Bhagya

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Notes Chapter 2 ଶ୍ବସନ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 10 Life Science Notes Chapter 2 ଶ୍ବସନ

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

→ଉପକ୍ରମ (Introduction) :
ଜୀବକୋଷରେ ଖାଦ୍ୟର ଜାରଣ ହୋଇ ସେଥୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଚାଲୁରଖିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ । ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଶ୍ବସନ କୁହାଯାଏ ।

→ଶ୍ୱସନ (Respiration) :

• ଶ୍ୱସନ ପାଇଁ ଅମ୍ଳଜାନ ଆବଶ୍ୟକ । ବେଳେବେଳେ ଏହାର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ଶ୍ବସନ ଘଟିଥାଏ ।
• ଗ୍ଲା କୋଜ୍ ଏକ ଛଅ ଅଙ୍ଗାରକ ବିଶିଷ୍ଟ ଯୌଗିକ । ଏହାର ଗାଠନିକ ଅଣୁ ସଂକେତ C₆H₂O₂ ଅଟେ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଣୁ ଭାଙ୍ଗି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ (CO₂), ଜଳ (H₂O) ଓ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ଶକ୍ତି ମୋଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି କାରଣରୁ ଶ୍ବସନ ଏକ ଅପଚୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।
• କୋଷ ଜୀବକରେ ଗ୍ଲା କୋଜ ଅଣୁର ବିଘଟନ ଘଟି ପ୍ରଥମେ ଏହା ତିନି କାର୍ବନବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ଏହା ସବୁ ପ୍ରକାର ଶ୍ବସନର ପ୍ରଥମ ସୋପାନ ଅଟେ ।
• ଅମ୍ଳଜାନର ଉପସ୍ଥିତିରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ସହ ଶକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ବା ଅଭାବରେ ଏଥୁରୁ ଅନ୍ୟ ଉତ୍ପାଦ ସହ ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

→ଶ୍ଵାସନର ପ୍ରକାରଭେଦ (Types of Respiration) :
1.ଶ୍ଵାସନରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଭଳି ସରଳ ଖାଦ୍ୟ ଜାରିତ ହୋଇ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ଶକ୍ତି ATP ହେବା ସହିତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ।
2.ଶ୍ଵାସନ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା-
(a) ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ (Aerobic Respiration)
(b) ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ (Anaerobic Respiration)
ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ୱସନକୁ ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ବସନକୁ ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ କୁହାଯାଏ ।
3.ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ ଅଧ୍ଵକ ଶକ୍ତି ମିଳୁଥିବାବେଳେ ବାୟୁ ଅପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନରେ କମ୍ ଶକ୍ତି ମିଳିଥାଏ

→କୋଷୀୟ ଶ୍ବସନ :
1. ଖାଦ୍ୟର ଜାରଣ, ଶକ୍ତିମୋଚନ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗମନ ପ୍ରକୃତପକ୍ଷେ କୋଷରେ ସଧୂ ହୁଏ । କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟ ଆଧାର ରସାୟନ ରୂପେ -କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଣୁକୁ ବିବେଚନା କରାଯାଇଥାଏ । ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଜାରଣଦ୍ବାରା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହେବା ସହିତ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଯୁକ୍ତ ବିଜାରିତ ଅଣୁ ଓ ଶକ୍ତି ମୁଦ୍ରା ତିଆରି ହୁଏ ।

2. କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ ତିନି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଘଟିଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା : ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ (Glycolysis), ସାଇଟ୍ରିକ୍ (Cytric Acid Cycle) 3 6mg? Aña?? °| (Electron Transport System) 1.

→କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ ଆଧାର :

• କୋଷ ଭିତରେ କୋଷଜୀବକ ଥାଏ ଓ ଏହା କୋଷଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ ।
• କୋଷଜୀବକରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗିକା, ଏନ୍‌ଜାଇମ୍, ପୋଷକ ଅଣୁ ଇତ୍ୟାଦି ଥାଏ ଓ ଏଥ‌ିରେ ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ । ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ଅଙ୍ଗିକା ଦ୍ବିସ୍ତରୀୟ ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ । ଏହା ଭିତରେ ଥିବା ରସପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶକୁ ମାଟ୍ରିକ୍ସ କୁହାଯାଏ ।
• ବିଭିନ୍ନ ଜୈବିକ ଅମ୍ଳ, ଏନ୍‌ଜାଇମ୍, ଲିପିଡ୍, ପ୍ରୋଟିନ୍ ଅଣୁ ଇତ୍ୟାଦି ଥାଏ । ଦ୍ବିସ୍ତରୀୟ ଝିଲ୍ଲୀର ଅନ୍ତଃଝିଲ୍ଲୀ ମାଟ୍ରିକ୍ସ ଭିତରକୁ ଭାଙ୍ଗ ହୋଇ ପଶି ଆସିଥାଏ । ଏଭଳି ଭାଙ୍ଗକୁ କ୍ରିଷ୍ଟି (Cristae) କୁହାଯାଏ ।

→ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ | (Glycolysis) :

• କୋଷର କୋଷଜୀବକରେ ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗ୍ଲୁକୋଜର ବିଘଟନ ଦୁଇଟି ସୋପାନରେ ହୋଇଥାଏ ।
• ପ୍ରଥମ ସୋପାନରେ 6- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଗୁକୋଜ ଅଣୁ ଏଟିପି ଗ୍ରହଣ କରି ଉଦ୍ଦୀପିତ ହେବାଦ୍ଵାରା ଦୁଇଟି 3- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସରଳ ଶର୍କରାରେ ବିଭକ୍ତ ହୁଏ ।
• ଦ୍ଵିତୀୟ ସୋପାନରେ ପ୍ରତି 3- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଶର୍କରା ଜୈବ ରାସାୟନିକ କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ନାମିତ ଏକ 3- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଜୈବିକ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ଏହି ସୋପାନରେ ଶକ୍ତି ମୁଦ୍ରା ATP ଏବଂ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ବିଜାରିତ ସହକାରକ ନିକୋଟିମାଇଡ୍ ଏଡ଼େନାଇନ୍ ଡାଇନ୍ୟୁକ୍ଲିଟୋଇଡ୍ ବା NADH₂ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

• କୋଷ ପରିବେଶରେ ଅମ୍ଳଜାନର ମାତ୍ରା ଅନୁଯାୟୀ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ବିଭିନ୍ନ ଜୈବିକ କ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଇଷ୍ଟ ଭଳି ଅଣୁଜୀବ କୋଷରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ 2-କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଇଥାନଲ୍ ବା ସୁରାସାରରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି କ୍ରିୟାରେ ଏକ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଅଳ୍ପ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ସୁରାସାର କିଣ୍ବନ କୁହାଯାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଅଭାବରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ 3-କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଲାକଟିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହା ପେଶୀ କୋଷରେ ଘଟିଥାଏ । ଫଳରେ ସମୟ ସମୟରେ ମାଂସପେଶୀ ସଂକୋଚନ ହୋଇଯାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଜୈବ ରାସାୟନିକ କ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ଶକ୍ତି ମୁକ୍ତ ହେବା ସହିତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ନିର୍ଗତ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ଵାସନ କୁହାଯାଏ ।

→ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଏସିଡ୍ ଚକ୍ର | (Citric acid cycle) :

1.ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆର ମାଟ୍ରିକ୍ସରେ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟା ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
2.ଅମ୍ଳଜାନ ଉପସ୍ଥିତିରେ ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରରେ ଭାଗ ନିଏ ।
3. ଏହା ଦୁଇ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ

4.ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ମାଟ୍ରିକ୍ସରେ ଥିବା ଏନ୍‌ଜାଇମ୍‌ଦ୍ୱାରା ପାଇରୁଭିକ୍ ଅମ୍ଳ 2- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସକ୍ରିୟ ଅଣୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହୁଏ
5.ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ NADH₂ ସଂଶ୍ଳେଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
6.ଦ୍ବିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରର ଗ୍ରାହକ ଅଣୁ, 4- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ଅଜ୍ଵାଲୋଏସେଟିକ୍ ଅମ୍ଳ 2-କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସକ୍ରିୟ ଅଣୁକୁ ଗ୍ରହଣ କରି 6- କାର୍ବନଯୁକ୍ତ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
7. ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରାକାରରେ ବିଭିନ୍ନ ଜୈବିକ ଅମ୍ଳରେ ପରବର୍ତ୍ତିତ ହେବା ସହିତ ଶେଷରେ ଗ୍ରାହକ ଅଣୁ OAA କୁ ପୁନରୁତ୍ପାଦନ କରାଏ । ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ ହେବା ସହିତ ବିଜାରିତ ସହକାରକ NADH₂ FADH₂ ଓ ATP ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

→ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା (Electron Transport System) :

1.ଇଲେକଟ୍ରନ୍‌ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥା ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ ଅନ୍ତଃଝିଲ୍ଲୀରେ ରହିଥାଏ । ସଂସ୍ଥାଟି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରୋଟନ୍ ଓ ଇଲେକଟ୍ରନ୍ ବାହକ ଅଣୁଦ୍ବାରା ଗଢ଼ା । ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିସ୍ ଓ ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ଚକ୍ରରୁ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଥିବା ସହକାରକ NADH₂ ଓ FADH₂ ଅଣୁର ଏହି ସଂସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ମୋଚିତ ଶକ୍ତିରୁ ATP ତିଆରି ହୁଏ ।

→ଜୀବଶ୍ବସନ :

• ଜୀବ ଗ୍ରହଣ କରୁଥ‌ିବା ଜୈବିକ ପୋଷକ ଶରୀରରେ ସରଳୀକୃତ ହୋଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷକୁ ଯାଇଥାଏ ।
• ମଣିଷ ଶରୀରରେ ଏହା ପାଚକ ପ୍ରଣାଳୀ ଓ ଉଭିଦ ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷ ବା କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କୋଷରେ ଏହି ଖାଦ୍ୟ ସରଳକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଘଟିଥାଏ ।
• ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରରେ ହେଉଥିବା ବାୟୁ ଉପଜୀବୀ ଶ୍ୱସନ କ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ଅମ୍ଳଜାନର ଯୋଗାଣ ।
• ଜୀବ ପରିବେଶରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣରେ ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଯାଏ ।

→ଉଭିଦ ଶ୍ବସନ :

• ଉଭିଦ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପରିବେଶରୁ ବାୟୁରେ ଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
• ନିମ୍ନମାନର ପତ୍ରବିହୀନ ଉଭିଦ ନିଜ ଶରୀରର ଉପରିସ୍ଥ କୋଷ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଶରୁ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ବାୟୁ ସିଧାସଳଖ ବିସରଣଦ୍ୱାରା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
• ପତ୍ରଯୁକ୍ତ ସବୁଜ ଉଦ୍ଭିଦ ପତ୍ରରେ ରହିଥ‌ିବା ସ୍ତୋମ୍ ବା ଷ୍ଟୋମାଟା ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବେଶରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
• ଦିନବେଳେ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ସମୟରେ ପତ୍ର ଷ୍ଟେମାଟା ବାଟେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ରହଣ କରେ ।
• ଏହି ସମୟରେ ଉଭିଦରେ କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନରେ ବାହାରୁଥିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଯାଏ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ବାହାରୁଥିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଶ୍ବସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ । ଷ୍ଟେମାଟା ମାଧ୍ୟମରେ ଗୃହିତ ହୋଇଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଗୋଟିଏ କୋଷରୁ ଅନ୍ୟ କୋଷକୁ ବିସରିତ ହୋଇ ଗଛର ଡାଳ, ପତ୍ର, ଫୁଲ, ଫଳ ଆଦି ଅଙ୍ଗରେ ରହିଥ‌ିବା ସମସ୍ତ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।

→ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଶ୍ବସନ :

• ଜଳଚର ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ ପାଇଁ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।
• ଏକକୋଷୀ, ଛିଦ୍ରାଳ ଓ ହାଇଡ୍ରାଜାତୀୟ ପ୍ରାଣୀର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନକୁ ସିଧାସଳଖ ବିସ୍ମରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଜିଆ, ଜୋକ ଓ ବେଙ୍ଗ ଚର୍ମଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରିପାରନ୍ତି । ଓଦାଚର୍ମ ବାଟଦେଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ମୁକ୍ତ ଅମ୍ଳଜାନ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୋଇ ଶ୍ଵାସନରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
• ବେଙ୍ଗ ମୁଖଗହ୍ଵର ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରା ମଧ୍ୟ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ । ‘ଶୀତସୁପ୍ତି’ ସମୟରେ ବେଙ୍ଗ ଚର୍ମଦ୍ବାରା ହିଁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା
• ଅସରପା ପରି କୀଟପତଙ୍ଗମାନଙ୍କର ଶ୍ଵାସରନ୍ଧ୍ର ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
• କଙ୍କଡ଼ା, ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି, ଗେଣ୍ଡା, ଶାମୁକା ଗାଲିଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ।
• ସାପ, ପାରା, ବତକ, ବାଦୁଡ଼ି, ମନୁଷ୍ୟ ଆଦି ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରା ହୋଇଥାଏ ।
• କଇଁଛ, କୁମ୍ଭୀର, ତିମି ପାଣିରେ ରହୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ଦ୍ୱାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି ।
• ବେଙ୍ଗର ଲାର୍ଭା ବା ଶୂକାବସ୍ଥା (ବେଙ୍ଗଫୁଲା) ଓ ମାଛ ଗାଲିଦ୍ୱାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରିଥା’ନ୍ତି ।

→ଜୈବିକ ଜାରଣ (Biological oxidation) :

• ଅମ୍ଳଜାନ ଦହନର ସହାୟକ ଓ ଦହନ ସମୟରେ ତାପଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଜୀବ ଶରୀରରେ ଏଭଳି ଦହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଜୈବିକ ଜାରଣ କୁହାଯାଏ ।
• ଜୀବକୋଷରେ କୋଷଜୀବକ ଓ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆରେ ଜୈବିକ ଜାରଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ରହିଥାଏ ।
• ଏଗୁଡ଼ିକର ସହଯୋଗରେ ଜୈବରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ଓ ଏହି ଶକ୍ତି ATP ଅଣୁରେ ବାନ୍ଧି ହୋଇ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ଜୀବକୋଷରେ ATP କୁ ଶକ୍ତିମୁଦ୍ରା ଓ ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆକୁ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର କୁହାଯାଏ ।
• ଶ୍ଵାସନରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଶକ୍ତି ATP ଗଠନରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ADPରେ ଗୋଟିଏ ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ଅଣୁ (Pi) ମିଶିଲେ  କୋଷର ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ATP ଭାଗନିଏ ।
• ଗୋଟିଏ ATP ଅଣୁ ଭାଙ୍ଗି ADP ଓ Pi ରେ ପରିଣତ ହେଲେ 30.5 କିଲୋ ଜୁଲ୍ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ପେଶୀର ସଂକୋଚନ, ପୁଷ୍ଟିସାର ସଂଶ୍ଳେଷଣ, ସ୍ନାୟବିକ ଆବେଗ ସଞ୍ଚରଣ ଭଳି ସମସ୍ତ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ATP ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ।

ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ : ଉଭିଦରେ ଷ୍ଟୋମାଟା ଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ ହୁଏ, କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରରେ ଏଥ‌ିପାଇଁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ରହିଛି ।

→ମଣିଷର ଶ୍ଵାସତନ୍ତ୍ର (Human Respiratory System) :
1.ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ଶ୍ୱାସତନ୍ତ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଯଥା- ନାସାରନ୍ଧ୍ର, ନାସାପଥ, ଗ୍ରସନୀ, ଶ୍ଵାସନଳୀ, ଶ୍ଵାସନଳିକା ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ।

→ନାସାରନ୍ଧ୍ର (Nostril) :

• ପାଟି ଉପରେ ଓ ନାକର ନିମ୍ନଦେଶରେ ଶ୍ୱାସପଥର ଦ୍ଵାରଭାବେ ଦୁଇଟି ନାସାରନ୍ଧ୍ର (ନାକପୁଡ଼ା) ରହିଥାଏ ।
• ଏଠାରୁ ଶ୍ଵାସପଥ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ଓ ଏହା ବାୟୁ ଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।
• ନାକରନ୍ଧ୍ର ବା ନାକପୁଡ଼ା ଦୁଇଟିର ଅଗ୍ରଭାଗ ଉପାସ୍ଥିଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ।

→ନାସାପଥ (Nasal cavity) :

• ଶ୍ଵାସ ପଥର ପ୍ର ଥମ ଭର ନାସାପଥ ନାମରେ ନାମିତ ଅଟେ ।
• ଏକ ଯୋଡ଼ା ନାସାପଥ ଉପାସ୍ଥି ନିର୍ମିତ ପଟିଦ୍ଵାରା ପରସ୍ପରଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇଥାଏ ।
• ବାହ୍ୟ ନାସାରନ୍ଧ୍ର ଦେଇ ବାହାରୁ ବାୟୁ ନାସାପଥ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ । ନାସା ପଥ ଗ୍ର ସନୀ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
• ଧୂଳି କଣା ଓ ଜୀବାଣୁ ଶ୍ଳେଷ୍ମକ ଝିଲ୍ଲୀରେ ଲାଗିଯାଆନ୍ତି ।

→ଗ୍ରସନୀ (Pharynx) :

• ଗ୍ରସନୀ ଏକ ପେଶୀବହୁଳ ନଳୀ ଓ ହୋଇ ଶ୍ଵାସନଳୀ ଓ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଏହା ନାସାପଥର ଶେଷଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ଆରମ୍ଭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଥାଏ ।
• ନାସାପଥ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ରସନୀର ଅଂଶକୁ ନାସା-ଗ୍ରସନୀ ଏବଂ ମୁଖଗହ୍ଵର ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଅଂଶକୁ ମୁଖ- ଗ୍ରସନୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଗ୍ରସନୀର ପଛ କାନ୍ଥରେ ଏକଯୋଡ଼ା ଟନ୍‌ସିଲ୍ ରହିଥାଏ । ଏହା ଏକ ଲସିକାଭ ଅଙ୍ଗ ଅଟେ ।
• ଗ୍ରସନୀର ଶେଷଭାଗରୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଓ ଶ୍ଵାସନଳୀ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ୱାରକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ ଓ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେଟ୍ କୁହାଯାଏ ।
• ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାର ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା ନାମକ ଏକ ପରଦାଦ୍ଵାରା ବନ୍ଦରହେ । କିନ୍ତୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାରରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର କପାଟିକା ନଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟ ଗିଳିବା ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ବାର ଅଧ୍ୱଜିହ୍ବାଦ୍ଵାରା ବନ୍ଦ ରହୁଥ‌ିବାରୁ ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
• ଅନ୍ୟ ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାର ଖୋଲା ରହୁଥିବାରୁ ସାଧାରଣ ଭାବେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।

→ଶ୍ଵାସନଳୀ (Trachea) :

1.ଶ୍ଵାସନଳୀର ଆରମ୍ଭରେ ସ୍ୱରପେଟିକା ରହିଥାଏ ।
2.ଏଥିରେ ଥ‌ିବା ସରୁ ସରୁ ସୂତା ପରି ସ୍ଵରତନ୍ତ୍ରୀ ବା ଭୋକାଲ କର୍ଡ଼ର କମ୍ପନଦ୍ୱାରା ଧ୍ଵନି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
3.ଶ୍ଵାସନଳୀ ଦୁଇ ବ୍ରୋକାଇ ଭାବେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିଜ ପଟର ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ପରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଟର ବ୍ରେନ୍‌କସ୍ ଅନେକ ଶାଖା ପ୍ରଶାଖାରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ଶ୍ଵାସନଳିକା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ଵାସନଳିକା କୋଟରିକାକୁ ଖୋଲିଥାଏ ।

ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଚାରିପଟେ ରହିଥାଏ ପ୍ଲରାଲ୍ କେଭିଟି । ଏହା ବାହ୍ୟ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଆବରଣକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଭିତର ପଟର ଆବରଣଟି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌କୁ ଆବୃତ କରି ରଖୁବାବେଳେ ବାହ୍ୟ ଆବରଣଟି ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଓ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଭିତର ପଟକୁ ଲାଗିକରି ରହିଥାଏ । ଗହ୍ଵର ଭିତରେ ଥିବା ରସ ଆବରଣ ଦୁଇଟିକୁ ପିଛିଳ କରି ରଖିଥାଏ । ଏହି ବାୟୁରୋଧୀ ଗହ୍ଵରର ଚାପ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ଠାରୁ ପ୍ରାୟ 3-4mm Hg କମ୍ ଥାଏ । ଏହା ପ୍ରଶ୍ଵାସବେଳେ କୋଟରିକାମାନଙ୍କ ଭିତରେ ବାୟୁ ଭର୍ତ୍ତି ହେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

→ଫୁସଫୁସ (Lungs) :

• ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ରହିଥାଏ । ଏହା ହେଉଛି ଦକ୍ଷିଣ ଓ ବାମ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ।
• ଏହା ସ୍ପଞ୍ଜ ପରି ନରମ ଅଟେ । ଏହା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଆବରଣଦ୍ବାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀଦ୍ୱାରା ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌କୁ ଆସିଥାଏ ଏବଂ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା ଦେଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡକୁ ଫେରିଥାଏ ।

→ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା (Respiration) :

ଏହା ତିନୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ହୋଇଥାଏ; ଯଥା-

1. ସଂବାତନ,
2. ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ,
3. ଗ୍ୟାସ୍ ପରିବହନ ।

→ସଂବାତନ (Ventilation)

1. ସଂବାତନ ଦୁଇ ପର୍ଯ୍ୟାୟବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ; ଯଥା- ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ନିଃଶ୍ଵାସ ।
2. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ବାୟୁର ପ୍ରବେଶକୁ ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ବାୟୁର ପ୍ରସ୍ଥାନକୁ ନିଃଶ୍ଵାସ କୁହାଯାଏ ।
3. ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏହି ପ୍ରଶ୍ଵାସ ଓ ନିଃଶ୍ଵାସ ହାର ମିନିଟ୍‌କୁ ପ୍ରାୟ 15 ରୁ 20 ଥର ଅଟେ ।
4. ବୃକ୍ଷଗହ୍ଵର ଏକ ଫମ୍ପା ପବନ-ନିରୋଧୀ କୋଠରୀ ଅଟେ । ଏହାର ଆଗପଟ ଷ୍ଟର୍‌ନମ୍ ଦ୍ଵାରା, ପଛପଟ
5. ମେରୁଦଣ୍ଡଦ୍ୱାରା, ଦୁଇପଟ ପଞ୍ଜରା ହାଡ଼ ଓ ଅନ୍ତଃ-ପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀଦ୍ଵାରା ଏବଂ ତଳପଟ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାଦ୍ଵାରା ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
6. ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଏକ ଗମ୍ବୁଜ ଆକାରର, ପେଶୀବହୁଳ ପଟ୍ଟ ଅଟେ । ଏହା ଆମର ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଏବଂ ଉଦରଗହ୍ବରକୁ ପୃଥକ୍ କରିରଖୁଥାଏ ।

→ପ୍ରଶ୍ଵାସ (Inspiration) :

• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ବାୟୁର ପ୍ରବେଶକୁ ପ୍ରଶ୍ଵାସ କୁହାଯାଏ ।
• ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ସମୟରେ ଅନ୍ତଃପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀ, ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଓ ଉଦରୀୟ ମାଂସପେଶୀ’ ସକ୍ରିୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ନରିଥନନ୍ତି
• ପ୍ରଶ୍ଵାସ ସମୟରେ ଅନ୍ତଃପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ଉଦରୀୟ ମାଂସପେଶୀର ଶିଙ୍ଖଳନ ଘଟିଥାଏ । ଫଳସ୍ବରୂପ ଗମ୍ବୁଜାକାର ମଧ୍ଧଚ୍ଛଦା ସଳଖ ବା ସମତଳ ହୋଇଥାଏ ଓ ପଞ୍ଜରାହାଡ଼ ଆଗକୁ ଉଠିଆସେ ।
• ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମୟରେ ବକ୍ଷଗହ୍ଵରର ଆୟତନ ପ୍ରାୟ 20% ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଏବଂ ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଥିବା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ । ଏହା ଏକ ସକ୍ରିୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।

→ନିଃଶ୍ଵାସ (Expiration):

• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରୁ ବାୟୁର ପ୍ରସ୍ଥାନକୁ ନିଃଶ୍ଵାସ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହା ଏକ ଶିଥୁଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ଏହି ସମୟରେ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ଓ ଅନ୍ତଃପଞ୍ଜରା ମାଂସପେଶୀର ଶିଥୁନ ଘଟିବା ସହ ଉଦରୀୟ ମାଂସପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଘଟିଥାଏ ।
• ପଞ୍ଜରା ହାଡ଼ ପୂର୍ବ ସ୍ଥାନକୁ ଫେରି ଆସେ ଓ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା ପୁଣି ଗମ୍ବୁଜାକାର ହୋଇଥାଏ ।
• ବକ୍ଷଗହ୍ବରର ଆକାର ହ୍ରାସ ପାଏ ଓ ଏହା ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଉପରେ ଚାପ ପକାଏ, ତେଣୁ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟରୁ ବାୟୁ ବାହାରକୁ ଚ।ଲଆପୋ

→ଗ୍ୟାସ୍ ବିନିମୟ (Gaseous Exchange) :

1. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଧ୍ୟକୁ ବାୟୁ ପ୍ରବେଶ କଲାପରେ ଏଥିରେ ଥ‌ିବା କୋଟରିକାଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁଦ୍ୱାରା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ । ସାଧାରଣତଃ ବାହାର ବାୟୁରେ ଅମ୍ଳଜାନର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଅଧୂକ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ସାନ୍ଦ୍ରତା କମ୍ ରହିଥାଏ ।
2. ଏହି ସମୟରେ କୋଟରିକାକୁ ଘେରି ରହିଥ‌ିବା ରକ୍ତଜାଲକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ରକ୍ତରେ ଅମ୍ଳଜାନର ସାନ୍ଦ୍ରତା କମ୍ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଅଧିକ ରହିଥାଏ ।
3. କୋଟରିକା ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଠ, ଓ CO₂ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ରକ୍ତଜାଲକ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଠ, ଓ CO₂ ଗ୍ୟାସ୍ ମଧ୍ୟରେ ସାନ୍ଦ୍ରତାରେ ଭିନ୍ନତା ଥାଏ । ଏଥ୍ଗୁଁ କୋଟରିକା ମଧ୍ୟସ୍ଥ ବାୟୁ ଓ ରକ୍ତଜାଲକରେ ପ୍ରବାହିତ ରକ୍ତ ମଧ୍ୟରେ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ବାରା ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ତ୍ରର ବିନିମୟ ଘଟିଥାଏ ।
4. ଅମ୍ଳଜାନ, ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ କୋଟରିକାରୁ ରକ୍ତ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ରକ୍ତମଧ୍ୟରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ କୋଟରିକା ମଧ୍ୟକୁ ବାହାରି ଆସେ ।

→ଗ୍ୟାସ ପରିବହନ Gas transportation) :

• ରକ୍ତର ଲୋହିତ କଣିକା (RBC)ରେ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଥାଏ । ଏହା ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣକରି ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ରକ୍ତ ମାଧ୍ୟମରେ ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।
• କୋଷ ନିକଟରେ ଅକ୍ସିହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଭାଙ୍ଗି ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ । ଏହି ଅମ୍ଳଜାନ କୋଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଏବଂ କୋଷମାନଙ୍କରୁ ନିର୍ଗତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ରକ୍ତକୁ ଚାଲିଆସେ ।
• କୋଷସ୍ତରରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ଏହି ଗ୍ୟାସୀୟ ବିନିମୟ ମଧ୍ୟ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ହୋଇଥାଏ । କୋଷରୁ ନିର୍ଗତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ରକ୍ତ ମାଧ୍ୟମରେ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରେ ପହଞ୍ଚେ ଓ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ୱାରା ରକ୍ତରୁ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ କୋଟରିକା ବାଟ ଦେଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Invitation to English 1 Solutions Poem 5 Money Madness Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class English Solutions Poem 5 Money Madness

CHSE Odisha Class 12 English Money Madness Text Book Questions and Answers

Think it out

Question 1.
Are all the people of the world mad for money? Which line implies this?
Answer:
All the people of the world are mad about money. The line “Money is our madness, our vast collective madness” implies this.

Question 2.
Are all people equally mad for money or degree of madness vary from person to person?
Answer:
No, all people are not equally mad about money. Each person has his own degree of madness for money. In other words, it varies from person to person.

Question 3.
How does a person feel when he parts with a pound of money?
Answer:
A person suffers a sharp, sudden feeling of pain when he parts with a pound of money.

Question 4.
How does a person feel when he hands out a ten-pound note?
Answer:
A person is seized with a genuine fear when he hands out a ten-pound note.

Question 5.
What kind of feeling does money create in us? (lines 6-7)
Answer:
Money creates great fear and respect in us.

Question 6.
Are we really afraid of money or moneyed men?
Answer:
We are really afraid of moneyed men.

Question 7.
What do people say about a man’s worth?
Answer:
People say how much money a man possesses.

Question 8.
How many times is “dirt” repeated in the poem? What does the poet mean by “dirt”?
Answer:
“Dirt” is repeated five times in the poem. By “dirt”, the poet means great misery faced by those who are poor.

Question 9.
How do money-mad men treat men without money?
Answer:
Money-mad men treat men without money with hatred.

Question 10.
What does a man without money fear – poverty or dishonor by eating ‘dirt’?
Answer:
A man without money fears dishonor by eating “dirt”.

Question 11.
Why does the poet say “We must have some money”?
Answer:
The poet says that “We must have some money” to save us from living in a state of deepening misery. In other words, with some money at our disposal, we have the right to live in a dignified way.

Question 12.
What does the poet mean by “bread” (line 22), “shelter” (line 23), and “fire” (line 24)?
Answer:
The poet means food, a house to live in, and clothes respectively by “bread”, “shelter” and “fire”.

Question 13.
To you think “bread”, “shelter” and “fire” should be free? Explain why you think so?
Answer:
Yes, I think “bread”, “shelter” and “fire” should be free, because these are the most basic necessities of life. These three things are essential for everyone, irrespective of rich or poor and should be easily available to all.

Question 14.
Why does the poet repeat the words “all and anybody” in lines 24-25?
Answer:
The poet repeats the words “all and everybody” in lines 24-25 to bring home the fact that the human race should not exist in a state of misery and indignity. Everyone all over the world is entitled to get the basic necessities of life.

Question 15.
What does it mean to “regain our sanity” (line 25)?
Answer:
By to ‘regaining our sanity’, the poet means we should give up our craze for money. Instead, we should be sensible. We should realize that there exists another fine world beyond money.

Question 16.
What are the two things implied in – “It’s one thing or the other”?
Answer:
The two things implied in – “it’s one thing or the other” is man’s destruction as a result of his madness for money or his survival in a peaceful society where the craze for it does not exist. It may be the poet’s own vision of what he wishes in his poetry to be seen as in terms of a ‘new heaven and earth’.

CHSE Odisha Class 12 English Money Madness Important Questions and Answers

I. Multiple-Choice Questions (MCQs) with Answers

Question 1.
for money is a modern phenomenon?
(A) Fashion
(B) Need
(C) Craze
(D) all of these
Answer:
(C) Craze

Question 2.
The _________________ of madness for money varies from person to person?
(A) multitude
(B) magnitude
(C) source
(D) none of these
Answer:
(B) magnitude

Question 3.
Money instits a feeling of __________________ in our minds?
(A) delight
(B) frustration
(C) great fear
(D) peculiarity
Answer:
(C) great fear

Question 4.
We dread _______________?
(A) money
(B) materialistic comforts
(C) Mankind collective frenzy for money
(D) some people’s greed for money.
Answer:
(C) Mankind collective frenzy for money

Question 5.
The expression ‘go cold’ means _____________?
(A) exposure to cold
(B) influenza
(C) suffer
(D) all of these
Answer:
(C) suffer

Question 6.
The repetition of dirt’ signifies?
(A) the miseries of the poor
(B) spread of filth
(C) dirty habits
(D) unclean thing
Answer:
(A) the miseries of the poor

Question 7.
The rich treat the poor with _________________?
(A) indifference
(B) disdain
(C) compassion
(D) none of these
Answer:
(B) disdain

Question 8.
Man must have some money to lead a life of __________________?
(A) protection
(B) comforts
(C) dignity
(D) affluence
Answer:
(C) dignity

Question 9.
Does the poet plead for mankind’s ______________ about money?
(A) wild excitement
(B) euphoria
(C) anxiety
(D) rationality
Answer:
(D) rationality

Question 10.
That money has been the root of all evil is ______________?
(A) true
(B) partially true
(C) unthinkable
(D) false
Answer:
(D) false

Question 11.
What is madness according to the poet?
(A) love
(B) money
(C) power
(D) corruption
Answer:
(B) money

Question 12.
The word’ multitude’ means?
(A) a few people
(B) a large number of people
(C) a scarcity of people
(D) can’t say
Answer:
(B) a large number of people

Question 13.
When a person parts with a pound of money he feels?
(A) happy
(B) the pang of losing it
(C) sorrow
(D) proud of himself
Answer:
(B) the pang of losing it

Question 14.
When a person hands out a ten-pound note he feels?
(A) excited
(B) courageous
(C) encouraged
(D) a real tremor
Answer:
(D) a real tremor

Question 15.
A man’s worth is judged from?
(A) his personality
(B) his education
(C) his helping nature
(D) the amount of money he possesses
Answer:
(D) the amount of money he possesses

Question 16.
The money-mad men treat men-without money with _________________?
(A) sympathy
(B) hatred
(C) pride
(D) arrogance
Answer:
(B) hatred

Question 17.
What should be free according to the poet?
(A) bread, shelter, and fire
(B) air and water
(C) money and habitation
(D) bread and butter
Answer:
(A) bread, shelter, and fire

II. Short Type Questions with Answers

Question 1.
‘It’s one thing or the other.’ Explain?
Answer:
Here the poet offers us two choices: either to create a beautiful world to live in or destroy it because of our collective madness for money. This depends on our attitude.

Question 2.
For mankind says with one voice: How much money is he worth? Explain?
Answer:
These lines speak volumes for the materialistic world. Besides, the rich always rule the roost and measure the people only in terms of money.

Question 3.
Explain the repetition of ‘dirt’?
Answer:
The repetition of ‘dirt’ states a very cruel truth. In this age of materialism, without money, a man leads a life of wanton misery and utter disgrace.

literary terms

Alliteration:
the device of repeating words beginning with the same consonantal sound to produce an artistic effect. See Hopkin’s “Pied Beauty”.

Blank verse:
the unrhymed verse in iambic pentameter. A pentameter line consists of five metrical feet. Iambic means beginning with an unstressed syllable. See Milton’s “Hail, holy Light”.

Classicism:
the quality associated with ancient Greek and Roman literature (the classics). It refers to objectivity, clarity, simplicity, formal regularity and discipline. The term “neo-classical” is applied to the literature of the Restoration and Augustan Age in England. See the poems of Dryden and Pope.

Dramatic monologue:
a monologue is a poem written as if spoken aloud by a character. It reveals the character’s personality and situation. It is dramatic because the poet never intrudes his opinions into what the character says about himself or herself. Among English poets, Browning is the most competent writer of dramatic monologue. See Tennyson’s “Tithonus”.

Elegy:
a poem mourning the dead. In ancient Greek and Roman Literature, it was originally used as a formal lament. A pastoral elegy is an elegy in a rural setting. Gray’s “Elegy” is a famous example.

Free verse:
verse not in regular meter and line length. But no verse is really free from the constraints of meter. See Lawrence’s “Snake”.

Heroic couplet:
two rhyming lines of verse in iambic pentameter. This simplest form of the stanza was introduced into English poetry by Denham and perfected by Dryden and Pope. It is called heroic because it was frequently used for epic poetry and poetic drama.

Image:
C. Day Lewis defines it as “a picture made out of words”. Imagery refers to a kind of descriptive language fundamental to poetry. It appeals to the senses. It includes the metaphor and simile. A “conceit” is a far-fetched image.

Imagism:
the practice of presenting the subject of a poem with precision and economy usually through a few striking images. The term “Imagists” is applied to a group of poets at the beginning of the present century who advocated and practised imagism, e.g. T.E. Hulme, Richard Aldington, Hilda Doolittle, Ezra Pound etc. Eliot’s “Preludes” is imagistic.

Irony:
a form of speech or writing that states one thing but means another. It is used in satirical and literary works with satirical intentions. It is also used to heighten drama.

Lyric:
originally a poem meant for singing. Now it means a poem expressing personal feelings.

Metaphor:
an indirect comparison between two objects in order to describe one. A simile is a direct comparison. “She is as beautiful as a rose” and “She is a rose” are examples of a simile and a metaphor respectively.

Metaphysical poets:
the seventeenth-century English poets. Donne, Marvell, Cowley, Herbert, Crashaw, Vaughan, etc. wrote poetry in a style colloquial, dramatic, witty, argumentative, and scholarly. Dryden and Dr. Johnson gave them the name “metaphysical”.

Meter:
the regular occurrence of stresses or syllables breaking a line of verse into equal divisions. Each division is called a foot. See “Blank verse” above.

Ode:
An elaborate lyric is composed usually in a dignified style and expresses exalted feelings. The regular ode is the Pindaric ode, named after the Greek poet Pindar. It is divided into three parts, the strophe, the antistrophe, and the epode.

Oxymoron:
a figure of speech in which two contradictory words are combined. It produces a rhetorical effect.

Paradox:
a statement that is contrary to accepted opinion. It seems to contradict itself but is actually based on truth. It is a means of illustrating a truth in a forceful manner.

Parody:
an exaggerated imitation of another poet’s way of writing. Its aim is humorous and satirical.

Personification:
the poetic method of treating an abstract idea or an object as if it were a person.

Rhyme:
the repetition of the same unit of sound in a poem, usually at the ends of the lines. In the first stanza of Gray’s elegy, “day”, rhymes with “way” and “lea” with “me”. If the first unit is represented as a and the second as b, the rhyme scheme of the stanza is abab. Rhyme can also occur within a line and then it is called internal rhyme. It makes verse musical. Secondly, it preserves the verse form in which the poem is composed.

Rhythm:
“The regular rising and falling in the flow of sounds in poetry, these recurring intervals of strong and light sounds, like the beat of a drum regulating dance movements, is called rhythm Different poems have different rhythms. A shorter line of verse usually has a quicker rhythm: and a long line has a slower rhythm. Sprung rhythm is close to the rhythm of normal speech. In a line having this rhythm, stresses are exaggerated to denote heightened emotion. Hopkins found this rhythm in nursery rhymes and Old English poetry and called it sprung rhythm.

Stanza:
the pattern formed by lines of verse. The pattern is repeated throughout the poem. A group of four lines is called a quatrain. The Spenserian stanza consists of nine lines, the first eight being in iambic pentameter and the ninth an alexandrine (a line of twelve syllables).

Sonnet:
a poem of fourteen lines, usually in iambic pentameter. The rhymes are arranged according to certain patterns. The sonnet, originally developed in Italy, was introduced into English poetry by Thomas Wyatt and the Earl of Surrey in the sixteenth century. There are two types of sonnets in English: the Petrarchan and the Shakespearian.

Satire:
a piece of writing in prose or verse ridiculing folly stupidity or vice. Its weapons are wit, humor, and irony. Horatian satire is gentle and corrective, but Juvenalian satire is savage and bitter. Dryden and Pope are famous writers of satires in English poetry.

Introducing the Poet
David Herbert Richards Lawrence (1885-1930) is a many-faceted genius: a novelist, poet, playwright, essayist, literary critic, and painter. As a poet, Lawrence began as an Imagist. His best poems are in free verse about the individual, inner nature of animals and plants. Views on his poetry are as diverse, and often as extreme, as those on his novels: Anthony West, for instance, suggests that it is difficult to take seriously Lawrence’s claim to be a poet since ‘he entirely lacked the discipline’ essential to poetry. Later, West states that Lawrence’s poems ‘ remain in the initial stage’, a view shared by Anthony Beal, who also mentions that the subjects dealt with in the poetry are also handled in the novels and stories but with more subtlety and power. On the other hand, writers such as Michael Schmidt acknowledge that Lawrence’s poetry has a wide range and flawed magnificence. Those poems that have the strongest emotions and pressures behind them are the most lucidly expressed and the most satisfactory structurally. From this standpoint, we can view more clearly Lawrence’s strengths: the intensity of feelings; the width of human awareness; the narrative power and the sincerity he expressed, and so on. His poems include Bat, Fidelity, Piano, Shadows, Snake, Violets, etc.

About the Poem
‘Money Madness as the title signifies deals with the craze for money that seems to have gripped the modem world. The poem itself is highly romantic in nature, especially in how it seeks to reject something that is so valued by others and something upon which primacy in society is placed. His own statement about his poetry is that it served to be seen as an “autobiography”. This is certainly the case in ‘Money Madness’, which throws light on a personalized view of the horror of money. It is money that makes a man insane. The poem represents Lawrence’s own vision of what he wishes his poetry to be seen as in terms of a “new heaven and earth”.

Summary
Money, the poet says, makes all the people mad. They are not equally mad for money. Instead, the degree of madness varies from person to person. A sudden feeling of pain grips a man when he parts with a pound of money. A person is caught up in a state of horror when he hands out a ten-pound note. Money creates a feeling of fear. It is not surprising that money has a fearful ruthless power among men. The poet states that we don’t dread money so much. Instead, what we fear is mankind’s collective frenzy for money. The rich detest the poor; if the latter has no money, he should live in a state of misery. Nobody cares about him. In short, money has been the root, if not of all evil, of great misery to the human race. Against this backdrop, the poet pleads for ‘free food’, ‘free shelter’, and ‘free fire’. Everybody everywhere in the world should get all these basic things. Money turns man insane. The poet longs for a society where money does not rule the roost. We should see reason before we start killing our fellow beings for money. At last, we are left with a choice: destruction or survival.

ସାରାଂଶ:
କବିଙ୍କ ମତରେ ଟଙ୍କା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପାଗଳ କରିଦିଏ । ସେମାନେ ଟଙ୍କା ପାଇଁ ସମପରିମାଣରେ ପାଗଳ ନୁହନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ପାଗଳାମିର ମାତ୍ର! ଅଲଗା । ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ପାଉଣ୍ଡ ମୁଦ୍ରା ଅନ୍ୟକୁ ଦିଏ, ସେତେବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ଯନ୍ତ୍ରଣା ତାକୁ ଜାବୁଡ଼ି ଧରେ । କିନ୍ତୁ ଦଶ-ପାଉଣ୍ଡ ନୋଟ୍ ଦେବା ସମୟରେ, ଲୋକଟି ଭୟବିହ୍ଵଳ ହୋଇଯାଏ । ଟଙ୍କା ଭୟର ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଟଙ୍କା ଯେ ମଣିଷମାନଙ୍କଠାରେ ନିଷ୍ଠୁର କ୍ଷମତା ସୃଷ୍ଟି କରେ – ଏଥରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେବାର କିଛି ନାହିଁ । କବି କହିଛନ୍ତି ଆମେ ଟଙ୍କାକୁ ବେଶି ଭୟ କରୁନାହୁଁ । ଆମେ କେବଳ ଟଙ୍କା ପାଇଁ ମଣିଷଜାତିର ସମଷ୍ଟିଗତ ପାଗଳାମିକୁ ଡରୁ । ଧନୀମାନେ ଗରିବମାନଙ୍କୁ ଘୃଣା କରନ୍ତି । ଯଦି ଦରିଦ୍ର ଲୋକଟି ପାଖରେ ଟଙ୍କା ନାହିଁ, ସେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଜୀବନ ବିତାଇବା ଉଚିତ । କେହି ତାକୁ ଖାତିର କରନ୍ତି ନାହିଁ । ସକ୍ଷେପରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଟଙ୍କା ଯଦିଓ ସବୁ ଅନର୍ଥର ମୂଳ ନୁହେଁ, ତଥାପି ଏହା ମଣିଷଜାତିର ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ମୂଳ କାରଣ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ କବି ଖାଦ୍ୟ, ବାସଗୃହ ଓ ବସ୍ତ୍ରକୁ ମାଗଣାରେ ଯୋଗାଇ ଦେବାକୁ ଯୁକ୍ତି କରିଛନ୍ତି । ପୃଥ‌ିବୀର ସର୍ବତ୍ର ସମସ୍ତେ ଏହି ମୌଳିକ ଜିନିଷ ପାଇବା ଉଚିତ । ଟଙ୍କା ମଣିଷକୁ ପାଗଳ କରିଦିଏ । କବି ଏପରି ଏକ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଜ ଚାହାନ୍ତି, ଯେଉଁଠାରେ ଟଙ୍କାର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ନ ଥ‌ିବ । ଆମେ ଆମ ନିଜ ଲୋକଙ୍କୁ ଟଙ୍କାପାଇଁ ମାରିବା ପୂର୍ବରୁ ତା’ର କାରଣ ନିରୂପଣ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସର୍ବଶେଷରେ ଆମ ପାଖରେ ରହିଛି ଦୁଇଟି ମାତ୍ର ବିକଳ୍ପ : ଧ୍ବଂସ କିମ୍ବା ବଞ୍ଚ୍ ରହିବା ଅବସ୍ଥା ।

Detailed Summaries and Glossary

Lines – (1-8)
Money is ………………………………………………………………… among men.
The poet throws light on the man’s madness for money. The craze for money seems to have gripped the modem world. If the world is mad, then every single person carries the madness around him. A person is seized with a sudden, sharp feeling of pain when he parts with a pound of money. A sense of horror grips him when he hands out a ten-pound note. Mankind shows fear at the sight of money. We all pale into insignificance before it. We respect it too much in strange fear. It is not surprising that money has a fearful ruthless impact on men.

ସାରମର୍ମ :
ଟଙ୍କା ପାଇଁ ମଣିଷର ପାଗଳାମି ଉପରେ କବି ଆଲୋକପାତ କରିଛନ୍ତି । ଟଙ୍କା ପାଇଁ ଉନ୍ମାଦତା ଆଧୁନିକ ଦୁନିଆକୁ ଆକ୍ରାନ୍ତ କଲାଭଳି ଜଣାପଡ଼ୁଛି । ଯଦି ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀ ପାଗଳ, ତେବେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଚାରିପାଖରେ ପାଗଳାମି ଘେରି ରହିବା ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ । ଯେତେବେଳେ ମଣିଷ ଅନ୍ୟକୁ ଏକ ପାଉଣ୍ଡ ମୁଦ୍ରା ଦିଏ, ସେତେବେଳେ ସେ ଭୀଷଣ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଅନୁଭବ କରେ । କିନ୍ତୁ ଦଶ ପାଉଣ୍ଡ ନୋଟ୍‌ଟିଏ ଦେବାବେଳେ, ତାକୁ ଭୟ ଗ୍ରାସ କରେ । ଟଙ୍କା ସମ୍ମୁଖରେ ମଣିଷଜାତି ଭୟ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ । ଏହା ନିକଟରେ ଆମେ ନିଷ୍ପ୍ରଭ ହୋଇଯାଉ । ମଣିଷମାନଙ୍କ ଉପରେ ଟଙ୍କା ଯେ ଭୟଙ୍କର ନିଷ୍ପ୍ରର ପ୍ରଭାବ ପକାଏ – ଏହା ଆଦୌ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ନୁହେଁ ।

Glossary
our madness : we are all shockingly mad after money (ଅର୍ଥ ପାଇଁ ଆମେ ସମସ୍ତେ ପାଗଳ)।
of course : ଅବଶ୍ୟ
multitude : ବହୁସଙ୍ଖ୍ୟକ
insanity : madness ( ପାଗଳାମି )
pang : a sharp. sudden feeling of pain (ଗଭୀର ଯନ୍ତ୍ରଣା)
tremor : horror (ଭୟ)
hands out : ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବା
quail : to be very afraid (ଭୟଭୀତ ହେବା)
It down : ଟଙ୍କା ଆମକୁ ଛୋଟ କରିଦେଇଛି
grovel : to show too much respect for someone (ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା)
strange : ଅଦ୍ଭୁତ
cruel : ruthless (ନିଷ୍ଠୁର)

Lines (9 – 12)
But it ………………………………………………………………………………go cold.
The poet says that we are not so afraid of money. It is mankind’s craze for money that terrifies us. The reason is not far to seek. Mankind asks unanimously how much money a person has. If he has no money, he should live in a state of misery. He should end up on the streets.

ସାରମର୍ମ :
କବି କହିଛନ୍ତି ଆମେମାନେ ଟଙ୍କାକୁ ଏତେ ଡରୁନାହୁଁ । ମଣିଷଜାତିର ଟଙ୍କା ପାଇଁ ସାମଗ୍ରିକ ଉନ୍ମାଦନା ଆମକୁ ଭୟଭୀତ କରାଉଛି । କାରଣ ଅତି ସ୍ପଷ୍ଟ । ମଣିଷଜାତି ସର୍ବଦା ଏକ ସ୍ବରରେ ପଚାରେ ଗୋଟିଏ ଲୋକ ପାଖରେ କେତେ ଟଙ୍କା ଅଛି । ଯଦି ତା’ ପାଖରେ ନାହିଁ, ସେ ଦୁଃଖରେ ରହିବା ଉଚିତ । ରାସ୍ତାରେ ହିଁ ତା’ର ଜୀବନର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟିବା ଉଚିତ ।

Glossary
terrifies : afraid of (ଭୟଭୀତ ହେବା)
collective : ସାମଗ୍ରିକ
mankind : ମାନବଜାତି
How . worth: ମଣିଷର କେତେ ଟଙ୍କା ଅଛି ?
Then …. cold : ଦରିଦ୍ରମାନେ ନିର୍ଯ୍ୟାତିତ ହୁଅନ୍ତୁ

Lines (13 – 19)
And if………………………………………………………………………………fellow-me.
A poor man does not die so easily. The rich give him a little bread to eat to make him at least alive that day. They treat the poor with contempt. A man shorn of money
fears dishonour. He dreads his own money-mad persons.

ସାରମର୍ମ :
ଦରିଦ୍ର ଲୋକ ସହଜରେ ମରେ ନାହିଁ । ଅନ୍ତତଃ ସେ ଦିନଟିଏ ବଞ୍ଝାପାଇଁ ଧନୀ ଲୋକମାନେ ତାକୁ ଅଳ୍ପ କିଛି ଖାଦ୍ୟ ଦିଅନ୍ତି । ସେମାନେ ଗରିବମାନଙ୍କୁ ଘୃଣାବ୍ୟଞ୍ଜକ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଧନହୀନ ଲୋକଟିଏ ଅସମ୍ମାନକୁ ଭୟ କରେ । ସେ ନିଜ ଚାରିପଟର ଟଙ୍କା ପାଗଳ ଲୋକମାନଙ୍କ ଭୟ କରେ ।

Glossary
they : the rich (ଧନୀଲୋକମାନେ )
they it : ଅନ୍ତତଃ ଆଜି ପାଇଁ ଚଳିବାକୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଅଳ୍ପ ଖାଦ୍ୟ ଦିଅନ୍ତି
frightened : ଭୟଭୀତ ହେବା
a delirium : wild excitement (ପାଶବିକ ଉନ୍ମାଦନା )
money-mad fellow-men : ଧନ ପାଇଁ ପାଗଳ

Lines (20 – 22)
We must …………………………………………………………….. all wrong.
We must have some money to save us from the dishonour of eating only for a day. But the poet does not subscribe to this view.

ସାରମର୍ମ :
କେବଳ ଗୋଟିଏ ଦିନ ପାଇଁ ଚଳିବାର ଅସମ୍ମାନରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା କାରଣରୁ ଆମ୍ଭେମାନେ କିଛି ଟଙ୍କା ସଞ୍ଚୟ କରିବା ଦରକାର । କିନ୍ତୁ କବି ଏ କଥାକୁ ସହଜରେ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିନାହାନ୍ତି ।

Glossary
to …. eating dirt: save the poor from suffering dishonor by eating to make them alive for that day ( ଗରିବମାନଙ୍କୁ ଅସମ୍ମାନରୁ ରକ୍ଷା କରିବା)

Lines (23 – 26)
Bread should ………………………………………………………………….. the world.
The poet bluntly rejects the horror of money. Bread, shelter and fire should be available freely and easily to every person all over the world. These things are indispensable for all.

ସାରମର୍ମ :
କବି ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ଟଙ୍କାର ଭୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଛନ୍ତି । ସାରା ବିଶ୍ଵରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ପାଖରେ ଖାଦ୍ୟ,ବାସଗୃହ ଏବଂ ବସ୍ତ୍ର ମାଗଣାରେ ଏବଂ ସହଜରେ ଉପଲବ୍ଧ ହେବା ଉଚିତ । ଏସବୁ ଜିନିଷଗୁଡ଼ାକ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।

Glossary
Bread : ରୁଟି |
shelter : ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳ
to world : ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀର ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ, ବାସଗୃହ ଏବଂ ବସ୍ତ୍ର ମାଗଣାରେ ଏବଂ ସହଜରେ ଉଚିତ

Lines (27 – 29)
We must ………………………………………………………………………………… the other.
Money turns man insane. The poet makes a passionate appeal to us to give up our madness for money. Instead, we should be sensible. Before we start killing one another for money we are left with a choice: the creation of a peaceful society or our destruction. The last line may admit of another interpretation. It depends on whether we should save money or kill our fellow beings for it.

ସାରମର୍ମ :
ଟଙ୍କା ମଣିଷକୁ ପାଗଳ କରିଦିଏ । କବି ଆମକୁ ଟଙ୍କା ପାଇଁ ପାଗଳାମିକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ନିବେଦନ କରିଛନ୍ତି । ଆମ୍ଭେମାନେ ବିଜ୍ଞ ହେବା ଉଚିତ । ଟଙ୍କା ଯୋଗୁଁ ପରସ୍ପରକୁ ହତ୍ୟା କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଆମକୁ ଦୁଇଟି ଜିନିଷ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏକୁ ବାଛିବାକୁ ପଡ଼ିବ – ଆମେ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଜ ଗଢ଼ିବା କିମ୍ବା ଆମର ବିନାଶ ସାଧନ କରିବା । ଶେଷ ଧାଡ଼ିର ଆଉ ଏକ ଅର୍ଥ କରାଯାଇପାରେ – ଆମ୍ଭେ ଟଙ୍କା ସଞ୍ଚୟ କରିବା ହତ୍ୟା ଉଚିତ କି ଏହା ପାଇଁ ନିଜ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିବା ଉଚିତ। ଏ କଥା ଆମ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

Glossary
regain : to get back (ଫେରି ପାଇବା)
sanity : ପରିମଳ
about it : about money (ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧରେ )
It’s the other : we should aim at creating a society where craze for money does not exist. otherwise we shall perish. ( ଆମେ ଏହିଭଳି ସମାଜ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଯେଉଁଠାରେ ଅର୍ଥ ଲାଳସା ନ ଥ‌ିବ, ନଚେତ୍ ଆମର ଧ୍ବଂସ)

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Invitation to English 4 Solutions Grammar Conditionals Textbook Activity Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class English Grammar Conditionals

Section – 1

The ‘if-sentences’ are generally known as the ‘conditional’ sentences. In this ‘if- sentences’ one can well mark a condition along with a result/effect. A certain action will be fulfilled only if a certain/particular ‘condition’ is performed.

Example
1. I will pardon you if you admit your mistake.
2. If you touch that plate, you’ll bum your fingers.
In the above sentences, we can well see two parts in each sentence, i.e. (i) if-part and (ii) the main part.

The ‘if-part’ is known as the if-clause or conditional clause or the subordinate clause. But the ‘main part’ is usually known as the stem of the long sentence i.e. the principal/main clause, the word ‘if’ is the ‘conjunction’ that joins both the parts of the long sentence. This if part/clause states the condition that must be satisfied before the main part/clause may be true.

In the example in Sentence 1 above, ‘admit’ is the condition and ‘pardon’ is the result. Likewise in Sentence 2, the clause/condition is the ‘touching action ’ and result is the ‘burning action’.

A question comes to mind: “Which action happens first?”
The answer is very simple that the action in if-clause/conditional clause happens first and the action of the main clause happens next/second/later.
In Sentence 1 the main clause is written first and then the if- clause. Sentence 2 is written in reverse order i.e. the if-clause first and the main clause next.
Both the sentences in the examples are grammatical and acceptable. The conditional/if-clause is written/spoken first only when the condition tends to become more emphatic.
Do mark that when the conditional clause is written first, there should be a ‘comma ’ just after the conditional clause. No ‘comma’ is used if the conditional clause is written later or the main clause is written first. A condition can also be signaled without the use of ‘if’.

Example
3. Admit your mistake and I will pardon you.

Types of conditionals
O-Type Conditionals
1. If you heat ice, it melts.
2. If you drop a glass, it breaks.
3. If I make a promise, I keep it.

Let us divide the above sentences into two parts. Look at Sentence 1.
If you heat ice, = X (If-clause)
it melts = Y (Main clause)

X = (Simple present)- heat, heating action- the cause/condition- happens first.
Y = (Simple present)- melts, melting action- the result/- happens later.
The condition as well as the effect (result) remains in a O(zero) state. They are in a balancing state. So the grammarians have rightly named it ‘0- conditionals’.
We may say it a scientific truth/ universal truth. But Sentence 3 above tends the meaning of general happenings or what usually happens. In such cases, ‘Simple Present’ verb is used in both the parts. Here ‘if’ can be substituted by ‘when (ever)’.

(A) Open Condition
If you send the money today, he will get it tomorrow.
In If-part ‘sendign money is the condition and ‘getting it’ is the result in ‘main part’. ‘Your sending money’ is more possible i.e. the condition is open to the speaker and ‘his getting money’ is also more possible in the future. The time reference is futurity.

Notice both the parts of the sentence.
In ‘if-part’ a simple present verb ‘send’ is used and in ‘main part’ ‘will + get’ is used. Will/shall modals are not used in the ‘if-part’ in such conditions. We use this type of conditionals (real condition) sentences to talk about what is probable or possible or more like to happen in the future. This condition is, therefore, called the real condition.
Look at the following sentence.
If you wake up before me, give me a call.
Here ‘if-part, takes a simple present verb and the ‘main part’ is an imperative sentence. This condition is also an open or a real condition for future possibility/probability. Some variations/deviations

Study the following sentences, which are also examples of ‘open’ conditionals, but with a difference.
1. If it’s a holiday tomorrow, we may go for a swim.
2. If I should see him, I will ask him to write.
3. Stop borrowing money or you will be in trouble.
When the imperative is used in place of an ‘if- clause’ the condition changes into a threat, request etc.

Example
If we should miss the 9 o’ clock train, we shouldn’t get there till after lunch. The introduction of ‘should’ (sometimes stressed) in the conditional clause has the effect of making it less likely that the condition will be fulfilled. Here ‘should’ means ‘by any chance’. We may call this a condition of ‘remote possibility’. Note that only ‘should’ (never would) is used in this way.

Now look at the following.
If you will reserve seats, we shall be sure of a comfortable journey. We saw earlier that ‘will’ is not used in a predictive sense in the conditional clause, though the sentence has a future time reference. Here the verb ‘will’ is not an auxiliary indicating future; it is a modal verb which means agreement/cooperation/willingness.
“If you will reserve” = if you are willing/agreeing. The verb ‘will’ when means ‘insistence’, it is used in a conditional clause of this type.
Example
If my brother will mix with the bad boys, what shall I do?
“If my brother will mix” = If my brother is insisting on mixing (not in a predictive sense)

(B) ‘Hypothetical’ or ‘Unreal’ Condition
Example
If I became the Chief Minister, I would put things right at once. Notice that both the parts i.e. the ‘if-part’ as well as ‘the main-part’ contain verbs in the past tense form i.e. became and would. We use this conditional when we talk about unreal or imaginary events/actions.
The use of the past tense has the effect of making the condition seem ‘remote’ or unlikely/distant. That is why the condition is said to be ‘hypothetical’ or unreal. The time reference is futurity.
If I knew his address. I could tell you.
The above sentence represents us with a totally imaginary (or unreal) situation with reference to the time of speaking. It implies that I really don’t know his address and I can’t tell you now. Note that the past tense is used here to indicate present unreality.

The Subjunctive
Compare the two sentences below.
1. If I were you, I would take my work more seriously.
2. If I was you. I would take my work more seriously.
One might think that the first sentence is wrong sicne the verb were being in the plural form does not agree with the singular subject I. This plural verb is called ‘the subjunctive’. It is used to express the unreal or hypothetical condition. In modem English the subjunctive is not used
commonly. Most educated native speakers would prefer now to use “IfI was you” (instead of If I were you …)

Variations
If we were to miss the 9 o’ clock train, we would not get there till after lunch. The use of ‘were to’ in the conditional clause sometimes has the effect of emphasizing the suppositional nature of the condition and some ways analogous to the use of ‘should’ in conditional clause A. ‘were to’ can be substituted ‘by any chance’ without changing the meaning.

(C) Unfulfilled Condition.
Example
If you had asked me for the money, I would have given it to you. Notice that ‘if-part’ contains ‘past perfect form ’ and the main clause ‘would + have with past participle form.
The use of these past- verbs in both the parts tells us that the action (giving of money) was not performed because the condition was not fulfilled. The sentence actually means ‘you really did not ask me for the money and I didn’t give it to you.’ This conditional sentence represents what is contrary to the fact. The past perfect tense is ued to indicate past unreality.
The same meaning is expressed by
Had you asked me for the money, I would have given it to you. (without the use of if) The unfulfilled condition is often used to comment on, or to express regret for, something that did not happen.

Activity – 1
Complete the sentences below, using appropriate words of your own.

1. If we finish early today,________________________.
2. If I lose all my money,___________________.
3. If you go away on a holiday this summer. ________________________.
4. If our friend gets into trouble. _________________________.
5. Will you help me if _____________________________
6. I would be rather disappointed if ________________________.
7. This school will have to be closed if ___________________________
8. We will all be very happy if _____________________________.
9. They will not listen to anybody if _________________________.

Answers
1. If we finish early today, we’ll put some free time to see the match on T. V.
2. If I lose all my money, I’ll be in trouble.
3. If you go away on a holiday this summer. I’ll be very happy.
4. If our friend gets into trouble, we’ll help him.
5. Will you help me if I am in trouble? ‘
6. I would be rather disappointed if von didn’t help me.
7. This school will have to be closed if the lunar eclipse falls on tomorrow.
8. We will all be happy if our team wins the trophy.
9. They will not listen to anybody if von don’t behave them properly

Activity -2
The following are examples of some common superstitions.
1. If you hear an owl hooting at night, a friend will die.
2. If your left hand begins to itch, you will give money away.

Can you think of five other common superstitions? (Use the word if, as shown above.)
Answers
1 . If a cat passes in front of somebody, she/he will face some danger.
2. If three persons start a journey together, they will reap a negative result.
3. If an owl sits on the roof of a person’s house, one of the members of the family will die soon.
4. The man will die if a lizard falls on his shoulders.
5. Man will be crowned if a lizard falls on his forehead.

Activity – 3
Fill in the blank spaces to make meaningful conditions.
If I work hard, I’ll get good marks, If I ____________good marks, I ____________go to a good college and __________a degree. If I _____________ go abroad, I ___________ a highly-paid job. If __________name, fame and money, I _____________ marry a pretty girl. If ______________ only one or two children, I ____________ educate them properly. If _____________ come back to my country, I ______________ some useful work.

Answers
If I work hard, I’ll get good marks, If I get good marks, I will go to a good college and do a degree. If I get go abroad, I will set a highly-paid job. If gel name, fame and money, I will marry a pretty girl. If I only one or two children, I can educate them properly. If1 come back to my country, I will do some useful work.

Activity- 4

How imaginative are you? Complete the following sentences.
(a) If Ibecame a cloud, I would ………………………….
(b) If I could go back to the past,………………………..
(c) If I were a rat,………………………
(d) If I were a tiger, ……………………….
(e) If I ……………………………. I’d write a great novel.
(f) If people ……………………………they would die of boredom.
(g) If the earth …………………… ……, no living creature would survive.
(h) I would stand on my head if …………………………
(i) Would you be well prepared if ……………………..?

Answers
(a) If I became a cloud, I would sail in the sky.
(b) If I could go back to the past, I would not make my hair-dye.
(c) If I were a rat, I would make holes.
(d) If I were a tiger, / would live in the jungle.
(e) If I were a Jane Austin. I’d write a great novel.
(f) If people were dumb and deaf, they would die of boredom.
(g) If the earth was/were a sun, no living creature would survive.
(h) I would stand on my head if I were not a man.
(i) Would you be well prepared if you were a literate?

Activity- 5
How would your life be different if you were :

older      more intelligent     stronger
taller       less intelligent        richer
shorter    more patient         poorer

Answers
1. If I were older, I could beg you for some help.
2. If I were taller, I would join the military service.
3. If I were shorter, I could play the role of a joker.
4. If I were more intelligent, I could/would tackle the world problem.
5. If I were less intelligent, I could/would be in difficulty.
6. If I were more patient, I would tolerate your insulting words.
7. If I were stronger, I could/would fight with a tiger.
8. If I were richer, I would make you my accountant.
9. If I were poorer, I would beg for food.

Activity- 6

Write 5 sentences on the things you would do if you won a lottery. (Use if + past simple in the ‘if – clause” and would in the main clause) If I won a lottery, I would get a lot of money, If I got a lot of money …

Answers
If I won a lottery, I would get a lot of money.
(a) If I got a lot of money, I would buy a car.
(2) If I bought a car, I would take my parents for an outing.
(3) If I went on an outing, I would drive the car.
(4) If I drove the car, I would be very cautious.
(5) If my parents saw my driving, they would be very happy.

Activity – 7

Write a comment on each of the following situations, using the unfulfilled condition. (One example is given)
(a) I didn’t study, so I didn’t do very well in the examination.
Comment: If you had studied, you would have done better.
(b) I didn’t like the food because it was too hot.
Comment: If ______________________________________________________________
(c) They waited at the station for four hours because they did not know that the train was delayed.
Comment: If ______________________________________________________________
(d) The boy met with an accident because he was careless.
Comment: If _______________________________________________________________
(e) She heard the news because she turned on the radio this morning.
Comment: If ______________________________________________________________
(f) They didn’t see us, so they could not laugh at us.
Comment: If ______________________________________________________________
(g) My father earned a lot of money, so life was easy for us.
Comment: If ______________________________________________________________

Answers
(b) I didn’t like the food because it was too hot.
Comment: I would/could have liked the food if it had not been hot.
(c) They waited at the station for four hours because they did not know that the train was delayed.
Comment: If they had known that the train was delayed, they would not have waited at the station.
(d) The boy met with an accident because he was careless.
Comment: The boy could not have met with an accident if he had been careful/if he had not been careless.
(e) She heard the news because she turned on the radio this morning.
Comment: If she had not turned on the radio this morning, she could not have heard the news.
(f) They didn’t see us, so they could not laugh at us.
Comment: If they had seen us, they could have laughed at us.
(g) My father earned a lot of money, so life was easy for us.
Comment: If my father had not earned a lot of money, life would/could not have been easy for us.

Activity – 8
Read the text below and then complete the sentences that follow.
Namita went to Cuttack yesterday. The sun was shining brightly, so she never thought of taking her umbrella. But what a terrible day she had! Everything that could possibly go wrong went wrong. The weather changed, as the weather report had predicted, and Namita got soaked. She slipped on the stairs of a shop and had a bad fall. Someone stole her purse when she was talking to a friend and had her back turned. The bus broke down on the way back and was delayed. Namita’s mother was angry because she returned so late.

(a) If Namita had taken her umbrella, ………………………………
(b) If she had listened to the weather forecast, ………………………
(c) If she had taken the lift in the store ………………………..
(d) If she hadn’t turned her back, …………………….
(e) If the bus hadn’t broken down …………………….
(f) If she’d returned home on time, …………………………
Answers
(a) If Namita had taken her umbrella, she couldn’t have got soaked.
(b) If she had listened to the weather forecast, she could not have drenched.
(c) If she had taken the lift in the store, she could not have fallen.
(d) If she hadn’t turned her back, someone couldn’t have stolen her purse.
(e) If the bus hadn’t broken down, Namita could have returned in time.
(f) If she’d returned home on time, her mother could not have been angry.

Section -2

Other ways of expressing a condition
Look at the following sentences
1. He can’t work unless he eats something.
2. I won’t go to the party unless they invite me.
These sentences with unless could be re-written as
3. He can’t work ifhe doe snot eat something.
4. I won’t go to the party if I am not invited.
Unless has the meaning “if …. not”. It is used to express a negative condition. The same meaning can be expressed by using ‘only if’. So the same sentences could be re-written as
5. He can work only if he eats something.
6. I will go to the party only if he invites me

Activity – 9
Rewrite each of the following sentences using ‘unless’.
(The first sentence has been worked out for you.)
1. We must leave now or we’ll miss the start of the film.
Unless we leave now we’ll miss the start of the film.
2. You should wear your coat or you’ll be cold.
_______________________________________
3. You must give me your address or I can’t write to you.
_______________________________________
4. You have to speak very loudly or we won’t be able to hear you.
_______________________________________
5. You must stop smoking or your cough won’t get better.
_______________________________________
6. You must say you’re sorry or he won’t forgive you
_______________________________________

Answers
1. We must leave now or we’ll miss the start of the film.
Unless we leave now, we’ll miss the start of the film.

2. You should wear your coat or you’ll be cold.
Unless you wear your coat, you’ll be cold.

3. You must give me your address or I can’t write to you.
Unless you give me your address, I can’t write to you.

4. You have to speak very loudly or we won’t be able to hear you.
Unless you speak very loudly, we won’t be able to hear you.

5. You must stop smoking or your cough won’t get better.
Unless you stop smoking, your cough won’t get better.

6. You must say you’re sorry or he won’t forgive you.
Unless you say you’re sorry, he won’t forgive you.

Multiple-Choice Questions (MCQs) with Answers

Question 1.
Unless you ___________the truth, you will suffer.
(A) spoke
(B) speak
(C) do not speak
(D) should
Answer:
(A) spoke

Question 2.
If you were a bird, you ____________ fly.
(A) could
(B) should
(C) would
(D) none of these
Answer:
(C) would

Question 3.
She would come, if she ____________ time.
(A) has
(B) had
(C) would have
(D) should have
Answer:
(B) had

Question 4.
If I had known you, I_ told you.
(A) would have
(B) should have
(C) will have
(D) shall have
Answer:
(A) would have

Question 5.
If I __________ rich, I would help the poor.
(A) was
(B) am
(C) were
(D) shall be
Answer:
(C) were

Question 6.
_________ I find the pen, I will let you have it.
(A) Could
(B) Should
(C) Would
(D) Can
Answer:
(B) Should

Question 7.
If I had had time, I ___________visited the zoo.
(A) would have
(B) should have
(C) could have
(D) shall have
Answer:
(B) should have

Question 8.
If he _____________ a taxi, she would have reached the station in time.
(A) has taken
(B) would take
(C) had taken
(D) should take
Answer:
(C) had taken

Question 9.
If he ___________, he will suffer from indigestion.
(A) ate
(B) had eaten
(C) eats
(D) will eat
Answer:
(C) eats

Question 10.
If they _________ here, I should speak to them.
(A) were
(B) had been
(C) will be
(D) would be
Answer:
(A) were

Question 11.
I’m not tired enough to go to bed yet. I wouldn’t sleep if I ____________ to bed now.
(A) go
(B) went
(C) had gone
(D) would go
Answer:
(B) went

Question 12.
If I were you, I _____________ that coat. It was much too expensive.
(A) won’t buy
(B) don’t buy
(C) am not going to buy
(D) wouldn’t buy
Answer:
(D) wouldn’t buy

Question 13.
I decided to stay at home last night. I would have gone out if I ___________so tired.
(A) wasn’t
(B) weren’t
(C) wouldn’t have been
(D) hadn’t been
Answer:
(D) hadn’t been

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 CHSE Odisha Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Ex 7(k) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Exercise 7(k)

Question 1.
State True (T) or False (F).
(i) There is no function whose derivative is log π.
Solution:
False

(ii) There is no function which is its own derivative.
Solution:
False

(iii) A function is not differentiable at x = c ⇒ f is not continuous at x = c.
Solution:
False

(iv) |x²| is differentiable on (- 1, 1).
Solution:
True

(v) |x + 2| is not differentiable at x = 2.
Solution:
False

(vi) Derivative of e^{3 log x} w.r.t. x is 3x².
Solution:
True

(vii) The derivative of a non constant even function is always an odd function.
Solution:
True

(viii) If f and g are not derivable at x₀ then f + g is not derivable at x₀.
Solution:
False

Question 2.
Fill up the gaps by using the correct answer.
(i) If a is a constant and v is a variable then \(\frac{d u^v}{d v}\) = _______. (u^v In v, vu^{v – 1}, u^v In u, uv^{v – 1})
Solution:
u^v In v

(ii) If t = e^a then \(\frac{d}{d x}\)x^t = _______. (tx^{t – 1}, x^t, x^t In a, tx^t)
Solution:
tx^{t – 1}

(iii) If u = t² and v= sin t² then \(\frac{d v}{d u}\) = _______. (cos² t, \(\frac{\sin }{t}\), sec t², cos t²)
Solution:
cos t²

(iv) The tangent to the curve y = (1 + x²)² at x = -1 has slope _______. (4, -4, 8, -8)
Solution:
-8

(v) If v = (gof) (x) then \( \frac{d y}{d x}\) = _______. (\(\frac{d g}{d x} \frac{d x}{d f}\), \(\frac{d g}{d f} \frac{d f}{d x}\), \(\frac{d f}{d x} \frac{d x}{d g}\), \(\frac{d f}{d g} \frac{d g}{d x}\))
Solution:
\(\frac{d g}{d f}\frac{d f}{d x}\)

(vi) If y = sec^-1 \(\frac{\sqrt{x}+1}{\sqrt{x}}\) + \(\frac{\sqrt{x}}{\sqrt{x}+1}\) then \(\frac{d y}{d x}\) = _______. (0, undefined, \(\frac{\pi}{2}\), 1)
Solution:
0

(vii) If (x) = \(\sqrt{x^2-2 x+1}\), x ∈ [0, 2] then at x = 1, f(x) = _______. (1, 0, -1, does not exist)
Solution:
does not exist

(viii) If f(x) = |x²| then f'(\(\frac{3}{2}\)) = _______. (0, 2, 3, does not exist)
Solution:
0

Question 3.
Differentiate from first principles.
(i) e^2x
Solution:
Let y = e^2x

(ii) sin² x
Solution:
Let y = sin² x

(iii) cos x²
Solution:
Let y = cos x²

(iv) \(\boldsymbol{e}^{x^2} \)
Solution:

(v) \(\sqrt{\tan x} \)
Solution:

(vi) x² sin x
Solution:
Let y = x² sin x

(vii) In sin x
Solution:
Let y = In sin x
Then e^y = sin x  … (1)
Let dx be an increment of x and δv be the corresponding increment of y.
Then e^{y + δy} = sin (x + δx)  … (2)
Subtracting (1) from (2) we get,

(viii) sin √x
Solution:
y = sin √x
Put u = √x
Then y = sin u
Let δx be an increment of x and δu, δy be the corresponding increment of u and y respectively.

(ix) cos In x
Solution:
Let y = cos (In x)
Let u = In x
Then y = cos u
Suppose that δx be an increment of x and δu, δy be corresponding increments of u and y respectively.
Then y + δy = cos (u + δu)  ….(3)
and u + δu = In (x + δx)  ….(4)
Subtracting (2) from (3) and (1) from (4) we get
δy = cos (u + δu) – cos u
and δu = In (x + δx) – In x

Question 4.
Test differentiability of the following functions at the indicated points.
(i) f(x) =[x² + 1] at x = –\(\frac{1}{2}\)
Solution:

(ii) f(x) = \(\begin{cases}1-2 x, & x \leq \frac{1}{2} \\ x-\frac{1}{2}, & x>\frac{1}{2}\end{cases}\) at x = \(\frac{1}{2}\)
Solution:

(iii) f(x) = x + |cos x| at x = \(\frac{\pi}{2}\)
Solution:
f(x) = x + |cos x| at c = \(\frac{\pi}{2}\)

Hence onwards domain of a function is to be understood to be its natural domain unless stated otherwise.

Question 5.
Differentiate.
(i) \(\frac{1}{\ln (x \sqrt{x+1})}\)
Solution:

(ii) \(\frac{\ln x}{e^x \sin x}\)
Solution:

(iii) e^x (tan x – cot x)
Solution:
y = e^x (tan x – cot x)
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (e^x) (tan x – cot x) + e^x \(\frac{d}{d x}\) (tan x – cot x)
= e^x (tan x – cot x) + e^x (sec² x + cosec² x)

(iv) \(\left(\sqrt{x}+\frac{1}{\sqrt{x}}\right)\)x tan x
Solution:

(v) \(\frac{\cos 3 x-\cos x}{\cos 5 x-\cos 3 x}\)
Solution:

(vi) x² e^x cosec x
Solution:
y = x² e^x cosec x
\(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{d}{d x}\) (x²) e^x . cosec x + x² \(\frac{d}{d x}\) (e^x) . cosec x + x² e^x \(\frac{d}{d x}\)
= 2x e^x cosec x + x² e^x cosec x – x² e^x . cosec x . cot x

(vii) \(\frac{(x+1) \ln x}{\sqrt{x+2}}\)
Solution:

(viii) (x³ – 1)⁹ sec² x
Solution:

(ix) sin² (cos^-1 x)
Solution:

(x) a^x \(\left(x+\frac{1}{x}\right)^{10}\)
Solution:

(xi) In \(\frac{\sqrt{x+4}-2}{\sqrt{x+4}+2}\)
Solution:

(xii) In \(\frac{4 x^2(2 x-7)^3}{\left(3 x^2-7\right)^5}\)
Solution:

(xiii) 5^{ln sin x}
Solution:

(xiv) \(\sqrt{\sin \sqrt{x}}\)
Solution:

(xv) x^{sin x} + (tan x)^x
Solution:
Let y = x^{sin x} + (tan x)^x
Put u = x^{sin x} , v = (tan x)^x
Then y = u + v

(xvi) \(e^{e^x}\)
Solution:

(xvii) \(x^{\sqrt{x}}\)
Solution:

(xviii) sec^-1(e^x + x)
Solution:

(xix) ln cos e^x
Solution:

(xx) \(a^{\sin ^{-1} x^2}\)
Solution:

(xxi) cos^-1 \(\left(\frac{x^4-1}{x^4+1}\right)\)
Solution:

(xxii) \(\left(\mathbf{x}^{\mathbf{e}}\right)^{\mathbf{e}^{\mathrm{x}}}\) + \(\left(\mathrm{e}^{\mathrm{x}}\right)^{\mathrm{x}^e}\)
Solution:

(xxiii) \(\boldsymbol{x}^{\left(\boldsymbol{x}^x\right)}\)
Solution:

(xxiv) \(\frac{\left(x+1^2\right) \sqrt{x-1}}{\left(x^2+3\right)^3 3^x}\)
Solution:

(xxv) [5 In (x³ + 1) – x⁴]^2/3
Solution:

(xxvi) log₁₀ sin x + log_x 10, 0 < x > π.
Solution:

Question 6.
Differentiate
(i) sec^-1 \(\left(\frac{x^2+1}{x^2-1}\right)\)
Solution:

(ii) \(e^{\tan ^{-1} x^2}\)
Solution:

(iii) \(\frac{x \sin ^{-1} x}{\sqrt{1+x^2}}\)
Solution:

(iv) tan^-1 e^2x
Solution:

(v) tan^-1 \(\frac{\cos x}{1+\sin x}\)
Solution:

(vi) tan^-1 \(\left(\frac{\cos x-\sin x}{\cos x+\sin x}\right) \)
Solution:

(vii) tan^-1 \(\frac{7 a x}{a^2-12 x^2}\)
Solution:

(viii) tan^-1 \(\frac{\sqrt{1+x^2}+\sqrt{1-x^2}}{\sqrt{1+x^2}-\sqrt{1-x^2}}\) (Put x² = cos θ)
Solution:

(ix) x² cos \(\frac{\sqrt{x}-1}{\sqrt{x}+1}\) = x² cosec^-1 \(\frac{\sqrt{x}+1}{\sqrt{x}-1}\)
Solution:

(x) tan^-1 \(\frac{x}{1+\sqrt{1-x^2}}\)
Solution:

(xi) tan^-1 \(\left(\frac{x \sin \alpha}{1-x \cos \alpha}\right)\)
Solution:

Question 7.
Find \(\frac{d y}{d x}\) if
(i) x³ + y³ = 12xy
Solution:

(ii) \(\left(\frac{x}{a}\right)^{2 / 3}\) + \( \left(\frac{y}{b}\right)^{2 / 3}\) = 1
Solution:

(iii) x^y = c
Solution:

(iv) y^x = c
Solution:
y^x = c ⇒ x In y = In c
⇒ in y + \(\frac{x}{y} \frac{d y}{d x}\) = 0
⇒ \(\frac{d y}{d x}\) = –\(\frac{y \ln y}{x}\)

(v) x cot y + cosec x = 0
Solution:

(vi) y² + x² = In (xy) + 1
Solution:

(vii) (cos x)^y = sin y
Solution:

(viii) y² =a^√x
Solution:

(ix) x^m yⁿ = \(\left(\frac{x}{y}\right)^{m+n}\)
Solution:

(x) y = x cot ^-1 \(\left(\frac{x}{y}\right)\)
Solution:

(xi) y = (sin y)^{sin 2x}
Solution:

(xii) y² = x^y
Solution:

(xiii) (x + y)^{cos x} = e ^{x + y}
Solution:

(xiv) x tan y + y tan x = 0
Solution:

(xv) \(\sqrt{x^2+y^2}\) k tan^-1 \(\left(\frac{y}{x}\right)\)
Solution:

Question 8.
Differentiate
(i) tan^-1 \(\frac{2}{1-x^2}\) w.r.t. sin^-1 \(\frac{2}{1+x^2}\)
Solution:

(ii) sec^-1 \(\left(\frac{1}{2 x^2-1}\right)\) w.r.t. \(\sqrt{1-x^2}\)
Solution:

(iii) tan^-1 \(\left(\frac{1+\sin x}{1-\sin x}\right)\) w.r.t. log \(\left(\frac{1+\cos x}{1-\cos x}\right)\)
Solution:

Question 9.
Find the \(\frac{d y}{d x}\) when
(i) x = a [cos t + log tan ( t/2)], y = a sin t
Solution:

(ii) sin x = \(\frac{2 t}{1+t^2}\), tan y = \(\frac{2 t}{1-t^2}\)
Solution:

(iii) cos x= \(\sqrt{\frac{1}{1+t^2}}\), siny = \(\frac{2 t}{1+t^2}\)
Solution:

(iv) cos x = \(\sqrt{\sin 2 u}\), y = \(\sqrt{\cos 2 u}\)
Solution:

(v) x = \(\frac{\cos ^3 t}{\sqrt{\cos 2 t}}\), y = \(\frac{\sin ^3 t}{\sqrt{\cos 2 t}}\)
Solution:

Question 10.
Assuming the validity of the operations on the r.h.s. find \(\frac{d y}{d x}\).
(i) y = [ sin x + { sin x + (sin x +….)}]
Solution:

(ii) y = 1 ÷ [ x + 1 ÷ (x + 1 ÷ (x + 1 ÷ …))]
Solution:

(iii) y = In [x + In (x + In (x + ….))]
Solution:

Question 11.
If cos y = x cos (a + y) then prove that
(i) \(\frac{d y}{d t}\) = \(\frac{\cos ^2(a+y)}{\sin a}\)
Solution:

(ii) If e^θΦ = c + 4 θΦ , show that Φ + θ \(\frac{d \phi}{d \theta}\) = 0.
Solution:

Question 12.
Can you differentiate log log |sin x|? Justify your answer.
Solution:
Clearly for all x ∈ R
sin x ∈ [- 1, 1]
⇒ |sin x| ∈ [ 0,1]
⇒ log |sin x| ∈ (-∞ , 0]
⇒ log log |sin x| is not well defined for all x ∈ R
∴ Log log |sin x| is not a differentiable function.

Question 13.

Solution:

Question 14.
If x = \(\frac{1-\cos ^2 \theta}{\cos \theta}\), y = \(\frac{1-\cos ^{2 n} \theta}{\cos ^n \theta}\) then show that \(\left(\frac{d y}{d x}\right)^2\) = n²\(\left(\frac{y^2+4}{x^2+4}\right)\)
Solution:

Question 15.
Show the \(\frac{d y}{d x}\) is independent of t if.
x = cos^-1\(\frac{1}{\sqrt{t^2+1}}\), y = sin^-1\(\frac{t}{\sqrt{t^2+1}}\)
Solution:

Question 16.
If y \(\sqrt{x^2+1}\) = {\(\sqrt{x^2+1}\) – x} then prove that (x² + 1) \(\frac{d y}{d x}\) + xy + 1 = 0
Solution:

Question 17.
If e^y/x = \(\frac{x}{a+b x}\), then show that x3 \(\frac{d}{d x}\) \(\left(\frac{d y}{d x}\right)\) = \(\left(x \frac{d y}{d x}-y\right)^2\)
Solution:

Question 18.
Find the points where the following functions are not differentiable.
(i) e^|x|
Solution:
e^|x| is not differentiable at x = 0 because |x| is not differentiable at x = 0

(ii) |x² – 4|
Solution:
|x² – 4| is not differentiable at the points where x² – 4 = 0 i.e, x =± 2.

(iii) |x – 1| + |x – 2|
Solution:
|x – 1| + |x – 2| is not differentiable at x = 1 and x = 2.

(iv) sin |x|
Solution:
sin |x| is not differentiable at x = 0.

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 1 ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଓ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 1 ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଓ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ

Question 1.
ନିମ୍ନରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମ୍ବନ୍ଧରେ କେଉଁ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ ନୁହେଁ ?
2PbO (s) + C(s) → 2Pb(s) + CO₂ (g)
(a) ଲେଡ୍ (Pb) ବିଜାରିତ ହେଉଛି ।
(b) କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (CO₂) ଜାରିତ ହେଉଛି
(c) କାର୍ବନ୍ (C) ଜାରିତ ହେଉଛି
(d) ଲେଡ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (PbO) ବିଚ୍ଚାରିତ ହେଉଛି
(i) (a) ଓ (b)
(ii) (a) ଓ (c)
(iii) (a), (b) ଓ (c)
(iv) ସମସ୍ତ ରକ୍ତ୍ରି
Answer:
(i) (a) ଓ (b)

Question 2.
Fe₂O₃ + 2Al → Al₂O₃ + 2Fe
ଉପରେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଟି ଏକ
(a) ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା
(b) ଦ୍ଵୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା
(c) ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟ
(d) ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା
Answer:
(d) ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା

Question 3.
ଲଘୁ ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍‌କୁ ଲୁହାଗୁଣ୍ଡରେ ମିଶାଇଲେ କ’ଣ ଘଟେ ? ଠିକ୍ ଉତ୍ତରରେ ଟିକ୍ (✓ ) ଚିହ୍ନ ଦିଅ
(a) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଆଇରନ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
(b) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଆଇରନ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
(c) କ୍ଲୋରିନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଆଇରନ୍ ହାଇଡ୍ରିକସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
(d) ଲୌହ ଲବଣ ଓ ଜଳ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
Answer:
(a) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଆଇରନ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

Question 4.
ଏକ ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ କ’ଣ ? ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣଗୁଡ଼ିକ କାହିଁକି ସମତୁଲ ହେବା ଉଚିତ ?
Answer:
ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ
(i) ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣରେ ବାମପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୌଳିକର ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା, ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୌଳିକର ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା ସହ ସମାନ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ
(ii)ଡାଲଟନ୍‌ଙ୍କ ପରମାଣୁ ତତ୍ତ୍ବ ଅନୁସାରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମୟରେ ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ କିମ୍ବା ବିନାଶ ଘଟେ ନାହିଁ । ଏକ ଅସମତୁଲ ସମୀକରଣରେ ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵର ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକର ମୋଟ ବସ୍ତୁତ୍ଵ
(iii) ବସ୍ତୁତ୍ୱ ସଂରକ୍ଷଣ ନିୟମ ଅନୁସାରେ କୌଣସି ଏକ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଉତ୍ପାଦରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ମୋଟ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ପ୍ରତିକାରକରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ମୋଟ ବସ୍ତୁତ୍ବ ସହିତ ନିଶ୍ଚୟ ସମାନ ରହିବ । ମୌଳିକର ମୋଟ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଏହାର ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବାରୁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣକୁ ସମତୁଲ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

Question 5.
ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକୁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣରେ ଲେଖୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ସମତୁଲ କର ।
(a) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ସହିତ ମିଳିତ ହେଲେ ଏମୋନିଆ ହୁଏ ।
ଉ : H₂ + N₂ – NH₂ : ସୂଚକ ସମୀକରଣ
3H₂(g) + N₂(g) → 2NH₃ (g) : ସମତୁଲ ସମୀକରଣ

(b) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ବାୟୁରେ ଜଳିଲେ ଜଳ ଓ ସଲ୍‌ଫର୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ହୁଏ ।
ଉ : H₂S + O₂ → SO₂ + H₂O : ଅସମତୁଲ ସମୀକରଣ
2H₂S (g) + 3O₂(g) ) → 2SO₂ (g) + 2H₂O : ସମତୁଲ ସମୀକରଣ

(C) ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଓ ଏଲୁମିନିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହେଲେ ବେରିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍‌ର ଅବକ୍ଷେପ ଏବଂ ଏଲୁମିନିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଦ୍ରବଣ ମିଳେ ।
ଉ : BaCl₂ + Al₂ (SO₄)₃ → BaSO₄ + AICI₃ : ଅସମତୁଲ ସମୀକରଣ
3BaCl₂ (aq) + Al₂ (SO₄)₃ → 3BaSO₄ (s) + 2AICI₃ (aq) : ସମତୁଲ ସମୀକରଣ

(d) ପୋଟାସିୟମ୍ ଜଳ ସହିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ପୋଟାସିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ କରେ ।
ଉ : K + H₂O → KOH + H₂ : ଅସମତୁଲ ସମୀକରଣ
2K(s) + 2H₂O (l) → 2KOH (l) + H₂ (g) : ସମତୁଲ ସମୀକରଣ

Question 6.
ନିମ୍ନଲିଖ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣଗୁଡ଼ିକୁ ସମତୁଲ କର ।
(a) HNO₃ + Ca(OH)₂ → Ca(NO₃)₂ + H₂O
ଉ : 2HNO₃ + Ca(OH)₂ → Ca (NO₃)₂ + H₂O

(b) NaOH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + H₂O
ଉ : 2NaOH + H₂SO₄ → Na₂SO₄ + 2H₂O

(c) NaCl + AgNO₂ → AgCl + NaNO₃
ଉ : NaCl + AgNO₂ → AgCl + NaNO₃

(d) BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + HCI
ଉ : BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄ + 2HCI

Question 7.
ନିମ୍ନଲିଖ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖ ।
(a) କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ହାଇଟ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ + କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ → କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ + ଜଳ
ଊ : Ca (OH)₂ + CO₂ → CaCO₃ + H₂O

(b) ଜିଙ୍କ୍ + ସିଲଭର୍‌ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ – → ଜିଙ୍କ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ + ସିଲ୍‌ଭର୍
ଊ : Zn + 2AgNO₃ → Zn(NO₃)₂ + 2Ag

(C) ଏଲୁମିନିୟମ୍ + କପର୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ → ଏଲୁମିନିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ + କପର
ଊ : 2Al + 3CuCl₂ → 2AlCl₃ + 3Cu

(d) ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ + ପୋଟାସିୟମ୍ ସଲଫେଟ୍ → ବେରିୟମ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ + ପୋଟାସିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍
ଉ : BaCl₂ + K₂SO₄ → BaSO₄ + 2KCI

Question 8.

କେଉଁ ପ୍ରକାରର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୂଚାଅ ।
(a) ଆଇରନ୍‌ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍‌ (କଠିନ) + ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍ (ଜଳୀୟ) → ଆଇରନ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ (ଜଳୀୟ) + ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍ (ଗ୍ୟାସ୍)
ଉ : FeS (s) + H₂SO₄ (ag) → FeSO₄ (aq) + H₂S (g) (ଦ୍ୱୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା)

(b) ଜିଙ୍କ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ (କଠିନ) → ଜିଙ୍କ୍ ଅକସାଇଡ୍ (କଠିନ) + କାର୍ବନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (ଗ୍ୟାସ୍)
ଉ : ZnCO₃ (s) → ZnO(s) + CO₂ (g) (ଦ୍ୱୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା)

(c) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ (ଗ୍ୟାସ୍) + କ୍ଲୋରିନ୍ (ଗ୍ୟାସ୍) → ହାଇଡ୍ରୋଜେନ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ (ଗ୍ୟାସ୍)
ଉ : H₂(g) + Cl₂ (g) → 2HCl (g) (ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା)

(d) ମ୍ୟାଗ୍‌ନେସିୟମ (କଠିନ) + ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍ (ଜଳୀୟ) → ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ (ଜଳୀୟ) + ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ (ଗ୍ୟାସ୍)
ଉ : Mg (s) + 2HCl (aq) → MgCl₂ (aq) + H₂(g) (ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା)

Question 9.
ତାପଉତ୍ପାଦୀ ଓ ତାପଶୋଷୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
ତାପଉତ୍ପାଦୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା : ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଉତ୍ପାଦ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେବା ସଙ୍ଗେ
ସଙ୍ଗେ ତାପ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ତାପ ଉତ୍ପାଦୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ:
(i) କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌ର ଜଳ ସହିତ ତୀବ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣର ତାପ ନିର୍ଗତ ହେବା ସଙ୍ଗେ
CaO(s) + H₂O(l) → Ca(OH)₂ (aq)
(କଲିଚୂନ)                     (ଶମିତ ଚୂନ)

(ii) ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ର ଦହନ ଫଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ସହିତ ପ୍ରଚୁର ତାପଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
CH₄(g) + 2O₂(g) → CO₂(g) + 2H₂O (g)

(iii) ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ବା ଶ୍ୱସନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟ ଏକ ତାପ ଉତ୍ପାଦୀ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅଟେ । ପରିପାକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଖାଦ୍ୟ ସରଳତର ପଦାର୍ଥରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଭାତ, ରୁଟି, ଆଳୁ ଇତ୍ୟାଦି ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟରୁ ରୁ କୋଜ୍ (C₆H₁₂O₆) ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଗ୍ଲ କୋଜ୍ ଆମ ଶରୀରର ଜୀବକୋଷ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଅକ୍‌ସିଜେନ ସହିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରେ ଏବଂ ଶରୀରକୁ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ ।
C₆H₁₂O₆ (aq) + 6O₂(aq) → 6CO₂(aq) + 6H₂O(l) + energy

ତାପଶୋଷୀ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା: ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ତାପଶକ୍ତି ଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ତାପଶୋଷୀ ବା ତାପଗ୍ରାହୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ:
ବେରିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରୋକ୍‌ସାଇଡ୍ ସହିତ ଏମୋନିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ମିଶିଲେ, ତାପଶକ୍ତି ଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଯୌଗିକମାନ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
Ba (OH)₂ + 2 NH₄Cl → 2NH₄OH + BaCl₂

Question 10.
ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାକୁ କାହିଁକି ଏକ ତାପଉତ୍ପାଦୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଭାବରେ ଧରାଯାଇଥାଏ ? ବୁଝାଅ ।
Answer:
(i) ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ଆମ ଶରୀରର ଜୀବକୋଷଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସଞ୍ଚିତ ଥିବା ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ (0₂) ସହିତ ରକ୍ତରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ଲୁକୋଜର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ତାପଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

(ii) ଏହା ଆମ ଶରୀରକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାକୁ ଏକ ତାପ ଉତ୍ପାଦୀ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଭାବରେ ଧରାଯାଇଥାଏ ।
C₆H₁₂O₆(aq) + 6O₂ (aq) → 6CO₂(aq) + 6H₂O (l) + energy

Question 11.
ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ କାହିଁକି ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ବିପରୀତ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ? ଏହି ଦୁଇଟି ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖ ।
Answer:
(i) ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଦୁଇ ବା ଅଧ୍ଵ ମୌଳିକ କିମ୍ବା ଯୌଗିକ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଏକ ନୂତନ ଯୌଗିକ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
(ii) କିନ୍ତୁ ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ଯୌଗିକ ବିଘଟିତ ହୋଇ ଏକାଧ୍ଵ ସରଳତର ମୌଳିକ କିମ୍ବା ଯୌଗିକ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି । ତେଣୁ ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ବିପରୀତ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା: ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା : 2H₂(g) + O₂(g) → 2H₂O (l)
ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା : CaCO₃ (s) → CaO(s) + CO₂(g)

Question 12.
ତାପ, ଆଲୋକ କିମ୍ବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ବାରା ସମ୍ପାଦିତ ହେଉଥ‌ିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପାଇଁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖ ।
Answer:
(i) ତାପ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ଵାରା ଘଟୁଥ‌ିବା ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା:
କ୍ୟାଲସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍‌କୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ଏହା ବିଘଟିତ ହୋଇ କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ଼ ଓ କାର୍ବନ
ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ଼ର ଉତ୍ପନ୍ନ କରେ ।

(ii) ସିଲଭର୍ କ୍ଲୋରାଇଡ଼ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଉପସ୍ଥିତିରେ ବିଘଟିତ ହୋଇ ସିଲଭର୍ ଓ କ୍ଲୋରିନ୍‌ ଗ୍ୟାସ୍‌ ଉତ୍ପନ୍ନ କରେ ।

(iii) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ଘଟୁଥ‌ିବା ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା:
ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ଜଳ ବିଘଟିତ ହୋଇ ଉଦ୍‌ଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ କରେ ।

Question 13.
ବିସ୍ଥାପନ ଓ ଦ୍ଵୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ? ଏହି ଦୁଇ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପାଇଁ
Answer:
ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ମୌଳିକ କୌଣସି ଏକ ଯୌଗିକର ମୌଳିକକୁ ଅପସାରଣ କରେ ।
Zn(s) + CuSO₄ (aq) → ZnSO₄ (aq) + Cu(s)
Fe(s) + Cu SO₄ (aq) → FeSO₄(aq) + Fe (s)
ଦ୍ୱୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରତିକାରକ ଦୁଇଟି ମଧ୍ଯରେ ଆୟନ ବିନିମୟ ଘଟିଥାଏ ।
AgNO₃(aq) + NaCl (aq) → AgCl (s)↓ + NaNO₃(aq)
BaCl₂(aq) + Na₂SO₄(aq) → BaSO₄(s) ↓ + 2NaCl (aq)

Question 14.
ସିଲ୍‌ଭର୍ ଶୋଧନରେ, କପର୍ ଧାତୁ ଦ୍ବାରା ସିଲ୍‌ଭର୍‌ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ଦ୍ରବଣରୁ ସିଲ୍କଭରକୁ ଅପସାରଣ କରି ସିଲ୍‌ଭର୍ ନିଷ୍କାସନ କରାଯାଏ । ଏହା ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଟିକୁ ଲେଖ ।
Answer:
କପର ଓ ସିଲ୍‌ଭର୍‌ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟିଲେ କପର ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ଓ ଧାତବ ସିଲ୍‌ଭର୍‌ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ।
Cu(s) + 2AgNO₃(aq) → Cu(NO₃)₂(aq) + 2Ag (s) ↓
କପର + ସିଲଭର ନାଇଟ୍ରେଟ୍ → କପର ନାଇଟ୍ରେଟ୍ + ସିଲଭର

Question 15.
ଅବକ୍ଷେପଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କହିଲେ କଣ ବୁଝ ? ଉଦାହରଣ ଦେଇ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଅବକ୍ଷେପଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା :
ଅଧିକାଂଶ ଦ୍ଵୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଜଳୀୟ ଦ୍ରବଣରେ ଦୁଇଟି ଆୟନିୟ ଯୌଗିକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଏକ ଅଦ୍ରବଣୀୟ ଉତ୍ପାଦନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଅବକ୍ଷେପ କୁହାଯାଏ ।
ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଏକ ଅଦ୍ରବଣୀୟ ଉତ୍ପାଦ ବା ଅବକ୍ଷେପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ଅବକ୍ଷେପଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା (Precipitation reaction) କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ:
ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ସଲଫେଟ୍ ସହିତ ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଦ୍ରବଣ ମିଶିଲେ ଏକ ଧଳା ଅଦ୍ରବଣୀୟ ପଦାର୍ଥ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପଦାର୍ଥଟି ହେଉଛି ବେରିୟମ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ । ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିବା ଏହି ଅଦ୍ରବଣୀୟ ପଦାର୍ଥକୁ ଅବକ୍ଷେପ କହନ୍ତି ।

Question 16.
ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ଗ୍ରହଣ ଓ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍‌ ପରିହାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିମ୍ନଲିଖତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦୁଇଟିକୁ ବୁଝାଅ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଇଁ ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ । (a) ଜାରଣ, (b) ବିଜାରଣ
Answer:
ଜାରଣ (Oxidation) : ଯେଉଁ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରତିକାରକ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ଗ୍ରହଣ କରେ କିମ୍ବା ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ହରାଏ ତାହାକୁ ଜାରଣ କୁହାଯାଏ ।
କପର ସହିତ ଅକ୍‌ସିଜେନର ରାସାୟନିକ ସଂଯୋଗ ଘଟି କପର ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
ଉଦାହରଣ:
(i) କପର ସହିତ ଅକ୍‌ସିଜେନର ରାସାୟନିକ ସଂଯୋଗ ଘଟି କପର ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

ଏଠାରେ କପର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

(ii) ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ପାତ ବାୟୁରେ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ଭାବରେ ଜଳି ଏକ ଧଳା ପଦାର୍ଥ, ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

(b) ବିଜାରଣ (Reduction): ଯେଉଁ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରତିକାରକ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ହରାଏ କିମ୍ବା ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ରହଣ କରେ ତାହାକୁ ବିଜାରଣ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ:
(i) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍‌କୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କପର ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଉପରେ ପ୍ରବାହିତ କଲେ, କପର ଅକସାଇଡ୍ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମୟରେ ବିଜାରିତ ହୋଇ ଅକ୍‌ସିଜେନ ହରାଇଥାଏ ।

(ii) ଜିଙ୍କ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌ର କାର୍ବନ ସହିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ବେଳେ ଜିଙ୍ଗ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ , ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ହରାଇଥାଏ ।
ZnO + C → Zn + CO

Question 17.
ଏକ ଉଜ୍ଜଳ ବାଦାମୀ ବର୍ଷର ମୌଳିକ ‘X’କୁ ଗରମ କଲେ କଳା ହୋଇଯାଏ । ମୌଳିକ ‘X’ ଏବଂ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥ‌ିବା କଳା ଯୌଗିକର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ବାଦାମୀ ବର୍ଷର ମୌଳିକ ‘X’କୁ ଗରମ କଲେ କଳା ହୋଇଯାଏ । ମୌଳିକ ‘X’ ର ନାମ କପର ଏବଂ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା କଳା ଯୌଗିକର ନାମ କପର (II) ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ।
2Cu + O₂ → 2CuO

Question 18.
ଲୌହ ନିର୍ମିତ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଆମେ କାହିଁକି ରଙ୍ଗ ଲଗାଇଥାଉ ?
Answer:
(i) ଲୌହ ନିର୍ମିତ ପଦାର୍ଥ ଯଦି କିଛି ଦିନ ପାଇଁ ବାହାରେ ପଡ଼ିରହେ ତେବେ ତା’ଉପରେ ଏକ ଲୋହିତ-ବାଦାମୀ
ରଙ୍ଗର ପ୍ରଲେପ ମାଡ଼ିଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ‘ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଲାଗିବା’’ କୁହାଯାଏ ।

(ii) ଲୁହା ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଲୌହ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏହି ଧାତବ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଲୁହା ଉପରେ ଏକ ଲୋହିତ ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗର ପ୍ରଲେପ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହା ଫଳରେ ଲୌହ ନିର୍ମିତ ପଦାର୍ଥର ଧୀରେ ଧୀରେ କ୍ଷୟ ଘଟିଥାଏ ଏବଂ ଲୁହା ତା’ର ଦୀପ୍ତି ହରାଇଥାଏ ।

(iii) ତେଣୁ ଲୌହ ନିର୍ମିତ ପଦାର୍ଥଟି ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ନ ଆସିବା ପାଇଁ ତା’ଉପରେ ରଙ୍ଗର ପ୍ରଲେପ ଦିଆଯାଇଥାଏ ।
ତୈଳ ଓ ଚର୍ବିଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟସାମଗ୍ରୀ ଥ‌ିବା ଡବା ମଧ୍ୟରେ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ କାହିଁକି ପ୍ରବେଶ କରାଯାଇଥାଏ ?

Question 19.
ତୈଳ ଓ ଚର୍ବିଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ଡବା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ଜାରିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସେଥୁରୁ ରହଣିଆ ଗନ୍ଧ ବାହାରିଥାଏ ।
Answer:
(i) ତୈଳ ଓ ଚର୍ବିଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ଡବା ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ଜାରିତ ହୋଇଥାଏ ଏବ ସେଥୁରୁ ରହଣିଆ ଗନ୍ଧ ବାହାରିଥାଏ । ତେଣୁ ଜାରଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ଥ‌ିବା ଡବ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁ ବଦଳରେ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ ଗ୍ୟାସ୍ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ବହୁତ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
(ii) ଏହାଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ବହୁତ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।

Question 20.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଇଁ ଉଦାହରଣ ଦେଇ ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ବୁଝାଅ ।
ସଂକ୍ଷାରଣ (Corrosion):
(i) ଏକ ଲୌହ ନିର୍ମିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ନୂତନ ଅବସ୍ଥାରେ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ଓ ମସୃଣ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହା କିଛି ଦିନ ବାହାରେ ପଡ଼ିରହିଲେ, ଏହା ଉପରେ ଏକ ଲୋହିତ-ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗର ପ୍ରଲେପ ମାଡ଼ିଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ‘‘ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ‘‘ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଲାଗିବା’’ କୁହାଯାଏ ।

(ii) ଯେତେବେଳେ ଏକ ଧାତୁ ତାକୁ ଘେରି ରହିଥ‌ିବା ଉପାଦାନ ଗୁଡ଼ିକ (ଯଥା – ଜଳୀୟବାଷ୍ପ, ଅମ୍ଳ ଇତ୍ୟାଦି) ସହିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରେ, ସେତେବେଳେ ଧାତୁଟିର ଧୀରେ ଧୀରେ କ୍ଷୟ ଘଟିଥାଏ । ଧାତୁର ଏହି କ୍ଷୟ ହେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସଂକ୍ଷାରଣ ବା କ୍ରମକ୍ଷୟ କୁହାଯାଏ ।

(iii) ସିଲ୍‌ ଭର ଉପରେ ପଡୁଥିବା କଳା ଆସ୍ତରଣ ଓ କପର ଉପରେ ପଡୁଥିବା ସବୁଜ ଆସ୍ତରଣ ହେଉଛି ସଂକ୍ଷାରଣର ଉଦାହରଣ ।

(iv) ସଂକ୍ଷାରଣ ହେତୁ ମଟରଗାଡ଼ି, ପୋଲ, ଲୁହାବାଡ଼, ଜାହାଜ ଏବଂ ଧାତୁ ନିର୍ମିତ ସମସ୍ତ ବସ୍ତୁ ବିଶେଷକରି ଲୌହ ନିର୍ମିତ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର କ୍ଷୟ ଘଟିଥାଏ !

(b) ରହୁଣିଆ ଅବସ୍ଥା (Rancidity):
(i) ବହୁତ ଦିନ ଧରି ରହିଯାଇଥ‌ିବା ଚର୍ବି ଏବଂ ତେଲ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ଜାରିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଫଳରେ ତା’ର ଗନ୍ଧ ଓ ସ୍ବାଦ ବଦଳିଯାଇଥାଏ । ତହିଁରୁ ରହଣିଆ ଗନ୍ଧ ବାହାରୁଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ପଦାର୍ଥର ସଢ଼ା ଅବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ ।

(ii) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଜାରଣକୁ ନିରୋଧ କରେ ତାକୁ ପ୍ରତିଜାରକ (Antioxidant) କହନ୍ତି । ଖାଦ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀରେ ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରତିଜାରକକୁ ମିଶାଇ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବହୁଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

(iii) ବାୟୁରୋଧୀ ପାତ୍ରରେ ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥ ରଖେଲେ ଜାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମନ୍ଥର ହୁଏ । ଏହାଫଳରେ ସେଗୁଡ଼ିକର ସଂରକ୍ଷଣ ସହଜ ହୋଇଥାଏ । ଜାରଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍‌କୁ ମଧ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ପୁରାଯାଇଥାଏ ।

ପ୍ରଣ୍ଠ| ଚ୍ ଳ 1 ଓଙତ୍ତର:

Question 1.
ମ୍ୟାଗ୍‌ନେସିୟମ୍ ପାତକୁ ବାୟୁରେ ଜଳାଇବା ପୂର୍ବରୁ କାହିଁକି ସଫାକରିବା ଉଚିତ ?
Answer:
ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଏକ କ୍ରିୟାଶୀଳ ଧାତୁ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ପାତ ବାୟୁରେ ଜଳିନଥାଏ । ତେଣୁ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ ପାତକୁ ବାୟୁରେ ଜଳାଇବା ପୂର୍ବରୁ ସଫା କରାଯାଇଥାଏ ।

Question 2.
ନିମ୍ନଲିଖତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ସମତୁଲ ସମୀକରଣ ଲେଖ ।
(i) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ + କ୍ଲୋରିନ୍ → ହାଇଡ୍ରୋକର୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍‌
ଉ : H₂ + Cl₂ → 2HCI

(ii) ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ + ଏଲୁମିନିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ → ବେରିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ + ଏଲୁମିନିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ
ଉ : 3BaCl₂ + Al₂ (SO₄)₃ → 3 BaSO₄ + 2AlCl₃

(iii) ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ + ଜଳ → ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ + ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍
ଉ : 2Na + 2H₂O → 2NaOH + H₂

Question 3.
ନିମ୍ନଲିଖ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରତୀକ ସହିତ ସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖ ।
(i) ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଓ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ରର ଜଳୀୟ ଦ୍ରବଣ ଦୁଇଟି ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଅଦ୍ରବଣୀୟ ବେରିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଓ ସୋଡ଼ିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଦ୍ରବଣ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ।
ଉ : BaCl₂ (aq) + Na₂SO₄ (aq) → BaSO₄(s) + 2NaCl (aq)

(ii) ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ଼ର ଜଳୀୟ ଦ୍ରବଣ ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ଜଳୀୟ ଦ୍ରବଣ ସହିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ସୋଡ଼ିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଦ୍ରବଣ ଓ ଜଳ ଉତ୍ପନ୍ନ କରନ୍ତି ।
ଉ :
NaOH(aq) + HCl (aq) → NaCl (aq) + H₂O (l)

Question 4.
ପଦାର୍ଥ ‘X’ ର ଏକ ଦ୍ରବଣ କାନ୍ଥକୁ ଧଉଳାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି ।
(କ) ପଦାର୍ଥ ‘X’ ର ନାମ କ’ଣ ଏବଂ ତା’ର ସଂକେତ ଲେଖ ।
ଉ : ପଦାର୍ଥ ‘X’ ର ନାମ କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ ଏବଂ ଏହାର ସଂକେତ ହେଉଛି Ca(OH)₂ ।

(ଖ) CO₂, ସହିତ ପଦାର୍ଥ ‘X’ର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଟି ଲେଖ ।

Question 5.
“ତୁମ ପାଇଁ କାମ 1.7 ରେ ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ସଂଗୃହୀତ ଗ୍ୟାସ୍‌ ପରିମାଣ ଅନ୍ୟ ପରୀକ୍ଷା ନଳୀରେ ସଂଗୃହୀତ ଗ୍ୟାସ୍‌ର ପରିମାଣର ଦୁଇଗୁଣ କାହିଁକି ? ଏହି ଦୁଇଟି ଗ୍ୟାସ୍‌ର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ଅମ୍ଳୀକୃତ ଜଳରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ପ୍ରବାହିତ ହେଲେ ଜଳ ଅଣୁ ବିଘଟିତ ହୋଇ H₂, ଏବଂ O₂, ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ କରେ । ଏହି ଦୁଇ ଗ୍ୟାସ୍‌ର ଅନୁପାତ ଯଥାକ୍ରମେ 2 : 1 । ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ସଂଗୃହୀତ ଗ୍ୟାସ୍‌ ପରିମାଣ ଅନ୍ୟ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ସଂଗୃହୀତ ଗ୍ୟାସ୍‌ ପରିମାଣର 2 ଗୁଣ ।

Question 6.
ଗୋଟିଏ ଲୁହାକଣ୍ଟାକୁ କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣରେ ବୁଡ଼ାଇଲେ, ଦ୍ରବଣର ରଙ୍ଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟେ କାହିଁକି ?
Answer:
ଲୁହାକଣ୍ଟାର କପର ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ସହିତ ବିସ୍ଥାପନ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଆଇରନ ସଲଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ଓ କପର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଅଧିକ କ୍ରିୟାଶୀଳ ମୌଳିକ ଲୁହା କମ୍ କ୍ରିୟାଶୀଳ ମୌଳିକ କପରକୁ ନୀଳରଙ୍ଗର ତୀବ୍ରତାରେ ହ୍ରାସ ଘଟେ । ଲାଲ୍ କପର ଧାତୁ ଲୁହାକଣ୍ଟା ଉପରେ ଜମାହୁଏ । ଫେରସ୍ ଆୟନ (Fe²⁺) ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଯୋଗୁଁ ନୀଳରୁ ଇଷତ୍ ସବୁଜ ରଙ୍ଗକୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ ।

Question 7.
ତୁମପାଇଁ କାମ: 1.10 ର ଉଦାହରଣ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦ୍ୱୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
ଦ୍ୱୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଲା
NaCl (aq) + AgNO₃ (aq) → NaNO₃(aq) + AgCl (s) ↓

Question 8.
ନିମ୍ନଲିଖ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକରେ କେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଜାରିତ ହୋଇଛି ଏବଂ ହୋଇଛି ତାହା ସୂଚାଅ ।
Answer:
(i) 4Na(s) + O₂(g) → 2Na₂O(s)
(ii) CuO(s) + H₂(g) → Cu(s) + H₂O (l)

ମିଳିମିଶି କରିତ୍।

ତୁମ ନିଜର ସୂଚକ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର :

• ଚାରୋଟି ବିକର୍ ନିଅ ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକୁ A, B, C ଓ D ଭାବରେ ନାମାଙ୍କିତ କର ।
• 25 ମିଲି ଲି. ଲେଖାଏଁ ଜଳ A, B ଓ C ବିକର୍‌ରେ ଏବଂ କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣ D ବିକର୍‌ରେ ରଖ ।
• ଦୁଇ ଚାମଚ ଲେଖାଏଁ ପୋଟାସିୟମ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍, ଏମୋନିୟମ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍, ନିର୍ଜଳ କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଏବଂ ସରୁ ଲୁହାଗୁଣ୍ଡ ଯଥାକ୍ରମେ A, B, C ଓ Ð
• ବିକର୍‌ରେ ମିଶାଅ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମିଶ୍ରଣକୁ ଘାଣ୍ଟି ଦିଅ । ସର୍ବଶେଷରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମିଶ୍ରଣର ତାପମାତ୍ରା ମାପ ଏବଂ ଲେଖୁ ରଖ ।
• କେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ତାପଉତ୍ପାଦୀ ଏବଂ କେଉଁଗୁଡ଼ିକ ତାପଶୋଷୀ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
• ଉ – ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ସହାୟତାରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (ACTIVITY):

କର୍ଯ୍ୟାବଳୀ-1 (Activity-1)
2 ସେ.ମି. ଲମ୍ବ ଏକ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍‌ର ପତଳା ପାତକୁ

ଏହାର ଏକ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଚିମୁଟାରେ ଧରି ଅନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ବର୍ଣ୍ଣର (Burner) କିମ୍ବା ସ୍ପିରିଟ୍ ଲ୍ୟାମ୍ପ୍ରେ ଜଳାଇ ପାଉଁଶକୁ ଏକ ୱାବ୍‌ଗ୍ଲାସ୍‌ରେ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଉ । ଆଖୁର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଚଷମା ପିନ୍ଧି ଆଖ୍ୟାଠାରୁ ଯଥାସମ୍ଭବ ଦୂରରେ ରଖ୍ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ପାତକୁ ଜଳାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ପାତଟି ଅତି ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଧଳାଶିଖା ପ୍ରଦାନ କରି ଜଳିଉଠିବ । ଏହାଫଳରେ କିଛି ଧଳା
ଚୂର୍ଣ୍ଣ ସୃଷ୍ଟି ହେବ । ଏହି ଧଳା ଚୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉଛି ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ : ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ ଓ ବାୟୁରେ ଥ‌ିବା ଅକ୍‌ସିଜେନ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍
ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଏହା ଏକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ।
ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ + ଅକ୍ସିଜେନ → ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ ଅକ୍‌ସାଇଡ
2Mg + 0₂ → 2MgO

କର୍ଯ୍ୟାବଳୀ-2 (Activity-2)
ଏକ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ କିଛି ଲେଡ୍‌ନାଇଟ୍ରେଟ୍‌ର ଜଳୀୟଦ୍ରବଣ ନିଆଯାଉ ।
ସେଥ୍ରେ ପୋଟାସିୟମ୍ ଆୟୋଡାଇଡ୍‌ର ଜଳୀୟଦ୍ରବଣ ମିଶାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ଲେଡ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ (Pb (NO₃)₂) ର ଜଳୀୟଦ୍ରବଣ ପୋଟାସିୟମ୍ ଆୟୋଡାଇଡ୍ (KI) ର ଜଳୀୟ ଦ୍ରବଣ ସହ ମିଶିଲେ ଏଥରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଏକ ଯୌଗିକ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ : : ଉତ୍ପନ୍ନ ଯୌଗିକର ନାମ ପୋଟାସିୟମ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ (KNO₃) ଓ ଲେଡ୍ ଆୟୋଡାଇଡ୍ (PbI₂)
ଲେଡ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ + ପୋଟାସିୟମ୍ ଆୟୋଡାଇଡ୍ → ପୋଟାସିୟମ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ + ଲେଡ୍ ଆୟୋଡାଇଡ୍
Pb(NO₃)₂ + KI → 2KNO₃ + Pb₂,

କର୍ଯ୍ୟାବଳୀ-3 (Activity-3)
ଏକ କୋନିକାଲ୍ ଫ୍ଲାସ୍‌ କିମ୍ବା ଏକ ପରୀକ୍ଷା
ନଳୀରେ କିଛି ଜିନା ନିଆଯାଉ ।
ସେଥ‌ିରେ କିଛି ଲଘୁ ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍
କିମ୍ବା ସଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍ ମିଶାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ଏକ କୋନିକାଲ ଫ୍ଲାସ୍‌ କିମ୍ବା
ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ କିଛି ଜିନା ସହିତ ଲଘୁ ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ ବା ଲଘୁ ଲବଣାମ୍ଳ ମିଶାଇଲେ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପରୀକ୍ଷା ନଳୀଟି ତାତି ଯିବ ଏବଂ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହେବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ : ଜିଙ୍କ୍ ଦାନା ସହିତ ଲଘୁ ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ ବା ଲଘୁ ଲବଣାସ୍କର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଜିଙ୍କ୍ ସଲଫେଟ୍ (ZnSO₄) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ |
ଜିଙ୍କ୍ + ଲଘୁ ସଫ୍ୟୁରିକ ଏସିଡ୍ → ଜିଙ୍କ୍ ସଲଫେଟ୍ + ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ (↑)
Zn + H₂SO₄ → ZnSO₄ + H₂↑

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -4 (Activity-4)
ଅକ୍ ପରମ।ଣର କଥାକସିସ୍ମ ଅକ୍ସାଇଡ୍
କିମ୍ବା କଲିଚୂନ (Quick lime) ଏକ ବିକର୍‌ରେ ନିଆଯାଉ ।
ଏଥ‌ିରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଜଳ ମିଶାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଅକସାଇଡ୍ ବା କଲିଚୂନର ଜଳ ସହିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣର ତାପ ନିର୍ଗତ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଶର୍ମିତ ଚୂନ (Slaked lime) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

ବିକରଟିକୁ ଛୁଇଁଲେ ଜଣାଯିବ ଯେ, ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣର ତାପ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ଉପରୋକ୍ତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ୍‌ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (CaO) ଓ ଜଳ (H₂O) ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଏକମାତ୍ର ଉତ୍ପାଦ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ହାଇଡ୍ରିକ୍‌ସାଇଡ୍ (Ca(OH)₂)ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି । ଏହା ଏକ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା । ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ନିମ୍ନମତେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ।

ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରତିକାରକଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ଏବଂ ନୂତନ ରାସାୟନିକ ବନ୍ଧ ଗଠିତ ହୁଏ । ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ଭିନ୍ନ ଉଦାହରଣଗୁଡ଼ିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକର : ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ଅନ୍ୟ କେତେକ ଉଦାହରଣ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଛି :

(i) କୋଇଲାର ଦହନରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
C(s) + 0₂(g) → CO₂(g)

(ii) ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ସଂଯୋଗରୁ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -5 (Activity-5)
ଏକ ଶୁଷ୍କ ସ୍ଫୁଟନ ନଳୀ (Boiling tube) ରେ ପ୍ରାୟ 2 ଗ୍ରାମ୍ ଫେରସ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ସ୍ଫଟିକ (Crystal) ନିଆଯାଉ ।
ସ୍ଫଟିକ ନଳୀକୁ ବର୍ଣ୍ଣର୍ ବା ସ୍ପିରିଟ୍ ଲ୍ୟାମ୍ପ୍ରେ ଗରମ କରାଯାଉ ।
ଫେରସ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ସ୍ଫଟିକର ରଙ୍ଗକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ: ଫେରସ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ସ୍ଫଟିକ
(FeSO₄, 7H₂O) ଉତ୍ତପ୍ତ ହେଲେ ଏହା
ରଙ୍ଗକୁ ବଦଳିଯାଇଥାଏ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ:
ଫେରସ୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ସ୍ଫଟିକ ବିଘଟିତ ହୋଇ ଫେରିକ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (Fe₂O₃), ସଲଫର ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ (SO₂) ଏବଂ ସଲଫର ଟ୍ରାଇଅକ୍‌ସାଇଡ (SO₃)ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -6 (Activity-6)
ଏକ ସ୍ଫୁଟନ ନଳୀରେ ପ୍ରାୟ 2 ଗ୍ରାମ୍ ଲେଡ୍‌ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ଚୂର୍ଣ୍ଣ ନିଆଯାଉ ।
ସ୍ଫୁଟନ ନଳୀଟିକୁ ଏକ ଚିମୁଟା (Tongs)ରେ ଧରି ଗରମ କରାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ:
ନଳୀର ଗରମ ଫଳରେ ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗର ଧୂମ ଉତ୍‌ସର୍ଜନ (cmission) ହେବ । ଏହି ଧୂମ ହେଉଛି ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଜି (NO₂) |

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ:
ଲେଡ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ଚୂର୍ଣ ବିଘଟିତ ହୋଇ ଲେଡ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍, ନାଇଟ୍ରୋଜୋନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍‌ରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।

ଅନ୍ୟ କେତେକ ରତ୍ନାତୂତଣ:
(i) ସିଲ୍‌ଭର କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରେ ବିଘଟନ ହୋଇ ସିଲ୍‌ଭର ଓ କ୍ଲୋରିନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

(ii) ସିଲ୍‌ଭର ବ୍ରୋମାଇଡ୍ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଉପସ୍ଥିତିରେ ବିଘଟନ ହୋଇ ସିଲ୍‌ଭର୍ ଓ ବ୍ରୋମିନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -7 (Activity-7)
(i) ଗୋଟିଏ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ମର୍ ନେଇ ଏହାର ତଳପଟରେ ଦୁଇଟି କଣା କରାଯାଉ । କଣାଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ରବର ଠିପି ଏଥରେ ଲଗାଯାଉ । ଚିତ୍ରରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥ‌ିବା ଭଳି କାର୍ବନ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋଡ୍ ଦୁଇଟିକୁ ଏହି ରବର

(ii) ଏହି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋଡ୍ ଦୁଇଟିକୁ ଗୋଟିଏ 6 ଭୋଲ୍ଟ ବ୍ୟାଟେରୀ ସହିତ ସଂଯୋଗ କରାଯାଉ ।

(iii) ମଲ୍ଟିଟିରେ ଜଳ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଉ ଯେପରିକି ବୁନ୍ଦା ଲଘୁ ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ଼୍ ଜଳରେ ମିଶାଯାଉ ।

(iv) ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୁଇଟି ପରୀକ୍ଷାନଳୀ ନେଇ ସେଗୁଡ଼ିକୁ କାର୍ବନ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋଡ଼ ଦୁଇଟି ଉପରେ ଓଲଟା ରଖାଯାଉ ।

(v) ସୁଇଚ୍ ଟିପି ଉପକରଣ ମଧ୍ୟକୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ କରାଯାଉ । .

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) କିଛି ସମୟ ପରେ ଲକ୍ଷ୍ୟକଲେ ଦେଖାଯିବ ଯେ, ଉଭୟ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋଡ଼ଠାରେ ପାଣି ଫୋଟକା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ।

(ii) ପରୀକ୍ଷାନଳୀ ଦୁଇଟି ଗ୍ୟାସ୍ ପୂର୍ଣ ହୋଇଗଲା ପରେ ସତର୍କତାର ସହ ସେହି ଦୁଇଟିକୁ କାଢ଼ି ନିଆଯାଉ ।

(iii) ଏକ ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀକୁ ପରୀକ୍ଷାନଳୀର ମୁହଁ ପାଖକୁ ଆଣି ଦେଖାଇଲେ ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ୟାସ୍ ପପ୍ ଶବ୍ଦ କରି ଜଳିବ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟିରେ କାଠିଟି ଅତି ଉଜ୍ଜଳ ଭାବରେ ଜଳିବ । ଯେଉଁ ଗ୍ୟାସ୍ଟ୍ରି ପପ୍ ଶବ୍ଦ କରି ଜଳିଯିବ ତାହା ଉଦ୍‌ଜାନ ଏବଂ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ଭାବେ ଜଳୁଥିବା ଗ୍ୟାସ୍‌ ଅମ୍ଳଜାନ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ଜଳରୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ସେଥୁରୁ ଉଦ୍‌ଜାନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହୁଏ, ଯେତିକି ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହୁଏ, ତାହାର ଆୟତନର ଦୁଇଗୁଣ ଉଦ୍‌ଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ଜଳରେ ବୈଦ୍ୟୁତିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ୍ଢ ସମ୍ଭବ ।

ଉଦାହରଣ:
(i) ତରଳ ଆଲୁମିନା ମଧ୍ୟ ଦେଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତ ପ୍ରବାହିତ କଲେ ତାହା ବିଘଟିତ ହୋଇ ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଉତ୍ପାଦନର ଔଦ୍ୟୋଗିକ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ।

(ii) ତରଳ ଆଲୁମିନା ମଧ୍ୟ ଦେଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତ ପ୍ରବାହିତ କଲେ ତାହା ବିଘଟିତ ହୋଇ ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଉତ୍ପାଦନର ଔଦ୍ୟୋଗିକ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ।
କ୍ଲୋରିନ୍ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ଔଦ୍ୟୋଗିକ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ।

(iii) ଅମ୍ଳୀକୃତ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହ କଲେ ଜଳ ଉଦ୍‌ଜାନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନକୁ ବିଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -8 (Activity-8)

(i) ଏକ ଚିନାମାଟି ଥାଳିଆରେ ପ୍ରାୟ 2 ଗ୍ରାମ୍ ସିଲଭର୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ନିଆଯାଉ ।

(ii) ଏହି ଚିନାମାଟି ଥାଳିଆକୁ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରେ ରଖାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) କିଛି ସମୟ ପରେ ଦେଖାଯିବ ଯେ, ସିଲ୍‌ଭର୍ କ୍ଲୋରାଇଡ଼ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଧଳାରଙ୍ଗରୁ ଧୂସର ରଙ୍ଗରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ।

(ii) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରେ ସିଲ୍‌ଭର କ୍ଲୋରାଇଡ୍‌ର ବିଘଟନ ଘଟି ସିଲ୍‌ଭର୍‌ ଓ କ୍ଲୋରିନ୍‌ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଥ‌ିବା ଯୋଗୁଁ ଏପରି ହୋଇଛି ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ବିଘଟନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତିକାରକଗୁଡ଼ିକର ବିଘଟନ ପାଇଁ ତାପ, ଆଲୋକ କିମ୍ବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଉଦାହରଣ:
(i) ଆଲୋକ ଉପସ୍ଥିତିରେ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ପେରକ୍‌ସାଇଡ଼ ବିଘଟିତ ହୋଇ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

(ii) ଆଲୋକ ଉପସ୍ଥିତିରେ ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ବିଘଟିତ ହୋଇ ଜଳ, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ମିଳିଥାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -9 (Activity-9)
(i) ତିନୋଟି ଲୁହା କଣ୍ଟା ନେଇ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବାଲିକାଗଜରେ ଘସି ସଫା କରାଯାଉ ।

(ii) A ଓ B ଚିହ୍ନିତ କରି ଦୁଇଟି ପରୀକ୍ଷାନଳୀ ନିଆଯାଉ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ପ୍ରାୟ 10 ମିଲିଲିଟର କପର ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ନିଆଯାଉ ।

(iii) ଖଣ୍ଡିଏ ସୂତାରେ କଣ୍ଟା ଦୁଇଟିକୁ ବାନ୍ଧି ସାବଧାନତା ସହ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଥ‌ିବା କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣରେ ପ୍ରାୟ 20 ମିନିଟ୍ ପାଇଁ ବୁଡ଼ାଇ ରଖାଯାଉ । ତୁଳନା କରିବା ନିମନ୍ତେ ଗୋଟିଏ ଲୁହାକଣ୍ଟା ଅଲ ଗା ରଖାଯାଉ ।

(iv) 20 ମିନିଟ୍ ପରେ ଲୁହାକଣ୍ଟା ଦୁଇଟିକୁ କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣରୁ ବାହାର କରି ଆଣି ପରୀକ୍ଷାନଳୀ A ଓ Bରେ ଥିବା କପର ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣର ନୀଳରଙ୍ଗର ତୀବ୍ରତା ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଉ ।

(v) କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣରେ ବୁଡ଼ାଯାଇଥିବା ଲୁହାକଣ୍ଟା ଦୁଇଟିର ରଙ୍ଗକୁ ଅଲଗା ରଖାଯାଇଥିବା ଲୁହାକଣ୍ଟାର ରଙ୍ଗ ସହିତ ମଧ୍ୟ ତୁଳନା କରାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ଲୁହାକଣ୍ଟା ଟିକିଏ ବାଦାମି ରଙ୍ଗ ଧାରଣ କରିଛି ଏବଂ କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣର ନୀଳରଙ୍ଗର ତୀବ୍ରତର ହ୍ରାସ ଘଟିଛି । କାରଣ ଲୌହ କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣରୁ କପର୍‌କୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରିଛି । ଏଠାରେ ଲୌହ କପଠାରୁ ଅଧିକ କ୍ରିୟାଶୀଳ ଧାତୁ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ଏହି ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଆଇରନ୍ (Fe) ଅନ୍ୟ ମୌଳିକ କପର୍ (Cu)କୁ କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣରୁ ଅପସାରଣ ବା ବିସ୍ଥାପନ କରିଛି । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -10 (Activity-10)
ଏକ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ପ୍ରାୟ 3 ମିଲି ଲି. ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ନିଆଯାଉ ।
ଅନ୍ୟ ଏକ ପରୀକ୍ଷା ନଳୀରେ ପ୍ରାୟ 3 .ମିଲି ଲି. ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଦ୍ରବଣ ନିଆଯାଉ ।
ଦୁଇଟି ଦ୍ରବଣକୁ ମିଶାଇ ଦିଆଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ଼ ଦ୍ରବଣ ସହିତ ମିଶାଇଲେ, ଉକ୍ତ ମିଶ୍ରଣ ଫଳରେ ଏକ ଧଳା ପଦାର୍ଥ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଯାହା ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ନୁହେଁ । ଉତ୍ପନ୍ନ ଅଦ୍ରବଣୀୟ ପଦାର୍ଥକୁ ଅବକ୍ଷେପ କହନ୍ତି । ହେଉଥ‌ିବା ଏହି

ଯେଉଁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଅବକ୍ଷେପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାକୁ ଅବକ୍ଷେପଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା (Precipitation reaction) କହନ୍ତି । ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ସଲଫେଟ୍ ଓ ବେରିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ବେରିୟମ ସଲଫେଟ୍ (ଅଦ୍ରବଣୀୟ ଧଳା ଅବକ୍ଷେପ) ଓ ସୋଡ଼ିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ (ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ) ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ SO₄^2- ଓ Ba²⁺ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହେତୁ ଅଦ୍ରବଣୀୟ ଧଳା ଅବକ୍ଷେପ BaSO₄, ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଉତ୍ପାଦଟି Na⁺ ଓ CI^– ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହେତୁ ସୋଡ଼ିୟମ କ୍ଲୋରାଇଡ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ୟରେ ରହିଯାଏ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
SO₄^2- ଓ Ba²⁺ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଯୋଗୁଁ ଧଳା ଅବକ୍ଷେପ BaSO₄, ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି । ଅନ୍ୟ ଉତ୍ପାଦ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ କ୍ଲୋରାଇଡ଼ ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ । ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରତିକାରକ ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରେ ଆୟନ ବିନିମୟ ଘଟିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହା ଏକ ଦୈତ୍ୟ ବିସ୍ଥାପିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅଟେ ।

ଉଦାହରଣ:
ଲେଡ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ସହିତ ପୋଟାସିୟମ୍ ଆୟୋଡ଼ାଇଡ୍ ଦ୍ରବଣ ମିଶାଇଲେ ଲେଡ୍ ଆୟୋଡ଼ାଇଡ୍ ଓ ପୋଟାସିୟମ୍ ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେବ ।
Pb (NO₃)₂ + KI → PbI₂, + KNO₃ ଏହା ଏକ ଦ୍ଵୈତ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅଟେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -11 (Activity-11)
(i) ଏକ ଚିନାମାଟି ଥାଳିଆରେ ପ୍ରାୟ l ଗ୍ରାମ୍ କପର ଗୁଣ୍ଡ ନେଇ ଗରମ କରାଯାଉ ।
(ii) କପର୍ ଗୁଣ୍ଡର ଚାରିପଟେ କପର୍ (II) ଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌ର ଏକ କଳା ଆସ୍ତରଣ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
(iii) ଏହି କଳା ଆସ୍ତରଣ ହେଉଛି କପର୍ ଅକ୍ ସାଇଡ଼ । ଅକ୍‌ସିଜେନ୍‌ର କପର୍ ସହିତ ସଂଯୋଗ ଘଟି କପର୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି ।


(iv) ଯଦି ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍‌କୁ ଏହି ଉତ୍ତପ୍ତ ପଦାର୍ଥ (CuO) ଉପରେ ପ୍ରବାହିତ କରାଯାଏ, ତେବେ ବିପରୀତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି କଳା ଆସ୍ତରଣଟି ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ କପର୍ ମିଳିଥାଏ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
(i)ଯଦି ଏକ ପଦାର୍ଥ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମୟରେ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ଲାଭ କରେ, ତେବେ ପଦାର୍ଥଟି ଜାରିତ (Oxidised) ହେଲା ବୋଲି କୁହାଯିବ । କିନ୍ତୁ ଯଦି ପଦାର୍ଥଟି ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମୟରେ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ହରାଇଥାଏ, ତେବେ ତାହା ବିଜାରିତ (Reduced) ହେଲା ବୋଲି କୁହାଯିବ ।

(ii) ଏହି ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସମୟରେ କପର୍ (II) ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ହରାଉଛି ଏବଂ ବିଜାରିତ ହେଉଛି । ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ଲାଭ କରୁଛି ଏବଂ ଜାରିତ ହେଉଛି । ଏହା ଜାରଣ-ବିଜାରଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ଅନ୍ତର୍ଗତ ।

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 CHSE Odisha Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Ex 7(h) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Exercise 7(h)

Find \(\frac{d y}{d x}\)
Question 1.
x = a cos θ, y = a sin θ
Solution:
x = a cos θ, y = a sin θ

Question 2.
x = at², y = 2 at at t = \( \frac{1}{2}\)
Solution:
x = at², y = 2 at at t = \( \frac{1}{2}\)

Question 3.
x = a cos³ t, y = a sin³ t at t = \( \frac{\pi}{4} \)
Solution:
x = a cos³ t, y = a sin³ t

Question 4.
sin x = \(\frac{2 t}{1+t^2}\), tan y = \(\frac{2 t}{1-t^2}\)
Solution:

Question 5.
x = 3 cos t – 2 cos³ t,
y = 3 sin t – 2 sin³ t.
Solution:
x = 3 cos t – 2 cos³ t

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 1 ପୋଷଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Life Science Solutions Chapter 1 ପୋଷଣ

Question 1.
ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କ’ଣ ? ସବୁଜ ଉଦ୍ଭଦରେ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା କିପରି ହୋଇଥାଏ ବର୍ତ୍ତନ କର ।
Answer:
ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ : ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଏକ ଜୈବ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହାଦ୍ୱାରା ପତ୍ରହରିତ୍ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଉଦ୍ଭଦ ଓ ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ ଆଦି ସମସ୍ତ ଜୀବ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକ ଶକ୍ତିକୁ ଉପଯୋଗ କରି କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍‌ର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ସବୁଜ ଉଭିଦରେ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା :
(i) ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବା ଆଲୋକ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(ii) ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ବା ଜୈବରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
ଏହି ଦୁଇଟି ପ୍ରକ୍ରିୟା ପତ୍ରରେ ଥିବା ହରିତ୍‌ଲବକରେ ହୋଇଥାଏ । ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ଓ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟର ଷ୍ଟ୍ରୋମାରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।

(i) ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Light Reaction) :
ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏକ ଆଲୋକ ରାସାୟନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ (Photochemical phase) ଅଟେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ହରିତ୍‌ଲବକରେ ଥ‌ିବା ଗ୍ରାନାରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ନିମ୍ନସ୍ଥ ଚାରୋଟି ସୋପାନଦେଇ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ ।
(a) ପ୍ରଥମ ସୋପାନ : କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍‌ର ଉତ୍ତେଜିତକରଣ (Excitation of Chlorophyll) :
କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକ ଶକ୍ତି ଶୋଷଣ କରି ଉତ୍ତେଜିତ ହୁଏ ଏବଂ ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତିକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ ।

(b) ଦ୍ୱିତୀୟ ସୋପାନ : ADP ରୁ ATP ଗଠନ (Formation of ATP from ADP) :
ଆଡ଼େନୋସିନ୍ ଡାଇଫସ୍‌ଫେଟ୍ (ADP) ଓ ଅଜୈବ ଫସ୍‌ଫେଟ୍‌ରୁ ଆଡ଼େନୋସିନ୍ ଟ୍ରାଇଫସ୍‌ଫେଟ୍ (ATP) ସଂଶ୍ଳେଷିତ ହୁଏ । ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ATP ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
ADP + Pi + ଶକ୍ତି → ATP

(c) ତୃତୀୟ ସୋପାନ : ଜଳ ଅଣୁର ବିଭାଜନ (Splitting of water molecule) :
ଆଲୋକ ଶକ୍ତିଦ୍ୱାରା ଜଳ ଅଣୁ ବିଭାଜିତ ହୋଇ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ (0₂) ଓ ଉଚ୍ଚ କ୍ରିୟାଶୀଳ ଉଦ୍‌ଜାନ ଆୟନ (H⁺) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହାକୁ ଜଳର ଆଲୋକ ବିଶ୍ଳେଷଣ (Photolysis of water) କୁହାଯାଏ । ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ଓ ଉଦ୍‌ଜାନ ଆୟନ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍କୁ ବିଜାରିତ ହୁଏ ।

(d) ଚତୁର୍ଥ ସୋପାନ : NADP ର NADPHକୁ ବିଚ୍ଚାରଣ (Reduction of NADP to NADPH) :
ଜଳଅଣୁର ବିଭାଜନରେ ଉଦ୍‌ଜାନ ଆୟନ୍ (H⁺) ମୁକ୍ତ ହୋଇ NADP ଅଣୁକୁ NADPH ରେ ବିଜାରିତ କରିଥାଏ

(ii) ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା
(a) ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
(b) ମେଲ୍‌ଭିନ୍‌ କେନ୍‌ଭିନ୍ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିବାରୁ ଏହାକୁ କେଭିନ୍ ଚକ୍ର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
(c) ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗଠିତ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଶକ୍ତି, ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ CO₂କୁ ଗ୍ଲୁକୋଜ ରୂପକ ଶର୍କରାରେ ପରିଣତ କରେ ।
(d) ଏଥ‌ିପାଇଁ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କିଛି ସମୟ ପରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ ଓ ତା’ପରେ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସହିତ ଚାଲିଥାଏ ।
(e) ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ବିପାଚକ ବା ସନ୍ତ୍ରକ ବା ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଏକ ଜୈବତ୍ଵରକ ଅଟେ ।
(f) ଏହା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ କିନ୍ତୁ ନିଜେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇନଥାଏ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରୁବିସ୍କୋ
(g) ରୁବିସ୍କୋ ସାହାଯ୍ୟରେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ CO₂ ଜୈବପଦାର୍ଥରେ ବିବନ୍ଧିତ ହୋଇ କ୍ରମଶଃ ଗ୍ଲୁକୋଜରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ପତ୍ରର ସ୍ପଞ୍ଜି ପାରେନ୍‌କାଇମାରେ ମଣ୍ଡଦରେ ପରିଣତ ହୋଇ ଗଚ୍ଛିତ
ହୋଇ ରହେ ।
(h) ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ଏହା ପୁନର୍ବାର ଶର୍କରାରେ ପରିଣତ ହୋଇ ଫ୍ଲୋଏମ୍ବଦ୍ଵାରା ଉଭିଦର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।

Question 2.
ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରକାରଭେଦ ଉଦାହରଣ ସହ ଲେଖ ।
Answer:
ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରକାରଭେଦ : ରାସାୟନିକ ଗଠନ, କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନକାରୀ କ୍ଷମତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଖାଦ୍ୟକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ 6 ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା-ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର, ଭିଟାମିନ୍ ଓ ଜଳ ।

I. ଶ୍ଵେତସାର :
(a) ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରଧାନ ଶ୍ଵେତସାର ହେଉଛି ଶର୍କରା ଓ ମଣ୍ଡଦ ।
(b) ଆଳୁ, ଭାତ, ରୁଟିରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ମଣ୍ଡଦ ଥାଏ । ଚିନି, ଗୁଡ଼ ଆଦିରେ ସୁକ୍ରୋଜ ରହିଥାଏ । ଫଳରସ, ପନିପରିବାରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଜାତୀୟ ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ।
(c) ଶ୍ଵେତସାରରୁ ଆମେ ସହଜରେ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରିଥାଉ ।
(d) ଗ୍ଲା କୋଚ୍ଚ (C₆H₁₂O₆), ଉଦ୍‌ଜାନ ଏବଂ ଅମ୍ଳଜାନକୁ ନେଇ ଗଠିତ ।
(e) କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ ବେଳେ ଗ୍ଲା କୋଜର ଜାରଣ ଫଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ସହ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
(f) ଏକ ଗ୍ରାମ ଶ୍ଵେତସାରରୁ ପ୍ରାୟ 16 କିଲୋ ଜୁଲ (kJ) ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।

II. ପୁଷ୍ଟିସାର :
(a) ମୁଖ୍ୟତଃ ମାଛ, ମାଂସ, ଅଣ୍ଡାର ଧଳା ଅଂଶ, ଛେନା ଓ କ୍ଷୀର ପରି ପ୍ରାଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ ସୋୟାବିନ୍ ଆଦିରୁ ଆମେ ଉଭିଦଜାତ ପୁଷ୍ଟିସାର ପାଇଥାଉ । ଡାଲି ଜାତୀୟ ଶସ୍ୟ,
(b) ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
(c) ଏମିନୋ ଅମ୍ଳ ଶୃଙ୍ଖଳଦ୍ଵାରା ପ୍ରୋଟିନ୍ ଗଠିତ ହୋଇଥିବାରୁ ପରିପାକ ହେଲେ ଏହା ଏମିନୋ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।

III. ସ୍ନେହସାର :
(a) ମାଂସ, କ୍ଷୀର, ଛେନା, ଲହୁଣୀ, ଅଣ୍ଡାର ହଳଦିଆ ଅଂଶ ଓ ତେଲ, ଘିଅରେ ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ରହିଥାଏ ।
(b) କୋଷଝିଲ୍ଲୀ ତିଆରିରେ ଲିପିଡ୍‌ର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଛି ।
(c): ଶରୀରରେ ସ୍ନେହସାର ଚର୍ବି ଭାବରେ ସଂଚିତ ହୋଇ ରହେ ଓ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ କୋଷୀୟ ଶ୍ଵାସନଦ୍ୱାରା ଏହାର ଜାରଣ ହୁଏ ଓ ଏହା ଶରୀରକୁ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ ।
(d) ଚର୍ମତଳେ ଚର୍ବିର ଏକ ଆସ୍ତରଣ ରହିଥାଏ । ତାପ ଅପରିବାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଚର୍ବି ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

IV. ଧାତୁସାର :
(a) ଶରୀର ଗଠନପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଧରଣର ଧାତୁସାର, ଯଥା-ଲୌହ, କ୍ୟାଲସିୟମ୍, ଆୟୋଡ଼ିନ୍, ଫସ୍‌ଫରସ୍, ସୋଡ଼ିୟମ୍, ପୋଟାସିୟମ୍ ଆଦି ଆବଶ୍ୟକ ।
(b) ଶରୀରରେ ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ର ଗଠନପାଇଁ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଓ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାରେ ଥ‌ିବା ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ର ଗଠନ
(c) ଶରୀରର ଆୟନ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ଧାତୁସାରର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଥାଏ ।

V. ଭିଟାମିନ୍ :
(a) କୋଷରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏନଜାଇମ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ହୋଇଥାଏ ।
(b) ଭିଟାମିନ୍‌ର ଉପସ୍ଥିତିରେ ସେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସୁଚାରୁରୂପେ ସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
(c) ଭିଟାମିନ୍ ଅଭାବରୁ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ରୋଗ ହୋଇଥାଏ ।
(d) ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ଶାଗ, ପନିପରିବା ଓ ଫଳ ଆଦିରୁ ମିଳିଥାଏ । ଚର୍ବିବା ତେଲରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ପ୍ରାଣିଜ ଚର୍ବି ବା ଉଭିଦଜାତ ତେଲରୁ ମିଳିଥାଏ ।

VI. ଜଳ :
(a) କୋଷରେ ଥିବା କୋଷରସର ପ୍ରାୟ 70-90 ଭାଗ ଜଳ ଅଟେ ।
(b) କୋଷର ସ୍ଥିତି ଓ ଏଥ‌ିରେ ହେଉଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଜଳ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
(c) ଝାଳ, ପରିସ୍ରା ଓ ନିଃଶ୍ଵାସରେ ଶରୀରରୁ ଜଳ କ୍ଷୟ ହୋଇଥାଏ, ତାହାର ଭରଣା ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ପ୍ରାୟ 3 ରୁ 4 ଲିଟର ପାଣି ପିଇବା ଉଚିତ ।
(d) ଶରୀରରେ ଜଳୀୟ ଅଂଶ କମିଗଲେ ଶରୀର ଅବଶ ହୋଇଯାଏ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଅସୁସ୍ଥତା ପ୍ରକାଶ ପାଏ ।

Question 3.
ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ କ’ଣ ? ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣର ପ୍ରକାରଭେଦ ଉଦାହରଣ ସହ ବୁଝାଅ ।
Answer:
(a) ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିନପାରି ପୋଷଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ଉଦ୍ଭଦ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ପରଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
(b) ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ପରଜୀବୀ ଉଦ୍ଭିଦ, କବକ ଏବଂ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ
(c) ଏହି ଜୀବମାନଙ୍କ ପୋଷଣ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
(d) ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରିପ୍ରକାରର; ଯଥା-

• ପ୍ରାଣୀସମ ପୋଷଣ,
• ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ,
• ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
• ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ ।

(i) ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ :
(a) ଯେଉଁ ପୋଷଣରେ ପ୍ରାଣୀ କିମ୍ବା ଉଦ୍ଭଦର ସମୁଦାୟ ଶରୀର କିମ୍ବା ଆଂଶିକ ଶରୀର ଖାଦ୍ୟ ରୂପେ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
(b) ଉଦାହରଣ : ମଣିଷ, କୁକୁର, ବିଲେଇ, ଅସରପା, ଏମିବା ଇତ୍ୟାଦି ।

(ii) ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ :
(a) ଯେଉଁ ପୋଷଣଦ୍ୱାରା ପରଭୋଜୀ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଦ୍ଭଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି, ତାହାକୁ ମୃତୋପଜୀବୀ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
(b) ଏହି ଜୀବମାନେ କଠିନ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
(c) ସାଧାରଣତଃ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣବେଳେ ଏମାନେ ନିଜ ଶରୀରରୁ ପାଚକ ରସ କ୍ଷରଣ କରି, ଶରୀର ବାହାରେ ହିଁ ଜଟିଳ ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳ ଖାଦ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିଦିଅନ୍ତି ଓ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟକୁ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ଶୋଷଣ କରି ଶରୀର ଗଠନରେ ବିନିଯୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି ।
(d) ଛତୁ ଜାତୀୟ କବକ, ଇଷ୍ଟ୍, ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆଦି ଜୀବମାନଙ୍କଠାରେ ଏହି ପୋଷଣ ଦେଖାଯାଏ ।

(iii) ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ :
(a) ଯେଉଁ ପୋଷଣରେ ଜୀବମାନେ ଅନ୍ୟ ଜୀବନ୍ତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶରୀର ଭିତରେ ବା ବାହାରେ ରହି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
(b) ପରଜୀବୀମାନେ ଭୋଜଦାତା ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ସିଧାସଳଖ ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର
(c) ଭୋଜଦାତାର ଆଶ୍ରୟରେ ରହି ପରଜୀବୀମାନେ ସାଧାରଣତଃ ତାହାର ଅନିଷ୍ଟ କରିଥା’ନ୍ତି
(d) ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଗ୍ନେସିଆ ଆଦି ଉଦ୍ଭଦ୍ର, ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍, ଉକୁଣୀ, ଜୋକ, କେତେକ କୃମି ପରି ପ୍ରାଣୀ

(iv) ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ :
(a) ଯେଉଁ ପୋଷଣରେ ଦୁଇଟି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ, ଅଥବା ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁଜୀବ ବା ଉଦ୍ଭଦ ଓ ଅଣୁଜୀବ ମଧ୍ଯରେ ପୋଷଣର ଆଦାନପ୍ରଦାନ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
(b) ଏଥ‌ିରେ କେହି କାହାରି କ୍ଷତି କରନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ସେମାନଙ୍କ ଭିତରେ ପୋଷଣର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।
(c) ମନୁଷ୍ୟର ଅନ୍ତନଳୀରେ ସହଜୀବୀଭାବେ ବାସ କରୁଥିବା ଇସ୍‌ରିଚିଆ କୋଲାଇ ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ B, (ସାୟନୋକୋବାଲାମିନ୍) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ମନୁଷ୍ୟକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ । ତା’ ପରିବର୍ତ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟର ଅନ୍ତ୍ରନଳୀରୁ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥାଏ ।
(d) ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ସହଜୀବୀ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର ଅବଦାନ, ସହଜୀବୀତାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଉଦାହରଣ ।

Question 4.
ମଣିଷ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ ଲେଖ । ପାଟିରେ ଖାଦ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ କିପରି ହୋଇଥାଏ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ମଣିଷ ଖାଦ୍ୟନଳୀର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ପାଟି, ମୁଖଗହ୍ଵର, ଗ୍ରସନୀ, ନିଗଳ, ପାକସ୍ଥଳୀ, କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର, ବୃହଦନ୍ତ୍ର, ମଳାଶୟ, ମଳଦ୍ଵାର ।

ପାଟିରେ ଖାଦ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ :

• ପାଟି ବାଟେ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କଲାପରେ ତାହା ପ୍ରଥମେ ଦାନ୍ତଦ୍ୱାରା ଚର୍ବିତ ଓ ପେଷିତ ହୋଇ ମଣ୍ଡରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ପାଟିରେ ଥ‌ିବା ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥିରୁ ଲାଳ କ୍ଷରିତ ହୋଇ ଚର୍ବିତ ଖାଦ୍ୟ ସହିତ ମିଶେ । ଲାଳରେ ଜଳ, ଲବଣ, ମ୍ୟୁକସ୍ ଓ ସାଲାଇଭାରି ଆମାଇଲେଜ୍ ବା ଟାୟାଲିନ୍ ନାମକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଥାଏ ।
• ଲାଳ ଚର୍ବିତ ଖାଦ୍ୟକୁ ପିଚ୍ଛିଳ ମଣ୍ଡପରି କରିଦିଏ ।
• ଲାଳ ମୁଖଗହ୍ଵର ଓ ଦାନ୍ତକୁ ସଫା ରଖୁବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସେଥିରେ ଥ‌ିବା ଲାଇସୋଜାଇମ୍ ନାମକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ମୁଖଗହ୍ଵର ଓ ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆମାନଙ୍କୁ ମାରିଦିଏ ।
• ଲାଳରେ ଥିବା ସାଲାଇଭାରି ଆମାଇଲେଜ୍ ଜଟିଳ ଶ୍ଵେତସାରଜାତୀୟ ମଣ୍ଡଦ (Starch)କୁ ସରଳ ମାଲଟୋଜ୍‌ରେ ପରିଣତ କରେ ।

Question 5.
ପାକସ୍ଥଳୀର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
ପାକସ୍ଥଳୀର ଗଠନ :

• ପାକସ୍ଥଳୀ ଇଂରାଜୀ ଅକ୍ଷର I ଆକୃତିର ଏକ ମାଂସଳ ଥଳୀ । ଏହାର ଉପର ଅଂଶ ଓସାରିଆ ଓ ତଳ ଅଂଶ କମ୍ ଓସାରିଆ ।
• ଏହା ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦା (Diaphragm) ତଳେ ଉଦର ଗହ୍ଵର (Abdomen)ର ବାମପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
• ଏହା ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା – କାର୍ଡିଆକ୍ (Cardiac), ଫଣ୍ଡିକ୍ (Fundic) ଓ ପାଇଲୋରିକ୍ (Pyloric) । ପାକସ୍ଥଳୀର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଆଡ଼କୁ ଥିବା ଅଂଶକୁ କାର୍ଡିଆକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍ ଓ ତଳ ଅଂଶକୁ ପାଇଲୋରିକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍ କୁହାଯାଏ ।
• ପାଇଲୋରିକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍‌ର ଶେଷ ଭାଗରେ ଥ‌ିବା ମୁଦ୍ରିକା ଆକାରର ମାଂସପେଶୀକୁ ପାଇଲୋରିକ୍ ସ୍ପିନ୍ଟର (Pyloric Sphinter) କୁହାଯାଏ । ଏହା ପାକସ୍ଥଳୀରୁ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟକୁ ଅର୍ଦ୍ଧଜୀର୍ଣ୍ଣ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।
• ପାକସ୍ଥଳୀର ଭିତର ଆଚ୍ଛାଦନରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପାକଗ୍ରନ୍ଥି (Gastric glands) ରହିଥାଏ ।

ପାକସ୍ଥଳୀର କାର୍ଯ୍ୟ:

• ପାକସ୍ଥଳୀର ଭିତର ଆଚ୍ଛାଦନରେ ଥିବା ପାଚକ ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ ନିଃସୃତ ପାଚକରସରେ ପାଚକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଓ ଲବଣାମ୍ଳ (HCI) ଥାଏ ।
• ଲବଣାମ୍ଳ ଏକ ଅମ୍ଳୀୟ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରେ, ଯାହା ପାଚକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍‌ଗୁଡ଼ିକର କ୍ରିୟାଶୀଳତା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା କ୍ଷତିକାରକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆମାନଙ୍କୁ ମାରିଦିଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଖଣିଜ ଲବଣଗୁଡ଼ିକୁ ଦ୍ରବୀଭୂତ କରେ ।
• ଲବଣାମ୍ଳ ପେପ୍‌ସିନୋଜେନ୍‌କୁ ପେପ୍‌ସିରେ ପରିଣତ କରେ । ପେପ୍‌ସିନ୍ ପୁଷ୍ଟିସାରକୁ ଭାଙ୍ଗି ସରଳ ପ୍ରୋଟିଏଜ୍ ଓ ପେପ୍ଟୋନ୍‌ରେ ପରିଣତ କରେ ।

Question 6.
ପାକନଳୀ ସହ ଜଡ଼ିତ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକର ନାମ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:

Question 7.
ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ ବୁଝାଅ ।
Answer:

• ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ଜାତିର ଜୀବ ମଧ୍ଯରେ ପୋଷଣର ଆଦାନପ୍ରଦାନକୁ ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
• ଉଦାହରଣ – I : ଆମ ଅନ୍ତ୍ରନଳୀରେ ସହଜୀବୀଭାବେ ରହୁଥ‌ିବା ଇସ୍‌ରିଚିଆ କୋଲାଇ ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ନିଜ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ (ସାୟନୋକୋବାଲାମିନ୍) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ । ତା’ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ଅନ୍ତ୍ରନଳୀର ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର ପ୍ରତିପାଳନ କରିଥାଏ ।
• ଉଦାହରଣ – II : ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ସହଜୀବୀ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର ଅବଦାନ, ସହଜୀବିତାର ଅନ୍ୟ ଏକ

(ଖ) ଆମର କେତେ ପ୍ରକାର ଓ କେତୋଟି ଦାନ୍ତ ଅଛି ?

• ଆମର 4 ପ୍ରକାରର ଓ 32ଟି ଦାନ୍ତ ଅଛି ।
• ଚାରି ପ୍ରକାର ଦାନ୍ତ ହେଲା : କର୍ଜନ ଦାନ୍ତ – ୫ଟି, ଶ୍ଵାନଦାନ୍ତ – 4ଟି, ଚର୍ବଣ ଦାନ୍ତ – ୫ଟି, ପେଷଣ ଦାନ୍ତ 12ଟି । ଏହିପରି ଭାବେ ତଳ ଓ ଉପର ମାଡ଼ିରେ 1ଟି ଲେଖାଏଁ 32ଟି ଦାନ୍ତ ରହିଥାଏ ।

(ଗ) ଜିଭ କେତେ ପ୍ରକାରର ସ୍ଵାଦ ବାରିପାରେ ? ଜିଭର ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ? ଉ

• ଜିଭ ପିତା, ଖଟା, ମିଠା, ଲୁଣିଆ ଓ ରାଗ ଆଦି ସ୍ଵାଦ ବାରିପାରେ ।
• ଜିଭ ଖାଦ୍ୟକୁ ଦାନ୍ତ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇବାରେ ଓ ଖାଦ୍ୟକୁ ଗିଳିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

(ଘ) ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟର ପରିଣତି ଲେଖ ।
ଉ-

• ପାକସ୍ଥଳୀର ଭିତର ଆଚ୍ଛାଦନରେ ଅନେକ ଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ ପାଚକ ରସ ଓ ଲବଣାମ୍ଳ (HCI) ନିଃସୃତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପାଚକ ରସରେ ଥ‌ିବା ପେପ୍‌ସିନ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଅମ୍ଳୀୟ ପରିବେଶରେ ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳ ପ୍ରୋଟିଓଜ୍ ଓ ପେପ୍‌ଟୋନ୍‌ରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ ।
• ଲବଣାମ୍ଳ ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା କ୍ଷତିକାରକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆଦିକୁ ମଧ୍ୟ ମାରିଦିଏ ।

(ଙ) ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ଖାଦ୍ୟମଣ୍ଡ କେଉଁଠାକୁ ଯାଏ ? ଖାଦ୍ୟର ଅବଶୋଷଣ ପରେ ଅବଶିଷ୍ଟ ଖାଦ୍ୟର ପରିଣତି ଲେଖ
ଊ-

• ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ଖାଦ୍ୟମଣ୍ଡ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ପ୍ରଥମ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣୀ ମଧ୍ୟକୁ ଯାଏ । ଏଠାରେ ସ୍ନେହସାର ଖାଦ୍ୟର ଅବଦ୍ରବୀକରଣ ହୋଇଯାଏ ଓ ଖାଦ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ସାମାନ୍ୟ କ୍ଷାରୀୟ ହୋଇଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟର ଅବଶେଷଣ ପରେ ଅବଶିଷ୍ଟ ଖାଦ୍ୟ ବୃହଦନ୍ତକୁ ଯାଏ । ସେଠାରେ ଖାଦ୍ୟମଣ୍ଡରେ ଥ‌ିବା ବଳକା
  ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଖାଦ୍ୟ ମଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । ମଳ ମଳାଶୟରେ କିଛି ସମୟ ରହିବା ପରେ ମଳଦ୍ଵାର ଦେଇ ନିଷ୍କାସିତ ହୁଏ ।

(ଚ) ‘ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା’ ବୁଝାଅ ।
ଭ-

• ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପାଇଁ କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ଜଳ ଓ ଆଲୋକ ଆବଶ୍ୟକ ।
• କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଦୃଶ୍ୟମାନ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି (Visible rays)କୁ ଶୋଷଣ କରି ଶକ୍ତିପ୍ରବାହ ଜରିଆରେ ଏକ କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ଅଣୁକୁ ଅଧ‌ିକ ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ କରି ଏଥିରେ ଉତ୍ତେଜନା ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଏହି ଉତ୍ତେଜିତ କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍‌ରୁ ଏକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରମ୍ ବାହାରି ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରବାହ କରିବାଦ୍ୱାରା ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଭିତରକୁ ଉଦ୍‌ଜାନ ଆୟନ୍ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପରିଶେଷରେ ଏହା ଏକ ନିମ୍ନଶକ୍ତି ସଂପନ୍ନ ଜାରିତ ନିକୋଟିନାମାଇଡ୍ ଆଡେନାଇନ୍ ଡାଇନିଉକ୍ଲିଓଟାଇଡ୍ ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ନାମକ ଏକ ସହକାରକରେ ପହଞ୍ଚି ଏହାକୁ ବିଜାରିତ କରିଥାଏ ।

(ଛ) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ରୁବିସ୍କୋର ଭୂମିକା ବୁଝାଅ ।

• କେଲ୍‌ଭିନ୍‌ ଚକ୍ର, ରୁବିସ୍କୋରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ପରିଶେଷରେ ସେହିଠାରେ ହିଁ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଫଳତଃ କେବଳ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଶର୍କରାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ରୁବିସ୍କୋ ଅଣୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ CO₂ ଅଣୁ ଗ୍ରହଣ କରି ପରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥାଏ ଓ ଦୁଇଟି ଫସ୍ଫୋଗ୍ଲିସରିକ୍ ଏସିଡ୍ (PGA) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ ।
• ଏହିପରି ଟି ରୁବିସ୍କୋ ସହିତ ଚୈ CO₂ ମିଶି ରୁବିସ୍କୋ ସାହାଯ୍ୟରେ 12ଟି PGAରେ ପରିଣତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।
• ଏଥୁମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଟି PGA ଗୋଟିଏ ବ୍ଲ କୋଜ ଅଣୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ 10ଟି PGAର ପୁନଶ୍ଚ କ୍ରଣ ଘଟି ଟି ରୁବିସ୍କୋ ଅଣୁ ଜାତ ହୋଇଥାଏ ।

Question 8.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

(କ) ଜିଭର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଭ-
ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ସହ ଖାଦ୍ୟକୁ ଦାନ୍ତ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇବା, କଥା କହିବାରେ ସହାୟତା କରିବା ଜିଭର କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

(ଖ) ମଣିଷ ମାଢ଼ିରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଦାନ୍ତ ରହିଛି ?
ଭ-
ମଣିଷର ମାଢ଼ିରେ, କର୍ଜନ, ଛେଦକ ବା ଶ୍ଵାନ, ଚର୍ବଣ ଓ ପେଷଣ ଆଦି ଦାନ୍ତ ରହିଛି ।

(ଗ) ପିତ୍ତର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଭ-
ଖାଦ୍ୟର ଅମ୍ଳତ୍ୱ ଦୂର କରିବା ସହିତ ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର ଅବଦ୍ରବୀକରଣ କରାଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

(ଘ) ବୃହଦନ୍ତ୍ରରେ କ’ଣ ଅବଶୋଷଣ ହୋଇଥାଏ ?

(ଙ) ପାଚକ ରସରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ରହିଛି ?
ପାଚକ ରସରେ ପେପ୍‌ସିନ୍ ଓ ଲାଇପେଜ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ରହିଛି ।

(ଚ) ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କ’ଣ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ?
ଭ-
ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆଲୋକ ଶକ୍ତିଦ୍ଵାରା ଜଳର ଆଲୋକ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଘଟି NADPH ଓ ATP ଗଠିତ ହେବା ସହ ଅମ୍ଳଜାନ ମୁକ୍ତ ହୁଏ ।

(ଛ) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଶକ୍ତି କ’ଣ ?
ଭ- NADPH ଓ ATP ଉଭୟ ମିଶି ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଶକ୍ତି ଗଠନ କରନ୍ତି ।

Question 9.
ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

(କ) ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ଗ୍ଲୁକୋଜ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ପାଇଁ କେତୋଟି CO₂ର ଆବଶ୍ୟ କତା ପଡ଼ିଥାଏ ?
ଭ-
6 ଟି

(ଖ) ଥାଇଲାକଏଡ଼୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରିକ୍‌ ପରିଶେଷରେ କେଉଁଠାରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ?
ଭ-
ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରବାହିତ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ବାହକ ଅଣୁ ମାଧ୍ୟମରେ ଗ୍ରାହକ ଅଣୁ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚେ ।

(ଗ) ଟାୟାଲିନ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ କେଉଁଥ୍ରେ ରହିଥାଏ ?
ଭ-
ଲାକରେ

(ଘ) ଆମ ଶରୀରର କେଉଁଟି ଏକ ମିଶ୍ରିତ ଗ୍ରନ୍ଥି ଅଟେ ?
ଭ-
ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ

Question 10.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ପାକସ୍ଥଳୀର ଉପର ଅଂଶକୁ କାର୍ଡିଆକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍ ଓ ତଳ ଅଂଶକୁ
(ଖ) ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ ଆଦି – ଉଭିଦ ଅଟନ୍ତି ।
(ଗ) ଲାଳରେ – ନାମକ ଏନଜାଇମ୍ ଥାଏ ।
(ଘ ଖାଦ୍ୟ ଓ ପବନକୁ ଯେ ଯାହା ବାଟରେ ଚାଳନ କରିବା ପାଇଁ
(ଙ) ପିତ୍ତ ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର କରାଇଥାଏ।
(ଚ) ଜଳର ଆଲୋକ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଥାଇଲାକଏଡ଼ – ରେ ହୁଏ।

Question 11.
ବାକ୍ୟରେ ଚିହ୍ନିତ ରେଖାଙ୍କିତ ଶବ୍ଦ / ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜକୁ ବଦଳାଇ ଠିକ୍ ବାକ୍ୟ ଲେଖ।
(କ) ପିତ୍ତରେ ରହିଥ‌ିବା ଟାୟାଲିନ୍ ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର ଅବଦୁବୀକରଣ କରାଏ ।
ଉ-
ପିତ୍ତରେ ରହିଥ‌ିବା ପିତ୍ତଲବଣ ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର ଅବଦ୍ରବୀକରଣ କରାଏ ।

(ଖ) ମଣିଷର ପ୍ରତି ମାଢ଼ିରେ ୨ଟି କର୍ଜନ ଦାନ୍ତ ରହିଛି ।
ଉ-
ମଣିଷର ପ୍ରତି ମାଢ଼ିରେ ୪ଟି କର୍ତନ ଦାନ୍ତ ରହିଛି ।

(ଗ) ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ, ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଦ୍ଭଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ପରଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।
ଉ-
ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ, ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଦ୍ଭଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ମୃତୋପଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।

(ଘ) ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍ ଏକ ବାହ୍ୟପରଜୀବୀ ।
ଉ-
ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍ ଅନ୍ତଃପରଜୀବୀ ।

Question 12.
ପ୍ରଥମ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦର ସମ୍ପର୍କକୁ ଦେଖ୍ ତୃତୀୟ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦଟି କ’ଣ ହେବ ଲେଖ ।

(କ) ପ୍ଲା କୋଜ୍ : ଶ୍ଵେତସାର : : ଏମିନୋ ଏସିଡ଼୍ : …………………….. ।
ଉ-
ପୁସ୍ତସାର
(ଖ) ପ୍ଲାସ୍‌ଡ଼ିୟମ୍‌ : ଅନ୍ତଃପରଜୀବୀ : : ଉକୁଣୀ : …………………….. ।
ଉ-
ଚାତ୍ୟୁପରଜୀବୀ

(ଗ) ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାର : ଗଲେଟ୍ : : ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାର : …………………. ।
ଉ- ଗ୍ଲଟିସ୍

(ଘ) ଗ୍ଲାଇକୋଲିସିମ୍ : କୋଷଜୀବକ : ସାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳଚକ୍ର : ………………… ।
ଉ- ‘ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଆ

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (ACTIVITY)

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ-1
‘ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ’’ରେ ଆଲୋକର ଆବଶ୍ୟକତା ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ପରୀକ୍ଷଣ

• ଚିତ୍ରରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥବା ଭଳି କୁଣ୍ଡରେ ଥିବା ଏକ ଗଛର ଗୋଟିଏ ପତ୍ରର ମଝି ଅଂଶକୁ କଳା କାଗଜଦ୍ୱାର ଆଚ୍ଛାଦିତ କରି ଗଛଟିକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରେ 2 ରୁ 3 ଘଣ୍ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରଖାଯାଉ ।
• ଏହାପରେ ଗଛରୁ ପତ୍ରଟିକୁ ଛିଣ୍ଡାଇ ଆଣି ଫୁଟନ୍ତା ସୁରାସାରରେ କିଛି ସମୟ ବୁଡ଼ାଇ ରଖାଯାଉ ।
• ଏହାପରେ ପତ୍ରଟିକୁ ଭଲଭାବରେ ଧୋଇ ଦିଆଯାଉ ।
• ଏହି ପତ୍ରଟିକୁ ଲଘୁ ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଦ୍ରବଣରେ ବୁଡ଼ାଇ ଉଠାଯାଉ ।

• ପତ୍ରଟିକୁ ଫୁଟନ୍ତା ସୁରାସାରରେ ପକାଇଲେ ପତ୍ରରୁ କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ବାହାରି ପତ୍ରଟି ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ହେବ ।
• ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ପତ୍ରକୁ ଲଘୁ ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଦ୍ରବଣରେ ପକାଇଲେ କଳାକନା ଦିଆଯାଇଥିବା ଅଂଶବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଅଂଶ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ଧାରଣ କରିବ ।

• ସବୁଜ ପତ୍ରକୁ ଫୁଟନ୍ତା ସୁରାସାରରେ ପକାଇବାରୁ ସେଥୁରୁ କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ବାହାରିଯାଏ । ଫଳରେ ପତ୍ରଟି ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ହୁଏ । ପତ୍ରର ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ମଣ୍ଡଦ ରହିଥାଏ, ସେହି ଅଂଶ ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଦ୍ରବଣର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ନୀଳବର୍ଷ ଧାରଣ କରିଥାଏ ।
• ପତ୍ରର ସବୁ ଅଂଶରେ ଏକ ପ୍ରକାରର ପରିବର୍ତ୍ତନ

ନାହିଁ ।

• ପତ୍ରର ଆଚ୍ଛାଦିତ ଅଂଶରେ ମଣ୍ଡଦ ନ ଥ‌ିବାରୁ ଏହା ନୀଳବର୍ଷ ଧାରଣ କରେ ନାହିଁ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପାଇଁ ଆଲୋକ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ – 2
‘ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପାଇଁ ପତ୍ରହରିତ୍‌ର ଆବଶ୍ୟକ’ତା’ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ପରୀକ୍ଷଣ :

[ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପାଇଁ ପତ୍ରହରିତ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ପ୍ରଦର୍ଶନ ]

• ଏକ ବିକରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପାଣି ପୁରାଇ ଚିତ୍ରିତ ପତ୍ର (କ୍ରୋଟନ ଗଛ) ଥିବା ଏକ ଗଛର ଗୋଟିଏ ଡାଳକୁ ସେଥୁରେ
• ଏହିପରି ଅବସ୍ଥାରେ ବିକର୍‌ଟିକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରେ 2 ରୁ 3 ଘଣ୍ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରଖାଯାଉ ।
• 2 ଓ 3 ଘଣ୍ଟା ପରେ ଗୋଟିଏ ପତ୍ରକୁ ଛିଣ୍ଡାଇ ଆଣି ଏକ ଟ୍ରେସିଙ୍ଗ କାଗଜ ଉପରେ ରଖାଯାଉ ଓ ଏହାର ସବୁଜ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଉ ।
• ପତ୍ରଟିକୁ ପ୍ରଥମେ ଫୁଟନ୍ତା ସୁରାସାର ଓ ତାପରେ ଲଘୁ ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଦ୍ରବଣରେ ବୁଡ଼ାଇ ଉଠାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

• ଚିତ୍ରିତ ପତ୍ରକୁ ଫୁଟନ୍ତା ସୁରାସାରରେ କିଛି ସମୟ ବୁଡ଼ାଇ ରଖିଲେ ଏଥୁରୁ ପତ୍ରହରିତ୍ ବାହାରିଯିବ ଓ ପତ୍ରଟି ରଙ୍ଗହୀନ
• ରଙ୍ଗହୀନ ପତ୍ରକୁ ଲଘୁ ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଦ୍ରବଣରେ ବୁଡ଼ାଇଲେ ଏହାର କେବଳ ସବୁଜ ଅଂଶ ଥ‌ିବା ସ୍ଥାନ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ଧାରଣ କରିବ ।

• ପତ୍ରର ସବୁ ଅଂଶରେ ଏକ ପ୍ରକାରର ରଙ୍ଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ । ଫୁଟନ୍ତା ସୁରାସାରରେ ପକାଇଲେ ପତ୍ରଟି ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ହୁଏ ଓ ଲଘୁ ଆୟୋଡିନ୍ ଦ୍ରବଣରେ ପକାଇଲେ ଏହାର ସବୁଜ ଅଂଶଣ୍ଢା ସ୍ଥାନ ନୀଳ ହୁଏ ।
• ପତ୍ରଟିକୁ ଅଙ୍କାଯାଇଥବା ନକ୍ସା ଉପରେ ପକାଇଲେ ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଥିବା ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ଧାରଣ କରିଥାଏ ।
• ପତ୍ରହରିତ୍‌ ନଥ୍‌ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକରେ କିଛି ରଙ୍ଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ କାରଣ ଏଠାରେ ମଣ୍ଡଦ ନଥାଏ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପାଇଁ ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -3

• ସୋଲ କିମ୍ବା ନରମ କର୍କ ଠିପି ଥ‌ିବା ଏକ ବୋତଲ ନିଆଯାଉ ।
• ଏହାର ଠିପିକୁ ଦୁଇଫାଳ କରି ମଝିରୁ କାଟି ଦିଆଯାଉ ।
• ବୋତଲ ଭିତରେ କିଛି କଷ୍ଟିକ୍ ପଟାସ ଦ୍ରବଣ (KOH) ରଖ୍ ଏହି କଟା ଠିପି ଦେଇ ଏକ ସରୁ ପତ୍ରର କିଛି ଅଂଶ ବୋତଲ ଭିତରକୁ ପୂରାଇ ଦେଇ ଠିପିଟିକୁ ଭଲଭାବରେ
• ବୋତଲ ଭିତରକୁ ବାୟୁ ଯାତାୟତ ନ କରିବା ପାଇଁ କିଛି ମହମ ତରଳାଇ ବୋତଲ ମୁହଁକୁ ସିଲ୍ କରିଦିଆଯାଉ ।
• ପତ୍ରର ଡେମ୍ଫକୁ ଏକ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ପାତ୍ରରେ ବୁଡ଼ାଇରଖ୍ ପତ୍ରଟିକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରେ 2-3 ଘଣ୍ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରଖାଯାଉ ।
• ପତ୍ରଟିକୁ ବାହାର କରି ପ୍ରଥମେ ଫୁଟନ୍ତା ସୁରାସାର ଓ ତା’ପରେ ଧୋଇ ଲଘୁ ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଦ୍ରବଣରେ ପକା

• ପତ୍ରଟିକୁ ଫୁଟନ୍ତା ସୁରାସାରରେ ପକାଇଲେ ଏହା ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ହେବ ।
• ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ପତ୍ରକୁ ଲଘୁ ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଦ୍ରବଣରେ ପକାଇଲେ ବୋତଲ ବାହାରେ ଥ‌ିବା ପତ୍ରର ଅଂଶ କେବଳ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ଧାରଣ କରିବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :

• ପତ୍ରର ସବୁ ଅଂଶରେ ଏକା ପ୍ରକାରର ରଙ୍ଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବ ନାହିଁ ।
• ବୋତଲ ଭିତରେ ଥିବା ପତ୍ର ଅଂଶରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବ ନାହିଁ । ଏଥୁରୁ କେବଳ ହରିତ୍‌ ଲବକ ବାହାରି ଯାଇ ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ହୋଇଥିବ କିନ୍ତୁ ବୋତଲ ବାହାରେ ଥିବା ପତ୍ର ଅଂଶରେ ମଣ୍ଡଦ ଥ‌ିବାରୁ ଏହା ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ଧାରଣ କରିବ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପାଇଁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ – 4
‘ମଣିଷ ପାଟିର ଲାଳ, ଜଟିଳ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ’’ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ପରୀକ୍ଷଣ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

• ପାଟିକୁ ଭଲଭାବରେ ଧୋଇ ଜିଭ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ରାଗ କଞ୍ଚାଲଙ୍କା
• କିଛି ସମୟ ପରେ ରାଗ ପ୍ରଭାବରୁ ପାଟିରୁ ଆପେ ଆପେ ଲାଳ କ୍ଷରିତ ହେବ ।
• ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ 5ml ଲାଳ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଉ ।
• ଏହି ଲାଳକୁ ଦୁଇଭାଗ କରି 2 ଟି ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ରଖାଯାଉ ।
• ପ୍ରଥମ (କ) ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ 3 ରୁ 4 ବୁନ୍ଦା ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଦ୍ରବଣ
• ଦ୍ଵିତୀୟ (ଖ) ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ 20-30 ମିନିଟ୍ ପରେ 3 ରୁ 4 ବୁନ୍ଦା ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଦ୍ରବଣ ମିଶାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

• ‘କ’ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଦ୍ରବଣର ରଙ୍ଗ ନୀଳ ହେବ କାରଣ ମଣ୍ଡଦ ସହିତ ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ମିଶିଲେ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ ।
• ‘ଖ’ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଦ୍ରବଣର ରଙ୍ଗ ନୀଳ ହେବ ନାହିଁ କାରଣ ଲାଳର ପ୍ରଭାବରେ ମଣ୍ଡଦ ସରଳୀକୃତ ବା ବିଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
(i) ମଣିଷ ଲାଳରେ ଟାୟାଲିନ୍ ନାମକ ଏକ ପ୍ରକାର ଆମାଇଲେଜ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ରହିଥାଏ । ଏହା ଆମ ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଜଟିଳ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 8 Application of Derivatives Ex 8(d) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 8 Application of Derivatives Exercise 8(d)

Question 1.
Find the extreme points of the following functions. Specify if the extremum is a maximum or minimum.
Find the extreme values.
(i) y = x² + 2x + 3
Solution:

(ii) y = 5x² – 2x⁵
Solution:

∴ The function attains minimum at x = 0.
and maximum at x = 1 .
The minimum value = 0
The maximum value = 5 – 2 = 3

(iii) y = \(\frac{3 x}{x^2+1}\)
Solution:

(iv) y = x²\(\sqrt{1-x^2}\)
Solution:

(v) y = 2x³ – 15x² – 36x + 18
Solution:

The function attains maximum at x = -1 and minimum at x = 6.
Maximum value
= -2 – 15 + 36 + 18 = 37
Minimum value
= 2 × 216 – 15 × 36 – 36 × 6 + 13
= 432 – 540 – 216 + 18
= 450 – 756
= -306

(vi) y = 60/(x⁴ – x² + 25)
Solution:

(vii) y = (x – 1)³
Solution:

So the point x = 1 is neither a point of maximum nor a point of minimum. It is an inflexion point.

(viii) y = (x – 2)³ (x + 3)⁴
Solution:

(ix) y = x + \(\frac{1}{x}\)
Solution:

∴ Maximum at x = -1
and minimum at x = 1
Maximum value = -1 – 1 = -2
Minimum value = 2.

(x) y = 4 cos 2x – 3 sin 2x, x ∈ (-\(\frac{\pi}{2}\), \(\frac{\pi}{2}\))
Solution:

(xi) y = sin x cos x, x ∈ (\(\frac{\pi}{8}\), \(\frac{\pi}{2}\))
Solution:

But there is no minimum in the domain.

(xii) y = cos x (1 + sin x), x ∈ [0, 2π]
Solution:

(xiii) y = sin^p x cos^q x; p, q > 0, x ∈ [0, \(\frac{\pi}{2}\))
Solution:

(xiv) y = x e^-x ; x ∈ (-2, 2)
Solution:

Question 2.
Show that the following functions do not possess maximum or minimum.
(i) x³
Solution:
y = x³

Thus the function does not possess a maximum or a minimum. (Proved)

(ii) x⁵
Solution:
Processed as in (i)

(iii) 3x³ – 12x² + 16x – 15
Solution:
Let y = 3x³ – 12x2 + 16x – 5

So the function does not possess a maximum or a minimum. (Proved)

(iv) 4 – 3x + 3x² – x³
Solution:
Processed as in (iii).

(v) ln |x|, x ≠ 0
Solution:
y = ln |x|, x ≠ 0

Which have no solution. Hence the function has neither a maximum nor a minimum.
(Proved)

Question 3.
Use the function f(x) = \(x^{\frac{1}{x}}\), x > 0 to show that e^x > π^c.
Solution:
f(x) = \(x^{\frac{1}{x}}\), x > 0

Question 4.
Prove the inequality x² \(e^{-x^2}\) ≤ e^-1, x ∈ R.
Solution:

Question 5.
If f(x) = a ln x + bx² + x has extreme values at x = -1 and x = 2 then find a and b.
Solution:
f(x) = a ln x + bx² + x
f'(x) = \(\frac{a}{x}\) + 2b x + 1
Given that f(x) attains extreme values at x = -1 and x = 2
Then f(-1) = 0 and f(2) = 0
⇒ -a – 2b + 1 = 0 … (1)
\(\frac{a}{2}\) + 4b + 1 = 0 … (2)
From (1) we get a = -2b + 1
Putting it in (2)
we get \(\frac{1-2 b}{2}\) + 4b + 1 = 0
⇒ 1 – 2b + 8b + 2 = 0
⇒ 3 + 6b = 0
⇒ b = \(-\frac{3}{6}\) = \(-\frac{1}{2}\)
Again a = 1 – 2b = 1 + 1 = 2
∴ a = 2, b = \(-\frac{1}{2}\)

Question 6.
Show that \(\frac{x}{1+x \tan x}\), x ∈ (0, \(\frac{\pi}{2}\)) is maximum when x = cos x.
Solution:

Thus the function attains maximum when x = cos x. (Proved)

Question 7.
Determine the absolute maximum and absolute minimum of the following function on [-1, 1]
f(x) = \(\left\{\begin{array}{l}
(x+1)^2, x \leq 0 \\
(x-1)^2, x>0
\end{array}\right.\)
Solution:
f(x) = \(\left\{\begin{array}{l}
(x+1)^2, x \leq 0 \\
(x-1)^2, x>0
\end{array}\right.\)
f(x) = \(\left\{\begin{array}{l}
2(x+1), x \leq 0 \\
2(x-1), x>0
\end{array}\right.\)
For extremum f'(x) = 0
⇒ x + 1 = 0 if x < 0
or, x – 1 = 0 if x > 0
⇒ x = -1 or x = 1
Now f(-1) = 0, f(1) = 0
Again f is not differentiable at x = 0 and f(0) = 1
The function attains absolute minimum at x = ±1. Absolute minimum value = 0.
The function attains absolute maximum at x = 0. Absolute Maximum value = 1.

Question 8.
Find extreme values of
f(x) = \(\left\{\begin{array}{l}
\frac{x}{1-x^2},-1<x<0 \\
x^3-x, 0 \leq x<2
\end{array}\right.\) on (-1, 2)
Solution:
Given that

Question 9.
Find two numbers x and y whose sum is 15 such that xy² is maximum.
Solution:
Let z = xy²
Given that x + y = 15
Then y = 15 – x
Thus z = x (15 – x)²
\(\frac{d z}{d x}\) = (15 – x)² + x² (15 – x) . (-1)
= (15 – x) (15 – x – 2x)
= (15 – x) (15 – 3x)
= 3(15 – x) (5 – x)
\(\frac{d^2 z}{d x^2}\) = -3(5 – x) – 3(15 – x)
= -3 (20 – 2x)
= -6 (10 – x)
For extreme points
\(\frac{d z}{d x}\) = 0
⇒ 3(15 – x) (5 – x) = 0
⇒ x = 15 or 5.
\(\left.\frac{d^2 z}{d x^2}\right]_{x=15}\) = 30 > 0
\(\left.\frac{d^2 z}{d x^2}\right]_{x=5}\) = 30 < 0
∴ z = xy² is maximum when x = 5.
In this case y = 10
∴The two numbers are 5, 10.

Question 10.
If the sum of two positive numbers in constant then show that their product is maximum when they are equal.
Solution:
Let x and y be two positive numbers such that x + y = c (constant)
Then y = c – x
Let p = xy = x(c – x) = cx – x²

∴ The two numbers are equal. (Proved)

Question 11.
Determine a rectangle of area 25 sq. units which has minimum perimeter.
Solution:
Let x and y be the length and breadth of a rectangle of area 25 sq. units.

∴ The perimeter is minimum when the rectangle is a square of side 5 units.

Question 12.
Find the altitude of a right circular cylinder of maximum volume inscribed in a sphere of radius r.
Solution:
Let ABCD be a right circular cylinder inscribed in a sphere with centre at O and radius ‘r’. Let x be the altitude of the cylinder.

Question 13.
Show that the radius of the right circular cylinder of greatest curved surface that can be inscribed in a given cone is half the radius of the base of the cone.

Solution:
Let ABC be a cone, Let r be the radius of the base and h be the height of the cone. Let PQRS be a cylinder inscribed in the cone whose height is x.
In the diagram OT = x.
Then CT = h – x
Now Δ CTR and Δ RQB are similar.

∴ Radius of the right circular cylinder of greatest curved surface is half the base of the cone. (Proved)

Question 14.
Show that the semi vertical angle of a cone of given slant height is tan^-1√2 when its volume is maximum.
Solution:

Question 15.
A cylindrical open water tank with a circular base is to be made out of 30 sq. metres of metal sheet. Find the dimensions so that it can hold maximum water. (Neglect thickness of sheet)
Solution:

Let ABCD be an open cylindrical tank with circular base.
Let r be the radius of the base and x be the height of the tank.
Given that the tank is made out of 30 square metres of metal sheet.
The surface area of the tank
= 27πrx + πr² [∵ The tank is open.
So 2πrx + πr² = 30
⇒ 2πrx = 30 – πr²

Question 16.
A cylindrical vessel of capacity 500 cubic metres open at the top is to be constructed. Find the dimensions of the vessel if the material used is minimum given that the thickness of the material used is 2 cm.
Solution:

Question 17.
Find the coordinates of the point on the curve x²y – x + y = 0 where the slope of the tangent is maximum.
Solution:
Let (x, y) be the point on the curve
x²y – x + y = 0.

The slope is maximum when x = 0. when x = 0, y = 0
The point is (0, 0) at which the slope of the tangent is maximum.

Question 18.
Find the points on the curve y = x² + 1 which are nearest to the point (0, 2).
Solution:
Let A = (0, 2)
Let P (x, y) be any point on the curve
y = x² + 1. …(1)

Question 19.
Show that the minimum distance of a point on the curve \(\frac{a^2}{x^2}\) + \(\frac{b^2}{y^2}\) = 1
from the origin is a + b.
Solution:
Let P(x, y) be any point on the curve

Question 20.
Show that the vertical angle of a right circular cone of minimum curved surface that circumscribes a given sphere is 2 sin^-1(√2 – 1).
Solution:

Let r is the radius of the given sphere, R is the radius of the base, H is the height and l is the C lant height of the cone ABC. Let θ is the semi vertical angle.

Question 21.
Show that the semi-vertical angle of a right circular cone of minimum volume that circumscribes a given sphere is sin^-1(\(\frac{1}{3}\)).
Solution:

Let ABC be a right circular cone which circumscribes a sphere of radius ‘r’.
Let θ be the semi-vertical angle of the cone.
Let D be the centre of the sphere. By symmetry D must lie on AO, where O is the centre of the base.
In the diagram DO = r.
Again in the Δ ADE

Question 22.
Show that the shortest distance of the point (0, 8a) from the curve ax² = y³ is 2a√11.
Solution:
Given curve is 2x² = y³ … (1)
Let any point on it is P(x, y)
Distance of P from A (0, 8a)

Question 23.
Show that the triangle of greatest area that can be inscribed in a circle is equilateral.
Hints: It BC is any chord then for the Δ ABC to have maximum area, the point A must be on the perpendicular bisector of BC so as to have the largest height AD. Let mDBAD = a. Let BO = OA = r. Then area of Δ ABC = \(\frac{1}{2}\)|BC| |AD| = \(\frac{1}{2}\) . 2r sin 2α (r + r + cos 2α) = r² sin 2a . (1 + cos 2a). Then maximise Δ to obtain 2a = \(\frac{\pi}{3}\)
Solution:

Let ABC be a triangle inscribed in a circle with centre at O and radius ‘r’.
The triangle ABC has maximum area if the point A is on the perpendicular bisector of BC.
Let ∠BAD = α, Let BO = AO = r,
Then ∠BOD = 2α.
In Δ OBD, sin 2α = \(\frac{\mathrm{BD}}{\mathrm{OB}}\)
⇒ BD = OB sin 2α = r sin 2α
Again OD = r cos 2α.
Thus AD = r + r cos 2α
Let Z be the area of the triangle ABC.

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 CHSE Odisha Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Ex 7(g) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 7 Continuity and Differentiability Exercise 7(g)

Find \(\frac{d y}{d x}\)
Question 1.
xy² + x²y + 1 = 0
Solution:
xy² + x²y + 1 = 0

Question 2.
\(x^{\frac{1}{2}} y^{-\frac{1}{2}}\) + \(x^{\frac{3}{2}} y^{-\frac{3}{2}}\) = 0
Solution:

Question 3.
x² + 3y² = 5
Solution:
x² + 3y² = 5
⇒ \(\frac{d}{d x}\)(x²) + 3 \(\frac{d}{d x}\)(y²) = 0
⇒ 2x + 6y\(\frac{d y}{d x}\) = 0
⇒ \(\frac{d}{d x}\) = –\(\frac{x}{3 y}\)

Question 4.
y² cot x = x² cot y.
Solution:
y² cot x = x² cot y

Question 5.
y = tan xy
Solution:
y = tan xy

Question 6.
x = y In (xy).
Solution:
x = y In (xy).

Question 7.
e^xy + y sin x = 1
Solution:
e^xy + y sin x = 1

Question 8.
In \(\sqrt{x^2+y^2}\) = tan^-1 \(\frac{y}{x}\)
Solution:

Question 9.
y^x = x^{sin y}
Solution:
y^x = x^{sin y}

Question 10.
If sin (x + y) = y cos (x + y) then prove that \(\frac{d y}{d x}\) = –\(\frac{1+y^2}{y^2}\).
Solution:

Question 11.
If \(\sqrt{1-x^4}\) + \(\sqrt{1-y^4}\) = k(x² – y²) then show that \(\frac{d y}{d x}\) = \(\frac{x \sqrt{1-y^4}}{y \sqrt{1-x^4}}\).
Solution:

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 8 Application of Derivatives Ex 8(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 8 Application of Derivatives Exercise 8(a)

Question 1.
Find the velocity and acceleration at the end of 2 seconds of the particle moving according to the following rules.
(i) s = 2t² + 3t + 1
Solution:
s = 2t² + 3t + 1

∴ Velocity is 11 units/sec and acceleration is 4 units/sec².

(ii) s = √t +1
Solution:
s = √t +1

(iii) s = \(\frac{3}{2 t+1}\)
Solution:

(iv) s = t³ – 6t² + 15t + 12
Solution:
s = t³ – 6t² + 15t + 12

∴ Velocity is 3 units/sec and acceleration is 0.

Question 2.
The sides of an equilateral triangle are increasing at the rate of √3 cm/sec. Find the rate at which the area of the triangle is increasing when the side is 4 cm long.
Solution:
Let x be the lenght of each side of an equilateral triangle.

∴ Area of the triangle is increasing at the rate of 6 cm²/sec

Question 3.
Find the rate at which the volume of a spherical balloon will increase when its radius is 2 metres if the rate of increase of its radius is 0.3 m/min.
Solution:
Let r be the radius of a spherical balloon.

∴ The volume increase at the rate of 4.8π m³/min.

Question 4.
The surface area of a cube is decreasing at the rate of 15 sq. cm/sec. Find the rate at which its edge is decreasing when the length of the edge is 5 cm.
Solution:
Let s be the surface area of a cube.
Let x be the length of each side of the cube.

∴ The edge is decreasing at the rate of 0.25 cm/sec

Odisha State Board BSE Odisha 6th Class English Solutions Follow-Up Lesson 6 Mahagiri – The Kind Elephant Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 6 English Solutions Follow-Up Lesson 6 Mahagiri – The Kind Elephant

BSE Odisha 6th Class English Follow-Up Lesson 6 Mahagiri – The Kind Elephant Text Book Questions and Answers

Session – 1

I. Pre-Reading

□ Teacher will plan the activity.
( ଶିକ୍ଷକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଯୋଜନା କରିବେ ।)

II. While-Reading

Text

SGP-l
Read paragraph – 1 silently and answer the questions that follow.
(ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୧ କୁ ନୀରବରେ ପଢ଼ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)

1. Mahagiri was a big elephant. He was trained at a special school. He was bought by a merchant. The merchant made a lot of money by putting Mahagiri to work. The elephant was often sent to the forest to carry heavy logs of wood. Sometimes, he carried people from one place to another. Once, he even carried a bridegroom to the bride’s house ! At times he was sent to a famous temple in a village nearby to lead the festival procession.

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ :
୧. ମହାଗିରି ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ହାତୀ ଥିଲା । ସେ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ତାଲିମ ପାଇଥିଲା । ତାକୁ ଜଣେ ବଣିକ (ବ୍ୟବସାୟୀ) କିଣି ନେଇଥିଲେ । ବଣିକ ଜଣକ ମହାଗିରିକୁ କାମରେ ଲଗାଇ ପ୍ରଚୁର ଟଙ୍କା ରୋଜଗାର କଲେ । ହାତୀଟିକୁ ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଓଜନିଆ କାଠ ଗଡ଼ଗୁଡ଼ିକୁ ବୋହିବାକୁ ଜଙ୍ଗଲକୁ ପଠାଯାଉଥିଲା । ବେଳେବେଳେ ସେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ବୋହି ନେଉଥିଲା । ଏପରିକି ଥରେ ସେ ଜଣେ ବରପାତ୍ର (ଜ୍ୱାଇଁ)କୁ କନ୍ୟା (ବୋହୂ) ଘରକୁ ବହନ କରି ନେଇଥିଲା ! ବହୁ ସମୟରେ ତାକୁ ନିକଟସ୍ଥ ଗ୍ରାମରେ ଥିବା ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମନ୍ଦିରକୁ ଉତ୍ସବ ଶୋଭଯାତ୍ରାକୁ ଆଗେଇ ନେବାପାଇଁ ପଠାଯାଉଥିଲା ।

Comprehension Questions

Question 1.
What is this paragraph about?
(ଏହି ଅନୁଚ୍ଛେଦଟି କାହା ବିଷୟରେ ?)
Answer:
This paragraph is about an elephant named Mahagiri and his work for his owner the merchant.

Question 2.
Where was Mahagiri trained?
(ମହାଗିରି କେଉଁଠାରେ ତାଲିମ ପାଇଥିଲା ?)
Answer:
Mahagiri was trained at a special school.

Question 3.
Who bought it?
(କିଏ ଏହାକୁ କିଣିଥିଲା ?)
Answer:
A merchant bought it.

Question 4.
How did the merchant make a lot of money?
(କିପରି ବଣିକଟି ପ୍ରଚୁର ଟଙ୍କା ରୋଜଗାର କଲା ?)
Answer:
The merchant made a lot of money by putting Mahagiri to work.

Question 5.
Mahagiri did four kinds of work. They are :
(i) ———- (ii) ———–
(iii) ———- (iv) ———-
Answer:
(i) He was often sent to the forest to carry heavy logs of wood.
(ii) Sometimes he carried people from one place to another.
(iii) Once, he even carried a bridegroom to the bride’s house.
(iv) At times, he was sent to a famous temple in a village nearby to lead the festival procession.

SGP-2
Read paragraphs – 2 silently and answer the questions that follow.
(ଅନୁଚ୍ଛେଦ – ୨ କୁ ନୀରବରେ ପଢ଼ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)

2. Once the people of the village wanted to celebrate their temple festival. The festival could not start till the temple flag was put up. The temple had the flag, but no flagpole. So the villagers went to the forest and made a fine flagpole out of a tall tree. The flagpole was too heavy for the villagers to carry. And so Mahagiri brought it to the temple. The villagers also wanted the elephant’s help to fix the flagpole in the ground. They had already dug a hole in front of the temple.

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ :
୨. ଥରେ ଗାଁର ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ମନ୍ଦିର ଉତ୍ସବଟିକୁ ପାଳନ କରିବାକୁ ଚାହିଁଲେ । ମନ୍ଦିର ପତାକା ବନ୍ଧା ନ ହେଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉତ୍ସବ ଆରମ୍ଭ ହୋଇପାରୁ ନ ଥିଲା । ମନ୍ଦିରର ପତାକା ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ପତାକା ଖୁଣ୍ଟ ନଥିଲା । ତେଣୁ ଗାଁ ଲୋକମାନେ ଜଙ୍ଗଲକୁ ଗଲେ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଡେଙ୍ଗା ଗଛରୁ ଗୋଟିଏ ସୁନ୍ଦର ପତାକା ଖୁଣ୍ଟ ତିଆରି କଲେ । ପତାକା ଖୁଣ୍ଟଟି ଗ୍ରାମବାସୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବୋହିନେବାକୁ ବହୁତ ଓଜନିଆ ଥିଲା । ତେଣୁ ମହାଗିରି ଏହାକୁ ମନ୍ଦିରକୁ ଆଣିଲା । ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ମଧ୍ୟ ପତାକା ଖୁଣ୍ଟଟିକୁ ଭୂମିରେ ପୋତିବାକୁ ହାତୀଟିର ସାହାଯ୍ୟ ଚାହିଁଲେ । ସେମାନେ ମନ୍ଦିର ସମ୍ମୁଖରେ ଗୋଟିଏ ଗାତ ଖୋଳି ସାରିଥିଲେ ।

Comprehension Questions

Question 1.
What are these paragraphs about?
(ଏହି ଅନୁଚ୍ଛେଦ କେଉଁ ବିଷୟରେ ଲେଖାଯାଇଛି ?)
Answer:
This paragraph is about the celebration of the temple festival and making flagpole and bringing it to the temple.

Question 2.
What did the villagers want to do?
(ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ କ’ଣ କରିବାକୁ ଚାହିଁଲେ ?)
Answer:
The villagers wanted to celebrate their temple festival.

Question 3.
What did they have but what did not have?
(ସେମାନଙ୍କର କ’ଣ ଥିଲା କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର କ’ଣ ନଥିଲା ?)
Answer:
They had the flag for the temple, but they did not have the flagpole.

Question 4.
Who carried the flagpole?
(ପତାକା ଖୁଣ୍ଟକୁ କିଏ ବୋହି ଆଣିଥିଲା ?)
Answer:
Mahagiri carried the flagpole.

Question 5.
What did they want Mahagiri to do next?
(ତା’ପରେ ମହାଗିରି କ’ଣ ସେମାନେ ଚାହିଁଲେ କରିବାକୁ ?)
Answer:
Next, the villagers also wanted Mahagiri’s help to fix the flagpole in the ground in front of the temple.

Session – 2

SGP-3
Read paragraphs 3-4 silently and answer the questions that follow
(ଅନୁଚ୍ଛେଦ ୩ – ୪ କୁ ନୀରବରେ ପଢ଼ି ପରବର୍ତ୍ତୀ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)

3. Now, Mahagiri carried the flagpole up to the hole. But suddenly he stopped and turned back. The mahout, who was sitting on him, ordered him to put the flagpole in the hole, but Mahagiri would not move. The mahout shouted and screamed at him but still he did not move. The villagers were angry and they shouted at the mahout. Mahagiri could not stand the noise any longer. He threw away the flagpole. And the mahout was also thrown off. The people became so frightened that they ran away for their lives.
4. Mahagiri was now alone. He moved to the hole and went down on his forelegs. He put his long trunk into the hole and gently picked up a kitten ! The little cat had been hiding in the hole. The people had been watching all this. They now knew why the elephant had not obeyed the mahout’s orders. He did not like to kill the kitten. Mahagiri then placed the flagpole into the hole and held it straight with his trunk. Everyone at the temple gave sweets and fruits to the elephant. From that day Mahagiri became the villagers’ favourite elephant and the children’s best friend.

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ :
୩. ବର୍ତ୍ତମାନ ମହାଗିରି ପତାକା ଖୁଣ୍ଟକୁ ଗାତ ନିକଟକୁ ବୋହିନେଲା । କିନ୍ତୁ ହଠାତ୍‌ ସେ ଅଟକିଗଲା ଓ ପଛକୁ ଫେରିଆସିଲା । ତା’ଉପରେ ବସିଥିବା ମାହୁନ୍ତ ଜଣକ ତାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲା ଖୁଣ୍ଟକୁ ଗାତରେ ପକାଇବାକୁ, କିନ୍ତୁ ମହାଗିରି ଆଦୌ ଘୁଞ୍ଚିଲା ନାହିଁ । ମାହୁନ୍ତ ତା’ଆଡ଼କୁ ଅନାଇ ବଡ଼ପାଟିରେ ଚିତ୍କାର କଲା । କିନ୍ତୁ ତଥାପି ସେ ଆଦୌ ଘୁଞ୍ଚିଲା ନାହିଁ । ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ବହୁତ ରାଗିଗଲେ ଏବଂ ମାହୁନ୍ତ ଆଡ଼କୁ ଅନାଇ ବଡ଼ପାଟିରେ ଚିତ୍କାର କଲେ । ମହାଗିରି ଅଧ‌ିକ ସମୟପାଇଁ କୋଳାହଳକୁ ସହ୍ୟ କରିପାରିଲା ନାହିଁ । ସେ ପତାକା ଖୁଣ୍ଟକୁ ଫୋପାଡ଼ି ଦେଲା ଏବଂ ମାହୁନ୍ତକୁ ମଧ୍ଯ ଫୋପାଡ଼ି ଦେଲା ।
୪. ମହାଗିରି ବର୍ତ୍ତମାନ ଏକୁଟିଆ ରହିଲା । ସେ ଗାତ ନିକଟକୁ ଗଲା ଏବଂ ତା’ ଆଗଗୋଡ଼ରେ ତଳକୁ ଗଲା । ସେ ତା’ର ଲମ୍ବା ଶୁଣ୍ଢଟିକୁ ଗାତ ଭିତରକୁ ପୂରାଇଲା ଏବଂ ଅତି କୋମଳ ଭାବରେ ଗୋଟିଏ ବିଲେଇ ଛୁଆକୁ ଗାତ ଭିତରୁ ବାହାରକୁ ଉଠାଇ ଆଣିଲା । ଛୋଟ ବିରାଡ଼ି ଛୁଆଟି ଗାତ ଭିତରେ ଲୁଚି ରହିଥିଲା । ଗାଁର ଲୋକମାନେ ଏସବୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେମାନେ ଜାଣିପାରିଲେ କାହିଁକି ହାତୀଟି ମାହୁନ୍ତର ଆଦେଶକୁ ମାନି ନଥିଲା । ସେ ଚାହୁଁ ନଥୁଲା ବିରାଡ଼ି ଛୁଆଟିକୁ ମାରିଦେବାକୁ । ତା’ପରେ ମହାଗିରି ପତାକା ଖୁଣ୍ଟକୁ ଗାତ ଭିତରକୁ ପୂରାଇ ଦେଲା ଏବଂ ତା’ର ଶୁଣ୍ଢ ସାହାଯ୍ୟରେ ଏହାକୁ ସିଧାକରି ଧରିଲା । ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକ ହାତୀକୁ ମିଠା ଓ ଫଳସବୁ ଅର୍ପଣ କଲେ । ସେଦିନଠାରୁ ମହାଗିରି ଗ୍ରାମବାସୀମାନଙ୍କର ପ୍ରିୟ ହାତୀ ଏବଂ ପିଲାମାନଙ୍କର ସବୁଠାରୁ ଉତ୍ତମ ବନ୍ଧ ହୋଇଗଲା ।

Comprehension Questions

Question 1.
Did Mahagiri fix the pole?
(ମହାଗିରି ଖୁଣ୍ଟଟିକୁ ପୋତିଥିଲା କି ?)
Answer:
Yes, Mahagiri fixed the pole himself at last.

Question 2.
Why were the villagers angry?
(କାହିଁକି ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ରାଗିଗଲେ ?)
Answer:
The villagers were angry because Mahagiri would not move at though (3) the mahout shouted and screamed at him.

Question 3.
What did they do?
(ସେମାନେ କ’ଣ କଲେ ?)
Answer:
They shouted at the mahout.

Question 4.
What did Mahagiri bring out?
(ମହାଗିରି କ’ଣ ବାହାରକୁ ଆଣିଲା ?)
Answer:
Mahagiri gently picked up a kitten out of the hole.

Question 5.
What did the villagers realize?
( ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ କ’ଣ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କଲେ ?)
Answer:
The villagers realized why the elephant had not obeyed the mahouts orders.

Question 6.
What did they give to Mahagiri?
(ସେମାନେ ମହାଗିରିକୁ କ’ଣ ଦେଲେ ?)
Answer:
They gave Mahagiri sweets and fruits.

Session – 3

III. Post-Reading

1. Writing:
(a) Write answers to the following questions.
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।)

Question (i)
Who is Mahagiri?
(ମହାଗିରି କିଏ ? )
Answer:
Mahagiri is a big elephant.

Question (ii)
Who carried the flagpole for the villagers?
(ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ପତାକା ଖୁଣ୍ଟ କିଏ ବୋହି ଆଣିଲା ?)
Answer:
Mahagiri carried the flagpole to the temple for the villagers.

Question (iii)
Why did Mahagiri not fix the pole first time?
(କାହିଁକି ମହାଗିରି ପ୍ରଥମ ଥର ଖୁଣ୍ଟଟି ପୋତିଲା ନାହିଁ ?)
_________________________ Because there was a _____________________________.
Answer:
Mahagiri did not fix the pole first time. Because the little cat (kitten) had been hiding in the hole. So he picked up the kitten gently first. (Or) Mahagiri did not fix the pole first time because there was a kitten hidden in the hole. He did not like to kill it.

Question (iv)
How did Mahagiri pick up the kitten?
(କିପରି ମହାଗିରି ବିଲେଇ ଛୁଆକୁ ବାହାର କଲା ?)
_____________________________ He Went ________________________.
Answer:
Mahagiri moved to the hole. He went down on his forelegs. He put his . long trunk into the hole and gently picked up the kitten.

(b) One villager narrates the incident to a man from another village. Read and fill in the gaps. (Question with Answer)
(ଜଣେ ଗ୍ରାମବାସୀ ଘଟଣାଟିକୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଗାଁର ଜଣେ ଲୋକ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଛନ୍ତି । ପଢ଼ ଏବଂ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ପୂରଣ କର ।)

Answer:

To celebrate our festival, we wanted to fix the flagpole. We wanted Mahagiri to do this. But he did not do that first time. The mahout forced him to do. But he would not move. The villagers were angry. They shouted at the mahout. Mahagiri was angry. He threw off the flagpole. He also threw off the mahout. They all ran away out of fear. Do you know what Mahagiri did next ? He pulled out a kitten from the hole. What a kind elephant !

Word Note

(The words / phrases have been defined mostly on contextual meanings.)
(ଶବ୍ଦ । ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକାଂଶତଃ ପ୍ରସଙ୍ଗଗତ ଅର୍ଥ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଛି)
state – ରାଜ୍ୟ
mountain range – ପର୍ବତମାଳା
valleys – ଉପତ୍ୟକା
rivers – ନଦୀଗୁଡ଼ିକ
flow – ପ୍ରବାହ
feet – ପାଦ
plain land – ସମଭୂମି
all around – ଚାରିଆଡ଼େ
thick forest – ଘନ ଜଙ୍ଗଲ
across – ଆରପାରିରେ
special – ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର
Guess – | କଳ୍ପନା କରିବା
trainers – ପ୍ରଶିକ୍ଷକ
Timetable – ସମୟ ନିର୍ଘଣ୍ଟ ବା
according to – ଅନୁଯାୟୀ
naughty – ଦୁଷ୍ଟ
baby elephants – ହାତୀ ଛୁଆମାନେ
Learn – ଶିଖନ୍ତୁ |
Example – ଉଦାହରଣ |
out of – ବାହାରକ
salute – ବା ସଲାମ ମାରିବା
Perform – ସମ୍ପାଦନ କରିବା
ring – ବାଜାଲବା
bell – ଘଣ୍ଟି
Offer – ଅର୍ପଣ କରିବା
flowers – ଫୁଲ
God – ଈଶ୍ଵର ବା ଠାକୁର
instructions – ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ
mainly – ମୁଖ୍ୟତଃ
through – ମଧ୍ୟଦେଇ
praises – ପ୍ରଶଂସା କରିବା
Punishment – ଦଣ୍ଡ ବା ମାଡ଼
food – ଖାଦ୍ୟ
fond of – ପ୍ରିୟ
banana – କଦଳୀ
Sugarcane – ଆଖୁ
Raise – ଟେକି ଧରିବା |
a piece of – ଖଣ୍ଡେ
over – ଉପରକୁ
many a time – ଅନେକ ଥର
in this way – ଏହି ମାର
without giving – ଦାନ ନକରି
act – କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା
trained – ତାଲିମପ୍ରାପ୍ତ
demand – ଚାହିଦା |
great – ବହୁତ
shows – ଖୋଲ
Ride – ଚଢ଼ିବା
music – ସଙ୍ଗୀତ
need – ଦରକାର କରିବା
popular – ଜନପ୍ରିୟ
all the more – ପୁନଶ୍ଚ ବା ଅଧୂକନ୍ତୁ
bridegroom – ବରପାତ୍ର
Celebrate – ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରିବା
Flagpole – ପତାକା ଦଣ୍ଡ ବା
frightened – ଭୟଭୀତ
instructions – ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ
mahout – ମହୂତ
Obey – ଆଦେଶ ମାନିବା
shouted and screamed – ବଡ଼ ପାଟି କରୁଥିଲେ ବା ଚିଲେଉଥିଲେ ।