Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 6 ଦହନ ଓ ଶିଖା will enable students to study smartly.
BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 6 ଦହନ ଓ ଶିଖା
→ଉପକ୍ରମ (Introduction) :
(i) କାଠିକୁଟା ଜାଳି ନିଆଁ ପାଇବା, କୋଇଲା ଓ ଘସି ଜାଳି ଆଲୋକ -ପାଇବା – ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସାଧାରଣ ଭାବେ ଦହନ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ଘରେ ଆଲୋକ ପାଇବାପାଇଁ ଆମେ ବେଳେବେଳେ ମହମବତି, ଦୀପ, ଲଣ୍ଡନ, ଡିବିରି ଆଦି ଜାଳୁ । ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଚଳାଇବାବେଳେ ଆମେ ଇନ୍ଧନର ଦହନରୁ ଶକ୍ତି ପାଇଥାଉ । ଏସବୁ ଦହନର।
→ଦହନ କ’ଣ ? (What is combustion ?) :
ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରରେ କୌଣସି ପଦାର୍ଥର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି, ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ଦହନ କହନ୍ତି ।
→ଉଦାହରଣ:
କାଠ ଜଳିଲେ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ମିଳେ । କିଛି ପରିମାଣର ଧୁଆଁ ଓ ହୁଏ । ଏହି ପାଉଁଶ ଓ ଅଙ୍ଗାରକୁ ଆଉ ପୁନର୍ବାର କାଠ କରିହୁଏ ନାହିଁ । କାଠ ଚକିବା ଏକା ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟ
→ତୁମପାଇଁ କାମ :
(i) ଖଣ୍ଡେ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତାକୁ ଚିମୁଟାରେ ଧରି ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତଟିକୁ ସ୍ପିରିଟ୍ ଲ୍ୟାମ୍ପ ବା ଗ୍ୟାସ୍ ଶିଖାରେ ଦେଖାଇଲେ ଫିତାଟି ଉଜ୍ବଳ ଆଲୋକ ଧଳାରଙ୍ଗ ପାଉଁଶଟିର ନାମ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ । ଦହନ ସମୟରେ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ବାୟୁର ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ମାଗ୍ନେସିୟମ + ଅକ୍ସିଜେନ → ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍ସାଇଡ଼
(ii) ଖଣ୍ଡେ ଛୋଟ କୋଇଲାକୁ ଚିମୁଟାରେ ଧରି ସ୍ପିରିଟ୍ ଲ୍ୟାମ୍ପ ଶିଖାକୁ ଦେଖାଇଲେ କୋଇଲା ଧୀରେ ଧୀରେ ଲାଲ ପଡ଼ିଯିବ ଓ କିଛି ଧୂଆଁ ବାହାରିବ । କାର୍ବନ + ଅକ୍ସିଜେନ → କାର୍ବନ ଅକ୍ସାଇଡ଼ ।
ଉଭୟ ପରୀକ୍ଷାରେ ସୃଷ୍ଟ ପଦାର୍ଥକୁ ଆଉ ପୂର୍ବ ଅବସ୍ଥାକୁ ଫେରାଇ ହେବନାହିଁ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂତନ ପଦାର୍ଥ ସୃଷ୍ଟିହେଲା । ତେଣୁ ଉଭୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଓ ଉଭୟରୁ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟିହେଲା । ଉଭୟ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅମଜାନ ବିନିଯୋଗ ହେଲା । ଉଭୟ ପରୀକ୍ଷା ଦହନର ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ । ଦହନ ଏକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯେଉଁଥିରେ ଏକ ପଦାର୍ଥ ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ କରି ତାପ ଓ ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ଆଲୋକ ପ୍ରଦାନ କରେ ।
→ମନେରଖ :
(i) ଇଲେକ୍ଟ୍ରିକ୍ ବଲ୍ବ ଜଳିଲେ ଏହା ତାପ ଓ ଆଲୋକ ପ୍ରଦାନ କରେ; ମାତ୍ର ଫିଲାମେଣ୍ଟର କିଛି ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହା ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ ।
(ii) ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆମକୁ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ଦିଏ; ମାତ୍ର ଏହା ଦହନ ନୁହେଁ କାରଣ ଏହା ଏକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ନୁହେଁ ।
(iii) ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏକ ଦହନ । ଆମେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଖାଦ୍ୟକୁ ଦହନ କରିଥାଏ ।
ଦହନ ପାଇଁ କ’ଣ ଆବଶ୍ୟକ ? (Requirements for combustion) :
ତୁମପାଇଁ କାମ :
ନିମ୍ନ ସାରଣୀରେ ଥିବା ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଗ୍ରହ କରି ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ଜଳାଅ । ସାରଣୀଟି ପୂରଣ କର । (ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)
(a) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳିପାରେ ତାକୁ ଦହନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ (Combustible Substance) ବା ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ କହନ୍ତି । ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳେ ନାହିଁ ତାକୁ ଅଦହନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ (Non-combustible Substance) ବା ଅଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ କହନ୍ତି ।
(b) ଘଷି, କାଉଁରିଆ, ଶୁଖୁପତ୍ର, କୁଣ୍ଡା, ଅଗାଡ଼ି, ଶୁଖୁଲା ନଡ଼ିଆ ବାହୁଙ୍ଗା, ଶୁଖୁଲା ଡାଳ, ବତା, ଶୁଖୁଲା ବାଉଁଶ, ଗନ୍ଧକ ଆଦି ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ।
ଦହନ ପାଇଁ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ।
→ତୁମପାଇଁ କାମ :
(i) ଜଳନ୍ତା ମହମବତିଟିଏ ଏକ ଟେବୁଲରେ ରଖ୍ ତାହାର ଉଭୟପାର୍ଶ୍ଵରେ ଦୁଇଟି କାଠଖଣ୍ଡ ରଖ୍ ଗୋଟିଏ ଲଣ୍ଠନକାଚ ତା’ଉପରେ ଘୋଡ଼ାଇଦିଅ । ଦେଖ ମହମବତିର ଶିଖା କିପରି ଦିଶୁଛି ।
(ii) କାଠଖଣ୍ଡ ଦୁଇଟିକୁ କାଢ଼ିନେଇ ଲଣ୍ଠନ କାଚକ ଟେବୁଲ ଉପରେ ରଖୁଦିଅ । ତା’ ମଧ୍ୟରେ ଜଳନ୍ତା ମହମବତିର ଶିଖାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।
(iii) ଏହିପରି ଅବସ୍ଥାରେ ମହମବତି ଜଳୁଥିବାବେଳେ ଲଣ୍ଠନକାଚ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ଥାଳିଆ ଘୋଡ଼ାଇ ଦିଅ ଏବଂ ମହବବତି ଶିଖାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।
→ପର୍ଯ୍ୟବେଷଣ –
(i) ପ୍ରଥମ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାଚର ତଳପଟ ଫାଙ୍କା ଥିଲା । ତେଣୁ ତଳପଟୁ ବାୟୁପ୍ରବାହ ହେଉଥିଲା; ଫଳରେ ମହମବତି ସ୍ଥିର ଶିଖା ପ୍ରଦାନ କରି ଜଳିଲା ।
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୀମିତ ବାୟୁର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଦହନକ୍ରିୟା ହେଲା । ତେଣୁ ମହମବତିର ଶିଖାଟି ଅସ୍ଥିର
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବାୟୁ ଆଦୌ ପ୍ରବେଶ କଲା ନାହିଁ । ତେଣୁ ମହମବତିଟି ଅଳ୍ପ ସମୟପାଇଁ ଜଳି ଲିଭିଗଲା । ଦହନ ପାଇଁ ବାୟୁ ବା ଅମ୍ଳଜାନ ଆବଶ୍ୟକ ।
ଦହନ ପାଇଁ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ।
କେତେକ ଦହନ ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭବପର । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଗୋଟିଏ ଆବଦ୍ଧ ପାତ୍ରରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ପୂଣ୍ଣକରି ଜଳନ୍ତା ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତାଟିଏ ତା’ ମଧ୍ୟକୁ ପକାଇଲେ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତାଟି
→ତୁମପାଇଁ କାମ :
ଗୋଟିଏ ନୂଆ ଦିଆସିଲି ଆଣି ସେଥୁରୁ ଗୋଟିଏ କାଠି ବାହାର କରି ଦିଆସିଲିର ବାରୁଦ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଛୁଆଁଇଦେଲେ କାଠିଟି ନିଆଁ ଧରିବ ନାହିଁ ?
ବର୍ତ୍ତମାନ କାଠିଟିକୁ ବାରୁଦ ପୃଷ୍ଠରେ ଟିକିଏ ଜୋର୍ରେ ଘଷିଦେଲେ ଦିଆସିଲି କାଠିଟି ଜଳିଉଠିବ ।
(d) ଦୁଇଟି ବସ୍ତୁର ଘର୍ଷଣରେ ତାପ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ପ୍ରଥମେ କାଠିଟିକୁ ବାରୁଦ ପୃଷ୍ଠରେ ଛୁଆଁଇଦେଲେ କମ୍ ତାପରେ କାଠିଟି ଜଳେ ନାହିଁ । ଘର୍ଷଣ ଫଳରେ ତାପଶକ୍ତି ଅଧ୍ବକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ କାଠିଟି ଜଳିଲା ।
(e) ତାପ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତାପମାତ୍ରାରେ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥଟି ପହଞ୍ଚିଲେ ତାହା ଜଳିବା ଆରମ୍ଭ କରେ, ଏହି ତାପମାତ୍ରାକୁ ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା (Ignition temperature) କହନ୍ତି ।
→ତୁମପାଇଁ କାମ – 5 :
କାଗଜ ଭାଙ୍ଗି ଦୁଇଟି କପ୍ ତିଆରି କର । ପ୍ରଥମ କପ୍ରେ କିଛି ଜଳନେଇ ଉତ୍ତପ୍ତ କର । କାଗଜରେ ନିଆଁ ଧରୁଛି କି ? ଜଳକୁ ଦେଖ । କାଗଜ ପୋଡ଼ି ନଯାଇ ଜଳ ଉତ୍ତପ୍ତ ହେଲାଣି । ଦ୍ୱିତୀୟ କପ୍ଟିକୁ ଖାଲି ଉତ୍ତପ୍ତ କର । କ’ଣ ଦେଖିଲ ? ଏଥିରେ କିଆଁ ଲାଗିଲା କାହିଁକି ?
ପ୍ରଥମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଳର ଉପସ୍ଥିତିହେତୁ କାଗଜଟି ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚି ନପାରିବାରୁ ଜଳିଲା ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଦ୍ୱିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାଗଜ ସମସ୍ତ ଉତ୍ତାପ ଗ୍ରହଣ କରି ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳନ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚି ଜଳିଉଠିଲା ।
→ଦହନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ କାରକ :
ଦହନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ କାରକଗୁଡିକ ହେଲା –
(i) ଜାଳେଣୀ ପଦାର୍ଥ (Combustible substance)
(ii) ଜାଳେଣୀର ସମର୍ଥକ(Supporter of combustion)
(iii) ଇଗ୍ନିସନ ତାପମାତ୍ରା (Ignition temperature)
(a) ଦାହ୍ୟ ଏବଂ ଅଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ :
ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳେ, ତାକୁ ଦହନଶୀଳ ବା ଦାହ୍ୟ (Combustible) ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ : କାଠ, କାଗଜ, କିରୋସିନି, ନଡ଼ା, ଦିଆସିଲି କାଠି, ଅଙ୍ଗାର, LPG, ପେଟ୍ରୋଲ ।
ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳେ ନାହିଁ, ତାକୁ ଅଦହନଶୀଳ ବା ଅଦାହ୍ୟ (Non-combustible) ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ : ଲୁହାକଣ୍ଟା, ପଥର, ମାଟି, ଗୋଡ଼ି ଇତ୍ୟାଦି ।
(b) ଦହନର ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ :
ଦହନ ପାଇଁ ବାୟୁ (ଅମ୍ଳଜାନ) ବା ବାୟୁଭଳି ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ।
ଉଦାହରଣ :
ଅଧିକାଂଶ ଦାନ୍ଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଅମ୍ଳଜାନର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଜଳିଥାଏ । ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଥିବା ଆବଦ୍ଧ ପାତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଖଣ୍ଡିଏ ଜଳନ୍ତା ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତା ରଖୁଲେ ତାହା ଜଳି ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ନାଇଟ୍ରାଇଡ଼ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏଠାରେ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅମ୍ଳଜାନ ଭଳି ଦହନର ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ ଅଟେ । ମାଗ୍ସିୟମ୍ + ନାଇଟ୍ରୋକେନ → ମାଗ୍ସିୟମ୍ ନାଇଟ୍ରୋକେନ
(c) ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା :
ତାପ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ପଦାର୍ଥ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚିଲେ ତାହା ଜଳିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥାଏ । ଏହି ତାପମାତ୍ରାକୁ ଉକ୍ତ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା କୁହାଯାଏ । ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା ସମାନ ନୁହେଁ ।
ଉଦାହରଣ :
ଧଳା ଫସ୍ଫରସ୍ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବାମାତ୍ରେ ଜଳିଯାଏ । କାରଣ ଏହାର ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳନ ତାପମାତ୍ରା ଅତି କମ୍ । ଦିଆସିଲି କାଠି, କାଠ, କୋଇଲା, କାଗଜ ଆଦି ପଦାର୍ଥ ଆପେ ଆପେ ଜଳନ୍ତି ନାହିଁ । କାରଣ ସେଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା ବାୟୁର ତାପମାତ୍ରାଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ ।
→ଜ୍ୱଳନ୍ତ ପଦାର୍ଥ । (Inflammable Substance):
(i) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା ଅତି ନିମ୍ନ, ଖୁବ୍ ସହଜରେ ସେଥିରେ ନିଆଁ ଧରିପାରେ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଜ୍ବଳନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ ।
→ଉଦାହରଣ :
ପେଟ୍ରୋଲ, ସ୍ପିରିଟ୍, LPG, CNG, ମୋବିଲ୍, ଆଲକହଲ୍, ଧଳା ଫସ୍ଫରସ୍ ଆଦି ପ୍ରଜ୍ବଳନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ । LPG କମ୍ପାନୀମାନେ ଗ୍ୟାସ୍ ସିଲିଣ୍ଡରରୁ ଗ୍ୟାସ୍ ଲିକ୍ ଜାଣିବାପାଇଁ ଇଥାଇଲ୍ ମେଲ୍କାପ୍ଟାନ ନାମକ
ଉତ୍କଟ ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଗ୍ୟାସ୍ରେ ମିଶାଇଥା’ନ୍ତି ।
ନିଆଁଲାଗିଲେ କିପରି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବ (How to control Fire) :
(i) ଦହନପାଇଁ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା ଓ ସହାୟ ହେଉଥିବା ବାହ୍ୟ ପରିବେଶ ଆବଶ୍ୟକ । ତେଣୁ ବାହ୍ୟ ପରିବେଶ ଦହନର ସହାୟକ ନ ହେଲେ ଓ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ମାତ୍ରା କମାଇଦେଲେ ଦହନକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କର।ଯାଇପାରିବ
→ଚ୍ଚଳଦ୍ଵାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ:
(a) ନିଆଁଲାଗିବାକ୍ଷଣି ପ୍ରଥମେ ଦମ୍କଳ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଫୋନ କରାଯାଏ ।
(i) ନଆଁଲିଭାଳି ଦଳ ପାଣିଟାଙ୍କିରୁ ନିଆଁ ଉପରକୁ ପାଇପ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ପାଣି ପକାନ୍ତି ।
(ii) ଜଳର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ତାପମାତ୍ରା ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳନ ତାପମାତ୍ରାଠାରୁ କମିଯାଏ; ଫଳରେ ନିଆଁ ବ୍ୟାପିପାରେ ନାହିଁ ।
(iii) ପାଣିରୁ ସୃଷ୍ଟ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଅମ୍ଳଜାନଠାରୁ ଭାରୀହେତୁ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ଚାରିପଟେ ଏକ ଆସ୍ତରଣ ଆକାରରେ ଘେରିଯାଏ; ଫଳରେ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ନିଆଁ ପାଖରେ ପହଁଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ନିଆଁ ଲିଭିଯାଏ ।
(iv) ଦହନ ପାଇଁ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ, ଦହନ ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ ଓ ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା ଆବଶ୍ୟକ । ନିଆଁଲିଭାଳିମାନେ ଦହନରେ ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ ଓ ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା ଉଭୟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ।
(v) ନିଆଁ ଲିଭାଇବାରେ ଜଳ ଏକ ଭଲ ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ; ମାତ୍ର ଜଳ ସବୁ ନିଆଁକୁ ଲିଭାଇପାରେ ନାହିଁ ।
(viii) ପେଟ୍ରୋଲ, ଡିଜେଲ୍ ଆଦି ତୈଳଜନିତ ଅଗ୍ନିକାଣ୍ଡରେ ଜଳ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଜଳ ତୈଳଠାରୁ ଭାରୀ ହେତୁ ଜଳ ଉପରେ ତୈଳ ଜଳିଥାଏ । ଏଣୁ ଜଳ ଏପରି ନିଆଁ ଲିଭାଇପାରେ ନାହିଁ ।
→ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଦ୍ୱି।ରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ:
(i) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଲିକେଜ୍ଜନିତ ଅଗ୍ନିକାଣ୍ଡରେ ଜଳ ସାହାଯ୍ୟରେ ଲିଭାଇଲେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଆଘାତର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । କାରଣ ସାଧାରଣ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୀ । ତେଣୁ ଏଭଳି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ (କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍) ଦ୍ଵାରା ନିଆଁ ଲିଭାଯାଇଥାଏ ।
ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପକ ଯନ୍ତ୍ର :
ଉଚ୍ଚଚାପରେ ତରଳୀକୃତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସିଲିଣ୍ଡରାକୃତି ବା କୋନାକୃତି ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପକ ଯନ୍ତ୍ର (Fire Extinguisher) ରେ ରଖାଯାଇଥାଏ । ନିଆଁଲିଭାଇବାବେଳେ ସିଲ୍କୁ ଭାଙ୍ଗିଦେଲେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ବାହାରି ନିଆଁକୁ ଲିଭାଇ ଦିଏ ।
ସୋଡ଼ିୟମ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍ କିମ୍ବା ପୋଟାସିୟମ୍ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍ :
ବାଇସୋଡ଼ା (ସୋଡ଼ିୟମ୍ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍) କିମ୍ବା ପୋଟାସିୟମ୍ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍କୁ ନିଆଁ ଉପରେ ବିଞ୍ଚିଦେଲେ ମଧ୍ୟ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟିହୋଇ ନିଆଁ ଲିଭିଯାଏ ।
→ବାଲିଦ୍ଵାରା :
ନିଆଁ ଲାଗିଥିବା ସ୍ଥାନରେ ବାଲି ପକାଇ ମଧ୍ୟ ନିଆଁ ଲିଭାଯାଇପାରିବ ।
ଯାନବାହାନରେ ନିଆଁ ନ ଲାଗିବା ପାଇଁ ସାବଧାନତା ଓ ଉପାୟ
1. ନିରାପଦରେ ଗାଡ଼ି ଚକକଟା
2. ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପକ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ପାଖରେ ରଖୁବା
3. ଗାଡ଼ି ଯାନବାହନକୁ ଶ୍ରୁତିକଟୂ ଧ୍ୱନିରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା
4. ପ୍ରଜ୍ବଳନଶୀଳ ପଦାର୍ଥକ ପରିବହନ ନ କରିବା
5. ପେଟ୍ରୋଲ ଟାଙ୍କି ଓ ତେଲ ପାଇପକୁ ଯାଞ୍ଚକରିବା
6. ଗଢିର ଚ୍ୟାରେ ତାକୁ ଯାଞ୍ଚ କରିବା
7. ନିରାପଦ ସ୍ଥାନରେ ଗାଡ଼ି ପାକିଂ କରିବା
→ଦହନର-ପ୍ରକାରଭେଦ (Types of Combustion) :
(i) ଦ୍ରୁତ ଜାଳେଣି (Rapid Combustion) :
(a) ଗୋଟିଏ ପେଟ୍ରୋଲ କିମ୍ବା ଡିଜେଲଭିଜା କନାରେ ଜଳନ୍ତା ଦିଆସିଲି କାଠି ପକାଇଦେଲେ କପଡ଼ାଟି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଜଳିଉଠେ । ଗ୍ୟାସ୍ ଚୁଲାରେ ଲାଇଟର୍ ଲଗାଇଦେଲେ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଗ୍ୟାସ୍ ଜଳିଉଠେ । ଏପରି ଦହନକୁ ଦ୍ରୁତଦହନ କହନ୍ତି ।
(b) ଏହି ପ୍ରକାର ଦହନରେ ନିଆଁ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ବ୍ୟାପେ ଓ ପ୍ରଚୁର ତାପ ଓ ଆଲୋକ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
(c) ଏପରି ଦହନ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା ବହୁତ କମ୍ ।
ଯେଉଁ ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଚୁର ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ଦ୍ରୁତ ଦହନ କୁହାଯାଏ ଉଦାହରଣ –
ଉଦାହରଣ – (a) ଗ୍ୟାସ ଚୁଲା ଖୋଲି ଜଳନ୍ତା ଦିଆସିଲି କାଠି ଦେଖାଇବା ।
(ii) ତ8 ଦହନ (Spontaneous Combustion) :
(a) ଧଳା ଫସ୍ଫରସ୍ ବାୟୁରେ ରଖିଦେଲେ ଆପଣାଛାଏଁ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳନ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚି ଜଳେ । ପ୍ରଚଣ୍ଡ ସୌରତାପରେ ଆପେ ଆପେ କୋଇଲା ଗଦାରେ ନିଆଁ ଲାଗିଯାଏ ।
(b) ପେଟ୍ରୋଲଭିଜା କପଡ଼ା ଉପରକୁ ଜଳନ୍ତା କାଠି ପକାଇବା ।
(c) ଖରାଦିନେ କୋଇଲା ଖଣିରେ ଆପେ ଆପେ ନିଆଁ ଲାଗିଯାଏ । କୋଇଲା ତାପକୁ ସହଜରେ ଗ୍ରହଣ କରି ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚିଯାଏ । ତେଣୁ କୋଇଲାଖଣିରେ ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପକ ସିଲିଣ୍ଡରମାନ ଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ସ୍ବତଃ ଦହନର ଉଦାହରଣ ।
ଉଦାହରଣ – (a) ଧଳା ଫସ୍ଫରସ୍ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ।
(b) ଖରାଦିନେ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ତାତିରେ କୋଇଲା ଗଦାରେ ବେଳେବେଳେ ନିଆଁ ଲାଗିବା ।
(iii) ବିସ୍ଫୋରଣ (Explosion) :
ତାଳଫୋଟକା ଫୁଟାଇଲାବେଳେ ବାରୁଦର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଅତି ଅଳ୍ପ ସମୟରେ ଅତିମାତ୍ରାରେ ତାପ, ଆଲୋକ ଓ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏପରି ଦହନକୁ ବିସ୍ଫୋରଣ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ବିସ୍ଫୋରଣ
(iv) ମୃଦୁ ଦହନ (Slow Combustion) :
(a) ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହେବା, ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଲାଗିବା, ରୁପା କାନଫୁଲ କଳା ପଡ଼ିଯିବା ଆଦିରେ ଆଦୃଶିଆ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ; ମାତ୍ର ବହୁ ସମୟପରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଜାଣି ହୁଏ ।
(b) ଦହନ ଧୀରଗତିରେ ଚାଲୁଥିବାରୁ ଏପରି ଦହନକୁ ମୁଦ୍ର ଦହନ କହନ୍ତି । ଯେଉଁ ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆଖୁଦୃଷ୍ଟିଆ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ଅତି ମନ୍ଥର ଗତିରେ ଚାଲିଥାଏ, ତାହାକୁ ମୃଦୁ ଦହନ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ –
(a) ଖାଦ୍ୟ ଦହନ ହେବା
(b) ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଲାଗିବା
→ଶିଖା (Flame) :
(i) ଶିଖା କହିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଅଗ୍ନିର ପ୍ରବାହ ବହନକରୁଥିବା ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ଆଲୋକକୁ ବୁଝାଯାଏ ।
(ii) ଗ୍ୟାସ୍ ଚୁଲାର ଶିଖା, ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଦହନବେଳେ ମିଳୁଥିବା ଶିଖା ଏକାଭଳି ନୁହେଁ । ସବୁପ୍ରକାର ଦହନରେ ଶିଖା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିଖାର ଆକୃତି ଓ ବର୍ଣ୍ଣ ଏକାଭଳି ନୁହେଁ ।
ତୁମ ପାଇଁ କାମ :
ବର୍ତ୍ତମାନ କିଛି ପଦାର୍ଥର ଦହନରେ ଶିଖା କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ଦେଖୁବା ।
ଶିଖା କାହିଁକି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ?
→ତୁମପାଇଁ କାମ :
ଗୋଟିଏ ମହମବତି ଜଳାଅ । ଗୋଟିଏ କାଚନଳୀକୁ ଚିମୁଟାରେ ଧରି ତାହାର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତକୁ ମହମବତି ଶିଖାର କେନ୍ଦ୍ରରେ ଥିବା ଦୀପ୍ତିହୀନ ଅଞ୍ଚଳରେ ରଖ । ତୁମ ସାଙ୍ଗ ଗୋଟିଏ ଜଳନ୍ତା ଦିଆସିଲି କାଠି ଗ୍ଲାସନଳୀର ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଦେଖାଉ । ଦିଆସିଲି କାଠି ଦେଖାଇଥବା ପାର୍ଶ୍ବରେ ଏକ ଶିଖା ଦେଖାଯିବ । ଏହା କେଉଁଠୁ ଆସିଲା ? ଲକ୍ଷ୍ୟକର ଯେ ମହମବତିର ଭିତରେ ଥିବା ସଳିତା ନିକଟରେ ମହମ ଆପେ ଆପେ ତରଳିଯାଉଛି । ଏପରି କାହିଁକି ହେଉଛି ?
ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥର ଦହନ ସମୟରେ ସେଥିରୁ କିଛି ତରଳି ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୁଏ, ସେହି ପଦାର୍ଥ ଜଳି ଶିଖା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ମହମବତି ଜଳିବାବେଳେ କିଛି ମହମ ସଳିତା ନିକଟରେ ତରଳିଯାଏ । (କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କିଛି ମହମ ତରଳି ମହମବତି ଧାରଦେଇ ତଳକୁ ବୋହିଯାଏ ଓ ତଳେ ବସିଯାଏ) । ତରଳ ମହମରୁ କିଛି ଅଂଶ ସଳିତାଦ୍ୱାରା ଉପରକୁ ଉଠି ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୁଏ ଏବଂ ସେହି ବାଷ୍ପର ଦହନରୁ ଶିଖା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । କାଚନଳୀକୁ ଶିଖାର ଦୀପ୍ତିହୀନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଇଲେ ଦହନ ହୋଇ ନଥିବା ମହମ ବାଷ୍ପ କାଚନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅପର ପ୍ରାନ୍ତକୁ ଯାଏ ଏବଂ ସେଠାରେ ଦହନ ଦ୍ୱାରା ଶିଖା ଦେଖାଯାଏ ।
→ଏକ ନିଆଁର ଗଠନ (Structure of a flame) :
ମହମବତି ଶିଖାର ତିନୋଟି ମଣ୍ଡଳ ଅଛି; ଯଥା- ଅତିଦୀପ୍ତ ମଣ୍ଡଳ, ଦୀପ୍ତିମାନ ମଣ୍ଡଳ ଓ ଦୀପ୍ତିହୀନ ମଣ୍ଡଳ ।
(i) ଅତିଦୀପ୍ତ ମଣ୍ଡଳ । (Non-Luminous Zone) :
(a) ଏଠାକାର ତାପମାତ୍ର ସର୍ବାଧିକା
(b) ଏହି ମଣ୍ଡଳଟି ଶିଖାର ବାହ୍ୟତମ ସ୍ତର ।
(c) ଏହି ମଣ୍ଡଳଟି ପ୍ରାୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ବା ଈଷତ୍ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣର ।
(d) ଏଠାକାର କଣିକାମାନଙ୍କର ସଂପୂର୍ଣ ଦହନ ହୁଏ ।
(ii) ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଜୋନ୍ । (Luminous Zone) :
(a) ଏହା ଶିଖାର ଆଲୋକ ପ୍ରଦାନକାରୀ ମଣ୍ଡଳ ।
(b) ଏହି ମଣ୍ଡଳଟି ଶିଖାର ମଧ୍ୟମସ୍ତର ।
(c) ଏହି ମଣ୍ଡଳଟି ଶିଖାର ସବୁଠୁଁ ବେଶୀ ଅଞ୍ଚଳ ଅଧିକାର କରିଥାଏ ।
(d) ଏଠାକାର କଣିକାମାନଙ୍କର ଅଦୃଶ୍ୟ ଦହନ କରିଥାଏ ।
(iii) ଅନ୍ଧାର ଅଞ୍ଚଳ । (Dark Zone):
(a) ଶିଖାର କେନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ଦୀପ୍ତିହୀନ ମଣ୍ଡଳ ଅଞ୍ଚଳଟି ସାମାନ୍ୟ ଅନ୍ଧାରୁଆ ଦିଶେ ।
(b) ଏଠାରେ ତାପମାତ୍ରା କମ୍ ହେତୁ କଣିକାମାନଙ୍କର ଦହନ ଏଠାରେ ହୁଏ ନାହିଁ ।
(c) ଏହା ଶିଖାର ଅନ୍ତଃସ୍ତର ।
→ତୁମପାଇଁ କାମ :
(a) ଏକ ମହମବତି ଜଳାଅ । ଶିଖା ସ୍ଥିର ଥିବାବେଳେ ତାହାର ଦୀପ୍ତମାନ ମଣ୍ଡଳରେ ଚିମୁଟାଦ୍ଵାରା ଗୋଟିଏ ଷ୍ଟିଲ୍ଥାଳି କିଛି ସମୟ ଦେଖାଅ । ଥାଳିଟିକୁ କିଛି ସମୟପରେ ବାହାର କରି ଆଣିଲେ ଥାଳି ଉପରେ ବୃତ୍ତାକାରର କଳା ଲାଗିଥିବାର ଦେଖୁ । ଏପରି କାହିଁକି ହେଲା ?
ଉ-
ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ଦୀପ୍ତିମାନ ମଣ୍ଡଳରେ ମହମ କଣିକାମାନଙ୍କର ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନ ହେତୁ ଏହା ସମ୍ଭବ ହେଲା ।
(b) ଏକ ଫୁଟ ଲମ୍ବା ଏକ ସରୁ ତମ୍ବାତାର ନେଇ ଚିମୁଟାରେ ତାହାର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତ ଧରି ତାରଟିକୁ 30 ସେକେଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିଖାର ଧାତବ ତାର ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇ ଲାଲ୍ ପଡ଼ିଗଲା; କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ମଣ୍ଡଳରେ ତାର ଲାଲ୍ ହେଲା ନାହିଁ । ଏପରି ହେବାର କାରଣ।
ଉ-
ଅତିଦୀପ୍ତ ଶିଖାରେ କଣିକାମାନଙ୍କର ସଂପୂଣ୍ଣ ଦହନ ଫଳରେ ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବାଧିକ ହୁଏ । ତେଣୁ ଏଠାରେ ତମ୍ବା ତାରର ହେଲା ।
→ଇନ୍ଧନ (Fuel):
ଯେଉଁ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଦହନ ସମୟରେ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଇନ୍ଧନ କୁହାଯାଏ । ଇନ୍ଧନ ତିନି ପ୍ରକାର ।
(a) କଠିନ ଇନ୍ଧନ
(b) ତରଳ ଇନ୍ଧନ ଓ
(c) ଗ୍ୟାସୀୟ ଇନ୍ଧନ ।
(i) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଇନ୍ଧନ ଏକ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ।
(ii) କାଠ, କୋଇଲା, ଘଷି, ଆଦି କଠିନ ଇନ୍ଧନ ।
(iii) କିରାସିନି, ପେଟ୍ରୋଲ, ଡିଜେଲ ଆଦି ତରଳ ଇନ୍ଧନ ।
(iv) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍, ମିଥେନ୍ ଆଦି ଗ୍ୟାସୀୟ ଇନ୍ଧନ ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଇନ୍ଧନ ଗୋଟିଏ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ, ମାତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ରନ୍ଧନ ନୁହନ୍ତି ।
→ଆଦର୍ଶ ଇନ୍ଧନର ଲକ୍ଷଣ:
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତମ ଇନ୍ଧନ ଜାଣିବା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଗୁଣ ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ –
(i) ଏହାକୁ ଜାଳିଲେ ବେଶି ପାଉଁଶ, ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ବା ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ମିଳୁ ନଥିବ ।
(ii) ଏହା ଶସ୍ତା ଓ ସୁବିଧାରେ ସବୁଠାରେ ମିଳୁଥିବ ।
(iii) ଏହାକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରି ବେଶିଦିନ ସୁବିଧାରେ ରଖାଯାଇପାରୁଥିବ ।
(iv) ଏହାକୁ ସହଜରେ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରି ହେଉଥିବ ।
(v) ଏହାର ଉଚ୍ଚ କ୍ୟାଲୋରୀ ମୂଲ୍ୟ ଥିବ; ଅର୍ଥାତ୍ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଳ୍ପ ଇନ୍ଧନରୁ ବେଶୀ ତାପଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଥିବ ।
(vi) ଏହାର ଦହନକୁ ସହଜରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରୁଥିବ ।
କୌଣସି ଇନ୍ଧନ ଶହେ ପ୍ରତିଶତ ଆଦର୍ଶ ଇନ୍ଧନ ନୁହେଁ ।
→ଇନ୍ଧନ ଦକ୍ଷତା (Fuel Efficiency) :
(i) ଏକ କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ଇନ୍ଧନର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନରୁ ଯେତିକି ପରିମାଣର ତାପ ମିଳେ ତାକୁ ଇନ୍ଧନର କ୍ୟାଲୋରୀ ମୂଲ୍ୟ (Calorific Value of Fuel) କହନ୍ତି ।
(ii) ଏହ।ର ଏକକମାନ kJ/gram, Joule/gram, Joule/kg, Calorie/gm, kJ/kg. ଇତ୍ୟାଦି।
→ଇନ୍ଧନର କ୍ଷତିକାରୀ ପ୍ରଭାବ (Harmful Effects of Fuels) :
(i) କାଠ, କୋଇଲା, ଗୋବର ଘଷି ଆଦି ଇନ୍ଧନମାନଙ୍କର ଦହନରୁ ସୃଷ୍ଟ କାର୍ବନ୍ କଣିକାର ପରିମାଣ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧିକ ହେଲେ ଏହା ଶ୍ଵାସଜନିତ ରୋଗ; ଯଥା- ଆଜ୍ମା, ବ୍ରୋଙ୍କାଇଟିସ୍, ଯକ୍ଷ୍ମା ଆଦି ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
(ii) କାଠ, କୋଇଲା, ଗୋବର ଘଷି ଆଦି ଇନ୍ଧନମାନଙ୍କର img ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏକ ରୁଦ୍ଧ କୋଠରିରେ ବେଶି ସମୟଧରି କୋଇଲା ଜାଳି ଶୋଇଲେ ପ୍ରାଣହାନୀର ଆଶଙ୍କା ଥାଏ ।
(iii) ଅଧିକାଂଶ ଇନ୍ଧନର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନରୁ କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହାର ପ୍ରତିଶତ ମାତ୍ରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ବୃଦ୍ଧିଯୋଗୁଁ ପୃଥିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ପୃଥିବୀର ଏହି ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧିକୁ ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱାମିଂ (Global Warming) କହନ୍ତି । ଗ୍ଲୋବାଲ ୱାମିଂ ପୃଥିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିକୁ ସୂଚାଏ । ଏହା ଯୋଗୁଁ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ବରଫ ତରଳି ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧିର ଆଶଙ୍କା କରାଯାଉଛି । ଏତଦ୍ବ୍ୟତୀତ ଅକାଳବର୍ଷା ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇ ନପାରେ । ଗ୍ଲୋବାଲ ୱାମିଂ ପୃଥିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିକୁ ସୂଚାଏ ।
(iv) ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର ଦହନରୁ ସଲ୍ଫର୍ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଏସବୁ ଗ୍ୟାସ୍ ଅମ୍ଳୀୟ ପ୍ରକୃତିର ଏବଂ ଏମାନେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ରହି ବର୍ଷାଜଳ ସହ ମିଶି ପୃଥିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ଆସିଥା’ନ୍ତି । ଏପ୍ରକାର ବୃଷ୍ଟିକୁ ଅମ୍ଳ ବୃଷ୍ଟି (Acid Rain) କୁହାଯାଏ । ଏହା ଆମର କୋଠାବାଡ଼ି, ଫସଲ ଓ ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
(v) ବର୍ତମାନ ପେଟ୍ରୋଲ୍ ଓ ଡିଜେଲ୍ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ ଯାନବାହନରେ CNG ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । CNG ଖୁବ୍ କମ୍ ପରିମାଣରେ କ୍ଷତିକାରକ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିଥାଏ ।
→ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ :
ଜାଳ – Combustion
ଇନ୍ଧନ – Fuel
ଜାଳେଣୀ ପଦାର୍ଥ – Combustible material
ଜ୍ୱଳନ୍ତ ପଦାର୍ଥ – Inflammable substance
ଇଗ୍ନିସନ ତାପମାତ୍ରା ସ୍ ont ତ aneous ସ୍ପୃତ ଜାଳେଣି – Ignition temperature Spontaneous Combustion
ଏକ୍ସପୋଜିସନ୍ – Expiosion
ଅଗ୍ନି – Flame
ଇନ୍ଧନର ମୂଲ୍ୟବାନ ମୂଲ୍ୟ – Calorific value of fuel
ଇନ୍ଧନ ଦକ୍ଷତା – Fuel Efficiency
ପାର୍ଥିବ ଉଷ୍ମତା – Global Warming
ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା – Acid Rain
ଅଗ୍ନି – Flame