Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Physical Science Notes Chapter 7 ମାନବ ଚକ୍ଷୁ ଓ ବର୍ଷଜଗତ will enable students to study smartly.
BSE Odisha Class 10 Physical Science Notes Chapter 7 ମାନବ ଚକ୍ଷୁ ଓ ବର୍ଷଜଗତ
→ ଉପକ୍ରମ (Introduction) :
- ଲେନ୍ସ ଓ ବସ୍ତୁର ଦୂରତା ଅନୁସାରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ଅବସ୍ଥାନ ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର ବଦଳିଥାଏ ।
- ଆଲୋକ ସାହାଯ୍ୟରେ ଆମ ଚାରିପାଖରେ ଥିବା ବସ୍ତୁକୁ ଚକ୍ଷୁଦ୍ଵାରା ଦେଖିପାରୁ । ଚକ୍ଷୁମଧ୍ଯରେ ଗୋଟିଏ ଲେନ୍ସ ଥାଏ ।
→ ମାନବ ଚକ୍ଷୁ (The Human Eye) :
- ଚକ୍ଷୁ ଆମର ଅମୂଲ୍ୟ ସମ୍ପଦ ଓ ଏକ ଅତି ସଂବେଦନଶୀଳ (Sensitive) ଇନ୍ଦ୍ରିୟ । ଏହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଆମ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ବରେ ଥବା ବୈଚିତ୍ରମୟ ଜଗତକୁ
- ଦେଖିବାକୁ ସମର୍ଥ ହେଉ । ଚକ୍ଷୁ ଆଲୋକ ମାଧ୍ୟମରେ ଆମକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖୁବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
→ ମାନବ ଚକ୍ଷୁ :
ଗଠନ :
- ଚକ୍ଷୁ ଗୋଟିଏ କ୍ୟାମେରା ସଦୃଶ । ଏହା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଲେନସ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଆଲୋକ ସଂବେଦୀ (Light Sensitive) ପରଦା, ମୁକୁରିକା (Retina) ଉପରେ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
- ଚକ୍ଷୁ ଗୋଲକ ପ୍ରାୟତଃ ଗୋଲାକାର ଏବଂ ଏହାର ବ୍ୟାସ ପ୍ରାୟ 2.3 ସେ.ମି. ।
- ଏହାର ସମ୍ମୁଖ ଭାଗ ସାମାନ୍ୟ ବାହାରକୁ ବାହାରିଥାଏ । ଚକ୍ଷୁ ଗୋଲକର ବାହ୍ୟ ଅଂଶ ତିନିସ୍ତର ବିଶିଷ୍ଟ ଟିସୁରେ ଗଠିତ; ଯଥା – ଶ୍ଵେତପଟ୍ଟଳ, କୃଷ୍ଣପଟ୍ଟଳ ଓ ମୁକୁରିକା ।
- ଶ୍ଵେତପଟ୍ଟଳ : ଏହା ଚକ୍ଷୁର ବାହ୍ୟତମ ଆବରଣ । ଏହା ଧଳା ତନ୍ତୁ ଜାତୀୟ ଟିସୁରେ ଗଠିତ । ଏହା ଚକ୍ଷୁର ମୁଖ୍ୟ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦିଏ ।
- ସ୍ୱଚ୍ଛପଟ୍ଟଳ : ସ୍ୱଚ୍ଛପଟଳ ଏକ ପତଳା ସ୍ଵଚ୍ଛ ଝିଲ୍ଲୀ (Membrane) ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ମଧ୍ୟଦେଇ ଆଲୋକ ଚକ୍ଷୁକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ । ଏହା ଚକ୍ଷୁ ଗୋଲକ (Eye ball)ର ସମ୍ମୁଖ ଭାଗରେ ଆଗକୁ ଅଳ୍ପ ବାହାରି ଆସିଥାଏ । ଚକ୍ଷୁ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରୁଥିବା ଅଧିକାଂଶ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ସ୍ଵଚ୍ଛପଟ୍ଟଳର ବାହ୍ୟ ପୃଷ୍ଠରେ ପ୍ରତିସୃତ ହୁଏ ।
- କନୀନିକା : ସ୍ବଚ୍ଛପଟ୍ଟଳର ପଛରେ ଥିବା ଅସ୍ବଚ୍ଛ କଳା ମାଂସଳ ବସ୍ତୁକୁ କନୀନିକା (Iris) କୁହାଯାଏ । ଏହା ନେତ୍ରପିତୁଳା (Pupil)ର ଆକାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଚକ୍ଷୁ ମଧ୍ୟକୁ ଆବଶ୍ୟକ ପରିମାଣର ଆଲୋକ ପଠାଇଥାଏ।
- ନେତ୍ରପିତୁଳା : କନୀନିକା କେନ୍ଦ୍ରରେ ଥିବା ରନ୍ଧ୍ରକୁ ନେତ୍ରପିତୁଳା କହନ୍ତି । ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଆଲୋକରେ ଏହାର ଆକାର ଛୋଟ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ କ୍ଷୀଣ ଆଲୋକରେ ଆକାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ । ଆବଶ୍ୟକ ପରିମାଣ ଆଲୋକ ଚକ୍ଷୁ ମଧ୍ୟକୁ ଛାଡ଼ିଥାଏ ।
- ଜଳାଭରସ : ସ୍ୱଚ୍ଛପଟ୍ଟଳ ଓ କନୀନିକା ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସ୍ୱଚ୍ଛ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ଅଛି, ତାହାକୁ ଜଳାଭରସ (Aque- ous Humour) କହନ୍ତି|
- କୃଷ୍ଣପଟ୍ଟଳ : ଶ୍ଵେତପଟ୍ଟଳର ଭିତରପଟେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା କଳାରଙ୍ଗର ପରଦାର ଆସ୍ତରଣକୁ କୃଷ୍ଣପଟ୍ଟଳ କହନ୍ତି । ଏହା ଚକ୍ଷୁରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପ୍ରତିଫଳନରେ ବାଧା ଦିଏ ।
- ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସ : ନେତ୍ରପିତୁଳା ପଛ ଭାଗରେ ଗୋଟିଏ ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍ ଥାଏ । ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍ (Eye lens) ଜେଲି ଭଳି ତନ୍ତୁଜାତୀୟ ପଦାର୍ଥରେ ଗଢ଼ା । ଏହା ଏକ ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍ । ଏହା ସିଲିୟାରୀ ମାଂସପେଶୀଦ୍ଵାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଚମ୍ପୁ ଲେନ୍ସ୍ର ବକ୍ରତା ବଦଳି ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର ହ୍ରାସବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ ।
- ମୁକୁରିକା : ଚକ୍ଷୁ ଗୋଲକର ପଶ୍ଚାତ୍ ଭାଗରେ ପରଦା ଭଳି ମୁକୁରିକା (Retina) ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଆବରଣ । ଏଥିରେ ଅସଂଖ୍ୟ ଆଲୋକ ସଂବେଦୀ କୋଷ ରହିଥାଏ । ଏହି କୋଷଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ରଡ଼ ଓ କୋସ । ରଡ଼ସ ଆଲୋକର ତୀବ୍ରତା ପ୍ରତି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ହୋଇଥିବାବେଳେ କୋନ୍ସ ବର୍ଷ ପ୍ରତି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ମୁକୁରିକାରେ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ମୁକୁରିକାରେ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ର ଥାଏ, ଯଥା – ପୀତବିନ୍ଦୁ ଓ ଅନ୍ଧବିନ୍ଦୁ । ଆଲୋକ ମୁକୁରିକା ଉପରେ ପଡ଼ିଲେ ଆଲୋକ ସଂବେଦୀ କୋଷଗୁଡ଼ିକ କ୍ରିୟାଶୀଳ (activate) ହୋଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସଂକେତ (Signal) ପ୍ରେରଣ କରନ୍ତି । ଏଠାରେ ପ୍ରତି କୋଷବିମ୍ବ ଗଠନ ହୁଏ ।
- ପୀତବିନ୍ଦୁ : ନେତ୍ରପିତୁଳାର ଠିକ୍ ପଛପଟେ ମୁକୁରିକାରେ ଥିବା ଏକ ବିନ୍ଦୁକୁ ପୀତବିନ୍ଦୁ କୁହାଯାଏ ।
- ଅନ୍ଧବିନ୍ଦୁ : ଏହା ମୁକୁରିକାର ଏପରି ଏକ ବିନ୍ଦୁ ଯେଉଁଠାରେ ନେତ୍ରସ୍ନାୟୁ ବାହାରି ମସ୍ତିଷ୍କକୁ ଯାଇଥାଏ । ଏଠାରେ କୌଣସି ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେଲେ ତାହାକୁ ଦେଖୁହୁଏ ନାହିଁ ।
- ନେତ୍ରସ୍ନାୟୁ : ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସଂକେତ ନେତ୍ରସ୍ନାୟୁ (Optic Nerve) ମାଧ୍ୟମରେ ମସ୍ତିଷ୍କକୁ ଯାଏ । ମସ୍ତିଷ୍କରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଓଲଟା ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ସଳଖ କରି ବସ୍ତୁ ଯେପରି ଅଛି ସେହିପରି ଧାରଣା ଦେବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।
- କାଚାଭରସ : ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍ ଓ ମୁକୁରିକା ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଜେଲିଭଳି ପଦାର୍ଥ ଥାଏ, ଯାହାକୁ କାଚାଭରସ (Vitre- ous Humour) କହନ୍ତି|
ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କୌଣସି ବସ୍ତୁରୁ ଆସି ସ୍ୱଚ୍ଛପଟ୍ଟଳ, ଜଳାଭରସ, ନେତ୍ରପିତୁଳା, ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସ ଓ କାଚାଭରସ ମଧ୍ୟଦେଇ ମୁକୁରିକାରେ ପଡ଼େ ।
→ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଣାଳ1 :
- ଚକ୍ଷୁରୁ ଆସୁଥୁବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ସ୍ଵଚ୍ଛପଟଳ ଓ ନେତ୍ରପିତୁଳା ଦେଇ ଚକ୍ଷୁ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ ।
- ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସ୍ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିକୁ ଫୋକସ୍ କରି ମୁକୁରିକାରେ ବସ୍ତୁର ଏକ ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଓ ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ କରେ ।
- ଆଲୋକ ମୁକୁରିକା ଉପରେ ପଡ଼ିଲେ ଆଲୋକ ସମ୍ବେଦୀ କୋଷଗୁଡ଼ିକ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସଙ୍କେତ ପ୍ରେରଣ କରନ୍ତି ।
- ଏହି ବିଦ୍ୟୁତ ସଙ୍କେତଗୁଡ଼ିକ ନେତ୍ରସ୍ନାୟୁଦ୍ୱାରା ମସ୍ତିଷ୍କକୁ ଯାଏ । ମସ୍ତିଷ୍କରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ଓଲଟା ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ପ୍ରେରଣ କରନ୍ତି । ସଲଖ କରି ବସ୍ତୁ ଯେପରି ଅଛି, ସେହିପରି ଧାରଣା ଦେବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।
→ ସମାପୋଜନ ସାୱ୍ୱାର (Power of Accommodation) :
- ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍ ଫୋକସ୍ ଦୂରତାକୁ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ
- ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍ର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସର୍ବନିମ୍ନ ସୀମାଠାରୁ ଆଉ ଅଧ୍ଵ କମିପାରିବ ନାହିଁ ।
- ସାଧାରଣ ଚକ୍ଷୁପାଇଁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖୁବାର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତା 25 ସେ.ମି. ଅଟେ । ଏହି ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତାକୁ ‘ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତା’’(Least distance of distinct vision) କହନ୍ତି ।
- ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତାକୁ ଚକ୍ଷୁର ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ (Near Point) କହନ୍ତି ।
- ଯେଉଁ ଦୂରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚକ୍ଷୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖିପାରେ, * ତାହାକୁ ଦୂରବିନ୍ଦୁ (Farpoint) କୁହାଯାଏ । ସାଧାରଣ ଚକ୍ଷୁପାଇଁ ଏହା ଅନନ୍ତ ଦୂରତା (Infinity) ଅଟେ ।
- ସାଧାରଣ ସୁସ୍ଥ ଚକ୍ଷୁ 25 ସେ.ମି.ରୁ ଅନନ୍ତ ଦୂରତା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବସ୍ତୁକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଦେଖିପାରେ ।
→ ମୋତିଆବିନ୍ଦୁ (Cataract) :
ସମୟେ ସମୟେ ବୟସ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଅତି ସ୍ଵଚ୍ଛ ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସ ଧଳା (ମିଲ୍କି) ଏବଂ ଧୂସର (Cloudy) ହୋଇଯାଏ । ଚକ୍ଷୁର ଏହି ଅବସ୍ଥାକୁ ମୋତିଆବିନ୍ଦୁ କହନ୍ତି । ଏହାଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ଦେଖିପାରେ ନାହିଁ ।
→ ଦୃଷ୍ଟିଦୋଷ ଏବଂ ତା’ର ପ୍ରତିକାର (Defects of Vision & their Correction) :
- କୌଣସି କାରଣରୁ ଚକ୍ଷୁ ଯଦି କ୍ରମଶଃ ସମାୟୋଜନ ପାଓ୍ବାର ହରାଏ ତେବେ ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ହୋଇଛି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହାଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବସ୍ତୁକୁ
- ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ ଦେଖିପାରେ ନାହିଁ । ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସର ପ୍ରତିସରଣ ତ୍ରୁଟିଯୋଗୁଁ ବସ୍ତୁ ଝାପ୍ସା ଦେଖାଯାଏ । ପ୍ରତିସରଣ ଜନିତ ଦୃଷ୍ଟିଦୋଷ ସାଧାରଣତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର –
- ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି (Myopia or near-sightedness)
- ତୃରତୃଷ୍ଟି (Hypermetropia or far-sightedness)
- ଚାଳିଶା (Presbyopia)
→ (a) ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି (Myopia or near-sightedness)
- ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଦୂରବସ୍ତୁକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖାରେ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ନିକଟରେ ଥିବା
- ଏହି ଦୋଷ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ଦୂର-ବିନ୍ଦୁ ଅନନ୍ତ ଦୂରତାଠାରୁ କମିଯାଏ, କେବଳ କେତେ ମିଟର ଦୂରତାରେ ଥିବା ବସ୍ତୁକୁ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ ଦେଖ୍ହୁଏ ।
→ କାରଣ :
କୌଣସି କାରଣରୁ ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସ୍ ବକ୍ରତା ବଢ଼ିଗଲେ କିମ୍ବା ଚକ୍ଷୁଗୋଲକ ଲମ୍ବିଗଲେ ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍ର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କମିଯାଏ । ଫଳରେ ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସର ପାୱାର ବଢ଼ିଯାଏ ତେବେ ଦୂରବସ୍ତୁରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛ ମୁକୁରିକା ପରିବର୍ତ୍ତେ ତା’ ପୂର୍ବରୁ କାଚାଭରସ ଭିତରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟିକରେ । ତେଣୁ ଦୂରବସ୍ତୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ଅପେକ୍ଷାକୃତ
→ ନିରାକରଣ :
ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟିର ପ୍ରତିକାର ପାଇଁ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବଢ଼ାଇବା ବା ପାୱାର କମାଇବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏଥପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ଅବତଳ ଲେନ୍ସର ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କଲେ ଅବତଳ ଲେନ୍ସ ଓ ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସର ସମାହାରର ପାୱାର ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସର ପାୱାରଠାରୁ କମ୍ ହେବ ଏବଂ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବଢ଼ିଯିବ । ଫଳରେ ଦୂର ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ମୁକୁରିକାରେ ପଡ଼ିବ ଯାହାଦ୍ୱାରା ବସ୍ତୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖାଯିବ ।
→ (b) ତୃରତୃଷ୍ଟି (Hypermetropia or far-sightedness)
- ଦୂର ଦୃଷ୍ଟିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଦୂରବସ୍ତୁକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖିପାରେ; ମାତ୍ର ନିକଟ ବସ୍ତୁକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଦେଖିପାରେ ନାହିଁ ।
- ବ୍ୟକ୍ତି ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ନିମ୍ନତମ ଦୂରତା ଅର୍ଥାତ୍ 25 ସେ.ମି.ଠାରୁ ଅଧିକ ଦୂରରେ ରଖ୍ ପଢ଼ିପାରନ୍ତି ।
→ କାରଣ :
କୌଣସି କାରଣରୁ ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବଢ଼ିଗଲେ ବା ଚକ୍ଷୁର ଲେନ୍ସର ପାୱାର
କମିଗଲେ ନିକଟ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ମୁକୁରିକା ପଛପଟେ ଗଠିତ ହୁଏ । ନିକଟ ବସ୍ତୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ ।
→ ନିରାକରଣ :
ଚକ୍ଷୁ ପରୀକ୍ଷା କରାଇ ଉପଯୁକ୍ତ ମାପର ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସର ଚଷମା ପିନ୍ଧିଲେ ଏହି ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ ଓ ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସର ସମାହାରର ପାୱାର ଅଧୂକ ହୁଏ ଏବଂ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କମିଯାଏ । ପଡ଼େ ଓ ବସ୍ତୁଟି ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖାଯାଏ ।
→ (c) ଚାଳିଶା (Presbyopia) :
ବୟସ ବଢ଼ିଗଲେ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରାୟ ଚାଳିଶ ବର୍ଷ ପାଖାପାଖି ବା ଅଧିକ ହୋଇଗଲେ । ନିକଟ ବସ୍ତୁ ଦେଖିବାରେ ଅସୁବିଧା ହୁଏ । ଏପରି ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷକୁ ଚାଳିଶା କୁହାଯାଏ।
→ କାରଣ :
- ବୟସ 40 ପାଖାପାଖୁ ହେଲେ କିଛି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଚକ୍ଷୁର ସିଲିଆରୀ ମାଂସପେଶୀ କ୍ରମଶଃ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଯାଏ । ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସ ତାହାର ସମାୟୋଜନ କ୍ଷମତା ହରାଇବସେ ।
- ସମୟେ ସମୟେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉଭୟ ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଓ ଦୂର ଦୃଷ୍ଟିଦୋଷ ରହିଥାଏ ।
→ ନିରାକରଣ :
- ଚାଳିଶା ଦୃଷ୍ଟିଦୋଷର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ପାୱାର ବା ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସର ଉଭୟ ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଓ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଉଭୟ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଚଷମାରେ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଲେନ୍ସ ଏକାଠି ରଖାଯାଇଥାଏ ।
- ତଳ ଲେନ୍ସରେ ନିକଟ ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖନ୍ତି ବା ବହି ପଢ଼ନ୍ତି ଏବଂ ଉପର ଲେନ୍ସରେ ଦୂରରେ ଥିବା ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକାର ଚଷମାକୁ ବାଇଫୋକାଲ୍ (Bifocal) ବା ଦ୍ୱି- ଫୋକସୀ ଚଷମା କୁହାଯାଏ ।
→ ପ୍ରିଜମ୍ ମଧ୍ୟରେ ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ (Refraction of Light through a Prism) :
→ କାଚ ଫ୍ରିଜମ୍ ଦ୍ବାରା ଧଳା ଆଲୋକର ପ୍ରକୀର୍ଶନ (Dispersion of White light by a Glass Prism) :
- ବାସୁମଣ୍ଡଳ1ପ୍ ପ୍ରତିସରଣ (Atmospheric Refraction):
- ନିଆଁ ଉପରେ ଉପରକୁ ଉଠୁଥିବା ଉତ୍ତପ୍ତ ବାୟୁ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖୁଲେ, ବସ୍ତୁଟି ଅଳ୍ପ ମିଞ୍ଜିମିଞ୍ଜି ହେଲାଭଳି ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ l
- ନିଆଁ ଉପରର ବାୟୁସ୍ତର ତାହା ଉପର ସ୍ତରର ବାୟୁ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
- ଏହି ଉତ୍ତପ୍ତ ବାୟୁ ତାହା ଉପରେ ଥିବା ଥଣ୍ଡା ବାୟୁ ଅପେକ୍ଷା ହାଲୁକା ଓ କମ୍ ସାନ୍ଦ୍ରତା ବିଶିଷ୍ଟ । ଥଣ୍ଡା ବାୟୁ ଓଜନିଆ ଓ ଅଧିକ ସାନ୍ଧ୍ରତା ବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ।
- ତେଣୁ ଉତ୍ତପ୍ତ ବାୟୁସ୍ତରର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ଥଣ୍ଡା ବାୟୁ ସ୍ଥର ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ହୋଇଥାଏ ।
- ଏଠାରେ ପ୍ରତିସରଣ ମାଧ୍ୟମ (ବାୟୁ) ର ଭୌତିକ ସ୍ଥିତି ସବୁ ସମୟରେ ସ୍ଥିର ନଥାଏ ।
- ନିଆଁ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ବସ୍ତୁର ଆଭାସୀ ଅବସ୍ଥିତି ଏପଟ ସେପଟ ହେବାର ଦେଖାଯାଏ ।
→ ତାରାମାନେ ଦପ୍ ଦପ୍ ହେବା (Twinkling of Stars) :
- ପୃଥିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଉଚ୍ଚତର ସ୍ତର ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ଆଡ଼କୁ ଥିବା ବାୟୁସ୍ତର ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ଘନ |
- ତାରାମାନଙ୍କଠାରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କ୍ରମାଗତ ଭାବେ କମ୍ ଘନ ମାଧ୍ୟମରୁ ବେଶି ଘନ ମାଧ୍ୟମ ଆଡ଼କୁ ଗତିକରି ଥାଏ ।
- ବାୟୁ ମଣ୍ଡଳ ର କ୍ର ମ ପରି ବ ର୍ଜି ତ ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ଅନବରତ ବଙ୍କେଇ ହେଉଥାଏ ଏବଂ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ପ୍ରତିସୃତ ହୋଇ ଆମ ଚକ୍ଷୁ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ ।
- ଫଳରେ ତାରାର ଆଭାସୀ ଅବସ୍ଥାନ ତାହାର ପ୍ରକୃତ ଅବସ୍ଥାନ ଅପେକ୍ଷା ଭିନ୍ନ ହୋଇ ସାମାନ୍ଯ ଉପରକୁ ହୁଏ ।
- ବାୟୁସ୍ତରର ଅବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଥିବାରୁ ବହୁଦୂରର ବିନ୍ଦୁ ଉତ୍ସ ପ୍ରାୟ ତାରାର ଆଭାସୀ ଅବସ୍ଥାନ ସାମାନ୍ୟ ଉପର ତଳ ହୋଇ ବଦଳୁ ଥାଏ ।
- ଫଳରେ ତାରାଟିର ଉଜ୍ଜ୍ବଳତା କମ୍ ବେଶି ହୋଇ ଦପ୍ ଦପ୍ ହେଲାପରି ଦିଶେ ।
→ ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ଦପ୍ ଦପ୍ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ :
- ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ତାରାମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ପୃଥିବୀର ନିକଟରେ ଥିବାରୁ ବଡ଼ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ।
- ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକର ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଆଲୋକ ଉତ୍ସର ବିଭିନ୍ନ ବିନ୍ଦୁରୁ ଏକ ସମୟରେ ଅନେକ ରଶ୍ମି ବାହାରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟକୁ ଏକ ରଶ୍ମି ଗୁଚ୍ଛ ଭାବେ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
- ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିନ୍ଦୁଉତ୍ସରୁ ଦୀପ୍ତିରେ ହ୍ରାସ ବୃଦ୍ଧି ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଜଣା ନ ପଡ଼ି ସବୁ ବିନ୍ଦୁ ଉତ୍ସର ମିଶ୍ରିତ ଦୀପ୍ତି ସମାନ ରହିଲା ପରି ଲାଗେ ।
- ତେଣୁ ଗ୍ରହମାନେ ସ୍ଥିର ଆଲୋକ ଦେଲାପରି ଜଣାଯାଏ ।
→ ସଅଳ ସୂଫ୍ୟୋଦୟ ଓ ବିଳମ୍ବ ପୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ (Advance Sunrise & Delayed Sunset) :
- ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟର ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ମିନିଟ୍ ପୂର୍ବରୁ ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତର ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ମିନିଟ୍ ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆମକୁ ଦେଖାଯାଏ ।
- ଏହା ମଧ୍ୟ ଆଲୋକର ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।
- ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଉପର ବାୟୁ ସ୍ତର ଅପେକ୍ଷା ନିମ୍ନ ବାୟୁସ୍ତର ଅଧ୍ବକ ଘନ ।
- ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଆସୁଥିବା ରଶ୍ମି ଭିନ୍ନ ଘନତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅନେକ ବାୟୁସ୍ତର ଦେଇ ପ୍ରତିସ୍ମୃତ ହେବାରୁ କିଛି ପରିମାଣରେ ତା’ର ଦିଗ ବଦଳାଇ ଥାଏ ।
- ଏହା ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ଆମେ ସେହି ପ୍ରତିସୃତ ରଶ୍ମି ସିଧାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଦିଗ୍ବଳୟ ଉପରେ ଅଳ୍ପସମୟ ପାଇଁ ଦେଖୁ ।
→ ଆଲୋକର ବିଚ୍ଛୁରଣ (Scattering of light):
- ଆମ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ବରେ ବିଭିନ୍ନ ବସ୍ତୁ ସହ ଆଲୋକର ପରସ୍ପର କ୍ରିୟା (Interplay)ରୁ ପ୍ରକୃତିରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଦୃଶ୍ୟ ଘଟେ –
- ଆକାଶର ବର୍ଣ୍ଣ ନ1ଳ ହେବା
- ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଲାଲ୍ ଦେଖାଯିବ
→ ମିଶ୍ରଣରେ ଆଲୋକର ବିଚ୍ଛୁରଣ :
- ଗୋଟିଏ ଶୁଦ୍ଧ ଦ୍ରବଣ ମଧ୍ୟରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରବେଶ କଲେ ତାହାର ଗତିପଥ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ ।
- ମାତ୍ର କଲଏଡ଼ାଲ୍ ଦ୍ରବଣରେ ଆଲୋକର ଗତିପଥ ଦେଖାଯାଏ । ଲାଲ୍ ଆଲୋକରେ ବିଚ୍ଛୁରଣ ସର୍ବନିମ୍ନ । ବାଇଗଣୀ ଆଲୋକର ବିଚ୍ଛୁରଣ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଅଟେ ।
→ ଟିଣ୍ଡଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ (Tyndall Effect) :
- କଲଏଡ୍ ଏକ ବିଷମ ଜାତୀୟ କଣିକାଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ଗଠିତ । କଲଏଡାଲ୍ କଣିକା ଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷୁଦ୍ର (10୬ ମି.ରୁ 10-॰ ମି.) । ତେଣୁ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ବିଚ୍ଛୁରଣ କରନ୍ତି । ଏପରି ଆଲୋକର ବିଚ୍ଛୁରଣକୁ ଟିଣ୍ଡଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କହନ୍ତି ।
→ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଟିଣ୍ଡଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
- ଧୂଆଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ କୋଠରି ମଧ୍ୟକୁ ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ରନ୍ଧ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲେ ଆଲୋକର ଗତିପଥ ଦେଖୁହୁଏ ।
- ଘନ ଜଙ୍ଗଲର ଚାନ୍ଦୁଆ ବା ବିତାନ (Canpoy) ମଧ୍ୟଦେଇ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକର ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛ ଗତିକଲାବେଳେ କୁହୁଡ଼ି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳବିନ୍ଦୁ ସମୂହ ଆଲୋକକୁ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରନ୍ତି ।
→ ଟିଣ୍ଡଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କଣିକାର ଆକାର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
- ଅତ୍ୟଧ୍ଵକ କ୍ଷୁଦ୍ରକଣିକା ନୀଳ ଆଲୋକ ବିଛୁରଣ କରିଥାଏ ।
- କଣିକାଗୁଡ଼ିକର ଆକାର ବଡ଼ହେଲେ ଅତ୍ୟଧିକ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରିଥାଏ ।
- କଣିକାଗୁଡ଼ିକର ଆକାର ଅତ୍ୟଧିକ ବଡ଼ ଆକାରର ହୋଇଥିଲେ ତାହା କେବଳ ଧଳା ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରିଥାଏ ।
→ ନିର୍ମଳ ଆକାଶ ବର୍ଣ୍ଣ କାହିଁକି ନ1ଳ ? (Why is the colour of the clear sky blue ?) :
- ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ବାୟୁର ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ଆଲୋକ(Visible light)ର ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟଠାରୁ ଲାଲ୍ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ ନ କରି କମ୍ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ
- ଅନ୍ୟ ସୂକ୍ଷ୍ମକଣିକା ଗୁଡ଼ିକର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟମାନ କମ୍ । ଏହି କଣିକା ଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଥିବା ବିଶିଷ୍ଟ ନୀଳ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରନ୍ତି । ଏହି ବଚ୍ଛୁତିତ
- ନୀଳ ଆଲୋକ ଆମ ଚକ୍ଷୁରେ ପ୍ରବେଶ କରେ । ଲାଲ ଆଲୋକର ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ନୀଳ ଆଲୋକର ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟର 1.8 ଗୁଣ ।
- ଯଦି ପୃଥିବୀ ଚାରିପାଖରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ନଥାନ୍ତା ତାହାହେଲେ କୌଣସି ବିଚ୍ଛୁରଣ ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ଏବଂ ଆକାଶ ଅଦ୍ଧିକାରମୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତା
- ଅତି ଉଚ୍ଚ ଆକାଶରେ ଯାତ୍ରା କରୁଥିବା ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଆକାଶ ମଧ୍ଯ ଅନ୍ଧକାରମୟ ଦେଖାଯାଏ । କାରଣ ଏହି ଉଚ୍ଚତାରେ ବିଚ୍ଛୁରଣ ଖୁବ୍ କମ୍ ହୁଏ ।
→ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟର ବର୍ଷ (Colour of the Sun at Sunrise & Sunset) :
- ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦିଗ୍ବଳୟରେ ଥାଆନ୍ତି ।
- ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲେ।କ ଦିଗ୍ବଳୟରେ ଥିବା ବାୟୁସ୍ତର ଦେଇ ଏବଂ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧିକ ଦୂରତା ଗତିକରେ ।
- ଫଳରେ ଅଧିକାଂଶ କମ୍ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ | ବିଣିଷ୍ଠ ନ1ଳ ଆଲେ|କ ଷ୍ଟୁତ୍ର କଣିକାଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇଥାଏ ।
- ଅଧୂକ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ ଆଲୋକ ଅତି କମ୍ ମାତ୍ରାରେ ବିଚ୍ଛୁରଣ ହୋଇଥାଏ ।
- ଅଧିକ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଲାଲ୍ ଆଲୋକ ଆମ ଆଖିରେ ପଡ଼େ । ତେଣୁ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟର ବର୍ଣ୍ଣ ଲାଲ୍ ଦେଖାଯାଏ ।
