିଂ = ଶ୍ରେଣୀରେ । ଐକୈକସ୍ୟ = ଗୋଟି ଗୋଟିକର । ସମ୍ୟକ୍ତମା = ଭଲଭାବରେ । ପୃଥକ୍ = ଭିନ୍ନ । ଜଗତି = ଜଗତରେ । ସମତାପ୍ରସ୍ଥାପନାର୍ଥୀ = ସମାନତା ସ୍ଥାପନ ନିମନ୍ତେ । ପ୍ରସଭ୍ଯତେ = ଜାତହୁଏ । ତଥ୍ୟମ୍ = ସୂଚନା । ଋରୁତୟା = ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
ଅନ୍ନଡ଼ାଦ – ଆମର ପାପକାର ସମସ୍ତ ଲୋକକ ବ୍ୟବହାର ଓ ଭପଦେଶ ବିଯମରେ ଏକ ପ୍ରୋଗାରେ ସ୍ମାପନ କରିନାହାଁନ୍ତି । ପରନ୍ତୁ ଜଣଜଣକର ପ୍ରକୃତି (ସ୍ଵଭାବ), ପ୍ରବୃତ୍ତି (ଆଚରଣ) ଆକଳନ ଶକ୍ତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟ କ୍ଷମତାକୁ ଭଲଭାବରେ ଅଭ୍ୟାସକରି, ସେମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ନିୟମମାନ ସେହି ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଦେଶ କରିଛନ୍ତି । ଏ ସଂସାରରେ ସମାନତା ପ୍ରସ୍ଥାପନ ନିମନ୍ତେ ଗୁଣୀ ଓ ଗୁଣହୀନଙ୍କୁ ଯେତେବେଳେ ଏକ ଶ୍ରେଣୀରେ ସଂସ୍ଥାପନ କରୁଛୁ ସେତେବେଳେ ଅନବସ୍ଥା ପ୍ରସଙ୍ଗ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ଜଣଜଣଙ୍କର ଗୁଣର ଯୋଗ୍ୟତା, ପ୍ରତିଭା ଇତ୍ୟାଦିର ବିୟର କରି ହିଁ ସମସ୍ତଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ଉଚିତ । ଏହି ସୂଚନା ହିଁ ଉପରିବର୍ଦ୍ଧିତ କଥାରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ତଦନୁସାରେ ଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାର ସ୍ଵାଭାବିକ ଓ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।
ବ୍ୟାକରଣ :
ସର୍ବେପି = ସର୍ବେ + ଅପି । ବ୍ୟବହାରୋପଦେଶବିଷୟ = ବ୍ୟବହାର + ଉପଦେଶବିଷୟ । ଏକସ୍ୟାମେବ = ଏକସ୍ୟାମ୍ + ଏବ । ଏକୈକସ୍ୟ = ଏକ + ଏକସ୍ୟ । ତତ୍ତଦ୍ଵନେଭ୍ୟ = ତତ୍ + ତତ୍ + ଜନେଭ୍ୟ । ଇତ୍ୟାଦୀନାଂ = ଇତି + ଆଦୀନାମ୍ । କୃତ୍ତିବ = କୃଷ୍ଣା + ଏବ । ଇଦମେବ = ଇଦମ୍ + ଏବ । ତଦନୁସାରଂ = ତତ୍ + ଅନୁସାରମ୍ । ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟଶ୍ଚ = ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ + ଚ ।
ସମାସ – କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତା = କାର୍ଯ୍ୟସ୍ୟ କ୍ଷମତାମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଆକଳନଶକ୍ତି = ଆକଳନସ୍ୟ ଶକ୍ତିମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ = ଗୁଣୀ ଚ ଗୁଣହୀନଃ ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ମୂଲ୍ୟନିର୍ଦ୍ଧାରଣମ୍ = ମୂଲ୍ୟାନାଂ ନିର୍ଧାରଣମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । = ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରମ୍ ( ୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ = ନ ପରିହାର୍ଯ୍ୟ (ନୡ ତତ୍) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅସ୍ଵାକଂ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଶାସ୍ତ୍ରକାରେ = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ସର୍ବେ, ଜନାଃ କର୍ମଣି ୧ ମା । ପ୍ରକୃତି, ପ୍ରବୃଷ୍ଟିମ୍, ଆକଳନଶକ୍ତି, କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଡଃ = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ନିୟମଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଜନେଭ୍ୟ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଅସ୍ମିନ୍, ଜଗତି = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ଏକସ୍ୟ, ଗୁଣସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ବିଚାରଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସର୍ବେକ୍ଷାଂ = ସମ୍ବନ୍ଧେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଚାରୁତୟା = କରଣେ ୩ୟା ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିୟମଃ = ନି + ଯମ୍ + ଅଚ୍ । କୃତ୍ରା = କୃ + କ୍ଵାଚ୍