Bhagya

Odisha State Board  BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions Poem 1(e) गिरधर की कुंडलियाँ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Hindi Solutions Poem 1(e) गिरधर की कुंडलियाँ

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. दो-तीन बाक्यों में उत्तर दीजिए:
(ଦୋ-ତୀନ୍ ବାକେଁ ମେଁ ଉତ୍ତର୍ ଦୀଜିଏ )।
(ଦୁଇ – ତିନୋଟି ବାହାରେ ଡତ୍ତର ତିଥ)
(क) बिना सोच और विचार के काम करने से क्या नतीजा होता है ?
ବିନା ସୋଚ୍ ଔର୍ ବିଚାର୍ କେ କାମ୍ କରନେ ସେ କ୍ୟା ନତୀଜା ହୋତା ହୈ ?
(ବିନା ଚିନ୍ତା ଓ ବିଚାରରେ କାମ କରିବାଦ୍ୱାରା କ’ଣ ପରିଣାମ ହେବ ?)
उत्तर:
बिना सोच और विचार के काम करने से काम बिगड़जाता है। उसे बाद में पछताना पड़ता है। संसार में वह हँसी का पात्र बनता है। मानसिक रूप से अशान्ति, खान-पान और मान-सम्मान अच्छे नहीं लगने के साथ मूल्यवान समय बवीद हो जाता है।

2. एक या दो वाक्यों में उत्तर दीजिए:
(ଏକ୍ଯା ୟ ଦୋ ବାକେଁ ମେଁ ଡତ୍ତର୍ ବାଜଏ)।
(ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ : )
(क) कौन पीछे पछताता है?
(କୌନ୍ ପିଛେ ପଛେତତା ହୈ ?)
(କିଏ ପଛରେ ଅନୁତାପ କରେ ?)
उत्तर:
जो व्यक्ति बिना सोच विचार से काम में लग जाता है, वह बाद में पछताता है।

(ख) जगत में किसकी हँसी होती है?
(ଜଗତ୍ ମେଁ କିସ୍‌ ହଁସୀ ହୋତୀ ହୈ ?)
(ସଂସାରରେ (କିଏ ସେ) କାହାକୁ ହସରେ ଉଡ଼ାନ୍ତି ?)
उत्तर:
जिस आदमी का काम बिगड़ जाता उसकी जगत में हँसी

(ग) कौन अपना काम बिगाड़ता है?
(କୌନ୍ ଅପ୍‌ନା କାମ୍ ବିଗାଡ଼ତା ହୈ ?)
(କିଏ ନିଜର କାମ ବିଗାଡ଼େ । ବ୍ୟତିକ୍ରମ କରେ ?)
उत्तर:
बिना सोच विचार के काम करने वाला व्यक्ति अपना काम बिगाड़ता है।

(घ) क्या टालने पर नहीं टलता?
(କ୍ୟା ଟାଲ୍‌ନେ ପର୍‌ ନେହୀ ଟଲ୍‌ ?)
(କ’ଣ ଦୂର କଲେ ମଧ୍ୟ ଦୂର ହୁଏ ନାହିଁ ?)
उत्तर:
दुःख टालने पर नहीं टलत।

(ङ) मन में कौन-सी वात खटकती रहती है?
(ମନ୍ ହେଁ କୌନ୍-ସୀ ବାତ୍ ଖତୀ ରହତୀ ହୈ ?)
(ମନରେ କେଉଁ କଥା ଖରାପ ଲାଗୁଛି ?)
उत्तर:
मन में असफलता की बात खटकती रहती है। इसलिए कि मन में हमेशा अशान्ति रहने के कारण कोई कार्य सफल नहीं होता।

खालीस्थान भरिए : (ଶୂନ୍ୟ ସ୍ଥାନ ପୁରାଣ କର:)
(क) जग में होत हँसाय, …………………… न पावै।
उत्तर:
चित में चैन

(ख) ………………… बिगारै आपनो, ………………… में होत हँसाय।
उत्तर:
काम, जग

(ग) ………………… राग रँग मनहिं न भावै।
उत्तर:
खान-पान सनमान

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. नीचे लिखे शब्दों से वाक्य बनाइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକରେ ବାକ୍ୟ ଗଠନ କର ।)
जग, चैन, खान-पान, दुःख
उत्तर:
जंग- इस जग में अनेक दयालु हैं।
चैन- माली ने चैन की साँस ली।
खान-पान – खान-पान और मान-सम्मान उसे अच्छे नहीं लगते।
दुःख : – दुःख को दूर करने के सारे प्रयत्न बेकार हो जाते हैं।

2. दिये गये उदाहरणों की तरह पाठ से दूसरे तुकान्त शब्दों को छाँटिए:
(ଡଦ।ହରଣରେ ଦିଆଯ।ଇଥ୍ବା ଶବ୍ଦଭଳି ପାଠ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟ ପଦ ପଡୁଥ‌ିବା ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ବାଛ)
उदाहरण : पछताय, हँसाय
उत्तर:
पावै, भावै, टारे, बिचारे

3. ‘खान-पान’ का अर्थ है ‘खान’ और ‘पान’। इसी प्रकार और पाँच उदाहरण दीजिए।
उत्तर:
मान – सम्मान
भलि – भाँति
गुरु – शिष्य
भोग – विलास
जीवन – मरण

गृहकार्य : (ଘରକାମ)

(क) क्या आप विचार किये बिना कार्य करके उसका नतीजा भोग चुके हैं? जीवन की एक ऐसी घटना का वर्णन कीजिए।
(ତୁମେ କ’ଣ ବିନା ବିଚାରରେ କିଛି କାମ କରି ତାହାର ଫଳ ଭୋଗ କରୁଛ କି ?)
(ଜୀବନରେ ଘଟିଥ‌ିବା ଏହିଭଳି ଏକ ଘଟଣାର ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।)
उत्तर:
हाँ, मैं बिना विचार किये कार्य करने का नतीजा भोग चुका हूँ। ऐसे ही एक बार मैंने बिना तैयारी और बेगैर योजना के परीक्षा दी थी। जिसका परिणाम यह हुआ कि परीक्षा में मेरे नम्बर कम आए और बाद की आँए ऊँची कक्षा की पढ़ाई समझने में मुझे कई दिक्कतें आने लगी। इसलिए मैंने अब से यह तय किया है कि परीक्षा शुरू होने के पहले पुरे सोच-विचार और पुरी योजना के साथ पढ़ाई करूँगा। जिससे परीक्षा मुझे कोई बोझ या भारी शरकम या कड़ी परीक्षा न लगे।
(ପିଲାମାନେ ନିଜେ ଶ୍ରେଣୀଗୃହରେ ଏହିଭଳି ଘଟଣା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବେ ।)

(ख) पठित कुंडलिया की आवृत्ति कीजिए और इसे याद रखिए।
(ପଠିତ କୁଣ୍ଡଲିୟାକୁ ଆବୃତ୍ତି କର ଏବଂ ଏହାକୁ ମନେରଖ ।)

अतिरिक्त प्रश्नोत्तर

1. बिना बिचारे जो करै, सो पाछे पछताया।
उत्तर:
कवि गिरिधर कहते है कि प्रत्येक व्यक्ति कार्य शुरू करने से पहले उसके बारे में सोच विचार कर लेना जरुरत है। जो व्यक्ति विना सोच विचार के काम करने से काम बिगड़ जाता है उसे बाद में पछताना पड़ता है।

2. खान-पान सनमान, राग रंग मनहिं न भावै।
(ଖାନ୍-ପାନ୍ ସନମାନ୍, ରାଗ୍ ରଙ୍ଗ୍ ମନହିଁ ନ ଭାୱେ ।)
उत्तर:
यहाँ कवि गिरिधर कहते है कि व्यक्ति का खान-पान और मान-सम्मान उसे अच्छे नहीं लगते है। पर्बपर्बीणी, मागंलिक कार्यक्रम, उत्सव, विवाह आदि में उसे नीरास लगने लगते है। वे मानसिक रूप से बेचैन रहता है।

अति संक्षिप्त उत्तरमूलक प्रश्नोत्तर

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
गिरिधर कविराय किस रूप में सुपरिचित हैं?
उत्तर:
गिरिधर कविराय रीतिकाल के प्रसिद्ध नीतिकाव्यकार के रूप में सुपरिचित हैं।

प्रश्न 2.
गिरिधर की कुंडलियों में क्या कही गई हैं?
उत्तर:
गिरिधर की कुंडलियों में दैनिक जीवन के लिए अत्यंत उपयोगी बातें कही गई हैं।

प्रश्न 3.
गिरिधर की कुंडलियाँ क्यों ज्यादा लोकप्रिय हुई?
उत्तर:
सीधी-सादी तथा सरल भाषा में रचित होने के कारण गिरिधर की कुंडलियाँ ज्यादा लोकप्रिय हुई।

प्रश्न 4.
हर व्यक्ति को किस प्रकार काम करना चाहिए?
उत्तर:
हर व्यक्ति को सोच समझकर काम करना चाहिए।

प्रश्न 5.
कौन पीछे पछताता है?
उत्तर:
जो व्यक्ति बिना सोच विचार के काम से लग जाता है वह पीछे पछताता है।

प्रश्न 6.
संसार में कौन हँसी का पात्र बनता है?
उत्तर:
बिना सोच विचार के काम करनेवाला व्यक्ति संसार में हँसी का पात्र बनता है।

प्रश्न 7.
कौन अपना काम बिगाड़ता है?
उत्तर:
जो व्यक्ति बिना सोच विचार के काम करता है वह अपना काम बिगाड़ता है।

प्रश्न 8.
क्या टालने पर नहीं टलता?
उत्तर:
दुःख टालने पर नहीं टलता।

प्रश्न 9.
मन में कौन सी बात खटकती रहती है?
उत्तर:
बिना सोच विचार के मैंने यह काम क्यों किया यही बात मन में खटकती रहती है।

प्रश्न 10.
भली-भाँति क्या सोच विचार कर लेना चाहिए?
उत्तर:
जीवन में कोई भी काम करने से पहले भली-भाँति सोच विचार कर लेना चाहिए।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में दीजिए।

प्रश्न 1.
कुंड़लिया में क्या कहा गया है?
उत्तर:
दैनिक जीवन के लिए

प्रश्न 2.
‘कुंड़लिया’ किसकी रचना है?
उत्तर:
गिरिधर कविराय

प्रश्न 3.
‘खटकत है’ का अर्थ क्या है?
उत्तर:
बुरा लगता है

प्रश्न 4.
जीवन में असफल हो जाने पर मन में कौन-सी बात चिंता का कारण बनी रहती है?
उत्तर:
मैंने यह काम क्यों किया।

प्रश्न 5.
हर व्यक्ति को किस प्रकार काम करना चाहिए?
उत्तर:
सोच समझकर

C. रिक्तस्थानों को भरिए।

प्रश्न 1.
गिरिधर की कुंड़लिया ………………. भाषा में लिखी है।
उत्तर:
अवधी

प्रश्न 2.
”बिना बिचारे जो करै, सो पीछे पछताय'”- यह पंक्ति ……………….. कवि की है।
उत्तर:
गिरिधर कविराय

प्रश्न 3.
टालने पर ……………….. नहीं टलता।
उत्तर:
दु:ख

प्रश्न 4.
मन में ………………. सी बात खटकती रहती है।
उत्तर:
मैनेयह काम क्योंक्यिय

प्रश्न 5.
असफलता की बात …………….. खटकती है।
उत्तर:
मन

प्रश्न 6.
………………. टालने पर नहीं टलता।
उत्तर:
दु:ख

D. सही उत्तर चुनिए।

1. ‘कुंडलिया’ के कवि हैं
(A) गिरिधर कविराय
(B) कबीर
(C) रहीम
(D) तुलसी
उत्तर:
(A) गिरिधर कविराय

2. कौन अपना काम बिगड़ता है?
(A) काम चौर
(B) आलसी
(C) सज्जन
(D) बिाना सोच-बिचार से काम करनेवाला
उत्तर:
(D) बिाना सोच-बिचार से काम करनेवाला

3. जगत में किसकी हँसी होती है?
(A) सोच-विचार से काम न करनेवाले की
(B) विचार से काम करनेवाले की
(C) काम को चोरी करनेवाले की
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) सोच-विचार से काम न करनेवाले की

4. कौन पीछे पछताता है?
(A) सोच-विचार के काम करनेवाला
(B) बदमासी से काम लेने वाला
(C) बिना सोच-विचार के काम करने वाला
(D) इनमेंम से कोई नहीं
उत्तर:
(C) बिना सोच-विचार के काम करने वाला

5. क्या टालने पर नहीं टलता?
(A) दु:ख
(B) कष्ट
(C) सुख
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) दु:ख

6. मन में कौन-सी बात खटकती है?
(A) सफलता की बात
(B) असफलता की बात
(C) बुराई
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(B) असफलता की बात

7. कब राग-रंग की अच्छा नहीं लगता?
(A) जब जग हँसाय होते हैं
(B) जब गाली पड़ती है
(C) जब अच्छा खाना मिलता है
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) जब जग हँसाय होते हैं

दोहे (ତେ।ହେ)

बिना बिचारे जो करै, से पाछे पछताय।
काम बिगारै आपनो, जग में होत् हँसाय॥
(ବିନା ବିଚାରେ ଢୋ କରେ, ସେ ପାଛେ ପଛତାୟ ।
କାମ୍ ବିଗାରେ ଆପ୍‌, ଜଗ୍ ମେଁ ହୋତ୍‌ ହଁସାୟ ॥)
हिन्दी व्याख्या:
कवि का यह कहना है कि हर व्यक्ति को सोच विचार करके काम करना चाहिए। जो बिना सोच विचार के काम करता है उसे बाद में पछताना पड़ता है। क्योंकि उसका काम बिगड़ जाता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବିଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଚାର କରି କାମ କରିବା ଉଚିତ । ଯିଏ ବିନା ବିଚାରରେ କାମ କରେ ସେ ପଛରେ ଅନୁତାପ କରେ କାରଣ ତାଙ୍କ କାମ ବିଗିଡ଼ିଯାଏ । ସେ ଦୁନିଆରେ ହାସ୍ୟାସ୍ପଦ ହୁଏ । ଲୋକେ ମଜାରେ ପରିହାସ କରି ହସନ୍ତି ।

जग में होत हँसाय, चित्त में चैन न पावे।
खान्- पान् सनमान, राग रँग मनहिं न भावै॥
(ଜଗ୍ ମେଁ ହୋତ୍ ହଁସାୟ, ଚିତ୍ତ ମେଁ ଚୈନ୍ ନ ପାୱେ।
ଖାନ୍-ପାନ୍ ସନମାନ୍, ରାଗ୍ ରିଗ୍ ମହିଁ ନ ଭାୱେ ॥)
हिन्दी व्याख्या:
संसार में वह हँसी का पात्र बनता है। मानसिक रूप से बेचैन रहता है। खान-पान और मान-सम्मान उसे अच्छे नहीं लगते। मनोविनोद के सारे साधन फीके लगते हैं।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସଂସାରରେ ଥଟ୍ଟା ଉପହାସ ପାଉଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତି ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଶାନ୍ତି ପାଏ ନାହିଁ । ଖାଇବା- ପିଇବା ଏବଂ ମାନସମ୍ମାନ ଭଲ ଲାଗେ ନାହିଁ । ମନୋରଞ୍ଜନର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ମନ ଲାଗେ ନାହିଁ ।

कह गिरिधर कविराय, दुःख कछु टरत न टारे।
खटकत है जिय माँहि, कियो जो बिना बिचारे॥
(କହ୍ ଗିରିଧର୍ କବିରାୟ, ଦୁଃଖ୍ କଛୁ ଟରତ୍ ନ ଟାରେ।
ଖଟକତ୍ ହୈ ଜିୟ ମାଁହି, କିୟୋ ଜୋ ବିନା ବିଚାରେ ॥)
हिन्दी व्याख्या:
दुःख को दूर करने के सारे प्रयत्न बेकार हो जाते हैं। मूल्यवान समय बर्बाद हो जाता है। बार-बार यह बात उसके मन को व्यथित करती है कि बिना सोचे और विचारे मैंने यह काम क्यों किया? अतएव जीवन में कोई भी काम करने से पहले हमें भली-भाँति सोच विचार कर लेना चाहिए ताकि बाद में पछताना न पड़े।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବିଙ୍କ ମତରେ ଦୁଃଖକୁ ଦୂର କରିବାର ସମସ୍ତ ଚେଷ୍ଟା ବେକାର ହୋଇଯାଏ, ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ସମୟ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ବାରମ୍ବାର ଏହି କଥା ମନକୁ ବ୍ୟର୍ଥାତ କରେ, ବିନା ବିଚାରରେ କାହିଁକି କଲି ? ଜୀବନରେ କୌଣସି କାମ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରଥମରୁ ଭଲ ଭାବରେ ବିଚାର କରି କାର୍ଯ୍ୟକଲେ ପଛରେ ଅନୁତାପ କରିବାକୁ ପଡ଼େନାହିଁ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

पाछे – पीछे, बाद में (ପଛରେ ପରେ)

बिगारै – बिगाड़ना (ବିଗାଡିଦେବା)

आपनो – अपना (ନିଜର)

होत – होना (ହେବା)

हँसाय – हँसी, मजाक (ଅଟ୍ଟା ପରିହାସ)

चित्त – मन (ମନ)

चैन – आराम (ଅ।ରାମ)

पान – पीना (ପିଇବା)

राग – गीत-संगीत (ଗୀତ – ସଙ୍ଗୀତ)

भावै – पसंद आना (ପସନ୍ଦ ହେବା)

कछु – कुछ (କିଛି)

टरत – टलना, हटना, दूर होना (ଟଳିଯିବା ହଟିବା ହର,ହେବ।)

टारे – टालना (ଚାଳିତ ତେବ)

खटकत – बुरा लगना (ଖରାପ ଲାଗିବା)

जिय – हृदय, मन (ହୃଦଯ, ମନ)

माँहि – बीच में (ମଧ୍ୟରେ)

कवि परिचय (କବି ପରିଚୟ)।

गिरिधर कविराय के जीवन के बारे में प्रामाणिक जानकारी नहीं मिलती। शिवसिंह सेंगर ने इनका जन्मकाल सन् 1713 ई. बताया है। लोग इन्हें अवध का निवासी मानते हैं। कविराय नाम से ऐसा लगता है कि वे जाति के भाट थे। जो भी हो, गिरिधर कविराय रीतिकाल के प्रसिद्ध नीतिकाव्यकार के रूप में सुपरिचित हैं। उनकी कुंडलियाँ विख्यात हैं और उत्तर भारत की जनता में खूब प्रचलित हैं। इनमें दैनिक जीवन के लिए अत्यंत उपयोगी बातें कही गई हैं। सीधी-सादी तथा सरल भाषा में रचित होने के कारण ये ज्यादा लोकप्रिय हुईं। कुछ विद्वानों का मानना है कि ‘साईं’ शब्दावली कुंडलियाँ गिरिधर की पत्नी की रची हुई हैं। गिरिधर की कुंडलियाँ अधिकतर अवधी भाषा में ही मिलती हैं

Odisha State Board BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions  Poem (d) रहीम के दोहे Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Hindi Solutions Poem (d) रहीम के दोहे

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए।
(ନିମ୍ନ ଲିଖିତ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର ଦେ। – ତୀନ୍ ବାର୍କେ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) उत्तम प्रकृतिवाले लोगों के प्रति रहीम ने क्या कहा है?
(ଉତ୍ତମ୍ ପ୍ରକୃତିବାଲେ ଲେ। ଗେଁ। କେ ପ୍ରତି ରହୀମ୍ ନେ କ୍ୟା କହା ହୈ ?)
(ଭଲ ସ୍ବଭାବର ଲୋକମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ରହୀମ କ’ଣ କହିଛନ୍ତି ?)
उत्तर:
रहीम ने कहा कि जो व्यक्ति उत्तम आचरण और गुणों का होता है, उस पर कुसंग या बुरी संगति का प्रभाव नहीं पड़ता। सज्जन व्यक्ति बुरे लोगों के निकट होने पर भी उनकी बुराई को नहीं अपनाता। जैसे चन्दन पेड़ पर जहरीले साँप लपेटे रहने पर भी चन्दन पर जहर का कोई असर नहीं होता।

(ख) सच्चे मित्र का लक्षण क्या है- पठित दोहे के आधार पर समझाइए।
उत्तर:
(ସଜେ ମିତ୍ର କା ଲକ୍ଷଣ କ୍ୟା ହୈ ପଠିତ୍ ଦୋହେ କେ ଆଧାର ପର୍ ସମଝାଇଏ ।)
(ସଟ ବନ୍ଧୁର ଚରିତ୍ର କ’ଣ ? ପଠିତ ଛନ୍ଦକୁ ଆଧାର କରି ବୁଝାଅ ।)
सच्चा मित्र का लक्षण वही है जो विपत्ति के समय अपने मित्र के पास रहता है और अपनी शक्ति के अनुसार मित्र की मदद करता है। सच्चा मित्र का दूसरा लक्षण वही हो सकता है जो सुख दुःख हर समय अपने मित्र के पास रहता ह ।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक शब्द में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ। କେ ଉତ୍ତର ଏକ-ଏକ ଶବ୍ଦ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ତଳଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଦିଅ ।)

(क) किस पर कुसंग का प्रभाव नहीं होता?
( କିସ୍‌ର୍ କୁସଂଗ କା ପ୍ରଭାବ୍ ନେହୀ ହୋତା ?
(କାହା ଉପରେ କୁସଂଗର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ ନାହିଁ ?)
उत्तर:
उत्तम प्रकृति

(ख) चन्दन वृक्ष पर कौन लिपटा रहता है?
(ଚନ୍ଦନ୍ ବୃକ୍ଷ ପର୍ କୌନ୍ ଲିପଟା ରହତା ହୈ ?)
(ଚନ୍ଦନ ଗଛରେ କିଏ ସଂଲଗ୍ନ ରହିଛି ?)
उत्तर:
भुजंग

(ग) किस पर साँप के विष का प्रभाव नहीं होता?
(କିସ୍‌ର୍ ସାଁପ୍ କେ ୱିସ୍ କା ପ୍ରଭାବ୍ ନହୀ ହୋତା ?)
(କାହା ଉପରେ ସର୍ପର ବିଷର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ ନାହିଁ ?)
उत्तर:
चन्दन पेड़

(घ) साँप के साथ किसकी तुलना की गयी है?
(ସାଁପ୍ କେ ସାଥ୍ କିସ୍‌ ତୁଳନା କୀ ଗୟୀ ହୈ ?)
(ସର୍ପ ସହିତ କାହାକୁ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ?)
उत्तर:
कुसंग

(ङ) सच्चा मित्र कौन होता है?
(ସଜା ମିତ୍ର କୌନ୍ ହୋତା ହୈ ? )
(ପ୍ରକୃତ ବନ୍ଧୁ କିଏ ଅଟେ ?)
उत्तर:
जो दुर्दिन में साथ न छोड़े

3. अर्थ स्पष्ट कीजिए।
(ଅର୍ଥ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ ।)
(ଅର୍ଥ ସ୍ପଷ୍ଟ କର ।)
(क) चन्दन विष व्यापत नहीं, लपटे रहत भुजंग।
उत्तर:
(ଚନ୍ଦନ୍ ୱିସ୍ ବ୍ୟାପତ୍ ନେହୀ, ଲ ପଟେ ରହତ୍ ଭୁଜଂଗ୍)।
उत्तर:
उत्तम व्यक्ति पर कुसंग यानी बुरी संगति का प्रभाव नहीं पड़ता अर्थात सज्जन व्यक्ति बुरे लोगों के निकट होने पर भी उनकी बुराई को नहीं अपनाता। जैसे – चन्दन वृक्ष पर विषधर सर्प रहने पर भी चन्दन पर कोई विष का प्रभाव नहीं पड़ा।

(ख) विपत्ति कसौटि जे कसे, तेइ सँचे मीत।
(ୱିପରି କସୌଟି ଜେ କସ୍‌, ତେଇ ଗାଁଚେ ମିତ୍) ।
उत्तर:
विपद समय में सच्चा मित्र पहचाना है। मित्र जो मित्र को दुर्दिन समय में न छोड़ कर जाते, और अपनी शक्ति और शामर्थ्य के अनुसार मदद कर रहा है वही ही सच्चा मित्र है। सच्चा मित्र दुःख और सुख दोनो समय में रहता है।

4. पंक्तियाँ पूरी कीजिए।
(क) जो रहीम उत्तम प्रकृति, …………………………।
उत्तर:
का करि सकत कुसंग।

(ख) ………………… तेइ साँचे मीत।
उत्तर:
बिपत्ति कसौटि जे कसे।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित शब्दों के विपरीत शब्द लिखिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)
उत्तम, मित्र, कुसंग, विष
उत्तर:
उत्तम – अधम
मित्र – शत्रु
कुसंग – सत्संग
विष – अमृत

2. नीचे लिखे अशुद्ध शब्दों को शुद्ध कीजिए।
(ତଳେ ଲିଖ୍ ଅଶୁଦ୍ଧ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଶୁଦ୍ଧ କର ।)
कसौटि, मीत्र, संपति, भूजंग, उतम
उत्तर:
कसौटि – कसौटी
मीत्र – मित्र
संपति – संपत्ति
भूजंग – भुजंग
उतम – उत्तम

3. निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ବା ସମନାର୍ଥକ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)
विष, भूजंग, उत्तम, विपत्ति, मित्र
उत्तर:
विष – जहर, हलाहल
विपत्ति – विपद, खतरा
भुजंग – साँप, सर्प
उत्तम – श्रेष्ठ
मित्र – दोस्त, साथी

4. नीचे लिखे शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରୟୋଗ କର ।)
कुसंग, कसौटी, चंदन, संपत्ति, मित्र
उत्तर:
कुसंग – कुसंग का साथ मत दो।
कसौटी – सुनार कसौटी पथर से सही सोना परख करता है।
चन्दन – चन्दन के वृक्ष में साँप रहा करते हैं।
संपत्ति – विद्या महा संपत्ति कहलाती है।
मित्र – सच्चा मित्र सुख और दुःख हर समय साथ रहता है।

अतिरिक्त प्रश्नोत्तर

1. विपत्ति कसौटि जे कसे, तेइ साँचे मीत।
(ବିପତ୍ତି କଲୌଟି ଜେ କସେ, ତେଇ ଗାଁଚେ ମୀତ୍ ।)
उत्तर:
कवि रहीम कहते है कि सच्चा मित्र विपत्ति के समय अपने मित्र के पास रहता है और अपनी शक्ति के अनुसार मित्र की सहायता करता है। फीर भी यह है कि सुख और दुःख दोनो समय में मित्र के पास रहता है वल्कि छोड़कर नहीं जाता।

2. चंदन विष व्याप्त नहीं, लपटे रहत भुजंग।
(ଚନ୍ଦନ୍ ବିଷ୍ ବ୍ୟାପତ ନର୍ଜୀ, ଲପଟେ ରହତ୍ ଭୁଜଂଗ ।)
उत्तर:
यहाँ रहीम कहते है कि चन्दन वृक्ष पर जहरीले साँप लपेटे रहने पर भी चन्दन पर उसके जहर का कोई असर नहीं होता। अर्थ यह है कि सज्जन व्यक्ति वुरी लोगों के निकट होने पर भी उनकी बुराई को नहीं अपनाता।

अति संक्षिप्त उत्तरमूलक प्रश्नोत्तर

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
रहीम का पूरा नाम क्या था?
उत्तर:
रहीम का पूरा नाम अब्दुल रहीम खान था।

प्रश्न 2.
रहीम कौन थे?
उत्तर:
रहीम मुगल बादशाह अकबर के अभिभाबक तथा सेनापति बैरम खाँ के

प्रश्न 3.
रहीम के साहित्य की विशेषता क्या है?
उत्तर:
मार्मिकता और कवि हृदय की सच्ची संवेदना रहीम के साहित्य की विशेषता है।

प्रश्न 4.
रहीम किस भाषा में लिखते थे?
उत्तर:
रहीम ब्रज और अवधी भाषा में लिखते थे।

प्रश्न 5.
किस पर बुरी संगति का प्रभाव नहीं पड़ता?
उत्तर:
उत्तम आचरण और गुण वाले व्यक्ति के ऊपर बुरी संगति का प्रभाव नहीं पड़ता।

प्रश्न 6.
जहरीले साँप किस पेड़ पर लिपटे रहते हैं?
उत्तर:
जहरीले साँप चन्दन के पेड़ पर लिपटे रहते हैं।

प्रश्न 7.
चंदन पेड़ की तुलना किसको की गई है?
उत्तर:
चंदन पेड़ की तुलना सज्जन ब्यक्ति से की गई है।

प्रश्न 8.
साँप के साथ किसकी तुलना रहीम ने की है?
उत्तर:
साँप के साथ कुसंग की तुलना रहीम ने की है।

प्रश्न 9.
सच्चे मित्र का पता किस समय चलता है?
उत्तर:
सच्चे मित्र का पता विपत्ति के समय चलता है।

प्रश्न 10.
सच्चा मित्र कोन होता है?
उत्तर:
जो अपने मित्र के दुर्दिन में साथ न छोड़कर उसकी सहायता करता है वही सच्चा मित्र होता है।

प्रश्न 11.
कुसंग का प्रभाव किस पर नहीं होता?
उत्तर:
जो व्यक्ति उत्तम आचरण और अच्छे गुणों का होता है उस पर कुसंग का प्रभाव नहीं होता।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में दीजिए।

प्रश्न 1.
दुर्दिन में जो मित्र साथ देता है उसे क्या कहते हैं?
उत्तर:
सच्चा मित्र

प्रश्न 2.
जो रहीम उत्तम प्रकृति, का कर सकत
उत्तर:
कुसंग

प्रश्न 3.
किसपर साँप के विष का प्रभाव नहीं होता?
उत्तर:
चन्दन वृक्ष के ऊपर

प्रश्न 4.
किसपर कुसंग का प्रभाव नहीं होता?
उत्तर:
उत्तम प्रकृति

प्रश्न 5.
भुजंग के साथ किसकी तुलना की गयी है?
उत्तर:
कुसंग

प्रश्न 6.
जो दुर्दिन में साथ न छोड़े, उन्हे क्या कहते हैं?
उत्तर:
सच्चा मित्र

प्रश्न 7.
रहीम किस भाषा में लिखते थे?
उत्तर:
ब्रज और अवधी

प्रश्न 8.
रहीम कौन थे?
उत्तर:
बैराम खाँ के पुत्र

प्रश्न 9.
चंदन वृक्ष पर कौन लिपटा रहता है?
उत्तर:
साँप

प्रश्न 10.
साँप के साथ किसकी तुलना की गयी है?
उत्तर:
कुसंग

C. रिक्तस्थानों को भरिए।

प्रश्न 1.
……………. पेड़ पर साँप के विष का प्रभाव नहीं होता।
उत्तर:
चंदन

प्रश्न 2.
उत्तम प्रकृति वाले व्यक्ति पर …………….. का प्रभाव नहीं पड़ता।
उत्तर:
कुसंग

प्रश्न 3.
………………….. के साथ कुसंग की तुलना की गयी है।
उत्तर:
भुजंग

प्रश्न 4.
चन्दन पेड़ पर ………………. लिपटा रहता है।
उत्तर:
भुजंग

प्रश्न 5.
‘जो रहीम उत्तम प्रकृति, का करि सकत कुसंग'”- यह पंक्ति …………………. कवि की हैं।
उत्तर:
रहीम

प्रश्न 6.
…………………. पर साँप के बिष का प्रभाव नहीं होता।
उत्तर:
चंदन

प्रश्न 7.
विपत्ति ………………… की कसौटी है।
उत्तर:
मित्रता

D. सही उत्तर चुनिए।

1. जहरीले साँप किस पर लपेटे रहते हैं?
(A) नीम के पेड़ पर
(B) केले के पेड़ पर
(C) आम के पेड़ पर
(D) चन्दन के पेड़ पर
उत्तर:
(D) चन्दन के पेड़ पर

2. अच्छे गुणवाले व्यक्ति पर किसका प्रभाव नहीं पड़ता?
(A) भुंजग का
(B) कुंसग का
(C) दुर्ज्जन का
(D) लोगो का
उत्तर:
(B) कुंसग का

3. इनमें कौन-सी रचना रहीम की हैं?
(A) सप्तग्रंथ
(B) सप्तसूरी
(C) रहीम रत्नावली
(D) इनमें से कोई भी नहीं
उत्तर:
(C) रहीम रत्नावली

4. रहीम किस धर्म के व्यक्ति थे?
(A) मुसलमान
(B) हिन्दू
(C) बिहारी
(D) इनमें से कोई भी नहीं
उत्तर:
(A) मुसलमान

5. चन्दन के पेड़ पर किसके विष का प्रभाव नहीं पड़ता?
(A) मेंढ़क का
(B) मनुष्य का
(C) साँप का
(D) इसमें से कोई भी नहीं
उत्तर:
(C) साँप का

6. जो अपने मित्र को उसके दुर्दिन में भी न छोड़े उसे क्या कहा जाता है?
(A) सच्चा
(B) सच्या लोग
(C) सच्चा मित्र
(D) धोखे बाज
उत्तर:
(C) सच्चा मित्र

7. रहीम किस भाषा में अपनी काव्य-रचना करते थे?
(A) ब्रज और अवधी
(B) ब्रज और पाली
(C) ब्रज और कारसी
(D) अवधी और पाली
उत्तर:
(A) ब्रज और अवधी

8. साँप के साथ किसकी तुलना की गयी है?
(A) मनुष्य की
(B) कुसंग की
(C) सच्चे मित्र की
(D) चन्दन पेड़ की
उत्तर:
(B) कुसंग की

9. मुसलमान होते हुए भी उन्होंने अपने आपको किसके गहरे रंग में रंग लिया था?
(A) शिव जी के
(B) कृष्ण-भक्ति के
(C) राम भक्ति के
(D) देव भक्ति के
उत्तर:
(B) कृष्ण-भक्ति के

10. उनके पिताजी का नाम क्या था?
(A) अकबर
(B) बैरम खां
(C) बीरवल
(D) टिपुसुलतान
उत्तर:
(B) बैरम खां

दोहे (ତେ।ହେ)

जो रही उत्तम प्रकृति, का कर सकत कुसंग।
चन्दन बिष ब्यापत नहीं, लपटे रहत भुजंग॥
(ଜୋ ରହୀମ୍ ଉତ୍ତମ୍ ପ୍ରକୃତି, କା କରି ସକତ୍ କୁସଂଗ୍।
ଚନ୍ଦନ୍ ବିଷ୍ ବ୍ୟାପତ ନର୍ଜୀ, ଲପଟେ ରହତ୍ ଭୁଜଂଗ୍ ॥)

हिन्दी व्याख्या:
रहीम कहते हैं कि जो व्यक्ति उत्तम आचरण और गुणों का होता है, उस पर कुसंग यानी बुरी संगति का प्रभाव नहीं पड़ता। अर्थात् सज्जन व्यक्ति बुरे लोगों के निकट होने पर भी उनकी बुराई को नहीं अपनाता। जैसे-चन्दन- पेड़ पर जहरीले साँप लपेटे रहने पर भी चन्दन पर उसके जहर का कोई असर नहीं होता। यहाँ चन्दन-पेड़ के साथ उत्तम गुणवाले व्यक्ति तथा साँप के साथ कुसंग की तुलना की गयी है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ରହୀମୂଙ୍କ ମତରେ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଉତ୍ତମ ଗୁଣ ଓ ସ୍ୱଭାବର ହୋଇଥା’ନ୍ତି, ତାଙ୍କ ଉପରେ କୌଣସି ଖରାପ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େନାହିଁ । ଅର୍ଥାତ୍ ସଜ୍ଜନ ବ୍ୟକ୍ତି ଖଳଲୋକଙ୍କ ନିକଟ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଉପରେ ଖରାପର କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ ନାହିଁ । ଯେପରି ସୁଗନ୍ଧିତ ଚନ୍ଦନ ବୃକ୍ଷରେ ବିଷଧର ସର୍ପ ରହିଲେ ମଧ୍ୟ ଚନ୍ଦନ ଉପରେ କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ ନାହିଁ । ଏଠାରେ ଚନ୍ଦନ ବୃକ୍ଷ ସହିତ ଉତ୍ତମ ଗୁଣସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ବିଷଧର ସର୍ପ ସହିତ କୁସଙ୍ଗକୁ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ।

कहि रहीम सम्पति सगे, बनत वहुत वहुरीत।
बिपत्ति कसौटि जे कसे, तेइ साँचे मीत॥
(କହି ରହୀମ୍ ସମ୍ପତି ସଗେ, ବନତ୍ ବହୁତ୍ ବହୁ ରୀତ୍।
ବିପରି କସୌଟି ଜେ କସେ, ତେଇ ଗାଁଚେ ମୀତ ॥)

हिन्दी व्याख्या:
रहीम का कहना है कि इस संसार में धन-दौलत के साथी अनेक होते हैं। अर्थात् किसी इन्सान के पास पैसा होने पर उससे मित्रता स्थापित करने लोग विविध ढंग से आ टपकते हैं। परंतु उनमें से कौन सच्चा मित्र है और कौन नहीं, इस बात का पता विपत्ति के समय चलता है। अर्थात् सच्चा मित्र उसे कहा जाएगा जो अपने मित्र को उसके दुर्दिन में भी न छोड़े अपितु उसकी सहायता करे।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ରହୀମଙ୍କ ମତରେ, ସଂସାରରେ ଧନ ଦୌଲତର ଅନେକ ସାଥୀ ଅଛନ୍ତି । କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଥାପନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଢଙ୍ଗରେ ଲୋକମାନେ ଆସି ପହଞ୍ଚିଥା’ନ୍ତି । ବନ୍ଧୁଙ୍କ ପାଖରେ ଧନ ଓ କ୍ଷମତା ନଥାଏ ସେହି ସମୟରେ ବନ୍ଧୁତା ସ୍ଥାପନ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଏ । କବିଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରକୃତ ମିତ୍ର ସେହି ଯିଏ ମିତ୍ରର ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ସମୟରେ ଛାଡ଼ିଯାଏ ନାହିଁ । ଶକ୍ତି ଓ ପାଖରେ ଧନ ବା କ୍ଷମତା କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ କାର୍ଯ୍ୟ ହାସଲ ହୋଇଯାଏ ବା କ୍ଷମତା ଅନୁସାରେ ମିତ୍ରକୁ ସାହାଯ୍ୟ ସହଯୋଗ କରିଥାଏ ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

उत्तम – श्रेष्ठ (ଶ୍ରେଷ୍ଠା)

प्रकृति – गुण, स्व (ଟୁଣ, ସୃ ଭାବ)

का – क्या (କ’ଣ)

करिसकत – कर सकता (କରିପାରିବ)

कुसंग – बुरी संगति

लपटे – लिपटना (ଗୁଡ଼େଇ ହୁଏ)

भुजंग – सांप (ସର୍ପି)

सगे – साथी (ଦୋସ୍ତ୍ର କୁସଙ୍ଗ)

बहुरीत – बहु भाँति (ବହ୍ମତ ପ୍ରକାର)

कसौटि – परख, जाँच (ପରୀକ୍ଷ।/ ଜ।ଞ୍ଚ)

कसे – परखे (ପରୀକ୍ଷ।/କରେ)

तेई – वही (ସେହି)

साँचे – सच्चा (ସଚ୍ଚୋଟ)

मीत – मित्र (ବକ୍ଷୁ)

कवि परिचय (କବି ପରିଚୟ)।

रहीम का पूरा नाम अब्दुल रहीम खानखाना था। उनका जन्म सन् 1556 के लगभग लाहौर में हुआ। उनके पिता मुगल बादशाह अकबर के अभिभावक तथा सेनापति बैरम खाँ थे। रहीम मुगलों के महल में पले- बढ़े। वे बड़े प्रतिभाशाली थे। वे अरबी, तुर्की, फारसी और संस्कृत के प्रकाण्ड पण्डित थे, साथ ही हिन्दी काव्य-कविता के बड़े मर्मज्ञ थे। इसलिए अकबर के दरबार के मशहूर नवरत्नों में रहीम गिने जाते थे। वे जन्म से मुसलमान होते हुए भी हिन्दुओं के प्रति प्रेम-भाव रखते थे। रहीम तुलसीदास, सूरदास, तानसेन और केशवदास के समकालीन थे। मार्मिकता और कवि हृदय की सच्ची संवेदना रहीम के साहित्य की विशेषता है।

मुसलमान होते हुए भी उन्होंने अपने आपको कृष्ण-भक्ति के गहरे रंग में रंग लिया था। अनुभूतियों के आधार पर उन्होंने अपनी रचनाओं में नीति के साथ-साथ भक्ति तथा प्रेम का सरस वर्णन किया है। उन्होंने अपने दोहों में मानव तथा समाज के कल्याण के साथ-साथ हिन्दू-मुस्लिम की एकता पर भी बल दिया है। रहीम की रचनाएँ हैं – रहीम सतसई, श्रृंगार सतसई, रास पंचाध्यायी, रहीम रत्नावली, बरवै नायिका भेद- वर्णन आदि। उनकी काव्य-रचना में प्रयुक्त छन्द हैं – दोहा, कवित्त, सवैया, सोरठा तथा बरवै। रहीम की भाषा ब्रज और अवधी है।

Odisha State Board  BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions  Poem 1(c) तुलसीदास के दोहे Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Hindi Solutions Poem 1(c) तुलसीदास के दोहे

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ତ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର ଦୋ – ତାନ୍ ବାର୍କେ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) ‘बुवै सो लुनै निदान’ का तात्पर्य क्या है? पठित दोहे के आधार पर समझाइ।
(‘ବୁ ସୋ ଲୁନୈ ନିଦାନ’ କା ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ କ୍ୟା ହୈ ? ପଠିତ ଦୋହେ କେ ଆଧାର ପର ସମଝାଇଏ) ।
(ବୁଣିବା ଓ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ? ପଠିତ ଛନ୍ଦକୁ ଆଧାର କରି ବୁଝାଅ ।)
उत्तर:
मानव शरीर में पाप और पुण्य दो वीज हैं। वे अपने जीवन में जो कर्म करता, उसके अनुसार फल प्राप्त करता है। अच्छा कर्म से प्रशंसा और बुरा कर्म से निन्दा सुनना पड़ता है।

(ख) किन-किन लोगों की भलाई करने को अज्ञान कहा गया है?
(କିନ୍-କିନ୍ ଲୋଗୋଁ କୀ ଭଲାଈ କରନ୍ କୋ ଅଜ୍ଞାନ କହା ଗୟା ହୈ )?
(କେଉଁ-କେଉଁ ଲୋକମାନଙ୍କ ଭଲ କରିବାକୁ ଅଜ୍ଞତା କୁହାଯାଏ ?)
उत्तर:
जिस व्यक्ति की अनेक संताने हो, अनेक कामनाएँ हो और समयानुसार जिनके आचार व्यवहार बदलते हों, उन लोगों की भलाई करने को अज्ञान कहा गया है। और भी जान बुझकर गलती करनेवाले को उपदेश देना अज्ञानता का परिचय है

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक शब्द में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ। କେ ଉତ୍ତର ଏକ-ଏକ ଶବ୍ଦ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ତଳଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଦିଅ ।)
(क) खेत किसे कहा गया है?
(ଖେତ୍ କିସ୍ କହା ଗୟା ହୈ ? )
(ଖେତ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?)
उत्तर:
शरीर को

(ख) किसान कौन है?
(କିସାନ୍ କୌନ୍ ହୈ ? )
(କୃଷକ କିଏ ?)
उत्तर:
मन

(ग) पाप-पुण्य क्या हैं
(ପାପ-ପୁଣ୍ୟ କ୍ୟା ହୈ ?)
(ପାପ-ପୁଣ୍ୟ କ’ଣ ?)
उत्तर:
दो बीज

(घ) जिसकी अनेक संतान हों, उसकी भलाई चाहना क्या ह ?
(ଜିସ୍ କା ଆନେକ ସନ୍ତାନ ହେଁ, ଉସ୍‌ ଭଲାଈ ଚାହନା କ୍ୟା ହୈ ? (ଯାହାର ଅନେକ ସନ୍ତାନ, ତାହାର ଭଲ ଚାହିଁବା କ’ଣ ?)
उत्तर:
मूर्खता

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍-ଏକ୍ ବାର୍କେ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ତଳଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) मानव के शरीर को क्या कहा गया है?
(ତଳଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)
उत्तर:
मानव के शरीर को कर्मक्षेत्र कहा गया है।

(ख) दो बीज कौन-कौन – से हैं?
(ଦୋ ବୀଜ୍ କୌନ୍-କୌନ୍ ସେ ହୈ ?)
(ଦୁଇଟି ବୀଜ କ’ଣ କ’ଣ ?)
उत्तर:
पाप और पुण्य दो बीज हैं।

(ग) बार-बार अपने आचार-व्यवहार को बदलनेवाले की भलाई चाहने को क्या कहा गया है?
(ବାର୍-ବାର୍ ଅପନେ ଆଚାର-ବ୍ୟବହାର କୋ ବଦନେ ବାଲେ କୀ ଭଲାଈ ଚାହନେ କୋ କ୍ୟା କହା ଗୟା ହୈ ?) (ବାରମ୍ବାର ନିଜର ସ୍ଵଭାବକୁ ବଦଳାଉ ଥ‌ିବା ଲୋକର ଭଲ ଚାହିଁବାକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି ?)
उत्तर:
बार-बार अपने आचार-व्यवहार को बदलनेवालो की भलाई चाहने को मूर्खता कहा गया है।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित शब्दों का समानार्थी शब्द लिखिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ବା ସମାନାର୍ଥକ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)
काया, किसान, सुत, मनसा
किसान – कृषक
सुत – पुत्र
मनसा – मन

2. निम्नलिखित शब्दों का विलोम शब्द लिखिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)
पाप, अज्ञान, अपार
उत्तर:
पाप – पुण्य
अज्ञान – ज्ञान
अपार – कम/सीमित

3. निम्नलिखित अशुद्ध शब्दों को शुद्ध कीजिए
तुलसि, किषान, पुन्य, सूत, रूचि
उत्तर:
तुलसि – तुलसी
किषान – किसान
पुन्य – पुण्य
सूत – सुत
रूचि – रुचि

4. इन शब्दों पर ध्यान दीजिए।
(ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଦୃଷ୍ଟି ଦିଅ ।)
काया, किसान, बीज, सुत
इन शब्दों से उनकी पूरी जाति का बोध होता है।
(ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜାତିକୁ ବୁଝାଯାଉଛି ।)
याद रखिए (ମନେରଖ)
जिस शब्द से पूरी जाति का बोध होता है, उसे जातिवाचक संज्ञा कहते हैं।

अतिरिक्त प्रश्नोत्तर

1. पाप-पुण्य दोउ बीज हैं, बुवै सो लुनै निदान।
(ପାପ-ପୁଣ୍ୟ ଦୋଉ ବୀଜ୍ ହେଁ, ବୁର୍ବେ ସୋ ଲୁନୈ ନିଦାନ୍ ।)
उत्तर:
कवि तुलसीदास जी कहते हैं कि पाप और पुण्य दो बीज है। जो जैसा बीज वोता है, वह उसी प्रकार फल प्राप्त करता है। मतलब यह है कि मनुष्य को कर्म के अनुसार फल की प्राप्ति होती है।

2. बहुसुत, बहुरुचि, बहुवचन, बहुअचार-व्यौहार।
इनको भलो मनाइबो, यह अज्ञान अपार॥
(ବହୁସୁତ୍, ବହୁରୁଚି, ବହୁବଚନ, ବହୁଅଚାର-ବୈହାର।
ଇନ୍‌ ଭଲୋ ମନାଇବୋ, ୟହ ଅଜ୍ଞାନ୍ ଅପାର୍ ।।)
उत्तर:
यहाँ तुलसी जी कहते हैं कि जान बुझकर गलती करनेवाले को परामर्श देना मुर्खता है। जिस व्यक्ति की अनेक संतानें हो, अनेक पसंद हो, अनेक वातें उनके दिमाग में आती हो, उन लोगों की भलाई करने को अज्ञान कहा गया है।

अति संक्षिप्त उत्तरमूलक प्रश्नोत्तर

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न  1.
हिंदी साहित्य के भक्ति-काल में किसका स्थान सर्बोपरि है?
उत्तर:
हिंदी साहित्य के भक्ति-काल में तुलसीदास का स्थान सर्वोपरि है।

प्रश्न  2.
तुलसीदास का जन्म कब हुआ?
उत्तर:
तुलसीदास का जन्म सन् १५३२ में भाद्र शुक्ल एकादशी, मंगलवार को हुआ।

प्रश्न  3.
तुलसीदास के गुरु कौन थे?
उत्तर:
श्री नरहरि दास तुलसीदास के गुरु थे।

प्रश्न  4.
तुलसीदास को रामबोला नाम से क्यों पुकारा गया?
उत्तर:
जन्म लेते ही तुलसीदास ने राम-नाम का उच्चारण किया, इसलिए उन्हें ‘रामबोला’ नाम गया।

प्रश्न  5.
मानव का शरीर क्या है?
उत्तर:
मानव का शरीर कर्मक्षेत्र है।

प्रश्न  6.
दो बीज कौन-कौन से हैं?
उत्तर:
पाप और पुण्य दो बीज हैं।

प्रश्न  7.
तुलसीदास ने मानव के मन को किसके साथ तुलना की है?
उत्तर:
तुलसीदास ने मानव के मन को किसान के साथ तुलना की है

प्रश्न  8.
किसको उपदेश देना मूर्खता है?
उत्तर:
जानबुझकर गलती करनेवाले को उपदेश देना मूर्खता है।

प्रश्न  9.
जो जैसा बीज बोता है वैसा ही फल पाता है। इसका अर्थ क्या है?
उत्तर:
जो जैसा बीज बोता है, वैसा ही फल पाता है का अर्थ है – जो जैसा कर्म करता है, उसी के अनुसार उसे फल मिलता है।

प्रश्न  10.
जिसकी अनेक संतान हैं, उसकी भलाई चाहना क्या है?
उत्तर:
जिसकी अनेक संतान हों, उसकी भलाई चाहना मूर्खता है।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में दीजिए।

प्रश्न  1.
पाप-पूण्य क्या है?
उत्तर:
दो बीज

प्रश्न  2.
‘तुलसी काया खेत है, मनसा भयो किसान”- यह पंक्ति किस कवि की हैं?
उत्तर:
तुलसी दास

प्रश्न  3.
जिसकी कई संतानें हो, उसकी भलाई चाहना क्या है?
उत्तर:
मूर्खता

प्रश्न  4.
मानव के शरीर को क्या कहा गया है?
उत्तर:
कर्मक्षेत्र

प्रश्न  5.
यह मनुष्य का मन क्या है?
उत्तर:
किसान

प्रश्न  6.
खेत किसे कहा गया है?
उत्तर:शरीर

C. रिक्तस्थानों को भरिए।

प्रश्न  1.
तुलसीदास के गुरु …………….. थे?
उत्तर:
श्री नरहरी दास

प्रश्न  2.
जानबुझकर गलती करनेवाले को उपदेश देना …………….. है।
उत्तर:
मूर्खता

प्रश्न  3.
खेत …………… से कहा गया है।
उत्तर:
शरीर

प्रश्न  4.
किसान …………….. से कहा गया है।
उत्तर:
मन

प्रश्न  5.
तुलसीदास के अनुसार पाप-पुण्य ……………. हैं।
उत्तर:
बीज

प्रश्न  6.
दो बीज ………………… से हैं।
उत्तर:
पाप-पुण्य

प्रश्न  7.
यह मनुष्य का शरीर ………………….. है।
उत्तर:
खेत

प्रश्न  8.
मनुष्य के शरीर को ……………….. कहा गया है।
उत्तर:
कर्मक्षेत्र

प्रश्न  9.
जो बार-बार गलती करते हैं उसको ………………… नहीं देना चाहिए।
उत्तर:
उपदेश

D. सही उत्तर चुनिए।

1. यहाँ पर सुत किसे कहा गया है?
(A) पिता को
(B) संतान को
(C) पोती को
(D) लड़की को
उत्तर:
(B) संतान को

2. बार-बार अपने आचार-व्यवहार को बदलनेवाले की भलाई चाहने को क्या कहा गया है?
(A) मूर्खता
(B) ज्ञानी
(C) पंड़ित
(D) पापी
उत्तर:
(A) मूर्खता

3. दो बीज क्या है?
(A) सुख और दु:ख
(B) आचार और व्यवहार
(C) पाप और पुण्य
(D) कर्म और धर्म
उत्तर:
(C) पाप और पुण्य

4. मानव का मन क्या है?
(A) कर्मक्षेत्र
(B) बीज
(C) कृषि
(D) किसान
उत्तर:
(B) बीज

5. इनमें से कौन-सी रचना तुलसीदास जी की है?
(A) गीताजंलि
(B) गीतावली
(C) गीताग्रन्थ
(D) गीतगोविंद
उत्तर:
(B) गीतावली

6. तुलसीदास किन दो भाषा में काव्य-रचना करते रहे?
(A) अवधी तथा ब्रजभाषा
(B) हिंदी भाषा
(C) बंगला
(D) कन्नाटकी
उत्तर:
(A) अवधी तथा ब्रजभाषा

7. मानव का शरीर क्या है?
(A) भंड़ार
(B) रक्त का भंड़ार
(C) कर्मक्षेत्र
(D) इनमें से कोई भी नहीं
उत्तर:
(C) कर्मक्षेत्र

8. वे किसमें लीन हो गये?
(A) राम-भक्ति में
(B) सीता भक्ति में
(C) हनुमान-भक्ति में
(D) रत्न भक्ति में
उत्तर:
(A) राम-भक्ति में

9. पत्नी के प्रेरणा से तुलसीदास अपना घर छोड़कर क्या हो गये?
(A) साधु
(B) बाबाजी
(C) वैरागी
(D) इनमें से कोई भी नहीं
उत्तर:
(C) वैरागी

दोहे (ତେ।ହେ)

तुलसी काया खेत है, मनसा भयो किसान।
पाप-पुण्य दोउ बीज हैं, वुवै सो लुनै निदान॥
(ତୁଲସୀ କାୟା ଖେତ୍ ହୈ, ମସା ଭୟୋ କିସାନ୍।
ପାପ୍-ପୁଣ୍ୟ ଦୋଉ ବୀଜ୍ ହେଁ, ବୁବୈ ସୋ ଲୁନୈ ନିଦାନ୍॥ )
हिन्दी व्याख्या:
मानव का शरीर कर्मक्षेत्र है। उसका मन किसान है। पाप और पुण्य दो बीज हैं। जो जैसा बीज बोता है, वह उसी प्रकार फल प्राप्त करता है। मतलब यह है कि मनुष्य जैसा कर्म करता है, उसी के अनुसार फल पाता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ତୁଳସୀଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ମାନବ ଶରୀର କର୍ମକ୍ଷେତ୍ର ଅଟେ । ତାହାର ମନ କୃଷକ ଅଟେ । ପାପ ଓ ପୁଣ୍ୟ ଦୁଇଟି ମଞ୍ଜି । ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନରେ ଯେଉଁ କର୍ମ କରିଥାଏ, ସେହିଭଳି ଫଳ ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇଥାଏ । ଭଲ କର୍ମ ପାଇଁ ସୁଫଳ ବା ସୁନାମ ମିଳିଥାଏ; କିନ୍ତୁ କୁକର୍ମ ପାଇଁ ନିନ୍ଦା ବା ଅପବାଦ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ ।

बहुसुत, बहुरुचि, बहुवचन, बहु अचार ब्योहार।
इन्को भलो मनाइबो, यह अज्ञान अपार॥
(ବହୁସୁତ, ବହୁରୁଚି, ବହୁବଚନ୍, ବହୁ ଅଚାର୍-ବୌହାର୍ )।
(ଇନ୍‌ ଭଲୋ ମନାଇବୋ, ୟହ ଅଜ୍ଞାନ୍ ଅପାର୍ ।)
हिन्दी व्याख्या:
जान-बुझकर गलती करनेवाले को उपदेश देना मूर्खता है। जिस व्यक्ति की अनेक संतानें हों, अनेक कामनाएँ हों और समयानुसार जिनके आचार-व्यवहार बदलते हों; उन लोगों की भलाई चाहना मूर्खता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ତୁଳସୀଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଅନେକ ସନ୍ତାନ, ଅନେକ କାମନା (ଇଚ୍ଛା) ଏବଂ ସମୟ ଅନୁସାରେ ଯାହାର ଚାଲିଚଳନ-ବ୍ୟବହାର ବଦଳିଯାଏ, ସେହି ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ ଚାହିଁବା ମୂର୍ଖତା ଅଟେ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

काया – शरीर (ଶରୀର)।

मनसा – मन (ମନ)।

दोड – दो (ଦୁଇଟ)।

बुवै – बोता है (ବୁଶେ, ରୋପୁଣ କରେ)।

लुनै – प्राप्त करता है (ପ୍ରାପ୍ତ କରେ)।

बहुसुत – अनेक सन्तान (ଅନେକ ସନ୍ତ୍ର।ନ)।

बहुरुचि – अधिक कामना (ଅଧିକ ଇଚ୍ଛ। ବା ଆଗ୍ରହ )।

अपार – ज्यादा (ଅଧିକ)।

अचार-व्यौहार – आचार-व्यवहार (ଚାଲିଚଳନ/ ବ୍ୟବହାର)।

कवि परिचय (କବି ପରିଚୟ)।

हिन्दी साहित्य के भक्ति-काल में गोस्वामी तुलसीदास का स्थान सर्वोपरि है। तुलसीदास का जन्म सन् 1532 में भाद्र शुक्ल एकादशी, मंगलवार को हुआ। उनके पिता का नाम आत्माराम और माता का नाम हुलसी था। जन्म लेते ही तुलसीदास ने राम-नाम का उच्चारण किया; इसीलिए उन्हें ‘रामबोला’ के नाम से भी पुकारा गया। तुलसीदास के गुरु श्री नरहरिदास थे। तुलसीदास का विवाह दीनबंधु पाठक की कन्या रत्नावली से हुआ। पत्नी की प्रेरणा से तुलसीदास अपना घर छोड़कर वैरागी हो गये।

वे काशी में रहे और सांसारिक विषय- वासनाओं को त्यागकर राम-भक्ति में लीन हो गये। वे अवधी तथा ब्रजभाषा में काव्य-रचना करते रहे। तुलसीदास की प्रमुख रचनाएँ हैं – रामचरितमानस, कवितावली, गीतावली, दोहावली, बरवै रामायण, रघुवराशलाका, जानकी- मंगल, श्रीरामलला नहछू, श्रीपार्वतीमंगल और विनय पत्रिका।

Odisha State Board  BSE Odisha 9th Class Hindi Solutions  Poem 1(b) सूरदास के पद Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Hindi Solutions Poem 1(b) सूरदास के पद

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନ। କେ ଉତ୍ତର ଦୋ-ତୀନ୍ ବାର୍କେ ବାର୍କେ ମେଁ ଦୀଜିଏ )।
(ତଳଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) ब्रजनारी माता यशोदा से कौन-सी शिकायतें करती हैं?
ବ୍ରଜନାରୀ ମାତା ୟଶୋଦା ସେ କୌନ୍-ସୀ ଶିକାୟର୍ତେ କରତୀ ହୈ ?
(ବ୍ରଜନାରୀ ମାତା ଯଶୋଦାକୁ କେଉଁ ଅଭିଯୋଗଗୁଡ଼ିକ କରିଛନ୍ତି ?)
उत्तर:
ब्रजनारी माता यशोदा से यह शिकायत करती है कि कृष्ण ने हमारा माखन खा लिया । दोपहर को घर सूना देखकर, खोज-खाजकर तेरा बेटा मेरे घर में घुस गया। उसने भण्डार घर का किवाड़ खोल दिया, घर में दूध, दही, माखन सबके सब साथियों को खिला दिया और नुकसान कर दिया।

(ख) बालकृष्ण की माखन चोरी का वर्णन कीजिए।
(ବାଲ୍ୟକୃଷ୍ଣ କୀ ମାଖନ-ଚୋରୀ କା ୱର୍ଣ୍ଣନ କୀଜିଏ) ।
(ଶିଶୁକୃଷ୍ଣଙ୍କ ମାଖନଚୋରୀ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।)
उत्तर:
बालकृष्ण दोपहर में, ब्रजभूमि की एक ग्वालिन के घर में घुस गया। उसने घर का दरवाजा खोल कर दूध, दही, माखन सब अपने साथियों को खिला दिया। फिर खाट पर चढ़कर शिक्या पर रखे हुए माखन को खा लिया और गिरा दिया।

(ग) ब्रजनारी ने माता यशोदा से यह क्यों कहा कि ‘पूत अनोखा जायो’? इस कथन का आशय स्पष्ट कीजिए।
(ବ୍ରଜନାରୀ ନେ ମାତା ୟଶୋଦା ସେ ୟହ କ୍ୟା କହା କି ‘ପୂତ ଅନୋଖା ଜାୟୋ’ ? ଇସ୍ କଥନ୍ କା ଆଶୟ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ ।
(ଗୋପନାରୀ ମାତା ଯଶୋଦାଙ୍କୁ ପୂତ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଜନକ ରୂପ ବୋଲି କାହିଁକି କହିଛନ୍ତି ? ଏହି କଥାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ କର ।)
उत्तर:
यहाँ ब्रजनारियाँ माखन चोर श्रीकृष्ण जी से बैचने हुई है, हर रोज कृष्णचन्द्र जी अपने अनोखा सा काम से उनको शतातें हैं। उन पर कोई भी गालियाँ शिकायत का असर न होने पर उह्नोंने माता यशोदा से यह कहती हैं।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର ଏକ-ଏକ ବାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) कौन किससे शिकायत करता है?
(କୌନ୍ କିସ୍‌ ଶିକାୟତ କରତା ହୈ )?
(କିଏ କାହାକୁ ଅଭିଯୋଗ କରିଛି ?)
उत्तर:
ब्रजभूमि की एक ग्वालिन माता यशोदा से शिकायत करती है।

(ख) किस पर चढ़कर कृष्ण दही निकालते हैं?
କିସ୍‌ର ଚଢ଼େକର୍ କୃଷ୍ଣ ଦହୀ ନିକାଲ୍‌ ହେଁ ?
(କାହା ଉପରେ ଚଢ଼ି କୃଷ୍ଣ ଦହୀ ବାହାର କରୁଛି ?)
उत्तर:
खाट पर चढ़कर कृष्ण दही निकालते हैं।

(ग) ब्रजनारी ने किसे अनोखा कहा है?
(ବ୍ରଜନାରୀ ନେ କିସ୍ ଅନୋଖା କହା ହୈ ?
(ବ୍ରଜନାରୀ (ଗୋପନାରୀ) କାହାକୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କହିଛନ୍ତି ?
उत्तर:
ब्रजनारी ने कृष्ण को अनोखा कहा है।

(घ) ‘कौन रंग लाये’ का अर्थ क्या है?
(‘କୌନ୍ ରଂଗ୍ ଲାୟୋ’ କା ଅର୍ଥ କ୍ୟା ହୈ ?
(‘କେଉଁ ରଂଗ ଆଣିଲା’ର ଅର୍ଥ କ’ଣ ଅଟେ ?)
उत्तर:
कौन रंग लायों का अर्थ कौना सा रूप और अवतार है।

3. निम्नलिखित प्रश्नों क उत्तर एक-एक शब्द में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ତ ପ୍ରଶ୍ନୋ ଳେ ଡତ୍ତର୍ ଏକ୍ – ଏକ୍ ଶବ୍ଦ ମେଁ ଦୀଜିଏ) ।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଦିଅ ।)

(क) यहाँ लाल किसे कहा गया है?
ୟହାଁ ଲାଲ୍ କିସ୍ କହା ଗୟା ହୈ ?
(ଏଠାରେ ଲାଲ କାହାକୁ କୁହାଯାଇଛି)
उत्तर:
पुत्र कान्हा को

(ख) किस समय घर सूना था?
(କିସ୍ ସମୟ ଘର୍ ସୂନା ଥା)?
(କେଉଁ ସମୟ ଘର ଖାଲି ଥୁଲା ?)
उत्तर:
दोपहर के समय

(ग) प्रतिदिन किसकी हानि होती थी?
(ପ୍ରତିଦିନ୍ କିସ୍‌କୀ ହାନି ହୋତୀ ଥୀ )?
(ପ୍ରତିଦିନ କଣ କ୍ଷତି ହେଉଥିଲା ?)
उत्तर:
गोरस की

(घ) दही कहाँ रखा हुआ था?
(ଦହୀ କାହାଁ ରଖା ହୁଆ ଥା )?
(ଦହୀ କେଉଁଠାରେ ରଖା ହୋଇଥିଲା?)
उत्तर:
छींके पर

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

‘माखन’ एक संज्ञा पद है। इस तरह इस पद में जितने संज्ञा पद हैं। उन्हें छाँटकर लिखिए नीचे कुछ शब्द दिये जा रहे हैं जिनका वह रूप लिखिए जो आप समझते हैं।
(‘ମାଖନ’ ହିନ୍ଦି ଭାଷାରେ ଏକ ‘ସଂଜ୍ଞାପଦ’ ଅଟେ। ପଦ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏହିଭଳି ଯେତେଗୁଡ଼ିଏ ‘ସଂଜ୍ଞାପଦ’ ଅଛି ଖୋଜି ବାହାରକରି ଲେଖ ।)
उत्तर:
लाल, दिवस, घर, किवार, मंदिर, दूध, दही, खाट, मोहन, दिन, गोरस, ढोटा, रंग, ब्रजनारि, पूत। याद रखिए – किसी प्राणी, वस्तु या स्थान के नाम, गुण अथवा अवस्था को बतानेवाले शब्द को संज्ञा कहा जाता है।
(ମନେରଖ କୌଣସି ପ୍ରାଣୀ, ବସ୍ତୁ ବା ସ୍ଥାନର ନାମ, ଗୁଣ ଅଥବା ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଉଥ‌ିବା ଶବ୍ଦକୁ ‘ସଂଜ୍ଞା’କୁହ।ଯାଏ।)

संज्ञा के पांच भेद है – (ସଂଜ୍ଞ। ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାର ଅଟେ।)
(क) व्यक्तिवाचक संज्ञा – राम, सीता, महानदी, कटक (ବ୍ୟକ୍ତି ବାଚକ ସଂଜ୍ଞା – ରାମ,ମାତ ମହାନତା ବଟକ )
(ख) जातिवाचक संज्ञा – मनुष्य, गाय, नदी, शहर(ବାତିବାଚକ ସଂଜ୍ଞା – ମନୁକ୍ଷ୍ୟ, ଗଈ, ନତା, ସହର)
(ग) भाववाचक संज्ञा – वीरता, सच्चाई, गरीबी (ସମୂହବାଚକ ସଂଜ୍ଞା – ମେଳା, ପରିବାର, ଗୁଚ୍ଛ)
(घ) समूहवाचक संज्ञा – मेला, गुच्छा, परिवार (ଦ୍ରବ୍ୟବାଚକ ସଂଜ୍ଞା – ସୁନା, ଲୁହା)

2. निम्नलिखित शब्दों का पर्यायवाची (सम्मानार्थी) शब्द लिखिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଶବ୍ଦ (ସମାନାର୍ଥୀ) ଲେଖ ।)
लाल ………….
माखन …………
दिवस …………
पूत ……………
किवार ………..
अनोखा ……….
उत्तर:
लाल – पुत्र
माखन – मक्खन
दिवस – दिवा/वासर
पूत – पुत्र/सुत
किवार – किवाड़/दरवाजा
अनोखा – आश्चर्य

3. नीचे लिखे सही शब्द पर सही (√ ) का चिह्न लगाइए।
(ତଳେ ଥ‌ିବା ଠିକ୍ ଶବ୍ଦ ନିକଟରେ ଠିକ୍ (√ ) ଚିହ୍ନ ଦିଅ।
दिवस-दीवस, दहि-दही, हानि-हानी, नारि-नारी
उत्तर:
दिवस (√ ) – दीवस,
दहि – दही, (√ )
हानि (√ ) – हानी,
नारि – नारी (√ )

4. तुक मिलाइए।
(ଯତି ପାତ ମିଳା ଥା)
मेरी ……………… ………………
खायो …………… ……………….
गोरस ………….. ……………….
उत्तर:
मेरी – तेरी, केरी
खायो – आयो, लायो
गोरस – नीरस, सरस

अतिरिक्त प्रश्नोत्तर

1. दुपहर दिवस जानि घर सूनी, ढूँढि ढढोरि जाय ही आयो।
(ଦୁପହର ଦିବସ୍ ଜାନି ଘର୍ ସୂନୀ, ଚୂଢ଼ୀ ହଁଡ଼ୋରି ଜାୟ ହୀ ଆୟୋ ।)
उत्तर:
कवि कहते हैं कि दोपहर को घर सूना देखकर खोज – खाजकर तेरा बेटा मेरे घर में घुस गया। उसने भण्डार घर में दूध, दही, माखन सबके सब साथियों को खिला दिया।

2. दिन प्रति हानि होत गोरस की, यह ढोटा कौन रंग लायो।
(ଦିନ୍ ପ୍ରତି ହାନି ହୋତ୍ ଗୋରସ୍ କୀ, ୟହ ଜୋଟା କୌନ୍ ରଂଗ୍ ଲାୟୋ ।)
उत्तर:
सूरदास कहते हैं कि इस तरह प्रतिदिन गाय के दूध, दही, माखन आदि की हानी होती है। पता नहीं यहे लड़का कौन सा रंग या ढंग लाया है।

अति संक्षिप्त उत्तरमूलक प्रश्नोत्तर

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
भक्ति काल के सर्वश्रेष्ठ कृष्ण-भक्त कवि किसे माना जाता है?
उत्तर:
भक्ति-काल के सर्वश्रेष्ठ कृष्ण-भक्त कवि सूरदास को माना जाता है।

प्रश्न 2.
सूरदास के गुरु कौन थे?
उत्तर:
सूरदास के गुरु बल्लभाचार्य थे।

प्रश्न 3.
सूरदास की प्रमुख प्रामाणिक रचना क्या है?
उत्तर:
सूरदास प्रमुख प्रमाणिक रचना ‘सूरसागर’ है।

प्रश्न 4.
कौन किससे शिकायत करता है?
उत्तर:
ब्रजभूमि की एक ग्वालिन माता यशोदा से शिकायत करती है।

प्रश्न 5.
कृष्ण किसपर चढ़कर दही निकलाते हैं?
उत्तर:
कृष्ण खाट पर चढ़कर दही निकालते हैं।

प्रश्न 6.
ब्रजनारी ने किसे अनोखा कहा है?
उत्तर:
ब्रजनारी ने बालक कृष्ण को अनोखा कहा है।

प्रश्न 7.
दही कहाँ रखा हुआ था?
उत्तर:
दही छींका पर रखा हुआ था।

प्रश्न 8.
प्रतिदिन किसकी हानि होती थी?
उत्तर:
प्रतिदिन दूध, दही और माखन की हानि होती थी।

प्रश्न 9.
किस समय घर सूना था?
उत्तर:
दोपहर के समय घर सूना था।

प्रश्न 10.
इस कविता में लाल किसे कहा गया है?
उत्तर:
इस कविता में लाल बालक कृष्ण को कहा गया है।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में दीजिए।

प्रश्न 1.
सूरदास के पद में क्या वर्णन है?
उत्तर:
दधि-चोरी

प्रश्न 2.
“तेरो लाल मेरो माखन खायो” यह पंक्ति किस कवि की है?
उत्तर:
सूरदास

प्रश्न 3.
किस समय घर सूना था?
उत्तर:
दोपहर

प्रश्न 4.
ब्रजनारी ने किसे अनोखा कहा है?
उत्तर:
कृष्ण

प्रश्न 5.
हरदिन किसकी हानि होती थी?
उत्तर:
दूध, दही, माखन

प्रश्न 6.
‘लाल’ का अर्थ क्या है?
उत्तर:
पुत्र कान्हा

C. रिक्तस्थानों को भरिए।

प्रश्न 1.
‘सूरसागर’ ………………. की कृति है।
उत्तर:
सूरदास

प्रश्न 2.
………………. पर चढ़कर कृष्ण दही निकालते हैं।
उत्तर:
खाट

प्रश्न 3.
ब्रजनारी ने ……………….. से अनोखा कहा है।
उत्तर:
कृष्ण

प्रश्न 4.
प्रतिदिन ………………. की हानि होती है।
उत्तर:
कृष्ण

प्रश्न 5.
माखन …………….. रखा हुआ था।
उत्तर:
छींके पर

प्रश्न 6.
‘”यह ढोटा कौन रंग लायो” – इस पंक्ति में ‘ढोटा’ शब्द का अर्थ ……………… है।
उत्तर:
पुत्र

प्रश्न 7.
‘छींके काढ़ि खाट चढ़ मोहन’- इस पंक्ति में ‘मोहन’ शब्द …………………. के लिए प्रयुक्त हुआ है।
उत्तर:
कृष्ण

प्रश्न 8.
खाट पर चढ़कर कृष्ण …………………. निकालते थे।
उत्तर:
दही

प्रश्न 9.
सूरदास के गुरु है ……………..।
उत्तर:
बल्लभाचार्य

D. सही उत्तर चुनिए।

1. सूरदास का जन्म कब हुआ था?
(A) सन 1475 में
(B) सन 1478 में
(C) सन 1375 में
(D) सन 1378 में
उत्तर:
(B) सन 1478 में

2. सूरदास किसके भक्त थे?
(A) राम शक्त
(B) हनुमान भक्त
(C) कृष्ण भक्त
(D) शिव भक्त
उत्तर:
(C) कृष्ण भक्त

3. प्रतिदिन किसकी हानि होती थी?
(A) गोरस की
(B) तेल की
(C) पानी की
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) गोरस की

4. कृष्णजी ने कैसे दही निकालते थे?
(A) छींके पर चढ़कर
(B) सीढ़ीपर चढ़कर
(C) छत पर चढ़कर
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) छींके पर चढ़कर

5. यहाँ पर अनोखा किसे कहा गया है?
(A) राम को
(B) बलराम को
(C) श्याम को
(D) कृष्ण को
उत्तर:
(D) कृष्ण को

6. छींके पर क्या रखा हुआ था?
(A) दही
(B) सोना
(C) लड्डू
(D) तैल
उत्तर:
(A) दही

दोहे (ତେ।ହେ)

“तेरो लाल मेरी माखन खायो।
दुपहर दिबस जानि घर सूनी, ढूँढ़ि ढूँढ़ोरि जाय ही आयो।
खोल किवार सून मन्दिर में, दूध, दही सब माखन खबायो।
छीँकै काढ़ि खाट चढ़ मोहन, कछु खायो कछु लै ढरकायो।
दिन प्रति हानि होत गोरस की, यह ढोटा कौन रङ्ग लायो।
सूरदास कहति ब्रजनारि, पूत अनोखो जायो।”
(‘‘ତେରୋ ଲାଲ୍ ମେରୀ ମାଖନ୍ ଖାୟୋ ।
ଦୁପହର୍ ଦିବସ୍ ଜାନି ଘର୍ ସୂନୀ, ଚୂଢ଼ି ଢଡ଼ୋରି ଜାୟ ହୀ ଆୟୋ।
ଖୋଲ୍ କିୱାର ସୂନ୍ ମନ୍ଦିର୍ ମେଁ, ଦୁଧ, ଦହୀ ସବ୍ ମାଖନ୍ ଖବାୟୋ।
ସ୍ତ୍ରୀକୈ କାଢ଼ି ଖାଟ୍ ଚଢ଼ ମୋହନ, କଛୁ ଖାୟୋ କଛୁ ଲୈ ଢକାୟେ।
ଦିନ୍ ପ୍ରତି ହାନି ହୋଷ୍ ଗୋରସ୍ କୀ, ୟହ ଢୋଟା କୌନ୍ ରଙ୍ଗ୍ ଲାୟେ।
ସୂର୍‌ଦାସ୍ କହତି ବ୍ରଜନାରି, ପୂତ୍ ଅନୋଖୋ ଜାୟେ।’’)

हिन्दी व्याख्या:
बालक-कृष्ण की दधि-चोरी की लीला का वर्णन है। ब्रजभूमि की एक ग्वालिन माता यशोदा से शिकायत करती है कि तेरे लड़के ने हमारा माखन खा लिया। दोपहर को घर सूना देखकर, खोज- खाजकर तेरा बेटा मेरे घर में घुस गया। उसने सूने घर का किवाड़ खोल दिया और घर में जो कुछ दूध-दही- माखन रखा था, सब के सब साथियों को खिला दिया। खाट पर चढ़कर उसने छींके पर रखे हुए दही को खा लिया और कुछ गिरा दिया। इस प्रकार हर दिन दूध, दही, माखन का नुकसान होता है। पता नहीं, यह लड़का कौन-सा रंग या ढंग लाया है? तुमने तो एक अनोखे लड़के को जन्म दिया है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ;
କବି ସୂରଦାସ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ‘ବାଲ୍ୟଲୀଳା’ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଏହି ପଦ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ବାଳକ ତ୍କଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ଦଧ୍ଚୋରି ଲୀଳା ବଶ୍ଣିନା କରିଛିନ୍ତ ମାତା ଯଶୋ ତାଙ୍କୁ ନିଜଟରେ ବ୍ରଜଭୂମି (ରୋପପୁର) ର ଜଣେ ଗଉଡୁର୍ଶି ମାତା ଅଭିଯୋଗ କରୁଛି, ‘ତୋ ପୁଅ ମୋର ସବୁ ଲବଣି ଖାଇଯାଇଛି । ଦ୍ବିପହରରେ କେହି ଘରେ ନଥ‌ିବା ବେଳେ ତୋ ପୁଅ ଖୋଜିଖୋଜି ଘରେ ପଶିଗଲା । ଘରେ କେହି ନଥ‌ିବାରୁ ସେ କବାଟ ଖୋଲି ଘରେ ପଶି ଯାହା ଦୁଧ, ଦହି, ଲବଣି ରଖୁଲି ସବୁ ତା’ ସାଙ୍ଗଙ୍କୁ ବାଣ୍ଟି ଖୁଆଇଦେଲା । ଖଟ ଉପରେ ଚଢ଼ି ଶିକାରେ ଥ‌ିବା ଦହି ଖାଇଦେଲା ଏବଂ ତଳେ ପକେଇଦେଲା । ଏହିଭଳି ପ୍ରତିଦିନ ଦୁଧ, ଦହି, ଲବଣି ସବୁ ନଷ୍ଟ ହେଉଛି । କୋଉ ରଙ୍ଗ ଢଙ୍ଗ ଏ ପୁଅ ଆଣିଛି କେଜାଣି ? ତୁ ତ ଏକ ବିଚିତ୍ର ପୁଅକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଛୁ ।’’

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

लाल – पुत्र (घूथ)।

ढूँढ ढँढोरि – खोज-खाजकर (ଖେ ଖୋଜଖେ।ଜି କରି)।

किवार – किवाड़ या दरवाजा (କବାଟ)।

मँदिर – घर या निवास (ଘର)।

छींका – शिक्या (ଉଚ୍ଚସ୍ଥାନରୁ ରଶିଦ। ରା ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଓହଳାଯାଇ ରଖଯାଇଥାଏ।) ।

मोहन – कृष्ण (ଶିକା) (ଚ୍ଛ।ତରୁ ବା)।

ढरकायो – गिरा दिया (ତଳେ ପକାଇ ଦେଲା)।

गोरस – दूध/मठा/छाछ (କିହ୍ନୁ)।

ढोटा – पुत्र (ପୁଅ/ସୁତ)।

पूत – पुत्र (ପୂତ୍ରା)।

सून – सूना (ଖାଲି)।

अनोखा – आश्चर्यजनक ଆଶୂର୍ଯ୍ୟଜନକ ବା (ୟକର)।

कछु – (କିଛି।)।

दुपहर – (ଖରାବେଳା)।

कवि परिचय (କବି ପରିଚୟ)।

सूरदास भक्ति-काल के सर्वश्रेष्ठ कृष्ण-भक्त कवि हैं। उनका जन्म सन् 1478 में दिल्ली के निकट सीही नामक गाँव के एक गरीब ब्राह्मण परिवार में हुआ। वे अंधे थे, पर लगता है-वे जन्म से अंधे नहीं थे। मथुरा और आगरा के बीच यमुना नदी के तट पर स्थित गऊघाट पर उन्होंने संगीत, काव्य और शास्त्र का अभ्यास किया और विनय के भाव से पदों की रचना की। आगे चलकर वे वल्लभाचार्य के शिष्य बन गये और ब्रज जाकर गोवर्धन के पास पारसोली नामक जगह पर अपना स्थायी निवास बनाकर पद लिखते रहे। सूरदास वात्सल्य रस के बड़े भावुक कवि थे।

ब्रजभाषा पर उनका पूरा अधिकार था। ‘सूरसागर’ उनकी प्रमुख प्रामाणिक रचना है। इसमें उन्होंने श्रीकृष्ण की वाललीलाओं का वर्णन बहुत सुन्दर ढंग से किया है। कवि ने कृष्ण का पालने पर झूलना, घुटनों के बल पर चलना, चाँद के लिए मचलना, नहाते समय रूठ जाना, मक्खन की चोरी करना, मिट्टी खाना – आदि प्रसंगों का बड़ा मनमोहक वर्णन सहज – सुन्दर – सरस ढंग से किया है। श्रीकृष्ण की बाल लीला के प्रसंग में कवि ने माखन चोरी का सुन्दर चित्र अंकित किया है। गोपिकाओं के मन में यह अभिलाषा है कि बालक कृष्ण उनके घर आएँ, उनकी मटकी में हाथ डालकर माखन की चोरी करें कृष्ण भी उनकी अभिलाषा पूरी करते है। चोरी पकड़ी जाती है, माता यशोदा से शिकायत भी पहुँचती है।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Notes Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 10 Life Science Notes Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

→ଉଦ୍ଭଦରେ ପରିବହନ (Transport in Plants) :

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବ ଖାଦ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଅମ୍ଳଜାନ ଆବଶ୍ୟକ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ବହୁକୋଷୀ ପ୍ରାଣୀମାନେ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ସାହାଯ୍ୟରେ ଖାଦ୍ୟ, ଜଳ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଉଭିଦମାନେ ପରିବେଶରୁ ଜଳ, ବିଭିନ୍ନ ପୋଷକ, ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ସଂଗୃହୀତ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନଦ୍ୱାରା ଶରୀରର ଗୋଟିଏ ଅଙ୍ଗରୁ ଅନ୍ୟ ଅଂଶରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।
• ସଫଳ ସଞ୍ଚାଳନ ଓ ପରିବହନଦ୍ୱାରା ଶରୀରର ପ୍ରତିଟି କୋଷ ଆବଶ୍ୟକତା ମୁତାବକ ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ପୋଷଣ ଇତ୍ୟାଦି ପାଇବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ ।
• ସବୁଜ ଉଦ୍ଭଦ ସୌର ରଶ୍ମିର ଆଲୋକଶକ୍ତିକୁ ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ଶ୍ଵେତସାର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ । ଉଦ୍ଭଦଟି ତା’ର ପରିବେଶରୁ ଏଥ‌ିପାଇଁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ରହଣ କରେ । ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଅନ୍ୟ ଏକ ସରଳ ଉପାଦାନ ଜଳକୁ ଉଭିଦଟି ମୃତ୍ତିକାରୁ ଚେର ସାହାଯ୍ୟରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

→ଉଦ୍ଭିଦଗୁଡିକରେ ଜଳ ପରିବହନ (Transport of water in Plants):

• ଜଳ ଓ ଦ୍ରବୀଭୂତ ଧାତବ ଲବଣକୁ ଉଭିଦଟିଏ ମାଟି ସହିତ ସଂଯୋଗ କରୁଥିବା ଅଙ୍ଗ ଚେର ସାହାଯ୍ୟରେ ଶୋଷଣ କରିଥାଏ ଏବଂ ଏସବୁ ନିୟୋଜିତ ହେଉଥ‌ିବା ଅଂଶ ଯଥା- କାଣ୍ଡ, ପତ୍ର, ଫୁଲ, ଫଳ ଆଦିକୁ ପ୍ରେରଣ କରେ । ଚେରର ଶେଷାଶ ଆଡ଼କୁ ଥିବା ମୂଳଲୋମ ସାହାଯ୍ୟରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ପାରସୃତି ପଦ୍ଧତିରେ ମୂଳଲୋମରେ ଥିବା ଅଧିକ ସାନ୍ଦ୍ରତା ବିଶିଷ୍ଟ କୋଷଜୀବକକୁ କମ୍ ସାନ୍ଦ୍ରତା ବିଶିଷ୍ଟ ମୃତ୍ତିକା ଦ୍ରବଣ ପ୍ରବେଶ କରେ । ମାତ୍ର ସମୟ ସମୟରେ ବିପରୀତ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମୂଳଲୋମ କୋଷଜୀବକ, କମ୍ ସାନ୍ଦ୍ରତା ବିଶିଷ୍ଟ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅଧ୍ଵ ସାନ୍ଦ୍ରତା ବିଶିଷ୍ଟ ମୃତ୍ତିକା ଦ୍ରବଣ ମୂଳଲୋମକୁ ପଶେ । ଏଥିପାଇଁ ବିପଚନ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଏଥିରେ ମୂଳର ଅଂଶ ସକ୍ରିୟ ଭାବେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହା ଜଳର ସକ୍ରିୟ ଶୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
• ମୂଳଲୋମ କୋଷରେ ଏହିସବୁ ଜଳୀୟ ଦ୍ରବଣର ପ୍ରବେଶ ପରେ ତାହା ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମୂଳର ଜାଇଲେମ୍ବୁକୁ ଚାଲିଯାଏ ।
• ଉଭିଦଟି କ୍ଷୁଦ୍ର ହୋଇଥିଲେ ଶୋଷଣଦ୍ବାରା ଅତି ସହଜରେ ଜଳ ଉଭିଦର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିଥାଏ ।

→ଟ୍ରାନ୍ସପେରେସନ୍ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ପରିବହନ (Transpiration mediated transport):

• ଗୋଟିଏ ଉଭିଦକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପରିମାଣର ଜଳ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥିଲେ ତାହାର ପତ୍ରରେ ଥିବା ସ୍ତୋମ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅତିରିକ୍ତ ଜଳରାଶି ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ମୁକ୍ତ ହୁଏ । ସ୍ତୋମ୍‌ରେ ଜଳକ୍ଷୟ ଜନିତ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ପତ୍ରର ବାହିକାରୁ ସ୍ତୋମ୍‌କୁ ଜଳ ଆସେ ।
• ସ୍ତୋମ୍ ହେଉଛି ଉଦ୍ଭଦରେ ଉମ୍ବେଦନର ମୁଖ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ତା’ ଛଡ଼ା ତ୍ୱଚାବରଣ ବା ବାତରନ୍ଧ୍ରଦ୍ୱାରା ଉଭିଦରେ କିଛି ପରିମାଣର ଉନ୍ମୋଦନ ହୋଇଥାଏ । ଉଭିଦ ପତ୍ରର ଅଧ୍ୱଚାର ଉପରିଭାଗରେ ଅଠାଳିଆ ପଦାର୍ଥଦ୍ଵାରା ତ୍ୱଚାବରଣ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।

→ପୋଷକର ପରିବହନ (Transport of nutrients) :

• ସବୁଜ ପତ୍ରରେ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ପଦାର୍ଥ ତାହାର ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକ ଅଙ୍ଗକୁ ପରିବାହିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ପୋଷକର ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ କୁହାଯାଏ ।
• ଉଭିଦର ଖାଦ୍ୟ ସଞ୍ଚୟକାରୀ ଅଙ୍ଗ ବିଶେଷତଃ ଫଳ, ମୂଳ ଓ ମଞ୍ଜି ସହିତ କାଣ୍ଡ ଓ ମୂଳର ଅଗ୍ରଭାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଅଙ୍ଗକୁ ପୋଷକର ପରିବହନ ହୁଏ ।
• ଉଭିଦରେ ଜଳ ପରିବହନ କେବଳ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱମୁଖୀ ହୋଇଥ‌ିବାବେଳେ ଏ ପ୍ରକାର ପରିବହନ ଉଭୟ ଉର୍ଦୁ, ପାର୍ଶ୍ବ ଓ ନିମ୍ନମୁଖୀ ଉଭିଦରେ ଜଳ ପରିବହନ କେବଳ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱମୁଖୀ ହୋଇଥ‌ିବାବେଳେ ଏ ପ୍ରକାର ପରିବହନ ଉଭୟ ଉର୍ଦୁ, ପାର୍ଶ୍ବ ଓ ନିମ୍ନମୁଖୀ ହୋଇପାରେ । ଏହା ଫଳରେ ସଂଶ୍ଳେଷିତ ସ୍ଥାନରୁ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥ‌ିବା ସ୍ଥାନକୁ ପୋଷକ ପରିବାହିତ ହୋଇ ଉଭିଦର ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଚାଲୁ ରଖେ । ସଂଶ୍ଳେଷଣ ହେଉଥ‌ିବା ସ୍ଥାନକୁ ପୋଷକର ଉତ୍ସ ଏବଂ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ସ୍ଥାନକୁ ଜମାଇକ୍ତ ଅଂଶ କହାଯାଏ ।

→ପରିବହନର ପ୍ରକାରଗୁଡିକ (Types of Transportation) :

1. ଉଭିଦର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ନେଇ ତିନିପ୍ରକାର ପରିବହନ ଦେଖାଯାଏ, ଯଥା-

• ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ପରିବହନ,
• ନିମ୍ନ ପରିବହନ ଓ
• ପାର୍ଶ୍ଵ ପରିବହନ ।

2. ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ପରିବହନରେ ଜଳ ଓ ପୋଷକ ପଦାର୍ଥ ତଳୁ ଉପରକୁ ଏବଂ ନିମ୍ନ ଓ ପାର୍ଶ୍ୱ ପରିବହନରେ ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଖାଦ୍ୟ ବୃକ୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ପରିବାହିତ ହୋଇଥାଏ ।
3. ଉଭିଦ୍ରରେ ପୋଷକ ପରିବହନ ପାଇଁ ତିନୋଟି ତତ୍ତ୍ଵର ଅବତାରଣା କରାଯାଇଛି, ଯଥା-

• କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ
• ମୂଳଜ ଚାପ ଓ
• ସଂସକ୍ତି ତତ୍ତ୍ବ ।

→(i) କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ (Capillary attraction) :

• ଗୋଟିଏ କୈଶିକ ନଳୀକୁ ଜଳରେ ବୁଡ଼ାଇଲେ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣଜନିତ ଚାପ ଏବଂ ଜଳର ଉଚ୍ଚ ପୃଷ୍ଠତାନ ଫଳରେ ଜଳ କୈଶିକ ନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ କିଛି ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ ।
• ନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ଜଳର ଉଚ୍ଚତା ବୃଦ୍ଧି ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
• ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଯେତେ ଛୋଟ ହୁଏ ଜଳର ଉଚ୍ଚତା ସେତିକି ଅଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ । ଜାଇଲେମ୍ କୈଶିକ ନଳୀ ସଦୃଶ ଏବଂ
• ତାହା ମଧ୍ୟଦେଇ ଜଳ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଉପରକୁ ଉଠିଥାଏ ।
• ଏକ ମିଲିମିଟରର 100 ଭାଗରୁ 1 ଭାଗ ବ୍ୟାସବିଶିଷ୍ଟ ଜାଇଲେମ୍ ନଳୀରେ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଜଳ 3 ମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଠିଥାଏ ।
• କେତେକ ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁର ବ୍ୟାସ 0.001 ମିଲିମିଟରରୁ ଊଣା ! ତେଣୁ ଉକ୍ତ ନଳୀରେ ଜଳ ପ୍ରାୟ 10 ମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଚ୍ଚକୁ ଉଠିପାରେ ।
• ଛୋଟ ଛୋଟ କମ୍ ଉଚ୍ଚ ଗଛ ପାଇଁ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣଜନିତ ଜଳର ପରିବହନ ସମ୍ଭବପର, ମାତ୍ର ଅତି ଉଚ୍ଚ ବୃକ୍ଷ ପାଇଁ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ ।

→(ii) ମୂଳ ଚାପ (Root pressure) :

• କୌଣସି ଏକ ଉଭିଦର କାଣ୍ଡକୁ ଅଧାରୁ କାଟିଦେଲେ, କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରୁ ଜଳୀୟ ପଦାର୍ଥ ବାହାରୁଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ । ମୂଳଜ ଚାପ ଯୋଗୁଁ ଏହା ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ ।
• ଗଛର କଟାଅଂଶରେ ଯଦି ଗୋଟିଏ ମାନୋମିଟର ଖଞ୍ଜି ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ମୂଳରେ ଯେଉଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ମପାଯାଇପାରେ ।
• ଯଦି ଜଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵପରିବହନ ପାଇଁ ମୂଳଜ ଚାପ ଆବଶ୍ୟକ, ତେବେ ଉଚ୍ଚ ଗଛଗୁଡ଼ିକରେ ଏହି ଚାପର ପରିମାଣ ଅଧିକ ହେବା କଥା, ମାତ୍ର ତାହା ହୁଏନାହିଁ ।
• ଏହି ସମସ୍ତ କାରଣରୁ ଜଳ ପରିବହନରେ ମୂଳଜ ଚାପର ବିଶେଷ ଭୂମିକା ନାହିଁ କହିଲେ ଚଳେ ।

→(iii) ମିଳନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ (Cohesion theory):

• ଉତ୍ସୁଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବହୁ ପରିମାଣର ଜଳକ୍ଷୟ ଯୋଗୁଁ ପତ୍ରଫଳକରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ (Diffusion pressure) କମିଯାଏ । ତେଣୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାରୁ ଜଳ ପତ୍ର ଫଳକ ମଧ୍ୟକୁ ଗତିକରେ । ଫଳରେ ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ ମଧ୍ଯ କମିଯାଏ । ପତ୍ରଫଳକ ଓ ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ପୂର୍ବାବସ୍ଥା ଆଣିବାପାଇଁ ଜଳ, କାଣ୍ଡର ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁରୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାକୁ ଗତିକରେ ।
• କାଣ୍ଡରେ ଥ‌ିବା ଜାଇଲେମ୍ରେ ଜଳର ଧାରା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖୁବାପାଇଁ ଜଳ ମୂଳରୁ ଶୋଷିତ ହୋଇ କାଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ମୂଳରୁ ପତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳର ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଧାରା ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
• ଜଳର ଏହି ଧାରାକୁ ଉଚ୍ଛେଦନ ସ୍ରୋତ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜଳଧାରା ନିମ୍ନୋକ୍ତ 2ଟି କାରଣ ଯୋଗୁଁ ସହଜରେ ଛିନ୍ନ ହୁଏ ନାହିଁ ।
• ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ନଳୀ ଭିତରେ ଜଳ ଅଣୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂସକ୍ତି ବଳ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ଥାଏ ।
• ଜଳ ଓ ଜାଇଲେମ୍ ଭିଭି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସଂଲଗ୍ନ ବଳ ଯୋଗୁଁ ଜଳ ସର୍ବଦା ଜାଇଲେମ୍ ଭିଭି ସହ ଲାଗି ରହେ ଏବଂ ଥରେ ଲାଗି ରହିଲେ ତାହା ସହଜରେ ସେଥୁ ଛାଡ଼ିଯାଏ ନାହିଁ ।

କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ, ମୂଳଜ ଚାପ ଏବଂ ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ ସଂଲଗ୍ନ ବଳର ମିଳିତ ପ୍ରଭାବରେ ଉଭିଦରେ ଜଳ ତଥା ପୋଷକର ପରିବହନ ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥାଏ ।

→ଟ୍ରାନ୍ସପେରେସନ୍ (Transpiration) :

• ଉଭିଦର ବାୟବୀୟ ଅଂଶରୁ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଜଳର ନିର୍ଗମନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଉତ୍ସୁଦନ କହନ୍ତି ।
• ଉଵେଦନ ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ତିକାରୁ ଜଳ ଓ ଧାତବ ଲବଣ ମୂଳବାଟେ ପ୍ରବେଶ କରି ଗଛର ଅଗ୍ରଭାଗକୁ ଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଉଭିଦର ତାପମାତ୍ରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ସ୍ତୀମ, ତ୍ଵଚାବରଣ ଓ ବାତରନ୍ଧ୍ର ମଧ୍ୟଦେଇ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ମୋଚିତ ହେଉଥ‌ିବା ଅଧିକାଂଶ ଜଳ (୨୦%ରୁ ଅଧିକ) ସ୍ତୋମ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଉମ୍ବେଦନ ହାର ବଢ଼ିଲେ ଜଳ ଶୋଷଣ ହାର ମଧ୍ୟ ବଢ଼ିଯାଏ ।

→ମଣିଷ ଶରୀରରେ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା (Transportation in human being) :

• ଆମେ ପରିପାକ କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଖାଦ୍ୟ ଓ ଜଳ ଆହରଣ କରିଥାଉ ଏବଂ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସାହାଯ୍ୟରେ ଅମ୍ଳଜାନ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଉ ।
• ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଆମ ଶରୀରରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ ରହିଥାଏ ।
• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଅମ୍ଳଜାନ ସଂଗ୍ରହ କରେ ଓ ହଜମ ହୋଇଥିବା ଖାଦ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଅବଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ସଂଗୃହୀତ ଅମ୍ଳଜାନ, ଅବଶୋଷିତ ଖାଦ୍ୟ, ଜଳ, ଅନ୍ତଃସ୍ରାବୀ ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ କ୍ଷରିତ ହରମୋନ୍, ୟୁରିଆ ଆଦି ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ଓ ଅନ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ଶରୀରର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତରୁ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।

→ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ (Blood circulation):

• ଶରୀରରେ ରକ୍ତ ସଂଚାଳନ ପାଇଁ ଥିବା ନଳୀମାନଙ୍କୁ ରକ୍ତବାହିନୀ କୁହାଯାଏ ।
• ପ୍ରାୟ 6000 ରୁ 1,60,000 କିଲୋମିଟର ଲମ୍ବ ନଳୀ ଆମ ଦେହସାରା ବିଛେଇ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
• ରକ୍ତବାହିନୀ ପ୍ରଧାନତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର, ଯଥା-ଧମନୀ, ଶିରା ଓ ରକ୍ତକୈଶିକ ।
• ଶିରା ଓ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ରକ୍ତକୁ ସଞ୍ଚାଳିତ କରିବାରେ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ପମ୍ପ ପରି ଅବିରାମ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ପ୍ରଥମେ ଶିରା ରକ୍ତକୈଶିକ ଓ ପରେ ଛୋଟ ଶିରାଦ୍ବାରା ସେ ସମସ୍ତ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ଶିରା ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ
• ଓ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ହତପିଣ୍ଡ ଆଡକ ଆସେ ।

ଶିରା ଉପରେ ଥ‌ିବା ପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଯୋଗୁଁ ରକ୍ତ ଠେଲି ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ । ଶିରାରେ ଏକ ବିଶେଷ ଧରଣର କପାଟିକା ରହିଥିବାରୁ ରକ୍ତ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପଛକୁ ଫେରି ପାରେନାହିଁ ।

ଉଇଲିୟମ୍ ହାର୍ଭେ (William Harvey, 1578-1657) ନାମକ ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଡାକ୍ତର ଆମ ଶରୀରରେ ରକ୍ତ କିପରି ସଞ୍ଚାଳିତ ହୁଏ ତାହା ପ୍ରଥମେ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।

→ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ (Heart) :

(i) ବାହ୍ୟ ଗଠନ :

• ମଣିଷର ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ମଧ୍ୟସ୍ଥଳରେ, ଦୁଇ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଝିରେ ଓ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଉପରେ ସାମାନ୍ୟ ବାମକୁ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଅବସ୍ଥିତ ।
• ଜଣେ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 12 ସେ.ମି., ଓସାର ପ୍ରାୟ 9 ସେ.ମି. ଓ ଓଜନ ପ୍ରାୟ 250ରୁ 300 ଗ୍ରାମ୍ ଅଟେ ।
• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ ଚାରୋଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ରହିଥାଏ । ଉପର ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଏଟ୍ରିୟମ୍ ବା ଅଳିନ୍ଦ (ଦକ୍ଷିଣ ଓ ବାମ ଅଳିନ୍ଦ) ଓ ତଳ ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଭେଣ୍ଡ୍ରିକଲ୍ ବା ନିଳୟ (ଦକ୍ଷିଣ ବା ବାମ ନିଳୟ) କୁହାଯାଏ ।
• ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ମହାଶିରା ଓ ନିମ୍ନ ମହାଶିରା ନାମକ ଦୁଇଟି ବୃହତ୍ ରକ୍ତ ବାହିନୀ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ସହିତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
• ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ଶିରା ଓ ବାମ ନିଳୟ ସହ ମହାଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

(ii) ଅନ୍ତଃଗଠନ :

• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଅଳିନ୍ଦ-ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ ଏବଂ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ୟସ୍ଥିତ ଦ୍ୱାରରେ କପାଟିକା ଲାଗିଥାଏ ।
• କପାଟିକାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରଦାକୁ ପାଖୁଡ଼ା କୁହାଯାଏ । ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ 3 ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ଏବଂ ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ ଭିତରେ ଦୁଇ ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ରହିଥାଏ ।
• ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ୟସ୍ଥିତ କପାଟିକାକୁ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରାକୃତି କପାଟିକା କୁହାଯାଏ ।
• ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟସ୍ଥିତ କପାଟିକା ନିଳୟ ଆଡ଼କୁ ଏବଂ ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ଯସ୍ଥିତ କପାଟିକା ରକ୍ତବାହିନୀ ଆଡ଼କୁ ଖୋଲିପାରେ । ତେଣୁ ରକ୍ତ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଦିଗରେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ ।

→ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ (Blood Circulation) :

• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଗଠନ କରୁଥ‌ିବା ପେଶୀ ଶରୀରର ଅନ୍ୟ ପେଶୀଠାରୁ ଭିନ୍ନ । ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପେଶୀ ଅନବରତ ସଙ୍କୁଚିତ ଓ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇ ସ୍ପନ୍ଦିତ ହେଉଥାଏ ।
• ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସ୍ପନ୍ଦନ ହାର ଏକ ମିନିଟ୍‌କୁ 72 ଥର । ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ମାଂସପେଶୀକୁ ହୃତ୍‌ଧମନୀ ଓ ହୃତ୍‌ଶିରା ଦ୍ଵାରା ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ମଣିଷ ତଥା ଅନ୍ୟ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ଓ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଚାରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏମାନଙ୍କର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବିହୀନ ରକ୍ତର ମିଶ୍ରଣ ହୁଏନାହିଁ ।
• ମଣିଷ ଶରୀରରେ ବାମପଟର ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ବେଳେ, ପଟ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନବିହୀନ ରକ୍ତ ସଂଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଶରୀରର କୌଣସି ଅଙ୍ଗକୁ ଥରେ ରକ୍ତ

ମାଛରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ :

• ମାଛର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ । ଏଥ‌ିରେ ଗୋଟିଏ ଅଳିନ୍ଦ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ନିଳୟ ରହିଥାଏ ।
• ଶରୀରରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ମଧ୍ୟଦେଇ ଗାଲି ଭିତରକୁ ଯାଏ, ଗାଲିରେ ରକ୍ତ ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନ ଆହରଣ କରେ ଓ ତାହା ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
• ରକ୍ତ କେବଳ ଥରେ ମାତ୍ର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ମଧ୍ୟଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏ ପ୍ରକାର ସଞ୍ଚାଳନକୁ ଏକକ ସଞ୍ଚାଳନ କୁହାଯାଏ ।

ବେଙ୍ଗରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ :

• ବେଙ୍ଗ ଆଦି ଉଭୟଚରରେ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ତିନି ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ । ଏଥ‌ିରେ ଦୁଇଟି ଅଳିନ୍ଦ ଓ ଗୋଟିଏ ନିଳୟ ରହିଥାଏ ।
• ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦରେ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗରୁ ଅମ୍ଳଜାନବିହୀନ ଓ ବାମ ଅଳିନ୍ଦରେ ଫୁସ୍‌ଫୁସରୁ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ପହଞ୍ଚେ । ଅଳିନ୍ଦର ସଂକୋଚନ ହେଲେ ରକ୍ତ ନିଳୟ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ ।
  ନିଳୟର ସଂକୋଚନ ହେଲେ ମିଶ୍ରିତ ରକ୍ତ ଧମନୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ ।

→ରକ୍ତ ଚାପ(Blood Pressure):

• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଂକୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣଦ୍ବାରା ରକ୍ତ, ଧମନୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଂକୋଚନବେଳେ ରକ୍ତ ଧମନୀ ମଧ୍ୟକୁ ପଶିଥାଏ । ଫଳରେ ଧମନୀର କାନ୍ଥରେ ରକ୍ତର ଚାପ ବଢ଼ିଯାଏ ।
• ପ୍ରସାରଣବେଳେ କିଛି ବଳକା ରକ୍ତ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ଥାଏ ଓ ଧମନୀ କାନ୍ଥରେ ରକ୍ତଚାପ ପୂର୍ବାପେକ୍ଷା କମିଯାଏ ।
• ରକ୍ତର ପ୍ରବାହ ଫଳରେ ଧମନୀ କାନ୍ଥରେ ଯେଉଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ରକ୍ତଚାପ କୁହାଯାଏ ।
• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଂକୋଚନଜନିତ ଚାପକୁ ସିଷ୍ଟୋଲିକ୍ ଓ ପ୍ରସାରଣ ବେଳର ଚାପକୁ ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ କୁହାଯାଏ ।
• ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶ୍ରାମ ବେଳର ସିଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ 120 ମିମି ପାରଦମାନ (120 mm Hg) ଏବଂ ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ 80 ମିମି ପାରଦମାନ (80 mm Hg) ।
• ରକ୍ତଚାପ ଷ୍ଟିଗ୍‌ମ୍ୟାନୋମିଟର ସାହାଯ୍ୟରେ ମପାଯାଏ ।
• କୌଣସି କାରଣରୁ ଧମନୀ ସଙ୍କୁଚିତ ହେଲେ ରକ୍ତଚାପ ବଢ଼ିଯାଏ । ଏହାକୁ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ (ହାଇପର୍‌ଟେନ୍‌ସନ୍ ) କୁହାଯାଏ । ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ ହେଲେ ଧମନୀ ଫାଟିଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।

→ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା (Clotting of blood)

• ଶରୀରର କୌଣସି ସ୍ଥାନ କଟିଗଲେ ବା ଖଣ୍ଡିଆ ହୋଇଗଲେ ସେ ସ୍ଥାନରୁ ରକ୍ତ ବାହାରେ । କିଛି ସମୟ ପରେ ସେ ସ୍ଥାନରେ ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧେ ଓ ରକ୍ତସ୍ରାବ ବନ୍ଦ ହୁଏ । ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରୋଟିନ୍ ରକ୍ତଜମାଟ ବାନ୍ଧିବା କାର୍ଯ୍ୟ ୟ କରିଥାଏ ।
• ଖଣ୍ଡିଆ ହୋଇ ରକ୍ତ ବାହାରିଲେ କ୍ଷତ ଟିସୁ ଓ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଥବା ଅଣୁଚକ୍ରିକା ବାୟୁର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ଫଳରେ କ୍ଷତସ୍ଥାନରେ ଥୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍ ନାମକ ଏକ ଲିପୋପ୍ରୋଟିନ୍ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ।
• ଏହା ରକ୍ତରେ ଥ‌ିବା କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଆୟନ (Catt) ତଥା ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଉପସ୍ଥିତିରେ ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରୋଟିନ୍ ପ୍ରୋଥ୍ରୋସ୍ପିନ୍‌କୁ ଥୁମ୍ବିନ୍ ନାମକ ଏକ ସକ୍ରିୟ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍‌ରେ ପରିଣତ କରାଏ ।
• ଥୁମ୍ବିନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ଫାଇବ୍ରେନୋଜେନ୍ ନାମକ ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ଲାଜ୍‌ମା-ପ୍ରୋଟିନ୍ ଫାଇବ୍ରେନ୍‌ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ଅଦ୍ରବଣୀୟ ଓ ତନ୍ତୁ ପରି ଥ‌ିବା ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍ କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରେ ଠୁଳ ହୋଇ ସେଠାରେ ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଜାଲ ତିଆରି କରେ ।
• ଏହି ଜାଲରେ ରକ୍ତକଣିକା ଓ ଅଣୁଚକ୍ରିକା ଛନ୍ଦି ହେବାଦ୍ଵାରା ଖଣ୍ଡିଆ ସ୍ଥାନ ଉପରେ ଏକ ପତଳା ଆସ୍ତରଣ ତିଆରି ହୁଏ । ଫଳରେ କ୍ଷତରୁ ରକ୍ତ ବାହାରି ପାରେନାହିଁ ଏବଂ ରକ୍ତସ୍ରାବ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଏ ।

ସଂକ୍ଷେପରେ ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା :
କ୍ଷତ ଟିସୁ ଓ କୋଷ ତଥା ଭାଙ୍ଗିଥ‌ିବା ଅଣୁଚକ୍ରିକାରୁ ଜାତ ଥ୍ରୋୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍ ଉପସ୍ଥିତିରେ

(ଗ) ଫାଇବ୍ରେନ୍ ଜାଲ, ରକ୍ତକଣିକା →ଏବଂ ଅଣୁଚକ୍ରିକା

7. ଶିରା ଓ ଧମନୀ ଭିତରେ ରକ୍ତ ସ୍ଵାଭାବିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଜମାଟ ବାନ୍ଧି ନଥାଏ, କାରଣ କ୍ଷତ ନ ହେଲେ ପ୍ରୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହାଛଡ଼ା ରକ୍ତରେ କିଛି ପରିମାଣରେ ହିପାରିନ୍ ନାମକ ପ୍ରୋଟିନ୍ ରହିଛି ଯାହା ରକ୍ତକୁ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବାକୁ ଦିଏ ନାହିଁ ।

→ରକ୍ତ ଗୋଷ୍ଠୀ (Blood group)

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଗର ରକ୍ତ ଥାଏ । ଏହି ତଥ୍ୟ କାର୍ଲ ଲ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଟେଇନର୍‌ ପ୍ରଥମେ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ । ଏଥ‌ିପାଇଁ 1930 ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ନୋବେଲ୍‌ ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା ।
• ସେ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ ଯେ ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ବାହ୍ୟ ଆବରଣରେ ରହିଛି କିଛି ବିଶେଷ ପ୍ରୋଟିନ୍ । ଏହି ପ୍ରୋଟିକୁ ସେ A ଓ B ନାମରେ ନାମିତ କଲେ ।
• ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ଆବରଣରେ ଥ‌ିବା ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍ କୁହାଯାଏ । ପ୍ଲାଜମାରେ ସେହିପରି ରହିଛି ଦୁଇଟି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଯାହାକୁ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କୁହାଯାଏ ।
• ଏଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ିର ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଉଛି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କେବଳ ତାହାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌କୁ ଚିହ୍ନିପାରେ ।

ABO ରକ୍ତବର୍ଗ

• ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ଆବରଣରେ ଥ‌ିବା ଏଣ୍ଟିଜେନ ଏବଂ ପ୍ଲାଜମାରେ ଥିବା ଏଣ୍ଟିବଡ଼ିର ଉପସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ମଣିଷରେ ଚାରୋଟି ମୁଖ୍ୟ ରକ୍ତ ବର୍ଗ ନିରୂପିତ ହୋଇଛି ।
• ଏହି ବର୍ଗଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି A, B, AB, O ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Chapter 4 गिल्लू Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Chapter 4 गिल्लू

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାଜ୍ୟୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) सोनजुही में लगी पीली कली को देखकर लेखिका के मन में कौन-से विचार उमड़ने लगे?
(ସୋନଜୁହୀ ମେଁ ଲଗୀ ପୀଲୀ କଲୀ କୋ ଦେଖକର୍ ଲେଖିକା କେ ମନ୍ ମେଁ କୌନ୍-ସେ ବିଚାର ଉମନେ ଲଗେ ?)
उत्तर:
लेखिका जब सोनजुही में लगी पीली कली को देखती तो उनके मन में यूँ ही गिलहरी के उस छोटे से जीव की याद आ जाती। वह छोटा जीव इस लता की घनी छाया में छिपकर बैठता था और फिर लेखिका के निकट पहुँचते ही उनके कंधे पर कूदकर लेखिका को चौका देता था। उस दिन लेखिका को कली की खोज रहती थी, पर आज उन्हें उस लघु प्राण की खोज है।

(ख) गिलहरी के घायल बच्चे का उपचार किस प्रकार किया गया?
(ଗିରୀ କେ ଘାୟଲ୍ ବଜେ କା ଉପଚାର୍ କିସ୍ ପ୍ରକାର୍ କିୟା ଗୟା ?)
उत्तर:
लेखिका उस छोटे से बच्चे को हौले से उठाकर अपने कमरे में लाई। फिर रुई से रक्त पोंछकर धावों पर पेंसिलिन का मरहम लगाया। रुई की पतली बत्ती दूध में भिगीकर जैसे -जैसे उसके नन्हें से मुँह में लगाई पर मुँह खुल न सका और दूध की बूदें दोनों और ढुलक गई। कई घंटों के उपचारके बाद उसके मुँह में एक बूँद पानी पिलाया जा सका।

(ग) लेखिका का ध्यान आकर्षित करने के लिए गिल्लू क्या करता था?
(ଲେଖ୍କା କା ଧ୍ୟାନ୍ ଆକର୍ଷିତ୍ କର୍‌ନେ କେ ଲିଏ ଗିଲୁ କ୍ୟା କର୍‌ତା ଥା ?)
उत्तर:
लेखिका का ध्यान आकर्षित करने के लिए गिल्लू उनके पैर तक आकर सर्र से परदे पर चढ़ जाता और फिर उसी तेजी से उतरता गिल्लू का यह दौड़ने का क्रम तब तक चलता जब तक लेखिका उसे पकड़ने के लिए उठ न जाती।

(घ) गिल्लू का कार्य-कलाप कैसा था?
(ଗିଲ୍ କା କାର୍ଯ୍ୟ-କଲାପ୍ କୈସା ଥା ?)
उत्तर:
गिल्लू खुद अपना झूल्ला हिलाकर अपने घर में झूलता और अपनी काँच के मनको-सी आँखे से कमरे के भीतर और खिड़की से बाहर न जाने बचा देखता समझता रहता था। परंतु उसकी समझदारी और कार्यकलाप पर सबका आश्चर्य होता था। कभी-कभी लेखिका जब गिल्लू को एक लिफाफे में बंद कर देती थी तब वह घंटों मेज पर दीवार के सहारे खड़ा रहकर अपनी चमकीली आँखों से लेखिका का कार्यकलाप देखा करता।

(ङ) लेखिका को क्यों ऐसा लगा कि गिल्लू को मुक्त करना आवश्यक है?
(ଲେଖୁ କୋ ଜ୍ୟୋ ଐସା ଲଗା କି ଗିଲ୍ କୋ ମୁକ୍ତ କର୍‌ନା ଆଶ୍ୟକ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
वसंत ऋतु के आते ही नीम चमेली की गंध लेखिका के कमरे में हौले-हौले आने लगी।
बाहर की गिलहरियाँ खिड़की की जाली के पास आकर चिक्- चिक् करके न जाने क्या कहने लगती? गिल्लू को जाली के पास बैठकर अपनेपन से बाहर झाँकते देखकर लेखिका को लगा कि उसे मुक्त करना आवश्यक है।

(च) लेखिका की अस्वस्थता में गिल्लू क्या करता था?
(ଲେଖିକା କୀ ଅସ୍ବସ୍ଥତା ମେଁ ଗିଲ୍ କ୍ୟା କର୍‌ତା ଥା ?)
उत्तर:
लेखिका की अस्वस्थता में गिल्लू तकिए पर सिरहाने बैठकर नन्हें-नन्हें पंजो से उनके सिर और बालों को इतने हौले-हौले सहलाता था। लेखिका को गिल्लू का सिरहाने से हट जाना एक परिचारिका के हटने के समान लगता था।

(छ) गरमी से बचने का कौन-सा उपाय गिल्लू ने खोज निकाला था?
(ଗରମୀ ସେ ବଚନେ କା କୌନ୍-ସା ଉପାୟ ଗିଲୁ, ନେ ଖୋଜ୍ ନିକାଲା ଥା ?)
उत्तर:
गरमी से बचने के लिए गिल्लू एक नया उपाय खोज निकाला था। वह लेखिका के पास रखी सुराही पर लेट जाता था, इस प्रकार समीप भी रहता था और उसपर गरमी का कुछ असर न पड़ता था।

(ज) गिल्लू की किन चेष्टाओं से लेखिका को लगा कि अब उसका अंत समय समीप है?
(ଗିଲୁ, କୀ କିନ୍ ଚେଷ୍ଟାଓଁ ସେ ଲେଖ୍କା କୋ ଲଗା କି ଅବ୍ ଉସ୍‌କା ଅନ୍ତ ସମୟ ସମୀପ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
गिलहरियों के जीवन की आयु दो वर्ष से अधिक नहीं होती। अतः गिल्लू की जीवन यात्रा का अंत आ ही गया। दिन भर उसने न कुछ खाया न ही वह खेलने बाहर गया। रात में अपने जीवन के अंत समय की यातना में भी वह अपने सूले से उतरकर लेखिका के बिस्तर पर आया और ठंड़े पंजो से उनकी उँगली पकड़कर हाथ से चिपक गया जिसे उसने अपने बचपन की मरणासन्त स्थिति में पकड़ा था।

(झ) सोनजुही की लता के नीचे बनी गिल्लू की समाधि से लेखिका के मन में किस विश्वास का जन्म होता है?
(ସୋନଜୁହୀ କୀ ଲତା କେ ନୀଚେ ବନୀ ଗିଲ୍ କୀ ସମାଧ୍ ସେ ଲେଖ୍କା କେ ମନ ମେଁ କିସ୍ ବିଶ୍ଵାସ୍ କା ଜନ୍ମ ହୋତା ହୈ ?)
उत्तर:
सोनजुही की लता के नीचे गिल्लू की समाधि दी गई थी। इसलिए कि उसे यह लता सबसे अधिक प्रिय थी। उस समय लेखिका को ऐसा लगता था कि वह लघु जीव किसी वसंत ऋतु के दिनों में जुही के पीले रंग के छोटे- छोटे घूल के रूप में खिल जाने का विश्वास लेखिका को संतोष देता था।

(ञ) लेखिका को उस लघुप्राण गिल्लु की खोज क्यों थी?
(ଲେଖ୍କା କୋ ଉସ୍ ଲଘୁପ୍ରାଣ ଗିଲ୍ କୀ ଖୋଜ୍ ଜ୍ୟୋ ଥୀ ?)
उत्तर:
लेखिका की नजर सोनजुही की लता में खिली उस पीली कली पर पड़ी जो अभी-अभी खिली है। उस पीली कली का देखते ही लेखिका को गिलहरी के उस छोटे जीव की याद आने लगी। जो इस लता की सघन छाया में छिपकर बैठता चा। फिर यह जीव लेखिका के पास पहुँचते है। उनके कंधे पर कूद जाता और उन्हें चौका देता था। उस समय लेखिका को पीली क़ली की खोज थी पर आज उन्हें उस पीली कली के रूप में उस लघुप्राण की खोज है।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक या दो वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାଜ୍ୟୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) किसे देखकर लेखिका को गिल्लू का स्मरण हो आया?
(କିସେ ଦେଖ୍କର୍ ଲେଖ୍କା କୋ ଗିଲ୍ କା ସ୍ମରଣ୍ ହୋ ଆୟା ?)
उत्तर:
सोनजुही की लता में एक पीली कली को देखकर लेखिका को गिल्लू का स्मरण हो आया।

(ख) गिल्लू लेखिका को कैसे चौंका देता था?
(ଗିଲୁ ଲେଖୁ କୋ କୈସେ ଚୌକା ଦେତା ଥା ?)
उत्तर:
कभी फूलदान के फूलों में, कभी परदे की चुन्नट में और कभी सोनजूही की पत्तियों में छिपकर गिल्लू लेखिका को चौंका देता था।

(ग) सोनजूही की स्वर्णिम कली को देखकर लेखिका को क्या लगा?
(ସୋନଜୂହୀ କୀ ସୃଷ୍ଟିମ୍‌ କଳୀ କୋ ଦେଖକର୍ ଲେଖ୍କା କୋ କ୍ୟା ଲଗା ?)
उत्तर:
सोनजूही की स्वर्णिम कली को देखकर लेखिका को लगा कि कहीं स्वर्णिम कली के बहाने गिल्लू उन्हें चौंकाने ऊपर तो नहीं आ गया।

(घ) कौवे को कब सम्मानित किया जाता है?
(କୌୱେ କୋ କବ୍ ସମ୍ମାନିତ କିମ୍ବା ଜାତା ହୈ ?)
उत्तर:
कौवे को पितरपक्ष में सम्मानित किया जाता है।

(ङ) लघुप्राण क्यों निश्चेष्ट-सा गमले में चिपटा पड़ा था?
(ଲଘୁପ୍ରାଣ୍ଡ୍ କୁଁ ନିଶ୍ଚେଷ୍ଟ-ସା ଗମଲେ ହେଁ ଚିପଟା ପଢ଼ା ଥା ?)
उत्तर:
काकद्वय की चोंचों के दो घाव के कारण लघुप्राण निश्चेष्ट – सा गमले में चिपटा पड़ा था।

(च) भूख लगने पर गिल्लू क्या करता था?
(ଭୂଖ୍ ଲଗ୍‌ନେ ପର୍ ଗିଲ୍ କ୍ୟା କର୍‌ତା ଥା?)
उत्तर:
भूख लगने पर गिल्लू चिक-चिक करके लेखिका को सूचना देता था।

(छ) गिल्लू का नित्य का क्रम कैसा था?
(ଗିଲ୍ କା ନିତ୍ୟ କା କ୍ରମ୍ କୈସା ଥା ?)
उत्तर:
लेखिका के कॉलेज से लौटने पर जैसे ही कमरा खोलकर वह भीतर पैर रखती, उसी समय गिल्लू अपने जाली के द्वार से भीतर उठकर उनके पैर से सिर और सिर से पैर तक दौड़ लगाने लगता था जो कि उसका नित्य का क्रम था।

(ज) लेखिका की अस्वस्थता के समय गिल्लू का हटना क्यों एक परिचारिका के हटने के समान लगता था?
(ଲେଖ୍କା କୀ ଅସୁସ୍ଥତା କେ ସମୟ ଗିଲ୍ କା ହଟନା କେଁ ଏକ ପରିଚାରିକା କେ ହଟନେ କେ ঘগা?
उत्तर:
लेखिका की अस्वास्थता के समय गिल्लू तकिए पर सिरहाने बैठकर नन्हें-नन्हें पंजो से उनके सिर और बालों को इसप्रकार हौले हौले सहलाता था कि उसका हटना एक परिचारिका के हटने के समान लगता था।

(झ) गिल्लू की जीवन-यात्रा का अंत क्यों आ गया?
(ଗିଲ୍ କୀ ଜୀବନ୍-ଯାତ୍ରା କା ଅଂତ୍ ଜ୍ୟୋ ଆ ଗୟା ?)
उत्तर:
गिलहरियों के जीवन की अवधि दो वर्ष से अधिक नहीं होती, गिल्लू ने यह अवधि पूरी कर ली थी। अत: गिल्लू की जीवन-यात्रा का समय आ गया।

(ञ) कौन-से स्पर्श के साथ ही गिल्लू किसी और जीवन में जागने के लिए सो गया?
(କୌନ୍-ସେ ସ୍ପର୍ଶ କେ ସାଥ୍ ହୀ ଗିଲ୍ କିସୀ ଔର୍ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ଜାଗ୍‌ କେ ଲିଏ ସୋ ଗୟା ?)
उत्तर:
प्रभात की प्रथम किरण के स्पर्श के साथ ही गिल्लू किसी और जीवन में जागने के लिए सो गया ।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक शब्द में दीजिए :
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାଜ୍ୟୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) लघुप्राण किसे कहा गया है?
(ଲଘୁପ୍ରାଣ୍ କିସେ କହା ଗୟା ହୈ ?)
उत्तर:
गिलहरी को. (गिल्लू)

(ख) दो कौवे कैसा खेल खेल रहे थे?
(ଦୋ କୌ କୈସା ଖେଲ୍ ଖେଲ୍ ରହେ ଥେ ?)
उत्तर:
छुआ-छुऔवल

(ग) गिल्लू के जीवन में प्रथम वसंत आने पर क्या प्रभाव पड़ा?
(ଗିଲୁ, କେ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ପ୍ରଥମ ବସନ୍ତ ଆମେ ପର୍ କ୍ୟା ପ୍ରଭାୱ ପଡ଼ା ?)
उत्तर:
अपनापन

(घ) गिल्लू किसका नेता बनकर हर डाल पर उछलता – कूदता रहता था?
(ଗିଲୁ କିସ୍‌ ନେତା ବନ୍‌କର୍ ହର୍ ଡାଲ୍ ପର୍ ଉଛଲତା-କୂଦତା ରହତା ଥା ?)
उत्तर:
गिलहरियों का

(ङ) किसके पास बहुत-से पशु-पक्षी हैं?
(କିସ୍‌ ପାସ୍ ବହୁତ୍-ସେ ପଶୁ-ପକ୍ଷୀ ହୈ ?)
उत्तर:
लेखिका

(च) गिल्लू का प्रिय खाद्य कौन-सा था?
(ଗିଲ୍ କା ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ କୌନ୍-ସା ଥା?)
उत्तर:
काजू

(छ) लेखिका की अस्वस्थता में गिल्लू कहाँ बैठता था?
(ଲେଖ୍କା କୀ ଅସ୍ବସ୍ଥତା ମେଁ ଗିଲ୍ କର୍ତା ବୈଠତା ଥା ?)
उत्तर:
सिरहाने

(ज) गिलहरियों के जीवन की अवधि कितने वर्ष से अधिक नहीं होती?
(ଗିରିୟୋ କେ ଜୀୱନ୍ କୀ ଅଧ୍ କିତନେ ୱର୍ଷ ସେ ଅଧ‌ିକ ନଦୀ ହୋତୀ?)
उत्तर:.
दो वर्ष

(झ) गिल्लू ने कैसी स्थिति में लेखिका की उँगली को पकड़ा था?
(ଗିଲ୍ ନେ କୈସୀ ସ୍ଥିତି ମେଁ ଲେଖ୍କା କୀ ଉଁଗ୍‌ଲୀ କୋ ପକଡ଼ା ଥା ?)
उत्तर:
मरणासन्न

(ञ) गिल्लू को कहाँ समाधि दी गयी?
(ଗିଲ୍ କୋ କହାଁ ସମାଧ୍ ଦୀ ଗୟୀ ?)
उत्तर:
सोनजुही की लता के नीचे

4. निम्नलिखित अवतरणों के अर्थ स्पष्ट कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାଜ୍ୟୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) तब मुझे कली की खोज रहती थी, पर आज उस लघुप्राण की खोज है।
(ତବ୍ ମୁଝେ କଲୀ କୀ ଖୋଜ୍ ରହତୀ ଥୀ, ପର୍ ଆଜ୍ ଉସ୍ ଲଘୁପ୍ରାଣ୍ଡ୍ କୀ ଖୋଜ୍ ହୈ ।)
उत्तर:
तब मुझे ……………………… लघुप्राण की खोज है।
उपरोक्त वाक्य में लेखिका ने गिल्लू के बारे में कहा है। सोनजुही की लता में पीली कली को देखकर लेखिका को गिल्लू की याद आती है और वह कहती हैं कि आज सोनजुही की लता में वे लघुप्राण गिल्लू को खोज रही हैं।

(ख) यह काक भुशुण्डि भी विचित्र पक्षी है- एक साथ समादरित, अनादरित, अति सम्मानित, अति अवमानित।
(ୟହ କାକ୍ ଭୁଶୁଣ୍ଡି ଭୀ ବିଚିତ୍ର ପକ୍ଷୀ ହୈ ଏକ୍ ସାଥ୍ ସମାଦରିତ୍‌, ଅନାଦରିତ୍, ଅତି ସମ୍ମାନିତ୍, ଅତି ଅବମାନିତ୍ ।)
उत्तर:
यह काक भुशुण्डि ………………. अवमानित।
यह बात लेखिका ने काकभुशुण्डि के लिए कहा है। वे कहती हैं कि ये काकभुशुण्डि बड़ा विचित्र पक्षी होता है। ये अपने कार्य के लिए कभी अति सम्मानित होते हैं तो कभी अति अपमानित। कभी इन्हें आदर किया जाता है तो कभी अनादर।

(ग) उसका हटना एक परिचारिका के हटने के समान लगता।
(ଉସ୍‌ ହଟ୍‌ ଏକ୍ ପରିଚାରିକା କେ ହଟ୍‌ କେ ସମାନ୍ ଲଗ୍ନତା ।)
उत्तर:
उसका हटना……………………….समान लगता।
लेखिका के अस्वस्थ के समय गिल्लू तकिए पर सिरहाने बैठकर अपने नन्हें-नन्हें पंजों से उनके सिर और बालों को हौले-हौले सहलाता रहता था। उस समय गिल्लू का हटना लेखिका के लिए एक परिचारिका के हटने के समान लगता था।

(घ) प्रभात की प्रथम किरण के स्पर्श के साथ ही वह किसी और जीवन में जागने के लिए सो गया।
(ପ୍ରଭାତ୍ କୀ ପ୍ରଥମ୍ କିରଣ୍ କେ ସ୍ପର୍ଶ କେ ସାଥ ହୀ ୱହ କିସୀ ଔର୍ ଜୀୱନ୍ ମେଁ ଜାଗ୍‌ନେ କେ ଲିଏ ସୋ ଗୟା ।)

उत्तर:
प्रभात की ……………….. सो गया।
इसमें लेखिका गिल्लू के जीवन की अंतिम क्षण के बारे में बताते हुए कहती हैं कि प्रभात की प्रथम किरण के स्पर्श के साथ ही गिल्लू इस दुनिया से चल बसा। लेखिका के अनुसार गिल्लू इस जीवन में आखरी बार सो गया फिर न उठने के लिए। और वह फिर से एक नए जीवन जीने के लिए इस जीवन को हमेशा के लिए आलबिदा कह दिया।

(ङ) उस लघुगात का, किसी वासंती दिन, जुही के पीताभ छोटे फूल में खिल जाने का विश्वास, मुझे सन्तोष देता है।
(ଉସ୍ ଲଘୁଗାତ୍ କା, କିସୀ ବାସନ୍ତୀ ଦିନ୍, ଜୁହୀ କେ ପୀତାଭ୍ ଛୋଟେ ଫୁଲ୍ ମେଁ ଖୁଲ୍ ଜାନେ କା ବିଶ୍ଵାସ୍, ମୁଝେ ସନ୍ତୋଷ୍ ଦେତା ହି ।)
उत्तर:
उस लघुगात का ……………………… संतोष देता है।
सोनजुही की लता के नीचे गिल्लू को समाधि दी गई थी क्योंकि गिल्लू को वह लता सबसे अधिक प्रिय थी। लेखिका को लग रहा था जैसे वहाँ पीले रंग का फूल नहीं खिला हुआ था उस जगह गिल्लू का छोटा शरीर जैसे कली के रूप खिल रहा था । जिसे देखकर लेखिका को आत्मसंतोष होता था।

5. रिक्त स्थानों को भरिए :
(ରିକ୍ତ ସ୍ଥାନୌ କୋ ଭରିଏ : )
(ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର : )
(क) कौन जाने ………………….. के बहाने वही मुझे चौंकाने ऊपर आ गया हो।
उत्तर:
स्वर्णिम कली

(ख) ……………………… की गंध मेरे कमरे में हौले-हौले आने लगी।
उत्तर:
नीम चमेली

(ग) हमने उसकी …………………….. संज्ञा को व्यक्तिवाचक का रूप दे दिया।
उत्तर:
जातिवाचक

(घ) जिसे उसने बचपन की …………………. स्थिति में पकड़ा था।
उत्तर:
मरणासन्न

(ङ) ……………………… छोटे फूल में खिल जानेका विश्वास मुझे सन्तोष देता है।
उत्तर:
जुही के पीताभ

6. निम्नलिखित प्रश्नों के सही उत्तर दिये गये विकल्यों से चुनकर लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ସହୀ ଉତ୍ତର୍ ଦିୟେ ଗୟେ ବିକର୍ଣ୍ଣୋ ମେଁ ସେ ଚୁକର୍ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ବାଛି ଲେଖ : )
(क) दो कौवे कैसा खेल खेल रहे थे?
(ଦୋ କୌ କୈସା ଖେଲ୍ ଖେଲ୍ ରହେ ଥେ ?)
(i) दौड़ लगाने का
(ii) छूआ-छुऔवल
(iii) खाना खाने का
उत्तर:
(ii) छूआ-छुऔवल

(ख) लेखिका के किस विवेचन में अचानक बाधा आ पड़ी?
(ଲେଖିକା କେ କିସ୍ ୱିୱେଚନ୍ ମେଁ ଅଚାନକ୍ ବାଧା ଆ ପତ୍ନୀ ?)
(i) शिव पुराप्प
(ii) काक पुराण
(iii) सूर्य पुराण
(iv) नृसिंह पुराण
उत्तर:
(ii) काक पुराण

(ग) लेखिका के कमरे में किसकी गंध हौले-हौले आने लगी?
(ଲେଖିକା କେ କମରେ ମେଁ କିସ୍‌କୀ ଗନ୍ଧ ଦୌଲେ-ଦୌଲେ ଆନେ ଲଗୀ)
(i) सोनजुही
(ii) वसंत
(iii) नीम- चमेली
(iv) गुलाब
उत्तर:
(iii) नीम- चमेली

(घ) गिल्लू का कौन-सा खाद्य प्रिय खाद्य था?
(ଗିଲ୍ କା କୌନ୍-ସା ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ ଥା?)
(i) चावल
(ii) बिस्कुट
(iii) केला
(iv) काजू
उत्तर:
(iv) काजू

(ङ) गिलहरियों के जीवन की अवधि कितने वर्ष से अधिक नहीं होती?
(ଗିରୀୟୌ କେ ଜୀୱନ୍ କୀ ଅଧ୍ୱ କିଡ୍‌ ୱର୍ଷ ସେ ଅଧ୍ଵ ନର୍ଜୀ ହୋତୀ ?)
(i) एक
(ii) दो
(iii) तीन
(iv) चार
उत्तर:
(ii) दो

1. प्रस्तुत पाठ में आये हुए निम्नलिखित शब्दों पर ध्यान दीजिए:
(ପ୍ରସ୍ତୁତ୍ ପାଠ୍ ମେଁ ଆୟେ ହୁଏ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା ପର୍ ଧ୍ୟାନ୍ ଦୀଜିଏ : )
(ପ୍ରସ୍ତୁତ ପାଠରେ ଥ‌ିବା ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଧ୍ୟାନ ଦିଅ ।)
स्वर्णिम, समादरित, अपनापन, लगाव, परिचारिक, झूला।
ये शब्द कुछ प्रत्ययें के मेल से बने हैं जो इस प्रकार हैं।
स्वर्णिम = स्वर्ण + इम
अपनापन = अपना + पन
परिचारिक = परिचार + इक
समादरि = समादर + इत
लगाव = लगना + आव
झूला = झूलना + आ

इन शब्दों के अंत में लगनेवाले शब्दांश प्रत्यय हैं। जो शब्दांश धातु, क्रिया या शब्दों के अंत में लगकर नये शब्दों का निर्माण करते हैं, उन्हें प्रत्य कहते हैं। प्रत्यय दो प्रकार के होते हैं – कृत् प्रत्यय और तद्धित प्रत्यह। धातु या क्रिया के अंत में लगनेवाले प्रत्यय कृत् प्रत्यय कहे जाते हैं और उनके मेल से बने शब्द को कृदन्त पद कहा जाता है। संज्ञा, सर्वनाम या विशेषण के बाद लगनेवाले प्रत्यय को तद्धित प्रत्यय और इनके मेल से बने शब्द को तद्धितान्त पद कहा जाता है।

(ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଶେଷରେ ଲାଗୁଥିବା ଶତାଂଶ ସବୁ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଅଟେ। ଯେଉଁ ଶତାଂଶ ଧାତୁ, କ୍ରିୟା କିମ୍ବା ଶବ୍ଦର ଶେଷରେ ଲାଗି ନୂଆ ଶବ୍ଦର ନିର୍ମାଣ କରେ, ତାହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ। ପ୍ରତ୍ୟୟ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର କୃତ୍ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଓ ତଦ୍ଧିତ ପ୍ରତ୍ୟୟ। ଧାତୁ କିମ୍ବା କ୍ରିୟାର ଶେଷରେ ଲାଗୁଥିବା ପ୍ରତ୍ୟୟକୁ କୃତ୍ ପ୍ରତ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ତାହାର ମିଶ୍ରଣରେ ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ତିଆରି ହୁଏ ତାକୁ ହୃଦନ୍ତ ପଦ କୁହାଯାଏ। ସଂଜ୍ଞା, ସର୍ବନାମ ବା ବିଶେଷଣ ପରେ ଲାଗୁଥ‌ିବା ପ୍ରତ୍ୟୟକୁ ତଦ୍ଧିତ୍ଵ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଏବଂ ସେସବୁର ମିଶ୍ରଣରେ ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାକୁ ତଦ୍ଧିତାନ୍ତ ପଦ କୁହାଯାଏ।

2. पाठ में आये इन शब्दों पर ध्यान दीजिए:
: (ପାଠ ମେଁ ଆୟେ ଇନ୍ ଶବ୍ଦା ପର୍ ଧାନ୍ ଦୀଜିଏ : )
(ପାଠରେ ଥ‌ିବା ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଅ ।)
– नीम – चमली, दोपहर, जीवन-यात्रा, मरणासन्न।
– इन शब्दों को समास कहा जाता है। परस्पर संबंध रखनेवाले दो या दो से अधिक शब्दों के मेल को समास कहा जाता है।
(ଏହି ଶବ୍ଦ ସବୁକୁ ସମାସ କୁହାଯାଏ । ପରସ୍ପର ସମ୍ବନ୍ଧ ରଖୁଥ‌ିବା ଦୁଇ ବା ଦୁଇରୁ ଅଧ୍ବକ ଶବ୍ଦର ମିଶ୍ରଣକୁ ସମାସ କୁହାଯାଏ ।)
जैसे – नीम और चमेली = नीम-चमेली
दो पहरों का समूह = दोपहर
जीवन की यात्रा = जीवन-यात्रा
मरण को आसन्न (पहुँचा हुआ) = मरणासन्न
– ये शब्द क्रमशः द्वन्द्व समास, द्विगु समास एवं संबंध तत्पुरुष तथा कर्म तत्पुरुष समास के उदाहरण हैं।
(ଏହି ଶବ୍ଦ କ୍ରମଶଃ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ସମାସ, ଦ୍ବିଗୁ ସମାସ ଏବଂ ସମ୍ବନ୍ଧ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ତଥା କର୍ମ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ସମାସର ଉବାହରଶା)

3. किसी भी प्राणी, पदार्थ, स्थान, गुण आदि का बोध करानेवाले शब्द को संज्ञा कहा जाता है। इसके पांच भेद हैं:
(କିସୀ ଭୀ ପ୍ରାଣୀ, ପଦାର୍ଥ, ସ୍ଥାନ୍, ଗୁଣ୍ ଆଦି କା ବୋଧ କରାନେୱାଲେ ଶବ୍ଦ କୋ ସଂଜ୍ଞା କହା ଜାତା ହୈ। ଇସ୍କେ ପାଞ୍ଚ ଭେଦ୍ ହୈ : )
(କୌଣସି ପ୍ରାଣୀ, ପଦାର୍ଥ, ସ୍ଥାନ, ଗୁଣ ଆଦି ସୂଚାଉଥ‌ିବା ଶବ୍ଦକୁ ସଂଜ୍ଞା (ବିଶେଷ୍ୟ) କୁହାଯାଏ। ଏହା ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାର।)

(क) व्यक्तिवाचक संज्ञा (9496169266114) (ख) जातिवाचक संज्ञा (16919664)
(ग) भाववाचक संज्ञा (1614)
(घ) समुदायवाचक संज्ञा (19199 26684)
(ङ) द्रव्यवाचक संज्ञा ( 90491626614 )

निम्न पंक्तियों में रेखांकित किये गये संज्ञा – शब्दों का भेद बताइए:
(ନିମ୍ନ ପଂକ୍ତିଛେଁ ମେଁ ରେଖାଙ୍କିତ୍ କିୟେ ଗୟେ ସଂଜ୍ଞା-ଶବ୍ଦା କା ଭେଦ୍ ବତାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପଂକ୍ତିଗୁଡ଼ିକରେ ରେଖାଙ୍କିତ ସଂଜ୍ଞା-ଶବ୍ଦର ଭେଦ କୁହ ।)

(क) सोनजुही की लता के नीचे गिल्लू को समाधि दी गयी है।
उत्तर:
व्यक्तिवाचक संज्ञा

(ख) गिलहरियों के जीवन की अवधि दो वर्ष से अधिक नहीं होती।
उत्तर:
जातिवाचक संज्ञा

(ग) उनका मुझसे लगाव भी कम नहीं है।
उत्तर:
भाववाचक संज्ञा

(घ) नीम- चमेली की गंध मेरे कमरे में आने लगी।
उत्तर:
व्यक्तिवाचक संज्ञा

(ङ) दिनोंदिन सोने का भाव बढ़ता जा रहा है।
उत्तर:
द्रव्यवाचक संज्ञा

(च) गिल्लू गिलहरियों के झुंड का नेता था।
उत्तर:
समुदायवाचक संज्ञा

4. कठक में दिये गये शब्दों की भाववाचक संज्ञाएँ बनाकर रिक्त स्थान भरिए:
(କୋଷ୍ଠକ ମେଁ ଦିୟେ ଗୟେ ଶବ୍ଦା କୀ ଭାୱାୱାଚକ ସଂଗାଏଁ ବନାକର ରିକ୍ତ ସ୍ଥାନ ଭରିଏ : )
(ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଶବ୍ଦର ଭାବବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ କରି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର । )
(क) कभी किसी की …………………. नहीं करनी चाहिए। ( बुरा)
उत्तर:
बुराई

(ख) परिश्रम करने पर ………………. मिलती है। ( सफल )
उत्तर:
सफलता

(ग) बुजुर्ग की ……………………… से हम मुग्ध हो गये। ( सज्जन )
उत्तर:
सज्जनता

(घ) प्रत्येक मनुष्य को अपने ………………. का ध्यान रखना चाहिए। ( स्वस्थ )
उत्तर:
स्वास्थ्य

5. विशेषण के साथ सही संज्ञा शब्द को मिलाइए :
(ବିଶେଷଣ୍ କେ ସାଥ୍ ସହୀ ସଂଜ୍ଞା ଶବ୍ଦ କୋ ମିଳାଇଏ : )
(ବିଶେଷଣ ସହିତ ଠିକ୍ ବିଶେଷ୍ୟ ଶବ୍ଦକୁ ଯୋଡ଼ ।)
पीली – प्रियजन
नीले – कली
झब्बेदार – बत्ती
स्निग्ध – पूँछ
कर्कश – सन्देश
नीले – कली
दूरस्थ – हरीतिमा
मधु – स्वर
सघन – आँखें
चमकीली – रोएँ
पतली – काँच
उत्तर:
पीली – कली
झब्बेदार – पूँछ
स्निग – रोएँ
कर्कश – स्वर
नीले – काँच
दूरस्थ – प्रियजन
मधु – सन्देश
सघन – हरीतिमा
चमकीली – आँखें
पतली – बत्ती

6. निम्मलिखित शब्दों का विलोम / विपरीत शब्द लिखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା କା ବିଲୋମ୍ | ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିଲୋମ/ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ । )
जीवन …………………
विश्वास ………………
आवश्यक ……………….
प्रभात ……………………
सन्तोष ………………….
अपनापन …………………
उत्तर:
जीवन – मरण / मृत्यु
विश्वास – अविश्वास
आवश्यक – अनावश्यक
प्रभात – शाम / संध्या
सन्तोष – असंतोष
अपनापन – परायापन

7. निम्नलिखित वाक्यों में उचित परसर्ग भरिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଉଚିତ୍ ପରସର୍ଗ ଭରିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ଠିକ୍ ପରସର୍ଗ ପୂରଣ କର ।)
(i) वह मेरे पैर तक आकर परदे……………………. चढ़ जाता।
उत्तर:
पर,

(ii) सारा लघुगात लिफाफे …………………… बन्द रहता।
उत्तर:
में,

(iii) इस मार्ग ………………. गिल्लू ने मुक्ति की सांस ली।
उत्तर:
से,

(iv) नीम – चमेली की गंध मेरे कमरे …………………. आने लगी।
उत्तर:
में,

(v) फिर गिल्लू …………………….. जीवन का प्रथम वसंत आया।
के

8. उदाहरण के अनुसार निम्नलिखित वाक्यों को कर्मवाच्य में बदल कर लिखिए:
(ଉଦାହରଣ୍ କେ ଅନୁସାର୍ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ କୋ କର୍ମୱାଚ୍ୟ ମାଂ ବଦଲ୍ କର୍ ଲିଗ୍‌ : )
(ଉଦାହରଣ ଅନୁସାରେ ନିମ୍ନଲିଖତ ବାକ୍ୟସବୁକୁ କର୍ମବାଚ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ଲେଖ । )
उदाहरण : महोदवी ने गिल्लू के घावों पर पेंसिलिन का मरहम लगाया।
कर्मवाचक में: महादेवी के द्वारा गिल्लू के घावों पर पैंसिलिन का मरहम लगाया गया।

(क) उसने एक अच्छा उपाय खोज निकाला। ………………
उत्तर:
उसके द्वारा एक अच्छा उपाय खोज निकाला गया।

(ख) मैंने उसे थाली के पास बैठना सिखाय। ……………………………..
उत्तर:
मेरे द्वारा उसे थाली के पास बैठना सिखाया गया।

(ग) महोदवी ने उसे तार से खिड़की पर लटका दिया। ……………………
उत्तर:
महादेवी के द्वारा वह तार से खिड़की पर लटका दिया गया।

(घ) हम उसे गिल्लू कहकर बुलाने लगे। ………………………..
उत्तर:
हमारे द्वारा उसको गिल्लू कहकर बुलाया जाने लगा।

(ङ) गिल्लू ने मुक्ति की साँस ली। ………………………
उत्तर:
गिल्लू के द्वारा मुक्ति की साँस ली गयी।

10 लिंग स्पष्ट कीजिए:
(ଲିଙ୍ଗ୍ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ : )
(ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର : )
भूख ……………….
गंध ………………..
पानी ……………….
झुण्ड ………………..
दौड़ ………………….
जीवन ………………..
पूँछ ………………
पीढ़ी ……………..
उत्तर:
भूख – स्त्रीलिंग

पानी – पुंलिंग

गंध – स्त्रीलिंग

झुण्ड – पुंलिंग

दौड़ – स्त्रीलिंग

जीवन – पुंलिंग

पूँछ – स्त्रीलिंग

पीढ़ी – स्त्रीलिंग

11. निम्नलिखित शब्दों के पर्यायवाची रूप लिखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା କେ ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ରୂପ ଲିଖୁଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ରୂପ
दीवार – प्राचीर
पुरखे – वंश
आँख – नयन
प्रभात – सुबह
जीवन – जान/जिन्दगी
प्रयत्न – चेष्टा/कोशिश
आवश्यक – जरुरी
घर – गृह

अभ्यास – कार्य

1. निम्नलिखित शब्दों को पाँच-पाँच बार लिखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଶର୍ମୋ କୋ ପାଁଚ୍-ପାଁଚ୍ ବାର୍ ଲିଖୁଏ : ) (ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦକୁ ପାଞ୍ଚ-ପାଞ୍ଚ ଥର ଲେଖ ।)
स्वर्णिम …………….. ………………….. ………………..
निश्चेष्ट ……………. ………………….. ………………..
स्निग्ध …………….. ………………….. ………………..
हरीतिमा ………….. …………………… ……………….

2. क्रिया – शब्द से प्रत्यय – ना हटानेसे क्रियार्थक संज्ञा-शब्द बनता है।
(ସେ ପ୍ରତ୍ୟୟ – ନା ହଟାନେସେ କ୍ରିୟାର୍ଥକ ସଂଜ୍ଞା-ଶବ୍ଦ ବନ୍ଧା ହୈ । ) (କ୍ରିୟା ଶବ୍ଦରୁ ପ୍ରତ୍ୟୟ – ‘ନା’ ହଟାଇଲେ କ୍ରିୟାର୍ଥକ ସଂଜ୍ଞା-ଶବ୍ଦ ହୁଏ । )
जैसे – दौड़ना – दौड़
पकड़ना – पकड़
उछलना-कूदना – उछल-कूद
पहुँचना – पहुँच
सोचना – सोच
माँगना – माँग

3. हिन्दी में अनुस्वार और चन्द्रविन्दु के प्रयोग तथा उच्चारण पर ध्यान दीजिए:
(ହିନ୍ଦୀ ମେଁ ଅନୁସ୍ଵାର ଔର୍ ଚନ୍ଦ୍ରନ୍ଦୁ କେ ପ୍ରୟୋଗ ତଥା ଉଚ୍ଚାରଣ୍ ପର୍ ଧ୍ୟାନ ଦୀଜିଏ : )
(ହିନ୍ଦୀରେ ଅନୁସ୍ଵାର ଓ ଚନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁର ପ୍ରୟୋଗ ତଥା ଉଚ୍ଚାରଣ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦିଅ ।)
हंस – अनुस्वार, व्यंजन का उच्चारण
साँस – चन्द्रविन्दु, अनुनासिक स्वर का उच्वारण

निम्नलिखित शब्दों का सही उच्चारण कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା କା ସହୀ ଉଚ୍ଚାରଣ କୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଠିକ୍ ଉଚ୍ଚାରଣ କର : )
अनुस्वार – संधि, चोंच, पंजा, वसंत, झुड, घोंसला, ठंडक, अंत।
अनुनासिक स्वर – काँव – काँव, पहुँचना, बूँद, मुँह, उँगली, काँच, झाँकना, आँगन।

4. अर्थ देखिए और समझिए:
(ଅର୍ଥ ଦେଖୁ ଔର୍ ସମଝିଏ : )
(ଅର୍ଥ ଦେଖ ଆଉ ବୁଝ : )
के निकट – के पास,
के समीप के बहाने – के कारण
के अतिरिक्त – के बिना
इस तरह के शब्द प्रस्तुत पाठ से छाँटिए। (ଇସ୍ ତରହ କେ ଶବ୍ଦ ପ୍ରସ୍ତୁତ ପାଠ ସେ ଛାଟିଏ ।)
(ଏହିପରି ଶବ୍ଦ ଏହି ପାଠରୁ ବାଛି କରି ଲେଖ ।)

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
लेखिका के काक पुराण में बाधा क्यों पड़ गई?
उत्तर:
लेखिका के काक पुराण में बाधा पड़ गाई क्योंकि उन्होने गमले और दीवार के बीच छिपे एक छोटे से जीव को दिखा।

प्रश्न 2.
गिल्लू के लिए लेखिका को क्या समस्या थी?
उत्तर:
छोटे से गिल्लू को घर में पाले कुत्ते, बिल्लियाँ से बचाना एक समस्या थी।

प्रश्न 3.
हमारे पुरखे क्या बनकर नहीं आ सकते हैं?
उत्तर:
हमारे पुरखे गरुड़, मयूर हंस के रूप में नहीं आ सकते।

प्रश्न 4.
गिल्लू किस लता की हरितिमा में छिपकर बैठता था?
उत्तर:
गिल्लू सोनजुही लता की हरितिमा में छिपकर बैठता था।

प्रश्न 5.
गिल्लू को कहाँ समाधि दी गयी?
उत्तर:
सोनजुही की लता के नीचे गिल्लू को समाधी दीशई।

प्रश्न 6.
गिल्लू का किस बात पर सबको आश्चर्य होता था?
उत्तर:
गिल्लू की समझदारी और कार्यकलाप पर सबको आश्चर्य होता था।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
गिल्लू कौन था?
उत्तर:
एक गिलहरी

प्रश्न 2.
हमारे पुरखों को पितर- पक्ष में क्या बनकर अवतीर्ण होना पडता है?
उत्तर:
काक

प्रश्न 3.
‘गिल्लू’ निबन्ध किसने लिखा?
उत्तर:
महादेवी वर्मा

प्रश्न 4.
सोनजूही में आज क्या लगी है?
उत्तर:
एक पीली कली

प्रश्न 5.
गिल्लू के लिए दो वर्ष का घर कहाँ थ?
उत्तर:
एक डलिया में

प्रश्न 6.
भूख लगने पर गिल्लू क्या करता था?
उत्तर:
चिक-चिक

प्रश्न 7.
गर्मी से बचने के लिए गिल्लू क्या करता था?
उत्तर:
सुराही पर लेट जाता था

प्रश्न 8.
सोनजूही में कैसी कली लगी है?
उत्तर:
सुराही पर लेट जाता था

प्रश्न 9.
लेखिका की अस्वस्थता में गिल्लू कहाँ बैठता था?
उत्तर:
पीली

प्रश्न 10.
गिलहरियों के जीवन की अवधि कितनी होती है?
उत्तर:
सिरहाने

प्रश्न 11.
कई दिन तक क्या न मिलने पर गिल्लू अपने खाने की चीज नीचे फेंक देता था?
उत्तर:
काजू

प्रश्न 12.
लेखिका ने बड़ी कठिनाई से गिल्लू को क्या सिखाया?
उत्तर:
थाली के पास बैठना

प्रश्न 13.
गिल्लू ने कैसी स्थिति में लेखिका की ऊँगली को पकड़ा था?
उत्तर:
मरणासन्न

प्रश्न 14.
कब गिलहरी का बच्चा अच्छा और आश्वस्त हो गया?
उत्तर:
तीसरे दिन

प्रश्न 15.
कौवे को कब सम्मानित किया जाता है?
उत्तर:
पितरपभ में

C. रिक्त स्थानों की पूर्त्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
लेखिका की अस्वस्थता में गिल्लू ………………….. बैठता था।
उत्तर:
सिरहाने

प्रश्न 2.
लेखिका को चौंकाने के लिए गिल्लू कभी-कभी …………………….. में छिप जाता था।
उत्तर:
परदे की चुन्नट में

प्रश्न 3.
गिलहरियों के जीवन की अवंधि …………………….. वर्ष से अधिक नहीं होती।
उत्तर:
दो

प्रश्न 4.
सोनजुही पर ………………….. आता ही रहता है।
उत्तर:
वसंत

प्रश्न 5.
गिल्लू को प्रिय खाद्य ………………….. था।
उत्तर:
काजू

प्रश्न 6.
वर्माजी ने कौवे का ……………….. नाम से जिक्र किया है।
उत्तर:
काक भुशुंडि

प्रश्न 7.
अंत की यातना में भी गिल्लू लेखिका की ……………………. पकड़ ली।
उत्तर:
उँगली

प्रश्न 8.
गिल्लू जाली के पास बैठकर ……………………….. भाव से बाहर झाँकता था।
उत्तर:
अपनापन

प्रश्न 9.
गिल्लू को ……………………………… की लता के निचे समाधि दी गयी।
उत्तर:
सोनेजुही

प्रश्न 10.
गिल्लू ………………………… मार्ग से बाहर जाता है।
उत्तर:
जाली के खुले

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
गिल्लू क्षिरा के लतायों की हरितिमा में छिप कर बैठता था।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 2.
लेखिका गिल्लू को लिफाफा के अंदर रख देती थी।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 3.
लेखिका के विचार से गिल्लू अबतक सोनजूही की जड़ में पत्थर होकर मिल गया होगा।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 4.
गिल्लू का घर घोंसले से बना था।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
गिल्लू मेज पर दीवार के सहारे खड़ा रहता था।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
गिल्लू ने अंतिम यातना में भी लेखिका का पैर पकड़ा था?
उत्तर:
भूल

प्रश्न 7.
लेखिका दुर्घटना से आहत हुई।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 8.
गिल्लू ने बाहर जाने पर मुक्ति की साँस ली।
उत्तर:
ठिक्

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQS )

1. लेखिका को चौंकाने के लिए गिल्लू कभी-कभी ……………….. में छिप जाता था।
(A) सोनजूही के फूलों में
(B) गमले की पत्तियों में
(C) परदे की चुन्नट में
(D) चारपाई के नीचे
उत्तर:
(C) परदे की चुन्नट में

2. गिलहरियों के जीवन की अवधि ……………………… वर्ष से अधिक नहीं होती।
(A) एक
(B) तीन
(C) पाँच
(D) दो
उत्तर:
(D) दो

3. गिल्लू कौन था?
(A) एक कुत्ता
(B) एक बच्चा
(C) एक गिलहरी
(D) एक बकरी
उत्तर:
(C) एक गिलहरी

4. हमारे पुरखों को पितर-पक्ष में क्या बनकर अवतीर्ण होना पडता है?
(A) गरुड
(B) मयूर
(C) हंस
(D) काक
उत्तर:
(D) काक

5. सोनजूही में आज क्या लगी है?
(A) हरी कली
(B) एक लाल कली
(C) घरवाली कली
(D) एक पीली कली
उत्तर:
(D) एक पीली कली

6. गिल्लू के लिए दो वर्ष का घर कहाँ था?
(A) एक डाली में
(B) एक नाली में
(C) एक डलिया में
(D) गली में
उत्तर:
(C) एक डलिया में

7. हमारे पुरखे पितर पक्ष में क्या बनकर अवतीर्ण होते हैं?
(A) काक
(B) मयूर
(C) हंस
(D) कोयल
उत्तर:
(A) काक

8. सोनजूही में कैसी कली लगी है?
(A) गुलाबी
(B) पीली
(C) लाल
(D) नीली
उत्तर:
(B) पीली

9. सोनजुही पर आता ही रहता है।
(A) कोहरा
(B) पाला
(C) वसंत
(D) बारिश
उत्तर:
(C) वसंत

10. लेखिका की अस्वस्थता में गिल्लू कहाँ बैठता था?
(A) सिरहाने
(B) पेड़ पर
(C) जमीन पर
(D) विस्तर पर
उत्तर:
(A) सिरहाने

11. गिलहरियों के जीवन की अवधि कितनी होती है?
(A) सौ वर्ष
(B) दो वर्ष
(C) चार वर्ष
(D) दस वर्ष
उत्तर:
(B) दो वर्ष

12. अंत की यातना में भी गिल्लू लेखिका की पकड़ ली।
(A) बिस्तर
(B) हाथ
(C) पल्लू
(D) उँगली
उत्तर:
(D) उँगली

13. लेखिका ने बड़ी कठिनाई से गिल्लू को सिखाया :
(A) थाल्म में बैठना
(B) थाली के पास बैठना
(C) अपने झूले में रहना
(D) दूध पीना
उत्तर:
(B) थाली के पास बैठना

14. भुख लगने पर गिल्लू क्या करता था?
(A) झिक-झिक
(B) चिक-चिक
(C) रिम-झिम
(D) भो-भो
उत्तर:
(B) चिक-चिक

15. लेखिका की अस्वस्थता में गिल्लू कहाँ बैठता था?
(A) पैर के पास
(B) कटि के पास
(C) सिरहाने
(D) हाथ के पास
उत्तर:
(C) सिरहाने

16. सारा लघुगात किस से बन्द रहता?
(A) झूला
(B) भानिटी
(C) लिफाफे
(D) ट्रंक
उत्तर:
(C) लिफाफे

17. गिल्लू किसका नेता बनकर हर डाल पर उछलता कूदता रहता था?
(A) मोर का
(B) गिलहरियों का
(C) चुहियों का
(D) बन्दरियों का
उत्तर:
(B) गिलहरियों का

18. गिल्लू ने कैसी स्थिति में लेखिका की ऊँगली को पकड़ा था?
(A) सरणापन्न
(B) संकटापन्न
(C) मरणासन्न
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(C) मरणासन्न

19. गिल्लू किस लता की हरितिमा में छिप कर बैठता था?
(A) सोनजुही
(B) चमेली
(C) क्षिरा के लतायों
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) सोनजुही

20. वर्माजी ने कौवे का किस नाम से जिक्र किया है?
(A) मयूर
(B) गरुड़
(C) काक भुशुंड़ि
(D) हंस
उत्तर:
(C) काक भुशुंड़ि

21. ‘गिल्लू’ निबन्ध किसने लिखा?
(A) पण्डित चन्द्रधर शर्मा
(B) मैथिली शरण गुप्त
(C) पण्डित निलकंठ दास
(D) महादेवी वर्मा
उत्तर:
(D) महादेवी वर्मा

22. गिल्लू के लिए लेखिका को क्या समस्या थी?
(A) शेर
(B) पालुत जानवार
(C) हिरनी
(D) मगर
उत्तर:
(B) पालुत जानवार

विषयवस्तुका सारांश

एक बार लेखिका सुवह अपने वरामदे में गिलहरी का एब बच्चा मिला। वे उसे कौवे से बचाकर ले आई। उसके घाव को साफकर उस पर मरहम लगा दिया। उनके तीन-चार दिन उपचार करने के बाद वह सुस्थ होने लगा और वह लेखिका के घर में रहा। तीन चार महीने में उसके चिकन बाल, गुच्छेदार पूंछ और चमकती आँखें सवको चकित करने लगी। उनका नाम गिल्लू रखा गया। लेखिका उसके लिए एक हल्की डलिया में रुई बिछाकर उसे खिड़की से टांगकर उसका घर बना दिया। जब लेखिका लिखने बैठती तो उनका ध्यान आकर्षित करने के लएि गिल्लू उनके पैर तक आकर तुरन्त परदे पर चढ़ जाता और तेजी से उतरता था। भूख लगने पर चिक-चिक की आवाज करके बताता कि मुझे भूख लगी है। काजू या विस्कुट मिलने पर उन्हें कुतरता।

गिल्लू के जीवन की पहली बसन्त आई। वाहर की कुछ गिलहरियाँ उसकी खिड़की के पास आकर चिक-चिक करने लगी। गिल्लू उन्हें बड़ी आत्मीयता से देखन लगा। लेखिका ने खिड़की के कोने की जाली हटाकर उसके लिए बाहर जाने का दरजा बनाया। इस रास्ते से गिल्लू बाहर जाने लगा। जिस समय लेखिका कॉलेज जाती, गिल्लू बाहर चला जाता। वह गिलहरियों के झुंड़ का नेता बना डालियों पर कूदता। लेखिका लौटने पर अपने झूले में वापस आजाता। लेखिका के पाले हुए जीवों में से उनके साथ उनकी थाली में खाने का साहस किसे नहीं हुआ। मगर गिल्लू लेखिका की थाली के पास वैठकर चावल खाना सिख गया था।

उछलता एक बार लेखिका कार दुर्घटना में आहत होकर कुछ दिन अस्पताल में रही। कमरा खुलते ही दौड़ पड़ता, पर लेखिका को न पाकर वापस झूले में चला जाता। इस दौरान गिल्लू ने वहुत कम खाना खाया। लेखिका की अस्वस्थत में गिल्लू उनके सिरहाने बैठकर एक सेविका की तरह अपने पंजों से उनके सिर पर पंजे फेरता था। गिलहरियों का जीवन काल दो बर्ष होता है। जिस दिन गिल्लू का अन्तिम दिन था, उस दिन उसने कुछ नहीं खाया। रात को उसे भयंकर कष्ट हो रहा था, फिर भी वह अपने झूले से उतरकर लेखिका के पास आया। उसने अपने थंड़े पंजे से उनकी वही अंगुली पकड़ी, जिसे उसने अपने वचपन में मरने की हालत में पकड़ा था। लेखिका ने हीटर जला कर कुछ गर्मी प्रदान की लेकिन कुछ लाभ नहीं हुआ। सुवह उसने अन्तिम साँस ली। सोनजुही की लता के नीचे उसे समाधि दी गई। लेखिका का यह विश्वास हैं कि गिल्लू किसी दिन सोनजुही की पीली कली के रूप में मिलेगा।

ବିଷୟବସ୍ତୁର ସାରାଂଶ ଦିନକର କଥା, ଲେଖା ସକାଳବେଳା ନିଜ ବାରଣ୍ଡାରୁ ଦେଖ‌ିଲେ ଯେ ଗୋଟିଏ ଗୁଣ୍ଡିଚି ମୂଷାର ଛୋଟ ଛୁଆଟିକୁ କ୍ଷତବିକ୍ଷତ ଅବସ୍ଥାରେ ପଡ଼ିଛି। କାଉମାନଙ୍କ କବଳରୁ ତାକୁ ରକ୍ଷାକରି ସେ ଘର ଭିତରୁ ନେଇ ଆସିଲେ। ତା’ର ରକ୍ତାକ୍ତ କ୍ଷତସ୍ଥାନକୁ ତୁଳାରେ ସଫାକରି ଘାଆରେ ମଲମ ଲଗାଇଦେଲେ। ତାହାର ଉପଯୁକ୍ତ ଯତ୍ନଦ୍ଵାରା ଛୁଆଟି ତିନିଚାରିଦିନ ଭିତରେ ସୁସ୍ଥ ହୋଇଗଲା ଓ ସେ ସେଇଠି ରହିଲା। ପରିଣତ ହେଲା। ତାକୁ ଗିଲୁ ନାମରେ ପରିଚିତ କରାଗଲା। ଲେଖୁ ଗିଲୁ ପାଇଁ ହାଲୁକା ଛୋଟ ଟୋକେଇରେ କିଛି ତୁଳା ବିଛାଇ ତାକୁ ତାରଦ୍ଵାରା ଆବଦ୍ଧ ଝରକାରେ ଟାଙ୍ଗିଦେଲେ। ତାହାଥ୍‌ଲା ଗିଲ୍ ର ଘର। ଲେଖିକା ଯେବେ ଲେଖୁବାକୁ ବସିପଡ଼ନ୍ତି ଗିଲୁ ତାଙ୍କର ଧ୍ୟାନ ଆକର୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ଉପରୁ ତଳକୁ ଓ ତଳୁ ଉପରକୁ ଖୁବ୍ ଜୋର୍‌ରେ ଦୌଡ଼ୁଥିଲା। କେବେକେବେ ଲେଖୁ ତାକୁ ଗୋଟିଏ ଲମ୍ବା ଲଫାଫାରେ ଭର୍ତ୍ତିକରି ଟେବୁଲ ଉପରେ ରଦେଉଥିଲେ କିନ୍ତୁ ତା’ର ମୁଣ୍ଡ ଓ ଆଗ ଗୋଡ଼ ଦୁଇଟି ବାହାରେ ରହୁଥିଲା। ଭୋକ ହେଲେ ଚିକ୍-ଚିକ୍ ଶବ୍ଦକରି ସୂଚନା ଦେଉଥିଲା ଏବଂ କାଜୁ ଓ ବିସ୍କୁଟ୍ ଖାଉଥିଲା। କିନ୍ତୁ କାଜୁ ତା’ର ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ ଥିଲା।

ଗିଲୁ ଜୀବନର ପ୍ରଥମ ବସନ୍ତ ଆସିଲା। କେତେକ ବାହାର ଗୁଣ୍ଡୁଚିମୂଷା ଜାଲି ପାଖରେ ଆସି ଚିକ୍-ଚିକ୍ ଶବ୍ଦ କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ। ଗିଲ୍ ଅତି ଆତ୍ମୀୟତାର ସହିତ ବାହାକୁ ଦେଖୁଥାଏ। ଲେଖୁ ତାକୁ ବାହାରକୁ ଯିବାପାଇଁ ଝରକା ଜାଲିକୁ ମୋଡ଼ି ଦେଇ ଦ୍ଵାରା ତିଆରି କରିଦେଲେ । ଗିଲୁ ଏହି ବାଟଦେଇ ବାହାରକୁ ଯିବା ଆସିବା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା। ଲେଖ୍କା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଗଲାବେଳେ ଗିଲ୍ ବାହାରେ ନିଜ ସଙ୍ଗାତମାନଙ୍କର ନେତା ହୋଇ କୁଦାକୁଦି କରୁଥାଏ। ଲେଖୁ ଠିକ୍ ଚାରିଟାବେଳେ ଘରକୁ ଫେରିଲା ମାତ୍ରେ ଗିଲୁ ନିଜ ବସାକୁ ଫେରିଆସେ। ଲେଖ୍କାଙ୍କର ପାଳିତ ଜୀବଜନ୍ତୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କାହାରି ତାଙ୍କ ସହିତ ତାଙ୍କ ଥାଳିରେ ଖାଇବାର ସାହସ ନଥିଲା। କେବଳମାତ୍ର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଥିଲା ଗିଲୁ। ଗିଲୁ ତାଙ୍କ ଥାଳି ପାଖରେ ବସି ଭଲରେ ଭାତ ଖାଇବା ଶିଖ୍ ଯାଇଥିଲା। ଥରେ ଆକସ୍ମିକ କାର୍ ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ଆଘାତ ହୋଇ ଲେଖ୍ୟ ଚିକିତ୍ସାଳୟରେ ରହିଲେ। ଦୁଃଖରେ ଗିଲୁ ବହୁତ କମ୍ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇଲା।

ଯଦି କେହି ଘରର କବାଟ ଫିଟାଇଲେ ସେ ଦୌଡ଼ି ଉପରୁ ତଳକୁ ଆସେ; କିନ୍ତୁ ଲେଖ୍କାଙ୍କ ନ ପାଇ ପୁନର୍ବାର ନିଜ ବସାକୁ ଫେରିଯାଏ। ଘରେ ଲେଖ୍କା ଅସୁସ୍ଥ ଥିଲେ, ଗିଲୁ ତାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ପାଖରେ ବସି ନିଜର ଛୋଟ ପଞ୍ଝା ଦୁଇଟିରେ ତାଙ୍କ ବାଳକୁ ଆଉଁସୁଥିଲା। ଗୁଣ୍ଡୁଚିମୂଷାର ଜୀବନ କାଳ ମାତ୍ର ଦୁଇ ବର୍ଷ । ଗିଲୁ ତା’ର ଜୀବନର ଶେଷଦିନରେ ଆଉ ବାହାରକୁ ଗଲା ନାହିଁ କି କିଛି ଖାଇଲା ନାହିଁ। ରାତିରେ ଭୀଷଣ ଯନ୍ତ୍ରଣାରେ ମଧ୍ୟ ସେ ଝୁଲାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଲେଖୁଙ୍କ ପାଖକୁ ଆସିଥିଲା ଏବଂ ନିଜର ଗିଲୁ ସୋନଜୁହି ଲତାକୁ ଭଲ ପାଉଥିଲା। ତେଣୁ ତାକୁ ସେହି ଲତା ତଳେ ସମାଧ୍ ଦିଆଗଲା। ଦିନେ ଗିଲୁ ସେହି ଲତାରେ ଜୁହୀର ହଳଦିଆ କଢ଼ରୂପ ନେଇ ଫୁଟିବ ବୋଲି ଲେଖ୍କାଙ୍କ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଶ୍ଵାସ ଥିଲା । ଦିନେ ଲତାରେ ଗୋଟିଏ ହଳଦିଆ ଫୁଲ ଫୁଟିଲା, ଲେଖୁକା ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲେ ଗିଲୁ ଫୁଲର ରୂପ ଧାରଣ କରି ତାଙ୍କୁ ଚମକାଉଛି।

विवयवस्तु

(i) सोनजुही …………………………. आ गया हो!
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଆଜି ମାଳତୀ ଗଛରେ ଗୋଟିଏ ହଳଦିଆ କଢ଼ ଫୁଟିଛି। ଏହା ଦେଖ୍ ଲେଖ୍କାଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଛୋଟ ଜୀବର ସ୍ମରଣ ହେଲା ଯାହା ଏହି ଘନ ସବୁଜ ରଙ୍ଗର ଲତାରେ ଲୁଚି ରହୁଥିଲା ଓ ହଠାତ୍ ତାଙ୍କ କାନ୍ଧ ଉପରେ ଡେଇଁ ତାଙ୍କୁ ଚମକାଇ ଦେଉଥିଲା। ତେବେ ମୁଁ (ଲେଖିକା) କଢ଼ର ସନ୍ଧାନରେ ରହିଥିଲି। ଆଜି ସେ କ’ଣ ଅଛି। କିନ୍ତୁ ସେହି ଛୋଟ ଜୀବଟା ସମ୍ଭବତଃ ଏବେ କଢ଼ ରୂପ ନେଇ ମାଟିରେ ମିଶିଯାଇଥବ । କିଏ ଜଣେ ସୁନେଲି କଢ଼ ରୂପରେ ଉପରୁ ଆସି ମୋତେ ଚକାଉଛି

(ii) अचानक …………………….. प्रयुक्त करते हैं।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ହଠାତ୍ ଦିନେ ସକାଳବେଳା ଲେଖୁ ଘର ବାରଣ୍ଡାରୁ ଦେଖୁଲେ, ଦୁଇଟି କାଉ ଗୋଟିଏ କୁଣ୍ଡର ଚାରିପଟୁ ଥଣ୍ଟରେ ଲୁଚକାଳି|ଛୁଆଁଛୁଇ ଖେଳ ଖେଳୁଛନ୍ତି। ଏହି କାକ ଭୁଷୁଣ୍ଣ ଏକ ବିଚିତ୍ର ପକ୍ଷୀ ଏକାସମୟରେ ଆଦର ଓ ଅପମାନ ପାଉଛି । ଆମ ବିଚାରରେ ପୂର୍ବପୁରୁଷମାନେ ଗରୁଡ଼, ମୟୂର, ହଂସ ରୂପରେ ଆସନ୍ତିନି। ପିତୃପକ୍ଷରେ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ସମୟରେ ଆମ ପୂର୍ବପୁରୁଷ ଆମଠାରୁ କିଛି ପାଇବାପାଇଁ କାଉ ରୂପରେ ଆବିର୍ଭୂତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ଏତିକ ନୁହେଁ। ଏହି ଅନାଦର ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ।

(iii) मेराकाकपुराण ……………………… पड़ा था।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ମୋର କାକ ପୁରାଣର ସତ୍ୟ-ଅସତ୍ୟର ବିଚାର କରିବାରେ ହଠାତ୍ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି ହେଲା! ଗୁଣ୍ଡୁଚିମୂଷାର ଛୋଟ ଛୁଆଟିଏ, ବୋଧହୁଏ ସେ ବସାରୁ ଖସିପଡ଼ିଛି। କାଉମାନେ ତାକୁ ଖାଇବାକୁ ତତ୍ପର ଥିଲେ। କାଉ ଥଣ୍ଟଦ୍ୱାରା ସେ ଛୁଆ ଦେହରେ ଦୁଇଟି ଘାଆ ହୋଇଥିଲା, ତେଣୁ ସେ ନିଶ୍ଚଳ ହୋଇ କୁଣ୍ଡରେ ଲାଗି ପଡ଼ିଥିଲା।

(iv) सबने कहा …………………….. देखने लगा।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସମସ୍ତେ କହିଲେ, କାଉ ଆଘାତ ଘାରୁ ବଞ୍ଚିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, ତେଣୁ ତାକୁ ସେହିପରି ରଖାଯାଉ। କିନ୍ତୁ ମନ ମାନିଲା ନାହିଁ। ଲେଖ୍କା ତାକୁ ଧରେ ଉଠାଇ କୋଠରୀକୁ ଆଣିଲେ, ତୁଳାଦ୍ଵାରା ରକ୍ତ ସଫାକରି ଘାଆ ଉପରେ ମଲମ ଲଗାଇଲେ। ତୁଳା ବତିଦ୍ଵାରା ତାହାର ପାଟିରେ ଦୁଗ୍ଧ ଟୋପା ପକାଇଲେ; କିନ୍ତୁ ସେ ମୁହଁ ଖୋଲିଲା ନାହିଁ, କ୍ଷୀର ସବୁ ଦୁଇପଟକୁ ବହିଗଲା। କେତେ ଘଣ୍ଟାର ଚିକିତ୍ସା ପରେ ତା’ ପାଟିରେ ପାଣି ଟୋପା ପକାଇବା ସମ୍ଭବ ହେଲା। ତିନିଦିନ ପରେ ସେ ସୁସ୍ଥ ଓ ଆଶ୍ଵସ୍ତ ଜଣା ପଡ଼ିଲା। ତାହାର ଦୁଇଟି ନୀଳ ଆଖୁ ମୋତି ପରି ଏଣେତେଣେ ଦେଖୁଥିଲା।

(v) तीन-चार ……………………. आश्चर्य होता था।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ତିନି-ଚାରି ମାସରେ ତା’ର ଚିକ୍‌କଣ ଲୋମ ଗୁଚ୍ଛ ବିଶିଷ୍ଟ ଲାଞ୍ଜ ଓ ଚକ୍-ଚକ୍ ଆଖୁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଗିଲୁ ରଖାଗଲା। ଲେଖୁ ଗୋଟିଏ ହାଲ୍‌କା ଫୁଲ ଟୋକେଇରେ ତୁଳା ବିଛାଇ ତାକୁ ଝରକାରେ ଟାଙ୍ଗିଦେଲେ। ଦୁଇ ବର୍ଷ ଗିଲୁ ଘରେ ରହିଲା। ଟୋକେଇଟିକୁ ନିଜେ ହଲାଇ-ହଲାଇ ଝୁଲା ଝୁଲୁଥାଏ ଓ ମୋତି ଭଳି ନିଜ ଆଖ୍ୟାରେ ଭିତରୁ ବାହାରକୁ ଦେଖୁ ସବୁ ବୁଝି ଯାଉଥାଏ। କିନ୍ତୁ ତା’ର ବୁଝିବା ଶକ୍ତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଦେଖୁ ସମସ୍ତେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ।

(vi) जब मैं …………………. उसे कुतरता।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ;
ଯେତେବେଳେ ଲେଖୁ ଲେଖିବା ପାଇଁ ବସନ୍ତ ସେ ତାଙ୍କର ଧ୍ୟାନ ଆକର୍ଷଣ କରିବାପାଇଁ ତାଙ୍କ ଗୋଡ଼ ପାଖରେ ଆସି ଶୀଘ୍ର ପର୍ଦା ଉପରେ ଚଢ଼ି ପୁନର୍ବାର ତଳକୁ ଆସିଯାଏ। ଲେଖୁ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାକୁ ଧରିବାକୁ ନ ଉଠନ୍ତି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ଏମିତି କରୁଥାଏ। ବେଳେବେଳେ ଲେଖ୍କା ଗିଲ୍ କୁ ଧରି ଗୋଟିଏ ଲମ୍ବା ଲଫାଫାରେ
ଭର୍ତ୍ତିକରି, ତାହାର ମୁଣ୍ଡ ଓ ଆଗ ପଞ୍ଝା ବହୁ ସମୟଯାଏ କାନ୍ଥକୁ ଆଉଜି ଛିଡ଼ା ଚିକ୍ ଶବ୍ଦ କରି ମୋତେ ସୂଚନା ଦିଏ ଖାଇଦିଏ।

(vii) फिर गिल्लू …………………… झूलने लगता।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ;
ପୁଣି ଗିଲୁ ଜୀବନର ପ୍ରଥମ ବସନ୍ତ ଋତୁ ଆସିଲା। ନିମ-ଚାମେଲିର ସୁଗନ୍ଧି ମୋ କୋଠରିରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଆସିବାକୁ ଲାଗିଲା। କେତେକ ବାହାର ଗୁଣ୍ଡୁଚିମୂଷା ଝରକା ଜାଲି ପାଖରେ ଆସି କିଛି ନ ଜାଣିଲା ପରି ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଲା। ଲେଖ୍କା ଜାଲିର କୋଣଟିଏ ହଟାଇ ଦେଲେ ଓ ଗିଲୁ ରାସ୍ତାଦେଇ ବାହାରକୁ ଯିବା ପରେ ମୁକ୍ତିର ଦୁଇଟିକୁ ବାହାରେ ରଖ୍ ତାକୁ ଟେବୁଲ ଉପରେ ଥୋଇ ଦିଅନ୍ତି। ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ହୋଇ ସେ ନିଜ ଆଖରେ ମୋର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଦେଖୁଥାଏ। ଭୋକ ହେଲେ ଚିକ୍- କାଜୁ ବା ବିସ୍କୁଟ୍ ମିଳିଲେ ଲଫାଫାର ବାହାରେ ଥିବା ପଞ୍ଝାରେ ଧରି ଆଣି ତାକୁ|କୋଠରି ବନ୍ଦ ରହୁଥିଲା। ଲେଖୁ କଲେଜରୁ ଫେରିଲେ କୋଠରି ଖୋଲାଯାଏ ଓ ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶ କଲେ ଗିଲୁ ନିଜ ଜାଲି ବାଟଦେଇ ବାହାରୁ ଆସି ମୋ ପାଦରୁ ମୁଣ୍ଡ ଓ ମୁଣ୍ଡରୁ ପାଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୌଡ଼ିବାକୁ ଲାଗେ। ତାହାର ଏହା ନିତିଦିନିଆ କାମ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ଲେଖ୍କା ଘରୁ ବାହାରକୁ ଗଲେ ଗିଲୁ ମଧ୍ୟ ଝରକା ଖୋଲି ଜାଲି ବାଟଦେଇ ବାହାରକୁ ଚାଲିଯାଏ ଓ ଦିନ ତମାମ ଗୁଣ୍ଡୁଚିମୂଷାଙ୍କର ସମୂହର ନେତା ହୋଇ ଡାଳରେ ଡିଆଁ-ଡେଇଁ କରୁଥାଏ। ଠିକ୍ ଚାରିଟା ବାଜିଲେ ସେ ଘର ଭିତରକୁ ଆସି ନିଜ ଝୁଲାରେ ଝୁଲିବାକୁ ଲାଗେ।

(viii) मुझे चौंकाने …………………….. नहीं आता।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ ତାହା ଅଜାଣତରେ କେବେ ଓ କିପରି ଭୟ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିଲା। ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଫୁଲଦାନୀ, ପରଦାର ଭାଙ୍ଗ ଓ ସୋନଜୁହୀର ପତ୍ରରେ ଲୁଚି ଗିଲୁ ସ୍ତମ୍ବିତ କରୁଥିଲା। ମୋ ପାଖରେ ବହୁତ ପଶୁପକ୍ଷୀ ଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଆକର୍ଷଣ ମଧ୍ଯ କମ୍ ନ ଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଜୀବଜନ୍ତୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କାହାର ମୋ ଥାଳିରେ ଖାଇବାର ସାହସ ହୋଇ ନାହିଁ। ମୋର ଏମିତି ସ୍କରଣରେ ନାହିଁ।

(ix) गिल्लू उनमें ………………… फेंक देता था।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ;
ଥରେ ମୋଟର ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ଆହତ ହେବାରୁ ଲେଖ୍କାଙ୍କୁ କିଛିଦିନ ପାଇଁ ଚିକିତ୍ସାଳୟରେ ରହିବାକୁ ପଡ଼ିଲା। ଯେତେବେଳେ ମୋର କୋଠରି ଖୋଲାଯାଏ ଗିଲୁ ନିଜ ଝୁଲାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଯାଉଥିଲା। ପୁଣି ଅନ୍ୟ କାହାକୁ ଦେଖୁଲେ ଶୀଘ୍ର ନିଜ ଝୁଲାକୁ ଫେରିଯାଏ। ସମସ୍ତେ ତାକୁ କାଜୁ ଦେଉଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଲେଖୁ ଚିକିତ୍ସାଳୟରୁ ଫେରି ତାହାର ଝୁଲା ସଫାକରି ଦେଖିଲେ ସେଥ‌ିରେ କାଜୁଭରା ରହିଛି। ଯେଉଁଥୁରୁ ଜଣାଯଉଥିଲା ଉଭୟ ପରସ୍ପରକୁ କେତେ ଭଲ ପାଉଥିଲେ, ସେ ନିଜର ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ କମ୍ ଖାଉଥିଲା। ଲେଖୁ ଘରେ ବେମାର ପଡ଼ିଲେ ଗିଲୁ ତାଙ୍କର ତକିଆ ପାଖରେ ବସି ନିଜ ଛୋଟ ଛୋଟ ପଞ୍ଝାରେ ମୁଣ୍ଡକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଆଉଁସୁଥୁଲା ଜଣେ ସେବିକା ପରି।

(ix) गिल्लू उनमें ………………… फेंक देता था।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଗିଲୁ ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା ଥିଲା। ଲେଖିକା ଯେଉଁ ସମୟରେ ଖାଇବାକୁ ଘରେ ପହଞ୍ଚନ୍ତି, ସେ ଝରକାରୁ ବାହାରି ଅଗଣା ପାର ହୋଇ ଖାଇବା ଘରେ ଯାଇ ଲେଖ୍କାଙ୍କ ଥାଳି ପାଖରେ ବସିଯାଇଥାଏ। ବଡ଼ କଷ୍ଟରେ ତାକୁ ଥାଳି ପାଖରେ ବସାଇ ଖାଇବା ଶିଖାଇଲେ। ସେ ମୋ ଥାଳିରୁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଭାତ ଉଠାଇ ଭଲରେ ଖାଇବା ଶିଖ୍ଯାଇଥିଲା। କାଜୁ ତାହାର ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ ଥିଲା ଓ ଯେଉଁ ଦିନ କାଜୁ ନମିଳିଲେ ସେ ଅନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ବନ୍ଦ କରି ଦେଉଥିଲା ବା ଝୁଲାରୁ ତଳକୁ ଫିଙ୍ଗି ଦେଉଥିଲା।

(x) उसी बीच मुझे ………………… समान लगता।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ରହିବାକୁ ପଡ଼ିଲା। ଯେତେବେଳେ ମୋର କୋଠରି ଖୋଲାଯାଏ ଗିଲୁ ନିଜ ଝୁଲାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଯାଉଥିଲା। ପୁଣି ଅନ୍ୟ କାହାକୁ ଦେଖୁଲେ ଶୀଘ୍ର ନିଜ ଝୁଲାକୁ ଫେରିଯାଏ। ସମସ୍ତେ ତାକୁ କାଜୁ ଦେଉଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଲେଖି ଚିକିତ୍ସାଳୟରୁ ଫେରି ତାହାର ଝୁଲା ସଫାକରି ଦେଖିଲେ ସେଥ‌ିରେ କାଜୁଭରା ରହିଛି। ଯେଉଁଥିରୁ ଜଣାଯାଉଥିଲା ଉଭୟ ପରସ୍ପରକୁ କେତେ ଭଲ ପାଉଥିଲେ, ସେ ନିଜର ପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ କମ୍ ଖାଉଥିଲା। ଲେଖୁ ଘରେ ବେମାର ପଡ଼ିଲେ ଗିଲୁ ତାଙ୍କର ତକିଆ ପାଖରେ ବସି ନିଜ ଛୋଟ ଛୋଟ ପଞ୍ଝାରେ ମୁଣ୍ଡକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଆଉଁସୁଥିଲା ଜଣେ ସେବିକା ପରି।

(xi) गरमियों में ………………………. पकड़ा था।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଲେଖୁ ଗରମ ସମୟରେ ଦ୍ବିପହରରେ ଘର କାମ କରୁଥିଲେ, ଗିଲୁ ବାହାରକୁ ନ ବାହାରି କଲା। ସେ ମୋ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ସୁରେଇ ଉପରେ ବସିଯାଏ। ଏହିପରି ହଲକା ଥଣ୍ଡା ମଧ୍ୟ ରହୁଥିଲା। ଗୁଣ୍ଡୁଚିମୂଷାର ଜୀବନକାଳ ଦୁଇ ବର୍ଷରୁ ଅଧ‌ିକ ନୁହେଁ। ତେଣୁ ଗିଲ୍ ର ଅନ୍ତିମ ଯାତ୍ରା ଶେଷ ହୋଇ ଆସୁଥାଏ। ଦିନ ତମାମ ସେ କିଛି ଖାଇଲା ନାହିଁ କି ବାହାରକୁ ଗଲା ନାହିଁ। ରାତିରେ ଭୀଷଣ ଯନ୍ତ୍ରଣାରେ ସେ ନିଜ ବସାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଲେଖୁଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଥିଲା। ନିଜର ଥଣ୍ଡା ପଞ୍ଝାରେ ସେ ଲେଖୁଙ୍କର ସେହି ଆଙ୍ଗୁଳିଟିକୁ ଧରିଲା ଯାହା ସେ ବାଲ୍ୟକାଳର ମରଣାସନ୍ନ ଅବସ୍ଥାରେ ଧରିଥିଲା।

(xii) पंजे ………………….. देता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ପଞ୍ଝା ଏତେ ଥଣ୍ଡା ହୋଇଥିଲା ଯେ, ଲେଖୁ ଉଠିକରି ହିଟର ଲଗାଇ କିଛି ଉଷ୍ଣତା ସୃଷ୍ଟିକଲେ। କିନ୍ତୁ ପ୍ରଭାତର ପ୍ରଥମ କିରଣ ସ୍ପର୍ଶ ମାତ୍ରେ ଗିଲ୍ ଅନ୍ତିମ ନିଃଶ୍ଵାସ ନେଲା। ତାହାର ଝୁଲା ଓହ୍ଲାଇ ରଖାଗଲା ଓ ଝରକାର ଜାଲି ବନ୍ଦ କରି ଦିଆଗଲା। କିନ୍ତୁ ଗୁଣ୍ଡୁଚିମୂଷାର ନୂତନ ପିଢ଼ି ଜାଲି ନିକଟରେ ଚିକ୍-ଚିକ୍ କରୁଥିଲେ ଓ ସୋନଜୁହୀର ବସନ୍ତ ଆସିଯାଉଛି। ସୋନଜୁହୀ ଲତା ତଳେ ମାଟିରେ ତାକୁ ସମାଧ୍ ଦିଆଗଲା କାରଣ ସେ ଲତା ତାହାର ଅଧ୍ଵ ପ୍ରିୟ ଥିଲା। ଲେଖ୍କାଙ୍କ ଆଜିଯାଏ ବିଶ୍ଵାସ ଅଛି ଯେ କୌଣସି ଦିନ ଗିଲ୍ ସୋନଜୁହୀର ହଳଦିଆ କଢ଼ ରୂପେ ଫୁଟିବ

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

गिल्लू – गिलहरी, गिलाई, चेखुरा (ଗୁଣ୍ଡୁଚିମୂଷାର ନାମ) चूहे की तरह की मोटि रोएंदार पूँछ का छोटा जीव जो पेड़ो पर रहता है। (ମୂଷା ପରି ମୋଟା ଘନ ଲାଞ୍ଜଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ଛୋଟିଆ ଜୀବ ଯିଏ ଗଛ ଉପରେ ରହେ)।

काक भुशुण्डि – एक ब्राह्मण जो लोमश मुनि के शाप से कौआ हो गये थे और प्रभु श्रीराम के बड़े भक्त थे। (ଜଣେ ରାମଭକ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଯିଏ ଲୋମଶ ମୁନିଙ୍କ ଶାପରୁ କାଉ ହୋଇଯାଇଥିଲେ।)।

अवमानित – अपमानित ( ଅପମାନିତ)।

पितरपक्ष – कुआँर की कृष्ण प्रतिपदा से अमावास्या तक का समय जब मृत पूर्व पुरुषों के नाम पर श्राद्ध आदि किया जाता है। (ପିତୃପକ୍ଷ ବା କୁଆଁର ମାସ କୃଷ୍ଣ ପ୍ରତିପଦଠାରୁ ଅମାବାସ୍ୟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟ ଯେଉଁଥିରେ ମୃତ ପୂର୍ବଜମାନଙ୍କର ଶ୍ରାଦ୍ଧ କରି ବ୍ରାହ୍ମଣ ଭୋଜନ କରାଯାଏ)

सिरहाने – चारपाई में सिर की ओर का भाग। (ମୁଣ୍ଡପଟେ)।

वासन्ती – वसंत-संबंधी (ବସନ୍ତ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ)।

चमेली – चंपक बेलि पुष्प (ଯୁଇ ଫୁଲ)।

सोनजूही – एक प्रकार का पीला फूल (ଏକ ପ୍ରକାର ମାଳତୀ ଫୁଲ)।

अनायास – आसानी से (ସହଜରେ)।

हरीतिमा – हरियाली (ସବୁଜବର୍ଣ୍ଣ/ସବୁଜିମା)।

लघुप्राण – छोटा जीव (ଛୋଟ ପ୍ରାଣୀ)।

छूआ-छुऔवल – छुने-छिपने का खेल (ପିଲାମାନଙ୍କର ଚୋର ପୁଲିସ ଖେଳ)।

समादरित – बिशेष आदर (ସମ୍ମାନିତ)।

अनादरित – आदर का अभाव (ଯାହାର ଆଦର ହୁଏ ନାହିଁ| ତିରସ୍କାର)।

अवतीर्ण – प्रकट (ଆବିର୍ଭାବ ହେବା ବା ପ୍ରକଟ ହେବା)।

कर्कश – कटु (କଟୁ ବା କାନକୁ ଭଲ ନ ଲାଗିବା)।

काकद्वय – दो कौए (ଦୁଇଟି କାଉ)।

निश्चेष्ट् – बिना किसी चेष्टा (ଚେଷ୍ଟାହୀନ)।

अश्वस्त – निश्चित (ନିଶ୍ଚିତ ବା ସାର୍ଚ୍ଚନା ପ୍ରାପ୍ତ)।

स्निग्ध – चिकना (ଚିକକଣ ବା ପାଲିସ)।

विस्मित – आश्चर्यचकित (ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଚକିତ)।

लघु गात – छोटा शरीर (ଛୋଟ ଦେହ)।

अपवाद – सामान्य नियम को बाधित था मर्यादित करनेवाला (ସାମାନ୍ୟଠାରୁ ଅଲଗା)।

परिचारिका – सेविका (ସେବିକା)।

मरणासन्न – जिसका मृत्यु निकट हो (ମୃତ୍ୟୁ ନିକଟରେ)।

उष्णता – गरमी (ଉଷ୍ଣତା)।

पीताभ – पीले रंग का (ଈଷତ୍ ହଳଦିଆ)।

लेखिका का परिचय

महादवी वर्मा का जन्म उत्तरप्रदेश के फर्रुखाबाद शहर में सन् 1907 को हुआ। उनकी माता हेमरानी और पिता गोविन्दप्रसाद वर्मा- दोनों कुलीन और धनी परिवार के थे। महादेवी का बचपन सुख-चैन से बीता। महादेवीजी ने इलहावाद विश्वविद्यालय से संस्कृत में एम.ए. किया। फिर वे प्रयाग महिला विद्यापीठ में प्रिंसिपाल बन गई। हादेवी प्यार और पीड़ा की लेखिका है। अपनी कविताओं में उन्होंने मानव की पीड़ा, वेदना, विवशता और शक्ति-सामर्थ्य का वर्णन किया। इसलिए उनके काव्य अत्यन्त सरल और मार्मिक बन गये। वे छायावाद युग की प्रसिद्ध कवयित्री थीं। अपनी रचनाओं में उन्होंने ईश्वर की चेतना, मानव प्रेम, मानव-मन की कोमलता, स्नेह-प्रेम, करुणा-वेदना को उजागर किया। उनकी गद्य-रचनाएँ पाठक की आँखों के सामने चित्र खड़े कर देती हैं।

प्रमुख रचनाएँ:
1. काव्य – नीहार, रश्मि, नीरज, सांध्यगीत और दीपशिखा।
2.  रेखाचित्र – अतीत के चलचित्र, स्मृति की रेखाएँ।
3. संस्मरण – पथ के साथी।
4. निबंध तथा भूमिकाएँ – शृंखला की कड़ियाँ, महादेवी का विवेचनात्मक गद्य, क्षणदा और संकल्पिता।
उन्होंने ‘चाँद’ पत्रिका की संपादना की। उन्हें मंगल प्रसाद पारितोषिक, पद्म भूषण तथा ज्ञानपीठ पुरस्कार से सम्मानित किया गया है।

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 Solutions CHSE Odisha Chapter 9 Integration Ex 9(i) Textbook Exercise questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Exercise 9(i)

Evaluate the following Integrals.
Question 1.
I = \(\int_1^3\)5x² dx
Solution:
Here a = 1, b = 3, f(x) = 5x²
⇒ nh = b – a = 3 – 1 = 2

Question 2.
I = \(\int_{-1}^1\)ex dx
Solution:
Here a = -1, b = 1, f(x) = x, nh = b – a = 2

Question 3.
I = \(\int_0^6\)x dx
Solution:
Here a = 0, b = 6, f(x) =x, nh = b – a = b

Question 4.
I = \(\int_0^4\)(x² + 2x + 4) dx
Solution:
Here a = 0, b = 4, f(x) = x² + 2x + 4 and nh = b – a = 4

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Important Questions Chapter 2 ଶ୍ବସନ Important Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Life Science Important Questions Chapter 2 ଶ୍ବସନ

Objective Type Questions with Answers 

A ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ

1. ‘ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର’ ଓ ‘ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା’ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ଜୀବକୋଷରେ ରହିଥ‌ିବା ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରି ଆକୁ ‘ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର’ ଓ ATPକୁ ‘ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା’ କୁହାଯାଏ ।

2. ‘ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର’ ଓ ATPକୁ ‘ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା’ କୁହାଯାଏ । ଗୋଟିଏ ATP ଅଣୁରୁ କେତେ ପରିମାଣର ଶକ୍ତି ମିଳେ ?
ଉ-
ଗୋଟିଏ ATP ଅଣୁ ଭାଙ୍ଗି ADP ଓ Pi ରେ ପରିଣତ ହେଲେ 30.5 କିଲୋ -ଜୁଲ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ ।

3. ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ଥ‌ିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଲେଖ ।
ଉ-
ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ହେଲା; ଉଦ୍ଭିଦରେ ଷ୍ଟୋମାଟା ଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ ହୁଏ, କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରରେ .ଏଥ‌ିପାଇଁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ରହିଛି ।

4. ମଣିଷର ଶ୍ବାସତନ୍ତ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
ମନୁ ଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ଥ‌ିବା ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକର ନାମ ହେଉଛି-
ଅଂଶଗୁଡ଼ିକର ନାମ ହେଉଛି-

• ନାସାରନ୍ଧ୍ର,
• ନାସାପଥ,
• ଗ୍ରସନୀ,
• ଶ୍ଵାସନଳୀ,
• ଶ୍ଵାସନଳିକା,
• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ।

5. ନାସାରନ୍ଧ୍ରର ଗଠନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଲେଖି ।
ଉ-
ପାଟି ଉପରେ ଶ୍ୱାସପଥର ଦ୍ଵାରଭାବେ ଦୁଇଟି ନାସାରନ୍ଧ୍ର (ନାକପୁଡ଼ା) ରହିଛି । ଏଥିରୁ ଶ୍ଵାସପର୍ଥ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ନାକପୁଡ଼ା ଦୁଇଟିର ଅଗ ଉପାସ୍ଥି ଦ୍ବାରା ଗଠିତ ।

6. ନାସା-ଗ୍ରେସନୀ ଓ ମୁଖ-ଗ୍ର ସନୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ନାସାପଥ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ରସନୀର ଅଂଶକୁ ନାସା – ଗ୍ରସନୀ ଓ ମୁଖଗହ୍ଵର ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଅଂଶକୁ ମୁଖ- ଗ୍ରସନୀ କୁହାଯାଏ ।

7. ଗ୍ଲଟିସ୍ ଓ ଗଲେଟ୍ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ
ଗ୍ରସନୀର ଶେଷ ଭାଗରୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଓ ଶ୍ଵାସନଳୀ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ବାରକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ ଓ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେଟ୍ କୁହାଯାଏ ।

8· ଲେଖ ।
ଉ-
ଶ୍ଵାସନଳୀର ଆରମ୍ଭରେ ସ୍ୱରପେଟିକା ରହିଥାଏ ଏବଂ ଏଥିରେ ଥିବା ସରୁ ସରୁ ସୂତାପରି ସ୍ୱରତନ୍ତ୍ରୀ ବା ଭୋକାଲ କର୍ଡ଼ର କମ୍ପନଦ୍ବାରା ଧ୍ଵନି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

B ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. କେଉଁ ଧମନୀଦ୍ଵାରା ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ CO₂ ଯୁକ୍ତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ଆସିଥାଏ ?
2. ଜୀବକୋଷରେ କାହାକୁ ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା କୁହାଯାଏ ?
3. ଜୈବିକ ଜାରଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ବିପାଚକ କେଉଁ ଅଙ୍ଗିକାରେ ଥାଏ ?
4. ବେଙ୍ଗଫୁଲା ଓ ମାଛ କାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ?
5. ଶୀତସୁପ୍ତି ସମୟରେ ବେଙ୍ଗ କାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ?
6. ଉଦ୍ଭଦର ଷ୍ଟୋମାଟା ଖୋଲିବା ଓ ବନ୍ଦ ହେବା କାହା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ?
7. ଜିଆ, ଜୋକ ଓ ବେଙ୍ଗ କେଉଁ ଅଙ୍ଗଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ?
8. କଇଁଛ, କୁମ୍ଭୀର, ତିମି କାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ କରନ୍ତି ?
9. ସାର ହାନ୍ସ କ୍ରେବସ୍‌ କେଉଁ ମସିହାରେ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ?
10. ବେଙ୍ଗ କାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ?
11. ଜୀବ ଶରୀରରେ ହେଉଥ‌ିବା ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
12. ଜୈବ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ଶକ୍ତି କେଉଁ ଅଣୁରେ ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହେ ?
13. ଜୀବକୋଷରେ କେଉଁ ଅଙ୍ଗିକା ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର ରୂପେ କରେ ?
14. ମନୁଷ୍ୟ ଶ୍ଵାସପଥର ପ୍ରଥମ ଭାଗକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
15. ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ମଧ୍ୟରେ ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ କେତୋଟି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଥାଏ ?
16. ଶ୍ଵାସନରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଶକ୍ତି କ’ଣ ଗଠନରେ ବ୍ୟବହୃତ ??

C. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଜୀବକୋଷରେ ଖାଦ୍ୟର ଜାରିତ ହୋଇ ସେଥୁ ………………….. ନିର୍ଗତ ହୁଏ ।
2. ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ ତାହାକୁ ………………….. କୁହାଯାଏ ।
3. ଶ୍ୱସନ ଏକ ………………….. ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।
4. ଅମ୍ଳଜାନର ଉପସ୍ଥିତିରେ ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ଵାସନକୁ ………………….. କୁହାଯାଏ ।
5. ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ବସନକୁ କୁହାଯାଏ । ………………….. ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
6. ଗ୍ଲାଇକୋଲି ସିସ୍ ଜୀବକୋଷର …………………. ଠାରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
7. କ୍ରେବସ୍ ଚକ୍ର ଜୀବକୋଷର ଜାଚକ୍ରେ।ସେର …………………. ଠାରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
8. କ୍ରେ ବସ୍ ଚକ୍ର ………………….. ମାସଦ୍ଵାରେ ଅଲିଫୁବା ହୋଇଥିଲା ।
9. ଷ୍ଟୋମାଟୋ ଖୋଲିବା ଓ ବନ୍ଦ ହେବା ………………….. ନିର୍ଭରଶୀଳ ।
10. ହାଇଡ୍ରାଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀ …………………. କରେ ।
13. ଅସରପା …………………. ଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
14. ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି ……………………… ଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
15. ପାରା …………………… ଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
16. ATP କୁ …………………… କୁହାଯାଏ ।
17. ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆକୁ ……………… କୁହାଯାଏ ।
18. ଗୋଟିଏ ATP ଅଣୁରୁ ……………………. KJ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ ।
19. ନାକପୁଡ଼ା 2ଟିର ଅଗ …………………… ଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ।
21. ପାଟି ଉପରେ ଶ୍ୱାସପଥର ଦ୍ଵାର ଭାବେ ଦୁଇଟି – ………………….. ରହିଛି ।
22. ନାସାପଥଦେଇ ବାୟୁ ଗଲାବେଳେ ଧୂଳିକଣା ଓ ଜୀବାଣୁ ରେ ଲାଗିଯାଆନ୍ତି ।
23. ନାସାପଥ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ରସନୀର ଅଂଶକୁ ………………………. କୁହାଯାଏ ।
24. ଗ୍ରସନୀର ପଛକାନ୍ଥରେ ଏକ ଯୋଡ଼ା ……………………… ରହିଛି ।
25. ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ବାରକୁ ………………………. କୁହାଯାଏ ।
26. ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ବାରକୁ ……………………… କୁହାଯାଏ ।
27. ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାର ………………………. ନାମକ ଏକ ପରଦାଦ୍ଵାରା ବନ୍ଦ ରହେ ।
28. ଶ୍ଵାସନଳୀର ଆରମ୍ଭରେ ………………… ରହିଥାଏ ।
29. ସ୍ଵର ପେଟିକାରେ ………………………. ରାଳମନଦ୍ଵାରା ଶ୍ୱାନି ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ।
Answer:
1. ଶକ୍ତି
2. ଶ୍ବସନ
3. ଅପଚୟ
4. ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ
5. ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ
6. କୋଷଜୀବକ
7. ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ
8. 1953
୨. ଆଲୋକ ଓ ତାପମାତ୍ରା
10. ବିସରଣ
11. ?
12. ?
13. ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର
14. ଗାଲି
15. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍
16. ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା
17. ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର
19. ଉପାସ୍ଥି
18. 30.5
21. ନାସାରନ୍ଧ୍ର
22. ଶ୍ଳେଷ୍ମକ ଝିଲ୍ଲୀ
23. ନାସା ଗ୍ରସନୀ
24. ଟନ୍‌ସିଲ୍
25. ଗ୍ଲଟିସ୍
26. ଗଲେଟ୍
27. ଅଧ୍ହ୍ବା
28. ସ୍ୱରପେଟିକା
29. ଭୋକାଲ୍ କର୍ଡ଼

D ଠିକ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (√ ) ଓ ଭୁଲ୍ ଭକ୍ତି ପାଇଁ (X) ଚିହ୍ନ ଦିଅ ।

1. ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଶ୍ୱସନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
2. ବେଳେବେଳେ ପେଶୀକୋଷରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଅଭାବରେ ପାଇରୁଭେଟ୍ ଅଣୁ ଭାଙ୍ଗି ତିନି ଅଙ୍ଗାରକ ବିଶିଷ୍ଟ ଲାକୁ କ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
3. ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରି ଆରେ ଅନେକ ପ୍ରକାର ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଓ କୋଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଥିବା ଯୋଗୁଁ ପାଇରୁଭେଟ୍‌ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଓ ପରେ ପରେ ବିଭିନ୍ନ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରାକାରରେ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
4. ଛିଦ୍ରାଳ ଓ ହାଇଡ୍ରାଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଶ୍ୱସନ ଅଙ୍ଗ ଥାଏ ।
5. ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଏକ ଶିଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ।
6. ମନୁଷ୍ୟର ପାଟି ଉପରେ ଶ୍ଵାସପଥର ଦ୍ଵାରଭାବେ ନାସାରନ୍ଧ୍ର ରହିଥାଏ ।
7. ଗ୍ରସନୀ କୁହାଯାଏ ।
8. ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ବାରକୁ ଗଲେଟ୍ କୁହାଯାଏ ।
9. ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ବାର ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା ନାମକ ଏକ ପରଦାଦ୍ୱାରା ବନ୍ଦ ରୁହେ । ରନ୍ଦ କୁ6ହ।
10. ମନୁଷ୍ୟ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା 3 ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ ।
11. ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ନିଃଶ୍ଵାସ ହାର ମିନିଟ୍‌କୁ
10. 12 ଥର ।
12. ସଂବାତନ 4 ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଘଟଣା ଅଟେ ।
13. ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା ଥିବାରୁ ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
14. ଗ୍ରସନୀର ଶେଷ ଭାଗରେ ଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେଟ୍ କୁହାଯାଏ ।
15. ମୁଖଗହ୍ଵର ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ରସନୀର ଅଂଶକୁ ମୁଖଗ୍ରସନୀ କୁହାଯାଏ ।
16. ନାକପୁଡ଼ା ଦୁଇଟିର ଅଗ ତରୁଣାସ୍ଥିଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
17. ବିସରଣ ଶ୍ଵାସନର ପର୍ଯ୍ୟାୟ ନୁହେଁ ।
18. ଏକ ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ 16ଟି ATP ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଲେ ୫ଟି ଗ୍ଲା କୋଜ ଭାଙ୍ଗିଥାଏ । କ୍ରି
19.
20. ତିମି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଦ୍ୱାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
21. ଧାନ ଉଭିଦର ପତ୍ରର ଉଭୟ ପୃଷ୍ଠରେ ଷ୍ଟୋମାଟା ଥାଏ ।
22. ପ୍ରଶ୍ଵାସ ସମୟରେ ବକ୍ଷଗହ୍ବରର ଆୟତନ 60% ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
23. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଚାରିପଟେ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ରହିଥାଏ ।
24. ବ୍ରୋନ୍‌ କଲ୍ ଶାଖାପ୍ରଶାଖାରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
Answer:
1. (x)
2. (√)
3.(√)
4.(×)
5. (x)
6. (√)
7. (×)
8.(×)
9.(√)
10. (√)
11. (×)
12. (×)
13. (√)
14. (√)
15. (√)
16. (×)
17. (√)
18. (√)
19. (√)
20. (√)
21. (√)
22. (×)
23. (×)
24. (√)

E ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ପ୍ରଥମ ଯୋଡାର ସମ୍ପର୍କକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଦ୍ବିତୀୟଟିରେ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ –	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍
ଇଷ୍ଟ : ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ	ଶ୍ଵାସନଳୀ ଦ୍ଵାର :
ମାଛ : ଗାଲି	ପେଶୀ :
ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାର : ଗଲେଟ୍	ସାପ :
ସ୍ୱରପେଟିକା : ସ୍ଵର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ	ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା :
ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର : ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ	ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା :

Answer:

ଉ ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍
ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାର : ଗଲେଟ୍‌	ଶ୍ଵାସନଳୀ ଦ୍ଵାର : ଗ୍ଲଟିସ୍
ଇଷ୍ଟ : ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ	ପେଶୀ : ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ କିଣ୍ବନ
ମାଛ ଗାଲି	ସାପ : ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌
ସ୍ୱରପେଟିକା : ସ୍ଵର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ	ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା : ଖାଦ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ
ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର : ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ	ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା : ATP

2.

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍
ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଆଗପଟ : ଷ୍ଟରନମ୍	ପଛପଟ :
ବିଶୁଦ୍ଧ ରକ୍ତ : ଦୂଷିତ ରକ୍ତ	ଫୁସ୍‌ଫୁସ ଶିରା :
ପ୍ରଶ୍ଵାସ : ନିଃଶ୍ବାସ	ସକ୍ରିୟ :
ଜୋକ : ବୁଢ଼ୀଆଣୀ	ଚର୍ମ :
ଲାକଟିକ୍ ଅମ୍ଳ : ସୁରାସାର :	3C:

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍
ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଆଗପଟ : ଷ୍ଟରନମ୍	ପଛପଟ : ମେରୁଦଣ୍ଡ
ବିଶୁଦ୍ଧ ରକ୍ତ : ଦୂଷିତ ରକ୍ତ	ଫୁସ୍‌ଫୁସ ଶିରା : ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ
ପ୍ରଶ୍ଵାସ : ନିଃଶ୍ବାସ	ସକ୍ରିୟ : ନିଷ୍କ୍ରିୟ
ଜୋକ : ବୁଢ଼ୀଆଣୀ	ଚର୍ମ : ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର
ଲାକଟିକ୍ ଅମ୍ଳ : ସୁରାସାର	3C : 2C

Multiple Choice Questions (Mcqs) With Answers

1. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କାହାଦ୍ଵାରା ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ CO₂ ଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ଆସିଥାଏ ?
(A) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା
(B) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ
(C) ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ମହାଶିରା
(D) ନିମ୍ନ ମହାଶିରା
Answer:
(B) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ

2. ଗ୍ରସନୀର ପଛ କାନ୍ଥରେ ଏକଯୋଡ଼ା କ’ଣ ରହିଥାଏ ?
(A) ଟନ୍‌ସିଲ୍
(B) ଗ୍ଲଟିସ୍
(C) ଗଲେଟ୍
(D) ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା
Answer:
(A) ଟନ୍‌ସିଲ୍

3. ବେଙ୍ଗଫୁଲା କାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ?
(A) ନାସାରନ୍ଧ୍ର
(B) ନାସାପଥ
(C) ଗାଲି
(D) ପୁପ୍ ଫୁ ପ୍
Answer:
(C) ଗାଲି

4. ଜୀବକୋଷରେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କାହାକୁ ଶକ୍ତ ମୁଦ୍ର କୁହାଯାଏ ?
(A) ATP
(B) ADP
(C) RNA
(D) DNA
Answer:
(A) ATP

5. ଜୈବିକ ଜାରଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ବିପାଚକ କେଉଁ ଅଙ୍ଗିକାରେ ଥାଏ ?
(A) ଲବକ
(B) ରସଧାନୀ
(C) ରାଇବୋଜାମ୍
(D) ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ
Answer:
(D) ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ

6. ବେଙ୍ଗଫୁଲା ଓ ମାଛ କାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ?
(A) ଚର୍ମ
(C) ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର
(B) ଗାଲି
(D) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍
Answer:
(B) ଗାଲି

7. ଶୀତସୁପ୍ତି ସମୟରେ ବେଙ୍ଗ କାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ?
(A) ଚର୍ମ
(B) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍
(C) ଗାଲି
(D) ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର
Answer:
(A) ଚର୍ମ

8. ଉଭିଦର ଷ୍ଟୋମାଟା ଖୋଲିବା ଓ ବନ୍ଦହେବା ନିମ୍ନୋକ୍ତ କାହା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ?
(A) ଅମ୍ଳଜାନ
(B) ଆଲୋକ
(C) ତାପମାତ୍ରା
(D) ଆଲୋକ ଓ ତାପମାତ୍ରା
Answer:
(D) ଆଲୋକ ଓ ତାପମାତ୍ରା

9. ଜିଆ, ଜୋକ୍ ଓ ବେଙ୍ଗ କେଉଁ ଅଙ୍ଗଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ?
(A) ଗାଲି
(B) ଚର୍ମ
(C) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍
(D) ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର
Answer:
(B) ଚର୍ମ

10. କଇଁଛ, କୁମ୍ଭୀର ଓ ତିମି କାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ
(A) ଗାଲି
(B) ଚର୍ମ
(C) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍
(D) ଶ୍ବାସରନ୍ଧ୍ର
Answer:
(C) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍

11. ସାର ହାନ୍ସ କ୍ରେବସ୍ କେଉଁ ମସିହାରେ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ?
(A) 1950
(B) 1952
(C) 1953
(D) 1950
Answer:
(C) 1953

12. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି କ୍ରେବସ୍ ଚକ୍ରର ଅନ୍ୟ ନାମ ଅଟେ ?
(A) ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ର
(B) ଫରମିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ର
(C) ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ର
(D) ଏସିଟିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ର
Answer:
(A) ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ର

13. କେଉଁଟି ଉଭିଦ କୋଷ ମଧ୍ୟକୁ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଯିବା ଆସିବା ପାଇଁ ଦ୍ଵାର ସଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ?
(A) ଗ୍ରସନୀ
(B) ଗ୍ରହଣୀ
(C) ଷ୍ଟେମାଟା
(D) ଲବକ
Answer:
(C) ଷ୍ଟେମାଟା

14. ବେଙ୍ଗ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ?
(A) ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର
(B) ଗାଲି
(C) ମୁଖଗହ୍ଵର
(D) ମୁଖଗହ୍ଵର ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍
Answer:
(D) ମୁଖଗହ୍ଵର ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍

15. ଜୀବ ଶରୀରରେ ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ?
(A) କାରଣ
(B) ଜୈବିକ ଜାରଣ
(C) ଅଜୈବିକ ଜାରଣ
(D) ସ୍ବତଃ ଜାରଣ
Answer:
(B) ଜୈବିକ ଜାରଣ

16. ଜୈବ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ଶକ୍ତି କେଉଁ ଅଣୁରେ ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହେ ?
(A) RNA
(B) DNA
(D) HIV
(C) ATP
Answer:
(C) ATP

17. ଜୀବକୋଷରେ କେଉଁ ଅଙ୍ଗିକା ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ?
(A) ଲବକ
(B) ରସଧାନୀ
(C) ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ
(D) ଗୁଣସୂତ୍ର
Answer:
(C) ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ

18. ମନୁଷ୍ୟ ଶ୍ଵାସପଥର ପ୍ରଥମ ଭାଗକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ନାସାରନ୍ଧ୍ର
(C) ଗ୍ରସନୀ
(B) ନାସାପଥ
(D) ଶ୍ଵାସନଳୀ
Answer:
(B) ନାସାପଥ

19. ଶ୍ଵାସନଳୀର ଆରମ୍ଭରେ କ’ଣ ରହିଥାଏ ?
(A) ନାସାରନ୍ଧ୍ର
(B) ସ୍ୱରପେଟିକା
(C) ନାସାପଥ
(D) ଗ୍ରସନୀ
Answer:
(B) ସ୍ୱରପେଟିକା

20. ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ମଧ୍ୟରେ ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ କେତୋଟି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଥାଏ ?
(A) 1
(C) 3
(B) 2
(D) 4
Answer:
(B) 2

21. ଶ୍ଵାସନରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଶକ୍ତି କ’ଣ ଗଠନରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ?
(A) RNA
(B) DNA
(C) ATP
(D) ADP
Answer:
(C) ATP

22. ମନୁଷ୍ୟର ପାଟି ଉପରେ ଶ୍ୱାସପଥର ଦ୍ବାରଭାବେ କେଉଁ ଅଙ୍ଗ ରହିଥାଏ ?
(A) ନାସାରନ୍ଧ୍ର
(B) ନାସାପଥ
(C) ଗ୍ରସନୀ
(D) ସ୍ୱରପେଟିକା
Answer:
(A) ନାସାରନ୍ଧ୍ର

23. ନାସାପଥ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ରସନୀର ଅଂଶକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ମୁଖ ଗ୍ରସନୀ
(B) ନାସାଗ୍ରସନୀ
(C) ଟସିଲ୍
(D) ଗଲେଟ
Answer:
(B) ନାସାଗ୍ରସନୀ

24. ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାରକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଗ୍ଲଟିସ୍
(B) ଗେଟ୍
(C) ଟନ୍‌ସିଲ୍
(D) ଗ୍ରସନୀ
Answer:
(A) ଗ୍ଲଟିସ୍

25. ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାର କେଉଁ ପରଦାଦ୍ଵାରା ବନ୍ଦ ରୁହେ ?
(A) ଅଧ୍ୱଜିହ୍ବା
(B) ଜିହ୍ବା
(C) ଗ୍ଲଟିସ୍
(D) ଗଲେଟ୍
Answer:
(A) ଅଧ୍ୱଜିହ୍ବା

26. ମନୁଷ୍ୟ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କେତେ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ ?
(A) 1
(C) 3
(B) 2
(D) 4
Answer:
(C) 3

27. ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ନିଃଶ୍ଵାସ ହାର ମିନିଟ୍‌କୁ କେତେ ଥର ?
(A) 10-12
(B) 15-20
(C) 20-25
(D) 25-30
Answer:
(B) 15-20

28. ସଂବାତନ କେତେ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଘଟଣା ଅଟେ ?
(A) 1
(B) 2
(C) 3
(D) 4
Answer:
(B) 2

29. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କାହାଯୋଗୁଁ ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ ନାହିଁ ?
(A) ଅଧ୍ୱଜିହ୍ବା
(B) ଜିହ୍ବା
(C) ଗ୍ଲଟିସ୍
(D) ଗଲେଟ୍
Answer:
(A) ଅଧ୍ୱଜିହ୍ବା

30. ଗ୍ରସନୀର ଶେଷ ଭାଗରେ ଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଦ୍ଵାରକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଗ୍ଲଟିସ୍
(B) ଗଲେଟ୍
(C) ଟସିଲ୍
(D) ଅଧ୍ଵଜହ୍ବା
Answer:
(B) ଗଲେଟ୍

31. ମଣିଷର ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ର ସମ୍ପର୍କିତ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଟେ ?
(A) ଶ୍ଵାସପଥର ଦ୍ଵାର ଭାଗରେ ଗୋଟିଏ ନାସାରନ୍ଧ୍ର ଅଛି ।
(B) ନାକପୁଡ଼ା ଦୁଇଟିର ଅଗ ଅସ୍ଥି ଦ୍ବାରା ଗଠିତ ।
(C) ଶ୍ଵାସପଥର ଦ୍ବିତୀୟଭାଗ ନାସାପଥ ଅଟେ ।
(D) ଗ୍ରସନୀ ଏକ ପେଶୀବହୁଳ ନଳୀ ଅଟେ ।
Answer:
(D) ଗ୍ରସନୀ ଏକ ପେଶୀବହୁଳ ନଳୀ ଅଟେ ।

32. ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସମ୍ପର୍କିତ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ନୁହେଁ ?
(A) ହାଇଡ୍ରା ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରେ ।
(B) ଜୋକ ଚର୍ମଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
(C) ବେଙ୍ଗ କେବଳ ଫୁସଫୁସ୍ ଦ୍ୱାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
(D) ଅସରପା ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର ଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
Answer:
(C) ବେଙ୍ଗ କେବଳ ଫୁସଫୁସ୍ ଦ୍ୱାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।

33. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଉକ୍ତିଟି ଶ୍ଵାସନର ବିଶେଷତ୍ଵ ନୁହେଁ ?
(A) ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ କୋଷ ଜୀବକରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
(B) ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ଗୋଟିଏ ପାଇରୁଭେଟ ହୁଏ ।
(C) ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନକୁ ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ ମଧ୍ୟ
(D) ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ 38 ଟି ଓ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵସନରେ 2 ଟି ATP ଅଣୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
Answer:
(B) ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ଗୋଟିଏ ପାଇରୁଭେଟ ହୁଏ ।

34. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ତଥ୍ୟଟି ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ ସମ୍ପର୍କିତ ସଠିକ୍ ଉକ୍ତି ନୁହେଁ ?
(A) ଏଥ‌ିପାଇଁ CO₂ ଆବଶ୍ୟକ
(B) ଏଥୁରୁ 2 ଟି ATP ଅଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ
(C) ଏଥିରେ ଇଥାନଲ ଓ ସୁରାସାର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ
(D) ଏଥିରେ ଗ୍ଲା କୋଜର ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଜାରଣ ହୁଏ
Answer:
(A) ଏଥ‌ିପାଇଁ CO₂ ଆବଶ୍ୟକ

35. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ତଥ୍ୟଟି ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ବସନ ସମ୍ପର୍କିତ ସଠିକ୍ ଉକ୍ତି ନୁହେଁ ?
(A) ଏଥିପାଇଁ O₂ ଆବଶ୍ୟକ
(B) ଏଥରୁ 38 ଟି ATP ଅଣୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ
(C) ଏଥିରେ CO₂ + ଜଳ ମୁକ୍ତ ହୁଏ
(D) ଏଥିରେ ଗ୍ଲୁକୋଜର ଅସଂପୂର୍ଣ ଜାରଣ ହୁଏ
Answer:
(D) ଏଥିରେ ଗ୍ଲୁକୋଜର ଅସଂପୂର୍ଣ ଜାରଣ ହୁଏ

36. କେଉଁଟି ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଅଟେ ?

Answer:

37. କେଉଁଟି ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ଇଷ୍ଟରେ ଶର୍କରାର ଅନ୍ତିମ ପରିଣତି ଅଟେ ?
(A) ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ + CO₂ + ଶକ୍ତି
(B) ଇଥାନଲ୍ + CO₂ + ଶକ୍ତି
(C) ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ + CO₂ + ଶକ୍ତି
(D) ଇଥାନଲ୍ + CO₂ + ଶକ୍ତି
Answer:
(D) ଇଥାନଲ୍ + CO₂ + ଶକ୍ତି

38. କେଉଁଟି ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ଶର୍କରାର ଅନ୍ତିମ ପରିଣତି ଅଟେ ?
(A) CO₂ + ଜଳ + ଶକ୍ତି
(B) CO₂ + ଜଳ + ଶକ୍ତି
(C) O₂ + ଜଳ + ଶକ୍ତି
(D) O₂ + ଜଳ + ଶକ୍ତି
Answer:
(B) CO₂+ ଜଳ + ଶକ୍ତି

39. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ମନୁଷ୍ୟର ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ର ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ନୁହେଁ ?
(A) ନାସାର ନ୍ଧ୍ର -ନାସା ପଥ-ଗ୍ରସନୀ – ଶ୍ଵାସନଳୀ –
(B) ନାସାରନ୍ଧ୍ର – ନାସାପଥ – ଗ୍ରସନୀ – ଶ୍ଵାସନଳୀ – ଫୁସଫୁସ୍
(C) ନାସାପଥ – ଗ୍ରସନୀ – ଗାଲି – ଶ୍ଵାସନଳୀ – ଫୁସଫୁସ୍
(D) ନାସାପଥ – ଗ୍ରସନୀ – ଶ୍ଵାସନଳୀ – ଫୁସଫୁସ୍
Answer:
(A) ନାସାର ନ୍ଧ୍ର -ନାସା ପଥ-ଗ୍ରସନୀ – ଶ୍ଵାସନଳୀ –

40. କେଉଁଟି ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ପେଶୀକୋଷର ଶର୍କରାର ଅନ୍ତିମ ପରିଣତି ଅଟେ ?
(A) ଇଥାନଲ୍ + ଶକ୍ତି
(B) ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ + ଶକ୍ତି
(C) CO₂ ଜଳ + ଶକ୍ତି
(D) CO₂ ଜଳ + ଶକ୍ତି
Answer:
(B) ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ + ଶକ୍ତି

41. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଜୀବ ଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ?
(A) ବେଙ୍ଗ
(B) ସାପ
(C) ଅସରପା
(D) ମାଙ୍କଡ଼
Answer:
(A) ବେଙ୍ଗ

42. ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ଗ୍ରହଣକରି କେଉଁଥ‌ିରେ ପରିଣତ ହୁଏ ?
(A) କାର୍ବୋକ୍‌ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍
(B) ହାଇଡ୍ରୋହିମୋଗ୍ଲୋବିନ
(C) ଅକ୍‌ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍
(D) କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍
Answer:
(C) ଅକ୍‌ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍

43. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧରୁ କେଉଁଟି ଶ୍ଵାସନର ପର୍ଯ୍ୟାୟ ନୁହେଁ ?
(A) 169
(B) ଗ୍ୟାସ୍ବିନିମୟ
(C) ଗ୍ୟାସ୍‌ରିଚଳନ
(D) ବିସରଣ
Answer:
(D) ବିସରଣ

44. କ୍ରେବସ୍ ଚକ୍ରକୁ ଅନ୍ୟ କେଉଁ ନାମରେ କରାଯାଇଛି ?
(A) ଏସିଟିକ୍ ଏସିଡ୍ ଚକ୍ର
(B) ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ
(C) ଅକ୍‌ଲିକ୍ ଏସିଡ଼ଚକ୍ର
(D)କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ

45. ଏକ ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ 16ଟି ATP ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଲେ କେତୋଟି ଗ୍ଲୁକୋଜ ଭାଙ୍ଗିଥାଏ ?
(A) 8
(B) 6
(C) 16
(D) 18
Answer:
(A) 8

46. 4ଟି ATPରୁ କେତେ କିଲୋଜୁଲ ଶକ୍ତି ମିଳେ ?
(A) 61
(B) 122
(C) 120
(D) 124
Answer:
(B) 122

47. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ପ୍ରାଣୀ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଦ୍ୱାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ?
(A) ଗେଣ୍ଡା
(B) କଙ୍କଡ଼ା
(C) ଶାମୁକା
(D) ତିମି
Answer:
(D) ତିମି

48. କେଉଁ ଉଭିଦର ପତ୍ରର ଉଭୟ ପୃଷ୍ଠରେ ଷ୍ଟୋମାଟା ଥାଏ ?
(A) ଧାନ
(B) ଆମ୍ବ
(C) ପଣସ
(D) ଶିମ୍ବ
Answer:
(A) ଧାନ

49. ପ୍ରଶ୍ଵାସ ସମୟରେ ବକ୍ଷଗହ୍ବରର ଆୟତନ ଶତକଡ଼ା କେତେ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ?
(A) 80%
(B) 60%
(C) 40%
(D) 20%
Answer:
(D) 20%

50. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଚାରିପଟେ କ’ଣ ରହିଥାଏ ?
(A) ଫୁସ୍‌ଫୁସ ଶିରା
(B) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ
(C) ପୂରାଲକେଭିଟି
(D) ଷ୍ଟରନମ୍
Answer:
(C) ପୂରାଲକେଭିଟି

Subjective Type Questions With Answers

1. ମନୁଷ୍ୟର ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର ।
ଉ –
ନାସାପଥ, ଗ୍ରସନୀ, ଗ୍ଲଟିସ୍, ଅଧ୍ୱଜିହ୍ନା, ସ୍ୱରପେଟିକା, ଶ୍ଵାସନଳୀ, ବ୍ରେନକାଇ, ଶ୍ଵାସନଳିକା, କୋଟରିକା, ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍

• ନାସାପଥ – ଏହା ମଧ୍ୟଦେଇ ବାୟୁ ଗଲାବେଳେ ଧୂଳିକଣା ଓ ଜୀବାଣୁ ମ୍ୟୁକସ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ଲାଗି
• ଗ୍ରସନୀ – ଏସ୍‌ରେ ଶ୍ଵାସନଳୀ ଓ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଯାଇଥାଏ ।
• ଟନ୍‌ସିଲ୍ – ଗ୍ରସନୀର ପ୍ରାୟ ପଛ କାନ୍ଥରେ ଏକ ଯୋଡ଼ା ଟନସିଲ୍ ରହିଛି । ଏହା ଏକ ଲସିକାଭ ଅଙ୍ଗ ।
• ଗ୍ଲଟିସ୍ – ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ବାରକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ କହନ୍ତି । ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ର ରନ୍ଧ୍ର । ଏହା ମଧ୍ୟଦେଇ ବାୟୁ ସ୍ୱରପେଟିକାରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
• ଗଲେଟ୍ – ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେଟ୍ କହନ୍ତି ।
• ସ୍ୱରପେଟିକା – ସ୍ବରରଜୁର କମ୍ପନରୁ ଧ୍ୱନି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ଶ୍ଵାସନଳୀ – ଏହା ମଧ୍ୟଦେଇ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରେ ।
• ବ୍ରେନକାଇ – ବାମ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌କୁ ବାୟୁ ନିଏ ଏବଂ ଉଭୟ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ଏହା ମଧ୍ୟଦେଇ ବାୟୁ ବାହାରିଯାଏ ।
• ଶ୍ଵାସନଳିକା – ଏହା ଅନେକ ଶାଖା ବିସରଣ କରେ ।
• କୋଟରିକା – ଏହା ଛୋଟ ଛୋଟ ବାୟୁପୂର୍ଣ୍ଣ କୋଠରି । ଏହା ରକ୍ତକୈ ଶି କଦ୍ବାରା ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ । କୋଟରିକା ଓ ରକ୍ତକୈ ଶି କ ମଧ୍ୟରେ ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ ହୋଇଥାଏ ।

2. ଶ୍ବସନ କ’ଣ ? ଜୀବ ଶରୀରରେ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କର ।
ଉ-
(I) ଶ୍ବ ସନ- ଜୀବକୋଷରେ ଖାଦ୍ୟର ଜାରଣ ହୋଇ ସେଥୁରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଚାଲୁ ରଖିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ । ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ ତାହାକୁ ଶ୍ବସନ କୁହାଯାଏ
(II) ଜୀବଶରୀରରେ ଶ୍ବସନର ଆବଶ୍ୟକତା :

• ଶ୍ଵ ସନ ପାଇଁ ଅମ୍ଳଜାନ ଆବଶ୍ୟକ । ବେଳେବେଳେ ଏହାର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ଗ୍ଲା କୋଜ୍ ଏକ ଛଅ ଅଙ୍ଗାରକ ବିଶିଷ୍ଟ ଯୌଗିକ । ଗାଠ ନି କ C₆H₁₂O₆ଅରେ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଗ୍ଲା କୋଜ ଅଣୁ ଭାଙ୍ଗି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ (CO₂) ଓ ଜଳ (H₂O) ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ଶକ୍ତି ମୋଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି କାରଣରୁ ଶ୍ୱସନ ଏକ ଅପଚୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।
•  କୋଷ ଜୀବକରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଣୁର ବିଘଟନ ଘଟି ପ୍ରଥମେ ଏହା ତିନି କାର୍ବନବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ଏହା ସବୁ ପ୍ରକାର ଶ୍ୱସନର ପ୍ରଥମ ସୋପାନ ଅଟେ ।
• ଅମ୍ଳଜାନର ଉପସ୍ଥିତିରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ସହ ଶକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ବା ଅଭାବରେ ଏଥୁରୁ ଅନ୍ୟ ଉତ୍ପାଦ ସହ ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

3. ଜୀବଶରୀରରେ ଶ୍ଵାସନର ବିଶେଷତ୍ଵ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କର ।
ଊ-

• ଶ୍ଵାସନର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଗୋଟିଏ ଛଅ ଅମ୍ଳ) ଅଣୁରେ ପରି ଣତ ହୁଏ । ଏଥ‌ିରେ ଗୁ କୋଜ ଅଣୁ ଭାଙ୍ଗୁ ଥ‌ିବାରୁ ଏହାକୁ ଗ୍ଲାଇକୋଲି ସିସ୍ କୁ ହାଯାଏ । କୋଷଜୀବକରେ ସଂଘଟିତ ହୁଏ ।
• ମୁକ୍ତ ଅମ୍ଳଜାନର ଅଭାବରେ ପାଇରୁଭେରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ସାଧାରଣତଃ ଇଷ୍ଟ୍ରରେ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ ଅଟେ ଓ ଏହାକୁ ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଗୋଟିଏ ପାଇରୁଭେଟ୍ ଅଣୁରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଅଣୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ; ତାହା ସହିତ ଜଳ ଓ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଏଥିରେ ସୁରାସାର କିଣ୍ବନଠାରୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
• ବେଳେବେଳେ ଆମ ପେଶୀକୋଷରେ ଅମ୍ଳଜାନର ଅଭାବରେ ପାଇରୁଭେଟ୍ ଅଣୁଟି ଭାଙ୍ଗି ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହାକୁ ଲାକ୍‌ଟିକ ଅମ୍ଳ କିଣ୍ବନ କୁହାଯାଏ । ଏଥ‌ିରେ ବା କ୍ରାମ୍ପ ହୋଇଥାଏ ।
• ଗୋଟିଏ ଗ୍ଲା କୋଜ ଅଣୁରୁ ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ୱ ସନ ରେ 38ଟି ATP ଅଣୁ ଜାତ (ଉଭୟ ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ ଓ ଲାକ୍‌ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ) କିଣ୍ବନରେ 2 ATP ଅଣୁ ଜାତ ହୋଇଥାଏ ।

1. ଜୈବିକ କାରଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ଜୀବ ଶରୀରରେ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା କ’ଣ ?
ଉ-

• ଅମ୍ଳଜାନ ଦହନରେ ସହାୟକ । ଦହନ ବେଳେ ତାପଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଜୀବ ଶରୀରରେ ଏଭଳି ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଜୈବିକ ଜାରଣ କୁହାଯାଏ ।
• ଏଥପାଇଁ କେତେକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଥାଏ । ଜୀବକୋଷର କୋଷଜୀବକ ଓ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରି ଆରେ ଏଭଳି ଅନେକ ଏନ୍ ଜାଇମ୍ ରହି ଥାଏ। ସେଗୁଡ଼ିକର ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହି ଶକ୍ତି ATP ଅଣୁରେ ବାନ୍ଧି ହୋଇ ର ହି ଥାଏ ତେଣୁ ଜୀବକୋଷରେ ATPକୁ ଶକ୍ତି ମୁଦ୍ର। ଓ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆକୁ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର କୁହାଯାଏ ।
• ପେକିଏ ATP ଆଶ ଇଁ ନି ADP ଓ Pi କେ ପରିଣତ ହେଲେ 30.5 କିଲୋ ଜୁଲ୍ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ପେଶିର ସଂକୋଚନ ପ୍ରସାରଣ, ପୁଷ୍ଟିସାରର ସଂଶ୍ଳେଷଣ, ସ୍ନାୟବିକ ଆବେଗ ସଂଚରଣ ଭଳି ସମସ୍ତ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ATP ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

2. ଶ୍ଵାସନଳୀର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଲେଖ ।
ଊ-

• ଶ୍ଵାସନଳୀର ଆରମ୍ଭରେ ସ୍ୱରପେଟିକା ଥାଏ । ବା ଭୋକାଲ କର୍ଡ଼ର କମ୍ପନଦ୍ବାରା ଧ୍ଵନି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ସ୍ଵର ପେଟିକା ପରେ ଶ୍ଵାସନଳୀ ଦୁଇ ବ୍ରୋକାଇ ଭାବେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିଜ ପଟର ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଟରେ ବ୍ରେନ୍‌କାଲ୍ ଅନେକ ଶାଖା ବାୟୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଛୋଟଛୋଟ କୋଠରି ବା କୋଟରିକାରେ ଖୋଲିଥାଏ ।

3. କର ।
ଊ-

• ଉଭିଦର ପତ୍ରରେ ଷ୍ଟୋମାଟା ରହିଥାଏ ।
• ଏହା ଉଦ୍ଭଦକୋଷ ମଧ୍ୟକୁ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଯିବାଆସିବାପାଇଁ ଦ୍ଵାର ସଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।
• ଏହି ବାଟ ଦେଇ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ ଘଟିଥାଏ ।
• ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ରହଣ କରେ ଓ ଏହା ମଧ୍ୟ ଷ୍ଟୋମାଟା ଦେଇ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
• ଶ୍ଵାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅମ୍ଳଜାନ (O₂) ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବହିର୍ଗତ ନହୋଇ ନିଜ କୋଷ ଭିତରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ ।
• ଉଦ୍ଭଦ ଶରୀରରେ ଅମ୍ଳଜାନ ପ୍ରବେଶ ପାଇଁ ହୋଇଥାଏ ।

4. କ୍ରେବସ୍ ଚକ୍ର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖ ।
ଉ-

• ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆରେ ଅନେକ ପ୍ରକାର ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଓ କୋଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଏବଂ ପରେ ପରେ ବିଭିନ୍ନ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରାକାରରେ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ସାର୍ ହାନ୍ସ କ୍ରେବସ୍ ଏହି ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧିକ ଗବେଷଣା କରି ଏହାର କୌଶଳ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ‘ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ର’’ କୁ ‘କ୍ରେବସ୍ ଚକ୍ର’ କୁହାଯାଉଛି ।
• 1953 ମସିହାରେ ଏହି ଆବିଷ୍କାର ପାଇଁ ହାନ୍ସ ଚକ୍ରକୁ ‘ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ର’ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

5. ଗ୍ରସନୀର ଗଠନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖ ।
ଊ-

• ଗ୍ର ସନୀ ଏକ ପେଶୀବହୁଳ ନଳୀ ଓ ଏହା ନାସାପଥର ଶେଷଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ
• ନାସାପଥ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ରସନୀର ଅଂଶକୁ ନାସା -ଗ୍ରସନୀ ଏବଂ ମୁଖଗହ୍ଵର ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଅଂଶକୁ ମୁଖ-ଗ୍ରସନୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଗ୍ରସନୀର ପଛ କାନ୍ଥରେ ଏକଯୋଡ଼ା ଟନ୍‌ସିଲ୍ ରହିଛି ଓ ଏହା ଏକ ଲସିକାଭ ଅଙ୍ଗ ।
• ଗ୍ରସନୀର ଶେଷଭାଗରୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଓ ଶ୍ଵାସନଳୀ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ।
• ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାରକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ ଓ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେଟ୍ କୁହାଯାଏ ।

6. ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ନିଃଶ୍ଵାସବେଳେ ବକ୍ଷଗହ୍ବରର ଅବସ୍ଥିତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ନାମାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
ଊ-

7. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ର କୋଟରିକାର ଏକ ନାମାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।

1. ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା କ’ଣ ? ଶରୀର ରେ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା କ’ଣ ?
ଊ-

• ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଏକ ଗମ୍ବୁଜାକୃତି, ପେଶୀବହୁଳ ପଟ୍ଟ ଅଟେ ।
• ଏହା ବକ୍ଷଗହ୍ବର ଓ ଉଦର ଗହ୍ଵର କୁ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରିଥାଏ ।

2. ପୃଷ୍ଠକୁକ୍ଷୀୟ ଓ ସମଦ୍ବିତଳ ପତ୍ରରେ ଷ୍ଟୋମାଟାର ଅବସ୍ଥାନ କିପରି ହୋଇଥାଏ ?
ଊ-

• ପୃଷ୍ଠକୁକ୍ଷୀୟ ପତ୍ରର କେବଳ ଉପରିଭାଗରେ ବା ପୃଷ୍ଠତଳରେ ଷ୍ଟୋମାଟା ଥାଏ । ଉଦାହରଣ ଆମ୍ବ, ପଣସପତ୍ର ।
• ସମଦ୍ବିତଳ ପତ୍ରରେ ଷ୍ଟୋମାଟା ଉଭୟ ପୃଷ୍ଠ ଓ ନିମ୍ନତଳରେ ଥାଏ । ଉଦାହରଣ – ଧାନପତ୍ର, ଗହମ ପତ୍ର ।

3. ଗ୍ଲାଇକୋଲି ସିସ୍ କ’ଣ ? ଏହା କେଉଁଠାରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ?
ଊ-

• ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଣୁରୁ ତିନି କାର୍ବନ ବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଉକ୍ତ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ କହନ୍ତି । ଏହା ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଶ୍ୱସନର ପ୍ରଥମ ସୋପାନ ।
• ଏହା ଜୀବକୋଷରେ କୋଷ ଜୀବକରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
• ଏଥରୁ 2ଟି ATP ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

4. ମଣିଷର ଶ୍ୱସନ କଣିକା କ’ଣ ? ଏହା କେଉଁଠାରେ ଥାଏ ? ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା କ’ଣ ?
ଉ-

• ମଣିଷର ଶ୍ୱସନ କଣିକା ହେଉଛି ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ (Hb) । ଏହା ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାରେ ଥାଏ ।
• ଏହାର ଅମ୍ଳଜାନ ପ୍ରତି ଅତ୍ମକ ଆକର୍ଷଣ ଥାଏ ଏବଂ ଏହା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ବହନ କରିନେଇ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଏ ।

5. ଷ୍ଟୋମାଟାର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ? ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା କେଉଁ କାରକ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ?
ଊ-

• ଉଦ୍ଭିଦର ଗ୍ୟାସର ବିନିମୟ ଓ ଜଳୀୟବାଷ୍ପର ନିର୍ଗମନ ଷ୍ଟେମାଟାଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ ।
• ଷ୍ଟୋମାଟା ଖୋଲିବା ବା ବନ୍ଦ ହେବା ଆଲୋକ ଓ ତାପମାତ୍ରା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

6. ନିମ୍ନତର ଜଳଚର ପ୍ରାଣୀ କିପରି ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା
ଉ-

• ଏକକୋଷୀ, ଛିଦ୍ରାଳ ଓ ହାଇଡ୍ରା ଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଙ୍ଗ ନଥାଏ ।
• ଏମାନେ ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନ କୁ ସିଧାସଳଖ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି ।

7.ଶ୍ଵାସନରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଶକ୍ତି ATPରେ କିପରି ବାନ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ସମୀକରଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ଦର୍ଶାଅ ।
ଉ-

• ଜୀବକୋଷରେ ATP କୁ ଶକ୍ତି ମୁଦ୍ରା ଓ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆକୁ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର କୁହାଯାଏ ।
• ଏଡୋନେସିନ୍ ଡାଇଫସ୍‌ଫେଟ୍ ସହ ଗୋଟିଏ ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ଅଣୁ (Pi) ମିଶିଲେ ATP ଗଠିତ ହୁଏ ।
  

8. ଶ୍ୱସନ ଏକ ଅପଚୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । କାହିଁକି ?
ଉ-

• ଶ୍ବସନ ପାଇଁ ଅମ୍ଳଜାନ ଆବଶ୍ୟକ । ଗ୍ଲା କୋଜ ଅଣୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଭାଙ୍ଗି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ଶକ୍ତି ମୋଚିତ ହୁଏ । ଏହି କାରଣରୁ ଶ୍ୱସନ ଏକ ଅପଚୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।

9. ଶ୍ଵାସନର ପ୍ରକାରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ ।
ଊ-
ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଶ୍ବସନ କୁହାଯାଏ । ଏହା 2 ପ୍ରକାରର ଯଥା-

• ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ
• ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ

ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଅମ୍ଳଜାନର ଉପସ୍ଥିତିରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।

10. ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଭ-

• ମୁକ୍ତ ଅମ୍ଳଜାନର ଅଭାବରେ ପାଇରୁଭେ ଇଥାନଲ୍ ବା ସୁରାସାର ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ସାଧାରଣତଃ ଇଷ୍ଟ୍ ରେ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ । ଏହାକୁ ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Invitation to English 3 Solutions Extended Writing Textbook Activity Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class English Extended Writing

Introduction
Writing essays, letters, applications, stories, etc. requires as much skill as in writing a paragraph. It is an art, and when accomplished, develops the writer’s intellectual horizon, especially in literature. Under the circumstances, people are required to write letters or applications for certain purposes. In order to keep in touch with their relatives, friends, or kith and kin, people are required to write letters.

Some people are required to write applications to take leave or get any grant, etc. and some others under different situations prepare reports of the job they are assigned to do. There are still some people who write short stories, dramas, articles, etc. for the purpose of their publication in newspapers, weekly/fortnightly / monthly magazines. However different types of writings under different situations require different forms and norms.

When writing is meant for a reader or a group of readers, it then follows a set of principles or conventions which bind the form of writing within specified confines. Accordingly, the writer has to follow certain norms and regulations so as to produce his / her writing in an elegant and readable form. The theme of writing a composition is firstly expressed in the first instance. When a single sentence cannot express the whole thing we want to write, then we require a number of sentences to be written which are normally linked with one another.

In course of such writing with the combination of some related sentences, we are able to express our view(s) / idea(s) exactly to the point. Writing essays, so to say, is an extended form of writing different paragraphs at one place to express the idea or subject matter neatly. Traditionally speaking, essay is an extended form of writing some paragraphs on a given topic. But, on the other hand, essay today is not confined to the four comers of set topic as was prevalent in the past.

Essay is, no doubt, a written composition less elaborate than a treaty, or it may be an experimentation of one’s intellectual depth of the domain of thinking. It is a form of free writing or development on any topic expressed in an elegant literary language. In this respect, essay has become a highly subjective and personalized form of writing bereft of any ostensible purpose at the back. Hence, it is apt to observe that essay is free from any burden or pressure or any narrowness of feeling; rather it takes its birth in one’s fanciful imagination and leisure and the essayist is in a state of ecstasy unlike ordinary human beings.

Activity – 1

Can you now think of points for writing on “Your first day in college” ? Can you arrange these hints into points and develop them into a passage of 3 to 4 paragraphs ?

Answer:
My First Day At College
New atmosphere:
After passing the Secondary Examination, I got myself admitted to the Higher Secondary (i.e. Intermediate) class of a college in Kolkata. After admission when I attended college for the first time, I found myself in a new atmosphere. It seemed to be a different world from the one in which I had spent seven or eight years. The big building, the spacious staircase, the big classrooms, the wide corridors, the Principal’s room, the Professors’ room were in great contrast with those in my school. They left a deep impression on me.

The class arrangements:
The first interesting thing was the arrangement of classes. We had to attend school from 10.30 a.m. to 4 p.m. with no break except the recess for half an hour for tiffin and recreation. But on the first day I attended college at 1 p.m. My first class began at 1 p.m. It was a new experience to me. On the first day I had only three classes. Between two classes again there was an interval of one period.

Another difference from school life was the changing of classrooms. Instead of having all the classes in the same room, we* had to go to different rooms for different classes. A large number of students had to pass through the corridors to go from one room to another. Naturally, there was some noise. But it ceased when we took our seats in our respective classes. It was a novel experience for me.

Professors’ lectures:
We were about one hundred and fifty students in our class, so it was a very big class. It was the class of a Professor of English. He came and called our rolls. He welcomed us and gave an introductory lecture about our new life in college and how different it was from school life. He hoped that we should all follow his lecture attentively. I felt that it was not possible for him to take individual care of us as it was done in the school.

In this respect, it seemed to me that the teaching in school was better. The Professor gave his lecture in a general way. I took my seat on one of the front benches. I made it a point to listen to his lecture attentively, otherwise, I would be the loser and not him. There was no fear of punishment for neglecting lessons in the class. Hence some students sat on the back benches. They had no books. They did not seem to be attentive.

Activity – 2

You have already read “On the Road to Jaipur”, “A Day with Magumaster” and “First Day”. All these are narrative texts. Similarly, write a narrative text on any one of the following topics.
(a) On the Road to (A place of your choice)
(b) A day with grandpa/grandma
(c) My Last Birthday

Answer:
(a) On the Road to Puri:
My place of choice is always Puri. I enjoy my journey to this world famous holy place from Cuttack. The travel is delightful to the core. On the road to Puri is Bhubaneswar, the city of temples and the capital of Odisha. N.H. 5 passes through it. The four-lane road that leads to Bhubaneswar is one of the busiest ones in India. Thousands of trucks, cars and two- wheelers ply on the road, which is the life-blood of trade and commerce.

Bhubaneswar with its beautiful building and Lingaraj temple compels any traveler’s attention. The snow-white temple of Thakur Anukulchandra never escapes anyone’s notice. From Bhubaneswar, another fine wide road takes us to Puri. On the way, I catch sight of marvelous Buddha Stupa arid Pipili which has carved a name for itself for unique canopies. From Pipili, I go to Konark. This Sun Temple is indeed a symphony in stone.

From this place, I drive towards Puri along an unbelievably scenic Marine Drive. The sight of the sea marvels me. The splendor of nature on the road to Puri fascinates me beyond imagination. At last, I reach my grand destination – Puri, a place which is visited by thousands of pilgrims every day for its world-renowned Jagannath temple and magnificent sea beach.

(b) A day with grandma:
My mind now goes back to 1990. It was Sunday. At dawn, my grandma woke up. She wanted me to take my bath as early as possible. At first, I could not understand anything. She was shivering in cold. Because it was Kartik Pumima. She was interested to take me to a temple nearby. Bitter winter prevented me from taking my bath and accompanying her to the temple. My grandma, even at the ripe old age of 92, was very stubborn.

She insisted on finishing my work. I could not but obey her. My grandma’s joy knew no bounds when I went to the temple. On the way, she told me how my grandpa was religious. She was walking very fast. We reached the temple soon. She said her prayers for some minutes. I marked, when she was praying, tears rolled down her cheeks. I felt terribly sad. We came back home. I lost my mother soon after my birth. My father was irresponsible. My grandma was dutiful to the core.

She prepared breakfast, We ate together. She seemed to be very happy. As usual, after finishing her breakfast, she read her religious books. Then she rested for some time. All of a sudden she called me in a loud voice. I rushed to her. She was feeling restless. My father was out. I felt desperate. I called one of my friends and said to him to call the doctor. I was trying to give her comfort. The doctor came and took her temperature. It was 103. He gave me a prescription and instructed me to give her medicines in time. My friend bought them at once.

I gave her medicines, water, and fruit from time to time. The news of my grandma’s illness spread thick and fast. She was an object of respect in the eyes of the villagers. They came to see my grandma. The day passed, but there was no change in her temperature. She muttered something. It was 8 p.m. Silence had descended on the village. I sat by her helplessly. Her last. words were ‘Hai Ram’. She left me forever. I wept bitterly. Years have rolled by. Her beautiful face still swims before my eyes. I still treasure her loving care and valuable advice. Her affectionate words linger in my memory.

(c) My Last Birthday
I always look forward to enjoying a special moment in my life – my birthday. The celebration of my last birthday is an unforgettable one. It was the day when my second-year (Science) result was out. I had come out with flying colors. I felt as if I were on the moon. My entire family decided to celebrate my birthday with pomp and ceremony. The hall was exquisitely decorated with balloons and colored lights. I imagined it was heaven on earth. Guests including my lecturers, friends, and relatives reached our house in time.

It was a brilliant summer moonlit night. A gentle breeze passed through the hall. The moonlight that came through the window lent a rare beauty to that place. The moment I had been waiting for came at last. I was exactly 9 p.m. I caught my birthday cake amidst the clapping and cries, Happy birthday to you, happy birthday, Sanskar of my parents and guests. I put out the candle that surrounded it. To my untold excitement, I gently put pieces of cake into the mouths of my parents and my sister and then to the invitees. They showered their blessings on me. There were gifts all around. I was beside myself with joy when my father presented me a laptop. They all attended the dinner gleefully. The guests departed with smiles on their faces.

Activity – 3

Distribute the following topics among the members of your group, so that each one is assigned one topic. Think over your assigned topic for five minutes and write down all the ideas that come to your mind. You should not write full sentences, write only short phrases or single words. Then let each member arrange his/her ideas under some main points and discuss these main points with the members of the group. Now, develop these into paragraphs – just like the text on the thermometer. List of topics – Your ballpoint pen, Your bicycle/scooter /motorcycle, A cricket field, An alarm clock, etc.

Answer:
Your Ball-point Pen:
My ballpoint pen is a unique one. Its specialty is its German fluid ink, though it is made in India. It is made of special material. It has an orbital tip. It is very light. The color of my ballpoint pen is pink. It is glossy. It is not a ‘use and throws’ one. When the ink is finished, I put another refill into it. It looks very simple but attractive. It is remarkable for its smooth writing. My ballpoint pen is neatly designed. Near its hole where refill is put lies a round shining object.lt lends beauty to the pen. This cello ballpoint pen is my treasured possession.

Your Bicycle:
My bicycle is the cheapest and simplest form of transport on wheels. It consists of the main frame and a secondary frame both joined together and triangular in shape. The main frame has a head tube in its front. The handle of my bicycle protrudes out from the upper end of the head tube while the fork protrudes out from the lower end of the head tube. A inner bolt holds both the handle and the fork in place. At the lower end of the fork is the front axle which holds the wheel.

At the opposite end of the upper end of the head, the tube is a tube that protrudes out of the hollow of the main frame. This has a nut-bolt arrangement to hold the seat. Similarly, the peak of the triangular main frame has a hole and axle arrangement to which the crank is connected. The secondary frame has a seat-stay which serves as a support for the weight on the seat. The upper end of the seat stay is joined to the main frame while the lower end forks out into two legs which hold the rear wheel in place.

The wheels consist of a central spoke holder from which spokes radiate out into the rim of the wheel where it is screwed. The spokes keep the rim in shape and support it. Besides this, the wheel has an inflatable tube and an outer tire. The tube has a valve through which air is pumped into it. This valve emerges on to the outer side of the rim through a hole in it. The crank is held oy the main frame while the rear frame holds a sprocket wheel. A chain extends from the crank and is wound around the sprocket wheel.

The chain is fitted onto them and locked. The crank further has two pedals joined to it. When force is applied to the pedals, the crank turns and this chain transmits this force applied to the sprocket wheel which is attached to the rear wheel, thereby moving it. Consequently, the cycle moves. To facilitate proper control of the bike, there are brakes. Brake levers attached to the handle and have brake brackets with rubber on them which are fitted close to the rear and front wheels. Besides this, mudguards are provided for both wheels. Finally, a bell and a stand complete the bike. The stand serves as a prop to keep the bicycle standing.

Your Motorcycle:
My motorcycle is one of the most popular means of conveyance. Now different brands are manufactured by different companies. Each of them has a distinctive feature. Mv motorcycle consists of various parts, such as a handle, brake, fuel tank, silencer pipe, engine (four- stroke) carburetor, clutch lever, speedometer, two tires, and indicator (front and rear) compartment. These parts are systematically set in the bike – comfortable seat, headlight, shock absorber, and so on.

Four-stroke motorbike is superior to a two-stroke one. because the former has smooth pick-up. Besides, it doesn’t produce defeaning sound: On the other hand, the motorbike having a two-stroke engine doesn’t have that smooth pick-up. It produces sound. The consumption of a four-stroke engine is better than that of a two-stroke engine. The former is economical. Replacement of engine oil at the scheduled time is of great importance. Now wherever we notice, we see varieties of wonderful bikes playing on the road.

A Cricket Field:
The expression ‘A cricket field’ excites me in great measure. Amidst thousands of spectators, it comes to life in a flash. First of all, it must be smooth and grassy -rue. The length of a cricket field is not the same in all cricket-playing nations. In India, it has about 65 yards long, but in Australia, it is 85. An essential part of a cricket field is its pitch where the players bat and run between the wickets. This pitch is 22 yards in length. It includes two batting creases on both sides.

It is IV2 yards long from three stumps which are fixed almost about 5 cm from each other. The bells are placed on them, they are called wickets. A line is drawn there. Inside it stands a batsman. In power-play, the length of the field is restricted to 30 yards. When a batsman hits that cross its boundary is called a boundary (4 runs; This means the batsman has got four runs. If he strikes the ball that goes over the boundary without touching the ground is called a sixer. Here the batsman gets six runs. The presence of two umpires, eleven fielders, and two batsmen during the match lends a rare beauty to a cricket field.

An Alarm Clock:
An alarm clock is one that wakes up at a particular time by making a noise. It comes in different designs, sizes, and colors. It is made of different materials. That depends on the manufacturers. An alarm clock has a background called a face with hands that point to the hours and minutes. A digital alarm clock shows the time as a set of numbers. It has great importance in our lives. Today, life has become a hectic one.

In times of emergency, we need an alarm clock most. When we are in a state of delicious slumber, we have an urgent call to attend at a particular time or to go to the station or airport early, its defeaning noise wakes us up. As a result, we become conscious of our duties. Because of it, we cultivate a sense of timing. Thanks to the strides made in the field of science and technology, now mobile phones are playing the role of alarm clocks.

Activity – 4

Now, discuss any one of the following topics in your group. Generate ideas, write them down, organize them into broader sections and write down the outlines. Then distribute the broader sections among the members so that each member can write a paragraph on one of them. You have to do all these quickly so that you can beat other competing groups in the class.
Topics: Concrete
Sports and Games
The Value of Education
The Professions of your choice.

Sports and Games:
Some people seem to think that sports and games are unimportant things that people do, at times when they are not working, instead of going to the cinema, listening to the radio, or sleeping. But in actual fact, sports and games can be of great value, especially to people who work with their brains most of the day, and should not be treated only as amusements. Sports and games make our bodies strong, prevent us from getting too fat, and keep us healthy. But these are not their only uses.

They give us valuable practice in making eyes, brains and muscles work together. In tennis, our eyes see the ball coming, judge its speed and direction, and pass this information on to the brain. The brain then has to decide what to do, and to send its orders to the muscles of the arms, legs, and so on, so that the ball is met and hit back where it ought to go. All this must happen with very great speed, and only those who have had a lot of practice at tennis can carry out this complicated chain of events successfully. For those who work with their brains most of the day, the practice of such skills is especially useful.

Sports and games are also very useful for character training. In their lessons at school, boys and girls may learn about such virtues as unselfishness, courage, discipline, and love of one’s country. But what is learned in books cannot have the same deep effect on a child’s character as what is learned by experience. The ordinary day school cannot give much practical training in living, because most of the pupils’ time is spent in classes, studying lessons.

So it is what the pupils do in the spare time that really prepares them to take their place in society as citizens when they grow up. If each of them learns to work for his team and not for himself on the football field, he will later find it natural to work for the good of his country instead of only for his own benefit.

Answer:
The prospect of defeat in sports and games should not unnerve us. Sometimes we fear failure. Failures are a part and parcel of life. We forget it: ‘hopes are dupes’, fears may be bias. Moreover, defeat should not disappoint us. Sports and games teach us the way to face failure which we come across as an enemy comer. We live in an era of globalization. We should move with changing times. George Orwell, one of the most eminent English writers, satirized sports and games. Let us forget it. We believed in one world. Sports and games pave the way for our cosmopolitan outlook. Men may come and men may go, but they go on forever.

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Invitation to English 3 Solutions Writing Note-making and Summarizing Textbook Activity Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class English Writing Note-making and Summarizing

Introduction
Summarization is an important skill in writing. While summarizing a given version, look to the pith and substance leaving out irrelevant and unneccessary details so as to form a relevant and condensed paragraph of the original topic. Summary writing has no fixed length. It may be half, one-third or a quarter of the given version. It depends on the kind of writing we are assigned to or the purpose for which we are writing the summary. The following points are to be taken note of while writing a summary :
(a) Go through the original passage as many times as is possible.
(b) Notice the main theme of the topic first.
(c) Note down the important points leaving out the unnecessary elaboration,
(d) First prepare a draft using your points.
(e) Avoid long phrases and substitute shorter ones or single word expressions.
(f) If you feel necessary, make some changes in the body of your summary.
(g) Avoid adjectival expressions if not absolutely essential.
(h) Read the draft to see if any important point is omitted.
(i) Finally, using the above guidelines, write a neat and orderly summary.

Activity – I

Mr M R Fatnaik, the Press Secretary to the Industries Minister, came across the following letter in the The Times of India. Mr Patnaik went through the letter and prepared notes as in (b). Later, using his notes,he prepared a summary (c) for the Minister. Examine the contents of the letter, the notes and the summary.

(a) The letter : Failure of Public Sector Industries
Sir.
It is sad to note that the public sector industries in India are a failure.
There are several shortcomings which have contributed to the failure of these industries. Some of these shortcomings are as follows : First they run on government funds, under the control of autonomous corporations, which have their peculiar ways of functioning i.e. on non-business-like principles. In other words, it may be said tht they are not run on a commercial basis.

It is incorrect to believe that they are managed on non-commercial lines, as they have shown some profits. If run on commercial lines they can show still better results. Secondly they are generally run by bureaucrats who do not possess adequate business and managerial skills. The result is that there is too much red-tapism that mars the efficiency of these undertakings. These undertakings can show much better results, if their management is entrusted to professional managers.

Thirdly, in many cases it is found that these public sector undertakings are not working to their full capacity. Under-utilization of capacity can never be considered a sound commercial practice, whatever the reasons. Lastly, these undertakings, being autonomous bodies, pay high salaries and allowances to their staff. This breeds inefficiency. It suggests that corrective measures by the Government and the industries should immediately be taken to remove these shortcomings. These measures should be taken before things go out of control.
Bandana Mishra
Talcher

(b) Notes : Failure of Public Sector Industries
1. Reasons:
(i) run by autonomous corporations on non-commercial basis
(ii) run by bureaucrats without business expertise and managerial skill
(iii) most industries work below capacity
(iv) pay high salary and perks to the staff

2. Steps for improvement:
Government and industries to take immediate corrective measures

(c) Final Summary:
Our Public Sector Industries are a failure for the following reasons. They are controlled by autonomous bodies and are run on non-commercial basis. The autonomous bodies, in turn, are manned by bureaucrats having little business expertise or skill. Besides, many of these industries work below capacity and pay high salary and perks to the staff. The Government and the industries should take immediate steps to remove these shortcomings.

Language notes : Notice how longer expressions have been replaced by shorter in the final summary.

Longer expressions	Changed to
the public sector industries in India	our public sector industries
run … under the control of autonomous corporations	controlled by autonomous bodies
not on a commercial basis	on non-commercial basis
bureaucrats who do not possess adequate business and managerial skill	bureaucrats having little business expertise
not working to their full capacity	work below capacity
corrective measures by the Government and the industries should immediately be taken to remove	the Government and the industries should take immediate steps to remove

Activity – 2

The editor of a leading newspaper finds the following report too long to publish. He, therefore, asks the sub-editor to cut it short so that it can be published. Imagine that you are the sub-editor. Read the report and prepare a summary.

(a) The Report

Killing tracks

Every now and then, an elephant gets run over on the 100-year-old railway track bisecting UP’s Rajaji National Park. Over 20 elephants have been killed and many more maimed in the past two decades. Unless something ugrent is done about it, the poor animals in the park are sure to perish soon. In order to save these elephants, the railway authorities may consider implementing the following proposals. This accident-prone area within the park should be declared a caution zone.

The speed of the trains in this area should be decreased. They should be allowed to run at 20 Kmph. Although this would involve an additional 20 minutes of running time, it is worth it considering the fact that the track runs through a national park. Another proposal is to sensitise the railway staff and give every train driver a high frequency whistle to alert the elephants and to keep them away from the track. Despite their huge fan-like ears, elephants can hear only high frequency sounds.

Another suggestion is to build trenches along the track to prevent elephants from walking onto the track. It is also suggested that ridges along the track be levelled out in order to facilitate free movement for the animals. In the historic city of Heidelberg in Germany, signs warn motorists to stop their cars to allow frogs to cross the road. No motorists dare break this rule, and drivers apparently are known to stop and actually assist the forgs in crossing the busy road. Rajaji Park is the last bastion where elephants still survive in north west India. Surely, it is not too much to ask that we allow these majestic animals to live With dignity and without fear.
Rashmi Sehgal

(b) Examine the following notes. (You should read the report again before examining the notes.)

1. Problem of elephnats :
(i) The Rajaji National Park railway track, a killer track.
(ii) Elephants frequently get killed and maimed.

2. Proposals to save the animals :
(i) the area to be declared a caution zone where maximum speed to be 20 kmph.
(ii) drivers to be given high frequency whistles to alert elephants.
(iii) trenches to be built and ridges to be levelled out along the track.
(iv) in Heidelberg in Germany cars stop for frogs to cross to the road.

3. Appeal :
Let these animals live with dignity and without fear.

(c) Summary:
The following in the summary of the report in (a). But there are blanks for you to fill in. Fill in the blanks by re-reading the report and the notes. Remember each dash ( ) stands for a single word only.

The ________ old ________ railway track has turned into a ________ track, where elephants get ________ and ________ very ________. To save these ________ from ________ this park area should be declared ________, ________ , ________ where trains should ________ maximum at a ________, ________ 20 kmph. ________ should be given a ________, ________,________ to keep elephants away ________, ________, ________. The other measures should include ________, ________, ________and ________, ________, ________ along the track. This is not much as ________, ________ in Germany cars stop for ________ to ________, ________, ________. We should let these ________,________,________,________.

Answer:
The 100 year old Rajaji National Park railway track has turned into a killer track, where elephants get killed and maimed very frequently. To save these elephants from death, this park area should be declared a caution zone, where trains should run maximum at a speed of 20 kmph. Drivers should be given a high frequency whistles to keep elephants away from the tracks. The other measures should include trenches along tracks and leveling of ridges along the tracks. This is not much as in Heidelberg in Germany -cars stop for frogs to cross the road. We should let these animals live with dignity.

Activity – 3

Here is a report about jailbreaks in Odisha. Read it carefully, paying particular attention to the various recommendations made by the jail staff and the police.

a. The Report

Lax Security leads to Odisha, Jail breaks

There is little security in Odisha jails as has been shown by the spurt in jailbreaks in the recent years. Altogether 72 prisoners, undertrials and convicts have escaped from various jails in seven major jailbreaks during the last five years. A senior jail staff blames the Government of Odisha for neglecting the jails. Officers have recommended the introduction of closed circuit televisions in the prisons along with very high frequency communication systems as a part of modernisation of the prisons.

They have also asked for the old-fashioned 410 musket rifles to be replaced with 303 rifles with catridges to deal with prison riots. Police say that a nexus between jail staff and prisoners cannot be ruled out. The recent incident at Kodala jail clearly indicates that the jail staff, indeed, help prisoners to escape, say the police. If the jail staff are more alert, such incidents can be averted.
H. Mohanty

b. Notes
The following are the main points of the report. Notice that there are blanks in the notes for you to fill in. Complete the notes by filling in the blanks.

Lax Security Leads to Odisha jailbreaks

Topic : Little jail security in Odisha as shown by jailbreaks

Recommendations to improve jail security :
a. by ____________.
i. Government to improve jail conditions.
ii. __________ and __________ to be introduced.
iii. _____________________________.
b. by ________________.
i. No nexus between jail staff and ___________.
ii. _____________________________.

Recommendations to improve Jail Security
(a) by modernisation
(i) Government to improve jail condition
(ii) Closed-circuit televisions and high-frequency communication systems are to be introduced.
(iii) 410 musket rifles must be replaced by 303 rifles with cartridges.
(b) by prevention
(i) No nexus between jail staff and prisoners be allowed
(ii) Jail staff must be more alert to avert escape of prisoners.

c. Summary
Basing on the above notes, write a brief summary of the report to be faxed to the Home Ministry in New Delhi.
Summary :
Jailbreaks in Odisha are a result of lax security. Jail officials blame the government for neglecting jails, which need modernisation by the introduction of closed circuit televisions, high frequency communications system and replacement of the musket rifles by 303 rifles with cartridges. They also add that by preventing any nexus between jail officials and prisoners and by remaining ever alert, such incidents can be averted.

Activity – 4

Here is another report. It is about genetically modified food. Read it carefully while paying attention to the following questions.
How is food genetically modified ? What are the advantages and disadvantages of genetically modified food?
a. The report

Watch out for genetically modified food

What is genetical engineering and why are consumer groups up in arms against such genetically modified foods or gene foods ? Well, to put in a nushell, it is a process of extracting genes bearing a specific, hereditary trait from one organism and artificially inserting them into a completely different organism. There are several possible benefits from such genetic engineering.

You could have foods whose nutritional values are enhanced. Scientists, for example, are reported to be working on iron- and vitamin-fortified rice. Similarly, you could develop crops that are resistant to pests and give higher yields, or those that survive extreme weather conditions. You could even provide edible vaccines through such engineering.

But, on the other hand, when you start tinkering with nature, you could also be exposing yourself to unknown and unforeseen health and environment risks, which may not be immediately apparent, but in the long run turn out to be not just hazardous, but uncontrollable. Currently, the known health risks from genetically modified foods are the possibility of food allergies and increased resistance to antibiotics. However, in the absence of long term safety testing, no one can know for certain what their harmful effects may be.

Besides, growing genetically modified crops on a large scale can have certain serious implications for bio-diversity, wild-life, balance of nature-and environment. Because of these questions consumer groups around the globe are now forcing governments to introduce mandatory labelling of genetically modified foods. Consumers have a right to information, safety and choice. And labelling gives them the choice to buy or reject genetically modified foods. Puspa Girimaji

b. Notes
Complete the notes given bleow.

Watch out for Genetically modified Foods

1. What is genetical engineering ?
_____________________________
2. What are the advantages of genetically modified foods ?
i. _____________________________
ii. _____________________________
iii. _____________________________
3. What are their disadvantages ?
i. : _____________________________
ii. : _____________________________
4. What do the consumer groups around the world demand ?
i. _____________________________
ii. _____________________________

c. The Summary
Ans. You are a junior scientist in the RRL, Bhubaneswar. You are interested in genetically modified foods and want to preserve the contents of this report for your future use. For this purpose, write a brief summary of the report.

(b) Notes

Question 1.
What is genetical engineering ?
Answer:
Genetical engineering is the method by which the genes of one organism having a particular trait is artificially inserted into another organism.

Question 2.
What are the advantages of genetically modified foods ?
Answer:
(i) Nuritional value of food can be increased.
(ii) Crops resistant to pests or high yielding crops or those surviving extreme weather conditions can be developed.
(iii) Edible vaccines can be developed.

Question 3.
What are their disadvantages ?
Answer:
(i) allergic to food
(ii) resistant to antibiotics
(iii) have serious implications for bio-diversity, wild-life balance of nature and environment.

Question 4.
What do consumer groups around the world demand ?
Answer:
(i) labelling of genetically modified foods
(ii) right to information and choice

(c) The Summary :
You are a junior scientist in the RRL, Bhubaneswar. You are interested in genetically modified foods and want to preserve the contents of this report for your future use. For this purpose, write a brief summary of the report. Gene foods- Genetically modified food-stuffs are produced by genetical engineering. This is a process by which genes of one organism, possessing a particular hereditary trait is extracted and then inserted artificially into a different organism.

This makes it possible to increase the nutritional value of food, develop high-yielding pest resistant crops as well as crops suited to extreme weather conditions. Yet the process could adversely affect the environment and create health hazards like food allergies and resistance to antibiotics. Consumer groups are therefore lobbying to make it mandatory for gene foods to be labelled, thereby protecting the consumers right of information and choice.

Activity – 5

Read the following news report and write a summary of it in about 60 words. Your summary should include information about the following:
The manner in which (i) patients are duped (ii) the doctors and others are benefited. It has been reported that in Cuttack, Sambalpur and Rourkela doctors are duping illiterate village patients by prescribing cheap and false medicines. This is facilitated by the nexus between doctors, medicines shops and drug inspectors. Doctors ask patients to buy medicine from specific shop(s) near hospitals and clinic which drug inspectors seldom check. Thus, each earns profit besides this.

You may make notes on the important points in the box beside the report. Begin your summary thus :
“It has been reported that ………………………………………………………. ”
Doctors duping patients
From our correspondent

Berhampur:
Jan. 13, Though medicine has advanced by leaps and bounds, the poor villagers are not educated to distinguish between genuine and fake medicines, letting doctors, both Government and private, force them to buy fake medicines and earn huge amounts in the bargain. Cases of doctors duping the patients in this manner has come to light in Cuttack, Sambalpur and Rourkela.

The doctors in collusion with certain medical shop owners prescribe cheap quality medicines to the patients and insist that they buy them from specified shops. Medical shops are run in clinic and hospital compounds, forcing patients to buy medicines there. The doctors even get additional return like letter pads, in the form of gifts, from these shops. Drug Inspectors are allegedly involved as they are rarely seen checking these shops.

Doctors duping patients:
Ans. It has been reported that illiterate, uneducated villagers are being duped by doctors in Cuttack, Sambalpur and Rourkela. This is facilitated by a nexus between doctors, medicine shops and drug inspectors. Doctors prescribe cheap or fake medicines and ask the illiterate patient to buy it from specific shops near their hospitals and clinics which drug inspectors seldom check. Thus each one profits from this. Besides, doctors also get gifts from the shops.

Activity – 6

Read the following passage on ‘Indian Bamboo’ and write notes on it. Then write a summary of the whole passage in not more than 5 paragraphs.

Indian Bamboo

Grown extensively in the north-east and in the Western Ghats, bamboo covers nearly ten million hectares of India’s forest area. More than one hundred species, ranging from the gigantic 30-to-40 metre tall Dendrocalamus giganteus to the one-metre high Arundinaria densifolia with an eight millimetre girth, are found in the country. We produce about 3.2 million tonnes of bamboo annually. Though more than half the bamboo produced in India is turned into paper, the plant has other uses too-for weapons, tools and as food and construction material.

The Monpas of Assam build suspension bridges with bamboo and in Bihar Bamboo is replacing steel in tube well pipes because it is cheaper, rust-free and more durable. Viklang Kendra, a rehabilitation centre for the handicapped in Allahabad, makes artificial limbs from bamboo which are lighter and cheaper than conventional prostheses. Pickled or stewed bamboo shoots are regarded as delicacies in some parts of the country. The fleshy fruits of the ‘muli’ bamboo of Assam are eaten raw or cooked.

During droughts, it seeds are eaten by people as a substitute for rice. Tabasheer’ or ‘banslochan’ a fine siliceous matter found in the stem of the bamboo is used in Ayurvedic drugs to treat cough and asthma. Associated with several myths, the bamboo is often wershipped to ward off evil spirits. In Bengal during ‘Mark Sankaranthi’ people pray to bamboo as ‘vastu the abode of God. Adivasis in some regions plant bamboo on the outskirts of their village to protect them from their enemies.

Even as new uses are being found for the bamboo-scientists are Forest Research Institute, Dehra Dun, are working on bamboo reinforced cement concrete and the extraction, of diesel fuel from the plant’s many-jointed stem. India’s bamboo reserves are slowly dwindling, unfortunately, efforts to cultivate bamboo on a large scale have so far not succeeded.
Padma Sastry

1. Growth :
(i) grown extensively in north-east and Western Ghats
(ii) covering ten million hectares of country’s forest area
(iii) more than one hundred species
2. Size and production :
(i) 30 to 40 metre tall
(ii) about 3.2 million tonnes annually
3. Uses :
(i) paper manufacturing
(ii) making weapons, tools
(iii) making construction materials and artificial limbs
4. Food :
(i) pickled or stewed shoots
(ii) fleshy fruits of the ‘muli’ bamboo (eaten raw or cooked)
(iii) seeds
5. Drug :
a selicious matter in bamboo stem used in Ayurvedic drugs to treat cough and asthma.
6. Myths :
(i) worshipped to drive away evils spirits
(ii) ‘vastu’, the abode of God
(iii) planting bamboo by Adivasis on the outskirts of villages for protection from enemies.
7. New uses :
extraction of diesel fuel

Summary :
India produces 3.2 million tonnes of bamboo every year. Extensively grown in the north-east and the western ghats, bamboos cover ten million hectares of India’s forest and contain more than one hundred varieties. Mostly used to produces paper, bamboos are also used as weapons, tools, construction material as well as for building bridge, as tube well pipes and even as artifical limbs. Besides, bamboo shoots, fruits, seeds are consumed as food in different places and by different people.

In addition the siliceous matter found in its stem is used as medicine.Bamboo is also endowed with mythical and religious significance. New uses like using it in reinforcing concrete and extracting diesel from its stem are also being worked on by scientists. However, bambo resources are gradually depleting and simultaneously, efforts to cultivate it on a large scale has failed.

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Invitation to English 4 Solutions Grammar Phrasal Verbs Textbook Activity Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class English Grammar Phrasal Verbs

Phrasal verbs are characterised by the following :

They consist of two and only two items. The first is an item which on its own functions as a verb and the second is an adverbial particle.
Put aside = forget
Put (verb) + aside (adverbial particle)
We should put aside our differences and make a new beginning.
Break down = stop because of a mechanical fault.
break (verb) + down (adverbial particle)
His can broke down on the way.

These verbs can be either transitive of intransitive. For example,
Fall through = Fail (intransitive)
My plans fell through.
Turn down = reject (transitive)
I turned down his request.

In some cases, the same phrasal verb can be used both as a transitive and as an intransitive verb. For example,
Work out = solve (transitive)
They have worked out all these sums in one hour.
= go on well or otherwise (intransitive)

Nothing worked out well after the new principal took over.
(i) If the direct object is a noun or a noun-phrase, it can be placed either before or after the adverbial particle. For example,
My sister gave away the books.
My sister gave the books away.
(ii) If the object happens to be a very long and complicated noun phrase, it should come only after the adverbial particle. She gave away all these rare books she had bought during the last five years.
(iii) If the direct object happens to be a pronoun it can come only before the adverbial particle. For example,
My brother gave up it. (Incorrect)
My brother gave it up. (Correct)

Phrasal – Prepositional verbs
Those verbs consist of three words in their base form but prepositional verbs and similarly phrasal verbs consist of only two words.

Prepositional – Phrasal verbs
Break in upon = disturb, interrupt
A continuous loud noise on the road broke in upon our discussion.

Prepositional verbs.
My friend is done for.

Phrasal verb
(i) Intransitive
The roof of that house caved in after the heavy rainfall.
(ii) Transitive
He looked into the matter.

Look at the sun diagram below and make ten phrasal verbs by combining the verb “look” with the other items.

Now make meaningful sentences using the ten phrasal verbs.
Answers
1. Mother looks after the household affairs.
2. I am looking forward to getting a letter from my father.
3. The police are looking into the case.
4. He looked over the surface and found nothing.
5. After scoring 10,000 run, he never looked back.
6. We shouldn’t look down on the poor.
7. Look out. There might be snakes here.
8. I looked through the pages to find the appropriate word.
9. The child looked to the facial expression of its mother.
10. He looked upto him for help, but in vain.

Activity- 1
See how many phrasal verbs you can make in the following grid by joining the verbs in the left column with the prepositions or adverbial particles on the topmost now. If a phrasal verb is possible, mark the sequare with a number and write an example sentence beneath the grid. (One has been done for you as an example.)

	about	at	by	for	from	in	of	out	to	with
break						1
bring								2
cut						3
get		4
give						5
keep									6
let								7
put								8
set						9
take								10

1. The thieves broke in through the kitchen window.
2. The Publisher brought out the book in time
3. Don’t cut in while they are talking.
4. He could easily get at the point in issue.
5. The Soldiers gave in unconditonally.
6. In our country the traffic keeps to the left.
7. He let out a portion of his flat (on rent).
8. The firemen put out the fire quickly.
9. The winter has already set in.
10. He has taken to smoking.

Activity- 2
Choose a verb from box A and a preposition or adverbial particle from box B. Use them in the blank spaces of the sentences given below :

A		B
brush	brought	away	away
catch	called	down	down
gave	cut	off	off
let	get	on	on
put	gone	up	up

(i) Father __________  ___________ has our headmaster yesterday.
(ii) This milk has ______________  ___________.
(iii) Some learners _______________ ______________ very quickly.
(iv) Our players have ___________ us ___________.
(v) I have to ___________ ___________ my English.
(vi) He was ___________ ____________ in a remote village.
(vii) The match has been ______________ ___________ till next week.
(viii) His cough __________ __________ his hiding place.
(ix) it has been a busy day; i need to __________ __________ for a while.
(x) I am running short of money: I must _____________ _______________ my expenses.

Answers
(i) called  on
(ii) gone  down
(iii) catch  up
(iv) brought…. off
(v) brush  away
(vi) brought up
(vii) put  off
(viii) gave  away
(ix) get  away
(x) cut  down

Activity- 3
Match the phrasal verbs in column A with their meanings given in column B. The first one has done for you.

A		B
1. call off	a.	become airborne
2. carry on	b.	boastfully display
3. come across	c.	Cancel
4. fall out	d.	continue
5. go through	e.	end a telephone call
6. hang up	f.	examine carefully
7. show off	g.	have an argument
8. take off	h.	meet by chance
9. turn down	i.	reject
10. turn off	j.	disconnect a switch

Answer:

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	Phrasal Verbs
c	d	h	g	f	e	b	a	i	j	Put the meaning in this row

Use the above phrasal verbs in meaningful sentences.
1 . The meeting was called off.
2. The workers carried on their work till evening.
3. I came across an old photograph of my grandmother’s.
4. My neighbours never: fall out with me.
5. The police are going through the case records.
6. The disease hung up and he was treated by a doctor.
7. We should never show off.
8. He took off his shoes and entered inside.
9. The manager turned down my request.
10. He turned off the switches and went to bed.

Use Of Some Phrasal Verbs

Add up = find the sum of
He made a mistake in adding up in figures

Back out =fail to keep a promise; withdraw from a promise or understanding
He promised to help me compute my data, but later he backed out

Back up = support
These days it is difficult to get a top job unless you have a minister to back you up.

Barge into = (i) intrude
We were discussing something when he suddenly barged in.
(ii) interrupt clumsily.
You should not barge into other people’s conversation like this.

Bear out =support, confirm
I hope Dr. Joseph will bear me out if I say that it is a very useful project.
The facts gathered by you do not bear out your hypothesis.

Bear up =be brave, not show feelings of sorrow or despair.
A truly dedicated scientist would bear up well against all academic opposition.

Blow out=(i) be destroyed (said of tyre and electrical appliances)
(a) I’m late because one of my tyres blew out.
(b) Because of a fault in the electric boiler the fuse blew out in the middle of the experiment.
(ii) put out
The wind blew out all the candles soon after the table was set for dinner.

Blow up =(i) explode
If you light a match here, the whole laboratory will blow up.
The captain ordered the soldier to blow up the bridge.
(ii) become very angry
My supervisor blew up when he came to know that the explosion in the laboratory was due to my carelessness.

Break down=(i) analyze into details
He just gave me the total of his expenses. He did not want to break them down into food, transport, and so on.
(ii) stop because of a mechanical fault
His car broke down on the way.
(iii) give way to one’s feeling
Mrs Joseph broke down and started weeping when we told her the news.

Break out =(i) start suddenly
A big riot broke out during the night.
(ii) escape
Several prisoners have broken out of prison again.

Break up =(i) decompose, split, break into small pieces.
The ship broke up during a violent storm.
(ii) end, disperse.
When is the meeting likely to break up?

Bring down= (i) cause to fall
He was awarded a medal for skill fully bringing down a number of hostile aircrafts.
(ii) lower
The government is doing its best to bring down the price of medicines

Bring forth = Produce, give birth to
He brought forth a brilliant suggestion during the discussion yesterday.

Bring forward = Produce, supply
He tried to argue his case but brought forward no evidence in support of his argument.
Can you bring forward any proof of what you have said?

Bring out= (i) publish
I hope the publishers will soon bring out his new book on nuclear chemistry.
(ii) produce, cause to appear
He is trying to find out whether the use of certain photo-electric devices can bring out mango blossoms a month earlier than usual

Bring up= introduce into a discussion
May I just bring up one small point before the Chainman closes the discussion?

Brush up= Study or practice something in order to revive one’s knowledge or skills
If you are going to Germany, you should brush up your German.

Build up= develop, cause to grow
Within five years he built up an excellent business and very good reputation.

Call off= (i) withdraw, stop
The strike will perhaps be called off tomorrow.
(ii) order soldiers, policemen, etc. to stop
After an hour’s encounter with the smugglers, the inspector called the
policemen off.

Call out= (i) summon
The army had to be called out to restore law and order.
(ii) read out in a loud voice.
Would you please call out the names of the successful candidates?

Catch on= become popular
His new song caught on very fast.

Carry out= (i) give effect to, put into practice
It is not enough to make plans; you should know how to carry them out.
(ii) perform
Experiments carried out at Oxford have shown that ants can make their way
over tough ground with unerring accuracy towards their nest.

Cave in= fall down, collapse
The roof of that house caved in after the heavy rainfall.

Come down= (i) become lower or cheaper
The price of gold is not likely to come down this year.
(ii) lose dignity or social position.
Since that unprovoked quarrel with his neighbour he has come down in the eyes of his friends.

Come out = be published
His book on nuclear chemistry has come out now.

Come up = begin to grow
The seeds I sowed last week haven’t come up yet.

Cool down = become calm.
He is trrrible speaker; he needs half an hour to warm up and then two hours to cool down.

Cut off = disconnect, remove
After five minutes of conversation the operator suddenly cut us off.

Light up= (i) to apply flame to a cigarette, a cigar or a stove
He sat comfortably in one of the beautiful arm chairs and then lit up one of his expensive cigars.
(ii) brighten
Her face lit up with a smile for a minute and then she sank again into an endless gloom.

Lock out= (i) lock the door from inside so as to prevent someone from entering
The warden said that he would lock us out if we did not return till 11 p.m.
(ii) lose the key and thus be stopped from entering I was locked out last night and was compelled to break the lock.

Lock up=(i) lock doors properly
Lock up the rooms properly before you go out.
(ii) make safe by placing in a locker or a box etc.
You must lock up all these confidential documents before you go.
(iii) imprison
The student leaders were locked upon for their acts of violence.

Look up= (i) search for (a word in a dictionary, facts in a reference book, etc.)
Look up this word in the dictionary.
You could look up some of these details in an encyclopedia.
(ii) pay a visit to someone, call on
Would you please look him up when you are in Kolkata next month?
Look me up next time you’re in London.
(iii) improve in price or prosperity.
The shares of the petro-chemical industry in India have started looking up now.
Business conditions are beginning to look up.

Make out= Understand
I cannot make out what he says.
Your handwriting is so bad that I can hardly make it out.

Make up= (i) make good
It is impossible for him to make up the losses he sufferered last year.
(ii) invent
I don’t think what he says is true. I think he has made up this story.
(iii) apply cosmetics
No sensible girl would like to make herself up in public.

Pass out= (i) distribute
The teacher passed the examination papers out.
(ii) distribute generously as a gift.
You can save a lot of money if you stop passing out drinks.
(iii) faint
Mrs Jones passed out when she heard the news of her son’s death.

Patch up= settle
They have patched up their differences now.

Pick out = select
All these books are equally good. It is difficult to pick out any one them.

Pick up= (i) collect, stop to give a lift to
I will pick you up at 2 o’clock.
Please do pick up, my children on your way.
(ii) take hold of and lift
Pick up all these books and files and take them to my study room.
(iii) learn without taking lessons
He did not learn French in school, he picked it up during his stay in Paris.
(iv) recover
His health picked up after a month at the hill station.
(v) increase, accelerate
The bus moved slowly at the beginning but picked up spread later.

Pile up = (i) accumulate
He is on leave these days and so his work is piling up.
(ii) crash into each other
Several cars piled up on this road during the fog yesterday.

Pin down = be precise about
I hate that man but I find it difficult to pin down the reason for it.

Put across = convey
In spite of his best efforts, he could not put across his ideas to the audience.

Put aside = (i) save
She has put aside a large sum of money.
(ii) disregard, ignore
He put aside all your valuable suggestions.

Put forward = advance, explain something and ask people to consider it.
When Darwin put forward his theory of evolution, he met with a lot of opposition.

Put in = (i) submit
Have you put in an application for that job?
(ii) do, perform
He will be paid a handsome allowance for putting in an extra hour of work every evening.

Put off = delay, postpone
For diplomatic reasons, the Minister put off his journey for about a week.

Put out = (i) blow out, extinguish, switch off
At 10 p.m. the nurse drew the curtains and put out the lights.
(ii) issue, publish
The government has put out an advertisement inviting applications for the post.
The Ministry of Finance has put out a pamphlet giving details of the new regulations.

Put up = (i) lodge and entertain.
My friend can put you up for the week-end.
(ii) take up one’s lodging at
Where are you going to put up during your stay in London?
He put up at an inn for the night.

Rally round = make a joint effort to help at a time of difficulty.
All his colleagues rallied round him when his officer wanted to suspend him.

Ring in = Celebrate the arrival of
Ring out the old and ring in the new.

Ring off = replace the receiver, end the telephone call.
I am sorry I will have to ring off now. I have an important visitor waiting for me in the drawing room.

Ring out = celebrate the departure of
Ring out the old and ring in the new.

Ring up = call someone on phone
Please ring me a bit later.
He does not want people to ring him up after 11 p.m.

Rope in = persuade a person to join a movement, a project etc.
You will have a better chance of success if you can rope in some more talented persons like him.

Run away = (i) steal and disappear
The laboratory assistant ran away with all the expensive chemicals.
The servant ran away with all her jewels.
(ii) recede, go away from.

MultipIe Choice Questions (MCQs) with Answers

Question 1.
He _________ a brave fight.
(A) put up with
(B) put up
(C) put down
(D) put off
Answer:
(B) put up

Question 2.
We need two players to ____________ the team.
(A) make out
(B) make of
(C) made from
(D) make up
Answer:
(D) make up

Question 3.
His plan __________.
(A) fell through
(B) fell down
(C) fell off
(D) fell upon
Answer:
(A) fell through

Question 4.
He always _________ late.
(A) turns out
(B) turns down
(C) turns up
(D) none of these
Answer:
(C) turns up

Question 5.
The strike has been ___________.
(A) called out
(B) called off
(C) called in
(D) called upon
Answer:
(B) called off

Question 6.
It is high time the caste system was ___________.
(A) done away with
(B) done for
(C) done out
(D) none of these
Answer:
(A) done away with

Question 7.
It is very difficult for me to __________ early.
(A) get down
(B) get over
(C) get up
(D) get on
Answer:
(C) get up

Question 8.
Winter has ___________.
(A) set out
(B) set in
(C) set up
(D) set out for
Answer:
(B) set in

Question 9.
We will ___________ you in your hour of crisis.
(A) stand out
(B) run down
(C) bring up
(D) stand by
Answer:
(D) stand by

Question 10.
The old building has been ___________.
(A) thrown out
(B) fallen out
(C) pulled down
(D) pulled up
Answer:
(C) pulled down

Question 11 .
My brother has _________ a temple.
(A) made up
(B) set up
(C) put up with
(D) none of these
Answer:
(B) set up

Question 12.
I cannot,___________ what you say.
(A) make from
(B) spring up
(C) make out
(D) make for
Answer:
(C) make out

Question 13.
A horde of robbers __________ him.
(A) got on
(B) kept on
(C) set upon
(D) made away with
Answer:
(C) set upon

Question 14.
This factory ___________ 100 cars a day.
(A) turns out
(B) makes up
(C) drops in
(D) draws on
Answer:
(A) turns out

Question 15.
I shall ___________Kolkata tomorrow.
(A) go off
(B) make for
(C) set out for
(D) none of these
Answer:
(C) set out for

Question 16.
The President _______________ the people to serve their country.
(A) called in
(B) called on
(C) called upon
(D) called out
Answer:
(C) called upon

Question 17.
The girl _________ in the middle of the speech.
(A) fell off
(B) broke off
(C) broke out
(D) broke in
Answer:
(B) broke off

Question 18.
He finds himself ________ from the outside world.
(A) get down
(B) do out
(C) cut off
(D) break off
Answer:
(C) cut off

Question 19.
The house is on fire, __________the fire-brigade at once.
(A) call out
(B) look up
(C) look down
(D) call in
Answer:
(D) call in

Question 20.
________your expenditure on smoking.
(A) cut off
(B) put out
(C) put down
(D) cut down
Answer:
(D) call in