Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Foundation of Education Solutions Chapter 12 ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା ଓ ମାନବାଧିକାର ଶିକ୍ଷା Questions and Answers.
CHSE Odisha 12th Class Education Solutions Chapter 12 ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା ଓ ମାନବାଧିକାର ଶିକ୍ଷା
ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତି ପ୍ରଶ୍ନତଳେ ପ୍ରଦତ୍ତ ଚାରିଗୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।
1. ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କର ___________ ।
(i) ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ
(ii) ଅଭିପ୍ରାୟ
(iii) କର୍ତ୍ତବ୍ଯ
(iv) ଅନୁଭବ
Answer:
(i) ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ
2. ଚିରସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତି ଶିକ୍ଷାର ___________ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅଟେ ।
(i) ନୈତିକ
(ii) ସାମାଜିକ
(iii) ଅନ୍ତିମ
(iv) ସାଂସ୍କୃତିକ
Answer:
(iii) ଅନ୍ତିମ
3. ବାସ୍ତବ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ଅନୁଭବ କରିବା ଏବଂ ପ୍ରଶଂସା କରିବା ___________ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଅଟେ ।
(i) ଆଧ୍ୟାମିକ
(ii) ନୈତିକ
(iii) ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ
(iv) ଅନ୍ତିମ
Answer:
(iii) ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ
4. ଭଲ ପାଇବା, ଭ୍ରାତୃଭାବ, ସାଧୁତା, ନୀତିନିଷ୍ଠତା, ପରୋପକାର ___________ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ଅଟେ ।
(i) ସାମାଜିକ
(ii) ନୈତିକ
(iii) ଆଧ୍ୟାମିକ
(iv) ବ୍ଯକ୍ତିଗତ
Answer:
(i) ସାମାଜିକ
5. ମଣିଷର ମଣିଷ ବ୍ୟବହାର ___________ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।
(i) ସାମାଜିକ
(ii) ନୈତିକ
(iii) ଆଧ୍ୟାମିକ
(iv) ଅନ୍ତିମ
Answer:
(ii) ନୈତିକ
6. କେଉଁଟି ପାରରିବାରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ?
(i) ପାରିବାରିକ ଧାରଣା
(ii) ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଧାରଣା
(iii) ସାମାଜିକ ଧାରଣା
(iv) ନିଜ କୌଳିକ ବୃତ୍ତି
Answer:
(i) ପାରିବାରିକ ଧାରଣା
7. ‘‘ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ଓ ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ବିକାଶର ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଆୟୁଧ’’ ___________ କେଉଁ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ଏହି ମତାମତ ପ୍ରଦାନ କରିଛି ।
(i) ୧୯୮୬
(ii) ୧୯୯୦
(iii) ୧୯୯୨
(iv) ୧୯୯୬
Answer:
(i) ୧୯୮୬
8. “ମାନବର ଚରମ ଓ ପରମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଆନନ୍ଦପ୍ରାପ୍ତି” – ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
(i) ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍
(ii) ପ୍ଲାଟୋ
(iii) ଋଷୋ
(iv) ବିବେକାନନ୍ଦ
Answer:
(i) ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ
9. ସାଧୁତା ଓ ପବିତ୍ରତା କେଉଁ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ ?
(i) ସାମାଜିକ
(ii) ନୈତିକ
(iii) ଆଧ୍ୟାମିକ
(iv) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ
Answer:
(ii) ନୈତିକ
10. ଯାହା ସମାଜରେ ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) କର୍ଭବ୍ୟ
(ii) ଆଦର୍ଶ
(iii) ମୂଲ୍ୟବୋଧ
(iv) ସୃଜନଶୀଳତା
Answer:
(iii) ମୂଲ୍ୟବୋଧ
11. ସତ୍ୟ ଓ ଅହିଂସା କେଉଁ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ ?
(i) ଆଧ୍ୟାମି୍କ
(ii) ନୈତିକ
(iii) ସାମାଜିକ
(iv) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ
Answer:
(i) ଆଧ୍ୟାମି୍କ
12. ‘ମାନବାଧ୍ଵର ଦିବସ’ ପ୍ରତିବର୍ଷ କେଉଁ ଦିନ ପାଳନ କରାଯାଏ ?
(i) ମାର୍ଚ୍ଚ ୫
(ii) ଡିସେମ୍ବର ୧୦
(iii) ମେ ୧
(iv) ଅଗଷ୍ଟ ୫
Answer:
(ii) ଡିସେମ୍ବର ୧୦
13. କେବେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘଦ୍ୱାରା ମାନବାରର ‘ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମା’ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୩୦ ମସିହା
(ii) ୧୯୪୮ ମସିହା
(iii) ୧୯୫୦ ମସିହା
(iv) ୧୯୬୨ ମସିହା
Answer:
(ii) ୧୯୪୮ ମସିହା
14. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟିଦ୍ଵାରା ମାନବାଧିକାରର ଉଲ୍ଲଘଂନ ହୁଏ ନାହିଁ ?
(i) ଅନ୍ୟଜାତିରେ ବିବାହ
(ii) ବର୍ଣ୍ଣବିଦ୍ବେଷ
(iii) ଆତଙ୍କବାଦ
(iv) ଦୁର୍ନୀତି
Answer:
(i) ଅନ୍ୟଜାତିରେ ବିବାହ
15. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ମାନବାଧ୍ଵର ସୁରକ୍ଷାରେ ସହାୟକ ହୁଏ ନାହିଁ ?
(i) ଗଣମାଧ୍ୟମ
(ii) ସଂସଦ
(iii) ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ
(iv) ସ୍ଵାଧୀନ ନ୍ୟାୟପାଳିକା
Answer:
(iii) ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ
16. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ମାନବାଧ୍ୟାକାରର ପ୍ରତିଫଳନ କରେ ନାହିଁ ?
(i) ମହିଳା ସଶକ୍ତିକରଣ
(ii) ଶୈଶବର ସୁରକ୍ଷା
(iii) ଯୁବକମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି
(iv) ବୃଦ୍ଧମାନଙ୍କୁ ଅବହେଳା
Answer:
(i) ମହିଳା ସଶକ୍ତିକରଣ
17. କେବେ ଜାତଂଘର ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦରେ ‘ମାନବିକ ଅଧିକାରର ଘୋଷଣାନାମା’ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୪୫ ମସିହା ଜାନୁୟାରୀ ୧୫
(ii) ୧୯୪୬ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ୧୬
(iii) ୧୯୪୮ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୧୦
(iv) ୧୯୫୦ ମସିହା ଜାନୁୟାରୀ ୨୬
Answer:
(ii) ୧୯୪୬ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ୧୬
18. ଜାତିସଂଘ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦରେ କାହାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ମାନବିକ ଅଧ୍ଵରର ଘୋଷଣାନାମ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ରୁଜ୍ଭେଲ୍ଟ
(ii) ବିଲ୍ କ୍ଲିଣ୍ଟନ୍
(iii) ଜର୍ଜ ବୁଶ୍
(iv) ଆବ୍ରାହିମ୍ ଲିଙ୍କନ୍
Answer:
(i) ରୁଜ୍ଭେଲ୍ଟ
19. ଭାରତରେ କେବେଠାରୁ ‘ଜାତୀୟ ମାନବିକ ଅଧିକାର’ କମିଶନ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ?
(i) ୧୯୯୦ ମସିହା
(ii) ୧୯୮୮ ମସିହା
(iii) ୧୯୯୩ ମସିହା
(iv) ୧୯୪୮ ମସିହା
Answer:
(iii) ୧୯୯୩ ମସିହା
20. କେବେ ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ମାନବାଧ୍ୟାର ଆୟୋଗ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୯୫ ମସିହା
(ii) ୨୦୦୩ ମସିହା
(iii) ୨୦୧୦ ମସିହା
(iv) ୨୦୦୫ ମସିହା
Answer:
(ii) ୨୦୦୩ ମସିହା
21. ମାନବିକ ଅଧିକାର ମୁଖ୍ୟତଃ କେତୋଟି ମୌଳିକ ସ୍ଵାଧୀନତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଏ ?
(i) ୫ ଟି
(ii) ୭ ଟି
(iii) ୩ ଟି
(iv) ୯ ଟି
Answer:
(ii) ୭ ଟି
22. ମାନବିକ ଅଧୂକାର ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମାରେ ମୋଟ କେତୋଟି ଧାରା ଅଛି ?
(i) ୨୫ ଟି
(ii) ୧୦ ଟି
(iii) ୩୦ ଟି
(iv) ୩୫ ଟି
Answer:
(iii) ୩୦ ଟି
B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
1. ବ୍ୟକ୍ତିର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଖାଦ୍ୟ, ଜଳ, ବାୟୁ, ବାସଗୃହ ଓ ___________ ଅଟେ ।
Answer:
ପୋଷାକ
2. ___________ ଙ୍କ ମତରେ ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷ୍ୟ’ ।
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍
3. ___________ ଙ୍କ ମତରେ, ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଅନ୍ତ’’ ।
Answer:
ଆୟନ ଲ୍ୟାଣ୍ଡ
4. ଆତ୍ମ-ମୂଲ୍ୟାୟନ ___________ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ
5. ସାମାଜିକ ଗୁଣାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ___________ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ସଂପୃକ୍ତ ।
Answer:
ସାମାଜିକ
6. ଉଚ୍ଚ ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ଦିବ୍ୟ ଚିନ୍ତାଧାରା ___________ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ଜଡ଼ିତ ।
Answer:
ନୈତିକ
7. ଭାରତରେ ___________ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ମାନବିକ ଅଧିକାର ଆୟୋଗ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୯୩
8. ମାନବାଧିକାର ଦିବସ ___________ ତାରିଖରେ ପାଳିତ ହୁଏ ।
Answer:
ଡିସେମ୍ବର ୧୦
9. ___________ ମସିହାରେ ମାନବିକ ଅଧିକାରର ଘୋଷଣାନାମା ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୪୬
10. ବର୍ଣ୍ଣବିଦ୍ବେଷ ନିରାକରଣ ସମ୍ମିଳନୀ ___________ ମସିହାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୭୩
11. ୧୯୪୮ ମସିହା ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ପରିଷଦ ଅଧୂବେଶନରେ ___________ ଗୋଟି ଦେଶ ଭାଗ ନେଇଥିଲେ ଏବଂ ___________ ଗୋଟି ଦେଶ ଅନୁପସ୍ଥିତ ଥିଲେ ।
Answer:
୪୮, ୧୦
12. ଭାରତର ଜାତୀୟ ମାନବିକ ଅଧୂକାର କମିଶନର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ___________ ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
ସୁପ୍ରିମ୍କୋର୍ଟର ପୂର୍ବତନ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି
13. ___________ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୧୦ ତାରିଖରେ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ପରିଷଦରେ ମାନବିକ ଅଧିକାରର ସନନ୍ଦ ଗୃହୀତ ହେଲା ।
Answer:
୧୯୪୮
14. ___________ ମସିହାରେ ନାରୀମାନଙ୍କର ରାଜନୀତିକ ଅଧିକାର ସମ୍ମଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୫୨
15. ମାନବାଧିକାର ମୁଖ୍ୟତଃ ___________ ଗୋଟି ମୌଳିକ ସ୍ଵାଧୀନତାର ସମାହାର ଅଟେ ।
Answer:
୭
C. ରେଖାଙ୍କିତ ପଦକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ଠିକ୍ କରି ଲେଖ ।
1. ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ଙ୍କ ମତରେ ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଅନ୍ତ’ ।
Answer:
ଆୟନ ବ୍ୟାଣ୍ଡ୍ଙ୍କ ମତରେ ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଅନ୍ତ’ ।
2. ଆମ୍ବ ମୂଲ୍ୟାୟନ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝାଏ ।
Answer:
ଆତ୍ମ ମୂଲ୍ୟାୟନ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝାଏ ।
3. ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶୃଙ୍ଖଳା, ବିଶ୍ଵାସ ଆଦି ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ଜଡ଼ିତ ଅଟେ ।
Answer:
ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶୃଙ୍ଖଳା, ବିଶ୍ଵାସ ଆଦି ପାରିବାରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ଜଡ଼ିତ ଅଟେ ।
4. ମନୁଷ୍ୟକୁ ଉଚ୍ଚ ଆଦର୍ଶ ଧାରାରେ ପରିଚାଳନା କରିବାପାଇଁ ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟକୁ ଉଚ୍ଚ ଆଦର୍ଶ ଧାରାରେ ପରିଚାଳନା କରିବାପାଇଁ ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି ।
5. କଳାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରକୃତିର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ଅନୁଭବ କରିବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।
Answer:
କଳାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରକୃତିର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟକୁ ଅନୁଭବ କରିବା ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।
6. ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ଜୁନ୍ ୫ ତାରିଖରେ ‘ମାନବାଧ୍ଵର ଦିବସ’ ପାଳିତ ହୁଏ ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷ ଡିସେମ୍ବର ୧୦ ତାରିଖରେ ‘ମାନବାଧ୍ଵର ଦିବସ’ ପାଳିତ ହୁଏ ।
7. ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘଦ୍ବାରା ମାନବାଧିକାରର ‘ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମା’ ଜାରି ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୪୮ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘଦ୍ବାରା ମାନବାଧିକାରର ‘ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମା’ ଜାରି ହୋଇଥିଲା ।
8. ୧୫୧୫ ମସିହାରେ ମାଗ୍ନାକାର୍ଟ ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୨୧୫ ମସିହାରେ ମାଗ୍ନାକାର୍ଟ ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।
9. ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ମାନବାଧିକାର ସୁରକ୍ଷାରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।
Answer:
ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ମାନବାଧିକାର ସୁରକ୍ଷାରେ ସହାୟକ ହୁଏନାହିଁ ।
କିମ୍ବା, ଗଣତନ୍ତ୍ର ମାନବାଧିକାର ସୁରକ୍ଷାରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।
10. ‘ବୃଦ୍ଧମାନଙ୍କୁ ଅବହେଳା’ ମାନବାଧିକାରର ପ୍ରତିଫଳନ କରେ ନାହିଁ ।
Answer:
‘ବୃଦ୍ଧମାନଙ୍କୁ ଅବହେଳା’ ମାନବାଧିକାରର ପ୍ରତିଫଳନ କରେ ।
11. ଜାତୀୟ ମାନବାଧିକାର ଆୟୋଗ କେବଳ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ ।
Answer:
ଜାତୀୟ ମାନବାଧିକାର ଆୟୋଗ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ ।
12. ମାନବାଧ୍ଵର ୩ଟି ମୌଳିକ ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ବୁଝାଏ ।
Answer:
ମାନବାଧ୍ଵର ୭ଟି ମୌଳିକ ସ୍ଵାଧୀନତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।
13. ମାନବାଧ୍ୟାକାରର ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମାରେ ସମୁଦାୟ ୧୦ଟି ଧାରା ଅଛି ।
Answer:
ମାନବାଧ୍ୟାକାରର ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମାରେ ସମୁଦାୟ ୩୦ଟି ଧାରା ଅଛି ।
D. ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।
1. ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଦୁଇଟି ସ୍ଵରୂପ ଲେଖ ।
Answer:
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଏବଂ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ବ୍ୟବହାର ଓ ଆଚରଣଗୁଡ଼ିକୁ ପରିଚାଳିତ କରିଥାଏ ।
2. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଗୁଡ଼ିକୁ ଆତ୍ମସମୀକ୍ଷା କରିଥାଏ ଏବଂ ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ଓ ସ୍ଵାଭାବିକ ଅଟେ ।
3. ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କ’ଣ ?
Answer:
ସମାଜ ବା ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଚଳିବାପାଇଁ ସାମାଜିକ ଗୁଣାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ଆଚରଣ କରିବା ଉଚିତ, ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଭାବରେ ପରିଚିତ କରିପାରିବ ।
4. ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କ’ଣ ?
Answer:
ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ସାମାଜିକ ଗୁଣାବଳୀ ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ଆହରଣ କରିଥାଏ, ଯାହା ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀକୁ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଜଣେ ଭଲ ମଣିଷ ଭାବରେ ଗଢ଼ିତୋଳିଥାଏ ।
5. ମାନବାଧ୍ୟାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ମଣିଷ ତା’ର ଆତ୍ମ ସଶକ୍ତିକରଣଦ୍ଵାରା ଜୀବନରେ ସ୍ବାଧୀନତା ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ସୁରକ୍ଷା କରିବାକୁ ହିଁ ମାନବାଧିକାର କୁହାଯାଏ ।
6. ମାନବାଧ୍ଵରର ପ୍ରଥମ ଲିଖ୍ ସନନ୍ଦକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ମାନବାଧିକାରର ପ୍ରଥମ ଲିଖ୍ ସନନ୍ଦ ହେଉଛି ‘ମାଗ୍ନାକାର୍ଟ’, ଯାହା ୧୨୧୫ ମସିହାରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ରାଜା ଦ୍ବିତୀୟ ଜନ୍ଙ୍କଦ୍ବାରା ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।
7. କେବେ ମାନବାଧିକାର ଘୋଷଣାନାମା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ?
Answer:
ଜାତିସଂଘ ସାଧାରଣ ପରିଷଦଦ୍ବାରା ୧୯୪୮ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୧୦ ତାରିଖରେ ମାନବାଧ୍ଵରର ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ।
8. ମାନବାଧ୍ଵରର ଗୋଟିଏ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
ମାନବାଧିକାର ପ୍ରଧାନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏହା ଯେ ଏହା ବିବେକ ଓ ନୈତିକତାଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ।
9. ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ମାନବାଧ୍ୟାର ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ନିର୍ଯାତନା, ନିଷ୍ଠୁର, ଅମାନବୀୟ କିମ୍ବା ଅପମାନସୂଚକ ବ୍ୟବହାର ଅଥବା ଦଣ୍ଡ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅଧୀକାର ହେଉଛି ମାନବାଧିକାର ।
10. ମାନବାଧ୍ଵରର ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମାରେ ସମୁଦାୟ କେତୋଟି ଧାରା ଅଛି ?
Answer:
ମାନବାଧିକାରର ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମାରେ ସମୁଦାୟ ୩୦ଟି ଧାରା ଅଛି ।
11. ମାନବାଧ୍ୟାକାରର ଉଲଂଘନ କିପରି ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଅଞ୍ଚଳ ଓ ଲିଙ୍ଗ ବିଦ୍ବେଷ ମାଧ୍ୟମରେ ମାନବାଧିକାରର ଉଲଂଘନ ହୋଇଥାଏ ।
12. ଭାରତର ଜାତୀୟ ମାନବାଧ୍ଵର କମିଶନର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ କେତେ ବର୍ଷ ?
Answer:
ଭାରତର ଜାତୀୟ ମାନବାଧ୍ୟାକାର କମିଶନର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସାଧାରଣତଃ ୫ ବର୍ଷ ।
ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।
1. ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ’ ଏକ ଗୁଣ ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତି ବା ପଦାର୍ଥର ଏକ ଗୁଣକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହି ଗୁଣ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଚାରଧାରାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ କୌଣସି ଅନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥାଏ, ତେବେ ତା’ର ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅଭାବ ଅଛି ବୋଲି ଜଣାଯିବ ।
2. ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କ’ଣ ?
Answer:
ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କହିଲେ ଯାହା ଉତ୍ତମ, ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ, ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ, ଅର୍ଥବୋଧକ ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଚରଣଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କୁହାଯାଏ ।
ବ୍ରୁବେକାର୍ଙ୍କ ମତରେ, ‘ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରିବା ଅର୍ଥ ତା’ର ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ହିଁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ବୁଝାଏ ।
3. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଏବଂ ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Individual values) : ଆଧୁନିକ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ହୋଇଯାଇଛି । ସ୍ବାର୍ଥପର ଭାବରେ ବଞ୍ଚୁଛି । ତେଣୁ ସେ ଅନ୍ୟ ପାଇଁ ଟିକିଏ ବି ଚିନ୍ତା କରୁନାହିଁ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜେ ନିଜର ଆତ୍ମବିଶ୍ଳେଷଣ କରିବା ଉଚିତ । ସେ କେତେ ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପର ଏବଂ ସେ ଯାହା କରୁଛି କେତେ ଭଲ ବା ମନ୍ଦ କରୁଛି ତାହା ଜାଣିବା ନିତାନ୍ତ ଦରକାର ।
ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Ethical values) : ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ସମାଧାନ ଦରକାର । ସମାଧାନର ସୂତ୍ର ଭଲ ଆଡ଼କୁ ଗତିକରିବା ଉଚିତ । ତାହା ମନ୍ଦ ଆଡ଼କୁ ଗତିକଲେ ଫଳାଫଳ ଦୁର୍ଯୋଗ ଆଣିଦିଏ । ତେଣୁ ଏ ଦୁନିଆଁରେ ଭଲ ଏବଂ ମନ୍ଦ ଅଛି । ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ବିଚାରଶକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ଭଲ ଏବଂ ମନ୍ଦକୁ ଜାଣି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ।
4. ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଦୁଇଟି ପ୍ରୟୋଗ ଲେଖ ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ନ ହୋଇ ସମାଜକୈନ୍ଦ୍ରିକ ହେବା ଉଚିତ । ପାରିବାରିକ ଶାନ୍ତି, ସଦ୍ଭାବ ଏବଂ ନିଜର ମାନସିକ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ସମୀକ୍ଷା ବା ନିରୀକ୍ଷଣ କରିବା ଉଚିତ, ଯାହା ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ଫଳପ୍ରଦ ହେବ । ସାମାଜିକ ଗୁଣାବଳୀ ଶିକ୍ଷାଦେଇ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ମଣିଷ ଭାବେ ଗଢ଼ି ତୋଳିଥାଏ ।
5. ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ । ସମାଜର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ତା’ର ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟ ରେ ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶ ସାଧୂ ହୋଇପାରିଲେ ତା’ର ସାମାଜିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇପାରିବ । ଶୁ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
6. ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ମୁକ୍ତ ଭାବରେ ଠିକ୍ ଓ ଭୁଲ୍ ଅନୁଭବ କରିବା ଶକ୍ତି ନିହିତ ଥାଏ ଯାହାକୁ ନୈତିକତା କୁହାଯାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ସତ୍ୟ, ଅହିଂସା, ସାଧୁତା, ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଭୃତି ସୁଗୁଣ ଉଦ୍ରେକ କରି ସମାଜରେ ଆଦର୍ଶ ଜୀବନଯାପନର ପ୍ରେରଣା ସହିତ ନୈତିକତା ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରାଯିବା ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
7. ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷା’ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ସଚେତନ କରାଇ ତା’ର ବ୍ୟବହାର ଓ ଆଚରଣକୁ ଉଚିତ ମାର୍ଗରେ ପରିଚାଳିତ କରିବା ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ଭଲ ମଣିଷ କରାଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ମୂଲ୍ୟବୋଧଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷା କୁହାଯାଏ ।
8. ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କ’ଣ ?
Answer:
ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ସାମାଜିକ ଗୁଣାବଳୀ ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ଆହରଣ କରିଥାଏ, ଯାହା ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀକୁ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଜଣେ ଭଲ ମଣିଷ ଭାବରେ ଗଢ଼ିତୋଳିଥାଏ । ଏହାକୁ ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କୁହାଯାଏ ।
9. ମାନବିକ ଅଧିକାର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ମାନବିକ ଅଧିକାର : ମଣିଷକୁ ମଣିଷ ଭଳି ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ସହ ବଞ୍ଚିବାକୁ ଯାହା ଯାହା ଦରକାର, ଯେଉଁସବୁ ଅଧିକାର ଦରକାର ତାହା ମାନବିକ ଅଧିକାର ।
ଆନ୍ଦରି ଶାଖାରୁଢ଼ଙ୍କ ମତରେ, ‘ମାନବିକ ଅଧିକାର ଏକ ଅବିଭକ୍ତ ପୃଥିବୀର ଶାନ୍ତି ଓ ଜନମଙ୍ଗଳ ସ୍ବରୂପ’’ । ଏହା ମାନବ ଜୀବନକୁ ଚରିତାର୍ଥ କରିବାପାଇଁ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ପଦକ୍ଷେପ ଅଟେ ।
10. ମାଗ୍ନାକାର୍ଟା କ’ଣ ?
Answer:
ମାନବାଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ସାର୍ବଜନୀନୀକରଣ ପାଇଁ ମାଗ୍ନାକାର୍ଟ ହେଉଛି ପ୍ରଥମ ଲିଖ୍ ଓ ସ୍ୱୀକୃତ ସନନ୍ଦ । ଏହି ସନନ୍ଦ ୧୨୧୫ ମସିହା ଜୁନ୍ ୧୫ ତାରିଖରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ରାଜା ଦ୍ବିତୀୟ ଜନ୍ଙ୍କଦ୍ୱାରା ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।
11. ମାନବାଧ୍ଵରର ଦୁଇଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
(i) ମାନବାଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ, ସ୍ଵାଧୀନତା, ଯୋଗ୍ୟତା ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ସୁରକ୍ଷା କବଚ ।
(ii) ସେଗୁଡ଼ିକ ମୌଳିକ, ସହଜାତ ଓ ଅଣହସ୍ତାନ୍ତରଣୀୟ ଅଟେ ।
12. ବିଭିନ୍ନ ମାନବାଧିକାର ମଧ୍ୟରୁ ଯେକୌଣସି ଦୁଇଟିକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
(i) ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ, ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ଓ ନିରାପତ୍ତାର ଅଧ୍ୟାର ।
(ii) ନିର୍ଯାତନା, ନିଷ୍ଠୁର, ଅମାନବୀୟ କିମ୍ବା ଅପମାନସୂଚକ ବ୍ୟବହାର ଅଥବା ଦଣ୍ଡ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅଧିକାର ।
13. ମାନବିକ ଅଧିକାର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନର ଦୁଇଟି ଉପାୟ ଲେଖ ।
Answer:
ମାନବିକ ଅଧିକାରର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନର ଦୁଇଟି ଉପାୟ :
(i) ଆତଙ୍କବାଦ ଓ ହିଂସା
(ii) ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ଓ ଉପନିବେଶବାଦ
14. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଶୈକ୍ଷିକ ପ୍ରୟୋଗ ଲେଖ ।
Answer:
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ନିମ୍ନଲିଖ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ :
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ : ବ୍ଯକ୍ତି ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନେକ । ଏହା ତା’ର ଶାରୀରିକ, ମାନସିକ, ନୈତିକ ଏବଂ ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ କରିଥାଏ । ନିଜର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଯଦି ସେ ସମସ୍ତ ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ନୀତିକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦିଏ ତେବେ ତାହାକୁ ନିଜକୁ ଆତ୍ମତୃପ୍ତି ଦେବ ନାହିଁ । ତା’ର ଆତ୍ମସର୍ଜନତା ବୃଦ୍ଧି ଦରକାର, ଯାହା ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ସମ୍ଭବ ।
B. ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚଟି ବା ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।
1. ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ’ କ’ଣ ?
Answer:
ମୂଲ୍ୟବୋଧର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅର୍ଥ ନାହିଁ । କୌଣସି ଏକ କାର୍ଯ୍ୟ; ଯଥା ନାଚିବା, ଗାଇବା, ଖେଳିବା ଇତ୍ୟାଦି କରିବା ସମୟରେ ଯଦି ତାହା ଅନ୍ୟର କ୍ଷତିସାଧନ କରି ନ ଥାଏ ଏବଂ ଆତ୍ମତୃପ୍ତି ଦେଇଥାଏ, ତେବେ ସେଥିରେ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ନିହିତ ଅଛିବୋଲି କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ’ କହିଲେ କୌଣସି ପଦାର୍ଥକୁ ବୁଝାଇ ନ ଥାଏ । ଏହା ଏକ ଚିନ୍ତାଧାରା ବା ବିଚାରଧାରାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।
ଏହା ଏକ ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣ । ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ନିଜସ୍ଵ ଆବଶ୍ୟକତା ପରିପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ଅନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛାପ୍ରକାଶ କରେ, ତେବେ ତା’ଠାରେ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅଭାବ ରହିଛି ବୋଲି ଜଣାଯାଏ ।
2. ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରକାରଭେଦ ଲେଖ ।
Answer:
ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ତା’ର ପ୍ରକାରଭେଦ କରାହୋଇଛି; ଯଥା –
- ଅର୍ଥନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ
- ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ
- ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ
- ଅନ୍ତଃ ମୂଲ୍ୟବୋଧ
- ବହିଃ ମୂଲ୍ୟବୋଧ
- ଅନ୍ତିମ ମୂଲ୍ୟବୋଧ
3. ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :
(କ) ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟ ଶିକ୍ଷାଦାନ ସମୟରେ ମାନବିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଉନ୍ନତି କରିବା ।
(ଖ) ଧାର୍ମିକ ଚିନ୍ତାଧାରାର ବିକାଶ କରିବା ।
(ଗ) ନିଜର ପରମ୍ପରାକୁ ବଜାୟ ରଖୁବା ।
(ଘ) ଅନେକ ସୁଗୁଣାବଳୀ ଅର୍ଜନ କରି ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଲଗାଇବା ।
(ଙ) ନିଜର ମାନବିକତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
(ଚ) ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଭାବରେ ବଞ୍ଚିବାର ପ୍ରୟାସ କରିବା ।
4. ବିଦ୍ୟାଳୟରେ କିପରି ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇ ପାରିବ ?
Answer:
ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା ଦେବାପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖତ ଉପାୟମାନ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇ ପାରିବ ।
(କ) ଶିକ୍ଷାଦାନ ପୂର୍ବରୁ ସମୂହ ପ୍ରାର୍ଥନା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(ଖ) ଦାର୍ଶନିକ, ପଣ୍ଡିତ, ସାଧୁମାନଙ୍କୁ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ହିତପୋଦେଶ ଶୁଣିବା ଦରକାର ।
(ଗ) ଧର୍ମ ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ଉଚିତ ।
(ଘ) ଉପଦେଶ, ଆଲୋଚନା ତଥା ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ସୁଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶ ସାଧନ କରିବା ଦରକାର ।
5. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏବଂ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଶୈକ୍ଷିକ ପ୍ରୟୋଗ ଲେଖ ।
Answer:
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାକୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିମ୍ନଲିଖତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ ।
- ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ : ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନେକ । ଏହା ତା’ର ଶାରୀରିକ, ମାନସିକ, `ତିକ ଏବଂ ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ କରିଥାଏ । ନିଜର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଯଦି ସେ ସମସ୍ତ ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ନୀତିକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦିଏ ଅବିବେ ତାହା ନିଜକୁ ଆତ୍ମତୃପ୍ତି ଦେବ ନାହିଁ । ତା’ର ଆତ୍ମସର୍ଜନତା ବୃଦ୍ଧି ଦରକାର, ଯାହା ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ସମ୍ଭବ ।
- ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ : ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ । ସମାଜରେ ବଞ୍ଚିବାପାଇଁ ସେ ସଂଘର୍ଷ କରିଥାଏ । ନିଜର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସେ ଯେତିକି ବ୍ୟସ୍ତ, ସମାଜରେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସେ ସେତିକି ବ୍ୟଗ୍ର । ନିଜ ପଡ଼ୋଶୀ ସହ ସମାଜର ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ତା’ର ଦାୟିତ୍ବବୋଧ ଅଛି । ସାମାଜିକ ଗୁଣରାଜିର ବିକାଶ ଘଟିଲେ ସେ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ହୋଇପାରିବ, ଯାହା ନିଜର ଉଦାରତା, ସହନଶୀଳତା, ସାଧୁତା, ବିଚାରଶୀଳତା ଓ ପରୋପକାରିତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଏହା ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ଜଡ଼ିତ । ଏହାଦ୍ଵାରା ସମାଜର ଉପକାର ସାଧୂତ ହୁଏ । ଶିକ୍ଷାରେ ଉପରୋକ୍ତ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକର ବିକାଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ଉଚିତ ।
6. ମାନବିକ ଅଧିକାରକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ ନିମନ୍ତେ କେଉଁସବୁ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ମାନବାଧିକାରକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ ନିମନ୍ତେ ନିମ୍ନଲିଖ ସମ୍ମିଳନୀଗୁଡ଼ିକ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
(i) ଗଣହତ୍ୟା ନିରାକରଣ ଏବଂ ଦଣ୍ଡବିଧାନ ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୪୮
(ii) ନାରୀମାନଙ୍କର ରାଜନୀତିକ ଅଧ୍ୟାର ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୫୨
(iii) ର୍ଥନୀତିକ, ସାମାଜିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୬୬
(iv) ବର୍ଣ୍ଣବିଦ୍ବେଷ ନିରାକରଣ ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୭୩
7. ମାନବିକ ଅଧିକାରର ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମାରେ କେଉଁସବୁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ?
Answer:
ମାନବିକ ଅଧିକାରର ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣାନାମାରେ ମୌଳିକ, ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ, ଆର୍ଥନୀତିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅଧ୍ୟାର ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଛି । ଏଥିରେ ଆଇନ ଆଗରେ ସମାନ, ବିନା ଅପରାଧରେ ଅଟକ ରଖୁରୁ ସୁରକ୍ଷା, ମୁକ୍ତ ବିଚାର ଅଧ୍ୟାର ସ୍ଵାଧୀନ ଚିନ୍ତନ ଏବଂ ପ୍ରକାଶନ, ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବରେ ସଙ୍ଗଠନ କରିବାର ଅଧିକାର, ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଭାବେ ଏକତ୍ରିତ ହେବାର ଅଧିକାର, ଧର୍ମଗତ ଅଧିକାର, ସମ୍ପଭିଗତ ଅଧିକାର, ଦାସତ୍ଵ ପ୍ରଥା ଏବଂ ଅମାନୁଷିକ ବ୍ୟବହାର ଉଚ୍ଛେଦ, ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା, ବାସ କରିବାର ଅଧିକାର, ଜାତୀୟତାର ଅଧିକାର, ବିବାହ କରିବାର ଅତ୍ର, ପରିବାର ଗଠନ କରିବାର ଅଧିକାର, ଭୋଟ ଦେବାର ଅଧିକାର, ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତାର ଅଧିକାର, ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧିକାର, ସାଂସ୍କୃତିକ ଅଧିକାର ଏବଂ ବିଶ୍ରାମ ନେବାର ଅଧିକାର ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷର ସଶକ୍ତିକରଣ ଏହି ଘୋଷଣାନାମାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଅଟେ ।
8. ଜାତୀୟ ମାନବିକ ଅଧ୍ବକାର କମିଶନର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଲେଖ ।
Answer:
ଜାତୀୟ ମାନବିକ କମିଶନ ନିଜ ତରଫରୁ କିମ୍ବା କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଦ୍ଵାରା ଆଗତ ଅଭିଯୋଗକୁ ଭିଭି କରି ଘଟଣାର ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିପାରିବେ । ସମସ୍ତ ଘଟଣା ମାନବାଧିକାର ସମ୍ପର୍କିତ ହୋଇଥିବା ଦରକାର । ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଧୀନରେ ଥିବା କୌଣସି ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ଯଦି ମାନବିକ ଅଧିକାର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ ହେବାର ସୂଚନା ମିଳେ; ତା’ହେଲେ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ ସୂଚାଇ ସେ ତାହାର ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିପାରିବେ ।
ଅନୁସନ୍ଧାନ କରି ତଥ୍ୟଭିଭିକ କାରଣ ସହ ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ସହ ସଂସ୍କାର ପାଇଁ ସେ ଅନେକ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଚୁକ୍ତିପତ୍ରର ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ମାନବିକ ଅଧିକାର ପାଳନ ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ସେ ମଧ୍ୟ ମାନବିକ ଅଧିକାର ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ବେସରକାରୀ ସଙ୍ଗଠନମାନଙ୍କୁ ସଂପୃକ୍ତ କରିଥା’ନ୍ତି ।
9. ମାନବିକ ଅଧିକାର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କେତେବେଳେ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବାଦ୍ୱାରା ସେହି ଦେଶର ଆବାଳବୃଦ୍ଧବନିତା ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଅନ୍ତି, ଯାହାକି ମାନବାଧିକାରର ଉଲଂଘନ ଘଟାଏ । ସବଳର ଦୁର୍ବଳ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାର, ଦାସତ୍ଵ ପ୍ରଥା ଇତ୍ୟାଦି ଦ୍ଵାରା ମାନବାଧିକାରର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ ହୁଏ । ସେହିପରି ପୁରୁଷର ନାରୀ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାର, ମାନସିକ ଯନ୍ତ୍ରଣା ପ୍ରଦାନ, ବର୍ଣ୍ଣବୈଷମ୍ୟ, ଗୃହଯୁଦ୍ଧ ଏବଂ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରା ଇତ୍ୟାଦି ମଧ୍ଯ ଏଥିପାଇଁ କାରକ ସଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
ପୋଲି ସ୍ର ଅତ୍ୟଧିକ ନିର୍ଯାତନାଦ୍ଵାରା ଓ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣାବେଳେ ମାନବିକ ଅଧିକାର ଉଲଂଘନ ହୋଇଥାଏ । ସୁତରାଂ ଯେକୌଣସି ଉପାୟରେ ମାନବର ପ୍ରାକୃତିକ, ନୈତିକ ଏବଂ ଆଇନଗତ ସ୍ଵାଧୀନତାର କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରିବା ହିଁମାନବିକ ଅଧିକାର ଉଲଂଘନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
1. ମୂଲ୍ୟବୋଧ କ’ଣ ? ଏହାର ପ୍ରକାରଭେଦ ଲେଖ ।
Answer:
ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅର୍ଥ : ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ’ ଶବ୍ଦର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅର୍ଥ ନାହିଁ । ଏହା ଏକ ଗୁଣ ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତି ବା ପଦାର୍ଥର ଏକ ଗୁଣକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହି ଗୁଣ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଚାରଧାରାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ କୌଣସି ଅନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥାଏ, ତେବେ ତା’ର ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅଭାବ ଅଛି ବୋଲି ଜଣାଯିବ ।
ଆୟନ ବ୍ୟାଣ୍ଡଙ୍କ ମତରେ ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଅନ୍ତ’।
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ଙ୍କ ମତରେ, ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷ୍ୟ’ ।
ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ : ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କହିଲେ ଯାହା ଉତ୍ତମ, ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ, ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ, ଅର୍ଥବୋଧକ ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଚରଣଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ ତାହାକୁ ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କୁହାଯାଏ ।
ବ୍ରୁବେକାରଙ୍କ ମତରେ, ‘ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରିବା ଅର୍ଥ ତା’ର ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ହିଁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ବୁଝାଏ ।
ରାଲଫ୍ ବସୌଦିଙ୍କ ମତରେ, ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକ ଆବେଗାତ୍ମକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅଟେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ଅନୁଭୂତିରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ।’
ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରକାରଭେଦ :
ସମାଜର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ନେଇ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରକାରଭେଦ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :
(1) ଅର୍ଥନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Economic values) : ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ଅନେକ ଜିନିଷ କ୍ରୟ ଏବଂ ବିକ୍ରୟ କରିଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ଅର୍ଥର ଆବଶ୍ୟକତା ଥାଏ । ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର ଏବଂ ପାନୀୟ ଆବଶ୍ୟକତା ପାଇଁ ଅର୍ଥ ଦରକାର, ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅଟେ I ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଏବଂ ସୌଖୀନ ଜୀବନଯାପନ ପାଇଁ ଅର୍ଥ ଦରକାର; ମାତ୍ର ତାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ନୁହେଁ ।
(2) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Individual values) : ଆଧୁନିକ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ହୋଇଯାଇଛି ଓ ସ୍ବାର୍ଥପର ଭାବରେ ବଞ୍ଚୁଛି । ତେଣୁ ସେ ଅନ୍ୟ ପାଇଁ ଟିକିଏ ବି ଚିନ୍ତା କରୁନାହିଁ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜେ ନିଜର ଆତ୍ମବିଶ୍ଳେଷଣ କରିବା ଉଚିତ । ସେ କେତେ ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପର ଏବଂ ସେ ଯାହା କରୁଛି କେତେ ଭଲ ବା ମନ୍ଦ କରୁଛି ତାହା ଜାଣିବା ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
(3) ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Ethical values) : ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ସମାଧାନ ଦରକାର । ସମାଧାନର ସୂତ୍ର ଭଲ ଆଡ଼କୁ ଗତିକରିବା ଉଚିତ । ତାହା ମନ୍ଦ ଆଡ଼କୁ ଗତିକଲେ ଫଳାଫଳ ଦୁର୍ଯୋଗ ଆଣିଦିଏ । ତେଣୁ ଏ ଦୁନିଆଁରେ ଭଲ ଏବଂ ମନ୍ଦ ଅଛି । ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ବିଚାର ଶକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ଭଲ ଏବଂ ମନ୍ଦକୁ ଜାଣି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ।
(4) ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Aesthetic values) : ଯିଏ ସୁନ୍ଦର ସବୁବେଳେ ସୁନ୍ଦର । ସୁନ୍ଦର ତୃପ୍ତିର ସାଦ ନାହିଁ, ଯେତେ ଦେଖୁଥିଲେ ନୂଆ ଦିଶୁଥାଇ । ତେଣୁ ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠର ସବୁ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମୟ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଅନୁଭବ କରିବା ଉଚିତ । ଏହାକୁ ଧ୍ବଂସ କରିବା ଅର୍ଥ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାନୁଭୂତିର ଅଭାବ ।
(5) ଅନ୍ତଃ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Internal values) : ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ନିଜର ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ଅନୁଭୂତି ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଯାହା ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ଏବଂ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସୁହାଇଥାଏ, ତାହା ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ । ମାତ୍ର ବେଳେବେଳେ ଏହାର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ।
(6) ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Spiritual values) : ଆଧାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଚିରସ୍ଥାୟୀ, ଯାହା ଯୁଗ ଯୁଗ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ । ଅନେକ ମୁନିଋଷି ଏବଂ ଦାର୍ଶନିକମାନେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ଏହା ପ୍ରେମ, ଦୟା, କ୍ଷମା, ପରୋପକାର ଏବଂ ସତ୍ୟ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।
(7) ଅନ୍ତିମ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Ultimate values) : ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ଅଛନ୍ତି । ଜନ୍ମ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁ ନିଶ୍ଚିତ । ଆତ୍ମା ଏବଂ ପରମାତ୍ମାର ସ୍ଥିତିକୁ କେହି ଏଡ଼େଇ ଦେଇପାରିବେ ନାହିଁ । ତେବେ ଭଗବତ୍ ସତ୍ତା ଉପଲବ୍ ଶିକ୍ଷାର ପରମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଜଣେ ଶାନ୍ତି ପାଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଆମେ ଅନ୍ତିମ ଶାନ୍ତି ବୋଲି କହିପାରିବା, ଯାହା ଜଣକୁ ଅତିମାନବ କରିଦିଏ ।
2. ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା କ’ଣ ? ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା – ଯେଉଁ ଶିକ୍ଷା ଗଠନମୂଳକ ଏବଂ ଶିଶୁକୁ ଏକ ଭଲ ମଣିଷ ଭାବରେ ତିଆରି କରିଥାଏ, ତାହା ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା । ଏହାଦ୍ଵାରା ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଗୁଡ଼ିକ ଉତ୍ତମ ଏବଂ ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଶିକ୍ଷାର ଅନ୍ତିମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସୁଖମୟ ଜୀବନଯାପନ । ତେଣୁ ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକ ବାଞ୍ଛିତ କାର୍ଯ୍ୟର ଫଳସ୍ବରୂପ ।
ଏହା ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା ସତ୍ୟ ଏବଂ ବିଶ୍ଵାସ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ମୂଲ୍ୟବୋଧ ନିହିତ ଶିକ୍ଷା ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ କରି ଗଢ଼ିତୋଳିଥାଏ ।
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ :
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(କ) ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟ ଶିକ୍ଷାଦାନ ସମୟରେ ମାନବିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଉନ୍ନତି କରିବା ।
(ଖ) ଧାର୍ମିକ ଚିନ୍ତାଧାରାର ବିକାଶ କରିବା ।
(ଗ) ନିଜର ପରମ୍ପରାକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ।
(ଘ) ଅନେକ ସୁଗୁଣାବଳୀ ଅର୍ଜନ କରି ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଲଗାଇବା ।
(ଙ) ନିଜର ମାନବିକତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
(ଚ) ସାମାଜକ ପ୍ରାଣୀ ଭାବରେ ବଞ୍ଚିବାର ପ୍ରୟାସ କରିବା ।
3. ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା କ’ଣ ? ଏହାର ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା (Value-based Education) :
ଶିକ୍ଷା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଯାହା ଉତ୍ତମ, ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ, ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ, ଅର୍ଥବୋଧକ, ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଏବଂ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି କିଛି ଅବଦାନ ଅଛି ତାହା ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା (Value-based Education) । ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଚରଣଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ଚରିତ୍ର, ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ, କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ । ବ୍ୟକ୍ତି ସବୁବେଳେ ସୁଖମୟ ଜୀବନଯାପନ କରିଥାଏ । ସୁଖମୟ ଜୀବନଯାପନ ପାଇଁ ଯଦି ସେ ଅନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ, ତେବେ ତା’ର ଶିକ୍ଷା ନିରର୍ଥକ ।
ଶିକ୍ଷାର ଅର୍ଥ ନୁହେଁ କେବଳ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ ବା ଶିକ୍ଷାଦାନ । ଶିକ୍ଷାର ଅର୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ବ୍ୟବହାର ଜାଣିଛି ତାକୁ ଜଣାଇବା । ଲକ୍ଷ୍ୟପଥରୁ ଯେପରି ସେ ନିବୃତ୍ତ ନ ହୁଏ, ତେଣୁ ସେ ଯାହା ଶିକ୍ଷାର୍ଜନ କରୁଛି ସେଗୁଡ଼ିକ ଯଦି ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ଜଡ଼ିତ ତେବେ ତାହାର ଶିକ୍ଷା ମୂଲ୍ୟବୋଧଭିଭିକ । ଏହା ନିଜକୁ ଆନନ୍ଦ ବା ତୃପ୍ତି ଦେବା ସହ ସମାଜକୁ ମଧ୍ୟ ଆନନ୍ଦ ଏବଂ ତୃପ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିବ ।
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଶୈକ୍ଷିକ ପ୍ରୟୋଗ :
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାକୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିମ୍ନଲିଖ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ ।
(1) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ : ବ୍ଯକ୍ତି ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନେକ । ଏହା ତା’ର ଶାରୀରିକ, ମାନସିକ, ନୈତିକ ଏବଂ ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ କରିଥାଏ । ନିଜର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଯଦି ସେ ସମସ୍ତ ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ନୀତିକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦିଏ ତେବେ ତାହା ନିଜକୁ ଆତ୍ମତୃପ୍ତି ଦେବ ନାହିଁ । ତା’ର ଆତ୍ମସର୍ଜନତା ବୃଦ୍ଧି ଦରକାର, ଯାହା ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ସମ୍ଭବ ।
(2) ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ : ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ । ସମାଜରେ ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ସେ ସଂଘର୍ଷ କରିଥାଏ । ନିଜର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସେ ଯେତିକି ବ୍ୟସ୍ତ, ସମାଜରେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସେ ସେତିକି ବ୍ୟଗ୍ର । ନିଜ ପଡ଼ୋଶୀ ସହ ସମାଜର ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ତା’ର ଦାୟିତ୍ୱବୋଧ ଅଛି ।
ସାମାଜିକ ଗୁଣରାଜିର ବିକାଶ ଘଟିଲେ ସେ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ହୋଇପାରିବ, ଯାହା ନିଜର ଉଦାରତା, ସହନଶୀଳତା, ସାଧୁତା, ବିଚାରଶୀଳତା ଓ ପରୋପକାରିତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଏହା ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ଜଡ଼ିତ । ଏହାଦ୍ଵାରା ସମାଜର ଉପକାର ସାଧୂତ ହୁଏ । ଶିକ୍ଷାରେ ଉପରୋକ୍ତ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକର ବିକାଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ଉଚିତ ।
(3) ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରୟୋଗ : ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନର ବିକାଶଦ୍ଵାରା ଆଜି ପୃଥିବୀ ଏକ ପରିବାର ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ଶିକ୍ଷାରେ ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରୟୋଗ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ ଅନେକ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଛି । ଇଣ୍ଟରନେଟ୍ ବ୍ୟବହାରଦ୍ୱାରା ସେ ପୃଥିବୀର ଯେକୌଣସି ପ୍ରାନ୍ତର ଖବର ନିମିଷକ ମଧ୍ୟରେ ଜାଣିପାରୁଛି । ସୋସିଆଲ୍ ମେଡ଼ିଆର ବ୍ୟବହାରଦ୍ୱାରା ତା’ର ଅନେକ ବନ୍ଧୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରୁଛନ୍ତି ।
ମାତ୍ର ସମୟ ସମୟରେ ଇ-ମେଲ୍, ଇଣ୍ଟରନେଟ୍, ଫେସ୍ବୁକ୍ର ଅସଦୁପଯୋଗ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କୁପଥଗାମୀ କରୁଛି । ତେଣୁ ଆଧୁନିକ ଜ୍ଞାନ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ କୌଶଳକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବା ଉଚିତ ।
(4) ଦୁର୍ନୀତିଠାରୁ ଦୂରେଇ ରହିବା : ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘଟୁଥିବା ଦୁର୍ନୀତିଠାରୁ ମୁକ୍ତ ରଖୁଥାଏ । ଆଜିକାଲି ପରିବାର, ସମାଜ, ରାଜନୀତି ଏବଂ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁର୍ନୀତି ଘେରି ରହିଛି ଯାହା ଜୀବନକୁ ଦୁର୍ବିସହ କରିସାରିଲାଣି । ତେଣୁ ସେଥୁ ନିଜକୁ ମୁକ୍ତ ରଖୁବା ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଏକ ଗୁରୁ ଦାୟିତ୍ଵ ।
ଜୀବନଶୈଳୀର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ସମାଜ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଟିଳତା ମଧ୍ଯରେ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା ହିଁ କେବଳ ଏକ ଆଶ୍ବାସନା ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିର ଶାନ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତିର ଏକ ଉତ୍ସ ।
4. ମାନବାଧ୍ଵରର ଅର୍ଥ ଓ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଲେଖ ଏବଂ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ମାନବାଧିକାରର ଭୂମିକା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ପ୍ରଗତିଶୀଳ ବିଶ୍ବରେ ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହେଉଛି । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହ ତାଳଦେଇ ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନସିକ ସଚେତନତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ଏବଂ ମାନବିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ନିରୂପିତ ହୋଇଛି । ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ର ମାନବିକତା ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ସଭ୍ୟତାର ସୃଷ୍ଟିର ବହୁଦିନ ପରେ ସ୍ବୀକୃତି ପାଇଁ ସର୍ବତ୍ର ଦାବି ହେଉଛି । ସମାଜରେ ଏକ ସଭ୍ୟ, ମର୍ଯ୍ୟାଦାପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ବିକଶିତ ଜୀବନଯାପନ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷର ଅଧିକାର ରହିଛି, ଯାହାକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର କୁହାଯାଏ ।
ଏହି ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ଆମକୁ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ ଏବଂ ଆମକୁ ପରସ୍ପର ସହଯୋଗୀ ହୋଇ ଶାନ୍ତିରେ ବାସ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଏହିସବୁ ମୌଳିକ ଅସ୍କାରକୁ ମାନବାଧିକାର କୁହାଯାଏ । ମଣିଷର ସଶକ୍ତିକରଣଦ୍ଵାରା ତା’ର ଜୀବନ, ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ସୁରକ୍ଷା କରିବାକୁ ହିଁ ମାନବାଧିକାର କୁହାଯାଏ । ମାନବାଧିକାରଗୁଡ଼ିକୁ ମୌଳିକ, ସ୍ଵାଭାବିକ ବା ପ୍ରକୃତିଦତ୍ତ ଓ ଚିରନ୍ତନ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ ।
ଏହି ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ମଣିଷର ଜନ୍ମଗତ ଅଧିକାର । ଏହି ମାନବାଧିକାର ପ୍ରଥମ ଲିଖ୍ ଓ ସ୍ବୀକୃତ ସନନ୍ଦ ୧୨୧୫ ମସିହାରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ରାଜା ଦ୍ବିତୀୟ ଜନ୍ଙ୍କଦ୍ଵାରା ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହାକି ‘ମାଗ୍ଲାକାର୍ଟ’ ନାମରେ ପରିଚିତ ।
ଦିଅନ୍ତି ଏହାର ବହୁଦିନ ପରେ ୧୭୭୬ ମସିହାରେ ‘ଆମେରିକାର ସ୍ଵାଧୀନତା ଘୋଷଣାନାମା ଓ ୧୭୮୯ ମସିହାରେ ରେ ମାନବିକ ଅଧିକାର ଘୋଷଣାନାମ ମାନବିକ ଅଧିକାରକୁ ଏକ ଆନ୍ଦୋଳନର ରୂପ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା । ୧୯୪୬ ମସିହା ପେବୃୟାରୀ ୧୬ ତାରିଖରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦରେ ଏଲେନ୍ ରୁଡ୍ଭେଲ୍ସଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ମାନବିକ ଅଧିକାରର ସାର୍ବଜନୀନ ଘୋଷଣା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ୧୯୪୮ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୧୦ ତାରିଖରେ ଏହା ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ପରିଷଦରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା ।
ସେହି ଘୋଷଣାନାମରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ଯେ,”ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମରୁ ଅଧିକାର ଏବଂ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସ୍ବାଧୀନ ଏବଂ ସମାନ । ତା’ର ବିବେକ ଏବଂ ଚେତନାଶୀଳତା ରହିଛି ଏବଂ ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ ।’’ ମାନବାଧ୍ୟାର କହିଲେ ମୁଖ୍ୟତଃ ସାତଗୋଟି ମୌଳିକ ସ୍ଵାଧୀନତାର ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଏ ।
(କ) ମାନବାଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ, ଯୋଗ୍ୟତା ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ସୁରକ୍ଷାକବଚ ସଦୃଶ ।
(ଖ) ଏହା ଏକ ନୈତିକ ଅଧିକାର, ଯାହାକି ବିବେକ ଅନୁମୋଦିତ, ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହାକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଭିତ୍ତିରେ ସୁରକ୍ଷା ଦିଏ ।
(ଗ) ସମସ୍ତ ମଣିଷଙ୍କର ମାନବିକ ଅଧିକାର ରହିଛି । ଏଥପାଇଁ କୌଣସି ଭେଦଭାବ ନାହିଁ ।
(ଘ) ଏଥୁ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ଅଭିଯୋଗ ସାରା ବିଶ୍ଵ ଭାବନାକୁ ମାନବ ସମାଜଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ ।
(ଙ) ସବୁ ଅଧିକାର ଭଳି ମାନବିକ ଅଧିକାର ସମସ୍ତଙ୍କ ଶାନ୍ତି, ସାମାଜିକ ସୁନ୍ଦରତା ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ନିରାପତ୍ତାକୁ ଦୃଷ୍ଟି ଦିଏ ।
ମାନବାଧିକାର ଓ ଶିକ୍ଷା :
ଶିକ୍ଷାଧିକାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିଲାଙ୍କୁ ଗୁଣାତ୍ମକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ସହିତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଶିକ୍ଷାକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରେ । ମାନବାଧିକାର ନିୟମ ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ଅଧ୍ୟାର ସାମର୍ଥ୍ୟ (NESRI) ଛଅଗୋଟି ମୌଳିକ ଶିକ୍ଷାଧିକାର ସହ ଜଡ଼ିତ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି –
(କ) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଧ୍ୟାର : ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିଲାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଏବଂ ଔପଚାରିକ ଶିକ୍ଷା ପାଇବାର ଅଧ୍ୟାର ରହିଛି ।
(ଖ) ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ : ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିଲାର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ ପାଇଁ ଏବଂ ତାକୁ ସମାଜରେ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରାଇବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ ।
(ଗ) ଉପଯୁକ୍ତ ମର୍ଯ୍ୟାଦା : ବିଦ୍ୟାଳୟ ସବୁପିଲାମାନଙ୍କର ଜନ୍ମଗତ ଗୁଣକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ସହିତ ଏକ ସହନଶୀଳ ଏବଂ ମର୍ଯ୍ୟାଦାସମ୍ପନ୍ନ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଆବଶ୍ୟକ, ଯେଉଁଠାରେ କି ପିଲାମାନେ ଆତ୍ମବିଶ୍ଵାସୀ ହେବେ ଓ ଆତ୍ମ ପରିପ୍ରକାଶ କରିପାରିବେ ।
(ଘ) ସମାନତା : ଶିକ୍ଷାରେ ସମସ୍ତ ସମ୍ବଳ ବିନିଯୋଗ ତଥା ବଣ୍ଟନରେ ସମାନତା ରହିବା ଉଚିତ ।
(ଙ) ଭେଦଭାବବିହୀନ ଶିକ୍ଷା : ସରକାର ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ମାନବାଧ୍ୟାକାରକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରାଇବା ଉଚିତ, ଯାହାକି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭେଦଭାବବିହୀନ ହୋଇଥବ । ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ, ଭାଷା ଓ ରାଜନୀତିଭିତ୍ତିକ ଭେଦଭାବଶୂନ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ହେବା ଉଚିତ ।
(ଚ) ଅଂଶଗ୍ରହଣର ଅଧିକାର : ଛାତ୍ର, ଅଭିଭାବକ ଏବଂ ସମୁଦାୟର ସେମାନଙ୍କର ବିଦ୍ୟାଳୟ ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଧିକାର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି ।
ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନା ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ, ଶିକ୍ଷାକୁ ସାର୍ବଜନୀନ ଓ ସଫଳ କରିବାପାଇଁ ମାନବାଧିକାରର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି ।
BSE Odisha Class 12 Education Notes
ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ସୂଚନା
ମାନବ ସଭ୍ୟତାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ତା’ର ଜୀବନଶୈଳୀର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଛି । ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ପ୍ରଭାବରେ ସେ ଏକ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ମେସିନ୍ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଚାଲିଛି । ଅନେକ ସମୟରେ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀରେ ଅନେକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଅନେକ ସୁଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ସେ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ଦମନ କରି ନିଜର ଦାବି ହାସଲ କରିଥାଏ ।
ଆବଶ୍ୟକତାଠାରୁ ଅନେକ ଅଧୁକ ସେ ଆଶା କରିଥାଏ । ତେଣୁ ବେଳେବେଳେ ସେ ଅନ୍ୟାୟ, ଅନୀତି, ଦୁର୍ନୀତି ଇତ୍ୟାଦି କରିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ତା’ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ମାନବିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ହ୍ରାସ ଘଟିଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ତା’ର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ର; ଯଥା ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥିକ, ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ।
ତେବେ ସେ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କ’ଣ ?
ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅର୍ଥ :
‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ’ ଶବ୍ଦର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅର୍ଥ ନାହିଁ । ଏହା ଏକ ଗୁଣ ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତି ବା ପଦାର୍ଥର ଏକ ଗୁଣକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହି ଗୁଣ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଚାରଧାରାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ କୌଣସି ଅନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥାଏ, ତେବେ ତା’ର ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅଭାବ ଅଛି ବୋଲି ଜଣାଯିବ ।
ଆୟନ ଲ୍ୟାଣ୍ଡଙ୍କ ମତରେ ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଅନ୍ତ’।
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ଙ୍କ ମତରେ, ‘ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷ୍ୟ’ ।
ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ :
ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କହିଲେ ଯାହା ଉତ୍ତମ, ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ, ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ, ଅର୍ଥବୋଧକ ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଚରଣଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କୁହାଯାଏ ।
ବ୍ରୁବେକାର୍ଙ୍କ ମତରେ, ‘ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରିବା ଅର୍ଥ ତା’ର ଶୈକ୍ଷିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ହିଁ ଉ ପସ୍ଥାପନ କରିବା ।’
ରାଲଫ୍ ବସୌଦିଙ୍କ “ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକ ଆବେଗାତ୍ମକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅଟେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ଅନୁଭୂତିରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ।’’
ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରକାରଭେଦ :
ସମାଜର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ନେଇ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରକାରଭେଦ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(1) ଅର୍ଥନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Economic values) : ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ଅନେକ ଜିନିଷ କ୍ରୟ ଏବଂ ବିକ୍ରୟ କରିଥାଏ । ଏହା ଅର୍ଥର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିଥାଏ । ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର ଏବଂ ପାନୀୟ ଆବଶ୍ୟକତା ପାଇଁ ଅର୍ଥ ଦରକାର, ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅଟେ । ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଏବଂ ସୌଖୀନ ଜୀବନ ପାଇଁ ଅର୍ଥ ଦରକାର; ମାତ୍ର ତାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ନୁହେଁ ।
(2) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Individual values) : ଆଧୁନିକ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ହୋଇଯାଇଛି । ସ୍ବାର୍ଥପର ଭାବରେ ବଞ୍ଚୁଛି । ତେଣୁ ସେ ଅନ୍ୟ ପାଇଁ ଟିକିଏ ବି ଚିନ୍ତା କରୁନାହିଁ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜେ ନିଜର ଆତ୍ମବିଶ୍ଳେଷଣ କରିବା ଉଚିତ । ସେ କେତେ ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପର ଏବଂ ସେ ଯାହା କରୁଛି କେତେ ଭଲ ବା ମନ୍ଦ କରୁଛି ତାହା ଜାଣିବା ନିତାନ୍ତ ଦରକାର । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅଟେ ।
(3) ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Ethical values) : ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ସମାଧାନ ଦରକାର । ସମାଧାନର ସୂତ୍ର ଭଲ ଆଡ଼କୁ ଗତିକରିବା ଉଚିତ । ତାହା ମନ୍ଦ ଆଡ଼କୁ ଗତିକଲେ ଫଳାଫଳ ଦୁର୍ଯୋଗ ଆଣିଦିଏ । ତେଣୁ ଏ ଦୁନିଆଁରେ ଭଲ ଏବଂ ମନ୍ଦ ଅଛି । ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ବିଚାରଶକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ଭଲ ଏବଂ ମନ୍ଦକୁ ଜାଣି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅଟେ ।
(4) ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Aesthetic values) : ଯିଏ ସୁନ୍ଦର ସବୁବେଳେ ସୁନ୍ଦର । “ସୁନ୍ଦର ତୃପ୍ତିର ଅବସାଦ ନାହିଁ, ଯେତେ ଦେଖୁଥିଲେ ନୂଆ ଦିଶୁଥାଇ ।’’ ତେଣୁ ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଠର ସବୁ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟମୟ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଅନୁଭବ କରିବା ଉଚିତ । ଏହାକୁ ଧ୍ବଂସ କରିବା ଅର୍ଥ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାନୁଭୂତିର ଅଭାବ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅଟେ ।
(5) ଅନ୍ତଃ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Internal values) : ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ନିଜର ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ଅନୁଭୂତି ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଯାହା ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ଏବଂ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସୁହାଇଥାଏ, ତାହା ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ । ମାତ୍ର ବେଳେବେଳେ ଏହାର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ।
(6) ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Spiritual values) : ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଚିରସ୍ଥାୟୀ, ଯାହା ଯୁଗ ଯୁଗ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ । ଅନେକ ମୁନିଋଷି ଏବଂ ଦାର୍ଶନିକମାନେ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥା’ନ୍ତି, ଯାହା ପ୍ରେମ, ଦୟା, କ୍ଷମା, ପରୋପକାର ଏବଂ ସତ୍ୟ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।
(7) ଅନ୍ତିମ ମୂଲ୍ୟବୋଧ (Ultimate values) : ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ଅଛନ୍ତି । ଜନ୍ମ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁ ନିଶ୍ଚିତ । ଆତ୍ମା ଏବଂ ପରମାତ୍ମାର ସ୍ଥିତିକୁ କେହି ଏଡ଼େଇ ଦେଇପାରିବେ କି ? ତେବେ ଭଗବତ୍ ସତ୍ତା ଉପଲବ୍ ଶିକ୍ଷାର ପରମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଯାହାଦ୍ୱାରା ଜଣେ ଶାନ୍ତି ପାଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଆମେ ଅନ୍ତିମ ଶାନ୍ତି ବୋଲି କହିପାରିବା, ଯାହା ଜଣକୁ ଅତିମାନବ କରିଦିଏ । ଏହି ବ୍ୟକ୍ତିର ଅନ୍ତିମ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅଟେ ।
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା (Value-based Education) :
ଶିକ୍ଷା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଯାହା ଉତ୍ତମ, ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ, ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ, ଅର୍ଥବୋଧକ, ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଏବଂ ଯାହାର ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି କିଛି ଅବଦାନ ଅଛି ତାହା ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା (Value-based Education) । ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଚରଣଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ଚରିତ୍ର, ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ, କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ । ବ୍ୟକ୍ତି ସବୁବେଳେ ସୁଖମୟ ଜୀବନଯାପ କରିଥାଏ ।
ସୁଖମୟ ଜୀବନଯାପନ ପାଇଁ ଯଦି ସେ ଅନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ, ତେବେ ତା’ର ଶିକ୍ଷା ନିରର୍ଥକ । ଶିକ୍ଷାର ନୁହେଁ କେବଳ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ ବା ଶିକ୍ଷାଦାନ । ଶିକ୍ଷାର ଅର୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ବ୍ୟବହାର ଜାଣିଛି ତାକୁ ଜଣାଇବା । ଲକ୍ଷ୍ୟପଥରୁ ଯେ ସେ ନିବୃତ୍ତ ନ ହୁଏ, ତେଣୁ ସେ ଯାହା ଶିକ୍ଷାର୍ଜନ କରୁଛି ସେଗୁଡ଼ିକ ଯଦି ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ଜଡ଼ିତ ତେବେ ତାହାର ଶିକ୍ଷା ମୂଲ୍ୟବୋଧଭିଭିକ । ଏହା ନିଜକୁ ଆନନ୍ଦ ବା ତୃପ୍ତି ଦେବା ସହ ସମାଜକୁ ମଧ୍ୟ ଆନନ୍ଦ ଏବଂ ତୃପ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିବ ।
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଶୈକ୍ଷିକ ପ୍ରୟୋଗ :
ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ନିମ୍ନଲିଖ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ :
(1) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ : ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନେକ । ଏହା ତା’ର ଶାରୀରିକ, ମାନସିକ, ନୈତିକ ଏବଂ ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ କରିଥାଏ । ନିଜର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଯଦି ସେ ସମସ୍ତ ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ନୀତିକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦିଏ ତେବେ ତାହା ନିଜକୁ ଆତ୍ମତୃପ୍ତି ଦେବ ନାହିଁ । ତା’ର ଆତ୍ମସର୍ଜନତା ବୃଦ୍ଧି ଦରକାର, ଯାହା ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ସମ୍ଭବ ।
(2) ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ : ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ । ସମାଜରେ ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ସେ ସଂଘର୍ଷ କରିଥାଏ । ନିଜର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସେ ଯେତିକି ବ୍ୟସ୍ତ, ସମାଜରେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସେ ସେତିକି ବ୍ୟଗ୍ର । ନିଜ ପଡ଼ୋଶୀ ସହ ସମାଜର ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ତା’ର ଦାୟିତ୍ବବୋଧ ଅଛି ।
ସାମାଜିକ ଗୁଣରାଜିର ବିକାଶ ଘଟିଲେ ସେ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ହୋଇପାରିବ, ଯାହା ନିଜର ଉଦାରତା, ସହନଶୀଳତା, ସାଧୁତା, ବିଚାରଶୀଳତା ଓ ପରୋପକାରିତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଏହା ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ଜଡ଼ିତ । ଏହାଦ୍ଵାରା ସମାଜର ଉପକାର ସାଧୂତ ହୁଏ । ଶିକ୍ଷାରେ ଉପରୋକ୍ତ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକର ବିକାଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ଉଚିତ ।
(3) ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରୟୋଗ : ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନର ବିକାଶଦ୍ବାରା ଆଜି ପୃଥିବୀ ଏକ ପରିବାର ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ଶିକ୍ଷାରେ ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରୟୋଗ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ ଅନେକ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଛି । ଇଣ୍ଟରନେଟ୍ ବ୍ୟବହାରଦ୍ୱାରା ସେ ପୃଥିବୀର ଯେକୌଣସି ପ୍ରାନ୍ତର ଖବର ନିମିଷକ ମଧ୍ୟରେ ଜାଣିପାରୁଛି ।
ସୋସିଆଲ୍ ମେଡ଼ିଆର ବ୍ୟବହାରଦ୍ୱାରା ତା’ର ଅନେକ ବନ୍ଧୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରୁଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ସମୟ ସମୟରେ ଇ-ମେଲ୍, ଇଣ୍ଟରନେଟ୍, ଫେସ୍ବୁକ୍ର ଅସଦୁପଯୋଗ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କୁପଥଗାମୀ କରୁଛି । ତେଣୁ ଆଧୁନିକ ଜ୍ଞାନ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ କୌଶଳକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବା ଉଚିତ ।
(4) ଦୁର୍ନୀତିଠାରୁ ଦୂରେଇ ରହିବା : ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘଟୁଥିବା ଦୁର୍ନୀତିଠାରୁ ମୁକ୍ତ ରଖୁଥାଏ । ଆଜିକାଲି ପରିବାର, ସମାଜ, ରାଜନୀତି ଏବଂ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁର୍ନୀତି ଘେରି ରହିଛି, ଯାହା ଜୀବନକୁ ଦୁର୍ବିସହ କରିସାରିଲାଣି । ତେଣୁ ସେଥୁରୁ ନିଜକୁ ମୁକ୍ତ ରଖୁବା ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ଏକ ଗୁରୁ ଦାୟିତ୍ଵ । ଜୀବନଶୈଳୀର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ସମାଜ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜଟିଳତା ମଧ୍ଯରେ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷା ହିଁ କେବଳ ଏକ ଆଶ୍ବାସନା ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିର ଶାନ୍ତିପ୍ରାପ୍ତିର ଏକ ଉତ୍ସ ।
(5) ମାନବାଧିକାର : ପ୍ରଗତିଶୀଳ ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହେଉଛି । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହ ତାଳଦେଇ ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନସିକ ସଚେତନତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ଏବଂ ମାନବିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ନିରୂପିତ ହୋଇଛି । ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନବିକତା ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ସଭ୍ୟତାର ସୃଷ୍ଟିର ବହୁଦିନ ପରେ ସ୍ବୀକୃତି ପାଇଁ ସର୍ବତ୍ର ଦାବି ହେଉଛି । ସମାଜରେ ଏକ ସଭ୍ୟ, ମର୍ଯ୍ୟାଦାପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ବିକଶିତ ଜୀବନଯାପନ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷର ଅଧିକାର ରହିଛି, ଯାହାକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର କୁହାଯାଏ ।
ଏହି ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ଆମକୁ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ ଏବଂ ଆମକୁ ପରସ୍ପର ସହଯୋଗୀ ହୋଇ ଶାନ୍ତିରେ ବାସ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଏହିସବୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ମାନବାଧିକାର କୁହାଯାଏ । ମଣିଷର ସଶକ୍ତିକରଣଦ୍ବାରା ତା’ର ଜୀବନ, ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ସୁରକ୍ଷା କରିବାକୁ ହିଁ ମାନବାଧ୍ୟାର କୁହାଯାଏ । ମାନବାଧ୍ୟାକାରଗୁଡ଼ିକୁ ମୌଳିକ, ସ୍ଵାଭାବିକ ବା ପ୍ରକୃତିଦତ୍ତ ଓ ଚିରନ୍ତନ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ । ଏହି ଅଧ୍ୟାରଗୁଡ଼ିକ ମଣିଷର ଜନ୍ମଗତ ଅଧିକାର ।
(6) ମାନବାଧ୍ଵର ଓ ଶିକ୍ଷା :ଶିକ୍ଷାତ୍କାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିଲାଙ୍କୁ ଗୁଣାତ୍ମକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ସହିତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ବିକାଶ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଶିକ୍ଷାକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରେ । ମାନବାଧିକାର ନିୟମ ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ଅଧିକାର ସାମର୍ଥ୍ୟ (NESRI) ଛଅଗୋଟି ମୌଳିକ ଶିକ୍ଷାଧ୍ଵର ସହ ଜଡ଼ିତ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି –
- ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଧିକାର : ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିଲାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଏବଂ ଔପଚାରିକ ଶିକ୍ଷା ପାଇବାର ଅଧିକାର ରହିଛି ।
- ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ : ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିଲାର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ ପାଇଁ ଏବଂ ତାକୁ ସମାଜରେ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରାଇବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ ।
- ଉପଯୁକ୍ତ ମର୍ଯ୍ୟାଦା : ବିଦ୍ୟାଳୟ ସବୁପିଲାମାନଙ୍କର ଜନ୍ମଗତ ଗୁଣକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ସହିତ ଏକ ସହନଶୀଳ ଏବଂ ମର୍ଯ୍ୟାଦାସମ୍ପନ୍ନ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଆବଶ୍ୟକ, ଯେଉଁଠାରେ କି ପିଲାମାନେ ଆତ୍ମବିଶ୍ଵାସୀ ହେବେ ଓ ଆତ୍ମ ପରିପ୍ରକାଶ କରିପାରିବେ ।
- ସମାନତା : ଶିକ୍ଷାରେ ସମସ୍ତ ସମ୍ବଳ ବିନିଯୋଗ ତଥା ବଣ୍ଟନରେ ସମାନତା ରହିବା ଉଚିତ ।
- ଭେଦଭାବବିହୀନ ଶିକ୍ଷା : ସରକାର ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ମାନବାଧିକାରକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରାଇବା ଉଚିତ, ଯାହାକି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭେଦଭାବବିହୀନ ହୋଇଥିବ । ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ, ଭାଷା ଓ ରାଜନୀତିଭିଭିକ ଭେଦଭାବଶୂନ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ହେବା ଉଚିତ ।
- ଅଂଶଗ୍ରହଣର ଅଧିକାର : ଛାତ୍ର, ଅଭିଭାବକ ଏବଂ ସମୁଦାୟ ସେମାନଙ୍କର ବିଦ୍ୟାଳୟ ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଧ୍ଵର ବିଷୟରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାରେ ଅଧିକାର ରହିଛି ।
ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନା ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ, ଶିକ୍ଷାକୁ ସାର୍ବଜନୀନ ଓ ସଫଳ କରିବାପାଇଁ ମାନବାଧିକାରର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି ।