Class 8

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 8 କୋଷ – ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 8 କୋଷ – ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ

→ଉପକ୍ରମ :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବର ଶରୀର କେତେକ ଜୀବକୋଷର ସମାହାରରେ ଗଠିତ ଜୀବକୋଷ ଜୀବମାନଙ୍କର ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ କ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।

→କୋଷର ଆବିଷ୍କାର (Discovery of Cell) :

• ରବର୍ଟ ହୁକ୍ ନାମକ ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ବୈଜ୍ଞାନିକ 1665 ମସିହାରେ ସରଳ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ କର୍କ ଖଣ୍ଡରେ ଥ‌ିବା କୋଷ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।
• ସରଳ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ କର୍କ ଖଣ୍ଡରେ ଥିବା କୋଷ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।
• ଏବେ ଉନ୍ନତ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଓ ଏଥ‌ିରେ ଥିବା ଉଚ୍ଚ ବର୍ଜନ କ୍ଷମତା ହେତୁ କୋଷର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅନେକ ତଥ୍ୟ ଜଣାପଡ଼ିଲାଣି ।

→କୋଷ (Cell) :

• ରବର୍ଟ ହୁକ୍ ନାମକ ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ବୈଜ୍ଞାନିକ 1665 ମସିହାରେ ସରଳ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ କର୍କ ଖଣ୍ଡରେ ଥିବା କୋଷ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।
• କୁକୁଡ଼ା ଅଣ୍ଡା ଗୋଟିଏ କୋଷରେ ଗଠିତ ଏବଂ ବୃହତ୍ ଆକାର ବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇଥିବାରୁ ଖାଲିଆସ୍‌ରେ ଦେଖୁହୁଏ ।

→ଜୀବମାନଙ୍କ କୋଷ ସଂଖ୍ୟା, ଆକୃତି ଓ ଆୟତନରେ ଭିନ୍ନତା :

• ମଣିଷ ଶରୀରରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକୃତି ଓ ଆୟତନର ଏକଲକ୍ଷ କୋଟିରୁ ଅଧ୍ବକ ଜୀବକୋଷ ରହିଛି ।
• ଏକକୋଷୀ ଜୀବ ଗୋଟିଏ କୋଷ ମଧ୍ଯରେ ବହୁକୋଷୀ ଜୀବଭଳି ତା’ର ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପନ୍ନ କରିଥାଏ ।
• ଏକାଧ୍ଵକ କୋଷରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିବା ଜୀବକୁ ବହୁକୋଷୀ ଜୀବ କୁହାଯାଏ ।
• ବହୁକୋଷୀ ଜୀବ ଏକାଧିକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଧରଣର କୋଷରେ ତିଆରି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଟିସୁଦ୍ବାରା ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ କରେ ।
• ଏମିବା ଏବଂ ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା ଗୋଟିଏ କୋଷରେ ଗଠିତ ଓ ଏମାନେ ଆକୃତି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ପାରନ୍ତି ।

→କୋଷର ଆକୃତି :

• ସାଧାରଣତଃ କୋଷଗୁଡ଼ିକ ଗୋଲାକାର କିମ୍ବା ଚକ୍ରାକାର କିମ୍ବା ସୁଦୀର୍ଘ ।
• କୋଷର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ଏକ ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଝିଲ୍ଲୀ, ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷକୁ ଆକୃତି ଦିଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କୋଷର ଆୟତନ 0.1 ଠାରୁ 0.5 ମାଇକ୍ରୋମିଟର ହୋଇଥିବାବେଳେ ବୃହତ୍ତମ କୋଷର ଆୟତନ 170 × 130 ମିଲିମିଟର ଅଟେ
• ଗୋଟିଏ ଜୀବର ଶରୀର ବହୁସଂଖ୍ୟକ କୋଷରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଜୀବନ ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ କୋଷରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ; ଅର୍ଥାତ୍ ନିଷିକ୍ତ ଡିମ୍ବାଣୁ ବା ଯୁଗ୍ମଜରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଜୀବର ବୃଦ୍ଧି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଯୁଗ୍ମଜ କୋଷ ବିଭାଜିତ ହୁଏ ଓ କୋଷ ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
• ଏମିବା, ପାରାମେସିୟମ୍, ଇଷ୍ଟ ଓ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆଦି ଜୀବଙ୍କ ଶରୀର ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ କୋଷରେ ଗଠିତ ।
• ଏକକୋଷୀ ଜୀବ ଗୋଟିଏ କୋଷ ମଧ୍ୟରେ ବହୁକୋଷୀ ଜୀବଭଳି ସମସ୍ତ ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା; ଯଥା – ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ, ପରିପାକ, ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା, ରେଚନ, ବୃଦ୍ଧି, ପ୍ରଜନନ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବହୁକୋଷୀ ଜୀବ ଏକାଧ୍ଵ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରଧରଣର କୋଷରେ ତିଆରି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଟିସୁ ଦ୍ଵାରା ଏ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରେ ।
• ଟିସୁଗୁଡ଼ିକର ସମଷ୍ଟିରେ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । କେତେକ କୋଷର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନାହିଁ । ଏମିବା ଓ ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା କୋଷ ଏହାର ଉଦାହରଣ ।

→ଏମିବା :

• ଏମିବାର ଅନ୍ୟ ଜୀବଭଳି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନାହିଁ । ଏହା ତା’ର ଆକୃତି ସର୍ବଦା ବଦଳାଇଥାଏ ।
• ଏହାର ଶରୀରରୁ ଭିନ୍ନ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରବନ୍ଧ ବାହାରୁଥାଏ । ଏହାକୁ କୂଟପାଦ କୁହାଯାଏ ।
• ଏମିବା ଗତିକଲାବେଳେ କିମ୍ବା ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କଲାବେଳେ ଏହି କୂଟପାଦଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଓ ପରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଏ ।
• ଏମିବାର କୂଟପାଦ ଗଠନଯୋଗୁଁ ତା’ର ଆକୃତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ; ଯାହାକି ତାକୁ ଗତି କରିବାରେ ଓ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

→ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା :

• ମନୁଷ୍ୟ ରକ୍ତରେ ଥିବା ଶ୍ୱେତ ରକ୍ତକଣିକା ଗୋଟିଏ କୋଷରେ ଗଠିତ, ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା ମଧ୍ୟ ଏହାର ଆକୃତି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ ।
• ଏମିବା ଏକ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ଜୀବ ଭାବରେ ସ୍ଵାଧୀନ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବାବେଳେ ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା ଗୋଟିଏ କୋଷ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।

କେତେକ କୋଷର ଆକାର ଭିନ୍ନ ଆକୃତି ବିଶିଷ୍ଟ । କାରଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକୃତି ସେଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ । ସାଧାରଣତଃ କୋଷଗୁଡ଼ିକ ଗୋଲାକାର କିମ୍ବା ଚକ୍ରାକାର କିମ୍ବା ସୁଦୀର୍ଘ ହୋଇଥାଏ । ପେଶୀ କୋଷ ଦୀର୍ଘ ଓ ପ୍ରାନ୍ତଦ୍ଵୟ ଗୋଜିଆ ଓ ସେଗୁଡ଼ିକ ତାକୁଡ଼ିପରି ।

ଦୀର୍ଘ ଓ ଶାଖାପ୍ରଶାଖା ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ନାୟୁକୋଷ ବାର୍ତ୍ତା ଗ୍ରହଣ ଓ ପ୍ରେରଣ କରିବା ଫଳରେ ଏହା ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ କାର୍ଯ୍ୟର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷାକରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
କୋଷର ଉପାଦାନ ଏକ ଝିଲ୍ଲୀ ଦ୍ବାରା ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଝିଲ୍ଲୀ ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷକୁ ଆକୃତି ଦିଏ । କୋଷଭିଭି ହେଉଛି ଉଭିଦ କୋଷର ଏକ ଅତିରିକ୍ତ କୋଷ ଆବରଣ । ଏହା କୋଷକୁ ଆକୃତି ଓ ଦୃଢ଼ତା ଦିଏ ।

→କୋଷର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ :

• ଜୀବ ଶରୀରର ମୌଳିକ ଓ ଗାଠନିକ ଏକକ ହେଉଛି କୋଷ ।
• ଟିସୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସମରୂପୀ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଅସଂଖ୍ୟ କୋଷର ସମାହାର ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ ଟିସୁକୁ ନେଇ ଗଠିତ ।
• ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗକୁ ନେଇ ଅଙ୍ଗ ସଂସ୍ଥାନ ଗଠିତ ।
• ଜୀବ ଶରୀର ଅଙ୍ଗ ସଂସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ଗଠିତ ।

→ଉଭିଦ କୋଷ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷ ଏବଂ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗିକା ।

→କୌଷ ଆୟତନ :

• ଜୀବ ଶରୀରରେ କୋଷର କ୍ଷୁଦ୍ରତମ ଆୟତନ ହେଉଛି 1 ମାଇକ୍ରନ୍ (1 ମିଟରର l ନିୟୁତ ଭାଗରୁ l ଭାଗ) ଓ
• ଅଧିକାଂଶ କୋଷ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଣୁ ସଦୃଶ ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ କରି ଦେଖହୁଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କୋଷର ଆୟତନ 0.1 ଠାରୁ 0.5 ମାଇକନ୍ । ଉଦାହରଣ – ବୀଜାଣୁ କୋଷ । ବୃହତ୍ତମ କୋଷର ଆୟତନ 170 × 130 ମି.ମି. । ଉଦାହରଣ କୋଷର ଆକାରକୁ ମାଇକ୍ରୋମିଟର ଦ୍ୱାରା ମାଇକ୍ରନ୍ ଏକକ ଦ୍ବାରା ମପାଯାଏ ।

(A) ସେଲ୍ ମେମ୍ବ୍ରେନ୍ (Cell membrane):

• ଏହା କୋଷର ମୌଳିକ ଅଂଶ ଅଟେ ।
• ଏହାଦ୍ଵାରା କୋଷଜୀବକ ଆବୃତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
• ଏହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷ ପରସ୍ପରଠାରୁ ଓ ବାହ୍ୟ ମାଧ୍ୟମଠାରୁ ପୃଥକ୍ ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି ।
• ଏହା ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ କୋଷ ଭିତରକୁ ଓ ବାହାରକୁ ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ ଆଦାନପ୍ରଦାନରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ଏହା କୋଷକୁ ଏକ ଆକୃତି ପ୍ରଦାନ କରେ ।
• ଉଭିଦ କୋଷରେ କୋଷଭିଭି, କୋଷ ଝିଲ୍ଲୀକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ ।

(B) img (Cytoplasm):

• ଏହା ଜେଲିଭଳି ପଦାର୍ଥ ଅଟେ ।
• ଏହା କୋଷ ଝିଲ୍ଲୀ ଓ ନ୍ୟଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ରହିଥାଏ ।
• ଏଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର କୋଷ ଅଙ୍ଗିକା ଦେଖାଯା’ନ୍ତି ।
• କୋଷଜୀବକରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିବା କୋଷ ଅଙ୍ଗିକାଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଅନ୍, ଗଲଜିବଡ଼ି ଓ ରାଇବୋଜୋମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ।

(C) ନ୍ୟଷ୍ଟି (Nucleus):

• ଜୀବକୋଷର ଏହା ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ଅଟେ ।
• ଏହାର ଆକୃତି ଗୋଲାକାର ଓ ଏହା କୋଷର କେନ୍ଦ୍ରରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
• ଏହା କୋଷଜୀବକଠାରୁ ନ୍ୟଷ୍ଟି ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ୱାରା ପୃଥକ ହୋଇଥାଏ ।
• ନ୍ୟଷ୍ଟି ଝିଲ୍ଲୀ ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏହା କୋଷଜୀବକ ଓ ନ୍ୟଷ୍ଟି ମଧ୍ୟକୁ ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ ଆଦାନପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ନ୍ୟଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଗୋଲାକାର ଅଙ୍ଗିକାକୁ ନିନ୍ୟଷ୍ଟି କୁହାଯାଏ ।
• ନ୍ୟଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ସୂତାଭଳି ଅଂଶକୁ ଗୁଣସୂତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
• ଗୁଣସୂତ୍ର ଗୁଣପିଣ୍ଡ (Gene) ବହନ କରନ୍ତି ।
• ଜିନ୍ ବଂଶଗତିର ଏକକ ଅଟେ ।
• ନ୍ୟଷ୍ଟି କୋଷର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର କେନ୍ଦ୍ର ଅଟେ ।
• କୋଷଜୀବକ ଓ ନ୍ୟଷ୍ଟିକୁ ନେଇ ଗଠିତ ପଦାର୍ଥକୁ ଆଦିପୁରସ (protoplasm) କୁହାଯାଏ ।
• ଯେଉଁ କୋଷର ନ୍ୟଷ୍ଟି ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ୱାରା ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସୁନ୍ୟଷ୍ଟୀୟ (eukaryotic) ଓ ଯେଉଁ କୋଷର ନ୍ୟଷ୍ଟି ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ପ୍ରାକ୍ ନ୍ୟଷ୍ଟୀୟ କୋଷ (prokaryotic)

(D) କୁହାଯାଏ । ରସାଧାନୀ (Vacuole):

• ଜୀବକୋଷରେ ଥ‌ିବା ଫାଙ୍କା ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ରସଧାନୀ (vacuole) କୁହାଯାଏ ।
• ପିଆଜ କୋଷରେ ବଡ଼ ରସାଧାନୀ ଓ ଗାଲମୁଣା କୋଷରେ କ୍ଷୁଦ୍ରାକାର ରସଧାନୀ ଦେଖାଯାଏ ।
• ସାଧାରଣତଃ ଉଭିଦ କୋଷରେ ରସଧାନୀ ବୃହତ୍ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ।

(E) ଲବକ (Plastids):

• ଉଭିଦ ଜୀବକୋଷର କୋଷଜୀବକରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିବା ରଙ୍ଗିନ୍ ଅଙ୍ଗିକାଗୁଡ଼ିକୁ ଲବକ କୁହାଯାଏ ।
• ଯେଉଁ ଲବକଗୁଡ଼ିକ ସବୁଜକଣା ଧାରଣ କରିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ହରିତ୍‌ବକ (chloroplast)କୁହାଯାଏ ।
• ହରିତ୍‌ଲବକରେ ଥିବା ସବୁଜକଣା ବା ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତିପାଇଁ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

→ଉଭିଦ କୋଷ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷ ମଧ୍ଯରେ ଅଙ୍ଗିକାର ତୁଳନା :

ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ :

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 6 ଦହନ ଓ ଶିଖା will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 6 ଦହନ ଓ ଶିଖା

→ଉପକ୍ରମ (Introduction) :
(i) କାଠିକୁଟା ଜାଳି ନିଆଁ ପାଇବା, କୋଇଲା ଓ ଘସି ଜାଳି ଆଲୋକ -ପାଇବା – ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସାଧାରଣ ଭାବେ ଦହନ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ଘରେ ଆଲୋକ ପାଇବାପାଇଁ ଆମେ ବେଳେବେଳେ ମହମବତି, ଦୀପ, ଲଣ୍ଡନ, ଡିବିରି ଆଦି ଜାଳୁ । ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଚଳାଇବାବେଳେ ଆମେ ଇନ୍ଧନର ଦହନରୁ ଶକ୍ତି ପାଇଥାଉ । ଏସବୁ ଦହନର।

→ଦହନ କ’ଣ ? (What is combustion ?) :
ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରରେ କୌଣସି ପଦାର୍ଥର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି, ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ଦହନ କହନ୍ତି ।

→ଉଦାହରଣ:
କାଠ ଜଳିଲେ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ମିଳେ । କିଛି ପରିମାଣର ଧୁଆଁ ଓ ହୁଏ । ଏହି ପାଉଁଶ ଓ ଅଙ୍ଗାରକୁ ଆଉ ପୁନର୍ବାର କାଠ କରିହୁଏ ନାହିଁ । କାଠ ଚକିବା ଏକା ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟ

→ତୁମପାଇଁ କାମ :
(i) ଖଣ୍ଡେ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତାକୁ ଚିମୁଟାରେ ଧରି ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତଟିକୁ ସ୍ପିରିଟ୍ ଲ୍ୟାମ୍ପ ବା ଗ୍ୟାସ୍ ଶିଖାରେ ଦେଖାଇଲେ ଫିତାଟି ଉଜ୍ବଳ ଆଲୋକ ଧଳାରଙ୍ଗ ପାଉଁଶଟିର ନାମ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ । ଦହନ ସମୟରେ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ବାୟୁର ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ମାଗ୍ନେସିୟମ + ଅକ୍ସିଜେନ → ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ଼

(ii) ଖଣ୍ଡେ ଛୋଟ କୋଇଲାକୁ ଚିମୁଟାରେ ଧରି ସ୍ପିରିଟ୍ ଲ୍ୟାମ୍ପ ଶିଖାକୁ ଦେଖାଇଲେ କୋଇଲା ଧୀରେ ଧୀରେ ଲାଲ ପଡ଼ିଯିବ ଓ କିଛି ଧୂଆଁ ବାହାରିବ । କାର୍ବନ + ଅକ୍ସିଜେନ → କାର୍ବନ ଅକ୍‌ସାଇଡ଼ ।
ଉଭୟ ପରୀକ୍ଷାରେ ସୃଷ୍ଟ ପଦାର୍ଥକୁ ଆଉ ପୂର୍ବ ଅବସ୍ଥାକୁ ଫେରାଇ ହେବନାହିଁ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂତନ ପଦାର୍ଥ ସୃଷ୍ଟିହେଲା । ତେଣୁ ଉଭୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଓ ଉଭୟରୁ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟିହେଲା । ଉଭୟ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅମଜାନ ବିନିଯୋଗ ହେଲା । ଉଭୟ ପରୀକ୍ଷା ଦହନର ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ । ଦହନ ଏକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯେଉଁଥ‌ିରେ ଏକ ପଦାର୍ଥ ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ କରି ତାପ ଓ ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ଆଲୋକ ପ୍ରଦାନ କରେ ।

→ମନେରଖ :
(i) ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରିକ୍‌ ବଲ୍‌ବ ଜଳିଲେ ଏହା ତାପ ଓ ଆଲୋକ ପ୍ରଦାନ କରେ; ମାତ୍ର ଫିଲାମେଣ୍ଟର କିଛି ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହା ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ ।
(ii) ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆମକୁ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ଦିଏ; ମାତ୍ର ଏହା ଦହନ ନୁହେଁ କାରଣ ଏହା ଏକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ନୁହେଁ ।
(iii) ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏକ ଦହନ । ଆମେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଖାଦ୍ୟକୁ ଦହନ କରିଥାଏ ।

ଦହନ ପାଇଁ କ’ଣ ଆବଶ୍ୟକ ? (Requirements for combustion) :
ତୁମପାଇଁ କାମ :
ନିମ୍ନ ସାରଣୀରେ ଥ‌ିବା ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଗ୍ରହ କରି ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ଜଳାଅ । ସାରଣୀଟି ପୂରଣ କର । (ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)

(a) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳିପାରେ ତାକୁ ଦହନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ (Combustible Substance) ବା ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ କହନ୍ତି । ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳେ ନାହିଁ ତାକୁ ଅଦହନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ (Non-combustible Substance) ବା ଅଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ କହନ୍ତି ।
(b) ଘଷି, କାଉଁରିଆ, ଶୁଖୁପତ୍ର, କୁଣ୍ଡା, ଅଗାଡ଼ି, ଶୁଖୁଲା ନଡ଼ିଆ ବାହୁଙ୍ଗା, ଶୁଖୁଲା ଡାଳ, ବତା, ଶୁଖୁଲା ବାଉଁଶ, ଗନ୍ଧକ ଆଦି ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ।

ଦହନ ପାଇଁ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ।
→ତୁମପାଇଁ କାମ :
(i) ଜଳନ୍ତା ମହମବତିଟିଏ ଏକ ଟେବୁଲରେ ରଖ୍ ତାହାର ଉଭୟପାର୍ଶ୍ଵରେ ଦୁଇଟି କାଠଖଣ୍ଡ ରଖ୍ ଗୋଟିଏ ଲଣ୍ଠନକାଚ ତା’ଉପରେ ଘୋଡ଼ାଇଦିଅ । ଦେଖ ମହମବତିର ଶିଖା କିପରି ଦିଶୁଛି ।
(ii) କାଠଖଣ୍ଡ ଦୁଇଟିକୁ କାଢ଼ିନେଇ ଲଣ୍ଠନ କାଚକ ଟେବୁଲ ଉପରେ ରଖୁଦିଅ । ତା’ ମଧ୍ୟରେ ଜଳନ୍ତା ମହମବତିର ଶିଖାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।
(iii) ଏହିପରି ଅବସ୍ଥାରେ ମହମବତି ଜଳୁଥିବାବେଳେ ଲଣ୍ଠନକାଚ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ଥାଳିଆ ଘୋଡ଼ାଇ ଦିଅ ଏବଂ ମହବବତି ଶିଖାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।

→ପର୍ଯ୍ୟବେଷଣ –
(i) ପ୍ରଥମ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାଚର ତଳପଟ ଫାଙ୍କା ଥିଲା । ତେଣୁ ତଳପଟୁ ବାୟୁପ୍ରବାହ ହେଉଥିଲା; ଫଳରେ ମହମବତି ସ୍ଥିର ଶିଖା ପ୍ରଦାନ କରି ଜଳିଲା ।
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୀମିତ ବାୟୁର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଦହନକ୍ରିୟା ହେଲା । ତେଣୁ ମହମବତିର ଶିଖାଟି ଅସ୍ଥିର
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବାୟୁ ଆଦୌ ପ୍ରବେଶ କଲା ନାହିଁ । ତେଣୁ ମହମବତିଟି ଅଳ୍ପ ସମୟପାଇଁ ଜଳି ଲିଭିଗଲା । ଦହନ ପାଇଁ ବାୟୁ ବା ଅମ୍ଳଜାନ ଆବଶ୍ୟକ ।
ଦହନ ପାଇଁ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ।
କେତେକ ଦହନ ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭବପର । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଗୋଟିଏ ଆବଦ୍ଧ ପାତ୍ରରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ପୂଣ୍ଣକରି ଜଳନ୍ତା ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତାଟିଏ ତା’ ମଧ୍ୟକୁ ପକାଇଲେ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତାଟି

→ତୁମପାଇଁ କାମ :
ଗୋଟିଏ ନୂଆ ଦିଆସିଲି ଆଣି ସେଥୁରୁ ଗୋଟିଏ କାଠି ବାହାର କରି ଦିଆସିଲିର ବାରୁଦ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଛୁଆଁଇଦେଲେ କାଠିଟି ନିଆଁ ଧରିବ ନାହିଁ ?
ବର୍ତ୍ତମାନ କାଠିଟିକୁ ବାରୁଦ ପୃଷ୍ଠରେ ଟିକିଏ ଜୋର୍‌ରେ ଘଷିଦେଲେ ଦିଆସିଲି କାଠିଟି ଜଳିଉଠିବ ।
(d) ଦୁଇଟି ବସ୍ତୁର ଘର୍ଷଣରେ ତାପ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ପ୍ରଥମେ କାଠିଟିକୁ ବାରୁଦ ପୃଷ୍ଠରେ ଛୁଆଁଇଦେଲେ କମ୍ ତାପରେ କାଠିଟି ଜଳେ ନାହିଁ । ଘର୍ଷଣ ଫଳରେ ତାପଶକ୍ତି ଅଧ୍ବକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ କାଠିଟି ଜଳିଲା ।
(e) ତାପ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତାପମାତ୍ରାରେ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥଟି ପହଞ୍ଚିଲେ ତାହା ଜଳିବା ଆରମ୍ଭ କରେ, ଏହି ତାପମାତ୍ରାକୁ ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା (Ignition temperature) କହନ୍ତି ।

→ତୁମପାଇଁ କାମ – 5 :
କାଗଜ ଭାଙ୍ଗି ଦୁଇଟି କପ୍ ତିଆରି କର । ପ୍ରଥମ କପ୍‌ରେ କିଛି ଜଳନେଇ ଉତ୍ତପ୍ତ କର । କାଗଜରେ ନିଆଁ ଧରୁଛି କି ? ଜଳକୁ ଦେଖ । କାଗଜ ପୋଡ଼ି ନଯାଇ ଜଳ ଉତ୍ତପ୍ତ ହେଲାଣି । ଦ୍ୱିତୀୟ କପ୍‌ଟିକୁ ଖାଲି ଉତ୍ତପ୍ତ କର । କ’ଣ ଦେଖ‌ିଲ ? ଏଥ‌ିରେ କିଆଁ ଲାଗିଲା କାହିଁକି ?
ପ୍ରଥମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଳର ଉପସ୍ଥିତିହେତୁ କାଗଜଟି ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚି ନପାରିବାରୁ ଜଳିଲା ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଦ୍ୱିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାଗଜ ସମସ୍ତ ଉତ୍ତାପ ଗ୍ରହଣ କରି ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳନ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚି ଜଳିଉଠିଲା ।

→ଦହନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ କାରକ :
ଦହନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ କାରକଗୁଡିକ ହେଲା –
(i) ଜାଳେଣୀ ପଦାର୍ଥ (Combustible substance)
(ii) ଜାଳେଣୀର ସମର୍ଥକ(Supporter of combustion)
(iii) ଇଗ୍ନିସନ ତାପମାତ୍ରା (Ignition temperature)

(a) ଦାହ୍ୟ ଏବଂ ଅଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ :
ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳେ, ତାକୁ ଦହନଶୀଳ ବା ଦାହ୍ୟ (Combustible) ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ : କାଠ, କାଗଜ, କିରୋସିନି, ନଡ଼ା, ଦିଆସିଲି କାଠି, ଅଙ୍ଗାର, LPG, ପେଟ୍ରୋଲ ।
ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜଳେ ନାହିଁ, ତାକୁ ଅଦହନଶୀଳ ବା ଅଦାହ୍ୟ (Non-combustible) ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ : ଲୁହାକଣ୍ଟା, ପଥର, ମାଟି, ଗୋଡ଼ି ଇତ୍ୟାଦି ।

(b) ଦହନର ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ :
ଦହନ ପାଇଁ ବାୟୁ (ଅମ୍ଳଜାନ) ବା ବାୟୁଭଳି ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ।

ଉଦାହରଣ :
ଅଧିକାଂଶ ଦାନ୍ଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଅମ୍ଳଜାନର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଜଳିଥାଏ । ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଥ‌ିବା ଆବଦ୍ଧ ପାତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଖଣ୍ଡିଏ ଜଳନ୍ତା ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତା ରଖୁଲେ ତାହା ଜଳି ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ନାଇଟ୍ରାଇଡ଼ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏଠାରେ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅମ୍ଳଜାନ ଭଳି ଦହନର ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ ଅଟେ । ମାଗ୍ସିୟମ୍ + ନାଇଟ୍ରୋକେନ → ମାଗ୍ସିୟମ୍ ନାଇଟ୍ରୋକେନ

(c) ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା :
ତାପ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ପଦାର୍ଥ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚିଲେ ତାହା ଜଳିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥାଏ । ଏହି ତାପମାତ୍ରାକୁ ଉକ୍ତ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା କୁହାଯାଏ । ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା ସମାନ ନୁହେଁ ।

ଉଦାହରଣ :
ଧଳା ଫସ୍‌ଫରସ୍ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବାମାତ୍ରେ ଜଳିଯାଏ । କାରଣ ଏହାର ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳନ ତାପମାତ୍ରା ଅତି କମ୍ । ଦିଆସିଲି କାଠି, କାଠ, କୋଇଲା, କାଗଜ ଆଦି ପଦାର୍ଥ ଆପେ ଆପେ ଜଳନ୍ତି ନାହିଁ । କାରଣ ସେଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା ବାୟୁର ତାପମାତ୍ରାଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ ।

→ଜ୍ୱଳନ୍ତ ପଦାର୍ଥ । (Inflammable Substance):
(i) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା ଅତି ନିମ୍ନ, ଖୁବ୍ ସହଜରେ ସେଥ‌ିରେ ନିଆଁ ଧରିପାରେ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଜ୍ବଳନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ ।

→ଉଦାହରଣ :
ପେଟ୍ରୋଲ, ସ୍ପିରିଟ୍, LPG, CNG, ମୋବିଲ୍, ଆଲକହଲ୍, ଧଳା ଫସ୍‌ଫରସ୍ ଆଦି ପ୍ରଜ୍ବଳନଶୀଳ ପଦାର୍ଥ । LPG କମ୍ପାନୀମାନେ ଗ୍ୟାସ୍ ସିଲିଣ୍ଡରରୁ ଗ୍ୟାସ୍ ଲିକ୍ ଜାଣିବାପାଇଁ ଇଥାଇଲ୍ ମେଲ୍‌କାପ୍‌ଟାନ ନାମକ
ଉତ୍କଟ ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଗ୍ୟାସ୍‌ରେ ମିଶାଇଥା’ନ୍ତି ।

ନିଆଁଲାଗିଲେ କିପରି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବ (How to control Fire) :
(i) ଦହନପାଇଁ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା ଓ ସହାୟ ହେଉଥ‌ିବା ବାହ୍ୟ ପରିବେଶ ଆବଶ୍ୟକ । ତେଣୁ ବାହ୍ୟ ପରିବେଶ ଦହନର ସହାୟକ ନ ହେଲେ ଓ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ମାତ୍ରା କମାଇଦେଲେ ଦହନକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କର।ଯାଇପାରିବ

→ଚ୍ଚଳଦ୍ଵାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ:
(a) ନିଆଁଲାଗିବାକ୍ଷଣି ପ୍ରଥମେ ଦମ୍କଳ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଫୋନ କରାଯାଏ ।
(i) ନଆଁଲିଭାଳି ଦଳ ପାଣିଟାଙ୍କିରୁ ନିଆଁ ଉପରକୁ ପାଇପ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ପାଣି ପକାନ୍ତି ।
(ii) ଜଳର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ତାପମାତ୍ରା ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳନ ତାପମାତ୍ରାଠାରୁ କମିଯାଏ; ଫଳରେ ନିଆଁ ବ୍ୟାପିପାରେ ନାହିଁ ।
(iii) ପାଣିରୁ ସୃଷ୍ଟ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଅମ୍ଳଜାନଠାରୁ ଭାରୀହେତୁ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ଚାରିପଟେ ଏକ ଆସ୍ତରଣ ଆକାରରେ ଘେରିଯାଏ; ଫଳରେ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ନିଆଁ ପାଖରେ ପହଁଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ନିଆଁ ଲିଭିଯାଏ ।
(iv) ଦହନ ପାଇଁ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ, ଦହନ ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ ଓ ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରା ଆବଶ୍ୟକ । ନିଆଁଲିଭାଳିମାନେ ଦହନରେ ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ ଓ ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା ଉଭୟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ।
(v) ନିଆଁ ଲିଭାଇବାରେ ଜଳ ଏକ ଭଲ ସହାୟକ ପଦାର୍ଥ; ମାତ୍ର ଜଳ ସବୁ ନିଆଁକୁ ଲିଭାଇପାରେ ନାହିଁ ।
(viii) ପେଟ୍ରୋଲ, ଡିଜେଲ୍ ଆଦି ତୈଳଜନିତ ଅଗ୍ନିକାଣ୍ଡରେ ଜଳ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଜଳ ତୈଳଠାରୁ ଭାରୀ ହେତୁ ଜଳ ଉପରେ ତୈଳ ଜଳିଥାଏ । ଏଣୁ ଜଳ ଏପରି ନିଆଁ ଲିଭାଇପାରେ ନାହିଁ ।

→ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଦ୍ୱି।ରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ:
(i) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଲିକେଜ୍ଜନିତ ଅଗ୍ନିକାଣ୍ଡରେ ଜଳ ସାହାଯ୍ୟରେ ଲିଭାଇଲେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଆଘାତର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । କାରଣ ସାଧାରଣ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସୁପରିବାହୀ । ତେଣୁ ଏଭଳି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ (କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍) ଦ୍ଵାରା ନିଆଁ ଲିଭାଯାଇଥାଏ ।

ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପକ ଯନ୍ତ୍ର :
ଉଚ୍ଚଚାପରେ ତରଳୀକୃତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସିଲିଣ୍ଡରାକୃତି ବା କୋନାକୃତି ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପକ ଯନ୍ତ୍ର (Fire Extinguisher) ରେ ରଖାଯାଇଥାଏ । ନିଆଁଲିଭାଇବାବେଳେ ସିଲ୍‌କୁ ଭାଙ୍ଗିଦେଲେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ବାହାରି ନିଆଁକୁ ଲିଭାଇ ଦିଏ ।

ସୋଡ଼ିୟମ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍ କିମ୍ବା ପୋଟାସିୟମ୍ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍ :
ବାଇସୋଡ଼ା (ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍) କିମ୍ବା ପୋଟାସିୟମ୍ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍‌କୁ ନିଆଁ ଉପରେ ବିଞ୍ଚିଦେଲେ ମଧ୍ୟ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟିହୋଇ ନିଆଁ ଲିଭିଯାଏ ।

→ବାଲିଦ୍ଵାରା :
ନିଆଁ ଲାଗିଥିବା ସ୍ଥାନରେ ବାଲି ପକାଇ ମଧ୍ୟ ନିଆଁ ଲିଭାଯାଇପାରିବ ।
ଯାନବାହାନରେ ନିଆଁ ନ ଲାଗିବା ପାଇଁ ସାବଧାନତା ଓ ଉପାୟ

1. ନିରାପଦରେ ଗାଡ଼ି ଚକକଟା
2. ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପକ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ପାଖରେ ରଖୁବା
3. ଗାଡ଼ି ଯାନବାହନକୁ ଶ୍ରୁତିକଟୂ ଧ୍ୱନିରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା
4. ପ୍ରଜ୍ବଳନଶୀଳ ପଦାର୍ଥକ ପରିବହନ ନ କରିବା
5. ପେଟ୍ରୋଲ ଟାଙ୍କି ଓ ତେଲ ପାଇପକୁ ଯାଞ୍ଚକରିବା
6. ଗଢିର ଚ୍ୟାରେ ତାକୁ ଯାଞ୍ଚ କରିବା
7. ନିରାପଦ ସ୍ଥାନରେ ଗାଡ଼ି ପାକିଂ କରିବା

→ଦହନର-ପ୍ରକାରଭେଦ (Types of Combustion) :

(i) ଦ୍ରୁତ ଜାଳେଣି (Rapid Combustion) :
(a) ଗୋଟିଏ ପେଟ୍ରୋଲ କିମ୍ବା ଡିଜେଲଭିଜା କନାରେ ଜଳନ୍ତା ଦିଆସିଲି କାଠି ପକାଇଦେଲେ କପଡ଼ାଟି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଜଳିଉଠେ । ଗ୍ୟାସ୍ ଚୁଲାରେ ଲାଇଟର୍‌ ଲଗାଇଦେଲେ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଗ୍ୟାସ୍ ଜଳିଉଠେ । ଏପରି ଦହନକୁ ଦ୍ରୁତଦହନ କହନ୍ତି ।
(b) ଏହି ପ୍ରକାର ଦହନରେ ନିଆଁ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ବ୍ୟାପେ ଓ ପ୍ରଚୁର ତାପ ଓ ଆଲୋକ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
(c) ଏପରି ଦହନ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥ‌ିବା ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଜ୍ଜଳନ ତାପମାତ୍ରା ବହୁତ କମ୍ ।
ଯେଉଁ ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଚୁର ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ଦ୍ରୁତ ଦହନ କୁହାଯାଏ ଉଦାହରଣ –
ଉଦାହରଣ – (a) ଗ୍ୟାସ ଚୁଲା ଖୋଲି ଜଳନ୍ତା ଦିଆସିଲି କାଠି ଦେଖାଇବା ।

(ii) ତ8 ଦହନ (Spontaneous Combustion) :
(a) ଧଳା ଫସ୍‌ଫରସ୍‌ ବାୟୁରେ ରଖିଦେଲେ ଆପଣାଛାଏଁ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳନ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚି ଜଳେ । ପ୍ରଚଣ୍ଡ ସୌରତାପରେ ଆପେ ଆପେ କୋଇଲା ଗଦାରେ ନିଆଁ ଲାଗିଯାଏ ।
(b) ପେଟ୍ରୋଲଭିଜା କପଡ଼ା ଉପରକୁ ଜଳନ୍ତା କାଠି ପକାଇବା ।
(c) ଖରାଦିନେ କୋଇଲା ଖଣିରେ ଆପେ ଆପେ ନିଆଁ ଲାଗିଯାଏ । କୋଇଲା ତାପକୁ ସହଜରେ ଗ୍ରହଣ କରି ପ୍ରଜ୍ବଳନ ତାପମାତ୍ରାରେ ପହଞ୍ଚିଯାଏ । ତେଣୁ କୋଇଲାଖଣିରେ ଅଗ୍ନି ନିର୍ବାପକ ସିଲିଣ୍ଡରମାନ ଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ସ୍ବତଃ ଦହନର ଉଦାହରଣ ।

ଉଦାହରଣ – (a) ଧଳା ଫସ୍‌ଫରସ୍ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ।
(b) ଖରାଦିନେ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ତାତିରେ କୋଇଲା ଗଦାରେ ବେଳେବେଳେ ନିଆଁ ଲାଗିବା ।

(iii) ବିସ୍ଫୋରଣ (Explosion) :
ତାଳଫୋଟକା ଫୁଟାଇଲାବେଳେ ବାରୁଦର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଅତି ଅଳ୍ପ ସମୟରେ ଅତିମାତ୍ରାରେ ତାପ, ଆଲୋକ ଓ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏପରି ଦହନକୁ ବିସ୍ଫୋରଣ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ବିସ୍ଫୋରଣ

(iv) ମୃଦୁ ଦହନ (Slow Combustion) :
(a) ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହେବା, ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଲାଗିବା, ରୁପା କାନଫୁଲ କଳା ପଡ଼ିଯିବା ଆଦିରେ ଆଦୃଶିଆ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ; ମାତ୍ର ବହୁ ସମୟପରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଜାଣି ହୁଏ ।
(b) ଦହନ ଧୀରଗତିରେ ଚାଲୁଥିବାରୁ ଏପରି ଦହନକୁ ମୁଦ୍ର ଦହନ କହନ୍ତି । ଯେଉଁ ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆଖୁଦୃଷ୍ଟିଆ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ଅତି ମନ୍ଥର ଗତିରେ ଚାଲିଥାଏ, ତାହାକୁ ମୃଦୁ ଦହନ କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ –
(a) ଖାଦ୍ୟ ଦହନ ହେବା
(b) ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଲାଗିବା

→ଶିଖା (Flame) :
(i) ଶିଖା କହିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଅଗ୍ନିର ପ୍ରବାହ ବହନକରୁଥିବା ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ଆଲୋକକୁ ବୁଝାଯାଏ ।
(ii) ଗ୍ୟାସ୍ ଚୁଲାର ଶିଖା, ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଦହନବେଳେ ମିଳୁଥିବା ଶିଖା ଏକାଭଳି ନୁହେଁ । ସବୁପ୍ରକାର ଦହନରେ ଶିଖା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିଖାର ଆକୃତି ଓ ବର୍ଣ୍ଣ ଏକାଭଳି ନୁହେଁ ।

ତୁମ ପାଇଁ କାମ :
ବର୍ତ୍ତମାନ କିଛି ପଦାର୍ଥର ଦହନରେ ଶିଖା କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ଦେଖୁବା ।

ଶିଖା କାହିଁକି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ?
→ତୁମପାଇଁ କାମ :
ଗୋଟିଏ ମହମବତି ଜଳାଅ । ଗୋଟିଏ କାଚନଳୀକୁ ଚିମୁଟାରେ ଧରି ତାହାର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତକୁ ମହମବତି ଶିଖାର କେନ୍ଦ୍ରରେ ଥିବା ଦୀପ୍ତିହୀନ ଅଞ୍ଚଳରେ ରଖ । ତୁମ ସାଙ୍ଗ ଗୋଟିଏ ଜଳନ୍ତା ଦିଆସିଲି କାଠି ଗ୍ଲାସନଳୀର ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଦେଖାଉ । ଦିଆସିଲି କାଠି ଦେଖାଇଥବା ପାର୍ଶ୍ବରେ ଏକ ଶିଖା ଦେଖାଯିବ । ଏହା କେଉଁଠୁ ଆସିଲା ? ଲକ୍ଷ୍ୟକର ଯେ ମହମବତିର ଭିତରେ ଥିବା ସଳିତା ନିକଟରେ ମହମ ଆପେ ଆପେ ତରଳିଯାଉଛି । ଏପରି କାହିଁକି ହେଉଛି ?

ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥର ଦହନ ସମୟରେ ସେଥିରୁ କିଛି ତରଳି ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୁଏ, ସେହି ପଦାର୍ଥ ଜଳି ଶିଖା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ମହମବତି ଜଳିବାବେଳେ କିଛି ମହମ ସଳିତା ନିକଟରେ ତରଳିଯାଏ । (କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କିଛି ମହମ ତରଳି ମହମବତି ଧାରଦେଇ ତଳକୁ ବୋହିଯାଏ ଓ ତଳେ ବସିଯାଏ) । ତରଳ ମହମରୁ କିଛି ଅଂଶ ସଳିତାଦ୍ୱାରା ଉପରକୁ ଉଠି ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୁଏ ଏବଂ ସେହି ବାଷ୍ପର ଦହନରୁ ଶିଖା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । କାଚନଳୀକୁ ଶିଖାର ଦୀପ୍ତିହୀନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଇଲେ ଦହନ ହୋଇ ନଥିବା ମହମ ବାଷ୍ପ କାଚନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅପର ପ୍ରାନ୍ତକୁ ଯାଏ ଏବଂ ସେଠାରେ ଦହନ ଦ୍ୱାରା ଶିଖା ଦେଖାଯାଏ ।

→ଏକ ନିଆଁର ଗଠନ (Structure of a flame) :
ମହମବତି ଶିଖାର ତିନୋଟି ମଣ୍ଡଳ ଅଛି; ଯଥା- ଅତିଦୀପ୍ତ ମଣ୍ଡଳ, ଦୀପ୍ତିମାନ ମଣ୍ଡଳ ଓ ଦୀପ୍ତିହୀନ ମଣ୍ଡଳ ।

(i) ଅତିଦୀପ୍ତ ମଣ୍ଡଳ । (Non-Luminous Zone) :
(a) ଏଠାକାର ତାପମାତ୍ର ସର୍ବାଧିକା
(b) ଏହି ମଣ୍ଡଳଟି ଶିଖାର ବାହ୍ୟତମ ସ୍ତର ।
(c) ଏହି ମଣ୍ଡଳଟି ପ୍ରାୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ବା ଈଷତ୍ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣର ।
(d) ଏଠାକାର କଣିକାମାନଙ୍କର ସଂପୂର୍ଣ ଦହନ ହୁଏ ।

(ii) ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଜୋନ୍ । (Luminous Zone) :
(a) ଏହା ଶିଖାର ଆଲୋକ ପ୍ରଦାନକାରୀ ମଣ୍ଡଳ ।
(b) ଏହି ମଣ୍ଡଳଟି ଶିଖାର ମଧ୍ୟମସ୍ତର ।
(c) ଏହି ମଣ୍ଡଳଟି ଶିଖାର ସବୁଠୁଁ ବେଶୀ ଅଞ୍ଚଳ ଅଧିକାର କରିଥାଏ ।
(d) ଏଠାକାର କଣିକାମାନଙ୍କର ଅଦୃଶ୍ୟ ଦହନ କରିଥାଏ ।

(iii) ଅନ୍ଧାର ଅଞ୍ଚଳ । (Dark Zone):
(a) ଶିଖାର କେନ୍ଦ୍ରାଞ୍ଚଳରେ ଥ‌ିବା ଦୀପ୍ତିହୀନ ମଣ୍ଡଳ ଅଞ୍ଚଳଟି ସାମାନ୍ୟ ଅନ୍ଧାରୁଆ ଦିଶେ ।
(b) ଏଠାରେ ତାପମାତ୍ରା କମ୍ ହେତୁ କଣିକାମାନଙ୍କର ଦହନ ଏଠାରେ ହୁଏ ନାହିଁ ।
(c) ଏହା ଶିଖାର ଅନ୍ତଃସ୍ତର ।

→ତୁମପାଇଁ କାମ :
(a) ଏକ ମହମବତି ଜଳାଅ । ଶିଖା ସ୍ଥିର ଥ‌ିବାବେଳେ ତାହାର ଦୀପ୍ତମାନ ମଣ୍ଡଳରେ ଚିମୁଟାଦ୍ଵାରା ଗୋଟିଏ ଷ୍ଟିଲ୍‌ଥାଳି କିଛି ସମୟ ଦେଖାଅ । ଥାଳିଟିକୁ କିଛି ସମୟପରେ ବାହାର କରି ଆଣିଲେ ଥାଳି ଉପରେ ବୃତ୍ତାକାରର କଳା ଲାଗିଥିବାର ଦେଖୁ । ଏପରି କାହିଁକି ହେଲା ?
ଉ-
ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ଦୀପ୍ତିମାନ ମଣ୍ଡଳରେ ମହମ କଣିକାମାନଙ୍କର ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନ ହେତୁ ଏହା ସମ୍ଭବ ହେଲା ।

(b) ଏକ ଫୁଟ ଲମ୍ବା ଏକ ସରୁ ତମ୍ବାତାର ନେଇ ଚିମୁଟାରେ ତାହାର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତ ଧରି ତାରଟିକୁ 30 ସେକେଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିଖାର ଧାତବ ତାର ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇ ଲାଲ୍ ପଡ଼ିଗଲା; କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ମଣ୍ଡଳରେ ତାର ଲାଲ୍ ହେଲା ନାହିଁ । ଏପରି ହେବାର କାରଣ।
ଉ-
ଅତିଦୀପ୍ତ ଶିଖାରେ କଣିକାମାନଙ୍କର ସଂପୂଣ୍ଣ ଦହନ ଫଳରେ ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବାଧିକ ହୁଏ । ତେଣୁ ଏଠାରେ ତମ୍ବା ତାରର ହେଲା ।

→ଇନ୍ଧନ (Fuel):
ଯେଉଁ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଦହନ ସମୟରେ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଇନ୍ଧନ କୁହାଯାଏ । ଇନ୍ଧନ ତିନି ପ୍ରକାର ।
(a) କଠିନ ଇନ୍ଧନ
(b) ତରଳ ଇନ୍ଧନ ଓ
(c) ଗ୍ୟାସୀୟ ଇନ୍ଧନ ।
(i) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଇନ୍ଧନ ଏକ ଦାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ।
(ii) କାଠ, କୋଇଲା, ଘଷି, ଆଦି କଠିନ ଇନ୍ଧନ ।
(iii) କିରାସିନି, ପେଟ୍ରୋଲ, ଡିଜେଲ ଆଦି ତରଳ ଇନ୍ଧନ ।
(iv) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍, ମିଥେନ୍ ଆଦି ଗ୍ୟାସୀୟ ଇନ୍ଧନ ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଇନ୍ଧନ ଗୋଟିଏ ବାହ୍ୟ ପଦାର୍ଥ, ମାତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ରନ୍ଧନ ନୁହନ୍ତି ।

→ଆଦର୍ଶ ଇନ୍ଧନର ଲକ୍ଷଣ:
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତମ ଇନ୍ଧନ ଜାଣିବା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଗୁଣ ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ –
(i) ଏହାକୁ ଜାଳିଲେ ବେଶି ପାଉଁଶ, ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ବା ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ମିଳୁ ନଥ‌ିବ ।
(ii) ଏହା ଶସ୍ତା ଓ ସୁବିଧାରେ ସବୁଠାରେ ମିଳୁଥିବ ।
(iii) ଏହାକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରି ବେଶିଦିନ ସୁବିଧାରେ ରଖାଯାଇପାରୁଥ‌ିବ ।
(iv) ଏହାକୁ ସହଜରେ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରି ହେଉଥ‌ିବ ।
(v) ଏହାର ଉଚ୍ଚ କ୍ୟାଲୋରୀ ମୂଲ୍ୟ ଥ‌ିବ; ଅର୍ଥାତ୍ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଳ୍ପ ଇନ୍ଧନରୁ ବେଶୀ ତାପଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଥ‌ିବ ।
(vi) ଏହାର ଦହନକୁ ସହଜରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରୁଥ‌ିବ ।
କୌଣସି ଇନ୍ଧନ ଶହେ ପ୍ରତିଶତ ଆଦର୍ଶ ଇନ୍ଧନ ନୁହେଁ ।

→ଇନ୍ଧନ ଦକ୍ଷତା (Fuel Efficiency) :
(i) ଏକ କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ଇନ୍ଧନର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନରୁ ଯେତିକି ପରିମାଣର ତାପ ମିଳେ ତାକୁ ଇନ୍ଧନର କ୍ୟାଲୋରୀ ମୂଲ୍ୟ (Calorific Value of Fuel) କହନ୍ତି ।
(ii) ଏହ।ର ଏକକମାନ kJ/gram, Joule/gram, Joule/kg, Calorie/gm, kJ/kg. ଇତ୍ୟାଦି।

→ଇନ୍ଧନର କ୍ଷତିକାରୀ ପ୍ରଭାବ (Harmful Effects of Fuels) :
(i) କାଠ, କୋଇଲା, ଗୋବର ଘଷି ଆଦି ଇନ୍ଧନମାନଙ୍କର ଦହନରୁ ସୃଷ୍ଟ କାର୍ବନ୍ କଣିକାର ପରିମାଣ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧିକ ହେଲେ ଏହା ଶ୍ଵାସଜନିତ ରୋଗ; ଯଥା- ଆଜ୍‌ମା, ବ୍ରୋଙ୍କାଇଟିସ୍, ଯକ୍ଷ୍ମା ଆଦି ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
(ii) କାଠ, କୋଇଲା, ଗୋବର ଘଷି ଆଦି ଇନ୍ଧନମାନଙ୍କର img ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏକ ରୁଦ୍ଧ କୋଠରିରେ ବେଶି ସମୟଧରି କୋଇଲା ଜାଳି ଶୋଇଲେ ପ୍ରାଣହାନୀର ଆଶଙ୍କା ଥାଏ ।
(iii) ଅଧିକାଂଶ ଇନ୍ଧନର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦହନରୁ କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହାର ପ୍ରତିଶତ ମାତ୍ରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ବୃଦ୍ଧିଯୋଗୁଁ ପୃଥ‌ିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ପୃଥ‌ିବୀର ଏହି ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧିକୁ ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱାମିଂ (Global Warming) କହନ୍ତି । ଗ୍ଲୋବାଲ ୱାମିଂ ପୃଥ‌ିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିକୁ ସୂଚାଏ । ଏହା ଯୋଗୁଁ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ବରଫ ତରଳି ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧିର ଆଶଙ୍କା କରାଯାଉଛି । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଅକାଳବର୍ଷା ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇ ନପାରେ । ଗ୍ଲୋବାଲ ୱାମିଂ ପୃଥ‌ିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିକୁ ସୂଚାଏ ।
(iv) ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର ଦହନରୁ ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଏସବୁ ଗ୍ୟାସ୍ ଅମ୍ଳୀୟ ପ୍ରକୃତିର ଏବଂ ଏମାନେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ରହି ବର୍ଷାଜଳ ସହ ମିଶି ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ଆସିଥା’ନ୍ତି । ଏପ୍ରକାର ବୃଷ୍ଟିକୁ ଅମ୍ଳ ବୃଷ୍ଟି (Acid Rain) କୁହାଯାଏ । ଏହା ଆମର କୋଠାବାଡ଼ି, ଫସଲ ଓ ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
(v) ବର୍ତମାନ ପେଟ୍ରୋଲ୍ ଓ ଡିଜେଲ୍ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ ଯାନବାହନରେ CNG ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । CNG ଖୁବ୍ କମ୍ ପରିମାଣରେ କ୍ଷତିକାରକ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିଥାଏ ।

→ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ :

ଜାଳ – Combustion
ଇନ୍ଧନ – Fuel
ଜାଳେଣୀ ପଦାର୍ଥ – Combustible material
ଜ୍ୱଳନ୍ତ ପଦାର୍ଥ – Inflammable substance
ଇଗ୍ନିସନ ତାପମାତ୍ରା ସ୍ ont ତ aneous ସ୍ପୃତ ଜାଳେଣି – Ignition temperature Spontaneous Combustion
ଏକ୍ସପୋଜିସନ୍ – Expiosion
ଅଗ୍ନି – Flame
ଇନ୍ଧନର ମୂଲ୍ୟବାନ ମୂଲ୍ୟ – Calorific value of fuel
ଇନ୍ଧନ ଦକ୍ଷତା – Fuel Efficiency
ପାର୍ଥିବ ଉଷ୍ମତା – Global Warming
ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା – Acid Rain
ଅଗ୍ନି – Flame

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 5 କୋଇଲା ଓ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 5 କୋଇଲା ଓ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍

→ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତି ସମ୍ବଳ (Natural Energy Resources) :

(i) ଆମେ ଯେଉଁ ଉତ୍ସ(ଭଣ୍ଡାର)ରୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଶକ୍ତି ପାଇଥାଉ ତାହାକୁ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ। ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଜଳ, ବାୟୁ, କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍, ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଆଦି ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ଅଟେ । ଏହି ଶକ୍ତିଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକୃତିରୁ ମିଳୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ପ୍ରକୃତିଦତ୍ତ ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ବା ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ଶକ୍ତିର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଫଳରେ କେତେକ ଶକ୍ତିଉତ୍ସର ପରିମାଣ ଦ୍ରୁତ ହାରରେ କମିଯାଉଛି ଓ କେତେକ ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ଅସରନ୍ତି ଅଟେ ।
(iii) ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଜଳ, ବାୟୁ ଇତ୍ୟାଦି ଅସରନ୍ତି ଓ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍, କୋଇଲା ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଇତ୍ୟାଦି ସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତି ।
(iv) ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତିଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ସରନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକ ପୁନଃ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ବହୁତ ବର୍ଷ ଆବଶ୍ୟକ । ଅସରନ୍ତି ସଂକଟ’ (Energy crisis) କୁହାଯାଏ ।
(v) ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା – ସରନ୍ତି ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ଓ ଅସରନ୍ତି ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ।

ସରନ୍ତି ଶକ୍ତିଉତ୍ସ : କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲ୍, ପରମାଣୁ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଇତ୍ୟାଦି ।
ଅସରନ୍ତି ଶକ୍ତିଉତ୍ସ : ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଜଳ, ପବନ, ସମୁଦ୍ର, ଜଙ୍ଗଲ ଇତ୍ୟାଦି ।

ନିମ୍ନ ସାରଣୀର ବାମ ପାର୍ଶ୍ଵରେ କେତେକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ଦିଆଯାଇଛି । ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ବ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଏହା କ’ଣ ପୂରଣ କର ।

କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ – ଏଗୁଡ଼ିକ ସରିଯାଉଥବା ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ କାହିଁକି ?
ଉ-
‘ଭୂ-ଅଭ୍ୟନ୍ତରରେ କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଆଦିର ପରିମାଣ ସୀମିତ ଏବଂ ଆଉ କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ସବୁ ସରିଯିବ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ସରିଯାଉଥବା ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ରୂପେ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
(v) ବହୁ କାଳରୁ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସରୂପେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇ ଆସୁଥିବାରୁ କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ ‘ପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତିଉତ୍ସ’ (Conventional Sources of Energy) କୁହାଯାଏ ।
(vi) ଥରେ ବ୍ୟବହାର କଲେ ପୁନର୍ବାର ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ହେଉ ନଥ‌ିବା ଯୋଗୁଁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ଶକ୍ତିଉସ (Non-Renewable Sources of Energy) କୁହାଯାଏ ।
(vii) କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଆଦି ଜୀବ ଅବଶେଷରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବାରୁ ଜୀବାଶ୍ମ (Fossil) ଅଟେ ଏବଂ ବହୁଳ ମାତ୍ରାରେ ଇନ୍ଧନ (Fuel) ରୂପେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ‘ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ’ (Fossil Fuel) କୁହାଯାଏ ।
କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ ।

→କୋଇଲା (Coal) :
କୋଇଲାର ଉପଯୋଗିତା (Uses of Coal) :
(i) ବହୁକାଳରୁ କୋଇଲାକୁ ଜାଳେଣୀରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ।
(ii) କୋଇଲା ଗୁଣ୍ଡରେ ଗୋବର ମିଶାଇ ଗୋଲ କୋଇଲା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଜାଳେଣୀ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ।
(iii) ପୂର୍ବରୁ କୋଇଲାଦ୍ଵାରା ଜଳକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କରି ନିର୍ଗତ ବାମ୍ଫ (Steam) ଦ୍ବାରା ରେଳ ଇଞ୍ଜିନ୍ ଓ ଜଳଜାହାଜ (Steam Ship) ଚଳାଚଳ କରୁଥିଲା ।
(iv) ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍ କେନ୍ଦ୍ର (Thermal Power Station) ରେ ଜଳକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କରିବାପାଇଁ କୋଇଲା ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । କୋଇଲାଦ୍ୱାରା ଜଳକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କରି ନର୍ଗତ ବାମ୍ଫଦ୍ଵାରା ଟର୍‌ବାଇନ୍ ଘୂରାଇ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଉଛି ।
(v) ଇସ୍ପାତ୍ କାରଖାନା ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଧାତୁ ନିଷ୍କାସନ କାରଖାନାରେ କୋଇଲା ଇନ୍ଧନ ଓ ବିଜାରକ ରୂପେ ମଧ୍ଯ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

→କୋଇଲା ଉତ୍ପତ୍ତି :
1. ଭୂତତ୍ତ୍ବବିତ୍ରମାନଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରାୟ 300 ନିୟୁତ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଅନେକ ବିରାଟକାୟ ବୃକ୍ଷଥୁବା ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ, ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ସନ୍ତସନ୍ତିଆ ଅଞ୍ଚଳ ଓ ବଡ଼ ବଡ଼ ନଦୀ ଥିଲା । ଭୂଚଳନ, ଭୂମିକମ୍ପ ଓ ବନ୍ୟା ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ
2. ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଫଳରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ମାଟିତଳେ ପୋତିହୋଇଗଲା । ବର୍ଷାନୁକ୍ରମେ ମାଟିର ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧିହେତୁ ଚାପି – ହୋଇଥ‌ିବା ମୃତ ଉଭିଦ ଉପରେ ଚାପର ମାତ୍ରା କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧିପାଇଲା ।
3. ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ସଂଘଟିତ ଏହି ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କାର୍ବୋନାଇଜେସନ୍ (Carbonization) ବା ଶକ୍ତ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଙ୍ଗାରକ (Carbon) ରେ ପରିଣତ ହେଲା । ଏହି ଅଙ୍ଗାରକୁ କୋଇଲା କୁହାଯାଏ ।
4. ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ସଂଘଟିତ ଏହି ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କାର୍ବୋନାଇଜେସନ୍ (Carbonization) ବା ଅନ୍ତର୍ଧୂମ ପାତନ (Natural Destructive Distillation) ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
5. କୋଇଲାରେ ମୃତ ଉଭିଦର ଜୀବାଶ୍ମ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ କହନ୍ତି ।

(vi) ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ କୋଇଲା ଗଚ୍ଛିତ ଅଞ୍ଚଳକୁ ‘କୋଇଲା ଖଣି’ (Coal mines) ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ 1200 ମିଟର ଗଭୀରତାରେ କୋଇଲା ସ୍ତର ରହିଥାଏ ।
(vii) ଖଣିଅଞ୍ଚଳରେ ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ବଡ଼ ବଡ଼ ଗର୍ଭ ବା ସୁଡ଼ଙ୍ଗ କରି ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ କୋଇଲା ସ୍ତରଗୁଡ଼ିକୁ ଭାଙ୍ଗିଦିଆଯାଏ ଏବଂ ଉତ୍ତୋଳନ ଯନ୍ତ୍ର (Lift) ସାହାଯ୍ୟରେ କୋଇଲା ଖଣ୍ଡଗୁଡ଼ିକୁ ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ଅଣାଯାଏ ।

ଆମ ଦେଶରେ କୋଇଲା ଖଣିର ସନ୍ଧାନ, ଖନନ, ଯୋଗାଣ ଓ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ ‘କୋଲ୍ ଇଣ୍ଡିଆ’ (Coal India) ନାମକ ଏକ ସଂସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ସମ୍ପାଦନ କରାଯାଉଛି ।

→କୋଇଲାର ପ୍ରକାରଭେଦ :
କୋଇଲାକୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ଚାରିଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

(viii) ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ କାର୍ବୋନାଇଜେସନ୍‌ର ମାତ୍ରା ଅଧ‌ିକ ସେଠାରୁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କୋଇଲା ମିଳୁଛି । ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ କାର୍ବୋନାଇଜେସନ୍‌ର ମାତ୍ରା କମ୍ ସେ ସ୍ଥାନରେ ନିକୃଷ୍ଟ ମାନର କୋଇଲା ମିଳୁଛି ।

କୋଇଲାର ବିନାଶକାରୀ ଡିଷ୍ଟିଲେସନ୍ (Destructive Distillation of Coal):
ଏକ ଆବଦ୍ଧ ପାତ୍ରରେ ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ କୌଣସି ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କରି ଉତ୍ପାଦଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା ଅଲଗା ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ଅନ୍ତର୍ଧୂମ ପାତନ କୁହାଯାଏ ।

କାରଖାନାରେ ଅନ୍ତର୍ଧୂମ ପାତନ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରି କୋଇଲାରୁ କୋଡ୍, କୋଗ୍ୟାସ୍, କୋଲ୍‌ଟାର ଓ ଏମୋନିଆ ଗ୍ୟାସ୍ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ।

(a) କୋକ୍ (Coke) :
(i) କୋକ୍ ବିଶୁଦ୍ଧ କାର୍ବନ୍ । ଏହା କଳା, ଟାଣ ଓ ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ (Porows) ଅଟେ ।
(ii) ଏହାକୁ ଜାଳିଲେ ପ୍ରଚୁର ତାପଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ; ମାତ୍ର ଏଥୁରୁ ଧୂଆଁ ବାହାରେ ନାହିଁ ।
(iii) ଆଷ୍ଟ୍ରାସାଇଟ୍ କୋଇଲାରୁ ଖୁବ୍ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ କୋକ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।

(i) ଲୁହା ନିଷ୍କାସନରେ କୋକ୍‌କୁ ବ୍ଲାଷ୍ଟଫର୍ମେସ୍‌ରେ ଇନ୍ଧନ ଓ ବିଜାରକରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(ii) ବିଶୁଦ୍ଧ ଲୁହାସହ ବିଭିନ୍ନ ଅନୁପାତରେ କୋକ୍ ମିଶାଇ ଇସ୍ପାତ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
(iii) ତମ୍ବା, ଦସ୍ତା, ସୀସା, ଟିଣ ଆଦିର ଓର୍‌ରୁ ଧାତୁ ନିଷ୍କାସନ ପାଇଁ କୋକ୍ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

(b) କୋଇଲା ଗ୍ୟାସ (Coal gas) :
(i) କୋଲ ଗ୍ୟାସ୍ ମୁଖ୍ୟତଃ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍, ମିଥେନ୍ ଓ କାର୍ବନ୍ ମନୋକ୍‌ସାଇଡ଼ର ମିଶ୍ରଣ ।
(ii) କୋଲ୍ ଗ୍ୟାସ୍‌କୁ ବଡ଼ ବଡ଼ ଇସ୍ପାତ୍ ନିର୍ମିତ ଆବଦ୍ଧ ଟାଙ୍କିରେ ରଖ୍ ଭୂତଳ ନଳଦ୍ୱାରା କଳକାରଖାନା ତଥା ଘରମାନଙ୍କୁ ଇନ୍ଧନପାଇଁ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଏ ।

1. 1810 ମସିହାରେ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଲଣ୍ଡନ ମହାନଗରରେ ରାସ୍ତାକଡ଼ର ଆଲୋକବତିଗୁଡ଼ିକ ଜାଳିବା ପାଇଁ କୋଲ୍ ଗ୍ୟାସ୍ -ବ୍ୟବହୃତ ହେଲା ।
2. ଏହାପରେ 1820 ମସିହାରେ ନିଉୟର୍କ ମହାନଗରୀରେ ଚାମଳହର ଆଲୋକବତିଗୁଡିକ ଜାଳିବାପାଇଁ କୋଲ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲା ।
3. 1950 ମସିହାରେ ବମ୍ବେ ମହାନଗରୀର ରାସ୍ତାକଡ଼ରେ ଆଲେକବତି ଜାଳିବା ପାଇଁ ଏବଂ ଘରଗୁଡ଼ିକୁ ରୋଷେଇ ପାଇଁ କୋଲ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଭୂତଳ ନଳଦ୍ଵାରା ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।

ବ୍ୟବହାର :
(i) ଅତୀତରେ କୋଲ୍ ଗ୍ୟାସ୍‌ ଆଲୋକର ଉତ୍ସ ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲା ।
(ii) ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା କେବଳ ତାପଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି ।

(c) କୋଇଲା (Coaltar) :
(i) କୋଲ୍‌ଟାର ବା ଆଲକାତରା ଦେଖିବାକୁ କଳା, ଚିକିଟା, ଅର୍ବତରଳ ଓ ତୀବ୍ର ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ।
(ii) ଏହା ପ୍ରାୟ 200)ଟି କାର୍ବନ୍ ଯୌଗିକର ମିଶ୍ରଣ । କାରଖାନାରେ ଆଂଶିକ ପାତନ (Fractional Distillation) ପଦ୍ଧତିରେ ସେହି ଯୌଗିକଗୁଡ଼ିକୁ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ଭାବେ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ଏବଂ ପିଚୁ (Pitch) ଅବଶେଷ ରୂପେ ମୂଳ ପାତ୍ରରେ ରହିଥାଏ ।
(iii) ଶିକ ପାତନରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ଯୌଗିକଗୁଡ଼ିକରୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରଙ୍ଗ, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍, କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁ, ବିସ୍ଫୋରକ, ଔଷଧ, କୀଟନାଶକ ଔଷଧ, ଫଟୋଫିଲ୍ମ ଓ ସୁଗନ୍ଧଦ୍ରବ୍ୟ ଆଦି ପଦାର୍ଥମାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।

ବ୍ୟବହାର :
(i) ପିଚୁ ପକ୍‌କା ରାସ୍ତା ତିଆରିରେ ଏବଂ କଂକ୍ରିଟ ଛାତରୁ ପାଣି ଗଳୁଥିଲେ ତାହା ବନ୍ଦ କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(ii) ବର୍ତ୍ତମାନ ପିଚୁ ବଦଳରେ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ଭରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ବିଟୁମେକୁ ରାସ୍ତାକାମରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ।

(d) ଏମୋନିଆ ଗ୍ୟାସ୍ (Ammonia Gas) :
ଏମୋନିଆ ଗ୍ୟାସ୍‌କୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇ ଏଥୁରୁ ୟୁରିଆ, ଏମୋନିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍, ଏମୋନିୟମ୍ ଫସ୍ଫେଟ୍ ଆଦି ରାସାୟନିକ ସାର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।

ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ କୋଇଲାର ଭୂମିକା ଅତି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ହେତୁ କୋଇଲାକୁ କଳା ହୀରା (Black Diamond) କୁହାଯାଏ ।

→ପେଟ୍ରୋଲିୟମ (Petroleum):
(i) ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଦୁଇଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ petra (ଶିଳା) ଓ oleum (ତୈଳ) ରୁ ସୃଷ୍ଟି; ଅର୍ଥାତ୍ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ହେଉଛି ଶିଳା ଦେହରେ ସଞ୍ଚିତ ତୈଳ ।
(ii) ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ କେତେକ ପଦାର୍ଥର ଏକ ମିଶ୍ରଣ । ପେଟ୍ରୋଲ୍ ଓ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ ଏବଂ ପେଟ୍ରୋଲ ହେଉଛି ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ର ଏକ ଉପାଦାନ ।

→ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍‌ର ଉତ୍ପର୍ତ୍ତି :
(i) ଭୂତତ୍ତ୍ବବିତ୍ରମାନଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରାୟ 400 ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀଗୁଡ଼ିକର ମୃତଦେହ ସମୁଦ୍ରଶଯ୍ୟାରେ ପଡ଼ିରହି କାଳକ୍ରମେ ସେଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ବାଲି, ମାଟି ଓ ପଟୁର ସ୍ତର ଜମା ହେଲା । ଏହିଭଳି ସ୍ତର ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ।
(ii) ସମୁଦ୍ରର ନିମ୍ନ ଭାଗରେ ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ତାପମାତ୍ରା ଓ ହଜାର ହଜାର ମିଟର ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ମାଟି ସ୍ତର ଓ ଜଳରାଶିର ଅତ୍ୟଧିକ ଚାପରେ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଅଭାବରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ଚାପିହୋଇ ସ୍ତରୀୟ ଶିଳା (Sedimentary rock)ରେ ପରିଣତ ହେଲା ।

(iii) ମୃତ ଜୀବଗୁଡ଼ିକର ଦେହାବଶେଷରୁ କେତେକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ (Natural gas) ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ସ୍ତରୀୟ ଶିଳାର ଛିଦ୍ରରେ ସଂଚିତ ହୋଇ ରହିଲା ।
(iv) ଭୂଚଳନ ଓ ଭୂକମ୍ପ ଫଳରେ ପୃଥ‌ିବୀର କେତେକ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳଭାଗ ସ୍ଥଳଭାଗରେ ଓ ସ୍ଥଳଭାଗ ଜଳଭାଗରେ ପରିଣତ ହୋଇଥିବା ହେତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ସ୍ଥଳଭାଗରୁ ମଧ୍ୟ ମିଳିପାରୁଛି ।

→ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍‌ର ଉତ୍ତୋଳନ :
ଭୂପୃଷ୍ଠରୁ ପ୍ରାୟ 1600 ବା 1700 ମିଟର ଗଭୀରତାରେ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ର ଭଣ୍ଡାରମାନ ଥାଏ ।
(i) ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଧରଣର ଖନନଯନ୍ତ୍ର (Drilling machines) ଦ୍ବାରା ଭୂତ୍ଵକ୍‌ରେ ରନ୍ଧ୍ରକରି ନଳସହ ନଳ ଯୋଡ଼ି ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଗଚ୍ଛିତ ଭଣ୍ଡାର ଯାଏ ପ୍ରବେଶ କରାଯାଏ । ଭଣ୍ଡାରରେ ନଳ ପ୍ରବେଶ ହେବା ମାତ୍ରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଚାପ ଯୋଗୁଁ ଉଭୟ ତୈଳ ଓ ଗ୍ୟାସ୍ ଉପରକୁ ଉଠିଆସେ ।
(ii) ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇ ବିରାଟକାୟ ଆବଦ୍ଧ ଭଣ୍ଡାରମାନଙ୍କରେ ରଖାଯାଏ । ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ନୂଆପେ ଆପେ ଉପରକୁ ନ ଉଠିଲେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପଦ୍ଵାରା ଉତ୍ତୋଳନ କରାଯାଏ ।
(iii) ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଭଣ୍ଡାରକୁ ଖଣିରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିବାରୁ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍‌ ଖଣିଜତୈଳ (Mineral oil) କହନ୍ତି ।

ଆମ ଦେଶର ଖଣିଜତୈଳ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସର ସନ୍ଧାନ, ଉତ୍ତୋଳନ, ଶୋଧନ ଓ ଯୋଗାଣ ଆଦି ONGC (Oil and Natural Gas Commission) ସଂସ୍ଥାଦ୍ଵାରା କରାଯାଉଛି ।

→ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ର ଶୋଧନ (Refining of Petroleum) :
1. ତୈଳକୂପ (oil well)ରୁ ସଂଗୃହିତ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍‌କୁ ଅଶୋଧ ତୈଳ (Crude oil) କୁହାଯାଏ ।
2. ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଈଷତ୍ କଳାରଙ୍ଗର ତୈଳାକ୍ତ ଘନ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ଓ ତୀବ୍ର ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ।
3. ଏହାର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଉତ୍ତୋଳନ ପରେ ଏହାକୁ ପରିଷ୍କାର କରିବା ପାଇଁ ଏବଂ ଏହାର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ଭାବେ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ନିମିତ୍ତ ତୈଳ ବିଶୋଧନାଗାର (oil refinery)କୁ ପଠାଯାଏ ।
4. ସେଠାରେ ଆଂଶିକ ପାତନ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରି ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ଭୁରୁ କେତେକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉପଯୋଗୀ ପଦାର୍ଥ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଗ୍ୟାସ୍ (Petroleum gas), ପେଟ୍ରୋଲ (Petrol), ଡିଜେଲ୍ (Diesel), କିରୋସିନି (Kerosene), ତେଲ ଲଗାଇବା (Lubricating),ପାରାଫିନ୍ (Paraffin), ମହମ (Wax), ବିଟୁମେନ୍ (Bitumen) ଇତ୍ୟାଦି ।

→ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଗ୍ୟାସ୍ (Petroleum Gas) :

1. 1859 ମସିହାରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ପେନ୍‌ସିଲ୍‌ଭାନିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଥମେ ତୈଳକୂପ ଖନନ କରାଯାଇଥିଲା ।
2. 1867 ମସିହାରେ ଆମ ଦେଶର ଆସାମର ମାକୁମ୍ ଅଞ୍ଚଳରେ ତୈଳଭଣ୍ଡାର ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଥିଲା ।
ବମ୍ବେ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ସମୁଦ୍ରଶଯ୍ୟାର ପ୍ରାୟ 1000 ମିଟର ତଳେ ତୈଳଖଣି ଅଛି ଏବଂ ସେଠାରୁ ତୈଳ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଉଛି । ଏହାକୁ ବମ୍ବେ ହାଇ (Bombay High) କୁହାଯାଏ ।

→ପେଟ୍ରୋକେମିକାଲ୍‌ (Petrochemicals) :
ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ରୁ ମିଳୁଥିବା ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ପେଟ୍ରୋକେମିକାଲ୍ସ କହନ୍ତି । ଡିଟରଜେଣ୍ଟ; ପଲିଷ୍ଟର, ନାଇଲନ୍, ଏକ୍ରିଲିକ୍ ଆଦି କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁ; ପଲିଥ୍ ଓ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ମଧ୍ୟ ପେଟ୍ରୋକେମିକାଲ୍ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଛି । ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ୟୁରିଆ ଆଦି ରାସାୟନିକ ସାର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍‌ର ବିବିଧ ଉପଯୋଗିତା ଏବଂ କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଚାହିଦା ଯୋଗୁଁ ଏହାକୁ କଳା ସୁନା (Black gold) ବା ତରଳ ସୁନା (Liquid Gold) କୁହାଯାଏ ।

→ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ (Natural Gas) :
(i) ତୈଳକୂପଗୁଡ଼ିକରେ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ସହ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ମିଶ୍ରିତ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଏ । କେତେକ କୂପରୁ କେବଳ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ ମିଳେ । ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ମିଥେନ୍, ଯାହା ଏକ ଉତ୍ତମ ଇନ୍ଧନ ।
(ii) LPG ପରି ଏହା ସହଜରେ ତରଳୀକୃତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହି ଗ୍ୟାସ୍‌କୁ ଭୂତଳ ନଳଦ୍ୱାରା ଘର ଓ କକାକIରଖାନା।ମାନଙ୍କୁ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଥାଏ ।
(iii) ଗୁଜରାଟର ବରୋଦା (ଭାଦୋଦାରା) ଓ ଦିଲ୍ଲୀର କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ପାଇପ୍‌ଦ୍ଵାରା ଏହି ଗ୍ୟାସ୍ ବିତରଣ କରାଯାଉଛି
(iv) ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ରୋକିବାପାଇଁ ଏହି ଗ୍ୟାସ୍‌କୁ ଅତ୍ୟୁଜ ଚାପରେ ଲୌହ ସିଲିଣ୍ଡରରେ ଭର୍ତ୍ତିକରି ବସ୍, ଟ୍ରକ୍, କାର ଆଦିରେ ଇନ୍ଧନରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । ସିଲିଣ୍ଡରରେ ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇଥ‌ିବା ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ ସଂପୀଡ଼ିତ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ବା CNG (Compressed Natural Gas) କହନ୍ତି ।
(v) ଅତ୍ୟଧିକ ଚାପରେ ଗ୍ୟାସ୍ ରଖାଯାଇଥିବା ହେତୁ CNG ସିଲିଣ୍ଡର ଫାଟିଯିବାର ଆଶଙ୍କା ଥାଏ । ତେଣୁ ରୋଷେଇ କାର୍ଯ୍ୟପ।ଇଁ ଏହାକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଛି
(vi) ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ଅନେକ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ଓ ରାସାୟନିକ ସାର ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

ମୃତ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦର ଦେହାବଶେଷରୁ ବିଜ୍ଞାନାଗାରରେ କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇପାରିବ କି ?
ଉ-
ନା । ପ୍ରଥମତଃ, ଏଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହେବାପାଇଁ ଯେଉଁସବୁ ପରିସ୍ଥିତି ଆବଶ୍ୟକ, ତାହା ବିଜ୍ଞାନାଗାରରେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ଏବଂ ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଏଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହେବାପାଇଁ ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଲାଗିଛି; ଅର୍ଥାତ୍ ସଂଘଟିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର
ବେଗ ଅତି ମନ୍ଥର, ଯାହାକି କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।

ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାରରେ ସଂଯମତା ଓ ମିତବ୍ୟୟିତା ଆବଶ୍ୟକ :
(i) ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ ତ୍ରୟ ( କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ) ଓ ଏଥିରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଅସଂଖ୍ୟ ନିତ୍ୟବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ
ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାର ପୃଥ‌ିବୀର ସବୁସ୍ଥାନରେ ବୃଦ୍ଧିପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ।
(ii) ଏହି ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନଗୁଡ଼ିକ କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(iii) ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବାପାଇଁ ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଲାଗିବ ।
(iv) ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ସୀମିତ । ତେଣୁ ଆଉ କିଛିବର୍ଷ ପରେ ଏହା ସରିଯିବା ଫଳରେ ମାନବସମାଜ ଘୋର ସଂକଟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବ ।
(v) ଏଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାର ଦ୍ବାରା ଏଥିରୁ ନିର୍ଗତ ବିଷାକ୍ତ ପଦାର୍ଥଦ୍ବାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୁଏ । ଫଳରେ ସବୁଜ 6106 gal (Green House Effect), 9 (Acid Rain), q16 lang
ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱାର୍ମିଙ୍ଗ୍ (Global Warming) ଆଦି ଘଟିବ ଏବଂ ଲୋକମାନେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଜନିତ ରୋଗରେ ପୀଡ଼ିତ ହେବେ ।

→ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ ବଞ୍ଚାଇବାପାଇଁ ଆମେ କ’ଣ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ? (What should we do to Save Fossil Fuels) :
ଭାରତରେ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ କଞ୍ଜରଭେସନ୍ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଆସୋସିଏସନ୍ (Petroleum Conservation Research Association ବା PCRA) ନାମକ ସଂସ୍ଥା ପେଟ୍ରୋଲ, ଡିଜେଲ ଆଦିର ବ୍ୟବହାର ସୀମିତ କରିବାପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସଚେତନ କରାଇଥାଏ ।
ନିମ୍ନଲିଖ୍ ସାବଧାନତାମାନ ଅବଲମ୍ବନ କଲେ ଆମେ ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ ବଞ୍ଚାଇପାରିବା ।
(i) ପମ୍ପ୍ ଦେଲେ ଅଯଥା ଅଧିକ କିରୋସିନି ଖର୍ଚ୍ଚ ହୁଏ ପମ୍ପ୍ ଦେଲେ ଅଯଥା ଅଧ୍ବକ କିରୋସିନି ଖର୍ଚ୍ଚ ହୁଏ ।
(ii) ଗ୍ୟାସ୍ ଚୁଲ୍ଲା ଜାଳିବାବେଳେ ଯେତିକି ଉତ୍ତାପ ଆବଶ୍ୟକ ସେହି ଅନୁସାରେ ରେଗୁଲେଟରଦ୍ଵାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଗ୍ୟାସ୍ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ ।
(iii) କୋଇଲା ଚୁଲିକୁ ଲିଭାଇବା ବା ପୁନର୍ବାର ଜାଳିବା କଷ୍ଟକର ଓ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ । ତେଣୁ ରୋଷେଇ ଜିନିଷ ସବୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିସାରିବାପରେ କୋଇଲା ଚୁଲି ଜାଳିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(iv) ଲଣ୍ଠନ ବ୍ୟବହାର କରିବାବେଳେ ଯଦି କିଛି ସମୟପାଇଁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ନଥାଏ; ତେବେ ବତିର ଶିଖାକୁ କମାଇଦେବା ଦରକାରା
(v) କିରୋସିନି ରଖୁଥ‌ିବା ଜାର୍, ବୋତଲ ଆଦିର ମୁହଁକୁ ଭଲରୂପେ ବନ୍ଦ କରିଦେବା ଉଚିତ୍; ନଚେତ୍ ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୋଇ ଏଗୁଡ଼ିକ ଅଯଥାରେ ନଷ୍ଟହେବ । କିରୋସିନି ବାଷ୍ପ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟପ୍ରତି ଅହିତକର ।
(vi) ଷ୍ଟୋଭ୍ ଓ ଗ୍ୟାସ୍ଟ୍ରୋଲା ନୀଳଶିଖାରେ ଜଳିବା ଆବଶ୍ୟକ; ଫଳରେ ଇନ୍ଧନ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଜଳେ ଓ ଅଧିକ ଉତ୍ତାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଲାଲ ଶିଖାରେ ଜଳିଲେ ତାପମାତ୍ରା କମ୍ ହୁଏ । ତେଣୁ ଅଧିକ ସମୟ ଜାଳିବାରେ ଅଧ୍ଵ ଇନ୍ଧନ ଖର୍ଜ ହୁଏ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ନିୟମିତ ସଫାକରିବା ଓ ମରାମତି କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(vii) ମଟର ସାଇକେଲ୍, ମୋପେଡ଼, ସ୍କୁଟର, ଅଟୋରିକ୍ସା, କାର, ବସ୍, ଟ୍ରକ୍ ଆଦି ଯାନକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବେଗରେ ଚଳାଇବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏପରି କଲେ କମ୍ ଇନ୍ଧନ ଖର୍ଚ୍ଚ ହୁଏ ।
(viii) ମୋଟରଯାନର ଚକାଗୁଡ଼ିକରେ ବାୟୁଚାପ (Air Pressure) ଉପଯୁକ୍ତ ମାତ୍ରାରେ ରଖିବା ଦରକାର; ନଚେତ୍ ଅଧିକ ଘର୍ଷଣପାଇଁ ଅଧୂକ ଇନ୍ଧନ ଖର୍ଚ୍ଚ ହୁଏ ।
(ix) ମୋଟର ଯାନ ଇଞ୍ଜିକୁ ନିୟମିତ ସଫା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ; ନଚେତ୍ ଇନ୍ଧନ ଖର୍ଚ୍ଚ ଅଧ‌ିକ ହେବ ।
(x) ଟ୍ରାଫିକ୍ ଛକରେ ଅଟକିବା ବେଳେ କିମ୍ବା କାହାର ଅପେକ୍ଷାରେ ଥ‌ିବାବେଳେ କିମ୍ବା ବାଟରେ ସାଙ୍ଗମାନଙ୍କ ସହ କଥାବାର୍ତ୍ତା ହେବାବେଳେ ମଟରଯାନର ଇଞ୍ଜିକୁ ବନ୍ଦ କରିଦେବା ଉଚିତ ।
(xi) ଯେଉଁ କାମ ଚାଲିକରି ହୋଇପାରିବ କିମ୍ବା ସାଇକେଲ୍‌ଦ୍ୱାରା ହୋଇପାରିବ ସେ କାମକୁ ମୋଟରଯାନ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଅନୁଚିତ । ଏହା ଫଳରେ ଇନ୍ଧନ ବଞ୍ଚ ଓ ନିଜର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ମଧ୍ଯ ଭଲ ରହିବ ।

ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ :

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 4 ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 4 ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁ

→ ଉପକ୍ରମ : (Introduction):
କେତେକ ଧାତୁର ନାମ ଓ ଏହାର ଉପଯୋଗିତା

କେତେକ ଅଧାତୁର ନାମ ଓ ଏହାର ଉପଯୋଗିତା

(i) ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନରେ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ କେତେକ ମୌଳିକ ମଧ୍ୟ ଉପଧାତୁ ଶ୍ରେଣୀର ଅଟନ୍ତି ।
(ii) ଯେଉଁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଧାତବ ପ୍ରକୃତି ଅଧ‌ିକ ମାତ୍ରାରେ ଦେଖାଯାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଧାତୁ (Metal) କୁହାଯାଏ । ଲୁହା, ତମ୍ବା, ଏଲୁମିନିୟମ୍, ଟିଣ ଆଦି ଧାତୁ ଅଟନ୍ତି ।
(iii) ଯେଉଁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଧାତବ ପ୍ରକୃତି ଅତି କମ୍ ମାତ୍ରାରେ ଦେଖାଯାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧାତୁ (Non-metal) କୁହାଯାଏ । କାର୍ବନ, ସଲ୍‌ଫର୍, ଫସ୍‌ଫରସ୍, ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଆଦି ଅଧାତୁ ଅଟନ୍ତି ।
(iv) ଯେଉଁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକ ଉଭୟ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁର ଧର୍ମ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥା’ନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଧାତୁ (Metalloid) କୁହାଯାଏ । ବୋରନ୍, ସିଲିକନ୍, ଜର୍ମାନିୟମ୍, ଆର୍ସେନିକ୍, ଏଣ୍ଟ୍ରିମନି ଆଦି ଉପଧାତୁ ଅଟନ୍ତି ।
(v) ଏବଂ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟକ ଅଶ୍ମମଣ୍ଡଳରେ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି । ଏଗୁଡ଼ିକ ସବୁ ପ୍ରକୃତିରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରାକୃତିକ ମୌଳିକ (Natural Elemenis) କୁହାଯାଏ ।

1. ଗୋଟିଏ ତରଳ ଧାତୁ ଓ ଗୋଟିଏ ତରଳ ଅଧାତୁର ନାମ ଲେଖ ।
ଊ-
ତରଳ ଧାତୁ – ପାରଦ, ତରଳ ଅଧାତୁ – କ୍ରୋମିନ୍

2. ଗ୍ୟାସୀୟ ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍, ଅକ୍‌ସିଜେନ୍, ଫ୍ଲୋରିନ୍, କ୍ଲୋରିନ୍, ହିଲିୟମ୍, ନିୟନ୍, ଆରଗନ୍, କ୍ରିପଟନ୍, ଜେନନ୍ ଓ ରେଡ଼ନ୍ ଆଦି ଗ୍ୟାସୀୟ ଅଧାତୁ ଅଟନ୍ତି ।

3. ଗ୍ୟାସୀୟ ଧାତୁ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କର ।
ଉ-
କୌଣସି ଧାତୁ ଗ୍ୟାସୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ନଥାନ୍ତି ।

4. କୃତ୍ରିମ ମୌଳିକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କର ।5.
ଉ-
ବିଜ୍ଞାନାଗାରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକୁ କୃତ୍ରିମ ମୌଳିକ କୁହାଯାଏ । ବର୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଏଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା 20 ରୁ 25 ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ I କୃତ୍ରିମ ମୌଳିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପୃଥ‌ିବୀର ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଛି ।

5. ମିଶ୍ରଧାତୁ ବା ଏଲୟ କ’ଣ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କର ।
ଉ-
(i) ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁ କିମ୍ବା ଧାତୁ ଓ ଧାତୁ କିମ୍ବା ଧାତୁ ଓ ଉପଧାତୁର ମିଶ୍ରଣକୁ ମିଶ୍ରଧାତୁ ବା ଏଲୟ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ଉଚ୍ଚ ତାପମାତ୍ରାରେ ଉତ୍ତପ୍ତ କରି ଏଗୁଡ଼ିକୁ ତରଳାବସ୍ଥାକୁ ଅଣାଯାଏ ଓ ତା’ପରେ ଆବଶ୍ୟକ ଅନୁପାତରେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ମିଶାଯାଏ । ଶୀତଳ ହୋଇ ମିଶ୍ରଣଟି କଠିନାବସ୍ଥାକୁ ଆସେ । ଏହି କଠିନ ପଦାର୍ଥକୁ ଏଲୟ କୁହାଯାଏ ।
(iii) ଦୁଇ କିମ୍ବା ଦୁଇରୁ ଅଧିକ ମୌଳିକକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅନୁପାତରେ ନେଇ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଏଲୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଉଦାହରଣ : ଲୁହା + କାର୍ବନ = ଇସ୍ପାତ; ତମ୍ବା + ଦସ୍ତା = ପିତ୍ତଳ ।
ପଦାର୍ଥର ଧର୍ମଗୁଡ଼ିକୁ ଦୁଇଟି ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା – ଭୌତିକ ଧର୍ମ (Physical Properties), ରାସାୟନିକ ଗୁଣ (Chemical Properties) ।

→ ଧାତୁର ଶାରୀରିକ ଗୁଣ (Physical Properties of Metals) :
(i) ଅଧିକାଂଶ ଧାତୁ ନୂତନ ଅବସ୍ଥାରେ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତିବେଳେ ଚକ୍ରଚକ୍ ଦେଖାଯା’ନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ପୁରୁଣା ହୋଇଗଲେ ଫିକା ବା ମଳିନ ଦେଖାଯା’ନ୍ତି । ଧାତୁର ଚକ୍‌କ୍ ରୂପ ବା ଧର୍ମକୁ ଧାତବ ଦୀପ୍ତି ବା ଔଜଲ୍ୟ (Metallic lustre) କୁହାଯାଏ ।

ପ୍ର. ବାଲିକାଗଜ ଘସିବା ପୂର୍ବରୁ ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ କାହିଁକି ମଳିନ ଦେଖାଯାଉଥିଲା ଓ ବାଲି କାଗଜ ଘଷିଲା ପରେ ତାହା ଚକ୍‌ଚକ୍ ଦେଖାଗଲା, କାରଣ କ’ଣ ?
ଉ-
ଗୋଟିଏ ଧାତବ ବସ୍ତୁ କିଛିଦିନ ରହିଗଲେ ବାୟୁର ଅମ୍ଳଜାନ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ସେଥୁରେ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଯୌଗିକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ; ଫଳରେ ତାହା ମଳିନ ଦେଖାଯାଏ । ବାଲିକାଗଜରେ ଘଷିବା ପରେ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଯୌଗିକ ପରିଷ୍କାର ହୋଇଯିବାରୁ ତାହା ପୁନର୍ବାର ଚକ୍ ଚକ୍ ଦେଖାଯାଏ ।

(ii) ଅଧିକାଂଶ ଧାତୁ ପ୍ରସାରଣଶୀଳ ବା ନମନୀୟ (Malleability) । ଏହି ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ ବିଭିନ୍ନ ଧାତୁର ଚଦର
(iii) ଧାତୁ ତାପ ପରିବହନ କରେ, ଅର୍ଥାତ୍ ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ତାପ ପରିବାହୀ (Conductors of heat) ।
(iv) ଧାତୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବହନ କରେ; ଅର୍ଥାତ୍ ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବାହୀ (Conductors of electricity) ଅଟନ୍ତ ।
(v) ଲୁହା, ତମ୍ବା, ଏଲୁମିନିୟମ୍, ସୁନା, ରୁପା ଆଦି ଧାତୁକୁ ତରଳାଇ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ବାରା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମୋଟେଇର ତାର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି । ଧାତୁଗୁଡ଼ିକର ତାରରେ ରୂପାନ୍ତରଣ ହେବା ଗୁଣ ବା ପ୍ରକୃତିକୁ ତନ୍ୟତା (Ductility) ଧର୍ମ କୁହାଯାଏ ।
(vi) ଧାତୁଗୁଡ଼ିକରୁ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ଧ୍ଵନି ବା ଶବ୍ଦକୁ ଧାତବ ଧ୍ବନି କୁହାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଅଧିକାଂଶ ଧାତୁରୁ ଏଭଳି ଶବ୍ଦ ବା ଧ୍ୱନି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହାକୁ ଧାତୁଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଧର୍ମ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ ।
(vii) ଅଧିକାଂଶ ଧାତୁ ଶକ୍ତ ବା ଟାଣ ଅଟେ !

ପାରଦ ( ଧାତୁ) ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରାରେ ତରଳ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଏ ।

କେତେକ ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ଧର୍ମରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ –
ସୋଡ଼ିୟମ୍ ଓ ପୋଟାସିୟମ୍ ପରି ଧାତୁ ନରମ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ଛୁରୀ ସାହାଯ୍ୟରେ କାଟି ହୁଏ । ପାରଦ ଏକମାତ୍ର ଧାତୁ-
ଯାହା ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରାରେ ତରଳ ଅବସ୍ଥାରେ ରହିଥାଏ ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରୀକ୍ଷଣ ନିମିତ୍ତ ନିମ୍ନ ସୋପାନଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁସରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

(i) ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଉପକରଣର ଆବଶ୍ୟକତା (Apparatus required)
(i) ଆବଶ୍ୟକୀୟ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ (Chemicals required)
(iii) ସଜ୍ଜିକରଣ ଏବଂ ପରୀକ୍ଷଣ ପ୍ରସ୍ତୁତି (Procedure)
(iv) ସୂଚନା (Inference)

ଉକ୍ତ କ୍ରମିକ ସୋପାନ ଭିତ୍ତିକ ପଦ୍ଧତିକୁ ‘ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି’ (Scientific Method) କୁହାଯାଏ !

ଅଣ ଧାତୁର ଶାରୀରିକ ଗୁଣ (Physical Properties of Non-metals):
(i) ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ଚକ୍ ଚକ୍ ଦେଖାଯା’ନ୍ତି ନାହିଁ (Non-lustrous) । ବ୍ୟତିକ୍ରମ – ଗ୍ରାଫାଇଟ୍‌, ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ।
(ii) ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ନମନୀୟ ନୁହଁନ୍ତି (Non-malleable) । ଏଗୁଡ଼ିକ ଭଙ୍ଗୁର (Brittle) ।
(iii) ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ତାପ ଓ ବିଦ୍ୟୁତର କୁପରିବାହୀ ଅଟନ୍ତି । ବ୍ୟତିକ୍ରମ – ଗ୍ରା ଫାଇଟ୍
(iv) ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ତଥ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି (Non-ductile) ।
(v) ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକରୁ ଧ୍ୱନି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ (Non-sonorous) i
(vi) ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ନରମ (Soft) । ବ୍ୟତିକ୍ରମ – ହୀରା ।
(vi) ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରାରେ ଏଗୁଡ଼ିକ କଠିନ କିମ୍ବା ଗ୍ୟାସୀୟ । ବ୍ୟତିକ୍ରମ – ବ୍ରୋମିନ୍ (ତରଳ) ।
(viii) ଏଗୁଡ଼ିକର ଗଳନାଙ୍କ ଓ ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ କମ୍ । ବ୍ୟତିକ୍ରମ – ଗ୍ରାଫାଇଟ୍ ।
(ix) ଏଗୁଡ଼ିକର ସାନ୍ଦ୍ରତା କମ୍ (Low density) ।

1. କାର୍ବନ – କୋଇଲାର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ କାର୍ବନ୍ ହୋଇଥିବାରୁ କୋଇଲାକୁ କାର୍ବନର ନମୁନା ରୂପେ ନିଆଯାଇପାରେ । କୋଇଲା ନ ମିଳିଲେ କାଠ ଅଙ୍ଗାରକୁ ନମୂନା ରୂପେ ନିଆଯାଇପାରେ ।
2. ସଲ୍‌ଫର୍‌ – ଏହା ସାଧାରଣତଃ ହଳଦିଆ ଚୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଉପଲବ୍‌ଧି ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ କାଚ କିମ୍ବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ବୋତଲରେ ରଖାଯାଇଥାଏ ।
3. ଫସ୍‌ଫରସ୍ – ଏହା ଏକ ନରମ ପଦାର୍ଥ ହୋଇଥିବାରୁ ଛୁରୀରେ କାଟି ଛୋଟ ଛୋଟ ଖଣ୍ଡ ବାହାର କରାଯାଏ । ଚଉଡ଼ା ମୁହଁଥ‌ିବା କାଚ ବୋତଲରେ ପରିଷ୍କାର ଜଳ ଭର୍ତ୍ତିକରି ସେଥିରେ ଫସ୍‌ଫରସ୍‌ ବଡ଼ ବଡ଼ ଖଣ୍ଡଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଡ଼ାଇ ରଖାଯାଏ ।
4. ଆୟୋଡ଼ିନ୍ – ବାଇଗଣୀ ରଙ୍ଗର ଛୋଟ ଛୋଟ ଖଣ୍ଡ ରୂପେ ଏହା ମିଳେ । କାଠ ବୋତଲରେ ଏହା ରଖାଯାଏ ।

ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକର ରାସାୟନିକ ଧର୍ମ (Chemical Properties of Metals and Non-metals) :
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପଦାର୍ଥର ରାସାୟନିକ ଧର୍ମ କହିଲେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ ସହ ସେହି ପଦାର୍ଥଟିର ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ବୁଝାଏ । ଅକ୍‌ସିଜେନ, ଜଳ, ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାର ଓ ଲବଣ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସହ ଧାତୁର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସହ ଅଧାତୁର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କିପରି
(a) ଧାତୁର ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା –
(i) ଲୁହା ଏବଂ ବାୟୁର ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ଓ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୋଇ ଆଇରନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ; ଯାହାକୁ ରଷ୍ଟ୍ (Rust) ବା କଳଙ୍କି କୁହାଯାଏ ।
Fe + O₂ + H₂O → Fe₂O₃ (କଳଙ୍କି)
ଆଇରନ୍ + ଅକ୍ସିଜେନ୍ + ଜଳ → ଆଇରନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ବା ଫେରିକ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍

1. ଧାତୁଗୁଡ଼ିକର ଭୌତିକ ଧର୍ମ ସହ ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକର ଭୌତିକ ଧର୍ମର ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ବିବରଣୀ ଲେଖ ।
ଉ-

2. ଉଭୟଧର୍ମୀ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଯେକୌଣସି ଦୁଇଟିର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
(i) ବୋରନ୍
(ii) ସିଲିକନ୍

3. ଧାତବ ଔଜଲ୍ୟ ଓ ଧାତବ ଧ୍ଵନି ନଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ଧାତୁର ନାମ ଲେଖ ।
ଊ –
(i) ଧାତବ ଔଜ୍ଜଲ୍ୟ ନ ଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ଧାତୁ ହେଲା – ସୋଡ଼ିୟମ୍, ପଟାସିୟମ୍ ।
(ii) ଧାତବ ଧ୍ଵନି ନ ଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ଧାତୁ ହେଲା – ପାରଦ, ସୁନା !

4. ତନ୍ୟତା ଓ ନମନୀୟତା ନଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ଧାତୁର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
(i) ପାରଦ,
(ii) ସୋଡ଼ିୟମ୍

5. ଔକ୍ସଲ୍ୟ ଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ଅଧାତୁର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
ଗ୍ରାଫାଇଟ୍ ।

6. ଗୋଟିଏ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପରିବାହୀ ଅଧାତୁର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
ଗ୍ରାଫାଇଟ୍ ।

7. ଲୁହାରେ ତିଆରି ଜିନିଷ ଉପରେ କଳଙ୍କି ନ ହେବା ପାଇଁ କି କି ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଏ ?
ଉ-
(i) ରଙ୍ଗ କିମ୍ବା ତେଲ ଲେପନ କରାଯାଏ ।
(ii) ଦସ୍ତା କିମ୍ବା ଟିଣ ଧାତୁର ଲେପନ କରାଯାଏ ।

8. ପୁରୁଣା କିମ୍ବା ଅବ୍ୟବହୃତ ତମ୍ବା ଓ ପିତ୍ତଳ ବାସନ ବା ସାମଗ୍ରୀ ଉପରେ ସବୁଜ ରଙ୍ଗର ଦାଗ କିପରି ହୋଇଥାଏ ?
ଉ-
ତମ୍ବା ଓ ପିତ୍ତଳ ସାମଗ୍ରୀ ଆର୍ଦ୍ର ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପାଇଁ ରହିଲେ ସବୁଜ ରଙ୍ଗର କପର କାର୍ବୋନେଟ୍‌ର ଆବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

9. ତମ୍ବା + ଜଳ + ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ + ଅମ୍ଳଜାନ → କପର କାର୍ବୋନେଟ୍ + କପର ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ଼
ଉ-
ଏଲୁମିନିୟମ୍ ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକର ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ଦ୍ଵାରା ସେଗୁଡ଼ିକର ଆବରଣରେ ଏଲୁମିନିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକର ଔଜ୍ଜଲ୍ୟ ମଳିନ ଦେଖାଯାଏ ।

10. ଖଣ୍ଡିଏ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତା ବାୟୁରେ ଜଳିଲେ କ’ଣ ହୁଏ ?
ଉ-
ଉ- ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତା ବାୟୁରେ ଜଳିଲେ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ଆଲୋକ ପ୍ରଦାନ କରେ ଓ ଜଳିସାରିବା ପରେ ଧଳାରଙ୍ଗର ପାଉଁଶ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ସେହି ପାଉଁଶ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ଼ ଅଟେ

ରଷ୍ଟ୍ ଓ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୋଇ ଫେରିକ୍ ହାଇଡ୍ରିକ୍‌ସାଇଡ୍ ନାମକ ଏକ କ୍ଷାର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଯାହାଦ୍ବାରା ଲାଲ ଲିଟ୍ମସ୍ ନୀଳ ହୁଏ । Fe₂₂ + H₂O → Fe(OH)₃
ଆଇରନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ + ଜଳ → ଫେରିକ୍ ହାଇଡ୍ରିକ୍‌ସାଇଡ୍

1. ଯଦି କୌଣସି ଜଳୀୟ ମିଶ୍ରଣରେ ଲାଲ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜ ବୁଡ଼ାଇଲେ ନୀଳ ହୋଇଯାଏ; ତେବେ ମିଶ୍ରଣ କ୍ଷାରୀୟ (Basic) ଅଟେ ।

(ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତାଟିଏ ବାୟୁରେ ଜଳିଲେ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
Mg + O₂ → MgO (ମାଗ୍ନେସିୟମ୍‌ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍)
MgO ଓ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୋଇ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ ନାମକ ଏକ କ୍ଷାର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଲାଲ ଲିଟମସ୍ ନୀଳ ହୁଏ ।
MgO + H₂O → Mg(OH), ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ ସାଧାରଣତଃ ଧାତବ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌ଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷାରୀୟ ।

2. ଯଦି କୌଣସି ଜଳୀୟ ମିଶ୍ରଣରେ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ମସ୍ ବୁଡ଼ାଇଲେ ଲାଲ ହୋଇଯାଏ; ତେବେ ମିଶ୍ରଣଟି ଅମ୍ଳୀୟ (Acidic) ଅଟେ ।
3. ଯଦି କୌଣସି ଜଳୀୟ ମିଶ୍ରଣରେ ଉଭୟ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜର ରଙ୍ଗରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ, ତେବେ ମିଶ୍ରଣଟି ନିଉଟ୍ରାଲ୍ (Neutral) ଅଟେ ।

→ ଅଧାତୁର ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା –
(i) ସଲଫର ବାୟୁରେ ଥିବା ଅକ୍‌ସିଜେନ୍‌କୁ ଉପଯୋଗ କରି ସଲ୍ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏହି ଗ୍ୟାସ୍ ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୋଇ ସଫ୍ୟୁରସ୍ ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏହି ଅମ୍ଳ ଯୋଗୁଁ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜ ଲାଲ ହୁଏ ।
S+O₂ → S + O₂
SO₂ + HO₂ → H2SO₃ (ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ + ଜଳ → ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରସ୍ ଅମ୍ଳ)

(ii) କୋଇଲା କିମ୍ବା ଅଙ୍ଗାର ଜାଳିଲେ ତାପଶକ୍ତି ସହ କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଗ୍ୟାସ୍ (CO₂) (ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ଗ୍ୟାସ୍ ) ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହା ଜଳରେ କମ୍ ମାତ୍ରାରେ ଦ୍ରବଣୀୟ; କିନ୍ତୁ ଉଚ୍ଚ ତାପ ପ୍ରୟୋଗକଲେ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଗ୍ୟାସ୍ ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୋଇ କାର୍ବୋନିକ୍ ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
C + O₂ → CO₂ 
CO₂ + HO₂ → H₂CO₂. (କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ + ଜଳ → କାର୍ବୋନିକ୍ ଅମ୍ଳ)

(iii) ଫସ୍‌ଫରସ୍‌ର ଛୋଟ ଖଣ୍ଡ ଚିନାମାଟି ପ୍ଲେଟ୍‌ରେ ଖୋଲାରେ ରଖିଲେ ବାୟୁର ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଫସ୍‌ଫରସ୍ ପେଣ୍ଟାକ୍‌ସାଇଡ୍ ନାମକ ଧଳା ରଙ୍ଗର ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଯାହାକି ଘନୀଭୂତ ହୋଇ ଧଳା ଚୂର୍ଣ୍ଣରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
P + O₂ → P₂O₅ (ଫସ୍‌ଫରସ୍ ପେଣ୍ଟାକ୍‌ସାଇଡ୍)
P₂O₅ ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୋଇ ତିନି ପ୍ରକାରର ଫସ୍‌ଫରିକ୍ ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
P2O₅ + H₂O → ଫସ୍‌ଫରିକ୍ ଅମ୍ଳ

ସାଧାରଣତଃ ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକର ଅକ୍‌ସାଇଗୁଡ଼ିକ ଅମ୍ଳୀୟ ଅଟନ୍ତି ।

(b) ଧାତୁର ଜଳ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା –
ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ଜଳସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଧାତବ ହାଇଡ୍ରୋକ୍‌ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ।
ଉଦାହରଣ :
(i) ସୋଡ଼ିୟମ୍ ଜଳ ସହ ତୀବ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ସୋଡ଼ିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ ନାମକ କ୍ଷାର ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହା ଲାଲ୍ ଲିଟ୍‌ସ୍‌କୁ ନୀଳ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ କିରୋସିନରେ ବୁଡ଼ାଇ ରଖାଯାଏ । Na+ H₂O→→ NaOH
(ii) ପୋଟାସିୟମ୍ ମଧ୍ୟ ଜଳ ସହ ତୀବ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ପୋଟାସିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ (କ୍ଷାର) ଓ ତାପ ଶକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏହା ଏକ କ୍ଷାର ଅଟେ ଏବଂ ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ କିରୋସିନିରେ ବୁଡ଼ାଇ ରଖାଯାଏ । K + H₂O → KOH
(iii) କାସିୟମ୍ ଓ ଲିଥ୍ୟମ୍ ଥଣ୍ଡା ଜଳ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି କ୍ଷାର ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି । Ca + H₂O → CaOH₂
(iv) ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଓ ଏଲୁମିନିୟମ୍ ଫୁଟନ୍ତା ଜଳ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି କ୍ଷାର ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି । Mg + H₂O → Mg(OH)₂ ମାଗ୍ନେସିୟମ + ଜଳ → ମାଗ୍ନେସିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍
(v) ଲୁହାର ଜଳ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ବହୁତ ଧୀର ଗତିରେ ଘଟିଥାଏ ।

ସାଧାରଣତଃ ଜଳ ଓ ଅଧାତୁ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହୁଏ ନାହିଁ ।

(c) ଧାତୁର ଅମ୍ଳସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା :
ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ଅମ୍ଳ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ଗ୍ୟାସ ଦହନ ହୁଏ ।
(i) କେତେକ ଧାତୁ ଓ ଲଘୁ ଲବଣାମ୍ଳ ମଧ୍ୟରେ ଏବଂ କେତେକ ଧାତୁ ଓ ଲଘୁ ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୋଇ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହା ଏକ ଦହନୀୟ ଗ୍ୟାସ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ଅଗ୍ନି ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା କ୍ଷଣି ଦ୍ରୁତ ଦହନ ଯୋଗୁଁ ପପ୍ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

Na + HCI → NaC/ + H₂ ↑

ସୋଡ଼ିୟମ୍ ସଲ୍ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍‌ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍

(ii) କପର (ତମ୍ବା) ସହିତ ଲଘୁ ଲବଣାସ୍କର କୌଣସି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହୁଏ ନାହିଁ । ଏପରିକି ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ମଧ୍ୟ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ‘ପପ୍’ ଶବ୍ଦ ଶୁଭେ ନାହିଁ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ କପର୍ ଲଘୁ ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରିଥାଏ, ଫଳରେ ‘ପପ୍’ ଶବ୍ଦ ଶୁଭେ ।
Cu + H2SO₄ → CuSO₄ + H₂
କପର ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ
ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ଅମ୍ଳ ସହିତ ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ବି.ଦ୍ର. : ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟେ ନାହିଁ ।
(d) ଧାତୁର କ୍ଷାରସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା –
(i) କେତେକ ଧାତୁ ଓ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ (କ୍ଷାର) ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୋଇ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଉକ୍ତ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍‌ର ଦହନ ଯୋଗୁଁ ‘ପପ୍’ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
(ii) ଆଲୁମିନିୟମ୍, ଜିଙ୍କ୍, ସୀସା କ୍ଷାରସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଧାତୁର ଲବଣ ଓ ଉଦ୍‌ଜାନ ଗ୍ୟାସ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ।
(iii) ଅଧାତୁ ଓ କ୍ଷାର ମଧ୍ୟରେ ସଂଘଟିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅତି ଜଟିଳ ।

(e) ଧାତୁର ଲବଣ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା।-
କେତେକ ଧାତୁ ଲବଣ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ସେଥୁରୁ ଧାତୁକୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରିଥାଏ । ଅଧିକ କ୍ରିୟାଶୀଳ ଧାତୁ କମ୍ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ଧାତୁର ଲାବଣର ଦ୍ରବଣରୁ କମ୍ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ଧାତୁକୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରି ନିଜେ ସେହି ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରେ । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ବିସ୍ଥାପିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।

(i) CuSO₄ + Zn → ZnSO₄ + Cu (କପର ସଲ୍‌ଫେଟ୍ + ଦସ୍ତା → ଦସ୍ତା ସଲ୍‌ଫେଟ୍ + କପର)
ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ Zn ଖଣ୍ଡର କିଛି ଅଂଶ CuSO₄ ଯୌଗିକର Cuକୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରି ତାହାର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରେ, ଯଦ୍ବାରା CuSO₄ ଓ Cu ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା (Displacement Reaction) କୁହାଯାଏ । ଏଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବଣର ନୀଳରଙ୍ଗ ଈଷତ୍ ସବୁଜ ରଙ୍ଗ ହୋଇଯାଏ ।

(ii) ଲୁହା ଧାତୁ କପର ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣରୁ ତମ୍ବା ଧାତୁକୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରେ ।
CuSO₄ + Fe → FeSO₄ + Cu (କପର ସଲ୍‌ଫେଟ୍ + ଲୁହା → ଲୌହ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ + କପର)
ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ Fe, CuSO4 ଯୌଗିକର Cuକୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରି ତାହାର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରେ, ଯଦ୍ବାରା ₄ ଓ Cu ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

(iii) FeSO + Zn → ZnSO₄ + Fe
ଈଷତ୍ ସବୁଜ ରଙ୍ଗର ଦ୍ରବଣ

ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ Zn, FeSO₄ ଯୌଗିକର Fe କୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରି ତାହାର ସ୍ଥାନ ଅଧୁକାର କରେ, ଯଦ୍ବାରା ZnSO₄ ଓ Fe ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟ ‘ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା’ର ଆଉ ଏକ ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବଣର ଈଷତ୍ ସବୁଜ ରଙ୍ଗ ବଣ୍ଟିହୀନ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ଏଥିରେ ପକାଯାଇଥିବା Zn ଖଣ୍ଡ ଉପରେ ଧଳା ରଙ୍ଗର ଆବରଣ ଦେଖାଯାଏ । ଅଧିକ କ୍ରିୟାଶୀଳ ଧାତୁ କମ୍ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ଧାତୁର ଲବଣର ଦ୍ରବଣରୁ ସେହି ଧାତୁକୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରି ନିଜେ, ସେହି ସ୍ଥାନ ଅଧୁକାର କରେ; ଯାହାଫଳରେ ନୂତନ ଲବଣ ଓ ନୂତନ ଧାତୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଅଧାତୁ ଓ ଲବଣ ମଧ୍ଯରେ ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସଂଘଟିତ ହୁଏ ନାହିଁ ।

→ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକର ଉପଯୋଗିତା (Uses of Metals and Non-metals) :
(i) ଉଭୟ ପ୍ରାଣୀ ଶରୀର ଓ ଉଭିଦ ଶରୀର ଅନେକ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁର ଯୌଗିକରେ ଗଢ଼ା ହୋଇଛି ।
(ii) ବଞ୍ଚିରହିବାପାଇଁ ସୋଡ଼ିୟମ୍, ପୋଟାସିୟମ୍, କାଲସିୟମ୍, ଆଇରନ୍, କପର, ଜିଙ୍କ୍ ଆଦି ଧାତୁ ଏବଂ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍, ଅକ୍‌ସିଜେନ୍, କାର୍ବନ, ଫସ୍‌ଫରସ୍, ସଲ୍‌ଫର୍, ଆୟୋଡିନ୍ ଆଦି ଅଧାତୁ
(iii) ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଓ ଦହନ ପାଇଁ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ଆବଶ୍ୟକ ।
(iv) ଜଳ, ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍‌ର ଯୌଗିକ ଅଟେ ।
(v) ସବୁଜ ଉଭିଦ ବାୟୁରୁ କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ) ଓ ମୃତ୍ତିକାରୁ ଜଳ ଅବଶୋଷଣ କରି ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ । ଏହା କେତେକ ଜୀବଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଖାଦ୍ୟ ଅଟେ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ଜୀବଙ୍କର ପରୋକ୍ଷ ଖାଦ୍ୟ ଅଟେ ।
(vi) ଆମର ସମସ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର, ଭିଟାମିନ୍ ଓ ଜଳ – ଏସବୁ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁରେ ତିଆରି ପଦାର୍ଥ ।
(vii) ପ୍ରକୃତିରୁ ଉପଲବ୍‌ଧ ଔଷଧ, ତନ୍ତୁ, ରବର, ଅଠା, ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ ଆଦି ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ । ମନୁଷ୍ୟକୃତ ଔଷଧ, କୀଟନାଶକ ଔଷଧ, ରାସାୟନିକ ସାର, କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁ, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଆଦି ମଧ୍ଯ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁରୁ , ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
(viii) କଳକାରଖାନା, ଇଞ୍ଜିନ୍ ଇତ୍ୟାଦିରେ ବ୍ୟବହୃତ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ଅଟୋମୋବାଇଲ୍, ଉଡ଼ାଜାହାଜ, ଟ୍ରେନ୍, କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହ ଇତ୍ୟାଦିର ଅଂଶ ତିଆରି କରିବାରେ ତଥା ବିଭିନ୍ନ ଘରକରଣା ଜିନିଷ ରନ୍ଧନ ପାତ୍ର, ବାସନକୁସନ,

ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ :

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 3 ସଂଶ୍ଳେଷିତ ତନ୍ତୁ ଓ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 3 ସଂଶ୍ଳେଷିତ ତନ୍ତୁ ଓ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍

→ ଉପକ୍ରମ :
1. କପାସୂତା, ମଠା, ପାଟ, ଟସର, ଉଲ୍ ଇତ୍ୟାଦି ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଉଭିଦଜାତ ସୂତାରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରାକୃତିକ ତନ୍ତୁ କୁହାଯାଏ ।
2. ପଲିଷ୍ଟର, ନାଇଲନ୍, ରେୟନ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରସ୍ତୁତ ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକୁ କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁ କୁହାଯାଏ ।
3. ବେକେଲାଇଟ୍, ପିଭିସି, ସନ୍‌ମାଇକା ଇତ୍ୟାଦି ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ।

ପ୍ର. ତୁମେ ଜାଣିଥୁବା ପ୍ରାକୃତିକ ଓ କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ବସ୍ତ୍ର ତଥା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କେତେକ ଜିନିଷର ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।
ଉ-
ପ୍ରାକୃତିକ ଓ କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ବସ୍ତ୍ର –
ଶାଢ଼ି, ପ୍ୟାଣ୍ଟ୍, ସାର୍ଟ, ଧୋତି, ସୁଇଟର, କୋର୍ଟ, ପାଟବସ୍ତ୍ର, ଉଲ୍‌ଟୋପି ।
ପଲିଥୁନ୍ ମୁଣି, ବୋତଲ, ଜାର, ମଗ, ଦଉଡ଼ି, ଗାଲିଚା, ଫୋନ୍, ତାୱା ।

→ ପଲିମର ଓ ସଂଶ୍ଳେଷିତ ତନ୍ତୁ (Polymer and Synthetic Fibres) :

• କପା, ଝୋଟ, ଉଲ୍, ଟସର ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରାକୃତିକ ତନ୍ତୁ ଉଭିଦ ତଥା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କଠାରୁ ମିଳିଥାଏ; କିନ୍ତୁ କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ପଲିଥନ୍ ଏକ କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁର ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏହା ଏଥୁଲିନ୍ ବା ଏଥୁନ୍ ନାମକ ଏକ ପ୍ରକାର ଗ୍ୟାସୀୟ ଯୌଗିକରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଉଚ୍ଚ ତାପ ଓ ଅତ୍ୟଧିକ ଚାପରେ ଏହି ଯୌଗିକର ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଏକତ୍ର ଯୁକ୍ତହୋଇ ବୃହତ୍ ଅଣୁରେ ପରିଣତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହାକୁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଏକକ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବୃହତ୍ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ସଂଯୋଜିତ ବା ସଂଶ୍ଳେଷିତ ହୋଇ ଆହୁରି ବୃହତ୍ତର ଅଣୁ ଗଠନ କରନ୍ତି । ଏହାର ନାମ ପଲିଏଥୁଲିନ୍ ବା ପଲିଥୁନ୍ ।
• ପଲିଥୁନ୍ ଏକ ପ୍ରକାର ପଲିମର ଓ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଏହି ପଲିମର ଲମ୍ବା ଶିକୁଳି ଆକୃତି ବିଶିଷ୍ଟ ଓ ଏଥ‌ିରେ ଏକକଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ହାରରେ ଥ‌ିବା ମାଳି ପରି ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି ।
• ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିବା ପଲିଷ୍ଟର (ପଲି + ଇଷ୍ଟର) ବସ୍ତୁର ତନ୍ତୁ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଇଷ୍ଟର ଏକକରୁ ସଂଶ୍ଳେଷିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହାକୁ ସଂଶ୍ଳେଷିତ ତନ୍ତୁ କହନ୍ତି । ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ପ୍ରକାର ପଲିମର ।

• ପଲିମର (polymer) ଦୁଇଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘poly’ ଏବଂ ‘mer’ ରୁ ଗଠିତ । ‘ପଲି’(poly) 2 600 ଅନେକ (many) ଏବଂ ‘ମର’ (mer)ର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଏକା ପ୍ରକାରର ଏକକ (ଅଣୁ)ର ବାରମ୍ବାରତା ।
• ଉଦ୍ଭିଦ ଜୀବକୋଷର ପ୍ରାଚୀର (ବାହ୍ୟ ଆବରଣ)ରେ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ୍ ନାମକ ଏକ ପ୍ରକାର ପଲିମର ଅଛି । ବହୁ- ସଂଖ୍ୟକ ଗ୍ଲା କୋଜ୍ ଏକକର ସମାହାରରୁ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ୍ ପଲିମର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । କପାର ତନ୍ତୁ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ପଲିମର୍‌ରେ ଗଠିତ । ଏହା ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ପଲିମର । ଶାଳଗଛରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଝୁଣା ଏବଂ ରବର ଗଛର କ୍ଷୀରରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଥିବା ରବର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ପ୍ରାକୃତିକ ପଲିମର ।
• ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ୍ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ପଲିମର ଅଟେ । ଶାଳଗଛରୁ ସଂଗୃହିତ ଝୁଣା ଏବଂ ରବର ଗଛର କ୍ଷୀରରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତକରାଯାଉଥ‌ିବା ରବର ପ୍ରାକୃତିକ ପଲିମରର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ।
• ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଜାତିର ମେଣ୍ଢା, ଛେଳି, ଓଟ, ଚମରୀଗାଈ, ଆଦି ପଶୁମାନଙ୍କର ଲୋମ ବା ତନ୍ତୁକୁ ଉଲ୍ କୁହାଯାଏ । ଉଲ୍‌ରେ ବୁଣାଯାଇଥିବା କପଡ଼ାକୁ ରେଶମ ବସ୍ତ୍ର କହନ୍ତି । ଉଭୟ ରେଶମ ଓ ପଶମ ବସ୍ତ୍ର ପ୍ରାଣୀଜ ପ୍ରାକୃତିକ ତନ୍ତୁ ।
• ଝୋଟ ନଳିତାଗଛର ବକ୍କଳରୁ ତିଆରି ତନ୍ତୁ ତଥା ଉଭିଦଜ ପ୍ରାକୃତିକ ତନ୍ତୁ ଅଟେ ।
• ସେହିପରି ରେୟନ, ନାଇଲନ୍, ପଲିଷ୍ଟର, ଏକ୍ରିଲିକ୍ ଇତ୍ୟାଦି ମଧ୍ୟ ସଂଶ୍ଳେଷିତ ତନ୍ତୁ ଅଟନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ଯୌଗିକ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘଟିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରୁ ଏହି ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏହି ତନ୍ତୁରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କପଡ଼ାକୁ ପଲିମର ବସ୍ତ୍ର କିମ୍ବା ସଂକ୍ଷେପରେ ପଲିବସ୍ତ୍ର କହନ୍ତି ।

→ ରେୟନ୍ :
(i) ରେଶମ ବା ପ୍ରାକୃତିକ ସିଲ୍‌କ ଦେଖିବାକୁ ସୁନ୍ଦର, ଚକ୍‌କ୍, ପତଳା ଓ ହାଲୁକା ଏବଂ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗରେ ଉପଲବ୍‌ଧି ହୋଇଥାଏ ।

(ii) ନରମ କାଠର ଛୋଟ ଛୋଟ ଖଣ୍ଡକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପଦ୍ଧତିରେ ପେଷ୍ଟରେ ପରିଣତକଲେ କାଠମଣ୍ଡ ମିଳେ । କାଠମଣ୍ଡରେ ଥ‌ିବା ଅଶୁଦ୍ଧ ସେଲ୍ୟୁଲୋକୁ କେତେକ ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା ବିଶୁଦ୍ଧ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ୍‌ରେ ପରିଣତ କରି ଆଉ କେତେକ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ଦ୍ଵାରା ସୂକ୍ଷ୍ମ ରେୟନ ତନ୍ତୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ରେୟନ ତନ୍ତୁ, ରେଶମ ବା ପ୍ରାକୃତିକ ସିଲ୍‌ ତନ୍ତୁ ଭଳି ଚକ୍ରଚକ୍ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବାରୁ ଏହାକୁ କୃତ୍ରିମ ରେଶମ ତନ୍ତୁ ଏବଂ ଏଥିରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ବସ୍ତ୍ରକୁ କୃତ୍ରିମ ରେଶମ ବସ୍ତ୍ର କହନ୍ତି ।

→ ରେୟନ୍ ବସ୍ତ୍ରର ଉପଯୋଗିତା :

• ରେୟନ୍ ସୂତା ଓ କପାସୂତା ମିଶ୍ରିତ କପଡ଼ାର ଧୋତି, ଶାଢ଼ୀ, ସୁଟ୍, ପ୍ୟାଣ୍ଟ, ସାର୍ଟ, ଫ୍ରକ୍ ଆଦି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଛି ।
• ଏହି କପଡ଼ାରୁ ମଧ୍ୟ ବିଛଣା ଚାଦର, କବାଟ ଓ ଝରକାର ପରଦା, ଶେଯ ଓ ତକିଆ ଖୋଳ ଆଦି ତିଆରି
• ରେୟନ ସୂତା ଓ ଭଲ ମିଶ୍ରିତ କପଡ଼ାରୁ ଗାଲିଚା ପ୍ରସ୍ତୁତି କରାଯାଉଛି ।
• ରେୟନ ସୂତାରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଗଜ୍ କନା, କପାସୂତା ଗଜ୍ କନାଠାରୁ ଭଲ, କାରଣ ରେୟନ୍ ଗଜ୍ କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରୁ ସହଜରେ ବାହାରିଯାଏ ।
• ମୋଟର ଟାୟାର, ହୋସ୍ ପାଇପ୍, କନ୍‌ଭେୟର ବେଲଟ୍ ଆଦିର ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ରେୟନ୍ ତନ୍ତୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

→ ନାଇଲନ୍ ତନ୍ତୁର ଧର୍ମ ଓ ଉପଯୋଗିତା :
ନାଇଲନ୍ ଅନ୍ୟ ଏକ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ତନ୍ତୁ । 1931 ମସିହାରେ ଆମେରିକାର ନ୍ୟୁୟର୍କ ସହରରେ ଏବଂ ଇଂଲଣ୍ଡର ଲଣ୍ଡନ ସହରରେ ଏକା ସମୟରେ ନାଇଲନ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିଲା । ନ୍ୟୁୟର୍କର N ଓ Y ଅକ୍ଷର ଦ୍ଵୟକୁ ଏବଂ ଲଣ୍ଡନର L, O, N ଅକ୍ଷର ତ୍ରୟକୁ ନେଇ ନାଇଲନ୍‌ ଶବ୍ଦର ସୃଷ୍ଟି ।

→ ନାଇଲନ୍ ତନ୍ତୁର ଧର୍ମ :

• ଶକ୍ତ, ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଓ ହାଲୁକା ଅଟେ ।
• ଅତି କମ୍ ଜଳ ଶୋଷଣ କରୁଥିବାରୁ ଶୀଘ୍ର ଶୁଖ୍ଯାଏ ।
• ପତଳା ଓ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ।
• ଚକ୍‌କ୍ କରେ ଓ ସହଜରେ ସଫାକରି ହୁଏ ।
• ଲୋଚାକଚା ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ଏଥରେ ସ୍ଥାୟୀ ଭାଙ୍ଗପଡ଼େ ।
• ଏଥିରେ କୀଟ ବା ଫିମ୍ପି ଲାଗନ୍ତି ନାହିଁ ।

→ ନାଇଲନ୍ ତନ୍ତୁର ଉପଯୋଗିତା :

• ନାଇଲନ୍ ତନ୍ତୁରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଦଉଡି଼ ଷ୍ଟିଲ୍ ଦଉଡ଼ିଠାରୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଥିରୁ ଘରୋଇ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ, ପର୍ବତ ଆରୋହଣ ପାଇଁ ଓ ଆକାଶ ଛତା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଦଉଡ଼ି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ଏହାର ଉଚ୍ଚମାନର ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକତା ଗୁଣ ଯୋଗୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଇଲାଷ୍ଟିକ୍ ଦଉଡ଼ି, କାର୍‌ର ସିଟ୍ ବେଲ୍ସ, ତମ୍ବୁର କପଡ଼ା, ଟୁଥ୍ ବ୍ରସ୍, ବ୍ୟାଗ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଏଥିରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ନାଇଲନ୍ ଖୁବ୍ ଶକ୍ତ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ବିଭିନ୍ନ ଯନ୍ତ୍ରାଂଶ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
• ଏଥିରେ ବୁଣାଯାଇଥିବା ମୋଜା, ଗଞ୍ଜି, ମଶାରି କନା, ଛତା ଆଦି ଦେଖିବାକୁ ସୁନ୍ଦର ଓ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ । ଏଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ସହଜରେ ସଫା କରିହୁଏ ।
• ନାଇଲନ୍‌ରୁ ମାଛ ଧରା ଜାଲ ଓ ବନ୍ସୀ ସୂତା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।
• ମଟର ଟାୟାର୍ ଓ କନ୍‌ଭେୟର ବେଲ୍‌ଟ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଏହି ତନ୍ତୁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
• ନାଇଲନ୍ ଓ ଉଲ୍ ମିଶ୍ରିତ କପଡ଼ାରୁ ସ୍ଟେଟର୍, ପୋଷାକ କନା, କମ୍ବଳ, ଗାଲିଚା ଆଦି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।
• ଏହାର ଜଳ ଅବଶୋଷଣ ଶକ୍ତି ଖୁବ୍ କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଥୁରେ ତିଆରି ଜାଲ, ମଶାରି, ତମ୍ବୁକନା, ବ୍ୟାଗ୍ ଆଦି ଓଦାହେଲେ ଶୀଘ୍ର ଶୁଖୁଏ ।
• ଧୋଇବା ସମୟରେ ଘର୍ଷଣ ଦ୍ବାରା ଏବଂ ଫିମ୍ପି, ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ, ଅସରପା ଆଦି ଦ୍ବାରା ଏହି ତନ୍ତୁର କ୍ଷୟ ଘଟେ ନାହିଁ ।

→ ପଲିଷ୍ଟର (Polyster):

• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଫୁଲ ଓ ପାଚିଲା ଫଳର ବାସ୍ନା ସେଗୁଡ଼ିକରେ ଥ‌ିବା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଇଷ୍ଟର୍‌ ନାମକ ରାସାୟନିକ ଯୌଗିକ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ ।
• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର କୃତ୍ରିମ ଅତର, ଥଣ୍ଡା ପାନୀୟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥରେ ମିଶାଯାଇଥିବା ମନୁଷ୍ୟକୃତ ସୁଗନ୍ଧ ଦ୍ରବ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଇଷ୍ଟର ଅଟେ !
• ପ୍ରକୃତିରୁ ଏହିପରି ଅନେକ ଇଷ୍ଟର ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ଯୌଗିକ ମିଳିଥାଏ ।
• ବିଜ୍ଞାନାଗାରରେ ଅନେକ ଇଷ୍ଟର୍ (ester) ଯୌଗିକ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇପାରେ ।
• ଇଷ୍ଟର ଏକକକୁ ନେଇ ଗଠିତ ପଲିମର୍‌କୁ ପଲିଷ୍ଟର୍ (Polyster / Polyester) କୁହାଯାଏ ।

→ ଟେରିଲିନ୍ ବସ୍ତ୍ରର ବିଶେଷତ୍ଵ ଓ ଉପଯୋଗିତା :

• ଟେରିଲିନ୍ ବା ଡେକ୍ସନ୍ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପଲିଷ୍ଟର୍‌ର ଯୌଗିକ ଅଟେ ଓ ଏହା ଏକ କୃତ୍ରିମ ପଲିମର ।
• ଏଥିରୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ସୂତା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ଏବଂ ସେହି ସୂତାରୁ ଟେରିଲିନ୍ ବସ୍ତ୍ର ବୁଣାଯାଏ ।

→ ବିଶେଷତ୍ଵ :

• ଏଗୁଡ଼ିକ ଶକ୍ତ ଓ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ।
• ଏଗୁଡ଼ିକ ଲୋଚାକଚା ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ଏଥରେ ଭାଙ୍ଗ ଦୀର୍ଘଦିନ ରହେ ।
• ଏଥରେ କୀଟ ଓ ଫିମ୍ପି ଲାଗନ୍ତି ନାହିଁ ।
• ଏହା ଜଳ ଅବଶୋଷଣ କ୍ଷମତା କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ଶୀଘ୍ର ଶୁଖୁଏ ।
• ଏହା ବସ୍ତ୍ର ଶୀଘ୍ର ସଫା ହୁଏ ।
• ଉକ୍ତ ବସ୍ତ୍ର ଧୋଇବାବେଳେ ଘର୍ଷଣ ଜନିତ କ୍ଷୟ ହୁଏ

→ ପଲିଷ୍ଟରର ଉପଯୋଗିତା (Uses) :

• ଏହି ତନ୍ତୁ ସୁଟ୍, ଜ୍ୟାକେଟ୍, ସାର୍ଟ, ଟ୍ରାଉଜର୍ ଓ ଶାଢ଼ି ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ରାସାୟନିକ ଶିଳ୍ପରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସୁରକ୍ଷା ବସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଏହା ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
• ରାସାୟନିକ ଶିଳ୍ପରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସୁରକ୍ଷା ବସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଏହା ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
• କନ୍‌ଭେୟର୍ ବେଲ୍ଟ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଏହା ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

ବିଭିନ୍ନ ଜିନିଷ ରଖୁବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ବୋତଲ, ଜାର୍, ବାସନକୁସନ, ଫଟୋଉଠାଇବା ଫିଲ୍ମ, ଅଡ଼ିଓ କ୍ୟାସେଟ୍‌ର ଟେପ୍, ପାଲବନ୍ଧା ଡଙ୍ଗାର ପାଲ ଆଦି ‘ପେଟ୍ ପଲିଷ୍ଟର’ ରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ।

→ ଏପ୍ରିଲିକ୍ (Acrylic) :

• ଏକ୍ରିଲିକ୍ ଏକ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ପଲିମର୍ । ଏହି ସୂତା ଦେଖୁବାକୁ ଉଲ୍ ଭଳି ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ କୃତ୍ରିମ ଉଲ୍ କୁହାଯାଏ ।
• କେତେକ ଜଣାଶୁଣା ଏକ୍ରିଲିକ୍ ତନ୍ତୁ ହେଲା – ଅରଲନ୍ (Orlon), ଏକ୍ରିଲନ୍ (acrilon) ଓ କାଶ୍‌ମିଲନ୍ (Cashmilon) ।

ସାରଶା
କେଉଁଟିକୁ କିପରି ଚିହ୍ନିବ (ଦୀପ କିମ୍ବା ମହମବତୀ ଶିଖାରେ ଖଣ୍ଡେ ସୂତା ଜାଳ)

→ ପଲିମର (କୃତ୍ରିମ ବା ସଂଶ୍ଳେଷିତ) ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ସୁବିଧା ଓ ଅସୁବିଧା :
ସୁବିଧା :

• କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଶସ୍ତା ଓ ସହଜରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ।
• କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ମଜବୁତ୍ ଓ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ । ଏହା ଲୋଚାକଚା ହୁଏ ନାହିଁ ।
• କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଧୋଇବାସ ହଜ ଓ ଶୀର୍ଘ ଶୁଝାଏ ।
• ଫିମ୍ପି, ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ, ଅସରପା, ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାରଦ୍ୱାରା ଏହାର କ୍ଷୟ ଘଟେ ନାହିଁ ।
• କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଦେଖୁବାକୁ ଚକ୍ରଚକ୍ ଓ ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗରେ ମିଳିଥାଏ ।

→ ଅସୁବିଧା :

• ଏହା ମଧ୍ୟ ଦେଇ ବାୟୁ ଚଳାଚଳ ହୋଇପାରୁ ନ ଥିବାରୁ ଏହା ଝାଳ ଅବଶୋଷଣ କରେ ନାହିଁ ।
• ଇସ୍ତ୍ରୀ କଲାବେଳେ ଉଚ୍ଚ ତାପମାତ୍ରାରେ ଏହା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଇପାରେ ।
• ଏହି ତନ୍ତୁ ନିର୍ମିତ ବସ୍ତ୍ର ପିନ୍ଧି ବିଜ୍ଞାନାଗାର କିମ୍ବା ରୋଷେଇଘରେ କାର୍ଯ୍ୟକରିବା ବିପଦଜନକ । କାରଣ ଏହା ଶୀଘ୍ର ନିଆଁ ଧରିପାରେ ।

→ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ (Plastics) :
Plastic ଶବ୍ଦଟି ଦୁଇଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – Plastikos ଏବଂ Plastos ଯାହାର ଅର୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ ଯେକୌଣସି ଆକାର ଓ ଆକୃତି ଧାରଣ କରିବା ପ୍ରକୃତି ଓ ଢାଞ୍ଚାରେ ଢାଳି ତିଆରି କରିବା ।

1. ଯେଉଁ ସଂଶ୍ଳେଷିତ ପଦାର୍ଥକୁ ତାପ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଇଚ୍ଛାମୁତାବକ ଆକୃତି ଦେଇ ହୁଏ, ତାହାକୁ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ କୁହାଯାଏ ।
2. ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଏକ ପଲିମର୍ । କେତେକ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସରେ ଏକକଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ଧାଡ଼ିରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହୁଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଲିନିଅର୍ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ (Linear Plastics) କୁହାଯାଏ ।
3. ଅନ୍ୟ କେତେକ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌ରେ ଏକକଗୁଡ଼ିକ ଜାଲଭଳି ଛନ୍ଦାଛନ୍ଦା ହୋଇ ରହିଥ‌ିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ କ୍ରସ୍‌ଲିଂକ୍‌ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ Cross-linded plastics) କୁହାଯାଏ ।

ଇଂଲଣ୍ଡର Alexander Parkes (1855) ନାମକ ଜଣେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଥମେ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌କୁ ପାର୍କେସାଇନ୍ (Parkesine) କୁହାଯାଏ ।

4. ଉତ୍ତପ୍ତ ତରଳ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌କୁ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ବିଭିନ୍ନ ଛାଞ୍ଚରେ ଢଳାଯାଏ ଏବଂ ଏହା ଥଣ୍ଡା ହେଲେ କଠିନ ଜିନିଷଟିକୁ ଛାଞ୍ଚରୁ ବାହାର କରାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅବଲମ୍ବନରେ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଚଦର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
5. ଉତ୍ତପ୍ତ ତରଳ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌ ସୂକ୍ଷ୍ମ ରନ୍ଧ୍ରବିଶିଷ୍ଟ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଢାଳି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମୋଟେଇର ସୂତା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକାରର ସୂତାକୁ ସଂଶ୍ଳେଷିତ ତନ୍ତୁ କୁହାଯାଏ ।
6. ତରଳ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରଙ୍ଗ ମିଶାଇ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।

→ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକର ପ୍ରକାରଭେଦ :
(i) ଭୌତିକ ପ୍ରକୃତିକୁ ଭିଭିକରି ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ ଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(a) ଥର୍ମୋପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ (Thermoplastics)
(b) ଥର୍ମୋସେଟିଙ୍ଗ୍ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ (Thermo-setting plastics) ବା ଥର୍ମୋସେଟ୍ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍
(ii) କେତେକ କଠିନ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌କୁ ଉତ୍ତପ୍ରକଲେ ନରମ ହୋଇ ତରଳ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସେ ଏବଂ ଥଣ୍ଡାକଲେ କଠିନ ହୋଇଯାଏ । ଏହି ଗୁଣଥ‌ିବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌ ଥର୍ମୋପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ କୁହାଯାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକରେ ବୈଖ୍ୟକ ଏକକ ସଜ୍ଜା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

(iii) ଅନ୍ୟ କେତେକ କଠିନ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌କୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ତାହା ନରମ ହୁଏନାହିଁ କିମ୍ବା ତରଳ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସେ ନାହିଁ । ଏହି ଗୁଣଥ‌ିବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌କୁ ଥର୍ମୋସେଟିଙ୍ଗ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ କୁହାଯାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକରେ କ୍ରସ୍‌ଲିଙ୍କଡ଼ ଏକକ ସଜ୍ଜା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

(iv) ପଲିଥନ୍, PVC, ଥର୍ମୋକୋଲ୍, ଏକ୍ରିଲିକ୍ ଓ ଟେପ୍‌ଲନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଥର୍ମୋପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌ ଉଦାହରଣ ହୋଇଥିବାବେଳେ ବେକେଲାଇଟ୍‌, ମେଲାମାଇନ୍, ଫର୍ମିକା ଇତ୍ୟାଦି ଥର୍ମୋସେଟିଙ୍ଗ୍‌ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ।

→ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସର ପ୍ରଭୃତି (Nature of Plastics):

• ନମନୀୟତା ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ ଏଥୁରୁ ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତିର ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ତାପ କୁପରିବାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସାମଗ୍ରୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
• ଏହା ଅଭଙ୍ଗୁର, ହାଲୁକା, ଶକ୍ତ ଏବଂ ଦୀର୍ଘକାଳ ସ୍ଥାୟୀ ଅଟେ ।
• ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାର ଆଦି ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥଦ୍ବାରା ଏହା କ୍ଷୟ ହୁଏନାହିଁ ।
• ପ୍ରସ୍ତୁତିବେଳେ ଯେକୌଣସି ରଙ୍ଗ ମିଶାଇ ଏହାକୁ ରଙ୍ଗିନ୍ କରାଯାଇପାରେ ।
• ମେଲାମାଇନ୍ ପରି ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ ଅଗ୍ନିନିରୋଧକ ଅଟେ ।

→ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌ର ଉପଯୋଗିତା (Uses of Plastics):
(i) ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ ତିଆରି ଜିନିଷର ମୂଲ୍ୟ କାଚ, ଚୀନାମାଟି ଓ ଧାତୁତିଆରି ଜିନିଷ ଅପେକ୍ଷା ଶସ୍ତା, ସୁନ୍ଦର, ହାଲୁକା, ଦୀର୍ଘକାଳ ସ୍ଥାୟୀ ଓ
(ii) ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌ର ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାର ରହିଛି; ଯଥା –

(a) ପଲିଥନ୍ – ମୁଣି, ବିଭିନ୍ନ ପାଉଚ୍ ବୋତଲ ଓ ମଗ୍ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
(b) ପିଭିସି – ଶିଶି, ବୋତଲ, ଜାର୍, ଜଗ୍, ମଗ୍ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
(c) ପଲିପ୍ରପିନ୍ – ଦଉଡ଼ି, ଗାଲିଚା, ମାଛଧରା ଜାଲ ସୂତା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
(d) ପଲିଷ୍ଟିରିନ୍ – କାଚ ଦ୍ରବ୍ୟ, କ୍ୟାମେରା, ଫୋନ୍, ଟିଭି ପ୍ୟାକିଙ୍ଗରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
(e) ଟେଫ୍‌ଲନ୍ – ନନ୍‌ଷ୍ଟିକ୍ କଡ଼େଇ, ତାୱା, ପ୍ରେସର କୁକର୍ ଆଦି ଭିତରପଟେ ଏହାର ଆବରଣ ଦିଆଯାଏ ।
(f) ଏପ୍ରିଲିକ୍ – ବସ୍, କାର ଇତ୍ୟାଦିର ଝରକା କାଚ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
(g) ବେକେଲାଇଟ୍ – ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ ଉପକରଣ, ରେଡ଼ିଓ ଓ TV ବାକ୍ସ ଇତ୍ୟାଦି ଏଥୁରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
(h) ଫର୍ମିକା – କାଠ ଜିନିଷ ଉପରେ ଏହାକୁ ଆବରଣ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(i) ମେଲାମାଇନ୍ – ଟାଇଲ୍ ଓ ଅଗ୍ନିନିରୋଧକ କପଡ଼ା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।

→ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ ଓ ପରିବେଶ (Plastics and Environment):

• ଅଧିକାଂଶ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ ପଦାର୍ଥକୁ ମାଟିରେ ଥିବା ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ନଷ୍ଟ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ଗୁଡ଼ିକୁ ‘ଜୈବ ଅବକ୍ଷୟ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍’ କୁହାଯାଏ ।
• ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌ନିତ ସମସ୍ୟାର ଭୟାବହତାକୁ ଉପଲବ୍ଧି କରି 2009 ମସିହାରେ ଭାରତ ସରକାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ ସମ୍ପର୍କିତ ଏକ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି ।
• ଏହି ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ଏଣିକି କୌଣସି ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ ଉତ୍ପାଦନ କରୁଥିବା କାରଖାନା ପୁନଃଚକ୍ରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ପାରିବେ ନାହିଁ । ପରିବେଶ ତଥା ଜୀବଜଗତର ସୁରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ଆଇନ ସ୍ଵାଗତଯୋଗ୍ୟ ପଦକ୍ଷେପ ଅଟେ ।

→ ପ୍ଲାଷ୍ଟିସ୍ ଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟବହାର କମାଇବା ପାଇଁ ଆମେ କ’ଣ କରିପାରିବା ?
(i) ଲିଥନ୍ ମୁଣି ବଦଳରେ କାଗଜ ଠୁଙ୍ଗା ବ୍ୟବହାର କରିବା ।
(ii) ପଲିଥନ୍ ବ୍ୟାଗକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର କରିବା ।
(iii) ଅବ୍ୟବହୃତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌ ପୁନଃଚକ୍ରଣ କରାଇବା ।
(iv) ହୋଟେଲରୁ ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥ ପତ୍ରପୁଡ଼ିଆ କିମ୍ବା କାଗଜ ଡବାରେ ଆଣିବା ।
(v) ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍‌ର ବ୍ୟବହାର କମାଇବା ଦିଗରେ ସଚେତନ ହେବା ଓ ଏହାର ବ୍ୟବହାରକୁ ସୀମିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ :

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 1 ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ପରିଚାଳନା will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 1 ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ପରିଚାଳନା

→ ଉପକ୍ରମ:

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବ ବଞ୍ଚିବାପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଉଭିଦମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ପାରନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ଖାଦ୍ୟପାଇଁ | ପ୍ରାଣୀମାନେ ଉଭିଦଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତ ।
• ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ମିଳେ ଓ ଏହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଶାରୀରିକ କ୍ରିୟାପାଇଁ ଜୀବ ଉପଯୋଗ କରିଥାଏ ।
• ସମଗ୍ର ଜନସମାଜକୁ ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇବାପାଇଁ ନିୟମିତ ଉତ୍ପାଦନ, ସଠିକ୍ ପରିଚାଳନା ଓ ସୁଷମ ବଣ୍ଟନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

→ କୃଷି ପ୍ରଶାଳୀ

• ଆଦିମାନବ ଖାଦ୍ୟ ଅନ୍ଵେଷଣ ପାଇଁ ଏଣେତେଣେ ଘୂରିବୁଲୁଥିଲା । ପରେ ସେମାନେ ଜମି ଚାଷକଲେ ଓ ଶସ୍ୟଜାତୀୟ ଫସଲ ଉତ୍ପାଦନ କଲେ ।
• କୌଣସି ପ୍ରକାର ଗୋଟିଏ ଉଭିଦ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ଚାଷ କରିବାକୁ ଫସଲ (Crop) କୁହାଯାଏ ।

→ ଉଦାହରଣ:
ଗହମ ଫସଲ ଅର୍ଥ ଗୋଟିଏ ଜମିରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଗହମର ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

• ଫସଲଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟଜାତୀୟ, ପନିପରିବାଜାତୀୟ, ଫଳଜାତୀୟ ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଉତ୍ପାଦନ ଯେଉଁ ଋତୁରେ ହୋଇଥାଏ, ସେହି ଅନୁସାରେ ଫସଲଗୁଡ଼ିକୁ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ ।
• ଭାରତ ଏକ ବୃହତ୍ କୃଷିପ୍ରଧାନ ଦେଶ । ଏହାର ଜଳବାୟୁର ଅବସ୍ଥା; ଯଥା – ତାପମାତ୍ରା, ଆର୍ଦ୍ରତା ଓ ବୃଷ୍ଟିପାତ ଆଞ୍ଚଳିକ ଭିତ୍ତିରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ ।
• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବିବିଧତା ସତ୍ତ୍ଵେ ଦୁଇଟି ଉନ୍ନତ କିସମର କୃଷି ପ୍ରଣାଳୀ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇଛି;

ଯଥା – (କ) ଖରିଫ୍ ଫସଲ
(ଖ) ରବି ଫସଲ ।

(କ) ଖରିଫ୍ ଫସଲ (Kharif)
(a)ବର୍ଷା ଦିନେ ଚାଷ କରାଯାଉଥିବା ଫସଲକୁ ଖରିଫ୍ ଫସଲ କୁହାଯାଏ ।
(b) ଜୁନ୍ ମାସରୁ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମାସରେ ଏହି ପ୍ରକାର ଫସଲ ଚାଷ କରାଯାଏ ।
(c) ଧାନ, ମକା, ସୋୟାବିନ୍, ଚିନାବାଦାମ ଓ କପା ଇତ୍ୟାଦି ଏ ପ୍ରକାର ଫସଲର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ।

(ଖ) ରବି ଫସଲ (Rabi)
(a) ଶୀତଦିନେ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଇଥିବା ଫସଲକୁ ରବି ଫସଲ କୁହାଯାଏ ।
(b) ଅକ୍ଟୋବର ମାସରୁ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏପ୍ରକାର ଫସଲ ଚାଷ କରାଯାଏ ।
(c) ଗହମ, ବୁଟ, ମଟର, ସୋରିଷ ଓ ରାଶି ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ।

ପ୍ର. ସାଧାରଣତଃ ଶୀତଦିନେ କାହିଁକି ଧାନ ଉତ୍ପାଦନ ହୁଏ ନାହିଁ ?
ଉ : ଧାନଫସଲ ପାଇଁ ପ୍ରଚୁର ଜଳ ଆବଶ୍ୟକ । ଶୀତଦିନେ ଜଳ ଅଭାବ ହେତୁ ଏହି ଫସଲ କେବଳ ବର୍ଷାଦିନେ କରାଯାଏ ।

→ ଫସଲ ଉତ୍ପାଦନର ମୌଳିକ ପ୍ରଣାଳୀ (Basic Agricultural Practices) :
କୃଷି ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ । ଏପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ କୃଷି ପ୍ରଣାଳୀ କୁହାଯାଏ !
ମୁଖ୍ୟ କୃଷି ପ୍ରଣାଳୀଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି –

• ମୃଭିକା ପ୍ରସ୍ତୁତି
• ମଞ୍ଜି ବୁଣା
• ଖତ ଏବଂ ସାର ପ୍ରୟୋଗ
• ଜଳସେଚନ
• ଅନାବନା ଗଛ ଦମନ
• ଅମଳ
• ସଂରକ୍ଷଣ

→ ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରସ୍ତୁତି (Preparation of Soil) :

• ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ପୂର୍ବରୁ ମୃଭିକା ପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରାଥମିକ ସୋପାନ ଅଟେ । ହଳଦ୍ଵାରା ମାଟିକୁ ଫସଫସିଆ ଓ ହାଲୁକା କରାଯାଏ ।
• ମୃତ୍ତିକା ତଳ ଉପର ଏବଂ ହାଲୁକା ହେବାଦ୍ଵାରା ପୋଷକ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ମୃତ୍ତିକା ଉପରକୁ ଆସେ ଓ ଉଭିଦ ଏହାକୁ ସହଜରେ ଗ୍ରହଣକରୁଥିବାରୁ ଏହା କୃଷି ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ ।
• ହାଲୁକା ମୃତ୍ତିକା ଜିଆ ଏବଂ ଅଣୁଜୀବ ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ଜୀବଗୁଡ଼ିକ ‘କୃଷକର ବନ୍ଧୁ’ ଅଟନ୍ତି ।
• ମୃତ୍ତିକାକୁ ତଳ ଉପର କରିବା ଏବଂ ହାଲୁକା କରିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ଚାଷ କରିବା ବା ହଳ କରିବା କୁହାଯାଏ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ଲଙ୍ଗଳଦ୍ଵାରା କରାଯାଏ । ଏହା କାଠ କିମ୍ବା ଲୁହାରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ।
• ମାଟି ଓଦାଳିଆ ଥ‌ିବାବେଳେ ହଳ କରାଯାଏ । ହଳ ସମୟରେ ବାହାରୁଥିବା ମାଟିଟେଳାକୁ ମଇଦ୍ବାରା ଗୁଣ୍ଡ କରାଯାଏ ।
• ଜମି ସମତଳ ହେବାଦ୍ଵାରା ମଞ୍ଜିବୁଣା ଓ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧାରେ ହୁଏ । ମଞ୍ଜିବୁଣିବା ପୂର୍ବରୁ ଶସ୍ୟର ଆକାର ଓ ଆୟତନ ଅନୁଯାୟୀ ଗୁଣ୍ଡକଲେ ଅଧିକ ଅମଳ ମିଳିଥାଏ ।
• ମାଟିକୁ ଗୁଣ୍ଡ କରିବାର ବିଭିନ୍ନ ଉପକରଣ ହେଲା – ଲଙ୍ଗଳ, କୋଦାଳ ଓ କଲ୍ଟିଭେଟର ।

ଲଙ୍ଗଳ : ଜମି କର୍ଷଣ, ସାର ବୁଣିବା ଏବଂ ଅନାବନା ଘାସ ଦମନ ପାଇଁ ହଳଲଙ୍ଗଳ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହା କାଠରେ ତିଆରି ଏବଂ ଦୁଇଟି ବଳଦ, ଘୋଡ଼ା, ଓଟ କିମ୍ବା ମଇଁଷି ଏହାକୁ ଟାଣନ୍ତି । ଏଥ‌ିରେ ତ୍ରିଭୁଜାକୃତି ଏକ ଲୁହା ପ୍ଲେଟ ଥାଏ, ଯାହାକୁ ଲଙ୍ଗଳମୁଣ୍ଡା କୁହାଯାଏ । ଲଙ୍ଗଳର ଲମ୍ବା ଅଂଶଟିକୁ ଈଷ କୁହାଯାଏ ଓ ହାତରେ ଧରିଥ‌ିବା ଅଂଶକୁ କଣ୍ଟି କୁହାଯାଏ । ଈଷର ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତଟି ଜୁଆଳି ସହିତ ଦଉଡ଼ି ଦ୍ବାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଜଣେ ଲୋକ ହଳେ ବଳଦ ସାହାଯ୍ୟରେ ଚଳାଇଥାଏ । ଆଜିକାଲି କାଠ ଲଙ୍ଗଳ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଲୁହାଲଙ୍ଗଳର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି ।

କଲ୍ଟିଭେଟର : ଆଜିକାଲି ଜମି ହଳ କରିବା ପାଇଁ ଟ୍ରାକ୍ଟର ଦ୍ବାରା ଟଣାଯାଉଥିବା ଲଙ୍ଗଳ ବା କଲ୍‌ଭେଟର ବା ପାୱାର ଟିଲର, ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି । କଲ୍‌ଭେଟର ବ୍ୟବହାର ଦ୍ବାରା ମଜୁରି ଓ ସମୟ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ ହେଉଛି ।
କୋଦାଳ : ଏହି ଯନ୍ତ୍ର ଦ୍ବାରା ମାଟିକୁ ହାଣି ହାଲୁକା କରିବା ସହ ଅନାବନା ଗଛ ସଫା କରାଯାଏ । ଏଥିରେ ଏକ ଲମ୍ବା କାଠ, ବାଉଁଶ ବା ଲୁହାର ବେଣ୍ଟ ଲାଗିଥାଏ । ଏହି ବେଣ୍ଟରେ ଗୋଟିଏ ଚଉଡ଼ା ଓ ଆଂଶିକ ଲୁହା ପ୍ଲେଟ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

→ ବୁଣିବା (Sowing):

• ଫସଲ ଉତ୍ପାଦନରେ ମଞ୍ଜିବୁଣା ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ।
• ମଞ୍ଜି ବୁଣିବା ପୂର୍ବରୁ ଉନ୍ନତ ମାନର ବିହନ ବାଛିବା ଦରକାର । ଉନ୍ନତ ମାନର ବିହନ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ, ପରିଷ୍କାର, ସୁସ୍ଥ ଓ ଭଲ କିସମର ହୋଇଥିବା ଦରକାର ।
• ଭଲ ବିହନ ମନୋନୟନ ପାଇଁ ପାଣିରେ ଭସା ପଦ୍ଧତି ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଉପାୟ ଅଟେ; କାରଣ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ବିହନଗୁଡ଼ିକ ଫମ୍ପା ଓ ହାଲୁକା ହୋଇଥିବାରୁ ପାଣିରେ ଭାସନ୍ତି ।

ତୁମ ପାଇଁ କାମ :
1. ଗୋଟିଏ ବିକରରେ ଅଧା ପାଣି ନେଇ ଏଥରେ ମୁଠାଏ ଗହମ ମଞ୍ଜି ରଖ୍ ଘାଣ୍ଟ । କିଛି ସମୟ ଅପେକ୍ଷା କଲେ ଦେଖ‌ିବା, ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ପାଣି ଉପରେ ଭାସୁଛନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଫମ୍ପା ମଞ୍ଜି ହାଲୁକା ଫଳରେ ପାଣିରେ ଭାସନ୍ତି । ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ପାଣିରେ ବୁଡ଼ି ରହନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକ ଓଜନିଆ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ମଞ୍ଜି । ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ବିହନଠାରୁ ଭଲ ବିହନ ଅଲଗା କରିବାପାଇଁ ପାଣିରେ ଭସା ପଦ୍ଧତିଟି ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଉପାୟ

→ ପାରମ୍ପାରିକ ବୁଣିବା ଯନ୍ତ୍ର (Traditional Sowing Machine) :

• ମଞ୍ଜିବୁଣା ଯନ୍ତ୍ର ଦୁଇ ପ୍ରକାର; ଯଥା – ପାରମ୍ପରିକ ମଞ୍ଜିବୁଣା ଯନ୍ତ୍ର ଓ ମଞ୍ଜିବୁଣା ଡ୍ରିଲିଙ୍ଗ୍ ଯନ୍ତ୍ର ।

ପାରମ୍ପରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ମଞ୍ଜି ବୁଣିବା ପାଇଁ କାହାଳୀ ସଦୃଶ ଏକ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଢଳାଯାଉଥ‌ିବା ମଞ୍ଜିଗୁଡ଼ିକ ଦୁଇ ବା ତିନୋଟି ସବୁ ପାଇପ୍‌ଦ୍ୱାରା ମାଟି ଭିତରେ ପଡ଼ିଥାଏ।

→ ମଞ୍ଜିବୁଣା ଡ୍ରିଲିଙ୍ଗ ଯନ୍ତ୍ର (Sowing Drilling Machine) :
ଟ୍ରାକ୍ଟରରେ ଖଞ୍ଜାଯାଇଥ୍‌ ଡ୍ରିଲିଙ୍ଗ୍ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ଏଥରେ ମଞ୍ଜି ବୁଣିଲେ ମଞ୍ଜିଗୁଡ଼ିକ ସମାନଭାବେ, ଠିକ୍ ଦୂରତାରେ ଓ ସମାନ ଗଭୀରତାରେ ପଡ଼ିଥାଏ । ମଞ୍ଜିଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ମାଟି ଘୋଡ଼ାଇ ହୋଇଯିବା ଫଳରେ ପକ୍ଷୀମାନେ ଏଗୁଡ଼ିକ ଖାଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ଏକ ନର୍ସରୀରେ ଛୋଟ ମୁଣିରେ ଛୋଟ ଛୋଟ ଉଭିଦ ସବୁ ରଖାଯାଇଥାଏ । ତେବେ କାହିଁକି ଛୋଟ ମୁଣି ଭିତରେ ଛୋଟ ଚାରା ରଖାଯାଏ ?
ଉ-
ଛୋଟ ମୁଣ୍ଡି ଭିତରେ ଚାଶାଗୁଡ଼ିକ ଶିଖିବାଦ୍ୱାରା ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିରାପଦରେ ଗୋଟିଏ ଜାଗାରୁ ଅନ୍ୟ ଜାଗାକୁ ସୁବିଧାରେ ନିଆଯାଇ ପାରେ।

→ ସାର, ଖତ (Fertilizers, Manuring):

• ମୃତ୍ତିକାରେ ଗଛ ହୃଷ୍ଟପୃଷ୍ଟ ହୋଇ ବଢ଼ିବାପାଇଁ ଯେଉଁ ପୋଷକ ଅତିରିକ୍ତଭାବେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଖତ ଓ ସାର କୁହାଯାଏ ।
• ମୃତ୍ତିକା ଉଭିଦକୁ ଖଣିଜ ପୋଷକ ଯୋଗାଇଥାଏ । ଏହି ଖଣିଜ ପୋଷକଗୁଡ଼ିକ ଉଭିଦର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ
• ବାରମ୍ବାର ଜମିରେ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କଲେ ମୃତ୍ତିକାରେ କେତେକ ପୋଷକର ମାତ୍ରା କମିଯାଏ, ଏହାକୁ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ।
• ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁର ଅପଘଟନରୁ ଯେଉଁ ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ ମିଳିଥାଏ, ତାହାକୁ ଖତ କୁହାଯାଏ ।
• ସାର ଏକ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ, ଯେଉଁଥରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପୋଷକ ବହୁ ପରିମାଣରେ ରହିଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ କଳକାରଖାନାରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ୟୁରିଆ, ଆମୋନିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍, ସୁପର ଫସ୍‌ଫେଟ୍, ପଟାସ୍ ଓ NPK ରାସାୟନିକ ସାରର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ।
• ରାସାୟନିକ ସାର ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷଣର ଏକ ଉତ୍ସ ଅଟେ । ଏହାଦ୍ବାରା ମୃତ୍ତିକାର ଉର୍ବରତା ହ୍ରାସପାଏ ।
• ମୃତ୍ତିକାର ଉର୍ବରତା ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ସାର ସହ ଜୈବିକ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ; କାରଣ ଖତ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ମୃତ୍ତିକା ଉନ୍ନତ ହୁଏ ଓ ତାହାର ଜଳ ଧାରଣ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।

ଫସଲ ପର୍ଯ୍ୟାୟ :
ଫସଲ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଦ୍ବାରା ମଧ୍ୟ ମୃତ୍ତିକାରେ ପୋଷକ ପଦାର୍ଥ ପରିପୂର୍ଣ ହୁଏ । ଏହା ଗୋଟିଏ ଜମିରେ ଫସଲ ବଦଳାଇ ଚାଷ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଋତୁରେ ଗହମ ଚାଷ କରୁଥିଲେ । ଏହା ଜମିରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଅଭାବକୁ ଭରଣା କରିଥାଏ ।

ରାସାୟନିକ ସାର ଓ ଖତ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ :

ଖତର ଉପକାରିତା :

• ଏହା ମୃତ୍ତିକାର ଜଳଧାରଣ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧିକରେ ।
• ଏହା ମୃତ୍ତିକାକୁ ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ କରେ; ଫଳରେ ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ ସହଜ ହୁଏ ।
• ଏହା ଉପକାରୀ ଅଣୁଜୀବିଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିକରେ ।
• ଏହା ମୃତ୍ତିକାର ଗଠନ ଉନ୍ନତ କରେ ।

→ ଜଳସେଚନ (Irrigation):

• ବଞ୍ଚିବାପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବ ଜଳ ଆବଶ୍ୟକ କରେ; କାରଣ ଫୁଲ, ଫଳ ଓ ମଞ୍ଜିର ବୃଦ୍ଧି ତଥା ବିକାଶ ପାଇଁ ଏହା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।
• ଉଭିଦର ଚେରଦ୍ୱାରା ଜଳ, ଖଣିଜ ଲବଣ ଓ ରାସାୟନିକ ସାର ପୋଷକ ଭାବେ ଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଜଳ ଫସଲକୁ ଉଭୟ ହିମପାତ ଓ ଉତ୍ତପ୍ତ ବାୟୁ ପ୍ରବାହରୁ ରକ୍ଷା କରେ ।
• ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ବ୍ୟବଧାନରେ ଫସଲକୁ ଆବଶ୍ୟକ ଜଳ ଯୋଗାଇ ଦେବାକୁ ଜଳସେଚନ କୁହାଯାଏ । ନିୟମିତ ଜଳସେଚନଦ୍ୱାରା ଜମିର ଆର୍ଦ୍ରତା ରକ୍ଷା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

ଜଳସେଚନର ଉତ୍ସ :

• ଫସଲ, ମୃତ୍ତିକା ଓ ଋତୁ ଅନୁଯାୟୀ ଜଳସେଚନର ସମୟ ଓ ମାତ୍ରା ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥାଏ ।
• କୂପ, ନଳକୂପ, ପୋଖରୀ, ହ୍ରଦ, ନଦୀ, ଜଳଭଣ୍ଡାର ଓ କେନାଲ ଇତ୍ୟାଦି ଜଳସେଚନର ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି ।
• ପୁରାତନ ପଦ୍ଧତିରେ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଗୃହପାଳିତ ପଶୁମାନଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ଶସ୍ତାରେ ଜଳସେଚନ କରାଯାଉଥିଲା ।

ଉଦାହରଣ :
(କ) ମୋଟ (ପୁଲି ପଦ୍ଧତି)
(ଖ) ଚେନ୍‌ ମ୍‌ମ୍ପ
(ଗ) ତେଣ୍ଡା
(ଘ) ଲିଭର ପଦ୍ଧତି

ବର୍ତ୍ତମାନ ଯୁଗରେ ଡିଜେଲ, ଜୈବଗ୍ୟାସ୍, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଓ ସୌରଶକ୍ତି ଚାଳିତ ପମ୍ପ୍ ସେଟ୍‌ଦ୍ୱାରା ଜଳ ଉଠାଇବା କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଉଛି ।
ଆଧୁନିକ ଜଳସେଚନ ପଦ୍ଧତିରେ କମ୍ ଜଳ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି । ଆଧୁନିକ ଜଳସେଚନ ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି –
(a) ଛିଞ୍ଚା ପଦ୍ଧତି ବା ସ୍ପ୍ରିଙ୍କଲର ପଦ୍ଧତି
(b) ବୁନ୍ଦା ପଦ୍ଧତି

→ (a) ଛିଞ୍ଚା ପଦ୍ଧତି ବା ସ୍ପ୍ରିଙ୍କଲର ପଦ୍ଧତି (Sprinkler Irrigation) :
(i) ଅସମତଳ ସ୍ଥାନରେ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଜଳସେଚନ କରାଯାଏ ।
(ii) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଜଳକୁ ପମ୍ପ, ମୁଖ୍ୟନାଳ (Main), ଉପମୁଖ୍ୟନାଳ (Sub-main), ଶାଖାନାଳ (Lateral), ଖାଡ଼ି (Riser) ଓ ସେଚକ (Sprinkler) ମାଧ୍ୟମରେ ଫସଲକୁ କୃତ୍ରିମ ବର୍ଷାରୂପେ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଏ ।
(iii) ମାଟି ବାଲିଆ ହୋଇଥିଲେ, ମୃତ୍ତିକା ସ୍ତର ଅତି ଅଗଭୀର ଥିଲେ, ଜମିକୁ ସମତୁଲ କରିବା ସମ୍ଭବ ହେଉ ନଥିଲେ, ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣର ସେଚଜଳ ମିଳୁ ନଥୁଲେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଜଳସେଚନ କରାଯାଇଥାଏ ।

(iv) ଶୁଷ୍ପାଞ୍ଚଳରେ ମରୁଡ଼ି ସମୟରେ ଫସଲକୁ ‘ଜୀବନ ରକ୍ଷାକାରୀ ଜଳସେଚନ’ (Live saving irrigation) ଦେବାପାଇଁ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଉପଯୁକ୍ତ ଅଟେ ।
(iv) ବିଶେଷକରି ଫଳ ବଗିଚା, ଚା’, କଫି, ଅଳେଇଚ ଆଦି ଅର୍ଥକରୀ ଫସଲ ପାଇଁ ଏହା ଏକ ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।

→ (b) ଜଳସେଚନ (Drip irrigation):
(i) ଏହା ଏକ ଆଧୁନିକ ଜଳସେଚନ ପଦ୍ଧତି ।
(ii) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଜଳକୁ ପମ୍ପ, ଚାପ ନିୟନ୍ତ୍ରକ (Pressure regulator), ଫିଲ୍ଟର୍ (Filter), ମୁଖ୍ୟନାଳ (Main pipe), ଉପମୁଖ୍ୟ ନଳ (Sub-main), ଲାଟେରାଲ୍ (Lateral), ଏମିଟର
(Emitter) ଭଲଭ୍ (Valve) ଦେଇ ଗଛ ମୂଳକୁ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଏ ।

(iii) ଜଳ ଅଭାବ ଏବଂ ଲବଣତା ସମସ୍ୟା ଥ‌ି ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଜଳ ବୁନ୍ଦା ବୁନ୍ଦା ହୋଇମୂଳରେ ସରୁ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପାଇପ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ପଡ଼ିଥାଏ ।
(iv) ଏହି ପ୍ରଣାଳୀଦ୍ଵାରା ଜଳ ଖର୍ଚ୍ଚ ବହୁତ କମ୍ ହୁଏ; କାରଣ କରାଯାଏ ଏବଂ ଗଛ ଗଛ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଫାଙ୍କା ଜାଗାକୁ ଓଦା କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନଥାଏ ।

→ ତୃଣକ ଦମନ (Weeding):

• ଜମିରେ ଫସଲ ସହିତ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଅନାବଶ୍ୟକ ଉଭିଦ ଆପେ ଆପେ ବଢ଼ିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଅନାବନା ଗଛକୁ ତୃଣକ କୁହାଯାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଜମିରୁ ନିର୍ମୂଳ କରିବାକୁ ତୃଣକ ଦମନ କୁହାଯାଏ ।
• ଫୁଲ ଓ ମଞ୍ଜି ଧରିବା ପୂର୍ବରୁ ତୃଣକ ଦମନ କରିବା ଦରକାର । ମଞ୍ଜି ବୁଣିବା ପୂର୍ବରୁ ହଳ କରି କିମ୍ବା ତୃଣକ
• ତୃଣକ ବଢ଼ୁଥିବା ଅବସ୍ଥାରେ ଏବଂ ଫୁଲ ଓ ମଞ୍ଜି ଧରିବା ପୂର୍ବରୁ ତୃଣକମାରୀ (weedicide) ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ।
• ତୃଣକ ସିଞ୍ଚନ କରିବା ପୂର୍ବରୁ କପଡ଼ାଦ୍ବାରା ନାକ ଓ ପାଟିକୁ ଘୋଡ଼ାଇ ରଖୁବା ଆବଶ୍ୟକ କାରଣ ଏହା ଶରୀର ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ ଅଟେ ।

ସିଞ୍ଚନ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରେ ତୃଣକମାରୀ କି ପ୍ରଭାବ ପକାଏ ?
ଉ –

• ତୃଣକମାରୀ କୃଷକର ଶରୀରରେ ପଡ଼ିଲେ କ୍ଷତ ହୋଇଥାଏ, ତେଣୁ ଏହାକୁ ଯନ୍ତ୍ରର ସହ ବ୍ୟବହାର କରିବା
• ଏହାକୁ ସିଞ୍ଚନ କରିବା ପୂର୍ବରୁ କପଡ଼ାଦ୍ବାରା ଆଖୁ, ନାକ ଓ ପାଟିକୁ ଘୋଡ଼ାଇବା ଉଚିତ ।

→ ଅମଳ (Harvesting):

• ପାକଳ ଫସଲକୁ କାଟି ଖଳାକୁ ଆଣିବାକୁ ଅମଳ କୁହାଯାଏ ।
• ଫସଲ କଟା ମେସିନ୍‌ଦ୍ୱାରା ମୂଳଠାରୁ 3-4 ସେ.ମି. ଉପରକୁ ଫସଲ କଟାଯାଏ ।
• ଶସ୍ୟଜାତୀୟ ଫସଲକୁ ପବନରେ ଉଡ଼ାଇ ଅଗାଡ଼ି ଓ ଧୂଷ ଅଲଗା କରାଯାଏ ।
• କପ୍ଟାଇନ୍ (Combine) ନାମକ ମେସିନ୍ ଦ୍ୱାରା ଆଜିକାଲି ଉଭୟ ଧାନକାଟିବା ଓ ଉଡ଼ାଇବା କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଉଛି ।
• ଅମଳ ହୋଇଥ‌ିବା ଦାନାକୁ କୁଲା ବା ମେସିନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଉଡ଼ାଇ ଅଗାଡ଼ି ଅଲଗା କରି ମଞ୍ଜି ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ‘ଉଇନୋଇଙ୍ଗ’ (Winnowing) କୁହାଯାଏ

ଅମଳ ଉତ୍ସବ :
ଅମଳ ସମୟ ସାରା ଭାରତରେ ଆନନ୍ଦ ଉଲ୍ଲାସର ସମୟ । ଏହି ସମୟରେ ପୋଙ୍ଗଲ, ବୈଶାଖୀ, ହୋଲି, ଦିଓ୍ବାଲି, ନୂଆଖାଇ ଓ ବିହୁ ଆଦି ପର୍ବ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।

→ ସଂରକ୍ଷଣ (Storage) :

• ଅମଳ ପରେ ଶସ୍ୟକୁ ସାଇତି ରଖୁବା ଆବଶ୍ୟକ । କୃଷକମାନେ ଶସ୍ୟକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଅଖାରେ, ଦସ୍ତା ପାତ୍ରରେ ସାଇତି ରଖନ୍ତି ।
• ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଶସ୍ୟ କୀଟ ଓ ମୂଷା ଦାଉରୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଖଣି ବା ଗୋଲାକାର ଉଚ୍ଚ କୋଠାଘର (Silos) ଏବଂ ଶସ୍ୟଭଣ୍ଡାର (Granaries) ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
• ଶୁଖୁଲା ନିମପତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ଘରେ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ସାଇତି ରଖାଯାଏ ।

ପ୍ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ମିଳୁଥିବା ଖାଦ୍ୟ (Food from Animals) :

• ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନେ ମାଛକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଆନ୍ତି ।
• ଗାଈ, ମଇଁଷି, ଛେଳିର କ୍ଷୀରକୁ ଲୋକମାନେ ଖାଦ୍ୟଭାବେ ଗ୍ରହଣକରନ୍ତି ।
• କୁକୁଡ଼ା, ବତକ ଆଦିଙ୍କ ଅଣ୍ଡା ଓ ମାଂସ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

ମାଛ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟପାଇଁ ଭଲ । ଏଥରୁ କଡ଼ ଲିଭର ତେଲ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ଭିଟାମିନ୍ ଡି’ ରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ ।

→ ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 2 ଅଣୁଜୀବ: ଉପକାରୀ ଓ ଅପକାରୀ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 2 ଅଣୁଜୀବ : ଉପକାରୀ ଓ ଅପକାରୀ

→ ଉପକ୍ରମ:
ଅନେକ ଜୀବ ଅଛନ୍ତି, ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଖାଲି ଆସ୍‌ରେ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ହେଲେ ଅଣୁଜୀବ ବା ଜୀବାଣୁ । ଏମାନଙ୍କୁ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଦେଖାହୁଏ ।

→ ତୁମ ପାଇଁ କାମ :

• ଗୋଟିଏ ବିକରରେ କିଛି ଓଦା ମାଟି ସଂଗ୍ରହ କରି ସେଥିରେ ପାଣି ମିଶାଇ ତାକୁ ଘାଣ୍ଟି କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ରଖୁଲେ ସେଥିରେ ଛୋଟ ଛୋଟ ମାଟି ପିଣ୍ଡୁଳା ସବୁ ତଳ ଭାଗରେ ବସିଯାଇଛି । କିଛି ସମୟ ପରେ ଗୋଳିଆପାଣିରୁ ଏକ ବୁନ୍ଦା ନେଇ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣରେ ଦେଖୁରେ ଏକାଧିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଜୀବ ଦେଖାଯିବ ।
• ପୋଖରା କିମ୍ବା ଗଡ଼ିଆରୁ ଗୋଟିଏ ଟୋପା ପାଣି ଆଣି ଏକ ସ୍ଲାଇଡ୍ ଉପରେ ରଖ୍ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣରେ ଦେଖିଲେ, ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଜୀବ ଘୂରି ବୁଲୁଥିବାର ଦେଖିପାରିବ ।

→ ଅଣୁଜୀବ। (Micro organisms):
(1) ଯେଉଁ ଛୋଟ ଛୋଟ ଜୀବମାନଙ୍କୁ କେବଳ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣରେ ଦେଖୁହୁଏ, ସେମାନଙ୍କୁ ଅଣୁଜୀବ କୁହାଯାଏ ଏଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ନାରି ପ୍ରକାରର; ଯଥା –

• ବୀଜାଣୁ,
• ଆଦିପ୍ରାଣୀ,
• କବକ,
• ଶୈବାଳ ।

(2) ଅଣୁଜୀବ ଜଗତରେ ଭୂତାଣୁ ଏକ ବିଚିତ୍ର ସତ୍ତା, ଯାହାକୁ ଏକ ପ୍ରହେଳିକା ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି।
କାରଣ- (କ) ଏହାର ଆକାର ଏତେ ଛୋଟ ଯେ କେବଳ ଇଲେକ୍‌ ଟ୍ରନିକ୍‌ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣରେ ଏକ ନିଆଯାଇଥାଏ । ଏହି ଛବି ଭୂତାଣୁର ପ୍ରକୃତ ମାପର 5 ପ୍ରାୟ 20,000 ଗୁଣ । ଏହାକୁ ମିଲି ମାଇକ୍ରନ୍‌ରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ।
(1 ମିଲି ମାଇକ୍ରନ୍ = \(\frac {1}{1000}\) ମାଇକ୍ରନ୍)
(ଖ) ଉଦ୍ଭଦ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ବୀଜାଣୁମାନଙ୍କରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା କେତେକ ଲକ୍ଷଣକୁ ହିଁ ଭିଭି କରି ଆମେ ଭୂତାଣୁର ଉପସ୍ଥିତି ଅନୁମାନ କରିଥାଉ ।
(ଟ) ଭୂତାଣୁ କେବଳ ପୋଷକ ଜୀବର କୋଷ ଭିତରେ ରହି ନିଜର ବଂଶବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।
(ଘ) ବୀଜାଣୁ ଉଭିଦ କିମ୍ବା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ କୋଷ ହିଁ ଭୂତାଣୁର ପୋଷକ ।
(ଙ) ପୋଷକ କୋଷ ବାହାରେ ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ବା ଜଡ଼ – ଜୀବନର ଲେଶମାତ୍ର ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଇନଥାଏ ।

(3) ଭୂତାଣୁ ଦ୍ଵାରା ହେଉଥ‌ିବା ରୋଗ – ସର୍ଦ୍ଦି, ଇନଫ ଏଞ୍ଜା ( ଫ ), ପୋଲିଓ, ହାଡ଼ଫୁଟି ଇତ୍ୟାଦି । ଆଦିପ୍ରାଣୀଦ୍ଵାରା ହେଉଥ‌ିବା ରୋଗ – ତରଳ ଝାଡ଼ା, ଆମାଶୟ, ମ୍ୟାଲେରିଆ ଜ୍ଵର ଇତ୍ୟାଦି । ବୀଜାଣୁଦ୍ବାରା ହେଉଥ‌ିବା ରୋଗ – ଟାଇଫଏଡ୍, ଯକ୍ଷ୍ମା ।

→ଅଣୁକବମାନଙ୍କର ପ୍ର।ପ୍ତି ସ୍ଥାନ।:

• ଅଣୁଜୀବମାନେ ସବୁଠାରୁ ସରଳ ଏବଂ କ୍ଷୁଦ୍ର । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ଏକକୋଷୀ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବହୁକୋଷୀ ଅଟନ୍ତି ।
• ଏମାନେ ସାଧାରଣତଃ ମାଟି, ପାଣି, ପବନ, ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳ, ଉଷ୍ଣପ୍ରସ୍ରବଣର ଉତ୍ତପ୍ତ ଜଳ, ସମୁଦ୍ର, ମରୁଭୂମି ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଦେହର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରେ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି।
• କେତେକ ଅଣୁଜୀବ (ଏମିବା) ଏକକୋଷୀ ଏବଂ ଏକାକୀ ବାସକରୁଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ କବକ ଏବଂ ବୀଜାଣୁ ସଂଘ ବା ମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରି ବାସକରନ୍ତି ।

→ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କ ସହ ଆମର ସମ୍ପର୍କ :

• ଅଣୁଜୀବମାନେ ଆମର ଅନେକ ଉପକାର ଓ ଅପକାର କରିଥା’ନ୍ତି । ଦହି, ପାଉଁରୁଟି, ଚକୁଳି, ଇଡ଼ିଲି ଓ କେକ୍ ଆଦି ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଏମାନେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି।
• ଏକ ସୁସ୍ଥ ପରିବେଶ ଗଠନ କରିବାରେ ଏମାନେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଜୀବାଣୁମାନେ ଔଷଧ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଓ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

→ଦହି ଓ ପାଉଁରୁଟି ପ୍ରସ୍ତୁତି :
ବୀଜାଣୁମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା କ୍ଷୀରରୁ ଦହି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । କ୍ଷୀରରେ ଅଳ୍ପ ଦହି ମିଶାଇ ରଖୁଦେଲେ ପରଦିନ ଏହା ଦହିରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । ଦହିରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଣୁଜୀବ ଥାଆନ୍ତି । କ୍ଷୀରକୁ ଦହିରେ ପରିଣତ କରିବାରେ ଲାକ୍ଟୋବାସିଲସ୍ ନାମକ ଏକ ବୀଜାଣୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଛେନା, ଆଚାର ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ମଧ୍ୟ ବୀଜାଣୁମାନେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

→ଶିଚ୍ଛଭିତ୍ତିକ ବ୍ୟବହାର:
ସୁରାସାର, ମଦ ଏବଂ ଏସିଟିକ୍ ଏସିଡ୍ (ଭିନେଗାର) ଉତ୍ପାଦନରେ ଅଣୁଜୀବ ଦରକାର ହୋଇଥାଏ । ଇଷ୍ଟ ବ୍ୟବହାର କରି ସୁରାସାର ଓ ମଦ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ । ବାର୍ଲି, ଗହମ, ଚାଉଳ, ଫଳରସ ଭଳି ଶର୍କରା ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟରେ ଇଷ୍ଟ ମିଶାଇଲେ ଏହାର ବଂଶବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ । ଇଷ୍ଟଦ୍ୱାରା ଶର୍କରାରୁ ସୁରାସାର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ କିଣ୍ବନ କୁହାଯାଏ ।

→ଔଷଧୀୟ ବ୍ୟବହାର:
1. ରୋଗ ହେଲେ ଡାକ୍ତର ଆମକୁ ଜୀବଘ୍ନ ବଟିକା ଖାଇବାକୁ କିମ୍ବା ପେନିସିଲିନ୍ ଇଞ୍ଜେକସନ୍ ନେବାକୁ କହିଥାଆନ୍ତି । ଏହା ଅଣୁଜୀବରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଜୀବଘ୍ନଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ରୋଗକାରକ ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କୁ ମାରିଦେବା କିମ୍ବା ସେମାନଙ୍କର ବଂଶବୃଦ୍ଧିକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା । ବୀଜାଣୁ ଏବଂ କବକ ବ୍ୟବହାର କରି ଆଜିକାଲି ଅନେକ ଔଷଧ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲାଣି । ଅଣୁଜୀବରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଷ୍ଟୁପ୍ଟୋମାଇସିନ୍, ଟେଟ୍ରାସାଇକ୍ଲିନ୍, ଏରିଥ୍ରୋମାଇସିନ୍ ଭଳି କେତେକ ଜୀବଘ୍ନ ଅନେକ ରୋଗର ଉପଶମ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ।

2. ସର୍ଭି ଓ ଫ୍ ଭଳି ଭୂତାଣୁଜନିତ ରୋଗର ନିରାକରଣ ଜୀବଘ୍ନ ବ୍ୟବହାର ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ ।

ଶିଶୁ ତଥା ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଟିକା ଦିଆଯାଏ କାହିଁକି ?

• ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ରୋଗକାରକ ଅଣୁଜୀବ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ପାଇଁ ଶରୀର ଭିତରେ ପ୍ରତିପିଣ୍ଡ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଯଦି ପୁନର୍ବାର ରୋଗକାରୀ ଅଣୁଜୀବ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ଏଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିରୋଧ କିପରି ହୋଇପାରିବ ଶରୀର ତାହା ଜାଣିପାରିଥାଏ ।
• ଯଦି ମୃତ କିମ୍ବା ଦୁର୍ବଳ ଅଣୁଜୀବକୁ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ଦିଆଯାଏ; ତେବେ ଏହାଦ୍ଵାରା ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିପିଣ୍ଡ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଅଣୁଜୀବକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରେ ଏବଂ ମାରିଦେଇଥାଏ ।
• ଏହି ପ୍ରତିପିଣ୍ଡ ଆମ ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ରହିଥାଏ ଏବଂ ଆମକୁ ରୋଗକାରୀ ଅଣୁଜୀବର ଦାଉରୁ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ । ଟିକା ଆମ ଶରୀରରେ ଏହି କାମ ହିଁ କରିଥାଏ ।
• ଟିକା ନେବା ଫଳରେ ହଇଜା, ଯକ୍ଷ୍ମା, ବସନ୍ତ ଏବଂ ହିପାଟାଇଟିସ୍ ଭଳି ଅନେକ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗରୁ ନିରାକରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
• ବିଭିନ୍ନ ରୋଗର ଆକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷାପାଇବା ପାଇଁ ପିଲାବେଳେ ଆମେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ଟିକା ନେଇଥାଉ । ସବୁ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଟିକା ଦେବା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ । ପୋଲିଓ ରୋଗରୁ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଆମେ ଦୂରଦର୍ଶନ ଏବଂ ପ୍ରକୃତରେ ଏହି ରୋଗର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ଏକ ଟିକା !
• ମଣିଷ ତଥା ପଶୁପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ରୋଗର ଆକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଆଜିକାଲି ବହୁ ପରିମାଣରେ ଟିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲାଣି !

→ମୃତ୍ତିକାର ଉର୍ବରତା ବୃଦ୍ଧି :

• ମାଟିରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନର ପରିମାଣ ଅଧ୍ବକ କରାଇ ଏହାର ଉର୍ବରତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ପାଇଁ କେତେକ ବୀଜାଣୁ ଓ ନୀଳହରିତ୍‌ ଶୈବାଳ ଭଳି ଅଣୁଜୀବ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।
• ଏଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁମଣ୍ଡନରୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ସଂଗ୍ରହ ଓ ବିବନ୍ଧନ କରି ମୂର୍ତ୍ତିକାର ଉର୍ବରତା ବଢ଼ାଇଥାଆନ୍ତି । ଏହି ଅଣୁଜୀବଗୁଡିକୁ ‘‘ଜୈବିକ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧକ’’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

→ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା :
(1) ଅଣୁଜୀବମାନେ ପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ, ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା, ପଚାସଢ଼ା ପଦାର୍ଥ ଅପଘଟନ କରାଇ ସରଳ ପଦାର୍ଥ ସବୁକୁ ମୃତ୍ତିକାରେ ମିଶାଇ ଦିଅନ୍ତି । ଏହା ଉଭିଦମାନଙ୍କର ବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ବହୁ ପରିମାଣରେ ମୃତ ଉଭିଦ ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀ ତଥା ଏମାନଙ୍କର ମଳ, ମୂତ୍ର ଏବଂ ମାଟିରେ ଜମିରହିଥିବା ସମସ୍ତ ଜୈବିକ ଅଳିଆର ଅପଘଟନ ଅଣଜୀବମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ହେବା ଫଳରେ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣମୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

• ଲୁଇ ପାଶ୍ଚର (Louis Pasteur) 1857. ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ କିଣ୍ବନ ପଦ୍ଧତି ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିଲେ ।
• ଆଲେକ୍‌ଜାଣ୍ଡର ଫ୍ଲେମିଂ (Alexander Fleming) 1929 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ପେନିସିଲିନ୍ ନାମକ ଆଣ୍ଟିବାଇଓଟିକ୍ ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିଲେ ।
• ଏଡ୍ଡ୍ ଜେନର (Edward Jenner) 1798 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ବସନ୍ତ ରୋଗର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ଟିକା ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିଲେ ।

→କ୍ଷତିକାରକ ମାଇକ୍ରୋ ଅଣୁଜୀବ । (Harmful Micro-organisms):
(i) କେତେକ ଅଣୁଜୀବ ମଣିଷ, ଉଭିଦ ତଥା ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଦେହରେ ରୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରାନ୍ତି । ଏହି ରୋଗକାରକ ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାଧ୍ଵଜାତକ କୁହାଯାଏ ।

→ମଣିଷ ଶରୀରରେ ରେ। ଗକାରକ ଅଣୁକାବ।:
1. ଆମ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ବ୍ୟାଧ୍ଵଜାତକଗୁଡ଼ିକ ପିଇବାପାଣି, ଖାଦ୍ୟ କିମ୍ବା ଆମ ପ୍ରଶ୍ବାସରେ ନେଉଥିବା ଅମ୍ଳଜାନଦ୍ୱାରା ପ୍ରବେଶ କରିଥାଆନ୍ତି । କରିଥାଆନ୍ତି । ଜଣେ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ସହ ମିଳାମିଶା କଲେ ଏମାନେ ସିଧାସଳଖ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ କେତେକ କୀଟ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ ଅଣୁଜୀବଜନିତ ରୋଗର ବାହକ ରୂପେ କାମ କରିଥାଆନ୍ତି ।

କେତେକ କୀଟ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ ଅଣୁଜୀବଜନିତ ରୋଗର ବାହକ ରୂପେ କାମ କରିଥାଆନ୍ତଏମାନେ ରୋଗୀମାନଙ୍କ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ କିମ୍ବା ଆବର୍ଜନା ଉପରେ ବସନ୍ତି । ବ୍ୟାଧ୍ଵଜାତକଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କର ଶରୀରରେ ଲାଗିଯାଆନ୍ତି । ଘୋଡ଼ାଯାଇ ନଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟ ଉପରେ ଯେତେବେଳେ ଏହି ମାଛିମାନେ ବସନ୍ତି, ସେଥ‌ିରେ ବ୍ୟାଧ୍ଵଜାତକଗୁଡ଼ିକୁ ଛାଡ଼ିଦିଅନ୍ତି । ଏହି ସଂକ୍ରମିତ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇଲେ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।

ତେଣୁ ସବୁବେଳେ ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ଘୋଡ଼େଇ ରଖୁବା ଉଚିତ । ମାଈ ଏନୋଫିଲିସ୍ ମଶା ରୋଗବାହକର ଆଉ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ । ଏହା ମ୍ୟାଲେରିଆ ପରଜୀବୀର ବାହକ । ମାଈ ଏଡ଼ିସ୍ ମଶା ଡେଙ୍ଗୁ ଜ୍ଵର ଭୂତାଣୁର ବାହକ । ଆମେ କିପରି ମ୍ୟାଲେରିଆ ଓ ଡେଙ୍ଗୁ ଜ୍ଵରର ବିସ୍ତାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ?”

ଯେଉଁ ଅଣୁଜୀବଜନିତ ରୋଗଗୁଡ଼ିକ ଜଣେ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ବାୟୁ, କଳ, ଖାଦ୍ୟ କିମ୍ବା ଶାରୀରିକ ସଂସ୍ପର୍ଶଦ୍ବାରା ସୁସ୍ଥ ମଣିଷ ଦେହକୁ ସଞ୍ଚରିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ କୁହାଯାଏ । ହଇଜା, ସର୍ଦ୍ଦି, ହାଡ଼ଫୁଟି, ଯକ୍ଷ୍ମା ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ।

2. ମଣିଷଠାରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ଆଣ୍ଠୁକୀଚଚ୍ଚନିତ କେତେକ ସାଧାରଶ ରୋଗ:

ରବର୍ଟ କକ୍ (Robert Koch) 1876 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ବାସିଲସ୍ ବୀଜାଣୁ ଜନିତ ଆର୍ଥ୍ରାକ୍‌ସ ରୋଗ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।

3. ଉଦମାନଙ୍କର ଅଣୁଜୀବଜନିତ ରୋଗ:
ଗହମ, ଧାନ, ଆଳୁ, ଲେମ୍ବୁ, ସେଓ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉଭିଦମାନଙ୍କରେ ଅଣୁଜୀବମାନେ ରୋଗ କରାଇଥା’ନ୍ତି । ରୋଗଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହେବା ଫଳରେ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ।

→ଖାଦ୍ୟ ବିଷାକ୍ତ ହେବା :
କେତେକ ଅଣୁଜୀବ ଦ୍ଵାରା ଖାଦ୍ୟ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଏହି ଅଣୁଜୀବ ନିଜର ବଂଶବୃଦ୍ଧି କରି ବିଷ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହା ଖାଦ୍ୟକୁ ବିଷାକ୍ତ କରିଦିଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଅନେକ ସାଙ୍ଘାତିକ ରୋଗ ହୋଇ ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଖାଦ୍ୟ କିପରି ନଷ୍ଟ ନହେବ ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏହାର ସଂରକ୍ଷଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

→ଖାଦ୍ୟ ପରିରକ୍ଷଣ (Food Preservation):
(i) ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ନଥ‌ିବା ପାଉଁରୁଟିକୁ ଓଦା ଅବସ୍ଥାରେ ରଦେଲେ ଏହା କବକ ଦ୍ବାରା ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଅଣୁଜୀବ ଖାଦ୍ୟକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦିଅନ୍ତି । ଏଥିରୁ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ବାହାରେ । ଏହାର ସ୍ବାଦ ନଷ୍ଟ ହୁଏ ଏବଂ ଏହାର ରଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ବଦଳିଯାଏ । ଖାଦ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହେବା ଏକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଖାଦ୍ୟ ପରିରକ୍ଷଣର କେତେକ ପଦ୍ଧତି ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା ।

ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତି :
(ii) ଆଚାରକୁ ଅଣୁଜୀବ ଦାଉରୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଏଥ‌ିରେ ଲୁଣ କିମ୍ବା ଅମ୍ଳ ମିଶାଯାଇଥାଏ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ବେନ୍‌ଏଟ୍ ଏବଂ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ମେଟାବାଇସଲ୍‌ଫାଇଟ୍‌ ଆଦି ସାଧାରଣ ପରିରକ୍ଷକ ଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଜାମ୍ ଓ ସ୍ଟାସ୍ ନଷ୍ଟ ନ ହେବା ପାଇଁ ସେଥ‌ିରେ ଏହି ପରିରକ୍ଷକଗୁଡ଼ିକ ମିଶାଯାଇଥାଏ ।

ଲୁଣ ଦ୍ବାରା ପରିରକ୍ଷଣ :
(iii) ବୀଜାଣୁ ବୃଦ୍ଧିରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ମାଂସ ଓ ମାଛକୁ ଶୁଖୁଲା ଲୁଣ ଦ୍ବାରା ଆବୃତ କରାଯାଇଥାଏ । ଅଁଳା, କଞ୍ଚା ଆମ୍ବ ଓ ତେନ୍ତୁଳି ଇତ୍ୟାଦିରେ ଲୁଣ ମିଶାଇବା ଦ୍ଵାରା ଏଗୁଡ଼ିକର ପରିରକ୍ଷଣ ହୋଇଥାଏ ।

ଚିନି ଦ୍ବାରା ପରିରକ୍ଷଣ :
(iv) ଜାମ୍, ଜେଲି ଏବଂ ସ୍ଟ୍ରାସର ପରିରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଚିନି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ଚିନି ଏଗୁଡ଼ିକର ଜଳୀୟ ଅଂଶକୁ କମାଇଦେଇ ବୀଜାଣୁ ବୃଦ୍ଧି ରୋକିଥାଏ ।

ତୈଳ ଏବଂ ଭିନେଗାର୍ ଦ୍ୱାରା ପରିରକ୍ଷଣ :
(v) ଆଚାରରେ ମିଶୁଥ‌ିବା ତୈଳ ଏବଂ ଭିନେଗାର ଏଗୁଡ଼ିକୁ ନଷ୍ଟ ହେବାକୁ ଦେଇ ନଥାଏ । କାରଣ ଏହି ପରିବେଶରେ ବୀଜାଣୁମାନେ ବଞ୍ଝାପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ବେଳେବେଳେ ପନିପରିବା, ଫଳ, ମାଛ ଓ ମାଂସ ଆଦିର ପରିରକ୍ଷଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

ଗରମ ଏବଂ ଥଣ୍ଡା କରିବା ଦ୍ୱାରା ପରିରକ୍ଷଣ :
ପ୍ୟାକେଟରେ ଆସୁଥ‌ିବା କ୍ଷାରକୁ ପାଶ୍ଚରୀକରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହା ନଷ୍ଟ ହୋଇ ନ ଥାଏ ।
(vi) ଅନିଷ୍ଟକାରୀ ଅଣୁଜୀବମୁକ୍ତ ପାଣ୍ଟ ରୀକକୃତ କ୍ଷୀରକୁ ଗରମ ନକରି ଖୁଯାଇଥାଏ । 70° ସେଲ୍‌ସିୟସ୍ ତାପମାତ୍ରାରେ କ୍ଷୀରକୁ 15 – 30 ସେକେଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗରମ କରି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଥଣ୍ଡା କରାଯାଇ ସାଇତି ରଖାହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଅଣୁଜୀବ ବୃଦ୍ଧି ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଲୁଇପାଶ୍ଚର ଏହି ପଦ୍ଧତି ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିବାରୁ ଏହାକୁ ପାଶ୍ଚରୀକରଣ କୁହାଯାଏ ।

ସାଇତି ରଖ୍ ଏବଂ ପ୍ୟାକିଂ ପଦ୍ଧତି :
(vii) ଏବେ ଶୁଖୁଲା ଫଳ ଏବଂ ପନିପରିବା ମଧ୍ୟ ଅଣୁଜୀବମାନଙ୍କ ଦାଉରୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ବାୟୁରୁଦ୍ଧ ମୁଦା ପପାକେଟରେ ଚିକ୍ରି କରାହେଲ। ଶି।

→ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନ (Nitrogen firation) :
(i) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଯବକ୍ଷାରଜାନକୁ ବିବନ୍ଧିତ କରି ଉଭିଦକୁ ଯୋଗାଇଥା’ନ୍ତି । ସୋୟାବିନ୍ ଏବଂ ମଟର ଭଳି ଡାଲିଜାତୀୟ ଉଭିଦର ଚେରରେ ଥିବା ମୂଳ ଗ୍ରନ୍ଥିକା ବା ଗଣ୍ଠି ମଧ୍ୟରେ ରାଇଜୋବିଅମ୍ ବାସକରନ୍ତି ।
(ii) ବିଜୁଳି ମାରିବା ସମୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧିତ ହୋଇ ବର୍ଷାଜଳ ସହିତ ମିଶି ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ଆସେ ଓ ଏହାକୁ ଉଭିଦ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

ନାଇଟ୍ରୋଜେନ ଚକ୍ର । (Nitrogen cycle) :

(i) ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଶତକଡ଼ା 78 ଭାଗ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ରହିଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟମାନ ଅବଲମ୍ବନ କରି ଏହା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦମାନଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଆସିବା ସହ ପୁନଶ୍ଚ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଫେରିଯାଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନର ପରିମାଣ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ । ଏହାକୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଚକ୍ର କୁହାଯାଏ ।

(ii) ମାଟିରେ ଥ‌ିବା କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ ଏବଂ ବୀଜାଣୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନ କରି ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥରେ ପରିଣତ କରନ୍ତି ଏବଂ ମୃତ ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ମାଟିରେ ଥ‌ିବା ବୀଜାଣୁ ଓ କବକ ଅପଘଟନ କରି ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥରେ ପରିଣତ କରନ୍ତି ।

ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦୀ ବଳୀ:
ଶୈବାଳୀ – Algae
ଆଣ୍ଟିବାୟୋଟିକ୍ । – Antibiotic
ଆଣ୍ଟିବଡିଗୁଡିକ । – Antibodies
ବୀଜାଣୁ – Bacteria
ବାହକ – Carrier
ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ – Comunicable disease
ଫେମେଣ୍ଟେସନ୍ । – Fermentation
କବକ – Fungi
ଲାକ୍ଟୋବ୍ୟାସିଲିସ୍ । – Lactobacillus
ମାଇକ୍ରୋବ ବା ମାଇକ୍ରୋଅର୍ଗାନଜିମ୍ । – Microbe or Microorganism
ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଚକ୍ର । – Nitrogen cycle
ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନ। – Nitrogen Fixation
ପେଷ୍ଟ୍ୟୁରିଜେସନ୍। – Pasteurisation
ପାଥୋଜେନ । – Pathogen
ସଂରକ୍ଷଣ – Preservation
ପ୍ରୋଟୋଜୋଆ । – Protozoa
ରାଇଜୋବିୟମ୍ । – Rhizobium
ଟିକା – Vaccine
ଭୂତାଣୁ – Virus
ଖମୀର । – Yeast
ସଂରକ୍ଷଣକାରୀ – Preservative
ଭିଟାମିନ୍ । – Vitamin

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 18 ବାୟୁ ଓ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 8 Science Solutions Chapter 18 ବାୟୁ ଓ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ

Question 1.
ଜଳ କିପରି ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ, ଉଦାହରଣ ସହ ଲେଖ ।

• ଜଳରେ ଲୁଗାସଫା କଲେ,
• ଜଳରେ ଗାଡ଼ି ମୋଟର ଧୋଇଲେ,
• ବିଭିନ୍ନ ଶିଳ୍ପରୁ ନିର୍ଗତ ତରଳ ଆବର୍ଜନା ଜଳରେ ମିଶିଲେ,
• ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ଓ ଆବର୍ଜନା ମିଶିଲେ

ଉଦାହରଣ – 1
ଗଙ୍ଗାନଦୀ ଯେଉଁ ସହର ଓ ନଗର ଦେଇ ବହୁଛି, ସେଥୁରୁ ବହୁ ଆବର୍ଜନା, ନର୍ଦ୍ଦମା ଜଳ, ମୃତଶରୀର ଓ ହାନୀକାରକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଜଳରେ ମିଶୁଛି । ଲୋକମାନେ ଗାଧୋଇବା, ଲୁଗା ସଫାକରିବା ସହ ଆବର୍ଜନା, ଫୁଲ, ଦେବଦେବୀଙ୍କ ମୂର୍ତ୍ତି, ପଲିଥୁନ୍ ଖୋଳ ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ନଦୀରେ ପକାଇଥା’ନ୍ତି । କାନପୁରଠାରେ 5000 ରୁ ଅଧ୍ଵ ଶିଳ୍ପ କାରଖାନାରୁ ତରଳ ବିଷାକ୍ତ ରାସାୟନିକ ଆବର୍ଜନା ଗଙ୍ଗାନଦୀର ଜଳରେ ମିଶି ଏହାକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରିଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ – 2
ରାୟଗଡ଼ା ପେପର ମିଲରୁ ନିର୍ଗତ ତରଳ ଆବର୍ଜନାରେ ଆର୍ସେନିକ୍, ସୀସା ଓ ଫ୍ଲୋରାଇଡ୍‌ର ମାତ୍ରା ଅଧ୍ବକ ପରିମାଣରେ ଥାଏ । ଏହି ଦୂଷିତ ଜଳ ଯୋଗୁଁ ନାଗାବଳୀ ନଦୀର ଜଳ ବିଷାକ୍ତ ହେଉଛି । ଏହି ବିଷାକ୍ତ ଜଳର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦମାନଙ୍କ ଉପରେ ପଡ଼ୁଅଛି ।

Question 2.
ତୁମେ ନିଜ ତରଫରୁ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ କମାଇବାପାଇଁ କିପରି ସାହାଯ୍ୟ କରିବ ଲେଖ ।
ଉ-

• ଗାଡ଼ି ମୋଟରରେ ସୀସା ବିହୀନ ପେଟ୍ରୋଲ ଓ CNG ପକାଇବା ।
• ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ ବଦଳରେ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି (ସୌର ଶକ୍ତି, ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଓ ପବନ ଶକ୍ତି) ବ୍ୟବହାର କରିବା ।
• ବନମହୋତ୍ସବ ପାଳନ ଦ୍ବାରା ବୃକ୍ଷରୋପଣ କରିବା ।
• ଜୈବ ପଦାର୍ଥକୁ ନପୋଡ଼ି କମ୍ପୋଷ୍ଟ କରିବା ।
• ଉଦ୍‌ଜାନ ଶକ୍ତି ଦ୍ୱାରା ଗାଡ଼ିମୋଟର ଚଳାଇବା ।
• ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ ଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ନପୋଡ଼ି ତାହା ପୁନଃଚକ୍ରଣ କରିବା ।
• କ୍ରସର ଗୁଣ୍ଡିରେ ସିମେଣ୍ଟ ମିଶାଇ ଇଟା ତିଆରି କରିବା ।

Question 3.
ନିର୍ମଳ ଓ ସ୍ଵଚ୍ଛଜଳ ସର୍ବଦା ପାନଯୋଗ୍ୟ । ମତାମତ ଦିଅ ।
ଉ-

• ଛଣା ଯନ୍ତ୍ରରୁ ନିର୍ଗତ ଜଳ ନିର୍ମଳ ମନେହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏଥିରେ ଅନେକ ଅଣୁଜୀବ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହା ପିଇଲେ ରୋଗ ବ୍ୟାପିବା ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ ଓ ଏହା ନିରାପଦ ପାନୀୟ ଜଳ ନୁହେଁ ।
  ପ୍ରଦୂଷିତ ଜଳ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଲୋକେ ହଇଜା, ଟାଇଫଏଡ୍ ଓ ଜଣ୍ଡିସ୍ ଆଦି ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।
• ପାଣିକୁ ଫୁଟାଇ ଥଣ୍ଡାକରି ଛାଣି ପିଇବା ନିରାପଦ ଅଟେ କାରଣ ଏଥୁରୁ ଜୀବାଣୁମାନେ ମରିଯାଇଥା’ନ୍ତି ।
• ଘରମାନଙ୍କରେ କ୍ୟାଣ୍ଡଲଯୁକ୍ତ ଫିଲ୍‌ଟର୍ ବ୍ୟବହାର ହେବା ଆବଶ୍ୟକ, କାରଣ ଏହାଦ୍ଵାରା ଭୌତିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଜଳର ପରିଶୋଧନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଜଳ ବିଶୋଧନ ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଜଳରେ କ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡ଼ର ବା କ୍ଲୋରିନ୍ ବଟିକା ପକାଇବା ଆବଶ୍ୟକ । ସୁତରାଂ ଉପରୋକ୍ତ ପଦ୍ଧତିମାନ ଅବଲମ୍ବନ କରି ଜଳକୁ ପାନୀୟ ଉପଯୋଗୀ କରି ପିଇବା ଆବଶ୍ୟକ; ନଚେତ୍ ଅନେକ ରୋଗ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ ।

Question 4.
ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟିର ଜଣେ ସଦସ୍ୟ ହିସାବରେ ତୁମ ସହରକୁ ବିଶୁଦ୍ଧ ଜଳ ଯୋଗାଣ ପାଇଁ କି କି ପଦକ୍ଷେପ ନେବ, ତାହାର ଏକ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।
ଉ-
ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟିର ଜଣେ ସଦସ୍ୟ ହିସାବରେ ତୁମ ସହରକୁ ବିଶୁଦ୍ଧ ଜଳ ଯୋଗାଣ ପାଇଁ କି କି ପଦକ୍ଷେପ ନେବ, ପ୍ରଣୟନ କରିବାକୁ ହେବ; ଯଥା

• ଜଳଯୋଗାଣର ଉତ୍ସ ଭୂତଳ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଜଳକୁ ମୋଟା ପଲିଥନ୍ ପାଇପ୍‌ରେ ପ୍ରବାହିତ କରିବାକୁ ହେବ ।
• ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ ଜଳ ବିଶୋଧନ ପ୍ରକଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠାକରିବା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଜଳଯୋଗାଣ ପୂର୍ବରୁ ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଏହାର ପରିଶୋଧନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଜଳ ବିଶୋଧନ ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଜଳରେ କ୍ଲୋରିନ୍‌ ବଟିକା ବା ବ୍ଲିଚିଂ ପାଉଡ଼ର ମିଶାଇବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ନୀୟ ଜଳ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ପାଇପ୍ ଯେପରି ନର୍ଦ୍ଦମା ଜଳ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ନ ଆସିବ ସେଥ୍ୟପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦେବାକୁ ହେବ ।
• ଜଳ ସଂରକ୍ଷଣ ସହ ଏହାର ଅପଚୟ ନହେବା ପାଇଁ କମ୍ ବ୍ୟବହାର (Reduce), ପୁନର୍ବ୍ଯବହାର (Reuse) ଓ ପୁନଶ୍ଚକ୍ରଣ (Recycle) ମାଧ୍ୟମରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

Question 5.
ବିଶୁଦ୍ଧ ବାୟୁ ଓ ପ୍ରଦୂଷିତ ବାୟୁ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

ବିଶୁଦ୍ଧ ଚାୟୁ	ପ୍ରଦୂଷିତ ଚାୟୁ
(i) ବିଶୁଦ୍ଧ ବାୟୁରେ ତା’ର ସଂଗଠିତ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ ପରିମାଣରେ ଥାଏ ।	(i) ପ୍ରଦୂଷିତ ବାୟୁରେ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପରିମାଣ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଦେଖାଯାଏ ।
(ii) ବିଶୁଦ୍ଧ ବାୟୁରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକ କଣିକାମାନ ନଥାଏ ।	(ii) ପ୍ରଦୂଷିତ ବାୟୁରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକ କଣିକାମାନ ଥାଏ ।
(iii) ଏହି ବାୟୁ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟପକ୍ଷେ ହିତକର ।	(iii) ଏହି ବାୟୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟପକ୍ଷେ ଅହିତକର ।

Question 6.
ଅମ୍ଳବର୍ଷାର ପ୍ରଭାବ କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କର ? ଏହା ପ୍ରଭାବରେ ଆମର କି କ୍ଷତି ହୋଇଥାଏ ?
ଅମ୍ଳବର୍ଷାର ପ୍ରଭାବ – ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌ ଓ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଭଳି ପ୍ରଦୂଷକ ବର୍ଷାଜଳ ସହ ମିଶି ଅମ୍ଳବର୍ଷା (Acid rain) ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ।
SO₂ + H₂O → H₂ SO₄ NO₂ + H₂O → HNO₃
ଅମ୍ଳବର୍ଷାର ପ୍ରଭାବଜନିତ କ୍ଷତି –

• ଅମ୍ଳବର୍ଷା ମାର୍ବଲ ପଥରକୁ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ କରାଏ । ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ ମାଲର ରଙ୍ଗ ହଳଦିଆ ହୋଇଯାଏ । ମାର୍ବଲର
• ଏହା ମୃତ୍ତିକାରୁ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ପୋଷକ ଅପସାରଣ କରେ ।
• ଏହା ଧାତବ ସୌଧକୁ ନଷ୍ଟ କରେ ।
• ଏହା ବାସଗୃହ ଓ ପକ୍‌କା ଘର ଉପରେ ‘ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ ।
• ନଦୀ ଓ ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ରହୁଥିବା ଜଳଚର ଜୀବଙ୍କ ଜୀବନଚକ୍ରରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ଗଛର ପତ୍ରରୁ ସବୁଜକଣା ନଷ୍ଟ ହୋଇ ହଳଦିଆ ପଡ଼ିଯାଏ ।
• ମୃତ୍ତିକାର ଅମ୍ଳତ୍ୱ ବୃଦ୍ଧିପାଏ; ଫଳରେ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସପାଏ ।

Question 7.
‘ସବୁଜ କୋଠରି ପ୍ରଭାବ’’ କ’ଣ ନିଜ ଭାଷାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
ଉ-
Agn 6710K gælQ (Green house effect) –

• ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଉତ୍ତପ୍ତ କରିଥାଏ । ସୂର୍ଯ୍ୟରଶ୍ମିର କିଛି ଅଂଶ ପୃଥ‌ିବୀଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ହୁଏ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ମହାକାଶକୁ ଫେରିଯାଏ । ଏହି ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିର କିଛି ଅଂଶକୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଧରିରଖେ; ଫଳରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଉତ୍ତାପ- ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
• ନର୍ସରୀରେ ଥିବା କାଚଘର ମଧ୍ୟକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଉତ୍ତାପ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ; କିନ୍ତୁ ଏହା ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରିପାରେ ନାହିଁ; ଫଳରେ ଏହି କୋଠରିର ତାପମାତ୍ରା ଅଧ୍ଵ ରହିଥାଏ । ଏହାକୁ ସବୁଜ କୋଠରି ପ୍ରଭାବ ବା Green house effect କୁହାଯାଏ ।
• ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ମିଥେନ ପରି କେତେକ ଗ୍ୟାସର ତାପଶୋଷଣ ସାମର୍ଥ୍ୟ ରହିଛି । ଏହିସବୁ ଗ୍ୟାସ୍‌ ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଏକ ସବୁଜ କୋଠରିରେ ପରିଣତ କରିଦେଉଛି ।
• ମନୁଷ୍ୟର ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏବଂ ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟଯୋଗୁଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ CO₂ ର ମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିପାଉଛି । CO₂ ବ୍ୟତୀତ ମିଥେନ୍, ନାଇଟ୍ରସ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ ଓ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ମଧ୍ୟ ସବୁଜ କୋଠରି ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଉଥ‌ିବାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଗ୍ରୀନ ହାଉସ୍ ଗ୍ୟାସ ରୂପେ ଗଣନ କରାଯାଉଛି ।

Question 8.
“‘ଗ୍ଲୋବାଲ ୱାର୍ମିଙ୍ଗ୍’’ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ବକ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।
(ତୁମେ ଶ୍ରେଣୀରେ ଏ ସଂପର୍କରେ କହିବାକୁ ପଡ଼ିବ)
ଉ-
ସମ୍ମାନୀୟ ସଭାପତି ମହୋଦୟ, ଉପସ୍ଥିତ ଶିକ୍ଷକ ଶିକ୍ଷୟିତ୍ରୀବୃନ୍ଦ ଓ ବିଦ୍ୟାଳୟର ସମସ୍ତ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଗଣ । ଆଜିର ଆଲୋଚ୍ୟ ବିଷୟ ‘ଗ୍ଲୋବାଲ ୱାର୍ମିଙ୍ଗ୍’’ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମୋର ବକ୍ତବ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିବା ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ମିଳିଥିବାରୁ ମୁଁ ନିଜକୁ ଅଧୂମାତ୍ରାରେ ଟ୍ରପୋସ୍ଫିୟର ବା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ । ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣରେ ବିଭିନ୍ନ ରଶ୍ମି; ଯଥା – ଅଲ୍‌ଟ୍ରା ଭାଓଲେଟ୍, ଭିଜିବୁଲ୍ ଇନ୍‌ଫ୍ରା ରେଡ଼୍ ଆଦି ଥାଏ ।

ଏଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅଲ୍ଟ୍ରା ଭାଓଲେଟ୍-ବି ବା ଅତିବାଇଗଣୀ ରଶ୍ମି, ଯାହାକି ଜୀବଜଗତ ପ୍ରତି ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷତିକାରକ, ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ପ୍ରବେଶ କରିପାରି ନଥାଏ । ଏହାକୁ ଷ୍ଟ୍ରାଟୋସ୍ପିୟରରେ ଥ‌ିବା ଓଜୋନ୍ (O₃) ସ୍ତର ଅଟକାଇ ଦେଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଇନ୍‌ଫ୍ରା ରେଡ଼ ରଶ୍ମି ଏହାକୁ ଭେଦ କରି ପୃଥ୍ବୀପୃଷ୍ଠକୁ ଆସିଥାଏ ଏବଂ ତାପ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥ‌ିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପର ଘନ ଆସ୍ତରଣ ଏକ କମ୍ବଳ ସଦୃଶ କାମ କରିଥାଏ ଏବଂ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରୁ ଫେରିଆସୁଥିବା ଉତ୍ତପ୍ତ ବିକିରଣକୁ ଅଟକାଇ ଦିଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଭୂପୃଷ୍ଠ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ ।

ଏହାକୁ ସବୁଜ ଗୃହ ପ୍ରଭାବ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ (CO₂), ମିଥେନ୍ (CH₂) ଆଦି ହେଉଛି ସବୁଜ ଗୃହ ବାଷ୍ପ, ଯାହାଦ୍ୱାରା ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ; ତେବେ ପ୍ରାୟ ୭୨ ପ୍ରତିଶତ ଗ୍ଲୋବାଲ ୱାର୍ମିଙ୍ଗ୍ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ । ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବ୍ୟବସାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ‘ଚିକାଗୋ ଜଳବାୟୁ ବିନିମୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ’’ ଏହି ବ୍ୟବସାୟ କରୁଛନ୍ତି । ଭାରତରେ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି ।

ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ନିର୍ଦେଶରେ କ୍ଲିନ୍ ଡେଭଲପ୍‌ମେଣ୍ଟ ମେକାନିଜିମ୍ (CDM) ଆରମ୍ଭହୋଇଛି, ଯାହାକି କାର୍ବନ ଟ୍ରେଡ଼ିଙ୍ଗ୍ ଏବଂ କ୍ଲିନ୍ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଯୋଜନା-ଆୟୋଗ ତରଫରୁ ଏଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରୟାସ ଜାରି ରହିଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଏକ ଜାତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଯୋଜନା ଗଠନ କରାଯାଇଛି ।

ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱାର୍ମିଙ୍ଗ ଏକ ବିଶ୍ଵ ସ୍ତରୀୟ ସମସ୍ୟା ଏବଂ ଏହାକୁ ପ୍ରତିହତ କରା ନଗଲେ ହୁଏତ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ସୁନାମୀ ଭଳି ଅନେକ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ଦେଖାଦେବ । ପୃଥ‌ିବୀର ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି, ବରଫରାଶି ତରଳିଯିବା, ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନର ଉଚ୍ଚତା ବଢ଼ିବା, ନଦୀଗୁଡ଼ିକ ଶୁଖୁଯିବା ଏବଂ ଜଳାଭାବ ଦେଖାଦେବା, ଭୟଙ୍କର ପୂଣ୍ଡିଝଡ଼ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପ୍ରତି ଘଟଣାମାନ ମଣିଷ ସଭ୍ୟତାର ଅସ୍ଥିତ୍ଵପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ।

ପ୍ରକୃତରେ ଜୀବନଧାରଣର ସକଳ ଆଧାର ପ୍ରକୃତିରୁ ମିଳିଥାଏ ଏବଂ ଏହି ପ୍ରକୃତିର ଅବକ୍ଷୟ ଏବଂ ଦୁର୍ଘଟଣା ଓ ସେ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଯାବତୀୟ ଉଦ୍‌ବେଗ ଆଜି ଚିରନ୍ତନତା ପ୍ରତି ଆହ୍ୱାନ ଦେଉଛି । ଏହି ଆହ୍ୱାନର ଶିକାର ହୋଇ ଅନେକ ସଭ୍ୟତା କାଳର କରାଳ ୧୯୯୬ ମସିହାର ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ଆମେରିକାର ପ୍ରତି ୧୦୦୦ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ୪୮୯ଟି ୪ ଚକିଆ ଗାଡ଼ି ଥିବାବେଳେ ଚୀନରେ ତାହା ୩.୨ ଏବଂ ଭାରତରେ ୪.୪ ।

ପୃଥ‌ିବୀର ବିକାଶିତ ଦେଶମାନଙ୍କର ଲଗାମଛଡ଼ା ବିଳାସବ୍ୟସନ ଆଜି ମଣିଷ ତୃତୀୟାଂଶ ଛାଡ଼େ କେବଳ ଆମେରିକା । ଆମେରିକା ସମେତ ବିକଶିତ ଦେଶମାନେ ଯେତିକି ପରିମାଣରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଛାଡ଼ନ୍ତି, ସେହି ତୁଳନାରେ ଗ୍ରୀନ୍ ହାଉସ୍‌ର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ତତ୍ପର ନୁହନ୍ତି କି ସେଥ୍ୟପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ବି ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କର ଭୋଗ ବିଳାସ, ସମଗ୍ର ମଣିଷ ସଭ୍ୟତା ପାଇଁ ବିନାଶର ବାଟ କଢ଼ାଇଛି । କୋଟି କୋଟି ବର୍ଷ ଧରି ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଭିତରେ ପୃଥ‌ିବୀ ଯେଉଁ ସମ୍ପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ସେସବୁ ମଣିଷର ଗୋଟିଏ ଜୀବଦ୍ଦଶା ଭିତରେ ନିଃଶେଷ ହୋଇଯାଉଛି ।

ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ଯେତିକି ପରିମାଣରେ ଏବଂ ଯେତିକି ସୀମା ଭିତରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯିବା କଥା, ତା’ଠୁ ଢେର ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଆମେ ବ୍ୟବହାରକରୁଛୁ; ଫଳରେ ଜଙ୍ଗଲ କମି କମି ଯାଉଛି, ଚାରଣଭୂଇଁ ସରି ସରି ଆସୁଛି, ବ୍ୟାପକ ହେଉଛି ଗ୍ରୀଷ୍ମପ୍ରବାହ, ମତ୍ସ୍ୟଭଣ୍ଡାର ଓ ସାମୁଦ୍ରିକ ପ୍ରବାଳସମୂହ ଧ୍ଵଂସପାଇ ଚାଲିଛି, ମରୁଭୂମି ତା’ର କାୟା ବିସ୍ତାର କରି ଚାଲିଛି, ବରଫ ପାହାଡ଼ଗୁଡ଼ିକ ତରଳିବାରେ ଲାଗିଛି, ନଦୀଗୁଡ଼ିକ ଶୁଖ୍ ଶୁଖୁ ଯାଉଛି, ତେଲ ଓ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ସରି ସରି ଆସୁଛି, ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବଢୁଛି ଏବଂ ତା’ ସହିତ ମାଡ଼ିଆସୁଛି ଭୟଙ୍କର ଝଡ଼ ଓ ଘୂର୍ଣ୍ଣିବାତ୍ୟାମାନ ।

ସଭ୍ୟତାର ଧ୍ବଂସ ସହିତ, ଏହାକୁ ସାମ୍ନା କରିବାର ସମୟ ଆଜି ବର୍ତ୍ତମାନର ମନୁଷ୍ୟ ସଭ୍ୟତା ସେହି ଦଶା ଭୋଗିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ଏଣୁ ଏହି ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାପାଇଁ ଆମେ ନିଜକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିବା ପାଇଁ ସମୟ ଆସିଛି ।
(ଉପରୋକ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣନା କେବଳ ଏକ ନମୁନା ମାତ୍ର । ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ କହିବାବେଳେ ଏହିପରି ନିଜ ଲେଖା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବେ ।)

Question 9.
ତାଜମହଲ ଉପରେ କି ପ୍ରକାର କ୍ଷତିର ଆଶଙ୍କା ରହିଛି ଲେଖ ।
ଉ-
ତାଜମହଲ ଉପରେ ନିମ୍ନଲିଖତ କ୍ଷତିର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି –

• ଆଗ୍ରାଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ତାଜମହଲ ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଆକର୍ଷଣ ।
• ଆଗ୍ରା ସହରରେ ଓ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ରବର ଶିଳ୍ପ, ରସାୟନ ଶିଳ୍ପ, ଅଟୋମୋବାଇଲ ଶିଳ୍ପ, ତୈଳ ରିଫାଇନାରୀ ଯୋଗୁଁ ସଲ୍‌ଫର୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ।
• ଏହି ଗ୍ୟାସ ବର୍ଷାଜଳ ସହ ମିଶି ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ ଓ ଯବକ୍ଷାରାମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଜଳ ସହିତ ମିଶି ଅମ୍ଳବର୍ଷା ବା ଏସିଡ୍ ରେନ୍ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।
• ଏହି ଅମ୍ଳବର୍ଷା ମାର୍ବଲ ପଥରକୁ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ କରିବ ଓ ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ ଧଳା ମାର୍ବଲର ରଙ୍ଗ କ୍ରମଶଃ ଫିକା ଓ ପରେ ହଳଦିଆ ପଡ଼ିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଅଛି ।
• ଅମ୍ଳବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ମାର୍ବଲ କ୍ଷୟ ଅଧିକ ହେଲେ ମାର୍ବଲ କ୍ୟାନସର ଓ ମଥୁରା ତୈଳ ରିଫାଇନାରୀରୁ ନିର୍ଗତ ଧୂଆଁ ଯୋଗୁଁ ମାର୍ବଲର ରଙ୍ଗ ଭବିଷ୍ୟତରେ ହଳଦିଆ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି ।

Question 10.
ଜଳରେ ପୋଷକର ମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ଜଳଜୀବମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବା ଉପରେ କାହିଁକି ପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି ?

• ଚାଷଜମିରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଥିବା ରାସାୟନିକ ସାର ବର୍ଷାଜଳ ସହ ଧୋଇହୋଇ ନିକଟସ୍ଥ ଜଳାଶୟକୁ ଆସିଥାଏ । ଜଳରେ ପୋଷକର ମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
• ଏହି କାରଣରୁ ଜଳାଶୟରେ ଶୈବାଳର ବୃଦ୍ଧିହୋଇ ସବୁଜ ଦେଖାଯାଏ ।
• ଜଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୋଇ ରହିଥାଏ । ମୃତ୍ୟୁପରେ ଶୈବାଳ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଶୈବାଳ ବଢ଼ିବାଦ୍ୱାରା ଅମ୍ଳଜାନ ଅଭାବ ଦେଖାଦିଏ ।
• ଫଳରେ ଅନ୍ୟ ଜଳଜୀବମାନେ ମରିଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ ।

Question 11.
ନିମ୍ନଲିଖତ ଗ୍ୟାସ୍‌ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଗ୍ରୀନ୍ ହାଉସ ଗ୍ୟାସ ନୁହେଁ ?
(କ) କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍
(ଖ) ସଲ୍‌ଫର୍ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍
(ଗ) ମିଥେନ୍
(ଘ) ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍
ଉ-
ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍

Question 12.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(i) ବାୟୁରେ …………………. % ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଥାଏ ।
(ii) ଶ୍ଵାସଜନିତ ସମସ୍ୟାର କାରଣ ………………… ପ୍ରଦୂଷଣ ।
(iii) କାର୍ବନ ମନୋକ୍‌ସାଇଡ୍ ରକ୍ତର ……………….. କ୍ଷମତା ହ୍ରାସକରେ ।
(iv) କୁହୁଡ଼ି ଓ ଧୂଆଁ ମିଶି …………………. ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ।
(v) ଓକୋନ୍ ସ୍ତର ……………. ରଶ୍ମିକୁ ଶୋଷିନିଏ ।
(vi) ଗଙ୍ଗାର ପ୍ରଦୂଷଣ …………………….. ଠାରେ ବେଶି ହୋଇଛି ।

Answers:
(i) 78%
(ii) ବାୟୁ
(iii) ଅମ୍ଳଜାନ ପରିବହନ
(iv) ସ୍କଟ୍
(v) ଅତିବାଇଗଣି
(vi) କାନପୁର

Question 13.
ପ୍ରଥମ ଶବ୍ଦଦ୍ୱୟର ସଂପର୍କକୁ ଦେଖ୍ ତୃତୀୟ ଶବ୍ଦର ସଂପର୍କିତ ଶବ୍ଦଟି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନରେ ଲେଖ ।
(i) ସଲ୍‌ଫର୍ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍ : ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ :: ନାଇଟ୍ରୋଜେନ ଡାଇଅକସାଇଡ୍ : ……………………. ।
(ii) ଅମ୍ଳବର୍ଷା : ମାର୍ବଲ କ୍ୟାନସର :: ଓଜୋନ୍‌ କ୍ଷୟ : …………………….. ।
(iii) ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ : ଯାନବାହନ :: CFC : ……………… ।
(iv) କୋଇଲା : ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନ :: CNG : ……………. ।
(v) ଧୂଳିକଣା : ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ :: ମଳ : ………………………. ।

Answers:
(i) ଯବକ୍ଷାରାମ୍ଳ
(ii) ଚର୍ମ କର୍କଟ
(iii) ଶୀତଳଭଣ୍ଡାର
(iv) ଗ୍ୟାସୀୟ ଇନ୍ଧନ
(v) ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ

1. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(i) ବାୟୁ ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ୟାସ୍ତ୍ରର ଏକ ………………… ।
(ii) ବାୟୁରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନର ପରିମାଣ ………………… ।
(iii) ବାୟୁରେ ଅମ୍ଳଜାନର ପରିମାଣ …………………।
(iv) ଧୂଳିକଣା ଓ ଧୂଆଁ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ………………… କୁହାଯାଏ ।
(v) କାର୍ବନ ମନୋକ୍‌ସାଇଡ୍ ରକ୍ତରେ ……………….. ର ଦହନ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ କରିଥାଏ ।
(vi) କୁହୁଡ଼ି ସହ ଧୂଆଁ ମିଶି ……………….. ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
(vii) ଶିଳ୍ପଯୋଗୁଁ ଅଧୁକ ……………………. ହୋଇଥାଏ ।
(viii) ଓଜୋନ୍ ସ୍ତର ପୃଥ‌ିବୀ ଉପରେ ଏକ ଆସ୍ତରଣପରି ଘେରିରହିଛି । ଏହାକୁ ………….. କୁହାଯାଏ ।
(ix) ଓଜୋନ୍ ରନ୍ଧ୍ର ………………… ଜାତୀୟ ଗ୍ୟାସ୍‌ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ ।
(x) ତାପଜ ଶକ୍ତି ପ୍ରକଳ୍ପରୁ ନିର୍ଗତ ……………. ବାୟୁରେ ମିଶି ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ କରିଥାଏ ।
(xi) ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ପ୍ରଭାବରେ ତାଜମହଲର ଧଳା ମାର୍ବଲ ………………. ପଡ଼ିଗଲାଣି ।
(xii) ସଲ୍‌ଫର୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ବର୍ଷାଜଳ ସହ ମିଶି ……………………. ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
(xiii) ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍ସାଇଡ୍ ବର୍ଷାଜଳ ସହ ମିଶି ……………………..ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
(xiv) ମଥୁରା ତୈଳ ରିଫାଇନାରୀରୁ ନିର୍ଗତ ……………………….. ଯୋଗୁଁ ମାର୍ବଲର ରଙ୍ଗ ହଳଦିଆ ହୋଇଯାଉଛି ।
(xv) ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ……………….. ଉତ୍ତପ୍ତ କରିଥାଏ ।

Answers:
(i) ମିଶ୍ରଣ
(ii) 78%
(iii) 21%
(iv) ପ୍ରଦୂଷକ
(v) ଅମ୍ଳଜାନ
(vi) ସ୍କଟ୍
(vii) ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ
(viii) ଓଜୋନ୍ ଢାଲ
(ix) କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ
(x) ଧୂଆଁ ଓ କଣିକା
(x) ଫିକା
(xii) H₂SO₄
(xiii) HNO₃
(xiv) କଣିକାମିଶା ଧୂଆଁ
(xv) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ

2. ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(i) ପିଇବାଯେଗ୍ୟପା ପାଶିକୁ ………………….. କୁହାଯାଏ । (ପାନୀୟ ଜଳ, ଲବଣାକ୍ତ ଜଳ, କ୍ଷାରୀୟ ଜଳ, ଅମ୍ଳୀୟ ଜଳ)
(ii) ଜଳକୁ …………… ଦ୍ଵାରା ଶୋଧନ କରାଯାଏ । (ବାଷ୍ପୀଭବନ, ଘନୀଭବନ, ଜଳ ବିଶୋଧନ ଯନ୍ତ୍ର, କୌଣସିଟି ନୁହେଁ)
(iii) ଜଳ ବିଶୋଧନ ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଜଳରେ …………………….. ବଟିକା ପକାଯାଏ । (ଫ୍ଲୋରିନ୍, କ୍ଲୋରିନ୍, ବ୍ରୋମିନ୍, ଆୟୋଡ଼ିନ୍)
(iv) କ୍ୟାଣ୍ଡଲଯୁକ୍ତ ଫିଲ୍‌ଟର୍ ବ୍ୟବହାର …………………. ପ୍ରଣାଳୀ ଅଟେ (ପାତନ, ପରିସ୍ରବଣ, ଊର୍ଦ୍ଧପାତନ, ରେଚନ)
(v) ପୃଥ‌ିବୀର …………………. ପ୍ରତିଶତ ଲୋକ ଭଲ ପାଣି ପିଇବାକୁ 18 (25, 20, 15, 18)
(vi) ବାୟୁରେ 78% …………………. ଗ୍ୟାସ ଥାଏ । (N_2, O_2, CO₂)
(vii) ବାୟରେ 21% …………………. ଗ୍ୟାସ ଥାଏ । (N_2, O_2, H_2, CO₄)
(viii) ଓଜୋନ୍ ଢାଲ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ …………………. ଶୋଷଣ କରେ । (ଦୃଶ୍ୟମାନ ରଶ୍ମି, α – ରଶ୍ମି, β- ରଶ୍ମି, UV ରଶ୍ମି)
(ix) ପେଟ୍ରୋଲ ଓ ଡିଜେଲରୁ ନିର୍ଗତ କଣିକା ………………… ଦ୍ୱାରା ଶରୀରରେ ପ୍ରବେଶ କରେ । (ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ, ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ, ଶ୍ୱସନ୍, ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା)

Answers:
(i) ପାନୀୟ ଜଳ
(ii) ଜଳବିଶୋଧନ ଯନ୍ତ୍ର
(iii) କୋରିନ୍
(iv) ପରିସ୍ରବଣ
(v) 25
(vi) N₂
(vii) O₂
(viii) UV ରଶ୍ମି
(ix) ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା

3. ବାମ ପାର୍ଶ୍ଵର ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜର ସମ୍ପର୍କକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟରଖୁ ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵର ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
(i) ଯବକ୍ଷାରଜାନ : ଅମ୍ଳଜାନ : : 78% : ………………. ।
(ii) ଧୂଳିକଣା : କଳକାରଖାନାର ତରଳ ଆବର୍ଜନା :: ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକ : ………………. ।
(iii) ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ : ନାଇଟ୍ରୋଜେନ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ :: H₄SO₄ : ………………. ।
(iv) SO₂  : ଅମ୍ଳବର୍ଷା :: CO₂, CH₄ : ………………. ।
(v) ମଟରଗାଡ଼ି : CNG :: ରୋଷେଇଘର : ………………. ।
(vi) SO₂ : ଅମ୍ଳବର୍ଷା :: CO₂ : ………………. ।
(vii) ଧୂମଯୁକ୍ତ ଇନ୍ଧନ : କିରୋସିନି :: ପରିଷ୍କାର ଇନ୍ଧନ : ………………. ।
(viii) କ୍ଲୋରିନେସନ୍ : କ୍ଲୋରିନ୍‌ ବଟିକା :: ପରିସ୍ରବଣ : ………………. ।
(ix) ଭୌତିକ ପଦ୍ଧତି : ପାଣି ଫୁଟାଇବା :: ରାସାୟନିକ ପଦ୍ଧତି : ………………. ।
(x) ଟାଇଫଏଡ୍ : ପ୍ରଦୂଷିତ ଜଳ :: ଆଜ୍‌ମା : ………………. ।

Answers:
(i) 21%
(ii) ଜଳ ପ୍ରଦୂଷକ
(iii) HNO₃
(vi) ବିଶ୍ୱ ତାପନ
(v) LPG
(iv) ସବୁଜ ଘର ପ୍ରଭାବ
(vii) CNG
(viii) ଫିଲ୍‌ଟର୍ କ୍ୟାଣ୍ଡଲ
(ix) କ୍ଲୋରିନ୍‌ ବଟିକା ମିଶାଇବା
(x) ପ୍ରଦୂଷିତ ବାୟୁ

4. ‘କ’ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦକୁ ମିଳାଅ ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
(i) ଓଜୋନ୍ ରନ୍ଧ୍ର	1. GAP
(ii) ବସ୍ , ଟ୍ରକ	2. CO
(iii) ରୋଷେଇଘର	3. UV
(iv) ଗ୍ରୀନ ହାଉସ ଗ୍ୟାସ୍	4. CH
(v) ଅମ୍ଳବର୍ଷା	5. CNG
(vi) ଓଜୋନ୍ ଢାଲ	6. CFC
(vii) ରକ୍ତରେ ଦହନ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ	7. LPG
(viii) ପ୍ରକୃତି ପାଇଁ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରୀୟ ପାଣ୍ଠି	8. H2SO4
(ix) 1985	9. pH
(x) ଅମ୍ଳତ୍ୱ ତୁଳନା	10. WWF

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
(i) ଓଜୋନ୍ ରନ୍ଧ୍ର	1. CFC
(ii) ବସ୍ , ଟ୍ରକ	2. CNG
(iii) ରୋଷେଇଘର	3. LPG
(iv) ଗ୍ରୀନ ହାଉସ ଗ୍ୟାସ୍	4. CH
(v) ଅମ୍ଳବର୍ଷା	5. H2SO4
(vi) ଓଜୋନ୍ ଢାଲ	6. UV
(vii) ରକ୍ତରେ ଦହନ କ୍ଷମତା ହ୍ରାସ	7. CO
(viii) ପ୍ରକୃତି ପାଇଁ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରୀୟ ପାଣ୍ଠି	8. WWF
(ix) 1985	9. GAP
(x) ଅମ୍ଳତ୍ୱ ତୁଳନା	10. pH
(i) ଓଜୋନ୍ ରନ୍ଧ୍ର	1. CFC

 

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 17 ତାରକା ଓ ସୌରଜଗତ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 8 Science Solutions Chapter 17 ତାରକା ଓ ସୌରଜଗତ

Question 1.
ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛ ।
(a) ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କିଏ ସୌରଜଗତର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ (ଗ୍ରହାଣୁ, ଉପଗ୍ରହ, ତାରକାପୁଞ୍ଜ, ଧମୂକେତୁ)
(b) ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଗୋଟିଏ ସୌରଗ୍ରହ ନୁହେଁ । ( ସିରିଅସ୍, ବୁଧ, ଶନି, ଶୁକ୍ର)
(c) ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଗୋଟିଏ ତାରା ? (ସନ୍ଧ୍ୟାତାରା, ଧ୍ରୁବତାରା, ସୁଟିଂତାରା, ଲଞ୍ଜାତାରା )
(d) ଭୁଗର୍ଭରେ ଗଚ୍ଛିତ ତୈଳଖଣିର ସନ୍ଧାନରେ କେଉଁ ଉପଗ୍ରହର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ? (ସାଧାରଣ, ଭୂସ୍ଥିର, ସୁଦୂର-ସନ୍ଧାନୀ, ଏଡୁସାଟ୍)

Answers:
(a) ତାରକାପୁଞ୍ଜ
(b) ସିରିଅସ୍
(c) ଧ୍ରୁବତାରା
(d) ସୁଦୂର -ସନ୍ଧାନୀ

Question 2.
ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ପଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(a) ଚନ୍ଦ୍ର କାହାର ଆଲୋକରେ ଆଲୋକିତ ହୁଏ ?
ଉ-
ଚନ୍ଦ୍ର ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକରେ ଆଲୋକିତ ହୁଏ ।

(b) ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଦୂରତମ ଗ୍ରହର ନାମ କ’ଣ ?
ଉ-
ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଦୂରତମ ଗ୍ରହର ନାମ ନେପଚୁନ୍ ।

(c) କେଉଁ ଗ୍ରହର ରଙ୍ଗ ଲାଲ୍ ଦିଶେ ?
ଉ-
ମଙ୍ଗଳ ଗ୍ରହର ରଙ୍ଗ ଲାଲ୍ ଦିଶେ ।

(d) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତିରେ ସଜାଯିବାଭଳି ଦେଖାଯାଉଥିବା ତାରାମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
ଉ
ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତିରେ ସଜାଯିବାଭଳି ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ତାରାମାନଙ୍କୁ ତାରକାପୁଞ୍ଜ କୁହାଯାଏ ।

(e) ସାଧାରଣତଃ କେଉଁ କେଉଁ ଗ୍ରହର କକ୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ‘ଗ୍ରହାଣୁପୁଞ୍ଜ’ ଅବସ୍ଥିତ ?
ଉ-
ମଙ୍ଗଳ ଓ ବୃହସ୍ପତି ଗ୍ରହର କକ୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ‘ଗ୍ରହାଣୁପୁଞ୍ଜ’ ଅବସ୍ଥିତ ।

Question 3.
ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ‘ଠିକ୍‌’ ବା ‘ଭୁଲ୍’ ଲେଖ ।
(a) ଧ୍ରୁବତାରା ସୌରଜଗତର ଏକ ସଦସ୍ୟ ।
(b) ସୌରଜଗତର କ୍ଷୁଦ୍ରତମ ଗ୍ରହ ହେଉଛି ବୁଧ ।
(c) ଅମାବାସ୍ୟା ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟପରାଗ ଘଟିବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଛି ।
(d) ସିରଅସ୍ କାଳପୁରୁଷ ମଣ୍ଡଳ ନିକଟରେ ଦେଖାଯାଏ ।

Answers:
(a) ଭୁଲ୍
(b) ଠିକ୍
(c) ଠିକ୍
(c) ଠିକ୍
(d) ଠିକ୍

Question 4.
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଉପଯୁକ୍ତ ପଦକୁ ମେଳ କର ।

Question 5.
(a) ଆକାଶରେ ସନ୍ଧ୍ୟାତାରା ରୂପେ କିଏ, କେତେବେଳେ ଓ କେଉଁ ଦିଗରେ ଦେଖାଯାଏ ?
ଉ-
ଆକାଶରେ ସନ୍ଧ୍ୟାତାରା ରୂପେ ଶୁକ୍ରଗ୍ରହ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ପ୍ରାୟ 47 ଦିଗ୍‌ବଳୟ ମଧ୍ୟରେ ଏହାକୁ ଦେଖୁହେବ ।

(b) ସୌରଜଗତର ବୃହତ୍ତମ ଗ୍ରହର ନାମ ଓ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉପଗ୍ରହଧାରୀ ଗ୍ରହର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
ସୌରଜଗତର ବୃହତ୍ତମ ଗ୍ରହର ନାମ ବୃହସ୍ପତି ଓ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉପଗ୍ରହଧାରୀ ଗ୍ରହର ନାମ ବୃହସ୍ପତି ।

(c) ତାରକାପୁଞ୍ଜ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଦୁଇଟି ତାରକାପୁଞ୍ଜର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
ମହାକାଶରେ ତାରାଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଆକାରରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହିଥ‌ିବାପରି ଦେଖାଯାଆନ୍ତି । ଏହାକୁ ତାରାପୁଞ୍ଜ, ତାରକାପୁଞ୍ଜ, ନକ୍ଷତ୍ରପୁଞ୍ଜ ବା ନକ୍ଷତ୍ରମଣ୍ଡଳ କୁହାଯାଏ । ଦୁଇଟି ତାରକାପୁଞ୍ଜର ନାମ ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳ ଓ କାଳପୁରୁଷ ।

(d) ଧୂମକେତୁର ଗଠନ ଲେଖ । ଏହାର ଲାଞ୍ଜ ସବୁବେଳେ ଦେଖାଯାଏ କି ?
ଉ-

• ଧୂମକେତୁଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ପଥରଖଣ୍ଡ, ଧୂଳିକଣା ଏବଂ ଗ୍ୟାସ୍‌ରେ ଭର୍ତ୍ତି ।
• ଲାଞ୍ଜ ଅଂଶଟି ମୁଖ୍ୟତଃ ଏମୋନିଆ, ମିଥେନ୍, ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଓ ବରଫକଣାରେ ପୂର୍ଣ ।
• ସୂର୍ଯ୍ୟର ନିକଟତର ହେଲେ ଏଥିରେ ଥ‌ିବା ଛୋଟ ଛୋଟ କଣିକା ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୋଇ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ କି.ମି. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲମ୍ବିଥାଏ ।
• ଧୂମକେତୁ ସୂର୍ଯ୍ୟର ନିକଟତର ହେବାବେଳେ ଲାଞ୍ଜଟି ସୂର୍ଯ୍ୟର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ସର୍ବଦା ରହିଥାଏ ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଅନେକ ଦୂରକୁ ଚାଲିଗଲେ ଲାଞ୍ଜଟି ପ୍ରାୟ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ଧୂମକେତୁର ଲାଞ୍ଜ ଅଂଶ ସବୁବେଳେ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । କେବଳ ସୂର୍ଯ୍ୟର ନିକଟତର ହେଲେ ଦେଖାଯାଏ ।

(e) ଉଲ୍‌କା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଉଲ୍‌କା ଓ ଉଲ୍‌କାପିଣ୍ଡ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ ଲେଖ ।
ଅନ୍ଧାର ରାତିରେ ଯେଉଁ ମହାକାଶୀୟ ବସ୍ତୁ ଆଲୋକର ଝଲକ ସୃଷ୍ଟି କରି ଭୂପୃଷ୍ଠ ଆଡ଼କୁ ପଡ଼ିବାର ଦେଖାଯାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉଲ୍‌କା କହନ୍ତି; ମାତ୍ର ଯେଉଁ ଉଲ୍‌କାଗୁଡ଼ିକ ଆକାରରେ ବଡ଼, ସେଗୁଡ଼ିକ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପୋଡ଼ି ନଯାଇ ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ଆସି ପଡ଼ନ୍ତି । ଏଗୁଡ଼ିକ ଥଣ୍ଡାହୋଇ ପଥର ଆକାରରେ ପଡ଼ିରହନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉଲ୍‌କାପିଣ୍ଡ କୁହାଯାଏ ।
ଉ-

(f) କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଉପଗ୍ରହ ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-

Question 6.
‘ଶନିଗ୍ରହ’ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଟିପ୍‌ପଣୀ ଲେଖ ।

• ଶନି ଆୟତନରେ ସୌରଜଗତର ଦ୍ଵିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ଗ୍ରହ ଓ ଏହାର ରଙ୍ଗ ଈଷତ୍ ପୀତ ।
• ସମଗ୍ର ଗ୍ରହଟି ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍, ହିଲିୟମ୍, ଏମୋନିଆ, ମିଥେନ୍ ପରି ଗ୍ୟାସ୍‌ରେ ପୂର୍ଣ ।
• ଏହାର 60ଟି ଉପଗ୍ରହ ମଧ୍ୟରୁ ଟାଇଟନ୍ ବୃହତ୍ତମ ଅଟେ ।
• ଶନିର ଅନେକ ବଳୟ ରହିଛି । ଏହି ବଳୟଗୁଡ଼ିକ ଅତିକ୍ଷୁଦ୍ର ପଥର, ବରଫକଣା ଓ ଧୂଳିକଣାକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏମାନେ ଶନି ଚାରିପଟେ ପତଳା ଚକ୍ର ଆକାରରେ ଘୂରିବୁଲନ୍ତି ।
• ଶନିର ସାନ୍ଦ୍ରତା ସୌରଜଗତର ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସବୁଠାରୁ କମ୍ ।

Question 7.
କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହଦ୍ଵାରା ଆମର କି କି ଉପକାର ସାଧୁତ ହୋଇପାରୁଛି ?
(a) ଏହା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଘଟୁଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନ, ପାଣିପାଗ ବିବରଣୀ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିପାରୁଛି ।
(b) ସୁଦୂର-ସନ୍ଧାନୀ ଉପଗ୍ରହଦ୍ବାରା ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ ତଥା ଭୂଗର୍ଭରେ ଗଚ୍ଛିତ ତୈଳ ଇତ୍ୟାଦିର ପରିମାଣ ଓ ସ୍ଥାନ ନିରୂପଣ କରାଯାଇପାରୁଛି ।
(c) ଭୂସ୍ଥିର ଉପଗ୍ରହ ଦ୍ଵାରା ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ବା ଦୂର ସଂଚାରଣ, ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସିଧା ପ୍ରସାରଣ, ଉପଗ୍ରହ ମାଧ୍ୟମରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପାଦନ କରାଯାଇପାରୁଛି ।
(d) ଜଙ୍ଗଲ ଓ ପରିବେଶ ସନ୍ତୁଳନ ନିମନ୍ତେ ନୂତନ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟିପାଇଁ ସ୍ଥାନ ନିରୂପଣ ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପଗ୍ରହ ଗୁରୁତ୍ୱପୂଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣକରିଛି ।

Question 8.
ତୁମ ଉତ୍ତର ଖାତାରେ ଦୁଇଟି ନକ୍ଷତ୍ର ମଣ୍ଡଳର ରେଖାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ତୁମ ଉତ୍ତର ଖାତାରେ ଦୁଇଟି ନକ୍ଷତ୍ର ମଣ୍ଡଳର ରେଖାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।

Question 9.
ଗୋଟିଏ ଗ୍ରହର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ ଅନ୍ୟ ଏକ ଗ୍ରହର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧର 10 ଗୁଣ । ବଡ଼ ଗ୍ରହଟିର ଆୟତନ କେତୋଟି ସାନଗ୍ରହର ଆୟତନ ସହ ସମାନ ହେବ ହିସାବ କର ।
ମନେକର ପ୍ରଥମ ସାନଗ୍ରହର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ = 1, ଦ୍ବିତୀୟ ବଡ଼ ଗ୍ରହର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ (R) = 10r,

Question 10.
ଚନ୍ଦ୍ରକଳାର ହ୍ରାସବୃଦ୍ଧି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଆଲୋଚନା କର ।

• ଯେଉଁ ଦିନ ଚନ୍ଦ୍ର ଥାଳିଆଭଳି ପ୍ରାୟ ବୃତ୍ତାକାର ଦେଖାଯାଏ, ତାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ କହନ୍ତି । ତା’ ପରଠାରୁ ପ୍ରତିଦିନ ତାର ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଥାଳିଆ ଭଳି ଦିଶୁଥ‌ିବା ଅଂଶ କମିବାରେ ଲାଗେ । ଏହା କ୍ରମଶଃ ସରୁ ହୋଇ ଦାଆପରି ବକ୍ରାକୃତି ଦେଖାଯାଏ ।
• ପ୍ରାୟ ପନ୍ଦର ଦିନ ବେଳକୁ ଆଦୌ ଦେଖାଯାଏନି । ଆମେ କହୁ ସେଦିନ ଅମାବାସ୍ୟା ହେଲା ।
• ତା’ପରଠୁ ପ୍ରାୟ ପନ୍ଦର ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରର ଉଜ୍ଜଳ ଦିଶୁଥ‌ିବା ଅଂଶ ଧୀରେ ଧୀରେ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଓ ପନ୍ଦରଦିନ ବେଳକୁ ପ୍ରାୟ ଥାଳିଆଭଳି ଦେଖାଯାଏ । ଚନ୍ଦ୍ରର ଆକୃତିରେ ଏପରି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଚନ୍ଦ୍ରକଳାର ହ୍ରାସବୃଦ୍ଧି କୁହନ୍ତି ।

ଆଉ କ’ଣ କରିହେବ ?

Question 1.
ଆମ ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଥ‌ିବା ସାମନ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ପ୍ଲାନେଟାରିୟମ୍‌କୁ ବୁଲିଯାଅ । ସେଠାରେ ତାରକାମାନଙ୍କୁ କିପରି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯାଉଛି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ।
ଉ-
ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ।

Question 2.
ଆକାଶରେ ଉଲ୍‌କାପାତର ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର । (ସେପ୍ଟେମ୍ବରରୁ ନଭେମ୍ବର ମାସର କୌଣସି ମେଘମୁକ୍ତ ରାତି ଏଥିପାଇଁ ବେଶ୍ ଉପଯୋଗୀ)
ଉ-
ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରି ।

Question 3.
ଆଉ କିଛି ତାରକାପୁଞ୍ଜର ନାମ ସଂଗ୍ରହ କର । ଆକାଶରେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଠାବ କରିବାକୁ ଶିଖ ।
ଉ-
ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ।

Question 4.
ଦୂରତାର ମାନ (scale) ସହିତ ଏକ ସୌର ଜଗତର ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
ଉ-
ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ।

Question 5.
ରାତିରେ ମେଘମୁକ୍ତ ଆକାଶକୁ ଦେଖ୍ ତାରା, ତାରକାପୁଞ୍ଜ, ଗ୍ରହ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ଚିହ୍ନିବାକୁ ଶିଖ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଗତିବିଧୂ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।
ଉ-
ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର

Question 6.
ବିଭିନ୍ନ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ୍‌ମାନଙ୍କର ଫଟୋ ସଂଗ୍ରହ କରି ଆଲବମରେ ରଖ । ସେମାନଙ୍କର ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନ (Astronomy) କୁ ଦାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିବରଣୀ ସଂଗ୍ରହ କରି ରଖ ।
ଉ-
ଓଡ଼ିଶାର ସାମନ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଜଣେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ୍ ଥିଲେ । ସେ ‘ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଦର୍ପଣ’ ନାମକ ଏକ ଉପାଦେୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରି ଅମର ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ଏଥୁରୁ ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ରହ, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଗତିବିଧ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମହାଜାଗତିକ ବସ୍ତୁ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିଭିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ଆମେ ପାଇପାରୁ । ଗାଲିଲିଓ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ୍ ଅଟନ୍ତି । ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଦୂରବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରର ଉଦ୍ଭାବକ । ସେ ଦୂରବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଆକାଶରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ରହ ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଗତିବିଧ‌ିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରିଥିଲେ ଓ ସିଏ ମଧ୍ୟ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ଯେ ପୃଥ‌ିବୀ ଓ ଗ୍ରହସମୂହ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଚାରିପଟେ ଘୂର୍ଶନ କରିଥା’ନ୍ତି ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ସ୍ଥିର । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କର ନାମ ହେଉଛି ଟଲେମୀ, କୋପରନିକସ୍‌, ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟ ଇତ୍ୟାଦି ।

Question 7.
ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବାହାରୁଥ‌ିବା ଲେଖାଗୁଡ଼ିକୁ ପଢ଼ ଓ ତୁମକୁ ଭଲ ଲାଗୁଥ‌ିବା କଥା ସଂଗ୍ରହ କରି ରଖ । ଉ- ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ।
ଉ-
ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ।

ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ପ୍ରଶ୍ନେ। ଭର

1. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(i) …………………. କୁ ଶିକାରୀ ତାରା କୁହାଯାଏ ।
(ii) …………………. ଉପଗ୍ରହଦ୍ବାରା TV ପ୍ରସାରଣ ସମ୍ଭବପର ହେଉଛି ।
(iii) …………………. ତାରକାପୁଞ୍ଜ N କିମ୍ବା M ପରି ଦେଖାଯାଏ ।
(iv) …………………. ଗ୍ରହ ପୂର୍ବରୁ ପଶ୍ଚିମକୁ ଆବର୍ତ୍ତନ କରେ ।
(v) …………………. ଗ୍ରହ ପୂର୍ବରୁ ପଶ୍ଚିମକୁ ଆବର୍ତ୍ତନ କରେ ।
(vi) ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଆଲୋକ ଆସି ପୃଥିବୀପୃଷ୍ଠରେ ପହଞ୍ଚିବାକୁ …………………. ମିନିଟ୍ ଲାଗେ ।
(vii) ସୂର୍ଯ୍ୟର ବସ୍ତୁତ୍ଵ ପ୍ରାୟ …………………. କି.ଗ୍ରା. ।
(viii) ସର୍ବପ୍ରଥମେ ………………….
(ix) ଗ୍ରହାଣୁପୁଞ୍ଜ …………………. ଓ …………………. ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକର କକ୍ଷଦ୍ବୟର ମଧ୍ୟରେ ରହି ସୂର୍ଯ୍ୟକୁ ପରିକ୍ରମଣ କରୁଛି ।
(x) ହାଲିଙ୍କ ଧୂମକେତୁର ପରିକ୍ରମଣ ସମୟ ପ୍ରାୟ ……………………… ବର୍ଷ ଅଟେ ।
(xi) ସୌରଜଗତର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଉପଗ୍ରହର ନାମ ………………………ଅଟେ ।
(xii) ମହାକାଶ ଅଭିଯାନର ପ୍ରଥମ କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହର ନାମ …………………. ଅଟେ ।
(xiii) ପ୍ରଥମ ଜୀବନ୍ତ କୋଷ …………………. ମଣ୍ଡଳରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ।
(xiv) …………………. ଗ୍ରହକୁ ଜଳଗ୍ରହ କହନ୍ତି
(xv) …………………. ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଗ୍ରହାଣୁ ଅଟେ ।
(xvi) ଆକାଶଗଙ୍ଗା ଛାୟାପଥରେ ପ୍ରାୟ ……………………. ଟି ତାରକା ରହିଛନ୍ତି ।
(xvii) ଆମ ରାଶିଚକ୍ରରେ …………………. ଟି ରାଶି ଅଛି ।
(xviii) …………………. ସୌରଜଗତର କ୍ଷୁଦ୍ରତମ ଗ୍ରହ ।
(xix) ପୃଥ‌ିବୀର …………………. ଦିଗରେ ଥ‌ିବା ଆକାଶରେ ଧ୍ରୁବୁତାରା ଦେଖାଯାଏ ।
(xx) ସୂର୍ଯ୍ୟର ଦ୍ବିତୀୟ ନିକଟତମ ଗ୍ରହ …………………. ।

Answers:
(i) କାଳପୁରୁଷ
(ii) ଭୂସ୍ଥିର
(iii) କ୍ୟାସିଓପିଆ
(iv) ଶୁକ୍ର
(v) ହିଲିୟମ୍
(vi) 8
(vii) 2×10³⁰
(viii) ନିଲ୍ ଆମଷ୍ଟ୍ରଙ୍ଗ
(ix) ମଙ୍ଗଳ, ବୃହସ୍ପତି
(x) 76
(xi) ଟାଇଟନ୍
(xii) ସ୍ଫୁଟନିକ୍ -1
(xiii) ବାରି
(xiv) ପୃଥ‌ିବୀ
(Xv) ସିରସ୍
(xvi) 1.5 x 10¹¹
(xvii) 12
(xviii) ବୁଧ
(xix) ଉତ୍ତର
(xx) ଶୁକ୍ର

2. ବାମ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦଦ୍ୱୟର ସମ୍ପର୍କକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ସହ ସଂପର୍କିତ ଶବ୍ଦଟି ଲେଖ ।
(i) ଟାଇଟନ୍‌ : ଉପଗ୍ରହ :: ହାଲି : …………………. ।
(ii) ମଙ୍ଗଳ : ଲାଲ :: ନେପ୍‌ଚ୍ୟୁନ : …………………. ।
(iii) ପୃଥ‌ିବୀ : ଚନ୍ଦ୍ର :: ଶନି : …………………. ।
(iv) ଅମାବାସ୍ୟା : ସୂର୍ଯ୍ୟପରାଗ :: ପୂର୍ଣ୍ଣିମା : …………………. ।
(v) ସାଧାରଣ ଦୂରତା : km :: ମହାକାଶ ଦୂରତା : …………………. ।
(vi) ୟୁରେନ୍ସ : ସବୁଜଗ୍ରହ :: ନେପ୍‌ଚୁନ୍ : …………………. ।
(vii) ବୁଧ : 59 ଦିନ :: ପୃଥ‌ିବୀ : …………………. ।
(viii) ପୃଥ‌ିବୀ : ଗ୍ରହ :: ଫୋବସ୍ : …………………. ।
(ix) ଶନି : ବଳୟଗ୍ରହ :: ମଙ୍ଗଳ : …………………. ।

Answers:
(i) ଧୂମକେତୁ
(ii) ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ
(iii) ଟାଇଟାନ୍
(iv) ଚନ୍ଦ୍ରଗ୍ରହଣ
(v) ଆଲୋକ ବର୍ଷ
(vi) ଶୀତଳଗ୍ରହ
(vii) 23 ଘ . 56 ମି . 4 ସେ
(viii) ଉପଗ୍ରହ
(ix) ଲୋହିତଗ୍ରହ

3. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନପାଇଁ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଚାରୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛ ।
(i) ………………ର ପରିକ୍ରମଣ କାଳ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।
(i) ବୃହସ୍ପତି
(ii) ଶନି
(iii) ୟୁରେନ୍ସ
(iv) ନେପଚୁନ୍

(ii) ବୃହସ୍ପତିରେ ………………….. ଟି ଉପଗ୍ରହ ଅଛି ।
(i) 69
(ii) 66
(iii) 63
(iv) 60

(iii) ……………………. ଗ୍ରହର ପୃଥ‌ିବୀ ସହ ସାଦୃଶ୍ୟ ଅଛି ।
(i) ମଙ୍ଗଳ
(ii) ବୁଧ
(iii) ଶନି
(iv) ଶୁକ୍ଳ

(iv) ପୃଥିବୀ ………………… ଛାୟାପଥର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ ।
(i) ହାଇଡ୍ରା
(ii) ଭିର୍‌ଗୋ
(iii) ମିଲ୍‌କ
(iv) ବ୍ୟୁଟେସ୍

(v) ସୂର୍ଯ୍ୟ ନିଜ ଅକ୍ଷ ଚାରିପଟେ …………………….. ଦିନରେ ଥରେ ଘୂରେ ।
(i) 24
(ii) 25
(iii) 59
(iv) 365

(vi) ଏକ ଆଲୋକବର୍ଷ ପ୍ରାୟ କେତେ କି.ମି. ?
(i) 9.5 x 10¹²
(iii) 0.946 x 10¹²
(ii) 91.5 x 10¹²
(iv) 946 x 10¹²

(vii) ସୂର୍ଯ୍ୟ ନିଜ ଅକ୍ଷ ଚାରିପାଖରେ କେତେ ଦିନରେ ଥରେ ଘୂରେ ?
(i) 24 ଘଣ୍ଟା
(ii) 365 69
(iii) 59 ଦିନ
(iv) 25 ଦିନ

(viii) କେଉଁ ଉପଗ୍ରହଦ୍ଵାରା ଟେଲିଭିଜନ ପ୍ରସାରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରୁଛି ?
(i) ସାଧାରଣ
(ii) ଭୂସ୍ଥିର
(iii) ସୁଦୂର ସନ୍ଧାନୀ
(iv) ସମସ୍ତ

(ix) ବୃହସ୍ପତିରେ କେତୋଟି ଉପଗ୍ରହ ଅଛି ?
(i) 60
(ii) 63
(iii) 66
(iv) 69

(x) କେଉଁଟି ସୂର୍ଯ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ?
(i) ଏମୋନିଆ
(ii) ହିଲିୟମ୍
(iii) ନିୟନ୍
(iv) ଆରଗନ୍

Answers:
(i) ନେପଚୁନ୍
(ii) 63
(iii) ମଙ୍ଗଳ
(iv) ମିଲ୍‌କ
(v) 25
(vi) 9.5 × 10²
(vii) 25 ଦିନ
(x) ହିଲିୟମ୍
(viii) ଭୂସ୍ଥିର
(ix) 63

4. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦକୁ ମିଳାଅ ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
(i) ଚନ୍ଦ୍ର ଆକୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ	(i) 27.3 ଦିନ
(ii) ଶୁକ୍ର	(ii)  21.07.1969
(iii) ଚନ୍ଦ୍ରର ପରିକ୍ରମଣକାଳ	(iii) ଚନ୍ଦ୍ରକଳା
(iv) ଆପେ।ଲୋ -II	(iv) ପାହାନ୍ତି ତାରା
(v) ଗବେଷଣାଗାର	(v) ଲାଲ୍ ଗ୍ରହ
(vi) ସିରିୟସର ଦୂରତା	(vi) ଦ୍ଵିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ଗ୍ରହ
(vii) ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳ	(vii) 23 ଘଣ୍ଟା 56 ମିନିଟ୍ 4 ସେ.
(viii) ପୃଥ‌ିବୀର ଆବର୍ତ୍ତନକାଳ	(viii) ପ୍ରଶ୍ନବାଚକ ଚିହ୍ନ
(ix) ମଙ୍ଗଳ	(ix) 8.7 ଆଲୋକବର୍ଷ ମାନମନ୍ଦିର
(x) ଶନି	(x) ମାନପନ୍ଦିର

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
(i) ଚନ୍ଦ୍ର ଆକୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ	(iii) ଚନ୍ଦ୍ରକଳା
(ii) ଶୁକ୍ର	(iv) ପାହାନ୍ତି ତାରା
(iii) ଚନ୍ଦ୍ରର ପରିକ୍ରମଣକାଳ	(i) 27.3 ଦିନ
(iv) ଆପେ।ଲୋ -II	(ii)  21.07.1969
(v) ଗବେଷଣାଗାର	(x) ମାନପନ୍ଦିର
(vi) ସିରିୟସର ଦୂରତା	(ix) 8.7 ଆଲୋକବର୍ଷ ମାନମନ୍ଦିର
(vii) ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳ	(viii) ପ୍ରଶ୍ନବାଚକ ଚିହ୍ନ
(viii) ପୃଥ‌ିବୀର ଆବର୍ତ୍ତନକାଳ	(vii) 23 ଘଣ୍ଟା 56 ମିନିଟ୍ 4 ସେ.
(ix) ମଙ୍ଗଳ	(v) ଲାଲ୍ ଗ୍ରହ
(x) ଶନି	(vi) ଦ୍ଵିତୀୟ ବୃହତ୍ତମ ଗ୍ରହ

 

BSE Odisha Class 8 Science Notes

• Chapter 1 ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ପରିଚାଳନା Notes
• Chapter 2 ଅଣୁଜୀବ : ଉପକାରୀ ଓ ଅପକାରୀ Notes
• Chapter 3 ସଂଶ୍ଳେଷିତ ତନ୍ତୁ ଓ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ସ୍ Notes
• Chapter 4 ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁ Notes
• Chapter 5 କୋଇଲା ଓ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ Notes
• Chapter 6 ଦହନ ଓ ଶିଖା Notes
• Chapter 7 ଉଭିଦ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ସଂରକ୍ଷଣ Notes
• Chapter 8 କୋଷ – ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ
• Chapter 9 ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ପ୍ରଜନନ Notes
• Chapter 10 କୈଶୋର Notes
• Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ Notes
• Chapter 12 ଘର୍ଷଣ Notes
• Chapter 13 ଧ୍ୱନି Notes
• Chapter 14 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ରାସାୟନିକ ପ୍ରଭାବ Notes
• Chapter 15 କେତେକ ପ୍ରାକୃତିକ ଘଟଣା Notes
• Chapter 16 ଆଲୋକ Notes
• Chapter 17 ତାରକା ଓ ସୌରଜଗତ Notes
• Chapter 18 ବାୟୁ ଓ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ Notes

BSE Odisha 8th Class Text Book Solutions

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 16 ଆଲୋକ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 8 Science Solutions Chapter 16 ଆଲୋକ

Question 1.
ମନେକର ତୁମେ ଏକ ଅନ୍ଧାରଘରେ ଅଛ । ସେତେବେଳେ ସେହି ଘରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକୁ ତୁମେ ଦେଖିପାରିବ କି ? ଘର ବାହାରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖୁରିବ କି ? ଉଭୟ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ କାରଣ ଲେଖ ।
ଉ-
(i) ଆମେ ଅନ୍ଧାରଘରେ ଥ‌ିବା ସମୟରେ ଯଦି ସେଠାରେ କୌଣସି ଏକ ବସ୍ତୁ ଥାଏ; ତେବେ ତାହାକୁ ଦେଖିହେବ ନାହିଁ । କାରଣ ବସ୍ତୁଟି ଅନ୍ଧାରଘରେ ଥ‌ିବା ସମୟରେ ସେଥ୍ରେ କୌଣସି ଆଲୋକ ପଡ଼ିପାରେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ବସ୍ତୁଟିର କୌଣସି ନିଜର ଆଲୋକ ନଥାଏ ବା ଏହା କୌଣସି ଆଲୋକକୁ ବିକିରଣ କରିପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅନ୍ଧାରଘରେ ଥ‌ିବା କୌଣସି ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖୁହେବ ନାହିଁ ।

(ii) ବାହାରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁରୁ ଆଲୋକ ଆମ ଚକ୍ଷୁକୁ ଆସିଲେ ହିଁ ବସ୍ତୁଟି ଦେଖୁହୁଏ । ଏହି ଆଲୋକ ବସ୍ତୁର ନିଜର ଆଲୋକ ହୋଇପାରେ କିମ୍ବା ବସ୍ତୁଟିରୁ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ହୋଇପାରେ ।

Question 2.
ସମ ଓ ଅସମ ପ୍ରତିଫଳନ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-

Question 3.
ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକରେ ଆପତିତ ହେଲେ ସମ ବା ଅସମ ପ୍ରତିଫଳନ ହେବ କି ନାହିଁ ଲେଖ । ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜର ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କର ।
(a) ମସୃଣ କାଠ ଟେବୁଲର ପୃଷ୍ଠ
(b) କାର୍ଡବୋର୍ଡର ପୃଷ୍ଠ
(c) ଚକ୍ ପାଉଡ଼ର
(d) ମାର୍ବଲ ଚଟାଣରେ ପାଣି ଥିଲେ
(e) ଖଣ୍ଡେ କାଗଜ
(f) ଦର୍ପଣ
ଉ-
(a) ମସୃଣ କାଠ ଟେବୁଲର ପୃଷ୍ଠ- ଆଲୋକରଶ୍ମି ମସୃଣ କାଠ ଟେବୁଲର ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ପଡ଼ି ଆପତିତ ହେଲେ ସମ ପ୍ରତିଫଳନ ସୃଷ୍ଟି ହେବ କାରଣ –

• କାଠ ଟେବୁଲର ପୃଷ୍ଠ ମସୃଣ ବା ସମତଳ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଥ‌ିରେ ଥିବା ଅଭିଲମ୍ବଗୁଡ଼ିକ ସମାନ୍ତରରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିବେ ।
• ଫଳରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକ ସମାନ୍ତରରେ ଗତିକରିବେ ଏବଂ ଏଥ‌ିରେ ସମ ପ୍ରତିଫଳନ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।

(b) କାର୍ଡବୋର୍ଡର ପୃଷ୍ଠ- କାର୍ଡବୋର୍ଡ଼ର ପୃଷ୍ଠରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପଡ଼ିଲେ ସମ ପ୍ରତିଫଳନ ସୃଷ୍ଟି ହେବ; କାରଣ

• ଏହାର ପ୍ରତିଫଳନ ପୃଷ୍ଠ ସମତଳ ହୋଇଥିବାରୁ ଆପତନ ପରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଅଭିଲମ୍ବଗୁଡ଼ିକ ସମାନ୍ତର ଭାବରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଫଳରେ ପ୍ରତିଫଳନ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକ ସମାନ୍ତର ଭାବରେ ଗତି କରିଥାଆନ୍ତି । ତେଣୁ ସମ ପ୍ରତିଫଳନ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।

(c) ଚକ୍ ପାଉଡ଼ର – ଏଥରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପଡ଼ିଲେ ଅସମ ପ୍ରତିଫଳନ ସୃଷ୍ଟି ହେବ; କାରଣ-

• ଚକ୍ ପାଉଡ଼ରର ପୃଷ୍ଠ ଅସମତଳ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏଥିରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଅସମାନ୍ତର ଭାବରେ ଗତି କରିଥାଏ ।

(d) ମାର୍ବଲ ଚଟାଣରେ ପାଣି ଥିଲେ – ମାର୍ବଲ ଚଟାଣରେ ପାଣି ଥିଲେ ଯଦି କୌଣସି ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଆପତିତ ହୁଏ; ତେବେ ଅସମ ପ୍ରତିଫଳନ ସୃଷ୍ଟି ହେବ । କାରଣ ଏହାର ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ପାଣି ଥିବାରୁ ଏହା ଅସମତଳ ହୋଇଥାଏ ଓ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକ ଅସମାନ୍ତର ଭାବରେ ଗତି କରିଥା’ନ୍ତି ।

(e) ଖଣ୍ଡେ କାଗଜ

• କାଗଜ ଖଣ୍ଡ ଯଦି ପତଳା ହୋଇଥାଏ; ତେବେ ଏହାର ପୃଷ୍ଠ ସମତଳ ହୋଇଥାଏ ଓ ଏଥିରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଆପତିତ ହେଲେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ସମ ପ୍ରତିଫଳନ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ଯଦି କାଗଜର ପୃଷ୍ଠ ମୋଟା ହୋଇଥାଏ; ତେବେ ଏହାର ପୃଷ୍ଠ ଅସମତଳ ହୋଇଥାଏ । ଏଥିରେ ଉତ୍ପନ୍ନ

(f) ଦର୍ପଣ – ଦର୍ପଣ ପୃଷ୍ଠରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପଡ଼ିଲେ ଆପତିତ ପରେ ସମ ପ୍ରତିଫଳନ ହୋଇଥାଏ । କାରଣ ଦର୍ପଣର ପୃଷ୍ଠ ମସୃଣ ଓ ସମତଳ ହୋଇଥିବାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକ ସମାନ୍ତର ଭାବରେ ଗତି କରିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହା ସମ ପ୍ରତିଫଳନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

Question 4.
ଆଲୋକ ପ୍ରତିଫଳନର ନିୟମଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
ଉ-

• ଆପତନ କୋଣ ଓ ପ୍ରତିଫଳନ କୋଣ ପରସ୍ପର ସହ ସମାନ ।
• ପତିତ ରଶ୍ମି, ଆପତନ ବିନ୍ଦୁରେ ଅଙ୍କିତ ଅଭିଲମ୍ବ ଓ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଏକ ସମତଳରେ ଅବସ୍ଥାନ କରନ୍ତି ।

Question 5.
ଗୋଟିଏ ‘ତୁମପାଇଁ କାମ’ ଉଲ୍ଲେଖ କର, ଯେଉଁଥିରେ ଆପତିତ ରଶ୍ମି, ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଓ ଆପତନ ବିନ୍ଦୁରେ ଅଭିଲୟ ଏକ ସମତଳରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିବାର ଦେଖୁହେବ ।
ଉ-
ପତିତ ରଶ୍ମି, ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଆପତନ ବିନ୍ଦୁରେ ଅଭିଲମ୍ବ ଏକ ସମତଳରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିବାର ପରୀକ୍ଷଣ-
ଉ-

• ଗୋଟିଏ ଡ୍ରଇଂ ବୋର୍ଡ ନେଇ ଏହା ଉପରେ ଗୋଟିଏ ଧଳା ଡ୍ରଇଂ ସିଟ୍ କ୍ଲିପ୍‌ଦ୍ୱାରା ଚପାଇ ରଖାଯାଉ । ଯେପରି ଡ୍ରଇଂ ସିଟ୍ ଡ୍ରଇଂ ବୋର୍ଡ଼ ବାହାରକୁ ହିବ ।
• ଏହା ଉପରେ ପେନ୍ ସିଲ୍ ଦ୍ଵାରା ଗୋଟିଏ ସରଳରେଖା ‘MN’ ଅଙ୍କନ କରାଯାଉ ।
• ଏହି ସରଳରେଖା MN ଉପରେ ଭୂଲମ୍ବ ଭାବରେ ଗୋଟିଏ ସମତଳ ଦର୍ପଣ ରଖାଯାଉ ।
• ଦୁଇଟି ପିନ୍ କଣ୍ଟା A ଓ B ଦର୍ପଣର ଏକ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ପୋତି ରଖ । ଯେପରିକି ଦର୍ପଣ ଭିତରେ ଏହାର ପ୍ରତିଫଳନ ଦେଖାଯିବ ।
• ଦର୍ପଣ ଭିତରେ ଉତ୍ପନ୍ନ କଣ୍ଟାକୁ ସିଧା ଭାବରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ତା’ର ଆଉ ଦୁଇଟି ପିନ୍ କଣ୍ଟା କାଗଜ ଉପରେ ପୋତ ଯେପରିକି ତାହା ଏକ ସରଳରେଖାରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିବ ।
• ବର୍ତ୍ତମାନ A ଓ Bକୁ ଦର୍ପଣ ପୃଷ୍ଠସହ ଯୋଗ କର ଏବଂ C ଓ Dକୁ ଯୋଗକଲେ, ତାହା ମଧ୍ୟ ଦର୍ପଣ ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁ ‘O’ ଉପରେ ରହିବ ।
• ଏଠାରେ AO ଆପତିତ ରଶ୍ମି ଓ OD ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ‘O’ ବିନ୍ଦୁରେ ଅଭିଲମ୍ବ ସହିତ ଏକ ବିନ୍ଦୁରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିବ ।

Question 6.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(a) ତୁମ ସାଙ୍ଗ ଗୋଟିଏ ସମତଳ ଦର୍ପଣଠାରୁ ଏକ ମିଟର ଦୂରତାରେ ଠିଆହୋଇଥିଲେ ………………. ତାହାର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦର୍ପଣ ଠାରୁ ମିଟର ଦୂରରେ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
(b) ତୁମେ କ୍ଷୀଣ ଆଲୋକରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖ‌ିଲେ ତୁମର ମୁକୁରିକାର ଆକାର ………………… ହୁଏ ।
(c) ରାତ୍ରିଚର ପକ୍ଷୀର ଚକ୍ଷୁର ରସ ଅପେକ୍ଷା କୋନ୍ ସଂଖ୍ୟା …………………… ଅଟେ ।

Answers:
(a) ଏକ
(b) ବଡ଼
(c) କମ୍

Question 7.
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉକ୍ତିପାଇଁ ଚାରୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ଦିଆଯାଇଛି । ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।
ଉ-
(a) ଆପତନ କୋଣର ପରିମାଣ ପ୍ରତିଫଳନ କୋଣର ପରିମାଣ ସହ ସମାନ ।
(i) ସବୁବେଳେ
(ii) ସମୟେ ସମୟେ
(iii) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସର୍ଭରେ
(iv) ଆଦୌ ନୁହେଁ

(b) ସମତଳ ଦର୍ପଣରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ହେଲା
(i) ଦର୍ପଣର ପଛ ପାଖରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ବଡ଼ ଆଭାସୀ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ।
(ii) ଦର୍ପଣର ପଛ ପାଖରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ବସ୍ତୁପରି ସମାନ ଆକାରର ଆଭାସୀ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ।
(iii) ଦର୍ପଣ ପୃଷ୍ଠରେ ଗଠିତ ହେଉଥ‌ିବା ଏକ ବଡ଼ ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ।
(iv) ଦର୍ପଣର ପଛ ପାଖରେ ଗଠିତ ହେଉଥ‌ିବା ବାସ୍ତବ ଓ ସମାନ ଆକାରର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ।
ଉ-
(i) ସବୁବେଳେ
(ii) ଦର୍ପଣର ପଛ ପାଖରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ବସ୍ତୁପରି ସମାନ ଆକାରର ଆଭାସୀ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ।

Question 8.
ଗୋଟିଏ ମାନବ ଚକ୍ଷୁର ନାମାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
ଉ-

Question 9.
ତୁମ ସାଙ୍ଗ ତୁମସହ ମିଶି ତୁମ ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକର ‘‘ତୁମପାଇଁ କାମ’? 16.7 କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛି, ଶିକ୍ଷକ ତୁମକୁ ଲେଜର ଟର୍ଚ୍ଚ ଏଥ‌ିପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ନ କରିବାକୁ କହିଲେ । ଶିକ୍ଷକ କାହିଁକି ଏପରି ଉପଦେଶ ଦେଲେ ? ତାହାର ଲେଖ ।
ଉ-
(i) ଲେଜର ରଶ୍ମି ଚକ୍ଷୁରେ ଥ‌ିବା ମୁକୁରିକାକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦିଏ ।
(ii) ଲେଜର ଟର୍ଚ୍ଚରୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ବାହାରୁଥ‌ିବାରୁ ଏହାଦ୍ଵାରା ଚକ୍ଷୁରେ ଥ‌ିବା ସ୍ନାୟୁକୋଷ ନଷ୍ଟ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।

Question 10.
ତୁମେ ଚକ୍ଷୁର କିପରି ଯତ୍ନ ନେବ ?
ଉ-

• ଚକ୍ଷୁରେ କୌଣସି ଅସୁବିଧା ହେଲେ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଚକ୍ଷୁ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ଚକ୍ଷୁ ପରୀକ୍ଷା କରାଇବା ଆବଶ୍ୟକ । ନିୟମିତ ଚକ୍ଷୁ ପରୀକ୍ଷା କରାଇବା ଉଚିତ ।
• ଚକ୍ଷୁ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଚଷମା ପିନ୍ଧିବାକୁ କହିଲେ, ଉପଯୁକ୍ତ ମାପର ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ ।
• ଅତି ଉଜ୍ଜଳ କିମ୍ବା ଅତି କ୍ଷୀଣ ଆଲୋକ ଚକ୍ଷୁ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ । ଅତି କ୍ଷୀଣ ଆଲୋକ ଚକ୍ଷୁ ଉପରେ ଚାପ ଦିଏ ଏବଂ ମୁଣ୍ଡ ବିନ୍ଧେ । ଅତ୍ୟଧିକ ଆଲୋକ; ଯଥା –
• ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ କିମ୍ବା କୌଣସି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଆଲୋକ ଉତ୍ସକୁ ଖାଲି ଆସ୍‌ରେ ସିଧାସଳଖ ଦେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
• କୌଣସି ଧୂଳିକଣା ଚକ୍ଷୁ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶକଲେ, ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପରିଷ୍କାର ପାଣିରେ ଚକ୍ଷୁକୁ ଧୋଇ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଯଦି ତଦ୍ୱାରା କୌଣସି ଉପଶମ ନ ହୁଏ; ତାହାହେଲେ ଚକ୍ଷୁ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ନେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ନିମ୍ନତମ ଦୂରତାରେ ଚକ୍ଷୁଠାରୁ ବହିଟି ରଖ୍ ପଢ଼ାପଢ଼ି କରିବା ଉଚିତ ।
• ଖାଦ୍ୟରେ ଭିଟାମିନ୍ – A ର ଅଭାବ ହେଲେ ଚକ୍ଷୁରେ ଅନେକ ରୋଗ ଦେଖାଯାଏ । ଅନ୍ଧାରକଣା ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ତେଣୁ ଆମର ପ୍ରତିଦିନ ଖାଦ୍ୟରେ ଭିଟାମିନ୍ – A ଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ରହିବା ଉଚିତ ।

Question 11.
ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି, ଆପତିତ ରଶ୍ମି ସହ ସମକୋଣ କରି ରହିଲେ ତାହାର ଆପତନ କୋଣର ପରିମାଣ କେତେ ?
ଉ-
ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି, ଆପତିତ ରଶ୍ମି ସହ ସମକୋଣ କରି ରହିଲେ ତାହାର ଆପତନ କୋଣର ପରିମାଣ । \(\frac{90^{\circ}}{2}=45^{\circ} \) ହେବ

Question 12.
ପରସ୍ପରସହ 30 ସେ.ମି. ଦୂରତାରେ ଦୁଇଟି ସମତଳ ଦର୍ପଣକୁ ସମାନ୍ତରାଳ ଭାବରେ ରଖ । ସେ ଦ୍ବୟ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ମହମବତି ଜଳାଅ । ଦର୍ପଣ ଦ୍ଵୟରେ କେତୋଟି ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
ଉ-
ଦୁଇଟି ସମତଳ ଦର୍ପଣକୁ ପରସ୍ପରସହ 30 ସେ.ମି. ଦୂରତାରେ ସମାନ୍ତର ଭାବରେ ରଖ୍ ସେ ଦ୍ଵୟ ମଧ୍ଯରେ ଏକ ମହମବତି ଜଳାଇଲେ ଦର୍ପଣ ମଧ୍ୟରେ ଅସଂଖ୍ୟ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ; କାରଣ –

• ଉକ୍ତ ଦର୍ପଣ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ପନ୍ନ କୋଣ ୦° ।
• ଦୁଇଟି ଆନତ ଦର୍ପଣର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସଂଖ୍ୟା =\(\frac{360^{\circ}}{\theta}-1\)
• ଏଠାରେ ୫ = ୦° ହୋଇଥିବାରୁ \(\frac{360^{\circ}}{0^{\circ}}-1=\infty-1=\infty^{\circ}\) ଅର୍ଥାତ୍‌ ଉତ୍ପନ୍ନ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସଂଖ୍ୟା ଅସଂଖ୍ୟ ହେବ ।

ତୁମେ ଜାଣିଛ କି ?

Question 1.
ଚକ୍ଷୁଦାନ ଏକ ମହତ୍ ଦାନ । ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତି ପୁରୁଷ ବା ନାରୀ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏବଂ ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଚକ୍ଷୁଦାନ କରି ପାରିବେ ? ମାତ୍ର ସେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏଡ୍‌ସ, ହେପାଟାଇଟିସ୍ B ବା C, ଲ୍ୟୁକୋମିଆ, ଟିଟାନସ୍ ଓ କଲେରା ଇତ୍ୟାଦି ରୋଗଗ୍ରସ୍ଥ ହୋଇଥିଲେ ସେ ଚକ୍ଷୁକୁ ଦାନ ଆକାରରେ ନ ନେବା ଉଚିତ ।
ଉ-
ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ।

Question 2.
ମୃତ୍ୟୁର 4-6 ଘଣ୍ଟା ମଧ୍ୟରେ ଚକ୍ଷୁକୁ ଦାନ କରାଯାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ବଞ୍ଚିବା ସମୟରେ ଯେ କୌଣସି ଚକ୍ଷୁ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ଏ ବିଷୟରେ ସନନ୍ଦ ପତ୍ର କରାଇଥିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ସେ ଏହାକୁ ନିଜ ଉତ୍ତରାଧୀକାରୀଙ୍କ ଅବଗତ କରାଇଥିବା ଆବଶ୍ୟକ । ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଘରେ କିମ୍ବା ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଚକ୍ଷୁ ବ୍ୟାଙ୍କର ଲୋକମାନେ ସେଠାକୁ ଯାଇ ଏହାକୁ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ।
ଉ-
ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ।

Question 3.
ତୁମର କେହି ସାଙ୍ଗସାଥୀଙ୍କୁ ତୁମେ ବ୍ରେଲ କିଟସ୍‌କୁ ଉପହାର ଆକାରରେ ଦେଇପାରିବ । ଗୋଟିଏ ଏହିପରି କିର ମୂଲ୍ୟ ପାଖାପାଖ୍ ଟ. 750.00 । ଏ ବିଷୟରେ ଅଧ୍ଵ ଜାଣିବାକୁ ଚାହିଁଲେ,
Give India, National Association for the Blind ସଂସ୍ଥା ସହ ପତ୍ରାଳାପ କରାଯାଇପାରେ ।
ଉ-
ପିଲାମାନେ ନିଜେ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ।

ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ପ୍ରଶ୍ନେ। ଭର

1. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(i) ଯେଉଁ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋକ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ……………………… ବସ୍ତୁ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ଯେଉଁ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋକ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନଙ୍କୁ ……………………… ବସ୍ତୁ କୁହାଯାଏ ।
(iii) ଯାହା ମଧ୍ୟଦେଇ ଆଲୋକ ଗତି କରିପାରେ, ତାହାକୁ ……………………… କୁହାଯାଏ ।
(iv) ଯାହା ମଧ୍ୟଦେଇ ଆଲୋକ ଗତି କରିପାରେ ନାହିଁ, ……………………… କୁହାଯାଏ ।
(v) ପ୍ରତିଫଳନ ପୃଷ୍ଠଉପରେ ପତିତ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିକୁ ……………………… କୁହାଯାଏ ।
(vi) ପ୍ରତିଫଳନ ପୃଷ୍ଠର ଆପତନ ବିନ୍ଦୁରେ ଟଣାଯାଇଥିବା ……………………… କୁହାଯାଏ ।
(vii) ଆପତନ କୋଣର ପରିମାଣ ……………………… ର ପରିମାଣ ସହ ସମାନ ।
(viii) ଯେଉଁ ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ପରଦାରେ ଧରି ରଖ୍ ହୁଏ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ……………………… ପ୍ରତିବିମ୍ବ କୁହାଯାଏ ।
(ix) ଯେଉଁସବୁ ବସ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ବସ୍ତୁର ଆଲୋକରେ ଆଲୋକିତ ହୁଅନ୍ତି, ତାହାକୁ ……………………… ବସ୍ତୁ କୁହାଯାଏ ।
(x) ପ୍ରିଜିମ୍‌ଦ୍ୱାରା ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣକୁ ……………….. ରହିଥାଏ ।
(xi) ସ୍ୱଚ୍ଛପଟଳର ପଛକୁ ଥିବା ଧୂସର ରଙ୍ଗର ମାଂସଳ ……………………….. କୁହାଯାଏ ।
(xii) ନେତ୍ରସ୍ନାୟୁ ଓ ମୁକୁରିକାର ମିଳନସ୍ଥଳକୁ ……………………….. କୁହାଯାଏ ।
(xiii) ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ………………….. ଲେନ୍ସର ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(xiv) ବ୍ରେଲ୍ ପଦ୍ଧତିରେ …………………… ଟି ଡଟ୍ ପ୍ୟାଟର୍ଶ ଥାଏ ।
(xv) ……………………. ଯୋଗୁଁ କଲିଡୋସ୍କୋପ୍‌ରରେ ସୁନ୍ଦର ଡିଜାଇନ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
(xvi) ……………….. ଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ଅଭାବରେ ଅନ୍ଧାରକଣା ରୋଗ ହୁଏ ।

Answers:
(i) ଦୀପ୍ତିମାନ
(ii) ଅଦୀପ୍ତମାନ
(iii) ସ୍ଵଚ୍ଛ
(iv) ଅସ୍ବଚ୍ଛ
(v) ପତିତ ରଶ୍ମି
(vi) ଅଭିଳମ୍ବ
(vii) ପ୍ରତିଫଳନ କୋଣ
(viii) ଆଭାସୀ
(ix) ଆଲୋକିତ
(xiii) ଅବତଳ
(x) ପ୍ରକୀର୍ତ୍ତନ
(xi) କନୀନିକା
(xii) ଅନ୍ଧବିନ୍ଦୁ
(xiv) 63
(xv) ବହୁ ପ୍ରତିଫଳନ
(xvi) ଭଟାପିନ୍ – A

2. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(i) ବ୍ରେଲ ପଦ୍ଧତିରେ ………………… ଟି ବିନ୍ୟାସ ଥାଏ । (26, 63, 16, 100)
(ii) ସୁସ୍ଥ ଚକ୍ଷୁର ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତା ……………….. ସେ .ପି. । (10, 20, 25, 30)
(iii) ଚକ୍ଷୁର ମୁକୁରିକାରେ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଧାରଣା ………………….. ସେକେଣ୍ଡ ।
(iv) ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି, ଆପତିତ ରଶ୍ମି ସହ ସମକୋଣ କରି ରହିଲେ, ତାହାର ଆପତନ କୋଣର ପରିମାଣ ……………………… ହେବ । (90°, 60°, 45°, 30°)
(v) …………………….. ଭିଟାମିନ୍ ଅଭାବରେ ଅନ୍ଧାରକଣା ରୋଗ ହୁଏ । (A, D, E, K)
(vi) ……………….. ଜୀବର ଚକ୍ଷୁର ମୁକୁରିକାରେ ଅଧ୍ଯକ ସଂଖ୍ୟକ ରଡ଼ସ୍ ଓ ଅଳ୍ପ ସଂଖ୍ୟକ କୋନ୍ସ ଥାଏ । (ଚିଲ, ପେଚା, ଇଗଲ, ମନୁଷ୍ୟ)
(vii) ବ୍ରେଲି ପଦ୍ଧତି ……………………………. ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । (1821, 1819, 1720, 2000)
(viii) କେଉଁ ଜୀବର ସ୍ୱଚ୍ଛପଟଳ ଓ ନେତ୍ରପିତୁଳା ବଡ଼ ? (ଚିଲ, ଇଗଲ୍, ମଣିଷ, ପେଚା)

Answers:
(i) 63,
(ii) 25,
(iii) \(=\frac{10}{1000}\)
(iv) 45°,
(v) A,
(vi) ପେଚା,
(vi) 1821,
(viii) ପେଚା,

3. ବାମ ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥ ସମ୍ପର୍କକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର
(i) ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଆଲୋକ : କୋସ : : କ୍ଷୀଣ ଆଲୋକ : …………………… ।
(ii) ପ୍ରତିବିମ୍ବ : ପ୍ରତିଫଳନ : : ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ : …………………… ।
(iii) ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ସମାନ୍ତର : ସମ ପ୍ରତିଫଳନ : : ପ୍ରତିଫଳନ ରଶ୍ମି ଅସମାନ୍ତର : …………………… ।
(iv) ନିଜର ଆଲୋକ ଥିଲେ : ଦୀପ୍ତିମାନ ବସ୍ତୁ : : ନିଜର ଆଲୋକ ନଥିଲେ : …………………… ।
(v) ପ୍ରତିଫଳନ ପୂର୍ବରୁ : ଆପତିତ ରଶ୍ମି : : ପ୍ରତିଫଳନ ପରେ : …………………… ।
(vi) ଦୃଷ୍ଟିର ଅବିଚଳତା : \(=\frac{1}{16}\) ସେକେଣ୍ଡ : : ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ନ୍ୟୁନତମ ଦୂରତା : …………………… ।
(vii) ସୂର୍ଯ୍ୟ : ଦୀପ୍ତିମାନ ବସ୍ତୁ : : ଚନ୍ଦ୍ର : …………………… ।
(viii) ଆପତନ କୋଣ : 68° : : …………………… : 68° ।

Answers:
(i) ରଡ୍‌ସ୍
(ii) ପ୍ରକୀର୍ଣ୍ଣନ
(iii) ଅସମ ପ୍ରତିଫଳନ
(iv) ଅଦୀପ୍ତମାନ ବସ୍ତୁ
(v) ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି
(vi) 25 ସେ.ମି.
(vi) ଆଲୋକିତ ବସ୍ତୁ
(viii) ପ୍ରତିଫଳନ କୋଣ

4. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦକୁ ମିଳାଅ ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
(i) କାଲ୍ଲିଡୋସ୍କୋପ	(i) କଙ୍କଡ଼ା
(ii) ଦୃଷ୍ଟିରହିତ ବ୍ୟକ୍ତି	(ii) ପ୍ରଜାପତି
(iii) ସମତଳ ପୃଷ୍ଠ	(iii) ସେଚା
(iv) ଚକ୍ଷୁ ବଡ଼	(iv) ବ୍ରେଲ୍ ପଦ୍ଧତି
(v) ଅସମତଳ ପୃଷ୍ଠ	(v) ଅବତଳ ଲେନ୍ସ
(vi) ଚକ୍ଷୁ ଅତିଛୋଟ	(vi) ବହୁପ୍ରତିଫଳନ
(vii) ଭଲ ଦେଖୂପାରନ୍ତି	(vii) ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ
(viii) ରାତିରେ ଦେଖିପାରେ	(viii) ସମ ପ୍ରତିଫଳନ
(ix) ସମୀପଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ସଂଶୋଧନ	(ix) ଅସମ ପ୍ରତିଫଳନ
(x) ଦୂର ସମୀପଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ସଂଶୋଧନ	(x)  ଚିଲ ଓ ଇଗଲ

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
(i) କାଲ୍ଲିଡୋସ୍କୋପ	(vi) ବହୁପ୍ରତିଫଳନ
(ii) ଦୃଷ୍ଟିରହିତ ବ୍ୟକ୍ତି	(iv) ବ୍ରେଲ୍ ପଦ୍ଧତି
(iii) ସମତଳ ପୃଷ୍ଠ	(viii) ସମ ପ୍ରତିଫଳନ
(iv) ଚକ୍ଷୁ ବଡ଼	(ii) ପ୍ରଜାପତି
(v) ଅସମତଳ ପୃଷ୍ଠ	(ix) ଅସମ ପ୍ରତିଫଳନ
(vi) ଚକ୍ଷୁ ଅତିଛୋଟ	(i) କଙ୍କଡ଼ା
(vii) ଭଲ ଦେଖୂପାରନ୍ତି	(x)  ଚିଲ ଓ ଇଗଲ
(viii) ରାତିରେ ଦେଖିପାରେ	(iii) ସେଚା
(ix) ସମୀପଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ସଂଶୋଧନ	(v) ଅବତଳ ଲେନ୍ସ
(x) ଦୂର ସମୀପଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ସଂଶୋଧନ	(vii) ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ