Class 10

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Maths Solutions Algebra Chapter 1 ସରଳ ସହସମୀକରଣ Ex 1(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Maths Solutions Algebra Chapter 1 ସରଳ ସହସମୀକରଣ Ex 1(a)

Question 1.
ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(i) x + y = 0 ସମୀକରଣର ଅନ୍ୟତମ ସମାଧାନ ___________ । [(4, 5), (5, 5), (- 4, 4), (-4, 5)]
(ii) x – 2y = 0 ସମୀକରଣର ଅନ୍ୟତମ ସମାଧାନ ___________ । [(4, 2), (- 4, 2), (4, – 2), (- 4, – 2)]
(iii) 2x + y + 2 = 0 ସମୀକରଣର ଅନ୍ୟତମ ସମାଧାନ ___________ । [(0, 2), (2, 0), (- 2, 0), (0, – 2)]
(iv) x – 4y + 1 = 0 ହେଲେ x = ______ । [4y-1, 4y+1,-4y + 1, -4y – 1]
(v) 2x-y+2 = 0 ହେଲେ y = ______ । [2x – 2, 2x + 2, 2x – 2, – 2x – 2]
(vi) x-2y + 3 = 0 ହେଲେ y = ______ । [½(x + 3), – ½(x – 3), – ½(-x + 3), – ½(x + 3)]
ଜ –
(i) (- 4, 4), (ii) (4, 2), (iii) (0, – 2), (iv) 4y – 1, (v) 2x + 2, (vi) 1⁄2 (x + 3)
ବ୍ୟାଖ୍ୟା ସହ ଉତ୍ତର :
(i) x + y = 0 ସମୀକରଣର ଅନ୍ୟତମ ସମାଧାନ (- 4, 4) । (କାରଣ -x = y)

(ii) x – 2y = 0 ସମୀକରଣର ଅନ୍ୟତମ ସମାଧାନ (4, 2) ଓ (- 4, -2) (କାରଣ x = 2y)

(iii) 2x + y + 2 = 0 ସମୀକରଣର ଅନ୍ୟତମ ସମାଧାନ (0, -2) (କାରଣ 2x = -(y+2))

(iv) x – 4y + 1 = 0 ⇒ x = 4y – 1

(v) 2x – y + 2 = 0 ⇒ 2x +2 = y ⇒ y = 2x + 2

(vi) x-2y+3 = 0 ⇒ x + 3 = 2y ⇒ y = ½(x +3)

Question 2.
ନିମ୍ନରେ ଦତ୍ତ ସହସମୀକରଣ ଯୋଡ଼ିରୁ କେଉଁ ସମୀକରଣ ଯୋଡ଼ି କ୍ଷେତ୍ରରେ
(i) ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ
(ii) ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ଏବଂ
(iii) ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ?
(i) x + y + 1 = 0, x – y + 1 = 0
(ii) x + y + 1 = 0, 2x + 2y + 2 = 0
(iii) x + y + 1 = 0, x + y + 3 = 0
(iv) 2x – y + 3 = 0, – 4x + 2y – 6=0
(v) 2x – y + 3 = 0, 2x + y -3 = 0
(vi) 2x – y+3 = 0, – 6x + 3y+5=0
ସମାଧାନ :
a₁x+by+ c₂ = 0 ଏବଂ a₂x + b2y + c2 = 0 ସମୀକରେ
(i) ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ, ଯଦି \(\frac{a_1}{a_2} \neq \frac{b_1}{b_2}\) ହେବ
(ii) ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ, ଯଦି \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2}=\frac{c_1}{c_2}\) ହେବ ଏବଂ
(iii) ସମାଧାନ ଅସମ୍ଭବ, ଯଦି \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2} \neq \frac{c_1}{c_2}\) ହେବ ।

(i) ସହସମୀକରଣହଊ (a) x + y + 1 = 0 ଏଠାରେ a₁ = 1, b₁ = 1, c₁ = 1
(b) x – y + 1 = 0 ଏବଂ a₂ = 1, b₂ = – 1, c₂ = 1
∴ \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{1}{1}=1\), \(\frac{b_1}{b_2}=\frac{1}{-1}=-1\)
ଏଠାରେ \(\frac{a_1}{a_2} \neq \frac{b_1}{b_2}\) ହେତୁ ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ରହିବ ।

(ii) ସମୀକରଣଦ୍ଵୟ x + y + 1 = 0 ଓ 2x + 2y + 2 = 0
ଏଠାରେ a₁ = 1, b₁ = 1, c₁ = 1 ଏବଂ a₂ = 2, b₂ = 2, c₂ = 2
∴ \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2}=\frac{c_1}{c_2}\) ହେତୁ ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ।

(iii) ସମୀକରଣଦ୍ଵୟ x + y + 1 = 0 ଓ x + y + 3 = 0
ଏଠାରେ a₁ = 1, b₁ = 1, c₁ = 1 ଏବଂ a₂ = 1, b₂ = 1, c₂ = 3
∴ \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2} \neq \frac{c_1}{c_2}\) ହେତୁ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

(iv) 2x – y + 3 = 0 ଓ – 4x + 2y – 6 = 0
ଏଠାରେ a₁ = 2, b₁ = -1, c₁ = 3; a₂ = -4, b₂ = 2, c₂ = -6
∴ \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2}=\frac{c_1}{c_2}\) ହେତୁ ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ରହିବ ।

(v) 2x – y + 3 = 0, 2x + y – 3 = 0
ଏଠାରେ a₁ = 2, b₁ = -1, c₁ = 3; a₂ = 2, b₂ = 1, c₂ = -3
∴ \(\frac{a_1}{a_2} \neq \frac{b_1}{b_2}\) ହେତୁ ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ।

(vi) 2x – y + 3 = 0, -6x + 3y + 5 = 0
ଏଠାରେ a₁ = 2, b₁ = -1, c₁ = 3; a₂ = -6, b₂ = 3, c₂ = 5
∴ \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2} \neq \frac{c_1}{c_2}\) ହେତୁ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

Question 3.
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ସମୀକରଣଗୁଡ଼ିକର ଲେଖଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ ପାଇଁ ଯେକୌଣସି ତିନିଗୋଟି ବିନ୍ଦୁର ସ୍ଥାନାଙ୍କ ନିରୂପଣ କର ।
(i) x – y = 0
(ii) x + y = 0
(iii) x – 2y = 0
(iv) x + 2y – 4 = 0
(v) x – 2y – 4 = 0
(vi) 2x – y + 4 = 0
ସମାଧାନ : ଏକଘାତୀ ଦୁଇ ଅଜ୍ଞାତ ରାଶିବିଶିଷ୍ଟ ସମୀକରଣର ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ଥାଏ ।
(i) x – y = 0
⇒ x = y ⇒ y = x

x	1	-2	3
y	1	-2	3

‘x’ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାନପାଇଁ yର ଆନୁସଙ୍ଗିକ ମାନ ସାରଣୀରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଛି ।
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ଲେଖଚିତ୍ର ପାଇଁ ତିନୋଟି ବିନ୍ଦୁର ସ୍ଥାନାଙ୍କ (1, 1), (- 2, · 2) ଏବଂ (3, 3) ।

(ii) x + y = 0
⇒ y = -x

x	-1	2	-3
y	1	-2	3

‘x’ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାନପାଇଁ yର ଆନୁସଙ୍ଗିକ ମାନ ସାରଣୀରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଛି ।
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ଲେଖଚିତ୍ର ପାଇଁ ତିନୋଟି ବିନ୍ଦୁର ସ୍ଥାନାଙ୍କ (- 1, 1), (2, − 2) ଏବଂ (-3, 3) ।

(iii) x – 2y = 0 ⇒ x = 2y
⇒ y = \(\frac{1}{2}\)x

x	2	-2	4
y	1	-1	2

‘x’ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାନପାଇଁ ଦୂର ଆନୁସଙ୍ଗିକ ମାନ ସାରଣୀରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଛି ।
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ଲେଖଚିତ୍ର ପାଇଁ ତିନୋଟି ବିନ୍ଦୁର ସ୍ଥାନାଙ୍କ (2, 1), (- 2, – 1) ଏବଂ (4, 2) ।

(iv) x + 2y – 4 = 0 ⇒ 2y = 4 – x
⇒ y = \(\frac{1}{2}\)(4 – x)

x	0	4	2
y	2	0	1

‘x’ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାନପାଇଁ yର ଆନୁସଙ୍ଗିକ ମାନ ସାରଣୀରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଛି ।
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ଲେଖଚିତ୍ର ପାଇଁ ତିନୋଟି ବିନ୍ଦୁର ସ୍ଥାନାଙ୍କ (0, 2), (4, 0) ଏବଂ (2, 1) ।

(v) x – 2y – 4 = 0 ⇒ x – 4 = 2y
⇒ y = \(\frac{1}{2}\) (x – 4)

x	0	4	2
y	-2	0	-1

‘x’ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାନପାଇଁ yର ଆନୁସଙ୍ଗିକ ମାନ ସାରଣୀରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଛି ।
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ଲେଖଚିତ୍ର ପାଇଁ ତିନୋଟି ବିନ୍ଦୁର ସ୍ଥାନାଙ୍କ (0, -2), (4, 0) ଏବଂ (2, -1) ।

(vi) 2x – y + 4 = 0 ⇒ 2x + 4 = y
⇒ y = 2x + 4

x	-2	0	1
y	0	4	6

‘x’ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାନପାଇଁ yର ଆନୁସଙ୍ଗିକ ମାନ ସାରଣୀରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଛି ।
∴ ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ଲେଖଚିତ୍ର ପାଇଁ ତିନୋଟି ବିନ୍ଦୁର ସ୍ଥାନାଙ୍କ (-2, 0), (0, 4) ଏବଂ (1, 6) ।

Question 4.
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତର ଆବଶ୍ୟକ ।
(i) kx + my + 4 = 0 ଓ 2x + y + 1 = 0 ସମୀକରଣଦ୍ଵୟ ଅସଙ୍ଗତ ହେଲେ k : m କେତେ ?
(ii) 2x + 3y – 5 = 0 ଓ 7x – 6y – 1 = 0 ସହସମୀକରଣଦ୍ୱୟର ସମାଧାନ (1, ß) ହେଲେ ßର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ?
(ii) ‘t’ ର କେଉଁ ମାନ ପାଇଁ (1, 1), ସମୀକରଣ 3x + ty – 6 = 0 ଅନ୍ୟ ଏକ ସମାଧାନ ହେବ ?
(iv) ‘t’ ର କେଉଁ ମାନ ପାଇଁ (1, 1), tx – 2y – 10 = 0 ର ଅନ୍ୟତମ ସମାଧାନ ହେବ ?
(v) ‘t’ର କେଉଁ ମାନ ପାଇଁ tx + 2y = 0 ଓ 3x + ty = 0 ସହସମୀକରଣଦ୍ୱୟର ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ?
(vi) ଦର୍ଶାଅ ଯେ, 6x – 3y + 10 = 0 ଓ 2x – y + 9 = 0 ସହସମୀକରଣଦ୍ଵୟର ସମାଧାନ ଅସମ୍ଭବ।
(vi) ଦର୍ଶାଅ ଯେ, 2x + 5y = 17 ଏବଂ 5x + 3y = 14 ସହସମୀକରଣଦ୍ଵୟ ସଙ୍ଗୀତ ଓ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ।
(viii) ଦର୍ଶାଅ ଯେ, 3x – 5y – 10 = 0 ଏବଂ 6x – 10y = 20 ସହସମୀକରଣଦ୍ୱୟର ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ରହିଛି ।
ସମାଧାନ :
(i) kx + my + 4 = 0 ଏବଂ 2x + y + 1 = 0
ସମୀକରଣଦ୍ୱୟରେ a₁ = k, b₁ = m, c₁ = 4 ଏବଂ a₂ = 2, b₂ = 1, c₁ = 1
ଏଠାରେ ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟ ଅସଙ୍ଗତ ହେବାର ସର୍ଭ,
\(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2} \neq \frac{c_1}{c_2}\)
∴ ନିଶ୍ଚେୟ ଅନୁପାତ k:m = 2:1

(ii) 2x + 3y – 5 = 0 8 7x – 6y – 1 = 0 APANIMNAGAR AFIUIA (1, ß)
ଏଠାରେ ‘x’ର ମାନ 1 ଓ yର ମାନ ‘B’ ପାଇଁ ସମୀକରଣଦ୍ଵୟ ସିଦ୍ଧ ହେବ ।
.. 2(1) + 3(B) −5 = 0 ⇒ 2 + 3ß – 5 = 0
⇒3ß – 3 = 0 ⇒ ß \(\frac{3}{3}\) = 1⇒ ß = 1
∴ ß ର ମୂଲ୍ୟ 1 ପାଇଁ ସହସମୀକରଣର ସମାଧାନ (1, ß) ହେବ ।

(iii) ଦତ୍ତ ସମୀକରଣ 3x + ty – 6 = 0 ର ଏକ ସମାଧାନ (1, 1) ହେଲେ
x = 1 ଓ y = 1 ପାଇଁ ସମୀକରଣଦ୍ଵୟ ସିଦ୍ଧ ହେବ ।
∴ 3(1) + t (1) – 6 = 0 ⇒ 3 + t – 6 = 0 ⇒ t – 3 = 0 ⇒ t = 3
∴ ର ମୂଲ୍ୟ 3 ପାଇଁ (1, 1), ସମୀକରଣ 3x + ty – 6 = )ର ଏକ ସମାଧାନ ହେବ ।

(iv) ଦର ସମୀକରଣ tx – 2y – 10 = 0 ର ସମାଧାନ (1,1) ହେଲେ,
x = 1 ଓ y = 1 ପାଇଁ ସମୀକରଣଦ୍ଵୟ ସିଦ୍ଧ ହେବ ।
∴ t(1) – 2(1) – 10 = 0 ⇒ t – 2 – 10 = 0 ⇒ t – 12 = 0 ⇒ t = 12
∴ t ର ମାନ 12 ପାଇଁ (1, 1), ଦତ୍ତ ସମୀକରଣର ଏକ ସମାଧାନ ହେବ ।

(v) tx + 2y = 0 ଓ 3x + ty = 0
ସହସମୀକରଣଦ୍ଵୟର ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ହେବାର ସର୍ଭ
\(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2}\)
⇒ \(\frac{t}{3}=\frac{2}{t}\) ⇒ t² = 6 ⇒ t = ±√6
∴ t ର ମାନ ±√6 ପାଇଁ ସହସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅସଂଖ୍ୟ ମାନ ସମ୍ଭବ ।

(vi)

(vii) 2x + 5y = 17 ⇒ 2x + 5y – 17 = 0….. ..(1)
5x + 3y = 14 ⇒ 5x + 3y – 14 = 0………(2)
ସମୀକରଣ (1) ଓ (2) ରୁ a₁ = 2, b₁ = 5, c₁ = – 17 ଓ a₂ = 5, b₂ = 3, c₂ = – 14
∴ \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{2}{5}\), \(\frac{b_1}{b_2}=\frac{5}{3}\), \(\frac{c_1}{c_2}=\frac{-17}{-14}=\frac{17}{14}\)
ଏଠାରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ଯେ \(\frac{a_1}{a_2} \neq \frac{b_1}{b_2}\)
∴ ସହସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟ ସଙ୍ଗତ ଓ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର

(viii) 3x – 5y – 10 = 0;
6x – 10y = 20 ⇒ 6x – 10y – 20 = 0

Question 5.
ଲେଖଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରି ନିମ୍ନଲିଖ୍ ସହସମୀକରଣଦ୍ଵୟର ସମାଧାନ କର ।
(i) x + y – 4 = 0 ଓ x − y = 0
(i) x − y = 0 ଓ x + y – 2 = 0
(iii) x + y = 0 ଓ – x + Y – 2 = 0
(iv) 2x + y − 3 = 0 6 x + y − 2 = 0
(v) 3x + y + 2 = 0 ଓ 2x + y + 1 = 0
(vi) x + 2y + 3 = 0 ଓ 2x + y + 3 = 0
(vii) 2x + y = 6 = 0 ଓ 2x − y + 2 = 0
(viii)x + y − 1 = 0 ଓ 2x + y − 8 = 0
(ix) 3x + y – 11 = 0 ଓ x – y – 1 = 0
(x) 2x – 3y – 5 = 0 ଓ – 4x + 6y – 3 = 0
(xi) 2x + y + 2 = 0 ଓ 4x – y – 8 = 0
(xii) 3x + 4y – 7 = 0 ଓ 5x + 2y – 7 = 0
ସମାଧାନ :
(i) ଦୁଇ ଅଜ୍ଞାତ ରାଶିବିଶିଷ୍ଟ ଏକଘାତୀ ସମୀକରଣରେ y ର ମାନକୁ x ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶ କର ।
(ii) ‘x’ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାନକୁ ନେଇ ‘y’ର ଆନୁସଙ୍ଗିକ ମାନ ସ୍ଥିର କର । ଅତି କମ୍‌ରେ ତିନିଯୋଡା ମାନ ସ୍ଥିର କରିବାକୁ ହେବ ।
(iii) ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ତିନିଯୋଡା ମାନକୁ ନେଇ R² ସମତଳରେ ତିନୋଟି ବିନ୍ଦୁ ସ୍ଥାପନ କର ।
(iv) ଏକ ଲେଖଚିତ୍ର (ସରଳରେଖା) ଅଙ୍କନ କର ।
(i)

(ii)

(iii)

(iv)

(v)

(vi)

(vii)

(viii)

(ix)

(x)

(xi)

(xii)

Question 6.
(i) ଲେଖଚିତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଦର୍ଶାଅ ଯେ, 2x – 2y = 2 ଏବଂ 4x – 4y – 8 = 0 ସହସମୀକରଣଦ୍ୱୟର ସମାଧାନ ଅସମ୍ଭଵ ।
(ii) ଲେଖଚିତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଦର୍ଶାଅ ଯେ, 2x – 3y = 1 ଏବଂ 3x-4y = 1 ସହସମୀକରଣଦ୍ୱୟର ଏକ ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ଅଛି ।
(iii) ଲେଖଚିତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଦର୍ଶାଅ ଯେ, 9x + 3y + 12 = 0 18x + 6y+ 24 = 0 ସହସମୀକରଣଦ୍ୱୟର ଏକ ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ଅଛି ।
(iv) ଲେଖଚିତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ 2x – y = 1 ଏବଂ x + 2y = 8 ସହସମୀକରଣଦ୍ୱୟର ପ୍ରତ୍ୟେକର y-ଛେଦଂଶ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
(i)

(ii)

(iii)

(iv)

Question 7.
ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ହେଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ k ର ମାନ ସ୍ଥିର କର ।
(i) x – 2y – 3 = 0, 3x + ky – 1 = 0
(ii) kx – y – 2 = 0, 6x + 2y – 3 = 0
(iii) kx + 3y + 8 = 0, 12x + 5y – 2 = 0
(iv) kx + 2y = 5, 3x + y = 1
(v) x – ky = 2, 3x + 2y + 5 = 0
(vi) 4x – ky = 5, 2x – 3y = 12
ସମାଧାନ :
a₁x + b₁y + c₁ = 0 ଓ a₂x + b₂y + c₂ = 0
(i) ସହସମୀକରଣଦ୍ଵୟ x – 2y – 3 = 0 ଓ 3x + ky – 1 = 0
ଏଠାରେ a₁ = 1, b₁ = – 2, c₁ = -3 ଓ a₂ = 3, b₂ = k, c₂ = – 1
ଦତ୍ତ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସର୍ତ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ \(\frac{a_1}{a_2} \neq \frac{b_1}{b_2}\)
⇒ \(\frac{1}{3} \neq \frac{-2}{k}\) ⇒ k ≠ -6
k ≠ -6 ହେଲେ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ବୟର ସମାଧାନ ଅନନ୍ୟ ହେବ ।

(ii) ସହସମୀକରଣଦ୍ବୟ kx – y – 2 = 0 ଓ 6x + 2y – 3 = 0
ଏଠାରେ a₁ = k, b₁ = -1, c₁ = -2 ଓ a₂ = 6, b₂ = 2, c₂ = -3
ଦତ୍ତ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସର୍ତ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ \(\frac{a_1}{a_2} \neq \frac{b_1}{b_2}\)
⇒ \(\frac{k}{6} \neq \frac{-1}{2}\) ⇒ k ≠ \(\frac{-6}{2}\) k ≠ -3
k ≠ -3 ହେଲେ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ବୟର ସମାଧାନ ଅନନ୍ୟ ହେବ ।

(iii) kx + 3y + 8 = 0 ଓ 12x + 5y – 2 = 0
ଏଠାରେ a₁ = k, b₁ = 3, c₁ = 8 ଓ a₂ = 12, b₂ = 5, c₂ = – 2
ସର୍ତ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ
⇒ \(\frac{k}{12} \neq \frac{3}{5}\) ⇒ k ≠ \(\frac{36}{5}\)
k ≠ \(\frac{36}{5}\) ହେଲେ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ବୟର ସମାଧାନ ଅନନ୍ୟ ହେବ ।

(iv) kx + 2y = 5 ⇒ kx + 2y – 5 = 0
3x + y = 1 ⇒ 3x + y – 1 = 0
ଏଠାରେ a₁ = k, b₁ = 2, c₁ = -5 ଓ a₂ = 3, b₂ = 1, c₂ = – 1
ଦତ୍ତ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସର୍ତ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ \(\frac{a_1}{a_2} \neq \frac{b_1}{b_2}\)
⇒ \(\frac{k}{3} \neq \frac{2}{1}\) ⇒ k ≠ 6
k ≠ 6 ହେଲେ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ବୟର ସମାଧାନ ଅନନ୍ୟ ହେବ ।

(v) x – ky = 2 ⇒ x – ky – 2 = 0
3x + 2y + 5 = 0
ଏଠାରେ a₁ = 1, b₁ = -k, c₁ = -2 ଓ a₂ = 3, b₂ = 2, c₂ = 5
ଦତ୍ତ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସର୍ତ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ \(\frac{a_1}{a_2} \neq \frac{b_1}{b_2}\)
⇒ \(\frac{1}{3} \neq \frac{-k}{2}\) ⇒ -k ≠ \(\frac{2}{3}\) ⇒ k ≠ \(– \frac{2}{3}\)
k ≠ \(– \frac{2}{3}\) ହେଲେ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ବୟର ସମାଧାନ ଅନନ୍ୟ ହେବ ।

(vi) 4x – ky = 5 ⇒ 4x – ky – 5 = 0
2x – 3y = 12 ⇒ 2x – 3y – 12 = 0
ଏଠାରେ a₁ = 4, b₁ = -k, c₁ = -5 ଓ a₂ = 2, b₂ = -3, c₂ = -12
ଦତ୍ତ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅନନ୍ୟ ସମାଧାନ ସର୍ତ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ \(\frac{a_1}{a_2} \neq \frac{b_1}{b_2}\)
\(\frac{4}{2} \neq \frac{-k}{-3}\) ⇒ -k ≠ -6 ⇒ k ≠ 6
k ≠ 6 ହେଲେ ସହ-ସମୀକରଣ ଦ୍ବୟର ସମାଧାନ ଅନନ୍ୟ ହେବ ।

Question 8.
ନିମ୍ନରେ ଦତ୍ତ ସହସମୀକରଣ ଦ୍ଵୟର ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ରହିଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ k ର ମାନ ସ୍ଥିର କର ।
(i) 7x – y – 5 = 0, 21x – 3y – k = 0
(ii) 8x + 5y – 9 = 0, kx + 10y – 18 = 0
(iii) kx – 2y + 6 = 0, 4x – 3y + 9 = 0
(iv) 2x + 3y = 5, 6x + ky = 15
(v) 5x + 2y = k, 10x + 4y = 3
(vi) kx – 2y – 6 = 0, 4x + 3y + 9 = 0
ସମାଧାନ :
ଯଦି \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2}=\frac{c_1}{c_2}\) ହୁଏ, ତେବେ ସହ-ସମୀକରଣଦ୍ଵୟ a₁x + b₁y + c₁ = 0 ଓ a₂x + b₂y + c₂ = 0 ର ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ସମ୍ଭବ ।
(i) ସମୀକରଣଦ୍ଵୟ 7x – y – 5 = 0; ଏବଂ 21x – 3y – k = 0
ଏଠାରେ a₁ = 7, b₁ = -1, c₁ = -5 ଓ a₂ = 21, b₂ = -3, c₂ = -k
ଦତ୍ତ ସର୍ତ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2}=\frac{c_1}{c_2}\)
⇒ \(\frac{7}{21}=\frac{-1}{-3}=\frac{-5}{-k}\) ⇒ \(\frac{1}{3}=\frac{5}{k}\) ⇒ k = 15
∴ k ର ମାନ 15 ହେଲେ ସହ-ସମୀକରଣଦ୍ୱୟର ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ରହିବ ।

(ii) ସମୀକରଣଦ୍ଵୟ 8x + 5y – 9 = 0; ଓ kx + 10y – 18 = 0
ଏଠାରେ a₁ = 8, b₁ = 5, c₁ = -9; ଓ a₂ = k, b₂ = 10, c₂ =- 18
ଦତ୍ତ ସର୍ତ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ \(\frac{a_1}{a_2}=\frac{b_1}{b_2}=\frac{c_1}{c_2}\)
⇒ \(\frac{8}{k}=\frac{5}{10}=\frac{-9}{-18}\) ⇒ \(\frac{8}{k}=\frac{1}{2}\) ⇒ k = 16
∴ k ର ମାନ 16 ହେଲେ ସହ-ସମୀକରଣଦ୍ୱୟର ଅସଂଖ୍ୟ ସମାଧାନ ରହିବ ।

(iii)

(iv)

(v)

(vi)

Question 9.
k ର କେଉଁ ମୂଲ୍ୟ ପାଇଁ ନିମ୍ନରେ ଦତ୍ତ ସହସମୀକରଣଦ୍ଵୟ ଅସଙ୍ଗତ ହେବେ ?
(i) 8x + 5y – 9 = 0, kx + 10y – 15 = 0
(ii) kx – 5y – 2 = 0, 6x + 2y – 7 = 0
(iii) kx + 2y – 3 = 0, 5x + 5y – 7 =
(iv) kx – y – 2 = 0, 6x – 2y – 3 = 0
(v) x + 2y – 5 = 0, 8x + ky – 10 = 0
(vi) 3x – 4y + 7 = 0, kx + 3y – 5 = 0
ସମାଧାନ :
ଏବଂ a₁x + b₁y + c₁ = 0 ଓ a₂x + b₂y + c₂ = 0
(i)

(ii)

(iii)

(iv)

(v)

(vi)

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Poem 2 मनुष्यता Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Poem 2 मनुष्यता

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାଜ୍ୟୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) कवि ने कैसी मृत्यु को सुमृत्यु कहा है?
(କବିନେ କୈସୀ ମୃତ୍ୟୁ କୋ ସୁମୃତ୍ୟୁ କହା ହୈ ?)
उत्तर:
जो मरने के बाद भी अमर हो जाएँ, ऐसी मृत्यु को कवि ने सुमृत्यु कहा है। जीवन में जो सत्कर्म छुप छुप है? करता है उसे ही सुमृत्यु मिलता है क्योंकि उसके अच्छे कर्म के कारण उसे सब याद करते हैं। इसलिए जो व्यक्ति दूसरों के काम आता है, वह कभी नहीं मरता

(ख) यहाँ कोई अनाथ नहीं है ऐसा कवि ने क्यों कहा है ?
(ୟହାଁ କୋଈ ଅନାଥ୍ ନହୀ ହୈ ଐସା କବିନେ କ୍ୟା କହା ହୈ ?)
उत्तर:
यहाँ कोई अनाथ नहीं है क्योंकि ईश्वर जो तीनों लोकों के नाथ हैं, वे सदैव सबके साथ होते हैं। वे गरीबों पर दया करनेवाले परम दयालु हैं। वे दीनबंधु हैं। सबकी मदद करने के लिए हमेशा तत्पर रहते हैं।

(ग) ‘मनुष्य मात्र बंधु है’ से आप क्या समझते हैं? स्पष्ट कीजिए।
(‘ମନୁଷ୍ୟ ମାତ୍ର ବନ୍ଧୁ ହୈ’ ସେ ଆପ୍ କ୍ୟା ସମସ୍ତେ ହେଁ ? ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ। )
उत्तर:
मनुष्य के लिए प्रत्येक मनुष्य बंधु है, परम मित्र है। इसे हमें समझना होगा। यही हमारा विवेक है। एक ही भगवान हम सबके पिता हैं।

2. निम्नलिखित पंक्तियों के भाव दो-तीन वाक्यों में स्पष्ट कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ପଂକ୍ତିକ୍ଷ୍ନୌ କେ ଭାବ ଦୋ-ତୀନ ୱାର୍କୋ ମେଁ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ 🙂
(ନିମ୍ନଲିଖ ପଂକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥ ଦୁଇ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ କର ।)

(क) ‘मनुष्य मात्र बंधु है’ यही बड़ा विवेक है,
पुराण पुरुष स्वयंभू पिता प्रसिद्ध एक है॥
‘ମନୁଷ୍ୟ ମାତ୍ର ବନ୍ଧୁ ହୈ ୟହୀ ବଡ଼ ୱିକ ହୈ,
ପୁରାଣ ପୁରୁଷ୍ ସ୍ଵୟଂଭୂ-ପିତା ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଏକ୍ ହୈ ॥
उत्तर:
‘मनुष्य मात्र प्रसिद्ध एक है॥
इसमें कवि कहते हैं कि प्रत्येक मनुष्य बंधु है, परममित्र है। इसे हमें समझना चाहिए। यही हमारा विवेक है। एक ही भगवान हम सबके पिता हैं। वे पुराण प्रसिद्ध पुरूष हैं। वे ईश्वर हैं।

(ख) रहो न भूल के कभी मदांध तुच्छ वित्त में।
सनाथ जान आपको करो न गर्व चित्त में॥
ରହୋ ନ ଭୂଲ୍ କେ କଭୀ ସନାଥ୍ ଜାନ ଆପ୍‌ ମଦାନ୍ଧ ତୁଚ୍ଛ ବିତ୍ତ ମେଁ।
(ସନାଥ୍ ଜାନ ଆପ୍‌ କରୋ ନ ଗର୍ବ ଚିଭ୍ ମେଁ ॥)
उत्तर:
रहो न भूल ……………….. गर्व चित्त में॥
कवि कहते हैं कि संपत्ति के लोभ में पड़कर हमें गर्व से इठलाना नहीं चाहिए। अपने मित्र और परिवार आदि लोगों को देखकर भी अपने को बलवान नहीं मानना चाहिए क्योंकि इस संसार में कोई भी अनाथ. या गरीब नहीं होता। अंह भाव मनुष्य की मनुष्यता को नष्ट कर देता है।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द/एक वाक्य में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍ ଶବ୍ଦ ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) कवि किससे न डरने की बात कर रहे हैं?
(କଞ୍ଜି କିସ୍‌ ନ ଡର୍‌ନେ କୀ ବାତ୍ କର୍ ରହେ ହୈ ?)
उत्तर:
कवि मृत्यु से न डरने की बात कर रहे हैं।

(ख) कवि कैसी मृत्यु को प्राप्त करने का परामर्श दे रहे हैं?
(କ କୈସୀ ମୃତ୍ୟୁ କୋ ପ୍ରାପ୍ତ କର୍‌ନେ କା ପରାମର୍ଶ ଦେ ରହେ ହୈ ?)
उत्तर:
कवि सुमृत्यु को प्राप्त करने का परामर्श दे रहे हैं।

(ग) कवि मनुष्य की किस पशु प्रवृत्ति की बात कर रहे हैं?
(କ ମନୁଷ୍ୟ କୀ କିସ୍ ପଶୁପ୍ରବୃତ୍ତି କୀ ବାତ୍ କର୍ ରହେ ହୈ ?)
उत्तर:
कवि मनुष्य की, परन्तु जिस प्रकार अपने आप चरते रहते हैं, पशु प्रवृत्ति की बात कर रहे हैं।

(घ) मनुष्य क्या पाकर मदांध हो जाता है?
(ମନୁଷ୍ୟ କ୍ୟା ପାକର୍ ମଦାଦ୍ ହୋ ଜାତା ହୈ ?)
उत्तर:
मनुष्य संपत्ति पाकर मदांध हो जाता है।

(ङ) सनाथ होने का घमण्ड क्यों नहीं करना चाहिए?
(ସନାଥ୍ ହୋନେ କା ଘମଣ୍ଡ୍ କୈ ନହୀ କର୍‌ନା ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
सनाथ होने का घमण्ड नहीं करना चाहिए क्योंकि तीनों लोकों के नाथ सदैव सबके साथ रहते हैं।

(च) भाग्यहीन कौन है?
(ଭାଗ୍ୟହୀନ୍ କୌନ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
अधीर होकर अंहकारी बन जानेवाला व्यक्ति भाग्यहीन है।

(छ) संसार में मनुष्य का बंधु कौन है?
(ସଂସାର୍ ମେଁ ମନୁଷ୍ୟ କା ବନ୍ଧୁ କୌନ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
संसार में मनुष्य का बंधु दीनबंधु यानि ईश्वर है।

(ज) पुराण पुरुष हमारे क्या हैं?
(ପୁରାଣୁ ପୁରୁଷ୍ ହମାରେ କ୍ୟା ହେଁ ?)
उत्तर:
पुराण पुरुष हम सबके पिता हैं।

(झ) वेद किसका प्रमाण देते हैं?
(ବେଦ୍ କିସ୍‌ ପ୍ରମାଣ୍ ଦେତେ ହୈ ?)
उत्तर:
वेद अंतरैक्य अर्थात् अंतर की एकता का प्रमाण देते हैं।

(ञ) कौन बंधु की व्यथा हरण कर सकता है?
(କୌନ୍ ବନ୍ଧୁ କୀ ବ୍ୟଥା ହରଣ କର୍ ସକ୍ତା ହୈ ?)
उत्तर:
बंधु ही बंधु की व्यथा हरण कर सकता है।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. उपयुक्त विभक्ति-चिह्नों से शून्य स्थान भरिए:
(ଉପଯୁକ୍ତ ବିଭକ୍ତି ଚିହ୍ନ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର : )
(से, में, के, का, को, के, लिए)
(क) फलानुसार कर्म ………………… अवश्य वाह्य भेद हैं।
उत्तर:
के

(ख) वेद अंतरैक्य ……………….. प्रमाण हैं।
उत्तर:
में

(ग) वही मनुष्य है जो मनुष्य ……………….. मरे।
उत्तर:
के लिए

2. निम्नलिखित शब्दों के लिंग बताइए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଶବ୍ଦା କେ ଲିଙ୍ଗ୍ ବତାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଲିଙ୍ଗ ନିରୂପଣ କର : )
प्रवृत्ति, अंतरिक्ष, मृत्यु, विचार, व्यथा, अनर्थ
उत्तर:
प्रवृत्ति – स्रीरिंग
मृत्यु – स्रीलिंग
व्यथा – स्रीलिंग
अंतरिक्ष – पुंलिंग
विचार – पुंलिंग
अनर्थ – पुंलिंग

3. निम्नलिखित शब्दों के प्रयोग से एक-एक वाक्य बनाइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା କେ ପ୍ରୟୋଗ ସେ ଏକ୍-ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ବନାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ଗଠନ କର ।)
विवेक, प्रवृत्ति, मर्त्य, बंधु, व्यथा
उत्तर:
विवेक – हमें विवेक से काम लेना है।
प्रवृत्ति – मनुष्य की प्रवृत्ति पशु प्रवृत्ति जैसी नहीं होनी चाहिए।
मर्त्य – मर्त्य में जो भी ज़न्म लेता है, उसको एक न एक दिन अवश्य मरना पड़ता है।
बंधु – ईश्वर गरीबों के बंधु हैं।
व्यथा – मेरे पैर में चोट के कारण व्यथा हो रही है।

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
‘मनुष्यता’ कविता के रचयिता कौन हैं?
उत्तर:
‘मनुष्यता’ कविता के रचयिता श्री मौथिलीशरण गुप्त हैं।

प्रश्न 2.
कवि गुप्तजी के अनुसार कौन सा कार्य वहुत बड़ा अनर्थ है?
उत्तर:
कबि गुप्तजी के अनुसार एक भाई यदि दूसरे भाई के दुःख को दूर न करे तो यह बड़ा अनर्थ है।

प्रश्न 3.
दयालु दीनबन्धु के विशाल हाथ होने का क्या अर्थ है?
उत्तर:
विशाल हाथ होने का अर्थ है कि ईश्वर अपनी सभी सन्तानों को दुःख में सहायता पहुँचा ही देते हैं।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द/एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
कवि के अनुसार कौन साथ होने से कोई अनाथ नहीं हो सकता?
उत्तर:
त्रिलोकनाथ

प्रश्न 2.
मैथिलीशरण गुप्त के अनुसार, अतीव भाग्यहीन कौन है?
उत्तर:
अधीर भाव जो करे

प्रश्न 3.
यहाँ कोई अनाथ क्यों नहीं है?
उत्तर:
क्योंकि सबके साथ त्रिलोकनाथ हैं

प्रश्न 4.
कवि के विचार से मर्त्य में किससे नहीं डरना चाहिए?
उत्तर:
मृत्यु से

प्रश्न 5.
पशु प्रवृत्ति किसे कहते हैं?
उत्तर:
जो आप ही आप चरे

प्रश्न 6.
दयालु दीनबंधु के हाथ कैसा हैं?
उत्तर:
विशाल

प्रश्न 7.
महान मनुष्य किसे कहा जा सकता है?
उत्तर:
जो मनुष्य के लिए मरे

प्रश्न 8.
परमेश्वर किसके पिता है?
उत्तर:
हम सब के

प्रश्न 9.
‘मैथिलीशरण गुप्त’ किस कविता के रचयिता हैं?
उत्तर:
मनुष्यता

प्रश्न 10.
किसका प्रमाण देते है?
उत्तर:
अन्तर की एकता

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
मनुष्य ……………… पाकर मदांध हो जाता है।
उत्तर:
संपति

प्रश्न 2.
अपने को …………….. जानकर चित्त में गर्व नहीं करना चाहिए।
उत्तर:
सनाथ

प्रश्न 3.
कवि ……………… को प्राप्त होने को कहते हैं।
उत्तर:
सुमृत्यु

प्रश्न 4.
‘आप आप ही चरे’ ………………. प्रवृत्ति है।
उत्तर:
पशु

प्रश्न 5.
‘मनुष्यता’ कविता में मनुष्य को ……………. बनने को कहा गया है।
उत्तर:
महान

प्रश्न 6.
……………….. भाग्यहीन है।
उत्तर:
अहंकारी

प्रश्न 7.
…………… होकर अहंकारी बन जाने वाला व्यक्ति को भाग्यहीन कहा जाता है।
उत्तर:
अधीर

प्रश्न 8.
दुनिया में कोई ………………….. नहीं है?
उत्तर:
अनाथ

प्रश्न 9.
……………… वन्धु की व्यथा हरण कर सकता है।
उत्तर:
वंधु ही

प्रश्न 10.
……………… स्वयंभू है।
उत्तर:
परमात्मा

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
भाग्यहीन उसे कहा गया है जो अधीर हो।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 2.
इस संसार में मनुष्य का बंधु देवता है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 3.
सनाथ होने के बाद भी शर्म नहीं करना चाहिए।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 4.
वेद अन्तर की एकता प्रमाण देते हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 5.
पुराण पुरुष हमारे भाई हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 6.
प्रमाणभूत का अर्थ साक्षी है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 7.
जो मनुष्य के लिए मरता है, वह महान है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 8.
इनसान संपत्ति पाकर विनयी बन जाता है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 9.
अहंकारी व्यक्ति को भाग्यवान कहा गया है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 10.
कवि मृत्यु से न डरने की बात कर रहे हैं।
उत्तर:
ठिक्

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQs)

1. कवि के अनुसार कौन साथ होने से कोई अनाथ नहीं हो सकता?
(A) सच्चा मित्र
(B) विश्वनाथ
(C) अपनी माँ
(D) त्रिलोकनाथ
उत्तर:
(D) त्रिलोकनाथ

2. ‘मनुष्यता’ कविता के कवि हैं
(A) मैथिलीशरण गुप्त
(B) कबीर
(C) रहीम
(D) हरिवंश राय
उत्तर:
(A) मैथिलीशरण गुप्त

3. कवि के विचार से मर्त्य में किससे नहीं डरना चाहिए
(A) तूफान से
(B) तलवार से
(C) मृत्यु से
(D) अहंकार से
उत्तर:
(C) मृत्यु से

4. पशु प्रवृत्ति किसे कहते हैं?
(A) जो दूसरों के लिए मरे
(B) जो आप ही आप चरे
(C) जो साधना करे
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(B) जो आप ही आप चरे

5. मनुष्य क्या पाकर मदांध हो जाता है?
(A) वित्त
(B) किताबें
(C) यश
(D) चीजें
उत्तर:
(A) वित्त

6. अपने को क्या जानकर चित्त में गर्व नहीं करना चाहिए?
(A) अनाथ
(B) सनाथ
(C) दोनाथ
(D) भोलेनाथ
उत्तर:
(B) सनाथ

7. ‘अतीव भाग्यहीन हैं अधीर भाव जो करे’ – इस पंक्ति में भाग्यहीन है
(A) जो धीर है
(B) जो अधीर है
(C) जो अस्थिर है
(D) जो स्थिर है
उत्तर:
(B) जो अधीर है

8. पुराण पुरुष हमारे क्या हैं?
(A) चाचा
(B) परचाचा
(C) पिता
(D) मामा
उत्तर:
(C) पिता

9. ‘परन्तु अंतरैक्य है’ इसका प्रमाण देता है
(A) ग्रंथ
(B) कचहरी
(C) साक्षी
(D) वेद
उत्तर:
(D) वेद

10. इस संसार में मनुष्य का बंधु है
(A) भगवान
(B) देवता
(C) मनुष्य
(D) मुनि
उत्तर:
(C) मनुष्य

11. दयालु दीनबंधु के हाथ हैं:
(A) छोटे
(B) मोटे
(C) विशाल
(D) वड़े
उत्तर:
(C) विशाल

12. भाग्यहीन उसे कहा गया है जो
(A) धीर हो
(B) अधीर हो
(C) स्थिर हो
(D) व्याकुल हो
उत्तर:
(B) अधीर हो

13. ‘आप आप ही चरे’ कैसी प्रवृत्ति है?
(A) पशु
(B) मनुष्य
(C) राक्षस
(D) देवता
उत्तर:
(A) पशु

14. कवि गुप्त जी के अनुसार किससे डरना नहीं चाहिए?
(A) मृत्यु से
(B) शेर से
(C) शिक्षक से.
(D) रात से
उत्तर:
(A) मृत्यु से

15. वेद किसका प्रमाण देते हैं ?
(A) अन्तर की एकता
(B) वाहर की एकता
(C) बन्धु की एकता
(D) ग्रन्थ की एकता
उत्तर:
(A) अन्तर की एकता

यह कविता (ଏହି କବିତା)

इस कविता में मनुष्य को महान बनने की प्रेरणा दी गई है। कवि कहते हैं कि जिसने इस धरा पर जन्म लिया है, एक न एक दिन अवश्य मरेगा। इसलिए हमें कभी मृत्यु से नहीं डरना चाहिए। हम ऐसे मरे कि ने के बाद भी अमर हो जाएँ। यदि हम जीवन भर सत्कर्म नहीं करेंगे तो हमें अच्छी मृत्यु नहीं मिलेगी अर्थात् मरने के बाद कोई याद नहीं रखेगा। जो व्यक्ति दूसरों के काम आता है वह कभी मरता नहीं है। क्योंकि वह कभी भी अपने लिए नहीं जीता है। पशु जिस प्रकार अपने आप चरते रहते हैं उसी तरह की प्रवृत्ति मनुष्य में भी कई बार दिखाई देती है जो ठीक नहीं है।

मनुष्य को तो मनुष्य की मदद करने में प्राण दे देना चाहिए। संपत्ति के लोभ में पड़कर हमें गर्व से नहीं इठलाना चाहिए। कुछ अपने मित्र और परिवार आदि लोगों को देखकर भी अपने को बलवान नहीं मानना चाहिए क्योंकि इस संसार में कोई भी अनाथ या गरीब नहीं होता। यहाँ कोई भी अनाथ नहीं हो सकता क्योंकि ईश्वर जो तीनों लोकों के नाथ हैं, वे सदा सबके साथ रहते हैं। क्योंकि ईश्वर दीनबंधु हैं। गरीबों पर दया करने वाले भी हैं परम दयालु हैं। विशाल हाथ वाले हैं अर्थात् वे सबकी मदद करने के लिए सदा तत्पर रहते हैं।

जो अधीर होकर अहंकारी बन जाते हैं वे तो सच में भाग्यहीन हैं। मनुष्य तो वही है जो मनुष्य की सेवा करे और उसके लिए मरे। मनुष्य के लिए प्रत्येक मनुष्य बंधु है, परम मित्र है। इसे हमें समझना होगा। यही हमारा विवेक है। एक ही भगवान हम सब के पिता हैं। वे पुरातन प्रसिद्ध पुरुष हैं। वे ईश्वर हैं। यह तो सत्य है कि हमें अपने कर्मों के अनुरूप फल भोगना होता है। इसलिए बाहरी तौर पर हम भले ही अलग अलग दिखाई देते हैं पर अंदर से एक हैं। हममें अन्तर की एकता है। वेद ऐसा ही कहते हैं। समाज में अनर्थ तब होता है जब मनुष्य दूसरे को अपना बंधु नहीं मानता। मनुष्य को ही मनुष्य की पीड़ा को दूर करना होगा । इसलिए सही माईने में मनुष्य वह है जो मनुष्य के लिए मरता है।

ଏହି କବିତା:
ଏହି କବିତା ରେ ମଣିଷକୁ ମହାନ୍ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦିଆଯାଇଅଛି। କବି କହୁଛନ୍ତି ଯିଏ ଏହି ପୃଥ‌ିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ଜନ୍ମ ନେଇଛନ୍ତି, ଦିନେ ନା ଦିନେ ତା’ର ମୃତ୍ୟୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ। ଏଣୁ ଆମେ କେବେହେଲେ ମୃତ୍ୟୁକୁ ଭୟ କରିବା ନାହିଁ। ଆମେ ଏପରି ଭାବେ ମରିବା ଯେପରି ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ମଧ୍ୟ ଅମର ହୋଇ ରହିବା। ଯଦି ଆମେ ସତ୍‌କର୍ମ ନ କରିବା ତାହାହେଲେ ଆମକୁ ଭଲ ମରଣ ମିଳିବ ନାହିଁ ଅର୍ଥାତ୍‌ ମଲାପରେ କେହି ଆମକୁ ମନେରଖିବେ ନାହିଁ। ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ୟର କାମରେ ଆସେ ସେ କେବେ ମରେ ନାହିଁ, ଯେହେତୁ ସେ କେବେହେଲେ ନିଜ ପାଇଁ ବଞ୍ଚେ ନାହିଁ। ପଶୁ ଯେପରି ଆପଣା
ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଜୀବନ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିବା ଦରକାର।

ବଳବାନ୍ ବୋଲି ଭାବିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ, ଯେହେତୁ ଏହି ସଂସାରରେ କେହି ଅନାଥ ବା ଗରିବ ନୁହଁନ୍ତି। ଏଠାରେ କେହି ଅନାଥ ହୋଇପାରେନା ଯେହେତୁ ଈଶ୍ଵର ତ୍ରିଲୋକର ସ୍ବାମୀ, ସେ ସବୁବେଳେ ସମସ୍ତଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ରୁହନ୍ତି। ଈଶ୍ଵର ଦୀନବନ୍ଧୁ ଅଟନ୍ତି। ଗରିବମାନଙ୍କୁ ଦୟା କରୁଥିବା ଲୋକ ମଧ୍ୟ ପରମ ଦୟାଳୁ । ସେ ସବୁବେଳେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ମଣିଷର ସେବା କରିଥାଏ ଏବଂ ମଣିଷ ପାଇଁ ମରିଥାଏ । ମଣିଷ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ବନ୍ଧୁ ଓ ପରମ ମିତ୍ର ଅଟେ । ଏହା ଆମକୁ ବୁଝିବାକୁ ହେବ। ଏହା ଆମର ବିବେକ।

ସେ ଜଣକ ହିଁ ଆମର ପିତା। ସେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପୁରୁଷ ଅଟନ୍ତି। ସେ ହିଁ ଈଶ୍ଵର। ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ଆମକୁ ଆମର କର୍ମ ଅନୁସାରେ ହିଁ ଫଳ ମିଳିଥାଏ। ବାହାରକୁ ଆମେ ସଭିଏଁ ଅଲଗା ଅଲଗା ଦେଖାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭିତରେ ଆମେ ସଭିଏଁ ଏକ। ସମାଜରେ ଅନର୍ଥ ସେତେବେଳେ ଉପୁଜେ ଯେତେବେଳେ ମଣିଷ ଅନ୍ୟକୁ ନିଜର ବନ୍ଧୁ ବୋଲି ଭାବେ ନାହିଁ, ମଣିଷକୁ ହିଁ ମଣିଷର ଦୁଃଖ ଦୂର କରିବାକୁ ହେବ। ଏଣୁ ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥରେ ମଣିଷ ସେହି ଯିଏ ମଣିଷ ପାଇଁ ମରେ।

विचार लो कि मर्त्य हो न मृत्यु से डरो कभी,
मरो परंतु यों करो कि याद जो करें सभी।
हुई न यों सुमृत्यु तो वृथा मरे, वृथा जिए,
मरा नहीं वही कि जो जिया न आपके लिए।
वही पशु प्रवृत्ति है कि आप आप ही चरे,
वही मनुष्य है कि जो मनुष्य के लिए मरे।।

हिन्दी व्याख्या:
कवि कहते हैं कि जिसने इस धरा पर जन्म लिया है, वह एक न एक दिन अवश्य मरेगा। इसलिए मृत्यु से कभी डरना नहीं चाहिए, हमारी मृत्यु ऐसी हो कि मरने के बाद भी हम अमर होकर रहें। इसके लिए हमें जीवन में सुकर्म करना होगा, वरना मरने के बाद कोई भी हमें याद नहीं रखेगा। जो व्यक्ति दूसरों के काम आता है, वह कभी भी नहीं मरता। क्योंकि कभी भी अपने लिए जीता ही नहीं। पशु जिस प्रकार अपने आप चरते रहते हैं, उसीप्रकार की प्रवृत्ति मनुष्य में भी कई बार दिखाई देती है जो ठीक नहीं है। मनुष्य को हमेशा मनुष्य की मदद करने में प्राण दे देना चाहिए।

କବିଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁ ଚିରନ୍ତନ ସତ୍ୟ। ଏହି ଧରାଧାମରେ ଯିଏ ଜନ୍ମ ନେଇଛି, ତେଣୁ ଆମେ ମୃତ୍ୟୁକୁ ଭୟ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ। ଜୀବନସାରା ଏପରି କାମ ରହିବ। ଅର୍ଥାତ୍ ସତ୍ କର୍ମ କରି ଅମର ରହିବା। ଯଦି କୁକର୍ମ କରିବା ତେବେ ପରେ ଆମକୁ କେହି ମନେ ରଖୁବେ ନାହିଁ। ପଶୁ ଯେପରି ଆପଣା ଛାଏଁ ଭିତରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ଥର ଦେଖାଯାଏ ଯାହା ଠିକ୍ ନୁହେଁ। ମଣିଷକୁ ମଣିଷ ସାହାଯ୍ୟ ଦିନେ ନା ଦିନେ ତା’ର ମୃତ୍ୟୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ। କରିବା ତାହା ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଅମର ହୋଇ ଆମକୁ ଭଲ ମରଣ ହେବ ନାହିଁ। ମୃତ୍ୟୁ ମରିଥା’ନ୍ତି ସେହିପରି ପ୍ରବୃତ୍ତି ମନୁଷ୍ୟ

(ii) रहो न भूल के कभी मदांध तुच्छ वित्त सें,
सनाथ जान आपको करो न गर्व चित्त में।
अनाथ कौन है यहाँ ? त्रिलोकनाथ साथ हैं,
दयालु दीनबंधु के बड़े विशाल हाथ हैं।
अतीव भाग्यहीन हैं अधीर भाव जो करे,
वही मनुष्य है कि जो मनुष्य के लिए मरे॥

हिन्दी व्याख्या:
कवि कहते हैं कि संपत्ति के लोभ में पड़कर हमें गर्व से इठलाना नहीं चाहिए। मित्र और परिवार आदि लोगों को देखकर कभी भी अपने को बलवान नहीं मानना चाहिए क्योंकि इस संसार कोई भी अनाथ या गरीब नहीं होता। ईश्वर जो तीनों लोकों के नाथ हैं, वे सदैव हमारे साथ रहते हैं। वे दीनबंधु हैं। गरीबों पर दया करनेवाले परम दयालु हैं। वे विशाल हाथ वाले हैं और सबकी मदद करने के लिए सदैव तत्पर रहते हैं। जो अधीर होकर अहंकारी बन जाते हैं वे तो वास्तव में भाग्यहीन हैं। मनुष्य वही है जो मनुष्य की सेवा करे और उसके लिए मरे।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଧନ ଲୋଭରେ ପଡ଼ି ଆମେ ଗର୍ବ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ। ନିଜ ପରିବାରବର୍ଗ ଓ ମିତ୍ରକୁ ଦେଖୁ କରି ନିଜକୁ ବଳବାନ ବୋଲି ଭାବିବା ଅନୁଚିତ। କାରଣ ଏହି ସଂସାରରେ କେହି ଗରିବ ବା ଅନାଥ ନୁହଁନ୍ତି। ଏହି ବ୍ୟକ୍ତି ପରମ ଦୟାଳୁ। ଯେ ଅଧର ହୋଇ ଅହଂକାରୀ ହୋଇଯାଏ ସେ ବାସ୍ତବରେ ଭାଗ୍ୟହୀନ ଅଟନ୍ତି। ମଣିଷ ସେହି ଅଟନ୍ତି ଯେ ମଣିଷର ସେବା କରିଥାଏ ଏବଂ ମଣିଷ ପାଇଁ ଜୀବନ ହାରିଥାଏ।

(iii) ‘मनुष्य मात्र बंधु है, यही बड़ा विवेक है,
पुराण पुरुष स्वयं पिता प्रसिद्ध एक है।
फलानुसार कर्म के अवश्य बाह्य भेद हैं।
परंतु अंतरैक्य में प्रमाणभूत वेद हैं।
अनर्थ है कि बंधु ही न बंधु की व्यथा हरे;
वही मनुष्य है कि जो मनुष्य के लिए मरे।।

हिन्दी व्याख्या:
इसमें कवि कहते हैं कि मनुष्य के लिए प्रत्येक मनुष्य बंधु है, परम मित्र है। इसे हमें समझाना चाहिए। यही हमारा विवेक है। एक ही भगवान हम सबके पिता हैं। वे स्वयं पुराण प्रसिद्ध पुरुष हैं। इस संसार में हमें अपने कर्मों के अनुसार फल मिलता है। इसलिए बाहरी तौर पर हम भले ही अलग-अलग दिखाई देते हैं पर अंदर से एक हैं। हम में अन्तर की एकता है। वेद में ऐसा कहा गया है। समाज में अनर्थ उस समय होता है जब मनुष्य दूसरे को अपना बंधु नहीं मानता है। मनुष्य को ही मनुष्य की पीड़ा को दूर करना होगा। सही अर्थ में मनुष्य वही होता है जो मनुष्य के लिए मरता है।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବିଙ୍କ ମତରେ ମଣିଷ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ ବନ୍ଧୁ ଓ ପରମ ମିତ୍ର ଅଟେ। ଏହା ଆମକୁ ବୁଝିବାକୁ ହେବ, ଏହାହିଁ ବିବେକ। ଏହା ମଧ୍ୟ ସତ୍ୟ ଯେ ଆମକୁ ଆମର କର୍ମ ଅନୁଯାୟୀ ଫଳ ମିଳିଥାଏ। ଆମେ ସଭିଏଁ ବାହାରକୁ ଅଲଗା-ଅଲଗା ଦେଖାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭିତରେ ସମସ୍ତେ ଏକ ଅଛନ୍ତି। ଯେତେବେଳେ ମଣିଷ ଅନ୍ୟକୁ ନିଜର ବୋଲି ଭାବେ ନାହିଁ, ସେହି ସମୟରେ ସମାଜରେ ଅନେକ ଅନର୍ଥ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ। ମଣିଷକୁ ହିଁ ମଣିଷର ଦୁଃଖ ଲାଘବ କରିବାକୁ ହେବ। ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥରେ ମଣିଷ ସେହି ଯିଏ ମଣିଷ ପାଇଁ ଜୀବନ ଦେଇଥାଏ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

मर्त्य धरा/पृथ्वी (ପୃଥବୀ)।

परंतु – किन्तु (ପରନ୍ତୁ )।

मदांध – गर्व से अंध (ଗର୍ବରେ ଅନ୍ଧ)।

आप – खुद (ନିଜେ)।

चित्त – मन (ମନ )।

दीनबंधु – ईश्वर (ଦୀନଙ୍କ ବନ୍ଧୁ )।

अतीव – अत्यन्त (ଅଧ୍ଵ )।

प्रमाणभूत- साक्षी (ସାକ୍ଷୀ)।

बाहूय – बाहारी (ବାହାର )।

पशु प्रवृत्ति – पशु जैसा स्वभाव (ପଶୁ ପରି ସ୍ବଭାବ)।

याद – स्मरण (ମନେପକାଇବା)।

प्रवृत्ति – प्रकृति (ପ୍ରକୃତି )।

वित्त – संपत्ति (ସମ୍ପତ୍ତି)।

सनाथ – परिजन का होत (ସପରିବାର )।

अंतरैक्य – आत्मा की एकता (ଆତ୍ମାର ଏକତା)।

स्वयं – खुद (ନିଜେ )।

व्यथा – कष्ट (କଷ୍ଟ)।

कवि परिचय

मैथिली शरण गुप्त का जन्म चिरगाँव झाँसी में सन् 1886 में हुआ था। उनकी पढ़ाई घर पर ही हुई। उन्होंने हिन्दी के अलावा संस्कृत, बंगला, मराठी और अँग्रेजी में भी अच्छा ज्ञान प्राप्त किया। बचपन से ही वे कविता लिखने लगे थे। अपने जीवन काल में ही वे राष्ट्रकवि के नाम से प्रसिद्ध हुए। गुप्तजी का परिवार रामभक्त था। उन्होंने भारतीय जीवन के आदर्श, इतिहास और संस्कृति को अपने काव्य का आदर्श बनाया। स्नेह, प्रेम, दया, उदारता आदि मानवीय भावों को भी साहित्य के माध्यम से उजागर किया।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Poem 1(d) रहीम के दोहे Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Poem1(d) रहीम के दोहे

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ପ୍ରକ୍ଷ୍ନୌ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) तरुवर और सरवर क्या करते हैं?
(ତରୁୱର୍‌ ଔର୍ ସର୍‌ବର୍ କ୍ୟା କର୍‌ତେ ହେଁ ?)
उत्तर:
तरुवर और सरवर दोनों दूसरों का उपकार करते हैं। तरुवर अपने फल से दूसरों की भूख मिटाता है। सरवर अपने जल से दूसरों की प्यास बुझाता है। ये दोनों क्रमशः दूसरों के लिए फल और पानी की बचत करते हैं।

(ख) शिवि राजा ने क्यों मांस दान दिया?
(ଶିୱି ରାଜା ନେ କ୍ୟା ମାଂସ୍ ଦାନ୍ ଦିୟା ?)
उत्तर:
शिवि एक परोपकारी राजा थे। एक कबूतर की जान बचाने के बदले में राजा शिवि ने कबूतर के वजन के बराबर अपना मांस बाज पक्षी के माँगने पर दान में दिया।

(ग) छोटों की अवहेलना नहीं करनी चाहिए – क्यों?
(ଛୋଟୋ କୀ ଅହେଲନା ନହିଁ କର୍‌ନୀ ଚାହିଏ କୈ ?)
उत्तर:
छोटों की अवहेलना नहीं करनी चाहिए क्योंकि छोटे और बड़े दोनो का अलग-अलग महत्व होता है। इसके लिए कवि ने सुई और तलवार का उदाहरण दिया है। जो काम सुई कर सकती है वही काम तलवार नहीं कर सकती। इसलिए दोनों का आदर करना चाहिए।

(घ) ऋषि दधीचि ने किसलिए हाड़ या अस्थि दान दिया था?
(ଋଷି ଦଧୀଚି ନେ କିସ୍‌ଏ ହାଡ଼ ୟା`ଅସ୍ଥି ଦାନ ଦିୟା ଥା ?)
उत्तर:
ऋषि दधीचि ने संसार का उपकार करने के लिए और वृत्रासुर के आतंक से मनुष्य और देवताओं की रक्षा के लिए अपना अस्थि दान दिया था। क्योंकि दधीचि एक परोपकारी ऋषि थे। परोपकार के लिए उन्होंने आपना जीवन त्याग दिया था।

2. निम्नलिखित अवतरणों का आशय दो-तीन वाक्यों में स्पष्ट कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଅତରର୍ଡୋ କା ଆଶୟ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ ।)
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଅବତରଣଗୁଡ଼ିକର ଆଶୟ ଦୁଇ-ତିନିଟି ବାକ୍ୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ କର ।)

(क) तरुवर फल नहिं खात है, सरवर पिय हिं न पान।
(ତରୁୱର୍ ଫଲ୍ ନହିଁ ଖାତ୍ ହୈ, ସର୍‌ବର୍ ପିୟ ହିଁ ନ ପାନ୍ ।)
उत्तर:
पेड़ कभी भी अपना फल नहीं खाता है। सरोवर कभी भी अपना जल नहीं पीता है। ये दोनों दूसरों के हित के लिए फल और पानी की बचत करते हैं। फल से दूसरों की भूख मिटती है और पानी से प्यास बुझती है।

(ख) जहाँ काम आवै सुई, कहा करैं तरवारि
(କାମ ଆ ସୁଈ, କହା କରି ତରୱାରି)
उत्तर:
कवि रहीम के अनुसार अगर बड़े लोग आपके मित्र हैं तो छोटे लोगों को छोड़ मत दीजिए। समाज में दोनों का अलग-अलग महत्व होता है। कवि सुई और तलवार का उदाहरण देकर कहा है कि जहाँ छोटी सी सुई काम कर सकती है वहाँ तलवार काम नहीं कर सकती।

(ग) मांस दियो शिवि भूप ने, दीन्हों हाड़ दधीचि।
(ମାଂସ୍ ଦିୟୋ ଶିୱି ଭୂପ୍ ନେ, ଦୀର୍ଣ୍ଣୋ ହାଡ଼ ଦଧୀଚି ।)
उत्तर:
शिवि राजा ने परोपकार के लिए अपना मांस अपरिचित बाज को दे दिया। ऋषि दधीचि ने देवताओं की मदद के लिए अपनी अस्थी दान में दे दिया। इसमें दोनों को किसी लाभ की आशा नहीं थी, केवल परोपकार की भावना थी।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍-ଏକ୍ ବାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ ।)
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) तरुवर क्या नहीं खाता है?
(ତରୁୱର୍‌ କ୍ୟା ନହିଁ ଖାତା ହୈ ?)
उत्तर:
तरुवर फल नहीं खाता है।

(ख) सरवर क्या नहीं पीता है?
(ସର୍‌ୱର୍‌ କ୍ୟା ନହୀ ପୀତା ହୈ ?)
उत्तर:
सरवर पानी नहीं पीता है।

(ग) सुजान किसलिए संपत्ति का संचय करता है?
(ସୁଜାନ୍ କିସ୍‌ଏ ସଂପରି କା ସଂଚୟ କର୍ତା ହୈ ?)
उत्तर:
सुजान परोपकार के लिए संपत्ति का संचय करता है।

(घ) बड़े लोगो को देखकर लघु का क्या नहीं करना चाहिए?
(ବଡ଼େ ଲୋଗୋ କୋ ଦେଖ୍କର୍ ଲଘୁ କା କ୍ୟା ନହୀ କର୍‌ନା ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
बड़े लोगों को देखकर छोटों की अवहेलना नहीं करनी चाहिए।

(ङ) सुई की जगह अगर तलवार मिलजाए तो काम होगा या नहीं?
(ସୁଈ କୀ ଜଗହ ଅଗର୍ ତଲୱାର୍ ମିଯାଏ ତୋ କାମ୍ ହୋଗା ୟା ନହୀଁ ?)
उत्तर:
सुई की जगह अगर तलवार मिल जाए तो काम नहीं होगा।

(च) परोपकार करते समय क्या जरुरी नहीं है?
(ପରୋପକାର୍ କର୍‌ତେ ସମୟ କ୍ୟା ଜରୁରୀ ନହୀ ହୈ ?)
उत्तर:
परोपकार करते समय मित्रता जरुरी नहीं है।

(छ) शिवि भूप ने क्या दान दिया था?
(ଶିଵି ଭୂପ୍ ନେ କ୍ୟା ଦାନ୍ ଦିୟା ଥା ?)
उ:
शिवि भूप ने मांस दान दिया था।

(ज) किसने अपनी हहड्डियों का दान दिया था?
(କୀସ୍‌ ଅପନୀ ହଙ୍ଗିର୍ଲୋ କା ଦାନ୍ ଦିୟା ଥା ?)
उत्तर:
ऋषि दधीचि ने अपनी हड्डियों का दान दिया था।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. नीचे लिखे शब्दों के खड़ीबोली- रूप लिखिए:
(ନୀଚେ ଲିଖେ ଶହେଁ। କେ ଖଡ଼ୀବୋଲୀ-ରୂପ୍ ଲିଖିଏ: )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଖଡ଼ୀବୋଲୀ ରୂପ ଲେଖ ।)
नहिं, सरवर, पिय, पान, तलवारि काज
उत्तर:
नहिं – नहीं
पिय – पी
तलवार – तलवार
सरवर – सरोवर
पान – पानी
काज – काम

2. निम्नलिखित शब्दों के विपरीत शब्द लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଶବ୍ଦା କେ ୱିପରୀତ୍‌ ଶବ୍ଦ ଲିଖିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
पर, हित, सुजान, बड़ा, लघु, उपकार
उत्तर:
पर – निज
सुजान – दुर्जन
लघु – गुरु
हित – अहित
बड़ा – छोटा
उपकार – अपकार

3. निम्नलिखित शब्दों के समानार्थक शब्द लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଶହେଁ। କେ ସମାନାର୍ଥକ୍ ଶବ୍ଦ ଲିଖିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ସମାନାର୍ଥକ ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
सरवर, तरु, पान, संपत्ति, सुजान, लघु, तलवारि, भूप, यारी, हाड़
उत्तर:
सरवर – तालाब
पान – पानी/जल
सुजान – सज्जन
तलवारि – तलवार/असि
यारी – दोस्ती/मित्रता
तरू – वृक्ष/पेड़
संपत्ति – धन/दौलत
लघु – क्षुद्र/छोटा
भूप – राजा/सम्राट
हाड़ – अस्थि

4. निम्नलिखित शब्दों के लिंग निर्णय कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।)
फल, संपत्ति, सुई, तलवार, मांस
उत्तर:
फल – पुंलिंग
संपत्ति – स्त्रीलिंग
सुई – स्त्रीलिंग
तलवार – स्त्रीलिंग
मांस – पुंलिंग

5. ‘को’ परसर्ग का प्रयोग करके पाँच वाक्य बनाइए।
(‘କୋ’ ପରସର୍ଗ କା ପ୍ରୟୋଗ୍ କର୍‌କେ ପାଞ୍ଚ୍ ବାକ୍ୟ ବନାଇଏ।)
(‘କୋ’ ପରସର୍ଗ ଲଗାଇ ପାଞ୍ଚଟି ବାକ୍ୟ ଗଠନ କର।)
जैसे – राम को किताब दो।
उत्तर:

1. मुझको जाने दो।
2. भिखारी को भिख दो।
3. अर्चना को किताब लाकर दो।
4. राकेश को कलम दो।
5. राम ने श्याम को पुस्तक दी।

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
रहिम का पूरा नाम क्या था?
उत्तर:
रहिम का पूरा नाम अव्दुल रहिम खानखान था।

प्रश्न 2.
रहिम कौन थे?
उत्तर:
रहिम का पूरा नाम अव्दुल रहिम खानखान था।

प्रश्न 3.
तलवार किस जगह काम में नहीं आ सकती?
उत्तर:
जिस जगह पर सुई काम में आती है वहाँ तलवार काम में नहीं आ सकती।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द/एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
बड़े को देखकर किसे नहीं डाल देना चाहिए?
उत्तर:
लघु को

प्रश्न 2.
रहीम के अनुसार दूसरों की भलाई के लिए सज्जन क्या करता है?
उत्तर:
संपत्ति संचय करता है

प्रश्न 3.
सज्जन संपत्ति का संचय क्यों करते हैं?
उत्तर:
परोपकार के लिए उ-शिवि ने

प्रश्न 4.
परोपकार के लिए किसने मांस का दान दिया था?
उत्तर:
शिवि ने

प्रश्न 5.
परोपकार करते समय क्या नहीं विचार करना चाहिए?
उत्तर:
दोस्त है या नहीं

प्रश्न 6.
वृत्रासुर जिस अस्त्र से मारा गया, उस अस्त्र का नाम क्या था?
उत्तर:
बज्र

प्रश्न 7.
सरोवर क्या पीता नहीं है?
उत्तर:
जल

प्रश्न 8.
परोपकार को कवि रहीम ने कैसा कार्य कहा है?
उत्तर:
महान

प्रश्न 9.
पेड़ क्या नहीं खाता है?
उत्तर:
फल

प्रश्न 10.
सुई की जगह क्या इस्तेमाल नहीं किया जा सकता ?
उत्तर:
तलवार

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
बड़े को पाकर लघु को ………………..
उत्तर:
नहीं त्यानना चाहिए

प्रश्न 2.
………………… की अवहेलना नहीं करनी चाहिए।
उत्तर:
छोटों की

प्रश्न 3.
कवि रहीम के अनुसार समाज में जिन दोनों का महत्व है वे…………………. हैं।
उत्तर:
बड़े-छोटे

प्रश्न 4.
राजा शिवि ने बाज की रक्षा के लिए ………………….. दिया था।
उत्तर:
मांस

प्रश्न 5.
सरोवर ………………… नहीं पीता है ?
उत्तर:
जल

प्रश्न 6.
………………….. से बने बज्र से वृत्रासुर मारा गया?
उत्तर:
हड़ी

प्रश्न 7.
सुजान ……………….. लिए संपत्ति का संचय करता है?
उत्तर:
परहित

प्रश्न 8.
‘जहाँ काम आवै सुई…………………’ इस अधूरी पंक्ति के कवि हैं।
उत्तर:
रहीम

प्रश्न 9.
ऋषि दधीचि ने जिसकी मृत्यु का कारण बना वह ………………….. था।
उत्तर:
वृत्रासुर

प्रश्न 10.
………………….. की सहायता करना परोपकार है।
उत्तर:
दूसरों

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
ऋषि दधीचि ने दान में हड्डी दिया था।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 2.
काश्यप परोपकारी ऋषि थे।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 3.
सुजान संपत्ति की बचत अपने लिए करते हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 4.
राजा शिवि ने अपरिचित बाज पक्षी को दान में अपने शरीर का मांस दिया था
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 5.
परोपकार करते समय शत्रुता जरुरी नहीं है?
उत्तर:
भूल

प्रश्न 6.
दधीचि की हड्डियों से बज्र बना।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 7.
बड़ो की अवहेलना नहीं करना चाहिए।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 8.
पेड़ अपना फल दूसरों के लिए छोड़ देता है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 9.
परोपकार करते समय अपना पराया बिचार करना चाहिए।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 10.
सरवर का अर्थ है नदी।
उत्तर:
भूल

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQs)

1. बड़े को देखकर किसे नहीं डाल देना चाहिए?
(A) गुरु को
(B) मँझले को
(C) लघु को
(D) शिष्य को
उत्तर:
(C) लघु को

2. रहीम के अनुसार दूसरों की भलाई के लिए सज्जन क्या करता है?
(A) फल नहीं खाता है
(B) पानी नहीं पीता है
(C) संपत्ति संचय करता है
(D) मांस देता है
उत्तर:
(C) संपत्ति संचय करता है।

3. सज्जन संपत्ति का संचय क्यों करते हैं?
(A) भविष्यत् के लिए
(B) सुख-शांति के लिए
(C) दान-पुण्य के लिए
(D) परोपकार के लिए
उत्तर:
(D) परोपकार के लिए

4. परोपकार के लिए किसने मांस का दान दिया था?
(A) दधीचि ने
(B) पुरोचन ने
(C) शिवि ने
(D) राजा अजं ने
उत्तर:
(C) शिवि ने

5. इनमें से कौन भूप हैं?
(A) दधीचि
(B) शिवि
(C) वसिष्ठ
(D) बलराम
उत्तर:
(B) शिवि

6. ऋषि दधीचि ने दान में दिया था।
(A) हड्डी
(B) पसली
(C) हाथ
(D) अस्त्र
उत्तर:
(A) हड्डी

7. बड़े को पाकर लघु को ।
(A) देखना चाहिए
(B) छोड़ना चाहिए
(C) नहीं यानना चाहिए
(D) त्यागना चाहिए
उत्तर:
(C) नहीं यानना चाहिए

8. परोपकार करते समय क्या नहीं विचार करना चाहिए।
(A) दोस्त है या नहीं
(B) धनी है या गरीब
(C) पंडित है या मूर्ख
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) दोस्त है या नहीं

9. राजा शिवि ने अपरिचित बाज पक्षी को दान में दिया था।
(A) अपने शरीर का मांस
(B) अपने शरीर का खून
(C) अपने शरीर का अंश
(D) अपने शरीर की हहीड
उत्तर:
(A) अपने शरीर का मांस

10. परोपकारी ऋषि थे।
(A) वशिष्ट
(B) दधीचि
(C) बाल्मीकि
(D) काश्यप
उत्तर:
(B) दधीचि

11. वृत्रासुर जिस अस्त्र से मारा गया, उस अस्त्र का नाम था।
(A) ब्रह्म
(B) नाग
(C) बज्र
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(C) बज्र

12. किससे बने बज्र से वृत्रासुर मारा गया?
(A) लोहे
(B) पितल
(C) ताँबा
(D) हड्डी
उत्तर:
(D) हड्डी

13. ‘जहाँ काम आवै सुई…………….’ इस अधूरी पंक्ति के कवि हैं।
(A) कबीर
(B) तुलसी
(C) सूर
(D) रहीम
उत्तर:
(D) रहीम

14. किसकी अवहेलना नहीं करनी चाहिए?
(A) बड़ों की
(B) छोटों की
(C) परायों की
(D) दूध की
उत्तर:
(B) छोटों की

15. तरूवर खाता नहीं।
(A) पानी
(B) डाली
(C) फल
(D) जल
उत्तर:
(C) फल

16. सरोवर जो पीता नहीं है, वह है।
(A) जल
(B) दूध
(C) शरवत
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) जल

17. सुजान संपत्ति की बचत करते हैं।
(A) अपने लिए
(B) घरवालों के लिए
(C) परोपकार के लिए
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(C) परोपकार के लिए

18. ‘कवि रहीम पर काज हित……………….’ इस अधूरी पंक्ति के रचयिता हैं।
(A) रहीम
(B) कबीर
(C) वृन्द
(D) तुलसी
उत्तर:
(A) रहीम

19. कवि रहीम के अनुसार समाज में जिन दोनों का महत्व है वे हैं।
(A) बड़े-छोटे
(B) छोटे-मोटे
(C) चाचा-भतीजा
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(A) बड़े-छोटे

20. परोपकार को कवि रहीम ने कैसा कार्य कहा है?
(A) बुरा
(B) गंदा
(C) खराब
(D) महान
उत्तर:
(D) महान

21. तलवार और सुई में से बड़ी है।
(A) सुई
(B) तलवार
(C) राक्षस
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर:
(B) तलवार

22. वृत्रासुर था।
(A) मानव
(B) देवता
(C) दोनों
(D) पशु
उत्तर:
(C) दोनों

23. राजा शिवि ने बाज की रक्षा के लिए दिया था।
(A) पैसा
(B) प्रसाद
(C) मांस
(D) खाना
उत्तर:
(C) मांस

दोहे  (ଦେ।ହେ )

(i) तरुवर फल नहीं खात है, सरवर पिय हिं न पान।
कहि रहीम पर काज हित संपति संचहि सुजान॥
ତରୁୱର୍ ଫଲ୍‌ ନହୀ ଖାତ୍ ହୈ, ସରୱର୍ ପ୍ରିୟ ହିଁ ନ ପାନ୍।
କହି ରହୀମ୍ ପର୍ କାଜ୍ ହିତ ସଂପତି ସଂଚହି ସୁଜାନ୍ ॥

हिन्दी व्याख्या:
कवि रहीम कहते हैं कि पेड़ कभी अपना फल नहीं खाता। तालाब कभी अपना पानी नहीं पीता है। ये दोनों दूसरों के हित के लिए फल और पानी की बचत करते हैं। फल खाने से दूसरों भूख मिटती है। उसे आनन्द मिलता है। पानी पीने से प्यास मिटती है। सन्तोष होता है। ज्ञानी लोग की परोपकार एक महान कार्य है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଗଛ ନିଜ ଫଳ କେବେ ଖାଏ ନାହିଁ। ପୋଖରୀ କେବେ ତା’ ପାଣି ପିଏ ନାହିଁ। କାରଣ ଏ ଦୁହେଁ ପରର ଉପକାର କରିଥା’ନ୍ତି। ଫଳ ଖାଇବାଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟର ଭୋକ ମେଣ୍ଟେ, ପାଣି ପିଇବାଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟର ଶୋଷ ମେଣ୍ଟେ। ସନ୍ତୋଷ ମିଳିଥାଏ। ଜ୍ଞାନୀ ବ୍ୟକ୍ତି ହେଉଛନ୍ତି ସୁଚିନ୍ତକ। ଏଣୁ ସେ ଅନ୍ୟର ଉପକାର ପାଇଁ ସମ୍ପତ୍ତି ସଞ୍ଚୟ କରିଥା’ନ୍ତି। ଏହାଦ୍ଵାରା ପରର ଉପକାର ହୋଇଥାଏ। କାରଣ ପରୋପକାର ହେଉଛି ଏକ ମହତ୍ କାର୍ଯ୍ୟ।

(ii) रहिमन देखि बड़ेन को लघु न दीजिए डारि।
जहाँ काम आबै सुई कहा करै तलवारि॥
ରହିମନ୍ ଦେଖ୍ ବଡ଼େନ କୋ ଳଘୁ ନ ଦୀଜିଏ ଡାରି।
ଜହାଁ କାମ୍ ଆବୈ ସୁଈ କହା କରି ତଲୱାରି॥

हिन्दी व्याख्या: बड़ी वस्तु को देखकर छोटी वस्तु की अवहेलना नहीं करनी चाहिए। कवि ने उदाहरण देकर कहा है कि जहाँ सुई का काम होता है वहाँ तलवार क्या कर सकती है? इसलिए कवि रहीम कहते हैं कि प्रत्येक वस्तु का अपने अपने स्थान पर महत्व होता है।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବି ରହିମ୍‌ଙ୍କ ଅନୁସାରେ ବଡ଼ ଲୋକଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ମିତ୍ରତା କର; କିନ୍ତୁ ଛୋଟମାନଙ୍କୁ କେବେ ଛାଡ଼ି ଦିଅ ନାହିଁ। ଏହି ସମାଜରେ ଉଭୟଙ୍କର ଅଲଗା ଅଲଗା ମହତ୍ତ୍ଵ ଅଛି। କବି ରହିମ୍ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦେଇ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଯେଉଁଠି ଛୁଞ୍ଚିର କାମ ଅଛି ସେଠି ଖଣ୍ଡାଦ୍ଵାରା କୌଣସି କାମ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ। ଛୁଞ୍ଚ ଓ ଖଣ୍ଡା ଉଭୟଙ୍କର କାମ ଅଲଗା। ଏଣୁ ଉଭୟଙ୍କୁ ଆଦର କରିବା ଦରକାର।

(iii) रहिमन पर उपकार के करत न यारी बीच।
मांस दिये शिवि भूप ने, दिन्हीं हाड़ दधीचि॥
ରହୀମନ୍ ପର୍ ଉପକାର୍ କେ କରତ୍ ନ ୟାରୀ ବୀଚ୍।
ମାଂସ ଦିୟେ ଶିୱି ଭୂପ ନେ, ଦିନ୍ଦୀ ହାଡ଼ ଦଧୀଚି ॥

हिन्दी व्याख्या:
कवि रहीम कहते हैं कि केवल जहाँ दोस्ती या मित्रता हो वहाँ उपकार नहीं किया जाता। परोपकार तो किसीके साथ भी किया जा सकता है। हम कहीं भी किसी भी स्थान पर दूसरों की मदद कर सकते हैं। जैसे, राजा शिवि ने अपना मांस अपरिचित बाज पक्षी को दे दिया। ऋषि दधीचि ने देवताओं की मदद के लिए अपनी हड्डियाँ दे दी; उस हड्डी से बज्र बना और देवताओं का शत्रु वृत्रासुर मारा गया। दोनों उदाहरणों से ( राजा शिवि और ऋषि दधीचि) किसी लाभ की आशा न थी, केवल परोपकार की भावना थी।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ :
କବି ରହିମ୍ କହୁଛନ୍ତି ଯେଉଁଠି ମିତ୍ରତା ଅଛି ସେଠି ଉପକାର କରାଯାଏ ନାହିଁ। ପରୋପକାର ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସହିତ କରାଯାଇ ପାରିବ। ଆମେ ଯେକୌଣସି ସମୟରେ ଯେକୌଣସି ଜାଗାରେ ଅନ୍ୟର ଉପକାର କରିପାରିବା। ଯେପରି ଶିବି ରାଜା ଗୋଟିଏ ଅପରିଚିତ ବାଜପକ୍ଷୀକୁ ନିଜର ମାଂସ ଦାନ କରିଦେଲେ। ଦଧୂ ଋଷି ଦେବତାଙ୍କ ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ନିଜର ଅସ୍ଥି ଦାନ କରିଦେଲେ। ସେହି ଅସ୍ଥିରେ ବଜ୍ର ନାମକ ଅସ୍ତ୍ର ନିର୍ମାଣ କରି ବୃତ୍ରାସୁରକୁ ଦେବତାମାନେ ମାରିଥିଲେ। ଏଥିରେ ଦଧୂଙ୍କର କୌଣସି ସ୍ବାର୍ଥ ନଥିଲାବେଳେ ପରୋପକାରର ଭାବନା ନିହିତ ଥିଲା।

शिवि (ଶିତି)

पुराने जमाने में शिवि नामक एक राजा थे। वे बड़े रोपकारी थे। एकबार बाज पक्षी से डरकर एक कबूतर उनकी शरण में आई। राजा ने उसे शरण दे दी। उसको खाने वाला भूखा बाज उसके पीछे-पीछे आकर अपने आहार के लिए राजा से कबूतर माँगा। उसके बदले राजा शिवि ने उसे अच्छे खाद्य देने को कहा। पर बाज राजी नहीं हुआ। उसने राजा से कबूतर के बराबर मांस माँगा। अन्त में राजा ने कबूतर की जान बचाने के लिए अपने शरीर से मांस काट कर भूखे बाज को दे दिया था। आखिरकार वे तराजू पर बैठ गए। अपना पूरा बलिदान कर दिया।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଶିବି ଜଣେ ପରୋପକାରୀ ରାଜା ଥିଲେ। ଥରେ ଗୋଟିଏ କପୋତ ବାଜପକ୍ଷୀ କବଳରୁ ନିଜକୁ ବଞ୍ଚାଇବାପାଇଁ ଆସି ତାଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲା। ରାଜା ତାକୁ ଶରଣ ଦେଲେ। ବାଜପକ୍ଷୀ ତା’ର ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ କପୋତଟିକୁ ଛାଡ଼ିବାକୁ କହିଲା। କିନ୍ତୁ ରାଜା ଏଥୁରେ ଅମଙ୍ଗ ହେଲେ ଓ ତା’ର ପ୍ରତିବଦଳରେ ନିଜ ମାଂସକୁ ବାଜପକ୍ଷୀକୁ ଖାଇବାପାଇଁ ଦାନ କରିଦେଲେ।

दधीचि (ବଧଟି)

दधीचि एक परोपकारी ऋषि थे। वे सरस्वती नदी के किनारे रहते थे। वृत्रासुर नामक एक बड़ा पराक्रमी राक्षस था। उससे मनुष्य क्या देवतागण भी डरते थे। उसके आतंक से स्वर्ग में हाहाकार मच गया। उनसे रक्षा पाने के लिए देवगण भगवान विष्णु के पास पहुँचे। भगवान विष्णु ने सलाह दी कि ऋषि दधीचि की अस्थियों से बज्र बनाया जायेगा। उसी बज्र से ही वृत्रासुर मारा जायेगा। भगवान विष्णु से परामर्श लेकर देवगण ऋषि दधीचि के आश्रम पहुँचे। ऋषि दधीचि ने देवगण का याथाचित आदर सत्कार किया। उनके शुभागमन का कारण पूछा। उनसे सारी बातें सुनकर ऋषि दधीचि ध्यान मुद्रा में बैठ गये। उनकी आत्मा परमात्मा में विलीन हो गयी। उनकी अस्थियों से बज्र बनाया गया। उस बज्र से वृत्रासुर मारा गया। परोपकारी ऋषि दधीचि ने देवताओं की भलाई के लिए अपनी हड्डियाँ दे दी थीं।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଦଧୂ ଜଣେ ପରୋପକାରୀ ଋଷି ଥିଲେ। ସେ ସରସ୍ୱତୀ ନଦୀକୂଳରେ ରହୁଥିଲେ। ବୃତ୍ରାସୁର ହିଁ ଥରହର ହେଲା। ତା’ ଆତଙ୍କରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବାପାଇଁ ଦେବତାମାନେ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ପାଖକୁ ଗଲେ। ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ ଯେ ଋଷି ଦଧୂଙ୍କ ଅସ୍ଥିରୁ ବଜ୍ର ନାମକ ଅସ୍ତ୍ର ନିର୍ମାଣ କର। ସେଥ୍ରେ ହିଁ ବୃତ୍ରାସୁରର ମୃତ୍ୟୁ ହେବ। ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ପାଖରୁ ଦେବତାମାନେ ଯାଇ ଋଷି ଦଧୂଙ୍କ ଆଶ୍ରମରେ ପହଞ୍ଚିଲେ। ଋଷି ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵାଗତ କରିବା ସହ ଆସିବାର କାରଣ ପଚାରିଲେ। ସବୁକଥା ଶୁଣିସାରି ସେ ଧ୍ୟାନମୁଦ୍ରାରେ ବସିଗଲେ। ତାଙ୍କ ଆତ୍ମା ପରମାତ୍ମାରେ ଲୀନ ହୋଇଗଲା। ତାଙ୍କ

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

तरुवर – पेड़ (ଗଛ )।

सरवर – तालाब (ପୋଖରୀ)।

पान – पानी (ପାଣି)।

पर – दूसरा/अन्य (ପର/ଅନ୍ୟ)।

संचहि – एकत्रित करना (ସଂଗ୍ରହ କରିବା)

देखि – देखकर (ଦେଖିକରି)

लघु – छोटा (ଛୋଟ)।

आवै – आए (ଆସେ)।

कहा – कहाँ (ଙ୍କେଉଁଠି)।

यारी – दोस्ती (ମିତ୍ରତା)।

दिये – दिया (ଦେଲେ)।

भूप – राजा (ରାଜା)।

दधीचि – दधीचि ऋषि (ରକ୍ଷିକତି)।

खात – खाता (ଖାଏ)।

पिय – पीना (ପିଚ୍ଚବା )।

कहि – कहता

काज – काम (बाभ)।

सुजान – उत्तम लोग (କଢିବା )।

बड़ेन – बड़ा (ବଢ଼)।

डारि – डारना (ଛଡ଼ିତା)।

सुई – ईछ। (ଛଞ୍ଚି)।

तलवारि – तलवार (ଖଶ)।

बीच – मध्य (ମଧ୍ୟ)।

शिवि – राजा शिवि (ଣିଚି ରାଜା)।

दिन्ही – दिया (ଦେଲେ)।

कवि परिचय

रहीम का पूरानाम अब्दुर्रहीम खानखाना है। उनका जन्म सन् 1556 में हुआ था। वे अकबर के अभिभावक बैरम खाँ के पुत्र थे। शाही महल में उनका बचपन बीता। बाद में उन्हें गुजरात की सूबेदारी मिलीं। रहीम अरबी, फारसी, तुर्की, संस्कृत और हिन्दी के अच्छे जानकार थे। वे हिन्दू संस्कृति और भक्ति-भावना से प्रभावित थे। उन्होंने दरबार का शाही ठाट देखा। वे बड़े पद पर काम करते थे। लेकिन उनमें गर्व का नाम न था। आम जनता के जीवन को देखा था।

रहीम एक सहृदय, स्माभिमानी, वीर और दानी व्यक्ति थे। साधारण मानव के प्रति उनके मन में बड़ा प्रेम था। उनके दोहों में अनुभूति की गहराई मिलती है। भक्ति, नीति, वैराग्य, शृंगार जैसी बातें उनकी रचनाओं में पायी जाती हैं। रहीम काव्य के कई संग्रह प्रकाशित हो चुके हैं। इनमें रत्नावली, रहीम विलास प्रामाणिक हैं।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Notes Chapter 1 ପୋଷଣ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 10 Life Science Notes Chapter 1 ପୋଷଣ

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

→ ଉପକ୍ରମ (Introduction) :

• ‘‘ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା’ର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହେଉଛି ପୋଷଣ । ଶରୀରର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଓ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷୟକ୍ଷତିର ପୂରଣ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

→ ପୋଷଣ (Nutrition) :

• ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଆବଶ୍ୟକ ଶକ୍ତି ଜୀବର ବାହ୍ୟ ପରିବେଶରୁ ଖାଦ୍ୟ ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଆବଶ୍ୟକ ଶକ୍ତି ଜୀବର ବାହ୍ୟ ପରିବେଶରୁ ମିଳିଥାଏ । ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଜୀବର ବାହ୍ୟ ପରିବେଶରୁ ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଦେଶକୁ  ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ।
• ଶରୀରରେ ହେଉଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଜୈବରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯୋଗୁଁ ଜୀବନର ଧାରା ଅବ୍ୟାହତ ରହିଥାଏ ।
• ଜୀବ ଶରୀରରେ ଶକ୍ତି ଆହରଣ ଓ ଉପାଦାନ ସଂଗ୍ରହ, ପୋଷଣ ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇଥାଏ ।
• ସବୁଜ ଉଭିଦ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ ଓ ପରିବେଶରୁ ଆବଶ୍ୟକ ପୋଷକ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।
• ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅନ୍ୟସବୁ ଜୀବ ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ, ଉଭିଦ ଉପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି । ଉପାଦାନରେ ପରିଣତ ହୋଇ ସବୁ ଅଙ୍ଗ-ପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ ।
• ସରଳ ଖାଦ୍ୟର ଦହନ ଓ ଜାରଣ ଘଟି ଶକ୍ତି ମୋଚିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଶକ୍ତିମୋଚନ ଏକ ତଥାକଥ୍ ଧ୍ୱଂସାତ୍ମକ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଏହା ‘ଅପଚୟ’ର ଉଦାହରଣ ।
• ଖାଦ୍ୟରୁ ଶରୀର ଗଠନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଉପାଦାନ ସୃଷ୍ଟିହେବା ଏକ ଗଠନମୂଳକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ଏହାକୁ ‘ଚୟ’ କୁହାଯାଏ । ଚୟ ଓ ଅପଚୟର ସମାହାର ହେଉଛି ‘ଚୟାପଚୟ’ (ଚୟାପଚୟ = ଚୟ + ଅପଚୟ) । ଏହା ଜୀବ ଶରୀରରେ ସବୁବେଳେ ଚାଲିଥାଏ ।

→ ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରକାରଭେଦ (Types of food) :

• ରାସାୟନିକ ଗଠନ, କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନକାରୀ ତଥା ଶରୀର ଗଠନକାରୀ କ୍ଷମତା ଉପରେ ନିର୍ଭରକରି ଖାଦ୍ୟକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ 6 ଭାଗର ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଯଥା – ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର, ଭିଟାମିନ୍ ଏବଂ ଜଳ ।

→ ଶ୍ଵେତସାର (Carbohydrates) :

• ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରଧାନ ଶ୍ଵେତସାର ହେଉଛି ଶର୍କରା ଓ ମଣ୍ଡଦ ।
• ଶ୍ଵେତସାରରୁ ଆମେ ସହଜରେ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରିଥାଉ ।
• ଗୁ କୋଜି (C₆ H₈ O₆)ରେ ରହିଛି କାର୍ବନ, ଉଦଜାନ ଏବଂ ଅମ୍ଳଜାନ ।
• କୋଷୀୟ ଶ୍ୱସନ ବେଳେ ଗ୍ଲୁକୋଜର ଜାରଣ ଫଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ସହିତ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
  CH₂O + 6O₂ → 6CO₂ + 6HO + ଶକ୍ତି
• ଏକ ଗ୍ରାମ୍ ଶ୍ଵେତସାରରୁ ପ୍ରାୟ 16 କିଲୋ ଜୁଲ (KJ) ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।

I. ଆଳୁ, ଭାତ ଓ ରୁଟିରେ ଥ‌ିବା ଶ୍ଵେତସାର ମଣ୍ଡଦ ଅଟେ ।
II. ଚିନି ଓ ଗୁଡ଼ରେ ଥ‌ିବା ଶ୍ଵେତସାର ସୁକ୍ରୋଜ ଅଟେ ।
III. ଫଳରସ ଓ ପନିପରିବାରେ ଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଟେ ।

→ ପୁଷ୍ଟିସାର (Protein) :

• ମାଛ, ମାଂସ, ଅଣ୍ଡାର ଧଳା ଅଂଶ, ଛେନା ଓ କ୍ଷୀର ପରି ପ୍ରାଣିଜ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଡାଲି ଜାତୀୟ ଶସ୍ୟ, ସୋୟାବିନ୍ ଆଦିରୁ ଆମେ ଉଭିଦଜାତ ପୁଷ୍ଟିସାର ପାଇଥାଉ ।
• ବିଭିନ୍ନ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଏ । ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି, ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ ପୁଷ୍ଟିସାର ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।

→ (Fats / Lipids) :

• ମାଂସ, କ୍ଷୀର, ଛେନା, ଲହୁଣୀ, ଅଣ୍ଡାର ହଳଦିଆ ଅଂଶ ଓ ତେଲ, ଘିଅରେ ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ରହିଥାଏ । ଶରୀରରେ ସ୍ନେହସାର ଚର୍ବି ଭାବରେ
• ସଂଚିତ ହୋଇ ରହେ ଓ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ କୋଷୀୟ ଶ୍ଵାସନଦ୍ୱାରା ଏହାର ଜାରଣ ହୁଏ ଓ ଏହା ଶରୀରକୁ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ ।
• ଚର୍ମତଳେ ଚର୍ବିର ଏକ ଆସ୍ତରଣ ରହିଥାଏ ଓ ଏହା ତାପ ଅପରିବାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । କୋଷଝିଲ୍ଲୀ ଗଠନ ପାଇଁ ଓ ଶକ୍ତି ପାଇଁ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ରହିଛି ।

→ ଧାତୁସାର (Minerals) :

• ଶରୀର ଗଠନପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଧରଣର ଧାତୁସାର ଯଥା-ଲୌହ (Fe), କ୍ୟାଲସିୟମ୍ (Ca), ଆୟୋଡ଼ିନ୍ (I), ଫସ୍‌ଫରସ୍ (P), ସୋଡ଼ିୟମ୍‌(Na), ପୋଟାସିୟମ୍ (K) ଆଦି ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଶରୀରର ଆୟନ ସନ୍ତୁଳନ (Ionic balance) ରକ୍ଷା କରିବାରେ ଧାତୁସାରର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଥାଏ ।

ଶରୀରରେ ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ର ଗଠନ ପାଇଁ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ (Ca) ଓ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା (RBC)ରେ ଥିବା ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ର ଗଠନ ପାଇଁ ଲୌହ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।

→ ଭିଟାମିନ୍ (Vitamins) :

• କୋଷରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏନଜାଇମ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ହୋଇଥାଏ ।
• ଭିଟାମିନ୍ ଅଭାବରୁ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ରୋଗ ହୋଇଥାଏ ।
• ଭିଟାମିନ୍ ଅଭାବରୁ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ରୋଗ ହୋଇଥାଏ ।

→ ଜଳ (Water):

• କୋଷରେ ଥ‌ିବା କୋଷରସ ବା କୋଷ ଜୀବକର ପ୍ରାୟ 70-୨୦ ଭାଗ ଜଳ ଅଟେ ।
• କୋଷର ସ୍ଥିତି ଓ ଏଥରେ ହେଉଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଜଳ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଝାଳ, ପରିସ୍ରା ଓ ନିଃଶ୍ବାସରେ ଶରୀରରୁ ଜଳ କ୍ଷୟ ହୋଇଥାଏ, ତାହାର ଭରଣା ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ପ୍ରାୟ 3 – 4 ଲିଟର ପାଣି ପିଇବା ଉଚିତ ।
• ଶରୀରରେ ଜଳୀୟ ଅଂଶ କମିଗଲେ ଶରୀର ଅବଶ ହୋଇଯାଏ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଅସୁସ୍ଥତା ଦେଖାଦିଏ ।
  

→ ପୋଷଣର ପ୍ରକାରଭେଦ (Types of Nutrition) :
→ (Autotrophic nutrition):

• ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
• ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଉଭିଦ ଓ ନୀଳ ହରିତ ଶୈବାଳ ସୁଭୋଜୀର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ।
• ସେମାନେ ପରିବେଶରୁ କଞ୍ଚାମାଲ ଓ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହାର କରି ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ଟିସୁ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ।
• ଏମାନଙ୍କ ପୋଷଣକୁ ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଦୁଇଟି ଉପାୟରେ ହୋଇଥାଏ । ଯଥା – ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଓ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ।

→ (Photosynthesis) :

• ସବୁଜ ଉଭିଦ ଓ ନୀଳ ହରିତ୍ ଶୈବାଳ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକ ଶକ୍ତିକୁ ଉପଯୋଗ କରି ସବୁଜକଣିକାର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ ।
  

→ (Chemosynthesis):
ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତକାରୀ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଓ ଗନ୍ଧକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପରି କେତେକ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଏକ ବିଶେଷ ଅଜୈବ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ମିଳୁଥିବା ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ ।

→ (Heterotrophic Nutrition) :

• ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିନପାରି ପୋଷଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ଉଭିଦ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ପରଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ।
• ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ପରଜୀବୀ ଉଭିଦ, କବକ ଏବଂ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପରଭୋଜୀ
• ଏହି ଜୀବମାନଙ୍କ ପୋଷଣ ପ୍ରଣାଳୀକୁ ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।

→ ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣର ପ୍ରକାରଭେଦ :
ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରିପ୍ରକାର ।

(i) (Holozoic nutrition) :

• ପରଜୀବୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନ୍ୟ ଉଦ୍ଭଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଥବା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ପରିପାକ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟର ଆତ୍ମୀକରଣ ବା ଅନ୍ତର୍ଗହଣ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ଶରୀର ଗଠନରେ ଓ ଶରୀରକୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ରଖିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

(ii) ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ (Saprophytic nutrition) :

• ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ, ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ମୃତୋପଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହି ଜୀବମାନେ କଠିନ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
• ସାଧାରଣତଃ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣବେଳେ ଏମାନେ ନିଜ ଶରୀରରୁ ପାଚକ ରସ କ୍ଷରଣ କରି, ଶରୀର ବାହାରେ ହିଁ ଜଟିଳ ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳ ଖାଦ୍ୟରେ ପରିଣତ କରି ଓ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟକୁ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ଶୋଷଣ କରି ଶରୀର ଗଠନରେ
• ଛତୁ ଜାତୀୟ କବକ, ଇଷ୍ଟ୍, ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆଦି ଜୀବମାନଙ୍କଠାରେ ଏହିପରି ପୋଷଣ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ।

(iii) (Parasitic Nutrition) :

• ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ଅନ୍ୟ ଜୀବନ୍ତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶରୀର ଭିତରେ ବା ବାହାରେ ରହି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ପରଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।
• ପରଜୀବୀମାନେ ଭୋଜଦାତା ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ସିଧାସଳଖ ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଭୋଜଦାତାର ଆଶ୍ରୟରେ ରହି ପରଜୀବୀମାନେ ସାଧାରଣତଃ ତାହାର ଅନିଷ୍ଟ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ଉଭିଦ, ପ୍ଲାସ୍‌ଡ଼ିୟମ୍, ଉକୁଣୀ, ଜୋକ, କେତେକ କୃମି ପରି ପ୍ରାଣୀ ପରଜୀବୀ

କେତେକ ଭୋଜଦାତାର ଶରୀର ଭିତରେ ଅନ୍ତଃପରଜୀବୀ ଭାବେ ( ଉଦାହରଣ- ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍) ଓ କେତେକ ଶରୀର ବାହାରେ ବାହ୍ୟପରଜୀବୀ ଭାବେ ( ଉଦାହରଣ – ଉକୁଣୀ) ରହିଥା’ନ୍ତି ।

(iv) (Symbiotic Nutrition) :

• ବେଳେବେଳେ ଦୁଇଟି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ, ଅଥବା ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁଜୀବ ବା ଉଭିଦ ଓ ଅଣୁଜୀବ ଏକାଠି ବାସ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀତା କୁହାଯାଏ ।
• ଏଥୁରେ କେହି କାହାରି କ୍ଷତି କରନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ସେମାନଙ୍କ ଭିତରେ ପୋଷଣର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ।
• ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ ସହଜୀବୀଭାବେ ରହୁଥ‌ିବା ଇସ୍‌ରିଚିଆ କୋଲାଇ ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ନିଜ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ (B₁₂) (ସାୟନୋକୋବାଲାମିନ୍) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ । ତା’ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ଅନ୍ତନଳୀର ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର ପ୍ରତିପାଳନ କରିଥାଏ ।
• 

→ ଖାଦ୍ୟାଭାସକୁ ଆଧାର କରି ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ ଅଛନ୍ତି ।
(a) ଶାକାହାରୀ – ଉଭିଦ ବା ଉଭିଦଜାତ ପଦାର୍ଥ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ ।
(b) ମାଂସାହାରୀ – ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣିଜ ପଦାର୍ଥକୁ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ ।
(c) ସର୍ବାହାରୀ – ଖାଦ୍ୟରେ ବାଛବିଚାର ନ କରି ଯାହା ଖାଦ୍ୟୋପଯୋଗୀ ତାହା ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ । ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ

→ (Photosynthesis) :

• ସବୁଜ ଉଭିଦ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ଜୀବଜଗତର ସବୁ ଜୀବଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ ଖାଦ୍ୟ ଅଟେ ।
• ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ସବୁଜ ଉଭିଦ ସବୁଜକଣା ବା କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ ଆଲୋକ ଶକ୍ତିକୁ ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତିରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିବା ସହିତ ପରିବେଶରୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳକୁ ଉପଯୋଗ କରି ସରଳ ଶର୍କରା ତିଆରି କରିଥାଏ, ତାହା ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।

→ ଆଧାର ଓ ସଂସ୍ଥା:

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଏକ ଆଧାର ଓ ସଂସ୍ଥା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।
• ସବୁଜ ଉଦ୍ଭଦରେ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଆଧାର ସବୁଜ ପତ୍ର ଅଟେ । ସବୁଜ ପତ୍ରର ପୃଷ୍ଠରେ ଥ‌ିବା ଛୋଟ ଛୋଟ ରନ୍ଧ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ତୋମ୍ ବା ଷ୍ଟୋମାଟା କୁହାଯାଏ । ଏହି ସ୍ତୋମ୍ ଦେଇ ପରିବେଶ ଓ ପତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳୀୟବାଷ୍ପର ବିନିମୟ ଘଟେ । ସବୁଜପତ୍ରର ଅନ୍ତଃଗଠନ ସବୁଜ ରଙ୍ଗଯୁକ୍ତ ପାଲିସେଡ଼୍ ଓ ସ୍ପଞ୍ଜି ପାରେନ୍‌କାଇମା ଟିସୁଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ । ପତ୍ର ଭିତରେ ଥ‌ିବା ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ପାରେନ୍‌କାଇମା ଟିସୁର କୋଷ ଭିତରେ କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟ ନାମକ ଅଙ୍ଗିକା ରହିଥାଏ । କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟରେ ଥ‌ିବା ରସକୁ ବ୍ୟୋମା କୁହାଯାଏ ।
• ଥାଇଲାକଏଡ଼ ଦୀର୍ଘ ସରୁ ଚେପଟା ଥଳି ସଦୃଶ । ଥଳିର ଭିତର ସ୍ଥାନକୁ ମ୍ୟୁମେନ କୁହାଯାଏ । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଛୋଟ ଥାଇଲାକଏଡ଼ ଥାକ ଥାକ ହୋଇ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଏଭଳି ଥାକକୁ ଗ୍ରାନା କୁହାଯାଏ ।

→ ଆଧାର :
1. ସବୁଜ ପତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ସ୍ତୋମ
2. ସବୁଜ ରଙ୍ଗଯୁକ୍ତ ପାଲିସେଡ଼ ଓ ସ୍ପଞ୍ଜି ପାରେନ୍‌କାଇମା ।
3. କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟ

→ କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟ :

• ବ୍ୟୋମା (ରସ)ରେ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଥାଏ ।
• ଦ୍ୱସ୍ତରୀୟ ଥାଇଲାକଏଡ୍.
• ଭିତର ଙ୍ଗାନ ଲୁମେନ୍‌
• ଥାକକୁ ଗ୍ରାନା କହନ୍ତି ।

ଥାଇଲାକଏଡ଼ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଝିଲ୍ଲୀ ସ୍ତରରେ କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ପ୍ରୋଟିନ୍ ଓ ଲିପିଡ଼ର ବିଭିନ୍ନ ବୃହତ୍ ଅଣୁ ସଜେଇ ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଏହିଭଳି ଗଠନଯୁକ୍ତ ଥାଇଲାକଏଡ଼ ଓ କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟର ଷ୍ଟ୍ରୋମା ରସ ‘ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ସଂସ୍ଥା’ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି ।

→ ପ୍ରକ୍ରିୟା :

• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଜାଣିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇଛି ।
• ପ୍ରଥମ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ 1905 ମସିହାରେ ଫ୍ରେଡ଼ରିକ୍ ବ୍ଲାକ୍‌ମ୍ୟାନ୍ (Frederick Blackman) ଜଣାଇଥିଲେ ।
• ଗୋଟିଏ ସହ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦୃଶ୍ୟମାନ ଆଲୋକ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଏହାକୁ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟଟି ଆଲୋକ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିନଥାଏ । ଏହାକୁ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।

• ଆସୁଥ‌ିବା ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍‌ଦ୍ୱାରା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବିଜାରିତ ହୁଏ ଓ ସରଳ ଶର୍କରା ସଂଶ୍ଳେଷିତ ହେବା ସହିତ ଅମ୍ଳଜାନ ନିର୍ଗତ ହେବା ଦର୍ଶାଯାଇଥିଲା । ଏହା 1931 ମସିହରେ ଫନ୍‌ ନିଲ୍‌ଙ୍କଦ୍ବାରା ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଇଥିଲା । ରବର୍ଟ ହିଲ୍ 1937 ମସିହାରେ ଉନ୍ନତମାନର ପରୀକ୍ଷଣ ମାଧ୍ୟମରେ ପରିକଳ୍ପନାଟିକୁ ପ୍ରମାଣିତ କରିଥିଲେ । କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟ କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋକ ଶକ୍ତିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଗ୍ଲୁକୋଜ ସଂଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ । ଏହା ପାଇଁ 6 ଟି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ (CO₂) ଓ 12 ଟି ଜଳ (H₂O) ଅଣୁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

→ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା

• ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦୃଶ୍ୟମାନ ଆଲୋକ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ସଂଗଠିତ ହୁଏ ।
• ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଝିଲ୍ଲୀରେ ସଜ୍ଜିତ କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ସମଷ୍ଟି ଆଲୋକ ଶକ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।
• ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କ୍ଲୋରୋଫିଲକୁ ଶକ୍ତି ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍‌କୁ ଆଲୋକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କେନ୍ଦ୍ର ବା Photosystem I କୁ P700 କୁହାଯାଏ ।
• କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍‌ରୁ ଅଧ‌ିକ ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ ଅସ୍ଥିର ଇଲେକଟ୍ରନ୍ ବାହାରି ଆସେ ।
• ଇଲେକ୍ସନ୍ ବିଭିନ୍ନ ବାହକ ଅଣୁ ମାଧ୍ୟମରେ ଗତିକରି ଏକ ଗ୍ରାହକ ଅଣୁ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚେ ।
• ଶେଷ ଗ୍ରାହକ ଅଣୁକୁ ସହକାରକ କୁହାଯାଏ ।
• ନିକୋଟିନାମାଇଡ୍ ଏଡ଼େନାଇନନ୍ ଡାଇନ୍ୟୁକ୍ଲିଟାଇଡ଼ ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ବା NADP⁺ ଇଲେକଟ୍ରନ୍ ଗ୍ରହଣ କରି ବିଜାରିତ NADPH ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
  ଦ୍ୱିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଇଲେକ୍ସନ୍ ଶୂନ୍ୟତାକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଆଲୋକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କେନ୍ଦ୍ର P680 ବା Photosystem II କେନ୍ଦ୍ରରୁ ଇଲେକଟ୍ରନ୍ ଆସିଥାଏ ।
• ଏହାଦ୍ଵାରା ଥାଇଲାକଏଡ ପରିବେଶରେ ଜଳ ଅଣୁର ଆଲୋକ ବିଶ୍ଳେଷଣ ହୁଏ । ଫଳରେ e^–, H⁺, Q, ନିର୍ଗତ ହୁଏ ।
• ଥାଇଲାକଏଡ ମଧ୍ଯସ୍ଥିତ ଲ୍ୟୁମେନରେ ପ୍ରୋଟନ ଜମା ହୁଏ ।
• ଏହାଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟ ଅବକ୍ରମ ବଳକୁ ଉପଯୋଗ କରି ADP ଅଧ‌ିକ ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ ATP ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• NADPH ଓ ATP ଉଭୟ ମିଶି ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଶକ୍ତି ଗଠନ କରନ୍ତି ।

→ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା

• ଆଲୋକ ଉପରେ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ନିର୍ଭର କରିନଥାଏ ।
• ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସ୍ତୋମ୍ ଦେଇ ଷ୍ଟୋମାରସରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୁଏ ।
• ବ୍ୟୋମା ରସରେ 5-କାର୍ବନ ଯୁକ୍ତ ଏକ ଗ୍ରାହକ ଅଣୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହାର କରି ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ବିବନ୍ଧିତ କରାଏ । ଜୈବିକ କ୍ରିୟା ଦ୍ବାରା 3-କାର୍ବନ ଯୁକ୍ତ ଶର୍କରା ତିଆରି ହୁଏ ।
• ଗ୍ରାହନ ଅଣୁକୁ ରାଇବୋଲୋଜ୍ ବିସ୍‌ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ବା RUBP ଓ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍କୁ ରାଇବୋଲୋଜ୍ ବିସ୍‌ଫସଫେଟ୍ ରୁବିସ୍କୋ କୁହାଯାଏ ।
• ରୁବିସ୍କୋର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ।

• ଏହି ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ମେଲଭିନ୍ କେଲଭିନ୍‌ଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ କେଲଭିନ୍‌ ଚକ୍ର କୁହାଯାଏ ।
• ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଗ୍ରାହକ ଅଣୁ ସହ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ବିବନ୍ଧନ ହୁଏ ।
• ଦ୍ଵିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଗ୍ଲୁକୋଜର ସଂଶ୍ଳେଷଣ ହୁଏ ।
• ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଗ୍ରାହକ ଅଣୁର ପୁନରୁତ୍ପାଦନ ହୁଏ ।

→ (Digestive System of Man)

• ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟ ସମୂହ ସିଧାସଳଖ ଖାଦ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ଶେଷରେ ରକ୍ତରେ ମିଶି ଥାଏ । ଏହାକୁ ହଜମ (ପରିପାକ) ବା ଜୀର୍ଣ୍ଣ ହେବା କହିଥାଉ । ଅଦରକାରୀ ଅଂଶ ମଳ ରୂପେ ଶରୀରରୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ । ଆମର ପାକତନ୍ତ୍ର ପାକନଳୀ ଓ ପାକଗ୍ରନ୍ଥିକୁ ନେଇ ଗଠିତ ।

→ (Alimentary Canal)

• ପାକନଳୀ ପାଟିରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ମଳଦ୍ଵାରରେ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ ।
• ପାକନଳୀର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଏହାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରେ ଭାଗ ଗ୍ରସନୀ, ନିଗଳ ବା ଗ୍ରାସନଳୀ, ପାକସ୍ଥଳୀ, କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର, ବୃହଦନ୍ତ୍ର, ମଳାଶୟ ଓ ମଳଦ୍ଵାର ।

ପାକନଳୀ ଦେଖିବାକୁ ଗୋଟିଏ ଲମ୍ବ ଟ୍ୟୁବ୍ ପରି । ଏହାର କାନ୍ଥ ବର୍ତ୍ତୁଳ ବା ଚକ୍ରାକୃତି ପେଶୀ ଓ ଲମ୍ବ ଭାବରେ ବିସ୍ତୃତ ବା ଅନୁଦୈର୍ଘ୍ୟ ପେଶୀଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ଶିଳନ ଫଳରେ କୁହାଯାଏ ।

(i) ପାଟି (Mouth) :

• ଏହା ଚଳନଶୀଳ ଓଠଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ।
• ଏହା ଖାଦ୍ୟର ଅନ୍ତର୍ଗହଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।
• ଏହା ମୁଖଗହ୍ଵରକୁ ଖୋଲି ରହିଛି ।

(ii) ମୁଖଗହ୍ଵର (Buccal Cavity) :

• ପାଟି ଭିତରକୁ ରହିଥାଏ ମୁଖଗହ୍ଵର ।
• ମୁଖଗହ୍ଵରର ଦୁଇ ପଟେ ଗାଲ; ଉପରେ ତାଳୁ ଓ
• ତଳେ ଜିଭ ରହିଥାଏ ।

(a) ଦାନ୍ତ (Tooth):

• ଉଠେ ଓ ଛଅ ବର୍ଷ ବେଳକୁ ଉକ୍ତ ଦାନ୍ତ ଝଡ଼ିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରେ । ଏହି ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ ଉଠେ । ବୟସ୍କ ଲୋକର ତଳ ଓ ଉପର ମାଢ଼ିରେ 32ଟି (16ଟି ଲେଖାଏଁ) ଦାନ୍ତ ଥାଏ । ପ୍ରତି ମାଢ଼ିରେ 4ଟି କର୍ଜନ ଦାନ୍ତ, 2 ଟି ଛେଦକ ବା ଶ୍ଵାନଦାନ୍ତ Canine), 4 ଟି ଚର୍ବଣ ଦାନ୍ତ ଓ ଟି ପେଷଣ ଦାନ୍ତ ରହିଅଛି।
• ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଆମର ଦାନ୍ତ 4 ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ ।

(b) && (Tongue) :

• ମୁଖଗହ୍ଵରର ଉପରେ ତାଳୁ ଓ ତଳେ ମୋଟା, ମାଂସଳ ଜିଭ ରହିଥାଏ । ଏଥ‌ିରେ ତିନି ପ୍ରକାର ସ୍ବାଦମୁକୂଳ ରହିଥାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟ :

• ଚର୍ବଣବେଳେ ଏହା ଖାଦ୍ୟକୁ ଦାନ୍ତ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇଥାଏ ।
• ଏହା ଖାଦ୍ୟକୁ ଲାଳ ସହିତ ମିଶାଇଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟକୁ ଗିଳିବାରେ ସହାୟତା କରିଥାଏ ।
• ଏହା ମିଠା, ଖଟା, ପିତା ଓ ଲୁଣିଆ ଆଦି ସ୍ଵାଦ ବାରିଥାଏ ।
• ଏହା କଥା କହିବାରେ ସହାୟତା କରିଥାଏ ।

(iii) (Pharynx and Oesophagus) :

• ନାସାପଥ ଓ ମୁଖଗହ୍ଵର ମିଶି ଗ୍ରସନୀ ତିଆରି ହୋଇଛି । ଏହା ଉଭୟ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଶ୍ୱାସ ବାୟୁ ଯିବାପାଇଁ ଏକ ସାଧାରଣ ପଥ ।
• ଏହାର ଶେଷମୁଣ୍ଡରେ ଦୁଇଟି ଦ୍ଵାର ରହିଛି । ଗୋଟିଏ ଦ୍ଵାର ଖୋଲିଛି ଶ୍ଵାସନଳୀ ଭିତରକୁ, ଅନ୍ୟଟି ଖୋଲିଛି ଖାଦ୍ୟନଳୀ ମଧ୍ୟକୁ ।
• ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେଟ୍ ଓ ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାରକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ କୁହାଯାଏ । ଶ୍ଵାସନଳୀର ଦ୍ଵାରରେ ଏକ ତରୁଣାସ୍ଥିର ପ୍ଲେଟ ରହିଛି । ଏହି ପ୍ଲେଟ୍‌କୁ ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା ବା ଏପିକ୍ଲଟିସ୍ କୁହାଯାଏ ।
• ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ ।
• ଗ୍ରାସନଳୀ ବେକ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ତଳ ଆଡ଼କୁ ଗତି କରିଛି ଏବଂ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାକୁ ଭେଦ କରି ପାକସ୍ଥଳୀକୁ ଖୋଲିଛି ।
• କାର୍ଯ୍ୟ : ଏହା ମଧ୍ୟଦେଇ ପେରିଷ୍ଟାଲ୍‌ସିସ୍‌ରା ଖାଦ୍ୟ ଆପେ ଆପେ ପାକସ୍ଥଳୀ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ । ଏଠାରେ ଖାଦ୍ୟର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ।

(iv) (Stomach) :

• ଏହା ମୋଟା, ମାଂସଳ ଓ ‘J’ ଆକୃତିର ଏକ ଥଳୀ ଅଟେ ଏବଂ ଏହା ଉଦର ଗହ୍ଵରର ଉପର ଅଂଶର ବାମପଟେ ରହିଥାଏ ।
• ଏହାର ଉପର ଅଂଶ ଚଉଡ଼ା ଓ ତଳ ଅଂଶ କମ୍ ଓସାରିଆ ।
• ଏହାର ଉପର ଅଂଶ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ନିକଟରେ ଥ‌ିବାରୁ ସେହି ଅଂଶକୁ କାର୍ଡିଆକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍ ଓ ତଳ ଅଂଶକୁ ପାଇଲୋରିକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହାର ମାଂସଳ କାନ୍ଥ ଖାଦ୍ୟକୁ ପାଚକରସ ସହିତ ମିଶିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ଅର୍ଦ୍ଧଜୀର୍ଣ୍ଣ ଖାଦ୍ୟ ଅଳ୍ପ ଅଳ୍ପ ପରିମାଣରେ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ।

(v) (Small Intestine) :

• ଏହା ପ୍ରାୟ 6 ମିଟର ଦୀର୍ଘ, ସରୁ ଓ କୁଣ୍ଡଳାକାର ନଳୀ ଅଟେ ।
• ଏହାର ପ୍ରଥମ ଅଂଶକୁ ଗ୍ରହଣୀ, ମଧ୍ୟବର୍ତୀ ଅଂଶକୁ ଯେଯୁନମ୍ ଓ ଶେଷ ଅଂଶକୁ ଇଲିୟମ୍ କୁହାଯାଏ ।
• କାର୍ଯ୍ୟ : ଏଠାରେ ପରିପାକ କ୍ରିୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ପରିପାକ ହୋଇଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ଅବଶୋଷଣ ବା ଆତ୍ମୀକରଣ ଘଟିଥାଏ ।

(vi) (Large Intestine) :

• ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତଠାରୁ ଛୋଟ ଓ ପ୍ରଶସ୍ତ ଅଟେ ।
• ଏହା ସିକମ୍, କୋଲନ୍ ଓ ମଳାଶୟ ରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
• କାର୍ଯ୍ୟ : ଏଠାରେ ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଖାଦ୍ୟ ମଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।

(vii)

• ଏହା ବୃହଦନ୍ତ୍ରର ଶେଷ ଆଡ଼କୁ ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ଏହାର ଶେଷ ଭାଗରେ ଥ‌ିବା ଛିଦ୍ରକୁ ମଳଦ୍ଵାର କୁହାଯାଏ ।
• କାର୍ଯ୍ୟ : ମଳାଶୟରେ ମଳ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ଗଚ୍ଛିତ ରହେ ଏବଂ ମଳଦ୍ଵାର ଦେଇ ନିଷ୍କାସିତ ହୁଏ ।

→ ପାକଗ୍ରନ୍ଥି (Digestive Glands) :

• ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳୀକୃତ କରିବା ପାଇଁ ପାକନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପାକଗ୍ରନ୍ଥି ଅଛି । ଯଥା –

(i) (Salivary Glands) :

• ମନୁଷ୍ୟର 3 ଯୋଡ଼ା ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି ଏବଂ ଏହାର ବାହିକା (ducts)ଗୁଡ଼ିକ ମୁଖଗହ୍ଵର ମଧ୍ୟକୁ ଖୋଲି ରହିଥାଏ ।
• ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ କ୍ଷରିତ ଲାଳ ଖାଦ୍ୟକୁ ପିଚ୍ଛିଳ ଓ ମଣ୍ଡପରି କରିଦିଏ ।
• ଲାଳରେ ଥିବା ପାଚକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍‌କୁ ଟାୟାଲିନ୍ (Ptyalin) ବା ସାଲାଇଭାରି ଆମାଇଲେଜ୍ କୁହାଯାଏ ।

(ii) ଜଠର ଗ୍ରନ୍ଥି (Gastric Glands) :

• ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ କ୍ଷରିତ ହେଉଥ‌ିବା ରସକୁ ପାଚକ ରସ କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ଲବଣାମ୍ଳ (HCl) ସହିତ ପେପସିନ୍ ଓ ଲାଇପେଜ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ରହିଛି ।
• ଏଗୁଡ଼ିକ ପାଚକ ରସ (Gastric juice) ଓ ଲବଣାମ୍ଳ (HCI) କ୍ଷରଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(iii) (Liver) :

• ଏହା ଶରୀରର ବୃହତ୍ତମ ଗ୍ରନ୍ଥି ଏବଂ ଏହା ଉଦର ଗହ୍ଵରର ଉପରିଭାଗର ଡାହାଣପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ବର୍ଣ୍ଣ ଲୋହିତ ବାଦାମୀ ।
• ଏହା ପିତ୍ତ ରସ କ୍ଷରଣ କରେ ।

(iv) ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ (Pancreas) :

• ଏହା ଏକ ମିଶ୍ରିତ ଗ୍ରନ୍ଥି ।
• ଏହା ମଧ୍ଯ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ବାହାରେ ରହିଛି । ଏଥୁରୁ ଉଭୟ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଓ ହରମୋନ୍ କ୍ଷରିତ ହୁଏ । ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ ରସରେ ଆମାଇଲେଜ, ଲାଇପେଜ୍ ଏବଂ ପ୍ରୋଟିଏଜ୍ ପରି ଖାଦ୍ୟ ହଜମକାରୀ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ରହିଛନ୍ତି ।

→ ଆନ୍ତ୍ରିକ ଗ୍ରନ୍ଥି (Intestinal gland) :

• କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ଆନ୍ତ୍ରିକ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକରୁ ଆର୍ଥିକ ରସ କ୍ଷରିତ ହୁଏ । ଏହି ରସରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ହଜମକ୍ରିୟା ଶେଷ କରନ୍ତି ।

→ ପାଚନ କ୍ରିୟା (Digestion) :

• ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟରେ ଶ୍ଵେତସାର, ସ୍ନେହସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ଭିଟାମିନ୍, ଧାତବ ଲବଣ ଓ ଜଳ ରହିଥାଏ । ଖାଦ୍ୟ ହଜମର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁନିକ
• ହେଲା : ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ, ପାକକ୍ରିୟା, ଅବଶୋଷଣ, ଆତ୍ମୀକରଣ ଓ ମଳତ୍ୟାଗ ।

(A) ମୁଖଗହ୍ଵର (Buccal Cavity) :

• ଏଠାରେ ଖାଦ୍ୟ ଚର୍ବିତ ଓ ପେଷିତ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଟାୟାଲିନ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ହାର ବୃଦ୍ଧି କରେ ।
• ଖାଦ୍ୟରେ ଲାଳ ମିଶିବାଦ୍ୱାରା ଟାୟାଲିନ୍ ପ୍ରାୟ 30-40 ଭାଗ ମଣ୍ଡଦ (Starch)କୁ ମାଲ୍‌ଟୋଜ୍ (Maltose)ରେ ପରିଣତ କରେ ।

(B) (Stomach) :
ଭାଙ୍ଗି ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମଖଣ୍ଡରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ନିସୃତ ପାଚକ ରସ ଖାଦ୍ୟ ସହିତ ମିଶି ଏହାକୁ ଏକ ପ୍ରକାର ତରଳ ମଣ୍ଡ ବା ଚାଇମରେ ପରିଣତ କରେ । ଲବଣାମ୍ଳ (HCl) ପାକମଣ୍ଡକୁ ଅମ୍ଳାତ୍ମକ କରିବା ସହିତ ଜୀବାଣୁ ନାଶ କରେ । ପାଚକରସରେ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଥାଏ – ପେପ୍‌ସିନ୍ ଓ ଲାଇପେଜ୍ । ପେପ୍‌ସିନ୍ ଲବଣାମ୍ଳ ମାଧ୍ୟମରେ ସକ୍ରିୟ ହୁଏ ଓ ପ୍ରୋଟିନ୍ ଖାଦ୍ୟକୁ ପ୍ରୋଟିଓଜେସ୍ ଓ ପେପ୍‌ନ୍‌ରେ ପରିଣତ କରେ ।

(C) ଗ୍ରହଣୀ :
କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଗ୍ରହଣୀଠାରେ ଯକୃତରୁ କ୍ଷରିତ ପିତ୍ତ ଓ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟରୁ କ୍ଷରିତ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ ରସ ଖାଦ୍ୟରେ ଆସି ମିଶେ । ପିତ୍ତରେ ଥ‌ିବା ପିତ୍ତ ଲବଣ ଖାଦ୍ୟର ଅମ୍ଳତ୍ଵ ଦୂର କରେ ଓ ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର ଅବଦ୍ରବୀକରଣ ବା ଇମଲ୍ଟିଫିକେସନ୍ (Emulsification) କରାଇଥାଏ ।

(D) ଜେଜୁନମ୍ ଓ ଇଲିୟମ୍ :
ଏହି ସ୍ଥାନରେ ସମସ୍ତ ଖାଦ୍ୟର ହଜମ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ । ଜେଜୁନମ୍ ଓ ଇଲିୟମ୍‌ରୁ କ୍ଷରିତ ଆର୍ଥିକ ରସରେ ରହିଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଏନଜାଇମ୍ ହଜମ ହୋଇନଥୁବା ଅବଶିଷ୍ଟ ଖାଦ୍ୟକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ହଜମ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଠାରେ ହେଉଥ‌ିବା ହଜମ ପ୍ରକ୍ରିୟାଟି :

(E) ବୃହଦନ୍ତ୍ର :
ଖାଦ୍ୟ ବୃହଦନ୍ତ୍ରଠାରେ ପହଞ୍ଚିଲା ବେଳକୁ ଏହା ହଜମ ହୋଇ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।

(v) (Absorption) :
ସମସ୍ତ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ, ଭିଟାମିନ୍, ଧାତବ ଲବଣ ଓ ଜଳ ଇତ୍ୟାଦି ଆହାରନଳୀର କାନ୍ଥ ବାଟ ଦେଇ ରକ୍ତ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଅବଶୋଷଣ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଅବଶୋଷଣ ଓ ସକ୍ରିୟ ଅବଶୋଷଣଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ ।

(vi) (Assimilation) :

• ଅବଶୋଷଣ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ରକ୍ତଦ୍ୱାରା ବାହିତ ହୋଇ ଯକୃତରେ ପହଞ୍ଚେ । ଯକୃତରୁ ଏହା ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ଏବଂ ଶକ୍ତିମୋଚନ ଓ ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ । ଖାଦ୍ୟର ଏହି ବିନିଯୋଗ
• ଅଧିକାଂଶ ଏମିନୋ ଅମ୍ଳ ପୁଷ୍ଟିସାର ସଂଶ୍ଳେଷଣରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ଯାହାକି ଶରୀର ବୃଦ୍ଧି ଓ ଟିସୁର ପୁନଃନିର୍ମାଣରେ ସହାୟକ ହୁଏ । ବଳକା ଏମିନୋ ଅମ୍ଳ ଯକୃତରେ ୟୁରିଆରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

(vii) (Egestion) :
ଏକକାଳୀନ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଘଟଣାବଳୀଦ୍ଵାରା ମଳ ନିଷ୍କାସନ ହୋଇଥାଏ ।

• ମଳଦ୍ଵାର ଚାରିପଟେ ରହିଥ‌ିବା ସଂକୋଚନ ପେଶୀର ଶିଥୁଳନ,
• ମଳାଶୟ ପେଶୀର ସଂକୋଚନ,
• ଉଦରପେଶୀ ଓ ମଧ୍ଯଚ୍ଛଦାର ସଂକୋଚନ ସହିତ ସାମୟିକ ଶ୍ଵାସ ବିରାମ ।

ମାଂସ ହଜମ କରୁଥିବା ଏନଜାଇମ୍ ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀକୁ ହଜମ କରିପାରେ ନାହିଁ କାରଣ :

• ପୁଷ୍ଟିସାର ହଜମ କରୁଥିବା ପ୍ରୋଟିଏଜ୍ ଜାତୀୟ ଏନଜାଇମ୍ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଅବସ୍ଥାରେ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ । ପାକସ୍ଥଳୀର ଅମ୍ଳୀୟ ପରିବେଶରେ ଏହା ସକ୍ରିୟ ହୁଏ ଓ ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟ ପହଞ୍ଚିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ କ୍ଷରଣ
• ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଅନେକ ଶ୍ଳେଷ୍ମକ ବା ମ୍ୟୁକସ୍ ଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି । ସେଥୁରୁ କ୍ଷରିତ ମ୍ୟୁକସ୍ ଅମ୍ଳୀୟ ପରିବେଶ ତଥା ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ପ୍ରଭାବରୁ ପାକସ୍ଥଳୀକୁ ରକ୍ଷାକରେ ।
• ପାକସ୍ଥଳୀର କୋଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ନିବିଡ଼ ବନ୍ଧନ ଯୋଗୁଁ ସହଜରେ ପେପ୍‌ସିନ୍ ପାକସ୍ଥଳୀ କାନ୍ଥ ଭିତରକୁ ଟିସୁ କ୍ଷୟ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
• ଏଥ୍ ସହିତ ପାକସ୍ଥଳୀର କୋଷ ପ୍ରତି ଦୁଇ ବା ତିନିଦିନ ବ୍ୟବଧାନରେ ନୂଆ କୋଷଦ୍ଵାରା ପୁନଃସ୍ଥାପିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏଥ୍ ଯୋଗୁଁ ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀ ପେପ୍‌ସିନ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ଵାରା ହଜମ ହୁଏନାହିଁ ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Poem 1(b) सूरदास के पद Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Poem 1(b) सूरदास के पद

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) कृष्ण यशोदा से क्या शिकायत करते है और क्यों?
(କୃଷ୍ଣ ଯଶୋଦା ସେ କ୍ୟା ଶିକାୟତ୍ କରନେ ହୈ ଔର୍ କେଁ ?)
उत्तर:
कृष्ण यशोदा से यह शिकायत करते हैं कि- माँ! मुझे बलराम भैया चिढ़ाते हैं। वे कहते हैं कि मैं खरीद कर लाया गया हुँ। जसुमति ने तुम्हें जन्म नहीं दिया है। इसलिए मैं उनके साथ खेलने नहीं जाता।

(ख) बलराम कृष्ण से क्या पूछते हैं?
(ବଳରାମ କୃଷ୍ଣ ସେ କ୍ୟା ପୁଛତେ ହୈ ?)
उत्तर:
बलराम कृष्ण से पूछते हैं कि – कौन तेरे माता पिता हैं? नंद गोरे हैं और यशोदा गोरी हैं, क्यों काला है?

(ग) यशोदा किसकी कसम खाती हैं और क्या कहती हैं?
(ଯଶୋଦା କିସ୍‌ କସମ୍ ଖାତୀ ହୈ ଔର୍ କ୍ୟା କହତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
यशोदा गोधन की कसम खाती हैं और कहती हैं कि ‘मैं तेरी माता हूँ और तू मेरा पुत्र है। यह बलराम चुगलखोर है और जन्म से शरारती है।

(घ) चुटकी देकर ग्वाल-बालक क्यों नाचते हैं?
(ଚୁଟକୀ ଦେକର୍ ଗ୍ୱାଲା-ବାଳକ ଜ୍ୟୋ ନା ହେଁ ?)
उत्तर:
कृष्ण को बलराम के कहने पर कि नंद गोरे हैं, यशोदा गोरी हैं मगर तू काला क्यों है? तुझे माता यशोदा ने खरीद कर लाया है। यही सब बातें सुनकर कृष्ण को चिढ़ाने के लिए ग्वाल बालक चुटकी बजाकर नाचते हैं।

2. निम्नलिखित पदों के अर्थ दो-तीन वाक्यों में स्पष्ट कीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ପଦୌ କେ ଅର୍ଥ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ: )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପଦଗୁଡ଼ିକରେ ଅର୍ଥ ଦୁଇ-ତିନି ବାକ୍ୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ କର: )

(क) पुनि-पुनि कहत कौन है माता, कौन है तुमरो तात।
(ପୁନି-ପୁନି କହତ କୌନ୍ ହୈ ମାତା, କୌନ୍ ହୈ ତୁମରେ ତାତ ।)
उत्तर:
कृष्ण की बाललीला का वर्णन करते हुए कवि ने उसका सुंदर वर्णन किया है। कृष्ण बलराम चिढ़ाने के लिए बारबार कहते हैं कि तुम्हारी माता कौन हैं और पिता कौन हैं? तुम बाबानंद और माता यशोदा के पुत्र नहीं हो। तुम्हें माता यशोदा ने खरीद कर लाया है।

(ख) सूर स्याम मोहि गोधन की सौं हौं माता तू पूत।
(ସୂର୍ ଶ୍ୟାମ ମୋହି ଗୋଧନ କୀ ସୌ ହେଁ ମାତା ତୂ ପୂତ ।)
उत्तर:
जब बालक कृष्ण के मुख पर यशोदा गुस्सा देखती है और कृष्ण के मुख से गुस्सैली वाणी सुनती हैं तो वह प्रसन्न हो जाती हैं। फिर कृष्ण से कहती हैं कि बलराम चुगलखोर है और शरारती है। वह गोधन की कसम खाकर कहती हैं कि कृष्ण ही उनका पुत्र है और वह कृष्ण की माता है।

(ग) तनक – तनक चरननि सौं, नाचत, मनहिं मनहिं रिझावत।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପଦଗୁଡ଼ିକରେ ଅର୍ଥ ଦୁଇ-ତିନି ବାକ୍ୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ କର: )
उत्तर:
इस पंक्ति में कवि ने कहा है कि कृष्ण अपने आप कुछ गा रहे हैं। वे गाते-गाते अपने नन्हे चरणों से नाचते हैं और मन-ही-मन खुश हो रहे हैं।

(घ) कबहुँ चितै प्रतिबिम्ब खंभ में, लौनी – लिए खबावत।
(କବହୁ ଚିତୈ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଖମ୍ବ ମେଁ, ଲୌନୀ-ଲିଏ ଖବାୱତ୍।)
उत्तर:
बालक कृष्ण घर के भीतर जाकर थोड़ा मक्खन हाथ में लेकर खाते हैं और कुछ मक्खन अपने मुँह पर भी लगा देते हैं। कभी खम्भे में अपना प्रतिबिंब देखकर उसे भी कुछ मक्खन खिलाते हैं।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍- ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ । (ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) बाललीला (पद) के रचयिता कौन हैं?
(ବାଳଲୀଳା (ପଦ) କେ ରଚୟିତା କୌନ୍ ହୈ ।)
उत्तर:
बाललीला (पद) के रचयिता सूरदास हैं।

(ख) कौन कहते हैं कि तुझे मोलकर लाया गया है?
(କୌନ୍ କହତେ ହୈ କି ତୁଝେ ମୋଲ କର ଲାୟା ଗୟା ହୈ?)
उत्तर:
बलराम कहते हैं कि तुम्हें मोल कर लाया गया है।

(ग) बलराम पुनः पुनः क्या कहते हैं?
(ବଳରାମ ପୁନଃ ପୁନଃ କ୍ୟା କହତେ ହୈ ?)
उत्तर:
बलराम पुनः पुनः कहते हैं कि कौन तुम्हारी माता हैं और कौन तुम्हारे पिता हैं।

(घ) ग्वाल बालक किस तरह हँसते हैं?
(ସ୍ଵାଲେ ବାଳକ କିସ୍ ତରହ ହଁସତେ ହେଁ ?)
उत्तर:
ग्वाल बालक चुटकी बजाकर नाचते हैं और हँसते हैं।

(ङ) माँ यशोदा ने किसे मारना सिखा है?
(ମାଁ ଯଶୋଦା ନେ କିସେ ମାର୍‌ନା ସିଖା ହୈ ?)
उत्तर:
माँ यशोदा ने कान्हा को मारना सीखा है।

(च) कौन दाऊ पर नहीं खीझती है?
(କୌନ୍ ଦାଊ ପର ନହୀ ଶୀଝାତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
माता यशोदा दाऊ पर नहीं खीझती हैं।

(छ) स्याम शरीर का अर्थ क्या है?
(ଶ୍ୟାମ୍ ଶରୀର କା ଅର୍ଥ କ୍ୟା ହୈ ?)
उत्तर:
स्याम शरीर का अर्थ है ‘काला शरीर’ या श्याम मरंग का शरीर।

(ज) ‘जनमत ही को धूत’ का अर्थ क्या है?
(‘ଜନମତ୍‌ ହୀ କୋ ଧୂତ୍’ କା ଅର୍ଥ କ୍ୟା ହୈ ?)
उत्तर:
‘जनमत ही को धूत’ का अर्थ है जन्म से शरारती।

(झ) माँ यशोदा किसकी सौगंध खाती हैं?
(ମାଁ ଯଶୋଦା କିସ୍‌ ସୌଗନ୍ଧା ଖାତି ହେଁ ?)
उत्तर:
माँ याशोदा गोधन की सौगंध खाती हैं।

(अ) कृष्ण किसे माखन खिलाते हैं?
(ମାଁ ଯଶୋଦା କିସ୍‌ ସୌଗନ୍ଧା ଖାତି ହେଁ ?)
उत्तर:
कृष्ण खंभे में अपने प्रतिबिंब को देखकर उसे माखन खिलाते हैं।

(ट) यशोमति क्या देखकर हर्षित हो जाती हैं?
(ଯଶୋମତି କ୍ୟା ଦେଖ୍କର୍ ହର୍ଷିତ୍ ହୋ ଜାତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
यशोमती कृष्ण की बाललीला को देखकर हर्षित हो जाती हैं।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों के तत्सम रूप लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ତତ୍‌ସମ ରୂପ ଲେଖ)
मोल, सौं, पूत, तनक, धूत, बाँह, मैया, खिझायो, गैयनि, कजरी
उत्तर:
मोल – मूल्य
पूत – पुत्र
धूत – दुष्ट
मैया – माता
गैयनि – गौ
सौं – शपथ
तनक – क्षुद्र
बाँह – हस्त
खिझायो – उपहास
कजरी – श्याम

प्रश्न  2.
निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ସମାନାର୍ଥୀ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)
नित, चरन, कर, बाँह, रिस, तात, जात, बदन, स्याम, धूत, सौं, पूत, शरीर, खीझें, चबाई
उत्तर:
नित – हमेशा/सदैव
चरन – पैर / पाँव
कर – हाथ
बाँह – हाथ
रिस – गुस्सा
तात – पिता
जात – जन्म
बदन – मुँह / चेहरा
स्याम – काला
धूत – धूर्त / शरारती / दुष्ट
सौं – सौगंध/शपथ/कसम
पूत – पुत्र/तनय/बेटा
शरीर – काया/देह
खीझे – गुस्सा
चबाई – चुगलखोर/निंदक

Very Short & Objective type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न  1.
भक्तिकाल के सर्वश्रेष्ठ कृष्ण-भक्त कवि किसे माना जाता है?
उत्तर:
भक्तिकाल के सर्बश्रेष्ठ कृष्ण-भक्त कवि सूरदास को माना जाता है।

प्रश्न  2.
सूरदास की प्रमुख प्रामाणिक रचन क्या है?
उत्तर:
सूरदास के प्रमुख प्रामाणिक रचना ‘सूरसागर’ अमूल्य निधि है।

प्रश्न  3.
सूरदास के गुरु कौन थे?
उत्तर:
सूरदास के गुरु बल्लभायार्य थे।

प्रश्न 4.
यशोमति क्या देखकर हर्षित हो जाति है?
उत्तर:
यशोमति कृष्ण की बाललीला को देखकर हर्षित हो जाती है ।

प्रश्न  5.
‘जनमत ही को धूत’ का अर्थ क्या है?
उत्तर:
‘जनमत ही को धूत’ का अर्थ है जन्म से शरारती।

प्रश्न  6.
श्रीकृष्ण अपने छोटे-छोटे पैरों से क्या करते हैं?
उत्तर:
श्रीकृष्ण अपने छोटे-छोटे पैरों से नाचते हैं।

प्रश्न  7.
श्रीकृष्ण बाँहें उठाकर क्या करते हैं?
उत्तर:
श्रीकृष्ण बाँहें उठाकर कजरी और धौली गायों को बुलाते हैं।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द/एक पद में दीजिए।

प्रश्न  1.
कौन कान्हा को बहुत खिझाता है?
उत्तर:
दाऊ

प्रश्न  2.
दाऊ के खिझाने से कान्हा के नाराज होने पर माँ क्या कहकर समझाती है?
उत्तर:
मैं माता तू पुत्र

प्रश्न  3.
कान्हा क्यों खेलने नहीं जाते?
उत्तर:
रिस के मारे

प्रश्न  4.
दाऊ किसको खिझाते हैं?
उत्तर:
कृष्ण को

प्रश्न  5.
यशोदा कृष्ण मुँह से क्या सुनकर खुश हो जाती हैं?
उत्तर:
शिकायत

प्रश्न  6.
ग्वाले किस तरह हँसते हैं?
उत्तर:
चुटकी बजाकर

प्रश्न  7.
यशोमती क्या देखकर हर्षित हो जाती हैं?
उत्तर:
कृष्ण की बाललीला

प्रश्न  8.
माता यशोदा किसकी सौगंध खाती हैं?
उत्तर:
गोधन को

प्रश्न  9.
जो चुटकी बजाकर नाचते हैं, वे कौन हैं?
उत्तर:
ग्वाले

प्रश्न 10.
कौन जन्म से धूर्त हैं?
उत्तर:
बलभद्र

प्रश्न  11.
‘लौनी’ शब्द का अर्थ क्या है?
उत्तर:
मक्खन

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
…………………. दाऊ पर नहीं खीझती है।
उत्तर:
यशोदा

प्रश्न 2.
बालकृष्ण के हाथ में ………………… है।
उत्तर:
मक्खन

प्रश्न 3.
कृष्ण खंभे में ……………….. देखते हैं।
उत्तर:
प्रतिविम्ब

प्रश्न 4.
बाल कृष्ण ………………. हाथ उठाकर बुलाते हैं
उत्तर:
गायों को

प्रश्न 5.
………………. अपने आँगन में नाचते-गाते हैं।
उत्तर:
कृष्ण

प्रश्न 6.
कृष्ण ……………… माखन खिलाते हैं।
उत्तर:
प्रतिबिंब को

प्रश्न 7.
मैया मोहि दाउ बहुत दाउ बहुत खिझायो – इस पंक्ति में मोहि पद ……………….. के लिए प्रयोग हुआ है।
उत्तर:
कृष्ण

प्रश्न 8.
कृष्ण खलते समय अपने बदन पर ………………….. लगाते है।
उत्तर:
माखन

प्रश्न 9.
………………….. अपने आँगन में कछु गावत।
उत्तर:
हरी

प्रश्न 10.
ग्वाले बालक ………………… बजाकर हँसते हैं।
उत्तर:
चुटकी

प्रश्न 11.
दूरी देखति …………………. यह लीला।
उत्तर:
जसुमति

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
सूरदास के गुरु वल्लभाचार्य थे।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 2.
बलराम कहते हैं कि ‘दाउहि कबहुँ न खीझै ‘?
उत्तर:
भूल

प्रश्न 3.
बलराम शरीर का रंग श्याम है
उत्तर:
भूल

प्रश्न 4.
यशोदा गोधन की कसम खाती हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 5.
माता यशोदा गोपियों को मारना सीखा है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 6.
मोहन की गुस्सैल वाणी सुनकर यशोमती प्रसन्न हो जाती है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 7.
‘गोरे नंद यशोदा गोरी, तू कत स्याम शरीर’ – इस पंक्ति के रचयिता कबीरदास हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 8.
कृष्ण बीमारी के कारण खेलने नहीं जाते।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 9.
वलराम जन्म से चुगलखोर है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 10.
कृष्ण कजरी धौरी गायों को बुलाते हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 11.
कृष्ण बाँह उठाकर नंद बाबा को बुलाते हैं।
उत्तर:
भूल

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQs)

1. कौन कान्हा को बहुत खिझाता है?
(A) दाऊ
(B) नन्द
(C) यशोदा
(D) ग्वाल बाल
उत्तर:
(A) दाऊ

2. दाऊ के खिझाने से कान्ह के नाराज होने पर माँ क्या कहकर समझाती है?
(A) बलभद्र मेरा पुत्र नहीं है
(B) मैं माता तू पुत्र
(C) मैं बहुत खुश हूँ
(D) तू नाराज न हो
उत्तर:
(B) मैं माता तू पुत्र

3. कान्ह क्यों खेलने नहीं जाते?
(A) दुःख के मारे
(B) रिस के मारे
(C) खुसी के मारे
(D) डर के मारे
उत्तर:
(B) रिस के मारे

4. दाऊ किसको खिझातें हैं?
(A) कृष्ण को
(B) ग्वालों को
(C) गोपियों को
(D) माता यशोदा को
उत्तर:
(A) कृष्ण को

5. यशोदा कृष्ण के मुँह से क्या सुनकर खुश हो जाती हैं?
(A) शिकायत
(B)खेलने न जाने की बात
(C) क्रोधपूर्ण बातें
(D) बलराम के चिढ़ाने की बात
उत्तर:
(A) शिकायत

6. बाललीला (पद) के रचयिता कौन हैं?
(A) रामदास
(B) हरीदास
(C) सूरदास
(D) भक्तदास
उत्तर:
(C) सूरदास

7. वाले किस तरह हँसते हैं?
(A) चुटकी बजाकर
(B) गाना गाकर
(C) माखन खाकर
(D) तालियाँ बजाकर
उत्तर:
(A) चुटकी बजाकर

8. कौन दाऊ पर नहीं खीझती है?
(A) कृष्ण
(B) बलराम
(C) यशोदा
(D) बिजली कन्या
उत्तर:
(C) यशोदा

9. सूरदास के गुरु कौन थे?
(A) रामानन्द सागर
(B) वल्लभाचार्य
(C) रामकृष्ण परमहंस
(D) विवेकानन्द
उत्तर:
(B) वल्लभाचार्य

10. यशोमती क्या देखकर हर्षित हो जाती हैं?
(A) कृष्ण की बाललीला
(B) अर्जुन की विश्वरुप
(C) कृष्ण की गोपलीला
(D) बिजली कन्या के जन्म
उत्तर:
(A) कृष्ण की बाललीला

पद: (ପଦ)

1. मैया मोहि दाऊ बहुत खिझायो।
मोसों कहत मोल को लीन्हों, तू जसुमति कब जायो॥
कहा कहौं एही रिस के मारे, खेलन हौं नहीं जात।
पुनि-पुनि कहत कौन है माता, कौन है तुमरो तात॥
गोरे नन्द, जसोदा गोरी, तू कत स्याम सरीर।
चुटकी दै दै हँसत ग्वाल सब, सिखै देते बलबीर॥
तू मोही को मारन सीखी, दाउहि कबहूँ न खीझै।
मोहन मुख रिस की ये बातौं, जसुमति सुनि – सुनि रीझै॥
सुनहू कान्ह बलभद्र चबाई, जनमत ही को धूत।
सूर स्याम मोहि गोधन की सौं, हौं माता तू पूत॥

ମୈୟା ମୋହି ଦାଉ ବହୁତ ଖ୍ରୀୟୋ।
ମୋର୍ସ କହତ ମୋଲ୍ କୋ ଲୀକ୍ଷ୍ନୌ, ତୂ ଜସୁମତି କବ ଜାୟେ ॥
କହା କହାଁ ଏହୀ ରିସ କେ ମାତା, ମାରେ, ଖେଲନ ହେଁ ନହିଁ ଜାତ।
ପୁନି-ପୁନି କହତ କୌନ୍ ହୈ କୌନ ହି ତୁମରୋ ତାତ॥
ମାରେ, ଖେଲନ ହେଁ ନହିଁ ଜାତ। ମାତା, କୌନ ହି ତୁମରୋ ତାତ ॥
ଗୋରେ ନନ୍ଦ, ଜସୋଦା ଗୋରୀ, ତୂ କତ ସ୍ୟାମ ସରୀର।
ଚୁଟକୀ ଦୈ ଦୈ ହଁସତ ଗ୍ବାଲ ସବ, ସିଖି ଦେତେ ବଲବୀର॥
ତୂ ମୋହୀ କୋ ମାରନ ସୀଖୀ, ଦାଉହି କବହୁଁ ନ ଖୀର୍ଷେ।
ମୋହନ ମୁଖ ରିସ କୀ ୟେ ବାର୍ଡୋ, ଜସୁମିତ ସୁନି-ସୁନି ରୀର୍ଥେ ॥
ସୁନହ୍ନି କାହ୍ନ ବଲଭଦ୍ର ଚବାଈ, ଜନମତ ହୀ କୋ ଧୂତ।
ସୂର ସ୍ୟାମ ମୋହି ଗୋଧନ କୀ ସୌ, ହେଁ ମାତା ତୃ ପୂତ॥

हिन्दी व्याख्या: इस पद में कृष्ण की बाललीला का वर्णन है। बालक कृष्ण माँ यशोदा के पास शिकायत करते हैं, “माँ! मुझे बलराम भैया चिढ़ाते हैं। वे मुझे कहते हैं कि तुझे खरीद कर लिया गया है। जसुमति ने तुझे जन्म नहीं दिया है। इसलिए मैं उनके साथ खेलने नहीं जाता। वे बार-बार मुझे पूछते हैं कि कौन तेरी माता और कौन तेरे पिता हैं? और कहते हैं कि नंद गोरे हैं, यशोदा गोरी है, तू क्यों श्यामल/काला है। यह सुनकर मुझे चिढ़ाने के लिए ग्वाल बालक चुटकी बजाकर नाचते हैं।

बलराम भैया उन्हें सिखा देते हैं। तूने सिर्फ मुझे मारना सीखा है। बलराम भैया पर खीझती भी नहीं ।” मोहन के मुख पर गुस्सा देखकर और उनकी गुस्सैली वाणी सुनकर यशोमति प्रसन्न हो जाती हैं। माँ कहती है कि कान्हा सुन, यह बलराम चुगलखोर है, वह जन्म से शरारती है। मैं गोधन की कसम खाकर कहती हूँ कि मैं तेरी माता और तू मेरा पुत्र है।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଏହି ପଦରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ବାଲ୍ୟଲୀଳାର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଅଛି। କୃଷ୍ଣ ମାତା ଯଶୋଦା ପାଖରେ ଆପରି କରୁଛନ୍ତି କି ହେ ମାତା! ମୋତେ ବଳରାମ ଭାଇ ଚିଡ଼ାଉଛନ୍ତି। ମୋତେ କହୁଛନ୍ତି ତୋତେ କିଣିକରି ଅଣାଯାଇଅଛି। ମାତା ଯଶୋଦା ତୋତେ ଜନ୍ମ ଦେଇନାହାଁନ୍ତି। ଏଣୁ ମୁଁ ତାଙ୍କ ସହିତ ଖେଳିବାକୁ ଯାଉନାହିଁ। ସେ ବାରମ୍ବାର ମୋତେ ପଚାରୁଛନ୍ତି ତୋ’ ମାତା ପିତା କିଏ?

ନନ୍ଦ-ଯଶୋଦା ତ ଗୋରା, ତୁ କାହିଁକି କଳା ହେଲୁ? ଏହା ଶୁଣି ଗୋପାଳ ପିଲାମାନେ ମଧ୍ଯ ଚୁଟୁକି ମାରି ନାଚୁଛନ୍ତି। ବଳରାମ ଭାଇ ତାଙ୍କୁ ଶିଖାଉଛନ୍ତି। ତୁମେ କେବଳ ମୋତେ ମାରିବା ଜାଣିଛ ମାତା କହୁଛନ୍ତି: କୃଷ୍ଣ ଶୁଣ, ବଳରାମ ମିଛୁଆଟା ଏବଂ ଜନ୍ମରୁ ଦୁଷ୍ଟ। ମୁଁ ଗାଈର ଶପଥ ଖାଇ କହୁଛି ଯେ ତୁ ମୋର ପୁଅ ଏବଂ ମୁଁ ତୋ’ ର ମାଆ

2. हरि अपने आँगन कछु गाबत।
तनक-तनक चरनन सौं नाचत, मनहिं – मनहिं रिझाबत ॥
बाँह उचाइ काजरी – धौरी, गौयनि टेरि बुलाबत।
कबहुँक बाबा नंद पुकारत, कबहुँक घर मैं आबत॥
माखन तनक आपने कर लै, तनक-बदन मैं नाबत।
कबहुँ चितौ प्रतिबिम्ब खंभ मैं, लौनी लिए खबावत॥
दुरि खति जसुमति यह लीला, हरष आनंद बढ़ावत।
सूर स्याम के बाल – चरित ये, तिन देखन मन भावत॥

ହରି ଅପନେ ଆଗନ କଛୁ ଗାବତ୍।
ତନକ-ତନକ ଚରନନ ସୌ ନାଚତ, ମନହିଁ-ମନହିଁ ରିଝାବତ ॥
ବାହ ଉଚାଇ କାଜରୀ-ଧୌରୀ, ଗୌୟନି ଟେରି ବୁଲାବତ।
କବର୍ଦ୍ଧକ ବାବା ନଂଦ ପୁକାରତ, କବଚ୍ଛୁକ ଘର ମେଁ ଆବତ॥
ମାଖନ ତନକ ଆପନେ କର ଲୈ, ତନକ-ବଦନ ମେଁ ନାବତ।
କବହୁଁ ଚିତୌ ପ୍ରିତବିମ୍ବ ଗଂଭ ମେଁ, ଲୌନୀ ଲିଏ ଖବାୱତ॥
ଦୁରି ଦେଖତି ଜସୁମତି ୟହ ଲୀଲା, ହରଷ ଆନଂଦ ବଢ଼ାୱତ।
ସୂର ସ୍ୟାମ କେ ବାଲ-ଚରିତ ଯେ, ନିତ ଦେଖତ ମନ ଭାବତ॥

हिन्दी व्याख्या: बालक कृष्ण घर के आंगन में अकेले खेल रहे हैं। उनका यह खेल सबके मन को मोह लेता है। यह वर्णन बहुत ही हृदयग्राही है। भगवान कृष्ण अपने आप कुछ गा रहे हैं। वे गाते-गाते नन्हें चरणों से नाचते भी हैं और मन-मन खुश हो रहे हैं। कभी वे हाथ उठाकर काली एवं सफेद गायों को बुलाते हैं, तो कभी नंद बाबा को पुकारते हैं। वे कभी घर के भीतर चले जाते हैं।

घर में जाकर थोड़ा मक्खन हाथ में लेकर खाते हैं, और थोड़ा-सा मुँह में लगा लेते हैं। माता यशोदा दूर से ही खड़ी होकर यह लीला देख रही हैं। और आनंदित हो रही हैं। सूरदास कह रहे हैं कि कन्हैया की यह बाललीला रोज-रोज देखने पर भी प्यारी लगती है। इससे मन तृप्त नहीं होता।

ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କୃଷ୍ଣ ଏକୁଟିଆ ଅଗଣାରେ ଖେଳୁଛନ୍ତି। ତାଙ୍କର ଏହି ଖେଳ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନକୁ ମୋହିତ କରୁଅଛି। ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ହୃଦୟଗ୍ରାହୀ। କୃଷ୍ଣ ଆପଣା ଛାଏଁ କିଛି ଗୀତ ଗାଇ ଚାଲିଛନ୍ତି। ଗାଉ ଗାଉ ଛୋଟ ପାଦରେ ସେ ନାଚୁଛନ୍ତି ମଧ୍ୟ ଏବଂ ମଗ୍ନ ମଧ୍ୟ ହୋଇଯାଉଛନ୍ତି। କେତେବେଳେ ହାତଠାରି କାଳୀ ଓ ଧଳୀ ଗାଈଙ୍କୁ ଡାକୁଛନ୍ତି ତ କେତେବେଳେ ନନ୍ଦ ବାବାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଡାକୁଛନ୍ତି।

କେତେବେଳେ ଘର ଭିତରକୁ ଚାଲିଯାଇ ଲହୁଣି ଖାଉଛନ୍ତି ତ ଲହୁଣି ହାତରେ ଧରି ନିଜ ମୁହଁରେ ବୋଳି ମଧ୍ୟ ବହୁତ ସୁନ୍ଦର ଲାଗୁଛି। ଏତିକିରେ ମନର ତୃପ୍ତି ହେଉନାହିଁ। ଥାଇ ଏହା ଦେଖୁଛନ୍ତି ଏବଂ ଖୁସି ହେଉଛନ୍ତି। ସୁରଦାସ କହୁଛନ୍ତି ଯେ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଏହି ବାଲ୍ୟଲୀଳା ସବୁଦିନ ଦେଖୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବହୁତ ସୁନ୍ଦର ଲାଗୁଛି। ଏତିକିରେ ମନର ତୃପ୍ତି ହେଉନାହିଁ

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

मैया – माँ (ମା’)

दाऊ – बड़ा भाई बलराम (ବଡ଼ଭାଇ ବଳରାମ)

खिझायो – चिढ़ाया (ବଡ଼ଭାଇ ବଳରାମ)

कहत – कहते है (ଚିଡ଼ାଇଲେ)।

लीन्हों – लाया गया (କୁହନ୍ତି)।

जायो – जन्मा (ଅଣାଯାଇଅଛି)।

एही – यही (ଜନ୍ମ ହେବା)।

खेलन – खेलने (ଏହି)।

पुनि-पुनि – बारबार (ଖେଳିବାକୁ)।

तात – पिता (ବାରମ୍ବାର)।

सरीर – शरीर (ପିତା)।

चुटकी – अंगूठे और पास की अंगुली से बजाना (ଶରୀର)।

दै- देकर (ଦେଇକରି)।

ग्वाल – गोपाल (ଗୋପାଳ)।

बलवीर – बलराम (ବଳରାମ)।

मारन – मारना (ମାରିବା)।

दाउहि – बडे भाई से ( କଥା)।

बातें – बातें (ବଡ଼ଭାଇ)।

सुनहू – सुनकर (ଶୁଣି ଶୁଣି)।

चबाई – चुगलखोर (ମିଛକୁହା)।

धूत – शरारती (ବଦମାସ୍)।

गोधन – गायरूपी धन (ଗୋଧନ)।

मोहि – मुझे (ମୋତେ)।

मोसों – मुझसे (ମୋତେ)।

मोल – खरीद कर (କିଣି କରି)।

जसुमति – यशोदा (ଯଶୋଦା)।

कहैं – कहें (କହିବ)

रिंस – गुस्सा (ରାଗ)।

जात – जाएँ (ଯାଏ)।

तुमरो – तुम्हारा (ତୁମର)।

कत – क्यों (କାହିଁକି)।

स्याम – श्यामल (ଶ୍ୟାମଳ ରଙ୍ଗ)।

सिखै – सिखाने (ଲିବା)।

मोहि – मुझे (ଶିଖାନ୍ତି)।

सीखी – सीखना (ଶିଖିବ)।

कबहूँ – कभी (କେତେ)।

रीझै – प्रसन्न (ଖୁଡି ହେବ)।

कान्ह – कान्हा (କୃଷ୍ଟ)।

जनमत – जन्म (କନ୍ନ)।

पूत – पुत्र (ପୁତ୍ର)।

सौं – सौगंध (ଶପଥ)।

हरि – कृष्ण (କୃଷ୍ଣ)।

कछु – कुछ (କିଛି)।

तनक-तनक – नन्हें-नन्हें (ଛୋଟ ଛୋଟ)।

मनहिं-मनहिं – मन में (ମନେମନେ)।

बाँह – हाथ (ହାଥ)

काजरी – काली (କାଳ)

कबहुँक – कभी (କେବେ)

आवत – आते हैं (ଅପନ୍ତି)

तनक – कुछ (କିଛି)

लै – लेकर (ନେଇକରି)

नावत – लगाते (ଲଗାଇବ)

दुरि – दूर (ହର)

बढ़ावत – बढ़ाना (ଗଢାଇବା)

आँगन – (ଅଗଣା)।

गावत – गाना (ଚାଇବା)।

चरनन – चरण (ପ।ଦ)।

रिझावत – मगन (ମଗ୍ନ)

उचाइ – उठाकर (ହାପଠାରି)

धौ. – सफेद (ଧଳା)

पुकारत – पुकारते हैं (ପାରନ୍ତି)

माखन – मक्खन (ଲତୁଣି)

कर – हाथ (घाथ)। (ତ୍ୱାଥ)

बदन – मुँह (ପୁହିଁ)

खबावत – खिलाते हैं (ଖୁଆନି)

लिए – लेकर (ନେଇ)

भावत – अच्छा लगता (ଭଲ ଲାଗ)

कवि परिचय

भक्तिकाल के श्रेष्ठ कवि सूरदास हिन्दी के सूर्य जैसे तेजस्वी कवि हैं। उनका जन्म सन् 1478 में दिल्ली के निकट सीही गाँव में एक गरीब ब्राह्मण परिवार में हुआ। वे अंधे थे, पर मालूम पड़ता है कि वे जन्मांध नहीं थे। मथुरा और आगरा के बीच यमुना नदी के तटपर स्थित गऊघाट पर उन्होंने संगीत, काव्य और शास्त्र का अभ्यास किया और विनय के भाव से पदों की रचना की। आगे चलकर वे वल्लभाचार्य के शिष्य बन गये और ब्रज जाकर गोवर्धन के पास पारसोली नामक जगह पर अपना स्थायी निवास बनाकर पद लिखते रहे।

सूरदास मानव: मन के बड़े पारखी थे। वात्सल्य भाव के तो वे मर्मज्ञ थे। श्रीमद् भागवत महापुराण के आधार पर रचित उनका विशाल ग्रंथ ‘सूर सागर’ हिंदी की अमूल्य निधि है। ये बच्चों कें, माताओं के, साथियों के, नारी और पुरुषों के मनोभावों के पारंगम कवि थे।

यह पद : (ଏହି ପଦ)
प्रस्तुत पाठ में महाकवि सूरदास द्वारा रचित कृष्ण की बाललीला के दो पदों को रखा गया है। ये पद ‘सूरसागर’ से संकलित हैं।
ପ୍ରସ୍ତୁତ ପାଠରେ ମହାକବି ସୁରଦାସଙ୍କଦ୍ଵାରା ରଚିତ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ବାଲ୍ୟଲୀଳାର ଦୁଇଟି ପଦ ରଖାଯାଇଅଛି। ଏହି ପଦ ‘ସୁର ସାଗର’ରୁ ସଙ୍କଳିତ ହୋଇଅଛି।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Poem 1(a) कबीरदास के दोहे Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Poem 1(a) कबीरदास के दोहे

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए।
( ତିନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ।)
(ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ।)

(क) साँच या सत्य के बारे में कबीर ने क्या कहा है?
(ସାଁଚ ୟା ସତ୍ୟ କେ ବାରେ ମେଁ କବୀର ନେ କ୍ୟା କହା ହୈ ?)
उत्तर:
साँच या सत्य के बारे में कबीर ने कहा है कि: सत्य हमेशा महान होता है। सत्य के समान इस संसार मे कोई तपस्या या ज्ञान नहीं है। जो सत्यवादी होता है, उसका हृदय निर्मल होता है और भगवान का निवास उसके हृदय में होता है। समाज में उसका आदर होता है।

(ख) बुराई करनेवालों की भलाई क्यों करनी चाहिए?
(ବୁରାଈ କରନେବାଲୈ କି ଭଲାଈ କୈ କରନୀ ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
बुराई करनेवालों की भलाई इसलिए करनी चाहिए क्योंकि भलाई करने पर बुराई करनेवालों को अच्छा फल मिलता और उनकी बुराई का उन्हें बुरा फल मिलता है। परिणाम स्वरूप वे अपनी करनी पर लज्जित होते हैं और खुद को सुधारने की चेष्टा करते हैं।

(ग) धीरे – धीरे सबकुछ कैसे होता है इसके लिए कवि ने कौन सा -उदाहरण दिया है?
(ଧୀରେ-ଧୀରେ ସବୁକୁଛ୍ କୈସେ ହୋତା ହୈ: ଇସ୍କେ ଲିଏ କବି ନେ କୌନ୍ ସା ଉଦାହରଣ)
उत्तर:
माली के सौ घड़ा पानी सींचने पर भी किसी भी पेड़ में समय से पहले फल नहीं लगते। इसके लिए ऋतु की प्रतीक्षा करनी पड़ती है। उसी प्रकार धीरे धीरे सबकुछ करना चाहिए और उसके लिए धैर्य की आवश्यकता है। कवि ने यही उदाहरण देकर कहा है।

2. निम्नलिखित पदों के अर्थ दो-तीन वाक्यों में स्पष्ट कीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପଦୌ କେ ଅର୍ଥ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ସ୍ପଷ୍ଟ କୀଜିଏ?)
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପଦଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥ ଦୁଇ-ତିନି ବାକ୍ୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ କର।)

(क) जाके हिरदै साँच है, ताके हिरदै आप।
(ଜାକେ ହିରଦୈ ସାଁଚ୍ ହୈ, ତାକେ ହିରଦୈ ଆପ୍ ।)
उत्तर:
जिसके हृदय में सत्य का निवास है अर्थात् जो हमेशा सत्य बोलता है।, उसका हृदय निर्मल और पाप रहित होता है। कवि के अनुसार उसी व्यक्ति के निर्मल हृदय में भगवान विराजमान करते हैं।

(ख) जो तोको काँटा बुबै ताहि बोय तू फूल।
(ଜୋ ତୋକୋ କାଁଟା ବୁବୈ ତାହି ବୋୟ ତୁ ଫୁଲ୍ ।)
उत्तर:
कवि के अनुसार जो तुम्हारे रास्ते में काँटा बोता है, अर्थात् तुम्हारी बुराई करता है, तुम उसके रास्ते में फूल बिछा दो अर्थात् उसकी भलाई करो। परिणामस्वरूप तुम्हारी अच्छाई से उसे अच्छा फल तो मिलेगा ही और उसकी बुराई से भी उसे बुरा फल मिलेगा। इससे प्रमाणित होता है कि अच्छा काम करने वालों को अच्छा फल मिलता है और बुरे काम करनेवालों को बुरा फल मिलता है।

(ग) माली सींचे सौ घड़ा, ऋतु आए फल होय।
(ମାଲୀ ସ୍ତ୍ରୀଚେ ସୌ ଘଡ଼ା, ଋତୁ ଆଏ ଫଲ୍ ହୋୟ।)
उत्तर:
कबीरदास कहते हैं कि माली के सौ घड़ा पानी सींचने पर भी किसी भी पेड़ में समय के पहले फल नहीं लगते, उसे ऋतु या समय की प्रतीक्षा करनी पड़ती है। अर्थात् कोई भी काम समयानुसार ही होता है। समय से पहले कोई काम नहीं होता।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए।
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର ଏକ୍-ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ ।)
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।)

(क) किसके बराबर तप नहीं है?
(କିସ୍‌ ବରାବର ତପ୍ ନର୍ଜୀ ହୈ ?)
उत्तर:
सच के बराबर तप नहीं है।

(ख) झूठ के बराबर क्या नहीं है?
(ଝୁଠ୍ କେ ବରାବର କ୍ୟା ନହୀ ହୈ ?)
उत्तर:
झूठ के बराबर पाप नहीं है।

(ग) जिसके हृदय में साँच है, उसके हृदय में कौन होते हैं?
(ଜିସ୍‌ ହୃଦୟ ମେଁ ସୌଚ୍ ହୈ, ଉତ୍ସକେ ହୃଦୟ ମେଁ କୌନ୍ ହୋତେ ହେଁ ?)
उत्तर:
जिसके हृदय में साँच है, उसके हृदय में आप अर्थात् भगवान विराजमान होते हैं।

(घ) झूठ की तुलना किसके साथ की गई है?
(ଝୁଠ୍ କୀ ତୁଲନା କିସ୍କେ ସାଥ୍ କୀ ଗଈ ହୈ ?)
उत्तर:
झूठ की तुलना पाप के साथ की गई है।

(ङ) साँच की तुलना किसके साथ की गई है?
(ସଁଚ୍ କୀ ତୁଲନା କିସ୍‌ ସାଥ୍ କୀ ଗଈ ହୈ ?)
उत्तर:
साँच की तुलना तप के साथ की गई है।

(च) जो तेरे रास्ते पर काँटा बोता है, तुझे उसके लिए क्या करना चाहिए?
(ଜୋ ତେରେ ରାସ୍ପେପର୍ କାଁଟା ବୋତା ହୈ, ତୁଝେ ଉସ୍କେ ଲିଏ କ୍ୟା)
उत्तर:
जो तेरे रास्ते पर काँटा बोता है, तुझे उसके लिए फूल बिछाना चाहिए।

(छ) पेड़ में कब फल लगते हैं?
(ପେଡ଼୍ ମେଁ କବ୍ ଫଲ୍ ଲଗ୍‌ ହେଁ ?)
उत्तर:
पेड़ में वक्त आने पर फल लगते हैं।

(ज) कौन सौ घड़े पानी सींचता है?
(କୌନ୍ ସୌ ଘଡ଼େ ପାନୀ ସୀତା ହୈ ?)
उत्तर:
माली सौ घड़े पानी सींचता है।

(झ) इन दोहों के रचयिता कौन हैं?
(ଇନ୍ ଦୋର୍ଡୋ କେ ରଚୟିତା କୌନ୍ ହେଁ ?)
उत्तर:
इन दोहों के रचयिता कबीरदास हैं।

(ञ) प्रथम दोहे में ‘आप’ शब्द का क्या अर्थ है?
(ପ୍ରଥମ ଦୋହ ମେଁ ‘ଆପ୍’ ଶବ୍ଦ କା କ୍ୟା ଅର୍ଥ ହୈ ?)
उत्तर:
प्रथम दोहे में ‘आप’ शब्द का अर्थ ईश्वर है।

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित शब्दों के विपरीत या बिलोम शब्द लिखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ (ବିଲୋମ) ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
साँच, पाप, बुरा, धीर, काँटा
उत्तर:
साँच – झूठ
धीर – अधीर
पाप – पुण्य
काँटा – फूल
बुरा – भला

2. निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द कोष्ठक से चुन कर लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ସମାନାର୍ଥୀ ଶବ୍ଦ ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ବାଛିକରି ଲେଖ: )
बराबर, झूठ, पाप, हृदय, फूल, घड़ा, ऋतु
( मौसम, समान, कलुष, दिल, पुष्प, घट)
उत्तर:
बराबर – समान
हृदय – दिल
झूठ – मिथ्या
फूल – पुष्प
पाप – कलुष
घड़ा – घट

3. निम्नलिखित शब्दों के बचन बदलिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବଚନ ପରିବର୍ତ୍ତନ କର: )
पाप, फूल, फल, माली, घड़ा, काँटा, ऋतु
उत्तर:
पाप – पाप
माली – माली
ऋतु – ऋतुएँ।
फूल – फूल
घड़ा – घड़े
फल – फल
काँटा – काँटे

4. इन शब्दों के खड़ीबोली रूप लिखिए:
(ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଖଢ଼ୀବୋଲୀ ରୂପ ଲେଖ : )
साँच, जाके, हिरदै, तोको, बुबै, बाको, होय
उत्तर:
साँच – सच
तोको – तुझको
जाके – जिसके
हिरदै – हृदय
बुबै – बोए
बाको – उसको
होय – होता।

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
संत कबीरदास का जन्म कब और कहाँ हुआ था?
उत्तर:
संत कबीरदास का जन्म काशी के एक हिन्दु-परिवार में सन् 1398 में हुआ था।

प्रश्न 2.
कबीरदास क्यों दुःखी हुए?
उत्तर:
समाज में व्याप्त बुराई को देखकर कबीरदास दुःखी हुए।

प्रश्न 3.
कबीर की भाषा क्या है?
उत्तर:
कबीर की भाषा मिश्रीत खड़ीबोली है।

प्रश्न 4.
कबीर की बाणी कौन सी ग्रंथ में संगृहित हुआ?
उत्तर:
कबीर की बाणी ‘बीजक’ नामक ग्रंथ में संगृहित हुआ।

प्रश्न 5.
कबीरदास के गुरु कौन थे?
उत्तर:
कबीरदास के गुरु रामानन्द स्वामी थे।

प्रश्न 6.
सब कुछ किस प्रकार होता है?
उत्तर:
सब कुछ धीरे-धीरे समय पर होता है।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
माली के सौ घड़े पानी सींचने पर भी फल कब आता है?
उत्तर:
ऋतु आने पर

प्रश्न 2.
किसके बराबर तप नहीं है?
उत्तर:
सच

प्रश्न 3.
जो हमारे रास्ते पर काँटा बोता है, हम उसके रास्ते पर क्या बोएँगे?
उत्तर:
आप (भगवान)

प्रश्न 4.
जाके हिरदै साँच है, ताके हिरदै कौन है?
उत्तर:
फूल

प्रश्न 5.
काँटा बोनेवाले के लिए काँटा क्या बन जाता है?
उत्तर:
त्रिशूल

प्रश्न 6.
कबीर की वाणी कौन सी ग्रंथ में संगृहित हुआ?
उत्तर:
बीजक

प्रश्न 7.
झूठ के बराबर क्या नहीं है?
उत्तर:
पाप

प्रश्न 8.
कबीर दास क्यों दुःखी हुए?
उत्तर:
बुराई देखकर

प्रश्न 9.
सब कुछ किस प्रकार होता है?
उत्तर:
ग्वाले

प्रश्न 10.
जो तेरे रास्ते पर काँटा बोता है, तुझे उसके लिए क्या करना चाहिए?
उत्तर:
फूल बिछाना

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
साँच बराबर तप नहीं। इस अधुरी पंक्ति के रचयिता हैं ……………….।
उत्तर:
कबीर

प्रश्न 2.
जिसके हृदय में साँच हैं, उसके हृदय में ………………… होते हैं।
उत्तर:
भगवान

प्रश्न 3.
सत्यवादी के हृदय में …………………. रहते हैं।
उत्तर:
ईश्वर

प्रश्न 4.
सत्यवादी का आदर ……………… होता है।
उत्तर:
समाज में

प्रश्न 5.
अच्छे फल पाने के लिए ……………… करना चाहिए।
उत्तर:
अच्छा काम

प्रश्न 6.
जाके ………………. साँच है, ताके हिरदै आप।
उत्तर:
हिरदै

प्रश्न 7.
………………… सौ घड़ा पानी सींचता है?
उत्तर:
माली

प्रश्न 8.
‘तोकु’ शब्द का अर्थ है ……………………।
उत्तर:
तुझको

प्रश्न 9.
कवीरदासजी मन को …………………… धारण करने का उपदेश देते है।
उत्तर:
धीरज

प्रश्न 10.
पेड़ में फल आते है।
उत्तर:
ऋतु आने पर

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
चपरासी सौ घड़े पानी सींचता है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 2.
साँच की तुलना सत्य के साथ की गई है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 3.
पाप के साथ झूठ की तुलना की गई है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 4.
पानी देने पर पेड़ में फल आते हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
अच्छे काम करनेवालों को अच्छा फल मिलता है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
सब कुछ धीरे-धीरे होता है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 7.
‘तोकु फूल को फूल है ……………….. यह अधुरी पंक्ति के रचयिता रहीम है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 8.
निर्मल हृदय में आनंद विराजता है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 9.
झूठ की तुलना पाप के साथ की गई है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 10.
कबीर की बाणी बीजक ग्रंथ में संगृहित हुआ है।
उत्तर:
ठिक्

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQS )

1. माली के सौ घड़े पानी सींचने पर भी फल कब आता है?
(A) वर्षा होने पर
(B) जाड़े में
(C) ऋतु आने पर
(D) कभी नहीं
उत्तर:
(C) ऋतु आने पर

2. किसके बराबर तप नहीं है ?
(A) न्याय
(B) प्रेम
(C) साधना
(D) सच
उत्तर:
(D) सच

3. जाके हिरदै साँच है, ताके हिरदै कौन है ?
(A) आप
(B) मैं
(C) वे
(D) तुम
उत्तर:
(A) आप

4. जो हमारे रास्ते पर काँटा बोता है, हम उसके रास्ते पर क्या बोएँगे ?
(A) फूल
(B) त्रिशूल
(C) दो काँटे
(D) चन्दन का पौधा
उत्तर:
(A) फूल

5. काँटा बोनेवाले के लिए काँटा क्या बन जाता है?
(A) पंच शूल
(B) फूल
(C) भाला
(D) त्रिशूल
उत्तर:
(D) त्रिशूल

6. किसके बराबर तप नहीं हैं?
(A) पाप
(B) मिथ्या
(C) सच
(D) धन
उत्तर:
(C) सच

7. कौन सौ घड़े पानी सींचता है?
(A) नौकर
(B) मालिक
(C) चपरासी
(D) माली
उत्तर:
(D) माली

8. कबीर की वाणी कौन सी ग्रंथ में संगृहित हुआ?
(A) बीजक
(B) मेघदूत
(C) गोदान
(D) कामायनी
उत्तर:
(A) बीजक

दोहों को समझें (ଦୋହେଁ କୋ ସମସ୍ତେ)

1. सच हमेशा महान होता है। सच के समान इस संसार में तपस्या या ज्ञान नहीं है। उसी प्रकार झूठ के समान कोई पाप नहीं है। इसलिए कबीरदास कहते हैं कि जिसका हृदय निर्मल होता है, जो हमेशा सच बोलता है, उसके हृदय में स्वयं भगवान रहते हैं। अर्थात् सच बोलनेवाले को भगवान के दर्शन मिलते हैं। समाज में उसका आदर होता है। झूठ बोलनेवाले पापी का समाज में निरादार होता है।
ସତ୍ୟ ସବୁବେଳେ ମହାନ୍। ସତ୍ୟ ପରି ଏହି ସଂସାରରେ କୌଣସି ଜ୍ଞାନ କିମ୍ବା ତପସ୍ୟା ନାହିଁ। ମିଛ ପରି ଆଉ କୌଣସି ପାପ ନାହିଁ। କବୀରଙ୍କ ଅନୁସାରେ– ଯିଏ ସବୁବେଳେ ସତ କୁହେ, ତା’ର ହୃଦୟ ନିର୍ମଳ ରୁହେ। ତା’ ହୃଦୟରେ ଭଗବାନ୍ ରୁହନ୍ତି, ଅର୍ଥାତ୍ ସତ କହୁଥ‌ିବା ଲୋକଙ୍କୁ ଭଗବାନଙ୍କ ସାନ୍ନିଧ୍ଵ ମିଳେ। ସମାଜରେ ତାଙ୍କୁ ଆଦର ମିଳେ। ମିଛ କହୁଥିବା ଲୋକ ପାପୀ ସଙ୍ଗେ ସମାନ ହୋଇଥାଏ। ସମାଜରେ ସମସ୍ତେ ତାଙ୍କୁ ଘୃଣା

2. कबीरदास कहते हैं: जो तुम्हारे रास्ते में काँटा बोता है अर्थात् तुम्हारी बुराई करता है, तुम उसके रास्ते में फूल बिछा दो अर्थात् उसकी भलाई करो। परिणाम यह होगा कि तुम्हारी अच्छाई से तुम्हें अच्छा फल मिलेगा और उसकी बुराई के लिए उसे बुरा फल मिलेगा। इसका अर्थ है कि अच्छा काम करने पर अच्छा का फल मिलता है और बुरा काम करने से बुरा का फल मिलता है।
ବିଛାଇ ଦିଅ। ଅର୍ଥାତ୍ ଯିଏ ତୁମର କ୍ଷତି କରୁଛନ୍ତି ତୁମେ ତାଙ୍କର ଉପକାର କର। ପରିଣାମ ସ୍ଵରୂପ ତୁମ ଭଲ କର୍ମଦ୍ଵାରା ତୁମେ ଭଲ ଫଳ ପାଇବ ଏବଂ ତା’ର କୁକର୍ମଦ୍ଵାରା ତାକୁ ଖରାପ ଫଳ ମିଳିବ। ଭଲ କାମ କଲେ ସବୁବେଳେ ଭଲ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଖରାପ କାମ କଲେ ସବୁବେଳେ ଖରାପ ଫଳ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ।

3. कबीरदास कहते हैं कि प्रत्येक कार्य समयानुसार धीरे-धीरे होता है। हर कार्य के लिए धैर्य की आवश्यकता है। इसके लिए कबीरदास ने माली और पानी का उदाहरण देकर कहते हैं कि जिसप्रकार माली के सौ घड़ा पानी सींचने पर भी पेड़ में समय आने पर ही फल-फूल आते हैं। अर्थात् ऋतु आने पर ही पेड़ फलता फूलता है। उसी प्रकार हर कार्य समयानुसार धीरे-धीरे होता है और उसका फल उपयुक्त समय पर ही मिलता है।
କବୀରଦାସଙ୍କ ଅନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟ ଧୀରେ ଧୀରେ ଓ ସମୟାନୁସାରେ ହୋଇଥାଏ। ଏଥିପାଇଁ ଧୈର୍ଯ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ହୋଇଥାଏ। ଯେପରି ମାଳୀ ଶହେ ମାଠିଆ ପାଣି ଛିଞ୍ଚିଲେ ମଧ୍ୟ ବୃକ୍ଷରେ ଫୁଲ-ଫଳ ତା’ର ଉପଯୁକ୍ତ ସମୟ ଆସିଲା ପରେ ହିଁ ଧରିଥାଏ। ସେହିପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟର ଫଳ ତା’ର ଉପଯୁକ୍ତ ସମୟ ଆସିଲା ପରେ ହିଁ ମିଳିଥାଏ।

दोहे  (ଦେ।ହେ )

(i) साँच बराबर तप नहीं, झुठ बराबर पाप।
जाके हिरदै, साँच है, ताके हिरदै आप।।
ସାଁଚ୍ ବରାବର ତପ୍ ନର୍ଜୀ, ଝୁଠୁ ବରାବର ପାପ୍ ।
ଜାକେ ହିରଦୈ, ସାଁଚ୍ ହୈ, ତାକେ ହିରଦୈ ଆପ୍ ।।

हिन्दी व्याख्या:
कबीरदास कहते हैं कि संसार में सत्य के समान तपस्या या ज्ञान नहीं है। झूठ या मिथ्या के समान पाप या बुरा काम नहीं है। जिसके हृदय में सत्य का निवास है, जो हमेशा सच बोलता है, उसका हृदय पाप रहित और निर्मल होता है। भगवान उसके निर्मल हृदय में वास करते हैं। सत्यवादी को ही भगवान के दर्शन मिलते हैं।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସର୍ବଦା ପରି ପାପ ନାହିଁ । ସତ୍ୟ କହନ୍ତି; ତାଙ୍କ ହୃଦୟ ପାପମୁକ୍ତ ଭଗବାନ ଦର୍ଶନ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । କବୀର ଦାସଙ୍କ କହିବା ଅନୁଯାୟୀ ସଂସାରରେ ସତ୍ୟ ପରି ତପସ୍ୟା ବା ଜ୍ଞାନ ନାହିଁ । ମିଥ୍ୟା ମହାନ୍ ବା ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ଯାହା ହୃଦୟରେ ସତ୍ୟ ବିରାଜମାନ କରିଛି, ଯିଏ ସର୍ବଦା ସତ୍ୟ

(ii) जो तोको काँटा बुबै ताहि बोय तू फूल।
तोकु फूल को फूल है, बाको है तिरसूल॥
ଜୋ ତୋକୋ କାଁଟା ବୁବୈ ତାହି ବୋୟ ତୁ ଫୁଲ୍ ।
ତୋକୁ ଫୁଲ୍ କୋ ଫୁଲ୍ ହୈ, ବାକୋ ହୈ ତିରସ୍କୁଲ୍ ॥

हिन्दी व्याख्या:
कबीरदास कहते हैं कि जो मनुष्य तुम्हारे रास्ते में काँटा बोता है, इसके रास्ते पर तुम फूल बिछा दो। तुम्हारे अहित करने वाले मनुष्य का भी तुम्हें हित करना चाहिए। क्योंकि इससे तुम्हें तो सुख या आनंद मिलेगा, जबकि उसको दुःख या कष्ट मिलेगा। अहित करने वाले को हमेशा दुःख ही सहन करना पड़ता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବୀରଙ୍କ ମତରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ତୁମ ଚଲାପଥରେ କଣ୍ଟା ପକାଇ ଦେଉଛି, ତୁମେ ତାଙ୍କ ପଥରେ ଫୁଲ ପକାଇଦିଅ । ତୁମର ଅହିତ ଚିନ୍ତା କରୁଥିବା ଲୋକର ହିତ ଚିନ୍ତା କରିବା ଉଚିତ । ଏଥୁରେ ତୁମେ ସୁଖ ବା ଆନନ୍ଦ ପାଇବ କିନ୍ତୁ ତାକୁ ଦୁଃଖ ବା କଷ୍ଟ ମିଳିବ । ଅର୍ଥାତ୍ ଅନ୍ୟକୁ ବିପଦରେ ପକାଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସର୍ବଦା ଦୁଃଖ ସହିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ତେଣୁ ଭଲ କାମ କର, ଭଲ ଫଳ ଉପଭୋଗ କରିବ।

(iii) धीरे-धीरे रे मना, धीरे-धीरे सब कुछ होय।
माली सीचें सौ घड़ा, ऋतु आए फल होय।।
ଧୀରେ-ଧୀରେ ରେ ମନା, ଧୀରେ-ଧୀରେ ସବ୍ କୁଛ୍ ହୋୟ।
ମାଲୀ ସୀଚେଁ ସୌ ଘଡ଼ା, ଋତୁ ଆଏ ଫଲ୍ ହୋୟ।।

हिन्दी व्याख्या:
कबीरदास का कहना है कि हर काम धीरे-धीरे होता है। उसके लिए धैर्य की आवश्यकता है। कवि उसके लिए उदाहरण देकर कहते हैं कि माली के सौ घड़ा पानी सींचने पर भी कुछ लाभ नहीं होता, समय आने पर ही पेड़ में फल आते हैं। उसके पहले नहीं आते। इसलिए हर काम के लिए समय की प्रतीक्षा करनी पड़ती है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କବୀରଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଅନୁସାରେ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ଏଥ‌ିପାଇଁ ଅଧୈର୍ଯ୍ୟ ନ ହୋଇ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ରଖୁବା ଉଚିତ। ଯେପରି ମାଳୀର ଶହେ ମାଠିଆ ପାଣି ଛିଞ୍ଚିଲେ ମଧ୍ୟ ବୃକ୍ଷରେ ଫୁଲ- ଫଳ ସମୟ ନ ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ହୋଇନଥାଏ। ସମୟ ଆସିଲା ପରେ ହିଁ ବୃକ୍ଷରେ ଫୁଲ-ଫଳ ଆସିଥାଏ। ଠିକ୍ ସେହିପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟର ଫଳ ତା’ର ଉପଯୁକ୍ତ ସମୟ ଆସିଲା ପରେ ହିଁ ମିଳିଥାଏ। ତେଣୁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ କାମ ପାଇଁ ପ୍ରତୀକ୍ଷା କରିବା ଉଚିତ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

साँच – सत्य (ସତ୍ୟ )।

तप – तपस्या (ତପସ୍ୟା)।

जाके – जिसके (ଯାହାର)।

हिरदै – हृदय (ହୃଦୟ)।

तोको – तुझको (ତୁମକୁ)।

ताहि – उसे (ତା’ର)।

तोकु – तुझको (ପତାର)।

तिरसूल – त्रिशूल (ତ୍ରିଶୂଳ)।

होय – होता है (ହୁଏ)।

घड़ा – कुंभ (ମାଠିଆ)।

बराबर – समान (ସମାନ)।

झूठ – मिथ्या (ମିଛ)।

ताके – उसके (ତାହାର)।

आप – भगवान (ଭଗବାନ୍)।

बुबै – बोता है (ବୁଣେ)।

बोय – बो (ବୁଣ)।

बाको – उसको (ତାକୁ)।

मना – मन (ମନ)।

सींचे – सींचना (ଛିଞ୍ଚିବା)।

ऋतु – समय (ସମୟ)।

कवि परिचय

कबीरदास का जन्म सन् 1398 में काशी में हुआ था। कहा जाता है कि वे एक तालाब के किनारे मिले। एक जुलाहा दंपति ने उनका पालन पोषण किया। वे कपड़ा बुनने का काम करते थे। ज्यादा पढ़े- लिखे नहीं थे, लेकिन बड़े अनुभवी थे। बुद्धि, विवेक से काम लेते थे। बहुत बातें जानते थे। वे सभी धर्मों को बराबर मानते थे। वे ईश्वर के निर्गुण, निराकार रूप को मानते थे। उस समय धर्म और समाज में बड़ी गड़बड़ी थी। कबीर ने अपनी वाणी से उसे दूर करने का प्रयास किया। लोगों में जाति-पाति, ऊँच-नीच का भेद भाव था। विभिन्न धर्मों के अनुयायी आपस में झगड़ते थे।

बाह्य आडंबर, अंधविश्वास फैल गया था। कबीर जाति भेद, मूर्ति पूजा, बाहरी आडंबर आदि का विरोध करते थे। वे कहते थे कि सब मनुष्य बराबर हैं। वे बाहरी धार्मिक कर्म काण्ड की अपेक्षा भक्तिभाव पर बल देते थे। वे तीर्थ व्रत, जप-तप, मूर्त्ति पूजा आदि बाहरी काम छोड़ सच्चे दिल से भगवान की भक्ति करने को कहते थे। वे सदाचार, सच्चाई, भाईचारे, धार्मिक सहिष्णुता का प्रचार करते थे। कबीर का व्यक्तित्व सादा -सीधा पर बड़ा प्रभावशाली था। उनकी वाणियों को उनके शिष्यों ने ‘बीजक’ नामक ग्रंथ में संगृहीत किया। उनकी भाषा मिश्रित खड़ीबोली है, जो उस समय जन समाज में प्रचलित थी। वे अपने गुरु रामानंद स्वामी का बड़ा आदर करते थे।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Important Questions Chapter 1 ପୋଷଣ Important Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Life Science Important Questions Chapter 1 ପୋଷଣ

Objective Type Questions with Answers 

A ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ପୁଷ୍ଟିସାରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଉ-
ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ ।

2. ସ୍ନେହସାରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଉ-
କୋଷଝିଲ୍ଲୀ ତିଆରିରେ ସ୍ନେହସାର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଶରୀରକୁ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ ।

3. ଶରୀରରେ କ୍ୟାଲସିୟମ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-
ଶରୀରରେ ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ର ଗଠନ ପାଇଁ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଆବଶ୍ୟକ ।

4. ଶରୀରରେ ଲୌହର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-
ଶରୀରରେ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାରେ ଥି ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ର ଗଠନ ପାଇଁ ଲୌହ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।

5. ଶରୀରରେ ଧାତୁସାରର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-
ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଛି ।

6. ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ କେଉଁଥିରୁ ମିଳେ ?
ଉ-
ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ଶାଗ, ପନିପରିବା ଓ ଫଳ ଆଦିରୁ ମିଳିଥାଏ । ଚର୍ବିବା ତେଲରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ପ୍ରାଣୀଜ ଚର୍ବି ବା ଉଦ୍ଭଦ ଜାତ ତେଲରୁ ମିଳିଥାଏ ।

7. ଭିଟାମିନ୍ ପ୍ରାଣୀଜ ଚର୍ବି ବା ଉଦ୍ଭଦ ଜାତ ତେଲରୁ ମିଳିଥାଏ ।
ଊ–
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ପରଜୀବୀ ଉଦ୍ଭଦ, କବକ ଏବଂ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପରଭୋଜୀ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

8. ମୃତୋପଜୀବୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ–
ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଦ୍ଭଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ମୃତୋପଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।

9. ପରଜୀବୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ଅନ୍ୟ ଜୀବନ୍ତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଶରୀର ଭିତରେ ବା ବାହାରେ ରହି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ପରଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।

10. ସହଜୀବୀତା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ବେଳେବେଳେ ଦୁଇଟି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ, ଅଥବା ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁଜୀବ ବା ଉଭିଦ ଓ ଅଣୁଜୀବ ଏକାଠି ବାସ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ, ଏହାକୁ ସହଜୀବୀତା କୁହାଯାଏ ।

11. ଆମ ଶରୀରରେ E.Coli ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-
ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ ସହଜୀବୀ ଭାବେ ରହୁଥ‌ିବା E.. Coli. ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ନିଜ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ B₁₂ (ସାୟନୋକୋବାଲାମିନ୍) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ଅନ୍ତନଳୀର କରିଥାଏ ।

12. ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
ଊ-
ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ । ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତକାରୀ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଓ ଗନ୍ଧକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରି ଆ ପରି କେତେକ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଏକ ବିଶେଷ ଅଜୈବ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ମିଳୁଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ ।

B ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୁଳୀ, ରାଗ୍ନେସିଆ ଆଦି ଉଭିଦ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀୟ ପୋଷଣର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ?
2. ଶରୀରରେ ଜଳକ୍ଷୟର ଭରଣ ପାଇଁ ଦୈନିକ ପ୍ରାୟ କେତେ ଲିଟର ପାଣି ପିଇବା ଉଚିତ ?
3. କାହାଦ୍ଵାରା ହୋଇଥାଏ ?
4. ମାଛ, ମାଂସ, ଡାଲି ଓ ସୋୟାବିନ୍ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଆମେ କେଉଁ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପାଇଥାଉ ?
5. ଫଳରସ ଓ ପନିପରିବାରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
6. ସବୁଜ ଉଭିଦ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ ?
7. ଆଳୁ, ଭାତ ଓ ରୁଟିରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
8. ଜୀବ ଶରୀରରେ ଶକ୍ତି ଆହରଣ ଓ ଉପାଦାନ ସଂଗ୍ରହ କାହାଦ୍ବାରା ହୋଇଥାଏ ?
9. ରାସାୟନିକ ଗଠନ, କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନକାରୀ କ୍ଷମତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଆମେ ଖାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ କେତେ
10. ଚିନି ଓ ଗୁଡ଼ ଇତ୍ୟାଦିରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
11.। ଗ୍ରାମ ଶ୍ୱେତସାରରୁ ପ୍ରାୟ କେତେ କିଲୋ-ଜୁଲ୍ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ ?
12. ଶରୀରରେ ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ର ଗଠନ ପାଇଁ କେଉଁ
13. ଜଳ ରହିଥାଏ ?
14. ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତି,
15. ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାରେ ଥ‌ିବା ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଗଠନ ପାଇଁ କେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ?
16. ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରଧାନ ଶ୍ୱେତସାର କ’ଣ ?

Answers
1. ସରକରୀବୀମ୍ନ
2. 3 – 4 ଲିଟର
3. ଏନ୍‌ ଜାଇମ୍
4. ପୁଷ୍ଟିସାର
5. ଗୁ କୋଜ୍
6. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ
7. ମଣ୍ଢଦ୍
8. ପେ।ଷଣ
9. 6
10. ମଣ୍ଢଦ୍
11. 16
12. କ୍ୟାଲସିୟମ୍
13. 70-90.
14. ମୃତୋପଜୀବୀ
15. ଲୌହ
16. ଶର୍କରା ଓ ମଣ୍ଡଦ
10. 00

C ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଜୀବ ଶରୀରରେ ଶକ୍ତି ମୋଚନ ଏକ ତଥାକଥ୍ତ ………………… ପ୍ରକ୍ରିୟା ।
2. ଚୟ ଓ ଅପଚୟର ସମାହାରକୁ, ………………… କୁହାଯାଏ ।
3. ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
4. ଗ୍ଲୁକୋଜ୍‌ର ସଂକେତ ……………… କୁହାଯାଏ ।
5.  ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ ଖଦ ……………….. ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
6. ଆମିନୋ ଅମ୍ଳର ଶୃଙ୍ଖଳଦ୍ଵାରା ………………….  ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
7. କୋଷଝିଲ୍ଲୀ ତିଆରିରେ ……………….. ର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଛି ।
8. ……………….. ଭାବରେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ ରହେ ।
9. ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍‌ର ଗଠନ ପାଇଁ …………… ଆବଶ୍ୟକ ।
10. ଶରୀରରେ ଆୟନ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ……………….. ର ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ରହିଥାଏ ।
11. କୋଷରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ……………….. ସାହାଯ୍ୟରେ ହୋଇଥାଏ ।
12. ପ୍ରତିଦିନ ପ୍ରାୟ ……………….. ଲିଟର ପାଣି ପିଇବା ଉଚିତ ।
13. ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ……………….. କୁହାଯାଏ ।
14. ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିନପାରି ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ……………… କୁହାଯାଏ ।
15. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା …………….. ରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
16. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ………………… ରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
17. ATP ଓ ………….. ମିଶି ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଶକ୍ତି ଗଠନ କରନ୍ତି ।
18. ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ପାଚକନଳୀର ଲମ୍ବ ……………….. ମିଟର ।

Answers
1 . ଧ୍ବଂସାତ୍ମକ
2. ଚୟ।ପଚୟ
3. 6
4. C₆H₁₂O₆
5. ପୁଷ୍ଟିସାର
6. ପ୍ରୋଟିନ୍
7. କିପିଙ୍
8. ଚର୍ବି
9. ଲୌହ
10. ଧାତୁସାର
11. ଏନ୍‌ଜାଇମ୍
12. 3 – 4
13. ସୁଭୋଜୀ
14. ପରଭୋଜୀ
15. ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀ
16. ଷ୍ଟୋମା
17. NADPH
18. 6 – 9

D. ଠିକ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (✓ ) ଓ ଭୁଲ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (X) ଚିହ୍ନ ଦିଅ ।

1. ଓ ତଳଅଂଶକୁ କାର୍ଡିଆକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍ କୁହାଯାଏ ।
2. ଚିନି, ଗୁଡ଼ ଆଦିରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ସୁକ୍ରୋଜ ଥାଏ ।
3. ରାଫ୍ଲେସିଆରେ ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ ଦେଖାଯାଏ ।
4. କେଲଭିନ୍ ଚକ୍ର RuBp ରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ପରିଶେଷରେ ସେହିଠାରେ ହିଁ ସମାପ୍ତ ହୁଏ ।
5. ଖାଦ୍ୟର ପାକକ୍ରିୟା କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଗ୍ରହଣୀରେ ଶେଷ ହୁଏ ।
6. ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ବଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
7. ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ ସହଜୀବୀ ଭାବେ ରହିଥାଏ ।
8. E.Coli ଭିଟାମିନ୍-B₁₂ (ସାୟନୋକ୍ସାବାଲାମିନ୍)
9. ଶରୀରରେ ସ୍ନେହସାର ଚର୍ବି ରୂପରେ ସଂଚିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
10. ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ
11. ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ଇଲେକ୍‌ ଟ୍ରନ୍ ପରି ଶେଷରେ NADPH ଠାରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।
12. ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ଗୁ କୋଜ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାପାଇଁ 3ଟି COର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ ।
13. ମନୁଷ୍ୟର ଲାଳରେ ଟାୟାଲିନ୍ ନାମକ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଥାଏ ।
14. ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ପୁନଃସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ମଳ ନିଷ୍କାସନ ହୁଏ ।
15. ଅନ୍ତ୍ର ଅଙ୍କୁର ଉପାଦାନ ଖାଦ୍ୟ ଅବଶୋଷଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
16. ଲାଇପେଜ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ପୁଷ୍ଟିସାରକୁ ସରଳ ପ୍ରୋଟିଓଜ ଓ ପେପ୍ଟୋନ୍‌ରେ ପରିଣତ କରେ ।
17. ମଣିଷ ଶରୀରରେ ମୋଟ ଗ୍ଳାନିଦନ୍ତ ଓ ମୋଟ ପୋଷଣ ଦନ୍ତଦ୍ଵୟର ଅନୁପାତ 1:31
18. ଗୋଟିଏ କ୍ଲ କୋଜ ଅଣୁପାଇଁ 2ଟି PGA ଆବଶ୍ୟକ ।

Answers
1. (x)
2. (✔)
3. (✔)
4. (✔)
5. (x)
6. (✔)
7. (x)
8. (✔)
9.(✔)
10. (×)
11. (x)
12. (x)
13. (✔)
14. (✔)
15. (✔)
16. (x)
17. (x)
18. (✔)

E. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ପ୍ରଥମ ଯୋଡାର ସମ୍ପର୍କକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଦ୍ଵିତୀୟଟିରେ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଏମିବା : ସର୍ବାହାରୀ
ଛାରପୋକ : ପରଜୀବୀ
ମାଂସ : ପୁଷ୍ଟିସାର
ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ : କ୍ୟାଲସିୟମ୍
ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍ : ଅନ୍ତଃ ପରଜୀବୀ

ଭ-. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଏମିବା : ସର୍ବାହାରୀ
ଛାରପୋକ : ପରଜୀବୀ
ମାଂସ : ପୁଷ୍ଟିସାର
ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ : କ୍ୟାଲସିୟମ୍
ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍ : ଅନ୍ତଃ ପରଜୀବୀ

2. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ

ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଥାକ : ଗ୍ରାନା
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ : ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ
କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ : ସୁରାସାରରେ ଦ୍ରବଣୀୟ
ଗ୍ରାନା : ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା “

ଉ, ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ

ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଥାକ : ଗ୍ରାନା
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ : ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ
କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ : : ସୁରାସାରରେ ଦ୍ରବଣୀୟ
ଗ୍ରାନା : ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା

3. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଶ୍ଵେତସାର : ଏମାଇଲେଜ୍
ଶ୍ଵେତସାର : ଗୁ କୋଜ
ଶ୍ଵେତସାର : ଗୁ କୋଜ୍
ଅଗ୍ନାଶୟ : ଅଗ୍ନାଶୟ ରସ
ପାକସ୍ଥଳୀର ଉପର ଅଂଶ : କାର୍ଡିଆକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍

ଉ. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଶ୍ଵେତସାର : ଏମାଇଲେଜ୍
ଶ୍ଵେତସାର : ଗୁ କୋଜ
ଶ୍ଵେତସାର : ଗୁକୋଜ୍
ଅଗ୍ନାଶୟ : ଅଗ୍ନାଶୟ ରସ
ପାକସ୍ଥଳୀର ଉପର ଅଂଶ : କାର୍ଡିଆକ୍ ଷ୍ଟୋମାକ୍

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
କର୍ତ୍ତନ ଦନ୍ତ : 4
ଚର୍ବଣ ଦନ୍ତ : 4
ଉପର ମାଢ଼ି : 16
ପାକନଳୀ : 6 ରୁ ୨ ମିଟର
ଶ୍ଵେତସାର : ଏମାଇଲେଜ୍

ଉ. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ
କର୍ତ୍ତନ ଦନ୍ତ : 4
ଚର୍ବଣ ଦନ୍ତ : 4
ଉପର ମାଢ଼ି : 16
ପାକନଳୀ : 6 ରୁ ୨ ମିଟର
ଶ୍ଵେତସାର : ଏମାଇଲେଜ୍

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଠେକୁଆ : ………………….
ପିମ୍ପି :…………………
ଲହୁଣୀ : ………………..
ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ : …………………………
ଉକୁଣୀ : …………………….

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ବ୍ଲାକ୍‌ମ୍ୟାନ୍ : …………………..
କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟରେ ଥ‌ିବା ଜେଲ୍ : …………………………
କବକ, ଇଷ୍ଟ : ……………………..
CO₂ : …………………..
ଷ୍ଟ୍ରୋମା :……………………….

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
1866-1947
କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟରେ ଥ‌ିବା ଜେଲ୍ : ଷ୍ଟ୍ରୋମା
କବକ, ଇଷ୍ଟ : ମପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
CO₂ : କଷ୍ଟିକ ପଟାସରେ ଦ୍ରବଣୀୟ
ବ୍ୟୋମା : ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ସ୍ନେହସାର : ……………………….

ସ୍ନେହସାର : ……………………….
ଯକୃତ : …………………………
ପାକସ୍ଥଳୀର ନିମ୍ନ ଅଂଶ :……………………..

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ସ୍ନେହସାର : ଲାଇପେଜ
ପୁଷ୍ଟିସାର : ଆମିନୋଅମ୍ଳ,
ସ୍ନେହସାର : ଫ୍ୟାଟିଏସିଡ, ଗ୍ଲିସେରଲ

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ

ତଳ ମାଢ଼ି : ……………………..
ଗ୍ରାସନଳୀ : ……………………..
ପୁଷ୍ଟିସାର : ………………………

‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଶ୍ଵାନଦନ୍ତ : 2
ପେଷଣ ଦନ୍ତ : 6
ତଳ ମାଢ଼ି : 16
ଗ୍ରାସନଳୀ : 22 ରୁ 25 ସେ.ମି.
ପୃଷ୍ଟିସାର : ପ୍ରୋଟିଏଜ

Multiple Choice Questions (Mcqs) With Answers

1. ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୁଳୀ, ରପ୍ଲେସିଆ ଆଦି ଉଭିଦ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀୟ ପୋଷଣର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି ?
(A) ପ୍ରାଣୀସମ
(B) ମୃତୋପଜୀବୀୟ
(C) ପରଜୀବୀୟ
(D) ସହଜୀବୀୟ
Answer:
(C) ପରଜୀବୀୟ

2. ଶରୀରରେ ଜଳକ୍ଷୟର ଭରଣପାଇଁ ପ୍ରାୟ କେତେ ଲିଟର ପାଣି ପିଇବା ଉଚିତ ?
(A) 1-5
(B) 3-4
(C) 7-10
(D) 5-8
Answer:
(B) 3-4

3. କାହାଦ୍ଵାରା ହୋଇଥାଏ ?
(A) ଏନ୍‌ଜାଇମ୍
(B) ହରମୋନ୍
(C) ପ୍ଲାଜ୍‌ମା
(D) ଲସିକା
Answer:
(A) ଏନ୍‌ଜାଇମ୍

4. ମାଛ, ମାଂସ, ଡ଼ାଲି ଓ ସୋୟାବିନ୍ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଆମେ କ’ଣ ପାଇଥାଉ ?
(A) ଶ୍ଵେତସାର
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର

5. ଫଳରସ ଓ ପନିପରିବାରେ କେଉଁ ଜାତୀୟ ଶ୍ୱେତସାର ରହିଥାଏ ?
(A) ଗ୍ଲା କୋଜ୍
(B) ସୁକ୍ରୋଜ୍
(C) ମଣ୍ଡଦ
(D) ମାଲ୍‌ଟୋଜ୍
Answer:
(A) ଗ୍ଲା କୋଜ୍

6, ସବୁଜ ଉଦ୍ଭିଦ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାନ୍ତି ?
(A) ଶ୍ବସନ
(B) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ
(C) ରେଚନ
(D) ଜନନ
Answer:
(B) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ

7. ଆଳୁ, ଭାତ ଓ ରୁଟିରେ କେଉଁ ଜାତୀୟ ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
(A) ଗ୍ଲା କୋଜ୍
(B) ସୁକ୍ରୋଜ୍
(C) ମାଲ୍‌ଟୋଜ୍
(D) ମଣ୍ଡଦ
Answer:
(D) ମଣ୍ଡଦ

8. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଗ୍ଲା କୋଜ୍‌ର ସଂକେତ ଅଟେ ?
(A) C₁₂H₆O₆
(B) C₆H₁₂O₆
(C) C₈H₁₀O₈
(D) C₉H₁₂O₉
Answer:
(B) C₆H₁₂O₆

9. ଏମି ନୋ ଅମ୍ଳର ଶୃଙ୍ଖଳଦ୍ଵାରା କ’ଣ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ପୁଷ୍ଟିସାର
(B) ଶ୍ଵେତସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(A) ପୁଷ୍ଟିସାର

10. ତାପ ଅପରିବାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖୁବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ?
(A) ରକ୍ତ
(B) ସ୍ନାୟୁ
(C) ପ୍ରଲସି
(D) ଚର୍ବି
Answer:
(D) ଚର୍ବି

11. କେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ପୋଷଣ
(B) ଶୋଷଣ
(C) ନିୟନ୍ତ୍ରଣ
(D) ସଞ୍ଚାଳନ
Answer:
(A) ପୋଷଣ

12. ରାସାୟନିକ ଗଠନ, କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନକାରୀ କ୍ଷମତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟକୁ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ?
(A) 2
(B) 4
(C) 6
(D) 8
Answer:
(C) 6

13. ଚିନି ଓ ଗୁଡ଼ ଇତ୍ୟାଦିରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ଵେତସାର ରହିଥାଏ ?
(A) ଘୂ କୋଜ
(B) ସୁକ୍ରୋଜ
(C) ମଣ୍ଡଦ
(D) ମାଲ୍‌ଟୋଜ୍
Answer:
(C) ମଣ୍ଡଦ

14. 01 ଗ୍ରାମ ଶ୍ଵେତସାରରୁ ପ୍ରାୟ କେତେ KI ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ ?
(A) 8
(B) 16
(C) 32
(D) 64
Answer:
(B) 16

15. ଭୂମିକା ରହିଥାଏ ?
(A) ପୁଷ୍ଟିସାର
(B) ଶ୍ଵେତସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(C) ସ୍ନେହସାର

16. ଶରୀରରେ ଦାନ୍ତ ଓ ହାଡ଼ର ଗଠନ ପାଇଁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଅଟେ ?
(A) ଲୌହ
(B) ଆୟୋଡ଼ିନ୍
(C) କ୍ୟାଲସିୟମ୍
(D) ବୋରନ୍
Answer:
(D) ବୋରନ୍

17. କୋଷରେ ଥ‌ିବା କୋଷରସର ପ୍ରାୟ କେତେଭାଗ ଜଳ ଅଟେ ?
(A) 40-50
(B) 50-60
(C) 70-80
(D) 70-90
Answer:
(D) 70-90

18. ପତ୍ରହରିତ୍ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଉଭିଦ ଓ ନୀଳ ଶୈବାଳ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ?
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ
(B) ପରଭୋଜୀ
(C) ମୃତୋପଜୀବୀ
(D) ସହଜୀବୀ
Answer:
(B) ପରଭୋଜୀ

19. ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଉଭିଦ ଓ ନୀଳ ଶୈବାଳ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ?
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ
(B) ପରଭୋଜୀ
(C) ମୃତୋପଜୀବୀ
(D) ସହଜୀବୀ
Answer:
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ

20. କେଉଁ ପ୍ରକାରର ପରଭୋଜୀ ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତ ?
(A) ସ୍ବଭୋଜୀ
(B) ମୃତୋପଜୀବୀ
(C) ସହଜୀବୀ
(D) ପରଭୋଜୀ
Answer:
(B) ମୃତୋପଜୀବୀ

21. ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାରେ ଥ‌ିବା ହିମୋଗ୍ଲୋବିନ୍ ଗଠନ ପାଇଁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଆବଶ୍ୟକ ?
(A) କ୍ୟାଲସିୟମ୍
(B) ଫସଫରସ
(C) ମାଙ୍ଗାନିଜ୍
(D) ଲୌହ
Answer:
(D) ଲୌହ

22. ନିଜଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରୁଥିବା ଜୀବମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ
(B) ପରଭୋଜୀ
(C) ମୃତୋପଜୀବୀ
(D) ସର୍ବାହାରୀ
Answer:
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ

23. କବକ ଓ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟନ୍ତି ?
(A) ସ୍ବଭୋଜୀ
(B) ପରଭୋଜୀ
(C) ସର୍ବାହାରୀ
(D) ମାଂସାହାରୀ
Answer:
(B) ପରଭୋଜୀ

24. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଅନ୍ତଃ ପରଜୀବୀର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ?
(A) ଉକୁଣୀ
(B) ମଲାଙ୍ଗ
(C) ରାଫ୍ଲେସିଆ
(D) ପ୍ଲାଜ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍
Answer:
(D) ପ୍ଲାଜ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍

25. କେଉଁ ବୀଜାଣୁ ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ ସହଜୀବୀ ଭାବେ ରହିଥାଏ ?
(A) ଇ. କୋଲାଇ
(B) ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ
(C) ଗନ୍ଧକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ
(D) ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ
Answer:
(A) ଇ. କୋଲାଇ

26. ଇ. କୋଲାଇ କେଉଁ ଭିଟାମିନ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ ?
(A) ଭିଟାମିନ୍ -A
(B) ଭିଟାମିନ୍-B,,
(C) ଭିଟାମିନ୍-C
(D) ଭିଟାମିନ୍-D
Answer:
(B) ଭିଟାମିନ୍-B,,

27. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ବାହ୍ୟ ପରଜୀବୀର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ?
(A) ଉକୁଣୀ
(B) ମଲାଙ୍ଗ
(C) ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍‌
(D) ରାଫ୍ଲେସିଆ
Answer:
(A) ଉକୁଣୀ

28. ଆମ ଶରୀରରେ ଆୟନ ସନ୍ତୁଳନ କରିବାରେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଖାଦ୍ୟର ପ୍ରଥମ ଭୂମିକା ରହିଛି ?
(A) ଶ୍ଵେତସା
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(D) ଧାତୁସାର

29. ଶରୀରରେ ସ୍ନେହସାର ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଆକାରରେ ସଂଚିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ?
(A) ଚର୍ବି
(B) ମାଂସ
(C) ରକ୍ତ
(D) ପ୍ରଲସି
Answer:
(A) ଚର୍ବି

30. ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ କ’ଣ ଆବଶ୍ୟକ ?
(A) ଶ୍ଵେତସାର
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answer:
(B) ପୁଷ୍ଟିସାର

31. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣର ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପାଇଁ କେଉଁ ଉପାଦାନ ଆବଶ୍ୟକ ?
(A) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ଆଲୋକ, CO₂
(B) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ଜଳ, ବିପାଚକ
(C) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, CO₂ ଜଳ
(D) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ଜଳ, ଆଲୋକ
Answer:
(D) କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍, ଜଳ, ଆଲୋକ

32. କେଉଁଟି ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣର ଉଦାହରଣ ନୁହେଁ ?
(A) ମଣିଷ ମୁଣ୍ଡରେ ବଢୁଥ‌ିବା ଉକୁଣୀ
(B) ଆମ ଅନ୍ତ୍ରନଳୀରେ ବାସ କରୁଥ‌ିବା ଇ.କୋଲାଇ
(C) ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା
(D) ଲାଇକେନ୍ ରେ ଆଲର୍ଜି ଓ ଫନ ଜାଇର
Answer:
(A) ମଣିଷ ମୁଣ୍ଡରେ ବଢୁଥ‌ିବା ଉକୁଣୀ

33. ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସକୁ ଆଧାରକରି କେଉଁଟି ପ୍ରାଣୀର ସଠିକ୍ ପ୍ରକାର ଭେଦ ଅଟେ ?
(A) ସ୍ଵଭୋଜୀ, ପରଭୋଜୀ, ପରଜୀବୀ
(B) ମୃତୋପଜୀବୀ, ପରଜୀବୀ, ସହଜୀବୀ
(C) ଶାକାହାରୀ, ମାଂସାହାରୀ, ସର୍ବାହାରୀ
(D) ପରଭୋଜୀ, ପରଜୀବୀ, ମାଂସାହାରୀ
Answer:
(C) ଶାକାହାରୀ, ମାଂସାହାରୀ, ସର୍ବାହାରୀ

34. କେଉଁଟି ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣର ପ୍ରକାରଭେଦ ନୁହେଁ ?
(A) ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ
(B) ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ
(C) ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
(D) ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
Answer:
(B) ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ

35. କେଉଁଟି ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରକାରଭେଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ ?
(A) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର, ଜୀବସାର, ଜଳ
(B) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର, ଜୀବସାର, ପିତ୍ତ
(C) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର,
(D) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ବିପାଚକ,
Answer:
(A) ଶ୍ଵେତସାର, ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର, ଧାତୁସାର, ଜୀବସାର, ଜଳ

36. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଗୋଟିଏ ଶର୍କରା ଅଣୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାପାଇଁ 6 ଟି CO₂ଓ 12 ଟି H₂O ମଧ୍ୟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଥିଲେ ?
(A) ରବର୍ଟ ହିଲ୍
(B) ଏଫ.ଏଫ୍. ବ୍ଲାକ୍‌ମ୍ୟାନ୍
(C) ରବର୍ଟ ହିଲ୍
(D) ଏଫ୍.ଏଫ. ବ୍ଲାକ୍‌ମ୍ୟାନ୍
Answer:
(C) ରବର୍ଟ ହିଲ୍

37. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅନ୍ୟଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟେ ?
(A) ଛତୁ
(B) ଇଷ୍ଟ
(C) କବକ
(D) ମଲାଙ୍ଗ
Answer:
(D) ମଲାଙ୍ଗ

38. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣକୁ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାଭାବେ କେଉଁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଥମେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ ?
(A) ବ୍ଲାକ୍‌ମାନ୍
(B) ହିଲ୍ ଓ କେନ୍‌ଭିନ୍‌
(C) ହିଲ୍
(D) କେଭିନ୍
Answer:
(A) ବ୍ଲାକ୍‌ମାନ୍

39. ଥାଇଲାକ ଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ପରିଶେଷରେ କେଉଁଠାରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ?
(A) ADP
(B) NADPH
(C) NADP⁺
(D) ATP
Answer:
(C) NADP⁺

40. ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ ପଡ଼ିଥାଏ ?
(A) 3
(B) 4
(C) 6
(D) 12
Answer:
(C) 6

Subjective Type Questions with Answer 

1. ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ ଓ ପରଜୀବୀୟ ଆଲୋଚନା କର ।
ଊ-
I. ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ :

• ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ ମୃତ, ଗଳିତ, ପଚାସଢ଼ା ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜ କ ରି ଥା’ନ୍ତି ମୃତୋପଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହି ଜୀବମାନେ କଠିନ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
• ସାଧାରଣତଃ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣବେଳେ ଏମାନେ ନିଜ ଶରୀରରୁ ପାଚକ ରସ କ୍ଷରଣ କରି, ଶରୀର ପରିଣତ କରିଦିଅନ୍ତି ଓ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟକୁ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ ଶୋଷଣ କରି ଶରୀର ଗଠନରେ ବିନିଯୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଛତୁ ଜାତୀୟ କବକ, ଇଷ୍ଟ, ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆଦି ପୋଷଣ ଦେଖାଯାଏ ।

II. ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ:

• ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ଅନ୍ୟ ଜୀବନ୍ତ ଉଭିଦ ବା ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର କୁହାଯାଏ।
• ପରଜୀବୀମାନେ ଭୋଜଦାତା ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ ସିଧାସଳଖ ଗ୍ରହଣ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଭୋଜଦାତାର ଆଶ୍ରୟରେ ରହି ପରଜୀବୀମାନେ ସାଧାରଣତଃ ତାହାର ଅନିଷ୍ଟ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ଉଭିଦ, ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିୟମ୍, ଉକୁଣୀ, ଜୋକ, କେତେକ
• କେତେକ ପ୍ରାଣୀ ଭୋଜଦାତାର ଶରୀର ଭିତରେ ଅନ୍ତଃ ପର ଜୀବୀ ଭାବେ (ଉଦାହରଣ – ବାହ୍ୟପରଜୀବୀ ଭାବେ (ଉଦାହରଣ – ଉକୁଣୀ) ରହି ପୋଷଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ହୋଇଥାଏ ସଂକ୍ଷେପରେ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦାନ କର ।

2. କୃମି ପରି ପ୍ରାଣୀ ପରଜୀବୀ ଅଟନ୍ତି ।
ଊ-

• ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ତରଳ ମଣ୍ଡ ରୂପେ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ପ୍ରଥମ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣୀ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ ।
• ଗ୍ରହଣୀ ମଧ୍ୟକୁ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟରୁ କ୍ଷରିତ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ ରସ ଓ ଯକୃତ୍‌ରୁ କ୍ଷରିତ ପିତ୍ତ ଆସି ଖାଦ୍ୟ ସହ ମିଶିଥାଏ ।
• ପିତ୍ତରେ କୌଣସି ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ନ ଥାଏ, ମାତ୍ର ଏହା ସ୍ନେହସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର
• ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ ରସରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଏନଜାଇମ୍ ଓ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ ଜାତୀୟ କ୍ଷାର ରହିଥାଏ ।
• ଗ୍ରହଣୀର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅଂଶ ଯେପୁନମ ଓ ଶେଷ ଅଂଶ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ କୁହାଯାଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଏହି ଅଂଶରେ ପାକକ୍ରିୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବା ସହ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟର ଶୋଷଣ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ଭିତର ଆଚ୍ଛାଦନରେ ଥ‌ିବା ଅନ୍ତ୍ରଅଙ୍କୁର ଜରି ଆରେ ହୋଇଥାଏ ।
• ଅବଶୋଷଣ ପରେ ଏହା ରକ୍ତଦ୍ଵାରା ବାହିତ ହୋଇ ଯକୃତ୍ଵରେ ପହଞ୍ଚେ । ଯକୃତ୍‌ରୁ ଏହା ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ଏବଂ ଶକ୍ତି ହୋଇଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟର ଏହିପରି ଭାବରେ ହେଉଥ‌ିବା ବିନିଯୋଗ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆତ୍ମୀକରଣ କୁହାଯାଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର ପରେ ବୃହଦନ୍ତ୍ର ରହିଥାଏ । ଏଠାରେ ଓ ଜୀହୋଇ ନଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟାଶରୁ କିଛି ଅଂଶ
• ବୃହଦନ୍ତ୍ରରେ ଥ‌ିବା କିଛି ସହଜୀବୀୟ ବୀଜାଣୁ ବା । ୮ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ନ ଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ମଳରେ ପରିଣତ କରିବା ସହ ନିଜ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ
• ମଳ କିଛିସମୟ ମଳାଶୟରେ ରହେ ଏବଂ ବୃହଦନ୍ତ୍ରର ପୁନଃସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ମଳଦ୍ଵାର ବାଟେ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।

3. ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଜୀବମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ କିପରି ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
ଉ-
I. ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ:
(i) ପରଜୀବୀୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନ୍ୟ ଉଦ୍ଭଦ ବା ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ସଂପୂର୍ଣ ଅଥବା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।
(ii) ପରି ପାକ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟର ଆତ୍ମୀକରଣ ବା ଅନ୍ତର୍ଗହଣ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ଏହା ଶରୀର ଗଠନରେ ଓ ଶରୀରକୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ରଖିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

II. ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ :
(iv) ବେଳେବେଳେ ଦୁଇଟି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ, ଅଥବା ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁ ଜୀବ ବା ଉଭିଦ ଓ ଅଣୁଜୀବ ଏକାଠି ବାସ କରୁଥ‌ି ଦେଖାଯାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀତା କୁହାଯାଏ ।
(v) ଏଥ‌ିରେ କେହି କାହାରି କ୍ଷତି କରନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କୁହାଯାଏ ।
(vi) ଆମ ଅନ୍ତ୍ରନଳୀରେ ସହଜୀବୀଭାବେ ରହୁଥ‌ିବା ଇସ୍‌ରିଚିଆ କୋଲାଇ ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ନିଜ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ B₁₂ (ସାୟନୋ – କୋବାଲାମିନ୍) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ। ତା’ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ନିଜର ପ୍ରତିପାଳନ କରିଥାଏ ।
(vii) ଯବକ୍ଷାର ଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ସହଜୀବୀ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ଜୀବ ଶରୀରରେ ଭିଟାମିନ୍ ଓ ଜଳର ଆବଶ୍ୟକତା
ଉ-

• ଭିଟାମିନ୍ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ଜଳରେ ଭିଟାମିନ୍ । ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ଶାଗ, ପନିପରିବା, ଫଳ ଆଦିରୁ ମିଳି ଥାଏ। ସ୍ନେହସାରରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ଭିଟାମିନ୍ ପ୍ରାଣୀ ଚର୍ବି ଓ ଉଭିଦ ତୈଳରୁ ମିଳେ ।
• କୋଷ ମଧ୍ଯରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଭିଟାମିନ୍‌ର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଘଟିଥାଏ ।
• ଭିଟାମିନ୍ ଅଭାବରେ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର

ଜଳ :

• ରୋଗ ହୋଇଥାଏ । କୋଷରସରେ ପ୍ରାୟ 79-80 ଭାଗ ଜଳ ।
• କୋଷର ସ୍ଥିତି ଓ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପାଇଁ ଜଳ ଏକାନ୍ତ
• ଝାଳ, ପରି ସ୍ରା ଓ ନିଃଶ୍ଵାସରେ ଜଳକ୍ଷୟ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ପ୍ରତିଦିନ 3-4 ଲିଟର ଜଳ ପିଇବା ଆବଶ୍ୟକ ।

2. କେଲ୍ ଭିନ୍ ଚକ୍ରରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଶର୍କରାରେ ପରିଣତ ହୁଏ ?
ଉ-

• ପ୍ରତ୍ୟେକ RuBP ଅଣୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ CO₂ ଅଣୁ ଗ୍ରହଣ କରି ପରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥାଏ ଓ ଦୁଇଟି ଫସ୍ଫୋଗ୍ଲିସେରିକ୍ ଏସିଡ୍ (PGA) ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• 6 ଟି RUBP ସହିତ 6 ଟି CO₂ ମିଶି ରୁବିସ୍କୋ ସାହାଯ୍ୟରେ 12 ଟି. PGA ପରିଣତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।
• ଏଥ୍ ମଧ୍ୟରୁ 2 ଟି PGA ଗୋଟିଏ ଗ୍ଲା କୋଜ ଅଣୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ 10 ଟି PGA ପୁନଶ୍ଚକ୍ରଣ ଘଟି 6 ଟି RuBP ଅଣୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

3. ସ୍ଵଭୋଜୀ ଓ ପରଭୋଜୀ ମଧ୍ଯରେ 3ଟି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
ଉ-
(i) ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ । କରିନପାରି ପୋଷଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ଉଦ୍ଭିଦ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ପରଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଥବା ସମସ୍ତ ଉଭିଦ ଓ ନୀଳହରିତ୍‌ ପ୍ରାଣୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ପରଜୀବୀ ଉଦ୍ଭଦ, କବକ ଏବଂ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପରଭୋଜୀ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟନ୍ତି ।
(iii) ସ୍ଵଭୋଜୀମାନେ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ପରଭୋଜୀ ପୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ 4 ପ୍ରକାର :
(a) ପ୍ରାଣିସମ ପୋଷଣ
(b) ମୃତୋପଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
(c) ପରଜୀବୀୟ ପୋଷଣ
(d) ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ

4. ଗ୍ରସନୀ ଓ ଗ୍ରସନୀ ଓ ଗ୍ରାସନଳୀର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂକ୍ଷେପରେ ବୁଝାଅ ।
ଉ-
ଗ୍ରସନୀ ଓ ଗ୍ରାସନଳୀର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ :

• ମୁଖଗହ୍ଵର ପଛକୁ ଗ୍ରସନୀ ରହିଥାଏ । ଏହାର ଶେଷ ମୁଣ୍ଡରେ ଦୁଇଟି ଦ୍ଵାର ଅବସ୍ଥିତ । ଗୋଟିଏ ଦ୍ଵାର ଶ୍ଵାସନଳୀ ଭିତରକୁ, ଅନ୍ୟଟି ଗ୍ରାସନଳୀ ମଧ୍ୟକୁ ଲମ୍ବିଥାଏ ।.
• ଖାଦ୍ୟକୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଭିତରକୁ ଓ ପବନକୁ ଶ୍ଵାସନଳୀ ମଧ୍ୟକୁ ପୃଥକଭାବେ ନେବା ପାଇଁ ଅଧ୍ଵଜିହ୍ଵା ବା ଏପିଗ୍ଲଟିସ୍ ରହିଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟ ଗିଳିବାର ପ୍ରଥମ କାମଟି ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ଅଟେ ।
• ଗ୍ରାସନଳୀ ଭିତରେ ପଶିବା ପରେ ଖାଦ୍ୟର ଗତି ଅନୈଚ୍ଛିକ ଭାବେ ବା ଆପଣାଛାଏଁ ହୋଇଥାଏ ।
• ଗ୍ରାସନଳୀର ଲମ୍ବ 22ରୁ 25 ସେଣ୍ଟିମିଟର ଅଟେ । ଗ୍ରାସନଳୀରେ ଖାଦ୍ୟର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏନାହିଁ ।

5. ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ଖାଦ୍ୟମଣ୍ଡ କେଉଁଠାକୁ ଯାଏ ? ଖାଦ୍ୟର ଅବଶୋଷଣ ପରେ ଅବଶିଷ୍ଟ ଖାଦ୍ୟର ପରିଣତି ଲେଖ ।
ଉ-

• ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ତରଳ ମଣ୍ଡ ରୂପେ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ପ୍ରଥମ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣୀ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟର ଅବଶୋଷଣ ପରେ ଖାଦ୍ୟମଣ୍ଡରେ ଥ‌ିବା ବଳକା ଜଳ ଓ ଖାଦ୍ୟାଶରୁ କିଛି ଅଂଶ ପୁନଃ ଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ବୃହଦନ୍ତ୍ରରେ ଥ‌ିବା କିଛି ସହଜୀବୀୟ ବୀଜାଣୁ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇନଥିବା’ ଖାଦ୍ୟକୁ ମଳରେ ପରିଣତ କରିବା ସହ ନିଜ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
• ମଳ କିଛି ସମୟ ମଳାଶୟରେ ରହେ ଏବଂ ବୃହଦନ୍ତ୍ରର ପୁନଃସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ମଳଦ୍ଵାର ବାଟେ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।

6. କେଉଁଠାରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
ଉ –
(i) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(a) ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା| ଆଲୋକ ରାସାୟନିକ
(b) ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା|ଜୈବରାସାୟନି କ
(ii) ଏହି ଦୁଇଟି ପ୍ରକ୍ରିୟା ପତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ହରିତ୍‌ ଲବକରେ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟ୍ ଭିତରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଛୋଟ ଛୋଟ ଓ ଚେପ୍‌ଟା ଟଙ୍କା ଆକୃତିର ଥାଇଲାକଏଡ୍ ପରସ୍ପର ଉପରେ ଥାକ ଥାକ ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି ।
(iv) ଏହି ଥାଇଲାକ ଏଡ୍ ଥାକଗୁଡ଼ିକୁ ଗ୍ରାନା କୁହାଯାଏ । ଥାକଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ପରସ୍ପର ସହିତ ସରୁ
(v) କ୍ଲୋରୋପ୍ଲାଷ୍ଟ୍ରରେ ଥିବା ଜେଲ୍ ପରି ଦ୍ରବ ବା ରସକୁ ବ୍ୟୋମା କୁହାଯାଏ ।
(vi) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଆଲୋକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଥାଇଲାକଏଡ୍ ଝିଲ୍ଲୀରେ ଓ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥାଏ ।

7. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଆଲୋକ ଶକ୍ତି ଶୋଷଣଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ଶର୍କରା ପ୍ରସ୍ତୁତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକୁ 4ଟି ସୋପାନରେ ଲେଖ ।
ଭ-
ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଆଲୋକ ଶକ୍ତି

• ହରିତ୍‌ ଲବକରେ ଥିବା କ୍ଲୋରୋଫିଲ୍ ଦ୍ଵାରା ଆଲୋକ ଶୋଷଣ ଓ ତଜ୍ଜନିତ ଇଲେକ୍ଟ ନ୍
• ଇଲେକ୍‌ ଟ୍ରନ୍ ପ୍ରବାହଦ୍ଵାରା ଆଲୋକ ଶକ୍ତିର ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।
• ଜଳଅଣୁର ବିଘଟନ ଘଟି ଉଦ୍‌ଜାନ ଆୟନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନର ସୃଷ୍ଟି ।
• ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ CO₂ର ଶର୍କରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

8. ସହଜୀବୀୟ ପୋଷଣ କ’ଣ ? ଏହା କିପରି ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ଉଦାହରଣ ସହ ଲେଖ ।
ଉ-

• ବେଳେବେଳେ ଦୁଇଟି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ, ଅଥବା ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଅଣୁଜୀବ ବା ଉଭିଦ ଓ ଅଣୁଜୀବ ଏକାଠି ବାସ କରୁଥିବା ଦେଖାଯାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀତା କୁହାଁଯାଏ ।
• ଏଥ‌ିରେ କେହି କାହାରି କ୍ଷତି କରନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବୀୟ
• ଉଦାହରଣ – I : ଆମ ଅନ୍ତନଳୀରେ କୋଲାଇ ନାମକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ନିଜ ଶରୀରରେ ଆମକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ । ତା’ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ପ୍ରତିପାଳନ କରିଥାଏ ।
• ଉଦାହରଣ – II : ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ସହଜୀବୀ ବ୍ୟାକ୍ଟେରି ଆର ଅବଦାନ,

9. ମାଂସ ହଜମ କରୁଥିବା ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ କାହିଁକି ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀକୁ ହଜମ କରେନାହିଁ ?
ଭ-

• ପୁଷ୍ଟିସାର ହଜମ କରୁଥିବା ପ୍ରୋଟିଏଜ୍ ଜାତୀୟ ଏହା ସକ୍ରିୟ ହୁଏ ଓ ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଅନେକ ଶ୍ଳେଷ୍ଟିକ ବା ମ୍ୟୁକସ୍ ଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି । ସେଥୁରୁ କ୍ଷରିତ ମ୍ୟୁକସ୍ ଅମ୍ଳୀୟ ପରି ବେଶ ତଥା ଏନ୍ ଜାଇମ୍ ପ୍ରଭାବ ରୁ
• ପାକସ୍ଥଳୀର କୋଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ନିବିଡ଼ କାନ୍ଥ ଭିତରକୁ ପଶି ଟିସୁ କ୍ଷୟ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
• ଏଥ୍ ସହିତ ପାକସ୍ଥଳୀର କୋଷ ପ୍ରତି ଦୁଇ ବା ପୁନଃସ୍ଥାପିତ ହୁ ଅଛି । ଏଥ୍ ଯୋଗୁଁ ଆମ ହୁଏନାହିଁ ।

1. କେଉଁ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ର ଶ୍ଵେତସାର ଥାଏ ଓ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଊ-

• ଆଳୁ, ଭାତ, ରୁଟିରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ମଣ୍ଡଦ ଥାଏ ।
• ଚିନି, ଗୁଡ଼ ଆଦିରେ ସୁକ୍ରୋଜ ଥାଏ ।
• ଫଳରସ ଓ ପନିପରିବାରେ ଗ୍ଲୁକୋଜ ଥାଏ ।
• ଶ୍ଵେତସାରରୁ ସହଜରେ ଶକ୍ତି ମିଳେ ।

1 gm ଶ୍ଵେତସାରରୁ ପ୍ରାୟ 1 6 କିଲୋଜୁଲ୍ ଶକ୍ତି ମିଳେ ।

2. ପୁଷ୍ଟିସାର କେଉଁଥୁରୁ ମିଳେ ଓ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ? ପୁଷ୍ଟିସାର କାହାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ?
ଊ-

• ମାଛ, ମାଂସ ଅଣ୍ଡାର ଧଳା ଅଂଶ, ଛେନା ଓ କ୍ଷୀର ଆଦି ପ୍ରାଣୀଜ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ପୁଷ୍ଟିସାର ମିଳେ ।
• ଡାଲି ଜାତୀୟ ଶସ୍ୟ, ସୋୟାବିନ୍ ଆଦିରୁ
• ଶରୀର ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ନୂତନ କୋଷ ଓ ତନ୍ତୁ ଗଠନ ପାଇଁ ପୁଷ୍ଟିସାର ଦରକାର ।
• ଏମିନୋ ଏସିଡ୍ ଶୃଙ୍ଖଳଦ୍ଵାରା ପୁଷ୍ଟିସାର ଗଠିତ ।

3. ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
ଊ-

• ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କହନ୍ତି ।
• ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଉଦ୍ଭଦ ଓ ନୀଳହରିତ୍
• ଏ ସମସ୍ତ ଜୀବ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକ ଶକ୍ତିକୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ଏବଂ ଏ ପ୍ରକାର ପୋଷଣକୁ ସ୍ବଭୋଜୀ ପୋଷଣ କହନ୍ତି ।

4. ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କ’ଣ ? ସମୀକରଣ ସହ ଲେଖ ।
ଊ-
(i) ନାଇଟ୍ରେଟ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତକାରୀ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ, ଗନ୍ଧକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଏକ ବିଶେଷ ଅଜୈବ ରାସାୟନିକ କରିଥା’ନ୍ତି, ଏହାକୁ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ କହନ୍ତି ।

ଊ-

• ଯେଉଁ ପରଭୋଜୀ, ମୃତ, ଗଳିତ ପଚାସଢ଼ା ପୁଷ୍ଟି ସାଧନ କରି ଥା’ଛି ସେମାନଙ୍କୁ ମୃତୋପଜୀବୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହି ଜୀବମାନେ କଠିନ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ସ କ୍ଷରଣ କରି ଶରୀର ବାହାରେ ହିଁ ଜଟିଳ ପରେ ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟକୁ ଶରୀର ମଧ୍ୟକୁ କରିଥା’ନ୍ତି ।

6. କାହାଦ୍ଵାରା ଜୀବ ଶରୀରରେ ମଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ଓ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିଷ୍କାସନ ହୁଏ ?
ଊ-

• ବୃହଦନ୍ତ୍ରରେ ଥିବା ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ଖାଦ୍ୟକୁ ମଳରେ ପରିଣତ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ମଳ କିଛି ସମୟ ମଳାଶୟରେ ରହିବାପରେ ଶରୀରରେ ଜଳର ଆବଶ୍ୟକତା କ’ଣ ?

ଊ-

• କୋଷରେ ଥିବା କୋଷରସର ପ୍ରାୟ 70 – 90 ଭାଗ ଜଳ, କୋଷର ସ୍ଥିତି ଓ ଏଥରେ ହେଉଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନିମନ୍ତେ ଜଳ ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରତିଦିନ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି 3 – 4 ଲିଟର ଜଳ ପିଇବା ଉଚିତ ।
• ଶରୀରରେ ଜଳୀୟ ଅଂଶ କମିଗଲେ ଶରୀର -ଅବଶ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଅସୁସ୍ଥତା ଦେଖାଦିଏ ।
• ଜଳ ଏକ ଉତ୍ତମ ସ୍ରାବକ ।

8. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ଏହାର ସମୀକରଣ ଲେଖ ।
ଊ-

• ରବର୍ଟ ହିଲ୍ (Robert Hill 1899-1991) ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ ଗୋଟିଏ ଶର୍କରା ଅଣୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାପାଇଁ 6ଟି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ (CO₂) ଓ 12ଟି ଜଳଅଣୁ (H₂O) ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ
• ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଫଳରେ ଶର୍କରା (C₆H₁₂O₆) ଅଣୁ ସହିତ ଟି ଜଳ ଅଣୁ (H₂O) ଓ 6ଟି ଅମ୍ଳଜାନ (O₂) ଅଣୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।

ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ସମୀକରଣ ହେଉଛି :

9. ଖାଦ୍ୟାଭାସକୁ ଆଧାର କରି ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଜାତିର ପ୍ରାଣୀ ଅଛନ୍ତି ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ କର ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
ଊ-

• ଶାକାହାରୀ – ଉଭିଦ ବା ଉଭିଦଜାତ ପଦାର୍ଥ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ । ଉଦାହରଣ- ଗାଈ, ହରିଣ ।
• ମାଂସାହାରୀ – ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣିଜ ପଦାର୍ଥକୁ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ । ଉଦାହରଣ- ବାଘ, ସିଂହ ।
• ସର୍ବାହାରୀ- ଖାଦ୍ୟରେ ବାଛବିଚାର ନ କରି ଯାହା ଖାଦ୍ୟୋପଯୋଗୀ ତାହା ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ । ଉଦାହରଣ- କାଉ, ଅସରପା ।

10. ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରେ NADP ର ଭୂମିକା ଦର୍ଶାଅ ।
ଊ-

• NADP ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହା ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥ‌ିବା Fd-NADP Ruductase ନାମକ ଏକ ଏନଜାଇମ୍ ସହିତ Co-factor ଭାବେ ରହିଥାଏ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମୟରେ ପ୍ରବାହିତ NADPHରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆଲୋକ ଶକ୍ତି ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ଭାବେ ସଂଚିତ ହୁଏ ।

11. ପୁନଃସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କିପରି ସମ୍ପାଦିତ ହୁଏ ?
ଭ-

• କନଳୀ ଦେଖିବାକୁ ଗୋଟିଏ ଲମ୍ବ ଟ୍ୟୁବ୍‌ରି । ଏହାର କାନ୍ଥ ବର୍ତ୍ତୁଳ ବା ଚକ୍ରାକୃତି ପେଶୀ ଓ ଲମ୍ବ ଭାବରେ ବିସ୍ତୃତ ବା ଅନୁଦୈର୍ଘ୍ୟ ପେଶୀଦ୍ଵାରା
• ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ପୁରଃସରଣ ବା ପେରିଷ୍ଟାଲ୍‌ସିସ୍ କୁହାଯାଏ ।

12. ଜିଭ କେତେ ପ୍ରକାରର ସ୍ଵାଦ ବାରିପାରେ ? ଜିଭର ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
ଊ-

• ଜିଭ ପିତା, ଖଟା, ମିଠା ଓ ଲୁଣିଆ ସ୍ଵାଦ ବାରିପାରେ ।
• ଚର୍ବଣ ବେଳେ ଖାଦ୍ୟକୁ ଦାନ୍ତ ନିକଟରେ କହିବାରେ ଜିଭ ସହାୟତା କରିଥାଏ ।

13. ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଦାନ୍ତ ସଂଖ୍ୟା
ଊ-

• ଆମର ତଳ ଓ ଉପର ମାଜିରେ 32ଟି (16ଟି ଲେଖାଏଁ) ଦାନ୍ତ ରହିଛି ।
• ପ୍ରତି ମାଢ଼ିରେ କର୍ଜନ ଦନ୍ତ – 4ଟି, ଶ୍ଵାନଦନ୍ତ -26, 966 98-46, 608698- ଟି ଏହିପରି ଭାବେ 16ଟି ଦାନ୍ତ ରହିଥାଏ ।

14. ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟର ପରିଣତି ଦର୍ଶାଅ ।
ଊ-

• ପାକସ୍ଥଳୀର ଭିତର ଆଚ୍ଛାଦନରେ ଅନେକ ଗ୍ରନ୍ଥି (HCI) ନିଃସୃତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପାଚକ ରସରେ ଥ‌ିବା ପେପ୍‌ସିନ୍ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ପରିଣତ କରିଥାଏ ।
• ଲବଣାସ୍କ ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା କ୍ଷତିକାର କ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆଦିକୁ ମଧ୍ୟ ମାରିଦିଏ ।

15. କେଉଁ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଶ୍ୱେତସାର ରହିଥାଏ ଉଦାହରଣ ସହ ଲେଖ ।
ଊ-

• ଆଳୁ, ଭାତ ଓ ରୁଟିରେ ଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ମଣ୍ଡଦ ଅଟେ ।
• ଚିନି ଓ ଗୁଡ଼ରେ ଥ‌ିବା ଶ୍ଵେତସାର ସୁକ୍ରୋଜ ଅଟେ ।
• ଫଳରସ ଓ ପନିପରିବାରେ ଥ‌ିବା ଶ୍ଵେତସାର ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅଟେ ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Chapter 3 देशप्रेमी संन्यासी Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Chapter 3 देशप्रेमी संन्यासी

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए :
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ୱାଜ୍ୟୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) हम संन्यासी किसे कहते हैं?
(ହମ୍ ସଂନ୍ୟାସୀ କିସେ କହତେ ହୈ ?)
उत्तर:
संसार में कुछ ऐसे लोग होते है जो अपनी इच्छा से घर-बार छोड़ देते हैं, सुख के साधनों का त्याग कर देते हैं। गरीबी में जीते हैं। संसार को माया जंजाल समझते हैं। ये लोग अपनी परवाह छोड़कर देश के लोगों को जाग्रत करने मे लय जाते हैं। देश तथा सेवा कार्य में लग जाते हैं। ऐसे लोगों को संन्यासी कहते हैं।

(ख) विवेकानन्द का व्यक्तित्व कैसा था? (द्या था?)
उत्तर:
स्वामी विवेकानन्द संन्यासी थे। देखने में बहुत सुंदर, बड़े ज्ञानी और पंडित थे। वे स्वभाव से सरल, विनयी और मधुर भाषी थे तथा बहुत ही प्रतिभाशाली थे। वे देशप्रेमी थे।

(ग) विवेकानन्द ने देशवासियों को क्या कहकर ललकारा?
(ୱେକାନନ୍ଦ୍ ନେ ଦେଶସିୟାଁ କୋ କ୍ୟା କହକର୍ ଲଲ୍‌କାରା ?)
उत्तर:
विवेकानन्द ने देशवासियों को ललकारते हुए कहा, “मेरे प्यारे देशवासियो! उठो, जागो। जीवन का वरदान स्वतंन्त्रता है मेरा भाई है। भारत मेरा जीवन। उसे प्राप्त करो। गर्व से कहो कि मैं भारतीय हूँ। हर भारतीय है। मेरा प्राण है। भारत के देवता मेरा भरण पोषण करते हैं। भारत मेरे बचपन का हिडोला है, मेरे यौवन का आनंद लोक है और मेरे बुढ़ापे का बैकुंठ है।”

(घ) अमेरीका की धर्मसभा में स्वामीजी ने अपने भाषण में किस बात को प्रतिपादित किया?
(ଅମେରୀକା କୀ ଧର୍ମସଭା ମେଁ ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ ଅପ୍‌ ଭାଷଣ ମେଁ କିସ୍ ବାତ୍ କୋ ପ୍ରତିପାଦିତ କିୟା ?)
उत्तर:
अमेरीका की धर्मसभा में स्वामीजी ने अपने भाषण में अत्यंत मर्मस्पर्शी वाणी में भारत के धर्म, आचार-विचार, ऋषि-मुनियों के चिंतन, आध्यात्मिक दृष्टिकोण का महत्व प्रतिपादित किया। अपने सुंदर, सरल, अर्थपूर्ण अंग्रेजी भाषण द्वारा सबके दिलों को अभिभूत कर दिया।

(ङ) स्वामीजी ने इंग्लैण्ड के लोगों को कैसे प्रभावित किया?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ ଇଂଗ୍ରେଣ୍ଡ କେ ଲୋଗୋଁ କୋ କୈସେ ପ୍ରଭାବିତ କିୟା ?)
उत्तर:
स्वामीजीने इंग्लैण्ड के लोगों को अपनी विद्वत्ता से प्रभावित किया। वे भी मान गए कि भारत में गरीबी भले ही हो, लेकिन वह ऊँचे विचारों और चिंतन के धनी हैं, अगुवा हैं।

(च) स्वामीजी ने अपनी अनुयायियों को किन-किन कामों में लगाया?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ ଅପୂନୀ ଅନୁୟାୟିର୍ଲୋ କୋ କିନ୍-କିନ୍ କାର୍ପୋ ମେଁ ଲଗାୟା ?)
उत्तर:
स्वामीजी ने अपने असंख्य अनुयायियों को मानव सेवा, ज्ञान सेवा, ज्ञान तथा धर्म-प्रचार में लगाया। रामकृष्ण परमहंस उनके गुरु थे। उन्हीं के नाम से रामकृष्ण मिशन बनाया। आज भी देश-विदेश में उनकी अनेक संस्थाएँ जनता की सेवा में उटी हुई हैं।

(छ) 1857 के बाद हमारे देश के लोग किस स्थिति में थे?
(୧୮୫୭ କେ ବାଦ୍ ହମାରେ ଦେଶ୍ କେ ଲୋଗ୍ କିସ୍ ସ୍ଥିତି ମେଁ ଥେ ?)
उत्तर:
1857 के बाद हमारे देश के लोग एक बार कोशिश करके पराजित हो गए थे। इस ईस्वी के बाद लोग निराशा, आलस्य और कर्महीनता में डूबे हुए थे।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ପ୍ରକ୍ଷ୍ନୌ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍-ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ: )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) भारत कब पराधीन था?
(ଭାରତ୍ କବ୍ ପରାଧୀନ୍ ଥା ?)
उत्तर:
कई सालों पहले भारत पराधीन था।

(ख) जीवन का वरदान क्या है?
( ଜୀବନ୍ କା ଓରଦାନ୍ କ୍ୟା ହୈ ?)
उत्तर:
जीवन का वरदान स्वतंत्रता है।

(ग) अंग्रेज क्या मान गये?
(ଅଂଗ୍ରେଜ୍ କ୍ୟା ମାନ୍ ଗୟେ ?)
उत्तर:
अंग्रेज मान गये कि भारत में गरीबी भले ही हो, लेकिन वे ऊँचे विचारों और चिंतन के धनी और अगुवा हैं।

(घ) देश को आजाद करने में किनका योगदान रहा?
(ଦେଶ୍ କୋ ଆଜାଦ୍ କରନେ ମେଁ କିନ୍‌ ୟୋଗଦାନ୍ ରହା ?)
उत्तर:
देश को आजाद करने में संन्यासियों का बड़ा योगदान रहा।

(ङ) कौन रामकृष्ण परमहंस के उपयुक्त शिष्य थे?
(କୌନ୍ ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସ୍ କେ ଉପୟୁକ୍ତ ଶିଷ୍ୟ ଥେ ?)
उत्तर:
स्वामी विवेकानन्द रामकृष्ण परमहंस के उपयुक्त शिष्य थे।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक वाक्य में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂତ୍ ପ୍ରକ୍ଷ୍ନୌ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍ ଶବ୍ଦ  ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀକିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) धर्म सभा कहाँ हो रही थी?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ଇଂଲିଶ୍ ମେଁ କର୍‌ତକ୍ ରହେ ?)
उत्तर:
अमेरीका में

(ख) देशप्रेमी संन्यासी कौन हैं?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ କେ ଅନୁସାର୍ ହମାରା ଭରଣ୍ ପୋଷଣ୍ଢ କୌନ୍ କର୍‌ତା ହୈ ?)
उत्तर:
स्वामी विवेकानन्द

(ग) स्वामीजी इंलैण्ड में कबतक रहे?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ କେ ଗୁରୁ କୌନ୍ ଥେ ?)
उत्तर:
एक साल तक

(घ) स्वामीजी के अनुसार हमारा भरण पोषण कौन करता है?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ କେ ଅନୁସାର୍ ହମାରା ଭରଣ୍ ପୋଷଣ୍ କୌନ୍ କର୍‌ତା ହୈ ?)
उत्तर:
भारत के देवता

(ङ) स्वामीजी के गुरु कौन थे?
( ସ୍ଵାମୀଜୀ ବୁଢ଼ାପେ କା ବୈକୁଣ୍ଠ କିସେ ମା ହେଁ ?)
उत्तर:
रामकृष्ण परमहंस

(च) सालों पहले भारत में किसका शासन चलता था?
(ସାଲୌ ପହଲେ ଭାରତ ମେଁ କିସ୍‌ ଶାସନ ଚର୍ଚ୍ଚା
उत्तर:
अंग्रेजों का

(छ) स्वामीजी बुढापे का बैकुण्ठ किसे मानते हैं?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ବୁଢ଼ାପେ କା ବୈକୁଣ୍ଠ କିସେ ମା ହେଁ ?)
उत्तर:
भारत को

(ज) स्वामीजी के बचपन का हिण्डोला कौन था?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ କିସେ ଜୀୱନ୍ କା ବରଦାନ୍ ସମଝା ?)
उत्तर:
भारत

(झ) प्रत्येक भारतीय स्वामीजी के लिए क्या था?
(ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ ଭାରତୀୟ ସ୍ଵାମୀଜୀ କେ ଲିଏ କ୍ୟା ଥା ?)
उत्तर:
भाई

(ञ) स्वामीजी ने किसे जीवन का बरदान समझा?
(ସ୍ଵାମୀଜୀ ନେ କିସେ ଜୀୱନ୍ କା ବରଦାନ୍ ସମଝା ?)
उत्तर:
स्वतंत्रता

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित शब्दों के लिंग बताइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ତ ଶର୍କୋ କେ ଲିଂଗ ବତାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର । )
वाणी, विद्वान, अंग्रेजी, दृष्टिकोण, आजादी, देश, संन्यासी, गरीबी, निराशा, आनन्द, बुढ़ापा
उत्तर:
वाणी – स्रीलिंग
अंग्रेजी – स्रीलिंग
आजादी – स्रीलिंग
संन्यासी – पुंलिंग
विद्वान – पुंलिंग
दृष्टिकोण – पुंलिंग
देश – पुंलिंग
गरीबी – स्रीलिंग
निराशा – स्रीलिंग
आनन्द – पुंलिंग
बुढ़ापा – पुंलिंग

2. निम्नलिखित शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା କେ ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲିଖୁଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
विद्वान, आजाद, साल, मानव, व्याकुल, इच्छा
उत्तर:
विद्वान – पण्डित
साल – वर्ष
व्याकुल – व्यग्र
आजाद – स्वतंत्र
मानव – मनुष्य
इच्छा – चाह

3. निम्नलिखित वाक्यों को शुद्ध करके लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ କୋ ଶୁଦ୍ଧ କରକେ ଲିଖୁଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଶୁଦ୍ଧ କରି ଲେଖ ।)
(क) सालों पहले का बात है।
उत्तर:
सलों पहले की बात है।

(ख) रामकृष्ण परमहंस विवेकानन्द का गुरु थे।
उत्तर:
रामकृष्ण परमहंस विवेकानन्द के गुरु थे।

(ग) देश में रामकृष्ण मिशन का अनेक संस्थाएँ हैं।
उत्तर:
देश में रामकृष्ण मिशन की अनेक संस्थाएँ हैं।

(घ) गर्व में कहो की में भारतीय हूँ।
उत्तर:
गर्व से कहो कि मैं भारतीय हूँ।

(ङ) भारत मेरी जीवन है।
उत्तर:
भारत मेरा जीवन है।

4. निम्नलिखित में से विशेषण पद छाँटकर लिखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ମେଁ ସେ ୱିଶେଷଣ୍ଢ ପଦ୍ ଛାକର୍ ଲିଖୁଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତରୁ ବିଶେଷଣ ପଦକୁ ଅଲଗା କର ।)
(क) मेरे प्यारा देश वासियो!
उत्तर:
प्यारे

(ख) यहाँ अंग्रेजों का कड़ा शासन चलता था।
उत्तर:
कड़ा

(ग) भारत मेरे बचपन का हिंडोला है।
उत्तर:
मेरे

(घ) मेरे यौवन का आनंद लोक है।
उत्तर:
मेरे

(ङ) भारत मेरे बचपन का बैकुण्ठ है।
उत्तर:
मेरे

5. निम्नलिखित वाक्यों में विराम चिह्न लगाइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଔରାମ୍ ଚିହ୍ନ ଲଗାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ବିରାମ ଚିହ୍ନ ଲଗାଅ ।)
(क) मेरे प्यारे देशवासियो उठो जागो।
उत्तर:
मेरे प्यारे देशवासियो! उठो, जागो।

(ख) निराशा आलस्य और कर्महीनता में डुबे हुए थे।
उत्तर:
निराशा, आलस्य और कर्महीनता में डुबे हुए थे।

(ग) उनकी सुन्दर सरल अर्थपूर्ण अंग्रेजी भाषण ने सबके दिलों को अभिभूत कर दिया।
उत्तर:
उनकी सुंदर, सरल, अर्थपूर्ण अंग्रेजी भाषण ने सबके दिल को अभिभूत कर दिया।

(घ) स्वामीजी ने असंख्य अनुयायियों को मानव सेवा ज्ञान तथा धर्म प्रचार में लगाया।
उत्तर:
स्वामीजी ने अंसख्य अनुयायियों को मानव-सेवा, ज्ञान तथा धर्म प्रचार में लगाया।

अभ्यास- कार्य

(i) ऐसे कुछ अन्य महापुरुषों की जीवनी पढ़कर उनके व्यक्तित्व और कृत्तित्व के बारे में जानिए
(ଏହିପରି କିଛି ଅନ୍ୟ ମହାପୁରୁଷମାନଙ୍କର ଜୀବନୀ ପଢ଼ି ସେମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଏବଂ କୃତିତ୍ଵ ବିଷୟରେ ଜାଣ ।)

(ii) इस विषय को कम-से-कम दो बार पढ़िए।
(ଏହି ବିଷୟକୁ ଅତି କମ୍‌ରେ ଦୁଇଥର ପଢ଼ ।)

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
साधारणत: लोग किस कार्य में जुटे रहते हैं?
उत्तर:
साधारणतः लोग धन कमाने में जुटे रहते हैं।

प्रश्न 2.
विवेकानन्द ने अपने गुरु के नाम से क्या बनाया?
उत्तर:
विवेकानन्द ने अपने गुरु के नाम से रामकृष्ण मिशन बनाया।

प्रश्न 3.
सन्यासी संसार को क्या समझते हैं?
उत्तर:
सन्यासी संसार को माया का जंजाल समझते हैं।

प्रश्न 4.
विवेकानन्द के अनुसार हमारा भरण पोषण कौन करता है?
उत्तर:
विवेकानन्द के अनुसार हमारा भरण पोषण भारत के देबता हो करता है।

प्रश्न 5.
धर्म सभा कहाँ हो रही थी?
उत्तर:
अमेरिका में धर्म सभा हो रही थी।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
‘रामकृष्ण मिशन’ को किसने स्थापित किया?
उत्तर:
विवेकानन्द

प्रश्न 2.
संन्यासी लोग किसमें जीते हैं?
उत्तर:
गरीबी में

प्रश्न 3.
जीवन का वरदान क्या है?
उत्तर:
स्वतंत्रता

प्रश्न 4.
धर्म-सभा कहाँ हो रही थी?
उत्तर:
अमेरीका में

प्रश्न 5.
संन्यासी संसार को क्या समझते हैं?
उत्तर:
माया का जंजाल

प्रश्न 6.
संन्यासी किसका त्याग कर देते हैं?
उत्तर:
सुख के साधनों का

प्रश्न 7.
भारतीयों को बुढ़ापे का वैकुंठ किसे मानना चाहिए?
उत्तर:
भारत को

प्रश्न 8.
भारत के देवता हमारा क्या करते है?
उत्तर:
भरण-पोषण

प्रश्न 9.
विवेकानन्द के गुरु कौन थे?
उत्तर:
रामकृष्ण परमहंस

प्रश्न 10.
स्वामीजी इंलैंड में कब तक रहे?
उत्तर:
एक साल

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
हम गर्व से कहें ……………… भारत मेरे बचपन का है।
उत्तर:
हिंड़ोला

प्रश्न 2.
भारतीय लोग अंग्रेजों के शासन से मुक्त होने के लिए ……………………. में कोशिश करके पराजित हो गए थे।
उत्तर:
1857

प्रश्न 3.
आज भी देश-विदेश में स्वामीजी की अनेक संस्थाएँ ………………… कर रही हैं।
उत्तर:
जनता की सेवा

प्रश्न 4.
विवेकानन्द बुढ़ापे का बैकुण्ठ ………………….. को मानते हैं।
उत्तर:
भारत

प्रश्न 5.
विवेकानंद हर भारतीय को ……………………. मानते हैं।
उत्तर:
भाई

प्रश्न 6.
देश्रेमी संन्यासी ………………….. थे।
उत्तर:
स्वामी विवेकानन्द

प्रश्न 7.
स्वामीजी ने अपने गुरु के नाम से ………………… बनायी।
उत्तर:
रामकृष्ण मिशन

प्रश्न 8.
स्वामीजी ने इंग्लैण्ड के लोगों को अपनी ……………… से प्रभावित किया।
उत्तर:
विद्वता

प्रश्न 9.
विवेकानंद के अनुसार ………………….. उनका भारण-पोषण करते हैं।
उत्तर:
भारतीय देवता

प्रश्न 10.
भारतीय ऊँचे विचारों और चिंतन के धनी हैं …………………….. हैं।
उत्तर:
अगुवा

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
स्वामीजी इंलैण्ड में एक महीने तक रहे।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 2.
विवेकानन्द जगत को पराधीनता का बन्धन समझते हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 3.
प्रत्येक भारतीय स्वामीजी के लिए भाई थे।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 4.
विवेकानंद ने अमेरीका में हिन्दी भाषा में भाषण दिया था।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
जो संसार को माया का जंजाल समझते हैं, उन्हें संन्यासी कहते हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
हमारे देश को आजाद करने में संन्यासियों का योगदान रहा।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 7.
अंग्रेजी विद्वानों को स्वामीजी ने धन से प्रभावित किया।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 8.
भारत के मालिक अंग्रेजों को कहा गया है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 9.
परिश्रमी लोग अपनी इच्छा से घरबार छोड़ देते हैं।
उत्तर:
भूल

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQs)

1. ‘रामकृष्ण मिशन’ को किसने स्थापित किया?
(A) रामकृष्ण परमहंस ने
(B) रामकृष्ण के शिष्यों ने
(C) विवेकानन्द ने
(D) सरकार ने
उत्तर:
(C) विवेकानन्द ने

2. संन्यासी लोग किसमें जीते हैं?
(A) सुख में
(B) गरीबी में
(C) माया में
(D) विलास में
उत्तर:
(B) गरीबी में

3. हम गर्व से कहें – भारत मेरे बचपन का है।
(A) हिंड़ोला
(B) आनन्द-लोक
(C) प्राण
(D) वैकुंठ
उत्तर:
(A) हिंड़ोला

4. जीवन का वरदान क्या है?
(A) सुख
(B) स्वतंत्रता
(C) मौज-मस्ती
(D) अपनों की सेवा
उत्तर:
(B) स्वतंत्रता

5. धर्म-सभा कहाँ हो रही थी?
(A) इंग्लैंड में
(B) जापान में
(C) भारत में
(D) अमेरीका में
उत्तर:
(D) अमेरीका में

6. संन्यासी संसार को क्या समझते हैं?
(A) सुख का साधन
(B) बेहद प्यार
(C) माया का जंजाल
(D) बहुत सुंदर
उत्तर:
(C) माया का जंजाल

7. संन्यासी किसका त्याग कर देते हैं?
(A) कर्म के साधनों का
(B) सत्य के बंधन का
(C) सुख के साधनों का
(D) घरबार-सुख-संतोष का
उत्तर:
(C) सुख के साधनों का

8. जीवन का वरदान है।
(A) स्वतंत्रता
(B) निर्भयता
(C) पराधीनता
(D) स्वराज्य
उत्तर:
(A) स्वतंत्रता

9. भारतीय लोग अंग्रेजों के शासन से मुक्त होने के लिए में कोशिश करके पराजित हो गए थे।
(A) 1857
(B) 1917
(C) 1947
(D) 1942
उत्तर:
(A) 1857

10. भारतीयों को बुढ़ापे का वैकुंठ किसे मानना चाहिए?
(A) विष्णुलोक को
(B) भारत को
(C) स्वर्ग को
(D) आनंदलोक को
उत्तर:
(B) भारत को

11. जीवन का वरदान क्या है?
(A) संघर्ष
(B) स्वतंत्रता
(C) सौंदर्य
(D) प्रेम
उत्तर:
(B) स्वतंत्रता

12. जीवन का वरदान क्या है?
(A) विद्या
(B) स्वतंत्रता
(C) सम्मान
(D) धन
उत्तर:
(B) स्वतंत्रता

13. भारत के देवता हमारा करते है:
(A) कल्याण
(B) भाग्य-निर्माण
(C) भरण-पोषण
(D) धार्मिक भाव को विकसित
उत्तर:

14. आज भी देश-विदेश में स्वामी जी की अनेक संस्थाएँ कर रही हैं।
(A) जनता को संगठित
(B) निरक्षरता दूर
(C) जनता की सेवा
(D) फल-फूल
उत्तर:
(C) जनता की सेवा

पाठ का सारांश

मानब सर्वश्रेष्ठ प्राणी है। दुनिया में ज्यादातर लोग धन कमाने और सुख के पीछे भागते है। पर कुछ लोग मायामोह संसार को झूठा और झंझट समझकर घर-परिवार को त्याग देते है। जिन्दगी भर गरीबी में जीते हैं। स्वामी विवेकानन्द मातृभूमि को अपार प्रेम करने वाले संन्यासी थे। वे देखने में सुन्दर, ज्ञानी, प्रतिभाशाली, सरल और मिष्टभाषी थे। 1857 में भारतवासियों ने आजादी की पहली लड़ाई लड़ी पर सफल नहीं हुए। परिणाम स्वरूप भारतवासी निराश और कर्म हीन हो गए। स्वामी विवेकानन्द ने अपनी ओजस्वी वाणी से देशवासियों को जगाया और उनके मन में देश के प्रति स्वाभिमान का भाव भर दिया।

एक बार अमेरीका के चिकागो शहर में बृहत विश्व धर्म सभा हुई। स्वामीजी सभा में हृदयस्पर्शी भाषा में भारत के धर्म, रीति-रिवाज, चिन्तन, दर्शन आदि के महत्व को समझाया। उनके भाषण ने सबका दिल जीता लिया। स्वामीजी इंग्लैड में रहते समय वहाँ के विद्धानों को अपने विचारों से प्रभावित कर दिया। उन्होंने मान लिया कि भारत गरीब होने पर भी ऊँचे विचारों के धनी है। अपने गुरु रामकृष्ण परमहंस के नाम पर रामकृष्ण मिशन की स्थापना की। उनके शिष्य मानव सेबा और धर्म प्रचार और प्रसार में लगे हैं। भारत के नाम को संसार में प्रसिद्ध कराने वाला ऐसा दूसरा संन्यासी नहीं। भारत को जगाकर उसे आजाद करने में ऐसे गृहत्यागीयों का बहुत योगदान रहा।

ସାରାଂଶ:
ଅର୍ଥସର୍ବସ୍ବ ଦୁନିଆରେ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକେ ଧନ ଓ ସୁଖ ପଛରେ ପାଗଳ। କିନ୍ତୁ ସଂସାରରେ ଏଭଳି ଅନେକ ଲୋକ ଅଛନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ ସର୍ବସ୍ଵ ତ୍ୟାଗ କରି ଦେଇଛନ୍ତି ଓ ଦରିଦ୍ର ହୋଇ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରିଛନ୍ତି। ଠିକ୍ ସେହିପରି ସ୍ଵାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ମାତୃଭୂମିକୁ ଅପାର ପ୍ରେମ କରୁଥିବା ଜଣେ ଗୃହତ୍ୟାଗୀ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଥିଲେ। ସେ ଦେଖିବାକୁ ଅତୀବ ସୁନ୍ଦର, ଜ୍ଞାନୀ, ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ, ସରଳ, ବିନୟୀ ଓ ମଧୁରଭାଷୀ ଥିଲେ। ୧୮୫୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ହୋଇଥିଲା; କିନ୍ତୁ ତାହା ସଫଳ ନ ହେବାରୁ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମନରେ ନିରାଶ ଓ ଅକର୍ମଣ୍ୟର ଭାବ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥିଲା। ଠିକ୍ ଏହି ସମୟରେ ସ୍ଵାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ନିଜର ଓଜସ୍ଵୀ ବାଣୀଦ୍ଵାରା ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ଜାଗ୍ରତ କଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଦେଶ ପାଇଁ ଅଭିମାନ ଭରିଦେଲେ।

ଥରେ ଆମେରିକାର ଚିକାଗୋ ସହରରେ ବିଶ୍ଵଧର୍ମସଭାର ଆୟୋଜନ ହୋଇଥିଲା। ଆମ ଦେଶରୁ ସ୍ୱାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ମଧୁର ଭାଷଣ ଦେଲେ। ସେ ଭାରତର ଧର୍ମ, ଚଳଣି ଓ ଦର୍ଶନର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥିଲେ। ସେ ସେଠାକାର ଲୋକମାନେ ସ୍ଵୀକାର କରିନେଲେ ଯେ ଭାରତ ଉଚ୍ଚ ଚିନ୍ତନରେ ଅଗ୍ରଣୀ। କେହି ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ନାହଁନ୍ତ। ଭାରତକୁ ଜାଗ୍ରତ କରି ସ୍ଵାଧୀନ କରାଇବାରେ ଏଭଳି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କ ବହୁତ ଯୋଗଦାନ ରହିଛ। ସ୍ଵାମୀଜୀଙ୍କ ପୂଜ୍ୟ ଗୁରୁ ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସଙ୍କ ନାମରେ ସେ ରାମକୃଷ୍ଣ ମିଶନ ସ୍ଥାପନ କଲେ। ତାଙ୍କର ଶିଷ୍ୟମାନେ ଧର୍ମ ପ୍ରଚାର ଓ ମାନବ ସେବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି। ଭାରତର ନାମକୁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ବିଖ୍ୟାତ କରିଥିବା ସ୍ଵାମୀଜୀଙ୍କ ପରି ଅନ୍ୟ କେହି ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ନାହଁନ୍ତି। ଭାରତକୁ ଜାଗ୍ରତ କରି ସ୍ବାଧୀନ କରାଇବାରେ ଏଭଳି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କ ବହୁତ ଯୋଗଦାନ ରହିଛି।

विषयवस्तु:
(i) हम देखते ………………….. प्रतिभाशाली।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଆମେ ଦେଖୁ କେତେକ ଲୋକ ଧନ ଉପର୍ଜନରେ ଲାଗି ରହିଛନ୍ତି। କେତେ ଲୋକ ସୁଖ ଭୋଗିବାରେ ବ୍ୟାକୁଳ ରହିଛନ୍ତି। କିଛି ଏପରି ଅଛନ୍ତି ଯାହାଙ୍କୁ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ କୁହାଯାଏ। ସେ ଲୋକ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଘରଦ୍ଵାର ତ୍ୟାଗ କରିଛନ୍ତି। ସୁଖର ସାଧନକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଦେଇଛନ୍ତି। ଦୀନ-ଦରିଦ୍ର ପରି ବଞ୍ଚୁଛନ୍ତି। ସଂସାରକୁ ମାୟାର ଝଞ୍ଜଟ ବୁଝିଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଯେ ଏପରି କେତେକ ଲୋକ ନିଜ ମାତୃଭୂମିକୁ ଅପାର ପ୍ରେମ କରୁଥିଲେ। ସ୍ଵାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ଏପରି ସନ୍ୟାସୀ ଥିଲେ। ସେ ଦେଖିବାକୁ ଅତି ସୁନ୍ଦର, ବଡ଼ ଜ୍ଞାନୀ ଓ ପଣ୍ଡିତ, ସରଳ, ବିନୟୀ ଓ ମଧୁରଭାଷୀ କିନ୍ତୁ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ।

(ii) सालों पहले …………………. बैकुंठ है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ବର୍ଷ ବର୍ଷ ପୂର୍ବର କଥା। ଭାରତ ପରାଧୀନ ଥିଲା। ଏଠାରେ ଇଂରେଜଙ୍କର ଶାସନ ଚାଲୁଥିଲା। ୧୮୫୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଲୋକେ ଯୁଦ୍ଧ କରି ପରାଜିତ ହୋଇଥିଲେ। ନିରାଶା, ଆଳସ୍ୟ ଓ ଅକର୍ମଣ୍ୟ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ସ୍ଵାମୀଜୀ ନିଜର ଦେଶବାସୀମାନଙ୍କୁ କହିଲେ ମୋର ପ୍ରିୟ ଦେଶବାସୀ! ଜାଗ୍ରତ ହୁଅ। ସ୍ଵାଧୀନତା ଜୀବନର ବରଦାନ। ତାକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କର ଗର୍ବରେ କୁହ ମୁଁ ଭାରତୀୟ ଅଟେ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାରତୀୟ ମୋର ଭାଇ ଅଟନ୍ତି। ଭାରତ ମୋର ଜୀବନ ଓ ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର ଅଟେ। ଭାରତର ଦେବତା ମୋର ଭରଣ ପୋଷଣ କରୁଛନ୍ତି। ଭାରତ ମୋ ବାଲ୍ୟକାଳର ଝୁଲଣା, ମୋ ଯୌବନର ଆନନ୍ଦାଲୋକ ଓ ମୋ ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟର ବୈକୁଣ୍ଠ।

(iii) एक बार ………………….. कर दिया।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସ୍ଵାମୀଜୀ ଥରେ ଆମେରିକା ଯାଇଥିଲେ। ସେଠାରେ ବଡ଼ ଧର୍ମସଭାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥିଲା। ସେ ବଡ଼ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ଭାଷାରେ ଭାରତର ଧର୍ମ, ପ୍ରଥା, ମୁନିଋଷିଙ୍କ ଚିନ୍ତନ, ଦର୍ଶନ ଆଦିର ମହତ୍ତ୍ଵକୁ ବୁଝାଇଥିଲେ। ସ୍ଵାମୀଜୀଙ୍କ ସୁନ୍ଦର, ସରଳ ଓ ଅର୍ଥପୂର୍ଣ ଇଂରାଜୀ ଭାଷଣ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନକୁ ମୋହିତ କରିଦେଇଥିଲା।

(iv) स्वामीजी एक …………………. अगुवा है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସ୍ବାମୀଜୀ ବର୍ଷେ ଇଂଲଣ୍ଡରେ ରହିଲେ। ସେଠାରେ ଭାରତର ମାଲିକ (ଶାସକ) ଇଂଲଣ୍ଡର ବିଦ୍ଵାନମାନଙ୍କୁ ନିଜର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ କଲେ। ସେମାନେ ସ୍ଵୀକାର କଲେ ଯେ ଭାରତ ଗରିବ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ଚିନ୍ତନରେ ଅଗ୍ରଣୀ।

(v) स्वामीजी ने ………………… योगदान रहा।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ସ୍ୱାମୀଜୀଙ୍କର ଅସଂଖ୍ୟ ଅନୁଗାମୀ (ଶିଷ୍ୟ) ମାନବ ସେବା ଓ ଧର୍ମ ପ୍ରଚାରରେ ଲାଗିପଡ଼ିଲେ। ତାଙ୍କର ଗୁରୁ ରାମକୃଷ୍ଣ ପରମହଂସ ଥିଲେ। ତାଙ୍କ ନାମରେ ସେ ରାମକୃଷ୍ଣ ମିଶନ ସ୍ଥାପନ କଲେ। ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହାର ସ୍ଵାମୀଜୀଙ୍କ ଭଳି ଅନ୍ୟ କେହି ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଭାରତକୁ ଜାଗ୍ରତ କରି ସ୍ଵାଧୀନ କରାଇବାରେ ଏପରି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କ ବହୁତ ଯୋଗଦାନ ରହିଛି।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

मिष्टभाषी – मधुर भाषी (ମୃଦୁଭାଷୀ/ମିଷ୍ଟବକ୍ତା)।

हिंड़ोला – झूला (ଝୁଲଣ)।

जंजाल – झंझट (ଝଞ୍ଜଟ)।

बैकुण्ठ – स्वर्ग (ସ୍ଵର୍ଗ)।

भरणपोषण – अन्नवस्त्र देना ( ଅନ୍ନବସ୍ତ୍ର ଦେବା/ଭରଣପୋଷଣ)।

अभिभूत – मोहित, द्रवित (ମୋହିତ, ଦ୍ରବିତ)।

संन्यासी – गृह त्यागी साधु (ଗୃହତ୍ୟାଗୀ ସାଧୁ)।

रोशन करनां – प्रसिद्ध करना (ବିଖ୍ୟାତ କରିବା)।

विचार-बोध (ବିଚାରବେ।ଧ)

स्वामी विवेकानन्द भारत माता के विरल सुपुत्र थे। उन्होंने अपनी प्रचंड प्रतिभा, गंभीर ज्ञान और असाधारण वांकुशक्ति द्वारा विदेशों में भारतीय दर्शन, वेद-वेदांत का महत्त्व प्रमाणित किया। स्वामीजी ने अमेरीका और इंग्लैंड के विद्वानों को समझा दिया कि हिंदू धर्म सहनशील और मानवीय है। उसमें संकीर्णता या कट्टरता नहीं है। उन्होंने देश के लोगों को भी जगाया, सेवा का कार्य किया और कराया भी। देश का नाम उजागर किया। वे संन्यासी थे। सदा के लिए नमस्य भी।

स्वामीजी ने भारतीयों को सुखभोग त्यागकर सादा -सीधा जीवन बीताने को कहा। सदा कर्म-तत्पर रहने, निराशा और आलस्य को छोड़ने को उत्साहित किया। सदैव जाग्रत रहने के लिए अपने भाषण में आह्वान किया था। भारत हमारा सिरमौर है। इसे भारतीय को भूलना नहीं चाहिए। स्वामीजी ने अमेरीका और इंलैंण्ड जैसे समृद्धिशाली देशों में जाकर भारतीय ज्ञान का, दार्शनिक विचारों का अपने वक्तव्य के जरिये प्रचार-प्रसार किया।

रामकृष्ण परमहंस के वे उपयुक्त शिष्य थे। आज देश भर में तथा विदेशों में इनकी अनेक संस्थाएँ भारतीय संस्कृति और दर्शन के प्रचार-प्रसार में लगी हैं। देश-विदेश में भारत के नाम को रोशन करने वाला संन्यासी और कोई नहीं स्वामी विवेकानंद ही हैं जिनका स्मरण आज देश-विदेशों में लोग कर रहे है।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Hindi Solutions Chapter 1 मधुर भाषण Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Hindi Solutions Chapter 1 मधुर भाषण

प्रश्न और अभ्यास (ପ୍ରଶ୍ନ ଔର୍ ଅଭ୍ୟାସ)

1. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଦୋ-ତୀନ୍ ବାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ତଳଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇ-ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ : )

(क) भाषा के द्वारा मनुष्य ने किस प्रकार की उन्नति की है?
(ଭାଷା କେ ଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟ ନେ କିସ୍ ପ୍ରକାର୍ କୀ ଉନ୍ନତି କୀ ହୈ ?)
उत्तर:
भाषा के कारण ही मनुष्य उतनी उन्नति कर सका है, जानवरों के पास कोई भाषा न होने के कारण वह जहाँ का तहाँ बना हुआ है। किन्तु मनुष्य दिन प्रतिदिन उन्नति करता चला आया है। अन्य जानवरों की अपक्षा मनुष्य भौतिक लमें न्यून होता हुआ भी अपनी बुद्धि और भाषा के सहारे अधिक सबल हो गया है। भाषा के द्वारा मनुष्य पेच महाभूतो को अपने वश में कर लिया है। भाषा द्वारा हमारे ज्ञान और अनुभव की रक्षा होती है।

(ख) मधुर भाषण किसे कहते हैं?
(ମଧୁର୍ ଭାଷଣ୍ କିସେ କହତେ ହୈ ?)
उत्तर:
जो वस्तु या बातचीत मनोनुकूल होती है, जिससे चित्त दूषित होता है, वही मधुर कहलाती माधुर्य भाषा का भी गुण है। चित्त को पिधलाने वाला जो आनंद होता है उसे माधुर्य कहते हैं। मधुर भाषण हृदयद्वार के खोलने की कुंजी है। वचनों की मधुरता और आकर्षण पूरन के तत्वाकर्षण और चुंबक के आकर्षण से भी बढ़कर है।

(ग) बाणभट्ट ने अपने छोटे लड़के को पुस्तक पूरी करने के लिए क्यों कहा?
(ବାଣଭଟ୍ଟ ନେ ଅପ୍‌ନେ ଛୋଟେ ଲଡ଼କେ କୋ ପୁସ୍ତକ୍ ପୂରୀ କର୍‌ନେ କେ ଲିଏ ଜ୍ୟୋ କହା ?)
उत्तर:
बाणभट्ट ने अपने छोटे लड़के को पुस्तक पुरी करने के लिए इसलिए कहा क्योंकि पुस्तक को साहित्यिक भाषा में लिखने की योग्यता केवल उसमें ही थी। यह बात तब साबित होती है जब बाणभट्ट ने अपने दोनों पुत्रों को बुलाकर एक सुखे हुए वृक्ष को किस प्रकार अपनी भाषा में व्यक्त करोगे इसके बारे में पूछा। जिसे अति सुंदर और प्रभावशाली भाषा में छोटे लड़के ने समझा दिया। इसलिए भाव को प्रभावशाली भाषा में व्यक्त कर देना ही साहित्य है।

(घ) किन-किन गुणों के कारण मनुष्य आदरभाजन बनता है?
उत्तर:
(କିନ୍-କିନ୍ ଗୁରୌ କେ କାରଣ ମନୁଷ୍ୟ ଆଦରଭାଜନ ବନତା ହୈ ?)
वार्तालाप की शिष्टता मनुष्य को आदर का भाजन बनाती है और समाज से उसकी सफलता के लिए रास्ता साफ कर देती है। मनुष्य की पोशाक और चालढाल सीधे समाज पर प्रभाव डालती है। सामाजिक व्यवहार के लिए विचारों का आदान-प्रदान आवश्यक है और भाषा की सार्थकता इसी में है कि वह दूसरों पर यथेष्ट प्रभाव डाल सके।

(ङ) मधुर वचन और कटु वचन बोलनेवालों को क्या मिलता है?
(ମଧୁର୍ ଚନ୍ ଔର୍ କଟୁ ଵଚନ୍ ବୋଲନେୱାର୍ଲୋ କୋ କ୍ୟା ମିଲ୍‌ ହୈ ?)
उत्तर:
मधुर वचन ही विश्वास अत्पन्न कर भय और आतंक का परिभार्जन कर देते हैं। कटु भाषीलोगों से लोग हृदय खोलकर बात करने में अन्त हैं। जबकि कटुवचन आदमी को स्पष्ट कर सकते हैं तो मधुर वचन दूसरे को प्रसन्न भी कर सकते हैं। शब्दों को जादू बड़ा जबर्दस्त होता है। वही एक कटुवचन सोर किए – धरे पर पानी फेर सकता है। मधुर भाषण द्वारा मनुष्य की शिक्षा – दीक्षा और कुल की परंपरा और मर्यदा का परिचय मिलता है।

(च) किसी काम को करने के लिए सज्जन का पहला कर्त्तव्य क्या है?
(କିସୀ କାମ୍ କୋ କର୍‌ନେ କେ ଲିଏ ସଜନ କା ପହଲା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କ୍ୟା ହୈ ?)
उत्तर:
किसी काम को करने के लिए सज्जन का पहला कर्त्तव्य है यह कि अपने से कम स्थिति के लोगों के स्वाभिमान की रक्षा करना। जो काम करना है उसको प्रसन्नता से करना चाहिए और उसके संबंध में कोई ऐसे शब्द भी न कहने चाहिए जिनसे प्रकट हो कि यह काम नाखुशी से किया जा रहा है या उस काम के करने से दूसरे के साथ एहसान किया जा रहा है।

(छ) वातीलाप में व्यापारिक बातचीत और निजी बातचीत में क्या अंतर है?
(ବାର୍ତ୍ତାଳାପ୍ ମେଁ ବ୍ୟାପରୀକ୍ ବାତ୍‌ତ୍‌ ଔର୍ ନିଜୀ ବାତ୍‌ତ୍ ମେଁ କ୍ୟା ଅନ୍ତର୍ ହୈ ?)
उत्तर:
व्यापारिक बातचीत जाब्ते की बातचीत होनी चाहिए जबकि निजी बातचीत में खुलापन होना चाहिए। व्यापारिक बातचीत अशिष्ट नहीं होती चाहिए। वह नपी तुली हो सकती है। निजी संबंध की बातचीत में अत्मीयता का अभाव न रहना चाहिए और थोड़ा सा कष्ट उठाकर बात को पूरी तौर से समझा देना अपना कर्त्तव्य होता है।

2. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक या दो वाक्यों में दीजिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ ଯା ଦୋ ୱାର୍କୋ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ-ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )

(क) मनुष्य की सामाजिकता किसके द्वारा कायम रहती है?
(ମନୁଷ୍ୟ କୀ ସାମାଜିକତା କିସ୍‌ ଦ୍ଵାରା କାୟମ୍ ରହତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
मनुष्य की सामाजिकता भाषा के द्वारा कायम रहती है।

(ख) कैसा शब्द दो रूठों को मिला देता है और कैसा शब्द दो मित्रों के मन में वैमनस्य उत्पन्न कर देता है?
(କୈସା ଶବ୍ଦ ଦୋ ରୁର୍ଡୋ କୋ ମିଲା ଦେତା ହୈ ଔର୍ କୈସା ଶବ୍ଦ ଦୋ ମିସ୍ଟ୍ରୋ କେ ମନ୍ ମେଁ ବୈମନଷ୍ୟ ଉତ୍ପନ୍ନ କର୍ ଦେତା ହୈ ?)
उत्तर:
मधुर शब्द दो रूठों को मिला देता है और कटु शब्द दो मित्रों के मन में वैमनस्य उत्पन्न कर देता है।

(ग) बाणभट्ट की कौन-सी किताब अधूरी रह गयी थी?
(ବାଣଭଟ୍ଟ କୀ କୌନ୍-ସୀ କିତାବ୍ ଅଧୂରୀ ରହ୍ ଗୟୀ ଥୀ?)
उत्तर:
बाणभट्ट की ‘कादंबरी’ अधूरी रह गयी थी।

(घ) बार्तालाप की शिष्टता से हमें क्या लाभ मिलता है?
उत्तर:
(ବାର୍ତ୍ତାଳାପ୍ କୀ ଶିଷ୍ଟତା ସେ ହର୍ମେ କ୍ୟା ଲାଭ ମିତା ହୈ ? )
वार्तालाप की शिष्टता से हम आदर भाजन बनते हैं। समाज में हमारी सफलता के लिए रास्ता साफ हो जाता है।

(ङ) कथनी और करनी में साम्य क्यों आवश्यक है?
(କଥନୀ ଔର୍ କରନୀ ମେଁ ସାମ୍ୟ ବ୍ୟୋ ଆବଶ୍ୟକ୍ ହୈ ?)
उत्तर:
मधुर भाषी के लिए कथनी और करनी में साम्य आवश्यक है क्योंकि कर्म के लिए वचन पहली सीढ़ी है।

(च) मनुष्य कब वंद्य बनता है?
उत्तर:
वचन के अनुकूल कर्म करने पर मनुष्य वंद्य बनता है। मन, वाणी और कर्म का सामंजस्य ही मनुष्य को श्रेष्ठता के पद पहुँचाता है।

3. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द या एक वाक्य में दीजिए :
(ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନୋ କେ ଉତ୍ତର୍ ଏକ୍ ଶବ୍ଦ ୟା ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ମେଁ ଦୀଜିଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ବା ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ : )
(क) भाषा द्वारा किसकी रक्षा होती है?
(ଭାଷା ଦ୍ବାରା କିସ୍‌ ରକ୍ଷା ହୋତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
भाषा द्वारा हमारे ज्ञान और अनुभव की रक्षा होती है।

(ख) ‘मधुर भाषण’ निबंध के लेखक कौन हैं ?
(‘ମଧୁର୍ ଭାଷଣ୍’ ନିବନ୍ଦ୍ କେ ଲେଖକ୍ କୌନ୍ ହେଁ ?)
उत्तर:
‘मधुर भाषण’ निबन्ध के लेखक गुलाब राय हैं।

(ग) कौन मनुष्य को आदर भाजन बनाती है?
(କୌନ୍ ମନୁଷ୍ୟ କୋ ଆଦର୍ ଭାଜନ୍ ବନାତୀ ହୈ ?)
उत्तर:
वातीलाप की शिष्टता

(घ) मधुर भाषी के लिए किसमें साम्य रखने की आवश्यकता है?
(ମଧୁର ଭାଷୀ କେ ଲିଏ କିସ୍‌ ସାମ୍ୟ ରଖ୍ କୀ ଆଶ୍ୟକତା ହୈ ?)
उत्तर:
मधुर भाषी के लिए कथनी और करनी में साम्य रखने की आवश्यकता है।

(ङ) किन-किन का सामंजस्य मनुष्यता को श्रेष्ठता के पद पर पहुँचाता है?
(କିନ୍-କିନ୍ କା ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟତା କୋ ଶ୍ରେଷ୍ଠତା କେ ପଦ୍ ପର୍ ପହୁଁଚାତା ହୈ ?)
उत्तर:
मन, वाणी और कर्म

(च) किन-किन का योग नहीं हो सकता?
(କିନ୍-କିନ୍ କା ୟୋଗ ନହୀ ହୋ ସକ୍ତା ?)
उत्तर:
हृदय की मलिनता और मधुर वचनों का योग नहीं हो सकता।

(छ) किसकी दो लातें भी सहन की जाती हैं?
(କିସ୍‌ ଦୋ ଲାହେଁ ଭୀ ସହନ୍ କୀ ଜାତୀ ହୈ ?)
उ – दूधारू गाय

(ज) शिष्टता क्या है?
(ଶିଷ୍ଟତା କ୍ୟା ହୈ ?)
उत्तर:
वाणी में मधुरता के साथ विनयपूर्ण व्यवहार ही शिष्टता है।

(झ) किसकी रक्षा सज्जन का पहला कर्त्तव्य है?
(କିସକୀ ରକ୍ଷା ସଜ୍ଜନତା କା ପହଲା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହୈ ?)
उत्तर:
लोगों के स्वाभिमान की रक्षा सज्जन का पहला कर्त्तव्य है।

(ञ) निजी संबंध की बातचीत में किसका अभाव न रहना चाहिए?
(ନିଜୀ ସମ୍ବନ୍ଧ କୀ ବାତ୍ରୀତ୍‌ ମେଁ କିସ୍‌ ଅଭା ନ ରହନା ଚାହିଏ ?)
उत्तर:
आत्मीयता

भाषा-ज्ञान (ଭାଷା-ଜ୍ଞାନ)

1. निम्नलिखित में से विशेषण शब्दों को चुनकर लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ମେଁ ସେ ବିଶେଷଣ ଶବ୍ଦ କୋ ଚୁନ୍‌କର୍ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ ବିଶେଷଣ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ବାଛି କରି ଲେଖ : )
विश्वास, भौतिक, पटु, माधुर्य, वचन, शिष्टता, प्रसन्नता, व्यापारिक, सौद्धान्तिक, मर्यादा, अभिमान।
उत्तर:
भौतिक, व्यापारिक, सौद्धान्तिक, पटु।

2. निम्नलिखित शब्दों के लिंग बताइए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦା କେ ଲିଙ୍ଗ୍ ବତାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଲିଙ୍ଗ ନିରୂପଣ କର ।)
गंध, भाव, कर्त्तव्य, परंपरा, भाषा, भाषण, वचन, वाणी, साहित्य, उन्नति।

गंध – स्रीलिंग
कर्तव्य – पुंलिंग
भाषा – स्रीलिंग
वचन – पुंलिंग
साहित्य – पुंलिंग
भाव – पुलिंग
परपरा – स्रीलिंग
भाषण – पुलिंग
वाणी – स्रीलिंग
उन्नति – स्रीलिंग

3. निम्नलिखित के पर्यायवाची शब्द लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ କେ ପର୍ଯ୍ୟାୟୱାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ଶବ୍ଦସବୁର ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।)
मनुष्य, चित्र, पुस्तक, मधुर, कटु, आनंद
उत्तर:
मनुष्य मानव
पुस्तक – किताब/ग्रंथ
कटु – कड़वा/कर्कश
चित्र – तस्वीर/फोटो
मधुर – मीठा
आनंद – खुशी/प्रसन्न

4. निम्नलिखित शब्दों के विलोम रूप लिखिए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଶବ୍ଦା କେ ବିଲୋମ୍ ରୂପ୍ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ : )
ज्ञान, उन्नति, सच्चा, मधुर, आनंद, मित्र, बड़ा
उत्तर:
ज्ञान – अज्ञान
सच्चा – झूठा
आनंद – निरांनद
बड़ा – छोटा

5. निम्नलिखित शब्दों के प्रयोग से एक-एक वाक्य बनाइए:
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଶବ୍ଦା କେ ପ୍ରୟୋଗ ସେ ଏକ୍-ଏକ୍ ୱାକ୍ୟ ବନାଇଏ : )
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ଗଢ଼ : )
वचन, भाषण, चाल-ढाल, आदान-प्रदान, सामंजस्य, इनकार, आत्मीयता मधुर वचन दूसरों को प्रसन्न कर सकता है।
उत्तर:
वचन – मधुर वचन दूसरों को प्रसन्न कर सकता है।
भाषण – हिमांशु अच्छा भाषण दे रहा है।
चाल-ढाल- तुम्हारी चाल-ढाल ठीक नहीं लगती।
आदान-प्रदान-सामाजिक व्यवहार के लिए विचारों का आदान-प्रदान आवश्यक है।
सामंजस्य- हृदय की मालिनता और मधुर वचन में कोई सामंजस्य नहीं होता।
इनकार – अर्चना ने सोनाली को किताब देने से इनकार कर दिया।
आत्मीयता – राकेश की बातों में आत्मीयता की झलक देखने को मिलती है।

6. निम्नलिखित वाक्यों को शुद्ध करके लिखिए
(ନିମ୍ନଲିଖ୍ ୱାର୍କୋ କୋ ଶୁଦ୍ଧ କର୍‌କେ ଲିଗ୍‌ : )
(ନିମ୍ନଲିଖିତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଶୁଦ୍ଧ କରି ଲେଖ ।)

(क) भाषा मनुष्य के विशेष अधिकार है।
उत्तर:
भाषा पर मनुष्य का विशेष अधिकार है।

(ख) हृदय का मलीनता और मधुर वचनो में योग नहीं हो सकता।
उत्तर:
हृदय की मलिनता और मधुर वचनों में योग नहीं हो सकता।

(ग) कटुभाषी लोगों में लोग हृदय खोलकर बात करने में डरते हैं।
उत्तर:
कटुभाषी लोगों से लोग हृदय खोलकर बात करने में डरती हैं।

(घ) भाव को प्रभावशाली भाषा के व्यक्त कर देना ही साहित्य है।
उत्तर:
भाव को प्रभावशाली भाषा में व्यक्त कर देना ही साहित्य है।

(ङ) मधुर वचन दूसरे में प्रसन्न भी कर सकते हैं।
उत्तर:
मधुर वचन दूसरों को प्रसन्न भी कर सकते हैं।

7. ‘ता’ प्रत्यय लगाकर शब्द बनाइए:
(‘ତା’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲଗାକର୍ ଶବ୍ଦ ବନାଇଏ : )
(‘ତା’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲଗାଇ ଶବ୍ଦ ଗଢ଼ : )
सामाजिक, मनुष्य, प्रसन्न, अशिष्ट, मलीन
उत्तर:
सामाजिक + ता = सामाजिकता
प्रसन्न + ता = प्रसन्नता
मलीन + ता = मलीनता
मनुष्य + ता = मनुष्यता
अशिष्ट + ता = अशिष्टता

8. ‘इक’ प्रत्यय लगाकर शब्द बनाइए :
(‘ଇକ’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲଗାକର୍ ଶବ୍ଦ ବନାଇଏ : )
(‘ଇକ୍’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲଗାଇ ଶବ୍ଦ ଗଢ଼ : )
विचार, नीति, इतिहास, भूत, समाज, साहित्य, सिद्धांत, व्यापार
उत्तर:
विचार + इक = वैचारिक
इतिहास + इक = ऐतिहासिक
समाज + इक = सामाजिक
सिद्धांत + इक = सौद्धातिक
नीति + इक = नैतिक
भूत + इक = भौतिक
साहित्य + इक = साहित्यिक
व्यापार + इक = व्यापारिक

निम्नलिखित वाक्यों को याद रखिए :
(ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ୱାର୍କୋ କୋ ୟାଦ୍ ରଖୁ ;
(ନିମ୍ନଲିଖୂତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ମନେରଖ : )
(क) वाणी और कर्म में सामंजस्य ही मनुष्य को श्रेष्ठता के पद पर पहुँचाता है।
(ख) मधुरभाषी के लिए कथनी और करनी का साम्य आवश्यक है।
(ग) चित्त को पिघलानेवाला जो आनंद होता है, उसे ‘माधुर्य’ कहते हैं।
(घ) वार्तालाप की शिष्ठता मनुष्य को आदर भाजन बनाती है।

योग्यता विस्तार: (ଯୋଗ୍ୟତା ବିସ୍ତାର : )
(क) कक्षा में ‘मधुर’ भाषण का एक कार्यक्रम आयोजित कीजिए।
(ଶ୍ରେଣୀରେ ‘ମଧୁର’ ଭାଷଣର ଏକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆୟୋଜିତ କର ।)

(ख) अपनी योग्यता बढ़ाने के लिए ऊपर छाँटकर दिए गए मधुर वाक्यों को याद रखिए और अपने भाषण को सरस बनाने के लिए इसका उपयोग कीजिए।
(ନିଜର ଯୋଗ୍ୟତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଉପର ଲିଖ୍ ମଧୁର ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ମନେରଖ ଏବଂ ନିଜର ଭାଷଣକୁ ସରସ କରିବାପାଇଁ ଏହାର ଉପଯୋଗ କର ।)

Very Short & Objective Type Questions with Answers

A. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।

प्रश्न 1.
मधुर भाषण किसे कहते है?
उत्तर:
जिस वात को सुनने से हृदय को द्रवित करने वाला आनन्द प्राप्त होता है उसे मधुर भाषण कहते है।

प्रश्न 2.
मधुर भाषण से मनुष्य का कैसा परिचय मिलता है?
उत्तर:
मधुर भाषण से मनुष्य की शिक्षा-दीक्षा, कुल परंपरा और मर्यादा का परिचय मिलता है।

प्रश्न 3.
इनकार में किसकी गंध नहीं आनी चाहिए?
उत्तर:
इनकार में अधिकार और अभिमान की गन्ध नहीं आनी चाहिए।

प्रश्न 4.
वातीलाप की शिष्टता से हमें क्या लाभ मिलता है?
उत्तर:
वार्तालाप की शिष्टता से हम आदर भाजन बनते और समाज में हमारे सफलता के लिए रास्ता साफ हो जाता है।

प्रश्न 5.
कथनी और करनी में साम्य क्यों आवश्यक है?
उत्तर:
मधुर भाषी के लिए कथनी और करनी में साम्य आवश्यक है क्योंकि कर्म की लिए वचन पहली सीढ़ी है।

प्रश्न 6.
मनुष्य कब बंद्य बनता है?
उत्तर:
वचन के अनुकूल कर्म करने पर मनुष्य बंद्य बनता है। मन, बाणी और कर्म का सामंजस्य ही मनुष्य को श्रेष्ठता के पर पहुँचाता है।

प्रश्न 7.
भाषा द्वारा किसकी रक्षा होती है?
उत्तर:
भाषा द्वारा हमारे ज्ञान और अनुभव की रक्षा होती है।

B. निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द / एक पद में दीजिए।

प्रश्न 1.
मधुर वचन के पीछे क्या होना जरुरी है?
उत्तर:
टकसाली भाव

प्रश्न 2.
गलत फहमी दूर करके रूठे हुए मित्र को मनानेवाला मनुष्य कैसा होता है?
उत्तर:
सच्चा साहित्यिक

प्रश्न 2.
हृदय द्वार खोलने क्या है?
उत्तर:
वचनों का माधुर्य

प्रश्न 3.
वार्तालाप की शिष्टता मनुष्य को क्या बनाती है?
उत्तर:
आदर का भाजन

प्रश्न 4.
किस पर मनुष्य का विशेष अधिकार है?
उत्तर:
भाषा पर

प्रश्न 5.
किसके कारण मनुष्य इतनी उन्नति कर सका है?
उत्तर:
भाषा के कारण

प्रश्न 6.
चित्त को पिघलानेवाला जो आनंद होता है, उसे क्या कहते हैं?
उत्तर:
माधुर्य

प्रश्न 7.
गलत फहमी दूर करके रूठे हुए मित्र को मनानेवाला मनुष्य कैसा होता है?
उत्तर:
सच्वा साहित्यिक

प्रश्न 8.
कर्म के लिए पहली सीढ़ी क्या है?
उत्तर:
वचन

प्रश्न 9.
मनुष्य ने किसे अपने वश में कर लिया है?
उत्तर:
पंच महाभूतों को

प्रश्न 10.
बाणभट्ट की कादम्बरी को किसने पूरा किया?
उत्तर:
छोटे लड़के ने

प्रश्न 11.
‘जड़ चेतन गुन- दोषमय बिस्व कीन्ह करतार’ – यह किसने लिखा है?
उत्तर:
तुलसीदास

प्रश्न 12.
भाषा द्वारा कौन-सा बल प्राप्त होता है?
उत्तर:
सहकारिता का

प्रश्न 13.
भाषा द्वारा किसकी रक्षा होती है?
उत्तर:
ज्ञान और अनुभव

प्रश्न 14.
‘मधुर भाषण’ निबंध के लेखक कौन है?
उत्तर:
गुलाबराय

प्रश्न 15.
किसकी दो लातें भी सहन की जाती हैं?
उत्तर:
दूधारू गाय

प्रश्न 16.
मनुष्य कब वंद्य बनता है?
उत्तर:
वचन के अनुकूल कर्म करने पर

प्रश्न 17.
मनुष्य की पोशाक और चाल-ढाल का प्रभाव किस पर पड़ा?
उत्तर:
समाज

प्रश्न 18.
इनकार कैसे करना चाहिए?
उत्तर:
शिष्टता स

प्रश्न 19.
मन, कर्म, वाणी में साम्य होने से मनुष्य कहाँ पहुँच सकता है?
उत्तर:
श्रेष्ठता के पद पर

प्रश्न 20.
मनुष्य की सामाजिकता किसकी द्वारा कायम रहती है।
उत्तर:
भाषाद्वारा

C. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

प्रश्न 1.
वाणभट्ट की पुस्तक का नाम ………………. था।
उत्तर:
कादंबरी

प्रश्न 2.
इनकार करते समय ……………… प्रकट करना शिष्टाचार की माँग है।
उत्तर:
खेद

प्रश्न 3.
निजी संबंध की बातचीत में ………………… का भाव रहना चाहिए।
उत्तर:
आत्मीयता

प्रश्न 4.
………………………… बात-चीत नपीतुली हो सकती है।
उत्तर:
व्यापारिक

प्रश्न 5.
………………….. भाषा भय और आतंक का परिमार्जन कर देती है?
उत्तर:
मधुर

प्रश्न 6.
हुदय की मलिनता ………………….. के साथ संयोग नहीं हो सकता।
उत्तर:
मधुर वचनों

प्रश्न 7.
…………………… मनुष्य का कुल-परंपरा का परिचय मिलता है।
उत्तर:
मधुर भाषण से

प्रश्न 8.
वाणी की मधुरता के साथ विनयपूर्ण व्यवहार को …………………… कहते हैं।
उत्तर: शिष्टाचार

प्रश्न 9.
भाव को प्रभावशाली भाषा में व्यक्त करना ही …………………… है ।
उत्तर:
साहित्य

प्रश्न 10.
भाषा की सार्थकता दूसरों पर ………………… है।
उत्तर:
प्रभाव डालने में

प्रश्न 11.
काम हो जाने के बाद ………………….. कहना चाहिए।
उत्तर:
धन्यवाद

प्रश्न 12.
मधुर वचन दूसरों को ………………….. करते हैं।
उत्तर:
प्रसन्न

प्रश्न 13.
मनुष्य ने ………………….. को अपने वश में कर लिया है।
उत्तर:
प्रसन्न

प्रश्न 14.
भाषा से हमारे …………………. और अनुभव की रक्षा होती है।
उत्तर:
ज्ञान

प्रश्न 15.
जो वाणी सुनने में मधुर लगती है, उसका परिणाम ………………….. होता है।
उत्तर:
हितकर

D. ठिक् या भूल लिखिए।

प्रश्न 1.
लोगों के जीवन रक्षा सज्जन का पहला कर्त्तव्य है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 2.
कटु शब्द दो मित्रों के मन में वैमनस्य उत्पन्न कर देता हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 3.
भाषा द्वारा हमारे ज्ञान और अनुभव की रक्षा होती है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 4.
निजी संबंध की बातचीत्त में एकाग्रता न रहना चाहिए।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 5.
मनुष्य का भाषा पर विशेष अधिकार है।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 6.
दो रूठों को कठोर शब्द से मिलाया जा सकता है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 7.
मिष्टभाषी लोगों से हृदय खोलकर बात करने से सब डरते हैं।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 8.
मधुर वचन दूसरों को प्रसन्न करते हैं।
उत्तर:
ठिक्

प्रश्न 9.
चुंबक और वचन में से चुंबक का आकर्षण अधिक है।
उत्तर:
भूल

प्रश्न 10.
मन-वचन-कर्म मे से वचन का विशेष महत्व है?
उत्तर:
ठिक्

Multiple Choice Questions (mcqs) with Answers

सही उत्तर चुनिए : (MCQs)

1. मधुर वचन के पीछे क्या होना जरुरी है?
(A) टकसाली भाव
(B) सुंदर नाम
(C) विश्वास का नाव
(D) चतुर दाँव
उत्तर:
(A) टकसाली भाव

2: वाणभट्ट की पुस्तक का नाम था।
(A) कादंबरी
(B) रघुवंश
(C) रामचरित
(D) चन्द्रवली
उत्तर:
(A) कादंबरी

3. हृदय – द्वार खोलने की कुंजी है:
(A) वचनों का माधुर्य
(B) वचनों की कठोरता
(C) वचनों में लचीलापन
(D) शुष्क वचन
उत्तर:
(A) वचनों का माधुर्य

4. इनकार करते समय प्रकट करना शिष्टाचार की माँग है।
(A) मजबूरी
(B) खेद
(C) आत्मीयता
(D) कष्ट
उत्तर:
(B) खेद

5. वार्तालाप की शिष्टता मनुष्य को क्या बनाती है?
(A) मन का साजन
(B) फूस का छाजन
(C) आदर का भाजन
(D) मधुर भोजन
उत्तर:
(C) आदर का भाजन

6. किस पर मनुष्य का विशेष अधिकार है?
(A) भाषा पर
(B) जानवरों पर
(C) वुद्धि पर
(D) बल के कारण
उत्तर:
(A) भाषा पर

7. किसके कारण मनुष्य इतनी उन्नति कर सका है?
(A) भाषा के कारण
(B) आनंद के कारण
(C) सुख के कारण
(D) बल के कारण
उत्तर:
(A) भाषा के कारण

8. चित्त को पिघलानेवाला जो आनंद होता है, उसे क्या कहते हैं ?
(A) सौंदर्य
(B) ऐश्वर्य
(C) कारूकार्य
(D) माधुर्य
उत्तर:
(D) माधुर्य

9. गलत कहमी दूर करके रूठे हुए मित्र को मनानेवाला मनुष्य कैसा होता है?
(A) सच्चा साहित्यिक
(B) उदार व्यक्ति
(C) सच्चा इन्सान
(D) महापुरुष
उत्तर:
(A) सच्चा साहित्यिक

10. निजी संबंध की बातचीत में
(A) आत्मीयता का
(B) पराएपन का
(C) स्थिरता का
(D) शीघ्रता का
उत्तर:
(A) आत्मीयता का

11. कर्म के लिए पहली सीढ़ी क्या है?
(A) भाव
(B) शिष्टता
(C) वचन
(D) व्यवहार
उत्तर:
(C) वचन

12. मनुष्य ने किसे अपने वश में कर लिया है?
(A) भाव
(B) शिष्टता
(C) वचन
(D) व्यवहार
उत्तर:
(B) शिष्टता

13. बाणभट्ट की कादम्बरी को किसने पूरा किया?
(A) बडे लडके ने
(B) कुमारिल्ल भट्ट ने
(C) छोटे लड़के ने
(D) पूरी नहीं हो पाई
उत्तर:
(C) छोटे लड़के ने

14. ‘जड़ चेतन गुन- दाषमय बिस्व कीन्ह करतार’ – यह
(A) सूरदास
(B) कबीरदास
(C) तुलसीदास
(D) बिहारी
उत्तर:
(C) तुलसीदास

15. भाषा द्वारा कौन-सा बल प्राप्त होता है?
(A) सहकारिता का
(B) संयोग का
(C) भौतिक बल
(D) आध्यात्मिक बल
उत्तर:
(A) सहकारिता का

16. बात-चीत नपीतुली हो सकती है।
(A) निजी संबंध की
(B) व्यापारिक
(C) सरकारी
(D) अर्द्ध सरकारी
उत्तर:
(B) व्यापारिक

भाजम का साराश

मनुष्य मन को द्रवित करने वाले आनन्द को माधुर्य कहते है। वचनों की मधुरता से बन्द हृदय के दरवाजे आसानी से खुला जाते है। कोयल की तरह मीठी बात बोलकर सबको अपना प्रिय बनाया जा सकता है। मगर कौवे की तरह कर्कश (कटु) बोलकर शत्रु बढ़ाए जा सकता है। मीठे वचनों से हम सारे संसार को अपना बना सकते हैं। बातचीत में भाव को मिठास और प्रभाव के साथ प्रकट करना ही साहित्य है। भाषा के बल पर नाराज मित्र को मनानेवाला निपुण साहित्यकार है। बातचीत में शिष्टाचार से मनुष्य को समाज में आदर, सम्मान तथा सफलता मिलती है। यद्यपि पोशाक और तौर-तरीकों का प्रभाव होता है, परन्तु मधुर भाषण के बिना यह प्रभाव स्थायी नहीं हो सकता। मीठे वचनों से भय और आतङ्क खत्म होता है। कर्कश वचन से सारा अर्जित मान-सम्मान नष्ट हो जाता है।

मीठी बात बोलने वाले के हृदय की निर्मलता और कर्म में सच्चाई जरुरी है, वरना वह बाहारी औपचारिकता नजर आता है। मधुर भाषण से मनुष्य की शिक्षा-दीक्षा, कुल की परम्परा और मर्यादा का पता चलता है। किसी काम को करवाने के लिए ‘कृपया’ और कार्य होने के बाद धन्यवाद कहने को ही शिष्टाचार कहते हैं। फिर भी अपने से छोटे लोगों के स्वाभिमान को आघात देने की बात नहीं कहनी चाहिए। जहाँ कार्य में उदारता है वहाँ मीठे वचन कहने में कुंठा नहीं रखना चाहिए। किसी को इनकार करना, उसे भी शिष्टता के साथ इनकार किया जा सकता है। व्यावसायिक बातचीत, कानूनी बातचीत और निजी बातचीत की भाषा और शैली अलग-अलग होनी चाहिए। निजी संबध के वातीलप में आत्मीयता रहना आवश्यक है। बात उतनी ही करें जितनी निभा सकें।

ସାରାଂଶ:
ଭାଷା ସମାଜର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରାଣୀ ମଣିଷକୁ ମିଳିଥିବା ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ ଅବଦାନ ଯାହା ପଶୁମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇନାହିଁ। ଭାଷା ବଳରେ ମଣିଷ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇଛି। ସେ ପ୍ରକୃତି ଓ ପରିବେଶକୁ ନିଜ ଆୟତ୍ତରେ ରଖୁଛି। ଭାଷାଦ୍ୱାରା ମାନବ ସୁସ୍ଥ ସମାଜ ଗଠନ କରେ ଓ ନିଜର ଜ୍ଞାନ ଓ ଅନୁଭବକୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରେ। ମଣିଷ ଭାଷାର ସଦୁପଯୋଗ କରି ମିତ୍ରତା ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ଦୁରୁପଯୋଗଦ୍ଵାରା ଶତ୍ରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ। ମନକୁ ଭଲ ଲାଗୁଥିବା ଭାବ ଓ ମନକୁ ଦ୍ରବିତ କରୁଥିବା ଆନନ୍ଦକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ମଧୁର ବଚନଦ୍ଵାରା ହୃଦୟର ବନ୍ଦ କବାଟ ଖୋଲିହୁଏ। ମିଠା କଥାର ଆକର୍ଷଣ ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ଓ ଚୁମ୍ବକର ଆକର୍ଷଣଠାରୁ ଅଧ‌ିକ । କୋଇଲି ପରି ମିଠା କହି ସମସ୍ତଙ୍କ ପ୍ରିୟ ହୋଇହୁଏ ଓ କାଉ ପରି କଟୁ ବଚନ କହି ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରେ।

କଥୋପକଥନରେ ଭାବକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଓ ରୁଚିପୂର୍ଣ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ସାହିତ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଭାଷା ବଳରେ ମିତ୍ରର ଭ୍ରମ ଧାରଣା ଦୂର କରିବାକୁ ରାଜି କରିପାରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଜଣେ ଦକ୍ଷ ସାହିତ୍ୟକାର। କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଶିଷ୍ଟାଚାର ଥିଲେ ସମାଜରେ ଆଦର ଓ ସମ୍ମାନ ମିଳେ। ଏହା ମାନବର ପୋଷାକ ଓ ଚାଲିଚଳନରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ମିଠା ଭାଷା ବ୍ୟତୀତ ଏହା ତିଷ୍ଠି ରହି ପାରେନା। ମିଠା କଥା ସହ ହୃଦୟର ନିର୍ମଳତା ଓ କର୍ମର ସତ୍ୟତା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ। ମଧୁର ବଚନ ସହ ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବହାରକୁ ଶିଷ୍ଟାଚାର କହନ୍ତି। ମଧୁର ଭାଷଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଶିକ୍ଷା-ଦୀକ୍ଷା, କୁଳ ପରମ୍ପରା ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର କାହାଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟ ହାସଲ କରିବା ସମୟରେ ଦୟାକରି ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସମାପ୍ତି ପରେ ‘ଧନ୍ୟବାଦ’ ଦେବା ଭଦ୍ରାମିର ପରିଚୟ। ନିଜଠାରୁ ଛୋଟ ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ଦୁଃଖ ଦେବା

ଭଳି କୌଣସି କଥା କହିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । କାହାର କିଛି କାମ କଲେ କୃତଜ୍ଞତା ଦେଖାଇବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଉଦାରବାଦୀ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମଧୁର ବଚନ କହିବାରେ କୃପଣ ହେବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯଦି ଆର୍ଥିକ ବିବଶତା ହୁଏ, ତେବେ ଶିଷ୍ଟତା ସହ ମନା କରିବା ଉଚିତ । ମନରୁ ଅଭିମାନ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଆତ୍ମୀୟତା ସହ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରି ମନା କରିବା ହିଁ ଶିଷ୍ଟତା । ବ୍ୟାବସାୟିକ, ଆଇନଗତ ଓ ନିଜର କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ସାମାନ୍ୟ ଭଲଭାବରେ ବୁଝେଇବାର ଚେଷ୍ଟା ହେଉ । ନିଜର କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଆତ୍ମୀୟତା ଆବଶ୍ୟକ । ଯେତିକି କହିବା ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ତ୍ରୀ ଦ……

भाषा पर ……………………. रक्षा होती है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଭାଷା ଉପରେ ମନୁଷ୍ୟର ବିଶେଷ ଅଧିକାର ଅଛି । ଭାଷା ଯୋଗୁଁ ମନୁଷ୍ୟ ଉନ୍ନତି କରିପାରିଛି । ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷରୁ ପଶୁ ଯାହା ଥିଲା ସେହିପରି ଅଛି । କିନ୍ତୁ ମନୁଷ୍ୟ ଉତ୍ତରୋତ୍ତର ଉନ୍ନତି କରିଚାଲିଛି। ଅନ୍ୟ ପଶୁଠାରୁ ମନୁଷ୍ୟର ଶାରୀରିକ ବଳ କମ୍; କିନ୍ତୁ ନିଜର ବୃଦ୍ଧି ଓ ଭାଷା ସହାୟତାରେ ଅର୍ଧ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇପାରିଛି । ପଞ୍ଚ ମହାଭୂତ ଯଥା ପୃଥ‌ିବୀ, ଜଳ, ଆକାଶ, ବାୟୁ ଓ ଅଗ୍ନିକୁ ନିଜ ଆୟତ୍ତ କରି ନେଇଛି । ଏଗୁଡ଼ିକ ଭାଷାଦ୍ୱାରା ପ୍ରାପ୍ତ ସାହଚର୍ଯ୍ୟର ବଳରୁ ହୋଇଛି । ଭାଷା ଯୋଗୁଁ ଜ୍ଞାନ ଓ ଅନୁଭବ ସୁରକ୍ଷିତ ରହିପାରିଛି ।

भाषा द्वारा …………………… माधुर्य कहते हैं।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ତାହା ନଷ୍ଟଭ୍ରଷ୍ଟ ହୋଇଛି । ମଧୁର ଭାଷା ଦୁଇ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟକୁ ଏକାଠି କରିଛି ଏବଂ କଟୁ ଶବ୍ଦ (ଭାଷା) ଦୁଇବନ୍ଧୁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶତ୍ରୁତା ସୃଷ୍ଟି କରି ଦେଉଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରଶ୍ନ ହେଉଛି ଯେ ମଧୁର ବା ମିଠା ଭାଷଣ କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ସାଧାରଣ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁ ମନକୁ ଭଲ ଲାଗେ, ଯେଉଁଥରେ ମନ ଦ୍ରବିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ମଧୁର କୁହାଯାଏ । ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଭାଷାର ଗୁଣ ଅଟେ । ମନକୁ ଦ୍ରବିତ କରୁଥ‌ିବା ଆନନ୍ଦକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ କହନ୍ତି।

वचनों का ………………………… करि लेत।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ବଚନର ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ମନର କବାଟ ଫିଟାଇବାର ଚାବି । ମିଠା କଥାର ଆକର୍ଷଣ ନିଉଟନ୍‌ଙ୍କ ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ଓ ଚୁମ୍ବକର ଆକର୍ଷଣଠାରୁ ଅଧ‌ିକ। ତୁଳସୀଦାସ କହିଛନ୍ତି କୋଇଲି କାହାକୁ କ’ଣ ଦେଇ ଦେଇଛି ନା କାଉ କାହାର କ’ଣ ନେଇ ଯାଇଛି; କିନ୍ତୁ ସମସ୍ତେ କୋଇଲିକୁ ଭଲ ପାଆନ୍ତି, କାରଣ ସେ ମିଠା କହେ ଓ କାଉ କଟୁ ଭାଷା କହେ। ମଧୁର କଥା ବଳରେ ଆମେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଶ୍ଵକୁ ଆପଣାର କରିପାରୁ।

एक ही बात ………………….. भार सौंपा।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଗୋଟିଏ କଥାକୁ ଆମେ ମଧୁର କିମ୍ବା କର୍କଶ (କଟୁ) କରି ହେବ । ବାଣଭଟ୍ଟଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ସମୟ ପାଖେଇ ଆସିଥୁଲା, ତାଙ୍କର ଅସଂମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ (ଅଧୁରା) କାଦମ୍ବରୀ ଗ୍ରନ୍ଥକୁ କିଏ ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ କରିବ ? ସେ ତାଙ୍କ ଦୁଇପୁତ୍ରକୁ ଡାକି କହିଲେ ସମ୍ମୁଖରେ ଥ‌ିବା ଶୁଖୁଲା ଗଛକୁ ଦେଖ୍ ନିଜର ଭାବକୁ ନିଜ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କର । ଜ୍ୟେଷ୍ଠପୁତ୍ର କହିଲା ଲମ୍ବିତ ଅଗ୍ରଭାଗ ବିଶିଷ୍ଟ ଶୁଷ୍କ କାଠ ଓ କନିଷ୍ଠ ପୁତ୍ର କହିଲେ ଆଗରେ (ସମ୍ମୁଖ) ନୀରସ ବୃକ୍ଷଟିଏ ସୁଶୋଭିତ, କଥା ସମାନ ଥିଲା, କହିବାରେ ଭିନ୍ନତା ଥିଲା । ବାଣଭଟ୍ଟ କନିଷ୍ଠ ପୁତ୍ରକୁ ହିଁ ପୁସ୍ତକ ପରିସମାପ୍ତି କରିବାର ଦାୟତ୍ଵ ଦେଲେ ।

यह तो ……………………… साहित्यिक है।
ହୋଇଥାଏ । କଥୋପକଥନରେ ଭାବକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଓ ପ୍ରଭାବ ପୂର୍ଣ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିବା ହିଁ ସାହିତ୍ୟ । ଭାଷା ବଳରେ ନିଜ ବନ୍ଧୁର ଭ୍ରମ ଧାରଣା ଦୂର କରିବାରେ ରାଜି କରିପାରୁଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଦକ୍ଷ ସାହିତ୍ୟିକ ।

वार्तालाप की …………………… जबर्दस्त होता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଭଦ୍ରତା ମଣିଷକୁ ଆଦରଯୋଗ୍ୟ ଓ ସମାଜରେ ତାକୁ ସଫଳତା ପାଇଁ ମାର୍ଗ ପରିଷ୍କାର କରିଦେଇଛି। ମଣିଷର ସମାଜରେ ଯେଉଁ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ, ତାହା ପୋଷାକ ଓ ଆଚାର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। ବାହାରକୁ ଆକର୍ଷକ କିନ୍ତୁ ଭିତରୁ ହାନିକାରକ ସଂସାରରେ କମ୍ ନାହାନ୍ତି। ଏହି ପ୍ରଭାବ ଉପର ଦେଖାଣିଆ ଏବଂ ପୋଷାକର ମାନ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାଷଣରେ ପୁଷ୍ଟ ହୋଇନାହିଁ, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଥାୟୀ ନୁହେଁ। କହିବା ଓ କରିବା ମଧୁର ଭାଷା ପାଇଁ ସମାନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ। କର୍ମ ନିମିତ୍ତ ବଚନ ପ୍ରଥମ ପାହାଚ। ମିଠା କଥା ବିଶ୍ବାସ ସୃଷ୍ଟି କରି ଭୟ ଓ ଆତଙ୍କ ଦୂର କରେ। କଟୁଭାଷୀ ଲୋକଙ୍କୁ ଲୋକମାନେ ମନ ଖୋଲି କଥା ହେବାକୁ ଭୟ କରନ୍ତି। ସାମାଜିକ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ବିଚାରର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ଆବଶ୍ୟକ ଏବଂ ଭାଷାର ସାର୍ଥକତା ଏଥିରେ ଅଛି ଯେ ତାହା ଅନ୍ୟ ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ତିକ୍ତ କଥା ମଣିଷକୁ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରେ, ମିଠା କଥା ଅନ୍ୟକୁ ଖୁସି କରେ। ଭାଷାର ଯାଦୁ ବଡ଼ ଜୋରଦାର।

मधुर वचनों ………………….. परिचय मिलता है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ମଧୁର ବଚନ ସହ ସାଧୁଭାବ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ, ତାହା ନ ହେଲେ ନକଲି ମୁଦ୍ରା ପରି ମଣିଷ ବନ୍ଦନୀୟ ହୋଇଥାଏ। ମନ, ବାଣୀ ଓ କର୍ମର ସମତା ଯୋଗୁଁ ମନୁଷ୍ୟ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପଦରେ ପହଞ୍ଚିଛି। ତଥାପି ବଚନର ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ଵ ଅଛି। ଗୋଟିଏ କଟୁବଚନଦ୍ଵାରା ସମସ୍ତ ଅର୍ଜିତ ମାନ-ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ। ଯଦିଓ ଏହା ଠିକ୍ ଦୁଗ୍ଧବତୀ ଗାଈର ଦୁଇ ଗୋଇଠା ସହି ନିଆଯାଇପାରେ। ଅନ୍ୟର ସ୍ଵାଭିମାନକୁ ନଷ୍ଟ କରି ତାହାର ଉପକାର କରିବା କୌଣସି ମହତ୍ତ୍ଵ ରଖେ ନାହିଁ। ମିଠା କଥା ସହ ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବହାର ହିଁ ଶିଷ୍ଟାଚାର। ଶିଷ୍ଟାଚାରର ଅର୍ଥ ବାତ୍ୟାଚାର କଦାପି ନୁହେଁ; କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥ ସଜ୍ଜନତାର ବ୍ୟବହାର। ମଧୁର ଭାଷଣ ସହିତ ତାହାର ମୂଲ୍ୟ ଅଛି। ଏହାଦ୍ଵାରା ମଣିଷର ଶିକ୍ଷା- ଦୀକ୍ଷା, ବଂଶ ପରମ୍ପରା ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ସୂଚନା ମିଳେ।

किसी काम ……………………. कर्तव्य है।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
କୌଣସି କାମକୁ କରିବାପାଇଁ ‘ଦୟାକରି’ ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ ଶିଷ୍ଟାଚାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। କାମ ପରିସମାପ୍ତି ପରେ ‘ଧନ୍ୟବାଦ’ କହିବା ଆବଶ୍ୟକ। ନିଜଠାରୁ ଛୋଟ ଲୋକଙ୍କ ସ୍ଵାଭିମାନକୁ ବାଧା ଦେଲାଭଳି କଥା କହିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ। ନିଜଠାରୁ କମ୍ ସ୍ଥିତିରେ ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଭିମାନ ରକ୍ଷା କରିବା ସଜନର (ସାଧୁତାର) ପ୍ରଥମ କର୍ତ୍ତବ୍ଯ।

जो काम ……………….. देनी चाहिए।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଯେଉଁ କାମ କରୁଛ, ତାକୁ ଦେବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ ଯେ ଯେଉଁଥିରେ ଜଣା ନଯାଉ କାର୍ଯ୍ୟ କୃତଜ୍ଞତା କରାଯାଉଛି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଦାରତା ଓ ଖୁସିର ସହ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଉଦାରତା ରହିଛି, ସେଠାରେ ବଚନରେ କୃପଣତା ଖୁସିରେ କରିବା ଉଚିତ ଓ ସେ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କୌଣସି ମନ୍ତବ୍ୟ ଦୁଃଖରେ କରାଯାଇଛି। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାରେ ଅନ୍ୟ ପ୍ରତି କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଦିଅ ବା ନ ଦିଅ। ଅତି କମ୍ରେ ଯେଉଁ କରିବା ବିଧେୟ ନୁହେଁ।

यदि इनकार ……………………. न कर सका।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଅସ୍ବୀକାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲେ ସେଥ‌ିରେ ଅଧିକାର ଓ ଅଭିମାନର ଗନ୍ଧ ନ ରହୁ। ଅସ୍ବୀକାର ବିବଶତାର କାରଣ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ। ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ବିବଶତା ହେଉ କିମ୍ବା ଆର୍ଥକ ବିବଶତା ହେଉ, ଶିଷ୍ଟତା ସହ ମନା କରିବା ଉଚିତ । ପ୍ରାୟ ଲୋକ ଅଭଦ୍ରମିରେ ଏହା କହି ଦିଅନ୍ତି ଯାଅ! କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଏଠାକୁ କିପରି ଆସିଲା, ତୁମର କିଏ ଦେବାକୁ ଆସିଥିଲେ ? ଘର ଲୋକଙ୍କୁ ଦେବାକୁ ନାହିଁ ତୁମ ପାଇଁ କେଉଁଠାରୁ ଆସିବ ? ଅସ୍ଵୀକାର କରିବାବେଳେ ଯେଉଁ କଥା କୁହାଯାଏ ସେଥୁରେ ଅନାତ୍ମୀୟ ଭାବ ଆସିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଆତ୍ମୀୟତା ସହ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରି ମନା କରିବା ହିଁ ଶିଷ୍ଟାଚାର। କହିବା ଉଚିତ, ମୁଁ ଭାରି ଦୁଃଖ ଯେ ଆପଣକୁ ଅସ୍ବୀକାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲା। ଆପଣ ଏଠାକୁ ଆସି କଷ୍ଟ କଲେ, କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ସେବା କରିପାରିଲି ନାହିଁ।

वार्तालाप में ……………….. निभाई जा सके।
ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ:
ଆମକୁ ବ୍ୟବସାୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ, ଆଇନ ଓ ନିଜର କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ କିଞ୍ଚିତ୍ ଭିନ୍ନତା ରଖୁ ବିଧେୟ । ବ୍ୟାବସାୟିକ ଭାଷା କଦାପି ଅସଭ୍ୟ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ କିନ୍ତୁ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇପାରେ। ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଆତ୍ମୀୟତାର ଅଭାବ ରହିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ। ଭାଷାକୁ ଭଲଭାବରେ ବୁଝାଇଦେବାର ପ୍ରୟାସ କରିବା ଆମର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ। କେତେକ ଲୋକ ସମସ୍ତଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ନିଜ ସମ୍ପର୍କରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରନ୍ତି, ଏହା ଖରାପ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁ କଥା ଯେତିକି କହିବା ଦରକାର ଯେତିକି ନିର୍ବାହ କରିବା ସମ୍ଭବ ହେବ।

शबनार: (ଶରାର୍ଥି)

भौतिक बल – शारीरिक ताकत(ଶାରୀରିକ ଶକ୍ତି)।

न्यून – कम् (କମ୍ )।

पंच महाभूत – कृथिवी, जल, आकाश वायु, अग्रि (ପୃଥ‌ିବୀ, ଜଳ, ଆକାଶ, ବାୟୁ, ଅଗ୍ନି)।

वश – काबू ( ଅକ୍ତିଆର )।

सहकारिता – सवसे मिलकर काम करना (ସମସ୍ତଙ୍କ ସହ ମିଳିମିଶି କାମ କରିବା)।

कायम – निर्द्धारित (ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ)।

वैमनस्य – विरोधी भाव, नाराजगी (ବିରୋଧୀଭାବ, ଶତ୍ରୁତା)।

माधुर्य – मधुरता (ମଧୁରତା)।

मनोनुकूल – मन को अच्छा लगनेवाला (ମନକୁ ଭଲ ଲାଗୁଥିବା)।

चित्त – मन (ମନ)।

न्यूटन का गुरुत्वाकर्षण – पाश्चात्य वैज्ञानिक न्युटन ने बताया है कि पृथ्वी की माध्याकर्षण (ନିଉଟନକହିଛନ୍ତି ପୃଥୁବୀର ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ଶକ୍ତି ଚୁମ୍ବକଠାରୁ ଅଧିକ )।

कुंजी – कार्य सिद्धि का सरल उपाय (କାର୍ଯ୍ୟ ସିଦ୍ଧି କରିବାର ସରଳ ଉପାୟ)।

कोयल करि लेत – तुलसी ने बताया है कि कोयल किसी को कुछ नही देता है और कौआ किसी से कुछ नहीं लेता है। लेकिन कोयल अपनी मधुर (ତୁଳସୀ କହିଛନ୍ତି କୋଇଲି କାହାକୁ କିଛି ଦେଇନାହିଁ ଓ କାଉ କାହାଠାରୁ କିଛି ନେଇନାହିଁ; କିନ୍ତୁ କୋଇଲି ନିଜର ମଧୁର ବାଣୀଦ୍ଵାରା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଖୁସି କରିଦେଉଛି)।

कर्णकटु – कर्कष (କଷ୍ଟଦାୟୀ)।

कादम्बरी – बाणभट्ट द्वारा राचित प्रसिद्ध गद्य-काव्य है जो कि सस्कृत भाषा କାବ୍ୟ । ଏହି ଗଦ୍ୟକାବ୍ୟର ନାୟିକାର ନାମ କାଦମ୍ବରୀ)।

शुष्कं काष्ठं तिष्ठत्यग्रे – आगे सुखी लकड़ी है। (सुखा काठ जिसका अग्रभाग आगे) (ଶୁଷ୍କ କାଠ ଯାହାର ଅଗ୍ରଭାଗ ପ୍ରଲମ୍ବିତ)।

नीरस तरुवर विलसति पुरत: – आगे नीरस वृक्ष शोभा पा रहा है। (ବୃକ୍ଷ ଶୋଭା ପାଉଅଛି)।

फर्क – अंतर (ପାର୍ଥକ୍ୟ )।

गालतफहमी – भ्रम धारणा (ଭ୍ରମ ଧାରଣା)।

चालढ़ाल – आचार व्यवहार (ଚାଲିଚଳଣ)।

साम्य – समानता (ସମାନତା)।

जबर्दस्त – जोरदार (ବଳପୂର୍ବକ)।

रूष्ट – क्रोधित (କ୍ରୋଧେତ)।

टकसाली भाव – सच्ची भावना (ସାଧୁ ଭାବ)।

मुलमे के सिक्कों वंद्य – नकली मुद्रा(ନକଲି ମୁଦ୍ରା)।

कटु – तिक्त (ତିକ୍ତ|କର୍କଶ /କର୍ଣ୍ଣ କଟୁ)।

शिष्ट – भद्र (ଭଦ୍ର)।

सैद्धान्तिक – किसी सिद्धांत से सम्बधित (ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସହ ଜଡ଼ିତ|କୌଣସି ବିଦ୍ଵାନ୍)|

दुधारू गाय – दूध देनेवाली गाय (ଦୁଧୂଆଳୀ ଗାଈ)।

मजबूरी – बाध्यता (ବାଧ୍ୟତା)।

वर्तालाप – बातचीत (କଥାବାର୍ତ୍ତା)

विषभरे कनकघट – बाहर से आकर्षक मगर भीतर से हानीकारक, सफेद वेष में काले (ବାହାରୁ ଆକର୍ଷକ କିନ୍ତୁ ଭିତରୁ ହାନିକାରକ)।

वचने दरिद्रता – कथन में कमी (ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ନ କରିପାରୁଥିବା ଭାଷା)।

आत्मीयता – निजीपन (ଆପ୍ରିୟତା)।

लेखक परिचय

गुलाबराय का जन्म सन् 1888 में इटावा में हुआ। उन्होंने आगरा विश्व विद्यालय से दर्शन शास्त्र में एम.ए. तथा एल. एल. बी. किया। आगरा में रहते समय अपने साहित्य का गंभीर अध्ययन किया । बाद में आपकी रुचि साहित्य पर केन्द्रित हुई। उन्होंने ‘साहित्य संदेश’ पत्रिका का सफल सम्पादन किया। आगरा मे सेंट जान्स कॉलेज में अध्यापक पद पर नियुक्त हुए। गुलाब राय की कुछ रचनाएँ हैं:

दार्शनिक रचनाएँ : मन की बातें, कर्त्तव्य साहित्य, पाश्चात्य दर्शन का इतिहास, बौद्धधर्म आदि।

आलोचनात्मक रचनाएँ: नवरस, प्रसादजी की कला, सिद्धान्त और अध्ययन, हिन्दी नाट्य विमर्श आदि।

निबंध : ढलुआक्लब, प्रबन्ध प्रभाकर, जीवन पथ, मेरी असफलताएँ आदि।

गुलाब राय आधुनिक हिन्दी साहित्य के एक महान साहित्यकार है। उनकी साहित्य सेवाओं का उचित मूल्यांकन करते हुए आगरा विश्वविद्यालय ने उन्हें डी. लिट. की उपाधि से सम्मानित किया था।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Maths Solutions Geometry Chapter 1 ଜ୍ୟାମିତିରେ ସାଦୃଶ୍ୟ Ex 1(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Maths Solutions Geometry Chapter 1 ଜ୍ୟାମିତିରେ ସାଦୃଶ୍ୟ Ex 1(a)

Question 1.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(a) ବିମ୍ନ ଟିତ୍ର (a) 6ର L₁ || L₂ || L₃ ଏର୍ଚ T₁ ଓ T₂ ଛେଦ ଦା |
(i) AB = 2 6ସ.ର୍ମି., BC = 3 6ସ.ର୍ମି. ଓ DE = 3 6ସ.ର୍ମି. 6ହ6ଲ EF = ……….|
(ii) DE = 6 6ସ.ର୍ମି., EF = 8 6ସ.ର୍ମି. ଓ BC = 6 6ସ.ର୍ମି. 6ହ6ଲ AC = ……….|

(b) ଗପଭୋକ୍ତ ତିତ୍ର (b) 6ର L₁ || L₂ || L₃ ଏବଂ T₁ ଓ T₂ ଛେଦକ |
(i) AB = 1.5 × BC ହେଲେ, \(\frac { EF }{ FD }\) = ……………..
(ii) \(\overline{\mathrm{AC}}\) ର ମଧ୍ୟବିରୁ B 6ହ6ଲ, EF ର ……… ମୁଶ 6ହରଛି FD|
Solution:
(a) (i) L₁ || L₂ || L₃ ⇒ \(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { DE }{ EF }\)
⇒ \(\frac { 2 }{ 3 }\) = \(\frac { 3 }{ EF }\) ⇒ EF = \(\frac{3 \times 3}{2}\) 6 ସ.ମି. = 4.5 6ସ.ମି.

(ii) L₁ || L₂ || L₃ ଏବଂ T₁ ଓ T₂ ରୁକଚି 6ଛଦକ |
∴ \(\frac { DE }{ EF }\) = \(\frac { AB }{ BC }\) ⇒ \(\frac { 6 }{ 8 }\) = \(\frac { AB }{ 6 }\)
⇒ AB = \(\frac{6 \times 6}{8}\) = 4.5 6ସ.ମି. |
AC = AB + BC = 4.5 6ସ.ମି. + 6ସ.ମି. = 10.5 6ସ.ମି. |

(b) (i) ଏଠ।6ର L₁ || L₂ || L₃ ଏରଂ T₁ ଓ T₂ ଦୁଲଟି 6ଚ୍ଚଦକ |
\(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { DE }{ EF }\) ⇒ \(\frac { 3 }{ 2 }\) = \(\frac { DE }{ EF }\)
⇒ \(\frac{3+2}{2}\) = \(\frac{\mathrm{DE}+\mathrm{EF}}{\mathrm{EF}}\) ⇒ \(\frac { DE }{ EF }\) = \(\frac { 5 }{ 2 }\) ⇒ \(\frac { EF }{ DF }\) = \(\frac { 2 }{ 5 }\)

(ii) \(\overline{\mathrm{AC}}\) ର ମଧ୍ୟ ଦିନୁ B ଅର୍ଥ।ତ୍ AB = BC
\(\frac { EF }{ FD }\) = \(\frac { BC }{ AC }\) = \(\frac{\mathrm{BC}}{\mathrm{AB}+\mathrm{BC}}\) = \(\frac { BC }{ 2BC }\) = \(\frac { 1 }{ 2 }\) ⇒ 2EF = FD>
ଅର୍ଥାତ୍ EF ଭ 2 ଣ୍ଣଣ 6ଦ୍ରଣଛି FD |

Question 2.
ଟିତ୍ର6ର L₁ || L₂ || L₃ ଏବଂ T₁ ଓ T₂ ଦୁଲଟି 6ଚ୍ଛଦକ | L₂ ଓ L₃ ରପ6ର ପ୍ଥଥ।କୁ6ର G ଓ H ଦିହୁ ରିଜିତ 6 ପ୍ପପତି BC = AD ଏବଂ CH = BE;

ପ୍ରମାଣ କର 6ଯ
(i) DG : EH = DE : EF
(ii) (DG + EH) : EH = DF : EF
Solution:
ଦଉ : L₁ || L₂ || L₃ ଏବଂ T₁ ଓ T₂ ଦୁକଟି 6ଚ୍ଛଦକ ଯଥାସ୍ତ6ମ L₁, L₂ ଓ L₃ କୁ A,B,C ଓ D,E,F ଦିନ୍ଦ6ର 6ଚ୍ଛଦକ6ର | L₂ ରପ6ର G ଏକ ଦିବ୍ର 6ସ୍ ପରି BG = AD ଏର୍ବ L₃ ରପ6ର H ଏକ ଦିନ୍ଦୁ 6ନ୍ଦ୍ ପରି CH = BE |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ :
(i) DG : EH = DE : EF
(ii) (DG + EH) : EH = DF : EF

ଅକ୍ଳଜ : \(\overline{\mathrm{DG}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{EH}}\) ଅଲ୍ଲବ ଦବାପାର |
ପ୍ତମାଣ : (i) AD = BG (ଦର) \((\overline{\mathrm{AD}} \| \overline{\mathrm{BG}})\), ∵ L₁ || L₂ (ଦର)
⇒ ABGD ଏକ ସାମାତ୍ରତିଦ ଚିତ୍ର | AB = DG
6ସଦୃପତି BEHC ଏକ ସାମାତ୍ର ଚିତ୍ର ଓ BC = EH
∴ \(\frac { DG }{ EH }\) = \(\frac { AB }{ BC }\) …(1)
ପୁନଣ୍ଡ \(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { DE }{ EF }\) ⇒ \(\frac { DG }{ EH }\) = \(\frac { DE }{ EF }\) (1ରୁ) (ପ୍ରମାଣିତ)

(ii) ପୁଫରୁ ପ୍ରମାଣିର \(\frac { DG }{ EH }\) = \(\frac { DE }{ EF }\) ⇒ \(\frac{\mathrm{DG}+\mathrm{EH}}{\mathrm{EH}}\) = \(\frac{\mathrm{DE}+\mathrm{EF}}{\mathrm{EF}}\) (Componendo ଦ୍ଦାରା )
⇒ \(\frac{\mathrm{DG}+\mathrm{EH}}{\mathrm{EH}}\) = \(\frac { DF }{ EF }\) (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 3.
ନିମ୍ନ ଚିତ୍ରରେ L₁ || L₂ || L₃ ଏବଂ T₁, ଓ T₂, ଦୁଇଟି ଛେଦକ । ଯଦି AB = BC ହୁଏ, ପ୍ରମାଣ କର ଯେ 2 BE = AD + CF |
Solution:
ଦତ୍ତ : L₁ || L₂ || L₃ ଛେଦକ T₁ ଓ T₂ , L₁, L₂, ଓ L₃, କୁ ଯଥାକ୍ରମେ A, B, C ଓ D, E, F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରେ ଏବଂ AB = BC |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : 2BE = AD + CF
ଅକନ : E ଦିଦୁ ମଧ୍ୟ6ଦକ AC ସମାତ ତା6ଦ ଅଜିତ ବେଡା L₁ || L₃ କୁ ଯଥାକୁ6ମ X ଓ Y ଦିଦ6ର 6ଛଦକ୍ଳରୁ |

ଅଙ୍କନ : E ବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟଦେଇ \(\overline{\mathrm{AC}}\)ସହ ସମାନ୍ତର ଭାବେ ଅଙ୍କିତ ରେଖା L₁ ଓ L₃, କୁ ଯଥାକ୍ରମେ X ଓ Y ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରୁ ।

Question 4.
ଚିତ୍ରରେ L₁ || L₂ || L₃, ଏବଂ T₁, ଓ T₂, ଦୁଇଟି ଛେଦକ । L₁, L₂, ଓ L₃, କୁ ଛେଦକ T₁, ଯଥାକ୍ରମେ A, B ଓ C ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ଏବଂ L₁, L₂, ଓ L₃, କୁ ଛେଦକ T₂, ଯଥାକ୍ରମେ D, E ଓ F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରେ । DE = EF ହେଲେ, ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, CF – AD = 2 EB । (ସୂଚନା : AF ଅଙ୍କନ କର)

Solution:
ଦତ୍ତ : L₁ || L₂ || L₃ ଏବଂ T₁, ଓ T₂, ଦୁଇଟି ଛେଦକ ଯଥାକ୍ରମେ L₁, L₂, ଓ L₃, କୁ A, B, C ଓ D, E, F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରେ ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : CF – AD = 2EB.
ଅଙ୍କନ : \(\overline{\mathrm{AF}}\) ଅଙ୍କନ କର । B ବିନ୍ଦୁରୁ \(\overline{\mathrm{AF}}\) ସହ ସମାନ୍ତର ଭାବେ ଅଙ୍କିତ ରେଖା \(\overline{\mathrm{FC}}\) କୁ ଓ ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରୁ ।
\(\overline{\mathrm{AF}}\), L₂, କୁ H ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକରୁ ।

ପ୍ରମାଣ : DE = EF (ଦଣ) ଓ \(\stackrel{\leftrightarrow}{\mathrm{BE}}\) || \(\overline{\mathrm{AD}}\) (∵ L₂ || L₁)
⇒ AH = HF,
ଦର୍ମାବ AH = HF ଓ \(\overline{\mathrm{BH}}\) || \(\overline{\mathrm{CF}}\) ⇒ AB = BC
\(\overline{\mathrm{BG}}\) || \(\overline{\mathrm{AF}}\) (ଅକo) ⇒ CG = GF ⇒ CF = 2GF △AFD 6ର H ଓ E ଯଥାକ୍6ମ \(\overline{\mathrm{AF}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{DF}}\) ର ମଧ୍ୟଦିଦୁ
⇒ \(\overline{\mathrm{EH}}\) || \(\overline{\mathrm{AD}}\)
∴ ଦଘଣପଷ୍ଟ = CF – AD = 2GF – 2HE
= 2BH – 2HE (∵ GF = BH)
= 2(BH – HE) = 2BE = ଦାମପଖ (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 5.

(i) ଭପରିସ୍ଥ ଚିତ୍ର (a) 6ର A – D – B ଏବଂ A – E – C | m∠DAE = 50°, m ∠AED = m∠ABC = 65° | AD = 3 6ସ.ମି., AE : EC = 2 : 1 6ଦୃ6କ, \(\overline{\mathrm{DB}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{AB}}\) ର 6ଦିଘ୍ୟ ବ୍ଶଷଯ ଦର |
(ii) ଉପରିସ୍ଥ ବିତ୍ର (b) 6ର \(\overline{\mathrm{MN}}\) || \(\overline{\mathrm{QR}}\), NR = \(\frac { 2 }{ 5 }\) PR ଏବଂ PQ = 10 6ସ. ମି. 6ଦୃ6କ, PM ଓ QM କିଣପ୍ର କର |
(iii) କପଟାସ୍ଟ ଚିତୃ (b) 6ର PM = \(\frac { 1 }{ 2 }\) PQ, NR = 1.2 6ସ.ମି. ଓ \(\overline{\mathbf{M N}} \| \overline{\mathbf{Q R}}\) 6 ଦୁ6 କ, PR ଷ୍ଟିର କର
Solution:
(i) △ ADE 6ର m∠AD = 180° – (50° + 65°) = 65°
∠ADE ≅ ∠ABC ⇒ \(\overline{\mathrm{DE}} \| \overline{\mathrm{BC}}\)

⇒ \(\frac{AD}{DB}\) = \(\frac{AE}{EC}\) = \(\frac { 2 }{ 1 }\)
⇒ \(\frac{3}{DB}\) = \(\frac { 2 }{ 1 }\) ⇒ DB = \(\frac { 3 }{ 2 }\) 6ପ.ମି. = 1.5 6ସ.ମି
AB = AD + DB = 3 6ସ.ମି. + 1.5 6ସ.ମି = 4.5 6ସ.ମି. |

(ii) \(\overline{\mathrm{MN}}\) || \(\overline{\mathrm{QR}}\) (ଦଉ)
\(\frac { PM }{ MQ }\) = \(\frac { PN }{ NR }\) ⇒ \(\frac{P M+M Q}{M Q}\) = \(\frac{\mathrm{PN}+\mathrm{NR}}{\mathrm{NR}}\)

⇒ \(\frac { PQ }{ MQ }\) = \(\frac { PR }{ NR }\) ⇒ \(\frac { 10 }{ MQ }\) = \(\frac{\mathrm{PR}}{\frac{2}{5} \mathrm{PR}}\)
⇒ \(\frac { 10 }{ MQ }\) = \(\frac { 5 }{ 2 }\)
⇒ MQ = \(\frac{10 \times 2}{5}\) 6ସ.ମି. = 4 6ସ.ମି. |
PM = PQ – MQ = 10 6ସ.ମି. – 4 6ସ.ମି. = 6 6ସ.ମି. |
∴ \(\overline{\mathrm{PM}}\) \(\overline{\mathrm{QM}}\) ର ଦେଶ ଯଥାଦୃ6ମ 6 6ସ.ମି. ଓ 4 6ସ.ମି.|

(iii) \(\overline{\mathrm{MN}}\) || \(\overline{\mathrm{QR}}\) , PM = \(\frac { 2 }{ 3 }\) PQ
⇒ MQ = PQ – PM = PQ – \(\frac { 2 }{ 3 }\) PQ = \(\frac { 1 }{ 3 }\) PQ

⇒ \(\frac { 1.2 }{ PR }\) = \(\frac{\frac{1}{3} \mathrm{PQ}}{\mathrm{PQ}}\) ⇒ \(\frac { 1.2 }{ PR }\) = \(\frac { 1 }{ 3 }\)
⇒ PR = 1.2 × 3 6ସ.ମି. = 3.6 ସେ.ମି. |
∴ \(\overline{\mathrm{PR}}\) ର 6ଦଣu = 3.6 ପେ.ପି. |

Question 6.
(i) △ABC 6ର, \(\overline{\mathbf{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{AC}}\) ର ମଧତିହୁ ଯଥାକ୍ର6ମ X ଓ Y 6ହ6କ, ଦଶାଥ 6ଯ \(\overline{\mathbf{X Y}} \| \overline{\mathbf{B C}}\) |
(ii) ଏକ ତ୍ରିସ୍ତକର 6ଣାଟିଏ ତାଦୃତ ମଧ୍ୟଝିହୁ 6ଦକ ଅଠ୍ୟ ଏଜ ଚାହପ୍ତତି ଅଜାଡ ସମାତର 6ରଖା, ତୃତୀୟ ବlନୁ ସମକ୍ରିଖଶ୍ନ କ6ର |
(iii) 6ଣାଟିଏ ପମ6କାଣା ତ୍ରିହ୍ନର ଦଶାବ ମଧ୍ୟବିଦୁ ଅଠ୍ୟ ଏବ୍ଲ ଗ୍ଲାସ୍ଥଗି ସମସ୍ତିଖଣ୍ଡକ6ର , ପ୍ରମାଣ କର |
Solution:

Question 7.
△PQR ରେ, \(\overline{\mathbf{PQ}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{QR}}\) ବାହୁଦ୍ୱୟର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ଯଥାକ୍ରମେ M ଓ N । \(\overline{\mathbf{PR}}\) ଉପରିସ୍ଥ S ଯେକୌଣସି ଏକ ବିନ୍ଦୁ ହେଲେ, ପ୍ରମାଣ କର ଯେ \(\overline{\mathbf{MN}}\), \(\overline{\mathbf{QS}}\) କୁ ସମର୍ଦ୍ଦିଖଣ୍ଡ କରିବ ।
Solution:
ଦତ : △PQR 6ର \(\overline{\mathbf{PQ}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{QR}}\) ର ମଧ୍ୟବିଦୁ ଯଥାଦୃ6ମ M ଓ N | \(\overline{\mathbf{PR}}\) ଭପରିସ୍ଥ ‘S’ ଏକ ବିଦୁ | \(\overline{\mathbf{QS}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{MN}}\) ର 6ଛଦଦିଦୁ O |
ସ୍ତାମାଶ୍ୟ : OQ = OS

ପ୍ରମାଣ : \(\frac { QM }{ MP }\) = 1 (∵ QM = MP (ଦର) )
\(\frac { QN }{ NR }\) = 1 (∵ QN = NR (ଦର) )
⇒ \(\frac { QM }{ MP }\) = \(\frac { QN }{ NR }\) ⇒ \(\overline{\mathrm{MN}} \| \overline{\mathrm{PR}}\)
\(\overline{\mathrm{MO}} \| \overline{\mathrm{PS}}\) (∵ \(\overline{\mathrm{MN}} \| \overline{\mathrm{PR}}\) )
⇒ \(\frac { QM }{ MP }\) = \(\frac { QO }{ OS }\) ⇒ 1 = \(\frac { QO }{ OS }\) (∵ \(\frac { QM }{ MP }\) = 1)
⇒ OQ = OS (ପ୍ତମାଣିତ)

Question 8.
ABCD ଣ୍ଠାପିଲିଷ୍ଟମ6ର \(\overline{\mathbf{AB}} \| \overline{\mathbf{CD}}\) | ଲଣ \(\overline{\mathbf{AC}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{BD}}\) ର 6ବ୍ଳଦଦିନ୍ଦି P 6ଦୃ6କ , ପ୍ତମାଶା କର 6ମ
(i) AP : PC = BP : PD
(ii) CP : AC = DP : BD |
Solution:

Question 9.
ABCD ଗ୍ରାପିଦିକ୍ଷ୍ମମ6ର \(\overline{\mathbf{AB}}\) || \(\overline{\mathbf{DC}}\) ଏର \(\overline{\mathbf{AD}}\) ର ମଧ୍ୟତିଦୁ P | \(\overline{\mathbf{AB}}\) ସଦୃ ସାପବ୍ଦର ଉ6ର ଅବିର \(\overleftrightarrow{\mathbf{P Q}}\) \(\overline{\mathbf{BC}}\) କ Q ଦିହି6ର 6ଛଦନ6କ , ପ୍ରମାଣ ଦ୍ଦର 6ଯ Q 6ଦୃରଚି \(\overline{\mathbf{BC}}\) ର ମଧ୍ୟନିନ୍ଦୁ |
Solution:

Question 10.
ABCD ଉପରୋକ୍ତ \(\overline{\mathrm{AB}}\) , \(\overline{\mathrm{BC}}\) , \(\overline{\mathrm{CD}}\) ,ଓ \(\overline{\mathrm{DA}}\) ର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ସର୍ବସମ P, Q, R ଓ S |
(a) ପ୍ରମାଣ କର ଯେ PORS ଏକ ସାମାନ୍ତରିକ ଚିତ୍ର ।
(b) ଉପରୋକ୍ତ ଚତୁର୍ଭୁଜ ABCD ର କର୍ଣ୍ଣଦ୍ଵୟ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ଲମ୍ବ ହେଲେ, ପ୍ରମାଣକର ଯେ PORS ଏକ ଆୟତ ଚିତ୍ର ।
Solution:
(a) ଦତ୍ତ : ABCD ଉପରୋକ୍ତ \(\overline{\mathrm{AB}}\) , \(\overline{\mathrm{BC}}\) , \(\overline{\mathrm{CD}}\) , ଓ \(\overline{\mathrm{DA}}\) ର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ସର୍ବସମ P, Q, R ଓ S |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : PORS ଏକ ସାମାନ୍ତରିକ ଚିତ୍ର ।
ଅଙ୍କନ : \(\overline{\mathrm{BD}}\) ଅଙ୍କନ କରାଯାଉ ।
ପ୍ରମାଣ : △ABD ରେ \(\overline{\mathrm{AB}}\) ର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ P ଓ \(\overline{\mathrm{AD}}\) ର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ S ।
\(\frac { AP }{ BP }\) = 1 (∵ AP = BP (ଦତ୍ତ))
ସେହିପରି ଧୂ) \(\frac { AS }{ SD }\) = 1 (∵ AS = SD (ଦତ୍ତ))

∴\(\frac { AP }{ BP }\) = \(\frac { AS }{ SD }\) ⇒ \(\overline{\mathrm{PS}}\) || \(\overline{\mathrm{BD}}\)
ସେହିପରି ପ୍ରମାଣ କରାଯାଇ ପାରିବ \(\overline{\mathrm{QR}}\) || \(\overline{\mathrm{BD}}\) |
\(\overline{\mathrm{PS}}\) || \(\overline{\mathrm{BD}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{QR}}\) || \(\overline{\mathrm{BD}}\)
\(\overline{\mathrm{PS}}\) || \(\overline{\mathrm{QR}}\)
\(\overline{\mathrm{AC}}\) ଅଙ୍କନ କରି ସେହିପରି ପ୍ରମାଣ କରାଯାଇ ପାରେ ଯେ \(\overline{\mathrm{PQ}}\) || \(\overline{\mathrm{SR}}\) |
∴ PORS ଏକ ସାମାନ୍ତରିକ ଚିତ୍ର |

(b) ଦତ୍ତ : ABCD ଚତୁର୍ଭୁଜରେ \(\overline{\mathrm{AC}}\) ⊥ \(\overline{\mathrm{BD}}\) | \(\overline{\mathrm{AB}}\), \(\overline{\mathrm{BC}}\), \(\overline{\mathrm{CD}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{DA}}\) ର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ଯଥାକ୍ରମେ P, Q, R, S |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : PORS ଏକ ଆୟତଚିତ୍ର ।
ପ୍ରମାଣ : ମନେକର \(\overline{\mathrm{AC}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{BD}}\) ଛେଦବିନ୍ଦୁ ( ଏବଂ \(\overline{\mathrm{PS}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{AC}}\) ର ଛେଦବିନ୍ଦୁ X ।

(a) ର ଅନୁରୂପ ପ୍ରମାଣ ଦ୍ଵାରା PORS ଏକ ସାମାନ୍ତରିକ ଚିତ୍ର 6ଚିତ୍ର ।
m∠AOB = 90° ⇒ m∠PXO = 90°
(∵ \(\overline{\mathrm{PS}}\) || \(\overline{\mathrm{BD}}\))
m∠XPXQ = 90° (∵ \(\overline{\mathrm{PQ}}\) || \(\overline{\mathrm{AC}}\))
∴ PQRS ଏକ ସାମାନ୍ତରିକ |

Question 11.
ନିମ୍ନ ଚିତ୍ରରେ △ABC ର \(\overline{\mathrm{BA}}\) ବାହୁ ସହ \(\overline{\mathrm{CM}}\) ସମାନ୍ତର, \(\overline{\mathrm{AB}}\) ର ପ୍ରାମାବିନ୍ଦୁ P | \(\overline{\mathrm{PQ}}\) || \(\overline{\mathrm{AC}}\), \(\overline{\mathrm{QR}}\) || \(\overline{\mathrm{CM}}\); ସାମାନ୍ତରିକ ମେ
\(\overline{\mathrm{PR}}\) || \(\overline{\mathrm{AM}}\) |
Solution:
ଦତ୍ତ : △ABC ରେ \(\overline{\mathrm{BA}}\) || \(\overline{\mathrm{CM}}\), AP = BP,
\(\overline{\mathrm{PQ}}\) || \(\overline{\mathrm{AC}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{QR}}\) || \(\overline{\mathrm{CM}}\)
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : \(\overline{\mathrm{PR}}\)||\(\overline{\mathrm{AM}}\)
ପ୍ରମାଣ : △ABC ରେ \(\overline{\mathrm{PQ}}\) ||\(\overline{\mathrm{AC}}\) (ଦତ୍ତ) ।

⇒ \(\frac { BP }{ AP }\) = \(\frac { BQ }{ QC }\)
△BCM ରେ \(\overline{\mathrm{QR}}\) ||\(\overline{\mathrm{CM}}\) (ଦତ୍ତ) ।
⇒ \(\frac { BQ }{ QC }\) = \(\frac { BR }{ RM }\) ……(i)
∴ (i) ଓ (ii)ରୁ \(\frac { BP }{ AP }\) = \(\frac { BR }{ RM }\)
△BCM ରେ \(\frac { BP }{ AP }\) = \(\frac { BR }{ RM }\) ⇒ \(\overline{\mathrm{PR}}\) ||\(\overline{\mathrm{AM}}\) (ପ୍ରମାଣିତ)
ତ୍ରିଭୁଜର କୋଣର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଆଲୋଚନା

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Maths Solutions Algebra Chapter 1 ସରଳ ସହସମୀକରଣ Ex 1(c) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Maths Solutions Algebra Chapter 1 ସରଳ ସହସମୀକରଣ Ex 1(c)

Question 1.
ଦୁଇଟି ସଂଖ୍ୟାର ଯୋଗଫଳ 137 ଓ ସେମାନଙ୍କର ବିୟୋଗଫଳ 43। ତେବେ ସଂଖ୍ୟାଦ୍ୱୟ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ:
ମନେକର ସଂଖ୍ୟାଦ୍ଵୟ x ଓ y ।
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ x + y = 137 ……..(i) ଏବଂ x – y = 43 …….(ii)
ସମୀକରଣ (i) ଓ (ii) କୁ ପ୍ରୟୋଗକଲେ,

x ର ମାନ ସମୀକରଣ (i) ରେ ସ୍ଥାପନ କଲେ, x + y = 137
⇒ 90 + y = 137 ⇒ y = 137 – 90 ⇒ y = 47
∴ ସଂଖ୍ୟାଦ୍ଵୟ 90 ଓ 47।

Question 2.
ସମବାହୁ ତ୍ରିଭୁଜର ବାହୁ ତ୍ରୟର ଦୈର୍ଘ୍ୟ x + 4 ସେ.ମି., 4x – y ସେ.ମି. ଓ y + 2 ସେ.ମି. ହେଲେ ବାହୁର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ସ୍ଥିର କର ।
ସମାଧାନ :
ସମବାହୁ ତ୍ରିଭୁଜର ବାହୂତ୍ରୟର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ସମାନ । ଅର୍ଥାତ୍ x + 4 = 4x – y = y + 2
⇒ x + 4 = y + 2 = x – y = 2 – 4
⇒ x – y = -2 … (i)
ପୁନଶ୍ଚ 4x – y = y + 2 ⇒ 4x – y – y = 2 ⇒ 4x – 2y = 2
⇒ 2(2x – y) = 2 ⇒ 2x – y = 1 …… (ii)
ସମୀକରଣ (ii)ରୁ ସମୀକରଣ (i)କୁ ବିୟୋଗ କଲେ,

x ର ମାନ ସମୀକରଣ (i) ରେ ସ୍ଥାପନ କଲେ, 3 – y = – 2
⇒ – y = -2 – 3 = -5 ⇒ y = 5
∴ ସମବାହୁ ତ୍ରିଭୁଜର ଏକ ବାହୁର ଦୈର୍ଘ୍ୟ = y + 2 = 5 + 2 = 7 ସେ.ମି.

Question 3.
ABCD ଅ।ୟତକ୍ଷେତ୍ରର AB = 3x + y ସେ.ମି, BC = 3x + 2 ସେ.ମି, CD = 3y – 2x ସେ.ମି, ଓ DA = y + 3 ସେ.ମି. ହେଲେ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ନିରୂପଣ କର ।
ସମାଧାନ :
ଆୟତଚିତ୍ରର ବିପରୀତ ବାହୁମାନଙ୍କର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ପରସ୍ପର ସମାନ ।
ତେଣୁ ABCD ଆୟତଚିତ୍ରରେ AB = CD ଏବଂ BC = AD ହେବ ।
AB = CD ହେଲେ, 3x + y = 3y – 2x ⇒ 3x + 2x = 3y – y ⇒ 5x – 2y=0 (i)
ସେହିପରି BC = AD ହେଲେ, 3x + 2 = y + 3
⇒ 3x – y = 3 – 2 ⇒ 3x – y =1 …..(ii)

‘x’ ର ମାନ ସମୀକରଣ (ii) ରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ, 3 × 2 – y = 1 ⇒ 6 – 1 = y ⇒ y = 5
∴ AB = 3x + y = 3 × 2 + 5 = 11 ସେ.ମି
BC = 3x + 2 = 3 × 2 + 2 = 8 ସେ.ମି
∴ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ = AB × BC = 11 × 8 = 88

Question 4.
ଦୁଇ ଅଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ସଂଖ୍ୟା, ତାହାର ଅଙ୍କଦ୍ଵୟର ଯୋଗଫଳର 4 ଗୁଣ । କିନ୍ତୁ ସଂଖ୍ୟାଟିରେ 18 ଯୋଗ କଲେ ଅଙ୍କଦ୍ଵୟର ସ୍ଥାନ ବଦଳିଯାଏ । ତେବେ ସଂଖ୍ୟାଟି କେତେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର ଦୁଇଅଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟାଟିର ଦଶକ ଏବଂ ଏକକ ସ୍ଥାନୀୟ ଅଙ୍କଦ୍ଵୟ ଯଥାକ୍ରମେ x ଏବଂ y l .:. ସଂଖ୍ୟାଟି = 10x + y
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, ସଂଖ୍ୟାଟି ତାହାର ଅଙ୍କ ଦ୍ବୟର ଯୋଗଫଳର 4 ଗୁଣ ।
⇒ 10x + y = 4(x + y) ⇒ 10x + y = 4x + 4y ⇒ 10x – 4x + y – 4y = 0
⇒ 6x – 3y = 0 ⇒ 3(2x – y) = 0 … (i)
⇒2x – y = 0
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ ସଂଖ୍ୟାଟିରେ 18 ଯୋଗକଲେ ଅଙ୍କ ଦୁଇଟିର ସ୍ଥାନ ବଦଳିଯାଏ ।
⇒ 10x + y + 18 = 10y + x ⇒ 10x – x + y – 10y = -18
⇒ 9(x- y) = -18 ⇒ x – y = \(\frac{-18}{9}=-2\)

x ର ମାନ ସମୀକରଣ (i)ରେ ସଂସ୍ଥାପନ କଲେ, 2x – y = 0
⇒ 4 – y = 0 ⇒ y=4
∴ ସଂଖ୍ୟାଟି = 10x + y = 10 × 2 + 4 = 24

Question 5.
ଦୁଇଅଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ସଂଖ୍ୟା ଓ ତାହାର ଅଙ୍କଦ୍ଵୟର ସ୍ଥାନ ବଦଳାଇ ଲେଖୁଲେ ଯେଉଁ ସଂଖ୍ୟା ମିଳିବ, ସେ ଦୁହିଁଙ୍କର ଯୋଗଫଳ 99 ଓ ଅଙ୍କଦ୍ୱୟର ଅନ୍ତର 3 ହେଲେ ସଂଖ୍ୟାଟି କେତେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର ଦୁଇଅଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟାର ଦଶକ ଓ ଏକକ ସ୍ଥାନୀୟ ଅଙ୍କ ଦ୍ବୟ ଯଥାକ୍ରମେ x ଓ y
∴ ସଂଖ୍ୟାଟି = 10x + y
ଅଙ୍କଦ୍ୱୟର ସ୍ଥାନ ବଦଳାଇ ଲେଖୁଲେ ସଂଖ୍ୟାଟି ହେବ = 10y + x
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, 10x + y + 10y + x = 99
⇒ 11x + 11y = 99 ⇒ x + y = \(\frac{99}{11}=9\) ………(i)
ଅଙ୍କଦ୍ୱୟର ଅନ୍ତର 3 ।
ଅର୍ଥାତ୍ x – y = 3 ବା y – x = 3 … (ii)
ଯଦି x – y = 3 ହୁଏ,
∴ x = \(\frac{x+y+x-y}{2}=\frac{9+3}{2}=\frac{12}{2}=6\)
y = 9 – x = 9 – 6 = 3
∴ ସଂଖ୍ୟାଟି = 10x + y = 10 × 6 + 3 = 63
ଯଦି ଆମେ ଦ୍ବିତୀୟ ସମୀକରଣକୁ y – x = 3 ନେବା ତେବେ ସଂଖ୍ୟାଟି 36 ହେବ ।
∴ ସଂଖ୍ୟାଟି 63 ବା 36 ।

Question 6.
ଦୁଇଟି ସଂଖ୍ୟାର ସମଷ୍ଟି, ସେମାନଙ୍କ ବିୟୋଗଫଳର 4 ଗୁଣ ଏବଂ ସଂଖ୍ୟା ଦୁଇଟିର ଯୋଗଫଳ 8 । ତେବେ ସଂଖ୍ୟା ଦୁଇଟି କେତେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର ସଂଖ୍ୟାଦ୍ଵୟ x ଓ y
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, x + y = 4 (x – y)
⇒ 4x – 4y – x – y = 0 ⇒ 3x – 5y = 0 … (i)
ପୁନଶ୍ଚ ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ x + y = 8 …… (ii)

x ର ମାନ ସମୀକରଣ (ii)ରେ ସଂସ୍ଥାପନ କଲେ, x + y = 8
⇒ y = 8 – x = 8 – 5 = 3
∴ ସଂଖ୍ୟାଦ୍ୱୟ 5 ଓ 3 ।

Question 7.
ଦୁଇଅଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟାର ଅଙ୍କମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟି 10; କିନ୍ତୁ ଅଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥାନ ବଦଳାଇ ଲେଖୁଲେ ଉତ୍ପନ୍ନ ସଂଖ୍ୟାଟି ମୂଳ ସଂଖ୍ୟାର ଦୁଇ ଗୁଣରୁ 1 ଊଣା ହୁଏ, ସଂଖ୍ୟାଟି ସ୍ଥିର କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର ସଂଖ୍ୟାଟିର ଦଶକ ସ୍ଥାନୀୟ ଅଙ୍କ ଏବଂ ଏକକ ସ୍ଥାନୀୟ ଅଙ୍କ ଯଥାକ୍ରମେ x ଏବଂ y ।
∴ ସଂଖ୍ୟାଟି 10x + y ହେବ ।
ଅଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥାନ ବଦଳିଗଲେ ଉତ୍ପନ୍ନ ସଂଖ୍ୟାଟି 10y + x ହେବ ।
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, ଅଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ଯୋଗଫଳ 10 । x + y = 10 … (i)
ପୁନଶ୍ଚ ଉତ୍ପନ୍ନ ସଂଖ୍ୟାଟି, ମୂଳ ସଂଖ୍ୟାର ଦୁଇଗୁଣରୁ 1 କମ୍ ।
ଅର୍ଥାତ୍ 10y + x = 2(10x + y) – 1 = 10y + x = 20x + 2y – 1
⇒ 8y – 19x = -1 ⇒ 19x – 8y = 1 … (ii)

‘x’ ର, ମାନ ସମୀକରଣ (i) ରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ, 3 + y = 10 ⇒ y = 10 -3 = 7
∴ ସଂଖ୍ୟାଟି = 10x + y = 10 × 3 + 7 = 37

Question 8.
ଦୁଇଟି ସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମଟିର 3 ଗୁଣରୁ ଦ୍ବିତୀୟଟିର 2 ଗୁଣ ବିୟୋଗ କଲେ ବିୟୋଗଫଳ 2 ହେବ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟଟିରେ 7 ଯୋଗ କଲେ ଯୋଗଫଳ ପ୍ରଥମଟିର 2 ଗୁଣ ହେବ। ସଂଖ୍ୟାଦ୍ଵୟ ସ୍ଥିର କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର ପ୍ରଥମ ସଂଖ୍ୟା ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ସଂଖ୍ୟା ଯଥାକ୍ରମେ x ଏବଂ y ହେଉ ।
ପ୍ରଥମଟିର 3 ଗୁଣରୁ ଦ୍ବିତୀୟଟିର 2 ଗୁଣ ବିୟୋଗକଲେ ବିୟୋଗଫଳ 2 ହେବ ।
ଅର୍ଥାତ୍ 3x – 2y = 2 …(i)
ସେହିପରି ଦ୍ବିତୀୟ ସଂଖ୍ୟାରେ 7 ଯୋଗକଲେ, ଯୋଗଫଳ ପ୍ରଥମ ସଂଖ୍ୟାର 2 ଗୁଣ ସଙ୍ଗେ ସମାନ ହେବ ।
ଅର୍ଥାତ୍ y + 7 = 2x = 2x – y = 7 …(ii)

‘x’ ର, ମାନ ସମୀକରଣ (i) ରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ, 3 × 12 – 2y = 2 ⇒ 36 – 2y = 2
⇒ 2y = 34 ⇒ y = 17
∴ ପ୍ରଥମ ସଂଖ୍ୟାଟି 12 ଏବଂ ଦ୍ବିତୀୟ ସଂଖ୍ୟାଟି 17 ।

Question 9.
ଗୋଟିଏ ଭଗ୍ନାଂଶର ଲବ ଓ ହରରେ 2 ଯୋଗକଲେ ତାହା \(\frac{9}{11}\) ହୁଏ । ମାତ୍ର ଲବ ଓ ହରରେ 3 ଯୋଗକଲେ \(\frac{5}{6}\)
ହୁଏ । ତେବେ ଭଗ୍ନାଂଶଟି କେତେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର ଭଗ୍ନସଂଖ୍ୟାର ଲବ x ଓ ହର y
ଭଗ୍ନସଂଖ୍ୟାଟି \(\frac{x}{y}\)
ପ୍ରଶ୍ବାନୁସାରେ, \(\frac{x+2}{y+2}=\frac{9}{11}\)
⇒ 11x + 22 = 9y + 18 ⇒ 11x – 9y = – 4 (i)
ପୁନଶ୍ଚ ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, \(\frac{x+3}{y+3}=\frac{5}{6}\)
⇒ 6x + 18 = 5y + 15 ⇒ 6x – 5y = – 3 … (ii)

x ର ମାନ ସମୀକରଣ (i)ରେ ସଂସ୍ଥାପନ କଲେ, 11 × 7 – 9y = -4
⇒77 – 9y = 4 ⇒ – 9y = – 4 – 77 = – 81 ⇒ y =\(\frac{81}{9}=9\)
∴ ଭଗ୍ନ ସଂଖ୍ୟାଟି \(\frac{x}{y}=\frac{7}{9}\)

Question 10.
ଗୋଟିଏ ଭଗ୍ନାଂଶର ଲବର 3 ଗୁଣ ଓ ହରରୁ 3 ବିୟୋଗ କଲେ ଭଗ୍ନାଂଶଟି \(\frac{18}{11}\) ହୁଏ । ମାତ୍ର ଲବରେ 8 ଯୋଗକଲେ ଓ ହରକୁ 2 ଗୁଣ କଲେ ତାହା \(\frac{2}{5}\) ହୁଏ । ତେବେ ଭଗ୍ନାଂଶ କେତେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର ଭଗ୍ନସଂଖ୍ୟାର ଲବ x ଓ ହର y
∴ ଭଗ୍ନ ସଂଖ୍ୟାଟି \(\frac{x}{y}\)
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, \(\frac{3x}{y-3}=\frac{18}{11}\)
⇒ 33x= 18y – 54 ⇒ 33x – 18y = – 54 ……..(i)
ପୁନଶ୍ଚ ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, \(\frac{x+8}{2y}=\frac{2}{5}\)
⇒ 5x + 40 = 4y ⇒ 5x – 4y = -40 ……….(ii)

x ର ମାନ ସମୀକରଣ (i)ରେ ବସାଇଲେ,
⇒ 33 × 12 – 18y = 54 ⇒ -18y = -54 – 396
⇒ 18y = 450 ⇒ y = \(\frac{450}{18}=25\)
∴ ଭଗ୍ନସଂଖ୍ୟାଟି \(\frac{x}{y}=\frac{12}{25}\)

Question 11.
5ଟି କଲମ ଓ ଟି ପେନ୍‌ସିଲ୍‌ର ଦାମ୍ ମିଶି ୨ ଟଙ୍କା ଏବଂ 3ଟି କଲମ ଓ 2ଟି ପେନ୍‌ସିଲ୍‌ର ଦାମ୍ ମିଶି 5 ଟଙ୍କା ହୁଏ । ତେବେ ଗୋଟିଏ କଲମ ଓ ଗୋଟିଏ ପେନ୍‌ସିଲ୍‌ର ଦାମ୍ କେତେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର ଗୋଟିଏ କଲମର ଦାମ୍ x ଟଙ୍କା ଓ ଗୋଟିଏ ପେନ୍‌ସିଲ୍‌ର ଦାମ୍ y ଟଙ୍କା ।
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, 5x + 6y = 9 …… (i)
3x + 2y = 5 …….. (ii)

xର ମାନ ସମୀକରଣ (ii)ରେ ବସାଇଲେ, 3 × \(\frac{3}{2}\) + 2y = 5
⇒ 2y = 5 – \(\frac{9}{2}\) ⇒ 2y = \(\frac{10-9}{2}\)
⇒ y = \(\frac{1}{4}\) ଟଙ୍କା ।
∴ ଗୋଟିଏ କଲମର ଦାମ୍ \(\frac{3}{2}\) ଟଙ୍କା ଓ ଗୋଟିଏ ପେନ୍‌ସିଲ୍‌ର ଦାମ୍ \(\frac{1}{4}\) ଟଙ୍କା ।

Question 12.
ପିତାଙ୍କ ବୟସ ପୁତ୍ର ବୟସର 3 ଗୁଣ । 12 ବର୍ଷ ପରେ ପିତାଙ୍କ ବୟସ ପୁତ୍ର ବୟସର 2 ଗୁଣ ହେବ । ତେବେ ପିତା ଓ ପୁତ୍ରର ବର୍ତ୍ତମାନ ବୟସ କେତେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର ପିତାଙ୍କର ବୟସ x ବର୍ଷ ଓ ପୁତ୍ରର ବୟସ y ବର୍ଷ |
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, x = 3y … (i)
ପୁନଶ୍ଚ 12 ବର୍ଷ ପରେ ପିତାଙ୍କର ବୟସ (x + 12) ବର୍ଷ ଓ ପୁତ୍ରର ବୟସ (y + 12) ବର୍ଷ |
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ x + 12 = 2 (y + 12) ……..(ii)
ସମୀକରଣ (i)ର ମାନ ସମୀକରଣ (ii)ରେ ସଂସ୍ଥାପନ କଲେ,
3y +12 = 2 (y + 12) ⇒ 3y + 12 = 2y + 24
⇒3y – 2y = 24 – 12
⇒ y = 12 ବର୍ଷ |
ସମୀକରଣ (i)ରେ y = 12 ପ୍ରୟୋଗ କଲେ
x = 3y = 3 × 12 = 36 ବର୍ଷ |
∴ ପିତାଙ୍କର ବର୍ତ୍ତମାନ ବୟସ 36 ବର୍ଷ ଓ ପୁତ୍ରର ବର୍ତ୍ତମାନ ବୟସ 12 ବର୍ଷ ।

Question 13.
ଏକ ଆୟତ କ୍ଷେତ୍ରର ଦୈର୍ଘ୍ୟକୁ 5 ସେ.ମି. କମାଇ ପ୍ରସ୍ଥକୁ 3 ସେ.ମି. ବଢ଼ାଇବା ଦ୍ଵାରା ଏହାର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ 9 ବର୍ଗ ସେ.ମି. କମିଯାଏ । ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର ଦୈର୍ଘ୍ୟକୁ 3 ସେ.ମି. ଓ ପ୍ରସ୍ଥକୁ 2 ସେ.ମି. ବଢ଼ାଇବା ଦ୍ୱାରା କ୍ଷେତ୍ରଫଳ 67 ବର୍ଗ ସେ.ମି. ବଢ଼ିଯାଏ । ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ସ୍ଥିର କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର ଦୈର୍ଘ୍ୟ x ସେ.ମି. ଓ ପ୍ରସ୍ଥ y ସେ.ମି. ।
∴ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ = xy ବର୍ଗ ସେ.ମି.
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, (x – 5) (y + 3) = xy – 9 ⇒ 3x – 5y – 6 = 0 … (i)
ପୁନଶ୍ଚ (x + 3) (y + 2) = xy + 67 = 2x +3y – 61 = 0 …….(ii)

⇒ \(\frac{x}{323}=\frac{y}{171}=\frac{1}{19}\)
⇒ x = \(\frac{323}{19}\) = 17 ଏବଂ y = \(\frac{171}{19}\) = 9
∴ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର ଦୈର୍ଘ୍ୟ 17 ସେ.ମି. ଓ ପ୍ରସ୍ଥ 9 ସେ.ମି. ।
∴ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ = ଦୈର୍ଘ୍ୟ × ପ୍ରସ୍ଥ = 17 × 9 = 153 ବର୍ଗ ସେ.ମି. ।

Question 14.
2 ଜଣ ପୁରୁଷ ଓ 3 ଜଣ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକ ଏକତ୍ର ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକୁ 5 ଦିନରେ ଶେଷ କରିପାରନ୍ତି । ସେହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ 4 ଜଣ ପୁରୁଷ ଓ ୨ ଜଣ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକ ଏକତ୍ର 2 ଦିନରେ ଶେଷ କରିପାରନ୍ତି । ତେବେ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକ କିମ୍ବା ଜଣେ ପୁରୁଷ ସେହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ କେତେ ଦିନରେ ଶେଷ କରିପାରବେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏବଂ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀ ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଯଥାକ୍ରମେ x ଓ y ଦିନରେ ଶେଷ କରିପାରିବେ ।
∴ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏବଂ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀ 1 ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟର ଯଥାକ୍ରମେ \(\frac{1}{x}\) ଅଂଶ ଏବଂ \(\frac{1}{y}\) ଅଂଶ କରିବେ ।
2 ଜଣ ପୁରୁଷ ଓ 3 ଜଣ ସ୍ତ୍ରୀ 1 ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟର = \(\frac{2}{x}\) + \(\frac{3}{y}\) ଅଂଶ କରିବେ ।
କିନ୍ତୁ 2 ଜଣ ପୁରୁଷ ଓ 3 ଜଣ ସ୍ତ୍ରୀ କାର୍ଯ୍ୟଟିକୁ 5 ଦିନରେ କରନ୍ତି ।
1 ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟଟିର କରିବେ = \(\frac{1}{5}\) ଅଂଶ ।
ପ୍ରଶାନୁସାରେ, \(\frac{2}{x}+\frac{3}{y}=\frac{1}{5}\) ……….(i)
ପୁନଶ୍ଚ, 4 ଜଣ ପୁରୁଷ ଓ 9 ଜଣ ସ୍ତ୍ରୀ 1 ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟର କରିବେ = \(\frac{4}{x}\) + \(\frac{9}{y}\) ଅଂଶ ।
କିନ୍ତୁ 4 ଜଣ ପୁରୁଷ ଓ 9 ଜଣ ସ୍ତ୍ରୀ କାର୍ଯ୍ୟଟିକୁ 2 ଦିନରେ କରନ୍ତି ।
1 ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟଟିର କରିବେ = \(\frac{1}{2}\) ଅଂଶ ।
ପୁନଶ୍ଚ, ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, \(\frac{4}{x}+\frac{9}{y}=\frac{1}{2}\)

⇒ \(– \frac{3}{y}=\frac{4-5}{10}=\frac{-1}{10}\) ⇒ \(\frac{3}{y}=\frac{1}{10}\)
⇒ y = 30
y ର ମାନ ସମୀକରଣ (i) ରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ,
⇒ \(\frac{2}{x}+\frac{3}{30}=\frac{1}{5}\) ⇒ \(\frac{2}{x}+\frac{1}{10}=\frac{1}{5}\)
\(\frac{2}{x}+\frac{1}{5}-\frac{1}{10}\) ⇒ \(\frac{2}{x}=\frac{1}{10}\) ⇒ x = 20
∴ ଜଣେ ପୁରୁଷ କିମ୍ବା ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀ ସେହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଯଥାକ୍ରମେ 20 ଦିନରେ କିମ୍ବା 30 ଦିନରେ କରିବେ ।

Question 15.
A ଓ B ଏକତ୍ର କାମ କରି ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକୁ 8 ଦିନରେ ଶେଷ କରିପାରନ୍ତି । ସେମାନେ ଏକତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରି 3 ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପରେ A ଚାଲିଗଲା ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକୁ B ଏକା ଆଉ 15 ଦିନରେ ଶେଷ କଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକାକୀ କାମ କଲେ କେତେ ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଶେଷ କରିପାରିବେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର A ଓ B କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଯଥାକ୍ରମେ x ଓ y ଦିନରେ କରିପାରିବେ ।
A ଓ B 1 ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟଟିର ଯଥାକ୍ରମେ \(\frac{1}{x}\) ଅଂଶ ଏବଂ \(\frac{1}{y}\) ଅଂଶ କରିପାରିବେ ।
A ଓ B ମିଶି 1 ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟଟିର \(\frac{1}{x}+\frac{1}{y}\) ଅଂଶ କରିପାରିବେ ।
କିନ୍ତୁ ପ୍ରଶ୍ନ ଅଛି A ଓ B କାର୍ଯ୍ୟଟିକୁ 8 ଦିନରେ କରିପାରନ୍ତି ।
∴ 1 ଦିନରେ କରିବେ = \(\frac{1}{8}\) ଅଂଶ ।
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, \(\frac{1}{x}+\frac{1}{y}=\frac{1}{8}\) …….. (i)
A ଓ B ଏକତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିବାର 3 ଦିନ ପରେ A ଚାଲିଗଲା ।
ଅବଶିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟଟିକୁ B ଆଉ 15 ଦିନରେ ଶେଷକଲା ।
ଅର୍ଥାତ୍ A, 3 ଦିନ ଓ B (15 + 3) = 18 ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟ କଲାପରେ କାର୍ଯ୍ୟଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ ହେଲା ।
∴ A, 3 ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟଟିର କରିବ = \(\frac{3}{x}\) ଅଂଶ । B, 18 ଦିନରେ କାର୍ଯ୍ୟଟିର କରିବ \(\frac{18}{y}\) ଅଂଶ ।
ପୁନଶ୍ଚ ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, \(\frac{3}{x}+\frac{18}{y}=1\) ……….(ii)

⇒ \(– \frac{15}{y}=\frac{3-8}{8}\) ⇒ \(– \frac{15}{y}=\frac{-5}{8}\)
⇒ \(\frac{3}{y}=\frac{1}{8}\) ⇒ y = 24
y ର ମାନ ସମୀକରଣ (i) ରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ,
⇒ \(\frac{1}{x}+\frac{1}{24}=\frac{1}{8}\) ⇒ \(\frac{1}{x}=\frac{1}{8}-\frac{1}{24}\)
\(\frac{1}{x}=\frac{3-1}{24}=\frac{2}{24}=\frac{1}{12}\) ⇒ x = 12
∴ A ଏକାକୀ କାର୍ଯ୍ୟଟିକୁ 12 ଦିନରେ ଓ B ଏକାକୀ କାର୍ଯ୍ୟଟିକୁ 24 ଦିନରେ ଶେଷ କରିପାରିବେ ।

Question 16.
A ଓ Bର ଆୟର ଅନୁପାତ 8 : 7 ଓ ବ୍ୟୟର ଅନୁପାତ 19 : 16 । ଯଦି ଉଭୟେ 1250 ଟଙ୍କା ସଞ୍ଚୟ କରିପାରନ୍ତି, ତେବେ ସେମାନଙ୍କର ଆୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
ସମାଧାନ :
A ଓ B ର ଆୟର ଅନୁପାତ 8 : 7 ।
ମନେକର A ଓ B ର ଆୟ ଯଥାକ୍ରମେ 8x ଟଙ୍କା ଏବଂ 7x ଟଙ୍କା ।
ସେହିପରି A ଓ B ର ବ୍ୟୟର ଅନୁପାତ 19 : 16 |
ତେଣୁ ମନେକର A ଓ B ର ବ୍ୟୟ ଯଥାକ୍ରମେ 19y ଟଙ୍କା ଏବଂ 16y ଟଙ୍କା ।
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ A ର ସଞ୍ଚୟ = 1250 ଟଙ୍କା ⇒ 8x – 19y = 1250 ……..(i)
ସେହିପରି B ର ସଞ୍ଚୟ = 1250 ଟଙ୍କା ⇒ 7x – 16y = 1250 ……….(ii)

∴ A = 8x = 8 × 750 = 6000 ଟଙ୍କା । ଏବଂ Bର ଆୟ = 7x = 7 × 750 = 5250 ଟଙ୍କା ।

Question 17.
5 ବର୍ଷ ପରେ ପିତାର ବୟସ ପୁତ୍ରର ବୟସର ତିନିଗୁଣ ହେବ ଓ 5 ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ପିତାର ବୟସ ପୁତ୍ର ବୟସର ସାତଗୁଣ ଥିଲା । ତେବେ ସେମାନଙ୍କର ବର୍ତ୍ତମାନ ବୟସ ସ୍ଥିର କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର ପିତାର ବର୍ତ୍ତମାନ ବୟସ x ବର୍ଷ ଓ ପୁତ୍ରର ବର୍ତ୍ତମାନ ବୟସ y ବର୍ଷ ।
5 ବର୍ଷ ପରେ ପିତାର ବୟସ ହେବ = (x + 5) ବର୍ଷ ଓ ପୁତ୍ରର ବୟସ ହେବ = (y + 5) ବର୍ଷ
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, x + 5 = 3(y + 5)
⇒ x + 5 = 3y + 15 ⇒ x – 3y = 10 …(i)
ପୁନଶ୍ଚ, 5 ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ପିତାର ବୟସ ଥିଲା = (x – 5) ବର୍ଷ ଓ ପୁତ୍ରର ବୟସ ଥିଲା = (y – 5) ବର୍ଷ
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, (x – 5) = 7(y – 5)
⇒ x -5 = 7y – 35 ⇒ x – 7y = -30 …(ii)
ସମୀକରଣ (i)ରୁ ସମୀକରଣ (ii)କୁ ବିୟୋଗ କଲେ, (x – 3y) – (x – 7y) = 10 – (-30)
⇒ x – 3y – x + 7y = 40 ⇒ 4y = 40 ⇒ y = 10
ସମୀକରଣ (i) ରେ y = 10 ସ୍ଥାପନ କଲେ, x – 3 × 10 = 10 ⇒ x = 40
∴ ପିତାର ବର୍ତ୍ତମାନ ବୟସ 40 ବର୍ଷ ଓ ପୁତ୍ରର ବର୍ତ୍ତମାନ ବୟସ 10 ବର୍ଷ ।

Question 18.
ଗୋଟିଏ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର ଦୈର୍ଘ୍ୟ 2 ମି. ଅଧ୍ଵ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ 2ମି. କମ୍ ହେଲେ, କ୍ଷେତ୍ରଫଳ 28 ବ.ମି. କମିଯାଏ; ମାତ୍ର ଦୈର୍ଘ୍ୟ 1 ମି. କମ୍ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ 2 ମି. ଅଧ୍ବକ ହେଲେ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ 33 ବ. ମି. ବଢ଼ିଯାଏ । ମୂଳ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ସ୍ଥିର କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ x ମି. ଓ Y ମି. ।
∴ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ = ଦୈର୍ଘ୍ୟ × ପ୍ରସ୍ଥ = xy ବର୍ଗ ମି. ।
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, ଦୈର୍ଘ୍ୟ 2 ମି. ଅଧୂକ ଏବଂ ପ୍ରସ୍ଥ 2 ମି. କମ୍ ହେଲେ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ 28 ବର୍ଗ ମି. କମିଯାଏ ।
ତେଣୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରସ୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ (x + 2) ମି. ଏବଂ (y – 2) ମି. ହେବ ।
(x + 2) (y – 2) = xy – 28 ⇒ xy + 2y – 2x – 4 = xy – 28
⇒ 2y – 2x = -28 + 4 ⇒ y – x = \(\frac{-24}{2}\) ⇒ y – x = -12
⇒ x – y = 12 … (i)
ସେହିପରି ଦୈର୍ଘ୍ୟ 1 ମି. କମ୍ ଓ ପ୍ରସ୍ଥ 2 ମି. ଅଧ୍ଯକ ହେଲେ, କ୍ଷେତ୍ରଫଳ 33 ବର୍ଗ ମି. ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
∴ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରସ୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ (x – 1) ମି, ଏବଂ (y + 2) ମି. ହେବ ।
∴ (x – 1) (y + 2) = xy + 33 ⇒ xy + 2x – y – 2 = xy + 33
⇒ 2x – y = 33 +2 ⇒ 2x – y = 35 ……(ii)

‘x’ ର ମାନ ସମୀକରଣ (i) ରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ 23 – y = 12 = y = 11
∴ ଆୟତକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ = xy ବର୍ଗ ମି. = (23 × 11) ବର୍ଗ ମି. = 253 ବର୍ଗ ମି. ।

Question 19.
50କୁ ଏପରି ଦୁଇଟି ସଂଖ୍ୟାର ସମଷ୍ଟି ରୂପେ ପ୍ରକାଶ କର ଯେପରିକି ସଂଖ୍ୟା ଦ୍ଵୟର ବ୍ୟକ୍ରମର ସମଷ୍ଟି \(\frac{1}{12}\) ହେବ ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର ସଂଖ୍ୟା ଦୁଇଟି x ଓ y ।
ସଂଖ୍ୟା ଦୁଇଟିର ସମଷ୍ଟି 50 । ⇒ x + y = 50 ….. (i)
x ଓ y ର ବ୍ୟକ୍ରମ ଯଥାକ୍ରମେ \(\frac{1}{x}\) ଓ \(\frac{1}{y}\) ।
ପ୍ରଶାନୁସାରେ, \(\frac{1}{x}+\frac{1}{y}=\frac{1}{12}\) ……..(ii)
⇒ \(\frac{1}{x}+\frac{1}{y}=\frac{1}{12}\) ⇒ \(\frac{x+y}{xy}=\frac{1}{12}\) ⇒ \(\frac{50}{xy}=\frac{1}{12}\) (∵ x + y = 50)
⇒ xy = 600 ……..(iii)
ଆମେ ଜାଣିଛେ, x – y = \(\sqrt{(x+y)^2-4xy}\) = \(\sqrt{(50)^2-4×600}\) = \(\sqrt{100}\)
⇒ x – y = 10 ……(iv)
ସମୀକରଣ (i) ଓ (iv)କୁ ଯୋଗକଲେ, 2x = 60 ⇒ x = 30
ସମୀକରଣ (i)ରେ x = 30 ସ୍ଥାପନ କଲେ, 30 + y = 50 ⇒ y = 20
∴ ସଂଖ୍ୟାଦ୍ବୟ 30 ଓ 20 ।

Question 20.
ଗୋଟିଏ ଭଗ୍ନ ସଂଖ୍ୟାର ଲବ ଓ ହରକୁ ଯୋଗକରି ଯୋଗଫଳର ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ନେଲେ, ତାହା ହରଠାରୁ 4 ଊଣା ହୁଏ ଓ ହରରେ 1 ଯୋଗକରି ଭଗ୍ନ ସଂଖ୍ୟାଟିକୁ ଲଘିଷ୍ଠ ଆକାରରେ ଲେଖୁଲେ ତାହା \(\frac{1}{4}\) ହୁଏ । ଭଗ୍ନ ସଂଖ୍ୟାଟି କେତେ ?
ସମାଧାନ :
ମନେକର ଭଗ୍ନସଂଖ୍ୟାଟି \(\frac{x}{y}\), ଯାହାର ଲବ x ଏବଂ ହର y ।
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, ଲବ ଓ ହରକୁ ଯୋଗକରି ଯୋଗଫଳର ଏକତୃତୀୟାଂଶ ନେଲେ ତାହା ହରଠାରୁ 4 ଊଣା ହୁଏ ।
\(\frac{1}{3}\)(x+y) = y – 4 ⇒ x + y = 3y – 12 ⇒ x – 2y= – 12 …….. (i)
ପୁନଶ୍ଚ ହରରେ 1 ଯୋଗକରି ଭଗ୍ନାଂଶଟିକୁ ଲଘିଷ୍ଠ ଆକାରକୁ ଆଣିଲେ ତାହା \(\frac{1}{4}\) ହୁଏ ।
\(\frac{x}{y+1}=\frac{1}{4}\) ⇒ 4x = y + 1 ⇒ 4x – y = 1 ……….(ii)

‘y’ ର ମାନ ସମୀକରଣ (i) ରେ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ, x – 2 × 7 = -12
⇒ x – 14 = -12 ⇒ x = 2
∴ ଭଗ୍ନାଂଶଟି \(\frac{x}{y}=\frac{2}{7}\)