CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।

1. ଭାରତୀୟ ଆମଦାନୀର ସର୍ବବୃହତ୍ ଅଂଶ ହେଉଛି –
(i) ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ
(ii) ଖାଇବାତେଲ
(iii) ସାର
(iv) ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ
Answer:
(i) ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ

2. ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନିର ସର୍ବବୃହତ୍ ଅଂଶ ହେଉଛି –
(i) ଝୋଟଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ
(ii) ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାର
(iii) ଚମଡ଼ା
(iv) ତିଆରି ପୋଷାକ
Answer:
(ii) ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାର

3. ଭାରତ କେଉ ରାଷ୍ଟ୍ରରୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଆମଦାନୀ କରୁଛି ।
(i) ଜର୍ମାନୀ
(ii) ଜାପାନ
(iii) ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା
(iv) ଇଂଲଣ୍ଡ
Answer:
(iii) ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା

4. ଭାରତ ସର୍ବାଧ୍ଵ ରପ୍ତାନି କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ କରଥାଏ ?
(i) ଜର୍ମାନୀ
(ii) ଜାପାନ
(iii) ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା
(iv) ଇଂଲଣ୍ଡ
Answer:
(iii) ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

5. ଭାରତ ସର୍ବାଧ୍ଵ ରପ୍ତାନି କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ କରଥାଏ ?
(i) ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା
(ii) ଜାପାନ
(iii) ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା
(iv) ଇଂଲଣ୍ଡ
Answer:
(iii) ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା

5. ଭାରତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବାଣିଜ୍ୟ ବନ୍ଧୁ ହେଉଛି –
(i) ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା
(ii) ଚିନ୍
(iii) ସଂଯୁକ୍ତ ଆରବ
(iv) ଇଂଲଣ୍ଡ
Answer:
(ii) ଚିନ୍

6. ଅର୍ଥନୈତିକ ସହଯୋଗ ଓ ଉନ୍ନୟନ ସଙ୍ଗଠନ କେତୋଟି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନେଇ ଗଠିତ ?
(i) 8 ଟି
(ii) 11 ଟି
(iii) 10 ଟି
(iv) 21 ଟି
Answer:
(iii) 10 ଟି

7. 2002-07 ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତି ବାଣିଜ୍ୟିକ ଗୃହମାନଙ୍କୁ କେତୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛି ?
(i) 4 ଟି
(ii) 10 ଟି
(iii) 6 ଟି
(iv) 11 ଟି
Answer:
(i) 4 ଟି

8. ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
(i) ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟ
(ii) ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟ
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟ

9. ଭାରତର ପାରମ୍ପରିକ ରପ୍ତାନି ଦ୍ରବ୍ୟର ନାମ ହେଲା :
(i) ଚା
(ii) ରାସାୟନିକ ସାର
(iii) ଚାଉଳ
(iv) ଖଣିଜ ତୈଳ
Answer:
(i) ଚା

10. ଏଥୁମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ?
(i) ଯନ୍ତ୍ରପାତି
(ii) ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ
(iii) ଖାଇବା ତେଲ
(iv) ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପଥର
Answer:
(i) ଯନ୍ତ୍ରପାତି

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

11. ଦଶମ ଯୋଜନାର ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତିର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ଥିଲା ?
(i) ନୂଆ ରପ୍ତାନୀଯୋଗ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଚିହ୍ନଟ କରିବା
(ii) ଭାରତୀୟ ଟଙ୍କାର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବା
(iii) ଭାରତୀୟ ଟଙ୍କାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ କରିବା
(iv) ରପ୍ତାନୀ ଉପରୁ ପରିମାଣାତ୍ମକ କଟକଣା ଉଠାଇଦେବା
Answer:
(iv) ରପ୍ତାନୀ ଉପରୁ ପରିମାଣାତ୍ମକ କଟକଣା ଉଠାଇଦେବା

12. 2003-04 ମସିହାରେ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ନିଅଣ୍ଟ କେତେ ଥିଲା ?
(i) 42,069 କୋଟି ଟଙ୍କା
(ii) 36181 କୋଟି ଟଙ୍କା
(iii) 65714 କୋଟି ଟଙ୍କା
(iv) 27302 କୋଟି ଟଙ୍କା
Answer:
(iii) 65714 କୋଟି ଟଙ୍କା

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

1. ଦେଶର ରାଜନୈତିକ ସୀମାର ବାହାରେ ଯେଉଁ ବାଣିଜ୍ୟିକ କାରବାର ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ _______________ ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବୈଦେଶିକ

2. ଦେଶ ମ୍‌ୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦେଶନେତା ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟିକ କାରବାର ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ____________________ ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ

3. ସ୍ଵାଧୀନତା ଲାଭ ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ପ୍ରକୃତି ଥିଲା ସ୍ଵାଭାବିକ ଭାବେ _________________ ।
Answer:
ଉପନିବେଶବାଦ

4. ଯୋଜନା ଯୁଗରେ ଆମ ରପ୍ତାନୀ ବାଣିଜ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଆମ ଆମଦାନୀ ବାଣିଜ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ସହିତ ତାଳଦେଇ ନ ପାରିବାରୁ _______________ ର ପରିମାଣ ଦିନକୁ ଦିନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା ।
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ନିଅଣ୍ଟ

5. ଭାରତ, ଭୂଟାନ୍, ମାଳଦ୍ୱୀପ, ନେପାଳ, ପାକିସ୍ତାନ ଓ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ________________________ ଦେଶ SAARCର ସଦସ୍ୟ ଅଟେ ।
Answer:
ବାଙ୍ଗଲାଦେଶ

6. 1981 ମସିହାର ଟଣ୍ଡନ୍ କମିଟି ଏକ ________________________ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ନୀତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତନପାଇଁ ସୁପାରିସ କରିଥିଲେ ।
Answer:
ରପ୍ତାନୀ

7. ________________ ସଙ୍ଗଠନ ନିକଟରେ ଭାରତର ବୃହତ୍ତମ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଅଂଶୀଦାରଭାବେ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଛି ।
Answer:
ଇଉରୋପୀୟ ସଂଘ

8. ବିଗତ ଯୋଜନାକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଉଭୟ ଆମଦାନୀ ଓ ରପ୍ତାନିର ମୂଲ୍ୟବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆମଦାନୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ରପ୍ତ।ନି ଅପେକ୍ଷ। ____________________ ଅଟେ ।
Answer:
ଅଧ୍ଯକ

9. 2004-09 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିର ମେଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା, ବାଣିଜ୍ୟକୁ _________________ କରିବା ।
Answer:
ଦ୍ବିଗୁଣିତ

10. ଉତ୍ତମ ଗୁଣଭା ରକ୍ଷାପାଇଁ, ରପ୍ତାନୀ ଦ୍ରବ୍ୟପାଇଁ ________________ ର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯିବ ।
Answer:
ଟ୍ରେଡ଼ମାର୍କ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

11. 2004-09 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ଆମଦାନିକୁ ଉଦାରୀକରଣ ଓ ରପ୍ତାନିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇ ମୁଖ୍ୟତଃ __________________ ରପ୍ତାନି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଛି ।
Answer:
ଆମଦାନୀ ଭିତ୍ତିକ

12. 2004-09 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିଲା ଯେ, ପ୍ରତିବର୍ଷ ବାର୍ଷିକ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଅଭିବୃଦ୍ଧିହାର ହେବ 16 ପ୍ରତିଶତ, କିନ୍ତୁ 2004-05 ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଅଭିବୃଦ୍ଧିହାର ______________________ ପ୍ରତିଶତ ।
Answer:
24

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ବାଣିଜ୍ୟିକ ମୂଲ୍ୟ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନିର ମୂଲ୍ୟକୁ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କଲେ

2. ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରପ୍ତାନି ଏବଂ ଆମଦାନି ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା ବା ସାମାହାର କହନ୍ତି ।

3. ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା କ’ଣ ସୂଚନା ଦିଏ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ମାତ୍ରା ସୃଷ୍ଟିକରିବା ସହିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା ସୂଚାଇଥାଏ ।

4. ଭାରତର ଦୁଇଟି ଆମଦାନୀ ଦ୍ରବ୍ୟର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତର ଦୁଇଟି ଆମଦାନୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ହେଲା – (i) ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ (ii) ଖାଇବାତେଲ ।

5. ଭାରତର ସର୍ବାଧ୍ଵ ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନୀ ଦ୍ରବ୍ୟର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତର ସର୍ବାଧ୍ଵ ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନି ଦ୍ରବ୍ୟ ହେଲା – (i) ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାର, (ii) ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ।

6. ଭାରତର ଦୁଇଟି ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନି ଦ୍ରବ୍ୟର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତର ଦୁଇଟି ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନି ଦ୍ରବଣ ନାମ ହେଲା– (i) ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାର, (ii) ତିଆରି ପୋଷାକ ।

7. ବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ଥ‌ିବା ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ କୁହାଯାଏ ।

8. କେତୋଟି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନେଇ OECD ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠିତ ।
Answer:
ଦଶଟି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନେଇ OECD ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠିତ ।

9. କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାରତର ପ୍ରମୁଖ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବନ୍ଧୁ ?
Answer:
ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ଭାରତର ପ୍ରମୁଖ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବନ୍ଧୁ ।

10. OPEC କୁ ପୂର୍ଣ ରୂପରେ ଲେଖ ।
Answer:
ତୈଳ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଓ ରପ୍ତାନିକାରୀ

11. ଦାନ-ପ୍ରଦାନ ସମତୁଳନ ସମସ୍ୟା ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ । କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯଦି ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟ ଆମଦାନୀ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ କହୁଏ, ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ; କାରଣ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରାପ୍ୟ ଦେଶ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ କମ୍ । ଏହାକୁ ଆମଦାନପ୍ରଦାନ ସମତୁଳନ ସମସ୍ୟା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

12. ଆଦାନ-ପ୍ରଦାନ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନପାଇଁ ଭାରତ ନେଉଥ‌ିବା ନୀତିର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ଆଦାନ-ପ୍ରଦାନ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନପାଇଁ ଭାରତ ନେଉଥ‌ିବା ନୀତି ହେଉଛି ରପ୍ତାନି ବର୍ଶନ ଓ ଆମଦାନି ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ।

13. ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତି 2004-09ର ଆଭିମୁଖ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତି 2004-09ର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହେଲା– ବିଶ୍ଵ ବଜାରରେ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ଅଂଶ ଆଗାମୀ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ବିଗୁଣିତ କରିବା ଏବଂ ତା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦେଶର ନିଯୁକ୍ତି ସମ୍ଭାବନାକୁ ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

14. କେତୋଟି ଦ୍ରବ୍ୟର ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ 2002-07 ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ କରିଛି ?
Answer:
ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ହାତବନ୍ଧା ଘଡ଼ି, ଯୋତା-ଚପଲ, ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ଗହଣା ଇତ୍ୟାଦି 106ଟି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ରପ୍ତାନୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇଥିଲା ।

15. ବାଣିଜ୍ୟିକ ଗୃହ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଯେଉଁ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ହାରାହାରି 25କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ଅଧିକ ମୂଲ୍ୟର ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନି କରୁଥ‌ିବେ, ତାହାକୁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଗୃହ କୁହାଯାଏ ।

16. ଦେଶୀୟ ବାଣିଜ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭୌଗୋଳିକ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ କରାଯାଉଥ‌ିବା ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାରକୁ ଦେଶୀୟ ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

17. ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୌଣସି ଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟ ଦେଶ ସହିତ କରୁଥିବା ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାରକୁ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

18. ଆମଦାନୀ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ଦେଶ ନିଜ ଦେଶର କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାର ପରିପୂରଣପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଦେଶରୁ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଆମଦାନୀ କୁହାଯାଏ ।

19. ରପ୍ତାନୀ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
କୌଣସି ଦେଶ ନିଜ ଦେଶରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଦେଶକୁ ଯୋଗାଣ କଲେ ତାହାକୁ ରପ୍ତାନୀ କୁହାଯାଏ ।

20. ଦ୍ରବ୍ୟ ଆମଦାନୀର ବିଶେଷତ୍ଵ କ’ଣ ?
Answer:
ନିଜ ଦେଶରେ ସୁବିଧାରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇପାରୁନଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ବିଦେଶରୁ ସ୍ଵଳ୍ପ ମୂଲ୍ୟରେ ଗ୍ରହଣ କରି ଦେଶ ଭିତରେ ଚାହିଦା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଆମଦାନୀର ବିଶେଷତ୍ଵ ।

21. ମୁଦ୍ରାର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?
Answer:
କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ତୁଳନାରେ ହ୍ରାସ କରାଗଲେ ତାହାକୁ ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କୁହାଯାଏ ।

22. ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କରାଗଲେ ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟରେ କି ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଥାଏ ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କରାଗଲେ ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।

23. ନିଅଣ୍ଟିଆ ବାଣିଜ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଆମଦାନୀର ମୂଲ୍ୟ ରପ୍ତାନୀର ମୂଲ୍ୟଠାରୁ ଅଧିକ ହୁଏ । ତାହାକୁ ନିଅଣ୍ଟିଆ ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

24. ମୁଦ୍ରାର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନଦ୍ୱାରା ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍‌ରେ କି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦିଏ ?
Answer:
ମୁଦ୍ରାର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନଦ୍ୱାରା ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ତୁଳନାରେ ହ୍ରାସପାଏ ବା ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଶସ୍ତା ହୋଇଥାଏ ।

D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୂଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ ।

ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନକରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।
1. ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କହିଲେ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ କ୍ରୟବିକ୍ରୟ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସବୋକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।
Answer:
ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କହିଲେ ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ କରାଯାଉଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

2. ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାରରେ କେବଳ ରପ୍ତାନୀ କରୁଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପକୃତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାରରେ ଉଭୟ ରପ୍ତାନୀ ଓ ଆମଦାନୀ କରୁଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପକୃତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

3. ଆମଦାନୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଦେଶର ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ବିକ୍ରୟ ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
Answer:
ରପ୍ତାନୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଦେଶର ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ବିକ୍ରୟ ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

4. 2000-01 ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ରପ୍ତାନୀଠାରୁ ଆମଦାନୀ କମ୍ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
2000-01 ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ରପ୍ତାନୀଠାରୁ ଆମଦାନୀ ଅଧିକ ହୋଇଥିଲା ।

5. ଭାରତରେ ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ଅନୁପାତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ଆସୁଛି ।
Answer:
ଭାରତରେ ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ଅନୁପାତ ହ୍ରାସ ପାଇ ଆସୁଛି ।

6. ରପ୍ତାନୀ ଆମଦାନୀଠାରୁ ଅଧିକ ହେଲେ ଏହା ଦେଶ ପାଇଁ ହିତକର ।
Answer:
ଠିକ୍

7. ରପ୍ତାନୀ ଆମଦାନୀଠାରୁ ଅଧ୍ଵ ହେଲେ ନିଅଣ୍ଟିଆ ବାଣିଜ୍ୟିକ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
Answer:
ଆମଦାନୀ ରପ୍ତାନୀଠାରୁ ଅଧିକ ହେଲେ ନିଅଣ୍ଟିଆ ବାଣିଜ୍ୟିକ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

8. ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ଯ ପ୍ରତିବଦଳରେ ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ଆମଦାନୀ ପ୍ରତିସ୍ଥାପନର ଉଦାହରଣ ।
Answer:
ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତିବଦଳରେ ଘରୋଇ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ଆମଦାନୀ ପ୍ରତିସ୍ଥାପନର ଉଦାହରଣ ।

9. କୋହଳ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ଯୋଗୁଁ ଆମଦାନୀ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।
Answer:
କୋହଳ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ଯୋଗୁଁ ଆମଦାନୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

10. ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ବାଣିଜ୍ୟ ବିକାଶଶୀଳ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଭାରତର ଅଧିକାଂଶ ବାଣିଜ୍ୟ ବିକଶିତ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହିତ ହୋଇଥାଏ ।

11. ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ଭାରତ ମୁଖ୍ୟତଃ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନି କରୁଥିଲା ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

12. 1981 ମସିହାର ଟଣ୍ଡନ୍ କମିଟି ଏକ ଆମଦାନୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହକ ନୀତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତନପାଇଁ ସୁପାରିସ୍ କରିଥିଲା ।
Answer:
1981 ମସିହାର ଟଣ୍ଡନ୍ କମିଟି ଏକ ରପ୍ତାନୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହକ ନୀତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ସୁପାରିସ୍ କରିଥିଲା ।

13. ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପଦାର୍ଥ ହେଉଛି ଭାରତର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ରପ୍ତାନୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ।
Answer:
ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପଦାର୍ଥ ହେଉ ଭାରତର ଏକ ଆମଦାନୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ।

14. ଆମଦାନୀକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଆମ ଦେଶରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଆର୍ଥନୀତିକ ମଣ୍ଡଳମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ରପ୍ତାନୀକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଆମ ଦେଶରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଆର୍ଥନୀତିକ ମଣ୍ଡଳମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି ।

15. ଭାରତ ଯୋଜନା ଯୁଗରେ ପ୍ରବେଶ କଲାବେଳେ ଏହାର ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ‘ଆର୍ଥନୀତିକ ଜାତୀୟତାବାଦ’ ଓ ରପ୍ତାନୀ ପ୍ରତି ଅନାଗ୍ରହ’ ଆଦର୍ଶ ଦ୍ଵୟ ଦ୍ବାରା ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ଭାରତ ଯୋଜନା ଯୁଗରେ ପ୍ରବେଶ କଲାବେଳେ ଏହାର ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ‘ଆର୍ଥନୀତିକ ଜାତୀୟତାବାଦ’ ଓ ‘ରପ୍ତାନୀ ପ୍ରତି ଅନାଗ୍ରହ’ ଆଦର୍ଶ ଦ୍ଵୟ ଦ୍ବାରା ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲା ।

16. ଖୋଲା ସାଧାରଣ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପୁଂଜିଦ୍ରବ୍ୟ, କଞ୍ଚାମାଲ ଓ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ରପ୍ତାନୀକୁ ସୁବିଧାଜନକ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ଖୋଲା ସାଧାରଣ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ, କଞ୍ଚାମାଲ୍ ଓ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ଆମଦାନୀକୁ ସୁବିଧାଜନକ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥିଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

17. ସ୍ଵାଧୀନତା ଲାଭ ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର ରପ୍ତାନୀ – ଆମଦାନୀ ନୀତି ଔପନିବେଶିକ ସ୍ବାର୍ଥ ସାଧନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

E. ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରପ୍ତାନୀ ଏବଂ ଆମଦାନୀ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପୂର୍ବରୁ ଭାରତ କେବଳ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଯଥା – କଫି, ଚା, ତୈଳବୀଜ, ମସଲା ଏବଂ ଚମଡ଼ା, ତୁଳାବସ୍ତ୍ର ଓ ତୂଳା ରପ୍ତାନୀ କରୁଥିଲା । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଆମଦାନୀ ସାମଗ୍ରୀରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଭିନ୍ନ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ, ମେସିନ୍, ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ତଥା ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ପରେ ଭାରତରେ ନିର୍ମାଣ ଯୁଗ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ।

ବିଭିନ୍ନ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ନିମନ୍ତେ ବିଦେଶରୁ ବିଭିନ୍ନ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, କଳକବ୍‌ଜା, ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ କେତେକ ଖାଉଟୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆମଦାନୀ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲା । ତେଣୁ ଆମଦାନୀ ପରିମାଣରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲା ସେହିପରି ରପ୍ତାନି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଲା । କେତେକ ପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ବିବିଧ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ସାମଗ୍ରୀ ଦେଶ ବିଦେଶକୁ ରପ୍ତାନୀ କରିବାରେ ସମର୍ଥ ହେବାର ଦେଖାଗଲା । ତେଣୁ ସ୍ବାଧୀନତା ପରେ ଦେଶର ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିମାଣାତ୍ମକ ତଥା ବିବିଧତା ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ।

2. ଆମଦାନୀ ସଂରଚନା କ’ଣ ?
Answer:
ଆମଦାନୀ ବା ରପ୍ତାନୀ କଲାବେଳେ ବିବିଧ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ପରିମାଣ ତଥା ମୂଲ୍ୟର ଗତିକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଏ । ପରାଧୀନ ଭାରତ ଓ ସ୍ଵାଧୀନୋତ୍ତର ଭାରତର ଆମଦାନୀ ସଂରଚନାରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଅସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । 2007-08ରେ ପେଟ୍ରୋଲ ଓ ପିଚ୍ଛିଳ ପଦାର୍ଥ, ମୁକ୍ତା, ମୂଲ୍ୟବାନ ପଥର, ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ, ସାର, ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟର ଆମଦାନୀର ଅତ୍ୟଧ୍ବକ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲା ।

1960-61 ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ଦେଶ ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଆମଦାନୀ କରୁଥିଲା । ଏହା ଆମଦାନୀ ସଂରଚନାରେ ବିଶେଷଭାବେ ହ୍ରାସ ଘଟିଛି । ଦେଶ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ସ୍ଵାବଲମ୍ବୀ ହୋଇଥିବା କାରଣରୁ ଏପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଛି ।

3. ରପ୍ତାନୀ ସଂରଚନା କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନୀ ବାଣିଜ୍ୟର ରୂପରେଖ ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ ଏଥୁରେ କାଳକ୍ରମେ କୃଷି ଓ କୃଷି-ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ଦ୍ରବଣ ଗୁରୁତ୍ଵ ହ୍ରାସ ଏବଂ ପାରମ୍ପରିକ ଓ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁରୁତ୍ଵ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ତେଣୁ ଦେଶ ଅନୁନ୍ନତ ପ୍ରାଥମିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ସ୍ତର ଅତିକ୍ରମ କରି ଏକ ସ୍ପନ୍ଦିତ ଶିଳ୍ପ ଅର୍ଥନୀତିରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରିଛି । ଝୋଟ, ଚା’ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ରପ୍ତାନୀ ଦ୍ରୁତଗତିରେ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ, ପୋଷାକପତ୍ର, ମେସିନ୍ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ଚମଡ଼ା ଓ ଚମଡ଼ା ନିମତ ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀର ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନର ରପ୍ତାନୀ ସଂରଚନାରେ ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାରର ସ୍ଥାନ ସର୍ବାଗ୍ରେ ଥ‌ିବାର ଦେଖାଯାଏ ।

4. ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ କହିଲେ ଆମକୁ ବୁଝିବାକୁ ହେବ ଯେ କେଉଁ କେଉଁ ଦେଶ ସହିତ ଆମର ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂବେ ଇଂଲଣ୍ଡ ଆମର ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ପ୍ରଧାନ ଅଂଶୀଦାର ଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ହ୍ରାସ ପାଇଥ୍‌ବାର ଦେଖାଯାଏ । ତେବେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆମ ଦେଶର ବାଣିଜ୍ୟ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରାୟ 190ଟି ଦେଶ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ।

ଫଳରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ ଅଧ୍ଵକ ବ୍ୟାପକ ତଥା ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇପାରିଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଆମେରିକା ଭାରତର ପ୍ରମୁଖ ବାଣିଜ୍ୟ ଅଂଶୀଦାର ଭାବେ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଛି । ଏଥୁସହିତ ଇଉରୋପୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସଂଘଭୁକ୍ତ ଦେଶ, ଏସିଆ ଓ ଓସିଆନିଆ, ସାର୍କ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହିତ ପୂର୍ବ ଓ ଦକ୍ଷିଣପୂର୍ବ ଏସିଆ, ଚୀନ ଏବଂ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହିତ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
F. ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ରପ୍ତାନୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଓ ଆମଦାନୀ ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ।
Answer:
ଯଦି ରପ୍ତାନୀ ମୂଲ୍ୟ ଆମଦାନୀ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ କମ୍ ହୁଏ, ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ; କାରଣ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରାପ୍ୟ ଦେଶ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ କମ୍ । ଏହାକୁ ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ସମତୁଳନ ସମସ୍ୟା ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଭାରତ ସମେତ ସମସ୍ତ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛନ୍ତି । ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଭାରତ ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ଆମଦାନୀ ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ତା’ର ଉଦ୍ୟମ ଜାରି ରଖୁଛି ।

ରପ୍ତାନୀ ବର୍ଦ୍ଧନ ଓ ଆମଦାନୀ ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ଆମର ଜାତୀୟ ନୀତି ହିସାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ବିଦେଶର ଉତ୍ପାଦନକାରୀଙ୍କୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ନିମିତ୍ତ, ଭାରତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପ୍ରୋତ୍ସାହନମାନ ଦେବାକୁ ଆଗେଇ ଆସିଲେ । ଆମଦାନୀ ହେଉଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟର ବିକଳ୍ପ ନିଜେ ତିଆରି କରିବାକୁ ଆମଦାନୀ ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ କୁହାଯାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଧ୍ଵ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ପ୍ରାବିଧ‌ି ଜ୍ଞାନ ଇତ୍ୟାଦି ହାସଲ କଲେ ଆମଦାନୀ ପ୍ରତିସ୍ଥାପନ ଦ୍ରବ୍ୟ ତିଆରି କରିପାରିବ । ଏବଂ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ପାଇଁ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, କଳକବ୍‌ଜା ତଥା ଆଧୁନିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ଆବଶ୍ୟକତା ହେଲା । ଏଣୁ ବାଣିଜ୍ୟନୀତିରେ କୋହଳ ଆମଦାନୀ ମାଧ୍ୟମରେ ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଗଲା ।

2. ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବାଣିଜ୍ୟ
Answer:
ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି । ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟକୁ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ବା ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରକାରନ୍ତରେ କହିଲେ ଦେଶର ରାଜନୈତିକ ସୀମାର ବାହାରେ ଯେଉଁ ବାଣିଜ୍ୟିକ କରିବାର ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

ଅର୍ଥାତ୍ ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ବଳର ପ୍ରବାହକୁ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଅନ୍ୟନାମ ହେଲା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟ । ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବାଣିଜ୍ୟ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦେଣନେଣ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟଠାରୁ ପୃଥକ୍ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

3 ବାଣିଜ୍ୟର ସଂରଚନା ଓ ବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ
Answer:
ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରପ୍ତାନୀ ଓ ଆମଦାନୀ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା କହନ୍ତି । ଏହାର ଧାରା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନ ଢ଼ାଞ୍ଚାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ । କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଆମଦାନୀ ହ୍ରାସ, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବା କଥା ସୂଚାଏ । ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟର କ୍ରମାଗତଭାବେ ଆମଦାନୀ ବୃଦ୍ଧି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶିଳ୍ପକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ ।

ତେଣୁ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ମାତ୍ରା ସ୍ପଷ୍ଟ କରିବା ସହିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା ସୂଚାଇଥାଏ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନାରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି । ପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯଥା ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ, ଲୁହାପଥର ଇତ୍ୟାଦିର ରପ୍ତାନୀ ହ୍ରାସ ପାଇ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯଥା ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ, ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଅଳଙ୍କାର ଇତ୍ୟାଦିର ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଠିକ୍ ହେସିପରି ଆମଦାନୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସାର, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, ମୁକ୍ତା ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପଥର ଇତ୍ୟାଦିର ଆମଦାନୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ଥବା ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ବହିଃର୍ବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ କୁହାଯାଏ । ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ଦିଗର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କ ପରିବର୍ତ୍ତନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସୂଚାଏ । ସ୍ଵାଧୀନତାର ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କ ମୁଖ୍ୟତଃ ବ୍ରିଟେନ୍ ଏବଂ ଏହାର ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଧୀନତାପରେ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କ ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇପାରିଛି ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରପ୍ତାନୀ ଏବଂ ଆମଦାନୀ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା ବା ସମାହାର କହନ୍ତି । ଏହାର ଧାରା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ । କୌଣସି ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଆମଦାନୀ ହ୍ରାସ, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା କଥା ସୂଚାଏ । ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟର କ୍ରମାଗତଭାବେ ଆମଦାନୀ ବୃଦ୍ଧି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶିଳ୍ପୀକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ ତେଣୁ, ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ମାତ୍ରା ସ୍ପଷ୍ଟ କରିବା ସହିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା ସୂଚାଇଥାଏ ।

ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଭାରତର ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂରଚନାରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି । ପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯଥା, ହସ୍ତଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ, ଲୁହାପଥର ଇତ୍ୟାଦିର ରପ୍ତାନି ହ୍ରାସପାଇ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟଯଥା, ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ, ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ଅଳଙ୍କାର ଇତ୍ୟାଦିରେ ରପ୍ତାନି ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ଠିକ୍ ସେହିପରି ଆମଦାନୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଛି । ସାର, ପେଟ୍ରୋଲିୟମଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, ମୁକ୍ତା ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ ପଥର ଇତ୍ୟାଦିର ଆମଦାନୀ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି ।

ଆମଦାନୀ ସଂରଚନା :
ଭାରତର ଆମଦାନୀ ପେଡ଼ି ବିବିଧ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକ ସମାହାର ମାତ୍ର । ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଆମଦାନୀ ପେଡ଼ିରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ନାହିଁ । କେତେକ ମୁଖ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ତଳେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ।

(i) ଖାଦ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ପଶୁସମ୍ପଦ – 1960-61ରେ ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ପଶୁସମ୍ପଦର ଆମଦାନୀ ମୂଲ୍ୟ 286 କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିଲା । ଏହା ମୋଟ ଆମଦାନିର 15.9 ପ୍ରତିଶତ । 1970-71ରେ ଏହା 242 କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି, ଯାହା ମୋଟ ଆମଦାନିର 14.8 ପ୍ରତିଶତ । କିନ୍ତୁ 1980-81ରେ ଆମଦାନୀ ମୂଲ୍ୟ 280 କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମୋଟ ଆମଦାନୀରେ ଏହାର ଅଂଶ ମାତ୍ର 2.2.3 ପ୍ରତିଶତ । ଏଥୁଁ ଭାରତ ଯେ ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟ ଏବଂ ପଶୁସମ୍ପଦ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵାବଲମ୍ବୀ ହେବାକୁ ଯାଉଛି, ଏହା ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ।

(ii) କଞ୍ଚାମାଲ୍ ଓ ଶିଜୋପଯୋଗୀ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଦ୍ରବ୍ୟ – କଞ୍ଚାମାଲ୍ ଓ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଦ୍ରବଣ ଆମଦାନୀ ଭାରତରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । 1960-61 ମସିହାରେ ଏହା ମୋଟ ଆମଦାନିର 43.2 ପ୍ରତିଶତ ଥିଲାବେଳେ 1980-81ରେ ଏହା 77.8 ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଆମଦାନି ସଂରଚନାରେ ଏହି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଶିଳ୍ପୀକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସହିତ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସୂଚନା ଦିଏ ।

(କ) ଖାଇବା ତେଲ – ଖାଇବାତେଲର ଆମଦାନୀ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଏଥୁରୁ ଭାରତ ଯେ ଖାଇବା ତେଲ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ନୁହେଁ । ତାହା ପ୍ରତିଫଳିତ ହେଉଛି । କିନ୍ତୁ ମୋଟ୍ ଆମଦାନିର ଏହା ଏକ ଗୌଣ ଅଂଶ । 1970-71ରେ ଏହା 1.7 ଶତାଂଶ ଥିବାବେଳେ 2001-02ରେ ଏହା 0.19 ଶତାଂଶକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।

(ଖ) ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ – ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଆମାଦାନି ପେଡ଼ିର ସର୍ବବୃହତ୍ ଅଂଶ । ପରିସଂଖ୍ୟାନ ମୁତାବକ ଏହା ଦୃତି ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧିପାଇ ଚାଲିଛି । 1960-61 ତୁଳନାରେ ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଆମଦାନୀ 2001-02ରେ 612 ଗୁଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି, ଯାହା ମୋଟ୍ ଆମଦାନିର 27 ଶତାଂଶ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ସହିତ ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥ‌ିବାରୁ ଏବଂ ନିଜସ୍ବ ଉତ୍ପାଦନ ଖୁବ୍ କମ୍ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଆମଦାନୀ ଉପରେ ଭାରତ ମୁଖ୍ୟତଃ ନିର୍ଭର କରି ଆସୁଛି । ବିଶ୍ୱ ବଜାରରେ ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଆମଦାନୀ ମୂଲ୍ୟକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି ।

(ଗ) ସାର – କୃଷି ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ସାରର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । 1970-71ରୁ 1980-81 ମଧ୍ୟରେ ଏହା 85.1 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବାବେଳେ 1980-81ରୁ 1990-91 ମଧ୍ୟରେ ଏହା 115 ପ୍ରତିଶତ ଏବଂ 1990-91ରୁ 2001-02 ମଧ୍ଯରେ 67 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହା ଭାରତରେ ସାର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିର ସୂଚନା ଦିଏ ।

(ଘ) ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ – ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତର ଆମଦାନି ମଧ୍ଯ ଭାରତରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଚାହିଦା ମେଣ୍ଟାଇବାପାଇଁ ସକ୍ଷମ ହୋଇ ନ ପାରିବାରୁ ଆମଦାନୀ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଛି ।

(ଙ) ମୁକ୍ତା ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ ପଥର – ସଂପ୍ରତି ଭାରତ ମୁକ୍ତା ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପଥର ଆମଦାନି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମାନ୍ୟତା ପାଇଛି । ବିଶ୍ଵ ବଜାରରେ ଭାରତୀୟ ଅଳଙ୍କାରର ବିଶେଷ ଚାହିଦା ଥ‌ିବାରୁ ମୁକ୍ତା ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପଥର ଆମଦାନିର ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଛି । 1980-81ରୁ 1990-91 ମଧ୍ୟରେ ଏହାର ଆମଦାନି 652 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବାବେଳେ, 1990-91ରୁ 2001-02 ମଧ୍ଯରେ 490 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

(iii) ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ – ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଓ ଅଣବୈଦ୍ୟୁତିକ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ପରିବହନ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଇତ୍ୟାଦି ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଆମଦାନୀର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଅଂଶ । ଦେଶର ଔଦ୍ୟୋଷିକ ବିକାଶ ଧାରାକୁ ଜାରି ରଖୁବାପାଇଁ ଭାରତ ଦରକାରୀ ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ ଆମଦାନୀ କରି ଆସୁଛି। 1980-81 ରୁ 1990-91 ମଧ୍ୟରେ ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟର ଆବଦାନି ପ୍ରାୟ 448 ଶତାଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥ‌ିବାବେଳେ, 1990-91 ରୁ 2001-02 ମଧ୍ଯରେ 168 ଶତାଂଶ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

ରପ୍ତାନି ସଂରଚନା :
ପ୍ରାକ୍ ବ୍ରିଟିଶ୍ କାଳରେ ଭାରତ କେତେକ ପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନି କରୁଥିଲା । ଏହାର ରପ୍ତାନି ପେଡ଼ିରେ କେତେକ ପ୍ରାଥମିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ହସ୍ତତନ୍ତ୍ର ସାମଗ୍ରୀ ଇତ୍ୟାଦି ରହିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସ୍ବାଧୀନ ଭାରତରେ ଯୋଜନାର ଯୁଗ ଆରମ୍ଭରୁ ରପ୍ତାନି ପେଡ଼ିରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟର ଆକାର ଓ ରଙ୍ଗ ବଦଳିବାରେ ଲାଗିଛି । ନିଜର ବିକାଶ ସହିତ ତାଳଦେଇ ଭାରତ ବିଶ୍ଵ ବଜାରର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଅଂଶୀଦାର ହୋଇ ପାରିଛି । ଏହାର ରପ୍ତାନି ପେଡ଼ି ଆଦି ଅନେକ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ସମାହାର ।

(i) କୃଷି ଓ କୃଷିସହଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ – ସାରଣୀରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ କୃଷି ଓ କୃଷି ସଦ୍‌ଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ରପ୍ତାନି 1970-71ରୁ 1980-81 ମଧ୍ୟରେ 322 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବାବେଳେ 1980-81 ରୁ 1990-91 ମଧ୍ୟରେ 200 ପ୍ରତିଶତ ଏବଂ 1990-91 ରୁ 2001-02ରେ 364 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । କୃଷି ଓ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏହି ରପ୍ତାନି ଭାରତର ଆତ୍ମମନିର୍ଭରଶୀଳତାର ପରିଚୟ । ସତୁରୀ ଦଶକରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଏହା ଅବଦାନ ।

(ii) ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ – ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । 1960-61ରେ ରପ୍ତାନି କରୁଥ‌ିବା 84 କୋଟି ଟଙ୍କାର ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ 2001-02ରେ 4736 କୋଟି ଟଙ୍କାରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ଖଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଲୁହାପଥର ଭାରତର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ରପ୍ତାନି ଦ୍ରବ୍ୟ । ଭାରତରେ ପ୍ରଚୁର ଲୁହାପଥର ମହଜୁଦ ଥ‌ିବାରୁ ଏହା ଆଜି ଏକ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ରପ୍ତାନି ଦ୍ରବ୍ୟ ରୂପେ ପରିଗଣିତ ହୋଇଛି ।

1960-61 ମସିହାରେ ଲୁହାପଥରର ରପ୍ତାନି ମାତ୍ର 27 କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିବାବେଳେ 1970-71ରେ 177କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର 333 ଶତାଂଶ । ସେହିପରି 1970-71 ରୁ 1980-81 ମଧ୍ଯରେ 158 ଶତାଂଶ, 1980-81 ରୁ 1990-91 ମଧ୍ଯରେ ଶତାଂଶ ଏବଂ 1990-91 ରୁ 2001-02 ମଧ୍ଯରେ 94 ଶତାଂଶ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି । ଅଭ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ରପ୍ତାନିକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର । 1970- 71ରୁ ଅଭ୍ରର ରପ୍ତାନି କ୍ରମାଗତ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି ।

(iii) ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ – ଏହା ବିଶ୍ଵବଜାରରେ ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାର, ଦୃତ ବୃଦ୍ଧି ସୂଚିତ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଭାରତର ଦୃତ ଶିଳ୍ପାୟନ ପ୍ରତିଫଳନ କରେ । ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ରପ୍ତାନି ପେଡ଼ିର ପ୍ରାୟ 77 ଶତାଂଶ । କେତେକ ମୁଖ୍ୟ ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ରପ୍ତାନି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(କ) ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାର – ଭାରତ ପ୍ରସ୍ତୁତ ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାର ବିଶ୍ଵ ବଜାରରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିପାରିଛି । ଫଳରେ ଏହାର ରପ୍ତାନି 1960-61 ରୁ 2001-02 ମଧ୍ଯରେ ମାତ୍ର 1.6 କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ବଢ଼ି 34.845 କୋଟି ଟଙ୍କାରେ ପହଞ୍ଚିପାରିଛି । 1980-81 ପରେ ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାରର ଚାହିଦା ବିଶ୍ଵବଜାରରେ ବହୁଗୁଣିତ ହେବାରୁ ଭାରତ ତା’ର ରପ୍ତାନି ମଧ୍ୟ ଅନୁରୂପ ବୃଦ୍ଧିକରି ଚାଲିଛି । ମୁକ୍ତା ଓ ଅଳଙ୍କାରର ପରିମାଣ ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନି ପେଡ଼ିରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ । 2001-02 ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ ଏହା ମୋଟ ରପ୍ତାନିର 16.6 ପ୍ରତିଶତ ।

(ଖ) କପା ଓ ସୂତା ବସ୍ତ୍ର – କପା ଓ ସୂତା ବସ୍ତ୍ରର ରପ୍ତାନି କ୍ରମାଗତ ବୃଦ୍‌ଧି ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ 1990-91ରୁ 2001- 02 ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥ‌ିବା ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ । ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ରପ୍ତି ପ୍ରାୟ 598 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହା ମୋଟ ରପ୍ତାନିର 7 ଶତାଂଶ ।

(ଗ) ତିଆରି ପୋଷାକ – ଭାରତ ତିଆରି ପୋଷକର ରପ୍ତାନି ମଧ୍ୟ ଆଶାତୀତ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ମୁଖ୍ୟତଃ 1990-91ରୁ 2001-02 ମଧ୍ଯରେ ଏହାର ରପ୍ତାନି 4012 କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇ 23,877 କୋଟି ଟଙ୍କାରେ ପହଞ୍ଚୁଅଛି । ଏହି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର 495 ଶତାଂଶ । ଏହା ମୋଟ ରପ୍ତାନିର 11.4 ଶତାଂଶ ।

(ଘ) ଚମଡ଼ା ଓ ଚମଡ଼ାଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ – 1970 ପରେ ଭାରତର ଚମଡ଼ା ଓ ଚମଡ଼ାଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ରପ୍ତାନି ବହୁଗୁଣିତ ହୋଇଛି । 1980-81ରୁ 1990-91 ମଧ୍ୟରେ ରପ୍ତାନି 560 ଶତାଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବାବେଳେ 2001-02ରେ 250 ଶତାଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହା ମୋଟ୍ ରପ୍ତାନିର ମୂଲ୍ୟର ପ୍ରାୟ 3.5 ପ୍ରତିଶତ ।

(ଙ) ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟ – ଭାରତର ଶିଳ୍ପୀକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ତାହାକୁ ଏକ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ରପ୍ତାନିକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଛି । ଭାରତୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଓ ଘରୋଇ ଶିଳ୍ପ ଉନ୍ନତମାନର ଯନ୍ତ୍ରପାତି ତିଆରି କରି ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଚାହିଦା ମେଣ୍ଟାଇବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବିଶ୍ୱବଜାରରେ ନିଜକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରିପାରିଛି । ସାରଣୀରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ 1980-81ରୁ 1990-91 ମଧ୍ୟରେ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ରପ୍ତାନି 368 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବାବେଳେ 1990-91ରୁ 2001-02 ମଧ୍ଯରେ 753 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହା ମୋଟ୍ ରପ୍ତାନି ମୂଲ୍ୟର 15.8 ପ୍ରତିଶତ ।

(4) ଖଣିଜ ତୈଳ ଓ ଲୁବ୍ରିକାଣ୍ଟ – ସାରଣୀରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ 1980-81 ପରେ ଭାରତୀୟ ଖଣିଜ ତୈଳ ଓ ଲୁବ୍ରିକାଣ୍ଟର ରପ୍ତାନି ଦୃତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । 1980-81, 1990-91 ମଧ୍ୟରେ ଏହି ବୃଦ୍ଧି 3285 ପ୍ରତିଶତ ଥିବାବେଳେ 1990-91 2001-02 ମଧ୍ୟରେ 998 ପ୍ରତିଶତ ହୋଇଛି । 1970-71 ରୁ 1980-81 ମଧ୍ୟରେ ଏହି ମାତ୍ର 115 ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା । ଏହି ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଭାରତ ଯେ ଖଣିଜ ତୈଳ ଓ ଲୁବ୍ରିକାଣ୍ଟ୍ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଗେଇ ଚାଲିଛି, ତାହା ପ୍ରମାଣ ଦିଏ ।

(5) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ – ଭାରତର ରପ୍ତାନି ପେଡ଼ିରେ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। 1980-81 ରୁ 1990-91 ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ରପ୍ତାନି ଦୃତ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲେ ହେଁ 1990-91 ରୁ 2001-02 ମଧ୍ୟରେ 60- 96 ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହା ମୋଟ ରପ୍ତାନିର 16.2 ପ୍ରତିଶତ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏହି ରେକର୍ଡ଼ ବୃଦ୍ଧି ନୂତନ ଆର୍ଥିକନୀତିର ପ୍ରଭାବ ।

ଉଭୟ ଆମଦାନି ଓ ରପ୍ତାନି ସଂରଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଭାରତରେ ଢ଼ାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଛି । ଆମଦାନୀ ହେଉଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରି ଭାରତ ନିଜର ଦରକାର ମୁତାବକ ନୂତନ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆମଦାନୀ କରି ପାରିଛି ଏବଂ ରପ୍ତାନିକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଛି ।

2. ଭାରତୀୟ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋକପାତ କର ।
Answer:
କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ଥିବା ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ କୁହାଯାଏ । କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ର ରପ୍ତାନି କରୁଛି ଏବଂ କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରୁ ଆମଦାନି କରୁଛି, ତାହା ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗହିଁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ । ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗହିଁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ । ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ଦିଗର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସୂଚାଏ ।

ଏଥୁରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୈତିକ ଏବଂ କୁଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କରେ ହୋଇଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନ ଜଣାପଡ଼େ । ଭାରତୀୟ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ ଭାରତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହ ଥ‌ିବା ରାଜନୈତିକ ଓ କୁଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ହେଉଥିବା ମାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପସ୍ଥାପନା କରେ । ସ୍ଵାଧୀନତାର ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଭାରତରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କ ମୁଖ୍ୟତଃ ବ୍ରିଟେନ୍ ଏବଂ ଏହାର ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଧୀନତାପରେ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ସମ୍ପର୍କ ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇପାରିଛି । ଭାରତୀୟ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ବହିଃ ବାଣିଜ୍ୟ ଇତିହାସରେ ନୂତନ ଯୁଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରିଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

ଭାରତୀୟ ବହିଃବାଣିଜ୍ୟ ସହ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ଥ‌ିବା ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ପାଞ୍ଚଟି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ବର୍ଗିକରଣ କରାଯାଇପାରେ ।
(1) ଅର୍ଥନୈତିକ ସହଯୋଗ ଓ ଉନ୍ନୟନ ସଙ୍ଗଠନ – ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀ ଦଶଟି ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମାହାର । ସେମାନେ ହେଲେ ବେଲ୍‌ଜିୟମ୍, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ, ନେଦରଲ୍ୟାଣ୍ଡ, ବ୍ରିଟେନ୍ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକା, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଏବଂ ଜାପାନ୍ ।

(2) ତୈଳ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଓ ରପ୍ତାନିକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ – ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ମୁଖ୍ୟତଃ 4ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ସଦସ୍ୟ ଅଛନ୍ତି । ସେମାନେ ହେଲେ – ଇରାନ୍, ଇରାକ୍, କୁଏତ୍ ଓ ସାଉଦିଆରବ । ଏହି ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଖଣିଜ ତୈଳ ଉତ୍ପାଦନ କରି ଅନ୍ୟଦେଶକୁ ରପ୍ତାନି କରନ୍ତି ।

(3) ପୂର୍ବ ୟୁରୋପୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ – ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀରେ 1992-93 ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ରୁଷିଆ ବା ସଂଯୁକ୍ତ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ, ରୋମାନିଆ ଆଦି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

(4) ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ – ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀ ସମସ୍ତ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯଥା – ପାକିସ୍ତାନ, ବଙ୍ଗଳାଦେଶ, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ସିଙ୍ଗାପୁ, ଥାଇଲାଣ୍ଡ, ସୁଦାନ୍, ତାଞ୍ଜାନିଆ ଇତ୍ୟାଦି ଏସୀୟ ଏବଂ ଆଫ୍ରିକୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ।

(5) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ – ଉପରୋକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ନଥିବା ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

ଆମଦାନିର ଦିଗ :
ଭାରତ OECDରୁ କରୁଥିବା ଆମଦାନି ମୋଟ ଆମଦାନିର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଅଂଶ । 1960-61ରେ ଏହା 78 ପ୍ରତିଶତ ଥ‌ିବାବେଳେ କ୍ରମାଗତ ହ୍ରାସପାଇ 2003-04ରେ 37-8 ପ୍ରତିପତରେ ପହଞ୍ଚିଛି । OPEC ଗୋଷ୍ଠୀରୁ ଆମଦାନୀ କରୁଥି 1980-81ରେ 27.8 ପ୍ରତିଶତକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ପୂର୍ବ ୟୁରୋପୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରୁ ହେଉଥ‌ିବା ଆମଦାନୀ 1980-81ରେ 3.4 ପ୍ରତିଶତରୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇ 10.3 ପ୍ରତିଶତରେ ପହଞ୍ଚିଥ‌ିବାବେଳେ 2000-01 ଏବଂ 2002-03ରେ ଯଥାକ୍ରମେ 1.3 ଏବଂ 1.6 ପ୍ରତିଶତରେ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିଛି ।

ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କଠାରୁ ହେଉଥ‌ିବା ଆମଦାନି କ୍ରମାଗତ ବୃଦ୍ଧିପାଇ 2002-03 ମସିହାରେ ମୋଟ୍ ଆମଦାନିର 20.1 ପ୍ରତିଶତ ହୋଇଛି । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କଠାରୁ ହେଇଥ‌ିବା ଆମଦାନି ଆଶାତୀତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । 1960-61ରେ ମୋଟ ଆମଦାନୀର ଏହା 2.2 ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ 200-01ରେ ଏହା 36.2 ପ୍ରତିଶତ ଏବଂ 2003-0466 33.3 ପ୍ରତିଶତରେ ପହଞ୍ଚିଛି ।

ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରୁ ହେଉଥ‌ିବା ଭାରତର ଆମଦାନୀ ସର୍ବଦା ସର୍ବାଧ୍ଵ ରହିଆସୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମୋଟ ଆମଦାନୀରେ ଏହାର ଅଂଶ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । 1960-61ରେ ଏହା 29.2 ପ୍ରତିଶତ ଥିବାବେଳେ 2003-04ରେ 5.4 ପ୍ରତିଶତକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରରୁ ହେଉଥ‌ିବା ଆମଦାନି ମଧ୍ଯ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହା ମୋଟ ଆମଦାନୀର ଦ୍ୱିତୀୟ ବୃହତ୍ ଅଂଶୀଦାର ରାଷ୍ଟ୍ର । 1980-81ରୁ ଆମଦାନୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜାପାନ୍, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ ଇତ୍ୟାଦି ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଉପଲବ୍‌ଧ ହେଉଛି ।

ରପ୍ତାନିର ଦିଗ :
ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନି ଦିଗରେ ମଧ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । OECDକୁ ଭାରତ ସର୍ବାଧ୍ଵ ରପ୍ତାନି କରିଥାଏ । 1960-61ରେ ଏହା 66.1 ଶତାଂଶ ଥିବାବେଳେ 1980-81ରେ ଏହା 46.6 ଶତାଂଶକୁ ଏବଂ 2003- 04ରେ 46.4 ଶତାଂଶକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମୋଟ ରପ୍ତାନିର ଏହା ସର୍ବାଧ‌ିକ ଅଂଶ । OPECକୁ ରପ୍ତାନି କ୍ରମାଗତ ବୃଦ୍ଧିପାଇବାର ଚିତ୍ର ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଛି । 1960-61ରେ ମୋଟ ରପ୍ତାନିର ଏହା 4.1 ଶତାଂଶ ଥିବାବେଳେ, 2003-04ରେ 15 ଶତାଂଶରେ ପହଞ୍ଚିଛି ।

କିନ୍ତୁ ପୂର୍ବ ୟୁରୋପୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ହେଉଥ‌ିବା ରପ୍ତାନିର 1980-81ରୁ ଦୃତ ହ୍ରାସ ପାଇ 2003-04ରେ 1.8 ଶତାଂଶରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଭ୍ ହେଉଥ‌ିବା ଭାରତୀୟ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ । ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନିର ଏହା ଅଂଶ ଲଗାତର ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । 2003-04ର ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନିର ଏହା 32.6 ଶତାଂଶ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କୁ ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନିର ଅଂଶ 1960-61ରେ 8.0 ଶତାଂଶ ଥିଲା । ଏହା 2000-04ରେ 4.2 ଶତାଂଶକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।

ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ଭାରତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବାଣିଜ୍ୟ ବନ୍ଧୁ । 2002-03ରେ ବେଲ୍‌ଜିୟମ୍ ଓ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯଥାକ୍ରମେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ଥ‌ିବାବେଳେ 2005-06 ଓ 2006-07ରେ ଚୀନ୍ ଓ ସଂଯୁକ୍ତ ଆରବ ଯଥାକ୍ରମେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟ ବନ୍ଧୁରୂପେ ଚୀନ୍ ଓ ସଂଯୁକ୍ତ ଆରବର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ।

3. ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନୀ ନୀତି 2002-07 ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
2002-07 ମସିହା ସମୟ ଅବଧୂପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ରପ୍ତାନ୍ତି-ଆମଦାନୀ ନୀତିର 2002 ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ 31 ତାରିଖ ଦିନ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ନୀତି ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ରପ୍ତାନି-ଆମଦାନୀର ନୀତି ସୁଫଳକୁ ଦୃଢ଼ କରାଇବା ପାଇଁ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ 2007 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶୀୟ ବାଣିଜ୍ୟକୁ ବିଶ୍ବବାଣିଜ୍ୟର ଏକଶତାଂଶରେ ପହଞ୍ଚାଇଦେବା ଆହ୍ୱାନର ମୁକାବିଲା କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା ।

ଉଦାରୀକରଣ ପଦ୍ଧତିର ସରଳୀକରଣ, ଆମଦାନୀ ଓ ରପ୍ତାନିକାରୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ କାରବାରୀ ଖର୍ଚ୍ଚ ହ୍ରାସ ଏବଂ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, ଚମଡ଼ା ଦ୍ରବ୍ୟ, ସୂତାବସ୍ତ୍ର, କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ, ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପ ଭଳି ଦେଶର ଗଭୀର ପାରଦର୍ଶିତା ଥ‌ିବା କ୍ଷେତ୍ରମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅଧିକ ଧ୍ୟାନଦେବା ଥିଲା ଏହି ନୂତନ ନୀତିର ମୌଳିକ ଆଦର୍ଶ । ଆମଦାନୀ ଉପରୁ ପରିମାଣାତ୍ମକ କଟକଣା ମଧ୍ୟ ଉଠାଇ ଦିଆଗଲା ।

ଗୁଣାତ୍ମକମାନେ ମାନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ଚିହ୍ନଟ ଲେବଲ୍ ଲଗାଣ ଓ ପୁଟୁଳୀକରଣ ପ୍ରଭୃତି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆମଦାନୀ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଵଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ସହିତ ଗୋଟିଏ ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ କରିବା ଫଳରେ ଆମଦାନୀ-ରପ୍ତାନି କାରବାର ସ୍ଵଚ୍ଛଦ ହେବ ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରାଗଲା । ଶୁକ୍ଳଯୋଗ୍ୟତା ଜମାଖାତା ଯୋଜନା, ଶୁକ୍ଳ ରିହାତି ଭରଣା ପ୍ରମାଣ ପତ୍ର, ଆଗୁଆ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏବଂ ରପ୍ତାନୀ ବିବେଚନାପାଇଁ ନିବୃତ୍ତ ଆଦି ଶୁଳ୍କକୁ ପ୍ରଭାବ ଶୂନ୍ଯ କରୁଥିବା ଯୋଜନାମାନ ଚାଲୁରହିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କୁ ସରଳ କରିଦିଆଗଲା । ଅସଲି ରପ୍ତାନିକାରୀମାନଙ୍କ ସୁବିଧା ଓ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଆରେ ରଖୁ ଉପରୋକ୍ତ ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକୁ ବାରମ୍ବାର ସମୀକ୍ଷା କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା ।

ପ୍ରମାଣପତ୍ର ଜମାଖାତା ଯୋଜନା ସମାପ୍ତ କରିବାଭଳି କେତେକ ପଦ୍ଧତିଗତ ସରଳୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା । ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ସହିତ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷାକରାଯିବା ଫଳରେ ରପ୍ତାନୀକାରୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ଦରରେ ରପ୍ତାନୀ ପୂର୍ବ ଓ ରପ୍ତାନୀ ପରବର୍ତୀ ବୈଦେଶିକ ଓ ଦେଶୀୟ ମୁଦ୍ରା ଋଣ ଯୋଗାଇଦେବା ସମ୍ଭବ ହେଲା । ମର୍ଯ୍ୟାଦାବନ୍ତ ରପ୍ତାନୀକାରୀମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱୀୟ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ଭିଭିରେ ଲାଇସେନ୍ସ ଯୋଗାଇଦେବାର ସୁବିଧା କରିଦିଆଗଲା । 2007 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଭାରତ ବିଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟର ଏକ-ଶତାଂଶ ଅଧିକାର କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରିପାରିବ ବୋଲି ଆଶାପୋଷଣ କରାଗଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

  • ରପ୍ତାନିର ବାର୍ଷିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ 80 ଶତ କୋଟି ଡଲାରକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
  • ବିଶ୍ଵବାଣିଜ୍ୟରେ ଭାରତର ଅଂଶ ତତ୍କାଳୀନ 0.67 ଶତାଂଶରୁ 1.0 ଶତାଂଶକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
  • ରପ୍ତାନୀକୁ ପରିମାଣଗତ କଟକଣାମୁକ୍ତ କରିବା ।
  • କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ରପ୍ତାନିପାଇଁ ବିଶେଷ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଇଦେବା ।
  • ରପ୍ତାନିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବାପାଇଁ ‘ବିଶେଷ ଆର୍ଥନୀତିକ ମଣ୍ଡଳ’ମାନଙ୍କର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ।
  • ‘ଶୁଳ୍କ ଅଧିକାର ଯୋଗ୍ୟ ଜମାଖାତା’ ଏବଂ ‘ରପ୍ତାନୀ ବର୍ଷକ ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ’ ଯୋଜନାଦ୍ଵୟକୁ ଅଧ‌ିକ କୋହଳ କରିବା ।
  • କୁଟୀର ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କୁ ବଜାର ସୁବିଧା ଯୋଗାଁଦେବା ।
  • ସୂଚନା ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଶୁଳ୍କମୁକ୍ତ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବାପାଇଁ ଯୋଜନାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ।
  • ରସାୟନ ଓ ପେଟ୍ରୋରସାୟନ ଶିଳ୍ପକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବାପାଇଁ ନିବନ୍ଧନ ଦେୟ 250 ପ୍ରତିଶତ ୱାପସ ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ।
  • ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ପଥର ଓ ଗହଣା ଉପରୁ ଆମଦାନୀ ଶୁଳ୍କ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ଓ ଲଶଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉଚ୍ଛେଦ ଏବଂ ଗହଣା ରପ୍ତାନୀକୁ ଶୁଳ୍କ ରିହାତି ପ୍ରଦାନ ।
  • ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନୀପାଇଁ ନୂଆ ବଜାର ସନ୍ଧନା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶମାନତ୍ତ୍ଵ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ ।
  • ଉତ୍ତର ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳ, ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ଆଦି ବନ୍ଧନଠାରୁ ଦୂରରେ ଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ସ୍ଥାପିତ ଶିଳ୍ପ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କୁ ପରିବହନ ସହାୟତା ଯୋଗାଇ ଦେବା ।
  • ବିଦେଶରେ ଶିଳ୍ପ ବନ୍ ଦକରି ତାହାକୁ ଭାରତକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିବାର ଉଦ୍ୟମକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ କରିବା ।

4. ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତି 2004-09 ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସରକାର 2004 ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ 31 ତାରିଖ ଦିନ ଏକ ନୂତନ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଏହି ନୂତନ ନୀତି ଦଶମ ଯୋଜନାର ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତିଠାରୁ ବିଶେଷ ଅଲଗା ହୋଇ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସମଗ୍ର ଭାରତୀୟ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟକୁ ଏକ ସମନ୍ବିତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର୍ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶପାଇଁ ଏକ ଏକୀକୃତ ଖସଡ଼ା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲା ।

2009 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ବିଶ୍ବବାଣିଜ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ଅଂଶକୁ ଦୁଇଗୁଣ କରିବା ଏବଂ ନିୟୋଜନ ସୃଷ୍ଟିକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିକୁ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଥିଲା ଏହି ନୂତନ ନୀତିର ଦ୍ବୈତ ଅଭିପ୍ରାୟ । ଏହି ନୀତିର ମୌଳିକ ଉତ୍ପାଦନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

  • କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ରପ୍ତାନୀ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ ।
  • ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ ଆମଦାନୀ କରିବାର ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ ।
  • ରତ୍ନ ଓ ଗହଣା, ହସ୍ତତନ୍ତ୍ର, ହସ୍ତକଳା, ଚମଡ଼ା ଓ ଜୋତା ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ପର୍କୀୟ ନିୟୋଜନ ସଘନ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ ।
  • ଉଦାର ପୁଞ୍ଜିଦ୍ରବ୍ୟ ଆମଦାନୀ ପରିକଳ୍ପନା ଅନୁଯାୟୀ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ମଧ୍ୟମ ରପ୍ତାନୀକାରୀମାନଙ୍କୁ ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ ।
  • ତିନୋଟି ନୂଆ ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ରୂପାୟନର ପରିକଳ୍ପନା ।
    → ରପ୍ତାନୀକାରୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ‘ଲକ୍ଷ୍ୟଯୁକ୍ତ ପରିଯୋଜନା’ ରୂପାୟନର ପରିକଳ୍ପନା ।
    → ବିଶ୍ଵ ବଜାରରେ ଭାରତୀୟ ସେବାରପ୍ତାନୀପାଇଁ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ବ୍ୟବସାୟିକ ଛାପ ସୃଷ୍ଟି ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ‘ଭାରତରୁ ଉଦ୍ଭବ ସେବା ଯୋଜନା’ ରୂପାୟନର ପରିକଳ୍ପନା ।
    → କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ବିଶେଷ କୃଷି ଉତ୍ପାଦ ଯୋଜନା’ ରୂପାୟନର ପରିକଳ୍ପନା ।
  • ରପ୍ତାନୀକାରୀମାନଙ୍କପାଇଁ ସରଳୀକୃତ ପଦ୍ଧତି ଓ ଯୁକ୍ତିସିଦ୍ଧ ଉପାୟମାନ ଲାଗୁ କରିବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ ।
  • ଭାରତର ରପ୍ତାନୀ ଓ ଆମଦାନୀ ବାଣିଜ୍ୟକୁ ସୁଗମ କରିବାପାଇଁ ଗୋଦାମ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ସୃଷ୍ଟି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆରୋପ ।
  • ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ଉନ୍ନତିପାଇଁ ଦେଶରେ ‘ମୁକ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଗୋଦାମଘର ମଣ୍ଡଳ’ମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାପାଇଁ ନିଷ୍ପଭି ।
  • ଦେଶସାରା ‘ଜୈବ-ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଉଦ୍ୟାନ’ମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ।
  • ଦେଶରୁ ରପ୍ତାନୀ ହେଉଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପରୁ ‘ସେବାକର’ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବାପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ।

5. ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତି 1991-92 ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
1991-92 ମସିହାରୁ ଭାରତର ଆର୍ଥନୀତିକ ସଂସାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ଏହା ଫଳରେ ଯେଉଁ ନୂତନ ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀ ନୀତିର ପରିକଳ୍ପନା କରାଗଲା, ତାହା ଦେଶର ରପ୍ତାନୀ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ଉପଲକ୍ଷେ ସରଳୀକୃତ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସରଣ ପୂର୍ବକ ଏକ ରପ୍ତାନୀ ଅନୁକୂଳ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରିଥିଲା । ବାଣିଜ୍ୟିକ କଟକଣା ହଟାଇ, ବାଣିଜ୍ୟିକ ଶୁଳ୍କ ହ୍ରାସ କରି, ବାସ୍ତବବାଦୀ ବଜାରଭିଭିକ ମୁଦ୍ରା ବିନିମୟରେ ହାର ପ୍ରଚଳନ କରି ରପ୍ତାନୀକରିମାନଙ୍କୁ ସମାନ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଇଦେଇ ପୂର୍ବର ରପ୍ତାନୀ ବିରୋଧୀ ମାନସିକତାରୁ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିବା ଥିଲା ଏହି ନୀତିର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।

ଏହି ସଂସ୍କାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଉଦାରୀକରଣ, ଉନ୍ମୁକ୍ତତା, ସ୍ବଚ୍ଛତା ଓ ଜଗତୀକରଣର ଭିଭିଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ବିଶ୍ୱବଜାରରେ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଆଖୁ ଆଗରେ ରଖ୍ ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସାମର୍ଥ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରାଇବାପାଇଁ ରପ୍ତାନୀକୁ ଏହି ନୀତିରେ ପ୍ରାଥମିକତା ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଏହି ନୀତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାପାଇଁ ନିଆଯାଇଥିବା ପଦକ୍ଷେପମାନଙ୍କର ବିବରଣୀ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହେଲା ।

(i) ଟଙ୍କାର ଅବ ମୂଲ୍ୟାୟନ – ଘରୋଇ ମୁଦ୍ରାର ବାହ୍ୟମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଦେଶକୁ ଗୁରୁତର ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ ସଙ୍କଟରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବାପାଇଁ 1991 ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସରେ ଭାରତୀୟ ଟଙ୍କାର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ ଯୋଗୁଁ ବୈଦେଶିକ ବଜାରରେ ଭାରତୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ସୁଲଭ ହେବା ଫଳରେ ଆମର ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 7 ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ

(ii) ଟଙ୍କାର ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟତା – ପ୍ରଥମାବସ୍ଥାରେ ଭାରତୀୟ ଟଙ୍କାକୁ ଆଂଶିକଭାବେ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ କରାଗଲା । ଏହାଫଳରେ ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନିକାରୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଆୟର 40 ଶତାଂଶକୁ ସରକାରୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଦରରେ ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ 60 ଶତାଂଶକୁ ବଜାର ଦରରେ ବିକ୍ରି କରିବାକୁ କ୍ଷମ ହେଲେ । 1994 ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ 19 ତାରିଖରୁ ଭାରତୀୟ ଟଙ୍କାକୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ନଗଦୀ ଖାତାରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ କରିଦିଆଗଲା । କହିବା ବାହୁଲ୍ୟ ଯେ ଏହା ରପ୍ତାନୀପାଇଁ ଏକ ଅନୁକୂଳ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କଲା ।

(iii) ରପ୍ତାନୀଭିତ୍ତିକ ଆମଦାନୀର ଉଦାରୀକରଣ – ଅନେକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଆମଦାନୀ ଲାଇସେନ୍ସ ଆହରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ମୁକ୍ତି କରିଦିଆଗଲା । ରପ୍ତାନୀ ଆୟକୁ ଆମଦାନୀ ଉଦ୍ଦେଶରେ ବ୍ୟୟ କରିବାପାଇଁ ରପ୍ତାନୀକାରୀମାନଙ୍କୁ ଅନୁମତି ଦିଆଗଲା । ରପ୍ତାନୀଯୋଗ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ବ୍ୟବହୃତ ସାଧନମାନଙ୍କ ଉପରୁ ଆମଦାନୀ ଶୁଳ୍କ ହ୍ରାସ କରାଗଲା ।

ଆମଦାନୀ ଶୁଳ୍କକୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ହ୍ରାସକରି ତାହାକୁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେଶରେ ପ୍ରଚଳିତ ଆମଦାନୀ ଶୁଳ୍କହାର ସହିତ ସମାନ କରିଦେବେ ବୋଲି ସରକାର ଘୋଷଣା କଲେ । ପୁଞ୍ଜି ଦ୍ରବ୍ୟର ଆମଦାନୀକୁ ଆହୁରି ଉଦାର କରାଯାଇ ତାହାକୁ ମୁକ୍ତ ସାଧାରଣ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥାଭୁକ୍ତ କରିଦିଆଗଲା । ଅନେକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଆମଦାନୀ ତାଲିକାରୁ କାଢ଼ିଆଣି ମୁକ୍ତ ସାଧାରଣ ଲାଇସେନ୍ସ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କରିଦିଆଗଲା । ଏହା ଆମଦାନୀର ପରିସରକୁ ବ୍ୟାପକ କରିଦେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ତାହାକୁ ଅଧିକ ଉଦାର କରିଦେଲା ।

(iv) ନିୟନ୍ତ୍ରଣମୁକ୍ତ ରପ୍ତାନୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା – ରପ୍ତାନୀ ଉପରେ ଥ‌ିବା ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ସ୍ତରକୁ ଖସାଇ ଦିଆଗଲା । ଏହା ଫଳରେ ମାତ୍ର କେତୋଟି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପରେ ରପ୍ତାନୀ କଟକଣା ଜାରି ରହିଲା । ରପ୍ତାନୀ ଶୁଳ୍ପକୁ ଆଉ ସରକାରୀ ଆୟର ଉତ୍ସ ବୋଲି ବିଚାର କରାଗଲା ନାହିଁ । ବରଂ ଏହାକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବଜାରରେ ଭାରତୀୟ ରପ୍ତାନୀକାରୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସାମର୍ଥ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିର ଅସ୍ତ୍ର ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଗଲା ।

(v) ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଆର୍ଥନୀତିକ ମଣ୍ଡଳ ପ୍ରତିଷ୍ଠା – ରପ୍ତାନୀକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବାପାଇଁ ସରକାର ଦେଶରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଆର୍ଥନୀତିକ ମଣ୍ଡଳମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାପାଇଁ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ଏହି ମଣ୍ଡଳଗୁଡ଼ିକ ରପ୍ତାନୀପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସହାୟକ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବେ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଉଛି । ଦେଶକୁ ବୈଦେଶିକ ବିନିମୟ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରବାହ ସୁବିଧାଜନକ କରିବାପାଇଁ ସରକାର ଏହି ମଣ୍ଡଳଗୁଡ଼ିକରେ ନାନାବିଧ ରିହାତି ପ୍ରଦାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଛନ୍ତି । ଏହି ମଣ୍ଡଳଗୁଡ଼ିକରେ ସେବାକର ଧାର୍ଯ୍ୟ ନ କରିବାପାଇଁ ଟେଲିଫୋନ୍, ଜଲାଲୀ ଓ ବୀମା ଆଦି ସେବା ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ସରକାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି ।

(vi) ନିୟୋଜନ ଅଭିମୁଖୀ ପଦକ୍ଷେପ – ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧି ମାଧ୍ୟମରେ ଅଧିକ ନିୟୋଜନ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିନିଯୋଗ କରିବା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରିଛନ୍ତି । କୁଟୀରଶିଳ୍ପ, ହସ୍ତକଳା ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପ ଭଳି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ଚିହ୍ନିତ ଶିଳ୍ପମାନଙ୍କୁ ସରକାର ଅନେକ ରପ୍ତାନୀର ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ମଧ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଦେଉଛନ୍ତି ।

(vii) ନୂତନ ରପ୍ତାନୀଯୋଗ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟମାନଙ୍କର ଚିହ୍ନଟ – ପାରମ୍ପରିକ ଓ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ରପ୍ତାନୀଯୋଗ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଅନେକ ରପ୍ତାନୀଯୋଗ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଅନେକ ରପ୍ତାନୀଯୋଗ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସରକାର ଚିହ୍ନଟ କରିଛନ୍ତି । ଏହିସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟମାନଙ୍କରେ ଆମାଦନୀ ହେଉଥ‌ିବା ସାଧନର ସୀମିତ ବ୍ୟବହାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେମାନଙ୍କ ଉତ୍ପାଦନପାଇଁ ଖୁବ୍ କମ୍ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥିବାରୁ ଏମାନଙ୍କୁ ଆଦର୍ଶ ରପ୍ତାନୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଗଲା ।

(viii) ସରକାରୀ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କ ଭୂମିକାର ପୁନନିର୍ଦ୍ଧାରଣ – ନୂତନ ରପ୍ତାନୀ-ଆମଦାନୀର ନୀତିରେ ସୁରକାରୀ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କ ଭୂମିକାର ପୁନନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଛି । ଏଣିକି ଘରୋଇ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କ ସହିତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିବେ ବୋଲି ସେମାନଙ୍କୁ ଜଣାଇ ଦିଆଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ଚାରୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ __________ ବିଜ୍ଞାନ ।
(କ) ମୌଳିକ
(ଖ) ପ୍ର।ରମୃିକ
(ଗ) ସାମାଜିକ
(ଘ) ଭୌତିକ
Answer:
(ଗ) ସାମାଜିକ

୨ । ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ___________ ରୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି ଆନୀତ ହୋଇଛି, ଯାହାର ଅର୍ଥ __________ ।
(କ) ‘ପଲିସ୍’, ନଗର-ରାଜ୍ୟ
(ଖ) ‘ଲ୍ୟାଗ’; ସ୍ଥିର
(ଗ) ‘ସିଭିଟାସ୍’, ନଗର
(ଘ) ‘ଓଫାଏଡସ୍’,
Answer:
(କ) ‘ପଲିସ୍,ନଗର-ରାଜ୍ୟ

୩ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକ ___________ କହିଥିଲେ, “ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ।’’
(କ) ପ୍ଲାଟୋ
(ଖ) ଗାର୍ଲର
(ଗ) ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍
(ଘ) ପଲ୍ ଜ୍ୟାନେଟ
Answer:
(ଗ) ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍

୪ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର କେନ୍ଦ୍ର ବିଷୟବସ୍ତୁ __________ ଓ ____________ ଅଟେ |
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ କ୍ଷମତା
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର
(ଗ) ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବହାର ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନ
(ଘ) ସମାଜ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର
Answer:
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

୫ । ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍‌ଙ୍କ ଲିଖୂତ ପୁସ୍ତକର ନାମ ___________ ।
(କ) ‘ପଲିଟିକ୍‌ସ’
(ଖ) ରିପବ୍ଲିକ୍‌ସ
(ଗ) କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ମ୍ୟାନିଫେଷ୍ଟା
(ଘ) ଦାସ୍ କ୍ୟାପିଟାଲ୍
Answer:
(କ) ‘ପଲିଟିକ୍‌ସ’

୬ । “ ଦି ରିପବ୍ଲିକ୍‌ସ’’ ପୁସ୍ତକଟି ____________ ଲେଖୁଥିଲେ ।
(କ) ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍
(ଖ) କାପ୍ଲାନ୍
(ଗ) ପ୍ଲାଟୋ
(ଘ) ମାକିଆଭେଲି
Answer:
(ଗ) ପ୍ଲୁଟୋ

୭ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷମତାର ରୂପ ପ୍ରଦାନ ଓ ଅଂଶଗ୍ରହଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ବୋଲି ___________ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।
(କ) ହାରୋଲଡ୍ ଲାସ୍‌ଲ
(ଖ) କାପ୍ ଲାନ୍
(ଗ) ଇଷ୍ମନ୍
(ଘ) ଆଲମଣ୍ଡ ଓ ପାୱେଲ୍‌
Answer:
(କ) ହାରୋଲଡ୍ ଲାସ୍‌ଲ

୮ । “ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଆରମ୍ଭ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଶେଷ’’ ଉକ୍ତିଟି __________ ଙ୍କର ଅଟେ ।
(କ) ଗାର୍ଣୃର
(ଖ) ପଲ୍ ଜ୍ୟାନେଟ୍
(ଗ) ଲିକକ୍
(ଘ) ଲିପ୍‌ସେଟ୍
Answer:
(କ) ଗାର୍ଣୃର

୯ । ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ରାଜନୀତିକୁ _________ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ବିଞାନ
(ଖ) କଳା
(ଗ) ଇତିହାସ
(ଘ) କଳ୍ପନାପ୍ରସୂତ
Answer:
(ଖ) କଳା

୧୦ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନତା ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରିବା ___________ ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।
(କ) ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ
(ଖ) ରାଜନୈତିକ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ
(ଗ) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ
(ଘ) ରାଜନୈତିକ ଅର୍ଥନୀତି
Answer:
(ଗ) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ

୧୧ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ________ କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ଏକ ______ ।
(କ) ବିଜ୍ଞାନ; କଳା
(ଖ) କଳା; ବିଜ୍ଞାନ
(ଗ) ବିଜ୍ଞାନ; କୌଶଳ
(ଘ) କଳା; ଅଧ୍ୟୟନ
Answer:
(କ) ବିଜ୍ଞାନ; କଳା

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

୧୨ । ଦାର୍ଶନିକ ପଦ୍ଧତି __________ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରୁଥିବାବେଳେ ପ୍ରୟୋଗସିଦ୍ଧ ମାର୍ଗ _________ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ।
(କ) କଳ୍ପନାପ୍ରସୂତ; ବୈଜ୍ଞାନିକ
(ଖ) ବୈଜ୍ଞାନିକ; କଳ୍ପନାପ୍ରସୂତ
(ଗ) ବୈଜ୍ଞାନିକ; ପ୍ରମାଣଯୋଗ୍ୟ
(ଘ) ଆଦର୍ଶ; ବାସ୍ତବ
Answer:
(କ) କଳ୍ପନାପ୍ରସୂତ; ବୈଜ୍ଞାନିକ

୧୩ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ __________ ସଂପର୍କରେ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।
(କ) ନାଗରିକତା
(ଖ) ସାମାଜିକ ସଂପର୍କ
(ଗ) ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା
(ଘ) କ୍ଷମତା
Answer:
(କ) ନାଗରିକତା

୧୪ । ରାଜନୀତି ସମାଜରେ __________ ର ବ୍ୟବହାରକୁ ସୂଚିତ କରେ ।
(କ) ପ୍ରଭାବ
(ଖ) କ୍ଷମତା
(ଗ) ନିୟନ୍ତ୍ରଣ
(ଘ) ତତ୍ତୂବଧାରଶ
Answer:
(ଖ) କ୍ଷମତା

୧୫ । ଆଧୁନିକ ସମୟରେ ‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ ପରିବର୍ତ୍ତେ ___________ ର ଉପଯୋଗ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ବ୍ୟାପକତାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ କରିଥାଏ ।
(କ) କ୍ଷମତା
(ଖ) ଶିଷ୍ଟ ସମାଜ
(ଗ) ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(ଘ) ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବହାର
Answer:
(ଗ) ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା

B. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପଦକୁ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।

୧ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଯାହା ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏବଂ କ୍ଷମତାର ସଙ୍ଗଠନ ଓ ବଣ୍ଟନ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଓ ଆଇନଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ବ୍ୟବହାର, ଚଳଣି ଓ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଉପରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅଧ୍ଵକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଉଛି ।

୨ । ରାଜନୈତିକ ଗତିଶୀଳତା (Political Dynamics) କ’ଣ ?
Answer:
ସରକାରର କାର୍ଯ୍ୟପଦ୍ଧତି ଓ ରାଜନୀତିର ଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପଡ଼ୁଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଭାବ ଓ ଏହାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନକୁ ରାଜନୈତିକ ଗତିଶୀଳତା କୁହାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜନମତ, ଚାପଗୋଷ୍ଠୀ, ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇଥାଏ ।

୩ । ରାଜନୀତିର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାରର ବାସ୍ତବ ପରିଚାଳନା ଓ ତତ୍‌ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ସଂଗଠିତ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ରାଜନୀତି କୁହାଯାଏ । ରାଜନୀତି ହେଉଛି କ୍ଷମତା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ । ମାର୍କ୍ସବାଦୀଙ୍କ ମତରେ ରାଜନୀତି ଶ୍ରେଣୀ ସଂପର୍କ ଉପରେ ଆଧାରିତ ।

୪ । ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା (Political System) କ’ଣ ?
Answer:
ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରାଷ୍ଟ୍ରଠାରୁ ଏକ ବ୍ୟାପକ ଶବ୍ଦ । ଏହା ସମାଜରେ ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ ସହ ସଂପୃକ୍ତ ଅଟେ । ରବର୍ଟ ଡଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଣିଷମାନଙ୍କର ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ସଂପର୍କ ସହ ଜଡ଼ିତ ଏନଂ ଅନେକାଂଶରେ କ୍ଷମତା, ଶାସନ ବା ପ୍ରଭୁତ୍ଵଦ୍ଵାରା ହାସଲ ହୋଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

(C) ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ “ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ, ରାଜନୈତିକ ସଙ୍ଗଠନ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ତତ୍ତ୍ଵମାନଙ୍କର ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ”- ଏହି ଉକ୍ତିଟି କାହାର ?
Answer:
ପ୍ରଫେସର ଆର୍.ଜି.ଗେଟେଲ୍ ।

୨ । “ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଗୋଟିଏ ସମାଜ ପାଇଁ ମୂଲ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧୁକାରିକ ବଣ୍ଟନ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ’- ଏହି ମତଟି କାହାର ?
Answer:
ଡେଭିଡ୍ ଇଷ୍ଟନ୍ ।

୩ । ପ୍ରାଚୀନ ରୋମ୍‌ର ଅଧୂବାସୀମାନେ ‘ପଲିସ୍’ ପରିବର୍ତ୍ତେ କେଉଁ ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ ?
Answer:
ସିଭିଟାସ୍ (Civitas)

୪ । କିଏ ରାଜନୀତିକୁ ତତ୍ତ୍ଵମୂଳକ ରାଜନୀତି ଓ ବ୍ୟାବହାରିକ ରାଜନୀତି ନାମକ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ସାର୍ ଫ୍ରେଡ୍‌ରିକ୍ ପୁଲକ୍ ।

(D) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ପ୍ଲୁଟୋଙ୍କୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍‌ଙ୍କୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ କୁହାଯାଏ ।

୨ । ‘ପଲଟିକ୍‌ସ’ (Politics) ପୁସ୍ତକଟି ସକ୍ରେଟିସ୍ ରଚନା କରିଥିଲେ ।
Answer:
‘ପଲଟିକ୍‌ସ’ ପୁସ୍ତକଟି ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ରଚନା କରିଥିଲେ ।

୩ । ଗାର୍ଶ୍ଵରଙ୍କୁ ଆଧୁନିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଇଟାଲୀ ଦାର୍ଶନିକ ନିକୋଲୋ ମାକିଆଭେଲିଙ୍କୁ ଆଧୁନିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ କୁହାଯାଏ ।

୪ । ଆଧୁନିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ତତ୍ତ୍ଵମୂଳକ, ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧଭିଭିକ ଅଟେ ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ, ବାସ୍ତବବାଦୀ ଓ ବ୍ୟାବହାରିକ ଅଟେ ।
(କିମ୍ବା) ପାରମ୍ପରିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ତତ୍ତ୍ଵମୂଳକ, ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧଭିଭିକ ଅଟେ ।

୫ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ଭୌତିକ ବିଜ୍ଞାନ ।
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

୬ । ରାଜନୀତି ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ।
Answer:
ରାଜନୀତି ଏକ କଳା ।

୭ । ସିଲିଙ୍କ ମତରେ “ସମାଜ ‘ବିଜ୍ଞାନ ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ଜନନୀ ଅଟେ ।”
Answer:
ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ଙ୍କ ମତରେ “ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ଜନନୀ ଅଟେ ।”

(E) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଶ କରା

୧ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ __________ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ ।
Answer:
ସାମାଜିକ

୨ । ରାଜନୀତି ଏକ ___________ ଅଟେ ।
Answer:
କଳା ।

୩ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ __________ ର ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ ସଂପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର

୪ । ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ _____________ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ଆଖ୍ୟା ଦେଇଛନ୍ତି ।
Answer:
ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ (Supreme)

୫ । ମାନବ ଏକ _________ ପ୍ରାଣୀ ।
Answer:
ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଦୁଇଟି/ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାରର ଗଠନ, ପ୍ରକୃତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଧାରଣା ପ୍ରଦାନ କରେ, ସୁନାଗରିକ ସୃଷ୍ଟି କରେ, ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ଇତ୍ୟାଦିର ବିକାଶରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ଏବଂ ଏହାର ଚରମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ କରିବା ଅଟେ ।

୨ । କିଏ ମନ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି : ‘‘ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଶୀର୍ଷକ ଥାଇ ପରୀକ୍ଷା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀକୁ ମୁଁ ଯେତେବେଳେ ଅବଲୋକନ କରେ, ମୁଁ ଦୁଃଖୁତ ହୁଏ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ନୁହେଁ, ବରଂ ଶୀର୍ଷକ ପାଇଁ ?’’
Answer:
ମେଟ୍‌ଲ୍ୟାଣ୍ଡ ।

୩ । ମାନବକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରାଣୀ ବୋଲି କିଏ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

୪ । ‘ରାଜନୀତିକ ବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ସେହି ଅଂଶ ଯାହାକି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭିଭି ଓ ସରକାରଙ୍କ ନୀତି ବିଷୟରେ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ ।’’ ଏହି ଉକ୍ତିଟି କାହାର ?
Answer:
ପଲ୍ ଜ୍ୟାନେଟ୍ ।

୫ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତି କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରକୃତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସଠିକ୍ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ରାଜନୀତି ଏକ କଳା ଓ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ରାଜନୀତି ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ ।

(B) ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ମତରେ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ନଗର-ରାଜ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଜ୍ଞାନ । ଏହା ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘ପଲିସ୍’ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଯାହା ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ । ଆଧୁନିକ ବ୍ୟବହାରବାଦୀମାନଙ୍କ ମତରେ, କ୍ଷମତାର ସଙ୍ଗଠନ ଓ ବଣ୍ଟନ ସମ୍ପର୍କରେ ଏହା ଆଲୋଚନା କରେ । ବ୍ୟାପକ ଅର୍ଥରେ ଏହା ‘ମଣିଷ’ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଅଧ୍ୟୟନ ଅଟେ।

୨ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଗୁରୁତ୍ଵ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନଦ୍ଵାରା ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା, କ୍ଷମତାର ସ୍ଵରୂପ ଓ ବଣ୍ଟନ, ରାଜନୈତିକ ଗତିଶୀଳତା, ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ, ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟରେ ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରାଯାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ସହ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇଥିବାରୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଶେଷତ୍ଵ ରହିଛି । ଏହା ସୁନାଗରିକତା, ସ୍ଵାର୍ଥତ୍ୟାଗ, ସହଯୋଗ ଓ ସହନଶୀଳତା ଶିକ୍ଷା ଦିଏ । ସର୍ବୋପରି ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଉପଯୁକ୍ତ କୂଟନୀତିଜ୍ଞ, ପ୍ରଶାସକ, ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତିଜ୍ଞ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

୩ । “ ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଷୟବସ୍ତୁ ।”
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଆରମ୍ଭ ନଗର-ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ ହିଁ ଘଟିଥିଲା । ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ ଅବସ୍ଥା ଓ ଉନ୍ନତି ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା ସମ୍ପର୍କରେ ତର୍ଜମା କରିବା ଏହାର ଅନ୍ୟତମ ମୁଖ୍ୟ କରେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପତ୍ତି, ଉନ୍ନତି ତଥା ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ଏଣୁ ଗାର୍ଶ୍ଵରଙ୍କ ମତରେ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଆରମ୍ଭ ଓ ଶେଷ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ନିହିତ ହୋଇଛି । ଏହି କାରଣରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଷୟବସ୍ତୁରୂପେ ସ୍ଵୀକୃତି ଦିଆଯାଇଛି ।

୪ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର କ’ଣ ?
Answer:
କେତେକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ମତରେ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ । ପାରମ୍ପରିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ଐତିହାସିକ ଓ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ବିଷୟ ଅଧ୍ୟୟନ କଲାବେଳେ ଏହାର ପରିସର ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ମାତ୍ର ଆଧୁନିକବାଦୀମାନେ ରାଜନୈତିକ ଉପାଦାନ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଆନ୍ତଃବିଷୟକ ଅଧ୍ୟୟନ ଯୋଗୁଁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର, ରାଜନୈତକ ଗତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ, ରାଜନୈତିକ ଦର୍ଶନ, ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ବ, ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ସାଧାରଣ ଆଇନ, ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମ୍ପର୍କ, ତୁଳନାତ୍ମକ ସରକାର ଓ ରାଜନୀତି, ବ୍ୟକ୍ତି ବନାମ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

୫ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ କି ?
Answer:
ହଁ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ, କାରଣ ଏହା ସମାଜ, ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ବିଶ୍ଵର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରୂପକ ପରୀକ୍ଷାଗାରରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବହାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ପରୀକ୍ଷା ନିରୀକ୍ଷା କରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରମାଣଯୋଗ୍ୟ ସତ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟବହାର ଗତିଶୀଳ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଏହାର ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇ ଯଥାସମ୍ଭବ ନିର୍ଭୁଲ ତଥ୍ୟ ବା ସତ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଷୟରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କ୍ରିୟା ଓ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରି ଏକ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଅନୁମାନ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଏ ଓ ଏହାର ସତ୍ୟତା ପ୍ରତିପାଦନୀୟ ବା ପରୀକ୍ଷାଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ । ଭୌତିକ ବିଜ୍ଞାନ ପରି ଏଠାରେ ଜ୍ଞାନ ସୁଶୃଙ୍ଖଳିତ ହୋଇ ସାର୍ବଜନୀନତା ହାସଲ କରିପାରୁଥିବାରୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ‘ବିଜ୍ଞାନ’ ସଂଜ୍ଞା ଦେବାରେ କୌଣସି ବାଧା ନାହିଁ ।

୬ । ରାଜନୀତିକ ବିଜ୍ଞାନ ଏକ କଳା – ମତାମତ ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଉପଲବ୍ଧ ସତ୍ୟକୁ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଗଲେ ତାହାକୁ ‘କଳା’ କୁହାଯାଏ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ସିଦ୍ଧାନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଗଲେ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ‘କଳା’ କୁହାଯିବା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଅଟେ । ରାଜନୈତିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଵାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ବା ରାଜନୀତିକୁ ‘କଳା’ କୁହାଯାଇଥାଏ । ରାଜନୀତିକ ପ୍ରକୃତିକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟଭାବେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ରାଜନୀତି ଏକ କଳାର ରୂପ ପାଇଥାଏ ।

୭ । ରାଜନୀତିକ ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନରେ ମଣିଷର ସାମାଜିକ ବ୍ୟବହାରକୁ ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ମତ ପଦ୍ଧତିରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ଅଂଶ ଯାହା ମଣିଷର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବହାର, ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୂଳଭିଭି ସରକାରର ମୂଳନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ସଂପର୍କରେ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ପଦ୍ଧତିରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ପ୍ରମାଣଯୋଗ୍ୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଉପସ୍ଥାପନ କରେ । ଏହାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଭୌତିକ ବିଜ୍ଞାନର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ପରି ବଳିଷ୍ଠ ନୁହେଁ କାରଣ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତି-ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଆଧାରିତ ହୋଇଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିର ମୌଳିକ ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଚରିତ୍ରକୁ ଏହା ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବାରୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିଭି ଅଟେ ।

୮ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ – ପରୀକ୍ଷା କର ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟର ଆଚାର ବ୍ୟବହାର, ଚାଲିଚଳଣ, କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଆଦି ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଓ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ବିବର୍ତ୍ତନକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖ୍ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣେ । ପ୍ରଚଳିକ ଆଇନ କାନୁନ୍‌ର ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ନୂତନ ଆଇନ, ନୂତନ ନିୟମ ଓ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ନୂତନ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଉଦ୍ଭବ ହୁଏ ଓ ନୂତନ ପରମ୍ପରା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

(C) ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧ । ରାଜନୀତି (Politics) ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ (Political Science) ।
Answer:
ରାଜନୀତି ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ସାର୍ ଫ୍ରେଡ଼ରିକ୍ ପୋଲକ୍ ନିମ୍ନମତେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ରାଜନୀତି ବା ରାଜନୀତି (Applied Politics) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ବା ତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଜନୀତି (Theoreticl Politics)
(i) ଏହା ବାସ୍ତବରେ ସରକାର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରଣାଳୀ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରେ । (i) ଏହାଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପତ୍ତି, କ୍ରମବିକାଶ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ ଉପାଦାନ ସମ୍ପର୍କରେ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଆଲୋଚନା ହୁଏ ।
(ii) ଏଥିରେ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାର ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି | (ii) ଏଥ୍ ରେ ଶାସନତନ୍ତ୍ର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଉପାୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ ।
(iii) ଏହା ପ୍ରକୃତ ଆଇନର ସୃଷ୍ଟି, କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଓ ବିଚାରାଳୟର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । (iii) ଏହା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ମୌଳିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତଥା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଓ ଆଦର୍ଶ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରେ ।
(iv) ଏଥୁରେ ଯୁଦ୍ଧ, ଶାନ୍ତି, କୂଟନୀତି, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଇନକୁ ସୃଷ୍ଟି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଏ । (iv) ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ର ସହ ବ୍ୟକ୍ତିର ସମ୍ପର୍କ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସହଯୋଗ  ଇତ୍ୟାଦି ନିୟମର ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ।
(v) ଏହା କ୍ଷମତା ଗ୍ରହଣ ଓ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ କରେ । (v) ଏଥୁରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ବାସ କରୁଥିବା ମନୁଷ୍ୟର ରାଜନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ସଂଜ୍ଞା, ବିକାଶ ଓ ପରିସର ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବିଜ୍ଞାନରୂପେ ପରିଚିତ । ଏହାର ଶୃଙ୍ଖଳାବଦ୍ଧ ଅଧ୍ୟୟନ ଯେତିକି ପ୍ରାଚୀନ ସେତିକି ମଧ୍ଯ ଅର୍ବାଚୀନ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ଜନ୍ମର ବହୁ ପୂର୍ବରୁ ସକ୍ରେଟିସ୍, ପ୍ଲାଟୋ, ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ପ୍ରଭୃତି ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ଆଲୋଚନା ଓ ଲିଖତ କୃତିରେ ରାଜନୀତିର ଦାର୍ଶନିକ ଓ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ପ୍ରତିଫଳନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଭାରତ ପରି ପ୍ରାଚୀନ ସଭ୍ୟତାରେ ମହାଭାରତ, କୌଟିଲ୍ୟଙ୍କ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ଅନକେ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ରାଷ୍ଟ୍ର, ରାଜା ଓ ରାଜଧର୍ମ, ଶାସନର ବିଭିନ୍ନ ତତ୍ତ୍ଵ ଆଦି ସମ୍ପର୍କରେ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ପଣ୍ଡିତମାନେ ମଧ୍ୟ ତତ୍କାଳୀନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗ ଉପରେ ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କରିଯାଇଅଛନ୍ତି | ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ଜାତିଭିତ୍ତିକ ସାର୍ବଭୌମ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଘଟିଲା ଓ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷଣ ଓ ଦିଗର ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଆଲୋଚନା ସମ୍ବଳିତ ବିଭିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ମାକିଆଭେଲି, ଡବସ୍, ଲକ୍, ରୁଷୋ, ବେନ୍ଥାମ୍, ମିଲ, କାଣ୍ଟ, ହେଗେଲ୍ ଓ ମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ପରି ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦାର୍ଶନିକଙ୍କ ଲିଖତ କୃତିରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା ।

ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରାଜନୀତି ଶାସ୍ତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ ପରିମାଣ ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଉନ୍ନତ ହୋଇଛି । ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତିର ଏହି ବ୍ୟାପ୍ତି ଓ ସାର୍ବଜନୀନତା ଆଧୁନିକ ମନୁଷ୍ୟ ମନରେ ଏହା ପ୍ରତି ଅଶେଷ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ କୌତୂହଳ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସ୍ଵାଭାବିକ ।

ସାମାଜିକ ମାନବର ରାଜନୈତିକ ସଚେତନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ହେବା ଫଳରେ ରାଜନୀତି, ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ମାନବ ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଜୀବ ଅଟେ ।” ଏଣୁ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବହାରର ଅନୁକୂଳ ପରିସ୍ଥିତି ବ୍ୟତୀତ ମାନବର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ମାର୍ଶାଲ୍ ବର୍ମନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ ତୁମେ ରାଜନୀତି ସମ୍ପର୍କରେ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ ନ କଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜନୀତି ତୁମର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶର ଅନ୍ତିମ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଛି ।”

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

‘ରାଜନୀତି’ ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପତ୍ତି ଓ ବିକାଶ :
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର କ୍ରମ ଅଭ୍ୟୁଦୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଏହା ଜଣାଯାଏ ଯେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଗ୍ରୀସ୍ ଦେଶର ଦାର୍ଶନିକମାନେ ଏହି ‘ରାଜନୀତି’ (Politics) ଶବ୍ଦଟିକୁ ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ । ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀସ୍ ଦେଶରେ ଅନେକ ‘ନଗର-ରାଜ୍ୟ’ (City States) ଥୁଲା ଓ ଏହି ନଗର-ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରୀକ୍ ଭାଷାରେ ‘ପଲିସ୍’ (Polis) ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା । ରାଜନୀତି ଏହି ନଗର-ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗ ଉପରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ ।

ଏଣୁ ‘ରାଜନୀତି’ ଶବ୍ଦଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘ପଲିସ୍’ ବା ନଗର-ରାଜ୍ୟରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ହୋଇଛି । ଚତୁର୍ଥ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଗ୍ରୀସ୍ ଦେଶର ଶତାଧ୍ଵକ ନଗର-ରାଜ୍ୟକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ତାଙ୍କର ବିଶ୍ଳେଷଣର ଫଳାଫଳକୁ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ‘The Politics’ ପୁସ୍ତକରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି । ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ଏହି ନଗର-ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଲୟ ଘଟି ‘ଦେଶ-ରାଷ୍ଟ୍ରର’ ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଘଟିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମର ପ୍ରସାର ସାରା ଇଉରୋପରେ ବିସ୍ତାରଲାଭ କରିଥିଲା, ତେଣୁ ସେ ସମୟରେ ରାଜନୈତିକ ଦର୍ଶନ ମୁଖ୍ୟତଃ ସମ୍ରାଟଙ୍କର କ୍ଷମତା, ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଓ ଉଭୟଙ୍କର ଧର୍ମଗତ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଆଦି ବିଷୟରେ ସୀମିତ ଥିଲା ।

ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ଜାତିଭିଭିକ ରାଷ୍ଟ୍ର (Nation-State) ଧୀରେ ଧୀରେ ରାଜନୈତିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଓ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନାର ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟବସ୍ତୁ ହୋଇଛି । ଏହି ପ୍ରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଙ୍ଗଠନ; ସରକାରର ବିବିଧ ରୂପ କର୍ମପରିସର ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ନାନା ଶାଖା ଉପଶାଖା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଫଳରେ ଆଜିର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ମଧ୍ୟରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ନରହି ଇତ୍ୟାଦି ଦିଗରେ ଦୃଷ୍ଟିନିକ୍ଷେପ କରିଛି । ଆଜି ଏହା ଆଧୁନିକ ମାନବର ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ ଓ ରାଜନୈତିକ ସଚେତନଶୀଳତା ପାଇଁ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଯାଇଛି ଏବଂ ମଣିଷକୁ ମଣିଷ ପରି ବଞ୍ଚାଇ ରଖୁବାପାଇଁ ଏକମାତ୍ର ପାଥେୟରେ ପରିଣତ କରିଛନ୍ତି ।

ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ସଂଜ୍ଞା :
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବହୁପ୍ରସାରୀ ବିଷୟ ଅଟେ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ‘ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର’ ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଅଟେ । ପୁନଶ୍ଚ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଓ ବ୍ୟାବହାରିକ ରାଜନୀତିକୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଅଂଶରୂପେ ପରିଗଣିତ କରାଯାଏ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଗଠନ, କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଓ ପ୍ରକାରଭେଦର ତାରତମ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମଧ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ନିମ୍ନଲିଖତ ସଂଜ୍ଞା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି ।

(୧) ପଲ୍ ଜ୍ୟାନେଟ୍ (Paul Janet) – ଫ୍ରାନ୍ସର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀ ପଲ୍ ଜ୍ୟାନେଟ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ସେହି ଅଂଶ ଯାହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୂଳଭିଭି ଓ ସରକାରଙ୍କ ନୀତି ସହ ସଂପୃକ୍ତ ଅଟେ ।”

(୨) ବୁଣ୍ଟଳ୍କୀ (Bluntschili) – ସୁଇଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡର ଦାର୍ଶନିକ ବୁଷ୍ଟସ୍ଵୀଙ୍କ ମତରେ, “ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ ଅବସ୍ଥା, ତା’ର ମୂଳକ ପ୍ରକୃତି, ବିଭିନ୍ନ ପରିପ୍ରକାଶର ରୂପ ଓ ଏହାର ପ୍ରଗତି ବିଷୟରେ ଦିଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ଓ ସ୍ପଷ୍ଟ ଧାରଣା ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ସହାୟକ ହେଉଥିବା ବିଷୟକୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ ।”

(୩) ଗେଟେଲ୍ (Gettell) – “ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅତୀତ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ଐତିହାସିକ ଅନୁସନ୍ଧାନ, ବର୍ତ୍ତମାନ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ଅଧ୍ୟୟନ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭବିଷ୍ୟତ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ନୀତି ସମର୍ଥିତ ରାଜନୈତିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତର

(୪) ଗିଖ୍ରୀଷ୍ଟ (Gilchrist) – “ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସାଂପ୍ରତିକ ସମସ୍ୟାର ବିଚାର କରେ ଓ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତି, ଅବସ୍ଥା, ଆବିର୍ଭାବ, ଅଗ୍ରଗତି ଓ ସଙ୍ଗଠନ ବିଷୟରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରେ ।”

(୫) କ୍ୟାଟ୍‌ଲିନ୍ (Catlin) – “ରାଜନୀତିକ ଜୀବନ ପ୍ରବାହ ତଥା ସରକାରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କରୁଥିବା ବିଷୟକୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ ।”

(୬) ସିଗ୍‌ଉଇକ୍ (Sigwick) – “ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରଧାନତଃ କେବଳ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଏହା ସଭ୍ୟ ମାନବର ପରସ୍ପର ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ଓ ସମାଜରେ ଶାସନ ଓ ଶାସିତ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଆଦର୍ଶ ସମ୍ପର୍କ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରେ ।”

(୭) ବ୍ରିଡ୍‌ଲେ (Bridle) – “ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ସର୍ବୋପରି ଏକ ବର୍ଣ୍ଣନାକାରୀ ଆଲୋଚନା, ଯେଉଁଥ‌ିରେ କି ଜାତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ସେମାନଙ୍କର ଅତୀତ, ଆଦର୍ଶଗତ ନୀତି, କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା, ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରୁଥିବା କାରଣସବୁ ଓ ଫଳାଫଳ ସହିତ ଜାତୀୟ ଜୀବନ ଉପରେ ତା’ର କି ପ୍ରଭାବ ରହିଛି ଓ ପଡ଼ୋଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଥାଏ ।”

(୮) ଗାଣ୍ଡିର (Garner) – “ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆରମ୍ଭ ଓ ଶେଷ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ହୋଇଥାଏ ।”

(୯) ଲାସ୍କି (Laski) – ‘ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରେ ।”

(୧୦) ଡଃ ଲିକକ୍ (Dr. Leacock) – ଏହା ସରକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ଅଟେ ।”

ଉପରୋକ୍ତ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଏହା ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀ ଆଲମଣ୍ଡଙ୍କ ମତରେ, “ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷମତାର ସଙ୍ଗଠନ, ବଣ୍ଟନ ଏବଂ ପ୍ରୟୋଗ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ଅଧ୍ୟୟନ ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ।” ରାଜନୀତିକ ସଂଘ ଓ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅଧ୍ୟୟନ କରି ନୂତନ ନୀତିର ବୟାନ କରିବା ଏହାର ସାଂପ୍ରତିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ । ଡେଭିଡ୍ ଇଷ୍ଟନ୍, ଗାବ୍ରିଏଲ ଆଲମଣ୍ଡ, ଜେ.ପି. ପାୱେଲ, ଲୁସିଆନ ପାଏ ଏବଂ ରବର୍ଟ ଡାଲ୍ ପ୍ରଭୃତି ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କର ସାଂପ୍ରତିକ ଅଧ୍ୟୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅଧ୍ୟୟନ ମୁଖ୍ୟତଃ ଆଧୁନିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ କ୍ଷମତା ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ମାନବ (Political man) ସଂଘବଦ୍ଧ ଜୀବନରେ ବାସ୍ତବ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

ଅଣପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ (Non Western areas) ଅର୍ଥାତ୍ ବିକାଶୋନ୍ମୁଖୀ ଅଞ୍ଚଳର ରାଜନୀତି (Politics of development areas) ଉପରେ ଅଧୁନା ଅଧୁକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଉଛି ଇଂଲଣ୍ଡର ପ୍ରଖ୍ୟାତ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀ ମାଇକେଲ ଓସ୍‌କଙ୍କ ଭାଷାରେ, “ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରେ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ଅସୀମ ସମୁଦ୍ର ଲଙ୍ଘନ କରେ ଯେଉଁଥରେ ଆଶ୍ରୟ ପାଇଁ ପୋତାଶ୍ରୟ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଅଟକିବା ପାଇଁ ଭୂତଳ ନାହିଁ; ପୁଣି ସେଠାରେ ଆରମ୍ଭସ୍ଥଳ ନାହିଁ କି ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ନାହିଁ । ସେହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ କ୍ରମଭାସମାନ ଅବସ୍ଥାରେ ରହେ । ସମୁଦ୍ର ହେଉଛି ଉଭୟ ଶତ୍ରୁ ଓ ବନ୍ଧୁ ।”

ସାଂପ୍ରତିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ଉଦାରବାଦୀ ଓ ମାର୍କସ୍‌ଦୀ, ଉଭୟ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଓ ଅଣପାଶ୍ଚାତ୍ୟ, ମୂଲ୍ୟବୋଧଜନିତ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧରହିତ ଏବଂ ଉଭୟ ଆଦର୍ଶବାଦୀ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ । ଆଧୁନିକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ପୁଣି ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ସାମାଜିକ ବାସ୍ତବତାକୁ ନେଇ ପରିଚାଳିତ । ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀମାନଙ୍କ ଭୂମିକା ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହୋଇଛି । ରାଜନୀତିର ସାଂପ୍ରତିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି କ୍ଷମତା ଉପାଦାନର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅଧ୍ୟୟନ (Scientific enquiry into the phenomenon of power) ।

ସେଥ‌ିପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ତୁଳନାତ୍ମକ ରାଜନୀତିକର ଜନ୍ମ । ରାଜନୀତି ବୋଇଲେ ଅଧୁନା ତିନିଗୋଟି ଜିନିଷକୁ ବୁଝାଏ; ଯଥା ରାଜନ ତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ (Political Activity), ରାଜନ ତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Political Process) ରାଜନ ତିକ ଶକ୍ତି । (Political Power) ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରାଣୀ ବୋଲି ବହୁଦିନରୁ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ କହିଥିଲେ । ସମାଜରେ ମନୁଷ୍ୟର ଜନ୍ମ । ସାମାଜିକ ପରିବେଷ୍ଟନୀ, ରାଜନୈତିକ ମନୁଷ୍ୟର ଚିନ୍ତାଧାରା, ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଏବଂ ଚେତନାକୁ ପ୍ରଭାବିତ ଓ ତ୍ଵରାନ୍ଵିତ କରିଥାଏ । ସାମାଜିକ ସଂସ୍ଥା (Social system) ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ସଂସ୍ଥା (Political system) ଏବଂ ଆଇନ ସଂସ୍ଥା (Legal system) ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ସେ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କରିବାକୁ ହେଲେ ସାମାଜିକ ସଂସ୍ଥାକୁ ରାଜନୈତିକ ସଂସ୍ଥାର ଜନ୍ମ ।

ଆଲମଣ୍ଡଙ୍କ ଭାଷାରେ, “ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ଅନ୍ତଃକ୍ରିୟାକଳାପ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୂଚିତ କରେ ଯେଉଁଥରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ଵାଧୀନ ସମାଜ ଅନ୍ତଃକ୍ରିୟା ଓ ଗ୍ରହଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।” (Political system is a system of interaction found in all independent society which performs the functions of interaction and adoption.”)

ତୁଳନାତ୍ମକ ରାଜନୀତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆନଯାଇ ରାଜନୀତି ଓ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ଅଧୁକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ବିଜ୍ଞାନର ଦ୍ରୁତ ଅଗ୍ରଗତି ମନୁଷ୍ୟର ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ବହୁ ପରିମାଣରେ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବାରୁ ତୁଳନାତ୍ମକ ରାଜନୀତିରେ ଏହାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ରାଜନୈତିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ବା ତଥ୍ୟ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଅଣପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଓ ଅନଗ୍ରସର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ବିଶେଷ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରୁଅଛନ୍ତି । ପୁଣି ଆନ୍ତଃବିଷୟକ ଅଧ୍ୟୟନ ଏବଂ ଗବେଷଣା (Interdisciplinary Study and Research) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଅନ୍ୟ ଏକ ସାଂପ୍ରତିକ ଓ ଅଭିନବ ଅବଦାନ ।

କ୍ଷମତା ଓ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଅଧିକ ସଚେତନ । ତେଣୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ କ୍ଷମତା ବ୍ୟବହାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ (Science for study of exercise of power) ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ପୁଣି ରାଜନୈତିକ ସଂସ୍ଥାରେ ନିଷ୍ପଭି ଗ୍ରହଣ ବିଷୟକ ଅଧ୍ୟୟନ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ତାହା ମଧ୍ୟ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ । ସେଥୁପାଇଁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣର ବିଜ୍ଞାନ (Science of decision-making) ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଫଳରେ ନୂତନ ତଥ୍ୟ ତଥା ତତ୍ତ୍ଵ ସ୍ଥାପନ କରିବା ଏହାର ଅନ୍ୟତମ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

ସମୟ ଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ସରକାର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଜ୍ଞାନ ରୂପେ ସୀମିତ ଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୂଳଭିଭି ଏବଂ ସରକାରର ନୀତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ନେଇ ଏହାର ସଂଜ୍ଞା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଉଥିଲା । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମୁଖ୍ୟତଃ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଙ୍ଗ; କାରଣ ସମାଜର ମୁଖ୍ୟ ଘଟଣାବଳୀ ସହିତ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଓତପ୍ରୋତଭାବେ ଜଡ଼ିତ । ଏହିପରିଭାବରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପତ୍ତି, ଗଠନ, ସ୍ଥିତି ତଥା ସରକାର ପରିଚାଳନାର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥାଏ ।

ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ଗେଟେଲ୍ କହିଅଛନ୍ତି ଯେ “ ଏହା (ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅତୀତ ଇତିହାସ ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ସମସାମୟିକ ପରିସ୍ଥିତିର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରେ ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ନୀତିଗତ ଆଲୋଚନାର କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ଅର୍ଥାତ୍ ଏହା ଏକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବା ସମୀକ୍ଷଣ ଶାସ୍ତ୍ର; ଯେଉଁଥରେ କି ଅତୀତର ଶାସନ ପଦ୍ଧତି ଆମେ ଜାଣିବାକୁ ପାଉ । ଏହା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚଳିତ ସରକାର ପଦ୍ଧତିର ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ନିର୍ଯ୍ୟାସ, ଉନ୍ନତ ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ।” ଗେଟେଲ୍‌ଙ୍କ ମତ ଅନୁଯାୟୀ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମାନବ ପ୍ରକୃତିଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ଏବଂ ମାନବ ପ୍ରକୃତି ହିଁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ।

ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର :
(୧) ରାଜନୀତି ଦର୍ଶନ – ବିଭିନ୍ନ ଚିନ୍ତାଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ସମସାମୟିକ ସମାଜର ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ପର୍କରେ ଯେଉଁ ନିଜସ୍ବ ଚିନ୍ତାଧାରା ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ତାହାକୁ ରାଜନୀତି ଦର୍ଶନ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଦାର୍ଶନିକମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିଥାଏ । ଏହା ଉଭୟ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧଭିଭିକ ଅଟେ । ଏହା ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ମତବାଦ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ ।

(୨) ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵ – ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ଦାର୍ଶନିକମାନେ ନିଜସ୍ଵ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ବ୍ୟବହାର ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଷୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଦାର୍ଶନିକଙ୍କ ମତକୁ ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଇ ଏକ ତତ୍ତ୍ଵ ବା ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ତିଆରି କରାଯାଏ । ଏହା ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ମୂଳଭିତ୍ତି । ରାଜନୈତିକ ଦର୍ଶନ ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵ ଗଠନର ପ୍ରଥମ ପାହାଚ । ଏହା ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ବିଷୟ ଯଥା ସମ୍ପର୍କରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସତ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରେ ।

(୩) ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ – ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର କେନ୍ଦ୍ର ବିଷୟ ଅଟେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ଓ ସରକାରର ପ୍ରକୃତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ଏହା ଉଭୟ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଓ ସହରାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାୟତ୍ତଶାସନ ସଂସ୍ଥାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକବାଦର ବିକାଶ ସହିତ ଜାତିସଂଘ, ବିଶ୍ଵ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସଙ୍ଗଠନ ଇତ୍ୟାଦି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ ।

(୪) ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନ – ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମେରୁଦଣ୍ଡ ରୂପେ ସମ୍ବିଧାନ ସ୍ଵୀକୃତି ପାଇଛି । ସମ୍ବିଧାନ ଦେଶର ମୌଳିକ ଆଇନର ସମ୍ମିଳିତ ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ବ୍ୟକ୍ତିର ସମ୍ପର୍କ, ସରକାରର କ୍ଷମତା ପରିସର ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପର୍କରେ ଆଇନଗତ ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ ।

(୫) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଇନ ଓ ସମ୍ପର୍କ – ଦେଶ ଓ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ନିରୂପଣ ଓ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଇନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ଓ ଚୁକ୍ତିରୁ ଜନ୍ମ ନେଇଥାଏ । ଅଧୁନା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଇନ ପ୍ରତି ମାନ୍ୟତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମ୍ପର୍କର ଦୃଢ଼ ଭିଭିଭୂମି ଉପରେ ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତି, ନିରାପତ୍ତା, ପ୍ରଗତିର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରାଯାଇପାରେ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବାରୁ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

(୬) ରାଜନୈତିକ ଗତିଶୀଳତା – ସରକାରଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ରାଜନୈତିକ ଗତିଶୀଳତା କୁହାଯାଏ । ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳ, ଚାପଗୋଷ୍ଠୀ, ଜନମତ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରକୃତି ଓ ଭୂମିକାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ ।

(୭) ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନ – ସରକାରଙ୍କ ଶାସନକାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା ଏକ କଳା ଅଟେ । ଏହାକୁ ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନ କୁହାଯାଏ । ଲୁଥର ଗୁଲିକ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଯୋଜନା, ସଙ୍ଗଠନ, କମର୍ଚାରୀ ନିଯୁକ୍ତି, ନିର୍ଦ୍ଦେଶ, ସମନ୍ଵୟ, ଆୟବ୍ୟୟର ଅଟକଳ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟ ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏହା ଲୁଥର ଗୁଲିକ୍‌ଙ୍କ ‘POSDCORB” ତତ୍ତ୍ଵ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥାଏ ।

(୮) ତୁଳନାତ୍ମକ ସରକାର – ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ତାଙ୍କ ସମୟର ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ବିଧାନର ତୁଳନାତ୍ମକ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ସରକାରର ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତତ୍ତ୍ଵ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥିଲେ । ଏହା ଫଳରେ ଏକ ଆଦର୍ଶ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ରୂପରେଖ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇପାରେ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

(୯) ତୁଳନାତ୍ମକ ରାଜନୀତି – ଏହା ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ବିଷୟ ଅଟେ । ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବାସ୍ତବ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇ ଏହାକୁ ଅଧିକ ବାସ୍ତବ ଓ ଉନ୍ନତ କରାଯାଏ ।. ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା, ରାଜନୈତିକ କ୍ରିୟାକଳାପ ଓ ନିଷ୍ପଭି ଗ୍ରହଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପର୍କରେ ତୁଳନାତ୍ମକ ରାଜନୀତିର ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଷୟ ରାଜନୀତିରେ ବିଜ୍ଞାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାପକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କଲେ ‘ମଣିଷ’ ହିଁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନର ବିଷୟ ଅଟେ ।

୨ । ‘ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ, କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ଏକ କଳା ଅଟେ’ ଏହି ଉକ୍ତି ଭିତ୍ତିରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କର ।
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ଅନେକ ଲୋକ କଳା ବୋଲି ଅଭିହିତ କରୁଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଚିନ୍ତାଶୀଳ ଲୋକ ଏହାକୁ ବିଜ୍ଞାନ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥାଆନ୍ତି । ଏ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମତଦ୍ଵୈଧ ଘଟେ । ବାସ୍ତବତଃ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଯାହା ରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ସରକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସବିଶେଷ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହା ଏକ ପରିପକ୍ବ ବିଜ୍ଞାନ ନୁହେଁ କିମ୍ବା ରାଜନୈତିକ ଗତିବିଧ‌ିର ଭବିଷ୍ୟତ ରୂପରେଖ ନିଶ୍ଚିତଭାବରେ ପ୍ରଦାନ କରିପାରିନଥାଏ ।

ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଐତିହାସିକ ମେଟ୍‌ଲାଣ୍ଡ ଥରେ ଲେଖୁଥିଲେ, “ମୁଁ ଯେତେବେଳେ ‘ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ’ ଶବ୍ଦ ସମ୍ବଳିତ ଶିରୋନାମା ଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ଦେଖେ ସେତେବେଳେ ମୁଁ ପ୍ରଶ୍ନ ପାଇଁ ନୁହେଁ, ପ୍ରଶ୍ନର ଶିରୋନାମା ପାଇଁ ଅନୁତାପ କରିଥାଏ ।” ଅର୍ଥାତ୍ ତାଙ୍କ ମତରେ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କୌଣସି ବୈଜ୍ଞାନିକ ଗୁଣରେ ଭୂଷିତ ନହୋଇ ବିଜ୍ଞାନର ନାମ ଧାରଣ କରିବା ଅବାଞ୍ଛନୀୟ ।

ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ‘ବିଜ୍ଞାନ’ର ସଂଜ୍ଞା ନ ଦେବାର କାରଣ :
ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌, ବକ୍‌ଲେ, ମେଟ୍‌ଲ୍ୟାଣ୍ଡ, ବର୍କ ଆଦି ଲେଖକ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ‘ବିଜ୍ଞାନ’ ସଂଜ୍ଞା ଦେବାକୁ ସହମତି ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କ ମତରେ, ରାଜନୀତିର ମୌଳିକ ତତ୍ତ୍ବ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସମ୍ପର୍କରେ ମତ ବିଭେଦତା, ଅଧ୍ୟୟନ ଶୈଳୀରେ ବିବିଧତା, ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ଜ୍ଞାନ, ପରୀକ୍ଷା ନିରୀକ୍ଷା ପଦ୍ଧତିର ସୀମିତ ପ୍ରୟୋଗ, ସାର୍ବଜନୀନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ଅଭାବ, ନିରପେକ୍ଷ ଗବେଷଣାରୁ ଲବ୍ଧ ଜ୍ଞାନର ଅଭାବ, କ୍ରିୟା ଓ ଫଳାଫଳ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନରେ ଅସୁବିଧା, ଭବିଷ୍ୟତର ପରିକଳ୍ପନାଜନିତ ଅସୁବିଧା, ମଣିଷ ଭଳି ଏକ ଗତିଶୀଳ ଓ ସର୍ବଦା ପରିବର୍ତ୍ତନପନ୍ଥୀ ଉପାଦାନ ଉପରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଆଦି କାରଣ ଯୋଗୁଁ ‘ବିଜ୍ଞାନ’ର ମୌଳିକ ଚରିତ୍ର ଓ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବ୍ୟାହତ ହୋଇଥାଏ ଓ ସେହି କାରଣରୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ‘ ବିଜ୍ଞାନ’ ସଂଜ୍ଞା ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ।

ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ବିଜ୍ଞାନ କହିବାର କାରଣ :
କେତେକ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଓ ସତ୍ୟକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତଭାବରେ ସୁସଜ୍ଜିତ କରି ଉକ୍ତ ବିଷୟରୁ ନିଃସୃତ ସାଧାରଣ ସତ୍ୟ ଓ ତଥ୍ୟକୁ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ସୁସଜ୍ଜିତ ଓ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଜ୍ଞାନକୁ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ । ପରିବେଷଣଯୋଗ୍ୟ ଓ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇପାରୁଥିବା ଓ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ୍ଧତି ଅନୁଯାୟୀ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚିତ ଓ ପରୀକ୍ଷିତ ହୋଇପାରୁଥିବା ସଂକ୍ଷିପ୍ତ, ସୁସଂହତ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନକୁ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ । ବିଜ୍ଞାନର ଚାରିତ୍ରିକ ବିଶେଷତ୍ଵମାନଙ୍କୁ ନିମ୍ନମତେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରେ । ପ୍ରଥମତଃ, ବିଜ୍ଞାନ ନିର୍ଭୁଲ୍ ଓ ନିଶ୍ଚିତ ତଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ ।

ଦ୍ଵିତୀୟରେ, ଏହା ଜ୍ଞାନକୁ ସୁଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ ସୁସଜ୍ଜିତ କରିଥାଏ । ତୃତୀୟତଃ, ଏହା ପରୀକ୍ଷିତ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଚତୁର୍ଥତଃ, ଏହି ତଥ୍ୟ ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରଣାଳୀରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଥାଏ । ପଞ୍ଚମତଃ, ଏହାର ସତ୍ୟ ଓ ତଥ୍ୟର ପ୍ରୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାର୍ବଜନୀନତା ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ ।

ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ‘ବିଜ୍ଞାନ’ର ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ । ପ୍ରଥମତଃ, ଏହା ସମାଜ, ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ବିଶ୍ଵର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରୂପକ ପରୀକ୍ଷାଗାରରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବହାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ପରୀକ୍ଷା-ନିରୀକ୍ଷା କରି ବିଭିନ୍ନ ସତ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ । ଭାରତରେ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଥମେ ରାଜସ୍ଥାନ ଓ ପରେ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶରେ ସଫଳଭାବେ ପରୀକ୍ଷିତ ହୋଇସାରିବା ପରେ ଏହା ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା । ଏଣୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବହାର ପରୀକ୍ଷାଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ।

ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟବହାର ଗତିଶୀଳ ପ୍ରକୃତିସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତିର ଅବଲମ୍ବନରେ ଏହାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇ ଯଥାସମ୍ଭବ ନିର୍ଭୁଲ୍ ତଥ୍ୟ ବା ସତ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରଯାଇଥାଏ । ତୃତୀୟତଃ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ, ରସାୟନଶାସ୍ତ୍ର ପରି ଭୌତିକ ବିଜ୍ଞାନମାନଙ୍କ ପରି ଏଠାରେ ଜ୍ଞାନକୁ ସୁଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ ସୁବିନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥାଏ । ଚତୁର୍ଥତଃ, ତଥ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ସଂଗତି (Consistency) ସ୍ଥାପନ ମାଧ୍ୟମରେ ଏକ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଅନୁମାନ (Hypothesis) ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଥାଏ ।

ପଞ୍ଚମତଃ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ସତ୍ୟ ବା ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ପରୀକ୍ଷାର ସୁଯୋଗ ରହିଛି । ଷଷ୍ଠତଃ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ତତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରତିପାଦିତ (Verifiable) ହୋଇପାରେ । ସପ୍ତମତଃ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ତଥ୍ୟ ସର୍ବତ୍ର ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ଅଟେ । ଅଷ୍ଟମତଃ, ବର୍ତ୍ତମାନ ଗାଣିତିକ ସୂତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରି ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରୁଛି ।

‘ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ’ ସପକ୍ଷରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ମତ :

(କ) ଗେଟେଲ୍ – ତାଙ୍କ ମତରେ, ଯେଉଁ ବିଦ୍ୟାରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Observation), ଅଭିଜ୍ଞତା (Experience), ଆଲୋଚନା (Study) ଦ୍ଵାରା ନିରୀକ୍ଷିତ ହୋଇ ପରସ୍ପର ସମ୍ପୃକ୍ତ ଓ ସଙ୍ଗତିସିଦ୍ଧ ତଥ୍ୟ ଆହରଣ କରାଯାଏ ତାକୁ ଯଦି ବିଜ୍ଞାନ କହନ୍ତି ତେବେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ନିଶ୍ଚୟ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ ।

(ଖ) ଲର୍ଡ଼ ବ୍ରାଇସୀ – ତାଙ୍କ ମତରେ, ମେଟେରୋଲୋଜି ବା ପାଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ବିଜ୍ଞାନ ଯାହାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସର୍ବଦା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ନୁହେଁ ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ, ତାହା ଯଦି ବିଜ୍ଞାନ ହୁଏ ତେବେ ଏକ ଗତିଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯିବା ଉଚିତ । ଲର୍ଡ଼ ବ୍ରାଇସୀଙ୍କ ମତରେ, ଯଦିଓ ମନୁଷ୍ୟର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, ମନୋବୃତ୍ତି ସମସ୍ୟା ଜଟିଳ, ଅବୋଧ ତଥାପି ପୂର୍ବକାଳ ପରି ମନୁଷ୍ୟର ଗତିବିଧ‌ିରେ ସଙ୍ଗତି ଓ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଛି । ସେଥୁରୁ ଆମେ ଘଟଣାବଳୀକୁ ଓ ଅଭିଜ୍ଞତାସବୁ ଭାଗ ଭାଗ ଓ ସୁସଜ୍ଜିତ କରି ସାଧାରଣ ନିୟମ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିପାରିବା ।

(ଗ) ଆମେରିକାର ଭାନ୍ ଡାଇକ୍ (Van Dyke) – ତାଙ୍କର “Political Science – A Philosophical Analysis”, (1960) ପୁସ୍ତକରେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ବିଜ୍ଞାନର ବିଷୟ ଓ ତତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରମାଣ ସିଦ୍ଧ ବା ପ୍ରତିପାଦନସିଦ୍ଧ (Verifiable) ସଙ୍ଗତିମୂଳକ ସାଧାରଣ ନିୟମ ନିର୍ଦ୍ଧାରକ ଅଟେ । ପ୍ରମାଣସିଦ୍ଧ ବା ପ୍ରତିପାଦନସିଦ୍ଧ ନ ହେଲେ କୌଣସି ବିଦ୍ୟା ବିଜ୍ଞାନ ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ତାଙ୍କ ମତରେ, “ଯେଉଁ ବିଦ୍ୟା କାରଣ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥାଏ, ଭବିଷ୍ୟତର ଇଙ୍ଗିତ ଦେଇଥାଏ ଓ ଛୋଟ ବଡ଼ ଘଟଣା ବା ବିଷୟସମୂହର ପିରାମିଡ୍ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ସାଧାରଣ ଚିନ୍ତାଧାରା, ଆଇନ ଓ ତତ୍ତ୍ବ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରୁଥାଏ, ତାକୁ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ ।

(ଘ) କଲିଙ୍ଗଉଡୁ – ବିଜ୍ଞାନର ବହୁ ଅଜଣା ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରମାଣ କରାଯାଇ ଏକ ସାଧାରଣ ନୀତି ବା ତତ୍ତ୍ବ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଗୋଷ୍ଠୀଗତ ବ୍ୟବହାରକୁ ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଇ ପ୍ରମାଣସିଦ୍ଧ ନିୟମ ସାହାଯ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ତତ୍ତ୍ଵ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହାକୁ ନିଃସନ୍ଦେହରେ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଇପାରେ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

ରାଜନୀତି ଏକ କଳା :
ରାଜନୀତି ଏକ କଳା ଅଟେ । ଶିଳ୍ପକଳାରେ ନିପୁଣ ବ୍ୟକ୍ତି ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରେ । ସେହିପରି ରାଜନୀତିରେ ନିରନ୍ତର ବ୍ୟାପୃତ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ନିପୁଣତା ଉପରେ ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟର ସଫଳତା ନିର୍ଭର କରେ । ରାଜନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୁଶଳତାହିଁ ରାଜନୈତିକ କଳା ଏବଂ ଏହି କୁଶଳତା ବିନା ରାଜନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଯେହେତୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜର ସମ୍ପର୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ କେତେକ ଧରାବନ୍ଧା ନିୟମ ଓ ପରମ୍ପରା ରହିଛି, ସେହିପରି ଉକ୍ତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କିପରି ସଫଳତା ସହ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବ ସେଥ‌ିପାଇଁ ରାଜନୈତିକ କଳା ବା ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ବୁଦ୍ଧିର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

ବୈଜ୍ଞାନିକ ତଥ୍ୟକୁ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମାନବ ସମାଜର ଉପକାର ପାଇଁ ବିନିଯୋଗ କରାଗଲେ ତାହାକୁ କଳା ବା ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ବିଜ୍ଞାନ (Applied Science) କୁହାଯାଏ । ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ମତରେ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯିବା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏଠାରେ ଉଭୟ ତତ୍ତ୍ଵ ଏବଂ ପ୍ରୟୋଗ କୌଶଳର ସନ୍ନିବେଶନ ଘଟିଥିବାରୁ ଏହାକୁ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ । ଫ୍ରେଡ଼େରିକ୍ ପୁଲକ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଦୁଇଟି ଦିଗ ରହିଛି; ଯଥା ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଏବଂ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ଦିଗ ।

ଏହାର ତାତ୍ତ୍ଵିକ ବିଭାଗରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଉଥିବାବେଳେ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ବିଭାଗରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାରର ଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନ, ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ, ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବାହିନୀ, ବିଚାରାଳୟର ସଙ୍ଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀ ଓ କ୍ଷମତା ପରିସର, କୂଟନୀତି, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଚୁକ୍ତି, ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଶାନ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟମାନଙ୍କର ଆଲୋଚନା କୁହାଯାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ରାଜନୀତିର ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ବିଭାଗକୁ କଳା ବୋଲି କୁହାଗଲେ ତା’ର ମୁଖ୍ୟ ତଥା ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ସମସ୍ୟାର ତାତ୍ତ୍ଵିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ବିଶ୍ଳେଷଣଦ୍ଵାରା ଯେଉଁ ଜ୍ଞାନ ଲାଭ ହୁଏ ତାହାକୁ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି କୁହାଯିବା ଉଚିତ । ଏଣୁ ରାଜନୈତିକ କଳା ଓ ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ବୈଜ୍ଞାନିକ ବିଶ୍ଳେଷଣର ଅପୂର୍ବ ସମନ୍ଵୟ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଛି । ଏଣୁ ସଂକ୍ଷେପରେ କହିଲେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ଏକ କଳା ।

୩ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନର ଉପାଦେୟତା ବା ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବହୁମୁଖୀ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ । ମନୁଷ୍ୟର ସର୍ବବିଧ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଏହି ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନଦ୍ୱାରା ନିଶ୍ଚିତ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ବ୍ୟକ୍ତିର ବର୍ତ୍ତମାନ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ୍‌କୁ ନିଶ୍ଚିତ ଓ ଦୃଢ଼ କରିବାପାଇଁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନ ପ୍ରତି ଅଧ‌ିକ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ସ୍ପୃହା ଜାଗ୍ରତ ହେଉଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନୁଭବ କରୁଥିବା ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ଓ ଉପାଦେୟତାଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ।

(a) ରାଜନୈତିକ ଚେତନାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ – ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ଶାନ୍ତିଶୃଙ୍ଖଳା ନ ରହିଲେ ପରିବେଶ ବିଷମୟ ହୁଏ । ଏହି ପରିବେଶରୁ ମୁକ୍ତିପାଇଁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଆଶ୍ରୟ ନେବାକୁ ପଡ଼େ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ, ସମସ୍ୟା ଓ ସେଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ଦିଗରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟକୁ ସଚେତନ କରିବା ସଂଗେ ସଂଗେ କର୍ମତତ୍ପର କରାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟା ଓ ଅଙ୍ଗ ସମ୍ପର୍କରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସମ୍ୟକ୍ ଧାରଣା ଦିଏ । ସରକାରର ବିଭିନ୍ନ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ବିଭିନ୍ନ ଆଇନ ଓ ବିଭିନ୍ନ ନୀତି ବିଷୟରେ ମନୁଷ୍ୟ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନରୁ ଜ୍ଞାନ ଅର୍ଜନ କରେ ।

(b) ଉତ୍ତମ ନାଗରିକ ସୃଷ୍ଟି – ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରଗତିପାଇଁ ଉତ୍ତମ ନାଗରିକର ଯଥେଷ୍ଟ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥାଏ । ନାଗରିକତାର ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ ପ୍ରତିବନ୍ଧକମାନ ସୃଷ୍ଟି ହେବ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଦୂର କରିବା ରାଷ୍ଟ୍ରର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଓ ଅଧିକାର ସମ୍ପର୍କରେ ସଚେତନ ନରହେ, ତେବେ ତା’ର ସ୍ଵାଧୀନତା ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେବ । ଏଣୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ନାଗରିକତା ଯେପରି ବିକଶିତ ଓ ଉନ୍ନତତର ହେବ ସେ ଦିଗରେ ଚେଷ୍ଟା ଅବ୍ୟାହତ ରଖୁଛି । ନାଗରିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଶପ୍ରୀତି ସହଯୋଗ ଓ ସୁସମ୍ପର୍କ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରେ ।

(c) ନେତୃତ୍ଵ ସୃଷ୍ଟି କରେ – ରାଷ୍ଟ୍ରର ପରିଚାଳନା, ଶାସନଗତ ଶୃଙ୍ଖଳା ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଦକ୍ଷତା ପାଇଁ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ତଥା ନୂତନ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ପରିବେଶ ସହିତ ଖାପଖୁଆଇ ଚଳିବାପାଇଁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ନାଗରିକ ଏବଂ ଶାସକମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦିଏ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ନୂତନ ନେତୃତ୍ଵ ଓ ନୂତନ ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶନ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସହାୟକ ହୁଏ ।

(d) ସହଯୋଗ, ସହାବସ୍ଥାନ, ସହନଶୀଳତା ଓ ସଂହତି ସ୍ଥାପନ କରେ ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ଜୀବନ ସହାବସ୍ଥାନ, ଶାନ୍ତି, ମୈତ୍ରୀ, ସହଯୋଗ ବୃଦ୍ଧି କରେ । ଏଥପାଇଁ ପାରସ୍ପରିକ ବୁଝାମଣା ବହୁ ପରିମାଣରେ ଦାୟୀ । ତ୍ୟାଗ ଓ ସହନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ନ ପାଇଲେ ବୁଝାମଣା ଓ ସଦ୍‌ଭାବ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଅସମ୍ଭବ । ଏଣୁ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ବୁଝାମଣା ଓ ସହନଶୀଳତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଦିଗରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସହାୟକ ହୁଏ ।

(e) ରାଜନୀତିକୁ ଗତିଶୀଳ କରାଏ – ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର କିଛିନା କିଛି ରାଜନୀତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଦ୍ଵାରା ଗତିଶୀଳ ହୁଏ । ଗତିଶୀଳତା ନଥିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ମନୁଷ୍ୟର ଜୀବନଧାରା ସ୍ଥାଣୁ ହୋଇଥାଆନ୍ତା । ରାଜନୀତିକ ଦଳ, ଚାପଗୋଷ୍ଠୀ, ଗଣମାଧ୍ୟମ, ସଭାସମିତି, ଜନମତ ପ୍ରଭୃତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୀତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସକ୍ରିୟ କରିଥାଏ । ଏହି ସକ୍ରିୟତା ମନୁଷ୍ୟର ପାରିବାରିକ, ସାମାଜିକ ତଥା ଜାତୀୟ ଜୀବନକୁ ମଧ୍ଯ ଗତିଶୀଳ କରେ ।

(f) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆୟୁଧ – ମନୁଷ୍ୟର ଚାଲିଚଳନ, କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ତଥା ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ବିବର୍ତ୍ତନକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖ୍ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣେ । ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନକାନୁନର ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ନୂତନ ଆଇନ, ନୂତନ ନିୟମ, ନୂତନ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ନୂତନ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଉଦ୍ଭବ ହୁଏ ।

(g) ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରେ – ନାଗରିକ ଶାସନରେ ସକ୍ରିୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ନ କରିପାରିବା ଅର୍ଥ ଶାସନ ଉତ୍ତମ ଶାସନ ନୁହେଁ । ନିଜକୁ ନିଜେ ଶାସନ କରିବା ବା ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବା ମନୁଷ୍ୟର ଏକ ସହଜାତ ପ୍ରକୃତି । ଏହା ନହେଲେ ମନୁଷ୍ୟ’ ବିପ୍ଳବ କରେ । ସମାଜରେ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଓ ବିଚାରଧାରା ସୃଷ୍ଟିକରିବା ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ସୁରକ୍ଷା ଓ ବିକାଶ କରିବା ଦିଗରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଭୂମିକା ଅନସ୍ବୀକାର୍ଯ୍ୟ । ସମାଜକୁ, ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଓ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଗତିଶୀଳ କରିବାରେ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ।

(h) ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମସ୍ୟା ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ କରାଏ – ନିଜ ଦେଶରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ରାଜନୀତିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିକ ଘଟଣାବଳୀର ଦାୟିତ୍ଵ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅନୁଭବ କରୁଛି । ଦେଶରେ ସମ୍ବିଧାନ ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମସ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗ ଅନୁଶୀଳନ କରି ସେଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ସୂତ୍ର ନିର୍ମିତ ହେଉଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ନିକଟରେ ସମଗ୍ର ମାନବ ଜାତିର ଭବିଷ୍ୟତ୍‌ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋ ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନ ପାଇଁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନହିଁ ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶନ ଦେଉଛି ।

(i) ବିସ୍ତାରିତ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ସୃଷ୍ଟିରେ ସାହାଯ୍ୟ – ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମାନବର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀକୁ ବିସ୍ତାରିତ କରେ । ଜାତୀୟତା, ଦେଶପ୍ରେମ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମନୋଭାବର ବିକାଶ କରି ମନୁଷ୍ୟର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ମନୋଭାବକୁ ନଷ୍ଟକରେ । ତାକୁ ସହଯୋଗ, ସମନ୍ଵୟ, ସହିଷ୍ଣୁତା, ଦେଶ ଓ ମାନବ ସମାଜ ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗୀକୃତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ପ୍ରେରଣା ଦିଏ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପଠନଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟର ଆଞ୍ଚଳିକ ମନୋଭାବ ଓ ଉଗ୍ର ଜାତୀୟତାବାଦ ପ୍ରଭୃତି ନଷ୍ଟକାରୀ ଶକ୍ତି ବିଲୁପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସହାବସ୍ଥାନ ଓ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଥ‌ିବା ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଐକ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ଅଗ୍ରଗତି ଆଣିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟାପାଇଁ ଏହା ପଥ ପରିଷ୍କାର କରିଥାଏ ।

(j) ରାଜନୀତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ରୂପ ଦିଏ – ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ରାଜନୀତିକ ଜୀବନ ଓ ବ୍ୟବହାରରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନ ରାଜନୀତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛି । ଏହାଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେଉଛି । ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଥାନ ଓ ଭୂମିକା ଏବେ ଆଉ ଗୌଣ ହୋଇ ରହିନାହିଁ । ଜନମତକୁ ଉପେକ୍ଷା କରି ଶାସନ କରିବା କୌଣସି ଶାସକ ପକ୍ଷେ ଏବେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ପ୍ରାଚୀନ କ୍ଷମତା ସଂଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀ ଅଦରକାରୀ ହୋଇ ପଡ଼ିଥ‌ିବାରୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଗଲାଣି । ବର୍ତ୍ତମାନର କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ସଂସ୍କାର ଏହାର ଉଦାହରଣ ।

(k) ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା – ବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟର ସାମଗ୍ରିକ ଜୀବନକୁ ବହୁ ପରିମାଣରେ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛି । ଏଣୁ ଚାରିଆଡ଼େ ମନୁଷ୍ୟ ଯେପରି ବସତି ସ୍ଥାପନ କରିପାରିବ ସେଥ‌ିପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ ହେଲାଣି । ଏଥୁସହିତ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ଏପରି ମାରାତ୍ମକ ମାରଣାସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲେଣି ଯେ ମୁହୂର୍ଭକ ମଧ୍ୟରେ ପୃଥ‌ିବୀ ଧ୍ୱଂସ ହୋଇଯିବ । ଏଣୁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ରାଷ୍ଟ୍ରନାୟକମାନେ ଯୁଦ୍ଧକୁ ପରିହାର କରି ଏକ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ଦିଗରେ ଅନବରତ ଉଦ୍ୟମ କରୁଛନ୍ତି । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ତା’ର ବିଭିନ୍ନ ଆଦର୍ଶ ମାଧ୍ୟମରେ ଯୁଦ୍ଧ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଶାନ୍ତି ସ୍ଥାପନ କରିବାପାଇଁ ମାନବ ସମାଜକୁ ଆହ୍ଵାନ ଜଣାଉଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 1 ରାଜନୀତି ତତ୍ତ୍ଵର ଆଲୋଚନା

ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବର୍ତ୍ତମାନ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନରୂପେ ସୁପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ସମୟ ଓ ପରିସ୍ଥିତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ତାଳଦେଇ ଏହା ତା’ର ପରିସରକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଅଛି । ବିଭିନ୍ନ ଦିଗରୁ ଏହା ତା’ର ସୀମାକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହା ବର୍ତ୍ତମାନ ମନୋବିଜ୍ଞାନ, ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରଭୃତି ଅନ୍ୟ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସୀମାକୁ ସ୍ପର୍ଶ କଲାଣି ଜର୍ଜ ବର୍ଣ୍ଣାଡ୍ ଶ’ଙ୍କ ମତରେ, କେବଳ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଜ୍ଞାନହିଁ ମାନବ ସମାଜକୁ ଧ୍ଵଂସମୁଖରୁ ରକ୍ଷା କରିପାରିବ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ___________ ସମ୍ବିଧାନର ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାରେ ସାଧାରଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବାବେଳେ ___________ ସମ୍ବିଧାନର ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଖାଯାଏ ।
(କ) ନମନୀୟ, ଅନମନୀୟ
(ଖ) ଅନମନୀୟ, ନମନୀୟ
(ଗ) ଲିଖତ, ଅନମନୀୟ
(ଘ) ଅଲିଖତ, ନମନୀୟ
Answer:
(କ) ନମନୀୟ, ଅନମନୀୟ

୨ । ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ପଣ ___________ ଅଟେ ।
(କ) ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାର
(ଖ) ମୌଳିକ କର୍ଭବ୍ୟ
(ଗ) ପ୍ରାକ୍‌କଥନ ବା ମୁଖବନ୍ଧ
(ଘ) ନ୍ୟାୟପାଳିକା
Answer:
(ଗ) ପ୍ରାକ୍‌କଥନ ବା ମୁଖବନ୍ଧ

୩ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ___________ ଟି ଧାରା ଓ ___________ ଟି ଅନୁଚ୍ଛେଦ ଅଛି ।
(କ) ୪୦୩, ୧୦
(ଖ) ୪୦୩, ୧୨
(ଗ) ୩୯୫, ୧୦
(ଘ) ୩୯୫, ୧୨
Answer:
(ଘ) ୩୯୫, ୧୨

୪ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ___________ ସ୍ତମ୍ଭ ଅଛି ।
(କ) ପାଞ୍ଚଗୋଟି
(ଖ) ଛଅଗୋଟି
(ଗ) ଚାରିଗୋଟି
(ଘ) ତିନିଗୋଟି
Answer:
(କ) ପାଞ୍ଚଗୋଟି

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

୫ । ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ___________ ନାଗରିକତ୍ବପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଛି ।
(କ) ଏକକ
(ଖ) ଦ୍ବୈତ
(ଗ) ତ୍ରୟ
(ଘ) ମିଣ୍ରିତ
Answer:
(କ) ଏକକ

୬ । ଭାରତରେ ଏକ ___________ ଓ ___________ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି ।
(କ) ସ୍ଵାଧୀନ, ନିରପେକ୍ଷ
(ଖ) ବଶୀଭୂତ, ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ
(ଗ) ସ୍ଵାଧୀନ, ବିଜ୍ଞ
(ଘ) ନିରପେକ୍ଷ, ସାଧୁ
Answer:
(କ) ସ୍ଵାଧୀନ, ନିରପେକ୍ଷ

୭ । ଭାରତରେ ___________ ଭୋଟ ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳିତ ।
(କ) ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ
(ଖ) ଜାତିଗତ
(ଗ) ସାଂପ୍ରଦାୟିକ
(ଘ) ଧର୍ମଗତ
Answer:
(କ) ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ

୮ । ପଦଟି ସମ୍ବିଧାନର ଉତ୍ସ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ଦିଏ ।
(କ) ସମାନତା
(ଖ) ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା
(ଗ) ଭ୍ରାତୃଭାବ
(ଘ) ଆମ୍ଭେ ଭାରତବାସୀ
Answer:
(ଘ) ଆମ୍ଭେ ଭାରତବାସୀ

୯ । ଭାରତ ଏକ ସାର୍ବଭୌମ ସମାଜବାଦୀ ___________ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ ।
(କ) ପରୋକ୍ଷ
(ଖ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ
(ଗ) ଉଦାରବାଦୀ
(ଘ) ଗାନ୍ଧିବାଦୀ
Answer:
(ଖ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ

୧୦ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ___________, ___________ ଏବଂ ___________ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛି ।
(କ) ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ
(ଖ) ନୈତିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ, ଆଇନଗତ
(ଗ) ଉଦାରବାଦୀ, ସାମାଜିକ ଆର୍ଥିକ
Answer:
(କ) ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

୧୧ । ଭାରତ ଗୋଟିଏ ___________ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ କୌଣସି ଶିଷ୍ଠାନୁଷ୍ଠାନରେ କୌଣସି ଧର୍ମ ସମ୍ପର୍କରେ ଶିକ୍ଷାପ୍ରଦାନ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(କ) ସମାଜବାଦୀ
(ଖ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ
(ଗ) ଉଦାରବାଦୀ
(ଘ) ଗାନ୍ଧିବାଦୀ
Answer:
(ଖ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ

୧୨ । ଭାରତରେ ___________ ଟି ରାଜ୍ୟ ଓ ___________ ଟି କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ରହିଛି ।
(କ) ୨୮, ୭
(ଖ) ୩୦, ୮
(ଗ) ୨୮, ୧୦
(ଘ) ୨୮, ୮
Answer:
(କ) ୨୮, ୭

୧୩ । ମୌଳିକ ଅଧୁକାରଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଭାଗରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇରହିଛି |
(କ) ଚତୁର୍ଥ
(ଖ) ଚତୁର୍ଥ (କ)
(ଗ) ତୃତୀୟ
(ଘ) ଏକାଦଶ
Answer:
(ଗ) ତୃତୀୟ

୧୪ । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଭାଗରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଛି |
(କ) ଚତୁର୍ଥ
(ଖ) ଚତୁର୍ଥ (କ)
(ଗ) ତୃତୀୟ
(ଘ) ଏକାଦଶ
Answer:
(କ) ଚତୁର୍ଥ

୧୫ । ସମ୍ବିଧାନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଆଦର୍ଶ ___________ ରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଛି ।
(କ) ମୌଳିକ ଅଧିକାର
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵ
(ଗ) ମୁଖବନ୍ଧ
(ଘ) ମୌଳିକ କର୍ଭବ୍ୟ
Answer:
(ଗ) ମୁଖବନ୍ଧ

୧୬ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଉଭୟ ___________ ଏବଂ ___________ ଅଟେ ।
(କ) ନମନୀୟ, ଉଦାରବାଦୀ
(ଖ) ସମାଜବାଦୀ, ଅନମନୀୟ
(ଗ) ଗାନ୍ଧିବାଦୀ, ନମନୀୟ
(ଘ) ନମନୀୟ ଓ ଅନମନୀୟ
Answer:
(ଘ) ନମନୀୟ ଓ ଅନମନୀୟ

୧୭ । ଭାରତ ଆକାରରେ ___________ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକାରରେ ___________ ।
(କ) ସଂଘୀୟ, ଐକିକ
(ଖ) ଐକିକ, ସଂଘୀୟ
(ଗ) ସମାଜବାଦୀ, ସଂଘୀୟ
(ଘ) ଉଦାରବାଦୀ, ଐକିକ
Answer:
(କ) ସଂଘୀୟ, ଐକିକ

୧୮ । ଦାୟିତ୍ଵଶୀଳ ସରକାର ___________ ଶାସନର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତୀୟ
(ଖ) ସଂସଦୀୟ
(ଖ) ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ
(ଘ) ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦୀ
Answer:
(ଖ) ସଂସଦୀୟ

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

୧୯ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଣୋଧନ ପ୍ରଣୋଳା ___________ ଧାରାରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଛି ।
(କ) ୩୬୫
(ଖ) ୩୬୬
(ଗ) ୩୬୮
(ଘ) ୩୭୦
Answer:
(ଗ) ୩୬୮

୨୦ । ସମ୍ବିଧାନର ୧ ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ଏକ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ___________ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି |
(କ) ମିଶ୍ରଣ
(ଖ) ସମ୍ମେଳନ
(ଗ) ରାଜ୍ୟ
(ଘ) ସଂଗଠନ
Answer:
(ଖ) ସମ୍ମେଳନ

୨୧ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା ___________ ଠାରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
(କ) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ସଂସଦ
(ଘ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଗ) ସଂସଦ

୨୨ । ନିଜର କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଧର୍ମ ନଥୁବାରୁ ଭାରତ ଏକ ___________ ରାଷ୍ଟ୍ର ।
(କ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ
(ଖ) ଧର୍ମଭିଭିକ
(ଗ) ଉଦାରବାଦୀ
(ଘ) ସାର୍ବଭୌମ
Answer:
(କ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ

୨୩ । ___________ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ “ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ’’ ଅଧ୍ୟାୟକୁ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଖଣ୍ଡରେ ଓ ___________ ଧାରାରେ ସଂଯୁକ୍ତ କରିଛି ।
(କ) ୪୨; ଚତୁର୍ଥ (କ); ୫୧ (କ)
(ଖ) ୪୪; ଚତୁର୍ଥ ; ୫୧
(ଗ) ୪୩; ତୃତୀୟ ; ୫୨ (କ)
(ଘ) ୪୨; ଚତୁର୍ଥ ; ୫୨ (କ)
Answer:
(କ) ୪୨; ଚତୁର୍ଥ (କ); ୫୧ (କ)

୨୪ । ___________ ସମ୍ବିଧାନ ଚିଠା ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଥିଲେ ଯାହାଙ୍କୁ ‘ସମ୍ବିଧାନର ଜନକ’ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଇଥାଏ ।
(କ) ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦ
(ଖ) ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ
(ଗ) ପଣ୍ଡିତ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁ
(ଘ) ଡ. ଭୀମରାଓ ଆମ୍ବେଦକର
Answer:
(ଘ) ଡ. ଭୀମରାଓ ଆମ୍ବେଦକର

୨୫ । ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ___________ ।
(କ) ମନୋନୀତ
(ଖ) ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ
(ଗ) ନିର୍ବାଚିତ
(ଘ) ସାମରିକବାହିନୀଦୄ।ରା ନିୟୁକ୍ତ
Answer:
(ଗ) ନିର୍ବାଚିତ

୨୬ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ କେବେଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ?
(କ) ୧୯୪୭, ଅଗଷ୍ଟ ୧୫
(ଖ) ୧୯୪୯, ନଭେମ୍ବର ୨୬
(ଗ) ୧୯୫୦, ଜାନୁୟାରୀ ୨୬
(ଘ) ୧୯୫୦, ଜାନୁୟାରୀ ୩୦
Answer:
(ଗ) ୧୯୫୦, ଜାନୁୟାରୀ ୨୬

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

(B) ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପଦକୁ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।

୧ । ସମ୍ବିଧାନ କ’ଣ ?
Answer:
ଗେଟେଲଙ୍କ ମତରେ, “ସମ୍ବିଧାନ ମୌଳିକ ନୀତିନିୟମର ଏକ ସଂଗ୍ରହ ଅଟେ”, ଯାହାଦ୍ଵାରା ସରକାର ଓ ଶାସିତ ବା ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଇନଗତ ସଂପର୍କ ନିରୂପିତ ହୁଏ ଏବଂ ଯାହା ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ ଆଇନ ଗ୍ରନ୍ଥ ହିସାବରେ ସରକାର, ନିୟନ୍ତ୍ରକ, ପଥପ୍ରଦର୍ଶକ, ବିବେକ ଓ ମେରୁଦଣ୍ଡରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକରେ ।

୨ । ନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ (Flexible Constitution) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ବିଧାନ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ସାଧାରଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ସଂଶୋଧନ ହୋଇପାରେ ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନ ଓ ସାଧାରଣ ଆଇନ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ପାର୍ଥକ୍ୟ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ କୁହାଯାଏ ।

୩ । ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ (Rigid Constitution) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ବିଧାନ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଅର୍ଥାତ୍ ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସମର୍ଥନ ସହ ଜଟିଳ ପଦ୍ଧତିରେ ସଂଶୋଧୃତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନ ଓ ସାଧାରଣ ଆଇନ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ, ତାହାକୁ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ କୁହାଯାଏ ।

୪ । ‘ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର କ’ଣ ’ ?
କିମ୍ବା, ଭାରତକୁ କାହିଁକି ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକଭାବେ ବଛା ନ ଯାଇ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ତାହାକୁ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ । ଭାରତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥାତ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଭାରତକୁ ଏକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।

୫ । ସଂସଦୀୟ ଶାସନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜଣେ ନାମକୁମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ଏବଂ ଆଉ ଜଣେ ବାସ୍ତବ ଶାସନମୁଖ୍ୟଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ଏବଂ ଯେଉଁ ଶାସନରେ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ସଂସ୍ଥା ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରୁହେ, ତାକୁ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ କୁହାଯାଏ ।

(C) ଗୋଟିଏ ପଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ସମ୍ବିଧାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କେଉଁ ଶାସନ ଦେଖାଯାଏ ?
Answer:
ଅରାଜକତା

୨ । ଭାରତର ଶାସନ ବିଧାୟକ ସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ କିଏ ଥିଲେ ?
Answer:
ଡକ୍ଟର ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦ

୩ । ଭାରତର ଚିଠା ପ୍ରଣୟନ ସମିତିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ କିଏ ଥିଲେ ?
Answer:
ଡକ୍ଟର ବି.ଆର୍. ଆମ୍ବେଦକର

୪ । ଭାରତକୁ କେଉଁ ସମ୍ବିଧାନ ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରାଯାଏ ?
Answer:
ଉଦ୍ଧୃତ ସମ୍ବିଧାନ

୫ । ଭାରତ ଏକ ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ବୋଲି କେଉଁ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ?
Answer:
ଧାରା-୧

୬ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ଲକ୍ଷ୍ୟ, ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଦି ସଂପର୍କରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଅଂଶରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ?
Answer:
ପ୍ରାକ୍‌କଥନ (Preamble)

୭ । କେଉଁ ସମ୍ବଧାନ ସଂଶୋଧନଦ୍ଵାରା ଭାରତରେ ଭୋଟଦାନ ବୟସକୁ ୨୧ ରୁ ୧୮କୁ ଖସାଇ ଅଣାଯାଇଛି ?
Answer:
୬୨ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ

(D) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ଏକ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଅଟେ ।
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ଏକ ଅନମନୀୟତା ଓ ନମନୀୟତା ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରୁଥିବା ଏକ ସମ୍ବିଧାନ ଅଟେ ।

୨ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ୪୦୬ ଗୋଟି ଧାରା ରହିଛି ।
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ୩୯୫ ଗୋଟି ଧାରା ରହିଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

୩ । ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ।
Answer:
ଭାରତ ଏକ ଅର୍ଥସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ।

୪ । ଭାରତ ଆକାରରେ ଐକିକ କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତିରେ ସଂଘୀୟ ଅଟେ ।
Answer:
ଭାରତ ଆକାରରେ ସଂଘୀୟ କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତିରେ ଐକିକ ଅଟେ ।

୫ । ସାଧାରଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଭାରତ ଏକ ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ।
Answer:
ସାଧାରଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ।

୬ । ଭାରତରେ ଦ୍ଵୈତ ନାଗରିକତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ଭାରତରେ ଏକକ ନାଗରିକତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

୭ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ନଭେମ୍ବର ୨୬, ୧୯୪୯ ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ।
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ଜାନୁଆରୀ ୨୬, ୧୯୫୦ ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ।

୮ । ଭାରତ ଏକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ନୁହେଁ ।
Answer:
ଭାରତ ଏକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ।

(E) ଶନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧ । ଭାରତୀୟ ନାଗରିକକୁ ___________ ଗୋଟି ଅଧୂକାର ଓ ___________ ଗୋଟି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
୬, ୧୧

୨ । ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଆଇନଗତ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ___________ ଅଟେ |
Answer:
ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ

୩ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପଦ୍ଧତି ___________ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ।
Answer:
୩୬୮

୪ । ଭାରତୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘରେ ___________ ଗୋଟି ରାଜ୍ୟ ଓ ___________ ଗୋଟି କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ଅଛି ।
Answer:
୨୮ ଓ ୭

୫ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ୯୨ତମ ସଂଶୋଧନ, ୨୦୦୩ ଦ୍ଵାରା ନୂତନଭାବେ କେତୋଟି ଭାଷା ସଂଯୋଗ କରାଯିବା ପରେ ଅଷ୍ଟମ ଅନୁସୂଚୀରେ ସମ୍ବିଧାନ ସ୍ଵୀକୃତ ଭାଷା ସଂଖ୍ୟା ___________ ହୋଇଛି ।
Answer:
୨୨ (ବୋଡ଼ୋ, ଡୋଗ୍ରୀ, ମୈଥୁଳି ଓ ସାନ୍ତାଳିଭାଷା ନୂତନଭାବେ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇଛି )

୬ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନରେ ୨୧(କ) ଧାରାରେ ୬ରୁ ୧୪ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପିଲାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାକୁ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
୮୬ତମ

୭ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମ୍ବିଧାନିକ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରିଛି ।
Answer:
୭୩ତମ

୮ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନକୁ ସମ୍ବିଧାନର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ରୂପରେଖ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
୬୨ତମ

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ କେଉଁ ମସିହାରେ ପ୍ରଣୀତ ହେଲା ଏବଂ କେଉଁ ମସିହାଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ୧୯୪୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୨୬ ତାରିଖରେ ପ୍ରଣୀତ ହେଲା ଏବଂ ୧୯୫୦ ମସିହାଜାନୁୟାରୀ ୨୬ ତାରିଖରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ।

୨ । ସମ୍ବିଧାନର ମୁଖବନ୍ଧ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ମୁଖବନ୍ଧ କହିଲେ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାକ୍‌କଥନକୁ ବୁଝାଏ; ଯେଉଁଥରେ ସମ୍ବିଧାନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଦାର୍ଶନିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ।

୩ । ୪୨ତମ ସଂବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଫଳରେ ମୁଖବନ୍ଧରେ କ’ଣ ଯୋଗ କରାଯାଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୭୬ ମସିହାର ୪୨ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଫଳରେ ମୁଖବନ୍ଧରେ ‘ସମାଜବାଦୀ’, ‘ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ’ ଓ ‘ସଂହତି’ ନାମକ ତିନୋଟି ଶବ୍ଦ ଯୋଗ କରାଯାଇଥିଲା ।

୪ । ଭାରତୀୟ ସଂବିଧାନରେ କେଉଁ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସମ୍ବିଧାନରୁ ଅନୁକରଣ କରାଯାଇଛି ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ଆଇନର ଶାସନ ଓ ସଂସଦୀୟ ସରକାର ନୀତିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସମ୍ବିଧାନରୁ ଅନୁକରଣ କରାଯାଇଛି ।

୫ । ଆମେରିକା ସମ୍ବିଧାନରୁ ମୁଖ୍ୟତଃ କେଉଁ ବିଷୟଟି ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଅନୁକରଣ କରିଛି ?
Answer:
ଆମେରିକା ସମ୍ବିଧାନରୁ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅନୁକରଣ କରିଛି ।

୬ । ଏକକ ନାଗରିକତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପ୍ରାଦେଶିକ ସ୍ତରରେ ନାଗରିକତା ନ ଥାଇ ବ୍ୟକ୍ତି ସମଗ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ନାଗରିକ ହେଲେ ତାକୁ ଏକକ ନାଗରିକତା କୁହାଯାଏ ।

୭ । ମୁଖବନ୍ଧ ପାଠ କଲେ କ’ଣ ଜଣାଯାଏ ?
Answer:
ମୁଖବନ୍ଧ ପାଠକଲେ ବିଶେଷତଃ ତିନିଗୋଟି ଜିନିଷ ଜଣାଯାଏ; ଯଥା- ସମ୍ବିଧାନର ଆଦର୍ଶ ଓ ଆଭିମୁଖ୍ୟ, ସମ୍ବିଧାନର ଉତ୍ସ ଏବଂ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନର ତାରିଖ ।

୮ । କାହା ମତରେ ମୁଖବନ୍ଧର ଗମ୍ଭୀର ଘୋଷଣା, ଭାଷା ଓ ଶୈଳୀ ସମ୍ବିଧାନକୁ ପବିତ୍ର କରିଦେଇଛି ?
Answer:
ମାନ୍ୟବର ବିଚାରପତି ଶ୍ରୀ ମହାଜନଙ୍କ ମତରେ, ମୁଖବନ୍ଧର ଗମ୍ଭୀର ଘୋଷଣା, ଭାଷା ଓ ଶୈଳୀ ସମ୍ବିଧାନକୁ ପବିତ କରିଦେଇଛି ।

୯ । କିଏ ୧୯୪୬ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୧୩ ତାରିଖ ଦିନ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ପେଶ୍ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ପଣ୍ଡିତ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁ ୧୯୪୬ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୧୩ ତାରିଖ ଦିନ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ପେଶ୍ କରିଥିଲେ ।

୧୦ । କିଏ ସମ୍ବିଧାନକୁ ଭାରତର ସଂଘ ଶାସନକୁ ପ୍ରାୟକ ସଂଘ ଶାସନରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରଫେସର କେ. ସି. ହୁଏର ଭାରତର ସଂଘଶାସନକୁ ପ୍ରାୟକ ସଂଘ ଶାସନରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି |

୧୧ । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ଦିଆଯାଉଥବା ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ ଏକ ଉପାଧ୍ବ କି ?
Answer:
ଏହା ଏକ ଉପାଧ୍ଵ ନୁହେଁ, ବରଂ ସମ୍ମାନସୂଚକ ଭୂଷଣ ଅଟେ ।

୧୨ । ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ଏବଂ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ କେତୋଟି ରିଟ୍ ଅଛି ?
Answer:
ମୌଳିକ ଅଧୁକାରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ଏବଂ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ରିଟ୍ ଅଛି ।

୧୩ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର କିଛି ଭୂମିକା ଅଛି କି ?
କିମ୍ବା, ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନକୁ ସଂଶୋଧନ କରିବାର କ୍ଷମତା କାହା ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି ?
Answer:
ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନକୁ ସଂଶୋଧନ କରିବା କ୍ଷମତା କେବଳ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି । କେବଳ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସଂଶୋଧନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ବାଧ‌ିକ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ଅନୁମୋଦନ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।

୧୪ । କେଉଁ ସମ୍ବିଧାନ ପୃଥ‌ିବୀର ବୃହତ୍ତମ ଲିଖୁତ ସମ୍ବିଧାନ ଅଟେ ?
Answer:
ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ପୃଥିବୀର ବୃହତ୍ତମ ଲିଖ୍ତ ସମ୍ବିଧାନ ଅଟେ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

୧୫ । ଭାରତ କାହିଁକି ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ପରିଚିତ ହୋଇଛି ?
Answer:
ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର କାରଣ ଏଠାରେ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଉପାଦାନ; ଯଥା – ଏକ ଲିଖୁତ ଓ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ, ଦ୍ଵୈତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା, କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ କ୍ଷମତାର ବଣ୍ଟନ, ଏକ ନିରପେକ୍ଷ ସ୍ଵାଧୀନ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଓ ଦ୍ବିସଦନୀୟତାର ଉପସ୍ଥିତି ରହିଛି ।

୧୬ । ଭାରତର ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଭାରତର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ଓ ବାହ୍ୟ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ଏହାର ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ କୁହାଯାଏ ।

୧୭ । ଭାରତରେ ନୂତନ ରାଜ୍ୟ କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରିବ ?
Answer:
ଭାରତର ସଂସଦରେ ସାଧାରଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାଦ୍ୱାରା ସଂଶୋଧନ କରାଗଲେ ନୂତନ ରାଜ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରିବ ।

୧୮ । ସୀମିତ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଶିକ୍ଷା, ସମ୍ପତ୍ତି, ଧର୍ମ, ଜାତି, ବର୍ଷ ଆଦି ଭିଭିରେ ଭୋଟଦାନର ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ, ସେତେବେଳେ ସୀମିତ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵର ସମ୍ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହା ଅଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଅଟେ ।

୧୯ । ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ପ୍ରଥମ ବୈଠକରେ କିଏ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଡଃ. ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ସିହ୍ନା ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ପ୍ରଥମ ବୈଠକରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରିଥିଲେ ।

୨୦ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ପ୍ରଥମ ବୈଠକ କେଉଁଦିନ ବସିଥିଲା ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ପ୍ରଥମ ବୈଠକ ୧୯୪୬ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୯ ତାରିଖ ଦିନ ବସିଥିଲା ।

୨୧ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ଅଧିକାଂଶ ଭାଗର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ କଷ୍ଟସାଧ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସୃତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ମୋଟାମୋଟିଭାବେ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ କେଉଁ ପ୍ରକାର ସମ୍ବିଧାନ ଅଟେ ?
Answer:
ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ।

୨୨ । ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭା ଚିଠା କମିଟିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ କିଏ ଥିଲେ ?
Answer:
ଡଃ ଭୀମ୍ରାଓ ଆମ୍ବେଦକର ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ଚିଠା କମିଟିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଥିଲେ ।

୨୩ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁଠାରେ ‘ସମାନ କାମ ପାଇଁ ସମାନ ଦରମା’ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ଚତୁର୍ଥ ଖଣ୍ଡରେ ସ୍ଥାନିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵରେ ‘ସମାନ କାମ ପାଇଁ ସମାନ ଦରମା’ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳେ ।

୨୪ । ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ ଭୋଟପ୍ରଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଜାତି, ବର୍ଷ, ଧର୍ମ, ଲିଙ୍ଗ, ଶିକ୍ଷାଗତ ଯୋଗ୍ୟତା, ସମ୍ପରି ଆଦି ନିର୍ବିଶେଷରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୟସ ସୀମା ପରେ ଗୋଟିଏ ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକଙ୍କୁ ଭୋଟଦାନର ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ‘ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ ଭୋଟପ୍ରଥା’ କୁହାଯାଏ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ୩୨୬ ଧାରାରେ ୬୨ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନର ସଂଶୋଧୃତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ୧୮ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକଙ୍କୁ ଭୋଟଦାନର ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

(B) ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ସମ୍ବିଧାନର ମୁଖବନ୍ଧର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ମୁଖବନ୍ଧ ସମ୍ବିଧାନର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ସଦୃଶ; ଯେଉଁଥିରେ ସମ୍ବିଧାନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଦାର୍ଶନିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି । ଏହା ବାସ୍ତବରେ ସମ୍ବିଧାନର ଆତ୍ମା ସଦୃଶ । ଜାତିର ଅଭୀପ୍‌ସା, ଆକାଂକ୍ଷା ଓ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏଥିରେ ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇଛି । ମୁଖବନ୍ଧ ପାଠକରି ଆମେ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରକୃତି ଓ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ସମ୍ୟକ୍ ଧାରଣା ପାଇଥାଉ ଏବଂ ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ଚାବିକାଠି ସଦୃଶ ।

୨ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ଆକାର ଏତେ ବୃହତ୍ କାହିଁକି ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ଆକାର ବଡ଼ ହେବାର ଅନେକ କାରଣ ଅଛି । ପ୍ରଥମତଃ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ସମ୍ବିଧାନରୁ କିଛି ଅଂଶ ଆମେ ଉଦ୍ଧାର କରିଛୁ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ୧୯୩୫ ଭାରତଶାସନ ଆଇନରୁ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ବିଚାରାଳୟ, ନିର୍ବାଚନ, ପ୍ରଶାସନିକ ସେବା, ଭାଷା, ସଂସଦର କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରଣାଳୀ ଆଦି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶଭାବରେ ସ୍ଥାନ ଦିଆଯାଇଛି । ତୃତୀୟତଃ ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଜାତି ଏବଂ ଉପଜାତି ପ୍ରତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଧ୍ୟାନ ଦେବା ଏକ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଚତୁର୍ଥତଃ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟର ସମ୍ପର୍କକୁ ନେଇ ବିସ୍ତୃତ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି । ସର୍ବଶେଷରେ ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକତତ୍ତ୍ଵ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟାୟ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଆଦି କାରଣରୁ ଏହି ସମ୍ବିଧାନ ବୃହତ୍ ହୋଇଛି ।

୩ । ଭାରତ ଏକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର କି ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ମୁଖବନ୍ଧରେ ଭାରତକୁ ଏକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଯେଉଁ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ବା ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଭାବରେ ମନୋନୀତ ନହୋଇ ଏକ ସୀମିତ ସମୟପାଇଁ ଜନସାଧାରଣଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ତାକୁ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ | ଭାତରେ ରାଜତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ ନାହିଁ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ଭାବେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପରୋକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

୪ । ଭାରତ ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର କି ?
Answer:
୧୯୭୬ ମସିହାରେ ସମ୍ବିଧାନର ୪୨ତମ ସଂଶୋଧନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଶବ୍ଦଟି ମୁଖବନ୍ଧରେ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଛି । ଭାରତବର୍ଷରେ କୌଣସି ଧର୍ମକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଧର୍ମଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ନାହିଁ । ଏଠାରେ ସବୁ ଧର୍ମକୁ ସମାନ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦିଆଯାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ଯେକୌଣସି ଧର୍ମକୁ ସ୍ଵାଧୀନଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରି ପ୍ରଚାର ଏବଂ ପ୍ରସାର କରିପାରିବେ । ଧର୍ମକ୍ଷେତ୍ରରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିରପେକ୍ଷତା ଅବଲମ୍ବନ କରୁଥିବାରୁ ଭାରତକୁ ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ଧର୍ମ ଉପରେ କର ବସେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ସରକାରୀ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନରେ କୌଣସି ଧର୍ମ-ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ ।

୫ । ସାର୍ବଜନୀନ ଭୋଟି କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୩୨୬ ଧାରାନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାବାଳକ ଭୋଟ କ୍ଷମତା ପାଇଛନ୍ତି । ଏଥିପାଇଁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଜଗତରେ ଯୁଗଯୁଗ ଧରି ଆନ୍ଦୋଳନ କରାଯାଇଛି । ଧନ, ଶିକ୍ଷା, ଲିଙ୍ଗ, ଧର୍ମ, ଜନ୍ମସ୍ଥାନ, ଜାତି ନିର୍ବିଶେଷରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାବାଳକ ଭୋଟକ୍ଷମତା ପାଇଛନ୍ତି । ଏହା ଭାରତକୁ ବୃହତ୍ତମ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ପରିଣତ କରିଛି । ସମ୍ବିଧାନର ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ସାହସିକ ପଦକ୍ଷେପରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ୬୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନଦ୍ଵାରା ବର୍ତ୍ତମାନ ୧୮ ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ଲୋକଙ୍କୁ ଭୋଟଦାନ କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି ।

୬ । ସମ୍ବିଧାନର ପଞ୍ଚମ ସ୍ତମ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ, ଅର୍ଥ କମିଶନ, ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନିକ ସେବା ଆୟୋଗ, ଅଡ଼ିଟର ଜେନେରାଲ ଏବଂ ଆଟର୍ନି ଜେନେରାଲ ଆଦି ପାଞ୍ଚୋଟି ସ୍ତମ୍ଭ ଉପରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇଛି । ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ଅବାଧ ଓ ମୁକ୍ତ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା ମାଧ୍ୟମରେ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖୁଛି । ଅର୍ଥ କମିଶନ ରାଜସ୍ୱର ସୁଷମ ବଣ୍ଟନ କରି ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୂଳଭିଭିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିଛି ।

ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନିକ ସେବା ଆୟୋଗ ଶାସନର ସୁପରିଚାଳନାପାଇଁ ଦକ୍ଷ କର୍ମଚାରୀ ନିଯୁକ୍ତ କରିବାରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ଆଟଣ୍ଡି ଜେନେରାଲ ସରକାରଙ୍କ ଆଇନ ରୂପକ ଶାସନର ବିବେକରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ଅଡ଼ିଟର ଜେନେରାଲ ସାଧାରଣ ଅର୍ଥର ଜଗୁଆଳି ଅଟେ । ଏହି ସ୍ତମ୍ଭଗୁଡ଼ିକ ନୀତିନିୟମର ମଙ୍ଗ ଧରି ସମ୍ବିଧାନକୁ ସୁସ୍ଥ ଓ ସବଳ କରି ବଞ୍ଚାଇ ରଖୁଛନ୍ତି ।

୭ । ସମ୍ବିଧାନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ବୋଲି କାହିଁକି କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ ନୀତିଗ୍ରନ୍ଥ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନର ମୌଳିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଓ ଆଇନଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବିଧାନରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ଏଥିରେ ସରକାରର କ୍ଷମତା, ନାଗରିକମାନଙ୍କର ଅଧୂକାର, କର୍ଭବ୍ୟ ତଥା ସରକାର ଓ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସୁଚାରୁରୂପେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସରକାର ଗଠନ ଓ ପରିଚାଳନା ଯେଉଁ ନୀତିନିୟମ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ସେଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବିଧାନରୁ ସୃଷ୍ଟି । ସେଥ୍ପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୮ । ଭାରତବର୍ଷର ସମ୍ବିଧାନ ଅନମନୀୟ – ଏହା ସତ୍ୟ କି ?
Answer:
ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ଏକ ଲିଖୁତ ସମ୍ବିଧାନ ଓ ଏହାର କେତେକ ଅଂଶ ନମନୀୟ ଓ କେତେକ ଅଂଶ ଅନମନୀୟ ଅଟେ । ସଂଘ ଶାସନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଧାରାସମୂହ, କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ବିଧାନମଣ୍ଡଳ ଓ ବିଚାରସଂସ୍ଥା, କ୍ଷମତା ବିତରଣ ତାଲିକା ଆଦି ବିଷୟ ଅନମନୀୟ ପଦ୍ଧତିରେ ସଂଶୋଧୃତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସମସ୍ତ ବିଷୟ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସଂସଦର ଉପସ୍ଥିତ ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ତଥା ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାର ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ ସହ ପ୍ରସ୍ତାବଟି ଗୃହୀତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ଦ୍ଧାଧ‌ିକ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ଅନୁମୋଦନ ମଧ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ । ଏଣୁ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ କେତେକାଂଶରେ ଅନମନୀୟ ଅଟେ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ, ସଂଘୀୟ ବିଷୟକୁ ବାଦ୍ ଦେଇ ଅନ୍ୟ ବିଷୟ କେବଳ ସଂସଦର ଅର୍ଦାତ୍ମକ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନକ୍ରମେ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇ ପାରୁଥିବାରୁ ଏହା ନମନୀୟ ମଧ୍ଯ ଅଟେ । ଏଣୁ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନମନୀୟ କିମ୍ବା ଅନମନୀୟ ନୁହେଁ ।

୯ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ସଂଶୋଧନ ପଦ୍ଧତି ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ଦିଅ ।
Answer:
ଭାରତର ସଂସଦଦ୍ବାରା ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇଥାଏ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପଦ୍ଧତି ୩୬୮ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଏହି ପଦ୍ଧତି ନମନୀୟତା ଓ ଅନମନୀୟତାର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ଅଟେ । ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ତିନିଗୋଟି ପଦ୍ଧତିରେ (୧) କେତେକ ନୀତି ସଂସଦର ସାଧାରଣ .ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ସଂଶୋଧୃତ ହୁଏ । (୨) କେତେକ ନୀତି ସଂସଦର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ସଂଶୋଧତ ହୁଏ । (୩) କେତେକ ନୀତି ସଂସଦର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ସଂଶୋଧୂତ ହୋଇ ଅନ୍ଧାଧୁକ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରଥମ ପଦ୍ଧତିଟି ନମନୀୟ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ ପଦ୍ଧତି ଅନମନୀୟ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ।

୧୦ । ଭାରତ କାହିଁକି ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ୩୮ ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । ଚତୁର୍ଥ ଅଧ୍ୟାୟର ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵ ନାଗରିକର ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ ଅନେକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛି । ଭାରତରେ ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥନୀତି, ସମାଜବାଦୀ, ଉଦାରବାଦୀ ନୀତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯିବା ଫଳରେ ଏଠାରେ ନାଗରିକର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ଏଣୁ ଭାରତ ନିଃସନ୍ଦେହରେ ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ ।

୧୧ । “ଆମ୍ଭେ ଭାରତର ଜନସାଧାରଣ” ପଦଟି ବୁଝାଇ ଦିଅ ।
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାକ୍‌କଥନ ‘ଆମ୍ଭେ ଭାରତର ଜନସାଧାରଣ’ ପଦରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର କୌଣସି ଧାରାରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ କ୍ଷମତାର ଉତ୍ସ ସମ୍ପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାକ୍‌କଥନର ଏହି ପଦ ଭାରତୀୟ ଜନସାଧାରଣ ସମସ୍ତ କ୍ଷମତାର ଉତ୍ସବୋଲି ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ ।

ଭାରତୀୟ ଜନସାଧାରଣ ସମ୍ବିଧାନକୁ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ନିଜେ ନିଜକୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବାର ତଥ୍ୟ ଏଥୁରୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ଭାରତରେ ‘ଜନପ୍ରିୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ’ ରହିଥିବାର ପ୍ରମାଣ ଦିଏ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଲୋକମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା ଉପରେ ଆଧାରିତ ହୋଇଥିବାରୁ କୌଣସି ଜନସାଧାରଣ ବା ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏହାର ବିଲୋପସାଧନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଦୃଢ଼ଭିଭିକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ ।

୧୨ । କାହିଁକି ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନକୁ ‘ଆଇନଜୀବୀଙ୍କ ଅମରାବତୀ’ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ପୃଥ‌ିବୀର ଦୀର୍ଘତମ ଲିଖ୍ ସମ୍ବିଧାନ । ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନେ ତତ୍କାଳୀନ ଭାରତର ପରିସ୍ଥିତି, ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ନିରକ୍ଷରତା ଓ ଅନଗ୍ରସରତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଷୟ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗଭାବେ ଲିଖୁତ ରୂପରେ ସମ୍ବିଧାନରେ ସ୍ଥାନିତ କରିବାକୁ ଚାହିଁଥିଲେ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କରେ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ପାଇଁ ପୃଥକ୍ ସମ୍ବିଧାନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭାରତରେ ଉଭୟ ବିଷୟ ଏକ ସମ୍ବିଧାନରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।

ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଵାର୍ଥଗୋଷ୍ଠୀର ସ୍ଵାର୍ଥ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଏଥିରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ପୃଥ‌ିବୀର ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ବିଧାନକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇ କେତେକ ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଭାରତୀୟ ପରିବେଶରେ ଖାପଖୁଆଇ ଚାଲିବାପାଇଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ସମ୍ବିଧାନରେ ସ୍ଥାନ ଦିଆଯାଇଛି । ଏହି ସମସ୍ତ ବିଷୟ ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନକୁ ଏକ ହସ୍ତୀକାର ରୂପ ଓ ଜଟିଳ ଆଇନଗ୍ରନ୍ଥରେ ପରିଣତ କରିଛି । ସାଧାରଣ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ଏହାକୁ ବୁଝିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

ଓକିଲମାନଙ୍କର ଭୂମିକା ଏହାଦ୍ଵାରା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହିସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆଇଭର୍ ଜେନିଙ୍ଗ୍‌ସ ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନକୁ ସମାଲୋଚନା କରି ଓକିଲମାନଙ୍କର ସ୍ଵର୍ଗ’ (Lawyer’s Paradise) ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷର ଅନେକ ପ୍ରମୁଖ ସଦସ୍ୟ ଆଇନଜୀବୀ ତଥା ପ୍ରମୁଖ ରାଜନୀତିଜ୍ଞ ଥିବାରୁ ସମ୍ବିଧାନକୁ ଏପରି ଏକ ଜଟିଳ ଆଇନଗ୍ରନ୍ଥରେ ପରିଣତ କରାଯାଇଥିବାର ସମାଲୋଚନା କରାଯାଏ ।

୧୩ । କାହିଁକି ଭାରତକୁ ଏକ ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାକ୍‌କଥନରେ ‘ସମାଜବାଦୀ’ ଶବ୍ଦଟି ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ବଳରେ ଯୋଗ କରାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ତା’ ପୂର୍ବରୁ ମୂଳ ସମ୍ବିଧାନରେ ମଧ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵରେ ସମାଜବାଦୀ ନୀତି ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଥିଲା । ଏକ ଅର୍ଥନୈତକ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇପାରୁଥିବା ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଭାରତୀୟ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ସମାଜବାଦୀ ପ୍ରକୃତିସମ୍ପନ୍ନ ଅଟେ ।

ସମାନ କାମ ପାଇଁ ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମାନ ମଜୁରି, ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦର ସୁଷମ ବଣ୍ଟନ, ଶାରୀରିକ ଅକ୍ଷମ ଓ ବୃଦ୍ଧବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ, ଆୟଗତ ବୈଷମ୍ୟ ହ୍ରାସ, ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଶିଳ୍ପ ପରିଚାଳନାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ସୁଯୋଗ ଆଦି ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତକୁ ଏକ ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରୂପ ଦିଆଯାଇଛି ।

୧୪ । ସମ୍ବିଧାନର ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ଗୁରୁତ୍ବ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ ଆଇନର ସମାହାର ଅଟେ । ଜେଲିନେକଙ୍କ ମତରେ, ‘ସମ୍ବିଧାନ ବିନା ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅରାଜକତାର ରାଜତ୍ଵରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।’ ଏହା ବ୍ୟକ୍ତି ଶାସନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆଇନର ଶାସନ’ (Rule of Law) ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ । ଏହା ସରକାରର ମୌଳିକ ନୀତି ଓ ସ୍ଵରୂପ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରି କ୍ଷମତାର ଅପବ୍ୟବହାରକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିପାରେ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ୱରୂପ ପ୍ରତିଫଳନ କରି ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତି ଆନୁଗତ୍ୟର ଧାରାର ପ୍ରକୃତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ।

ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ଓ ଅଧିକାରକୁ ଆଇନଗତ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏଣୁ ସମ୍ବିଧାନ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ମଧ୍ୟରେ ଶୃଙ୍ଖଳା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ପ୍ରଶାସନିକ ସ୍ଥିରତା ଓ ଦକ୍ଷତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହା ଏକ ସଭ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଜେଲିଟେନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ “ସମ୍ବିଧାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଏପରିକି ନିଜେ ସରକାର ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋଇଯିବେ ଏବଂ ଏହା ଫଳରେ ଅରାଜକତାର ରାଜତ୍ଵ ଚାଲିବ ।”

୧୫ । ଭାରତ ଏକ ଅର୍ଥ-ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ।
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର କୌଣସି ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ଯଥା- ଲିଖ୍ତ ଓ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ, କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତାର ସାମ୍ବିଧାନିକ ବଣ୍ଟନ, ସ୍ଵାଧୀନ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଓ ଦ୍ବିସଦନୀୟତା ଆଦି ରହିଥିବାରୁ ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ।

କିନ୍ତୁ ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ୧ ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକ ସଖେଳନ ବୋଲି ଘୋଷଣା ରାଜ୍ୟର ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୁଖ୍ୟ ରାଜ୍ୟପାଳ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକରିବା, ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟପ୍ରଶାସନ ଉପରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିବା, ଏକକ ସମ୍ବିଧାନ ଓ ଏକକ ନାଗରିକତା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନକୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସେବାର ଅଧିକାରୀମାନେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ପରିଚାଳନ କରିବା ଇତ୍ୟାଦି କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରୁଥିବାରୁ ଭାରତକୁ ଏକ ଅର୍ଥ-ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରାଯାଇଥାଏ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ-ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନ କେତେକ ମୌଳିକ ଆଇନର ଏକତ୍ର ପଞ୍ଜିକରଣକୁ ବୁଝାଏ ଯାହା ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସରକାରର ସଙ୍ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ । ସମ୍ବିଧାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସରକାରର ଦୟାର ପାତ୍ର ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ସରକାର ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦୀ ହୋଇଯିବାର ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରଚଳିତ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସମ୍ବିଧାନ ବିନା ରାଷ୍ଟ୍ରର ପରିକଳ୍ପନା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ । ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ଆଶା ଓ ଆକାଂକ୍ଷାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିଥାଏ ।

ଏହି ସମ୍ବିଧାନ ଲୋକମାନଙ୍କର ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତି ଆନୁଗତ୍ୟର ଧାରାକୁ ସ୍ୱତଃପ୍ରବୃତ୍ତ କରିବାର ପଥ ସୁଗମ କରିଥାଏ ଏବଂ ଏ ସମସ୍ତ ନିର୍ଭର କରେ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଣୟନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ । ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ହେଲେ ବାସ୍ତବ ଓ ଆଦର୍ଶ ସମ୍ବିଧାନଟିଏ ପ୍ରଣୟନ କରିବା ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥାଏ । ଭାରତୀୟମାନେ ନିଜର ସମ୍ବିଧାନ ନିଜେ ପ୍ରଣୟନ କରିବା ନିମିତ୍ତ ସର୍ବପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ଦଳ ମାଧ୍ୟମରେ ୭, ଅପ୍ରେଲ, ୧୯୩୪ ମସିହାରେ ଦାବି କରିଥିଲେ ।

ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଫୈଜପୁର ଅଧ୍ଵବେଶନରେ ୨୮, ଡିସେମ୍ବର, ୧୯୩୬ର ପ୍ରସ୍ତାବନା ଉପରୋକ୍ତ ଦାବିକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା । ଏହା ସାବାଳକ ଭୋଟପ୍ରଥା ଦ୍ଵାରା ନିର୍ବାଚିତ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭା ଗଠନପାଇଁ ଦାବି କରିଥିଲା । ମାତ୍ର ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଏବଂ ୧୯୩୯ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାରଙ୍କର ମନମୁଖୀ ନୀତିର ବିରୋଧ କରି ଇସ୍ତଫା ଦେଇଦେବାର ଜଟିଳ ରାଜନୈତିକ ବାତାବରଣ ମଧ୍ଯରେ ସାର ଷ୍ଟାଫୋର୍ଡ଼ କ୍ରିପ୍‌ସଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ କ୍ରିପ୍‌ସ କମିଶନ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ୧୯୪୨ ମସିହାରେ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା ।

ଏହି କ୍ରିପ୍‌ କମିଶନର ରିପୋର୍ଟ ଗ୍ରହଣ ବା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇ ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଏହା ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ଦାବିକୁ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବେ ସ୍ଵୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା । ପୁନଶ୍ଚ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମିଶନ (Cabinet Mission) (୧୯୪୬) ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ଉପରୋକ୍ତ ଦାବି ପ୍ରତି ସେମାନଙ୍କର ଦୃଢ଼ ସମ୍ମତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ, ଯଦିଓ ‘ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭା’ ଶବ୍ଦଟି ଉକ୍ତ ରିପୋର୍ଟରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ନ ଥିଲା । ଏହି ଶବ୍ଦଟି ‘ଭାରତୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ଆଇନ ୧୯୪୭’ର ୮ମ ଉପଧାରାରେ କରାଗଲା ।

ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ସଙ୍ଗଠନ – କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମିଶନ (୧୯୪୬)ର ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ ୧୯୪୬ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ମାସରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି କକ୍ଷର ଗଠନ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରସ୍ତାବନା କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମିଶନ ଦେଇଥିଲେ ।

(୧) ସଭାର ମୋଟ ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ୩୮୯ ହେବ । ଏହା ମଧ୍ୟରୁ ୨୯୨ ଜଣ ବ୍ରିଟିଶ୍-ପ୍ରଦେଶମାନଙ୍କୁ, ୪ ଜଣ ମୁଖ୍ୟ କମିଶନର୍‌ଙ୍କ ପ୍ରଦେଶମାନଙ୍କୁ ଏବଂ ୯୩ ଜଣ ଭାରତୀୟ ପ୍ରାଦେଶିକ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧୂତ୍ବ କରିବେ ।
(୨) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଦେଶକୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଅନୁପାତରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷରେ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵର ସୁଯୋଗ ଦିଆଯିବ । ପ୍ରତି ୧ ନିୟୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ପାଇଁ ଜଣେ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ରହିବେ ।
(୩) ଜନସଂଖ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଅନୁପାତକୁ ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଇ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶର ସ୍ଥାନକୁ ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କରାଯିବ ।
(୪) ନିର୍ବାଚକମାନଙ୍କୁ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯିବ, ଯଥା –
(କ) ସାଧାରଣ (ହିନ୍ଦୁ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ, ଆଂଗ୍ଲୋ-ଭାରତୀୟ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ୍‌ମାନେ ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବେ ।)
(ଖ) ମୁସଲମାନ୍
(ଗ) ଶିଖ (କେବଳ ପଞ୍ଜାବ ପାଇଁ)

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

(୫) ଭାରତୀୟ ପ୍ରାଦେଶିକ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରୁ ପ୍ରତିନିଧୁମାନେ ନିର୍ବାଚିତ ନ ହୋଇ ଦ୍ବିପାକ୍ଷିକ ଆଲୋଚନା (Negotiation) ମାଧ୍ୟମରେ ମନୋନୀତ ହେବେ । ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ଗଠନ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ଜୁଲାଇ, ୧୯୪୬ରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶ୍-ପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ମୁଖ୍ୟ କମିଶନରଙ୍କ ପ୍ରଦେଶର ସମୁଦାୟ ୨୯୬ ଗୋଟି ସ୍ଥାନ ପାଇଁ ହୋଇଥିବା ନିର୍ବାଚନରୁ କଂଗ୍ରେସ ୨୧୨ଟିରେ ବିଜୟୀ ହୋଇଥିଲା; ୬୩ ଗୋଟି ସ୍ଥାନ ମୁସ୍‌ଲିମ୍ ଲିଗ୍ ଅଧୁକାର କରିଥିଲା ଏବଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ୧୧ଟି ସ୍ଥାନ ମଧ୍ୟରୁ ୬ଟି ସ୍ଥାନର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ କଂଗ୍ରେସକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ ।

୨୧୮ଟି ପ୍ରତିନିଧ‌ିଙ୍କ ସମର୍ଥନ ପାଇଥିବା କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାକୁ ମହମ୍ମଦ ଅଲ୍ଲି ଜିନ୍ନା “ପାଶବ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା” (Brute Majority) ବୋଲି ମତ ଦେଇଥିଲେ । ନିର୍ବାଚନର ଫଳାଫଳ ମୁସ୍‌ଲିମ୍ ଲିଗ୍‌ର କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମିଶନ୍ ଯୋଜନା ସମ୍ପର୍କୀୟ ନିଷ୍ପଭିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଇ ଦେଇଥିଲା । ମୁସଲିମ୍ ଲିଗ୍ ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ ଯେ, ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀକାଳୀନ ସରକାର ଗଠନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମୌଳିକ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ବିଶ୍ବାସ ଭଙ୍ଗ କରିଛନ୍ତି ।

ତେଣୁ ମୁସ୍‌ଲିମ୍ ଲିଗ୍ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାକୁ ବାସନ୍ଦ (Boycott) କରିଥିଲା । ମୁସ୍‌ଲିମ୍ ଲିଗ୍‌ର ଏହି ବାସନ୍ଦ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ ଗୁଣ କିମ୍ବା ଏହାର ଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ ଦିଗରେ କୌଣସି ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିନଥିଲା । ବରଂ ପୁରୁଖା ପ୍ରଶାସକ, ବରିଷ୍ଠ ରାଷ୍ଟ୍ରନାୟକ, ଖ୍ୟାତନାମା ଆଇନଜ୍ଞ ଓ ବିଜ୍ଞ ମନୀଷୀମାନଙ୍କ ସମାବେଶରେ ଏହା ସମୃଦ୍ଧ ଓ ଦକ୍ଷତାସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇପାରିଥିଲା ।

କର୍ମକାରକୀୟ ପ୍ରସ୍ତାବ (Objective Resolution) – ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଡିସେମ୍ବର ୯, ୧୯୪୬ରେ ଡଃ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ସିହ୍ନାଙ୍କ ଅସ୍ଥାୟୀ ଅଧ୍ଯକ୍ଷତାରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷର ଅଧିବେଶନ ବସିଥିଲା । ମାତ୍ର ଡିସେମ୍ବର ୧୧, ୧୯୪୬ ଦିନ ବିହାରର ଡକ୍ଟର ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦ ଓ ବଙ୍ଗଳାର ଡକ୍ଟର ହରେନ୍ଦ୍ର କୁମାର ମୁଖାର୍ଜୀ ଯଥାକ୍ରମେ ଶାସନ ବିଧାୟକ ସଭାର ସଭାପତି ଓ ଉପ-ସଭାପତି ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ ।

ସଭାର ସ୍ଥାନ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ଯଦି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିର୍ବାଚନ ହୋଇଥା’ନ୍ତା, ତାହାହେଲେ, ହୁଏତ ଭାରତର ବହୁ ବିଶିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାର ସଭ୍ୟ ହୋଇପାରି ନ ଥା’ନ୍ତେ । ଡଃ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦ ଏକ ଶ୍ରେଣୀବିହୀନ ସମାଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ସର୍ବଦା ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରୁଥିଲେ । ଏହି ସମସ୍ତ ଆଦର୍ଶର ପ୍ରତିଫଳନ ପଣ୍ଡିତ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କଦ୍ଵାରା ଡିସେମ୍ବର ୧୩, ୧୯୪୬ରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ପ୍ରସ୍ତାବ – “କର୍ମକାରକୀୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ବା ସଂକଳ୍ପ” (Objective Resolution) ମାଧ୍ୟମରେ ଘଟିଥିଲା । ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ନେହେରୁଙ୍କ ଏହି “କର୍ମକାରକୀୟ ପ୍ରସ୍ତାବ” ଭାରତର ଭବିଷ୍ୟତ ରୂପରେଖ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରୁଥିଲା । ନିମ୍ନଲିଖତ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଉପରୋକ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବର ଗୁରୁତ୍ଵ ଉପଲବ୍ଧି କରିହେବ ।

(୧) ଭାରତର ଜନସାଧାରଣ ସାର୍ବଭୌମ, ସ୍ଵାଧୀନ ଭାରତ, ଏହାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଞ୍ଚଳ ଏବଂ ସରକାରଙ୍କ ଅଙ୍ଗ (Organ) ମାନଙ୍କର କ୍ଷମତାର ଉତ୍ସରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ ।
(୨) ଭାରତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକଙ୍କୁ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ; ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା, ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଏବଂ ଆଇନ ସମ୍ମୁଖରେ ସମାନତା, ଚିନ୍ତନ, ପ୍ରକାଶନ, ବିଶ୍ଵାସ, ପୂଜନ, ବୃତ୍ତି, ସଂଘ ଗଠନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ସାଧାରଣ ନୈତିକତା ଓ ଆଇନର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଦିଆଯିବ ।
(୩) ସଂଖ୍ୟାନ୍‌ନ ଗୋଷ୍ଠୀ, ଅନୁନ୍ନତ ଏବଂ ଆଦିବାସୀ ଅଧୁଷିତ ଅଞ୍ଚଳ ଏବଂ ଦଳିତ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅନୁନ୍ନତ ସମ୍ପ୍ରଦାୟଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ନିରାପତ୍ତା ଦିଆଯିବ ।
(୪) ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭୂଖଣ୍ଡୀୟ ଏକତ୍ଵ ଏବଂ ଜଳ, ସ୍ଥଳ ଓ ଆକାଶ ଭାଗରେ, ନ୍ୟାୟ ଏବଂ ସଭ୍ୟଜାତିଙ୍କ ଆଇନ ଅନୁମୋଦିତ ନୀତିରେ, ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରି ରଖୁହେବ ।
(୫) ଏହି ପୁରାତନ ଜାତି ପୃଥିବୀରେ ତା’ର ସମ୍ମାନଜନକ ଏବଂ ଯଥାର୍ଥ ସ୍ଥାନ ପାଇବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିବ ଏବଂ ବିଶ୍ଵ-ଶାନ୍ତି ଏବଂ ମାନବଜାତିର କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ସ୍ଵତଃ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରିବ ।

ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁଙ୍କର ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ବର୍ଷବର୍ଷ ଧରି ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ପ୍ରେରଣା ଦେଇ ଆସିଥୁବା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତିର ବହ୍ନିକୁ ପ୍ରଜ୍ଜଳନ କରିବାରେ ଘୃତ ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ଆଦର୍ଶ, ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ସ୍ଵପ୍ନକୁ ବାସ୍ତବତାର ରୂପ ଦେଇଥିଲା । ଭବିଷ୍ୟତର ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ପାଇଁ ଏହା ଏକ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଅଙ୍କନ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା ।

କେ. ଏମ୍. ମୁନ୍‌ସି ଯଥାର୍ଥରେ ମତ ଦେଇଥିଲେ, “ ଆମର ସାର୍ବଭୌମ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନ୍ମପତ୍ରିକା (Horoscope) ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ସୂଚିତ ହୋଇଅଛି ।’’ ନେହେରୁଙ୍କ ମତରେ “ ଏହା ଆମ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଆନ୍ତରିକ ଶପଥକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରୁଛି ।’’ ଏହାର ଏକ ଗଭୀର ଏବଂ ସୂକ୍ଷ୍ମ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷର ଅନ୍ତିମ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ ଯାହା ଏକ ସାର୍ବଭୌମ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥାପନ ବିଷୟରେ ସ୍ଥିର-ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା ।

ଉପରୋକ୍ତ “କର୍ମକାରକୀୟ ପ୍ରସ୍ତାବ” ଜାନୁୟାରୀ ୨୨, ୧୯୪୭ରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷଦ୍ବାରା ଅନୁମୋଦିତ ଓ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା । ଏହାପରେ ନୂତନ ସମ୍ବିଧାନର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ସମ୍ପର୍କରେ ପୁଙ୍ଖାନୁପୁଙ୍ଖ ଆଲୋଚନା ଓ ତଥ୍ୟ ସଂକଳନ ପାଇଁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବୈଷୟିକ କମିଟିମାନ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହିସବୁ କମିଟିଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ରିପୋର୍ଟକୁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷରେ ଆଲୋଚନା ଏବଂ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇ ଗୃହୀତ କରାଯାଇଥିଲା ।

ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା – ଆଇନଗତ ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କଲେ ଏହି ସଭା ଏକ ସାର୍ବଭୌମ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନ ଥିଲା । ଏହାର ସୃଷ୍ଟି, ସ୍ଥିତି ଓ ବିଲୟ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାରଙ୍କର ନୀତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସେତେବେଳେର ରାଜନୈତିକ ପରିବେଶକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଏହା ସ୍ଥିର-ନିଶ୍ଚିତ ହଏ ଯେ, ଥରେ ଏହି ସଭାର ସ୍ଥାପନା ହୋଇସାରିବା ପରେ, ପୁଣି ଏହାର ବିଲୋପସାଧନ ଘଟାଇବା ବା ଏହାର କ୍ଷମତାକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରିବା ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଅସମ୍ଭବ ଥିଲା ।

ତେଣୁ ଏହାର ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ବିଷୟରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଦୃଢ଼ ମତ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବାବେଳେ ଶ୍ରୀ ଜୟକର ତଥା ମୁସ୍‌ଲିମ୍ ଲିଗ୍‌ର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଭ୍ୟମାନେ ଏହାର ପ୍ରକୃତିକୁ ଦୃଢ଼ ସମାଲୋଚନା କରୁଥିଲେ ।

ଭାରତ ବିଭାଜନ ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷର କାର୍ଯ୍ୟ “ କର୍ମକାରକୀୟ ପ୍ରସ୍ତାବ”ର ଗୃହୀତ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଉପ-କମିଟିର ସ୍ଥାପନ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ମୁସ୍‌ଲିମ୍ ଲିଗ୍ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କର ବାସନ୍ଦ ନୀତି ଓ ପାକିସ୍ତାନ ସୃଷ୍ଟି ଦିଗରେ ଏକ୍‌ଜିଦିଆ ମନୋଭାବ ଫଳରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ନେତାମାନେ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ପାକିସ୍ତାନର ଦାବିକୁ ମାନିନେବା ପାଇଁ ଓ ତା’ପରେ ଭାରତୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ଆଇନ, ୧୯୪୭ ବ୍ରିଟିଶ ପାର୍ଲାମେଣ୍ଟଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହେଲା ।

ଏହା ଫଳରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ପରି ଦୁଇଟି ଔପନିବେଶିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତ ରାଜ୍ୟ (Dominion Status) । ଏହା ଆଇନ ଭାରତର ବିଭାଜନ, ଭାରତ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାକୁ ୩୦୮କୁ ଖସି ଆସିବାପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ।

ସ୍ଵାଧୀନତା ଆଇନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ମାଧ୍ୟମରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦାର ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଭାରତସ୍ଵାଧୀନତା ଆଇନ, ୧୯୪୭ର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ପରେ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷକୁ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଅସ୍ଥାୟୀ ପାର୍ଲାମେଣ୍ଟ ରୂପେ ସ୍ଵୀକୃତି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଏହା ଫଳରେ ଏହି ସଭା ଏକ ସାର୍ବଭୌମ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ପରିଣତ ହେଲା । ୧୯୫୨ ମସିହାର ପ୍ରଥମ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ନୂତନ ପାର୍ଲାମେଣ୍ଟର ଗଠନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ସଭା – ଏହି ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭା ଏବଂ ଏକ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା (Union Parliament) ର ଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପାଦନ କରୁଥିଲା ।

ଏକ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଆଇନଗତ ସ୍ଥିତି ସମ୍ପର୍କରେ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କର ଅଗଷ୍ଟ ୧୫, ୧୯୪୭ର ମତ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ – “ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ କ୍ଷମତା ଦାୟିତ୍ବର ବୋଝ ମୁଣ୍ଡାଇ ଦିଏ । ଏହି ଦାୟିତ୍ଵ ଏହି ସାର୍ବଭୌମ ପ୍ରଣୟନ ସଭା ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଯାହା ଭାରତର ଲୋକମାନଙ୍କର ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ପ୍ରତୀକ ।”

ଚିଠାକରଣ (Drafting) କମିଟି – ଅଗଷ୍ଟ ୨୯, ୧୯୪୭ ଦିନ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷର ଚିଠାକରଣ କମିଟିକୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଏହା ଡଃ ବି.ଆର. ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ଏଥିରେ ଏନ୍. ଗୋପାଳସ୍ଵାମୀ ଆୟାଙ୍ଗର, ଆଲ୍ଲାଦି କ୍ରିଷ୍ଣାସ୍ଵାମୀ ଆୟାର, କେ. ଏମ୍. ମୁନ୍‌ସି, ଟି.ଟି. କ୍ରିଷ୍ଣାମାଚାରୀ, ମହମ୍ମଦ୍ ସାଦୁଲ୍ଲା, ଏନ୍. ମହାଦେବ ରାଓ ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସଭ୍ୟରୂପେ ରହିଥିଲେ ।

ଏହି ଚିଠାକରଣ କମିଟିର ରିପୋର୍ଟ ଫେବୃୟାରୀ ୨୧, ୧୯୪୮ରେ ସଭାରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଚିଠା ସମ୍ବିଧାନଟି ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାରେ ନଭେମ୍ବର ୪, ୧୯୪୮ରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଚିଠା ସମ୍ବିଧାନଟି ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ଅନୁମୋଦନ ନଭେମ୍ବର ୨୬, ୧୯୪୯ରେ ଲାଭ କରିଥିଲା; ମାତ୍ର ଜାନୁୟାରୀ ୨୬, ୧୯୫୦ ତାରିଖ ଦିନ ଏହା ବାସ୍ତବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ।

ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ – ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ୧୧ଟି ଅଧୂବେଶନ ବସିଥିଲା ଏବଂ ଏହା ୧୬୫ ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଥୁଲା | ମୋଟ ୧୬୫ ଦିନ ମଧ୍ୟରୁ ୧୧୪ ଦିନ ଚିଠା ସମ୍ବିଧାନ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଆଲୋଚନା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା । ସରକାରୀ ଭାବରେ ଏହି ସଭାର କାର୍ଯ୍ୟ ଡିସେମ୍ବର ୯, ୧୯୪୬ରେ, ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ନଭେମ୍ବର ୨୬, ୧୯୪୯ ଦିନ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା । ଅର୍ଥାତ୍ ଏହା ସମୁଦାୟ ୨ ବର୍ଷ ୧୧ ମାସ ଓ ୧୮ ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ୩୯୫ଟି ଧାରା ଓ ୮ଟି ଅନୁସୂଚୀବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ବିରାଟ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କରିବା ପାଇଁ ସର୍ବମୋଟ ୬.୪ କୋଟି ଟଙ୍କା ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥିଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

ସମାଲୋଚନା – ଭାରତୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରି ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏକ ସ୍ଥିର ରୂପରେଖ ଦେବା ନିମିତ୍ତ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର ଦାୟିତ୍ଵ ଅନସ୍ବୀକାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଭାରତୀୟ ଜନଜୀବନରେ ଏକ ନୂତନ ଯୁଗର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନ ରୂପକ ଐତିହାସିକ ନଥର ସଂଯୋଜନା, ଏହି କକ୍ଷର ସଭ୍ୟଭୁକ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ମହାନତା ଓ ପରିବ୍ୟାପ୍ତତାକୁ ସୂଚିତ କରେ । ତଥାପି ଏହା ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କର ସମାଲୋଚନାରୁ ମୁକ୍ତ ନୁହେଁ । ସମାଲୋଚକମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ନିମ୍ନଲିଖତ ଯୁକ୍ତିର ଆଶ୍ରୟ ନେଇଥା’ନ୍ତି ।

(୧) ଏହା ଏକ କଂଗ୍ରେସୀ ଚିଠା – ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାର କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ସଂଖ୍ୟାଧ‌ିକ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଥ‌ିବାରୁ ଏବଂ ଦଳୀୟ ହୁଇପୂର ଭୟରେ କଂଗ୍ରେସର ଅଳ୍ପ ମାନ୍ୟଗଣ୍ୟ ସଭ୍ୟଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ କକ୍ଷର ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରୁଥିବାରୁ, ଏହି ସଭାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ ସମ୍ବିଧାନ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଦଳର ଏକମୁଖୀ ଦର୍ଶନକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରୁଛି ବୋଲି ସମାଲୋଚକମାନେ ଦାବି କରନ୍ତି । ଏହି ସଭାର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଦାୟିତ୍ଵସମ୍ପନ୍ନ, ଯୋଗ୍ୟ ବିରୋଧୀଦଳ ଅନୁପସ୍ଥିତ ଥିଲା, ଯାହା ସମ୍ବିଧାନର ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସମ୍ପର୍କରେ ଭୂ-କୁଞ୍ଚୁତ କରିବାପାଇଁ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କୁ ସୁଯୋଗ ଦେଇଥିଲା ।

(୨) ଲୋକମାନଙ୍କର ସଠିକ୍ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ବ ପାଇଁ ଯଥାଯୋଗ୍ୟ ସୁଯୋଗର ଅନୁପସ୍ଥିତି – ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷ ଲୋକମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ସମର୍ଥନ ଲାଭରୁ ବଞ୍ଚିତ ଥିଲା । କାରଣ ଏହା ପ୍ରାଦେଶିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା (Provincial Legislative Assemblies) ମାନଙ୍କର ସଭ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା | ଏହି ପ୍ରାଦେଶିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାଗୁଡ଼ିକ ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ସୀମିତ ଭୋଟଦାନ କ୍ଷମତା ମାଧ୍ୟମରେ ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା । ତେଣୁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷ ଏକ ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନ ଥିଲା ।

(୩) ଦେଶୀୟ ରାଜ୍ୟ (Princely States) ମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵର ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଇ ନ ଥିଲା – ଦେଶୀୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରୁ ରାଜାମାନଙ୍କର ମନୋନୀତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ଏହି ସଭାର ସଭ୍ୟପଦ ଦିଆଯିବା ବିଧ୍ୱଂସମ୍ମତ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏବଂ ଏହା ପାଇଁ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମିଶନ୍ ଯୋଜନାର ରିପୋର୍ଟରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଏହା ସଠିକ୍ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇ ନ ଥିଲା । ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧୁଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ମନୋନୀତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ନିଆଯିବା ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ଭାରତର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଶତକଡ଼ା ୪୦ ଭାଗ ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିନିଧୂତ୍ବ ବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଥିଲେ ।

(୪) ଗରିବ ଲୋକଙ୍କର ପ୍ରତିନିଧୁ ନୁହେଁ ବରଂ ଓକିଲମାନଙ୍କର ସମାବେଶ ଏହି କକ୍ଷରେ ଘଟିଥିଲା – ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭାରେ ଓକିଲ ଓ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ଉପସ୍ଥିତି ଥିଲା । ସେମାନେ ଗରିବ ଲୋକଙ୍କର ସମସ୍ୟା ଜର୍ଜରିତ ଜୀବନ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଜ୍ଞ ଓ ବୀତସ୍ପୃହ ଥିଲେ, ଯେଉଁ ମନୋଭାବ ସମ୍ବିଧାନ ମାଧ୍ୟମରେ ସାମାଜିକ-ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟର ପରିପନ୍ଥୀ ହୋଇଥିଲା ।

ଉପରୋକ୍ତ ସମାଲୋଚନାର ପାତ୍ର ହୋଇଥିବା ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭା ଯେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଏକ ଦାୟିତ୍ଵସମ୍ପନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟର ସୂଚାରୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଛି ତାହା ବିବାଦ ବହିର୍ଭୂତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଅଟେ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ଓ ବିଚ୍ଛିନ୍ନତାବାଦୀ ଶକ୍ତିର ରକ୍ତାକ୍ତ ଚୁମ୍ବନରୁ ଆମର କଷ୍ଟ ଉପାର୍ଜିତ ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଏହାର ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ଵାଗତଯୋଗ୍ୟ । ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆଲୋଚନାପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନାର ସ୍ତର ଦେଇ ଏହା ସ୍ଵାଧୀନ ଭାରତ ପାଇଁ ଏକ ଦୃଢ଼ ମେରୁଦଣ୍ଡ – ଏକ ସୁବିନ୍ୟସ୍ତ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲା ଏବଂ ଏହାହିଁ ହେଉଛି ଉକ୍ତ ସଭାର ପ୍ରକୃତ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ।

୨ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାକ୍‌କଥନ ବା ମୁଖବନ୍ଧ (Preamble)ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଆଦର୍ଶଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମୁଖବନ୍ଧ ବା ପ୍ରସ୍ତାବନା ସମ୍ବିଧାନର ମୁଖ ସଦୃଶ । ଜାତିର ଅଭୀପ୍‌ସା, ଆକାଂକ୍ଷା ଓ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏଥିରେ ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇଅଛି । ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଣେତାମାନେ ଭାରତବାସୀଙ୍କ ତରଫରୁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କରି ସେହିମାନଙ୍କର ହସ୍ତରେ ଅର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଭିତ୍ତି, ନୈତିକ ଆଦର୍ଶ ତଥା ବିଶିଷ୍ଟ ବିଭବଗୁଡ଼ିକର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ସୂଚନା ପ୍ରସ୍ତାବନାରେ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ଆତ୍ମା ସଦୃଶ ।

ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରସ୍ତାବନାରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ, “ଆମେ ଭାରତବାସୀ ଦୃଢ଼ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ହୋଇ ଭାରତକୁ ଏକ ସାର୍ବଭୌମ, ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ, ସମାଜବାଦୀ, ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ,
ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ହିସାବରେ ଗଠନ କରିବାକୁ ଓ ଏହାର ସମସ୍ତ ନାଗରିକଙ୍କୁ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟବିଚାର, ଚିନ୍ତା, ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି, ବିଶ୍ଵାସ, ଧର୍ମ ଉପାସନାର ସ୍ଵାଧୀନତା, ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ସୁଯୋଗର ସମତା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵର ବିକାଶ କରାଇବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବ୍ୟକ୍ତିର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ଜାତିର ଐକ୍ୟ ଓ ସଂହତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇ ଆମରି ଶାସନ ବିଧାୟକ ସଭାରେ ୧୯୪୯ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସର ଆଦ୍ୟ ୨୬ ତାରିଖ ଦିନ ଏହି ସମ୍ବିଧାନକୁ ଅଙ୍ଗୀକୃତ ଅଧୁନିୟମିତ ଏବଂ ଆତ୍ମାର୍ପିତ କରୁଛୁ ।’’

(୧) ସମ୍ବିଧାନର ଉତ୍ସ :
ପ୍ରସ୍ତାବନାରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିବା ‘ଆମ୍ଭେ ଭାରତବାସୀ’ ଶବ୍ଦାବଳୀ ସାର୍ବଭୌମ କ୍ଷମତା ଲୋକମାନଙ୍କଠାରେ ନ୍ୟସ୍ତ ବୋଲି ସୂଚନା ଦିଏ ।

(୨) ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରକୃତି :
ସାର୍ବଭୌମ ରାଷ୍ଟ୍ର : ଭାରତ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବାହ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିରଙ୍କୁଶ କ୍ଷମତା ବିସ୍ତାର କରିଅଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାରଙ୍କର ନିଷ୍ପଭିକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ।
ଭାରତକୁ ପ୍ରଶାସନିକ ସୁବିଧା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବହୁ ରାଜ୍ୟରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକତା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରହିଛି ଓ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ଓ ଏକୀକରଣ ହୋଇ ରହିଛି ।

ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ର : ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଧନୀଦରିଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବୈଷମ୍ୟ ଦୂରୀକରଣ, ସବୁଶ୍ରେଣୀର ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦର ବଣ୍ଟନ, ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନ ପ୍ରଣାଳୀର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ଜାତି-ଧର୍ମ-ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସାଧନ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଏ ।

ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର : ପ୍ରସ୍ତାବନାରେ ଭାରତକୁ ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ରାଷ୍ଟ୍ର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧର୍ମକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଧର୍ମରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିନାହିଁ । ସବୁଧର୍ମକୁ ସମାନ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନ କରିବା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଧର୍ମ । ଭାରତର ଜଣେ ଅଧିବାସୀ ସ୍ଵାଧୀନଭାବରେ ଯେକୌଣସି ଧର୍ମକୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବ ଏବଂ ପ୍ରଚାର କରିପାରିବ । ଏଥିପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ତରଫରୁ କୌଣସି କଟକଣା ନାହିଁ ।

ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ର : ଭାରତର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ । ଏଠାରେ ଅବାଧ ଓ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରଚଳିତ । ସାର୍ବଜନୀନ ଭୋଟ ପ୍ରଥା ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିଛି । ଆଇନର ଶାସନ, ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ, ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ତଥା ଦାୟିତ୍ଵପୂର୍ଣ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପ୍ରଭୃତି ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି ।

ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର : ଭାରତରେ ରାଜତନ୍ତ୍ରକୁ ଉପେକ୍ଷାକରି ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ରକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଉତ୍ତରାଧୁକାର ସୂତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦବୀ ମଣ୍ଡନ କରାଯାଏ ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ହାତରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ ।

(୩) ସମ୍ବିଧାନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଆଦର୍ଶ :
ନ୍ୟାୟ : ପ୍ରସ୍ତାବନାରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନ୍ୟାୟ ଦିଆଯିବ । କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କୌଣସି କାରଣରୁ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରାପ୍ତିରୁ ବଞ୍ଚିତ କରାଯିବ ନାହିଁ ।
ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା : ଚିନ୍ତନ, ପ୍ରକାଶନ, ପୂଜନ ଓ ବିଶ୍ଵାସର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବେ ।
ସମାନତା : ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରସ୍ତାବନାରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଛି । ଆଇନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ସମସ୍ତେ ସମାନଭାବେ ବିଚାର କରିବା ଓ କୌଣସି ବାଛବିଚାର ନକରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକକୁ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଉପଭୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

ଭ୍ରାତୃତ୍ବ ଓ ଜାତୀୟ ଐକ୍ୟ : ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବୃଦ୍ଧି କରି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଐକ୍ୟ ଓ ସଂହତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବନାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଛି । ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଐକ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଭାଷା, ଧର୍ମ, ଦେଶ, ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରଭୃତିର ବିଭିନ୍ନତା ସତ୍ତ୍ଵେ ଭାରତ ଏକ ଏବଂ ଭାରତୀୟମାନେ ଯେ ଅଭିନ୍ନ ଏହା ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଛି । ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତିର ମିଳନରେ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଓ ଭାରତକୁ ଏକ ସୁସଂହତ ଏବଂ ଦୃଢ଼ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଣତ କରିବା ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

(୪) ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଣୟନ ତାରିଖ : ପ୍ରସ୍ତାବନାର ଶେଷଭାଗରେ ଥ‌ିବା ୧୯୪୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୨୬ ତାରିଖ ହେଉଛି ସମ୍ବିଧାନ ଗୃହୀତର ଦିନ । ଏହି ଦିନ ସମ୍ବିଧାନ ଶାସନ ବିଧାୟକ ସଭାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଜାନୁୟାରୀ ୨୬, ୧୯୫୦ରେ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ।

ପ୍ରସ୍ତାବନାକୁ ପଣ୍ଡିତ ଠାକୁର ଦାସ ଭାର୍ଗବ ସମ୍ବିଧାନର ଆତ୍ମା ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ବିଶିଷ୍ଟ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀ ବାର୍କରଙ୍କ ମତରେ, ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରସ୍ତାବନାରେ ସମ୍ବିଧାନର ସାରତତ୍ତ୍ଵ ଓ ଯୁକ୍ତି ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ସମ୍ବିଧାନର ଚାବିକାଠିରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

୩ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବା ଚାରିତ୍ରିକ ଲକ୍ଷଣ (Salient Features)ଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନ ହେଉଛି ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ ନୀତିଗ୍ରନ୍ଥ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନର ମୌଳିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଓ ଆଇନଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବିଧାନରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ମୌଳିକ ସୃଷ୍ଟି ନୁହେଁ । ଏହା ବିଶ୍ଵର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମ୍ବିଧାନଦ୍ଵାରା କେତେକାଂଶରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିବାରୁ ସମାଲୋଚକମାନେ ଏହାକୁ ଏକ ଉଧାର ସମ୍ବିଧାନ କହନ୍ତି । ଏହି ବୃହତ୍ ସମ୍ବିଧାନକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟମାନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ଉଦ୍ଧୃତ ବିଷୟ ଭାରତୀୟ ପରିବେଶରେ ଖାପ ଖାଇବା ହିଁ ଆମର ମୌଳିକତା ।

(୧) ବୃହତ୍ ଲିଷ୍କୃତ ସମ୍ବିଧାନ : ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ପୃଥ‌ିବୀର ସର୍ବବୃହତ୍ ଲିଖତ ସମ୍ବିଧାନ ଅଟେ । ଏହି ସମ୍ବିଧାନରେ ସର୍ବମୋଟ ୩୯୫ଟି ଧାରା ଏବଂ ୧୨ଟି ଅନୁସୂଚୀ ରହିଛି । ଏହାର ବିଶାଳତା ଓ ଜଟିଳତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଏହାକୁ ‘ଓକିଲମାନଙ୍କର ସ୍ଵର୍ଗ’ ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରାଯାଇଛି । ଏପରି ବିଶାଳକାୟ ହେବାର କାରଣ ହେଲା ଶାସନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ବିଧାନ ଲିଖତଭାବରେ ରଖାଯାଇଛି, ସମ୍ବିଧାନକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ, ସରଳ, ବୋଧଗମ୍ୟ କରାଯାଇଛି ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ତଥା ରାଜ୍ୟର ଶାସନ ପ୍ରଣାଳୀ ପୃଥକ୍‌ଭାବେ ସୂଚିତ ହୋଇଛି ।

(୨) ସାର୍ବଭୌମ, ସମାଜବାଦୀ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ର : ସ୍ଵାଧୀନତା ହାସଲ ପରେ ଭାରତ ବାହ୍ୟ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶାସନ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ । ଏଠାରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରହିଛି । ଭାରତରେ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।

(୩) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର : ୧୯୭୬ ମସିହାରେ ସମ୍ବିଧାନର ୪୨ ତମ ସଂଶୋଧନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ଭାରତ ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଧର୍ମ ନାହିଁ । ସବୁ ଧର୍ମପ୍ରତି ସମାନ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବରେ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବ, ଏଥପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ତରଫରୁ କୌଣସି କଟକଣା ନାହିଁ । ଧର୍ମ ଉପରେ କର ବସିବା ଓ ସରକାରୀ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନରେ ଧର୍ମଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନକୁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି ।

(୪) ନମନୀୟତା ଓ ଅନମନୀୟତାର ସମାହାର : ଯେଉଁ ସମ୍ବିଧାନର ସଂଶୋଧନ ପ୍ରଣାଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସରଳ ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ସମ୍ବିଧାନର ବିଷୟଗୁଡ଼ିକୁ ସାଧାରଣ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ସଂସଦଦ୍ଵାରା ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇପାରେ, ତାକୁ ନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ କୁହାଯାଏ । ମାତ୍ର ଯେଉଁ ସମ୍ବିଧାନର ସଂଶୋଧନ ପଦ୍ଧତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜଟିଳ ଓ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ଏବଂ ସଂସଦର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସମର୍ଥନ ଓ ଅନ୍ଧାଧିକ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ସମର୍ଥନ ସହ ସଂଶୋଧନ ହୁଏ ତାକୁ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ କୁହାଯାଏ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରୟୋଜନ ଅନୁଯାୟୀ ନମନୀୟ ଓ ଅନମନୀୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଉଭୟ ପଦ୍ଧତିର ସୁବିଧା ଉପଭୋଗ କରିଥାଏ ।

(୫) ସଂସଦୀୟ ଶାସନ : ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ପରି ଭାରତରେ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ । କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଏଠାରେ ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗ ମଧ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ନିକଟରେ ଦାୟୀ ରୁହେ । ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ଓ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶାସନମୁଖ୍ୟଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକୃତପକ୍ଷେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୁଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନାମକୁମାତ୍ର ମୁଖ୍ୟ ହୋଇ ରହନ୍ତି । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ । ରାଜ୍ୟପାଳ ନାମକୁମାତ୍ର ମୁଖ୍ୟ, ମାତ୍ର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରକୃତ ଶାସନମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

(୬) ସଂଘୀୟ ଶାସନ : ଆମ ଭାରତ ୨୮ଟି ରାଜ୍ୟ ଓ ୭ଟି କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ଭାରତୀୟ ଶାସନକୁ ସଂଘୀୟ ରୂପ ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ଏହାର ସମ୍ବିଧାନ ଏକ ଲିଷ୍କୃତ ଓ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନ । ଦ୍ଵୈତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଦ୍ଵୈତ ସରକାର ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ବଣ୍ଟନ ଏବଂ ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଆଦି ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷଣ ବିଦ୍ୟମାନ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।

ଭାରତୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିଶେଷଭାବରେ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ । ଜାତୀୟ ଏକତା ଓ ସଂହତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ନେଇ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଣେତାମାନେ ଭାରତରେ କେନ୍ଦ୍ରାଭିମୁଖୀ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିକଳ୍ପନା କରିଥିଲେ ।

(୭) ମୌଳିକ ଅଧୂକାର : ସମ୍ବିଧାନର ତୃତୀୟ ପରିଚ୍ଛେଦରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ଆମେରିକା ସମ୍ବିଧାନ ପରି ଆମର ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ସମ୍ବିଧାନରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଛି । ଏହାକୁ ୬ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ । ଏହା ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ।
(୧) ସମାନତା ଅଧିକାର – (୧୪ ଧାରାରୁ ୧୮ ଧାରା)
(୨) ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର – (୧୯ ଧାରାରୁ ୨୨ ଧାରା)
(୩) ଶୋଷଣ ବିରୋଧରେ ଅଧୂକାର – (୨୩ ଧାରାରୁ ୨୪ ଧାରା)
(୪) ଧର୍ମଗତ ଅଧିକାର (୨୫ ଧାରାରୁ ୨୮ ଧାରା)
(୫) ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧିକାର (୨୯ ଧାରାରୁ ୩୦ ଧାରା)
(୬) ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧୁକାର (୩୨ ଧାରା) ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ୧୨ ଧାରାରୁ ୩୫ ଧାରା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଶଦ୍‌ଭାବରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(୮) ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ – ଧାରା ୫୧(କ) : ଅଧିକାର ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପରସ୍ପର ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀଭାବେ ଜଡ଼ିତ । ନାଗରିକମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଅଧିକାର ଉପଭୋଗ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ କେତେକ କର୍ଭବ୍ୟ ପାଳନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ୧୯୭୬ ମସିହାରେ ହୋଇଥିବା ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବଳରେ ୫୧ (କ) ଧାରାରେ ୧୦ଟି ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଛି । ସମ୍ବିଧାନ, ଜାତୀୟ ପତାକାକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ, ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଓ ଏକତା ରକ୍ଷା, ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷା, ନାରୀ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ରକ୍ଷା ଆଦି ବିଷୟ ଏଥିରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।

(୯) ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି (୩୬ ଧାରାରୁ ୫୧ ଧାରା) : ସମ୍ବିଧାନର ୪ର୍ଥ ପରିଚ୍ଛେଦରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନୀତିନିୟାମକ ବା ନିର୍ଦ୍ଦେଶତତ୍ତ୍ଵ ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇ ରହିଛି । ଏହା କେବଳ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାତ୍ମକ ନୀତି ଆଇନ ନୁହେଁ । କୋର୍ଟ କଚେରିରେ ମୋକଦ୍ଦମା କରି ଏ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଦେଶର ଶାସନ ପାଇଁ ଏହା ମୌଳିକ ନୀତିରୂପେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ସମୟରେ ଅଥବା ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କଲାବେଳେ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀକୁ ବିଚାରକୁ ନେବା ପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଣେତାମାନେ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଛନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନର ୩୬ ଧାରାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ୫୧ ଧାରା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ଲିପିବଦ୍ଧ ରହିଛି ।

(୧୦) ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା : ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ମୁଖବନ୍ଧ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ସମୂହରେ ଭାରତକୁ ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଣତ କରିବାପାଇଁ କଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି । ଏଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦିଆଯିବାପାଇଁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦିଆଯାଇଛି । ସାଧାରଣ ଜୀବନର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ସୁବିଧା ଅବ୍ୟାହତ ରଖୁଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

(୧୧) ସ୍ଵାଧୀନ ନିରପେକ୍ଷ ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥା : ଭାରତରେ ଏକ ସୁସଙ୍ଗତ, ନିରପେକ୍ଷ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ ବିଚାର ସଂସ୍ଥା ରହିଛି । ତେଣୁ ସୁପ୍ରିମ୍ କୋର୍ଟଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ନିମ୍ନ ଅଦାଲତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ବିଚାର ସଂସ୍ଥା ଏକତ୍ର ବାନ୍ଧି ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି । ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇଁ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି, ବେତନ, ଭତ୍ତା ଓ ଚାକିରି ସର୍ଭାବଳୀ ସମ୍ବିଧାନଦ୍ୱାରା ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇଛି ।

(୧୨) ସାର୍ବଜନୀନ ଭୋଟ କ୍ଷମତା : ସମ୍ବିଧାନର ୩୨୬ ଧାରାନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାବାଳକ ଭୋଟ କ୍ଷମତା ପାଇଛନ୍ତି । ଏଥିପାଇଁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଜଗତରେ ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ଅପେକ୍ଷା କରାଯାଇଛି । ଭାରତରେ ଧନ, ଶିକ୍ଷା, ଲିଙ୍ଗ, ଧର୍ମ, ଜନ୍ମସ୍ଥାନ, ଜାତି ନିର୍ବିଶେଷରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାବାଳକ ଭୋଟ କ୍ଷମତା ପାଇଛନ୍ତି । ଏହା ଭାରତକୁ ବୃହତ୍ତମ ଗଣତନ୍ତ୍ର କରିଦେଇଛି । ସମ୍ବିଧାନର ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ସାହସିକ ପଦକ୍ଷେପରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ୬୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନଦ୍ୱାରା ବର୍ତ୍ତମାନ ୧୮ ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ଲୋକଙ୍କୁ ଭୋଟଦାନ କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି ।

(୧୩) ଏକକ ନାଗରିକତ୍ବ : ଭାରତରେ ଏକକ ନାଗରିକତ୍ଵ ପ୍ରଚଳିତ । ଭାରତରେ ବାସ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକଭାବେ ପରିଚିତ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ଅନୁସାରେ କୌଣସି ରାଜ୍ୟ ନାଗରିକତା ପ୍ରଦାନ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଅର୍ଥାତ୍ ସମସ୍ତେ ଭାରତର ନାଗରିକ ହେବେ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜାତୀୟ ଏକତା ଓ ସଂହତି ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରରେ ଦ୍ଵୈତ ନାଗରିକତା ପ୍ରଚଳିତ । ସେଠାରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ରାଜ୍ୟର ନାଗରିକ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଆମେରିକାର ନାଗରିକ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ଭାରତ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିରୋଧାଚରଣ କରୁଛି । କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକତା, ଅଖଣ୍ଡତା ଓ ସଂହତିକୁ ଦୃଢ଼ କରିବାପାଇଁ ଭାରତରେ ଏ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି ।

(୧୪) ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର : ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଉତ୍ତରାଧୁକାରୀ ସୂତ୍ରରେ କ୍ଷମତା ଦଖଲ କରନ୍ତି ନାହିଁ; ବରଂ ନିର୍ବାଚନଦ୍ଵାରା କ୍ଷମତାପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ଆମ ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନଦ୍ଵାରା କ୍ଷମତାପ୍ରାପ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ଆମେରିକା ଏହି ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରିଛି ।

(୧୫) ସମ୍ବିଧାନର ପାଞ୍ଚ ସ୍ତମ୍ଭ : ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଧାନ ପାଞ୍ଚୋଟି ସ୍ତମ୍ଭ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ରହିଛି; ଯଥା –
(୧) ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ,
(୨) ଅର୍ଥ କମିଶନ,
(୩) ପବ୍ଲିକ୍ ସର୍ଭିସ୍ କମିଶନ,
(୪) ଅଡ଼ିଟର ଜେନେରାଲ,
(୫) ଆଟଣ୍ଡି ଜେନେରାଲ ।

(୧୬) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ : (୧) ଦ୍ବିସଦନତା, (୨) ଜରୁରିକାଳୀନ ବ୍ୟବସ୍ଥା, (୩) ସର୍ବଭାରତୀୟ ସେବାସଂସ୍ଥା, (୪) କ୍ଷମତା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରୀକରଣ, (୫) ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ଭାଷା ଓ ସଂସ୍କୃତିର ସଂରକ୍ଷଣ, (୬) ଜାତୀୟ ଭାଷା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, (୭) ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଚରଣ ଓ ପଦ୍ଧତି, (୮) ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, (୯) ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବ୍ୟବସ୍ଥା, (୧୦) ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଜାତି ଓ ଉପଜାତିର ମଙ୍ଗଳ ବିଧାନ, (୧୧) ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟର ଅଞ୍ଚଳ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, (୧୨) ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷମତା ବିସ୍ତୃତୀକରଣ, ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା, (୧୩) ଜାମ୍ମୁକାଶ୍ମୀର, ଆନ୍ଧ୍ର, ଗୁଜରାଟ, ନାଗାଲାଣ୍ଡ, ସିକିମ୍, ଆସାମ ପ୍ରଭୃତି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ବିଷୟରେ ବିଶେଷ ବ୍ୟବସ୍ଥାମାନ ରହିଛି । (୧୪) ସର୍ବୋପରି ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନରେ ଭାରତକୁ ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇ ମୁଖବନ୍ଧର ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇଛି । (୧୫) ୭୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନଦ୍ଵାରା ପଞ୍ଚାୟତିରାଜକୁ ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ, ମାନ୍ୟତା ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି ।

ପରିଶେଷରେ ଏତିକି କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ପୃଥିବୀର ସର୍ବବୃହତ୍ ଏବଂ ଏକ ମହାନ୍ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସମ୍ବିଧାନ ଅଟେ । ଅଧ୍ୟାପକ ଜେନିଙ୍ଗ୍‌ସଙ୍କ ମତରେ, ‘ସମସ୍ତ ସମ୍ବିଧାନଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଅତୀତର ଉତ୍ତରାଧୁକାରୀ ଓ ଭବିଷ୍ୟତର ପରୀକ୍ଷାକାରୀ ।’’ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଉପରୋକ୍ତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଅତୀତ କ୍ରମବିବର୍ତ୍ତନର ଫଳ ଓ ଭବିଷ୍ୟତର ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶକ ।

୪ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ସଂଶୋଧନ ପଦ୍ଧତି (Amendment Procedure) ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରର ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ମୌଳିକ ଆଇନଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବିଧାନରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ପରିବେଶ ଓ ପରିସ୍ଥିତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ମନୁଷ୍ୟର ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟୁଛି । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନେ ସମ୍ବିଧାନକୁ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ସମ୍ବିଧାନକୁ ଯୁଗୋପଯୋଗୀ କରାଯାଇପାରିବ । ଏହି ସଂଶୋଧନ ପ୍ରଣାଳୀ ସମ୍ବିଧାନର ୩୬୮ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ଏହାର ସଂଶୋଧନ ପଦ୍ଧତି କେବଳ ସଂସଦଦ୍ବାରା ହିଁ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତରେ ଏକ ଭିନ୍ନଧରଣର ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ଥିବାରୁ ସମ୍ବିଧାନର ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ପନ୍ଥା ଅବଲମ୍ବନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ୩ଟି ପନ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି ଯାହାକି ନିମ୍ନରେ ଦିଆଗଲା ।

(୧) ପ୍ରଥମ ପଦ୍ଧତି : ସାଧାରଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ସଂଶୋଧନ : କେତେକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଧାରା ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଉପସ୍ଥିତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ମତରେ ସଂଶୋଧୁତ କରାଯାଇପାରିବ; ଯଥା –
(i) ନୂଆ ରାଜ୍ୟ ଗଠନ, ନାମ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନମଣ୍ଡଳର ସମ୍ମତି ନେଇ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇପାରେ । ସମ୍ବିଧାନର ୩ ଧାରାରେ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।
(ii) ବିଧାନମଣ୍ଡଳର ଦ୍ଵିତୀୟ ସଦନ ଉଚ୍ଛେଦ କରିବା ପାଇଁ ୧୬୯ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବ ।
(iii) ନାଗରିକତା ଏବଂ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳ ବା ଉପଜାତିମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ ସଂଶୋଧନ କରିବାକୁ ହେଲେ ସାଧାରଣ ଆଇନ ପରି ଉପସ୍ଥିତ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଭୋଟରେ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇପାରେ ।

(୨) ଦ୍ଵିତୀୟ ପଦ୍ଧତି : ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ସଂଶୋଧନ : ସଂସଦର ଉଭୟ କକ୍ଷରେ ସମୁଦାୟ ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଓ ଉପସ୍ଥିତ ଥିବା ସଭ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ କ୍ରମେ ଚତୁର୍ବିଂଶ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉକ୍ତ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ବୋଲି ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଛି । ଏହି ଧାରା ଅନୁସାରେ ବିଧାନମଣ୍ଡଳର ସମ୍ମତି ଦରକାର ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀଦ୍ଵାରା ସମ୍ବିଧାନର (କ) ମୌଳିକ ଅଧ୍ବକାର (ତୃତୀୟ ପରିଚ୍ଛେଦ), (ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି (ଚତୁର୍ଥ ପରିଚ୍ଛେଦ) ସଂଶୋଧୃତ ହୁଏ ।

(୩) ତୃତୀୟ ପଦ୍ଧତି : ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଓ ଅର୍ଦ୍ଧାଧ‌ିକ ରାଜ୍ୟର ଅନୁମୋଦନ ସହ ସଂଶୋଧନ ତ୍ରିସ୍ତର ସମ୍ମତିଦ୍ୱାରା କରାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅନୁସାରେ ପ୍ରଥମେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦନରେ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାର ଅର୍ଦ୍ଧାଧ‌ିକ ସମ୍ମତି ଲାଭ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଉପସ୍ଥିତ ସଦସ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ସମ୍ମତି ଲାଭ କରିଥିବା ଦରକାର ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମଞ୍ଜୁରି ପାଇଁ ଏହା ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଏ । ତ୍ରିସ୍ତର ସମ୍ମତି ପଦ୍ଧତି ନିମ୍ନଲିଖତ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ।

୫୪ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀ ଗଠନ, ୫୫ ଧାରା ଅନୁସାରେ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରଣାଳୀ, ୭୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ କ୍ଷମତା, ୧୬୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା, ୨୦୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ, ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ କ୍ଷମତା, ଏକାଦଶ ପରିଚ୍ଛେଦ, କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପର୍କ, ସପ୍ତମ ତାଲିକାର ଅଧୁକାର ତାଲିକାୟ, ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରତିନିଧୃତ୍ଵ ଏବଂ ୩୬୮ ଧାରାରେ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପଦ୍ଧତି ପ୍ରଣାଳୀ ଆଦି ବିଷୟବସ୍ତୁ ଏହି ତୃତୀୟ ପଦ୍ଧତିର ପରିସରଭୁକ୍ତ ।

ସଂଶୋଧନ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସମ୍ବିଧାନର କୌଣସି ଧାରାକୁ ସଂଶୋଧନ କରିବାକୁ ହେଲେ ସେହି ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ଏକ ବିଲ୍ ସଂସଦର ଯେକୌଣସି କକ୍ଷରେ ଆଗତ କରାଯାଏ । ବିଲ୍‌ ସେହି କକ୍ଷରେ ଗୃହୀତ ହେଲା ପରେ ଅନ୍ୟ କକ୍ଷକୁ ଆଲୋଚନା ପାଇଁ ପଠାଯାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟ କକ୍ଷରେ ଆଲୋଚନା ପରେ ଗୃହୀତ ହେଲେ ତାହା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ଵାକ୍ଷର ଲାଭକରି ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଯେଉଁ ସଂଶୋଧନ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଅନୁମୋଦନ ଆବଶ୍ୟକ କରେ ତାହା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବାକ୍ଷର ପୂର୍ବରୁ ଅନୁମୋଦିତ ହୋଇଥାଏ । ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ସଂସଦର ଉଭୟ କକ୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ମତପାର୍ଥକ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ପ୍ରସ୍ତାବଟି ଅନୁମୋଦିତ ନହୋଇପାରିଲେ ତାହା ନାକଚ ହୋଇଯାଏ । ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ୯୨ଥର ସଂଶୋଧନ ହୋଇସାରିଲାଣି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 10 ସମ୍ବିଧାନର ଦର୍ଶନ

ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପଦ୍ଧତିର ସମାଲୋଚନା :
(i) ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରାୟତଃ କ୍ଷମତା ନାହିଁ ।
(ii) କୌଣସି ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବ ଉପରେ ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହ ମଧ୍ୟରେ ମତଭେଦ ଦେଖାଗଲେ ତାହା ଦୂର କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ ।
(iii) କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ଦ୍ଧାଧ‌ିକ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ଅନୁମୋଦନ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସମୟସୀମା ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇନଥିବାରୁ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଅବହେଳା ଯୋଗୁଁ ବିଧେୟକଟି ଅକାମୀ ହୋଇଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି ।
(iv) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସମ୍ବିଧାନର ‘ମୌଳିକ ଗଢ଼ଣ’ (Basic Structure) ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚାର ପ୍ରକୃତ ସ୍ଵରୂପ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇନାହିଁ ।
(v) ସୁଇଜରଲାଣ୍ଡରେ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପୂର୍ବରୁ ଲୋକମାନଙ୍କର ମତାମତ ଜାଣିବା ପାଇଁ ‘ଗଣଭୋଟ’ (Referendum) କରାଯାଇଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ଏପରି କୌଣସି ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ ।

ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ମିନର୍ଭା ମିଲ୍ସ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ରାୟ ଅନୁଯାୟୀ ଏହି କ୍ଷମତା ବଳରେ ସମ୍ବିଧାନର ‘ମୌଳିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା’କୁ ସଂଶୋଧନ ବା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯିବାର କ୍ଷମତା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦର ନାହିଁ ବୋଲି ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଛି । ତିନୋଟିଯାକ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଏଠାରେ ଉଭୟ ନମନୀୟ ଓ ଅନମନୀୟ ନୀତିର ସମାହାର ଘଟିଛି । ପ୍ରଥମ ପ୍ରଣାଳୀଟି ନମନୀୟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟ ପ୍ରଣାଳୀ ଅନମନୀୟ ଅଟନ୍ତି । ଏଣୁ ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନ ଇଂଲଣ୍ଡର ନମନୀୟ ନୀତି ଓ ଆମେରିକାର ଅନମନୀୟ ନୀତି ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରେ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 12 ନିର୍ବାଚନ ଓ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 12 ନିର୍ବାଚନ ଓ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 12 ନିର୍ବାଚନ ଓ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନ ସହିତ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ଭାରତରେ ନିବର୍ବାନ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଥ‌ିବା ସଂସ୍ଥାର ନାମ କ’ଣ ?
(i) ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ
(ii) ନିର୍ବାଚନ ପରିଷଦ
(iii) ନିର୍ବାଚନ ସଂଘ
(iv) ନିର୍ବାଚନ ସଂସ୍ଥା
Answer:
(i) ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ

୨ । ଭାରତରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ସଂସ୍ଥା ?
(i) ସାମ୍ବିଧାନିକ
(ii) ସଂସଦୀୟ ଆଇନଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟ
(iii) ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନିକ ନିଷ୍ପତ୍ତିଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟ
(iv) ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରୁ ସୃଷ୍ଟ
Answer:
(i) ସାମ୍ବିଧାନିକ

୩ । ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଅଧ୍ୟୟରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ସମ୍ପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି ?
(i) ଷୋଡ଼ଶ
(ii) ଦ୍ଵାଦଶ
(iii) ପଞ୍ଚଦଶ
(iv) ଏକାଦଶ
Answer:
(iii) ପଞ୍ଚଦଶ

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 12 ନିର୍ବାଚନ ଓ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ

୪ । ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଧାରାରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ଗଠନ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ରହିଛି ?
(i) ୩୨୨
(ii) ୩୨୧
(iii) ୩୨୪
(iv) ୩୨୬
Answer:
(iii) ୩୨୪

୫ । ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ କିଏ ସ୍ବୀକୃତି ଦିଅନ୍ତି ?
(i) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ii) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(iii) ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ
(iv) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି
Answer:
(iii) ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧ । ___________ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ

୨ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ___________ ପରିଚାଳନା କରନ୍ତି ।
Answer:
ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ

୩ । ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ ___________ ନିର୍ବାଚନ ସଙ୍କେତ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ।
Answer:
ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ

୪ । ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ମୋଟ ___________ ଜଣ ସଦସ୍ୟ ଅଛନ୍ତି ।
Answer:
ତିନି

୫ । ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ___________ ନିଯୁକ୍ତି ଓ ବହିଷ୍କାର କରନ୍ତି ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

C. ଏକ ପଦ ବା ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା କରୁଥିବା ସଂସ୍ଥା କିଏ ?
Answer:
ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ।

୨ । ନିର୍ବାଚନରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ କ’ଣ ଜାରି କରିଥାଏ ?
Answer:
ଆଚରଣବିଧ୍ ।

୩ । ସାନି ନିର୍ବାଚନ କରିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି କିଏ ନିଏ ?
Answer:
ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 12 ନିର୍ବାଚନ ଓ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ

D. ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଜସ୍ଵ ନିଷ୍ପଭିକ୍ରମେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତମାନଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରନ୍ତି ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସଂସଦର ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ ଭିତ୍ତିରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତମାନଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରନ୍ତି ।

୨ । ଭୋଟର ତାଲିକା ସଂଶୋଧନ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ହୁଏ ।
Answer:
ଭୋଟର ତାଲିକା ସଂଶୋଧନ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ହୁଏ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସାଧୁତା ଓ ନିରପେକ୍ଷତା ସହ ବିଶ୍ୱସନୀୟ ପରିସ୍ଥିତିରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ନିମନ୍ତେ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଏକ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂସ୍ଥାଭାବେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି । ଏହାର ସୁପରିଚାଳନା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭିଭିକୁ ଦୃଢ଼ କରିଥାଏ ।

୨ । ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ କିପରି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ?
Answer:
ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ ସ୍ବୀକୃତି, ପଞ୍ଜୀକୃତ ଓ ନିର୍ବାଚନ ସଙ୍କେତ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ନିର୍ବାଚନରେ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଣୀତ ଆଚରଣବିଧ ଉଲଂଘନ ହେଲେ ବିହିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

B. ଛଅଗୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ କିପରି ଗଠିତ ହୁଏ ?
Answer:
ପ୍ରଶାସନିକ ଦକ୍ଷତା, ଅଭିଜ୍ଞତା ଓ ବିଚାରପତି ହେବାର ଯୋଗ୍ୟତା ଆଦିକୁ ଆଧାର କରି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ତିନିଜଣ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ ହିସାବରେ ମଧ୍ୟ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ସଦସ୍ୟମାନେ ୬୫ ବର୍ଷ ବୟସ ବା ୫ ବର୍ଷିଆ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ମଧ୍ଯରୁ ପ୍ରଥମେ ପଡ଼ୁଥ‌ିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜ ପଦରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ସଂସଦରେ ସେମାନଙ୍କର ‘ପ୍ରମାଣିତ ଅସଦ୍ ବ୍ୟବହାର’ ବା ‘ଅଯୋଗ୍ୟତା’ କାରଣରୁ ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସମର୍ଥନରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସମ୍ପୃକ୍ତ ଆୟୁକ୍ତଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ଏକ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂସ୍ଥା ହୋଇଥିବାରୁ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷତାର ସହ ଆୟୁକ୍ତମାନେ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

୨ । ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ଭୂମିକା କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ, ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିର୍ବାଚନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ଭୋଟର ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତି, ସଂଶୋଧନ, ନିର୍ବାଚନର ତାରିଖ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରସ୍ତୁତି, ଭୋଟଦାନ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ନିର୍ବାଚନ ଫଳାଫଳ ପ୍ରକାଶ, ନିର୍ବାଚନରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଆଚରଣବିଧ୍ ପ୍ରଣୟନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାର ସମସ୍ତ ଦାୟିତ୍ଵ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ଅଟେ । ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ଅଭିଯୋଗର ଶୁଣାଣି କରିବା ଏହାର ଦାୟିତ୍ଵ ଅଟେ । ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ସାଧୁତା ଓ ନିରପେକ୍ଷତା ସହ ବିଶ୍ବସନୀୟ ଢଙ୍ଗରେ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା କରି ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭିଭିକୁ ଦୃଢ଼ କରିଥାଏ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ଭାରତରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ପଞ୍ଚଦଶ ଅଧ୍ୟାୟରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରଭାବେ ଏକ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟପଦ୍ଧତି ସମ୍ପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଏହି ସଙ୍ଗଠନ ସମ୍ପର୍କରେ ସବିସ୍ତୃତ ପୁଙ୍ଖାନୁପୁଙ୍ଖ ଆଲୋଚନା କରାଯିବା, ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନଙ୍କ ଏହାକୁ ସମ୍ବିଧାନର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଂଶ ରୂପେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରି ତତ୍ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଅଧିକାରର ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରତି ଦୁର୍ବଳତାକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ ।

ଶାସନ ବିଧାୟକ ସଭାର ଜନୈକ ସଦସ୍ୟ ଏଚ.ଏନ୍.କୁଞ୍ଜୁରୁଙ୍କ ମତରେ, “ଯଦି ନିର୍ବାଚନ କଳ ତ୍ରୁଟିଯୁକ୍ତ ବା ଏହାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ଚରିତ୍ର ସନ୍ଦେହମୁକ୍ତ ନୁହେଁ, ତାହାହେଲେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଚେର ମଧ୍ୟ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଯିବ । ’’ବର୍ତ୍ତମାନର ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଶାସନ ପରୋକ୍ଷ ଓ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଅଟେ । କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସରରେ ବୃଦ୍ଧିଜନିତ ଚାପ ହେତୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବା ଏକ ଅସମ୍ଭବ ବ୍ୟାପାର ଅଟେ ।

ଏଣୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଶାସନ ଲୋକପ୍ରତିନିଧୂମାନଙ୍କ ଶାସନ ଅଟେ । ଏହି ଲୋକପ୍ରତିନିଧୂମାନଙ୍କର ମନୋନୟନ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ଏଣୁ ଭାରତରେ ନିର୍ବାଚନ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସ୍ବୀକୃତି ଲାଭ କରିଛି । ଏଥିନିମନ୍ତେ ଏକ ସ୍ବାଧୀନ ନିରପେକ୍ଷ ତଥା ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂସ୍ଥା ଗଠନ କରାଯାଇ ସମ୍ବିଧାନର ୩୨୪ ଧାରା ବଳରେ ଏହାକୁ ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାକୁ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା, ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ତଥା ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନ ନିମନ୍ତେ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ଏହି ସଂସ୍ଥାକୁ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ କୁହାଯାଏ ।

ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ତଥା ଆଞ୍ଚଳିକ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥା’ନ୍ତି; ମାତ୍ର ଏହି ନିଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂସଦୀୟ ନିୟମ ନ ଥିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଜସ୍ବ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା ଜାରି କରିପାରନ୍ତି । ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଆସ୍ଥାଭାଜନ ଥିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜ ପଦରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଆଞ୍ଚଳିକ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ ତତ୍‌ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ରିପୋର୍ଟକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିଚାରକୁ ନେଇଥା’ନ୍ତି ।

ଏହି ସଂସ୍ଥାର ସ୍ଵାଧୀନତା ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ ପଦଚ୍ୟୁତି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ପରି ଅନୁରୂପ ଜଟିଳ ପ୍ରକୃତିସମ୍ପନ୍ନ କରାଯାଉଛି । ‘ପ୍ରମାଣିତ ଅସଦ୍ ବ୍ୟବହାର’ କିମ୍ବା ‘ଅଯୋଗ୍ୟତା’ କାରଣରୁ ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନଦ୍ୱାରା ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ ସହ ଏକ ବହିଷ୍କାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସେହି ପ୍ରସ୍ତାବ ବଳରେ ତାଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତି କରିଥା’ନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 12 ନିର୍ବାଚନ ଓ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ

ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟଧାରା :
(୧) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାକୁ ନିର୍ବାଚନ କରାଯିବା ପୂର୍ବରୁ ତଥା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜନଗଣନା ପରେ ଭୋଟର ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ସଂଶୋଧନ କରିବାର ଦାୟିତ୍ଵ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କର ଅଟେ ।
(୨) ନିର୍ବାଚନକୁ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷଭାବେ ପରିଚାଳନା କରିବାର ସମସ୍ତ ଦାୟିତ୍ଵ ଉକ୍ତ କମିଶନରଙ୍କ ଅଟେ ।
(୩) ନିର୍ବାଚନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ତାରିଖ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଘୋଷଣା ଉକ୍ତ କମିଶନ କରିଥାଏ ।
(୪) ନିର୍ବାଚନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉପୁଜିଥିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ଵହର ସମାଧାନ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥା’ନ୍ତି ।
(୫) ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରି ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ କର୍ମଚାରୀ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି ।
(୬) ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ, ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ ସ୍ବୀକୃତି ତଥା ନିର୍ବାଚନ ସଙ୍କେତ ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ଏକ ବିଚାରାଳୟରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
(୭) କୌଣସି କେନ୍ଦ୍ରର ସାନି ଭୋଟ ଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଉକ୍ତ କମିଶନ ନେଇଥା’ନ୍ତି ।
(୮) ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟରେ ଏକ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ କାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ବଳବତ୍ତର ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ, ମୁଖ୍ୟ କମିଶନର ସେଠାରେ ନିର୍ବାଚନ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ବୋଲି ଏକ ସୁପାରିସପତ୍ର ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(୯) ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ନିର୍ବାଚନ ସମୟରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ତଥା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ପାଇଁ ଆଚରଣବିଧ୍ (Code of Conduct) ପ୍ରଣୟନ କରିପାରନ୍ତି । ୧୯୭୨ ମସିହାରେ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବା ପଞ୍ଚମ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଏହିପରି ଏକ ଆଚରଣବିଧ୍ ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲା । ଉକ୍ତ ଆଚରଣବିଧରେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟ ଭାବରେ ସ୍ଥାନ ଗ୍ରହଣ କରିଛି ।

(କ) କୌଣସି ଦଳ କିମ୍ବା ପ୍ରାର୍ଥୀ, କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିବେ ନାହିଁ ।
(ଖ) ଗୋଟିଏ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଦଳକୁ କେବଳ ଏହାର ନୀତି ଓ ଯୋଜନା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସମାଲୋଚନା କରିପାରିବ ।
(ଗ) ଅନ୍ୟ ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କ ନିର୍ବାଚନ ସଭା ଓ ଶୋଭାଯାତ୍ରାଗୁଡ଼ିକରେ ଜଣେ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ନିଜର ସମର୍ଥକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା କୌଣସି ଗଣ୍ଡଗୋଳ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।
(ଘ) ଜଣେ ପ୍ରାର୍ଥୀ କୌଣସି ପୋଲିସ୍ ଅଧ୍ୟାକାରୀଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆପରି କରିବାକୁ ଚାହିଁଲେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଜିଲ୍ଲା ସୁପରିଟେଣ୍ଡେଣ୍ଟଙ୍କ ନିକଟରେ ଏହା କରିପାରିବେ ।
(ଙ) ଭୋଟ ସଂଗ୍ରହ ସ୍ଲୋଗାନ୍‌ରେ କିମ୍ବା ଭାଷଣରେ ଜାତିଗତ ତଥା ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ପ୍ରତିଧ୍ଵନିତ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
(ଚ) ନିର୍ବାଚନ ଆଇନରେ ଉଲ୍ଲିଖତ ସମସ୍ତ ଦୁର୍ନୀତିମୂଳକ ପନ୍ଥାକୁ ପ୍ରାର୍ଥମୀନେ ସାଧୁତାର ସହ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୨ । ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଓ ଭୂମିକା ତର୍ଜମା କର ।
Answer:
ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା, ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ତଥା ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନ କରିବାର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ପରି ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂସ୍ଥା ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଏହା ତିନି ସଦସ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ । ଏହାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ‘ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନର’ କୁହାଯାଏ । ସଂସଦଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ତାଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏକ ପାଞ୍ଚବର୍ଷିଆ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପୂରଣ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ସେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟକୁ ନିଜର ଇସ୍ତଫାପତ୍ର ପଠାଇ ଦେଇପାରନ୍ତି । ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନଦ୍ୱାରା ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ‘ପ୍ରମାଣିତ ଅସଦ୍ ବ୍ୟବହାର’ ଓ ‘ଅଯୋଗ୍ୟତା’ କାରଣରୁ ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ ଭିଭିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ତାଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :
(୧) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ସେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଓ ସଂସଦୀୟ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ଭୋଟର ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ ଓ ସଂଶୋଧନ କରାଇଥା’ନ୍ତି ।
(୨) ସେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଜାରି କରିଥା’ନ୍ତି ।
(୩) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର କୌଣସି ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଅଯୋଗ୍ୟତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସେ ଯଥାକ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।
(୪) କୌଣସି ରାଜ୍ୟରେ ଏକ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ କାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ବଳବତ୍ତର ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ଉକ୍ତ ରାଜ୍ୟରେ ନିର୍ବାଚନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ବୋଲି ଏକ ସୁପାରିସପତ୍ର ସେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ଦିଅନ୍ତି ।
(୫) ସେ ରାଜନୈତିକ ଦଳକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦିଅନ୍ତି ଓ ସଙ୍କେତ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ଓ ବିବାଦ ସମାଧାନ କରନ୍ତି ।
(୬) ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଅନୁମତି ନେଇ ସେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ କର୍ମଚାରୀ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ।
(୭) ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା ସମୟରେ ସେ ବିଭିନ୍ନ ବିବାଦର ସମାଧାନ କରନ୍ତି ।
(୮) ନିର୍ବାଚନ ଆଚରଣବିଧୂର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଉପରେ ସେ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ନଜର ରଖନ୍ତି ।
(୯) ସେ ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ପାଇଁ ଆଞ୍ଚଳିକ କମିଶନରମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି ।

ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ, ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନିର୍ବାଚନକୁ ସମ୍ବିଧାନର ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବୋଲି ମତ ଦେଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ନିର୍ବାଚନକୁ ନିର୍ମଳ କରିବା ତଥା ନିର୍ବାଚନ କଳକୁ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ସନ୍ଦେହରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ରଖିବା ନିମନ୍ତେ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦାୟିତ୍ଵ ରହିଛି । ତେଣୁ ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ପ୍ରଭାବରୁ ନିଜକୁ ମୁକ୍ତ କରି ଆଇନର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବା ତାଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

୩ । ଭାରତରେ ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତିରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଥିବା ତ୍ରୁଟି ଓ ନିର୍ବାଚନ ସଂସ୍କାର ପାଇଁ ଦିଆଯାଉଥିବା ପ୍ରସ୍ତାବ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
୧୯୫୧-୫୨ ମସିହାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତରେ ଷୋହଳଟି ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ ସଂଘଟିତ ହୋଇ ସାରିଲାଣି । ଶହେ କୋଟିରୁ ଅଧିକ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିଶିଷ୍ଟ ଦେଶରେ ଏକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା କରିବା ସହଜ ନୁହେଁ । ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ ବ୍ୟତୀତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟରେ ଅନେକ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ଅନୁଷ୍ଠାନ ପାଇଁ ବହୁତ ନିର୍ବାଚନ ହୋଇଛି । ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ଯେ ଆମ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଏହା ଏକ ବିଶେଷ ସଫଳତା । କିନ୍ତୁ ସମୟ ଆଗେଇବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଆମ ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତିରେ କେତେକ ଦୋଷ ଦେଖାଦେଇଛି, ଯାହା ଫଳରେ ଆମ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ କିଛି କଳାଦାଗ ଲାଗିଯାଉଛି । ଆମ ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତିର ଦୋଷଗୁଡ଼ିକ ଏଠାରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।

(୧) ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା (Relative Majority) – ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ପ୍ରାର୍ଥୀମାନଙ୍କ ଭିତରେ ଯିଏ ଅଧ୍ବକ ଭୋଟ ପାଏ, ସେ ନିର୍ବାଚନରେ ବିଜୟୀ ହୁଏ । ଅଧିକାଂଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଜୟୀ ପ୍ରାର୍ଥୀମାନେ ଶତକଡ଼ା ପଚାଶରୁ ଯଥେଷ୍ଟ କମ୍ ଭୋଟ ପାଇଥା’ନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ, ବିଜୟୀ ପ୍ରାର୍ଥୀ କେତେଦୂର ଭୋଟରମାନଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ପ୍ରତିନିଧ୍, ସେ ବିଷୟରେ ସନ୍ଦେହ ଉପୁଜିଥାଏ ।

(୨) ଭୋଟ-ଆସନ ବ୍ୟବଧାନ (Vote-Seat Gap) – ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ମିଳିଥିବା ଭୋଟ ଓ ମିଳିଥିବା ଆସନ ମଧ୍ୟରେ ବଡ଼ ବ୍ୟବଧାନ ଦେଖାଦେଉଛି । ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଦଳ ଶତକଡ଼ା ୨୫ ଭୋଟ ପାଇ ୧୫ଟି ଲୋକସଭା ଆସନ ପାଇଥବ, କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦଳ ଶତକଡ଼ା ୨୩ ଭୋଟ ପାଇ ଦୁଇଟି ଲୋକସଭା ଆସନ ପାଇଥବ । ସେହିପରି କୌଣସି ରାଜ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଦଳ ଶତକଡ଼ା ୩୦ ଭୋଟ ପାଇ ୭୦ଟି ବିଧାନସଭା ଆସନ ପାଇଥବ, କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦଳ ଶତକଡ଼ା ୨୬ ଭୋଟ ପାଇ ୧୫ଟି ବିଧାନସଭା ଆସନ ପାଇଥବ । ରାଜନୀତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ମିଳିଥିବା ଭୋଟ ଭାଗ ଓ ମିଳିଥିବା ଆସନ ଭାଗ ମଧ୍ଯରେ ଏହି ଅସମାନୁପାତିତା ଓ ଅସନ୍ତୁଳନ ଏକ ଅନ୍ୟାୟ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ଏହା ହେଉଛି ଏକ ବହୁଦଳୀୟ ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବିଡ଼ମ୍ବନା (Democratic irony) ।

(୩) ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀମାନଙ୍କର ଅଯଥା ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି (Unnecessary Increase in the Number of Contestants) – କୌଣସି ନିର୍ବାଚନରେ ବିଜୟୀ ହେବାକୁ ଜଣେ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କୁ ଶତକଡ଼ା ପଚାଶ ଭାଗରୁ ଅଧିକ ଭୋଟ ପାଇବା ନିହାତି ଦରକାର ନୁହେଁ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ସେ ଶତକଡ଼ା ତିରିଶ ଭାଗ ଭୋଟ ପାଇ ମଧ୍ଯ ବିଜୟୀ ହୋଇପାରନ୍ତି, ଯଦି ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପ୍ରାର୍ଥୀ ସେତିକି ଭୋଟ ପାଇ ନ ଥା’ନ୍ତି । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଫଳରେ ପ୍ରତି ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀରେ ବହୁତ ଲୋକ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦିତା କରିଥା’ନ୍ତି । ଆଶା ଥାଏ, ଟିକିଏ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ଶତକଡ଼ା ପଚିଶ ତିରିଶ ଭାଗ ଭୋଟ ପାଇବା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରେ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 12 ନିର୍ବାଚନ ଓ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ

(୪) ସରକାରର ବୈଧତା ଏକ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ (Government’s Legitimacy Questioned) – ଯେହେତୁ ଅନେକ ସମୟରେ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟରେ ଶାସନ କରିଥିବା ବା କରୁଥିବା ରାଜନୀତିକ ଦଳ ବା ମେଣ୍ଟଗୁଡ଼ିକ ଶତକଡ଼ା ପଚାଶ ଭାଗରୁ ଯଥେଷ୍ଟ କମ୍ ଭୋଟ ପାଇ କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଥା’ନ୍ତି, ସେହି ସରକାରଗୁଡ଼ିକର ବୈଧତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଗଭୀର ସନ୍ଦେହ ଉପୁଜିଥାଏ । ଏହି ସରକାରଗୁଡ଼ିକ ଭୋଟଦାତାମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ପ୍ରତିନିଧି ହେବାକୁ କେତେଦୂର ସମର୍ଥ, ତାହା ଏକ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ହୋଇଯାଏ ।

(୫) ସ୍ଵଳ୍ପ ଭୋଟ ଦାନ (Low Voter Nurn-out) – ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ଅନେକ ଭୋଟଦାତା ଭୋଟ ଦେଉ ନାହାନ୍ତି । ଶିକ୍ଷିତ ଓ ଚାକିରିଆ ଲେକାମାନେ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତି ବିମୁଖ । ଅଶିକ୍ଷିତ, ମୂର୍ଖ ଲୋକମାନଙ୍କ ଭୋଟ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଭୋଟର ମୂଲ୍ୟ ଏକା ହୋଇଥିବାରୁ ସେମାନେ ବ୍ୟର୍ଥାତ ଅଟନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକ ଏହି କାରଣରୁ ଭୋଟ ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ । ଅପରପକ୍ଷରେ ଗରିବ ଲୋକେ ଗୁଜୁରାଣ ମେଣ୍ଟାଇବାରେ ଏତେ ବ୍ୟସ୍ତ ଯେ ନିର୍ବାଚନ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ସେମାନଙ୍କର ଆଗ୍ରହ କିମ୍ବା ସମୟ ନାହିଁ । ଅଜ୍ଞତା ହେତୁ ସେମାନେ ନିର୍ବାଚନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବହୁତ କଥା ବୁଝନ୍ତି ନାହିଁ । ପରିବାର ପୋଷଣ ପାଇଁ ଦିନରାତି ଖଟୁଥିବାରୁ ଭୋଟଦେବାକୁ ସେମାନଙ୍କ ପାଖରେ ସମୟ ନ ଥାଏ । ଅଳ୍ପ ଲୋକ ଭୋଟ ଦେଉଥିବାରୁ କମ୍ ଭୋଟ ପାଇ ଜଣେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇପାରୁଛି !

(୬) ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୋଟ ତାଲିକା (Defective Electoral Rolls) – ଅନେକ ସମୟରେ ଭୋଟ ତାଲିକାରେ ଭୁଲ ରହୁଛି । ବହୁସଂଖ୍ୟକ ଭୋଟରଙ୍କର ନାଁ ଏଥିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେଉନାହିଁ । ବେଳେବେଳେ ଅଭିଯୋଗ ହୁଏ ଯେ, ଶାସକ ଦଳ ଜାଣିଶୁଣି ବିରୋଧୀ ଦଳର ଭୋଟରମାନଙ୍କର ନାମ ଭୋଟର ତାଲିକାରୁ କାଟି ଦେଇଥାନ୍ତି । ଯେଉଁ ଅଫିସର ଓ କର୍ମଚାରୀମାନେ ଭୋଟର ତାଲିକା ତିଆରି କରିବା ଦାୟିତ୍ଵରେ ଥାଆନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ଅବହେଳା ହେତୁ ବି ଏହି ତାଲିକାରୁ କେତେ ପୁରୁଣା ଭୋଟରଙ୍କ ନାଁ କଟି ଯାଇଥାଏ ତ ଏହି ତାଲିକାରେ କେତେ ନୂଆ ଭୋଟରଙ୍କ ନାଁ ପଶିପାରି ନ ଥାଏ ।

(୭) ଅର୍ଥବଳ ଓ ହିଂସାର ପ୍ରୟୋଗ (Use of Money Power and Violence) — ନିର୍ବାଚନରେ ଅର୍ଥ ଓ ହିଂସାର ପ୍ରୟୋଗ ବଢି ବଢି ଚାଲିଛି । ନିର୍ବାଚନ ଏତେ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ ହେଉଛି ଯେ, କେବଳ ଧନୀମାନେ ହିଁ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରତିବୃହିତା କରିପାରିବେ । ଗରିବମାନଙ୍କ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚନ ଲଢ଼ିବା ସ୍ୱପ୍ନ ଅଟେ । ନିର୍ବାଚନରେ ହିଂସା ପ୍ରୟୋଗରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥିବାରୁ ଭଦ୍ରଲୋକମାନେ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା କରିବାକୁ ଭୟ କରୁଛନ୍ତି । ବହୁସଂଖ୍ୟକ ଗୁଣ୍ଡା, ଅସାମାଜିକ ବ୍ୟକ୍ତି ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ହେଉଛନ୍ତି । ହିଂସାକୁ ଡରି ମହିଳାମାନେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ହେବାକୁ ଡରୁଛନ୍ତି । ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦିତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତୀୟ ଗଣବନ୍ତ୍ର ଧନୀ, ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ ଓ ଅସାମାଜିକ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଏକ ଆଡ୍ଡାସ୍ଥଳୀ ହେବାକୁ ବସିଲାଣି ।

(୮) ନିର୍ବାଚନ ମକଦ୍ଦମା (Election Disputes) – ଯଦି ପରାଜିତ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ଯେ ବିଜୟୀ ପ୍ରାର୍ଥୀ ନିର୍ବାଚନ ନିୟମ ଭଙ୍ଗ କରିଛନ୍ତି, ତେବେ ସେ ବିଜୟୀ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ବିରୋଧରେ ହାଇକୋର୍ଟରେ ମକଦ୍ଦମା କରିପାରିବେ । କିନ୍ତୁ ଏହି ମକଦ୍ଦମାଗୁଡ଼ିକ ଶୀଘ ଫଇସଲା ହୋଇ ନ ଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ସମୟ ଲାଗିଥାଏ ଓ ବହୁତ ଟଙ୍କା ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ବିଳମ୍ବିତ ନ୍ୟାୟ ନ୍ୟାୟ ନୁହେଁ (Justice delayed is justice denied) । ବେଳେବେଳେ ପରାଜିତ ପ୍ରାର୍ଥୀ ମକଦ୍ଦମାରେ ଜିତିଲେ ବି ଇତିମଧ୍ଯରେ ବହୁତ ସମୟ ଚାଲିଯାଇଥିବାରୁ ସେ-ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ନ ଥା’ନ୍ତି ।

ନିର୍ବାଚନ ସଂସ୍କାର (Electoral Reforms) :
ଭାରତରେ ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତିକୁ ଅଧ୍ଵ ଗୁଣାତ୍ମକ ଓ ଫଳପ୍ରଦ କରିବାପାଇଁ ଅନେକ ସଂସ୍କାରାତ୍ମକ ପ୍ରସ୍ତାବ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନଦ୍ୱାରା ଆଗତ ହୋଇଛି । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ କିଛି ଉତ୍ତମ ଓ ବାସ୍ତବବାଦୀ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଲୋଚିତ ହୋଇଛି ।

(୧) ମହିଳାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆସନ ସଂରକ୍ଷଣ (Reservation for women) – ମୋଟ ଭୋଟଦାତାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମହିଳାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅଧା । କିନ୍ତୁ ପ୍ରାର୍ଥୀମାନଙ୍କ ଭିତରେ ସେମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଶତକଡ଼ା ଦଶରୁ କମ୍ । ରାଜନୀତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ପୁରୁଷ ଆଧ୍ୟତ୍ୟ ଥିବାରୁ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସମାନୁପାତିକ ଭିଭିରେ ଟିକେଟ ମିଳୁନାହିଁ । ଆଉ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମହିଳାମାନେ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟାରେ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା କରିନାହାନ୍ତି, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆମ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗୁଣ ଦୁର୍ବଳ ଅଟେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ପ୍ରତି ଲୋକସଭା ଓ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ମହିଳାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ତୃତୀୟାଂଶ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ ରଖୁବା ଏକ ନ୍ୟାୟୋଚିତ ପ୍ରସ୍ତାବ ଅଟେ ।

(୨) ନିର୍ବାଚନ ଖର୍ଚ୍ଚ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Control over Poll Expenses) – ପ୍ରାର୍ଥୀମାନଙ୍କର ନିର୍ବାଚନ ଖର୍ଚ୍ଚ ଉପରେ ଆଇନ ମାଧ୍ୟମରେ ସିଲିଂ ରଖାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଏହା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଜଣା ଯେ, ଏ ସିଲିଂକୁ କୌଣସି ପ୍ରାର୍ଥୀ, ବିଶେଷତଃ କୌଣସି ଦଳୀୟ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଓ ଧନୀ ସ୍ବାଧୀନ ପ୍ରାର୍ଥୀ ମାନି ନ ଥା’ନ୍ତି । ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତେ ଏ ସିଲିଂକୁ ଟପିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ନିୟମକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ଓ ଚେଷ୍ଟା ବି କରାଯାଉଛି । କିନ୍ତୁ ଏ ଯେଉଁ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି, ତାହା ଉପରଠାଉରିଆ । ତେଣୁ ନିର୍ବାଚନ ଖର୍ଚ୍ଚ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ନିୟମକୁ ପରୀକ୍ଷା କରି ଦରକାର ପଡ଼ିଲେ ନୂଆ ନିୟମ କରାଯାଉ ଏବଂ ସେହି ନିୟମକୁ କଡ଼ାକଡ଼ି ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଉ । ବର୍ତ୍ତମାନ ନିୟମକୁ ବି କଡ଼ାକଡ଼ି ଭାବେ ପାଳନ କଲେ ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତିରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଉନ୍ନତି ଘଟିବ ।

(୩) ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟହୀନ ପ୍ରାର୍ଥିତ୍ଵକୁ ନିରୁତ୍ସାହ (Discouragement to Frivolous Candidates) — ନିର୍ବାଚନରେ ଅନେକ ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟହୀନ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଥାଆନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାର୍ଥୀତ୍ଵ ନିର୍ବାଚନର ଗୁଣକୁ ନଷ୍ଟ କରି ଦେଇଥାଏ । ସେମାନଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରଣାଳୀରୁ ବାହାରେ ରଖୂପାରିଲେ ନିର୍ବାଚନରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ବିକାଶ ହେବ । ଏଥପାଇଁ ଦୁଇଟି କୌଶଳ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରେ; ଯଥା –
(କ) କୌଣସି ନିର୍ବାଚନରେ ଅନ୍ତତଃ ଶତକଡ଼ା ଏକ କିମ୍ବା ଦୁଇଭାଗ ଭୋଟ ପାଇ ନ ଥିବା ପ୍ରାର୍ଥୀ ପରବର୍ତ୍ତୀ ନିର୍ବାଚନରେ ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ କମିଯିବ ।
(ଖ) ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ପାଇଁ ରଖାଯାଇଥିବା ଅମାନତ ଅର୍ଥର ପରିମାଣ ଯଥେଷ୍ଟ ବଢ଼ାଇ ଦେଲେ ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟହୀନ ପ୍ରାର୍ଥୀମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ କମିଯିବ ।

(୪) ଏକାଧ୍ଵ ପ୍ରତିଦ୍ବହିତା ଉପରେ କଟକଣା (Restrictions on Contesting from Several Constituencies) – ଅନେକ ନେତା ଏକାଧ୍ଵକ ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀରେ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦିତା କରିବା ଫଳରେ ବହୁତ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । କୌଣସି ପ୍ରାର୍ଥୀ ଦୁଇଟି ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀରେ ବିଜୟୀ ହେଲେ ତାଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଆସନ ଛାଡ଼ିବାକୁ ପଡ଼ିବ ଏବଂ ସେହି ଆସନ ପାଇଁ ଆଉଥରେ ନିର୍ବାଚନ ହେବ । ଏହା ଫଳରେ ସରକାରଙ୍କର ଅଯଥା ସମୟ ଓ ଅର୍ଥ ନଷ୍ଟ ହେଉଛି । ଏହା ଉପରେ କଟକଣା ଜାରି କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଜଣେ ଯେପରି ଗୋଟିକରୁ ଅଧିକ ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀରେ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା କରିପାରିବ ନାହିଁ, ସେଥୂପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।

(୫) ନିର୍ବାଚନୀ ମକଦ୍ଦମାର ତ୍ବରିତ ଫଇସଲା (Early Settlement of Election Disputes) – ନିର୍ବାଚନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମକଦ୍ଦମାଗୁଡ଼ିକର ଶୀଘ୍ର ଫଇସଲା ପାଇଁ ପ୍ରତି ବିଧାନସଭା ଓ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ ପରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କୋର୍ଟ ସ୍ଥାପନ କରାଯିବା ଉଚିତ । ଏହି କୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ଭାବେ ହାଇକୋର୍ଟର ଜଣେ ବିଚାରପତି ନଚେତ୍ କେବଳ ଏଇଥପାଇଁ ହାଇକୋର୍ଟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ପାହ୍ୟାର ଜଣେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯିବା ଉଚିତ । ତିନିମାସ ଭିତରେ ଏହି ମକଦ୍ଦମାଗୁଡ଼ିକର ଫଇସଲା ହେବା ଉଚିତ ।

(୬) ଅପରାଧୀ ଭାବରେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା କରିବାକୁ ବାରଣ (Ban on Accused Persons Contesting in Elections) — ରାଜନୀତିର ଅପରାଧୀକରଣ (Criminalisation of politics) ଭାରତୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପାଇଁ ଏକ ବିରାଟ ବିପଦ । ବିଭିନ୍ନ ଅପରାଧରେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା କରି ବିଜୟୀ ହୋଇ ମନ୍ତ୍ରୀ ବି ହେଉଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 12 ନିର୍ବାଚନ ଓ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ

ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ ହାନି କରୁଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଜାତୀୟ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମେଣ୍ଟ (National Democratic Front) କଂଗ୍ରେସ-ମେଣ୍ଟଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତ ‘ଦାଗୀ’ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଆନ୍ଦୋଳନ କରୁଛି । ସେମାନଙ୍କ ଯୁକ୍ତିର ଦୁର୍ବଳତା ହେଉଛି, ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଧାୟକ କିମ୍ବା ସାଂସଦ ହୋଇ ନିର୍ବାଚିତ ହେବା ପରେ ତାଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରୀ ହେବାକୁ ବାରଣ କଲେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀର ଭୋଟରମାନଙ୍କୁ ଅସମ୍ମାନ କରିବା ହେବ ।

ତେଣୁ ଅଧିକ ଯୁକ୍ତିସଙ୍ଗତ ହେବ, ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି କୌଣସି ଅପରାଧରେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କ ବିରୋଧରେ କୋର୍ଟରେ ଚାର୍ଜସିଟ୍ (ଅଭିଯୋଗ ପତ୍ର) ଦାଖଲ ହୋଇଛି, ମକଦ୍ଦମା ତାଙ୍କ ସପକ୍ଷରେ ଫଇସଲା ନ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ କୌଣସି ନିର୍ବାଚନରେ ଭାଗ ନେଇପାରିବେ ନାହିଁ । ଏହା ଏକ ଚରମ ବ୍ୟବସ୍ଥା, କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତିର ଅପରାଧୀକରଣ ଭଳି ଏକ ସାଂଘାତିକ ରୋଗର ନିଦାନ ପାଇଁ ଏହା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇପାରେ ।

(୭) କମ୍ପାନୀ ଚାନ୍ଦା ଉପରେ କଟକଣା (Restrictions on Company Donations) – ବଡ଼ ବଡ଼ କମ୍ପାନୀମାନେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୀତିକ ଦଳକୁ ନିର୍ବାଚନ ଲଢ଼ିବାପାଇଁ ଚାନ୍ଦା ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ର ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ ହୋଇପାରେ, କାରଣ ଚାନ୍ଦା ନେଇଥିବା ଦଳ କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଲେ ଚାନ୍ଦା ଦେଇଥିବା କମ୍ପାନୀକୁ ଅନୁଗ୍ରହ ଦେଖାଇପାରେ । କମ୍ପାନୀ ଓ ରାଜନୀତିକ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ବନ୍ଧନ ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ନଷ୍ଟ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସାଧାରଣ ଲୋକର ସ୍ବାର୍ଥହାନି କରିଥାଏ ।

ଏହି ଚାନ୍ଦାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ କଡ଼ା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ହେବା ଉଚିତ । ଗୋଟିଏ କମ୍ପାନୀ ରାଜନୀତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ କେତେ ଚାନ୍ଦା ଦେଇପାରିବ, ତାହା ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହେବା ଉଚିତ । ଏହା ଲୁକ୍କାୟିତଭାବେ କରାଯିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ___________ ନୈତିକ ଅଧ୍ଵକାରକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେଉନଥିବାବେଳେ ଆଇନଗତ ଅଧିକାରକୁ ସଂରକ୍ଷିତ କରିଥାଏ ।
(ଜ) ସମାଜ
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ର
(ଗ) ସରକାର
(ଘ) ସଂଘ
Answer:
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ର

୨। ବ୍ୟନ୍ତି ଓ __________ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ।
(ଜ) ରାଷ୍ଟ୍ର
(ଖ) ସମାଜ
(ଗ) ସରକାର
(ଘ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା
Answer:
(ଖ) ସମାଜ

୩ । ରାଷ୍ଟ୍ର ସଂଘମାନଙ୍କର ଏକ ___________ ଅଟେ ।
(କ) ସଂଘ
(ଖ) ସମାଜ
(ଗ) ସମ୍ମଳନ
(ଘ) ମିଶ୍ରଣ
Answer:
(କ) ସଂଘ

୪। ସରଜ।ର ରାଷ୍ଟ୍ରର _______ ଅଟେ ।
(କ) ସଙ୍କେତ
(ଖ) ମାଧ୍ୟମ
(ଗ) ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ
(ଘ) ପ୍ରମାଶ
Answer:
(ଗ) ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

୫ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ _________ ସଂଘ ଅଟେ ।
(କ) ରାଜନୈତିକ
(ଖ) ସାମାଜିକ
(ଗ) ଜନକଲ୍ୟ।ଶ
(ଘ) ଅବସର ବିନୋଦନ
Answer:
(କ) ରାଜନୈତିକ

୬ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ହେଲା _________ ।
(କ) ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ
(ଖ) ସରଜ।ର
(ଗ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଵୀକୃତି
(ଘ) ଜନସଂଖ୍ୟା
Answer:
(କ) ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ

୭। ସରଜ।ର _________ ଗୋଟି ଅଙ୍ଗ ରହିଛି ।
(କ) ଚାରି
(ଖ) ତିନି
(ଗ) ପାଞ୍ଚ
(ଘ) ଦୁଇ
Answer:
(ଖ) ତିନି

୮ । ଓଡ଼ିଶା ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ର ନୁହେଁ, କାରଣ ଏହାର _________ ନାହିଁ ।
(କ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଵୀକୃତି
(ଖ) ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ
(ଗ) ସରକାର
(ଘ) ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା
Answer:
(ଖ) ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ

୯। ___________ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସଂଘ ମୃତ୍ୟୁ ଦଣ୍ଡାଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପକ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ
(ଖ) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଗ) ଆଇନଗତ ସଂଗଠନ
(ଘ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମୁଦାୟ
Answer:
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପକ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ

୧୦ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଭୂଭାଗ, ଜନଗଣ, ସରକାର ଓ __________ ।
(କ) ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ
(ଖ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ୱୀକୃତି
(ଗ) ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା
(ଘ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସଂପର୍କ
Answer:
(କ) ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ

୧୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ________ ଗୋଟି ଉପାଦାନ ରହିଛି ।
(କ) ଚାରି
(ଖ) ପାଞ୍ଚ
(ଗ) ଦୁଇ
(ଘ) ତିନି
Answer:
(ଖ) ପାଞ୍ଚ

୧୨ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ____________ ଅଧୂକ ପ୍ରାଚୀନ ।
(କ) ସମସ।ୟିକ
(ଖ) ସମାଜ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ର
(ଘ) କହିହେବ ନାହିଁ
Answer:
(ଖ) ସମାଜ

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

୧୩ । ଦଣ୍ଡଦେବାର କ୍ଷମତା _________ କୁ ଅନ୍ୟ ସଂଘମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରାଏ ।
(କ) ସମାଜ
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ର
(ଗ) ସରଜ।ର
(ଘ) ରାଜନୈତିକ ଦଳ
Answer:
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ର

୧୪ । ‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ ଶବ୍ଦଟି ଟିଉଟୋନିକ୍ ଉତ୍ସ __________ ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ଯାହାର ଅର୍ଥ ____________ ।
(କ) ଷ୍ଟାଟସ୍ (Status), ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ବା ମର୍ଯ୍ୟାଦା
(ଖ) ଲ୍ୟାଗ, ସ୍ଥିର
(ଗ) ଫୋଏଡ଼ସ୍; ଚୁକ୍ତି
(ଘ) ପଲିସ; ନଗର-ରାଜ୍ୟ
Answer:
(କ) ଷ୍ଟାଟସ୍ (Status), ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ବା ମର୍ଯ୍ୟାଦା

୧୫ । ଏକ ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ __________ ରୁ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଶବ୍ଦଟି ଆନୀତ ଯାହାର ଅର୍ଥ ____________ ।
(କ) ‘ସୁପର୍ ଆନସ୍’; ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା
(ଖ) ଷ୍ଟାଟସ୍; ମର୍ଯ୍ୟାଦା
(ଗ) ନେସିଓ; ଜାତି
(ଘ) ସିଭିଟାସ୍; ନଗର
Answer:’
(କ) ‘ସୁପର୍ ଆନସ୍’, ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା

(B) ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପଦକୁ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନରେ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ଉପାଦାନ, ଯଥା- (କ) ଜନସଂଖ୍ୟା, (ଖ) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାୟୀ ଭୂଖଣ୍ଡ, (ଗ) ସରକାର, (ଘ) ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଓ (ଙ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ବୀକୃତି ରହିଥିଲେ ତାହା ରାଷ୍ଟ୍ର ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।

୨ । ସରକାର କ’ଣ ?
Answer:
ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଇଚ୍ଛା ପ୍ରତିଫଳିତ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ହାତ, ଗୋଡ଼, ଆଖୁ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗର ସାମଗ୍ରିକ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିଥାଏ ।

୩ । ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ, ଅଣହସ୍ତାନ୍ତରଣୀୟ, ଅବିଭାଜ୍ୟ, ମୌଳିକ, ନିରଙ୍କୁଶ କ୍ଷମତାକୁ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ କୁହାଯାଏ ।

୪ । ରାଜନୈତିକ ସଂଘ କ’ଣ
Answer:
କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି ସାମୂହିକ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାଦ୍ଵାରା ସେମାନଙ୍କର ସାଧାରଣ ରାଜନୈତିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ ସ୍ଥାପନ କରିଥାନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ ଅଟେ ।

(C) ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଅଣହସ୍ତାନ୍ତରଣୀୟ, ଅବିଭାଜ୍ୟ କ୍ଷମତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ

୨ । କିଏ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ ଅଟେ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

୩ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଇଚ୍ଛାକୁ ପ୍ରତିଫଳନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରୁଥିବା ଅଙ୍ଗକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସରଜ।ର

୪ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ପଞ୍ଚମ ଉପାଦାନରୂପେ ବର୍ତ୍ତମାନ କେଉଁ ଉପାଦାନଟି ସୂଚିତ ହେଉଛି ?
Answer:
ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ୱୀକୃତି

୫ । କାହାକୁ ସଂଘମାନଙ୍କର ସଂଘ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର

(D) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ଜାତିସଂଘ ସଂଘମାନଙ୍କର ସଂଘ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ସଂଘମାନଙ୍କର ସଂଘ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ ।

୨ । ସବୁ ସଂଘମାନଙ୍କ ପରି ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ମଧ୍ୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ରହିଛି ।
Answer:
କେବଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ରହିଛି ।

୩ । ରାଷ୍ଟ୍ର ସରକାରର ପ୍ରତିନିଧୂ ଅଟେ ।
Answer:
ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଅଟେ ।

୪ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ସଂଘ ସ୍ଥାୟୀ ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
କେବଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସଂଘ ଅଟେ।

(E) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ରାଜନୈତିକ ବିଷୟ; କିନ୍ତୁ ଜାତି ଏକ _________ ବିଷୟ ଅଟେ ।
Answer:
ରାଜନୈତିକ ତଥା ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ

୨। _________ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵକୁ ଏକଚାଟିଆଭାବେ ଉପଭୋଗ କରେ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର

୩ । _________ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ପ୍ରାଚୀନ ।
Answer:
ସମାଜ

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

୪ । ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ସୁସ୍ଥ ଜୀବନର ବିକାଶ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୃଷ୍ଟି ବୋଲି ____________ ମତ ଦିଅନ୍ତି ।
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍

୫ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ‘ରାଜ’ ଓ ଟିଉଟୋନିକ୍ ଉତ୍ସ ___________ ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ହୋଇଛି ।
Answer:
ସ୍ଥିତି (Status)

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଦୁଇଟି/ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ସଂଘମାନଙ୍କଠାରୁ କିପରି ପୃଥକ୍ ?
କିମ୍ବା, ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ “ ସଂଘମାନଙ୍କର ସଂଘ’’ ବୋଲି କାହିଁକି କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ପାଖରେ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ରହିଥିବାରୁ ଏହା ଅନ୍ୟ ସଂଘମାନଙ୍କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିପାରେ ଏବଂ ଏହି କାରଣରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ “ ସଂଘମାନଙ୍କର ସଂଘ’’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୨। ସରକାରର କେତେଗୋଟି ଅଙ୍ଗ ଅଛି ଓ କ’ଣ କ’ଣ ?
Answer:
ସରକାରର ତିନିଗୋଟି ଅଙ୍ଗ ରହିଛି; ଯଥା- ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା, କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଓ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ।

୩ । ଓଡ଼ିଶା, ବିହାର ବା ଜାତିସଂଘ ରାଷ୍ଟ୍ର ପଦବାଚ୍ୟ କି ?
Answer:
ନା, ଓଡ଼ିଶା, ବିହାର ବା ଜାତିସଂଘ ଆଦି ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଅଭାବରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

୪ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କେଉଁ ଉପାଦାନ ଏହାକୁ ଅନ୍ୟ ସଂଘମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ କରାଏ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଏହାକୁ ଅନ୍ୟ ସଂଘମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ କରାଏ ।

(B) ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା (Need of the State) ତର୍ଜମା କର ।
Answer:
ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ‘ଜୀବନର ସୁରକ୍ଷା’ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବାବେଳେ ଏକ ‘ ସୁସ୍ଥ ଜୀବନ’ ପ୍ରଦାନ କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ହସ, ଲକ୍, ରୁଷୋ ଆଦି ଦାର୍ଶନିକମାନେ ନିଜ ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ପାରସ୍ପରିକ ଚୁକ୍ତି ଫଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସ୍ଥାପନ କରିବା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନୁପସ୍ଥିତି ପୁଣି ଏକ ‘ପ୍ରକୃତି-ରାଜ୍ୟ’କୁ ଫେରାଇନେବ ବୋଲି ସେମାନେ ଆଶଙ୍କା ପ୍ରକାଶ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ବାର୍କର ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ସୂଚିତ କରି ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ମାନବର ସଚେତନଶୀଳତା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ପ୍ରତି ଅଙ୍ଗୁଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରେ; ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାର କୋଳରେ ଅଧୂକାର ବିକଶିତ ହୁଏ ଓ ଅଧିକାର ନିଜର ଯଥାର୍ଥ ଉପଯୋଗିତାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତି, ପରିବେଶ ଓ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଦାବି କରେ । ମାର୍କସ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରରୁ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷର ମାଧ୍ୟମରୂପେ ଚିତ୍ରଣ କରି ଏହାର ବିଲୋପସାଧନ ପାଇଁ ଦାବି କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନମଙ୍ଗଳ ପ୍ରକୃତି ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରୁଛି ।

୨ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର କି ?
Answer:
ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ନୁହେଁ । ଏହା ସାର୍ବଭୌମ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମିତି ଅଟେ । ଯୁଦ୍ଧ ବିଭୀଷିକାରୁ ମାନବ ସମାଜକୁ ସଂରକ୍ଷିତ କରି ରଖୁବାପାଇଁ ଏହାର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଚାରିଗୋଟି ଉପାଦାନ ବିଶେଷ କରି ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ନଥିବାରୁ ଜାତିସଂଘକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ନାହିଁ ।

୩ । ‘ରାଷ୍ଟ୍ର ସଂଘମାନଙ୍କର ସଂଘ’ ସତ୍ୟତା ପରୀକ୍ଷା କର ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ବିବିଧ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ସଂଘ ତିଆରି କରିଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ ଅଟେ । ଏହା ସାର୍ବଭୌମତ୍ବର ଏକଚାଟିଆ ଉପଭୋଗ କରୁଥିବାରୁ ଅନ୍ୟ ସଂଘମାନଙ୍କୁ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ସହ ପରିଚାଳନା କରିପାରେ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂଘମାନଙ୍କର ଜନ୍ମ, ସ୍ଥିତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆଇନଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଓ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ର ସଂଘମାନଙ୍କୁ ବିଲୋପ କରିପାରେ କିମ୍ବା ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସରକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରିପାରେ । ଏହିସବୁ କାରଣରୁ ‘ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସଂଘମାନଙ୍କର ସଂଘ’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

୪ । ପୃଥ୍ବୀକରଣ ଯୁଗରେ ରାଷ୍ଟ୍ର-ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ଅର୍ଥହୀନ ।
Answer:
ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆତ୍ମା ଅଟେ । ଏହା ଉଭୟ ବାହ୍ୟ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବ୍ୟପାରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତାକୁ ସୂଚିତ କରେ । କିନ୍ତୁ ପୃଥ୍ବୀକରଣ ଯୁଗରେ ବିଶ୍ଵ ସଙ୍କୁଚିତ ହୋଇ ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗ ଭିତ୍ତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଭୌଗୋଳିକ ପ୍ରାଚୀର ଉଠାଇଦେଇ ଏକ ବିଶ୍ଵ-ଗ୍ରାମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ବର୍ତ୍ତମାନର ପ୍ରାଥମିକ ଆବଶ୍ୟକତାରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । ଏହା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ବୃହତ୍ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରୁଛି । ଏହାଫଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵର ପୁରାତନ ଏକକ ମତବାଦ ଅର୍ଥହୀନ ହୋଇଯାଇଛି ।

ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମାଜର ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସଂପର୍କ ରକ୍ଷା ଓ ନିଜର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଶାସନ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ ଓ ପରିଚାଳନା ବ୍ୟାପାରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିରଙ୍କୁଶ ଭାବେ ନିଜର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତାର କରିପାରୁନାହିଁ । ଏଣୁ ପୃଥ୍ବୀକରଣ ଯୁଗରେ ରାଷ୍ଟ୍ର-ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ଅର୍ଥହୀନ ନହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମାଜର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଆବଶ୍ୟକତା ଭିତ୍ତିରେ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଓ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ହୋଇଛି ।

(C) ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସମାଜ :
Answer:
ପ୍ରାଚୀନ ରାଜନୀତି ବିଶାରଦମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖୁନଥିଲେ । ହେଗେଲ୍ ମଧ୍ଯ ପ୍ଲାଟୋ ଓ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍‌ଙ୍କ ମତକୁ ଏକପ୍ରକାର ସମର୍ଥନ କରୁଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ରାଜନୀତି ବିଶାରଦମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରଠାରୁ ସମାଜ ବ୍ୟାପକ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ; କିନ୍ତୁ ସମାଜ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନର ସମସ୍ତ ବିଭାଗ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ସଂଗଠନ ରହିଥ‌ିବାବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ର ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଙ୍ଗଠନ ।
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ର ସମାଜର ବହୁ ପରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ସମାଜ ରାଷ୍ଟ୍ରଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନତର ।
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୀମା ସୀମିତ ହୋଇଥିବାବେଳେ ସମାଜର ସୀମା ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡର ଆବଶ୍ୟକତା ଥିବାବେଳେ ସମାଜ ପାଇଁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ ।
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ର ସାର୍ବଭୌମ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆଇନ ଅମାନ୍ୟ କଲେ ଦଣ୍ଡର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି । ସମାଜର ଏ କ୍ଷମତା ନଥିବାରୁ ସାମାଜିକ ନିୟମ ମାନିବାରେ ବାଧ୍ୟବାଧକତା ନ ଥାଏ ।
(ଙ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆଇନ ବ୍ୟକ୍ତିର ବାହ୍ୟ ବ୍ୟବହାରଗୁଡ଼ିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବାବେଳେ ସମାଜ ବ୍ୟକ୍ତିର ଧର୍ମ, ବିଶ୍ଵାସ, ଆଚାର, ବ୍ୟବହାର ଇତ୍ୟାଦିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ ।
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବିନା ସମାଜରେ ଶାନ୍ତିଶୃଙ୍ଖଳା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ବାସ୍ତବତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସମାଜ ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ନୁହନ୍ତି, ବରଂ ପରସ୍ପରର ପରିପୂରକ ଅଟନ୍ତି ।

୨। ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସଂଘ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସଂଘ ମଧ୍ଯରେ ନିମ୍ନଲିଖତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ଥାଏ; କିନ୍ତୁ ସଂଘ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହିନଥାଏ ।
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଭ୍ୟପଦ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ; କିନ୍ତୁ ସଂଘର ସଭ୍ୟପଦ ଇଚ୍ଛାଧୀନ ।
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ; କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ସଂଘଗୁଡ଼ିକ ଅସ୍ଥାୟୀ ଅଟନ୍ତି ।
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମ କ୍ଷମତା ଅଛି; କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ସଂଘମାନଙ୍କର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ନାହିଁ । ଏହି ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ବଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଟିଏ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ ସଂଘକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ । ଏଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ‘ ସଂଘମାନଙ୍କର ସଂଘ’ କୁହାଯାଏ ।
(ଙ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆଇନକୁ ଭଙ୍ଗକଲେ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଏ; କିନ୍ତୁ ସଂଘର ନିୟମ ଭଙ୍ଗକଲେ ସଂଘ କେବଳ ନିଜ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସାଧାରଣ ଦଣ୍ଡ ଦେଇପାରେ ।

୩ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର :
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ମଧ୍ୟରେ ନିମ୍ନଲିଖତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ –
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଶାଶ୍ଵତ କାଳ୍ପନିକ ସଂସ୍ଥା ହୋଇଥିବାବେଳେ ଏହାର ଇଚ୍ଛାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଉଥିବା ସଂସ୍ଥା ଅର୍ଥାତ୍ ସରକାର ବାସ୍ତବ ଅଟେ ।
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସଂସ୍ଥା; ମାତ୍ର ସରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଅଟେ ।
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ଅଧ୍ଵବାସୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଦସ୍ୟତା ଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ସରକାରରେ ଅଳ୍ପ କେତେଜଣ ସଭ୍ୟ ହୋଇ ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା କରିଥାନ୍ତି ।
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ ଓ ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର, ଏକ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଉପାଦାନ ଅଟେ ।
(ଙ) ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ନାଗରିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ଏକ ଅତ୍ୟାଚାରୀ ସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସେ ବିଦ୍ରୋହ କରି ଏହାର ପ୍ରକୃତି ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ସ୍ଵର ଉତ୍ତୋଳନ କରିପାରିବ ।

୪ । ‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ (State) ଓ ଜାତି (Nation) :
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ନିମ୍ନଲିଖତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନର “ ଏକ ଜାତି ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ର” ତତ୍ତ୍ବ ଏହି ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ହ୍ରାସ କରୁଛି-
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠନ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡ, ଜନସଂଖ୍ୟା, ସରକାର ଓ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବାବେଳେ ଜାତି ଗଠନ ପାଇଁ ଜନ, ଭାଷା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ଧର୍ମଗତ ଐକ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ ।
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ସାର୍ବଭୌମ ସଂସ୍ଥା ହେଲେ ସ୍ଵାଧୀନତାକାମୀ ଜନସମଷ୍ଟିକୁ ‘ଜାତି’ କୁହାଯାଏ ।
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡ ଥିବାବେଳେ ଜାତି ପରି ଏକ ମନସ୍ତାତ୍ଵିକ ଭାବଧାରାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂସୀମା ନଥାଏ ।
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ବୀକୃତି ଆବଶ୍ୟକ, କିନ୍ତୁ ଜାତି ପାଇଁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ନାହିଁ ।
(ଙ) ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଏକାଧ୍ଵକ ଜାତି ରହିପାରେ, କିନ୍ତୁ ଗୋଟିଏ ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଏକାଧ୍ଵକ ରାଷ୍ଟ୍ର ରହିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
(ଚ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଧ୍ଵବାସୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଐକ୍ୟ ମନୋଭାବ ପ୍ରକାଶ ହେଲେ ଏହା ଏକ ଜାତିରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଜାତି = ରାଷ୍ଟ୍ର + ଜାତୀୟତା ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କର ଓ ଏହାର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ସାର୍ବଭୌମ ସଂଘ ଅଟେ ଯାହା ସମାଜରେ ଆଇନ ଓ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବହୁବିଧ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶର ମାଧ୍ୟମରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନିୟନ୍ତ୍ରଣକାରୀ କ୍ଷମତା ରହିଥିବାରୁ ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ଚରିତ୍ରର ସୁରକ୍ଷାକାରୀ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହାର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ସମାଜରେ ଅରାଜକତା, ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଓ ‘ଜୋର ଯାହାର ମୁଲକ୍ ତାହାର’ ନୀତିର ବିକାଶ ହୋଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉପଯୋଗିତାର ଯଥେଷ୍ଟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି । ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ଯଥାର୍ଥରେ କହିଥିଲେ, “ ଜୀବନରକ୍ଷାର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ସୁସ୍ଥ ଓ ସମୃଦ୍ଧ ଜୀବନ ପ୍ରଦାନ ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହାର ସ୍ଥିତି ବଜାୟ ରହିଛି ।”

ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରେ ‘ପଲିସ୍’, ‘ସିଭିଟାସ୍’ ଅନୁଷ୍ଠାନ କ୍ଷୁଦ୍ର ନଗର-ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସୂଚିତ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ‘ଜାତି-ରାଷ୍ଟ୍ର’ର ଯୁଗ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ଟିଉଟୋନିକ୍ ଶବ୍ଦ ‘ଷ୍ଟାଟସ୍’ (Status) ରୁ ଷ୍ଟେଟ୍ (State) ବା ‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ ଶବ୍ଦଟି ଉଦ୍ଧୃତ ହୋଇଛି ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବା ସ୍ଥିତିକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମାକିଆଭେଲି ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଏକ ସାର୍ବଭୌମ, ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଓ ଜାତୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଚିତ୍ରିତ କରିଥିଲେ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପରି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମତ ବିଭେଦତା ଦେଖାଯାଏ । ଦୈବୀତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁଯାୟୀ ଏହା ଈଶ୍ଵରଙ୍କଦ୍ଵାରା ସ୍ପଷ୍ଟ ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ସ୍ଵୀକୃତ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଶକ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵ ଏହାକୁ ବଳ ଓ କ୍ଷମତାର ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପରିପ୍ରକାଶ ବୋଲି ମତ ଦେଇଥାଏ । ସାମାଜିକ ଚୁକ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵ ଏହାକୁ ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ସମ୍ପାଦିତ ଏକ ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି ବୋଲି କହୁଥିବାବେଳେ ଐତିହାସିକ ବା ବିବର୍ତ୍ତନବାଦ ଏହା ପରିବାର, ଧର୍ମ, ଶକ୍ତି, ଚୁକ୍ତି, ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିଭି ବିବିଧ କାରଣରୁ ଏହାର ବିକାଶ ହେଉଛି ବୋଲି ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ ।

ଉଡ୍ରୋ ଉଇଲ୍‌ସନ୍ – ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ଆଇନ ପାଇଁ ସଂଗଠିତ ଜନସମାଜକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।
ଲାସ୍କି (Laski) – ଏକ ଆଞ୍ଚଳିକ ସମିତି ଯଦି ସରକାର ଓ ପ୍ରଜା ଆକାରରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ନିଜର ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ପ୍ରାକୃତିକ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ଥିବା ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦାବି କରେ, ତାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।

ଗାର୍ଲର (Garner) – ବାହ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ସ୍ଵାଧୀନ ବା ସ୍ଵାଧୀନ ପ୍ରାୟ ପୃଥ‌ିବୀର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବେ ଅଧୁକାର କରି ରହିଥିବା କମ୍ ବା ବହୁସଂଖ୍ୟକ ଲୋକଙ୍କ ସମଷ୍ଟିର ସଂଗଠିତ ସରକାରକୁ ସଂଖ୍ୟାଧିକ ଲୋକ ଅଭ୍ୟାସଗତ ଆସ୍ଥା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଥିଲେ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଓ ସାଧାରଣ ଆଇନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ତାହାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।

ଏହି ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଚାରିଗୋଟି ମୌଳିକ ଉପାଦାନ ସମ୍ପର୍କରେ ଧାରଣା ମିଳିଥାଏ । ଏହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – (୧) ଅଧ୍ଵବାସୀ (Population), (୨) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡ (Fixed Territory), (୩) ସରକାର (Government), (୪) ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ (Sovereignty) । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏକ ପଞ୍ଚମ ଉପାଦାନ ରୂପେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଵୀକୃତି (International Recognition) ସଂଯୋଗ ହୋଇଛି ।

(୧) ଅଧ୍ବବାସୀ (ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭିରି) (Population) – ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ମାନବୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ହୋଇଥିବାରୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏକ ପରିମାଣ କେତେ ହେବ ସେ ବିଷୟରେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତିନିୟମ ନାହିଁ । ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକ ପ୍ଲାଟୋ ଓ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ଓ ଫରାସୀ ଦାର୍ଶନିକ ରୁଷୋ ସେମାନଙ୍କର ଆଦର୍ଶ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସଂଖ୍ୟା ସମ୍ପର୍କରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୂଚନା ଦେଇଛନ୍ତି । ପ୍ଲୁଟୋଙ୍କର ଆଦର୍ଶ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ୫୦୪୦ ଏବଂ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍‌ଙ୍କ ଆଦର୍ଶ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ଦଶ ହଜାରଠାରୁ କମ୍ ହେବା ଏବଂ ଏକ ଲକ୍ଷଠାରୁ ଅଧିକ ନ ହେବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ରହିଥିଲା ।

ରୁଷୋଙ୍କ ଆଦର୍ଶ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସଂଖ୍ୟା ଦଶହଜାର ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଚୀନ, ଭାରତ ପରି ଖୁବ୍ ଜନବହୁଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସନ୍‌ମାରିନୋ, ଗ୍ଲାଟେମାଲା ପରି କମ୍ ଲୋକସଂଖ୍ୟାବିଶିଷ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ର ରହିଛି । ଏଥିରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମେୟ ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଜନସଂଖ୍ୟା ବା ଅଧ୍ଵବାସୀ ଏକ ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପରିମାଣ ସମ୍ପର୍କରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତିର ଅଭାବ ରହିଛି ।

(୨) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡ (ଭୌତିକ ଭିଭି) (Fixed Territory) – ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଧ୍ଵବାସୀ ସ୍ଥାୟୀଭାବେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ବସତି ସ୍ଥାପନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଯାଯାବରମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠନ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଇହୁଦୀମାନେ ସ୍ଥାୟୀଭାବେ ଇସ୍ରାଏଲ୍‌ରେ ବସତି ସ୍ଥାପନ କରିବା ପରେ ଯାଇ ୧୯୪୮ ମସିହାଠାରୁ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହାସଲ କରିଛନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ଜେଲିନେକ, ଇଉଲୋଗିବି, ଡୁଜୁଇଟ୍‌ ଇତ୍ୟାଦି ଦାର୍ଶନିକମାନେ ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠନ ପାଇଁ ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଉପାଦାନରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିନାହାନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

ବୁଣ୍ଡସ୍ଵୀଙ୍କ ମତରେ, “ ଜନସଂଖ୍ୟା ରାଷ୍ଟ୍ରର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭିଭି ହୋଇଥିବାବେଳେ ଭୂଖଣ୍ଡ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବସ୍ତୁଗତ ଭିଭି ଅଟେ । ଜନସଂଖ୍ୟା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ସ୍ଥାୟୀଭାବେ ବସତି ସ୍ଥାପନ ନ କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।” ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଭାଗ, ଏହାର ଉପରିସ୍ଥ ଆକାଶଭାଗ ଓ ସମୁଦ୍ରକୂଳଠାରୁ ତିନି କି.ମି. ପରିବ୍ୟାସରେ ଥୁବା ଜଳଭାଗକୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭୂଖଣ୍ଡ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠନ ହେବାପାଇଁ ଭୂଖଣ୍ଡର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ କେତେ ହେବ ସେ ବିଷୟର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମତ ନାହିଁ ।

ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ଠ, ଭାରତ ପରି ବୃହତ୍ ଭୂଖଣ୍ଡ ବିଶିଷ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ମୋନାକୋ, ଭାଟିକାନ୍ ସିଟି ପରି କ୍ଷୁଦ୍ର ଭୂଖଣ୍ଡବିଶିଷ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି । ବର୍ତ୍ତମାନର ଆଧୁନିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଯୁଗରେ ଏକ ବିଶାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଶାସନ କରିବା ଆଦୌ ଅସମ୍ଭବ ବ୍ୟାପାର ନୁହେଁ ।

(୩) ସରକାର (ରାଜନୈତିକ ଭିରି) (Government) – ସରକାର ପରି ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନ ବ୍ୟତୀତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନ ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଗାର୍ଶ୍ଵରଙ୍କ ମତରେ, କରିପାରୁନଥୁବା ଏକ ଅଣସଂଗଠିତ, ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ଜନଗୋଷ୍ଠୀରେ ପରିଣତ ହେବ ।” ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଶାଶ୍ଵତ ଅନୁଷ୍ଠାନ । ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଇଚ୍ଛା ପ୍ରତିଫଳିତ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରକୃତି ଉପରେ ସରକାରର ଚରିତ୍ର ଓ କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ନିର୍ଭର କରେ ।

ସରକାରର ତିନିଗୋଟି ଅଙ୍ଗ; ଯଥା – ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା, କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଓ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ମାଧ୍ୟମରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶାସନକାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ସରକାରର ଦକ୍ଷତା ଉପରେ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ଥିରତା, ଦୃଢ଼ତା ଓ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଆନୁଗତ୍ୟର ଧାରା ନିର୍ଭର କରେ ।

(୪) ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ (ଶାଶ୍ବତ ଭିଭି) (Sovereignty) – ‘ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ’ ଶବ୍ଦଟି ଏକ ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ‘ସୁପର୍‌ଆନସ୍’ରୁ ଆନୀତ ହୋଇଛି, ଯାହାର ଅର୍ଥ ‘ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା’ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଉପାଦାନ ଅଟେ । ଲାସ୍କିଙ୍କ ମତରେ, ଏହି ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ର ପରି ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂଘକୁ ଅନ୍ୟ ସଂଘମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରିଛି । ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତାକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା- ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବାହ୍ୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ।

ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜ ଭୂଖଣ୍ଡର ପରିସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଜନସାଧାରଣ ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଉପରେ ନିଜର କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲେ ଏବଂ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବ୍ୟାପାରରେ ସର୍ବେସର୍ବା ହେଲେ ତାହାକୁ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ନିଜର ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ସମୟରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରକାଶ କଲେ ତାହାକୁ ବାହ୍ୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଶକ୍ତି ଏହି ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ଯୋଗୁଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବାହ୍ୟ ବ୍ୟାପାରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିପାରେ ନାହିଁ ।

(୫) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ବୀକୃତି (ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଭିଭି) (International Recognition) – ଓପନ୍‌ହାମଙ୍କ ମତରେ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଵୀକୃତି ସହ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡ, ଜନସଂଖ୍ୟା, ସରକାର ଓ ସାର୍ବଭୌମ ଉପାଦାନର ସମର୍ଥନ ସହିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମାଜର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଏହା ସ୍ବୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ୧୯୭୧ ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ଚୀନ୍‌ର ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଵୀକୃତି ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଉପାଦାନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ର ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇପାରିନଥୁଲା । ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଵୀକୃତି ପାଇବା ପରେ ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଉପଭୋଗ କଲା । ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷର ବଲଟିକ୍ ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରଜାତନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଵୀକୃତି ସହ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହାସଲ କଲେ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଜନସଂଖ୍ୟା, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାୟୀ ଭୂଖଣ୍ଡ, ସରକାର, ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଵୀକୃତିର ଏକତ୍ର ସହାବସ୍ଥାନ ଫଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନ୍ମ ହୁଏ । ଗେଟେଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଏହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ସମ ଗୁରୁତ୍ଵବିଶିଷ୍ଟ ଅଟନ୍ତି । ଏଣୁ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ଉପାଦାନର ଅନୁପସ୍ଥିତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଲୋପସାଧନକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ କରିଥାଏ ।

୨ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ବା ଉପାଦେୟତା (Need of the State) ର ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟାୟନ କର ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ତଥା ସାର୍ବଭୌମ ସଂଗଠନ ଅଟେ ଯାହା ସମାଜରେ ଆଇନ ଓ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରିବା ସହ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ସର୍ବଶେଷ ଦଣ୍ଡବିଧାନକାରୀ କ୍ଷମତା ରହିଥ‌ିବାରୁ ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ମାନିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ‘ଜୋର ଯାହାର ମୁଲକ ତାହାର’ ନୀତିର ବ୍ୟାପକ ତଥା ଅବାଧ ପ୍ରସାର ଏକ ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାନ୍ତା ।

ହବସ୍, ଲକ୍, ରୁଷୋ ଆଦି ଚୁକ୍ତିବାଦୀ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ର ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରାକ୍-କାଳକୁ ‘ପ୍ରକୃତି ରାଜ୍ୟ’ (State of Nature) ବୋଲି ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି ଯେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିବିଧ ଅସୁବିଧା ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଚୁକ୍ତି ସ୍ଥାପନ କରି ‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲା ବୋଲି ସେମାନେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥାନ୍ତି । ଲକ୍‌ଙ୍କ ‘ପ୍ରାକୃତିକ ଅଧିକାର’ (Natural Right) ତତ୍ତ୍ଵ ସତ୍ତ୍ଵେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ‘ ଅଧିକାର’ର ପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥା ଆଇନଗତ ଉପଭୋଗ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ପରି ଏକ ସାର୍ବଭୌମ ଅନୁଷ୍ଠାନର ପରିବେଶ କାମନା କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନଙ୍କର ରାଷ୍ଟ୍ର ‘ ନାସ୍ତିସୂଚକ’ ‘ପୋଲିସ ରାଷ୍ଟ୍ର’ର ପ୍ରକୃତି ବହନ କରି ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ, ଅଧୂକାର, ସମ୍ପତ୍ତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବାର ସୀମିତ ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରି ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ବ୍ୟକ୍ତି ପାଖରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉପାଦେୟତାକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରୁଥିବାବେଳେ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ସମାଜବାଦୀମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଏକ ଶୋଷଣ ବିରୋଧୀ ଅର୍ଥନୈତିକ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ପ୍ରତିପାଦନ କରେ ।

ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସରକୁ ବ୍ୟାପକ କରି ରାଜନୈତିକ ସାମ୍ୟ ସହିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସାମ୍ୟ ପ୍ରଦାନର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇ ବ୍ୟକ୍ତି ନିକଟରେ ନିଜର ଉପାଦେୟତା ପ୍ରତିପାଦନ କଲା । ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକ ପ୍ଲାଟୋ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ସମାଜବାଦୀରୂପେ ପରିଗଣିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏହି ତତ୍ତ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଏକ ସମବାୟିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ (Co-operative Institution) ରୂପେ ପ୍ରତିପାଦନ କରି ବ୍ୟକ୍ତିର ଭୂମିକା ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଦିଗରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲା ।

ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳକାରୀ ଓ ସାମାଜିକ ସେବା ପ୍ରଦାନକାରୀ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର ଉପାଦେୟତାର ଗଭୀରତା ଓ ଗମ୍ଭୀରତା ଅନୁକୂଳ ପରିବେଶ ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ହବସନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିର ବହୁବିଧ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଡାକ୍ତର, ଶିକ୍ଷକ, ବ୍ୟବସାୟୀ, ବୀମା ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଇତ୍ୟାଦି ସହସ୍ରାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ଓ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜର ଉପାଦେୟତା ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥାଏ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ଆମେ କାହିଁକି ଅନୁଭବ କରୁ ? କିମ୍ବା ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତି କାହିଁକି ସମ୍ଭବ ହେଲା ? ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର କିମ୍ବା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଦିଆଯାଇପାରୁଥିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉପଯୋଗିତା ବା ଆବଶ୍ୟକତାର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ଏକ ବିବଦମାନ ବିଷୟ ଅଟେ । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ମତରେ, ‘ମଣିଷର ଜୀବନ (life) ର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବାବେଳେ ମଣିଷକୁ ଏକ ‘ସୁସ୍ଥ ଜୀବନ’ (good life) ଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଏହା ନିଜର ସ୍ଥିତି ବଜାୟ ରଖୁଛି ।”

ମଣିଷ ଏକ ଗତିଶୀଳ ପ୍ରକୃତିସମ୍ପନ୍ନ ବିବେକଯୁକ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ହୋଇଥିବାରୁ ତା’ ନିକଟରେ ‘ସୁସ୍ଥ ଜୀବନ’ର ସଂଜ୍ଞା ସର୍ବଦା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ । ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପରିସ୍ଥିତି ଓ ପରିବେଶ ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟଧାରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସୁସ୍ଥ-ଜୀବନ ଦେବାପାଇଁ କରୁଥିବା କ୍ରମାଗତ ଉଦ୍ୟମରୁ ତାହାର ଆବଶ୍ୟକତା ପ୍ରତିପାଦନ କରାଯାଇପାରେ । ଏଣୁ ମଣିଷ ଜୀବନରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ସଙ୍ଗଠନ ଅଟେ, ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵାର୍ଥକୈନ୍ଦ୍ରିକ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଆଇନଗତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନ କରେ ଓ ତା’ର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ପାଇଁ ସମସ୍ତ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ପ୍ରାଚୀନ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରି ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରୁଥିବାବେଳେ ହବସ୍, ଲକ୍‌ଙ୍କ ପରି ଇଂରେଜ ଓ ରୁଷୋଙ୍କ ପରି ଫରାସୀ ଚୁକ୍ତିବାଦୀ ଦାର୍ଶନିକମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଚୁକ୍ତି ବା ରାଜିନାମା ଫଳସ୍ଵରୂପ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପକ ସାର୍ବଭୌମ ଅନୁଷ୍ଠାନର ସୃଷ୍ଟି ବୋଲି ମତ ଦେଇଛନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଜନସମର୍ଥନ ସହ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉନ୍ନତିକଵେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ସେମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ।

ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନୁପସ୍ଥିତି ପୁଣି ଏକ ‘ପ୍ରକୃତି-ରାଜ୍ୟ’କୁ ଫେରାଇନେବ ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ, ଅଧ୍ବକାର ଆଦିର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିକୂଳ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବ ବୋଲି ସେମାନେ ଧାରଣା ଦେଇ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ମାକ୍ ଆଇଭର ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆବଶ୍ୟକତା ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି ବୋଲି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ପୂର୍ବୋକ୍ତ ଧାରଣାକୁ ସମାଲୋଚନା କରି ମତ ଦିଅନ୍ତି, ଯେ, “ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଏକ କ୍ରମବିବର୍ତ୍ତନ ଧାରା ଏବଂ ମାନବ ସମାଜର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଅତୀତକୁ ଇତିହାସର ବିଭିନ୍ନ ମତ ଦେଇ ଏହାର କ୍ରମାଗତ ବିକାଶ ଚାଲିଛି ।’’

ରାଷ୍ଟ୍ର ସୃଷ୍ଟିର ବିଭିନ୍ନ ମତବାଦ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଓ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତରୂପେ ବିବେଚିତ ଐତିହାସିକ ବିବର୍ତ୍ତନବାଦ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ମାନବ ସମାଜର ସୃଷ୍ଟି ଓ ବିକାଶଧାରା ସହ ସଂଯୋଜିତ କରିଛି । ମାକ୍ ଆଇଭର୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ପରିବାର, ପ୍ରଥାଭିଭିକ ଆଇନ, ଯୁଦ୍ଧ ଓ ରାଜ୍ୟଜୟ, ସହରାଞ୍ଚଳ ବିକାଶ, ସମାଜରେ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଜନ, ସଂପତ୍ତିର ସଂରକ୍ଷଣ ଆଦି ବିବିଧ ସମାଜତାତ୍ତ୍ଵିକ, ନୃତାତ୍ତ୍ଵିକ କାରଣରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୃଷ୍ଟି ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି ଓ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଦୃଢ଼ଭାବେ ଜାହିର କରୁଛି ।

ବାର୍କର ଯଥାର୍ଥରେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଛନ୍ତି ଯେ ମାନବର ସଚେତନଶୀଳତା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା (libery) ପ୍ରତି ଅଙ୍ଗୁଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରେ, ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାର କୋଳରେ ଅଧୁକାର ବିକଶିତ ହୁଏ ଓ ଅଧୁକାର ନିଜର ଯଥାର୍ଥ ଉପଯୋଗିତା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତି, ପରିବେଶ ଓ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଦାବି କରେ ।

କିନ୍ତୁ ଭିନ୍ନ ଏକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରି ମାର୍କବାଦୀମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷରୁ ସୃଷ୍ଟ ଏକ ଶୋଷଣକାରୀ ଅସ୍ତ୍ର ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପୁଞ୍ଜିପତିମାନେ ଖଟିଖୁଆ ଶ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀର ଶୋଷଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବାରୁ ସାମ୍ୟବାଦୀ ସମାଜରେ ଏକ ବିପ୍ଳବ ମାଧ୍ୟମରେ ଏକ ‘ଶ୍ରେଣୀଗତ ଅନୁଷ୍ଠାନ’ (Class Institution) ରୂପେ ନିଜର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହରାଇଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଲୋପସାଧନ ପାଇଁ ଏହି ମାର୍କସ୍‌ବାଦୀମାନେ ଦାବି କରିଥା’ନ୍ତି । ଏକ ଶ୍ରେଣୀବିହୀନ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ସମାଜର ସ୍ଵପ୍ନକୁ ସାକାର କରିବାପାଇଁ ସେମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିକୃତ ସ୍ଥିତିକୁ ପସନ୍ଦ କରିନ’ଥାନ୍ତି ।

ମାର୍କସ୍‌, ଲେନିନ୍ ଆଦିଙ୍କ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିଲୋପ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ମତବାଦ ଯେତେ ବଳିଷ୍ଠ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହାର ସତ୍ୟତା ଓ ବାସ୍ତବତା ପରୀକ୍ଷାଠାରୁ ବହୁ ଦୂରରେ ରହିଥିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା, ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଜନୀନତା, ଜନମଙ୍ଗଳ ପ୍ରକୃତି, ଉଦାରବାଦୀ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଚିନ୍ତାଧାରାର ପ୍ରସାର ଆଦିର ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଵତଃ ପ୍ରତିପାଦିତ ଓ ସ୍ଵୀକାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

୪ । ‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ (State) ଓ ସରକାର (Government) ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ପୁରାତନ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ‘ରାଷ୍ଟ୍ର’କୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଶାଶ୍ଵତ ଅନୁଷ୍ଠାନ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରେ ସେହି ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ‘ସରକାର’ କୁହାଯାଏ । ଗାର୍ଶ୍ଵର, ଲର୍ଡ଼ ଆକ୍ସନ, ବ୍ଲାଣ୍ଟସ୍ଵୀ ଇତ୍ୟାଦି ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ‘କେବଳ ରାଷ୍ଟ୍ର’ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ବୋଲି ସୂଚିତ କରିଥିବାବେଳେ ସିଲି, ଲିକକ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଦାର୍ଶନିକମାନେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ‘କେବଳ ସରକାର’ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ବୋଲି ସୂଚିତ କରିଛନ୍ତି ।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ପଲ୍ ଜ୍ୟାନେଟ, ଗିଲଖ୍ରୀଷ୍ଟ, ଡିମକ୍ ଆଦି ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ‘ଉଭୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର’ର ଅଧ୍ୟୟନ ସହ ସଂଯୋଜିତ କରିଛନ୍ତି । ଏଣୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଉଭୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର, ଶାଶ୍ଵତ ରୂପ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଅଙ୍ଗ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥାଏ ।

ସାଧାରଣ ବ୍ୟବହାରରେ ‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ ଓ ‘ସରକାର’ ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟ ସମାର୍ଥବୋଧକ ଓ ପରସ୍ପର ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଶବ୍ଦ ହିସାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଫ୍ରାନ୍ସର ରାଜା ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଲୁଇ ‘ମୁଁ ରାଷ୍ଟ୍ର’ (I am the State) କହିବାବେଳେ ସେ ନିଜକୁ ସର୍ବକ୍ଷମତାସମ୍ପନ୍ନ ସରକାର ବୋଲି ଅଭିହତ କରିଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ସପ୍ତଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଇଂରେଜ ଦାର୍ଶନିକ ଜନ୍ ଲକ୍ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟର ରେଖା ଟାଣିଲେ ।

‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ ଓ ‘ସରକାର’ର ଅର୍ଥ – ଅଧୂକନ୍ତୁ କମ୍‌ସଂଖ୍ୟକ ଜନସମୂହ ସ୍ଥାୟୀଭାବେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ବସବାସ କରି ଏକ ସୁସଙ୍ଗଠିତ ସରକାର ପ୍ରତି ଅଭ୍ୟାସଗତ ଆସ୍ଥା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ ଓ ଉକ୍ତ ସରକାର ଉଭୟ ବାହ୍ୟ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିପାରିଲେ ତଥା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ପୃଥିବୀର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମଧର୍ମୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସହ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ଭବ ହେଲେ ଯେଉଁ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାହାକୁ ‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ କୁହାଯାଏ ।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ‘ସରକାର’ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ବା ମାଧ୍ୟମ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଲୋକମାନଙ୍କର ସାମୂହିକ ଇଚ୍ଛା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଇଚ୍ଛା ପ୍ରସ୍ତୁତ, ପ୍ରତିଫଳିତ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଅଦୃଶ୍ୟ, ଶାଶ୍ଵତ ଅନୁଷ୍ଠାନ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ପ୍ରତିନିଧ‌ିକୁ ‘ସରକାର’ କୁହାଯାଏ ।

‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ ଓ ‘ସରକାର’ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ :
‘ରାଷ୍ଟ୍ର’ ଓ ‘ସରକାର’ ମଧ୍ୟରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ମୁଖ୍ୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ-

(୧) ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟତମ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ଅଟେ – ସ୍ଥାୟୀ ଭୂଖଣ୍ଡ, ସରକାର, ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ୱୀକୃତି ପରିଗଣିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଉପାଦାନ ମଧ୍ୟରୁ ସରକାର ଅନ୍ୟତମ ଅଟେ ।

(୨) ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠନ ପାଇଁ ସ୍ଥାୟୀ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୂଖଣ୍ଡ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥିବାବେଳେ ସରକାର ପାଇଁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ ଆବଶ୍ୟକତା ଥିବାବେଳେ ସରକାର ଗଠନ ପାଇଁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭୌଗୋଳିକ ସୀମା ବାହାରେ ମଧ୍ୟ ଗଠିତ ଓ ପରିଚାଳିତ ହେଉଛି । ଏହାକୁ ‘ରାଷ୍ଟ୍ର ବାହାରେ ଗଠିତ (Government of exile) ନିର୍ବାସନ ସରକାର ।

(୩) ରାଷ୍ଟ୍ର ସାର୍ବଭୌମ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ସରକାର ନୁହେଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ବା ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵର ଏକଚାଟିଆ ଅଧିକାରୀ ଅଟେ । ଏହା ଉଭୟ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବାହ୍ୟ ବ୍ୟାପାରରେ ନିଜର ସର୍ବୋଚ୍ଚ, ଅଦମ୍ୟ କ୍ଷମତା ଜାହିର କରେ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରିଚାୟକ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ସରକାର କେବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଉପଭୋଗ କରେ ନାହିଁ; ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ସରକାର ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ଓ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ସରକାରଦ୍ଵାରା ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ ।

(୪) ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଭ୍ୟପଦ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ; କିନ୍ତୁ ସରକାରର ନୁହଁ- ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଦସ୍ୟତା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଅଟେ । ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେକୌଣସି ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଦସ୍ୟ ହୋଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଦସ୍ୟତାବିହୀନ ଜୀବନଯାପନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଭ୍ୟପଦ ତା’ପାଇଁ ଅଧୁକାରର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରେ । କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ସରକାରର ସଦସ୍ୟ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ନୁହେଁ । ସରକାର ସ୍ଥାୟୀ ଅମଲାତନ୍ତ୍ର ଓ ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା, ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଆଦିକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ବିଭିନ୍ନ ଯୋଗ୍ୟତା ଓ ନୀତିରେ ଏହି ପଦଗୁଡ଼ିକ ପୂରଣ କରାଯାଏ । ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟ ସରକାରର ସଦସ୍ୟ ହେବା ବାଞ୍ଛନୀୟ ନୁହେଁ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆକାର ସରକାରଠାରୁ ଅଧିକ ବଡ଼ ଅଟେ ।

(୫) ସରକାର ବିନା ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭବ; କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିନା ସରକାର ଗଠନ ସମ୍ଭବ ଅଟେ- ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଶାଶ୍ଵତ ଅନୁଷ୍ଠାନ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଏହାର ଇଚ୍ଛା ସରକାର ରୂପକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଅଙ୍ଗ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତିକୁ ସରକାରର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଇନପାରେ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ମୌଳିକ ଉପାଦାନ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତି ନଥାଇ ମଧ୍ୟ ସରକାର ଗଠିତ ହୋଇପାରେ ।

ଭାରତ ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ସୁଭାଷ ବୋଷ ବର୍ମାରେ ସରକାର ଗଠନ କରିଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତର ଶିଙ୍ଖାମାନେ ନିଜର ମତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ନଥାଇ ମଧ୍ୟ ‘ ଖଲିସ୍ତାନ ସରକାର’ ଗଠନ ଓ ପରିଚାଳନା କରୁଛନ୍ତି । ପାଲେଷ୍ଟାଇନ୍‌ର ଉଦାହରଣ ମଧ୍ଯ ନିଆଯାଏ ।

(୬) ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରକୃତିସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିବାବେଳେ ସରକାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ଥାୟୀ- ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସଂଘ । ଏହା ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟଦ୍ଵାରା ଅଧ୍ବକୃତ ନ ହେଲେ, ନିଜେ ବିଘଟିତ ନହେଲେ ଅର୍ଥାତ୍ ନିଜର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ଥିବା ପର୍ଯନ୍ତ ଏହା ନିଜର ସ୍ଥିତି ବଜାୟ ରଖୁଥାଏ; କିନ୍ତୁ ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ‌ି ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ପ୍ରକୃତି ଓ ନେତୃତ୍ୱ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ଭବପର । ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ଥାୟୀ ଓ ସ୍ଥିର ରହିଥିବାବେଳେ ସରକାର ଅସ୍ଥାୟୀ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ । ବଙ୍ଗଳାଦେଶର ସଂସଦୀୟ ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତୀୟ ସରକାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା । ଇରାକରେ ସଦାମ ହୁସେନ୍‌ଙ୍କ ସରକାରର ପତନ ପରେ ନୂତନ କାମଚଳା ସରକାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।

(୭) ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରକୃତି ସର୍ବତ୍ର ସମାନ; କିନ୍ତୁ ସରକାରର ସ୍ଵରୂପରେ ଅସାଦୃଶ୍ୟତା ବା ଅସାମଞ୍ଜସ୍ୟତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ – ପୃଥ‌ିବୀର ସର୍ବତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପକ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନର ପ୍ରକୃତି ଏକ । ଏହା ଜନସଂଖ୍ୟା, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାୟୀ ଭୂଖଣ୍ଡ, ସରକାର, ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ବୀକୃତି ଆଦି ଉପାଦାନ ସମ୍ପୃକ୍ତ ହୋଇ ରହିଥାଏ । ଏଥୁରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । କେବଳ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପରିମାଣ, ଭୂଖଣ୍ଡର ଆକାରକୁ ନେଇ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସରକାରର ସ୍ଵରୂପ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅଟେ । ଏହା ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ, ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦୀ, ଅଭିଜନତାନ୍ତ୍ରିକ, ସାମରିକ, ରାଜତାନ୍ତ୍ରିକ, ସଂସଦୀୟ, ରାଷ୍ଟ୍ରପତୀୟ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଵରୂପ ଗ୍ରହଣ କରିପାରେ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 2 ରାଷ୍ଟ୍ର

(୮) ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାଶ୍ଵତ ଓ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ସରକାର ଦୃଶ୍ୟ ଓ ବାସ୍ତବ ଅଟେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଶାଶ୍ଵତ ଅନୁଷ୍ଠାନ । ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଵରୂପ ନଥୁବାରୁ ଏହାକୁ ଦେଖ‌ିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ସରକାର ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଅଙ୍ଗ ଅଟେ । ଏହା ବାସ୍ତବ ଅଟେ । ଏହାର ରୂପ ଓ କାର୍ଯ୍ୟଧାରାକୁ ଅବଲୋକନ କରାଯାଇପାରେ । ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ଉପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ନିର୍ଭର କରେ ।

(୯) ରାଷ୍ଟ୍ର ମୁନିବ ଓ ସରକାର, ଭୃତ୍ୟ ଓ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଅଟେ – ରାଷ୍ଟ୍ର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱର ଅଧିକାରୀ । ଏହା ଉଭୟ ବାହ୍ୟ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବ୍ୟାପାରରେ ନିଜର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ଜାହିର କରିଥାଏ । ଏହାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଇଚ୍ଛା ଓ କ୍ଷମତାକୁ ପ୍ରତିଫଳନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାର ଦାୟିତ୍ଵ ଏହାର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପକ ମୁନିବ ପାଖରେ ସରକାର ଭୃତ୍ୟ ଓ ପ୍ରତିନିଧୁରୂପେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।

(୧୦) ଲୋକମାନେ ସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରିପାରନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ନୁହେଁ- ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସାଧାରଣ ବା ନାଗରିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରିବା ଅର୍ଥ ନିଜର ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵକୁ ନିଜ ହାତରେ ତଣ୍ଟି ଚିପି ହତ୍ୟା କରିବା; କିନ୍ତୁ ନାଗରିକ ଉଭୟ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଓ ବୈପ୍ଳବିକ ପଦ୍ଧତିରେ ସରକାରର ପ୍ରଶାସନିକ ତ୍ରୁଟି- ବିଚ୍ୟୁତି, ଜନସ୍ଵାର୍ଥ ବିରୋଧୀ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବିରୋଧ କରିପାରେ । ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନ୍ୟଟିର ବ୍ୟବହାର ପ୍ରାୟତଃ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ସମାର୍ଥବୋଧକ ଶବ୍ଦ ନୁହନ୍ତି ଏବଂ ଗୋଟିକର ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ନୁହେଁ ।

ହବସ୍, ଲାସ୍କି, ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ଆଦି ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖୁନଥିଲେ; କାରଣ ସେମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅସ୍ତିସୂଚକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଆକୃତି ଉପରେ ନଜର ରଖୁଥିଲେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ସରକାରଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ନାମରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ପ୍ରତିପାଦନ ସରକାରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ବ୍ୟାକରଣ (ପଦପ୍ରକରଣ, ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ, କ୍ରିୟା)

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Grammar ବ୍ୟାକରଣ (ପଦପ୍ରକରଣ, ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ, କ୍ରିୟା) Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ବ୍ୟାକରଣ (ପଦପ୍ରକରଣ, ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ, କ୍ରିୟା)

(ଗ) ବ୍ୟାକରଣ :

ପଦ ପ୍ରକରଣ :
ଶବ୍ଦ : ଭାଷାରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଧ୍ଵନି ସଂକେତ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଭାବେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କଲେ ତାହାକୁ ଶବ୍ଦ କୁହାଯାଏ ।
ପଦ : ଶବ୍ଦ ଉପଯୁକ୍ତ ରୂପରେ ଅର୍ଥ ବହନ କରି ଓ ବିଭକ୍ତିଯୁକ୍ତ ହୋଇ ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲେ ତାହାକୁ ପଦ କୁହାଯାଏ ।
ବିଭକ୍ତିଯୁକ୍ତ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥ‌ିବା ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ପାଞ୍ଚଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ; ଯଥା – ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ ଓ କ୍ରିୟା ।

ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ :
ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ପଦ ଯଦି କୌଣସି ନାମକୁ ବୁଝାଉଥାଏ, ତାହାକୁ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ କୁହାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତିରୁ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ଯାଏ ପ୍ରତ୍ୟୟ ବା ଚିହ୍ନକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାର କ୍ଷମତା ରଖନ୍ତି । ଯଥା : ଲୋକଟି, ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ, ଦେଶରେ, ଗ୍ରାମରୁ ଇତ୍ୟାଦି । କେତେକ ସ୍ଥଳରେ ବିଭକ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟୟ ଉହ୍ୟ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ଶବ୍ଦ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦରେ, ପରିଣତ ହୋଇପାରେ । ଯଥା – କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ(କ) ଉପାସନା ପାଇଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
ବିଶେଷ୍ୟ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଏହାର ଭାବ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ୫ (ପାଞ୍ଚ) ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା – ନାମବାଚକ, ଜାତିବାଚକ, ବସ୍ତୁବାଚକ, ଗୁଣବାଚକ ଓ କ୍ରିୟାବାଚକ ।

(୧) ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ – ଯେଉଁ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି, ସ୍ଥାନ, ନଦୀ, ପର୍ବତ, ଦେଶ, ଗ୍ରାମ, ସହର, ଗ୍ରହ-ନକ୍ଷତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ନାମକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନାମବାଚକ ବା ସଂଜ୍ଞାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କୁହାଯାଏ ଯଥା – ରାମ, କଟକ, ମିଟୁ, ନଡ଼ିଆ, ହିମାଳୟ ଇତ୍ୟାଦି ।

(୨) ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ – ଯେଉଁ ପଦ ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀ, ସମୂହ ବା ଜାତିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ତାହାକୁ ଜାତିବାଚକ
ବିଶେଷ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଯେଉଁ ନାମ ଏକାଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସଂଜ୍ଞାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟର ସାଧାରଣ ନାମ, ତାହାକୁ ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କହନ୍ତି । ବ୍ୟକ୍ତି ବା ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟର ସମାହାର ହେଉଛି ଜାତି । ଯଥା ମଣିଷ, ନଈ, ପଶୁ, ପର୍ବତ, ବୃକ୍ଷରାଜି, ଗୋରୁ।

(୩) ବସ୍ତୁବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ – ଯେଉଁ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ କୌଣସି ବସ୍ତୁର ନାମକୁ ବୁଝାଏ, ତାହାକୁ ବସ୍ତୁବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କହନ୍ତି ।
ଉଦାହରଣ – ସୁନା, ରୁପା, କାଠ, ପଥର, କୋଇଲା, ଆମ୍ବ ଓ ପଣସ ଇତ୍ୟାଦି ।

ଯେ କୌଣସି ବସ୍ତୁକୁ ଟିକି ଟିକି କରିଦେଲେ, ବା ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରିଦେଲେ ଯଦି ତାହାର ସେହି ନାମ ରହେ, ତେବେ ତାହା ବସ୍ତୁବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ । ଯଦି ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ପରେ ସେହି ନାମ ରହେ ନାହିଁ, ତେବେ ତାହା ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ ।

(୪) ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ – ଯେଉଁ ପଦଗୁଡ଼ିକ କୌଣସି ଗୁଣର ନାମକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ଦୟା, କ୍ଷମା, ଭକ୍ତି, ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ, ଶ୍ରଦ୍ଧା, କରୁଣା, ସାଧୁତା ଇତ୍ୟାଦି ।

(୫) କ୍ରିୟାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ – ଯେଉଁ ପଦଗୁଡ଼ିକ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରିୟା ବା କାର୍ଯ୍ୟର ନାମକୁ ବୁଝାଏ, ତାହାକୁ କ୍ରିୟାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କହନ୍ତି ।
ଉଦାହରଣ – ପହଁରା, ଗମନ, ପଠନ, ଦର୍ଶନ, ନିର୍ମାଣ ।
ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ଯେଉଁ କ୍ରିୟାରୁ କାଳ, ପୁରୁଷ, ବଚନ ପ୍ରଭୃତିର ଧାରଣା ଜନ୍ମେ ତାହା କ୍ରିୟାପଦ ହେଉଥ‌ିବାବେଳେ, ଯେଉଁ କ୍ରିୟାରୁ ଏସବୁ ଜଣାପଡ଼େ ନାହିଁ ତାହା କ୍ରିୟାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ ହୁଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ବ୍ୟାକରଣ (ପଦପ୍ରକରଣ, ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ, କ୍ରିୟା)

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକଣ୍ଠ ପ୍ତଶ୍ମାବଲାଭ ଉରର :

୧। ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ଶବ୍ଦ କେତେବେଳେ ପଦ ରୂପରେ ଚିହ୍ନିତ ହୁଏ ?
Solution:
ଶବ୍ଦ ଉପଯୁକ୍ତ ରୂପରେ ଅର୍ଥାତ୍ ବିଭକ୍ତିଯୁକ୍ତ ହୋଇ ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲେ, ତାହା ପଦ ରୂପରେ ଚିହ୍ନିତ ହୁଏ ।

(ଖ) ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Solution:
ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପଦ କୌଣସି ନାମକୁ ବୁଝାଇଲେ ତାହାକୁ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ କହନ୍ତି ।

(ଗ) ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ କେତେ ପ୍ରକାର ?
Solution:
ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାର ।

(ଘ) କ୍ରିୟାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Solution:
ଯେଉଁ ପଦଗୁଡ଼ିକ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରିୟା ବା କାର୍ଯ୍ୟର ନାମକୁ ବୁଝାଏ, ତାହାକୁ କ୍ରିୟାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କହନ୍ତି |

(ଙ) ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Solution:
କୌଣସି ପଦ ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀ, ସମୂହ ବା ଜାତିକୁ ବୁଝାଇଲେ ତାହାକୁ ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

(ଚ) ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କ’ଣ ?
Solution:
ଯେଉଁ ପଦଗୁଡ଼ିକ କୌଣସି ଗୁଣର ନାମକୁ ବୁଝାନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

୨। ନିମ୍ନଲିଖତ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜ ମଧ୍ୟରୁ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନାଅ ।
(କ) ରାମ, ହିମାଳୟ, ଓ, ସେମାନେ, ଭଲ
Solution:
ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ : ରାମ, ହିମାଳୟ, ଭଲ

(ଖ) ମଧୁର, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, କୃଷ୍ଣ, ପରା, କିନ୍ତୁ
Solution:
ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ : ମଧୁର, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, କୃଷ୍ଣ

(ଗ) କୁକୁର, ସୁନା, କଲମ, ତାଙ୍କୁ, ଦୁଷ୍ଟ
Solution:
ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ : କୁକୁର, ସୁନା, କଲମ

(ଘ) ଓଡ଼ିଶା, ଇଟା, କେଉଁଠି, କାହିଁକି,
Solution:
ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ : ଓଡ଼ିଶା, ଇଟା

(ଙ) ନାଚୁଛି, ଦୌଡ଼ୁଛି, ଆପଣ, ଶୁଣିଲେ, ଚାଉଳ
Solution:
ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ : ଚାଉଳ

(ଚ) ଶକ୍ତିମାନ, ପାଉଁଶିଆ, ମେଘାସନ, ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଆଚ୍ଛା
Solution:
ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ : ଶକ୍ତିମାନ, ମେଘାସନ, ସୂର୍ଯ୍ୟ

୩ । ରେଖାଙ୍କିତ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ କି ପ୍ରକାର ବିଶେଷ୍ୟ ଚିହ୍ନାଅ ।
(କ) ସାରଳା ଦାସ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ମହାଭାରତ ରଚନା କରିଥିଲେ ।
Solution:
ସାରଳା, ମହାଭାରତ – ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଖ) ସାହସର ସହିତ ଅନ୍ୟାୟର ବିରୋଧ କର ।
Solution:
ସାହସ – ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଗ) ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଓଡ଼ିଶାର ଗାନ୍ଧୀ ଥିଲେ ।
Solution:
ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ, ଓଡ଼ିଶା – ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଘ) ଟେବୁଲ ଉପରେ କଲମ ଅଛି ।
Solution:
ଟେବୁଲ, କଲମ – କାତିତାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଙ) ଲୋଭ ମନୁଷ୍ୟର ପରମ ଶତ୍ରୁ ।
Solution:
ଲୋଭ – ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଚ) ବାଲ୍ୟକାଳୁ ଧର୍ମ ଧନ ସଞ୍ଝା ଉଚିତ ।
Solution:
ବାଲ୍ୟକାଳୁ – ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଜ) ହିମାଳୟ ବିଶ୍ଵର ଉଚ୍ଚତମ ପର୍ବତ
Solution:
ହିମାଳୟ – ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ପର୍ବତ – କାତିତାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଝ) ପକ୍ଷୀ ଆକାଶରେ ଉଡ଼ନ୍ତି ।
Solution:
ପକ୍ଷୀ – କାତିତାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଞ) ଦେବା ଠାରୁ ପୁଣ୍ୟ ନାହିଁ ।
Solution:
ଦେବା – କ୍ତିଯାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ବ୍ୟାକରଣ (ପଦପ୍ରକରଣ, ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ, କ୍ରିୟା)

୪ | ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧାଡ଼ିରେ କେତେଗୁଡିଏ ବଣେଶ୍ୟ ପଦ ଦିଆଯାଲଛ | ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଯେ ସରକାରସ୍ ବିଶେଷ୍ୟ ନୁହେଁ ଚିହ୍ନାଇ ଦିଅ ।
(କ) ବାଘ, ନଦୀ, ମାଛ, ଗ୍ରାମ, ପାହାଡ଼, କବି, ଫକୀରମୋହନ, ଗଙ୍ଗା
Solution:
ବାଘ, ନଦୀ, ମାଛ, ଗ୍ରାମ, ପାହାଡ଼, କବି – ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ ଫକୀରମୋହନ, ଗଙ୍ଗା – ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଖ) କୋଣାର୍କ, ଭାରତ, ବିଷ୍ଣୁ, ବିନ୍ଧ୍ୟ, ପଥର, ସୁନା, ସୋନପୁର
Solution:
କୋଣାର୍କ, ଭାରତ, ବିଷ୍ଣୁ, ବିନ୍ଧ୍ୟ, ସୋନପୁର – ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ପଥର, ସୁନା – ବସ୍ତବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଗ) ମହୁ, ଚାଉଳ, ଚିନି, ଝୁଣା, କାଠ, ଟେବୁଲ
Solution:
ମହୁ, ଚାଉଳ, ଚିନି, ଝୁଣା, କାଠ – ବସ୍ତୁବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ଟେବୁଲ – ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଘ) ଆହାର, ବିଚାର, ହରିଣ, ନାଚିବା, ଉଡ଼ିବା, ବନ୍ଧନ, ଲକ୍ଷ୍ମଣ
Solution:
ଆହାର – ବସ୍ତବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ହରିଣ – କାତିବାଚଳ ବିଶେଷ୍ୟ
ନାଚିବା, ଉଡ଼ିବା, ବନ୍ଧନ, ବିଚାର – କ୍ରିୟାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ଲଶଣ – ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(ଙ) ସାଧୁତା, ନମ୍ରତା, ବାଲ୍ୟ, କ୍ରନ୍ଦନ, ଶାନ୍ତି, କୌଶଳ,
Solution:
ସାଧୁତା, ନମ୍ରତା, ଶାନ୍ତି, କୌଶଳ, ବୁଦ୍ଧି – ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
କ୍ରନ୍ଦନ – କ୍ରିୟାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ବାଲ୍ୟ – ଅବସ୍ଥା / ଗୁଣଢାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

୫। ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ବିଶେଷ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
ପଥର, ଗୋବିନ୍ଦ, ନମ୍ରତା, ଦୁଃଖ, ସୁଖ, ସାଧୁତା, ମହାନଦୀ, ହିମାଳୟ, କଟକ, ଗମନ, ଭୋଜନ, ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ଦୟା, କ୍ଷମା, ସହର, ଦେଶ, ତେଲ
Solution:
ପଥର, ତେଲ – ବସ୍ମବାଚକ ବିଶେଶ୍ୟ
ଗୋବିନ୍ଦ, ମହାନଦୀ, ହିମାଳୟ, କଟକ – ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ନମ୍ରତା, ସାଧୁତା, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଦୟା, କ୍ଷମା – ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ଦୁଃଖ, ସୁଖ, ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ – ଗୁଣ | ଅବସ୍ଥାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ଗମନ, ଭୋଜନ – କ୍ରିୟାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ସହର, ଦେଶ – କାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

୬। ନିମ୍ନପ୍ରଦତ୍ତ ବାକ୍ୟମାନଙ୍କରେ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦମାନଙ୍କୁ ଚିହ୍ନାଇ ଦିଅ ।
(୧) ରୁପା ଗୋଟିଏ ମୂଲ୍ୟବାନ ଧାତୁ ।
Solution:
ରୁପା – ବସ୍ତୁବାଚଳ ବିଶେଷ୍ୟ

(୨) ଆଜିକାଲି ସୁନାହାର ପିନ୍ଧି ରାସ୍ତାରେ ଯିବା ନିରାପଦ ନୁହେଁ ।
Solution:
ସୁନାହାର – କାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(୩) ପାଣି ପିଇବ ଛାଣି, ପଇସା ନେବ ଗଣି ।
Solution:
ପାଣି, ପଇସା – ବସ୍ତୁବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(୪) କାଳିଦାସ କବିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ।
Solution:
କାଳିଦାସ – ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
କଟି – କାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(୫) ମହାନଦୀ ନଦୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଡ଼ ନଦୀ ।
Solution:
ମହାନଦୀ – ନାମବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ନଦା – ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

(୬) ମୂର୍ଖ ସମାଜରେ ଆଦର ପାଏ ନାହିଁ ।
Solution:
ମୂର୍ଖ, ସମାଜ – ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ଆଦର – ଗ୍ଣବାଚକ ବିଶେଯ୍ୟ

(୭) ସୁନାପିଲାକୁ ସମସ୍ତେ ଆଦର କରନ୍ତି ।
Solution:
ପିଲା – ଜାତିବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ
ଥାଦର – ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ

ବିଶେଷଣ ପଦ :

ବାକ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପଦ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦର ଓ ବାକ୍ୟାଶର ଗୁଣ, ଅବସ୍ଥା, ସଂଖ୍ୟା, ପରିମାଣ ବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହାକୁ ବିଶେଷଣ କୁହାଯାଏ । ବିଶେଷଣ ପଦକୁ ନିମ୍ନ ସ୍ତକାରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଲପାରେ |

(କ) ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷଣ –ଯେଉଁ ବିଶେଷଣ ପଦ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦର ଗୁଣକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ, ତାହାକୁ
(ଖ) ଅବସ୍ଥାବାଚକ ବିଶେଷଣ – ଯେଉଁ ବିଶେଷଣ ପଦ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦର ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ, ତାହାକୁ
ଯେଉଁ ବିଶେଷଣ ପଦ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦର ପରିମାଣକୁ ବୁଝାଏ, ତାହାକୁ ପରିମାଣବାଚକ ବିଶେଷଣ କୁହାଯାଏ ।
(ଙ) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତାବାଚକ ବିଶେଷଣ – ଯେଉଁ ବିଶେଷଣ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତାବାଚକ ବିଶେଷଣ କହନ୍ତି । ଏହାକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ।
ପୂରଣବାଚକ ବିଶେଷଣ ସଂଖ୍ୟାରୁ ଗଠିତ ହୋଇ ବିଶେଷ୍ୟର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ । ଯଥା : ତୃତୀୟ ପୁତ୍ର, ପଞ୍ଚମ ଧାଡ଼ି ।
(ଚ) ସର୍ବନାମିକ ବିଶେଷଣ – ସର୍ବନାମରୁ ଗଠିତ ହୋଇ ବା ସର୍ବନାମ ଯେଉଁଠାରେ ବିଶେଷ୍ୟର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତା ପ୍ରକାଶ କରେ, ତାହାକୁ ସର୍ବନାମିକ ବିଶେଷଣ କୁହାଯାଏ । ଏପରି ସ୍ଥଳେ ସର୍ବନାମ ଯେଉଁ ଆକୃତିରେ ରହୁପଛେ, ତା’ପରେ ବିଶେଷ୍ୟ ଥିଲେ ସର୍ବନାମିକ ବିଶେଷଣ ହୁଏ ।
(ଛ) ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଶେଷଣ – ଦୁଇଟି ବିଶେଷଣ ମଧ୍ୟରେ ତୁଳନା ହେଲେ ମୂଳ ବିଶେଷଣକୁ ଛାଡ଼ି, ଅର୍ଥାତ୍ ଦୁଇଟି ରୂପ ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଶେଷଣ ହୁଅନ୍ତି ।
(ଜ) କ୍ରିୟାଜ ବିଶେଷଣ – କ୍ରିୟାରୁ ଜାତ ବିଶେଷଣ ପଦକୁ କ୍ରିୟାଜ ବିଶେଷଣ କହନ୍ତି । ଏହା ବିଶେଷଣର କ୍ରିୟା-ଅବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ ।
(ଝ) ବିଶେଷଣର ବିଶେଷଣ – ଯେଉଁ ବିଶେଷଣ ଅନ୍ୟ ବିଶେଷଣର ପରିମାଣ ବା ଆଧ‌ିକ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହାକୁ ବିଶେଷଣର ବିଶେଷଣ କହନ୍ତି ।
(ଞ) କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ – ଯେଉଁ ବିଶେଷଣ ପଦ କ୍ରିୟା ପଦକୁ ବିଶେଷିତ କରେ, ତାହାକୁ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ କହନ୍ତି । କ୍ରିୟା କିପରି ଭାବେ ହେଲା ଏହା ଯେଉଁ ବିଶେଷଣ ପଦଦ୍ୱାରା ସୂଚିତ ହୁଏ ତାହାକୁ ଆମେ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ ରୂପେ ଚିହ୍ନିତ କରିପାରିବା । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ କ୍ରିୟାପଦ ପୂର୍ବରେ କିପରି ଲଗାଇ ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ ଯେଉଁ ଉତ୍ତର ମିଳେ ତାହାକୁ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ କୁହାଯାଏ ।
(ଟ) ସାମ୍ବନ୍ଧିକ ବିଶେଷଣ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ ବିଶେଷଣ ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲେ ସାମ୍ବନ୍ଧିକ ବିଶେଷଣ ହୁଏ ।
(୦) ବିଧେୟ ବିଶେଷଣ – କୌଣସି ପ୍ରକାର ବିଶେଷଣ ଯଦି ବିଶେଷ୍ୟର ପୂର୍ବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ବିଧେୟ ବିଶେଷଣ କହନ୍ତି ।

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକଣ୍ଠ ପ୍ତଶ୍ମାବଲାଭ ଉରର :

୧। ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟମାନଙ୍କରେ ଥ‌ିବା ବିଶେଷଣ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନାଅ ।
(କ) ଏହି ଆମ୍ବଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ମଧୁର ।
Solution:
ଏହି – ସବନାମିକ ବିଶେଷଣ
ଅତ୍ୟନ୍ତ – ବିଶେଷଣର ବିଶେଷଣ
ମଧୁର – ଗୁଣବାଚକ୍ ବିଶେଷଣ

(ଖ) କଲିକତାର ଦ୍ଵଶ୍ୟ ମନୋରଣ |
Solution:
ମନୋରମ – ବିଧେୟ ନିଶେଷଣ

(ଗ) ହରିଣୀଟି ବେଗରେ ଦୌଡ଼ୁଅଛି ।
Solution:
ବେଗରେ – କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ

(ଘ) ପବନ ଅତି ଧୀରେ ବହୁଅଛି ।
Solution:
ଅତି – ବିଶେଷଣର ବିଶେଷଣ
ଧୀରେ – କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ

(ଙ) ଣିମାଦି ପ୍ରାଞଁଲ ଭାବରେ ଛି।ତ୍ରମାନକ୍ତ ବ୍ୟାକରଣେ ଚୁଖାଲ ଦେଲୋ |
Solution:
ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବରେ – କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ

(ଚ) ପିଲାଟି କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଫେରିଗଲା ।
Solution:
କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି – କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ

(ଛ) ଜଳ ବିନ୍ଦୁ ବିନ୍ଦୁ ପଡୁଛି ।
Solution:
ବିନ୍ଦୁ ବିନ୍ଦୁ – କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ

(ଜ) ଉଡ଼ନ୍ତା ଚଢ଼େଇକୁ ଧରିବା ସହଜ ନୁହେଁ ।
Solution:
ଉଡ଼ନ୍ତା – କ୍ରିୟାକ ବିଶେଷଣ

(ଝ) ରାମରାଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ।
Solution:
ପ୍ରତିଷ୍ଠା – କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ

(ଞ) ଯଦୁ ଗୋଟିଏ ମୂର୍ଖ !
Solution:
ବିଧେୟ ବିଶେଷଣ

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ବ୍ୟାକରଣ (ପଦପ୍ରକରଣ, ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ, କ୍ରିୟା)

୨। ନିମ୍ନ ପ୍ରଦତ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।
(କ) ବିଶେଷଣ ପଦ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Solution:
ଯେଉଁ ପଦ ଅନ୍ୟ ପଦର ଗୁଣ, ଅବସ୍ଥା, ସଂଖ୍ୟା, ପରିମାଣ ବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ, ତାହାକୁ ବିଶେଷଣ କୁହାଯାଏ ।

(ଖ) ବିଶେଷଣ ପଦ କେତେ ପ୍ରକାର ?
Solution:
ବିଶେଷଣ ପଦ ୧୨ ପ୍ରକାର ।

(ଗ) କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Solution:
ଯେଉଁ ବିଶେଷଣ ପଦ କ୍ରିୟା ପଦକୁ ବିଶେଷିତ କରେ, ତାହାକୁ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ କହନ୍ତି ।

(ପ) ବିଶେଷଣର ବିଶେଷଣ କ’ଣ ?
Solution:
ଯେଉଁ ବିଶେଷଣ ପଦ ଅନ୍ୟ ବିଶେଷଣ ପଦର ପରିମାଣ ବା ଆଧ‌ିକ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରେ, ତାହାକୁ ବିଶେଷଣର

(ଙ) ସର୍ବନାମିକ ବିଶେଷଣରୁ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Solution:
ଯେ ଦେଶେ ଯାଇ ସେ ଫଳ ଖାଇ ।
ରେଖାଙ୍କିତ ପଦଦ୍ଵୟ ସର୍ବନାମିକ ବିଶେଷଣ ।

୩ । ବିଶେଷଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ଏହା କେତେ ପ୍ରକାର ଓ କ’ଣ କ’ଣ ?
Solution:
ଯେଉଁ ପଦି ଅନ୍ୟ ପଦର ଗୁଣ, ଅବସ୍ଥା, ସଂଖ୍ୟା, ପରିମାଣ ବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ, ତାହାକୁ ବିଶେଷଣ କୁହାଯାଏ ।

ବିଶେଷଣ ପଦ ୧୨ ପ୍ରକାର । ଯଥା (୧) ଗୁଣବାଚକ ବିଶେଷଣ, (୨) ଅବସ୍ଥାବାଚକ ବିଶେଷଣ, (୩) ସଂଖ୍ୟାବାଚକ ବିଶେଷଣ, (୪) ପରିମାଣବାଚକ ବିଶେଷଣ, (୫) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟତାବାଚକ ବିଶେଷଣ, (୬) ସର୍ବନାମିକ ବିଶେଷଣ, (୭) ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଶେଷଣ, (୮) କ୍ରିୟାଜ ବିଶେଷଣ, (୯) ବିଶେଷଣର ବିଶେଷଣ, (୧୦) କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ, (୧୧) ସାମ୍ବନ୍ଧିକ ବିଶେଷଣ, (୧୨) ବିଧେୟ ବିଶେଷଣ ।

୪ । ଉପଯୁକ୍ତ ବିଶେଷଣ ଦେଇ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

(କ) ବୈଶାଖ ମାସରେ ……………………. ଖରା ହୁଏ ।
Solution:
ବୈଶାଖ ମାସରେ ଟାଣ ଖରା ହୁଏ ।

(ଖ) ମନ ………………. ଥିଲେ ଗଡ଼ିଆ ଗଙ୍ଗା ।
Solution:
ମନ ନିର୍ମଳ ଥିଲେ ଗଡ଼ିଆ ଗଙ୍ଗା ।

(ଗ) ………………… ମେଘ ବରଷେ ନାହିଁ ।
Solution:
ଗରଜିଲା ମେଘ ବରଷେ ନାହିଁ ।

(ଣ) କାମକ ଅତ୍ୟନ୍ତ୍ର ………………… ରୋଗ ।
Solution:
କାମକ ଅତ୍ୟନ୍ତ୍ର ମାରାମୂକ ରୋଗ ।

(ଙ) ଚିଲିକାର ପାଣି ………………….. ଲୁଣିଆ ।
Solution:
ଚିଲିକାର ପାଣି ଭାରି ଲୁଣିଆ |

(ଚ) ……………. ପୁଅର ଭାଗ ନାହିଁ ।
Solution:
ଶୋଇଲା ପୁଅର ଭାଗ ନାହିଁ ।

୫। ନିମ୍ନଲିଖ ବିଶେଷଣଗୁଡ଼ିକ ପରେ ଉପଯୁକ୍ତ ବିଶେଷ୍ୟ ବସାଅ ।
କ୍ଷୁଦ୍ରତମ, ଆଧୁନିକ, ଉନ୍ନତ, ବିରାଟ, ମହାନ୍, ତେଜସ୍ବିନୀ, ପ୍ରସିଦ୍ଧ
Solution:
କ୍ଷୁଦ୍ରତମ ରାଜ୍ୟ, ଆଧୁନିକ ଭାରତ, ଉନ୍ନତ ଦେଶ, ବିରାଟ ନଗର, ମହାନ୍ ବ୍ୟକ୍ତି, ତେଜସ୍ବିନୀ ନାରୀ/ମହିଳା, ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଗ୍ରନ୍ଥ

୭ । ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭର ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ ପୂର୍ବରେ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଉପଯୁକ୍ତ ବିଶେଷଣ ଯୋଗ କର ।
CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar Img 1

୭ । ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ବିଶେଷଣ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କର ।

(କ) ଓଜନ, ହରିଶ୍ଚନ୍ଦ୍ର, ପ୍ରକୃତି, ବୈଦିକ, ଆଧୁନିକ
Solution:
ବିଶେଷଣ ପଦ – ବୈଦିକ, ଆଧୁନିକ

(ଖ) ଜଗତ, ଧରୁଛି, ସୁଖୀ, ଧନୀ, ଉତ୍କଳୀୟ
Solution:
ବିଶେଷଣ ପଦ – ସୁଖୀ, ଧନୀ, ଉତ୍କଳୀୟ

(ଗ) ଘାସୁଆ, ନାଟକ, ଅଭିନୟ, ଧେତ୍, ଭୁସ୍‌ସ୍
Solution:
ବିଶେଷଣ ପଦ – ଘାସୁଆ, ଭୁସ୍‌ସ୍

(ଘ) ମଧୁର, ଯେମିତି, ସାଧୁତା, ସରଳତା, ଓ
Solution:
ବିଶେଷଣ ପଦ – ମପୁର

(ଙ) ରାଧାନାଥ, ବିନୟୀ, ଜ୍ଞାନ, ଏବଂ, ନିଷ୍ଠୁର
Solution:
ବିଶେଷଣ ପଦ – ବିନୟୀ, ନିଷ୍ଠୁର

ସର୍ବନାମ ପଦ :

ଯେଉଁ ପଦ ସାଧାରଣତଃ ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ ଓ ବାକ୍ୟାର୍ଥ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସର୍ବନାମ
ସର୍ବନାମ ପଦକୁ ନିମ୍ନମତେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ।
(୧) ପୁରୁଷବାଚକ ବା ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ସର୍ବନାମ
(୨) ପ୍ରଶ୍ନବାଚକ ସର୍ବନାମ
(୩) ନିର୍ଦ୍ଦେଶାତ୍ମକ ସର୍ବନାମ
(୪) ଆପେକ୍ଷିକ ବା ସମ୍ବନ୍ଧବାଚକ ସର୍ବନାମ
(୫) ଅନିଶ୍ଚୟବାଚକ ସର୍ବନାମ
(୭) ସମୁଜୟୀ ସର୍ବନାମ
(୮) ଗୁରୁତ୍ବାରୋପକ ସର୍ବନାମ
(୯) ଆତ୍ମବାଚକ ସର୍ବନାମ

(୨) ପ୍ରଶ୍ନବାଚକ ସର୍ବନାମ – ଯେଉଁ ସର୍ବନାମ ବାକ୍ୟକୁ ‘ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ’ କରେ, ତାହାକୁ ପ୍ରଶ୍ନବାଚକ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ‘କିଏ’ ‘କ’ଣ’, ‘କାହାକୁ’, ‘କାହାର’, ‘କେଉଁଠି’, ‘କେହି’ ଆଦି ପଦଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଅନ୍ତି । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଶ୍ନବାଚକ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ ।
(୩) ନିର୍ଦ୍ଦେଶାତ୍ମକ ସର୍ବନାମ – ଯେଉଁ ସର୍ବନାମ ପଦଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାରରେ ‘ନିର୍ଦ୍ଦେଶ’ ସୂଚିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାତ୍ମକ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ ।
(୪) ସମ୍ବନ୍ଧବାଚକ ବା ଆପେକ୍ଷିକ ସର୍ବନାମ – କେତେକ ସର୍ବନାମ ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଭାବର ବ୍ୟକ୍ତ ପାଇଁ ପରସ୍ପରକୁ ଅପେକ୍ଷା କରନ୍ତି । ଏଥୁରୁ କୌଣସି ଗୋଟିକର ବିନା ବାକ୍ୟର ଅର୍ଥ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏନାହିଁ । ଏପରି
(୫) ଅନିଶ୍ଚୟବାଚକ ସର୍ବନାମ – ଯେଉଁ ସର୍ବନାମଦ୍ୱାରା କୌଣସି ନିଶ୍ଚିତ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବସ୍ତୁର ଧାରଣା ହୁଏନାହିଁ ତାହାକୁ ଅନିଶ୍ଚୟବାଚକ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ ।
(୬) ନିର୍ଣ୍ଣୟାତ୍ମକ ସର୍ବନାମ – ଯେଉଁ ସର୍ବନାମ ପଦ ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦକୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରେ ତାହାକୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟାତ୍ମକ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ ।
(୨) ସମୁଜୟୀ ସର୍ବନାମ – କୌଣସି ସର୍ବନାମ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟକୁ ଯୋଗକଲେ, ତାହାକୁ ସମୁଜୟୀ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ ।
(୮) ଗୁରୁତ୍ବାରୋପକ ସର୍ବନାମ – ଯେଉଁ ସର୍ବନାମ ପଦ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦରେ ଗୁରୁତ୍ଵଆରୋପ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଗୁରୁତ୍ବାରୋପକ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ |
(୯) ଆତ୍ମବାଚକ ସର୍ବନାମ – ‘ନିଜେ’, ‘ନିଜକୁ’, ‘ନିଜର’, ‘ନିଜ’, ‘ନିଜଦ୍ୱାରା’, ଆଦି ସର୍ବନାମ ପଦ ଯେତେବେଳେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ‘ଆତ୍ମବାଚକ ସର୍ବନାମ’ କୁହାଯାଏ ।

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକଣ୍ଠ ପ୍ତଶ୍ମାବଲାଭ ଉରର :

୧। ସର୍ବନାମ ପଦ ଲଗାଇ ଅନୁଚ୍ଛେଦଟିକୁ ଶ୍ରୁତିମଧୁର କର ।
ଗୋବିନ୍ଦ ବଡ଼ ଗୁଣଗ୍ରାହୀ ଲୋକ । ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କ ଘର ସୁନାବେଡ଼ାରେ । ଗୋବିନ୍ଦ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କର ଉପକାର କରନ୍ତି । ତେଣୁ ଗୋବିନ୍ଦ ବାବୁଙ୍କ ବନ୍ଧୁମାନେ ଗୋବିନ୍ଦବାବୁଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧା କରିବା ସହ ଭଲ ପାଆନ୍ତି ।
Solution:
ଗୋବିନ୍ଦ ବଡ଼ ଗୁଣଗ୍ରାହୀ ଲୋକ । ତାଙ୍କ ଘର ସୁନାବେଡ଼ାରେ । ସେ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କର ଉପକାର କରନ୍ତି । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ବନ୍ଧୁମାନେ ତାଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧା କରିବା ସହ ଭଲ ପାଆନ୍ତି ।

୨। ନିମ୍ନଲିଖିତ ବାକ୍ୟମାନଙ୍କରେ ସର୍ବନାମ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଚିହ୍ନାଇ ଦିଅ ।

(କ) ଆକାଶରେ ଚନ୍ଦ୍ର ସୁନ୍ଦର ଦିଶୁଛି । ଶିଶୁଟି ତାହା ଆଡ଼କୁ ହାତ ବଢ଼ାଇ ଡାକୁଛି ।
Solution:
ସଚନାପ ପଦ : ତାହା

(ଖ) ଭୁବନ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକ ବଡ଼ ଗ୍ରାମ । ଏଠାରେ ବହୁତ ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି ।
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ : ଏଠାରେ

(ଗ) ବିଚାରପତି ଆଜି ତାଙ୍କର ରାୟ ଶୁଣାଇଲେ ।
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ : ତାଙ୍କର

(ଘ) ଶିକ୍ଷକ ଛାତ୍ରକୁ ପଚାରିଲେ – ତୁମ ନାମ କଅଣ ?
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ : ତୁମ

(ଙ) ଧର୍ମ ଧାର୍ମିକକୁ ରକ୍ଷା କରେ, ଏହା ଆଦୌ ଭୁଲ୍ ନୁହେଁ ।
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ : ଏହା

(ଚ) ଏପରି ଲୋକ ନାହିଁ; ଯେ ସବୁବେଳେ ମିଥ୍ୟା କୁହେ ।
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ : ଏପରି, ଯେ

(ଛ) ତୁମେ କ’ଣ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଯାଉଛ ?
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ : ତୁମେ

(ଜ) ଆମେ କେଉଁଠି ନାଚିବା ?
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ : ଆମେ, କେଉଁଠି

(ଝ) ଯାହା ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛ ତାହା ପ୍ରକାଶ କର ।
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ ; ଯାହା, ତାହା

(ଞ) ଏପରି ଲୋକ ନାହିଁ, ଯିଏ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ନ ଜାଣିଛି ।
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ : ଏପରି, ଯେ

(ଟ) ଯେ ଦେଶ ଯାଇ, ସେ ଫଳ ଖାଇ ।
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ : ଯେ, ସେ

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ବ୍ୟାକରଣ (ପଦପ୍ରକରଣ, ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ, କ୍ରିୟା)

୩। ଉପଯୁକ୍ତ ସର୍ବନାମ ପଦ ଦେଇ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ସ୍ଵାର୍ଥପର ଲୋକ ଆଗେ ……………. ସୁଖ ଚାହେଁ ।
Solution:
ସ୍ଵାର୍ଥପର ଲୋକ ଆଗେ ତାହାର ସୁଖ ଚାହେଁ ।

(ଖ) …………….. ପୃତ୍କତରେ ଭଲମନା | ……………. ମଦୃଭ ଦିନେ ନା ଦିନେ ସମପ୍ତେ ଥନ୍ମର କରିବେ |
Solution:
ସେ ପ୍ରକୃତରେ ଉଚ୍ଚମନା । ତାହାର ମହତ୍ତ୍ବ ଦିନେ ନା ଦିନେ ସମସ୍ତେ ଅନୁଭବ କରିବେ ।

(ଗ) ଯେଉଁମାନେ ପରର ଉପକାର କରନ୍ତି, ………………. ଧନ୍ୟ ।
Solution:
ଯେଉଁମାନେ ପରର ଉପକାର କରନ୍ତି, ସେମାନେ ଧନ୍ୟ ।

(ଘ) ଏ ଘଣ୍ଟାଟି ……………….., ତାକୁ ଦେଇ ଦିଅ ।
Solution:
ଏ ଘଣ୍ଟାଟି କାହାର, ତାକୁ ଦେଇ ଦିଅ ।

୪। ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।
(କ) ସର୍ବନାମ ପଦ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Solution:
ପେଇଁ ପଦ ସାଧାରଣଙ ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ ଓ ବାକକଥା ପରିବରେ ବ୍ୟବରେ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ ।

(ଖ) ସର୍ବନାମ ପଦ କେତେ ପ୍ରକାର ?
Solution:
ସର୍ବନାମ ପଦ ୯ ପ୍ରକାର ।

(ଗ) ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ସର୍ବନାମର ନାମ କ’ଣ ?
Solution:
ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ସର୍ବନାମର ନାମ ହେଉଛି ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ ସର୍ବନାମ ବା ପୁରୁଷବାଚକ ସବଂନାମ |

(ଘ) ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ସର୍ବନାମ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Solution:
ଯେଉଁ ସର୍ବନାମ ବାକ୍ୟକୁ ‘ପ୍ରଶ୍ନବାଚକ’ କରେ, ତାହାକୁ ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ ।

(ଙ) ଆପେକ୍ଷିକ ସର୍ବନାମକୁ ଉଦାହରଣ ଦେଇ ବୁଝାଇ ଦିଅ ।
Solution:
କେତେକ ସର୍ବନାମ ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଭାବର ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ପରସ୍ପରକୁ ଅପେକ୍ଷା କରନ୍ତି । ଏଥୁରୁ କୌଣସି ଗୋଟିକର ବିନା ବାକ୍ୟର ଅର୍ଥ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏପରି ସର୍ବନାମକୁ ଆପେକ୍ଷିକ ସର୍ବନାମ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ଯେ ପରିଶ୍ରମ କରେ, ସେ ଫଳ ପାଏ ।

ଅବ୍ୟୟ ପଦ :

ଯେଉଁ ପଦର ରୂପ, ବଚନ, କାଳ, ବିଭକ୍ତି, କାରକ, ଲିଙ୍ଗ ଆଦି ଭେଦରେ ଆଦୌ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏନାହିଁ, ତାହାକୁ ଅବ୍ୟୟ ପଦ କୁହାଯାଏ ।
(୧) ସଂଯୋଜକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ପଦ ବା ବାକ୍ୟକୁ ସଂଯୋଗ କରନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଯୋଜକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ।
(୨) ବିଯୋଜକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ପଦଦ୍ୱାରା ଦୁଇଟି ପଦର ବା ବାକ୍ୟର ଅର୍ଥକୁ ବିୟୋଜନ ବା ଭାଗ ଭାଗ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ବିଯୋଜକ ଅବ୍ୟୟ କହନ୍ତି ।
(୩) ପଦାନ୍ବୟୀ ଅବ୍ୟୟ ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟ ପଦ ସହିତ ଅନ୍ବିତ ବା ମିଳିତ ହୁଅନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପଦାନ୍ବୟୀ ଅବ୍ୟୟ କହନ୍ତି ।
(୪) ବିଭକ୍ତିସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ – କେତେକ ଅବ୍ୟୟ ଠିକ୍ ବିଭକ୍ତି ପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ବିଭକ୍ତିସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ।
(୫) କାଳସୂଚକ / ସମୟସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ କାଳ ବା ସମୟର ସୂଚନା ଦିଏ, ତାହାକୁ କାଳସୂଚକ / ସମୟସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ।
(୬) ନିଷେଧାର୍ଥକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ପଦଦ୍ୱାରା ନିଷେଧ ବା ବାରଣ ସୂଚିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ନିଷେଧାର୍ଥକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ।
(୭) ପରିମାଣସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ପଦଦ୍ୱାରା ପରିମାଣ ସୂଚିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ପରିମାଣସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ କହନ୍ତି ।
(୮) ସମ୍ଭାବନାସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ପଦ ସମ୍ଭାବନା ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହାକୁ ସମ୍ଭାବନାସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ କହନ୍ତି ।
(୯) ବୀପ୍‌ସାର୍ଥକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ପଦଗୁଡ଼ିକ ବାରମ୍ବାର ବା ପୁନଃ ପୁନଃ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହାକୁ ବୀପ୍‌ସାର୍ଥକ ଅବ୍ୟୟ କହନ୍ତି ।

(୧୦) ସମ୍ମତିସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ପଦଦ୍ୱାରା ସ୍ୱୀକୃତି ବା ସମ୍ମତି ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ସମ୍ମତିସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ‘ହଁ’, ‘ଆଜ୍ଞା’, ‘ଅବଧାନ’, ‘ହୁଁ’, ‘ଅବଶ୍ୟ’, ‘ନିଶ୍ଚୟ’, ‘ଆଜ୍ଞା’ ଇତ୍ୟାଦି ।

(୧୧) ବିକଳ୍ପାର୍ଥକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ପଦ ବିକଳ୍ପର ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରେ, ତାହାକୁ ବିକଳ୍ପାର୍ଥକ ଅବ୍ୟୟ ‘ବା’, ‘ଅବା’, ‘କିମ୍ବା’, ‘ଅଥବା’, ‘ନଚେତ୍’, ‘ନୋହିଲେ’, ‘ନତୁବା’ ପ୍ରଭୃତି ।

(୧୨) ସମ୍ବୋଧନସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ – କାହାରିକୁ ଡାକିବା ବା ସମ୍ବୋଧନ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଅବ୍ୟୟକୁ ସମ୍ବୋଧନସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ହେ, ଆହେ, ଆରେ, ଗୋ, ଲୋ, ଆଗୋ, ଇଲୋ, ବେ, ଆବେ, ହଇଗୋ….ଇତ୍ୟାଦି ।

(୧୩) ସାଦୃଶ୍ୟବୋଧକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ସାଦୃଶ୍ୟ ବୁଝାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ତାହାକୁ ‘ସାଦୃଶ୍ୟବୋଧକ’ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ଯେମିତି, ସେମିତି, ଯେପରି, ସେପରି, ଯଥା, ତଥା, ଏମନ୍ତ, ଯେମନ୍ତ, ପରି, ଏପରି … ଇତ୍ୟାଦି ।

(୧୪) ଆନୁକ୍ରମିକ ବା କ୍ରମବୋଧକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ପଦଦ୍ୱାରା କାର୍ଯ୍ୟର କ୍ରମ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ମିଳେ ତାହାକୁ ଆନୁକ୍ରମିକ ବା କ୍ରମବୋଧକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ। ଯଥା – ‘କ୍ରମେ କ୍ରମେ’, ‘ଧୀରେ ଧୀରେ’, ‘ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ’, ‘ଟିକେ ଟିକେ’ ଇତ୍ୟାଦି ।

(୧୫) ଶବ୍ଦାନୁସାରୀ ବା ଧ୍ଵନ୍ୟାର୍ଥକ ଅବ୍ୟୟ – ଶବ୍ଦ ବା ଧ୍ଵନିର ଅନୁକରଣରେ ଗଠିତ ଅବ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକୁ ଶବ୍ଦାନୁସାରୀ ବା ଧ୍ଵନ୍ୟାର୍ଥକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ‘ଠନ୍ ଠନ୍’, ‘ଟିକ୍ ଟିକ୍’, ‘ଫଡ୍‌ ଫଡ଼’, ‘ଭୋ ଭୋ’, ‘ଭୁସ୍ ଭୁସ୍’, ‘ମଟ୍ ମଟ୍’, ‘ଖଡ଼୍ ଖଡ଼୍’… ଇତ୍ୟାଦି।

(୧୬) ଭାବସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟଦ୍ୱାରା ହର୍ଷ, ବିଷାଦ, ଘୃଣା, ବିସ୍ମୟ ପ୍ରଭୃତି ମନର ଭାବ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଭାବସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ‘ଓ’, ‘ଓହୋ’, ‘ଆ’, ‘ଆହା’, ‘ବାଃ’, ‘ବାହବା’, ‘ସାବାସ’, ‘ଧେତ୍’, ‘ଇସ୍’ … ଇତ୍ୟାଦି ।

(୧୭) ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ – ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟଦ୍ୱାରା କାହାରିକି କିଛି ପ୍ରଶ୍ନ କରାଯାଉଥବାର ଭାବ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ (ସୂଚିତ ହୁଏ) ତାହାକୁ ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ‘କି’, ‘କଅଣ’, ‘ପରା’, ‘କିପରି’, ‘କେମିତି’, ‘ଟି’, ‘କାହିଁକି’, ‘କିସ’, ‘କ’ଣ’, ‘କିଆଁ’… ଇତ୍ୟାଦି ।

(୧୮) ଅନୁଭୂତିସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ – ଅନୁଭୂତିର ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ଅବ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁଭୂତିସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ‘ଗଲଗଲ’, ‘ସଲସଲ’, ‘କୁତୁକୁତୁ’, ‘କଲବଲ’, ‘ଛଟପଟ’, … ଇତ୍ୟାଦି ।

(୧୯) ପଦବିକାରମୂଳକ ଅବ୍ୟୟ – କେତେକ ପଦ ବିକୃତ ଭାବରେ ମୂଳପଦ ସହିତ ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ସେହି ମୂଳ ପଦର ଅର୍ଥକୁ ନୂତନ ରୂପ ଦିଅନ୍ତି; ମାତ୍ର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ ଏହିସବୁ ଯୁକ୍ତ ପଦର କିଛି ଅର୍ଥ ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କୁ ‘ଗାଁ ଗଣ୍ଡା’, ‘ପିଲାଝିଲା’, ‘ଚାକରବାକର’, ‘କନ୍ଦାକଟା’, ‘ଜମିବାଡ଼ି’, ‘ମାଛଫାଛ’, ‘ଲୁଗାପଟା’, ‘ଗପସପ’, ‘ବାସନକୁସନ’, ‘ଜମିଫମି’ … ଇତ୍ୟାଦି। ବାକ୍ୟରେ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଓ ପ୍ରକାଶଭଙ୍ଗୀର ଚମତ୍କାରିତା ପାଇଁ ଯେଉଁସବୁ

(୨୦) ଆଳଙ୍କାରିକ ଅବ୍ୟୟ – ପଦଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଅନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ଆଳଙ୍କାରିକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଟିକି, ଟି, ତ, ମ, ପରା ପ୍ରଭୃତି ଆଳଙ୍କାରିକ ଅବ୍ୟୟ ।

(୨୧) ହେତୁବୋଧକ ଅବ୍ୟୟ ଯେଉଁ ଅବ୍ୟୟ ‘ହେତୁ’ ବା କାରଣ ପ୍ରକାଶ କରେ – ତାହାକୁ ହେତୁବୋଧକ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଯଥା – ‘ଏଣୁ’, ‘ତେଣୁ’, ‘ସୁତରାଂ’, ‘ଅତଏବ୍’, ‘ଯେଣୁ’, … ଇତ୍ୟାଦି ।

(୨୨) ସମୁଦାୟସୂଚକ ଅବ୍ୟୟ – ସୂଚକ’ ଅବ୍ୟୟ କହନ୍ତି । ଯଥା – ‘ଓଗେର’, ‘ଇତ୍ୟାଦି’, ‘ପ୍ରଭୃତି’।

(୨୩) ଯୌଗ ପଦ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅବ୍ୟୟ କେତେକ ଅବ୍ୟୟ ବ୍ୟବହାର ମାତ୍ରେ ଦୁଇଟି କାମ ଏକ ସମୟରେ ଘଟିଥିବାର ସୂଚନା ମିଳିଲେ ତାହାକୁ ଯୌଗ ପଦ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅବ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ।

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକଣ୍ଠ ପ୍ତଶ୍ମାବଲାଭ ଉରର :

୧। ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବାକ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଅବ୍ୟୟ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନାଅ ।
(କ) ଠନ୍ ଠକ୍ କରି ଘଣ୍ଟାରେ ଦଶଟା ବାଜିଲା ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ଠନ୍ ଠନ୍

(ଗ) ଇସ୍ ! କି କଦର୍ଯ୍ୟ ଲୋକ !
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ଇସ୍, କି

(ଘ) ଫଡ୍ ଫଡ୍‌ କରି ଚଢ଼େଇମାନେ ଉଡ଼ିଗଲେ ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ଫଡ୍ ଫଡ଼

(ଙ) ସେଠାକୁ ବାରମ୍ବାର ଯିବା ସତ୍ତ୍ବେ କିଛି ଫଳ ହେଲାନାହିଁ ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ବାରମ୍ବାର

(ଚ) ସତ୍ୟ ଛଡ଼ା ଜୀବନରେ ପୂର୍ଣ୍ଣତା ନାହିଁ ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ଛଡ଼ା

(ଛ) ଯଦି ସେ ଆସିବେ ମୁଁ ଯିବି ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ଯଦି ଅବଶ୍ୟ

(ଝ) ସର୍ବଦା ସତ୍ୟ ଉପରେ ଚାଲ ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ସର୍ବଦା

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ବ୍ୟାକରଣ (ପଦପ୍ରକରଣ, ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ, କ୍ରିୟା)

୨ା ଉପଯୁକ୍ତ ଅବ୍ୟୟ ପଦ ଦେଲ ଶନ୍ୟୁନମାନ ପୂରଣ କାର |
(କ) ମଣିଷ …………………. ଅନୀତି କରିବ; ନିଶ୍ଚୟ ଦଣ୍ଡ ପାଇବ |
Solution:
ମଣିଷ ଯଦି ଅନୀତି କରିବ; ନିଶ୍ଚୟ ଦଣ୍ଡ ପାଇବ ।

(ଖ) ଗୋବିନ୍ଦ ଭୁଲ୍ କଲା, ………………. ଦଣ୍ଡ ପାଇଲା ।
Solution:
ଗୋବିନ୍ଦ ଭୁଲ୍ କଲା, ତେଣୁ ଦଣ୍ଡ ପାଇଲା ।

(ଗ) ରାମ …………… ଶ୍ୟାମ କେହି ଜଣେ ଆସିଲେ ଚଳିବ ।
Solution:
ରାମ ଶ୍ୟାମ କେହି ଜଣେ ଆସିଲେ ଚଳିବ ।

(ପ) ତା’ର ଶବ୍ଦ ଶୁଣି ମୋର କାନ ………………… ହୋଇଗଲା ।
Solution:
ତା’ର ଶବ୍ଦ ଶୁଣି ମୋର କାନ ଭାଁ ଭାଁ ହୋଇଗଲା ।

(ର୍ତ) ଜୀବନ ………………. ଯୌବନ ଚିରସ୍ଥାୟୀ ନୁହେଁ ।
Solution:
ଜୀବନ ଯୌବନ ଚିରସ୍ଥାୟୀ ନୁହେଁ ।

(ଚ) ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ………………… ଆମ୍ବ ଦେଲି ସେ ମୋତେ ……………….. ନଡ଼ିଆ ଦେଲେ ।
Solution:
ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ଯେତେ ଆମ୍ବ ଦେଲି ସେ ମୋତେ ସେତେ ନଡ଼ିଆ ଦେଲେ ।

୩ । ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଅବ୍ୟୟ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ଲଗାଇ ବାକ୍ୟ ଗଢ଼ ।
କଲବଲ, କ୍ରମେକ୍ରମେ, ସରି, ଛି, ଠକଠକ, କାହିଁକି, ଆଲୋ, ସହିତ, ଅଥଚ, କାଳେ, ଫେର୍, ଯେତିକି, ସେତିକି, ଯେପରି, ଗାଁ’ଗଣ୍ଡା, ଗପସପ ।
Solution:
କଲବଲ – ପୁଅଟି ମାନ୍ତ କଲତଲ କରଛି |
ସରି – ରାଧା ସରି ପ୍ରେମିକା ନାହାନ୍ତି
ଛି – ଛି କରିଥିବା କଥା ଆଉ କୁହନାହିଁ ।
ଠକଠକ କବାଟ ଠକଠକ କରନାହିଁ ।
କାହିକି ତୁମେ କାହିଁକି ରାଗୁଛ ?
ଆଲୋ – ଆଲୋ ସଖି, ଆପଣା ମହତ ଆପେ ରଖି ।
ସହିତ – ତୁମେ ମୋ ସହିତ ଚାଲ ।
ଅଥଚ – ମୁଁ ବୁଝାଇଲି ଅଥଚ ସେ ବୁଝିଲା ନାହିଁ ।
ସେ କାଳେ ଆସିବ, ମୁଁ ଘରକୁ ଯିବି ।
ଫେର୍ – ମନା କଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ଫେର୍ ଆସିଲା ।
ଯେତିକି / ସେତିକି – ଗଙ୍ଗା ଗଲି ଯେତିକି, ଫଳ ପାଇଲି ସେତିକି ।
ଯେପରି – ବାପ ଯେପରି ପୁଅ ସେପରି ।

୪ | ଉପଯୁକ୍ତ ଅବ୍ୟୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭକୁ ଯୋଗକର ।
CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar Img 2

୬। ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜରୁ ଅବ୍ୟୟ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କର ।

(କ) କିନ୍ତୁ, ମାତ୍ର, ବିଚ୍ଛେଦ, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ, ଗୋବିନ୍ଦ ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : କିନ୍ତୁ, ମାତ୍ର

(ଖ) ଲାଗଲାଗ, ନାହିଁ, ଉଦାର, ବନ୍ଧୁର, ବ୍ୟବସାୟ ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ଲାଗଲାଗ, ନାହିଁ

(ଗ) କାଳେ, ତେବେ, ଅଥବା, କୃଷି, ବାଣିଜ୍ୟ, ବିଷ୍ଣୁ ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : କାଳେ, ତେବେ, ଅଥବା

(ଘ) ଆହା, ଦୁଃଖ, ରୋଗୀ, ବୁଭୁକ୍ଷୁ ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ଆହା

(ଙ) ବିନା, ଯାତନା, ବେଦନା, ଖେଳୁଛି, ମୁଁ ।
Solution:
ଅବ୍ୟୟ ପଦ : ବିନା

କ୍ତିଯ୍ୟାଦ :

ଧାତୁରେ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗ ହୋଇ କ୍ରିୟାପଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
କ୍ତିଯା ମ୍ନଖ୍ୟତଃ ଦ୍ଵିବିଧ –
(୧) ସମାପିକା କ୍ରିୟା
(୨) ଅସମାପିକା କ୍ରିୟା
ସମାପିକା କ୍ରିୟା – ଯେଉଁ କ୍ରିୟାର ବ୍ୟବହାରରେ ବାକ୍ୟର ଅର୍ଥ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ପ୍ରକାଶ ପାଏ ଏବଂ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ କ୍ରିୟାକୁ ଅପେକ୍ଷା କରାଯାଏ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ସମାପିକା କ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।
ଅସମାପିକା କ୍ରିୟା – ଯେଉଁ କ୍ରିୟାର ବ୍ୟବହାରଦ୍ୱାରା ବାକ୍ୟର ଅର୍ଥ ସମ୍ପୂର୍ଣ ରୂପେ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ ନାହିଁ ଏବଂ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ କ୍ରିୟାକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଅସମାପିକା କ୍ରିୟା କହନ୍ତି ।

ଅମିଶ୍ର କ୍ରିୟା ଓ ମିଶ୍ରକ୍ରିୟା :

ଅମିଶ୍ର କ୍ରିୟା – ଗୋଟିଏ ପଦରେ ସୃଷ୍ଟ କ୍ରିୟାକୁ ଅମିଶ୍ର କ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।
ମିଶ୍ର କ୍ରିୟା – ଏକାଧ୍ଵ ପଦର ମିଶ୍ରଣରେ ଗଠିତ କ୍ରିୟାପଦକୁ ମିଶ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।

ସକର୍ମକ କ୍ରିୟା, ଅକର୍ମକ କ୍ରିୟା ଓ ଦ୍ବିକର୍ମକ କ୍ରିୟା :

କମ ଆଧାରରେ କୃପଦବକ୍ତ ଦିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ |
(କ) ସକର୍ମକ କ୍ରିୟା (ଖ) ଅକର୍ମକ କ୍ରିୟା (ଗ) ଦ୍ବିକର୍ମକ କ୍ରିୟା ।
ସକର୍ମକ କ୍ରିୟାପଦ – ଯେଉଁ କ୍ରିୟାପଦର କର୍ମ ଥାଏ, ତାହାକୁ ସକର୍ମକ କ୍ରିୟାପଦ କୁହାଯାଏ ।
ଦ୍ବିକର୍ମକ କ୍ରିୟାପଦ – ଯେଉଁ କ୍ରିୟାପଦର ଦୁଇଟି କର୍ମ ଥାଏ ତାହାକୁ ଦ୍ବିକର୍ମକ କ୍ରିୟାପଦ କୁହାଯାଏ । ଦୁଇଟି କର୍ମ ଭିତରୁ ଗୋଟିଏ ମୁଖ୍ୟ କର୍ମ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟଟି ଗୌଣକର୍ମ ହୋଇଥାଏ ।

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକଣ୍ଠ ପ୍ତଶ୍ମାବଲାଭ ଉରର :

୧। ନିମ୍ନଲିଖତ ବାକ୍ୟମାନଙ୍କରେ ପ୍ରଦତ୍ତ କ୍ରିୟା ଚିହ୍ନାଇ ଦିଅ ।

(କ) ଘୋଡ଼ା, ଜୋର୍‌ରେ ଦଉଡୁଛି ।
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଦଉଡ଼ୁଛି

(ଖ) କୁକୁର ଜୋର୍‌ରେ ଭୁକୁଛି ।
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଭୁକୁଛି

(ଗ) ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କୁ କିଏ ନ ଜାଣେ ?
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : କାଣେ

(ଘ) ମାଧବୀ ଆମକୁ ଗୀତ ଶୁଣାଇଲା ।
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଗୁଣାଲିଲା

(ଙ) ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ ବଡ଼ ଜ୍ଞାନୀ ଥିଲେ ।
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଥିଲେ

(ଚ) ବାପା ମୋତେ ସାହିତ୍ୟ ବୁଝାଇଲେ ।
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ତୁଟାକଲେ

(ଛ) ରାମ ଆସିଲେ ମୁଁ ଯିବି ।
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଆସିଲେ, ଯିବି

(ଜ) ଗୋବିନ୍ଦ ଧାଇଁ ଧାଇଁ ଥକି ଗଲାଣି ।
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଧାଇଁ ଧାଇଁ, ଥକି ଗଲାଣି

(ଝ) ରାଧାଶ୍ୟାମ ପଢୁ ପଢ଼ୁ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ପଢ଼ୁ ପଢ଼ୁ, ଶୋଇପଡ଼ିଲା

(ଞ) ସେ ଆସୁ, ମୁଁ ଯିବି ।
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଆସୁ, ଯିବି

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ବ୍ୟାକରଣ (ପଦପ୍ରକରଣ, ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ, କ୍ରିୟା)

୨। ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(କ) ସମାପିକା କ୍ରିୟା କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Solution:
ଯେଉଁ କ୍ରିୟାର ବ୍ୟବହାରରେ ବାକ୍ୟର ଅର୍ଥ ସମ୍ପୂର୍ଣ ରୂପେ ପ୍ରକାଶ ପାଏ ଏବଂ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ କ୍ରିୟାକୁ ଅପେକ୍ଷା କରାଯାଏ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ସମାପିକା କ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।

(ଖ) ଅସମାପିକା କ୍ରିୟାର ସ୍ବରୂପ କ’ଣ ?
Solution:
ଯେଉଁ କ୍ରିୟାର ବ୍ୟବହାରଦ୍ୱାରା ବାକ୍ୟର ଅର୍ଥ ସମ୍ପୂର୍ଣ ରୂପେ ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ ନାହିଁ ଏବଂ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ କ୍ରିୟାକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଅସମାପିକା କ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।

(ଗ) ସମାପିକା କ୍ରିୟାର ଉଦାହରଣଟିଏ ଦିଅ ।
Solution:
ଗାଈଟି ପଡ଼ିଆରେ ଚରୁଅଛି ।
(ଚରୁଅଛି – ସମାପିକା କ୍ରିୟା)

(ଘ) ଅସମାପିକା କ୍ରିୟାର ଉଦାହରଣଟିଏ ଦିଅ ।
Solution:
ଗୋପାଳ ଖାଇସାରି ଖେଳିବାକୁ ଯିବ।
(ଖାଇସାରି – ଅସମାପିକା କ୍ରିୟା)

୩ । ନିମ୍ନଲିଖତ ପଦମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସମାପିକା ଓ ଅସମାପିକା କ୍ରିୟା ଚିହ୍ନାଅ ।
ଶୋଇଲା, ବସିଲା, ହସିଲା, ଗଲା, ଯାଉଯାଉ, ଖାଉଖାଉ, ପଢ଼ି, ନାଚି, ଖାଇ, ଶୋଇ, ବସି, ହସି, ଗାଇଲା, ଯିବି, ନେବି, ପଢ଼ିବି ।
Solution:
ସମାପିକା କ୍ରିୟା – ଶୋଇଲା, ବସିଲା, ହସିଲା, ଗଲା, ଗାଇଲା, ଯିବି, ନେବି, ପଢ଼ିବି ।
ଅସମାପିକା କ୍ରିୟା – ଯାଉଯାଉ, ଖାଉଖାଉ, ପଢ଼ି, ନାଚି, ଖାଇ, ଶୋଇ, ବସି, ହସି ।

୪। ନିମ୍ନ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କ୍ରିୟାପଦକୁ ଅଲଗା କର ।
(କ) ବାସୁଦେବ, ସୁଦର୍ଶନ, ଏବଂ, ହସୁଛି, ଦୈବ
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ହସୁଛି

(ଖ) ବିଶାଳ, ସାହସୀ, ବାଳକ, ଧାଉଁଛି, ଯେଣୁ
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଧାଉଁଛି

(ଗ) କଟକ, ବାରଣାସୀ, ଲାଲ ବାହାଦୁର, ହକି,
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଖେଳୁଛି

(ଘ) କ୍ରିକେଟ, କମ୍ପ୍ୟୁଟର, ଲତା, ପଢୁଛି, ଏବଂ
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ପଡୁଛି

(ଙ) ଭୋଜନ, ଗମନ, ବିଦାୟ, ଗୋପାଳ,
Solution:
କ୍ରିୟାପଦ : ଶୋଇଛି

ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଣୋଉର :

୧। ନିମ୍ନଲିଖୁ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ବିଶେଷଣ ପଦରେ ପରିଣତ କରି ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କର ।
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar Img 3

୨। ନିମ୍ନଲିଖୂତ ବିଶେଷଣ ପଦକୁ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦରେ ପରିଣତ କରି ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କର ।
Solution:
CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar Img 4

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ____________ ତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁସାରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ତା’ର ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଛାଡ଼ିଦେବା ଉଚିତ ।
କିମ୍ବା, ଯେଉଁ ତତ୍ତ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବନିମ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଓ ସର୍ବାଧ‌ିକ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନତା ସପକ୍ଷରେ ମତଦାନ କରେ, ____________ ତତ୍ତ୍ଵ କୁହାଯାଏ ।
କିମ୍ବା, __________ ତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁସାରେ, “ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯେତେ କମ୍ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରେ, ସେତେ ଭଲ ।’’
(କ) ସମାଜବାଦ
(ଖ) ବ୍ଯକ୍ତିବାଦ
(ଗ) ଉଦାରବାଦ
(ଘ) ଗାଷାବାଦ
Answer:
(ଖ) ବ୍ଯକ୍ତିବାଦ

୨ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ___________ ମନ୍ଦ ଅନୁଷ୍ଠାନ ।
(କ) ଜରୁରୀ
(ଖ) ଆବଶ୍ୟକୀୟ
(ଗ) ଗ୍ରହଶାୟ
(ଘ) ପରିତ୍ୟାଗଯୋଗ୍ୟ
Answer:
(ଖ) ଆବଶ୍ୟକୀୟ

୩ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ __________ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ __________ ଅଟେ ।
(କ) ମାଧ୍ଯମ, ଲକ୍ଷ୍ୟ
(ଖ) ଲକ୍ଷ୍ୟ, ମାଧ୍ୟମ
(ଗ) ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଲକ୍ଷ୍ୟ
(ଘ) ଯନ୍ତ୍ର, ମନ୍ତ୍ର
Answer:
(କ) ମାଧ୍ଯମ, ଲକ୍ଷ୍ୟ

୪ । ଆଧୁନିକ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ___________ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟନ୍ତି ।
(କ) ବ୍ଯକ୍ତିବାଦୀ
(ଖ) ସମାଜବାଦା
(ଗ) ଜନମଙ୍ଗଳ
(ଘ) ଉଦାରବାଦୀ
Answer:
(ଗ) ଜନମଙ୍ଗଳ

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

୫ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନଙ୍କର ମତରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ___________ ଅଟେ ।
(କ) କୁ-ଆବଶ୍ୟକତା
(ଖ) ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା
(ଗ) ପରିତ୍ୟାଗ୍ରହୀନ ଆବଶ୍ୟକତା
(ଘ ସୁ-ଆବଶ୍ୟକତା
Answer:
(କ) କୁ-ଆବଶ୍ୟକତା

୬ । ଭାରତରେ ବାସ୍ତବ ଅର୍ଥରେ ଜଗତୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ____________ ମସିହାରୁ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ।
(କ) ୧୯୯୦
(ଖ) ୧୯୯୧
(ଗ) ୧୯୯୨
(ଘ)୨୦୦୧
Answer:
(ଖ) ୧୯୯୧

୭ । ଜଗତୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ________, ________ ଓ ________ ସଂଗଠନର ଉପଯୋଗ କରାଯାଇଥାଏ ।
(କ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି (IMF), ବିଶ୍ଵ ବ୍ୟାଙ୍କ (WB) ଓ ବିଶ୍ଵବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗଠନ (WTO)
(ଖ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି (IMF), ବିଶ୍ଵ ବ୍ୟାଙ୍କ (WB) ଓ ଜାତିସଂଘ (UN)
(ଗ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି (IMF), ବିଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗଠନ (WTO) ଓ ବିଶ୍ଵ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସଂଗଠନ (WHO)।
Answer:
(କ) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି (IMF), ବିଶ୍ଵବ୍ୟାଙ୍କ (WB) ଓ ବିଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗଠନ (WTO) ।

୮। ଜଗତୀକରଣ ପାଇଁ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ___________ ଓ ___________ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ।
(କ) ସମାଜବାଦ ଓ ଉଦାରବାଦ
(ଖ) ବ୍ୟବସାୟବାଦ ଓ ସମାଜବାଦ
(ଗ) ଘରୋଇକରଣ ଓ ଉଦାରୀକରଣ
(ଘ) ବ୍ୟବସାୟୀକରଣ ଓ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ
Answer:
(ଗ) ଘରୋଇକରଣ ଓ ଉଦାରୀକରଣ

୯ । ଜଗତୀକରଣ ________ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଵରୂପ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ ।
(କ) ସମାଜବାଦ
(ଖ) ଉଦାରବାଦୀ
(ଗ) ଜନମଙ୍କଳ
(ଘ) ବ୍ଯକ୍ତିବାଦୀ
Answer:
(ଗ) ଜନମଙ୍କଳ

୧୦ । ଜଗତୀକରଣ ଏକ ________ ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଥାଏ ।
(କ) ବିଶ୍ବଗ୍ରାମ
(ଖ) ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର
(ଗ) ସଂରାଷ୍ଟ୍ର
(ଘ) ବ୍ଯକ୍ତିବାଦୀ
Answer:
(କ) ବିଶ୍ବଗ୍ରାମ

(B) ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପଦକୁ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।

୧ । ଲେସେଜ୍ ଫେୟାର୍‌ର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଫରାସୀ ଶବ୍ଦ ଲେସେଜ୍ ଫେୟାରର ଅର୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣମୁକ୍ତ କରି ଏକୁଟିଆ ଛାଡ଼ିଦିଅ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିବାଦକୁ ସୂଚିତ କରେ ।

୨ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିବାଦର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରିସରକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କ୍ଷମତାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ମୁକ୍ତ କରି ବ୍ୟାପକ କରିବା ଏବଂ ଶାନ୍ତିଶୃଙ୍ଖଳା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ରକ୍ଷା କରି କେବଳ ପୋଲିସ୍ କର୍ମଚାରୀର ସର୍ବନିମ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀରୂପେ ସୂଚିତ କରିବା ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

୩ । ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ପରିସରକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପକ କରାଯାଇ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ପାଇଁ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନର ଦାୟିତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଥାଏ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସାମାଜିକ କଲ୍ୟାଣ ସଂସ୍ଥା ପରି ଦାୟିତ୍ଵ ସଂପାଦନ କରେ, ସେହି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।

୪ । ଜଗତୀକରଣ (Globalisation) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଜଗତୀକରଣ ଏପରି ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହା ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ବିଶେଷରେ ଏକ ‘ବିଶ୍ଵ-ଗ୍ରାମ’ରେ ପରିଣତ କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଯେଉଁଠାରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଭିତ୍ତିରେ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆନ୍ତଃସଂପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇପାରିବ । ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟକୁ ଅବାଧ ଓ କଟକଣାଶୂନ୍ୟ କରିଦେବା । ତଥ୍ୟ, ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ପୁଞ୍ଜିର ଅବାଧ ପ୍ରବାହ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଗତୀକରଣ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ ।

(C) ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ

୧ । ଆଧୁନିକ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ କେଉଁ ସଂସ୍ଥା ହିସାବରେ ଗ୍ରହଣ କରେ ?
Answer:
ସଂଯୋଜନାକାରା ସଂସ୍ଥା

୨ । ପୁରାତନ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ କେଉଁ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ବିବେଚନା କରେ ?
Answer:
ଆବଶ୍ୟକୟ ମଦ

୩ । ଆଧୁନିକ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସାଧରଣତଃ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟନ୍ତି ?
Answer:
ଜନମଙ୍କଳ

୪ । ଜଗତୀକରଣର ସର୍ବଶେଷ ଲକ୍ଷ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ବିଶୃଗ୍ର।ମ ପ୍ରତିଷ୍ଠା

୫ । କେଉଁ ତତ୍ତ୍ଵ ଉଦାରୀକରଣ ଓ ଘରୋଇକରଣକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ କରେ ?
Answer:
ଜଗତୀକରଣ

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

୬ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଜାତିସଂଘର ସଦସ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା କେତେ ?
Answer:
୧୯୨ (ମୋଣ୍ଟେନିଟ୍ରୋ ୨୦୦୯ ମସିହାରେ ୧୯୨ତମ ସଦସ୍ୟ)

୭ । “ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ନାଗରିକ ବା ସଭ୍ୟ ସମାଜ ପରସ୍ପରର ପରିପୂରକ, ବିକଳ୍ପ ନୁହଁନ୍ତି”- ଏହି ଉକ୍ତିଟି କାହାର ?
Answer:
ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରୀ ଆତ୍ରେ ବେଟେଲି

(D) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ନାଗରିକ ସମାଜ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୋଧୀ ଅଟେ ।
Answer:
ନାଗରିକ ସମାଜ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୋଧୀ ନୁହେଁ ।

୨ । ଆଇନର ଶାସନ, କ୍ଷମତା ପୃଥକୀକରଣ, ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାଗରିକ ସମାଜର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକ ନୁହେଁ।
Answer:
ଆଇନର ଶାସନ, କ୍ଷମତା ପୃଥକୀକରଣ, ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାଗରିକ ସମାଜର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକ ।

୩ । ଜନମଙ୍ଗଳରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ନକାରାତ୍ମକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ ।
Answer:
ଜନମଙ୍ଗଳରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସକାରାତ୍ମକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ ।

୪ । ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଅମଲାତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଏ ।
Answer:
ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଅମଲାତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

୫ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଅନାବଶ୍ୟକ ଭଲ ଅନୁଷ୍ଠାନ ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ମନ୍ଦ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅଟେ ।

(E) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧ । __________ ଯୋଗ୍ୟତମ ହିଁ ତିଷ୍ଠି ରୁହେ ନୀତିରେ ବିଶ୍ଵାସ କରେ ।
Answer:
ବ୍ଯକ୍ତିବାଦ

୨ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ସଂପର୍କୀୟ ___________ ତତ୍ତ୍ଵ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉଦାରବାଦରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
Answer:
ବ୍ଯକ୍ତିବାଦ

୩ । ___________ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକକୁ ଜୀବନଧାରଣ ନିମନ୍ତେ ସର୍ବନିମ୍ନ ମାନ ଓ ସୁଯୋଗର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ପ୍ରଦାନ କରେ ।
Answer:
ଜନମଙ୍କଳ

୪ । _________ ନାଗରିକ ସମାଜ ଗଠନର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଧାର ।
Answer:
ସାମାଜିକ ବହୁଳବାଦିତା (Social Pluralism)

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

୫ | _____________ରାଷ୍ଟ୍ର ସଭ୍ୟ ବା ନାଗରିକ ସମାଜ ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ।
Answer:
ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ, ସାମ୍ବିଧାନିକ ଓ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଦୁଇଟି/ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ବିଷୟରେ କେଉଁ ତତ୍ତ୍ବ ସର୍ବନିମ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ବିଷୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ତତ୍ତ୍ଵ ସର୍ବନିମ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାଏ ।

୨ । ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ନାଗରିକର ଜୀବନ ଓ ଅଧିକାରର ଆଇନଗତ ସୁରକ୍ଷା, ଦେଶର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଓ ଭୂଖଣ୍ଡୀୟ ଏକତ୍ଵର ସଂରକ୍ଷଣ ଏବଂ ପୃଥିବୀର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସଂପର୍କ ରକ୍ଷା ।

୩ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଜଗତୀକରଣକୁ କିପରି ଉତ୍ସାହିତ କରୁଛି ?
Answer:
ବିଶ୍ବକୁ ଏକତ୍ର କରିବାର ବିଧବଦ୍ଧ ଯୋଜନା ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ୧୯୨୦ ମସିହାରେ ଜାତିସଂଘ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦ୍ଵାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ପ୍ରତିଷ୍ଠାଦ୍ଵାରା ରାଜନୈତିକ ଜଗତୀକରଣକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଉଛି । ବିଶ୍ଵବ୍ୟାଙ୍କ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି, ବିଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟ ସଙ୍ଗଠନ ଆଦି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂସ୍ଥାମାନେ ଜଗତୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରୁଛନ୍ତି ।

୪ । ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ କାହିଁକି ସମାଲୋଚନା କରାଯାଏ ?
Answer:
ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ଶାସନ ହୋଇ କରଭାର ବୃଦ୍ଧି, ଶିଳ୍ପ ସଂକୋଚନ, ବ୍ୟୟବହୁଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଦି କାରଣରୁ ସମାଲୋଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଅଧିକ ଦକ୍ଷଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରେ ନାହିଁ । ଏହା ଦରିଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ ନୁହେଁ ।

(B) ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ କୁ-ଆବଶ୍ୟକତା (Necessary-evil) ଅଟେ – ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ସମ୍ପର୍କୀୟ ବିବିଧ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ଅଟେ । ସ୍ପେନ୍‌ସର, ଆଦାମ୍ ସ୍ମିଥ୍, ଜେ.ଏସ୍. ମିଲ୍ ପ୍ରଭୃତି ଦାର୍ଶନିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୀମିତ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବା ଓ ସୀମିତ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବା ନୀତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ । ଏହା ଏକ ‘ନାସ୍ତିସୂଚକ ରାଷ୍ଟ୍ର’ ଅଟେ । ଏହା ଏକ ଫରାସୀ ଶବ୍ଦ ‘ଲେସେଜ୍ ଫେୟାର’ (Laissez faire) ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ଯାହାର ଅର୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣମୁକ୍ତ କରି ସର୍ବାଧିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରିବା ।

ଏହି ତତ୍ତ୍ଵରେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଏକ ‘କୁ-ଆବଶ୍ୟକତା’ (Necessary-evil) ରୂପେ ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଯେତେବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ସୀମିତ ରାତ୍ରିଜଗୁଆଳି ବା ପୋଲିସ୍ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରେ ସେତେବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥିବାବେଳେ ନିଜର ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କାର୍ଯ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରି ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ଉପରେ ଅଧ୍ଵକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କଲେ ଏହା ‘କୁ’ (evil) ଅନୁଷ୍ଠାନର ରୂପ ବହନ କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

୨ । ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର (Welfare State) କ’ଣ ? .
Answer:
ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ଓ ସମାଜବାଦର ସମନ୍ବୟରେ ଗଠିତ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଏକ ସର୍ବାଦୌଗୃହିତ ବିଂଶଶତାବ୍ଦୀୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଅଟେ । ଜି.ଡ଼ି.ଏଚ୍.କୋଲେଙ୍କ ମତରେ, ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକ ସର୍ବନିମ୍ନ ଜୀବନ ଧାରଣର ସୁବିଧା ପାଇଥାଏ, ସେହି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ହବସନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିର ବହୁବିଧ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଡାକ୍ତର, ଶିକ୍ଷକ, ବ୍ୟବସାୟୀ, ବୀମା ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଆଦି ସହସ୍ରାଧ‌ିକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ଏହି ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜନୈତିକ ଆନୁଗତ୍ୟର ଧାରାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ, ସ୍ଵତଃସ୍ଫୁର୍ତ୍ତ ଓ ସରଳ କରିଥାଏ ।

୩ । ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସରକୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଓ ଇଚ୍ଛାଧୀନ ପରି ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ; କାରଣ ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକକୁ ଜୀବନ ଧାରଣର ସର୍ବନିମ୍ନ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବିକାଶ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ । ତଥାପି ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ, ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ଓ ସମ୍ପଭିର ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା, ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଶାନ୍ତି ଓ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା, ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଭୂଖଣ୍ଡୀୟ ଏକତ୍ଵ ଓ ସ୍ଵାଧୀନତା ରକ୍ଷା, ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ ଆଦି ଅନ୍ୟତମ ଅଟେ ।

୪ । ଜଗତୀକରଣ (Globalisation) ର ଯଥାର୍ଥତା ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
Answer:
ଜଗତୀକରଣର ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଉପକାରିତା ଏହାର ଯଥାର୍ଥତାକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥାଏ –
(i) ଜଗତୀକରଣର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟକୁ ଅବାଧ ଓ କଟକଣା ଶୂନ୍ୟ କରିଦେବା ।
(ii) ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟର ପ୍ରସାର, ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ଓ କୌଶଳ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶ ଉନ୍ନତି କରି ପୃଥବୀକୁ ଏକ ‘ ବିଶ୍ଵ ଗ୍ରାମ’ (Global Village) ରେ ପରିଣତ କରିବା ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।
(iii) ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଅର୍ଥନୀତି, ଉତ୍ପାଦନ, ପୁଞ୍ଜି ଓ କୌଶଳ ବିନିଯୋଗ ଆଦି ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ହେବା ଫଳରେ ଉପଭୋକ୍ତା ଶସ୍ତା ଓ ଉନ୍ନତମାନର ଦ୍ରବ୍ୟ ନିଜ ବଜାରରେ ପାଇପାରେ ।
(iv) ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପୀକରଣ ଫଳରେ ଅର୍ଥନୀତିର ଉନ୍ନତି ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଅଧିକ କର୍ମସଂସ୍ଥାନର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରନ୍ତି ।
(v) ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ଓ ସର୍ବାଧୁନିକ କୌଶଳର ବିନିଯୋଗ କରି ଅନୁନ୍ନତ ଓ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜର ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ମାନବ ସମ୍ବଳର ସୁଷମ ଉପଯୋଗ କରି ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୃଦ୍ଧି ଲାଭ କରିପାରନ୍ତି |
(vi) ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୀତି ସହ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିକାଶ ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

୫ । ଜଗତୀକରଣ (Globalisation) ର କୁପ୍ରଭାବ ଦର୍ଶାଅ ।
କିମ୍ବା, ଜଗତୀକରଣର ଅପକାରିତା ବା ‘ ସମାଲୋଚନାର କାରଣ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଜଗତୀକରଣ ନିଜର ନିମ୍ନଲିଖତ କୁ-ପ୍ରଭାବ ଯୋଗୁଁ ସମାଲୋଚିତ ହୋଇଥାଏ ।
(i) ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀମାନେ ଭାରତ ସହ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵର ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ବଜାରକୁ ପୁନଃଦଖଲ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଉକ୍ତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଏହି ନୂଆ ଧରଣର ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଚପାଇଦେଇ ଜଗତୀକରଣର ଢାଞ୍ଚାକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଛନ୍ତି ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରାଯାଉଛି ।
(ii) ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ପରି ଏକ ନୂତନ ଉପନିବେଶବାଦକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଉଛି । ସୁନିର୍ଭରଶୀଳତାକୁ ନଷ୍ଟ କରୁଛି ।
(iii) ଏହା ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ଓ କୌଶଳ ପ୍ରୟୋଗର ଲୋଭ ଦେଖାଇ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦର ଲୁଟ୍ କରୁଛି ।
(iv) ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟ ସେନ୍‌ଙ୍କ ପରି ଅର୍ଥନୀତି ବିଶାରଦମାନେ ଏହି ନିୟନ୍ତ୍ରଣହୀନ ଜଗତୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅର୍ଥନୈତିକ ବୈଷମ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ବୋଲି ମତପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।
(v) ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ ଦାସତ୍ଵର ମାଧ୍ୟମରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।
(vi) ଏହା ଉନ୍ନତ କୌଶଳ, ଘରୋଇକରଣ ଓ କମ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ଶ୍ରମିକମାରଣ ନୀତିକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଛି ।
(vii) ଏହା ସମାଜବାଦର ବିରୋଧୀ ଅଟେ ।

୬ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦର ଯଥାର୍ଥତା ବା ସପକ୍ଷ ଯୁକ୍ତି ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ସପକ୍ଷରେ ନିମ୍ନଲିଖତ ଯୁକ୍ତି ଏହାର ଯଥାର୍ଥତାକୁ ପ୍ରତିପଦାନ କରିଥାଏ –
(i) ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଯୋଗ୍ଯତା, ପ୍ରତିଭା, ଦକ୍ଷତା ଓ ସ୍ଵାର୍ଥର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବିଚାରକ ହୋଇଥିବାରୁ ତା’ର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ ପାଇଁ ତାକୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(ii) ବୈଜ୍ଞାନିକ ଯୁକ୍ତି ଅନୁସାରେ “ ଯୋଗ୍ୟତମ ହିଁ ତିଷ୍ଠି ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ।”
(iii) ଅର୍ଥନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ମୁକ୍ତ ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରି ସୁଲଭ ମୂଲ୍ୟରେ ଅଧିକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପଭୋକ୍ତାକୁ ପ୍ରଦାନ କରିପାରେ ।
(iv) ବାସ୍ତବତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ନ ରହିଲେ ‘ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ବିଳମ୍ବ’ ଓ ‘ଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ’ ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିର ସୃଜନଶୀଳତା ଓ ଦକ୍ଷତାର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପଯୋଗ କରାଯାଇପାରେ ।

୭ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦର ସମାଲୋଚନା ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିବାଦକୁ ନିମ୍ନଲିଖତ କାରଣରୁ ସମାଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।
(i) ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରେ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲେ ଏହାର ଅପପ୍ରୟୋଗ ଘଟିବ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ଲାଗି ସର୍ବଦା କନ୍ଦଳ ଲାଗିରହିବ ।
(ii) ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଶୋଷଣକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରେ ।
(ii) ଆଇନ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରେ ନାହିଁ ବରଂ ଏହାପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସର୍ଭ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।
(iv) ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ମନ୍ଦ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନୁହେଁ, ବରଂ ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅଟେ ।
(v) ବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବଦା ନିଜ ସ୍ଵାର୍ଥର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ବିଚାରକ ନୁହେଁ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ତତ୍ତ୍ବ (Individualism) ତର୍ଜମା କର । ଏହାର ସପକ୍ଷବାଦୀ ଯୁକ୍ତି ଏବଂ ସମାଲୋଚନାର ଭିଭିର ବିଶ୍ଳେଷଣାତ୍ମକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିର ବିକାଶ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ସର୍ବସମ୍ମତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ‘ବ୍ୟକ୍ତିର ବିକାଶ’ର ସଂଜ୍ଞା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରର ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ସମ୍ପର୍କରେ ମତ ବିଭେଦତା ଦେଖା ଦେଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର କେନ୍ଦ୍ର ବିଷୟ ହୋଇଥିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ମଧ୍ୟ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ଅଧ୍ୟାୟ ଅଟେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଘନିଷ୍ଠଭାବେ ସଂପୃକ୍ତ ଥିବାରୁ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ବ୍ୟକ୍ତିର କଲ୍ୟାଣ ପ୍ରତି ଅଭିପ୍ରେତ ଥିବାରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ସଚେତନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ବ୍ୟକ୍ତିର ଆନୁଗତ୍ୟର ଧାରାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ସମୟରେ ଏକ ସାଧାରଣ ପ୍ରଶ୍ନ ଉତ୍‌ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ- ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତି ବା ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଥିତି ଆବଶ୍ୟକ । ଜର୍ମାନ୍ ଆଦର୍ଶବାଦୀଙ୍କ ମତରେ, ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିକାଶ ଓ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସକାଶେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବଳିଦାନ ଦିଆଯାଇପାରେ । ଅରାଜକତାବାଦୀମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ବ୍ୟକ୍ତିପକ୍ଷରେ ଅହିତକର ଓ ଅସହ୍ୟରୂପେ ଅଭିହିତ କରି ଏହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଧ୍ବଂସସାଧନ ସପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଛନ୍ତି ।

କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପୁଞ୍ଜିପତିମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ବ୍ୟବହୃତ ଶୋଷଣର ଏକ ମାଧ୍ୟମରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରି ଏକ ଶ୍ରେଣୀବିହୀନ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ସମାଜ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଲୋପସାଧନ ପାଇଁ ମତ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଗାନ୍ଧିବାଦୀମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିର ନୈତିକତା ଓ ଆତ୍ମନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପରେ ଅଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରି ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହ୍ରାସ ପାଇଁ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନେ ଅତ୍ୟଧିକ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନତା ସପକ୍ଷରେ ମତ ଦେଇ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଏକ ରାତ୍ରିଜଗୁଆଳି ବା ପୋଲିସ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟ ଅର୍ପଣ କରିବାପାଇଁ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥା’ନ୍ତି ।

ସେମାନଙ୍କ ରାଷ୍ଟ୍ର ‘ପୋଲିସ୍ ରାଷ୍ଟ୍ର’ ନାମରେ ଖ୍ୟାତ । ସମାଜବାଦୀମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସରକୁ ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ବୃଦ୍ଧିକରିବା ସପକ୍ଷରେ ମତ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ସମସ୍ତ ମତବାଦକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ନୀତିର ଅବସ୍ଥିତି ଜଣାପଡ଼େ । କେତେକ ଦାର୍ଶନିକ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାର ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପରିସରକୁ ସୀମିତ କରନ୍ତି ଏବଂ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାର ପରିସର ସୀମିତ କରି ସାମୂହିକ କଲ୍ୟାଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସରକୁ ବ୍ୟାପକ କରନ୍ତି ।

ଏଣୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ବିପରୀତମୁଖୀ ଅଟନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିବେଚନା କଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରେ ନାହିଁ; ବରଂ ବାସ୍ତବ ଓ ସାମୂହିକ କଲ୍ୟାଣସାଧନ ପାଇଁ ବ୍ୟାପକ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ସମ୍ପର୍କୀୟ ଉପରୋକ୍ତ ଧାରଣାକୁ ନେଇ ଦୁଇଟି ମତବାଦ; ଯଥା ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ (Individualism) ଓ ସମାଜବାଦ (Socialism) ର ଜନ୍ମ ହୋଇଛି ।

ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଏକ ଆବଶ୍ୟକୀୟ କୁ-ସଂସ୍ଥା (Necessary-evil) ର ରୂପ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ସ୍ଵାର୍ଥକୈନ୍ଦ୍ରିକ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରି ତା’ର ଜୀବନ ଓ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ପୋଲିସ୍ ବା ରାତ୍ରିଜଗୁଆଳି ପରି କେବଳ ଶାନ୍ତିଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ବୋଲି ସେମାନଙ୍କର ମତ । ହବସ୍, ଲକ୍‌, ରିକାର୍ଡୋ, ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍, ମିଲ, ସ୍ପେନସ୍‌ର, କାଣ୍ଟ ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟକ୍ତିବାଦର ସମର୍ଥକ ଅଟନ୍ତି ।

ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀସ୍‌ରେ ସୋଫିଷ୍ଟମାନଙ୍କର ବିଚାରଧାରା ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ଥିଲା । ଷ୍ଟାଇକ୍ ବିଚାରଧାରାରେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ଦର୍ଶନର ପ୍ରତିଫଳନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଲକ୍ ଓ ରୁଷୋ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନତାର ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ଜନମତ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଶାସନର ରୂପରେଖ ସେମାନେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିଥିଲେ । ହବସ୍‌ଙ୍କ ଦର୍ଶନ ନିରଙ୍କୁଶ ରାଜତନ୍ତ୍ରକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଅନ୍ତଃସ୍ଵର ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ଅଟେ ।
ଶିଳ୍ପବିପ୍ଳବ ପରେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରାର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରସାର ହେଲା ।

ଫ୍ରାନ୍ସର ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରବିତ୍, ଇଂଲଣ୍ଡର ଉପଯୋଗିତାବାଦୀ (Utilalitarians) ପ୍ରଭୃତି ଏହାକୁ ସମର୍ଥନ କରିଛନ୍ତି । ଉପଯୋଗିତାବାଦୀମାନେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସର୍ବାଧ‌ିକ ସୁଖ ନୀତିରେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସରକୁ ସୀମିତ ରଖୁବାପାଇଁ ମତ ଦେଇଥିଲେ । ଜନ୍ ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ ମିଲ୍ ଏହି ତତ୍ତ୍ଵର ଟାଣୁଆ ସମର୍ଥକ ଅଟନ୍ତି । ସ୍ପେନ୍ସର ଯୋଗ୍ୟତମର ଅବସ୍ଥିତି ନୀତି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ମନ୍ଦ ଅନୁଷ୍ଠାନର ରୂପ ଦେଇଛନ୍ତି ।

ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନଙ୍କ ମତରେ, ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଦରକାରୀ କ୍ଷତିକାରକ ସଂସ୍ଥା । ରାଷ୍ଟ୍ର ଦରକାରୀ, କାରଣ ରାଷ୍ଟ୍ରର କେତୋଟି କାର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ଏହି ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ହେଲା ତିନିପ୍ରକାରର ।
(୧) ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଆଇନଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରିବା ।
(୨) ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ବହିଃଆକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷା କରିବା, ଏବଂ
(୩) ଆଇନ ଅନୁମୋଦିତ ଚୁକ୍ତିକୁ ରକ୍ଷାକରିବା ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

ଏହି ତିନୋଟି କାର୍ଯ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ହସ୍ତକ୍ଷେପ କଲେ ଏହା କ୍ଷତିକାରକ ସଂସ୍ଥାଭାବେ ପରିଚିତ ହେବ । କାରଣ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯେତେ ଅଧ‌ିକରୁ ଅଧ‌ିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବ, ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ସେତେ ହ୍ରାସ ପାଇବ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟର ନିଷ୍ଠାପର ସମର୍ଥକ ହୋଇଥିବାରୁ ସେମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସରକୁ ସୀମିତ ରଖ୍ ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରେ ଅଧ‌ିକ କାର୍ଯ୍ୟ ନ୍ୟସ୍ତ କରିବାକୁ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି ।

ଅତଏବ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନେ ସେଇଥପାଇଁ କହନ୍ତି ଯେ, କମ୍ ଶାସନ କରୁଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରହିଁ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ର । (That State is best State which governs the least.) । ଏହି ମତକୁ ବ୍ୟକ୍ତିସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ତତ୍ତ୍ଵ (Laissez faire theory) ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

ଏହି ତତ୍ତ୍ଵ ସପକ୍ଷରେ ଚାରୋଟି ଯୁକ୍ତି ରହିଛି ।
(୧) ନୈତିକ ଯୁକ୍ତି – ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନେ ମତପୋଷଣ କରନ୍ତି ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ମଧ୍ୟରେ ସୁପ୍ତ ପ୍ରତିଭାର ବିକାଶ ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି-ସ୍ଵାତନ୍ୟ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଳ୍ପ କାର୍ଯ୍ୟରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧ‌ିକରୁ ଅଧିକ ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ପ୍ରଦାନ କଲେ, ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପ୍ରତିଭା ଠିକ୍ ଭାବରେ ବିକଶିତ ହେବ । ତେଣୁ ନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ତତ୍ତ୍ଵ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ।

(୨) ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୁକ୍ତି – ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲେ ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ବ୍ୟବସାୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ । ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନ ହେବ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଦ୍ରୁତ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ସଂଘଟିତ ହେବ ।

(୩) ବୈଜ୍ଞାନିକ ଯୁକ୍ତି ଡାରଉଇନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ବିବର୍ତ୍ତନବାଦ ତତ୍ତ୍ଵ କହେ ଯେ ସମାଜରେ କେବଳ ଯୋଗ୍ୟତମର ହିଁ ବଞ୍ଚିବାର ଅଧିକାର ରହିଛି । କାରଣ ଜୀବନ-ସଂଘର୍ଷର ଅଗ୍ନିପରୀକ୍ଷାରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟକ୍ତି ହିଁ ସମାଜ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନେ ବ୍ୟକ୍ତି-ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ପ୍ରଶ୍ରୟ ଦେଇ ଯୋଗ୍ୟତମର ବଞ୍ଚିବାର ଅଧିକାରକୁ ସମର୍ଥନ କରନ୍ତି ଏବଂ ଏହା ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ବୋଲି ଯୁକ୍ତି କରନ୍ତି ।

(୪) ବାସ୍ତବବାଦୀ ଯୁଢି – ବାସ୍ତବବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଚିନ୍ତାକଲେ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କଲେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ଉପଯୁକ୍ତଭାବରେ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ତେଣୁ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କାମ କରିବାର ଅଧ‌ିକ ସୁଯୋଗ ଦେବା ବିଧେୟ ।

(୧) ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରେ ଅଧିକ କ୍ଷମତା ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲେ ଏହାର ଅପପ୍ରୟୋଗ ଘଟିବ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ଲାଗି ସର୍ବଦା କଳହ ଲାଗିରହିବ ।

(୨) ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲେ ସମାଜରେ ଦୁଇଗୋଷ୍ଠୀର ସୂତ୍ରପାତ ଘଟିବ । ଦଳେ ଧନୀରୁ ଅଧିକ ଧନୀ ହେବେ ଏବଂ ଅନ୍ୟଦଳେ ଦରିଦ୍ରରୁ ଅଧ‌ିକ ଦରିଦ୍ର ହେବେ । ଫଳତଃ, ଦରିଦ୍ର ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନ୍ୟାୟ ମିଳିବ ନାହିଁ ।

(୩) ଯୋଗ୍ୟତମର ହିଁ ବଞ୍ଚିବା ଯଥାର୍ଥ କଥାଟିକୁ ସମାଜବାଦୀମାନେ ନାପସନ୍ଦ କରନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଖଳପ୍ରକୃତି ଲୋକଙ୍କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ମିଳିବ । ଅଥଚ କବି, କଳାକାର ସମାଜ ଉପରେ କରିତ୍‌କର୍ମା କଳାବଜାରୀର ଅଟ୍ଟାଳିକା ଗଢ଼ିଉଠିବ ।

(୪) ପୁନଶ୍ଚ ସମାଲୋଚକମାନେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ନ୍ତି ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଧ‌ିକ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ହ୍ରାସ ପାଇବ ନାହିଁ, ବରଂ ବ୍ୟକ୍ତିସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନତା ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ଵାରା ସୁରକ୍ଷା କରାଯାଇପାରିବ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଗୋଟିଏ ଦେଶର।

(୫) ସର୍ବଶେଷରେ ଏହି ତତ୍ତ୍ଵଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କୌଣସି ପ୍ରକାରର ଜନମଙ୍ଗଳ କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ପାଇଲେ ସେମାନେ ନିଜ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହି ସାମୂହିକ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରତି ଅବହେଳା କରିବେ ।

ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଆଡ଼କୁ ପୁରାତନ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦର ଲୋକପ୍ରିୟତା ହ୍ରାସ ପାଇଲା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ହସ୍ତକ୍ଷେପର ମାତ୍ରା ତୀବ୍ରଭାବେ ବୃଦ୍ଧିପାଇଲା । ଅଧ୍ୟାପକ ଲାସ୍କଙ୍କ ମତରେ, ନୈତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ଦୁର୍ବଳତା ହେତୁ ଏହି ବ୍ୟକ୍ତିବାଦର ମୃତ୍ୟୁ ଆସନ୍ନ ହେଲା । ଶିଳ୍ପଭିଭିକ ପୁଞ୍ଜିବାଦର ସମସ୍ୟାକୁ ସମାଧାନ କରିବା ଏହା ପକ୍ଷରେ ସମ୍ଭବପର ହେଲା ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ପରିସର ଅତ୍ୟଧୂକଭାବେ ବୃଦ୍ଧିପାଇବା ହେତୁ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସ୍ଵରୂପ ‘ଆଧୁନିକ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ’ (Modern individualism) ର ଜନ୍ମ ହେଲା ।

ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ଅପେକ୍ଷା ସମାନ ଲକ୍ଷ୍ୟର ପରିତୃପ୍ତି ସାଧନ ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ଗୋଷ୍ଠୀ (Group) ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆରୋପ କଲା । ବ୍ୟକ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସୁସଂଯୋଜିତ ହେବା ଅପେକ୍ଷା ନିଜର ବାସ୍ତବ କାର୍ଯ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗଠିତ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଜିତ ହେବା ଅଧୂକ ବଳିଷ୍ଠ ହେଲା । ମୁଖ୍ୟତଃ ଯୋଗୁଁ ଆଧୁନିକ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦର ସ୍ଥିତି ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି । ପ୍ରଥମତଃ, ଆଧୁନିକ ସମାଜର ବହୁମୁଖୀ ଚରିତ୍ରକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦିଆଯାଇଛି ଯାହା ଗୋଷ୍ଠୀ (Group) ର ସ୍ଥିତି ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି | ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ପରିସର ଗ୍ରାହାମ୍ ୱାଲାସ୍, ମିସ୍ ଫୋଲେଟ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ୟତମ ଅଟନ୍ତି ।

ସେମାନେ ‘ଗୋଷ୍ଠୀ’ର ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ କ୍ଷମତା ପାଇଁ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକଚାଟିଆ ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ବ୍ୟବହାର ସମାଲୋଚନା ନିମନ୍ତେ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଆଧୁନିକ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀମାନେ ‘ଗୋଷ୍ଠୀ’କୁ ଏକ ବାସ୍ତବ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପରସ୍ପର ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀ ସ୍ଵାର୍ଥଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ସମାଧାନକାରୀ ଓ ସଂହତି ରକ୍ଷାକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ଭୂମିକା ଅର୍ପଣ କରିଛନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉନ୍ନତି ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ପ୍ରକୃତ ବିକାଶ ପାଇଁ ଅସ୍ତିସୂଚକ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୃତସ୍ତୁପ ଉପରେ ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରାସାଦ ଗଢ଼ିଉଠିଛି।

୨ । ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର କ’ଣ ? ଏହାର ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଓ ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର । ଏହାର ଯଥାର୍ଥତା ଓ ସମାଲୋଚନାର ଭିଭିକୁ ତର୍ଜମା କର ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ସମ୍ପର୍କରେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ (Individualism) ଓ ସମାଜବାଦ (Socialism) ତତ୍ତ୍ଵକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସରକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଙ୍କୁଚିତ କରିବା ସପକ୍ଷରେ ମତ ଦେବାବେଳେ ସମାଜବାଦ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଅତ୍ୟଧ‌ିକ କ୍ଷମତା ଦେବାର ପକ୍ଷପାତୀ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ପୂର୍ଣ୍ଣମାତ୍ରାରେ ବ୍ୟକ୍ତବାଦୀ ବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଜାବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ଦେଖ‌ିବା ବିରଳ । ଏଣୁ ମଧ୍ଯମପନ୍ଥା ସ୍ଵରୂପ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ଓ ସମାଜର ମହତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷାକରି ‘ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର’ (Welfare State) ର ଜନ୍ମ ହୋଇଛି ।

ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଲଗାମହୀନ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଓ ଲାଭଖୋର ମନୋବୃତ୍ତି ଏବଂ ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହ୍ରାସ ଓ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦୀ ଶାସନ ବ୍ୟକ୍ତିର ‘ସୂକ୍ଷ୍ମ ଜୀବନ’ ପାଇଁ ଦୁର୍ବିସହ ବୋଧ ହେଲା ଓ ଏହି ଦୁଇ ଚରମ ତତ୍ତ୍ଵର ମଧ୍ୟମ ସୋପାନରୂପେ ‘ଜନକଲ୍ୟାଣ ରାଷ୍ଟ୍ର’ର ଉତ୍ପତ୍ତି ହେଲା । ଆଧୁନିକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଟି.ଡବ୍ଲ୍ୟୁ.କେଣ୍ଟ୍ ସାମାଜିକ ସେବାକାରୀ ସଂସ୍ଥା ସହ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି । ଏହା ଏକ ପୋଲିସ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିରୋଧାଚରଣ କରି ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନର ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

ଜି.ଡି.ଏଚ୍. କୋଲେଙ୍କ ମତରେ, ‘ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏପରି ଏକ ସମାଜ ଯାହାକି ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକକୁ ଜୀବନଧାରଣର ସର୍ବନିମ୍ନ ମାନ ଓ ସୁଯୋଗ ନିଶ୍ଚିତଭାବେ ଅର୍ପଣ କରିଥାଏ ।’’ ହବସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିର ବହୁବିଧ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଡାକ୍ତର, ଶିକ୍ଷକ, ବ୍ୟବସାୟୀ, ବୀମା ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଇତ୍ୟାଦି ପରି ସହସ୍ରାଧିକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ମାକ୍ ଆଇଭର୍ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ ‘ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉଭୟ ଅସ୍ତିସୂଚକ ଓ ନାସ୍ତିସୂଚକ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ଶୃଙ୍ଖଳା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ।’

ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀୟ ବିଷୟ ନୁହେଁ । ପୁରାତନ ଇତିହାସରେ ବଣ୍ଡିତ ରାଜା- ମହାରାଜାମାନଙ୍କର ‘ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଯୁଗ’କୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହ ତୁଳନା କରାଯାଇପାରେ; କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥରେ ଏହି ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିକାଶ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ବ୍ୟକ୍ତିବାଦର ଦୋଷତ୍ରୁଟି, ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା, ସାମ୍ୟବାଦୀ ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା, ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନ୍ମ, ସ୍ଥିତି ଓ ବିକାଶ ପାଇଁ ଦାୟୀ ଅଟେ । ହବ୍‌ମାନ (Hobman)ଙ୍କ ମତରେ, ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ (Individualism) ଓ ସାମ୍ୟବାଦ (Communism) ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ-ସୋପାନରେ ଅବସ୍ଥିତ ।

ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ତତ୍ତ୍ବ ପରି ରାଷ୍ଟ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ-ପରିସରକୁ ଏକ ପୋଲିସ୍ ବା ରାତ୍ରିଜଗୁଆଳି ପରି କେବଳ ଶାନ୍ତି-ଶୃଙ୍ଖଳା ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖୁବାପାଇଁ ଦାବି କରେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ସାମ୍ୟବାଦ ପରି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଶୋଷଣର ମାଧ୍ୟମରୂପେ ଚିତ୍ରିତ କରି ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୋପସାଧନ ପାଇଁ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼େ ନାହିଁ; ବରଂ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ଅସୀମିତ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତିର ବହୁବିଧ କଲ୍ୟାଣ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏହାର ସ୍ଥିତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ ।

ଜନକଲ୍ୟାଣ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୃଷ୍ଟି ଅନ୍ତରାଳେ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ବିଦ୍ୟମାନ । ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧରେ ପୃଥ‌ିବୀର ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟାପକ ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷୟକ୍ଷତିର ଶିକାର ହୋଇ ଏହାର ପୁନଃବିନ୍ୟାସ ପାଇଁ ସୀମିତ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ଅନୁଭବ କଲେ । ତେଣୁ ସମାଜବାଦୀ ତତ୍ତ୍ଵର ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଗ୍ରହଣ କରିବାପାଇଁ ସେମାନେ ବାଧ୍ଯ ନାହିଁ । ଏଣୁ ସେମାନେ ସମାଜବାଦ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ଘଟାଇ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭିତ୍ତି ସ୍ଥାପନ କଲେ ।

ଏହି ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥନୀତି (Free Economy) ଓ ଆବଦ୍ଧ ଅର୍ଥନୀତି (Closed Economy) ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ନୀତି ସମର୍ଥନ କରାନଯାଇ ମିଶ୍ରିତ ଅର୍ଥନୀତି (Mixed Economy)କୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ପୃଥିବୀର ଅଧିକାଂଶ ରାଷ୍ଟ୍ର ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରକୃତି ବହନ କରୁଛନ୍ତି, କାରଣ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ରାଜନୈତିକ ଆନୁଗତ୍ୟର ଧାରା ସରଳ, ସ୍ପଷ୍ଟ ଓ ଅଭ୍ୟାସଗତ ହୋଇଥାଏ ।

ଜନକଲ୍ୟାଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :
ସାଂପ୍ରତିକ ବିଶ୍ଵର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଜନକଲ୍ୟାଣ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାବେ ପରିଚିତ । ଏହି ଆଧୁନିକ ଜନକଲ୍ୟାଣ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ପ୍ରାଧାନତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା- (କ) ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ, (ଖ) ଇଚ୍ଛାଧୀନ ।

(କ) ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (Compulsory Functions) :
ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସମ୍ପାଦନ ନ କଲେ ରାଷ୍ଟ୍ର ‘ରାଷ୍ଟ୍ର ’ ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏହା ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାରର; ଯଥା- (୧) ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିରାପତ୍ତା, (୨) ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଶାନ୍ତି-ଶୃଙ୍ଖଳା, (୩) ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, (୪) ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ଓ ସମ୍ପତ୍ତି ରକ୍ଷା, (୫) ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ବିଚାର ସଂସ୍ଥା ।

(୧) ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିରାପତ୍ତା : ଏହା ଯେକୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଯଦି ବହିଃଶତ୍ରୁ ଆକ୍ରମଣର ଶିକାର ହୁଏ, ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଜୀବନଧାରଣ ବିପନ୍ନ ହେବ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ସେନାବାହିନୀ ଅବସ୍ଥାପନ କରି ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଅନ୍ତି ।

(୨) ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଶାନ୍ତି-ଶୃଙ୍ଖଳା : ରାଷ୍ଟ୍ର ଭିତରେ ଥିବା ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ଧନଜୀବନ ସୁରକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ । ଚୋର, ଡକାୟତ, ଗୁଣ୍ଡା ଆଦି ଅସାମାଜିକ ଲୋକଙ୍କ ଦାଉରୁ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବା ଲାଗି ରାଷ୍ଟ୍ର ପୋଲିସ୍ ସଂସ୍ଥା ଗଠନ କରିଛି । ପୋଲିସ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରାଯାଏ । ତାଛଡ଼ା ବିଭିନ୍ନ ନ୍ୟାୟାଳୟ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମାଜର ଖଳଲୋକମାନଙ୍କୁ ଦଣ୍ଡ ଦେଇ ଉତ୍ତମ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରେ ।

(୩) ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ : ବୈଜ୍ଞାନିକ ଉଦ୍ଭାବନ ଫଳରେ ସମ୍ପ୍ରତି ପୃଥ‌ିବୀର ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ପରସ୍ପର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହେଉଛନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଅର୍ଥନୈତିକ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଆଧୁନିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହୋଇପଡ଼ିଛି । କୂଟନୈତିକ ଦୂତ ପ୍ରେରଣ ଓ ଗ୍ରହଣ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମସ୍ୟା ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ଆଲୋଚନା, ଜାତିସଂଘ ଆଦି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସଂସ୍ଥା ସହ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ ସାଂପ୍ରତିକ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ।

(୪) ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ଓ ସମ୍ପତ୍ତି ରକ୍ଷା : ଚୁକ୍ତିବାଦୀ ଦାର୍ଶନିକ ଲକ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ଓ ସମ୍ପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାର ପ୍ରାକୃତିକ ଅଧ୍ବକାର (Natural right) ପଦବାଚ୍ୟ । ଏହି ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୃଷ୍ଟି | ଏଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏହି ଅଧିକାରକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଇନଗତ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନ କରି ଆଇନ ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ଓ ସମ୍ପତ୍ତି ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ ।

(୫) ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ବିଚାର ସଂସ୍ଥା : ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ବିଚାର ସଂସ୍ଥା ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନ୍ୟାୟ ପାଇବା ସମ୍ଭବପର ହେବ ନାହିଁ । ଆଇନ ଓ ନ୍ୟାୟର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବା ମଧ୍ଯ ସମ୍ଭବପର ହେବ ନାହିଁ । ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧୂକାରର ସଂରକ୍ଷକ ହିସାବରେ ଏହି ବିଚାର ସଂସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କ୍ଷମତାର ଅବାଞ୍ଛିତ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ନିରପେକ୍ଷ, ଅଣପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ ବିଚାର ସଂସ୍ଥାର ଭୂମିକା ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ ।

(ଖ) ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (Optional Functions) :
ନିମ୍ନଲିଖତ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଇଚ୍ଛା, ସମ୍ବଳ, ଜନମତର ଚାପ, ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରକୃତି, ସମୟ ଓ ପରିସ୍ଥିତିର ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ପ୍ରକୃତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ଵାରା ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।

(୧) ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର : ଆଧୁନିକ ଜୀବନରେ ଶିକ୍ଷା ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିଗ । ଏଣୁ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହାର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଶିକ୍ଷା ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ, ବୈଷୟିକ ପ୍ରକୃତିସମ୍ପନ୍ନ ହେବା ମଧ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ । ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନିଜର ଅଧିକାର ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ, ରାଜନୈତିକ ପରିବେଶ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପର୍କରେ ସଚେତନଶୀଳ କରାଇଥାଏ । ବିଦ୍ୟାଳୟ, ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଅନୁଦାନ ଓ ଛାତ୍ରବୃତ୍ତି ପ୍ରଦାନ ଇତ୍ୟାଦି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟତମ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

(୨) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିମଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା : ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିମଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବ୍ୟକ୍ତିର ଅନ୍ୟତମ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ହୋଇଥିବାରୁ ଏବଂ ଏହାର ବ୍ୟାପକତା ତଥା ବିପୁଳ ବ୍ୟୟଭାର ଯୋଗୁଁ ଏହାକୁ ଘରୋଇ ସଂସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ରାଜି ହେଉନଥିବା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହାର ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ର ରୋଗପ୍ରତିଷେଧକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଦାନ କରେ, ମାଗଣା ଚିକିତ୍ସା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗାଇଦିଏ ଏବଂ ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥାଏ ।

(୩) କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟର ବିକାଶ : କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟର ସାମଗ୍ରିକ ବିକାଶ ନ ହେଲେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୀତି ସୁସ୍ଥ ଓ ସମୃଦ୍ଧ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ | କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରୟୋଗ, ଶିଳ୍ପ ପାଇଁ ପୁଞ୍ଜି, କାରିଗରୀ କୌଶଳ ଇତ୍ୟାଦି ଯୋଗାଣ ଓ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ପାଇଁ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ଉଭୟ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବାହ୍ୟ ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିକାଶ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟତମ ମୁଖ୍ୟ ଦାୟିତ୍ଵରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ।

(୪) ଆମଦାନୀ ଓ ରପ୍ତାନି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ : ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅବସ୍ଥାର ଉନ୍ନତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆମଦାନୀ ଓ ରପ୍ତାନି ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଓ ଏହାର ପ୍ରୟୋଗ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ବ୍ୟକ୍ତିର ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହି ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଥାଏ ।

(୫) ଶ୍ରମମଙ୍ଗଳ : ସମାଜର ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଯୋଜନା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଶ୍ରମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମାନବିକ ପରିବେଶ ପ୍ରଦାନ, ଶ୍ରମ- ସମୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ବେତନ ହାର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଶିଳ୍ପ ପରିଚାଳନାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ଇତ୍ୟାଦି ବିବିଧ କାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ସାମୂହିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

(୬) ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ନିରାକରଣ ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଏକ ଦୁରାରୋଗ୍ୟ ସଂକ୍ରାମକ ବ୍ୟାଧର ଭୂମିକା ନେଉଥ‌ିବାବେଳେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ନିରାକରଣ ପାଇଁ ଉଚିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବା ନିମିତ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା ସହ ଆଗେଇ ଆସିଛନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା; ଯଥା- ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର ଓ ବାସଗୃହ ପ୍ରଦାନ ଆଦି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । ଏହା ଦେଶରେ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, କୃଷିର ଉନ୍ନତି, ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସଦ୍‌ଉପଯୋଗ କରି ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

(୭) ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା : ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ସାମାଜିକ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂସ୍ଥା ହୋଇଥିବାରୁ ବୃଦ୍ଧାବସ୍ଥା, ଶାରୀରିକ ଅକର୍ମଣ୍ୟ ଅବସ୍ଥା, ବେକାରୀ, ଅସହାୟତା ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସାହାଯ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହା ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ଭତ୍ତା, ବେକାରୀ ଭତ୍ତା, ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳୀ ପ୍ରଦାନ ଇତ୍ୟାଦି ବିବିଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

(୮) ସାଧାରଣ ସେବା ପ୍ରଦାନକାରୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା : ରାଷ୍ଟ୍ର ବିଭିନ୍ନ ସାଧାରଣ ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀ ସଂସ୍ଥା; ଯଥା- ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଭାଗ, ରେଳ ବିଭାଗ, ଡାକ ଓ ତାର ବିଭାଗ, ଦୂରଦର୍ଶନ ଓ ଆକାଶବାଣୀ ସଂସ୍ଥା ଇତ୍ୟାଦିକୁ ନିଜ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବିଭିନ୍ନ ସେବା ଯୋଗାଇବାପାଇଁ ପରିଚାଳନା କରିଥାଏ । ଏହା ଲାଭ ସୃଷ୍ଟି କରୁନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତର । ଓ ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହି ସମସ୍ତ ବିବିଧ ସାଧାରଣ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

(୯) ନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର : ଗ୍ରୀନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ରାଷ୍ଟ୍ରର ବ୍ୟକ୍ତିର ନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଆଧୁନିକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା, ବେଶ୍ୟାବୃତ୍ତି, ବାଲ୍ୟବିବାହ, ବଳିଦାନ, ଅଜ୍ଞତା, ଅଶିକ୍ଷିତତା ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ ପ୍ରକାରର ସାମାଜିକ କୁସଂସ୍କାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସ୍ଵର ଉତ୍ତୋଳନ କରି ଏବଂ ଅନେକ ସମୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ଓ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସ୍ତିସୂଚକ ସଚେତନଶୀଳତା ସୃଷ୍ଟି କରି ଏଗୁଡ଼ିକର ଉଚ୍ଛେଦର ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଛି ।

ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଯଥାର୍ଥତା : ବାସ୍ତବତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିବେଚନା କଲେ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ପାଇଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦାୟିତ୍ଵ ନେଉଥ‌ିବାବେଳେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଓ ଇଚ୍ଛାଧୀନ ପରି ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏହା ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ କୌଣସି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟଭାବରେ ସୂଚିତ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ଗତିଶୀଳ ପ୍ରକୃତି ତଥା ସମାଜର ଅଗ୍ରଗତି ସହ ପାଦ ମିଳାଇ ଚାଲିଥାଏ । ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ପାଇଁ ସମସ୍ତ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଥିବାରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତି ନିଜର ଅଭ୍ୟାସଗତ ଆସ୍ଥା ସ୍ପଷ୍ଟଭାବେ ପ୍ରଦାନ କରି ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଭିଭିଭୂମି ଦୃଢ଼ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଦିଗରେ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(i) ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଥିତି ଓ ବିକାଶ ପାଇଁ ଏକ ଉପଯୁକ୍ତ ବିକଳ୍ପବିହୀନ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
(ii) ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଉନ୍ନତ ଜୀବନଧାରଣର ସର୍ବନିମ୍ନ ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।
(iii) ଏହା ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୂଳଭିଭି ରୂପେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ରାଜନୈତିକ ଆଧୁନିକୀକରଣ ଓ ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିଥାଏ ।
(iv) ଏହା ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥନୀତି, ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ଓ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୃଦ୍ଧି ବୃଦ୍ଧି କରିପାରୁଛି ।
(v) ଏହା ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପାନୀୟ ଜଳ, ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାଧାରଣ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରି ନିଜର ସ୍ଥିତିକୁ ବଳିଷ୍ଠ କରିପାରୁଛି ।
(vi) ଏହା ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ, ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ରାଜନୈତିକ ସଂହତି ଆଦି ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରିପାରୁଛି ।

ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମାଲୋଚନା : ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସମାଲୋଚନାରୁ ମୁକ୍ତ ନୁହେଁ-
(i) ଏହା ଏକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିବାରୁ ଲୋକମାନଙ୍କ ଉପରେ କରଭାର ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।
(ii) ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ବୃଦ୍ଧି ସପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ୁଥିବାରୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ନିଜସ୍ଵ ସୃଜନଶୀଳତା, ଉଦ୍ୟୋଗୀ ମନୋବୃତ୍ତି, ମୌଳିକତା, କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ପାଇଁ ସ୍ଵଇଚ୍ଛା ଇତ୍ୟାଦି ବିକଶିତ ବା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।
(iii) ବହୁବାଦୀ (Pluralist) ମାନଙ୍କ ମତରେ, କ୍ଷମତା ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ଗୋଷ୍ଠୀ (Group)ର ଭୂମିକା ସଙ୍କୁଚିତ ହୋଇଯିବ ଏବଂ ଯାହାଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରକୃତ ବିକାଶ ବା ଉନ୍ନତି ସମ୍ଭବପର ହେବ ନାହିଁ।
(iv) ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ସରକାରଙ୍କ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦୀ ପ୍ରକୃତିକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥାଏ । ଏହା ‘ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ’ (Bureaucratic Despotism)କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଇଥାଏ । ଏହାଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ, ଦୁର୍ନୀତି, ନାଲିଫିତାର କୁପ୍ରଭାବ ଆଦିର ପ୍ରଭାବ କ୍ରମେ ବ୍ୟକ୍ତି କଲ୍ୟାଣ ସଙ୍କୁଚିତ ହୁଏ ।
(v) ମାର୍କ ହିଲଡ଼୍ (Mark Heald)ଙ୍କ ମତରେ, ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ‘ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଗୌରବ ବର୍ଦ୍ଧନ କରେ ।’’ ଅର୍ଥାତ୍ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଗୌଣ ହୋଇଯାଏ ।
(vi) ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ପରିସର ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପକ ହେବାଦ୍ଵାରା ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟ ଯଥାର୍ଥ ଓ ଦକ୍ଷତାସମ୍ପନ୍ନଭାବେ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।
(vii) ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୁଯୋଗ ସୁବିଧା ଦକ୍ଷ ଓ ସମୃଦ୍ଧ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଏ ବୋଲି ଆର.ଏମ୍.ଟିଗ୍‌ମସ୍ ଆଦି ରାଜନୈତିକ ପ୍ରବକ୍ତାମାନଙ୍କ ମତ ଅଟେ ।

ଉପରୋକ୍ତ ସମାଲୋଚନାଗୁଡ଼ିକର ଗୁରୁତ୍ଵ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବାସ୍ତବ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦୃଷ୍ଟିରୁ କମ୍ ହୋଇଥିବାରୁ ମାନବର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶର ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ମାଧ୍ୟମରୂପେ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ଵୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ । କିନ୍ତୁ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ, ଜନମତ, ନୈତିକତା, ଧର୍ମ, ସାମାଜିକ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ଓ ସଂସ୍କୃତି ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ ନୁହେଁ । ଏହି ସମସ୍ତ ଉପାଦାନର ପ୍ରଭାବ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ବ୍ୟକ୍ତିର କଲ୍ୟାଣ ଦିଗରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ କରିଥା’ନ୍ତି ।

୩ । ଜଗତୀକରଣ (Globalisation) କ’ଣ ? ଏହାର ପ୍ରକୃତି, ଯଥାର୍ଥତା ଓ ସମାଲୋଚନାର ଭିଭି ଆଲୋଚନା କର । ଭାରତରେ ଏହାର ସ୍ବରୂପ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ଦିଅ । ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନର ଉଦ୍ଭାବନ, ଶିଳ୍ପବିପ୍ଲବ ହେଲାଠାରୁ ପୁଞ୍ଜିବାଦ ଓ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦର ଦ୍ରୁତ ପ୍ରସାର ଘଟିଲା ଏବଂ ଏହା ସହିତ ଶିଳ୍ପାନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନଗ୍ରସର ରାଜ୍ୟ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଶୋଷଣର ମାତ୍ରା ଅସହ୍ୟ ହୋଇଉଠିଲା । ଅନେକ ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନତା ହରାଇ ପରାଧୀନତାର ଗ୍ଳାନିରେ ମ୍ରିୟମାଣ ହୋଇ ଶକ୍ତିହୀନ ଓ ନିଶ୍ରଣ ହୋଇଗଲେ । କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଦେଶ-ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ଦେହ, ବିଦ୍ବେଷ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ବିଶ୍ଵ ମାନବିକତା ସ୍ଥାନରେ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଲା ଆଞ୍ଚଳିକତାବାଦ । ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ଅଭୂତପୂର୍ବ ବିକାଶ ଫଳରେ ଦୂରତା ସଙ୍କୁଚିତ ହେଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

ତଥ୍ୟଗତ, ବ୍ୟବସାୟିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ସମ୍ପ୍ରସାରିତ ହେଲା; ମାତ୍ର ଆତ୍ମୀୟତା ଓ ସଭାବର ଅବକ୍ଷୟ ହେଲା | ଆଧୁନିକ ଶକ୍ତିର ବହୁଳ ପ୍ରସାର, ଏକଚାଟିଆ ବାଣିଜ୍ୟର ପ୍ରଭାବ ବୃଦ୍ଧି କରି କ୍ଷୁଦ୍ର ଶିଳ୍ପ, କୁଟୀରଶିଳ୍ପର ବିଲୋପ କରିଚାଲିଲା ଏବଂ ରାସାୟନିକ ଓ ଧାତବ ଶିଳ୍ପ ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀର ପରିବେଶକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରିଦେଲା । ଏହି ପ୍ରଦୂଷଣର ଶିକାର ହୋଇଛନ୍ତି ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ତଥା ବିକାଶଶୀଳ ଏସୀୟ, ଆଫ୍ରିକୀୟ, ଲାଟିନ୍ ଆମେରିକୀୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ।

ଶିଳ୍ପସମୃଦ୍ଧ ଦେଶ ଓ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କର ସର୍ବଗ୍ରାସୀ ଲାଳସା ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵର ଜନବହୁଳ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଶୋଷଣ କରିଚାଲିଛନ୍ତି । ବିତ୍ତୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ଓ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କମ୍ପାନୀ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନକର୍ତ୍ତୃକ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ନବ୍ୟ-ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ଗରିବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଏପରି କବଳିତ କରି ଚାଲିଛି ଯେ ଏ ସମସ୍ତ ଦେଶର ଜନସାଧାରଣ ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାକଚକ୍ୟରେ ମୋହିତ ହୋଇ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହନ୍ତସନ୍ତ ହେଉଛନ୍ତି ।

ଦୀର୍ଘ ୨୦ ବର୍ଷ ଧରି ମୁଦ୍ରା – ପାଣ୍ଠି, ବିଶ୍ଵ ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ବିଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଜଗତୀକରଣ (Globalisation)ର ଯେଉଁ ଢେଉ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଛି, ସେଥୁରେ ଅବାଧ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରସାର ଲାଭ କରିଛି ଏବଂ ତା’ର ସୁଫଳ ଲାଭ କରିଛନ୍ତି ଧନୀ ଶିଳ୍ପାନ୍ନତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ । କିନ୍ତୁ ଏହା ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵର ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବେକାରୀ ଓ ବୈଷମ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଓ ସାମାଜିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ସଙ୍କଟ ସୃଷ୍ଟି କରି ସାଧାରଣ ଜୀବନକୁ ଦୁର୍ବିସହ କରିଦେଇଛନ୍ତି ।

ଜଗତୀକରଣର ପ୍ରକୃତି :
ଜଗତୀକରଣ (Globalisation), ଉଦାରୀକରଣ (Liberalisation) ଘରୋଇକରଣ (Privatisation) ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥବୋଧକ ଶବ୍ଦ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସମାନ । ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସମୀଚୀନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦୂର କରି ଅର୍ଥନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବକୁ ଏକ ‘ବିଶ୍ଵ-ଗ୍ରାମ’ (Global Village)ରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିବା ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରୟୋଗ ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଦଶନ୍ଧିରେ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧରେ ପୃଥ‌ିବୀର ଧନିକ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ପଡ଼ିଥିବା କୁପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ ହେବା ପାଇଁ ସେମାନେ ପ୍ରଥମେ ’‘ଗାଟ୍’ (GATT- General Agreement on Trade and Tariff) ଓ ପରେ ’ବିଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗଠନ’ (WTO- World Trade Organisation), ‘ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଡି’ (IMF – International Monetary Fund), ‘ବିଶ୍ଵ ବ୍ୟାଙ୍କ’ (WB – World Bank) ଆଦି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପଯୋଗ କରିଥିଲେ ଓ ଏହା ଜଗତୀକରଣ ତତ୍ତ୍ଵର ବିକାଶ ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲା।

ଜଗତୀକରଣର ଅର୍ଥ ବିଶ୍ଵ ବଜାର ସହିତ ପୃଥ‌ିବୀର ସମସ୍ତ ଦେଶର ବଜାର ଓ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ସଂଯୋଜିତ କରିବା । ଆଣ୍ଟୋନୀ ଗିଡ଼େନ୍ସ (Anthony Giddens)ଙ୍କ ମତରେ, ‘ଜଗତୀକରଣର ଅର୍ଥ ବହୁ ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଜନସମୂହକୁ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପୀ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ତୀବ୍ରତା ଓ ଘନତ୍ଵ ସହ ସଂଯୋଜିତ କରିବା ।’’ ରବର୍ଟସନ୍‌ଙ୍କ ଭାଷାରେ, ‘ ଜଗତୀକରଣ ବିଶ୍ଵ ସଂକୋଚନ ଓ ସାମଗ୍ରୀକଭାବେ ବିଶ୍ଵ ସଚେତନଶୀଳତା ଭାବର ପ୍ରସାର ସମ୍ପର୍କିତ ଏକ ବିଷୟ ଅଟେ ।’’

ଏଣୁ ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ଜଗତୀକରଣ ଏପରି ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହା ସମଗ୍ର ପୃଥିବୀକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ବିଶେଷରେ ଏକ ‘ବିଶ୍ଵ ଗ୍ରାମ’ରେ ପରିଣତ କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଯେଉଁଠାରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଭିଭିରେ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅନ୍ତଃସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇପାରିବ । ତଥ୍ୟ, ପୁଞ୍ଜି ଓ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅବାଧ ପ୍ରବାହ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଗତୀକରଣ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ପୃଥିବୀର ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ସମାଜ ଓ ସଂସ୍କୃତିକୁ ପରସ୍ପରର ନିକଟତର କରିପାରିଛି ।

ଜଗତୀକରଣର ଭପାଦାନ :
(i) ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରିଚାଳନାରେ ଉଦାରବାଦୀ ନୀତିର ପ୍ରୟୋଗ ।
(ii) ମୁକ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିର ପାଳନ ।
(iii) ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥନୀତି ସହ ସଂଯୋଗୀକରଣ ।
(iv) ଶିଳ୍ପ, ବାଣିଜ୍ୟ ତଥା ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟାପାରର ଘରୋଇକରଣ ମାଧ୍ୟମରେ ସୁସ୍ଥ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ତଥା ଦକ୍ଷତାବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ ।
(v) ରପ୍ତାନି – ଆମଦାନୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉଦାରୀକରଣ ନୀତିର ପ୍ରୟୋଗ ।
(vi) ଦ୍ରୁତ ଆଧୁନିକୀକରଣ, ବୈଷୟିକ କୌଶଳ, ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ ଆଦିର ଅବାଧ ପ୍ରବାହ ଓ ବିଶ୍ଵ ସହଯୋଗ ବୃଦ୍ଧି ।
(vii) ବଜାର ଅର୍ଥନୀତିର ଚାପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ସଂସ୍କାର ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାରେ ଜଗତୀକରଣର ପ୍ରଭାବ :
ଜଗତୀକରଣର ସମର୍ଥକମାନେ ଯୁକ୍ତି କରନ୍ତି ଯେ ପୃଥ‌ିବୀର ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସରକାରମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅଧ‌ିକ ଉନ୍ମୁକ୍ତ କରିଦେବା ଫଳରେ ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥନୀତି ସହ ସଂଯୋଜିତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧୁକ ବଳିଷ୍ଠ ହେବ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଆର୍ଥିକ ସମୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବପର ହୋଇପାରିବ । ପୁଞ୍ଜି ଓ କୌଶଳର ଅବାଧ ପ୍ରବାହ ଏହି ଆର୍ଥିକ ସମୃଦ୍ଧିର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସୁଗମ କରିବ । ରୁଗ୍ଣ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ନୂତନ ଜୀବଦାନ ସମ୍ଭବ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ନିଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରଶସ୍ତ ହେବ ଓ ଉତ୍ପାଦନର ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ ବୋଲି ଏହି ପ୍ରବକ୍ତାମାନେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥା’ନ୍ତି ।

ଏହାଫଳରେ ବହୁଦେଶୀୟ କମ୍ପାନୀ (MNC – Multi-National Companies)ଗୁଡ଼ିକ ପୃଥ‌ିବୀର ବିଭିନ୍ନ ଦେଶରେ ସେମାନଙ୍କର ଉଦ୍ୟୋଗ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିବେ । ଏହା ଘରୋଇକରଣ ନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇପାରିବ ।

ଏଣୁ ଜଗତୀକରଣର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟକୁ ଅବାଧ ଓ କଟକଣାଶୂନ୍ୟ କରିଦେବା ଯାହାଫଳରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵର ବଜାର ମୁକ୍ତ ହୋଇଯିବ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶର ବଜାରରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ଦ୍ରବ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦ୍ବତା ସୃଷ୍ଟି ହେବ । ଏହି ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତାମୂଳକ ମୁକ୍ତ ବଜାରର ସହାୟକ ହେଉଛି ଉଦାର ବା କୋହଳ ଅର୍ଥନୀତି, ରପ୍ତାନି ଓ ଆମଦାନୀ ଶୁଳ୍କ ହ୍ରାସ, ପୁଞ୍ଜି ଲଗାଣ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉଚ୍ଛେଦ ଓ ଉତ୍ପାଦନ–ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ସରକାରଙ୍କ ଭୂମିକା ହ୍ରାସ ଏବଂ ସର୍ବୋପରି ଘରୋଇ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତି କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ନିର୍ବିଚାର ଅନୁମତି ଓ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ।

ଜଗତୀକରଣର ଯଥାର୍ଥତା (Justification) :
(୧) ଆମଦାନୀ, ରପ୍ତାନି, ପୁଞ୍ଜି ଲଗାଣ, କୌଶଳର ବିନିଯୋଗ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦିତା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଫଳରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିବ, ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ହ୍ରାସ ଘଟିବ ଏବଂ ମୋଟ ଉପରେ ଉପଭୋକ୍ତା ଉପକୃତ ହେବ ।

(୨) ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପୁଞ୍ଜି ଓ ଉନ୍ନତ କୌଶଳ ବିନିଯୋଗ ହୋଇପାରିବ ।
(୩) କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶିଳ୍ପ, ପୁଞ୍ଜି ଓ କୌଶଳର ସଙ୍କଟ ରୂପକ ପଞ୍ଜୁରି ମଧ୍ୟରେ ଆବଦ୍ଧ ନରହି ଏହାର ଦ୍ରୁତ ପ୍ରସାର ଘଟିବା ଫଳରେ ଜନଜୀବନ ଧାରାରେ ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହେବ ।
(୪) ଉପଭୋକ୍ତା ପାଇଁ ଏକ ବୃହତ୍ ବିଶ୍ଵ ବଜାର ନିଜ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଭୌଗୋଳିକ ସ୍ଥିତି ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ । ଉତ୍ପାଦନରେ ଉନ୍ନତି ଓ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଫଳରେ ଉନ୍ନତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଶସ୍ତାରେ ଉପଭୋକ୍ତା ପାଇପାରିବ । ଏକଚାଟିଆ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦିତା ଶୂନ୍ୟ ବଜାରର ଅନୁପସ୍ଥିତି ସେମାନଙ୍କୁ ଶୋଷଣରୁ ମୁକ୍ତ କରିବ ଓ ପସନ୍ଦର କ୍ଷେତ୍ରକୁ ସୁବିସ୍ତୃତ କରିଦେବ ।
(୫) ଶିଳ୍ପୀକରଣ ଓ ରୁଗ୍‌ଣ ଶିଳ୍ପର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ଫଳରେ ନିଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ‌ିକ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନର ପନ୍ଥା ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇପାରିବ ।
(୬) ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥନୀତି ସହ ସଂଯୋଜିତ କରି ଏକ ‘ବିଶ୍ଵ-ଗ୍ରାମ’ (Global Village) ଗଠନର ସ୍ଵପ୍ନ ସାକାର କରିହେବ ।
ଜଗତୀକରଣର ସମାଲୋଚନାର ଭିଭି (Criticism) :

(୧) ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଜେ.ଏମ୍.କିସ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ଓ ସାମାଜିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ଓ ସହଯୋଗୀ ହୋଇନଥିବାରୁ ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ଵନ୍ଦୁ ଜାତ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ବାଞ୍ଛନୀୟ । କିନ୍ତୁ ଜଗତୀକରଣ ଫଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହ୍ରାସ ପାଇବା ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ୱାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏକ ଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ ନୁହେଁ । ୨୦୦୦ ମସିହାର ଜାତିସଂଘର ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ରିପୋର୍ଟରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ଯେ ମୁକ୍ତ ବଜାର ଓ ଜଗତୀକରଣର ଉପକାର ବହୁ ଲୋକଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚି ନାହିଁ । ୨୦୦୦ ମସିହାର ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥନୈତିକ ବହିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟି (World Economic Outlook-2000)ରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ସାରା ପୃଥ‌ିବୀରେ ବୈଷମ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବାରୁ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ନିଷ୍ଫଳ ହେବ, ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଧ୍ଵଂସ ହେବ ଓ ନୈତିକତାର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟିବ ।

CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 3 ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରାର ପ୍ରକୃତି

(୨) ଜଗତୀକରଣ ଫଳରେ ଜାତୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଶୁଭଙ୍କରୀ ନୁହେଁ ।
(୩) ଦେଶ-ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଅବାଧ ପୁଞ୍ଜି ପ୍ରବାହ ଅର୍ଥନୀତି ଉପରେ କୁ-ପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି । କିଛି ବର୍ଷ ତଳେ ଦେଖାଯାଇଥିବା ଏସୀୟ ବିତ୍ତୀୟ ସଙ୍କଟ ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ନିକଟରେ ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଲୋଚନା ସଂସ୍ଥା (World Economic Forum) ମତପ୍ରକାଶ କରିଛି ଯେ ‘ବିତ୍ତୀୟ ବିଶ୍ଵ ବଜାର ପାଗଳ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି, ସରକାରମାନଙ୍କୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଦେଉଛି, ଜନସଂଗଠନକୁ ବାଧାଦେଇ ସାଧାରଣ ଜନତା ମନରେ ନୈରାଶ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ।”

(୪) ଏହା ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ପ୍ରକୃତିଯୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏହା ଫଳରେ ଧନିକ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଗରିବ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ଉପରେ ନିଜର ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ଵ ଓ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ନିଜର ଅର୍ଥନୈତିକ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରୁଛନ୍ତି । ଏହା ଏକ ନବ୍ୟ-ଉପନିବେଶବାଦ (Neo-Colonialism) ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରାଯାଉଛି ।
(୫) ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଵାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିନିଯୋଗ ହେବା ଫଳରେ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(୬) ଜଗତୀକରଣ ଫଳରେ ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କମ୍ପାନୀମାନେ ଅଧ‌ିକ ଉନ୍ନତ ବୈଷୟିକ କୌଶଳ ପ୍ରୟୋଗ କରୁଥିବାରୁ ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପୀକରଣ ସତ୍ତ୍ଵେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ଓ ବୈଷମ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
(୭) ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀରଶିଳ୍ପର ଧ୍ବଂସସାଧନ କରୁଥିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ବିପନ୍ନ ହେବ ।
(୮) ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥନୈତିକ ଦାସତ୍ଵ (Economic Slavery) ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ । ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କମ୍ପାନୀ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମୁଦ୍ରା ପାଣ୍ଠି, ବିଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗଠନ ଆଦିର କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ, ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ମାଲିକାନାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଶାସନ ଓ ଅର୍ଥନୀତି ପରିଚାଳିତ ହେବ ।
(୯) ଜଗତୀକରଣ ସମାଜବାଦୀ ନୀତିର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିରୋଧୀ ଅଟେ ।
(୧୦) ଏହା ସାଧାରଣ ଉଦ୍ୟୋଗର ଘରୋଇକରଣ ପାଇଁ ଜୋର ଦେଉଥିବାରୁ ଅଧ୍ବକ ଶ୍ରମିକ ବିରୋଧୀ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି ।
(୧୧) ଲେ-ମୁଣ୍ଡେଙ୍କ ମତରେ, ‘ବିଶ୍ଵଟି ବିକ୍ରୟ ପାଇଁ ନୁହେଁ – ପୁଞ୍ଜିବାଦ ଏବେ ବଜାର ଅକ୍ତିଆର ମାଧ୍ୟମରେ ତା’ର ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି କରିଛି ।’’

ଭାରତ ଓ ଜଗତୀକରଣ : ଭାରତ ୧୯୮୦ ମସିହାରୁ ଜଗତୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ବୈଷୟିକ ବିପ୍ଳବ ଧାରାକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବାସ୍ତବ ଅର୍ଥରେ ଆର୍ଥିକ ଉଦାରୀକରଣ (Economic liberalisation) ପ୍ରକ୍ରିୟା ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ନରସିଂହ ରାଓଙ୍କ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀତ୍ଵ ସମୟରେ ଦେଶର ବାହ୍ୟ ଋଣ ପରିଶୋଧ ବ୍ୟାପାରରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ସଂକଟରୁ ମୁକୁଳିବାପାଇଁ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ବର୍ଷ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା ଯାହା ବର୍ତ୍ତମାନର ଏନ୍.ଡି.ଏ. ସରକାରର ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ମଧ୍ଯ ରୂପାୟିତ ହେଉଛି ।

ଏଥିପାଇଁ ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଛି, ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ପରିସର ସୀମିତ ରଖାଯାଇଛି । ବୈଦେଶିକ ପୁଞ୍ଜି ଓ କୌଶଳ ଆଗମନ ଓ ବିନିଯୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅତ୍ୟନ୍ତ ସରଳ ଓ ବ୍ୟାପକ ହୋଇଛି । ଭାରତ ଜଗତୀକରଣର ଅର୍ଥନୈତିକ ନୀତି ପ୍ରଣୟନକାରୀ ସଂସ୍ଥା ବିଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗଠନ (WTO) ର ସଦସ୍ୟତା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ୧୯୯୫ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଏହି ସଂସ୍ଥା ବର୍ତ୍ତମାନ ୧୩୯ଟି ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଦସ୍ୟତା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ମୁକ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆମଦାନୀ ଶୁଳ୍କକ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ ବିବାଦର ସମାଧାନ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।

ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଜେନେଭାଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଜଗତୀକରଣ, ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟର ପ୍ରସାର ଓ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ଲଗାଣ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉନ୍ନତି କରିପାରିବ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକୃତରେ ଏହାଦ୍ଵାରା ସୁଶାସିତ ସୁଦୃଢ଼ ଦେଶ ଉପକୃତ ହେଉଥିବାବେଳେ ଦୁର୍ବଳ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହେଉଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟ ସେନ୍ ଯଥାର୍ଥରେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ‘ମୁକ୍ତ ବଜାର ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ କରିବାରେ ସହାୟକ ହେଉଥିଲେ ହେଁ ସମାଜର ସ୍ଵାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆବଶ୍ୟକମତେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ହେବ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।

1. କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକ ପ୍ରକୃତି ସହ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର

2. ଜଣେ ଶିକ୍ଷକ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ଦ୍ବିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର

3. କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଭାରତୀୟ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ନିୟୋଜିତ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

4. ସ୍ଥାଣୁ ପ୍ରାୟ ଭାରତୀୟ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ହୋଇଛି ।
(i) ନିମ୍ନ ଉପାଦନଶୀଳତା
(ii) ସ୍ଵଳ୍ପପୁଞ୍ଜି ଗଠନ
(iii) ଜନସଂଖ୍ୟା ଚାପ
(iv) ସ୍ଵଳ୍ପ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ
Answer:
(iii) ଜନସଂଖ୍ୟା ଚାପ

5. ସହରାଞ୍ଚଳ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ପ୍ରମୁଖଅଂଶ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ଦ୍ବିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର

6. ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର

7. ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଢାଞ୍ଚା କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ନେଇ ଗଠିତ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

8. ଯୋଜନା କାଳରେ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି ?
(i) କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର
(ii) ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ର
(iii) ସେବାକ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ସେବାକ୍ଷେତ୍ର

9. ଦେଶର ଅଧିକାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଅଛନ୍ତି ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ସେବା କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର

10. ନିର୍ମାଣ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ସେବା କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର

11. ଭାରତରେ ଦୁର୍ବଳ ମାନବିକ ପୁଞ୍ଜିର କେଉଁ କାରଣ ରହିଛି ?
(i) ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟ
(ii) ସ୍ଵଳ୍ପ ସଞ୍ଚୟ
(iii) ନିରକ୍ଷରତା
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ନିରକ୍ଷରତା

12. ସର୍ବନିମ୍ନ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାର ବିଫଳତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ବୈଷମ୍ୟତା
(ii) ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ
(iii) ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ

13. ଭାରତରେ କେଉଁ ଉପାଦାନର ସ୍ଵଳ୍ପତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ ?
(i) ପୁଞ୍ଜି
(ii) ଶ୍ରର୍ମ
(iii) ଭୂମି
(iv) ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ
Answer:
(i) ପୁଞ୍ଜି

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

14. ଆବଶ୍ୟକତା ତୁଳନାରେ ଅଧ‌ିକ ଶ୍ରମିକ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇବାଜନିତ ପରିସ୍ଥିତି କ’ଣ ?
(i) ଅଦ୍ଧବେକାରୀ
(ii) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ
(iii) ଋତୁଗତ ବେକାରୀ
(iv) ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ବେକାରୀ
Answer:
(ii) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ

15. ଦୁର୍ବଳ ମାନବିକ ପୁଞ୍ଜି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
(i) ଲୋକମାନଙ୍କ ହାତରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ପୁଞ୍ଜି
(ii) ଲୋକମାନଙ୍କର ସ୍ଵଳ୍ପ ସଞ୍ଚୟ
(iii) ଦକ୍ଷ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଅଭାବ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଦକ୍ଷ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଅଭାବ

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

1. 2006-07ରେ ଭାରତର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନକୁ ____________________ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ହେଉଛି ସର୍ବାଧ‌ିକ ।
Answer:
ସେବାକ୍ଷେତ୍ର

2. ଭାରତର ______________________ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୁକ୍କାୟିତ ବେକାରିର ପରିମାଣ ହେଉଛି ସର୍ବାଧ‌ିକ ।
Answer:
କୃଷି

3. ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ବା ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ ______________________ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ
Answer:
ଧନାତ୍ମକ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

4. ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦିତ ପଦାର୍ଥ ____________________ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
Answer:
ଜୀବନଧାରଣ

5. ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ _______________ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଋଣାତ୍ମକ

6. ଭାରତ ଏକ _________________ ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ଦେଶ ।
Answer:
ଶ୍ରମ

7. ଭାରତର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅଂଶ _______________ ପାଉଛି ।
Answer:
ବୃଦ୍ଧି

8. 2003-04 ମସିହା ବେଳକୁ ଭାରତର ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ତାହାର ________________ ପରିଚାୟକ ବୋଲି ସ୍ଵୀକାର କରାଯାଏ ।
Answer:
ତ୍ବରାନ୍ବିତ ବିକାଶ

9. ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ପରିବହନ ଆଦିକୁ ______________କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ସେବା

10. ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ _______________ କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

11. 2013-14ରେ ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିର ଅବଦାନ ______________________ ଶତାଂଶ ।
Answer:
13.9%

12. 2013-14 ମସିହା ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତରେ ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ________________ ପ୍ରତିଶତ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଛି ।
Answer:
51%

13. ଭାରତରେ ପ୍ରଥମ ଶିଳ୍ପନୀତି _______________________ ମସିହାରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
1948

14. ଭାରତରେ ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷାନୀତି ____________________ ମସିହାରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
1968

15. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ପ୍ରଥମେ ____________________ ଫସଲରେ ଅନୁଭୂତ ହେଲା ।
Answer:
ଗହମ

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ବଣ୍ଟନକୁ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ ।

2. ଆମ ଦେଶର ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଧାନତଃ ତିନିଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି, ସେଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

  • ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
  • ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ
  • ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ।

3. ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ଶିଳ୍ପ, ନିର୍ମାଣ, ବିଜୁଳିଶକ୍ତି, ଜଳଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଦ୍ୱିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ବା ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

4. ସେବା କ୍ଷେତ୍ର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ଗୃହନିର୍ମାଣ, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପରିବହନ ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସେବାକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

5. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଆୟ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୁଏ ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ସେବା ବା ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ଆୟ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୁଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

6. ଭାରତର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ପ୍ରାଥମିକ ବା କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

7. ଭାରତର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ମାଧ୍ଯମିକ ବା ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

8. ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ୍ଵ ?
Answer:
ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ର ବା ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।

9. ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଏକ କ୍ଷେତ୍ରର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ସେବାକ୍ଷେତରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଏକ କ୍ଷେତ୍ର ହେଉଛି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବା ବୀମା ।

10. ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ତୃତୀୟ ବା ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

11. ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପ ମାଧ୍ଯମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

12. ମତ୍ସ୍ୟ ଓ ପଶୁପାଳନ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ?
Answer:
ମତ୍ସ୍ୟ ଓ ପଶୁପାଳନ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

13. ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ?
Answer:
ମତ୍ସ୍ୟ

14. ଭାରତର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
Answer:
ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।

15. ଭାରତର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
Answer:
ଭାରତର ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

16. 2014-15ରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଶତକଡ଼ା କେତେ ଭାଗ ?
Answer:
2014-15ରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଶତକଡ଼ା 17.41

16. 2014-15ରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଶତକଡ଼ା 52.9% ।
Answer:
52.9%

17. 2014-15ରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଶତକଡ଼ା କେତେ ଭାଗ ?
Answer:
29.7%

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

18. ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2011ରେ ଶତକଡ଼ା କେତେ ଭାଗ ଲୋକ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2011ରେ ଶତକଡ଼ା 48.9 ଭାଗ ଲୋକ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।

19. ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2011ରେ ଶତକଡ଼ା କେତେଭାଗ ଲୋକ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ବା ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2011ରେ ଶତକଡ଼ା 26.8 ଭାଗ ଲୋକ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ବା ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।

20. ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2001ରେ ଶତକଡ଼ା କେତେଭାଗ ଲୋକ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2001ରେ ଶତକଡ଼ା 25.8ଭାଗ ଲୋକ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।

21. ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ବାଣିଜ୍ୟ, ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାର ଆଦିକୁ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ?
Answer:
ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ବାଣିଜ୍ୟ, ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାର ଆଦିକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ।

D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. କ୍ଷୁଦ୍ରାୟତନ ଓ କୁଟୀରଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ପୁଞ୍ଜି ସଘନ ।
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ରାୟତନ ଓ କୁଟୀରଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଶ୍ରମ ସଘନ ।

2. ଅର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କୃଷି ଓ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ କ୍ରମେ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କୃଷି ଓ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ କ୍ରମେ ହ୍ରାସପାଏ ।

3. ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦୃତତର ହେଲେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ
Answer:
ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦୃତତର ହେଲେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

4. ଭାରତ ଏକ ଶ୍ରମ ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ଦେଶ ।
Answer:
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଛି ।

5. ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ ଋଣାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଛି ।

6. ଭାରତର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅଂଶ ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।
Answer:
ଭାରତର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି ।

7. ଦ୍ୱିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ସମୟରୁ ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାକାରୀମାନେ ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନପାଇଁ ଶ୍ରମ ସଘନ କ୍ଷୁଦ୍ରାୟତନ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଆସିଛନ୍ତି
Answer:
ଦ୍ୱିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ସମୟରୁ ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାକାରୀମାନେ ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନପାଇଁ ଶ୍ରମ ସଘନ ଭାରୀଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରିଆସିଛନ୍ତି ।

8. ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ ଧନାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ
Answer:
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଛି ।

9. ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧକ
Answer:
ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

10. ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ସତ୍ତ୍ବେ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଇ ନାହିଁ
Answer:
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଛି ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
E. ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦିଅ ।

1. ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଦେଶର ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚାରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟି ଏକ ପାରମ୍ପରିକ କୃଷି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ଶିଳ୍ପ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ତାରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହେଲେ ଏହାକୁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ମନ୍ଥର ହେଉଥ‌ିବା ବେଳେ ସାମ୍ୟବାଦୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏହା ଦ୍ରୁତତର ହୁଏ ବୋଲି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରିଥାନ୍ତି ।

2. ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କହିଲେ ବିଭିନ୍ନ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଆନୁପାତିକ ବିଭାଜନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଅତଏବ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର କେତେ ଶତାଂଶ କୃଷି ଓ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଏବଂ କେତେ ଶତାଂଶ ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଛନ୍ତି ତାହା ବିଷୟରେ ସ୍ଥୂଳଧାରଣା କରିହୁଏ । ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରୁ ମଧ୍ଯ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସ୍ତର ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ମିଳିଥାଏ ।

3. ଭାରତରେ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ମନ୍ଥର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦୁଇଟି କାରଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଭାରତର ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ତାହାର ପ୍ରାୟତଃ ସ୍ଥାଣୁବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ପ୍ରଧାନ କାରଣ । ତେଣୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧ‌ିକ ଲୋକ ଶ୍ରମବଜାରରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ବଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଏକ ବୃହତ୍ତମ ଅଂଶ ଅଣକୁଶଳୀ ହୋଇଥିବାରୁ ସେମାନେ ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ପାଇପାରୁନାହାଁନ୍ତି ।

ତେଣୁ ସେମାନେ ଜୀବିକାର୍ଜନପାଇଁ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି । ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଯୋଜନା ଯୁଗର ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ଭାରତ ସରକାର ପୁଞ୍ଜିସଘନ ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପକରି ଆସିଅଛନ୍ତି, ଫଳରେ ଯଥେଷ୍ଟ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରୁନାହିଁ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

4. ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାର ଦୁଇଟି ଉପାୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଧାନ ସମସ୍ୟା । କାରତର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା 40 କୋଟିରୁ ଅଧ‌ିକ । ପୁଣି ଏହାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ହେଉଛନ୍ତି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବାସିନ୍ଦା । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଏହି ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କପାଇଁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିକଳ୍ପ ନିଯୁକ୍ତିର ସୁଯୋଗ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ହେଲେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ହେବ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ଭାରତ ଏକ ଶ୍ରମ ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ଦେଶ । ଏଭଳି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅଣକୃଷି କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଅଧ‌ିକ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ହେଲେ ଶ୍ରମ ସଘନ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପକୁ ଅଗ୍ରାଧ୍ୟାକାର ଦିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

5. ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧି କୃଷିର ପରିପୂରକ କେଉଁ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଅରୋପ କରିଥିଲେ ?
Answer:
କୃଷିର ପରିପୂରକ କୃଷିଭିତ୍ତିକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରୁଥିଲେ । କାରଣ ଏଭଳି ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ କମ୍ ପୁଞ୍ଜି ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବାରୁ ଏବଂ ଏହାର ନିୟୋଜନ କ୍ଷମତା ଭାରୀ ଶିଳ୍ପର ସାତଗୁଣ ହୋଇଥିବାରୁ ପୁଞ୍ଜି ଅଭାବଗ୍ରସ୍ତ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ଏହା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ମନେହୁଏ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ବିକାଶପାଇଁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କଲେ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ସହଜ ହେବ ।

F. ପାଞ୍ଚଟି/ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ବିକାଶ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ମଧ୍ୟରେ ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରଗତି ଘଟିଲେ ଲୋକମାନଙ୍କର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ । ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଅଧ୍ଵ ହେଲେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ ଅଧିକ ହୁଏ ଏବଂ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ କମ୍ ହୁଏ । ଏହାର ଅର୍ଥହେଲା ଏହି ଯେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ କମ୍ ହୁଏ ।

ଏହାର ଅର୍ଥହେଲା ଏହି ଯେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ଉପାଦାନ ଦ୍ଵୟ ମଧ୍ଯରେ ଧନାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଉଥିଲାବେଳେ, ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ ଋଣାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଯେତେ ଅଧ୍ଵ ହୁଏ, ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ ମଧ୍ୟ ସେତେ ଅଧିକ ହୁଏ ।

2. ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ।
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ଉପଯୋଗ କରି ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ର ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଉତ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ତାହାକୁ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରର ମାନ୍ୟତା ଦିଆଯାଇଥାଏ । କୃଷି, ପଶୁପାଳନ, ଜଙ୍ଗଲ ଓ ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ ଆଦି ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଔଦ୍ୟୋଗିକ କ୍ଷେତ୍ରବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ଉଦ୍ୟୋଗମାନରେ କଞ୍ଚାମାଲଗୁଡ଼ିକ ଉପଭୋଗ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ, ନିର୍ମାଣ, ଖଣିଜ ଉତ୍ତୋଳନ ଗ୍ୟାସ, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଓ ଜଳଯୋଗାଣ ଆଦି ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଉନ୍ନତ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଏହି ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

3. ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ।
Answer:
ଶିଳ୍ପ, ନିର୍ମାଣ, ବିଜୁଳିଶକ୍ତି, ଜଳଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ହିସାବରେ ଗଣାଯାଏ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଔଦ୍ୟୋଗିକ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ବିକଶିତ ତଥା ଉନ୍ନତ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ବିଶେଷ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରିଥାଏ ।

ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ୍, ବୀମା, ବାଣିଜ୍ୟ, ପରିବହନ, ଗୃହନିର୍ମାଣ ଓ ସଞ୍ଚାର ଆଦି ସେବାକୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରାଥମିକ ଏବଂ ମାଧ୍ଯମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହେବାର ଦେଖାଯାଏ, କିନ୍ତୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ କେବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ସେବାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ । ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯେତେ ତ୍ଵରାନ୍ଵିତି ହେବ, ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ସେତେ ଅଧ୍ବକ ହେବ ।

4. ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ।
Answer:
ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତିକୁ କେତେକ ଆୟ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ବିଭକ୍ତିକରଣକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରର ଦାନକୁ ନେଇ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଆୟ ଗଠିତ ।
ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ନିଯୁକ୍ତିର ପ୍ରଣାଳୀକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଦେଶର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ହେଉଛି ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁଥିବା ଶ୍ରମିକ ତଥା କାର୍ଯ୍ୟକରିବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ମାତ୍ର ବେକାର ଥିବା ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ସମଷ୍ଟି । ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଅଧ୍ୟୟନ ମଧ୍ଯ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସ୍ତର ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ? ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ସମୟରେ କି ପ୍ରକାର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଅର୍ଥନୀତିରେ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଥ‌ିବା ପୁରାତନ ଢାଞ୍ଚା ବଦଳାଇ ନୂତନ ଢାଞ୍ଚା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଆସିଛି । କୃଷିରୁ ଶିଳ୍ପ, ଶିଳ୍ପରୁ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବଢ଼ିଚାଲିଥ‌ିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆୟ ଓ ଉପଭୋଗ ମାନ ବୃଦ୍ଧି ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅର୍ଥ :
ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଥିବା ରକ୍ଷଣଶୀଳ ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଧାରାର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ଏକ ନୂତନ ଚିନ୍ତାଧାରା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ତେଣୁ ପୁରାତନ ପଦ୍ଧତି ପରିବର୍ତ୍ତେ ନୂତନ ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନକୁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏହି ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କୃଷିଠାରୁ ଅଣକୃଷି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଗତି ଏବଂ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରୁ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରକୁ ଗତି ଘଟେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଏକକ ଓ ପାରିବାରିକ ବ୍ଯକ୍ତିକ ସଂଗଠନକୁ ପରିହାର କରି ବୃହତ୍ତର ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶିଳ୍ପ ବ୍ୟବସାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଗଢ଼ାଯାଏ । ଶେଷରେ ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନର କ୍ଷେତ୍ର ବୃତ୍ତର ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଏବଂ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରୁ ସହାରାଞ୍ଚଳ ଓ ଅଣକୃଷି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଗତି କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ
ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଲକ୍ଷଣ :
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ସଂରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅଂଶବିଶେଷ ।
(i) ସଙ୍ଗତ ବିଚାରଧାରା, ଆଚରଣ, ବଣ୍ଟନ ଓ ଉପଭୋଗ – ସଙ୍ଗତ ଚିନ୍ତାଧାରା ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ବିଶେଷ ଅଂଶ । ପୁରାତନ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଚିନ୍ତାଧାରା ବା ମନୋଭାବର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ଆଧୁନିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ଓ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅଙ୍ଗବିଶେଷ ଓ ସହାୟକ । ସେହିପରି ପୁରାତନ ଉତ୍ପାଦନ ପଦ୍ଧତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ନୂତନ ଆଧୁନିକ ଉତ୍ପାଦନ ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରଚଳନ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅଂଶବିଶେଷ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ସେହିପରି ବଣ୍ଟନ ଓ ଉପଭୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଧୁନିକ ଚିନ୍ତାଧାରାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅନ୍ୟ ଏକ ଲକ୍ଷଣ ହୋଇଥାଏ ।

(ii) ଯୋଜନା – ନୂତନ ଯୋଜନା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ସଂରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଏହା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରିପାରୁଥିବା ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହେବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ ।

(iii) ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମତା – ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଅନୁଷ୍ଠାନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ନୂତନ ଦକ୍ଷ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସୃଷ୍ଟି ନ ହେଲେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ । ଶ୍ରମ ସଙ୍ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ଶ୍ରମିକର ଗତିଶୀଳତା ଓ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି, ଭୂସଂସ୍କାର ମାଧ୍ୟମରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି, ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ମନୋବୃତ୍ତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସେମାନଙ୍କୁ କର୍ମତତ୍ପର, ଶୃଙ୍ଖଳ, ସମୟାନୁବର୍ତ୍ତୀ କରିପାରିଲେ ପରିବର୍ଭନ ସୁଗମ ହୁଏ ।

Prof. Simon Kuanets ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ନିମ୍ନଲିଖ ବିଷୟ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଛନ୍ତି ।

  • ମୁଣ୍ଡପିଛା ଉତ୍ପାଦର ଉଚ୍ଚହାରରେ ବୃଦ୍ଧି
  • ଉତ୍ପାଦନ ଉପାଦାନର ଉଚ୍ଚହାରରେ ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି
  • ପ୍ରବିଧ୍ଵଜ୍ଞାନର ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ
  • ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସାମାଜିକ ଓ ଆଦର୍ଶଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ
  • ସମୃଦ୍ଧ ଦେଶମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ବାଣିଜ୍ୟ କରିବା ପ୍ରବୃତ୍ତି ।

ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ନିମନ୍ତେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ ।
(i) ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ପରିବର୍ତ୍ତନ– ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତିରେ ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥନୀତି ପ୍ରଚଳିତ । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବଦଳାଇ ଅଣକୃଷିଭିଭିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିସ୍ତାର କରାଗଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ଘଟିଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ପ୍ରଚଳିତ କୃଷି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆମୂଳଚୂଳ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଭୂସଂସ୍କାରର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ଘଟିଥାଏ ।

(ii) ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରମ ଆବଣ୍ଟନର ପରିବର୍ତ୍ତନ – ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କର ଆନୁପାତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରାଯାଇଥାଏ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁଥିବା ଲୋକସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ କରାଯାଇ ଅଣକୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଏ । ସେହିପରି ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ସ୍ଥିର ରହିଥାଏ ଯାହାର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

(iii) ଜାତୀୟ ଆୟର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହେଲେ ଜାତୀୟ ଆୟରେ କୃଷିର ଅବଦାନ ହ୍ରାସ ପାଏ । ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତି ସାଧାରଣତଃ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥନୀତି ଅଟେ । ଏହି ପ୍ରକାର ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷିର ଅବଦାନ ଜାତୀୟ ଆୟରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ । ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ଖୁବ୍ ସ୍ୱଳ୍ପ । ତେଣୁ ଆର୍ଥନୀତିକ ଉନ୍ନୟନ ନିମନ୍ତେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାଧ୍ୟମରେ କୃଷିର ଅବଦାନ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ଓ ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

(iv) ଜନସଂଖ୍ୟା ଆବଣ୍ଟନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ– ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥନୀତିରେ ଅଧୂକ ଲୋକ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରନ୍ତି । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରୁ ସହରାଞ୍ଚଳକୁ ଲୋକ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

(v) ଆୟର ବଣ୍ଟନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ– ସଂରଚନାତ୍ମକ ବା ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଆୟବୈଷମ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଧନୀ ଦରିଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

(vi) ସାମାଜିକ ସଂରଚନାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା ବଦଳିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଲୋକଙ୍କ ମନୋବୃତ୍ତି, କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ, ଉପଭୋଗ ଢାଞ୍ଚା, ସଂଚୟ ଓ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ଧାରା ବଦଳିଯାଏ ।

(vii) ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅତୀତର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ରହିଥିଲା । ଅନଗ୍ରସର ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କେବଳ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାଧ୍ୟମରେ ଅଣକୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଓ ଶିଳ୍ପାନ୍ନତ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହ ଅଧୁକ ବାଣିଜ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।
ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା କୃଷିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଏ ଓ ଜାତୀୟ ଆୟରେ କୃଷିର ଅବାଦନ ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବାର ଅବଦାନ ଜାତୀୟ ଆୟରେ କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ଘଟିଲେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଆୟର ଅନୁପାତ ସର୍ବାଧ୍ଵ ହୁଏ ଏବଂ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ର ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଥାଏ । ସର୍ବଶେଷ ସ୍ଥାନ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଅଧ୍ୟାର କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sociology Solutions Unit 3 ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ Long Answer Questions.

CHSE Odisha 11th Class Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ପରିବାରର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରି ଏହାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପରିବାର ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜର ଚିରନ୍ତନ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ପରିଚିତ । ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିବାର ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନକୁ ଗଭୀରଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପରିବାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରି ଶିଶୁକୁ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ଆଦର୍ଶ ମାନବରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ । ଏହା ହେଉଛି ନାଗରିକତାର ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷାକେନ୍ଦ୍ର । ତେଣୁ ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ପରିବାର ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସଂରଚନାର ଭ୍ରୁଣକୋଷ ସଦୃଶ ।

ପରିବାରର ସଂଜ୍ଞା – ମାକାଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍ (Maclver and Page) ଙ୍କ ମତରେ, “ପରିବାର ହେଉଛି ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସମୂହ, ଯେଉଁଥରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଏବଂ ସ୍ଥାୟୀ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କ ଥାଏ ଏବଂ ଏହା ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଲାଳନପାଳନ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଟେ ।’’

କେ.ଡେଭିସ୍ (K. Davis) ଙ୍କ ମତରେ, “ପରିବାର ହେଉଛି କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଏକ ସମୂହ, ଯେଉଁମାନେ ପରସ୍ପରର ରକ୍ତସମ୍ପର୍କୀୟ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଜ୍ଞାତିରୂପେ ପରିଚିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।’’

ବର୍ଗେସ୍ ଏବଂ ଲକ୍ (Burgess and Locke) ଙ୍କ ମତରେ, ‘ପରିବାର କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଏକ ସମୂହ, ଯେଉଁମାନେ କି ବିବାହ ବନ୍ଧନ କିମ୍ବା ରକ୍ତସମ୍ପର୍କ କିମ୍ବା ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ସୂତ୍ରରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ଏକତ୍ର ବାସକରି ଏକ ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ସ୍ଵାମୀ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ, ପିତା ଓ ମାତା, ପୁତ୍ର ଓ କନ୍ୟା, ଭ୍ରାତା ଓ ଭଗ୍ନୀ ଆଦି ନିଜର ସାମାଜିକ ଭୂମିକା ଅନୁସାରେ ପରସ୍ପର ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ଓ ସହଯୋଗ ରକ୍ଷାକରି ଏକ ସାଧାରଣ ସଂସ୍କୃତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି ।’’

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

ପରିବାରର ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of family) – ଉପରଲିଖ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକରୁ ପରିବାରର କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଲକ୍ଷଣ ବା ଗୁଣ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆମେ ସୂଚନା ପାଇଥାଉ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

(i) ଏକ ସଙ୍ଗମନ ସମ୍ପର୍କ (A mating relationship) – ପୁରୁଷ ଏବଂ ନାରୀର ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ ପରିବାରକୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହି ସମ୍ପର୍କ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ବା ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ହୋଇପାରେ । ଏହି ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ କେବଳ ବୈବାହିକ ବନ୍ଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ବୈବାହିକ ସମ୍ବନ୍ଧ ବ୍ୟତିରେକେ ପରିବାର ବିଷୟରେ କଳ୍ପନା କରାଯାଇ ନପାରେ । ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟରେ ଯେତେବେଳେ ଏହି ବୈବାହିକ ସମ୍ପର୍କ ଅବସାନ ଘଟେ, ସେହି ସମୟରେ ପରିବାରର ବିଘଟନ ଘଟେ, ସେହି ସମୟରେ ପରିବାର ବିଘଟନମୁଖୀ ହେବା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ ।

(ii) ଏକପ୍ରକାର ବିବାହ (A form of marriage) – ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଆଧାର ହେଉଛି ବିବାହ । ବିବାହ ଅନୁଷ୍ଠାନଦ୍ଵାରା ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟରେ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବିବାହ ପଦ୍ଧତି ଏକବିବାହ ବା ବହୁବିବାହ ପଦ୍ଧତିରେ ହୋଇପାରେ । ଅନ୍ତର୍ବିବାହ ବା ବହିର୍ବିବାହ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ନିର୍ବାଚନ କରାଯାଇପାରେ ।

(ii) ଏକ ନାମକରଣ ପଦ୍ଧତି (A system of nomenclature) – ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନାମକରଣ ପ୍ରଥାଦ୍ୱାରା ପରିଚିତ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ ପରିବାର ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥିବାବେଳେ, ଆଉ କେତେକ ପରିବାର ମାତାଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥାଏ । ପରିବାରର ବଂଶ ପିତୃବଂଶୀୟ କିମ୍ବା ମାତୃବଂଶୀୟ ନିୟମକୁ ଭିଭିକରି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିବାହ ପରେ ସ୍ତ୍ରୀ ନିଜ ପିତୃଗୃହ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ‘ସ୍ଵାମୀ’ ଗୃହରେ ବାସକରୁଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିବାହ ପରେ ସ୍ବାମୀ ସ୍ତ୍ରୀ ଗୃହରେ ବାସ କରିଥାଏ । ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାରକୁ ‘ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର’ ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାରକୁ ‘ମାତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।

(iv) ଏକ ସାଧାରଣ ବାସସ୍ଥଳୀ (A common habitation) – ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କପାଇଁ ଏକ ସାଧାରଣ ବାସସ୍ଥଳୀ ରହିଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନେ ସେହି ବାସସ୍ଥଳୀରେ ଏକତ୍ର ବାସ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏକତ୍ର ବାସ କରିବା ଫଳରେ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ, ଘନିଷ୍ଠ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ଏଥନିମିତ୍ତ ପରିବାରକୁ ଏକ ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ (Primary group) ଭାବେ ଅଭିହିତ କରାଯାଇଥାଏ ।

(v) ଏକ ଆର୍ଥନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା (An economic provision) – ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରରେ ଏକ ଆର୍ଥନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥାଏ । ସନ୍ତାନମାନଙ୍କର ଲାଳନପାଳନ ଏବଂ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଭରଣପୋଷଣ ପାଇଁ ଏହି ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ପରିବାରର ସୁରକ୍ଷା ତଥା ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ପରିବାରର ପ୍ରାପ୍ତବୟସ୍କ ସଦସ୍ୟମାନେ ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

2. ପରିବାରର ପ୍ରକାରଭେଦ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋକପାତ କର ।
Answer:
ପରିବାର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ସାର୍ବଜନୀନ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ପରିଚିତ । ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଭିଭିକରି ପରିବାରକୁ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ । ନିମ୍ନରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପରିବାର ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ।

(a) ପ୍ରାଧ୍ୟାକାର ଭିଭିକରି (On the basis of authority) :
ପ୍ରାଧ୍ୟାକାରକୁ ଭିଭିକରି ପରିବାରକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(i) ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର ।

(i) ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର (Patriarchal family) – ଏହି ପରିବାରରେ ପିତା ବା ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୁରୁଷ ବ୍ୟକ୍ତି ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ସେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ଏବଂ ଅଧିକାରର ମୁଖ୍ୟ ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ଅଟନ୍ତି । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ପିତାଙ୍କର ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ସମ୍ପତ୍ତିର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ପିତାଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ପୁତ୍ର ଏହି ପରିବାରରେ ପାରିବାରିକ ସମ୍ପଭିର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ତରାଧ୍ୟାକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାରର ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କର ସମାନ ଅଧିକାର ଥାଏ । ଏ ପୃଥିବୀର ବହୁ ସମାଜ, ଯଥା – ଇଉରୋପ, ଚୀନ୍, ଜାପାନ ପ୍ରଭୃତି ମଙ୍ଗୋଲୀୟ ସମାଜରେ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଆର୍ଯ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଅଞ୍ଚଳରେ ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର ଦେଖାଯାଏ ।
(ii) ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର (Materiarchal family) – ଏହି ପରିବାରରେ ମାତା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ଏହା ଏକ ସ୍ତ୍ରୀ-ପ୍ରଧାନ ବା ସ୍ତ୍ରୀ-ଶାସିତ ପରିବାର ଅଟେ । ମାତାଙ୍କ ଉପରେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ଏବଂ କର୍ତ୍ତୃତ୍ତ୍ଵ ନ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ । ମାଆ ସର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧିକ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ଅଟନ୍ତି । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ତାଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ପରିବାରର ସମ୍ପଭିର ଉତ୍ତରାଧିକାର ମାତାଙ୍କଠାରୁ କନ୍ୟାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଥାଏ । ଏହି ଧରଣର ପରିବାରରେ ପୁରୁଷ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମାତୃବଂଶିକ ଏବଂ ବାସସ୍ଥାନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମାତୃସ୍ଥାନିକ ଅଟେ । କେରଳରେ ଟିୟା ଓ ନାୟାର, ଆସାମର ଖାସି ଏବଂ ମେଘାଳୟର ‘ଗାରୋ’ ଜନଜାତିରେ ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।

(b) ସଂରଚନା ଭିତ୍ତିରେ (On the basis of family structure) :
ସଂରଚନାକୁ ଭିତ୍ତିକରି ପରିବାରକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(i) ଦାମ୍ପତ୍ୟମୂଳକ ବା ଐକିକ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ବିସ୍ତୃତ ବା ଯୌଥ ପରିବାର ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

(i) ଦାମ୍ପତ୍ୟମୂଳକ ବା ଐକିକ ପରିବାର (Nuclear family ) – ଏହି ଐକିକ ପରିବାର ସ୍ୱାମୀ, ସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର
ଅପ୍ରାପ୍ତବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହା ଆକାରରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଟେ ଏବଂ ସୀମିତସଂଖ୍ୟକ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହି ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ, ଘନିଷ୍ଠ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଏହା ଏକ ଆଦର୍ଶ ପରିବାରଭାବେ ସର୍ବତ୍ର ଆଦୃତ ଅଟେ । କାରଣ ଏହି ପରିବାରରେ ଖୁବ୍ କସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ବାସ କରୁଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହିଂସା, ଦ୍ବେଷ ଏବଂ ପ୍ରରଶ୍ରୀକାତରତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ନ ଥାଏ । ଆମେରିକୀୟ ପରିବାର ଏହି ଐକିକ ପରିବାରର ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।
(ii) ଯୌଥ ପରିବାର (Joint family) – ଏହି ପରିବାର ଏକ ବୃହତ୍ ପରିବାର ଯାହା ପିତା, ମାତା, ପ୍ରାପ୍ତ ଓ ଅପ୍ରାପ୍ତବୟସ୍କ ସନ୍ତାନ-ସନ୍ତତି, ପିତାଙ୍କର ଭ୍ରାତୃବର୍ଗ ଓ ସେମାନଙ୍କର ସନ୍ତାନ-ସନ୍ତତି ଏବଂ ପିତାଙ୍କର ବୃଦ୍ଧ ପିତାମାତାଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ସାଧାରଣତଃ ଏହି ପରିବାର ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵ ପୁରୁଷ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ । ଏହି ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ବାସ କରନ୍ତି, ଏକ ରନ୍ଧନରେ ଭୋଜନ କରନ୍ତି, ଅବିଭକ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ପାରିବାରିକ ପୂଜାବିଧ‌ିରେ ଅଭିନ୍ନଭାବେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ପରସ୍ପର ରକ୍ତସମ୍ପର୍କରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପରିବାରରେ ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୁରୁଷ ବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶାସକରୂପେ ପରିଚିତ । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ତାଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଯୌଥ ପରିବାର ବହୁଳଭାବେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

(c) ବାସତି ସ୍ଥାପନ ଭିତ୍ତିରେ (On the basis of residence) :
ବସତି ସ୍ଥାପନକୁ ଭିତ୍ତିକରି ପରିବାର ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା –
(i) ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ମାତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ।

(i) ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର (Patrilocal family) – ଯଦି ବିବାହ ପରେ ‘ସ୍ତ୍ରୀ’ ନିଜ ପିତୃଗୃହ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ‘ସ୍ଵାମୀ’ ଗୃହରେ ଅବସ୍ଥାନ କରେ, ସେହି ପରିବାରକୁ ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାରରେ ସ୍ଵାମୀ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରି ଅଧ‌ିକ କ୍ଷମତାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଆଧୁନିକ ଔଦ୍ୟୋଗିକ ସମାଜରେ ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ଏକ ଆଦର୍ଶ ପରିବାର ରୂପେ ସର୍ବତ୍ର ପ୍ରଚଳିତ ଅଟେ ।
(ii) ମାତୃ-ଆବାସିକ ବା ମାତୃସ୍ଥାନିକ ପରିବାର (Matrilocal family) – ଯଦି ବିବାହ ପରେ ସ୍ଵାମୀ ନିଜ ଗୃହକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ‘ସ୍ତ୍ରୀ’ ଗୃହର ବାସ କରେ, ସେହି ପରିବାରକୁ ମାତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହି ପରିବାରରେ ‘ସ୍ତ୍ରୀ’ର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ଏବଂ ‘ସ୍ଵାମୀ’ ସ୍ତ୍ରୀର ବଶ୍ୟତା ସ୍ବୀକାର କରିଥାଏ । ଏହା ଏକ ଆଦର୍ଶ ପରିବାରଭାବେ ପରିଗଣିତ ହୋଇ ନ ଥାଏ । କାରଣ ଅନେକ ସମୟରେ ସ୍ତ୍ରୀର ଔଦ୍ଧତ୍ୟ, ଆତ୍ମବଡ଼ିମା ଏବଂ ରୁକ୍ଷ ବ୍ୟବହାର ସ୍ଵାମୀ ପାଇଁ ଦୁର୍ବିସହ ହୋଇପଡ଼େ । ଫଳରେ ସ୍ଵାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀ ସମ୍ପର୍କ ତିକ୍ତ ହୋଇ ପରିବାର ବିଘଟନ ଆଡ଼କୁ ଗତି କରିଥାଏ । କେରଳର ‘ଖାସି’ ଜନଜାତୀୟ ପରିବାର ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ଅଟେ ।

(d) ବିବାହ ପଦ୍ଧତି ଭିଭିରେ (On the basis of marriage) :
ବିବାହ ପଦ୍ଧତିକୁ ଭିଭିକରି ପରିବାରକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(i) ଏକବିବାହୀ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ବହୁବିବାହୀ ପରିବାର ।

(i) ଏକବିବାହୀ ପରିବାର (Monogamous family) – ଏହି ପରିବାର ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏବଂ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହି ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ କେବଳ ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବିବାହ କରିଥାଏ । ସ୍ତ୍ରୀର ଜୀବିତାବସ୍ଥାରେ ସ୍ୱାମୀ ଦ୍ବିତୀୟ ବିବାହ କରିପାରେ ନାହିଁ । ସେହିପରି ସ୍ବାମୀର ଜୀବିତାବସ୍ଥାରେ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ଵାମୀ ଗ୍ରହଣ କରିପାରି ନ ଥାଏ । ମାତ୍ର କେତେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ନିୟମର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଘଟିଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ପୃଥିବୀର ସବୁସମାଜରେ ଏହି ପରିବାର ଏକ ଆଦର୍ଶ ପରିବାରରୂପେ ପରିଚିତ ।
(ii) ବହୁବିବାହ ପରିବାର (Polygamous family) – ଏହି ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ଏକାଧ୍ଵକ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ସ୍ତ୍ରୀ ଏକାଧ୍ଵ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପରିବାର ମଧ୍ୟ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ।

(i) ବହୁ-ପତ୍ନୀକ ପରିବାର (Polygynous family) – ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏକ ସମୟରେ ଅନେକ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରି ବସବାସ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ବହୁପତ୍ନୀକ ପରିବାର କୁହାଯାଏ । ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାର ଏସ୍କିମୋ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ, ଆଫ୍ରିକାର ନିଗ୍ରୋ ଏବଂ ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ ଦେଖାଯାଏ । ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜା ଦଶରଥଙ୍କ ପରିବାର ଏହାର ଏକ ଜ୍ୱଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ।
(ii) ବହୁପତିକ ପରିବାର (Polyandrous family) – ବହୁପତିଙ୍କ ପରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜଣେ ନାରୀ ଏକ ସମୟରେ ଏକାଧିକ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ । ସ୍ତ୍ରୀ ଉପରେ ସମସ୍ତ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ସମାନ ଅଧିକାର ଥାଏ । ପାଣ୍ଡବ ପରିବାର ବହୁପତିକ ପରିବାରର ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ । ଉତ୍ତର ଭାରତର କେତେକ ଜନଜାତି, ସିଂହଳର ଅଧ‌ିବାସୀ ଏବଂ ମୁଣ୍ଡା ଜନଜାତିରେ ଏହି ବହୁପତିକ ପରିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

(e) ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଭିଭିରେ (On the basis of descent) :
ବଂଶାନୁକ୍ରମକୁ ଭିତ୍ତିକରି ପରିବାରକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(i) ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର ।

(i) ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର (Patrilineal family) – ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଓ ଉତ୍ତରାଧିକାର ସୂତ୍ର ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ, ସେହି ପରିବାରକୁ ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର କୁହାଯାଏ । ପିତା ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ଅଟନ୍ତି । ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ କ୍ରମରେ ଉତ୍ତରାଧିକାରିତା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ । ଏହି ପରିବାରକୁ ମଧ୍ୟ ପିତୃରେଖୀୟ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
(ii) ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର (Matrilineal family) – ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଓ ଉତ୍ତରାଧିକାର ସୂତ୍ର ମାତାଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ଅନୁସୃତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ମାତା ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧ୍ୟାକାରିଣୀ ଅଟନ୍ତି । କନ୍ୟାମାନଙ୍କ କ୍ରମରେ ସମ୍ପତ୍ତି ହସ୍ତାନ୍ତର ହୋଇଥାଏ ।

(f) ଆନ୍ତଃ-ସମୁହ ଓ ବହିଃ-ସମୂହ ଭିଭିରେ (On the basis of in-group and out-group) :
ଆନ୍ତଃ-ସମୂହ ଓ ବହିଃ-ସମୂହ ଭିତ୍ତିକରି ପରିବାର ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା –
(i) ଆନ୍ତର୍ବିବାହ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ବହିର୍ବିବାହ ପରିବାର ।

(i) ଆନ୍ତର୍ବିବାହ ପରିବାର (Endogamous family) – ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ଅନ୍ତର୍ବିବାହ ନିୟମ ପାଳନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଆନ୍ତର୍ବିବାହ ପରିବାର କୁହାଯାଏ । ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ଏକ ଜାତି-ସ୍ଥିତି ସମାଜ ଅଟେ । (caste-ridden society) ଏହି ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଜାତି ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଜାତିର ବିବାହ କରି ନ ଥାଏ । ଆନ୍ତର୍ବିବାହ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ସମୂହ, ଜାତି କିମ୍ବା ବଂଶ ଭିତରେ ବିବାହ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ଅଟେ ।
(ii) ବହିର୍ବିବାହ ପରିବାର (Exogamous family) – ଏହି ବହିଃ-ବିବାହ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ସମୂହ, ଗୋତ୍ର ବା ଟୋଟେମ୍ ବାହାରେ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଯେଉଁ ପରିବାର ଏହି ବହିଃବିବାହ ନିୟମକୁ ଅନୁସରଣ କରେ, ସେହି ପରିବାରକୁ ବହିର୍ବିବାହ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

3. ପରିବାରର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଏକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନୁଷ୍ଠାନଭାବେ ପରିବାରର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏହା ସମାଜରେ ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ମାକ୍ ଆଇଭର (Maclver) ପରିବାରର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ଯଥା –
(a) ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ
(b) ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ।

(a) ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Essential functions) :
ପରିବାରର ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(i) ଯୌନ ଇଚ୍ଛାର ପୂରଣ (Satisfaction of sex need) – ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଯୌନ ଇଚ୍ଛାର ପୂରଣ କରିବା । ଯୌନ ଇଚ୍ଛା ମନୁଷ୍ୟର ସହଜାତ ପ୍ରବୃତ୍ତି, ଯାହା କେବଳ ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟରେ ବୈବାହିକ ସମ୍ପର୍କଦ୍ୱାରା ଚରିତାର୍ଥ ହୋଇଥାଏ । ଏହା କେବଳ ପରିବାରଦ୍ଵାରାହିଁ ସମ୍ଭବ । ବାସ୍ୟାୟନ (Vatsyayan) ଯୌନତୃପ୍ତିକୁ ପରିବାରର ପ୍ରାଥମିକ କାର୍ଯ୍ୟରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି । ହାଭେଲକ୍ (Havelock) କହିଛନ୍ତି, ‘‘ଯୌନସଙ୍ଗତି ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହେଲେ ବିବାହ ସଂରଚନା ଏକ ବାଲୁକା ସ୍ତୂପରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।’’ ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ବିଭିନ୍ନ ଗର୍ଭନିରୋଧକ ଯନ୍ତ୍ର ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିର ଉଦ୍ଭ ବନ ଯୋଗୁଁ ଯୌନ ସନ୍ତୋଷ ଠିକ୍‌ଭାବେ ଚରିତାର୍ଥ ହୋଇପାରୁଛି । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଯୌନ ଇଚ୍ଛାରେ ପରିତୃପ୍ତି ପରିବାରର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

(ii) ପ୍ରଜନନ (Reproduction) – ଯୁଗେ ଯୁଗେ ପରିବାର ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀର ମିଳନ ଘଟାଇ ବଂଶର ସୃଷ୍ଟି ଓ ସଂରକ୍ଷଣ କରିଥାଏ । ସ୍ଵାମୀ ଓ ସ୍ତ୍ରୀର ଯୌନ ସମ୍ପର୍କରୁ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମନିଏ । ବଂଶରକ୍ଷା ହିନ୍ଦୁ ବିବାହର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ । କାରଣ କୁଳରକ୍ଷା ଏବଂ ପିତୃପୂଜା ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନର ଜନ୍ମ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ତେଣୁ ବିବାହ ପରେ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପଭି ନ ହେଲେ କିମ୍ବା ସ୍ତ୍ରୀ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କରିବାକୁ ଅକ୍ଷମ ହେଲେ ପୁରୁଷର ବହୁପତ୍ନୀ ଗ୍ରହଣ ଏକ ଧର୍ମାନୁମୋଦିତ ପ୍ରଥାରୂପେ ହିନ୍ଦୁ ପାରିବାରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସ୍ବୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ଅଟେ । ତେଣୁ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କରିବା ପରିବାରର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ ।

(iii) ସନ୍ତାନମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତା ଏବଂ ଯତ୍ନ (Protection and care of the children) – ଯେତେବେଳେ ମାନବ ଶିଶୁ ଜନ୍ମଲାଭ କରେ ସେ ସଂମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଅସହାୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଏ । ପରିବାରଦ୍ୱାରା ତା’ର ଶାରୀରିକ ଏବଂ ମାନସିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟର ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ । ତା’ର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣରାଜି କେବଳ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ହିଁ ବିକଶିତ ହୋଇଥାଏ । ପରିବାର କେବଳ ନବଜାତ ଶିଶୁର ଯତ୍ନ ନେଇ ନ ଥାଏ, ଏହା ସନ୍ତାନସମ୍ଭବା ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଔଷଧ, ଚିକିତ୍ସା ଏବଂ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଗର୍ଭସ୍ଥ ଶିଶୁର ମଧ୍ୟ ଯତ୍ନ ନେଇ ନ ଥାଏ, ଏହା ସନ୍ତାନସମ୍ଭବା ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଔଷଧ, ଚିକିତ୍ସା ଏବଂ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଗର୍ଭସ୍ଥ ଶିଶୁର ମଧ୍ୟ ଯତ୍ନ ନେଇଥାଏ । ସେହିପରି ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ରୋଗ କବଳରୁ ପରିବାର ରକ୍ଷା କରିଥାଏ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

(iv) ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା (Establishment of household life) – ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ହିନ୍ଦୁ ପରିବାରର ଚତୁର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ପରିବାର ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ସ୍ବାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଏକତ୍ର ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ଦୃଢ଼ ବନ୍ଧନରେ ଚିରଦିନ ପାଇଁ ବାନ୍ଧି ରଖୁଥାଏ । ବିବାହ ପରେ ସ୍ୱାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ଏକତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ବାସ କରନ୍ତି । ପରିବାରରେ ଏକତ୍ର ବାସ କରିବାଦ୍ଵାରା ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତରିକତା, ସ୍ନେହ, ପ୍ରେମ, ଆନୁଗତ୍ୟ ଏବଂ ସହଯୋଗିତା ପ୍ରଭୃତି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକର ଉଦ୍ରେକ ହୋଇଥାଏ । ସନ୍ତାନସନ୍ତତିମାନଙ୍କର ଲାଳନ-ପାଳନରେ ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ସମସ୍ତ ଦୁଃଖ ଭୁଲିଯାଇଥା’ନ୍ତି ।

(b) ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Non-functions) – ପରିବାର ବିଭିନ୍ନ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ଏକ କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଭରଣପୋଷଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ପରିବାରକୁ ଉଭୟ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଏବଂ ଉପଭୋଗକାରୀ ସଂସ୍ଥାରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଇଥାଏ । ପରିବାର ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ କରିଥାଏ । ପରିବାରକୁ ଚଳାଇବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ଦାୟିତ୍ଵ ଏବଂ କର୍ଭବ୍ୟ ଅଟେ । ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷମାନେ ବିଭିନ୍ନ ବାହ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ତଥା ସମ୍ପଭି ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଦାୟିତ୍ୱ ବହନ କରୁଥିବାବେଳେ ମହିଳାମାନେ ଗୃହର ସମସ୍ତ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରର ନିଜସ୍ଵ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦକ୍ଷତା ଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନେ ପରିବାର ପାଇଁ ଉଭୟ ଚଳନ୍ତି ଓ ଅଚଳନ୍ତି ସମ୍ପତ୍ତି କ୍ରୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପଭିର ସମାନ ବଣ୍ଟନ କରିବା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

(ii) ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟ (Religious functions) – ପରିବାର ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ପରିବାର ହେଉଛି ଶିଶୁମାନଙ୍କର ଧର୍ମ ଶିକ୍ଷାର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ । ଏହିଠାରେ ଶିଶୁ ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଶିକ୍ଷା, ପ୍ରଥା, ନୈତିକତା ଏବଂ ପୂଜାବିଧ୍ ଇତ୍ୟାଦି ପରିବାରର ଅନ୍ୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥାଏ । ଏହା ଫଳରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ପରିସ୍ଫୁଟନ ଘଟିଥାଏ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଚରିତ୍ର ମାର୍ଜିତ ହୋଇଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ପରିବାର ପ୍ରାର୍ଥନା, ମୂର୍ତ୍ତିପୂଜା, ଯୋଗ, ମେଳାମହୋତ୍ସବ ଏବଂ ପୂଜା-ପାର୍ବଣ ପ୍ରଭୃତି ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ପୂର୍ବପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଓ ତର୍ପଣ ଦେବା ଗୃହସ୍ଥର ପ୍ରଧାନ ଧର୍ମ ଏବଂ ଏହା କେବଳ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ହିଁ ସମ୍ଭବ । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ଧର୍ମ ଉପରେ ଗଭୀର ବିଶ୍ଵାସ ସ୍ଥାପନ କରି ଈଶ୍ବରଙ୍କୁ ଭୟ, ଭକ୍ତି ଏବଂ ବିଶ୍ଵାସ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(iii) ଶିକ୍ଷା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ (Educational functions) – ଏହି ପରିବାର ହେଉଛି ଶିଶୁର ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷାସ୍ଥଳୀ । ଶିଶୁକୁ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ପରିବାର ଭିତରେ ପିତାମାତାଙ୍କ ଯତ୍ନରେ ଶିଶୁର ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ତେଣୁ ମ୍ୟାଜିନି (Mazzini) କହିଛନ୍ତି, “ମା’ର ଚୁମ୍ବନ ଓ ପିତାଙ୍କ ଯତ୍ନ ମଧ୍ୟରେ ଶିଶୁର ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ” (The first lesson of child begins between mother’s kiss and father’s care.) ଶିଶୁ ଜୀବନର ସମସ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ପରିବାର ମାଧ୍ୟମରେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରେ ଏବଂ ସେହି ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ଶିଶୁର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ । ସେ ପିତାମାତାଙ୍କଠାରୁ ଭାଷା, ଚାଲିଚଳଣ, ଆଚାର-ବ୍ୟବହାର ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥାଏ । ପରିବାର ମଧ୍ୟରୁ ଶିଶୁ ସ୍ନେହ, ଶ୍ରଦ୍ଧା, ସହଯୋଗିତା, ସହନଶୀଳତା, ପରୋପକାରିତା ଏବଂ ଶୃଙ୍ଖଳା ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଭୃତି ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରି ଭବିଷ୍ୟତରେ ଜଣେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପାରିବାରିକ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନ ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ ।

(iv) ସାମାଜିକୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟ (Socialization functions) – ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଶିଶୁର କ୍ରମବିକାଶ ହୁଏ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପରିବାର ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ଶିଶୁଟିଏ ଜନ୍ମହେବା ପରେ ପିତାମାତାଙ୍କ ଆଦର-ଯତ୍ନରେ ବଢ଼େ ଏବଂ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ଲାଳିତ-ପାଳିତ ହୋଇ ଏକ ଉତ୍ତମ ନାଗରିକରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଶିଶୁ ଜୈବିକ ମାନବରୁ ସାମାଜିକ ମାନବକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ପରିବାରରୁ ଶିଶୁର ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ତେଣୁ ପରିବାରର ସାମାଜିକୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାଜ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଖୁବ୍ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ ।

(v) ଚିତ୍ତବିନୋଦନ କାର୍ଯ୍ୟ (Recreational functions) – ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର କର୍ମକ୍ଳାନ୍ତ ନିରସ ଜୀବନକୁ ମନୋରଞ୍ଜନ ମାଧ୍ୟମରେ ସୁସ୍ଥ, ସରସ ଓ ସୁନ୍ଦର କରିଥାଏ । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ପୂଜା, ନୃତ୍ୟ ଏବଂ ଗୀତ ଆଦିକୁ ଉପଭୋଗ କରି ଜୀବନକୁ ଉପଲବ୍ଧି କରିଥା’ନ୍ତି । ପରିବାର ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ରିଡ଼ା ଉପକରଣମାନ ଯୋଗାଇଦେଇ ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଆନନ୍ଦର ଢେଉ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ପାରମ୍ପରିକ ପରିବାର ସଦୃଶ ଆଧୁନିକ ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ମନୋରଞ୍ଜନ କରିପାରୁ ନାହିଁ । କାରଣ ଆଧୁନିକ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଲବ, ହୋଟେଲ ଏବଂ ସିନେମା ଗୃହ ଆଦି ନିରବିନୋଦନ କେନ୍ଦଗଦିକରେ ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦ କରଛନ୍ତି ।

(vi) ପ୍ରତିରକ୍ଷାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ (Protective functions) – ପରିବାର ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ନିରାପତ୍ତା ଯୋଗାଇଥାଏ । ଏହା କେବଳ ଶିଶୁ ଏବଂ ବୃଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଯତ୍ନ ନ ଥାଏ; ପରନ୍ତୁ ଏହା ପଙ୍ଗୁ, ଅଥର୍ବ ତଥା ଅକର୍ମଣ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଭରଣପୋଷଣ ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଥାଏ । ପରିବାର ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ‘ସାମାଜିକ ବୀମା’ (Social insurance) ସଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । କାରଣ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ପାଇଁ ପରିବାର ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଦାନ ଦେଇଥାଏ, ଅର୍ଥାତ୍‌ ପରିବାରର ‘ମିଳିତ ପାଣ୍ଠି’ରୁ ଅର୍ଥ ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯାଇଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ପରିବାର ତା’ର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

4. ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଦ୍ରୁତ ଉଦ୍ୟୋଗୀକରଣ, ନଗରୀକରଣ ପ୍ରଭୃତିର ପ୍ରଭାବ ଫଳରେ ପରିବାରର ଦୈନନ୍ଦିନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ସମାଜରେ ସଂଘଟିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାରିବାରିକ ଜୀବନରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି । ଯାହାଫଳରେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ବୌଦ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାଧାରା, ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଏବଂ ଆଚରଣ ଶୈଳୀକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ କେତେକ ବାହ୍ୟସଂସ୍ଥାର ପ୍ରଭାବରେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଘଟିତ ହୋଇ ପରିବାରର ଗୁରୁତ୍ଵ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ନିମ୍ନରେ ପରିବାରର ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।

(i) ଶିକ୍ଷାଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the functions of education) – ପ୍ରାଚୀନ ସମାଜରେ ପରିବାର ଶିକ୍ଷାର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ ଥିଲା । ଏହି ପରିବାର ମଧ୍ୟରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରୁଥିଲା ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତିଗତ ତାଲିମପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ପରିବାର ଆଉ ଶିକ୍ଷାର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ ହୋଇ ରହିନାହିଁ । ଶିଶୁକୁ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଛି । ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଉଚିତ ମାର୍ଗରେ ପରିଚାଳିତ କରିବା ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଦେବାପାଇଁ ଶିକ୍ଷକ, ଶିକ୍ଷୟିତ୍ରୀ, ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକ ଏବଂ ସମାଜ-ସେବକମାନଙ୍କର ଭୂମିକା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଟେଲିଭିଜନ, ଟେପ୍‌ରେକର୍ଡ଼ର, ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପ୍ରଭୃତି ଗଣଯୋଗାଯୋଗର ମାଧ୍ୟମ ଜରିଆରେ ଶିଶୁମାନେ ସ୍ଵାଧୀନଭାବେ ଗୃହରେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିପାରୁଛନ୍ତି ।

(ii) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the functions relating to health) – ପୂର୍ବେ ପରିବାର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା କରୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ କାର୍ଯ୍ୟ ଆଉ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଉନାହିଁ । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବା ପ୍ରଦାନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଡାକ୍ତରଖାନା, ମାତୃମଙ୍ଗଳ କେନ୍ଦ୍ର, କ୍ଲିନିକ୍, ଅଙ୍ଗନବାଡ଼ି, ସେବାସଦନ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି । ପୂର୍ବେ ପରିବାରରେ ଜ୍ଞାତିବର୍ଗଙ୍କଦ୍ବାରା ଶିଶୁର ଯତ୍ନ ନିଆଯାଉଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୃହର ଧାତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶିଶୁର ଯତ୍ନ ନିଆଯାଉଛି । ପରିବାର ଅପେକ୍ଷା ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ନିଯୁକ୍ତ ଥିବା ଡାକ୍ତର, ନର୍ସ, ଧାଈ ପ୍ରଭୃତି ରୋଗୀର ସେବା ଶୁଶ୍ରୁଷା କରୁଛନ୍ତି । ସେହିପରି ପୂର୍ବେ ଶିଶୁ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲା ଏବଂ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଲାଳିତପାଳିତ ହେଉଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ଶିଶୁ ବିଭିନ୍ନ ଡାକ୍ତରଖାନା ଓ କ୍ଲିନିକ୍ ଆଦି ପ୍ରସୂତି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରୁଛି ଏବଂ ସେଠାରେ ନିଯୁକ୍ତ ଧାତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶିଶୁର ଉପଯୁକ୍ତ ଯତ୍ନ ନିଆଯାଉଛି ।

(iii) ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in economic functions) – ପୂର୍ବେ ପରିବାର ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ, ଉପଭୋଗ ଏବଂ ବଣ୍ଟନର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ ଥିଲା । ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବାର କେବଳ ଉପଭୋଗୀ ସଂସ୍ଥାରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନାଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ବ୍ୟବହାର କରୁଛନ୍ତି । ପୁରାତନ କାଳରେ କୃଷି ଥିଲା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିତ୍ତି । ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ କରି ସେମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରୁଥିଲେ । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର କୌଳିକ କୃଷି ବୃତ୍ତିକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ବିଭିନ୍ନ ଅଫିସ୍, କଳକାରଖାନା ଏବଂ ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଛି ।

(iv) ସାମାଜିକୀକରଣ ପରିବାରର ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the function of socialization) – ପୂର୍ବେ ସାମାଜିକୀକରଣ ପରିବାରର ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା । ପରିବାର ମଧ୍ୟରୁ ହିଁ ଶିଶୁର ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହେଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବାରର ଏହି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ଉଦ୍ୟୋଗୀକରଣ ଏବଂ ନଗରୀକରଣ ବିଭିନ୍ନ କର୍ମସଂସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ସୃଷ୍ଟି କରି ନାରୀମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଛି । ନାରୀମାନେ ବିଭିନ୍ନ କର୍ମସଂସ୍ଥାନରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରି ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ନିଜର ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷିତା ମହିଳା ତଥା ଧାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଛାଡ଼ି ନିଜ କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରକୁ ବାହାରି ଯାଉଛନ୍ତି । ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ପୂର୍ବେ ଶିଶୁର ସାମାଜିକୀକରଣ ଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଜନନୀ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ନର୍ସରୀ ସ୍କୁଲ, କିଣ୍ଡର ଗାର୍ଟନ୍ ସ୍କୁଲ ଏବଂ ମଣ୍ଟେସୋରୀ ସ୍କୁଲ ପ୍ରଭୃତି ମାଧ୍ୟମରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କର ଉପଯୁକ୍ତ ଯତ୍ନ ନିଆଯାଇପାରୁଛି ।

(v) ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the religious functions) – ପାରମ୍ପରିକ ପରିବାର ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସମ୍ପାଦନ କରୁଥିଲା । ବିଭିନ୍ନପ୍ରକାର ମୂର୍ତ୍ତିପୂଜା, ପ୍ରାର୍ଥନା, ଧର୍ମଚର୍ଚ୍ଚା ପ୍ରଭୃତି ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ପରିବାରଦ୍ଵାରା ସମ୍ପାଦିତ ହେଉଥିଲା । ମାତ୍ର ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ଏହି ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଘଟିତ ହେଉଛି । ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ପୂର୍ବପରି ପରିବାରଦ୍ଵାରା ସମ୍ପାଦିତ ହେଉନାହିଁ । ପରିବାର ଉପରେ ଧର୍ମର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ।

(vi) ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ଅଧିକାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the right of the head) – ପୁରାତନ ସମାଜରେ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଦ୍ବାରା ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରାଯାଉଥିଲା । ମୁଖ୍ୟ କର୍ତ୍ତାଙ୍କ ବିନାନୁମତିରେ କୌଣସିପ୍ରକାର ଖ କରାଯାଇପାରୁ ନ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଆଜିର ସମାଜ ଆଉ ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ହାତରେ ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରିପାରୁ ନାହିଁ । ଅଳଂକାଂଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପତ୍ନୀଙ୍କଦ୍ବାରା ପରିବାର ପରିଚାଳିତ ହେଉଛି । ତେଣୁ ଏଠାରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ଅଧିକାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଛି ।

(vii) ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the recreational functions) – ପରିବାରର ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ପାରମ୍ପରିକ ପରିବାର ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିଲା । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ମନୋରଞ୍ଜନ ନିମିତ୍ତ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବାରର ଏହି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଛି । ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ କାରିଗରୀ ବିଦ୍ୟାର ପ୍ରଭାବରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ଉଦ୍ଭାବନ ଫଳରେ ପରିବାର ଚିଭବିନୋଦୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବଦ ହୋଇଯାଇଛି । ଏହାର କାରଣ ହେଉଛି ଯେ ସଦସ୍ୟମାନେ ସିନେମା, କ୍ଲବ୍ କ୍ରୀଡ଼ାନୁଷ୍ଠାନ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଚିତ୍ତବିନୋଦନ କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ମନୋରଞ୍ଜନ କରିପାରୁଛନ୍ତି ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ, ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଛି । କିନ୍ତୁ ଏହା ସତ୍ତ୍ଵେ ପରିବାରର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବିଲୁପ୍ତ ହୋଇନାହିଁ । ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ ଯେ, ଶିଶୁର ଯତ୍ନ ଏବଂ ଲାଳନପାଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପିତାମାତାଙ୍କର ଭୂମିକା ଅନ୍ୟ ବାହ୍ୟ ସଂସ୍ଥାଠାରୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ପ୍ରବୀଣ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଟି.ବି. ବଟୋମୋର (T.B. Bottomore) କହିଛନ୍ତି, “ସମାଜରେ ଯେତେ ପରିବତ୍ତନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ପରିବାର ଯୌନ ତୃଷାର ପରିତୃପ୍ତି, ଶିକ୍ଷାଦାନ ଏବଂ ସାମାଜିକୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକୁ କସ୍ମିନ୍‌କାଳେ ପରିତ୍ୟାଗ କରିପାରିବ ନାହିଁ ।’’ ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ପରିବାରର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ଯେତେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ଏହାର ଭୂମିକା ଅତି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ- ଏଥିରେ ତିଳେମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

5. ବିବାହର ପ୍ରକାରଭେଦ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ସମାଜର ଭୌଗୋଳିକ, ସାମାଜିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଭିନ୍ନତା ଯୋଗୁଁ ବିବାହ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଭିନ୍ନ – ଭିନ୍ନ ସ୍ବରୂପ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ନିଜ ଜୀବନର ସାଥୀ ନିର୍ବାଚନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମନୁଷ୍ୟ ଯେଉଁପ୍ରକାର ଆଚରଣ କରିଥାଏ, ସେହି ଅନୁଯାୟୀ ବିବାହକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଗୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଯଥା –
(a) ଏକବିବାହ ଏବଂ
(b) ବହୁବିବାହ ।

(a) ଏକବିବାହ (Monogamous marriage or monogamy):
ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଜଣେ ନାରୀକୁ ଏବଂ ଜଣେ ନାରୀ କେବଳ ଜଣେ ପୁରୁଷକୁ ବିବାହ କରିଥାଏ । ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷ ଅନ୍ୟର ଜୀବନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିବାହ କରିପାରି ନଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ସହିତ ଗୋଟିଏ ନାରୀର ସ୍ଥାୟୀ ସମ୍ପର୍କକୁ ‘ଏକବିବାହ’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ କେତେକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପରିସ୍ଥିତି; ଯଥା – ସ୍ତ୍ରୀ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲେ କିମ୍ବା ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମଦେବାରେ ଅକ୍ଷମ ହେଲେ ସ୍ବାମୀର ଦ୍ବିତୀୟ ପତ୍ନୀ ଗ୍ରହଣ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମ ଶାସ୍ତ୍ରାନୁମୋଦିତ ନିୟମ ଅଟେ । ପିଡ଼ିଙ୍ଗଟନ୍ (Piddington) କହିଛନ୍ତି, “ଏକବିବାହ ପ୍ରଥାରେ କୌଣସି ପୁରୁଷ ଏକ ସମୟରେ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧୂକ ନାରୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିବାପାଇଁ ଅନୁମତି ପାଇ ନ ଥାଏ ।’’ ଏହି ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ବାହ୍ୟ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କ ଉଭୟ ପକ୍ଷଙ୍କି ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷିଦ୍ଧ ଅଟେ । ନିମ୍ନଲିଖ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏକବିବାହ ଶ୍ରେଷ୍ଠଶ୍ରେଣୀୟ ବିବାହରୂପେ ପରିଚିତ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

(i) ମାଲିନ୍‌ଓସ୍କି (Malinowski) ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, “ଏକ-ବିବାହ ସମସ୍ତ ସମାଜରେ ଏକମାତ୍ର ପ୍ରକୃତ ଶ୍ରେଣୀୟ ବିବାହରୂପେ ପରିଚିତ ।’’ ଏହା ହେଉଛି ଏକମାତ୍ର ବିବାହ ପଦ୍ଧତି ଯାହାର ଦୃଢ଼ ସାମାଜିକ ଯଥାର୍ଥତା ରହିଛି ।
(ii) ଏହି ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ହିଂସା, ଦ୍ବେଷ, ସ୍ବାର୍ଥପରତା ଏବଂ ପରଶ୍ରୀକାତରତା ପ୍ରଭୃତିର ସ୍ଥାନ ଆଦୌ ନ ଥାଏ । ଫଳରେ ପରିବାରର ସୁଖ-ଶାନ୍ତି ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡ଼େ ନାହିଁ ।
(iii) ଏହି ପ୍ରକାର ବିବାହ ପତି-ପତ୍ନୀ ସମ୍ବନ୍ଧ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ବୁଝାମଣା, ସ୍ନେହ-ଶ୍ରଦ୍ଧା ଏବଂ ସହାନୁଭୂତି ପାରିବାରିକ ଜୀବନକୁ ମଧୁମୟ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପରିବାରର ସଂହତିକୁ ଅକ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ରଖୁଥାଏ ।
(iv) ଏହି ପ୍ରକାର ବିବାହ ପଦ୍ଧତିରେ ସନ୍ତାନସନ୍ତତିମାନେ ପିତାମାତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉପଯୁକ୍ତଭାବେ ପ୍ରତିପାଳିତ ହୋଇଥାନ୍ତି’ନ୍ତି । ଫଳସ୍ବରୂପ ସେମାନଙ୍କର ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନ ଉଜ୍ଜ୍ବଳମୟ ହୋଇଥାଏ ।
(v) ଏପ୍ରକାର ବିବାହରେ ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ, ଘନିଷ୍ଠ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହା ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀର ସମାନ ଅଧିକାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥାଏ ।

(b) ବହୁବିବାହ (Polygamy) :
ଏହି ବହୁବିବାହ ପ୍ରଥା ଅନୁସାରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ଏକାଧ୍ଵକ ନାରୀଙ୍କୁ କିମ୍ବା ଗୋଟିଏ ନାରୀ ଏକାଧ୍ଯକ ପରୁଷଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତ । ଏହି ବହୁବିବାହ ପ୍ରଥା ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ, ଯଥା –
(i) ବହୁପତ୍ନୀ, ବିବାହ,
(ii) ବହୁପତି ବିବାହ
(iii) ସମୂହ ବିବାହ ।

(i) ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ (Polygamy) – ଏହି ବିବାହ ପ୍ରଥା ଅନୁଯାୟୀ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏକାଧିକ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ । ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହପ୍ରଥା ବୈଦିକ ଯୁଗରୁ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଆସୁଅଛି । ବିଶେଷତଃ, ରାଜା, ମହାରାଜା ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବହୁ-ପତ୍ନୀ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜା ଦଶରଥ କୌଶଲ୍ୟା, କୈକେୟୀ ଏବଂ ସୁମିତ୍ରା ନାମ୍ନୀ ତିନିଗୋଟି ପତ୍ନୀ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଯଦିଓ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର ସ୍ଵୀକୃତିଲାଭ କରିଥିଲା ତଥାପି ଏହାକୁ ଏକ ଆଦର୍ଶ ବିବାହରୂପେ ବିଚାର କରାଯାଉ ନ ଥିଲା । ଏହି ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ ପୁନଶ୍ଚ ଦୁଇଭାଗର ବିଭକ୍ତ; ଯଥା –

ସ୍ୱସୃକ ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ (Sororal polygamy) ଏବଂ ଅସ୍ୱସୃକ ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ (Non-sororal polygamy) । ସ୍ୱସୃକ ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ସ୍ବାମୀ ଯେଉଁ ଏକାଧ୍ଵ ପତ୍ନୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ, ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଭଉଣୀ ଅଟନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଗୋଟିଏ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ଭଉଣୀମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅସ୍ୱସୃକ ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ପୁରୁଷ ଯେଉଁ ପତ୍ନୀମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଭଉଣୀ ନୁହଁନ୍ତି । ସେମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରିବାରରୁ ଆସିଥା’ନ୍ତି । ୱେଷ୍ଟରମାର୍କଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ, ଅଧ୍ଵସଂଖ୍ୟକ ସ୍ତ୍ରୀର ଆବଶ୍ୟକତା, ଗର୍ଭବତୀ ମହିଳାଙ୍କ ସହିତ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କରେ କଟକଣା, ସୁନ୍ଦରୀ ଯୁବତୀ ପାଇବାର ଲାଳସା, ପତ୍ନୀର ବନ୍ଧ୍ୟାଦୋଷ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ମହିଳା ଶ୍ରମିକରୂପେ ପାଇବାର ଇଚ୍ଛା ପ୍ରଭୃତି ଏହି ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ ପ୍ରଥାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଟେ ।

(ii) ବହୁପତି ବିବାହ (Polyandry) – ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀ ଏକାଧ୍ଵକ ପୁରୁଷଙ୍କ ସହିତ ବୈବାହିକ ସମ୍ପର୍କରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀ ସହିତ ଏକାଧ୍ଵ ପୁରୁଷଙ୍କର ସଙ୍ଗଠିତ ବିବାହକୁ ବହୁପତି ବିବାହ କୁହାଯାଏ । କେ.ଏମ୍. କାପାଡ଼ିଆ (K.M. Kapadia) ଙ୍କ ମତରେ, ବହୁପତି ବିବାହ ହେଉଛି ଏକପ୍ରକାର ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଆର୍.ଡ଼ି. ପୋମେରାଇ (R.D. Pomerai) ଙ୍କ ମତରେ, ‘ବ୍ୟାପକଭାବେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଏହି ବିବାହ କେବଳ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ ଯେଉଁଠି ପ୍ରକୃତି ଆପାତତଃ ପ୍ରତିକୂଳ ଥାଏ, ଜୀବନଯାପନ ପ୍ରଣାଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହୋଇପଡ଼େ, ଖାଦ୍ୟର ଚରମ ଅଭାବ ଥାଏ ଏବଂ ପୁରୁଷମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ନାରୀମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାଠାରୁ ଅଧିକ ଥାଏ ।” ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥା ତିବ୍ଦତ, ମାଳୟ ଏବଂ ପେନିସୁଲା ପ୍ରଭୃତି ଅଳ୍ପ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତରେ ଟୋଡ଼ା, ଖାସି, ନାୟାର, ଟିଆ, କୋଟା ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଜନଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏହି ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥାକୁ ପୁନଶ୍ଚ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(1) ଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ,
(2) ଅଭ୍ରାତୃକ ବହୁ-ପତି ବିବାହ
(3) ସମୂହ ବିବାହ ।

(1) ଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ (Fraternal polyandry) – ଏହି ପ୍ରଥାରେ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀ ଯେଉଁ ପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଭାଇ ଅଟନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ଗୋଟିଏ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ଭାଇମାନେ ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ସ୍ତ୍ରୀ ସମସ୍ତ ସ୍ବାମୀମାନଙ୍କର ଯୌନତୃଷ୍ଣାକୁ ଚରିତାର୍ଥ କରିଥାଏ । ମହାଭାରତରେ ପାଣ୍ଡବ ପାଞ୍ଚଭାଇଙ୍କ ସହିତ ଦ୍ରୌପଦୀଙ୍କର ବିବାହ ଏହାର ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏହି ବିବାହ ନୀଳଗିରି ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଟୋଡ଼ା ଏବଂ ଖାସି ଜନଜାତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଖାସି ଜନଜାତିରେ ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ବିବାହରୁ ଜନ୍ମିତ ସନ୍ତାମାନଙ୍କର ପିତୃତ୍ଵ ଏକ ସାମାଜିକ ଉତ୍ସବଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିର ହୋଇଥାଏ । ଫ୍ରେଜର କହିଛନ୍ତି, ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ସନ୍ତାନ, ମଧ୍ୟମ ଭ୍ରାତା ମଧ୍ଯମ ସନ୍ତାନ ଏବଂ କନିଷ୍ଠ ଭ୍ରାତା କନିଷ୍ଠ ସନ୍ତାନର ଜନକରୂପେ ପରିଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

(2) ଅଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ (Non-fraternal polyandry) – ଅଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ସ୍ତ୍ରୀ ଯେଉଁ ପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ, ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଭାଇ ନୁହଁନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଭ୍ରାତୃ ସମ୍ପର୍କରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ନଥୁବା ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵ ପୁରୁଷଙ୍କ ସହିତ ଜଣେ ନାରୀର ବିବାହକୁ ଅଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବିବାହପ୍ରଥା ଅନୁସାରେ ସ୍ତ୍ରୀ ପାଳିକରି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ବାମୀମାନଙ୍କର ପାଖରେ ରହି ସେମାନଙ୍କର ଯୌନ ଲାଳସାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ସ୍ତ୍ରୀ ଜଣେ ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ପାଖରେ ରହିଥାଏ, ସେତେବେଳେ ଅନ୍ୟ ସ୍ଵାମୀମାନଙ୍କର ତା’ ଉପରେ କୌଣସି ଅଧିକାର ନ ଥାଏ । ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମପରେ ଏକ ସାମାଜିକ ଉତ୍ସବଦ୍ବାରା ସମସ୍ତ ସ୍ଵାମୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣକୁ ଉକ୍ତ ସନ୍ତାନର ଜନକରୂପେ ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ବିବାହ ମାଲ୍‌ବାର ଏବଂ କୋଚିନ୍‌ରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ୱେଷ୍ଟରମାର୍କ (Westermark) ଙ୍କ ମତରେ, ନାରୀମାନଙ୍କର ସୀମିତ ସଂଖ୍ୟା, ଅତ୍ୟଧ୍ୱ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବିବାହଯୋଗ୍ୟ କନ୍ୟାମାନଙ୍କର ଅଭାବ, କନ୍ୟାମୂଲ୍ୟର ପ୍ରଚଳନ, ସାମାଜିକ ପ୍ରଥା ଏବଂ ପୈତୃକ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ବିଭାଜନରୁ ରକ୍ଷାକରିବା ପ୍ରଭୃତି କେତେକ କାରଣ ଏହି ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥାର ପ୍ରଚଳନ ପାଇଁ ଦାୟୀ ଅଟନ୍ତି ।

(3) ସମୂହ ବିବାହ (Group marriage) – ଭାରତରେ କେତେକ ଆଦିବାସୀ ସମାଜରେ ଏହି ସମୂହ ବିବାହ ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳିତ । ଏହି ବିବାହ ପ୍ରଥା ଅନୁସାରେ ଗୋଟିଏ ସମୂହର ସମସ୍ତ ପୁରୁଷଙ୍କ ସହିତ ଅନ୍ୟ ସମୂହର ସମସ୍ତ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ବିବାହ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ । ପୁରୁଷ ସମୂହର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପୁରୁଷ ସ୍ତ୍ରୀ ସମୂହର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ସ୍ବାମୀଭାବେ ପରିଚିତ ଏବଂ ସେ ଯେକୌଣସି ସ୍ତ୍ରୀ ସହିତ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କରେ ଲିପ୍ତ ରହିପାରିବେ । କିନ୍ତୁ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହର ବାସ୍ତବିକ ପ୍ରଚଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନୃତତ୍ତ୍ବବିତ୍‌ମାନେ (Anthropologist) ଏକମତ ନୁହଁନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହପ୍ରଥା ପ୍ରାୟ ବିଲୁପ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ।

6. ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ପ୍ରଥାର ଅଧୁନା ପରିବର୍ତ୍ତନାମାନ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅଧୁନା ପାଶ୍ଚାର୍ୟ୍ୟ ସଭ୍ୟତା, ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା, ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ, ନଗରୀକରଣ, ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଇତ୍ୟାଦି କାରଣଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।
(୧) ସାଥୀ ନିର୍ବାଚନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିବା ନିୟମରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଅତୀତରେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ନିୟମ ଭିଭିରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥିଲା; ଯଥା – (କ) ଅନ୍ତର୍ବିବାହୀ ନିୟମ (ଖ) ବହିର୍ବିବାହୀ ନିୟମ । ଅନ୍ତର୍ବିବାହୀ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଶ୍ରେଣୀରୁ ନିଜର ଜୀବନସାଥୀ ବାଛିଥାଏ । ବହିର୍ବିବାହୀ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଗୋତ୍ର ସପିଣ୍ଡ ପ୍ରବର ବାହାରେ ନିଜର ଜୀବନସାଥୀ ମନୋନୀତ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ‘ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଆଇନ ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ପ୍ରଣୀତ ହେବାଦ୍ୱାରା ଆନ୍ତଃ-ଜାତି ବିବାହ, ସଗୋତ୍ର, ସପିଣ୍ଡ, ବିବାହ ଇତ୍ୟାଦି ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । ଫଳରେ ସାଥୀ ନିର୍ବାଚନରେ ଥିବା ପୂର୍ବ ଦୁଇଟି ନିୟମ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ହରାଇଛି ।

(୨) ବିବାହ ସମୟରେ ସମ୍ପାଦିତ କର୍ମକାଣ୍ଡ ଓ ବିଧ‌ିବିଧାନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ପୂର୍ବେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଏକ ଧାର୍ମିକ ସଂସ୍ଥାଭାବେ ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା । ଏହା ଅନେକ ବୈଦିକ କର୍ମକାଣ୍ଡ ମାଧ୍ୟମରେ ବୈଦିକ ମଣ୍ଡପରେ ସମ୍ପନ୍ନ ହେଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୫୪ ମସିହାରେ ପ୍ରଣୀତ ‘ବିଶେଷ ବିବାହ ଆଇନ’ ଅନୁସାରେ ସାଧାରଣ ଅଦାଲତରେ ମଧ୍ୟ ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇପାରୁଛି । ଫଳରେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଏହାର ଧାର୍ମିକ ପବିତ୍ରତାକୁ ହରାଉଛି ।

(୩) ବିବାହ ବୟସରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଅତୀତରେ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ବାଲ୍ୟବିବାହ ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା ଏବଂ ବିବାହର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୟସ କିଛି ନ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ବିବାହ ପାଇଁ ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀର ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ଯଥାକ୍ରମେ ୨୧ ବର୍ଷ ଓ ୧୮ ବର୍ଷ ଭାବେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଅଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

(୪) ବିବାହଜନିତ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଅତୀତରେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା – ଧର୍ମ, ପ୍ରଜନନ ଓ ଯୌନସୁଖ । ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଧର୍ମ ପ୍ରାଥମିକ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଯୌନସୁଖକୁ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହରେ ପ୍ରାଥମିକତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

(୫) ପ୍ରାର୍ଥୀ ନିର୍ବାଚନରେ ପିତାମାତଙ୍କର ଭୂମିକା ହ୍ରାସ- ପୁରାତନ କାଳରେ ପିତାମାତାମାନେ ନିଜ ପୁତ୍ର, କନ୍ୟାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀ ମନୋନୟନ କରୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟକରଣର ପ୍ରଭାବରେ ପୁତ୍ର, କନ୍ୟାମାନେ ସ୍ଵଇଚ୍ଛାରେ ନିଜର ଜୀବନସାଥୀ ମନୋନୟନ କରୁଛନ୍ତି ।

7. ଯୌଥ ପରିବାରର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ଏବଂ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ସଂରଚନାକୁ ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ବଜାୟ ରଖୁବାକୁ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ସ୍ତମ୍ଭ ହେଉଛି ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଏକ ଯୌଥ ପରିବାର ପଦ୍ଧତି । ଯଦି ଏହି ଦୁଇଟି ପଦ୍ଧତିକୁ ବିଲୋପ କରାଯାଏ ତା’ ହେଲେ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ବିଷୟରେ କଳ୍ପନା କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।

ଡକ୍ଟର ଇରାବତୀ କାର୍ଭେ (Dr. Irawati Karve) ଙ୍କ ମତରେ, ଯୌଥ ପରିବାର କହିଲେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଏକ ସମୂହକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ଯେଉଁମାନେ କି ସାଧାରଣତଃ ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ବାସ କରନ୍ତି, ଗୋଟିଏ ଚୁଲିରେ ରନ୍ଧନ କରାଯାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ସାଧାରଣଭାବେ ସମସ୍ତେ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ପାରିବାରିକ ପୂଜାବିଧୂରେ ଅଭିନ୍ନଭାବେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ଏବଂ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରର ଜ୍ଞାତିଭାବେ ପରସ୍ପର ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ହେଇଥା’ନ୍ତି ।

ସାର୍‌ ହେନେରୀ ମେନ୍ (Sir Henry Maine) ଙ୍କ ମତରେ, “ହିନ୍ଦୁ ଯୌଥ ପରିବାର ହେଉଛି ଏକ ସମୂହ ଯାହାକି ପୂର୍ବପୁରୁଷ ଏବଂ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ରମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ପରିବାରର ସମ୍ପର୍କୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସେହି ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।’’

ଏଠାରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଯୌଥ ପରିବାର ବିଭିନ୍ନ ପୁରୁଷର ଜ୍ଞାତିସମୂହକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହି ପରିବାର ଜଣେ ମୁଖ୍ୟଙ୍କଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ଏବଂ ସଂଯୁକ୍ତ ବାସଗୃହ, ସମ୍ପତ୍ତି, ଧର୍ମ ଏହି ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ପାରସ୍ପରିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଦ୍ୱାରା ଏହି ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ସହିତ ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଯଦିଓ ଯୌଥ ପରିବାର ଆମୂଳଚୂଳ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତି କରିବାରେ ଆମ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚରକୁ ଆସିଅଛି, ତଥାପି ଏହାର ମୌଳିକତା ବା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ସବୁବେଳ ପାଇଁ ସମାନତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଆସୁଅଛି । ହିନ୍ଦୁ ଯୌଥ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଗୁଣାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(୧) ସାଧାରଣ ବାସସ୍ଥଳୀ (Common habitation) – ଯୌଥ ପରିବାରର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏହି ଯେ ଏହାର ସଦସ୍ୟବୃନ୍ଦ ଏକତ୍ରିତ ଭାବରେ ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ବାସ କରିଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୌଥ ପରିବାରର ଏହି ଲକ୍ଷଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ବାସଗୃହର ସ୍ଵଳ୍ପତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ ଓ କେତେକ ସଦସ୍ୟ ଅନ୍ୟତ୍ର ବାସ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ଏକ ଯୌଥ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟଭାବେ ନିଜକୁ ପରିଚିତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଡକ୍ଟର ଆଇ.ପି. ଦେଶାଇ (I.P. Desai) କହିଛନ୍ତି, “ଆବାସସ୍ଥଳୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ଯୌଥ ପରିବାରର ବିଚାରଧାରା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଲୋପ ପାଏନାହିଁ ।

(୨) ସାଧାରଣ ରନ୍ଧନଶାଳା (Common kitchen) – ସାଧାରଣ ରନ୍ଧନଶାଳା ଯୌଥ ପରିବାରର ଆଉ ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ । ଯୌଥ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଚୁଲିରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ସାଧାରଣତଃ ପରିବାରର ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠା ମହିଳା ସଦସ୍ୟା ଏହି ରୋଷେଇ ଦାୟିତ୍ବରେ ଥା’ନ୍ତି । ଖାଦ୍ୟ ବଣ୍ଟନରେ କୌଣସିପ୍ରକାର ତାରତମ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ପାଇ ନଥାଏ । ଏହି ଏକତ୍ର ରନ୍ଧନ ଓ ଭୋଜନ ଯୋଗୁଁ ପାରିବାରିକ ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣତା ଏବଂ ସଂହତି ରକ୍ଷା ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଯୌଥ ପରିବାରକୁ ହିନ୍ଦୁ ଏକାନ୍ତବର୍ତ୍ତୀ ପରିବାର ଭାବେ ଅଭିହିତ କରାଯାଇଥାଏ ।

(୩) ସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି (Common property) – ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି (ଉଭୟ ସ୍ଥାବର ଏବଂ ଅସ୍ଥାବର) ଉପରେ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସମାନ ଭାବରେ ଅଧ୍ଵର ଥାଏ । ମିଷ୍ଟ ମେଲେ (Mr. Melly) ତାଙ୍କ ରଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘ଆଧୁନିକ ଭାରତ ଏବଂ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ’ରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି ଯେ ଯୌଥ ପରିବାର ହେଉଛି ଏକ ସମବାୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଯେଉଁଥିରେ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ସମସ୍ତଙ୍କର ସମାନ ଅଧିକାର ରହିଥାଏ । ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟଙ୍କ ହସ୍ତରେ ଏହି ସମ୍ପତ୍ତି ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ ଏବଂ ସେ ଅନ୍ୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର କଲ୍ୟାଣ ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ରୋଜଗାର ଏକତ୍ର ଠୁଳ କରାଯାଇ ମୁଖ୍ୟଙ୍କ ଜରିଆରେ ଏହାର ଉପଯୁକ୍ତ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟଙ୍କର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟ ତା’ର ସାମର୍ଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।

(୪) ସାଧାରଣ ଧର୍ମ (Common religion) – ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ ହେଉଛି ଯୌଥ ପରିବାର । ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ଏକ ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ ନିହିତ ଥାଏ ଏବଂ ସମସ୍ତେ ଏକପ୍ରକାର ଦେବଦେବୀଙ୍କୁ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିଥା’ନ୍ତି । ଆଉ ମଧ୍ୟ ସଦସ୍ୟବୃନ୍ଦ ସାମୂହିକଭାବେ ଧାର୍ମିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଏବଂ ପୂଜାବିଧ‌ିକୁ ପାଳନ କରିଥା’ନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଯୌଥ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ମିଳିତ ହୋଇ ଧାର୍ମିକ ଉତ୍ସବ ଏବଂ ପର୍ବପର୍ବାଣିଗୁଡ଼ିକୁ ପାଳନ କରିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

(୫) ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ଶାସନ (Rule by Karta)- ଯୌଥ ପରିବାର ସାଧାରଣତଃ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ଯାହାଙ୍କୁ କର୍ତ୍ତା କୁହାଯାଇଥାଏ । କର୍ତ୍ତା କଠୋର ଶୃଙ୍ଖଳା ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ସମ୍ମାନ, ଭୟ ଏବଂ ଗଭୀର ଅନୁକମ୍ପା ରହିଥାଏ । ପାରିବାରିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ବିଶେଷ କ୍ଷମତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନେ କର୍ଷାଙ୍କର ବିନା ଅନୁମତିରେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକୁ ପାଳନ କରିବା ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଅଟେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସାର୍ ହେନେରୀ ମେନ୍ (Sir Henery Maine)ଙ୍କ ମତରେ, କର୍ତ୍ତା ହେଉଛନ୍ତି ଯୌଥ ପରିବାରର ଏକ ଅଦ୍ବିତୀୟ ଶାସକ ।

(୬) ପାରସ୍ପରିକ ଅସ୍କୋର ଏବଂ ନୈତିକ କର୍ଭବ୍ୟ ପ୍ରତି ସଚେତନତା (Consciousness of mutual rights and obligations) – ଯୌଥ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ପାରମ୍ପରିକ ଅଧିକାର ଏବଂ ନୈତିକ କର୍ଭବ୍ୟ ପ୍ରତି ସଚେତନ ଥାଆନ୍ତି । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉଚିତ ଭାବରେ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇଥାଏ । କେବଳ ମୁଖ୍ୟଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ସମାନ ଅଧିକାର ରହିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷ ସଦସ୍ୟମାନେ ବିଭିନ୍ନପ୍ରକାରର ବାହ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲିପ୍ତ ରହିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ମହିଳା ସଦସ୍ୟମାନେ ରୋଷେଇ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଗୃହକାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏହିପରି ଭାବରେ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଏବଂ ଅଧିକାର ବିଷୟରେ ସଚେତନ ରହି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ ।

(୭) ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ପୁରୁଷ ଗଭୀରତା (More male-generation depth) – ଯୌଥ ପରିବାରରେ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ବା ତିନିଟି ପୁରୁଷର ବ୍ୟକ୍ତି ବାସ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ, ତାଙ୍କ ଭାଇଭଉଣୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଭାଇମାନଙ୍କର ସ୍ତ୍ରୀମାନେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି । ସେହିପରି ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ପିଲାମାନେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଭାଇଙ୍କର ପିଲାମାନେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷରୂପେ ପରିଚିତ ଅଟନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହିପରିଭାବେ ଯୌଥ ପରିବାରରେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧିକ ପୁରୁଷ ଗଭୀରତା ରହିଥାଏ ।

8. ଶିକ୍ଷା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଶିକ୍ଷା ଓ ସମାଜ ପରସ୍ପର ଗଭୀରଭାବେ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ଶିକ୍ଷା ସମାଜରେ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ତଥା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଗଠନରେ ଶିକ୍ଷା ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଲୋକମାନଙ୍କର କେତେକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ବିକାଶ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର କିମ୍ବା ପରିବାରଦ୍ୱାରା ବିଧବଦ୍ଧଭାବେ ହେଉଥିବା ସଙ୍ଗଠିତ ତଥା ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଉଦ୍ୟମକୁ ଶିକ୍ଷା କୁହାଯାଏ । ଲାଟିନ୍ ଭାଷାରେ ‘ଶିକ୍ଷା’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଶିଶୁର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶ ସାଧନ । ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଶିକ୍ଷା ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯାହାକି ପୁରାତନ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସାମାଜିକ ଜୀବନ ପାଇଁ ଆଦୌ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇନଥୁବା ଶିଶୁମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଶିଶୁର ଶାରୀରିକ, ବୌଦ୍ଧିକ ତଥା ନୈତିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ କରିବା ଏବଂ ଶିଶୁକୁ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ନିମନ୍ତେ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବେ ଗଢ଼ିବା । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଶିକ୍ଷା ହେଉଛି ଏକ ମାଧ୍ୟମ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟ ନିଜେ ବାସ କରୁଥିବା ସମାଜ ତଥା ସାମାଜିକ ପରିବେଶ ସହିତ ଖାପ ଖାଇ ଚଳିବାପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ । ସୁତରାଂ ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକୀକରଣର ଏକ ମାଧ୍ୟମଭାବେ ଶିଶୁକୁ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ଆଦର୍ଶ ମାନବରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ । ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟତୀତ ସମାଜ ପଙ୍ଗୁ ହୋଇଯିବ । ଏବଂ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଦୁର୍ବିସହ ହେବାସହ ମାନସିକ, ନୈତିକ ଏବଂ ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ ବ୍ୟାହତ ହେବ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

ଇମାଇଲ ଦୁର୍ଖମ୍ ସମାଜରେ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ବା ଭୂମିକାକୁ ନିମ୍ନମତେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
(୧) ପ୍ରତିମାନ ବା ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପରିଚାଳନା-ଦୁର୍ଖଙ୍କ ମତରେ, ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକୁ ପରିଚାଳନା କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ସେ କହିଛନ୍ତି, ଯଦି ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ସାମଞ୍ଜ ରହେ, ତେବେ ସମାଜ ତିଷ୍ଠିପାରିବ, ତେଣୁ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭରୁ ଆବଶ୍ୟକ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରି ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସାମଞ୍ଜସ୍ୟକୁ ଚିରସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ସାମୂହିକ ଜୀବନ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କଦ୍ଵାରା ଏକତ୍ର ବାନ୍ଧି ରଖୁବା ହେଉଛି ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦାୟିତ୍ଵ । ଦୁର୍ଖଙ୍କ ମତରେ ଶିକ୍ଷା ସମାଜର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସମୁଦାୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ଆଦର୍ଶ, ପରମ୍ପରା ଏବଂ ଚିନ୍ତାଧାରା ସହିତ ପରିଚିତ କରାଇ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା କରିଥାଏ ।

(୨) ଔପଚାରିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ – ଦୁର୍ଖମ୍ କହନ୍ତି ଯେ ବିଦ୍ୟାଳୟଦ୍ବାରା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥିବା ଔପଚାରିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ପରିବାର କିମ୍ବା ଜ୍ଞାତିସମୂହ ପ୍ରଦାନ କରିପାରି ନଥା’ନ୍ତି । ପାରିବାରିକ ଶିକ୍ଷା ସ୍ନେହ, ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଆବେଗ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଏହି ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନକୁ ଗଠନ କରିପାରିବ ନାହିଁ । କାରଣ ପାରିବାରିକ ଶିକ୍ଷା ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବୃହତ୍ତର ସମାଜ ଗଠନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରି ନଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ଛାତ୍ରକୁ ବିଭିନ୍ନ ଔପଚାରିକ ସଙ୍ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଛାତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ । ଦୁର୍ଖଙ୍କ ମତରେ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ନିୟମକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ସହିତ ସାଧାରଣ ନିୟମକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ ଏବଂ ଆତ୍ମନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସଞ୍ଜମ ଅଭ୍ୟାସର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସାଧନ କରିଥାଏ ।

(୩) ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶ – ଦୁର୍ଖମ୍ କହିଛନ୍ତି, ଶିକ୍ଷାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଶିଶୁର ଶାରୀରିକ, ବୌଦ୍ଧିକ ଏବଂ ନୈତିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ ଏବଂ ଦୃଢ଼ କରିବା । ସାମାଜିକ ବିଭାଜନ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଯେଉଁଠାରେ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ସେଠାରେ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଜନ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ । ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରେଣୀ ସୁବିଧା ଓ ସ୍ୱାର୍ଥକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରିବାରେ ଶିକ୍ଷା ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଶ୍ରେଣୀ ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ବଜାୟ ରଖୁଥାଏ । ସୁତରାଂ ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରେ ଉଚ୍ଚଜାତି ଶିଶୁମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଥିଲା । ଏମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ଏକ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଧର୍ମଯାଜକ ବା ପୁରୋହିତମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରେ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରଚଳନ ଯୋଗୁଁ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭେଦ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷା; ଯଥା – ସାଧାରଣ ଓ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ବିକାଶ ଘଟିଛି ।

(୪) ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ମାଧ୍ୟମ – ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ସମାଜରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଦୁର୍ଖଙ୍କ ମତରେ ପୁରାତନ ବଂଶଧରମାନଙ୍କଠାରୁ ନୂତନ ବଂଶଧରମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନ ଏବଂ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିବା ହେଉଛି ଶିକ୍ଷାର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ । ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ଶିଶୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧିକାର କରିଥାଏ । ଫଳତଃ ଶିଶୁର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଓ ବ୍ୟବହାର ସ୍ୱରୂପ ମାର୍ଜିତ ହୋଇ ତା’ର ବୌଦ୍ଧିକ ପ୍ରତିଭାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସାଧନ କରିଥାଏ, ସୁତରାଂ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ଅନୁକରଣ କରିବା ଶିଶୁ ପକ୍ଷେ ସହଜ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଶିଶୁର ସାମାଜିକ ନିୟମାବଳୀ ସହିତ ଗଭୀର ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ମାଧ୍ୟମଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକରି ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନଗୁଡ଼ିକୁ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ପୁରୁଷକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଥାଏ ।

9. ସମ୍ପତ୍ତି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ସମ୍ପତ୍ତିର ଲକ୍ଷଣମାନ ଆଲୋଚନା କର ?
Answer:
ମାନବ ସଭ୍ୟତାର ବିକାଶରେ ସମ୍ପତ୍ତିର ଏକ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ ସ୍ଥାନ ଅଛି । ସମାଜର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିତରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ସମ୍ପତ୍ତି ଘନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ସମ୍ବନ୍ଧିତ । ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ଗୁଡ଼ିକ ଯେପରି ବଢ଼ି ଯାଇଥାଏ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ସଂଘର୍ଷ ଏବଂ ମତଭେଦର ସମ୍ଭାବନା ମଧ୍ଯ ବଢ଼ିଯାଇଥାଏ । ଏହି ସଂଘର୍ଷ ସମାଜରେ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରକାର ଏବଂ ଏହା ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଅତ୍‌ରରୁ ନିଃସୃତ ବୋଲି କେତେକ ମନେ କରିଥାନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ମତରେ ଆଦିମ ଯୁଗରେ ସଂଘର୍ଷର ମାତ୍ରା କମ୍ ଥିଲା । କାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି ସାମୂହିକ ଥିଲା । ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ସାମୂହିକ ସମ୍ପତ୍ତି ସ୍ଥାନରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବଢ଼ିବାରୁ ସଂଘର୍ଷର ମାତ୍ରା ଅଧ୍ବକ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍ଥା ଭାବରେ ସମ୍ପଭି (Property) ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ସାଧାରଣ ଲୋକେ ଘର, ଭୂମି, ଟେବୁଲ୍, ଚେୟାର୍ ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆସବାବପତ୍ରକୁ ସମ୍ପତ୍ତି ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ଧାରଣା ଭ୍ରମପୂର୍ଣ ଅଟେ । ଏକ ସଂସ୍ଥା ଭାବରେ ସମ୍ପତ୍ତି କେବଳ କୌଣସି ମୂର୍ତ୍ତି ବସ୍ତୁକୁ ସଙ୍କେତ ନ କରି ଏକ ଅଧିକାରକୁ ସଂକେତ କରିଥାଏ । ଅଧ୍ୟାର କେବେ ହେଁ ମୂର୍ଖ ହୋଇନଥାଏ ବରଂ ଏହା କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଉପରେ ଆମର ସ୍ଵାମୀତ୍ଵର ପ୍ରକୃତି ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଏହି ସ୍ବାମୀତ୍ଵ ମୂର୍ଖ ବା ଅମୂର୍ଖ ବସ୍ତୁ ଉପରେ ହୋଇପାରେ । ଏଣୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ମାନେ ସମ୍ପତ୍ତିର ସଂଜ୍ଞାକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭାବରେ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।

ମୋରିସ୍ ଜିନସ୍ବର୍ଗଙ୍କ ମତାନୁସାରେ, କୌଣସି ଭୌତିକ ବସ୍ତୁ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବ୍ୟକ୍ତି ତଥା ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ପରିଭାଷିତ କରୁଥିବା ଅଧିକାର ଓ ଦାୟିତ୍ଵର ସମଷ୍ଟି ହେଉଛି ସମ୍ପତ୍ତି । (Property may be described as the set of rights and obligations which define the relations between individual or groups in respect of their control over material things.)

ମିଚେଲ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଭାବରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି, “ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ଭୌତିକ ତଥା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଉପରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧିକାର ମିଳିଥାଏ, ତାକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ ।’’

(…Property consists of those things, material or otherwise, over which persons have rights.)

କିଙ୍ଗ୍ସ୍‌ ଡେଭିସ୍‌ଙ୍କ ଭାଷାରେ, ‘କେତେକ ସୀମିତ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହର ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମୂହ ତୁଳନାରେ ଅଧିକାର ଏବଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ସମ୍ପତ୍ତି ଗଠିତ’ । (Property consists of the rights and duties of one person or group as against all persons and groups with respect to some scarce good.) ।

ସମ୍ପଭିର ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of Property) :
ଉପର ବଣ୍ଡିତ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକର ଆଧାରରେ ସମ୍ପତ୍ତିର କେତେକ ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷଣ ନିମ୍ନ ରୂପରେ ସ୍ପଷ୍ଟ କରାଗଲା –

  • ସମ୍ପତ୍ତି ଉଭୟ ମୂର୍ଖ ଏବଂ ଅମୂର୍ଣ ଅଟେ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଘର, ଟେବୁଲ, ଚେୟାର, ଲୁଗାପଟା, ଗହଣା ଗାଣ୍ଠି, ଯାନବାହନ ଇତ୍ୟାଦି ଦୃଶ୍ୟମାନ ବସ୍ତୁ ମୂର୍ଖ ସମ୍ପତ୍ତି ରୂପେ ପରିଚିତ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ବ୍ୟବସାୟର ସୁନାମ (Goodwill), ବ୍ୟବସାୟ ଚିହ୍ନ (Trade mark) ଇତ୍ୟାଦି ସ୍ପର୍ଶହୀନ ସମ୍ପତ୍ତି ମୂଇଁ ସମ୍ପତ୍ତି ରୂପେ ପରିଚିତ ।
  • ସମ୍ପତ୍ତିର ସ୍ଵତ୍ତ୍ଵାଧ୍ୟାକାର ବା ସ୍ବାମୀତ୍ବ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ବନ୍ଧ ଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର କୌଣସି ପଦାର୍ଥକୁ କେବଳ ରଖିବାର ଅଧିକାର (right of possession) ଥାଏ । ତେବେ ଏହି ପଦାର୍ଥକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇନଥାଏ । ରଖୁବାର ଅଧିକାର ସହିତ ଉକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦଖଲ ଥିଲେ କେବଳ ଏହା ସମ୍ପତ୍ତି ପଦବାଚ୍ୟ ହେବ, ଏଣୁ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ଅଧିକାର ଆଇନ ସମ୍ମତ ବା ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଦ୍ଵାରା ସ୍ବୀକୃତି ମିଳିନଥାଏ, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ମାଲିକାନାକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇନଥାଏ ।
  • ସମ୍ପଭି ସୀମିତ ମାତ୍ରାରେ ଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ସହଜରେ ଓ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ମିଳେ, ତେବେ ତାହାକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯିବ ନାହିଁ । ସେଥୂପାଇଁ ସମୁଦ୍ର ପାଣି, ନଦୀର ପାଣି, ପବନ ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇନଥାଏ ।
  • ସମ୍ପତ୍ତିରେ ହସ୍ତାନ୍ତରଣଶୀଳତା (Transferability) ର ଗୁଣ ଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ଅନ୍ୟ କାହାକୁ ବିକ୍ରି ବା ବିନିମୟ ବା ଦାନ ଆକାରରେ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିପାରେ ।
  • ସମ୍ପତ୍ତି ଧାରଣା ସହିତ ଏହାର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ (Exchange value) ମଧ୍ୟ ଯୋଡ଼ା ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ବସ୍ତୁର ଚାହିଦା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁ ଯେତେ କମ୍ ସେ ବସ୍ତୁର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ସେତେ ଅଧୂକ ହୋଇଥାଏ ।
  • ସମ୍ପତ୍ତି ଉଭୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ତଥ୍ୟ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ସମାଜର ନିୟମ ଏବଂ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଭି ଅଟେ କି ନୁହେଁ ତାହା ନିଶ୍ଚିତ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ପୂର୍ବେ ସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ଗୋଲାମଙ୍କୁ ସମ୍ପଭି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଥିଲା; କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଏମାନଙ୍କୁ ସମ୍ପଭିର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଉନାହିଁ ।

10. ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାରର ପ୍ରକୃତି ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଡେଭିସଙ୍କ ମତରେ, ‘କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଭି କି ନା ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟର ବାହ୍ୟସ୍ୱରୂପ ଉପରେ ନିର୍ଭର ନ କରି ବରଂ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାରର ପ୍ରକୃତି ନିର୍ଭର କରିଥାଏ’’ । ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍ଥା ରୂପରେ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରକୃତିକୁ ବୁଝିବାକୁ ହେଲେ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାରର ପ୍ରକୃତିକୁ ବୁଝିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ନିମ୍ନରେ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାରର ଲକ୍ଷଣର ଆଧାରରେ କେଉଁ ବସ୍ତୁକୁ ସମ୍ପଭି କୁହାଯିବ ଏବଂ କାହାକୁ ନ କୁହାଯିବ ତାହା ଅଧିକ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇପାରିବ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

ହସ୍ତାନ୍ତରଣଶୀଳତା (Transferability) –
(୧) ଏହା ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାରର ପ୍ରଥମ ଏବଂ ସର୍ବପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ । ଯେଉଁ ବସ୍ତୁର ସ୍ଵାମୀତ୍ଵରେ ହସ୍ତାନ୍ତରଣଶୀଳତାର ଗୁଣ ନଥାଏ ତାହାକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇ ନଥାଏ । ‘ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧ୍ୟାର’ ଏବଂ ‘କୁଶଳତାର ଅଧିକାର’ (Possession of a skill) ପରସ୍ପରଠାରୁ ଭିନ୍ନ । କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ତାର ସମ୍ପଭିର ଅଧିକାରକୁ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଦେଇଦିଏ ତେବେ ତା’ର ଏହି ବସ୍ତୁ ଉପରେ କୌଣସି ଅଧିକାର ନ ଥାଏ । ଏହାର ବିପରୀତରେ କୁଶଳତାର କଦାପି ପୂର୍ଣ୍ଣ ହସ୍ତାନ୍ତରତା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏକ ଚିକିତ୍ସକ ନିଜର ଯୋଗ୍ୟତା କିମ୍ବା କୌଶଳତା ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦେଇପାରେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ତାର କୁଶଳତା ସମାପ୍ତ ହୋଇଯାଇ ନଥାଏ । ଏଣୁ ଡାକ୍ତରଙ୍କ କୁଶଳତାର ଅଧିକାରକୁ ତାଙ୍କର ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇ ନଥାଏ ।
(୨) ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର କେବଳ କୌଣସି ବସ୍ତୁର ଉପଭୋଗର ଅଧ୍ୟାର ନୁହେଁ; ବରଂ ଏହା ଉପରେ ବାସ୍ତବିକ ଏବଂ ନୈତିକ ସ୍ଵାମୀତ୍ଵ ଅଟେ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଭଡ଼ା ଘରେ ରହୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ଘର ତା’ର ନିଜସ୍ବ ସମ୍ପରି ନୁହେଁ । କାରଣ ଏହା ଘର ମାଲିକର ।
(୩) ସମ୍ପରି ଅଧ୍ୟାର ଶକ୍ତିର ଧାରଣା ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ । ଅର୍ଥାତ୍‌ ସମ୍ପରି ଅଧୂରରେ ସର୍ବଦା ଏକ ଶକ୍ତି ନିହିତ ଥାଏ । ଯେହେତୁ ସମ୍ପଭି ସୀମିତ ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ ତେଣୁ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିର ଏହି ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଅଧିକାର ଥାଏ ସେ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
(୪) ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧ୍ୟାର ମୂର୍ତ୍ତ ବସ୍ତୁର ଅଧିକାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୀମିତ ନ ଥାଏ ।
(୫) ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର କେବଳ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକରେ ହିଁ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର କେବଳ ମୂର୍ଖ ବା ଅମୂର୍ଖ ବା ଅମାନବିକ ବସ୍ତୁ ବା ଯାହାର ନିଜର କୌଣସି ଅଧିକାର ନ ଥାଏ ସେହି ବସ୍ତୁକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର ଚାକରକୁ ତାର ସମ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇନଥାଏ ।

11. ସମ୍ପରିର ପ୍ରକାରଭେଦ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭିଭିରେ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରକାରଭେଦକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯଥା –
୧ । ସମ୍ପତ୍ତିର ଗତିଶୀଳତା ଆଧାରରେ (On the basis of movement) – ସମ୍ପଭିର ଗତିଶୀଳତାର ଆଧାରରେ ଏହାକୁ ସଚଳ ତଥା ଅଚଳ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଅଛି ।
(କ) ସଚଳ ସମ୍ପତ୍ତି (Moveable property) – ଯେଉଁ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ସେହି ରୂପରେ ନିଆଯାଇ ପାରିଥାଏ, ତାହାକୁ ସଚଳ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । କଂସାବାସନ, ମେସିନ୍, ଜିନିଷପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ସଚଳ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉଦାହରଣ ।
(ଖ) ଅଚଳ ସମ୍ପତ୍ତି (Immovable property) – ଯେଉଁ ବସ୍ତୁକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ହୋଇ ନଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହର ଏହା ଉପରେ ଅଧିକାର ଥାଏ ତାହାକୁ ଅଚଳ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଘର ଏବଂ ଜମି ଇତ୍ୟାଦି ଅଚଳ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉଦାହରଣ ।

୨ । ବସ୍ତୁର ସ୍ଵରୂପ ଆଧାରରେ (On the basis of the shape) – ବସ୍ତୁର ସ୍ବରୂପର ଆଧାରରେ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ଦୃଶ୍ୟମାନ ଏବଂ ଅଦୃଶ୍ୟ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଅଛି ।
(କ) ଦୃଶ୍ୟମାନ ସମ୍ପଭି (Tangible property) ଯେଉଁ ସମ୍ପଭିକୁ ଦେଖ୍ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଯାହା ସ୍ପର୍ଶଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ତାହାକୁ ଦୃଶ୍ୟମାନ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଘର, ମଟରଗାଡ଼ି, ଗହଣାଗାଣ୍ଠି, ଆସବାବପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ଦୃଶ୍ୟମାନ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉଦାହରଣ ।
(ଖ) ଅଦୃଶ୍ୟ ସମ୍ପତ୍ତି (Intangible property) – ଯେଉଁ ବସ୍ତୁର ଉପଭୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାରକୁ ଆଇନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ଅଥବା ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶେଷ ଅଧିକାର ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ତାହାକୁ ଅଦୃଶ୍ୟ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ବହି ଉପରେ ଲେଖକଙ୍କର ‘କପି ରାଇଟ୍’ ଅଦୃଶ୍ୟ ସମ୍ପଭିର ଉଦାହରଣ ।

୩ । ଅଧିର ଆଧାରରେ (On the basis of right over property) – ଏହି ଆଧାରରେ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ନିମ୍ନ ପ୍ରକାରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଅଛି ।
(କ) ସାମୂହିକ ସମ୍ପତ୍ତି (Collective property) – ଯଦି କୌଣସି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଏକାଧ୍ଯକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥା ସହଯୋଗୀ ଅଧ୍ୟାର ସ୍ପଷ୍ଟ ରୂପରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ତେବେ ଏହାକୁ ସାମୂହିକ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
(ଖ) ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି (Public property) – ଯଦି କୌଣସି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାର ନ ହୋଇ କେତେକ ନିୟମର ଅନ୍ତର୍ଗତ ସମୁଦାୟର ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାକୁ ଉପଭୋଗ କରିବାର ଅଧିକାର ପାଇଥାନ୍ତି । ତେବେ ସେପ୍ରକାର ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ‘ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି’ କୁହାଯାଏ । ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ରେଳ, ଡାକଘର, ସଡ଼କ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଇତ୍ୟାଦି ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପଭିର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।
(ଗ) ନିଜସ୍ଵ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପରି (Private property) – ଯଦି କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତିର ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାର ଥାଏ ତେବେ ସେ ପ୍ରକାର ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଯଦି ଏକ ବା ଏକାଧିକ ବ୍ୟକ୍ତି କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଉପରେ ନିଜ ଅଧିକାରର ଉପଭୋଗ ସମ୍ପୂର୍ଣ ରୂପରେ ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥ ଏବଂ ଲାଭ ପାଇଁ କରିଥାଏ ତେବେ ତାହାକୁ ନିଜସ୍ଵ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ନିଜର ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ଏହି ସମ୍ପତ୍ତିର ବ୍ୟବହାର, ଉପଭୋଗ ଓ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବାର ଅଧିକାର ମିଳିଥାଏ ।

ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତି ଓ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅର୍ଥକୁ ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ସମ୍ପତ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା ଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ସରଳ କରାଯାଇପାରେ । ନିମ୍ନରେ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତି ଓ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପଭି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କେତେକ ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରାଗଲା ।

୧ । ପ୍ରଥମତଃ ନିଜ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବ୍ୟକ୍ତିସମୂହ ହୋଇଥାନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ସମୁଦାୟ ଅଟେ ।
୨ । ଦ୍ୱିତୀୟତଃ, ନିଜ ସମ୍ପଭିକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସୁଖ ସୁବିଧା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି ରାଜ୍ୟ ବା ସମୁଦାୟର ସମସ୍ତଙ୍କ ସୁବିଧା ପାଇଁ ଉପଯୋଗ କରାଯାଇଥାଏ ।
୩ । ତୃତୀୟତଃ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତିର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରାଜ୍ୟ କରିଥାଏ । ଯଦିଓ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାର ମାଲିକ ତଥାପି ରାଜ୍ୟର ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଓ ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଲେ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ରାଜ୍ୟ କରିପାରେ । କିନ୍ତୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ସ୍ବୟଂ ରାଜ୍ୟ ବା ସରକାର ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ରାଜ୍ୟର ସ୍ଵୀକୃତି ବିନା ଏହି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ତାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଅଧ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରି ନଥାଏ ।

12. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି, ଆଧୁନିକ ସମାଜର ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂସ୍ଥା ଅଟେ । ଏହି ସମ୍ପତ୍ତିର ଉପଭୋଗ ଯୋଗୁଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ସୁବିଧା ମିଳିଥାଏ ।

୧ । ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି (Economic Progress) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଏକାଧ୍ଵ ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏହି ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧ୍ବକ ଉପାର୍ଜନ ସେମାନଙ୍କର ସୁଖ ସମୃଦ୍ଧି ବଢ଼ାଇଥାଏ । ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉପାର୍ଜନ ପାଇଁ ଶିଳ୍ପ, କୃଷି ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂଆ ନୂଆ ଜିନିଷର ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥାନ୍ତି ଏବଂ ଅଧିକ ପରିଶ୍ରମ କରିଥାନ୍ତି । ଫଳତଃ ଏ ପ୍ରକାର ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ମାନଙ୍କର ପ୍ରଗତି ସହିତ ସମାଜର ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଗତି ହୋଇ ସମାଜର କଲ୍ୟାଣ ହୋଇଥାଏ ।

୨ । ଭବିଷ୍ୟତ ତଥା ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ପାଇଁ ସୁରକ୍ଷା (Security against future and bad days) – ମାନବର ଜୀବନ ଅନେକ ଉତ୍‌ଥାନ ପତନ ମଧ୍ୟରେ ଗତି କରିଥାଏ । ଅନେକ ବିପତ୍ତି ଓ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ସମୟ ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇଥାଏ ଯେଉଁ ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତି ତାର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରି ଅଥବା କାହା ପାଖରେ ବନ୍ଧକ ରଖ୍ ଏହି ବିପଭିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ବ୍ୟକ୍ତିର ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନ ତଥା ଭବିଷ୍ୟତ ବଂଶଧରଙ୍କ ପାଇଁ ନିଜ ସମ୍ପତି ମଧ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

୩ । ମାନବର ସ୍ଵଭାବଗତ ପ୍ରବୃତ୍ତିର ପରିତୃପ୍ତି (Satisfaction of human instinct) – ଅହଂଭାବନା ବା “ମୋରା’’, ତା’ର ବିଚାର ମାନବଠାରେ ଅଧିକ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ତା’ଠାରେ ନିଜ ସ୍ଵାମୀତ୍ବ ଓ ସ୍ବାଧ୍ୟାର ପ୍ରବୃତ୍ତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରବୃରି କାରଣରୁ ସେ ସର୍ବଦା ନିଜ ପାଇଁ କିଛି ବସ୍ତୁ ରୋଜଗାର କରିବା ପାଇଁ ଅଧୂକ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ । ଯାହାଫଳରେ ସେ ଆରାମ ଦାୟକ ଓ ବିଳାସମୟ ଜୀବନଯାପନ କରିପାରିବ । ଏହି ଇଚ୍ଛା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ହେବାଦ୍ଵାରା ପୂରଣ କରିଥାଏ । ଏଣୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭିର ସ୍ବାମୀତ୍ଵ ମାନବର ସ୍ବାଧ୍ୟାର ପ୍ରକୃତିକୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିଥାଏ ।

୪ । କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା (Incentive to work) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପାର୍ଜନ କରିବା, ତାକୁ ବ୍ୟବହାର ଓ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବେସର୍ବା ହେବା ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସମାଜରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ମିଳିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ତଥା ଅଧ୍ଵ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ହେବାର ଇଚ୍ଛା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପରିଶ୍ରମ ଓ ଅଧ୍ବକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଥାଏ । ଏପରିକି ନିଜ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ହେବାର ଆଶା ଅଳସୁଆ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କର୍ମଠ କରିଦେଇଥାଏ ।

୫ । ମାନବୋଚିତ ଗୁଣର ବିକାଶ (Development of Human qualities) – କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରର ଭାବନା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପରିବାର, କୁଟୁମ୍ବ ପ୍ରତି ସ୍ନେହ, ପ୍ରେମ ଓ ସହାନୁଭୂତିର ଭାବନା ବଢ଼ାଇଥାଏ । ଏହି ଭାବନାର ବୃଦ୍ଧିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଦାନୀ ପରୋପକାରୀ ଓ ସମାଜସେବୀ ଆଦି ମାନବୋଚିତ ଗୁଣର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥାଏ ।

13. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭିର ଅପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଉପରୋକ୍ତ ସୁବିଧା ସତ୍ତ୍ଵେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ଦ୍ବାରା ସାମାଜିକ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ଅନେକ ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଅସୁବିଧାର ଆଧାରରେ କେତେକ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ସୁବିଧାକୁ ଭିତ୍ତିହୀନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଥାନ୍ତି । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର କେତୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଅପକାରିତାକୁ ନିମ୍ନରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

୧ । ମାନବିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପରିସମାପ୍ତି (End of Human values) – ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭି ଅର୍ଜନର ମୋହ ଲାଗିଲେ ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ଟଙ୍କା ଦ୍ବାରା ମାପ କରିବାକୁ ଲାଗିଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧିକ ଅର୍ଥ ଓ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପାର୍ଜନରେ ଲାଗି ରହିଥାଏ । ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଲେ ହିଂସା ଓ ରକ୍ତପାତକୁ ଆଶ୍ରୟ କରିବା ପାଇଁ ପଶ୍ଚାତ୍ମପଦ ହୋଇନଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ୱାର୍ଥପର ହୋଇ ଯେକୌଣସି ଉପାୟରେ ସମ୍ପତ୍ତି ଅର୍ଜନ କରିବାରେ ଲାଗିପଡ଼େ । ଫଳସ୍ବରୂପ ଅନେକ ମାନବୀୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଯଥା – ସ୍ନେହ, ଶ୍ରଦ୍ଧା, ଦାନ, ଦୟା, ମାୟା ଓ ପରୋପକାର ଇତ୍ୟାଦିର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟିଥାଏ ।

୨ । ସମ୍ପତ୍ତି ପ୍ରତି ଲାଳସା ବୃଦ୍ଧି (Developed greed for property) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାର ଲାଭ କରିବାର ମୋହ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଲୋଭୀ କରିଦେଇଥାଏ । ଯାହାଫଳରେ ସେ ଯେକୌଣସି ପ୍ରକାରେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ପଇସା ରୋଜଗାର ତଥା ସମ୍ପତ୍ତି ଅର୍ଜନରେ ଲାଗି ପଡ଼ିଥାଏ । ଏହି ସମ୍ପତିର ଲୋଭରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନୈତିକତା ଓ ସମ୍ମାନକୁ ହରାଇବାକୁ କୁଣ୍ଠାବୋଧ କରିନଥାଏ ।

୩ । ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି (Emergence of social problems) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନେକ ଅସାମାଜିକ ତଥା ସମାଜ ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲିପ୍ତ ରହିଥାଏ । ସମ୍ପତ୍ତିର ଲୋଭ, ଚୋରି, ଡକାୟତି ଅପମିଶ୍ରଣ, ଚୋରା ଭାବରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଆମଦାନୀ ରପ୍ତାନୀ, ଗୋପାନ ସଞ୍ଚୟ, ଅମାନୁଷିକ ଶୋଷଣ, ବେଶ୍ୟାବୃତ୍ତି, ମଦ୍ୟପାନ ଇତ୍ୟାଦି ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାମାନ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ ।

୪ । ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ସମାଜର ମୂଳଦୁଆ (Foundation of Capitalistic Society) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭିର ଅଧିକାର ଓ ସ୍ଵାମୀତ୍ଵ ପୁଞ୍ଜିବାଦ ସମାଜର ଭିତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧ୍ଵ ସମ୍ପତ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ପୁନରାବୃତ୍ତି ଘଟି କାଳକ୍ରମେ ସମାଜରେ ଏକ ସୀମିତ ଶ୍ରେଣୀର ହାତକୁ ଅର୍ଧ ସମ୍ପତ୍ତି ଆସିଯାଇଥାଏ । ଏହି ସୀମିତ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକ ଅଧ‌ିକ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ହୋଇ ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଫଳତଃ ପୁଞ୍ଜିବାଦ ପ୍ରଥା ବଳବତ୍ତର ହୋଇଥାଏ ।

୫ । ଅସମାନତାର ବୃଦ୍ଧି (Growth of inequality) – ଯଦିଓ ସମ୍ପତ୍ତି ଲାଭ କରିବାର ଅଧିକାର ସମସ୍ତଙ୍କର ଥାଏ, ତଥାପି କେତେକ ବିଶେଷ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାକୁ ଲାଭ କରିପାରି ନଥାନ୍ତି । ଫଳତଃ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧ୍ୟାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାରତମ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ସାମାଜିକ ଅସମାନତାର ପ୍ରଥାରୂପେ ପରିଗଣିତ କରାଯାଇଅଛି । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର ଦ୍ବାରା ସମାଜ ଅନେକ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଉପଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇ ସାମାଜିକ ଅସମାନତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

୬ । ବିଳାସୀ ଶ୍ରେଣୀର ବୃଦ୍ଧିରେ ଉତ୍ସାହିତ (Encouragement in the development of leisure class) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ଅର୍ଜନ କଲାପରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ୱୟଂ ଏହାର ଉପଭୋଗ କରିଥାଏ । ଏହି ଲୋକମାନେ ସମ୍ପତ୍ତିହୀନ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ହୀନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଥାନ୍ତି । କେତେକ ସମ୍ପଭି ମାଲିକ ନିଜର ବିନା ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମରେ ବସି ଶୋଇ ବିଳାସ ବ୍ୟସନରେ ଜୀବନ ଅତିବାହିତ କରିଥାନ୍ତି । ଏହିପରି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭି ସମାଜରେ ବିଳାସିତ ଶ୍ରେଣୀର ବିକାଶରେ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ।

14. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ପ୍ରକାର ଭେଦ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆଦି କାଳରେ ମନୁଷ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ବହୁତ ସୀମିତ ଥିଲା । ସେ ତାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ସମସ୍ତ ବସ୍ତୁକୁ ସ୍ବୟଂ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିପାରୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସଭ୍ୟତାର ବିକାଶ ସାଥ୍‌ରେ ମନୁଷ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ଧୀରେ ଧୀରେ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା । କ୍ରମେ ମାନବ ଅନୁଭବ କଲା ଯେ, ତା’ ପକ୍ଷରେ ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ବସ୍ତୁକୁ ଏକୁଟିଆ ଉତ୍ପାଦନ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଅର୍ଥାତ୍ ସେ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦିତ ବସ୍ତୁର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଅନୁଭବ କଲା ।

ଧୀରେ ଧୀରେ ତାର ଅଭିଜ୍ଞତା ହେଲା ଯେ, ଯଦି ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ପରିବାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ କରିବ ଅଥବା ଯଦି କୌଣସି ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନରେ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ ତାହେଲେ କେବଳ ଉତ୍ପାଦନ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ହେବନାହିଁ ବରଂ ଉତ୍ତମ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ମଧ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଇପାରିବ । ତାହାଫଳରେ ମଧ୍ଯ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ପୂରଣ ହୋଇପାରିବ ।

ଫଳତଃ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ରୁଚି, ସୁବିଧା ଶିକ୍ଷା, ଶକ୍ତି, ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ କ୍ଷମତା ଅନୁସାରେ କିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହିପରି ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ପ୍ରଣାଳୀର ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା । ଏହାର ପରିଣାମ ସ୍ୱରୂପ ବ୍ୟକ୍ତି ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବାରେ ଲାଗିଲେ ।

ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅଭିପ୍ରାୟ ଉତ୍ପାଦନର ଏକ ଏପରି କ୍ରିୟା ଅଟେ । ଯେଉଁଥରେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ନିର୍ମାଣ ଛୋଟ ଛୋଟ ଖଣ୍ଡରେ ବାଣ୍ଟି କରାଯାଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଗୋଟିଏ ସାଇକେଲ୍‌ର ନିର୍ମାଣରେ ଦଳ ଦଳ ଲୋକ ସାଇକେଲ୍‌ର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ନିର୍ମାଣ କରିଥାନ୍ତି । ପରିଶେଷରେ ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସାଇକେଲ୍‌ର ନିର୍ମାଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ଗୋଟିଏ କାମକୁ ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ବଡ଼ ଖଣ୍ଡରେ ବିଭାଜିତ କରି କରାଯାଇଥାଏ ତେବେ ତାହାକୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।

ପ୍ରଫେସର ୱାଟସନ୍‌ଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ‘ଉତ୍ପାଦନର କ୍ରିୟାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପକ୍ରିୟାରେ ବିଭାଜିତ କରି ବିଶିଷ୍ଟ ସାଧନକୁ (ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ) କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକୁ କରିବା ପାଇଁ ଦେବା ଏବଂ ପୁନଶ୍ଚ ସମସ୍ତ ସାଧନ ଗୁଡ଼ିକର (ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ) ଚେଷ୍ଟାକୁ ମିଶାଇ ଆବଶ୍ୟକ ଉପଭୋଗ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । (Production by division of labour consists of splitting up the productive process into its component parts, concentrating specialised factors on each sub-division and combining their output to the particular form of consumption output required) ।

ଏଣୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଉତ୍ପାଦନର ସେ ପ୍ରଣାଳୀ ଅଟେ; ଯାହାର ଅନ୍ତର୍ଗତ କାର୍ଯ୍ୟ ବିଶେଷକୁ କେତେକ ବିଧ୍ (Process) ବା ଉପବିଧ୍ (Sub-process) ରେ ଭାଗ କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଧ୍ ବା ଉପବିଧ‌ିକୁ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସମୂହ ଦ୍ଵାରା କରାଯାଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

(କ) ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Simple division of labour) – ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ବ୍ୟବସାୟ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଏହି ରୂପ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରାଚୀନ ଅଟେ । ଯଦି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସମୂହ ନିଜର ଶିକ୍ଷା, ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ କୁଶଳତାର ଆଧାରରେ କୌଣସି ବ୍ୟବସାୟକୁ ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କରିଥାନ୍ତି ତେବେ ଏହି ପ୍ରକାର ବ୍ୟବସାୟକୁ ସାଧାରଣ ଅଥବା ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଶ୍ରେଣୀରେ ରଖାଯାଇଥାଏ । ଭାରତର ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ରୂପ ଅଟେ । ଏହିପରି ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଛୋଟ ଛୋଟ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ନ କରି ଗୋଟିଏ ବ୍ୟବସାୟକୁ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା କେତେକ ପରିବାର କରିଥାନ୍ତି । ଶିକ୍ଷକ, ବଢ଼େଇ, କମାର ମାନଙ୍କର ବୃତ୍ତି ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଉଦାହରଣ ।

(ଖ) ଜଟିଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Complex division of labour) – ଯଦି କୌଣସି ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଏକରୁ ଅନେକ ଭାଗରେ ବିଭାଜିତ କରି ଦିଆଯାଇ ବିଭାଜିତ ଭାଗର ଉତ୍ପାଦନକୁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଇଥାଏ ତାହେଲେ ଏ ପ୍ରକାରର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ଜଟିଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ରିୟାର ଏକ ବିଶେଷ ଉପକ୍ରିୟାକୁ ହିଁ ତାର ରୁଚି, ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ କ୍ଷମତାନୁସାରେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାର ନିମ୍ନଲିଖ୍ ତିନୋଟି ଉପବିଭାଗ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ ।

(i) ପୂର୍ବକ୍ରିୟା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Division of labour into complete process) – ଯଦି ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକ ବା ଶ୍ରମିକ ସମୂହ ଦ୍ବାରା ତିଆରି କରାଯାଇଥିବା ବସ୍ତୁ କୌଣସି ଅନ୍ୟ ଶ୍ରମିକ ବା ଶ୍ରମିକ ସମୂହ ପାଇଁ କଞ୍ଚା (raw) ସାମଗ୍ରୀ ରୂପରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ତେବେ ତାହାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣକ୍ରିୟା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଯଦି ତୁଳାକୁ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ଭିଣି ଥାଏ, ଦ୍ବିତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ସୂତା କାଟିଥାଏ । ତୃତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ସୂତାକୁ ରଙ୍ଗାଇଥାଏ ଏବଂ ଚତୁର୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତି ଏଥୁରୁ ଲୁଗା ବୁଣିଥାଏ ତେବେ ଏହା ପୂର୍ବକ୍ରିୟା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରମ ସମୂହ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ବନ୍ଦ କରିଦିଏ ତାହେଲେ ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଯିବ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

(ii) ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ରିୟା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Division of labour into incomplete process) – ଯଦି କୌଣସି ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଅନେକ କ୍ରିୟାରେ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ରିୟାକୁ କେତେକ ଉପକ୍ରିୟା ବା ସୂକ୍ଷ୍ମ ଉପକ୍ରିୟାରେ ତଥା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଶ୍ରମ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଇଥାଏ ତେବେ ତାହାକୁ ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଦ୍ବାରା କରାଯାଇଥିବା ଉପକାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନରେ ସହାୟତା କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହି ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟକୁ କୌଣସି ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ପୃଥକ କରାଯାଇ ପାରିନଥାଏ । ଏଥିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ । କାରଣ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନିଜ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପୂରଣ କରିନଥାନ୍ତି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ପାରିନଥାଏ ।

(iii) ପ୍ରାଦେଶିକ ବା କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ବା ଭୌଗୋଳିକ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Territorial and geographical division of labour) – ଯଦି କୌଣସି ସ୍ଥାନ ବିଶେଷ ବା କ୍ଷେତ୍ର ବିଶେଷରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ ସୁବିଧା ଯୋଗୁଁ କୌଣସି ବିଶେଷ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପର ସ୍ଥାପନା କରାଯାଇଥାଏ ତାହେଲେ ଏହାକୁ ପ୍ରାଦେଶିକ ବା କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗରେ ଝୋଟ, ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶରେ ଚିନି ଏବଂ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ କପାଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

15. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର କାରଣ କ’ଣ ବୁଝାଅ ।
Answer:
କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ନିମ୍ନ କାରଣମାନ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି । ଯଥା –
(୧) ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର କେତେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଥାଏ, ଫଳତଃ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା, ବୃଦ୍ଧି ଓ ପ୍ରତିଭା ଇତ୍ୟାଦି ଆଧାରରେ ଅନେକ ପ୍ରଭେଦ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସମସ୍ତ ଗୁଣ ଗୁଡ଼ିକ ସମାଜ ଉପଯୁକ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଦେବା ପାଇଁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ସୃଷ୍ଟି । ଠିକ୍ ସେହିଭଳି ବ୍ୟକ୍ତି ସମାଜରୁ ବିଭିନ୍ନ ଅନୁଷ୍ଠାନରୁ କେତେକ ବିଶେଷତ୍ଵ ଥିବା ଗୁଣର ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ମଧ୍ୟ ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।
(୨) ମାନବ ସମାଜର ଅଗ୍ରଗତି ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଉଦ୍ଭାବନର କ୍ରମବିକାଶ ଦ୍ୱାରା ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ରୂପକୁ ନିଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ ।
(୩) ସଭ୍ୟତାର ବିକାଶ ସହିତ ମାନବର ଆବଶ୍ୟକତା ଗୁଡ଼ିକ ବହୁଗୁଣିତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହି ଅସୀମ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଶ୍ରମ ସମୂହର ବିକାଶ ଘଟି ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ।
(୪) ଗୋଟିଏ ସମାଜର ଅର୍ଥନୀତି ଅନ୍ୟ ସମାଜଠାରୁ ଅଲଗା, ଏହି ଅର୍ଥନୀତି ସେ ସମାଜର ଉପଲବ୍ଧ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବେଶ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ମାଛ ଚାଷ ଓ ସାମୁଦ୍ରିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଏଠାକାର ଅଧିବାସୀଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ଜୀବିକା । ଏହି ବୃତ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ବିଶେଷୀକୃତ କରିଥାଏ । ଏହିପରି ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିନ୍ନତା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ ।
(୫) ମାନବ ବିଜ୍ଞାନର କୌଣସି ସୀମାରେଖା ନ ଥାଏ । ଜ୍ଞାନର ପରିସୀମାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନର ଅଧିକାରୀ ହେବା ସମ୍ଭବପର ହୋଇନଥାଏ । ଫଳତଃ ଏ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନର ସଦୁପଯୋଗ ପାଇଁ ପାରଦର୍ଶିତାର ଆବଶ୍ୟକତା ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

16. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ସାମାଜିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ସାମାଜିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିଭିନ୍ନ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି । ନିମ୍ନରେ କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ବିଚାରକୁ ଉଦ୍ଧୃତ କରାଯାଇଅଛି ।

ଦୁଖିମଙ୍କ ବିଚାର (views of Durkheim) – ଦୁଖିମ ତାଙ୍କ ଗବେଷଣାତ୍ମକ ନିବନ୍ଧ (De 19 Division Du travial Social) ରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ରୂପରେ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ ଯେ ସରଳ ସମାଜ ତୁଳନାରେ ଆଧୁନିକ ଜଟିଳ ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ସଂଯୋଗ ଓ ଏକତା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ସେ ଦୁଇପ୍ରକାର ଯଥା; ଯନ୍ତ୍ରବତ୍ ଓ ଜୈବ ଏକତାର ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।

ଏହି ଦୁଇପ୍ରକାର ଏକତାକୁ ସେ ଯଥାକ୍ରମେ ଦୁଇପ୍ରକାର ନିୟମ ଯଥା : ଦମନମୂଳକ (repressive) ଏବଂ ପୁନରୁଦ୍ଧାର ମୂଳକ (restitutive) ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ମତରେ ସୀମିତ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ସରଳ ସମାଜରେ ଯନ୍ତ୍ରବତ୍ ଏକତା ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଏକତାରେ ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ, ଆବେଗ, ମାନସିକତା ଓ ନୈତିକତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ବଢ଼ିଚାଲେ ସେତେବେଳେ ଶ୍ରମରେ ବିଶେଷୀକରଣ ଦେଖାଦିଏ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନସିକତା ଓ ନୈତିକତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନତା ଦୂରେଇଯାଇ ଅସମାନତା, ଜଟିଳ ପ୍ରଭେଦୀକରଣ, ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ପକ୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ଭରତା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ବୃଦ୍ଧି, ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ଭାବନା ବଢ଼ିବା ସାଥ୍‌ରେ ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗର ଭାବନା ବୃଦ୍ଧି ଇତ୍ୟାଦି ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ । ଏହାକୁ ସେ ଜୈବିକ ଏକତା (Organic Solidarity) ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି ।

ପୁନଶ୍ଚ ସେ ଆଧୁନିକ ଶିଳ୍ପ ସମାଜରେ ଅନିୟମିତ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Abnormal division of labour) ଦ୍ଵାରା କିପରି ସାମାଜିକ ସଂହତି ପ୍ରତିହତ ହୋଇଥାଏ ତାହା ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି । ସେ ଅନିୟମିତ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ଦୁଇ ପ୍ରମୁଖଭାବରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ଯଥା ‘ଅପ୍ରତିମାନୀୟ’ ଏବଂ ‘ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ’ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମର ଅତ୍ୟଧ୍ବକ ବିଶେଷୀକରଣ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଯେଉଁଥରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷୀକରଣ ଦ୍ଵାରା ଏକୁଟିଆ ହୋଇଯାଏ ତଥା ପୁଞ୍ଜି ଓ ଶ୍ରମ ମଧ୍ଯରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଭାଜନ ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ସ୍ଥିତିକୁ ଅପ୍ରତିମାନୀୟ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Anomic division of labour) କୁହାଯାଏ ।

ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରକାର ଶ୍ରମ କୌଣସି ବୃତ୍ତିକୁ ବାଛି ନ ପାରି ତାର ଇଚ୍ଛା ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବରେ କୌଣସି ବୃତ୍ତିକୁ ବାଛି ନପାରି ତାର ଇଚ୍ଛା ବିରୁଦ୍ଧରେ କୌଣସି ବୃଦ୍ଧି କରିବାକୁ ତାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ଫଳସ୍ବରୂପ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଦୁର୍ଗମ ବୃତ୍ତିଗତ ସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ନିୟମିତ ଓ ଦୀର୍ଘମିଆଦୀ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନ, ବିଚାର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ଏବଂ ବୁଝାମଣା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।

କାର୍ଲମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ବିଚାର (views of Karlmarx) – ମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଫଳରେ ଗୋଟିଏ ସମାଜରେ ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଶ୍ରମ, କୃଷି ଶ୍ରମଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇଯାଇ ସହର ଏବଂ ପଲ୍ଲୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ତଥା ଶ୍ରମିକ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ବାର୍ଥରେ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ପୁନଃ ବିକାଶ ଲାଭ କରିଥାଏ । ସେତେବେଳେ ବ୍ୟବସାୟ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଶ୍ରମ ଶିଳ୍ପ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଶ୍ରମଠାରୁ ପୃଥକ ହେବାରେ ଲାଗେ । ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସ୍ଵତ୍ତ୍ଵାଧ୍ୟାକାର ତଥା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ବୃତ୍ତିଗତ ସମୂହର ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ ।

ମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ବିଚାରରେ ଆଧୁନିକ ପୁଞ୍ଜିପତି ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ମାନବର ଉତ୍ପାଦନ ଦକ୍ଷତାରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ । ଫଳସ୍ବରୂପ ସମାଜରେ ଅଧ‌ିକ ଜିନିଷର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧୂକ ଅବସର ବା ଫୁରସତ୍ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ସହିତ ପୁଞ୍ଜିବାଦ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର କେତେକ ମନୁଷ୍ୟତ୍ୱହୀନ ପ୍ରଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଯଥା – ବିଚ୍ଛେଦ (Alienation) ପ୍ରକ୍ରିୟା ।

ମାର୍କସ୍ ତାଙ୍କର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରମିକ (Alienated labour) ରେ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ଯେ ଶ୍ରମିକର ବିଚ୍ଛିନ୍ନତା ଭାବନା ଏକ ଏପରି ପରିସ୍ଥିତି ଯେଉଁଥରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃଷ୍ଟିରେ ତାକୁ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରଦାନ କରିନଥାଏ । ତାଠାରେ ସୃଜନଶୀଳତାର ଗୁଣ ଦୂରେଇ ଯାଏ । ସେ ନିମିତ୍ତ ମାତ୍ର ବାଧ୍ୟବାଧକତା ପୂର୍ବକ ବୃଦ୍ଧି କରିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଫଳତଃ ସେ ବୃତ୍ତିରୁ ନିଜଠାରୁ ଏବଂ ତା’ର ସହ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କଠାରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହେବାରେ ଲାଗେ ।

ମାର୍କସଙ୍କ ମତରେ ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଅଧ୍ଵ ଜଟିଳ ରୂପ ଧାରଣ କରେ ସେତେବେଳେ ଏହି ବିଚ୍ଛିନ୍ନତାଭାବ ଅଧ‌ିକ ଉଗ୍ରରୂପ ଧାରଣ କରିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନଙ୍କୁ ଉନ୍ନତ ଉତ୍ପାଦନ ଉପକରଣମାନ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଏ ଏବଂ ଶ୍ରମିକ କେବଳ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା ଥିବା.ଉପକରଣର ଉପଯୋଗ କରିଥାଏ ।

ଏହିପରି ମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ବିଚାରରେ ଜଟିଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ଵାରା ଶ୍ରମିକର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵରେ ଆମୂଳ ଚୂଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରମିକ ତାର ନିଜସ୍ବ ସୃଜନଶୀଳତା ଗୁଣରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥାଏ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଉତ୍ପାଦନ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଶ୍ରମିକର ସୃଜନଶୀଳତା ଗୁଣକୁ ଅପହରଣ କରି ନେଲେ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନର ମାତ୍ରାରେ ହ୍ରାସ ଘଟିନଥାଏ । ତୃତୀୟତଃ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ସମାଜରେ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ମିଳୁଥିବା ଲାଭରେ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନାରେ ଅଧ‌ିକ ସରଳ ହୋଇପାରିବ ।

17. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଲାଭ ବା ଉପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ, ଶ୍ରମିକ ତଥା ସମାଜ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖ ଲାଭ ମିଳିଥାଏ ।
(କ) ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲାଭ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିମ୍ନଲିଖ ଲାଭ ହୋଇଥାଏ ।
୧ । ଉତ୍ପାଦନର ମାତ୍ରାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଛୋଟ ଛୋଟ କ୍ରିୟାରେ ବିଭାଜିତ କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ, ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରମିକ ଏକ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରି କରି ଅତ୍ୟଧ୍ବକ ନିପୁଣ ହୋଇ ଯାଇଥାନ୍ତି । ଫଳସ୍ବରୂପ ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଉତ୍ପାଦିତ ଶକ୍ତିର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଯାଇଥାଏ ଯାହାଦ୍ୱାରା ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ପାଦନ ମାତ୍ରା ମଧ୍ୟ ବଢ଼ି ଯାଇଥାଏ ।
୨ । ମେସିନ୍‌ର ଆବିଷ୍କାର ଏବଂ ଉପଯୋଗରେ ବୃଦ୍ଧି – ଯଦି କୌଣସି ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଉପକ୍ରିୟା ତଥା ସୂକ୍ଷ୍ମ ଉପବିଧ୍ୟରେ ବିଭାଜିତ କରିଦିଆଯାଇଥାଏ । ତାହେଲେ ଏହି ଉପକ୍ରିୟା ଅତ୍ୟଧିକ ସରଳ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଯାହାଦ୍ୱାରା ଏଥୁରେ ମେସିନ୍ ଏବଂ ସାଧାରଣ ଯନ୍ତ୍ରର ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ବାରା ସୁଗମତାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ପାରିଥାଏ । ମେସିନ୍‌ର ପ୍ରୟୋଗରେ ଶ୍ରମିକ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ପରିଶ୍ରମ କରି କମ୍ ସମୟରେ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥାଏ । ଯାହାଦ୍ଵାରା ତାକୁ ଆରାମ ଏବଂ ମନୋରଞ୍ଜନ ପାଇଁ ଅଧ୍ଵ ସମୟ ମିଳିଯାଇଥାଏ । ଫଳସ୍ବରୂପ ଏହି କ୍ରିୟାକୁ ସୁବିଧାରେ କରିବା ପାଇଁ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଶ୍ରମିକ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଦ୍ବାରା ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ କଠିନତାକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ନୂଆ ନୂଆ ମେସିନ୍‌ର ଆବିଷ୍କାର କରିଥାଏ । ଏହିପରି ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ମେସିନ୍‌ର ପ୍ରୟୋଗ ଏବଂ ନୂଆ ନୂଆ ମେସିନ୍‌ ଆବିଷ୍କାରରେ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସହଯୋଗ ଦେଇଥାଏ ।
୩ । ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟରେ କମ୍ ତଥା ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିପୁଣ । ଶ୍ରମିକ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ମେସିନ୍ଦୂର ଅଧ‌ିକ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ । ଫଳତଃ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କାରଣରୁ କେବଳ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟରେ ମଧ୍ୟ କମ୍ ହୋଇଥାଏ ।
୪ । କମ୍ ସମୟ ଖର୍ଚ୍ଚ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକ ଏକ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଏବଂ ମେସିନ୍‌ର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ । ମେସିନ୍ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦିତ କାର୍ଯ୍ୟ କମ୍ ସମୟରେ ହୋଇ ପାରିଥାଏ । ଫଳତଃ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ସମୟ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥାଏ ।

(ଖ) ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ଵାରା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଲାଭ ହୋଇଥାଏ ।
୧ । କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାରେ ବୃଦ୍ଧି – ବାରମ୍ବାର ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଫଳରେ ଶ୍ରମିକ ସେହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ଦକ୍ଷ ହୋଇଯାଇଥାଏ ଏବଂ କମ୍ ସମୟରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ କରିପାରିଥାଏ । ଫଳତଃ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଶ୍ରମିକର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାରେ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।
୨ । ରୁଚି ଏବଂ ଯୋଗ୍ୟତାନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଶ୍ରମିକକୁ ତାର ଯୋଗ୍ୟତା, ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ଶକ୍ତିର ଅନୁସାରେ ବିଭିନ୍ନ ସମୂହରେ ବିଭାଜିତ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୂହକୁ କାର୍ଯ୍ୟ ବାଣ୍ଟି ଦେଇଥାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ଶ୍ରମିକକୁ ନିଜର ରୁଚି ଏବଂ ଯୋଗ୍ୟତାନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ମିଳିଯାଇଥାଏ ।
୩ । କମ୍ ସମୟରେ କାର୍ଯ୍ୟର ଶିକ୍ଷା – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ କ୍ରିୟା ସୂକ୍ଷ୍ମ ଏବଂ ସରଳ ଉପକ୍ରିୟାରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଶ୍ରମିକକୁ ଉତ୍ପାଦନର ସମସ୍ତ କ୍ରିୟାକୁ ରଖୁବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଏଣୁ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏହି ଉପକ୍ରିୟାକୁ ଶିକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ବହୁତ କମ୍ ସମୟ ଲାଗିଥାଏ ।
୪ । କମ୍ ଶାରୀରିକ ଏବଂ ମାନସିକ ପରିଶ୍ରମ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ମେସିନ୍‌ର ପ୍ରୟୋଗ ଅଧ୍ଵ ହୋଇଥାଏ । କଠିନ ଏବଂ ଅଧ‌ିକ ଶ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟ ମେସିନ୍ ଦ୍ବାରା କରାଯାଇଥାଏ । ଅନେକ ମେସିନ୍ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରମିକକୁ ଅଧୂକ ଶାରୀରିକ ଏବଂ ମାନସିକ ପରିଶ୍ରମ କରିବାକୁ ପଡ଼ିନଥାଏ ।
୫ । ସ୍ଥାନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବା ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଗତିଶୀଳତାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଯୋଗୁଁ ଶ୍ରମିକର ଗତିଶୀଳତା ବଢ଼ିଯାଇଥାଏ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ରମିକକୁ ସ୍ଥାନ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାରେ କୌଣସି ଅସୁବିଧା ହୋଇନଥାଏ । ଏକପ୍ରକାର ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରେ କୁଶଳ ଶ୍ରମିକ ଏକ ପ୍ରକୃତିର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯାଇ କରିପାରିଥାଏ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ଥାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ଶ୍ରମିକର ଗତିଶୀଳତା ଓ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ବଢ଼ି ଚାଲିଥାଏ ।
୬ । ଏକତା ଏବଂ ଶ୍ରମିକ ସଂଗଠନରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ପରିଣାମ ସ୍ୱରୂପ ବୃହତ୍ ଅନୁପାତ (Scale) ରେ ଉପାଦାନ ହୋଇଥାଏ । ବଡ ବଡ଼ କାରଖାନାର ସ୍ଥାପନା ଯୋଗୁଁ ହଜାର ହଜାର ଶ୍ରମିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ଶ୍ରମିକ ପରସ୍ପର ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇ ଶ୍ରମିକ ସଂଘର ଗଠନ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ସଙ୍ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ଶ୍ରମିକ ଏକତା ଦ୍ୱାରା ମାଲିକର ଶୋଷଣ ନିଜର ହିତକୁ ରକ୍ଷା ଏବଂ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ସୁଧାର ଆଣି ସହଯୋଗ ଓ ମୈତ୍ରୀ ଭାବନାରେ ଆତ୍ମସନ୍ତୁଷ୍ଟି ଲାଭ କରିପାରିଥାନ୍ତି ।

(ଗ) ସମାଜ ପାଇଁ ଲାଭ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ସମାଜ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖ ଲାଭ ହୋଇଥାଏ ।
୧ । ଆବିଷ୍କାରର ସଂଖ୍ୟାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ ବାରମ୍ବାର କରିବା ଫଳରେ ଶ୍ରମିକ ବିଶେଷ ଯୋଗ୍ୟତା ଲାଭ କରିଥାଏ । ସେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଅଧିକ ସରଳ ଏବଂ ସୁଗମ ବିଧୂରେ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ନୂଆ ନୂଆ ଆବିଷ୍କାର କରିଥାଏ । ଫଳରେ ସମାଜରେ ଆବିଷ୍କାରର ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।
୨ । ମାନବ ସାଧନ ଗୁଡ଼ିକର ଉଚିତ୍ ପ୍ରୟୋଗ – ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟର ସ୍ବଭାବ ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ ରୁଚିରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକୁ କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଧ୍ଵକ କୁଶଳତା ପୂର୍ବକ କରିପାରିଥାନ୍ତି ଏବଂ କେତେକଙ୍କୁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସରଳ ହେଲେ ମଧ୍ୟ କଠିନ ଲାଗିଥାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟର ସ୍ବଭାବ, ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ ଦୁନି ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ମିଳିଯାଇଥାଏ । ଫଳତଃ ମାନବ ସାଧନର ଉଚିତ୍ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ ।
୩ । ରୋଜଗାର ସୁବିଧାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ପରିଣାମସ୍ୱରୂପ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ ହୋଇଥାଏ ଏହି ଶିଳ୍ପରେ ସରଳ ଏବଂ ଜଟିଳ ସବୁ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ ପୁରୁଷ, ସ୍ତ୍ରୀ ତଥା ବାଳକ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମିଳିଯାଇଥାଏ । ଏହିପରି ରୋଜଗାରର ସୁବିଧା ମିଳିବା ଦ୍ବାରା ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
୪ । କୁଶଳ ସଙ୍ଗଠନ କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ବୃଦ୍ଧି – ଜଟିଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସହିତ ସମନ୍ଵୟ ସ୍ଥାପିତ କରିବା ପାଇଁ କୁଶଳ ଏବଂ ଯୋଗ୍ୟ ସଙ୍ଗଠନ କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ । ଫଳତଃ ଦେଶରେ କୁଶଳ ସଙ୍ଗଠନ କର୍ତ୍ତାଙ୍କ ସଂ ବଢ଼ିଯାଇଥାଏ ।
୫ । ସହଯୋଗର ଭାବନାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ପରିବାର ଆତ୍ମ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇପାରିନଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଏହି ନିର୍ଭରତା ଫଳସ୍ବରୂପ ସମାଜ ସହଯୋଗର ଭାବନା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।
୬ । ଶସ୍ତା ବସ୍ତୁ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ ବଡ଼ ଅନୁପାତରେ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ଫଳରେ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ଚାହିଦା କମ୍ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଚାହିଦାର ଅନୁପାତ କମ୍ ହେବା ଫଳରେ ଉତ୍ପାଦିତ ବସ୍ତୁ ଗୁଡ଼ିକର ମୂଲ୍ୟ ନ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।

18. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅସୁବିଧା ବା କ୍ଷତି ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅନେକ ଉପକାରିତା ସତ୍ତ୍ଵେ ଅନେକ ଅପକାରିତା ରହିଛି । ଏହାର ପ୍ରଧାନ ଅପକାରିତା ଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନଭାଗରେ ଦର୍ଶାଯାଇପାରେ ।
(କ) ଶ୍ରମିକର ଦୃଷ୍ଟିରେ :
(୧) କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିରସତା – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଫଳରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରମିକ ବାରମ୍ବାର କରିବା ଫଳରେ ତା’ ପାଇଁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ନିରସ ହୋଇଥାଏ । ଫଳତଃ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରତି ତା’ର ଅରୁଚି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
(୨) ଗତିଶୀଳତାରେ ଅଭାବ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟ ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଓ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଉପକ୍ରିୟାରେ ବିଭାଜିତ କରାଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରମିକ କେବଳ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର କ୍ରିୟାକୁ ବାରମ୍ବାର କରିଥାଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଉପଶ୍ଚି ବିଷୟରେ ଅନଭିଜ୍ଞ ରହିଥାଏ । ପରିଣାମସ୍ୱରୂପ ତାକୁ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା କଠିନ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ଗତିଶୀଳତାରେ ଅଭାବ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।
(୩) ଉତ୍ତର ଦାୟିତ୍ବର ଭାବନାରେ ଅଭାବ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଅନ୍ତର୍ଗତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଅନେକ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଚେଷ୍ଟାର ପରିଣାମ ଅଟେ । କୌଣସି ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକ ବା ଶ୍ରମିକଙ୍କ ସମୂହ ଉପରେ ରଖୁବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଉତ୍ତର ଦାୟିତ୍ବର ଭାବନା କମ୍ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
(୪) ବେକାରୀର ଭୟ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକୁ କେତେକ ସରଳ ଭାଗରେ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଇଥାଏ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରମିକ ଗୋଟିଏ ଭାଗ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଦକ୍ଷ ହୋଇଥାଏ । ଯଦି ତାର ବର୍ତ୍ତମାନର ରୋଜଗାର ଚାଲିଯାଏ ତେବେ ଅନ୍ୟ ଜାଗାରେ ସେପରି କାର୍ଯ୍ୟ ମିଳିବାର ସମ୍ଭାବନା ନ ଥାଏ । ଫଳତଃ ତା’ର ବେକାରୀ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ ।
(୫) ଶ୍ରମିକର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାରେ ଅଭାବ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକକୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ମିଳିଥାଏ । ଯଦି ଏହାର ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟବସାୟ ସ୍ଥିତିରେ ଖରାପ ହୋଇଯାଇଥାଏ ସେ ସୁବିଧାରେ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟ କରିପାରିନଥାଏ । ଏହିପରି ତାର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ସମାପ୍ତ ହୋଇଯାଇଥାଏ ତଥା ତାର ଗତିଶୀଳତାରେ ଅଭାବ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

(ଖ) ସମାଜ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦୋଷ :
(୧) ସ୍ତ୍ରୀ ତଥା ବାଳକ ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଶୋଷଣ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଗୋଟିଏ ଜଟିଳ କାର୍ଯ୍ୟକୁ କେତେକ ସରଳ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏହି କାରଣରୁ ଏହାକୁ ସ୍ତ୍ରୀ ତଥା ବାଳକ ମଧ କରିପାରିଥାନ୍ତି । ଶିଳ୍ପପତିମାନେ ପୁରୁଷଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ତ୍ରୀ ତଥା ବାଳକଙ୍କୁ କାମରେ ଲଗାଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ କମ୍ ମୂଲ୍ୟ ଦେଇ ଶୋଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ଅଳ୍ପ ବୟସ୍କ ବାଳକ ମଧ୍ଯ କାରଖାନାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଫଳତଃ ସେମାନଙ୍କର ଶାରୀରିକ ବିକାଶ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
(୨) ମାନବର ବିକାଶ ଉପରେ ବିପରୀତ ପ୍ରଭାବ – ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନିରନ୍ତର କରିବା ଫଳରେ ଶ୍ରମିକଠାରେ କେବଳ କେତେକ ଗୁଣର ବିକାଶ ହୋଇଥାଏ । କାର୍ଯ୍ୟର ବିଭିନ୍ନତା ଶ୍ରମିକର ମସ୍ତିଷ୍କକୁ ବିକାଶ କରିଥାଏ ଏହାର ଚିନ୍ତା ତଥା ନିର୍ଣ୍ଣୟ ନେବାର ଶକ୍ତି ଏବଂ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପ୍ରାରମ୍ଭ କରିବାର ଶକ୍ତିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ ବାରମ୍ବାର କରିବାଦ୍ୱାରା ଶ୍ରମିକର ମସ୍ତିଷ୍କ ସଂକୁଚିତ ହୋଇଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଶ୍ରମିକର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ଉଚିତ୍ ବିକାଶ ହୋଇପାରିନଥାଏ ।
(୩) ଗୋଷିବାଦର ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ବିଶେଷଜ୍ଞ (Specialist) କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ । ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ୟ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଶ୍ରେଣୀ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିନଥାନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଷ୍ଠୀ ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ତଥା ସମାଜର ସ୍ବାର୍ଥକୁ ଚିନ୍ତା କରିନଥାନ୍ତି । ଏହିପରି ସମାଜକୁ ଏକତା ସୂତ୍ରରେ ବାନ୍ଧିବାର ସମ୍ବନ୍ଧ କୋହଳ ପଡ଼ିଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଗୋଷ୍ଠୀବାଦକୁ ଉତ୍ସାହ ମିଳିଥାଏ ।
(୪) ଶ୍ରମିକ ଏବଂ ମାଲିକ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ – ବଡ଼ ବଡ଼ କାରଖାନାରେ ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ଶ୍ରମିକ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ପରିଣାମ ସ୍ବରୂପ ମାଲିକ ଏବଂ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ବା ନିକଟ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନ ହୋଇନଥାଏ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ମାଲିକ ଶ୍ରେଣୀ ଯାହା ପାଖରେ ଆର୍ଥିକ ଶକ୍ତି ଥାଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଶ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ଯେଉଁମାନେ କି ନିଜ ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ନିରନ୍ତର ମାଲିକଙ୍କ ସହିତ ସଂଘର୍ଷ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାନ୍ତି ।
(୫) ପାରସ୍ପରିକ ନିର୍ଭରତା – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ବ୍ୟକ୍ତି, ସମୁଦାୟ ତଥା ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ନିର୍ଭରଶୀଳ କରି ଦେଇଥାଏ । ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନରେ କାମ କରୁଥିବା ଶ୍ରମିକ କୃଷକ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଏହି ନିର୍ଭରତା ସାମାଜିକ ଘନିଷ୍ଠତା ସ୍ଥାପନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ; ମାତ୍ର ଯଦି କୌଣସି କାରଣରୁ ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷରେ ସ୍ଥିତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଯାଏ ତେବେ ସମାଜ ପକ୍ଷରେ ଏହି ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବା ଅତ୍ୟଧ‌ିକ କଠିନ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ ବିବେଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ଯେ, ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଦୋଷ ବା କ୍ଷତି ତଦ୍ବାରା ସମାଜ ଓ ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ ମିଳୁଥିବା ସୁବିଧା ତୁଳନାରେ ଭିତ୍ତିହୀନ ଅଟେ । ଏହି କାରଣରୁ ସମାଜ ଓ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବର୍ତ୍ତମାନର ଜଟିଳ ସମାଜରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଉପଲବ୍ଧ ହେଉଅଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 5 Short Answer Questions in Odia Medium

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sociology Solutions Unit 5 ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର, ପଦ୍ଧତି ଏବଂ ପ୍ରୟୋଗ କୌଶଳ Short Answer Questions.

CHSE Odisha 11th Class Sociology Unit 5 Short Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ୨ଟି / ୩ଟି ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।

1. ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (observation) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଅର୍ଥ, ଦେଖିବା ବା ନିରୀକ୍ଷଣ କରିବା । ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଆମ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ଘଟିଯାଉଥ‌ିବା ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକୁ ଆମେ ଦେଖୁଥାଉ । ମାତ୍ର ଏସବୁକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଯଦି କୌଣସି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରଖ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଢଙ୍ଗରେ କରାଯାଇ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ, ତେବେ ତାକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯିବ ।

2. ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ଶ୍ରୀମତୀ ପି.ଭି. ୟଙ୍ଗ ଲେଖୁଛନ୍ତି ‘‘ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକ ସ୍ବାଭାବିକଭାବେ ଘଟୁଥିବା ସମୟରେ ଆଖୁଦ୍ଵାରା ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଓ ସୁବିଚାରିତ ଭାବେ କରାଯାଉଥିବା ଅଧ୍ୟୟନ ଅଟେ ।’’

3. ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଅଧ୍ୟୟନ ବିଷୟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ ନାହିଁ, ବରଂ ଘଟଣା ଯେପରି ଘଟୁଥାଏ ସେହି ସ୍ଵାଭାବିକ ବା ବାସ୍ତବରୂପକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କରାଯାଏ । ତାହାକୁ ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ ।

4. ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପଦ୍ଧତି, ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଗବେଷକ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଉଥିବା ଘଟଣା ଓ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ହେଉଛି ଏପରି ଏକ ବିଧ୍ ଯାହାର କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ତତ୍ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୋଜନା ସୁନିଶ୍ଚିତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ମଧ୍ଯ ପୂର୍ବ ନିୟୋଜିତ ବା ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଇଥାଏ ।

5. ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Participant Observation) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯଦି ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତା ନିଜେ, ଅଧ୍ୟୟନ ସମୂହ ବା ସମୁଦାୟର ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ହୋଇ ଅଧ୍ୟୟନ ସମୂହର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ବାସ୍ତବ ଜୀବନ ତଥା ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାରରେ ସକ୍ରିୟ ଭାଗନିଏ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରି ସେମାନଙ୍କର ଉତ୍ସବ, ସଂସ୍କାର, କର୍ମକାଣ୍ଡ ତଥା ଅନ୍ୟ କ୍ରିୟାକଳାପ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଏକ ପ୍ରକାର ନିଜକୁ ମିଶାଇ ଦେଇ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ, ତେବେ ସେ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 5 Short Answer Questions in Odia Medium

6. ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ଶ୍ରୀମତୀ ୟଙ୍ଗଙ୍କ ଭାଷାରେ ‘‘ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରୁଥିବା ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କର୍ତ୍ତା ଯେଉଁ ସମୂହର ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥାଏ, ସେହି ସମୂହରେ ବାସକରେ ଏବଂ ସେହି ସମୂହର ଜୀବନଧାରାରେ ଭାଗନେଇଥାଏ ।

7. ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଅବଧାରଣା କେବେ ଓ କାହାଦ୍ଵାରା କରାଯାଇଥିଲା ?
Answer:
ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଅବଧାରଣା ସର୍ବପ୍ରଥମେ ୧୯୨୪ ମସିହାରେ ପ୍ରଫେସର ଏଡ଼ୱାର୍ଡ଼ ଲାଇଣ୍ଡମେନ୍ ନିଜର ପ୍ରକାଶିତ “‘Social Discovery’ ପୁସ୍ତକରେ କରିଥିଲେ । ଏହା ପରଠାରୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଏକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଗବେଷଣାର ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ଏହାର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ଆସୁଅଛି ।

8. ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Non-Participant Observation) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯଦି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କର୍ତ୍ତା କୌଣସି ସମୂହର ନିକଟ ଏବଂ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନ ଆସି ଏକ ସାଧାରଣ ଅପରିଚିତ ବ୍ୟକ୍ତି ରୂପରେ ଘଟଣାର ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ତେବେ ସେ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ‘ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Non- Participant observation) କୁହାଯାଏ ।

9. ଅର୍ଥ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Quasi-Participant Observation) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସମ୍ପୂର୍ଣ ସହଯୋଗୀତା ଦ୍ବାରା ଅଧ୍ୟୟନର ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠତା ଲୋପ ପାଇବାର ଭୟ ଥାଏ ଓ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସହଭାଗୀତା ଦ୍ଵାରା ଅଧ୍ୟୟନର ଗୋପନୀୟତା ତଥା ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତି ନ ହେବାର ଆଶଙ୍କା ରହିଥାଏ । ଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଧ୍ୟୟନକୁ ଅଧିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ କରିବା ଲାଗି ଏହାକୁ ଆଂଶିକ ସହଭାଗୀ ଓ ଆଂଶିକ ଅସହଭାଗୀ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଅର୍ଦ୍ଧ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଉଭୟ ସହଭାଗୀ ଓ ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟମାନ ଅଟେ ।

10. ସାମୂହିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Mass Observation) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଯଦି ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତିଦ୍ୱାରା ନ ହୋଇ ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସାମୁହିକ ଭାବରେ କରାଯାଏ, ତାହା ହେଲେ ସେ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ସାମୂହିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ ।

11. ସାମୂହିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ସିନ୍ ପାଓ ୟାଙ୍ଗ (HsinPao Yang) ଙ୍କ ମତରେ, ‘‘ସାମୂହିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଓ ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଏକ ସମ୍ମିଶ୍ରଣ । ଏଥ‌ିରେ ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ତଥ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରାଯାଇ ଆଲେଖନ କରାଯାଏ ଏବଂ ତଥ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକର ସଂକଳନ ଏବଂ ପ୍ରୟୋଗ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଦ୍ଵାରା କରାଯାଇଥାଏ ।’’

12. ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (Questionnaire) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ହେଉଛି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନର ଏକ ସୂଚୀ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅଧ୍ୟୟନ ବିଷୟ ନିମିତ୍ତ ଯେଉଁ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ, ତାହା ପାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରଥମେ କେତେକ ପ୍ରଶ୍ନର ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାକୁ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (Questionnaire) କୁହାଯାଏ ।

13. ଡାକଦ୍ଵାରା ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (Mailed Questionnaire) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଗୁଡ଼ିକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଫେରସ୍ତ କରିଦେବା ପାଇଁ ଏକ ନିବେଦନ ପତ୍ର ସହିତ ଡାକଦ୍ବାରା ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ପାଖକୁ ପଠାଇ ଦିଆଯାଏ । ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ଠାରୁ ଡାକ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରାପ୍ତ ସୂଚନାର ଆଧାରରେ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ନିଷ୍କର୍ଷ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉପଯୋଗ ଡାକ ମାଧ୍ୟମରେ କରାଯାଉଥ‌ିବାରୁ ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଡାକଦ୍ବାରା ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (Mailed Questionnaire) କୁହାଯାଏ ।

14. ପ୍ରଶାବଳୀର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ଗୁଡ଼େ ଏବଂ ହାଙ୍କ ମତରେ, ‘ସାଧାରଣଭାବେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପାଇବା ପାଇଁ ଏକ ଉପକରଣକୁ ଦର୍ଶାଇଥାଏ, ଯାହାକୁ ଏକ ଫର୍ମ ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ତରଦାତା ପୂରଣ କରିଥାଏ ।’’

15. ଅନୁସୂଚୀ (Schedule) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଅନୁସୂଚୀ ହେଉଛି, ଅଧ୍ୟୟନ ବିଷୟ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଏବଂ ଶ୍ରେଣୀବଦ୍ଧ ସୂଚୀ, ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତା ସୂଚନାଦାତାଙ୍କ ସହିତ ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର କରି ଆବଶ୍ୟକ ସୂଚନା ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 5 Short Answer Questions in Odia Medium

16. ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ଅନୁସୂଚୀ (Interview Schedule) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ଅନୁସୂଚୀ ହେଉଛି, ଏପରି ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଯେଉଁଥରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ, ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ତଥା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଥିରେ ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତା, ସୂଚନାଦାତାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତକରି ବିଭିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ସାକ୍ଷାତକାର ଅନୁସୂଚୀ (Interview Schedule) କୁହାଯାଏ ।

17. ଅନୁସୂଚୀର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ?
Answer:
ଗୁଡ଼େ ଏବଂ ହାଙ୍କ ମତରେ, ଅନୁସୂଚୀ ହେଉଛି, କେତେକ ପ୍ରଶ୍ନର ସମଷ୍ଟି, ଯାହା ଏକ ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର କର୍ତ୍ତା, ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ମୁହାଁ ମୁହିଁ ପଚାରି ତାର ଉତ୍ତର ନିଜେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥାଏ ।

18. କମ୍‌ ତ୍ରି-ସ୍ତରୀୟ ନିୟମକୁ ଯେଉଁ ତିନୋଟି ଐତିହାସିକ କାଳ ସହ ସମ୍ପର୍କ କରିଛନ୍ତି ତାହା ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ ମାନବ ବିକାଶର ତିନୋଟି ସ୍ତରକୁ ତିନୋଟି ଐତିହାସିକ କାଳ ସହ ସଂପର୍କୀତ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ଅନୁସାରେ ପ୍ରଥମ ସ୍ତର ୧୩୦୦ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଥିଲା । ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ତର ୧୩୦୦ ମସିହା ଓ ୧୮୦୦ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ଥିଲା । ୧୮୦୦ ମସିହାଠାରୁ ବିଶ୍ୱରେ ତୃତୀୟ ସ୍ତର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଲାଭ କରିଛି ।

19. ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ବା କାଳ୍ପନିକ ସ୍ତର (Theological or Fictitious Stage) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କଣ୍ଟେଙ୍କ ମତରେ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସ୍ତର ହେଉଛି ସେହି ସ୍ତର ଯେତେବେଳେ ମନୁଷ୍ୟ ସବୁ ଘଟଣାକୁ କେତେ ଅତି ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖୁଥାଏ ଓ ବିଚାର କରିଥାଏ । ଏହି ସ୍ତରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘଟଣା ପଛରେ କୌଣସି ନା କୌଣସି ଶକ୍ତିର ହାତ ଥ‌ିବା କଥା ମନୁଷ୍ୟ ଭାବିଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ଧରିନିଏ ଯେ ସମସ୍ତ ଘଟଣା ଅଲୌକିକ ବା ଅତି ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତିର କ୍ରିୟାର ପରିଣାମ ଅଟେ । ଆଦିମ ମାନବ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନଦୀ ଓ ବୃକ୍ଷରେ ଈଶ୍ବରଙ୍କୁ ଦେଖୁଥାଏ ।

20. ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରର ସ୍ତର କେତେଗୋଟି ସ୍ତରରେ ବିଭକ୍ତ ଓ ସେଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:
କଷ୍ଟେଙ୍କ ମତରେ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସ୍ତର ତିନିଗୋଟି ସ୍ତରରେ ବିଭକ୍ତ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – (୧) ଆତ୍ମାବାଦ (Fetishism), (୨) ବହୁବିବାହ (Polytheism), (୩) ଏକତାବାଦ |(Monotheism)

21. ଆତ୍ମାବାଦ (Fetishism) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ବିକାଶର ଆରମ୍ଭରେ ମନୁଷ୍ୟ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲା ଯେ ସମସ୍ତ ଜୀବନଯୁକ୍ତ ଓ ଜଡ଼ ବସ୍ତୁ ଜୀବନ୍ତ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସାରରେ ଯେତେ ବସ୍ତୁ ଅଛି ସେହି ବସ୍ତୁର ଜୀବନ ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁ ଭିତରେ ଆତ୍ମା ବାସ କରୁଛି ବୋଲି ସେମାନେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥିଲେ । ଏପରିକି ଜଡ଼ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଜୀବନ ବିହୀନ ନୁହଁନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁର ଏକ ଆତ୍ମା ରହିଛି । ବସ୍ତୁ ଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥିତି ଓ ଗତି ନିମନ୍ତେ ଏହି ଆତ୍ମାଗୁଡ଼ିକ ଦାୟୀ ଅଟନ୍ତି । ଆଦିମାନବର ଚିନ୍ତନ ଏହି ସ୍ତରରେ ଥିଲା ।

22. ବହୁଦେବବାଦ (Polytheism) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେହେତୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁ ନିମନ୍ତେ ଗୋଟିଏ ଆତ୍ମା ଥାଏ, ତେଣୁ ସମସ୍ତ ବସ୍ତୁ ନିମନ୍ତେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ଆତ୍ମା ଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ଆତ୍ମା ମାନସିକ ଭ୍ରମ ସୃଷ୍ଟି କଲା ଏବଂ ଆତ୍ମାବାଦ ବା ପ୍ରେତବାଦ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡ଼ିଲା । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ତରରେ ଏହି ପ୍ରକାର ଭ୍ରମର ରକ୍ଷା ପାଇବା ନିମନ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟ ମନ ଆତ୍ମାଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟାକୁ ହ୍ରାସ କଲା ଏବଂ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟକ ଦେବତାଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟି କଲା । ତେଣୁ ଆତ୍ମାବାଦ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବହୁଦେବବାଦର ଉତ୍ପତ୍ତି ହେଲା । କମ୍ଫେ ଏହାକୁ ବହୁଦେବବାଦ ନାମରେ ନାମିତ କରିଛନ୍ତି ।

23. ଏକ ଦେବବାଦ (Monotheism) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଧାର୍ମିକ ସ୍ତରରେ ବିକାଶର ତୃତୀୟ ସ୍ତରକୁ କମ୍ ଏକଦେବବାଦ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ଯେତେବେଳେ ମନୁଷ୍ୟ ମନ ଉତ୍ତମରୂପେ ସଂଗଠିତ ହୋଇଯାଏ, ସେତେବେଳେ ସେ ଅନେକ ଦେବତାଙ୍କ ଅସ୍ତିତ୍ୱକୁ ଅସ୍ବୀକାର କରିଦିଏ । ତେଣୁ ଏହି ସ୍ତରରେ ମନୁଷ୍ୟ ଅନେକ ଦେବତାଙ୍କୁ ଗ୍ରହଣ ନ କରି ଏକ ମାତ୍ର ଦେବତାଙ୍କ ଉପରେ ଆସ୍ଥା ଓ ବିଶ୍ବାସ ସ୍ଥାପନ କଲା । ଈଶ୍ବରଙ୍କୁ ସମଗ୍ର ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ମାଲିକ ବୋଲି ବିଚାର କରାଗଲା ଏବଂ ସେ ସମସ୍ତ ଘଟଣାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ କରନ୍ତି ବୋଲି ମନୁଷ୍ୟ ବିଶ୍ଵାସ କଲା । ସମସ୍ତ ପ୍ରାକୃତିକ ଘଟଣା ସେହି ଦେବତାଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପରିଚାଳିତ । ସେ ହେଉଛନ୍ତି ସର୍ବ ଶକ୍ତିମାନ ।

24. ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍ (Emile Durkheim)ଙ୍କ ମତରେ ‘‘ଆତ୍ମହତ୍ୟା’’ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
୧୮୯୭ ମସିହାରେ ଦୁର୍ଖମ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (suicide) ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ମତରେ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ କାରକ ଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥାର ଫଳ । ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥା, ମନ (Mind) କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ । ତେଣୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥା ସହିତ ସଂପର୍କୀତ । ଏହା ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଅବସ୍ଥା ସହିତ ସଂପର୍କୀତ ନୁହେଁ ।

25. ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍‌ଙ୍କ ‘‘ଆତ୍ମହତ୍ୟା’’ (Suicide) ର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ଦୁର୍ଖଙ୍କ ମତରେ ‘ଆତ୍ମହତ୍ୟା’’ ଶବ୍ଦ ଉପୀଡ଼ିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ସକାରାତ୍ମକ ବା ନକାରାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବେ ଘଟୁଥୁବା ମୃତ୍ୟୁର ସମସ୍ତ ଘଟଣାକୁ ଦର୍ଶାଇଥାଏ । ଉପୀଡ଼ିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ସକାରାତ୍ମକ ବା ନକାରାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ଫଳାଫଳ କ’ଣ ହେବ ସେ ଜାଣିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 5 Short Answer Questions in Odia Medium

26. ସଂସ୍କୃତିକରଣ (Sanskritisation) ଉପରେ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଟିପ୍‌ପଣୀ ଦିଅ ।
Answer:
ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଗତିଶୀଳତାକୁ ସଂସ୍କୃତୀକରଣ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହା ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବତ୍ତର୍ନରେ ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ପରିଚିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଫେସର ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ (Prof. M. N. Srinivas) ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଏହି ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ ।

27. ସଂସ୍କୃତିକରଣ ଶବ୍ଦର ସୃଷ୍ଟି ଉପରେ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଟିପ୍‌ପଣୀ ଦିଅ ।
Answer:
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଭାରତୀୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରଫେସର ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ (Prof. M. N. Srinivas) ତାଙ୍କ ରଚିତ ‘କୁର୍ଗମାନଙ୍କର ଧର୍ମ ଓ ସମାଜ’’ ନାମକ ପୁସ୍ତକରେ ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଗତିଶୀଳତାକୁ ବୁଝାଇବା ପାଇଁ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଏହି ‘‘ସଂସ୍କୃତିକରଣ’’ (Sanskritisation) ଶବ୍ଦଟିକୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । ଏହି ପୁସ୍ତକଟି ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ।

28. ସଂସ୍କୃତିକରଣ (Sanskritisation) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସଂସ୍କୃତିକରଣ ଭାରତୀୟ ସମାଜର ଏକ ଅନ୍ତଃ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଗତିଶୀଳତାକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ସଂସ୍କୃତିକରଣ ଶବ୍ଦଟିକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ନିମ୍ନଜାତିର ହିନ୍ଦୁ ବା ଜନଜାତି ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସମୂହ ନିଜର ପ୍ରଥା, ବିଚାରଧାରା ଓ ଜୀବନଶୈଳୀକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଲାଭ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାନ୍ତି ।

B. ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ୫ଟି / ୬ଟି ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।

1. ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ମୌଳିକ ଗୁଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ମୌଳିକ ଗୁଣ ହେଉଛି : –
(କ) ମାନବ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଗୁଡ଼ିକର ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିନିଯୋଗ ।
(ଖ) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ସୁବିଚାରିତ ପଦ୍ଧତି ।
(ଗ) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସାମାଜିକ ଗବେଷଣାର ହେଉଛି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପଦ୍ଧତି ।
(ଘ) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ।
(ଙ) ଏହା ଘଟଣା ଗୁଡ଼ିକର ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।
(ଚ) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କାରଣ-ଫଳାଫଳ ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ ।

2. ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ପ୍ରକାରଭେଦ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ଛଅଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(କ) ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ।
(ଖ) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ।
(ଗ) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ।
(ଘ) ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ।
(ଙ) ଅର୍ଦ୍ଧ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ।
(ଚ) ସାମୁହିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ।

3. ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଉପଯୋଗିତା ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
(କ) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କର୍ତ୍ତା ଅନେକ ବିଶେଷ ସମସ୍ୟା, ପରିସ୍ଥିତି ତଥା କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକୁ ସରଳତା ପୂର୍ବକ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।
(ଖ) ଏହି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଦ୍ବାରା ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତା, ଅଧ୍ୟୟନ ସାମଗ୍ରୀ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇନଥାଏ । ଯାହାଫଳରେ ବାସ୍ତବ ଏବଂ ବିଶ୍ଵାସନୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ ।
(ଗ) ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତାର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ବା ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଉଥିବା ଘଟଣା ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନ ରହିବା ଫଳରେ ଏହି ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅଧ‌ିକ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ହୋଇଥାଏ ।
(ଘ) ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବହାରକୁ ଏହି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଦ୍ବାରା ସରଳଭାବରେ ବୃଝି ହୁଏ ।

4. ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଅପକାରିତାମାନ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
(କ) ଏ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଗବେଷକ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନ ରହିବା ହେତୁ ଯଦି ଗବେଷକର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭୁଲ୍ ହୋଇଯାଏ ତେବେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧ୍ୟୟନ ଭୁଲ୍ ହୋଇଯିବାର ଆଶଙ୍କା ଥାଏ ।
(ଖ) ଦର୍ଶକ ଭାବେ ଗବେଷକ ଆବଶ୍ୟକ ତଥା ଅନାବଶ୍ୟକ ସବୁପ୍ରକାର ସୂଚନାକୁ ଏକତ୍ରିତ କରିଥାଏ । ଯାହାଫଳରେ ଅଯଥା ସମୟ ଏବଂ ପରିଶ୍ରମ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।
(ଗ) ବେଷକ ସୁବିଧା ଦେଖ୍ ତାହା ଲେଖୁଥାଏ । ଫଳରେ ହୁଏତ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣାକୁ ବାଦ୍ ଦେଇ କମ୍ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣାକୁ ଲେଖୁବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
(ଘ) ଏହି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କାଳରେ ଯଦି ଗବେଷକ ଧୈର୍ଯ୍ୟହୀନ ହୋଇପଡ଼ନ୍ତି, ତେବେ ଅନେକ ବାସ୍ତବ ଏବଂ ଉପଯୋଗୀ ତଥ୍ୟ ପାଇବାରୁ ସେ ବଞ୍ଚତ ହୁଅନ୍ତି ।

5. ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଓ ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
(କ) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଘଟଣା ବା ପରିସ୍ଥିତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରାଯାଏ । ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଘଟଣା ବା ପରିସ୍ଥିତି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କର୍ତ୍ତାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ନ ଥାଏ ।

(ଖ) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କର୍ରା ପୂର୍ବ-ନିଶ୍ଚିତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅନୁସାରେ ନିଜର ବ୍ୟବହାର ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଶୈଳୀକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ନିଜ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ କୌଣସି ପ୍ରକାରର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନ ଥାଏ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 5 Short Answer Questions in Odia Medium

(ଗ) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମେ ଏକ ନିଶ୍ଚିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ରୂପରେଖ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାକୁ ପଡିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୌଣସି ପୂର୍ବ-ଯୋଜନା ନ ଥାଇ, ଯେ କୌଣସି ସମୟରେ ଓ ଯେକୌଣସି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରାଯାଏ।

(ଘ) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଏକ କୃତ୍ରିମ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନ ରହିବା ଯୋଗୁଁ ଅଧ୍ୟୟନ ଅଧିକ ସ୍ଵାଭାବିକ ହୋଇଥାଏ ।

(ଙ) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କର୍ତ୍ତାର ମନୋବୃତ୍ତି, ବିଚାରଧାରା, ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପକ୍ଷପାତ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିନଥାଏ । ଫଳରେ ଅଧ୍ୟୟନ ଅଧ୍ଵ ନିରପେକ୍ଷ ଓ ବିଶ୍ବସନୀୟ ହୋଇଥାଏ । ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କର୍ତ୍ତା ନିଜର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ରୁଚିର ଅଧ‌ିକ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଅଧ୍ୟୟନ ପକ୍ଷପାତ ପୂର୍ଣ ଏବଂ କମ୍ ବିଶ୍ୱସନୀୟ ହୋଇଥାଏ ।

(ଚ) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ, କ୍ଷୁଦ୍ର ବା କୌଣସି ବିଶେଷ ପକ୍ଷକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ପାଇଁ ଅଧିକ ଉପଯୁକ୍ତ ଅଟେ । ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବୃହତ୍ତ ସମୂହର ଅଧୟନ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ଅଟେ ।

(ଛ) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ କର୍ତ୍ତା ସ୍ଵାଧୀନ ହୋଇନଥାଏ, ତେଣୁ ଘଟଣା ଏବଂ ବ୍ୟବହାର ଗୁଡ଼ିକର ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବପର ହୋଇନଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ଥିବା ଯୋଗୁଁ କୌଣସି ସମୂହର ଗଭୀର ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବପର ଅଟେ ।

6. ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଗୁରୁତ୍ବ ବା ଉପକାରିତାମାନ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବା ଉପକାରିତାମାନ ହେଲା –
(କ) ବାସ୍ତବ ବ୍ୟବହାର ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବପର ଅଟେ ।
(ଖ) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇଥାଏ ।
(ଗ) ସ୍ଵପ୍ନ ଓ ଗଭୀର ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବପର ଅଟେ ।
(ଘ) ସରଳ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇଥାଏ ।

7. ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ମୁଖ୍ୟ ଅପକାରିତାମାନ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ମୁଖ୍ୟ ଅପକାରିତାମାନ ହେଲା –
(କ) ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠତାର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଖ) ପୂର୍ଣ୍ଣ ସହଭାଗୀତା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।
(ଗ) ଏହା ବ୍ୟୟ-ବହୁଳ ପ୍ରଣାଳୀ ଅଟେ ।
(ଘ) ସମୂହ ବ୍ୟବହାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।
(ଙ) ବିଶିଷ୍ଟ ସମୂହର ଅଧ୍ୟୟନରେ ଅସୁବିଧା ।
(ଚ) ଉଚିତ୍ ପ୍ରତିନିଧ୍ର ଅଭାବ ।

8. ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଉପକାରିତାମାନ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଉପକାରିତାମାନ ହେଲା –
(କ) ଅଧ‌ିକ ସହଯୋଗ ।
(ଖ) ଅଧ‌ିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ।
(ଗ) ମିତବ୍ୟୟୀ ପ୍ରଣାଳୀ ।
(ଘ) ଅଧ୍ବକ ବିଶ୍ବସନୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ।
(ଙ) ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବପର ଅଟେ ।

9. ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଦୋଷ ଛୁଟି ବା ଅପକାରିତାମାନ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ମୁଖ୍ୟ ଦୋଷ ତ୍ରୁଟି ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(କ) ଏ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତା ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକୁ ସମୂହର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ନ ଦେଖ୍, ନିଜ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଦେଖୁଥାଏ ।
(ଖ) କୌଣସି ଗ୍ରୁପ୍ତ ଏବଂ ଦରକାରୀ ସୂଚନା ପାଇବା ଦିଗରେ ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବିଶେଷ ସାହାଯ୍ୟ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
(ଗ) ଅଧ୍ୟୟନ ଅସ୍ଵାଭାବିକ ଓ ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ ।
(ଘ) ଏହି ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ କାର୍ଯ୍ୟ ଅସମାପ୍ତ ରହିଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 5 Short Answer Questions in Odia Medium

10. ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଓ ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
(କ) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତା ଅଧ୍ୟୟନ ସମୂହର ଅଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗଭାବେ ଘଟଣାର ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ,
ମାତ୍ର ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତାର ଭୂମିକା ଜଣେ ଅପରିଚିତ ଏବଂ ମୌନସ୍ରଷ୍ଟା ରୂପେ ହୋଇଥାଏ ।
(ଖ) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତା ଜଣେ ଗୁପ୍ତଚର ପରି ସମୂହର ଜୀବନଧାରାରେ ମିଶିଯାଇ ଏହାର ସ୍ଵାଭାବିକ ବ୍ୟବହାରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିପାରିଥାଏ । ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନେ ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତାକୁ ଜଣେ ଅପରିଚିତ ବ୍ୟକ୍ତିଭାବେ କୃତ୍ରିମ ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାନ୍ତି ।
(ଗ) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଘଟଣା ଗୁଡ଼ିକର ସ୍ବପ୍ନ ଓ ଗଭୀର ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥାଏ, ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ ସମୂହର ବାହ୍ୟ ବ୍ୟବହାରକୁ ଯେଉଁ ରୂପରେ ଜାଣିହୁଏ, ଗୋପନୀୟ ତଥ୍ୟକୁ ସେହି ରୂପରେ ଜାଣି ହୁଏ ନାହିଁ ।
(ଘ) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ତଥ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକର ପରୀକ୍ଷଣ ଓ ପୁନଃ ପରୀକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ତୁଳନାତ୍ମକ ପରୀକ୍ଷା କଷ୍ଟକର ଅଟେ ।
(ଙ) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧିକ ସମୟ ଓ ଧନ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ; ମାତ୍ର ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ସମୟ ଓ ଧନ ଦରକାର ପଡ଼େ ।
(ଚ) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧ୍ୟୟନର ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠତା କମ୍ ଦେଖାଯାଏ କିନ୍ତୁ ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ ଅଧ‌ିକ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଏବଂ ନିରପେକ୍ଷ ହୁଏ ।

11. ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉପଯୋଗିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉପଯୋଗିତା ବା ଉପକାରିତାମାନ ହେଲା
(କ) ବିସ୍ତୃତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ୍ୟୟନ ।
(ଖ) ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ଧନ, ଶ୍ରମ ଓ ସମୟ ବ୍ୟୟ ।
(ଗ) ଅଧ୍ୟୟନର ପୁନରାବୃତ୍ତି ସମ୍ଭବ ଅଟେ ।
(ଘ) ଉଭୟ ଅଧ୍ୟୟନ କର୍ତ୍ତା ଓ ସୂଚନାଦାତାଙ୍କ ପାଇଁ ସୁବିଧାଜନକ ଅଟେ ।
(ଙ) ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ସୁବିଧା ।
(ଚ) ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଏବଂ ପ୍ରାମାଣିକ ସୂଚନା
(ଛ) ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ସୂଚନାର ସମ୍ଭାବନା ।
(ଜି) ସରଳ ଉପଯୋଗ ।

12. ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଦୋଷ ବା ଅପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଦୋଷ ବା ଅପକାରିତା ମାନ ହେଲା –
(କ) ଅଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ଅନୁପଯୁକ୍ତ ଅଟେ ।
(ଖ) ଗଭୀର ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ଅନୁପଯୁକ୍ତ ଅଟେ ।
(ଗ) ଉତ୍ତର ପ୍ରାପ୍ତିର ସମସ୍ୟା ।
(ଘ) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ମାଣ ଅସମ୍ଭବ ।
(ଙ) ଉତ୍ତରଦାତାର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବର ସମସ୍ୟା ।
(ଚ) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କର ଅଭାବ ।
(ଛ) ଅସ୍ପଷ୍ଟ ହସ୍ତାକ୍ଷରର ସମସ୍ୟା ।

13. ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷଣମାନ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
(କ) ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଅଧ୍ୟୟନର ବିଭିନ୍ନ ପକ୍ଷ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ସୂଚନା ଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ଅନେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ସୂଚୀ ଅଟେ ।
(ଖ) ଏହା ସୂଚନାଦାତାଙ୍କ ଠାରୁ ପ୍ରାଥମିକ ସାମଗ୍ରୀ ସଂଗ୍ରହ କରିବାର ହେଉଛି ଏକ ଅପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଉପକରଣ ।
(ଗ) ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଡାକଦ୍ବାରା ପଠାଯାଇଥାଏ, ମାତ୍ର ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ମଧ୍ୟ ଏହା ବିତରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
(ଘ) ପ୍ରଶ୍ନବଳୀରେ ଉତ୍ତରଦାତା ନିଜେ ଫର୍ମ ପୂରଣ କରିଥାଏ ।
(ଙ) ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଦ୍ଵାରା କେବଳ ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଠାରୁ ସୂଚନା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ ।
(ଚ) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଉତ୍ତର ସଂଗ୍ରହ କଲାବେଳେ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ପ୍ରଶ୍ନକର୍ତ୍ତା ନ ଥ‌ିବାରୁ, ସେ ନିଃସଙ୍କୋଚରେ କେତେକ ଗୁପ୍ତତଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିଦିଏ ।

14. ଅନୁସୂଚୀର ଉପଯୋଗିତା ବା ମହତ୍ତ୍ବ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଅନୁସୂଚୀର ଉପଯୋଗିତା ବା ମହତ୍ତ୍ବଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(କ) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ ହୋଇଥାଏ ।
(ଖ) ଯଥାର୍ଥ ତଥା ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ସୂଚନା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଗ) ଏହା ସମସ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ଅଟେ ।
(ଘ) ସର୍ବାଧ‌ିକ ଜବାବ ବା ଉତ୍ତର ମିଳି ପାରିଥାଏ ।
(ଙ) ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥାଏ ।
(ଚ) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ସୁବିଧା ସମ୍ଭବପର ଅଟେ ।
(ଛ) ଅସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ସମ୍ଭବ ଅଟେ ।
(ଜ) ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିବାରେ ଏକ ରୂପତା ସମ୍ଭବ ଅଟେ ।

15. ଅନୁସୂଚୀର ଦୋଷ ବା ଅପକାରିତାମାନ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅନୁସୂଚୀର ଦୋଷ ବା ଅପକାରିତା ମାନ ହେଲା –
(କ) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରଶ୍ନର ସମସ୍ୟା ।
(ଖ) ଅଧିକ ଧନ ଏବଂ ସମୟ ବ୍ୟୟ ।
(ଗ) ସଂଗଠନାତ୍ମକ ସମସ୍ୟା ।
(ଘ) ବିଶାଳ କ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ଅନୁପଯୁକ୍ତ ଅଟେ ।
(ଙ) ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କରେ ସମସ୍ୟା ।
(ଚ) ସୂଚନାଦାତାର ପକ୍ଷପାତ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବହାର ।

16. ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ଙ୍କ ତ୍ରି-ସ୍ତରୀୟ ନିୟମ (Law of three Stages of Auguste Comte) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ସ୍ରଷ୍ଟା ହେଉଛନ୍ତି ବିଶିଷ୍ଟ ଫରାସୀ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରବିତ୍ ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ । ତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମାନବ ମନ ବା ଭାବନାର ବିକାଶ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିଗୋଟି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଗତିକରିଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(୧) ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ବା କାଳ୍ପନିକ ସ୍ତର (Theological or Fictitious Stage)
(୨) ମେଟାଫାଇଜିକାଲ୍ ପର୍ଯ୍ୟାୟ (Metaphysical stage)
(୩) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷାତ୍ମକ ବା ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର (Positive or Scientific Stage) ଏହାକୁ ତ୍ରି-ସ୍ତରୀୟ ନିୟମ କୁହାଯାଏ ।

17. ତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର (Metaphysical Stage) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ମାନବ ଚିନ୍ତନର ବିବର୍ତ୍ତନର ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ତର ହେଉଛି ତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର । ଏହା ମଧ୍ୟ ଭାବନାତ୍ମକ ବା ଅମୂର୍ଖ ସ୍ତର (Abstract Stage) ନାମରେ ପରିଚିତ । ଏହା ମାନବ ଚିନ୍ତା ଶକ୍ତିର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ତର ଅଟେ । ଯେତେବେଳେ ମାନବ ଚିନ୍ତନର ବିକାଶ ଘଟିଲା, ତର୍କଶକ୍ତିର ମଧ୍ଯ ବିକାଶ ଘଟିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘଟଣାକୁ ଈଶ୍ବର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ପରିଚାଳିତ କରନ୍ତି ବୋଲି ମନୁଷ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କଲା ନାହିଁ । ଏହି ସ୍ତରରେ ମନୁଷ୍ୟ ଧରିନେଲା ଯେ ସମସ୍ତ ଘଟଣାର କାରଣ ଈଶ୍ଵର ନୁହଁନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକୁ ସେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ଏକ ଅମୂର୍ଖ ବା ଅଦୃଶ୍ୟଶକ୍ତି ସମସ୍ତ ଘଟଣାକୁ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ । ଏହି ସ୍ତରରେ ମନୁଷ୍ୟ ସମଗ୍ର ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ମାଲିକ ରୂପେ ଏକ ଅମୂର୍ଖ ଶକ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 5 Short Answer Questions in Odia Medium

18. ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷାତ୍ମକ ବା ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର (Positive or Scientific Stage) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ମାନବ ଚିନ୍ତନର ଶେଷ ବା ତୃତୀୟ ସ୍ତର ହେଉଛି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷାତ୍ମକ ସ୍ତର । ଏହି ସ୍ତରକୁ ମଧ୍ଯ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର କୁହାଯାଏ । ଏହି ସ୍ତରରେ ମସ୍ତିଷ୍କ ଦୈବୀଧାରଣା ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ଉତ୍ପତ୍ତି ଏବଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକର କାରଣକୁ ଖୋଜିବାର ବୃଥା କଥାକୁ ଛାଡ଼ିଦିଏ ଓ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକର ବାସ୍ତବ ଓ ନିଶ୍ଚିତ ସମ୍ବନ୍ଧ ଖୋଜିବାରେ ଲାଗିଯାଏ । ଏହି ସ୍ତରରେ ମନୁଷ୍ୟ ଭୌତିକ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକୁ ନିଜର ବୁଦ୍ଧି ସହାୟତାରେ ବିଚାର କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିଥାଏ ।

ଏଠାରେ ବିଶ୍ବାସ ବା କଳ୍ପନାର ସ୍ଥାନ ନାହିଁ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷାତ୍ମକ ସ୍ତରରେ ବିବେକ, ବୁଦ୍ଧି ଓ ଅବଲୋକନ ଉପରେ ଅଧ‌ିକରୁ ଅଧ୍ଵ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଏ । ଅନୁଭୂତି ଭିଭିରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ନିୟମଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରସ୍ତୁତି ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତରର ମୁଖ୍ୟ ଆଧାର ଅଟେ ।

19. ଦୁର୍ଖମଙ୍କ ମତରେ ସାମାଜିକ ପ୍ରବାହ (Social Current) କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:
ଆତ୍ମହତ୍ୟାର କାରଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ ନିମନ୍ତେ ଦୁଖ୍ ଏକ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟର ବିକାଶ କରିଛନ୍ତି ଯାହା ‘‘ସାମାଜିକ ପ୍ରବାହ’’ (Social Current) ଭାବରେ ଜଣା । ସାମାଜିକ ପ୍ରବାହ ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥା (Social Condition) ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଦୁର୍ଖମ୍ ସଂହତି (Integration) ଏବଂ ସମାଜ ଦ୍ବାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Regulations) ଆଧାରିତ ଦୁଇଟି ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସେ ଏହି ଦୁଇଟି ଅବସ୍ଥାକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରବାହର ଉତ୍ସ ଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସାମାଜିକ ପ୍ରବାହ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ସାମାଜିକ ପ୍ରବାହ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ନିମନ୍ତେ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ ।

20. ଦୁର୍ଖମ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ଏଥୁରୁ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ସାମାଜିକ ପ୍ରବାହ ଆଧାରରେ ଦୁର୍ଖମ୍ ଚାରି ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା (୧) ଅହଂବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Egoistic Suicide), (୨) ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Altruistic Suicide), (୩) ଅନୋମିକ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Anomic Suicide) ଓ ସାଂଘାତିକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Fatalistic Suicide) । ଦୁର୍ଖମ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରକାରକୁ ସମାଜର ସଂହତି କିମ୍ବା ସମାଜ ଦ୍ବାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ମାତ୍ରା (Degree) ସହିତ ସଂଯୋଗ କରିଛନ୍ତି ।

21. ଅହଂବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Egoistic Suicide) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ସାମୂହିକତା କିମ୍ବା ସମୂହ ସହିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ସଂଯୋଗର ଅଭାବ ରହେ ସେତେବେଳେ ଏହି ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ସାମାଜିକ ସମୂହଠାରୁ ନିଜକୁ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିବା ଅନୁଭବ କରେ ସେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ସମୂହ ସହିତ ଥ‌ିବା ସମନ୍ୱୟ କିମ୍ବା ସଂପର୍କ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବିଗିଡ଼ିଯାଏ ବା ସମୂହ ଭିତରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରିକ ସଂଯୋଗଶୀଳତା (Cohesiveness) କୁ ବଜାୟ ରଖାଯାଏ ନାହିଁ ସେତେବେଳେ ଉପରୋକ୍ତ ପରିସ୍ଥିତି ଦେଖାଯାଏ ।

22. ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Altruistic Suicide) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ସାମାଜିକ ସଂହତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୃଢ଼, ସେତେବେଳେ ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ଅଧ‌ିକ ସମ୍ଭାବନା ଦେଖାଦିଏ । ଏହି ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ଦୁର୍ଖମ୍ ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ଏହି ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏକ ପ୍ରକାର ତ୍ୟାଗ ଅଟେ । ଦୃଢ଼ ସାମାଜିକ ସଂହତି ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିର ସମାଜ ପ୍ରତି ଅତ୍ୟଧକ ଅନୁରକ୍ତି ଥିଲେ ବ୍ୟକ୍ତି ସମାଜର ମୂଲ୍ୟ ତୁଳନାରେ ନିଜ ଜୀବନକୁ ମୂଲ୍ୟହୀନ ମନେ କରେ । ତେଣୁ ସମାଜର ହିତପାଇଁ ନିଜେ ନିଜକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ମୃତ ସ୍ଵାମୀର ଚିତୀରେ ସ୍ତ୍ରୀ ଝାସଦେବା ବା ପୂର୍ବ କାଳରେ ପ୍ରଚଳିତ ସତୀଦାହ ପ୍ରଥା ।

23. ଅପ୍ରତିମାନୀୟ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Anomic Suicide) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଦୁର୍ଖମ୍ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଯେ, ଯେତେବେଳେ ସମାଜର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କ୍ଷମତା ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡ଼େ, ସେତେବେଳେ ଯେଉଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ, ତାହାକୁ ଅପ୍ରତିମାନୀୟ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କୁହାଯାଏ । ତାଙ୍କ ମତରେ ଯେତେବେଳେ ଏକ ସମାଜ ଏକ ଆକସ୍ମିକ ଘଟଣା ବା ଜଟିଳ ପରିସ୍ଥିତିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର କ୍ଷମତା ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡ଼େ । ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନ୍ଦାବସ୍ଥା (Economic Depression) ପରି ସଂକଟ ସମୟରେ କର୍ମଚାରୀ ତାର ଚାକିରି ହରାଏ, ଧନୀକ ବ୍ୟକ୍ତି ଦରିଦ୍ର ହେବା ଇତ୍ୟାଦି ଘଟଣାରେ ଯେଉଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଇଥାଏ, ତାହାକୁ ଅପ୍ରତିମାନୀୟ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Anomic Suicide) କୁହାଯାଏ ।

24. ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Fatalistic Suicide) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଦୁର୍ଖମ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ମାତ୍ରାଧ‌ିକ ହେଲେ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ । ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଭବିଷ୍ୟତର ଦ୍ବାରକୁ ନିର୍ଭୟ ଭାବରେ ବନ୍ଦ କରିଦିଆଯାଏ ଏବଂ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ଦମନମୂଳକ ବା ପିଡ଼ାଦାୟକ ଶୃଙ୍ଖଳାଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ, ସେତେବେଳେ ଯେଉଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଇଥାଏ ତାହାକୁ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Fatalistic Suicide) କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଏକ କ୍ରୀତଦାସ (Slave) ନିଜ ମୁନିବର (Master) ଅତ୍ୟାଚାରରେ ଅତିଷ୍ଠ ହୋଇ ଯେଉଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥାଏ ତାହା ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଅଟେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sociology Unit 5 Short Answer Questions in Odia Medium

25. ପ୍ରଫେସର ଜି. ଏସ୍. ଘୂରେ (Prof. G. S. Ghurey) ଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ଜାତିର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପ୍ରଫେସର ଜି. ଏସ୍. ଘୂରେ ତାଙ୍କ ରଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘ଭାରତରେ ଜାତି ଏବଂ ପ୍ରଜାତି’’ (Caste and Race in India) ରେ ଜାତିର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣମାନ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(୧) ଜାତି ଏକ ସମୂହ ଯାହାର ସଦସ୍ୟ ପଦ ଜନ୍ମଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିର ହୋଇଥାଏ ।
(୨) ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ସ୍ତରୀକରଣରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥାନ୍ତି ।
(୩) ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସାମାଜିକ, ମିଳାମିଶା, ଖାଦ୍ୟ ଓ ପାନୀୟ ଗ୍ରହଣରେ କଟକଣା ଜାରି କରିଥାଏ ଏବଂ କେଉଁ ଜାତିର ସଦସ୍ୟ କେଉଁ ଜାତି ସହିତ କିଭଳି ସାମାଜିକ ମିଳାମିଶା କରିବ ତାହା ସ୍ଥିର କରିଥାଏ ।
(୪) ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ଜାତିପାଇଁ ସାମାଜିକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ତଥା ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
(୫) ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ କୌଳିକ ବୃତ୍ତି ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।
(୬) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତିର ସଦସ୍ୟ ନିଜ ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ବିବାହ କରିଥାନ୍ତି ।

26. ସଂସ୍କୃତିକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଲକ୍ଷଣମାନ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ସଂସ୍କୃତିକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଲକ୍ଷଣମାନ ହେଲା –
(୧) ସଂସ୍କୃତିକରଣ ଭାରତୀୟ ସମାଜର ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଞ୍ଚଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।
(୨) ସଂସ୍କୃତିକରଣ ଏକ ଆନ୍ତଃଦେଶୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।
(୩) ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣରେ ନିଜର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଉଚ୍ଚ କରିବା ଏହାର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ଅବବୋଧ ପରୀକ୍ଷଣ – (ଖ) ପଦ୍ୟାଂଶ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Grammar ଅବବୋଧ ପରୀକ୍ଷଣ – (ଖ) ପଦ୍ୟାଂଶ Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ଅବବୋଧ ପରୀକ୍ଷଣ – (ଖ) ପଦ୍ୟାଂଶ

ପଦପାଂଶ – ୧

ଏହି କଥାମାନ ବାବୁରେ ……………………………………………… କରିବୁ ଗୋପନେ ।

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ :
(କ) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
ରାଜା ଦେଶରେ କାହାକୁ ବରଣ କରିବ ?
୨ । ରାଜା କାହାକୁ ଦଳପତି ନିଯୁକ୍ତ କରିବ ?
୩ । ରାଉତକୁ ବର୍ଜନ ଦେଲେ ସେ କ’ଣ କରିବ ?
୪। କାହା ସହିତ ରାଜା ଗୋପନରେ ମନ୍ତଗା ନ୍ନଭିବ?
୫। ପୂର୍ବର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଡଗରର ଭୂମିକା କ’ଣ ଥିଲା ?
ନମ୍ନାନା ଭଉର – ଉପରୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକରେ ଦିଆଯାଇଛି ।

ପଦଂଶ – ୨

ଭୂମିରେ ଯେତେ ଜଳ ଥୁଲା ………………………………… ନିଶଲ ହୋଜଳପ୍ ବରିଧ୍ |

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
୧। ଶରତ ଋତୁର ଆଗମନରେ ଭୂମିରେ ଥିବା ଜଳରାଶି ନିର୍ମଳ ହୋଇଯିବା ଦେଖ୍ କବି ଏହାକୁ କାହା ସହିତ ତୁଳନା
୨। କ’ଣ ପାଇଁ ମନରେ ପାପ ଲାଗେ ନାହିଁ ?
୩ । ଗୁରୁ କାହାକୁ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ?
୪। ଅଳ୍ପ ପାଣିରେ ଥ‌ିବା ଜନ୍ତୁମାନେ କିପରି କଷ୍ଟ ପାଆନ୍ତି ?
୫। ମନୁଷ୍ୟର ଅଜ୍ଞାନ ଭାବ କିପରି କ୍ଷୟ ହୋଇଯାଏ ?

ନମୁନା ଉତ୍ତର
୧। ଶରତ ଋତୁର ଆଗମନରେ ଭୂମିରେ ଥ‌ିବା ଜଳରାଶି ନିର୍ମଳ ହୋଇଯିବା ଦେଖ୍ କବି ଏହାକୁ ଭ୍ରଷ୍ଟଯୋଗୀଙ୍କର ଯୋଗସାଧନା ଦ୍ଵାରା ଚିତ୍ତ ନିର୍ମଳ ହେବା ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ।
୨। ହରି ଭକ୍ତିର ପ୍ରଭାବ ପାଇଁ ମନରେ ପାପ ଲାଗେ ନାହିଁ ।
୩ । ଗୁରୁ ଉତ୍ତମ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ।
୪। ଅଳ୍ପ ପାଣିରେ ଥ‌ିବା ଜନ୍ତୁମାନେ ଦରିଦ୍ର କୁଟୁମ୍ବୀଙ୍କ ପରି କଷ୍ଟପାଆନ୍ତି ।
୫। ମନୁଷ୍ୟର ଅଜ୍ଞାନ ଭାବ ଯୋଗଲୟ ଦ୍ଵାରା କ୍ଷୟ ହୋଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ଅବବୋଧ ପରୀକ୍ଷଣ - (ଖ) ପଦ୍ୟାଂଶ

ପଦଂଶ – ୩

କବିତ୍ଵ ବନିତା କନ୍ଧିତା ……………………………………………………………………. ଆମ୍ବିଳ ଦଧୂ ।
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
୧ । କବିତାର ପ୍ରକୃତ ଉପଭୋକ୍ତା କିଏ ?
୨। ନାରୀର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ କାହାକୁ ଆକର୍ଷଣ କରିପାରେନା ?
୩ । କବିତାର ସ୍ଵାଦୁ କିଏ କିପରି ଜାଣିପାରେ ?
୪। କବିତ୍ଵ ରୂପକ ବନିତାର ସମ୍ପର୍କୀୟ ଲୋକ ସବୁ କିଏ ?
୫ । କବିତ୍ଵ ରୂପକ କ୍ଷୀର କିପରି ଦହି ହୁଏ ?

ନମୁନା ଉତ୍ତର
୧। କବିତାର ପୃକତ ଭପଭୋକ୍ତା ଉମିକ ନେତା |
୨। ନାରୀର ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ନପୁଂସକକୁ ଆକର୍ଷଣ କରିପାରେନା ।
୩ । କବିତାର ସ୍ଵାଦୁ ବର୍ଣ୍ଣ ରୂପକ ତୁଣ୍ଡରେ ପାନକାରୀ ଜାଣିପାରେ ।
୪। କବିତ୍ଵ ରୂପକ କବିତାର ପିତା କବି, ସମାଲୋଚନା କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ବିମାତା ଏବଂ କୁମତି ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ବିମାତା ପୁତ୍ର ଭାଇ ।
୫। କବିତ୍ଵ ରୂପକ କ୍ଷୀର କୁତ୍ସିତ ବୁଦ୍ଧି ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଦହି ହୁଏ ।

ପଦଂଶ – ୪

ବିଦଗ୍ଧ ଶାମୁକାରେ …………………………………………………… ଛେଦନ ହେଲା ଶିର |

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
୧। ଚନ୍ଦନ ଆଦି ଶୀତଳ ଉପଚାର ବିରହୀ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କିପରି ଲାଗେ ?
୨। ଅମୃତ ପାନ ପରେ କାହାର ଶିର ଛେଦ ହୋଇଥିଲା ?
୩ । ମଙ୍ଗଳ ଗ୍ରହର ମହତ୍ତ୍ବ କ’ଣ ?
୪। ପୋଡ଼ା ଶାମୁକାରେ ପାଣି ଢାଳିଲେ କ’ଣ ହୁଏ ?
୫ । ବିରହର ଉପଚାର କ’ଣ ?

ନମୁନା ଉତ୍ତର
୧ । ଚନ୍ଦନ ଆଦି ଶୀତଳ ଉପଚାର ବିରହୀ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଜମ୍ବାଳରେ ତପ୍ତଲୌହ ଦେଲା ପରି କଷ୍ଟକର ହୋଇଥାଏ ।
୨ । ଅମୃତ ପାନ ପରେ ରାହୁର ଶିରଛେଦ ହୋଇଥିଲା ।
୩ । ଭାଗ୍ୟରେ ମଙ୍ଗଳ ଗ୍ରହ ଥିଲେ, ସବୁକିଛି ଦୁଃଖକଷ୍ଟ ଦେଇଥାଏ ।
୪। ପୋଡ଼ା ଶାମୁକାରେ ପାଣି ଢାଳିଲେ ସନ୍ତାପିତ ହୁଏ ।

ପଦ୍ୟାଂଶ – ୫

ତୋ ମଧେ ଅଶେଷ ……………………………………………………………….. ଉପମା ତୋର ନାହିଁ ।
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
୧ । ଈଶ୍ବର କେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ନ ଥାନ୍ତି ?
୩ । କିଏ ନିଜେ ନିଜର ତୁଳନୀୟ ଅଟନ୍ତି ?
୪। କର୍ମର ଅଧୀନ କିଏ ?
୫। ସୃଷ୍ଟି ଓ ପ୍ରଳୟକୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କର କେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ ସହ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ?

ନମୁନା ଉତ୍ତର
୧ । ଈଶ୍ବର କାହାରି ମଧ୍ୟରେ ନଥାନ୍ତି ।
୨ । ଭଗବାନଙ୍କ ଅଶିକ୍ଷା ଶକ୍ତି ତ୍ରିଗୁଣ, ତ୍ରିବେଦ ଓ ତ୍ରିପୁର ।
୩ । ଈଶ୍ବର ନିଜେ ନିଜର ତୁଳନୀୟ ଅଟନ୍ତି ।
୪। କର୍ମର ଅଧୀନ ଈଶ୍ବର ।
୫ । ସୃଷ୍ଟି ଓ ପ୍ରଳୟକୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ନିଃଶ୍ବାସ ଆତଯାତ କାର୍ଯ୍ୟ ସହ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ।

ପଦ୍ୟାଂଶ – ୬

ଏଇ ମନ ସିନା ………………………………………………………….. ହେ ମୂଢ଼ମତି ।
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।

୧। କେଉଁ କଥା ଜାଣିପାରିଲେ ମଣିଷ ଯମ ଦଣ୍ଡରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବ ?
୨ । କି କି କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ ଧର୍ମ ହୁଏ ବୋଲି ଲୋକେ ବିଶ୍ବାସ କରନ୍ତି ?
୩ । ମଣିଷ କିପରି ପ୍ରକୃତ ସୁଖ ପାଇବ ?
୫ । ଏଇ କବିତାଟି ପଢ଼ିବା ପରେ ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ସ୍ଥିତି ସମ୍ପର୍କରେ ତୁମର ମତାମତ କ’ଣ ?

ନମୁନା ଉତ୍ତର
୧। ଚାରିବେଦର ତତ୍ତ୍ବ ଜାଣିପାରିଲେ ମଣିଷ ଯମ ଦଣ୍ଡରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବ ।
୨ । ତଡ଼ାଗ କୂପ ଖୋଳାଇଲେ, ଦେଉଳ ତୋଳାଇଲେ, ଦିଅଁ ସ୍ଥାପନକଲେ, ଗୋପବୃନ୍ଦାବନ ଗଲେ, ପ୍ରୟାଗରେ ସ୍ନାନ କଲେ ଧର୍ମ ହୁଏ ବୋଲି ଲୋକ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି ।
୩ । ସାଧୁସନ୍ଥଙ୍କ ଭେକ ହେଉଛି କୌପୁନି, ମାଳାତିଳକ ଏବଂ ଭସ୍ମ ଅଙ୍ଗ ।
୪। ଆତ୍ମାରେ ଆତ୍ମାକୁ ଦେଖ‌ିଲେ ମଣିଷ ପ୍ରକୃତ ସୁଖ ପାଇବ ।
୫ । ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ଓ ନିଜ ମନରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଧା ମୂର୍ତ୍ତି ଈଶ୍ଵର ଜାଜୁଲ୍ୟମାନ ହେଉଛନ୍ତି ବୋଲି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିବ ।

ପଦଂଶ – ୭

ଗଜରାଜ ଚିନ୍ତା କଲା ……………………………………………………………………. ତାକୁ ବିଦାରିଲ ତକ୍ଷଣ ।

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
୧। ଗଜରାଜକୁ ପ୍ରଭୁ କିପରି ଉଦ୍ଧାର କଲେ ?
୨ । ଦ୍ରୌପଦୀର ଲଜ୍ଜା କିଏ କିପରି ନିବାରଣ କଲେ ?
୩ । ମୃଗୁଣୀ କିପରି କଷ୍ଟରୁ ରକ୍ଷା ପାଇଥିଲା ?
୪। ପ୍ରଭୁ କାହାକୁ ଶରଣ ଦେଇଥିଲେ ?
୫। ଦୁଷ୍ଟ ହିରଣ୍ୟକଶିପୁକୁ ଜଗନ୍ନାଥ କିପରି ବିନାଶ କରିଥିଲେ ?

ନମୁନା ଉତ୍ତର
୧। ପ୍ରଭୁ ନିଜର ଚକ୍ରକୁ ପଠାଇ, ଗ୍ରାହକୁ ନାଶକରି ଗଜରାଜକୁ ଉଦ୍ଧାର କଲେ ।
୨ । କୋଟି କୋଟି ବସ୍ତ୍ର ଦେଇ ଦ୍ରୌପଦୀର ଲଜ୍ଜା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ନିବାରଣ କଲେ ।
୩ ।ମୃଗୁଣୀ ଭଗବାନଙ୍କ କରୁଣାରୁ ତାଙ୍କର ମାୟାବଳରେ କଷ୍ଟରୁ ରକ୍ଷା ପାଇଥିଲା ।
୪। ପ୍ରଭୁ ରାବଣର ଭାଇ ବିଭୀଷଣକୁ ଶରଣ ଦେଇଥିଲେ ।
୫। ଦୁଷ୍ଟ ହିରଣ୍ୟକଶିପୁକୁ ଜଗନ୍ନାଥ ସ୍ତମ୍ଭରୁ ନୃସିଂହ ରୂପରେ ବାହାରି, ନଖରେ ବିଦାରଣ କରି ବିନାଶ କରିଥିଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ଅବବୋଧ ପରୀକ୍ଷଣ - (ଖ) ପଦ୍ୟାଂଶ

ପଦଂଶ – ୮

ତୋଳି ମୁଁ ଧଇଲେ ……………………………………………………… କି ଚାତୁରୀ ରଙ୍ଗେ ।

ପ୍ରଣୀବଳା :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
୧। ଯଶୋଦା କାହିଁକି ପୁତ୍ର କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବନକୁ ଯିବାକୁ ବାରମ୍ବାର ମନା କରୁଥିଲେ ?
୨ । ଝାଞ୍ଜି ଖରା ଲାଗି କୃଷ୍ଣଙ୍କର କି ଅବସ୍ଥା ହେଉଥ‌ିବ ?
୩ । ଯଶୋଦାଙ୍କର କାହିଁକି କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମୃଦୁପାଦର ଚିନ୍ତା ହେଉଥିଲା ?
୪ । କିଏ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଠାରୁ ଅଧିକ ମନୁଆ ବୋଲି ଯଶୋଦା ଭାବୁଛନ୍ତି ?
୫। କ’ଣ ଦେଖୁ ଯଶୋଦାଙ୍କ ଆଖ୍ ସୁଖୀ ହେଉଥିଲା ?

ନମୁନା ଉତ୍ତର
୧ । ବନରେ ଥ‌ିବା ଡାକିନୀ ବା ଡାଆଣୀ କାଳେ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଲୋଭକରି ନଜର ପକାଇ ଦେବେ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ଯଶୋଦା ପୁତ୍ର କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ବନକୁ ଯିବାକୁ ବାରମ୍ବାର ମନା କରୁଥିଲେ ।
୨ । ଝାଞ୍ଜି ଖରା ଲାଗି କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅଙ୍ଗରୁ ଝାଳବୋହି ଯାଉଥ‌ିବ ଏବଂ ଶ୍ରମପାଇ ସେ ଗଛଛାଇରେ ବସିବାର ଅବସ୍ଥା ହେଉଥ‌ିବ ।
୩ । ବନକୁ ଯିବା ସମୟରେ କଠଉ ନେଇ ନଥ‌ିବାରୁ, ଯଶୋଦାଙ୍କର, କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମୃଦୁପାଦର ଚିନ୍ତା ହେଉଥିଲା ।
୪ । ବଡ଼ଭାଇ ବଳରାମ କୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରୁ ଅଧ୍ଵ ମନୁଆ ବୋଲି ଯଶୋଦା ଭାବୁଛନ୍ତି ।
୫। କୃଷ୍ଣଙ୍କର ରୂପ ମାଧୁରୀ ଓ ଚାତୁର୍ଯ୍ୟ ଦେଖ୍ ଯଶୋଦାଙ୍କ ଆଖ୍ ସୁଖୀ ହେଉଥିଲା ।

ପଦଂଶ – ୯

ଉଭା ହୋଇଥ‌ିବ କଦମ୍ବର …………………………………….. ଏ ବେଶ ତୁମ୍ଭରିପାଇଁ ।

ପ୍ରଣୀବଳା :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
୧। କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଏତେ ସବୁ ବେଶ କାହାପାଇଁ ?
୨। ମୋହନ ମ୍ନରଲାକ୍ତ କଣ ନ କରିବାକୁ ରାଧା କସ୍ତୁରିନ୍ତି ?
୩ । ପାଟ ପିତାମୂକ୍ତେ କିପରି ପିଦବାକୁ ରାଧା ଲଛା କରିଛିନ୍ତି |
୪। ତ୍ରିଭଙ୍ଗୀମା ଚୂଳରେ କ’ଣ ଖୋଷିଲେ ତାହା ଅଧ୍ଵକ ସୁନ୍ଦର ଦିଶେ ?
୫। ଚନ୍ଦନ ବିନ୍ଦୁ ସହିତ କାହାର ମିଶ୍ରଣ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମୁଖକୁ ଅଧିକ ସୁନ୍ଦର କରେ ?

ନମୁନା ଉତ୍ତର
୧। କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଏତେସବୁ ବେଶ ରାଧ୍ୟାଙ୍କ ପାଇଁ ।
୨। ମୋହନ ମୁରଲୀକୁ ଅଧରରେ ଚୁମ୍ବିବ ନାହିଁ ବୋଲି ରାଧା
୩ । ପାଟ ପୀତାମ୍ବରକୁ ଭୂମିରେ ନଲୋଟାଇ ପିନ୍ଧିବାକୁ ରାଧା କହୁଛନ୍ତି । ଇଚ୍ଛା କରିଛନ୍ତି ।
୪। ତ୍ରିଭଙ୍ଗିମା ଚୂଳରେ ମୟୂର ଚନ୍ଦ୍ରିକା ଖୋଷିଲେ ତାହା ଅଧ୍ଵକ ସୁନ୍ଦର ଦିଶେ ।
୫। ଚନ୍ଦନବିନ୍ଦୁ ସହିତ ଗୋରଚନାର ମିଶ୍ରଣ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମୁଖକୁ ଅଧ‌ିକ ସୁନ୍ଦର କରେ ।

ପଦଂଶ – ୧୦

ଆଣୁ ନ ଥିଲେ ……………………………………………………………. ଜୀଇଁବେ ନାହିଁ ହେ । ଦଇବ ।

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
୧। ରାମଚନ୍ଦୁ ମାତରୁ କାହକ ସଙ୍ଗରେ ଆଣିବାକ୍ତ ଚାହ୍ନ ନଥିଲେ ?
୨। ମୁନିଋଷିମାନେ ସୀତାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ କି ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ କରିଥିଲେ ?
୩ । ସଂସାରରେ କାହାକୁ ଦୋଷ ଦିଆଯାଏ ?
୪ । ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଶାଶୁମାନଙ୍କ ଆଗରେ କ’ଣ କହିବେ ?
୫। ରାମଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଖବର ଶୁଣିଲେ ଶାଶୁମାନଙ୍କର କି ଦଶା ହେବ ?

ନମୁନା ଉତ୍ତର
୧। ବନରେ କୌଣସି ବିପଦ ପଡ଼ିବାର ଆଶଙ୍କାକରି, ରାମଚନ୍ଦ୍ର ସୀତାଙ୍କୁ ସଙ୍ଗରେ ଆଣିବାକୁ ଚାହୁଁ ନଥିଲେ ।
୨। ମୁନିଋଷିମାନେ ସୀତାଙ୍କ ବିଧବାଯୋଗ ନାହିଁ ବୋଲି ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ କରିଥିଲେ ।
୩ । ଯୁବତୀ ଆଗରେ ପତିର ମୃତ୍ୟୁ ହେଲେ ସଂସାରରେ ତାହାକୁ ଦୋଷ ଦିଆଯାଏ ।
୪ । ଲକ୍ଷ୍ମଣ ଶାଶୁମାନଙ୍କ ଆଗରେ କହିବେ, ସୀତାକୁ ହରଣକରି ନେଇ ଦୈତ୍ୟରାବଣ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ମାରିଲେ ।
୫। ରାମଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଖବର ଶୁଣିଲେ ଶାଶୁମାନେ ଆଉ ଜୀଇବେ ନାହିଁ ଅର୍ଥାତ୍ ସେମାନଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହେବ ।