CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 15 ବ୍ୟାଙ୍କ Objective Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

1. ଚଳନ୍ତି ଜମାର ଅନ୍ୟ ନାମ ହେଉଛି :
(A) ଚାହିଦା ଜମା
(B) ମିଆଦି ଜମା
(C) ସ୍ଵୟ ଜମା
(D) ପୌନଃପୁନିକ ଜମା
Answer:
(A) ଚାହିଦା ଜମା

2. କେଉଁ ଜମା ସର୍ବାଧ‌ିକ ସୁଧ ପ୍ରଦାନ କରେ ?
(A) ଚଳନ୍ତି ଜମା
(B) ସଞ୍ଚୟ ଜମା
(C) ସ୍ଥାୟୀ ଜମା
(D) ପୌନଃପୁନିକ ଜମା
Answer:
(C) ସ୍ଥାୟୀ ଜମା

3. ମିଆଦି ଜମା କେଉଁ ଜମାର ଅନ୍ୟ ନାମ ?
(A) ଚଳନ୍ତି ଜମା
(B) ସଞ୍ଚୟ ଜମା
(C) ଚାହିଦା ଜମା
(D) ସ୍ଥାୟୀ ଜମା
Answer:
(A) ଚଳନ୍ତି ଜମା

4. କେଉଁ ଜମା ସୁଧ ଅର୍ଜନ କରେ ନାହିଁ ?
(A) ଚାହିଦା ଜମା
(B) ସଞ୍ଚୟ ଜମା
(C) ମିଆଦି ଜମା
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ଚାହିଦା ଜମା

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

5. କେଉଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ କରିପାରେ ?
(A) ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(C) ବିନିମୟ ବ୍ୟାଙ୍କ
(D) ସଞ୍ଚୟ ବ୍ୟାଙ୍କ
Answer:
(B) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍

6. ନିମ୍ନଲିଖତ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ବ୍ୟାଙ୍କ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରେ ?
(A) ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) କୃଷି ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(C) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(D) ସଞ୍ଚୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
Answer:
(C) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍

7. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଋଣ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଆଦୃତ ?
(A) ନଗଦୀ ଋଣ
(B) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଋଣ
(C) ଅତିରିକ୍ତ ଉଠାଣ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ନଗଦୀ ଋଣ

8. ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ ?
(A) ଋଣ ପ୍ରଦାନ
(B) ଜମା ଗ୍ରହଣ
(C) ଋଣ ସୃଷ୍ଟି
(D) ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନରେ ଏକାଧିକାର
Answer:
(D) ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନରେ ଏକାଧିକାର

9. ଋଣ ଦେବାବେଳେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଜମାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ପ୍ରାଥମିକ ଜମା
(B) ବ୍ୟୁତ୍ପନ୍ନ ଜମା
(C) ମିଆଦି ଜମା
(D) ଚଳନ୍ତି ଜମା
Answer:
(C) ମିଆଦି ଜମା

10. ଋଣ ପ୍ରଦାନ ଓ ଜମା ଗ୍ରହଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ମୁଦ୍ରାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଋଣ ମୁଦ୍ରା
(B) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମୁଦ୍ରା
(C) ଜମା ମୁଦ୍ରା
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମୁଦ୍ରା

11. ଯଦି ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ 10% ତେବେ 1000 ଟଙ୍କାର ମୂଳ ଜମା ସର୍ବାଧ‌ିକ କେତେ ଟଙ୍କା ହେବ ?
(A) 8000 ଟଙ୍କା
(B) 9000 ଟଙ୍କା
(C) 10,000 ଟଙ୍କା
(D) 11,000 ଟଙ୍କା
Answer:
(C) 10,000 ଟଙ୍କା

12. ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ 20% ହେଲେ ଋଣ ଗୁଣାଙ୍କ କେତେ ହେବ ?
(A) 20
(B) 10
(C) 15
(D) 5
Answer:
(D) 5

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

13. ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ଅବଗତି ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷର ଶେଷଭାଗରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିଜ ଆୟ ବ୍ୟୟ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ
ବିବରଣୀ ଯେଉଁ ପତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଦେୟତା
(B) ପରିସମ୍ପରି
(C) ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ର
(D) ପୁଞ୍ଜି
Answer:
(C) ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ର

14. କେଉଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ ସମଗ୍ର ବ୍ୟାକ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଶୀର୍ଷ ଅନୁଷ୍ଠାନ ?
(A) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) ବିନିମୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(C) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(D) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସମବାୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
Answer:
(C) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍

15. ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରାଚୀନତମ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ର ନାମ କ’ଣ ?
(A) ରିକ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅଫ୍ ଇଂଲଣ୍ଡ
(C) ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(D) ଫେଡ଼େରାଲ ରିଜର୍ଭ ସିଷ୍ଟମ
Answer:
(A) ରିକ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ୍

16. କେଉଁ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସ୍ଥାପିତ ହେଲା ?
(A) 1950
(B) 1951
(C) 1947
(D) 1935
Answer:
(D) 1935

17. କେଉଁ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଦ୍ରାନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରେ ?
(A) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) ବିତ୍ତ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ
(C) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍

18. ଭାରତରେ ଏକଟଙ୍କିଆ ନୋଟ କିଏ ପ୍ରଚଳନ କରେ ?
(A) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(C) ବିତ୍ତ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ବିତ୍ତ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ

19. କେଉଁ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ ?
(A) ସମବାୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(C) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(D) ବିନିମୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
Answer:
(B) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍

20. କେଉଁ ବ୍ୟାକୁ ପୁନଃ ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମଧ୍ଯ କୁହାଯାଏ ?
(A) ବିନିମୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) ଔଦ୍ୟୋଗିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(C) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(D) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
Answer:
(C) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍

21. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ଆୟୁଧ ?
(A) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର
(B) ଖୋଲା ବଜାର କାରବାର
(C) ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ
(D) ପ୍ରଚାର
Answer:
(D) ପ୍ରଚାର

22. କେଉଁ ବ୍ୟାଟ୍ ସରକାରଙ୍କୁ ଋଣ ଦିଏ ?
(A) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) ଉନ୍ନୟନ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(C) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(D) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସମବାୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
Answer:
(C) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

23. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ପରିମାଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିର ଏକ ଆୟୁଧ ?
(A) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସୁଧ ହାର
(B) ଖୋଲା ବଜାର କାରବାର
(C) ନଗଦ ସଂରକ୍ଷିତ ଅନୁପାତରେ ପରିବର୍ଭନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

24. କେଉଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ଅନ୍ତିମ ଋଣଦାତା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କୁହାଯାଏ
(A) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(B) ଉନ୍ନୟନ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(C) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
(D) ଭାରତୀୟ ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ୍
Answer:
(A) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍

(B) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଯେଉଁ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ଋଣସମୂହ ଲୋକମାନଙ୍କର ପରସ୍ପର ଋଣ ପରିଶୋଧ ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟାପକ ଭାବରେ ଗୃହୀତ ହୁଏ, ସେହି ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟାଙ୍କ୍

2. ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଶବ୍ଦ ଇଟାଲାର ___________ ଶବ୍ଦରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ।
Answer:
ବ୍ୟାଙ୍କା

3. ଇଟାଲୀ ଭାଷାରେ ‘ବ୍ୟାଙ୍କୋ’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା ___________ ।
Answer:
ବେଞ୍ଚ

4. ଯେଉଁ ଜମାକୁ ଜମାକାରୀ ଯେକୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଦିନରେ ପୂର୍ବରୁ କୌଣସି ନୋଟିସ୍ ନ ଦେଇ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକ ମୁତାବକ ମୁଦ୍ରା ଚେକ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ବ୍ୟାଙ୍କୁରୁ ଉଠାଇ ପାରନ୍ତି, ତାହାକୁ ___________ ଜମା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଚଳନ୍ତି

5. ଯେଉଁ ଜମାକୁ ଜମାକାରୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟକାଳ ପୂର୍ବରୁ ବିନା ନୋଟିସ୍‌ରେ ବ୍ୟାଙ୍କୁରୁ ଉଠାଇପାରେ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ___________ ଜମା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ମିଆଦି

6. ସ୍ଵଳ୍ପ ସଞ୍ଚୟକାରୀ ଓ ନିମ୍ନ ଆୟକାରୀ ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ___________ ଜମା ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।
Answer:
ସଞ୍ଚୟ

7. ଯେଉଁ ଜମା ହିସାବରେ ଜମାକାରୀ ପ୍ରତି ମାସରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣର ମୁଦ୍ରା କିଛି ବର୍ଷ ପାଇଁ ଜମାଖାତାରେ ପୈଠ କରିଥା’ନ୍ତି, ତାହାକୁ ___________ ଜମା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପୌନଃପୁନିକ

8. ଯେଉଁ ଋଣଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ପତ୍ର ବଦଳରେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ___________ ଋଣ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ନଗଦୀ

9. ଯେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ଜମାକାରୀ ନିଜର ଚାହିଦା ଜମାଖାତାରେ ଥିବା ପରିମାଣଠାରୁ ଅଧିକ ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟାଙ୍କରୁ ଉଠାଇବାକୁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଓଭରଡ୍ରାଫ୍‌ଟ

10. ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଯେଉଁ ଅର୍ଥ ନଗଦ ଜମା ଆକାରରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି, ତାହାକୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ଜମା

11. ଋଣ ଦାନ ସମୟରେ ବ୍ୟାକ୍ ଜଣେ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କୁ ଜମାକାରୀରେ ପରିଣତ କରେ, ବ୍ୟାକ୍ ଏପରି ଯେଉଁ ଜମା ସୃଷ୍ଟି କରେ ତାହାକୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟୁତ୍ପନ୍ନ

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

12. ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ମୁଦ୍ରା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ନୁହେଁ, ଏହା ଦୃଶ୍ୟ ହୋଇନଥାଏ, ଏହା କାଗଜ କଲମରେ ସୃଷ୍ଟ, ଏହାକୁ ___________ ମୁଦ୍ରା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟାଙ୍କ୍

13. ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ଓ ରଣାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ___________ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ଆନୁପାତିକ

14. ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ 10% ହେଲେ ଋଣ ଗୁଣାଙ୍କ ___________ ହେବ ।
Answer:
10

15. ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ପାଇଁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଋଣ ହେଉଛି ଚାହିଁବା ମାତ୍ରେ ଫେରସ୍ତଯୋଗ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ବା ଋଣ ଯାହାକୁ ନୋଟିସ୍ ଦେବାର 24 ଘଣ୍ଟାରୁ ___________ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣକାରୀଠାରୁ ଏହି ଋଣ ଫେରସ୍ତ ଆଣିପାରେ ।
Answer:
14

16. ମିଆଦୀ ଜମା କ୍ଷେତ୍ରରେ, ମିଆଦ କାଳ ଯେତେ ଦୀର୍ଘତର ହୋଇଥାଏ, ସୁଧ ହାର ସେତିକି ___________ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଅଧ୍ୟା

17. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କର ___________ ହିସାବରେ ସେମାନଙ୍କ ତରଫରୁ ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
Answer:
ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ

18. ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ରରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ଅର୍ଥାତ୍ ଦେୟତା ଓ ___________ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ପରି ସମ୍ପତ୍ତି

19. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଯେଉଁ ପାଉଣା ଆଇନତଃ ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ, ତାହା ହେଉଛି ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ର ___________ ।
Answer:
ଦେୟତା

20. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଆଇନତଃ ଯେଉଁ ପାଉଣା ପାଇବାକୁ ହକ୍‌ର, ତାହା ହେଉଛି ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ର ___________ ।
Answer:
ପରି ସମ୍ପତ୍ତି

21. ଅଂଶୀଦାରମାନେ ଯେଉଁ ପରିମାଣର ବ୍ୟାଙ୍କର ଅଂଶ କ୍ରୟ କରିବାକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେଇଥା’ନ୍ତି, ___________ ପୁଞ୍ଜି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଅଭିଦର

22. ଅଭିଦତ୍ତ ପୁଞ୍ଜିର ଯେଉଁ ଅଂଶ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଦେଇ ଅଂଶୀଦାରମାନେ କ୍ରୟ କରିଥା’ନ୍ତି, ତାକୁ ___________ ପୁଞ୍ଜି କହନ୍ତି ।
Answer:
ପ୍ରଦତ୍ତ

23. ଲାଭର ଯେଉଁ ଅଂଶ ଅଂଶୀଦାରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କରା ନ ଯାଇ ଭବିଷ୍ୟତ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ___________ ପାଣ୍ଠି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସଂରକ୍ଷିତ

24. ଜମା ବ୍ୟାଙ୍କର ସର୍ବବୃହତ୍ ___________ ଅଟେ ।
Answer:
ଦେୟ

25. ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ଚାହିଦା ମାତ୍ରକେ ସେମାନଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ନିଜ ପାଖେ କିଛି ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ରଖନ୍ତି, ଏହାକୁ ___________ ମୁଦ୍ରା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ହସ୍ତସ୍ଥ

26. ପରମ୍ପରାଗତ ଭାବେ ହେଉ ବା ଆଇନ ଯୋଗୁଁ ହେଉ, ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମାର୍ସତରେ ମୋଟ ଜମାର କିଛି ଶତାଂଶ ନଗଦ ଆକାରରେ ଗଚ୍ଛିତ ରଖୁଥା’ନ୍ତି, ଯାହାକୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଗଚ୍ଛିତ ଅନୁପାତ

27. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ରର ___________ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଦେୟତା ରହିତାଏ ।
Answer:
ବାମ

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

28. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ରର ___________ ପାର୍ଶ୍ବରେ ପରିସମ୍ପଭି ରହିଥାଏ ।
Answer:
ଡାହାଣ

29. ସରକାରଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଆର୍ଥିକ କାରବାରମାନ ସମ୍ପାଦନ କରୁଥିବା, ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା ଓ ଅନ୍ୟ ଉପାୟରେ ସରକାରଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ନୀତିକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଥିବା ଓ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହିଁ ___________ ବ୍ୟାକ୍ ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ

30. ___________ ବ୍ୟାଙ୍କର ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକାଧିକାର ରହିଛି ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ

31. ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶରେ କେବଳ ___________ ମାତ୍ର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଥାଏ ।
Answer:
ଗୋଟିଏ

32. ___________ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶର ବାହକ ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ

33. ___________ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସର୍ବଦା ଲାଭ ଅର୍ଜନ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି ।
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ

34. ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍ଗ୍‌ମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ___________ ଜାରି କରେ ।
Answer:
ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା

35. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ଉପରେ ___________ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
Answer:
ନୈତିକ ଚାପ

36. ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିକୁ ___________ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଚୟନାତ୍ମକ

37. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନଙ୍କୁ ଯେଉଁ ହାରରେ ଋଣ ଦେଇଥାଏ, ତାହାକୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟାଙ୍କ ହାର

38. ଜମାର ଯେଉଁ ଅନୁପାତ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ଦେଇପାରେ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ___________ ଅନୁପାତ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ

39. ଅସ୍ଥାୟୀ ଆର୍ଥିକ ଅସୁବିଧା ଦୂର କରିବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କୁ ସରକାରଙ୍କୁ ସ୍ୱଳ୍ପକାଳୀନ ଋଣ ଓ ଅଗ୍ରିମ ଋଣ ପ୍ରଦାନ ଋଣ କରେ, ଏହି ଋଣକୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
କାମଚଳା

40. ସରମାନଙ୍କ ___________ ସ୍ଵରୂପ କାର୍ଯ୍ୟକରି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସରକାରଙ୍କୁ ଦେଶର ମୁଦ୍ରାନୀତି ଓ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଉପରେ ମଧ୍ୟ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥାଏ ।
Answer:
ଉପଦେଷ୍ଟା

41. ଦେୟତା ପରିଶୋଧ କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍-ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମଧ୍ୟରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଚଳପ୍ରଚଳ ନ କରି କେବଳ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିକଟରେ ଥିବା ହିସାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ଏହା କରାଯାଏ, ତେଣୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ସସମୂହ ପାଇଁ ଏକ ___________ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ।
Answer:
ଶୋଧନ

42. ___________ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଦେଶରେ ଦରଦାମ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଥିରତା ରକ୍ଷା କରିବା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ହିଁ ମୁଖ୍ୟ ଦାୟିତ୍ୱ ।
Answer:
ଋଣ

C. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ୍ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ସମବାୟ ବ୍ୟାଙ୍କୁ କୃଷି ପାଇଁ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଋଣ ଦେଇଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସମବାୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କୃଷି ପାଇଁ ସ୍ବଳ୍ପକାଳୀନ ଋଣ ଦେଇଥାଏ !

2. ଭାରତରେ ଏକକ ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଆମେରିକାରେ ଏକକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

3. ସ୍ଥାୟୀ ଜମାର ଅନ୍ୟନାମ ଚାହିଦା ଜମା ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସ୍ଥାୟୀ ଜମାର ଅନ୍ୟନାମ ମିଆଦି ଜମା ।

4. ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ଓ ଋଣ ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ଓ ଋଣ ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ ପରୋକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।

5. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

6. ମିଆଦି ଜମା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସହିତ ସମାନ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚାହିଦା ଜମା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସହିତ ସମାନ ।

7. ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅଫ ଇଂଲଣ୍ଡ ବିଶ୍ବର ପ୍ରଥମ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାକ୍ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ରିକ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅଫ୍ ସ୍ବିଡ଼େନ୍ ବିଶ୍ବର ପ୍ରଥମ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ।

8. 1947 ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – 1935 ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କୁ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ।

9. ଭାରତରେ ଏକ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ପ୍ରଚଳନ କରେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଭାରତରେ ଏକ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍, ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ବିତ୍ତ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ପ୍ରଚଳନ କରେ ।

10. ଭାରତରେ ପାଞ୍ଚଶହ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଚଳିତ ହୁଏ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

11. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାକ୍ ସରକାରଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସରକାରଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ।

12. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।

13. ମିଆଦି ଜମାର ଉଠାଣ ଚାହିଁବା ମାତ୍ରେ ସମ୍ଭବ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଚାହିଦା ଜମାର ଉଠାଣ ଚାହିଁବା ମାତ୍ରେ ସମ୍ଭବ ।

14. ଭାରତୀୟ ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାକ୍ ବ୍ୟାକ୍‌ମାନଙ୍କର ବ୍ୟାକ୍ ଅଟେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅଟେ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

15. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ତିମ ଋଣଦାତା ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ତିମ ଋଣଦାତା ।

16. ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ରେଟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଋଣ ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ରେଟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଋଣ ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ପାଏ ।

17. ଭାରତୀୟ ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଟ୍ ଭାରତର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କୁ ଭାରତର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ।

18. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କୁ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସହ ଋଣ କାରବାର କରିଥାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କୁ ସରକାରଙ୍କ ସହ ଋଣ କାରବାର କରିଥାଏ ।

19. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ।

20. ଲାଭ ଅର୍ଜନ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ସର୍ବପ୍ରଧାନ ନୀତି ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସାଧାରଣ କଲ୍ୟାଣ ସାଧନ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ସର୍ବପ୍ରଧାନ ନୀତି ।

D. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଯେଉଁ ବିତ୍ତୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଜନସାଧାରଣଙ୍କଠାରୁ ଜମା ଗ୍ରହଣ, ଋଣ ପ୍ରଦାନ, ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣ, ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ, ଅନ୍ତର୍ଦେଶୀୟ ଓ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସୁବନ୍ଦୋବସ୍ତ ସହିତ ବିନିମୟ ପତ୍ରର ପୂର୍ବପ୍ରାପଣ କରନ୍ତି, ସେହି ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।

2. ବିନିମୟ ବ୍ୟାଟ୍‌ର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ବିନିମୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥ‌ିବା ଅର୍ଥ ଋଣ ଆକାରରେ ପ୍ରଦାନ କରେ ।

3. କେଉଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କୃଷି ପାଇଁ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଋଣ ଦିଏ ?
Answer:
ଭୂବନ୍ଧକ ବ୍ୟାଙ୍କ କୃଷି ପାଇଁ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଋଣ ଦିଏ ?

4. ଆଞ୍ଚଳିକ ଗ୍ରାମ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଭାରତରେ କେବେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1975 ମସିହାରେ ଭାରତରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଗ୍ରାମ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ।

5. ଚଳନ୍ତି ଜମାକୁ କାହିଁକି ଚାହିଦା ଜମା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଚାହିଁବା ମାତ୍ରେ ଚଳନ୍ତି ଜମାର ଉଠାଣ ସମ୍ଭବ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହାକୁ ଚାହିଦା ଜମା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

6. ସ୍ଥାୟୀ ଜମାର ଅନ୍ୟ ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ସ୍ଥାୟୀ ଜମାର ଅନ୍ୟ ନାମ ହେଲା ମିଆଦି ଜମା ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

7. ଅତିରିକ୍ତ ଉଠାଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଜମାରାଶିଠାରୁ ଅଧିକ ଉଠାଣ ପାଇଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଯେଉଁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଅତିରିକ୍ତ ଉଠାଣ କୁହାଯାଏ ।

8. ବ୍ୟାକ୍ ମୁଦ୍ରା କ’ଣ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଋଣମୁଦ୍ରାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ମୁଦ୍ରା କୁହାଯାଏ ।

9. ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ଓ ଋଣ ଗୁଣାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କି ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ?
Answer:
ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ଓ ଋଣ ଗୁଣାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରୋକ୍ଷ-ଆନୁପାତିକ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।

10. ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ 20% ହେଲେ ଋଣ ଗୁଣାଙ୍କ କେତେ ହେବ ?
Answer:
ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ 20% ହେଲେ ଋଣ ଗୁଣାଙ୍କ 5 ହେବ ।

11. ଯଦି ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ 5% ତେବେ ପାଞ୍ଚ ହଜାର ଟଙ୍କାର ଜମା କେତେ ଟଙ୍କାର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବ ?
Answer:
ଯଦି ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ 5% ତେବେ ପାଞ୍ଚ ହଜାର ଟଙ୍କାର ଜମା 95,000 ଟଙ୍କାର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରି ପାରିବ ।

12. ବିଶ୍ବର ପ୍ରଥମ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ସ୍ବିଡ଼େନ୍‌ର ରିକ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବିଶ୍ବର ପ୍ରଥମ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ !

13. ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କେବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1935 ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

14. ଭାରତରେ ଏକଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍ କିଏ ପ୍ରଚଳନ କରିଥାଏ ?
Answer:
ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ବିତ୍ତ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ, ଭାରତରେ ଏକ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ କରିଥାଏ ।

15. ଇଂଲଣ୍ଡର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାକ୍ଚର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ଇଂଲଣ୍ଡର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ନାମ ହେଲା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅଫ୍ ଇଂଲଣ୍ଡ ।

16. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ଅନ୍ତିମ ଋଣଦାତା ବୋଲି କାହିଁକି କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ଆର୍ଥିକ ସଙ୍କଟ ସମୟରେ ଯଦି ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସୂତ୍ରରୁ ଅର୍ଥ ଯୋଗାଡ଼ କରିବାପାଇଁ ଅସମର୍ଥ ହୁଏ, ତେବେ ଏହା ପରିଶେଷରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଦ୍ବାରସ୍ଥ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ତେଣୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ଅନ୍ତିମ ଋଣଦାତା କୁହାଯାଏ ।

17. କେଉଁ ସଂସ୍ଥା ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।

18. ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନଙ୍କୁ ଯେଉଁ ହାରରେ ଋଣ ଦେଇଥାଏ, ତାହାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ହାର କୁହାଯାଏ ।

19. କେଉଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ପରିଶୋଧନର ମାଧ୍ୟମ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ପରିଶୋଧନର ମାଧ୍ୟମ ।

20. ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ବିନିମୟ ମୁଦ୍ରାର ତତ୍ତ୍ବାବଧାନ କିଏ କରିଥାଏ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ବୈଦେଶିକ ବିନିମୟ ମୁଦ୍ରାର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନ କରିଥାଏ ।

21. ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିର ଅନ୍ୟ ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିର ଅନ୍ୟ ନାମ ହେଉଛି ଚୟନାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ।

22. ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ଆୟୁଧର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ଆୟୁଧର ନାମ ହେଲା – (i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ, (ii) ନୈତିକ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ।

23. ଖୋଲାବଜାର କାରବାର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଖୋଲା ବଜାରରେ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତିର କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଖୋଲା ବଜାର କାରବାର କୁହାଯାଏ ।

24. ବ୍ୟାକ୍ ହାର ଓ ଋଣ ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ କି ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ?
Answer:
ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର ଓ ଋଣ ପରିମାଣ ମଧ୍ଯରେ ପରୋକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

25. କେଉଁ ଜମା ଚାହିଁବାମାତ୍ରେ ପରିଶୋଧନୀୟ ନୁହେଁ ?
Answer:
ମିଆଦୀ ଜମା ଚାହିଁବାମାତ୍ରେ ପରିଶୋଧନୀୟ ନୁହେଁ ।

26. ବ୍ୟାଟ୍ସମାନଙ୍କର ସର୍ବବୃହତ୍ ଦେୟ କ’ଣ ?
Answer:
‘ଜମା’ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ସର୍ବବୃହତ୍ ଦେୟ ।

27. ପ୍ରଦତ୍ତ ପୁଞ୍ଜି ବା ପରିଶୋଧ ପୁଞ୍ଜି କ’ଣ ?
Answer:
ଅଭିଦତ୍ତ ପୁଞ୍ଜିର ଯେଉଁ ଅଂଶ ନଗଦ ମୁଦ୍ରାଦେଇ ଅଂଶୀଦାରମାନେ କ୍ରୟ କରିଥା’ନ୍ତି, ତାହାକୁ ପ୍ରଦତ୍ତ ପୁଞ୍ଜି ବା ପରିଶୋଧ ପୁଞ୍ଜି
କୁହାଯାଏ ।

28. ଅଭିଦତ୍ତ ପୁଞ୍ଜି କ’ଣ ?
Answer:
ଅଂଶୀଦାରମାନେ ଯେଉଁ ପରିମାଣର ଅଂଶ କ୍ରୟ କରିବାକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେଇଥା’ନ୍ତି, ତାହାକୁ ଅଭିଦତ୍ତ ପୁଞ୍ଜି କୁହାଯାଏ ।

29. ସଂରକ୍ଷିତ ପାଣ୍ଠି କ’ଣ ?
Answer:
ଲାଭର ଯେଉଁ ଅଂଶ ଅଂଶୀଦାରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କରା ନ ଯାଇ ଭବିଷ୍ୟତ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସଂରକ୍ଷିତ ପାଣ୍ଠି କୁହାଯାଏ ।

30. ହସ୍ତସ୍ଥ ମୁଦ୍ରା କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ଚାହିଦାମାତ୍ରକେ ସେମାନଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ନିଜ ପାଖେ କିଛି ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ରଖନ୍ତି, ଏହାକୁ ହସ୍ତସ୍ଥ ମୁଦ୍ରା କୁହାଯାଏ ।

31. ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ ସର୍ବାଧ୍ଵକ ତରଳ ପରିସମ୍ପତ୍ତି କିଏ ?
Answer:
ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟାଙ୍କର ସର୍ବାଧ‌ିକ ତରଳ ପରିସମ୍ପତ୍ତି ।

32. କେଉଁ ଜମା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଅତିବାହିତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ?
Answer:
ମିଆଦୀ ଜମା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଅତିବାହିତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Objective Questions in Odia Medium

33. ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ସର ପରିସମ୍ପତ୍ତି ଓ ଦେୟତାର ଏକ ବାର୍ଷିକ ବିବରଣୀକୁ ତା’ର ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

34. ଦେୟତା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଅଂଶୀଦାରମାନଙ୍କୁ ଓ ଜମାକାରୀମାନଙ୍କୁ ଯାହା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ତାହା ହେଉଛି ଦେୟତା ।

35. ପରିସମ୍ପତ୍ତି କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟାଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ସୂତ୍ରରୁ ମିଳୁଥିବା ପୁଞ୍ଜି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀକୁ ପରିସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ ।

36. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ପୁନଃ ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ ହାରର ଅନ୍ୟନାମ କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ପୁନଃ ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ ହାରର ଅନ୍ୟ ନାମ ହେଉଛି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର ।

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b)

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Exercise 12(b)

Question 1.
Each question given below has four possible answers, out of which only one is correct. Choose the correct one.
(i) (2î – 4ĵ) . (î + ĵ + k̂) = _______.
(a) -3
(b) +2
(c) -1
(d) -2
Solution:
(d) -2

(ii) If a = î + 2ĵ – k̂, b = î + ĵ + 2k̂, c = 2î – ĵ; then
(a) \(\vec{a} \perp \vec{b}\)
(b) \(\vec{b} \perp \vec{c}\)
(c) \(\vec{a} \perp \vec{c}\)
(d) no pair of vectors are perpendicular.
Solution:
(c) \(\vec{a} \perp \vec{c}\)

(iii) (-3, λ, 1) ⊥ (1, 0, -3) ⇒ λ = _______.
(a) 0
(b) 1
(c) impossible to find
(d) any real number
Solution:
(c) impossible to find

(iv) If \(\vec{a} \cdot \vec{b}=\vec{c} \cdot \vec{a}\) for all vectors \(\vec{a}\), then
(a) \(\vec{a} \perp(\vec{b}-\vec{c})\)
(b) \(\vec{b}-\vec{c}\) = 0
(c) \(\vec{b} \neq \vec{c}\)
(d) \(\vec{b}+\vec{c}=\overrightarrow{0}\)
Solution:
(b) \(\vec{b}-\vec{c}\) = 0

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b)

Question 2.
Find the scalar product of the following pairs of vectors and the angle between them.
(i) 3î – 4ĵ and -2î + ĵ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.2(1)

(ii) 2î – 3ĵ + 6k̂ and 2î – 3ĵ – 5k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.2(2)

(iii) î – ĵ and ĵ + k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.2(3)

(iv) \(\vec{a}\) = (2, -2, 1) and \(\vec{b}\) = (0, 2, 4)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.2(4)

Question 3.
If A, B, C are the points (1, 0, 2), (0, 3, 1) and (5, 2, 0) respectively, find m∠ABC.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.3

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b)

Question 4.
Find the value of λ so that the vectors \(\vec{a}\) and \(\vec{b}\) are perpendicular to each other.
(i) \(\vec{a}\) = 3î + 4ĵ, \(\vec{b}\) = -5î + λĵ
Solution:
If \(\vec{a}\) and \(\vec{b}\) are perpendicular \(\vec{a} \cdot \vec{b}\) = 0
⇒ (3î + 4ĵ) . (-5î + λĵ) = 0
⇒ -15 + 4λ = 0
⇒ λ = \(\frac{15}{4}\)

(ii) \(\vec{a}\) = î + ĵ + λk̂, \(\vec{b}\) = 4î – 3k̂
Solution:
If \(\vec{a}\) and \(\vec{b}\) are perpendicular \(\vec{a} \cdot \vec{b}\) = 0
⇒ ( î + ĵ + λk̂) . (4î – 3k̂) = 0
⇒ 4 + 0 – 3λ = 0
⇒ λ = \(\frac{4}{3}\)

(iii) \(\vec{a}\) = 2î – ĵ – k̂, \(\vec{b}\) = λî + ĵ + 5k̂
Solution:
If \(\vec{a}\) and \(\vec{b}\) are perpendicular \(\vec{a} \cdot \vec{b}\) = 0
⇒ (2î – ĵ – k̂) . (λî + ĵ + 5k̂) = 0
⇒ 2λ – 1 – 5 = 0
⇒ 2λ = 6
⇒ λ = 3

(iv) \(\vec{a}\) = (6, 2, -3), \(\vec{b}\) = (1, -4, λ)
Solution:
If \(\vec{a}\) and \(\vec{b}\) are perpendicular \(\vec{a} \cdot \vec{b}\) = 0
⇒ (6, 2, -3) . (1, -4, λ) = 0
⇒ 6 – 8 – 3λ = 0
⇒ -2 – 3λ = 0
⇒ λ = –\(\frac{2}{3}\)

Question 5.
Find the scalar and vector projections of \(\vec{a}\) on \(\vec{b}\).
(i) \(\vec{a}\) = î, \(\vec{b}\) = ĵ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.5(1)

(ii) \(\vec{a}\) = î + ĵ, \(\vec{b}\) = ĵ + k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.5(2)

(iii) \(\vec{a}\) = î – ĵ – k̂, \(\vec{b}\) = 3î + ĵ + 3k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.5(3)

Question 6.
In each of the problems given below, find the work done by a force \(\overrightarrow{F}\) acting on a particle, such that the particle is displaced from a point A to a point B.
(i) \(\overrightarrow{F}\) = 4î + 2ĵ + 3k̂
A (1, 2, 0), B (2, -1, 3)
Solution:
Displacement of the particle \(\overrightarrow{S}=\overrightarrow{AB}\)
= (2 – 1)î + (-1 – 2)ĵ + (3 – 0)k̂
=î – 3ĵ + 3k̂
Work done = \(\overrightarrow{F} \cdot \overrightarrow{S}\)
= (4î + 2ĵ + 3k̂) . (î – 3ĵ + 3k̂)
= 4 – 6 + 9
= 7 units.

(ii) \(\overrightarrow{F}\) = 2î + ĵ – k̂
A (0, 1, 2), B (-2, 3, 0)
Solution:
Displacement
\(\vec{S}\) = (-2 – 0)î + (3 – 1)ĵ + (0 – 2)k̂
= -2î + 2ĵ – 2k̂
Work done = \(\overrightarrow{F} \cdot \overrightarrow{S}\)
= (2î + ĵ – k̂) . (-2î + 2ĵ – 2k̂)
= -4 + 2 + 2
= 0 units.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b)

(iii) \(\overrightarrow{F}\) = 4î – 3k̂
A (1, 2, 0), B (0, 2, 3)
Solution:
Displacement \(\vec{S}\) = -î + 3k̂
Work done = \(\overrightarrow{F} \cdot \overrightarrow{S}\)
= (4î – 3k̂) . (-î + 3k̂)
= -4 – 9
= -13 units.

(iv) \(\overrightarrow{F}\) = 3î – ĵ – 2k̂
A (-3, -4, 1), B (-1, -1, -2)
Solution:
Displacement \(\vec{S}\) = 2î + 3ĵ – 3k̂
Work done \(\overrightarrow{F} \cdot \overrightarrow{S}\)
= (3î – ĵ – 2k̂) . (2î + 3ĵ – 3k̂)
= 6 – 3 + 6
= 9 units.

Question 7.
If \((\vec{a}+\vec{b}) \cdot(\vec{a}-\vec{b})\) = 0 show that \(|\vec{a}|=|\vec{b}|\).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.7

Question 8.
(i) If a and b are perpendicular vectors show that
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.8
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.8.1

(ii) Prove that two vectors are perpendicular iff \(|\vec{a}+\vec{b}|^2=|\vec{a}|^2+|\vec{b}|^2\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.8.2

Question 9.
If \(\vec{a}, \vec{b}, \vec{c}\) are mutually perpendicular vectors of equal magnitude, show that \(\vec{a}+\vec{b}+\vec{c}\) is equally inclined to \(\vec{a} \cdot \vec{b} \cdot \vec{c}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.9

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b)

Question 10.
Prove the following by vector method.
(i) Altitudes of a triangle are concurrent;
Solution:
Let ABC be a triangle.
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.10(1)
⇒ CF is perpendicular to AB.
Hence the altitudes of a triangle are concurrent.

(ii) Median to the base of an isosceles triangle is perpendicular to the base;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.10(2)
⇒ OD is perpendicular to the base AB.
Hence the median to the base of an isosceles triangle is perpendicular to the base. (Proved)

(iii) The parallelogram whose diagonals are equal is a rectangle;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.10(3)
⇒ m∠COA = 90°
Hence OABC is a rectangle. (Proved)

(iv) The diagonals ofa rhombus are at right angles;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.10(4)
Hence the diagonals of a rhombus are at right angles. (Proved)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b)

(v) An angle inscribed in a semi-circle is a right angle;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.10(5)
∴ m∠ABC = 90°
Hence the angle inscribed in a semi-circle is a right-angle. (Proved)

(vi) In any triangle ABC; a = b cos C + c cos B;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.10(6)

(vii) In a triangle AOB, m∠AOB = 90°. If P and Q are the points of trisection of AB, prove that OP2 + OQ2 = \(\frac{5}{9}\) AB2;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.10(7)

(viii) Measure of the angle between two diagonals of a cube is cos-1\(\frac{1}{3}\).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(b) Q.10(8)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c)

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Exercise 12(c)

Question 1.
Each question given below has four possible answers out of which only one is correct. Choose the correct one.
(i) (î + k̂) × (î + ĵ + k̂) = ______.
(a) î – k̂
(b) k̂ – î
(c) k̂ – 2î – ĵ
(d) 2
Solution:
(î + k̂) × (î + ĵ + k̂) = \(\left|\begin{array}{ccc}
\hat{i} & \hat{j} & \hat{k} \\
1 & 0 & 1 \\
1 & 1 & 1
\end{array}\right|\)
= î (0 – 1) – ĵ (1 – 1) + k̂ (1 – 0)
= -î + k̂ = k̂ – î

(ii) A vector perpendicular to the vectors î + ĵ and î + k̂ is ______.
(a) î – ĵ – k̂
(b) ĵ – k̂ + î
(c) k̂ – ĵ – î
(d) ĵ + k̂ + î
Solution:
A vector perpendicular to the vectors î + ĵ and î + k̂ is
(î + ĵ) × (î + k̂) = \(\left|\begin{array}{ccc}
\hat{i} & \hat{j} & \hat{k} \\
1 & 1 & 0 \\
1 & 0 & 1
\end{array}\right|\)
= î (1 – 0) – ĵ (1 – 0) + k̂ (0 – 1)
= î – ĵ – k̂

(iii) The area of the triangle with vertices (1, 0, 0), (0, 1, 0) and (0, 0, 1) is ______.
(a) \(\frac{1}{2}\)
(b) 1
(c) \(\frac{\sqrt{3}}{2}\)
(d) 2
Solution:

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.1

(iv) If â and b̂ are unit vectors such that â × b̂ is a unit vector, then the angle between â and b̂ is ______.
(a) of any measure
(b) \(\frac{\pi}{4}\)
(c) \(\frac{\pi}{2}\)
(d) π
Solution:
|a × b| = ab sin θ = sin θ
⇒ sin θ = 1
⇒ θ = \(\frac{\pi}{2}\)

(v) If \(\vec{a}, \vec{b} \text { and } \vec{c}\) are non-zero vectors, then \(\vec{a} \times \vec{b}=\vec{a} \times \vec{c}\) ______.
(a) \(\vec{b}=\vec{c}\)
(b) \(\vec{a} \|(\vec{b}-\vec{c})\)
(c) \(\vec{b} \| \vec{c}\)
(d) \(\vec{b} \perp \vec{c}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.1(1)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c)

Question 2.
Let \(\vec{a}\) = 2î + ĵ, \(\vec{b}\) = -î + 3ĵ + k̂ and \(\vec{c}\) = î + 2ĵ + 5k̂ be three vectors. Find
(i) \(\vec{c} \times \vec{a}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.2(1)

(ii) \(\vec{a} \times(-\vec{b})\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.2(2)

(iii) \((\vec{a}-2 \vec{b}) \times \vec{c}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.2(3)

(iv) \((\vec{a}-\vec{c}) \times \vec{c}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.2(4)

(v) \((\vec{a}-\vec{b}) \times(\vec{c}-\vec{a})\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.2(5)

Question 3.
Find the unit vectors perpendicular to the vectors
(i) î, k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.3(1)

(ii) î + ĵ, î – k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.3(2)

(iii) 2î + 3k̂, î – 2ĵ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.3(3)

(iv) 2î – 3ĵ + k̂, -î + 2ĵ – k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.3(4)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c)

Question 4.
Determine the area of parallelogram whose adjacent sides are the vectors
(i) 2î, ĵ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.4(1)

(ii) î + ĵ, -î + 2ĵ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.4(2)

(iii) 2î + ĵ + 3k̂, î – ĵ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.4(3)

(iv) (1, – 3, 1), (1, 1, 1).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.4(4)

Question 5.
Calculate the area of the traingle ABC (by vector method) where
(i) A (1, 2, 4), B (3, 1, -2), C (4, 3, 1)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.5(1)

(ii) A (1, 1, 2), B (2, 2, 3), C (3, -1, -1).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.5(2)

Question 6.
Determine the sine of the angle between the vectors
(i) 5î – 3ĵ, 3î – 2k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.6(1)

(ii) î – 3ĵ + k̂, î + ĵ + k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.6(2)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c)

Question 7.
Show that \((\vec{a} \times \vec{b})^2\) = a2b2 – \((\vec{a}, \vec{b})^2\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.7

Question 8.
If \(\vec{a} \times \vec{b}=\vec{b} \times \vec{c} \neq \overrightarrow{0}\), prove that \(\vec{a}+\vec{c}=m \vec{b}\), where m is a scalar.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.8

Question 9.
If \(\vec{a}\) = 2î + ĵ – k̂, \(\vec{b}\) = -î + 2ĵ – 4k̂, \(\vec{c}\) = î + ĵ + k̂, find \((\vec{a} \times \vec{b}) \cdot(\vec{a} \times \vec{c})\).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.9

Question 10.
If \(\vec{a}\) = 3î + ĵ – 2k̂, \(\vec{b}\) = 2î – 3ĵ + 4k̂ then verify that \(\vec{a} \times \vec{b}\) is perpendicular to both \(\vec{a}\) and \(\vec{b}\).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.10

Question 11.
Find the area of the parallelogram whose diagonals are vectors 3î + ĵ – 2k̂ and î – 3ĵ + 4k̂.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.11

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c)

Question 12.
Show that \((\vec{a}-\vec{b}) \times(\vec{a}+\vec{b})=2(\vec{a} \times \vec{b})\). Interpret this result geometrically.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(c) Q.12
= Vector area of the parallelogram ABCD.
Hence twice the vector area of a parallelogram ABCD is equal to the vector area of the parallelogram whose adjacent sides are the diagonals of the parallelogram ABCD.

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

Odisha State Board  BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର ଦୋ-ତୀନ୍ ବାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର, ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) कर्मयोगी होने पर कौन-सा फायदा मिलता है?
(କର୍ମଯୋଗୀ ହୋନେ ପର୍ କୌନ୍-ସା ଫାୟଦା ମିତାହୈ ?)
(ପରିଶ୍ରମୀ ହେଲେ କେଉଁ ଲାଭ ମିଳିପାରିବ ?)
उत्तर:
कर्मयोगी होने पर यह फायदा मिलता है कि कर्मयोगी जीवन में पाप का आसानी से प्रवेश नहीं हो सकता। दिन भर कर्म करने हेतु पाप-चिंतन को समय नहीं मिलता और रात को थका -माँदा शरीर आराम चाहता है। वे श्रम से रोजी रोटी कमाते है।

(ख) फुरसती लोगों को कर्मयोगी क्यों कहा नहीं जा सकता?
(ଫୁରସତା ଲୋଗେଁ। କୋ କର୍ମଯୋଗୀ କ୍ୟା କହା ନେହୀ ଜା ସକ୍ତା ?)
(ଅଳସୁଆ (କାମରୁ ମୁକ୍ତି) ଲୋକମାନଙ୍କୁ କାହିଁକି କର୍ମଯୋଗୀ କୁହାଯିବ ନାହିଁ ?)
उत्तर:
फुरसती लोगों के जीवन में पाप दिखता है। उसके पास समय फाजिल पड़ा है। इससे शैतान का काम शरू होता है। वे श्रम को टालता है, वे कई प्रकार के व्यसन में होते है इसलिए उसको कर्मयोगी कहा नहीं जा सकता।

(ग) देहाती लोग अपने बच्चों को तालीम देनेकी बात क्यों करते हैं?
(ଦେହ।ତା ଲୋଗୁ ଅପନେ ବର୍ଡୋ କୋ ତାଲିମ୍ ଦେନେକୀ ବାତ୍ କୈ କର୍‌ତେ ହୈ ? (ଗ୍ରାମିଣ ଲୋକ ନିଜର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଦେବାର କଥା କାହିଁକି କହିଛନ୍ତି ?)
उत्तर:
देहाती लोग अपने बच्चों को तालीम देने की बात करने का कारण यह है कि बच्चा ज्ञानी बनेगा, -धर्म-ग्रन्थ पढ़ सकेगा और जीवन में हर काम विचार पूर्वक करेगा। फिर भी लडके को नौकरी मिलेगी जिससे मजदूर बनकर दिन भर खटना न पड़ेगा।

(घ) भगवान् कृष्ण ने श्रम का आदर कैसे किया?
(ଭଗବାନ୍ କୃଷ୍ଣ ନେ ଶ୍ରମ୍ କା ଆଦର୍ କୈସ୍ କିୟା ?)
(ଭଗବାନ୍ କୃଷ୍ଣ ଶ୍ରମର ଆଦର କିପରି କଲେ ?)
उत्तर:
भगवान् कृष्ण ने श्रम का आदर इसलिए किया कि कोई भी काम छोटा या बड़ा नहीं होता है। दृष्टान्त यह है कि कृष्ण ने राजसूय यज्ञ में जूठी पत्तले उठाने का काम लिया।

(ङ) ज्ञानी और मजदूर में क्या फर्क होता है?
(ଜ୍ଞାନୀ ଔର୍ ମଜଦୂର୍‌ ମେଁ କ୍ୟା ଫର୍କ ହୋତା ହୈ ?)
(ଜ୍ଞାନୀ ଏବଂ ମୂଲିଆ ମଧ୍ୟରେ କ’ଣ ତଫାତ୍ ଅଛି ?)
उत्तर:
ज्ञानी और मजदूर में यह फर्क है कि ज्ञानी खा सकते हैं और आशीर्वाद दे सकते है, काम नहीं कर सकते मगर मजदूर सवेरे उठकर पीसता है। ज्ञानी को काम नहीं करना चाहिए।

(च) शारीरिक और दिमागी श्रम की प्रतिष्ठा कैसे बढ़ सकती है?
(ଶାରୀରିକ ଔର୍ ଦିମାଗା ଶ୍ରମ କୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କୈସେ ବଢୁ ସକ୍‌ତୀ ହୈ ?)
(ଶାରୀରିକ ଓ ମସ୍ତିଷ୍କ ଶ୍ରମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କିପରି ବଢ଼ି ପାରିବ ?)
उत्तर:
शारीरिक श्रम करने वाले को हमें नीच मानना नहीं चाहिए। शारीरिक श्रम और दिमागी काम का मूल्य समान होना जरुरत है। शारीरिक श्रम और दिमागी काम दोनों करने वालों को हर सुविधा सुयोग ठीक से प्रदान हो तो श्रम की प्रतिष्ठा बढ़ सकती है।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

2. निम्नलिखित प्रश्नों का उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କା ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍-ଏକ୍ ବାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ)

(क) शेषनाग किसे कहा गया है?
(ଶେଷନାଗ୍ କିସେ କହା ଗୟା ହୈ ?)
(ଶେଷନାଗ କାହାକୁ କୁହାଯାଇଛି ?)
उत्तर:
दिनभर शरीर – श्रम करने वाले मजदूर जो किस्म-किस्म की पैदावार करते है उसे शेषनाग कहा गया है।

(ख) कौन धर्म-पुरुष हो जाता है?
(କୌନ୍ ଧର୍ମ-ପୁରୁଷ୍ ହୋ ଜାତା ହୈ ?)
(କିଏ ଧର୍ମ ପୁରୁଷ ହୋଇପାରିବ ?)
उत्तर:
जो आदमी पसीने से रोटी कमाता है, वह धर्म पुरुष हो जाता है।

(ग) किसके जीवन में पाप का आसानी से प्रवेश नहीं हो सकता?
(କିସ୍‌ ଜୀବନ ମେଁ ପାପ କା ଆସାନୀ ସେ ପ୍ରବେଶ ନେହୀ ହୋ ସକତା ?)
(କାହାର ଜୀବନର ପାପ ସହଜରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରିବ ନାହିଁ ?)
उत्तर:
धर्म-पुरुष के जीवन में पाप का आसानी से प्रवेश नहीं हो सकता।

(घ) किसे कर्मयोगी कहा जा सकता है?
(କିସେ କର୍ମୟୋଗୀ କହା ଜା ସକତା ହୈ ?)
(କାହାକୁ କର୍ମଯୋଗୀ କୁହାଯିବ ?)
उत्तर:
जो आदमी श्रम को टालता नहीं, किसी प्रकार के व्यसन उनमें नहीं होते है और लाचारी से कर्म नहीं करते, उसे कर्मयोगी कहा जा सकता है।

(ङ) फुरसती लोगों के जीवन में पाप क्यों दीखता है?
(ଫୁର୍‌ସତୀ ଲୋଗୋଁ କେ ଜୀବନ୍ ମେଁ ପାପ କେଁ ଦୀଖ୍ତା ହୈ ?)
(ଅଳସୁଆ ବା ଶ୍ରମବିମୁଖ ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନରେ ପାପ କାହିଁକି ଦେଖାଯାଏ ?)
उत्तर:
फुरसती लोगों के जीवन में शैतान का काम शुरू होता है, इसलिए जीवन में पाप दीखता है।

(च) मजदूरों को नीच कौन समझता है?
(ମକ ତୁରେଁ ଜୋ ନୀଚ କୌନ୍ ସମଝାତା ହୈ?)
(ଶ୍ରମିକମା ନଙ୍କୁ କେଉଁମାନେ ନୀଚ ଭାବନ୍ତି ?)
उत्तर:
दिमागी काम करने वाले लोग मजदूरों को नीच समझते है।

(छ) किसने कहा कि सीता को दीप की बाती भी जलाने नहीं आती?
(କିତ୍ସୂନେ କାହା କି ସାତା କୋ ଦୀପ୍ କୀ ବାତୀ ଭୀ ଜଲାନେ ନେହୀ ଆତୀ ?)
(କିଏ କହିଛନ୍ତି ଯେ ସୀତା କୁଜୀପର ସଳିତା ମଧ୍ୟ ଜଳିବାକୁ ଆସିବ ନାହିଁ)
उत्तर:
कौशल्या ने कहा कि सीता को दीप की बाती भी जलाने नहीं आती।

(ज) कृष्ण ने धर्मराज से क्या कहा?
କୃଷ୍ଣ ନେ ଧର୍ମରାଜ୍ ସେ କ୍ୟା କହା ?
(କୃଷ୍ଣ ଧର୍ମରାଜଙ୍କୁ କ’ଣ କହିଲେ ?)
उत्तर:
कृष्ण ने धर्मराज से कहा, “मुझे भी काम दो”।

(झ) ज्ञानी क्या नहीं कर सकते?
(ଜ୍ଞାନୀ କ୍ୟା ନେହୀ କର୍ ସଲ୍‌ ?)
(ପଣ୍ଡିତ କ’ଣ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ?)
उत्तर:
ज्ञानी काम नहीं कर सकते।

(ञ) कौन मजदूर कहलाएगा?
(କୌନ୍ ମଜଦୂର୍ କହଲାଏଗା ?)
(କାହାକୁ ମୂଲିଆ (ଶ୍ରମିକ) କୁହାଯିବ ?)
उत्तर:
जो आदमी सवेरे उठकर पीसता है, वह मजदूर कहलाएगा।

(ट) किसका जीवन धार्मिक नहीं होता
(କାହାର ଜୀବନ ଧାର୍ମିକ ହୁଏ ନାହିଁ ?)
କିସ୍‌ ଜୀବନ୍ ଧାର୍ମିକ୍ ନେହୀ ହୋତା ?
उत्तर:
जो व्यक्ति काम टालते हैं और काम नहीं करते उसका जीवन धार्मिक नहीं होता।

(ठ) हम काम की इज्जत नहीं करते तो कौन-सा कार्य खोते हैं?
(ହମ୍ କାମ୍ କୀ ଇଜତ୍ ନେହୀ କର୍‌ତେ ତୋ କୌନ୍-ସା କାର୍ୟ ଖୋତେ ହେଁ ?)
(ଆମ୍ଭେ କାମର ସମ୍ମାନ କରିବା ନାହିଁତ ତେବେ କେଉଁ କାମ ନଷ୍ଟ ହେବ ?)
उत्तर:
हम काम की इज्जत नहीं करते तो धर्म-कार्य खोते हैं?

(ड) ब्राह्मण को अपरिग्रही क्यों माना गया था?
ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ କୋ ଅପରିଗ୍ରହୀ ବ୍ୟୋ ମାନା ଗୟା ଥା ?
(ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ନିର୍ଲୋଭୀ କାହିଁକି କୁହାଯାଉଥିଲା ?)
उत्तर:
ब्राह्मण सिर्फ धोती और खाने का अधिकारी होने के साथ ज्ञानी होता था, इसलिए अपरिग्रही माना गया था।

(ढ) कब श्रम की प्रतिष्ठा होगी?
(କବ୍ ଶ୍ରମକୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଗୀ ?)
(କେବେ ଶ୍ରମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବ ?)
उत्तर:
शारीरिक और मानसिक कामों का मूल्य समान होने से श्रम की प्रतिष्ठा होगी।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

3. निम्नलिखित प्रश्नों का उत्तर एक-एक शब्द में दीजिए।
ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍-ଏକ୍ ଶବ୍ଦ ମେଁ ଦୀଜିଏ ।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଦିଅ ।)

(क) यह पृथ्वी किसके मस्तक पर स्थित है?
(ୟହ ପୃଥ‌ିବୀ କିସ୍‌ ମସ୍ତକପର୍ ସ୍ଥିତ ହୈ?)
(ଏହି ପୃଥ‌ିବୀ କାହାର ମସ୍ତକ ଉପରେ ଅବସ୍ଥିତ ?)
उत्तर:
शेषनाग

(ख) भगवान् ने किसे कर्मयोगी कहा है?
(ଭଗବାନ୍ ନେ କିସେ କର୍ମୟୋଗୀ କହା ହୈ ?)
(ଭଗବାନ କାହାକୁ କର୍ମଯୋଗୀ କହିଛନ୍ତି ?)
उत्तर:
मजदूरों को

(ग) अपने पसीने से कौन रोटी कमाता है?
(ଅପ୍‌ ପସୀନେ ସେ କୌନ୍ ରୋଟୀ କମାତା ହୈ ?)
(ନିଜ ପରିଶ୍ରମରେ କିଏ ରୋଜଗାର କରନ୍ତି? )
उत्तर:
मजदूर

(घ) किसे कर्मयोगी कहा नहीं जा सकता?
(କିସ୍ କର୍ମୟୋଗୀ କହା ନେତ୍ରୀ ଜା ସକ୍‌ତା ?)
(କାହାକୁ କର୍ମଯୋଗୀ କୁହାଯିବ ନାହିଁ ?)
उत्तर:
श्रम टालने वाले को

(ङ) जहां समय फाजिल पड़ा होता है, वहां किसका काम शुरू हो जाता है?
(ଜହାଁ ସମୟ ଫାଜିଲ୍ ପଡ଼ା ହୋତା ହୈ, ୱହାଁ କିସ୍ କା କାମ ଶୁରୁ ହୋ ଜାତା ହୈ ?)
(ଯେଉଁଠାରେ ସମୟ ଆବଶ୍ୟକଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ହେବ, ସେଠାରେ କାହାର କାମ ଆରମ୍ଭ ହେଉଛି ?)
उत्तर:
शैतान का

(च) किन-किन लोगों के जीवन में पाप दिखता है?
(କିନ୍-କିନ୍ ଲୋଗୋଁ କେ ଜୀବନ୍ ମେଁ ପାପ ଦିଖ୍ ହୈ ?)
(କେଉଁ ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନରେ ପାପ ଦେଖାଯାଏ ?)
उत्तर:
फुरसती, मजदूर

(छ) कौन कहता है कि उनके बच्चों को तालीम मिलनी चाहिए?
(କୌନ୍ କହତା ହୈ କି ଉକେ ବର୍ଡୋ କୋ ତାଲିମ୍ ମିଲନୀ ଚାହିଏ ?)
(କିଏ କହନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ମିଳିବା ଉଚ୍ଚିତ୍‌ ?)
उत्तर:
देहातीलोग

(ज) राजसूय यज्ञ किसने किया था?
(ରାଜସୂୟ ୟଜ୍ଞ କିସ୍‌ କିୟା ଥା ?)
(ରାଜସ୍ଵୟ ଯଜ୍ଞ କିଏ କରିଥିଲେ ?)
उत्तर:
धर्मराज

(झ) कौन-से श्रम की प्रतिष्ठा मानी गयी है?
କୌନ୍ ସେ ଶ୍ରମ କୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ମାନୀ ଗୟୀ ହୈ ? (କେଉଁ ଶ୍ରମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସ୍ଵୀକାର କରାଯାଇଛି ? ବା କେଉଁ ଶ୍ରମକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଶ୍ରମ ବୋଲି ସ୍ଵୀକାର କରାଯାଇଛି ?)
उत्तर:
दिमागी काम

(अ) दिमागी काम कौन करता था?
(ଦିମାଗୀ କାମ୍ କୌନ୍ କରିତା ଥା ?)
(ମାନସିକ ଶ୍ରମ ବା ମସ୍ତିଷ୍କ ଶ୍ରମ କିଏ କରିଥିଲେ ?)
उत्तर:
महात्मा गाँधी

(ट) अपरिग्रही किसे माना गया था?
(‘ଅପରିଗ୍ରହୀ କିସ୍ ମାନ ଗୟା ଥା ?)
(‘ନିର୍ଲୋଭୀ’ କାହାକୁ କୁହାଯାଉଥିଲା ?)
उत्तर:
ब्राह्मण

(ठ) बिना काम किये हमारा जीवन कैसा बनता है?
(ବିନା କାମ୍ କିୟେ ହମାରା ଜୀବନ୍ କୈସେ ବନ୍‌ହୈ ?)
(କାମ ବିନା ଆମର ଜୀବନ କିପରି ହେବ ?)
उत्तर:
पापी

(ड) किसका मूल्य समान होना चाहिए?
(କିସ୍‌ ମୂଲ୍ୟ ସମାନ୍ ହୋନା ଚାହିଏ ?)
(କାହାର ମୂଲ୍ୟ ସମାନ ହେବା ଉଚିତ ?)
उत्तर:
काम का

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

4. निम्नलिखित अवतरणों का आशय स्पष्ट कीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଗଦ୍ୟଖଣ୍ଡ ଗୁଡ଼ିକର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ କର ।)

(क) लेकिन सिर्फ कर्म करने से कोई कर्मयोगी नहीं होता।
उत्तर:
ଲେକିନ୍ ସିଫ୍ କର୍ମ କର୍‌ନେ ସେ କୋଈ କର୍ମୟୋଗୀ ନେହୀ ହୋତା ।
(କିନ୍ତୁ କେବଳ କର୍ମ କରିବା ଦ୍ୱାରା କେହି କର୍ମଯୋଗୀ ହୁଏ ନାହିଁ ।)
उत्तर:
यह अबतरण ‘श्रम की प्रतिष्ठा’ से लिया गया है। यहाँ बिनोबा जी कर्मयोगी पर वर्णन किया है। संसार में हर आदमी कर्म करते है लेकिन सभी कर्म का मूल लक्ष्य निर्द्दिष्ट होना चाहिए । मजदूर दिन रात कर्म करते है, वह कर्मयोगी नहीं कहलाता। कर्म करने के साथ भगवान पर ध्यान रखना है। जो व्यक्ति अपने पसीने से रोटी कमाते है वह कर्मयोगी कहलाते है।

(ख) जहाँ समय फाजिल पड़ा है, वहाँ शैतान का काम शुरू हो जाता है।
(ଜହାଁ ସମୟ ଫାଜିଲ୍ ପଢ଼ା ହୈ, ୱର୍ଡା ଶୈତାନ୍ କା କାମ୍ ଶୁରୁ ହୋ ଜାତା ହୈ )।
(ଯେଉଁଠାରେ ସମୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଠାରୁ ଅଧିକ ଅଛି, ସେଠାରେ ଦୃଷ୍ଟର ବା ଶଇତାନର କାମ ଆରମ୍ଭ ହେଉଚ୍ଛା)
उत्तर:
यह गद्यखण्ड ‘श्रम की प्रतिष्ठा’ से लिया गया है। इस पर विनोबाजी ने समय के व्यवहार पर चर्चा की। जो व्यक्ति के पास समय आवश्यकता से अधिक है, वे समय को ठिक रूप से सद्व्यवहार नहीं कर सकता है। उसके जीवन मे पाप दिखता है। कर्म को पूजा नहीं समझते। वे हमेशा कुचिन्ता में फस जाता है।

(ग) ज्ञानी तो खा सकते हैं और आशीर्वाद दे सकते हैं; काम नहीं कर सकते।
ଜ୍ଞାନୀ ତୋ ଖା ସତ୍ତ୍ଵେ ହେଁ ଔର୍ ଆଶୀର୍ବାଦ୍ ଦେ ସକ୍‌ ହେଁ, କାମ୍ ନେହୀ କର୍‌ସଲ୍‌ । ଜ୍ଞାନୀ ଖାଇ ପାରିବ ଏବଂ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇପାରିବ, କାମ କରି ପାରିବ ନାହିଁ ।)
उत्तर:
यह अवतरण ‘श्रम की प्रतिष्ठा’ से लिया गया है। यहाँ विनोबाजी ने ज्ञानी के काम पर गुरुत्व दिया है। ज्ञानी खाता और आशीर्वाद देता इसलिए कि उसके पास ज्ञान और विबेक दोनों हैं । कोई सवेरे उठकर पीसता है वे ज्ञानी नहीं, मजदूर कहलायेगा। बूढ़ों और बच्चों को काम देना निष्ठुरता है। इसलिए बूढ़ो को काम से मुक्त रहना ठीक है।

(घ) अगर हम बिना काम किये खाते हैं तो हमारा जीवन पापी बनता है।
(ଅଗର୍ ହମ୍ ବିନା କାମ୍ କିୟେ ଖାତେ ହୈ ତୋ ହମାରା ଜୀବନ୍ ପାପୀ ବନ୍ଧା ହୈ ।)
(ଯଦି ଆମ୍ଭେ କାମ ନକରି ଖାଇବା ତ ଆମ୍ଭ ଜୀବନ ପାପୀ ବା ପାପପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଯିବ ।)
उत्तर:
यह अवतरण विनोबाजी द्वारा लिखित ‘श्रम कि प्रतिष्ठा’ से लिया गया है। प्रत्येक व्यक्ति को कुछ-न-कुछ श्रम करने के साथ समाज के सभी वर्ग के लोगों श्रम करने के सक्षम होने की कोशिश करना आवश्यक है। जो आदमी कुछ नकर खाते है, वह पापी बनाता है। शारीरिक श्रम और दिमागी काम का मूल्य भी समान होना चाहिए।

(ङ) प्रस्तुत निबंध से हमें कौन-सी शिक्षा मिलती है?
(ପ୍ରସ୍ତୁତ୍ ନିବଂଧୂ ସେ ହମ୍ କୌନ୍-ସି ଶିକ୍ଷା ମିଲ୍‌ ହୈ ?)
(ପ୍ରସ୍ତୁତ ନିବଂଧରୁ ଆମକୁ କେଉଁ ଶିକ୍ଷା ମିଳୁଛି ?)
उत्तर:
प्रस्तुत निबंध से यह शिक्षा मिलती है कि प्रत्येक व्यक्ति को कुछ-न-कुछ श्रम करना चाहिए। निबन्धकार के विचार है कि जो अपने पसीने से रोटी कमाता है, वह पाप कर्मों से कोसो भागता है। शारीरिक श्रम और दिमागी काम का मूल्य समान होना जरूरी है।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

5. रिक्त स्थानों को भरिए। (ପ୍ରସ୍ତୁତ୍ ନିବଂଧୂ ସେ ହମ୍ କୌନ୍-ସି ଶିକ୍ଷା)

(क) इसलिए भगवान् ने ………………… कर्मयोगी कहा है।
उत्तर:
मजदूरो,

(ख) ऐसा इसलिए होता है कि वे कर्म को ………………… नहीं समझते।
उत्तर:
पूजा,

(ग) भगवान् ने कहा, आदरणीय हैं तो क्या ……………….. हैं?
उत्तर:
नालायक,

(घ) दिमागी काम करनेवालों को भी ……………. दिये हैं।
उत्तर:
हाथ,

(ङ) ……………………. जो ज्ञानी होता था, पढ़ाता था।
उत्तर:
ब्राह्मण

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. ‘देहाती’ शब्द देहात के साथ ‘ई’ प्रत्यय के योग से बना है। शब्द के अंत में आनेवाले, शब्दांशों को प्रत्यय कहते हैं। यहाँ ‘ई’ एक तद्धित प्रत्यय है। हिन्दी में दो प्रत्यय होते हैं – कृदन्त और तद्धित।
(ଦେହାତ ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଈ’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗରେ ‘ଦେହତୀ’ ହୋଇଛି । ଶବ୍ଦର ଶେଷରେ ଆସୁଥ‌ିବା ଶତାଂଶକୁ ପ୍ରତ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ‘ଈ’ ଗୋଟିଏ ତଦ୍ଧିତ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଅଟେ ।)ହିନ୍ଦୀରେ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ।
(i) କୃଦନ୍ତ୍ର
(ii) ତଦ୍ଧିତ

उपर्युक्त उदाहरण की तरह ‘ई’ प्रत्यय के योग से बननेवाले शब्दों को प्रस्तुत निबंध से खोजकर लिखिए
(ଉପର ବର୍ଣ୍ଣିତ ଉଦାହରଣ ଭଳି ‘ଈ’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗ ହୋଇଥ‌ିବା ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନିବନ୍ଧରୁ ବାଛି ଲେଖ ।)
उत्तर:
कर्मयोगी, आसानी, मजदूरी, नौकरी, ज्ञानी, बेकारी, ब्यापारी, लाचारी, पापी, अधिकारी, उपकारी। ‘यह पृथ्वी शेषनाग के मस्तक पर स्थित है’।

2. ‘यह पृथ्वी शेषनाग के मस्तक पर स्थित है’।
इस वाक्य में प्रयुक्त ‘पर’ अधिकरण कारक की सप्तमी विभक्ति का चिह्न है। इसे परसर्ग भी कहते हैं।
(ଏହି ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ‘पर’ ଅଧିକରଣ କାରକ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତିର ଚିହ୍ନ ଅଟେ । ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ପରସର୍ଗ କହନ୍ତି ।)
प्रस्तुत निबंध में जहाँ-जहाँ इसी परसर्ग ‘पर’ का प्रयोग हुआ है, उन्हें छाँटकर लिखिए ।
(ପ୍ରସ୍ତୁତ ନିବନ୍ଧରେ ଯେଉଁଠାରେ ଏହି ‘पर’ ପରସର୍ଗର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଅଛି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବାଛି ଲେଖ ।)
उत्तर:

  1. यह पृथ्वी शेषनाग के मस्तक पर स्थित है।
  2. हिन्दुस्तान में कुछ मजदूर खेतों पर काम करते हैं।
  3. वह मजदूरी तो करता है पर उसमें उसे गौरब नहीं लगता।
  4. बेटी समान माना पर मेहनत को हीन माना गया।
  5. शरीर-श्रम की प्रतिष्ठा न मानों, पर महात्मा गांधी तो दिमागी काम करते थे।

(ଯଦି ଆଉ କୌଣସି ଏହି ପରି ବାକ୍ୟ ଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବାଛି ଲେଖ ।)

3. निम्नलिखित वाक्यों पर ध्यान दीजिए।

  1. जो शख्स पसीने से रोटी कमाता है, वह धर्म-पुरुष हो जाता है।
  2. अगर हम काम की इज्जत नहीं करते तो बड़ा भारी धर्म – कार्य खोते हैं।
  3. शरीर – श्रम करनेवाले को हम नीच मानते हैं।

इन वाक्यों में प्रयुक्त धर्म-पुरुष, धर्म – कार्य और शरीर-श्रम अधिक शब्दों के मेल से बने हैं।
(ଏହି ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ବ୍ୟବହୃତ ‘ଧର୍ମ-ପୁରୁଷ’, ‘ଧର୍ମ-କାର୍ଯ୍ୟ’ ଓ ‘ଶରୀର-ଶ୍ରମ’ ଅଧ‌ିକ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ମିଳନରେ ଗଠିତ ହେ।ଇଚ୍ଛି)

  • जैसे- धर्म (का) पुरुष
  • धर्म (का) कार्य
  • शरीर (का) श्रम

जब एकाधिक शब्द एक-दूसरे से मिल जाते हैं, तब उस मेल को समास कहा जाता है।
(ଯେତେବେଳେ ଏକାଧିକ ଶବ୍ଦ ଗୋଟିଏ ଅନ୍ୟଟି ସହିତ ମିଳିଯାଆନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସେହି ମିଳନକୁ ସମାସ କୁହାଯାଏ ।)

समास सात प्रकार के होते हैं-

  1. अव्ययीभाव
  2. तत्पुरुष समास
  3. नञ् तत्पुरुष
  4. कर्मधारय
  5. द्विगु
  6. द्वन्द्व
  7. बहुब्रीहि समास

उपर्युक्त उदाहरण तत्पुरुष समास के हैं।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

4. ‘आज देहाती लोग भी कहते हैं कि हमारे बच्चों को तालीम मिलनी चाहिए।’ इस वाक्य में ‘आज देहाती लोग भी कहते हैं’ प्रधान वाक्य है और ‘हमारे बच्चों को तालीम मिलनी चाहिए’ आश्रित वाक्य है। इन दोनों वाक्यों को संयोजक अविकारी शब्द ‘कि’ मिलाता है।
याद रखिए:
जिस वाक्य में एक प्रधान वाक्य और एक आश्रित वाक्य हो, उसे मिश्र वाक्य कहते हैं। रचना की दृष्टि से वाक्य के अनेक भेद पाये जाते हैं – सरल वाक्य, मिश्र वाक्य, संयुक्त वाक्य आदि।

सरल वाक्य: नृत्यांगना चन्द्रिका ने नृत्य महोत्सव में सभी दर्शकों का मन मोहित कर लिया।

मिश्र वाक्य : बाण से घायल एक हंस जब उपवन में गिर पड़ा, तब राजकुमार सिद्धार्थ ने उसे तुरन्त उठा लिया।

संयुक्त वाक्य: पानी में भीगे हुए बच्चे पेड़ पर चढ़ गये और पके पके फल तोड़ने लगे।

5. इस पाठ में जीवन, लोग, काम के आगे क्रमशः धार्मिक, देहाती और दिमागी शब्दों का प्रयोग हुआ है। इन शब्दों से उनकी विशेषता उभर कर आती है। पाठ से कुछ ऐसे ही शब्द छाँटिए जो किसी की विशेषता बता रहे हों।
उत्तर:
ज्ञानी लोग
जूठी पत्तल
सफाई कर्मचारी
थका-माँदा शरीर
(ଏହିପରି ପିଲାମାନେ ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦକୁ ବାଛି ଲେଖୁବେ ।)

अतिरिक्त प्रश्नोत्तर

1. मजदूरों को कौन नीच समझते है?
(ମଜଦୂରୌ କୋ କୌନ୍‌ ନୀବ୍ ସମଝତେ ହୈ ?)
(ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ କିଏ ନୀଚ ଭାବନ୍ତି ?)
उत्तर:
दिमागी काम करने वाले लोग मजदूरों को नीच समझते है। थोड़ा-सा काम लेने के लिए जीतनी मजदूरी देनी पड़ेगी उतनी ही देंगे पर ज्यादा से ज्यादा काम लेंगे। उन्हें काम से भी घृणा ह ।

2. किसके जीवन में पाप आसानी से प्रवेश नहीं हो सकता?
(କିସ୍‌ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ପାପ୍ ଆସାନୀ ସେ ପ୍ରବେଶ ନର୍ଜୀ ହୋ ସକତା) ?
(କାହା ଜୀବନରେ ପାପ ସହଜରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ନାହିଁ ।?)
उत्तर:
हिन्दुस्तान में कुछ मजदूर खेतो पर काम करते है, कुछ रेलवे में काम करते हैं, कुछ कारखाने में काम करते हैं। इन लोगों अपने पसीने से रोजी रोटी कमाते है। इसलिए उसके जीवन में पाप आसानी से प्रवेश नहीं हो सकता।

3. श्रम की प्रतिष्ठा निबन्ध से हमें कौन सी शिक्षा मिलती है?
(ଶ୍ରମ୍ କୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିବନ୍ଧ ସେ ହର୍ମେ କୌନ୍ ସୀ ଶିକ୍ଷା ମିଲ୍‌ ହୈ ?)
(ଶ୍ରମ କୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିବନ୍ଧରୁ ଆମେ କେଉଁ ଶିକ୍ଷା घाबू ?)
उत्तर:
‘श्रम की प्रतिष्ठा’ निवन्ध से हमे यह शिक्षा मिलती है कि प्रत्येक व्यक्ति को कुछ ना कुछ श्रम करना आवश्यक है। कर्मयोगी की महत्ता पर वल देने के साथ अपने पसीने से रोटी कमाता, शारीरिक श्रम और दिमागी काम का मूल्य समान होना चाहिए। संसार में कोई काम छोटा या बड़ा नहीं होता।

अति संक्षिप्त उत्तरमूलक प्रश्नोत्तर

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए ।

प्रश्न 1.
‘श्रम की प्रतिष्ठा’ निबंध किसने लिखा है?
उत्तर:
‘श्रम की प्रतिष्ठा’ निबंध आचार्य विनोबा भावे ने लिखा है।

प्रश्न  2.
आचार्य विनोबा भावे का जन्म कब और कहाँ हुआ था?
उत्तर:
आचार्य विनोबा भावे का जन्म ११ सितम्बर, सन् १८९५ ई° को महाराष्ट्र के गंगोदा गाँव में हुआ था।

प्रश्न 3.
आचार्य विनोबा भावे का पूरा नाम क्या है?
उत्तर:
आचार्य विनोबा भावे का पूरा नाम विनायक राव भावे है।

प्रश्न 4.
आचार्य विनोबा जी अविवाहित क्यों रहे ?
उत्तर:
अपनी माता की प्रेरणा से आचार्य विनोबा जी अविवाहित रहे।

प्रश्न 5.
आचार्य भावे जी का क्या स्वप्न था?
उत्तर:
‘सर्वोदय’ को साकार करना आचार्य भावे जी का स्वप्न था।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 6.
‘श्रम की प्रतिष्ठा’ निबंध में निबंधकार ने किस पर प्रकाश डाला है?
उत्तर:
‘श्रम की प्रतिष्ठा’ निबंध में निबंधकार ने श्रम के महत्व पर प्रकाश डाला है।

प्रश्न 7.
शेषनाग किसे कहा गया है?
उत्तर:
दिनभर अथक परिश्रम करनेवाले मजदूर को शेषनाग कहा गया है।

प्रश्न 8.
पृथ्वी किसके मस्तक पर स्थित है?
उत्तर:
पृथ्वी शेषनाग के मस्तक पर स्थित है।

प्रश्न 9.
भगवान ने कर्मयोगी किसे कहा है?
उत्तर:
भगवान ने मजदूरों को कर्मयोगी कहा है।

प्रश्न 10.
कौन धर्म-पूरूष हो जाता है?
उत्तर:
जो पसीने से रोटी कमाता है, वह धर्म-पुरुष हो जाता है।

प्रश्न 11.
कौन मजदूर कहलाएगा?
उत्तर:
जो सबेरे उठकर पीसता है या काम में लग जाता है वह मजदूर कहलाएगा।

प्रश्न 12.
किसके जीवन में पाप आसानी से प्रवेश नहीं कर सकता?
उत्तर:
पसीने से रोटी कमाने वाले धर्म-पुरुष जैसे लोगों के जीवन में पाप आसानी से प्रवेश नहीं कर सकता।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 13.
कोन कर्मयोगी नहीं हो सकता?
उत्तर:
केवल श्रम करने से कोई कर्मयोगी नहीं हो सकता।

प्रश्न 14.
शैतान का काम कब शुरु होता है?
उत्तर:
फाजिल पड़े समय में शैतान का काम शुरु होता है।

प्रश्न 15.
किनके जीवन में पाप दिखता है?
उत्तर:
फुरसती लोगों के जीवन में पाप दिखता है।

प्रश्न 16.
मजदूरों को नीच कौन-लोग समझते हैं?
उत्तर:
दिमागी काम करनेवाले लोग मजदूरों को नीच समझते हैं।

प्रश्न 17.
ब्राह्मण को अपरिग्रही क्यों माना गया था?
उत्तर:
ब्राह्मण पढ़ाने के बदले सिर्फ धोती और खाने का अधिकारी था। इसलिए उसे अपरिग्रही माना गया।

प्रश्न 18.
राजसूय यज्ञ किसने किया था?
उत्तर:
धर्मराज युधिष्ठिर ने राजसूय यज्ञ किया था।

प्रश्न 19.
राजसूय यज्ञ में कृष्ण ने क्या काम किया?
उत्तर:
राजसूय यज्ञ में कृष्ण ने जूठी पत्तलें उठाने का और पोंछा लगाने का काम किया।

प्रश्न 20.
कब श्रम की प्रतिष्ठा होगी?
उत्तर:
जब हर कोई थोड़ा-थोड़ा परिश्रम करेगा और कामों का मूल्य समान होगा तब श्रम की प्रतिष्ठा हागी।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 21.
अपने पसीने से रोटी कौन कमाता है?
उत्तर:
अपने पसीने से रोटी धर्मपुरुष कमाता है।

प्रश्न 22.
हमारा जीवन पापी कब बनता है?
उत्तर:
अगर हम बिना काम किए खाते हैं तो हमारा जीवन पापी बनता है।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में दीजिए।

प्रश्न 1.
किसे कर्मयोगी कहा नहीं जा सकता?
उत्तर:
जो श्रम को टालता है

प्रश्न 2.
कौन से श्रम की प्रतिष्ठा मानी गयी है?
उत्तर:
दिमागी

प्रश्न 3.
शेषनाग किसे कहा गया है?
उत्तर:
मजदूर

प्रश्न 4.
किसे कर्मयोगी कहा जा सकता है?
उत्तर:
मजदूर

प्रश्न 5.
कौन मजदूरों को नीच समझता है?
उत्तर:
दीमागी काम करनेवाले लोग

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 6.
किसने कहा कि सीता को दीप की बाती भी जलानी नहीं आती?
उत्तर:
कौसल्या

प्रश्न 7.
ज्ञानी क्या नहीं कर सकते?
उत्तर:
काम

प्रश्न 8.
किसका जीवन धार्मिक नहीं होता?
उत्तर:
जो काम को टालते हैं

प्रश्न  9.
यह पृथ्वी किसके मस्तक पर स्थित है?
उत्तर:
शेषनाग

प्रश्न 10.
कौन कहता है कि उनके बच्चों को तालीम मिलनी चाहिए?
उत्तर:
देहाती लोग

प्रश्न 11.
अपरिग्रही किसे माना गया था?
उत्तर:
ब्राह्मण

प्रश्न 12.
मैंने तो उसे दीप की बाती भी जलाने नहीं दी'”-यह वाक्य किसने कहा था?
उत्तर:
कौसल्य न

प्रश्न 13.
फुरसती लोगों में क्या दिखता है?
उत्तर:
पाप

प्रश्न 14.
कौन मजदूरों से ज्यादा से ज्यादा काम लेंगे?
उत्तर:
दीमागी काम करने वाले

प्रश्न 15.
धर्मराज ने कौन-सा यज्ञ किया था?
उत्तर:
राजसूयी यज्ञ

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 16.
शेषनाग के मस्तक पर कौन स्थित है?
उत्तर:
पृथ्वी

प्रश्न 17.
‘श्रम की प्रतिष्ठा’ पाठ के लेखक कौन है?
उत्तर:
आचार्य विनोवा भावे

प्रश्न 18.
दिमागी काम कौन करता था?
उत्तर:
महात्मा गांधी

प्रश्न 19.
किसके जीवन में पाप आसानी से प्रवेश नहीं हो सकता?
उत्तर:
धर्मपुरुष

प्रश्न 20.
किसका मूल्य समान होना चाहिए?
उत्तर:
काम का

प्रश्न 21.
बिना काम किये हमारा जीवन कैसा बनता है?
उत्तर:
कृष्ण

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 22.
किसने कहा था- ‘मुझे भी काम दो’ ?
उत्तर:
पापी

प्रश्न  23.
हम काम की इज्जत नहीं करते तो कौन-सा कार्य खोते हैं?
उत्तर:
बड़ा भारी धर्मकार्य

C. रिक्तस्थानों को भरिए।

प्रश्न 1.
विनोबा भावे का पूरानाम ……………..।
उत्तर:
विनायक राव

प्रश्न 2.
भगवान ने ……………. सा काम लिया।
उत्तर:
जूठी पत्तले उठाने का

प्रश्न 3.
भूदान का प्रवर्तक थे ………………..।
उत्तर:
विनोबा भावे

प्रश्न 4.
‘श्रम की प्रतिष्ठा’ ……………… की रचना है।
उत्तर:
विनोबा भावे

प्रश्न 5.
कृष्ण ने धर्मराज से ……………. कहा।
उत्तर:
मुझे भी काम दो

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 6.
हम काम की इजत नहीं करते तो ………………. सा कार्य खोते हैं।
उत्तर:
धार्मिक काय

प्रश्न 7.

अपने पसीने से ……………… रोटी कमाता है।
उत्तर:
मजदूर

प्रश्न 8.
………………. लोगों के जीवन में पाप दिखता है।
उत्तर:
फुरसती लोगों में

प्रश्न 9.

राजसूय यज्ञ ………………… ने किया था।
उत्तर:
युधिष्ठिर

प्रश्न 10.
……………. दिमागी काम करता था।
उत्तर:
महात्मा गाँधी

प्रश्न 11.
बिना काम किये हमारा जीवन …………….. बनता है।
उत्तर:
पापी

प्रश्न 12.
……………… का मूल्य समान होना चाहिए?
उत्तर:
काम

प्रश्न 13.
दीमागी काम करने वाले लोग मजदूरों को ……………. समझते हैं।
उत्तर:
नीच

प्रश्न 14.
……………… का वनवास हुआ।
उत्तर:
राम

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 15.
महात्मा गांधी ……………. सा काम करते थे।
उत्तर:
दिमागी काम

प्रश्न 16.
ब्राह्यण को …………….. माना गया है।
उत्तर:
अपरिग्रही

प्रश्न 17.
देहाती लोग के अनुसार बच्चों को ……………… मिलनी चाहिए।
उत्तर:
तालीम

प्रश्न 18.
मजदूरों को ……………… ने कर्मयोगी कहा है।
उत्तर:
भगवान

प्रश्न 19.
धर्मपुरुष के जीवन में ……………… का आसानी से प्रवेश नहीं हो सकता।
उत्तर:
पाप

प्रश्न 20.
भगवान ने कहा,………………… है तो क्या नालायक हैं?
उत्तर:
आदरणीय

प्रश्न 21.
ऐसा ……………… जहाँ लाचारी से काम करता है।
उत्तर:
समाज

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 22.
‘श्रमकी प्रतिष्ठा’ निबन्ध किस पर जोर डाला है ?
उत्तर:
श्रम के महत्व

प्रश्न 23.
शारीरिक श्रम और दिमागी काम का मूल्य है ………………….
उत्तर:
समान

प्रश्न 24.
………………….. कहता है, वच्चो को तालीम मिलनी चाहिए।
उत्तर:
देहातीलोग

प्रश्न 25.
भगवान् ने कहा, आदरणीय हैं तो क्या …………………. हैं ?
उत्तर:
नालायक

प्रश्न 26.
दिमागी काम करनेवालों को भी ………………. दिये हैं ?
उत्तर:
हाथ

प्रश्न 27.
जो आदमी सवेरे उठकर पीसता है, उन्हें कहते हैं ……………………।
उत्तर:
मजदूर

प्रश्न 28.
…………….. ने नहा, “सीता का जाना कैसे होगा” ?
उत्तर:
कौशल्या

प्रश्न 29.
ऐसा समाज जहाँ …………………. से काम करता है।
उत्तर:
लाचारी

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

प्रश्न 30.
हम काम की इज्जत नहीं करते तो ………………. सा कार्य खोते हैं।
उत्तर:
धर्म

प्रश्न 31.
जहाँ समय फाजिल पड़ा, वहाँ …………………… का काम शुरु होगा।
उत्तर:
शैतान

प्रश्न 32.
ऐसा इसलिए होता है कि वे कर्म को …………….. नहीं समझते।
उत्तर:
पूजा

D. सही उत्तर चुनिए।

1. ‘श्रम की प्रतिष्ठा’ पाठ के लेखक हैं?
(A) विनाबा भावे
(B) धीरंजन मालवे
(C) जयशंकर-प्रसाद
(D) अब्राहम लिंकन
उत्तर:
(A) विनाबा भावे

2. विनाबा भाबे का जन्म हुआ था?
(A) 1896
(B) 1895
(C) 1894
(D) 1893
उत्तर:
(B) 1895

3. विनाबा भावे जी का जन्म किस प्रदेश में हुआ था?
(A) गुजरात में
(B) ओड़िशा में
(C) उत्तर प्रदेश में
(D) महाराष्ट्र में
उत्तर:
(D) महाराष्ट्र में

4. पृथ्वी जिसके मस्तक पर स्थित है, वह है?
(A) नाग
(B) शेषनाग
(C) मनुष्य
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(B) शेषनाग

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

5. ‘श्रम की प्रतिष्ठा’ पाठ के आधार पर शेषनाग हैं?
(A) मजदूर
(B) श्रमिक
(C) मालिक
(D) उच्चवर्ग
उत्तर:
(A) मजदूर

6. पसीने से रोटी कमाने वाले हैं?
(A) पंड़ित
(B) धर्मिक गुरू
(C) मजदूर
(D) ज्ञानी
उत्तर:
(C) मजदूर

7. कर्मयोगी किसे कहा गया है?
(A) श्रमिक
(B) मनुष्य
(C) अधिकारी
(D) मजदूर
उत्तर:
(D) मजदूर

8. हिन्दुस्तान में मजदूर कहाँ-कहाँ काम करते हैं ?
(A) खेतों पर
(B) रेलवे में
(C) कारखानो में
(D) इन सभी स्थान में
उत्तर:
(D) इन सभी स्थान में

9. धर्मपुरुष वह होता है, जो पसीने से कमाता है-
(A) रोटी
(B) चावल
(C) आटा
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) रोटी

10. दिन भर काम करने से क्या होता है ?
(A) रात को गहरी नींद
(B) रातको बड़ी भूख
(C) रात को बड़ी प्यास
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) रात को गहरी नींद

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Chapter 1 श्रम की प्रतिष्ठा

11. जहाँ समय फाजिल पड़ा है, वहाँ काम शुरु करता है।
(A) कर्मयोगी
(B) श्रमिक
(C) मजदूर
(D) शैतान
उत्तर:
(D) शैतान

12. फुरसती लोगों के जीवन में क्या दिखता है?
(A) पाप
(B) पुण्य
(C) धर्म
(D) अधर्म
उत्तर:
(A) पाप

13. थका-माँदा शरीर को चाहिए?
(A) जल
(B) भोजन
(C) पानी
(D) आराम
उत्तर:
(D) आराम

14. फाजिल समन किसके पास पड़ा है?
(A) श्रम को टालने वाले
(B) श्रम को न करने वाले
(C) श्रम को करने वाले
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) श्रम को टालने वाले

15. किसके जीवन में पाप न हो, उसका जीवन होता है?
(A) अधर्मिक
(B) धार्मिक
(C) गलत
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(B) धार्मिक

16. कौन मजदूरों को नीच समझते हैं?
(A) श्रमिक
(B) देहाती लोग
(C) कर्मयोगी
(D) दिमागी काम करनेवाले
उत्तर:
(D) दिमागी काम करनेवाले

17. सीता को क्या जलाना नहीं आता है?
(A) दीप की बाती
(B) लाइट
(C) मुखवती
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) दीप की बाती

18. धर्मराज ने कौन-सा यज्ञ का आयोजन किया था?
(A) अश्वमेध यज्ञ
(B) राजसूय यज्ञ
(C) शंाति यज्ञ
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(B) राजसूय यज्ञ

19. ज्ञानी कर नहीं सकते?
(A) सेवा
(B) धर्म
(C) काम
(D) अधर्म
उत्तर:
(C) काम

यह पृथ्वी…………………….होना चाहिए।
ୟହ ପୃଥ୍ବୀ ଶେଷନାଗ୍ କେ ମସ୍ତକ ପର୍ ସ୍ଥିତ ହୈ । ଅଗର୍ ଶେଷନାଗ୍ କା ଆଧାର ଟୁଟ୍ ଜାଏ ତୋ ପୃଥ୍ବୀ ସ୍ଥିର୍ ନହୀ ରହ ସକେଗୀ, ୟହ ଜର୍ରା-ଜଗାଁ ହୋ ଜାୟେଗୀ । ହମ୍‌ ସୋଚା-ୟହ ଶେଷନାଗ୍ କୌନ୍ ହୈ ? ଧ୍ୟାନ୍ ମେଁ ଆୟା, ଦିନ୍ ଭର୍ ଶରୀର-ଶ୍ରମ୍ କରନେ ୱାଲେ ମଜଦୂର, ଜୋ କିସ୍‌-କିସ୍‌ କୀ ପୈଦାୱାର କର୍‌ତେ ହୈ, ୱେ ହୀ ଯେ ଶେସ୍‌ନାଲ୍ ହେଁ । ସବ୍‌କା ଆଧାର ଉନ୍ ମଦୂରୌ ପର୍ ହୈ, ଇସ୍‌ଲିଏ ଭଗୱାନ୍ ନେ ମଦୂରୌ କୋ କର୍ମଯୋଗୀ କହା ହୈ । ଲେକିନ୍ ସିଫ କର୍ମ କର୍‌ନେ ସେ କୋଈ କର୍ମଯୋଗୀ ନହୀ ହୋତା । ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନ୍ ମେଁ କୁଛ୍ ମଜଦୂର୍ ଖେର୍ଡୋ ପର୍ କାମ୍ କର୍‌ତେ ହୈ, କୁଛ୍ ରେଲୱେ ମେଁ କାମ୍ କର୍‌ତେ ହେଁ, କୁଛ୍ କାରଖାନୌ ମେଁ କାମ୍ କର୍‌ତେ ହୈ । ଦିନ୍ ଭର୍ ମଜଦୂରୀ କର୍‌ତେ ହୈ ଔର୍ ଅପ୍‌ ପସୀନେ ସେ ରୋଟୀ କମାତେ ହେଁ ।

ଜୋ ଶଖ୍ ପସୀନେ ସେ ରୋଟୀ କମାତା ହୈ, ୱହ ଧର୍ମ-ପୁରୁଷ ହୋ ଜାତା ହୈ । ଉସ୍‌ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ପାପ୍ କା ପ୍ରବେଶ୍ ନହିଁ ହୋ ସକ୍ତା । ଦିନ୍ ଭର୍ କାମ୍ କର୍ ଲିୟା ତୋ ରାତ୍ କୋ ଗହ୍ମାରୀ ନୀଦ ଆତି ହୈ । ନ ଦିନ୍ ମେଁ ପାପ୍-କର୍ମ କରନେ କେ ଲିଏ ସମୟ ମିତା ହୈ, ନ ରାତ୍ କୋ କୁଛ୍ ସୂଝ ବୁଝା ସକତା ହୈ, କୈ କି ଥକା-ମାଁଦା ଶରୀର୍ ଆରାମ୍ ଚାହାତା ହୈ । ଉସେ ନୀଦ୍ କୀ ଜରୁରତ୍ ହୋତି ହୈ । ଜିସ୍ ଜୀବନ ମେଁ ପାପ୍-ଚିନ୍ତନ କୀ ଗୁଞ୍ଜାଇଶ ହୀ ନ ହୋ ଉସ୍ ଧାର୍ମିକ ଜୀବନ ହୋନା ଚାହିଏ ।

ଅନୁବାଦ:
ଏହି ପୃଥ‌ିବୀ ଶେଷନାଗର ମିସ୍ଥକ ଉପରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଶେଷନାଗର ଧରି ରଖୁବାର ଶକ୍ତି ଯଦି ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ, ତେବେ ପୃଥ‌ିବୀ ସ୍ଥିର ହୋଇ ରହିବ ନାହିଁ, ଏହା ଖଣ୍ଡ ବିଖଣ୍ଡିତ ହୋଇଯିବ । ଆମ୍ଭେ ଭାବିବା ଏହି ଶେଷନାଗ କିଏ ? ମନରେ ଆସିଲା, ଦିନତମାମ ଶାରିରୀକ ପରିଶ୍ରମ କରୁଥିବା ଶ୍ରମିକ, ଯିଏ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଫସଲ କରୁଛି, ସେହିମାନେ ହିଁ ଶେଷନାଗ ଅଟନ୍ତି । ସମସ୍ତଙ୍କର ମୂଳ ଏହି ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅଛି, ତେଣୁ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ କର୍ମଯୋଗୀ କହିଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ କେବଳ କର୍ମ କରିବାଦ୍ୱାରା କେହି କର୍ମଯୋଗୀ ହୁଏ ନାହିଁ ।

ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନରେ କିଛି ଶ୍ରମିକ ବିଲବାଡ଼ିରେ କାମ କରୁଛନ୍ତି, ମୁଣ୍ଡଝାଳ ତୁଣ୍ଡରେ ମାରି ଖାଇବା ପାଇଁ ରୋଜଗାର କରୁଛନ୍ତି । ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଝାଳ ବୋହି ଆୟ କରୁଛି, ସେ ଧର୍ମପୁରୁଷ ହୋଇଛି । ତାହାର ଜୀବନରେ ପାପ ସହଜରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଦିନତମାମ କାମ ଯୋଗୁଁ ରାତିକୁ ଗଭୀର (ଗାଢ଼) ନିଦ ଆସିଯାଉଛି । ଦିନରେ ପାପକାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ନା ସମୟ ମିଳୁଛି, ନା ରାତିକୁ କିଛି ବିଚାର କରିପାରୁଛି । କାହିଁକି ନା କ୍ଳାନ୍ତ ଶରୀର ଆରାମ ଚାହୁଁଚି । ତାହାର ନିଦର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି । ଯାହାର ଜୀବନରେ ପାପ ଚିନ୍ତନର ସମର୍ଥତା ନାହିଁ ତାହାର ଧାର୍ମିକ ଜୀବନ ହେବା ଉଚିତ ।

पर ऐसा…………………..नहीं होती।
ପର୍ ଐସା ଅନୁଭବ୍ ନହିଁ ହୋ ରହା ହୈ । ଅନୁଭବ୍ ତୋ ୟହ ହୈ କି ଜୋ କାମ୍ ନହୀ କର୍‌ତେ ଉକେ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ତୋ ପାପ୍ ହୈ ହୀ, ପର୍ ଉନ୍ ପାର୍ପୋ ନେ ମଜଦୂରୋ କେ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ପ୍ରବେଶ କର ଲିୟା ହୈ । କଈ ପ୍ରକାର୍ କେ ବ୍ୟସନ୍ ଉନ୍‌ମେଁ ହୋତେ ହେଁ । ୟାନୀ କେୱଲ୍‌ ଶ୍ରମ୍ କର୍‌ନେ ସେ କୋଈ କର୍ମୟୋଗୀ ନର୍ତୀ ହୋତା । ହାଁ, ଜୋ ଶ୍ରମ୍ ଟାଲ୍‌ତା ହୈ, ଏହ ତୋ କର୍ମୟୋଗୀ ହୋ ହୀ ନହୀ ସକ୍ତା । ଉତ୍ସ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ପାପ୍ ହୈ ତୋ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ନହେଁ । ଜ୍ୟୋକି ଉସ୍‌ ପାସ୍ ସମୟ ଫାଜିଲ୍ ପଡ଼ା ହୈ । ଜହାଁ ସମୟ ଫାଜିଲ୍ ପଡ଼ା ହେଁ, ୱର୍ଘ୍ୟ ଶୈତାନ୍ କା କାମ୍ ଶୁରୂ ହୋତା ହୈ । ଇସ୍‌ଲିଏ ଫୁର୍‌ସତୀ ଲୋଗୋଁ କେ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ପାପ୍ ଦିଖ୍ ହୈ ତୋ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ନହୀ । ପର୍ ମଜଦୂରୀ କରନେ ୱାଲେ କେ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ପାପ୍ ଦିଖ୍ତା ହୈ ତୋ ସୋନା ଚାହିଏ କି ଐସା କ୍ୟା ହୋତା ହୈ । ଐସା ଇସ୍‌ଲିଏ ହୋତା ହୈ କି ୱେ କର୍ମ କୋ ପୂଜା ନର୍ତୀ ସମତେ । କର୍ମ ଲାଚାରୀ ସେ କରନା ପଡ଼ତା ହେଁ, ଇସ୍‌ଲିଏ କର୍‌ତେ ହେଁ । ୱେ ଅଗର୍ କାମ୍ ସେ ମୁଲ୍ ହୋ ସର୍ଭେ ତୋ ବହୁତ ଜଲ୍‌ଦୀ ରାଜୀ ହୋ ଜାୟେଗେ । ସଜେ କର୍ମୟୋଗୀ କୀ ୟହ ହାଲତ୍ ନହୀ ହୋତୀ ।

ଅନୁବାଦ:
କିନ୍ତୁ ଏଭଳି ଅନୁଭବ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହା ଅନୁଭବ ହେଉଛି ଯେ ଯିଏ କାମ କରେ ନାହିଁ ତାଙ୍କ ଜୀବନରେ ତ ପାପ ଅଛି, ପରନ୍ତୁ ଏହି ପାପ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ଜୀବନ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରିସାରିଲାଣି । କେତେ ପ୍ରକାର ଖରାପ ଅଭ୍ୟାସ କରୁଛି, ସେ କର୍ମଯୋଗୀ ହୋଇନାହିଁ । ତାହାର ଜୀବନରେ ପାପ ରହିବା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥାନୁହେଁ । କାହିଁକିନା ତାଙ୍କ ପାଖରେ ସମୟ ଆବଶ୍ୟକତାରୁ ଅଧିକ ଅଛି । ସେଠାରେ ଦୁଷ୍ଟର କାମ ଆରମ୍ଭ ହେଉଛି । ଏଣୁ ଅଳସୁଆ ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନରେ ପାପ ଦେଖାଯିବା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଶ୍ରମ କରିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଜୀବନରେ ପାପ ଦେଖାଦେଉଛି, ତେଣୁ ଏହା ଭାବିବା ଉଚିତ ଯେ ଏହା କାହିଁକି ହେଉଛି । ଏହା ଏଥ‌ିପାଇଁ ହେଉଛି ଯେ ସେ କର୍ମକୁ ପୂଜା ବୋଲି ବୁଝନ୍ତି ନାହିଁ । କର୍ମକୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବରେ କରିବାକୁ ପଡ଼ୁଛି, ତେଣୁ କରୁଛନ୍ତି । ସେ ଯଦି କାମରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇପାରିବେ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ରାଜି ହୋଇଯିବେ । ସଟ

आज देहाती…………………….. है ही।
ଆଜ୍‌ ଦେହାତୀ ଲୋଗ୍ ଭୀ କହତେ ହୈ କି ହମାରେ ବର୍ଡୋ କୋ ତାଲୀମ୍ ମିଲ୍‌ନୀ ଚାହିଏ । ତାଲୀମ୍ କିସ୍‌ଏ ମିନୀ ଚାହିଏ ? ଇସ୍‌ଲିଏ ନହେଁ କି ଲଡ଼୍‌କା ଜ୍ଞାନୀ ବନେଗା, ଧର୍ମ-ଗ୍ରନ୍ଥ ପଢ଼ା ସକେଗା ଔର୍ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ହର୍ କାମ୍ ବିଚାରପୂର୍ବକ କରେଗା । ପର୍ ଇସ୍‌ଲିଏ କି ଲଡ଼୍‌ କୋ ନୌକରୀ ମିଲେଗୀ ଔର୍ ହମ୍ ଜୈସେ ଦିନ୍ ଭର୍ ଖଟ୍‌ ଖନା ନ ପଡ଼େଗା, ମଜଦୂର ଐସା ସୋତେ ହେଁ । କାମ୍ କେ ପ୍ରତି ଐସୀ ଘୃଣା ମଜଦୂର୍ରେ ମେଁ ୱାର୍ଲା ମେଁ ତୋ ହୈ ହୀ । ହୈ, ସେ ଉସେ ହୈ । କାମ୍ ନ କର୍‌ନେ ୱ୍ୱାଲେଁ ମେଁ ତୋ ହେହା

ଅନୁବାଦ:
ଆଜି ଗାଆଁ ଲୋକମାନେ ମଧ୍ୟ କହୁଛନ୍ତି, ଆମ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ମିଳିବା ଉଚିତ । ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ କାହିଁକି ମିଳିବା ଉଚିତ ? ଏହା ନୁହେଁ ଯେ ପିଲା ଜ୍ଞାନୀ ହେବ; ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥ ପଢ଼ିପାରିବ ଏବଂ ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ବିଚାରପୂର୍ବକ କରିପାରିବ । ଏହା ଏଥପାଇଁ କି ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଚାକିରୀ ମିଳିବ ଓ ଆମ୍ଭେ ଦିନତମାମ ଯେପରି ଖଟୁଛୁ, ତାଙ୍କୁ ସେହିପରି ଖଟିବାକୁ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ, ଶ୍ରମିକ ଏହା ଭାବୁଛି । ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର କାମ ପ୍ରତି ଏହିପରି ଘୃଣା ଅଛି । କାମ ନ କରିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ତ ଏହା ଅଛି ହିଁ ।

दिमागी ………………….. नहीं लगता।
କାମ୍ ଲେନେ କେ ଲିଏ ବୃତ୍ତି ହୀ ବନ୍‌ ଗଈ ହୈ । ଦିମାଗୀ କାମ୍ କରନେ ୱାଲେ ଲୋଗ୍ ମଜଦୂର୍ରେ କୋ ନୀଚ୍ ସମଝତେ ହେଁ । ଥୋଡ଼ା-ସା ଜିତ୍‌ ମଜଦୂରୀ ଦେନୀ ପଡ଼େଗୀ ଉତ୍‌ନୀ ଦଂଗେ, ପର୍ ଜ୍ୟାଦା ସେ ଜ୍ୟାଦା କାମ୍ ଲଂଗେ । ଐସୀ ୟାନୀ ଉହେଁ ତୋ କାମ୍ ସେ ନଫରତ୍ ହୈ ହୀ, ମଜଦୂର୍ କୋ ଭୀ କାମ୍ ସେ ନଫରତ୍‌ ହୈ । ୱହ ମଜଦୂରୀ ପର୍ ଉସ୍‌ ଉସେ ଗୌରବ୍ ନହୀ ଲଗ୍ନତା ।

ଅନୁବାଦ;
ମାନସିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଲୋକ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ନୀଚ ଭାବୁଛନନ୍ତି । ଅଳ୍ପ କାମ ନେବାପାଇଁ ଯେତିକି ପାରିଶ୍ରମିକ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିବ ସେତିକି ଦେବେ; କିନ୍ତୁ ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧିକ କାମ ନେବେ । ଏହା ବୃତ୍ତି ହୋଇଯାଇଛି । ସେ ତ କାମକୁ ତିରସ୍କାର କରନ୍ତି, ଶ୍ରମିକ କାମକୁ ମଧ୍ଯ ଘୃଣା କରନ୍ତି । ସେ ତ ମଜୁରୀ କରେ, କିନ୍ତୁ ସେଥୁରେ ତାକୁ ସମ୍ମାନ ମିଳେ ନାହିଁ ।

रामायण …………….. दीखता है।
ରାମାୟଣ୍ ମେଁ ଭୀ ଏକ୍ କାହାନୀ ହୈ । ଅଚ୍ଛା ହୈ । ସୁନେ ଲାୟକ୍ ହୈ । ରାମ୍‌ଜୀକା ବନ୍‌ସ୍ ହୁଆ ତୋ ସୀତାଜୀ ନେ କହା ମେଁ ଭୀ ଜାଉଁଗୀ । ଉସ୍ରେ ଆଦିତ୍ ନହିଁ ଥୀ ଐସେ ଜୀୱନ୍ କୀ, ପର୍ ଉସ୍‌ନେ ନିଶ୍ଚୟ କ୍ରିୟା ଥା କି ଜହାଁ ରାମ୍‌ଜୀ, ୱହାଁ ମେଁ । ପର୍ ଜବ୍ କୌଶଲ୍ୟା ନେ ସୁନା ତୋ କହା— ‘ସୀତା କା ଜାନା କୈସେ ହୋଗା ? ମୈନେ ତୋ ଉସେ ଦୀପ୍ କୀ ବତୀ ଭୀ ଜଲାନେ ନହିଁ ଦୀ’’ । ୟାନେ ୟହାଁ ଭୀ କାମ୍ କୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ମାନୀ ନର୍ତୀ ଗୟୀ । ଇସ୍ରେ ହୈ କି ସସୁର୍ କେ ଘର୍ ଲଡ଼କୀ ଗୟୀ ତୋ ଉସେ ବେଟୀ ସମାନ୍ ମାନା, ପର୍ ମେହନତ୍ କୋ ହୀନ୍ ମାନା ଗୟା, ୱହ ଇସ୍‌ ଦୀତା ହୈ । ଅନୁବାଦ – ରାମାୟଣରେ ମଧ୍ଯ ଗୋଟିଏ କାହାଣୀ ଅଛି । ଭଲ କାହାଣୀ । ଶୁଣିବା ଯୋଗ୍ୟ । ପ୍ରଭୁ ରାମଙ୍କ ବନବାସ ହେଲା ତ ସୀତା ଦେବୀ କହିଲେ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଯିବି । ତାଙ୍କର ଏପରି ଜୀବନର ଅଭ୍ୟାସ ନଥିଲା, ସେ ପ୍ରଭୁ ରାମଚନ୍ଦ୍ର, ସେଠାରେ ମୁଁ । ଯେତେବେଳେ କୌଶଲ୍ୟା ଶୁଣିଲେ ତ କହିଲେ, ‘ସୀତାଙ୍କ ଯିବା ମଧ୍ୟ ତାକୁ ଦୀପ ଜଳାଇବାକୁ ଦେଇ ନାହିଁ ।’’ ଅର୍ଥାତ୍ ଏଠାରେ କାମର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ମାନିଲେ ଯେ ଶଶୁର ଘରୁ ଝିଅ ଗଲାତ ତାକୁ ଝିଅ ଭଳି ମାନନ୍ତି କିନ୍ତୁ ପରିଶ୍ରମକୁ ତୁଚ୍ଛ ମନାଗଲା । ଏହା ଏଥ‌ିରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ।

ଅନୁବାଦ:
ରାମାୟଣରେ ମଧ୍ଯ ଗୋଟିଏ କାହାଣୀ ଅଛି । ଭଲ କାହାଣୀ । ଶୁଣିବା ଯୋଗ୍ୟ । ପ୍ରଭୁ ରାମଙ୍କ ବନବାସ ହେଲା ତ ସୀତା ଦେବୀ କହିଲେ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଯିବି । ତାଙ୍କର ଏପରି ଜୀବନର ଅଭ୍ୟାସ ନଥୁଲା, ସେ ଠିକ୍ କଲେ ଯେ, ଯେଉଁଠାରେ ପ୍ରଭୁ ରାମଚନ୍ଦ୍ର, ସେଠାରେ ମୁଁ । ଯେତେବେଳେ କୌଶଲ୍ୟା ଶୁଣିଲେ ତ କହିଲେ, ‘ସୀତାଙ୍କ ଯିବା କିପରି ହେବ ? ମୁଁ ତ ଦିନେ ମଧ୍ୟ ତାକୁ ଦୀପ ଜଳାଇବାକୁ ଦେଇ ନାହିଁ ।’’ ଅର୍ଥାତ୍ ଏଠାରେ କାମର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ମାନିଲେ ନାହିଁ । ଏଥୁରେ ଜଣାପଡୁଛି ଯେ ଶଶୁର ଘରୁ ଝିଅ ଗଲାତ ତାକୁ ଝିଅ ଭଳି ମାନନ୍ତି କିନ୍ତୁ ପରିଶ୍ରମକୁ ତୁଚ୍ଛ ମନାଗଲା । ଏହା ଏଥରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ।

धर्मराज…………………….लगाने का।
ଧର୍ମରାଜ୍ ନେ ରାଜସୂୟ ୟଜ୍ଞ କ୍ରିୟା ଥା । କୃଷ୍ଣ ଭୀ ୱର୍ଲା ଗଏ ଥେ । କହନେ ଲଗେ, ‘ମୁଝେ ଭୀ ଧର୍ମରାଜ୍ ନେ କହା, ‘ଆପ୍‌ କ୍ୟା କାମ୍ ହେଁ । ଆପ୍ ତୋ ହମାରେ ଲିଏ ପୂଜ୍ୟ ହୈ, ଆଦରଣୀୟ ହେଁ । ଆପ୍‌ ହମାରେ ପାସ୍ କୋଈ କାମ୍ ନହିଁ ହୈ ।’’ ଭଗବାନ୍ ନେ କହା, ‘ଆଦରଣୀୟ ହେଁ ତୋ କ୍ୟା ନାଲାୟକ୍ ହେଁ । ହମ୍ କାମ୍ କର୍ ସକ୍ତ ହୈ ।’’ ତୋ ଧର୍ମରାଜ୍ ନେ କହା, ‘ଆପ୍ ହୀ ଅପ୍‌ନା କାମ ଜ୍ଵଢ଼ ଲିଜିଏ ।’’ ଭଗବାନ୍ ନେ କାମ ଲିୟା ଜୁଠୀ ପତ୍ରଲୈ ଉଠାନେ କା ଔର୍ ପୌଛା ଲଗାନେ କା ।

ଅନୁବାଦ:
ଧର୍ମରାଜ ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞ କରିଥିଲେ । କୃଷ୍ଣ ସେଠାକୁ ମଧ୍ୟ ଯାଇଥିଲେ । କହିବାକୁ ଲାଗିଲେ, ‘ମୋତେ ମଧ୍ୟ କାମଦିଅ ।’’ ଧର୍ମରାଜ କହିଲେ, ‘ଆପଣଙ୍କୁ କ’ଣ କାମ ଦେବୁ । ଆପଣତ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପୂଜ୍ୟ, ଆଦରଣୀୟ ଅଟନ୍ତି । ଆମ୍ଭ ପାଖରେ ଆପଣଙ୍କ ଯୋଗ୍ୟ କୌଣସି କାମ ନାହିଁ ।’’ ଭଗବାନ କହିଲେ ଯେ ‘ଆଦରଣୀୟ ବୋଲି କ’ଣ ଅଯୋଗ୍ୟ । ଆମ୍ଭେ କାମ କରିପାରିବୁ ।’’ ତେଣୁ ଧର୍ମରାଜ କହିଲେ, ‘ଆପଣ ହିଁ ନିଜର କାମ ଖୋଜି ନିଅନ୍ତୁ ।’’ ଭଗବାନ ଅଇଁଠା ପତର ଉଠାଇବା ଏବଂ ସଫା କରିବାର କାମ ନେଲେ ।

ज्ञानी तो ………………. प्रतिष्ठा नहीं हैं।
ଜ୍ଞାନୀ ତୋ ଖା ସତ୍ତ୍ୱେ ହୈ ଔର୍ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେ ସ ହୈ, କାମ୍ ନହୀ କର୍ ସ । ଅଗର୍ କୋଈ ସବେରେ ଉତ୍‌କର ପୀସତା ହୈ ତୋ ୱହ ଜ୍ଞାନୀ ନର୍ଜୀ, ମଜଦୂର୍ କହଲାୟେଗା । ଜ୍ଞାନୀ କୋ, ୟୋଗୀ କୋ କାମ୍ ନହୀ କର୍‌ନା ଚାହିଏ । ଚୂର୍ଣ୍ଣୋ କୋ କାମ୍ ଦେନା ନିଷ୍ଠୁରତା ମାନୀ ଜାୟେଗୀ । ୟାନୀ ଦୃଢ଼ା, ବଢା, ୟୋଗୀ, ଜ୍ଞାନୀ, ବ୍ୟାପାରୀ, କୀଲ୍, ଅଧ୍ୟାପକ, ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ, କିସୀ କୋ କାମ୍ ନହୀ କର୍‌ନା ଚାହିଏ । ଇତ୍‌ନା ବେକାର୍ ୱର୍ଗ ଖଡ଼ା ହୋ ଜାୟେଗା ତୋ ବେକାରୀ ବଢ଼େଗୀ । ଅଗର୍ ଐସା ହୋତା କି ଜୋ କାମ୍ ନହୀ କରତା ୱହ ଖାତା ଭୀ ନନ୍ଦୀ, ତୋ ଠିକ୍ ଥା, ପର୍ ୱହ ତୋ ଅଧ୍ବକ୍ ଖାନେ କୋ ମାଁଗଡ଼ା ହେ । ଐସୀ ସମାଜ ରନା ଜହାଁ ହୁଈ ହୈ ଵହୀ ମଜଦୂର୍ ସମଝେ ହେଁ କି ହମେଁ କାମ କରନେ ସେ ଛୁଟୀ ମିଲେ ତୋ ଅଚ୍ଛା ହୋଗା । ଐସା ସମାଜ୍ ଜହାଁ ଲାରୀ ସେ କାମ୍ କର୍‌ତା ହୈ, ତୋ ଉସ୍ ମେଁ କର୍ମୟୋଗୀ ହୋ ହୀ ନନ୍ଦୀ ସକ୍‌ ଟାଲ୍‌ ହୈ, ଜୋ କାମ୍ ନହୀ କର୍‌ତେ ହୈ, ଉନ୍‌କା ଜୀବନ୍ ଧାର୍ମିକ୍ ହୋତା ହୀ ନହୀ । ଇସ୍ କାରଣ୍ ଅପ୍‌ ଶ୍ରମ କୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନହିଁ ହୈ ।

ଅନୁବାଦ:
ଜ୍ଞାନୀ ତ ଖାଇପାରିବ ଏବଂ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇପାରିବ, କାମ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଯଦି କେହି ସକାଳୁ ଉଠି ବ୍ୟସ୍ତ ରହୁଛି ସେ ତ ଜ୍ଞାନୀ ନୁହେଁ ତାକୁ ଶ୍ରମିକ କୁହାଯିବ । ଜ୍ଞାନୀର, ଯୋଗୀର କାମ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ବୁଢ଼ାମାନଙ୍କୁ କାମରୁ ମୁକ୍ତ ରଖିବା ଉଚିତ । ବୁଢ଼ାମାନଙ୍କୁ କାମ ଦେବା ନିଷ୍ଠୁରତା କୁହାଯିବ । ବୁଢ଼ା, ପିଲା, ଯୋଗୀ, ଜ୍ଞାନୀ, ବ୍ୟାପାରୀ, ଓକିଲ, ଅଧ୍ୟାପକ, ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ କାହାରି କାମ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଏତେ ବେକାରୀ ଶ୍ରେଣୀ ଛିଡ଼ା ହୋଇଯିବେ ତ ବେକାରୀ ବଢ଼ିବ । ଯଦି ଏହା ହେଉଛି କି ଯିଏ କାମ କରୁନାହିଁ, ସେ ମଧ୍ଯ ଖାଉ ନାହିଁ ତ ଠିକ୍ ଥିଲା । ସେ ତ ଅଧିକ ଖାଇବାକୁ ମାଗୁଛି । ଏହି ସମାଜ ରଚନା ଯେଉଁଠି ହୋଇଛି ସେଠାରେ ଶ୍ରମିକ ବୁଝିଛନ୍ତି ଯେ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ମୁକ୍ତି ମିଳିଲେ ତ ଭଲ ହେବ । ଏହି ସମାଜ ଯେଉଁଠି ଅସହାୟରେ କାମ କରୁଛି ତ ସେମାନେ କର୍ମଯୋଗୀ ତ ନୁହଁନ୍ତି । ଯିଏ କାମକୁ ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରେ, ଯିଏ କାମ କରେ ନାହିଁ, ତାହାର ଜୀବନ ଧାର୍ମିକ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହି କାରଣରୁ ନିଜ ସମାଜରେ ଶ୍ରମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନାହିଁ ।

काम नहीं ………………… प्रतिष्ठा बढेगी।
କାମ୍ ନହୀ କର୍‌ତେ, ଇସ୍‌ କାରଣ୍ ୟହ ହୈ କି ଜୋ ଦିମାଗୀ କାମ୍ କର୍‌ତେ ହେଁ, ଉନେ ଦିମାଗୀ କାମ୍ କୀ ମହତ୍ତା ଇତ୍ନୀ ବଢ଼ା ଦୀ ହୈ କି ଉସେ ହଜାର୍ ରୁପୟା ଦେନା ହୀ ଉଚିତ୍ ମାନେଙ୍ଗ ଔର୍ ଶ୍ରମ୍ କରନେ ୱାଲେ କୋ କମ୍‌ କମ୍ ଜିତନା ଦେ ସକେଙ୍ଗେ ଉତ୍ପନା ଦେନେ କୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନ ମାନୋ, ପର୍ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ତୋ ଦିମାଗୀ କାମ୍ କର୍‌ତେ ଥେ, ଫିର୍ ଭୀ ସୂତ କାତ ହୀ ଲେତେ ଥେ । କାମ୍ କୀ ଇଜ୍ଜତ୍ କର୍‌ନୀ ଚାହିଏ । ଅଗର୍ ହମ୍ କାମ୍ ସମ ଚାହିଏ । ୟହ ତୋ ଏକ୍ ବାତ୍ କି କୁଛ୍ ଦିମାଗୀ ପର୍ ଶ୍ରମ୍ କରନେ ୱାର୍ଲୋ କା ଭୀ ଦିମାଗ୍ ହୈ ଔର୍ ଦିମାଗୀ କୋ କାମ୍ କରନା ଚାହିଏ । ଦୋର୍ଡୋ କୀ ଇଜ୍ଜତ୍ ବଢ଼େଗୀ, ପ୍ରତିଷ୍ଠା ବଢ଼େଗୀ ।

ଅନୁବାଦ:
କାମ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ଏହାର କାରଣ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟର ମହତ୍ତ୍ଵ ଏତେ ବଢ଼ାଇ ଦେଇଛନ୍ତି କି ସେ ହଜାର ଟଙ୍କା ସବୁଠାରୁ କମ୍ ଯେତେ ଦେବାକୁ ହେବ ସେତିକି ଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କି ଯିଏ ମାନସିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ମାନସିକ ଦେବାକୁ ଉଚିତ ମାନିବେ ଏବଂ ଶ୍ରମ କରିବା ଲୋକଙ୍କୁ କରିବେ । ଶରୀର ଶ୍ରମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଗ୍ରହଣ ନକର, କିନ୍ତୁ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ତ ମାନସିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ, ପୁଣି ମଧ୍ୟ କିଛି ସମୟ ବାହାର କରି ଦିନରେ ସୂତା ତ କାଟୁଥିଲେ । କାମକୁ ସମ୍ମାନ ଦେବା ଉଚିତ । ଯଦି ଆମ୍ଭେ କାମକୁ ସମ୍ମାନ ନ ଦେବା ତ ବହୁତ ଧର୍ମ-କାର୍ଯ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯିବ । ବୁଝିବା ଉଚିତ । ଏହା ଏକ କଥା ଯେ କିଛି ଲୋକ ମାନସିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଧ୍ଵ କରିବେ ଏବଂ କିଛି ଲୋକ କମ୍ ମାନସିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ, ପରନ୍ତୁ, ଶ୍ରମ କରିବା ଲୋକଙ୍କର ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ବା ମସ୍ତିଷ୍କ ଅଛି ଓ ମାନସିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କର ହାତ ମଧ୍ଯ ଅଛି, ତେଣୁ ଉଭୟଙ୍କୁ କାମ କରିବା ଦରକାର । ଏଥୁରେ ଉଭୟଙ୍କର ମାନ ଏବଂ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ବଢ଼ିବ ।

दिमागी……………………….करना चाहिए।
ଦିମାଗୀ କାମ୍ କା ଔର୍ ଶ୍ରମ୍ କା ମୂଲ୍ୟ କମ୍-ଜ୍ୟାଦା ରଖା ଗୟା, ୟହ ଠିକ୍ ନହିଁ ହୈ । ପହଲେ ତୋ ଐସୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନଦୀ ଥୀ । ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ ତୋ ଜ୍ଞାନୀ ହୋତା ଥା, ପଢ଼ାତା ଥା । ୱହ ସିଫ ଧୋତି ଔର୍ ଖାନେ କା ଅଧିକାରୀ ଥା, ୱହ ଅପରିଗ୍ରହୀ ମାନା ଗୟା । ଆଜ ତୋ ଜୋ ଭୀ ବିଦ୍ୟା ପଢ଼ାତା ହୈ, ୱହ ଉସ୍‌କା ମୂଲ୍ୟ ର୍ମାତା ହୈ । ହମ୍ ବିଦ୍ୟା ବେନେ ଲଗେ ହେଁ । ୟହ ଗଳ୍ପ ହୈ । ‘କର୍ମ-ୟୋଗ’ କି ମହିମା, ଶ୍ରମିକ୍ କୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କାୟମ୍ କର୍‌ନୀ ହୈ ତୋ କିମତ୍ ମେଁ ଅଧ‌ିକ ଫର୍କ ନହୀ କରନା ଚାହିଏ ।

ଅନୁବାଦ :
ମାନସିକ କାମ ଓ ଶ୍ରମ କାମର ମୂଲ୍ୟ କମ୍ ବେଶୀ ରଖାଗଲା, ଏହା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ପ୍ରଥମେ ତ ଏପରି ବ୍ୟବସ୍ଥା ନଥିଲା । ଯେଉଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଜ୍ଞାନୀ ଥିଲା, ପଢ଼ାଉଥିଲା । ସେ କେବଳ ଧୋତି ଓ ଭୋଜନର ଅଧିକାରୀ ଥିଲା । ସେ ନିର୍ଲୋଭୀ ଥିଲା । ଆଜି ତ ଯିଏ ବି ପଢ଼ାଉଛନ୍ତି, ତାହାର ମୂଲ୍ୟ ମାଗୁଛନ୍ତି । ଆମ୍ଭେ ବିଦ୍ୟା ଦୃଢ଼ କରିବାର ଅଛି ତ ମୂଲ୍ୟରେ ଅଧିକ ତଫାତ୍ କରିବା ବିକ୍ରି କରୁଛୁ । ଏହା ଭୁଲ୍ । କର୍ମଯୋଗର ମହିମା, ଶ୍ରମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

शरीर-श्रम ………………………… नीच माना ।
ଶରୀର-ଶ୍ରମ୍ କରନେ ୱାଲେ କୋ ହମ୍ ନୀଚ୍ ମାନ୍‌ହେଁ । ଉସେ କିସୀ ପ୍ରକାର୍ କୀ ଛୁଟ୍ଟିୟାଁ ନହୀ ଦେତେ । ସଫାଇ କର୍ମଚାରୀ କୋ ଅଗର୍ ଏକ୍ ଦିନ୍ କୀ ଭୀ ଛୁଟି ହେଁ ତୋ ସାରା ଶହର୍ ଗନ୍ଦା ହୋ ଜାଏ । ଇତ୍‌ନା ଜୋ ଉପକାରୀ ହୈ, ଉସେଲିଏ ସାବୁନ୍ ଆଦି ଭୀ ନହୀ ଦେତେ । ନ ଉସେ ଇଜତ୍ ହୈ, ନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହମ୍ ନୀଚ ମାନତେ ହୈ । ଉସ୍ ସାଫ୍ ରହନେ କେ ହୈ, ନ ସମ୍ମାନ୍ ହୈ । ମେହତର୍‌ ମାନେ କ୍ୟା ନୀଚ ମାନା ! ? ମେହତର୍‌ ମାନେ ତୋ ‘ମହତ୍ତର୍’ । ଐସା ଜୋ ମହତ୍ତର୍ ହୈ ଉସେ ହମ୍‌

ଅନୁବାଦ:
ଶରୀର ଶ୍ରମ କରିବା ଲୋକକୁ ଆମ୍ଭେ ଛୋଟ ମାନୁଛନ୍ତି । ତାଙ୍କୁ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଛୁଟି ଦିଆଯାଉ ନାହିଁ । ଯଦି ସଫାଇ କର୍ମଚାରୀକୁ ଗୋଟିଏ ଦିନ ମଧ୍ୟ ଛୁଟି ଦିଆଯାଏ ତ ସମଗ୍ର ସହର ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ହୋଇଯାଏ । ଯିଏ ଏତେ ଉପକାରୀ ତାକୁ ଆମ୍ଭେ ହୀନ ମାନୁଛନ୍ତି । ତାକୁ ସଫା ରହିବାପାଇଁ ସାବୁନ ମଧ୍ୟ ଆମ୍ଭେ ଦେଉନାହୁଁ । ତାହାର ଇଜ୍ଜତ ନାହିଁ, ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନାହିଁ, ସମ୍ମାନ ନାହିଁ । ମେହେନ୍ତରର ଅର୍ଥ କ’ଣ ? ମେହେନ୍ତର ଅର୍ଥ ମହତ୍ତର । ଏଠି ଯେଉଁ ମହତ୍ତର ଅଛନ୍ତି, ତାକୁ ଆମ୍ଭେ ନୀଚ ମାନୁଛନ୍ତି ।

इसलिए…………………… प्रतिष्ठा होगी।
ଇସଲିଏ ଦୋ ବାର୍ଥେ ହୋନୀ ଚାହିଏ । ହର୍ ଏକ୍ କୋ ଥୋଡ଼ା-ଥୋଡ଼ା ଶ୍ରମ୍ କର୍‌ନା କାମ୍ କିଏ ଖାତେ ହୈ ତୋ ହମାରା ଜୀୱନ୍ ପାପୀ ବନ୍ଧା ହୈ । ଦୂସରୀ ଚୀଜ୍, କାର୍ଡୋ କା ମୂଲ୍ୟ ୟହ ହୋଗା ତବ୍ ଶ୍ରମ୍ କୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଗୀ । ହୀ ଚାହିଏ । ଅଗର୍ ହମ୍ ବିନା ସମାନ୍ ହୋନା ଚାହିଏ । ଜବ୍

ଅନୁବାଦ ;
ତେଣୁ ଦୁଇଟି କଥା ହେବା ଉଚିତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ କିଛି କିଛି ପରିଶ୍ରମ କରିବା ନକରି ଖାଉଛନ୍ତି ତା ହେଲେ ଆମ୍ଭ ଜୀବନ ପାପୀ ହୋଇଯିବ । ଦ୍ଵିତୀୟ କଥା, କାମଗୁଡ଼ିକର ମୂଲ୍ୟ ଯେବେ ଏହା ହେବ ସେବେ ଶ୍ରମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବ । ଉଚିତ । ଯଦି ଆମ୍ଭେ କାମ ସମାନ ହେବା ଉଚିତ । ଯେବେ ଏହା ସେବେ ଶ୍ରମର ପ୍ରତିଷ୍ଠ। ହେବା

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

शेषनाग – पुराणानुसार सहस्र फनों के सर्पराज जिनके फनों पर पृथ्वी ठहरी है। (ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ସହସ୍ର ଫେଣାର୍ଥିବ ସର୍ପରାଜାର ଯାହାଙ୍କ ଫେଣାରେ ପୃଥ‌ିବୀ ଅବସ୍ଥିତ) ।

जरा-जरा – अणु-अणु (ଖଣ୍ଡ-ବିଖଣ୍ଡ) ।

किस्म-किस्म – भाँति-भाँति (ପ୍ରକାର-ପ୍ରକାର) ।

पैदावार – ऊपज, फसल (ଫସଲ) ।

कर्मयोगी – मेहनती (ପରିଶ୍ରମ) ।

शखस – व्यक्ति, जन (ବ୍ୟକ୍ତି, ଜନ) ।

व्यसन – किसी भी प्रकार का शौक, बुरी आदत (ଖରାପ ଅଭ୍ୟାସ ) ।

फाजिल – आवश्यकता से अधिक (ଆବଶ୍ୟକତାଠାରୁ ଅଧିକ) ।

राजसूय-यज्ञ – एक यज्ञ जिसके करने का अधिकार केवल ऐसे राजा को होता है, जो सम्राट पद का अधिकारी हो (ଗୋଟିଏ ଯଜ୍ଞ, ଏହି ଯଜ୍ଞ କେବଳ ଯେଉଁ ରାଜା ସମ୍ରାଟ ଉପାଧ୍ ପାଇଥା’ନ୍ତି ସେହି ହିଁ କରିବାର ଅତ୍କାର ପାଇଛନ୍ତି) ।

अपरिग्रही – आवश्यक धन से अधिक का त्याग करनेवाला व्यक्ति (ଆବଶ୍ୟକ ଧନରୁ ଅଧିକ ତ୍ୟାଗ କରିବା ବ୍ୟକ୍ତି) ।

मेहतर – एक जाति जिसका काम मल-मूत्र आदि उठाना है (ଏକ ଜ।ତି, ଯାହାର କାମ ମଲ ମୂତ୍ର ଉଠାଇବା ବା ମେହେନ୍ତର ବା ହାଡ଼ି ବିଚାର ।

सूझ – ବିଚାରା

गुंजाइश – संभावना (ସମ୍ଭାବନା )

टालना – इनकार करना

नफरत – घृणा (ଘୃଣା)

लाचारी – बेवश ( ଅସହାୟ)

लेखक परिचय (ଲେଖକ ପରିଚୟ)

आचार्य विनोबा भावे का पूरा नाम विनायक राव भावे है। उनका जन्म 11 सितम्बर, सन् 1895 को महाराष्ट्र के गंगोदा गांव में हुआ था । बचपन से वे बड़े मेधावी थे; गणित और संस्कृत जैसे विषयों पर उनका पूरा अधिकार था। अपनी माता की प्रेरणा से वे आजीवन अविवाहित रहे और देश की सेवा करते रहे। आचार्य विनोबा का व्यक्तित्व महात्मा गांधी के आदर्शो से भी प्रभावित था; अतः उन्होंने सत्य, सेवा और अहिंसा के रास्ते को अपनाकर बापू के आदर्शों तथा सिद्धान्तों को आगे बढ़ाया। ‘सर्वोदय’ को साकार करना उनका स्वप्न था।

हात्मा गांधी की मौत के बाद विनोबाजी ने देश-भर पद-यात्रा की और भूदान, ग्राम- दान तथा संपत्ति-दान के द्वारा देश में एक सकारात्मक क्रान्ति लानेका प्रयत्न किया। भारतीय दर्शन पर उनकी गहरी आस्था थी। विनोबाजी ने हिन्दी को राष्ट्रभाषा मानते हुए इसके प्रति अपना गहरा प्रेम प्रकट किया। वे अनेक भाषाओं के ज्ञाता थे; पर उनकी अधिकांश पुस्तकें हिन्दी में ही हैं। इनकी महत्त्वपूर्ण पुस्तकें हैं- गीता प्रवचन, सर्वोदय विचार, विनोबा के विचार, स्वराज-शास्त्र, साहित्यिकों से, भूदान यज्ञ, गांव सुखी हम सुखी, शान्ति – यात्रा, भूदान – गंगा, सर्वोदय – यात्रा, जमाने की मांगें, जीवन और शिक्षण आदि।

अभिमत: ‘श्रम की प्रतिष्ठा’ निबंध में विनोबाजी ने श्रम के महत्त्व पर प्रकाश डाला है। उनका विचार है कि प्रत्येक व्यक्ति को कुछ-न-कुछ श्रम करना चाहिए। देश का विकास तभी हो सकता है जब इसमें समूचे नागरिकों का योगदान हो। कर्मयोग की महत्ता पर बल देते हुए निबंधकार ने समाज के सभी वर्ग के लोगों के श्रम करने पर आग्रह किया है। विनोबाजी का विचार है कि जो अपने पसीने से रोटी कमाता है, वह पाप कर्मों से कोसों भागता है। शारीरिक श्रम और दिमागी काम का मूल्य भी समान होना चाहिए। श्रमिक को शेषनाग सिद्ध करते हुए निबंधकार ने रामायण की सीता और महाभारत के श्रीकृष्ण का उदाहरण देकर देश के सर्वांगीण विकास हेतु श्रम की महत्ता स्थापित की है।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

Odisha State Board  BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions  Poem 5 मेरा नया बचपन Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍‌ତ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ହୋ – ତାନ୍ ବାର୍କେ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) कवयित्री ने बचपन को ‘अतुलित आनंद देनेवाले’ क्यों कहा है?
(କରାଯିତ୍ରା ନେ ବବ୍ ପନ୍ ବ୍ କୋ ଅତୁଳିତ୍ ଆନନ୍ଦ ଦେନେବାଲେ’ କ୍ୟା କହା ହୈ ?)
(କବୟିତ୍ରୀ ପିଲାଦିନକୁ ‘ଅପାର ଆନନ୍ଦ ଦେଉଥ‌ିବା’ ବୋଲି କାହିଁକି କହିଛନ୍ତି ?)
उत्तर:
कवयित्री ने बचपन को अतुलित आनन्द देनेवाले इसलिए कहा है कि बचपन की सरल, मधुर स्मृतियाँ आनन्द का अतुलित भंड़ार होता है। बाल्यावस्था में अचिन्ता भोजन और खेलकूद के स्वाधीन विचरण अविस्मरणीय है।

(ख) बचपन के बारे में कवयित्री ने क्या वर्णन किया है?
उत्तर:
(ବଚ୍‌ପନ୍ କେ ବାରେ ମେଁ କବୟିତ୍ରୀ ନେ କ୍ୟା ୱର୍ଣ୍ଣନ କିୟା ହୈ ?)
(ପିଲାଦିନ ସମ୍ପର୍କରେ କବୟିତ୍ରୀ କ’ଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ?

बचपन का अतुलनीय आनन्द कभी भूला नहीं जा सकता है। इस समय में सरल चिन्ताशून्य निष्पाप जीवन होता है। मातृस्नेह ममता के साथ धूलि खेल कभी नहीं मिला। कवयित्री इसमें उनका मातृहृदय सजग हो उठा है।

(ग) बच्ची के रोने पर माँ ने उसे कैसे चुप कराया?
(ବଢୀ କେ ରୋନେ ପର୍ ମାଁ ନେ ଉସେ କୈସେ ଚୁପ୍ କରାୟା ?)
(ଶିଶୁ (ପିଲା) କ୍ରନ୍ଦନରେ ମା’ ତାକୁ କିପରି ବୋଧ କଲେ ?)
उत्तर:
बच्ची रोते समय माँ जो काम कर रही थी उसको छोड़कर बच्ची को उठा लिया । झाड़ पोंछकर चुमा देकर लोरी गाकर गिले गालो को सुखा दिया ।

(घ) कवयित्री बचपन को क्यों बार-बार बुलाती हैं ?
(କବୟିତା। ଚଚ୍ ର୍ପନ୍ କ୍ଯୋ ବାର୍ – ବାର୍ ବୁଲାତୀ ହୈ ?)
(କବୟିତ୍ରୀ ପିଲାଦିନକୁ କାହିଁକି ବାରମ୍ବାର ମନେ ପକାଉଛନ୍ତି ?)
उत्तर:
कवयित्री निर्मल शान्ति पाने के लिए वचपन को बार-बार बुलाती है। इसमें उनके मन का बिषाद को मिटाने के साथ चिर सुख मिलेंगा। वस्तुत: नारी हृदय मातृत्व पाकर ही गौरवान्वित होता है।

(ङ) बचपन को बुलाते समय क्या हुआ?
(ବଚ୍‌ପନ୍‌ କୋ ବୁଲାତେ ସମୟ କ୍ୟା ହୁଆ ? )(
ପିଲାଦିନକୁ ଡାକିବାବେଳେ କ’ଣ ହେଲା ?)
उत्तर:
बचपन को बुलाते समय कवि खुद बच्ची बन जाती है। बचपन की अठखेलियाँ और शरारत की झलक देखी। उसके साथ खेलती, खाती और तुतलाती है।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

2. निम्नलिखित प्रश्नों का उत्तर एक या दो वाक्यों में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲି ଖ୍ ତା ପ୍ରଶ୍ନୋ କା ଉତ୍ତର୍ ଏକସ୍ନ ଦୋ ବାର୍କେ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)
(क) ‘मेरा नया बचपन’ कविता किसने लिखी है?
(‘ମେରା ନୟ ବଚପନ୍’ କବିତା କିସ୍‌ ଲିଖ୍ ହୈ ?)
(ମେରା ନୟା ବଚପନ୍) କବିତା କିଏ ଲେଖୁଛି ?)
उत्तर:
‘मेरा नया बचपन’ कविता सुभद्रा कुमारी चौहान ने लिखी है।

(ख) कवयित्री को बार-बार किसकी याद आती है?
(କବୟିତ୍ରୀ କୋ ବାର୍-ବାର୍ କିସ୍‌ ୟାଦ୍ ଆତିହୈ ?)
(କବୟିତ୍ରୀଙ୍କୁ ବାରମ୍ବାର କ’ଣ ମନେ ପଡୁଛି ?)
उत्तर:
कवयित्री को बार-बार बचपन की याद आती हैं।

(ग) किस समय का अतुलित आनन्द भूला नहीं जा सकता है?
(କିସ୍ ସମୟ କା ଅତୁଲିତ ଆନନ୍ଦ ଭୂଲା ନେହୀ ଜା ସକତା ହୈ ?)
(କେଉଁ ସମୟର ଅପାର ଆନନ୍ଦକୁ ଭୁଲି ପାରିବା ନାହିଁ ?)
उत्तर:
बचपन का अतुलित आनन्द भूला नहीं जा सकता है।

(घ) कबयित्री को बचपन में किस प्रकार की जयमाला पहनाते थे?
(କବ ୟତ୍ରା କେ। ବଚ୍ପନ୍ ମେଁ କିସ୍‌କାର କୀ ଜୟମାଲା ପହନାତେ ଥେ ?)
(କବୟିତ୍ରୀ ପିଲାଦିନରେ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ବିଜୟରମାଳା ପିନ୍ଧିଥିଲେ ?)
उत्तर:
कवयित्री को बचपन में मोती से आँसू की जयमाला पहनाते थे ।

(ङ) माँ ने गीले गालों को कैसे सुखा दिया?
(ମାଁ ନେ ଗୀଲେ ଗାର୍ଲୋ କୋ କୈସେ ସୁଖା ଦିୟା ?)
(ମା’ ଓଦା ଗାଲା (ମୁହଁ) କୁ କିପରି ସୁଖାଇ ଦେଲା ?)
उत्तर:
माँ ने बच्चों को धूल से उठाकर, झाड़पोंछकर प्यार से चूमकर गीले गालों को सुखा दिया।

(च) कवयित्री किसलिए बचपन को फिर एक बार बुलाती है?
(କବୟିତ୍ରୀ କିସ୍‌ଲିଏ ବତ୍‌ପନ୍ କୋ ଫିର୍ ଏକବାର୍ ବୁଲାତି ହୈ ?)
(ଲେଖ୍କା କେଉଁଥ‌ିପାଇଁ ପିଲାଦିନକୁ ପୁନର୍ବାର ଡାକୁଛନ୍ତି ?)
उत्तर:
कवयित्री निर्मल शान्ति और मन के बिषाद को मिटाने के लिए बचपन को फिर एक बार बुलाती है।

(छ) कवयित्री किसलिए शंका प्रकट करती है?
(କବୟିତ୍ରୀ କିସ୍‌ଏ ଶଂକା ପ୍ରକଟ କରତି ହୈ ?)
(ଲେଖ୍କା କେଉଁଥିପାଇଁ ଆଶଙ୍କା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ?)
उत्तर:
कवयित्री इसलिए शंका प्रकट करती है कि सरल, मधुर, निष्पाप बचपन फिर से आकर मेरे मन का संताप को दूर करने में सक्षम होंगे।

(ज) कवयित्री की छोटी-सी कुटिया कैसे नन्दन वन-सी फूल उठी?
1162161- ସୀ କୁଟିୟା କୈସେ ନନ୍ଦନ୍ ୱନ-ସୀ ଫୁଲ୍ ଉଠୀ ? (ଲେଖ୍କାଙ୍କ ଛୋଟ କୁଡ଼ିଆଘର କିପରି ନନ୍ଦନ ବନର ଫୁଲ ହୋଇ ଉଠିଛି ?)
उत्तर:
कवयित्री की छोटी-सी कुटिया अपनी वाल्यावस्था की नटखट से नन्दन वन-सी फूल उठी।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

(झ) कवयित्री की बिटिया क्यों माँ के पास आई थी?
(କବୟିତ୍ରୀ କୀ ଛୋଟୀ- ଆଇ ଥୀ ?)
(ଲେଖ୍କାର ଝିଅ କାହିଁକି ମା ପାଖକୁ ଆସିଥିଲା ?)
उत्तर: कवयित्री की बिटिया बचपन की अठखेलियों और शरारतों की झलक देखी और उसकी सुन्दर मूर्त्ति देखकर नया जीवन आया।

(ञ) कवयित्री ने अपना खोया बचपन किस प्रकार पाया?
(କବୟିତ୍ରୀ ନେ ଅପନା ଖୋୟା ବଚପନ କିସ୍ ପ୍ରକାର ପାୟା ?)
(ଲେଖ୍କାଙ୍କ ନିଜର ହଜି ଯାଇଥ‌ିବା ପିଲାବେଳ କିପରି ପାଇଲେ ?)
उत्तर:
कययित्री ने अपना खोया बचपन बेटी के रूप में पाया है। इसमें सुन्दर लुभानेवाले रूप देखकर नया जीवन फिर पाया।

(ट) कवयित्री किसे बरसों से खोजती थी?
(କବୟିତ୍ରୀ କିସ୍ ବରସୌ ସେ ଖୋଜତୀ ଥୀ ?)
(ଲେଖୁ କାହାକୁ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଖୋଜୁଥିଲେ ?)
उत्तर:
अपने बचपन को कवयित्री बरसों से खोजती थी।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के सही विकल्प चुनकर उत्तर दीजिए:
(क) कवयित्री को बार-बार किसकी याद आती है?
(i) बुढ़ापा
(ii) बचपन
(iii) शैशव
(iv) यौवन
उत्तर:
(ii) बचपन,

(ख) बचपन का कौन-सा आनंद भूला नहीं जा सकता?
(i) सुख
(ii) अप्रतिम
(iii) अतुलित
(iv) असीम
उत्तर:
(iii) अतुलित,

(ग) जब बच्ची रोती थी तब कौन काम छोड़कर आ जाती थी?
(i) माँ
(ii) बहन
(iii) नानी
(iv) आया
उत्तर:
(i) माँ,

(घ) बिटिया क्या खाकर आई थी?
(i) रोटी
(ii) पान
(iii) मिट्टी
(iv) मिठाई
उत्तर:
(iii) मिट्टी,

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

(ङ) बचपन क्या बनकर कवयित्री को फिर से प्राप्त हुआ?
(i) बिल्ली
(ii) कुत्ता
(iii) बेटा
(iv) बेटी
उत्तर:
(iv) बेटी

1. इन विशेषण तथा संज्ञा शब्दों को जोड़िए।
(ଏହି ବିଶେଷଣ ତଥା ସଂଜ୍ଞା ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଯୋଡ଼ ।)

विशेषण संज्ञा
मधुर विश्रान्ति
व्याकुल आँसू
मोती-से हृदय
प्राकृत स्मृति
मस्त कुटिया
मंजुल खुशी
छोटी-सी आनन्द
अतुलित मूर्ति

उत्तर:

विशेषण संज्ञा
मधुर स्मृति
व्याकुल हृदय
मोती-से आँसू
प्राकृत विश्रान्ति
मस्त खुशी
मंजुल मूर्त्ति
छोटी-सी कुटिया
अतुलित आनन्द

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

2. निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)
खुशी, हँसना, मधुर, जीवन, निश्चित, निर्भय, बड़े, सूखा, भयभीत, कुटिया, नव, प्यारा, पाप, निष्पाप, सरलता, बचपन, निर्मल, अपना, पाया, हर्ष।
उत्तर:
खुशी – दु:खी

हँसना – रोना

मधुर – कटु

जीवन – मरण

निश्चित – अनिश्चित

निर्भय – भय

बड़े – छोटे

सूखा – गीला

भयभीत – निर्भीक

कुटिया – महल

नव – पुराना

प्यारा – घृणा

पाप – पुण्य

निष्पाप – कलंक

सरलता – जटिलता

बचपन – बुढ़ापा

निर्मल – मैल

अपना – पराया

पाया – खोया

हर्ष – विषाद/शोक

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

3. निम्नलिखित शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।
(ନିମ୍ନଲିଖିତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିକର ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ଲେଖା)
निर्भय, स्वच्छन्द, जय, माँ, व्यथा, फूल, कुटिया, वन
उत्तर:
निर्भय – निर्भिक/निडर

जय – विजय/सफला

व्यथा – दु:ख

कुटिया – कुटीर

स्वच्छन्द – स्वाधीन

माँ – माता

फूल – पुष्प, सुमन, कुसुम

वन – जंगल/कानन

4. निर्देशानुसार निम्नलिखित वाक्यों को बदलिए।
(ନିମ୍ନଲିଖିତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନିର୍ଘେଶାନୁ ସାରେ ବଦଳ। ଆ)

(क) तू गया, तू ले गया । ( भविष्यत काल में) उत्तर: तू जाएगा, तू ले जाएगा ।
उत्तर:
तू जाएगा, तू ले जाएगा।

(ख) मेरे मन का दुःख वह आकर मिटाएगा (भूतकाल में)
उत्तर:
मेरे मन का दुःख उसने आकर मिटाया।

(ग) माँ काम छोड़कर आई और मुझे गोद में उठा लिया। ( वर्त्तमान काल में)
उत्तर:
माँ काम छोड़कर आती है और मुझे गोद में उठा लेती है।

(घ) मैं बचपन को बुला रही थी। ( वर्तमान काल में)
उत्तर:
मैं बचपन को बुला रही हूँ।

(ङ) मुझे खिलाने आई थी। (भविष्यत काल में)
उत्तर:
मुझे खिलाने आएगी।

गृहकार्य: (ଗୃହ କାର୍ଯ୍ୟ)

अपने बचपन की किसी एक रोचक घटना अपने साथियों को सुनाइए।
उत्तर:
हाँ, मुझे एसी ही एक घटना याद आयी है। वह ईस प्रकार है। जब में छोटा था। स्कूल में पढ़ता था। हम तीनों भाई एक साथ स्कुल जाया करते थे। खाने की छुट्टी में दोनों भाई जल्दी-जल्दी खाकर आ जाया करते। लेकिन में इतने कम समय में जल्दी-जल्दी जाकर नहीं आ पाता था। इसलिए मुझे खाने की छुट्टी में जेशे की भूख लगा करती थी। चार बजे स्कुल की छुट्टी होते ही में जल्दी-जल्दी घर पहुँचता। वहाँ देखता माँ घर की दयोढ़ी पर खडी मेरे आने के इंतजार में रस्ता ताक रही होती थी।

माँ को देखकर और उसके आँचल से अपने पक्षीने पौछते ही मुझे एसा लगता मानो मेरे भूख कहीं उड गयी। उसे सारी दुनिया मिल गयी हो। पर आज जब में बड़ा हो गया हूँ तब न मेरे पास माँ है और नहीं इसकी ममता का आँचल। माँ आज भगवान के पास है। मैं इतना बडा होने के बाद भी आज में अपने पैरों पर खड़ा हूँ। अपने फैसले खुद लेता हूँ। पर मुझे पता नहीं क्यों आज भी माँ की कमी खलती है। शायद भगवान को अच्छे मनुष्यों की जरुरत है इसलिए वे मेरी माँ को अपने पास बुला ले गये।

अति संक्षिप्त उत्तरमूलक प्रश्नोत्तर

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
‘मेरा नया बचपन’ कविता के कवि कौन हैं?
उत्तर:
सुभद्रा कुमारी चौहान ‘मेरा नया बचपन’ कविता के कवि हैं।

प्रश्न 2.
कवयित्री सुभद्रा कुमारी चौहान का जन्म कब और कहाँ हुआ था?
उत्तर:
कवयित्री सुभद्रा कुमारी चौहान का जन्म सन १९०३ ई. में प्रयाग निहलपुर महल में हुआ था।

प्रश्न 3.
ठाकुर रामनाथ सिंह कौन थे?
उत्तर:
ठाकुर रामनाथ सिंह सुभद्रा कुमारी चौहान के पिता थे।

प्रश्न 4.
‘मेरा नया बचपन’ कविता में कवयित्री ने अपने कौन से समय की याद की है?
उत्तर:
‘मेरा नया बचपन’ कविता में कवयित्री ने अपने बचपन के समय की याद की है।

प्रश्न 5.
नारी हृदय कब गौरवान्वित होता है?
उत्तर:
नारी हृदय मातृत्व पाकर गौरवान्वित होता है

प्रश्न 6.
बिटिया क्या खाकर आई थी?
उत्तर:
बिटिया मिट्टी खाकर आई थी।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

प्रश्न 7.
कवयित्री को बार-बार किसकी याद आती है?
उत्तर:
कवयित्री को बार-बार बचपन की याद आती है।

प्रश्न 8.
बचपन का कौन सा आनंद भुलाया नहीं जा सकता?
उत्तर:
बचपन का अतुलित आनंद भुलाया नहीं जा सकता।

प्रश्न 9.
बचपन क्या बनकर कवयित्री को फिर से प्राप्त हुआ ?
उत्तर:
बचपन बेटी बनकर कवयित्री को फिर से प्राप्त हुआ।

प्रश्न 10.
किस समय का अतुलित आनंद भुलाया नहीं जा सकता ?
उत्तर:
बचपन का अतुलित आंनद भुलाया नहीं जा सकता।

प्रश्न 11.
कवयित्री की छोटी-सी कुटिया कैसे नंदन वन-सी फूल उठी?
उत्तर:
अपनी बिटिया की किलकारी की गूँज से कवयित्री की छोटी से कुटिया नंदन वन सी फूल उठी थी।

प्रश्न 12.
बचपन में किस प्रकार की जयमाला कवयित्री को पहनाते थे?
उत्तर:
बचपन में बड़े-बड़े मोती से आँसू की जयमाला कवयित्री को पहनाते थे।

प्रश्न 13.
माँ ने गीले गालों को किस प्रकार सुखा दिया?
उत्तर:
माँ ने झाड़-पोंछकर और चूम-चूमकर गीले गालों को सुखा दिया।

प्रश्न 14.
कवयित्री किसे बरसों से खोजती थी?
उत्तर:
कवयित्री बचपन को बरसों से खोजती थी।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

प्रश्न 15.
किसकी मंजुल मूर्ति दिखकर कवयित्री में नव-जीवन आया?
उत्तर:
अपनी बेटी की मंजुल मूर्ति देखकर कवयित्री में नव-जीवन आया।

प्रश्न 16.
कवयित्री ने अपने बचपन की झलक किसमें देखी?
उत्तर:
कवयित्री ने अपने बचपन की झलक अपनी बेटी में देखी।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में दीजिए।

प्रश्न 1.
माँ ने गीले गालों को कैसे सुखा दिया?
उत्तर:
चूम-चूमकर

प्रश्न 2.
बार-बार कवयित्री को किसकी याद आती है?
उत्तर:
बचपन

प्रश्न 3.
बचपन क्या बनकर कवयित्री को फिर से प्राप्त हुआ?
उत्तर:
बेटी

प्रश्न 4.
अतुलित आनंद किस समय का भूला नहीं जा सकता है?
उत्तर:
बचपन

प्रश्न 5.
कवयित्री को बचपन में किस प्रकार की जयमाला पहनाते थे?
उत्तर:
आसूँओं से बने मोतियों

प्रश्न 6.
किसे बरसों से कवयित्री खोजती थी?
उत्तर:
बचपन

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

प्रश्न 7.
कौन मिट्टी खाकर आई थी?
उत्तर:
बिटिया

प्रश्न 8.
बचपन को कौन-सा आनंद कहा गया है?
उत्तर:
अतुलित आनंद

प्रश्न 9.
‘मेरा नया बचपन’ कविता के कवि कौन है?
उत्तर:
सुभद्रा कुमारी चौहान

प्रश्न 10.
बिटिया क्या खाकर आई थी?
उत्तर:
मिट्टी

प्रश्न 11.
कवयित्री ने अपना खोया बचपन किस प्रकार पाया?
उत्तर:
बेटी के रूप में

प्रश्न 12.
जब बच्ची रोती थी तब कौन काम छोड़कर आ जाती थी?
उत्तर:
माँ

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

प्रश्न 13.
बचपन का कौन-सा आनन्द भूला नहीं जा सकता?
उत्तर:
अतुलित

प्रश्न 14.
नारी हृदय कब गौरवान्वित होता है?
उत्तर:
मातृत्व

C. रिक्तस्थानों को भरिए।

प्रश्न 1.
……………. पूर्ण माता है।
उत्तर:
सुभद्राजी

प्रश्न 2.
……………… को बुलाते समय कवयित्री खुद बच्ची बन जाती है।
उत्तर:
बचपन

प्रश्न 3.
“मेरा नया बचपन” कविता ……………. ने लिखी है।
उत्तर:
सुभद्रा कुमरी चौहान

प्रश्न 4.
बालकपन का ……………… सा आनंद भूला नहीं जा सकता।
उत्तर:
अतुलित

प्रश्न 5.
जब बच्ची रोती थी तब ……………… काम छोड़कर आ जाती थी।
उत्तर:
माँ

प्रश्न 6.
……………………… खाकर बिटिया आई थी।
उत्तर:
मिट्टी

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

प्रश्न 7.
गीलें गालों को माँ ने …………….. सुखा दिया।
उत्तर:
चुम-चुमकर

प्रश्न 8.
कवयित्री की बिटिया ……………….. माँ के पास आई थी।
उत्तर:
मिट्टी खिलाने

प्रश्न 9.
कवयित्री को ……………….. के रोने की आवाज सुनाई देती है।
उत्तर:
बिटिया

प्रश्न 10.
बच्ची की रोने की आवाज सुनते ही …………………. दौड़ी आती थी।
उत्तर:
माँ

प्रश्न 11.
कवयित्री को बार-बार ……………… की याद आती है।
उत्तर:
बचपन

प्रश्न 12.
बचपन में रोना और मचल जाना भी …………….. दिखाते थे।
उत्तर:
आनन्द

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

प्रश्न 13.
बचपन का जीवन …………….. होता है।
उत्तर:
निष्पाप

प्रश्न 14.
कवयित्री बचपन से …………….. माँगती हैं।
उत्तर:
निर्मल शान्ति

प्रश्न 15.
बेटी की मंजुल मूर्त्ति देखकर कवयित्री को ……………….. मिला।
उत्तर:
नव जीवन

D. सही उत्तर चुनिए।

1. ‘मेरा नया बचपन’ कविता किसने लिखी है?
(A) कबीरदास ने
(B) गिरिधर कविराय ने
(C) सूरदास ने
(D) सुभद्रा कुमारी चौहान ने
उत्तर:
(D) सुभद्रा कुमारी चौहान ने

2. माँ ने गीले गालों को कैसे सुखा दिया?
(A) चुम-चुमकर
(B) चाट कर
(C) कपड़े से पोछकर
(D) हाथ से झाड़कर
उत्तर:
(A) चुम-चुमकर

3. ‘झाँसी की रानी’ किसने लिखा था?
(A) कबीर दास
(B) सूरदास
(C) गिरिधर कविराय
(D) सुभद्रा कुमारी चौहान
उत्तर:
(D) सुभद्रा कुमारी चौहान

4. कवयित्री का विवाह कब हुआ?
(A) 1919
(B) 1918
(C) 1917
(D) 1920
उत्तर:
(A) 1919

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

5. किस समय का अतुलित आनंद भूला नहीं जा सकता?
(A) बचपन का
(B) शैशव का
(C) बुढ़ापे का
(D) यौवन का
उत्तर:
(A) बचपन का

6. कवयित्री की विटिया माँ के पास क्यों आयी थी?
(A) मिट्टी खिलाने
(B) पान खिलाने
(C) रोटी खिलाने
(D) मिठाई खिलाने
उत्तर:
(A) मिट्टी खिलाने

7. कवयित्री की छोटी-सी कुटिया किसके आने से फूल उठी?
(A) बेटी
(B) बहन
(C) माँ
(D) पोता
उत्तर:
(A) बेटी

8. कवयित्री किसे बरसों से खोजती थी?
(A) बेटी को
(B) कुत्ता को
(C) बचपन को
(D) बिल्ली को
उत्तर:
(C) बचपन को

9. बचपन क्या बनकर कवयित्री को फिर से प्राप्त हुआ?
(A) बिल्ली
(B) कुत्ता
(C) बेटा
(D) बेटी
उत्तर:
(D) बेटी

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

10. सुभद्रा कुमारी चौहान को किस कविता पुस्तक पर पुरस्कार मिला है?
(A) राम का खेल
(B) त्रिधाराएँ
(C) मुकुल
(D) मेरा नया बचपन
उत्तर:
(C) मुकुल

दोहे (ତେ।ହେ)

बार-बार आती है मुझको
मधुर याद बचपन तेरी,
गया, ले गया तु, जीवन की,
सबसे मस्त खुसी मेरी॥
ଚାର୍ – ବାର୍ ଆତ। ହୈ ମୁଝକୋ
ମଧୁର ୟାଦ୍ ବର୍‌ପନ୍ ତେରୀ,
ଗୟା, ଲେ ଗୟା ତୁ, ଜୀୱନ୍ କୀ,
ସବ୍‌ ମସ୍ତ ଖୁସୀ ମେରୀ ।
ଅନୁବାଦ:
ରେ ପିଲାଦିନ, ତୋ’ର ମଧୁର ସ୍ମୃତି ମୋର ମନେପଡ଼ୁଛି । ତୁ ତ ଗଲୁ, ତା’ ସହିତ ମୋ ଜୀବନର ସମସ୍ତ ଖୁସିକୁ ମଧ୍ୟ ସାଥ୍‌ରେ ନେଇଗଲୁ।

चिंता रहित खेलना खाना,
वह फिरना निर्भय स्वच्छन्द,
कैसे भूला जा सकता है,
बचपंन का अतुलित आनन्द।
ଚିନ୍ତା ରହିତ୍ ଖେନା ଖାନା,
ୱହ ଫିନା ନିର୍ଭୟ ସ୍ବଚ୍ଛନ୍ଦ,
କୈସେ ଭୂଲା ଜା ସକ୍ତା ହୈ,
ବଚ୍‌ପନ୍ କା ଅତୁଳିତ୍ ଆନନ୍ଦ୍ ।
ଅନୁବାଦ:
ଅଚିନ୍ତା ଭୋଜନ, ଖେଳ, ସ୍ୱଚ୍ଛନ୍ଦ ଭ୍ରମଣ, ନିର୍ଭୟମନ, କେମିତି ଭୂଲିହେବ ପିଲାବେଳର ସେହି ଅତୁଳନୀୟ

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

रोना और मचल जाना भी,
क्या आनन्द दिखलाते थे,
बड़े-बड़े मोती-से आँसू,
जयमाला पहनाते थे।
ରୋନା ଔର୍ ମଚଲ୍ ଜାନା ଭୀ,
କ୍ୟା ଆନନ୍ଦ ଦିଖ୍ତେ ଥେ,
ବଡ଼େ-ବଡ଼େ ମୋତୀ-ସେ ଆସୁ,
ଜୟମାଲା ପହନାତେ ଥେ।
ଅନୁବାଦ:
କାନ୍ଦିବା ଓ ଜିଦ୍ ଧରିବାରେ କି କି ଆନନ୍ଦ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହେଉଥିଲା । ବଡ଼ ବଡ଼ ମୋତିଭଳି ଲୋତକ ବିନ୍ଦୁରେ ବିଜୟର ମାଳା ପିନ୍ଧିବାଭଳି ଲାଗୁଥିଲା ।

मैं रोई, माँ काम छोड़कर आई,
मुझको उठा लिया,
झाड़-पोंछकर चूम-चूमकर,
गीले गालों को सुखा दिया।
ମୈ ରୋଈ, ନାଁ କାମ୍ ଛାଡ଼କର୍ ଆଈ,
ମୁଖ୍ୟ ଉଠା ଲିୟା,
ଝାଡ଼-ପୌବ୍ଲକର ଚୂମ୍-ଚୂମ୍ର,
ଗୀଲେ ଗାର୍ଲୋ କୋ ସୁଖା ଦିୟା
ଅନୁବାଦ:
କବି କାନ୍ଦିଲାବେଳେ ମାଆ କାମ ଛାଡ଼ି ତାଙ୍କୁ ଉଠାଇ ନିଅନ୍ତି । ଧୂଳି ଝାଡ଼ି, ଗେଲ କରି ଅଶ୍ରୁସିକ୍ତ ଗ। ଲକୁ ସୁଖାଇ ଦିଅନ୍ତି ।

आ जा बचपन ! एक बार फिर
दे दे अपनी निर्मल शान्ति,
ब्याकुल व्यथा मिटाने वाली
वह अपनी प्राकृत विश्रांति।
ଆ ଜା ବଚ୍‌ପିନ୍ ! ଏକ୍ ବାର୍ ଫିର୍
ଦେ ଦେ ଅପ୍‌ନୀ ନିର୍ମଲ୍ ଶାନ୍ତି,
ବ୍ୟାକୁଲ୍ ବ୍ୟଥା ମିଟାନେ ୱାଲୀ
ପ୍ରାକୃତ୍ ବିଶ୍ରାନ୍ତି । ୱହ ଅପ୍‌ନୀ
ଅନୁବାଦ:
କବି କହୁଛନ୍ତି, ଯେ ଥରେ ତାଙ୍କର ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥା ଫେରିଆସିଲେ, ସେ ନିର୍ମଳ ଶାନ୍ତି ଲାଭ କରିବେ । ଏହା ହିଁ ତାଙ୍କ ଅସ୍ଥିର ବ୍ୟଆଯୁକ୍ତ ମନର ବିଷାଦକୁ ସ୍ବାଭାବିକ ଓ ଚିରସୁଖ ପ୍ରଦାନ କରିବ।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

वह भोली-सी मधुर सरलता
वह प्यारा जीवन निष्पाप
क्या फिर आकर मिटा सकेगा
तृ मेरे मन का सन्ताप ?
ୱହ ଭୋଲା ସାମଧୁର୍ ସଗଲ୍ ତା
ୱହ ପ୍ୟାରା ଜୀୱନ୍ ନିଷ୍ପାପ୍,
କ୍ୟା ଫିର୍ ଆକର୍ ମିଟା ସକେଗା
ତୂ ମେରେ ମନ କା ସନ୍ତାପ ?
ଅନୁବାଦ:
କବି ମନର ସନ୍ଦେହକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଛଳରେ କହୁଛନ୍ତି ଯେ ସେହି ସରଳ ମଧୁର ନିଷ୍କଳଙ୍କ ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥା ମନକୁ ପୁନର୍ବାର ସନ୍ତାପମୁକ୍ତ କରିପାରିବ ।

मै बचपन को बुला रही थी,
बोल उठी बिटिया मेरी,
नन्दन – वन-सी फूल उठी
यह छोटी-सी कुटिया मेरी।
ମେଁ ବର୍‌ପନ୍‌ କୋ ବୁଲା ରହୀ ଥୀ,
ବୋଲ୍ ଉଠୀ ବିଟିୟା ମେରୀ,
ନନ୍ଦନ- ୱନ-ସୀ ଫୁଲ ଉଠୀ,
ୟହ ଛୋଟୀ-ସ୍ତ୍ରୀ କୁଟିୟା ମେରୀ ।
ଅନୁବାଦ:
ନିଜ ଶିଶୁକନ୍ୟାର ଚପଳାମିରେ ମୁଗ୍ଧ ହୋଇ କବୟିତ୍ରୀ ନିଜର ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥାକୁ ଆହ୍ଵାନ କରୁଛନ୍ତି । ସେ ଏଠାରେ ନିଜର ଛୋଟ କୁଡ଼ିଆକୁ ନନ୍ଦନବନ ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ଅର୍ଥାତ୍ ନିଜ କନ୍ୟାର ଚପଳାମି ଛୋଟିଆ କୁଡ଼ିଆଟିକୁ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଛି ।

माँ ओ ! कहकर बुला रही थी,
मिट्टी खाकर आई थी,
कुछ मुँह में, कुछ लिए हाथ में,
मुझे खिलाने आई थी।
ମାଁ ଓ ! କହୁକର୍ ବୁଲା ରହୀ ଥୀ,
ମିଟୀ ଖାକର୍ ଆଈ ଥୀ,
କୁଛ୍ ମୁଁହ ମେଁ, କୁଛ୍ ଲିଏ ହାଥ ମେଁ,
ମୁଝେ ଖୁନେ ଆଈ ଥୀ।
ଅନୁବାଦ;
କବୟିତ୍ରୀ ତୁ କ’ଣ ଆଣିଛୁ ବୋଲି ପଚାରିବା ସମୟରେ ଶିଶୁ ପିଲାଟି ଉତ୍ତର ଦେଉଛି, ମାଆ ତୁମେ ଖାଅ । ତାହାର ଏହି ଦରୋଟି କଥାରେ କବି ପ୍ରସନ୍ନ ହୃଦୟରେ, ଖୁସି ମନରେ ସବୁକିଛି ଭୁଲି କହୁଛନ୍ତି ତୁ ଖାଇଦେ।

पाया मैंने बचपन फिर से
बचपन बेटी बन आया,
उसकी मञ्जुल मूर्त्ति देखकर
मुझमें नव-जीवन आया।
ପାୟା ମୈନେ ବଚ୍‌ପନ୍ ଫିର୍ ସେ
ବତ୍‌ପନ୍‌ ବେଟୀ ବନ୍‌ ଆୟା,
ଉସ୍‌କୀ ମଞ୍ଜୁଳ ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖକର୍,
ମୁଖ୍ୟର୍ମେ ନ-ଜୀୱନ୍ ଆୟା ।
ଅନୁବାଦ:
କବି ନିଜ ଶିଶୁକନ୍ୟାଠାରେ ନିଜର ବାଲ୍ୟାବସ୍ଥାକୁ ଫେରି ପାଇଛନ୍ତି । ତାହାର ସୁନ୍ଦର ଗୁଲୁଗୁଲିଆ ଚେହେରା ଦେଖୁ ସତେ ଯେପରି ନୂଆ ଜୀବନ ଫେରି ପାଇଛନ୍ତି ।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

मैं भी उसके साथ खेलती,
खाती हूँ, तुतलाती हूँ,
मिलकर उसके साथ स्वयं,
मैं भी बच्ची बन जाती हूँ।
ମେଁ ଭୀ ଉସ୍କେ ସାଥ୍ ଖେଲ୍ବତୀ, ଖାତୀ ହୂ, ତୁତ୍‌ତୀ ହୂ,
ମିଲ୍‌କର୍ ଉସ୍କେ ସାଥ୍ ସ୍ଵୟଂ,
ମେଁ ଭୀ ବଢୀ ବନ୍ ଜାତୀ ହୁଁ ।
ଅନୁବାଦ:
କବି ଶିଶୁକନ୍ୟାଟି ସହିତ ଖେଳୁଛନ୍ତି, ଖାଉଛନ୍ତି, ଦରୋଟି କଣ୍ଠରେ କଥା ହେଉଛନ୍ତି । ତାହା ସହିତ ମିଶି କବି ମଧ୍ୟ ନିଜେ ଶିଶୁ ହୋଇ ଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କୁ ଚ୍ଛାଡିଯାଇଥ୍ ବା ପାଲ୍ୟାଣସ୍ଥା ପୁନର୍ବାର ଫେରି ଆସିଚ୍ଛା

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

याद – स्मरण (ସ୍ମରଣ/ସ୍ମୃତି/ମନେରଖ୍)।

मस्त – प्रसन्न, आनंदित (ଖୁସି ଆନନ୍ଦିତ) ।

निर्भय – बिना डर के (ଭୟଶୂନ୍ୟ) ।

चिन्ता रहित – चिन्ता शून्य (ଚିନ୍ତାମୁକ୍ତ)।

स्वच्छंद – आजाद, स्वाधीन, (स्वतंत्र) (ସ୍ଵାଧୀନ) ।

अतुलित – अतुलनीय, बेजोड़ ( ଅତୁଳନୀୟ ) ।

मचल जाना – आग्रह, हठ करना(ଆଗ୍ରହ)।

आँसू – अश्रु ଅଶୁ/ଲୋତକ/ଲୁହ) ।

गीला – भीगा हुआ (ଓଦା)।

व्याकुल – बेचैन (ଅସ୍ଥିର ) ।

प्राकृत विश्रांति – स्वाभाविक सुख चैन (ସ୍ଵାଭାବିକ ସୁଖ ଶାନ୍ତି) ।

निष्पाप – पापरहित, निष्कलंक (ପାପମୁକ୍ତ/କଳଙ୍କମୁକ୍ତ) ।

संताप – गहरी पीड़ा, दुःख (ଦୁଃଖ ) ।

नंदनवन – देवताओं का वन (ଦେବତାମାନଙ୍କ ଉପବନ) ।

कुटिया – कुटीर, झोपड़ी (ଘର, କୁଡ଼ିଆ) ।

मिट्टी – धूलि, भस्म (ଧୂଳି) ।

प्रफुल्लित – बहुत खुश, प्रसन्न (ବହୁତ ଖୁସି/ପ୍ରସନ୍ନ)

मंजुल – सुन्दर, मन को लुभानेवाली (ସୁନ୍ଦର|ମନକୁ ଆକର୍ଷିତ କରିବା) ।

नव जीवन – नया जीवन (ନୂଆ ଜୀବନ) ।

तुतलाना – तुतलाकर बोलना (ଖନେନ ଖନେଇ କହିବା/ଦରୋଟି ଭାଷାରେ କହିବା) ।

स्वंय – खुद (ନିଜେ)।

बरसों – सालों ( ବର୍ଷ ବର୍ଷ) ।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 5 मेरा नया बचपन

कवि परिचय

सुभद्रा कुमारी चौहान का जन्म सन् 1903 ई. में नागपंचमी के दिन प्रयाग निहलपुर मुहल में हुआ। उनके पिता थे ठाकुर रामनाथ सिंह। उनकी देखरेख में सुभद्राकुमारी की प्रारंभिक शिक्षा प्रयाग में हुई। सन् 1919 ई. में खंडवा निवासी ठाकुर लक्ष्मण सिंह चौहान से उनका विवाह हुआ था। राष्ट्रीय आन्दोलन में उद्बोधित होकर सुभद्राकुमारी अपने पति के साथ सत्याग्रह में हिस्सा लेने लगीं। इसलिए कई बार उन्हें जेल जाना पड़ा। देश स्वतंत्र होने के बाद वे मध्यप्रदेश विधानसभा की सदस्या चुनी गईं।

साहित्यिक और राजनीतिक क्षेत्रों में उन्हें राष्ट्रकवि माखनलाल चतुर्वेदी से विशेष प्रोत्साहन मिला था। 12 फरवरी 1948 ई. को मोटर दुर्घटना से उनका देहांत हो गया। सुभद्राकुमारी कवयित्री और कहानीकार दोनों ही थीं। अपनी कविता में राष्ट्रप्रेम की ओजस्विता और मानवीय भावनाओं का सहज रूप बड़ी ही सुन्दरता के साथ व्यक्त होता है। ‘झँसी की रानी’ कविता किसी समय हिन्दी पाठकों की जवानों पर गुँजती रहती थी। इनकी रचनाएँ मुकुल, बिखरे, मोती, उन्मादिनी, त्रिधाराएँ, सभा का खेल और सीधे-साधे चित्र’ हैं। इनमें ‘मुकुल’ उनकी 39 कविताओं का संग्रह है। इसी कविता- पुस्तक पर उन्हें पुरस्कार मिला है।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଆଲୋକ- ପ୍ରତିଫଳନ ଓ ପ୍ରତିସରଣ

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଆଲୋକ- ପ୍ରତିଫଳନ ଓ ପ୍ରତିସରଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 ଆଲୋକ- ପ୍ରତିଫଳନ ଓ ପ୍ରତିସରଣ

Question 1.
ନିମ୍ନଲିଖତ ପଦାର୍ଥ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଗୋଟିକ ଲେନ୍ସ ତିଆରିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ?
(a) ଜଳ
(b) କାର
(c) ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ
(d) ମାଟି
Answer:
(d) ମାଟି (କାରଣ ମାଟି ଅସ୍ବଚ୍ଛ ଅଟେ)

Question 2.
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ସୃଷ୍ଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ ଆକାରରେ ବଡ଼ । ତାହା ହେଲେ
(a) ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ଓ ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ
(b) ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର ଉପରେ
(c) ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଦୂରରେ
(d) ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ ଓ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ
Answer:
(d) ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ ଓ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ

Question 3.
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ ସମ୍ମୁଖରେ ବସ୍ତୁ କେଉଁଠି ରହିଲେ ସମାନ ଆକାରର ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ମିଳିପାରିବ ?
(a) ଲେନ୍ସର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ଠାରେ
(b) ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର ଦୁଇଗୁଣ ଦୂରତ୍ଵରେ
(c) ଅନନ୍ତ୍ର ତ୍ରରତାରେ
(d) ଲେନ୍ସର ଆଲୋକ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ
Answer:
(b) ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର ଦୁଇଗୁଣ ଦୂରତ୍ୱରେ

Question 4.
ଗୋଟିଏ ବର୍ତ୍ତୁଳାକାର ଦର୍ପଣ ଓ ବର୍ତ୍ତୁଳାକାର ଲେନ୍‌ସ ପ୍ରତ୍ୟେକର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 15 ସେ.ମି. ଅଟେ । ଦର୍ପଣ ଓ ଲେନ୍ସ ଦ୍ବୟ ସମ୍ଭବତଃ କ’ଣ ହୋଇପାରିବେ ?
(a) ଉଭୟ ଅବତଳ
(b) ଉଭୟ ଉତ୍ତଳ
(c) ଦର୍ପଣ ଅବତଳ ଓ ଲେନ୍ସ ଉତ୍ତଳ
(d) ଦର୍ପଣ ଉତ୍ତଳ ଓ ଲେନ୍ସ ଅବତଳ
Answer:
(a) ଉଭୟ ଅବତଳ

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

Question 5.
ତୁମେ ଗୋଟିଏ ଦର୍ପଣ ସମ୍ମୁଖରେ ଯେଉଁଠି ଠିଆ ହେଲେ ବି ତୁମର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସଳଖ ହୁଏ । ତେବେ ଦର୍ପଣ କି ପ୍ରକାର ଦର୍ପଣ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଛି ?
(a) ସମତଳ
(b) ଅବ୍ତଳ
(c) ଉତ୍ତଳ
(d) ସମତଳ କିମ୍ବା ଉତ୍ତଳ
Answer:
(d) ସମତଳ କିମ୍ବା ଉତ୍ତଳ
[ କାରଣ ସମତଳ ଦର୍ପଣରେ ସର୍ବଦା ସଳଖ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଯାଏ । ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସର୍ବଦା ଆଭାସୀ ଓ ସଳଖ ହୋଇଥାଏ ।]

Question 6.
ଡିକ୍ସନାରିର ଛୋଟ ଛୋଟ ଅକ୍ଷର ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ତୁମେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଲେନ୍ସଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଲେନ୍ସକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ବାଛିବ ?
(a) 50 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସସ।
(b) 50 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅବତଳ ଲେନ୍ସସ ।
(c) 5 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସସ।
(d) 5 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅବତଳ ଲେନ୍ସସ ।
Answer:
(c) 5 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସସ।

Question 7.
15 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରି ଆମେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ସଳଖ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛୁ । ଦର୍ପଣ ସମ୍ମୁଖରେ ବସ୍ତୁ କେଉଁ ଦୂରତା ପରିସର (Range) ମଧ୍ୟରେ ରହିବ ? ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି କ’ଣ ? ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ବସ୍ତୁଠାରୁ ବଡ଼ ନା ସାନ ? ରଶ୍ମି ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରି ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ ଦେଖାଅ ।
Answer:
(i) ଅବତଳ ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ ଓ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ ବସ୍ତୁ ରହିଲେ ଏହାର ଏକ ସଳଖ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
(ii) ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସଳଖ ଓ ଆଭାସୀ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା ଦର୍ପଣ ପଛପଟେ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ବସ୍ତୁର ଅକାରଠାରୁ ବଡ଼ ହୋଇଥାଏ ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-1

Question 8.
ନିମ୍ନଲିଖତ କ୍ଷେତ୍ରରେ କି ପ୍ରକାରର ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ?
(a) କାରର ହେଡ୍‌ଲାଇଟ :
ଉ :
କାର୍ ହେଡ୍‌ଲାଇଟ୍‌ର ପ୍ରତିଫଳକ ରୂପେ ଅବତଳ ଦର୍ପଣକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଯେତେବେଳେ ଆଲୋକିତ ବଲ୍‌ବଟ୍
ଅବତଳ ପ୍ରତିଫଳକର ଫୋକସ୍ଠାରେ ରହେ, ଅବତଳ ପ୍ରତିଫଳକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ରଶ୍ମିର ଗୁଚ୍ଛ ସୃଷ୍ଟି
କରେ, ଯାହା ଅଧ‌ିକ ଦୂର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଡ଼ିଥାଏ । ଆଲୋକ ରଶ୍ମିର ଗୁଚ୍ଛଗୁଡ଼ିକ ଅଧ‌ିକ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ହୋଇଥାଏ ।

(b) ଯାନର ପଛ ଦେଖିର| ଦର୍ପଣ
ଉ :
ଯାନର ପଛ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କାରଣ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ସର୍ବଦା ସଳଖ, ଆଭାସୀ ଓ ଛୋଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଯାନର ପଛପଟେ ଥିବା ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଅଞ୍ଚଳର ଦୃଶ୍ୟ ଦର୍ପଣରେ ପରିଷ୍କାର ଭାବେ ଦେଖ୍ହୁଏ ।

(c) ସୌର ଚୁଲ୍ଲା :
ଉ :
ସୌର ଚୁଲାରେ ବଡ଼ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କାରଣ ଯେତେବେଳେ ସୌରଚୁଲାକୁ ଏକ ବଡ଼ ଅଚ୍ତଳ ପ୍ରତିଫଳକର ଫୋକସ୍ଠାରେ ରଖାଯାଏ, ପ୍ରତିଫଳନଦ୍ୱାରା ସୌର ତାପଯୁକ୍ତ ରଶ୍ମି ଅଭିସରିତ ହୋଇ ଚୁଲା ଉପରେ ଫୋକସ୍ ହୋଇଥାଏ । ଫଳରେ ସୌର ବୁର୍ଲାରେ ତାପ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

Question 9.
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସର ଅଧା ଅଂଶ କାଗଜ ଦ୍ବାରା ଆବୃତ କରି ଦିଆଯାଇଛି । ଏହି ଲେନ୍ସ ବସ୍ତୁର ସମ୍ପୂର୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବ କି ? ପରୀକ୍ଷା ଦ୍ବାରା ତୁମ ଉତ୍ତରର ସଠିକତାକ୍ତ ଜାଣିଚ୍|କ୍ତ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଲେନ୍‌ସ୍‌ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଂଶ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ କରେ, ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସର ଅଧା ଅଂଶ କାଗଜଦ୍ବାରା ଆବୃତ କଲେ ମଧ୍ୟ ଲେନ୍ସ ବସ୍ତୁର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍ ନିଆଯାଉ । ଏହାର ଅଧା ଅଂଶ କଳାକାଗଜରେ ଆବୃତ୍ତ କରାଯାଉ । ଏକ ବସ୍ତୁ AB ଲେନସ୍ ଆଗରେ ରଖାଯାଉ । ଲେନସ୍ ଏବଂ ବସ୍ତୁଟିକୁ ଏପରି ରଖ ଯେପରିକି ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଏକ ପରଦା ଉପରେ ପଡ଼ିବ ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-2
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ପରଦାରେ ବସ୍ତୁର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।

Question 10.
ଗୋଟିଏ 10 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅଭିସାରୀ ଲେନ୍ସଠାରୁ 25 ସେମି ଦୂରରେ ଏକ 5 ସେମି ଦୈର୍ଘ୍ୟର ବସ୍ତୁ ରହିଛି । ରଶ୍ମି ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରି ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସ୍ଥିତି, ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
h = 5 ସ୍.ମି., u = – 25 ସ୍.ମି, ƒ = 10 6ସ୍.ମି. |
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-3
ଯେହେତୁ ବସ୍ତୁଟି ଅପିସାରୀ ଲେନ୍ସଠାରୁ 25 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ରହିଛି ଏବଂ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ହେଉଛି 10 ସେ.ମି. ତେଣୁ ବସ୍ତୁଟି 2Fର ବାହାରେ ରହିବ । 10 ସେ.ମି. ତେଣୁ ବସ୍ତୁଟି 2Fର ବାହାରେ ରହିବ ।
ଲେନ୍ସ ସୂତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ, \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\) ⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ -25 }\) = \(\frac { 1 }{ 10 }\)
\(\frac { 1 }{ v }\) = \(\frac { 1 }{ 10 }\) – \(\frac { 1 }{ 25 }\) = \(\frac { 5-2 }{ 50 }\) = \(\frac { 3 }{ 50 }\) ⇒ v = \(\frac { 50 }{ 3 }\) = 16.66 6ସ୍.ମି.
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା 16.66 ସେ.ମି. ।
ବର୍ଦ୍ଧନ (m) = \(\frac { h’ }{ h }\) = \(\frac { v }{ u }\) ⇒ v = \(\frac { h’ }{ 5 }\) = \(\frac{\frac{50}{3}}{-25}\)
⇒ \(\frac { h’ }{ 5 }\) = \(\frac{50}{-3 \times 25}\)
⇒ h’ = \(\frac{50 \times 5}{-3 \times 25}\) = – 3. 33 6ସ୍.ମି.
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଲେନ୍ସର ଅପରପାର୍ଶ୍ବରେ F ଓ 2F ମଧ୍ୟରେ ଗଠିତ ହେବ । ଏହା ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଏବଂ ବସ୍ତୁଠାରୁ ସାନ ହେବ ।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

Question 11.
15 ସେ.ମି. ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଲେନ୍ସ ନିଜଠାରୁ 10 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ଲେନ୍ସ ଠାରୁ କେତେ ଦୂରରେ ବସ୍ତୁ ଅଛି ? ରଶ୍ମି ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରି ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଦେଖାଅ ।
Answer:
ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା (f) = – 15 6ସ୍.ମି.
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା v = – 10 6ସ୍.ମି. |
ଲେନ୍ସ ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ : \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ f }\) = \(\frac { 1 }{ (-10) }\) – \(\frac { 1 }{ (-15) }\)
= – \(\frac { 1 }{ 10 }\) + \(\frac { 1 }{ 15 }\) = \(\frac { -3+2 }{ 30 }\) = – \(\frac { 1 }{ 30 }\)
u = -30 6ସ୍.ମି.
∴ ବସ୍ତୁଟି ଲେନ୍ସଠାରୁ 30 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ବା 2Fଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ !
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-4

Question 12.
15 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣଠାରୁ 10 ସେମି ଦୂରରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଅଛି । ଏହାର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସ୍ଥିତି ଓ ପ୍ରକୃତି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
ବସ୍ତୁର ଦୂରତା (u) = – 10 6ସ୍.ମି.,
ଫୋକସ୍ ଦୂରତା (f) = + 15 6ସ୍.ମି.,
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା = v
∴ ଦର୍ପଣ ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ :\(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) = \(\frac { 1 }{ f }\) – \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ 15 }\) + \(\frac { 1 }{ -10 }\) = \(\frac { 1 }{ 15 }\) + \(\frac { 1 }{ 10 }\) = \(\frac { 2+3 }{ 30 }\) = \(\frac { 5 }{ 30 }\) = \(\frac { 1 }{ 6 }\)
∴ v = + 6ସ୍.ମି.,
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ଦର୍ପଣର ପଛରେ 6 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ଗଠିତ ହେବ । ଏହା ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ ସାନ ହେବ ।

Question 13.
ଏକ ସମତଳ ଦର୍ପଣ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟ ପରିବର୍ଦ୍ଧନ +1 ଅଟେ । ଏହାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ସମତଳ ଦର୍ପଣର ପରିବର୍ତନ (m) : = \(\frac { h’ }{ h }\) = – \(\frac { v }{ u }\)
ଦତ୍ତ ଅଛି ସମତଳ ଦର୍ପଣର m = +1 ହେଲେ h’ = h ଏବଂ v = – u
(a) ପରିବର୍ଦ୍ଧନ + l ର ଅର୍ଥ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ବସ୍ତୁର ଆକାର ସହ ସମାନ ।
(b) ପରିବର୍ଦ୍ଧନ + 1 ର ଅର୍ଥ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଆଭାସୀ ଓ ସଳଖ ହେବ ।

Question 14.
30 ସେମି ବଜ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣଠାରୁ 20 ସେମି ଦୂରରେ 5.0 ସେମି ଦୈର୍ଘ୍ୟର ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଅଛି । ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସ୍ଥାନ, ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକୃତି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
ଏଠାରେ ବସ୍ତୁର ଉଚ୍ଚତା (h) = +5 6ସ୍.ମି.,
ବସ୍ତୁର ଦୂରତା (u) = – 20 6ସ୍.ମି.,
ବକ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ (R) = + 30 ସେ.ମି.
ଫୋକସ୍ ଦୂରତା (f) = \(\frac { R }{ 2 }\) = \(\frac { 30 }{ 2 }\) = 15 6ସ୍.ମି.,
ଦର୍ପଣ ପୂତ୍ର ଅନ୍ସାରେ \(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ -20 }\) = \(\frac { 1 }{ +15 }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) = \(\frac { 1 }{ 15 }\) + \(\frac { 1 }{ 20 }\) = \(\frac { 4+3 }{ 60 }\) = \(\frac { 7 }{ 60 }\)
⇒ v = \(\frac { 60 }{ 7 }\) = 8.57 6ସ୍.ମି.,
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ଦର୍ପଣର ପଛରେ 8.57 ବା 8.6 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପରିବର୍ତ୍ତନ (m) : \(\frac { h’ }{ h }\) = – \(\frac { v }{ u }\)
⇒ \(\frac { h’ }{ 5 }\) = – \(\frac { 8.57 }{ -20 }\)
⇒ h’ = \(\frac { 8.57×5 }{ -20 }\) = \(\frac { 8.57×5 }{ 20 }\) = 2.1425 ର| 2.14 6ସ୍.ମି.,
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଉଚ୍ଚତା 2.14 ସେ.ମି. ।
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ ସାନ ।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

Question 15.
18 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ଅବତଳ ଦର୍ପଣର 27 ସେମି ସମ୍ମୁଖରେ 7 ସେମି ଆକାରର ବସ୍ତୁ ରଖାଯାଇଛି । ଦର୍ପଣଠାରୁ କେତେ ଦୂରରେ ଏକ ପରଦା ରଖିଲେ ତା’ ଉପରେ ଫୋକସ୍ ହୋଇଥ‌ିବା ଏକ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ । ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଓ ପ୍ରକୃତି କ’ଣ ହେବ ?
Answer:
ବସ୍ତୁର ଉଚ୍ଚତା (ଆକାର ) h = + 7 ସେ.ମି.,
ଫୋକସ୍ ଦୂରତା f = – 18 ସେ.ମି.
ପ୍ରତିବିମ୍ବର (ଉଚ୍ଚତା) = h’,
ବସ୍ତୁର ଦୂରତା u = – 27 ସେ.ମି.
ବର୍ପଣ ପୃତ୍ର ଅନ୍ତପାପ୍ପା \(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ -27 }\) = \(\frac { 1 }{ -18 }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) = \(\frac { 1 }{ -18 }\) + \(\frac { 1 }{ 27 }\) = \(\frac { -1 }{ 18 }\) + \(\frac { 1 }{ 27 }\) = \(\frac { -3+2 }{ 54 }\) = \(\frac { -1 }{ 54 }\)
⇒ v = – 54 ସେ.ମି.,
ଦର୍ପଣଠାରୁ 54 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ( ଦର୍ପଣ ଆଗରେ ବସ୍ତୁ ଯେଉଁ ପାର୍ଶ୍ବରେ) ଏକ ପରଦା ରଖିଲେ ତା’ ଉପରେ ଫୋକସ୍ ହୋଇଥିବା ଏକ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
ପରିବର୍ଦ୍ଧନ m = \(\frac { h’ }{ h }\) = \(\frac { – v }{ u }\)
⇒ \(\frac { h’ }{ 7 }\) = – \(\frac { (- 54) }{ (-27) }\)
⇒ h’ = – \(\frac { 54×7 }{ 27 }\) = -14 ସେ.ମି.,
∴ ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଓ ବର୍ଦ୍ଧିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେବ ।

Question 16.
ଗୋଟିଏ ଲେନ୍ସର ପାୱାର – 2.0 D । ଏହାର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କେତେ ? ଏହା କି ପ୍ରକାରର ଲେନ୍ସ ?
Answer:
P = – 2.0 D
P = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ f = \(\frac { 1 }{ P }\) = \(\frac { 1 }{ -2.0 }\) ମି. = – \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 100 ସେ.ମି. = – 50 ସେ.ମି.
∴ ଯେହେତୁ ଲେନ୍ସର ପାୱାର ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ, ଏହା ଏକ ଅବତଳ ଲେନ୍ସ ।

Question 17.
ଜଣେ ଡାକ୍ତର + 1.5 D ପାୱାରର ସଂଶୋଧନକାରୀ ଲେନ୍ସ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ଲେନ୍‌ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କେତେ ? ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲେନ୍ସ ଅପସାରୀ ନା ଅଭିସାରୀ ?
Answer:
P= \(\frac { 1 }{ f }\) ⇒ 1.5 = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ f = \(\frac { 1 }{ 1.5 }\) ମି. = \(\frac { 10 }{ 15 }\) ମି. = \(\frac { 2 }{ 3 }\) ମି. = + 0.67 ମି.
ଲେନ୍ସର ପାୱାର ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ହେତୁ ଏହା ଏକ ଅଭିସାରୀ ଲେନ୍ସ ।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର:

Question 1.
ଅବତଳ ଦର୍ପଣର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍‌ର ସଂଜ୍ଞା କ’ଣ ?
Answer:
ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ସହିତ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଦର୍ପଣର ଆଗରେ ଯେଉଁ ବିନ୍ଦୁରେ ମିଳିତ ହୁଅନ୍ତି ତାହାକୁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ (Principal Focus) କୁହାଯାଏ ।

Question 2.
ଗୋଟିଏ ବର୍ତ୍ତୁଳାକାର ଦର୍ପଣର ବକ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ 20 ସେ.ମି ହେଲେ ତାହାର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କେତେ ?
Answer:
R = 2f ⇒ f = \(\frac { R }{ 2 }\)
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-5

Question 3.
ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ସଳଖ ଓ ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଇ ପାରୁଥ‌ିବା ଦର୍ପଣର ନାମ କୁହ ।
Answer:
ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ।

Question 4.
ଯାନଗୁଡ଼ିକରେ ପଛପାଖ ଦେଖିବା ପାଇଁ କାହିଁକି ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ?
Answer:
ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ସର୍ବଦା ଦୂରରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁର ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁ ତୁଳନାରେ ଛୋଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖହୁଏ । ତେଣୁ ଯାନଗୁଡ଼ିକରେ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

Question 5.
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର, ତାହାର ବକ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ 32 ସେ.ମି. ଅଟେ |
Answer:
ଯେହେତୁ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ଓ ବକ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ (+) ଧନାତ୍ମକ, ତେଣୁ R = 32 ସେ.ମି.
R = 2f ⇒ f = \(\frac { R }{ 2 }\) = f = \(\frac { 32 }{ 2 }\) = 16 ସେ.ମି.,
∴ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 16 ସେ.ମି. ।

Question 6.
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ସାମନାରେ 10 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ରଖୁ, ସେହି ଦର୍ପଣ 3 ଗୁଣ ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥିତି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
ଯେହେତୁ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ବାସ୍ତବ ତେଣୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ (–) l m = – 3 ଏବଂ u = – 10 ସେ.ମି. ।
⇒ m = \(\frac { h’ }{ h }\) = – \(\frac { v }{ u }\) ⇒ – 3 = – \(\frac { v }{ u }\)
⇒ v = 3 x u = 3 x (-10) = – 30 ସେ.ମି.
∴ ଦର୍ପଣଠାରୁ 30 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ବସ୍ତୁଥ‌ିବା ପାର୍ଶ୍ଵରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେବ ।

Question 7.
ବାୟୁରେ ଗତି କରୁଥିବା ଏକ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ତୀର୍ଯ୍ୟକ୍ ଭାବରେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ ସେହି ରଶ୍ମି ମାଧ୍ୟମ ଦ୍ବୟର ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠରେ ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ବାଙ୍କିଯିବ ନା ଅଭିଲୟଠାରୁ ଦୂରକୁ ବାଙ୍କିଯିବ ? ଏପରି କାହିଁକି ହେବ ?
Answer:
ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ବାଙ୍କିଯିବ । କାରଣ ଆଲୋକର ବେଗ ବାୟୁ ତୁଳନାରେ ଜଳରେ କମ୍ ! ବେଗ ହ୍ରାସ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ବଙ୍କେଇ ଯାଏ ।

Question 8.
ଆଲୋକ 1.50 ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ କାଚ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କଲା । କାଚ ଭିତରେ ଆଲୋକର ବେଗ କେତେ ହେବ ? (ଶୂନ୍ୟରେ ଆଲୋକର ବେଗ 3 x 10 ମି.ସେ – ଅଟେ ।
Answer:
କାଚର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ng = 1.50
ଆଲୋକର ବାୟୁରେ ବେଗ (C) = 3 x 108 ମି. ସେ
ଆଲୋକର କାଚ ମାଧ୍ୟମରେ ବେଗ = Vg
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-6

Question 9.
6.3 ସାରଣୀ ଦେଖୁ କୁହ କେଉଁ ମାଧ୍ୟମର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବାଧ‌ିକ ଓ କେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବନିମ୍ନ ?
Answer:
ହୀରାର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ସର୍ବାଧ୍ଵ (2.42) ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବାଧ‌ିକ । ବାୟୁର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ସର୍ବନିମ୍ନ (1.0003) ହୋଇଥିବାରୁ ବାୟୁର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବନିମ୍ନ ।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

Question 10.
ତୁମକୁ କିରୋସିନି, ଟରପେନଟାଇନ୍ ତେଲ ଓ ଜଳ ଦିଆଗଲା । ଏହା ମଧ୍ୟରୁ କାହା ଭିତରେ ଆଲୋକ ସବୁଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ବେଗରେ ଗତି କରିବ ? (6.3 ସାରଣୀର ତଥ୍ୟକୁ ଏଥିପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କର )
Answer:
କିରୋସିନ୍‌ର n = 1.44,
ଟରପେନ୍‌ଟାଇନ୍‌ର n = 1.47 ଏବଂ ଜଳର n = 1.33
ଯେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ସର୍ବନିମ୍ନ, ସେହି ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋକର ବେଗ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।
ଏଠାରେ ଜଳର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଜଳର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବନିମ୍ନ । ତେଣୁ ଜଳ ଭିତରେ ଆଲୋକ ସବୁଠାରୁ ଅଧ୍ଵ ବେଗରେ ଗତି କରିବ ।

Question 11.
ହୀରାର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ (2.42) ଅଟେ । ଏହାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ହୀରାର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବାଧ‌ିକ । ହୀରା ଭିତରେ ଆଲୋକ ସବୁଠାରୁ କମ୍ ବେଗରେ ଗତି କରେ । ଏହା ଆଲୋକର ବାୟୁରେ ବେଗ ଓ ହୀରାରେ ବେଗର ଅନୁପାତକୁ ବୁଝାଏ ।

Question 12.
1 ଡାୟପ୍‌ଟରର ସଂଜ୍ଞା କ’ଣ ?
Answer:
1 ମିଟର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଲେନସ୍‌ର ପାୱାରକୁ 1 ଡାୟପ୍‌ଟର କହନ୍ତି ।

Question 13.
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ ଏକ ଛୁଞ୍ଚିର ବାସ୍ତବ ଓ ଓଲଟା ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଲେନ୍ସଠାରୁ 50 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ ସମ୍ମୁଖରେ କେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଛୁଞ୍ଚିକୁ ରଖେ, ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ବସ୍ତୁର ଆକାର ସହିତ ସମାନ ହେବ । ଲେନ୍ସର ପାୱାର କେତେ ତାହା ମଧ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
ଏଠାରେ ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା v = + 50 ସେ.ମି.
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର = ବସ୍ତୁର ଆକାର ⇒ h’ = h
m = \(\frac { h’ }{ h }\) = – 1
∴ \(\frac { v }{ u }\) = – 1 ⇒ u = – v = – 50 ସେ.ମି.
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା = 50 ସେ.ମି.
\(\frac { 1 }{ f }\) = \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ v }\) = + \(\frac { 1 }{ 50 }\) + \(\frac { 1 }{ 50 }\) = + \(\frac { 2 }{ 50 }\) = + \(\frac { 1 }{ 25 }\) ସେ.ମି.
⇒ f = 25 ସେ.ମି. = 0.25 ମିଟର
P = \(\frac { 1 }{ f }\) = \(\frac { 1 }{ 0.25 }\) ମିଟର = 4 ଡାୟପ୍‌ଟର
∴ ଲେନ୍ସର ପାୱାର 4 ଡାୟପ୍‌ଟର ।

Question 14.
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 2.0 ମି ହେଲେ ତାହାର ପାୱାର କେତେ ?
Answer:
ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ f = – 2 ମିଟର
p = \(\frac { 1 }{ f }\) = – \(\frac { 1 }{ 2 }\) ମିଟର = – 0.5 ଡାୟପୁର ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (Activity):

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -1 (Activity-1)
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ : ଚକ୍ ଚକ୍ କରୁଥିବା ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ଚାମଚ ।
ପରୀକ୍ଷଣ :

  • ବକ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ତୁମର ମୁହଁକୁ ଦେଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକର ।
  • ଚାମଚକୁ ତୁମ ମୁହଁ ପାଖରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୂରେଇ ନିଆଯାଉ ।
  • ଚାମଚକୁ ଓଲଟାଇ ଦେଇ ସେଥ‌ିରେ ମୁହଁ ଦେଖାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

  • ଚାମଚକୁ ଓଲଟାଇ ଦେଇ ସେଥ‌ିରେ ମୁହଁ ଦେଖାଯାଉ । ଚାମଚର ବଜ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ଏକ ଓଲଟା ଓ ବର୍ଦ୍ଧିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଗଲା ।
  • ଚାମଚକୁ ମୁହଁ ପାଖରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୂରେଇ ନେବାଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଧୀରେ ଧୀରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ହୋଇଗଲା ।
  • ଚାମଚକୁ ଓଲଟାଇ ଦେଇ ସେଥ‌ିରେ ମୁହଁ ଦେଖ‌ିଲେ ମୁହଁର ଏକ ସଳଖ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଗଲା ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ଚାମଚଠାରୁ ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -2 (Activity-2)
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଦର୍ପଣକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆଡ଼କୁ ଦେଖାଅ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ବାହାରୁଛି । ଖଣ୍ଡେ କାଗଜଆଣି ଏହି ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକୁ ତା’ ଉପରେ ପକାଅ ଏବଂ କାଗଜକୁ ଆଗପଛ କର । ଗୋଟିଏ ଅତି ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଆଲୋକ ବିନ୍ଦୁ କାଗଜର ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ପଡ଼ୁଛି । କିଛି ସମୟ ଏହିପରି ରଖୁ ଦେଖୁର କାଗଜଟି ଜଳି ଉଠିବ । ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଆଲୋକ ବିନ୍ଦୁ ହେଉଛି ଅବତଳ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ (F) । F ବିନ୍ଦୁରେ ସୂର୍ଯ୍ୟର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି (ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଓ ଛୋଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବ) । କାଗଜ ଉପରେ ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥ‌ିବା ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଓ ଦର୍ପଣ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥ‌ିବା ଦୂରତା ହିଁ ଦର୍ପଣର ସନ୍ନିକଟ (Approximate) ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-7

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -3 (Activity-3)
ବସ୍ତୁର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥାନ ପାଇଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ ।

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଅବତଳ ଦର୍ପଣ, ମିଟରସ୍କେଲ, ଚକ୍‌ଖଣ୍ଡ, ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀ, କାଗଜ ପରଦା ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ନିଅ, ଏହାର ଫୋକସ ଦୂରତାର ସନ୍ନିକଟ ମାନ (approximate value) ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରି ଟିପି ରଖ ।
ତୁମେ କୌଣସି ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଏକ ସାଧା କାଗଜ ପରଦା ଉପରେ ଦେଖ୍ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର ସନ୍ନିକଟମାନ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିପାରିବ ।
ଟେବୁଲ ଉପରେ ଚଦ୍ଵାରା ଏକ ରେଖା ଟଣାଯାଉ ।

ଏକ ଅବତଳ ଦର୍ପଣକୁ ଷ୍ଟାଣ୍ଡରେ ଲଗାଇ ଟାଣିଥ୍‌ ରେଖା ଉପରେ ଏପରି ରଖ ଯେପରିକି ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ ଠିକ୍ ରେଖା ଉପରେ ରହିବ।
ପୂର୍ବରେଖା ସହିତ ସମାନ୍ତର ଭାବରେ ଆଉ ଦୁଇଟି ରେଖା ଟାଣ ଯେମିତି ପାଖାପାଖୁ ଯେକୌଣସି ଦୁଇଟି ରେଖା ମଧ୍ଯରେ ଦୂରତା ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ସହିତ ସମାନ ହେବ ।

ଏହି ରେଖାତ୍ରୟର ସ୍ଥିତି ବର୍ତ୍ତମାନ ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ (P), ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁ (F) ଓ ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର (C) ଭେଦ କରିବ ।
କାରଣ କ୍ଷୁଦ୍ରଦ୍ଵାରକ ବିଶିଷ୍ଟ ବର୍ତ୍ତୁଳାକାର ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁ (F), ତା’ର ପୋଲ୍ (P) ଓ ବକ୍ରତାକେନ୍ଦ୍ର (C)ର ମଝିରେ ଥାଏ ।
ଜଳୁଥିବା ମହମବତୀ ନିଆଯାଉ । ମହମବତୀକୁ ୯ ବିନ୍ଦୁର ପଛକୁ ଦୂରରେ ରଖ । ଦର୍ପଣ ସାମନାରେ ଏକ କାଗଜ ପରଦା ରଖ । ପରଦା(Screen)କୁ ଆଗପଛ କରି ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ, ତୀକ୍ଷ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ତା’ର ପ୍ରକୃତି ଓ ସ୍ଥିତିକୁ ଟିପି ରଖ ।
ମହମବତୀର ଆକାର ସହିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ତୁଳନା କର । ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀକୁ
(a) C ଠାରୁ ଅଳ୍ପ ଦୂରରେ, (b) ଠିକ୍ C ଉପରେ (c) F ଓ C ମଧ୍ୟରେ (d) ଠିକ୍ F ଉପରେ,
(e) P ଓ F ମଧ୍ୟରେ ରଖ୍ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ ଓ ପ୍ରକୃତି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ଅବତଳ ଦର୍ପଣଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା କୌଣସି ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ଅବସ୍ଥାନ ଓ ଆକାର ଦର୍ପଣ ସେହି ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନକୁ P, F ଓ C ବିଦୁ୍ୟତ୍ରୟକୁ ଭିତ୍ତିକରି ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଛି ।
ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ବାସ୍ତବ ବା ଆଭାସୀ, ସଳଖ ବା ଓଲଟା କିମ୍ବା ବସ୍ତୁ ସହିତ ସମାନ, ଛୋଟ ବା ବଡ଼ ହୋଇପାରେ ।

ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଥିତିପାଇଁ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ :
ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-8

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -4 (Activity-4)
ବସ୍ତୁର ନିମ୍ନଲିଖତ ଅବସ୍ଥିତି ପାଇଁ ସ୍କେଲ୍ ଓ ପେନ୍‌ସିଲ୍ ବ୍ୟବହାର କରି ରଶ୍ମିଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
(a) ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ
(b) C ଠାରୁ ଦୂରରେ (ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଦୂରରେ)
(c) C ଠାରେ (ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ରଠାରେ)
(d) C ଓ F ମଧ୍ୟରେ (ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର ଓ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ)
(e) F ଠାରେ (ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସଠାରେ)
(f) P ଓ F (ପୋଲ୍ ଓ ଫୋକସ ମଧ୍ଯରେ)

(a) ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ :
(i) ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣ ପୃଷ୍ଠରେ ଆପତିତ ହୋଇ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଗଚିକରିଚ୍ଚି |
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-9
(ii) C ମଧ୍ୟଦେଇ ବସ୍ତୁରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପୁନର୍ବାର C ମଧ୍ୟଦେଇ ଫେରିଯାଏ ।
(iii) ଏହି ରଶ୍ମିଦ୍ଵୟ ପରସ୍ପରକୁ F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି ।
(iv) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ – ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ (F) ଠାରେ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
(v) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତ ଆକାର– ବାସ୍ତବ ଓ ଓଲଟା ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ର ବିନ୍ଦୁ ସମ ।

(b) C ଠାରୁ ଦୂରରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ :
(i) AB ବସ୍ତୁଟି C ଠାରୁ ଦୂରରେ ରହିଛି ।
(ii) ଏଠାରେ A ବିନ୍ଦୁରୁ AM ରଶ୍ମିଟି ଦର୍ପଣର ଅକ୍ଷ ସହ ସମାନ୍ତର ଓ ଏହାର ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି F ବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତି କରିଛି ।
(iii) A ଠାରୁ C ମଧ୍ୟଦେଇ ଯାଇଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ସେହିବାଟେ ଫେରିଅଛି ।
(iv) ଏହି ଦୁଇଟି ରଶ୍ମି A’ ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରିବାଦ୍ୱାରା ସେଠାରେ A ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି । ସେହିପରି AB ବସ୍ତୁର ସମସ୍ତ ବିନ୍ଦୁପାଇଁ A’B’ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ – F ଓ C ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଓ ସବୁଠାରୁ ଛୋଟ ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-10

(c) ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ C ଠାରେ :
(i) AB ବସ୍ତୁଟି ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ରଠାରେ ଅଛି ।
(ii) A ଠାରୁ ଏକ ରଶ୍ମି AD ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ଓ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ F ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତିକରିଛି ।
(iii) ଅନ୍ୟ ଏକ ରଶ୍ମି AE ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ସହ ସମାନ୍ତର ହୋଇ ଗତିକରିଛି ।
(iv) ଦୁଇଟି ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ପରସ୍ପରକୁ A’ ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି । ତେଣୁ A’ ହେଉଛି A ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ । A’ ଠାରେ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି । A’B’ ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷପ୍ରତି ଅଭିଲମ୍ବ I A’B’ ଓ AB ଏକ ସରଳରେଖାରେ ଅବସ୍ଥାନ କରନ୍ତି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ – ପ୍ରତିବିମ୍ବ C ଠାରେ ଗଠିତ ହେବ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଏବଂ ବସ୍ତୁସହ ସମାନ ଆକାର ହେବ ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-11

(d) ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ C ଓ F ମଧ୍ୟରେ :
(i) AB ବସ୍ତୁଟି ଫୋକସ୍ F ଓ ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର C ମଧ୍ୟରେ ରଖାଯାଏ ।
(ii) AB ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି AD ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ I ବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟଦେଇ ଯାଏ ।
(iii) ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି AE, Eଠାରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ସେହି ଦିଗରେ ଫେରିଆସିଲା ।
(iv) ରଶ୍ମିଦ୍ବୟ ପରସ୍ପରକୁ A’ ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି ଓ A’B’ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ – C ପରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଏବଂ ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ବସ୍ତୁଠାରୁ ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-12

(e) ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ F ଠାରେ ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ :
(i) AB ବସ୍ତୁଟି ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ F ଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
(ii) AD ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ସହସମାନ୍ତର ଓ ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଗତିକରେ ।
(iii) ଅନ୍ୟ ଏକ ରଶ୍ମି AE ଅବତଳ ଦର୍ପଣର E ଠାରେ ଆପତିତ ହୋଇ ସେହି ଦିଗରେ ଫେରିଆସେ ଓ C ମଧ୍ୟଦେଇ ଯାଏ ।
(iv) ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁଇଟି ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ପରସ୍ପର ସମାନ୍ତର ଏବଂ ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ପରସ୍ପର ସହ ମିଳିତ ହୁଅନ୍ତି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥା – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ଅନନ୍ତ ଦୂରରେ ଗଠିତ ହୁଏ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ସବୁଠାବୁ ରହ୍ତତ ପରିବର୍ଷିତ, ବାସ୍ତବ ଓ ଓଲଟା ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-13

(f) ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ P ଓ I ମଧ୍ୟରେ ଥିଲେ :
(i) AB ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ହୋଇ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତିକରେ ।
(ii) CA ସରଳରେଖା ଦିଗରେ A ବିନ୍ଦୁରୁ ବାହାରୁଥ‌ିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି E ଠାରେ ଆପତିତ ହୋଇ EC ବାଟେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଫେରୁଛି ।
(iii) ଏହି ଦୁଇ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣର ସମ୍ମୁଖରେ ପରସ୍ପରକୁ
(iv) ଏହି ରଶ୍ମି ଦ୍ଵୟକୁ ବଢ଼ାଇଲେ ଦର୍ପଣର ପଛପଟେ K ଠାରେ ଛେଦ କଲାପରି ଜଣାପଡୁଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥା – ଦର୍ପଣର ପଛପଟେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ଆଭାସୀ ଏବଂ ସଳଖ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେବ । ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ହେବ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-14

(i) ଟର୍ଚ୍ଚ, ସନ୍ଧାନୀ ଆଲୋକ (Search light) ଓ ଯାନଗୁଡ଼ିକର ଶୀର୍ଷ ଆଲୋକରେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ଗୁଚ୍ଛ ପାଇବା,ପାଇଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(ii) ଦାଢ଼ିକାଟିଲା ବେଳେ ମୁହଁର ବଡ଼ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖୁବାପାଇଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(iii) ଦନ୍ତ ଚିକିତ୍ସକମାନେ ରୋଗୀର ଦାନ୍ତର ବଡ଼ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖୁବାପାଇଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ।
(iv) ସୌର ଚୁଲ୍ଲା (Furnace) ରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକକୁ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ କରାଇ ତାପ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ବଡ଼ ବଡ଼ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(v) ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନୀ ଦୂରବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
(vi) ଚକ୍ଷୁ ପରୀକ୍ଷା ଯନ୍ତ୍ରରେ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ ଓ ତା’ର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସାରାଂଶ :
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-15

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ – 5 (Activity – 5)
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ : ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ, ପେନ୍‌ସିଲ୍

ପରୀକ୍ଷଣ :

  • ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ନିଅ, ଏହାକୁ ଗୋଟିଏ ହାତରେ ଧର ।
  • ଦର୍ପଣ ସାମନାରେ ଗୋଟିଏ ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ସଳଖ ଭାବରେ (Up right) ଅନ୍ୟ ହାତରେ ଧର ।
  • ଦର୍ପଣରେ ପେନ୍‌ସିଲ୍‌ର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଦେଖ ।
  • ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦର୍ପଣଠାରୁ ଦୂରକୁ ନିଅ । ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦର୍ପଣ ପାଖକୁ ଆଣ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

  • ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ସଳଖ ଭାବରେ ହାତରେ ଧରି ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ପେନସିଲ୍ ଠାରୁ ସାନ ଓ ସଳଖ ହେବ ।
  • ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦର୍ପଣଠାରୁ ଦୂରକୁ ନେଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଧୀରେ ଧୀରେ ଛୋଟ ହେବ ।
  • ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦର୍ପଣ ଆଡ଼କୁ ଆଣିଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଧୀରେ ଧୀରେ ବଢ଼ିବ ଏବଂ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପୋଲ୍ ଆଡ଼କୁ ଗତିକରିବ ଓ ଶେଷରେ ବସ୍ତୁର ଆକାର ଏବଂ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ସମାନ ହେବ ।
  • ବସ୍ତୁକୁ ଦର୍ପଣଠାରୁ ଦୂରେଇ ନେଲେ ତା’ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଫୋକସ୍‌ଡ଼କୁ ଗତିକରିବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :

  • ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ସର୍ବଦା ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୁଏ ।
  • ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସର୍ବଦା P ଓ F ମଧ୍ଯରେ ଗଠିତ ହେବ ।

ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣିବାପାଇଁ ବସ୍ତୁର ଦୁଇଟି ସ୍ଥିତି ବିଚାର କରାଯାଇଛି ।
(a) ବସ୍ତୁ ଦର୍ପଣଠାରୁ ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ରହିଲେ
(i) ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ଥ‌ି AB ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ସହ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ଠାରୁ ଦୂରେଇଯିବ ।
(ii) ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣର ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସିଲା ପରି ଜଣାପଡ଼ୁଛି ।
(iii) ସେହିପରି B ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ହୋଇ ଆପତିତ ହୁଏ ଏବଂ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷଠାରୁ ଦୂରେଇଯାଏ ।
(iv) ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣର ଅପରପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥିବା ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସିଲା ପରି ଜଣାପଡୁଛି ।
(v) ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷଦେଇ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣରେ ଆପତିତ ହେଲେ ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷଦେଇ ଫେରିଆସେ ।
(vi) ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକୁ ବିପରୀତ ଦିଗରେ ବର୍ଷିତ କଲେ ତାହା ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣର ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵ F ଠାରେ ମିଳିତ ହେବ ଅର୍ଥାତ୍ F ଠାରୁ ବାହାରିବା ଭଳି ଜଣାପଡ଼ିବ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥିତି : ଦର୍ପଣର ପଛପଟେ ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁ (F) ଠାରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେବ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଓ ପ୍ରକୃତି : ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ର ବିନ୍ଦୁ ସମ ହେବ । ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଆଭାସୀ ଓ ସଳଖ ହେବ ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-16

(b) ବସ୍ତୁ ଦର୍ପଣ ନିକଟରେ ଏକ ପରିମିତ ଦୂରତାରେ ରହିଲେ (ଅନନ୍ତ ବିନ୍ଦୁ ଓ ପୋଲ୍ ମଧ୍ଯରେ ବସ୍ତୁ ଥିଲେ)
(i) ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ସମ୍ମୁଖରେ ଥ‌ିବା AB ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ରଶ୍ମି D ବିନ୍ଦୁରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ମୁଖ୍ୟଅକ୍ଷଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଛି।
(ii) DE ଫୋକସ୍‌ ଆସିଲା ଭଳି ଜଣାଯାଉଛି ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-17
(iii) A ରୁ C ମଧ୍ୟଦେଇ ଯିବାଭଳି ଦେଖାଯାଇଥିବା AG ଆପତିତ ରଶ୍ମି GA ଦିଗରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ।
(iv) DE ଓ GA ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିଦ୍ବୟ ଦର୍ପଣ ଆଗରେ ପରସ୍ପରକୁ ଛେଦ କରୁ ନାହାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ବିପରୀତ ଦିଗରେ ବଢ଼ାଇଲେ ଏଗୁଡ଼ିକ A’ ବିନ୍ଦୁରେ ମିଳିତ ହେଲାପରି ଜଣାପଡୁଛି ।
(v) A ବିନ୍ଦୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ A’ ଠାରେ ସୃଷ୍ଟିହୋଇଛି । ସେହିପରି ABର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିନ୍ଦୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ A’B’ ଠାରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥିତି : ଦର୍ପଣର ପଛପଟେ P ଓ F ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଓ ପ୍ରକୃତି : ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁ ତୁଳନାରେ ସାନ ହୋଇଛି ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 6 (Activity-6)
ସମତଳ ଦର୍ପଣ, ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ଓ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ଗଠିତ ହୋଇଥ‌ିବା ପ୍ରତିବିମ୍ବର ତୁଳନା କଲେ ଏଥ୍ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଦର୍ପଣରେ ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ବସ୍ତୁର ପୂର୍ବ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖହେବ !

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ଓ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ, ବିଭିନ୍ନ ଦୈର୍ଘ୍ୟର ସମତଳ ଦର୍ପଣ ନିଅ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

  • କୌଣସି ଏକ ଦୂରବସ୍ତୁ ଯଥା : ଦୂରରେ ଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ଗଛର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ସମତଳ ଦର୍ପଣରେ ଦେଖ !
  • ତୁମେ କ’ଣ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ୍ ପାରିଲ କି ?
  • ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକାରର ସମତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କର । ସମ୍ପୂର୍ଣ ବସ୍ତୁକୁ ପ୍ରତିବିମ୍ବରେ ଦେଖ୍ ପାରିଲ କି ?
  • ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ବ୍ୟବହାର କରି ପୂର୍ବପରି ଦେଖ୍ ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁର ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ୍ ପାରିଲ କି ?
  • ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରି ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଆଉଥରେ କର ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :

  • ନାଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖୁପାରିଲୁ ନାହିଁ ।
  • ସମତଳ ଦର୍ପଣରେ ଗଛର କିଛି ଅଂଶର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଗଲା ।
  • ଦୂରବସ୍ତୁର (ଗଛ) ର ଉଚ୍ଚତାର ଅଧା ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ସମତଳ ଦର୍ପଣ ନେବାରୁ ବସ୍ତୁର (ଗଛ)ର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖୁରିଲୁ । ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖିବାକୁ ହେଲେ ଦର୍ପଣକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚତାରେ ରଖିବା ଉଚିତ୍ ।
  • ହଁ, ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରି ବସ୍ତୁର ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ୍ ପାରିଲୁ । କାରଣ ସର୍ବଦା ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ଦୂରବସ୍ତୁର ଓଲଟା ଓ ସାନ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଯାଏ, ତେଣୁ ଦୂର ଗଛର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ୍ ପାରିଲୁ ।
  • ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ଦ୍ବାରା ଦୂର ଗଛର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖପାରିଲୁ କାରଣ ସର୍ବଦା ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ଦୂର ବସ୍ତୁର ସଳଖ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଆଭାସୀ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୁଏ।

ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣର ବ୍ୟବହାର:
(a) ଯାନବାହାନରେ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ସାଧାରଣତଃ ପଛପାଖ (Rear-View) ଦେଖିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଚାଳକ ପଛରୁ ଆସୁଥୁବା ଗାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖାରେ ଓ ନିରାପଦ ଭାବରେ ଗାଡ଼ି ଚଳାଏ କାରଣ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ସର୍ବଦା ସଳଖ, ସାନ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖହୁଏ ଏବଂ ସମତଳ ଦର୍ପଣ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ଦେଖ୍ହୁଏ ।
(b) ରାସ୍ତାକଡ଼ରେ ଜଳୁଥିବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଖୁଣ୍ଟରେ ଆଲୋକ ପ୍ରତିଫଳକ ରୂପେ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ ।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 7 (Activity – 7)
ଗୋଟିଏ ଜଳଭର୍ତ୍ତିଥ‌ିବା ବାଲ୍ଟିରେ ମୁଦ୍ରା (ଟଙ୍କା) ର ଅବସ୍ଥାନ ।
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ : ଜଳଭରିଥିବା ବାଲଟି, ଗୋଟିଏ ଟଙ୍କା ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
ମୁଦ୍ରା (ଟଙ୍କା)କୁ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ବାଲ୍ଟିଟିରେ ପକାଅ । ଜଳସ୍ତର ଉପରେ ଗୋଟିଏ କଡ଼କୁ ଆଖୁରଖ୍ ଜଳରେ ହାତବୁଡ଼ାଇ ସେହି ଟଙ୍କାକୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ଉପରକୁ ଆଣିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକର ।
ଏହି କାମଟିକୁ ବାରମ୍ବାର କର ।
ତୁମ ସାଙ୍ଗମାନଙ୍କୁ ଏହି କାମ କରିବାକୁ ଦିଅ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ଜଳ ପୃଷ୍ଠରୁ ଦେଖ‌ିଲେ ମୁଦ୍ରାଟି ଯେଉଁଠି ଅଛି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହାତ ବୁଡ଼େଇ ଟଙ୍କା ଆଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ମଧ୍ୟ ମୁଦ୍ରାଟିକୁ ଆଣି ହେଉନାହିଁ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ଜଳରୁ ବାୟୁକୁ ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ ଟଙ୍କାଟି ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥାନରେ ଅଛି ତା’ଠାରୁ କିଛି ଉପରକୁ ଥିଲା ଭଳି ଜଣାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଜଣେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ସ୍ଥାନରୁ ଟଙ୍କା ଆଣିପାରିଲା ନାହିଁ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 8 (Activity – 8)
ଜଳରେ ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ ମୁଦ୍ରାର ଆଭାସୀ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କିମ୍ବା ମୁଦ୍ରାର ଅବସ୍ଥାନ ।

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଏକ ଅଳ୍ପ ଗଭୀର ପାତ୍ର ବା କୁଣ୍ଡ, ଏକ ମୁଦ୍ରା, ଗୋଟିଏ ଟେବୁଲ, ଏକ ପାତ୍ରରେ କିଛି ପାଣି ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

  • ଗୋଟିଏ ଅଗଭୀର ପାତ୍ର ବା କୁଣ୍ଡକୁ ଟେବୁଲ ଉପରେ ରଖ୍ ତା’ ମଧ୍ୟରେ ମୁଦ୍ରାଟିଏ ରଖ ।
  • ସେହି କୁଣ୍ଡ ପାଖରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୂରେଇଯାଅ ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ତୁମେ ଟଙ୍କାଟିଏ ଆଉ ଦେଖାରିବ ନାହିଁ ସେଠାରେ ସ୍ଥିର ହୋଇଯାଅ ।
  • ତୁମ ସାଙ୍ଗକୁ କୁହ ସେହି ଟଙ୍କାଟିକୁ କୁଆଡ଼େ ନ ଘୁଞ୍ଚାଇ ସେ କୁଣ୍ଡରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଜଳ ଭର୍ତ୍ତିକରିବ ।
  • ଜଳ ଭର୍ତି ହେଉଥିଲାବେଳେ ଟଙ୍କାଟିଏ ଦେଖିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଥାଅ । ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ପାତ୍ରରେ ପାଣିଢାଳିବାରୁ ପାଣିରେ ବୁଡ଼ିଥିବା ମୁଦ୍ରାଟି ପୁନର୍ବାର ଦେଖାଗଲା ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ପାଣି ପୂର୍ଣ୍ଣହେବା ପୂର୍ବରୁ ମୁଦ୍ରାରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପାତ୍ରର ଧାରଦ୍ଵାରା ବାଧା ପାଉଥ‌ିବାରୁ ମୁଦ୍ରାଟି ତୁମକୁ ଦେଖାଯାଉନଥିଲା । ପାଣି ପୂର୍ଣ୍ଣହେବାପରେ ମୁଦ୍ରାରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପାଣି ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତିକରି ବାୟୁକୁ ଆସିବାବେଳେ ଅଭିଲମ୍ବଠାରୁ ଦୂରେଇଯିବାରୁ ମୁଦ୍ରାଟି ଦେଖାଗଲା । ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ ମୁଦ୍ରାଟି ତା’ର ପ୍ରକୃତ ସ୍ଥାନ ଠାରୁ ଉପରକୁ ଉଠିଥିଲା ପରି ଜଣାପଡୁଛି ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 9 (Activity – 9)
ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ କାଚଦ୍ବାରା ସରଳରେଖାର ବଙ୍କା ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଗୋଟିଏ ଧଳା କାଗଜ, ଏକ କାଚସ୍ଲାବ୍, କାଳି କଲମ, ଟେବୁଲ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

  • ଟେବୁଲ ଉପରେ ଧଳା କାଗଜ ରଖ୍ ତା’ ଉପରେ କାଳିରେ ଏକ ମୋଟା ସଳଖ ରେଖା ଟାଣ ।
  • କାଚର ସ୍ଲାବ୍‌କୁ ଏହି ରେଖା ଉପରେ ଏପରି ରଖ ଯେମିତି ସ୍ଲାବ୍‌ର ଗୋଟିଏ ଧାର ସେହି ରେଖା ସହିତ ଏକ କୋଣ କରିବ ।
  • ଗୋଟିଏ କଡ଼ରୁ ସ୍କାଚ୍ ତଳେ ରହିଥ‌ିବା ରେଖାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର । ସ୍ଲାବ୍‌ର ଧାର ନିକଟରେ ରେଖାଟି ବଙ୍କା
  • ଏହାପରେ ସ୍ଲାବ୍‌କୁ ବୁଲେଇ ରେଖା ଉପରେ ଏମିତି ରଖ ଯେମିତି ସ୍ଲାବର ଧାର ରେଖା ପ୍ରତି ଅଭିଲମ୍ବ ହେବ । ସ୍ଲାବ୍ରତଳେ ରହିଥ‌ିବା ରେଖାଶ କ’ଣ ବାଙ୍କିଗଲା ପରି ଜଣାପଡୁଛି ?
  • ସ୍ଲାବ୍‌ ଉପରୁ ସ୍କାଚ୍ ତଳେ ଥିବା ରେଖାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକର । ସ୍ଲାବ୍ ତଳେ ରହିଥିବା ରେଖାଶ ଟିକେ ଉପରକୁ ଉଠିଲା ଭଳି ଲାଗୁଛି କି ?

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

  • ହଁ, କାଚ ପ୍ଳାବତଳେ ରହିଥ‌ିବା ରେଖା ବଙ୍କା ଭଳି ଦେଖାଯାଉଛି କାରଣ ଆଲେକର ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ ଏଭଳି ହୋଇଛି ।
  • ନାଁ, ରେଖାର ଏକ ଅଂଶ ବଙ୍କା ଦେଖାଯାଉ ନାହିଁ କାରଣ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କାଚ ସ୍ଲାବ୍‌ ଓ ବାୟୁର ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠରେ ସାଧାରଣତଃ ଆପତିତ ହୋଇଛି କିନ୍ତୁ ପ୍ରତିସୃତ ହୋଇନାହିଁ ।
  • ହଁ, କାଚ ସ୍କାବ୍‌ର ତଳେ ଥ‌ିବା ରେଖାର କିଛିଅଂଶ ଉପରକୁ ଉଠିଲାଭଳି ଲାଗୁଛି । କାରଣ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କାଚ ସ୍କାଚ୍‌ରୁ ବାୟୁକୁ ପ୍ରତିସୃତ ହେବା ଯୋଗୁଁ ଏଭଳି ହୁଏ ।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 10 (Activity – 10)
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଏକ ଧଳାକାଗଜ ଫର୍ଦ, ଡ୍ରଇଁପଟା, ଡ୍ରଇଁପିନ୍, ଚାରୋଟି ଆଲପିନ୍, ମୁନିଆ ପେନସିଲ୍, ସ୍କେଲ୍ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
(i) ଡ୍ରଇଁ ପିନଦ୍ୱାରା ଧଳାକାଗଜ ଫର୍ଦ୍ଦକୁ ଡ୍ରଇଁ ପଟା ଉପରେ ଲଗାଯାଉ ।

(ii) ଗୋଟିଏ ଆୟତଘନାକାର କାଚ ସ୍କାକୁ କାଗଜ ମଝିରେ ରଖାଯାଉ ।

(iii) ସ୍ଲାବ୍‌ର ବାହ୍ୟ ସୀମାରେଖା (Outline)କୁ ପେନ୍‌ସିଲ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଅଙ୍କନ କରି ତାହାର ନାମ ABCD ଦିଆଯାଉ ।

(iv) ଅଗ୍ରଭାଗ ମୁନିଆ ଥ‌ିବା 4ଟି ସମାନ ଡେଙ୍ଗା ପିନ୍ ନିଆଯାଉ ।

(v) କାଗଜ ଉପରେ E ଓ F ନାମକ ଦୁଇଟି ପିନ୍ ଭୂଲମ୍ବ ଭାବରେ ପୋତ ଯେମିତି E ଓ F ର ମୁନକୁ ଯୋଗ କଟୁଥିବା ରେଖା ସ୍ଲାବ୍‌ର AB ଧାର ପ୍ରତି ତୀର୍ଯ୍ୟକ ହେବ ।

(vi) E ଓ F ପିଦ୍ଵୟ ସ୍ଲାବ୍‌ର ଯେଉଁ ପାର୍ଶ୍ବରେ ପୋତାଯାଇଛି, ତା’ର ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵରେ G ଓ H ନାମକ ଆଉ ଦୁଇଟି ପିନ୍ କାଗଜ ଉପରେ ଭୂଲମ୍ବ ଭାବରେ ଏପରି ପୋତ ଯେପରିକି E ଓ F ପିୟର ମୂଳର ପ୍ରତିବିମ୍ବ
G ଓ H ପିନର ମୂଳଦ୍ଵୟ ଗୋଟିଏ ସରଳରେଖାରେ ରହିବେ ।

(vii) କାଗଜ ଉପରୁ ସବୁ ପିନ୍ ଓ ପ୍ଲାକୁ କାଢ଼ି ଦିଆଯାଉ ।

(viii) E ଓ F ପିନ୍‌ ର ସ୍ଥିତି ସୂଚିତ କରୁଥ‌ିବା ବିନ୍ଦୁକୁ କାଗଜ ଉପରେ ଯୋଗ କରି ସରଳରେଖା ଅଙ୍କନ କଲେ ତାହା AB ଧାରକୁ ( ବିନ୍ଦୁରେ ସ୍ପର୍ଶକରିବ । ସେହିପରି G ଓ H ପିନ୍‌ର ସ୍ଥିତି ସୂଚିତ କରୁଥ‌ିବା ବିନ୍ଦୁ ଦୁଇଟିକୁ ଯୋଗ କରି ସରଳରେଖା ଅଙ୍କନ କଲେ ତାହା CD ଧାରକୁ ଠା’ ବିନ୍ଦୁରେ ସ୍ପର୍ଶ କରିବ ।

(ix) O ଓ ଠ’ କୁ କାଗଜ ଉପରେ ଯୋଗ କର । EF କୁ F ଦିଗରେ P ବିନ୍ଦୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିନ୍ଦୁ କି ତ (dotted) ରେଖାଦ୍ଵାରା ବଦ୍ଧିତ କରାଯାଇଛି । ଠ ଓ ୦’କୁ ଦୁଇଟି ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ଅଛି ।

(x) O ବିନ୍ଦୁରେ ସ୍କାଚ୍ AB ପୃଷ୍ଠ ପ୍ରତି ଏବଂ O’ ବିନ୍ଦୁରେ CD ପୃଷ୍ଠ ପ୍ରତି ଯଥାକ୍ରମେ NN’ ଓ MM’ ଅଭିଲମ୍ବ
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-18

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) O ଓ O’ ବିନ୍ଦୁରେ ଆଲୋକ ତା’ର ଗତିପଥରେ ଦିଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଛି । କାରଣ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଠ ବିନ୍ଦୁଠାରେ ବାୟୁରୁ କାଚ ମାଧ୍ୟମକୁ ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ଲଘୁ ମାଧ୍ୟମରୁ ଘନ ମାଧ୍ୟମକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଛି । O ବିନ୍ଦୁରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ବଙ୍କେଇ ଯାଇଛି ।

(iii) ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ ଆପତନ କୋଣଠାରୁ କମ୍ ହୋଇଛି ଅର୍ଥାତ୍ ∠r2 < ∠r1

(iv) ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ୦’ ବିନ୍ଦୁଠାରେ କାଚ ମାଧ୍ୟମରୁ ବାୟୁ ମାଧ୍ୟମକୁ ଅର୍ଥାତ୍ ଘନ ମାଧ୍ୟମରୁ ଲଘୁ ମାଧ୍ୟମକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଛି । (‘ ବିନ୍ଦୁଠାରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅଭିଲମ୍ବଠାରୁ ଦୂରକୁ ବାଙ୍କିଯାଇଛି ।

(v) ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ, ଆପତନ କୋଣଠାରୁ ଅଧିକ ଅର୍ଥାତ୍‌ ∠r2 > ∠r1

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
EO ହେଉଛି ଆପତିତ ରଶ୍ମି, ୦୦’ ହେଉଛି ପ୍ରତିସୃତ ରଶ୍ମି ଓ O’H ହେଉଛି ନିର୍ଗତ (Emergent) ରଶ୍ମି । ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି O’H, ଆପତିତ ରଶ୍ମିର ଦିଗ ସହିତ ସମାନ୍ତର । ଆୟତାକାର କାଚ କ୍ଲବ୍‌ର ଦୁଇଟି ବିପରୀତ ସମାନ୍ତର ପୃଷ୍ଠ AB ଓ CDରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ବାଙ୍କିଯିବାର ପରିମାଣ ସମାନ ଓ ବିପରୀତ । ଏହି କାରଣରୁ ନିର୍ଗତ ବିନ୍ଦୁଠାରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଆପତିତ ରଶ୍ମି ସହିତ ସମାନ୍ତର ହୋଇ ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ କଡ଼କୁ ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ପାର୍ଶ୍ଵ ବିସ୍ଥାପନ (Lateral Displacement) କହନ୍ତି ।

ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଦୁଇଟି ସ୍ଵଚ୍ଛ ମାଧ୍ୟମର ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠରେ ଅଭିଲମ୍ବ ଭାବରେ ପଡ଼ିଲେ i = 0) ହେବ, ତେବେ ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି ନିର୍ଗମନ ପୃଷ୍ଠ ପ୍ରତି ଲମ୍ବ ହେବ ଓ 1 = 0 ହେବ । ଫଳରେ EO, ୦୦’ ଓ O’H ଗୋଟିଏ ସରଳରେଖାରେ ରହିବେ ଏବଂ ପାର୍ଶ୍ଵ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପରିମାଣ ଶୂନ ହେବ ।

ପ୍ରତିସରଣ ଜନିତ ପାର୍ଶ୍ଵବିସ୍ଥାପନର ପରିମାଣ (i) କାଚଖଣ୍ଡର ମୋଟେଇ, (ii) ଆପତନ କୋଣ ଓ (iii) ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

ପ୍ରତିସରଣର ନିୟମ (Laws of Refraction):
(i) ଆପତିତ ରଶ୍ମି, ପ୍ରତିସୃତ ରଶ୍ମି ଓ ଆପତନ ବିନ୍ଦୁଠାରେ ଦୁଇଟି ସ୍ଵଚ୍ଛ ମାଧ୍ୟମର ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠ ପ୍ରତି ଅଙ୍କିତ ଅଭିଲମ୍ବ ଗୋଟିଏ ସମତଳରେ ରହେ ।

(ii) ଦୁଇଟି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାଧ୍ୟମ ଓ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବଣ୍ଟର ଆଲୋକ ପାଇଁ ଆପତନ କୋଣର ସାଇନ୍ (Sine) ଓ ପ୍ରତିସରଣ କୋଣର ସାଇନ (Sine)ର ଅନୁପାତ ଏକ ସ୍ଥିରାଙ୍କ ।
ଏହି ସ୍ଥିରାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ଦ୍ଵୟର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆଲୋକର ବର୍ଣ୍ଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଏହି ନିୟମକୁ ସ୍କେଲଙ୍କ ପ୍ରତିସରଣ ନିୟମ କୁହାଯାଏ ।
ଯଦି ଆପତନ କୋଣ ‘i’ ହୁଏ ଓ ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ ‘r’ ହୁଏ ତେବେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = ସ୍ଥିରାଙ୍କ
ଏହି ସ୍ଥିରାଙ୍କକୁ ପ୍ରଥମ ମାଧ୍ୟମ ତୁଳନାରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ମାଧ୍ୟମର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ (Refractive Index) କୁହାଯାଏ ।

ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ (Refractive Index) :
ଶୂନ୍ୟ (ବାୟୁ) ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋକର ବେଗ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଯେକୌଣସି ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋକର ବେଗର ଅନୁପାତକୁ ମାଧ୍ୟମର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।
ଅର୍ଥାତ୍ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = ସ୍ଥିରାଙ୍କ ।
ଅର୍ଥାତ୍ ଆପତନ କୋଣ i ଓ ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ r ହେଲେ ସ୍କେଲ୍‌ଙ୍କ ନିୟମ ଅନୁସାରେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = ଏକ
ସ୍ଥିରାଙ୍କ । ଏହି ସ୍ଥିରାଙ୍କକୁ ପ୍ରଥମ ମଧ୍ୟମ ତୁଳନାରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ମାଧ୍ୟମର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) ଯଦି ଆଲୋକରଶ୍ମି କାଚ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ତେବେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) କୁ ବାୟୁ ତୁଳନାରେ କାଚର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।
∴ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = μ କାଚ |

(ii) ଯଦି ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଶୂନ୍ୟରୁ କାଚ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ, ତେବେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) କୁ ଶୂନ୍ୟ ତୁଳନାରେ କାଚର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।
∴ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = ବାୟୁ μ କାଚ ।

(iii) ଯଦି ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କାଚରୁ ବାୟୁ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ, ତେବେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) କୁ କାଚ ତୁଳନାରେ ବାୟୁର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।
∴ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = କାଚ μ ବାୟୁ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 11 (Activity – 11)
ଉତ୍ତଳ ଲେନସର ଆସନ୍ନ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ :

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍‌, ଫର୍ଭେ କାଗଜ, ମିଟରସ୍କେଲ୍ ।

ସତର୍କତା :
ଏହି କାମ କଲାବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟକୁ ସିଧା ବା ଲେନସ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଆଦୌ ଅନାଇବ ନାହିଁ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

  • ଏକ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସକୁ ହାତରେ ଧରି ସୂର୍ଯ୍ୟଆଡ଼କୁ ରଖ ।
  • ସୂର୍ଯ୍ୟରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକକୁ ଏକ କାଗଜ ଉପରେ ଫୋକସ୍ (କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ) କରାଅ । ଏହାଦ୍ୱାରା ସୂର୍ଯ୍ୟର ଏକ ଉତ୍ତଳ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ତୁମ କାଗଜ ଉପରେ ପକାଅ ।
  • ଲେନ୍ସ ଓ କାଗଜକୁ ହଲ୍‌ଚଲ୍ ନ କରି ସେହି ଅବସ୍ଥାରେ ରଖ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) କିଛି ମୁହୂର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ କାଗଜଟିରୁ ଧୂଆଁ ବାହାରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିବ ।

(ii) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ଗୁଚ୍ଛ ଅଟେ । ଏହି ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛ ଲେନ୍ସ ଓ କାଗଜକୁ ହଲ୍‌ଚଲ୍ ନ କରି ସେହି ଅବସ୍ଥାରେ ରଖ । ପଡ଼ିଲା । ଏହାଯୋଗୁଁ କାଗଜ ଉପରେ ଏକ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ
ଏହି ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୂର୍ଯ୍ୟର ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିବିମ୍ବ । ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ କାଗଜ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହେବା ଫଳରେ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇ କାଗଜ ଜଳିଗଲା ।

ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ :
(i) ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍‌ର ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ଥ‌ିବା ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଆପତିତ ହୋଇଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପ୍ରତିସରଣ ପରେ ଲେନସ୍‌ର ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅଭିସାରିତ ହୋଇ ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁରେ ମିଳିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷ ଉପରେ ଥ‌ିବା ଏହି ବିନ୍ଦୁକୁ ଲେନସ୍‌ର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ କୁହାଯାଏ ।

(ii) ଯଦି ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକ ଲେନସ୍‌ର ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ବରୁ ପ୍ରବେଶ କରାଇବ ତେବେ ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ବରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ପାଇବ । ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍‌ ୮ ଅକ୍ଷରଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଏ ! ଲେନସ୍‌ର ଦୁଇଟି ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ଅଛି । ସେମାନଙ୍କୁ F1 ଓ F2 ଅକ୍ଷର ଦ୍ବାରା ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଏ ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-19

ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ :
ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷ ଉପରିସ୍ଥ ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁରୁ ଅପସାରିତ ହୋଇ ଆସିଲାପରି ଜଣା ପଡ଼େ । ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷ ଉପରେ ଏହି ବିନ୍ଦୁକୁ ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ କୁହାଯାଏ ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-20

ଫୋକସ୍ ଦୂରତା :
ଲେନସ୍‌ର ଆଲୋକ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୂରତାକୁ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କୁହାଯାଏ । ଫୋକସ୍ ଦୂରତାକୁ ‘f’ ଅକ୍ଷ ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଏ ।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 12 (Activity – 12)
ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍‌ସଦ୍ବାରା ଗଠିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣିବା ।

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍ , ଏକ ମିଟର ସ୍କେଲ, ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀ, ଏକ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ, ଏକ ଟେବୁଲ୍ ଓ ଗୋଟିଏ ପରଦା ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
(i) ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ ନିଅ । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଥ‌ିବା ‘ତୁମ ପାଇଁ କାମ’ରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଥିବା ଅନୁସାରେ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବାହାର କର ।

(ii) ଟେବୁଲ ଉପରେ 5ଟି ସମାନ୍ତର ରେଖା ଅଙ୍କନ କର । ପାଖାପାଖୁ ରହିଥ‌ିବା ଯେ କୌଣସି ଦୁଇଟି ରେଖା ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତା, ଲେନ୍‌ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ସହିତ ସମାନ ହେବ ।

(iii) ଲେନ୍ସକୁ ଏକ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ କର । ଏହାକୁ ଟେବୁଲ ଉପରେ ଅଙ୍କିତ ରେଖାମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ରେଖା ଉପରେ ରଖ ଯେମିତି ଲେନ୍ସର ଆଲୋକ କେନ୍ଦ୍ର ଠିକ୍ ସେହି ରେଖା ଉପରେ ରହିବ ।

(iv) ଲେନ୍ସର ଦୁଇ ପଟରେ ଥ‌ିବା ପାଖାପାଖ୍ ଦୁଇଟି ରେଖାର ସ୍ଥିତି ଲେନ୍ସର F ଓ 2F ଅନୁରୂପୀ ହେବ । ସେମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବରେ 2F1, F1 , 2F2 ଏବଂ F2 ଅକ୍ଷର ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ କର |

(v) ବାମପାର୍ଶ୍ବରେ 2F1 ଠାରୁ ବହୁତ ଦୂରରେ ଏକ ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀ ରଖ। ଲେନ୍ସର ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଗୋଟିଏ ପରଦା ଉପରେ ଏହାର ଏକ ସ୍ପଷ୍ଟ, ତୀକ୍ଷ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପାଇବା ।

(vi) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାରକୁ ଲେଖୁ ରଖ ।

(vii) ଏହାପରେ ବସ୍ତୁ (ମହମବତୀ)କୁ 2F1 ଠାରୁ ସାମାନ୍ୟ ଦୂରରେ, F1 ଓ 2F1 ମଝିରେ F1 ଉପରେ ଏବଂ F1 ଓ O ମଝିରେ ରଖୁ ଉପରୋକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପୁନର୍ବାର କର । ବସ୍ତୁର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ ଓ ତୁମର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ଲେଖୁ ରଖ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ବସ୍ତୁର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସରେ ସୃଷ୍ଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-21

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ବସ୍ତୁର ସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସ୍ଥିତି, ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର ଓ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ବଦଳେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 13 (Activity – 13)
ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣିବା ।
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ : ଅବତଳ ଲେନ୍‌ସ୍, ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀ

ପରୀକ୍ଷଣ :

  • ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଲେନ୍ସ ନିଅ । ଏହାକୁ ଏକ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ ଉପରେ ଲଗାଅ ।
  • ଗୋଟିଏ ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀକୁ ଲେନ୍ସର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ରଖ ।
  • ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵରୁ ଲେନ୍ସ ଭିତରକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ ।
  • ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଗୋଟିଏ ପରଦା ଉପରେ ପକାଇବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କର । ନ ପଡ଼ିଲେ ଲେନ୍ସ ଭିତର ଦେଇ ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ସିଧା ଦେଖ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ବସ୍ତୁର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଅବତଳ ଲେନ୍ସ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 img-22
ମହମବତୀକୁ ଲେନସ୍‌ରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୂରକୁ ଘୁଞ୍ଚାଇଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ହ୍ରାସପାଏ । ଯେତେବେଳେ ମହମବତୀ ଲେନସ୍ଠାରୁ ବହୁତ ଦୂରରେ ରହେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ର ହୁଏ, ଏପରିକି ବିନ୍ଦୁଭଳି ହୋଇଯାଏ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ବସ୍ତୁର ଯେକୌଣସି ଅବସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଅବତଳ ଲେନସ୍ ସର୍ବଦା ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟିକରେ ।

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 Solutions CHSE Odisha Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

(A) Multiple Choice Questions (Mcqs) With Answers

Question 1.
If f is an odd function, then write the value of \(\int_{-a}^a \frac{f(\sin x)}{f(\cos x)+f\left(\sin ^2 x\right)}\) dx
(a) 1
(b) 0
(c) -1
(d) 2
Solution:
(b) 0

Question 2.
If p and q are respectively degree and order of the differential equation y = edy/dx then write the relation between p and q.
(a) p ≠ q
(c) p ≡ q
(b) p = q
(d) None of these
Solution:
(b) p = q

Question 3.
Write the value of \(\int_0^1\){x} dx where {x} stands for fractional part of x.
(a) \(\frac{1}{2}\)
(b) \(\frac{3}{2}\)
(c) \(\frac{1}{4}\)
(d) \(\frac{2}{3}\)
Solution:
(a) \(\frac{1}{2}\)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Question 4.
Write the value of:
\(\int_0^{\pi / 2} \frac{\sin x}{\sin x+\cos x}\) dx – \(\int_0^{\pi / 2} \frac{\cos x}{\sin x+\cos x}\) dx
(a) 1
(b) 2
(c) 0
(d) π
Solution:
(c) 0

Question 5.
Write the value of \(\int_{\frac{\pi}{4}}^{\frac{\pi}{4}}\)sin5 x cos x dx
(a) 0
(b) 1
(c) cos x
(d) sin x
Solution:
(a) 0

Question 6.
Write the particular solution of the equation \(\frac{d y}{d x}\) = sin x given that y(π) = 2
(a) y = cos x + 1
(b) y = -cos x + 1
(c) y = -cos x – 1
(d) y = -sin x + 1
Solution:
(b) y = -cos x + 1

Question 7.
Write the degree of the following differential equation:
\(\frac{\mathrm{d}^2 \mathrm{y}}{\mathrm{dx}^2}\) = \(\frac{2 y^3+\left(\frac{d y}{d x}\right)^4}{\sqrt{\frac{d^2 y}{d x^2}}}\)
(a) 0
(b) 1
(c) 2
(d) 3
Solution:
(d) 3

Question 8.
Write the order ofthe following differential equation:
\(\frac{d^2 y}{d x^2}\) = \(\frac{2 y^3+\left(\frac{d y}{d x}\right)^4}{\sqrt{\frac{d^2 y}{d x^2}}}\)
(a) 0
(b) 1
(c) 2
(d) 3
Solution:
(c) 2

Question 9.
What is F(x) if F(x) = \(\int_0^x\)e2t sin 3t dt?
(a) e2x sin 3x
(b) e2x cos 3x
(c) ex sin 3x
(d) e2x sin x
Solution:
(a) e2x sin 3x

Question 10.
\(\int \frac{d x}{\cos ^2 x \sin ^2 x}\) = ?
(a) -2 cos 2x + C
(b) -2 cot 2x + C
(c) -2 sin 2x + C
(d) 2 cot 2x + C
Solution:
(b) -2 cot 2x + C

Question 11.
If \(\int_1^2\)f(x) dx= λ, then what is the value of \(\)f(3 – x) dx?
(a) λ
(b) λ2
(c) 1λ
(d) 2λ
Solution:
(a) λ

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Question 12.
What is the value of \(\int_{-1}^1 \frac{d x}{1+x^2}\)?
(a) \(\frac{2 \pi}{2}\)
(b) 2π
(c) π
(d) \(\frac{\pi}{2}\)
Solution:
(d) \(\frac{\pi}{2}\)

Question 13.
Write the order of the following differential equation:
\(\frac{d^3 y}{d x^3}\) = \(\left(\frac{d^2 y}{d x^2}\right)^2\) + \(\left(\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\right)^4\) + y
(a) 1
(b) 3
(c) 2
(d) 0
Solution:
(b) 3

Question 14.
Write the degree of the following differential equation:
\(\frac{d^3 y}{d x^3}\) = \(\left(\frac{d^2 y}{d x^2}\right)^2\) + \(\left(\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\right)^4\) + y
(a) 1
(b) 2
(c) 3
(d) 0
Solution:
(a) 1

Question 15.
Write the particular solution of \(\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\) = (1 + x)4, y = 0 when x = -1.
(a) y = \(\frac{(1+x)^2}{5}\)
(b) y = \(\frac{(2+x)^5}{5}\)
(c) y = \(\frac{(1-x)^5}{5}\)
(d) y = \(\frac{(1+x)^5}{5}\)
Solution:
(d) y = \(\frac{(1+x)^5}{5}\)

Question 16.
Evaluate the integral ∫2x cosec2 x2 dx?
(a) cot x2 + C
(b) -cot x2 + C
(c) -cot 2x2 + C
(d) cot 2x2 + C
Solution:
(b) -cot x2 + C

Question 17.
What is the value of \(\frac{d}{d x} \int_{250}^{300}\left(x^4+5 x^3\right)^2\) dx
(a) 0
(b) 1
(c) -1
(d) 2
Solution:
(a) 0

Question 18.
Write down the integral of ∫\(e^{x^2}\) 2x dx.
(a) \(e^{2 x^2}\)
(b) 2\(e^{2 x^2}\)
(c) \(e^{x^2}\)
(d) None of the above
Solution:
(c) \(e^{x^2}\)

Question 19.
What is the integral of ∫log ex dx?
(a) \(\frac{2 x^2}{2}\) + C
(b) \(\frac{2 x^2}{3}\) + C
(c) \(\frac{x^2}{2}\) + C
(d) None of the above
Solution:
(c) \(\frac{x^2}{2}\) + C

Question 20.
What is the value of \(\int_{-2}^2\)|x| dx?
(a) 0
(b) 1
(c) 2
(d) 3
Solution:
(a) 0

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Question 21.
\(\int_{-1}^1\)|1 – x| dx = ______.
(a) 0
(b) 1
(c) 2
(d) -1
Solution:
(c) 2

Question 22.
If ∫x3\(e^{c x^4}\)dx = \(\frac{1}{20} \mathrm{e}^{\mathrm{cx}}\) then C = ______.
(a) 0
(b) 2
(c) 4
(d) 5
Solution:
(d) 5

Question 23.
\(\int_a^b\)f(x) dx = 1 ⇒ \(\int_a^b\)k f(t)dt ______.
(a) k
(b) -k
(c) 2k
(d) None of the above
Solution:
(b) -k

Question 24.
\(\int_{-1}^1\)f(x) dx = k and f is an even function then \(\int_{-1}^1\)f(x) = ______.
(a) k
(b) -k
(c) 2k
(d) None of the above
Solution:
(c) 2k

Question 25.
If ∫\(\int_0^1\)f(x) dx = 4, \(\int_0^2\)f(t) dt and \(\int_4^2\)f(u) du = 1 then \(\int_1^4\)f(x) dx = ______.
(a) 0
(b) 1
(c) 3
(d) -3
Solution:
(d) -3

Question 26.
I(f) = \(\int_a^x\)f(t) dt and Df = f'(x) then (ID – DI) f = ______.
(a) -f(a)
(b) 2f(a)
(c) f(a)
(d) None of the above
Solution:
(a) -f(a)

Question 27.
\(\int_0^\pi\)cos101 x dx = ______.
(a) 0
(b) 1
(c) -1
(d) 101
Solution:
(a) 0

Question 28.
Let f satisfies all the conditions of Rolle’s theorem in [1, 6] then \(\int_1^6\)f'(x) dx = ______.
(a) 0
(b) 1
(c) -1
(d) 6
Solution:
(a) 0

Question 29.
\(\int_{-2}^2\)|x| dx = ______.
(a) 1
(b) 2
(c) 3
(d) 4
Solution:
(d) 4

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Question 30.
Integrate ∫log x dx
(a) x. log x + x + C
(b) x. log x – x + C
(c) log x – x + C
(d) None of these
Solution:
(b) x. log x – x + C

Question 31.
Evaluate \(\int_0^2\)[x – 1] dx
(a) 0
(b) 1
(c) -1
(d) 2
Solution:
(b) 1

Question 32.
What is the value of: ∫\(\frac{f^{\prime}(x)-f(x)}{e^x}\) dx?
(a) ex f(x) + C.
(b) e2x f(x) + C.
(c) e-x f(x) + C.
(d) None of the above
Solution:
(c) e-x f(x) + C.

Question 33.
What is the value of \(\int_0^1\)x(1 – x)99 dx?
(a) \(\frac{1}{100}\)
(b) \(\frac{1}{10}\)
(c) \(\frac{1}{1010}\)
(d) \(\frac{1}{10100}\)
Solution:
(d) \(\frac{1}{10100}\)

Question 34.
Solution of \(\frac{\mathrm{dy}}{\mathrm{dx}}\) = xy + x + y + 1 is ______.
(a) 2x + \(\frac{x^2}{2}\) + C
(b) x + \(\frac{x}{2}\) + C
(c) x + \(\frac{2 x^2}{2}\) + C
(d) x + \(\frac{x^2}{2}\) + C
Solution:
(d) x + \(\frac{x^2}{2}\) + C

Question 35.
f(x) = \(\int_0^x\)t sin t dt then f ‘(x) = ______.
(a) x cos x
(b) x sin t
(c) x sin x
(d) x tan x
Solution:
(c) x sin x

Question 36.
What is the value of the integral \(\int_a^b \frac{|x|}{x}\)dx?
(a) |b| – |a|
(b) |a| – |b|
(c) |b| + |a|
(d) |a| + |b|
Solution:
(a) |b| – |a|

Question 37.
What is the value of ∫xx (1 + ln x) dx?
(a) x2x + C
(b) xx + C
(c) 2xx + C
(d) x2 + C
Solution:
(b) xx + C

Question 38.
Evaluate: \(\int_0^{\mathrm{p} / 2}\)ln(cot x) dx.
(a) 0
(b) 1
(c) cot x
(d) sin x
Solution:
(a) 0

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Question 39.
Evaluate: \(\int_{-3}^4\)|x| dx
(a) \(\frac{2}{25}\)
(b) \(\frac{25}{2}\)
(c) \(\frac{25}{4}\)
(d) \(\frac{25}{-3}\)
Solution:
(b) \(\frac{25}{2}\)

Question 40.
Evaluate: \(\int_0^{\frac{\pi}{2}}\)(cos x – sin x) dx
(a) 0
(b) 1
(c) -1
(d) π
Solution:
(a) 0

Question 41.
Evaluate: \(\int_0^{\frac{\pi}{2}}\)log tan x dx.
(a) 1
(b) -1
(c) 0
(d) π
Solution:
(c) 0

Question 42.
Integrate: \(\frac{d x}{3 e^x-1}\)
(a) \(\ln \left(\frac{e^{3 x}-1}{e^x}\right)\) + C
(b) \(\ln \left(\frac{3 e^x+1}{e^x}\right)\) + C
(c) \(\ln \left(\frac{3 e^x-1}{e^x}\right)\) + C
(d) \(\ln \left(\frac{3 e^x+1}{e^{3 x}}\right)\) + C
Solution:
(c) \(\ln \left(\frac{3 e^x-1}{e^x}\right)\) + C

Question 43.
Evaluate: \(\int_0^1 \ln \left(\frac{1}{x}-1\right)\)dx
(a) 1
(b) 2
(c) 0
(d) -1
Solution:
(c) 0

Question 44.
Evaluate: ∫ex\(\left(\frac{1-\sin x}{1-\cos x}\right)\)dx
(a) -ex cot\(\frac{x}{2}\) + C
(b) ex tan\(\frac{x}{2}\) + C
(c) ex cot\(\frac{x}{2}\) + C
(d) -ex sin\(\frac{x}{2}\) + C
Solution:
(a) -ex cot\(\frac{x}{2}\) + C

Question 45.
Evaluate: \(\int_0^1\)x log(1 + x) dx
(a) \(\frac{1}{2}\)
(b) \(\frac{1}{4}\)
(c) \(\frac{1}{3}\)
(d) \(\frac{2}{3}\)
Solution:
(b) \(\frac{1}{4}\)

Question 46.
What is the integrating factor of the equation y’ + y cot x = cosec x?
(a) cot x
(b) sin x
(c) cos x
(d) cosec x
Solution:
(b) sin x

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

(B) Very Short Type Questions With Answers

Question 1.
Write the order of the differential equation whose solution is given by
y = (c1 + c2) cos (x + c3) + c4\(e^{x+c_5}\) where c1, c2, c4 and c5 are arbitrary constants.
Solution:
y = (c1 + c2) cos (x + c3) + c4\(e^{x+c_5}\)
y = (c1 + c2) cos (x + c3) + c4\(e^{c_5}\).ex
= A cos(x + c3) + Bex
Where c1 + c2 = A, c4\(e^{c_5}\) = B
As there are 3 independent constants the order of the differential equation is 3.

Question 2.
If p and q are respectively degree and order of the differential equation y = edy/dx, then write the relation between p and q.
Solution:
Given differential equation is
y = \(e^{\frac{d y}{d x}}\) ⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = ln y
Whose order = 1 = p
Degree = 1 = q
∴ p = q

Question 3.
Write the value of \(\int_0^1\){x} dx where {x} stands for fractional part of x.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.3

Question 4.
Write the order of the differential equation of the family of circles
ar2 + ay2 + 2gx + 2fy + c = 0
ax2 + ay2 + 2gx + 2fy + c = 0
Solution:
As there are 3 independent constants, the order of the differential equation is 3.

Question 5.
If p and q are the order and degree of the differential equation
y\(\left(\frac{d y}{d x}\right)^2\) + x2 \(\frac{d^2 y}{d x^2}\) + xy = sin x, then choose the correct statement out of (i) p > q, (ii) p = q, (iii) p < q.
Solution:
Order of the given differential = p = 2
Degree of the given differential equation = q = 1
∴ p > q

Question 6.
Write the order of the differential equation of the system of ellipses:
\(\frac{x^2}{a^2}\) + \(\frac{y^2}{b^2}\) = 1
Solution:
As there are two unknown constants in the system of ellipses \(\frac{x^2}{a^2}\) + \(\frac{y^2}{b^2}\) = 1 the order of the differential equation is 2.

Question 7.
What do you mean by integration? Write your answer in one sentence.
Solution:
Integration is the antiderivative of a function.

Question 8.
Write the differential equation of the family of straight lines parallel to the y-axis.
Solution:
\(\frac{d x}{d y}\) = 0 is the differential equation of family of lines parallel to y-axis.

Question 9.
Write the value of ∫\(\int_{-\pi / 4}^{\pi / 4}\)sin5 x cos x dx.
Solution:
Let f(x) = sin5 x cos x
f(-x) = sin5 (-x) cos (-x)
= -sin5 x cos x = -f(x)
i.e. f is an odd function.
Thus \(\int_{-\pi / 4}^{\pi / 4}\)sin5 x cos x dx = 0

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Question 10.
Write the degree of the differential equation ln\(\left(\frac{\mathrm{d}^2 \mathrm{y}}{\mathrm{dx}^2}\right)\) = y
Solution:
The degree of the differential equation ln\(\left(\frac{\mathrm{d}^2 \mathrm{y}}{\mathrm{dx}^2}\right)\) = y is 1.

Question 11.
What is F'(t) if F(t) = \(\int_a^t\)e3x .cos 2x dx ?
Solution:
F(t) = \(\int_a^t\)e3x .cos 2x dx
⇒ F'(t) = e3x cos 2t

Question 12.
Write the order and degree of the following differential equation:
\(\frac{d^2 y}{d x^2}\) = \(\frac{2 y^3+\left(\frac{d y}{d x}\right)^4}{\sqrt{\frac{d^2 y}{d x^2}}}\)
Solution:
Order = 2, Degree = 3

Question 13.
∫\(\frac{\cot x d x}{\ln \sin x}\) = ?
Solution:
∫\(\frac{\cot x d x}{\ln \sin x}\) = ln(ln sin x) + C

Question 14.
What is F'(x) if F(x) = \(\int_0^{\mathbf{x}}\)e2t sin 3t dt?
Solution:
If F(x) = \(\int_0^{\mathbf{x}}\)e2t sin 3t dt then F'(x) = e2x sin 3x

Question 15.
∫\(\frac{d x}{\cos ^2 x \sin ^2 x}\) = ?
Solution:
∫\(\frac{d x}{\cos ^2 x \sin ^2 x}\) = 4∫\(\frac{d x}{\sin ^2 2 x}\)
= 4∫cosec2 2x dx = -2 cot 2x + C

Question 16.
What is the value of ∫\(\frac{d}{d x}\)f(x) dx – \(\frac{d}{d x}\)(∫f(x) dx)?
Solution:
∫\(\frac{d}{d x}\)f(x) dx – \(\frac{d}{d x}\)(∫f(x) dx)
= f(x) + C – f(x) = C (constant)

Question 17.
If \(\int_1^2\)f(x) dx = λ, then what is the value \(\int_1^2\)f(3 – x) dx?
Solution:
If \(\int_1^2\)f(x) dx = λ, then \(\int_1^2\)f(3 – x) dx = λ

Question 18.
What is the value of \(\int_{-1}^1 \frac{d x}{1+x^2}\)?
Solution:
\(\int_{-1}^1 \frac{d x}{1+x^2}\) = \(\left[\tan ^{-1} x\right]_{-1}^1\)
= tan-1 1 – tan-1 (-1)
= tan-1 1 + tan-1 1
= 2tan-1 (1) = 2 . \(\frac{\pi}{4}\) = \(\frac{\pi}{2}\)

Question 19.
Write the order and the degree of the following differential equation:
\(\frac{d^3 y}{d x^3}\) = \(\left(\frac{d^2 y}{d x^2}\right)^2\) + \(\left(\frac{d y}{d x}\right)^4\) + y
Solution:
Order = 3
Degree = 1

Question 20.
Write the particular solution of \(\frac{d y}{d x}\) = (1 + x)4, y = 0 when x = -1.
Solution:
\(\frac{d y}{d x}\) = (1 + x)4 ⇒ \(\frac{(1+x)^5}{5}\) + C
Given y = 0 for x = -1
⇒ o = o + c ⇒ c = o
∴ The particular solution is y = \(\frac{(1+x)^5}{5}\)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

(C) Short Type Questions With Answers

Question 1.
Evaluate: ∫\(\frac{2 x+1}{\sqrt{x^2+10 x+29}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.1

Question 2.
Evaluate: \(\int_0^{\pi / 2} \frac{\cos x d x}{(2-\sin x)(3+\sin x)}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.2

Question 3.
Evaluate: ∫\(\frac{d x}{(1+x) \sqrt{1-x^2}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q(3)

Question 4.
Solve: cosec x \(\frac{d^2 y}{d x^2}\) = x.
Solution:
cosec x \(\frac{d^2 y}{d x^2}\) = x => \(\frac{d^2 y}{d x^2}\) = x sin x
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = ∫x sin x dx + A
= x (-cos x) – ∫(-cos x) dx + A
= -x cos x + sin x + A
⇒ y = -∫x cos x dx + ∫sin x dx + A∫dx + B
= [x sin x – ∫sin x dx] – cos x + Ax = B
⇒ y = -x sin x – 2 cos x + Ax + B is the solution.

Question 5.
Find the particular solution of the following differential equation:
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{1+y^2}{1+x^2}\) given that y = √3 when x = 1
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.5
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Question 6.
Evaluate: \(\int_0^a x^2\left(a^2-x^2\right)^{5 / 2}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.6

Question 7.
Evaluate: \(\int_0^a \frac{d x}{e^{4 x}-5}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.7

Question 8.
Evaluate: ∫x2 tan-1 x dx.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.8

Question 9.
If f(x) = ex + \(\frac{1}{1+x^2}\) and f(0) = 1, then find f(x).
Solution:
f(x) = ex + \(\frac{1}{1+x^2}\)
⇒ f(x) = ∫\(\left(e^x+\frac{1}{1+x^2}\right)\)dx + C
= ex + tan-1 x + C
f(0) = 1
⇒ 1 = 1 + 0 + C => C = 0
Thus f(x) = ex + tan-1 x

Question 10.
Evaluate: ∫(log x)2 dx
Solution:
I = ∫(log x)2 dx
= (log x)2. x – 2∫(log x) . \(\frac{1}{x}\) . x . dx
= x (log x)2 – 2 ∫log x. dx
= x (log x)2 – 2 {(log x) x – ∫dx}
= x (log x)2 – 2x log x + 2x + C
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Question 11.
Evaluate: ∫\(\frac{2 x+9}{(x+3)^2}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.11

Question 12.
Solve: ydy + e-y x sin x dx = 0
Solution:
ydy = e-y x sin x dx = 0
⇒ y ey dy + x sin x dx = 0
⇒ ∫y ey dy + ∫x sin x dx =C
⇒ y ey – ey + (-x cos x) + sin x = C
⇒ ey (y – 1) – x cos x + sin x = C is the general solution.

Question 13.
Evaluate: ∫\(\frac{d x}{x \ln x \sqrt{(\ln x)^2-4}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.13

Question 14.
Find the particular solution of the differential equation \(\frac{d^2 y}{d x^2}\) = 6x given that y = 1 and \(\frac{d y}{d x}\) = 2 when x = 0.
Solution:
\(\frac{d^2 y}{d x^2}\) = 6x ⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = 6 . \(\frac{x^2}{2}\) + A
\(\frac{d y}{d x}\) = 3x2 + A ⇒ y = x3 + Ax + B
Using the givne conditions x = 0, \(\frac{d y}{d x}\) = 2, y = 1, we get
2 = 0 + A ⇒ A = 2
and 1 = 0 + 0 + B ⇒ B = 1
The particular solution is y = x3 + 2x + 1

Question 15.
Evaluate: \(\int_0^{\frac{3}{2}}\)[x2] dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.15
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise

Question 16.
Find the differential equation whose general solution is ax2 + by = 1, where a and b are arbitrary constants.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.16

Question 17.
Integrate: ∫\(\frac{\sin 6 x+\sin 4 x}{\cos 6 x+\cos 4 x}\) dx.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 11 Differential Equations Additional Exercise Q.17

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 7 ମାନବ ଚକ୍ଷୁ ଓ ବର୍ଷଜଗତ

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 7 ମାନବ ଚକ୍ଷୁ ଓ ବର୍ଷଜଗତ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 7 ମାନବ ଚକ୍ଷୁ ଓ ବର୍ଷଜଗତ

Question 1.
ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସ ଫୋକସ୍ ଦୂରତାକୁ ବଦଳାଇ ବିଭିନ୍ନ ଦୂରତାରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁକୁ ଫୋକସ୍ କରିବା ହେଉଛି –
(a) ସମାପ ଦୃଷ୍ଟି
(b) ସମାପ୍ଟେ|ଜନ
(c) ଦୂର ଦୃଷ୍ଟି
(d) ଚାଳିଶା
Answer:
(b) ସମାୟୋଜନ

Question 2.
ଚକ୍ଷୁ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଏହାର କେଉଁଠାରେ ସୃଷ୍ଟିକରେ ?
(a) ସୃଷ୍ଟିପଟ୍ଟଳ
(b) କନୀନିକା
(c) ନେତ୍ରପିତ୍ରଳା
(d) ମୁକୁରିକା
Answer:
(d) ମୁକୁରିକା

Question 3.
ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ଓ ସ୍ଵାଭାବିକ ଦୃଷ୍ଟିସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତା କେତେ ?
(a) 25 ମି.
(b) 2.5 ସେ.ମି.
(c) 25 ସେ.ମି.
(d) 2.5 ମି.
Answer:
(c) 25 ସେ.ମି.

Question 4.
ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଦାୟୀ ?
(a) ନେତ୍ରପିତୁଳା
(b) ମୁକୁରିକା
(c) ସିଲିଆରୀ ମାଂସପେଶୀ
(d) କନୀନିକା
Answer:
(c) ସିଲିଆରୀ ମାଂସପେଶୀ

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 7 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

Question 5.
ଜଣେ ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟିସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ – 5.5 D ର ଲେନ୍ସ ପାୱାର ବିଶିଷ୍ଟ ଲେନ୍ସ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ ଏବଂ ତାଙ୍କର ଦୂର ଦୃଷ୍ଟି ପାଇଁ (+ 1.5 D) ପାୱାର ବିଶିଷ୍ଟ ଲେନ୍ସ ଦରକାର ହୁଏ । ତାଙ୍କର (i) ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଓ (ii) ଦୂର ଦୃଷ୍ଟି ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଲେନ୍ସ ଦ୍ବୟର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
(i) ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଲେନସ୍‌ର ପାୱାର P1 = – 5.5 D
ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଲେନ୍‌ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା
f1 = \(\frac{1}{\mathrm{P}_1}\) = \(\frac { 1 }{ -5.5D }\) = – \(\frac { 10 }{ 55 }\) ମି. = \(\frac { -2 }{ 11 }\) ମି.
= \(\frac { -2 }{ 11 }\) x 100 ସେ.ମି. = – 18.8 ସେ.ମି. = – 18.2 ସେ.ମି.
ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟିର ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ଲେନ୍‌ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 18.2 ସେ.ମି. ହେବ । ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର ବିଯୁକ୍ତ ଚିହ୍ନରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଏହା ଏକ ଅବତଳ ଲେନ୍‌ସ୍‌ ।

(ii) ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଲେନସ୍‌ର ପାୱାର P2 = + 1.5D
ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା
f2 = \(\frac{1}{\mathrm{P}_2}\) = \(\frac { 1 }{ +1.5D }\) = + \(\frac { 10 }{ 15 }\) ମି. = + \(\frac { 10 }{ 15 }\) ସେ.ମି. = + 66.67 ସେ.ମି.
ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 66.7 ସେ.ମି. ହେବ । ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର . ଯୁକ୍ତ ଚିହ୍ନରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଏହା ଏକ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍‌ସ୍‌।

Question 6.
ସ୍ଵାଭାବିକ ଚକ୍ଷୁର 25 ସେ.ମି.ରୁ କମ୍ ଦୂରତାରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁକୁ ରଖିଲେ ଚକ୍ଷୁ ବସ୍ତୁଟିକୁ କାହିଁକି ଦେଖିପାରେ ନାହିଁ ।
(i) ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତା 25 ସେ.ମି. । ଚକ୍ଷୁଠାରୁ ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ 25 ସେ.ମି.ରୁ କମ୍‌ହେଲେ ସିଲିଆରୀ ମାଂସପେଶୀ ସଙ୍କୁଚିତ ହୁଏ ଓ ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍‌ର ବକ୍ରପୃଷ୍ଠକୁ ଆଉ ଅଧ‌ିକ ବକ୍ର କରିପାରେ ନାହିଁ ।

(ii) ଫଳରେ ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ହ୍ରାସ ପାଏ ନାହିଁ (ସମାୟୋଜନ କ୍ଷମତା ହରାଏ) । ତେଣୁ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ମୁକୁରିକାରେ ଗଠିତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ, ଫଳରେ ବସ୍ତୁଟିର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଦେଖାଯାଏ ।

Question 7.
ଚକ୍ଷୁ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ଦୂରତାକୁ ବଢ଼ାଇଲେ ତାହାର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦୂରତା କ’ଣ ହେବ ?
Answer:
(i) ଚକ୍ଷୁ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ଦୂରତାକୁ ବଢ଼ାଇଲେ ତାହାର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ।

(ii) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା ମୁକୁରିକା ଓ ଚକ୍ଷୁଲେନ୍ସ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଦୂରତା ସହିତ ସମାନ । କାରଣ ବସ୍ତୁର ଦୂରତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଲେନ୍ସକୁ ଧରି ରଖିଥ‌ିବା ସାଂସପେଶୀଗୁଡ଼ିକ ହୁଗୁଳା ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ଲେନ୍ସଟି ସରୁ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବଢ଼ିଯାଏ । ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ମୁକୁରିକାରେ ପଡ଼େ, ଫଳରେ ବସ୍ତୁଟି ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖାଯାଏ ।

Question 8.
ସାଧାରଣ ଚକ୍ଷୁର ଦୂର-ବିନ୍ଦୁ ଓ ନିକଟ-ବିନ୍ଦୁ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:

  • ଦୂରବିନ୍ଦୁ – ଯେଉଁ ଦୂରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚକ୍ଷୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖୂପାରେ ତାହାକୁ ଦୂର ବିନ୍ଦୁ କୁହାଯାଏ । ସାଧାରଣ ‘ଚକ୍ଷୁ ପାଇଁ ଏହା ଅନନ୍ତ ଦୂରତା ଅଟେ ।
  • ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ : ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତାକୁ ଚକ୍ଷୁର ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ କହନ୍ତି । ସାଧାରଣ ଚକ୍ଷୁ ପାଇଁ ଏହା 25 ସେ.ମି.

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 7 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

Question 9.
ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଏକ ସ୍ପଷ୍ଟ ନାମାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ବୁଝାଅ
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ଆଲୋକ ପ୍ରକୀର୍ଶନର ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ । ବର୍ଷାଦିନେ ଆକାଶରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେଉଁ ଦିଗରେ ଥାଏ ସମୟ ସମୟରେ ତାହାର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ଦେଖାଯାଏ ।

  • ମେଘରେ ଅସଂଖ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳକଣା ଥାଏ ।
  • ଏହି ଜଳକଣାଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ପ୍ରିଜ୍‌ମ ପରି କାମ କରନ୍ତି । କଳକଣାଗୁଡ଼ିକରେ ଆପତିତ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରତିସୃତ ଓ ପ୍ରକୀର୍ଣ୍ଣନ ହୁଏ ।
  • ଜଳକଣା ମଧ୍ୟରେ ଏହାର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପ୍ରତିଫଳନ ହୁଏ ଏବଂ ପରିଶେଷରେ ଏହା ପ୍ରତିସ୍ମୃତ ହୋଇ ଜଳକଣାରୁ ବାହାରି ଆସେ ।
  • ଆଲୋକର ପକୀର୍ଣ୍ଣ ନ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପ୍ରତିଫଳନ ଯୋଗୁଁ ଦର୍ଶକର ଚକ୍ଷୁକୁ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣ ଦେଖାଯାଏ । ଏହାକୁ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ କହନ୍ତି ।

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 7 img-1

Question 10.
ଟିଣ୍ଡଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦେଇ ବୁଝାଅ !
Answer:

  • କୌଣସି ଆଲୋକ ଗୁଚ୍ଛ ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ପଡ଼ିଲେ ଆଲୋକର ଗତିପଥ ଦୃଶ୍ୟ ହୁଏ । କ୍ଷୁଦ୍ର କଣିକା ଗୁଡ଼ିକଦ୍ବାରା ଆଲୋକ ବିଭିନ୍ନ ଆଡ଼କୁ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ । କଲଏଡ଼ାଲ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ଵାରା ଏପରି ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣକୁ ଟିଣ୍ଡଲ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କୁହାଯାଏ ।
  • ଧୂଆଁପୂର୍ଣ୍ଣ କୋଠରିରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ସୂକ୍ଷ୍ମ କଣିକା ଥାଆନ୍ତି ।
  • ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କୋଠରି ମଧ୍ୟକୁ ସୂକ୍ଷ୍ମରନ୍ଧ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲେ । ଆପତିତ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିରୁ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରନ୍ତି ।
  • କିଛି ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ସେଗୁଡ଼ିକର ପୃଷ୍ଠରୁ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୁଏ ।
  • ଫଳରେ ଆଲୋକର ଗତିର ଦିଗ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୁଏ ଏବଂ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଗତି କରୁଥିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ ।
  • ଏଠାରେ ଧୁଆଁର କ୍ଷୁଦ୍ର କଣିକା କଲଏଡ଼ାଲ୍ କଣିକା ଅଟନ୍ତି ।

Question 11.
ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ କାରଣ ଦର୍ଶାଅ ।
(a) ତାରାଗୁଡ଼ିକ କାହିଁକି ଦପ୍ଦପ୍ ହୁଏ ?
ଉ :

  • ପୃଥ‌ିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଉଚ୍ଚତର ସ୍ତର ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ଆଡ଼କୁ ଥିବା ବାୟୁସ୍ତର ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ଘନ । ତାରାମାନଙ୍କଠାରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କ୍ରମାଗତ ଭାବେ କମ୍ ଘନ ମାଧ୍ୟମରୁ ବେଶୀ ଘନ ମାଧ୍ୟମ ଆଡ଼କୁ ଗତିକରି ଥାଏ ।
  • ବାୟୁମଣ୍ଡଳର କ୍ରମ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ଅନବରତ ବଙ୍କେଇ ହେଉଥାଏ ଏବଂ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ପ୍ରତିସ୍ମୃତ ହୋଇ ଆମ ଚକ୍ଷୁ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ । ଫଳରେ ତାରାର ଆଭାସୀ ଅବସ୍ଥାନ ତାହାର ପ୍ରକୃତ ଅବସ୍ଥାନ ଅପେକ୍ଷା ଭିନ୍ନ ହୋଇ ସାମାନ୍ଯ ଉପରକୁ ହୁଏ ।
  • ବାୟୁସ୍ତରର ଅବସ୍ଥାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ବହୁଦୂରର ବିନ୍ଦୁ ଉତ୍ସ ପ୍ରାୟ ତାରାର ଆଭାସୀ ଅବସ୍ଥାନ ସାମାନ୍ୟ ଉପର ତଳ ହୋଇ ବଦଳୁଥାଏ । ଫଳରେ ତାରାମାନେ ଦପ୍ ଦପ୍ ହେଲା ପରି ଦିଶେ ।

(b) ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ କାହିଁକି ଦପ୍ଦପ୍ ହୁଏ ନାହିଁ ?
ଉ :

  • ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ତାରାମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ପୃଥ‌ିବୀର ନିକଟରେ ଥ‌ିବାରୁ ବଡ଼ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ।
  • ଗ୍ରହମାନଙ୍କର ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଆଲୋକ ଉତ୍ସର ବିଭିନ୍ନ ବିନ୍ଦୁରୁ ଏକ ସମୟରେ ଅନେକ ରଶ୍ମି ବାହାରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟକୁ ଏକ ରଶ୍ମି ଗୁଚ୍ଛ ଭାବେ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
  • ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିନ୍ଦୁଉତ୍ସରୁ ଦୀପ୍ତିର ହ୍ରାସବୃଦ୍ଧି ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଜଣା ନ ପଡ଼ି ସବୁ ବିନ୍ଦୁ ଉତ୍ସର ମିଶ୍ରିତ ଦୀପ୍ତି ସମାନ ରହିଲାପରି ଲାଗେ । ତେଣୁ ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ଦପ୍‌ଦପ୍ ନ ହୋଇ ସ୍ଥିର ଆଲୋକ ଦେଲ|ପରି ଜଣ|ପାଏ |

(c) ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ କାହିଁକି ଗାଢ଼ ଲାଲ୍ ଦେଖାଯାଏ ?
ଉ :

  • ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦିଗ୍‌ବଳୟ ନିକଟରେ ଥାଆନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ଦିଗ୍‌ବଳୟରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁସ୍ତର ଦେଇ ଏବଂ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧ‌ିକ ଦୂରତା ଗତିକରେ ।
  • ଫଳରେ ଅଧିକାଂଶ କମ୍ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ନୀଳ ଆଲୋକ କ୍ଷୁଦ୍ର କଣିକାଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇଥାଏ । ଅଧ୍ଵ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଆଲୋକ ଅତି କମ୍ ମାତ୍ରାରେ ବିଚ୍ଛୁରଣ ହୋଇଥାଏ ।
  • ଅଧୂକ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଲାଲ୍ ଆଲୋକ ଆମ ଆଖରେ ପଡ଼େ । ତେଣୁ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟର ବର୍ଣ୍ଣ ଲାଲ୍ ଦେଖାଯାଏ ।

(d) ଆକାଶ କାହିଁକି ନୀଳ ଦେଖାଯାଏ ?
ଉ :

  • ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ବାୟୁର ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସୂକ୍ଷ୍ମକଣିକାଗୁଡ଼ିକର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟମାନ ଆଲୋକର ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟଠାରୁ କମ୍ ।
  • ଏହି କଣିକା ଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଵ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଲାଲ୍ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ ନ କରି କମ୍ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ନୀଳ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରନ୍ତି । ଏହି ବିଚ୍ଛୁରିତ ନୀଳ ଆଲୋକ ଆମ ଚକ୍ଷୁରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଥିବାରୁ ଆକାଶ ନୀଳ ଦେଖାଯାଏ ।

(e) ମହାକାଶଚାରୀମାନଙ୍କୁ ଆକାଶ କାହିଁକି ନୀଳ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନ୍ଧାରୁଆ ଜଣାଯାଏ ?
ଉ :

  • ମହାକାଶରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ନଥାଏ । ବାୟୁର କ୍ଷୁଦ୍ରକଣିକା ନ ଥିବାରୁ ଆଲୋକର ବିଚ୍ଛୁରଣ ଘଟେ ନାହିଁ ।
  • ମହାକାଶଚାରୀମାନେ 20 km ରୁ ଅଧ‌ିକ ଉଚ୍ଚତାରେ ଏହାକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ମହାକାଶଚାରୀମାନଙ୍କୁ ଆକାଶ ନୀଳ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନ୍ଧାରୁଆ ଦେଖାଯାଏ ।

(f) ଲାଲ ବର୍ଷକୁ କାହିଁକି ବିପଦ ସଂକେତ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ?
ଉ :

  • ଦୃଶ୍ୟବର୍ଣ୍ଣାଳୀରେ ଲାଲ୍ସ ବର୍ଣ୍ଣର ତରଙ୍ଗର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ସର୍ବାଧିକ ।
  • ଲାଲ୍ ବର୍ଷର ଆଲୋକ କୁହୁଡ଼ି, ଧୂଳିକଣା କିମ୍ବା କଲଏଡ୍ କଣିକାଦ୍ଵାରା ଅତ୍ୟନ୍ତ କମ୍ ( ସର୍ବନିମ୍ନ) ବିଚ୍ଛୁରଣ ହୁଏ । ତେଣୁ ଲାଲ୍ ବର୍ଷର ଆଲୋକ କୁହୁଡ଼ି ଏବଂ ଧୂଆଁଳିଆ ପାଗ ସମୟରେ ବହୁତ ଦୂରକୁ ଦେଖାଯାଏ । ତେଣୁ ଲାଲ୍ ବର୍ଷକୁ ବିପଦ ସଂକେତ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 7 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର:

Question 1.
ଚକ୍ଷୁର ସମାୟୋଜନ ପାୱାର କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍ ଫୋକସ୍ ଦୂରତାକୁ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ବଦଳାଇବା ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ସମାୟୋଜନ ପାୱାର କୁହାଯାଏ ।

Question 2.
ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଥ‌ିବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର 1.2m ରୁ ଅଧିକ ଦୂରରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଥିଲେ ସେ ଭଲ ଭାବରେ ତାକୁ ଦେଖିପାରେ ନାହିଁ । ସେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଲେନ୍ସର ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କଲେ ଏହି ଦୋଷ ଦୂର ହେବ ?
ଏଠାଚେ ତୂର ବିତୃର ତୃରତା = 1.2 ମି
ଲେନସ୍‌ର ପାୱାର, P = \(\frac { 1 }{ f }\) = – \(\frac { 1 }{ 1.2 }\) = \(\frac { -10 }{ 12 }\) = – \(\frac { 5 }{ 6 }\) = – 0.83 D.
ପାୱାର ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ହୋଇଥିବାରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ ଅବତଳ ଲେନ୍ସର ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କଲେ ଏହି ଦୋଷ ଦୂର ହେବ ।

Question 3.
ସ୍ଵାଭାବିକ ଦୃଷ୍ଟିଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ଦୂରବିନ୍ଦୁ ଓ ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ କ’ଣ ?
Answer:
ସାଧାରଣ ସୁସ୍ଥ ଚକ୍ଷୁର ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତାକୁ ଚକ୍ଷୁର ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ (Near point) କୁହାଯାଏ । ସୁସ୍ଥ ଚକ୍ଷୁ ଯେଉଁ ଦୂରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ ଦେଖାରେ ତାହାକୁ ଦୂରବିନ୍ଦୁ (Far point) କୁହାଯାଏ । ସ୍ୱାଭାବିକ ଦୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଦୂରବିନ୍ଦୁ ହେଉଛି ଅନନ୍ତ ଦୂରତା ଓ ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ ହେଉଛି 25 ସେ.ମି. ।

Question 4.
ଜଣେ ଛାତ୍ର ଶ୍ରେଣୀର ପଛ ବେଞ୍ଚରେ ବସି ବ୍ଲାକବୋର୍ଡ଼ରେ ଯାହା ଲେଖାଯାଉଛି ତାହାକୁ ଦେଖିପାରୁ ନାହିଁ । ପିଲାଟିର କେଉଁ ପ୍ରକାର ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଅଛି ? ଏହା କିପରି ଦୂର କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ପିଲାଟିର ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଅଛି । ଉପଯୁକ୍ତ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅବତଳ ଲେନ୍ସର ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କରିବ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (Activity)

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 1 (Activity-1)
ସ୍ଵଚ୍ଛ ପ୍ରିଜମ୍‌ରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିର ପ୍ରତିସରଣ, ଆପତନ କୋଣ, ପ୍ରିଜମ୍‌ର କୋଣ, ବିଚଳନ କୋଣ, ନିର୍ଗତ କୋଣ,

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
(a) କାଚ ପ୍ରିଜମ୍, (b) ଡ୍ରଇଂ ବୋର୍ଡ଼, (c) ଡ୍ରଇଂ ପିନ୍, (d) ଆଲ୍‌ପିନ୍, (e) ଜ୍ୟାମିତି ବାକ୍ସ (f) ଏକ ଫର୍ଦ୍ଦ ଧଳା କାଗଜ ।

ପର1କ୍ଷଣ:

  • ଗୋଟିଏ ଡ୍ରଇଂ ବୋର୍ଡ଼ ସଂଗ୍ରହ କର ।
  • ଏହା ଉପରେ ଏକ ଫର୍ଜ ଧଳା କାଗଜ ପିନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଚପାଇ ରଖ । ଗୋଟିଏ କାଚ ପ୍ରିଜ୍‌ମର ତ୍ରିଭୁଜାକାର ପୃଷ୍ଠକୁ ଏହି କାଗଜ ଉପରେ ରଖ । ପେନ୍‌ ସିଲ ସାହାଯ୍ୟରେ ଫ୍ରିଜ୍‌ମର ପରିସୀମା ଅଙ୍କନ କର ।
  • ଏହି ତ୍ରିଭୁଜର ଗୋଟିଏ ପୃଷ୍ଠ AB ପ୍ରତି ଏକ ତୀର୍ଯ୍ୟକ୍ ସରଳରେଖା PE ଅଙ୍କନ କର ଏବଂ ଏହା ଉପରେ ଦୁଇଟି ପିନ୍ P ଓ Q ବିନ୍ଦୁରେ ପୋତ ।
    PE – ଆପତନ ରଶ୍ମି, EF – ପ୍ରତିସୃତ ରଶ୍ମି, FS – ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି, ∠A = ପ୍ରିଜ୍‌ମର କୋଣ, ∠i = ଆପତନ କୋଣ, ∠r = ପ୍ରତିସୃତ କୋଣ , ∠e – ନିର୍ଗତ କୋଣ, ∠D = ବିଚଳନ କୋଣ
  • P ଓ Q ବିନ୍ଦୁରେ ପୋତାଯାଇଥିବା ପିଦ୍ଵୟର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପ୍ରଜ୍‌ମର ଅନ୍ୟ ପୃଷ୍ଠ AC ପାର୍ଶ୍ବରେ ଦେଖ । R ଓ S ବିନ୍ଦୁରେ ଦୁଇଟି ପିନ୍ ଏପରି ପୋଡ ଯେ ଏହି
  • ପିଦ୍ଵୟର ମୂଳ ଏବଂ P ଓ Q ବିନ୍ଦୁରେ ଥ‌ିବା ପିୟର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ମୂଳ ଏକ ସରଳରେଖାରେ ରହିବ ।
  • ବର୍ତ୍ତମାନ ପିନ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ପ୍ରିଜ୍‌ମକୁ ଧଳା କାଗଜ ଉପରୁ କାଢ଼ି ନିଅ ।
  • PQ ସରଳରେଖା ପ୍ରିଜ୍‌ମର ପରିସୀମାକୁ E ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରିବ । ସେହିଭଳି RS ସରଳରେଖା ପ୍ରିଜ୍‌ର ପରିସୀମାକୁ F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରିବ ।
  • E ଓ F ବିନ୍ଦୁଦ୍ଵୟକୁ ଯୋଗକର । ଏହା ପ୍ରତିସରଣ ରଶ୍ମିପଥ ।
  • ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠ AB ଓ AC ପ୍ରତି ଅଭିଲମ୍ବ ଗୁଡ଼ିକ ଯଥାକ୍ରମେ E ଓ F ଠାରେ ଅଙ୍କନ କର ।
    ଏବେ ଆପତନ କୋଣ (i), ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ (r) ଏବଂ ନିର୍ଗତ କୋଣ (e) ଚିହ୍ନିତ କର ।

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 7 img-2

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

  • PE ଆପତିତ ରଶ୍ମି, AB ପୃଷ୍ଠରେ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରବେଶ କରି ପ୍ରତିସୃତ ହେଲାବେଳେ EF ଦିଗରେ ଅଭିଲମ୍ବ NN’ ଆଡ଼କୁ ବଙ୍କେଇ ଆସେ ।
  • ସେହିପରି EF ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କାଚରୁ ବାୟୁକୁ ଦ୍ବିତୀୟ ପୃଷ୍ଠ ACର F ବିନ୍ଦୁଠାରେ ପ୍ରତିସୃତ ହୋଇ ES ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି MM’ ଅଭିଲମ୍ବଠାରୁ ଦୁରେଇ ଯାଇଛି।
  • ଆପତନ କୋଣ ∠i, ପ୍ରିଜ୍‌ର କୋଣ ∠A, ନିର୍ଗତ କୋଣ ∠e, ବିଚଳନ କୋଣ m∠D ମାପ ।
  • ପୂର୍ବରୁ ଆୟତାକାର କାଚ ସ୍କାଚ୍‌ରେ ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ ରଶ୍ମି ବଙ୍କେଇଲାଭଳି ଏଠାରେ ହେଉନାହିଁ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ପ୍ରିଜିମ୍‌ ତ୍ରିଭୁଜାକାର ଆକୃତି ହେତୁ ଦୁଇ ଆୟତାକାର ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠ ପରସ୍ପର ସହ କୋଣ କରି ରହିଥ‌ିବାରୁ ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି ଆପତନ ରଶ୍ମି ସହିତ କୋଣ କରି ବଙ୍କାଇଥାଏ । ଏହି କୋଣକୁ ବିଚଳନ କୋଣ (Angle of deviation) କୁହାଯାଏ । i + e = A + D

BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 7 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -2 (Activity-2)

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
କାଚ ଫ୍ରିଜମ୍, ମୋଟା କାର୍ଡ଼ବୋର୍ଡ, ଗୋଟିଏ ପରଦା !

ପରୀକ୍ଷଣ :

  • ଗୋଟିଏ ମୋଟା କାର୍ଡ଼ବୋର୍ଡ଼ ସଂଗ୍ରହ କର ଏବଂ ମଝିରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ରନ୍ଧ୍ରଟିଏ କର ।
  • ଏହି ରନ୍ଧ୍ର ଦେଇ ଧଳା ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପ୍ରବେଶ କରାଅ ଏବଂ ଏହାକୁ ଗ୍ଲାସ୍ ପ୍ରିଜମ୍‌ର ଗୋଟିଏ ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ପକାଅ ।
  • ପ୍ରିଜ୍‌ମକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଘୂରାଇ ପ୍ରତିସୃତ ରଶ୍ମିକୁ ନିକଟସ୍ଥ କାନ୍ଥ ବା ପରଦାରେ ଦେଖି ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ପ୍ରିଜ୍‌ମ ଆପତିତ ଧଳା ଆଲୋକକୁ ବଣ୍ଡ ପଟ୍ଟିରେ ପରିଣତ କଲା । ପରଦାରେ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣର ପଟ୍ଟ (Colour bands) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମରେ ଅଛି । ବଣ୍ଡ ଗୁଡ଼ିକର କ୍ର ମ ବାଇଗଣୀ, ଘନନୀଳ, ନୀଳ, ସବୁଜ, ହଳଦିଆ, ନାରଙ୍ଗୀ ଓ ଲାଲ୍ । ମୂଳ ଅକ୍ଷରକୁ ଲେଖିଲେ ହେବ ବାଘନୀସହନାଲା । ଧଳା ଆଲୋକର ଏହି ବର୍ଷ (ବାଘନୀ ସହନାଲ।) ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ (Spectrum) କହନ୍ତି ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 7 img-3

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :

  • ପ୍ରିଜମ୍‌ରେ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଷର ଆଲୋକର ବେଗ ଓ ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ହେଉଥିବାରୁ ପ୍ରତିସରଣ ଅନୁସାରେ ବଣ୍ଡଳୀ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ।
  • ବାଇଗଣୀ ଆଲୋକ ଅଧିକ ବଙ୍କାଇଥାଏ ଏବଂ ଲାଲ୍ ଆଲୋକ କମ୍ ବଙ୍କେଇଥାଏ ।
  • ମିଶ୍ରିତ ବର୍ଣ୍ଣ ଧଳା ଆଲୋକରୁ ବଣ୍ଡାଳୀ ସୃଷ୍ଟିର ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆଲୋକର ପ୍ରକୀର୍ଣ୍ଣନ କହନ୍ତି ।

ଧଳା ଆଲୋକର ବର୍ଣ୍ଣ ଫରଚନା:
ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଭଳି ଧଳା ଆଲୋକ ସାତଟି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣର ମିଶ୍ରଣ ଅଟେ ।

  • ପ୍ରଥମେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସାର୍ ଆଇଜାକ୍ ନିଉଟନ୍ ପ୍ରିଜମ୍‌ଦ୍ୱାରା ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ କରାଇ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ।
  • ଧଳା ଆଲୋକକୁ ପ୍ରିଜମ୍‌ର ଗୋଟିଏ ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ପକାଇଲେ ପ୍ରିଜମ୍‌ର ଅପର ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠଦେଇ ଧଳା ଆଲୋକରେ ଥିବା ମୂଳ ମିଶ୍ର ବର୍ଣ୍ଣର ଆଲୋକ ଅଂଶସବୁ ବିଭିନ୍ନ କୋଣରେ ବାହାରି ଆସିବ ।
  • ପ୍ରିଜମ୍ଠାରୁ ଅଳ୍ପ ଦୂରରେ ଖଣ୍ଡିଏ ଧଳା କାଗଜରେ ବା ଧଳା କାନ୍ଥରେ ଏହି ବର୍ଣ୍ଣାଳୀକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରାଯାଇପାରିବ ।
  • ପ୍ରିଜମ୍‌ର ଭୂମି ଆଡୁ ଉପରକୁ ଦେଖ‌ିଲେ ଆଲୋକଗୁଡ଼ିକର ବର୍ଣ୍ଣ ବାଇଗଣି, ଘନନୀଳ, ନୀଳ, ହଳଦିଆ, ନାରଙ୍ଗୀ ଓ ଲାଲ୍ ।
  • ଏହି ସପ୍ତବର୍ଷର ଆଲୋକରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଏକା ପ୍ରକାରର ପ୍ରିଜମ୍‌କୁ ଓଲଟାଇ ରଖ୍ ତା’ ଭିତରକୁ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀକୁ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲେ, ଯେଉଁ ଆଲୋକ ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରିଜ୍‌ମରୁ ନିର୍ଗତ ହେବ ତାହା ମୂଳ ଆଲୋକଟି ଭଳି ଧଳା ।
  • ଏହି ପରୀକ୍ଷଣରୁ ନିଉଟନ୍ ପ୍ରମାଣ କଲେ ଯେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ସାତଟି ବର୍ଷର ଆଲୋକର ସମଷ୍ଟି ଏବଂ ପ୍ରିଜମ୍ କେବଳ ବର୍ଣ୍ଣଗୁଡ଼ିକୁ ପୃଥକ୍ କରି (ପ୍ରକୀର୍ଣ୍ଣନଦ୍ଵାରା) ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ ସୃଷ୍ଟିରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।
  • ଯେ କୌଣସି ଆଲୋକ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଭଳି ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ ସୃଷ୍ଟିକଲେ ତାହାକୁ ଧଳା ଆଲୋକ କହନ୍ତି ।

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 7 img-4

ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ (Rainbow) :

  • ବର୍ଷାଦିନେ ଆକାଶରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେଉଁ ଦିଗରେ ଥାଏ ସମୟ ସମୟରେ ତାହାର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ଦେଖାଯାଏ ।
  • ମେଘରେ ଅସଂଖ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳକଣା ଥାଏ ।
  • ଜଳକଣାଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ପ୍ରିଜମ୍ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
  • ଜଳକଣାଗୁଡ଼ିକରେ ପଆପତିତ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରତିସୃତ ଓ ପ୍ରକୀର୍ଷିତ ହୁଏ ।
  • ତାହାପରେ ଜଳକଣା ମଧ୍ୟରେ ଏହାର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପ୍ରତିଫଳନ ହୁଏ ଓ ପରିଶେଷରେ ଏହା ପ୍ରତିସୃତ ହୋଇ ଜଳକଣାରୁ ବାହାରି ଆସେ ।
  • ଆଲୋକର ପ୍ରକୀର୍ଣ୍ଣ ନ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପ୍ରତିଫଳନ ଯୋଗୁଁ ଦର୍ଶକର ଚକ୍ଷୁକୁ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଷ ଦେଖାଯାଏ, ଏହାକୁ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ କୁହାଯାଏ ।
  • ଖରାଦିନେ ସୂର୍ଯ୍ୟକୁ ପଛ କରି ଜଳ ପ୍ରପାତ ବା ଝରଣାର ଜଳକଣା ମଧ୍ୟକୁ ଚାହିଁଲେ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ପଡ଼ିଲା ପରି ଦିଶେ ।

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 7 img-5

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ-3 (Activity-3)

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଦୁଇଟି ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍ (L1 ଓ L2), ସ୍ବଚ୍ଛ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ କାଚ ପାତ୍ର (T) (2 lit), ଆଲୋକ ଉତ୍ସ (S) ବୃତ୍ତାକାର ରନ୍ଧ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ କାର୍ଡ଼ବୋର୍ଡ଼, MN ପରଦା, 200 ଗ୍ରାମ୍ ସୋଡ଼ିୟମ୍ ଥାଓସଲଫେଟ୍, 1 ରୁ 2 ମିଲି ଲି. ଗାଢ଼ ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍ ।
BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 7 img-6

ପରୀକ୍ଷଣ :

  •  ଚିତ୍ରରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହେଲାଭଳି ଗୋଟିଏ ଅଭିସାରୀ (Converging) ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍‌ ସ (L1)ର ଫୋକସ୍‌ ରେ ଗୋଟିଏ ଧଳା ଆଲୋକ ଉତ୍ସ ରଖ ।
  • ଏହି ଲେନ୍ସ (L1 )ରୁ ନିର୍ଗତ ହେଉଥ‌ିବା ସମାନ୍ତରାଳ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ବଚ୍ଛ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ କାଚପାତ୍ର (T) ମଧ୍ୟରେ ଯିବାକୁ ଦିଅ ।
  • ତାହାପରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛକୁ ଏକ କାର୍ଡ଼ବୋର୍ଡ଼ର ବୃତ୍ତାକାର ରନ୍ଧ୍ର (C)ଦେଇ ଛାଡ଼ । ତାହା ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ (L2) ମଧ୍ୟରେ ଯାଇ MN ପରଦାରେ ଚିତ୍ରରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହେଲାଭଳି ପଡ଼ୁ ।
  • 200 ଗ୍ରାମ୍ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ଥାଓସଲ୍‌ଫେଟ୍ 2 ଲିଟର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ କରି କାଚପାତ୍ର (T) ମଧ୍ୟରେ ରଖ । 1 ରୁ 2 ମିଲି ଲିଟର ଗାଢ଼ ସଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍ ଏହି ଦ୍ରବଣରେ ମିଶାଅ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ:

  • ଦୁଇ ବା ତିନି ମିନିଟ୍ ମଧ୍ଯରେ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ସଲ୍ଫର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଫେଣ ଆକାରରେ ଭାସୁଥିବାର ଦେଖାଯିବ ।
  • ସଲ୍ଫର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ, କାଚପାତ୍ର (T) ର ତିନିପାଖରୁ ନୀଳ ଆଲୋକ ଆସୁଥ‌ିବାର ଦେଖାଯିବ ।
  • ବୃତ୍ତାକାର ରନ୍ଧ୍ର (C) ଦେଇ ସଞ୍ଚାରିତ ଆଲୋକ ଲେନ୍ସ (L2) ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିସୃତ ହେଲାପରେ MN ପରଦାରେ ପ୍ରଥମେ ଲାଲ୍ ମିଶା ନାରଙ୍ଗୀ ଓ ପରେ ଗାଢ଼ ଲାଲ୍ ବର୍ଷର ଆଲୋକ ଦେଖାଯିବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ସଲ୍‌ଫର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ କମ୍ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ ନୀଳ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ବୃତ୍ତାକାର ରନ୍ଧ୍ରର ସମ୍ମୁଖରେ ଥ‌ିବା କାଚପାତ୍ରର ପାର୍ଶ୍ଵରୁ ସଞ୍ଚରିତ ଆଲୋକର ରଙ୍ଗ ଲାଲ୍ ମିଶା ନାରଙ୍ଗୀ ହୋଇ ବୃହତ୍ତର ଆକାରର କଲଏଡ଼ାଲ୍ କଣିକା ଗଠନ କରନ୍ତି । ସେହି ବୃହତ୍ତର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଵକ ନାରଙ୍ଗୀ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରନ୍ତି । ତେଣୁ କାଚପାତ୍ରର ସମସ୍ତ ପାର୍ଶ୍ବରୁ ନିର୍ଗତ ସଞ୍ଚରିତ ଆଲୋକର ବର୍ଷ ଗାଢ଼ ଲାଲ୍ ଦେଖାଯାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a)

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Exercise 12(a)

Question 1.
Each question given below has four possible answers out of which only one is correct. Choose the correct one.
(i) \(\vec{a}\) = î + 2ĵ + k̂, \(\vec{b}\) = 2î – 2ĵ + 2k̂ and \(\vec{c}\) = -î + 2 ĵ + k̂ then
(a) \(\vec{a}\) and \(\vec{b}\) have the same direction
(b) \(\vec{a}\) and \(\vec{c}\) have opposite directions.
(c) \(\vec{b}\) and \(\vec{c}\) have opposite directions
(d) no pair of vectors have same direction
Solution:
(d) no pair of vectors have same direction

(ii) If the vectors \(\vec{a}\) = 2î + 3ĵ – 6k̂ and \(\vec{b}\) = -α î – ĵ + 2k̂ are parallel, then α = ______.
(a) 2
(b) \(\frac{2}{3}\)
(c) –\(\frac{2}{3}\)
(d) \(\frac{1}{3}\)
Solution:
(c) –\(\frac{2}{3}\)

(iii) If the position vectors of two points A and B are 3î + k̂, and 2î + ĵ – k̂, then the vector \(\overrightarrow{BA}\) is
(a) -î + ĵ – 2k̂
(b) î + ĵ
(c) î – ĵ + 2k̂
(d) î – ĵ – 2k̂
Solution:
(c) î – ĵ + 2k̂

(iv) If \(|k \vec{a}|\) = 1, then
(a) \(\vec{a}=\frac{1}{k}\)
(b) \(\vec{a}=\frac{1}{|k|}\)
(c) \(k=\frac{1}{|\vec{a}|}\)
(d) \(k=\frac{+1}{|\vec{a}|}\)
Solution:
(d) \(k=\frac{+1}{|\vec{a}|}\)

(v) The direction cosines of the vectors \(\overrightarrow{PQ}\) where \(\overrightarrow{OP}\) = (1, 0, -2) and \(\overrightarrow{OQ}\) = (3, -2, 0) are
(a) 2, -2, 2
(b) 4, -2, -2
(c) \(\frac{1}{\sqrt{3}},-\frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}\)
(d) \(\frac{2}{\sqrt{6}},-\frac{1}{\sqrt{6}},-\frac{1}{\sqrt{6}}\)
Solution:
(c) \(\frac{1}{\sqrt{3}},-\frac{1}{\sqrt{3}}, \frac{1}{\sqrt{3}}\)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a)

Question 2.
Rectify the mistakes, if any
(i) \(\vec{a}-\vec{a}\) = 0
Solution:
\(\overrightarrow{0}\)

(ii) The vector \(\overrightarrow{0}\) has unique direction.
Solution:
indefinite direction

(iii) All unit vectors are equal.
Solution:
equal magnitude

(iv) \(|\vec{a}|=|\vec{b}| \Rightarrow \vec{a}=\vec{b}\)
Solution:
\(\vec{a}=\vec{b} \Rightarrow|\vec{a}|=|\vec{b}|\)

(v) Subtraction of vectors is not commutative.
Solution:
true

Question 3.
(i) If \(\vec{a}\) = (2, 1), \(\vec{b}\) = (-1, 0), find \(3 \vec{a}+2 \vec{b}\).
Solution:
\(3 \vec{a}+2 \vec{b}\) = 3 (2, 1) + 2 (-1, 0)
= (6 – 2, 3 + 0)
= (4, 3 )

(ii) If \(\vec{a}\) = (1, 1, 1) , \(\vec{b}\) = (-1, 3, 0) and \(\vec{c}\) =(2, 0, 2), find \(\vec{a}+2 \vec{b}-\frac{1}{2} \vec{c}\).
Solution:
\(\vec{a}+2 \vec{b}-\frac{1}{2} \vec{c}\)
= (1, 1, 1) + 2 (-1, 3, 0) – \(\frac{1}{2}\)(2, 0, 2)
= (1 – 2 – 1, 1 + 6 – 0, 1 + 0 – 1)
= (-2, 7, 0)

Question 4.
If A, B, C and D are the vertices of a square, find \(\overrightarrow{AB}+\overrightarrow{BC}+\overrightarrow{CD}+\overrightarrow{DA}\).
Solution:
Let ABCD be a square.
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.4

Question 5.
The given points A, B, C are the vertices of a triangle. Determine the vectors \(\overrightarrow{A B}, \overrightarrow{B C} \text { and } \overrightarrow{C A}\) and the lengths of these vectors in the following cases.
(i) A (4, 5, 5), B (3, 3, 3), C (1, 2, 5)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.5(1)

(ii) A (8, 6, 1), B (2, 0, 1), C (-4, 0, -5)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.5(2)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a)

Question 6.
Find the vector from origin to the midpoint of the vector \(\overrightarrow{{P}_1 {P}_2}\) joining the points P1(4, 3) and P2(8, -5).
Solution:
P1 = (4, 3) and P2 = (8, -5)
If P is the mid-point of P1P2 then P = (6, -1).
Position vector of P = \(\overrightarrow{{OP}}\) = 6î – ĵ

Question 7.
Find the vectors from the origin to the points of trisection the vector \(\overrightarrow{{P}_1 {P}_2}\) joining P1 (-4, 3) and P2 (5, -12).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.7

Question 8.
Find the vector from the origin to the intersection of the medians of the triangle whose vertices are A (5, 2, 1), B(-4, 7, 0) and C (5, -3, 5).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.8

Question 9.
Prove that the sum of all the vectors drawn from the centre of a regular octagon to its vertices is the null vector.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.9

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a)

Question 10.
Prove that the sum of the vectors represented by the sides of a closed polygon taken in order is a zero vector.
Solution:
Consider a closed polygon ABCDEFA.
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.10

Question 11.
(a) Prove that:
(i) \(|\overrightarrow{a}+\overrightarrow{{b}}| \leq|\overrightarrow{a}|+|\overrightarrow{b}|\)
State when the equality will hold;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.11(1)

(ii) \(|\overrightarrow{a}-\overrightarrow{b}| \geq|\overrightarrow{a}|-|\overrightarrow{b}|\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.11(2)

(b) What is the geometrical significance of the relation \(|\overrightarrow{a}+\overrightarrow{b}|=|\overrightarrow{a}-\overrightarrow{b}|\)?
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.11.1

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a)

Question 12.
Find the magnitude of the vector \(\overrightarrow{PQ}\), its scalar components and the component vectors along the coordinate axes, if P and Q have the coordinates.
(i) P (-1, 3), Q (1, 2)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.12(1)

(ii) P (-1, -2), Q (-5, -6)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.12(2)

(iii) P (1, 4, -3), Q (2, -2, -1).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.12(3)

Question 13.
In each of the following find the vector \(\overrightarrow{PQ}\), its magnitude and direction cosines, if P and Q have co-ordinates.
(i) P (2, -1, -1), Q (-1, -3, 2);
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.13(1)

(ii) P (3, -1, 7), Q (4, -3, -1).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.13(2)

Question 14.
If \(\vec{a}\) = (2, -2, 1), \(\vec{b}\) = (2, 3, 6) and \(\vec{c}\) = (-1, 0, 2), find the magnitude and direction of
\(\vec{a}-\vec{b}+2 \vec{c}\).
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.14

Question 15.
Determine the unit vector having the direction of the given vector in each of the following problems:
(i) 5î – 12ĵ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.15(1)

(ii) 2î + ĵ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.15(2)

(iii) 3î + 6ĵ – k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.15(3)

(iv) 3î + ĵ – 2k̂
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.15(4)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a)

Question 16.
Find the unit vector in the direction of the vector \(\overrightarrow{r_1}-\overrightarrow{r_2}\), where \(\vec{r}_1\) = î + 2ĵ + k̂ and \(\vec{r}_2\) = 3î + ĵ – 5k̂.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.16

Question 17.
Find the unit vector parallel to the sum of the vectors \(\vec{a}\) = 2î + 4ĵ – 5k̂ and \(\vec{b}\) = î + 2ĵ + 3k̂. Also find its direction cosines.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.17

Question 18.
If the sum of two unit vectors is a unit vector, show that the magnitude of their difference is √3.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.18

Question 19.
The position vectors of the points A, B, C and D are 4î + 3ĵ – k̂, 5î + 2ĵ + 2k̂, 2î – 2ĵ – 3k̂ and 4î – 4ĵ + 3k̂ respectively. Show that AB and CD are parallel.
Solution:
Given that the
position vector of A = 4î + 3ĵ – k̂
position vector of B = 5î + 2ĵ + 2k̂
position vector of C = 2î – 2ĵ – 3k̂
position vector of D = 4î – 4ĵ + 3k̂
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.19

Question 20.
In each of the following problems, show by vector method that the given points are collinear.
(i) A (2, 6, 3), B (1, 2, 7) and C (3, 10, -1)
Solution:
Given that A = (2, 6, 3), B = (1, 2, 7) and C = (3, 10, -1)
Then
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.20(1)

(ii) P (2, -1, 3), Q (3, -5, 1) and R (-1, 11, 9).
Solution:
Given that P = (2, -1, 3) Q = (3, -5, 1) and R = (-1, 11, 9)
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.20(2)
Hence the points P, Q, R are collinear. (Proved)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a)

Question 21.
Prove that the vectors 2î – ĵ + k̂, î – 3ĵ – 5k̂, 3î – 4ĵ – 4k̂ are the sides of a right angled triangle.
Solution:
Let A, B and C be the points whose position vectors are 2î – ĵ – k̂, î – 3ĵ – 5k̂ and 3î – 4ĵ – 4k̂ respectively.
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.21

Question 22.
Prove by vector method that:
(a) the medians of a triangle are concurrent;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.22(1)
The symmetry of the result shows that the point G also lies on the other two medians.
Hence the medians are concurrent. (Proved)

(b) the diagonals of a parallelogram bisect each other;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.22(2)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a)

(c) the line segment joining the midpoints of two sides of a triangle is parallel to the third and half of it;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.22(3)

(d) the lines joining the midpoints of consecutive sides of a quadrilateral is a parallelogram;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.22(4)
⇒ SR = PQ and SR || PQ
Hence PQRS is a parallelogram.
(Proved)

(e) in any triangle ABC, the point P being on the side \(\overrightarrow{B C} \text {; if } \overrightarrow{P Q}\) is the resultant of the vectors \(\overrightarrow{A P}, \overrightarrow{P B}\) and \(\overrightarrow{P C}\) then ABQC is a parallelogram;
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.22(5)
Hence ABQC is parallelogram. (Proved)

(f) In a parallelogram, the line joining a vertex to the midpoint of an opposite side trisects the other diagonal.
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 12 Vectors Ex 12(a) Q.22(6)
⇒ P divides BD into the ratio 1 : 2.
Similarly we can show that Q divides BD into the ratio 2 : 1.
Hence P, Q are the points of trisection of the diagonal BD. (Proved)

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

Odisha State Board  BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. इन प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए :
(ଇନ୍ ପ୍ରକ୍ଷ୍ନୌ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ବାକେଁ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ଏହି ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) राहुल को चुप कराने के लिए यशोधरा क्या कहती है?
(ରାହୁଲ୍ କୋ ଚୁପ୍ କରାନେ କେ ଲିଏ ୟଶୋଧରା କ୍ୟା କହତୀ ହି ? (ରାହୁଳକୁ ବୋଧ କରିବାପାଇଁ ଯଶେ।ଧରା କପ୍ କିଶ କହିଛନ୍ତି।)
उत्तर:
राहुल को चुप कराने के लिए यशोधरा यह कहती है कि मेरे भाग्य में रोना तो लिखा है। तेरे सारे कष्ट मिटाऊँगी। हमारे जीवन में जो कुछ आएगा, उसे सहना पड़ेगा। मैं तुझे अपना दूध पिलाकर और सारी स्नेह – ममता देकर पालूँगी।

(ख) अबला (दुर्बला नारी) जीवन की कहानी कैसी है?
(ଅୱଲା ଜୀବନ୍ କୀ କାହାନୀ କୈସୀ ହୈ ? (ଦୁର୍ବଳ ସ୍ତ୍ରୀର ଜୀବନର କାହାଣୀ କିପରି ଅଟେ ?)
उत्तर:
अबला जीवन की कहानी हृदय विदारक है। यशोधरा अपने आपको दासी से भी पराधीन मानती है। पतिदेव के बिना पत्नी का जीवन अधुरा होता है। उसे सास्वत प्रेम से बंचित होना पड़ता है।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक या दो वाक्यों में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍ ୟା ଦୋ ବାର୍କେ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) यशोधरा किसे अभागा कहती है?
ୟଶୋଧରା କିସେ ଅଭାଗା କହତୀ ହୈ ? (ଯଶୋଧରା କାହାକୁ ହତଭାଗ୍ୟ କହିଛନ୍ତି ?)
उत्तर:
यशोधरा अपनी पुत्र राहुल को अभागा कहती है।

(ख) ‘मैं तो हूँ रोने को’ यहाँ ‘मैं’ किसकेलिए प्रयुक्त हुआ है?
(ମେଁ ତୋ ହ୍ଁ ରୋଲେ କୋ ୟହାଁ ମେଁ କିସ୍କେ ଲିଏ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହୁଆ ହୈ ?)
(ମୁଁ ତେଣୁ କାନ୍ଦିବାକୁ’ ଏଠାରେ ମୁଁ କାହା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି ।)
उत्तर:
यहाँ ‘मैं’ गौतम के पत्नी सहधर्मिणी यशोधरा के लिए प्रयुक्त हुआ है।

(ग) यशोधरा क्या धोने की बात करती है?
(ୟଶୋଧରା କ୍ୟା ଧୋନେ କୀ ବାତ୍ କରତୀ ହୈ ?)
(ୟଶୋଧରା କ୍ୟା ଧୋନେ କୀ ବାତ୍ କରତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
यशोधरा अभागे पुत्र राहुल की सारी कष्ट मिटाऊँगी की बात करती है।

(घ) ‘नयन-नीर’ का अर्थ क्या है?
(‘ନୟନ୍-ନୀର୍’ କା ଅର୍ଥ କ୍ୟା ହୈ ? )
(ନୟନ-ନୀରର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?)
उत्तर:
‘नयन-नीर’ का अर्थ दुःख की आँसू परन्तु यहाँ अर्थ है कि मातृस्नेह ममता देकर यशोधरा अपने पुत्र को पालूँगी।

(ङ) ‘दानी-प्रभु’ किसके लिए कहा गया है?
(‘ଦାନୀ-ପ୍ରଭୁ’ କିସ୍ କେ ଲିଏ କାହା ଗୟା ହୈ ?)
(ଦାନୀ ପ୍ରଭୁ’ କାହାପାଇଁ କୁହାଯାଇଛି ?)‘
उत्तर:
दानी प्रभु गौतम के लिए कहा गया है।

(च) यशोधरा को कौन छोड़कर चले जाते हैं?
(ଯଶୋଧାରା କୋ କୌନ୍ ଛେ।ଡ଼ି ଚଳେ କାତେ ହିଁ। ଯଶୋଧାରା କୁ କିଏ ଛ।ଡ଼ି ଚାଲି ଯଇଚ୍ଛନ୍ତି)
उत्तर:
यशोधरा को अपने पतिदेव गौतम बुद्ध छोड़कर चले जाते हैं।

(छ) ‘नयन – नीर’ ही उनको दूँगी” – यहाँ यशोधरा नयन-नीर किसे देने की बात करती है?’
(ଦୂଗୀ-ୟହାଁ ୟଶୋଧରା ନୟନ-ନୀର କିସେ ଦେନେ କୀ ବାତ କରତୀ ହୈ ?) (ଆଖୁର ନୀର’ ହୀ ଉନ୍‌ ଲୁହ ହିଁ ତାଙ୍କୁ ଦେବି ଏଠାରେ ଯଶୋଧରା ଆଖର ଲୁହ କାହାକୁ ଦେବାର କଥା କୁହନ୍ତି ?)
उत्तर:
‘नयन नीर’ ही उनको दूँगी’ यहाँ यशोधरा अपनी पुत्र राहुल को देने को बात करती है। उसका अर्थ है कि मातृस्नेह ममता देकर पालुँगी और स्नेह से कभी पक्षपातिनी न करूँगी।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

3. खाली स्थान भरिए।
(ଶୂଳ୍ୟୟନ ସ୍ପରଶ କରା)

(क) …………….., हाय ! तुम्हारी यही कहानी।
उत्तर:
अबला-जीवन

(ख) सोकर हम ………………. ही जागे।
उत्तर:
खोकर

(ग) ……………… भी वह आज कहाँ, कल थी जो
उत्तर:
चेरी, रानी

(घ) मेरा ……………… वह, दूध पिये, परिपुष्ट हो।
उत्तर:
शिशु-संसार

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. विपरीत शब्द लिखिए: (ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
रोता, सोता, खोकर, अभागा, अबला, रुष्ट
उत्तर:
रोता – हँसता
अभागा – भाग्यवान
सोता – जागता
अबला – सबला
खोकर – पाकर
रुष्ट – तुष्ट

2. ‘दानी प्रभु’ में ‘प्रभु’ संज्ञा है और ‘दानी’ विशेषण। इस प्रकार निम्न वाक्यों में से संज्ञा और विशेषण छाँटिए:
(क) काली गाय का दूध मीठा होता है।
उत्तर:
संज्ञा – गाय, विशेषण – काली

(ख) बड़े बाजार में भीड़ लगी रहती है।
उत्तर:
संज्ञा – बाजार, विशेषण – बड़े

(ग) पिताजी ने मुझे दो उपहार दिये।
उत्तर:
संज्ञा – उपहार, विशेषण – दो

(घ) ऊँचे पेड़ पर दो बंदर बैठे हैं।
उत्तर:
संज्ञा – पेड़, विशेषण – ऊँचे

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

3. प्रस्तुत पाठ में से तुकान्त शब्दों को छाँटकर लिखिए:
जैसे : अभागे – आगे।
उत्तर:
रोता – सोता
जागे – अभागे
रोने को धोने को
लूँगी – दूँगी
त्यागे – अभागे
रानी – मानी
कहानी – पानी

4. इन शब्दों से वाक्य बनाइए :
भाग्य, नयन, पानी, प्रभु, संसार
उत्तर:
भाग्य – भाग्य में जो लिखा है, उसको भोगना पड़ेगा।
नयन – शरीर में नयन एक अमूल्य रत्न है।
पानी- बिशुद्ध पानी पीना चाहिए।
प्रभु – हे प्रभु! मेरी रक्षा करो।
संसार – संसार में कोई कार्य असम्भव नहीं है।

गृह कार्य :

1. आप की माँ रोते बच्चे को कैसे चुप कराती हैं? लिखिए।
उत्तर:
बच्चो घर की अनुभूति देखकर लिखिए।

2. गुप्त जी की दूसरी कविताओं को पढ़िए।
उत्तर:
बच्चो इस कविताओं को पढ़िए और याद रखना चाहिए।
जयभारत, भारत-भारती, यशोधरा, पंचवटी, साकेत आदि।

अति संक्षिप्त उत्तरमूलक प्रश्नोत्तर

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
‘राहुल – जननी’ कविता के कवि का नाम क्या है?
उत्तर:
‘राहुल- जननी’ कविता के कवि का नाम मैथिली शरण गुप्त है।

प्रश्न 2.
कवि गुप्तजी को पैतृक देन के रूप में क्या मिला था?
उत्तर:
राम – भक्ति कवि गुप्तजी को पैतृक देन के रूप में मिला था।

प्रश्न 3.
गुप्तजी कौन से युग के कवि माने जाते हैं?
उत्तर:
गुप्तजी द्विवेदी युग के कवि माने जाते हैं।

प्रश्न 4.
कवि मैथिली शरण गुप्त की रचनाओं में क्या देखने को मिलती है?
उत्तर:
कवि मौथिली शरण गुप्त की रचनाओं में राष्ट्रीय भावनाओं की अभिव्यक्ति देखने को मिलती है।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

प्रश्न 5.
गुप्तजी ने अपनी रचनाओं के जरिए क्या संदेश दिया?
उत्तर:
गुप्तजी ने अपनी रचनाओं के जरिए जनता को अंहिसा, सत्याग्रह, राष्ट्रप्रेम तथा मानवतावाद का संदेश दिया।

प्रश्न 6.
‘राहुल – जननी’ कविता में कवि ने यशोधरा के कौन-कौन से रूप का उद्घाटन किया है?
उत्तर:
‘राहुल- जननी’ कविता में कवि ने यशोधरा के माता और पत्नी रूप का उद्घाटन किया है।

प्रश्न 7.
यशोधरा किसे अभागा कहती है?
उत्तर:
यशोधरा अपने पुत्र राहुल को अभागा कहती है।

प्रश्न 8.
यशोधरा को कौन छोड़कर चले जाते हैं?
उत्तर:
यशोधरा को उनके पति छोड़ कर चले जाते हैं।

प्रश्न 9.
‘नयन – नीर ही उनको दूंगी’ – यह उक्ति किसने किसके लिए कहा है?
उत्तर:
‘नयन-नीर ही उनको दूँगी यह उक्ति यशोधरा ने अपने पति के लिए कहा है।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

प्रश्न 10.
‘राहुल जननी’ कविता कवि के किस खण्ड-काव्य से लिया गया है?
उत्तर:
‘राहुल जननी’ कविता कवि के ‘यशोधरा’ खण्ड-काव्य से लिया गया है।

प्रश्न 11.
राहुल सुबह जागने के बाद क्या करता है?
उत्तर:
राहुल सुबह जागने के बाद अपने पिता को न देख तथा माता के दुःख देखकर रोने लगता है।

प्रश्न 12.
कौन अपने आपको दासी से भी पराधीन मानती है?
उत्तर:
यशोधरा अपने आपको दासी से भी पराधीन मानती है।

प्रश्न 13.
यशोधरा क्या धोने की बात करती है?
उत्तर:
यशोधरा अपने पुत्र राहुल का मल धोने की बात करती है।

प्रश्न 14.
नारी जीवन की वास्तविकता क्या है?
उत्तर:
आँख में आँसू भरकर भी दूसरों के लिए कर्त्तव्य का संपादन करते रहना नारी जीवन की वास्तविकता है।

प्रश्न 15.
अबला जीवन की क्या कहानी है?
उत्तर:
‘आँचल में दूध और आँखों में पानी’ यही अबला जीवन की कहानी है।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में दीजिए।

प्रश्न 1.
‘दानी – प्रभु’ किसके लिए कहा गया है?
उत्तर:
गोतम

प्रश्न 2.
यह कविता ‘राहुल – जननी’ किसने लिखी है?
उत्तर:
मैथिलीशरण गुप्त

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

प्रश्न 3.
यशोधरा क्या धोने की बात कहती है?
उत्तर:
सारे मल

प्रश्न 4.
यशोधरा को कौन छोड़कर चला गया है?
उत्तर:
गौतम

प्रश्न 5.
किसकी दुःख भरी कहानी यहाँ वर्णित है?
उत्तर:
अबला

प्रश्न 6.
यशोधरा किसे खोने की बात कहती हैं?
उत्तर:
गौतम

प्रश्न 7.
यशोधरा का क्या लौट आएगा?
उत्तर:
भाग्य

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

प्रश्न 8.
गौतम किसे छोड़कर चले जाते हैं?
उत्तर:
पत्नी-पुत्र

प्रश्न 9.
कौन सुबह जागने के बाद सोने लगता है?
उत्तर:
राहुल

प्रश्न 10.
‘नयन – नीर’ का अर्थ क्या है?
उत्तर:
आँसू (दु:ख)

प्रश्न 11.
नेपाल राजकुमार कौन है?
उत्तर:
गौतम

प्रश्न 12.
यशोधरा किसे अभागा कहती है?
उत्तर:
राहुल

C. रिक्तस्थानों को भरिए।

प्रश्न 1.
मेरा ……………. वह, दूध पिये, परिपुष्ट हो।
उत्तर:
शिशु-संसार

प्रश्न 2.
राहुल सुबह जागने के वाद ………………… करता है।
उत्तर:
रोने लगता

प्रश्न 3.
सोकर हम ……………….. ही जागे।
उत्तर:
खोकर

प्रश्न 4.
नारी जीवन की वास्तविकता है ………………..
उत्तर:
दूसरों के लिए कर्त्तव्य का संपादन करना

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

प्रश्न 5.
‘मैं तो हूँ रोने को।’ यहाँ ‘मैं’ ……………… के लिए प्रयुक्त हुआ है।
उत्तर:
यशोधरा के लिए

प्रश्न 6.

‘”नयन-नीर ही उनकी दूँगी’ – यहाँ नयन-नीर ………………… देने की बात कि गयि है।
उत्तर:
गौतम को

प्रश्न 7.
जो आज अपने आप को नौकरानी मानती है वह पहले ……………….. थी।
उत्तर:
रानी

प्रश्न 8.
यशोधरा राहुल की …………….. लगती है।
उत्तर:
माता

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

प्रश्न 9.
यशोधरा के अनुसार राहुल ………………..।
उत्तर:
अभागा

प्रश्न 10.
‘नयन-नीर ही उनकी दूँगी’ – यहाँ ‘नयन-नीर’ का अर्थ ………………… है।
उत्तर:
आँसू

प्रश्न 11.
पहले …………….. रानी थी जो अब दासी बन गई।
उत्तर:
यशोधरा

प्रश्न 12.
यशोधरा ने दानी प्रभु ……………… से संबोधित किया है।
उत्तर:
गौतम

प्रश्न 13.
“राहुल-जननी”‘ कविता के कवि ………………….. है।
उत्तर:
मैथिलीशरण गुप्त

प्रश्न 14.
‘राहुल-जननी’ कविता में यशोधरा के ……………………. से रूप को वर्णन किया गया है।
उत्तर:
माता और पत्नी

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

प्रश्न 15.
यशोधरा ………………… से अभागा कहती है।
उत्तर:
राहुल

प्रश्न 16.
गुप्तजी ………………….. से युग के कवि है।
उत्तर:
द्विवेदी-युग

प्रश्न 17.
‘राहुल जननी’ कविता …………………… खण्ड-काव्य का अंश है।
उत्तर:
यशोधरा

प्रश्न 18.
‘आँचल में दूध और आँखो में पानी’-यह …………………. की जीवन की कहानी है।
उत्तर:
दुर्वला नारी

D. सही उत्तर चुनिए।

1. ‘नयन-नीर’ ही उनको दूँगी – यहाँ यशोधरा नयननीर किसे देने की बात करती है?
(A) अपने पति गौतम को
(B) अपने पड़ोसी को
(C) राहुल को
(D) राजा को
उत्तर:
(A) अपने पति गौतम को

2. ‘नयन-नीर’ का अर्थ क्या है ?
(A) खुशी के आसू
(B) दु:ख के आँसू
(C) गम के आँसू
(D) आंखों का पानी
उत्तर:
(B) दु:ख के आँसू

3. ‘दानी प्रभु’ किसके लिए प्रयोग किया गया है?
(A) गौतम
(B) राहुल
(C) बेटी
(D) राम
उत्तर:
(A) गौतम

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

4. यशोधरा को कौन छोड़कर चले जाते हैं?
(A) अपने बेटा
(B) अपनी बेटी
(C) अपने पति गौतम बुद्ध
(D) इनमें से कोई भी नहीं
उत्तर:
(C) अपने पति गौतम बुद्ध

5. मै तो हूँ रोने को-यहाँ में किसके लिए प्रयुक्त हुआ है?
(A) जननी
(B) यशोधरा
(C) माता
(D) राहुल
उत्तर:
(B) यशोधरा

6. यशेधरा किसे अभागा कहती है?
(A) अपनी बेटी को
(B) अपने पुत्र राहुल को
(C) अपने पड़ोसी को
(D) अपने दोस्त को
उत्तर:
(B) अपने पुत्र राहुल को

7. मैथिली शरण गुप्त किस युग के प्रतिनिधि कवि माने जाते हैं?
(A) रीति युग के
(B) द्विवेदी-युग के
(C) बैदिक युग के
(D) पुराने युग के
उत्तर:
(B) द्विवेदी-युग के

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

8. मैथिली शरण गुप्त ने कौन-सी उम्र में काव्य-रचना शुरु की थी?
(A) 9 वर्ष में
(B) बचपन में
(C) 10 वर्ष में
(D) 8 वर्ष में
उत्तर:
(B) बचपन में

9. मैथिली शरण गुप्त जी को किस सम्मान से सम्मानित किया गया?
(A) राष्ट्रकवि
(B) गीतगोविन्द
(C) सारलादास
(D) राष्ट्रपिता
उत्तर:
(A) राष्ट्रकवि

10. आगरा विश्वविद्यालय तथा काशी हिन्दु विश्वविद्यालय में उन्हें कौन-सी उपाधि दी?
(A) डँक्टर
(B) डी. लिट
(C) अध्यापक
(D) इनमें से कोई भी नहीं
उत्तर:
(B) डी. लिट

11. वे भारत के राष्ट्रपति के द्वारा मनोनीत होकर कहाँ रहे?
(A) लोकसभा सासद
(B) राज्यसभा सांसद
(C) विधानसभा सांसद
(D) भारत के सांसद
उत्तर:
(B) राज्यसभा सांसद

12. उनका निधन कब हुआ था?
(A) 1964 ई
(B) 1965 ई
(C) 1966 ई
(D) 1967 ई
उत्तर:
(A) 1964 ई

दोहे (ତେ।ହେ)

चुप रह, चुप रह, हाय, अभागे!
रोता है अब, किसके आगे?
तुझे देख पाता वे रोता,
मुझे छोड़ जाते क्यों सोता?
अब क्या होगा?
तव कुछ होता,
सोकर हम खोकर ही जागे!
चुप रह, चुप रह, हाय अभागे!
ଚୁପ୍ ରହ, ଚୁପ୍ ରହ, ହାୟ, ଅଭାଗେ !
ରୋତା ହୈ ଅବ୍, କିସ୍‌ ଆଗେ ?
ତୁଝେ ଦେଖ୍ ପାତା ୱେ ରୋତା,
ମୁଝେ ଛୋଡ଼୍ ଜାତେ କୈ ସୋତା ?
ଅବ୍ କ୍ୟା ହୋଗା ? ତବ୍ କୁଛ୍ ହୋତା,
ସୋକର୍ ହମ୍ ଖୋକର୍ ହୀ ଜାଗେ !
ଚୁପ୍ ରହ, ଚୁପ୍ ରହ, ହାୟ ଅଭାଗେ !
ଅନୁବାଦ:
ଯଶୋଧରା ରାହୁଳକୁ ଚୁପ୍ ରହିବାକୁ କହୁଛନ୍ତି, ହେ ଅଭାଗା, ବର୍ତ୍ତମାନ କାହା ଆଗରେ କାନ୍ଦୁଛୁ । ତୋ ପିତା ଘର ଛାଡ଼ିଯିବା ସମୟରେ ଶୟନରେ ଥିଲୁ । ସେ ମୋତେ ଛାଡ଼ି ସଂସାର ତ୍ୟାଗ କାହିଁକି କରିଛନ୍ତି ? ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ ହେବ ? ହେ ହତଭାଗା, ସେତେବେଳେ ଆମ୍ଭେ.ଶୋଇଥିବାରୁ ସବୁ ହରାଇଛୁ ।

बेटा, मैं तो हूँ रोने को;
तेरे सारे मल धोने को;
हँस तु, है सब कुछ होने को,
भाग्य आयेड़े फिर भी भागे,
चुप रह, चुप रह, हाय अभागे !
तुझको क्षीर पिलाकर लूँगी,
नयन-नीर ही उनको दूँगी,
पर क्या पक्षपातिनी हूँगी?
मैंने अपने सब रस त्यागे।
चुप रह, चुप रह, हाय अभागे।
ବେଟା, ମେଁ ତୋ ହୂ ରୋନେ କୋ;
ତେରେ ସାରେ ମଲ୍ ଧୋନେ କୋ;
ହଁସ୍ ତୁ, ହୈ ସବ୍ କୁଛ୍ ହୋନେ କୋ,
ଭାଗ୍ୟ ଆୟେଙ୍ଗେ ଫିର୍ ଭୀ ଭାଗେ,
ଚୁପ୍ ରହ, ଚୁପ୍ ରହ, ହାୟ ଅଭାଗେ !
ତୁଝେ କ୍ଷୀର ପିଲାକର୍ ଗୀ, ନୟନ୍ “
ନୀର ହୀ ଉନକୋ ଦୂଗୀ, ପର୍ କ୍ୟା ପକ୍ଷପାତିନୀ ହୂଗୀ ?
ମୈନେ ଅପନେ ସବ୍ ରସ୍ ତ୍ୟାଗେ ।
ଚୁପ୍ ରହ, ଚୁପ୍ ରହ, ହାୟ୍ ଅଭାଗେ ।
ଅନୁବାଦ:
ଯଶୋଧରା ପୁତ୍ର ରାହୁଳକୁ କହୁଛନ୍ତି, ମୋ ଭାଗ୍ୟରେ କାନ୍ଦିବା ଲେଖାଅଛି । ମୁଁ କାନ୍ଦିବି, ତୋର ସମସ୍ତ କଷ୍ଟକୁ ଲାଘବ କରିବି । ଭାଗ୍ୟ ଆସିବ ପୁଣି ମଧ୍ଯ ଫେରିଯିବ । ହେ ନିଧନ ସଙ୍ଖାଳି ମୁଁ ତତେ ସମସ୍ତ ସ୍ନେହ ମମତା ଦେଇ ପାଳିବି । ସ୍ନେହ ମମତାରେ କେବେହେଲେ ପକ୍ଷପାତୀ ହେବ ନାହିଁ । ଯଶୋଧରା କହୁଛନ୍ତି, ସମସ୍ତ ସୁଖ ତ୍ୟାଗ କରି ପତିବ୍ରତା ନାରୀର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପାଳନ କରିବି ।

BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 3 राहुल जननी

चेरी भी वह आज कहाँ, कल भी जो रानी,
दानी प्रभु ने दिया उसे क्यों मन यह मानी?
अबला-जीवन, हाय ! तुम्हारी यही कहानी
आअल में है दूध और आखों में पानी!
ଚେରୀ ଭୀ ୱହ ଆଜ୍ କର୍ହା, କଲ୍ ଭୀ ଜୋ ରାନୀ,
ଦାନୀ ପ୍ରଭୁ ନେ ଦିୟା ଉସେ ଜ୍ୟୋ ମନ୍ ୟହ ମାନୀ ?
ଅବଲା-ଜୀବନ, ହାୟ ! ତୁମ୍‌ହାରୀ ୟହୀ କହାନୀ
ଆଞ୍ଚଲ୍ ମେଁ ହୈ ଦୁଧ ଔର୍ ଆଖେଁ ମେଁ ପାନୀ !
ଅନୁବାଦ:
ଯିଏ କାଲି ରାଜମହଲର ରାଣୀ ଥିଲା, ସେ ଆଜି ଦାସୀଠାରୁ ପରାଧୀନ ହୋଇଛି । ନାରୀ ଜୀବନର ବାସ୍ତବିକତା ହେଉଛି ନିଜେ ଦୁଃଖ କଷ୍ଟ ସହି ଅନ୍ୟ ପାଇଁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବା।

मेरा शिशु-संसार वह
दूध पिये, परिपुष्ट हो।
पानी के ही पात्र तुम प्रभो,
रुष्ट या तुष्ट हो।
ମେରା ଶିଶୁ-ସଂସାର ୱହ୍
ଦୂଧ ପିୟେ, ପରିପୁଷ୍ଟ ହୋ।
ପାନୀ କେ ହୀ ପାତ୍ର ତୁମ୍
ପ୍ରଭୋ ରୁଷ୍ଟ ୟା ତୁଷ୍ଟ ହୋ।
ଅନୁବାଦ:
ଯଶୋଧରା କହୁଛନ୍ତି, ହେ ଶିଶୁ ସଂସାର ରାହୁଳ, କ୍ଷୀର ପାନ କରି ସୁସ୍ଥସବଳ ହୁଅ । ହେ ପ୍ରଭୁ (ପତିଦେବ) ତୁମେ ଅଶ୍ରୁର ପାତ୍ର, ତୁମେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଅ ବା ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଅ ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

अभागे – भाग्यहीन (ଭ।ଗମହାନ / ହତଭାଗା)।

मल धोने – दुध (ଦୁଃଖ ଲ।ଘବ କରିବା ପାଇଁ)।

क्षीर – आँसू (ଦୁଟ୍ଧ)।

नयन – नीर (ଅଶ୍ଵା / ଲୋତକ )।

पक्षपातिनी – किसी एक का समर्थन करनेवाली (କୌଶସି ଜଣକୁ ସମର୍ଥିନ କରୁଥ୍ବା ବୀ।କ୍ତି)।

रस-सुख – आराम (ଆରାମ)।

चेरी – नौकरानी, दासी (ଚାକରାଣୀ ଦ।ସ।)।

अबला – कमजोर या दुर्बल स्री (ଦୁର୍ବଳି ସ୍ତ୍ରୀ)।

परिपुष्ट – हृष्टपुष्ट(ସ୍ମସ୍ଥିସବଳ)।

रुष्ट – नाराज (ରାଜିନ ହେବା)।

तुष्ट – खुश, सन्तुष्ट (ଖୁସି/ସ ନ୍ତୁଷ୍ଟ)।

कवि परिचय (କବି ପରିଚୟ)।

मैथिली शरण गुप्त का जन्म सन् 1886 ई. में झाँसी के चिरगाँव में हुआ था। उनके पिता सेठ रामचरणजी वैष्णव भक्त एवं अच्छे कवि थे। इसलिए राम – भक्ति गुप्तजी को पैतृक देन के रूप में मिली। बचपन से ही वे काव्य-रचना करने लगे। वे द्विवेदी युग के प्रतिनिधि कवि माने जाते हैं। वे गांधीवादी और भक्त कवि हैं। उनकी रचनाओं में राष्ट्रीय भावनाओं की अभिव्यक्ति मिलती है। अपनी रचनाओं के जरिये उन्होंने जनता को अहिंसा, सत्याग्रह, राष्ट्र-प्रेम तथा मानवतावाद का संदेश दिया।

इसलिए उन्हें ‘राष्ट्रकवि’ सम्मान से सम्मानित किया गया। आगरा विश्वविद्यालय तथा काशी हिन्दू विश्वविद्यालय ने उन्हें डी. लिट. की मानद उपाधि प्रदान की। वे भारत के राष्ट्रपति के द्वारा मनोनीत राज्यसभा सांसद भी रहे। उनका निधन सन् 1964 ई. में हुआ। उनकी प्रमुख काव्य-रचनाएँ ये है : जयद्रथ वध, भारत-भारती, पंचवटी, साकेत, यशोधरा, द्वापर, जयभारत, विष्णुप्रिया आदि।

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

Question 1.
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗଠନ ବୁଝାଅ ।
ଊ-

  1. ହୃତପିଣ୍ଡ ଚାରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ । ଉପର ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଏଟ୍ରିୟମ୍ ବା ଅଳିନ୍ଦ ଓ ତଳ ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଭେଣ୍ଡ୍ରିକଲ୍ ବା ନିଳୟ କୁହାଯାଏ ।
  2. ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ ମହାଶିରା ଓ ନିମ୍ନ ମହାଶିରା ନାମକ ଦୁଇଟି ରକ୍ତବାହିନୀ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ସହିତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ । ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା (Pulmonary vein) ଓ ବାମ ନିଳୟସହ ମହାଧମନୀ (Aorta) ସଂଯୁକ୍ତ ।
  3. ଅଳିନ୍ଦ-ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ ଏବଂ ନିଳୟ-ରକ୍ତବାହିନୀ ଦ୍ଵାରରେ ରହିଥ‌ିବା 2 ବା 3ଟି ପତଳା ପରଦାକୁ କପାଟିକା (Valve) କୁହାଯାଏ । କପାଟିକାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରଦାକୁ ପାଖୁଡ଼ା (Cusp) କୁହାଯାଏ ।
  4. ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ-ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ ଓ ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା (Tricuspid valve), ବାମ ଅଳିନ୍ଦ- ବାମ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ 2 ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା (Bicuspid valve) ଓ ନିଳୟ ରକ୍ତବାହିନୀ ଦ୍ଵାରରେ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରାକୃତି କପାଟିକା (Semilunar valve) ରହିଥାଏ । ହୃତପିଣ୍ଡର 4ଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟରୁ ବାମ ନିଳୟ ଅଧିକ ଦକ୍ଷ ଓ ଏହାର ପ୍ରାଚୀର ଅଧିକ ମୋଟା । କାରଣ ବାମ ନିଳୟର ସଙ୍କୋଚନ ହେଲେ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ମହାଧମନୀ ଦେଇ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ଯାଇଥାଏ ।
  5. ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟସ୍ଥ କପାଟିକା ନିଳୟ ଆଡ଼କୁ ଏବଂ ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ୟସ୍ଥ କପାଟିକା ରକ୍ତବାହିନୀ ଆଡ଼କୁ ଖୋଲୁଥିବାରୁ ରକ୍ତ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଦିଗରେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ । କପାଟିକା ବନ୍ଦ ହୋଇଗଲେ ରକ୍ତ ସେହିବାଟେ ପଛକୁ ଫେରିପାରେ ନାହିଁ ।

Question 2.
ରକ୍ତବାହିନୀ କ’ଣ ? ଶିରା ଓ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
ଊ-

  1. ଶରୀରରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ପାଇଁ ରହିଛି କିଛି ନଳୀ । ଏହି ନଳୀମାନଙ୍କୁ ରକ୍ତବାହିନୀ (Blood Vessels) କୁହାଯାଏ । ଏହି ନଳୀଗୁଡ଼ିକ ଶରୀର ପରିବହନ ସଂସ୍ଥାର ଏକମୁହାଁ ରାସ୍ତା ପରି ।
  2. ଆମ ଦେହସାରା ପ୍ରାୟ 96,000ରୁ 1,60,000 କିଲୋମିଟର ଲମ୍ବ ନଳୀ ବିଛେଇ ହୋଇ ରହିଛି ।
  3. ରକ୍ତବାହିନୀ ପ୍ରଧାନତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ଧମନୀ (Artery), ଶିରା (Vein) ଓ ରକ୍ତକୈଶିକ (Capillary) ।
  4. ଶିରା ଓ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

ଣିରା:

  • ଏହା ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରୁ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡକୁ ରକ୍ତ ବହନ କରିଥାଏ ।
  • ଏହା ଅମ୍ଳଜାନବିହୀନ ରକ୍ତ ବହନ କରେ ।
  • ଏହାର ଭିଭି ପତଳା ଓ କମ୍ ପ୍ରସାରଣଶୀଳ ।
  • ଏଥରେ ରକ୍ତ ନିମ୍ନ ଚାପରେ ଧୀର ଗତିରେ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
  • ଏଥରେ କପାଟିକା ଥାଏ ।
  • ଏହାର ଅବସ୍ଥିତି ସହଜରେ ଜାଣିହୁଏ ।

ଧମନ।:

  • ଏହା ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ରକ୍ତ ବହନ କରିଥାଏ ।
  • ଏହା ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ବହନ କରେ ।
  • ଏହାର ଭିଭି ମୋଟା ଓ ଅଧିକ ପ୍ରସାରଣଶୀଳ ।
  • ଏଥିରେ ରକ୍ତ ଉଚ୍ଚ ଚାପରେ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
  • ଏଥରେ କପାଟିକା ନଥାଏ ।
  • ଏହା ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ଗଭୀରକୁ ଥାଏ ।

Question 3.
ରକ୍ତ କିପରି ଜମାଟ ବାନ୍ଧେ ବୁଝାଅ ।
ଉ-

  • ଶରୀରର କୌଣସି ସ୍ଥାନ କଟିଗଲେ ବା କ୍ଷତ ହୋଇଗଲେ ସେ ସ୍ଥାନରୁ ରକ୍ତ ବାହାରେ । କିଛି ସମୟ ଉତ୍ତାରୁ ସେ ସ୍ଥାନରେ ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧେ ଓ ରକ୍ତସ୍ରାବ ବନ୍ଦ ହୁଏ । ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରୋଟିନ୍ ରକ୍ତଜମାଟ ବାନ୍ଧିବା କାର୍ଯ୍ୟଟି କରିଥାନ୍ତି ।
  • କ୍ଷତ ହୋଇ ରକ୍ତ ବାହାରିଲେ କ୍ଷତ ଟିସୁ ଓ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଥିବା ଅଣୁଚକ୍ରିକା ବାୟୁର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ଫଳରେ କ୍ଷତସ୍ଥାନରେ ଥ୍ରୋୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍‌ ନାମକ ଏକ ଲିପୋପ୍ରୋଟିନ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
  • ଏହା ରକ୍ତରେ ଥିବା କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଆୟନ (Catt) ତଥା ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଉପସ୍ଥିତିରେ ପ୍ଲାଜମାରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରୋଟିନ୍‌ ପ୍ରୋଥ ନ୍‌କୁ ଥୁମ୍ବିନ୍ ନାମକ ଏକ ସକ୍ରିୟ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍‌ରେ ପରିଣତ କରାଏ ।
  • ଥୁମ୍ବିନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ଫାଇଟ୍ରିନୋଜେନ୍ ନାମକ ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ଲାଜମା-ପ୍ରୋଟିନ୍ ଫାଇବ୍ରିନ୍‌ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
  • ଦ୍ରବଣୀୟ ଓ ତନ୍ତୁପରି ଥବା ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍ କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରେ ଠୁଳ ହୋଇ ସେଠାରେ ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଜାଲ ତିଆରି କରେ ।
  • ଏହି ଜାଲରେ ରକ୍ତକଣିକା ଓ ଅଣୁଚକ୍ରିକା ଛନ୍ଦି ହେବାଦ୍ଵାରା ଖଣ୍ଡିଆ ସ୍ଥାନ ଉପରେ ଏକ ପତଳା ଆସ୍ତରଣ ତିଆରି ହୁଏ । ଫଳରେ କ୍ଷତରୁ ରକ୍ତ ବାହାରି ପାରେନାହିଁ ଏବଂ ରକ୍ତସ୍ରାବ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଏ ।

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

ସଂକ୍ଷେପରେ ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା :
କ୍ଷତ ଟିସୁ ଓ କୋଷ ତଥା ଭାଙ୍ଗିଥ‌ିବା ଅଣୁଚକ୍ରିକାରୁ ଜାତ ଥ୍ରୋୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍ ଉପସ୍ଥିତିରେ
BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ - 1
(ଗ) ଫାଇବ୍ରୋନ୍ ଜାଲ ଓ ରକ୍ତକଣିକା ଏବଂ ଅଣୁଚକ୍ରିକା →ପତଳା ଆସ୍ତରଣ ସୃଷ୍ଟି ଓ ରକ୍ତସ୍ରାବ ବନ୍ଦ

Question 4.
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଅବସ୍ଥିତି ଓ ବାହ୍ୟ ଗଠନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
ଉ-
ଅବସ୍ଥିତି :

  • ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ମଧ୍ୟସ୍ଥଳରେ, ଦୁଇ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଝିରେ ଓ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଉପରେ ସାମାନ୍ୟ ବାମକୁ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଅବସ୍ଥିତ ।
    ବାହ୍ୟଗଠନ :
  • ଜଣେ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 12 ସେ.ମି., ଓସାର ପ୍ରାୟ 9 ସେ.ମି. ଓ ଓଜନ ପ୍ରାୟ 250ରୁ 300 ଗ୍ରାମ୍ । ଏହାର ରଙ୍ଗ ମାଟିଆ ଲାଲ ।
  • ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ ଚାରୋଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ରହିଛି । ଉପର ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଏଟ୍ରିୟମ୍ ବା ଅଳିନ୍ଦ (ଦକ୍ଷିଣ ଓ ବାମ ଅଳିନ୍ଦ) ଓ ତଳ ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଭେଣ୍ଡିକଲ୍ ବା ନିଳୟ (ଦକ୍ଷିଣ ବା ବାମ ନିଳୟ) କୁହାଯାଏ ।
  • ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ମହାଶିରା ଓ ନିମ୍ନ ମହାଶିରା ନାମକ ଦୁଇଟି ବୃହତ୍ ରକ୍ତବାହିନୀ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ନିଜୟ ସହିତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
  • ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା ଓ ବାମ ନିଳୟ ସହ ମହାଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

Question 5.
ଉଦ୍ଭିଦରେ ଜଳର ପରିବହନରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ତତ୍ତ୍ଵଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଅ ।
ଉ-
ଉଦ୍ଭଦରେ ପୋଷକ ପରିବହନ ପାଇଁ ତିନୋଟି ତତ୍ତ୍ଵର ଅବତାରଣା କରାଯାଇଛି, ଯଥା-
(କ) କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ
(ଖ) ମୂଳଜ ଚାପ
(ଗ) ସଂସକ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵ ।

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

ମୂଳଜ ଚାପ :

  • କୌଣସି ଏକ ଉଦ୍ଭଦର କାଣ୍ଡକୁ ଅଧାରୁ କାଟିଦେଲେ, କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରୁ ଜଳୀୟ ପଦାର୍ଥ ବାହାରିଥାଏ ।
  • ଏହା ମୂଳଜ ଚାପ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ ।
  • ଗଛର କଟା ଅଂଶରେ ଯଦି ଗୋଟିଏ ମାନୋମିଟର ଖଞ୍ଜି ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ମୂଳରୁ ଯେଉଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ (ମୂଳଜ ଚାପ), ତାହାକୁ ମପାଯାଇପାରେ ।
  • ଜଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ପରିବହନ ପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ଗଛଗୁଡ଼ିକରେ ମୂଳଜ ଚାପ ଅଧ‌ିକ ହେବା କଥା । କିନ୍ତୁ ତାହା ହୁଏନାହିଁ ।
  • ଉସ୍ବେଦନର ବେଗ ସର୍ବାଧିକ ହେଲେ ଜଳ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉଚ୍ଚ ଉଠିଯାଏ; ମାତ୍ର ସେତେବେଳେ ମୂଳକ ଚାପ ସର୍ବନିମ୍ନ ଥ‌ିବା ଦେଖାଯାଏ । ତେଣୁ ଜଳ ପରିବହନରେ ମୂଳଜ ଚାପର ବିଶେଷ ଭୂମିକା ନାହିଁ ।

ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ ସଂଲଗ୍ନ ବଳ :

  • ଜଳର ଶୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଉଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ହେତୁ ପତ୍ରରୁ ବହୁ ପରିମାଣର ଜଳ କ୍ଷୟ ହୁଏ ।
  • ଜଳକ୍ଷୟ ଯୋଗୁଁ ପତ୍ରଫଳକରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ କମିଯାଏ । ତେଣୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାରୁ ଜଳ ପତ୍ର ଫଳକ ମଧ୍ୟକୁ ଗତିକରେ ।
  • ଫଳରେ ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ ମଧ୍ୟ କମିଯାଏ । ପତ୍ରଫଳକ ଓ ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ପୂର୍ବାବସ୍ଥା ଆଣିବାପାଇଁ ଜଳ, କାଣ୍ଡର ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁରୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାକୁ ଗତିକରେ ।
  • କାଣ୍ଡରେ ଥିବା ଜାଇଲେଟ୍‌ରେ ଜଳର ଧାରା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖିବାପାଇଁ ଜଳ ମୂଳରୁ ଶୋଷିତ ହୋଇ କାଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ ଅର୍ଥାତ୍ ପତ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ଉଚ୍ଛେଦନଜନିତ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ମୂଳରୁ ପତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳର ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଧାରା ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
  • ଜଳର ଏହି ଧାରାକୁ ଉତ୍ସୁଦନ ସ୍ରୋତ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜଳଧାରା ଛିନ୍ନ ନ ହେବାର ଦୁଇଟି କାରଣ ହେଲା, ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ ସଂଲଗ୍ନ ବଳ ।

(a) ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ନଳୀ ଭିତରେ ଜଳ ଅଣୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂସକ୍ତି ବଳ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ଥାଏ ।
(b) ଜଳ ଓ ଜାଇଲେମ୍ ଭିଭି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂଲଗ୍ନ ବଳ ଯୋଗୁଁ ଜଳ ସର୍ବଦା ଜାଇଲେମ୍ ଭିଭି ସହ ଲାଗି ରହେ । ତେଣୁ ମୂଳଜ ଚାପ ସଂଯୁକ୍ତ ବଳ ଓ ସଂଲଗ୍ନ ବଳର ପ୍ରଭାବରେ ଉଭିଦରେ ଜଳର ପରିବହନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

Question 6.
ଉଦ୍ଭିଦରେ ଜଳ ପରିବହନ ଦର୍ଶାଉଥ‌ିବା ଏକ ପରୀକ୍ଷଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
ଉ-
ଉଭିଦରେ ଜଳର ପରିବହନ ଦର୍ଶାଇବାପାଇଁ ଏକ ପରୀକ୍ଷଣ :
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ – କୋନିକାଲ୍ ଫ୍ଲସ୍କ, ନାଲି କାଳି ବା ସାଫ୍ରାନିନ୍ ରଙ୍ଗ, ଜଳ, ହରଗୌରା ଗଛ ।
ପରୀକ୍ଷଣ – ଗୋଟିଏ କୋନିକାଲ୍ ଫ୍ଲସ୍କରେ ଅଧା ପାଣି ନିଆଯାଉ । ସେଥ‌ିରେ ଦୁଇତିନି ବୁନ୍ଦା ନାଲି କାଳି ମିଶାଯାଉ । ପାଣିର ରଙ୍ଗ ଲାଲ ହୋଇଛି କି ନାହିଁ ଦେଖାଯାଉ । ଗୋଟିଏ ହରଗୌରା ଗଛକୁ ସାବଧାନରେ ମାଟିରୁ ଚେର ସହ ଉପାଡ଼ି ବାହାର କରାଯାଉ । ଏବେ ଚେରରୁ ମାଟି ଧୋଇ ଦିଆଯାଉ । କୋନିକାଲ୍ ଫ୍ଲସ୍କରେ ଗଛଟିକୁ ସିଧାକରି ଠିଆ କରାଯାଉ ଯେପରି ଚେର ନାଲି ପାଣିରେ ବୁଡ଼ି ରହିବ । ଏକ ଘଣ୍ଟା ପରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଉ ।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ହରଗୌରା ଗଛର କାଣ୍ଡ ଓ ପତ୍ରର ଶିରା ପ୍ରଶିରା ନାଲି ହେବାର ଦେଖାଯିବ ।
ସିଦ୍ଧାନ୍ତ : କୋନିକାଲ୍ ଫ୍ଲସ୍କରେ ଥିବା ନାଲି ପାଣି ଚେରଦ୍ଵାରା ଶୋଷିତ ହୋଇ ଗଛର କାଣ୍ଡ ଓ ପତ୍ରର ଶିରା ମଧ୍ୟକୁ ପରିବାହିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଥୁଁ ଜଣାଗଲା ଯେ ଉଭିଦରେ ଜଳର ପରିବହନ ହୋଇଥାଏ ।

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

Question 7.
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗଠନର ନାମାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଦିଅ ।
ଉ-
BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ - 2

Question 8.
ଟିପ୍ପଣୀ ଦିଅ ।
(କ) ଦ୍ଵୈତ ସଞ୍ଚାଳନ :
ଉ-
(i) ମନୁଷ୍ୟ ତଥା ଅନ୍ୟ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ଓ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଚାରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଏମାନଙ୍କର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବିହୀନ ରକ୍ତର ମିଶ୍ରଣ ହୁଏନାହିଁ ।
(ii) ବାମପଟର ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ବେଳେ, ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନବିହୀନ ରକ୍ତ ସଂଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ଶରୀରର କୌଣସି ଅଙ୍ଗକୁ ଥରେ ରକ୍ତ ପହଞ୍ଚିଲାବେଳକୁ ତାହା ଦୁଇଥର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ମଧ୍ୟଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନକୁ ଶ୍ବେତ ସଞ୍ଚାଳନ କୁହାଯାଏ ।

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

(ଖ) ସଂସକ୍ତି ତତ୍ତ୍ବ :
ଉ-

  • ଜଳର ଶୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଉଵେଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ହେତୁ ପତ୍ରରୁ ବହୁ ପରିମାଣର ଜଳ କ୍ଷୟ ହୁଏ ।
  • ଜଳ କ୍ଷୟ ଯୋଗୁଁ ପତ୍ରଫଳକରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ କମିଯାଏ । ତେଣୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାରୁ ଜଳ ପତ୍ରଫଳକ ମଧ୍ୟକୁ ଗତିକରେ ।
  • ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ କମିଯିବାରୁ ପତ୍ରଫଳକ ଓ ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ପୂର୍ବାବସ୍ଥା ଆଣିବାପାଇଁ ଜଳ, କାଣ୍ଡର ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁରୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାକୁ ଗତିକରେ ।
  • କାଣ୍ଡରେ ଥିବା ଜାଇଲେମ୍‌ରେ ଜଳର ଧାରା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖିବାପାଇଁ ଜଳ ମୂଳରୁ ଶୋଷିତ ହୋଇ କାଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ ଅର୍ଥାତ୍‌ ପତ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ଉଲ୍ଲେଦନଜନିତ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ମୂଳରୁ ପତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳର ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଧାରା ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
  • ଜଳର ଏହି ଧାରାକୁ ଉତ୍ସୁଦନ ସ୍ରୋତ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜଳଧାର ନିମ୍ନୋକ୍ତ 2ଟି କାରଣଯୋଗୁଁ ସହଜରେ ଛିନ୍ନ ହୁଏନାହିଁ –

ଯଥା :
(i) ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ
(ii) ସଂଲଗ୍ନ ବଳ ।

(ଗ) ଶିରା ଓ ଧମନୀ :
ଉ-

  • ଶିରା ଓ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ରକ୍ତକୁ ସଞ୍ଚାଳିତ କରିବାରେ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ମୁଖ୍ୟତଃ ଗୋଟିଏ ପମ୍ପ ପରି ଅବିରାମ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
  • ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଙ୍କୋଚନଜନିତ ଚାପ ଫଳରେ ଧମନୀ ଓ ରକ୍ତକୈଶିକ ଦେଇ ରକ୍ତ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ । ଏଥୁରୁ କୋଷ ଅମ୍ଳଜାନ, ଖାଦ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ମୁତାବକ ସଂଗ୍ରହ କରେ ।
  • ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଖାଦ୍ୟ, କୋଷ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର ହେଲାପରେ କୋଷରୁ ବାହାରୁଥ‌ିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ କୋଷ ବାହାରକୁ ଆସେ ।
  • ପ୍ରଥମେ ଶିରା ରକ୍ତକୈଶିକ ଓ ପରେ ଛୋଟ ଶିରାଦ୍ୱାରା ସେ ସମସ୍ତ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ଶିରା ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଆଡ଼କୁ ଆସେ ।
  • ଶିରା ଉପରେ ଥ‌ିବା ପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଯୋଗୁଁ ରକ୍ତ ଠେଲି ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ ।
  • ଏହାଛଡ଼ା ଶିରାରେ ରହିଛି ଏକ ବିଶେଷ ଧରଣର କପାଟିକା ଯାହାଫଳରେ ରକ୍ତ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପଛକୁ ଫେରିପାରେ ନାହିଁ ।

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

(ଘ) ରକ୍ତବର୍ଗ :

  • ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଗର ରକ୍ତ ଥାଏ । ଏହି ତଥ୍ୟ କାର୍ଲ ଲ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଟେଇନ୍‌ର ପ୍ରଥମେ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ । ଏଥ‌ିପାଇଁ 1930 ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ନୋବେଲ୍‌ ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତ
  • ସେ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ ଯେ ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ବାହ୍ୟ ଆବରଣରେ ରହିଛି କିଛି ବିଶେଷ ପ୍ରୋଟିନ୍ । ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ସେ A ଓ B ନାମରେ ନାମିତ କରିଥିଲେ ।
  • ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ଆବରଣରେ ଥ‌ିବା ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍ କୁହାଯାଏ । ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ସେହିପରି ରହିଛି ଦୁଇଟି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଯାହାକୁ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କୁହାଯାଏ ।
  • ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌ ଓ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ିର ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଉଛି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କେବଳ ତାହାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌କୁ ଚିହ୍ନିପାରେ ।
  • ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକା ଆବରଣରେ ଥିବା ଏଣ୍ଟିଜେନ ଏବଂ ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଥ‌ିବା ଏଣ୍ଟିବଡ଼ିର ଉପସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ମଣିଷରେ ଚାରୋଟି ମୁଖ୍ୟ ରକ୍ତବର୍ଗ ନିରୂପିତ ହୋଇଛି ।
  • ଏହି ବର୍ଗଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି A, B, AB, O ।

() କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ
ଉ-

  • ଗୋଟିଏ କୈଶିକ ନଳୀକୁ ଜଳରେ ବୁଡ଼ାଇଲେ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣଜନିତ ଚାପ ଏବଂ ଜଳର ଉଚ୍ଚ ପୃଷ୍ଠତାନ ଫଳରେ ଜଳ କୈଶିକ ନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ କିଛି ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ ।
  • ନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ଜଳର ଉଚ୍ଚତା ବୃଦ୍ଧି ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ
  • ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଯେତେ ଛୋଟ ହୁଏ ଜଳର ଉଚ୍ଚତା ସେତିକି ଅଧ୍ବକ ହୁଏ ।
  • ଜାଇଲେମ୍ କୈଶିକ ନଳୀ ସଦୃଶ ଏବଂ ତାହା ମଧ୍ୟଦେଇ ଜଳ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଉପରକୁ
  • ଏକ ମିଲିମିଟରର 100 ଭାଗରୁ 1 ଭାଗ ବ୍ୟାସବିଶିଷ୍ଟ ଜାଇଲେମ୍ ନଳୀରେ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଜଳ 3 ମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଠିପାରେ ।
  • କେତେକ ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁର ବ୍ୟାସ 0.001 ମିଲିମିଟରରୁ ଊଣା । ତେଣୁ ଉକ୍ତ ନଳୀରେ ଜଳ 10 ମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଚ୍ଚକୁ ଉଠିପାରେ, ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ନୁହେଁ ।
  • ଛୋଟ ଛୋଟ କମ୍ ଉଚ୍ଚ ଗଛ ପାଇଁ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣଜନିତ ଜଳର ପରିବହନ ସମ୍ଭବପର, ମାତ୍ର ଅତି ଉଚ୍ଚ ବୃକ୍ଷ ପାଇଁ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ ।

(ଚ) ମୂଳଜ ଜାପ :
ଉ-

  • କୌଣସି ଏକ ଉଭିଦର କାଣ୍ଡକୁ ଅଧାରୁ କାଟିଦେଲେ, କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରୁ ଜଳୀୟ ପଦାର୍ଥ ବାହାରୁଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ । ମୂଳଜ ଚାପ ଯୋଗୁଁ ଏହା ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ ।
  • ଗଛର କଟାଅଂଶରେ ଯଦି ଗୋଟିଏ ମାନୋମିଟର ଖଞ୍ଜି ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ମୂଳରେ ଯେଉଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ମପାଯାଇପାରେ
  • ଯଦି ଜଳର ଉର୍ଶ୍ୱପରିବହନ ପାଇଁ ମୂଳଜ ଚାପ ଆବଶ୍ୟକ, ତେବେ ଉଚ୍ଚ ଗଛଗୁଡ଼ିକରେ ଏହି ଚାପର ପରିମାଣ ଅଧ‌ିକ ହେବା କଥା, ମାତ୍ର ତାହା ହୁଏନାହିଁ ।
  • ଏହି ସମସ୍ତ କାରଣରୁ ଜଳ ପରିବହନରେ ମୂଳଜ ଚାପର ବିଶେଷ ଭୂମିକା ନାହିଁ କହିଲେ ଚଳେ ।

Question 9.
ସଂକ୍ଷେପରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଜଳର ପରିବହନ କିପରି ହୋଇଥାଏ ?
ଉ-

  • ଫଳରେ ଜଳ କୈଶିକ ନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ କିଛି ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ ।
  • ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଯେତେ କମ୍ ହୁଏ ଜଳ ସେତିକି ଅଧ୍ଵ ଉଚ୍ଚକୁ ଉଠିଯାଏ ।
  • ଉଭିଦର ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁ କୈଶିକ ନଳୀ ପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ ଜଳର ପରିବହନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

(ଖ) ମଣିଷର ରକ୍ତବର୍ଗ କିପରି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଛି ?
ଉ-

  • ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ଆବରଣରେ ଥିବା ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ଏଣ୍ଟିଜେନ ଏବଂ ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ପ୍ରୋଟିନକୁ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କୁହାଯାଏ ।
  • ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି ତା’ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌କୁ ଚିହ୍ନିପାରେ ।
  • ଏହି ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି ଓ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌ର ଉପସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ରକ୍ତବର୍ଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଉଛି ।

(ଗ) ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ଓ କପାଟିକାର ଅବସ୍ଥିତି ଲେଖ ।
ଉ-

  • ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ ଚାରୋଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ରହିଛି । ଉପର ପ୍ରକୋଷ୍ଠଗୁଡ଼ିକୁ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ତଳ ପ୍ରକୋଷ୍ଠଗୁଡ଼ିକୁ ନିଳୟ କୁହାଯାଏ । ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ଉପର ଓ ତଳ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଏବଂ ବାମ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥୁବା ଉପର ଓ ତଳ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ କୁହାଯାଏ ।
  • ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ ତିନି ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ଏବଂ ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ ଭିତରେ ଦୁଇ ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ଥାଏ ।
  • ନିଳୟ – ରକ୍ତବାହିନୀ ଦ୍ଵାରରେ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରାକୃତି କପାଟିକା ଥାଏ ।

(ଘ) କେଉଁ କାରକମାନଙ୍କ ଯୋଗୁ ଜଳ ମୂଳରୁ ଗଛର ଅଗ୍ରଭାଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଏ ?
ଉ-
କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ, ମୂଳଜ ଚାପ, ଉତ୍ସଦନ, ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ ସଂଲଗ୍ନ ବଳର ମିଳିତ ପ୍ରଭାବରେ ଜଳ ମୂଳରୁ ଗଛର ଅଗ୍ରଭାଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଏ ।

(ଙ) ଉଦ୍ଭଦରେ ଜଳର ପରିବହନରେ ମୂଳଜ ଚାପର ଭୂମିକା କ’ଣ ? ଉଭିଦରେ ଜଳ ପରିବହନରେ ମୂଳଜ ଚାପ ଅଧିକ ହୋଇନଥାଏ ।
ଉ-
(i) ଉଚ୍ଚ ଗଛ ମୂଳରେ ମୂଳଜ ଚାପ ଅଧିକ ହୋଇନଥାଏ ।
(ii) ଉତ୍ସୁଦନର ବେଗ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଥିବାବେଳେ ମୂଳଜ ଚାପ ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

Question 10.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ମଣିଷ ରକ୍ତର କେଉଁଠାରେ ଆଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ଆଣ୍ଟିବଡ଼ି ରହିଥା’ନ୍ତି ?
ଉ-
ମଣିଷ ରକ୍ତର ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ବାହ୍ୟ ଆବରଣରେ ଆଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଆଣ୍ଟିବଡ଼ି ଥାଏ ।

(ଖ) ଲ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଟେଇନର କେଉଁ ଜାତିର ମାଙ୍କଡ଼ଙ୍କ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାର ବାହ୍ୟ ଆବରଣରେ Rh ଆଣ୍ଟିଜେନ୍ ଥ‌ିବାର ଦେଖ‌ି ।
ଉ-
ଲ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଟେଇନ୍‌ର ପାତିମାଙ୍କଡ଼ ବା ରେସସ୍ ମଙ୍କିର ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ବାହ୍ୟ ଆବରଣରେ Rh ଆଣ୍ଟିଜେନ୍ ଥ‌ିବାର ଦେଖ‌ିଲେ ।

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

(ଗ) ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ କେତେ ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ ?
ଉ-
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଚାରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ ।

(ଘ) ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଶ୍ଵେତସାର କିପରି ଭାବରେ ଗଛର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ ?
ଉ-
ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଶ୍ଵେତସାର ଫ୍ଲୋଏମ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ପରିବାହିତ ହୋଇ ଗଛର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ ।

(ଙ) ଗଛର ମୂଳଜ ଚାପ କେଉଁ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ମପାଯାଇପାରେ ?

ଗଛର ମୂଳଜ ଚାପ ମାନୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ମପାଯାଇପାରେ ।

Question 11.
ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) କେଉଁ ରକ୍ତବାହିନୀଦ୍ୱାରା ରକ୍ତ ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ ?
ଉ-
ମହି।ମକୁ।

(ଖ) ଶିରାରେ କାହାର ଅବସ୍ଥିତ ଯୋଗୁଁ ରକ୍ତ ପଛକୁ ଫେରିପାରେ ନାହିଁ ?
ଉ-
କାପରିକୁ।

(ଗ) ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ କେତୋଟି ପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ରହିଛି ?
ଉ-
ତିନିପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା

(ଘ) ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ୟରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର କପାଟିକା ରହିଛି ?
ଉ-
BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ - 3

(ଙ) ଉଭିଦର ବାୟବୀୟ ଅଂଶରୁ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଜଳର ନିର୍ଗମନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ଉଭିଦର

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

Question 12.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଶ୍ଵେତସାର …………………….. ଟିସୁଦ୍ଵାରା ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଖ) ସମସ୍ତଙ୍କୁ ରକ୍ତ ଦେଇ ପାରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ………………….. କୁହାଯାଏ ।
(ଗ) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା କପାଟିକା ……………………..ପାଶୂଷ୍ ଟି ଶୂ ସ ।
(ଙ) ଷ୍ ଙ୍କ ଦ6 ର କଳ ରେ ଟିସୁ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ପରିବାହିତ …………………. ହୋଇଥାଏ ।
(ଙ) ଉସ୍ବେଦନଦ୍ଵାରା ଉଭିଦର …………………… ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
(କ) ଫ୍ଲୋଏମ୍
(ଖ) ସର୍ବଜନ ଦାତା
(ଗ) 2,
(ଘ) ଜାଇଲେମ୍
(ଙ) ତାପମାତ୍ରା

Question 13.
ବାକ୍ୟରେ ଚିହ୍ନିତ ରେଖାଙ୍କିତ ଶବ୍ଦ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜକୁ ବଦଳାଇ ଠିକ୍ ବାକ୍ୟ ଲେଖ ।
(କ) ଧମନୀ ବାଟ ଦେଇ ମଣିଷ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରୁ ରକ୍ତ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡଠାରେ ପହଞ୍ଚେ ।
ଉ-
ଉର୍ବ ମହାଶିରା ଓ ନିମ୍ନ ମହାଶିରା ବାଟ ଦେଇ ମଣିଷ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରୁ ରକ୍ତ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଠାରେ ପହଞ୍ଚେ ।

(ଖ) ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ ଚାରି ପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ରହିଛି ।
ଉ-
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ ଦୁଇ ପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ରହିଛି ।

ମଣିଷ ଶରୀରରେ ଏକକ ସଞ୍ଚାଳନ ପ୍ରକାର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ଦେଖାଯାଏ ।
ଉ-
ମଣିଷ ଶରୀରରେ ଦୈତ ସଞ୍ଚାଳନ ପ୍ରକାର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ଦେଖାଯାଏ ।

(ଘ) କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ପାଇଁ ଜଳର ସଂସକ୍ତି ବଳ ଦରକାର ।
ଉ-
କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ପାଇଁ ଜାଇଲେମ୍ ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଛୋଟ ହେବା ଦରକାର ।

BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

Question 14.
ପ୍ରଥମ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦର ସମ୍ପର୍କକୁ ଦେଖୁ ତୃତୀୟ ଶବ୍ଦ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦଟି କ’ଣ ହେବ ଲେଖ ।
(କ) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ : ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ : : ବାମ ନିଳୟ : ……………………।
(ଖ) ଜୋକ ଲାଳ : ହିରୁଡ଼ିନ୍ : : ମଣିଷ ରକ୍ତ : ……………………।
(ଗ) ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକା ଆବରଣ : ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌ : : ପ୍ଲାଜମା : ……………………।
(ଘ) ମୂଳଜ ଚାପ : ଚେର,: : କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ : ……………………।
Answer:
(କ) ମହାଧମନୀ
(ଖ) ହିପାରିନ୍
(ଗ) ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି
(ଶ) ଲାଳଲୋମାନ୍