Bhagya

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 CHSE Odisha Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Ex 7(d) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Exercise 7(d)

Question 1.
Prove the formulae (4) to (7).
Solution:
(4) \(\frac{d}{d x}\)(cos-1 x) = \(\frac{-1}{\sqrt{1-x^2}}\)
Let y = cos^-1 x
⇒ x = cos y
⇒ \(\frac{d}{d x}\) = \(\frac{1}{\left(\frac{d x}{d y}\right)}\) = \(\frac{1}{-\sin y}\)
But sin y ≥ 0 when
y ∈ [0, π] ( ∵ [0, π] is the principal value branch for cos^-1 x)
∴ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{-1}{\sqrt{1-\cos ^2 y}}\) = \(\frac{-1}{\sqrt{1-x^2}}\)

(5) Let y = tan^-1 x
⇒ x = tan y

(6) Let y = cot^-1 x
⇒ x = cot y

(7) Let y = cosec^-1 x
⇒ x = cosec y

Question 2.
Find derivatives of the following functions.
sin^-1 2x
Solution:
y = sin^-1 2x

Question 3.
cot^-1 √x
Solution:
cot^-1 √x

Question 4.
sec^-1 (2x + 1)
Solution:
y = sec^-1 (2x + 1)

Question 5.
cos^-1 \(\sqrt{\frac{1+x}{2}}\)
Solution:

Question 6.
cos^-1 \(\left(\frac{x-\frac{1}{x}}{x+\frac{1}{x}}\right)\)
Solution:

Question 7.
tan^-1 (cos √x)
Solution:
y = tan^-1 (cos √x)

Question 8.
x² cosec^-1 \(\left(\frac{1}{\ln x}\right)\)
Solution:

Question 9.
cot^-1 \( \frac{\sqrt{1-x^2}}{x} \)
Solution:

Question 10.
(x sin^-1 x)¹⁵
Solution:
y = (x sin^-1 x)¹⁵

Question 11.
sin^-1 \( \sqrt{\frac{1-x}{1+x}} \)
Solution:

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class English Solutions Test-1 Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 English Solutions Test-1

BSE Odisha 7th Class English Test-1 Text Book Questions and Answers

The figures in the right hand margin indicates the marks for each question.
1. Write the following Odia names of the persons in English. [10]
(Teacher will give names of ten persons in Odia)

ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ – Mahatma Gandhi
ମଧୁସୂଦନ ଦାସ – Madhusudan Das
ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ – Biju Pattnaik
ବିନାପାନି ମହନ୍ତ – Binapani Mohantv
ଗୋପାବନ୍ଧୁ ଦାଶ – Gopabandhu Dash
ଗୋପୀନାଥ ମହନ୍ତ – Gopinath Mohantv
ଫାକିରମୋହନ ସେନାପତି – Fakirmohan Senapati
ରାଧନାଥ ରୋଭ – Radhanath Rov
ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦ – Rajendra Prasad
ଚିତ୍ତରଂଜନ ଦାସ – Chittaranjan Das

2. Write the following names of places in English. [10]
(Teacher will give names of ten places in Odia)

Answer:
ଭୁବନେଶ୍ୱର – Bhubaneswar
ଦିଲ୍ଲୀ – Delhi
ଆହ୍ଲାବାଦ – Allahabad
ବାଲାସୋର – Balasore
ଆନନ୍ଦପୁର – Anandpur
ବରିପଡା – Baripada
ଗୌହାଟୀ – Gauhati
ଚେନ୍ନାଇ – Chennai
ଫିରୋଜାବାଦ – Ferozabad
ଚମ୍ପୁଆ – Champua

3. Your teacher will give dictation of ten English words. Write them in the space given below. [10]

Answer:
rooster
monkey
money
protect
desert
teacher
wealth
singer
bottle
driver

4. Given below are some words. Your teacher will read aloud ten of them. Tick those which s/he reads aloud.
city, country, tree, crown, rooster, close, monkey, jackal, animal, camel, thirsty, climb, zoo, trumpet [10]
Answer:
(Student tick the words which their teacher reads aloud.)

5. Your teacher will read aloud a paragraph (The Jackal and the Rooster). You listen to him/her and fill in the gaps
There was a very ___________ and ___________ rooster. It looked like a __________ with a beautiful red __________. It also felt like a __________ in the morning. It sat on a ___________ place and ____________ non-stop cock-koo-doodle-doo. He knew his _____________ was much better than the songs of ____________. [15]
Answer:
There was a very big and handsome rooster. It looked like a king with a beautiful read crown. It also felt like a king. It gets up very early in the morning. It sat on a high place and sang non-stop cock-koo-doodle-doo. He knew his song was much better than the songs of other roosters of his locality.

6. Match the pairs of words which sound alike at the end part. Write the serial numbers in boxes. [15]

Answer:

A	B
1. Pool	Farm (10)
2. Trees	Keeper (8)
3. Sun	Sky (4)
4. High	Away (9)
5. You	Zoo (6)
6.Too	Turn (3)
7. Learn	Breeze (2)
8. Soldier	Run (7)
9. Day	True (5)
10. Arm	Cool (2)

7. Read the poem and answer the questions that follow. [10]
(କବିତାଟି ପଢ଼ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)

A fox was moving on one day,
And just above his head,
He saw a vine with lovely grapes,
Rich ripe and purple-red.

Question (i).
What is the poem about?
(କବିତାଟି କେଉଁ ବିଷୟରେ ?)
Answer:
The poem is about a fox and vine with lovely grapes.

Question (ii).
What was the fox doing one day?
(ଦିନେ କୋକିଶିଆଳ କ’ଣ କରୁଥିଲା ?)
Answer:
The fox was moving here and there one day.

Question (iii).
What did he see above his head?
(ତା’ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ସେ କ’ଣ ଦେଖୁଲା ?)
Answer:
He saw a vine with lovely grapes above his head.

Question (iv).
What were the grapes like? (ଅଙ୍ଗୁରଗୁଡ଼ିକ କିପରି ଥିଲା ?)
Answer:
The grapes were rich, ripe and purple red.

Question (v).
‘He’ in the third line is used for___________.
(ତୃତୀୟ ଧାଡ଼ି ‘He’ (ସେ) _________________ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଛି ।)
Answer:
In the third line ‘He’ is used for the fox.

8. Read the following paragraph and write the answers to the questions that follow in complete sentences.
Once there lived a jackal in a forest. One day, he did not get any food. He was very hungry. In the evening, the hungry jackal came into a village. He moved here and there in the village. He was looking for food. By chance he fell into a washer-man’s tub which was full of blue water. He became blue and other jackals could not know him. [20]

Question (i).
What is the paragraph about?
(ଅନୁଚ୍ଛେଦଟି କେଉଁ ବିଷୟରେ ?)
Answer:
The paragraph is about a hungry jackal.

Question (ii).
Where did the jackal live?
(ବିଲୁଆଟି କେଉଁଠାରେ ରହୁଥିଲା ?)
Answer:
The jackal lived in a forest.

Question (iii).
Why did he become very hungry one day?
(ଦିନେ ବିଲୁଆ କାହିଁକି ଅଧିକ ଭୋକିଲା ଥିଲା ?)
Answer:
One day the jackal did not get any food anywhere, so he became hungry

Question (iv).
When did the jackal come into the village?
(ବିଲୁଆଟି କେତେବେଳେ ଗାଁ ଭିତରକୁ ଆସିଲା ?)
Answer:
The jackal came into the village in the evening.

Question (v).
What was he searching for in the village?
(ଗାଁରେ ସେ କ’ଣ ଖୋଜୁଥୁଲା ?)
Answer:
He was searching for food in the village.

Question (vi).
Where did he move in the village?
(ସେ ଗାଁର କେଉଁ ଜାଗାରେ ବୁଲୁଥିଲା ?)
Answer:
He moved here and there in the village.

Question (vii).
What did he fall into?
(କେଉଁଠାରେ ସେ ପଡ଼ିଗଲା ?)
Answer:
He fell into a washer-man’s tub which was full of blue water.

Question (viii).
What happened to him when he fell into the tub?
(ଟବ୍‌ରେ ପଡ଼ିଗଲା ପରେ ତା’ର କ’ଣ ହେଲା ?)
Answer:
When he fell into the tub, he became blue.

Question (ix).
Why couldn’t the other jackals know him?
(ଅନ୍ୟ ବିଲୁଆମାନେ ତାହାକୁ କାହିଁକି ଜାଣିପାରିଲେ ନାହିଁ ?)
Answer:
Other jackals could not know him because he was looking blue quite different from them.

Question (x).
Who is ‘He’ in the last line?
(ଶେଷ ଧାଡିରେ ‘He’ କିଏ ?)
Answer:
In the last lines ‘He’ refers to the jackal.

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 CHSE Odisha Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Ex 7(c) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Exercise 7(c)

Find derivatives of the following functions.
Question 1.
(x² +5)⁸
Solution:
y = (x² +5)⁸
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\)(x² +5)⁸
= 8(x² +5)⁷ × \(\frac{d}{d x}\)(x² +5) by chain rule
= 8(x² +5)⁷ . 2x
= 16x (x² +5)⁷

Question 2.
\(\frac{1}{\left(x^3+\sin x\right)^2}\)
Solution:

Question 3.
In (√x+1)
Solution:

Question 4.
sin 5x + cos 7x
Solution:
sin 5x + cos 7x
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\)(sin 5x) + \(\frac{d}{d x}\)(cos 7x)
= cos 5x . \(\frac{d}{d x}\)(5x) – sin 7x . \(\frac{d}{d x}\)(7x)
= 5 cos 5x – 7 sin 7x

Question 5.
e^{sin t}
Solution:
y = e^{sin t}
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d t}\)(e^{sin t}) = e^{sin t} . \(\frac{d}{d t}\)(sin t)
= e^{sin t} . cos t

Question 6.
\(\sqrt{a x^2+b x+c}\)
Solution:
y = \(\sqrt{a x^2+b x+c}\)

Question 7.
\(\left(\frac{x+1}{x^2+3}\right)^{-3}\)
Solution:

Question 8.
sec (tan θ)
Solution:
y = sec (tan θ)
\(\frac{d y}{d θ}\) = \(\frac{d}{d θ}\) {sec (tan θ)}
= sec (tan θ) . tan (tan θ) . \(\frac{d}{d θ}\)(tan θ)
= sec (tan θ) . tan (tan θ) . sec² θ

Question 9.
sin \(\left(\frac{1-x^2}{1+x^2}\right)\)
Solution:

Question 10.
\(\sqrt{\tan (3 z)}\)
Solution:

Question 11.
tan³ x
Solution:
y = tan³x = (tan x)³
\(\frac{d y}{d x}\) = 3(tan x)². \(\frac{d}{d x}\)(tan x)
= 3tan² x . sec² x

Question 12.
sin⁴ x
Solution:
y = sin⁴x
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\)(sin⁴ x)
= 4 (sin x)³ . \(\frac{d}{d x}\)(sin x)
= 4 sin³ x . cos x

Question 13.
sin² x cos² x
Solution:
y = sin² x cos² x = \(\frac{1}{4}\)sin² 2x
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{1}{4}\) \(\frac{d}{d x}\)(sin 2x)²
= \(\frac{1}{4}\). 2sin 2x . \(\frac{d}{d x}\)(sin 2x)
= \(\frac{1}{2}\) sin 2x . cos 2x . \(\frac{d}{d x}\)(2x)
= \(\frac{1}{2}\) sin 2x cos 2x . 2 = sin 2x . cos 2x

Question 14.
sin 5x cos 7x
Solution:
y = sin 5x cos 7x
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\)(sin 5x) . cos 7x + \(\frac{d}{d x}\)sin 5x . (cos 7x)
= cos 5x . \(\frac{d}{d x}\)(5x) . cos 7x + sin 5x . (-sin 7x) . \(\frac{d}{d x}\)(7x)
= 5 cos 5x . cos 7x – 7 sin 5x . sin 7x

Question 15.
tan x cot 2x
Solution:
y = tan x. cot 2x
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\)(tan x) . cot 2x + tan x . \(\frac{d}{d x}\)(cot 2x)
= sec² x / cot 2x + tan x . (-cosec² x) \(\frac{d}{d x}\)(2x)
= sec² x . cot 2x – 2 tan x . cosec² x

Question 16.
\(\sqrt{\sin \sqrt{x}}\)
Solution:

Question 17.
\(\sqrt{\sec (2 x+1)}\)
Solution:

Question 18.
cosec (ax + b)²
Solution:
y = cosec (ax + b)²
\(\frac{d y}{d x}\) = – cosec (ax + b)² cot (ax + b)² . \(\frac{d}{d x}\)(ax + b)²
[ ∵ \(\frac{d}{d x}\)(cosec u) = -cosec u . cot u . \(\frac{d u}{d x}\)
= – cosec (ax + b)² . cot (ax + b)² . 2(ax + b) . \(\frac{d}{d x}\)(ax + b)
[ ∵ \(\frac{d}{d x}\)(u²) = 2u \(\frac{d u}{d x}\)
= – cosec (ax + b)² . cot (ax + b)² . 2(ax + b) . a
= – 2a (ax + b) cosec (ax + b)² cot (ax + b)²

Question 19.
a^{In x}
Solution:
y = a^{In x} . In a . \(\frac{d}{d x}\)(In x)
[ ∵ \(\frac{d}{d x}\)(a^u) = a^u . In a . \(\frac{d u}{d x}\)
= a^{In x} . In a . \(\frac{1}{x}\) = \(\frac{a^{\ln x} \ln a}{x}\)

Question 20.
\(a^{x^2} b^{x^3}\)
Solution:

Question 21.
In tan x
Solution:

Question 22.
\(5^{\sin x^2}\)
Solution:

Question 23.
In tan\(\left(\frac{\pi}{4}+\frac{x}{2}\right)\)
Solution:

Question 24.
\(\sqrt{\left(a^{\sqrt{x}}\right)}\)
Solution:

Question 25.
In (e^nx + e^-nx)
Solution:
y = In (e^nx + e^-nx)
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{1}{e^{n x}+e^{-n x}}\) . \(\frac{d}{d x}\) (e^nx + e^-nx)
= \(\frac{n\left(e^{n x}-e^{-n x}\right)}{e^{n x}+e^{-n x}}\)

Question 26.
\(e^{\sqrt{a x}}\)
Solution:

Question 27.
\(\sqrt{\log x}\)
Solution:
y = \(\sqrt{\log x}\)
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{1}{2 \sqrt{\log x}}\) . \(\frac{d}{d x}\)(log x)
= \(\frac{1}{2 \sqrt{\log x}}\) . \(\frac{1}{x}\)

Question 28.
e^{sin x} – a^{cos x}
Solution:
y = e^{sin x} – a^{cos x}
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\)(e^{sin x}) – \(\frac{d}{d x}\)(a^{cos x})
= e^{sin x} . \(\frac{d}{d x}\)(sin x) – a^{cos x} . In a . \(\frac{d}{d x}\)(cos x)
= e^{sin x} . cos x + a^{cos x} . In a . sin x

Question 29.
\(\frac{e^{3 x^2}}{\ln \sin x}\)
Solution:

Question 30.
Prove that
\(\frac{d}{d x}\left[\frac{1-\tan x}{1+\tan x}\right]^{\frac{1}{2}}\) = 1 / \(\sqrt{\cos 2 x}\) (cos x + sin x)
Solution:

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 6 Probability Ex 6(d) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 6 Probability Exercise 6(d)

Question 1.
State which of the following is the probability distribution of a random variable X with reasons to your answer:
(a)

X = x	0	1	2	3	4
p(x)	0.1	0.2	0.3	0.4	0.1

(b)

X = x	0	1	2	3
p(x)	0.15	0.35	0.25	0.2

(c)

X = x	0	1	2	3	4	5
p(x)	0.4	R	0.6	R2	0.7	0.3

Solution:
(a) As ∑p_i = 1.1 > 1, the given distribution is not a probability distribution.
(b) As ∑p_i = 0.95 < 1, the given distribution is not a probability distribution.
(c) As the value of R is not known, the given distribution is not a probability distribution.

Question 2.
Find the probability distribution of number of doublets in four throws of a pair of dice. Find also the mean and the variance of the number of doublets.
Solution:
Let the random variable X represents the number of doublets in 4 throws of a pair of dice.
X can take values 0, 1, 2, 3, 4
In a single throw of two dice
X can take values 0, 1, 2, 3, 4
In a single throw of two dice.
P(doublet) = \(\frac{6}{36}\)
P(non-doublet) = 1 – P (doublet) = \(\frac{5}{36}\)
Clearly the given experiment is a binomial experiment with n = 4,
p = \(\frac{1}{6}\), q = \(\frac{5}{6}\)

N.B. We can use the definition to find mean and variance.

Question 3.
Four cards are drawn successively with replacement from a well-shuffled pack of 52 cards. Find the probability distribution of the number of aces. Calculate the mean and variance of the number of aces.
Solution:
Let the random variable X denotes the number of aces.
Thus X can take values 0, 1, 2, 3, 4.
Clearly the given experiment is a binomial experiment with n = 4

N.B. We can use the definition to find mean and variance.

Question 4.
Find the probability distribution of
(a) number of heads in three tosses of a coin.
Solution:
Let the random variable X denotes the number of heads in three tosses of a coin.
X can take values 0, 1, 2, 3
In one toss p(H) = \(\frac{1}{2}\), p(T) = \(\frac{1}{2}\)
This experiment is a binomial experiment with n = 3, p = \(\frac{1}{2}\) and q = \(\frac{1}{2}\)

(b) number of heads in simultaneous tosses of four coins.
Solution:
When 4 coins tossed simultaneously, let the random variable X denotes the number of heads.
X can take values 0, 1. 2, 3, 4
This experiment is a binomial experiment with n = 4, p = \(\frac{1}{2}\) and q = \(\frac{1}{2}\)

Question 5.
A biased coin where the head is twice as likely to occur as the tail is, tossed thrice. Find the probability distribution of number of heads.
Solution:
Let in a toss P(T) = x
According to the question P(H) = 2x
Now 2x + x = 1
⇒ x = \(\frac{1}{3}\)
Thus P(T) = \(\frac{1}{3}\), P(H) = \(\frac{3}{3}\)
Clearly the given experiment is a binomial experiment with n = 3, p = P(H) = \(\frac{2}{3}\), q = P(T) = \(\frac{1}{3}\)
Let the random variable X denotes the number of heads in three throws of that coin.
X can take values 0, 1, 2, 3

Question 6.
Find the probability distribution of the number of aces in question no. 3 if the cards are drawn successively without replacement.
Solution:
Total number of cards = 52
Number of aces = 4
Number of cards drawn = 4 (one by one without replacement)
Let X = the random variable of number of aces drawn.
X can take values 0, 1, 2, 3 or 4

Question 7.
From a box containing 32 bulbs out of which 8 are defective 4 bulbs are drawn at random successively one after another with replacement. Find the probability distribution of the number of defective bulbs.
Solution:
Total number of bulbs = 32
Number of defective bulbs = 8
∴ Number of nondefective bulbs = 24
Number of bulbs drawn = 4 (one after another with replacement)
Clearly the experiment is a binomial experiment with n = 4
p = p ((drawing a defective bulb) = \(\frac{8}{32}\) = \(\frac{1}{4}\)
q = p (drawing a non defective bulb) = \(\frac{3}{4}\)
Let the random variable X denotes the number of defective bulbs.
∴ X can take values 0, 1, 2, 3, 4.

Question 8.
A random variable X has the following probability distribution.

X = x	0	1	2	3	4	5
p(x)	0	R	2R	3R	3R	R

Determine
(a) R
(b) P(X < 4)
(d) P(2 ≤ X ≤ 5)
(c) P(X ≥ 2)
Solution:
(a) Clearly ∑P_i = 1
⇒ R + 2R + 3R + 3R + R = 1

Question 9.
Find the mean and the variance of the number obtained on a throw of an unbiased coin.
Solution:
When an unbiased coin is tossed we donot get any number.
p(getting a number) = 0
Thus mean = variance = 0
If instead of coin it would be an unbiased die
Then let X = The number obtained in the throw.
X can take values 1, 2, 3, 4, 5 or 6.
P(X = 1) = P(X = 2) = P(X = 3) = P(X = 4)

Question 10.
A pair of coins is tossed 7 times. Find the probability of getting
(i) exactly five tails
(ii) at least five tails
(iii) at most five tails
Solution:
Clearly the given experiment is a binomial experiment with

Question 11.
If a pair of dice is thrown 5 times then find the probability of getting three doublets.
Solution:
In a single through of a pair of dice
p (a doublet) = \(\frac{6}{36}\) = \(\frac{1}{6}\)
p (a non doublet) = 1 – p (a doublet) = 1 – \(\frac{1}{6}\) = \(\frac{5}{6}\)
Clearly the given experiment is a binomial experiment with n = 5
p = \(\frac{1}{6}\) and q = \(\frac{5}{6}\)
p(3 doublets in 5 throw) = ⁵C₃ p³q²
= 10. \(\left(\frac{1}{6}\right)^3\) \(\left(\frac{5}{6}\right)^2\) = \(\frac{250}{6^5}\) = \(\frac{125}{3888}\)

Question 12.
Four cards are drawn successively with replacement from a well-shuffled pack of 52 cards. What is the probability that:
(i) all the four cards are diamonds
(ii) only two cards are diamonds
(iii) none of the cards is a diamond.
Solution:
Out of 52 cards there are 13 diamonds. 4 cards are drawn one by one with replacement.
When we draw a card

Question 13.
In an examination, there are twenty multiple-choice questions each of which is supplied with four possible answers. What is the probability that a candidate would score 80% or more in the answers to these questions?
Solution:
Total number of questions = 20 for each question
p (correct answer) = \(\frac{1}{4}\)
p (wrong answer) = \(\frac{3}{4}\)
p (the score is > 80%)
= p (no. of correct answer > 16)
= p (16 correct answers)
+ p(17 correct answers)
+ p (18 correct answers)
+ p (19 correct answers)
+ p (20 correct answers)

Question 14.
A bag contains 7 balls of different colours. If five balls are drawn successively with replacement then what is the probability that none of the balls drawn is white?
Solution:
Total number of balls = 7 (The colours are different)
Number of balls drawn = 5 (one by one with replacement)
Case – 1
(If a white coloured ball is not present)
p(non is white) = 1
Case – 2
(If one ball is white).
In one draw p(white ball) = \(\frac{1}{7}\)
p (non white ball) = \(\frac{6}{7}\)
When 5 balls are drawn
p (none of the balls drawn is white) = ⁵C₀ \(\left(\frac{1}{7}\right)^0\) \(\left(\frac{6}{5}\right)^5\) = \(\left(\frac{6}{7}\right)^5\)

Question 15.
Find the probability ofthrowing at least 3 sixes in 5 throws of a die.
Solution:
In one throw of a die

Question 16.
The probability that a student securing first division in an examination is \(\). What is the probability that out of 100 students twenty pass in first division?
Solution:
Clearly the given experiment is a binomial experiment with

Question 17.
Sita and Gita throw a die alternatively till one of them gets a 6 to win the game. Find their respective probability of winning if Sita starts first.
Solution:
In one throw of a die
p (getting a 6) = \(\frac{1}{6}\)
p (not getting a 6) = \(\frac{5}{6}\)
If Sita begins the game she may win in first round or second round or third round, etc.
Thus p(Sita wins)

Question 18.
If a random variable X has a binomial distribution B(8, \(\frac{1}{2}\)) then find X for which the outcome is the most likely. [Hint: Find X=x for which P(X = x) is the maximum, x = 0, 1, 2, 3,…….. 8.]
Solution:
Given binomial distribution is B(8, \(\frac{1}{2}\))
Thus n = 8, p = \(\frac{1}{2}\), q = \(\frac{1}{2}\)
We shall find X which is most likely i.e. for which p(x = r) is maximum where r = 0, 1, 2, ….., 8
As p = q, the probability is maximum when ⁸Cr is maximum
But ⁸Cr, r = 0, 1, 2, ….. ,8 is maximum when r = 4.
Thus the most likely outcome is x = 4.

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class English Solutions Follow-Up Lesson 3 Mum Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 English Solutions Follow-Up Lesson 3 Mum

BSE Odisha 7th Class English Follow-Up Lesson 3 Mum Text Book Questions and Answers

Mum, you’re like an angel,
Sent from up above;
With all your kindness, tenderness,
And everlasting love.

You have always looked after me,
And taught me right from wrong;
And when I am down and worried,
It’s always you that come along.

You are not just mum but a friend of mine,
A friend I cannot replace;
And every time I think of you,
All I see is your smilling face.

I thank you mum, for bearing me,
And allowing me to see these times;
Because if it wasn’t- for you, dear mother,
I could never write down these lines.

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:

ତୁମେ ତ ମା’ ଏକ ସ୍ଵର୍ଗଦୂତ
ତୁମର ସମସ୍ତ ଦୟା, କୋମଳତା ସହିତ,
ପ୍ରେରିତ ହୋଇଛ ଉପର ଧାମରୁ
ଚିରନ୍ତନ ପ୍ରେମମୟ ପଥକୁ ଆବୋରି ।

ସବୁବେଳେ ଯନ୍ତ୍ର ନିଅ ମୋର
ମୋତେ ଶିଖାଇଦିଅ କିଏ ଠିକ୍ କିଏ ଅବା ଭୁଲ୍
ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ତଳକୁ ଓ ଚିନ୍ତିତ,
ସେହି ତୁମେ ପାଖେ ପାଖେ ସଦାବେଳେ ସାଥ୍‌ରେ ସାଥ୍‌ରେ ।

ନୁହଁ ତୁମେ କେବଳ ଯେ ମାମା
କିନ୍ତୁ ଏକ ସାଥୀ ଜୀବନର ସାଥୀ ଏକ ଯାହାକୁ ମୁଁ ବଦଳି ପାରେନି
ସର୍ବଦା ଓ ସବୁବେଳେ ଭାବେ ତୁମ କଥା
ଦେଖେ ଯାହା କେବଳ ସେ ତୁମ ହାସ୍ୟ ମୁଖ ।

ଧନ୍ୟବାଦ ମାମା, ତୁମେ ମୋତେ ଜନ୍ମ ଯେ ଦେଇଛ
ଏହି ସମୟ ସବୁକୁ ଦେଖିବାକୁ ଦେଇଛ ସୁଯୋଗ
କିନ୍ତୁ ଯଦି ତୁମେ ତ ନଥା’ନ୍ତ
ହେ ସ୍ନେହମୟୀ ମାମା
ଏପରି ଧାଡ଼ିଏ ମୁଁ ଲେଖୁ ଯେ ନଥା’ନ୍ତି ।

Notes And Glossary: (ଶବ୍ଦାର୍ଥ) :
Angel (ଆଞ୍ଜେଲ୍) – ସ୍ବର୍ଗଦୂତ
above ( ଏବଭ୍) – ଉପର
kindness (କାଇଗ୍‌ନେସ୍) – ଦୟା
tenderness (ଟେଣ୍ଡରନେସ୍) – କୋମଳତା
everlasting ( ଏଭରଲାଷ୍ଟିଙ୍ଗ୍) – ଚିରନ୍ତନ
look after (ଲୁକ୍ ଆପ୍‌ର) – ଯନ୍ତ୍ର ନେବା
right from wrong (ରାଇଟ୍ ଫ୍ରମ୍ ରଙ୍ଗ୍) –ଭୁଲ
worried (ଓରିଡ୍) – ବ୍ୟସ୍ତ, ବିବ୍ରତ
replace (ରିପ୍ଲେସ୍) – ବଦଳେଇବା
bearing (ବିୟରିଙ୍ଗ୍) – ପାଳିବା

Write answers to the following questions : (ନିମ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)
Question 1.
Mother is like an angel. What angel like qualities does she have?
(ମାଆ ଜଣେ ସ୍ଵର୍ଗଦୂତ ପରି । ସ୍ବର୍ଗଦୂତ ଭଳି ତାଙ୍କର କି କି ଗୁଣ ଅଛି ?)
Answer:
Mother like an angel has kindness, tenderness and everlasting love.

Question 2.
Which of the following sentences is not true of the mother?
(ମା’ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସତ୍ୟ ନୁହେଁ ?
(i) She looks after me. (ସେ ମୋତେ ଯନ୍ ନିଅନ୍ତି ।)
(ii) She always quarrels with me. (ସେ ମୋ ସହିତ ସର୍ବଦା କଳହ କରନ୍ତି ।)
(iii) She teaches me right from wrong. (ସେ ମୋତେ ଭୁଲଠାରୁ ଠିକ୍ କ’ଣ ଶିଖାନ୍ତି ।)
(iv) She stands by me in my troubles. (ସେ ମୋ ଅସୁବିଧାବେଳେ ପାଖେ ପାଖେ
Answer:
(ii) She always quarrels with me.

Question 3.
What does the child see when it thinks of the mother?
(ପିଲାଟି ଯେତେବେଳେ ମା’ଙ୍କ କଥା ଭାବେ ସେ କ’ଣ ଦେଖେ ?)
Answer:
When the child thinks of the mother it always sees her smiling face.

Question 4.
Which line in the stanza-4 says that mother has given birth to the child?
(୪ର୍ଥ ପଦରେ ଥ‌ିବା କେଉଁ ଶବ୍ଦ ମା’ ପିଲାଟିକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥୁବାର ସୂଚାଏ ?)
Answer:
“I thank you mum, for bearing me”. This line of stanza-4 shows that mother has given birth to the child.

Question 5.
What is the child now? Who has helped it to be so great?
(ପିଲାଟି ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ ? କିଏ ତାକୁ ଏତେ ବଡ଼ ହେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ?)
Answer:
The child is now a renowned poet. Mother has helped the child to be so great.

Word Note: (The words /phrases have been defined mostly on their contextual meanings)

angel (ଆଞ୍ଜେଲ୍) – messenger of god (ଦେବଦୂତ, ମହାନ୍ ବ୍ୟକ୍ତି)
bearing me (ବିୟରିଙ୍ଗ ମି) – giving birth to me (ମୋତେ ଜନ୍ମ ଦେଇଥ‌ିବାରୁ)
brave (ବ୍ରେକ୍) -courageous, fearless
down and worried (ଡାଉନ୍ ଆଣ୍ଡ୍ ଓରିଡ୍) – when I am in trouble / in problems (ସମସ୍ୟାରେ ବ୍ୟସ୍ତ ବିବ୍ରତ ହେଉଥିଲାବେଳେ)
everlasting (ଏଭର୍‌ଲାଷ୍ଟିଙ୍ଗ୍) – something that lasts for ever
looked after (ଲୁକ୍‌ ଆପ୍‌ର) – (you have) taken care (ଲାଳନ ପାଳନ କରିଛ, ଯତ୍ନ ନେଇଛ)
magic (ମ୍ୟାଜିକ୍) – special power, (here) magic of mother’s love (ଯାଦୁ, କୁହୁକ, ମା’ ମମତାର ଯାଦୁକରୀ ଶକ୍ତି)
replace – fill up the place (ଅନ୍ୟଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାନ ପୂରଣ କରିବା)
tenderness (ଟେଣ୍ଡର୍‌ନେସ୍) – affectionate behaviour (ସ୍ନେହପୂର୍ଣ ବ୍ୟବହାର)

BSE Odisha 7th Class English Solutions Follow-Up Lesson 3 Mum Important Questions and Answers

(A) Choose the right answer from the options.
Question 1.
Mum, you’re like ___________.
(i) an angel
(ii) a human being
(iii) an actress
(iv) a goddess
Answer:
(i) an angel

Question 2.
Mother is sent to you by God from _____________.
(i) Earth
(ii) other countries
(iii) Mars
(iv) up above
Answer:
(iv) up above

Question 3.
Mother’s love is _____________.
(i) shortlived
(ii) immortal
(iii) longlasting
(iv) everlasting
Answer:
(iv) everlasting

Question 4.
Mother is a _____________ that can’t be replaced.
(i) teacher
(ii) goddess
(iii) philosopher
(iv) guide
Answer:
(iv) guide

(B) Answer the following questions.
Question 1.
Why does a child love its mother?
Answer:
A child loves her mother for her kindness, tenderness and deep love towards him/her. Her advice makes him/her good, brave and true.

Question 2.
What is the mother for a child?
Answer:
For a child the mother is a friend, philosopher and guide. She loves her child dearly and solve all problems of the child.

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Important Questions Chapter 1 ପୋଷଣ Important Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Life Science Important Questions Chapter 1 ପୋଷଣ

Objective Type Questions with Answers 

A ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ପୁଷ୍ଟିସାରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଉ-
ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ ।

2. ସ୍ନେହସାରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଉ-
କୋଷଝିଲ୍ଲୀ ତିଆରିରେ ସ୍ନେହସାର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଶରୀରକୁ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ ।

3. ଶରୀରରେ କ୍ୟାଲସିୟମ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-
ଶରୀରରେ ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ର ଗଠନ ପାଇଁ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଆବଶ୍ୟକ ।

4. ଶରୀରରେ ଲୌହର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-
ଶରୀରରେ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାରେ ଥି ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ର ଗଠନ ପାଇଁ ଲୌହ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।

5. ଶରୀରରେ ଧାତୁସାରର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-
ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଛି ।

6. ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ କେଉଁଥିରୁ ମିଳେ ?
ଉ-
ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ଶାଗ, ପନିପରିବା ଓ ଫଳ ଆଦିରୁ ମିଳିଥାଏ । ଚର୍ବିବା ତେଲରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ପ୍ରାଣୀଜ ଚର୍ବି ବା ଉଦ୍ଭଦ ଜାତ ତେଲରୁ ମିଳିଥାଏ ।

7. ଭିଟାମିନ୍ ପ୍ରାଣୀଜ ଚର୍ବି ବା ଉଦ୍ଭଦ ଜାତ ତେଲରୁ ମିଳିଥାଏ ।
ଊ–
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ପରଜୀବୀ ଉଦ୍ଭଦ, କବକ ଏବଂ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପରଭୋଜୀ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

8. ମୃତୋପଜୀବୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ–
ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଦ୍ଭଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ମୃତୋପଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।

9. ପରଜୀବୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ଅନ୍ୟ ଜୀବନ୍ତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶରୀର ଭିତରେ ବା ବାହାରେ ରହି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ପରଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।

10. ସହଜୀବୀତା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ବେଳେବେଳେ ଦୁଇଟି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ, ଅଥବା ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁଜୀବ ବା ଉଭିଦ ଓ ଅଣୁଜୀବ ଏକାଠି ବାସ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ, ଏହାକୁ ସହଜୀବୀତା କୁହାଯାଏ ।

11. ଆମ ଶରୀରରେ E.Coli ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-
ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ ସହଜୀବୀ ଭାବେ ରହୁଥ‌ିବା E.. Coli. ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ନିଜ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ B₁₂ (ସାୟନୋକୋବାଲାମିନ୍) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ଅନ୍ତନଳୀର କରିଥାଏ ।

12. ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
ଊ-
ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ । ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତକାରୀ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଓ ଗନ୍ଧକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରି ଆ ପରି କେତେକ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଏକ ବିଶେଷ ଅଜୈବ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ ।

B ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୁଳୀ, ରାଗ୍ନେସିଆ ଆଦି ଉଭିଦ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀୟ ପୋଷଣର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ?
2. ଶରୀରରେ ଜଳକ୍ଷୟର ଭରଣ ପାଇଁ ଦୈନିକ ପ୍ରାୟ କେତେ ଲିଟର ପାଣି ପିଇବା ଉଚିତ ?
3. କାହାଦ୍ଵାରା ହୋଇଥାଏ ?
4. ମାଛ, ମାଂସ, ଡାଲି ଓ ସୋୟାବିନ୍ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଆମେ କେଉଁ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପାଇଥାଉ ?
5. ଫଳରସ ଓ ପନିପରିବାରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
6. ସବୁଜ ଉଭିଦ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ ?
7. ଆଳୁ, ଭାତ ଓ ରୁଟିରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
8. ଜୀବ ଶରୀରରେ ଶକ୍ତି ଆହରଣ ଓ ଉପାଦାନ ସଂଗ୍ରହ କାହାଦ୍ବାରା ହୋଇଥାଏ ?
9. ରାସାୟନିକ ଗଠନ, କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନକାରୀ କ୍ଷମତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଆମେ ଖାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ କେତେ
10. ଚିନି ଓ ଗୁଡ଼ ଇତ୍ୟାଦିରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
11.। ଗ୍ରାମ ଶ୍ୱେତସାରରୁ ପ୍ରାୟ କେତେ କିଲୋ-ଜୁଲ୍ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ ?
12. ଶରୀରରେ ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ର ଗଠନ ପାଇଁ କେଉଁ
13. ଜଳ ରହିଥାଏ ?
14. ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତି,
15. ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାରେ ଥ‌ିବା ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଗଠନ ପାଇଁ କେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ?
16. ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରଧାନ ଶ୍ୱେତସାର କ’ଣ ?

Answers
1. ସରକରୀବୀମ୍ନ
2. 3 – 4 ଲିଟର
3. ଏନ୍‌ ଜାଇମ୍
4. ପୁଷ୍ଟିସାର
5. ଗୁ କୋଜ୍
6. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ
7. ମଣ୍ଢଦ୍
8. ପେ।ଷଣ
9. 6
10. ମଣ୍ଢଦ୍
11. 16
12. କ୍ୟାଲସିୟମ୍
13. 70-90.
14. ମୃତୋପଜୀବୀ
15. ଲୌହ
16. ଶର୍କରା ଓ ମଣ୍ଡଦ
10. 00

C ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଜୀବ ଶରୀରରେ ଶକ୍ତି ମୋଚନ ଏକ ତଥାକଥ୍ତ ………………… ପ୍ରକ୍ରିୟା ।
2. ଚୟ ଓ ଅପଚୟର ସମାହାରକୁ, ………………… କୁହାଯାଏ ।
3. ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
4. ଗ୍ଲୁକୋଜ୍‌ର ସଂକେତ ……………… କୁହାଯାଏ ।
5.  ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ ଖଦ ……………….. ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
6. ଆମିନୋ ଅମ୍ଳର ଶୃଙ୍ଖଳଦ୍ଵାରା ………………….  ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
7. କୋଷଝିଲ୍ଲୀ ତିଆରିରେ ……………….. ର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଛି ।
8. ……………….. ଭାବରେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ ରହେ ।
9. ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ର ଗଠନ ପାଇଁ …………… ଆବଶ୍ୟକ ।
10. ଶରୀରରେ ଆୟନ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ……………….. ର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଥାଏ ।
11. କୋଷରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ……………….. ସାହାଯ୍ୟରେ ହୋଇଥାଏ ।
12. ପ୍ରତିଦିନ ପ୍ରାୟ ……………….. ଲିଟର ପାଣି ପିଇବା ଉଚିତ ।
13. ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ……………….. କୁହାଯାଏ ।
14. ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିନପାରି ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ……………… କୁହାଯାଏ ।
15. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା …………….. ରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
16. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ………………… ରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
17. ATP ଓ ………….. ମିଶି ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଶକ୍ତି ଗଠନ କରନ୍ତି ।
18. ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ପାଚକନଳୀର ଲମ୍ବ ……………….. ମିଟର ।

Answers
1 . ଧ୍ବଂସାତ୍ମକ
2. ଚୟ।ପଚୟ
3. 6
4. C₆H₁₂O₆
5. ପୁଷ୍ଟିସାର
6. ପ୍ରୋଟିନ୍
7. କିପିଙ୍
8. ଚର୍ବି
9. ଲୌହ
10. ଧାତୁସାର
11. ଏନ୍‌ଜାଇମ୍
12. 3 – 4
13. ସୁଭୋଜୀ
14. ପରଭୋଜୀ
15. ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀ
16. ଷ୍ଟୋମା
17. NADPH
18. 6 – 9

D. ଠିକ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (✓ ) ଓ ଭୁଲ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (X) ଚିହ୍ନ ଦିଅ ।

1. ଓ ତଳଅଂଶକୁ କାର୍ଡିଆକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍ କୁହାଯାଏ ।
2. ଚିନି, ଗୁଡ଼ ଆଦିରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ସୁକ୍ରୋଜ ଥାଏ ।
3. ରାଫ୍ଲେସିଆରେ ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ ଦେଖାଯାଏ ।
4. କେଲଭିନ୍ ଚକ୍ର RuBp ରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ପରିଶେଷରେ ସେହିଠାରେ ହିଁ ସମାପ୍ତ ହୁଏ ।
5. ଖାଦ୍ୟର ପାକକ୍ରିୟା କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଗ୍ରହଣୀରେ ଶେଷ ହୁଏ ।
6. ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ବଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
7. ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ ସହଜୀବୀ ଭାବେ ରହିଥାଏ ।
8. E.Coli ଭିଟାମିନ୍-B₁₂ (ସାୟନୋକ୍ସାବାଲାମିନ୍)
9. ଶରୀରରେ ସ୍ନେହସାର ଚର୍ବି ରୂପରେ ସଂଚିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
10. ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ
11. ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ଇଲେକ୍‌ ଟ୍ରନ୍ ପରି ଶେଷରେ NADPH ଠାରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।
12. ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ଗୁ କୋଜ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାପାଇଁ 3ଟି COର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ ।
13. ମନୁଷ୍ୟର ଲାଳରେ ଟାୟାଲିନ୍ ନାମକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଥାଏ ।
14. ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ପୁନଃସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ମଳ ନିଷ୍କାସନ ହୁଏ ।
15. ଅନ୍ତ୍ର ଅଙ୍କୁର ଉପାଦାନ ଖାଦ୍ୟ ଅବଶୋଷଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
16. ଲାଇପେଜ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ପୁଷ୍ଟିସାରକୁ ସରଳ ପ୍ରୋଟିଓଜ ଓ ପେପ୍ଟୋନ୍‌ରେ ପରିଣତ କରେ ।
17. ମଣିଷ ଶରୀରରେ ମୋଟ ଗ୍ଳାନିଦନ୍ତ ଓ ମୋଟ ପୋଷଣ ଦନ୍ତଦ୍ଵୟର ଅନୁପାତ 1:31
18. ଗୋଟିଏ କ୍ଲ କୋଜ ଅଣୁପାଇଁ 2ଟି PGA ଆବଶ୍ୟକ ।

Answers
1. (x)
2. (✔)
3. (✔)
4. (✔)
5. (x)
6. (✔)
7. (x)
8. (✔)
9.(✔)
10. (×)
11. (x)
12. (x)
13. (✔)
14. (✔)
15. (✔)
16. (x)
17. (x)
18. (✔)

E. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ପ୍ରଥମ ଯୋଡାର ସମ୍ପର୍କକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଦ୍ଵିତୀୟଟିରେ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଏମିବା : ସର୍ବାହାରୀ
ଛାରପୋକ : ପରଜୀବୀ
ମାଂସ : ପୁଷ୍ଟିସାର
ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ : କ୍ୟାଲସିୟମ୍
ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍ : ଅନ୍ତଃ ପରଜୀବୀ

ଭ-. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଏମିବା : ସର୍ବାହାରୀ
ଛାରପୋକ : ପରଜୀବୀ
ମାଂସ : ପୁଷ୍ଟିସାର
ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ : କ୍ୟାଲସିୟମ୍
ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍ : ଅନ୍ତଃ ପରଜୀବୀ

2. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ

ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଥାକ : ଗ୍ରାନା
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ : ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ
କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ : ସୁରାସାରରେ ଦ୍ରବଣୀୟ
ଗ୍ରାନା : ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା “

ଉ, ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ

ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଥାକ : ଗ୍ରାନା
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ : ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ
କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ : : ସୁରାସାରରେ ଦ୍ରବଣୀୟ
ଗ୍ରାନା : ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା

3. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଶ୍ଵେତସାର : ଏମାଇଲେଜ୍
ଶ୍ଵେତସାର : ଗୁ କୋଜ
ଶ୍ଵେତସାର : ଗୁ କୋଜ୍
ଅଗ୍ନାଶୟ : ଅଗ୍ନାଶୟ ରସ
ପାକସ୍ଥଳୀର ଉପର ଅଂଶ : କାର୍ଡିଆକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍

ଉ. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଶ୍ଵେତସାର : ଏମାଇଲେଜ୍
ଶ୍ଵେତସାର : ଗୁ କୋଜ
ଶ୍ଵେତସାର : ଗୁକୋଜ୍
ଅଗ୍ନାଶୟ : ଅଗ୍ନାଶୟ ରସ
ପାକସ୍ଥଳୀର ଉପର ଅଂଶ : କାର୍ଡିଆକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
କର୍ତ୍ତନ ଦନ୍ତ : 4
ଚର୍ବଣ ଦନ୍ତ : 4
ଉପର ମାଢ଼ି : 16
ପାକନଳୀ : 6 ରୁ ୨ ମିଟର
ଶ୍ଵେତସାର : ଏମାଇଲେଜ୍

ଉ. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
କର୍ତ୍ତନ ଦନ୍ତ : 4
ଚର୍ବଣ ଦନ୍ତ : 4
ଉପର ମାଢ଼ି : 16
ପାକନଳୀ : 6 ରୁ ୨ ମିଟର
ଶ୍ଵେତସାର : ଏମାଇଲେଜ୍

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଠେକୁଆ : ………………….
ପିମ୍ପି :…………………
ଲହୁଣୀ : ………………..
ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ : …………………………
ଉକୁଣୀ : …………………….

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ବ୍ଲାକ୍‌ମ୍ୟାନ୍ : …………………..
କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟରେ ଥ‌ିବା ଜେଲ୍ : …………………………
କବକ, ଇଷ୍ଟ : ……………………..
CO₂ : …………………..
ଷ୍ଟ୍ରୋମା :……………………….

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
1866-1947
କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟରେ ଥ‌ିବା ଜେଲ୍ : ଷ୍ଟ୍ରୋମା
କବକ, ଇଷ୍ଟ : ମପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
CO₂ : କଷ୍ଟିକ ପଟାସରେ ଦ୍ରବଣୀୟ
ବ୍ୟୋମା : ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ସ୍ନେହସାର : ……………………….

ସ୍ନେହସାର : ……………………….
ଯକୃତ : …………………………
ପାକସ୍ଥଳୀର ନିମ୍ନ ଅଂଶ :……………………..

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ସ୍ନେହସାର : ଲାଇପେଜ
ପୁଷ୍ଟିସାର : ଆମିନୋଅମ୍ଳ,
ସ୍ନେହସାର : ଫ୍ୟାଟିଏସିଡ, ଗ୍ଲିସେରଲ

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ

ତଳ ମାଢ଼ି : ……………………..
ଗ୍ରାସନଳୀ : ……………………..
ପୁଷ୍ଟିସାର : ………………………

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଶ୍ଵାନଦନ୍ତ : 2
ପେଷଣ ଦନ୍ତ : 6
ତଳ ମାଢ଼ି : 16
ଗ୍ରାସନଳୀ : 22 ରୁ 25 ସେ.ମି.
ପୃଷ୍ଟିସାର : ପ୍ରୋଟିଏଜ

Multiple Choice Questions (Mcqs) With Answers

1. ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୁଳୀ, ରପ୍ଲେସିଆ ଆଦି ଉଭିଦ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀୟ ପୋଷଣର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ?
(A) ପ୍ରାଣୀସମ
(B) ମୃତୋପଜୀବୀୟ
(C) ପରଜୀବୀୟ
(D) ସହଜୀବୀୟ
Answer:
(C) ପରଜୀବୀୟ

2. ଶରୀରରେ ଜଳକ୍ଷୟର ଭରଣପାଇଁ ପ୍ରାୟ କେତେ ଲିଟର ପାଣି ପିଇବା ଉଚିତ ?
(A) 1-5
(B) 3-4
(C) 7-10
(D) 5-8
Answer:
(B) 3-4

3. କାହାଦ୍ଵାରା ହୋଇଥାଏ ?
(A) ଏନ୍‌ଜାଇମ୍
(B) ହରମୋନ୍
(C) ପ୍ଲାଜ୍‌ମା
(D) ଲସିକା
Answer:
(A) ଏନ୍‌ଜାଇମ୍

4. ମାଛ, ମାଂସ, ଡ଼ାଲି ଓ ସୋୟାବିନ୍ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଆମେ କ’ଣ ପାଇଥାଉ ?
(A) ଶ୍ଵେତସାର
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର

5. ଫଳରସ ଓ ପନିପରିବାରେ କେଉଁ ଜାତୀୟ ଶ୍ୱେତସାର ରହିଥାଏ ?
(A) ଗ୍ଲା କୋଜ୍
(B) ସୁକ୍ରୋଜ୍
(C) ମଣ୍ଡଦ
(D) ମାଲ୍‌ଟୋଜ୍
Answer:
(A) ଗ୍ଲା କୋଜ୍

6, ସବୁଜ ଉଦ୍ଭିଦ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାନ୍ତି ?
(A) ଶ୍ବସନ
(B) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ
(C) ରେଚନ
(D) ଜନନ
Answer:
(B) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ

7. ଆଳୁ, ଭାତ ଓ ରୁଟିରେ କେଉଁ ଜାତୀୟ ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
(A) ଗ୍ଲା କୋଜ୍
(B) ସୁକ୍ରୋଜ୍
(C) ମାଲ୍‌ଟୋଜ୍
(D) ମଣ୍ଡଦ
Answer:
(D) ମଣ୍ଡଦ

8. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଗ୍ଲା କୋଜ୍‌ର ସଂକେତ ଅଟେ ?
(A) C₁₂H₆O₆
(B) C₆H₁₂O₆
(C) C₈H₁₀O₈
(D) C₉H₁₂O₉
Answer:
(B) C₆H₁₂O₆

9. ଏମି ନୋ ଅମ୍ଳର ଶୃଙ୍ଖଳଦ୍ଵାରା କ’ଣ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ପୁଷ୍ଟିସାର
(B) ଶ୍ଵେତସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(A) ପୁଷ୍ଟିସାର

10. ତାପ ଅପରିବାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖୁବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ?
(A) ରକ୍ତ
(B) ସ୍ନାୟୁ
(C) ପ୍ରଲସି
(D) ଚର୍ବି
Answer:
(D) ଚର୍ବି

11. କେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ପୋଷଣ
(B) ଶୋଷଣ
(C) ନିୟନ୍ତ୍ରଣ
(D) ସଞ୍ଚାଳନ
Answer:
(A) ପୋଷଣ

12. ରାସାୟନିକ ଗଠନ, କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନକାରୀ କ୍ଷମତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟକୁ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ?
(A) 2
(B) 4
(C) 6
(D) 8
Answer:
(C) 6

13. ଚିନି ଓ ଗୁଡ଼ ଇତ୍ୟାଦିରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
(A) ଘୂ କୋଜ
(B) ସୁକ୍ରୋଜ
(C) ମଣ୍ଡଦ
(D) ମାଲ୍‌ଟୋଜ୍
Answer:
(C) ମଣ୍ଡଦ

14. 01 ଗ୍ରାମ ଶ୍ଵେତସାରରୁ ପ୍ରାୟ କେତେ KI ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ ?
(A) 8
(B) 16
(C) 32
(D) 64
Answer:
(B) 16

15. ଭୂମିକା ରହିଥାଏ ?
(A) ପୁଷ୍ଟିସାର
(B) ଶ୍ଵେତସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(C) ସ୍ନେହସାର

16. ଶରୀରରେ ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ର ଗଠନ ପାଇଁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଅଟେ ?
(A) ଲୌହ
(B) ଆୟୋଡ଼ିନ୍
(C) କ୍ୟାଲସିୟମ୍
(D) ବୋରନ୍
Answer:
(D) ବୋରନ୍

17. କୋଷରେ ଥ‌ିବା କୋଷରସର ପ୍ରାୟ କେତେଭାଗ ଜଳ ଅଟେ ?
(A) 40-50
(B) 50-60
(C) 70-80
(D) 70-90
Answer:
(D) 70-90

18. ପତ୍ରହରିତ୍ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଉଭିଦ ଓ ନୀଳ ଶୈବାଳ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ?
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ
(B) ପରଭୋଜୀ
(C) ମୃତୋପଜୀବୀ
(D) ସହଜୀବୀ
Answer:
(B) ପରଭୋଜୀ

19. ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଉଭିଦ ଓ ନୀଳ ଶୈବାଳ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ?
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ
(B) ପରଭୋଜୀ
(C) ମୃତୋପଜୀବୀ
(D) ସହଜୀବୀ
Answer:
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ

20. କେଉଁ ପ୍ରକାରର ପରଭୋଜୀ ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତ ?
(A) ସ୍ବଭୋଜୀ
(B) ମୃତୋପଜୀବୀ
(C) ସହଜୀବୀ
(D) ପରଭୋଜୀ
Answer:
(B) ମୃତୋପଜୀବୀ

21. ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାରେ ଥ‌ିବା ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଗଠନ ପାଇଁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଆବଶ୍ୟକ ?
(A) କ୍ୟାଲସିୟମ୍
(B) ଫସଫରସ
(C) ମାଙ୍ଗାନିଜ୍
(D) ଲୌହ
Answer:
(D) ଲୌହ

22. ନିଜଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରୁଥିବା ଜୀବମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ
(B) ପରଭୋଜୀ
(C) ମୃତୋପଜୀବୀ
(D) ସର୍ବାହାରୀ
Answer:
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ

23. କବକ ଓ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟନ୍ତି ?
(A) ସ୍ବଭୋଜୀ
(B) ପରଭୋଜୀ
(C) ସର୍ବାହାରୀ
(D) ମାଂସାହାରୀ
Answer:
(B) ପରଭୋଜୀ

24. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଅନ୍ତଃ ପରଜୀବୀର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ?
(A) ଉକୁଣୀ
(B) ମଲାଙ୍ଗ
(C) ରାଫ୍ଲେସିଆ
(D) ପ୍ଲାଜ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍
Answer:
(D) ପ୍ଲାଜ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍

25. କେଉଁ ବୀଜାଣୁ ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ ସହଜୀବୀ ଭାବେ ରହିଥାଏ ?
(A) ଇ. କୋଲାଇ
(B) ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ
(C) ଗନ୍ଧକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ
(D) ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ
Answer:
(A) ଇ. କୋଲାଇ

26. ଇ. କୋଲାଇ କେଉଁ ଭିଟାମିନ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ ?
(A) ଭିଟାମିନ୍ -A
(B) ଭିଟାମିନ୍-B,,
(C) ଭିଟାମିନ୍-C
(D) ଭିଟାମିନ୍-D
Answer:
(B) ଭିଟାମିନ୍-B,,

27. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ବାହ୍ୟ ପରଜୀବୀର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ?
(A) ଉକୁଣୀ
(B) ମଲାଙ୍ଗ
(C) ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍‌
(D) ରାଫ୍ଲେସିଆ
Answer:
(A) ଉକୁଣୀ

28. ଆମ ଶରୀରରେ ଆୟନ ସନ୍ତୁଳନ କରିବାରେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଭୂମିକା ରହିଛି ?
(A) ଶ୍ଵେତସା
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(D) ଧାତୁସାର

29. ଶରୀରରେ ସ୍ନେହସାର ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଆକାରରେ ସଂଚିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ?
(A) ଚର୍ବି
(B) ମାଂସ
(C) ରକ୍ତ
(D) ପ୍ରଲସି
Answer:
(A) ଚର୍ବି

30. ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ କ’ଣ ଆବଶ୍ୟକ ?
(A) ଶ୍ଵେତସାର
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର

31. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣର ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପାଇଁ କେଉଁ ଉପାଦାନ ଆବଶ୍ୟକ ?
(A) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ଆଲୋକ, CO₂
(B) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ଜଳ, ବିପାଚକ
(C) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, CO₂ ଜଳ
(D) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ଜଳ, ଆଲୋକ
Answer:
(D) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ଜଳ, ଆଲୋକ

32. କେଉଁଟି ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣର ଉଦାହରଣ ନୁହେଁ ?
(A) ମଣିଷ ମୁଣ୍ଡରେ ବଢୁଥ‌ିବା ଉକୁଣୀ
(B) ଆମ ଅନ୍ତ୍ରନଳୀରେ ବାସ କରୁଥ‌ିବା ଇ.କୋଲାଇ
(C) ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା
(D) ଲାଇକେନ୍ ରେ ଆଲର୍ଜି ଓ ଫନ ଜାଇର
Answer:
(A) ମଣିଷ ମୁଣ୍ଡରେ ବଢୁଥ‌ିବା ଉକୁଣୀ

33. ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସକୁ ଆଧାରକରି କେଉଁଟି ପ୍ରାଣୀର ସଠିକ୍ ପ୍ରକାର ଭେଦ ଅଟେ ?
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ, ପରଭୋଜୀ, ପରଜୀବୀ
(B) ମୃତୋପଜୀବୀ, ପରଜୀବୀ, ସହଜୀବୀ
(C) ଶାକାହାରୀ, ମାଂସାହାରୀ, ସର୍ବାହାରୀ
(D) ପରଭୋଜୀ, ପରଜୀବୀ, ମାଂସାହାରୀ
Answer:
(C) ଶାକାହାରୀ, ମାଂସାହାରୀ, ସର୍ବାହାରୀ

34. କେଉଁଟି ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣର ପ୍ରକାରଭେଦ ନୁହେଁ ?
(A) ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ
(B) ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ
(C) ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
(D) ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
Answer:
(B) ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ

35. କେଉଁଟି ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରକାରଭେଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ ?
(A) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର, ଜୀବସାର, ଜଳ
(B) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର, ଜୀବସାର, ପିତ୍ତ
(C) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର,
(D) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ବିପାଚକ,
Answer:
(A) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର, ଜୀବସାର, ଜଳ

36. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଗୋଟିଏ ଶର୍କରା ଅଣୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାପାଇଁ 6 ଟି CO₂ଓ 12 ଟି H₂O ମଧ୍ୟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଥିଲେ ?
(A) ରବର୍ଟ ହିଲ୍
(B) ଏଫ.ଏଫ୍. ବ୍ଲାକ୍‌ମ୍ୟାନ୍
(C) ରବର୍ଟ ହିଲ୍
(D) ଏଫ୍.ଏଫ. ବ୍ଲାକ୍‌ମ୍ୟାନ୍
Answer:
(C) ରବର୍ଟ ହିଲ୍

37. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅନ୍ୟଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟେ ?
(A) ଛତୁ
(B) ଇଷ୍ଟ
(C) କବକ
(D) ମଲାଙ୍ଗ
Answer:
(D) ମଲାଙ୍ଗ

38. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣକୁ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାଭାବେ କେଉଁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଥମେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ ?
(A) ବ୍ଲାକ୍‌ମାନ୍
(B) ହିଲ୍ ଓ କେନ୍‌ଭିନ୍‌
(C) ହିଲ୍
(D) କେଭିନ୍
Answer:
(A) ବ୍ଲାକ୍‌ମାନ୍

39. ଥାଇଲାକ ଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ପରିଶେଷରେ କେଉଁଠାରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ?
(A) ADP
(B) NADPH
(C) NADP⁺
(D) ATP
Answer:
(C) NADP⁺

40. ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ ପଡ଼ିଥାଏ ?
(A) 3
(B) 4
(C) 6
(D) 12
Answer:
(C) 6

Subjective Type Questions with Answer 

1. ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ ଓ ପରଜୀବୀୟ ଆଲୋଚନା କର ।
ଊ-
I. ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ :

• ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ କ ରି ଥା’ନ୍ତି ମୃତୋପଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହି ଜୀବମାନେ କଠିନ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
• ସାଧାରଣତଃ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣବେଳେ ଏମାନେ ନିଜ ଶରୀରରୁ ପାଚକ ରସ କ୍ଷରଣ କରି, ଶରୀର ପରିଣତ କରିଦିଅନ୍ତି ଓ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟକୁ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ଶୋଷଣ କରି ଶରୀର ଗଠନରେ ବିନିଯୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଛତୁ ଜାତୀୟ କବକ, ଇଷ୍ଟ, ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆଦି ପୋଷଣ ଦେଖାଯାଏ ।

II. ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ:

• ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ଅନ୍ୟ ଜୀବନ୍ତ ଉଭିଦ ବା ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର କୁହାଯାଏ।
• ପରଜୀବୀମାନେ ଭୋଜଦାତା ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ସିଧାସଳଖ ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଭୋଜଦାତାର ଆଶ୍ରୟରେ ରହି ପରଜୀବୀମାନେ ସାଧାରଣତଃ ତାହାର ଅନିଷ୍ଟ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ଉଭିଦ, ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍, ଉକୁଣୀ, ଜୋକ, କେତେକ
• କେତେକ ପ୍ରାଣୀ ଭୋଜଦାତାର ଶରୀର ଭିତରେ ଅନ୍ତଃ ପର ଜୀବୀ ଭାବେ (ଉଦାହରଣ – ବାହ୍ୟପରଜୀବୀ ଭାବେ (ଉଦାହରଣ – ଉକୁଣୀ) ରହି ପୋଷଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ହୋଇଥାଏ ସଂକ୍ଷେପରେ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦାନ କର ।

2. କୃମି ପରି ପ୍ରାଣୀ ପରଜୀବୀ ଅଟନ୍ତି ।
ଊ-

• ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ତରଳ ମଣ୍ଡ ରୂପେ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ପ୍ରଥମ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣୀ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ ।
• ଗ୍ରହଣୀ ମଧ୍ୟକୁ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟରୁ କ୍ଷରିତ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ ରସ ଓ ଯକୃତ୍‌ରୁ କ୍ଷରିତ ପିତ୍ତ ଆସି ଖାଦ୍ୟ ସହ ମିଶିଥାଏ ।
• ପିତ୍ତରେ କୌଣସି ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ନ ଥାଏ, ମାତ୍ର ଏହା ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର
• ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ ରସରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଏନଜାଇମ୍ ଓ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ ଜାତୀୟ କ୍ଷାର ରହିଥାଏ ।
• ଗ୍ରହଣୀର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅଂଶ ଯେପୁନମ ଓ ଶେଷ ଅଂଶ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ କୁହାଯାଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଏହି ଅଂଶରେ ପାକକ୍ରିୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବା ସହ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟର ଶୋଷଣ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ଭିତର ଆଚ୍ଛାଦନରେ ଥ‌ିବା ଅନ୍ତ୍ରଅଙ୍କୁର ଜରି ଆରେ ହୋଇଥାଏ ।
• ଅବଶୋଷଣ ପରେ ଏହା ରକ୍ତଦ୍ଵାରା ବାହିତ ହୋଇ ଯକୃତ୍ଵରେ ପହଞ୍ଚେ । ଯକୃତ୍‌ରୁ ଏହା ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ଏବଂ ଶକ୍ତି ହୋଇଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟର ଏହିପରି ଭାବରେ ହେଉଥ‌ିବା ବିନିଯୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆତ୍ମୀକରଣ କୁହାଯାଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର ପରେ ବୃହଦନ୍ତ୍ର ରହିଥାଏ । ଏଠାରେ ଓ ଜୀହୋଇ ନଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟାଶରୁ କିଛି ଅଂଶ
• ବୃହଦନ୍ତ୍ରରେ ଥ‌ିବା କିଛି ସହଜୀବୀୟ ବୀଜାଣୁ ବା । ୮ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ନ ଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ମଳରେ ପରିଣତ କରିବା ସହ ନିଜ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ
• ମଳ କିଛିସମୟ ମଳାଶୟରେ ରହେ ଏବଂ ବୃହଦନ୍ତ୍ରର ପୁନଃସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ମଳଦ୍ଵାର ବାଟେ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।

3. ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଜୀବମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ କିପରି ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
ଉ-
I. ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ:
(i) ପରଜୀବୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନ୍ୟ ଉଦ୍ଭଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ସଂପୂର୍ଣ ଅଥବା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।
(ii) ପରି ପାକ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟର ଆତ୍ମୀକରଣ ବା ଅନ୍ତର୍ଗହଣ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ଏହା ଶରୀର ଗଠନରେ ଓ ଶରୀରକୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ରଖିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

II. ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ :
(iv) ବେଳେବେଳେ ଦୁଇଟି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ, ଅଥବା ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁ ଜୀବ ବା ଉଭିଦ ଓ ଅଣୁଜୀବ ଏକାଠି ବାସ କରୁଥ‌ି ଦେଖାଯାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀତା କୁହାଯାଏ ।
(v) ଏଥ‌ିରେ କେହି କାହାରି କ୍ଷତି କରନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
(vi) ଆମ ଅନ୍ତ୍ରନଳୀରେ ସହଜୀବୀଭାବେ ରହୁଥ‌ିବା ଇସ୍‌ରିଚିଆ କୋଲାଇ ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ନିଜ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ B₁₂ (ସାୟନୋ – କୋବାଲାମିନ୍) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ। ତା’ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ନିଜର ପ୍ରତିପାଳନ କରିଥାଏ ।
(vii) ଯବକ୍ଷାର ଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ସହଜୀବୀ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ଜୀବ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ ଓ ଜଳର ଆବଶ୍ୟକତା
ଉ-

• ଭିଟାମିନ୍ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ଜଳରେ ଭିଟାମିନ୍ । ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ଶାଗ, ପନିପରିବା, ଫଳ ଆଦିରୁ ମିଳି ଥାଏ। ସ୍ନେହସାରରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ପ୍ରାଣୀ ଚର୍ବି ଓ ଉଭିଦ ତୈଳରୁ ମିଳେ ।
• କୋଷ ମଧ୍ଯରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଭିଟାମିନ୍‌ର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଘଟିଥାଏ ।
• ଭିଟାମିନ୍ ଅଭାବରେ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର

ଜଳ :

• ରୋଗ ହୋଇଥାଏ । କୋଷରସରେ ପ୍ରାୟ 79-80 ଭାଗ ଜଳ ।
• କୋଷର ସ୍ଥିତି ଓ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଜଳ ଏକାନ୍ତ
• ଝାଳ, ପରି ସ୍ରା ଓ ନିଃଶ୍ଵାସରେ ଜଳକ୍ଷୟ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ପ୍ରତିଦିନ 3-4 ଲିଟର ଜଳ ପିଇବା ଆବଶ୍ୟକ ।

2. କେଲ୍ ଭିନ୍ ଚକ୍ରରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଶର୍କରାରେ ପରିଣତ ହୁଏ ?
ଉ-

• ପ୍ରତ୍ୟେକ RuBP ଅଣୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ CO₂ ଅଣୁ ଗ୍ରହଣ କରି ପରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥାଏ ଓ ଦୁଇଟି ଫସ୍ଫୋଗ୍ଲିସେରିକ୍ ଏସିଡ୍ (PGA) ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• 6 ଟି RUBP ସହିତ 6 ଟି CO₂ ମିଶି ରୁବିସ୍କୋ ସାହାଯ୍ୟରେ 12 ଟି. PGA ପରିଣତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।
• ଏଥ୍ ମଧ୍ୟରୁ 2 ଟି PGA ଗୋଟିଏ ଗ୍ଲା କୋଜ ଅଣୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ 10 ଟି PGA ପୁନଶ୍ଚକ୍ରଣ ଘଟି 6 ଟି RuBP ଅଣୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

3. ସ୍ଵଭୋଜୀ ଓ ପରଭୋଜୀ ମଧ୍ଯରେ 3ଟି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
ଉ-
(i) ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ । କରିନପାରି ପୋଷଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ଉଦ୍ଭିଦ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ପରଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଥବା ସମସ୍ତ ଉଭିଦ ଓ ନୀଳହରିତ୍‌ ପ୍ରାଣୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ପରଜୀବୀ ଉଦ୍ଭଦ, କବକ ଏବଂ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପରଭୋଜୀ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟନ୍ତି ।
(iii) ସ୍ଵଭୋଜୀମାନେ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ 4 ପ୍ରକାର :
(a) ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ
(b) ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
(c) ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
(d) ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ

4. ଗ୍ରସନୀ ଓ ଗ୍ରସନୀ ଓ ଗ୍ରାସନଳୀର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂକ୍ଷେପରେ ବୁଝାଅ ।
ଉ-
ଗ୍ରସନୀ ଓ ଗ୍ରାସନଳୀର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ :

• ମୁଖଗହ୍ଵର ପଛକୁ ଗ୍ରସନୀ ରହିଥାଏ । ଏହାର ଶେଷ ମୁଣ୍ଡରେ ଦୁଇଟି ଦ୍ଵାର ଅବସ୍ଥିତ । ଗୋଟିଏ ଦ୍ଵାର ଶ୍ଵାସନଳୀ ଭିତରକୁ, ଅନ୍ୟଟି ଗ୍ରାସନଳୀ ମଧ୍ୟକୁ ଲମ୍ବିଥାଏ ।.
• ଖାଦ୍ୟକୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଭିତରକୁ ଓ ପବନକୁ ଶ୍ଵାସନଳୀ ମଧ୍ୟକୁ ପୃଥକଭାବେ ନେବା ପାଇଁ ଅଧ୍ଵଜିହ୍ଵା ବା ଏପିଗ୍ଲଟିସ୍ ରହିଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟ ଗିଳିବାର ପ୍ରଥମ କାମଟି ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ଅଟେ ।
• ଗ୍ରାସନଳୀ ଭିତରେ ପଶିବା ପରେ ଖାଦ୍ୟର ଗତି ଅନୈଚ୍ଛିକ ଭାବେ ବା ଆପଣାଛାଏଁ ହୋଇଥାଏ ।
• ଗ୍ରାସନଳୀର ଲମ୍ବ 22ରୁ 25 ସେଣ୍ଟିମିଟର ଅଟେ । ଗ୍ରାସନଳୀରେ ଖାଦ୍ୟର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏନାହିଁ ।

5. ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ଖାଦ୍ୟମଣ୍ଡ କେଉଁଠାକୁ ଯାଏ ? ଖାଦ୍ୟର ଅବଶୋଷଣ ପରେ ଅବଶିଷ୍ଟ ଖାଦ୍ୟର ପରିଣତି ଲେଖ ।
ଉ-

• ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ତରଳ ମଣ୍ଡ ରୂପେ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ପ୍ରଥମ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣୀ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟର ଅବଶୋଷଣ ପରେ ଖାଦ୍ୟମଣ୍ଡରେ ଥ‌ିବା ବଳକା ଜଳ ଓ ଖାଦ୍ୟାଶରୁ କିଛି ଅଂଶ ପୁନଃ ଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ବୃହଦନ୍ତ୍ରରେ ଥ‌ିବା କିଛି ସହଜୀବୀୟ ବୀଜାଣୁ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇନଥିବା’ ଖାଦ୍ୟକୁ ମଳରେ ପରିଣତ କରିବା ସହ ନିଜ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
• ମଳ କିଛି ସମୟ ମଳାଶୟରେ ରହେ ଏବଂ ବୃହଦନ୍ତ୍ରର ପୁନଃସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ମଳଦ୍ଵାର ବାଟେ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।

6. କେଉଁଠାରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
ଉ –
(i) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(a) ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା| ଆଲୋକ ରାସାୟନିକ
(b) ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା|ଜୈବରାସାୟନି କ
(ii) ଏହି ଦୁଇଟି ପ୍ରକ୍ରିୟା ପତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ହରିତ୍‌ ଲବକରେ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟ୍ ଭିତରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଛୋଟ ଛୋଟ ଓ ଚେପ୍‌ଟା ଟଙ୍କା ଆକୃତିର ଥାଇଲାକଏଡ୍ ପରସ୍ପର ଉପରେ ଥାକ ଥାକ ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି ।
(iv) ଏହି ଥାଇଲାକ ଏଡ୍ ଥାକଗୁଡ଼ିକୁ ଗ୍ରାନା କୁହାଯାଏ । ଥାକଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ପରସ୍ପର ସହିତ ସରୁ
(v) କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟ୍ରରେ ଥିବା ଜେଲ୍ ପରି ଦ୍ରବ ବା ରସକୁ ବ୍ୟୋମା କୁହାଯାଏ ।
(vi) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ଓ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥାଏ ।

7. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଆଲୋକ ଶକ୍ତି ଶୋଷଣଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ଶର୍କରା ପ୍ରସ୍ତୁତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକୁ 4ଟି ସୋପାନରେ ଲେଖ ।
ଭ-
ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଆଲୋକ ଶକ୍ତି

• ହରିତ୍‌ ଲବକରେ ଥିବା କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ଦ୍ଵାରା ଆଲୋକ ଶୋଷଣ ଓ ତଜ୍ଜନିତ ଇଲେକ୍ଟ ନ୍
• ଇଲେକ୍‌ ଟ୍ରନ୍ ପ୍ରବାହଦ୍ଵାରା ଆଲୋକ ଶକ୍ତିର ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।
• ଜଳଅଣୁର ବିଘଟନ ଘଟି ଉଦ୍‌ଜାନ ଆୟନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନର ସୃଷ୍ଟି ।
• ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ CO₂ର ଶର୍କରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

8. ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କ’ଣ ? ଏହା କିପରି ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ଉଦାହରଣ ସହ ଲେଖ ।
ଉ-

• ବେଳେବେଳେ ଦୁଇଟି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ, ଅଥବା ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁଜୀବ ବା ଉଭିଦ ଓ ଅଣୁଜୀବ ଏକାଠି ବାସ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀତା କୁହାଁଯାଏ ।
• ଏଥ‌ିରେ କେହି କାହାରି କ୍ଷତି କରନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀୟ
• ଉଦାହରଣ – I : ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ କୋଲାଇ ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ନିଜ ଶରୀରରେ ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ । ତା’ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ପ୍ରତିପାଳନ କରିଥାଏ ।
• ଉଦାହରଣ – II : ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ସହଜୀବୀ ବ୍ୟାକ୍ଟେରି ଆର ଅବଦାନ,

9. ମାଂସ ହଜମ କରୁଥିବା ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ କାହିଁକି ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀକୁ ହଜମ କରେନାହିଁ ?
ଭ-

• ପୁଷ୍ଟିସାର ହଜମ କରୁଥିବା ପ୍ରୋଟିଏଜ୍ ଜାତୀୟ ଏହା ସକ୍ରିୟ ହୁଏ ଓ ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଅନେକ ଶ୍ଳେଷ୍ଟିକ ବା ମ୍ୟୁକସ୍ ଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି । ସେଥୁରୁ କ୍ଷରିତ ମ୍ୟୁକସ୍ ଅମ୍ଳୀୟ ପରି ବେଶ ତଥା ଏନ୍ ଜାଇମ୍ ପ୍ରଭାବ ରୁ
• ପାକସ୍ଥଳୀର କୋଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ନିବିଡ଼ କାନ୍ଥ ଭିତରକୁ ପଶି ଟିସୁ କ୍ଷୟ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
• ଏଥ୍ ସହିତ ପାକସ୍ଥଳୀର କୋଷ ପ୍ରତି ଦୁଇ ବା ପୁନଃସ୍ଥାପିତ ହୁ ଅଛି । ଏଥ୍ ଯୋଗୁଁ ଆମ ହୁଏନାହିଁ ।

1. କେଉଁ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ର ଶ୍ଵେତସାର ଥାଏ ଓ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଊ-

• ଆଳୁ, ଭାତ, ରୁଟିରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ମଣ୍ଡଦ ଥାଏ ।
• ଚିନି, ଗୁଡ଼ ଆଦିରେ ସୁକ୍ରୋଜ ଥାଏ ।
• ଫଳରସ ଓ ପନିପରିବାରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଥାଏ ।
• ଶ୍ଵେତସାରରୁ ସହଜରେ ଶକ୍ତି ମିଳେ ।

1 gm ଶ୍ଵେତସାରରୁ ପ୍ରାୟ 1 6 କିଲୋଜୁଲ୍ ଶକ୍ତି ମିଳେ ।

2. ପୁଷ୍ଟିସାର କେଉଁଥୁରୁ ମିଳେ ଓ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ? ପୁଷ୍ଟିସାର କାହାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ?
ଊ-

• ମାଛ, ମାଂସ ଅଣ୍ଡାର ଧଳା ଅଂଶ, ଛେନା ଓ କ୍ଷୀର ଆଦି ପ୍ରାଣୀଜ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ପୁଷ୍ଟିସାର ମିଳେ ।
• ଡାଲି ଜାତୀୟ ଶସ୍ୟ, ସୋୟାବିନ୍ ଆଦିରୁ
• ଶରୀର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ ପୁଷ୍ଟିସାର ଦରକାର ।
• ଏମିନୋ ଏସିଡ୍ ଶୃଙ୍ଖଳଦ୍ଵାରା ପୁଷ୍ଟିସାର ଗଠିତ ।

3. ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
ଊ-

• ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କହନ୍ତି ।
• ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଉଦ୍ଭଦ ଓ ନୀଳହରିତ୍
• ଏ ସମସ୍ତ ଜୀବ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକ ଶକ୍ତିକୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଏବଂ ଏ ପ୍ରକାର ପୋଷଣକୁ ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ କହନ୍ତି ।

4. ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କ’ଣ ? ସମୀକରଣ ସହ ଲେଖ ।
ଊ-
(i) ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତକାରୀ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ, ଗନ୍ଧକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଏକ ବିଶେଷ ଅଜୈବ ରାସାୟନିକ କରିଥା’ନ୍ତି, ଏହାକୁ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କହନ୍ତି ।

ଊ-

• ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ, ମୃତ, ଗଳିତ ପଚାସଢ଼ା ପୁଷ୍ଟି ସାଧନ କରି ଥା’ଛି ସେମାନଙ୍କୁ ମୃତୋପଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହି ଜୀବମାନେ କଠିନ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ସ କ୍ଷରଣ କରି ଶରୀର ବାହାରେ ହିଁ ଜଟିଳ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟକୁ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ କରିଥା’ନ୍ତି ।

6. କାହାଦ୍ଵାରା ଜୀବ ଶରୀରରେ ମଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ଓ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିଷ୍କାସନ ହୁଏ ?
ଊ-

• ବୃହଦନ୍ତ୍ରରେ ଥିବା ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଖାଦ୍ୟକୁ ମଳରେ ପରିଣତ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ମଳ କିଛି ସମୟ ମଳାଶୟରେ ରହିବାପରେ ଶରୀରରେ ଜଳର ଆବଶ୍ୟକତା କ’ଣ ?

ଊ-

• କୋଷରେ ଥିବା କୋଷରସର ପ୍ରାୟ 70 – 90 ଭାଗ ଜଳ, କୋଷର ସ୍ଥିତି ଓ ଏଥରେ ହେଉଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନିମନ୍ତେ ଜଳ ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରତିଦିନ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି 3 – 4 ଲିଟର ଜଳ ପିଇବା ଉଚିତ ।
• ଶରୀରରେ ଜଳୀୟ ଅଂଶ କମିଗଲେ ଶରୀର -ଅବଶ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଅସୁସ୍ଥତା ଦେଖାଦିଏ ।
• ଜଳ ଏକ ଉତ୍ତମ ସ୍ରାବକ ।

8. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ଏହାର ସମୀକରଣ ଲେଖ ।
ଊ-

• ରବର୍ଟ ହିଲ୍ (Robert Hill 1899-1991) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଗୋଟିଏ ଶର୍କରା ଅଣୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାପାଇଁ 6ଟି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ (CO₂) ଓ 12ଟି ଜଳଅଣୁ (H₂O) ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ
• ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଫଳରେ ଶର୍କରା (C₆H₁₂O₆) ଅଣୁ ସହିତ ଟି ଜଳ ଅଣୁ (H₂O) ଓ 6ଟି ଅମ୍ଳଜାନ (O₂) ଅଣୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।

ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ସମୀକରଣ ହେଉଛି :

9. ଖାଦ୍ୟାଭାସକୁ ଆଧାର କରି ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ ଅଛନ୍ତି ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ କର ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
ଊ-

• ଶାକାହାରୀ – ଉଭିଦ ବା ଉଭିଦଜାତ ପଦାର୍ଥ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ । ଉଦାହରଣ- ଗାଈ, ହରିଣ ।
• ମାଂସାହାରୀ – ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣିଜ ପଦାର୍ଥକୁ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ । ଉଦାହରଣ- ବାଘ, ସିଂହ ।
• ସର୍ବାହାରୀ- ଖାଦ୍ୟରେ ବାଛବିଚାର ନ କରି ଯାହା ଖାଦ୍ୟୋପଯୋଗୀ ତାହା ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ । ଉଦାହରଣ- କାଉ, ଅସରପା ।

10. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ NADP ର ଭୂମିକା ଦର୍ଶାଅ ।
ଊ-

• NADP ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହା ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥ‌ିବା Fd-NADP Ruductase ନାମକ ଏକ ଏନଜାଇମ୍ ସହିତ Co-factor ଭାବେ ରହିଥାଏ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମୟରେ ପ୍ରବାହିତ NADPHରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆଲୋକ ଶକ୍ତି ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ଭାବେ ସଂଚିତ ହୁଏ ।

11. ପୁନଃସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କିପରି ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ?
ଭ-

• କନଳୀ ଦେଖିବାକୁ ଗୋଟିଏ ଲମ୍ବ ଟ୍ୟୁବ୍‌ରି । ଏହାର କାନ୍ଥ ବର୍ତ୍ତୁଳ ବା ଚକ୍ରାକୃତି ପେଶୀ ଓ ଲମ୍ବ ଭାବରେ ବିସ୍ତୃତ ବା ଅନୁଦୈର୍ଘ୍ୟ ପେଶୀଦ୍ଵାରା
• ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ପୁରଃସରଣ ବା ପେରିଷ୍ଟାଲ୍‌ସିସ୍ କୁହାଯାଏ ।

12. ଜିଭ କେତେ ପ୍ରକାରର ସ୍ଵାଦ ବାରିପାରେ ? ଜିଭର ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
ଊ-

• ଜିଭ ପିତା, ଖଟା, ମିଠା ଓ ଲୁଣିଆ ସ୍ଵାଦ ବାରିପାରେ ।
• ଚର୍ବଣ ବେଳେ ଖାଦ୍ୟକୁ ଦାନ୍ତ ନିକଟରେ କହିବାରେ ଜିଭ ସହାୟତା କରିଥାଏ ।

13. ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଦାନ୍ତ ସଂଖ୍ୟା
ଊ-

• ଆମର ତଳ ଓ ଉପର ମାଜିରେ 32ଟି (16ଟି ଲେଖାଏଁ) ଦାନ୍ତ ରହିଛି ।
• ପ୍ରତି ମାଢ଼ିରେ କର୍ଜନ ଦନ୍ତ – 4ଟି, ଶ୍ଵାନଦନ୍ତ -26, 966 98-46, 608698- ଟି ଏହିପରି ଭାବେ 16ଟି ଦାନ୍ତ ରହିଥାଏ ।

14. ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟର ପରିଣତି ଦର୍ଶାଅ ।
ଊ-

• ପାକସ୍ଥଳୀର ଭିତର ଆଚ୍ଛାଦନରେ ଅନେକ ଗ୍ରନ୍ଥି (HCI) ନିଃସୃତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପାଚକ ରସରେ ଥ‌ିବା ପେପ୍‌ସିନ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ପରିଣତ କରିଥାଏ ।
• ଲବଣାସ୍କ ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା କ୍ଷତିକାର କ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆଦିକୁ ମଧ୍ୟ ମାରିଦିଏ ।

15. କେଉଁ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ୱେତସାର ରହିଥାଏ ଉଦାହରଣ ସହ ଲେଖ ।
ଊ-

• ଆଳୁ, ଭାତ ଓ ରୁଟିରେ ଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ମଣ୍ଡଦ ଅଟେ ।
• ଚିନି ଓ ଗୁଡ଼ରେ ଥ‌ିବା ଶ୍ଵେତସାର ସୁକ୍ରୋଜ ଅଟେ ।
• ଫଳରସ ଓ ପନିପରିବାରେ ଥ‌ିବା ଶ୍ଵେତସାର ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଟେ ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Chapter 3 देशप्रेमी संन्यासी Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Chapter 3 देशप्रेमी संन्यासी

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए :
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାଜ୍ୟୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) हम संन्यासी किसे कहते हैं?
(ହମ୍ ସଂନ୍ୟାସୀ କିସେ କହତେ ହୈ ?)
उत्तर:
संसार में कुछ ऐसे लोग होते है जो अपनी इच्छा से घर-बार छोड़ देते हैं, सुख के साधनों का त्याग कर देते हैं। गरीबी में जीते हैं। संसार को माया जंजाल समझते हैं। ये लोग अपनी परवाह छोड़कर देश के लोगों को जाग्रत करने मे लय जाते हैं। देश तथा सेवा कार्य में लग जाते हैं। ऐसे लोगों को संन्यासी कहते हैं।

(ख) विवेकानन्द का व्यक्तित्व कैसा था? (द्या था?)
उत्तर:
स्वामी विवेकानन्द संन्यासी थे। देखने में बहुत सुंदर, बड़े ज्ञानी और पंडित थे। वे स्वभाव से सरल, विनयी और मधुर भाषी थे तथा बहुत ही प्रतिभाशाली थे। वे देशप्रेमी थे।

(ग) विवेकानन्द ने देशवासियों को क्या कहकर ललकारा?
(ୱେକାନନ୍ଦ୍ ନେ ଦେଶସିୟାଁ କୋ କ୍ୟା କହକର୍ ଲଲ୍‌କାରା ?)
उत्तर:
विवेकानन्द ने देशवासियों को ललकारते हुए कहा, “मेरे प्यारे देशवासियो! उठो, जागो। जीवन का वरदान स्वतंन्त्रता है मेरा भाई है। भारत मेरा जीवन। उसे प्राप्त करो। गर्व से कहो कि मैं भारतीय हूँ। हर भारतीय है। मेरा प्राण है। भारत के देवता मेरा भरण पोषण करते हैं। भारत मेरे बचपन का हिडोला है, मेरे यौवन का आनंद लोक है और मेरे बुढ़ापे का बैकुंठ है।”

(घ) अमेरीका की धर्मसभा में स्वामीजी ने अपने भाषण में किस बात को प्रतिपादित किया?
(ଅମେରୀକା କୀ ଧର୍ମସଭା ମେଁ ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ ଅପ୍‌ ଭାଷଣ ମେଁ କିସ୍ ବାତ୍ କୋ ପ୍ରତିପାଦିତ କିୟା ?)
उत्तर:
अमेरीका की धर्मसभा में स्वामीजी ने अपने भाषण में अत्यंत मर्मस्पर्शी वाणी में भारत के धर्म, आचार-विचार, ऋषि-मुनियों के चिंतन, आध्यात्मिक दृष्टिकोण का महत्व प्रतिपादित किया। अपने सुंदर, सरल, अर्थपूर्ण अंग्रेजी भाषण द्वारा सबके दिलों को अभिभूत कर दिया।

(ङ) स्वामीजी ने इंग्लैण्ड के लोगों को कैसे प्रभावित किया?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ ଇଂଗ୍ରେଣ୍ଡ କେ ଲୋଗୋଁ କୋ କୈସେ ପ୍ରଭାବିତ କିୟା ?)
उत्तर:
स्वामीजीने इंग्लैण्ड के लोगों को अपनी विद्वत्ता से प्रभावित किया। वे भी मान गए कि भारत में गरीबी भले ही हो, लेकिन वह ऊँचे विचारों और चिंतन के धनी हैं, अगुवा हैं।

(च) स्वामीजी ने अपनी अनुयायियों को किन-किन कामों में लगाया?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ ଅପୂନୀ ଅନୁୟାୟିର୍ଲୋ କୋ କିନ୍-କିନ୍ କାର୍ପୋ ମେଁ ଲଗାୟା ?)
उत्तर:
स्वामीजी ने अपने असंख्य अनुयायियों को मानव सेवा, ज्ञान सेवा, ज्ञान तथा धर्म-प्रचार में लगाया। रामकृष्ण परमहंस उनके गुरु थे। उन्हीं के नाम से रामकृष्ण मिशन बनाया। आज भी देश-विदेश में उनकी अनेक संस्थाएँ जनता की सेवा में उटी हुई हैं।

(छ) 1857 के बाद हमारे देश के लोग किस स्थिति में थे?
(୧୮୫୭ କେ ବାଦ୍ ହମାରେ ଦେଶ୍ କେ ଲୋଗ୍ କିସ୍ ସ୍ଥିତି ମେଁ ଥେ ?)
उत्तर:
1857 के बाद हमारे देश के लोग एक बार कोशिश करके पराजित हो गए थे। इस ईस्वी के बाद लोग निराशा, आलस्य और कर्महीनता में डूबे हुए थे।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ପ୍ରକ୍ଷ୍ନୌ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍-ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ: )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) भारत कब पराधीन था?
(ଭାରତ୍ କବ୍ ପରାଧୀନ୍ ଥା ?)
उत्तर:
कई सालों पहले भारत पराधीन था।

(ख) जीवन का वरदान क्या है?
( ଜୀବନ୍ କା ଓରଦାନ୍ କ୍ୟା ହୈ ?)
उत्तर:
जीवन का वरदान स्वतंत्रता है।

(ग) अंग्रेज क्या मान गये?
(ଅଂଗ୍ରେଜ୍ କ୍ୟା ମାନ୍ ଗୟେ ?)
उत्तर:
अंग्रेज मान गये कि भारत में गरीबी भले ही हो, लेकिन वे ऊँचे विचारों और चिंतन के धनी और अगुवा हैं।

(घ) देश को आजाद करने में किनका योगदान रहा?
(ଦେଶ୍ କୋ ଆଜାଦ୍ କରନେ ମେଁ କିନ୍‌ ୟୋଗଦାନ୍ ରହା ?)
उत्तर:
देश को आजाद करने में संन्यासियों का बड़ा योगदान रहा।

(ङ) कौन रामकृष्ण परमहंस के उपयुक्त शिष्य थे?
(କୌନ୍ ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସ୍ କେ ଉପୟୁକ୍ତ ଶିଷ୍ୟ ଥେ ?)
उत्तर:
स्वामी विवेकानन्द रामकृष्ण परमहंस के उपयुक्त शिष्य थे।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक वाक्य में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂତ୍ ପ୍ରକ୍ଷ୍ନୌ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍ ଶବ୍ଦ  ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀକିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) धर्म सभा कहाँ हो रही थी?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ଇଂଲିଶ୍ ମେଁ କର୍‌ତକ୍ ରହେ ?)
उत्तर:
अमेरीका में

(ख) देशप्रेमी संन्यासी कौन हैं?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ କେ ଅନୁସାର୍ ହମାରା ଭରଣ୍ ପୋଷଣ୍ଢ କୌନ୍ କର୍‌ତା ହୈ ?)
उत्तर:
स्वामी विवेकानन्द

(ग) स्वामीजी इंलैण्ड में कबतक रहे?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ କେ ଗୁରୁ କୌନ୍ ଥେ ?)
उत्तर:
एक साल तक

(घ) स्वामीजी के अनुसार हमारा भरण पोषण कौन करता है?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ କେ ଅନୁସାର୍ ହମାରା ଭରଣ୍ ପୋଷଣ୍ କୌନ୍ କର୍‌ତା ହୈ ?)
उत्तर:
भारत के देवता

(ङ) स्वामीजी के गुरु कौन थे?
( ସ୍ଵାମୀଜୀ ବୁଢ଼ାପେ କା ବୈକୁଣ୍ଠ କିସେ ମା ହେଁ ?)
उत्तर:
रामकृष्ण परमहंस

(च) सालों पहले भारत में किसका शासन चलता था?
(ସାଲୌ ପହଲେ ଭାରତ ମେଁ କିସ୍‌ ଶାସନ ଚର୍ଚ୍ଚା
उत्तर:
अंग्रेजों का

(छ) स्वामीजी बुढापे का बैकुण्ठ किसे मानते हैं?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ବୁଢ଼ାପେ କା ବୈକୁଣ୍ଠ କିସେ ମା ହେଁ ?)
उत्तर:
भारत को

(ज) स्वामीजी के बचपन का हिण्डोला कौन था?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ କିସେ ଜୀୱନ୍ କା ବରଦାନ୍ ସମଝା ?)
उत्तर:
भारत

(झ) प्रत्येक भारतीय स्वामीजी के लिए क्या था?
(ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ ଭାରତୀୟ ସ୍ଵାମୀଜୀ କେ ଲିଏ କ୍ୟା ଥା ?)
उत्तर:
भाई

(ञ) स्वामीजी ने किसे जीवन का बरदान समझा?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ କିସେ ଜୀୱନ୍ କା ବରଦାନ୍ ସମଝା ?)
उत्तर:
स्वतंत्रता

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित शब्दों के लिंग बताइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ତ ଶର୍କୋ କେ ଲିଂଗ ବତାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର । )
वाणी, विद्वान, अंग्रेजी, दृष्टिकोण, आजादी, देश, संन्यासी, गरीबी, निराशा, आनन्द, बुढ़ापा
उत्तर:
वाणी – स्रीलिंग
अंग्रेजी – स्रीलिंग
आजादी – स्रीलिंग
संन्यासी – पुंलिंग
विद्वान – पुंलिंग
दृष्टिकोण – पुंलिंग
देश – पुंलिंग
गरीबी – स्रीलिंग
निराशा – स्रीलिंग
आनन्द – पुंलिंग
बुढ़ापा – पुंलिंग

2. निम्नलिखित शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା କେ ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲିଖୁଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
विद्वान, आजाद, साल, मानव, व्याकुल, इच्छा
उत्तर:
विद्वान – पण्डित
साल – वर्ष
व्याकुल – व्यग्र
आजाद – स्वतंत्र
मानव – मनुष्य
इच्छा – चाह

3. निम्नलिखित वाक्यों को शुद्ध करके लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ କୋ ଶୁଦ୍ଧ କରକେ ଲିଖୁଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଶୁଦ୍ଧ କରି ଲେଖ ।)
(क) सालों पहले का बात है।
उत्तर:
सलों पहले की बात है।

(ख) रामकृष्ण परमहंस विवेकानन्द का गुरु थे।
उत्तर:
रामकृष्ण परमहंस विवेकानन्द के गुरु थे।

(ग) देश में रामकृष्ण मिशन का अनेक संस्थाएँ हैं।
उत्तर:
देश में रामकृष्ण मिशन की अनेक संस्थाएँ हैं।

(घ) गर्व में कहो की में भारतीय हूँ।
उत्तर:
गर्व से कहो कि मैं भारतीय हूँ।

(ङ) भारत मेरी जीवन है।
उत्तर:
भारत मेरा जीवन है।

4. निम्नलिखित में से विशेषण पद छाँटकर लिखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ମେଁ ସେ ୱିଶେଷଣ୍ଢ ପଦ୍ ଛାକର୍ ଲିଖୁଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତରୁ ବିଶେଷଣ ପଦକୁ ଅଲଗା କର ।)
(क) मेरे प्यारा देश वासियो!
उत्तर:
प्यारे

(ख) यहाँ अंग्रेजों का कड़ा शासन चलता था।
उत्तर:
कड़ा

(ग) भारत मेरे बचपन का हिंडोला है।
उत्तर:
मेरे

(घ) मेरे यौवन का आनंद लोक है।
उत्तर:
मेरे

(ङ) भारत मेरे बचपन का बैकुण्ठ है।
उत्तर:
मेरे

5. निम्नलिखित वाक्यों में विराम चिह्न लगाइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଔରାମ୍ ଚିହ୍ନ ଲଗାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ବିରାମ ଚିହ୍ନ ଲଗାଅ ।)
(क) मेरे प्यारे देशवासियो उठो जागो।
उत्तर:
मेरे प्यारे देशवासियो! उठो, जागो।

(ख) निराशा आलस्य और कर्महीनता में डुबे हुए थे।
उत्तर:
निराशा, आलस्य और कर्महीनता में डुबे हुए थे।

(ग) उनकी सुन्दर सरल अर्थपूर्ण अंग्रेजी भाषण ने सबके दिलों को अभिभूत कर दिया।
उत्तर:
उनकी सुंदर, सरल, अर्थपूर्ण अंग्रेजी भाषण ने सबके दिल को अभिभूत कर दिया।

(घ) स्वामीजी ने असंख्य अनुयायियों को मानव सेवा ज्ञान तथा धर्म प्रचार में लगाया।
उत्तर:
स्वामीजी ने अंसख्य अनुयायियों को मानव-सेवा, ज्ञान तथा धर्म प्रचार में लगाया।

अभ्यास- कार्य

(i) ऐसे कुछ अन्य महापुरुषों की जीवनी पढ़कर उनके व्यक्तित्व और कृत्तित्व के बारे में जानिए
(ଏହିପରି କିଛି ଅନ୍ୟ ମହାପୁରୁଷମାନଙ୍କର ଜୀବନୀ ପଢ଼ି ସେମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଏବଂ କୃତିତ୍ଵ ବିଷୟରେ ଜାଣ ।)

(ii) इस विषय को कम-से-कम दो बार पढ़िए।
(ଏହି ବିଷୟକୁ ଅତି କମ୍‌ରେ ଦୁଇଥର ପଢ଼ ।)

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
साधारणत: लोग किस कार्य में जुटे रहते हैं?
उत्तर:
साधारणतः लोग धन कमाने में जुटे रहते हैं।

प्रश्न 2.
विवेकानन्द ने अपने गुरु के नाम से क्या बनाया?
उत्तर:
विवेकानन्द ने अपने गुरु के नाम से रामकृष्ण मिशन बनाया।

प्रश्न 3.
सन्यासी संसार को क्या समझते हैं?
उत्तर:
सन्यासी संसार को माया का जंजाल समझते हैं।

प्रश्न 4.
विवेकानन्द के अनुसार हमारा भरण पोषण कौन करता है?
उत्तर:
विवेकानन्द के अनुसार हमारा भरण पोषण भारत के देबता हो करता है।

प्रश्न 5.
धर्म सभा कहाँ हो रही थी?
उत्तर:
अमेरिका में धर्म सभा हो रही थी।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
‘रामकृष्ण मिशन’ को किसने स्थापित किया?
उत्तर:
विवेकानन्द

प्रश्न 2.
संन्यासी लोग किसमें जीते हैं?
उत्तर:
गरीबी में

प्रश्न 3.
जीवन का वरदान क्या है?
उत्तर:
स्वतंत्रता

प्रश्न 4.
धर्म-सभा कहाँ हो रही थी?
उत्तर:
अमेरीका में

प्रश्न 5.
संन्यासी संसार को क्या समझते हैं?
उत्तर:
माया का जंजाल

प्रश्न 6.
संन्यासी किसका त्याग कर देते हैं?
उत्तर:
सुख के साधनों का

प्रश्न 7.
भारतीयों को बुढ़ापे का वैकुंठ किसे मानना चाहिए?
उत्तर:
भारत को

प्रश्न 8.
भारत के देवता हमारा क्या करते है?
उत्तर:
भरण-पोषण

प्रश्न 9.
विवेकानन्द के गुरु कौन थे?
उत्तर:
रामकृष्ण परमहंस

प्रश्न 10.
स्वामीजी इंलैंड में कब तक रहे?
उत्तर:
एक साल

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
हम गर्व से कहें ……………… भारत मेरे बचपन का है।
उत्तर:
हिंड़ोला

प्रश्न 2.
भारतीय लोग अंग्रेजों के शासन से मुक्त होने के लिए ……………………. में कोशिश करके पराजित हो गए थे।
उत्तर:
1857

प्रश्न 3.
आज भी देश-विदेश में स्वामीजी की अनेक संस्थाएँ ………………… कर रही हैं।
उत्तर:
जनता की सेवा

प्रश्न 4.
विवेकानन्द बुढ़ापे का बैकुण्ठ ………………….. को मानते हैं।
उत्तर:
भारत

प्रश्न 5.
विवेकानंद हर भारतीय को ……………………. मानते हैं।
उत्तर:
भाई

प्रश्न 6.
देश्रेमी संन्यासी ………………….. थे।
उत्तर:
स्वामी विवेकानन्द

प्रश्न 7.
स्वामीजी ने अपने गुरु के नाम से ………………… बनायी।
उत्तर:
रामकृष्ण मिशन

प्रश्न 8.
स्वामीजी ने इंग्लैण्ड के लोगों को अपनी ……………… से प्रभावित किया।
उत्तर:
विद्वता

प्रश्न 9.
विवेकानंद के अनुसार ………………….. उनका भारण-पोषण करते हैं।
उत्तर:
भारतीय देवता

प्रश्न 10.
भारतीय ऊँचे विचारों और चिंतन के धनी हैं …………………….. हैं।
उत्तर:
अगुवा

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
स्वामीजी इंलैण्ड में एक महीने तक रहे।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 2.
विवेकानन्द जगत को पराधीनता का बन्धन समझते हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 3.
प्रत्येक भारतीय स्वामीजी के लिए भाई थे।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 4.
विवेकानंद ने अमेरीका में हिन्दी भाषा में भाषण दिया था।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
जो संसार को माया का जंजाल समझते हैं, उन्हें संन्यासी कहते हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
हमारे देश को आजाद करने में संन्यासियों का योगदान रहा।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 7.
अंग्रेजी विद्वानों को स्वामीजी ने धन से प्रभावित किया।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 8.
भारत के मालिक अंग्रेजों को कहा गया है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 9.
परिश्रमी लोग अपनी इच्छा से घरबार छोड़ देते हैं।
उत्तर:
भूल

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQs)

1. ‘रामकृष्ण मिशन’ को किसने स्थापित किया?
(A) रामकृष्ण परमहंस ने
(B) रामकृष्ण के शिष्यों ने
(C) विवेकानन्द ने
(D) सरकार ने
उत्तर:
(C) विवेकानन्द ने

2. संन्यासी लोग किसमें जीते हैं?
(A) सुख में
(B) गरीबी में
(C) माया में
(D) विलास में
उत्तर:
(B) गरीबी में

3. हम गर्व से कहें – भारत मेरे बचपन का है।
(A) हिंड़ोला
(B) आनन्द-लोक
(C) प्राण
(D) वैकुंठ
उत्तर:
(A) हिंड़ोला

4. जीवन का वरदान क्या है?
(A) सुख
(B) स्वतंत्रता
(C) मौज-मस्ती
(D) अपनों की सेवा
उत्तर:
(B) स्वतंत्रता

5. धर्म-सभा कहाँ हो रही थी?
(A) इंग्लैंड में
(B) जापान में
(C) भारत में
(D) अमेरीका में
उत्तर:
(D) अमेरीका में

6. संन्यासी संसार को क्या समझते हैं?
(A) सुख का साधन
(B) बेहद प्यार
(C) माया का जंजाल
(D) बहुत सुंदर
उत्तर:
(C) माया का जंजाल

7. संन्यासी किसका त्याग कर देते हैं?
(A) कर्म के साधनों का
(B) सत्य के बंधन का
(C) सुख के साधनों का
(D) घरबार-सुख-संतोष का
उत्तर:
(C) सुख के साधनों का

8. जीवन का वरदान है।
(A) स्वतंत्रता
(B) निर्भयता
(C) पराधीनता
(D) स्वराज्य
उत्तर:
(A) स्वतंत्रता

9. भारतीय लोग अंग्रेजों के शासन से मुक्त होने के लिए में कोशिश करके पराजित हो गए थे।
(A) 1857
(B) 1917
(C) 1947
(D) 1942
उत्तर:
(A) 1857

10. भारतीयों को बुढ़ापे का वैकुंठ किसे मानना चाहिए?
(A) विष्णुलोक को
(B) भारत को
(C) स्वर्ग को
(D) आनंदलोक को
उत्तर:
(B) भारत को

11. जीवन का वरदान क्या है?
(A) संघर्ष
(B) स्वतंत्रता
(C) सौंदर्य
(D) प्रेम
उत्तर:
(B) स्वतंत्रता

12. जीवन का वरदान क्या है?
(A) विद्या
(B) स्वतंत्रता
(C) सम्मान
(D) धन
उत्तर:
(B) स्वतंत्रता

13. भारत के देवता हमारा करते है:
(A) कल्याण
(B) भाग्य-निर्माण
(C) भरण-पोषण
(D) धार्मिक भाव को विकसित
उत्तर:

14. आज भी देश-विदेश में स्वामी जी की अनेक संस्थाएँ कर रही हैं।
(A) जनता को संगठित
(B) निरक्षरता दूर
(C) जनता की सेवा
(D) फल-फूल
उत्तर:
(C) जनता की सेवा

पाठ का सारांश

मानब सर्वश्रेष्ठ प्राणी है। दुनिया में ज्यादातर लोग धन कमाने और सुख के पीछे भागते है। पर कुछ लोग मायामोह संसार को झूठा और झंझट समझकर घर-परिवार को त्याग देते है। जिन्दगी भर गरीबी में जीते हैं। स्वामी विवेकानन्द मातृभूमि को अपार प्रेम करने वाले संन्यासी थे। वे देखने में सुन्दर, ज्ञानी, प्रतिभाशाली, सरल और मिष्टभाषी थे। 1857 में भारतवासियों ने आजादी की पहली लड़ाई लड़ी पर सफल नहीं हुए। परिणाम स्वरूप भारतवासी निराश और कर्म हीन हो गए। स्वामी विवेकानन्द ने अपनी ओजस्वी वाणी से देशवासियों को जगाया और उनके मन में देश के प्रति स्वाभिमान का भाव भर दिया।

एक बार अमेरीका के चिकागो शहर में बृहत विश्व धर्म सभा हुई। स्वामीजी सभा में हृदयस्पर्शी भाषा में भारत के धर्म, रीति-रिवाज, चिन्तन, दर्शन आदि के महत्व को समझाया। उनके भाषण ने सबका दिल जीता लिया। स्वामीजी इंग्लैड में रहते समय वहाँ के विद्धानों को अपने विचारों से प्रभावित कर दिया। उन्होंने मान लिया कि भारत गरीब होने पर भी ऊँचे विचारों के धनी है। अपने गुरु रामकृष्ण परमहंस के नाम पर रामकृष्ण मिशन की स्थापना की। उनके शिष्य मानव सेबा और धर्म प्रचार और प्रसार में लगे हैं। भारत के नाम को संसार में प्रसिद्ध कराने वाला ऐसा दूसरा संन्यासी नहीं। भारत को जगाकर उसे आजाद करने में ऐसे गृहत्यागीयों का बहुत योगदान रहा।

ସାରାଂଶ:
ଅର୍ଥସର୍ବସ୍ବ ଦୁନିଆରେ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକେ ଧନ ଓ ସୁଖ ପଛରେ ପାଗଳ। କିନ୍ତୁ ସଂସାରରେ ଏଭଳି ଅନେକ ଲୋକ ଅଛନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ ସର୍ବସ୍ଵ ତ୍ୟାଗ କରି ଦେଇଛନ୍ତି ଓ ଦରିଦ୍ର ହୋଇ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରିଛନ୍ତି। ଠିକ୍ ସେହିପରି ସ୍ଵାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ମାତୃଭୂମିକୁ ଅପାର ପ୍ରେମ କରୁଥିବା ଜଣେ ଗୃହତ୍ୟାଗୀ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଥିଲେ। ସେ ଦେଖିବାକୁ ଅତୀବ ସୁନ୍ଦର, ଜ୍ଞାନୀ, ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ, ସରଳ, ବିନୟୀ ଓ ମଧୁରଭାଷୀ ଥିଲେ। ୧୮୫୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ହୋଇଥିଲା; କିନ୍ତୁ ତାହା ସଫଳ ନ ହେବାରୁ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମନରେ ନିରାଶ ଓ ଅକର୍ମଣ୍ୟର ଭାବ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥିଲା। ଠିକ୍ ଏହି ସମୟରେ ସ୍ଵାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ନିଜର ଓଜସ୍ଵୀ ବାଣୀଦ୍ଵାରା ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ଜାଗ୍ରତ କଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଦେଶ ପାଇଁ ଅଭିମାନ ଭରିଦେଲେ।

ଥରେ ଆମେରିକାର ଚିକାଗୋ ସହରରେ ବିଶ୍ଵଧର୍ମସଭାର ଆୟୋଜନ ହୋଇଥିଲା। ଆମ ଦେଶରୁ ସ୍ୱାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ମଧୁର ଭାଷଣ ଦେଲେ। ସେ ଭାରତର ଧର୍ମ, ଚଳଣି ଓ ଦର୍ଶନର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥିଲେ। ସେ ସେଠାକାର ଲୋକମାନେ ସ୍ଵୀକାର କରିନେଲେ ଯେ ଭାରତ ଉଚ୍ଚ ଚିନ୍ତନରେ ଅଗ୍ରଣୀ। କେହି ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ନାହଁନ୍ତ। ଭାରତକୁ ଜାଗ୍ରତ କରି ସ୍ଵାଧୀନ କରାଇବାରେ ଏଭଳି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କ ବହୁତ ଯୋଗଦାନ ରହିଛ। ସ୍ଵାମୀଜୀଙ୍କ ପୂଜ୍ୟ ଗୁରୁ ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସଙ୍କ ନାମରେ ସେ ରାମକୃଷ୍ଣ ମିଶନ ସ୍ଥାପନ କଲେ। ତାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟମାନେ ଧର୍ମ ପ୍ରଚାର ଓ ମାନବ ସେବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି। ଭାରତର ନାମକୁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ବିଖ୍ୟାତ କରିଥିବା ସ୍ଵାମୀଜୀଙ୍କ ପରି ଅନ୍ୟ କେହି ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ନାହଁନ୍ତି। ଭାରତକୁ ଜାଗ୍ରତ କରି ସ୍ବାଧୀନ କରାଇବାରେ ଏଭଳି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କ ବହୁତ ଯୋଗଦାନ ରହିଛି।

विषयवस्तु:
(i) हम देखते ………………….. प्रतिभाशाली।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଆମେ ଦେଖୁ କେତେକ ଲୋକ ଧନ ଉପର୍ଜନରେ ଲାଗି ରହିଛନ୍ତି। କେତେ ଲୋକ ସୁଖ ଭୋଗିବାରେ ବ୍ୟାକୁଳ ରହିଛନ୍ତି। କିଛି ଏପରି ଅଛନ୍ତି ଯାହାଙ୍କୁ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ କୁହାଯାଏ। ସେ ଲୋକ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଘରଦ୍ଵାର ତ୍ୟାଗ କରିଛନ୍ତି। ସୁଖର ସାଧନକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଦେଇଛନ୍ତି। ଦୀନ-ଦରିଦ୍ର ପରି ବଞ୍ଚୁଛନ୍ତି। ସଂସାରକୁ ମାୟାର ଝଞ୍ଜଟ ବୁଝିଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଯେ ଏପରି କେତେକ ଲୋକ ନିଜ ମାତୃଭୂମିକୁ ଅପାର ପ୍ରେମ କରୁଥିଲେ। ସ୍ଵାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ଏପରି ସନ୍ୟାସୀ ଥିଲେ। ସେ ଦେଖିବାକୁ ଅତି ସୁନ୍ଦର, ବଡ଼ ଜ୍ଞାନୀ ଓ ପଣ୍ଡିତ, ସରଳ, ବିନୟୀ ଓ ମଧୁରଭାଷୀ କିନ୍ତୁ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ।

(ii) सालों पहले …………………. बैकुंठ है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ବର୍ଷ ବର୍ଷ ପୂର୍ବର କଥା। ଭାରତ ପରାଧୀନ ଥିଲା। ଏଠାରେ ଇଂରେଜଙ୍କର ଶାସନ ଚାଲୁଥିଲା। ୧୮୫୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଲୋକେ ଯୁଦ୍ଧ କରି ପରାଜିତ ହୋଇଥିଲେ। ନିରାଶା, ଆଳସ୍ୟ ଓ ଅକର୍ମଣ୍ୟ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ସ୍ଵାମୀଜୀ ନିଜର ଦେଶବାସୀମାନଙ୍କୁ କହିଲେ ମୋର ପ୍ରିୟ ଦେଶବାସୀ! ଜାଗ୍ରତ ହୁଅ। ସ୍ଵାଧୀନତା ଜୀବନର ବରଦାନ। ତାକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କର ଗର୍ବରେ କୁହ ମୁଁ ଭାରତୀୟ ଅଟେ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାରତୀୟ ମୋର ଭାଇ ଅଟନ୍ତି। ଭାରତ ମୋର ଜୀବନ ଓ ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର ଅଟେ। ଭାରତର ଦେବତା ମୋର ଭରଣ ପୋଷଣ କରୁଛନ୍ତି। ଭାରତ ମୋ ବାଲ୍ୟକାଳର ଝୁଲଣା, ମୋ ଯୌବନର ଆନନ୍ଦାଲୋକ ଓ ମୋ ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟର ବୈକୁଣ୍ଠ।

(iii) एक बार ………………….. कर दिया।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସ୍ଵାମୀଜୀ ଥରେ ଆମେରିକା ଯାଇଥିଲେ। ସେଠାରେ ବଡ଼ ଧର୍ମସଭାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥିଲା। ସେ ବଡ଼ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ଭାଷାରେ ଭାରତର ଧର୍ମ, ପ୍ରଥା, ମୁନିଋଷିଙ୍କ ଚିନ୍ତନ, ଦର୍ଶନ ଆଦିର ମହତ୍ତ୍ଵକୁ ବୁଝାଇଥିଲେ। ସ୍ଵାମୀଜୀଙ୍କ ସୁନ୍ଦର, ସରଳ ଓ ଅର୍ଥପୂର୍ଣ ଇଂରାଜୀ ଭାଷଣ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନକୁ ମୋହିତ କରିଦେଇଥିଲା।

(iv) स्वामीजी एक …………………. अगुवा है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସ୍ବାମୀଜୀ ବର୍ଷେ ଇଂଲଣ୍ଡରେ ରହିଲେ। ସେଠାରେ ଭାରତର ମାଲିକ (ଶାସକ) ଇଂଲଣ୍ଡର ବିଦ୍ଵାନମାନଙ୍କୁ ନିଜର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ କଲେ। ସେମାନେ ସ୍ଵୀକାର କଲେ ଯେ ଭାରତ ଗରିବ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ଚିନ୍ତନରେ ଅଗ୍ରଣୀ।

(v) स्वामीजी ने ………………… योगदान रहा।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସ୍ୱାମୀଜୀଙ୍କର ଅସଂଖ୍ୟ ଅନୁଗାମୀ (ଶିଷ୍ୟ) ମାନବ ସେବା ଓ ଧର୍ମ ପ୍ରଚାରରେ ଲାଗିପଡ଼ିଲେ। ତାଙ୍କର ଗୁରୁ ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସ ଥିଲେ। ତାଙ୍କ ନାମରେ ସେ ରାମକୃଷ୍ଣ ମିଶନ ସ୍ଥାପନ କଲେ। ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହାର ସ୍ଵାମୀଜୀଙ୍କ ଭଳି ଅନ୍ୟ କେହି ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଭାରତକୁ ଜାଗ୍ରତ କରି ସ୍ଵାଧୀନ କରାଇବାରେ ଏପରି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କ ବହୁତ ଯୋଗଦାନ ରହିଛି।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

मिष्टभाषी – मधुर भाषी (ମୃଦୁଭାଷୀ/ମିଷ୍ଟବକ୍ତା)।

हिंड़ोला – झूला (ଝୁଲଣ)।

जंजाल – झंझट (ଝଞ୍ଜଟ)।

बैकुण्ठ – स्वर्ग (ସ୍ଵର୍ଗ)।

भरणपोषण – अन्नवस्त्र देना ( ଅନ୍ନବସ୍ତ୍ର ଦେବା/ଭରଣପୋଷଣ)।

अभिभूत – मोहित, द्रवित (ମୋହିତ, ଦ୍ରବିତ)।

संन्यासी – गृह त्यागी साधु (ଗୃହତ୍ୟାଗୀ ସାଧୁ)।

रोशन करनां – प्रसिद्ध करना (ବିଖ୍ୟାତ କରିବା)।

विचार-बोध (ବିଚାରବେ।ଧ)

स्वामी विवेकानन्द भारत माता के विरल सुपुत्र थे। उन्होंने अपनी प्रचंड प्रतिभा, गंभीर ज्ञान और असाधारण वांकुशक्ति द्वारा विदेशों में भारतीय दर्शन, वेद-वेदांत का महत्त्व प्रमाणित किया। स्वामीजी ने अमेरीका और इंग्लैंड के विद्वानों को समझा दिया कि हिंदू धर्म सहनशील और मानवीय है। उसमें संकीर्णता या कट्टरता नहीं है। उन्होंने देश के लोगों को भी जगाया, सेवा का कार्य किया और कराया भी। देश का नाम उजागर किया। वे संन्यासी थे। सदा के लिए नमस्य भी।

स्वामीजी ने भारतीयों को सुखभोग त्यागकर सादा -सीधा जीवन बीताने को कहा। सदा कर्म-तत्पर रहने, निराशा और आलस्य को छोड़ने को उत्साहित किया। सदैव जाग्रत रहने के लिए अपने भाषण में आह्वान किया था। भारत हमारा सिरमौर है। इसे भारतीय को भूलना नहीं चाहिए। स्वामीजी ने अमेरीका और इंलैंण्ड जैसे समृद्धिशाली देशों में जाकर भारतीय ज्ञान का, दार्शनिक विचारों का अपने वक्तव्य के जरिये प्रचार-प्रसार किया।

रामकृष्ण परमहंस के वे उपयुक्त शिष्य थे। आज देश भर में तथा विदेशों में इनकी अनेक संस्थाएँ भारतीय संस्कृति और दर्शन के प्रचार-प्रसार में लगी हैं। देश-विदेश में भारत के नाम को रोशन करने वाला संन्यासी और कोई नहीं स्वामी विवेकानंद ही हैं जिनका स्मरण आज देश-विदेशों में लोग कर रहे है।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Chapter 1 मधुर भाषण Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Chapter 1 मधुर भाषण

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ବାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ତଳଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ : )

(क) भाषा के द्वारा मनुष्य ने किस प्रकार की उन्नति की है?
(ଭାଷା କେ ଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟ ନେ କିସ୍ ପ୍ରକାର୍ କୀ ଉନ୍ନତି କୀ ହୈ ?)
उत्तर:
भाषा के कारण ही मनुष्य उतनी उन्नति कर सका है, जानवरों के पास कोई भाषा न होने के कारण वह जहाँ का तहाँ बना हुआ है। किन्तु मनुष्य दिन प्रतिदिन उन्नति करता चला आया है। अन्य जानवरों की अपक्षा मनुष्य भौतिक लमें न्यून होता हुआ भी अपनी बुद्धि और भाषा के सहारे अधिक सबल हो गया है। भाषा के द्वारा मनुष्य पेच महाभूतो को अपने वश में कर लिया है। भाषा द्वारा हमारे ज्ञान और अनुभव की रक्षा होती है।

(ख) मधुर भाषण किसे कहते हैं?
(ମଧୁର୍ ଭାଷଣ୍ କିସେ କହତେ ହୈ ?)
उत्तर:
जो वस्तु या बातचीत मनोनुकूल होती है, जिससे चित्त दूषित होता है, वही मधुर कहलाती माधुर्य भाषा का भी गुण है। चित्त को पिधलाने वाला जो आनंद होता है उसे माधुर्य कहते हैं। मधुर भाषण हृदयद्वार के खोलने की कुंजी है। वचनों की मधुरता और आकर्षण पूरन के तत्वाकर्षण और चुंबक के आकर्षण से भी बढ़कर है।

(ग) बाणभट्ट ने अपने छोटे लड़के को पुस्तक पूरी करने के लिए क्यों कहा?
(ବାଣଭଟ୍ଟ ନେ ଅପ୍‌ନେ ଛୋଟେ ଲଡ଼କେ କୋ ପୁସ୍ତକ୍ ପୂରୀ କର୍‌ନେ କେ ଲିଏ ଜ୍ୟୋ କହା ?)
उत्तर:
बाणभट्ट ने अपने छोटे लड़के को पुस्तक पुरी करने के लिए इसलिए कहा क्योंकि पुस्तक को साहित्यिक भाषा में लिखने की योग्यता केवल उसमें ही थी। यह बात तब साबित होती है जब बाणभट्ट ने अपने दोनों पुत्रों को बुलाकर एक सुखे हुए वृक्ष को किस प्रकार अपनी भाषा में व्यक्त करोगे इसके बारे में पूछा। जिसे अति सुंदर और प्रभावशाली भाषा में छोटे लड़के ने समझा दिया। इसलिए भाव को प्रभावशाली भाषा में व्यक्त कर देना ही साहित्य है।

(घ) किन-किन गुणों के कारण मनुष्य आदरभाजन बनता है?
उत्तर:
(କିନ୍-କିନ୍ ଗୁରୌ କେ କାରଣ ମନୁଷ୍ୟ ଆଦରଭାଜନ ବନତା ହୈ ?)
वार्तालाप की शिष्टता मनुष्य को आदर का भाजन बनाती है और समाज से उसकी सफलता के लिए रास्ता साफ कर देती है। मनुष्य की पोशाक और चालढाल सीधे समाज पर प्रभाव डालती है। सामाजिक व्यवहार के लिए विचारों का आदान-प्रदान आवश्यक है और भाषा की सार्थकता इसी में है कि वह दूसरों पर यथेष्ट प्रभाव डाल सके।

(ङ) मधुर वचन और कटु वचन बोलनेवालों को क्या मिलता है?
(ମଧୁର୍ ଚନ୍ ଔର୍ କଟୁ ଵଚନ୍ ବୋଲନେୱାର୍ଲୋ କୋ କ୍ୟା ମିଲ୍‌ ହୈ ?)
उत्तर:
मधुर वचन ही विश्वास अत्पन्न कर भय और आतंक का परिभार्जन कर देते हैं। कटु भाषीलोगों से लोग हृदय खोलकर बात करने में अन्त हैं। जबकि कटुवचन आदमी को स्पष्ट कर सकते हैं तो मधुर वचन दूसरे को प्रसन्न भी कर सकते हैं। शब्दों को जादू बड़ा जबर्दस्त होता है। वही एक कटुवचन सोर किए – धरे पर पानी फेर सकता है। मधुर भाषण द्वारा मनुष्य की शिक्षा – दीक्षा और कुल की परंपरा और मर्यदा का परिचय मिलता है।

(च) किसी काम को करने के लिए सज्जन का पहला कर्त्तव्य क्या है?
(କିସୀ କାମ୍ କୋ କର୍‌ନେ କେ ଲିଏ ସଜନ କା ପହଲା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କ୍ୟା ହୈ ?)
उत्तर:
किसी काम को करने के लिए सज्जन का पहला कर्त्तव्य है यह कि अपने से कम स्थिति के लोगों के स्वाभिमान की रक्षा करना। जो काम करना है उसको प्रसन्नता से करना चाहिए और उसके संबंध में कोई ऐसे शब्द भी न कहने चाहिए जिनसे प्रकट हो कि यह काम नाखुशी से किया जा रहा है या उस काम के करने से दूसरे के साथ एहसान किया जा रहा है।

(छ) वातीलाप में व्यापारिक बातचीत और निजी बातचीत में क्या अंतर है?
(ବାର୍ତ୍ତାଳାପ୍ ମେଁ ବ୍ୟାପରୀକ୍ ବାତ୍‌ତ୍‌ ଔର୍ ନିଜୀ ବାତ୍‌ତ୍ ମେଁ କ୍ୟା ଅନ୍ତର୍ ହୈ ?)
उत्तर:
व्यापारिक बातचीत जाब्ते की बातचीत होनी चाहिए जबकि निजी बातचीत में खुलापन होना चाहिए। व्यापारिक बातचीत अशिष्ट नहीं होती चाहिए। वह नपी तुली हो सकती है। निजी संबंध की बातचीत में अत्मीयता का अभाव न रहना चाहिए और थोड़ा सा कष्ट उठाकर बात को पूरी तौर से समझा देना अपना कर्त्तव्य होता है।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक या दो वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ ଯା ଦୋ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) मनुष्य की सामाजिकता किसके द्वारा कायम रहती है?
(ମନୁଷ୍ୟ କୀ ସାମାଜିକତା କିସ୍‌ ଦ୍ଵାରା କାୟମ୍ ରହତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
मनुष्य की सामाजिकता भाषा के द्वारा कायम रहती है।

(ख) कैसा शब्द दो रूठों को मिला देता है और कैसा शब्द दो मित्रों के मन में वैमनस्य उत्पन्न कर देता है?
(କୈସା ଶବ୍ଦ ଦୋ ରୁର୍ଡୋ କୋ ମିଲା ଦେତା ହୈ ଔର୍ କୈସା ଶବ୍ଦ ଦୋ ମିସ୍ଟ୍ରୋ କେ ମନ୍ ମେଁ ବୈମନଷ୍ୟ ଉତ୍ପନ୍ନ କର୍ ଦେତା ହୈ ?)
उत्तर:
मधुर शब्द दो रूठों को मिला देता है और कटु शब्द दो मित्रों के मन में वैमनस्य उत्पन्न कर देता है।

(ग) बाणभट्ट की कौन-सी किताब अधूरी रह गयी थी?
(ବାଣଭଟ୍ଟ କୀ କୌନ୍-ସୀ କିତାବ୍ ଅଧୂରୀ ରହ୍ ଗୟୀ ଥୀ?)
उत्तर:
बाणभट्ट की ‘कादंबरी’ अधूरी रह गयी थी।

(घ) बार्तालाप की शिष्टता से हमें क्या लाभ मिलता है?
उत्तर:
(ବାର୍ତ୍ତାଳାପ୍ କୀ ଶିଷ୍ଟତା ସେ ହର୍ମେ କ୍ୟା ଲାଭ ମିତା ହୈ ? )
वार्तालाप की शिष्टता से हम आदर भाजन बनते हैं। समाज में हमारी सफलता के लिए रास्ता साफ हो जाता है।

(ङ) कथनी और करनी में साम्य क्यों आवश्यक है?
(କଥନୀ ଔର୍ କରନୀ ମେଁ ସାମ୍ୟ ବ୍ୟୋ ଆବଶ୍ୟକ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
मधुर भाषी के लिए कथनी और करनी में साम्य आवश्यक है क्योंकि कर्म के लिए वचन पहली सीढ़ी है।

(च) मनुष्य कब वंद्य बनता है?
उत्तर:
वचन के अनुकूल कर्म करने पर मनुष्य वंद्य बनता है। मन, वाणी और कर्म का सामंजस्य ही मनुष्य को श्रेष्ठता के पद पहुँचाता है।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द या एक वाक्य में दीजिए :
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍ ଶବ୍ଦ ୟା ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ବା ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) भाषा द्वारा किसकी रक्षा होती है?
(ଭାଷା ଦ୍ବାରା କିସ୍‌ ରକ୍ଷା ହୋତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
भाषा द्वारा हमारे ज्ञान और अनुभव की रक्षा होती है।

(ख) ‘मधुर भाषण’ निबंध के लेखक कौन हैं ?
(‘ମଧୁର୍ ଭାଷଣ୍’ ନିବନ୍ଦ୍ କେ ଲେଖକ୍ କୌନ୍ ହେଁ ?)
उत्तर:
‘मधुर भाषण’ निबन्ध के लेखक गुलाब राय हैं।

(ग) कौन मनुष्य को आदर भाजन बनाती है?
(କୌନ୍ ମନୁଷ୍ୟ କୋ ଆଦର୍ ଭାଜନ୍ ବନାତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
वातीलाप की शिष्टता

(घ) मधुर भाषी के लिए किसमें साम्य रखने की आवश्यकता है?
(ମଧୁର ଭାଷୀ କେ ଲିଏ କିସ୍‌ ସାମ୍ୟ ରଖ୍ କୀ ଆଶ୍ୟକତା ହୈ ?)
उत्तर:
मधुर भाषी के लिए कथनी और करनी में साम्य रखने की आवश्यकता है।

(ङ) किन-किन का सामंजस्य मनुष्यता को श्रेष्ठता के पद पर पहुँचाता है?
(କିନ୍-କିନ୍ କା ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟତା କୋ ଶ୍ରେଷ୍ଠତା କେ ପଦ୍ ପର୍ ପହୁଁଚାତା ହୈ ?)
उत्तर:
मन, वाणी और कर्म

(च) किन-किन का योग नहीं हो सकता?
(କିନ୍-କିନ୍ କା ୟୋଗ ନହୀ ହୋ ସକ୍ତା ?)
उत्तर:
हृदय की मलिनता और मधुर वचनों का योग नहीं हो सकता।

(छ) किसकी दो लातें भी सहन की जाती हैं?
(କିସ୍‌ ଦୋ ଲାହେଁ ଭୀ ସହନ୍ କୀ ଜାତୀ ହୈ ?)
उ – दूधारू गाय

(ज) शिष्टता क्या है?
(ଶିଷ୍ଟତା କ୍ୟା ହୈ ?)
उत्तर:
वाणी में मधुरता के साथ विनयपूर्ण व्यवहार ही शिष्टता है।

(झ) किसकी रक्षा सज्जन का पहला कर्त्तव्य है?
(କିସକୀ ରକ୍ଷା ସଜ୍ଜନତା କା ପହଲା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହୈ ?)
उत्तर:
लोगों के स्वाभिमान की रक्षा सज्जन का पहला कर्त्तव्य है।

(ञ) निजी संबंध की बातचीत में किसका अभाव न रहना चाहिए?
(ନିଜୀ ସମ୍ବନ୍ଧ କୀ ବାତ୍ରୀତ୍‌ ମେଁ କିସ୍‌ ଅଭା ନ ରହନା ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
आत्मीयता

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित में से विशेषण शब्दों को चुनकर लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ମେଁ ସେ ବିଶେଷଣ ଶବ୍ଦ କୋ ଚୁନ୍‌କର୍ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ ବିଶେଷଣ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ବାଛି କରି ଲେଖ : )
विश्वास, भौतिक, पटु, माधुर्य, वचन, शिष्टता, प्रसन्नता, व्यापारिक, सौद्धान्तिक, मर्यादा, अभिमान।
उत्तर:
भौतिक, व्यापारिक, सौद्धान्तिक, पटु।

2. निम्नलिखित शब्दों के लिंग बताइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା କେ ଲିଙ୍ଗ୍ ବତାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଲିଙ୍ଗ ନିରୂପଣ କର ।)
गंध, भाव, कर्त्तव्य, परंपरा, भाषा, भाषण, वचन, वाणी, साहित्य, उन्नति।

गंध – स्रीलिंग
कर्तव्य – पुंलिंग
भाषा – स्रीलिंग
वचन – पुंलिंग
साहित्य – पुंलिंग
भाव – पुलिंग
परपरा – स्रीलिंग
भाषण – पुलिंग
वाणी – स्रीलिंग
उन्नति – स्रीलिंग

3. निम्नलिखित के पर्यायवाची शब्द लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ କେ ପର୍ଯ୍ୟାୟୱାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ଶବ୍ଦସବୁର ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)
मनुष्य, चित्र, पुस्तक, मधुर, कटु, आनंद
उत्तर:
मनुष्य मानव
पुस्तक – किताब/ग्रंथ
कटु – कड़वा/कर्कश
चित्र – तस्वीर/फोटो
मधुर – मीठा
आनंद – खुशी/प्रसन्न

4. निम्नलिखित शब्दों के विलोम रूप लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଶବ୍ଦା କେ ବିଲୋମ୍ ରୂପ୍ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
ज्ञान, उन्नति, सच्चा, मधुर, आनंद, मित्र, बड़ा
उत्तर:
ज्ञान – अज्ञान
सच्चा – झूठा
आनंद – निरांनद
बड़ा – छोटा

5. निम्नलिखित शब्दों के प्रयोग से एक-एक वाक्य बनाइए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଶବ୍ଦା କେ ପ୍ରୟୋଗ ସେ ଏକ୍-ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ବନାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ଗଢ଼ : )
वचन, भाषण, चाल-ढाल, आदान-प्रदान, सामंजस्य, इनकार, आत्मीयता मधुर वचन दूसरों को प्रसन्न कर सकता है।
उत्तर:
वचन – मधुर वचन दूसरों को प्रसन्न कर सकता है।
भाषण – हिमांशु अच्छा भाषण दे रहा है।
चाल-ढाल- तुम्हारी चाल-ढाल ठीक नहीं लगती।
आदान-प्रदान-सामाजिक व्यवहार के लिए विचारों का आदान-प्रदान आवश्यक है।
सामंजस्य- हृदय की मालिनता और मधुर वचन में कोई सामंजस्य नहीं होता।
इनकार – अर्चना ने सोनाली को किताब देने से इनकार कर दिया।
आत्मीयता – राकेश की बातों में आत्मीयता की झलक देखने को मिलती है।

6. निम्नलिखित वाक्यों को शुद्ध करके लिखिए
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ କୋ ଶୁଦ୍ଧ କର୍‌କେ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖିତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଶୁଦ୍ଧ କରି ଲେଖ ।)

(क) भाषा मनुष्य के विशेष अधिकार है।
उत्तर:
भाषा पर मनुष्य का विशेष अधिकार है।

(ख) हृदय का मलीनता और मधुर वचनो में योग नहीं हो सकता।
उत्तर:
हृदय की मलिनता और मधुर वचनों में योग नहीं हो सकता।

(ग) कटुभाषी लोगों में लोग हृदय खोलकर बात करने में डरते हैं।
उत्तर:
कटुभाषी लोगों से लोग हृदय खोलकर बात करने में डरती हैं।

(घ) भाव को प्रभावशाली भाषा के व्यक्त कर देना ही साहित्य है।
उत्तर:
भाव को प्रभावशाली भाषा में व्यक्त कर देना ही साहित्य है।

(ङ) मधुर वचन दूसरे में प्रसन्न भी कर सकते हैं।
उत्तर:
मधुर वचन दूसरों को प्रसन्न भी कर सकते हैं।

7. ‘ता’ प्रत्यय लगाकर शब्द बनाइए:
(‘ତା’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲଗାକର୍ ଶବ୍ଦ ବନାଇଏ : )
(‘ତା’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲଗାଇ ଶବ୍ଦ ଗଢ଼ : )
सामाजिक, मनुष्य, प्रसन्न, अशिष्ट, मलीन
उत्तर:
सामाजिक + ता = सामाजिकता
प्रसन्न + ता = प्रसन्नता
मलीन + ता = मलीनता
मनुष्य + ता = मनुष्यता
अशिष्ट + ता = अशिष्टता

8. ‘इक’ प्रत्यय लगाकर शब्द बनाइए :
(‘ଇକ’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲଗାକର୍ ଶବ୍ଦ ବନାଇଏ : )
(‘ଇକ୍’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲଗାଇ ଶବ୍ଦ ଗଢ଼ : )
विचार, नीति, इतिहास, भूत, समाज, साहित्य, सिद्धांत, व्यापार
उत्तर:
विचार + इक = वैचारिक
इतिहास + इक = ऐतिहासिक
समाज + इक = सामाजिक
सिद्धांत + इक = सौद्धातिक
नीति + इक = नैतिक
भूत + इक = भौतिक
साहित्य + इक = साहित्यिक
व्यापार + इक = व्यापारिक

निम्नलिखित वाक्यों को याद रखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ୱାର୍କୋ କୋ ୟାଦ୍ ରଖୁ ;
(ନିମ୍ନଲିଖୂତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ମନେରଖ : )
(क) वाणी और कर्म में सामंजस्य ही मनुष्य को श्रेष्ठता के पद पर पहुँचाता है।
(ख) मधुरभाषी के लिए कथनी और करनी का साम्य आवश्यक है।
(ग) चित्त को पिघलानेवाला जो आनंद होता है, उसे ‘माधुर्य’ कहते हैं।
(घ) वार्तालाप की शिष्ठता मनुष्य को आदर भाजन बनाती है।

योग्यता विस्तार: (ଯୋଗ୍ୟତା ବିସ୍ତାର : )
(क) कक्षा में ‘मधुर’ भाषण का एक कार्यक्रम आयोजित कीजिए।
(ଶ୍ରେଣୀରେ ‘ମଧୁର’ ଭାଷଣର ଏକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆୟୋଜିତ କର ।)

(ख) अपनी योग्यता बढ़ाने के लिए ऊपर छाँटकर दिए गए मधुर वाक्यों को याद रखिए और अपने भाषण को सरस बनाने के लिए इसका उपयोग कीजिए।
(ନିଜର ଯୋଗ୍ୟତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଉପର ଲିଖ୍ ମଧୁର ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ମନେରଖ ଏବଂ ନିଜର ଭାଷଣକୁ ସରସ କରିବାପାଇଁ ଏହାର ଉପଯୋଗ କର ।)

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
मधुर भाषण किसे कहते है?
उत्तर:
जिस वात को सुनने से हृदय को द्रवित करने वाला आनन्द प्राप्त होता है उसे मधुर भाषण कहते है।

प्रश्न 2.
मधुर भाषण से मनुष्य का कैसा परिचय मिलता है?
उत्तर:
मधुर भाषण से मनुष्य की शिक्षा-दीक्षा, कुल परंपरा और मर्यादा का परिचय मिलता है।

प्रश्न 3.
इनकार में किसकी गंध नहीं आनी चाहिए?
उत्तर:
इनकार में अधिकार और अभिमान की गन्ध नहीं आनी चाहिए।

प्रश्न 4.
वातीलाप की शिष्टता से हमें क्या लाभ मिलता है?
उत्तर:
वार्तालाप की शिष्टता से हम आदर भाजन बनते और समाज में हमारे सफलता के लिए रास्ता साफ हो जाता है।

प्रश्न 5.
कथनी और करनी में साम्य क्यों आवश्यक है?
उत्तर:
मधुर भाषी के लिए कथनी और करनी में साम्य आवश्यक है क्योंकि कर्म की लिए वचन पहली सीढ़ी है।

प्रश्न 6.
मनुष्य कब बंद्य बनता है?
उत्तर:
वचन के अनुकूल कर्म करने पर मनुष्य बंद्य बनता है। मन, बाणी और कर्म का सामंजस्य ही मनुष्य को श्रेष्ठता के पर पहुँचाता है।

प्रश्न 7.
भाषा द्वारा किसकी रक्षा होती है?
उत्तर:
भाषा द्वारा हमारे ज्ञान और अनुभव की रक्षा होती है।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
मधुर वचन के पीछे क्या होना जरुरी है?
उत्तर:
टकसाली भाव

प्रश्न 2.
गलत फहमी दूर करके रूठे हुए मित्र को मनानेवाला मनुष्य कैसा होता है?
उत्तर:
सच्चा साहित्यिक

प्रश्न 2.
हृदय द्वार खोलने क्या है?
उत्तर:
वचनों का माधुर्य

प्रश्न 3.
वार्तालाप की शिष्टता मनुष्य को क्या बनाती है?
उत्तर:
आदर का भाजन

प्रश्न 4.
किस पर मनुष्य का विशेष अधिकार है?
उत्तर:
भाषा पर

प्रश्न 5.
किसके कारण मनुष्य इतनी उन्नति कर सका है?
उत्तर:
भाषा के कारण

प्रश्न 6.
चित्त को पिघलानेवाला जो आनंद होता है, उसे क्या कहते हैं?
उत्तर:
माधुर्य

प्रश्न 7.
गलत फहमी दूर करके रूठे हुए मित्र को मनानेवाला मनुष्य कैसा होता है?
उत्तर:
सच्वा साहित्यिक

प्रश्न 8.
कर्म के लिए पहली सीढ़ी क्या है?
उत्तर:
वचन

प्रश्न 9.
मनुष्य ने किसे अपने वश में कर लिया है?
उत्तर:
पंच महाभूतों को

प्रश्न 10.
बाणभट्ट की कादम्बरी को किसने पूरा किया?
उत्तर:
छोटे लड़के ने

प्रश्न 11.
‘जड़ चेतन गुन- दोषमय बिस्व कीन्ह करतार’ – यह किसने लिखा है?
उत्तर:
तुलसीदास

प्रश्न 12.
भाषा द्वारा कौन-सा बल प्राप्त होता है?
उत्तर:
सहकारिता का

प्रश्न 13.
भाषा द्वारा किसकी रक्षा होती है?
उत्तर:
ज्ञान और अनुभव

प्रश्न 14.
‘मधुर भाषण’ निबंध के लेखक कौन है?
उत्तर:
गुलाबराय

प्रश्न 15.
किसकी दो लातें भी सहन की जाती हैं?
उत्तर:
दूधारू गाय

प्रश्न 16.
मनुष्य कब वंद्य बनता है?
उत्तर:
वचन के अनुकूल कर्म करने पर

प्रश्न 17.
मनुष्य की पोशाक और चाल-ढाल का प्रभाव किस पर पड़ा?
उत्तर:
समाज

प्रश्न 18.
इनकार कैसे करना चाहिए?
उत्तर:
शिष्टता स

प्रश्न 19.
मन, कर्म, वाणी में साम्य होने से मनुष्य कहाँ पहुँच सकता है?
उत्तर:
श्रेष्ठता के पद पर

प्रश्न 20.
मनुष्य की सामाजिकता किसकी द्वारा कायम रहती है।
उत्तर:
भाषाद्वारा

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
वाणभट्ट की पुस्तक का नाम ………………. था।
उत्तर:
कादंबरी

प्रश्न 2.
इनकार करते समय ……………… प्रकट करना शिष्टाचार की माँग है।
उत्तर:
खेद

प्रश्न 3.
निजी संबंध की बातचीत में ………………… का भाव रहना चाहिए।
उत्तर:
आत्मीयता

प्रश्न 4.
………………………… बात-चीत नपीतुली हो सकती है।
उत्तर:
व्यापारिक

प्रश्न 5.
………………….. भाषा भय और आतंक का परिमार्जन कर देती है?
उत्तर:
मधुर

प्रश्न 6.
हुदय की मलिनता ………………….. के साथ संयोग नहीं हो सकता।
उत्तर:
मधुर वचनों

प्रश्न 7.
…………………… मनुष्य का कुल-परंपरा का परिचय मिलता है।
उत्तर:
मधुर भाषण से

प्रश्न 8.
वाणी की मधुरता के साथ विनयपूर्ण व्यवहार को …………………… कहते हैं।
उत्तर: शिष्टाचार

प्रश्न 9.
भाव को प्रभावशाली भाषा में व्यक्त करना ही …………………… है ।
उत्तर:
साहित्य

प्रश्न 10.
भाषा की सार्थकता दूसरों पर ………………… है।
उत्तर:
प्रभाव डालने में

प्रश्न 11.
काम हो जाने के बाद ………………….. कहना चाहिए।
उत्तर:
धन्यवाद

प्रश्न 12.
मधुर वचन दूसरों को ………………….. करते हैं।
उत्तर:
प्रसन्न

प्रश्न 13.
मनुष्य ने ………………….. को अपने वश में कर लिया है।
उत्तर:
प्रसन्न

प्रश्न 14.
भाषा से हमारे …………………. और अनुभव की रक्षा होती है।
उत्तर:
ज्ञान

प्रश्न 15.
जो वाणी सुनने में मधुर लगती है, उसका परिणाम ………………….. होता है।
उत्तर:
हितकर

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
लोगों के जीवन रक्षा सज्जन का पहला कर्त्तव्य है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 2.
कटु शब्द दो मित्रों के मन में वैमनस्य उत्पन्न कर देता हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 3.
भाषा द्वारा हमारे ज्ञान और अनुभव की रक्षा होती है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 4.
निजी संबंध की बातचीत्त में एकाग्रता न रहना चाहिए।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
मनुष्य का भाषा पर विशेष अधिकार है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
दो रूठों को कठोर शब्द से मिलाया जा सकता है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 7.
मिष्टभाषी लोगों से हृदय खोलकर बात करने से सब डरते हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 8.
मधुर वचन दूसरों को प्रसन्न करते हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 9.
चुंबक और वचन में से चुंबक का आकर्षण अधिक है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 10.
मन-वचन-कर्म मे से वचन का विशेष महत्व है?
उत्तर:
ठिक्

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQs)

1. मधुर वचन के पीछे क्या होना जरुरी है?
(A) टकसाली भाव
(B) सुंदर नाम
(C) विश्वास का नाव
(D) चतुर दाँव
उत्तर:
(A) टकसाली भाव

2: वाणभट्ट की पुस्तक का नाम था।
(A) कादंबरी
(B) रघुवंश
(C) रामचरित
(D) चन्द्रवली
उत्तर:
(A) कादंबरी

3. हृदय – द्वार खोलने की कुंजी है:
(A) वचनों का माधुर्य
(B) वचनों की कठोरता
(C) वचनों में लचीलापन
(D) शुष्क वचन
उत्तर:
(A) वचनों का माधुर्य

4. इनकार करते समय प्रकट करना शिष्टाचार की माँग है।
(A) मजबूरी
(B) खेद
(C) आत्मीयता
(D) कष्ट
उत्तर:
(B) खेद

5. वार्तालाप की शिष्टता मनुष्य को क्या बनाती है?
(A) मन का साजन
(B) फूस का छाजन
(C) आदर का भाजन
(D) मधुर भोजन
उत्तर:
(C) आदर का भाजन

6. किस पर मनुष्य का विशेष अधिकार है?
(A) भाषा पर
(B) जानवरों पर
(C) वुद्धि पर
(D) बल के कारण
उत्तर:
(A) भाषा पर

7. किसके कारण मनुष्य इतनी उन्नति कर सका है?
(A) भाषा के कारण
(B) आनंद के कारण
(C) सुख के कारण
(D) बल के कारण
उत्तर:
(A) भाषा के कारण

8. चित्त को पिघलानेवाला जो आनंद होता है, उसे क्या कहते हैं ?
(A) सौंदर्य
(B) ऐश्वर्य
(C) कारूकार्य
(D) माधुर्य
उत्तर:
(D) माधुर्य

9. गलत कहमी दूर करके रूठे हुए मित्र को मनानेवाला मनुष्य कैसा होता है?
(A) सच्चा साहित्यिक
(B) उदार व्यक्ति
(C) सच्चा इन्सान
(D) महापुरुष
उत्तर:
(A) सच्चा साहित्यिक

10. निजी संबंध की बातचीत में
(A) आत्मीयता का
(B) पराएपन का
(C) स्थिरता का
(D) शीघ्रता का
उत्तर:
(A) आत्मीयता का

11. कर्म के लिए पहली सीढ़ी क्या है?
(A) भाव
(B) शिष्टता
(C) वचन
(D) व्यवहार
उत्तर:
(C) वचन

12. मनुष्य ने किसे अपने वश में कर लिया है?
(A) भाव
(B) शिष्टता
(C) वचन
(D) व्यवहार
उत्तर:
(B) शिष्टता

13. बाणभट्ट की कादम्बरी को किसने पूरा किया?
(A) बडे लडके ने
(B) कुमारिल्ल भट्ट ने
(C) छोटे लड़के ने
(D) पूरी नहीं हो पाई
उत्तर:
(C) छोटे लड़के ने

14. ‘जड़ चेतन गुन- दाषमय बिस्व कीन्ह करतार’ – यह
(A) सूरदास
(B) कबीरदास
(C) तुलसीदास
(D) बिहारी
उत्तर:
(C) तुलसीदास

15. भाषा द्वारा कौन-सा बल प्राप्त होता है?
(A) सहकारिता का
(B) संयोग का
(C) भौतिक बल
(D) आध्यात्मिक बल
उत्तर:
(A) सहकारिता का

16. बात-चीत नपीतुली हो सकती है।
(A) निजी संबंध की
(B) व्यापारिक
(C) सरकारी
(D) अर्द्ध सरकारी
उत्तर:
(B) व्यापारिक

भाजम का साराश

मनुष्य मन को द्रवित करने वाले आनन्द को माधुर्य कहते है। वचनों की मधुरता से बन्द हृदय के दरवाजे आसानी से खुला जाते है। कोयल की तरह मीठी बात बोलकर सबको अपना प्रिय बनाया जा सकता है। मगर कौवे की तरह कर्कश (कटु) बोलकर शत्रु बढ़ाए जा सकता है। मीठे वचनों से हम सारे संसार को अपना बना सकते हैं। बातचीत में भाव को मिठास और प्रभाव के साथ प्रकट करना ही साहित्य है। भाषा के बल पर नाराज मित्र को मनानेवाला निपुण साहित्यकार है। बातचीत में शिष्टाचार से मनुष्य को समाज में आदर, सम्मान तथा सफलता मिलती है। यद्यपि पोशाक और तौर-तरीकों का प्रभाव होता है, परन्तु मधुर भाषण के बिना यह प्रभाव स्थायी नहीं हो सकता। मीठे वचनों से भय और आतङ्क खत्म होता है। कर्कश वचन से सारा अर्जित मान-सम्मान नष्ट हो जाता है।

मीठी बात बोलने वाले के हृदय की निर्मलता और कर्म में सच्चाई जरुरी है, वरना वह बाहारी औपचारिकता नजर आता है। मधुर भाषण से मनुष्य की शिक्षा-दीक्षा, कुल की परम्परा और मर्यादा का पता चलता है। किसी काम को करवाने के लिए ‘कृपया’ और कार्य होने के बाद धन्यवाद कहने को ही शिष्टाचार कहते हैं। फिर भी अपने से छोटे लोगों के स्वाभिमान को आघात देने की बात नहीं कहनी चाहिए। जहाँ कार्य में उदारता है वहाँ मीठे वचन कहने में कुंठा नहीं रखना चाहिए। किसी को इनकार करना, उसे भी शिष्टता के साथ इनकार किया जा सकता है। व्यावसायिक बातचीत, कानूनी बातचीत और निजी बातचीत की भाषा और शैली अलग-अलग होनी चाहिए। निजी संबध के वातीलप में आत्मीयता रहना आवश्यक है। बात उतनी ही करें जितनी निभा सकें।

ସାରାଂଶ:
ଭାଷା ସମାଜର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରାଣୀ ମଣିଷକୁ ମିଳିଥିବା ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ ଅବଦାନ ଯାହା ପଶୁମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇନାହିଁ। ଭାଷା ବଳରେ ମଣିଷ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇଛି। ସେ ପ୍ରକୃତି ଓ ପରିବେଶକୁ ନିଜ ଆୟତ୍ତରେ ରଖୁଛି। ଭାଷାଦ୍ୱାରା ମାନବ ସୁସ୍ଥ ସମାଜ ଗଠନ କରେ ଓ ନିଜର ଜ୍ଞାନ ଓ ଅନୁଭବକୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରେ। ମଣିଷ ଭାଷାର ସଦୁପଯୋଗ କରି ମିତ୍ରତା ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ଦୁରୁପଯୋଗଦ୍ଵାରା ଶତ୍ରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ। ମନକୁ ଭଲ ଲାଗୁଥିବା ଭାବ ଓ ମନକୁ ଦ୍ରବିତ କରୁଥିବା ଆନନ୍ଦକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ମଧୁର ବଚନଦ୍ଵାରା ହୃଦୟର ବନ୍ଦ କବାଟ ଖୋଲିହୁଏ। ମିଠା କଥାର ଆକର୍ଷଣ ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ଓ ଚୁମ୍ବକର ଆକର୍ଷଣଠାରୁ ଅଧ‌ିକ । କୋଇଲି ପରି ମିଠା କହି ସମସ୍ତଙ୍କ ପ୍ରିୟ ହୋଇହୁଏ ଓ କାଉ ପରି କଟୁ ବଚନ କହି ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରେ।

କଥୋପକଥନରେ ଭାବକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଓ ରୁଚିପୂର୍ଣ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ସାହିତ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଭାଷା ବଳରେ ମିତ୍ରର ଭ୍ରମ ଧାରଣା ଦୂର କରିବାକୁ ରାଜି କରିପାରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଜଣେ ଦକ୍ଷ ସାହିତ୍ୟକାର। କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଶିଷ୍ଟାଚାର ଥିଲେ ସମାଜରେ ଆଦର ଓ ସମ୍ମାନ ମିଳେ। ଏହା ମାନବର ପୋଷାକ ଓ ଚାଲିଚଳନରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ମିଠା ଭାଷା ବ୍ୟତୀତ ଏହା ତିଷ୍ଠି ରହି ପାରେନା। ମିଠା କଥା ସହ ହୃଦୟର ନିର୍ମଳତା ଓ କର୍ମର ସତ୍ୟତା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ। ମଧୁର ବଚନ ସହ ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବହାରକୁ ଶିଷ୍ଟାଚାର କହନ୍ତି। ମଧୁର ଭାଷଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଶିକ୍ଷା-ଦୀକ୍ଷା, କୁଳ ପରମ୍ପରା ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର କାହାଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟ ହାସଲ କରିବା ସମୟରେ ଦୟାକରି ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସମାପ୍ତି ପରେ ‘ଧନ୍ୟବାଦ’ ଦେବା ଭଦ୍ରାମିର ପରିଚୟ। ନିଜଠାରୁ ଛୋଟ ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ଦୁଃଖ ଦେବା

ଭଳି କୌଣସି କଥା କହିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । କାହାର କିଛି କାମ କଲେ କୃତଜ୍ଞତା ଦେଖାଇବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଉଦାରବାଦୀ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମଧୁର ବଚନ କହିବାରେ କୃପଣ ହେବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯଦି ଆର୍ଥିକ ବିବଶତା ହୁଏ, ତେବେ ଶିଷ୍ଟତା ସହ ମନା କରିବା ଉଚିତ । ମନରୁ ଅଭିମାନ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଆତ୍ମୀୟତା ସହ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରି ମନା କରିବା ହିଁ ଶିଷ୍ଟତା । ବ୍ୟାବସାୟିକ, ଆଇନଗତ ଓ ନିଜର କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ସାମାନ୍ୟ ଭଲଭାବରେ ବୁଝେଇବାର ଚେଷ୍ଟା ହେଉ । ନିଜର କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଆତ୍ମୀୟତା ଆବଶ୍ୟକ । ଯେତିକି କହିବା ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ତ୍ରୀ ଦ……

भाषा पर ……………………. रक्षा होती है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଭାଷା ଉପରେ ମନୁଷ୍ୟର ବିଶେଷ ଅଧିକାର ଅଛି । ଭାଷା ଯୋଗୁଁ ମନୁଷ୍ୟ ଉନ୍ନତି କରିପାରିଛି । ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷରୁ ପଶୁ ଯାହା ଥିଲା ସେହିପରି ଅଛି । କିନ୍ତୁ ମନୁଷ୍ୟ ଉତ୍ତରୋତ୍ତର ଉନ୍ନତି କରିଚାଲିଛି। ଅନ୍ୟ ପଶୁଠାରୁ ମନୁଷ୍ୟର ଶାରୀରିକ ବଳ କମ୍; କିନ୍ତୁ ନିଜର ବୃଦ୍ଧି ଓ ଭାଷା ସହାୟତାରେ ଅର୍ଧ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇପାରିଛି । ପଞ୍ଚ ମହାଭୂତ ଯଥା ପୃଥ‌ିବୀ, ଜଳ, ଆକାଶ, ବାୟୁ ଓ ଅଗ୍ନିକୁ ନିଜ ଆୟତ୍ତ କରି ନେଇଛି । ଏଗୁଡ଼ିକ ଭାଷାଦ୍ୱାରା ପ୍ରାପ୍ତ ସାହଚର୍ଯ୍ୟର ବଳରୁ ହୋଇଛି । ଭାଷା ଯୋଗୁଁ ଜ୍ଞାନ ଓ ଅନୁଭବ ସୁରକ୍ଷିତ ରହିପାରିଛି ।

भाषा द्वारा …………………… माधुर्य कहते हैं।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ତାହା ନଷ୍ଟଭ୍ରଷ୍ଟ ହୋଇଛି । ମଧୁର ଭାଷା ଦୁଇ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟକୁ ଏକାଠି କରିଛି ଏବଂ କଟୁ ଶବ୍ଦ (ଭାଷା) ଦୁଇବନ୍ଧୁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶତ୍ରୁତା ସୃଷ୍ଟି କରି ଦେଉଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଶ୍ନ ହେଉଛି ଯେ ମଧୁର ବା ମିଠା ଭାଷଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ସାଧାରଣ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁ ମନକୁ ଭଲ ଲାଗେ, ଯେଉଁଥରେ ମନ ଦ୍ରବିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ମଧୁର କୁହାଯାଏ । ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଭାଷାର ଗୁଣ ଅଟେ । ମନକୁ ଦ୍ରବିତ କରୁଥ‌ିବା ଆନନ୍ଦକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ କହନ୍ତି।

वचनों का ………………………… करि लेत।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ବଚନର ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ମନର କବାଟ ଫିଟାଇବାର ଚାବି । ମିଠା କଥାର ଆକର୍ଷଣ ନିଉଟନ୍‌ଙ୍କ ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ଓ ଚୁମ୍ବକର ଆକର୍ଷଣଠାରୁ ଅଧ‌ିକ। ତୁଳସୀଦାସ କହିଛନ୍ତି କୋଇଲି କାହାକୁ କ’ଣ ଦେଇ ଦେଇଛି ନା କାଉ କାହାର କ’ଣ ନେଇ ଯାଇଛି; କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତେ କୋଇଲିକୁ ଭଲ ପାଆନ୍ତି, କାରଣ ସେ ମିଠା କହେ ଓ କାଉ କଟୁ ଭାଷା କହେ। ମଧୁର କଥା ବଳରେ ଆମେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଶ୍ଵକୁ ଆପଣାର କରିପାରୁ।

एक ही बात ………………….. भार सौंपा।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଗୋଟିଏ କଥାକୁ ଆମେ ମଧୁର କିମ୍ବା କର୍କଶ (କଟୁ) କରି ହେବ । ବାଣଭଟ୍ଟଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ସମୟ ପାଖେଇ ଆସିଥୁଲା, ତାଙ୍କର ଅସଂମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ (ଅଧୁରା) କାଦମ୍ବରୀ ଗ୍ରନ୍ଥକୁ କିଏ ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ କରିବ ? ସେ ତାଙ୍କ ଦୁଇପୁତ୍ରକୁ ଡାକି କହିଲେ ସମ୍ମୁଖରେ ଥ‌ିବା ଶୁଖୁଲା ଗଛକୁ ଦେଖ୍ ନିଜର ଭାବକୁ ନିଜ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କର । ଜ୍ୟେଷ୍ଠପୁତ୍ର କହିଲା ଲମ୍ବିତ ଅଗ୍ରଭାଗ ବିଶିଷ୍ଟ ଶୁଷ୍କ କାଠ ଓ କନିଷ୍ଠ ପୁତ୍ର କହିଲେ ଆଗରେ (ସମ୍ମୁଖ) ନୀରସ ବୃକ୍ଷଟିଏ ସୁଶୋଭିତ, କଥା ସମାନ ଥିଲା, କହିବାରେ ଭିନ୍ନତା ଥିଲା । ବାଣଭଟ୍ଟ କନିଷ୍ଠ ପୁତ୍ରକୁ ହିଁ ପୁସ୍ତକ ପରିସମାପ୍ତି କରିବାର ଦାୟତ୍ଵ ଦେଲେ ।

यह तो ……………………… साहित्यिक है।
ହୋଇଥାଏ । କଥୋପକଥନରେ ଭାବକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଓ ପ୍ରଭାବ ପୂର୍ଣ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିବା ହିଁ ସାହିତ୍ୟ । ଭାଷା ବଳରେ ନିଜ ବନ୍ଧୁର ଭ୍ରମ ଧାରଣା ଦୂର କରିବାରେ ରାଜି କରିପାରୁଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଦକ୍ଷ ସାହିତ୍ୟିକ ।

वार्तालाप की …………………… जबर्दस्त होता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଭଦ୍ରତା ମଣିଷକୁ ଆଦରଯୋଗ୍ୟ ଓ ସମାଜରେ ତାକୁ ସଫଳତା ପାଇଁ ମାର୍ଗ ପରିଷ୍କାର କରିଦେଇଛି। ମଣିଷର ସମାଜରେ ଯେଉଁ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ, ତାହା ପୋଷାକ ଓ ଆଚାର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। ବାହାରକୁ ଆକର୍ଷକ କିନ୍ତୁ ଭିତରୁ ହାନିକାରକ ସଂସାରରେ କମ୍ ନାହାନ୍ତି। ଏହି ପ୍ରଭାବ ଉପର ଦେଖାଣିଆ ଏବଂ ପୋଷାକର ମାନ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାଷଣରେ ପୁଷ୍ଟ ହୋଇନାହିଁ, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଥାୟୀ ନୁହେଁ। କହିବା ଓ କରିବା ମଧୁର ଭାଷା ପାଇଁ ସମାନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ। କର୍ମ ନିମିତ୍ତ ବଚନ ପ୍ରଥମ ପାହାଚ। ମିଠା କଥା ବିଶ୍ବାସ ସୃଷ୍ଟି କରି ଭୟ ଓ ଆତଙ୍କ ଦୂର କରେ। କଟୁଭାଷୀ ଲୋକଙ୍କୁ ଲୋକମାନେ ମନ ଖୋଲି କଥା ହେବାକୁ ଭୟ କରନ୍ତି। ସାମାଜିକ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ବିଚାରର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ଆବଶ୍ୟକ ଏବଂ ଭାଷାର ସାର୍ଥକତା ଏଥିରେ ଅଛି ଯେ ତାହା ଅନ୍ୟ ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ତିକ୍ତ କଥା ମଣିଷକୁ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରେ, ମିଠା କଥା ଅନ୍ୟକୁ ଖୁସି କରେ। ଭାଷାର ଯାଦୁ ବଡ଼ ଜୋରଦାର।

मधुर वचनों ………………….. परिचय मिलता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ମଧୁର ବଚନ ସହ ସାଧୁଭାବ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ, ତାହା ନ ହେଲେ ନକଲି ମୁଦ୍ରା ପରି ମଣିଷ ବନ୍ଦନୀୟ ହୋଇଥାଏ। ମନ, ବାଣୀ ଓ କର୍ମର ସମତା ଯୋଗୁଁ ମନୁଷ୍ୟ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପଦରେ ପହଞ୍ଚିଛି। ତଥାପି ବଚନର ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ଵ ଅଛି। ଗୋଟିଏ କଟୁବଚନଦ୍ଵାରା ସମସ୍ତ ଅର୍ଜିତ ମାନ-ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ। ଯଦିଓ ଏହା ଠିକ୍ ଦୁଗ୍ଧବତୀ ଗାଈର ଦୁଇ ଗୋଇଠା ସହି ନିଆଯାଇପାରେ। ଅନ୍ୟର ସ୍ଵାଭିମାନକୁ ନଷ୍ଟ କରି ତାହାର ଉପକାର କରିବା କୌଣସି ମହତ୍ତ୍ଵ ରଖେ ନାହିଁ। ମିଠା କଥା ସହ ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବହାର ହିଁ ଶିଷ୍ଟାଚାର। ଶିଷ୍ଟାଚାରର ଅର୍ଥ ବାତ୍ୟାଚାର କଦାପି ନୁହେଁ; କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥ ସଜ୍ଜନତାର ବ୍ୟବହାର। ମଧୁର ଭାଷଣ ସହିତ ତାହାର ମୂଲ୍ୟ ଅଛି। ଏହାଦ୍ଵାରା ମଣିଷର ଶିକ୍ଷା- ଦୀକ୍ଷା, ବଂଶ ପରମ୍ପରା ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ସୂଚନା ମିଳେ।

किसी काम ……………………. कर्तव्य है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କୌଣସି କାମକୁ କରିବାପାଇଁ ‘ଦୟାକରି’ ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ ଶିଷ୍ଟାଚାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। କାମ ପରିସମାପ୍ତି ପରେ ‘ଧନ୍ୟବାଦ’ କହିବା ଆବଶ୍ୟକ। ନିଜଠାରୁ ଛୋଟ ଲୋକଙ୍କ ସ୍ଵାଭିମାନକୁ ବାଧା ଦେଲାଭଳି କଥା କହିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ। ନିଜଠାରୁ କମ୍ ସ୍ଥିତିରେ ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଭିମାନ ରକ୍ଷା କରିବା ସଜନର (ସାଧୁତାର) ପ୍ରଥମ କର୍ତ୍ତବ୍ଯ।

जो काम ……………….. देनी चाहिए।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଯେଉଁ କାମ କରୁଛ, ତାକୁ ଦେବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ ଯେ ଯେଉଁଥିରେ ଜଣା ନଯାଉ କାର୍ଯ୍ୟ କୃତଜ୍ଞତା କରାଯାଉଛି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଦାରତା ଓ ଖୁସିର ସହ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଉଦାରତା ରହିଛି, ସେଠାରେ ବଚନରେ କୃପଣତା ଖୁସିରେ କରିବା ଉଚିତ ଓ ସେ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କୌଣସି ମନ୍ତବ୍ୟ ଦୁଃଖରେ କରାଯାଇଛି। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାରେ ଅନ୍ୟ ପ୍ରତି କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଦିଅ ବା ନ ଦିଅ। ଅତି କମ୍ରେ ଯେଉଁ କରିବା ବିଧେୟ ନୁହେଁ।

यदि इनकार ……………………. न कर सका।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଅସ୍ବୀକାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲେ ସେଥ‌ିରେ ଅଧିକାର ଓ ଅଭିମାନର ଗନ୍ଧ ନ ରହୁ। ଅସ୍ବୀକାର ବିବଶତାର କାରଣ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ। ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ବିବଶତା ହେଉ କିମ୍ବା ଆର୍ଥକ ବିବଶତା ହେଉ, ଶିଷ୍ଟତା ସହ ମନା କରିବା ଉଚିତ । ପ୍ରାୟ ଲୋକ ଅଭଦ୍ରମିରେ ଏହା କହି ଦିଅନ୍ତି ଯାଅ! କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଏଠାକୁ କିପରି ଆସିଲା, ତୁମର କିଏ ଦେବାକୁ ଆସିଥିଲେ ? ଘର ଲୋକଙ୍କୁ ଦେବାକୁ ନାହିଁ ତୁମ ପାଇଁ କେଉଁଠାରୁ ଆସିବ ? ଅସ୍ଵୀକାର କରିବାବେଳେ ଯେଉଁ କଥା କୁହାଯାଏ ସେଥୁରେ ଅନାତ୍ମୀୟ ଭାବ ଆସିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଆତ୍ମୀୟତା ସହ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରି ମନା କରିବା ହିଁ ଶିଷ୍ଟାଚାର। କହିବା ଉଚିତ, ମୁଁ ଭାରି ଦୁଃଖ ଯେ ଆପଣକୁ ଅସ୍ବୀକାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲା। ଆପଣ ଏଠାକୁ ଆସି କଷ୍ଟ କଲେ, କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ସେବା କରିପାରିଲି ନାହିଁ।

वार्तालाप में ……………….. निभाई जा सके।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଆମକୁ ବ୍ୟବସାୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ, ଆଇନ ଓ ନିଜର କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ କିଞ୍ଚିତ୍ ଭିନ୍ନତା ରଖୁ ବିଧେୟ । ବ୍ୟାବସାୟିକ ଭାଷା କଦାପି ଅସଭ୍ୟ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ କିନ୍ତୁ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇପାରେ। ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଆତ୍ମୀୟତାର ଅଭାବ ରହିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ। ଭାଷାକୁ ଭଲଭାବରେ ବୁଝାଇଦେବାର ପ୍ରୟାସ କରିବା ଆମର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ। କେତେକ ଲୋକ ସମସ୍ତଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ନିଜ ସମ୍ପର୍କରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରନ୍ତି, ଏହା ଖରାପ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁ କଥା ଯେତିକି କହିବା ଦରକାର ଯେତିକି ନିର୍ବାହ କରିବା ସମ୍ଭବ ହେବ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

भौतिक बल – शारीरिक ताकत(ଶାରୀରିକ ଶକ୍ତି)।

न्यून – कम् (କମ୍ )।

पंच महाभूत – कृथिवी, जल, आकाश वायु, अग्रि (ପୃଥ‌ିବୀ, ଜଳ, ଆକାଶ, ବାୟୁ, ଅଗ୍ନି)।

वश – काबू ( ଅକ୍ତିଆର )।

सहकारिता – सवसे मिलकर काम करना (ସମସ୍ତଙ୍କ ସହ ମିଳିମିଶି କାମ କରିବା)।

कायम – निर्द्धारित (ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ)।

वैमनस्य – विरोधी भाव, नाराजगी (ବିରୋଧୀଭାବ, ଶତ୍ରୁତା)।

माधुर्य – मधुरता (ମଧୁରତା)।

मनोनुकूल – मन को अच्छा लगनेवाला (ମନକୁ ଭଲ ଲାଗୁଥିବା)।

चित्त – मन (ମନ)।

न्यूटन का गुरुत्वाकर्षण – पाश्चात्य वैज्ञानिक न्युटन ने बताया है कि पृथ्वी की माध्याकर्षण (ନିଉଟନକହିଛନ୍ତି ପୃଥୁବୀର ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ଶକ୍ତି ଚୁମ୍ବକଠାରୁ ଅଧିକ )।

कुंजी – कार्य सिद्धि का सरल उपाय (କାର୍ଯ୍ୟ ସିଦ୍ଧି କରିବାର ସରଳ ଉପାୟ)।

कोयल करि लेत – तुलसी ने बताया है कि कोयल किसी को कुछ नही देता है और कौआ किसी से कुछ नहीं लेता है। लेकिन कोयल अपनी मधुर (ତୁଳସୀ କହିଛନ୍ତି କୋଇଲି କାହାକୁ କିଛି ଦେଇନାହିଁ ଓ କାଉ କାହାଠାରୁ କିଛି ନେଇନାହିଁ; କିନ୍ତୁ କୋଇଲି ନିଜର ମଧୁର ବାଣୀଦ୍ଵାରା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଖୁସି କରିଦେଉଛି)।

कर्णकटु – कर्कष (କଷ୍ଟଦାୟୀ)।

कादम्बरी – बाणभट्ट द्वारा राचित प्रसिद्ध गद्य-काव्य है जो कि सस्कृत भाषा କାବ୍ୟ । ଏହି ଗଦ୍ୟକାବ୍ୟର ନାୟିକାର ନାମ କାଦମ୍ବରୀ)।

शुष्कं काष्ठं तिष्ठत्यग्रे – आगे सुखी लकड़ी है। (सुखा काठ जिसका अग्रभाग आगे) (ଶୁଷ୍କ କାଠ ଯାହାର ଅଗ୍ରଭାଗ ପ୍ରଲମ୍ବିତ)।

नीरस तरुवर विलसति पुरत: – आगे नीरस वृक्ष शोभा पा रहा है। (ବୃକ୍ଷ ଶୋଭା ପାଉଅଛି)।

फर्क – अंतर (ପାର୍ଥକ୍ୟ )।

गालतफहमी – भ्रम धारणा (ଭ୍ରମ ଧାରଣା)।

चालढ़ाल – आचार व्यवहार (ଚାଲିଚଳଣ)।

साम्य – समानता (ସମାନତା)।

जबर्दस्त – जोरदार (ବଳପୂର୍ବକ)।

रूष्ट – क्रोधित (କ୍ରୋଧେତ)।

टकसाली भाव – सच्ची भावना (ସାଧୁ ଭାବ)।

मुलमे के सिक्कों वंद्य – नकली मुद्रा(ନକଲି ମୁଦ୍ରା)।

कटु – तिक्त (ତିକ୍ତ|କର୍କଶ /କର୍ଣ୍ଣ କଟୁ)।

शिष्ट – भद्र (ଭଦ୍ର)।

सैद्धान्तिक – किसी सिद्धांत से सम्बधित (ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସହ ଜଡ଼ିତ|କୌଣସି ବିଦ୍ଵାନ୍)|

दुधारू गाय – दूध देनेवाली गाय (ଦୁଧୂଆଳୀ ଗାଈ)।

मजबूरी – बाध्यता (ବାଧ୍ୟତା)।

वर्तालाप – बातचीत (କଥାବାର୍ତ୍ତା)

विषभरे कनकघट – बाहर से आकर्षक मगर भीतर से हानीकारक, सफेद वेष में काले (ବାହାରୁ ଆକର୍ଷକ କିନ୍ତୁ ଭିତରୁ ହାନିକାରକ)।

वचने दरिद्रता – कथन में कमी (ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ନ କରିପାରୁଥିବା ଭାଷା)।

आत्मीयता – निजीपन (ଆପ୍ରିୟତା)।

लेखक परिचय

गुलाबराय का जन्म सन् 1888 में इटावा में हुआ। उन्होंने आगरा विश्व विद्यालय से दर्शन शास्त्र में एम.ए. तथा एल. एल. बी. किया। आगरा में रहते समय अपने साहित्य का गंभीर अध्ययन किया । बाद में आपकी रुचि साहित्य पर केन्द्रित हुई। उन्होंने ‘साहित्य संदेश’ पत्रिका का सफल सम्पादन किया। आगरा मे सेंट जान्स कॉलेज में अध्यापक पद पर नियुक्त हुए। गुलाब राय की कुछ रचनाएँ हैं:

दार्शनिक रचनाएँ : मन की बातें, कर्त्तव्य साहित्य, पाश्चात्य दर्शन का इतिहास, बौद्धधर्म आदि।

आलोचनात्मक रचनाएँ: नवरस, प्रसादजी की कला, सिद्धान्त और अध्ययन, हिन्दी नाट्य विमर्श आदि।

निबंध : ढलुआक्लब, प्रबन्ध प्रभाकर, जीवन पथ, मेरी असफलताएँ आदि।

गुलाब राय आधुनिक हिन्दी साहित्य के एक महान साहित्यकार है। उनकी साहित्य सेवाओं का उचित मूल्यांकन करते हुए आगरा विश्वविद्यालय ने उन्हें डी. लिट. की उपाधि से सम्मानित किया था।

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 Solutions CHSE Odisha Chapter 9 Integration Ex 9(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Exercise 9(a)

Question 1.
(i) ∫2 dx
Solution:
∫2 dx = 2x + C

(ii) ∫3x² dx
Solution:
∫3x² dx = 3 \(\frac{x^3}{3}\) + C = x³ + C

(iii) ∫4x³ dx
Solution:
∫4x³ dx = 4 \(\frac{x^4}{4}\) + C = x⁴ + C

(iv) ∫x⁵ dx
Solution:
∫x⁵ dx = \(\frac{x^6}{6}\) + C

(v) ∫x³¹ dx
Solution:
∫x³¹ dx = \(\frac{x^{32}}{32}\) + C

(vi) ∫\(\left(2 \sqrt{x}+\frac{3}{\sqrt{x}}\right)\) dx
Solution:

(vii) ∫\(\frac{1}{x \sqrt{x}}\) dx
Solution:

(viii) ∫\(\left(x^{\frac{4}{7}}+\frac{1}{x^{\frac{1}{3}}}\right)\) dx
Solution:

(ix) ∫\(\frac{4}{x}\) dx
Solution:
∫\(\frac{4}{x}\) dx = 4 ln |x| + C

(x) ∫\(\left(\frac{3}{x^2}+\frac{1}{x^{12}}\right)\) dx
Solution:

(xi) ∫(x² + √x)² dx
Solution:

(xii) ∫(x + 3) (2 – x) dx
Solution:
∫(x + 3) (2 – x) dx
= ∫(2x + 6 – x² – 3x) dx
= ∫(-x² – x + 6) dx
= –\(\frac{1}{3}\)x³ – \(\frac{1}{2}\)x² + 6x + C

(xiii) ∫\(\frac{(\sqrt{x}+2)^2}{x^4}\) dx
Solution:

(xiv) ∫\(\frac{(x+\sqrt{x})(2 x+1)}{x^2}\) dx
Solution:

Question 2.
(i) ∫cos dx
Solution:
∫cos dx = sin x + C

(ii) ∫\(\frac{d x}{\cos ^2 x}\)
Solution:
∫\(\frac{d x}{\cos ^2 x}\) = ∫sec² x dx = tan x + C

(iii) ∫\(\frac{d x}{1-\cos ^2 x}\)
Solution:
∫\(\frac{d x}{1-\cos ^2 x}\) = ∫\(\frac{d x}{\sin ^2 x}\)
= ∫cosec² x dx
= -cot x + C

(iv) ∫\(\frac{\sin x}{\cos ^2 x}\) dx
Solution:
∫\(\frac{\sin x}{\cos ^2 x}\) dx = ∫\(\frac{\sin x}{\cos x} \cdot \frac{1}{\cos x}\) dx
= ∫sec x . tan x dx = sec x + C

(v) ∫\(\frac{2 \cos x}{1-\cos ^2 x}\) dx
Solution:

(vi) ∫\(\frac{1-\sin ^3 x}{\sin ^2 x}\) dx
Solution:
∫\(\frac{1-\sin ^3 x}{\sin ^2 x}\) dx = ∫(cosec² x – sin x) dx
= -cot x + cos x + C

(vii) ∫\(\frac{\sin ^2 x}{1+\cos x}\) dx
Solution:

(viii) ∫\(\frac{\cos 2 x}{\cos x+\sin x}\) dx
Solution:

(ix) ∫\(\frac{\cos ^4 x-\sin ^4 x}{\cos x-\sin x}\) dx
Solution:

(x) ∫\(\frac{\cos 2 x}{\sin ^2 x \cdot \cos ^2 x}\) dx
Solution:

(xi) ∫\(\frac{a^2 \sin ^2 x+b^2 \cos ^2 x}{\sin ^2 2 x}\) dx
Solution:

(xii) ∫(tan x + cot x)² dx
Solution:

(xiii) ∫\(\frac{1-\cos 2 x}{1+\cos 2 x}\) dx
Solution:

(xiv) ∫sec² x . cosec² x dx
Solution:

(xv) ∫\(\frac{\sin ^3 x+b \cos ^3 x}{\sin ^2 x \cos ^2 x}\) dx
Solution:

(xvi) ∫\(\sqrt{1+\sin 2 x}\) dx
Solution:

(xvii) ∫\(\sqrt{1-\cos 2 x}\) dx
Solution:

(xviii) ∫\(\sqrt{1+\cos 2 x}\) dx
Solution:
∫\(\sqrt{1+\cos 2 x}\) dx = ∫√2 cos x dx
= √2 sin x + C

(xix) ∫\(\frac{\cos 3 x \cos 2 x+\sin 3 x \sin 2 x}{1-\cos ^2 x}\) dx
Solution:

(xx) ∫(a cot x + b tan x)² dx
Solution:
∫(a cot x + b tan x)² dx
= ∫{a² cot² x + b² tan² x + 2ab cot x – tanx} xdx
= ∫(a² cot² x + b² tan² x + 2ab) dx
= a² ∫cot² x dx + b² ∫tan² x dx + 2ab ∫dx
= a² ∫(cosec² x – 1) dx + b² ∫(sec² x – 1) dx + 2ab x + C
= a² (-cot x – x) + b² (tan x – x) + 2ab x + C
= b² tan x – a² cot x – x (a² + b² – 2ab) + C
= b² tan x – a² cot x – (a – b)² x + C
= b² tan x – a² cot x + C

Question 3.
(i) ∫(e^x + 2) dx
Solution:
∫(e^x +2) dx = ∫e^x dx + 2 ∫dx
= e^x + 2x + C

(ii) ∫3^x dx
Solution:
∫3^x dx = ∫\(\frac{3^x}{\ln 3}\) + C

(iii) ∫a^x+2 dx
Solution:
∫a^x+2 dx = ∫a^x a² dx
= a² . \(\frac{a^x}{\ln a}\) + C
= \(\frac{a^{x+2}}{\ln a}\) + C

(iv) ∫a^3x dx
Solution:
∫a^3x dx = \(\frac{1}{3} \frac{a^{3 x}}{\ln a}\) + C

(v) ∫\(\frac{e^{2 x}+1}{e^x}\) dx
Solution:
∫\(\frac{e^{2 x}+1}{e^x}\) dx = ∫(e^x + e^-x) dx
= e^x – e^-x + C

Question 4.
(i) ∫\(\left(\frac{5}{\sqrt{1-x^2}}+\frac{7}{1+x^2}\right)\) dx
Solution:

(ii) ∫\(\frac{3 x^2}{x^2+1}\) dx
Solution:

(iii) ∫\(\frac{x^6}{x^2+1}\) dx
Solution:

(iv) ∫\(\frac{x^4+x^3+x^2+x+2}{x^2+1}\) dx
Solution:

(v) ∫\(\left(\sqrt{1-x^2}+\frac{x^2}{\sqrt{1-x^2}}\right)\) dx
Solution:

(vi) ∫\(\frac{x^2+\sqrt{x^2+1}}{x^3 \sqrt{x^2-1}}\) dx
Solution:

Question 5.
Find the unique antiderivative F(x) of f(x) = 2x² + 1, whese F(o) = -2.
Solution:
F(x) = ∫f(x) dx = ∫(2x² + 1) dx
= \(\frac{2}{3}\)x³ + x + C
But F(0) = -2
∴ -2 = C
Thus F(x) = \(\frac{2}{3}\)x³ + x – 2

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 8 Application of Derivatives Additional Exercise Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 8 Application of Derivatives Additional Exercise

(A) Multiple Choice Questions (Mcqs) With Answers

Question 1.
Write the maximum value of the function y = x⁵ in the interval [1, 5].
(a) 125
(b) 3125
(c) 625
(d) 225
Solution:
(b) 3125

Question 2.
Differentiate sin^-1 (cos x) with respect to x.
(a) -1
(b) 0
(c) 1
(d) None of the above
Solution:
(a) -1

Question 3.
Write the equation of the tangent to the curve y = |x| at the point (-2, 2).
(a) 2x + 2y = 0
(b) 2x + y = 0
(c) x + y = 1
(d) x + y = 0
Solution:
(d) x + y = 0

Question 4.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(sin x)
(a) tan x
(b) sin x
(c) cos x
(d) cot x
Solution:
(c) cos x

Question 5.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(cos x)
(a) cos x
(b) -sin x
(c) sin x
(d) cot x
Solution:
(b) -sin x

Question 6.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(tan x)
(a) tan x
(b) sec² x
(c) sin x
(d) cot x
Solution:
(c) sin x

Question 7.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(sec x)
(a) sin x cos x
(b) sin x tan x
(c) cot x tan x
(d) sec x tan x
Solution:
(d) sec x tan x

Question 8.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(cot x) = -cosec²x
(a) -sin² x
(b) -cos² x
(c) -cosec² x
(d) -tan² x
Solution:
(c) -cosec² x

Question 9.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(cosec x)
(a) -cosec x cot x
(b) -sin x cot x
(c) -tan x cot x
(d) -cos x cot x
Solution:
(a) -cosec x cot x

Question 10.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(e^x) = ex
(a) e
(b) x
(c) e^x
(d) e^2x
Solution:
(c) e^x

Question 11.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(a^x)
(a) a^2x log a
(b) a^x log a
(c) log a
(d) log a^x
Solution:
(b) a^x log a

Question 12.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(log x)
(a) x
(b) \(\frac{1}{2 x}\)
(c) \(\frac{1}{x^2}\)
(d) \(\frac{1}{x}\)
Solution:
(d) \(\frac{1}{x}\)

Question 13.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(log_a x)
(a) \(\frac{x}{\log a}\)
(b) \(\frac{1}{x \log a}\)
(c) \(\frac{1}{x^2 \log a}\)
(d) \(\frac{1}{2 x^2 \log a}\)
Solution:
(b) \(\frac{1}{x \log a}\)

Question 14.
Write the value of \(\frac{d}{d x}\)(cot^-1 x) = \(\frac{-1}{1+x^2}\)
(a) \(\frac{1}{1-x^2}\)
(b) \(\frac{1}{1+x^2}\)
(c) \(\frac{-1}{1-x^2}\)
(d) \(\frac{-1}{1+x^2}\)
Solution:
(d) \(\frac{-1}{1+x^2}\)

Question 15.
Find \(\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\) for √x + √y = √c.
(a) \(\frac{\sqrt{y}}{\sqrt{x}}\)
(b) \(\frac{\sqrt{x}}{\sqrt{y}}\)
(c) –\(\frac{\sqrt{y}}{\sqrt{x}}\)
(d) –\(\frac{\sqrt{x}}{\sqrt{y}}\)
Solution:
(c) –\(\frac{\sqrt{y}}{\sqrt{x}}\)

Question 16.
If f(x) = \(\log _{x^2}\) (log x), then find f'(e).
(a) \(\frac{1}{e}\)
(b) \(\frac{1}{\mathrm{e}^2}\)
(c) \(\frac{1}{2 \mathrm{e}}\)
(d) \(\frac{2}{\mathrm{e}}\)
Solution:
(c) \(\frac{1}{2 \mathrm{e}}\)

Question 17.
If y = \(\sqrt{\sin x+y}\), then what is \(\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\)?
(a) \(\frac{\cos x}{2 y+1}\)
(b) \(\frac{\cos x}{2 y-1}\)
(c) \(\frac{\sin x}{2 y-1}\)
(d) \(\frac{\sin x}{2 y+1}\)
Solution:
(b) \(\frac{\cos x}{2 y-1}\)

Question 18.
If y = 10^x and z = 100^x/2 then find \(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{dx}}\left(\frac{\mathrm{y}^2}{\mathrm{z}}\right)\)
(a) 10^x log 10
(b) 10^2x log 10
(c) x log 10
(d) x² log 10
Solution:
(a) 10^x log 10

Question 19.
Find the differential of y = sin² x.
(a) 2sinx cot x dx
(b) 2sinx tan x dx
(c) 2sinx cosx dx
(d) 2cosx sinx dx
Solution:
(c) 2sinx cosx dx

Question 20.
Differentiate \(\sqrt{\sin \sqrt{x}}\)
(a) \(\frac{\cos \sqrt{x}}{4 \sqrt{x \sin \sqrt{x}}}\)
(b) \(\frac{\sin x}{4 \sqrt{x \cos \sqrt{x}}}\)
(c) \(\frac{\sin \sqrt{x}}{4 \sqrt{x \cos \sqrt{x}}}\)
(d) \(\frac{\sin x}{4 \sqrt{x \cos x}}\)
Solution:
(a) \(\frac{\cos \sqrt{x}}{4 \sqrt{x \sin \sqrt{x}}}\)

Question 21.
If f(x) = [tan² x], what is f'(0)?
(a) 0
(b) 1
(c) -1
(d) None of the above
Solution:
(a) 0

Question 22.
If xy = e^x-y then find \(\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\).
(a) \(\frac{\log x}{(1-\log x)^2}\)
(b) \(\frac{\log x}{(1+\log x)^2}\)
(c) \(\frac{\log x}{(1+\log x)}\)
(d) \(\frac{\log x}{(1-\log x)}\)
Solution:
(b) \(\frac{\log x}{(1+\log x)^2}\)

Question 23.
Find \(\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\) if y = cot^-1\(\left(\frac{1+\cos x}{1-\cos x}\right)^{\frac{1}{2}}\)
(a) 0
(b) \(\frac{1}{2}\)
(c) 1
(d) \(\frac{1}{4}\)
Solution:
(b) \(\frac{1}{2}\)

Question 24.
Find the derivative of sin x° w.r.t. x.
(a) \(\frac{\pi}{90}\) cos x°
(b) π cos x°
(c) \(\frac{\pi}{180}\) cos x°
(d) π sin x°
Solution:
(c) \(\frac{\pi}{180}\) cos x°

Question 25.
The least value of a such that f(x) = x² + ax + 1 is strictly increasing on (1, 2) is
(a) -2
(b) -4
(c) 2
(d) 4
Solution:
(a) -2

Question 26.
If y = sec^-1\(\left(\frac{x+1}{x-1}\right)\) + sin^-1\(\left(\frac{x-1}{x+1}\right)\) then find \(\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\).
(a) 0
(b) -1
(c) 1
(d) None of the above
Solution:
(a) 0

Question 27.
Let f(x) = e^x g(x), g(0) = 2 and g'(0) = 1, then find f'(0).
(a) 1
(b) 2
(c) 3
(d) 0
Solution:
(c) 3

Question 28.
If x ∈ (0, π/2) then find \(\frac{\mathrm{d}}{\mathrm{dx}}\)[sin x]
(a) 0
(b) 1
(c) 7C
(d) \(\frac{\pi}{2}\)
Solution:
(a) 0

Question 29.
If f(x) = [x²] then f’\(\left(\frac{3}{2}\right)\) = ________.
(a) 1
(b) \(\frac{3}{2}\)
(c) 0
(d) –\(\frac{3}{2}\)
Solution:
(c) 0

Question 30.
A differentiable function f defined for all x > 0 satisfies f(x²) = x³ for all x > 0. What is f'(b)?
(a) 3
(b) 4
(c) 6
(d) 12
Solution:
(c) 6

Question 31.
What is the derivative of f'(In x) w.r.t x where f(x) = ln x.
(a) \(\frac{1}{x^2 \ln x}\)
(b) \(\frac{1}{2 x \ln x}\)
(c) \(\frac{1}{x \ln x^2}\)
(d) \(\frac{1}{x \ln x}\)
Solution:
(d) \(\frac{1}{x \ln x}\)

Question 32.
For what value of a, f(x) = log_a (x) is increasing on R?
(a) a > 1
(c) a < 1
(b) a = 1
(d) a > 1
Solution:
(a) a ≥ 1

Question 33.
Write the points at which tangent to the curve y = x² – 3x is parallel to x – axis.
(a) \(\left(\frac{3}{2}, \frac{9}{4}\right)\)
(b) \(\left(\frac{3}{2}, \frac{-9}{4}\right)\)
(c) \(\left(\frac{-3}{2}, \frac{9}{4}\right)\)
(d) \(\left(\frac{-3}{2}, \frac{-9}{4}\right)\)
Solution:
(b) \(\left(\frac{3}{2}, \frac{-9}{4}\right)\)

Question 34.
If y = e^x + e^-x + 2 has a tangent parallel to x – axis at (α, β) then find the value of α.
(a) 0
(b) 2
(c) 1
(d) -1
Solution:
(a) 0

Question 35.
Write slope of the tangent to the curve y = √3 sin x + cos x at (\(\frac{\pi}{3}\), 2)
(a) 1
(b) -1
(c) 0
(d) None of the above
Solution:
(c) 0

Question 36.
Find the value of x for which f(x) is either a local maximum or a local minimum when
f(x) = x³ – 3x² – 9x + 6.
(a) (3, -1)
(b) (3, 1)
(c) (-1, 3)
(d) (1, -3)
Solution:
(a) (3, -1)

Question 37.
Find the x – coordinates of the extreme points of the function.
y = cos x + sin x , x ∈ [0, \(\frac{\pi}{2}\)]
(a) \(\frac{\pi}{4}\)
(b) \(\frac{2 \pi}{3}\)
(c) \(\frac{\pi}{2}\)
(d) π
Solution:
(a) \(\frac{\pi}{4}\)

Question 38.
Find the equation of tangent to the curve x = y² – 2 at the points where slope of the normal equal to (-2).
(a) x + y – 1 = 0
(b) 2x + y – 1 = 0
(c) 2x – y + 1 = 0
(d) x – y + 1 = 0
Solution:
(b) 2x + y – 1 = 0

Question 39.
f(x) = x⁴ – 62x² + ax + 9 attains its maximum value at x = 1 in the interval [0, 2]. Find the value of ‘a’.
(a) 12
(b) 120
(c) 1
(d) 1200
Solution:
(b) 120

Question 40.
If sin (x + y) = log (x + y) then \(\frac{d y}{d x}\) is:
(a) 2
(b) -2
(c) 1
(d) -1
Solution:
(d) -1

Question 41.
If f(x) = 2x and g(x) = \(\frac{x^2+1}{2}\) then which of the following can be a discontinuous function?
(a) F(x) + g(x)
(b) f(x) – g(x)
(c) f(x) . g(x)
(d) \(\frac{f(x)}{g(x)}\)
Solution:
(d) \(\frac{f(x)}{g(x)}\)

Question 42.
If f(x) = x² sin (‘) where x ≠ 0 then the value of the function f at x = 0, so that the function is continuous at x = 0 is
(a) 0
(b) -1
(c) 1
(d) none of these
Solution:
(a) 0

Question 43.
The derivative of cos^-1 (2x² – 1) with respect to cos^-1 x
(a) 2
(b) \(\frac{-1}{2 \sqrt{1-x^2}}\)
(c) \(\frac{2}{x}\)
(d) 1 – x²
Solution:
(a) 2

Question 44.
If y = \(\sqrt{\sin x+y}\) then \(\frac{d y}{d x}\) is equal to:
(a) \(\frac{\cos x}{2 y-1}\)
(b) \(\frac{\cos x}{1-2 y}\)
(c) \(\frac{\sin x}{1-2 y}\)
(d) \(\frac{\sin x}{2 y-1}\)
Solution:
(a) \(\frac{\cos x}{2 y-1}\)

Question 45.
Find the value of \(\frac{d y}{d x}\) at θ = \(\frac{\pi}{3}\) if x = asec³ θ and x = atan³ θ is:
(a) \(\frac{\sqrt{3}}{2}\)
(b) –\(\frac{\sqrt{3}}{2}\)
(c) \(\frac{1}{2}\)
(d) 1
Solution:
(a) \(\frac{\sqrt{3}}{2}\)

Question 46.
If x²y = e^x-y then \(\frac{d y}{d x}\) is:
(a) \(\frac{1+x}{1+\log x}\)
(b) \(\frac{1-x}{1+\log x}\)
(c) \(\frac{x}{1+\log x}\)
(d) \(\frac{x}{(1+\log x)^2}\)
Solution:
(d) \(\frac{x}{(1+\log x)^2}\)

Question 47.
Differential coefficient of sec (tan^-1 x) is:
(a) \(\frac{x}{1+x^2}\)
(b) \(x \sqrt{1+x^2}\)
(c) \(\frac{x}{\sqrt{1+x^2}}\)
(d) \(\frac{1}{\sqrt{1+x^2}}\)
Solution:
(c) \(\frac{x}{\sqrt{1+x^2}}\)

Question 48.
The function f(x) = x^x is decreasing in the interval:
(a) (0, e)
(b) (0, \(\frac{1}{e}\))
(c) (0, 1)
(d) none of these
Solution:
(b) (0, \(\frac{1}{e}\))

(B) Very Short Type Questions With Answers

Question 1.
If f'(2⁺) = 0 and f'(2^–) = 0, then is f(x) continuous at x = 2?
Solution:
f'(2⁺) = 0 and f'(2^–) = 0
⇒ f is differentiable at x = 2
⇒ f is continuous at x = 2.

Question 2.
If Φ(x) = f(x) + f(1 – x), f'(x) = 0 for 0 < x < 1, then is x = a point of maxima or minima of Φ(x)?
Solution:
Let Φ(x) = f(x) + f(1 – x)
⇒ Φ’ = f'(x) – f'(1 – x)
Φ”(x) = f”(x) + f”(1 – x)
Now Φ'(\(\frac{1}{2}\)) = f'(\(\frac{1}{2}\)) – f'(\(\frac{1}{2}\)) = 0
⇒ \(\frac{1}{2}\) is a critical point.
Φ”(\(\frac{1}{2}\)) = f”(\(\frac{1}{2}\)) – f”(\(\frac{1}{2}\)) = 0
⇒ x = \(\frac{1}{2}\) is neither a point of local maxima nor a point of local minima.

Question 3.
Write the interval in which the function f(x) = sin^-1 (2 – x) is differentiable.
Solution:
f(x) = sin^-1 (2 – x) is differentiable for
1 – (2 – x)² > 0.
⇒ (2 – x)² < 1
⇒ -1 < 2 – x < 1
⇒ -3 < -x < -1
⇒ 3 > x < 1
⇒ 1 < x < 3
⇒ x ∈ (1, 3)
∴ f is differentiable on (1, 3)

Question 4.
Write the set of values of x for which the function f(x) = sin x – x is increasing.
Solution:
f(x) = sin x – x
⇒ f'(x) = cos x – 1 ≤ 0 for all x ∈ R
∴ f(x) is increasing for all x ∈ R

Question 5.
Write the differential coefficient of e^{[x] ln (x + 1)} where 3 ≤ x < 4 with respect to x.
Solution:
Let y = e
= e^3ln(x+1) (∵ 3 ≤ x < 4)
= \(e^{\ln (x+1)^3}\) = (x + 1)³
\(\frac{d y}{d x}\) = 3(x + 1)²

Question 6.
Write a logarithmic function which is differentiable only in the open interval (-1, 1).
Solution:
f(x) = \(\left\{\begin{array}{l}
\ln \left|\sin ^{-1} x\right|, x \neq 0 \\
1, x=0
\end{array}\right.\) is differentiable only on (-1, 1).

Question 7.
Write a function which has both relative and absolute maximum at the point (1, 2).
Solution:
f(x) = -x² + 2x + 1 on [0, 1] has relative and absolute maximum at (1, 2).

Question 8.
Write the derivation of e^3logx with respect to x².
Solution:
Let u = e^3lnx = e^lnx = \(e^{\ln x^3}\)= x³ and v = x²
∴ \(\frac{d u}{d x}\) = 3x² and \(\frac{d v}{d x}\) = 2x
∴ Derivative of u w.r.t. v is
\(\frac{d u}{d v}\) = \(\frac{3 x^2}{2 x}\) = \(\frac{3 x}{2}\)

Question 9.
Write the maximum value of the function y = x⁵ in the interval [1, 5]:
Solution:
y = x⁵
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = 5x⁴ > 0 ∀ x ∈ [1, 5]
i.e y is strictly increasing in the given interval.
Thus the maximum value of
y = x⁵ = 5⁵ = 3125

Question 10.
Differentiate a^lnx with respect to x
Solution:
\(\frac{d}{d x}\)(a^{ln x}) = a^{ln x} (ln a)\(\frac{d}{d x}\)ln x
= \(\frac{a^{\ln x} \ln a}{x}\)

Question 11.
Mention the values of x for which x the function f(x) = x³ – 12x is increasing.
Solution:
Given f(x) = x³ – 12x
f is increasing if f'(x) > 0
⇒ 3x² – 12 > 0
⇒ x² > 4
⇒ -2 > x > 2
⇒ x ∈ (-∞, -2) ∪ (2, ∞)

Question 12.
Differentiate sin^-1 (cos x) with respect to x.
Solution:
\(\frac{d}{d x}\)sin^-1 (cos x) = \(\frac{d}{d x}\)sin^-1 sin (\(\frac{\pi}{2}\) – x)
= \(\frac{d}{d x}\) (\(\frac{\pi}{2}\) – x) = 1

Question 13.
Write the equation of the tangent to the curve y = |x| at the point (-2, 2).
Solution:
y = |x| = \(\left\{\begin{aligned}
x, & x \geq 0 \\
-x, & x<0
\end{aligned}\right.\)
When x < 0, \(\frac{d y}{d x}\) = -1
which is the slope of the tangent at (-2, 2).
Equation of the required tangent is
y – 2 = (-1) (x + 2)
⇒ y = -x
⇒ x + y = 0.

Question 14.
What is the derivative of sec^-1 x with respect to x if x < -1?
Solution:
Let y = sec^-1 x
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{1}{|x| \sqrt{x^2-1}}\)
when x < (-1) we have |x| = -x
∴ \(\left.\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\right]_{\mathrm{x}<(-1)}\) = \(\frac{(-1)}{x \sqrt{x^2-1}}\)

Question 15.
Write the set of points where the function f(x) = x³ has relative (local) extrema.
Solution:
f(x) = x³
⇒ f'(x) = 3x²
f'(x) = 0
⇒ x = 0
But f”(x) = 6x = 0 when x = 0
∴ x = 0 is not a point of local extrema.
∴ Hence the set of points where f has relative extrema = Φ.

Question 16.
In which interval of x the function \(\frac{\ln \mathbf{x}}{x}\) is decreasing?
Solution:
Let f(x) = \(\frac{\ln x}{x}\)
⇒ f'(x) = \(\frac{x \cdot \frac{1}{x}-\ln x}{x^2}\) = \(\frac{1-\ln x}{x^2}\)
f is decreasing for
f'(x) < 0 ⇒ \(\frac{1-\ln x}{x^2}\) < 0
⇒ 1 – ln x < 0 (∵ x² > 0)
⇒ 1 < ln x
⇒ ln x > 1
⇒ x e (e, ∞).

(C) Short Type Questions With Answers

Question 1.
If y = \(e^{x^{e^{e^{e^{x^x…..}}}}}\), then find \(\frac{d \mathbf{y}}{\mathbf{d x}}\).
Solution:

Question 2.
If \(\frac{\mathbf{d}^2 \mathbf{y}}{\mathbf{d x}^2}\), if x = a cosΦ and y = b sinΦ.
Solution:
x = a cosΦ, y = b sinΦ

Question 3.
Find the point on the curve x² + y² – 4xy + 2 = 0, where the normal to the curve is parallel to the x – axis.
Solution:
Given equation of the curve is
x² + y² – 4xy + 2 = 0 … (1)
Differentiang we get

Question 4.
Find the intervals in which the function y = \(\frac{\ln x}{x}\) is increasing and decreasing.
Solution:

Question 5.
Differentiate y = tan^-1\(\frac{\sqrt{1+x^2}+\sqrt{1-x^2}}{\sqrt{1+x^2}-\sqrt{1-x^2}}\)
Solution:

Question 6.
Differentiate y = (sin y)^{sin 2x}
Solution:
y = (sin y)^{sin 2x}
⇒ In y = sin 2x ln (sin y)

Question 7.
Test the differentiability and continuity of the following function at x = 0:
f(x) = \(\left\{\begin{array}{cc}
\frac{1-e^{-x}}{x} & x \neq 0 \\
1 & x=0
\end{array}\right.\)
Solution:
Given function is


As LHD = RHD, we have the given function is differentiable at x = 0 and f'(0) = –\(\frac{1}{2}\).

Question 8.
Show that the sum of intercepts on the co-ordinate axes of any tangent to the curve
√x + √y = √a is constant.
Solution:
Given curve √x + √y = √a … (1)

Question 9.
Find the equation of the normal to the curve y = (log x)² at x = \(\frac{1}{e}\).
Solution:
Given equation of the curve is
y = (log x)²

Question 10.
If y = x + \(\frac{1}{x+\frac{1}{x+\cdots \cdots \infty}}\), find \(\frac{\mathbf{d y}}{\mathbf{d x}}\), the rhs being a valid expression.
Solution:

Question 11.
Differentiate sec^-1 (\(\frac{1}{2 x^2-1}\)) with respect to \(\sqrt{1-x^2}\).
Solution:

Question 12.
Find \(\frac{d \mathbf{y}}{\mathbf{d t}}\) , when y = sin^-1 \(\left(\frac{2 \sqrt{t}-1}{t^2}\right)\)
Solution:

Question 13.
Find \(\frac{\mathbf{d y}}{\mathbf{d x}}\) , if x^myⁿ = \(\left(\frac{\mathbf{x}}{\mathbf{y}}\right)^{\mathrm{m}+\mathrm{n}}\)
Solution:

Question 14.
If x = a sec θ, y = b tan θ, prove that:
\(\frac{d^2 y}{d x^2}\) = –\(\frac{b^4}{a^2 y^3}\)
Solution:

Question 15.
Find the interval where the following function is increasing:
y = sin x + cos x, x ∈ [0, 2π].
Solution:
y = sin x + cos x, x ∈ [0, 2π].

Question 16.
Find \(\frac{d y}{d x}\), when y^x = x^{sin y}.
Solution:
y^x = x^{sin y}
Taking log of both sides we get,
x ln y = (sin y) ln x
Differentiating with respect to x we get,

Question 17.
Show that \(\frac{d y}{d x}\) is independent of t,
if cos x = \(\sqrt{\frac{1}{1+t^2}}\), sin y = \(\frac{2 t}{1+t^2}\)
Solution:
cos x = \(\sqrt{\frac{1}{1+t^2}}\), sin y = \(\frac{2 t}{1+t^2}\)
Let t = tan θ
∴ cos x = cos θ, sin y = sin 2θ
⇒ y = 2θ, x = θ
⇒ y = 2x
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = 2 which is independent of t.

Question 18.
Show that 2sin x + tan x > 3x for all x ∈ (0, \(\frac{\pi}{2}\))
Solution:
Let f(x) = 2sin x + tan x – 3x
⇒ f'(x) = 2cos x + sec² x – 3
Let g(x) = f'(x) = 2cos x + sec² x – 3
⇒ g'(x) = -2sin x + 2sec² x tan x
= 2sin x (sec³ x – 1) ≥ 0
for all x ∈ (0, \(\frac{\pi}{2}\))
∴ g is an increasing function on (0, \(\frac{\pi}{2}\))
But g(0) = 0
∴ g(x) ≥ 0 for all x ∈ (0, \(\frac{\pi}{2}\))
⇒ f(x) ≥ 0 for all x ∈ (0, \(\frac{\pi}{2}\))
⇒ f is an increasing function on (0, \(\frac{\pi}{2}\))
But f(0) = 0
∴ f(x) ≥ 0 for all x ∈ (0, \(\frac{\pi}{2}\))
⇒ 2sin x + tan x ≥ 3x for x ∈ (0, \(\frac{\pi}{2}\))

Question 19.
Show that no two normals to a parabola are parallel.
Solution:
Let us consider the parabola y² = 4ax – (1) and A(at₁², 2at₁) and B (at₂², 2at₂) are any two points on its from (1)

As t₁ ≠ t₂ we have no two normals of a parabola are parallel.

Question 20.
Examine the differentiability of In x² for all real values of x.
Solution:
Let f(x) = In (x²) = 2 ln |x|
Clearly Dom f = R – {0}
Let any a ∈ Dom f.

Question 21.
Find the derivative of x^{sin x} with respect to x.
Solution:
Let y = x^{sin x} = e^{(sin x)/nx}

Question 22.
Differentiate sin^-1 \(\left(\frac{2 x}{1+x^2}\right)\) with respect to cos^-1 \(\left(\frac{1-x^2}{1+x^2}\right)\).
Solution:

Question 23.
Find the slope of the tangent to the curve x = 2(t – sin t), y = 2(1 – cos t) at t = \(\frac{\pi}{4}\).
Solution:

Question 24.
If cos y = x cos(a + y), then show that \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{\cos ^2(a+y)}{\sin a}\).
Solution:

Question 25.
Find the extreme values of the function y = x + \(\frac{y}{x}\).
Solution:

Question 26.
Find the intervals where the following function is (i) increasing, (ii) decreasing:
f(x) = \(\begin{cases}\mathbf{x}^2+1, & x \leq-3 \\ x^3-8 x+13, & x>-3\end{cases}\)
Solution:
Given f(x) = \(\begin{cases}\mathbf{x}^2+1, & x \leq-3 \\ x^3-8 x+13, & x>-3\end{cases}\)
Clearly f is not differentiable at x = -3.
and f ‘(x) = \(\begin{cases}2 \mathrm{x}, & \mathrm{x}>-3 \\ 3 \mathrm{x}^2-8 & \mathrm{x}<-3 \\ \text { does not exist } & \text { for } \mathrm{x}=-3\end{cases}\)
Case – 1: x > -3
Clearly f'(x) > 0 for x > 0 and f'(x) < 0 for -3 < x < 0
∴ f is increasing in (0, ∞) and decreasing in (-3, 0).
Case – 2: x < -3
Clearly for x < -3, f(x) = 3x² – 8 > 0
i.e., f is increasing in (-∞, -3)
Thus f is increasing in (-∞, -3) ∪ (0, ∞) and decreasing in (-3, 0).

Question 27.
Prove that:
y = In tan \(\left(\frac{\pi}{4}+\frac{x}{2}\right)\) ⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = sec x
Solution:

Question 28.
Differentiate with respect to x:
y = \(2^{x^2}\) + tan^-1 \(\left(\frac{\cos x-\sin x}{\cos x+\sin x}\right)\)
Solution:

Question 29.
Find the equation of the tangent to the curve x = y² – 1 at the point where the slope of the normal to the curve is (-2).
Solution:
Given equation of the curve is x = y² – 1.

Question 30.
Find \(\frac{d y}{d x}\) if y = \(\log _{\left(x^2\right)}\)3.
Solution:

Question 31.
Write why the function sin^-1 \(\frac{1}{\sqrt{1-x^2}}\) cannot be differentiated anywhere.
Solution:

⇒ 1 – x² ≥ 1
⇒ x = 0
∴ DOM of {0 3}
But f is not defined in a deleted interval of x = 0.
Hence f is not differentiable at x = 0 and hence not differentiable anywhere.

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 8 Application of Derivatives Ex 8(c) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 8 Application of Derivatives Exercise 8(c)

Question 1.
Find the intervals where the following functions are (a) increasing and (b) decreasing.
(i) y = sin x, x ∈ [0, 2π]
Solution:

(ii) y = In x, x ∈ R₊
Solution:
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{1}{x}\) > 0
for all x ∈ R₊.
Thus y = In x is increasing in (0, ∞) and decreasing nowhere.

(iii) y = a^x, a > 0, x ∈ R
Solution:
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = a^x In a > 0 for all x ∈ R provided a > 1.
The function is increasing in (-∞, ∞) is a > 1.
Again \(\frac{d y}{d x}\) = a^x In a < 0 if 0 < a < 1.
Thus the function is decreasing in (-∞, ∞) if (0 < a < 1)

(iv) y = sin x + cos x, x ∈ [0, 2π]
Solution:

(v) y = 2x³ + 3x² – 36x – 7
Solution:
\(\frac{d y}{d x}\) = 6x² – 6x – 36
y is increasing if \(\frac{d y}{d x}\) > 0
⇒ x² + x – 6>0
⇒ x² + 3x – 2x – 6>0
⇒ x (x + 3) -2 (x + 3) > 0
⇒ (x + 3) (x – 2) > 0
for x > 2 or x < -3 and (x + 3 ) (x – 2) < 0 for -3 < x < 2
∴ The function is increasing in (-∞, -3) ∪ (2, ∞) and is decreasing in (-3, 2).

(vi) y = \(\frac{1}{x-1^{\prime}}\) x ≠ 1
Solution:
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{-1}{(x-1)^2}\)
The function is increasing if \(\frac{d y}{d x}\) > 0
⇒ \(\frac{-1}{(x-1)^2}\) > 0 which is impossible because \(\frac{-1}{(x-1)^2}\) is always -ve for all x ≠ 1. So the function is increasing nowhere. It is decreasing in R – {1}

(vii) y = \(\left\{\begin{array}{cc}
x^2+1, & x \leq-3 \\
x^3-8 x+13, & x>-3
\end{array}\right.\)
Solution:

(viii) y = 4x² + \(\frac{1}{x}\)
Solution:

(ix) y = (x – 1)² (x + 2)
Solution:
\(\frac{d y}{d x}\) = 2 (x – 1) (x + 2) + (x – 1)²
= (x – 1) (2x + 4 + x – 1)
= (x – 1 ) (3x + 3)
= 3 (x – 1) (x + 1 )
The function is increasing if \(\frac{d y}{d x}\) > 0.
⇒ (x + 1) (x – 1) > 0
⇒ x < -1 or x > 1
∴ The function is increasing in (-∞, -1) ∪ (1, ∞)
It is decreasing in (-1, 1).

(x) y = \(\frac{\ln x}{x}\), x > 0
Solution:

(xi) y = tan x – 4 (x – 2), x ∈ (-\(\frac{\pi}{2}\), \(\frac{\pi}{2}\))
Solution:

(xii) y = sin 2x – cos 2x, x ∈ [0, 2π]
Solution:

Question 2.
Give a rough sketch of the functions given in question 1.
Solution:
Do yourself.

Question 3.
Show that the function \(\frac{e^x}{x^p}\) is strictly increasing for x > p > 0.
Solution:

Question 4.
Show that 2 sin x + tan x ≥ 3x for all x ∈ (0, \(\frac{\pi}{2}\)).
Solution:
Let f(x) = 2 sin x + tan x – 3x
Then f(x) = 2 cos x + sec² x – 3