Class 11

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Biology Solutions Chapter 3 Classification of Plant Kingdom Textbook Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Biology Chapter 3 Question Answer Classification of Plant Kingdom

Classification of Plant Kingdom Class 11 Questions and Answers CHSE Odisha

Very Short Answer Type Questions

Multiple choice type questions

Question 1.
Green algae possess
(a) chlorophyll-a, b
(b) chlorophyll-a, c
(c) chlorophyll-a, carotenes
(d) chlorophyll-6, carotenes
Answer:
(a) chlorophyll-a, b

Question 2.
Agar is obtained from
(a) Gelidium
(b) Riccia
(c) Spirogyra
(d) Laminaria
Answer:
(a) Gelidium

Question 3.
Colour of brown algae is due to
(a) carotenoids
(b) phycoerythrin
(c) phycocyanin
(d) fucoxanthin
Answer:
(d) fucoxanthin

Question 4.
The largest alga out of four of the following
(a) Spirogyra
(b) Fucus
(c) macrocystis
(d) Sargassum
Answer:
(c) macrocystis

Question 5.
The land plants that lack vascular tissue.
(a) Bryophyta
(b) Angiosperm
(c) Pteridophyta
(d) Cycads
Answer:
(a) Bryophyta

Question 6.
Sporophyte is fully dependent and parasitic on gametophytic body in
(a) bryophytes
(b) gymnosperms
(c) monocots
(d) dicots
Answer:
(a) bryophytes

Question 7.
Seedless vascular plants are the
(a) liverworts
(b) mosses
(c) ferns
(d) monocots
Answer:
(c) ferns

Question 8.
Multicellular branched rhizoids and leafy gametophytes are found in
(a) all pteridophytes
(b) bryophytes
(c) some pteridophytes
(d) gymnosperms
Answer:
(b) bryophytes

Question 9.
Smallest angiosperm is
(a) Striga
(b) Wolfia
(c) Eucalyptus
(d) Nicotiana
Answer:
(b) Wolfia

Question 10.
Which of the following algae is very rich in proteins?
(a) Ulothrix
(b) Chlorella
(c) Gelidium
(d) Oscillatoria
Answer:
(b) Chlorella

Question 11.
A seed plant having a palm-like habit is
(a) Pinus
(b) Gnetum
(c) Cycas
(d) Ginkgo
Answer:
(c) Cycas

Question 12.
Gymnosperms are characterised by
(a) small leaves
(b) fruits
(c) naked ovules
(d) ciliated sperms
Answer:
(c) naked ovules

Question 13.
The thallus of Riccia is
(a) triploid
(b) haploid
(c) diploid
(d) polyploid
Answer:
(b) haploid

Question 14.
Peat is formed by
(a) Riccia
(b) Anthoceros
(c) Sphagnum
(d) Funaria
Answer:
(c) Sphagnum

Question 15.
The sporophyte consisting of foot, seta and capsule is seen in
(a) Riccia
(b) Cycas
(c) Selaginella
(d) Funaria
Answer:
(d) Funaria

Choose the correct answer from the words given in bracket

Question 1.
One of the following is a vascular cryptogam.
(Bryophytes, Pteridophytes, Gymnosperms, Angiosperms)
Answer:
Pteridophytes

Question 2.
One of the following features of gymnosperms is seen among lower group of plants.
(Seed, Ovule, Archegonium, Nucellus)
Answer:
Archegonium

Question 3.
Haplontic life cycle pattern is seen in one of the following plant groups.
(Algae, Angiosperms, Gymnosperms, Bryophytes)
Answer:
Algae

Question 4.
In which of the following zygote does not give rise to embryo?
(Pteridophyte, Gymnosperms, Algae, Angiosperms)
Answer:
Algae

Question 5.
One of the following is a naked seeded plant.
(Angiosperms, Gymnosperms, Bryophytes, Algae)
Answer:
Gymnosperms

Fill in the blanks

Question 1.
Bog moss is a common name of …………. .
Answer:
Sphagnum

Question 2
………….. is the tallest angiosperms.
Answer:
Eucalyptus

Question 3.
Ferns contain underground stem called …………. .
Answer:
Rhizome

Question 4.
In red algae the reserved food is …………. .
Answer:
Floridean starch

Question 5.
The gymnosperms are ………… seeded plants
Answer:
Naked

Question 6.
The angiosperms are ………. seeded plants.
Answer:
Enclosed

Question 7.
Spirally arranged …………… constitute a cone.
Answer:
Micro and megasporophylls

Question 8.
Production of spores of different sizes is called ………….. .
Answer:
Heterospory

Question 9.
There is a single cotyledon in the embryo of …………. class of angiosperms.
Answer:
Monocotyledonous

Question 10.
Gametophytes and sporophytes are independent of each other in …………… .
Answer:
Pteridophytes

Short Answer Types Questions

Question 1.
Write notes on (explain briefly the following terms)
(i) Heter-ospory
(ii) Archegonium
(iii) Antheridium
(iv) Haplontic
(v) Diplontic
(vi) Sporophyll
(vii) Embryo sac
(viii) Isogamy
(ix) Double fertilisation
(x) Triple fusion
(xi) Protonema
Answer:
(i) Heterospory Phenomenon of producing spores of two different sizes.

(ii) Archegonium It is the female sex organ in bryophytes. It is a flask-shaped structure consisting of a basal venter containing egg and upper slightly elongated neck.

(iii) Antheridium It is the male sex organ in bryophytes which produces biflagellate antherozoids.

(iv) The dominant photosynthetic phase is a gametophyte produced by haploid spores. The gametophyte produces gametes by mitosis. The gametes fuse and produce a diploid zygote, that represents sporophytic generation. There sporophytes are dependent on gametophyte. Meiosis in the zygote results in formation of haploid spores. This kind of life cycle is called haplontic. Many algae such as Volvox, Spirogyra and Chlamydonwnas represent this pattern of life cycle. Plant life cycle Haplontic.

(v) Diplontio In this type, the diploid sporophyte is dominant. The multicellular diploid phase is called sporophyte. The gametophytic phase is represented by the single to few-celled haploid gametophyte. This kind of life cycle is termed as diplontic. All seed bearing plants, gymnosperms and angiosperms follow this pattern of life cycle. Fucus, an alga is diplontic.

(vi) Sporophyll These are spore bearing leaves in pteridophytes. In some cases they form distinct structures called strobilus (e.g. Selaginella) or compact cone (e.g. Equisetum).

(vii) Embryo sac Haploid cell containing structure in angiosperms. It consists of
(i) a three-celled egg apparatus,
(ii) three antipodal cells and
(iii) two polar nuclei.

(viii) Isogamylt is the process of fusion of similar gametes.

(ix) Double fertilisation In angiosperms, one male gamete fuses with the egg cell called syngamy to form a diploid zygote and other fuses with diploid secondary nucleus to form a triploid Primary Endosperm Nucleus (PEN). Because there are two fusions, this event is called double fertilisation.

(x) Triple fusion In angiosperm one of the male gamete fuses with diploid secondary nucleus to produce triploid primary endosperm nucleus.

(xi) Protonema Creeping, green, branched and frequently filamentous stage in bryophytes.

Differentiate between

Question 1.
Red algae and Brown algae
Answer:

Classes	Phaeophyceae	Rhodophyceae
Common Name	Brown algae	Red algae
Major pigments	Chlorophyll-a, c, fucoxanthin	Chlorophyli-a, d, phycoerythrin
Stored Food	Mannitol, Laminarin	Floridean starch
Cell Wall	Cellulose and algin	Cellulose, pectin and poly sulphate esters
Flagellar Number and Position of Insertions	2, unequal, lateral	Absent
Habitat	Fresh water (rare) brackish water, salt water (most)	Freshwater (some) brackish water, salt water (most)

Question 2.
Liverworts and Moss
Answer:

Liverworts	Mosses
They are dorsiventral.	They have radial symmetry,
Plants are thalloid or foliose.	Mosses are foliose.
Midrib is not present in leaves.	Leaves have unbranched midrib.
Rhizoids are unicellular and unbranched.	Rhizoids are multicellular and branched.
Plants bear scales.	Scales are absent in plants.
A conducting strand is absent.	A conducting strand is commonly present.
Sporophyte is differentiated in foot, seta and capsule.	It is not differentiated in foot, seta and capsule.
Capsule often possesses elaters.	Elaters are absent.
Dehiscence occurs through elaters.	Peristome performs this function.
A protonema stage is absent.	A juvenile protonema stage is present.

Question 3.
Bryophytes and Pteridophytes
Answer:

Bryophytes	Pteridophytes
The main plant body is gametophyte.	It is sporophyte.
These are non-vascular plants.	These are vascular plants.
Sporophyte is parasitic over gametophyte.	Sporophyte is independent of gametophyte.
Plant body can be thalius or foliose.	It is differentiated into stem, leaves and roots.
True stems and leaves are not present.	It has true stems and leaves.
Roots are absent, rhizoids are present.	Roots are present.
Sex organs are stalked.	Sex organs are sessile.
The wall of archegonial neck is 5-6 rowed.	The wall of archegonial neck is 4-rowed.

Question 4.
Syngamy and Triple fusion
Answer:

Syngamy	Triple fusion
Fusion of male one gamete with the egg cell.	Fusion of the one male gamete with diploid secondary nucleus.
It results in the formation of zygote(2n).	It results in the formation of triploid Primary Endosperm Nucleus(PEN) (3n).

Question 5.
Monocots and Dicots
Answer:

Monocots	Dicots
They contain one cotyledon.	They contain two cotyledons.
Leaves have parallel venation.	Leaves have reticulate venation.
Fibrous root system is present.	Tap root system is present.
Stomata are dumb-bell-shaped.	Stomata are kidney- shaped.
Vascular bundles are scattered.	Vascular bundles are arranged in rings.
Cambium Is absent.	Cambium is present.
Stems do not have concentric arrangement of tissue. A ground tissue is present.	Stems have concentric arrangement of tissue epidermis cortex, endodermis, pericycie, pith, etc.
Secondary growth is absent with some exception in stems.	These show secondary growth in stem.
Root has pith in its centre.	Root is generally devoid of pith.
Secondary growth is absent in roots with some exceptions.	Secondary growth occurs in roots.

Question 6.
Algae and Fungi
Answer:

Algae	Fungi
They are autotrophic.	They are heterotrophic.
Most forms are aquatic.	Most forms are terrestrial.
Cell wall is made up of cellulose.	Cell wall is made up of chitin.
Contain starch as stored food material.	Contain glycogen and oils as stored food material.

Long Answer Type Questions

Question 1.
Describe the basis of classification and general characters of algae.
Answer:
Classification of Algae
Algae are divided into various classes based on pigmentation, type of stored food materials and kind of flagellation. The three main classes are Chlorophyceae, Phaeophyceae and Rhodophyceae.

1. Class-Chlorophyceae (Green Algae)
The members of Chlorophyceae are commonly called green algae. There are about 7000 species in this class.
The reserve food material is starch.
The characteristic features of Chlorophyceae are discussed below
(i) Habitat These are mostly marine forms, only some are freshwater. Chlorella can tolerate moderately warm waters. Snow dwelling forms are called cryophytes, e.g. Chlamydomonas nivalis, Scotiella, etc.

(ii) Cell Organisation Cell walls contain cellulose (inner layer) and pectose (outer layer) in most of the green algae. The chloroplasts may be discoid, plate-like, reticulate, cup-shaped, spiral or ribbon-shaped.
The chloroplasts contain photosynthetic pigments chlorophyll- a and b. Most of the members have one or more storage bodies called pyrenoids located in the chloroplasts. Pyrenoids contain protein besides starch.
Some algae may store food in the form of oil droplets also.

(iii) Thallus These are unicellular, colonial, coenocytic and multicellular forms. Unicellular green algae can be flagellate, (Chlamydomonas) or non-flagellate (Chlorella). Acetabularia (umbrella plant) has a single cell upto 10 cm long with distinction of nucleus containing rhizoid, elongated stalk and umbrella-like cap.
A colony for fixed number of individual cells (Volvox) is called coenobium. Coenocytic or siphonaceous thallus occurs in Caulerpa. Unbranched filamentous thallus in Ulothrix, Spirogyra heterotrichous in Stigeoclonium and parenchymatous in Ulva.

(iv) Reproduction The members of Chlorophyceae reproduce vegetatively, asexually and sexually by various methods. Vegetative reproduction occurs through cell division (unicellular forms), fragmentation, stolons, tubers, storage cells, etc. Asexual reproduction occurs by zoospores, aplanospores, hypnospores, akinetes and daughters colonies. Sexual reproduction may be isogamous, anisogamous or oogamous.

(v) Life Cycle It can be haplontic (e.g. Spirogyrai) diplontic (e.g. Cladophora) and haplodiplontic (e.g. Ulva)

2. Class-Phaeophyceae (Brown Algae):
The members of Phaeophyceae contain fucoxanthin pigment and include phycocolloid rich multicellular eukaryotic algae. Its common members are seaweeds called kelps. This class is comprised of about 2000 species.
(i) Habitat Brown algae are mostly marine. These are found mostly in colder seas or during cold seasons in tropical regions.

(ii) Size They range from simple branched, filamentous forms (Ectocarpus) to profusely branched forms as represented by kelps (Macrocystis).
These represent some of the largest algae, i.e. Macrocystis (40-100 m) and Nereocystis (20-30 m).

(iii) Cell Organisation All members are multicellular. Cell wall is composed of cellulose, pectose and phycocolloids. The cellulosic wall of vegetative cells is usually covered on the outside by a gelatinous coating of algin.

Brown algae (Phaeophyceae)

(iv) Thallus It is heterotrichous filament with both prostrate and upright branches (Ectocarpus). The parenchymatous structure is found in higher forms. The plant body of large forms often differentiated into holdfast (it usually attaches to the substratum) a stalk called the stipe and lamina (frond), which is photosynthetic. Conducting tubes or trumpet hyphae are present in larger brown algae or kelps. They help in conduction of food materials.

(v) Photosynthetic Pigments and Colour These include chlorophyll-a, c and carotenoids. They range in colour from olive green to various shades of brown depending upon the amount of the xanthophyll and fucoxanthin present in them.

(vi) Food Reserve It remains in the form of complex carbohydrates such as laminarin or mannitol.

(vii) Flagellation These contain heterokont flagellation with one smooth (whiplash) and other one tinsel flagella.

(viii) Reproduction Vegetative reproduction occurs through fragmentation (e.g. Sargassum), adventitious branches and stolons (e.g. Dictyotd).
Asexual reproduction by biflagellate zoospores, which are pear-shaped having two unequal laterally attached flagella.
Sexual reproduction occurs by isogamy, anisogamy and oogamy. Union of gametes may take place in water or within the oogonium (oogamous species). The gametes are pyriform (pear-shaped) and have two laterally attached flagella. ,

(ix) Life Cycle Isomorphic alternation of generations is found in some brown algae, e.g. Ectocarpus,
Dictyota. In many brown algae, the diploid , generation or phase is dominant. The haploid phase is either microscopic or represented by gametes only (e.g. Fucus).

Question 2.
Name plant group which bears archegonia and describe the characteristic features of first archegoniate land plant.
Answer:
Archegonia is found in bryophytes.
Bryophytes:
These include the various mosses and liverworts. These are non-vascular embryophytes, characterised by the presence of an independent gametophyte and parasitic sporophyte.
1. Habitat
Bryophytes commonly grow in moist, shaded areas in hills. These are also called amphibians of the plant kingdom because, these can live in soil, but are dependent on water for sexual reproduction.
Some bryophytes grow in diverse habitats, such as

• Aquatic, e.g. Riccia fluitans, Ricciocarpus, Riella
• Epiphyte, e.g. Radula, Dendroceros
• Saprophyte, e.g. Buxbaumia, Cryptothallus
• Dry habitats, e.g. Polytrichum
• Deserts, e.g. Tortula desertorum
• Dry rocks, e.g. Porella

2. Thallus Organisation
The plant body of bryophytes is more differentiated than that of algae. It is thallus-like, prostrate, erect and remain attached to the substratum by unicellular or multicellular rhizoids. Root, stem and leaves are not present on thallus.

3. Sex Organs
The main plant body is haploid that produces gametes, hence, it is called gametophyte. The sex organs in bryophytes are multicellular, the male sex organs in bryophytes is called antheridium (which produces biflagellate antherozoids) and the flask-shaped female sex organ is called archegonium (produces a single egg).

4. Reproduction
Sexual type of reproduction is common. The antherozoids are released into water where they come in contact with archegonium.

• Fertilisation It occurs inside the archegonium. The egg secretes a chemical which attracts spermatozoids. Sperms require a thin film of water for swimming and reaching the dehisced archegonium. One sperm fuses with an egg and produces a diploid zygote. Zygotes do not undergo reduction division immediately instead, they produce a multicellular body called sporophyte.
• Dependent Sporophyte The sporophyte is not free-living, it remains attached to the photosynthetic gametophyte for nourishment. Some cells of the sporophyte undergo reduction division (meiosis) to produce haploid spores. These spores germinate to produce gametophyte.
• Sporogonium The sporophyte of bryophytes is also called sporogonium because it is dependent on the gametophyte and is meant for producing spores.

5. Life Cycle
Bryophytes have heteromorphic alternation of generations. The gametophyte may be produced directly or through a first formed juvenile stage called protonema.

Antheridum, archegonium and lifecycle of Funaria (Moss) showing alternation of generations

Economic importance of Bryophytes:
Bryophytes in general are of little economic importance. But, several species have some uses.

1. Some mosses provide food for herbaceous mammals, birds and other animals.
2. Species of Sphagnum (a moss), provides peat that have long been used as fuel. It has the capacity to hold water as packing material for transshipment of living materials.
3. Mosses along with lichens are the first organisms to colonise rocks. Hence, these help in biological succession. They decompose rocks making the substrate suitable for the growth of higher plants.
4. Mosses form dense mats on the soil. They reduce the impact of falling raindrops and thus, prevent soil erosion.
5. Marchantia has medicinal properties to cure lungs and liver infections. It also has anti-tumour properties.

Question 3.
If both gymnosperms and angiosperms bear seeds, then why they are classified separately?
Answer:
Gymnosperms and angiosperms are classified separately although they both bear seeds because of following reason
(i) Ovules in gymnosperms are naked. In angiosperms, they are enclosed inside the ovary.
(ii) Wood is non-porous is gymnosperm, i.e. the vessels are absent.

Gymnosperms	Angiosperms
Megasporophylls are woody and there is no rolling of megasporophylls.	Magasporophylls are softer and rolled into ovary, style and stigma.
Ovules are exposed.	Ovules are enclosed in ovary.
Archegonia is present.	Archegonia is absent.
Pollen enters micropyle directly.	Pollen germinates on stigma, pollen tube passes through style to enter ovary.
Single fertilisation.	Double fertilisation
Endosperm is haploid and formed before fertilisation.	Endosperm is triploid and formed after fertilisation.
Seeds are exposed because there in no ovary, so no fruit formation.	Seeds are enclosed in a fruit which are formed after fertilisation.

Question 4.
What are gymnosperms? Describe their economic importance.
Answer:
The gymnosperms (Gymnos – naked; sperma – seeds) are plants in which the ovules are not enclosed by any ovary wall and remain exposed, both before and after fertilisation. These are small groups of seed plants which are represented by only 900 living species. Unlike bryophytes and pteridophytes, in gymnosperms, the male and the female gametophytes do not have an independent free-living existence. They remain within the sporangia retained on the sporophytes.

Economic Importance of Gymnosperms:

1. Seeds of Pinus gerardiana (chilgoza) are used as food after roasting. Some other edible gymnosperm plant parts are endosperm of Ginkgo, seed kernel of some Cycas and Gnetum, sago grains from stems of Cycas, etc.
2. Gymnosperms provide softwood for construction, plywood and paper industry.
3. Branches of gymnosperm trees are used as fuel.
4. Saw dust of conifers is used in making plastics and linoleum.
5. Resin is a semifluid secreted by special tubes of a number of conifers. It helps in sealing female cones after pollination, scale leaves around leaf bases and apical buds. Resin is distilled to obtain turpentine and resin. Turpentine is used for thinning paints, varnishes, etc., and resin is used for sealing joints of wheel, preparation of writing paper, oil, clothes, etc.
6. Ephedrine an antibiotic is obtained from Ephedra. It is used for curing respiratory problems and asthma.
7. Taxol is an anticancer drug obtained from Taxus.

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Biology Solutions Chapter 2 Classification of Living World Textbook Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Biology Chapter 2 Question Answer Classification of Living World

Classification of Living World Class 11 Questions and Answers CHSE Odisha

A. Very Short Answer Type Questions

Fill in the blanks choosing appropriate answers given in the brackets.

Question 1.
In two kingdom system of classification _______ were ignored. (eukaryotes, plants, prokaryotes, animals)
Answer:
Prokaryotes

Question 2.
The major component of the cell wall of bacteria is _______. (peptidoglycan, cellulose, chitin, lipoprotein)
Answer:
Peptidoglycan

Question 3.
The core of the viruses are composed of _______ .(protein, carbohydrate, vitamins, nucleic acid)
Answer:
Nucleic acid

Question 4.
Fungi have _______ mode of nutrition. (absorptive, ingestive, autotrophic, epiphytic)
Answer:
Absorptive

Question 5.
Viruses are living because they grow and _______(respire, reproduce, recognise hosts, transmissible)
Answer:
Reproduce

Choose the correct answer from the words given in the brackets.

Question 6.
In two kingdom system, the status of one of the following type of organisms was ignored.
(Fungi, Bacteria, Bryophytes, Pteridophytes)
Answer:
Bacteria

Question 7.
Three-kingdom system of classification was proposed by
(Haeckel, Linnaeus, Whittaker, Copeland).
Answer:
Haeckel

Question 8.
One of the following components of viruses penetrate into the host cell
(protein, capsid, nucleic acid, carbohydrates)
Answer:
Nucleic acid

Question 9.
The character which separates plants from animals is the occurrence of (ribosome, nucleus, mitochondria, cell wall)
Answer:
Cell wall

Question 10.
Fungi show one of the following types of nutrition.
(Autotrophic, absorptive, ingestive, swallowing)
Answer:
Absorptive

B. Short Answer Type Questions

Write notes in 2 to 3 relevant and meaningful points.

Question 1.
Two kingdom system of classification
Answer:
Two Kingdom Classification System
Linnaeus (the father of taxonomy) divided all the living organisms into two kingdoms in 1758. These are Plantae and Animalia.

Question 2.
Three kingdom system of classification
Answer:
Three Kingdom Classification System
Ernst Haeckel in 1866, classified living organisms into three kingdoms – Plantae, Protista and Animalia. The new kingdom – Protista included all those organisms which lack the capability of tissue differentiation. These are algae, fungi, protozoans, bacteria and slime moulds. Later, kingdom – Protista was reserved only for unicellular organisms.
An outline of three kingdom system of classification is given below

Question 3.
Characteristic features of algae.
Answer:
Characteristic Features of Algae

• Algae are simple , thalloid, chlorophyll bearing (green), autotrophic and largely aquatic (both freshwater and marine) plant.
• Algae reproduce by vegetative, asexual and sexual methods.
• Their size ranges from unicellular microscopic forms like Chlamydomonas to colony forming forms Volvox and to filamentous forms like Ulothrix and Spirogyra.

Question 4.
Characteristic features of fungi.
Answer:
Characteristic Features of Fungi

• Fungi are uni or multicellular-achlorophyllous, spore bearing thallophytes.
• Their cell wall is made up of chitin.
• These are heterotrophic, may be saprophytic or parasitic.
• Fungi are generally multicellular, thread-like structures, branched in various patterns called mycelia. These constitute the thallus. Its individual branches are called hypha.

Question 5.
Viruses, as living beings
Answer:
Viruses are intermediate between living and non-living objects.
They resemble non-living objects in

• Lacking protoplast.
• Ability to get crystallised.
• High specific gravity which is found only in non-living objects.
• Absence of respiration and energy storing system.
• Absence of growth and division.
• Cannot live independent of a living cell.

They resemble living objects in

• Presence of genetic material (DNA or RNA).
• Capable of mutation.
• Irritability.
• Can grow and multiply inside the host cell.

Question 6.
Mycoplasma
Answer:
Mycoplasma are organisms that completely lack a cell wall. They were discovered by Roux (1898) in pleural fluid of cattle suffering from pleuropneumonia. The organisms are often called PPLOs (Pleuropneumonia Like Organisms).
The characteristic features of mycoplasma are given below

1. Mycoplasmas are the smallest (0.1-0.5 μm) free-living microorganisms that are so small that they can easily pass through bacteria-proof filters. These occur saprotrophically in soil, sewage water and in dead and decaying organic matter. Some of them also parasitise plants, animals and human beings. Pathogenic mycoplasmas cause diseases in their hosts.
2. They are unicellular with plasma membrane as the outermost boundary. The cell membrane is made up of protein, lipids and cholesterol.
   
   Structure of Mycoplasma
3. DNA is naked (because of the absence of histones) and ribosomes of 70S type are present.
4. Mycoplasmas possess heterotrophic nutrition. Examples are Mycoplasma gallisepticum, M. laidlawii. They cause pleuropneumonia in domestic animals, mycoplasmal urethritis in humans.
5. These can survive without oxygen.

Question 7.
Phycomycetes
Answer:
The members of Phycomycetes are found in aquatic habitats and on decaying wood in moist and damp places or as obligate parasites on plants. Phycomycetes can be distinguished into two sub-classes, i.e. Zygomycetes (saprophytic) and oomycetes (plant parasites).
General characteristics of phycomycetes are as follows

1. Mycelium is aseptate and coenocytic.
2. Hyphal wall contains microfibrils of cellulose, chitin or both.
3. Asexual reproduction involves the endogenous formation of sporangia. The sporangia function as conidia in dry habitats and as zoosporangia under wet conditions.
4. Zoospores may be uniflagellate or biflagellate with flagella being anterior, lateral or posterior. A zoospore is formed by the fusion of two gametes.
5. The gametes can be similar in morphology (isogamous) or dissimilar (anisogamous or oogamous).
6. Disease caused by the members of Phycomycetes are white rust (Albugo), late blight of potato (Phytophthora infestans), downy mildew (Peronospora parasitica), etc.
   Examples include oomycetes Albugo (parasitic fungi on mustard), Pythium, Plasmospara, Phytophthora. Zygomycetes Rhizopus (the bread mould), Mucor (pin mould), etc.
   

Differentiate in 2 to 3 relevant meaningful points.

Question 1.
Prokaryotes and Eukaryotes
Answer:
Differences between prokaryotes and eukaryotes are

Prokaryotes	Eukaryotes
No membrane bound nucleus.	Have nucleus with nuclear membrane, chromatin, nucleoplasm, nuclear matrix and nucleoli.
Cell walls made up of peptidoglycan.	Cell walls, if present, made up of cellulose (as in fungi).
No membrane bound organelles.	Membrane bound organelles present.
Have pilli and fimbriae (for adhesion) and flagella (for propulsion).	Have cilia or flagella (for movement).
Cell size ranges from 0.5μ.m – 100μm	Cell size ranges from 10μ.m – 150μm

Question 2.
Protista and Monera
Answer:
Differences between Protista and Monera are

Monera	Protista
Cell wall is made up of peptidoglycan.	It is made up of cellulose.
Respiratory apparatus is present in respiratory membrane.	It is present in mitochondria.
Ribosomes are 70S type.	Ribosomes are 80S type.
These are prokaryotic and have naked circular DNA.	Eukaryotic, linear DNA is present in nucleus.
Extrachromosomal DNA is present in the form of plasmids.	Extrachromosomal DNA is present in organelles like mitochondria and chloroplast.

Question 3.
Mycota and Planate
Answer:
Differences between Mycota and Planate are

Mycota (Fungi)	Plantae
They are eukaryotic, unicellular or multicellular organisms with chitinous cell wall.	They are eukaryotic, multicellular organisms with cellulosic cell wall.
The members of this kingdom do not possess photosynthetic pigments and are therefore heterotrophic.	The members of the Plantae group contain photosynthetic pigment ’ and gain their energy through it and are therefore autotrophic.
They have few or no storage molecules.	Starch is their main storage molecule.

Question 4.
Amoeboid protozoans and ciliated protozoans
Answer:
Differences between amoeboid protozoans and ciliated protozoans are

Amoeboid protozoans	Ciliated protozoans
Protozoans with false feet or pseudopodia which moves by amoeboid movement, accomplished by cytoplasmic streaming.	Protozoans that move using cilia by ciliary movement. (like Paramecium)
Ingest food by phagtocytosis.	Ingest food through oral groove covered by cilia.
Reproduction by binary fission.	Reproduction by binary fission or conjugation.

Question 5.
Archaebacteria and Eubacteria
Answer:
Differences between Archaebacteria and Eubacteria are

Archaebacteria	Eubacteria
Peptidoglycan is absent in cell wall. It is made up of cellulosic carbohydrate.	Ceil wall is made up of peptidoglycans.
It is a single layer of branched chain lipids.	Plasma membrane consists of phospholipids.
Genes are interrupted by introns like eukaryotes.	Genes are not interrupted by non-coding zones or introns.

C. Long Answer Type Questions

Question 6.
Give an account of five-kingdom system of classification. Add a note on its merits and demerits.
Answer:
Five Kingdom Classification System:
This classification system was proposed by RH Whittaker in 1969. Before 1969, the classification systems for the living organisms had undergone several changes over time.
In this classification Whittaker introduced Fungi, as a separate kingdom along with Monera, Protista, Plantae and animals.
The main criteria for classification used by Whittaker is
(i) Cell structure
(ii) Mode of nutrition
(iii) Thallus organisation
(iv) Reproduction
(v) Phylogenetic relationships

Merits of Five Kingdom Classification System:
Merits of five kingdom classification system are
(i) Euglena and other transition types which had been included both amongst plants and animals are given proper place under kingdom-Protista.
(ii) Fungi have their own biochemical, physiological and structural organisation. They have never been related to plants. In this system of classification, fungi are separately placed.
(iii) A separate kingdom-Monera including prokaryotes has been created. Monerans differ from all other organisms in their cellular, reproductive and physiological organisations.
(iv) The five kingdom classification system is based on cellular organisation, the mode of nutrition and complexity of structure. These were the basic factors used in earliest two kingdom system of classification.
(v) This system of classification was also based on origin and evolution of the organisms hence, phylogenetic one.
(vi) The plant and animal kingdoms are more homogenous than they were in the two kingdom system of classification.

Demerits of Five Kingdom Classification System:
Demerits of five kingdom classification system are
(i) Animal protozoans have been included in kingdom-Protista, which also includes unicellular plants. They show different modes of nutrition.
(ii) Chlorella and Chlamydomonas, though unicellular are included under the kingdom-Plantae. They should be kept in Protista.
(iii) Euglena like organisms and slime moulds with flexible life style may need the creation of an intermediate kingdom other than Protista.
(iv) Viruses and viroids are not kept in proper place in this system.
(v) Lichens have also not been placed in this system.
(vi) All groups are polyphyletic and not monophyletic in origin as underlined by this classification.

Question 7.
Give characteristic features of members of five kingdoms that were proposed by RH Whittaker.
Answer:
The five kingdom classification system classify all the living organisms into five kingdoms named Monera, Protista, Fungi, Plantae and Animalia.

The important characteristics of each kingdom are as follows

Kingdom-Monera:
The kingdom-Monera includes all prokaryotes such as bacteria, mycoplasmas, Actinomycetes and cyanobacteria (blue-green algae).
The characteristic features of kingdom-Monera are given below
(i) They are simplest and most primitive, unicellular prokaryotes.
(ii) The cell wall contains peptidoglycan or murein (no cellulose), but the membrane bound cell organelles are not present.
(iii) They have various types of modes of nutrition like saprophytic, parasitic, chemoautotrophic, photoautotrophic and symbiotic.
(iv) DNA is naked and it lies inside the cytoplasm in coiled form. This is called nucleoid or false nucleus.
(v) Reproduction is by asexual methods. Gametes are not present.
(vi) Mitotic spindle is absent.
(vii) The flagella, if present, are single-stranded instead of being several stranded as in eukaryotes. These contain a protein called flagellin.
(viii) Some of the monerans have the ability to fix nitrogen into useful nitrates.

Kingdom-Protista:
Kingdom-Protista includes all single-celled eukaryotes, but the boundries of this kingdom are not well-defined. This kingdom was first proposed by Ernst Haeckel (1866).
Physiologically, kingdom-Protista acts as a connecting link between the kingdom-Monera and the complex multicellular kingdoms-Fungi, Plantae and Animalia. Kingdom-Protista includes the following categories such as dinoflagellates, chrysophytes, euglenoids, slime moulds and protozoans. The general characteristic features of kingdom-Protista are given below

1. These are mostly aquatic organisms. Some protists also live in the bodies of animals as parasites.

2. The cells are eukaryotic. These contain all membrane bound cell organelles like mitochondria, Golgi complex, endoplasmic reticulum, 80 S ribosomes, etc. Cell wall when present is constituted by cellulose.

3. Locomotion may either occur by pseudopodia (Amoeba, Euglypha), cilia (Paramecium), wriggling (sporozoans, non-flagellates) and mucilage propulsion (some protists like diatoms). Diatoms do not have any organelle for locomotion.

4. Protists show various modes of nutrition such as
• Photosynthetic (Holophytic) Dinoflagellates, diatoms and euglenoids.
• Holozoic (Zootrophic) Protozoans like Amoeba and Paramecium.
• Saprobic (Saprotrophic) In slime moulds.
• Parasitic Trypanosoma, Giardia, Plasmodium, Entamoeba.
• Mixotrophic In Euglena.
• Symbiotic In zooflagellates like
Trichonympha and Lophomonas.
• Pinocytosis In Amoeba to absorb soluble organic substances.

5. Most of the protists are aerobic. However, some protists that live at the bottom of aquatic habitats can respire anaerobically.

6. Protists reproduce asexually and sexually by a process involving cell fusion and zygote formation.
The major groups of Protista are
(a) Protistan algae (photosynthetic protists).
(b) Slime moulds (consumer-decomposer protists).
(c) Protozoan protists.

Kingdom-Fungi or Mycota:
(i) These are uni or multicellular, achlorophyllous, spore bearing thallophytes.
(ii) Cell wall consists of cellulose or chitin or both.
(iii) In most cases, multicellular, thread-like structures, branched in various patterns are called mycelia. These constitute the thallus. Individual branches of it are called hypha.
(iv) These are heterotrophic, may be saprophytic or parasitic.
(v) Mode of nutrition is absorptive which means the enzymes secreted by the hyphae digest complex nutrients of the host. The simplified nutrients are then absorbed by the organisms.
(vi) The reproduction may be vegetative, asexual and sexual. Asexual reproduction takes place under favourable conditions.
(vii) The reserve food materials are glycogen, e.g. Aspergillus, Penicillium, Saccharomyces (yeast).

Kindom-Plantae:
(i) It includes mainly multicellular, eukaryotic and autotrophic organisms.
(ii) The major component of the cell wall is cellulose.
(iii) The cells contain few large vacuoles and no structure like centrosome.
(iv) These organisms are also called producers.
(v) The reserve food material is generally starch.
(vi) Growth in higher plants is always terminal.
(vii) The trees generally grow being fixed to the soif
(viii) Reproduction may be vegetative, asexual or sexual,
e.g. multicellular algae, bryophytes, pteridophytes, phanerogams.

Kingdom-Animalia:
Animal kingdom contains heterotrophic, eukaryotic organisms that are multicellular and their cells lack cell walls. The main source of food for animal kingdom are plants directly or indirectly.

The food is digested in alimentary canal and is reserved as glycogen or fat. The mode of nutrition is holozoic, i.e. by ingestion of food.
A definite growth pattern is present. Adults have definite shape and size. The higher forms have well-developed sensory and neuromuscular mechanism. Locomotion is present.
Sexual reproduction occurs by copulation followed by fertilisation of gametes and embryonic development.

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Biology Solutions Chapter 1 Biodiversity Textbook Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Biology Chapter 1 Question Answer Biodiversity

Biodiversity Class 11 Questions and Answers CHSE Odisha

Very Short Answer Type Questions

Choose the correct option

Question 1.
How many years ago did life originate on Earth?
(a) 3 billion
(b) 3.5 billion
(c) 4 billion
(d) 4.5 billion
Answer:
(b) 3.5 billion

Question 2.
Which one of the following is a characteristic feature of living?
(a) Reproduction
(b) Response to stimuli
(c) Metabolism
(d) All of these
Answer:
(d) All of these

Question 3.
Which of these statements is wrong?
(a) Breakdown of glucose molecules in respiration is catabolism
(b) Many metabolic processes are similar in microbes, plants and animals
(c) In some non-living objects metabolic processes also occur
(d) Immune system is a characteristic of living beings
Answer:
(c) In some non-living objects metabolic processes also occur

Question 4.
Find out the wrong one.
(a) A single-celled organism grows only in mass
(b) A multicellular organism grows not only in mass, but also in number of cells
(c) Fungi produce large number of spores during reproduction
(d) Gametes fuse to produce offsprings in asexual reproduction
Answer:
(d) Gametes fuse to produce offsprings in asexual reproduction

Question 5.
Identify the incorrect statements.
(a) Plants are influenced by external stimuli such as light, temperature and water
(b) All organisms do not possess consciousness
(c) Combined interactions of molecules make life to continue
(d) Organisms have the ability to regulate the chemical substances entering into their bodies
Answer:
(b) All organisms do not possess consciousness

Question 6.
Richness of the living species on earth is termed as
(a) ecosystem
(b) community
(c) biodiversity
(d) population
Answer:
(c) biodiversity

Question 7.
Who is referred to as the Father of Taxonomy?
(a) WG Rosen
(b) EO Wilson
(c) John Ray
(d) Carolus Linnaeous
Answer:
(d) Carolus Linnaeous

Question 8.
Full form of ICBN
(a) International Code for Botanical Nomenclature
(b) International Code for Biological Nomenclature
(c) International Code for Bacterial Nomenclature
(d) International Code for Bryophyte Nomenclature
Answer:
(a) International Code for Botanical Nomenclature

Question 9.
Who proposed the three domain system of biological classification?
(a) Carl Woese
(b) RH Whittaker
(c) Charles Darwin
(d) Robert Hooke
Answer:
(a) Carl Woese

Question 10.
In the scientific name of man, sapiens represents name of the
(a) genus
(b) species
(c) scientist
(d) place
Answer:
(b) species

Question 11.
The scientific names are derived from which language?
(a) English
(b) French
(c) Latin
(d) Greek
Answer:
(c) Latin

Question 12.
Under which domain does the kingdom-protista come?
(a) Archaea
(b) Bacteria
(c) Eukarya
(d) Plantae
Answer:
(c) Eukarya

Question 13.
Which is not true about the organisms of the domain Bacteria?
(a) Have diacyl glycerol diester lipids in their cell membranes
(b) Have no nuclear membrane
(c) Contain a genome composed of bacterial rRNA
(d) Thermophiles and halophiles come under the domain
Answer:
(d) Thermophiles and halophiles come under the domain

Question 14.
Which of the following about organisms is not dealt by Taxonomy?
(a) Nomenclature
(b) Identification
(c) Classification
(d) Evolutionary history
Answer:
(d) Evolutionary history

Question 15.
Which chemical solution is used for the preservation of organisms?
(a) Nitric acid
(b) Formalin
(c) Chloroform
(d) Sodium hydroxide
Answer:
(b) Formalin

Question 16.
Name the botanical garden present in Bengaluru.
(a) Lai Bagh
(b) Empress Garden
(c) Indian Botanic Garden
(d) Malampuzha Garden
Answer:
(a) Lai Bagh

Question 17.
Binomial System of Nomenclature was proposed by
(a) Carolus Linnaeus
(b) RH Whittaker
(c) Carl Woese
(d) JB Lamarck
Answer:
(a) Carolus Linnaeus

Very Short Answer Type Questions

Question 1.
Name the author of the book ‘Systerna Naturae’.
Answer:
Carolus Linnaeus

Question 2.
Under which domain comes the kingdom- Animalia?
Answer:
Domain Eukarya

Question 3.
Arrange the following taxa from highest to lowest : Genus, Class, Phylum, Order.
Answer:
Phylum → Class → Order → Genus

Question 4.
Which botanical garden is named after Sir Jagdish Chandra Bose?
Answer:
Acharya Jagadish Chandra Bose Indian Botanical Garden, Kolkata

Question 5.
Which district Nanadankanan Biological Park is situated?
Answer:
Bhubaneswar

Short Answer Type Questions

Answer the following in three sentences each

Question 1.
What is taxonomical hierarchy?
Answer:
Taxonomic Hierarchy
The taxonomic hierarchy is the system of arranging taxonomic categories in a descending order. It was first introduced by Linnaeus (1751) and hence, it is also known as Linnaean hierarchy.
Groups represent category and category further denotes rank. Each rank or taxon represents a unit of classification. These taxonomic groups/categories are distinct biological entities and not merely morphological aggregates.

Taxonomic categories showing hierarchical arrangement in ascending order

Question 2.
Explain the concept of species.
Answer:
Taxonomic studies consider a group of individual organisms with fundamental similarities as a species. Species is considered as the lowest or basic taxonomic category, which consists of one or more individuals of a population that resemble one another more closely than individuals of other species.

The members of species interbreed freely and are reproductively isolated from other species, e.g. Mangifera indica (mango), Solarium tuberosum (potato) and Panthera leo (lion). All the three names indica, tuberosum and leo represent the specific epithets while, the first words Mangifera, Solanum and Panthera are genera and represent another higher level of taxon or category.

Each genus may have one or more than one specific epithets representing different organisms, but having morphological similarities, e.g. Panthera has another specific epithet called tigris and Solanum includes species like nigrum and melongena.

Question 3.
State the usefulness of taxonomic tools.
Answer:
Taxonomic tools include museums, zoos, herbaria, botanical gardens, etc. They are required because taxonomic study of plants, animals and other organisms is very much essential. The biologists need the help of some taxonomical tools to gather knowledge on various bioresources, their diversity and measures required for their conservation.

Question 4.
Write down the names of the phylum, class order and family and the scientific name in respect of man, housefly, mango and wheat.
Answer:
(some organisms with their taxonomic categories)

Question 5.
What are the objectives of zoological parks?
Answer:
These are the places where wild animals are kept in protected environments under human care and which enable us to learn about their food habits and behaviour. Zoological parks provide natural habitat to the animals.
In India there are about 200 zoological parks. These zoos are managed by the Central Zoo Authority of India. The World Zoo Conservation Strategy (WZCS) refers to all these zoological institutions as zoos.

Role of Zoological Parks

1. Zoos are the centres for conservation of threatened and rare animal species.
2. These provide sites for ex situ conservation through captive breeding of endangered animals.
3. The zoological parks increase the public interest in an understanding of wildlife.
4. These are the centres for recreation and education.

Some famous zoos of India

Zoos	Place
National Zoological Park	Delhi
Nandankanan Zoo	Odisha (Bhubaneshwar)
Nehru Zoological Park	Hyderabad
Sanjay Gandhi Jaivik Udyan	Bihar (Patna)
Rajiv Gandhi Zoological Park	Maharashtra (Pune)
Alipore Zoological Garden	Kolkata
Guwahati Zoo	Assam
Madras Crocodile Bank Trust	Tamil Nadu (Chennai)
Mysore Zoo	Karnataka
Allen Forest Zoo	Uttar Pradesh (Kanpur)

Differentiate between following (For Complete Chapter)

Question 1.
Anabolism and Catabolism
Answer:
The important differences between anabolism and catabolism are

Anabolism	Catabolism
It is the sum total of constructive processes.	It is the sum total of destructive processes.
Complex substances are formed from simpler ones.	Simpler substances are formed from complex ones.
Energy is stored.	Energy is released.
Anabolism is required for growth and maintenance.	Catabolism is required for performance of activities.

Question 2.
Archaea and Bacteria
Answer:
The differences between archaea and bacteria are

Archaea	Bacteria
Their ceil wall lacks peptidoglycan.	Their cell wall is made up of peptidoglycan.
Have several kind of RNA polymerase.	Have one kind of RNA polymerase.
The archae constitute a domain or kingdom of single-celled microorganisms. These microbes are prokaryotes, meaning that they have no cell nucleus or any other membrane bound organelles in their cells.	Bacteria constitute large domain of prokaryotic microorganisms. Typically a few micrometers in length, bacteria have a number of shapes, ranging from spheres to rods and spirals.

Question 3.
Taxonomy and Systematics
Answer:
The differences between taxonomy and systematics are

Taxonomy	Systematics
It is related to identification, nomenclature and classification.	It is the science of identification nomenclature, description and classification.
Taxonomic studies are based on rules and principles of classification.	Systematics is related to unique properties at every level of classification.

Question 4.
Genus and Species
Answer:
The differences between genus and species are

Genus	Species
Genus rank higher than the species in the taxonomic hierarchy.	Species is the most specific and comes at the lowest in taxonomic hierarchy.
Two fertile animals from one genus may or may not produce a fertile progeny.	Two fertile animals from one species can produce a fertile progeny.
Genus is the first name in binomial nomenclature.	Species is the second name in binomial nomenclature.

Question 5.
Museum and Herbarium
Answer:
The differences between museum and herbarium are

Museum	Herbarium
Museum contains many preserved specimens of animals and plants.	Herbarium is a collection of plant specimens only and data relating to them for future taxonomic studies and research.
Preservation in museum is done in jars, containers, stuffed specimens, etc.	The specimens preserved may be whole plants or plant parts that are dried, pressed and mounted on sheets of paper.

Question 6.
Botanical Gardens and Herbarium
Answer:
The differences between botanical gardens and herbarium are

Botanical Gardens	Herbarium
Places where living plant collections of different varities are maintained.	Places where a collection of dried, presed and well preserved plants species are kept.
These include medicinal, economic important, industrial, cultivated ornamental, etc., plants.	Here plant materials are arranged according to a system of classification.
Here the living plants are only grown.	It also possesses wood materials, microslides, photographs, drawings, etc.
Modem botanical gardens are quite big and possess greenhouses, a herbarium, a library and research laboratories.	Herbarium is comparatively a small institution present inside a botanical garden or in an university.

Question 7.
Taxon and Species
Answer:
The difference between taxon and species are

Taxon	Species
Taxon is the representation of any level of taxonomic category.	Species includes all the . organisms that are similar to breed and produce fertile offspring.
It is constructed by individual biological objects.	Species is one taxonomic category and is an abstract term.
Taxon can be of monophyletic or polyphyletic generation.	Species is always

Question 8.
Classification and Taxonomy
Answer:
The differences between classification and taxonomy

Classification	Taxonomy
It is systematic arrangement In groups or categories according to established criteria.	It is orderly classification of plants and animals according to their presumed natural relationship.
The term is broad one that encompasses any type of grouping according to criteria.	It is the process of giving names to things or groups of things according to their positions in a hierarchy.

 

BSE Odisha 11th Class Biology Important Questions (+2 1st Year)

• Chapter 1 Biodiversity Important Questions
• Chapter 2 Classification of Living World Important Questions
• Chapter 3 Classification of Plant Kingdom Important Questions
• Chapter 4 Classification of Animal Kingdom Important Questions
• Chapter 5 Morphology of Flowering Plants Important Questions
• Chapter 6 Anatomy of Flowering Plants Important Questions
• Chapter 7 Animal Tissues and Gross Anatomical Organisation of Cockroach Important Questions
• Chapter 8 Cell: Structure and Function Important Questions
• Chapter 9 Chemical Constituents of Living Cells Important Questions
• Chapter 10 Cell Division Cycle Important Questions
• Chapter 11 Transport in Plants Important Questions
• Chapter 12 Mineral Nutrition Important Questions
• Chapter 13 Photosynthesis in Higher Plants Important Questions
• Chapter 14 Respiration Important Questions
• Chapter 15 Plant Growth and Development Important Questions
• Chapter 16 Digestion and Absorption Important Questions
• Chapter 17 Breathing and Exchange of Gases Important Questions
• Chapter 18 Body Fluids and Circulation Important Questions
• Chapter 19 Excretory Products and Their Elimination Important Questions
• Chapter 20 Locomotion and Movement Important Questions
• Chapter 21 Neural Control and Coordination Important Questions
• Chapter 22 Chemical Coordination and Regulation Important Questions

CHSE Odisha Class 11 Textbook Solutions

CHSE Odisha 11th Class Biology Book Solutions (+ 2 1st Year)

• Chapter 1 Biodiversity
• Chapter 2 Classification of Living World
• Chapter 3 Classification of Plant Kingdom
• Chapter 4 Classification of Animal Kingdom
• Chapter 5 Morphology of Flowering Plants
• Chapter 6 Anatomy of Flowering Plants
• Chapter 7 Animal Tissues and Gross Anatomical Organisation of Cockroach
• Chapter 8 Cell: Structure and Function
• Chapter 9 Chemical Constituents of Living Cells
• Chapter 10 Cell Division Cycle
• Chapter 11 Transport in Plants
• Chapter 12 Mineral Nutrition
• Chapter 13 Photosynthesis in Higher Plants
• Chapter 14 Respiration
• Chapter 15 Plant Growth and Development
• Chapter 16 Digestion and Absorption
• Chapter 17 Breathing and Exchange of Gases
• Chapter 18 Body Fluids and Circulation
• Chapter 19 Excretory Products and Their Elimination
• Chapter 20 Locomotion and Movement
• Chapter 21 Neural Control and Coordination
• Chapter 22 Chemical Coordination and Regulation

CHSE Odisha Class 11 Textbook Solutions

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sociology Solutions Unit 4 ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ସ୍ତରୀକରଣ ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Sociology Unit 5 Question Answer ସମାଜ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର, ପଦ୍ଧତି ଏବଂ କୌଶଳ

‘କ’ ବିଭାଗ

ଅତି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ସମ୍ଭାବ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟରୁ ଉତ୍ତର ଚୟନ କର :

Question ୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଜନକ କିଏ ?
(i) ଇରବର୍ଟ ସ୍ପେନସର
(ii) ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌
(iii) ଇମାଇଲମ ଦୁର୍ଧୂମ
(iv) କାଇଁ ମାଙ୍କସ୍‌
Answer:
(ii) ଅଗଷ୍ଟ କମ୍

Question ୨।
ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ କିଏ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ ?
(i) ପି. ଏ. ସରୋନୀନ୍
(ii) ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌
(iii) ସୁଲ
(iv) ସିମେଲ
Answer:
(ii) ଅଗଷ୍ଟ କମ୍

Question ୩।
ପଜିଟିର ଫିଲୋସଫି ପୁସ୍ତକରେ କେଉଁ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଥମେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲା।
(i) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ
(ii) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ
(iii) ଇତିହାସ
(iv) ନୂବିଜ୍ଞାନ
Answer:
(ii) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ

Question ୪।
କାହା ମତରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ସମାଜ ସମ୍ପକୀୟ ବିଜ୍ଞନ ଯାହା କେତେକ ପ୍ରାକୃତିକ ଏବଂ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ନିୟମକୁ ଆଖୁ ଆଗରେ ରଖୁ ତା’ର ଅନୁଧ୍ୟାନ ଆରମ୍ଭ କରିଥାଏ ।
(i) ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌
(ii) ସ୍ପେନସର
(iii) ମ୍ୟାକ୍‌ସ ୱେବର
(iv) ଇମାଇଲ ଦୁଶ୍ଚିମ
Answer:
(i) ଅଗଷ୍ଟ କମିଟେ

Question ୩।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରତି କଷ୍ଟେଙ୍କର ଅବଦାନ ?
(i) ଆତ୍ମହତ୍ଯା
(ii) ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ
(iii) ଜୈବତତ୍ତ୍ଵ
(iv) ବୈଜ୍ଞାନିକ
Answer:
(ii) ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ

Question ୪।
ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ପ୍ରଥମ ସ୍ତରଟିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ
(ii) ଆଧ୍ୟାତ୍ମକ
(ii) ବୈଜ୍ଞାନୀକ
(iv) ସାମାଜିକ
Answer:
ଧର୍ମତାରୁ

Question ୭।
କେଉଁ ସ୍ତରରେ ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ ଯେ ସମସ୍ତ ଘଟଣା ଏକ ଅମୂର୍ଖ ଶକ୍ତି ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ?
(i) ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ
(ii) ଆଧ୍ୟାମିକ
(iii) ବୈଜ୍ଞାନିକ
(iv) ରାଜନୈତିକ
Answer:
(ii) ଆଧ୍ୟାମିକ

Question ୮।
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନୈତିକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରେ ତାହାକୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କୁହାଯାଏ ?
(i) ଯନ୍ତ୍ରଣା ଦାୟକ
(ii) ଇଚ୍ଛାଧୀନ
(iii) ବାଧ୍ୟତା ମୂଳକ
(iv) ପରାର୍ଥବାଦୀ
Answer:
(iii) ବାଧ୍ୟତା ମୂଳକ

Question ୯।
ଶାରୀରିକ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଲାଭ କରି କେଉଁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥାଏ ?
(i) ପରାର୍ଥବାଦୀ
(ii) ଯନ୍ତ୍ରଣା ଦାୟକ
(iii) ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ
(iv) ଇଚ୍ଛାଧୀନ
Answer:
(ii) ଯନ୍ତ୍ରଣା ଦାୟକ

Question ୧୦।
ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜକୁ ସମୂହ ସହ ସମ୍ପର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ମିଶାଇଦିଏ ସେତେବେଳେ ସେ ସମୂହ ଜୀବନଠାରୁ ତା’ର ଜୀବନକୁ ଅସହାୟ ମନେକରେ, ଫଳରେ କେଉଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥାଏ ?
(i) ଅହଂବାଦୀ
(ii) ପରାର୍ଥବାଦୀ
(iii) ଯନ୍ତ୍ରଣା ଦାୟକ
(iv) ଭାଗବାଦୀ
Answer:
(ii) ପରାର୍ଥବାଦୀ

Question ୧୧।
ସମୂହଠାରୁ ସମ୍ପର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ସମ୍ପର୍କ ଛିନ୍ନ ହେବା ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତି କେଉଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରେ ?
(i) ଅହଂବାଦୀ
(ii) ପରାର୍ଥବାଦୀ
(iii) ଯନ୍ତ୍ରଣାଦାୟକ
(iv) ଭାଗବାଦୀ
Answer:
(i) ଅହଂବାଦୀ

Question ୧୨।
ଦୁର୍ଗମଙ୍କର ସମାଜ ପ୍ରତି ଏକ ଅବଦାନ ଲେଖ ।
(i) ଆତ୍ମହତ୍ଯା
(ii) ଜୈବତତ୍ତ୍ବ
(iii) ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଆତ୍ମହତ୍ୟା

Question ୧୩ ।
କେଉଁ ବାଦରେ ଈଶ୍ବରଙ୍କୁ ବିଶ୍ବାସ କରାଯାଏ ?
(i) ବହୁ ଈଶ୍ଵର ବାଦ
(ii) ଏକେଶ୍ଵର ବାଦ
(iii) କଡ଼ ବାଦ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ବହୁ ଈଶ୍ଵର ବାଦ

Question ୧୪।
ଖଣ୍ଡିଏ କାଠ, ପଥର ଆଦି କେଉଁ ବାଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ?
(i) ଫେଟସ୍‌ବାଦ
(ii) ବହୁ ଈଶ୍ଵର ବାଦ
(iii) ଏକେ ଈଶ୍ଵର ବାଦ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ଫେଟସ୍ ବାଦ

Question ୧୫।
ଯାହା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଅନୁଭବ କରାଯାଇପାରିବ, ତାହା କେଉଁ ସ୍ତର ?
(i) ବୈଜ୍ଞାନିକ
(ii) ଆଧାମକ
(iii) ଆଧାତ୍ମକ
(iv) ଅର୍ଥନୈତିକ
Answer:
(i) ବୈଜ୍ଞାନିକ

Question ୧୬।
ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ତର କେଉଁଟି ?
(i) ଧର୍ମାତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର
(ii) ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର
(iii) ଆଧ୍ୟାମିକ ସ୍ତର ର
(iv) ଫେଟିସବାଦ
Answer:
(iv) ଫେଟିସବାଦ

Question ୧୭।
ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିମୟର ଶେଷ ସ୍ତରଟି କ’ଣ ?
(i) ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର
(ii) ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ
(iii) ଆଧ୍ୟାତ୍ମକ
(iv) କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର

Question ୧୮।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କିଏ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ମତବାଦ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ?
(i) କମ୍‌
(ii) ଦୁର୍ଗାଇମ୍
(iii) ୱେବର
(iv) କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଦୁର୍ଗାଇମ୍

Question ୧୯।
ଆତ୍ମହତ୍ୟା ମତବାଦ କେଉଁ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୮୯୭
(ii) ୧୮୯୭
(iii) ୧୯୧୭
(iv) ୧୮୯୩
Answer:
(ii) ୧୮୫୮

Question ୨୦।
ଦୁର୍ଗାଇନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କେତେ ପ୍ରକାରର ?
(i) ୪
(ii) ୨
(iii) ୫
(iv) କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ୪

Question ୨୧।
ଜଣେ ସୈନିକ ଯୁଦ୍ଧରେ ଦେଶ ପାଇଁ ଜୀବନ ଦେବା କି ପ୍ରକାରର ଆତ୍ମହତ୍ୟା
(i) ଅହଂବାଦୀ
(ii) ପରାର୍ଥବାଦୀ
(iii) ଭାଗ୍ୟବାଦୀ
(iv) ନିୟମହୀନତା
Answer:
(ii) ପରାର୍ଥବାଦୀ

Question ୨୨।
“ କାଷ୍ଟ ଆଣ୍ଡ ରେସ୍‌ଇନ୍ ଇଣ୍ଡିଆ” ପୁସ୍ତକ କିଏ ଲେଖୁଛନ୍ତି ?
(i) ହଟନ
(ii) ସି. ଏଚ୍ କୁଲେ.
(iii) ଜି.ଏସ୍. ଘୁରେ
(iv) ମର୍ଟନ
Answer:
(iii) ଜି.ଏସ୍. ଘୁରେ

Question ୨୩ ।
ଘୁରେ ଜାତିର ସୃଷ୍ଟିକୁ କାହା ସହିତ ଯୋଡ଼ିଛନ୍ତି ?
(i) ବେଦ
(ii) ଧର୍ମ
(iii) କର୍ମ
(iv) ପ୍ରଜାତି
Answer:
(iv) ପ୍ରଜାତି

Question ୨୪।
ଘୂରେ ଜାତିର କେତୋଟି ସଂରଚନାମୂଳକ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ?
(i) ୬ଟି
(ii) ୫ଟି
(iii) ୪ଟି
(iv) ୭ଟି
Answer:
(i) ୬ଟି

Question ୨୫।
ସଂସ୍କୃତିକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ?
(i) ୱାଇ
(ii) ଏମ୍. ଏନ୍ ଶ୍ରୀନିବାସ
(iii) ସି.ଏଚ୍. କୁଲେ
(iv) କେହି ନୁହଁନ୍ତି
Answer:
(ii) ଏମ୍. ଏନ୍ ଶ୍ରୀନିବାସ

Question ୨୬ ।
‘ରିଲିଜିଅନ୍ ଆଣ୍ଡ୍ ସୋସାଇଟି ଏମଙ୍ଗ୍ ଦି କୁର୍ଗସ୍’ ପୁସ୍ତକ କିଏ ଲେଖୁଛନ୍ତି ?
(i) କୁଲେ
(ii) ମର୍ଟନ
(iii) ଶ୍ରୀନିବାସ
(iv) ଜି.ଏସ୍. ୟୂରେ
Answer:
(iii) ଶ୍ରୀନିବାସ

Question ୨୭।
ବ୍ରାହ୍ମଣୀକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟର ବ୍ୟବହାର ନିମ୍ନୋକ୍ତଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କିଏ କରିଥିଲେ ?
(i) ଘୂରେ
(ii) ଦୁର୍ଗାଇମ୍
(iii) ମାକାଇଭର
(iv) ଶ୍ରୀନିବାସ
Answer:
(iv) ଶ୍ରୀନିବାସ

Question ୨୮।
“ବିଜ୍ଞାନ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରୁ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଏବଂ ଶେଷ ବୈଧତା । ପୁଣି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ଫେରେ” ଏହା ନିମ୍ନୋକ୍ତଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କିଏ କହିଛନ୍ତି ?
(i) ପି.ଭି. ୟଙ୍ଗ୍
(ii) ଗୁଡ଼େ, ଏବଂ ହ୍ୟାଟ
(ii) କମ୍
(iv) କୁଲେ
Answer:
(ii) ଗୁଡ଼େ ଏବଂ ହ୍ୟାଟ୍

Question ୨୯।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କେତେ ପ୍ରକାରର ?
(i) 8
(ii) ୪
(iii) ୩
(iv) ୨
Answer:
(i) ୫

Question ୩୦।
ଡାକରେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନର ଚିଠାକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି ?
(i) ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ
(ii) ପ୍ରଶ୍ନ
(iii) ଚିଠି
(iv) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ

Question ୩୧।
ଲୁଣ୍ଡବର୍ଗ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀକୁ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ?
(i) ୩
(ii) ୨
(iii) ୪
(iv) ୫
Answer:
(iii) ୪

Question ୩୨।
ପି. ଭିୟଙ୍ଗ ପ୍ରଶ୍ନବୀକୁ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ?
(i) ୫
(ii) ୪
(iii) ୩
(iv) ୨
Answer:
(i) ୫

Question ୩୩।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସାକ୍ଷତକାରରେ କ’ଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ?
(i) ସୂଚୀ
(ii) ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ
(iii) ପ୍ରଶ୍ନ
(iv) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସୂଚୀ

ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଜନକ କିଏ ?
Answer:
ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌

Question ୨।
କମ୍‌ଟେ କେଉଁ ଦେଶର ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ?
Answer:
ଫ୍ରାନସ୍

Question ୩।
ତ୍ରିସ୍ତରୀୟୟ ନିୟମ କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌

Question ୪।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପୂର୍ବ ନାମ କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
ସାମାଜିକ’ ପଦାର୍ଥବିଜ୍ଞାନ

Question ୫।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କେଉଁ ମସିହାରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୮୩୯

Question ୬।
ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର କେତୋଟି ସ୍ତର ଅଛି ?
Answer:
୩ଟି

Question ୭।
କଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ କେଉଁ ତତ୍ତ୍ବ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ?
Answer:
ବିବର୍ତ୍ତନ

Question ୮।
ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତରର କେତୋଟି ଉପସ୍ତର ଅଛି ?
Answer:
୪ଟି

Question ୯।
ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ପ୍ରଥମ ସ୍ତରର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର

Question ୧୦।
ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ଶେଷ ସ୍ତରର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର

Question ୧୧।
ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ମଧ୍ୟମ ସ୍ତରର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ଆଧ୍ୟାମ୍ବିକ ସ୍ତର

Question ୧୨।
ଗୋଟିଏ ଈଶ୍ଵରରେ ବିଶ୍ବାସକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଏକେଶ୍ବରବାଦ

Question ୧୩ ।
ଏକାଧିକ ଈଶ୍ବରରେ ବିଶ୍ବାସକୁ କ’ଣ କୁହନ୍ତି ?
Answer:
ବହୁ ଈଶ୍ବରବାଦ

Question ୧୪।
ଆତ୍ମା ବା ସ୍ପିରିଟ୍‌ରେ ବିଶ୍ବାସକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଫେଟିସ୍‌ବାଦ

Question ୧୫।
୧୧୩୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରୁ ୧୮୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ କେଉଁସ୍ତର ଦେଖାଦେଇଥିଲା ?
Answer:
ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ବା ଅରୂପ ସ୍ତର

Question ୧୬।
“ଲି ସୁଇସାଇଡ୍” ପୁସ୍ତକ କିଏ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖାଇମ୍

Question ୧୭।
ଦୁର୍ଗାଇମ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
୪ ଭାଗରେ

Question ୧୮।
ଦେଶ ପାଇଁ ଜୀବନ ବଳି ଦେବା କି ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହାତ୍ୟା ?
Answer:
ପରାର୍ଥବାଦୀ

Question ୧୯।
ନିୟମହୀନତା ଯୋଗୁଁ କି ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ ?
Answer:
ଅନୋମିକ ସୁଇସାଇଡ୍

Question ୨୦।
କାଷ୍ଟ ଆଣ୍ଡ ରେସ୍ ପୁସ୍ତକର ରଚୟିତା କିଏ ?
Answer:
ଜି. ଏସ୍ . ଘୂରେ

Question ୨୧।
ଘୂରେ ଜାତିର କେତୋଟି ଲକ୍ଷଣ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ?
Answer:
୬ଟି

Question ୨୨।
ସଂସ୍କୃତିକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ କିଏ ଦେଇଛନ୍ତି ?
Answer:
ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ

Question ୨୩।
ବ୍ରାହ୍ମଣୀକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ

Question ୨୪।
ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ଦେଶର ଉତ୍ସର ନାମ ଲେଖ।
Answer:
ସଂସ୍କୃତିକରଣ

Question ୨୫।
‘ରିଲିଜିଅନ ଆଣ୍ଡ ସୋସାଇଟି ଏମଙ୍ଗ ଦି ଦୁର୍ଗସ୍” ପୁସ୍ତକ କିଏ ଲେଖୁଛନ୍ତି ?
Answer:
ଏମ୍. ଏନ୍, ଶ୍ରୀନିବାସ

Question ୨୬।
ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ କୌଶଳର ନାମ ଲେଖ।
Answer:
ପ୍ରଶାବଳୀ

Question ୨୭।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କେତେ ପ୍ରକାରର ?
Answer:
୫ ପ୍ରକାରର

Question ୨୮।
ଡାକଦ୍ବାରା ପ୍ରେରିତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପ୍ରଶ୍ନର ଚିଠାକୁ କ’ଣ କୁହନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରଶାବଳୀ

Question ୨୯।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସାକ୍ଷାତକାର ସମୟରେ କ’ଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ?
Answer:
ସାକ୍ଷାତକାର ସୂଚୀ ଲେଖ

Question ୩୦।
ସୂଚୀର ଏକ ଅପକାର ଲେଖ।
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସୂଚୀ

Question ୩୧।
ସୂଚୀର ଏକ ଅପକାର ଲେଖ।
Answer:
ସୁଦୀର୍ଘ ଅଞ୍ଚଳ ଅଧ୍ୟୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ବ୍ୟବହାର ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।

Question ୩୨।
ପି. ଭି. ୟଙ୍ଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ସୂଚୀର ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଭାବେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା

Question ୩୩।
ସୂଚୀର ଏକ ପ୍ରକାରର ନାମ ଲେଖ।
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସୂଚୀ

Question ୩୪।
ସୂଚୀ କେତେ ପ୍ରକାରର ?
Answer:
୫ ପ୍ରକାରର

Question ୩୫।
ପ୍ରଶାବଳୀ କେତେ ପ୍ରକାରର ?
Answer:
୫ ପ୍ରକାରର

‘ଖ’ ବିଭାଗ

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ଦୁଇଟି କିମ୍ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ କ’ଣ ?
Answer:
ଫରାସୀ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ କମ୍‌ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ଯାହାକି ବିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ତାଙ୍କ ମତରେ ମାନବ ସମାଜ ବା ମାନବୀୟ ଚିନ୍ତା ବା ଜ୍ଞାନ ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ, ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର ଦେଇ ବିକାଶ ଲାଭ କରିଥାଏ। ତିନୋଟି ସତର ଦେଇ ଗତି କରୁଥିବାରୁ ଏହାର ନାମ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ।

Question ୨।
ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର କ’ଣ ?
Answer:
କମ୍‌ଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ପ୍ରଥମ ସ୍ତର ହେଉଛି ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର। ଏହି ସମୟରେ ମନୁଷ୍ୟର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଅତି ମାନବୀୟ ଶକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ୧୩୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟବ୍ଦର ପୂର୍ବ ସମୟରେ ଏହି ସ୍ତର ତିଷ୍ଠି ରହିଥିଲା। ଏହି ସମୟରେ ମନୁଷ୍ୟ ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ଅନ୍ଧବିଶ୍ବାସ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା।

Question ୩।
ଆଧ୍ୟାମ୍ବିକ ସ୍ତର କ’ଣ ?
Answer:
କମ୍‌ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତରକୁ ଆଧାତ୍ମକ ସ୍ତର କହନ୍ତି। ଏହି ସ୍ତର ୧୩୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟବ୍ଦ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା। ଏହି ସ୍ତର ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର ଠାରୁ ଉନ୍ନତ ଥିଲା। ଏହି ସ୍ତରରେ ବିଶ୍ଵର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଏକ ଅମୂର୍ତ୍ତ ଶକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା।

Question ୪।
ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର କ’ଣ ?
Answer:
କମ୍ପେଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ଶେଷସ୍ତରକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର କୁହାଯାଏ। ଏହା ମାନବୀୟ ଚିନ୍ତା ବା ମନର ବିକାଶର ଶେଷସ୍ତର ଯାହାର ୧୮୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ଏହି ସ୍ତରରେ ଲୋକମାନେ ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତରର ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସ୍ତରର ଅମୂର୍ଣ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ନହୋଇ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଚିନ୍ତାଧାର ଆଦି ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାନ୍ତି।

Question ୫।
ଫେଟିସ୍ଵାଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଏହା ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତରର ପ୍ରଥମ ଉପସ୍ତର। ଏହି ସମୟରେ ଲୋକମାନେ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି ଯେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିର୍ଜୀବ ବସ୍ତୁରେ ମଧ୍ଯ କିଛି ଜୀବନୀ ସ୍ପିରିଟ୍ ରହିଛି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ଈଶ୍ଵର ଉପନୀତ।

Question ୬।
ବହୁ ଈଶ୍ବରବାଦ କ’ଣ ?
Answer:
କଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ପ୍ରଥମ ସ୍ତର ବା ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତରର ଉପସ୍ତର ହେଉଛି ବହୁ ଈଶ୍ବରବାଦ। ଏହି ସ୍ତରରେ ଲୋକମାନେ ଏକାଧିକ ଈଶ୍ଵରଙ୍କୁ ପୂଜା ବା ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ।

Question ୭।
ଏକେଶ୍ବରବାଦ କ’ଣ ?
Answer:
କମ୍‌ଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ପ୍ରଥମ ସ୍ତର ବା ଧର୍ମ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତରର ଅନ୍ୟ ଏକ ଉପସ୍ତର ହେଉଛି ଏକେଶ୍ବରବାଦ । ଏହି ସ୍ତରରେ ଲୋକମାନେ ଏକ ଈଶ୍ଵରଙ୍କଠାରେ ବିଶ୍ଵାସ ରଖୁବା ସହିତ ତାଙ୍କ ପୂଜା କରିଥାଏ। ସେହି ସର୍ବମୟ କର୍ତ୍ତା।

Question ୮।
ଆତ୍ମହାତ୍ୟା କ’ଣ ?
Answer:
ଫରାସୀ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଦୁର୍ଖମ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ମତରେ, ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କାର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ। ଏହା ନିଜକୁ କରିବାର ଏକ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟ । ସମାଜ ବ୍ୟକ୍ତି ଠାରେ ଏକ ଆତ୍ମହତ୍ୟାଜନିତ ପ୍ରବଣତା ସୃଷ୍ଟି କରେ, ଯାହାକି ତାଙ୍କୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ପାଇଁ ପ୍ରେରିତ କରିଥାଏ।

Question ୯।
ଡ଼୍ ଦର୍ଶମୂଙ୍କ ମତରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କେତେ ପ୍ରକାରର ?
Answer:
ଫରାସୀ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଗମ୍ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ “ଲି ସୁଇସାଇଡ୍”ରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ୪ ପ୍ରକାର ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା! — ଅହଂବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା, ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା, ଆନୋମିକ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏବଂ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା।

Question ୧୦।
ଅହଂବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ସମୂହ ସହିତ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବନ୍ଧିତ

Question ୧୧।
ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କ’ଣ ?
Answer:
ଏ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟାରେ ସାମାଜିକ ସଂହତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୃଢ଼ ଥାଏ। ଏହି ସୁଦୃଢ଼ ସାମାଜିକ ସଂହତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୃଢ଼ ଥାଏ। ଏହି ସୁଦୃଢ଼ ସାମାଜିକ ସଂହତି ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତି ସମୂହ ପାଇଁ ନିଜ ଜୀବନକୁ ମଧ୍ଯ ତ୍ୟାଗ କରିଦିଏ। ଏହି ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହାତ୍ୟା କୁହାଯାଏ।

Question ୧୨।
ଆନୋମିକ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା
Answer:
ରଚମ ବିଫଳତା ବା ପ୍ରତାରଣା ଯୋଗୁଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଏ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥାଏ। ଯେତେବେଳେ ସମାଜରେ ନିୟମ ହୀନତା ଦେଖାଯାଏ ବା ନୀତି ନିୟମ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡେ ସେତେବେଳେ ଯେଉଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୩।
ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କ’ଣ ?
Answer:
ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଯୋଗୁଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଏ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥାଏ। ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଭବିଷ୍ୟତ ରୋକି ହୋଇଥାଏ ବା ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଆବେଗ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ସେମାନେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କଲେ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କୁହାଯାଏ।

Question ୧୪।
ଜାତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଘୂରେଙ୍କ ମତ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରଫେସର ଘୂରେ ଜାତିଙ୍କୁ ଐତିହାସିକ, ତୁଳନାତ୍ମକ ଏବଂ ସଂହତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି। ଘୂରେଙ୍କ ମତରେ ଜାତି ହେଉଛି ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଏବଂ ସ୍ଵୟଂସଂପୂର୍ଣ ସାମାଜିକ ବିଶ୍ବ ଯାହାକି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଠାରୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଯଦିଓ ସେମାନେ ଏହି ବୃହତ୍ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥାନ୍ତି। ଜାତି ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟର ସୃଷ୍ଟି ବୋଲି ସେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି। ସେ ଏହାକୁ ବ୍ରାହ୍ମଣିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ଯୋଡ଼ିଛନ୍ତି।

Question ୧୫।
ଘୂରେ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ଜାତିର ଲକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରୁ ତିନୋଟିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ପ୍ରଫେସର ଜି. ଏସ୍. ଘୂରେ ଜାତିର ୬ଟି ସଂରଚାତ୍ମକ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରମୁଖ ୩ଟି ହେଉଛି (୧) ସ୍ତ୍ରୀରୀକରଣ (୨) ସମାଜର କ୍ଷୁଦ୍ର ବିଭାଜନ (୩) ବିବାହ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବାଧ୍ୟ।

Question ୧୬।
ସଂସ୍କୃତିକରଣ କ’ଣ ?
Answer:
ସଂସ୍କୃତିକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ଏକଦେଶୟ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଭାବେ ସେ ଏହାକୁ ବର୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ଯେତେବେଳେ ନିଜ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିଜର ସ୍ଥିତିର ଲୋକମାନେ ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିଜର ସ୍ଥିତିରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଜୀବନଶୈଳୀ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ନିଜର କେତେକ ଅପବିତ୍ର ଜୀବନଶୈଳୀକୁ ତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି ତାହାକ ସଂସ୍କୃତିକରଣ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୭।
ବ୍ରାହ୍ମଣୀକରଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶ୍ରୀନିବାସ ପ୍ରଥମ ବ୍ରାହ୍ମଣୀକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। ଯେତେବେଳେ ଭାରତୀୟ ସମାଜର ନୀଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିଜର ସ୍ଥିତିରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର କେତେକ ଅପବିତ୍ର ଜୀବନ ଶୈଳୀ ତ୍ୟାଗ କରି ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ଜୀବନଶୈଳୀକୁ ଆପଣେଇ ଥାଆନ୍ତି। ତାହାକୁ ବ୍ରାହ୍ମଣୀକରଣ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୮।
ସଂସ୍କୃତିକରଣର ୪ଟି ଲକ୍ଷଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ସଂସ୍କୃତିକରଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ସ।
(୨) ଏହା ଏକ ଦ୍ଵିପାକ୍ଷିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ।
(୩) ସଂସ୍କୃତିକରଣ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଞ୍ଚଳନତାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ।
(୪) ଏହା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ।

Question ୧୯।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ର୍ଣ?
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ଅଧ୍ୟୟନର ଏକ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ। ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଆଶ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ଜଣେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ସାହାଯ୍ୟରେ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହା ଏକ ଘଟଣା ବା ସମସ୍ୟାକୁ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାର ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା।

Question ୨୦।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ୪ଟି ଲକ୍ଷଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର। ରହିଛି।
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମସ୍ୟାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାର ଏକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ। ଏହାର ନିମ୍ନଲିଖତ ଲକ୍ଷଣମାନ
(୧) ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ପଦ୍ଧତି।
(୨) ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଆଖୁ ଦ୍ଵାରା ସଂପାଦିତ ହୋଇଥାଏ।
(୩) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଅଟେ।
(୪) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ।

Question ୨୧।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ୫ ପ୍ରକାରର ; ଯଥା-
(୧) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ,
(୨) ଅଣ-ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ,
(୩) ମିଶ୍ରିତ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ,
(୪) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ,
(୫) ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ।

Question ୨୨।
ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରୁଥିବା ସମୂହ ସହିତ ସାମିଲ ହୋଇ ବା ସେମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିଥାଏ। ତାହାକୁ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ମୁକ୍ତ ଭାବେ ମିଶେ।

Question ୨୩।
ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ୨ଟି ଉପକାର ଲେଖ।
Answer:
(୧) ପ୍ରାକୃତିକ ଚରିତ୍ରର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବା ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ହୁଏ।
(୨) ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ସଠିକ୍ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବା ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ହୁଏ।

Question ୨୪।
ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ୨ଟି ଅପକାର ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ସମସ୍ତ ଘଟଣା ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଦ୍ଵାରା ଅଧ୍ୟୟନ କରି ହେବ ନାହିଁ।
(୨) ଭାବଗତ ସହଭାଗୀତା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠତା ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ।

Question ୨୫।
ଅଣ-ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବାହାରୁ ବା ଦୂରରେ ରହି ବା ସମୂହ ସହିତ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ନ କରି ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରେ ତାହାକୁ ଅଣ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ଏଠାରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ନିରପେକ୍ଷ ରହି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିଥାଏ।

Question ୨୬।
ଅଣ-ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ୨ଟି ଉପକାର ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
(୨) ଲୁକ୍‌କାୟିତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ସମ୍ଭବ ହୁଏ।

Question ୨୭।
ଅଣ-ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ୨ଟି ଅପକାର ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ପ୍ରାକୃତି ଅବସ୍ଥାରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ନହେଁ।
(୨) ଏହାଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହିତ ତଥା ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ।

Question ୨୮।
ମିଶ୍ରିତ ସହଭାଗୀ’ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସହଭାଗୀ ଓ ଅଣସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ। ଯେଉଁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଉଭୟ ସହଭାଗୀ ଓ ଅଣ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ମିଶ୍ରିତ ଭାବେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ମିଶ୍ରିତ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କହନ୍ତି। ଏ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥିବାବେଳେ ଆଉ କେତେକରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ନକରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ।

Question ୨୯।
ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ଅଧୂକ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠତା ହାସଲ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ନିୟୟନ୍ତ୍ରଣ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉଭୟ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଓ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ଘଟଣା ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୩୦।
ଅଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ କରାଯାଏ ଏବଂ ଏଥିରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ବାହ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ବା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରାଯାଇ ନଥାଏ ତାହାକୁ ଅଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ।

Question ୩୧।
ପ୍ରଶାବଳୀ କ’ଣ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଶାବଳୀ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏକ ଜନପ୍ରିୟ କୌଶଳ । ଯେତେବେଳେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନେ ଏକ ବିରାଟ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ବିଛାଡ଼ି ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଏହି କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ ! ପ୍ରଶାବଳୀ ହେଉଛି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଚିଠା।

Question ୩୨।
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ୪ଟି ଲକ୍ଷଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ର ହେବା ଉଚିତ।
(୨) ଏଥରେ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ପ୍ରଶ୍ନ ରହିବା ଉଚିତ।
(୩) ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ କ୍ରମରେ ସଜ୍ଜିତ ହେବା ଉଚିତ।
(୪) ଏଥିରେ ବ୍ୟବହୃତ ଭାଷା ସରଳ ହେବା ଉଚିତ ।

Question ୩୩।
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
(୧) ପି.ଭି. ୟଙ୍ଗ ପ୍ରଶାବଳୀକୁ ୩ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା
(୧) ସଂଚରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ,
(୨) ଅଣ ସଂରଚିତ ପ୍ରଶାବଳୀ
(୩) ଛବିକ ପ୍ରଶ୍ଵାବଳୀ।

ସେହିପରି ଜି. ଏ ଲୁଣ୍ଡବର୍ଗ ଏହାର ୨ଟି ପ୍ରକାର ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ।
(୧) ସତ୍ୟ ବା ବାସ୍ତୁବତାର ପ୍ରଶାବଳୀ
(୨) ମତର ପ୍ରଶାବଳୀ

Question ୩୪।
ପ୍ରଶାବଳୀର ୪ଟି ଉପକାର ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ପ୍ରଶାବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଗବେଷଣାରେ କମ୍ ସମୟ ଓ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥାଏ।
(୨) ସୁଦୀର୍ଘ ଅଞ୍ଚଳ ଭିତ୍ତିକ ଗବେଷଣା ଏହାଦ୍ଵାରା ସହଜ ହୁଏ ।
(୩) ଏହା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ସବୁଠୁ ସହଜ ଓ ନମନୀୟ ପଦ୍ଧତି ।
(୪) ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।

Question ୩୫।
ପ୍ରଶାବଳୀର ୪ଟି ଅପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ଅଣସାକ୍ଷର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।
(୨) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନେକ ତଥ୍ୟ ଫାଙ୍କା ରହିଥାଏ, ପୂରଣ ହୋଇ ନ ଥାଏ।
(୩) ଏଥିରେ ହସ୍ତଚାଳନା କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ।
(୪) ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ ଜନିତ ସନ୍ଦେହ ଦୂର କରିବାକୁ କେହି ପାଖରେ ନ ଥାନ୍ତି।

Question ୩୬।
ସୂଚୀ ବା ସିଡୁଲ କ’ଣ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏକ ଜନପ୍ରିୟ ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ସୂଚୀ ବା ସିଡୁଲ। ସାକ୍ଷାତକାର ସମୟରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଚିଠାକୁ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ।

Question ୩୭।
ସୂଚୀ କେତେ ପ୍ରକାରର ଓ କ’ଣ କ’ଣ ?
Answer:
ସୂଚୀ ୫ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – (୧) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସୂଚୀ, (୨) ଏହା ସନ୍ଦେହ ଦୂର କରିବାରେ ସହାୟକ ହୁଏ, (୩) କମ୍ ସମୟ ଆବଶ୍ୟକ କରେ, (୪) ନିର୍ଭୁଲ୍ ତଥ୍ୟ ମିଳେ।

Question ୩୮।
ସୂଚୀର ଅପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ।
(୧) ବୃହତ ଅଞ୍ଚଳଭିଭିକ ଗବେଷଣା ବା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଏହାଦ୍ବାରା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।
(୨) ତଥ୍ୟ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ।
(୩) ଏହା ଅଧିକ ସମୟ ଦରକାର କରେ।
(୪) ଏହା ଅଧିକ ଖର୍ଚାନ୍ତ କରିଥାଏ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରି ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
କମ୍‌ଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ କ’ଣ ?
Answer:
କମ୍‌ ଜଣେ ବିବର୍ତ୍ତନବାଦୀ। ସେ ବିବର୍ତ୍ତନ ବାଦକୁ ତାଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିଛନ୍ତ।ତାଙ୍କ ମତରେ ମାନବ ସମାଜ ବା ମଣିଷର ମନ ବିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ତିନୋଟି ସ୍ତର; ଯଥା – ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ, ଆଧ୍ୟାମିକ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦେଇ ଗତି କରିଥାଏ। ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର ଦୀର୍ଘ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତିଷ୍ଠି ରହିଥିଲା। ସେ ଏହି ସ୍ତରକୁ ପୁନଶ୍ଚ ୪ଟି ଉପସ୍ତରରେ ବିଭାଜିତ କରିଛନ୍ତ। ଏହି ସ୍ତରରେ ମଣିଷ ଅନ୍ଧବିଶ୍ବାସ ଓ ଈଶ୍ଵର ବିଶ୍ବାସ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ଆଧାମ୍ବିକ ବା ଅରୂପ ସ୍ତରରେ ସେ ବିଶ୍ଵାସ କରିଥାଏ ଯେ ଏକ ଅମୂର୍ଣ ସତ୍ତା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜିନିଷକୁ ପରିଚାଳିତ କରିଥାଏ। ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ କରିଥାଏ।

Question ୨।
ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର କ’ଣ।
Answer:
କମ୍‌ଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ପ୍ରଥମ ସ୍ତରକୁ ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର କୁହାଯାଏ। ଏହି ସ୍ତରରେ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି ଯେ, ଏକ ଅତିମାନବୀୟ ଶକ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘଟଣା ପାଇଁ ଦାୟୀ ଅଟେ। ଏହି ସମୟରେ ମଣିଷର ମନ ବା ଚିନ୍ତା ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ଅନ୍ଧ ବିଶ୍ଵାସ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ। କଷ୍ଟେ ଏହି ସ୍ତରକୁ ପୁନଶ୍ଚ ୪ ଟି ଉପସ୍ତରରେ ବିଭାଜିତ କରିଛନ୍ତି ଯଥା: ଫେଟିସ୍‌ବାଦ, ଆରୋପୋମରଫିବାଦ, ବହୁ ଈଶ୍ବରବାଦ ଏବଂ ଏକେଶ୍ବରବାଦ। ଏହିସ୍ତର ସଭ୍ୟତାର ଆରମ୍ଭରୁ ୧୩୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପୂର୍ବ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତିଷ୍ଠି ରହିଥିଲା।

Question ୩।
ଆଧ୍ୟାମ୍ବିକ ସ୍ତର କ’ଣ ?
Answer:
କମ୍‌ଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତର ହେଉଛି ଆଧାମ୍ବିକ ସ୍ତର। ଏହି ସ୍ତର ୧୩୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରୁ ୧୮୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ତିଷ୍ଠି ରହିଥିଲା ବୋଲି କସ୍ଟେଙ୍କ ମତ। ଏହି ସ୍ତରରେ ଲୋକମାନେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥିଲେ ଯେ, ଏକ ଅମୂର୍ଖ ବା ଅରୂପ ଶକ୍ତି ବିଶ୍ବର ସମସ୍ତ ଘଟଣାର କର୍ତ୍ତା। ଏହି ସ୍ତରର ଲୋକମାନେ ପୂର୍ଣ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଠାରେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁନଥିଲେ। ଏହି ସ୍ତରରେ ମାନବୀୟ ପ୍ରଜ୍ଞାର କିଛି ପରିମାଣରେ ଉନ୍ନତି ଘଟିଥିଲା। ଏହା ମଧ୍ୟ ସ୍ତର ଭାବେ ପରିଚିତ ଅଟେ।

Question ୪।
ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର କ’ଣ ?
Answer:
କମ୍‌ଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ଶେଷ ଓ ଓବୁଠୁ ଉନ୍ନତ ସ୍ତର ହେଉଛି ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର । କମ୍ପେଙ୍କ ମତରେ ମାନବୀୟ ଚିନ୍ତା ଓ ମାନବ ମନର ବିକାଶ ଏହା ଶେଷ ସ୍ତର ଅଟେ । ଏହି ସ୍ତର ୧୮୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ଏହି ସ୍ତରରେ ବିଜ୍ଞାନରେ ବିଶ୍ଵାସ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଏହି ସ୍ତରର ଲୋକମାନେ ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସ୍ତରର ଅମୂର୍ଖତା ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ନହୋଇ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଉପରେ ପ୍ରଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାନ୍ତି । ଏହି ସ୍ତରରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଓ ଶିଳ୍ପପତିମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଆଇନ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ଏହି ସ୍ତରରେ ପ୍ରକୃତି ଏବଂ ମାନବୀୟତାକୁ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଭାବେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିଥାନ୍ତି ।

Question ୫।
ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତରର ଉପସ୍ତରଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
କଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ପ୍ରଥମ ସ୍ତରକୁ ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର କୁହାଯାଏ। ଏହି ସ୍ତର ସଭ୍ୟତା ଆରମ୍ଭରୁ ୧୩୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ତଣ୍ଡି ରହିଥୁଲା କମ୍‌ ଏହି ସ୍ତରକୁ ୪ ଟି ଉପସ୍ତରରେ ବିଭାଜିତ କରିଥିଲେ। ଯଥା; ଫେଟିସବାଦ, ଆଟ୍ରୋପୋମାର୍ପିତବାଦ, ବହୁ ଈଶ୍ବର ବାଦ ଓ ଏକେଶ୍ବରବାଦ। ଫେଟିସବାଦ ବିଶ୍ଵାସ କରିଥାଏ ଯେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିର୍ଜୀବ ଜିନିଷରେ କୌଣସି ନା କୌଣସି ସ୍ପିରିଟ୍ ବା ଜୀବିତ ଆତ୍ମା ବା ସଭ୍ୟ ରହିଥାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବିତ ଓ ନିର୍ଜୀବ ଦ୍ରବ୍ୟର ଈଶ୍ୱରୀୟ ସତ୍ତା ରହିଥାଏ। ଏହାପରେ ମାନବ ଚିନ୍ତାରେ ବିକାଶ ଘଟି ମନଷ୍ୟ ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ତରରେ ପହଞ୍ଚିଲା ଯାହାକି ଆଡ୍ରୋପୋମର୍ଦିବାଦ ନାମରେ ପରିଚିତ। ଏହି ସ୍ତରରେ ଈଶ୍ଵରୀୟ ସତ୍ତାର ମାନବୀୟ ଆକାର ବିଷୟରେ କଳ୍ପନା କରାଗଲା। ସମୟ କ୍ରମେ ମନୁଷ୍ୟ ଚିନ୍ତାରେ ପୁନଶ୍ଚ ବିକାଶ ଘଟି ସେ ଏକାଧିକ ଈଶ୍ଵରଙ୍କର ଅବସ୍ଥିତି ବିଶ୍ଵାସ କଲା ଯାହା ବହୁ ଈଶ୍ବରବାଦ ଅଟେ। ପୁଣି ସମୟକ୍ରମେ ତା’ର ଚିନ୍ତାର ବିକାଶ ଘଟିବାରୁ ସେ ଏକ ଈଶ୍ଵରରେ ବିଶ୍ଵାସ କଲା ଯାହା ଏକେଶ୍ଵରବାଦ।

Question ୬।
ଦୁର୍ଗାଇମ୍‌ଙ୍କ ଆତ୍ମହାତ୍ୟା ତତ୍ତ୍ୱ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଫରାସୀ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଗାଇମ୍ ୧୮୯୭ ମସିହାରେ ଲି ସୁଇସାଇଡ୍ ନାମକ ଏକ ପୁସ୍ତକ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ମତରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ନିଜକୁ ହତ୍ୟା କରିବାର ଏକ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟ। ଏହା ଏକ ସାମାଜିକ ସତ୍ୟ, ତାଙ୍କ ମତରେ ସମାଜ ବ୍ୟକ୍ତି ଠାରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଜନିତ ଏକ ପ୍ରବଣତା ସୃଷ୍ଟି କରେ ଯାହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତି ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରେ। ଦୁର୍ଗାଇମ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ୪ଟି ପ୍ରକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି। ଯଥା : ଅହଂବାଦୀ, ଆତ୍ମହତ୍ୟା, ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା, ଆନୋମିକ୍ ବା ନିୟମଶୂନ୍ୟତା ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏବଂ ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା।

Question ୬।
ଅହଂବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କ’ଣ ?
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଗାଇମ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ମତବାଦ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ମତରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏକ ସାମାଜିକ ସତ୍ୟ। ସାମାଜିକ ସଂହତି ଓ ସାମାଜିକ ନିୟମ ଭିତ୍ତିରେ ସେ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ଚାରି ଭାଗରେ ବର୍ଗୀକରଣ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ବର୍ଗୀକରଣ ମଧ୍ୟରୁ ଅହଂବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏକ ପ୍ରକାର ଅଟେ। ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସମାଜ ସହିତ ସଂହତି ନିମ୍ନ ବା ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡ଼େ ସେ ଯେଉଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରେ ତାହାକୁ ଅହଂବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କୁହାଯାଏ। ଏହି ସମୟରେ ସେ ସମୂହ ସହିତ ସଂପୂର୍ଣ ଯୋଡ଼ି ନହେବାର ଅନୁଭବ କରେ। ଏହି ପ୍ରକାର ନଯୋଡ଼ି ହେବାର ଭାବନା ତା ମଧ୍ୟରେ ହାତଶଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ସେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରେ।

Question ୮।
ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କ’ଣ ?
Answer:
ଫରାସୀ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଦୁର୍ଗାଇମ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ତତ୍ତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତ। ତାଙ୍କ ମତରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏକ ସାମାଜିକ ସତ୍ୟ। ସାମାଜିକ ସଂହତି ଓ ନିୟମ ଭିଭିରେ ସେ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ୪ ଭାଗରେ ବର୍ଗୀକରଣ କରିଛନ୍ତି ଓ ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏକ ପ୍ରକାର। ଯେତେବେଳେ ସାମାଜିକ ସଂହତି ଅତ୍ୟଧ୍ବକ ଦୃଢ଼ ହୋଇଥାଏ. ସେତେବେଳେ ଯଦି ବ୍ୟକ୍ତି ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରେ ତାହାକୁ ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କୁହାଯାଏ। ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ସୈନିକ ଦେଶ ପାଇଁ ଜୀବନ ଦେବା ପରାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ଏକ ଉଦାହରଣ ଅଟେ।

Question ୯।
ଆନୋମିକ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କ’ଣ ?
Answer:
ଦୁର୍ଗାଇମ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ମତରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏକ ସାମାଜିକ ସତ୍ୟ। ସେ ସାମାଜିକ ସଂହତି ଓ ନିୟମ ଭିତ୍ତିରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ୪ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ୪ ପ୍ରକାର ମଧ୍ୟରୁ ଆନୋମିକ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏକ ପ୍ରକାର। ସମାଜରେ ନିୟମ ଶୂନ୍ୟତା ଦେଖାଦେଲେ ଏ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ସମାଜିକ ନିୟମ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହରାଇଲେ ଏହି ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ। ଆର୍ଥିକ ଓ ଶିକଭିଭିକ ବିପଦ ସମୟରେ ଏ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଇଥାଏ।

Question ୧୦।
ଜାତି ଉପରେ ଘୂରେଙ୍କ ମତ ସଂକ୍ଷେପରେ ଦିଅ।
Answer:
ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଭିନ୍ନ ଚିନ୍ତାନାୟକମାନେ ଏହାର ଅଧ୍ୟୟନ କରିଛନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଫେସର ଜି.ଏସ୍. ଦୂରେ ଅନ୍ୟତମ। ସେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମାଜତାତ୍ତ୍ଵିକ ଓ ଇଣ୍ଡୋଲୋଜିକାଲ୍ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଛନ୍ତି। ସେ ତାଙ୍କ ରଚିତ ପୁସ୍ତକ “କାଷ୍ଟ ଆଣ୍ଡ ରେସ୍‌ଇନ୍ ଇଣ୍ଡିଆ”ରେ ତାଙ୍କ ମତ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ସେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଐତିହାସିକ ଓ ତୁଳନାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ମତରେ ଜାତି ହେଉଛି ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସଂପର୍ଣ୍ଣ ବିଶ୍ବ ପରି। ସେ ଜାତିର ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରଜାତିକୁ ବୋଲି ମତ ଦେଇଛନ୍ତି। ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ବ୍ରାହ୍ମଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଆର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କ ବିଜୟ ଦ୍ଵାରା ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି।

Question ୧୧।
ଘୂରେ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ଜାତିର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ପ୍ରଫେସର ଘୂରେଙ୍କ ମତରେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିମ୍ନଲିଖତ ଲକ୍ଷଣମାନ ରହିଛି।
(୧) ସମାଜର କ୍ଷୁଦ୍ର ବିଭାଜନ
(୨) ସ୍ତରୀକରଣ
(୩) ଅର୍ନ୍ତବିବାହ
(୪) ପବିତ୍ରତା ଓ ଅପବିତ୍ରାର ନିୟମ
(୫) ବୃତ୍ତି ନିର୍ବାଚନରେ ବାଧା
(୬) ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ନାଗରିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଓ ବାଧା

Question ୧୨।
ସଂସ୍କୃତିକରଣ ଉପରେ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଟିପ୍‌ପଣୀ ଦିଅ।
Answer:
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଭାରତୀୟ ସମାଜିବିଜ୍ଞାନୀ ସଂସ୍କୃତିକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ସେ ତାଙ୍କ ରଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘ଦୁର୍ଗସମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଧର୍ମ ଏବଂ ସମାଜ’ ପୁସ୍ତକରେ ଏହି ସଂମ୍ପ୍ରତ୍ୟୟ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି। ଭାରତୀୟ ପାରମ୍ପାରିକ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଞ୍ଚଳନତା ବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବା ପାଇଁ ସେ ଏହି ସଂପ୍ରତ୍ୟୟର ବ୍ୟବହାର କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କରେ ମତରେ ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମୂହମାନ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରଥା, କର୍ମକାଣ୍ଡ, ମତବାଦ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ। ତାହାକୁ ସଂସ୍କୃତିକରଣ କୁହାଯାଏ।” ସଦସ୍ୟ ଘୃଣ୍ୟ ଓ ଅପବିତ୍ର, ପ୍ରଥା ତ୍ୟାଗ କରି ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ପ୍ରଥା ତା’ର ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ଉନ୍ନତି ଆସିବ ବୋଲି ବିଚାର କରିଥାଏ।

Question ୧୩।
ବ୍ରାହ୍ମଣୀ କରଣ କ’ଣ ?
ଦ୍ବାରା “ଜଣେ ନୀଚ ହିନ୍ଦୁ ଜାତି ବା ଜନଜାତି ବା ଅନ୍ୟ ଜୀବନ ଶୈଳୀରେ ଏକ ଦ୍ଵିଜ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଜଣେ ନୀଚ୍ଚ ଜାତିର ବା ଜୀବନ ଶୈଳୀକୁ ଅବଲମ୍ବନ କରିଥାଏ ଓ ଏହାଦ୍ଵାରା ଊ. ବ୍ରାହ୍ମଣୀକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟଟି ପ୍ରଥମେ ଏମ.ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। ଶ୍ରୀ ନିବାସୀ ତାଙ୍କ ରଚିତ ପୁସ୍ତକ ମହୀଶ୍ଵର “ କୁର୍ଗସ୍ ମାନଙ୍କ ଧର୍ମ ଓ ସାମାଜ” ପୁସ୍ତକରେ ସେ ଏହି ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। ମହୀଶ୍ଵର କୁର୍ଗସ ମାନଙ୍କୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ସମୟରେ ସେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ, ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ନୀଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣରେ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ଥିତି ବୃଦ୍ଧି କରିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର କେତେକ ପ୍ରଥାକୁ ତ୍ୟାଗ କରି ବ୍ରାହ୍ମମଣମାନଙ୍କର କେତେକ ପ୍ରଥା ବା ଜୀବନ ଶୈଳୀକୁ ଅନୁକରଣ କରୁଛନ୍ତି। ସେମାନେ ମାଂସ ଖାଇବା, ମଦ ପିଇବାକୁ ଛାଡ଼ି ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ଶୈଳୀ ଅନୁକରଣ କରୁଛନ୍ତି ଏହା କରି ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇ ପିଢ଼ୀରେ ସେମାନେ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରସ୍ଥିତି ପାଇପାରିବେ। ଏହି ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବୁଝାଇବା ପାଇଁ ଶ୍ରୀନିବାସ ବ୍ରାହ୍ମଣକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ ବ୍ୟବହାର କଲେ।

Question ୧୪।
ସଂସ୍କୃତିକରଣର ଲକ୍ଷଣ ଲେଖ।
Answer:
(୧) ସଂସ୍କୃତିକରଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ସ।
(୨) ଏହା ଭାରତୀୟ ସମାଜର ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଞ୍ଚଳନତାକୁ ବୁଝାଏ।
(୩) ଏହା ଏକ ଦ୍ଵିପାକ୍ଷିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ।
(୪) ଏହା ସଂରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅର୍ନ୍ତଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ।

Question ୧୫।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶଅ।
Answer:
(୧) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ଆଖର ବିଷୟ ଅଟେ।
(୨) ଏହା ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ପଦ୍ଧତି।
(୩) ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରହିଥାଏ।
(୪) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଅଟେ।
(୫) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସର୍ବଦା ଉପକଳ୍ପନା ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ।
(୬) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଫଳକୁ ପୁନଃପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇପାରିବ।

Question ୧୬।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅନ୍ୟତମ। ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନରେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାର ଏହା ଏକ ପଦ୍ଧତି। ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ. ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରେ ଏକ ଘଟଣାକୁ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତି ଭାବେ ଦେଖିବା ବା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିବା ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ। କେତେକ ସଯୋଜିତ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ବାସ୍ତବ ଜୀବନ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିବାର ଏହା ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବାହ୍ୟ ଚରିତ୍ରକୁ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରିବାରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୭।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକୁ ଲେଖ।
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏଖ ପ୍ରମୁଖ ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ। ଏହି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅଟେ; ଯଥା-
(୧) ଅଂଶଗ୍ରହଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ
(୨) ଅଣ-ଅଂଶଗ୍ରହଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ
(୩) ମିଶ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ
(୪) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଓ
(୫) ଅଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ

Question ୧୮।
ଅଂଶଗ୍ରହଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଉପକାରିତାଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ପ୍ରାକୃତିକ ଚରିତ୍ର ବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ।
(୨) ସଠିକ୍ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
(୩) ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକକୁ ସମୂହ ସ୍ଵାଗତ କରିଥାଏ।
(୪) ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
(୫) ଯେଉଁ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପାଇଁ ମୁକ୍ତ ନୁହେଁ ତା’ର ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୯।
ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଅପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ଭାଗବତ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ଦ୍ଵାରା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠତା ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ।
(୨) ବୃହତ୍ ସମୂହ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟବହାର ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ !
(୩) ସମସ୍ତ ଘଟଣା (ଯଥା ଚୋରୀ) ଏହି ପଦ୍ଧତି ମାଧ୍ୟମରେ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।
(୪) ନିବିଡ଼ତା ଯୋଗୁଁ ଅନେକ ଘଟଣାକୁ ଛାଡ଼ି ଦିଆଯାଇଥାଏ।
(୫) ଅଂଶଗ୍ରହଣ ଅନେକ ସମୟରେ କଳି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

Question ୨୦।
ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏକ ପଦ୍ଧତି। ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ମଧ୍ୟରୁ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥ‌ିବା ସମୂହ ସହିତ ମିଶି କରି ବା ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିଥାଏ, ତାକୁ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କହନ୍ତି ଏଥରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ମୁକ୍ତ ଭାବେ ସମୂହ ସହିତ ମିଶି ଉତ୍ତମ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରି ସେମାନଙ୍କ ଠାରୁ ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ।

Question ୨୧।
ଅଣ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ମଧ୍ୟରୁ ଅଣ-ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରକାର ଅଟେ। ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିବା ସମୂହରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ନକରି ଦୂରରେ ରହି ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଓ ପ୍ରଥା ପରମ୍ପରା ଆଦିକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରେ ସେହି ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ଅଣ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ଏ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଏକ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିରପେକ୍ଷ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଅବଲମ୍ବନ କରେ ଯାହାକି ତାକୁ ସେହି ସମୂହକୁ ସଂପୂର୍ଣ ସଠିକ୍ ଭାବେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ଅବଶ୍ୟ ଏକ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଣ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ଅସମ୍ଭବ ବିଷୟ। ଏ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ସମୂହରେ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରେ ନାହିଁ କି ତାକୁ କୌଣସି ଉପାୟରେ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ନାହିଁ।

Question ୨୨।
ଅଣ-ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଉପକାରିତାଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ଏଥରେ ନିରପେକ୍ଷ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
( ୨) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଛୋଟ ଛୋଟ ଜିନିଷର ଯତ୍ନଶୀଳ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
(୩) ନିରପେକ୍ଷ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଯୋଗୁଁ ଗବେଷଣା କାର୍ଯ୍ୟ ସହଜ ହୋଇଥାଏ।
(୪) ଅଜଣା ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବେ ଗୁପ୍ତ ତଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଲୋକ ସହଜ ମଣନ୍ତି।
(୫) ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥାଏ।

Question ୨୩।
ଅଣ-ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଅପକାରିତାଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।
(୨) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ଓ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ।
(୩) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ନିଜର ସନ୍ଦେହ ଦୂର କରି ନପାରି ଅନେକ ସମୟରେ ଭୁଲ୍ ଧାରଣା ଆପଣେଇଥାଏ।
(୪) ଏହି ପଦ୍ଧତି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ପ୍ରତି ଲୋକମାନେ ସନ୍ଦେହ ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି।

Question ୨୪।
ମିଶ୍ରିତ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଗବେଷଣାରେ ତଥ୍ୟ ହାସଲ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ଯରୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପଦ୍ଧତି। ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ମଧ୍ୟରୁ ମିଶ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରକାର ଅଟେ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ମତରେ ଏକ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଓ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଣ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସମ୍ଭବ। ତେଣୁ ଅନେକ ସମୟରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଉଭୟ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ମିଶ୍ରଣରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହିତ କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ଉଭୟ ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିର ମିଶ୍ରଣକୁ ମିଶ୍ରିତ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କହାଯାଏ।

Question ୨୫।
ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପଦ୍ଧତି। ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ମଧ୍ୟରୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅନ୍ୟତମ। ସାମାଜିକ ଗବେଷଣାକୁ ଅଧୁକ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ବା କୌଶଳର ବିକାଶ କରାଯାଇ। ପକ୍ଷପାତିତା ଏବଂ ବାହ୍ୟକାରକଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଭାବକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ। ବୈଧ ସାଧାରଣୀକରଣରେ ଉପନୀତ ହେବାରେ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରେ। ପକ୍ଷପାତିତାଙ୍କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରାଯାଏ ଯଥା ପର୍ଯବେକ୍ଷଣ କରାଯାଉଥିବା ଘଟଣା ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ।

Question ୨୬।
ଅଣି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ଏକ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ। ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ଯରୁ ଅଣନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରକାର। ଏହି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ଅଣ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ଏଥିରେ ବାହାର କାରିଗର କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ଅନୁଭୂତ ହୋଇନଥାଏ। ଏଥିରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଓ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷିତ ହେଉଥିବା ଘଟଣା ଉପରେ କୌଣସି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରାଯାଏ ନାହିଁ।

Question ୨୭।
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ବା ଦ୍ବେଷ୍ଟନାୟାର କ’ଣ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ଯରୁ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଏକ ଜନପ୍ରିୟ ପଦ୍ଧତି। ଏହି ପଦ୍ଧତି ମୁଖ୍ୟତଃ ଯେତେବେଳେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ଏକ ବୃହତ୍ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ। ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ଏକ ଚିଠାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଯାହାକୁ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଭାବେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ଗବେଷକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗବେଷକ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଚିଠାକୁ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକରୀ ପାଖକୁ ଡାକରେ ପ୍ରେରିତ କରିଥାଏ ଯିଏକି ଏହାକୁ ପୂରଣ କରି ପୁନଶ୍ଚ ଗବେଷକ ପାଖକୁ ଡାକରେ ପ୍ରେରିତ କରିଥାଏ ଯିଏକି ଏହାକୁ ପୂରଣ କରି ପୁନଶ୍ଚ ଗବେଷଣ ପାଖକୁ ଡାକରେ ଫେରାଇ ଦିଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗବେଷକ ନିଜେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପାଖକୁ ଯାଏ ନାହିଁ।

Question ୨୮।
ଏକ ଭଲ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଆକାରରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ହେବା ଉଚିତ।
(୨) ଏଥରେ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ପ୍ରକାରର ପ୍ରଶ୍ନ ରହିବା ଉଚିତ।
(୩) ଏଥିରେ ବ୍ୟବହୃତ ଭାଷା ସହଜ ଓ ଶବ୍ଦ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ହେବା ଉଚିତ।
(୪) ଏଥରେ ବିଷୟ ଭିତିକ ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ।
(୫) ଏଥିରେ ଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ସଠିକ୍ କ୍ରମରେ ସଜ୍ଜିତ ହେବା ଉଚିତ।
(୬) ଏହା ଆକର୍ଷଣୀୟ ଓ ବ୍ୟାପକ ହେବା ଉଚିତ।

Question ୨୯।
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣାରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଶାବଳୀ ଅନ୍ୟତମ। ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରହିଛି। ପି. ଭି. ୟଙ୍ଗଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ତିନି ପ୍ରକାରର ଯଥା ସଂରଚିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ, ଅଣ ସଂରଚିତ ପ୍ରଶାବଳୀ ଏବଂ ଛବିଳ ପ୍ରଶାବଳୀ। ପୁନଶ୍ଚ ଜି.ଏ ଲୁଣ୍ଡବର୍ଗ ପ୍ରଶାବଳୀକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା ମତାମତର ପ୍ରଶାବଳୀ।

Question ୩୦।
ପ୍ରଶ୍ନୋବଳୀର ଉପକାରିତା ଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ।
(୨) ବୃହତ୍ ଅଞ୍ଚଳ୍ପ ଭିତିକ ଅଧ୍ୟୟନ ଗବେଷଣା ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ।
(୩) ଏହି ପଦ୍ଧତି ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ସହଜ ହୋଇଥାଏ।
(୪) ଏହି ପଦ୍ଧତି କମ୍ ସମୟ ଓ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଆବଶ୍ୟକ ରହିଥାଏ।
(୫) ଏହି ପଦ୍ଧତି ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥାଏ।
(୬) ଏହା ଏକ ମହତ୍ ଓ ନମନୀୟ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ।

Question ୩୧।
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଅପକାରିତାଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର – ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟରୁ ଏହା ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ । ପ୍ରଶାବଳୀ ପଦ୍ଧତିର ନିମ୍ନଲିଖତ ଅପକାରିତା ରହିଛି।
(୧) ଏହି ପଦ୍ଧତି ନିରକ୍ଷର ଲୋକଙ୍କ ଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହୋଇପାରିବିନି।
(୨) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟ ବୈଧ ଓ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ।
(୩) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନେକ ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଫେରାଇ ଦିଆଯାଇଥାଏ।
(୪) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ହସ୍ତଚାଳନା ବା ମନଇଚ୍ଛା ପୂରଣର ସୁଯୋଗ ରହିଛି।
(୫) କେତେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବା ସ୍ପର୍ଶକାତର ବିଷୟକୁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ବାରା ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।

Question ୩୨।
ସୂଚୀ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟରୁ ସୂଚୀ ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ପଦ୍ଧତି। ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଏ। ସୂଚୀ ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଚିଠା ଯାହାକି ସାକ୍ଷାତକାର ସମୟରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଦ୍ବାରା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ। ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ଠାରୁ ତଥ୍ୟ ପାଇଁ ସେ ଏହାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ଏହା ଗବେଷକର ମନେ ପକାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଏକ ଔପଚାରିକ ଚିଠା।

Question ୩୩।
ସୂଚୀର ଉପକାରିତାଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏକ ପଦ୍ଧତି ଭାବେ ଏହା ବ୍ୟାପକ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ।
(୧) ଅନ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ତୁଳନାରେ ସୂଚୀରେ ତଥ୍ୟ ଅଧ‌ିକ ମିଳିଥାଏ।
(୨) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ସନ୍ଦେହ ଦୂର ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ରହିଛି।
(୩) .ସୂଚୀ ପୂରଣ ପାଇଁ କମ୍ ସମୟ ଆବଶ୍ୟକ କରିଥାଏ ଓ ଭୁଲ୍ କମ୍ ଥାଏ।
(୪) ଏହି ପଦ୍ଧତି ସବୁ ବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ ଅଟେ।
(୫) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥାଏ।

Question ୩୪।
ସୂଚୀର ଅପକାରିତାଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସୂଚୀ ପଦ୍ଧତି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏକ ବହୁଳ ବ୍ୟବହ୍ରୁତ ପଦ୍ଧତି ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ନିମ୍ନଲିଖୁତ ଅପକାରିତା ରହିଛି।
(୧) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅଧ‌ିକ ସମୟ ଆବଶ୍ୟକ କରିଥାଏ ଓ ଅଧୁକ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିଥାଏ।
(୨) ବୃହତ୍ ଅଞ୍ଚଳ ଭିଭିକ ଅଧ୍ୟୟନ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।
(୩) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗବେଷକର ଉପସ୍ଥିତି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଚେତନା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ଫଳରେ ସେମାନେ ଭୁଲ୍ ତଥ୍ୟ ଦେଇଥାନ୍ତି।
(୪) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମସ୍ୟା ଅଧ୍ୟୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଉପଯୋଗୀ ନୁହେଁ।

Question ୩୫।
ସୂଚୀର ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
(୨) ସୂଚୀ ଏକ ଗାଇଡ୍ ବା ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶକ ଭଳ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ।
(୩) ଏହା ସଠିକ୍ ଯୋଗାଯୋଗ ଓ ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବ।
(୪) ଏହା ବର୍ଗୀକରଣ ଓ ବ୍ୟାଖ୍ୟାରେ ସହାୟକ ହୁଏ।
(୫) ଏକ ମନେପକାଇବା ଯନ୍ତ୍ର ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ।

Question ୩୬।
ସୂଚୀର ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସୂଚୀ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏକ ଜନପ୍ରିୟ ପଦ୍ଧତି ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ସୂଚୀ ମୁଖ୍ୟତଃ ୫ ପ୍ରକାରର ଯଥା :
(୧) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସୂଚୀ,
(୨) ରେଟିଙ୍ଗ୍ ବା ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ସୂଚୀ
(୩) ଦସ୍ତାବିତ୍ ବା ଡକୁମେଣ୍ଟ ସୂଚୀ
(୪) ମୂଲ୍ୟାୟନ ବା ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ସୂଚୀ
(୫) ସାକ୍ଷାତ୍‌କାରୀ ସୂଟୀ।

‘ଗ’ ବିଭାଗ

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମକୁ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଫରାସୀ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ତା’ ନୁହେଁ ନିଜର ଅନେକ ଅବଦାନ ଦ୍ଵାରା ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ପରିପୃଷ୍ଟ କରିଥିଲେ। ସେ ଅନେକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିବା ସହିତ କେତେକ ମତବାଦ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ସେ ଜଣେ ବିବର୍ତ୍ତନବାଦୀ। ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଲେଖାରେ ବିବର୍ତ୍ତନବାଦର ପ୍ରତିଫଳିତ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳେ। ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିମୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ କମ୍‌କ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଅବଦାନ। କମ୍‌ ମାନବୀୟ ଚିନ୍ତାର ବିବର୍ତ୍ତନ ଓ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରକୁ ସୁନ୍ଦର ରୂପେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ମତରେ ମଣିଷର ମନ ଏବଂ ମାନବ ସମାଜ ଐତିହାସିକ ବିବର୍ତ୍ତନର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ଦେଇ ଗରି କରିବା ସହିତ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣତାର ସର୍ବଶେଷ ସ୍ତରରେ ଉପନୀତ ହୋଇଥାଏ। ମାନବୀୟ ଚିନ୍ତନକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ପାଇଁ କମ୍‌ ନିୟମ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ ନାମରେ ପରିଚିତ। ତାଙ୍କ ଅନୁସାରେ “ ଜ୍ଞାନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶାଖା ତିନୋଟି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ଦେଇ ଗତି କରିଥାଏ ଯଥା : ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ବା ଫିକ୍‌ଟିସସ୍, ଆଧ୍ୟାମ୍ବିକ ବା ଅମୂର୍ଣ ଏବଂ ବୈଜ୍ଞାନିକ ବା ବାସ୍ତବ।” ଏହାକୁ ହିଁ. ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମ କୁହାଯାଏ। କାରଣ ତାଙ୍କ ମତରେ ମାନବୀୟ ଚିନ୍ତନ ବିବର୍ତ୍ତନର ତିନୋଟି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଗତି କରିଥାଏ। ତାଙ୍କ ମତରେ ମାନବୀୟ ମନର ବିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ବ୍ୟକ୍ତି ମନର ବିବର୍ତ୍ତନ ସମାନ ଅଟେ। କମ୍ପେଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ତିନୋଟି ସ୍ତରକୁ ନିମ୍ନରେ ଦର୍ଶାଗଲା।

(୧) ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର (Theological or Fictitious Stage)
(୨) ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସ୍ତର (Metaphysical or Abstract Stage)
(୩) ବାସ୍ତବ ବା ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର (Positive or Scientific Stage)

(୧) ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର (Theological Stage): କମ୍‌ଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ପ୍ରଥମ ସ୍ତର ହେଉଛି ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର । ପ୍ରାୟତଃ ୧୩୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ସ୍ତର ତିଷ୍ଠି ରହିଥିବାର ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ। କମ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଏହି ସ୍ତରରେ ମନୁଷ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଓ ବିଶ୍ବର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘଟଣା ଈଶ୍ଵର ବା ଅତି ପ୍ରାକୃତକ ଶକ୍ତି ପରିଚାଳିତ। ଯାହାକିଛି ଘଟଣା ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ। ଏହି ସମୟରେ ମନୁଷ୍ୟର ଚିନ୍ତା ଧର୍ମ ତାନ୍ତ୍ରିକ ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ ଦ୍ଵାରା ଘଟୁଛି। ତା’ ପରେ ଈଶ୍ଵରୀୟ ଇଚ୍ଛା ବା ଅନିଚ୍ଛା ବିଦ୍ୟମାନ। ଏହି ସ୍ତର ପିଣ୍ଡି ବା ପୂଜାରୀମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ଓ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ଚିନ୍ତନ ଅବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଦ୍ବାରା ପରିଚାଳିତ। କମ୍ପେଙ୍କର ଏହିସ୍ତର ୪ଟି ଉପସ୍ତର ଦେଇ ଗତି କରିଥାଏ। ଯଥା: ଫେଟିସ୍‌ବାଦ, ଆରୋପେମଫିବାଦ, ବହୁ ଈଶ୍ବରବାଦ ଏବଂ ଏକ ଈଶ୍ବରବାଦ। ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ଚିନ୍ତନର ପ୍ରଥମ ଉପସ୍ତର ହେଉଛି ଫେଟିସ୍‌ବାଦ। ଏହି ସ୍ତରରେ ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଉଥିଲା ଯେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିର୍ଜୀବ ବସ୍ତୁରେ ସଜୀବ ବା ଈଶ୍ଵରୀୟ ସତ୍ତା ରହିଛି।

ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ଦ୍ଵିତୀୟ ଉପସ୍ତର ହେଉଛି ଆଡ୍ରୋପ୍ରେମର୍ଫିବାଦ। ଏଥିରେ ଈଶ୍ଵରଙ୍କର ମାନବୀୟ ରୂପର କଳନା କରାଯାଇଥିବାର ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ।

ବହୁ ଈଶ୍ଵରବାଦୀ : ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ପ୍ରଥମସ୍ତରର ତୃତୀୟ ଉପରସ୍ତର ହେଉଛି ବହୁ ଈଶ୍ବରବାଦ। ଏହି ସ୍ତରରେ ଏକାଧ୍ଵକ ଈଶ୍ବରଙ୍କର ଅବସ୍ଥିତିରେ ବିଶ୍ବାସ କରୁଥିଲେ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଭାଗ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଈଶ୍ବର ମାନଙ୍କର କଳନା କରାଗଲା।

ଏକ ଈଶ୍ବରବାଦ : ଏହି ସ୍ତରରେ ମାତ୍ର ଏକ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଠାରେ ବିଶ୍ବାସ କରାଗଲା।

(୨) ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ବା ଅମୂର୍ତ୍ତ ସ୍ତର (Metaphysical or Abstract Stage) : କମ୍‌କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତର ହେଉଛି ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସ୍ତର। ଏହି ସ୍ତର ପ୍ରାୟତଃ ୧୩୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରୁ ୧୮୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ତିଷ୍ଠି ରହିଥିବାର ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ। ଏହି ସ୍ତର ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତର ଠାରୁ ଉନ୍ନତ ଏବଂ ଏକ ଅଧୂ ନିବର୍ଷିତ ସ୍ତର ଅଟେ । ଏହି ସ୍ତରରେ ଲୋକମାନେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥିଲେ ଯେ କେ ଅମୂର୍ଣ ଶକ୍ତି ବିଶ୍ଵର ସମସ୍ତ ଘଟଣାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ବା ପରିଚାଳିତ କରିଥାଏ। ଏହି ସ୍ତର ପ୍ରଥମ ସ୍ତରର ଏକ ସଂଶୋଧୃତ ସ୍ତର ଅଟେ। ଏହି ସ୍ତରରେ ପ୍ରଥମ ସ୍ତର ଅତି ପ୍ରାକୃତିକ ଶକ୍ତିର ସ୍ଥାନ ଅମୂର୍ତ୍ତ ଶକ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରିଛି।

(୩) ବାସ୍ତବ ବା ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ତର (Positice or Scientific stage) : ଏହି ସ୍ତର କମ୍ପେଙ୍କ ତ୍ରିସ୍ତରୀୟ ନିୟମର ଶେଷ ସ୍ତର। ଏହି ସ୍ତର ହେବ ମାନବ ଚିନ୍ତନ ବା ମାନବ ମନର ବିକାଶଣର ଶେଷ ସ୍ତର। ଏହି ସ୍ତର ୧୮୦୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ପରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି। ବିଜ୍ଞାନରେ ବିଶ୍ଵାସର ଏହି ସ୍ତରର ଅୟମାରମ୍ଭ ହୋଇଛି। ପୂର୍ବସ୍ତରର ପ୍ରିଷ୍ଟ ଏବଂ ଧର୍ମତତ୍ତ୍ଵାବଧାରକ ବଦଳରେ ଏଠାରେ ବୈଜ୍ଞାନିକଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏହି ସ୍ତରରେ କଳ୍ପନା ବଦଳରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏହି ସ୍ତରରେ ଶିଳ୍ପପତି ମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏହି ସ୍ତରରେ ଶିଳ୍ପପତି ମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏହି ସ୍ତରରେ ଶିଳ୍ପପତି ମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏହି ସ୍ତରରେ ଶିଳ୍ପପତି ମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏହି ସ୍ତରରେ ଶିଳ୍ପପତି ମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଖାଦେଇଛି। ଏହି ସ୍ତରରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜ୍ଞାନର ପରିସୀମା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ମନୁଷ୍ୟ ଆଉ ଧର୍ମତାତ୍ତ୍ଵିକ ସ୍ତରର ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକସ୍ତର ଅମୂର୍ତ ଶକ୍ତିରେ ବିଶ୍ଵାସ ନକରି ବୈଜ୍ଞାନକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି।

Question ୨।
ଇମାଇଲେ ଦୁର୍ଗାଇମ୍ଙ୍କର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ତତ୍ତ୍ଵକୁ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଫରାସୀ ସାମାଜବିଜ୍ଞାନ ଦୁର୍ଗାଇମ୍ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଜଣେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଜନକ୍ ଭାବେ ପରିଚିତ। ତାଙ୍କର ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାକ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିଥିଲା। ସେ ଅନେକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିବା ସହିତ ଅନେକ ମତବାଦ ରଚନା କରିଛନ୍ତି। ସେ ୧୮୯୭ରେ ଲି, ସୁଇସାଇଡ୍ ନାମକ ଏକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିଥିଲେ। ସେଥିରେ ସେ ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ପ୍ରକାର ଓ କାରଣସବୁକୁ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରକୃତିକୁ ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ସେ ଏହି ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଛନ୍ତି। ଦୁର୍ଗାଇମଙ୍କ ମତରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଏକ ସମାଜିକ ସତ୍ୟ। ପୂର୍ବରୁ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କାର୍ଯ୍ୟ ଭାବେ ବିଚାର କରାଯାଉଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଶାଇମ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ନିଜକୁ ହତ୍ୟା ବା ନଷ୍ଟ କରିବାର ଏକ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟ। ତାଙ୍କ ମତରେ ସମାଜ ବ୍ୟକ୍ତିଠାରେ ଏକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଜନିତ ପ୍ରବଣତା ସୃଷ୍ଟି କରେ ଯ ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିବାକୁ ବାଧ୍ଯ ହୁଏ। ସେ ବିଭିନ୍ନ ସମାଜରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା ହାର ଓ କାରଣକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଛନ୍ତି। ସେ ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି। ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ଏହି ପ୍ରକାର ସଂହତି ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଭିତ୍ତିରେ ବର୍ଗୀକରଣ କରିଛନ୍ତି। ଦୁର୍ଗାଇମ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ୪ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

(୧) ଅହିଂବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Egoistic suicide) : ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସମାଜ ବା ସମୂହ ସହିତ ସଂହତି କମିଯାଏ ବା ହରାଏ ସେତେବେଳେ ଯଦି ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜକୁ ହତ୍ୟା କରେ ତାହାକୁ ଅହଂବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କୁହାଯାଏ। ଏକ ସଂହତି ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଜରେ ଏ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ବ୍ୟକ୍ତି ସମୂହ ସଂହତି ହରାଇଲେ ହତାଶ ହୋଇ ଏପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥାଏ। ଏହି ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ବିଷୟରେ କେବଳ ଚିନ୍ତା କରିଥାଏ। ସାମାଜିକ ସଂହତି ଦୁର୍ବଳ ହେଲେ ସମାଜରେ ଏ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଇଥାଏ।

(୨) ପଦାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Altruistic suicide) : ଏହା ହେଉଛି ଦୁର୍ଗାଇମ୍ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରକାର। ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସମୂହ ସହିତ ସଂହତି ଅତ୍ୟଧ୍ଵକ ହୋଇଥାଏ ବା ଅଧିକ ଉଚ୍ଚ ହୋଇଥାଏ ସେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପ୍ରକାର ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବିଥାନ୍ତି ଯେ ଏହା କରିବା ସେମାନଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅଟେ। ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସମୂହ ବା ଦେଶ ପାଇଁ ନିଜ ଜୀବନ ବଳି ଦିଏ ସେତେବେଳେ ତା’ର ଆତ୍ମହତ୍ୟାକୁ ପଦାର୍ଥବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କୁହାଯାଏ।

(୩) ଆନୋମିକ୍ ବା ହତାଶାମୂଳକ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Anomic sucide) : ଦୁର୍ଗାଇମ୍ସଙ୍କର ତୃତୀୟ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ହେଉଛି ଅନୋମିକ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା। ଯେତେବେଳେ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଅତି ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଯାଏ ସେତେବେଳେ ଏପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଆମି ବା ନିୟମଶୂନ୍ୟତା ହେଉଛି ଆଧୁନିକ ସମାଜର ଏକ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୂରାବସ୍ଥା। ଏ ସମୟରେ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିମ୍ନସ୍ତରରେ ରହିଥାଏ। ଚରମ ହତାଶାର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତି ଏ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥାଏ। ଏ ପ୍ରକାର ଅବସ୍ଥା ପ୍ରାୟତଃ ଆର୍ଥିକ ବା ଶିଳ୍ପ ବା ବ୍ୟବସାୟ ଦୁର୍ଗତ ସମୟରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଜୀବନରେ ଏହି ହଠାତ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ଖାପ ଖୁଆଇ ନପାରି ବ୍ୟକ୍ତି ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରେ ତାକୁ ଆନୋମିକ୍ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କୁହାଯାଏ।

(୪) ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା (Fatalistic suicide) : ଦୁର୍ଗାଇମ୍ସଙ୍କର ଚତୁର୍ଥ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ହେଉଛି ଭାଗ୍ୟବାଦୀ ଆତ୍ମହତ୍ୟା। ଏପ୍ରକାର ଆତ୍ମହତ୍ୟା ମୁଖ୍ୟତଃ ଅତ୍ୟଧିକ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଅବସ୍ଥାରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ଲୋକର ଭାବପ୍ରବଣତାକୁ ରୋକାଯାଏ ଏବଂ ଯାହାର ଭବିଷ୍ୟତ ଅନିଶ୍ଚିତ ହୋଇପଡ଼େ ସେ ଏପରି ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥାଏ।

Question ୩।
ଜାତି ଉପରେ ପ୍ରଫେସର ଜି. ଏସ୍. ୟୂରେଙ୍କର ମତକୁ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଭିଭିଅଟେ। ଏହା ଉଭୟ ଏକ ସଂରଚନାତ୍ମକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ରୂପ। ଏହାକୁ ଏକ ଆବଦ୍ଧ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାରତୀୟ ସମାଜର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଭାବେ ଏହା ପରିଚିତ। ପ୍ରାୟତଃ ତିନି ହଜାରରୁ ଉର୍ଷବର୍ଷ ଧରି ଏହା ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ତିଷ୍ଠି ଆସିଅଛି। ତେଣୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ବିଭିନ୍ନ ଚିନ୍ତାନାୟକମାନେ ଏହାକୁ ଆଗ୍ରହର ସହ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାନ୍ତି। ଭାରତରେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସ୍ତରୀକରଣ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇଥାଏ। ସେହିପରି ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରଫେସର ଜି-ଏସ-ଘୂରେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ କରିଛନ୍ତି। ଭାରତୀୟ ସମାଜ ପାଇଁ ଏହା ତାଙ୍କର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅବଦାନ। ୧୯୩୨ରେ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ “କାଷ୍ଟ ଏବଂ ରେସ୍ ଇନ୍ ଇଣ୍ଡିଆ” ପ୍ରକାଶିତ ହେଲା।

ଘୂରେ ଜାତିକୁ ଏକ ଐତିହାସିକ, ତୁଳନାତ୍ମକ ଓ ସଂହତିଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ମତରେ, “ ଜାତ ହେଉଛି କ୍ଷୁଦ୍ର ଏବଂ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସାମାଜିକ ବିଶ୍ଵ” ଜାତିର ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟରୁ ବୋଲି ସେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି। ସେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ଯୋଡ଼ିଛନ୍ତି। ଆର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କର ବିଜୟ ଫଳରେ ଭାରତରେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ବୋଲି ସେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି। ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ଯୋଗୁଁ ଭାରତୀୟ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି ବୋଲି ସେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ମତ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥିର ନୁହେଁ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଅଟେ।

(୧) ସମାଜର କ୍ଷୁଦ୍ର ବିଭାଜନ,
(୨) ସ୍ତରୀକରଣ,
(୩) ପବିତ୍ରତା ଓ ଅପବିତ୍ରତାର ନିୟମ,
(୪) ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ନାଗରିକ ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଓ ଅସୁବିଧା,
(୫) ବୃଦ୍ଧି ନିବାଚନରେ ବାଧା,
(୬) ବିବାହାର ବାଧା ବା ଏଣ୍ଡୋଗାମୀ।

Question ୪।
ସଂସ୍କୃତିକରଣ ଉପରେ ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ରଚନା ଲେଖ।
Answer:
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଓ ଦିଲ୍ଲୀ ସ୍କୁଲ ଅଫ୍ ଇକୋନୋମିକ୍‌ସର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରଫେସର ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ ତାଙ୍କର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପୁସ୍ତକ “ ଦୁର୍ଗସମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଧର୍ମ ଏବଂ ସମାଜ”ରେ ସଂସ୍କୃତିକରଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। ଏହି ସଂପ୍ରତ୍ୟୟକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଶ୍ରୀନିବାସ ଭାରତର ପାରଂପାରିକ ସାମାଜିକ ସଂରଚନା ସାମାଜିକ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଞ୍ଚଳନତାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିଛନ୍ତି। ଶ୍ରୀନିବାସ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତର ମହୀଶୂରର ଦୁର୍ଗସ୍‌ମାନଙ୍କୁ ଅଧ୍ୟୟନ କଲାବେଳେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣରେ ନିଜ ନିଜର ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ପାଇଁ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର କେତେକ ପ୍ରଥା ପରଂପରା ଓ ଜୀବନଶୈଳୀକୁ ଅନୁକରଣ କରୁଛନ୍ତି ଏବଂ ଅପବିତ୍ର ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେଉଥିବା ସେମାନଙ୍କର କେତେକ ପ୍ରଥା ପରଂପରାକୁ ତ୍ୟାଗ କରୁଛନ୍ତି। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ମୋନ ମାଂସ ଖାଇବା, ମଦ ପିଇବା ସହିତ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟ ଜୀବନଶୈଳୀ ଓ କର୍ମକାଣ୍ଡକୁ ଅନୁସରଣ କଲେ। ଏହିପରି କରି ଗୋଟିଏ ପିଢ଼ୀରେ ବା ପରେ ସେମାନେ ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣରେ ଉଚ୍ଚ ସ୍ଥିତିଜାହିର କରିପାରିବେ। ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବୁଝାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରଥମେ ଶ୍ରୀନିବାସ “ ବ୍ରାହ୍ମଣୀକରଣ” ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ ଓ ପରେ ଏହାକୁ ସଂସ୍କୃତିକରଣ ବୋଲି କହିଲେ। ତାଙ୍କ ମତରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀକରଣ ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ; କିନ୍ତୁ ସଂସ୍କୃତିକରଣ ଏକ ବ୍ୟାପକ ସଂପ୍ରତ୍ୟୟ। କାରଣ ସେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇଲେ ଯେ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ଜାତିକ ସେମାନେ ଅନୁକରଣ କରୁଛନ୍ତି।

ପ୍ରଥମେ ଶ୍ରୀନିବାସ ସଂସ୍କୃତିକରଣର ସଂଜ୍ଞା ଦେଇ କହିଲେ ଯେ ସଂସ୍କୃତିକରଣ ହେଉଛି ନୀଚ ଜାତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ମନୋବୃତ୍ତି ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣରେ ଉଚ୍ଚକୁ ଯିବା ପାଇଁ ନିରାମିଷ ଭୋଜନ ଓ ଏହାର କର୍ମକାଣ୍ଡକୁ ସଂସ୍କୃତିକରଣ କରି ପରେ ସେ ଏହି ସଂଜ୍ଞାକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି କହିଲେ ଯେ ସଂସ୍କୃତିକରଣ ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯେଉଁଠି ଜଣେ ନୀଚ ହିନ୍ଦୁଜାତି ବା ଜନଜାତି ବା ଅନ୍ୟ ସମୂହ ଏହାର ପ୍ରଥା, କର୍ମକାଣ୍ଡ, ମତବାଦ ଓ ଜୀବନଶୈଳୀକୁ ଏକ ଦ୍ଵିଜ ବା ଉଚ୍ଚଜାତିର ଜୀବନଶୈଳୀ ଅନୁକରଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ । ସଂସ୍କୃତିକରଣ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତରେ ଏକ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ସ ଭାବେ ପରିଗଣିତ । ଏହା ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କେବଳ ସ୍ଥିତିଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । କୌଣସି ସଂରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଇ ନ ଥାଏ । ସଂସ୍କୃତିକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ନିମ୍ନଲିଖତ ଲକ୍ଷଣମାନ ରହିଛି ।

(୧) ସାମଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ଦେଶୀୟ ଉତ୍ସ
(୨) ଏକ ଦ୍ଵିପାକ୍ଷିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୩) ଏହା ଭାରତୀୟ ସମାଜର ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ
(୪) ଏହା ବ୍ରାହ୍ମଣୀକରଣ ଓ ଅଣସଂସ୍କୃତିକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଜନିତ କରିଥାଏ
(୫) ଏହା ଏକ ସାର୍ବଜନୀୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ
(୬) ସଂସ୍କୃତିକରଣ ସଂରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(୭) ଶିକ୍ଷଣ, ଶିଳ୍ପୀକରଣ ଆଣି ସାଂସ୍କୃତିକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ବରାନିତ କରିଥାଏ

Question ୫।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କ’ଣ ? ଏହାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ଉଭୟ ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପଦ୍ଧତି ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। କାରଣ ପଦ୍ଧତି ବିନା କୌଣସି ପ୍ରକାର ଗବେଷଣା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ। ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା। ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ। ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅନୁସନ୍ଧାରେ ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ଯରୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ହେଉଛି ସବୁଠୁ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦ୍ଧତି। ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରର ଏହା ସବୁଠୁ ପୁରୁଣା ପଦ୍ଧତିଭାବେ ପରିଚିତ।

ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପ୍ରଦ୍ଧତି ହେଉଛି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଦ୍ଵାରା ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ଏହା ଏକ ଘଟଣା ବା ସମସ୍ୟାକୁ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଭାବେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବା ଦର୍ଶନ କରିବାର ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଆଖିର କାର୍ଯ୍ୟ ଭାବେ ପରିଚିତ। ଏକ ବାସ୍ତବ ପରିସ୍ଥିତିରେ କ’ଣ ଘଟୁଛି ତାହାକୁ ଏକ ଯୋଜନା ଅନୁସାରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିବାର ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ଅକ୍ସଫୋର୍ଡ ଅଭିଧାନ ଅନୁସାରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅର୍ଥ “ ଘଟଣା ବା ସମସ୍ୟା ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଘଟୁଥିବା ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କର କାରଣ ଏବଂ ଫଳାଫଳ ଓ ପାରସ୍ପରିକ ସଂପର୍କ ଭିତ୍ତିରେ ସଠିକ୍ ଦର୍ଶନ ଓ ତା’ର ଲିଖନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ।”

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଲକ୍ଷଣ : ସାମାଜିକ ଗବେଷଣାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପଦ୍ଧତି ବା ଏକ ବୈଜ୍ଞାନିକ କୌଶଳ ଭାବେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଲକ୍ଷଣ ମାନରହିଛି।

(୧) ଆସ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟ : ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଆଖିଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ କାରଣ ପି.ଭି. ୟଙ୍ଗ୍ଙ୍କ ମତରେ, ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ହେଉଛି ଆଖି ଦ୍ବାରା କରାଯାଉଥିବା ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଓ ଜାଣିଶୁଣି କରାଯାଉଥିବା ଅଧ୍ୟୟନ। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜିନିଷକୁ ଅଧ‌ିକ ଯତ୍ନଶୀଳ ଭାବେ ଦେଖିବାକୁ ହୋଇଥାଏ। ଆଖି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏକ ବିଶ୍ଵାସୀ ପଦ୍ଧତି ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଉପରେ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଏ।

(୨) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଅଟେ : ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ହେବା ଉଚିତ୍ ଏବଂ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ପକ୍ଷପାତିତା ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବିଚାରରୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ମୁକ୍ତ ହେବା ଉଚିତ। ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମୟରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ଭାବେ ସମସ୍ତ ଘଟଣାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ଉଚିତ।

(୩) ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ପଦ୍ଧତି : ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ। କୌଣସି ପ୍ରକାର ଅବ୍ୟବସ୍ଥିତ ବା ହାଫାବାର୍ଡ଼ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ। ଘଟଣାକୁ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ହୋଇଥାଏ।

(୪) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ : ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିର ନିଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରହିଥାଏ। ସେହି ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଆଖି ଆଗରେ ରଖି ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଭାବେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ନିଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବିନା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ମୂଲ୍ୟହୀନ ହୋଇପଡ଼ିବ।

(୫) ସଠିକ୍ ଯୋଜନ : ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏବଂ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ପଦ୍ଧତି ଭାବେ ପରିଚିତ। ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଯିବା ପୂର୍ବରୁ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ ଓ ସେହି ଯୋଜନା ମୁତାବତା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ।

(୬) ଲେଖା ରଖିବା ଆବଶ୍ୟକ : ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ତେଣୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ସମୟରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଲିଷ୍ପତ ଆକାରରେ ରଖିବା ଆବଶ୍ୟକ ନହେଲେ ପର୍ଯ୍ୟାବେକ୍ଷକ ଏହାକୁ ଭୁଲି ଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ।

(୭) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସର୍ବଦା ଉପକଳ୍ପନା ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ବା ପରିଚାଳିତ ହେବା ଉଚିତ।

(୮) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅଧ୍ୟୟନ ଯାହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହିତ ହୋଇଥାଏ।

(୯) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଫଳ ପୁନଃ ପରୀକ୍ଷଣ ଯୋଗୀ ହେବା ଉଚିତ।

Question ୬।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ସଂଜ୍ଞାଦିଅ ଓ ଏହାର ପ୍ରକାର ଗୁଡ଼ିକୁ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପଦ୍ଧତି ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପଦ୍ଧତି ଭାବେ ପରିଚିତ। ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବ୍ୟବହାର ଅତି ପ୍ରାଚୀନ ଅଟେ। ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ଆଖିର କାର୍ଯ୍ୟ। ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ। ଏକ ଘଟଣା ବା ସମସ୍ୟାକୁ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଭାବେ ଦର୍ଶନ କରିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ସଠିକ୍ ଭାବେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ହେଉଛି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏକ କୌଶଳ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଜଣେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ବାସ୍ତବ ଜୀବନ ପରିସ୍ଥିତିରେ କ’ଣ ଘଟୁଛି ତାହାକୁ ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିବାର ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଆକ୍ସଫୋର୍ଡ କସାଇଜ୍ ଅଭିଧାନ ଅନୁସାରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅର୍ଥ “ଘଟଣା ବା ସମସ୍ୟା ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଘଟୁଥିବା ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କର କାରଣ ଓ ଫଳାଫଳ ଓ ପାରସ୍ପରିକ ସଂପର୍କ ଭିତ୍ତିରେ ସଠିକ୍ ଦର୍ଶନ ଓ ତା’ର ଲିଖନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ପି. ଭି. ୟଙ୍ଗଙ୍କ ମତରେ, “ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ହେଉଛି ଘଟଣା ଘଟୁଥିବା ସମୟରେ ଆଖିଦ୍ଵାରା କରାଯାଉଥିବା ଏକ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଓ ଜାଣିଶୁଣି ଅଧ୍ୟୟନ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଜଟିଳ ସାମାଜିକ ଘଟଣା, ସାଂସ୍କୃତିକ ପଦ୍ଧତି ବା ମାନବ ଚରିତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ପାରସ୍ପରିକ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରକୃତି ଏବଂ ପରିମାଣକୁ ବୁଝିବା।”

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ପ୍ରକାର : ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ଜାରି କରାଯାଉଥିବା ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ପ୍ରକାର ଭିତ୍ତିରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ପାଞ୍ଚଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ। ଯଥା –
(୧) ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ବା ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Participant obervation)
(୨) ଅଣଆଂଶ ଗ୍ରହଣକାରୀ ବା ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Non-participant observation)
(୩) ମିଶ୍ରିତ ବା ବ୍ବାସି ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Mixed or Quasi participant observation)
(୪) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Controlled observation)
(୫) ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ (Noncontrolled observtion)

(୧) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ଯେତେବେଳେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିବାକୁ ଥିବା ସମୂହ ସହିତ ମିଶି ବା ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରି ସେମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ କଳାପକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିଥାଏ ତାହାକୁ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ।

(୨) ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ଯେତେବେଳେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଏକ ସମୂହ ବା ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଦୂରରେ ରହି ଓ ସେମାନଙ୍କ ସହ ସାମିଲ ନ ହୋଇ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିଥାଏ ତାହାକୁ ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ଏଥିରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରେ ନାହିଁ କି ସେମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ କୌଣସି ଉପାୟରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିନଥାଏ।

(୩) ମିଶ୍ରିତ ବା କ୍ଲାସି ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ଏକ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସହଭାଗୀ ଓ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବାସ୍ତବରେ ଅସମ୍ଭବ। ତେଣୁ ଉଭୟର ମିଶ୍ରଣରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅଧ‌ିକ ସଫଳ ଓ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ହୁଏ ଏବଂ ଫଳାଫଳ ଉତ୍ତମ ମିଳିଥାଏ। ସହଭାଗୀ ଓ ଅସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ମିଶ୍ରଣରେ ସୃଷ୍ଟି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ମିଶ୍ରିତ ବା କ୍ରାସି ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ।

(୪) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଫଳାଫଳକୁ ଅଧ‌ିକ ସଠିକ୍ ବସ୍ତୁନଶ୍ଚ ଓ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣଜାରି କରାଯାଏ। ଏହି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ୨ଟି ସ୍ତରରେ ଜାରି କରାଯାଏ
(୧) ଘଟଣା ବା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ହେବାକୁ ଥିବା ବିଷୟ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ
(୨) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି ହୋଇଥିବା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ।

(୫) ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ଯେତେବେଳେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ପ୍ରଭାବ ପକାନଯାଇ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରାନଯାଇ ସଂପନ୍ନ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ।

Question ୭।
ପ୍ରଶାବଳୀ କ’ଣ ? ଏକ ଭଲ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଲକ୍ଷଣ ଓ ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା ଏକ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ। ଏଥ‌ିପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଠିକ୍ ବା ଉପଯୁକ୍ତ ଉପକରଣ ବା କୌଶଳ ନିର୍ବାଚନ ସବଠୁ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ କାରଣ ଗବେଷଣାର ଫଳାଫଳ ଏହା ଉପରେ ହିଁ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ତେବେ ଯାହାହେଉ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ଉପକରଣ ବା କୌଶଳ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ। ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଶାବଳୀ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପକରଣ, ଅଟେ।

ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଶାବଳୀ ହେଉଛି ଏକ ତଥ୍ୟ ସିଟ୍‌ରେ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ କ୍ରମରେ ସଞ୍ଜିତ ହୋଇ ଛାପା ହୋଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଚିଠା। ପ୍ରଶାବଳୀକୁ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଥ‌ିବା ଉତ୍ତରକର୍ତ୍ତା ମାନେ ପୂରଣ କରି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପାଖକୁ ପଠାଇ ଦିଅନ୍ତି। ଯେତେବେଳେ ଗବେଷଣା ଏକ ବୃହତ୍ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ କରାଯାଏ ବା ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କାରୀମାନେ ଦୂରଦୂରାନ୍ତରରେ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଏହି ଉପକୀରଣର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। ଏଥିରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପାଖକୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ଯାଏ ନାହିଁ ସେ କେବଳ ପ୍ରଶାବଳୀକୁ ଡାକରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପାଖକୁ ପଠାଇଦିଏ ଯିଏକି ପୂରଣ କରି ପୁଣି ତାଙ୍କଦ୍ଵାରା ଗବେଷଣ ପାଖକୁ ଫେରାଇ ଦେଇଥାଏ। ଗୁଡ଼େ ଏବଂ ହ୍ୟାଟଙ୍କ ମତରେ, “ ସାଧରଣ ଭାଷାରେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଏକ ଉପକରଣକୁ ବୁଝାଏ ଯାହାକି ଏକ ଫରାମାଟ ବ୍ୟବହାର କରି ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ଯାହାକୁ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନ କାରୀ ନିଜେ ହିଁ ପୂରଣ କରିଥାଏ । ”

ଏକ ଭଲ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଲକ୍ଷଣ :
ଏକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଭଲ ବା ଉତ୍ତମ ବୋଲି ସେତିକି ବେଳେ କୁହାଯାଏ ଯେତେବେଳେ ଏହା ନିମ୍ନଲିଖୁତ ଲକ୍ଷଣମାନ ରହିଥ‌ିବ
(୧) ଏହା ଅକାରରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ହେବା ଉଚିତ।
(୨) ପ୍ରଶାବଳୀରେ କେବଳ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ପ୍ରଶ୍ନମାନ ରହିଥିବା ଆବଶ୍ୟକ।
(୩) ପ୍ରଶାବଳୀ ସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆକର୍ଷଣୀୟ ହୋଇଥବା ଉଚିତ।
(୪) .ପ୍ରଶାବଳୀରେ ବ୍ୟବହୃତ ଭାଷା ସରଳ ହେବା ଉଚିତ।
(୫) ଏଥରେ ବିଷୟଭିଭିକତାକୁ ଦୂରେଇବା ଉଚିତ।
(୬) ପ୍ରଶ୍ନବଳୀରେ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ସଠିକ୍ କ୍ରମରେ ସଜ୍ଜିତ ହେବା ଉଚିତ।

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ପ୍ରକାର :
ପ୍ରଶାବଳୀ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅଟେ । ପି. ଭି. ୟୁଙ୍ଗଙ୍କ ମତରେ, ପ୍ରଶାବଳୀ ତିନି ପ୍ରକାରର ଅଟେ।
(୧) ସଂରଚିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ
(୨) ଅଣସଂରଚିତ ପ୍ରଶାବଳୀ
(୩) ଛବିଳ ପ୍ରଶାବଳୀ

ଜି. ଏ. ଲୁଣ୍ଡବର୍ଗ ପ୍ରଶାବଳୀକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା –
(୧) ସତ୍ୟ ବା ବାସ୍ତବତାର ପ୍ରାଶାବଳୀ,
(୨) ମତାମତର ପ୍ରଶାବଳୀ।

Question ୮।
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ସଂଜ୍ଞାଦିଅ ଏବଂ ଏହାର ଉପକାର ଓ ଅପକାରକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା ଏକ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ। ଏଥ‌ିପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଠିକ୍ ବା ଉପଯୁକ୍ତ ଉପକରଣ ବା କୌଶଳ ନିର୍ବାଚନ ସବୁଠୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ କାରଣ ଗବେଷଣାର ଫଳାଫଳ ଏହା ଉପରେ ହିଁ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ତେବେ ଯାହାହେଉ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ସାମାଜିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ଉପକରଣ ବା କୌଶଳ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ। ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଶାବଳୀ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପକରଣ ଅଟେ।

ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଶାବଳୀ ହେଉଛି ଏକ ତଥ୍ୟ ସିଟ୍‌ରେ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ କ୍ରମରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ଛାପା ହୋଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଚିଠ। ପ୍ରଶାବଳୀକୁ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଥିବା ଉତ୍ତରକର୍ତ୍ତା ମାନେ ପୂରଣ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ପାଖକୁ ପଠାଇ ଦିଅନ୍ତି। ଯେତେବେଳେ ଗବେଷଣା ଏକ ବୃହତ୍ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ କରାଯାଏ ବା ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କାରୀମାନେ ଦୂରଦୂରାନ୍ତରରେ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଏହି ଉପକରଣର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। ଏଥୁରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପାଖକୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ଯାଏ ନାହିଁ ସେ କେବଳ ପ୍ରଶାବଳୀକୁ ଡାକରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ପାଖକୁ ପଠାଇଦିଏ ଯିଏକି ଏହାକୁ ପୂରଣ କରି ପୁଣି ତାଙ୍କଦ୍ବାରା ଗବେଷକ ପାଖକୁ ଫେରାଇ ଦେଇଥାଏ। ଗୁଡ଼େ ଏବଂ ହ୍ୟାଙ୍କ ମତରେ, “ ସାଧାରଣ ଭାଷାରେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଏକ ଉପକରଣକୁ ବୁଝାଏ ଯାହାକି ଏକ ଫରମାଟ ବ୍ୟବହାର କରି ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ଯାହାକୁ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନ କାରୀ ନିଜେ ହିଁ ପୂରଣ କରିଥାଏ।”

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉପକାର :
ପ୍ରଶାବଳୀ ପଦ୍ଧତିର ନିମ୍ନଲିଖତ ଉପକାରମାନ; ଯଥା –
(୧) ଏହି ପଦ୍ଧତି କମ୍ ସମୟ, ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଓ ଖର୍ଚ୍ଚ ଆବଶ୍ୟକତାରେ।
(୨) ବୃହତ୍ ଅଞ୍ଚଳରେ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଉତ୍ତମ ଅଟେ।
(୩) ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଏହା ସବୁଠୁ ସହଜ ଓ ନମନୀୟ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ।
(୪) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟ ଅଧ୍ଵ।
(୫) ଅନ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ତୁଳନା ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ।
(୬) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଉତ୍ତମ ଅଟେ।

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଅପକାର :
ପ୍ରଶାବଳୀର ନିମ୍ନଲିଖୁତ ଅପକାରମାନ ରହିଛି
(୧) ନିରକ୍ଷର ଲୋକଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ।
(୨) ଏହି ପଦ୍ଧତିଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟ କମ୍ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ।
(୩) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଭୀର ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।
(୪) ସ୍ପର୍ଶକାତର ବିଷୟ ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହାର ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ।
(୫) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦାନ କମ୍ ଅଟେ।
(୬) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗବେଷକ ଓ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କାରୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂପର୍କ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।

Question ୯।
ସୂଚୀ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ଲକ୍ଷଣ ଓ ପ୍ରକାରଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଭାବେ ସମାଜରେ ବାସ କରେ। ସମାଜରେ ତା’ର ବାସ କରିବା ସମୟରେ ସେ ନାନା ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ସମାଧନ ପାଇଁ ସେ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଉପକରଣ କୌଶଳ ଦା ପଦ୍ଧତିରେ ବିକାଶ କରିଅଛି। ସେହିଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ସହିତ ହୋଇଥାଏ। ସେହି ପଦ୍ଧତିଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ସୂଚୀ ଅନ୍ୟତମ ଅଟେ।

ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ସୂଚୀ ହେଉଛି ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ଏକ ଚିଠା ଯାହାକି ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ସମୟରେ ବ୍ୟବହାର କରି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କାରୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନ ପ୍ରଚାର ନିଜେ ଏହାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ଏହା ତଥ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରିବାର ଏକ ଦସ୍ତାବିତ୍। ଏହାକୁ ଗବେଷଣ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କାରୀ ଠାରୁ ତଥ୍ୟ ପାଇଁ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ଏହାକୁ ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ସମୟରେ ଏକ ସ୍ମୃତି ସୂଚକ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ଏଥୁରେ ସମାନ ପ୍ରକାରର ପ୍ରଶ୍ନ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଥାଏ ଯାହାକି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବା ସାକ୍ଷତ୍‌କାର ସମୟରେ ଗବେଷକ ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ। ଗୁଡେ ଏବଂ ହ୍ୟାଙ୍କ ମତରେ “ସୂଚୀ ହେଉଛି ଏକ ନାମ ଯାହାକି ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ଏକ ସେଟ୍ ବା ଗୁଛ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ଯାହାକି ଜଣେ ସାକ୍ଷାତକାର ହେଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସହିତ ମୁହାଁ ମୁହଁ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପଚାରଯାଏ ଏବଂ ପୂରଣ କରାଯାଏ। ”

ସୂଚୀର ଲକ୍ଷ୍ୟ :
ସୂଚୀର ନିମ୍ନଲିଖତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ମାନ ରହିଛି
(୧) ତଥ୍ୟକୁ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଭାବେ ସଂଗ୍ରହ କରିବା।
(୨) ସୂଚୀ ତଥ୍ୟ ବର୍ଗୀକରଣ, ଟାବୁଲେସନ ଓ ବ୍ୟାଖ୍ୟାରେ ସହାୟକ ହୁଏ।
(୩) ସାକ୍ଷାତକାର ଓ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଏହା ଏକ ଉପକରଣ ପରିକାର୍ଯ୍ୟକରେ।
(୪) ତଥ୍ୟ ଲିପିବଦ୍ଧ ଉପକରଣ ପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ।
(୫) ସଠିକ୍ ସଂଯୋଗ ଓ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦାନରେ ସହାୟକ ହେବ।
(୬) ସାକ୍ଷାତକାର ଓ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମୟରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକର ସ୍ମୃତିକୁ ମନେ ପକାଇବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ।

ସୂଚୀର ପ୍ରକାର : ସୂଚୀ ସାଧାରଣତଃ ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାର; ଯଥା-
(୧) ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସୂଚୀ : ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପାଇଁ ବୃବହୃତ ସୂଚୀକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ।
(୨) ରୋଟିଙ୍ଗ ସୂଚୀ : ଲୋକମାନଙ୍କର ମତ ଧାରଣ ପ୍ରବଳ, ଚିନ୍ତା ଆଦିକୁ ତର୍ଜମା ବା ମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ସୂଚୀକୁ ରୋଟିଙ୍ଗ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ।
(୩) ଡକୁମେଣ୍ଟ ସୂଚୀ : ବିଭିନ୍ନ ଲିଵତ ଦସ୍ତବିକ୍‌ରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ରଖିବାକୁ ବ୍ୟବହୃତ ସୂଚୀକୁ ଦସ୍ତାବିତ୍ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ।
(୪) ଆନୁଷ୍ଠାନିକ କ୍ଷେତ୍ରମାପ ସୂଚୀ : କେତେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅନୁଷ୍ଠାନ ଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ସୂଚୀକୁ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ କ୍ଷେତ୍ରମାପ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ।
(୫) ସାକ୍ଷାତ୍‌କାରୀ ସୂଚୀ : ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ସୂଚୀ କୁ ସାକ୍ଷାତକାର ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ।

QUestion ୧୦।
ସୂଚୀର ସଂଜ୍ଞାଦିଅ ଏବଂ ଏହାର ଉପକାର ଓ ଅପକାରଗୁଡ଼ିକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଭାବେ ସମାଜରେ ବାସ କରେ। ସମାଜରେ ତା’ର ବାସ କରିବା ସମୟରେ ସେ ନାନା ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ସମାଧାନ ପାଇଁ ସେ ମଧ୍ଯ ବିଭିନ୍ନ ଉପକାରଣ କୌଶଳ ବା ପଦ୍ଧତିର ବିକାଶ କରିଅଛି। ସେହିଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ସହିତ ହୋଇଥାଏ। ସେହି ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ସୂଚୀ ଅନ୍ୟତମ ଅଟେ।

ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ସୂଚୀ ହେଉଛି ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ଏକ ଚିଠା ଯାହାକି ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ସମୟରେ ବ୍ୟବହାର କରି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନ ପ୍ରଚାରି ନିଜେ ଏହାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ଏହା ତଥ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରିବାର ଏକ ଦସ୍ତାବିତ୍। ଏହାକୁ ଗବେଷକ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଠାରୁ ତଥ୍ୟ ପାଇ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ଏହାକୁ ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ସମୟରେ ଏକ ସ୍ମୃତି ସୂଚକ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଏଥରେ ସମାନ ପ୍ରକାରର ପ୍ରଶ୍ନ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଥାଏ ଯାହକି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ବା ସାକ୍ଷତ୍ରିକାର ସମୟରେ ଗବେଷକ ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ। ଗୁଡେ ଏବଂ ହ୍ୟାଙ୍କ ମତରେ “ ସୂଚୀ ହେଉଛି ଏକ ନାମ ଯାହାକି ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ଏକ ସେଟ୍ ବା ଗୁଛ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ଯାହାକି ଜଣେ ସାକ୍ଷତକାର ହେଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସହିତ ମୁହାଁ ମୁହିଁ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପଚାରାଯାଏ ଏବଂ ପୂରଣ କରାଯାଏ । ”

ସୂଚୀର ଉପକାରିତା :
ଏକ କୌଶଳ ବା ପଦ୍ଧତି ଭାବେ ସୂଚୀ ସାମାଜିକ ଗବେଷଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବେଶ୍ ଜନପ୍ରିୟ। ଏହାର ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଉପକାର ରହିଛି ଯାହାକି ଏହାର ବ୍ୟପକ ବ୍ୟବହାର ଓ ଜନପ୍ରିୟତା ପାଇଁ ଦାୟୀ
(୧) ଅନ୍ୟ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନ୍ୟ ପଦ୍ଧତିଠାରୁ ଉତ୍ତରର ହାର ଅଧିକ ଅଟେ।
(୨) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଉତ୍ତରଦାତା ମନରୁ ସମସ୍ତ ସନ୍ଦେହ ଦୂର କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।
(୩) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗବେଷକ ଓ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।
(୪) ସୂଚୀ ପୂରଣ ହେବା ପାଇଁ କମ୍ ସମୟ ଅବଶ୍ୟକ କରିଥାଏ।
(୫) ଏହି ପଦ୍ଧତି ସବୁ ପ୍ରକାର ଲୋକ ଓ ସମସ୍ୟା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ।
(୬) ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଭୁଲର ମାତ୍ରା କମ୍ ଅଟେ।

ସୂଚୀର ଅପକାରିତା :
ଅନେକ ଉପକାର ସହିତ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନେକ ଅପକାର ମଧ୍ୟ ରହିଛି।
(୧) ସୂଚୀ ପଦ୍ଧତିରେ ଅଧିକ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ।
(୨) ସୂଚୀ ପଦ୍ଧତି ଅଧ‌ିକ ସମୟ ଆବଶ୍ୟକ କରିଥାଏ କାରଣ ଗବେଷକ ତଥ୍ୟ କାରୀର ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ନେବା ପାଇଁ ବହୁସମୟ ଲାଗିଥାଏ।
(୩) ସୁଦୀର୍ଘ ଅଞ୍ଚଳର ଅଧ୍ୟୟନ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।
(୪) ସୂଚୀ ପଦ୍ଧତିରେ ଗବେଷକର ଉପସ୍ଥିତି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପକ୍ଷପାତିତା ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ରୁଚିର ପ୍ରଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ।
(୫) ସୂଚୀ ପଦ୍ଧତି ଅନେକ ପ୍ରଶାସନିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

Question ୧୧।
ସହଭାଗୀ ବା ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଉପକାରିତା ଓ ଅପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ମଧ୍ୟରୁ ସହଭାଗୀ ବା ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ପ୍ରକାର ଅଟେ। ଯେତେବେଳେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ କରିବାକୁ ଚାହୁଥ‌ିବା ସମୂହ ସହିତ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରି ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରେ ତାହାକୁ ସହଭାଗୀ ବା ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରକାର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ନିଜକୁ ସମୂହର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସହିତ ନିଜକୁ ସାମିଲ କରିଦିଏ। ପି.ଭି. ୟଙ୍ଗଙ୍କ ମତରେ ଅଂଶଗ୍ରହରେ ହାର ଅଧ୍ୟୟନ ପ୍ରକାର ବା ପରିସ୍ଥିତିର ଚାହିଦା ଅନୁସାରେ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ। ସମୂହର ଜଣେ ସଦସ୍ୟ ଭାବେ ନିଜକୁ ମୁକ୍ତଭାବ ସମୂହରେ ମିଶାଇ ଥାଏ।

ଉପକାରିତା :
ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ନିମ୍ନଲିଖତ ଉପକାରିତା ମାନ ରହିଛି।
(୧) ସହଭାଗିତା ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ତମ ବୁଝାମଣା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
(୨) ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
(୩) ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ସଠିକ୍ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
(୪) ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକକୁ ସମୂହରେ ଅଧ‌ିକ ସ୍ଵାଗତ କରାଯାଏ।
(୫) ଦୂରରୁ ଯେଉଁ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇନଥାଏ ତାହା ଏହାଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।

ଅପକାରିତା :
ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିର ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଅପକାରିତା ମାନ ରହିଥାଏ।
(୧) ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଅଧ୍ୟୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।
(୨) ଭାଗବତ ବା ନିବିଡ଼ ସହଭାଗିତା ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠତାକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ।
(୩) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟାପକ ଅଞ୍ଚଳ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ହୋଇନଥାଏ।
(୪) ଏହା ଦ୍ଵାରା ଅନେକ ସମୟରେ ଅଯଥା କଳି ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ।
(୫) ଅଧ‌ିକ ନିବିଡ଼ତା ଯୋଗୁଁ ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଜିନିଷକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାହୋଇଥାଏ।

Question ୧୨।
ଅଣସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଉପକାରିତା ଓ ଅପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏକ ସମୂହ ବା ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକ ଦୂରରେ ରହି ବା ଅଂଶଗ୍ରହଣ ନ କରି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରେ ତାହାକୁ ଅଣ ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ସେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିରପେକ୍ଷତା ଅବଲମ୍ବନ କରିଥାଏ।

ଉପକାରିତା :
ଏହି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିର ନିମ୍ନଲିଖିତ ଉପକାରିତା ରହିଛି।
(୧) ଏ ପ୍ରକାର ଅଧ୍ୟୟନରେ ନିରପେକ୍ଷତା ଓ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠତା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
(୨) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ଛୋଟ ଛୋଟ ଘଟଣାର ଯତ୍ନଶୀଳ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ।
(୩) ନିରପେକ୍ଷତା ଯୋଗୁଁ ଗବେଷଣା କାର୍ଯ୍ୟ ସହଜ ହୋଇଥାଏ।
(୪) ଅଣସହଭାଗିତା ଯୋଗୁଁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକ ଏହା ଦ୍ଵାରା ଅନେକ ଲୁକ୍‌କାୟିତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିପାରେ ଯାହା ସହଭାଗୀ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନ ଥାଏ।

ଅପକାରିତା :
ଏହାର ନିମ୍ନଲିଖିତ ଅପକାରିତାମାନ ମଧ୍ୟ ରହିଛି।
(୧) ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନ ଥାଏ।
(୨) ଜଣେ ବାହ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷକକୁ ଲୋକମାନେ ସନ୍ଦେହ କରି ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ଦେଇ ନ ଥାନ୍ତି।
(୩) ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହିତ ତଥ୍ୟ ସଠିକ୍ ଓ ସତ୍ୟ ହୋଇ ନ ଥାଏ।
(୪) ଦୂରତା ଯୋଗୁଁ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକୁ ସଠିକ୍ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରା ନ ଯାଇପାରେ।
(୫) ଅନେକ ଘଟଣା ଅଛି ଯାହାକୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିଦ୍ଵାରା ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sociology Solutions Unit 4 ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ସ୍ତରୀକରଣ ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Sociology Unit 4 Question Answer ସମାଜ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ସ୍ତରୀକରଣ ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନ

‘କ’ ବିଭାଗ

ଅତି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ସମ୍ଭାବ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟରୁ ଉତ୍ତର ଚୟନ କର :

Question ୧।
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଠି ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ?
(i) ପ୍ରତିଯୋଗିତା
(iii) ସହଯୋଗିତା
(ii) ସଂଘର୍ଷ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ସହଯୋଗିତା

Question ୨।
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ? ?
(i) ସହଯୋଗିତ
(ii) ସଂଘର୍ଷ
(iii) ପ୍ରତିଯୋଗିତା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question ୩।
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସାଧାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ ?
(i) ଅଭିଯୋଜନ
(ii) ସଂସ୍କୃତି
(iii) ପ୍ରତିଯୋଗିତା
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ସଂସ୍କୃତି

Question ୪।
ନକରାତ୍ମକ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
(i) ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(ii) ବିସମ୍ବନ୍ଧିକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(iii) ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ବିସମ୍ବନ୍ଧିକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୫।
ସକାରାତ୍ମକ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
(i) ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(ii) ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ
(iii) ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୬।
ଏକ ଲକ୍ଷ ହାସଲ କରିବା ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ କଲେ କାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ?
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା
(ii) ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା
(iii) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତ

Question ୭।
ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ବା ସିଧାସଳଖ ଭାବରେ ସହଯୋଗ କଲେ ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା
(ii) ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା
(iii) ସାମୁହିକ ସହଯୋଗିତା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା

Question ୮।
କୌଣସି ଏକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଦୁଇ ଜଣ ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ ତୃତୀୟ ଜଣକୁ ମୁକାବିଲା କରନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ଏହି ସହଯୋଗିତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ
(ii) ଗୋଟିଏ
(iii) ଆଂଶିକ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ଆଂଶିକ

Question ୯।
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟର ବିଶେଷୀକରଣ ନୀତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ସହଯୋଗିତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ ସହଯୋଗିତା
(ii) ଗୌଣ ସହଯୋଗିତା
(iii) ଅଂଶିକ ସହଯୋଗିତା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଗୌଣ ସହଯୋଗିତା

Question ୧୦।
ସମାଜର କେତେ ପ୍ରକାରର ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦେଖା ଦେଇଥାଏ ?
(i) ଗୋଟିଏ
(ii) ଦୁଇଟି
(iii) ତିନୋଟି
(iv) ଅନେକ
Answer:
(iv) ଅନେକ

Question ୧୧।
କେଉଁଟି ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃ-କ୍ରିୟାର ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ?
(i) ସହଯୋଗିତା
(ii) ପ୍ରତିଯୋଗିତା
(iii) ଅଭିଯୋଜନା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ପ୍ରତିଯୋଗିତ

Question ୧୨।
କେଉଁଟି ସହଯୋଗିତାର ଏକ ଲକ୍ଷଣ ନୁହେଁ ?
(i) ସଚେତନ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(ii) ଅବୈୟ ଶକ୍ତି ପ୍ରକ୍ରିୟା
(iii) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(iv) ଅନେକ
Answer:
(iv) ଏ ସମସ୍ତ

Question ୧୩।
କେଉଁଠି ସହଯୋଗିତର ଏକ ଲକ୍ଷଣ ନୁହେଁ ?
(i) ସମ୍ମତନ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(ii) ଅବୈୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(iii) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଅବୈୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୧୪ ।
ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପାଇଁ ଦୁଇ ବା ସେ ସୀମିତ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ? ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ଉଦ୍ୟମକୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ଏବଂ ଫଳରେ ସମସ୍ତେ ଏଥିରେ ଭାଗୀଦାର ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ – ଏ ଉକ୍ତିଟି କିଏ
(i) ଇ. ଏସ୍ ବୋପାର୍ଡସଙ୍କ
(ii) ବିସାଞ୍ଜ ଏବଂ ବିସାଞ୍ଜ
(iii) ଏ. ଡଲୁ, ଗ୍ରୀନ
(iv) ଜି. ଏସ୍. ଘୂରେ
Answer:
(ii) ବିସାଞ୍ଜ ଏବଂ ବିସାଞ୍ଜ

Question ୧୫।
ଜାତି ଶବ୍ଦଟି କେଉଁ ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦରୁ ଅଛନ୍ତି ?
(i) ଜାନା
(ii) ଜ।ତି
(iii) ନାର।
(iv) ଜନ
Answer:
(iv) ଜନ

Question ୧୬।
କେଉଁ ଧର୍ମରେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ କୋଠର ଅଟେ ?
(i) ବୌଦ୍ଧ
(ii) ହିନ୍ଦୁ
(iii) ଇସଲାମ
(iv) ଖ୍ରୀଷ୍ଟ
Answer:
(ii) ହିନ୍ଦୁ

Question ୧୭।
ଜାତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଗୋଟିଏ କ’ଣ ?
(i) ନୀଚଜାତି ଅବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(ii) ସାମାଜିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(iii) ନୌକୀକ ବୃତ୍ତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ସାମାଜିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୧୮।
ଜାତିର ଇଂରାଜୀ ପ୍ରତିଶବ୍ଦ କ’ଣ ?
(i) କାଷ୍ଟମ
(ii) ପ୍ରଜାତି
(iii) ବଂଶ
(iv) ପ୍ରଜାତି
Answer:
(i) କାଷ୍ଟମ

Question ୧୯।
ଶ୍ରେଣୀକୁ କାହିକି ଉନ୍ମୁକ୍ତ କୁହାଯାଏ ?
(i) ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃତ୍ତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ
(ii) ସାମାଜିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(iii) ବ୍ୟକ୍ତିର ନିୟମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃତ୍ତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ

Question ୨୦।
ଜାତିକୁ କାହିଁକି ବୃଦ୍ଧି ସମୂହ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ
(ii) ଛାତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ
(iii) ବୃଷ୍ଟି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ

Question ୨୧।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ ଜାତିର ଉପକାରିତା କେଉଁଟି ?
(i) ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ନୀର୍ଦ୍ଧାରଣ
(ii) ବ୍ୟକ୍ତିର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ
(iii) ଶକ୍ତିର ସାଂସ୍କୃତିକ ସ୍ଥିତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ନୀର୍ଷାରଣ

Question ୨୨।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ ଜାତିର ଅପକାର୍ଯ୍ୟ କେଉଁଟି ?
(i) ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତାର ଉତ୍ସ
(ii) ଉଚ୍ଚନୀଚ କ୍ରମ
(iii) ସମାଜର କତା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତାର ଉତ୍ସ

Question ୨୩ ।
ଶ୍ରେଣୀ ଏକ
(i) ରାଜନୈତିକ ସମୂହ
(ii) ମୁକ୍ତ ସମୂହ
(iii) ଆବଦ୍ଧ ସମୂହ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ମୁକ୍ତ ସମୂହ

Question ୨୪।
ଶ୍ରେଣୀକୁ କିଏ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ ?
(i) ଜନ୍ମ
(ii) ବଂଶ
(iii) ଜାତି
(iv) ଗୋତ୍ର
Answer:
(i) ଜନ୍ମ

Question ୨୫।
(i) ସାମାଜିକ ସମୂହ
(ii) ରାଜନୈତିକ ସମୂହ
(iii) ସାଂସ୍କୃତିକ ସମୂହ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସାମାଜିକ ସମୂହ

Question ୨୬।
ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ବର୍ଗର ସଦସ୍ୟ କଡ଼ାକଡ଼ିଭାବେ ଜନ୍ମଗତ ହୋଇଯାଏ, ତାହାକୁ ଆମେ ଜାତି କହିଥାଉ – ଏହା କାହାର ମତ ?
(i) ସି. ଏଚ୍ କୁଲେ
(ii) ଏମ୍. ଏନ୍ ଶ୍ରୀନିବାସ
(iii) ମାକ୍‌ଆଇଭର
(iv) ସ୍କୁଲ
Answer:
(iii) ମାଇଭର

Question ୨୭।
ନିମ୍ନ ପ୍ରଦର କେଉଁ ଶବ୍ଦରୁ ଜାତି ସଂପ୍ରତୀୟଟି ଆସିଅଛି ?
(i) କାଷ୍ଟେ
(ii) କାଷ୍ଟ
(iii) ରେସ
(iv) ପ୍ରଜାତି
Answer:
(ii) କାଷ୍ଟ

Question ୨୮।
କେଉଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଜାତିର ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ?
(i) ସି.ଏଚ. କୁଲେ
(ii) ରସ୍‌
(iii) ଜି.ଏସ୍. ଘୂରେ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଜି.ଏସ୍. ୟୂରେ

Question ୨୯।
ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ଜୀବିକା ଥିବା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଆନ୍ତଃବିବାହୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ଯାହାକି ଅନେକ ଉପଚେଷ୍ଟାରେ ବିଭାଜିତ ତାକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି ?
(i) ଧର୍ମ
(ii) ଜାତି
(iii) ଗୋଷ୍ଠୀ
(iv) ପ୍ରଜାତି
Answer:
(ii) ଜାତି

Question ୩୦।
ଜଣଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଉତ୍ପାଦନର ଉତ୍ପାଦକ ସହ ଥ‌ିବା ଏହାର ସଂପର୍କ ଦ୍ବାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ, ଶ୍ରେଣୀ ମୁଖ୍ୟତଃ ଅର୍ଧକୃତ ଧନ ସଂପଦ ବୃତ୍ତି ଏବଂ ଆୟ ଆଦି କେତେକ ଆର୍ଥିକ ମାନଦଣ୍ଡ ଦ୍ୱାରା ସ୍ଥିର ହୋଇଥାଏ । ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
(i) କାର୍ଲମାର୍କସ୍
(ii) ମାକାଇଭର
(iii) ଅଗବର୍ଣ୍ଣ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) କାର୍ଲମାର୍କସ୍

Question ୩୧।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ
(i) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ
(iii) ବ୍ୟକ୍ତିର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ
(ii) ପଶୁ ସମାଜର ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୁଝାଏ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ

Question ୩୨।
ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଭାବରେ ଆମ୍ଭେମାନେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ସହ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ। ଏଣୁ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ କେବଳ ହିଁ ଆମ୍ଭେମାନେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୋଲି କହିପାରିବା ଏହା କିଏ କହିଥୁଲେ ?
(i) ଜନ୍ମ ସନ
(ii) ମାକ୍‌ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍
(iii) ଡେଭିସ୍
(iv) ମୁରେ
Answer:
(ii) ମାଇଭର ଏବଂ ପେଜ

Question ୩୩।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କେଉଁ କାରଣରୁ ହୋଇଥାଏ ?
(i) ଭୌତିକ କାରଣ
(ii) ପ୍ରାଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ
(iii) ସାଂସ୍କୃତିକ କାରଣ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଏ ସମସ୍ତ

Question ୩୪।
ଗୋଟିଏ ସମାଜର ସଂସ୍କୃତି ଯଥା–କଳା, ବିଜ୍ଞାନ, ଦର୍ଶନ ସାହିତ୍ୟର ଆଦର୍ଶ ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ପ୍ରଥା ଆଦିରେ ଦେଖା ଦେଇଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ କ୍’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତ
(ii) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(iii) ଜୈବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(iv) ଧାର୍ମିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
Answer:
(i) ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୩୫।
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗଠନ ଯଥା: ସୁ-ପୁରୁଷ ଅନୁପାତରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କେଉଁ କାରକ କୁହାଯାଏ।
(i) ଜନସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ କାରକ
(ii) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(iii) ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଜନସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ କାରକ

Question ୩୬।
ବିଭିନ୍ନ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ଉଦ୍ଭାବନ ଦ୍ବାରା ସମାଜରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର କେଉଁ କାରକ କୁହାଯାଏ ?
(i) ସଂସ୍କୃତିକ କାରକ
(ii) ପ୍ରଦ୍ୟୋଗ କାରକ
(iii) ଜନସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ କାରକ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ପ୍ରଦ୍ୟୋଗ କାରକ

Question ୩୭।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ କେବଳ ସେହି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ ଯାହା ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ ଓ ସଂରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ହିଁ ସଙ୍ଗଟିତ ହୋଇଥାଏ – ଏ ସଂଜ୍ଞାଟି କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ?
(i) କେ. ଡେଭିସ୍
(ii) ମାନ୍‌ଆଇଭର
(iii) ଓଗବର୍ଣ୍ଣ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) କେ. ଡେଭିସ୍

Question ୩୮।
ସାଧାରଣତଃ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ଜନସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ଏ ଦୁଇଗୋଟି ଜନସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ କାରକ ଯୋଗୁଁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ – ଏ କଥା କିଏ କହିଥିଲେ ?
(i) କାର୍ଲମାର୍କସ୍
(ii) ମାଲଥସ୍
(iii) ଓଗବର୍ଷ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ମାଲଥମ୍

Question ୩୯।
କେଉଁଟି ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ କାରକ ନୁହେଁ ?
(i) ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଘର୍ଷ
(ii) ଅନ୍ୟ ସଂସ୍କୃତିଗ୍ରହଣ
(iii) ଧାର୍ମକ ପ୍ରଭେଦତା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ ଏ
Answer:
(iii) ଧାର୍ମକ ପ୍ରଭେଦତା

Question ୪୦।
ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ତତ୍ତ୍ଵର ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋଧା କିଏ ?
(i) ମାଲିନସ୍କ
(ii) ସମ୍ବନର
(iii) ଡବୁ ଏଫ ଓଗବର୍ଣ୍ଣ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ଡବୁ ଏଫ ଓଗବଣ୍ଡ

Question ୪୧।
ପ୍ରୋଦ୍ୟୋଗ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ପରିବେଶକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ସହିତ ସମାନକୁ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଭୌତିକ ପରିବେଶରେ ଘଟିଥାଏ ଏବଂ ଏହା ପ୍ରଚଳିତ ସମାଜର ପ୍ରଥା ଏବଂ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ। ଏ କଥା କିଏ କହିଥିଲେ।
(i) କୁଲେ
(ii) ମାଲଥସ
(iii) ଡବ୍ଲ ଏଫ ଓଗବର୍ଣ୍ଣ
(iv) ସ୍କୁଲ
Answer:
(iii) ଡବୁ ଏଫ ଓଗବର୍ଷ

ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଦୁଇ ବା ତେତାଽଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହ ସେମାନଙ୍କ ଉଦ୍ୟମକୁ ଏକତ୍ର କରି କେତେକ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ୟମ କରିଥାନ୍ତି। ସେହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସହଯୋଗିତା

Question ୨।
ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ କରିଥାନ୍ତି ଏବଂ ଏକତ୍ର ମିଳିମିଶି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଏହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା

Question ୩।
ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ‌ିକ ବ୍ୟକ୍ତି କେତେକ ପାରସ୍ପରିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ କରୁଥିବା ନିରବଚ୍ଛିନ ଉଦ୍ୟମକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question ୪।
ସମାଜର ଏକ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଯଶ ଓ ଖ୍ୟାତି ପାଇଁ ଲୋକେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ କରୁଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା କ’ଣ ଅଟେ?
Answer:
ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question ୫।
ଅନ୍ୟର ଇଚ୍ଛାକୁ ବିରୋଧ କରିବା, ବାଧା ଦେବା କିମ୍ବା ଦମନ କରିବାର ସୁବିବେଚିତ ଚେଷ୍ଟାକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ଏ ସଂଜ୍ଞାଟି କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।
Answer:
ଏ. ଡବୁ ଗ୍ରୀନ୍

Question ୬।
ଯେତେବେଳେ କୌଣସି କାରଣରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କର ସଂଘର୍ଷ ଜନିତ ମନୋଭାବକୁ ପ୍ରକାଶ କରିନଥାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଏହା କେଉଁ ନାମରେ ପରିଚିତ ଅଟେ ?
Answer:
ଅଭିଯୋଜନ

Question ୭।
ସହଯୋଗିତା ଓ ସଂଘର୍ଷ ସାମାଜିକ ପ୍ରଭେଦୀକରଣ ଓ ସଂକଳନ ବିକାଶ। ପ୍ରତିରୋଧ ଓ କ୍ଷୟକୁ ମିଶାଇ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ବିଭିନ୍ନ ରୂପକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ?
Answer:
ମୋରିସ୍ ଗିନ୍ସବର୍ଗ

Question ୮।
ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ପାଇଁ କରାଯାଇଥିବା ଉଦ୍ୟମ ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ପାରସ୍ପରିକ ପ୍ରଭାବକୁ ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ। ଏହି ସଂଜ୍ଞାଟି କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ?
Answer:
ଏ ଡବୁ ଗ୍ରୀନ୍

Question ୯।
ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଏକ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ?
Answer:
ସହଯୋଗିତା

Question ୧୦।
ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଏକ ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question ୧୧।
ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ‘କୋ’ର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଏକାଠି

Question ୧୨।
ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ କୋ-ଅପରେସନ୍‌ର ଅର୍ଥକ’ଣ ?
Answer:
ଏକାଠି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା

Question ୧୩।
ସହଯୋଗିତାର ଏକ ଗୁଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ

Question ୧୪।
ସହଯୋଗିତାର ଏକ ପ୍ରକାର ଭେଦ ଦର୍ଶାଅ !
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା

Question ୧୫।
ମାକାଇଭରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଆଲୋଚିତ ସହଯୋଗିତାର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା

Question ୧୬।
ଏ. ଡବ୍ଲ୍ୟୁ . ଗ୍ରୀନ୍‌ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ସହଯୋଗିତାର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସହଯୋଗିତା

Question ୧୭।
ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଏକ ଗୁଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ନିରବିଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୧୮।
ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question ୧୯।
ସଂଗ୍ରାମର ଏକ ପରିମାର୍ଜିତ ରୂପକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ କିଏ କହିଥିଲେ।
Answer:
ଏକ. ଡେଭିସ୍

Question ୨୦।
ସଂଘର୍ଷର ଏକ ଗୁଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଅନିୟମିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୨୧।
ସଂଘର୍ଷର ଏକ ପ୍ରକାର ଭେଦ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ

Question ୨୨।
ମାକଆଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍ ଦର୍ଶାଇଥବା ସଂଘର୍ଷର ଏକ ପ୍ରକାର ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ

Question ୨୩।
ଗିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ୍ ଦର୍ଶାଇଥୁଲା ସଂଘର୍ଷର ଏକ ପ୍ରକାର ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷ

Question ୨୪।
ଜର୍ଜ ସିମେଲ ଦର୍ଶାଇଥିବା ସଂଘର୍ଷର ଏକ ପ୍ରକାର ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଶୁଦ୍ଧ

Question ୨୫।
ଜାତିପ୍ରଥାର ଯେକୌଣସି ଏକ ନକରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ଜାତୀୟ ଏକତାର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ

Question ୨୬।
ଶ୍ରେଣୀର ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ବିଶେଷ ଗୁଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ଉନ୍ମୁକ୍ତ । ଶ୍ରେଣୀ ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୂହ

Question ୨୭।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜ ସ୍ତରୀକୃତ ଅଟେ। ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାସ୍ତବ ସମାନତା ଥିବା ଏକ ଅଣସ୍ତରୀକରଣ ସମାଜ ଏକ କଳ୍ପନା ମାତ୍ର ଯହାକି ମାନବ ଇତିହାସରେ ଆଦୌ ଦେଖାଯାଇ ନାହିଁ। ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ।
Answer:
ପି. ସରୋକିନ୍

Question ୨୮।
ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ ଶବ୍ଦ (Caste)ରୁ କ’ଣ ଆନୀତ ? :
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question ୨୯।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ କାରଣ ଲେଖ।
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ କାରକ

Question ୩୦।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦୁଇଗୋଟି ଲକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ସାର୍ବଜନୀନତା

Question ୩୧।
ସମାଜିଜ୍ଞାନୀ ଭାବେ ଆମ୍ଭେମାନେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ସଂଯୁକ୍ତ ଏହି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହିଁ କେବଳ ଆମ୍ଭେମାନେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଭାବେ ଅଭିହିତ କରିଥାଉ – ଏହି ସଂଜ୍ଞାଟି କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ମାକାଇଭର ଏବଂ ପେଜ

Question ୩୨।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ; ଯଥା – ସମାଜର ଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀ ଏବଂ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ କେବଳ ବୁଝାଇଥାଏ। – ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
Answer:
କେ. ଡେଭିସ୍

Question ୩୩।
ଲୋକମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଏବଂ ଚିନ୍ତା କରିବା ପ୍ରଣାଳୀରେ ରୂପାନ୍ତରକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ। କିଏ କହିଥିଲେ ।
Answer:
ଏମ୍. ଜନ୍‌ସନ୍

Question ୩୪।
ଗୋଟିଏ ସମାଜର ସାଂସ୍କୃତିକ ବହନ; ଯଥା — କଳା, ବିଜ୍ଞାନ, ସାହିତ୍ୟ । ଆଦର୍ଶ । ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରଥା ଇତ୍ୟାଦିରେ ଦେଖା ଯାଉଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ

ଭ୍ରମ ଥିଲେ ସଂଶୋଧନ କର :

Question ୧।
ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ଓ ବୁଝାମଣା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୨।
ଆନ୍ତଃ କ୍ରିୟାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରକୁ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୩ ।
ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଲା ପ୍ରତିଯୋଗିତା।
Answer:
ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଲା ସହଯୋଗିତା

Question ୪।
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଓ ସଂଘର୍ଷ ଉଭୟ ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଓ ସଂଘର୍ଷ ଉଭୟ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି।

Question ୫।
ସହଯୋଗିତା ଏକ ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି

Question ୬।
ସହଯୋଗିତା ଶବ୍ଦଟି ଦୁଇଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି।
Answer:
ଦୁଇଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି।

Question ୭।
ସହଯୋଗିତା ଅସଙ୍ଗଠିତ ଉଦ୍ୟମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।
Answer:
ସହଯୋଗିତା ସଙ୍ଗଠିତ ଉଦ୍ୟମ ଉରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।

Question ୮।
କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନଥାଇ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ କରିଥାନ୍ତି।
Answer:
ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥାଇ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ କରିଥାନ୍ତି।

Question ୯।
ସାମାଜିକ ଅନ୍ତଃକ୍ରିୟା ନିମିତ୍ତ ଯୋଗାଯୋଗର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି।

Question ୧୦।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଗ୍ରୀନ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତାରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ କରିଥାନ୍ତି ।

Question ୧୧।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତାରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକରି ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ କରିଥାନ୍ତି।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି ।

Question ୧୨।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତାରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାନ୍ତି।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତାରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିଥାନ୍ତି।

Question ୧୩।
ସଂଘର୍ଷ ସମାଧାନର ଉପାୟକୁ ଅଭିଯୋଜନ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି

Question ୧୪ ।
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା।
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ନିରବିଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା।

Question ୧୫।
ଶ୍ରେଣୀ ଏକ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଦଳ।
Answer:
ଜାତି ଏକ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଦଳ।

Question ୧୬।
ଜାତି ଏକ ବହିଃବିବାହୀ ଦଳ।
Answer:
ଜାତି ଏକ ଅନ୍ତଃବିବାହୀ ଦଳ।

Question ୧୭।
ଉଚ୍ଚନୀଚ କ୍ରମ ଶ୍ରେଣୀର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ।
Answer:
ଉଚ୍ଚନୀଚ କ୍ରମ ଜାତିର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ।

Question ୧୮।
ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃତ୍ତି, ଆୟ, ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ କ୍ଷମତା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।
Answer:
ଜନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃତ୍ତି, ଆୟ, ପ୍ରସ୍ଥିତି ଓ କ୍ଷମତା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।

Question ୧୯।
ଜାତି ଶବ୍ଦଟି ଇଂରାଜି ଶବ୍ଦ Caste ଓ ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ ଶବ୍ଦ Casteରୁ ଆନୀତ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି

Question ୨୦।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି ବଡ଼ବଡ଼ ସମୂହରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି ଛୋଟ ଛୋଟ ସମୂହରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୨୧।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ଯରେ କିଛି ପାର୍ଥକ୍ୟ ନାହିଁ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତନ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ଯରେ କିଛି ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଛି।

Question ୨୨।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କେବଳ ଭଲ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉଭୟ ଭଲ ଓ ମନ୍ଦ ଆଣିଥାଏ।

Question ୨୩।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କେବଳ ବିଜ୍ଞାନଶାନୁଖୀ ଦେଶରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମଗ୍ର ସମାଜରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ।

Question ୨୪।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଗତି ସବୁ ସମାଜରେ ସମାନ ଅଟେ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଗତି ସବୁ ସମାଜରେ ସମାନ ନ ଥାଏ।

Question ୨୫।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରକୃତି ଓ ବେଗ ସମୟ କାରକ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଅଟେ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି।

Question ୨୬।
ମେରିସ୍ ଜିନସ୍‌ବର୍ଗଙ୍କ ମତରେ, “ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଘର୍ଷ, ସାଂସ୍କୃତିକ ସହଯୁକ୍ତତା ଅନ୍ୟ ଅସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ ତଥା ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରସାରଣ ଫଳରେ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।”
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି।

Question ୨୭।
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଜନବିବରଣବିତ୍ ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ଓ ଜନସଖ୍ୟାର ହ୍ରାସକୁ ଦୁଇଗୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଜନସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ କାରକ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି।
Answer:
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଜନବିବରଣବିତ୍ର ମାଲଥସ୍ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ଓ ଜନସଂଖ୍ୟାର ହ୍ରାସକୁ ଦୁଇଗୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଜନସଂଖ୍ଯାତ୍ମକ କାରକ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି।

Question ୨୮।
ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ।

Question ୨୯।
ଜନସଂଖ୍ୟା କୌଣସି ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମାଜନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘର୍ଷ କରିଥାଏ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି

Question ୩୦।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ରୂପାନ୍ତରିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ମଧ୍ୟ ସୂଚାଇଥାଏ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି

Question ୩୧।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଗୋଟିଏ କାରକ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ କାରକର ସମଷ୍ଟି ଅଟେ।

Question ୩୨।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସାବଜନୀନ ଅଟେ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି

Question ୩୩।
ସମାଜର କୌଣସି ଅଂଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସେହି ଅଂଶରେ ସୀମିତ ଅଟେ।
Answer:
ସମାଜରେ କୌଣସି ଅଂଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନ୍ୟ ଅଂଶକୁ ପ୍ରହାବିତ କରେ।

Question ୩୪।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ପୂର୍ବ ସୂଚନା ଦେବା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି ।

ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

Question ୧।
ଯେତେବେଳେ ପାରସ୍କରିକ କ୍ରିୟା ଗୋଟିଏ ନିଦ୍ଧିଷ୍ଟ ରୂପ ଦେଇ ବହୁ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ତାହାକୁ ______ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୨।
ଆନ୍ତଃ–କ୍ରିୟାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରକୁ ______ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୩।
କେଉଁ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ଉତ୍ତମ ବୁଝାମଣା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ତାହାକୁ ______ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ

Question ୫।
କେଉଁ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ କୁ-ସମ୍ପର୍କ ବିରୋଧାଭାବ ଓ ଘୃଣାଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରେ ତାହାକୁ ______ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୪।
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ______ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ।
Answer:
ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ

Question ୬।
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ______ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା।
Answer:
କିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ

Question ୭।
ସଂଘର୍ଷ ଏକ ______ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା।
Answer:
କିସମ୍ବନ୍ଧଜାରୀ

Question ୮।
ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଲା ______ ।
Answer:
ସହଯୋଗିତା

Question ୯।
ସହଯୋଗିତା ବା କୋ-ଅପରେସନ ଦୁଇଟି ______ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି।
Answer:
ଲାଟିନ୍

Question ୧୦।
ସହଯୋଗିତାର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ହେଉଛି ______ ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା

Question ୧୧।
ସହଯୋଗିତାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ଏହିପରି ଦୁଇ ଭାଗରେ ______ କହନ୍ତି କରିଥିଲେ।
Answer:
ମାଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍

Question ୧୨।
ପ୍ରାଥମିକ ସହଯୋଗିତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ______ କରିଥିଲେ।
Answer:
ଏ. ଡବ୍ଲୁ. ଗ୍ରୀନ୍

Question ୧୩।
ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହମାନେ ସିଧାସଳଖ ଥିବାରେ ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ କରିଥାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ______ କୁହାଯାଏ। ତାହାକୁ
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା

Question ୧୪।
ଏକ ସାମ୍ବହିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକାରି ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ କଲେ ______ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ

Question ୧୫।
ପ୍ରାଥମିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଭିଭିକରି ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ସହଯୋଗ ଦେଖାଦିଏ ତାହାକୁ ______ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସହଯୋଜନା

Question ୧୬।
ବୃହତ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଇଥିବା ସହଯୋଗିତା ______ ସହଯୋଗିତା, ଅଟେ।
Answer:
ଗୌଣ

Question ୧୭।
ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ସେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ______ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦେଖା ଦେଇଥାଏ।
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question ୧୮।
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ______ ପ୍ରକ୍ରିୟା।
Answer:
ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ

Question ୧୯।
ସଂଘର୍ଷର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ହେଲା ______ ।
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ

Question ୨୦।
ଦେଶ-ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଉଥିବା ସଂଘର୍ଷକୁ ______ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ

Question ୨୧।
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଉଚ୍ଚନୀଚ ଭେଦଭାବ ଯୋଗୁଁ ଦେଖା ଦେଇଥିବା ______ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପ୍ରଜାତୀୟ

Question ୨୨।
ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ଯଥା ଧନୀ-ଗରିବ, ପୁଞ୍ଜିପତି ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଇଥ‌ିବା ସଂଘର୍ଷକୁ ସଂଘର୍ଷ ______ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ

Question ୨୩।
ଯେତେବେଳେ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଅନ୍ୟର କ୍ଷତି ଘଟାଇବାକୁ ବା ଉଦ୍ୟମକୁ ବ୍ୟର୍ଥ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଠା କରିଥାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ______ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ

Question ୨୪।
ଜାତି ଏକ ______ ଦଳ ଅଟେ।
Answer:
ଅନ୍ତଃକର୍ବାହୀ

Question ୨୫।
ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ______ ପଦ୍ଧତି ପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ।
Answer:
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ

Question ୨୬।
______ ଙ୍କ ମତରେ ଆଧୁନିକ ଭାରତରେ ଜାତିପ୍ରଥା ଦୃଢ଼ୀଭୂତ ହେଉଛି।
Answer:
ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ

Question ୨୭।
______ ଙ୍କ ମତରେ ଶ୍ରେଣୀ ମୁଖ୍ୟତଃ ଶିଳ୍ପଭିରିକ ସମାଜରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ଟି.ବି., ବଟମୋର

Question ୨୮।
______ ଙ୍କ ମତରେ ଜଣଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଉତ୍ପାଦନର ଉତ୍ପାଦ ସହ ଥ‌ିବା ଏହାର ସମ୍ପର୍କ ଦ୍ବାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
କାର୍ଲମାର୍କ୍ଜ

Question ୨୯।
______ ଶ୍ରେଣୀର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ।
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ସଚେତନତା

Question ୩୦।
______ ଜାତିର କେତେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି।
Answer:
ଜି. ଏସ୍. ଦୂରେ

Question ୩୧।
ବର୍ଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃଷ୍ଟି ______ ଓ କ୍ଷମତା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।
Answer:
ପ୍ରସ୍ଥିତ

Question ୩୨।
ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ______ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।
Answer:
ଜନ୍ମ

Question ୩୩।
ଜାତି ଶବ୍ଦଟି ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ ______ ରୁ ଆନୀତ।
Answer:
Casta

Question ୩୪।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ______ ସରୁ ସମାଜର ସମାନ ଧରଣର ନୁହେଁ
Answer:
ଗତି ଓ ବେଗ

Question ୩୫।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ______ ଓ ______ ସମୟ କାରକ ସହ ଗଭୀର ଭାବେ ସମ୍ବନ୍ଧିତ।
Answer:
ପ୍ରକୃତି ଓ ବେଗ

Question ୩୬।
ସାମାଜି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ______ ଅଟେ ।
Answer:
ଅଂଶବିଶେଷ

Question ୩୭।
ଜନସଂଖ୍ୟାର ହ୍ରାସ ବୃଦ୍ଧି ଇତ୍ୟାଦି ଯୋଗୁଁ ସମାଜରେ ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦିଏ ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ______ କାରକ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ କାରକ

Question ୩୮।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଭାବରେ ଆମ୍ଭେମାନେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ତେଣୁ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତନ କରିଥାଏ। ଏହା ______ କହିଥିଲେ।
Answer:
ମାଇଭର ଓ ପେକ୍

Question ୪୦।
ଲୋକମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ପ୍ରଣାଳୀର ରୂପାନ୍ତରକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ। ଏହା ______ କହିଥିଲେ।
Answer:
ଏମ୍. ଡି. ଜନସନ୍

Question ୪୧।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ______ ସମୁଦାୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ସମଗ୍ର

Question ୪୨।
ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଆଦର୍ଶ, ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସାହିତ୍ୟ ଆଦିରେ ଦେଖା ଦେଇଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ______ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୪୩।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ______ ଅଟେ।
Answer:
ସାର୍ବଜନୀନ

Question ୪୪।
ସମାଜର କୌଣସି ଅଂଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ______ ଅଂଶଜୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ ।
Answer:
ଅନ୍ୟାନ୍ୟ

Question ୪୫।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ______ କହିବା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ।
Answer:
ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ ପୂର୍ବାନୁମାନ

Question ୪୬।
ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ତତ୍ତ୍ଵର ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋଧା ହେଉଛନ୍ତି ବିଶିଷ୍ଟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ______।
Answer:
ଡବ୍ଲ୍ୟୁ ଏଫ୍ ଓଗବର୍ଣ୍ଣ

Question ୪୭।
ଏମ୍. ଡି. ଜନସନଙ୍କ ଲୋକମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଏବଂ ଚିନ୍ତା କରିବା ପ୍ରଣାଳୀରେ ରୂପାନ୍ତରକୁ ______ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୪୮।
ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜ୍ଞାନକୌଶଳର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ପ୍ରୟୋଗକୁ ______ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପୌଦ୍ୟୋଗ

Question ୪୯।
ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି ______ ର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ବା ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ନିୟମ।
Answer:
ସୃଷ୍ଟି

Question ୫୦।
ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସାମାଜିକ ସ୍ଵରୂପ ଏବଂ ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ଯେକୌଣସି ବିଭାଗର ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ। ______ ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ

‘ଖ’ ବିଭାଗ

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ଦୁଇଟି କିମ୍ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ;

Question ୧।
ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଉଥୁବା ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ଏବଂ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରୂପ ନେଇ ବହୁ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାରମ୍ବାର ସଙ୍ଗଠିତ ହେଲେ ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ବାରମ୍ବାର ସଙ୍ଗଠିତ ହେଉଥ‌ିବା ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃ-କ୍ରିୟାକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ।

Question ୨।.
ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଗିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ୍‌ ମତରେ, “ଆନ୍ତଃ-କ୍ରିୟାର ଯେଉଁସବୁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟକ୍ତିଗଣ ଏବଂ ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପରକୁ ସାକ୍ଷାତ୍ କରି ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ତାହାର ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ରୂପ ଧାରଣ କର ।”

Question ୩।
ସହଯୋଗିତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ପାଇଁ ମିଳିମିଶି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ। ସହଯୋଗିତା ଦୁଇଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ଗଠିତ। ‘କୋ’ ଅର୍ଥ ଏକାଠି ଏବଂ ଅପେରାରୀ ଅର୍ଥ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା। ତେଣୁ ଏକାଠି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।

Question ୪।
ସହଯୋଗିତାର ଏକ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଏ. ଡବ୍ଲୁ. ଗ୍ରୀନ୍ କହନ୍ତି, “କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ନିମିତ୍ତ କିମ୍ବା ଏକ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ଦୁଇ କିମ୍ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦ୍ବାରା ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଓ ସାଧାରଣ ଉଦ୍ୟମକୁ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।

Question ୫।
ପ୍ରତିଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ସୂକ୍ଷ୍ମ ହେଲେ ବା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସହଜରେ ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇ ନ ପାରିଲେ ସେତେବେଳେ ଏହାକୁ ପାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବା ସମୂହମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ଉଦ୍ୟମକୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।

Question ୬।
ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଏକ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଇ.ଏସ୍. ବୋଗାର୍ଡ଼ସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ପ୍ରତିଯୋଗିତା ହେଉଛି କୌଣସି ଜିନିଷ ପାଇଁ ବିବାଦ ଯାହାଙ୍କ ସମସ୍ତଙ୍କର ଚାହିଦା ଅନୁଯାୟୀ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ମିଳି ନ ଥାଏ। ”

Question ୭।
ସଂଘର୍ଷ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସଂଘର୍ଷ ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯେଉଁଥିରେ କି ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନିଜର ଶକ୍ତି ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଦ୍ବାରା ଅନ୍ୟର ଇଚ୍ଛାକୁ ଦମନ କରି ବା ବାଧାଦେଇ ନିଜର ଅଭିଳାସିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିଥାଏ। ସାମାଜିକ ସଂଗ୍ରାମର ଏକ ପରିମାର୍ଜିତ ରୂପକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।

Question ୮।
ସଂଘର୍ଷର ଏକ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଏ. ଡବ୍ଲ୍ୟୁ, ଗ୍ରୀନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଅନ୍ୟର ଇଚ୍ଛାକୁ ବିରୋଧ କରିବା, ବାଧାଦେବା କିମ୍ବା ଦମନ କରିବାର ସୁଚିନ୍ତିତ ପକ୍ଷେପକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।

Question ୯।
ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ସମାଜରେ ଉଚ୍ଚ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି, ଜନପ୍ରିୟତା, ଖ୍ୟାତି ସୁନାମ ଅର୍ଜନ ପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦେଖା ଦେଇଥାଏ। ଏହାକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।

Question ୧୦।
ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥ ଓ ସମ୍ପତି ଲାଭ ଆଶାରେ ବ୍ୟକ୍ତି-ବ୍ୟକ୍ତି, ସମୂହ-ସମୂହ ବା ବ୍ୟକ୍ତି ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ଯେଉଁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦେଖା ଦେଇଥାଏ ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।

Question ୧୧।
ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦେଖା ଦେଇଥାଏ ତାହାକୁ ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ। ଆମେରିକାର ଶ୍ୱେତକୀୟ ପ୍ରଜାତି ଏବଂ ନିଗ୍ରୋପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟ ରେ ତଥା ଆଫ୍ରିକାର ଶ୍ୱେତାଙ୍ଗ ଓ କୃଷ୍ଣକାୟ ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଇଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଅଟେ।

Question ୧୨।
ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ରାଜନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ। ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଏପରିକି ଗୋଟିଏ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ବିଭିନ୍ନ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ହାସଲ ନିମିତ୍ତ ହେଉଥୁବା ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ!

Question ୧୩।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ପରସ୍ପର ସହିତ ବିରୋଧଭାବ ପ୍ରକଟ କରି କୌଣସି ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ନିମିତ୍ତ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଆନ୍ତି। ଏହି ପ୍ରକାରର ସଂଘର୍ଷରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହ ଅପର ପକ୍ଷର କ୍ଷତି ସାଧନ କରି ବା ଧ୍ଵଂସ ସାଧନ କରି ନିଜର ଅଭିଳାଷ ପୂରଣ କରିଥାଆନ୍ତି। ଗୋଟିଏ ଜମିକୁ ନେଇ ଦୁଇଜଣ କୃଷକ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ବା ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।

Question ୧୪।
ପରୋକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ଯେତେବେଳେ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଅପର କ୍ଷତି ବା ଧ୍ଵଂସ ସାଧନ କରି ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ୟମ କରିଥାଆନ୍ତି ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ବ୍ୟବସାୟୀ ସେମାନଙ୍କର ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ହ୍ରାସ କରି ପରସ୍ପରର କ୍ଷତି ସାଧନ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଆନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୫।
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ଲକ୍ଷ୍ୟର ଭିନ୍ନତା ଯୋଗୁଁ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାହାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ଛାତ୍ର ସଂସଦର ସଭାପତି ସ୍ଥାନ ପାଇଁ ଦୁଇଜଣ ଛାତ୍ରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ହେଉଛି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷର ଏକ ଉଦାହରଣ।

Question ୧୬।
ପ୍ରଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କେତେକ ପ୍ରଜାତି ନିଜକୁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୋଲି ବିବେଚନା କରିଥାଆନ୍ତି। ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମାନ୍ୟତା ଓ ନ୍ୟୁନମନ୍ୟତା ପ୍ରଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷର ମୂଳ କାରଣ ଅଟେ। ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ଶ୍ୱେତାଙ୍ଗ ଓ ନିଗ୍ରୋମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ପ୍ରକାରର ସଂଘର୍ଷ ଦେଖା ଦେଇଥାଏ।

Question ୧୭।
ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ କ’ଣ ?
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରେ ଦେଖା ଦେଉଥିବା ସଂଘର୍ଷକୁ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀ ନିଜର ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ କରିବା ଲାଗି ଉଦ୍ୟମ କରିବା ଏହି ସଂଘର୍ଷର ମୂଳ କାରଣ ଅଟେ। ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ସ୍ଵାର୍ଥ ଅନ୍ୟ ଏକ ଶ୍ରେଣୀର ସ୍ଵାର୍ଥରେ ବାଧା ପହଞ୍ଚାଇ ଥାଏ, ସେତେବେଳେ ଏହି ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ପଞ୍ଜିବାଦ ସମାଜର ପୁଞ୍ଜିପତି ଓ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ମତରେ ଏବଂ ଧନୀକ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଗରିବ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଗରିବ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଅଟେ।

Question ୧୮।
ରାଜନୈତିକ ସଂଘର୍ଷ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ରାଜନୈତିକ ସଂଘର୍ଷ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଇଥାଏ। ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କର ନିଜର ଆଦର୍ଶ ଦ୍ବାରା ସେମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ଏବଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଆନ୍ତି। କ୍ଷମତା ଲାଭ ଏହି ସଂଘର୍ଷର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଟେ। କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ବିଜେପି ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଉଥିବା ସଂଘର୍ଷ ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।

Question ୧୯।
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ କ’ଣ ?
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀରେ ବିଭିନ୍ନ ଜାତି ବା ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ସଂଘର୍ଷ ହୋଇଥାଏ ତାହା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ ରୂପେ ପରିଚିତ, ଇସ୍ରାଇଲ ଏବଂ ପାଲେଷ୍ଟାଇନ୍ ମଧ୍ଯରେ ଦେଖା ଦେଉଥିବା ସଂଘର୍ଷ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ ଅଟେ।

Question ୨୦।
ଅବ୍ୟକ୍ତ ସଂଘର୍ଷ କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି କାରଣରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କର ସଂଘର୍ଷଜନିତ ମନୋଭାବକୁ ବ୍ୟକ୍ତି କରି ନ ଥାନ୍ତି। ଏହାକୁ ଅବ୍ୟକ୍ତ ସଂଘର୍ଷ ବା ଅପ୍ରକାଶିତ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ସାମାଜିକ ଉତ୍ତେଜନା ଏହି ସଂଘର୍ଷର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଟେ।

Question ୨୧।
ପ୍ରକାଶ୍ୟ ସଂଘର୍ଷ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶିତ ଭାବରେ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ତାହାକୁ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ପ୍ରକାଶ୍ୟ ସଂଘର୍ଷ ଅବ୍ଯକ୍ତି ସଂଘର୍ଷର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବିପରୀତ ଅଟେ। ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ବା ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ସଂଘର୍ଷର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।

Question ୨୨।
ସମ୍ମିଳିତ ସଂଘର୍ଷ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ସମୂହ ଉତ୍ସ ଅନ୍ୟ ସମୂହକୁ ସଂଘର୍ଷକୁ ସମ୍ମିଳିତ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ । ସାଂପ୍ରଦାୟିକ, ଦଙ୍ଗା, ଗୋଷ୍ଠୀ ସଂଘର୍ଷ ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି।

Question ୨୩।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସମାନ ଧରଣର କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିଥା’ନ୍ତି। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଏକ ଗାଡ଼ିକୁ ସମସ୍ତେ ଠେଲି ଠେଲି ନେବା ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।

Question ୨୪।
ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତାରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରି କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ହାସଲ କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ସହଯୋଗିତା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ଏକ ଗୃହ ନିର୍ମାଣ ନିମିତ୍ତ ବଢ଼େଇ, କମାର, ମଜୁରିଆ ଇତ୍ୟାଦି ସହଯୋଗ କରିବା ଏହି ସହଯୋଗିତାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।

Question ୨୫।
ପ୍ରାଥମିକ ସହଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସମ୍ପର୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ସହଯୋଗିତା ଦେଖା ଦେଇଥାଏ ତାହାକୁ ପ୍ରାଥମିକ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ। ଏହି ସହଯୋଗିତା ପରିବାର, ଖେଳ ସମୂହ ଆଦି ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହରେ ଦେଖା ଦେଇଥାଏ।

Question ୨୬।
ଗୌଣ ସହଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
ବୃହତ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକରେ ଯେଉଁଠାରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ବା ଆତ୍ମୀୟ ସମ୍ପର୍କ ନ ଥାଏ ସେଠାରେ ଦେଖା ଦେଉଥିବା ସହଯୋଗିତା ଗୌଣ ସହଯୋଗିତା ଅଟେ। ଏହି ସହଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ ଲାଗି ଚେଷ୍ଟିତ ଥାଆନ୍ତି।

Question ୨୭।
ଆଂଶିକ ସହାଯୋଗିତା କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଦୁଇ ଦଳ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟ ରେ ସହଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରି ତୃତୀୟ ଦଳକୁ ମୁକାବିଲା କରନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ଏହି ସହଯୋଗିତାକୁ ଆଂଶିକ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଦୁଇଟି ରାଜନୈତିକ ଦଳ ମିଶି ତୃତୀୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳକୁ ପରାସ୍ତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବାକୁ ଆଶିଂକ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।

Question ୨୮।
ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ଏକ ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କର।
Answer:
ପି. କିସ୍ରବର୍ଟ କହନ୍ତି, “ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାୟୀ ସମୂହ ବା ଗୋଷ୍ଠୀର ବିଭାଜନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଯେଉଁମାନେ କି ପରସ୍ପର ସହ ଉଚ୍ଚନୀଚ ସମ୍ପର୍କ ଦ୍ବାରା ସମ୍ପର୍କୀତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।”

Question ୨୯।
ଶ୍ରେଣୀ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ସମାଜ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଲାଭ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଏକ ସମୂହ ବା ସ୍ତରକୁ ଶ୍ରେଣୀ କୁହାଯାଏ ଏଥିରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରସ୍ଥିତି ତା’ର ଭୂମିକା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରେ ସମସ୍ତେ ସମାନ ଅଟନ୍ତି ଧନ, ସମ୍ପଦ, ବୃତ୍ତି ଆୟ, କ୍ଷମତା ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିକୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିଥାଆନ୍ତି।

Question ୩୦।
ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସ୍ତରୀକରଣ ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ଷ୍ଟାଟାରୁ ଆସିଅଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ‘ ସ୍ତର’। ତେଣୁ ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରେ ଏକ ଉଚ୍ଚନୀଚ କ୍ରମରେ ରହିଥା’ନ୍ତି। ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ କୁହାଯାଏ। ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ସାମାଜିକ ଅସମାନତାକୁ ଭିତ୍ତି କରି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଅଧୁକାର କରିଥାଆନ୍ତି। ସେହି ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ଭିତ୍ତି କରି ତା’ର ସ୍ତର ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ। ତାହା ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଭାବେ ପରିଚିତ ଅଟେ।

Question ୩୧।
ଶ୍ରେଣୀ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରି।
Answer:
ମାକାଇଭର ଓ ପେଜଙ୍କ ମତରେ, “ସାମାଜିକ ଶ୍ରେଣୀ ହେଉଛି ଏକ ସମୁଦାୟର ଯେକୌଣସି ଏକ ଅଂଶ ଯାହାଙ୍କ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟ ଅଂଶଠାରୁ ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଥାଏ । ”

Question ୩୨।
ଜାତିର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ମାକାଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ଯେତେବେଳେ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ସମ୍ପୂର୍ଣ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ। ଫଳତଃ ଲୋକମାନେ ଜୀବନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଏହାର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଆଶା ନରଖୁ ନିଜର ଭାଷାକୁ ଆଶା କରି ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ଶ୍ରେଣୀ ଜାତିର ଆକାର ଧାରଣ କରିଥାଏ। ”

Question ୩୩।
ଶ୍ରେଣୀ ବର୍ଗକୁ କାହିଁକି ଉନ୍ମୁକ୍ତ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବର୍ଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃଦ୍ଧି ଆୟ, ପ୍ରସ୍ଥିତି ଓ କ୍ଷମତା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଗୋଟିଏ ବର୍ଗର ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ବର୍ଗକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ସମ୍ଭବପର। ତେଣୁ ବର୍ଗକୁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ସମୂହ କୁହାଯାଏ।

Question ୩୪।
ଜାତିକୁ କାହିଁକି ରୁଦ୍ଧ ସମୂହ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଗୋଟିଏ ଜାତିରୁ ଅନ୍ୟ ଜାତିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ଆଦୌ ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ। ତେଣୁ ଜାତିକୁ ରୁଦ୍ଧ ସମୂହ କୁହାଯାଏ।

Question ୩୫।
ଜାତିର ଗୁଣ
Answer:
ଜାତିର ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ହେଲା
(୧) ସମାଜର ବିଭାଜନ
(୨) ଉଚ୍ଚନୀଚ କ୍ରମ
(୩) ଛୁଆଁ ଅଛୁଆଁ ଭେଦଭାବ
(୪) ନିଜ ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ବିବାହ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଅଟେ।

Question ୩୬।
ଜାତିର ପ୍ରଥାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ :
Answer:
ଜାତିପ୍ରଥାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :
(୧) ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ
(୨) ବୃତ୍ତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ
(୩) ଜାତି ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟବହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ
(୪) ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସାମାଜିକ ଓ ମାନସିକ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ

Question ୩୭।
ଜାତି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଜାତି କହିଲେ ଏକ ସମୂହକୁ ବୁଝାଇ ଥାଏ। ଯାହାର ସଦସ୍ୟତା ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଅଟେ। ଜାତି ଶବ୍ଦଟି ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ ଶବ୍ଦ କାଷ୍ଠାରୁ ଆସିଅଛି। ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜମାନେ ପ୍ରଥମେ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ କେତେକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ । ଦର୍ଶାଇବାକୁ ଯାଇ ଜାତି ଶବ୍ଦଟି ମଧ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଶବ୍ଦ ଜାନାରୁ ଆସିଅଛି। ଯାହାର ଅର୍ଥ ଜନ୍ମଲାଭ କରିବା। ତେଣୁ ଜାତି ବ୍ୟକ୍ତିର ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।

Question ୩୮।
ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣ କ’ଣ ? ବା ଜାତି ଉଚ୍ଚ-ନୀଚ୍ଚ କ୍ରମ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସମାଜ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଛୋଟ ଛୋଟ ସାମାଜିକ ସମୂହରେ ବିଭକ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୂହର ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ନାମ ଥାଏ। ଏହି ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମସ୍ତ ଜାତିଗୁଡ଼ିକ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ନ ଥା’ନ୍ତି। ଅର୍ଥାତ୍ ଜାତିଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍କର ଉଚ୍ଚ ନୀଚ୍ଚ ସ୍ତରରେ ରହିଥାଆନ୍ତି। ସମସ୍ତ ଜାତିଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ଥାନରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଦ୍ଵିତୀୟରେ କ୍ଷତ୍ରିୟ, ତୃତୀୟରେ ବୈଶ୍ୟ ଏବଂ ଚତୁର୍ଥ ବା ସର୍ବନିମ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଶୂଦ୍ରଜାତି ରହିଥାଆନ୍ତି। ଏହି ସ୍ତର- ସ୍ତର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣ ବା ଜାତି ଉଚ୍ଚନୀଚ କ୍ରମ କୁହାଯାଏ।

Question ୩୯।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କ’ଣ ?
Answer:
ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ କୌଣସି ବସ୍ତୁରେ ଏକ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଭିନ୍ନତା ବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ଦର୍ଶାଇଥାଏ । ତେଣୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ, ସରଞ୍ଚନା ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ, ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆଦିରେ ଦେଖା ଦେଉଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ।

Question ୪୦।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଏମ୍. ଡି. ଜନ୍‌ସନ୍ କହନ୍ତି, “ଲୋକମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଏବଂ ଚିନ୍ତା କରିବା ପ୍ରଣାଳୀରେ ରୂପାନ୍ତରକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ ।”

Question ୪୧।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଭବିଷ୍ୟତ କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ କରିବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ। କାରଣ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କ କି ରୂପରେ ରୂପରେଖ ଗ୍ରହଣ କରିବ, ତାହା ଏବେଠାରୁ କହିବା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ।

Question ୪୨।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଭଲ ବା ମନ୍ଦ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଟେ କି ?
Answer:
ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉଭୟ ଭଲ ବା ମନ୍ଦ ହୋଇପାରେ। ମନୁଷ୍ୟ ସର୍ବଦା ପରିବର୍ତ୍ତନ ଭଲ ପାଇଁ ଚାହିଁଥାଏ। ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସର୍ବଦା ତା’ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଆଧାରିତ ହୋଇଥିବାରୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରାୟତଃ ଭଲ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥାଏ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରି ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ସହଯୋଗିତା ଓ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମଧ୍ଯରେ ତିନିଗୋଟି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସହଯୋଗିତା ଓ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ତିନିଗୋଟି ପାର୍ଥକ୍ୟ ହେଲା
(୧) ସହଯୋଗିତାରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପରସ୍ପର କରି କୌଣସି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରୁଥିବାବେଳେ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ୟର ଇଚ୍ଛାକୁ ବିରୋଧ କରି ନିଜ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିଥାଏ।
(୨) ସହଯୋଗିତା ସୀମା ନ ଥାଏ ମାତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ଥାଏ।
(୩) ସହଯୋଗିତା ଏକ ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ଓ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୨।
ସହଯୋଗିତା ଓ ସଂଘର୍ଷ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ସହଯୋଗିତା ଓ ସଂଘର୍ଷ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଲେଖ
(୧) ସହଯୋଗିତା ଏକ ଧାରାବାହିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ମାତ୍ର ସଂଘର୍ଷ ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା।
(୨) ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ପରସ୍ପରକୁ ଜାଣି ନ ଥା’ନ୍ତି ମାତ୍ର ସଂଘର୍ଷରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ଜାଣଇଥା’ନ୍ତି।
(୩) ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ଅହିଂସାତ୍ମକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାତ୍ର ସଂଘର୍ଷ ଏକ ହିଂସାତ୍ମକ ପ୍ରକ୍ରିୟା।

Question ୩।
ସହଯୋଗିତାର ଗୁଣମାନ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ସହଯୋଗିତାର ଗୁଣମାନ ହେଲା
(୧) ଏକ ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୨) ଏକ ସଚେତନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୩) ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୪) ଧାରାବାହିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୫) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୬) ଏକ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ
(୭ ) ସଙ୍ଗଠିତ ଉଦ୍ୟମ

Question ୪।
ସହଯୋଗିତାର ପ୍ରକାରଭେଦ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ମାକ୍‌ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍ ସହଯୋଗିତାର ଦୁଇଟି ପ୍ରକାର ଦର୍ଶାଇ ଅଛନ୍ତି । ତାହା ହେଲା
(୧) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା
(୨) ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା

ଏ. ଡବ୍ଲୁ. ଗ୍ରୀନ୍ ସହଯୋଗିତାର ତିନୋଟି ପ୍ରକାର ଦର୍ଶାଇ ଅଛନ୍ତି । ତାହା ହେଲା –
(୧) ପ୍ରାଥମିକ ସହଯୋଗିତା
(୨) ଗୌଣ ସହଯୋଗିତା
(୩) ଆଂଶିକ ସହଯୋଗିତା

Question ୫।
ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଗୁଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଗୁଣମାନ ହେଲା-
(୧) ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୨) ଅବୈୟୋକ୍ତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୩) ଅଚୈତକିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୪) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୫) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୬।
ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ପ୍ରକାରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଗିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ୍ ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ପାଞ୍ଚ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି । ତାହା ହେଲା:
(୧) ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା
(୨) ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା
(୩) ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା
(୪) ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତ
(୫) ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା

Question ୭।
ସଂଘର୍ଷର ଗୁଣମାନ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସଂଘର୍ଷର ଗୁଣମାନ ହେଲା
(୧) ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୨) ସଚେତନିକ କାର୍ଯ୍ୟ
(୩) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୪) ଅନିୟମିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୫) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(୬) ଏକ ଆବେଗାତ୍ମକ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Question ୮।
ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରକାରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ମାକ୍‌ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍ ସଂଘର୍ଷକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି । ତାହା ହେଲା
(୧) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ
(୨ ) ପରୋକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ

ଜର୍ଜ ସିଷେଲ ସଂଘର୍ଷକୁ ଚାରିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି । ତାହା ହେଲା –
(୧) ଯୁଦ୍ଧ
(୨) ଗୋଷ୍ଠୀ ବିବାହ
(୩) ମୋକଦ୍ଦମା
(୪) ଅବୈୟୋକ୍ତିକ ଆଦର୍ଶର ସଂଘର୍ଷ

ଖିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ୍ ସଂଘର୍ଷକୁ ପାଞ୍ଚଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି । ତାହା ହେଲା
(୧) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷ
(୨) ପ୍ରଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ
(୩) ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ
(୪) ରାଜନୈତିକ ସଂଘର୍ଷ
(୫). ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ

Question ୯।
ସଂଘର୍ଷର ଅପକାର୍ଯ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସଂଘର୍ଷର ଅପକାର୍ଯ୍ୟମାନ ହେଲା
(୧) ସଂଘର୍ଷ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପକ୍ଷର କ୍ଷତିସାଧନ କରିଥାଏ।
(୨) ଏହା ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅଧଃପତନ କରିଥାଏ।
(୩) ଏହାଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ସଂହତି ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ।
(୪) ` ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତିକ୍ତତା ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ।
(୫) ସମୂହ ଆଭିମୁଖ୍ୟରୁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ବିଶୁଦ୍ଧ କରିଥାଏ।
(୬) ସମୂହ ଏକତାକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ।

Question ୧୦।
ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟମାନ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ବା ଉପକାରିତାମାନ ହେଲା
(୧) ସାମାଜିକ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ନିମିତ୍ତ ସଂଘର୍ଷର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି।
(୨) ସମାଜରେ ଏହା ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ।
(୩) ଆନ୍ତଃ ସଂଘର୍ଷ ଆନ୍ତଃ ସଂହତିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିଥାଏ।
(୪) ସଂଘର୍ଷର ପରିସମାପ୍ତି ଉଭୟ ସଂସ୍କୃତିକୁ ସହଜରେ ବିନିମୟ କରିଥାଏ।
(8) ମାନବ ପ୍ରଜାତିର ବିକାଶ ନିମିତ୍ତ ଏହା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ।

Question ୧୧।
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଗୁରୁତ୍ଵ ଅଛି କି ?
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଗୁରୁତ୍ଵ ହେଲା
(୧) ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିର ଭୂମିକା ଓ ପ୍ରସ୍ଥିତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ।
(୨) ବ୍ୟକ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ।
(୩) ଏହା କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ କରିଥାଏ।
(୪) ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସଂଘର୍ଷକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ।
(୫) ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଏହା ମଧ୍ୟ ନୈରାଶ୍ୟ ଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

Question ୧୨।
ଜାତି ସଚେତନା ଓ ଶ୍ରେଣୀ ସଚେତନା ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଜାତି ସଚେତନତା କହିଲେ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଐକ୍ୟ ମନୋଭାବକୁ ବୁଝାଏ। ଯାହାଦ୍ଵାରା ଜାତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି। ମାତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀର, ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଣୀ ସଚେତନତା ଥାଏ। କାରଣ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମାନତା ପରିପୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୩।
ଜାତି ଓ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜନ୍ମକୁ ନେଇ କରାଯାଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଶ୍ରେଣୀ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟକ୍ତିର ଆୟ, ଧନସମ୍ପଦ, କ୍ଷମତା ତଥା ବୃତ୍ତିକୁ ନେଇ ହୋଇଥାଏ।
(୨) ସଂରଚନା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖ‌ିଲେ ଜାତି ଶ୍ରେଣୀଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟେ। ଜାତି ସଂରଚନା ଆବଦ୍ଧ ଏବଂ ଅନମନୀୟ ହେଲାବେଳେ ଶ୍ରେଣୀ ସଂରଚନା ଉନ୍ମୁକ୍ତ ଏବଂ ନମନୀୟ ହୋଇଥାଏ।
(୩) ଜାତି ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବିରୋଧୀ ଅଟେ; ମାତ୍ର ଶ୍ରେଣୀ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବିରୋଧ କରି ନ ଥାଏ।

Question ୧୪।
ପ୍ରଦତ୍ତ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ଅର୍ଜିତ ପ୍ରସ୍ଥିତି।
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରସ୍ଥିତି ସାଧାରଣତଃ ବ୍ୟକ୍ତି ଉତ୍ତରାଧିକାର ସୂତ୍ରରେ ପାଇଥାଏ। ସେହି ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରଦତ୍ତ ପ୍ରସ୍ଥିତି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରସ୍ଥିତି ସାଧାରଣତଃ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଯେଉଁ ପ୍ରସ୍ଥିତି ସାଧାରଣତଃ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜେ ଅର୍ଜନ କରିଥା’ନ୍ତି। ସେହି ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ସେହି
ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଅର୍ଜିତ ପ୍ରସ୍ଥିତି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରସ୍ଥିତି ଶ୍ରେଣୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦେଖା ଦେଇଥାଏ।

Question ୧୫।
ଜାତି ସଚେତନା ଓ ଜାତି ପରିଷଦ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ସାହାଯ୍ୟ ସହଯୋଗ କରିଥାଆନ୍ତି। ପରସ୍ପର ସୁଖ ଦୁଃଖରେ ମଧ୍ୟ ସମଭାଗୀ ହୋଇଥାଆନ୍ତି। ମାତ୍ର ଜାତି ପରିଷଦ ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ।

Question ୧୬।
ଆବଦ୍ଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ମୁକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା
Answer:
ଆବଦ୍ଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ମୁକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ନିମ୍ନମତେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ
(୧) ଜାତି ସଂରଚନା ଆବଦ୍ଧ ଓ ଅନମନୀୟ ଅଟେ। ମାତ୍ର ଶ୍ରେଣୀ ସଂରଚନା ମୁକ୍ତ ଏବଂ ନମନୀୟ ଅଟେ। ସୁତରାଂ ଜାତି ଏକ ଆବଦ୍ଧ ସମୂହ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଶ୍ରେଣୀ ଏକ ମୁକ୍ତ ସମୂହ ଅଟେ।

(୨) ଆବଦ୍ଧ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବୃଦ୍ଧି ନିର୍ବାଚନରେ ଅନେକ କଟକଣା ରହିଛି ବ୍ୟକ୍ତି ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କୌଳିକ ବୃତ୍ତିକୁ ଅନୁସରଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ମାତ୍ର ମୁକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦୂରି ନିର୍ବାଚନରେ କୌଣସି କଟକଣା ନୀତିନିୟମ ନ ଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଦକ୍ଷତା ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ସ୍ଵଇଚ୍ଛାରେ ଯେକୌଣସି ବୃତ୍ତିକୁ ଅବଲମ୍ବନ କରିଥାଏ।

(୩) ଆବଦ୍ଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଗୋଟିଏ ସମୂହକୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ସମୂହକୁ ସଞ୍ଚଳନ ସହଜସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ। ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ସମୂହ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ସମ୍ଭପର ନୁହେଁ। ମାତ୍ର ମୁକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପରିସ୍ଥିତି, କ୍ଷମତା ଏବଂ ବୃଷ୍ଟି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଥିବାରୁ ଏକ ସମୂହରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ସମୂହକୁ ସଞ୍ଚଳନ ସହଜସାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଭିଭିକରି ସଦସ୍ୟମାନେ ନିମ୍ନରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବକୁ କିମ୍ବା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବରୁ ନିମ୍ନକୁ ସହଜରେ ଗତି କରିଥା’ନ୍ତି।

Question ୧୭।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଗୁଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଗୁଣ ହେଲା
(୧) ଏହା ସାର୍ବଳୀନ ଅଟେ।
(୨) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସାମୁଦାୟିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ।
(୩) ଏହା ସମୟ କାରକ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଅଟେ।
(୪) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନେକ କାରକର ସମଷ୍ଟି ଅଟେ।
(୫) ପରିବର୍ତ୍ତନର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ।
(୬) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ବା ସ୍ଵୟଂସିଦ୍ଧ ହୋଇପାରେ।
(୭) ରୂପାନ୍ତରିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୮।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ, ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ, ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟା ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖା ଦେଉଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ମାତ୍ର ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ସଂସ୍କୃତିର କୌଣସି କ୍ଷେତ୍ର ତଥା-କଳା, ସାହିତ୍ୟ, ବିଜ୍ଞାନ, ଦର୍ଶନ ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ବିଶ୍ଵାସ, ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖା ଦେଉଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୁଝାଇଥାଏ। ତେଣୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ଅଂଶ ଅଟେ।

Question ୧୯।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକୃତି ବିଷୟରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ସୂଚନା ଦିଅ।
Answer:
ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ବିଚାରଧାରା, ସାମାଜିକ ସଂସ୍ଥା, ନିୟମ ଏବଂ ପ୍ରତିମାନ ପ୍ରଭୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ। ନିମ୍ନରେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରକୃତି ବିଷୟରେ ସମ୍ୟକ୍ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା
(୧) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତନ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଘଟଣା ରୂପେ ପରିଚିତ। ପ୍ରାଚୀନ ସମାଜଠାରୁ ଆଧୁନିକ ସମାଜ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅହରହ ଲାଗି ରହିଥାଏ। ସମସ୍ତ ସମାଜ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଅଟନ୍ତି।
(୨) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବେଗ ସବୁ ସମୟରେ ଏବଂ ସବୁ ସମାଜରେ ସମାନ ନ ଥାଏ। କେତେକ ସମାଜରେ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର ବେଗ ତୀବ୍ରତର ହୋଇଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ ସମାଜରେ ଧୀର ଅଟେ।
(୩) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହରେ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସୂଚାଇ ନ ଥାଏ। ତେଣୁ ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସମୁଦାୟର ପରିବର୍ତ୍ତନଭାବେ ବିବେଚିତ ହୁଏ।
(୪) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂପର୍କରେ ଭବିଷ୍ୟତବାଣୀ କରାଯାଇପାରି ନ ଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ କେଉଁ ସମୟରେ ସମାଜରେ କିପରି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହେବ, ସେ ବିଷୟରେ କଳନା କରାଯାଇ ନ ପାରେ। ଏହା କେବଳ ଅନୁମାନ କରାଯାଇପାରେ।
(୫) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ୍ତ ସବୁକ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ, ମାତ୍ର ଭୌତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଅଧିକ ତୀବ୍ରତର ଅଟେ।
(୬) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ବହୁତ କାରକ ଦାୟୀ ଅଟନ୍ତି। କୌଣସି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାରଣ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଦାୟୀ ନୁହେଁ।

Question ୨୦।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରୋଦ୍ୟୋଗିକର ପ୍ରଭାବ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ପ୍ରୋଦ୍ୟୋଗିକ କାରକର ପ୍ରଭାବ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ଉପରେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପ୍ରୋଦ୍ୟୋଗିକ ପ୍ରଭାବ ବଳରେ ସମାଜରେ ଯେଉଁସବୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ମୁଖ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂପର୍କରେ ନିମ୍ନରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା।

(କ) ପାରିବାରିକ ଜୀବନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ : ପରିବାରିକ ଜୀବନରେ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ଏହି ପ୍ରୋଦ୍ୟୋଗିକ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ସାମାଜିକ ଗତିଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ। ଫଳରେ ଯୌଥ ପରିବାର ବିଘଟନମୁଖୀ ହେବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ।

(ଖ) ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ : ଏହି ପ୍ରୋଦ୍ୟୋପର ଉନ୍ନତି ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କରିଛି। ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ବିଲୋପ ସାଧନ କରିବାରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି। ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକନୀତି, ଲୋକନିୟମ ଏବଂ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରଭୃତିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ କରାଇବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି।

(ଗ) ଧାର୍ମକ ଜୀବନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ : ପ୍ରୋଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ ଯୋଗୁଁ ଆଦି ବ୍ୟକ୍ତିର ଜ୍ଞାନ, ବିବେକ ଏବଂ ତର୍କଜ୍ଞାନୂ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଉନ୍ନତି ଘଟିଛି। ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟକ୍ତି ଧାର୍ମିକ ଅନ୍ଧବିଶ୍ବାସ ଦ୍ଵାରା ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହେଉ ନାହିଁ।

(ଘ) ଅର୍ଥନୈତିକ ଜୀବନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ : ଏହି ପ୍ରୋଦ୍ୟୋଗର ବିକାଶ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅର୍ଥନୈତିକ ଜୀବନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରି ଜୀବନଧାରଣ ମାନକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିପାରିଛି। କଳକାରଖାନାର ପ୍ରସାର ଯୋଗୁଁ ଏବଂ ଏହି କଳାକାରଖାନାରେ ନୂତନ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ବ୍ୟବହାର ଯୋଗୁଁ ସ୍ଵଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବହୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇପାରୁଛି। ଫଳରେ ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଛି।

Question ୨୧।
ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ତତ୍ତ୍ଵକୁ ‘ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ଏହି ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ରୂପେ ପରିଚିତ। ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବ ନ ତତ୍ତ୍ଵରେ ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋଧା ହେଉଛନ୍ତି ଡବ୍ଲ୍ୟୁ ଏଫ୍. ଓଗ୍‌ବର୍ଷ। ତାଙ୍କ ମତରେ, ସଂସ୍କୃତି ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଗୋଟି ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ଅଟେ। ଯଥା – ଭୌତିକ ବା ବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ଏବଂ ଅଭୌତିକ ବା ବସ୍ତୁତ୍ଵର ଭୌତିକ। ସଂସ୍କୃତି ସେହିସବୁ ବା ବା। ଉପାଦାନକୁ ନେଇ ଗଠିତ ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖୁ ହୁଏ ଏବଂ ସ୍ପର୍ଶ କରିହୁଏ। ମାତ୍ର ଅଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତି ସେହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ଗଠିତ ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଦେଖି ହୁଏ ନାହିଁ କିମ୍ବା ସ୍ପର୍ଶ କରି ହୁଏ ନାହିଁ। ଓଟ୍‌ବର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ମତରେ, ଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତି ଅଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତି ତୁଳନାରେ ଦୃତଗତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଅଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତିର ବେଗ ଧୀର ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତି ତୁଳାନରେ ପଛରେ ପଡ଼ି ଯାଇଥାଏ। ଏହି ଭୌତିକ ଏବଂ ଅଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତି ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ବ୍ୟବଧାନକୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଓର୍‌ବର୍ଣ୍ଣଙ୍କର ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଉଛି ଏହି ଯେ କୌଣସି ଏକ ସହରର ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ। ଏହାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ପୋଲିସ୍‌ମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଆବଶ୍ୟକ, କିନ୍ତୁ ଯଦି ଏଥରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରା ନ ଯାଏ। ପୋଲିସ୍ ସଂଖ୍ୟା ଜନସଂଖ୍ୟାର ପଛରେ ପଡ଼ିଯାଏ ତେବେ ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।

‘ଗ’ ବିଭାଗ

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ପ୍ରକୃତି ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ବ୍ୟବସ୍ଥା। ସାଧାରଣତଃ ସମାଜ ତା ର ପ୍ରକୃତିରେ ବିଷମ ଜାତୀୟ ଅଟେ। ସମାଜରେ ଧନୀ, ଦରିଦ୍ର, ଶିଳ୍ପପତି, କୃଷକ, ଶ୍ରମିକ, ଶାସକ, ଝାଡୁଦାର ପ୍ରଭୃତି ଉଚ୍ଚରୁ ନିମ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲୋକମାନେ ବସବାସ କରୁଥିବାର ଦେଖାଯାଏ। ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ସମାଜ, ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ, ଓ ଧାର୍ମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ। ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଏକ ଶାଶ୍ବତ, ପ୍ରାକୃତିକ ଏବଂ ଚିରସ୍ଥାୟୀ ନିୟମ। ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣରୁ ବାଦେଇ ଏଯାବତ୍ କୌଣସି ସମାଜ ଗଠିତ ହୋଇନାହିଁ। ଏହାଦ୍ଵାରା ସମାଜରେ ଅସମତା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଯାହା ସମାଜ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ।

ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ସମାଜର ବିଭାଜନ ସ୍ତରୀକରଣକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ସ୍ତରୀକରଣ ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ଷ୍ଟ୍ରାଟ (Strata) ରୁ ଆନୀତ। ଯାହାର ଅର୍ଥ ସ୍ତର (Layer)। ସୁତରାଂ ଶବ୍ଦ ପ୍ରକରଣର ତତ୍ତ୍ଵାନୁସାରେ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମାଜକୁ କେତେ ସଂଖ୍ୟକ ଶ୍ରେଣୀ ତଥା ସ୍ତରରେ ବିଭକ୍ତ କରିବା। ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଉଚ୍ଚ-ନୀଚ ସାମାଜିକ ସ୍ତରର ସ୍ଥିତିକୁ ସୂଚାଇଥାଏ। ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ କୁହାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ସ୍ତର ଅଧିକାର କରିଥାଏ ଏବଂ ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ତାହା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହା ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଭାବେ ପରିଚିତ।

ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ସଂଜ୍ଞା (Definition of Social Stratification):
ରେମଣ୍ଡ ଡବ୍ଲ୍ୟୁ, ମୁରେ, “ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ସମାଜର ଏକ ସମସ୍ତରୀୟ ବିଭାଜନ, ଯାହାକି ସମାଜକୁ ଉଚ୍ଚ, ନୀଚ ସାମାଜିକ ଏକକରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥାଏ ।”(Social Stratification is a horizontal division of society into higher and lower social units.) ଲୁଣ୍ଡବର୍ଗ (Lundberg) “ଏକ ସ୍ତରୀକୃତ ସମାଜ ଅସମାନତା ଏବଂ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଉଚ୍ଚ ଓ ନୀଚ ପ୍ରଭେଦତା ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଥାଏ । “(A Stratified Society is marked byin equality and the differences among the people into higher and lower.)

ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ପ୍ରକୃତି (Nature of Stratification) :ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ପ୍ରକୃତି ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।
(୧) ସ୍ତରୀକରଣ ଏକ ସାମାଜିକ ଘଟଣା (Stratification is a Social Phenomena): ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ପ୍ରଥମ ବିଶେଷତ୍ଵ ଏହି ଯେ ଏହାର ପ୍ରକୃତି ସାମାଜିକ ଅଟେ। ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ତରୀକରଣ ଏକ ସାମାଜିକ ଘଟଣା। ଏହା ସାମାଜିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥାଏ। ସ୍ତରୀକରଣ କେବଳ ମାନବ ସମାଜରେ ହିଁ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ ଧରଣର ଅସମାନତା ଥାଏ ଏବଂ ଉକ୍ତ ଅସମାନତା ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ତଥା ଶ୍ରେଣୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

(୨) ଅତି ପ୍ରାଚୀନତା (Antiquity): ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରକୃତି ହେଉଛି ଯେ ଏହା ଅତି ପ୍ରାଚୀନ ଅଟେ। କାରଣ ଏହା ସମସ୍ତ ପ୍ରାଚୀନ ସମାଜରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଥିଲା। ସେ ସମୟରେ ବୟସ, ଲିଙ୍ଗ ଏବଂ ଶାରୀରିକ ଦକ୍ଷତା ସ୍ତରୀକରଣର ବିଭିନ୍ନ ମାର୍ଗ ଥିଲା। ପ୍ରାଚୀନ ବେବିଲୋନୀୟ, ଫରାସୀ ଏବଂ ଗ୍ରୀସ୍ ତଥା ହିବ୍ୟ ସଭ୍ୟତାରେ ଅଧ ଶ୍ରେଣୀୟ ସଂଗଠନମାନ ଥିଲା। ଧନୀ ଓ ଦରିଦ୍ର, ଉଚ୍ଚ ଓ ନୀଚ, ସବଳ ଓ ଦୁର୍ବଳ, ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ଦାସ ଆଦି ସ୍ତରୀକରଣର ଉପାଦାନ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ। ଏପରିକି ଜଣାଯାଏ ଯେ, ପ୍ରାୟ ୨୦୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ସାମାଜିକ ଜୀବନଯାପନ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା

(୩) ସର୍ବବ୍ୟାପକତା (Ubiquity) : ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ରକୃତି ହେଉଛି ଯେ ଏହା ସାମ୍ପ୍ରତିକ ବିଶ୍ଵରେ ଏକ ନିରଙ୍କୁଶ ଏବଂ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ହିସାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥର ବଣ୍ଟନ ଏବଂ ବିନିଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସ୍ତନ୍ତୋଷ ସ୍ତରୀକରଣ ନିମିତ୍ତ ଦାୟୀ ଅଟେ। ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵକୁ ଏହି ସ୍ତରୀକରଣ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛି। ଯଥା-ଥିଲାବାଲା (Haves) ଏବଂ ନ ଥିଲା ବାଲା (Haves) ସୁତରାଂ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଘଟଣା ଅଟେ। ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଯେ କ୍ଷମତା, ଧନସମ୍ପତ୍ତି ଏବଂ ସମ୍ମାନଜନିତ ଅସମାନତା; ସାର୍ବଜନୀନର ଉପାଦାନଭାବେ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ନିମିତ୍ତ ଉପାଦାନ ଯୋଗାଇଥାଏ।

(୪) ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବିକତା (Indispensability): ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ଚତୁର୍ଥ ତଥା ଶେଷ ପ୍ରକୃତି ହେଉଛି ଯେ ଏହା ମାନବ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ଅଟେ। ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ, ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନର ସର୍ବାପେକ୍ଷା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅତି ଦୁର୍ଲଭ ଏବଂ ଈପ୍‌ସିତ ବସ୍ତୁ ଅସମାନତା ଭାବେ ଥାଇ ସ୍ତରୀକରଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ। କ୍ଷମତା, ଧନସମ୍ପତ୍ତି ଏବଂ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ସନ୍ତୋଷଜନିତ ଅସମାନତା ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା—(କ) ଜୀବନ ସୁଯୋଗ (Life Changes) ଏବଂ (ଖ) ଜୀବନଶୈଳୀ (Life Style)। ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରେଣୀର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଜୀବନ ସୁଯୋଗ ଅଳ୍ପେ ବହୁତ ପ୍ରାୟ ସମାନ ଅଟେ। ଯେଉଁମାନେ ଉଚ୍ଚ ଶ୍ରେଣୀରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଲାଭ କରିଥା’ନ୍ତି। ଜୀବନ ସୁଯୋଗ, ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର, ଦୀର୍ଘ ଜୀବନ ଓ ନୈତିକ ଅସୁସୁତା ବୈବାହିକ ବିଭାଗ, ପୃଥକୀକରଣ ଏବଂ ଛାଡ଼ପତ୍ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ। ସେହିପରି ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀର ଜୀବନଶୈଳୀ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଟେ। ଉଚ୍ଚ ଶ୍ରେଣୀୟ ଲୋକମାନଙ୍କର ଚାଲିଚଳଣି, ଆଚାର ବ୍ୟବହାର, ବେଶଭୂଷା ପ୍ରଭୃତି ନୀଚ ଶ୍ରେଣୀଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟେ। ବାସଗୃହ, ପଡ଼ୋଶୀ, ମନୋରଞ୍ଜନ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ସାଂସ୍କୃତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଆଦି ଜୀବନଶୈଳୀର ପରିସରଭୁକ୍ତ।

Question ୨।
ସମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ପ୍ରକାରଭେଦ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହାଦ୍ଵାରା ସମାଜ ଉଚ୍ଚ-ନୀଚ କ୍ରମରେ ସ୍ତରୀକୃତ ହୋଇଥାଏ। ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମାଜକୁ କେତେ ସଂଖ୍ୟକ ଶ୍ରେଣୀ ତଥା ସ୍ତରରେ ବିଭକ୍ତ କରିବା ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ଲକ୍ଷ୍ୟ। ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ଏକ ସାଧାରଣ ବିଷୟ ଭାବରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ। ଏଭଳି କୌଣସି ମାନବ ସମାଜ ନାହିଁ ଯହିଁରେ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ। ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ବ୍ୟବସ୍ଥା। କେଉଁ ଆବାହମାନ କାଳରୁ ସମାଜରେ ସାମାଜିଙ୍କ ସ୍ତରୀକରଣ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୋଇଛି। ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହ ଅଳ୍ପେ ବହୁତ ଇଚ୍ଚ-ନୀଚ କ୍ରମରେ ସ୍ଥିରୀକୃତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ କୁହାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଓ ସ୍ତର ଅଧିକାର କରିଥାଏ ଏବଂ ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ତାହା ନିର୍ଝରିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହା ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଭାବେ ପରିଚିତ।

ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ପ୍ରକାରଭେଦ :
ପ୍ରକୃତିକୁ ଭିଭିକରି ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ପାଞ୍ଚଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – (୧) ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା (Caste System), (୨) ଶ୍ରେଣୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା, (୩) ପୁଞ୍ଜିବାଦ ବ୍ୟବସ୍ଥା, (୪) ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥା ଏବଂ (୫) ଦାସପ୍ରଥା। ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।

(୧) ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା : ସାଧାରଣତଃ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ତରୀକରଣ ଭିଭି ଅଟେ। ରହିଥା’ନ୍ତି। ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ। ଯଥା (୧) ବ୍ରାହ୍ମଣ, (୨) କ୍ଷତ୍ରିୟ, (୩) ବୈଶ୍ୟ ଓ (୪) ଶୂଦ୍ର। ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଜାତି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ତରରେ ଥିବାବେଳେ ଶୂଦ୍ରମାନେ ନିମ୍ନ ସ୍ତରରେ ନିବେଶିତ ହାଇଥାଆ’ନ୍ତି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତିର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମୌଳିକ ବୃତ୍ତି ରହିଥାଏ। ଜାତିଗତ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଜନ୍ମଗତ ଅଟେ। ଜଣେ ନିଜର ଜୀବନ କାଳ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଜାତିଗତ ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରି ନ ଥାଏ। ଜାତି ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ସଞ୍ଚାଳନ ସମ୍ଭବପର ହୁଏ ନାହିଁ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ- ଚଣ୍ଡାଳ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରି କେହି କଦାପି ବ୍ରାହ୍ମଣ ହୋଇପରିବ ନାହିଁ। ଜାତି ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ସଂସ୍କୃତି, କଥାବାର୍ତା, ବେଶ ପୋଷକ, ଆଚରଣ ଶୈଳୀ ଆଦିରେ ବିଭିନ୍ନତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ଯାହାକି ଉଚ୍ଚ ନୀଚ କ୍ରମ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ପାରମ୍ପରିକ ଭାବେ ଲାଭ କରିଥାଆନ୍ତି ଓ ନୀଚ ଜାତିର ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଲାଞ୍ଛନା, ନିର୍ଯ୍ୟାତନା ଭୋଗ କରନ୍ତି। ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ।

(୨) ଶ୍ରେଣୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା : ଏହି ସ୍ତରର ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସମାଜ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସ୍ତରରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ଯଥା – (୧) ଉଚ୍ଚ ଶ୍ରେଣୀ, (୨) ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ, (୩) ନୀଚ ଶ୍ରେଣୀ। ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିତ୍ତିରେ ଅଧ‌ିକ ଆୟ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଉଚ୍ଚ ଶ୍ରେଣୀ, ମଧ୍ଯମଧରଣର ଆୟକାରୀ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଦରିଦ୍ରମାନେ ଜୀବ ଶ୍ରେଣୀର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି। ସେହିପରି ସାମାଜିକ ଭିଭିରେ ଉଚ୍ଚପଦସ୍ଥ ସରକାରୀ ଅଫିସର, ଶିଳ୍ପପତି, ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ, କିରାଣୀ, ଶିକ୍ଷକ, ମଧ୍ଯମଧରଣର କୃଷିଜୀବିମାନେ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ପିଅନ୍, ଶ୍ରମିକମାନେ ନୀଚ ଶ୍ରେଣୀରେ ପରିଗଣିତ ହୁଅନ୍ତି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରେ ସଦସ୍ୟମାନେ ପ୍ରାୟ ସମାନ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି। ତେଣୁ ଶ୍ରେଣୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ମୁଖ୍ୟ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ସ୍ଵରୂପ।

(୩) ପୁଞ୍ଜିବାଦ ବ୍ୟବସ୍ଥା : ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଔଦ୍ୟୋଗିକ ସମାଜରେ ଏହା ଏକ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଶିଳ୍ପ ବ୍ୟବସାୟରେ ଦ୍ରୁତ ଉନ୍ନତି ଯୋଗୁଁ ବର୍ତ୍ତମାନ କୋଟିପତିମାନଙ୍କର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଘଟୁଛି। ଯେଉଁମାନେ ଶିଳ୍ପମାନଙ୍କର ମାଲିକ ସେମାନଙ୍କୁ ଶିଳ୍ପପତି କୁହାଯାଏ। ଶିଳ୍ପପତି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବଡ଼ ବଡ଼ ବ୍ୟବସାୟ ସଂସ୍ଥାର ମାଲିକମାନେ ଶିଳ୍ପ ବ୍ୟବସାୟରୁ ଅପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣର ଧନସମ୍ପଦ ଲାଭ କରୁଛନ୍ତି। ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ପୁଞ୍ଜିପତି ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଛି। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଶିଳ୍ପମାନଙ୍କରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଶ୍ରମିକମାନେ ସାଧାରଣ ଖଟି ଖୁଆ ଅଟନ୍ତି ଓ ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ସ୍ୱଚ୍ଛଳତା ନିମ୍ନମାନର। ଏହିପରି ବର୍ତ୍ତମାନ ଶିଳ୍ପପତି ଓ ଶ୍ରମିକ ମଧ୍ଯରେ ଦୁଇଟି ସାମାଜିକ ସ୍ତର ଦେଖାଯାଇଛି। ଏହି ସ୍ତରୀକରଣ ପ୍ରାୟତଃ ଶ୍ରେଣୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନୁରୂପ ଅଟେ।

(୪) ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥା : ରୋମ୍ ସମାଜର ପତନଠାରୁ ଇଉରୋପରେ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ଏହା ଏକ ଭିତ୍ତି ହୋଇ ରହିଅଛି। ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ଜମି ମାଲିକାନାକୁ ଦେବତାଙ୍କୁ ଏକ ଦାନଭାବେ ବିଚାର କରାଯାଏ। ସେମାନେ ଏହାକୁ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଜାବତ୍ସଳତାର ନିଦର୍ଶନ ସ୍ଵରୂପ ଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି। ଜମିର ମାଲିକମାନଙ୍କୁ ଲର୍ଡ କୁହାଯାଏ। ଏବଂ ଯେଉଁମାନେ ଏହାକୁ ଚାଷ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସର୍ପ ବା ଭୃତ୍ୟ କୁହାଯାଏ। କାଳକ୍ରମେ ଏହା ବଂଶଗତ ହୋଇ ସ୍ତରୀକରଣର ଏକ ପଦ୍ଧତିଭାବେ ବିବେଚିତ ହେଲା। ଇଉରୋପରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶରେ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ଏହା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଭିତ୍ତି ହୋଇ ରହିଲା। ଜମି ଅଧିକାର ନ ଥିବା ଭୃତ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଭୁଙ୍କର ସୁରକ୍ଷାରେ ରହିଲେ। ସେମାନେ କେବଳ ସେବା ଦଳ ଭାବରେ ନାମିତ ହେଲେ। ଏହିପରି ସାମନ୍ତବାଦ ସମାଜ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ସ୍ତରରେ ସ୍ତରୀକୃତ ହୋଇଥିଲା।

(୫) ଦାସ ପ୍ରଥା : ଦାସପ୍ରଥା ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା। ଦାସପ୍ରଥା ବା ଏହାକୁ କ୍ରୀତଦାସ ପ୍ରଥା କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରଥରେ ଜଣେ କ୍ରୀତଦାସର କୌଣସି ଅସ୍ଵୀକାର ନ ଥାଏ ଓ ସମସ୍ତ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ରୀତଦାସ ମୁନିବର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ଥାଏ। ମାଲିକଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଏମାନେ କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ ହେଉଥିଲେ। ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଅଧୁକାର ଏମାନଙ୍କର ନ ଥିଲା। ଏମାନେ ମୁନିବମାନଙ୍କର ସମ୍ପତ୍ତି ଭାବରେ ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲେ। ଏହି ଦାସ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସେତେବେଳେ ଏକ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରାପ୍ତ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା ଏବଂ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିର ଏକ ପ୍ରତୀକ ଥିଲା।

Question ୩।
କାତି, ଶ୍ରେଣୀ ଲିଙ୍ଗ ଭାରତୀୟ ସମାଜର ମୁଖ୍ୟ ଭିତ୍ତି ଅଟେ – ଯଥାର୍ଥତା ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସ୍ତରୀକରଣ (Stratification) ହେଉଛି ମାନବ ସମାଜର ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜ ସ୍ତରୀକୃତ ଅଟେ। ସ୍ତରୀକୃତ ହୀନ ସମାଜ ଏକ କଳ୍ପନା ଅଟେ, ବାସ୍ତବ ନୁହେଁ। ସାଧାରଣତଃ ସମାଜରେ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ସେଥୁରୁ ଗୋଟିଏ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ବଂଶଗତ ଅସମାନତା ନିୟମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଅଟେ। ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତି ପିତାମାତାଙ୍କର ପ୍ରସ୍ଥିତି ଉପଭୋଗ କରିଥାଏ। ଏହି ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଉଦ୍ୟମ ଦ୍ବାରା ଲାଭ କରିପାରିଥାଏ। ତାହା ଜନ୍ମ ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ନାମରେ ପରିଚିତ ଅଟେ। ମାତ୍ର ଅନ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାଟି ସମାନ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଅଟେ। ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟକ୍ତି ପିତାମାତାଙ୍କଠାରୁ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତିକୁ ଉପଭୋଗ କରିଥାଏ। ଏହାକୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣ, ଉଦ୍ୟମ ଓ ଅଧ୍ୟବସାୟ ବଳରେ ଉପାର୍ଜନ କରିଥାଏ। ଏହା ବର୍ଗ ପଦ୍ଧତି ନାମରେ ପରିଚିତ। ଏହି ୨ଟି ଯାକ ପଦ୍ଧତି ଆଦର୍ଶ ପ୍ରରୂପୀ (Ideal type)କୁ ଦର୍ଶାଇଥାନ୍ତି। ଯେହେତୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛନ୍ତି ଆଦର୍ଶ ପ୍ରରୂପୀ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଯେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ହେଲେ ପଦ୍ଧତିକୁ ଅନୁସରଣ କରି ନ ଥା’ନ୍ତି।

କୌଣସି ସମାଜ ପାରମ୍ପରିକ ଭାତୀୟ ସମାଜରେ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଲିଙ୍ଗଭିଭିକ ଅସମତା ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଘୋଡ଼ଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଲୁକ୍କାୟିତ ଭାବରେ ରହିଥିଲା। ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଅଧିକ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ଥିଲେ। ସେମାନେ ନୀଚ ଜାତିର ବ୍ୟକ୍ତିଠାରୁ ଲିଙ୍ଗ ଓ ସମ୍ପତ୍ତି ତୁଳନାରେ ନିଜକୁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ମଣୁଥିଲେ। ଏହିପରି ସଚେତନତା ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିଲା। ଏହି ସଚେତନତା ଶ୍ରେଣୀ ସଚେତନତା (Class Consicousness)ର ବୀଜ ବୋଲି କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ। ଏକ ଜାତିର ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମାନ ପ୍ରକାରର ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ରହିଥୁଲେ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକ ନିଜର ଧନସମ୍ପତ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଓ ପାରମ୍ପରିକ ରୀତିନୀତିର ଦ୍ଵାହିରେ ସମାଜରେ ସମସ୍ତ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥିଲେ। ମୋଟାମୋଟି ଭାବରେ ଶ୍ରେଣୀ କ୍ଷମତା ଓ ପ୍ରସ୍ଥିତିଭିତ୍ତିକ ଅସମତା ପାରମ୍ପରିକ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଜାତିପ୍ରଥାର ଆବରଣ ମଧ୍ଯରେ ହିଁ ରହିଥିଲା।

ଅବଶ୍ୟ ଜାତିକ୍ରମ ଭିତ୍ତିରେ ସଦାସର୍ବଦା କ୍ଷମତାରେ ଅଧିକରୁ ବା ବଣ୍ଟନ ହେଉ ନଥିଲା। ଜାତି ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟୁଥିଲା। ଉଦାହାରଣ ସ୍ଵରୂପ ନନ୍ଦ ମୌର୍ଯ୍ୟ ଓ ଦାଶ ବଂଶର ଶାସକମାନେ ଶୂଦ୍ର ବର୍ଷରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲେ। ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ବିତ୍ତଶାଳୀ ଥିବାରୁ ଅନେକ ପ୍ରମାଣ ମିଳେ। କିନ୍ତୁ ଏସବୁ ବିଚ୍ଯୁତିରେ ସାର୍ବଜନୀନତା ନ ଥିଲା। ସାଧାରଣ ଭାବରେ ଭାରତୀୟ ସମାଜ ଜାତିଭିତ୍ତିକ ଅସମତା ମଧ୍ଯରେ ହି ଥିଲା। ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ସମାଜରେ ମୋଗଲ, ଇସ୍‌ଲାମ୍ମାନେ ଆସି କେତେକ ବୈଦେଶିକ ଶାସନ କାଳରେ ଜାତି ଓ କ୍ଷମତା ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା। କ୍ଷମତା କେବଳ ଜାତିରୁ ସୃଷ୍ଟି ନ ହୋଇ ରାଜ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା। ଅନେକ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକ ରାଜ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ଲାଭକରି କ୍ଷମତାଶାଳୀ ଓ ବିତ୍ତଶାଳୀ ହୋଇପାରିଲେ। କିନ୍ତୁ ଏ ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଭାରତୀୟ ସମାଜର ମୌଳିକ ଜାତିପ୍ରଥାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇପାରିଲା ନାହିଁ। ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସାଧାରଣ ଜୀବନ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜାତିଭିଭିକ ହୋଇ ହିଁ ରହିଥିଲ ।

Question ୪।
ସହଯୋଗିତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ଟିପ୍‌ପଣୀ ଲେଖ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ। ପ୍ରକୃତି ଓ ଆବଶ୍ୟକତା ମନୁଷ୍ୟକୁ ସମାଜରେ ବାସ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ। ସାମାଜରେ ସେ ତା’ର ଭୂମିକା ଅନୁସାରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟ ଅନ୍ୟକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟର କ୍ରିୟା ଆନ୍ତଃ-କ୍ରିୟାରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଏହା କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଦୁଇ କିମ୍ବା ତାତୋଽଧିକ ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ପରସ୍ପରକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରନ୍ତି। ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃ-କ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ। ମାତ୍ର ଯେତେବେଳେ ଏହି କ୍ରିୟା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରର ରୂପନେଇ ବାରମ୍ବାର ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ, ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମାଜର ପ୍ରଗତିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ। ମନୁଷ୍ୟ ଯେଉଁ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସମାଜକୁ ଆସିଥାଏ ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମାଜର ପ୍ରଗତିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ବ୍ୟକ୍ତି-ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ବ୍ୟକ୍ତିସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ବୁଝାମଣା ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି। ସମାଜରେ ଏକତା ଓ ସଂହତିରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି। ସେହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆସିଥାଏ। ସେଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା ଶହ ଶହ ପ୍ରକାରର ହୋଇପାରେ ବୋଲି ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି। ମାତ୍ର ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆମେ ଭଲ ଭାବରେ ଅନୁଭବ କରିପାରୁ ସେହି ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗିତା ଅନ୍ୟତମ।

ସହଯୋଗିତା ଦୁଇଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ଗଠିତ । ତାହା ହେଲା ‘ଏକା’ ଅର୍ଥ ଏକାଠି ଏବଂ ‘ଅପେରାରୀ’ ଅର୍ଥ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା । ଏକାଠି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ବା କୌଣସି ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ନିମିତ୍ତ ମିଳିମିଶି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ସହଯୋଗିତା ସଂଜ୍ଞା: ମେରିଲ୍‌ ଏବଂ ଏଲଡ୍ରେଜଙ୍କ ମତରେ, “ ସହଯୋଗିତା ଏକ ପ୍ରକାରର ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟା, ଯେଉଁଥିରେ କି ଦୁଇ ବା ତାତୋଽଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଏକତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି ।”

ସହଯୋଗିତାର ଗୁଣ :
(୧) ଏକ ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସହଯୋଗିତା ଏକ ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ଏହାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି-ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ସ୍ଥାପନ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ସମୂହ ଏକତାକୁ ଦୃଢ଼ କରିଥାଏ। ଏହାଦ୍ଵାରା ସମାଜର ପ୍ରଗତି ହାସଲ. ହୋଇଥାଏ।

(୨) ଏକ ସଚେତନ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସହଯୋଗିତାରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହ ସଚେତନ ଭାବରେ ସେମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଏକ ସଚେତନ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସଚେତନଭାବେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି।

(୩) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସହଯୋଗିତା ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ଏହାର ଶେଷ ନ ଥାଏ। ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମନୁଷ୍ୟ ସହଯୋଗିତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ଏହା ଜୀବନରେ ସମସ୍ତ ଦିଗ ସ୍ପର୍ଶ କରିଥାଏ। ଏହା ଧାରାବାହିକଭାବେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

(୪) ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସହଯୋଗ ସବୁ ସମୟରେ ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି, ସମୂହ, ଜାତି ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଉଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଇଥାଏ।

(୫) ବୈୟୋକ୍ତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ; ସହଯୋଗିତାର ସହଯୋଗୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ନ ରହିଲେ ସହଯୋଗିତା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନ ଥାଏ। ତେଣୁ ଏହା ଏକ ବୈୟୋକ୍ତିକ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଭାବେ ପରିଚିତ ଅଟେ। ବ୍ୟତିରେକେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନ ଥାଏ। କୌଣସି ଏକ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସହଯୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି।

(୬) ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ; ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ

(୭) ସଙ୍ଗଠନ ଉଦ୍ୟମ : ସଙ୍ଗଠିତ ଉଦ୍ୟମ ସାହଯ୍ୟରେ ସହଯୋଗିତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ। ସଙ୍ଗଠନ ଉଦ୍ୟମ ହିଁ ସହଯୋଗିତାର ମୂଳଭିତ୍ତି।

ସହଯୋଗିତାର ପ୍ରକାରଭେଦ :
ସହଯୋଗିତାର ପ୍ରକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭିନ୍ନ ମତାମତ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ମାକ୍‌ଆଇଭର୍ ଏବଂ ପେଜ୍ (Maclver and Page) ସହଯୋଗିତାକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କିଛନ୍ତି; ଯଥା-
(୧) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା : ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନିଜେ ନିଜେ ପୃଥକଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ପରସ୍ପରକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗ କରନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗ କୁହାଯାଏ। ଖଣ୍ଡେ ପ୍ରସ୍ତରକୁ ଏକତ୍ର ଭାଙ୍ଗିବା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।
(୨) ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା : ଯେତେବେଳେ ଏକ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ପାଇଁ ସଦସ୍ୟମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ। ଗୃହ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ରାଜମିସ୍ତ୍ରୀ, ଶ୍ରମିକ, ପାଇପ୍ ମିସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ବା ସହଯୋଗ ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।

ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଏ, ଡବ୍‌ଲ୍ୟୁ. ଗ୍ରୀନ୍ ସହଯୋଗିତାକୁ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-
(୧) ପ୍ରାଥମିକ ସହଯୋଗିତା : ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ସହଯୋଗିତାକୁ ପ୍ରାଥମିକ ସହଯୋଗିତାକୁ କୁହାଯାଏ। ଯଥା -ପରିବାର ଓ ପଡ଼ୋଶୀ।
(୨) ଗୌଣ ସହଯୋଗିତା : ଗୌଣ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ସହଯୋଗିତାକୁ ଗୌଣ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ। ଯଥା- ରାଜନୈତିକ ଦଳ, ଶ୍ରମିକ ସଂଘ ଇତ୍ୟାଦି।
(୩) ଆଂଶିକ ସହଯୋଗିତା : କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ମୁକାମିଲା କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ବୃହତ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଉଥ‌ିବା ସହଯୋଗିତାକୁ ଆଂଶିକ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ। ଏହି ସହଯୋଗିତାରେ ପାରସ୍ପରିକ ବିରୋଧୀ ସତ୍ତ୍ଵେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସାଧନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି।

ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ସହଯୋଗିତାକୁ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା
(୧) ପାରମ୍ପରିକ ସହଯୋଗତିତା : ପ୍ରଥା ଓ ପରମ୍ପରା ଭିରିରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ସହଯୋଗିତାକୁ ପାରମ୍ପରିକ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।
(୨) ସ୍ଵୟଂକ୍ରିୟ ସହଯୋଗିତା : ଯେତେବେଳେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟପୂରଣ ପାଇଁ ଲୋକମାନେ ଛାଏଁ ଛାଏଁ ଏକତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି। ସେ ପ୍ରକାର ସହଯୋଗକୁ ସ୍ଵୟଂକ୍ରିୟ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।
(୩) ସ୍ଵତଃସ୍ଫୁର୍ଗ ସହଯୋଗିତା : କୌଣସି ଯୋଜନା ନ ଥାଇ ହଠାତ୍ କୌଣସି ବିପରି ସମୟରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ସହଯୋଗକୁ ସ୍ଵତଃପୂର୍ଣ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।

Question ୫।
ପ୍ରତିଯୋଗିତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଗୁଣ ଓ ପ୍ରକାରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃ-କ୍ରିୟାର ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ସମାଜରେ ଅନେକ ପ୍ରକାରର, ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦେଖାଦେଇ ଥାଏ। ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ସମାଜକୁ ଠିକ୍ ବାଟରେ ପରିଚାଳିତ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ଏବଂ ଆଉ କେତେକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମାଜର ବିଘଟନକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥା’ନ୍ତି। ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସଂଘର୍ଷକୁ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ସାମାଜି ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଇଥାଏ।

କୌଣସି ଈପ୍‌ସିତ ବସ୍ତୁକୁ ହାସଲ କରିବା ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିଥା’ନ୍ତି। ସହଯୋଗିତା ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହେଲେ ହେଁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପରସ୍ପର ସହ ସହଯୋଗ ଦ୍ଵାରା କୌଣସି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିଥାନ୍ତି। ମାତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ କୌଣସି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିବା ନିମିତ୍ତ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇ ନ ଥାଏ; ମାତ୍ର ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ସହଜରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଉପଲବ୍ଧ ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣରେ ମିଳେ ନାହିଁ ସେଥୁପାଇଁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସସ୍ଥାନ, ଯଶ, ଖ୍ୟାତି, ଅର୍ଥ, ଚାକିରି ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିଥାଆନ୍ତି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତରରେ ଏହା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ।

ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଗୁଣ :
(୧) ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ଅଦ୍ଵୈୟୋକ୍ତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ । ଏହା ହେଉଛି ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବେ ଜାଣି ନ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଏକ ଅଦ୍ଵୈୟୋକ୍ତିକ ସଂଘର୍ଷ। ପ୍ରତିଯୋଗିତାରରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ତରରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରି ନ ଥା’ନ୍ତି । ସୋମାନଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ଥାଏ।

(୨) ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ଅବୈତନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ସଚେତନ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ନୁହେଁ। ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନେ ଅନୈନିକଭାବେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରନ୍ତି ଏବଂ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରସ୍ପରକୁ ଜାଣଇ ନ ଥା’ନ୍ତି।

(୩) ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନନ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଆଦୌ ପରିସମାପ୍ତି ନ ଥାଏ। ସମାଜର ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସଦାସର୍ବଦା ସେମାନଙ୍କ ଈପ୍‌ସିତ ବସ୍ତୁକୁ ଲାଭ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଅହରହ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ଧାରାବାହିକ ବା ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ। ସମାଜରେ ଏହା ଅନବରତ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

(୪) ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସର୍ବତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିଥା’ନ୍ତି। ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜ ତଥା ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସୋପାନରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ପ୍ରତିଯୋଗିତାବିହୀନ ସମାଜ କଳ୍ପନା କରିବା ମଧ୍ୟ ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ। ତେଣୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ।

(୫) ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃ-କ୍ରିୟାର ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ। ସମାଜରେ ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାନ ସମାଜର ପ୍ରଗତି, ସଂହତି ଆଣିବାରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଆନ୍ତି, ତାହାକୁ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଇଥାଏ। ତେଣୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ।

ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ପ୍ରକାରଭେଦ :
(୧) ମାନବିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା : ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସମାଜର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ। ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସଦାସର୍ବଦା ଉଚ୍ଚ ପ୍ରସ୍ଥିତି, ଉଚ୍ଚ ସମ୍ମାନ, ଜନପ୍ରିୟତା, ସୁନାମ, ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ ଆଶାରେ ପରସ୍ପର ସହ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିଥାଆନ୍ତି। ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉକ୍ତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।

(୨) ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା : ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଯୌତା ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ। କେତେକ ବିରଳ ବସ୍ତୁ ବା ଦ୍ରବ୍ୟର ହାସଲ ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦେଖା ଦେଇଥାଏ। ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସମ୍ପଦ ଲାଭ ତଥା ସମ୍ପଦର ଉତ୍ପାଦନ ବଣ୍ଟନ ବିନିମୟ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

(୩) ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା : ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତି ମଧ୍ୟରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ। ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ବା ତାତୋଽକ ସଂସ୍କୃତି ଅନ୍ୟ ଏକ ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ସେମାନଙ୍କର ଉତ୍କୃଷ୍ଟତାକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଭିନ୍ନତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

(୪) ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା : ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପୃଥ‌ିବୀର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଜାତି ଅନ୍ୟ ପ୍ରଜାତି ଉପରେ ନିଜର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରେ ସେତେବେଳେ ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ।

(୫) ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା : ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ରାଜନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। କ୍ଷମତା ହାସଲ ଲାଗି ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ଅଟେ। ସେହିପରି ଗୋଟିଏ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ମଧ୍ଯରେ ବିଭିନ୍ନ ସଦସ୍ୟମାନ ମଧ୍ଯରେ ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ।

ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବ୍ୟତୀତ ସମାଜରେ ଆଉ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ତାହା ହେଲା-
(୧) ବୈୟୋକ୍ତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା : ବୈୟୋକ୍ତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦୁଇ ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବେ ଜାଣି ଥାଆନ୍ତି। ଦୁଇଜଣ ଖେଳାଳୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଦେଉଥାଏ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବୈୟୋକ୍ତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଅଟେ।
(୨) ଅବୈୟୋଭିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା : ଅବୈୟୋକ୍ତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦୁଇସମୂହ ମଧ୍ଯ ରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ବିଭିନ୍ନ ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଦେଖା ଦେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ଅବୈୟୋକ୍ତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ।

Question ୬।
ସଂଘର୍ଷ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ଗୁଣ ପ୍ରକାରଭେଦ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସଂଘର୍ଷ ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ସମାଜରେ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ସମାଜର ପ୍ରଗତି ଆଣିଥା’ନ୍ତି। ସମାଜର ଏକତା ଓ ସଂହତିକୁ ଦୃଢ଼ କରିଥା’ନ୍ତି। ମାତ୍ର ଆଉ କେତେକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଛନ୍ତି ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ କି ସମାଜର ଏକତା ଓ ସଂହତି ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି। ସମାଜର ପ୍ରଗତିରେ ଅନ୍ତରାୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ବ୍ୟକ୍ତି-ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ବିଦ୍ବେଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି। ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଇଥାଏ। ସମାଜରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ମୁଖ୍ୟ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଓ ସଂଘର୍ଷ ଅନ୍ୟତମ ଅଟନ୍ତି। ଯେତେବେଳେ ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରୁ ବିଚ୍ୟୁତ ହୋଇ ସେମାନଙ୍କ ନିଜ ଉପରେ ନିବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ। ସେତେବେଳେ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଯେକୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟର ଚାରିତାର୍ଥ ପାଇଁ ବିବାଦୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ସଂଘର୍ଷ ସାମାଜିକ ସଂଗ୍ରାମରେ ଏକ ପରିମାର୍ଜିତ ରୂପ ଅଟେ।

ଏହା ସବୁ ସମୟରେ ସବୁ ସମାଜରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ତେଣୁ ସଂଘର୍ଷ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ସଂଘର୍ଷରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ନିଜର ସ୍ଵାର୍ଥ ବା ଲକ୍ଷ୍ୟ ହସଲ କରିବାପାଇଁ ଅନ୍ୟର ଚେଷ୍ଟାକୁ ବିଫଳ କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଥୁରେ ବିରୋଧୀ ପକ୍ଷ ଉପରେ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାପାଇଁ ହିଂସାତ୍ମକ ପନ୍ଥା ଅବଲମ୍ବନ କରିଥା’ନ୍ତି। ଯାହାକି ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଧ୍ଵଂସାଭିମୁଖୀ ଓ ପ୍ରତିଶୋଧପରାୟଣ କରିଦିଏ। ସଂଘର୍ଷରତ ପକ୍ଷଗୁଡ଼ିକୁ ସୁଚିନ୍ତିତ ଭାବରେ ବିରୋଧ, ପ୍ରତିରୋଧ ଓ ବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରି ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ସଂଘର୍ଷ ଏକ ସାମୟିକ, ବୈୟୋକ୍ତିକ ଓ ଶତ୍ରୁଭାବାପନ୍ନ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଅଟେ।

ସଂଘର୍ଷର ସଂଜ୍ଞା :
କିଙ୍ଗସଲେ ଡାଭିସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ସଂଗ୍ରାମର ଏକ ପରିମାର୍ଜିତ ରୂପକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ ।” ଏ. ଡବ୍‌ଲ୍ୟୁ ଗ୍ରୀନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ଅନ୍ୟର ଇଚ୍ଛାକୁ ବିରୋଧ କରିବା, ବାଧା ଦେବା କିମ୍ବା ଦମନ କରିବାର ସୁବିବେଚିତ ଚେଷ୍ଟାକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ ।” ଗିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ୍ କହନ୍ତି, “ସଂଘର୍ଷ ହେଉଛି ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଯେଉଁଥିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ବିରୋଧୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ହିଂସା ବା ହିଂସାର ଧମକଦେଇ ସେମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟପୂରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ”ମାକ୍‌ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜଙ୍କ ମତରେ, “ଯେକୌଣସି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ପାଇଁ ବିବାଦମାନ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ । ”

ସଂଘର୍ଷର ଲକ୍ଷଣ :
(୧) ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସଂଘର୍ଷ ସମାଜରେ ହିଂସା, ଘୃଣା, ଶତ୍ରୁତା ଆଦି ସ୍ପଷ୍ଟିକରି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସମାଜରେ ବିଘଟନ ଆଣିଥାଏ। ତେଣୁ ଏହାକୁ ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ।

(୨) ଏକ ସଚୈତନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସଂଘର୍ଷ ଲିପ୍ତ ଉତ୍ତପ୍ତ ପକ୍ଷ ସ୍ଵଇଚ୍ଛାରେ ସଂଘର୍ଷରେ ଜଡ଼ିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ପ୍ରତିବାଦୀମାନେ ସଚେତନ ଭାବରେ ମଧ୍ଯ ଉଭୟଙ୍କର କ୍ଷତି ଘଟାଇଥା’ନ୍ତି। ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦୀକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାର ଏହା ଏକ ସୁଚିନ୍ତିତ ଉଦ୍ୟମ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ସର୍ବଦା ସଚେତନ ଭାବରେ ହୋଇଥାଏ।

(୩) ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସଂଘର୍ଷ ସବୁ ସମାଜରେ ସବୁ ସମୟରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟର ଆତ୍ମସ୍ଵାର୍ଥ ଏବଂ ବସ୍ତୁବାଦୀ ପ୍ରବୃତ୍ତି ସଂଘର୍ଷର ସାର୍ବଜନୀନତା ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ଅଟେ।

(୪) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସଂଘର୍ଷ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ କାରଣ ସଂଘର୍ଷରତ ଉଭୟ ପକ୍ଷ, ପରସ୍ପରକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବେ ଜାଣିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ବିରୋଧୀ ପକ୍ଷକୁ ପରାଜିତ କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ତରରେ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି।

(୫) ଅନିୟମିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସଂଘର୍ଷ ଏକ ଧାରାବାହିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ। ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ଆବେଗରୁ ହଠାତ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ହଠାତ୍ ମଧ୍ଯ ଏହାର ପରିସମାପ୍ତି ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଏହା ଅନିୟମିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ।

(୬) ଆବେଗମୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ଆବେଗ ବା ଭାବପ୍ରବଣତାର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତି ସଂଘର୍ଷ ଲିପ୍ତ ହୋଇଥାଏ, ସଂଘର୍ଷରେ ହିଂସା, କ୍ରୋଧ, ଘୃଣା, ପ୍ରତିଶୋଧ ପରାୟଣତା ଆଦି ନକରାତ୍ମକ ଭାବାବେଗ ଦେଖାଯାଇଥାଏ।

(୭) ସଂଘର୍ଷ ସାମାଜିକ ନିୟମକୁ ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରିଥାଏ : ସଂଘର୍ଷରେ ଭାବାବେଗ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ସଂଘର୍ଷ ଲିପ୍ତ ପକ୍ଷମାନେ ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ନିୟମର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରିଥା’ନ୍ତି।

ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରକାରଭେଦ :
(୧) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ : ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟସାଧନ ପାଇଁ ପରସ୍ପରକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ବିରୋଧ, ଆଘାତ କିମ୍ବା ଧ୍ବଂସ କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ କରିବାଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଏହି ସଂଘର୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଏହା କମ୍ ବା ବେଶୀ ଭୟଙ୍କର ହୋଇପାରେ।

(୨) ପରୋକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ : ସେହିପରି ଯେତେବେଳେ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ଉଦ୍ୟମକୁ ବ୍ୟର୍ଥ କରିବାପାଇଁ ପରସ୍ପରର କ୍ଷତି ଘଟାଇବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ଏଥିରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ପରସ୍ପରର କ୍ଷତିସାଧନ କରିଥାଆନ୍ତି। ଜର୍ଜ ସିମେଲ୍ ସଂଘର୍ଷକୁ ଚାରିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ତାହା ହେଲା

(କ) ଯୁଦ୍ଧ : ଦୁଇ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ମତାନ୍ତରକୁ ସମାଧାନ କରିବାରେ ସମସ୍ତ ଉଦ୍ୟମ ବ୍ୟର୍ଥ ହେଲେ ସଂଘର୍ଷ ଯୁଦ୍ଧ ରୂପ ନେଇଥାଏ।

(ଖ) ଗୋଷ୍ଠୀ ବିବାହ : ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଗୋଟିଏ ସମାଜରେ ବାସ କରୁଥିବା ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ବିରୋଧୀ ପକ୍ଷୀର ଅନ୍ୟାୟ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣଭାବେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଥାଏ।

(ଗ) ମକଦ୍ଦମା : ସଂଘର୍ଷରେ ଲିପ୍ତଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଉପଯୁକ୍ତ ନ୍ୟାୟ ପାଇଁ ଯେତେବେଳେ ବିଚାରାଳୟର ଆଶ୍ରୟ ନେଇଥା’ନ୍ତି ସେତେବେଳେ ସେହି ସଂଘର୍ଷକୁ ମକଦ୍ଦମା କୁହାଯାଏ। ମକଦ୍ଦମାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ବିଚାରାଳୟରେ ହୋଇଥାଏ। ସେଥିପାଇଁ ଏହାକୁ ବିଚାର ବିଭାଗୀୟ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।

(ଘ) ଅବୈୟୋକ୍ତିକ ଆଦର୍ଶର ସଂଘର୍ଷ : ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟପୂରଣ ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ ନ କରି କେତେକ ଆଦର୍ଶ ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ କରିଥା’ନ୍ତି, ତାହାକୁ ଅବୈୟୋକ୍ତିକ ଓ ଆଦର୍ଶଗତ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ଏଥିରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ପକ୍ଷମାନେ ନିଜ ନିଜର ବିଚାର ବା ଆଦର୍ଶର ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର କରିଥା’ନ୍ତି।

ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ଗିଲନ୍ ସଂଘର୍ଷର ପାଞ୍ଚଟି ପ୍ରକାର ଦର୍ଶାଇ ଅଛନ୍ତି। ତାହା ହେଲା
(୧) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷ : ଆଦର୍ଶ ଓ ଲକ୍ଷ୍ୟର ଭିନ୍ନତା ଯୋଗୁଁ ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଯାଏ ତାହାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।

(୨) ପ୍ରଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ : ପ୍ରଜାତି ଓ ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଉଚ୍ଚ-ନୀଚ ଭେଦଭାବ ଯୋଗୁଁ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ସଂଘର୍ଷକୁ ପ୍ରଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ଜୈବିକ ଓ ଶାରୀରିକ ଗୁଣ ଏବଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ଜାହିରକୁ ଭିଭିକରି ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ସଂଘର୍ଷକୁ ପ୍ରଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।

(୩) ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ : ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ ପାଇଁ ସମାଜରେ ଥିବା ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ସଂଘର୍ଷକୁ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ସର୍ବହରା ଓ ପୁଞ୍ଜିପତି ଶ୍ରେଣୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ସଂଘର୍ଷ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।

(୪) ରାଜନୈତିକ ସଂଘର୍ଷ : ନିଜ ନିଜର ଆଦର୍ଶ ଓ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ନେଇ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା କ୍ଷମତା ଲୋଭର ସଂଘର୍ଷକୁ ରାଜନୈତିକ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।

(୫) . ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସଂଘର୍ଷ : ପୃଥ‌ିବୀର ବିଭିନ୍ନ ଦେଶ-ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ଯେଉଁ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଯାଏ ତାହାକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ। ନିଜ ନିଜ ଦେଶର ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ସଂଘର୍ଷକୁ ରାଜନୈତିକ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ।

Question ୭।
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ? ଏହାର ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି ପ୍ରକୃତିର ଏକ ନିୟମ। ସମାଜରେ ଅହରହ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠନ ହେଉଅଛି। କୌଣସି ସମାଜ ସ୍ଥାଣୁ ସମାଜରେ କଳ୍ପନା କରିବା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ, ସମାଜ ସଦାସର୍ବଦା ଗତିଶୀଳ। ସମାଜର ସରଞ୍ଚନା ଓ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ଅହରହ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲାଗି ରହିଛି। ବ୍ୟକ୍ତି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ ଚାହୁଁ ସମାଜ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସ୍ଵାଗତ ନ କରୁ; ମାତ୍ର ସମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ଅଟେ। ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ବା ପଦାର୍ଥର ଏକ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ଭିନ୍ନତା ବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ସମୟକୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ସମୟ ସହିତ ତୁଳନା ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚାଇଥାଏ। ସେହିପରି ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ ଓ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ।

ସମାଜ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ଜାଲ ସଦୃଶ। ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ। ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ, ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ ପ୍ରଭୃତିରେ ରୂପାନ୍ତରଣ ହେଲେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ। ମାକ୍‌ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜଙ୍କ ମତରେ, “ସମାଜବିଜ୍ଞାନବିତ୍ ଭାବରେ ଆମ୍ଭେମାନେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ସଂମ୍ପୃକ୍ତ ଅଟୁ । ଏହି ସମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ କେବଳ ଆମେମାନେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୋଲି ପରିଗଣିତ କରିପାରିବା । ” କେ. ଡେଭିସ୍କଙ୍କ ମତରେ, “ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ ଅର୍ଥାତ୍ ସମାଜର ସରଞ୍ଚନା ଓ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ ।”

(୧) ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା : ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ। କୌଣସି ସମାଜ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ସ୍ଥାଣୁ ନୁହେଁ। ପ୍ରାଚୀନ ହେଉ ବା ଆଧୁନିକ, କ୍ଷୁଦ୍ର ହେଉ ବା ବୃହତ୍ତ, ସରଳ ହେଉ ବା ଜଟିଳ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଳ୍ପେ ବହୁତ ହୋଇଥାଏ। ଯଦିଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଗତି ବା ବେଗ ସମସ୍ତ ସମାଜରେ ସମାନ ନ ଥାଏ ତଥାପି କେତେକ ସମାଜରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ ହେଉଥ‌ିବା ବେଳେ ଆଉ କେତେକ ସମାଜରେ ଏହା ଅପେକ୍ଷାକୃତ ମନ୍ଥର ହୋଇଥାଏ।

(୨) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଅଟେ : ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ନିରନ୍ତର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ନରିବଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହାର ଗତି କ୍ଷୀପ୍ର ବା ମନ୍ଥର ହୋଇପାରେ; ମାତ୍ର ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଭାବରେ ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

(୩) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମୁଦାୟ ଅଟେ : ସମାଜ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଏକ ଜାଲ ସଦୃଶ। ତେଣୁ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଲେ ଆମେ ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଥାଉ। ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମୁଦାୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସୂଚାଇ ଥାଏ। ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମଗ୍ର ସମୁଦାୟକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ତାକୁ ହିଁ କେବଳ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ।

(୪) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହାର ଅସମାନ ଅଟେ : ସମସ୍ତ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ହାର ସମାନ ନୁହେଁ। ପାରମ୍ପରିକ ବିଶ୍ଵାସଧାରାରେ ଆଧାରିତ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ହାର କମ୍ ଅଟେ। ସେହିପରି ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର ହାର କମ୍ ଅଟେ। ସେହିପରି ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର ହାର ଅଧିକ ଅଟେ। କେବଳ ବିଭିନ୍ନ ସମାଜରେ କାହିଁକି ଗୋଟିଏ ସମାଜରେ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହାରରେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ-ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମାତ୍ରା ଖୁବ୍ କମ୍ ଥିବାବେଳେ ଆଧୁନିକ ଭାରତରେ ଏହାର ମାତ୍ରା ଅଧିକ ଅଟେ।

(୫) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମୟ କାରକ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ଅଟେ : ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମୟ କାରକ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଅଟେ। କୌଣସି ଏକ ସମୟର ବ୍ୟବଧାନ ମଧ୍ଯରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହେଉଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସୂଚାଇଥାଏ। ଗୋଟିଏ ସମୟରେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ରୁତ ଭାବରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ସମାଜରେ ଯେତେବେଳେ ଉଦ୍ଭାବନ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଆଗଭର ଥା’ନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦୃତ ବେଗରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ମାତ୍ର ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବେଶି ପରିମାଣରେ ପରମ୍ପରାବାଦୀ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ହାର କମ୍ ହୋଇଥାଏ। ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ହାର କମ୍ ଥିବାବେଳେ ସ୍ଵାଧୀନତା ପରିବର୍ତୀ ସମୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ହାତ ଅଧିକ ଅଟେ।

(୬) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବହୁ ଦିଗ ସମ୍ବଳିତ ଅଟେ : ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଦିଗରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇ ନ ଥାଏ। ଏହା ବହୁ ଦିଗ ସମ୍ବଳିତ ଅଟେ। ଏହା ହୁଏତ ଉନ୍ନତ ଓ ଅନୁନ୍ନତ, ବୃଦ୍ଧି ଓ କ୍ଷୟ, ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ବା ନିମ୍ନ ଦିଗକୁ ଗତି କରିପାରେ ଯେକୌଣସି ଦିଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଭାବରେ ପରିଚିତ ଅଟେ। ସାମାଜିକ ବିକାଶ, ସାମାଜିକ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତନ, ସାମାଜିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରକ୍ରିୟାଗଡ଼ିକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିଗ ଥ‌ିବାବେଳେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର କେବଳ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦର୍ଶନ ଥାଏ ।

(୭) ଏକ ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ନିୟମ : ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ବା ସୁନିଶ୍ଚିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ଏହା ପ୍ରକୃତିର ଏକ ନିୟମ ଅଟେ। ଏହା ଏକ ନିୟମ ଦ୍ଵାରା ନିୟନ୍ତ୍ରତ ତଥା ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ମଧ୍ଯ। ଏକ ନିୟମ ଯେପରି ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ଅଟେ। ସେହିପରି ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜ ପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ଅଟେ। ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମାତ୍ରା, ଗତି ଓ କାରକ ସମୟାନୁସାରେ ଭିନ୍ନ ହୋଇପାରେ ମାତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

(୮) ଏହା ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ କାରକର ସମଷ୍ଟି ଅଟେ : ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଦାସର୍ବଦା ଅନେକ କାରକର ସମଷ୍ଟି ଅଟେ। କୌଣସି ଗୋଟିଏ କାରକ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ କରିପାରେ; ମାତ୍ର ଏହା ସଦାସର୍ବଦା ଅନେକ କାରକର ସମଷ୍ଟି ଅଥବା ଅନେକ କାରକ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଅଟେ। ସମାଜରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହେଉଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ପ୍ରମୁଖ କାରକଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ, ସାଂସ୍କୃତିକ କାରକ, ଜନବିବରଣ କାରକ, ଭୌତିକ କାରକ ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ୟତମ ଅଟନ୍ତି।

(୯) ସମାଜର ଗୋଟିଏ ଅଂଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନ୍ୟ ଅଂଶକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ ; ସାମାଜିକ ଘଟଣାବଳୀ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି। ତେଣୁ ସମାଜରେ ଗୋଟିଏ ଅଂଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ ହେଲେ ଏହା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଂଶକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ-ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ ହେଲେ ବା ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ହେଲେ କେବଳ ଏହା ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣି ନ ଥାଏ ଏହା ମଧ୍ୟ ଜାତିପ୍ରଥା, ପରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା, ବିବାହ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଅର୍ଥନୈତିକ ଅବସ୍ଥା, ନାରୀମାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ତଥା ଧାର୍ମକ ଭାବନା ଆଦିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ କରିଥାଏ।

(୧୦) ସମାଜ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ : ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ସରଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ। ଏହା ସମାଜର ଗୁଣାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଅଟେ। ସମାଜର ଗୁଣାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପିବା ପ୍ରକୃତପକ୍ଷେ କଷ୍ଟକର ବ୍ୟାପାର ଅଟେ। ଅନେକ ସମୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଗତି ମନ୍ଥର ହୋଇଥାଏ ଯେ, ଆମେ ଏହାକୁ ଆଦୌ କଳ୍ପନା କରିପାରୁନା। ତେଣୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ।

Question ୮।
ସାଂସ୍କୃତିକ କାରକ କିପରି ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ କରିଥାଏ, ତାହା ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାରେ ଯେଉଁ କାରକମାନ ଦାୟୀ ଅଟନ୍ତି, ସେହି କାରକଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସାଂସ୍କୃ କ କାରକ ଅନ୍ୟତମ ଅଟେ। ସାଂସ୍କୃତିକ କାରକ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର କମ୍ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାରକ ନୁହେଁ। ଆମେ ଜାଣୁ ସଂସ୍କୃତି ସର୍ବଦା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ। ଏହା ସ୍ଥାଣୁ ନୁହେଁ। ସଂସ୍କୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲେ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟ କେବଳ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ନୁହେଁ ସେ ମଧ୍ୟରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରାଣୀ। ତେଣୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ସମାଜର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବ୍ୟକ୍ତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ। ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ବିଶ୍ଵସ, ଧାରଣା, ଆଦର୍ଶ, ନୈତିକତା ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ବ୍ୟବହାର, ଧର୍ମ, କଳା, ଆଇନ୍, ଜ୍ଞାନ ଚିନ୍ତାଧାରା ଇତ୍ୟାଦିକୁ ନେଇ ସଂସ୍କୃତି ଗଠିତ ! ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସ୍କୃତି ଉଭୟ ଭୌତିକ ଓ ଅଭୌତିକ ତତ୍ତ୍ଵଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ଗଠିତ। ଏସବୁ କାରକମାନ ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥା’ନ୍ତି। ତେଣୁ ଏସବୁ ତତ୍ତ୍ଵଗୁଡ଼ିକରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଲେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ- ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।

ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ :
ଡବ୍ଲ୍ୟୁ. ଏଫ୍, ଓଗବର୍ଷ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ଯାଇ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ତତ୍ତ୍ଵକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଅଛନ୍ତି । ସେ ଏହି ତତ୍ତ୍ଵକୁ ତାଙ୍କର ପୁସ୍ତକ ସୋସିଆଲ୍ ଚେଞ୍ଜରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ସେ ସଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବ ନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମୁଖ୍ୟ କାରକ ବୋଲି ଦର୍ଶାଇ ଅଛନ୍ତି । ଓଗବର୍ଣ୍ଣ କହନ୍ତି, ସଂସ୍କୃତିର ଦୁଇଟି ବିଭବ ରହିଛି। ତାହା ହେଲା – ବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ସଂସ୍କୃତି ବା ଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଅବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ସଂସ୍କୃତି ବା ଅଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତି। ବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ସଂସ୍କୃତି କେତେକ ମୂର୍ତ୍ତି ଏବଂ ସ୍ପର୍ଶଯୋଗ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ ଗଠିତ। ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ସାଜସରଞ୍ଜାମ, ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର, ବେଶଭୂଷା, ରେଡ଼ିଓ, ବହିପତ୍ର, ପିଣ୍ଟିଂପ୍ରେସ୍, ଡେସ୍କବେଞ୍ଚ୍ ତଥା ଆମେ ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି। ସେହିପରି ଅବସ୍ତୁଭିଭିକ ସଂସ୍କୃତି ଅପୂର୍ଣ ଓ ସ୍ପର୍ଶହୀନ ଅଟେ। ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଚିନ୍ତାଧାରା, ବିଶ୍ଵାସ, ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ଅଭ୍ୟାସ, କୌଶଳ ଜ୍ଞାନ, କତା, ଧର୍ମ, ଆଇନ୍, ବିଜ୍ଞାନ ଇତ୍ୟାଦି ଅବସ୍ତୁଭିଭିକ ସଂସ୍କୃତିରେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଥାଏ ବା ବିଳମ୍ବ, ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଥାଏ। ତେଣୁ ସଂସ୍କୃତିର ଦୁଇଟି ବିଭବରେ ସମ ଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସୁ ନ ଥିବାରୁ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ବା ବ୍ୟବଧାନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପାର୍ଥକ୍ୟ ‘ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ’ କୁହାଯାଏ।

ଅନ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ :
ଯେତେବେଳ ଗୋଟିଏ ସଂସ୍କୃତିରେ ସଦସ୍ୟମାନେ ଅନ୍ୟ ଏକ ସଂସ୍କୃତିର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ସେଥୁରୁ କେତେକ ସାଂସ୍କୃତିକ ଉପାଦାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ସଂସ୍କୃତିରେ ସମ୍ମିଳିତ କରିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ଅନ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ କୁହାଯାଏ। ଏହାଦ୍ଵାରା ପୂର୍ବୋକ୍ତ ସଂସ୍କୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ। ଏହି ସଂସ୍ପର୍ଶ ଅଳ୍ପେ ବହୁତେ ଉଭୟ ସଂସ୍କୃତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ।

ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରସାର :
ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରସାର ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହାଦ୍ଵାରା କି ଗୋଟିଏ ସମାଜରେ ଉଦ୍ଭାବନ କିମ୍ବା ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଥିବା ସାଂସ୍କୃତିକ ଅଂଶ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କିମ୍ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବେ ଅନ୍ୟ ସମାଜକୁ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥାଏ। ସଂସ୍କୃତିର ଏହି ଗତିକୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରସାରଣ କୁହାଯାଏ। ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରସାରଣ ଦ୍ଵାରା
ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।

ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଘର୍ଷ :
ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ସଂସ୍କୃତି ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଦିଏ, ସେତେବେଳେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂସ୍କୃତି ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିଜ ସଂସ୍କୃତିକୁ ପ୍ରଚଳନ କରିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଆନ୍ତି। ଫଳତଃ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ବ୍ରିଟିଶ୍ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ସଂଘର୍ଷ ଏକ ନୂତନ ପ୍ରକାରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି କଲା। ଡବ୍ଲ୍ୟୁ, ଇ, ମୁରେଙ୍କ ମତରେ, ଯେତେବେଳେ ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତି ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଦିଏ ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ସଂସ୍କୃତି ଅନ୍ୟ ଏକ ସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ କରେ, ସେତେବେଳେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ଏତଦ୍‌ଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତି ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ କରିଥାଏ।

(୧) ଅର୍ଥନୈତିକ ଜୀବନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ : ସଂସ୍କୃତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଜୀବନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ସମାଜର ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନତି ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ଧର୍ମ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ଭାରତବର୍ଷରେ ଗାନ୍ଧିବାଦ ଏହାର ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବିଶେଷ ଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଅଛି।

(୨) ସାମାଜିକ ସରଞ୍ଚନା ଓ ସଙ୍ଗଠନର ପରିବର୍ତ୍ତନ : ସଂସ୍କୃତି ଯଥା-ହିନ୍ଦୁଧର୍ମ ଓ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ ଭାରତୀୟ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ପାରିଛି। ସଂସ୍କୃତିରେ ଭିନ୍ନତା ଯୋଗୁଁ ବିବାହ, ପରିବାର ଆଦି ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଦେଇଥାଏ। କେଉଁ ସମାଜରେ ଯୌଥ ପରିବାରକୁ ତ ଆଉ କୌଣସି ସମାଜରେ ଏକକ ପରିବାରକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ। ସେହିପରି ବିବାହ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେଉଁଠି ଏକ-ପତ୍ନୀ ବିବାହ ତ ଆଉ କେଉଁଠି ବହୁ-ପତ୍ନୀ ବିବାହ ପ୍ରଥା ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ସେହିପରି ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଓ ଭୂମିକା ସଂସ୍କୃତି ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଧାରଣ ହୋଇଥାଏ।

(୩) ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ ଉପରେ ସଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରଭାବ : ସଂସ୍କୃତି କେବଳ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ସମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରି ନ ଥାଏ। ଏହା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦିଗକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ ଉଦ୍ଭାବନ କିପରି ହେବ, ତାହାର ବ୍ୟବହର ଓ ବିଶ୍ଵାସ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ। ପରମାଣୁ ସମାଜର ସୁଖ ପାଇଁ ବା ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ବ୍ୟବହର ହେବ ତାହା ଗୋଟିଏ ସମାଜର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। ଭାରତ, ବ୍ରିଟେନ୍, ଚୀନ, ଆମେରିକା, ଋଷ୍ ଦ୍ଵାରା ଏକ ଏପ୍ରକାର ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ।

(୪) ରାଜନୈତିକ ସଙ୍ଗଠନ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ: ସମାଜ ରାଜନୈତିକ ସଙ୍ଗଠନ ସଂସ୍କୃତି ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ପରମ୍ପରା ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଥାଏ, ଗୋଟିଏ ସମାଜ ପାଇଁ କେଉଁ ପ୍ରକାରେ ଆଇନ୍ ହେବ; ସରକାର କିପରି ହେବ, ଆଇନ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କିପରି ହେବ ତାହା ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବେଶ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବେଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା ରାଜନୈତିକ ସଙ୍ଗଠନକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରିଥାଏ।

Question ୯।
ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପ୍ରାଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସବୁଠାରୁ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କାରଣ ଅଟେ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ। ଆଧୁନିକ ଯୁଗକୁ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ ଯୁଗ ବା ବୈଜ୍ଞାନିକ ଯୁଗ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ମଣିଷ ତାହାର ଜୀବନକୁ ସରସ ଓ ସୁଖମୟ କରିବାପାଇଁ ବିଜ୍ଞାନକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ। ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ସର୍ବଦା ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟବହାରରେ ଲାଗିଥାଏ। ତେଣୁ ଯେତେବେଳେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ବ୍ୟବହାର ମନୁଷ୍ୟ କରିଥାଏ, ସେତେବେଳେ ତାହାକୁ ପ୍ରାଦ୍ୟୋଗିକ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ତେଣୁ ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ବ୍ୟବହାର ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ। ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ସବୁଠାରୁ ଅତି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାରକ ଅଟେ। ନୂତନ ଉଦ୍ଭାବନ ଓ ଆବଷ୍କାର ସମାଜ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ ଏବଂ ସମାଜର ରୂପ ଏବଂ ଆକାରରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ। କାର୍ଲମାର୍କସଙ୍କ ମତରେ, ମଣିଷର ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ‘ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ଓଗବର୍ଣ୍ଣ କୁହନ୍ତି, “ ଗୋଟିଏ ରେଡ଼ିଓ ଉଦ୍ଭାବନ ଅତି କମ୍‌ରେ ସମାଜରେ ଏକ ଶବ୍ଦ ପଚାଶ ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ ।” ତେଣୁ ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ସାଧାରଣ ଗେଷ୍ଟ୍ରିର ଉଦ୍ଭାବନ ସମାଜରେ ଶିକ୍ଷା, ରାଜନୀତି, ମନୋରଞ୍ଜନ, ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି, ଧର୍ମ, କ୍ରୀଡ଼ା, ବ୍ୟବସାୟ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ।

ପ୍ରଦ୍ୟୋଗର ପ୍ରଭାବ ଯୋଗୁଁ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ବିରାଟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ଯୋଗୁଁ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ପାଦନରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲା। ଲୋକମାନଙ୍କର ଚାକିରୀରେ ସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି କଲା। ନାରୀମାନଙ୍କୁ ଘରର ଚାରିକାନ୍ଥ ମଧ୍ୟରେ ଆବଦ୍ଧ ନ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଚାକିରିର ସୁବିଧ ଦିଆହେଲା। ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ଫଳରେ ସହରଗୁଡ଼ିକୁ ଯୋଗାଯୋଗ ଏବଂ ଯାତାୟତରେ ସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି ହେଲା। ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ କର୍ମ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଗୁଁ ଜାତିଭେଦରେ ଛୁଆଁ ଅଛୁଆଁ ଭେଦଭାବ’ ଆଉ ରହିଲା ନାହିଁ। କୁଟୀର ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ବିଲୟ ହେଲା। ଆଧୁନିକ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକରେ କମ୍ପୁଟର ପ୍ରୟୋଗ ଯୋଗୁଁ କିଛି ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସହରାଭିମୁଖୀ କରାଇଲା। ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗର ପ୍ରୟୋଗ ଅନେକ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ।

ଗମନାଗମନ ଓ ପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗର ପ୍ରୟୋଗ ଯୋଗୁଁ ଏକ ଅଲୌକିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା। ଜଳ, ସ୍ଥଳ ଓ ଆକାଶ ପଥରେ ଯାତାୟତ ଘଟାଇଲା। ପରିବର୍ତ୍ତନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମେ ଆଜି ମଧ୍ୟ ଅନେକ ବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ କରିପାରୁଛୁ। ଅତି ଦୂରଦୂରାନ୍ତରେ ମିଳୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଆଜି ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ନିକଟରେ ଅତି ସହଜରେ ମିଳିପାରୁଛି। ପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମେ ଆଜି ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ କରିପାରୁଛୁ। ପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ଦିନର ଅସୁବିଧା କିପରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ତାହା ଆମେ ଆଜି ସମସ୍ତେ ଅନୁଭବ କରିପାରୁଛେ। ସେହିପରି ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ର ଯଥା — ଟେଲିଭିଜନ, ରେଡ଼ିଓ, ଡାକସେବା, ଖବରକାଗଜ, ପତ୍ରପତ୍ରିକାଗୁଡ଼ିକ ବିକାଶ, ମନୁଷ୍ୟର ଭାବର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ, ବୁଦ୍ଧିର ବିକାଶ ଓ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ବିକାଶ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବାଣିଜ୍ୟ, ବ୍ୟବସାୟ, କ୍ରୀଡ଼ା, ମନୋରଞ୍ଜନ, ଜନସଚେତନ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ପ୍ରଭାବିତ କଲା।

କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗର ବ୍ୟବହାର ଆଜି ମଧ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ। ଆଜିର ମଣିଷ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ରାସାୟନିକ ସାର ଓ ଔଷଧର ବ୍ୟବହାର, ନୂତନ କୃଷି ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଓ ଆଧୁନିକ ପ୍ରଣାଳୀ ଦ୍ଵାରା କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ, ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ, ଉନ୍ନତ ବିହନ ଓ ଆଚାର ବ୍ୟବହାର ଇତ୍ୟାଦି କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଗ୍ରାମୀଣ ଲୋକମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତଥା ଦୈନନ୍ଦିନ ଚଳଣି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିରାଟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଛି। ତେଣୁ ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ ସାମାଜକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାରକ ଅଟେ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sociology Solutions Unit 3 ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Sociology Unit 3 Question Answer ସମାଜ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ

କ’ ବିଭାଗ

ଅତି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ସମ୍ଭାବ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟରୁ ଉତ୍ତର ଚୟନ କର :

Question ୧।
ପରିବାର କ’ଣ ଅଟେ ?
(i) ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ
(ii) ଏକ ସଂଘ
(ii) ଏକ ସମୁଦାୟ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଏ ସମସ୍ତ

Question ୨।
ସନ୍ତାନ ମାନଙ୍କର ଯତ୍ନ ଓ ନିରାପତ୍ତା କାହା ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ ?
(i) ପରିବାର
(ii) ବିବାଦ
(iii) ଧର୍ମ
(iv) ଜାତି
Answer:
(i) ପରିବାର

Question ୩।
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମ୍ପର୍କୀୟମାନେ ଅତି ନିଜର ଭାବେ ନିକଟତର ସେମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି
(ii) ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି
(iii) ଆଶିଂଳ ଜ୍ଞାତି
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି

Question ୪।
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିଙ୍କର ଗୌଣଜ୍ଞାତିଙ୍କୁ ବା ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି
(ii) ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି
(iii) ଆଶିଂଳ ଜ୍ଞାତି
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଆଶିଂଳ ଜ୍ଞାତି

Question ୬।
ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ବା ରକ୍ତ ବଦଳରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଜାତିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି
(ii) ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି
(iii) ଉଭୟ ରକ୍ତ ଓ ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି

Question ୭।
ମାତୃବଂଶ ଅନୁସାରେ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ମାତୃବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି
(ii) ପିତୃବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି
(iii) ମାଉସୀବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଏ ସମସ୍ତ

Question ୮।
ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଭିତ୍ତିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ସମ୍ପର୍କୀୟମାନଙ୍କ ସହ ବାସ କରିଥାଏ ତାହାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିର କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ରୋମାନ
(ii) ଲାଟିନ୍
(iii) ଗ୍ରୀକ୍
(iv) ବିବାହ
Answer:
(i) ରୋମାନ

Question ୯।
ପରିବାର ହେଉଛି ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସମୂହ ଯେଉଁଥରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଏବଂ ସ୍ଥାୟୀ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କଥାଏ ଏବଂ ତାହା ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଲାଳନପାଳନ ପାଇଁ ଉଦ୍ଧିଷ୍ଟ। ଏ କଥା କିଏ କହିଥିଲେ?
(i) ଓରବର୍ଗ
(ii) ମାନ୍ ଅଇଭର
(iii) ବର୍ଗେସ
(iv) ସ୍ମର
Answer:
(ii) ମାନ୍ ଅଇଭର

Question ୧୦।
କେଉଁଟି ପରିବାରରେ ଏକ ଲକ୍ଷଣ ନୁହେଁ ?
(i) ଏକ ସାଧାରଣ ବାସସ୍ଥଳୀ
(ii) ଏକ ପ୍ରକାର ନିବାସ
(iii) ଏକ ନାମକରଣ ପଦ୍ଧତି
(iv) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସିମାରେଖା
Answer:
(iv) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସିମାରେଖା

Question ୧୧।
କେଉଁଟି ପରିବାରର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ ?
(i) ଯୌନ ଇଚ୍ଛା ତୃପ୍ତି
(ii) ପ୍ରଜନନ
(iii) ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ
(iv) ଅର୍ଥନୈତିକ
Answer:
(iii) ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ

Question ୧୨।
ଇଂରାଜୀରେ (Education) ଶବ୍ଦଟି କେଉଁ ଭାଷାରୁ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଛି ?
(i) ଗ୍ରୀକ୍
(ii) ଫ୍ରାନସ୍
(iii) ଲାଟିନ୍
(iv) ଜର୍ମାନୀ
Answer:
(iii) ଲାଟିନ୍

ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ସନ୍ତାନ ମାନଙ୍କର ଯତ୍ନ

Question ୨।
ପରିବାରରେ ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଚିର ବିନୋଦନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୩।
ସ୍ବାମୀ, ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଅପ୍ରାପ୍ତ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ପରିବାରକୁ କି ପରିବାର କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଏକକ ପରିବାର

Question ୪।
ସଂରଚନା ଭିତ୍ତିରେ ଏକ ପରିବାରରେ ଉଦାହାରଣ ଦିଅ।
Answer:
ଯୌଥ ପରିବାର

Question ୫।
ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଭିତ୍ତିରେ ଏକ ପରିବାରର ଉଦାହାରଣ ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର

Question ୬।
ପ୍ରାଧ୍ୟାକାରକୁ ଭିଭିକରି ଏକ ପରିବାରର ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ପିତୃ-ଜ୍ଞାତିକ ପରିବାର

Question ୭।
ବସତି ସ୍ଥାପନ ଭିତ୍ତିରେ ଗୋଟିଏ ପରିବାରର ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର

Question ୮।
ବିବାହକୁ ଭିତ୍ତିକରି ଗୋଟିଏ ପରିବାରର ଉଦାହରଣ ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଏକ–ପତ୍ନୀକ ପରିବାର

Question ୯।
ଆନ୍ତଃ-ସମୂହ ଭିଭିରେ କେଉଁ ପରିବାର ଦେଖା ଦେଇଥାଏ ?
Answer:
ଅନ୍ତଃବିବାହୀ ପରିବାର

Question ୧୦।
ବହିଃ–ସମୂହ ଭିଭିରେ କେଉଁ ପରିବାର ଦେଖା ଦେଇଥାଏ।
Answer:
ବହିଃବିବାହୀ ପରିବାର

Question ୧୧।
ପିତୃବଂଶ ଅନୁଯାୟୀ ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଓ ଉତ୍ତରାଧୁକାର ସ୍ଥିର ହେଲେ ତାହାକୁ କି ପରିବାର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପିତୃ-ବଂଶୀୟ ପରିବାର

Question ୧୨।
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ପିତା ବା ଜ୍ୟେଷ୍ଟ ପୁରୁଷ, ବ୍ୟକ୍ତି ପରିବାରରେ ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ସେ ପରିବାରକୁ କି ପରିବାର କୁହାଯାଏ?
Answer:
ପିତୃତାତ୍ତ୍ଵିକ ପରିବାର

Question ୧୩।
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ମାତା ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ? ସେ ପରିବାର କି ପ୍ରକାର ପରିବାର ଅଟେ ?
Answer:
ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର

Question ୧୪।
ଯେଉଁ ପରିବାର ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ଓ ଗୋଟିଏ ନାରୀକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ କି ପରିବାର କୁହାଯାଏ?
Answer:
ଏକକ ପରିବାର ବା ଏକ-ପତ୍ନୀକ ପରିବାର

Question ୧୫।
ଯେଉଁ ପରିବାର ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ଓ ଦୁଇ କିମ୍ବା ତତୋଧ୍ଵକ ସ୍ଵାମୀ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ପରିବାର କୁହାଯାଏ?
Answer:
ବହୁ-ପତ୍ନୀ ପରିବାର

Question ୧୬।
ଯଦି ନିବାସ ପରେ ସ୍ତ୍ରୀ ନିଜ ପିତୃତ୍ବର ପରିତ୍ୟାଗ କରି ନିଜ ସ୍ଵାମୀ ଗୃହରେ ସ୍ଵାୟୀଭାବରେ ଅବସ୍ଥାନ କରେ ତେବେ ସେହି ପରିବାରକୁ କେଉଁ ପରିବାର କୁହାଯାଏ?
Answer:
ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର

Question ୧୭।
ଯଦି ବିବାହ ପରେ ସ୍ଵାମୀ ନିକଗୃହ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ସ୍ତ୍ରୀ ଗୃହରେ ସ୍ଥାୟୀଭାବରେ ଅବସ୍ଥାନ କରେ ! ସେହି ପରିବାରକୁ କେଉଁ ପରିବାର କୁହାଯାଏ?
Answer:
ମାତୃ–ଆବାସିକ ପରିବାର

Question ୧୮ ।
ପରିବାର ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଏକ ପଦ୍ଧତି ଯାହା ପିତାମାତା ଏବଂ ସନ୍ତାନ ସନ୍ତତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥାଏ। ଏହି ସଂଜ୍ଞାଟି କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ପ୍ରଫେସର କ୍ଲାୟାର

Question ୧୯।
ପରିବରର ଗୋଟିଏ ଲକ୍ଷଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ଏକ ସାଧାରଣ ବାସସ୍ଥଳୀ

Question ୨୦।
ପିତା, ମାତା ଏବଂ ଏକ ବା ଏକାଧିକ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ସମୂହକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପରିବାର

Question ୨୧।
ସନ୍ତାନ କିମ୍ବା ନିଃସନ୍ତାନ ସ୍ଵାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର କିମ୍ବା ସନ୍ତାନମାନଙ୍କ ସହିତ ଏକ ପୁରୁଷ ଏକ ପୁରୁଷ କିମ୍ବା ନାରୀର ସୂକ୍ଷ୍ମ କିମ୍ବା ଦୀର୍ଘ ସମୟର ବସବାସକୁ ପରିବାର କୁହାଯାଏ। ତାହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ଅକବର୍ଷ ଏବଂ ନିସ୍କୋଫ୍

Question ୨୨।
ଯେଉଁ ପରିବାର ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଅନେକ ସ୍ଵାମୀକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ କି ପରିବାର କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବହୁ–ପତିକ ପରିବାର

Question ୨୩।
ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଭିତ୍ତିରେ ବା ବିବାହ ଭିଭିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ସମ୍ପକୀୟମାନଙ୍କ ସହ ବାସ କରିଥାଏ ସେମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିର କ’ଣ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଜ୍ଞାତି

Question ୨୪।
ଜ୍ଞାତି କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାନ୍ତି ? ଗୋଟିଏ ଭିଭି ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ

Question ୨୫।
ଜ୍ଞାତିରେ ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ରକ୍ତ ସମ୍ପକୀୟ ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ

Question ୨୬।
ବିବାହ ପରେ ଯେଉଁ ସମ୍ପକୀୟମାନେ ନୂତନଭାବେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ

Question ୨୭।
ରକ୍ତ ବନ୍ଧନରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତିକ

Question ୨୮।
ପିତୃବଂଶ ଅନୁସାରେ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପିତୃବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି

Question ୨୯।
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମ୍ପର୍କୀୟ ଅତି ଘନିଷ୍ଠ ବା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ନିକଟରେ ଅଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି

Question ୩୦।
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିର ଏକ ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ସ୍ୱାମୀ – ସ୍ରା

Question ୩୧।
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି

Question ୩୨।
ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିର ଏକ ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ଭାଇଙ୍କ କନ୍ୟା

Question ୩୩।
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କର ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିକୁ ବା ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଆଂଶିକ ଜ୍ଞାତି

ଭ୍ରମ ଥିଲେ ସଂଶୋଧନ କର :

Question ୧।
ପରିବାର କେବଳ ସ୍ୱାମୀ, ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ସେମାନଙ୍କର ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ଦେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ପରିବାର କେବଳ ସ୍ଵାମୀ, ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ସେମାନଙ୍କର ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ଦେଇ ଗଠିତ ହୋଇ ନଥାଏ।

Question ୨।
ପରିବାର ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନୁହେଁ।
Answer:
ପରିବାର ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଅନୁଷ୍ଠାନ

Question ୩ ।
ପରିବାର ଏକ ଗୌଣ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅଟେ।
Answer:
ପରିବାର ଏକ ପ୍ରାଥମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ

Question ୪।
ପରିବାର ନିମିତ୍ତ ବାସସ୍ଥାନର ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ନଥାଏ।
Answer:
ପରିବାର ନିମିତ୍ତ ବାସସ୍ଥାନର ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ଥାଏ।

Question ୫।
ଜ୍ଞାତି କେବଳ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଅଟେ।
Answer:
ଜ୍ଞାତି କେବଳ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ନୁହେଁ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।

Question ୨୬।
ବିବାହ ପରେ କେଉଁ,ନୂତନ ସମ୍ପର୍କୀୟ ମାନେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାନ୍ତି ତାକୁ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ତାହାକୁ ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।

Question ୭।
ପିତା, ମାତା ଓ ସେମାନଙ୍କର ପିତାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଯେଉଁ ଜ୍ଞାତିକ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।

Question ୮।
ମାତୃବଂଶ ଜ୍ଞାତିରେ କେବଳ ମାତୃବଂଶର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ସ୍ଥାନ ପାଇଥାନ୍ତି ?
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି ।

Question ୯।
ସ୍ଵାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀ, ପିତା-ମାତା, ଭାଇ-ଭଉଣୀ ପରସ୍ପର ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି।

Question ୧୦।
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିକୁ ଆଂଶିକ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି

Question ୧୧।
ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିମାନେ ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିକ ଦ୍ଵାରା ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ହାସଲ କରିଥାନ୍ତି।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି।

Question ୧୨।
ପିତାଙ୍କ ଭାଇ, ଭଉଣୀର ସ୍ବାମୀ, ଭାଇଙ୍କ କନ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦି ଆଶିଂକ ଜ୍ଞାତିର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି।

Question ୧୩।
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିଙ୍କ ଗୌଣଜ୍ଞାତିଙ୍କୁ ଆଶିଂକ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି ।

Question ୧୪।
ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିଙ୍କ ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିଙ୍କୁ ଆଶିଂକ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଠିକ୍ ଅଛି ।

Question ୧୫।
ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଭାଇଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।
Answer:
ଆଶିଂକ ଜ୍ଞାତିର ଉଦାହରଣ ଅଟେ।

Question ୧୬।
ସାଧାରଣତଃ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ଦ୍ବାରା ଏବଂ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ବୈବାହିକ ସମ୍ପର୍କ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ସାଧାରଣତଃ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ଦ୍ଵାରା ଏବଂ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ।

Question ୧୭।
ଶିକ୍ଷା ଶବ୍ଦଟି ରୋମାନ ଶବ୍ଦ (Education)ରୁ ଅଣାଯାଇଛି।
Answer:
ଶିକ୍ଷା ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ (Education)ରୁ ଅଣାଯାଇଛି ।

ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

Question ୧।
ସାଧାରଣତଃ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ଦ୍ବାରା ଏବଂ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ _______।
Answer:
ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ

Question ୨।
ଏକତ୍ର ବାସ କରୁଥିବା ଏବଂ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ସୂତ୍ରରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ଦୁଇ ବା ତତୋଧକ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଏକ ସ୍ବାମୀଙ୍କୁ _______ କୁହାଯାଇଥାଏ
Answer:
ପରିବାର

ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।

Question ୩।
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଟ ପୁରୁଷ ବ୍ୟକ୍ତି ଗୃହର ମୁଖ୍ୟବର୍ତୀ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ସେ ସମସ୍ତ ଅଧିକାର ଓ କ୍ଷମତାଲାଭ କରିଥାନ୍ତି ଓ ପରିବାର ସମ୍ପତ୍ତି ରକ୍ଷଣବକ୍ଷଣ କରିଥାନ୍ତି। ସେହି ପରିବାରକୁ _______। ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ବା ପିତୃକୈନ୍ଦ୍ରିକ

Question ୪।
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଟ ନାରୀଗୃହର ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତା ହୋଇଥାନ୍ତି ଓ ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ଓ କରୁତ୍ଵର ଅଧିକାରିଣୀ ହୋଇଥାନ୍ତି ଓ ସମ୍ପରି ଉପରେ ତାଙ୍କର ଅଖଣ୍ଡ ଆଧୂପତ୍ୟ ଥାଏ। ସେହି ପରିବାରକୁ _______ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ବା ମାତୃକୈନ୍ଦ୍ରିକ

Question ୫।
ସ୍ଵାମୀ, ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଅପ୍ରାପ୍ତ ବୟସ୍କ ସନ୍ତାନ ସନ୍ତତିମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ପରିବାରକୁ _______ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଏକକ ବା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପରିବାର।

Question ୬।
ପରିବାର ଏକ _______ ସମୂହ।
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ର

Question ୭।
_______ ପରିବାରକୁ ଅଭିବାହିତ ବା ଏକାନ୍ତବର୍ତୀ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଯୌଥ ।

Question ୮।
_______ ପରିବାରର ଏକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ।
Answer:
ଗୃହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା

Question ୯।
_______ ପରିବାର ଏକ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ।
Answer:
ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟ

Question ୧୦।
ପରିବାର ଯେଉଁ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ମାନଙ୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି ସେଥ‌ିରୁ ଗୋଟିଏ ହେଉଛି _______।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ

Question ୧୧।
ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଭିଭିକରି ଦେଖା ଦେଉଥ‌ିବା ଏକ ପରିବାର ଉଦାହରଣ ଦେଲା_______।
Answer:
ମାତୃବଂଶୀୟ ।

Question ୧୨।
ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଓ ଉତ୍ତରାଧିକାର ମାଆଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ହେଲେ ତାକୁ _______ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ମାତୃବଂଶୀୟ

Question ୧୩।
ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଓ ଉତ୍ତରାଧୁକାର ପିତାଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ହେଲେ ତାକୁ _______ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପିତୃବଂଶୀୟ।

Question ୧୪।
ପ୍ରାଧୂକାର ଓ ଅଧୁକାର ଭିତ୍ତିକରି ଦେଖା ଦେଉଥ‌ିବା ପରିବାରର ଏକକ ଉଦାହରଣ ହେଲା _______।
Answer:
ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର।

Question ୧୫।
ଯେଉଁ ପରିବରରେ ସ୍ତ୍ରୀ ସମସ୍ତ ଅଧିକାର ଓ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥାନ୍ତି ତାଙ୍କୁ _______ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ।

Question ୧୬।
ବସତି ସ୍ଥାପନକୁ ଭିଭିକରି ଦେଖା ଦେଉଥୁବା ପରିବାର ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଲା _______।
Answer:
ପିତୃ ଆବାସିକ ପରିବାର

Question ୧୭।
ବିବାହ ପରେ ସ୍ତ୍ରୀ ନିଜ ଗୃହ ତ୍ୟାଗକରି ସ୍ଵାମୀର ଗୃହରେ ରହିଲେ ତାଙ୍କୁ _______ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ମାତୃ ଆବାସିକ ପରିବାର।

Question ୧୮।
ପରିବାର କୁହାଯାଏ। ବିବାହ ପରେ ସ୍ଵାମୀ ଗୃହ ତ୍ୟାଗ କରି ସ୍ତ୍ରୀ ଗୃହରେ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ରହିଲେ ତାକୁ _______ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପିତୃ ଆବାସିକ ପରିବାର

Question ୧୯।
ବିବାହକୁ ଭିତ୍ତିକରି ଦେଖା ଦେଉଥ‌ିବା ଏକ ପରିବାରରେ ଉଦାହରଣ ହେଲା _______।
Answer:
ଏକପତ୍ନୀକ ପରିବାର

Question ୨୦।
ଯେଉଁ ପରିବାର ଏକ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଏକ ପୁରୁଷକୁ ନେଇ ଗଠିତ ତାହାକୁ _______ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଏକପନ୍ଥୀକ ପରିବାର। ପରିବାର ପରିବାର କୁହାଯାଏ। ପରିବାର

Question ୨୧।
ଯେଉଁ ପରିବାର ଏକ ସ୍ଵାମୀ ଓ ଅନେକ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ _______ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଏକପନ୍ଥୀକ ପରିବାର।

Question ୨୨।
ଯେଉଁ ପରିବାର ଏକ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଅନେକ ସ୍ଵାମୀକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ _______ ପରିବାର କୁହାଯାଏ।
Answer:
ବହୁପତିକ ପରିବାର।

Question ୨୩।
ଜ୍ଞାତି _______ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।
Answer:
ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ।

Question ୨୪।
ଜ୍ଞାତିର ଏକ ପ୍ରକାରଭେଦ ହେଲା _______।
Answer:
ବିବାହ ବନ୍ଧନ

Question ୨୫।
ବିବାହ ପରେ ଯେଉଁ ସମ୍ପର୍କୀୟଭାବେ ନୂତନଭାବେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ _______ ପରିବାର ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟ

Question ୨୬।
ରକ୍ତ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଜ୍ଞାତିକୁ _______ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି। ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।

Question ୨୭।
ମାତୃବଂଶ ଅନୁସାରେ ସମ୍ପର୍କୀୟମାନଙ୍କୁ _______ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ମାତୃବଂଶୀୟ।

Question ୨୮।
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମ୍ପର୍କୀୟମାନେ ଅତି ନିଜର ତଥା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ନିକଟତର ସେମାନଙ୍କୁ _______ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି

Question ୨୯।
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିକୁ  _______ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି।

Question ୩୦।
ସ୍ଵାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀ _______ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ

Question ୩୧।
ପିତାଙ୍କ ଭାଇ, ଭଉଣୀ କନ୍ୟା  _______ ଜ୍ଞାତିର ଉଦାହରଣ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି।

Question ୩୨।
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିଙ୍କର ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିକୁ ବା ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିକୁ _______ଜୁହାଯାଏ।
Answer:
ଆଶିଂକ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ ।

Question ୩୩ ।
_______ ମତରେ ଧର୍ମ ହେଉଛି ଏକ ଶକ୍ତିରେ ବିଶ୍ବାସ ଯାହା ମନୁଷ୍ୟଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଟେ। ଯାହାକି ମନୁଷ୍ୟର ଜୀବନ ଓ ତାହାର ପ୍ରାକୃତିକ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରିଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ କରାଯାଏ।
Answer:
ଫ୍ରେଜର

‘ଖ’ ବିଭାଗ

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ଦୁଇଟି କିମ୍ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ପରିବାର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପରିବାର ସାଧାରଣତଃ ବାପା, ମା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ଏକ ଅନେକ ସମୟରେ ଏହା ନିକଟ ସମ୍ପର୍କୀୟମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ। ଏହା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଓ ସ୍ଥାୟୀ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅଟେ।

Question ୨।
ପରିବାରର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଓର୍‌ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ନିମ୍‌ଫ (Ogburn and Nimkaf)ଙ୍କ ମତରେ, “ସନ୍ତାନ କିମ୍ବା ସ୍ଵାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର କିମ୍ବା ସନ୍ତନୀମାନଙ୍କ ସହିତ ଏକ ପିତା ଓ ମାତା, ପୁତ୍ର ଓ କନ୍ୟା, ଭାଇ ଭାଉଜ ଆଦି ନିଜର ସାମାଜିକ ଭୂମିକା ଅନୁସାରେ ପରସ୍ପର ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ଏବଂ ସହଯୋଗ ରକ୍ଷାକରି ଏକ ସମାନ ସଂସ୍କୃତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଆନ୍ତି ।”

Question ୩।
ପରିବାରର ଯେକୌଣସି ଚାରୋଟି ବିଶେଷ ଗୁଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ପରିବାରର ସାର୍ବଜନୀନ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ।
(୨) ପରିବାର ସ୍ନେହ, ପ୍ରେମ ସହଯୋଗ ଆଦି ଅବେଗମୟ ଭାବନାଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।
(୩) ପରିବାର ଆକାରରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଟେ।
(୪) ପରିବାର ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଗଠନରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।

Question ୪।
ଯୌଥ ପରିବାର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯୌଥ ପରିବାର ବା ବଦ୍ଧିତ ପରିବାର ସାଧାରଣତଃ ତିନି ତତୁର୍ଥ ପିଢିର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଯଥା- ସ୍ଵାମୀ, ସ୍ତ୍ରୀ ସେମାନଙ୍କର ବିବାହ ଓ ଅବିବାହିତା ପିଲାମାନେ ଏକା ଅନେକ ସମୟରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମ୍ପର୍କୀୟମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ। ଏହି ପ୍ରକାରରେ ପରିବାର ଭାରତୀୟ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସମାଜରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

Question ୫।
ଯୌଥ ପରିବାରର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଡକ୍ଟର ଇରାବତୀ କାର୍ଭେ (Dr. Lravati Karve)ଙ୍କ ମତରେ ଯୌଥ ପରିବାର ହେଉଛି ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଏକ ସମୂହ। ଯେଉଁମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ବାସ କରନ୍ତି, ଗୋଟିଏ ଚୁଲିରେ ରନ୍ଧନ ହୋଇଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ଭୋଜନ କରନ୍ତି। ସାଧାରଣ ଭାବେ ସମସ୍ତେ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧ୍ବକାର ହୋଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ସାଧାରଣ ପୂଜା ବିଶ୍ଵରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ଓ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରର ଜ୍ଞାତି ଭାବେ ପରସ୍ପର ସହ ସଂପୃକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଆଇ. ପି. ଦେଶାଇ (1. P Deshai)ଙ୍କ ମତରେ, ଆମ୍ଭେ ସେହି ପରିବାରକୁ ଯୌଥ ପରିବାର କହିବା ଯାହାର କି ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ପୁରୁଷ ଗଭୀରତା ରହିଥାଏ । ଏବଂ ଯାହାର ସଦସ୍ୟମାନେ ସମ୍ପତ୍ତି, ରୋଜଗାର ଓ ପାରସ୍ପରିକ ଅଧିକାର ଓ ନୈତିକ କର୍ଭବ୍ୟ ଦ୍ଵାରା ପରସ୍ପର ସହ ସଂପୃକ୍ତ ଥାଆନ୍ତି।

Question ୬।
ଏକକ ପରିବାର କ’ଣ ?
Answer:
ଏକକ ପରିବାର ସ୍ୱାମୀ, ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଅପ୍ରାପ୍ତ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରାପ୍ତ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କର ପିତାମାତାଙ୍କ ଠାରୁ ପୃଥକ ହୋଇ ବାସ କରନ୍ତି। ଏହି ପ୍ରକାରର ପରିବାର ଆଧୁନିକ ସହରୀ ସମୁଦାୟର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

Question ୭।
ସଂରଚନାକୁ ଭିତ୍ତିକରି କେତେ ପ୍ରକାର ପରିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।
Answer:
ସଂରଚନାକୁ ଭିତ୍ତିକରି ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ପରିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଯଥା – ଯୌଥ ପରିବାର ବା ବଦ୍ଧିତ ପରିବାର ଏବଂ ଦାମ୍ପତ୍ୟମୂଳକ ପରିବାର।

Question ୮।
‘ବସତି’କୁ ଭିତ୍ତିକରି କେତେ ପ୍ରାକରର ପରିବାର ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ।
Answer:
ବସତି ଭିଭିରେ ତିନି ପ୍ରକାରର ପରିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ଯଥା – ପ୍ରତିସ୍ଥାନିକ ପରିବାର, ପତ୍ନୀସ୍ଥାନିକ ପରିବାର ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଆବାସ।

Question ୯।
ପତିସ୍ଥାନିକ ପରିବାର ବା ପିତୃ ଆବାସିକ ପରିବାର କ’ଣ ?
Answer:
ପତିସ୍ଥାନିକ ପରିବାରରେ ବିବାହପରେ ସ୍ତ୍ରୀ ପିତାଗୃହ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ସ୍ଵାମୀ ଗୃହରେ ବାସ କରିଥାଏ। ଏପ୍ରକାର ପରିବାର ପୃଥ‌ିବୀରେ ସବୁଆଡେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

Question ୧୦।
ପତ୍ନୀସ୍ତାନିକ ବା ମାତୃଆବାସିକ ପରିବାର କ’ଣ ?
Answer:
ବିବାହରେ ଯଦି ପୁରୁଷ ନିଜ ସ୍ତ୍ରୀର ଘରେ ବାସ କରିଥାଏ ତେବେ ତାହାକୁ ପତ୍ନୀସ୍ଥାନିକ ବା ମାତୃ ଆବାସିକ ପରିବାର କୁହାଯାଏ ।

Question ୧୧।
ବଶଂନୁକ୍ରମିକ କେତେ ପ୍ରକାରର ପରିବାର ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ?
Answer:
ବଶଂନୁକ୍ରମିକ ଅନୁସାରେ ପିତା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି। ସେ ପ୍ରକାରର ପରିବାରକୁ ପିତୃବଂଶୀୟ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପରିବାରରେ ବଂଶାନୁକ୍ରମେ ଓ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ସୂତ୍ର ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ। ପିତା ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ଅଟନ୍ତି। ପିତା, ପୁତ୍ର, ନାତି ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କର କ୍ରମରେ ସମ୍ପତି ହସ୍ତାନ୍ତରୀତ ହୋଇଥାଏ। ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକମାନଙ୍କର ସମ୍ପତି ଉପରେ ଯେକୌଣସି ଅଧିକାର ନଥାଏ।

Question ୧୨।
ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ପିତା ପରିବାରରେ ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି। ସେ ପ୍ରକାରର ପରିବାରକୁ ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର କୁହାଯାଏ। ଏହି ପରିବାରରେ ବଂଶାନୁକ୍ରମେ ଓ ଉତ୍ତରାଧ୍ୟାକାରୀ ସୂତ୍ରରେ ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ। ପିତା ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ଅଟନ୍ତି।

Question ୧୩ ।
ଅନ୍ତଃର୍ବିବାହୀ ପରିବାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବିବାହ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରାର୍ଥୀ ମନୋନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେତେକ ନୀତି ନିୟମକୁ ଅନୁସରଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଆନ୍ତର୍ବିବାହ ନିୟମାନୁସାରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ବର୍ଷ , ଜାତି, ଗୋତ୍ର ଉପଜାତି ମଧ୍ୟରେ ବିବାହ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ଅଟେ। ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ଏହି ଗୁଣଗୁଡିକ ମିଳିଥାଏ ତାକୁ ଆନ୍ତଃର୍ବିବାହୀ ପରିବାର କହନ୍ତି।

Question ୧୪।
ବହିଁବିବାହୀ ପରିବାର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିକର ଗୋତ୍ର, ପ୍ରବର, ସପିଣ୍ଡ ଓ ଜ୍ଞାତିକୁ ଛାଡି ବାହ୍ୟ ଜ୍ଞାତି ଗୋତ୍ର ସହିତ ବିବାହ କରି ପରିବାର ଗଠନ କରେ ତାଙ୍କୁ ବହିଁବିବାହ ପରିବାର କହନ୍ତି।

Question ୧୫।
ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ପିତା ବା ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୁରୁଷ ବ୍ୟକ୍ତି ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ତାଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ସବୁକାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳିତ ହୁଏ। ସେ ସମସ୍ତ ସମ୍ପରିର ଅଧିକାରୀ ଅଟନ୍ତି। ପିତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ ଜ୍ୟେଷ୍ଠପୁତ୍ର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଭାବେ ଦାୟିତ୍ଵ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ସେହି ପରିବାରକୁ ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର କହନ୍ତି।

Question ୧୬।
ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ପିତା କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କେହି ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ ମହିଳା ପରିବାରରେ ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ସେ ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ଓ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରିଣୀ ଅଟନ୍ତି ତାଙ୍କ ପରେ ଝିଅ ଓ ନାତୁଣୀ ଉତ୍ତରାଧିକାରିଣୀ ଅଟନ୍ତି, ସେହି ପରିବାରକୁ ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର କହନ୍ତି।

Question ୧୭।
ବିବାହ କ’ଣ ?
Answer:
ବିବାହ ହେଉଛି ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀ ମଧ୍ଯରେ ହେଉଥୁବା ମିଳନ ଯାହା କି ସ୍ତ୍ରୀ ଦ୍ଵାରା ଜନ୍ମଲାଭ କରୁଥିବା ସନ୍ତାନମାନେ ଉଭୟେ ପିତା ଓ ମାତାଙ୍କର ବୈଧ ସନ୍ତାନ ଭାବେ ସ୍ବୀକୃତୀ ଲାଭ କରିଥା’ନ୍ତି ।

Question ୧୮।
ଅନ୍ତଃଜାତି ବିବାହ କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ଭିନ୍ନ ଜାତିର ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀ ମଧ୍ଯରେ ବିବାହ ସମ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ତାକୁ ଅନ୍ତଃଜାତି ବିବାହ କହାଯାଏ।

Question ୧୯।
ଏକ ବିବାହ କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:ଜ.
ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏକ ସମୟରେ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବିବାହ କରିଥାଏ ତାକୁ ଏକ ବିବାହ କୁହାଯାଏ।

Question ୨୦।
ଜ୍ଞାତି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି ବିବାହ ବନ୍ଧନରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ମୌଳିକ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟ ହେବା ସହିତ ପ୍ରଜନନ ପରିବାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ପାଇଁ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥିର ବିକାଶ ଘଟାଇଛନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।

Question ୨୧।
ଜ୍ଞାତିର ପ୍ରକାରଭେଦ ମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଟି ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ଜ୍ଞାତିର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରକାରଭେଦ ହେଲା -(୧) ସମରକ୍ତ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ, (୨) ବିବାହ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାତି।

Question ୨୨।
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି (Primary Kin) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କରେ ବନ୍ଧା ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ। ଦୁବେଙ୍କ କହିବା ଅନୁସାରେ ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି ଆଠ ପ୍ରକାର। ସ୍ଵାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀ, ପିତା-ପୁତ୍ର, ପିତା-ପୁତ୍ରୀ, ମାତା–ପୁତ୍ରୀ, ମାତା-ପୁତ୍ର, ବିରଷ୍ଠ ଓ କନିଷ୍ଠ ଭଗ୍ନୀ, କନିଷ୍ଠ-ବରିଷ୍ଠ ଭାତ୍ରା ଏବଂ ଭାତ୍ରା ଭଗ୍ନା ଇତ୍ୟାଦି।

Question ୨୩।
ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି (Secondary Kin) କ’’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି ଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଜ୍ଞାତିକୁ ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ। ପିତାଙ୍କର ପିତା, ମାତାଙ୍କର ଭ୍ରାତାଙ୍କର କନ୍ୟା, ପିତାଙ୍କର ଭଗ୍ନୀ, ଭଗ୍ନୀପତି ପ୍ରକୃତି ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି ଶ୍ରେଣୀୟ ଅଟନ୍ତି। ଏମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରାୟ ତେତିଶ।

Question ୨୪।
ତୃତୀୟ ଜ୍ଞାତି (Tertiary kin) କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିଙ୍କର ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି ଓ ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ତୃତୀୟ ଜ୍ଞାତି ରୂପେ ପରିଚିତ । ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ପତ୍ନୀ, ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ଭ୍ରାତାଙ୍କର ପତ୍ନୀ ପ୍ରଭୃତି ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

Question ୨୫।
ଶିକ୍ଷାର ଏକ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଆରିଷ୍ଟାଟଲଙ୍କ ମତରେ ସୁସ୍ଥ ଶରୀରରେ ସୁସୁମନର ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।

Question ୨୬।
ଶିକ୍ଷାର ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ଲେଖ।
Answer:
ଶିକ୍ଷା ମାନବକୁ ଆତ୍ମସାକ୍ଷାତ୍‌ରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ।

Question ୨୭।
ଶିକ୍ଷାର ଗୋଟିଏ ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତିଗତ ଅର୍ଥ ଲେଖ।
Answer:
ଶିକ୍ଷା ଦୁଇଟି ଏଡୁକେୟାର (Educare) ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି । ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଲାଳନପାଳନ କରିବା ବା ପୁନଃଜାଗରଣ କରିବା।

Question ୨୮।
ବ୍ୟାପକ ଅର୍ଥରେ ଶିକ୍ଷା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବ୍ୟାପକ ଅର୍ଥରେ ଶିକ୍ଷାର ଅର୍ଥ ହେଲା ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ମାତୃ ଗର୍ଭରୁ ସମାଧ୍ଵସ୍ଥଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ।

Question ୨୯।
ଶିକ୍ଷାର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଅର୍ଥ କହିଲେ କ’ଣ ଜାଣ ଲେଖ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ବା

Question ୩୦।
ଶିକ୍ଷାର ଦ୍ବିପାକ୍ଷିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା
Answer:
ଶିକ୍ଷାର ଦୁଇଟି ପକ୍ଷ

Question ୩୧।
ଶିକ୍ଷାର ତ୍ରିପାକ୍ଷିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କ’ଣ ?
Answer:
ଶିକ୍ଷକ, ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ଓ ପରିବଶକୁ ନେଇ ଯେଉଁ ସଙ୍ଗଠନ ଗଠନ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ତ୍ରିପାକ୍ଷିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।

Question ୩୨।
ଶିକ୍ଷାର ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟର ସମସ୍ତ ସହଜାତ ଗୁଣର ବିକାଶ କରାଇବା ଶିକ୍ଷାର ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ।

Question ୩୩।
ଜ୍ଞାତିତ୍ଵର ଦୁଇଟି ଲକ୍ଷଣ ଲେଖ।
Answer:
(୧) ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(୨) ସାମାଜିକ ଜୀବନର ନୟନ୍ତ୍ରକ ଅଟେ।

Question ୩୪।
ଶିକ୍ଷାର ଗୁରୁତ୍ବ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକୀକରଣକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରେ।
(୨) ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ସଂହତି ଓ ବିକାଶ ଆଣେ।
(୩) ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।

Question ୩୫।
ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମାଜର ଏକ ଉପବ୍ୟବସ୍ଥା। ଏହା ମନୁଷ୍ୟର ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସହିତ ଜଡିତ। ମନୁଷ୍ୟର ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା, କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ଜଡିତ ଥ‌ିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ବା ନିୟମ ପଦ୍ଧତିକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କହନ୍ତି।

Question ୩୬।
ସଂପରି କ’ଣ ?
Answer:
ସଂପରି ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଏହାକୁ ଦୁଇଟି ଦୃଷ୍ଟିରେ ଅର୍ଥ କରାଯାଇପାରେ। ସଂପରି ବ୍ୟକ୍ତି ମୂହର ମାଲିକାନାରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ଜିନିଷକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଅନ୍ୟ କେତେକଙ୍କ ମତରେ ସଂପରି କେତେକ ଅଧିକାରକୁ ବୁଝାଏ। ଏହା ଉଭୟ ମୂର୍ଖ ବା ଅମୁର୍ଣ ହୋଇପାରେ।

Question ୩୭।
ଯେକୌଣସି ୨ଟି ସଂପରି ଅଧୂକାରରେ ପ୍ରକୃତି ଲେଖ।
Answer:
(୧) ସଂପତିକୁ ଏହାର ମାଲିକ ବିକ୍ରୟ, ବିନିମୟ ବା ଦାନ ଦ୍ଵାରା ହସ୍ତାନ୍ତର କରିପାରିବ।
(୨) ସଂପରି ଧାରଣ କରିବା ସର୍ବଦା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଉପରେ କ୍ଷମତା ଧାରଣକୁ ବୁଝାଏ।

Question ୩୮।
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ସମୟରେ ଲୋକମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବାର ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ। ଏହା ଶ୍ରମକୁ ବୁଝାଏ ଓ ଅର୍ଥନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୩୯।
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମାତୃଙ୍କ ମତ କ’ଣ ?
Answer:
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମାଙ୍କ ନକରାତ୍ଵିକ ମତ ପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି, ତାଙ୍କ ମତରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଶ୍ରମିକକୁ ତା’ର ବୃତ୍ତିଗତ ଭୂମିକାରେ ବାନ୍ଧି ରଖୁଥାଏ ସେ ସମାଜକୁ ଦୁଇ ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ସାମାଜିକ ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭାଜିତ କରିଥାଏ। ଏଥଯୋଗୁଁ ଶ୍ରମିକମାନେ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ନିଜକୁ ଅଲଗା କରିଥାନ୍ତି ଫଳରେ ସନ୍ତୋଷ ପାଇନାହାନ୍ତି।

Question ୪୦।
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଦୁଙ୍କ ମତ କ’ଣ ?
Answer:
ଦୁର୍ଖମ୍ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସକରାତ୍ମକ ମତ ପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି। ସେ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ସାମାଜିକ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ଯରେ ସମ୍ପକକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ମତରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଏକ ସାମାଜିକ ସତ୍ୟ। ଏହା ବୃତ୍ତିଗତ ଭିନ୍ନତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ସାମାଜିକ ଭିନ୍ନତା ଏବଂ ଶିଳ୍ପଭିତ୍ତିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟପକ ବୃଦ୍ଧିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା କର ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ଯୌଥ ପରିବାର ଏବଂ ଏକକ ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଯୌଥ ପରିବାର ଦୁଇ ବା ତିନି ପିଢ଼ିରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଯଥା ସ୍ଵାମୀ, ସ୍ତ୍ରୀ, ସେମାନଙ୍କର ପିଲାମାନେ ଓ ସମ୍ପର୍କୀୟମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗୋଟିଏ ଛାତ ତଳେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଏକକ ପରିବାର ପିତା, ମାତ୍ରା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ। ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଅପ୍ରାପ୍ତ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ। ଏହା ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ।

Question ୨।
ପ୍ରତିସୁନିକ ବା ପତ୍ନୀସ୍ଥାନିକ ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ପତିସୁନିକ ପରିବାରରେ ବିବାହ ପରେ ସ୍ତ୍ରୀ ପିତା ଗୃହତ୍ୟାଗ କରି ସ୍ଵାମୀ ଗୃହରେ ବାସ କରିଥାଏ, ଏହା ପୃଥିବୀର ସବୁ ସ୍ଥାନରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ବିବାହପରେ ଯଦି ପୁରୁଷ ନିଜ ସ୍ତ୍ରୀର ଘରେ ବାସ କରିଥାଏ, ତେବେ ତାକୁ ପତ୍ନୀସ୍ଥାନିକ ପରିବାର କୁହାଯାଏ। ଏହା କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ।

Question ୩।
ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର ଓ ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାରରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କର।
Answer:
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ପିତା ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି, ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି ଓ ନିଷ୍ପତ୍ତି ତାଙ୍କର ଚାଲେ ତାଙ୍କ ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରକାରର ପରିବାର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ। ମାତ୍ର ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ମାଆ ପରିବାରର ସମ୍ପତ୍ତି ଓ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରିଣୀ ଅଟନ୍ତି ତାକୁ ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରକାର ପରିବାରର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ମାତୃବଂଶ ଅନୁଯାୟୀ ହୋଇଥାଏ। ଏବଂ ଝିଅ ପରିବାରର ପରିବର୍ତ୍ତୀ ମୁଖ୍ୟ ରୂପେ ଗଣାଯାଏ।

Question ୪।
ଏକପତ୍ନୀକ ଓ ବହୁପତ୍ନୀକ ପରିବାରରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ଏକ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ପତ୍ନୀକୁ ବିବାହ କରିଥାଏ, ତାକୁ ଏକ ପତ୍ନୀକୁ ବିବାହ କରିଥାଏ, ତାକୁ ଏକ ପତ୍ନୀକ ପରିବାର କୁହାଯାଏ। ଏହା ଏକ ଆଦର୍ଶ ଓ ସାର୍ବଜନୀନ ବିବାହ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ଏକ ସମୟରେ ଦୁଇରୁ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟକ ନାରୀକୁ ବିବାହ କରି ଏକତ୍ର ବାସ କରିଥାନ୍ତି, ତାହାକୁ ବହୁପତ୍ନୀକ ପରିବାର କୁହାଯାଏ। ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଆଦିବାସୀ, ମୁସଲମାନ ଓ ଧନୀକ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ।

Question ୫।
ଅନ୍ତଃର୍ବିବାହୀ ଓ ବହିଃର୍ବିବାହୀ ପରିବାରରେ ପ୍ରଭେଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଅନ୍ତଃର୍ବିବାହୀ ପରିବାରରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ବର୍ଣ୍ଣ, ଜାତି ଓ ଗୋତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ବିବାହ କରିଥାଏ। ଏହା ସାଧାରଣତଃ ହିନ୍ଦୁ ସଂପ୍ରଦାୟରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଏବଂ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନେ ଏହାକୁ ମାନିକରି ଚାଲନ୍ତି। ମାତ୍ର ବହିଃର୍ବିବାହୀ ପରିବାରରେ ସଦସ୍ୟମାନେ ନିଜର ବର୍ଷ, ଗୋତ୍ର ଓ ଜାତି ବାହାରେ ବିବାହ କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷିତ ସହରାଞ୍ଚଳ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ।

Question ୬।
ଜ୍ଞାତିତ୍ଵର ପ୍ରକାରଭେଦ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ନିକଟତମ ଜ୍ଞାତି : ବିବାହଦ୍ଵାର ବନ୍ଧନକୁ ନିକଟତମ ଜ୍ଞାତି ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ।
(୨) ରକ୍ତ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାତି : ରକ୍ତ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବନ୍ଧନକୁ ରକ୍ତ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ।
(୩) ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି : ଏହିପ୍ରକାର ଜ୍ଞାତି ସ୍ଵାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀ, ପିତାମାତା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ।
(୪) ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି : ଏହି ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାତି ସେହି ସମ୍ପର୍କୀୟମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ଯେଉଁମାନେ କି ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ।
(୫) ଆଂଶିକ ଜ୍ଞାତି ; ଏହି ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାତି ଗୌଣ ଜ୍ଞାତି ସୂମହର ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତିକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ।

Question ୭।
ଜ୍ଞାତିତ୍ଵର ଭୂମିକା ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ଜ୍ଞାତିତ୍ଵର ଭୂମିକା ସମାଜରେ ଅତୁଳନୀୟ। ଅଧୁନା ସହରୀକରଣ ନଗରୀକରଣ ଓ ନୂତନ ଉପାଦାନ ପଦ୍ଧତିର ଉନ୍ନତି ଘଟିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଜ୍ଞାତିତ୍ଵର ଭିତ୍ତିଭୂମି ସେହିଭଳି ବଳବତ୍ତର ରହିଛି। ଏବେବି ବିବାହ, ବ୍ରତ ଇତ୍ୟାଦିର ଯେଉଁ ନିୟମ ଓ କର୍ମକାଣ୍ଡ ତାହା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଇଛି।

Question ୮।
ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ। ଶିକ୍ଷା ବିନା ଏହି ସମାଜର ସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭବ। ଏହା ସର୍ବଜନଗୃହୀତ ଯେ ମନୁଷ୍ୟର ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ବିକାଶ ହିଁ ଶିକ୍ଷା। ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ଯେ, କେବଳ ବିଦ୍ୟାଳୟ ବା ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକରେ ସୀମିତ ନୁହେଁ। ଏହା ଶିଶୁର ଇଚ୍ଛା, ତାହା କ୍ରମବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇବାର ନିଚ୍ଛକ ଅନୁଭୂତି । ନିଜେ ବୁଝିବାରେ ସକ୍ଷମ, ଆତ୍ମଚିନ୍ତା, ଆମ୍ବପରୀକ୍ଷା ଜୀବନର ଲକ୍ଷ୍ୟ-ପ୍ରଭୃତି ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷାର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ।

Question ୯।
ଜ୍ଞାତିତ୍ଵର କେତେକ ଲକ୍ଷଣକୁ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
(୧) ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ।
(୨) ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ସଂପର୍କର ଏକ ସଂରଚିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା।
(୩) ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ରକ୍ତ ସଂପର୍କ ଓ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ।
(୪) ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ସାମାଜିକ ଭାବେ ସ୍ଵୀକୃତ ସଂପର୍କକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ।
(୫) ଜ୍ଞାତିତ୍ବ ବିଭିନ୍ନ ସମାଜର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୦।
ଶିକ୍ଷାର କେତେକ ଗୁରୁତ୍ବକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
(୧) ଶିକ୍ଷା ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ଓ ସାମାଜିକୀକରଣରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।
(୨) ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସାମାଜିକ ମଙ୍ଗଳର ମାଧ୍ୟମ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ।
(୩) ଶିକ୍ଷା ସାଂସ୍କୃତିକ ଐତିହ୍ୟ ଓ ପରମ୍ପରାର ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣରେ ସହାୟକ ହୁଏ।
(୪) ଶିକ୍ଷା ସମାଜର ଏକତା, ସ୍ଥିରତା ଓ ଶାନ୍ତି ବଜାୟ ରଖେ।
(୫) ଶିକ୍ଷା ସମାଜର ବିକାଶକୁ ତ୍ଵରାନ୍ଵିତ କରେ।

Question ୧୧।
ସଂପତ୍ତି ଉପରେ ଟିପ୍‌ପଣୀ ଦିଅ।
Answer:
ସଂପତି ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଏହାକୁ ଦୁଇଟି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଇଥାଏ। ଗୋଟିଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହର ମାଲିକାନାରେ ଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ଜିନିଷକୁ ସଂପରି କୁହାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସଂପତ୍ତି କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଅଧିକାରର ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଏ। ଏହା ଉଭୟ ମୂର୍ଖ ଏବଂ ଅମୂର୍ଣ ଅଟେ। କେ. ଡାଭିସ୍କଙ୍କ ମତରେ, “ ସଂପରି କେତେକ ସ୍ଵଳ୍ପ ଦ୍ରବ୍ୟ ଭିଭିରେ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହମାନଙ୍କର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ଅଧିକାର ଓ କଉଁବାକୁ ନେଇ ଗଠିତ।” ଏହା ମଧ୍ୟ କେତେକ ଅଧିକାର ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ଗୁଳ୍ମ।

Question ୧୨।
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କ’ଣ
Answer:
ଏକ ସମୟରେ ଲୋକମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିବାର ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ। ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଏହା ଶ୍ରମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୀମିତ ନ ରହି ଉତ୍ପାଦନର ସମସ୍ତ ସାଧନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ। ଆଧୁନିକ ଜଟିଳ ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିବା କଷ୍ଟକର ଯାହାଫଳରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ। ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ଆଡ଼ମ ସ୍ମିଥ ପ୍ରଥମେ ଏହାର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। ମାର୍କସ ଓ ଦୁମ୍ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି। ମାର୍କସଙ୍କ ମତରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସମାଜକୁ ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ବିଭାଜିତ କରିଥାଏ। ଦୁର୍ଖମ୍ ତାଙ୍କ ସାମାଜିକ ଶମ୍ଭୁ ବିଭାଜନରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ଯରେ ସଂପର୍କକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି।

‘ଗ’ ବିଭାଗ

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ପରିବାରର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ? ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ଏହାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ପରିବାର ସମାଜର ସମସ୍ତ ଅନୁଷ୍ଠାନ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠତମ ଅଟେ। ଏହା ଏକ ସ୍ଥିର ଓ ପୁରାତନ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ପରିବାର ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ମତରେ ପରିବାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଚାରିପ୍ରକାର-ପ୍ରଜନନ, ଭରଣପୋଷଣ, ପୁନଃସ୍ଥାପନ ଓ ସାମାଜିକୀକରଣ। ଓର୍‌ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ନିମ୍ନକଫଙ୍କ ମତରେ ଏହି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ୬ ପ୍ରକାରର ଯଥା ସ୍ନେହାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ, ଅର୍ଥନୈତିକ, ମନୋରଞ୍ଜନାତ୍ମକ ସୁରକ୍ଷାତ୍ମକ, ଧାର୍ମିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ। କିନ୍ତୁ ମାକାଇଭର ଓ ପେକ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ପରିବାରର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର; ଯଥା (୧) ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ବା ଦରକାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ, (୨) ଅତିରିକ୍ତ ବା ଅଦରକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ।

(୧) ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ବା ଦରକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ : ଏହି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମନୁଷ୍ୟର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନର ସାଥୀ ଅଟନ୍ତି। ତେଣୁ ପରିବାର ପ୍ରଥମେ ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ଏହି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

1. ଯୌନ ଆବଶ୍ୟକତାର ତୃଷ୍ଟି : ଯୌନ ଇଚ୍ଛା ମଣିଷର ସମସ୍ତ ମାନବ ପାଇଁ ନିତ୍ୟାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ। ତେଣୁ ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସଦସ୍ୟ ମେଣ୍ଢାଇଥାଏ।
2. ପ୍ରଜନନ : ପରିବାର ତିଷ୍ଠି ରହିବାକୁ ହେଲେ ସଦସ୍ୟ ଜନ୍ମଦେବା ଦରକାର। ସେଥ‌ିପାଇଁ ଆଉ ଏକ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ପ୍ରଜନନ।
3. ସନ୍ତାନମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତା ଓ ଯତ୍ନ : ମାନବ ଶିଶୁଟି, ଜନ୍ମ ନେଇ ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ତେଣୁ ତା’ର ଲାଳନପାଳନ, ନିରାପତ୍ତା ହେଉଛି ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ।
4. ଗ୍ରାହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା : ପରିବାରରେ ଥ‌ିବା ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାମାନେ ନିଜ ନିଜର ଗ୍ରାହସ୍ୟ ଜୀବନ ସୂଚାରୁ ରୂପେ ମେଣ୍ଟାଇଥାନ୍ତି।
5. ସାମାଜିକୀକରଣ ; ପରିବାରରେ ଶିଶୁଟିଏ ଜନ୍ମ ନେଇ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଶୁଭଳି ଧୀରେ ଧୀରେ ପରିବାରରୁ ଶିକ୍ଷା କରିଥାଏ ମନୁଷ୍ୟର ପ୍ରକୃତିଗୁଡ଼ିକୁ ଓ ନିଜକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀଭାବେ ଗଢ଼ି ତୋଳିଥାଏ। ତେଣୁ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ର ପରିବାର ହିଁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ।

(୨) ଅତିରିକ୍ତ ବା ଅଦରକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ : ପରିବାର ମନୁଷ୍ୟର ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଅନ୍ୟ କେତେକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନା କରିଥାଏ। ଯାହା ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ, ଦିଗରେ ସାହାଯ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ସେହି ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

1. ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ : ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ନିଜ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅନୁସାରେ ରୋଜଗାର କରିଥାନ୍ତି। ଯେଉଁମାନେ ରୋଜଗାରକ୍ଷମ ନଥାନ୍ତି ଯଥା- ଶିଶୁ, ମହିଳା, ଅକ୍ଷମ ଓ ବୃଦ୍ଧି ସମସ୍ତଙ୍କର ଖାଦ୍ୟପେୟ, ବାସଗୃହ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅସୁବିଧାକୁ ମଧ୍ୟ ପରିବାର ପୂରଣ କରିଥାଏ।
2. ଶିକ୍ଷାଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ; ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରଥମେ ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥାଏ। ପରିବାର ଦ୍ଵାରା ଲାଭ କରିଥିବା ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଓ ଚରିତ୍ର ନିର୍ମାଣରେ ଅଧ‌ିକ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ଏହା ଏକ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ।
3. ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ : ପରିବାର ଶିଶୁ, ବୃଦ୍ଧ ଅକ୍ଷମ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଯତ୍ନ ନେଇଥାଏ। କୌଣସି ସଦସ୍ୟ ରୋଗାଗ୍ରସ୍ତ ହେଲେ ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ତାର ପ୍ରାଥମିକ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଇଥାଏ। ପରିବାର ଅସହାୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଜୀବନସାଥୀ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ।
4. ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ : ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାର ଯେକୌଣସି ଧର୍ମରେ ବିଶ୍ବାରେ କରେ। ଶିଶୁଟି ଜନ୍ମ ହେବା ଦିନଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଧାର୍ମିକ ପ୍ରଥାକୁ ଅନୁସରଣ କରିଥାଏ। ପରିବାର ଶିଶୁକୁ ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଭିନ୍ନ ପୂଜା, ପାର୍ବଣ ବ୍ରତ, ଉତ୍ସବ ଓ ଧାର୍ମିକ ଦିନ ବିଷୟରେ ପରିବାରରୁ ଶିକ୍ଷା କରିଥାନ୍ତି।
5. ଚିତ୍ତ ବିନୋଦନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ : ପରିବାର ଏକ ଚିତ୍ତ ବିନୋଦନର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ ରୂପେ କରିଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣୀରେ ନାଚିବା, ଗାଇବା, ଖେଳିବା ଓ ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବଙ୍କ ଘରକୁ ଯିବା ଦ୍ଵାରା ସଦସ୍ୟମାନେ ନିଜକୁ ମନୋରଞ୍ଜନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲିପ୍ତଥିଲା ପରି ମନେ କରନ୍ତି। ତେଣୁ ଉପରୋକ୍ତ ପ୍ରକୀର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ପରିବାର ସୂଚାରୁ ରୂପେ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।

ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ : ବର୍ତ୍ତମାନର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଯୁଗରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଶିକ୍ଷିତ, ସଚେତନ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ ଅଟନ୍ତି। ଆଧୁନିକ ସମାଜ ଉପରେ ଔଦ୍ୟୋଗୀକରଣ, ନଗରୀକରଣ, ଗମନାଗମନ, ଯୋଗାଯୋଗ, ନାରୀଶିକ୍ଷା, ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ନିୟମର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରତିଫଳିତ ହେଉଛି ଯାହାଦ୍ଵାରା ପରିବାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟୁଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଉଛି। ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟ ପରିବାରର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟାଉଛି। ସେ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

(କ) ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ : ପରିବାର ତାର ଅସହାୟ ଶିଶୁ, ବୃଦ୍ଧ ଅକର୍ମଣ୍ୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସଦସ୍ୟମାନେ ଜୀବନର ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ବୀମା ଯୋଜନାର ଆଶ୍ରୟ ନେଉଛନ୍ତି।

(ଖ) ଶିକ୍ଷାଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ : ପୁରାତନ କାଳରେ ପରିବାର ଶିକ୍ଷା କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍କୁଲ, କଲେଜ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକରୁ ବିଭିନ୍ନ ଶିକ୍ଷା ସମାଜରେ ରେଡ଼ିଓ, ଟେଲିଭିଜନ ମାଧ୍ୟମରେ ମଧ୍ୟ ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଉଛି।

(ଗ) ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ : ପରିବାର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ ବଣ୍ଟନ ଓ ପରିବାର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦନ ବଣ୍ଟନ ଓ ଉପଭୋଗର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିଲା। ପୁରାତନ ପରିବାରୁ ଗୁଡିକର କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲା। କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ, ବ୍ୟବସାୟ, ଚାକିରି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପନ୍ଥା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ଚାଳିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି।

(ଘ) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ : ପରିବାରରେ ଶିଶୁଟିଏ ଜନ୍ମ ନେବାଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ସମୟରେ ପ୍ରାଥମିକ ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ ପରିବାର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲା। କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଯେକୌଣସି ସାମାନ୍ୟ ରୋଗପାଇଁ ସଦସ୍ୟମାନେ ହସ୍‌ପିଟାଲ୍‌ର ସାହାଯ୍ୟ ନେଇଥୁବାରୁ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ଡାକ୍ତରମାନେ ରୋଗୀର ବାସସ୍ଥାନକୁ ଆସି ରୋଗ ଭଲ ହେବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି।

(ଙ) ଧାର୍ମିକ୍ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ : ପୁରାତନ ଯୁଗରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଯଥା ମୂର୍ତ୍ତିପୂଜା, ମେଳା ମହୋତ୍ସବ, ପ୍ରାର୍ଥନା, ଧର୍ମଚର୍ଚ୍ଚା ଇତ୍ୟାଦି ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଥିଲା। କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ଆଧୁନିକ ସମାଜର ଏହିସବୁ ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିବାର ବାହାରେ ବେଶୀ ପରିମାଣରେ ଦେଖାଦେଉଛି। ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ବାସକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଯୁଗର ମନୁଷ୍ୟମାନେ ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ ଭାବେ ପରିଗଣିତ କରୁଛନ୍ତି। ସର୍ବୋପରି ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମନରୁ ଧାର୍ମିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟୁଛି ଓ ପାପ, ମୋହ ପ୍ରଭୃତି ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି।

(ଚ) ଚିତ୍ତ ବିନୋଦନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ : ପୁରାତନ ପରିବାରଗୁଡ଼ିକ ଚିତ୍ତବିନୋଦନର ଠିକାଦାର ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା। ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଖେଳ, କୌତୁକ, ଗପସପ ଆଦିଦ୍ୱାରା ମନୋରଞ୍ଜନ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସମୟ ମଧ୍ୟ ଅତିବାହିତ କରୁଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନେ ନିଜ ପରିବାର ବାହାରେ ସିନେମା, କ୍ରୀଡ଼ା, କ୍ଲବ୍ ଭ୍ରମଣ ଆଦିଦ୍ଵାରା ମନୋରଞ୍ଜନ କରୁଛନ୍ତି। ତେଣୁ ପରିବାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଛି। ପରିବାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ଯେତେବେଳେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଲେ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ପରିବାରର ବାହାରେ ତା’ର ଆବଶ୍ୟକତାଗୁଡ଼ିକୁ ପୂରଣ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇନଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ପରିବାରର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକାକୁ ଅସ୍ଵୀକାର କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ।

Question ୨।
ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ଏହାର ପ୍ରକାର ଭେଦ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ?
Answer:
ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ହେଉଛି ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜର ଏକ ସର୍ବବିଦ୍ୟମାନ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଏହି ସମ୍ପର୍କ କେଉଁ ପୁରାତନ ଯୁଗରୁ ମଣିଷ ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ ଅଟେ। ଉକ୍ତ ବନ୍ଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ମଣିଷ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ଯରେ ଏକତ୍ର ବସତି ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ। ବିବାହ ହେଉଛି ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ଭିତ୍ତିପ୍ରସ୍ତର ସ୍ୱରୂପ। ବିବାହ ପରେ ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥାଏ। ମର୍ଡକ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ଦୁଇଟି ମୌଳିକ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟ ଅଟେ। ଉକ୍ତ ପରିବାର ଦୁଇଟି ହେଲା

(କ) ସମାଜାନୁସ୍ଥାପକ ପରିବାର ଓ (ଖ) ପ୍ରଜନନ ପରିବାର। ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରଥମେ ସମାଜାନୁସ୍ଥାପକ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରି, ଲାଳିତପାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ତା’ର ପିତା, ମାତା, ଭାଇ ଭଉଣୀ ପ୍ରଭୃତି ଉକ୍ତ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟ ଅଟନ୍ତି। ଉକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ବିବାହ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରଜନନ ପରିବାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥାଏ। ତେଣୁ ଉପରୋକ୍ତ ଦୁଇଟି ଉପାୟରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜନ୍ମରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ହେବା ସହିତ ଏହାର ବିକାଶରେ ମଧ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ।

ପୁରାତନ ଯୁଗରେ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଉପରେ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଥିଲା। ଜ୍ଞାତି ସହିତ ପଦ୍ଧତି ଅନୁଯାୟୀ ବ୍ୟକ୍ତିର ରାଜନୈତିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ବିକାଶ ସମ୍ଭପର ହୋଇ ପାରୁଥିଲା। ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସୁବିଧା, ସୁଯୋଗ, ଅଧିକାର ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିବାରେ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ସହାୟ ହେଉଥିଲା। ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ଏହି ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରୂପରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କର ପ୍ରକାରଭେଦ : ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ଜୀବନର ମୌଳିକ ଆଧାର ଅଟେ। ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରୂପରେ ସମାଜରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

(କ) ସମରକ୍ତ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ : ଏହି ପ୍ରକାରର ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ସମରକ୍ତର ବନ୍ଧନରୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ। ସାଧାରଣତଃ ପିତା, ମାତା, ପୁତ୍ର, କନ୍ୟା ଓ ନାତି, ନାତୁଣୀ ମଧ୍ଯରେ ଯେଉଁ ବନ୍ଧନ ଥାଏ, ତାହାକୁ ସମରକ୍ତ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ କୁହାଯାଇଥାଏ। ଏଥିରେ ଦାଦା, ଖୁଡ଼ି, ସେମାନଙ୍କର ସନ୍ତାନ ସନ୍ତତି ମଧ୍ୟ ସଂପୃକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି। ଏମାନେ ସମସ୍ତେ ସୃଜନ ରକ୍ତ ଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟି ଲାଭ କରି ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ବନ୍ଧନରେ ବାନ୍ଧି ହୋଇଥାଏ।

(ଖ) ବିବାହ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ : ବିବାହ ପରେ ମଣିଷର ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ରକାରର, ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ ହୋଇଥାଏ। ଯାହାକୁ କି, ବିବାହ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ କୁହାଯାଇଥାଏ। ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବିବାହ କରିସାରିବା ପରେ, ସେ ସ୍ଵାମୀ ପଦବାଚ୍ୟ ହେବା ସହିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ଯଥା, ଜ୍ବାଇଁ, ଭିଣୋଇ, ଦାଦା, ଶଳା ଶାଳୀ ଶାଶୁ, ଶ୍ଵଶୁର ପ୍ରଭୃତି ସହିତ ଜଡ଼ିତ ହୋଇଯାଇଥାଏ। ସ୍ତ୍ରୀ ପକ୍ଷରେ ମଧ୍ୟ ଏଭଳି ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ଜଣେ, ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକ ମଧ୍ୟ ବିବାହ ପରେ ପରିବାରରେ ବୋହୂ, ଭାଉଜ, ମାଇଁ, ଖୁଡ଼ି ପ୍ରଭୃତି ସମ୍ପର୍କରେ ବାନ୍ଧି ହୋଇଯାଇଥାଏ। ଏଭଳି ବୈବାହିକ ରୀତି ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।

(ଗ) ବନ୍ଧୁ ସମ୍ପର୍କ : ବନ୍ଧୁ ସମ୍ପର୍କ ହେଉଛି ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କର ଗୋଟିଏ ରୂପ। ଏହି ସମ୍ବନ୍ଧ ଅନୁଯାୟୀ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ପୋଷ୍ୟ ସନ୍ତାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଆଣି ରଖୁଲେ ଏହା ବନ୍ଧୁ ସମ୍ପର୍କ ଭାବେ ପରିଗଣିତ ହୋଇଥାଏ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଜଣେ ସାଧାରଣ ବ୍ୟକ୍ତି ପୁରୁଷ ହେଉ ବା ସ୍ତ୍ରୀ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କଠାରୁ ଅବତରଣ କରିଥିଲେ ତାହାକୁ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଇଥାଏ। ତେଣୁ ଯେତେବେଳେ ପୁରୁଷ ଜାତୀୟ ବଂଶଧରମାନଙ୍କଠାରୁ ପରିବାର ଉତ୍ପତ୍ତି ‘ବା’ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କର ବିକାଶ ସାଧନ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ । ସେହି ଜ୍ଞାତିକୁ ପିତୃବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଜ୍ଞାତି (Kin) ବା ପିତୃ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାନି (Kin) କୁହାଯାଏ ।

ସେହିପରି ସ୍ତ୍ରୀ ଜାତୀୟ ବଂଶଧରମାନଙ୍କ ଠାରୁ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କର ଉତ୍ପତ୍ତି ଓ ବିକାଶ ସାଧାରଣ ପୂର୍ବପୁରୁଷ ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ ରଖେ ତାହାକୁ ଜନୟତୁ ଜ୍ଞାତି (cogmate) ବା ବନ୍ଧୁ କୁହାଯାଏ। ନିକଟ ବା ଦୂରତ୍ବ ସମ୍ପର୍କକୁ ଭିଭିକରି ଜ୍ଞାତି ବା ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ତାହା ହେଲା

(କ) ପ୍ରାଥମିକ ସୃଜନ ବା ଲୋକମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରାଥମିକ ବନ୍ଧୁ ବା ତାହାର ପ୍ରାଥମିକ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି। ଜ୍ଞାତି :ସମାଜରେ ଜନ୍ମ ଅବସ୍ଥାରୁ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ରହିଥିବା ସମ୍ପର୍କୀୟ ଜ୍ଞାତି ରୂପେ ପରିଗଣିତ। ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ପିତାମାତା, ଭାଇ, ଭଉଣୀ ପ୍ରଭୃତି

(ଖ) ଗୌଣ ସୃଜନ ବା ଜ୍ଞାତି : ପ୍ରାଥମିକ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କୁ ଗୌଣ ଜ୍ଞାତିର ଆଖ୍ୟା ମିଳିଥାଏ। ଯଥା-ପିତାଙ୍କର ପିତା, ମାତା, ମାତାଙ୍କର ଭାଇ, ଭାଇଙ୍କର ଝିଅ ଓ ପୁଅ ଇତ୍ୟାଦି ଗୌଣବନ୍ଧୁର ଉଦାହରଣ।

(ଗ) ତୃତୀୟିକବନ୍ଧୁ ବା ଜ୍ଞାତି : ତୃତୀୟକ ବନ୍ଧୁ ତା ଜ୍ଞାତିମାନେ ହେଉଛନ୍ତି ଗୌଣ ବନ୍ଧୁ ବା ଜ୍ଞାତିଙ୍କର କଟତମ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷ। ସାଧାରଣତଃ, ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଭାଇର ସ୍ତ୍ରୀ, ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଭାଇର ସ୍ତ୍ରୀ, ପ୍ରଭୃତି ତୃତୀୟକ ଜ୍ଞାତି ବା ସୃଜନର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଅଟେ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରେ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ଓ ଏହାର ପ୍ରକାର ଭେଦ ଉପରେ ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ତେଣୁ ଜ୍ଞାତି ସମ୍ପର୍କ ହେଉଛି ମାନବ ସମାଜର ଏକ ଆଦିମ ବା ଅତି ପୁରାତନ ସମ୍ପର୍କ ଯାହାକୁ ଛାଡ଼ି ମଣିଷ ସମାଜ ମାଧ୍ୟମରେ ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ।

Question ୩।
ପରିବାରର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରଭେଦ ଆଲୋଚନା କରି।
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପରିବାର ଦେଖାଯାଏ। ପରିବାର ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ମାତ୍ର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଏକ ପ୍ରକାର ନୁହେଁ। ପ୍ରାଧୂକାର ସଂରଚନା ବସତି ସ୍ଥାପନ ବିବାହ ଓ ବଂଶାନୁକ୍ରମକୁ ଭିଭି କରି ପରିବାର ବିଭକ୍ତିକରଣ କରାଯାଇଛି। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

(୧) ଏକକ ପରିବାର : ଏକ ପରିବାର ହେଉଛି ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ପରିବାର ଯେଉଁଥରେ ସ୍ଵାମୀ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଅପ୍ରାପ୍ତବୟସ୍କ ବାଳକବାଳିକା ବିବାହ କରିଥାନ୍ତି ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ର ଏବଂ କମ୍‌ସଂଖ୍ୟକ ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ।

(୨) ଯୌଥ ପରିବାର : ଯୌଥ ପରିବାରର ଆକାର ବୃହତ୍ ଅଟେ। ଏହା ବହୁସଂଖ୍ୟକ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ଅଟେ। ଏହି ପରିବେଶରେ ପିତାମାତା ପ୍ରାପ୍ତ ଏବଂ ଅପ୍ରାପ୍ତ ବୟସ୍କ ସନ୍ତାନ, ପିତାମାତାଙ୍କର ଭ୍ରାତୃବର୍ଗ ପିତାଙ୍କର ବୃଦ୍ଧ ପିତାମାତା ବାସ କରିଥାନ୍ତି।

(୩) ପିତୃ ଆବାସିକ ପରିବାର : ଏହି ପରିବାରରେ ବିବାହ ପରେ ସ୍ତ୍ରୀ ନିଜର ପିତାଗୃହ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ସ୍ଵାମୀ ଗୃହରେ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ବାସ କରିଥାଏ। ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଏହି ପରିବାର ଏକ ଆଦର୍ଶ ପରିବାର ରୂପେ ପରିଚିତ।

(୪) ମାତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର : ଏହି ପରିବାରରେ ବିବାହ ପରେ ସ୍ଵାମୀ ନିଜ ଗୃହ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ସ୍ତ୍ରୀ ଗୃହରେ ବାସ କରିଥାଏ। ଆସାମର ଖାସି ଜନଜାତି ଭିତରେ ଏହି ପ୍ରକାର ପରିବାର ଦେଖାଯାଏ।

(୫) ଏକ-ପତ୍ନୀକ ପରିବାର : ଏହି ପରିବାର ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ କେବଳ ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବିବାହ କରିଥାଏ। ଏଥ‌ିରେ ପୁରୁଷ ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ତ୍ରୀ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବ ନାହିଁ।

(୬) ବହୁ ପତ୍ନୀକ ପରିବାର : ବହୁପତ୍ନୀକ ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ଏକ ସମୟରେ ଏକାଧିକ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ। ଆଫ୍ରିକାର ନିଗ୍ରୋ ଓ ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ ଦେଖାଯାଏ।

(୭ ) ବହୁପତିକ ପରିବାର : ବହୁପତି ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀ ଏକ ସମୟରେ ଏକାଧିକ ପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ। ପାଣ୍ଡବ ପରିବାର ବହୁପତିକ । ପରିବାରର ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ।

(୮) ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର : ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାରରେ ପିତା ସମସ୍ତ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ। ପିତା ପରିବାରକୁ ଶାସନ କରନ୍ତି। ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ଥାଏ। ପିତା ପରିବାରକୁ ନିମନ୍ତ୍ରିତ ତଥା ପରିଚାଳିତ କରନ୍ତି। ପରିବାରର ସମ୍ପତ୍ତି ପିତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁରେ ତାଙ୍କ ପୁତ୍ର ତାଙ୍କ ବଂଶଧର ଅଧିକାରକୁ ଆସିଥାଏ।

(୯) ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର : ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାରରେ ପିତା ପରିବାର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି। ପରିବାରର ବଂଶାନୁକ୍ରମେ ଓ ଉତ୍ତରାଧୁକାରୀ ପତ୍ରରେ ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୁଏ। ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ କ୍ରମରେ ସମ୍ପତ୍ତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ। ପିତା, ପୁତ୍ର, ନାତି ଇତ୍ୟାଦି କ୍ରମରେ ବଂଶାନୁକ୍ରମ ନିଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ।

(୧୦) ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର : ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାରରେ ମାତା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି। ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ପୁତ୍ର ମାତାଙ୍କ ନାମରେ ଅନୁସୃତ ହୋଇଥାଏ। ମାତା, କନ୍ୟା, ନାତୁଣୀ ଇତ୍ୟାଦି କ୍ରମରେ ବଂଶାନୁକ୍ରମତା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୁଏ। ଏହି ପରିବାରରେ ପିତା, ପୁତ୍ର, ନାତି ପ୍ରଭୃତିଙ୍କ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଅଧିକାର ନଥାଏ।

Question ୪।
ଜ୍ଞାତି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପ୍ରଭେଦମାନ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କୁ ନିମ୍ନମତେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ
(୧) ଲିଙ୍ଗ : ଲିଙ୍ଗ ଅନୁସାରେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କୁ ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ଜ୍ଞାତି ଭାବେ ଦୁଇ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ। ବାପା, ଅଜା, ମାମୁ, ଭାଇ, ଦାଦା ପ୍ରଭୃତି ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି। ମାଆ, ମଉସା, ମାଉସୀ ଝିଅ, ଭଉଣୀ ପିଉସୀ, ଆଈ, ସ୍ତ୍ରୀ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି।

(୨) ପୁରୁଷ : ବିଭିନ୍ନ ପୁରୁଷ ଅନୁଯାୟୀ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ। ଯଥା-ସ୍ତ୍ରୀ ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି, ପିତୃ-ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି, ପିତାମହ-ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି, ପିତାମହ ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି ପ୍ରଭୃତି ତଥା ପୁତ୍ର–ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି, ପୌତ୍ର–ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି ଇତ୍ୟାଦି। ଜଣକର ଭାଇ, ଭଉଣୀ ପିଉସୀ ପୁଅ ଭାଇ, ମାମୁ ଝିଅ ଭଉଣୀ ପ୍ରଭୃତି ଉକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ନିଜ ପୁରୁଷର ହୋଇଥିବାରୁ ସେମାନେ ଉକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ପିତୃ-ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି ଏବଂ ତାଙ୍କର ପୁଅଝିଅ ସମସ୍ତ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କୀୟ ପୁତୁରା, ଝିଆରୀ ପ୍ରଭୃତି ତାଙ୍କର ପୁତ୍ର-ପୁରୁଷ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି। ଏହିପରି ସମସ୍ତ ପୁରୁଷର ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କର ଉଦାହରଣ ଦିଆଯାଇପାରେ।

(୩) ବିବାହ-ସମ୍ବନ୍ଧ ଓ ରକ୍ତ ସମ୍ବନ୍ଧ : ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାତିଙ୍କୁ ଉକ୍ତ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଓ ବିବାହ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଜ୍ଞାତି ଭାବେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସ୍ଥଳରେ ମଧ୍ୟ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ଏ ବିଷୟରେ କିଞ୍ଚିତ୍ ପୂର୍ବରୁ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି।

(୪) ସ୍ଵବଂଶୀୟ ଓ ବର୍ହିବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି : ଯେଉଁ ଜ୍ଞାତି ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷଙ୍କର ନିଜ ବଂଶର ଅଟନ୍ତ, ତାଙ୍କୁ ସ୍ବ- ବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ। ଓ ଯେଉଁ ଜ୍ଞାତି ଅନ୍ୟ ବଂଶରେ ଅଟନ୍ତି ତାହାଙ୍କୁ ବର୍ହିବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି କୁହାଯାଏ। ବଂଶ ଏକ ସାଧାରଣ ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କଠାରେ ଏକ ପକ୍ଷ ଦେଇ ଉଭଦ ହେଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ସମୂହକୁ ବଂଶ କୁହାଯାଏ। ଆହୁରି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ପିତୃ ଓ ମାତୃ ପକ୍ଷ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷକୁ ବଂଶ ଗଣନା କରାଯାଇଥାଏ। ଯଥା ଆମ୍ଭ ଭାରତୀୟ ହିନ୍ଦୁ, ଶିଖ୍ ଓ ମୁସଲମାନ ପରିବାରରେ ପିତୃପକ୍ଷରୁ ବଂଶଗଣନା କରାଯାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ଦାଦା, ଦାଦାପୁଅ ଭାଇ ପ୍ରଭୃତି ତାଙ୍କର ସ୍ଵବଂଶୀୟ ଅଟନ୍ତି। ଏହିପରି ନିକଟ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କୀୟ କେତୋଟି ପରିବାର ଗୋଟିଏ ବଂଶର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଏହି ପିତୃବଂଶୀୟ ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ମାତାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଜ୍ଞାତିମାନେ ଯଥା – ଅଜା, ମାମୁ, ପୁଅ ଇତ୍ୟାଦି ବର୍ହିବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି। ଏଣୁ ଆମ୍ଭ ଭାରତୀୟ ହିନ୍ଦୁ, ମୁସଲମାନ ଓ ଶିଖ୍ ସମାଜରେ ପିତୃପକ୍ଷୀୟ ଜ୍ଞାତିମାନେ ଆମ୍ଭର ସ୍ବବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି ଓ ମାତାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଜ୍ଞାତିମାନେ ଆମ୍ଭର ବହିବଂଶୀୟ ଜ୍ଞାତି ଅଟନ୍ତି।

Question ୫।
ଶିକ୍ଷାର ଅର୍ଥ ନିରୂପଣ କର। ଶିକ୍ଷାର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ (Function) ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କର।
Answer:
ଶିକ୍ଷାର ଅର୍ଥ ଅତି ବ୍ୟାପକ ଓ ସମୟାନୁଯାୟୀ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ। ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନଦର୍ଶନ ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଓ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଅନୁସୃତ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ନେଇ ଶିକ୍ଷାର ଅର୍ଥ ନିରୂପଣ କରାଯାଇଥାଏ। ତେଣୁ ଦାର୍ଶନିକ, ନମସ୍ତତ୍ତ୍ଵବିତ୍, ବୈଜ୍ଞାନିକ, ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ଓ ଶିକ୍ଷାବିତ୍ରୀମାନେ ନିଜ ନିଜର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ଶିକ୍ଷାର ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ବା ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଆଦୌ ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ। ସଂକ୍ଷେପରେ ଶିକ୍ଷାର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିବା ପାଇଁ ଯଦି ବା କେହି ପ୍ରୟାସ କରେ, ତାହା ତା’ର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ପରିଚାୟକ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ। ତେଣୁ ଶିକ୍ଷା ଶବ୍ଦର ବ୍ୟାପକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ତା’ର ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥ ଜାଣିବା ପାଇଁ ଆମକୁ ଶିକ୍ଷାବିତମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ସଂଜ୍ଞାକୁ ଅନୁଶୀଳନ ଓ ତର୍ଜମା କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ। ପୁନଶ୍ଚ କେଉଁ ମୂଳ ଶବ୍ଦରୁ ଶିକ୍ଷା ଶବ୍ଦଟିର ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଛି, ତାହା ଜାଣିଲେ ଏହାର ଅର୍ଥ ବୁଝିବା ମଧ୍ୟ ଆମ ପକ୍ଷରେ ସହଜ ହୋଇପାରିବ।

ଶିକ୍ଷାର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ : ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ, କାର୍ଯ୍ୟ ଅର୍ଥ ବିଷୟରେ ବିବେଚନା ଏକ କାଠିକର ବିଷୟ; କିନ୍ତୁ ଏହି ତିନୋଟି ଜିନିଷ ସଦାସର୍ବଦା ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ। ଅର୍ଥରେ ବୁଝିବାକୁ ହେଲେ ଶିକ୍ଷା କ’ଣ କରିପାରେ ? ମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ବୁଝି ବାକୁ ହେଲେ ଶିକ୍ଷା କ’ଣ କରିବା ଉଚିତ। ଶିକ୍ଷା ସର୍ବଦା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ। ଏହା କେତେବେଳେ କେଉଁ ରଙ୍ଗ ନେଇଥାଏ ବୁଝିବା କଷ୍ଟକର। ଶିକ୍ଷା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ତାହାର କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ବଦଳି ଯାଇଥାଏ। ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ। ଶିକ୍ଷା ବିନା ଏହି ସମାଜରେ ସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭବ। ଏହା ସର୍ବଜନଗୃହୀତ ଯେ, ମନୁଷ୍ୟର ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ବିକାଶ ହିଁ ଶିକ୍ଷା, ଶିକ୍ଷା ବିନା ଏହି ସମାଜରେ ସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭବ। ଏହା ସର୍ବଜନଗୃହୀତ ଯେ, ମନୁଷ୍ୟର ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ବିକାଶ ହିଁ ଶିକ୍ଷା, ଶିକ୍ଷା ବିନା ଏହି ସମାଜରେ ସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭବ। ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ଯେ, କେବଳ ବିଦ୍ୟାଳୟ ବା ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକରେ ସୀମିତ ନୁହେଁ। ଶିଶୁର ଇଚ୍ଛା, ତାହାର କ୍ରମବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇବାରେ ଅନୁସୃତି। ନିଜକୁ ନିଜେ ବୁଝିବାରେ ସକ୍ଷମ ଆମ୍ବଚିନ୍ତା, ଆତ୍ମପରୀକ୍ଷା ଜୀବନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷାର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଏଠାରେ ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ସମୂହକୁ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।

(କ) ସାମାଜିକ ରକ୍ଷଣଶୀଳତା ଦିଗରେ ଶିକ୍ଷା : ସମାଜରୁ ମନୁଷ୍ୟ ନିଜ ପାଇଁ ଜୀବନ ଧାରଣର ମାର୍ଗ ନିଜେ ବାହାର କରିଥାଏ। ସମାଜ ବିନା ମନୁଷ୍ୟର ଜୀବନଧାରଣ ଅସମ୍ଭବ। ତାହାର ଜୀବନଧାରାର ପ୍ରବାହ ଅନିଶ୍ଚିତ ଓ ଲକ୍ଷ୍ୟହୀନ ହେଉଥାଏ। ସମାଜକୁ ବାଦଦେଲେ ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନର ସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭବ। ସମାଜର ନୀତି, ନିୟମ, ଶୃଙ୍ଖଳା ଏବଂ ଧର୍ମଧାରା ମନୁଷ୍ୟର ଜୀବନକୁ ସରଳ, ସରସ, ସୁନ୍ଦର ଓ ସୁସଂଯତ କରିଥାଏ। ମାନବ ସମାଜର ସ୍ଥିତିକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବାକୁ ହେଲେ ଶିକ୍ଷା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ।

(ଖ) ସାମାଜିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଦିଗରେ ଶିକ୍ଷା : ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷାର ପରିସମାପ୍ତି ପରେ ଶିଶୁ ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ‘ସମ୍ବନ୍ଧ ରଖ୍ ଚଳିଥାଏ। ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ ସମୟରେ ସେ ଯେପରି ମୁଖ୍ୟ ଦାୟିତ୍ଵମାନ ନେଇଥାଏ, ଠିକ୍ ସେହିପରି ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ତାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ବିଦ୍ୟାଳୟର ସାଂଗଠନିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନେତୃତ୍ବ ନେଉଥ‌ିବା କ୍ରୀଡ଼ା, ସାହିତ୍ୟ ଚର୍ଚ୍ଚା, ନାଟକ, ସଙ୍ଗୀତ, ନାଚ, ଗୀତ ପ୍ରଭୃତିରେ ଭାଗ ନେଉଥ‌ିବା ଛାତ୍ରଛାତ୍ରମାନେ ପରବର୍ତୀ ଜୀବନରେ ଦେଶର ଜଣେ ନେତା, କ୍ରୀଡ଼ାବିତ୍ କବି, ଶିଳ୍ପୀ, ଅଭିନେତା ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଭ କରିଥାନ୍ତି।

(ଗ) ଜୀବିକା ଅର୍ଜନରେ ଶିକ୍ଷା : ସାଂପ୍ରତିକ ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତି ଫଳରେ ସମାଜରେ ଶିକ୍ଷାକୁ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ କରାଯାଉଛି। ଶିକ୍ଷାକୁ କର୍ମ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ କରାଯାଇ କମାନୁଭୂତି ଶିକ୍ଷାକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଅଯାଉଛି। ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ତରରେ ଶିକ୍ଷାକୁ କୃଷି ପ୍ରୟୋଗିକ ସ୍ତରରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଦ୍ଵାରା ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ସାମଜରେ ଏକ ପରାଙ୍ଗପୁଷ୍ଟ ଜୀବ ନ ହୋଇ ଏକ ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳ ଜୀବ ହେବାରେ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରିବ। ଆଧୁନିକ ସମାଜକୁ ଶିଳ୍ପାନୁଭୂତ କରାଇବା ଦ୍ଵାରା କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ବୃହତ୍ ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନମାନ ଗଠନ କରି ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବାକୁ ଆଜିର ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ଗଢ଼ି ତୋଳିବାକୁ ଯଥାସାଧ୍ଯ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରୁଛି।

(ଘ) ଜାତୀୟ ସଂହତିରେ ଶିକ୍ଷା : ଭାରତ ହେଉଛି ବହୁଭାଷା ଓ ଜାତିର ଦେଶ। ହିମାଳୟଠାରୁ କନ୍ୟାକୁମାରୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହିନ୍ଦୀ, ମରାଠୀ, ଗୁଜୁରାଟୀ, ଓଡ଼ିଆ, ବଙ୍ଗଳା, ତେଲୁଗୁ, ମାଲାୟାଲମ୍ ଭାଷାର ଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା ହୋଇଥାଆନ୍ତି। ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଜାତି ଓ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରଭଦେ ପରିପୁଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଏତେ ଭେଦ ଏତେ ବୈଷମ୍ୟ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଭାବରେ ସମସ୍ତେ ପରସ୍ପର ସ୍ନେହ, ସୌହାର୍ଯ୍ୟ, ସହାନୁଭୂତି ଓ ମମତାରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି। ଏହା କେବଳ ଶିକ୍ଷାଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବପର। ଶିକ୍ଷା ସମାଜର ଆର୍ଥିକ, ସାମାଜିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଐକ୍ୟ ମନୋଭାବ ଆଣିଦେବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ସମସ୍ତେ କିପରି ଜାତୀୟ ସଂହତିର ପ୍ରକୃତ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ବୁଝିପାରିବେ ସେଥୁନିମନ୍ତେ ଚର୍ଚ୍ଚା ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ। ଓ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ଯାହା ଆବଶ୍ୟକ ତାହା ମଧ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ।

(ଙ) ଜାତୀୟ ସେବା ଅର୍ଥରେ ଶିକ୍ଷା : ଶିକ୍ଷାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ହେଉଛି ସେବା। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ସମାଜସେବା ଓ ଦେଶସେବା ନିମନ୍ତେ ସଚେତନ ହେବା ବିଧେୟ। ସେବା ମନୋଭାବ ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ ମନରେ ଶୃଙ୍ଖଳାଭାବ, ଆତ୍ମସନ୍ତୋଷ, ଚରିତ୍ରଗଠନ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ। ଶିକ୍ଷାର୍ଥମାନେ ସମଷ୍ଟିଗତ ଜୀବନଯାପନ ଓ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ସହାନୁଭୂତିର ପ୍ରକୃତ ମୂଲ୍ୟ ଏହି ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ବୁଝି ପାରିଥାଆନ୍ତି।

(ଚ) ସାଂସ୍କୃତିକ ବିକାଶରେ ଶିକ୍ଷା : ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ସମାଜରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ। ଇତିହାସରେ ପୃଷ୍ଠା ଓଲଟାଇଲେ ଆଖ୍ କୋଣରେ ଲୁହ ଜକେଇ ଆସେ। ଏହି ଭାରତ ଭୂଇଁ ମୁସଲମାନ, ମୋଗଲ, ମରହଟ୍ଟା, ଇଂରେଜ ପ୍ରଭୃତି ଜାତିମାନଙ୍କରେ ସଭ୍ୟତାର ଆଲୋକକୁ ଦେଖ‌ିବାକୁ ହୋଇଛି। ସମୟର ତାଳେ ତାଳେ ସବୁ ଜାତିର ବିୟୋଗ ଘଟିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନେ ଛାଡ଼ିଯାଇଥିବା ସଂସ୍କୃତି ଆଜି ବି ଆମ କାନରେ ଝଙ୍କୃତ ହେଉଛି। ଶିକ୍ଷାର ପରିସର ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ଦେଶରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରଭାବ ବେଶ୍ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପକ ହୋଇପଡ଼ିଛି କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବାହିଁ।

( ଛ) ଆଧୁନିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ଶିକ୍ଷା: ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଯେଉଁ ପ୍ରକାର ପ୍ରଗତି ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ଚଳଣୀରେ ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନମାନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ତାହା ମନୁଷ୍ୟକୁ ସମାଜର ନୂତନ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଗ୍ରହଣ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ କରାଇଛି। ଏତିକିରେ ଯେ ସେ ଆନନ୍ଦ ପାଏ କଥା ବି ନୁହେଁ, ସେ ଜାତି ଓ ଦେଶ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସେବାପରାୟଣ ହୋଇ ନିଜର ଜୀବନକୁ ଆଡ଼ୋତ୍ସର୍ଗ କରିବାକୁ ମଧ୍ୟ ପଶ୍ଚାତପଦ ହେଉନାହିଁ। ସତ୍ୟ, ଧର୍ମ, ନ୍ୟାୟ ଓ କମ୍ପ୍ୟୁବ୍ୟପରାୟଣତାକୁ ପାଥେୟ କରି ମନୁଷ୍ୟ ଆଜି ସମାଜର ଆତ୍ମସମ୍ମାନ, ଆତ୍ମମର୍ଯ୍ୟାଦା ଲାଭ କରିପାରୁଛି, ଶିକ୍ଷା ମନୁଷ୍ୟକୁ ପାଶବିକ ପ୍ରବୃଭିରୁ ଦୂରେଇ ନେଇ ଦୟା, ଧର୍ମ ଶାନ୍ତି ଓ ମୈତ୍ରୀଭାବ ଇତ୍ୟାଦି ମହତଗୁଣ ଉଦ୍ରେକ କରାଇ ଏକ ସୁନାଗରିକ ଭାବରେ ତାହାକୁ ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଶକ୍ତି ଓ ଶାନ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ଆପ୍ରାଣ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ।

(ଜ) ନେତୃତ୍ବ ନିମିତ୍ତ ଶିକ୍ଷା : ଭାରତ ଗୋଟିଏ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସିତ ରାଷ୍ଟ୍ର, ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନିଜର ମତ ପ୍ରକାଶକରିବାକୁ ପଡ଼େ। ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ମନରେ ନେତୃତ୍ଵଭାବ ଜାଗ୍ରତ ହେବା ଦରକାର। ଦିନେ ସେହିମାନଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵ ନେଇ ଦେଶ ଓ ଦେଶର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଦେଶ ଓ ଜାତିକୁ ନେତୃତ୍ୱ ନେବା। ତେଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରର ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ସୁନାଗରିକ କରିବା ପାଇଁ ଓ ନେତୃତ୍ଵ ଶିକ୍ଷା ଦେବା ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ।

(ଝ) ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତାର ଶିକ୍ଷା : ଆମ ଦେଶରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ହାର ଦିନକୁ ଦିନ ବଢ଼ିଚାଲିଛି ଓ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିକୁ ତାଳଦେଇ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସମସ୍ୟା ଯଥା-ଖାଦ୍ୟ ସମସ୍ୟା, ଆର୍ଥିକ ଅନାଟନ, ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦି ଦେଖାଦେଇଛି। ଏସବୁ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ସମାଧାନ କରିବା ପାଇଁ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବା ଦରକାର। ସେମାନେ ସମସ୍ୟା ସବୁ ଏଡାଇବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଓ ମୌଳିକ ଶିକ୍ଷା ଦୁଇଟି ପରିସରଭୁକ୍ତ କରିଥିଲେ। ଦେଶର ଘୋର ଅନାଟନ ଓ ସଙ୍କଟରୁ ମୁକ୍ତି କରି ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ କରିବା ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ।

(ଞ) ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଦିଗରେ ଶିକ୍ଷା : ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଜୀବନ, ନିଃସ୍ବାର୍ଥପର ସେବା ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତ୍ୟାଗଦ୍ଵାରା ଗୋଟିଏ ଦେଶ ଉନ୍ନତିର ଚରମସୀମାରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିବ। ତେଣୁ ଆମେ ସମସ୍ତେ ତ୍ୟାଗ ଓ ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପରତା ଓ ତ୍ୟାଗପୂରକ ଯଜ୍ଞରେ ନିଜର ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦେଇ ଦେଶର ସ୍ଵାଧୀନତା ରକ୍ଷା କରିବା ଉଚିତ। ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ହୃଦୟରେ, ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ଦେଶ ପ୍ରେମ ଭାବ ଜାଗ୍ରତ କରିବା ଉଚିତ। ଏହା ଶିକ୍ଷାଦ୍ଵାରା ହିଁ କେବଳ ସମ୍ଭବ। ତେଣୁ ବିଭିନ୍ନ ଆଲୋଚନାରୁ ଜଣାଗଲା ଯେ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ।

Question ୬।
ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ କ’ଣ ? ଏହାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଓ ସେ ସମାଜରେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ଏକତ୍ର ବସବାସ କରିଥାଏ। ସେ ବାସ କରୁଥିବା ଓ ସଂପର୍କ ରଖୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ରକ୍ତ ସଂପର୍କୀୟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ଦ୍ଵାରା ସଂପର୍କିତ ଅଟନ୍ତି। ତେଣୁ ଏହି ରକ୍ତ ସଂପର୍କ ଓ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ସଲଗ୍ନ ସଂପର୍କରେ ସମାବେଶକୁ ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ କୁହାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ରକ୍ତ ଓ ବୈବାହିକ ବନ୍ଧନର ସାମାଜିକ ସ୍ଵୀକୃତିକୁ ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ କୁହାଯାଏ। ଯଦିଓ ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ପ୍ରଜନନ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ; କିନ୍ତୁ ଏଥରେ ଜୈବିକ ଦିଗ ଅପେକ୍ଷା ସାମାଜିକ ସ୍ଵୀକୃତିକୁ ବିଶେଷ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଏ।

(୧) ରିଭର୍ସଙ୍କ ମତରେ ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ କହିଲେ ଜୈବିକ ବନ୍ଧନର ସାମାଜିକ ସ୍ଵୀକୃତିକୁ ବୁଝାଏ ।”
(୨) ଚାର୍ଲସ ଉଇଙ୍କ ମତରେ ଆନୁମାନିକ ଅଥବା ପ୍ରକୃତ ରକ୍ତ ସଂପର୍କ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ସମାଜ ଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦନ ପ୍ରାପ୍ତ ସାମାଜିକ ସଂପର୍କ ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅର୍ନ୍ତଭୁକ୍ତ।
(୩) ଡ଼ିସଙ୍କ ମତରେ “ରକ୍ତ ସଂପର୍କ ଅଥବା ବୈବାହିକ ସଂପର୍କକୁ ନେଇ ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ଗଠିତ ।”

ଜ୍ଞାତିତ୍ଵର ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of Kinship) :
(୧) ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ।
(୨) ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ପ୍ରଜନନ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ ସ୍ଵୀକୃତି ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାଏ।
(୩) ଜ୍ଞାତ୍ରିତ୍ଵ ରକ୍ତ ଓ ବୈବାହିକ ବନ୍ଧନରେ ସାମାଜିକ ସ୍ଵୀକୃତି।
(୪) ଜ୍ଞାତିତ୍ର ସମାଜରୁ ସମାଜ ଓ ସଂସ୍କୃତିରୁ ସଂସ୍କୃତି ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ।
(୫) ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ସଂପର୍କର ଏକ ସଂରଚିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା।
(୬) କିଏ କାହାକୁ ବିବାହ କରିବ ଓ କାହା ସହିତ ବିବାହ ନିଷେଧ ଏହା ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ସ୍ଥିର କରିଥାଏ।
(୭) ଜ୍ଞାତିତ୍ର ସାମାଜିକ ଜୀବନର ଏକ ନିୟନ୍ତ୍ରକ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ।
(୮) ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ସଂପର୍କିତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦୃଢ଼ ଏକତା ବଜାୟ ରଖେ।
(୯) ଜ୍ଞାତିତ୍ଵ ପରିବାର ରୈଖକ ସଂପର୍କ ଯଥା ଗୋତ୍ର ଏବଂ କୂଳ ସ୍ଥିର କରିଥାଏ।

Question ୭।
ଶିକ୍ଷା କ’ଣ ? ଏହାର ଗୁରୁତ୍ବକୁ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ଶିକ୍ଷା ସମାଜର ଏଖ ଉପବ୍ୟବସ୍ଥା। ଏହା ମାନବ ସମାଜର ଆରମ୍ଭର ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ। ଶିକ୍ଷା ଆବଶ୍ୟକତା ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟର ଏକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଟେ। ଶିକ୍ଷା ଶବ୍ଦର ଇଂରାଜୀ ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ଏଜୁକେସନ (Education) ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ଏଜୁକେସନ ଅର୍ଥ ଗଢ଼ି ତୋଳିବା ବା ବିକଶିତ କରିବା। ଶିକ୍ଷା ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକତ୍ରମୁଖୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହାକି ଛାତ୍ର, ଶିକ୍ଷକ ଓ ପରିବେଶକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ସଂପ୍ରତି ଶିକ୍ଷା ଏକ ବହୁମୁଖୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ। ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ମତରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମଗ୍ରିକ ବିକାଶ ଶିକ୍ଷାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ। ଉଭୟ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଓ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବେ ଆହରଣ କରାଯାଉଥିବା ଜ୍ଞାନକୁ ଶିକ୍ଷା କୁହାଯାଏ। ସଂକୀର୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଶିକ୍ଷା ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାପ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶିକ୍ଷା ଏକ ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଆହରଣ କରୁଥିବା ଅଭିଜ୍ଞତା ହିଁ ଶିକ୍ଷା। ଏହା ଆମକୁ ଅନ୍ଧାରରୁ ଆଲୋକ ଆଡ଼କୁ ନେଇଥାଏ ଓ ଆତ୍ମାକୁ ମୁକ୍ତି ଦିଏ। ଏହା ଏକ ସଚେତନ ମୌଖ୍ୟକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ। ପ୍ଲାଟୋଙ୍କ ମତରେ ଜଣେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀର ଆମ୍ବାର ବିକାଶ ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇଥାଏ। ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନାକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରି ତା’ର ଚରିତ୍ର ଗଠନ କରିଥାଏ।

(୧) ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ମତରେ “ସୁସୁ ଶରୀରରେ ସୁସ୍ଥ ମନ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଶିକ୍ଷା କୁହାଯାଏ ।’
(୨) ପ୍ଲାଟୋଙ୍କ ମତରେ “ଠିକ୍ ସମୟରେ ଆନନ୍ଦ ଓ ବିଷାଦ ଅନୁଭବ କରିବାର ଦକ୍ଷତା ହିଁ ଶିକ୍ଷା ଅଟେ।”
(୩) ବିବେକାନନ୍ଦଙ୍କ ମତରେ “ମନୁଷ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ପୂର୍ବରୁ ରହିଥ‌ିବା ପୂର୍ଣତାର ପରିପ୍ରକାଶ।”
(୪) ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ମତରେ “ଶିକ୍ଷା କହିଲେ ମୁଁ ବୁଝେ ଶିଶୁ ଓ ମନୁଷ୍ୟର ଶରୀର, ମନ ଏବଂ ଆମ୍‌ର ଗୁଣଗୁଡ଼ିକର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଓ ସର୍ବୋତ୍ତମ ପରିପ୍ରକାଶ।”

ଅତଏବ ଶିକ୍ଷା ମନୁଷ୍ୟର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।
ଶିକ୍ଷାର ଗୁରୁତ୍ଵ : ଶିକ୍ଷା ଏକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା। ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନର ସାମଗ୍ରିକ ବିକାଶରେ ଶିକ୍ଷାର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଛି। ଶିକ୍ଷାର ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଛି ଯଥା
(୧) ଶିକ୍ଷା ମନୁଷ୍ୟର ଚରିତ୍ର ଗଠନରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।
(୨) ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟବହାରକୁ ମାର୍ଜିତ କରିବା ସହିତ ତା’ର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶରେ ମଧ୍ଯ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।
(୩) ଶିକ୍ଷା ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।
(୪) ଶିକ୍ଷା ଏକ ସମାଜ ବା ଦେଶରେ ସାମାଜିକ ଏକତା ଓ ସଂହତି ସୃଷ୍ଟିରେ ସହାୟକ ହୁଏ।
(୫) ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ମାଧ୍ୟମ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ସମାଜରେ ଶାନ୍ତି ଓ ଶୃଙ୍ଖଳା ବଜାୟ ରଖୁଥାଏ।
(୬) ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ଭବିଷ୍ୟତ ଗଠନରେ ସହାୟକ ହେବା ସହ ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶକୁ ମଧ୍ୟ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିଥାଏ।
(୭) ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସମାଜ ଓ ବିଭିନ୍ନ ପରିସ୍ଥିତି ସହିତ ଖାପ ଖୁଆଇ ଚଳିବା ଶିଖାଇଥାଏ।
(୮) ଶିକ୍ଷା ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।
(୯) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ କରିବାର ପଥ ଶିକ୍ଷା ଦେଖାଇଥାଏ।
(୧୦) ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀକୁ ବ୍ୟାପକ ବା ପ୍ରସାରିତ କରିବା ସହିତ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ।

Question ୮।
ସଂପରି କ’ଣ ? ସଂପରି ଅଧ‌ିକାରର ଲକ୍ଷଣ ବା ପ୍ରକୃତିକୁ ବର୍ଣନା କର।
Answer:
ସଂପରି ଏକ ମୌଳିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଏହା ପ୍ରାୟ ମାନବ ସମାଜର ଇତିହାସର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ସଂପରି ସଂପ୍ରତ୍ୟୟଟିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅର୍ଥ କରାଯାଇପାରେ। ପ୍ରଥମ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସଂପରି ସାଧାରଣତଃ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହର ମାଲିକାନାରେ ଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ। ଏହି ଅର୍ଥରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଧାରଣ କରିଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ତା’ର ସଂପତି ଅଟେ। ଅନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସଂପରି କେତେକ ଅଧିକାରର ସମଷ୍ଟିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଖରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ନ ବୁଝାଇ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବାର ଅଧିକାରକୁ ବୁଝାଏ। ତେଣୁ ସଂପତ୍ତି ଉଭୟ ମୂର୍ତ୍ତି ବା ଅମୂର୍ଣ ହୋଇପାରେ। ସହଜ ଓ ମୁକ୍ତ ଭାବେ ମିଳୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ, ସଂପରି ନୁହେଁ।

(୧) କେ. ଡାଭିସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ସଂପରି କେତେକ ସ୍ଵଳ୍ପ ଦ୍ରବ୍ୟ ଭିତ୍ତିରେ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହମାନଙ୍କର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ନେଇ ଗଠିତ।

(୨) ମୋରିସ୍ ଜିନିସ୍‌ବର୍ଗଙ୍କ ମତରେ, ସଂପରିକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଅଧାର ଏବଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ଗୁଳ୍ମ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇପାରେ ଯାହାକି ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କକୁ ସେମାନଙ୍କ ବସ୍ତୁବାଦୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପର ଥିବା ସେମାନଙ୍କର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଭିଭିରେ ସଂଜ୍ଞା କରିଥାଏ।

(୩) ଏଚ୍. ଟି. ମଜୁମଦାରଙ୍କ ମତରେ ସଂପତ୍ତି ଉଭୟ ବସ୍ତୁବାଦୀ ଓ ଅବସ୍ତୁବାଦୀ ବସ୍ତୁର ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ବିତରଣ ବା ବିକ୍ରୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅମୂର୍ତ୍ତି ଅଧିକାରକୁ ବୁଝାଏ ଯେଉଁଠିକି ଲୋକରୀତି ଓ ଲୋକନିୟମ ଅନୁସାରେ ମାଲିକାନା ଅଧିକାର ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହ ପାଇଁ ଘୋଷିତ ହୋଇଥାଏ।

ସଂପତ୍ତି ଅଧ୍ବକାରର ଲକ୍ଷଣ ବା ପ୍ରକୃତି :
(୧) ହସ୍ତାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା ସଂପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାରର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଲକ୍ଷଣ। ସଂପରିକୁ ତା’ର ମାଲିକ ବିକ୍ରୟ, ଦାନ ବା ବିନିମୟ ଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିପାରିବ।

(୨) ସଂପରିଗତ ଅଧିକାର ଉଭୟ ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ଅମୂର୍ଖ ସଂପରିକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ।

(୩) କ୍ଷମତା ଦିଗ ସଂସ୍କୃତିର ଅନ୍ୟ ଏକ ଲକ୍ଷଣ ସଂପରି ଧାରଣ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ସର୍ବଦା ସଂପତ୍ତି ନଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଉପରେ କ୍ଷମତା ଧାରଣ କରିଥାଏ।

(୪) ସଂପତ୍ତି ଅର୍ନ୍ତଗତ ବସ୍ତୁର ନିଜସ୍ଵ ଅଧିକାର ନଥାଏ ଏହା କେବଳ ମାଲିକର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଏହା ଅଣମାନବୀୟ।

(୫) ସଂପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାର ସଂପତ୍ତି ନଷ୍ଟ କରିବାର ଅଧିକାରକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ।

(୬) ସଂପତିଗତ ଅଧିକାର ଏହାକୁ ଦାନ କରି ଦେବାର ଅଧିକାରକୁ ଅନ୍ତଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ।

(୭) ସଂପତ୍ତିଗତ ଅଧୁକାର ଏହାର ମାଲିକାନା। ଅଧିକାରକୁ ଅର୍ନ୍ତଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ।

(୮) ସଂପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାର ସଂପତ୍ତିକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବାର ଅଧିକାରକୁ ଅର୍ନ୍ତଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଜଣେ ସଂପରିକୁ ବ୍ୟବହାର ନକରି ମଧ୍ୟ ମାଲିକ ହୋଇପାରେ। ସେହିପରି ସଂପରି ଜଣଙ୍କର ଅଧୀନରେ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ମାଲିକ ହୋଇନପାରେ।

Question ୯।
ଦୁର୍ଗମୂଙ୍କର ଶ୍ରମବିଭାଜନ ତତ୍ତ୍ବ ଉପରେ ଟିପ୍‌ପଣୀ ଦିଅ।
Answer:
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଯଦିଓ ଏହା ଶ୍ରମକୁ ବୁଝାଏ; କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଏହା ଶ୍ରମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୀମିତ ନରହି ଉତ୍ପାଦନର ସମସ୍ତ ସାଧନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ ଓ ଅର୍ଥନୀତି କ୍ଷେତ୍ର ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ତେବେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଏକ ପ୍ରକାର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ ଯେଉଁଠିକି ଏକ ସମୟରେ ଲୋକମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିଥାନ୍ତି। ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କାର୍ଲମାର୍କସ୍‌ ତାଙ୍କ ମତ ରଖୁଛନ୍ତି। ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସେ ମୁଖ୍ୟତଃ ନକରାତ୍ମକ ମତ ପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଇମାଇଲ ଦୁର୍ଗମ୍ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସକରାତ୍ମକ ମତ ପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି। ସେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ କରି ତାହାକୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପୁସ୍ତକ “ ସାମାଜିକ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ”ରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ସେଥିରେ ସେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି।

ଦୁର୍ଗମ୍‌ଙ୍କ ଅନୁସାରେ ଆଡ଼ାମ ସ୍ମିଥଙ୍କ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ତତ୍ତ୍ଵ ମାନବୀୟ ସନ୍ତୋଷ ଓ ଉପକାରୀତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ଅଟେ। କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଗମଙ୍କ ମତରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଏକ ସାମାଜିକ ସତ୍ୟ। ତେଣୁ ଏହାର ଏକ ସମାଜତାତ୍ତ୍ୱିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଆବଶ୍ୟକ। ଦୁର୍ଗମ୍ ସାମାଜିକ ଏକତାର ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଯଥା: ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଏକତା ଓ ଜୈବିକ ଏକତା ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି। ଦୁର୍ଖମ୍ଙ୍କ ମତରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ମାନବ ସମାଜ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଏକତା ସ୍ତରରୁ ଜୈବିକ ଏକତା ଆଡ଼କୁ ଗତି କରିଥାଏ। ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଏକତା ସ୍ତରରେ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଥିବାବେଳେ ଜୈବିକ ଏକତା ସ୍ତରରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ଓ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତଃ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ସେମାନଙ୍କୁ ନିକଟତର କରି ସାମାଜିକ ଏକତା ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ। ପ୍ରଥମ ସ୍ତରରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସରଳ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତରରେ ଏହା ଅଧୁକ ଜଟିଳ ହୋଇଥାଏ। ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ପ୍ରଥମ ସ୍ତରଟି ଚାପ ଜନିତ ଆଇନ୍ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିବାବେଳେ ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତରଟି ଥଇଥାନ ଭିଜିକ୍ସ ଆଇନ୍ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ।

ପୁନଶ୍ଚ ଦୁର୍ଖମ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ବୃତ୍ତିଗତ ଭିନ୍ନତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ସାମାଜିକ ଭିନ୍ନତା ବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ଏବଂ ଶିଳ୍ପଭିତ୍ତିକ କାର୍ଯ୍ୟର ବ୍ୟାପକ ବୃଦ୍ଧିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ସେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭାଜିତ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା ସାଧାରଣ ଏବଂ ଅନୋମି ବା ପାଥେଲୋଜିକାଲ। ସେ ଆନୋମିକୁ ମଧ୍ୟ ପୁନଶ୍ଚ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭାଜିତ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା- ଆନୋମିକ୍ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଏବଂ ଚାପ ପ୍ରୟୋଗ ବା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ। ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ତିନି ପ୍ରକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା- ସାମାଜିକ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ, ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଏବଂ ଆଞ୍ଚଳିକ ବା ସ୍ଥାନୀୟ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sociology Solutions Unit 2 ମୌଳିକ ଧାରଣା Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Sociology Unit 2 Question Answer ସମାଜ ମୌଳିକ ଧାରଣା

‘କ’ ବିଭାଗ

ଅତି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ସମ୍ଭାବ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟରୁ ଉତ୍ତର ଚୟନ କର :

Question ୧।
ସମାଜ କେଉଁ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି ?
(i) ୟୁନିଟ୍
(ii) ଲାଟିନ୍
(iii) ଜର୍ମାନ
(iv) ଫ୍ରାନସ୍
Answer:
(ii) ଲାଟିନ୍

Question ୨।.
ସମାଜ କାହାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ?
(i) ବ୍ଯକ୍ତି
(ii) ସମୂହ
(iii) ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ

Question ୩।
ମଣିଷ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଏ ଉକ୍ତିଟି କିଏ କରିଥିଲେ ?
(i) ମାର୍କସ୍‌ବର
(ii) ମାକ୍‌ଆଇଭରଓପେଜ୍
(iii) ଅରିଷ୍ଟୋଟଲ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ଅରିଷ୍ଟୋଟଲ

Question ୪।
ସମାଜ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ସମଷ୍ଟି ଅଟେ କିଏ କହିଅଛନ୍ତି।
(i) ସି. ଏଚ୍. କୁଲେ
(ii) ଉରର୍ବଟ ସ୍ପେନସର
(iii) ମାକାଇଭର
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ମକାଇଭର

Question ୫।
ସମାଜର ନିଜର ଏକ ମନ ଅଛି କିଏ କହିଅଛନ୍ତି ?
(i) ଲକ୍
(ii) ରୁଷୋ
(iii) ଇରଲିଆମ ମ୍ୟାକ୍ଟୋରଲା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଲକ୍

Question ୬।
କ୍ଲାସପର ହାଉସର କେଉଁ ଦେଶର ବାଳକ ଥିଲେ ?
(i) ଜର୍ମାନ
(ii) ଜର୍ମାନ
(iii) ଆମେରିକା
(iv) ଫ୍ରାନସ୍
Answer:
(ii) ଜର୍ମାନ

Question ୭।
ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମରୁ ମାନବ ହୋଇ ନଥାଏ କିନ୍ତୁ ମାନବ କରାଯାଇଥାଏ କିଏ କହିଛନ୍ତି ?
(i) ଇଂଲଣ୍ଡ
(ii) ମାକାଇଭର
(iii) ରବର୍ଟ ପାଇଁ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ମାକାଇଭର

Question ୮।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟିକୁ ନେଇ ସମୁଦାୟ ଗଠିତ ?
(i) ବ୍ୟକ୍ତିର ଚିନ୍ତାଧାର
(ii) ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ
(iii) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ

Question ୯।
ସମୁଦାୟ କେଉଁ ଭାଷାରୁ ଆସିଅଛି।
(i) ଜର୍ମାନୀ
(ii) ଫରାସ
(iii) ଲାଟିନ୍
(iv) ଗ୍ରୀକ୍
Answer:
(i) ଜର୍ମାନୀ

Question ୧୦।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସମୁଦାୟର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ?
(i) ଗ୍ରାମ
(ii) ସ୍କୁଲ
(iii) ପରିବାର
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଗ୍ରାମ

Question ୧୧।
ସମୁଦାୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର କେଉଁ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିଥାଏ ?
(i) ସାଧାରଣ ଆବଶ୍ୟକତା
(ii) ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା
(iii) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆବଶ୍ୟକତା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ସାଧାରଣ ଆବଶ୍ୟକତା

Question ୧୨।
ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର କେଉଁ ସ୍ତର ଅଟେ ?
(i) ବ୍ୟବସାୟିକ
(ii) ମାନସିକ
(iii) ଶରୀରିକ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ମାନସିକ

Question ୧୩।
ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ସାମ୍ବହିକ ସାଧନ ପାଇଁ ଇଚ୍ଛାକୃତ ଭାବରେ ଗଠନ ହୋଇଥିବା ଏକ ସଙ୍ଗଠନକୁ କୁହାଯାଏ
(i) ସମାଜ
(ii) ସମୁଦାୟ
(iii) ସଙ୍ଗ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ସଂଘ

Question ୧୪।
ଶ୍ରମିକ ସଙ୍ଗ ଅଟେ।
(i) ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ
(ii) ଏକ ବ୍ୟବସାୟିକ ସଙ୍ଗ
(iii) ଏକ ଧର୍ମୀୟ ସଂଘ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂଘ

Question ୧୫।
ସଂଘ କେତେକ ମୌଳିକ ଉପାଦାନକୁ ନେଇ ଗଠିତ ଯଥା :
(i) ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ସଂଘଠିତ ନୀତିନିୟମ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ
(ii) ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ରାଜନୈତିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ଚିନ୍ତାଧାରା
(iii) ଏକ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନ ପ୍ରଣାଳୀ ଓ ମୁଁ ଭାବନା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ସଂଘଠିତ ନୀତିନିୟମ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ

Question ୧୬।
ସଂଘର ସଦସ୍ୟ
(i) ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ
(ii) ଇଚ୍ଛାକୃତ
(iii) ଜଳଗତ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଇଚ୍ଛାକୃତ

Question ୧୭।
ସଂଘର ସ୍ଥାୟୀତ୍ବ
(i) କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ
(ii) ଦୀର୍ଘସାୟୀ
(iv) ଉଭୟ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ
(iii) ଅସ୍ଥାୟୀ
Answer:
(iv) ଉଭୟ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ

Question ୧୮।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅଟେ ?
(i) ପରିବାର
(ii) ରାଷ୍ଟ୍ର
(iii) ପରିବାର ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର
(iv) ସମାଜ
Answer:
(iii) ପରିବାର ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର

Question ୧୯।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅନୁଷ୍ଠାନ ନୁହେଁ ?
(i) ବିବାହ
(ii) ଥାଏଟର
(iii) ସମ୍ପରି
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଥୁଏଟର

Question ୨୦।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ ଅନୁଷ୍ଠାନ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
(i) ନୀତି ଓ ନିୟମ
(ii) କାର୍ଯ୍ୟକଳା
(iii) ବ୍ୟବହାର
(iv) ପରିବର୍ତ୍ତନ
Answer:
(i) ନୀତି ଓ ନିୟମ

Question ୨୧।
ରାଜନୀତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ?
(i) ଆଇନ୍ ଓ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରିବା
(ii) ବ୍ୟକ୍ତିର ଉତ୍ତମ ସେବା ବା କାର୍ଯ୍ୟକରିବା
(iii) ଅନ୍ୟର ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା
(iv) ଉଭୟ ମୌଖକ ଓ ଲିଖତ ନିୟମରେ
Answer:
(i) ଆଇନ୍ ଓ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରିବା

Question ୨୨।
ଅନୁଷ୍ଠାନର ସୁପରିଚାଳନା ନିର୍ଭର କରେ।
(i) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୌଖ୍ୟକ ନିୟମରେ
(ii) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲିଖୁତ ନିୟମରେ
(iii) କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ
(iv) ଉଭୟ ମୌଖୁକ ଓ ଲିଖତ ନିୟମରେ
Answer:
(iv) ଉଭୟ ମୌଖୁକ ଓ ଲିଖତ ନିୟମରେ

Question ୨୩।
ଅନ୍ତଃ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟରେ ଥାଏ–
(i) ଆମ–ଭାବନା
(ii) ତୁମ-ଭାବନା
(iii) ସେମାନେ ଭାବନା
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଆମ-ଭାବନା

Question ୨୪।
ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ସମୂହରେ ନିଜକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ ତାହା କେଉଁ ସମୂହ ?
(i) ଗୌଣ ସମୂହ
(ii) ଅନ୍ତଃ-ସମୂହ
(iii) ସାମାଜିକ ସମୂହ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ସାମାଜିକ ସମୂହ

Question ୨୫।
ସଂସ୍କୃତି ଶବ୍ଦର ପ୍ରଚଳନ କାହା ଦ୍ଵାରା କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ଇ.ବି ଟେଲର
(ii) ଅଗଷ୍ଟ
(iii) ସ୍କୁଲ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଇ.ବି ଟେଲର

Question ୨୬।
ସଂସ୍କୃତି ଲାଟିନ ଶବ୍ଦ କୋଲେର (Colore) ହୋଇ ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
(i) ସଂସ୍କୃତିକ ସମ୍ପନ୍ନ ହେବା
(ii) ଶସ୍ୟହରାଜନ୍
(iii) ବୌଦ୍ଧିକ ଅନୁଭୂତି
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ସଂସ୍କୃତିକ ସମ୍ପନ୍ନ ହେବା

Question ୨୭।
ସଂସ୍କୃତି ହେଉଛି ମଣିଷର ହସ୍ତକର୍ମ ଏବଂ ମାଧ୍ଯମ ଯାହାଦ୍ବାରା ସେ ତା’ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିପାରେ– ଏ ଉକ୍ତି କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଅଛନ୍ତି।
(i) ମାକ୍‌ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍
(ii) ସଦରଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଏବଂ ଉଡ଼ୱାର୍ଡ
(iii) ବି. ମାଲିନୋସ୍କ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ବି. ମାଲିନୋସ୍କ

Question ୨୮।
ସମାଜ ବା (ସୋସାଇଟି) ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦଟି କେଉଁ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି ?
(i) ଲୋଗସ୍
(ii) ସୋସିଅସ୍
(iii) ଫାମୁଲସ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ସୋସିଅସ୍

Question ୨୯।
କିଏ କହିଛନ୍ତି, “ ମଣିଷ ମାନବ ହୋଇ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରି ନ ଥାଏ; କିନ୍ତୁ ମାନବ ହେବାକୁ ଜନ୍ମ ନେଇଥାଏ ।”
(i) ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ
(ii) ପାର୍କ
(iii) ସି. ଏଚ କୁଲେ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ପାର୍କ

Question ୩୦।
କିଏ ମଣିଷକୁ ସମାଜର ସ୍ରଷ୍ଟା ଭାବରେ ବିଚାର କରନ୍ତି
(i) ଗିବସବର୍ଗ
(ii) କଲେ
(iii) ସ୍କନସର
(iv) ପାର୍କ
Answer:
(i) ଗିବସବର୍ଗ

Question ୩୧।
ଏକ ନିଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଏବଂ ଆମ ଭାବନା ଥୁବା ବଚନ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ସଂଘ
(ii) ଆନୁଷ୍ଠାନ
(iii) ସମୁଦାୟ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ସମୁଦାୟ

Question ୩୨।
କାହା ମତରେ ଏକ ସୀମିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥ‌ିବା ସାମାଜିକ ଜୀବନର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂଘଠନକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ ?
(i) ବୋଗାର୍ଡସ
(ii) ସି. ଏଚ. କୁଲେ
(iii) ଅଗକରୁ ଏବଂ ନିମ୍ନନୋଫ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ବୋଗାର୍ଡସ

Question ୩୩।
ଏକ ନିଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳ ଏହା ସମାଜର କ’ଣ ?
(i) ଗୁଣ
(ii) ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ
(iii) ଅପକାର୍ଯ୍ୟ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ଗୁଣ

Question ୩୪।
କାହା ମତରେ “ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ସାମ୍ବାହିକ ସ୍ବାର୍ଥ ସାଧନ ପାଇଁ ଇଚ୍ଛାକୃତ ଭାବେ ଗଠନ ହୋଇଥିବା ଏକ ସଂଘଠନକୁ ସଂଘ କୁହାଯାଏ”?
(i) ମାକ୍‌ଆଇଭର
(ii) ସି. ଏଚ୍ କୁଲେ
(iii) ଶିନ୍ସବର୍ଗ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ମାକ୍‌ଆଇଭର

Question ୩୫।
ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କାହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ?
(i) ଅନୁଷ୍ଠାନ
(ii) ସଂଘ
(iii) ସମୁଦାୟ
(iv) ସଂସ୍କୃତି
Answer:
(ii) ସଂଘ

Question ୩୬।
ପରସ୍ପର ସହ ଜଡ଼ିତ ଥିବା ଲୋକନୀତି ଲୋକନିୟମ ଓ ଆଇନ୍‌ମାନଙ୍କର ସମ୍ମୋଳନକୁ ଅନୁଷ୍ଠାନ କୁହାଯାଏ ।
ଏହା କାହାରବାର୍ତ୍ତା
(i) ଏକ ଡେଭିସ୍
(ii) କୁଳେ
(iii) ଜନସବର୍ଗ
(iv) କେଉଁ ନୁହେଁ
Answer:
(i) ଏକ ଡେଭିସ୍

Question ୩୭।
କାହା ମତରେ “ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ରହିଥ‌ିବା କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସମ୍ପର୍କକୁ ସାମାଜିକ ସମୂହ କୁହାଯାଏ ।”
(i) ସ୍ଟେନସର
(ii) ଗିଡ଼ିନସ୍
(iii) ମାକ୍‌ଆଇଭର
(iv) କେଉଁଠିନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଗିଡ଼ିନସ୍

Question ୩୮।
ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ ପୁସ୍ତକ କେବେ ରଚିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୮୩୯
(ii) ୧୭୫୬
(iii) ୧୯୦୯
(iv) ୧୯୦୮
Answer:
(iii) ୧୯୦୯

Question ୩୯।
ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ ନାମକ ପୁସ୍ତକ କାହା ଦ୍ଵାରା ରଚିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ସି. ଏଚ୍ କୁଲେ
(ii) କମଟେ
(iii) ସ୍କଲ୍
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସି. ଏଚ୍ କୁଲେ

Question ୪୦।
ଲୋକମାନଙ୍କର ଆମ ମନୋଭାବନା ତଥା ପରସ୍ପରକୁ ସାହାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ସୁଖ ଦୁଃଖରେ ଭାଗି ହେବାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବନା
(ii) ମନୋଭାବ
(iii) ଅନୁଷ୍ଠାନ ଭାବ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବନା

Question ୪୧।
ଯେତେବେଳେ କେତେକ ଲୋକ ଏକ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ଏକାଠି ହୁଅନ୍ତି ତାଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ?
(i) ସଂଘ
(ii) ଅନୁଷ୍ଠାନ
(iii) ସମ୍ପ୍ରଦାୟ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସଂଘ

Question ୪୨।
କ’ଣ ଚିରସ୍ଥାୟୀ କିମ୍ବା କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ହୋଇପାରେ ?
(i) ସଂଘ
(ii) ଅନୁଷ୍ଠାନ
(iii) ସମୁଦାୟ
(iv) ସମାଜ
Answer:
(i) ସଂଘ

Question ୪୩।
ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟରୀତି କେଉଁ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ ?
(i) ସଂଘ
(ii) ଅନୁଷ୍ଠାନ
(iii) ସମୁଦାୟ
(iv) ସମାଜ
Answer:
(ii) ଅନୁଷ୍ଠାନ

Question ୪୪।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଘ କେତେକ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରାଣ ଏବଂ ପ୍ରତିବିତ ନୀତି, ନିୟମ, ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏହି ନୀତିନିୟମ ଓ ରୀତିନୀତିର ସମଷ୍ଟିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ସଂଘ
(ii) ଅନୁଷ୍ଠାନ
(iii) ସମୁଦାୟ
(iv) ସମାଜ
Answer:
(ii) ଅନୁଷ୍ଠାନ

Question ୪୫।
କାହା ମତରେ “ ଅନୁଷ୍ଠାନ ହେଉଛି କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଲୋକନୀତି ଏବଂ ଲୋକନୟମର ସମର୍ଥ ଯାହାଙ୍କ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ”
(i) ମାର୍କାଇଭର
(ii) ଏ. ଡବୁର ଗ୍ରୀନ
(iii) କଲେ
(iv) ସ୍ବଲ
Answer:
(ii) ଏ. ଡକ୍ଟର ଗ୍ରୀନ

Question ୪୬।
କେଉଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ସାମାଜିକ ସମୂହ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥିଲେ ?
(i) ସି. ଏଚ କଲେ
(ii) ଏଚ ଏମ ଜନସନ
(iii) ଗିନିସ୍‌ବର୍ଗ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ସି. ଏଚ କୁଲ

Question ୪୭।
କାହା ମତରେ “ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ବା ତତୋଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକତ୍ରିତ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ପରସ୍ପରକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରନ୍ତି ଯେତେବେଳେ ସେମାନେ ଏକ ସାମାଜିକ ସମୂହ ଗଠନ କରିଥାନ୍ତି ।”
(i) ଅଗବର୍ଣ୍ଣ
(ii) ସି. ଏଚ କୁଲେ
(iii) ମାଇଭର
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଏ ସମସ୍ତ

Question ୪୮।
ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ରହିଥିବା କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସମ୍ପର୍କକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ
(ii) ଅନ୍ତଃ ସମୂହ
(iii) ସାମାଜିକ ସମୂହ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ସାମାଜିକ ସମୂହ

Question ୪୯।
ଏକତା ମନୋଭାବ କେଉଁ ସମୂହର ଗୁଣ ?
(i) ଗୌଣ ସମୂହ
(ii) ବହିଃ ସମୂହ
(iii) ସାମାଜିକ ସମୂହ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ସାମାଜିକ ସମୂହ

Question ୫୦।
ମନୁଷ୍ୟ ତା’ର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ମାନସିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯାହା ଅର୍ଜନ କରେ ତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ସଂଘ
(ii) ସଂସ୍କୃତି
(iii) ଅନୁଷ୍ଠାନ
(iv) ସମାଜ
Answer:
(ii) ସଂସ୍କୃତି

Question ୫୧।
କାହା ମତରେ “ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଜୀବନଯାପନ ପ୍ରଣାଳୀ ଚିନ୍ତାଧାରା ମିଳାମିଶା, ସାହିତ୍ୟ, ଧର୍ମ, ପରିଷ୍କାର ହେଉଥୁବା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତିର ପରିପ୍ରକାଶକୁ ସଂସ୍କୃତି କୁହାଯାଏ ।”
(i) ମାକ୍‌ଆଇଭର .
(ii) ସି. ଏଚ. କୁଲେ
(iii) ସିଓର କଲେ
(iv) ସ୍ବଲ
Answer:
(i) ମାକ୍‌ଆଇଭର .

Question ୫୨।
ଆଦର୍ଶବାଦୀ କାହାର ଗୁଣ ଅଟେ ?
(i) ସଂଘ
(ii) ସରୋକଳ
(iii) ସମୂହ
(iv) ସ୍କୁଲ
Answer:
(ii) ସଂସ୍କୃତି

Question ୫୩।
ଇ. ବି. ଟେଲର କେଉଁଥରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଥିଲେ ?
(i) ରାଜନୀତି
(ii) ନୃତତ୍ତ୍ଵ
(iii)ସମାସବିଜ୍ଞାନ
(iv) ଇତିହାସ
Answer:
(ii) ନୃତତ୍ତ୍ଵ

Question ୫୪।
କିଏ କହିଥିଲେ ସଂସ୍କୃତିର ଦୁଇଟି ଅଙ୍ଗ ଅଛି ?
Answer:
(i) ମାକ୍‌ଆଇଭର
(ii) ଅଗବର୍ଣ୍ଣ
(iii) ସିରେ କୁଲେ
(iv) ସ୍ପଳ

Question ୫୫।
କେଉଁ ସଂସ୍କୃତି ଅପେକ୍ଷାକୃତ କମ୍ ଗତିଶୀଳ ?
(i) ଭୌତିକ
(ii) ଅଭୌତିକ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
(iii) ଉଭୟ ଭୌତିକ ଓ ଅଭୌତିକ
Answer:
(ii) ଅଭୌତିକ

Question ୫୬।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତିର ଉଦାହରଣ ?
(i) ରେଡ଼ିଓ
(ii) ଧର୍ମ
(iii) ଆଦର୍ଶ
(iv) ନୀତି
Answer:
(i) ରେଡ଼ିଓ

Question ୫୭।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତିର ଉଦାହରଣ ?
(i) ଧର୍ମ
(ii) ସମୂହ
(iii) ବାସନକୁସନ
(iv) ଧର୍ମ
Answer:
(i) ଧର୍ମ

Question ୫୮।
ମଣିଷ ଓ ପଶୁ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କିଏ ନିରୁପଣ କରେ ?
(i) ସଂସ୍କୃତି
(ii) ରେଡ଼ିଓ
(iii) ସମାଜ
(iv) ଟେବୁଲ୍
Answer:
(i) ସଂସ୍କୃତି

Question ୫୯।
ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ସତ୍ୟୟଟି କାହା ଦ୍ବାରା ଆବିଷ୍କାର ହୋଇଥିଲା ?
(i) କମଟେ
(ii) ସରୋକନ
(iii) ଅଗବର୍ଷ
(iv) କେଉଁଠି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଅଗବର୍ଣ

Question ୬୦।
ଆମ ଭାବନାରେ କେଉଁ ମୌଳିକ ଧାରଣାରେ ଦେଖାଯାଏ ?
(i) ସଂଘ
(ii) ସମୁଦାୟ
(iii) ଅନୁଷ୍ଠାନ
(iv) ସମାଜ
Answer:
(ii) ସମୁଦାୟ

ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
“ସମାଜ ହେଉଛି ସହ ଯୋଗିତା ଓ ସଂଘର୍ଷର ବାସସ୍ଥଳୀ” ଏହା କହିଥିଲେ ?
Answer:
ମାକାଇଭର

Question ୨।
ସମାଜ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ସହଯୋଗିତା

Question ୩।
ସାମାଜର ଉତ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଥିବା ମତବାଦ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ତତ୍ତ୍ବ କ’ଣି।
Answer:
ସାମାଜିକ ଚୁକ୍ତିତର୍‌

Question ୪।
ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ କିଏ କହିଥିଲେ?
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ

Question ୫।
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ କେଉଁ ଦେଶର ନାଗରିକ ଥିଲେ ?
Answer:
ଗ୍ରୀକ୍

Question ୬।
ଆନ୍ନା ଘଟଣାଟି କେଉଁ ଦେଶର ଅଟେ।
Answer:
ଆମେରିକା

Question ୭।
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗଳିକ ଅଞ୍ଚଳରେ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ସମଗ୍ର ବିଭବକୁ ଧାରଣ କରୁଥିବା ସଂଗଠନକୁ କ ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମୁଦାୟ

Question ୮।
ସମୁଦାୟ ଗଠନରେ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ

Question ୯।
“ଆମେ ସମସ୍ତେ ଗୋଟିଏ ସମୁଦାୟର ସଦସ୍ୟ” ଏହି ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ

Question ୧୦।
ଏକ ବା ଏକାଥ୍କ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଗଠିତ ସମୂହକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସଂଘ

Question ୧୧।
ସଂଘର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖ ।
Answer:
ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ

Question ୧୨।
ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା ନୀତିନିୟମ ଓ କାର୍ଯ୍ୟପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ

Question ୧୩।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନର ନାମ କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:
ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତିନିୟମ ଓ ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ

Question ୧୪।
ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ଓ ସଚେତନତାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମୂହ

Question ୧୫।
ସାମାଜିକ ସମୂହର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରକାରଭେଦଟି କ’ଣ ଅଟେ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ

Question ୧୬।
ସୀମିତ ସଂଖ୍ୟଙ୍କ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ନେଇ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କରିଥିବା ସମୂହକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ

Question ୧୭।
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ନାମ କ’ଣ ଅଟେ।
Answer:
ସି. ଏଟ୍ କୁଲେ

Question ୧୮।
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଗୁଣ କ’ଣ ଅଟେ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ

Question ୧୯।
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହର ବିପରୀତ ସମୂହକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଗୌଣ ସମୂହ

Question ୨୦।
ଗୌଣ ସମୂହର ଆକାର କିପରି ଅଟେ।
Answer:
ବୃହତ ଆକାର

Question ୨୧।
ଗୌଣ ସମୂହର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନଟି କ’ଣ ଅଟେ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ

Question ୨୨।
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବାସ କରୁଥିବା ବା ସଦସ୍ୟ ଥିବା ନିଜ ସମୂହକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଅନ୍ତଃସମୂହ

Question ୨୩।
ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ସମୂହର ସଦସ୍ୟ ନଥାଏ, ଉକ୍ତ ସମୂହଟି ବ୍ୟକ୍ତିପାଇଁ କ’ଣ ଅଟେ।
Answer:
ବହିଃ ସମୂହ

Question ୨୪।
ଅନ୍ତଃସମୃହ ଓ ବହିଃସୂହର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା କିଏ ।
Answer:
ଗ୍ରାହାମ୍ ସମନ୍‌

Question ୨୫।
ବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ବା ଅଣବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ତତ୍ତ୍ଵଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ମଧ୍ୟରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ଯାହା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସଂସ୍କୃତି

Question ୨୬।
ସାଂସ୍କୃତି କେତେ ପ୍ରକାର ଅଟେ।
Answer:
ଦୁଇପ୍ରକାର ଅଟେ

Question ୨୭।
ଅଣବସ୍ତୁଭିତ୍ୟିକ ସଂସ୍କୃତିର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ଆଦର୍ଶ ଚିନ୍ତାଧାରା

Question ୨୮।
ବସ୍ତୁଭିରିକ ସଂସ୍କୃତିର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ଆଦର୍ଶ ଚିନ୍ତାଧାରା

Question ୨୯।
ବସ୍ତୁଭିରିକ ସଂସ୍କୃତି ଦ୍ରୁତ ବେଗରେ ଗତି କରି ଅଣବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ସଂସ୍କୃତିକୁ ପଛରେ ପକାଇ ଦେଇଥାଏ। ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ

Question ୩୦।
‘ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ’ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ନାମକରଣ କିଏ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଡବ୍ଲ୍ୟୁ ଏଫ୍ ଓଗବର୍ଣ୍ଣ

Question ୩୧।
ସମାଜରେ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ହରିଜନ ସମାଜ

Question ୩୨।
ସମୁଦାୟ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
ନଗର

Question ୩୩।
ସଂଘର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ରାଜନୈତିକ ଦଳ

Question ୩୪।
ଅନୁଷ୍ଠାନର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ପ୍ରଦାନ କର ?
Answer:
ବିବାହବିଧ

Question ୩୫।
ସାମାଜିକ ସମୂହର ଗୋଟିଏ ଗୁଣ ବା ଲକ୍ଷଣ ଲେଖ।
Answer:
ଆମେକ ଭାବନା

Question ୩୬।
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହରର ପୃଷ୍ଠପୋଷକ କିଏ ଥିଲେ ?
Answer:
ସି. ଏଚ୍ କୁଲେ

Question ୩୭।
ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନର୍ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ସାଇକେଲ୍

Question ୩୮।
ସଂସ୍କୃତି ଆମ ପ୍ରକୃତି ଆମ ଜୀବନଯାପନ କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରଣାଳୀ ଏବଂ ଆନନ୍ଦ ଆଦନ ପ୍ରଦାନର ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ। ଏହା କେଉଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ କରିଅଛନ୍ତି।
Answer:
ମାକ୍‌ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍

Question ୩୯।
ମଣିଷ ସଂଘପ୍ରିୟ କିଏ କହିଥିଲେ?
Answer:
ମ୍ୟାକ୍‌ଗଲ

Question ୪୦।
କେଉଁ କାରଣ ମଣିଷକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ରୂପେ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥାଏ।
Answer:
ଗୋଷ୍ଠୀ ଭାବେ ବା ଦଳ ଦଳ ହୋଇ ରହୁଥିବାରୁ।

Question ୪୧।
ସମୁଦାୟ କେଉଁ ଭାଷାରୁ ଆସିଅଛି।
Answer:
ଲାଟିନ

Question ୪୨।
ମୁନିସ୍‌ର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା

Question ୪୩।
ସମୁଦାୟର ମନୋଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିର ଏକ ମାନସିକ ସ୍ତର

Question ୪୪।
ଆମ ଭାବନା କ’ଣ ?
Answer:
ଭାବଧାରା ସୁଦୃଢ଼

Question ୪୫।
ଏକ ସୀମିତ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସାମାଜିକ ଜୀବନର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଙ୍ଗଠନକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ । ଓ ଏହା କେଉଁ ସାମାଜବିଜ୍ଞାନୀ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ଓଗବର୍ଣ୍ଣ ଓ ନିମ୍‌ଫ୍

Question ୪୬।
ସାମୁଦାୟିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଗୋଟିଏ ମାଧ୍ୟମ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଲୋକରୀତି

Question ୪୭।
ସମୁଦାୟ ବ୍ୟକ୍ତିର କେଉଁ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିଥାଏ।
Answer:
ଭ୍ରାତୃତ୍ଵଭାବ

Question ୪୮।
ସମୁଦାୟିକ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ମନୋଭାବ ଥାଏ ?
Answer:
ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ

Question ୪୯।
ସଂଘ କେଉଁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ନେଇ ଗଠିତ ?
Answer:
ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭିଳଷିତ

Question ୫୦।
ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିସମୂହ ସ୍ୱାବୃତ ଭାବରେ ସଂଘଠିତ ହୋଇ ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭିଳଷିତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ପୂରଣ କରିଥାନ୍ତି ସେତେବେଳେ ସେମାନେ ସମାଜରେ କ’ଣ ଗଠନ କରିଥାନ୍ତି ?
Answer:
ସଂଘ

Question ୫୧।
ବୈଦିକ ସଂଘର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
କେରଲୀ ବିବାହ

Question ୫୨।
ବୃତ୍ତିଗତ ସଂଘର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
ବ୍ୟବସାୟିକ

Question ୫୩।
ଧାର୍ମକ ସଂଘର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
ଆର୍ଯ୍ୟ ସମାଜ

Question ୫୪।
ଜନହିତୈଷୀ ସଂଘର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ବନ୍ଯା

Question ୫୫।
ପରସ୍ପର ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ଅବସ୍ଥାରେ ଥିବା କେତେ ସଂଗଠନର ସମୁହକୁ ସଂଘ କୁହାଯାଏ। ଏହି ସଂଜ୍ଞାକୁ କେଉଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରଦାନ କରିଅଛନ୍ତି।
Answer:
ଏମ୍. ଏନ୍. ଜନସନ୍

Question ୫୬।
ସଂଘର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭିଳଷିତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।

Question ୫୭।
ସଂଘର ସଭ୍ୟପଦ କିପରି ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ଇଚ୍ଛାଧ୍ଵନ

Question ୫୮।
ସଂଘର କେଉଁ ପ୍ରକାର ସମୂହ ଅଟେ ?
Answer:
ଗଠନ ଭିଭିକ

Question ୫୯।
ବ୍ୟବସାୟିକ ସଂଘର ଏକ ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ପାଦବ ସଂଘ

Question ୬୦।
ଏକ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସମାକର ଏକ ସଂରଚନା ଅଟେ। ଯାହା ମୁଖ୍ୟତ ସୁପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ପ୍ରଣାଳୀଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ଵାରା ଲୋକମାନଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ସଂଘଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଉକ୍ତିଟି କେଉଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରିଅଛନ୍ତି।
Answer:
ଗିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ

Question ୬୧।
ସାମାଜବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ- ଏହା କିଏ କହିଅଛନ୍ତି।
Answer:
ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍

Question ୬୨।
କିଏ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ନ ଦେଇ ନୀତିନିୟମ, ପ୍ରଥା ପରମ୍ପରା ଇତ୍ୟାଦିକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାଏ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ

Question ୬୩।
ଅନୁଷ୍ଠାନ କେଉଁ ନିୟମ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଘକୁ ପରିଚାଳନା କରେ ?
Answer:
ଔପଚାରିକ

Question ୬୪।
ଅନୁଷ୍ଠାନ କେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ?
Answer:
ରୀତିନୀତି

Question ୬୫।
ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅନ୍ୟ ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସହିତ ସମାଜ ସ୍ଥାପନ କରିବାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ସାମାଜିକତା

Question ୬୬।
ଯେତେବେଳେ ଆଭାଷି ଦଳ ଯେକୌଣସି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନେଇ ସଚେତନାର ସହିତ ସଂଘଠିତ ହୋଇଥାନ୍ତି, ସେତେବେଳେ କେଉଁ ସମୂହ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ?
Answer:
ସାମାଜିକ

Question ୬୭।
ରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ଥିବା କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକୁ ଆମେ ସାମାଜିକ ସମୂହ ବୁଝିଥାଉ ଏହି ଉକ୍ତି କେଉଁ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ମାକାଇଭର ଏବଂ ପେଜ

Question ୬୮।
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହର ଗୁଣ ଅନେକାଂଶରେ କେଉଁ ସମୂହ ସହିତ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଅଛି ?
Answer:
ସାମାଜିକ ସମୂହ

Question ୬୯।
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ସମ୍ପର୍କ ପରିଲୁକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ମୁହାଁମୁହିଁ

Question ୭୦।
କେଉଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକରେ ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି।
Answer:
ସି. ଏଚ୍ କୁଲେ

Question ୭୧।
କେଉଁ ପୁସ୍ତକରେ ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ ଶବ୍ଦ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଅଛି।
Answer:
ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ

Question ୭୨।
କେଉଁ ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦରୁ ସଂସ୍କୃତି ଆସିଅଛି।
Answer:
କୋକେର

Question ୭୩।
କୋଲେର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ।

Question ୭୪।
ସାମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସଂସ୍କୃତିର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବସ୍ତର ଜୀବନ

Question ୭୫।
ସଂସ୍କୃତି ଆମ ପ୍ରକୃତି, ଆମ ଜୀବନଯାପନ କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରଣାଳୀ ଆନନ୍ଦ ଆଦାନ ପ୍ରଦାନର ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ। ଏହା କେଉଁ ସାମାଜିବିଜ୍ଞାନୀ କହିଅଛନ୍ତି ?
Answer:
ମାକାଇତ୍ତର ଏବଂ ପେଜ୍

Question ୭୬।
ସଂସ୍କୃତି ହେଉଛି ମଣିଷର ହସ୍ତକର୍ମ ଯାହାଦ୍ଵାରା ମଣିଷ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିପାରେ ଏ ଉକ୍ତିଟି କେଉଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ କହିଅଛନ୍ତି?
Answer:
ବି. ମାଲିନୋସ୍ଟି

Question ୭୭।
ମଣିଷକୃତ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ କେଉଁ ସଂସ୍କୃତିର ଅନୁଭୁକ୍ତ ?
Answer:
ବସ୍ତୁଭିଭିକ ସଂସ୍କୃତି

Question ୭୮।
ପ୍ରତିମାନ ଜ୍ଞାନ, ବିଶ୍ଵାସ, ମନୋଭାବ, ଭାଷା ଇତ୍ୟାଦି କେଉଁ ସଂସ୍କୃତିର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ।
Answer:
ଅବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ସଂସ୍କୃତି

Question ୭୯।
ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ଶବ୍ଦଟି କେଉଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରୟୋଗ କରିଅଛନ୍ତି ?
Answer:
ଡବ୍ଲ୍ୟୁ ଏଫ୍ ଅଗ୍‌ବର୍ଣ୍ଣ

Question ୮୦।
ବସ୍ତୁଭିଭିକ ଓ ଅବସ୍ତୁଭିଭିକ ସଂସ୍କୃତିରେ ଦୂରତ୍ବ ବା ବ୍ୟବଧାନକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ

Question ୮୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସଂସ୍କୃତିର ଅର୍ଥକ’ଣ ?
Answer:
ନିଜକୁ ଗଢ଼ି ତୋଳିବା

ଭ୍ରମ ଥିଲେ ସଂଶୋଧନ କର :

Question ୧।
ମାକାଇଭରଙ୍କ ମତରେ “ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଅଟେ ।”
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ମତରେ “ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ।”

Question ୨।
ବି. ଡି. ଏଚ୍ କୋଲଙ୍କ ମତରେ – ସମାଜ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବୁଝାଇ ନ ଥାଏ; କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ପାରମ୍ପରିକ କ୍ରିୟା, ପ୍ରତିମାନର ଜଟିଳ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ନମୁନାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।
Answer:
ପିୟର୍‌ଙ୍କ ମତରେ – ସମାଜ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବୁଝାଇ ନ ଥାଏ; କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ପାରମ୍ପରିକ କ୍ରିୟା, ପ୍ରତିମାନର ଜଟିଳ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ନମୁନାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

Question ୩।
ଅଗବର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ମତରେ ସମାଜ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଗୁଚ୍ଛ ଅଟେ।
Answer:
ମାଇଭରଙ୍କ ମତରେ ସମାଜ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଗୁଳ୍ମ ଅଟେ।

Question ୪।
ସମାଜ ମୂର୍ଖ (Concrete) ଅଟେ।
Answer:
ସମାଜ ଅମୂର୍ଣ ଅଟେ।

Question ୫।
ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗ ସମାଜ ଉପାଦନ ନୁହେଁ।
Answer:
ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗ ସମାଜ ଉପାଦାନ ନୁହେଁ।

Question ୬।
ମନୁଷ୍ୟ ଏକାକୀ ବାସ କରିଥାଏ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଏକାକୀ ବାସ କରି ନ ଥାଏ।

Question ୭।
କାସପର ହାଉସର୍ ଜଣେ ହିନ୍ଦୁ ବାଳକ ଅଟେ।
Answer:
କାସପର ହାଉସର ଜଣେ ଆମେରିକାନ ବାଳକ ଅଟେ।

Question ୮।
ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମରୁ ଏକ ସଂସ୍କତିସମ୍ପନ୍ନ ପ୍ରାଣୀ ରୂପେ ନାମିତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମର ଏକ ସଂସ୍କୃତିସମ୍ପନ୍ନ ପ୍ରାଣୀ

Question ୯।
ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମର ସାମାଜିକ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମର ସାମାଜିକ ହୋଇ ନ ଥାଏ।

Question ୧୦।
ମୁଦାୟ ସମାଜର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ଅଟେ।
Answer:
ସମୁଦାୟ ସମାଜର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ଅଟେ।

Question ୧୧।
ବିଦ୍ୟାଳୟ ଏକ ସମୁଦାୟ ଅଟେ।
Answer:
ବିଦ୍ୟାଳୟ ଏକ ସମୁଦାୟ ନୁହେଁ।

Question ୧୨।
ସମୁଦାୟ ଫରାସୀ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି।
Answer:
ସମୁଦାୟ ଲାଟିନ୍‌ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି। ରୂପେ ନାମିତ ହୋଇ ନଥାଏ।

Question ୧୩।
ସମୁଦାୟର ଆଭିଧାନିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା।
Answer:
ସମୁଦାୟର ଆଭିଧାନିକ ଅର୍ଥ ଏକତ୍ରିତ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା।

Question ୧୪।
ସମୁଦାୟ ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନନର ମୌଳିକ ଅବସ୍ମାର ଭାଗୀଦାର ହୋଇ ନଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ସମୁଦାୟ ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନର ମୌଳିକ ଅବସ୍ଲାର ଭାଗୀଦାର ହୋଇଥା’ନ୍ତି।

Question ୧୫।
ସମୁଦାୟଗୁଡ଼ିକ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ନୁହନ୍ତି।
Answer:
ସମୁଦାୟଗୁଡ଼ିକ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ନୁହନ୍ତି।

Question ୧୬।
ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ କହିଲେ ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ।
Answer:
ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ କହିଲେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ।

Question ୧୭।
ଗ୍ରାମ୍ୟମାନଙ୍କରେ ସାଧାରଣତଃ ସାମୁଦାୟିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଇନ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ହେଇଥାଏ।
Answer:
ଗ୍ରାମ୍ୟମାନଙ୍କରେ ସାଧାରଣତଃ ସାମୁଦାୟିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଇନ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇ ନ ଥାଏ।

Question ୧୮।
ଆମ ଭାବନାକୁ ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭବ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡ଼େ।
Answer:
ଆମ ଭାବନାକୁ ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ ମଜୁଭୁତ୍ ହୋଇପଡ଼େ।

Question ୧୯।
ସମୁଦାୟରେ ବ୍ୟକ୍ତି କେବଳ ନିଜ ସ୍ଥିତିପ୍ରତି ସଚେତନ ଥାଏ।
Answer:
ସମୁଦାୟରେ ବ୍ୟକ୍ତି କେବଳ ନିଜ ସ୍ଥିତିପ୍ରତି ସଚେତନ ନ ଥାଏ।

Question ୨୦।
ସମୁଦାୟ ଅସ୍ଥାୟୀ ଅଟେ।
Answer:
ସମୁଦାୟ ସ୍ଥାୟୀ ଅଟେ।

Question ୨୧।
ଭିନ୍ନତା ସମୁଦାୟର ପ୍ରଧାନ ମୌଳିକ ଉପାଦାନ ଅଟେ।
Answer:
ଭିନ୍ନତା ସମୁଦାୟର ପ୍ରଧାନ ମୌଳିକ ଉପାଦାନ ନୁହେଁ।

Question ୨୨।
ସମୁଦାୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାଏ।
Answer:
ସମୁଦାୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇ ନ ଥାଏ।

Question ୨୩।
ସମୁଦାୟର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତ୍ବ ରକ୍ଷା କରିଥା’ନ୍ତି ।
Answer:
ସମୁଦାୟର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତ୍ବ ରକ୍ଷା କରି ନ ଥା’ନ୍ତି।

Question ୨୪।
ବ୍ୟକ୍ତି ସମୂହର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ସମାଜ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି ସମୂହର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ସଂଘ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୨୫।
ସଂଘ ସଂଘର୍ଷ ଦ୍ବାରା ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ କରିପାରିଥାଏ।
Answer:
ସଂଘ ସଂଘର୍ଷ ଦ୍ବାରା ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ କରିପାରି ନ ଥାଏ।

Question ୨୬।
ସଂଘରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ମାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ସଂଘରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇ ନ ଥା’ନ୍ତି।

Question ୨୭।
ପରିବାର ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ସଂଘ ଅଟେ।
Answer:
ପରିବାର ଏକ ବୃତ୍ତିଗତ ସଂଘ ନୁହେଁ।

Question ୨୮।
ଶ୍ରମିକ ଏକ ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ସଂଘ ଅଟେ।
Answer:
ଶ୍ରମିକ ଏକ ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ସଂଘ ନୁହେଁ।

Question ୨୯।
ମନ୍ଦିର ଏକ ଜନହିତୈଷୀ ସଂଘ ଅଟେ।
Answer:
ମନ୍ଦିର ଏକ ଜନହିତୈଷୀ ସଂଘ ନୁହେଁ।

Question ୩୦।
ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ସଙ୍ଗଠିତ ନିୟମ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ନେଇ ସମୁଦାୟ ଗଠିତ।
Answer:
ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ସଙ୍ଗଠିତ ନିୟମ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ନେଇ ସଂଘ ଗଠିତ!

Question ୩୧।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଘ ଅନ୍ୟ ସଂଘର ଆଦର୍ଶରେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଘ ଅନ୍ୟ ସଂଘର ଆଦର୍ଶରେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇ ନ ଥା’ନ୍ତି।

Question ୩୨।
ସଂଘର ସଦସ୍ୟତା ସ୍ଵତଃପୁର ଅଟେ।
Answer:
ସଂଘର ସଦସ୍ୟତା ଇଚ୍ଛାଧୀନ ଅଟେ।

Question ୩୩।
ସମାଜରେ କେବଳ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ସଂଘ ପରିଚାଳିତ ହୋଇ ନଥାଏ।
Answer:
ସମାଜରେ କେବଳ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ସଂଘ ପରିଚାଳିତ ହୋଇ ନ ଥାଏ।

Question ୩୪।
ସଂଘ ଏକ ଅନୌପଚାରିକ ସଂଘ ଅଟେ।
Answer:
ସଂଘର ଏକ ଅନୌପଚାରିକ ସଂଘ ନୁହେଁ।

Question ୩୫।
ସଂଘର ନୀତିନିୟମ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ପଦ୍ଧତିକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସଂଘର ନୀତିନିୟମ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ପଦ୍ଧତିକୁ ଅନୁଷ୍ଠାନ କୁହାଯାଏ।

Question ୩୬।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସାମୁହିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ପରସ୍ପର ଜଡ଼ିତ ନୁହଁନ୍ତି।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସାମୁହିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ପରସ୍ପର ଜଡ଼ିତ ଅଟନ୍ତି।

Question ୩୭।
ପରୀକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା। ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅଟେ।
Answer:
ଠିକ୍

Question ୩୮।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏକ ସଙ୍ଗଠନ ଅଟେ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏକ ସଙ୍ଗଠନ ନୁହେଁ।

Question ୩୯।
ଏକାଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନେଇ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଗଠନ କରାଯାଇଥାଏ!
Answer:
ଏକାଧିକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନେଇ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଗଠନ କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୪୦।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ମୂର୍ଷ ଅଟେ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅମୂର୍ଣ ଅଟେ।

Question ୪୧।
ସାର୍ବଜନୀନତା ସଂଘର ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ।
Answer:
ସାର୍ବଜନୀନତା ଅନୁଷ୍ଠାନର ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ।

Question ୪୨।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅସ୍ଥାୟୀ
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ ସ୍ଥାୟୀ ଅଟେ !

Question ୪୩।
ଅନୁଷ୍ଠାନ କେବଳ ମୌଖୁକ ନିୟମକୁ ପ୍ରଣୟନ କରିଥାଏ।
Answer: ଅନୁଷ୍ଠାନ କେବଳ ଲିଖ୍ତ ଓ ଅଲିଖୁତ ନିୟମକୁ ପ୍ରଣୟନ କରିଥାଏ।

Question ୪୪।
ଅନୁଷ୍ଠାନ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପ୍ରଣାଳୀ ରହିନାହିଁ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ପ୍ରଣାଳୀ ଥାଏ।

Question ୪୫।
ସଂଘର ଆତ୍ମା ହେଉଅଛି ସମୁଦାୟ!
Answer:
ସଂଘର ଆତ୍ମା ହେଉଅଛି ଅନୁଷ୍ଠାନ।

Question ୪୬।
ସାମାଜିକ ସମୂହ ପ୍ରାୟତଃ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ କରିଥାଏ।
Answer:
ସାମାଜିକ ସମୂହ ପ୍ରାୟତଃ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ କରି ନ ଥାଏ।

Question ୪୭।
ସଂସ୍କୃତି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଟେ।
Answer:
ସଂସ୍କୃତି ସାମୁଦାୟିକ ଅଟେ।

Question ୪୮।
ସଂସ୍କୃତି ଏକ ଅସଙ୍ଗଠିତ ବ୍ୟବହାର ଅଟେ
Answer:
ସଂସ୍କୃତି ଏକ ସଙ୍ଗଠିତ ବ୍ୟବହାର ଅଟେ।

Question ୪୯।
ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାବଧାରାରେ ପରସ୍ପର ଭାଗୀଦାର ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ।
Answer:
ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାବଧାରାରେ ପରସ୍ପର ଭାଗୀଦାର ହୁଅନ୍ତି।

Question ୫୦।
ସଂସ୍କୃତି ଗୋଟିଏ ବଂଶରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ବଂଶକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ।
Answer:
ସଂସ୍କୃତି ଗୋଟିଏ ବଂଶରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ବଂଶକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।

Question ୫୧।
ସଂସ୍କୃତି ଈଶ୍ଵରକୃତ ଅଟେ।
Answer:
ସଂସ୍କୃତି ମନୁଷ୍ୟକୃତ ଅଟେ।

ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

Question ୧।
ଧାରଣ ହେଉଛି ଏକ ______ ଅଧ୍ୟୟନ ଅଟେ।
Answer:
ମୌଳିକ

Question ୨।
ସମାଜ ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ______ ରୁ ଆସିଅଛି। ଯାହାର ଅର୍ଥ ______ ଅଟେ।
Answer:
ସୋସିଆସ୍, ସହଚର

Question ୩।
ସମାଜ ______ ଅଟେ।
Answer:
ସମ୍ପର୍କର ସମଷ୍ଟି

Question ୪।
ସମାଜ ______ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ସହଯୋଗୀତା ଅଟେ।
Answer:
ସଂଘର୍ଷ

Question ୫।
ମଣିଷ ଏକ ______ ପ୍ରାଣୀ ଅଟେ।
Answer:
ସାମାଜିକ

Question ୬।
ମିଣିଷ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଅଟେ। ଏହା ______ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଅଛନ୍ତି।
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ

Question ୭।
ସମାଜ ______ ପାଇଁ ବୀମାସଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ।
Answer:
ମଣିଷ

Question ୮।
ସମୁଦାୟ ______ ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି।
Answer:
ଲାଟିନ୍

Question ୯।
Answer:
ନିବିଡ଼ ସମୁଦାୟର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ______ ଅଟନ୍ତି।

Question ୧୦।
ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ କହିଲେ ବୁଝାଏ !
Answer:
ସମୁଦାୟ

Question ୧୧।
______ ସମୁଦାୟର ପ୍ରଧାନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ।
Answer:
ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ

Question ୧୨।
Answer:ଗ୍ରାମ
______ ଏକ ସମୁଦାୟ ଅଟେ।

Question ୧୩।
ସମୁଦାୟ ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର _____ ସ୍ଵାର୍ଥ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥାଏ ।
Answer:
ସାମୂହିକ

Question ୧୪।
ସଂଘର ଆଭିଧାନିକ ଅର୍ଥ ______ ଅଟେ।
Answer:
ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ

Question ୧୫।
କ୍ଲବ୍ ଏକ
Answer:
ଚିତ୍ତବିନୋଦନ

Question ୧୬।
ପରିବାର ଏକ ______ ସଂଘ ଅଟେ।
Answer:
ପାରିବାରକ ସଂଘ

Question ୧୭।
ବନ୍ୟା ବାତ୍ୟା ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ସମିତି ______ ସଂଘ ଅଟେ।
Answer:
ଜନହିତୈଷୀ

Question ୧୮।
ସହଯୋଗୀ ଉତ୍ସାହ ସଂଘର ______ ଅଟେ।
Answer:
ଗୁଣ

Question ୧୯।
ସଂଘର ସଭ୍ୟଗଣ ______ ଅଟେ।
Answer:
ଇଚ୍ଛାଧୀନ

Question ୨୦।
ସଂଘ ଏକ ______ ସମୂହ ଅଟେ।
Answer:
ସାମାଜିକ ସମୂହ

Question ୨୧।
______ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସଂଘ ଅଟେ।
Answer:
ପରିବାର

Question ୨୨।
______ ଏକ ଅସ୍ଥାୟୀ ସଂଘ ଅଟେ।
Answer:
ରାଜନୈତିକ ସଂଘ

Question ୨୩।
______ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂଘର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।
Answer:
ନୀତିନିୟମ

Question ୨୪।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ସଂଘର ______ ଅଟେ।
Answer:
ନୀତିନିୟମ

Question ୨୫।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ବ୍ୟବହାରର ______ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ।
Answer:
ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ

Question ୨୬।
ଇମାଇଲ ଦୁଖିମଙ୍କ ଭାଷାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ______ ର ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ

Question ୨୭।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ନିଜର ସଙ୍କେତ ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଜର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ______ ସୃଷ୍ଟି କରିପରିଥାଏ।
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ସଙ୍କେତ

Question ୨୮।
ବିବାହ ଏକ ______ ଅଟେ।
Answer:
ନୀତିନିୟମ

Question ୨୯।
ଅନୁଷ୍ଠାନର ______ ନିୟମ ଥାଏ।
Answer:
ନୀତି

Question ୩୦।
ଜ୍ଞାତି, କ୍ଷମତା, ରାଷ୍ଟ୍ର ସମ୍ପରି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ______ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ

Question ୩୧।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ______ ର ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।
Answer:
ବ୍ଯକ୍ତି

Question ୩୨।
ସାମାଜିକ ସମୂହ କହିଲେ ଆମେ ବୁଝିଥାଉ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ______ ।
Answer:
ସମଷ୍ଟି

Question ୩୩।
ସାମାଜିକ ଜୀବନ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ______ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।
Answer:
ସମ୍ପର୍କ

Question ୩୪।
ପରିବାର ଏକ ______ ସମୂହ ଅଟେ।
Answer:
ସାମାଜିକ

Question ୩୫।
ସଂସ୍କୃତିକ ଲାଟିନ ଶବ୍ଦ ______ ଅଟେ ।
Answer:
କୋଲେର

Question ୩୬।
ସଂସ୍କୃତି କହିଲେ ______ ବୁଝାଯାଏ।
Answer:
ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରାପ୍ତି

Question ୩୭।
ସଂସ୍କୃତି ଏକ ______ ବ୍ୟବହାର ଅଟେ।
Answer:
ହସ୍ତକର୍ମ

Question ୩୮।
ସଂସ୍କୃତି ______ ______ କୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇପାରେ।
Answer:
ପୂର୍ବରୀତି, ଉତ୍ତରାଧିକାର

Question ୩୯।
ସଂସ୍କୃତି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ______ ରେ ପରିଣତ କରେ।
Answer:
ସଂସ୍କୃତିସମ୍ପନ୍ନ

‘ଖ’ ବିଭାଗ

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ଦୁଇଟି କିମ୍ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ସମାଜ କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ, ଅନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ଜଟିଳ ସ୍ଵରୂପକୁ ସମାଜ କୁହାଯାଏ। ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ଲୋକରୀତି, ଲୋକ ନିୟମ ପ୍ରଥା ଆଇନ୍, ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଆଦର୍ଶ ଅଭ୍ୟାସ ଆଜିର ସାମାଜିକ ଉତ୍ତରାଧିକାରର ସମଷ୍ଟିକୁ ସମାଜ କୁହାଯାଏ।

Question ୨।
ସମାଜର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରି।
Answer:
ମାକ୍‌ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜଙ୍କ ମତରେ, “ ମନୁଷ୍ୟ ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା ପ୍ରଚଳିତ ବହୁ ପରମ୍ପରା ପଦ୍ଧତି, ରୀତି-ନୀତି, କ୍ଷମତା ଓ ପାରସ୍ପରିକ ସାହାଯ୍ୟ ବହୁଦଳ ଓ ବିଭାଜନର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମାଜ କୁହାଯାଏ। ”

Question ୩।
ସମୁଦାୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମାରେଖା ମଧ୍ଯରେ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଏବଂ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବା ଦଳେ ଲୋକମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ।

Question ୪।
ସମୁଦାୟର ସଂଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଇ.ଏସ୍. ବୋର୍ଗଡ଼ସଙ୍କ ମତରେ, “ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳ ଭିତରେ ବାସ କରୁଥିବା ଏବଂ ଆମିକ ଭାବନାରେ କେତେକ ଆପେକ୍ଷିକ ପରିମାଣ ନିହିତ ଥିବା ଏକ ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ।

Question ୫।
ସଂଘ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଏକୁଟିଆ ତା’ର ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିପାରିବ ନାହିଁ। ସେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ମିଶି ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ଯେତେବେଳେ ଦଳେ ଲୋକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ବହୁଗୁଡ଼ିଏ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ପରିତୃପ୍ତି ପାଇଁ ସଙ୍ଗଠିତ ହୁଅନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସେମାନେ ଏକ ସଂଘ ଗଠନ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ।

Question ୬।
ସଂଘର ଏକ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ଏସ୍. ବେଗାର୍ଡ଼ସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସାଧନ ପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କର ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସଂଘ କୁହାଯାଏ । ”

Question ୭।
ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବନା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ସମୁଦାୟର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଆମେ ମନୋଭାବନାକୁ ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବନା କୁହାଯାଏ ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଗୋଟିଏ ସମୁଦାୟର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକତା ମନୋଭାବନା ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ସମୁଦାୟ ପ୍ରୀତି ବା ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

Question ୮।
ଅନୁଷ୍ଠାନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ ହେଉଛି କର୍ମ ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ସ୍ବୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ଏବଂ ସୁପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଆକୃତି ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ପରିଚାଳିତ କରେ।

Question ୯ ।
ଅନୁଷ୍ଠାନର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ହର୍ଟନ ଏବଂ ହଣ୍ଟଙ୍କ ମତରେ, “ଅନୁଷ୍ଠାନ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଏକ ସୁସଙ୍ଗଠିତ ପଦ୍ଧତି। ଯେଉଁଥରେ କେତେକ ସାଧାରଣ ନୀତିନିୟମ ଓ କାର୍ଯ୍ୟରୀତି ରହିଥାଏ ଏବଂ ଏହା ସମାଜର କେତେକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ । ”

Question ୧୦।
ଆମେ-ମନୋଭାବନା କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକତା ଭାବନୀକୁ ଆମେମନୋଭାବନା କୁହାଯାଏ।

Question ୧୧।
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କରୁଥିବା ସୀମିତ ସଂଖ୍ୟକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ସମୂହକୁ ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୨।
ଗୌଣ ସମୂହ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହର ବିପରୀତ ସମୂହକୁ ଗୌଣ ସମୂହ କୁହାଯାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ବୃହତ୍ ସମୂହ ଯେଉଁଥରେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ପରସ୍ପର ପରୋକ୍ଷ ଚୁକ୍ତିରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥା’ନ୍ତି।

Question ୧୩।
ଅନ୍ତଃ ସମୂହ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମୂହରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ବା ନିଜେ ବାସ କରିଥାଏ। ସେହି ସମୂହକୁ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତିର ଅନ୍ତଃସମୂହ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୪।
ବହିଃ ସମୂହ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମୂହରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇ ନଥାଏ ବା ନିଜେ ବାସ କରିନଥାଏ ସେହି ସମୂହକୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ବହିଃସମୂହ କୁହାଯାଏ।

Question ୧୫।
ସଂସ୍କୃତି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସମାଜରେ ବିସ୍ତାର ଲାଭ କରୁଥିବା ବହୁ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକରୀତି ଓ ଲୋକନିୟମର ସମଷ୍ଟିକୁ ସଂସ୍କୃତି କୁହାଯାଏ।

Question ୧୬।
ସଂସ୍କୃତି ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରଦାନ କର !
Answer:
ବି. ମାଲିନୋକ୍ସି କହନ୍ତି, “ ସଂସ୍କୃତି ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟର ହସ୍ତକର୍ମ ଏବଂ ମାଧ୍ୟମ ଯାହାଦ୍ଵାରା ସେ ତା’ର ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସଫଳତାର ସହ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ !

Question ୧୭।
ସାମାଜିକ ସମୂହ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବା ନିମିତ୍ତ ନିଜେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ମିଶି ସମୂହ ଗଠନ କରିଥାଏ ତେଣୁ ସମାଜିକ ସମୂହ କହିଲେ ଲୋକମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକ ବୁଝାଇଥାଏ।

Question ୧୮।
ସାମାଜିକ ସମୂହର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
Answer:
ହର୍ଟନ ଏବଂ ହଣ୍ଟଙ୍କ ମତରେ, ସମୂହ ହେଉଛି କେତେକ ପ୍ରକାରର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସମଷ୍ଟି ଯେଉଁମାନେ ସଦସ୍ୟତା ଏବଂ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ପ୍ରତି ସଚେତନ ଥାଆନ୍ତି।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରି ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ସମାଜ ଓ ସମୁଦାୟ।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ସମାଜକୁ ଦୁଇଟି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବୁଝିଥା’ନ୍ତି। ପ୍ରଥମତଃ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ, ଆନ୍ତଃ-କ୍ରିୟାର ଜଟିଳ ସ୍ଵରୂପକୁ ସମାଜ କୁହାଯାଏ। ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ସରଞ୍ଚନାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଲୋକରୀତି, ଲୋକ ନିୟମ, ପ୍ରଥା, ଆଇନ୍, ଆନୁଷ୍ଠାନ, ଆଦର୍ଶ, ଅଭ୍ୟାସ, ଆଜିର ସାମାଜିକ ଉତ୍ତରାଧିକାରର ସମଷ୍ଟିକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ। ମାତ୍ର ସମୁଦାୟ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମାରେଖା ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାୟୀ ଭାବରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଏବଂ ଏକ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବା ଦଳେ ଲୋକମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ସେମାନେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଵାର୍ଥରେ ଭାଗ ନ ଦେଇ ଏକ ସାଧାରଣ ଜୀବନର ମୌଳିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଅଂଶୀଦାର ହୁଅନ୍ତି। ଯେଉଁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବନା ଧାରଣାର ବିକାଶ କରିଥାଏ।

Question ୨।
ସମାଜର ଗୁଣମାନ କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:
ସମାଜର ଗୁଣମାନ ହେଲା
(୧) ସମାଜ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଏକ ପଦ୍ଧତି
(୨) ସମାନତା
(୩) ଆନ୍ତଃ–ନିର୍ଭରଶୀଳତା
(୪) ତାରତମ୍ୟ
(୫) ସହଯୋଗୀତା ଓ ସଂଘର୍ଷ
(୬) ବ୍ୟାପକ ସଂସ୍କୃତି
(୭ ) ସମାଜ ଅସ୍ପର୍ଶ ଓ ସ୍ପର୍ଶହୀନ

Question ୩।
ସମୁଦାୟର ଗୁଣମାନ କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:
ସମୁଦାୟର ଗୁଣମାନ ହେଲା :
(୧) ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି
(୨) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳ
(୩) ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବନା
(୪) ସମାନତା
(୫) ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସଙ୍ଗଠନ
(୬) ଏକ ସମୁଦାୟ କ୍ଷୁଦ୍ର କିମ୍ବା ବୃହତ
(୭) ସମୁଦାୟ ଆଗେ ଆଗେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।
(୮) ସମୁଦାୟ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନାମ ଥାଏ।
(୯) ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର କେତେକ ଔପଚାରିକ ଓ ଅନୌପଚାରିକ ନିୟମ ଥାଏ।

Question ୪।
ସଂଘର ଗୁଣମାନ କ’ଣ ଅଟେ ?
Answer:
ସଂଘର କେତେକ ଗୁଣମାନ ହେଲା :
(୧) ଦଳେ ଲୋକଙ୍କର ସମଷ୍ଟି।
(9) ସଂଘର ସଭ୍ୟଗଣ ଇଚ୍ଛାକୃତ ଅଟେ।
( ୩ ) ଏହା ଇଚ୍ଛାକୃତ ଭାବେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।
(୪) ସଂଘର ଏକ ବା କେତେକ ନୀତିନିୟମ ରିହଥାଏ।
(୫) ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଘର କେତେକ ନୀତିନିୟମ ରହିଥାଏ।
(୬) ସଂଘ ଉଭୟ ସ୍ଥାୟୀ ଓ ଅସ୍ଥାୟୀ ସହଯୋଗୀ ମନୋଭାବ ରହିଥାଏ।

Question ୫।
ସଂଘ ଓ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ।
Answer:
(୧) ସଂଘ ଇଚ୍ଛାକୃତ ଭାବେ ଓ ସମୁଦାୟ ଆଗେ ଆଗେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।
(୨) ସଂଘର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳ ନ ଥାଏ, ମାତ୍ର ସମୁଦାୟର ଥାଏ।
(୩) ସଂଘ ସ୍ଥାୟୀ ବା ଅସ୍ଥାୟୀ ହୋଇପାରେ ମାତ୍ର ସମୁଦାୟ ସ୍ଥାୟୀ ଅଟେ ।

Question ୬।
ସମାଜ ଓ ସଂଘ।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା ପ୍ରଚଳିତ ବହୁ ପରମ୍ପରା, ପଦ୍ଧତି ରୀତି-ନୀତି, କ୍ଷମତା ଓ ପାରସ୍ପରିକ ସାହାଯ୍ୟ, ବହୁଦଳ ଓ ବିଭାଜନର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମାଜ କୁହାଯାଏ। ମାତ୍ର ଏକ ସଂଘ ସ୍ଥାୟୀ ହୋଇପାରେ ବା ଅସ୍ଥାୟୀ ହୋଇପାରେ । ରାଷ୍ଟ୍ର, ପରିବାର, ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ଇତ୍ୟାଦି, ସଂଘମାନ ସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରକୃତିର ଅଟନ୍ତି । ମାତ୍ର ରାଜନୈତିକ ଦଳ, କ୍ଲବ, ବନ୍ୟା ଅଟନ୍ତି । ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ପରେ ଏହି ସଂଘଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟଆଡ଼େ ଭାଙ୍ଗି ।

Question ୭।
ଅନୁଷ୍ଠାନର ଲକ୍ଷଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନର ଲକ୍ଷଣମାନ ହେଲା: ରିଲିଫ୍ ସଂଘ ଇତ୍ୟାଦି ଅସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରକୃତିର ଯାଇଥା’ନ୍ତି।
(୧) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁଷ୍ଠାନର କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥାଏ।
(୨) ଏହା ବ୍ୟକ୍ତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ଏକ ଅନୌପଚାରିକ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ।
(୩) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ନିଜସ୍ଵ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତୀକ ଥାଏ।
(୪) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଅନୌପଚାରିକ ନୀତିନିୟମ ରହିଥାଏ।
(୫) ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅମୂଇଁ ପ୍ରକୃତିର ଅଟନ୍ତି।
(୬) ଅନୁଷ୍ଠାନ, ବହୁପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକରୀତି, ଲୋକନିୟମ୍ ଓ ପ୍ରତିମାନର ସମଷ୍ଟି ଅଟେ।
(୭ ) ଅନୁଷ୍ଠାନ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ବଳିଷ୍ଠ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ।
(୮) ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସାର୍ବଜନୀନ ଅଟନ୍ତି।

Question ୮।
ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟମାନ ହେଲା :
(୧) ଅନୁଷ୍ଠାନ ବ୍ୟକ୍ତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ମାଧମ ଅଟେ।
(୨) ସମାଜର ନୈତିକକତା, ଆଦର୍ଶ ଇତ୍ୟାଦି ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନ ଗୋଟିଏ ସୂତ୍ରରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ପୁରୁଷକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ।
(୩) ଅନୁଷ୍ଠାନ ବ୍ୟକ୍ତିର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରେ।
(୪) ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏହା ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ।
(୫) ଅନୁଷ୍ଠାନ ବ୍ୟକ୍ତି ଭୂମିକା ଓ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତିକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ।
(୬) ସମାଜର ଏକତା ଓ ସଂହତି କହିବାରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସଂଘ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।

Question ୯।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସଂଘ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସଂଘ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟମାନ ହେଲା :
(୧) ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ପ୍ରାକୃତିକଭାବେ ସଂଘ ଇଚ୍ଛାକୃତଭାବେ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।
(୨) ଅନୁଷ୍ଠାନର ଆକାର ନଥାଏ ମାତ୍ର ସଂଘର ଆକାର ଥାଏ।
(୩) ଅନୁଷ୍ଠାନ ସ୍ଥାୟୀ ମାତ୍ର ସଂଘ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ।
(୪) ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏକ ପ୍ରତୀକ ଥାଏ ମାତ୍ର ସଂଘ ଏକ ନାମ।
(୫) ଅନୁଷ୍ଠାନର କାର୍ଯ୍ୟରୀତିର ଏକ ପଦ୍ଧତି ମାତ୍ର ସଂଘ ଏକ ସଙ୍ଗଠିତ ସମୂହ।
(୬) ଅନୁଷ୍ଠାନ ଲୋକମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ସଂଘ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରିଥାଏ।

Question ୧୦।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟମାନ ହେଲା :
(୧) ସମାଜ, ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଏକ ପଦ୍ଧତି ମାତ୍ର ଅନୁଷ୍ଠାନ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଥା ପରମ୍ପରା, ରୀତିନୀତିର ଏକ ସଙ୍ଗଠନ।
(୨) ସମାଜ ମାନବିକ ଦିଗକୁ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରିଥାଏ ମାତ୍ର ଅନୁଷ୍ଠାନ ମାନବିକ ଆଚରଣକୁ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରିଥାଏ।
(୩) ସମାଜ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ସମସ୍ତ ଦିଗ ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଥିଲାବେଳେ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଜୀବନର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିଗ ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ।
(୪) ସମାଜ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରତୀକ ନ ଥାଏ । ମାତ୍ର ଅନୁଷ୍ଠାନର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରତୀକ ଥାଏ।
(୫) ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରହିଥା’ନ୍ତି।
(୬) ବ୍ୟକ୍ତିର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥା’ନ୍ତି।

Question ୧୧।
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟମାନ ହେଲା:
(୧) ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ନୀତିନିୟମ, ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ଓ ରୀତିନୀତିର ସଙ୍ଗଠନ ମାତ୍ର ସମୁଦାୟ ଲୋକମାନଙ୍କର ଏକ ସମୂହ ଅଟେ।
(୨) ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅମୂର୍ଖ ମାତ୍ର ସମୁଦାୟ ମୂର୍ଖ ଅଟେ।
(୩) ଅନୁଷ୍ଠାନ ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିଗ ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ମାତ୍ର ସମୁଦାୟ ଜୀବନର ସମସ୍ତ ଦିଗ ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଅଟେ।
(୪) ଏକ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ଯରେ ଅନୁଷ୍ଠାନ ବିକାଶଲାଭ କରିଥାଏ।
(୫) ଅନୁଷ୍ଠାନର ପ୍ରତୀକ ଥାଏ ମାତ୍ର ସମୁଦାୟର ଏକ ନାମ ଥାଏ।
(୬) ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସମୁଦାୟର ସଭ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ମାତ୍ର ଅନୁଷ୍ଠାନର ନୁହେଁ।
(୭ ) ଅନୁଷ୍ଠାନ ଲୋକମାନଙ୍କର ସାମୂହିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ମାତ୍ର ସମୁଦାୟ ଲୋକମାନଙ୍କର ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।

Question ୧୨।
ସଂସ୍କୃତିର ବିଷେଶ ଗୁଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସଂସ୍କୃତିର ବିଶେଷ ଗୁଣମାନ ହେଲା :
(୧) ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ଅର୍ଜିତ ଗୁଣ ଅଟେ।
(୨) ସଂସ୍କୃତି ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ଉତ୍ତରାଧୁକାରର ସମଷ୍ଟି ଅଟେ।
(୩) ସଂସ୍କୃତି ମାନବିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ।
(୪) ଏହାର ପ୍ରକୃତି ସାମାଜିକ ଅଟେ।
(୫) ସଂସ୍କୃତିର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ ପରସ୍ପର ସମନ୍ବିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତ।
(୬) ସଂସ୍କୃତିର ଅଭିଯୋଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଅନୁସରଣ କରିଥାଏ।
(୭) ଗୋଟିଏ ସମାଜ ସଂସ୍କୃତି ଅନ୍ୟ ଏକ ସମାଜର ସଂସ୍କୃତିଠାରି ଭିନ୍ନ ଅଟେ।
(୮) ଭାଷା ସଂସ୍କୃତିକୁ ଗୋଟିଏ ପୀଢ଼ିରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ପୀଢ଼ିକୁ ନେଇଥାଏ।

‘ଗ’ ବିଭାଗ

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ଅତ୍ୟନ୍ତ କୌତୂହଳପ୍ରଦ ଅଟେ। ଆମେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାଣୁ ବ୍ୟକ୍ତି କ’ଣ ଓ ସମାଜ କ’ଣ। ମାତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜର ସମ୍ପର୍କକୁ ନେଇ ଅନେକ ପ୍ରଶ୍ନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ କେତୋଟି ପ୍ରଶ୍ନ ହେଲା- ବ୍ୟକ୍ତି କାହିଁକି ସମାଜରେ ବାସ କରେ। ସମାଜ ବିନା ସେ କ’ଣ ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ ? ସମାଜର ସ୍ଥିତି କ’ଣ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ନାହିଁ ? ମନୁଷ୍ୟକୁ କାହିଁକି ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ ? ସମାଜର ସୃଷ୍ଟି କିପରି ହୋଇଛି ? ବ୍ୟକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରଥମ ହୋଇଛି ନା ସମାଜର ? ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ କି ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ? ଏମିତି ଅନେକ ଏସବୁ ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧନ ନିମିତ୍ତ ଆମକୁ ପ୍ରଥମେ ଜାଣିବାକୁ ପଡ଼ିବ ସମାଜର ସୃଷ୍ଟି କିପରି ହୋଇଛି। ବ୍ୟକ୍ତି କାହିଁକି ସମାଜରେ ବାସ କରୁଛି ଏବଂ ସମାଜ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ପରିସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ କି ? ଯଦି ହିଁ ତାହା କିପରି ? ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କକୁ ସୃଷ୍ଟି କରି ପାରମ୍ପରିକଭାବେ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ମତବାଦ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଯେଉଁ ମତବାଦ କି ସମାଜର ଉତ୍ପତ୍ତି ବା ସୃଷ୍ଟି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆମକୁ ଧାରଣା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ସେହି ମତବାଦ ଦୁଇଟି ହେଉଛି।

(୧) ସାମାଜିକ ଚୁକ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵ ଏବଂ
(୨) ଜୈବତତ୍ତ୍ବ
(୧) ସାମାଜିକ ଚୁକ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵ: ସାମାଜିକ ଚୁକ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁସାରେ ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜକୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଅଛି। ଏହି ଚୁକ୍ତିତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁଯାୟୀ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଏକ ପାରସ୍ପରିକ ଚୁକ୍ତିରେ ପହଞ୍ଚିଲେ ଯାହାଦ୍ଵାରା କି ସମାଜ ସୃଷ୍ଟି କରେ। ଏହି ତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁଯାୟୀ ସୃଷ୍ଟିର ଆରମ୍ଭରେ କୌଣସି ସମାଜ ନ ଥିଲା। ମନୁଷ୍ୟ ସରଳ ଓ ସ୍ଵାଧୁନ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିଲା। ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟବହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଲାଗି କୌଣିସ ନୀତିନିୟମ ନ ଥିଲା। ନୀତିନିୟମ ଅଭାବରୁ ସମାଜରେ ଅନେକ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଦେଖା ଦେଲା ଓ ମଣିଷ ଜୀବନ ଦୁର୍ବିସହ ହୋଇପଡ଼ିଲା। ତେଣୁ ଏଥୁରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ ମଣିଷ ପାରସ୍ପରିକ ଚୁକ୍ତିରେ ପହଞ୍ଚିଲା ଏବଂ ଏହି ଚୁକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ସମାଜର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଅଛି। ହବସ୍, ଲବ୍ ଓ ଋଷେ ଏହି ମତବାଦର ସମର୍ଥକ ଅଟନ୍ତି।

ହବସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟାବହ ଥିଲା ଏବଂ ମନୁଷ୍ୟ ସଂଘର୍ଷରତ ଥିଲା ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥ ପାଇଁ ମଣିଷ ମଣିଷକୁ ହତ୍ୟା କରୁଥିଲା। ତେଣୁ ସେତେବେଳେ ଜୀବନ ଥିଲା ନିଃସଂଗ, ନିଷ୍ଠୁର, ଘୃଣ୍ୟ ଓ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ। ତେଣୁ ଶାନ୍ତରେ ବାସ କରିବା ପାଇଁ ନିଜର ଧନ ଓ ଜୀବନକୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରିବା ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଏକ ଚୁକ୍ତିରେ ଉପନୀତ ହେଲେ । ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ସମାଜ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ନିରାପଦ ଜୀବନଯାପନ କଲା।

ଲକ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ମନୁଷ୍ୟ ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥାରେ ବାସ କରୁଥିଲା, ସେଥିରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସଂଘର୍ଷରତ ନ ଥିଲେ। ଏଥିରେ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସମାନତା ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲା। ଏଥିରେ ସଂଘର୍ଷ ନ ଥୁଲା ଓ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଶାନ୍ତି, ସଦିଚ୍ଛା ପରସ୍ପର ସହଯୋଗ ଆଦି ଦ୍ଵାରା ଚଳୁଥିଲେ; କିନ୍ତୁ ଏଥିରେ କୌଣସି ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରାପ୍ତ ନୀତିନିୟମ ନ ଥିଲା। ତେଣୁ ସ୍ବୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ଆଇନ୍ ଅଭାବରେ ସମାଜରେ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଦେଖାଦେଲା ଏବଂ ଏହି ଅସୁବିଧାକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ଚୁକ୍ତିରେ ଆବଦ୍ଧ ହେଲା ଏବଂ ଏହି ଚୁକ୍ତିଦ୍ଵାରା ସମାଜ ହାତରେ କେତେକ କ୍ଷମତା ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲା।

ଋଷୋଙ୍କ ମତରେ ମନୁଷ୍ୟର ପ୍ରାକୃତିକ ଅବସ୍ଥା ଥିଲା ସୁଖମୟ ତା’ର ଜୀବନ ଥିଲା ସରଳ, ସୁନ୍ଦର, ନିରୀହ ଓ ପ୍ରକୃତି ପରାୟଣ। ସମାଜ ସୃଷ୍ଟି ପୂର୍ବରୁ ସେ ଏକ ଉଦାର ପଶୁରୂପେ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିଲା। କାଳକ୍ରମେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧିଯୋଗୁଁ ଲୋକମାନଙ୍କ ମତରେ ସଂଘର୍ଷ ଓ ଅଶାନ୍ତି ଦେଖାଦେଲା ଓ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ଵାର୍ଥପର ହେବାକୁ ଶିକ୍ଷା କଲା ଧନୀ- ଗରିବ, ସରଳ-ଦୁର୍ବଳ ମଧ୍ଯରେ ତାରତମ୍ୟ ବଢ଼ି ଚାଲିଲା। ଏହି ଅବସ୍ଥାରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ମଣିଷ ଚୁକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ସମାଜ ସୃଷ୍ଟି କଲା।

ନିବବତ୍ତ୍ଵର ପୁରୋଧାମାନେ ସମାଜକୁ ଏକ ଜୀବ ସହ ତୁଳନା କରିଅଛନ୍ତି। ସେନ୍ସର ସେଙ୍ଗକର, ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍, ନାସିକୋ ଇତ୍ୟାଦି ହେଉଛନ୍ତି ଏହି ମତବାଦର ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋଧା। ଏମାନଙ୍କ ମତରେ ଜୀବନରେ ଯେପରି କ୍ରମବିକାଶ ଏ ସମାଜର ସେହିପରି କ୍ରମବିକାଶ ହୋଇଥାଏ। ସେନ୍ସର କହନ୍ତି ଯେ ଆମେ ଯଦି ଏକ ଜୀବ ସହିତ ସମାଜକୁ ତୁଳାନା କରିବା, ତେବେ ଆମେ ସମାଜର ଉତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଧାରଣା ପାଇପାରିବା। ଏହି ମତବାଦ ସମାଜକୁ ଏକ ଏକକଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରି ଜୀବ ସହିତ ତୁଳନା କରିଥାଏ। ସେହିପରି ସେନ୍ସର ସମାଜ ଓ ଜୀବ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସାଦୃଶ୍ୟତାକୁ ଆଲୋଚନା କରିଅଛନ୍ତି।

(୧) ଗୋଟିଏ ଜୀବନ ଯେପରି ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ଓ ଏହାର ପରିପକ୍ବତା ଥାଏ ଓ ଶେଷରେ ଏହାର ମୃତ୍ୟୁ ଥାଏ । ସେହିପରି ଗୋଟିଏ ସମାଜର ଜନ୍ମ, ପରିପକ୍ବତା ଓ ମୃତ୍ୟୁ ଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ଯେପରି ପୁରାତନ ଗ୍ରନ୍ଥି ନଷ୍ଟ ହୋଇ ନୂତନ ଗ୍ରନ୍ଥି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ସେହିପରି ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତି, ସଂସ୍ଥା, ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକର ବିଲୟ ହୁଏ ଓ ନୂତନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।

(୨) ସମାଜ ଓ ଜୀବର ବୃଦ୍ଧି ସଂଗେ ସଂଗେ ସେମାନେ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟରୁ ଅସାମଞ୍ଜସ୍ୟକୁ ଏବଂ ସରଳତାରୁ ଜଟିଳତାକୁ ଗତି କରିଥାଆନ୍ତି।

(୩) ଗୋଟିଏ ଜୀବର ଯେପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଙ୍ଗ ନିର୍ଭରଶୀଳ, ସେହିପରି ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥା ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି।

(୪) ଗୋଟିଏ ଜୀବ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ଯେପରି ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି, ସେହିପରି ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଯୋଗ୍ୟତାନୁସାରେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି।

(୫) ଯେପରି ଜୀବର ଶରୀରରୁ କୌଣସି ଅଂଶକୁ ଛିନ୍ନ କରିଦିଆଗଲେ ତାହା ଯେପରି ଜୀବନ ହରାଇଥାଏ। ସେହିପରି ସମାଜଠାରୁ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଲଗା କରିଦେଲେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅବସ୍ଥା ସେହିପରି ହୋଇଥାଏ।

(୬) ଜୀବର କୌଣସି ଏକ ଅଙ୍ଗରେ ଅବ୍ୟବସ୍ଥା ବା କୌଣସି ଏକ ଅଙ୍ଗ ରୋଗଗ୍ରସ୍ଥ ହେଲେ ତାହା ଯେପରି ସମଗ୍ର ଶରୀରକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ, ସେହିପରି ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବା ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଏପରି ନିର୍ଭରଶୀଳ ଯେ ଏହାର କୌଣସି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବ୍ୟବସ୍ଥା ସମଗ୍ର ସମାଜକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ।

(୭) ଗୋଟିଏ ଜୀବନ ଶରୀର ଯେପରି ମସ୍ତିଷ୍କ ଦ୍ବାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ, ସେହିପରି ସରକାର, ଡାକ୍ତର ଇଞ୍ଜିନିୟର, ଆଇନ୍କଜ୍ଞ ଶିକ୍ଷକମାନେ ସମାଜର ମସ୍ତିଷ୍କ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି।

(୮) ଜୀବର ଶରୀରରେ ଯେପରି ଶିରା, ଧମନୀ ଇତ୍ୟାଦି ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଙ୍ଗକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ କରିଥାଆନ୍ତି, ସେହିପରି ଜଳପଥ, ସ୍ଥଳପଥ ଓ ଆକାଶପଥ ଆଦି ମାଧ୍ୟମ ଓ ବ୍ୟବସାୟୀ ବ୍ୟକ୍ତ ଆଦି ସଂସ୍ଥା ସମାଜର ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପଦାର୍ଥର ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି।

(୯) ଜୀବ ଶରୀରରେ ପାଟି, ପାକସ୍ଥଳୀ ଯେପରି ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ୍ କରି ସାରା ଶରୀରକୁ ସୃଷ୍ଟି ଯୋଗାଇଥାଆନ୍ତି। ସେହିପରି ଶ୍ରମିକ, କୃଷକମାନେ କଳକାରଖାନା, କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଆଦିରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ସମାଜରେ ପୃଷ୍ଟି ସାଧନ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହିପରି ସମାଜକୁ ଏକ ଜୀବ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ସାମାଜିକ ଜୀବତତ୍ତ୍ଵ କୁହାଯାଏ। ଏହି ତତ୍ତ୍ବ ସମାଜର ଉତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିଲେ ହେଁ କେଉଁ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ। ତାହା ମଧ୍ୟ ଜାଣିବା ଉଚିତ୍‌, ଯାହାକି ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।

ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକ ଆରିଷ୍ଟୋଟଙ୍କ ମତରେ, “ମଣିଷ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ବ୍ୟତୀତ ବଞ୍ଚିପାରେ ସେ ହୁଏତ ପଶୁ କିମ୍ବା ଦେବତା ହୋଇପାରେ ।” ବାସ୍ତବିକ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କର ଏହି ଉକ୍ତଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ। ଜଳ ବିନା ଯେପରି ମାଛ ବଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ, ସେହିପରି ସମାଜ ବ୍ୟତୀତ ମନୁଷ୍ୟ ବଞ୍ଚପରିବ ନାହିଁ। ତେଣୁ ସମାଜ ମାନବ ପକ୍ଷେ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ। ଜନ୍ମରୁ ମୃତ୍ୟୁ ଜୈବିକ ପ୍ରାଣୀଟି ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ମନରେ ସ୍ଵତଃ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ କେଉଁ କାରଣରୁ ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜିକ ହୋଇଥାଏ ? କିପରି ସେ ସାମାଜିକ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସେ କାହିଁକି ସମାଜରେ ବାସ କରେ ?

(୧) ପ୍ରକୃତି ଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ : ସାମାଜିକତା ହେବା ମନୁଷ୍ୟର ଏକ ସହଜାତ ପ୍ରବୃତ୍ତି। ଭାଷାର ଶିକ୍ଷା, ଚିନ୍ତା ଅନ୍ଵେଷଣ ଶକ୍ତି, ଅନ୍ୟକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରକୃତି କେବଳ ମାନବ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ବିଶେଷ ଲାଭ କରିଥାଏ। ଶାରୀରିକ ଭାବେ ମନୁଷ୍ୟ ମଧ୍ଯ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଦୁର୍ବଳ ଓ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବା ପାଇଁ ଦୀର୍ଘନିନ ସମାଜ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ। ତାହାର ଆତ୍ମାର ବିକାଶ ପାଇଁ ପ୍ରଶସ୍ତ ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। ତେଣୁ ମାନବ ସମ୍ପର୍କଠାରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହେଲେ ମାନବର ବିକାଶ ଓ ଜୀବନ କିପରି ଅସମ୍ଭବ, ତାହାର କେତେକ ଉଦାହରଣରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇପାରିବ।

କାଭାସପର ହାଉସ୍ ଘଟଣା : ଏହି ବାଳକଟି ଜନ୍ମରୁ ସତର ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଙ୍ଗଲରେ ନିଃସଙ୍ଗ ଭାବରେ ରହିଥିଲା। ସତର ଓ ଶିଶୁ ପରି ଧୀରେ ଧୀରେ ଚାଲୁଛି । ତା’ର ମସ୍ତିଷ୍କ ବିକାଶ ଆଦୌ ହୋଇ ନ ଥିଲା । ତେଣୁ ଏଥୁରୁ ଜଣାପଡୁଛି ଯେ ସମାଜ ନ ରହିଲେ ମନୁଷ୍ୟତ୍ବର ବିକାଶ ହୁଏ ନାହିଁ।

କମଲା ଓ ଅମଲା ଘଟଣା : କମଲ ଓ ଅମଲା ହେଉଛନ୍ତି ଦୁଇଟି ହିନ୍ଦୁ ଶିଶୁ। ଏ ଦୁଇଜଣଙ୍କ ଏକ ଗାଧୁଆ ଗୁମ୍ଫାରୁ ଉଦ୍ଧାର କରାଯାଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଉଦ୍ଧାର ପରେ ପରେ ଅମଲାର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ କମଲାକୁ ଆଠ ବର୍ଷ ବୟସ ହୋଇଥିଲା। ଦେଖାଗଲା ଯେ କମଲା ପାଖରେ କିଛି ମାନବିକ ଗୁଣ ନାହିଁ । ସେ ଗଧୂଆ ଭଳି ଚାଲୁଥିଲା ଓ ଗଧୂଆ ଭଳି ଗର୍ଜନ କରୁଥିଲା ଏବଂ ଆଦୌ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିପାରୁ ନ ଥିଲା। କିଛି ତାଲିମ୍ ଦିଆଯିବା ପରେ ସେ ବହୁକଷ୍ଟରେ କିଛି କଥା କହିବା, ଖାଇବା, ପିନ୍ଧିବା ଇତ୍ୟାଦି ଶିକ୍ଷା କରିପାରିଲା।

ଆନ୍ନା ଘଟଣା : ଆବଶ୍ୟକତା ମନୁଷ୍ୟକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା, ତାକୁ ସମାଜ ବାସ କରିବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟ ଯଦି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ସହଯୋଗ ନ କରିବ, ଯଦି ସମାଜରେ ବାସ ନ କରିବ ତା’ ହେଲେ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସସ୍ଥାନ ଆଦି କେତେକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିପାରିବ ନାହିଁ। ତେଣୁ ସମାଜ ବ୍ୟକ୍ତିର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ତାହର କେତେକ ଶାରୀରିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରହଣ କଲା।

(୨) ଆବଶ୍ୟକତା ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ପ୍ରଣୀରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ : ମନୁଷ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ତାକୁ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ବାସ କରିବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟ ଯଦି ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ସହଯୋଗ ନ କରିବ, ଯଦି ସମାଜରେ ବାସ ନ କରିବ ତା’ ହେଲେ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସସ୍ଥାନ ଆଦି କେତେକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାକ ପୂରଣ କରିପାରିବ ନାହିଁ। ତେଣୁ ସମ୍ପାଜ ବ୍ୟକ୍ତିର କେତେକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବା ସଂଗେ ସଂଗେ ତାହାର କେତେକ ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତି ସମାଜରେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗରେ ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ନିରାପତ୍ତା, ପ୍ରତିପାଦନ ଓ ସୁଖଶାନ୍ତି ଆଦି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟ କେବଳ ତାହାର ପ୍ରକୃତି ପାଇଁ ନୁହଁ ବରଂ ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତାର ପୂରଣ ପାଇଁ ସମାଜରେ ବାସ କରିଥାଏ।

(୩) ସାମାଜ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ନିଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ : ମନୁଷ୍ୟର ଅହଂର ବିକାଶ ସମାଜରେ ହୋଇଥାଏ। ସମାଜ ଜ୍ଞାନର ଗନ୍ତାଘର, ସଂସ୍କୃତି ଓ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର, ସଂସ୍କୃତି ଆମର ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ଆଦିକୁ ସଂରକ୍ଷିତ କରି ରଖୁଥାଏ ଓ ଭବିଷ୍ୟତ ବଂଶଧରମାନଙ୍କୁ ହସ୍ତାନ୍ତରିତ କରିଥାଏ । ସାମାଜିକ ଉତ୍ତରାଧୁକାର ବ୍ୟତୀତ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅହଂର ବିକାଶ ସାଧନ ହୁଏ ନାହିଁ। ସଂସ୍କୃତି ମନୁଷ୍ୟକୁ ପଶୁ ସମାଜଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରିଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟ ଏକ୍ ଜୈବିକ ପ୍ରାଣୀରୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ। ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ମନୁଷ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରି ଏକ ଉତ୍ତମ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନ ପଶୁଜୀବନ ଭଳି ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ସଂସ୍କୃତି ଓ ସମାଜ ବିନା ମନୁଷ୍ୟକୁ ପଶୁରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାକୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ସମାଜ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟିରେ ଗଠିତ। ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ସମାଜ ଗଠନ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ। ସେହିପରି ସମାଜକୁ ଛାଡ଼ି ମନୁଷ୍ୟ ବାନ୍ଧି ରହିପାରିବ ନାହିଁ। ବ୍ୟକ୍ତି ବିନା ସମାଜ ଓ ସମାଜ ବ୍ୟତୀତ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ। ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି। ତେଣୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ଉଭୟ ଅନୁପୂରଣ ଓ ପରିପୂରକ ଅଟନ୍ତି।

Question ୨।
ସମାଜର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କର ଓ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସମାଜ ଏକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ମାନବ ସମୂହ। ମନୁଷ୍ୟ ସହିତ ମନୁଷ୍ୟର ଇଚ୍ଛାକୃତ ସମ୍ପର୍କ ଫଳରେ ସମାଜ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ପ୍ରଖ୍ୟାତ୍ ସମାଜବିତ୍ ମାକାଆଇଭରଙ୍କ ମତରେ ଯେଉଁଠାରେ ଜୀବନ ଅଛି ସେଠାରେ ସମାଜ ଅଛି। ଏଡଓ୍ବାର୍ଡ଼ ଜେମ୍ସ (Edword)ଙ୍କ ମତରେ “ମାନବ ଗୋଷ୍ଠୀର ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ପର୍କ ବା ସହାବସ୍ଥାନ ହିଁ ହେଉଛି ସମାଜ। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରରେ ସମାଜ ଶବ୍ଦଟି ଲୋକମାନଙ୍କର ସମୂହକୁ ବୁଝାଇ ନ ଥାଏ। ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟାର ଜଟିଳ ସଂରୂପକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ ସମାଜ ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାତ୍ର ପଦାର୍ଥ ନୁହେଁ। ଏହା ଏକ ଗତି; ମାତ୍ର ସଂରଚନା ନୁହେଁ। ସମାଜ ଅମୂର୍ଣ (Abstract) ଏବଂ ସ୍ପର୍ଶମାନ। ଏହା ଦେଖୁହୁଏ ନାହିଁ କି ସ୍ପର୍ଶ କରିହୁଏ ନାହିଁ। ଏହା କେବଳ ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଅନୁଭୂତି ଓ ଆବେଗରୁ ହିଁ ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ।

ସମାଜ (Society) ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ସୋସାଇଟସ୍ (Scoeitus)ରୁ ଆନୀତ ଯାହାର ଅର୍ଥ ସଂଘ ବା ବନ୍ଧୁତା (Association or Companionship) ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ ସମାଜ ବେଳେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବୁଝାଇ ନ ଥାଏ। ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟାର ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନ (norms)ର ଜଟିଳ ସଂରୂପ (Complex Pattern)କୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ହେଉଛି ସମାଜର ଭିତ୍ତି; ମାତ୍ର ଯେତେବେଳେ ଲୋକମାନେ ପରସ୍ପର ଉପସ୍ଥିତି ବିଷୟରେ ସଚେତନ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ପରସ୍ପର କଥାବାର୍ତ୍ତା ହୁଅନ୍ତି। ସେତେବେଳେ ସେମାନେ ସଂପୃକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ସେତେବେଳେ ସମାଜ ଗଠନ ହୋଇଥାଏ।

ସମାଜର ସଂଜ୍ଞା :
ବିଭିନ୍ନ ସମାଜ ତତ୍ତ୍ବବିତ୍ ସମାଜର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା। ଜି. ଡି. ଏଚ୍. କୋଲ୍ (G. D. H. Cole) “ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ଯରେ ସଂଗଠିତ ସମିତି ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକୁ ସମାଜ କୁହାଯାଏ।’ (Society is the complex of organised association and institution within the community)

ଏଫ୍. ଏଚ୍. ଗିଡ଼ିଙ୍ଗସ୍ (F.H. Giddings) “ସମାଜ ଏକ ସଂଘ, ଏକ ସଂଗଠନ ଏବଂ କେତେକ ଔପଚାରିକ ସମ୍ପର୍କ ଯେଉଁଥ‌ିରେ ସହଯୋଗୀ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ଏକତାବଦ୍ଧ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।” (Society is the union itself, the organisation the sum of formal relations in which associating individual are bound together)

ମାକାଆଇଭର୍ ଏବଂ ପେଜ୍ (Maclve and Page) “ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା ପ୍ରଚଳିତ ବହୁ ପରମ୍ପାରା ପଦ୍ଧତି ରାଜନୀତି, କ୍ଷମତା ଓ ପାରସ୍ପରିକ ସାହାଯ୍ୟ, ବହୁଦଳ ଓ ବିଭାଜନର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମାଜ କୁହାଯାଏ।” (Society is a system of usages and procedures, authorityand mutual aid of many grouping and divisions of control or human behaviour and of liberties)

ଲାପିଅର (Lapiere), “ ସମାଜ ସମୂହ ଲୋକମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୁହେଁ; କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥୁବା ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ଓ ପ୍ରତିମାନର ଜଟିଳ ସଂରୂପକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ” (The term society refers not a group of people but to the complex pattern of the norms of interaction the arise among and between them)

ଏ. ଡବ୍ଲୁ. ଗ୍ରୀନ୍ (A. W. Green “ ସମାଜ ଏକ ବୃହତ୍ତମ ସମୂହ ଯାହାର ସଦସ୍ୟ ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇପାରେ । ଜନସଂଖ୍ୟା, ସଂଗଠନ, ସମୟ ସ୍ଥାନ ଏବଂ ଆଗ୍ରହ ଦ୍ଵାରା ଏକ ସମାଜ ଗଠିତ ।” (A society is a largest group of which any individual belong. A society is made up of a population, time, place and interest.

ସମାଜର ଉପାଦାନ (Element of Society): ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।
(୧) ସମାନତା (Likeness): ସମାନତା ସମାଜର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ। ସମାଜ ଅନେକ ଲୋକମାନଙ୍କର ସମାହାର ହୋଇଥିବାରୁ ପରସ୍ପରକୁ ଭଲଭାବେ ବୁଝିବା ପାଇଁ ସମାନତା ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ମାକାଆଇଭର୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ‘ସମାଜ ଅର୍ଥ ସମାନତା’। ସମାଜରେ ସମାନତା ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ବୁଝାମଣା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ବୁଝାମଣା ବନ୍ଧୁତ୍ଵ, ଘନିଷ୍ଠତା ସହଯୋଗ, ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରଚାର ସମ୍ପର୍କ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେଶିତ। ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମାନତା ଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସଂଘ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଆଦିମ ତଥା ପୁରାତନ ସମାଜରେ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଏକମାତ୍ର ସାଦୃଶ୍ୟ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା। ମାତ୍ର ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ପରମ୍ପରା, ଲୋକରୀତି, ଲୋକନିୟମ, ଆବଶ୍ୟକତା ପ୍ରଭୃତିରେ ସମାନତା ରହିଲେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କରେ ସମାନତା ରହିବ।

(୨) ସହଯୋଗିତା ଓ ସଂଘର୍ଷ (Co-operation and Conflict): ସହଯୋଗିତା ଓ ସଂଘର୍ଷ ସମାଜ ଗଠନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ସହଯୋଗ ବିନା ସମାଜ ଗଠନ ଅସମ୍ଭବ। ଯଦି ସମାଜରେ ବାସ କରୁଥିବା ଜନସାଧାରଣ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ ନ କରିବେ, ତେବେ ସେମାନେ ସୁଖଶାନ୍ତିରେ ରହିପାରିବେ ନାହିଁ। ପରିବାର ଏକ ସହଯୋଗ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ସଂଘର୍ଷ ସମାଜ ଗଠନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଉପାଦାନ ଅଟେ। ଏହା ମଧ୍ୟ ସମାଜ ପାଇଁ ନିତ୍ୟାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ। ଏକ ଉତ୍ତମ ସମାଜ ଗଠନ ନିମନ୍ତେ ସହଯୋଗିତା ଯେତିକି ଜରୁରୀ, ତା’ର ବିକାଶ ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ ସେତିକି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ।

(୩) ଆନ୍ତଃନିର୍ଭରଶୀଳତା (Interpendence) : ଆନ୍ତଃ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ସମାଜର ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ। ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଭାବ ଅସୀମ ଓ ଏହି ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ସବୁ ପୂରଣ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ। ତଥାପି ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ଅଭାବ ସବୁକୁ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ। ଏହି ନିର୍ଭରଶୀଳତା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସମାଜରେ ବାସ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ସମାଜରେ ବାସ କରୁଥିବା ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ। ଆନ୍ତଃ- ନିର୍ଭରଶୀଳତା କେବଳ ପରିବାରରେ ନୁହେଁ; ଜାତୀୟ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ପିରଦୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ମଧ୍ଯରେ ଯେତିକି ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଅଛି। ଯେତିକି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ସମାଜରେ ଏହି ତାରତମ୍ୟ

(୪) ତାରତମ୍ୟ (Difference) : ମନୁଷ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟ ଅସାମଞ୍ଜାସ୍ୟ ବା ତାରତମ୍ୟ ରହିଛି। ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ଏହି ତାରତମ୍ୟ ସର୍ବତ୍ର ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବୟସ, ଲିଙ୍ଗ, ଭାଷା ପ୍ରଭୃତିରେ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟନ୍ତି। ସମାଜରେ ଯଦି ତାରତମ୍ୟ ନ ରୁହେ ବା ସମସ୍ତେ ସମାନ ହେବେ, ତେବେ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ।

(୫) ସଂଗଠନ (Organisation) : ସଂଗଠନ ହେଉଛି ସମାଜ ପାଇଁ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ। ସମାଜ ଏକ ସଂଗଠିତ ମାନବ ଗୋଷ୍ଠୀ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜ ଅଳ୍ପ ବହୁତେ ସଂଗଠିତ ହୋଇ ନିଜ ନିଜର ସ୍ଵାର୍ଥ ପାଇଁ ସହଯୋଗ, ଓ ସଂଘର୍ଷ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏକ ସୁସ୍ଥ ଓ ବଳିଷ୍ଠ ସମାଜ ଗଠନ ପାଇଁ ସଂଗଠନର ଆବଶ୍ୟତା ରହିଛି।

(୬) ସମାଜ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଏକ ପଦ୍ଧତି : ସମାଜ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକର ଏକ ପଦ୍ଧତି । ମାକ୍‌ଆଇଭର୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ ସମାଜ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଏକ ଜାଲ । ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ସମଷ୍ଟି ହେଉଛି ସମାଜ ।”

(୭) ସମାଜ ଅମୂର୍ଖ ଏବଂ ସ୍ପର୍ଶହୀନ : ସମାଜ ହେଉଛି ସଂଗଠନ, ଯାହାକି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ; ପ୍ରଥା, ଆଇନ୍, ଲୋକନିୟମ ପ୍ରତିମାନ ଏବଂ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରଭୃତି ଅନୌପଚାରିକ ନୀତିନିୟମଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ଗଠିତ। ଏହି ନୀତିନିୟମଗୁଡ଼ିକ ଅମୂର୍ଖ ଏବଂ ସ୍ପର୍ଶହୀନ। ଏଗୁଡ଼ିକ ଦେଖୁହୁଏ ନାହିଁ କିମ୍ବା ସ୍ପର୍ଶ ମଧ୍ଯ କରିହୁଏ ନାହିଁ ସଦସ୍ୟମାନେ କେବଳ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁଭବି ଏବଂ ଉପଲବ୍ଧ କରିଥା’ନ୍ତି। ସୁତରାଂ ସମାଜ ହେଉଛି ଏପରି ଏକ ସଂସ୍ଥା ଯାହାକୁ ଦେଖୁହୁଏ ନାହିଁ କିମ୍ବା ସ୍ପର୍ଶ ମଧ୍ଯ କରିହୁଏ ନାହିଁ। ସମାଜ ଅମୂର୍ତ୍ତ ଏବଂ ସ୍ପର୍ଶହୀନ ଅଟେ।

Question ୩।
ସମୁଦାୟର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କର ଓ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର। କିମ୍ବା, ସମୁଦାୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକତ୍ର ବାସ କରି ଏବଂ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଏକ ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବା ଏକ ମାନବ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ସମୁଦାୟ (Community) କୁହାଯାଏ। ବ୍ୟକ୍ତିର ସଂଘବଦ୍ଧ ଜୀବନଯାପନ କରିବାର ଇଚ୍ଛା ସମୁଦାୟ ଗଠନ କରିବାର ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ସେ ଯେଉଁ ସମୁଦାୟରେ ବାସ କରିଥାଏ, ତା’ରି ମଧ୍ୟରେ ସହଜରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିପାରୁ। ସମୁଦାୟ ଏକ ମୂର୍ତ୍ତି (Concretes) ସମ୍ପ୍ରତୀୟ ଅଟେ। ଏହାର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ଏବଂ ସହଯୋଗମୂଳକ ସମ୍ପକ ବିଦ୍ୟମାନ। ସମୁଦାୟ (Community) ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ କମେନିସ୍ (Commenish)ରୁ ଆସିଅଛି; ଯାହାର ଅର୍ଥ ସାଧାରଣ (Common)।

ସମୁଦାୟର ସଂଜ୍ଞା (Definition of Community): ସମୁଦାୟର କେତେକ ସଂଜ୍ଞା ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ! ଓଗ୍‌ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ନିମକୋଫ୍ (Ogburn and Nimkoff)ଙ୍କ ମତରେ “ ଏକ ସୀମିତ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସାମାଜିକ ଜୀବନର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂଗଠନକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ ।” (Community is the total organisation of social life within a limits area.)

ମାକ୍‌ଆଇଭର୍ ଓ ପେଜ୍ (Maclver and Page)ଙ୍କ ମତରେ, “ଯେତେବେଳେ ଯେକୌଣସି କ୍ଷୁଦ୍ର ବା ବୃହତ୍ ସମୂହର ଏକତ୍ର ବାସ କରି କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଵାର୍ଥରେ ଭାଗ ନ ନେଇ ଏକ ସାଧାରଣ ଜୀବନର ମୌଳିକ ଅବସ୍ଲାରେ ଭାଗୀଦାର ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।” (Whenever the members of any groups small or large life together in such a way that share, not this or that particular interest but this basic conditions of a common life we call that group of a community.)

କେ. ଡିଭିସ୍ (K. Davis)ଙ୍କ ମତରେ, “ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ସମସ୍ତ ବିଭାବକୁ ଧାରଣ କରୁଥିବା କ୍ଷୁଦ୍ରାତ୍ରିକ୍ଷୁଦ୍ର ଆଞ୍ଚଳିକ ସମୂହକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ । ” (The community is the smallest territorial group that can embrance all aspects of social life) ଇ. ଏସ୍. ବୋଗାର୍ଡ଼ସ୍‌ (E.S. Bogardens)ଙ୍କ ମତରେ, “ କିଛି ପରିମାଣରେ ଆମେ ଭାବ ନ ଥୁବା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକ ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ ସମୁଦାୟ କୁହାଯାଏ ।”
(A community is a social group with some degree of we feeding in a given area)

ସମୁଦାୟର ଉପାଦାନ (Elements of Community): ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା
(୧) ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି (A group of People); ସାଧାରଣତଃ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନେଇ ସମୁଦାୟ ଗଠିତ. ହୋଇଥାଏ । ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ବିନା ଏକ ସମୁଦାୟ ଗଠନ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ। ଯେତେବେଳେ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଥାୟୀ ଭାବେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକତ୍ର ବାସ କରିଥା’ନ୍ତି ସେତେବେଳେ ସମୁଦାୟ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।

(୨) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳ (A definite locality): ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକତ୍ର ବାସ କରି ଏବଂ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଏକ ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବା କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ସମୁଦାୟ ଗଠନ କରିପାରନ୍ତି। ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୁଦାୟର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳ ରହିଛି । ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ସ୍ଥିରତାର ଆବଶ୍ୟକତା ନ ଥାଏ। ଯଦି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜାଗରେ ସେମାନେ ବାସ କରିବେ ନାହିଁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ।

(୩) ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ (Community Sentiment) : ସାମୁଦାୟିକ ମନୋଭାବ ବିନା ସମୁଦାୟ ଗଠନ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ। ସମୁଦାୟ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆମେ ଭାବନା (We feeling) ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକତା ଆଣିପାରିଥାଏ। ଏକ ସମୁଦାୟର ସଦସ୍ୟମାନେ ଗୋଟିଏ ଭାଷା ବ୍ୟବହାର କରିଥା’ ନ୍ତି।, ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇ ଚଳିଥାଆନ୍ତି। ଏକ ସାମାଜିକ ନିୟମକୁ ମାନି ନ ଥାଆନ୍ତି। ଗୋଟିଏ ସମୁଦାୟର ସାମୂହିକ ଅଭିରୁଚି ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଭିରୁଚି ଅଭିନ୍ନ।

(୪) ସମାନତା (Likeness ) : ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୁଦାୟର ଲୋକମାନେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରୁଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମାନତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ସେମାନେ ଏକପ୍ରକାର ଜୀବନଯାପନ କରିଥାଆନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକରୀତି, ଲୋକ ନିୟମ, ଭାଷା ପ୍ରଭୃତିରେ ସମାନତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ।

(୫) ସ୍ଵାୟୀତ୍ଵ (Permanence) : ସ୍ଥାୟୀତ୍ଵ ସମୁଦାୟର ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ। ସମୁଦାୟ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ, ଏହା ଏକ ଜନଗହଳି ବା ସଭା ସମିତିରେ ଉପସ୍ଥିତ ବହୁ ଲୋକର ସମଷ୍ଟି ନୁହେଁ। ବରଂ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ସାମାଜିକ ସମୂହ। ଅନେକ ଲୋକ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ବସବାସ କଲେ ସମୁଦାୟ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ସମୁଦାୟ ହେଉଛି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜାଗାରେ ଏକ ସାମାଜିକ ସମୂହ।

(୬) ପ୍ରାକୃତିକତା (Naturality ) : ସମୁଦାୟର ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଉପାଦାନ ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକତା। ସମୁଦାୟକୁ କେହି କୃତ୍ରିମ ଭାବରେ ତିଆରି କରିନାହିଁ। ଏହା ମନୁଷ୍ୟକୃତ ବା ଇଚ୍ଛାକୃତ ସୃଷ୍ଟି ନୁହେଁ ବରଂ ଏହା ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ସ୍ଵତଃସ୍ଫୁର୍ତ୍ତ ଭାବେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି।

(୭) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ- ନାମ (A particular Name) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୁଦାୟର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନାମ ରହିଥାଏ। ଏହା ଏକ ସମୁଦାୟକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ। ଲୁମ (Lumley)ଙ୍କ ମତରେ, ଏହା ପରିଚୟକୁ ସୂଚାଇଥାଏ, ବାସ୍ତବତାକୁ ଦର୍ଶାଇଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟକୁ ସୂଚାଇଥାଏ । ଏହା ସର୍ବଦା ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵକୁ ବର୍ଣ୍ଣନାକରିଥାଏ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୁଦାୟ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର କିଛି ଅଂଶ।

(୮) ବହୁବିଧ ଲକ୍ଷ୍ୟ (Wider ends) : ସମୁଦାୟ ଅନେକ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ। ଏହି ଲୋକମାନେ ନିଜ ନିଜର ଅଭାବ ଅସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକୁ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଏକାଠି ହୋଇ ସମୁଦାୟ ଗଠନ କରିଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ସମୁଦାୟ ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସବୁ ପ୍ରକାର ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ପୂରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ।

Question ୪।
ସମାଜ ଓ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଉଭୟ ସମାଜ ଓ ସମୁଦାୟ ମନୁଷ୍ୟର ଗୋଷ୍ଠୀବଦ୍ଧ ଜୀବନ (Group life)ର ସଂକେତ ବହନ କରନ୍ତି। ସମାଜ ଓ ସମୁଦାୟ ମନୁଷ୍ୟସହିତ ମନୁଷ୍ୟର ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ଓ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ମନୁଷ୍ୟ ସହିତ ମନୁଷ୍ୟର ଇଚ୍ଛାକୃତ ସମ୍ପର୍କ ଫଳରେ ଏମାନେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛନ୍ତି। ମନୁଷ୍ୟକୁ ବାଦ୍ ଦେଇ ଏଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ। ଏହି ସମ୍ପର୍କ ମନୁଷ୍ୟର ସହଜାତ ପ୍ରବୃତ୍ତି। ଯେଉଁ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଆଧାରକରି ସମାଜ ଗଠିତ ହୋଇଛି, ଠିକ୍ ସେହି ସାମାଜିକ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଛି। କିନ୍ତୁ ସମାଜ ଓ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପାର୍ଥକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।

(୧) ସମୁଦାୟ କେତେକ ଲୋକଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକୁ ନେଇ ଗଠିତ। ଏମାନେ ସମସ୍ତେ ଏକ ସାଧାରଣ ଜୀବନର ମୌଳିକ ଅବସ୍ତାରେ ଭାଗୀଦାର ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ଏହି ସମୁଦାୟର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ, ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ଓ ସହଯୋଗମୂଳକ ସମ୍ପର୍କ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ମାତ୍ର ସମାଜ ହେଉଛି କେତେକ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ସମଷ୍ଟି। ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ଏହା ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଏହି ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କିମ୍ବା ପରୋକ୍ଷ, ସଂଗଠିତ କିମ୍ବା ଅସଂଗଠିତ, ସଚୈତନିକ କିମ୍ବା ଅଚୈତନିକ, ସହଯୋଗୀ କିମ୍ବା ବିରୋଧାତ୍ମକ ହୋଇପାରେ।

(୨) ସମାଜ ପାଇଁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳର ଆବଶ୍ୟକତା ନ ଥାଏ। କାରଣ ସାମଜ ସାର୍ବଜନୀନ ଓ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ। ମାତ୍ର ସମୁଦାୟ ପାଇଁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳର ଆବଶ୍ୟକତାର ରହିଛି। କାରଣ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକତ୍ର ବାସ କରି ଏବଂ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଏକ ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବା କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ସମୁଦାୟ ଗଠନ କରିଥା’ନ୍ତି।

(୩) ସମାଜର ଲକ୍ଷ୍ୟ ସମୁଦାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ବ୍ୟାପକ ଅଟେ। ଏହା ସମାଜରେ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଆବଶ୍ୟକତା ନ ଥାଏ। ମାତ୍ର ସମୁଦାୟ ପାଇଁ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ୍ୟ ଅଟେ।

(୪) ଗୋଟିଏ ସମାଜରେ ଏକାଧିକ ସମୁଦାୟ ରହିଥା’ନ୍ତି ଯେଉଁମାନଙ୍କର ନିଜ ନିଜର ସଂଗଠନ ଥାଏ। ମାତ୍ର ଏକ ସମୁଦାୟ ମଧ୍ଯରେ ଏକାଧିକ ସମାଜ ରହି ନଥା’ନ୍ତି।

(୫) ସମାଜକ ଏକ ବ୍ୟାପକ ତଥା ସାର୍ବଜନୀନ ଅନୁଷ୍ଠାନ। କିନ୍ତୁ ସମୁଦାୟ ସମାଜଠାରୁ କ୍ଷୁଦ୍ର।

(୬) ସମାଜ ପାଇଁ ସାମୂହିକ ମନୋଭାବର ଆବଶ୍ୟକତା ନ ଥାଏ । ମାତ୍ର ସମୁଦାୟ ପାଇଁ ସାମୂହିକ ମନୋଭାବ ଏକାନ୍ତ ଦରକାର।

(୭) ସମାଜ ଅମୂର୍ଣ (Abstract) ଅଟେ। ଏହା ଅଗଣିତ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ସମଷ୍ଟି ଯାହାକି ଦେଖୁହୁଏ ନାହିଁ କିମ୍ବା ସ୍ପର୍ଶ କରିହୁଏ ନାହିଁ। କିନ୍ତୁ ସମୁଦାୟ ଏକ ମୂର୍ଖ (Concrete) ସମ୍ପ୍ରତୀୟ ଅଟେ । ଏହା ହେଉଛି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜାଗାରେ ବାସ କରୁଥିବା ଏକ ଜନସମଷ୍ଟି।

(୮) ଦେଖାଯାଉନଥିବା ସମାଜର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ଭାଷା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ଧର୍ମ ପ୍ରଭୃତିରେ ସମାନତା ବେଳେ ଏକ ସମୁଦାୟର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ଭାଷା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ଧର୍ମ ପ୍ରାୟତଃ ସମାନ ଅଟେ।

(୯) ସମୁଦାୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଘନିଷ୍ଠ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏବଂ ସୁଖୋନ୍ନତି ସମ୍ପର୍କ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ମାତ୍ର ସମାଜର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପରୋକ୍ଷ ଘନିଷ୍ଠତା ବିହୀନ ଏବଂ ଅବୈୟୋକ୍ତିକ ସମ୍ପର୍କ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ଏହିସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖ‌ିବାକୁ ଗଲେ ସମାଜ ଓ ସମୁଦାୟ ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଲଗା ଅଟନ୍ତି।

Question ୫।
ସଂଘର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କର ଓ ଏହାର ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସାମାଜରେ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନଯାପନ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିତୃପ୍ତି ନିମିତ୍ତ ସଂଗଠିତ ହୁଅନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସେମାନେ ଏକ ସଂଘ ଗଠନ କରିଥା’ନ୍ତି। ଏକ ସଂଘ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଇଚ୍ଛା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ସ୍ଵାର୍ଥ ପୂରଣ ପାଇଁ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧିକ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଶୃଙ୍ଖଳିକ ଭାବେ ଗଠିତ ହୋଇଥିବା ସଂଗଠନକୁ ସଂଘ (Assocication) କୁହାଯାଏ। ଶ୍ରମିକ ସଂଘ, ରାଜନୈତିକ ସଂଘ, କ୍ଲବ୍, କଲେଜ, ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରଭୃତି ସଂଘର ଉଦାହରଣ।

ସଂଘର ସଂଜ୍ଞା (Definition of Association):
ସଂଘର କେତେକ ସଂଜ୍ଞଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ କରାଗଲା। ଇ.ଏସ୍. ବୋଗାର୍ଡ଼ସ୍ (E.S. Bogardns) “କେତେଗୁଡ଼ିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ସାଧନ ପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କର ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସଂଘ କୁହାଯାଏ ।” ଗିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ୍ (Gillin and Gillin)“ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କିମ୍ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ଅନୁମୋଦିତ ବା ମଞ୍ଜୁରୀପ୍ରାପ୍ତ ଏବଂ କର୍ମ ପଦ୍ଧତି ଢଙ୍ଗ ଦ୍ଵାରା ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଏକ ସମୂହକୁ ସଂଘ କୁହାଯାଏ ।” ପି.ଜିସ୍‌ବର୍ଟ (P.Gisbert) “ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା କେତେକ ସୀମିତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ସଂଗଠିତ ହୋଇଥିବା ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନେଇ ସଂଘ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ?” ଓଗ୍‌ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ନିମକୋଫ (Ogburn and Nimkoff) “ସଂଘ ହେଉଛି ସଂଗଠିତ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ପାଇଁ ଉଦ୍ଭାବନ !”

ସଂଘର ଗୁଣ (Characteristics of Association) :
ସଂଘର କେତେକ ଗୁଣ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା।
(୧) ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି (A group of people) : ସଂଘ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଏକ ସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ। ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ବିନା ସଂଘର ଗଠନ ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ। ସୁତରାଂ ସଂଘ ଦଳେ ଲୋକମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଯେଉଁମାନଙ୍କର କିଛି ସାଧାରଣ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଥାଏ, ତେଣୁ ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ସଂଘର ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଗୁଣ।

(୨) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ (Definite aims) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଘ କେତେକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନେଇ ଗଠିତ। ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବ୍ୟତିରେକେ ସଂଘ ସୂଚାରୁରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ ସାମ୍ପଦନ କରିପାର ନ ଥାଏ। ତେଣୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏବଂ କୌଣସି ସଂଘ ନାହିଁ କି ବିନା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ସଂଘ ଘନିଷ୍ଠରୂପେ ସମ୍ପୃକ୍ତ। ଏପରି

(୩) ସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ସଭ୍ୟ ନୁହେଁ। ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ନିଜ ଇଚ୍ଛା ସଂଘର ସଦସ୍ୟ ହୋଇପାରେ କିମ୍ବା ପଦ (Voluntary membership) : ସଂଘର ସଭ୍ୟ ପଦ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଉପରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ଇଚ୍ଛା ଅନୁସାରେ କୌଣସି କୌଣସି ସଂଘକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିପାରେ। ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵେଚ୍ଛାକୃତ ଭାବେ ଏକ ସଂଘରେ ଯୋଗ ଦେଇଥାଏ। କୌଣସି ସଂଘର ସଦସ୍ୟଭୁକ୍ତ ହେବାପାଇଁ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଇ ନ ପାରେ।

(୪) ନୀତିନିୟମ ଏବଂ ବ୍ୟବସ୍ଥାପନା (Rule and regulations) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଘ କେତେକ ନୀତି ଏବଂ ନିୟମଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ। ଏହି ନୀତିନିୟମ ଜରିଆରେ ସଂଘ ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ। ସଂଘର ସଦସ୍ୟମାନେ ଉକ୍ତ ନୀତିନିୟମଗୁଡ଼ିକୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବେ ପାଳନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଯଦି କୌଣସି ସଦସ୍ୟ ସଂଘର ନୀତି-ନିମୟକୁ ଅବଜ୍ଞା କରେ, ତାକୁ ଶୃଙ୍ଖଳାଗତ ଦଣ୍ଡର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ।

(୫) ଚରିସ୍ଥାୟୀ କିମ୍ବା କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ (Permanent or Temporary) : ସଂଘ ସ୍ଥାୟୀ କିମ୍ବା ଅସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରକୃତିର ହୋଇପାରେ। କେତେକ ସଂଘ ସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରକୃତିର ହୋଇଥିବାବେଳେ ଆଉ କେତେକ ସଂଘ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ଥାୟୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ, ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରକୃତ ସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରକୃତିର ହୋଇଥିବାବେଳେ ରାଜନୈତିକ ଦଳ, ଶ୍ରମିକ ସଂଘ ପ୍ରଭୃତି ଅସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରକୃତିକୁ ଭିଭିକରି ଗଠିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି।
ପ୍ରକୃତିର ଅଟନ୍ତି। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ-ପରିବାର,

(୬) ସହଯୋଗୀ ମନୋଭାବ (Co-operative Spirit) : ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗିତା ସଂଘର ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁଣ ଅଟେ। ଏହି ସହଯୋଗିତା ବିନା ସଂଘ ତିଷ୍ଠିପାରିବ ନାହିଁ। ସଂଘର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ସହଯୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ: ଏକ ଶ୍ରମିକ ସଂଘର ସଦସ୍ୟମାନେ ଯଦି ସହଯୋଗୀ ମନୋବୃତ୍ତି ନେଇ ଏକତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ, ତେବେ ସେମାନଙ୍କର ଅଭିଳାଷ ଅଚିରେ ସାଧୂତ ହୋଇପାରିବ। ତେଣୁ ସହଯୋଗୀ ମନୋଭାବ ହେଉଛି ଏକ ମୂଳଭିତ୍ତି, ଯାହା ଉପରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଘ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।

(୭) ଔପଚାରିକ ସମ୍ବନ୍ଧ (Formal relations) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଘର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଔପଚାରିକ ସମ୍ବନ୍ଧ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ନିଜର ଅଭିଳଷିତ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ପୂରଣ କରିବା ହେଉଛି ବ୍ୟକ୍ତିର ଅନ୍ତିମ ଲକ୍ଷ୍ୟ। ସଂଘ ଅନ୍ୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ରଖୁଥାଏ। ମାତ୍ର ଏହି ସମ୍ପର୍କ ତା’ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଳବତ୍ତର ରହିଥାଏ।

Question ୬।
ଅନୁଷ୍ଠାନର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରି ଏହାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଘ କେତେକ ସ୍ବୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ଏବଂ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ନୀତିନିୟମ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ। ଏହି ନୀତିନିୟମ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଣାଳୀର ସମଷ୍ଟିକୁ ଅନୁଷ୍ଠାନ କୁହାଯାଏ। କୌଣସି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସଂଘ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସଂଘର ସୁପରିଚାଳନା ନିମିତ୍ତ କେତେକ ନୀତିନିୟମର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ। ଏହି ନୀତିନିୟମ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଘ ତା’ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ସହଜରେ ପୂରଣ କରିବାରେ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ନୀତି-ନିୟମ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନାମରେ ପରିଚିତ।

ଅନୁଷ୍ଠାନର ସଂଜ୍ଞା (Definition of institution) :
ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଅନୁଷ୍ଠାନର କେତେକ ସଂଜ୍ଞା ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। କେ. ଡେଭିସ୍ (K. Davis) “ପରସ୍ପର ସହ ଜଡ଼ିତଥିବା ଲୋକନୀତି, ଲୋକ ନିୟମ ଏବଂ ଆଇନ୍‌ମାନଙ୍କ ଏକ ଗୁଚ୍ଛକୁ ଅନୁଷ୍ଠାନ କୁହାଯାଏ। ” ଏଚ୍ . ଇ. ବର୍ନେସ୍ (H.E. Barnes) “ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସରଞ୍ଚନା ଓ କଳା। ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ମାନବୀୟ ଆବଶ୍ୟକତାଗୁଡ଼ିକର ପରିପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ବହୁବିଧ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀଗୁଡ଼ିକୁ ମାନବ ସମାଜ ସଂଗଠିତ କରିଥାଏ, ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥାଏ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥାଏ। ” ଉଡ଼ୱାର୍ଡ ଏବଂ ମ୍ୟାକ୍‌ସୱେଲ୍‌ (Wooddword and Maxwell) ଅନୁଷ୍ଠାନ ହେଉଛି ଅନେକ ଲୋକନୀତି ଓ ଲୋକ ନିୟମର ଏକ ଜାଲ, ଯାହାକି କେତେକ ମାନବୀୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ ଦିଗରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହୋଇଥାଏ।”

ଅନୁଷ୍ଠାନର ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of Institution) : ଅନୁଷ୍ଠାନର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା।
(୧) ସାଂସ୍କୃତି ପ୍ରତୀକ (Cultural Symbol) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନିଜର ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତୀକ ରହିଥାଏ। ଏହି ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତୀକ ଭୌତିକ ବା ଅଭୌତିକ ହୋଇପାରେ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ – ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ବିବାହ ଅନୁଷ୍ଠାନର ପ୍ରତୀକ ହେଉଛି ‘ମଙ୍ଗରସୂତ୍ର’।

(୨) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆବଶ୍ୟକତାଗୁଡ଼ିକର ପୂରଣ (Satisfaction of specific needs) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁଷ୍ଠାନ କେତେକ ଆବଶ୍ୟତାଗୁଡ଼ିକ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ବିବାହ ହେଉଛି ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଯାହାକି ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀର ଯୌନ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ସେହିପରି ସରକାର ହେଉଛି ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଜରେ ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ। ଏବଂ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ।

(୩) ଅଧିକ ସ୍ଥାୟୀତ୍ଵ (Greater Permanency) : ଯେତେବେଳେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ବହୁଦିନ ଧରି ଲୋକମାନଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବାରେ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସମାଜ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ ଅଟେ, ସେତେବେଳେ ଏହାକୁ ଅନୁଷ୍ଠାନଭାବେ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ-ହିନ୍ଦୁ ବିବାହରେ କାର୍ଯ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ବହୁଦିନ ଧରି ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥବବାରୁ ତାହା ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନଭାବେ ରୂପେ ନେଇଅଛି। ତେଣୁ ଆଜି ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ଏକ ବିବାହ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ।

(୪) ସଙ୍ଗଠିତ ନିୟମାବଳୀ (Orgainsed norms) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁଷ୍ଠାନ କେତେକ ସଙ୍ଗଠି ନିୟମାବଳୀ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ। ସେହି ନିୟମାବଳୀର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ-ଏକ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନର ନିୟମାବଳୀ, ଶିକ୍ଷାଦାନ ପଦ୍ଧତି, ପରୀକ୍ଷା ପଦ୍ଧତି ପ୍ରଭୃତିକୁ ନେଇ ଗଠିତ।

(୫) ସାର୍ବଜନୀନତା (Universality) : ଏହି ସାର୍ବଜନୀନତା ହେଉଛି ଅନୁଷ୍ଠାନର ଅନ୍ୟ ଏକ ଲକ୍ଷଣ। ଏଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ତିଷ୍ଠି ରହିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ସାମାଜିକ ବିକାଶର ସମସ୍ତ ପରିତୃପ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି।

(୬) ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ପରମ୍ପରା (Well-defined traditions) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁଷ୍ଠାନ କେତେକ ଲିଷ୍କୃତ ଏବଂ ଅଲିଷ୍କୃତ ପରମ୍ପରାଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ। ଏହାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତିର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ପରମ୍ପରାକୁ ଅବଜ୍ଞା କରୁଥିବା ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଦଣ୍ଡବିଧାନ କରାଯାଇଥାଏ।

(୭) ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷାକାରୀ ସଂସ୍ଥା (Controlling agencies) : ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଶୃଙ୍ଖଳିତଭାବେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାରେ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ। ଧାର୍ମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଧାର୍ମିକ ଆଚରଣ ଜରିଆରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ କରିଥା’ନ୍ତି। ଦେଶର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଭିନ୍ନ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରି ବ୍ୟକ୍ତିର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାରକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ କରିଥାଏ।

Question ୨।
ସାମାଜିକ ସମୂହର ପ୍ରକାରଭେଦ ଆଲୋଚନା କର। କିମ୍ବା, ସାମାଜିକ ସମୂହର ବର୍ଗୀକରଣ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର।
Answer:
ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ନିମ୍ନରେ କେତେକ ସମୂହ ବିଷୟରେ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା।
(୧) ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ ଏବଂ ଗୌଣସମୂହ (Primary and Secondary groups) : ଆମେରିକାର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଚାର୍ଲସ୍ ହଟ୍ଟନ କୁଲେ ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି। ଯଥା – ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ ଏବଂ ଗୌଣ ସମୂହ। ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ ମୁହାଁମୁହିଁ ସମ୍ପର୍କ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ପରିବାର, ପଡ଼ୋଶୀ, ମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଭୃତି ଏହି ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହର ଉଦାହରଣ। ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ନିକଟତର ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି। ଅପର ପକ୍ଷରେ ଗୌଣ ସମୂହ ପରୋକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଚାରିଆଡ଼େ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଭାବରେ ରହିଥା’ନ୍ତି।

(୨) ଅନ୍ତଃ-ସମୂହ ଏବଂ ବହିଃ-ସମୂହ (In group and Out group) : ଉଇଲିୟମ୍ ଗ୍ରାହମ୍ ସମ୍ନର ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହକୁ ଅନ୍ତଃ-ସମୂହ ଏବଂ ବିହ୍ୟ-ସମୂହରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି। ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ସମୂହର ସଦସ୍ୟ ଭାବରେ ନିଜକୁ ପରିଚିତ କରିଥାଏ, ତାହା ତା’ର ଅନ୍ତଃ-ସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ବହିଃ-ସମୂହ, ଅନ୍ତଃ–ସମୂହର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିପରୀତ ଅଟେ। ଯେଉଁ ସମୂହରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବାସ କରି ନଥାଏ ଏବଂ ଯେଉଁ ସମୂହ ସହିତ ସେ ପରିଚିତ ନ ଥାଏ। ତାହା ତା’ର ବହିଃସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ। ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ସମୂହରେ ବାସ କରିଥାଏ, ସେହି ସମୂହକୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅନ୍ତଃ– ସମୂହ କୁହାଯାଏ। କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ସମୂହ ଉକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ବହିଃ-ସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ। ଜଣେ ଛାତ୍ରବାସ କରୁଥିବା ପରିବାର ଏବଂ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ସ୍କୁଲ, କଲେଜ ପ୍ରଭୃତି ସେହି ଛାତ୍ରର ଅନ୍ତଃ-ସମୂହ ହୋଇଥିବା ସୁଳେ ସେହି ଛାତ୍ରର ସାଙ୍ଗ ବାସ କରିଥିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ପରିବାର ଏବଂ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ଅନ୍ୟ ସ୍କୁଲ, କଲେଜ ପ୍ରଭୃତି ସେହି ଛାତ୍ରର ବହିଃ-ସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ।

(୩) ସ୍ଥାୟୀ ସମୂହ ଏବଂ ଅସ୍ଥାୟୀ ସମୂହ (Permanet and Temporary groups) : ଚାର୍ଲସ୍. ଏ. ଇଲ୍‌ଉଡ଼ (Charles A. Eelwood) ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ ସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ଅସ୍ଥାୟୀ ସମୂହରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି। ଯଦି ସମୂହର ସଭ୍ୟମାନେ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରୁହନ୍ତି ସେହି ସମୂହ ସ୍ଥାୟୀ ଅଟେ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଯେଉଁ ସମୂହର ଅବସ୍ଥିତି ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ଅଟେ ଏବଂ ଯାହାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଅତୁଟ ସମ୍ପର୍କରେ ଆବଦ୍ଧ ତାହା ସ୍ଥାୟୀ ସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ। ପରିବାର ଏବଂ ବଂଶ ସ୍ଥାୟୀ ସମୂହର ଉଦାହରଣ ଅଟେ। ଅସ୍ଥାୟୀ ସମୂହ ସ୍ଥାୟୀ ସମୂହର ଠିକ୍ ବିପରୀତ ଅଟେ। ଏହାର ଅବସ୍ଥିତି ଅସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ଆକାର କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଟେ। କାରଣ ଏହି ସମୂହ ସ୍ଥାୟୀ ସମୂହର ଠିକ୍ ବିପରୀତ ଅଟେ। ଏହାର ଅବସ୍ଥିତି ଅସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ଆକାର କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଟେ। କାରଣ ଏହି ସମୂହକୁ ଗଠନ କରୁଥିବା ସଦସ୍ୟମାନେ ସ୍ଵଳ୍ପ ସମୟ ପାଇଁ ପରସ୍ପରର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ବିଶୃଙ୍ଖଳ ଜନସମୂହ (Mob) କିମ୍ବା ଜନଗହଳି (Crinoid) ଏକ ଅସ୍ଥାୟୀ ସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ।

(୪) ଲମ୍ବମାନ ଏବଂ ଏକରେଖୀୟ ସମୂହ (Vertical and Harizontal groups) ଏକରେଖୀୟ ବା ସମଜାତୀୟ ସମୂହ ମୁଖ୍ୟତଃ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଗଠିତ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ସମାନ ସ୍ତରର ଲୋକମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ସମୂହକୁ ସମଜାତୀୟ ସମୂହ କୁହାଯାଏ। ଅପର ପକ୍ଷରେ ଲମ୍ବମାନ ବା ବିଷମଜାତୀୟ ସମୂହ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ। ଉକ୍ତ ସମୂହର ଲୋକମାନେ ବିକ୍ଷିପ୍ତଭାବେ ରହିଥା’ନ୍ତି।

(୫) ସ୍ଵେଚ୍ଛାକୃତ ଏବଂ ଅଣସ୍ଵେଚ୍ଛାକୃତ ସମୂହ (Voluntary and Involuntary groups) : ସ୍ଵେଚ୍ଛାକୃତ ସମୂହରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଯୋଗଦାନ କରିଥାଏ। ଯେକୌଣସି ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତ ତା’ର ସଭ୍ୟ ପଦକୁ ତ୍ୟାଗ କରିପାରେ। କ୍ଲବ୍ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏହି ସ୍ଵେଚ୍ଛାକୃତ ସମୂହର ଉଦାହରଣ। ଅଣସ୍ୱେଚ୍ଛାକୃତ ସାମାଜିକ ସମୂହ ରକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ଏହି ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଏବଂ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସଭ୍ୟ ପଦ ବା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଅଟେ। ପରିବାର, ଜ୍ଞାତି, ଜାତି ପ୍ରଭୃତି ଏହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ।

(୬) ସୀମାରେଖୀୟ ସମୂହ ଏବଂ ଅଣସୀମାରେଖୀୟ ସମୂହ (Territorial group to non- territorial group) : ଏକ ସୀମାରେଖୀୟ ସମୂହର ନିଜସ୍ଵ ସୀମାରେଖା ଥାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଯେଉଁ ସମୂହ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମାରେଖା ଦ୍ଵାରା ଆବଦ୍ଧ ତାହା ସୀମାରେଖୀୟ ସମୂହର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ। ଯେଉଁ ସମୂହର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମାରେଖା ନ ଥାଏ, ତାହା ଅଣ-ସୀମାରେଖା-ରେଖୀୟ ସମୂହଭାବେ ପରିଚିତ। ଏକ ଶ୍ରମିକ ସଂଘ ଏହି ଅଣସୀମାରେଖୀୟ ସମୂହ ରୂପେ ପରିଚିତ।

(୭) ଔପଚାରିକ ଏବଂ ଅନୌପଚାରିକ ବୋଗାର୍ଡ଼ସ୍‌ ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ଯଥା–ଔପଚାରିକ ଏବଂ ଅନୌପଚାରିକ ସମୂହ। ଯେଉଁ ସମୂହ ଔପଚାରିକ ନୀତିନିୟମ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ତାହା ଔପଚାରିକ ସମୂହ ଅଟେ। ଏହି ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଔପଚାରିକ ସମ୍ପର୍କ ବିଦ୍ୟମାନ ଏବଂ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶାରୀରିକ ସାନ୍ନିଧତା ପ୍ରକାଶ ପାଇ ନଥାଏ। ଏହି ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିବାପାଇଁ କେତେକ ନୀତି-ନିୟମକୁ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଥାଏ। – ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ସମୂହ ଏହି ସମୂହର ଉଦାହରଣ।

(A formal and Informal group) : ଇ. ଏସ୍. ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଔପଚାରିକ ସମୂହ ଅନୌପଚାରିକ ସମ୍ପର୍କ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ଏହି ସମୂହର ସୁପରିଚାଳନା ନିମିତ୍ତ କୌଣସି ଔପଚାରିକ ନୀତି-ନିୟମର ଆବଶ୍ୟକତା ନ ଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ଅନୌପଚାରିକ ମାଧ୍ୟମ; ଯଥା-ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକରୀତି, ଲୋକ ନିୟମଦ୍ଵାରା ଏହି ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରତ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ବିଦ୍ୟମାନ ଅଟେ। ପରିବାର ଏହି ଅନୌପଚାରିକ ସମୂହର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ।

(୮) ମୁକ୍ତ ଏବଂ ଆବଦ୍ଧ ସମୂହ (Open and Closed group) : କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ସମୂହକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ଯଥା-ମୁକ୍ତ ଏବଂ ଆବଦ୍ଧ ସମୂହ। ମୁକ୍ତ ସମୂହରେ ଯେକୌଣସି ସମୟରେ ସଦସ୍ୟମାନେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରନ୍ତି। ଏଥୁନିମିତ୍ତ କୌଣସି କଠୋର ନୀତି–ନିୟମ ନ ଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଆବଦ୍ଧ ସମୂହରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅବାଧରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଲାଭ କରିପାରି ନ ଥାଏ। ଜାତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ଆବଦ୍ଧ ସମୂହ ରୂପେ ପରିଚିତ।

(୯) ଅସଂଯୋଜକ ସମୂହ ଏବଂ ଆଂଶିକ ସମୂହ (Disjunctive group and Overlapping group): ଏଫ୍. ଏଚ୍. ଗିଡ଼ିଫସ୍ ସାମାଜିକ ସମୂହର ବର୍ଗୀକରଣ କରିଛନ୍ତି। ଯଥା- ଅସଂଯୋଜକ ଏବଂ ଆଂଶିକ ସମୂହ। ଏହି ଅସଂଯୋଜକ ବା ଅତିକ୍ରମଣୀୟ ସମୂହ ହେଉଛି ସେହି ସମୂହ ଯେ କି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ସମୟରେ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧିକ ସମୂହର ସଦସ୍ୟ ହେବାପାଇଁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରି ନ ଥାଏ। ଏହି ସମୂହର ସଦସ୍ୟଭୁକ୍ତ ହୋଇ ରହିଥ‌ିବାବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ୟ ସମୂହର ସଦସ୍ୟଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ। କଲେଜ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହି ସମୂହର ଉଦାହରଣ
ଅଟେ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଯେଉଁ ସମୂହରେ ସଦସ୍ୟମାନେ ଆଂଶିକଭାବେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ତାହା ଆଂଶିକ ସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ। ଏହି ସମୂହ ହେଉଛି ସେହି ପ୍ରକାର ସମୂହ; ଯାହାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଅନ୍ୟ ଏକ ସମୂହର ସଦସ୍ୟରୂପେ ପରିଚିତ ଥା’ନ୍ତି। କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ, ଓଡ଼ିଶା ସଙ୍ଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ, ଲୋକସେବକ ମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଭୃତି ଗୋଟିଏ ଆଂଶିକ ସମୂହଭାବେ ପରିଚିତ।

Question ୮।
ଅନୁଷ୍ଠାନ କ’ଣ ? ଏହାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଆଉ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ମୌଳିକ ଧାରଣା ଅଟେ। ଅନୁଷ୍ଠାନ କହିଲେ ସାମାଜିକ। ସମ୍ପର୍କକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଅନୁଷ୍ଠାନ କେତେକ ସ୍ଥାୟୀ ଓ ଗ୍ରହଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରୀତିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଯଦିଓ ଆବଶ୍ୟକ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ସଂଘ ଗଠନ ହୋଇଥାଏ; ମାତ୍ର ଏହି ଆବଶ୍ୟକତାଗୁଡ଼ିକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ। ପରିବାରକୁ ଏକ ସଂଘ କୁହାଯାଏ, କାରଣ ପରିବାର କହିଲେ ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ବୁଝାଏ। ମାତ୍ର ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ବିବାହ, ସମ୍ପତି ହେଉଛି ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଶ୍ରମିକ ସଙ୍ଗଠନ ହେଉଛି ଏକ ସଂଘ। ମାତ୍ର ଏହାର ମିଳିତ ଦାବି ହେଉଛି ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଯେପରି ରାଷ୍ଟ୍ର ହେଉଛି ଏକ ସଂଘ, ମାତ୍ର ଏହାକୁ ଚଳାଇବା ପାଇଁ ସରକାର ଆଇନ୍ ପ୍ରଣୟନ, ରୀତି, ନୀତି ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଭୃତି ଅନୁଷ୍ଠାନ ରୂପେ ପରିଚିତ।

ଅନୁଷ୍ଠାନର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Functions of Institution): ଅନୁଷ୍ଠାନର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି। ଯଥା – (୧) ପ୍ରକାଶ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Manifest Functions), (୨) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Latent Functions) ପ୍ରକାଶ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ କହିଲେ ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ତଥା ସମସ୍ତେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଆନ୍ତି। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ପରିବାରର ପ୍ରକାଶ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ଯୌନ ପ୍ରବୃଦ୍ଧିର ଚରିତାର୍ଥ, ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ ଓ ଏହାର ଏହାର ଲାଳନପାଳନ ଇତ୍ୟାଦି। ମାତ୍ର ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ କହିଲେ ଗୌଣ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଏ। ଏଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟ ହୋଇ ନ ଥା’ନ୍ତି; ଯଥା ପରିବାର ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ, ଧର୍ମନୈତିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ, ଶିକ୍ଷାଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦିର ପରିପୂରଣ କରିଥାଏ। ଅନୁଷ୍ଠାନର ଯେଉଁସବୁ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ରହିଛି ତାହାକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ। (୧) ସକରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Positive Functions) (୨) ନକରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Negative Functions)

ସକରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Positive Functions):

1. ସକରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ କହିଲେ ଯେଉଁ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଦ୍ବାରା ବ୍ୟକ୍ତିର ଉନ୍ନତି ସାଧୁତ ହୋଇଥାଏ। ଯେଉଁସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ସେଗୁଡ଼ିକ ସରକାରମୂକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ଵାରା ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ତଥା ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଇତ୍ୟାଦିର ପୂରଣ ହୋଇଥାଏ ।
2. ଅନୁଷ୍ଠାନ ମନୁଷ୍ୟକୁ ସାମାଜୀକିକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀଭାବେ ଗଠନ କରିଥାଏ। ଯଥା ପରିବାର, ବିଦ୍ୟାଳୟର ଭୂମିକା ଏଥରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ।
3. ଅନୁଷ୍ଠାନ, ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଆଦର୍ଶ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ। ଗୁରୁଜନମାନଙ୍କୁ ଭକ୍ତି କରିବା, ପରିବାରର ସମସ୍ତ ଆଦର୍ଶକୁ ଅନୁକରଣ କରିବା ଇତ୍ୟାଦି।
4. ବ୍ୟକ୍ତି ତଥା ସମାଜକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ କରିବାରେ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ; କାରଣ ବିଭିନ୍ନ ଆଇନ୍ ଓ ନୀତିନିୟମକୁ ମାନିବା ଦ୍ଵାରା ସମାଜ ଅଧ‌ିକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ହୋଇଥାଏ।
5. ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ମାଧ୍ୟମରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ବିବାହ ଦ୍ବାରା ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଯୌନ କ୍ରିୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ।
6. ଅନଷ୍ଠାନ ମାଧ୍ୟମରେ ସାମାଜିକ ପ୍ରଥା ଓ ପରମ୍ପରାକୁ ଏହାକ ସଦସ୍ୟମାନେ ମାନି ଚଳିଥାଆନ୍ତି ଏବଂ ଏହା ଗୋଟିଏ ବଂଶଧରକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ।
7. ଅନୁଷ୍ଠାନ ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଭୂମିକା ଓ ପ୍ରସ୍ଥିତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ।
8. ଅନୁଷ୍ଠାନ ବ୍ୟକ୍ତିର ଚରିତ୍ର ଓ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵକୁ ଗଠନ କରିଥାଏ। ଏହାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ତାହାର ଉନ୍ନତିର ମାର୍ଗ ନିଜେ ତିଆରି କରିଥାଏ।
9. ଅନୁଷ୍ଠାନ ବ୍ୟକ୍ତିର ସଂସ୍କୃତିକୁ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ, ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସ୍କୃତିକୁ ସମ୍ମାନ ଦେବା ଅନୁଷ୍ଠାନର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ। ଏହାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ଭଲ-ମନ୍ଦ, ପାପ-ପୂର୍ଣ୍ଣ, ଉଚିତ-ଅନୁଚିତର ବିଚାର କରିଥାଏ।
10. ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ସାମାଜିକ ସମୂହର ସ୍ଥାୟୀତ୍ଵ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ।

ନକରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Negative Functions):

1. ନକରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ କହିଲେ ଯେଉଁସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାଜରେ ଉନ୍ନତି ପଥରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ କରିଥାଏ। ଏଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରହଣ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ।
2. ଅନୁଷ୍ଠାନ କେତେକ ପୁରୁଣାକାଳିଆ ପ୍ରଥା, କଠୋର ନୀତିନିୟମ ରହିଛି ଯେଉଁସବୁ ସମାଜରେ ଉନ୍ନତି ପଥରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଭାବରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।
3. ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଅତୀତର ପ୍ରଥା ପରମ୍ପରାକୁ ଜାବୁଡ଼ି ଧରି ବର୍ତ୍ତମାନର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବିରୋଧ କରିଥାଏ। ଫଳରେ ନୂତନ ଜିନିଷର ଉଦ୍ଭାବନ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ।
4. ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଭାବେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ

Question ୯।
ସାମାଜିକ ସମୂହ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର। କିମ୍ବା, ସମାଜିକ ସମୂହର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର। ଏହାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣନା କର।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଯେହେତୁ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ, ଏକାନ୍ତ ବଞ୍ଚିବା ତା ପକ୍ଷେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସମ୍ଭବ। ନିଃସଙ୍ଗ ଜୀବନ ତା ପାଇଁ ଦୁର୍ବିସହ ହୋଇପଡ଼େ। ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେ ସର୍ବଦା ବିଭିନ୍ନ ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ବାସ କରେ। ଯଥା- ପରିବାର, ଜାତି, ଜନଜାତି, ଗ୍ରାମ୍ୟ, ସ୍କୁଲ, ରାଜନୈତିକ ଦଳ, ଶ୍ରମିକ ସଂଘ ଇତ୍ୟାଦି। ସମୂହ କହିଲେ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବୁଝାଏ। ଯେତେବେଳେ ବହୁତ ଲୋକ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ଆମେ ତାହାକୁ ସମୂହ କହିଥାଉ। ମାତ୍ର ସାମାଜିକ ସମୂହ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। କେବଳ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ସମୂହକୁ ସାମାଜିକ ସମୂହ କୁହାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ଯେତେବେଳେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ କ୍ରିୟା ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଏହି ଭାବର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ହୋଇଥାଏ। ସେମାନେ ପରସ୍ପରକୁ ଜାଣିଥା’ନ୍ତି। ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ସମୂହ କୁହାଯାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ- ଯେତେବେଳେ ରାସ୍ତା ଉପରେ ଏକ ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟେ, ସେତେବେଳେ ଲୋକମାନେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି; ମାତ୍ର ଆମେ ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ସମୂହ କହିବା ନାହିଁ କାରଣ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ସମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ନ ଥାଏ; ମାତ୍ର ଯେତେବେଳେ ସମସ୍ତେ ସହଯୋଗ କରି ଦୁର୍ଘଟଣାରୁ ଲୋକଟିକୁ ବଞ୍ଚାଇଥାଆନ୍ତି। ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ସମୂହ କୁହାଯାଏ। କାରଣ ଏଥିରେ ଏକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଅଛି ଓ ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ଅଛି।

ସାମାଜିକ ସମୂହ ସଂଜ୍ଞା (Definition of Social Group): ସାମାଜିକ ସମୂହର ସଂଜ୍ଞା ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା

1. ମାକ୍‌ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍ (Maciver and Page)ଙ୍କ ମତରେ, “ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ଥିବା କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସମଷ୍ଟିକୁ ସାମାଜିକ ସମୂହ କୁହାଯାଏ। ”
2. ହର୍ଟନ୍ ଏବଂ ହଣ୍ଟ (Herton and Hunt)ଙ୍କ ମତରେ, “ ସମୂହ ହେଉଛି କେତେକ ପ୍ରକାରର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସମଷ୍ଟି ଯେଉଁମାନେ ସଦସ୍ୟତା ଏବଂ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ପ୍ରତି ସଚେତନ ଥାଆନ୍ତି।”
3. ଏଚ୍. ଏମ୍. ଜନସନ୍ (H.M. Johnson)ଙ୍କ ମତରେ, “ ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ରୂପ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସମୂହ।”
4. ଏ. ଡବ୍ଲ୍ୟୁ,ଗ୍ରୀନ୍ (A.W. Green)ଙ୍କ ମତରେ, “ସମୂହ ହେଉଛି କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କର ସମ୍ପର୍କ ଯାହା ସମୟାନୁଯାୟୀ ତିଷ୍ଠି ରହିଥା’ନ୍ତି। ଯାହାର ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ଥାଏ ଏବଂ ଯାହାକି ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ”

ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of Social Group) : ସାମାଜିକ ସମୂହର ଲକ୍ଷଣ ଅନେକ ରହିଛି। ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା।

(୧) ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି (Group People) : ସମୂହ କହିଲେ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ବିନା ସମୂହ ଗଠନ ଅସମ୍ଭବ। ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଚାହିଁଲେ ସମୂହ ଗଠନ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ। ଏଥିପାଇଁ ଦୁଇ କିମ୍ବା ତତୋଧକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। ତେଣୁ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସମାହରକୁ ନେଇ ସମୂହ ଗଠନ କରାଯାଇଥାଏ।

(୨) ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ (Mutual Relationship): ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ନେଇ ସମୂହ ଗଠନ କରାଯାଇପାରେ। ମାତ୍ର ସାମାଜିକ ସମୂହ ଗଠନ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ଯଥା-ବସ୍‌ଷ୍ଟାଣ୍ଡ, ରେଳ ଷ୍ଟେସନ୍‌ରେ ଦଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ଗୁଣ୍ଡ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କୁ ସମୂହ କୁହାଯାଇପାରେ। ମାତ୍ର ଯଦି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ନଥାଏ। ସମୂହ ସଚେତନତା ନ ଥାଏ, ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ପ୍ରକ୍ରିୟା ନ ଥାଏ; ତେବେ ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ସମୂହ କୁହାଯାଇ ନ ପାରେ। ତେଣୁ ସାମାଜିକ ସମୂହ ଗଠନ ପାଇଁ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ପ୍ରକ୍ରିୟା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ।

(୩) ସମୂହ ସଚେତନତା (Group Consciousnes) : ସାମାଜିକ ସମୂହ ଗଠନ ପାଇଁ ସମୂହ ସଚେତନତା ଆବଶ୍ୟକ। ଅର୍ଥାତ୍ ସାମାଜିକ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରିସ୍ପର ପ୍ରତି ସଚେତନ ଥୁବା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ। ସେମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ ରକ୍ଷା କରିଥା’ନ୍ତି। ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ସଚେତନ ଥା’ନ୍ତି ଯେ ସେମାନେ ସେହି ସମୂହର ସଦସ୍ୟ ଅଟନ୍ତି। ଏବଂ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ ରକ୍ଷାକର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ କରିଥାଆନ୍ତି।

(୪) ଆମ ଭାବନା (We feeling) : ସାମାଜିକ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆମ ଭାବନା ଦେଖାଯାଇଥାଏ ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି ଯେଉଁ ସମୂହରେ ସଦସ୍ୟ, ସିଏ ସେହି ସମୂହକୁ ନିଜର ବୋଲି ଭାବିଥା’ନ୍ତି। ସେହି ସମୂହ ପ୍ରତି ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଘନିଷ୍ଠତା, ସହଯୋଗ ‘ମନୋଭାବ ଏବଂ ଭଲପାଇପା ଇତ୍ୟାଦି ରହିଥାଏ। ମାତ୍ର ଅନ୍ୟ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ତାହାର ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବରେ ବିଚାରକୁ ନେଇଥାଆନ୍ତି। ଏହାଦ୍ଵାରା ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ଏକତ୍ର ଗୋଟିଏ ସୂତ୍ରରେ ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି।

(୫) ଏକାତ୍ମବୋଧ (Sensce of Unity) : ସାମାଜିକ ସମୂହରେ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକତାବୋଧ ମନୋଭାବ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନେ ନିଜ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଅତି ନିଜର ମନୋଭବ ପୌଷଣ କରିଥାଆନ୍ତି। ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକାମ୍ବୋଧ ମନୋବୃତ୍ତି ରହିଥାଏ। ଏହାର ଅଭାବରେ. ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭଲପାଇବା, ଘନିଷ୍ଠତା ଓ ସହାନୁଭୂତି କମି ଯାଇଥାଏ।

(୬) ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ପୂରଣ (To fulfill common interest) : ସାମାଜିକ ସମୂହ ମାଧ୍ଯମରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ପୂରଣ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ସ୍ଵାର୍ଥ ପୂରଣ ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସମୂହ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ଏହାଦ୍ଵାରା ସମୂହର ଲକ୍ଷ୍ୟ ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ ହୋଇଥାଏ।

(୭) ସମୂହ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Group control) : ସାମାଜିକ ସମୂହ ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ କରିଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି ସମୂହର କୌଣସି ସଦସ୍ୟ ନିୟମ ବର୍ହିଭୂତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି। ତେଣୁ ସମୂହ ସେମାନଙ୍କୁ ଏଭଳି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ। ଯଦି ସଦସ୍ୟମାନେ ଏହାକୁ ମାନି ନ ଥା’ତି, ତେବେ ସେମାନଙ୍କୁ ସେହି ସମୂହରୁ ବାହାର କରିଦିଆଯାଏ।

(୮) ସାମାଜିକ ସମୂହରେ ନୀତି ଓ ନିୟମ (Rules and Regulation of social group) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାମାଜିକ ସମୂହରେ ନିଜର କେତେକ ନିୟମାବଳୀ ରହିଥାଏ। ଏହି ନିୟମମାନ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନେ ମାନି ଚଳିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଆନ୍ତି। ଯାହାଦ୍ଵାରା ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ। ଏବଂ ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଏହି ନିୟମଦ୍ଵାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇଥାଏ।

(୯) ସମବ୍ୟବହାର (Simillar Behaviour) : ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମବ୍ୟବହାର ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରକୃତି ଓ ବ୍ୟବହାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅନ୍ୟଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସମୂହ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମବ୍ୟବହାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଆନ୍ତି। ଅର୍ଥାତ୍ ଯେତେବେଳେ ସେମାନେ ସମାନ ପ୍ରକାରର ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଆନ୍ତି ସେତେବେଳେ ସେମାନଙ୍କର ସମାଜିକ ଆଚାର ବ୍ୟବହାରରେ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

(୧୦) ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ପ୍ରକ୍ରିୟା (Realprocrity): ସାମାଜିକ ସମୂହରେ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ପ୍ରକ୍ରିୟାମାନ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଯଥା – ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ପିତାଙ୍କର ସନ୍ତାନମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଯେତିକି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପାଳନ କରନ୍ତି, ସନ୍ତାନମାନେ ମଧ୍ୟ ଠିକ୍ ସେହିପରି ଗୁରୁଜନମାନଙ୍କୁ ଭକ୍ତି କରିଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ସାମାଜିକ ସମୂହରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ପ୍ରକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୦।
ସାମାଜିକ ସମୂହର ଗୁରୁତ୍ଵ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ସମୂହର ଗୁରୁତ୍ଵ ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ। ଯେହେତୁ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ। ସମୂହ ବିନା ତା’ର ଜୀବନ ଦୁର୍ବିସହ ହୋଇପଡ଼େ। ସମୂହଠାରୁ ସେ କେବେବି ଦୂରେଇ ରହିପାରେ ନାହିଁ। ସମୂହ ବ୍ୟକ୍ତିର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରେ। ସମୂହ ତା’ର ସମାଜର ପ୍ରସ୍ଥିତି କ’ଶ ସୂଚାଇ ଦେଇଥାଏ। ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ବାସ କରିବା ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ସାମାଜିକତା ଗୁଣ ଶିକ୍ଷା କରିଥାଏ। ସଂସ୍କୃତି ଶିକ୍ଷା, ନୈତିକତା, ଆଦର୍ଶ ଇତ୍ୟାଦି ଗୁଣ ଶିକ୍ଷା କରିଥାଏ।

ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ବାସ କରିବା ଦ୍ଵାରା ତା’ର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ ସାଧନ ହୋଇଥାଏ। ସାମାଜିକ ସମୂହ ବିନା ମନୁଷ୍ୟ ପଶୁ ସହିତ ସମାନ, ସମୂହ ବିନା ମନୁଷ୍ୟ ତା’ର ମାନସିକ ଶାନ୍ତି ହରାଇ ବସେ। ବୃଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଭୋଗିବାକୁ ‘ପଡ଼ିଥାଏ। ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଥାଏ। ଠିକ୍ ଯେପରି ପରିବାର କଥା ବିଚାର କରାଯାଉ। ପରିବାର ଏକ ସାମାଜିକ ସମୂହ। ଏହା ବିନା ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନ ଅନ୍ଧକାର ହୋଇଉଠେ। କାରଣ ପରିବର ମଧ୍ଯରେ ଶିଶୁର ଜନ୍ମ, ଲାଳନପାଳନ ତଥା ଭବିଷ୍ୟତ ଉନ୍ନତିର ମାର୍ଗ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ସମୂହ ବିନା ମନୁଷ୍ୟ ବଞ୍ଚିବା କଷ୍ଟକର। ସମୂହର ଗୁରୁତ୍ଵମାନ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା।

(୧) ସମୂହ ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନସିକ ଓ ଶାରିରୀକ ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ (Mental development and physical development is possible by lowing in group) : ସମୂହ ବିନା ମନୁଷ୍ୟ ପଶୁ ସହିତ ସମାନ। ଯଦି ମନୁଷ୍ୟ ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ନ ରହି ନିଃସଙ୍ଗ ଜୀବନଯାପନ କରେ, ତେବେ ସେ ହୁଏତ ପଶୁ କିମ୍ବା ଦେବତା ସହ ତୁଳନୀୟ। କାରଣ ଯେହେତୁ ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରକୃତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସାମାଜିକ, ତେଣୁ ସମାଜରେ ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ରହିଲେ ତା’ର ମାନସିକ ବୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ। ଶାରୀରିକ ଉନ୍ନତି ମଧ୍ୟ ସମୂହରେ ରହିବା ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟ ଓ ପଶୁ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ସେ ଜାଣିପାରିଥାଏ । ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଚାରଧାରା, ଚାଲିଚଳନ, ଆଚାର ବ୍ୟବହାର ଇତ୍ୟାଦି ମାର୍ଜିତ ଓ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ହୋଇଥାଏ।

(୨) ସମୂହ ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସାମାଜୀକିକରଣ ଗୁଣ ଶିକ୍ଷା କରେ (By social group man can from socialization): ସାମାଜିକ ଗୁଣ କହିଲେ ମନୁଷ୍ୟର ଯେତେଗୁଡ଼ିଏ ସଦ୍‌ଗୁଣାବଳୀ ରହିଅଛି ତା’ର ବିକାଶ ହେବା। ଅର୍ଥାତ୍ ମନୁଷ୍ୟ ଯେତେବେଳେ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ବାସ କରେ, ସେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକତା ଗୁଣ ଶିକ୍ଷା କରିଥାଏ। ମାନବ ଶିଶୁ ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ନିଃସହାୟ ଥାଏ। ମାତ୍ର ସମୂହରେ ବାସ କରିବାପରେ, ସେ ସମାଜରେ, କିପରି ଚଳିବାକୁ ହେବ ଶିକ୍ଷା କରେ; କିପରି ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ହେବ, କିପରି ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ମିଳିମିଶି ସହଯୋଗ ସୁପନ କରିବାକୁ ହେବ; କିପରି ଗୁରୁଜନମାନଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଦେବାକୁ ହେବ ଏବଂ ସମାଜର ନୀତିନିୟମ, ଆଇନ୍‌କାନୁନଗୁଡ଼ିକୁ କିପରି ମାନି ଚଳିବାକୁ ପଡ଼ିବ ସେ ସମସ୍ତ ସମୂହରୁ ଶିକ୍ଷା କରିବାକୁ ହୋଇଥାଏ। ଏହାଦ୍ଵାରା ମାନବ ଶିଶୁ ସାମାଜିକ ଗୁଣ ଶିକ୍ଷା କରିଥାଏ।

(୩) ସମୂହ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ କରେ (Group develops human personality) : ସମୂହ ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ ସାଧନ ହୋଇଥାଏ। ବିନା ସମୂହରେ ମାନବର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ମାନେ କିଛି ନ ଥା’ନ୍ତି । ମାତ୍ର ସମୂହରେ ବାସ କରିବାଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟ ତା’ର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣର ବିକାଶ ସାଧାନ କରିପାରୁଛି। ସେ ତା’ର ନାମ, ଯଶ, କ୍ଷମତା ଇତ୍ୟାଦି ହାସଲ କରିପାରୁଛି।

(୪) ସମୂହ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରେ (Group fulfills basic needs) : ମନୁଷ୍ୟର . ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ମଧ୍ୟରୁ ମୁଖ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକତା ଯଥା ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା। ସେଥୁପାଇଁ ମନୁଷ୍ୟ ଦରକାର କରେ ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ବାସ କରିବାପାଇଁ। ସମୂହ ବିନା ଏହି ଆବଶ୍ୟକତାଗୁଡ଼ିକ କେହି ପୂରଣ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଯେଉଁଟାକି ବଞ୍ଚିବାପାଇଁ ଅତି ଆବଶ୍ୟକ ତାହା ସମୂହ ପୂରଣ କରିଥାଏ। ଯଥା – ପରିବାର ଏ ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିଥାଏ।

(୫) ସମୂହ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା କରେ (Group protect the individual from danger) : ସମୂହ ମଧ୍ଯ ମନୁଷ୍ୟକୁ ବିପଦ ଓ ଅସୁବିଧାରୁ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଯେକୌଣସି ବିପଦ ଆସୁ, ତାହା ତା’ର ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ। ଯାହା ଫଳରେ ସେ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ରହି ସମସ୍ତ ସୁଖ, ସୁବିଧା ଉପଭୋଗ କରିଥାଏ।

(୬) ସମୂହ ମାନବର ବ୍ୟବହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ (Group controls the human behaviour) : ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ମାନବ ଶିଶୁ କୌଣସି ଅସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ ସମୂହ ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଆଇନ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା, କୋର୍ଟ କଚେରୀ ଇତ୍ୟାଦି ମାଧ୍ୟମରେ ସାମାଜିକ ସମୂହ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ। ଏହାକୁ ବ୍ୟକ୍ତି ମାନି ଚଳିବା ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ଯାହାଦ୍ଵାରା ସମାଜର ଶାନ୍ତି ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ।

(୭) ସମୂହ ହେଉଛି ସାଂସ୍କୃତିକ ଭାବ ବିନିମୟର ମାଧ୍ୟମ (Group is the medium of cultural transmission) : ସମୂହ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂସ୍କୃତିର ସୃଷ୍ଟି ଓ ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ। ସମୂହ ସଂସ୍କୃତିର ରକ୍ଷାକାରୀ ସଂସ୍ଥା କାରଣ ଏହା ସଂସ୍କୃତିକୁ ଗୋଟିଏ ପୀଢ଼ିରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ପୀଢ଼ିକୁ ସଞ୍ଚାରିତ ହୋଇଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ରହିବା ଦ୍ଵାରା ସଂସ୍କୃତି ଶିକ୍ଷା କରେ। ଏହାର ପ୍ରୟୋଗ କରେ ଏବଂ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ଏହାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ। ଶିଶୁ ଏହ ସଂସ୍କୃତିରୁ ତା’ର ଭାଷା ଶିକ୍ଷା କରେ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଚେତନାକୁ ଜାଗ୍ରତ କରେ।

(୮) ସମୂହ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ କରିଥାଏ (Group satisfies specific goal) : ସମୂହରେ ବାସ କରିବା ଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିଥାଏ। ସମୂହରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ଏକାତ୍ମବୋଧ ମନୋବୃତ୍ତି ନେଇ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଵାର୍ଥ ପୂରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ସମୂହ ଭାବରେ ଏହାକୁ ସମସ୍ତେ ଉପଭୋଗ କରିଥାଆନ୍ତି।

(୯) ସମୂହ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସାମାଜିକ ପରିଚୟ ଦେଇଥାଏ (Groups provides individual social identity) : ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମ ସମୟରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ ନିଃସହାୟ ଥାଏ। ମାତ୍ର ସମୂହ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବାପରେ ସେ ବଞ୍ଚିବା ଶିକ୍ଷା କରେ। ନିଜକୁ ନିଃସହାୟ ମନେ ନ କରି ତା’ର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ଅଛନ୍ତି ବୋଲି ସିଏ ମନେ କରେ। ଏହାପରେ ନିଜର ପରିଚୟ ପାଇବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ। ପରିବାର ତା’ ପାଇଁ ଦର୍ପଣ ସଦୃଶ। କାରଣ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ନିଜର ପରିଚୟ ପାଇଥାଏ।

(୧୦) ସମୂହ ମାଧ୍ୟମରେ ସହଯୋଗମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଏ (Group provides co-operative activities) : ସମୂହ କହିଲେ ଯେତେବେଳେ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ଏକ ସମୂହ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସହଯୋଗମୂଳକ ଭାବରେ କରିଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ଏଥିରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ସମୂହ ଦ୍ବାରା ସହଯୋଗମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟର ପରିଚାଳନା କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୧୧।
ସଂସ୍କୃତି କ’ଣ ? ଏହାର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର । କିମ୍ବା, ସଂସ୍କୃତିର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ଓ ଏହାର ଲକ୍ଷଣମାନ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ଉଭୟ ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରାଣୀ। ସଂସ୍କୃତି ମାଧ୍ୟମରେ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସୁନ୍ଦର ସମାଜ ଗଠନ କରିପାରିଛି। ଏହା ସାହାଯ୍ୟରେ ସେ ନିଜକୁ କରିଛି ମାର୍ଜିତ, ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ ନୀତିବାନ୍ ଓ ଆଦର୍ଶମୟ। ମନୁଷ୍ୟ ଓ ପଶୁ। ଏଇ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ହେଉଛି ସଂସ୍କୃତି, ଅର୍ଥାତ୍ ମନୁଷ୍ୟକୁ ସଂସ୍କୃତି ଜଣାଥାଏ କିମ୍ବା ସେ ସଂସ୍କୃତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରିଥାଏ। ମାତ୍ର ପଶୁମାନଙ୍କୁ ସଂସ୍କୃତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ କିଛି ଜଣା ନଥାଏ। ପଶୁମାନେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଜ୍ଞ ଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ଯଦି ସଂସ୍କୃତି ନ ଥା’ନ୍ତା, ତେବେ ମନୁଷ୍ୟ ଓ ପଶୁ ସମାନ ହୋଇଥାଆନ୍ତେ। ସଂସ୍କୃତି ଏକ ବ୍ୟାପକ ଶବ୍ଦ। କାରଣ ଏହା ଜାତିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଯଥା ହିନ୍ଦୁ ସଂସ୍କୃତି, ମୁସଲମାନ୍ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ସଂସ୍କୃତି ଇତ୍ୟାଦି।

ସଂସ୍କୃତି କହିଲେ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ବିଶ୍ଵାସ, କଳା, ନୈତିକତା, ନୀତି, ଆଦର୍ଶ, ସହିତ୍ୟ, ଦର୍ଶନ, ଭୁଲ୍ -ଠିକ୍, ଭଲ-ମନ୍ଦ, ନ୍ୟାୟ- ଅନ୍ୟାୟ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟବହାର, ଚାଲିଚଳନ, ଆଚାର, ମନୋଭାବ, ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ସମସ୍ତକୁ ସଂସ୍କୃତି କୁହାଯାଏ। ଏହାଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟର ବିଚାର ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି ପାଏ। ସେ ଭଲ ମନ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଜାଣିପାରିଥାଏ। ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେତେ ଭଦ୍ର, ଶିଷ୍ଟାଚାରସମ୍ପନ୍ନ ସେ ସେତିକି ସଂସ୍କୃତିସମ୍ପନ୍ନ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତିର ଅନ୍ତଃନିର୍ହିତ ଓ ବହିଃଗତ ଗୁଣର ବିକାଶ ଏହି ସଂସ୍କୃତି ଦ୍ଵାରା ହୋଇଥାଏ। ସଂସ୍କୃତି ଶବ୍ଦଟି ସମ୍ ଏବଂ କୃତି ଏହି ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦର ମିଶ୍ରଣରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ‘ସମ୍’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କୃତି ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କାରଣ। ତେଣୁ କୁହାଯାଏ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କରି ଗଢ଼ି ତୋଳିବା ସଂସ୍କୃତିର କାର୍ଯ୍ୟ। ସଂସ୍କୃତି ଶବ୍ଦର’ ପ୍ରଥମ ପ୍ରୟୋଗ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ନୃତତ୍ତ୍ବବିତ୍ ଇ.ବି. ଟେଲର୍ (E. B. Taylor)ଙ୍କ ଦ୍ବାରା କରାଯାଇଥିଲା।

ସଂସ୍କୃତିର ସଂଜ୍ଞା (Definition of Culture) :
ଟେଲର୍ (Taylor )ଙ୍କ ମତରେ, “ ସଂସ୍କୃତି ହେଉଛି ଏକ ଜଟିଳ ସମଗ୍ରତା ଯେଉଁଥରେ ଜ୍ଞାନ, ବିକାଶ, କଳା ନୈତିକତା ଆଇନ୍‌କାନୁନ୍, ପ୍ରଥା ଓ ଏହିପରି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଯୋଗ୍ଯତା ଏବଂ ଅଭ୍ୟାସ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ଯାହାକୁ କି ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜର ସଦସ୍ୟ ରୂପେ ଅର୍ଜନ କରିଥାଏ।।” (Culture is that complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom and you other capabilities, acquired by man as a member of society)

ମାକ୍‌ଅଇଭର୍ ଏବଂ ପେଜ୍ (Maclver and Page)ଙ୍କ ମତରେ, “ ସଂସ୍କୃତି ଆମର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନଯାପନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ବିଚାରଧାରା ସାହିତ୍ୟ, ଧର୍ମ, କଳା, ମନୋରଞ୍ଜନ ତଥା ଆନନ୍ଦରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହେଉଥ‌ିବା ପ୍ରକୃତିର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତ ଅଟେ ।” (Culture is the expression of our nature in our models of living and if thinking in our everyday intercuse in art, in literature in religion, in recreation and enjoyment.)

ବି. ମାଲିନାସ୍କି (B. Malinaski) ଙ୍କ ମତରେ, “ସଂସ୍କୃତି ହେଉଛି ମଣିଷର ହସ୍ତକର୍ମ ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ତା’ର ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପୂରଣ କରିଥାଏ।” (Culture is the handiwork of man and the medium through which he achieves his ends.)

ଲାପିଏର୍ (Lapiere)ଙ୍କ ମତରେ, “ ବଂଶାନୁକ୍ରମରେ ଏକ ସାମାଜିକ ସମୂହ ଯାହା ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥାଏ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ପ୍ରଭୃତିରେ ଯାହା ସନ୍ନିବେଶ ଥାଏ, ତାକୁ ସଂସ୍କୃତି କୁହାଯାଏ ।” (Culture is the embodiment in customs, traditions etc, or the learning of social group over the generation)

ସଂସ୍କୃତିର ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of Culture) : ସଂସ୍କୃତିର କେତେକ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ରହିଛି। ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲ। (୧) ସଂସ୍କୃତି ଏକ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ବ୍ୟବହାର (Culture is learned) : କେହି କେବେ ଜନ୍ମରୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରାଣୀ ହୋଇ ନ ଥାଏ। ମାନବ ଶିଶୁ ଜନ୍ମରୁ ସଂସ୍କୃତି ଜାଣି ନ ଥାଏ। ମାତ୍ର ଜନ୍ମ ହେବା ପରେ, ତାକୁ ସଂସ୍କୃତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଇଥାଏ। ମାନବଶିଶୁ ଜନ୍ମ ସମୟରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସହାୟ। ସେହି ସମୟରେ ସେ ଏକ ସାଧା କାଗଜ

(Blank Slate) ସଦୃଶ ଥାଏ। ସେହି ସାଧା କାଗଜ ଆମେ ଯାହା ପୂରଣ କରିଦେବା ତାହା ସେ ଶିକ୍ଷା କରିଥାଏ। ତେଣୁ ସଂସ୍କୃତି ଏକ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥାଏ। ମାନବ ଶିଶୁଟି ସମାଜରେ କିପରି ଚାଲିବାକୁ ହୁଏ, କିପରି କଥା କହିବାକୁ ହୁଏ, କିପରି ଖାଇବାକୁ ହୁଏ, କିପରି ଗୀତ ଗାଇବାକୁ ହୁଏ, କିପରି ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ହୁଏ, ଏସବୁ ସେ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କୃତି ମାଧ୍ୟମରେ ଶିକ୍ଷା କରିଥାଏ। ଏହି ସଂସ୍କୃତି ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ଭଲ-ମନ୍ଦ ଓ ପାପ-ପୂଣ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ସଂସ୍କୃତି ଏକ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ବ୍ୟବହାର।

(୨) ସଂସ୍କୃତି ଆଦର୍ଶକୁ ନେଇ ଗଠିତ (Culture is idealistic) : ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ବିଚାର ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ ପ୍ରାଣୀ ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ସର୍ବଦା ଆଦର୍ଶର ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁକରଣ କରିଥାଏ। ସଂସ୍କୃତି ସାହାଯ୍ୟରେ ମନୁଷ୍ୟ ସଦ୍‌ଗୁଣମାନ ଶିକ୍ଷା କରିଥାଏ। ଯାହାଦ୍ଵାରା ସେ ଠିକ୍ ଭୁଲ୍‌ର ବିଚାର କରିଥାଏ। ଭଲ-ମନ୍ଦ ଓ ପାପ-ପୂଣ୍ୟର ବିଚାର କରିପାରେ ଏବଂ ନିଜକୁ ଏକ ଆଦର୍ଶ ମାର୍ଗରେ ପରିଚାଳିତ କରାଇଥାଏ। ଯଦି ଆଦର୍ଶ ମାର୍ଗରେ ଚାଲିବା ଦ୍ଵାରା ସେ ନିଜର ଜୀବନକୁ ସରସ, ସୁନ୍ଦର ଓ ସୁଖମୟ କରି ଗଢ଼ି ତୋଳିଥାଏ।

(୩) ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରତୀକାମ୍‌ (Culture is symbolic) : ପ୍ରତୀକ କହିଲେ ସଂକେତ। ଏହି ପ୍ରତୀକ ସେହି ସଂକେତକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଯାହା କେତେକ ଗୁଣ, ଭାବନା ଓ ଆଦର୍ଶର ପ୍ରତିରୂପ। ଆମ ସମାଜରେ ଏହି ପ୍ରତୀକ ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ସୂଚିତ ହୋଇଥାଏ। ଯଥା ଧଳାରଙ୍ଗ ପବିତ୍ରତାର ପ୍ରତୀକ, ଲାଲ୍‌ଙ୍ଗ ବିପଦରେ ପ୍ରତୀକ ଏବଂ ସବୁଜରଙ୍ଗ ଉନ୍ନତିର ପ୍ରତୀକ ଅଟେ। ଏହାକୁ ଅନୁକରଣ କରି ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜ ତା’ର ଜୀବନକୁ ଉନ୍ନତି ପଥରେ ଆଗେଇ ନେଇଥାଏ।

(୪) ସଂସ୍କୃତି ଏକ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Culture is transmissive Process) : ସଂସ୍କୃତି ସ୍ଥିର ନୁହେଁ। ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଗତିଶୀଳ ଅଟେ। କାରଣ ଏହା ଜଣଙ୍କ ପାଖରୁ ଆଉ ଜଣଙ୍କ ପାଖକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ଯେତେବେଳେ ମାନବ ଶିଶୁ ନିଜକୁ ଶିଶୁ ନିଜକୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରାଣୀ ଭାବରେ ଗଠନ କରିଥାଏ। ସେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମାନବ ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ଏହି ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ ଯେ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରନ୍ତୁ। ଠିକ୍ ଯେମିତି ଏକ ସଂସ୍କୃତି ଜେଜେବାପା, ଜେଜେମା’ ଙ୍କଠାରୁ ପିତାମାତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ପିତାମାତାଙ୍କଠାରୁ ସେମାନଙ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କ ଓ ଶିକ୍ଷକଙ୍କଠାରୁ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ। ଯାହା ଫଳରେ ସମାଜରେ ଏକ ସୁସଙ୍ଗଠିତ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ।

(୫) ଏହା ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବ୍ୟବହାର ନୁହେଁ (Culture is not individual behaviour) : ବାସ୍ତବିକ ସଂସ୍କୃତି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବ୍ୟବହାର ହୋଇ ନ ଥାଏ। ଏହା ସମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଅଟେ। ଅର୍ଥାତ୍ କୌଣସି ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନେଇ ସଂସ୍କୃତି ଗଠିତ ହୁଏ ନାହିଁ। ଏହି ସଂସ୍କୃତି ବା ଆଦର୍ଶ କେବଳ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ। ଏହା ସମୂହ ଭାବରେ ବା ସାମୁଦାୟିକ ଭାବେ କିମ୍ବା ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ସମାଜର ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ। ଯଥା ଆମ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି, ପ୍ରଥା ପରମ୍ପରା, ଧର୍ମ କେବଳ ଜଣେ କିମ୍ବା ଅଳ୍ପ ବ୍ୟକ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରି ନ ଥା’ନ୍ତି। ଏହା ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଧର୍ମ ସମଗ୍ରଭାରତବାସୀ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ସଂସ୍କୃତି ଏକ ସାମୁଦାୟିକ ବ୍ୟବହାର ଅଟେ।

(୬) ସଂସ୍କୃତି ମାନବର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ (Culture fulfills human desire) : ମନୁଷ୍ୟ ଜନ୍ମ ହେବା ସହିତ ଆବଶ୍ୟକତାଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇକରି ଆସିଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ତା’ର ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଦରକାର କରିଥାଏ। ଏହି ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ତା’ର ସଂସ୍କୃତି ପୂରଣ କରିଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ସେ ସାଂସ୍କୃତିକ ଉପାୟରେ ଏହିସବୁ ଅଭିଳାଷ ପୂରଣ କରିଥାଏ।

(୭) ସଂସ୍କୃତି ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ (Culture is adoptive) : ସଂସ୍କୃତି ସର୍ବଦା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ। ତେଣୁ ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜ ନୂତନ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ଖାପଖୁଆଇ ଚଳିଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟ ଯେହେତୁ ବିଚାର ଓ ବୁଦ୍ଧିସମ୍ପନ୍ନ ପ୍ରାଣୀ ସେଥୁପାଇଁ ସେ ଯେକୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ପରିସ୍ଥିତିରେ ନିଜକୁ ସାମିଲ୍ କରିଥାଏ ଏବଂ ପ୍ରକୃତି ଓ ପରିବେଶ ସହିତ ଖାପଖୁଆଇ ଚଳିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ।

(୮) ସଂସ୍କୃତି ଏକ ସମନ୍ବିତ ପଦ୍ଧତି (Culture is Integrating) : ସଂସ୍କୃତି ଏକ ସୁସଙ୍ଗଠିତ ପଦ୍ଧତି। ସଂସ୍କୃତି ଏକ କ୍ରମ ଏବଂ ପଦ୍ଧତିକୁ ଧାରଣ କରିଥାଏ। କାରଣ ଏହାର ଗୋଟିଏ ଉତ୍ପାଦନ ଅନ୍ୟ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠଭାବେ ଜଡ଼ିତ ଥାଏ। ଯଥା ସଂସ୍କୃତିର ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ଧର୍ମ, ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ପରସ୍ପର ସହ ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ।

(୯) ସଂସ୍କୃତି ଏକ ଧାରାବାହିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା (It is continunous process) : ଅତୀତର ଲୋକମାନେ ସଂସ୍କୃତିସମ୍ପନ୍ନ ଥିଲେ। ସେମାନେ କଡ଼ାକଡ଼ି ଭାବରେ ନିଜ ସଂସ୍କୃତିକୁ ରକ୍ଷା କରିଥା’ନ୍ତି। ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ୟ ଲୋକମାନେ ଏହି ସଂସ୍କୃତିକୁ ମାନି ଚଳିଥା’ନ୍ତି। ଏହା ଗୋଟିଏ ପୀଢ଼ିରୁ ଆଉ ଏକ ପୀଢ଼ିକୁ ସ୍ଥାନୀନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହାର କେବେ ଶେଷ ନାହିଁ। ତେଣୁ ଏହା କୁହାଯାଇପାରେ ସଂସ୍କୃତି ଏକ ଧାରାବାହିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା।

(୧୦) ସଂସ୍କୃତି କହେ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ (Culture defines man as a Social Animal) : ସଂସ୍କୃତି ମନୁଷ୍ୟ ଓ ପଶୁ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଇଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ କିମ୍ବା ଅସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ତାହା ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରମାଣ କରିଥାଏ। କାରଣ ସଂସ୍କୃତି ମନୁଷ୍ୟକୁ ସଭ୍ୟ, ଶିକ୍ଷିତ, ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ ବିଚାରବନ୍ତ କରିଥାଏ। ଯେଉଁ ଆଦର୍ଶ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପଶୁମାନଙ୍କ ପାଖରେ ନ ଥାଏ।

(୧୧) ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଭିନ୍ନତା (Cultural difference) : ସମାଜ ଶବ୍ଦଟି ବଡ଼ ବ୍ୟାପକ ଅଟେ। କାରଣ ସମାଜର ପରିସର ଏତେ ବୃହତ୍ତ ଯେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ସେଥିପାଇଁ ସାଂସ୍କୃତିକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। କାରଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସମାଜର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଓ ପ୍ରଥା ଓ ପରମ୍ପରା; ଆଦର୍ଶ, ଚିନ୍ତାଧାରା ଏବଂ ଆଦର୍ଶବୋଧ ଥାଏ। କେହି କାହାରି ସହିତ ସମାନ ନୁହଁନ୍ତି। ତେଣୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଭିନ୍ନତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sociology Solutions Unit 1 ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଏହାର ସମ୍ପର୍କ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Sociology Unit 1 Question Answer ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଏହାର ସମ୍ପର୍କ

‘କ’ ବିଭାଗ

ଅତି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ସମ୍ଭାବ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟରୁ ଉତ୍ତର ଚୟନ କର :

Question ୧।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ କିଏ
(i) ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍
(ii) ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌
(iii) ହରବର୍ଟ ସେନ୍ସର
(iv) କାର୍ଲ ମାର୍କସ୍‌
Answer:
(ii) ଅଗଷ୍ଟ କମ୍

Question ୨।.
(i) ୧୯୨୦
(ii) ୧୭୨୯
(iii) ୧୮୩୯
(iv) ୧୯୨୦
Answer:
(iii) ୧୮୩୯

Question ୩।
ଅଗଷ୍ଟ କମ କେଉଁ ଦେଶର ଦାର୍ଶନିକ ଅଟନ୍ତି ?
(i) ଜର୍ମାନ
(ii) ଫରାସୀ
(iii) ଆମେରିକା
(iv) ଜାପାନ
Answer:
(ii) ଫରାସୀ

Question ୪।
(i) ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ
(ii) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ
(iii) ପ୍ରତିମାନୀୟ ବିଜ୍ଞାନ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ

Question ୫।
ଔପସ୍ପରିକ ମତବାଦର ମୁଖ୍ୟ ପୁଷ୍ଟପୋଷକ କିଏ ?
(i) ଆଲେକସି ଆଙ୍କିଲେ
(ii) ଜର୍ଜ ସିମେଲ
(iii) ପି. ସରୋକିନ୍
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଜର୍ଜ ସିମେଇ

Question ୬।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କେଉଁ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଅଛି ?
(i) ଗ୍ରୀକ୍ ଓ ଜର୍ମାନୀ
(ii) ଲାଟିନ୍ ଓ ଗ୍ରୀକ୍
(iii) ଲାଟିନ୍ ଓ ଫ୍ରାନସ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଲାଟିନ୍ ଓ ଗ୍ରୀକ୍

Question ୭।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ ଏବଂ ଜାଲଭଳି ବୁଣା ହୋଇଥିବା ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଆମେ ସମାଜ କହିଥାଉ, ଏହି ଉକ୍ତିଟି କେଉଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ କହିଥିଲେ?
(i) ଅଗଷ୍ଟ କମିଟେ
(ii) କାର୍ଲମାକୁ
(iii) ମକାଇଭର ଓ ପେଜ୍
(iv) ମିକ୍ସ ୱେବର
Answer:
(iii) ମକାଇଭର ଓ ପେଜ୍

Question ୮।
ସଙ୍ଗବଦ୍ଧ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବା ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟାର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ। ଏହା କାହାର ମତ ?
(i) ମୋରିସ୍ ଜିନିସ୍‌ବର୍ଗ
(ii) ମାକାଇଭର ଓ ପେଜ୍
(iii) ଗିଲିନ ଏବଂ ଗିଲିନ୍
(iv) ଏ ସମସ୍ତ ଉ.
Answer:
(iii) ଗିଲିନ ଏବଂ ଗିଲିନ

Question ୯।
ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ –
(i) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ
(ii) ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ
(iii) ପ୍ରତିମାନୀୟ ବିଜ୍ଞାନ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ

Question ୧୦।
ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରବକ୍ତା ହେଲେ –
(i) କାର୍ଲ ମାଙ୍କସ୍
(ii) ହରବର୍ଟ ସେନସର
(iii) ଇମାଇଇ ଦୁର୍ଖମ୍
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ଇମାଇଲ ଦୁମ୍‌

Question ୧୧।
ପଜିଟିଭ ଫଲୋସଫି ପୁସ୍ତକରେ କେଉଁ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଥମେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ
(ii) ରାଜନୀତିବିଜ୍ଞାନ
(iii) ଇତିହାସ
(iv) ନୃତତ୍ତ୍ଵ
Answer:
(i) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ

Question ୧୨।
କିଏ ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକର ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ ?
(i) ଅଗଷ୍ଟ କମ୍
(ii) ଇମାଇଲଦୁର୍ଖମ୍
(iii) ସ୍କୁଲ
(iv) ମାର୍କସ୍
Answer:
(ii) ଇମାଇଲଦୁର୍ଖମ୍

Question ୧୩।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସରକୁ କେତୋଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ?
(i) ୨
(ii) ୩
(iii) ୪
(iv) ୫.
Answer:
(i) ୨

Question ୧୪।
ମାନନୀୟ ପାରସ୍କରିକ ସମ୍ପର୍କ, ସେଗୁଡ଼ିକର ଅବସ୍ଥା ଓ ଫଳାଫଳର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ। ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
(i) ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ
(ii) ଜିନିସ୍ ବର୍ଗ
(iii) ଦୁର୍ଗମ
(iv) ସ୍କୁଲ
Answer:
(ii) ଜିନିସ୍‌ ବର୍ଗ

Question ୧୫।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ନୁହେଁ ?
(i) ସମାଜ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିଥାଏ
(ii) ପରିମାପକତା
(iii) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନ ପରି ପରିକ୍ଷା କରିଥାଏ।
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ପରିମାପକତା

Question ୧୬।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଭାରତୀୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ
(i) ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌
(ii) ସ୍କୁଲ
(iii) ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ଏମ୍. ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ

Question ୧୭।
ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ସୋସିଅସ୍‌ର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
(i) ସମୁଦାୟ
(ii) ସମାଜ
(iii) ଅନୁଷ୍ଠାନ
(iv) ସଙ୍ଗ

Question ୧୮।
ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ଲୋଗସ୍ତର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
(i) କଳା
(ii) ବିଜ୍ଞାନ
(iii) ସାହିତ୍ୟ
(iv) ହିନ୍ଦୀ
Answer:
(ii) ବିଜ୍ଞାନ

Question ୧୯।
ସୋସିଅସ୍ ବା ସୋସାଇଟସ୍ କେଉଁ ଶବ୍ଦ ଅଟେ ?
(i) କର୍ମାନ
(ii) ଗ୍ରୀକ୍
(iii) ଲାଟିନ୍
(iv) ଫ୍ରାନସ୍
Answer:
(iii) ଲାଟିନ୍

Question ୨୦।
ନିମ୍ନଲିଖତ କେଉଁ ବିଜ୍ଞାନ ସହ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ?
(i) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ
(ii) ଇତିହାସ
(iii) ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଏ ସମସ୍ତ

Question ୨୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଥମେ କେଉଁ ପୁସ୍ତକରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥିଲା ?
(i) ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ
(ii) ପଜଟିଭ ଫିଲୋସଫ
(iii) ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ନିୟମ
(iv) ଏସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ପଜିଟିଭ୍ ଫିଲୋସଫି

Question ୨୨।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଷୟବସ୍ତୁ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ ହୋଇଥିଲା
(i) ୧୯୩୦
(ii) ୧୯୨୦
(iii) ୧୮୨୦
(iv) ୧୯୨୦
Answer:
(i) ୧୯୩୦

Question ୨୩।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରଥମେ ଭାରତ କେଉଁ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ?
(i) ଦିଲ୍ଲୀ
(ii) ବମ୍ବେ
(iii) ପୁନେ
(iv) କଲିକତା
Answer:
(ii) ବମ୍ବେ

Question ୨୪।
ବମ୍ବେ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କେବେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୧୯
(ii) ୧୯୨୦
(iii) ୧୮୧୯
(iv) ୧୯୧୭
Answer:
(i) ୧୯୧୯

Question ୨୫।
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରକୃତିରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ଏକ ବ୍ୟାପକ ବା ବିସ୍ତ୍ରୁତ ବିଭାଗ ଅଟେ ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
(i) ଥୋମାସ୍
(ii) ଲୁଇ
(iii) ମାର୍ଶାଲ
(iv) ରବିନ୍‌ସନ୍
Answer:
(i) ଥୋମାସ୍

Question ୨୬।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କିଏ ହେଉଛନ୍ତି ଐତିହାସିକ ?
(i) ଗେଟେଲ
(ii) ଭୋୱାର୍ଡ
(iii) ରାଜନୀତିବିଜ୍ଞାନ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଏ ସମସ୍ତ

Question ୨୭।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣିବାରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ –
(i) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ
(ii) ନୃ-ବିଜ୍ଞାନ
(iii) ମନୋବିଜ୍ଞାନ
(iv) ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର
Answer:
(iii) ମନୋବିଜ୍ଞାନ

Question ୨୮।
ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ପରିବେଶନାମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କ୍ରିୟାକଳାରେ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଅଧ୍ୟୟନକୁ କୁହାଯାଏ
(i) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ
(ii) ମନୋବିଜ୍ଞାନ
(iii) ଜନ୍ସିଲି
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ମନୋବିଜ୍ଞାନ

(ii) ମନୋବିଜ୍ଞାନ

Question ୨୯।
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଅଟେ
(i) ରାଷ୍ଟ୍ର
(ii) ସଂସ୍କୃତି
(iii) ଲୋକନୀତି
(iv) ଏସମସ୍ତ
Answer:
(i) ରାଷ୍ଟ୍ର

Question ୩୦।
ଇତିହାସ ହେଉଛି ଅତୀତ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ବର୍ତ୍ତମାନର ଇତିହାସ ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
(i) ମାର୍କସ୍ ୱେବର
(ii) ଭୋୱାର୍ଡ଼
(iii) କୁଲେ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଭୋୱାର୍ଡ଼

Question ୩୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବ୍ୟତୀତ ଇତିହାସର କୌଣସି ଫଳ ନାହିଁ ବା ଇତିହାସ ଅଧ୍ୟୟନ ବ୍ୟତୀତ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର କୌଣସି ମୂଳ ନାହିଁ-ଏହି ଉକ୍ତିଟି କିଏ କହିଥିଲେ ?
(i) ମାକର୍ସ ୱେବର
(ii) ଗେଟେଲ
(iii) କନସିଲି
(iv) ଏସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ଜନସିଲି

Question ୩୨।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରିଥାଏ।
(i) ସାଂସ୍କୃତିକ
(ii) ସାମାଜିକ
(iii) ଐତିହାସିକ
(iv) ଏସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ସାମାଜିକ

Question ୩୩।
ଶାରୀରିକ ନୂ-ବିଜ୍ଞାନ ଆଦିମାନବ ଏକ ନିଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଦିଗକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ।
(i) ଶାରୀରିକ
(ii) ସାଂସ୍କୃତିକ
(iii) ସାମାଜିକ
(iv) ଏସମସ୍ତ
Answer:
(i) ଶାରୀରିକ

Question ୩୪।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର କେଉଁ ବିଭାଗଟି ପୁରାତନ ମାନବର ଜୈବିକ ବ୍ୟବହାରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ?
(i) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ
(ii) ନୃ-ବିଜ୍ଞାନ ଉ.
(iii) ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର
(iv) ଇତିହାସ
Answer:
(ii) ନୃ-ବିଜ୍ଞାନ ଉ.

Question ୩୫।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ବିଜ୍ଞାନ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ସୀମା କେଉଁଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ କେଉଁଠାରେ ଶେଷ ହୋଇଅଛି ତାହା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା କଷ୍ଟ ମାଧ୍ଯ -ଏ ଭକ୍ତି କିଏ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ?
(i) କାଇଁ ମୁଲର
(ii) ଭି. ଏଫ. କାଲବର୍ଟନ୍
(iii) ଏସ୍. କେ ୱାକ
(iv) ଏ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଭି.ଏଫ. କାଲବର୍ଟନ

ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ କିଏ ?
Answer:
ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌

Question ୨।.
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଥମେ କିଏ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ?
Answer:
ଅଗଷ୍ଟ କମ୍

Question ୩।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଥମେ କେଉଁ ମସିହାରେ ପ୍ରଣୟ ନ ହୋଇଥୁଲା?
Answer:
୧୮୩୯

Question ୪।
ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ ପ୍ରଥମେ କେଉଁ ପୁସ୍ତକରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟିକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲା?
Answer:
ପଜିଟିଭ ଫିଲୋସଫି

Question ୫।
ଭାରତରେ କେଉଁ ମସିହାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୧୯ ମସିହା

Question ୬।
ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ କେଉଁ ଦେଶର ବ୍ୟକ୍ତି ଅଟନ୍ତି ?
Answer:
ଫ୍ରାନସ୍

Question ୭।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ କେତୋଟି ଶବ୍ଦର ମିଶ୍ରଣରେ ଗଠିତ ?
Answer:
୨ଟି

Question ୮।
ସୋସିଅସ୍‌ ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ସମାଜ

Question ୯।
ଲୋଗସ୍‌ର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ବିଜ୍ଞାନ ବା ଅଧ୍ୟୟନ

Question ୧୦।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସରକୁ କେତୋଟି ସ୍କୁଲ୍ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
୨ଟି

Question ୧୧।
ଜଣେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମତବାଦୀଙ୍କର ନାମ ଲେଖ ?
Answer:
ଜର୍ଜ ସିମେଇ

Question ୧୨।
ଜଣେ ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦୀଙ୍କର ନାମ ଲେଖ
Answer:
ଇମାଇଲ ଦୁର୍ଖମ୍

Question ୧୩।
ଜଣେ ଭାରତୀୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କର ନାମ ଲେଖ ?
Answer:
ଏମ୍. ଏନ. ଶ୍ରୀନିବାସ

Question ୧୪।
ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ କେଉଁ ପୁସ୍ତକରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟିକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ ?
Answer:
ପଜିଟିଭି ଫିଲୋସଫ

Question ୧୫।
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର କନକ କିଏ ?
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ

Question ୧୬।
ଇତିହାସ ହେଉଛି ଅତୀତର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ବର୍ତ୍ତମାନର ଇତିହାସ ଏହା କାହାର ଭକ୍ତି ?
Answer:
ଜି.ଇ. ହାଓ୍ବାର୍ଡ

Question ୧୭।
କିଏ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ରାଜନୀତିର୍ବିଜ୍ଞାନକୁ ଗୋଟିଏ ମୁଦ୍ରାର ଦୁଇଟି ପାର୍ଶ୍ବ ବୋଲି କହିଥିଲେ ?
Answer:
କ୍ୟାଟ୍‌ଲିନ୍

Question ୧୮।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର କେଉଁ ଶବ୍ଦ ଦୁଇଟିର ମିଶ୍ରଣ ଅଟେ ?
Answer:
ସୋସିଆସ୍ ଓ ଲୋଗସ୍

Question ୧୯।
ଲୋଗସ୍ ଶବ୍ଦଟି କେଉଁ ଦେଶୀୟ ଶବ୍ଦ ଅଟେ ?
Answer:
ଗ୍ରୀକ୍

Question ୨୦।
କାହା ମତରେ, “ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ । ଯାହାଙ୍କ ସାମାଜିକ ମାନବର ବ୍ୟାଖ୍ୟାମୂଳକ ବୋଧଗମ୍ୟତା ପାଇଁଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ। ”
Answer:
ମାର୍କସ୍ ୱେବର

Question ୨୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କେଉଁ ପ୍ରକାର ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ

Question ୨୨।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଏକ ବିଶୁଦ୍ଧ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ ବିଜ୍ଞାନ ଭାବରେ କେଉଁ ମତବାଦ ଉଲ୍ଲେଖ କରେ ?
Answer:
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ

Question ୨୩।
କେଉଁ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମାଜରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ସମ୍ମିଶ୍ରଣକୁ ବୁଝାଇଥାଏ
Answer:
ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦ

Question ୨୪।
ଇମାଇଲ ଦୁର୍ଖମକର ଏକ ଅବଦାନ ଲେଖ ?
Answer:
ଶ୍ରମବିଭାଜନ

Question ୨୫।
ପ୍ରାଗ୍ଲିପିକ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସାଂସ୍କୃତିକ ସମୂହ। ଏହାର ଗୁଣ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ବିଜ୍ଞାନକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନୂ–ବିଜ୍ଞାନ

Question ୨୬।
ବ୍ୟକ୍ତିର ମସ୍ତିଷ୍କ ଓ ବ୍ୟବହାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ବିଜ୍ଞାନକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ମନୋବିଜ୍ଞାନ

Question ୨୭।
କିଏ Principle ପୁସ୍ତକର ଲେଖକ କିଏ ?
Answer:
ହରବର୍ଟ ସ୍ଟେନସର

Question ୨୮।
କିଏ Positive ପୁସ୍କକର ଲେଖକ କିଏ ?
Answer:
ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ

Question ୨୯।
ଆକୃତିଗତ ମତବାଦଟି ଅନ୍ୟ ବାକ୍ୟରେ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଔପଚାରିକ ବା ସ୍ନାତନ୍ତ୍ର୍ୟ

Question ୩୦।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ବୃ-ବିଜ୍ଞାନ ଦୁଇଟି ଯାଆଁଳା ଭଉଣୀ କିଏ କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଏ.ଏଲ କ୍ରୋଏବର

Question ୩୧।
ଜଣେ ନୃ-ବିଜ୍ଞାନଙ୍କ ନାମ ଲେଖ।
Answer:
ଏ. ଏଲ. କ୍ଲୋଜେର

Question ୩୨।
ଜଣେ ଔତିହାସିକ ବିତ୍‌ଙ୍କ ନାମ ଲେଖ ?
Answer:
ଟୟନଜା

Question ୩୩।
ଜଣେ ରାଜନିତିଙ୍କ ନାମ ଲେଖ।
Answer:
ଆରିଷ୍ଟ୍ରେଟର

Question ୩୪।
ଇତିହାସର ଜନକ କିଏ ?
Answer:
ଲେରୋଟଟସ୍

Question ୩୫।
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଜନକ କିଏ ?
Answer:
ଆଡାମ୍ ସ୍ମିଥ୍

ଭ୍ରମ ଥିଲେ ସଂଶୋଧନ କର :

Question ୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌। ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଦ୍ବିତୀୟ ଜନକ ଜର୍ଜ ସିଦ୍ଧେଲ।

Question ୨।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଜନକ ଇମାଇଲ।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଜନକ ଇମାଇଲ ଦୁର୍ଖମ୍।

Question ୩।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପରି ୧୮୩୦ ମସିହାରେ ହୋଇଥିଲା।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପତ୍ତି ୧୮୩୯ ମସିହାରେ ହୋଇଥିଲା।

Question ୪।
ମାକସ୍ ୱେବର ହେଉଛନ୍ତି ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦର ପ୍ରବକ୍ତା।
Answer:
ମାକସ୍ ୱେବର ହେଉଛନ୍ତି ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ମତବାଦର ପ୍ରବକ୍ତା।

Question ୫।
ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ମତବାଦରେ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଅଟେ।
Answer:
ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମନୋଦରେ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ବତବାଦ ବ୍ୟାପକ ଅଟେ।

Question ୬।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ଆଧୁନିକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।

Question ୭।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ଦୁଇଟି ଜାଆଁଳା ଭଉଣୀ ସଦୃଶ୍ୟ।
Answer:
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୂ–ବିଜ୍ଞାନ ଜାଆଁଳା ଭଉଣୀ ସଦୃଶ୍ୟ ।

Question ୮।
ସମାକବିଜ୍ଞାନ ଓ ରାଜନୀତିର୍ବିଜ୍ଞାନ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ନାହିଁ ।
Answer:
ଉ. ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ରାଜନୀତି ରାଜ୍ଞାନ ସହିତ ଅନ୍ଧି ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି।

Question ୯।
ସୋସିଅସ୍‌ ଅର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
Answer:
ସୋସିଅସ୍‌ର ଅର୍ଥ ସମାନ ଅଟେ।

Question ୧୦।
ଲୋଗସ୍‌ର ଅର୍ଥ ସମାଜ ଅଟେ।
Answer:
ଲୋଗସର ଅର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।

Question ୧୧।
ଆକୃତିଗତ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ପ୍ରତିମାନିୟ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
Answer:
ଆକୃତିଗତ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞା’ ଅଟେ।

Question ୧୨।
ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
Answer:
ସାଂଶ୍ଲେଷିକ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ନୁହେଁ।

Question ୧୩।
ସ୍କୁଲ ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦୀ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ସ୍କଲ୍ ସାଂଶ୍ଲେଷିକ ମତବାଦୀ ନୁହଁନ୍ତି।

Question ୧୪।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧ୍ୟୟନ ଅଟେ।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମାଜର ଅଧ୍ୟୟନ ଅଟେ।

Question ୧୫।
ପ୍ରିନସିଫୁଲସ ଅଫ୍ ସୋସିଅଲୋଜି ଗ୍ରନ୍ଥ କମ୍‌ ରଚନା କରିଥିଲେ।
Answer:
ପ୍ରିନ୍‌ସିଫୁଳସ ଅଫ୍ ସୋସିଅଲୋଜି ଗ୍ରନ୍ଥ ସ୍ଟେନସର ରଚନା କରିଥିଲେ।

Question ୧୬।
ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ ହେଉଛନ୍ତି ଔପଚାରିକ ଗୋଷ୍ଠୀର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରବକ୍ତା।
Answer:
ଜର୍ଜ ସିମେଲ ହେଉଛନ୍ତି ଔପଚାରିକ ଗୋଷ୍ଠୀର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରବକ୍ତା।

Question ୧୭।
ଭିରକାଣ୍ଡ ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦର ଜଣେ ପ୍ରବକ୍ତା
Answer:
ଭିରକାଣ୍ଡ ଔପରିକ ମତ ଦର ଜଣେ ପ୍ରବକ୍ତା

Question ୧୮।
ଏଲ୍‌. ଟି. ନବହାରସ୍ ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦର ପ୍ରବକ୍ତା ନୁହନ୍ତି ।
Answer:
ଏଲ୍. ଟି. ନବହାସ୍ ସାଂଶ୍ଲେଷିକ ମତବାଦର ପ୍ରବକ୍ତା ଅଟନ୍ତି ।

Question ୧୯।
ଫ୍ରଏଡ଼ ଜଣେ ନୃତତ୍ବବିତ
Answer:
ଫ୍ରଏଡ଼ ଜଣେ ମନୋସ୍ତତତ୍ତ୍ୱବିତ୍

Question ୨୦।
ଲୁଇ ଜଣେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ।
Answer:
ଲୁଇ ଜଣେ ନୃତତ୍ତ୍ୱବିତ୍

ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

Question ୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ _____ ଓ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦର _____ ର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ଗଠିତ।
Answer:
ସୋସିଅସ୍ ଓ ଲୋଗସ୍

Question ୨।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଥମେ _____ ପୁସ୍ତକରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥିଲା।
Answer:
ପଜିଟିଭ୍ ଫିଲୋସଫି

Question ୩।
_____ ମସିହାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଥମେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥିଲା।
Answer:
୧୮୩୯

Question ୪।
_____ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ

Question ୫।
ସମାଜିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି _____ ଶବ୍ଦ ସୋସିଅସ୍ ଓ ଶବ୍ଦ ଲୋଗସ୍ତର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ଗଠିତ।
Answer:
ଲାଟିନ୍ ଓ ଗ୍ରୀକ୍

Question ୬।
ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ _____ ଦେଶର ବ୍ୟକ୍ତି ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ଫ୍ରାନ୍ସ

Question ୭।
ସୋସାଇଟସ୍ ବା ସୋସିଆସ୍ ଶବ୍ଦ ଅର୍ଥ _____ ଅଟେ।
Answer:
ସମାଜ

Question ୮।
ଲୋଗସ୍ ଶବ୍ଦ ଅର୍ଥ _____ ଅଟେ।
Answer:
ଅଧ୍ୟୟନ ବା ବିଜ୍ଞାନ

Question ୯।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦ ପରିବର୍ତ୍ତେ _____ ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ କମ୍‌ ଓ ସାଇମନ ସ୍ଥିର କରିଥିଲେ।
Answer:
ସୋସିଆଲ ଫିଜିକ୍‌ସ

Question ୧୦।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରିସର ସମ୍ବନ୍ଧରେ _____ ଟି ମତାବାଦ ରହିଛି।
Answer:
ଦୁଇଟି,

Question ୧୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରିସର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଦୁଇଟି ମତବାଦ ହେଲା _____ଓ _____।
Answer:
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ, ସାଂଶ୍ଲେଷିକ ମତବାଦ

Question ୧୨।
କର୍ଜ ସିମେଇ _____ ମତବାଦର ସମର୍ଥକ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ

Question ୧୩।
ଇମାଇଲ _____ ଟି ପ୍ରକାରର ପରିସରକୁ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।
Answer:
ତିନୋଟି

Question ୧୪।
ସରୋକିନ୍ _____ ମତବାଦର ସମର୍ଥକ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦ

Question ୧୫।
ଭାରତରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରଥମେ _____ ମସିହାରେ ଅଧ୍ୟୟନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।
Answer:
୧୯୧୯

Question ୧୬।
ଭାରତରେ _____ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରଥମେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।
Answer:
ବମ୍ବେ

Question ୧୭।
ଭାରତରେ _____ ମସିହାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବିଷୟଭାବେ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ ହୋଇଥିଲା।
Answer:
୧୯୩୦

Question ୧୮।
ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ମତବାଦକୁ ମଧ୍ୟ _____ମତବାଦ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଆକୃତିଗତ ମତବାଦ

Question ୧୯।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ _____ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
Answer:
ସାମାଜିକ

Question ୨୦।
ଜନ୍ ସେଲିଙ୍କ ମତରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବ୍ୟତୀତ ଇତିହାସ ଅଧ୍ୟୟନରେ କୌଣସି _____ ନାହିଁ ଏବଂ ଇତିହାସ ବ୍ୟତୀତ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର _____ ନାହିଁ।
Answer:
ଫଳ, ମୂଳ

Question ୨୧।
ହାୱାଡ଼ଙ୍କ ମତରେ ‘ଇତିହାସ ହେଉଛି _____ ର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି _____ ର ଇତିହାସ।
Answer:
ଅତୀତ, ବର୍ତ୍ତମାନ

Question ୨୨।
କ୍ୟାଟ୍‌ଲିନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ _____ ଗୋଟିଏ ମୁଦ୍ରାର ଦୁଇଟି ପାର୍ଶ୍ୱ।
Answer:
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର

Question ୨୩।
ପଜିଟିଭ୍ ଫିଲୋସଫି ପୁସ୍ତକର ରଚୟିତା _____ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ଗଷ୍ଟ କମିଟେ

Question ୨୪।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ମୂଳନୀତି ଜାଣି ନଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ତତ୍ତ୍ଵ ଶିକ୍ଷା ଦେବା ଯାହା ନିଉଟନ୍‌ଙ୍କ ଗତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ନିୟମ ଜାଣ ନ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଶାସ୍ତ୍ରର ଜ୍ୟୋତିଷ ଓ ତାପର ଗତିଶୀଳତା ଶିକ୍ଷାଦେବା ତାହା ଅଟେ। ଏହା _____ କହିଥିଲେ।
Answer:
ଏଫ. ଏଚ୍. ଗିଡ଼ିଙ୍ଗସ୍‌

Question ୨୫।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୃତତ୍ତ୍ଵକୁ ଯମଜ ଭଉଣୀ ବୋଲି _____ କହିଥିଲେ।
Answer:
ଏ. ଏଲ. କ୍ରୋବର

Question ୨୬।
ମାନବୀୟ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ଏବଂ _____ ସେଗୁଡ଼ିକ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ଫଳାଫଳ ଅଧ୍ୟୟନକୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ

‘ଖ’ ବିଭାଗ

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ଦୁଇଟି କିମ୍ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନଭାବେ। ଏହି ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ସୋସିଅସ୍ ଏବଂ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ଲୋଗସ୍‌ର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ଗଠିତ ! ସୋସିଅସ୍ ବା ସୋସାଇଟିସ୍ ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସମାଜ ଏବଂ ଲୋଗସ୍ ଅର୍ଥ ଅଧ୍ୟୟନ ବା ବିଜ୍ଞାନ । ତେଣୁ ଏହି ଅର୍ଥରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ମାନବର ସୁବ୍ୟସ୍ଥିତ ଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନ।

Question ୨।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କର।
Answer:
ମୋରିସ୍ ଜିନ୍ସବର୍ଗଙ୍କ ମତରେ, “ମାନବୀୟ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ଓ ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ, ସେଗୁଡ଼ିକର ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ଫଳାଫଳର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ ।”

Question ୩।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରିସର ସମ୍ପର୍କରେ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ମତବାଦମାନ ପ୍ରଚଳିତ ?
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ନେଇ ଦୁଇଗୋଟି ମତବାଦ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଯଥା – ( ା ) ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟ, ଆକୃତିଗତ ମତବାଦ ଏବଂ (୨) ସାଂଶ୍ଲେଷିକ ମତବାଦ।

Question ୪।
ସାଂସ୍କୃତିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ଆଦିମ ମାନବର ଉଭୟ ବସ୍ତୁଭିଭିକ ଏକ ବସ୍ତୁତ୍ଵର ସାଂସ୍କୃତିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥାଏ।

Question ୫।
ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ କ’ଣ ?
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଶୁଦ୍ଧ ଓ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ। ଏହି ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ। ଯାହାକି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର। ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତି ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

Question ୬।
ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦ କ’ଣ ?
Answer:
ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତାମତର ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ଏକ ବିଶୁଦ୍ଧ ବା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ମନେକରି ନ ଥା’ନ୍ତି। ଯେହେତୁ ସାମାଜିକ ଘଟଣାଗୁଡି଼କ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ। ତେଣୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ କୌଣସି ବିଷୟ ବା ଘଟଣାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ। ତେଣୁ ସେମାନେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ କହନ୍ତି।

Question ୭।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତି କ’ଣ ?
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ। ଏହା ଏକ ତାନ୍ତ୍ରିକ ବା ବିଶୁଦ୍ଧ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ; ମାତ୍ର ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ବିଜ୍ଞାନ ନୁହେଁ। ଏହା ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ। ଏହା ଏକ ନିରପେକ୍ଷ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।

Question ୮।
ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ ସମାଲୋଚିତ ହେବାର କାରଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସରକୁ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ କରିଛି। ସେହିପରି ମତବାଦ ଏକ ବିଶୁଦ୍ଧ ବିଜ୍ଞାନର ପରିକଳ୍ପନା କରିଅଛି। ଯାହାକି ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ। ସେହିପରି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମତବାଦୀମାନଙ୍କ ମତରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

Question ୯।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ଏକ ବିଜ୍ଞାନଭାବେ ବିବେଚନା କରିବାର କାରଣ ଦର୍ଶାଅ !
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ଏକ ବିଜ୍ଞାନଭାବେ ବିବେଚନା କରୁଥିବା ମତବାଦୀମାନଙ୍କ ମତରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନ ଭଳି ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ। ସେହିପରି ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର, ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର, ଅନୁସୂଚୀ ଆଦି ପଦ୍ଧତିମାନ ବ୍ୟବହାର କରିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନ ଭଳି ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।

Question ୧୦।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସର କ’ଣ ?
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ସମାଜର ଅଧ୍ୟୟନର କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ପରିସର କହିଲେ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। କୌଣସି ବିଜ୍ଞାନର କ୍ଷେତ୍ର, କେଉଁ ବିଷୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯିବା ଉଚିତ ଓ ସେହି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସୀମାକୁ ପରିସର କୁହାଯାଏ।

ବ୍ୟାଖ୍ୟା କର ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ :

Question ୧।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଦୁଇଟି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପରଠାରୁ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୃଥକ୍ ଅଟନ୍ତି।
(i) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଜର ବିଜ୍ଞାନରୂପେ ପରିଚିତ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଜ୍ଞାନରୂପେ ପରିଚିତ।
(ii) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରିସର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ପରିସରଠାରୁ ବ୍ୟାପକ ଅଟେ।
(iii) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସେମାନଙ୍କର ଅଧ୍ୟୟନ ପଦ୍ଧତିରେ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟନ୍ତି।
(iv) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଉଭୟ ସଙ୍ଗଠିତ ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନ ସମୁଦାୟକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବାବେଳେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ସଙ୍ଗଠିତ ସମୁଦାୟକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

Question ୨।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଅତି ଘନିଷ୍ଠ ସଂପର୍କ ରହିଛି। ଏହି ଦୁଇଟି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ପରସ୍ପରକୁ ବହୁକ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥା’ନ୍ତି। ସମାଜ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ, ଅର୍ଥନୈତିକ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାମାନ ସମାଜର ପାରିପାର୍ଶ୍ଵକ ଅବସ୍ଥା ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ଏଥରୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ନିବିଡ଼ ସଂପର୍କର ସୂଚନା ପରିପୃଷ୍ଠ ହୋଇଥାଏ। ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସହିତ ଓତଃପ୍ରୋତଭାବେ ଜଡ଼ିତ। ଥୋମାସ୍ (Thomas)ଙ୍କ ମତରେ “ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରକୃତିରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ବ୍ୟାପକ ଶାଖା ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଶାଖା। ଯଦିଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଅର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ସଂପର୍କ ନିହିତ, ତଥାପି ଏହି ଦୁଇଟି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ସେମାନଙ୍କର ବିଷୟବସ୍ତୁ ପରିସର। ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଏବଂ ଅଧ୍ୟୟନ ପଦ୍ଧତିରେ ପରସ୍ପରଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଅଟନ୍ତି।”

Question ୩।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଇତିହାସ ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ,ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଇତିହାସ ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି। ପ୍ରଫେସର ଜି, ଇ, ହୋୱାର୍ଡ (G. E. Howard) କହିଛନ୍ତି “ ଇତିହାସ ଅତୀତର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ବର୍ତ୍ତମାନର ଇତିହାସ। (History is the past Sociology and Sociology is the present History) ଜନ୍ ସେଲି (John Selly)ଙ୍କ ମତରେ, ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟତୀତ ଇତିହାସ ଅଧ୍ୟୟନ କୌଣସି ଫଳ ନାହିଁ ଏକ ଇତିହାସ ବ୍ୟତୀତ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ମୂଳ ନାହିଁ। (History without Sociology has no fruit, Sociology without History has no root) ଇତିହାସ ଅତୀତର ଘଟଣାବଳୀ ସହିତ ଜଡ଼ିତ। ଅତୀତର ଘଟଣାବଳୀକୁ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଭାବରେ ସଜାଡ଼ି ରଖୁଥାଏ ଇତିହାସ। ଅତୀତର ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ, ଧାର୍ମିକ ଏବଂସାଂସ୍କୃତିକ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଗେଟେଲ (Gettle)ଙ୍କ ମତରେ, ଇତିହାସ ହେଉଛି ଅତୀତର ଘଟଣାବଳୀ। ଆନ୍ଦୋଳନ ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକର କାରଣ ଓ ଆନ୍ତଃ- ସମ୍ପର୍କ ଏକ ନଥପତ୍ର। ଇତିହାସ ମଧ୍ଯ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟେ।

Question ୪।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମନୁଷ୍ୟର ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସହିତ ଜଡ଼ିତ। ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ସମାଜରେ ଦ୍ରବ୍ୟ, ଉତ୍ପାଦନ, ଉପଭୋଗ ବିନିମୟ ଏବଂ ବଣ୍ଟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ଅଟେ। କିନ୍ତୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ସମସ୍ତ ଦିଗଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

1. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ଅର୍ଥକୁ ତା’ର ଅଧ୍ୟୟନର ପରିସରଭୁକ୍ତ କରିବାବେଳେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ମନୁଷ୍ୟର ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂପର୍କ ବିଷୟରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥାଏ।
2. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସମାଜବିଜ୍ଞାନଠାରୁ ବହୁ ପୁରାତନ ଅଟେ। ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପୁରୁଣା ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିବାବେଳେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବର୍ତ୍ତମାନ ମାତ୍ର ତା’ର ଶୈଶବ ସ୍ତର ଅତିକ୍ରମ କରିଛି।
3. ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ଅଧ୍ୟୟନର ମୁଖ୍ୟ ପରିସର ହେଉଛି ସମାଜ, ମାତ୍ର ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନର ପରିସରଭାବେ ନିଆଯାଇଥାଏ। କାରଣ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।
4. ଏହି ଦୁଇଟି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନ ପଦ୍ଧତି ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟନ୍ତି।

Question ୫।
ସାମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମଧ୍ଯରେ ସଂପର୍କ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମଧ୍ଯରେ ସଂପର୍କ ଅତି ନିବିଡ଼ ଅଟେ। ପରସ୍ପର ଆନ୍ତଃ–ସଂପୃକ୍ତ ଏବଂ ଆନ୍ତଃ- ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ମାନବ ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବାବେଳେ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମନୁଷ୍ୟର ମସ୍ତିଷ୍କ ଏବଂ ତା’ର ବ୍ୟବହାରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ମନସ୍ତତ୍ତ୍ବ ତା’ର ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା କେତେକ ଉପାଦାନ ସମାଜବିଜ୍ଞାନଠାରୁ ପାଇଥାଏ। ମନୁଷ୍ୟର ଚରିତ୍ର ଏବଂ ବ୍ୟବହାରକୁ ସଠିକ୍ ରୂପେ ବୁଝିବା ପାଇଁ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନସିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ସମାଜ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ମନୋବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଏହି ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଜରିଆରେ ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥା’ନ୍ତି । ମନୋବିଜ୍ଞାନ ଆବଶ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ବା ଆଧାର ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ସାମାଜିକ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ସଂପର୍କରେ ଆବଶ୍ୟକ ଜ୍ଞାନ ନ ଥିଲେ ମନୁଷ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାରସ୍ପରିକ ସଂପର୍କ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକଳାଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝିବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼ିବ।

Question ୬।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯିବାର କାରଣମାନ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନ ଭଳି ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଟ। ନିରପେକ୍ଷତା ବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବାସ୍ତବତା ରକ୍ଷା କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ। ସେହିପରି ମାନବୀୟ ଘଟଣାବଳୀ ସମ୍ପର୍କରେ ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ କରିବା ମଧ୍ୟ ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ବ୍ୟବହୃତ ଶବ୍ଦମାନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମର୍ଥନ ବହନ କରି ନ ଥା’ନ୍ତେ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ବିଷୟବସ୍ତୁ ମାନବିକ ସମ୍ପର୍କ ଓ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ଏହାକୁ କୌଣସି ପରୀକ୍ଷାଗାରରେ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ବା ନିରପେକ୍ଷ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ହେବ ନାହିଁ। ତେଣୁ ଏହିସବୁ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଇ ନ ପାରେ।

Question ୭।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୃତ୍ବଗ୍ଧ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ ସଂକ୍ଷେପରେ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ପରସ୍ପର ସହିତ ଘନିଷ୍ଠଭାବେ ସଂପୃକ୍ତ। ନୃତତ୍ତ୍ଵ ଇଂରାଜୀ ନାମ ହେଉଛି () ଏହି ଦୁଇଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଯଥା – (Anthropos) ଏବଂ Logosରୁ ଆନୀତ । ଏହି Anthropology ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ମାନବ (Man) ଏବଂ Logos ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ (Science) ବା ଅଧ୍ୟୟନ Study। ତେଣୁ ନୃତତ୍ତ୍ଵର ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥ ହେଉଛି ମାନବ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅଧ୍ୟୟନ ବା ମାନବ ଶରୀର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଜ୍ଞାନ। ଏହି ନୃତତ୍ତ୍ଵକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ।

1. ଶାରୀରିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ (Physical Anthropology) : ଏହି ଶାରୀରିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ଆଦିମ ମାନବର ଶାରୀରିକ ଗୁଣାବଳୀକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।
2. ସାମାଜିକ ନୂତତ୍ତ୍ଵ (Social Anthropology) : ଏହି ସାମାଜିକ ନୂତରୁ ସାମାଜିକ ପରିବେଶରେ ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ।
3. ସାଂସ୍କୃତିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ (Cultural Anthropology) : ଏହି ସାଂସ୍କୃତିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ଆଦିମ ମାନବର ବୟସ୍କ ବସ୍ତୁଭିଭିକ ଏବଂ ଅବସ୍ତୁଭିରିକ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ।
4. ପ୍ରାଗ୍-ଐତିହାସିକ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ବ (Pre-Historric Anthropology) : ପ୍ରାଗ୍ଐତିହାସିକ ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ ସମୟର ସଂସ୍କୃତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

Question ୮।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଆବିର୍ଭାବ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମାଜର ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ। ଏହା ସମାଜ ଏକ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ। ଏହା ସାମାଜିକ ସମୂହର ପ୍ରକୃତି ଏବଂ ରକ୍ଷଣ ସାମାଜିକ ଧାରଣାଗୁଡ଼ିକୁ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକୁ ସାମାଜିକ ଆକୃତି ସମୂହ। ଜଟିଳତା ଏବଂ ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକୁ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ । ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏବଂ ଏହାର ଲକ୍ଷଣ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଆଲୋଚନା କରେ। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରବିତ୍ ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ ୧୮୩୯ରେ ନୂତନ ଶବ୍ଦ ସୋସିଓଲର୍ଜିକୁ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ କୋର୍ସ ଡି ଫିଲୋସଫି ପଜିଟିଭ୍ (Course de Philosophic Positive)ରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥିଲେ। ସେ ଅତି ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସୃଷ୍ଟିର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଅଛି ବୋଲି ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଦେଇଅଛନ୍ତି। ଏହି ନୂତନ ବିଜ୍ଞାନ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ସାମାଜିକ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଏବଂ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇପାରିବ। ସମାଜର ଅଜ୍ଞତା ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ବ୍ୟାଧର ମୂଳଉତ୍ସ ଥିଲା। ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥିଲେ ଯେ ଉତ୍ତମ ସମାଜର ଉନ୍ନତିରେ ସମାଜ ସମ୍ବନ୍ଧୟ ଜ୍ଞାନବିଜ୍ଞାନ, ପଦ୍ଧତି ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହେବା ନିତାନ୍ତ ଜରୁରୀ।

Question ୯।
ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ ଓ ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ଏବଂ ବିଶୁଦ୍ଧ ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ସମସ୍ତ ଘଟଣାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ନ ଥାଏ। ଏହି ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ। ସାଂଶ୍ଲେଷିକ ମତବାଦର ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଓ ବିଶୁଦ୍ଧ ବିଜ୍ଞାନ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଏହାକୁ ଏକ ସମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରିଛନ୍ତି। ଏହି ମତବାଦୀମାନଙ୍କ ମତାନୁସାରେ ସାମାଜିକ ଘଟଣାଗୁଡି଼କ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଏବଂ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଶର ଅଧ୍ୟୟନ ସମ୍ପୂର୍ଣ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଧାରଣା ଦିଏ ନାହିଁ। ତେଣୁ ଏହି ମତବାଦର ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ବୋଲି ବିଚାର କରିଥା’ନ୍ତି।

‘ଗ’ ବିଭାଗ

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ବିକାଶ ପ୍ରତିପାଦନ କର।
Answer:
ବିଜ୍ଞାନ ଜଗତରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସହୋଦର ବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସାମଜ ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ଅର୍ବାଚୀନ କିଶୋର । ବିଜ୍ଞାନ ଜଗତରେ ଏହାର ଏକ ନିଜସ୍ଵ ପୃଥକ୍ କାମ ନେଇ ଆସନ ପାଇବାର ଇତିହାସକୁ ଶତାବ୍ଦୀର ମାପକାଠିରେ ନୁହେଁ ବରଂ ଦଶକର ମାପକାଠିରେ ମାପିବା ଅଧିକ ଯୁକ୍ତିସଂଗତ ହେବ । ଏ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ବିଖ୍ୟାତ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ମାକାଇଭର ଲେଖୁଛନ୍ତି ~ ‘Sociology is a more or less definite body of systematic knowledge with a distinct place and name among the family of science must be dated by decades rather than by Centuries.” ୧୮୩୯ ମସିହାରେ ଫରାସୀ ଦାର୍ଶନିକ ଓ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରୀ ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ (Auguste Comte) ପ୍ରଥମ କରି “ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ” (Sociology) ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏହାର ଅଧ୍ୟୟନ ପରିସର ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ସଂଗେ ସଂଗେ ଏହା କେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣ କରିବ ତାହା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଥିଲେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ଜନ୍ମଦାତା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ବିକାଶ :
ବିକାଶର ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥା – ସାମାଜିକ ଜୀବନ ବିଷୟରେ କ୍ରମବଦ୍ଧି ତଥା ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଢଙ୍ଗରେ ବିଚାର ଆଲୋଚନା ପାଶ୍ଚାତ୍ୟଜଗତରେ ପ୍ରଥମେ ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକ ପ୍ଲାଟୋ ନିଜର ପୁସ୍ତକ ”The Republic’’ ଏବଂ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ନିଜର ପୁସ୍ତକ “Ethics and Politics”ରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ଘଟଣା ଯଥା – ପାରିବାରିକ ଜୀବନ, ପରମ୍ପରା, ସମାଜରେ ନାରୀର ସ୍ଥାନ ଇତ୍ୟାଦିର ବିସ୍ତୃତ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଅଛନ୍ତି। ଏହି ବିଦ୍ଵାନ୍‌ମାନଙ୍କର ବିଚାରକୁ ସମାଜ, ସମୁଦାୟ, ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଦି ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ପ୍ରଭେଦ ଥ‌ିବାର ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ନାହିଁ। ପୁଣି ସେମାନେ ନିଜର ଲେଖାରେ ଏକ ଆଦର୍ଶ ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ଅଧିକ ଜୋର୍ ଦେଇଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ବାସ୍ତବତା, ଏହାର କାରଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ଆଦି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଭାଗମାନ ସେମାନଙ୍କ ଲେଖାରୁ ବାଦ୍ ପଡ଼ିଥିଲା। ନିଜର ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସେମାନେ ତୀବ୍ର ସମାଲୋଚନା କରୁଥିଲେ ଅଥବା ଉଚ୍ଛସିତ ପ୍ରଶଂସା କରୁଥିଲେ। ଏଣୁ ସେମାନଙ୍କର ବିଚାରଧାରା ନିରପେକ୍ଷ ନ ହୋଇ ପକ୍ଷପାତିତା ଦୋଷରେ ଲିପ୍ତ ଥିଲା। ପ୍ଲୁଟୋ ଏବଂ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ପରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ, ସିସେରୋ, ମାରାକସ୍ ଆଲୋଲିୟସ୍, ସେଷ୍ଟ ଅଗଷ୍ଟିନ୍ ଆଦିଙ୍କ ଅବଦାନ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ।

ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ବିକାଶର ଦ୍ଵିତୀୟ ଅବସ୍ଥା : ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀଠାରୁ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟକୁ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ବିକାଶର ଦ୍ଵିତୀୟ ଅବସ୍ଥା ରୂପେ ଧରାଯାଏ। ଏହି ସମୟରେ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଧର୍ମ ଓ ଦର୍ଶନର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରଚଳିତ ଥଲା । ତ୍ରୟୋଦଶ ବିକାଶର ଦ୍ଵିତୀୟ ଅବସ୍ଥା ରୂପେ ଧରାଯାଏ । ଏହି ସମୟରେ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଧର୍ମ ଓ ଦର୍ଶନର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା। ତ୍ରୟୋଦଶ ଶତାବ୍ଦୀବେଳକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଯୁକ୍ତିବାଦର ବିକାଶ ଯୋଗୁଁ ସାମାଜିକ ଘଟଣାର ଅଧ୍ୟୟନର ଯୁକ୍ତି ମହତ୍ଵ ଲାଗିଲା। ଥୋମାସ୍ ଏକ୍ୟୁନ୍ସ (Thomas Acqwines)ଙ୍କ ପୁସ୍ତକ De-Regmine Principum ତଥା ଦାନ୍ତେଙ୍କ ପୁସ୍ତକ Monarchiaରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ସଂକେତ ମିଳିଥାଏ। ଏହି ବିଦ୍ଵାନମାନେ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଏବଂ ସମାଜକୁ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ରୂପରେ ପରିଚାଳିତ କରିବା ପାଇଁ ସରକାରର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥିଲେ। ଏକ୍ୟୁସ୍‌ ସାମାଜିକ ସହଯୋଗ, ନ୍ୟାୟ, ଶ୍ରଦ୍ଧା, ଏକତା ଈଶ୍ଵର ଇତ୍ୟାଦିର ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଘଟଣା ଓ ତଥା ଅଧ୍ୟୟନ ବିଧିକୁ ମଧ୍ଯ ସମାଜର ଅଧ୍ୟୟନରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯିବାରେ ଲାଗିଲା। ଏଣୁ ସମାଜ ଅଧ୍ୟୟନରେ କାରଣ -ପରିଣାମ ସମ୍ପର୍କ (Cause effect relationship) ଉପରେ ଅଧ୍ଵକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଗଲା।

ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ବିକାଶର ତୃତୀୟ ଅବସ୍ଥା :
ପଞ୍ଚଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବେଳକୁ ସାମାଜିକ ଘଟଣା ଅଧ୍ୟୟନରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା। ଏହି ସମୟରେ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଭବ, ରାଜନୈତିକ, ଧର୍ମଗତ, ସାମାଜିକ ଇତ୍ୟାଦିର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯିବାରେ ଲାଗିଲା। ପରିଣାମ ସ୍ଵରୂପ ବିଶିଷ୍ଟ ସମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଯଥା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର, ମନୋବିଜ୍ଞାନ, ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ, ଇତିହାସ ଇତ୍ୟାଦିରେ ବିଜ୍ଞାନ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ସମୟରେ ବିଦ୍ଵାନଗଣଙ୍କର ବୈଦ୍ଧିକଚିନ୍ତନ ଫଳରେ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ବିକାଶ ପାଇଁ ପୃଷ୍ଟଭୂମି ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ଯୁଗର ପ୍ରମୁଖ ବିଚାରକଗଣ ହେଉଛନ୍ତି- ମାଥସ୍ (Malthus), ଥମାସ୍ ହବସ୍ (Thoms Hobbes), ଜନ ଲକ୍ (John Locke), ଋଷୋ (Rousseau), ମଣ୍ଡେସ୍କୁ (Montesqueu) ଇତ୍ୟାଦି। ଏ ସମସ୍ତ ବିଦ୍ଵାନଗଣଙ୍କ ସମାଜ ବିଚ୍ଛନାରେ ବିକାଶ ଦିଗରେ ଯଦିଓ ଅବଦାନ ଥିଲା ତଥାପି ଏମାନଙ୍କର ଅଧ୍ୟୟନରେ ଏକ ରୂପତା ଏବଂ ବିଶେଷୀକରଣର ଅଭାବ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ।

ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ବିକାଶର ଚତୁର୍ଥ ଅବସ୍ଥା : ଫରାସୀ ବିଦ୍ଵାନ ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ଙ୍କ ସମୟରୁ ହିଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବିକାଶର ଚତୁର୍ଥ ଅବସ୍ଥା ଗଣନା କରାଯାଏ। ଅଗଷ୍ଟ କମଟେ ନିଜର ଗୁରୁ ସେଣ୍ଟସାଇମନଙ୍କୁ ଭୌତିକ ବା ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ପରି ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଏପରି ଏକ ବିଜ୍ଞାନରୂପେ ଗଢିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲେ । ଯାହାଦ୍ବାରା ସାମାଜିକ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଓ କ୍ରମବଦ୍ଧ ଭାବରେ ଅଧ୍ୟୟନ ତଥା ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହା ଫଳସ୍ଵରୂପ ସାମାଜିକ ନିୟମାମାନ ନିରୂପଣ କରାଯାଇପାରିବ। ସେଥ‌ିପାଇଁ କମଟେ ବିଶେଷ ଯତ୍ନବାନ ଥିଲେ। ସେ ପ୍ରଥମେ ସମାଜର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ସାମାଜିକ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ (Social Physics) ନାମ ଦେଇଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ପରେ ଏହି ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ (Sociology) ନାମ ରଖେଲେ। ସେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ସାମାଜିକ ଦର୍ଶନ ଏବଂ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଭେଦ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥିଲେ। ପ୍ରାକୃତିକ ଘଟଣାପରି ସାମାଜିକ ଘଟଣାଗୁଡିକ ମଧ୍ୟ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଟତା (Objectivity) ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରଣାଳୀ (Direct Method) ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇପାରେ ବୋଲି ସେ ମତପୋଷଣ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ସମସ୍ତ ବିଭବ ଏକ ସ୍ଵତ୍ରରେ ପନ୍ଥା ଏବଂ ଏହି ଏକତ୍ଵ ଉଦ୍ବର୍ତ୍ତନ କ୍ରିୟାର ପ୍ରଭାବରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ପ୍ରଭାବିତ ଅଟେ।

୧୮୪୩ ଜନଷ୍ଟୁଆଟ୍ ମିଲ୍ ଇଂଲଣ୍ଡରେ ସମାଜ ଶାସ୍ତ୍ରକୁ ପରିଚିତ କରାଇଥିଲେ । ଏହାପରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବ୍ରିଟିଶ ସମାଜତତ୍ତ୍ବ ହରବର୍ଟ ସେନସର (Herbat Spencer) ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ବିକାଶରେ ସକ୍ରିୟ ଭାଗ ନେଇଥିଲେ । ସେ ନିଜର ରଚନା (Synthectic Philosophy)ର ଏକ ଭାଗ Principle of Sociologyରେ କମ୍ପେଙ୍କ ବିଚାରକୁ ବିବର୍ତ୍ତନ ଦେବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ନାନା ଅଙ୍ଗ ତତ୍ତ୍ଵ (Theory of Organiastion) ଦ୍ବାରା ସେ ସମାଜର ତୁଳନା ମାନବ ଶରୀର ସହିତ କରିଥିଲେ। ମାତ୍ର ତାଙ୍କର ସାମାଜିକ ଘଟଣାଗୁଡିକର ଜୈବତରୁ ବାଖ୍ୟା ଶତାଦ୍ଦୀରେ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ମନୋବୈଜ୍ଞାନିକ ବାଖ୍ୟ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହେଲା। ମଣିଷ ମନର ଉଦବର୍ତ୍ତନ କିପରି ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀଭାବେ ଜଡିତ ତାହା ସେନସରଙ୍କ ଉତ୍ତର ପୁରୁଷମାନେ ଯଥା — ଗ୍ରାହାମ୍, ୱାଲାମୂଳ, ମାଡ୍ୟୁଗଲ, ୱର୍ଡଗଡିସ୍, କୁଲେ, ମିଡି ଆଦି ଦର୍ଶାଇଥିଲେ।

ଅଗଷ୍ଟ କମକେଟଙ୍କ ପରେ ଅନ୍ୟ ଫରାସୀ ବିଦ୍ଵାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମାଜ ବିଜ୍ଞନାକୁ ଅନ୍ୟ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଏବଂ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଓ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ବିଜ୍ଞାନ ରୂପେ ଗଢିବାରେ ଇମାଇଲ୍ ଦୁଖିମ୍‌ଙ୍କ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ! ସମାଜ . ବିଜ୍ଞାନଙ୍କୁ ସେ ସାମୂହିକ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ ବିଜ୍ଞାନ ଉପର ନିର୍ଭର କରି ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ତା’ର ଜ୍ଞାନର ଗନ୍ତାଘରକୁ ସମ୍ବନ୍ଧ କରିବା ଉଚିତ ବୋଲି ସେ ସ୍ଵୀକାର କରିଛନ୍ତି” ଏ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସେ କହିଛନ୍ତି- ଆମ୍ଭର ବିଶ୍ବାସ ଅଟେ ଯେ, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନମାନ ଯଥା : ଇତିହାସ, ସାମାଜିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଇତ୍ୟାଦିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନଗୁଡିକୁ ନିୟମିତ ରୂପେ ଅବଗତ ହେବା ପାଇଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ ।” କାରଣ ଏହାଦ୍ଵାରା ଉପଲବ୍ଧ ସାମଗ୍ରୀ ଦ୍ବାରା ହିଁ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ନିର୍ମାଣ ହେବା ଉଚିତ

ଜର୍ମାନ୍ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରୀ ମାକ୍ସ ୱେବର, ଟିନସ୍ ସିଜେଲ ଆଦିଙ୍କର ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନକୁ ଅବଦାନ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ। ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ବିଜ୍ଞାନରେ ବିଶ୍ବର ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ବିଦ୍ଵାନଗଣଙ୍କର ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅବଦାନ ରହିଅଛି। ସେମାନଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ବିଶ୍ବର ବିଭିନ୍ନ କୋଣରେ ଉତ୍ପତ୍ତିଲାଭ କରିଥିଲା। ସମ୍ଭବତଃ ବିଶଂ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ ଏବଂ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରେ ଏହି ବିଷୟରେ ବିକାଶ ଘଟିଥିଲା। ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଷୟ ହିସାବରେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଏହା ୧୮୭୯ ମସିହାରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ୟେଲ୍ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଏହାପରେ ୧୮୮୯ରେ ଫ୍ରାନ୍ସ, ୧୯୦୭ରେ ଇଂଲଣ୍ଡ, ୧୯୨୦ରେ ପୋଲାଣ୍ଡ, ୧୯୨୪ରେ ମିଶର, ୧୯୪୭ରେ ସ୍ଵିଡେନ୍, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ଏବଂ ୧୯୫୪ ମସିହାରେ ରେଙ୍ଗୁନ୍ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସମାଜ ବିଜ୍ଞନାର ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଅଧ୍ୟାପନା କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଭାରତରେ ୧୯୧୪ରେ ବମ୍ବେ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ, ୧୯୧୭ରେ କଲିକତା ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ, ୧୯୨୦ରେ ମହୀଶୂର ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ, ୧୯୨୧ରେ ଲକ୍ଷ୍ନୌ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ ଏହାପରେ ଅନ୍ୟ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡିକରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଷୟ ରୂପେ ଆର୍ବିଭାବ ହୋଇଥିଲା।

ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନରେ ବିକାଶରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ମହାନ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କରେ ଅବଦାନ ରହିଅଛି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଇଂଲଣ୍ଡରେ ହରବର୍ଟ ସେନସର, ଚାଲର୍ସ ହୁଅ, ହବହାଉସ୍, ୱେଷ୍ଟରମାର୍କ ମାନହୀନ, ଜିସ୍‌ବର୍ଗ, ଇବର୍ଟସନ୍ ଜିକଲ ଫ୍ରାନସର ହୁର୍ଦସ ବ୍ରେଡ ଲିଙ୍କ୍, ଜର୍ମାନରେ ଟନିଜ, ଉନଜ୍, ମାଇସ୍ ୱେବର, କାଲମାକ୍ସ, ଭିରକାଣ୍ଡ ସିଟେଲ୍, ଆମେରିକାର ଗଡ଼ିକମ୍ ସମନର ାକପାର୍କ ବର୍ଗେସ୍‌ ସରୋକିନ୍, ଜିମରମ୍ୟାନ, ମାକ୍‌ଆଇଭର ଅଗବର୍ଷ ପାରସନସ, ମର୍ଟନ କୋଜର, ରସ ବାର୍ଲସ୍ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ଅବଦାନଗୁଡିକୁ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଜ୍ଞାନରେ ଅଶେଷ ସମୃଦ୍ଧି ଆଣିପାରିଛି।

Question ୨।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନରେ ମୁଖ୍ୟ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣମାନ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଷୟରେ ଅନ୍ତର୍ଗତ ବିଷୟବସ୍ତୁ ବିଶ୍ଳେଷଣକରିବା ପାଇଁ କେତେକ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରହିଥାଏ। ଏହାଦ୍ଵାରା ଆମ୍ଭେ କୌଣସି ସମସ୍ୟାର ଅଧ୍ୟୟନ କରିପାରିଥାଉ। ସମାଜ ଶାସ୍ତ୍ରର ବିକାଶ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ସରଳ ଓ ସହଜସାଧ୍ୟ ଭାବରେ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଆନେକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତମାନ ପ୍ରତିଦାନ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସେମାନେ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ପକ୍ଷକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିପୃଷ୍ଟ କେତେକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା।

(୧) ବିବର୍ତ୍ତନବାଦ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ (Evolutionary Perspective): ସ୍ପେନସରଙ୍କ ମତେରେ, “ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବିବର୍ତ୍ତନରେ ଜଟିଳ ସ୍ଵରୂପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । “ ଏହି ବିବର୍ତ୍ତନ ବିଭିନ୍ନ ରୂପରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ଏକ ରେଖୀୟ ବା ବହୁରେଖୀୟ ହୋଇପାରେ। କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୃତ୍ତାକର ବା ଚକ୍ରାକାର ଭାବରେ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ ଜ୍ଞାନ ଓ ସମାଜର ବିକାଶକୁ ବିବର୍ତ୍ତନର ମାଧ୍ୟମରେ ବୁଝାଇବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଅଧ୍ୟୟନରେ ଐତିହାସିକ ପକ୍ଷ ଉପରେ ଅଧିକ ମହତ୍ଵ ଦେଇ ସାମାଜିକ ସଂସ୍ଥା, ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟ, ସାମାଜିକ ପ୍ରକିୟା, ସାମାଜିକ ନୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ଏଥିରୁ ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ସାମାଜିକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନରେ ବିବର୍ତ୍ତନବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି।

(୨) ସଂରଚନାତ୍ମକ-ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ (Strucure Functional Perspective): ସଂରଚନାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଦ୍ଵାରା ବୃତ୍ତି ସ୍ଥାନରେ ତା’ର ପ୍ରସ୍ଥିତି ଓ ଭୂମିକାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପରସ୍ପର ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇଥାଏ। ଏଣୁ ସଂରଚନାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟତ୍ମିକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ମତରେ ସମାଜର ଗୋଟିଏ ଭାଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲେ ଅନ୍ୟ ଭାଗରେ ଅନ୍ୟ ଭାଗରେ ମଧ୍ୟ ତଦନୁରୂପ ପ୍ରଭାବ ପଡିଥାଏ। ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ସଂରଚନାର ବିଭିନ୍ନ ଏକକ କିଭଳି ଭାବରେ ପରସ୍ପର ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଏବଂ ଏଗୁଡିକ କିପରି ପରସ୍ପର ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ଯାହାଫଳରେ ସମାଜ ଜଟିଳ ରୂପରେ ତିଷ୍ଠି ରହିଅଛି। ତୃତୀୟତଃ ଏହି ଉପାଗମ ଦ୍ଵାରା କୌଣସି ଘଟଣାର ସମାଜ ଉପରେ ପଡ଼ୁଥିବା ପ୍ରଭାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଏ। ଏହି ଉପାଗମର ପ୍ରଣେତାମାନଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁର ସମାଜର ଅନ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପଡିଥାଏ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ସଙ୍ଗଠନାତ୍ମକ ପରିଣାମକୁ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟତ୍ମିକ (Functional) ଏବଂ ବିଘଟନାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବକୁ ଅପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Dysfunctional) ବୋଲି ବିବେଚନା କରିଛନ୍ତି। ମର୍ଟନ ଏହି ଉପାଗମକୁ ଅଧିକ ସ୍ପଷ୍ଟ କରି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ମର୍ଟନ ଏହି ଉପାଗମକୁ ଅଧ‌ିକ ସ୍ପଷ୍ଟ କରି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି। ଟଥା : ପ୍ରକଟ ପ୍ରାକର୍ଯ୍ୟ (Manifested functions) ଏବଂ ଅପ୍ରକଟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Laten functions)

ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ବିଚାରରେ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ ଯେପରି ପରସ୍ପର ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଏବଂ ଏହାର କୌଣସି ଅଙ୍ଗ ଯେପରି ଶରୀରରୁ ଅଲଗା କରି ପୂର୍ଣବିଶ୍ଳେଷଣ ଅସମ୍ଭବ। ଠିକ୍ ସେହିପରି ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ ଯଥା : ପରିବାର, ଧର୍ମ ଇତ୍ୟାଦିର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଧ୍ୟୟନ ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ। ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟବାଦୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମସ୍ତ ଏକକଗୁଡିକ ପରସ୍ପର ସହିତ ଏକତାର ସ୍ଵତ୍ରରେ ବାନ୍ଧି ହୋଇଥାନ୍ତି। ସମାଜ ସଂରଚନାର ଅସ୍ଥିତ୍ଵକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିବା ପରେ ପ୍ରାକର୍ଯ୍ୟବାଦୀମାନେ ଏହି ସଂରଚନା କିଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ବାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ମତରେ ସମାଜ ତିଷ୍ଠି ରହିବା ପାଇଁ କେତେକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାର ପ୍ରୟୋଜନ ଥାଏ। ଏହି ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟତ୍ମକ ପ୍ରୟୋଜନ (Functional Prerequisities) କୁହାଯାଏ। ପୁନଶ୍ଚ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ସମାଜକୁ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାବରେ ବିଚାର କରାଯାଇଥାଏ।

ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବଜାୟ ରଖୁବାକୁ ହେଲେ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଭାଗ ମଧ୍ଯରେ ମାତ୍ରାରେ ସୁସଂଘଠିତ ଆବଶ୍ୟକତା ପଡିଥାଏ। ଅନେକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟବାଦୀଙ୍କ ଯୁକ୍ତି ଯେ, ଏହି ଏକୀକରଣ ସମାଜର ସଭ୍ୟସମାନଙ୍କ ସହମତି ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ। ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ସହମତି ସହଯୋଗୀ ଭିତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଏବଂ ଏହା ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ପ୍ରେରଣା ହୋଇଥାଏ। ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରତି ସହମତି ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ନେଇ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟବାଦୀମାନେ ଏହି ସହମତି କିପରି ବଜାୟ ରହିଛି, ଏହାକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟବାଦୀମାନେ ସାମାଜିକରଣ ପ୍ରକିୟାକୁ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସାଧନ ବୋଲି ବିଚାର କରିଥାନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ବିଚାରରେ ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତି ଆତ୍ମୀକରଣ କରିଦେବା ପରେ ଗୋଟିଏ ପିଢ଼ିରୁ ଅନ୍ୟ ପିଢ଼ିକୁ ହସ୍ତାନ୍ତରିତ କରିଥାଏ। ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବାର ସାମାଜିକ ସଂରଚନାର ଏକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପକ୍ଷ ହୋଇ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ। ସାମାଜିକରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସହିତ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରର, ସାମାଜିକ ସ୍ଥିରତା ରକ୍ଷା କରିବା ଦିଗରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ।

(୩) ସଂଘର୍ଷ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ (Conflict Persective): ସଂରଚନାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟବାଦୀମାନେ ସମାଜକୁ ଏକ ସନ୍ତୁଳିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା (Balanced System) ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି। ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ସଂଘର୍ଷ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ବିଚାର କରୁଥିବା ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ସମାଜକୁ ଏକ ସନ୍ତୁଳିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଏକ ଭ୍ରମରୂପ ଧାରଣା ବୋଲି ଯୁକ୍ତି କରିଥାନ୍ତି। ସେମାନେ ସାଧାରଣ ସହମତିକୁ ଜୀବନର ଭିତ୍ତିଭୂମି ରୂପେ ଗ୍ରହଣ ନକରି ଅସହମତିକୁ ଆଧାର ମନେକରି ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାନ୍ତି। ସେମାନେ ସାଧାରଣ ସହମତିକୁ ଜୀବନର ଭିତ୍ତିଭୂମି ରୂପେ ଗ୍ରହଣ ନକରି ଅସହମତିକୁ ଆଧାର ମନେକରି ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ସଂଘର୍ଷ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣକୁ ମାକ୍ସବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ (Marxian perspective) ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

(୪) ଅନ୍ତଃକ୍ରିୟାବାଦ (Interactionism) : ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ ଓ ମାର୍କ୍ସବାଦ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲିକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ତଥାପି ଉଭୟ ସମାଜକୁ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରୂପ ବିବେଚନା କରି ତାହାର ସାଧାରଣ ସାମଗ୍ରିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାନ୍ତି। ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମାନବର ବ୍ୟବହାର କିଭଳି ରୂପ ଧାରଣ କରିଥାଏ ତାହା ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥା’ନ୍ତି । ମାର୍କ୍ସବାଦ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେମାନବର ବ୍ୟବହାର ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ; ମାତ୍ର ଅନ୍ତଃକ୍ରିୟାବାଦ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥିବା ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟତ୍ମକ ଓ ମାର୍କ୍ସବାଦରେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥିବା ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟତ୍ମିକ ଓ ମାକ୍ସବାଦରେ ବିଶ୍ଵାସ ରଖୁଥ‌ିବା ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କଠାରୁ କେତେକାଶଂରେ ଭିନ୍ନମତ ପୋଷଣ କରିଥା’ନ୍ତି।

(୫) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷବାଦ (Positionism) : ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଅଗଷ୍ଟ କମକେଟଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅନେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷବାଦ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ୍ଡରେ ସମଜ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ପାଇଁ ଯୁକ୍ତିବାଢି ଆସିଛନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ବିଚାରରେ ଭୌତିକ ବା ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନ ଭଳି ସାମାଜିକ ଘଟଣାର ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇପାରିବ। ଅର୍ଥାତ୍ ମାନବ ବ୍ୟବହାର ଭୌତିକ ବା ପ୍ରାକୃତିକ ବସ୍ତୁର ବ୍ୟବହାରକୁ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ମାପ କରାଯାଇପାରିବ ଏବଂ ଏହାର କାରଣ ତଥା ଫଳାଫଳ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରି ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ବ୍ୟବହାରକୁ ବୁଝାଯାଇ ପାରିବ। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷବାଦୀମାନଙ୍କ ମତରେ ଅର୍ଥ, ଅନୁଭବ ଏବଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ଯେଉଁ ଘଟଣାଗୁଡିକ ସିଧାସଳଖ ପର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେଣ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ସେଗୁଡିକ ସେତେ ମହତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ନୁହନ୍ତି। ଏଣୁ ଏମାନେ ଯେଉଁ ବ୍ୟବହାରଗୁଡିକ ସିଧାସଳଖ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରାଯାଇପାରୁଥିବା ବ୍ୟବହାରକୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାନ୍ତି।

(୬) ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଲବ୍ଧଜ୍ଞାନ (Phenomenological) : ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ପୃଷ୍ଠପୋଷକମାନେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷବାଦର ଅଧ୍ୟୟନ ପଦ୍ଧତିର ଭୌତିକ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞନାର ପଦ୍ଧତି ପ୍ରୟୋଗର ସମାଲୋଚକ ଥିଲେ। ସେମାନଙ୍କ ମତରେ ଉଭୟ ବିଜ୍ଞନର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଭିନ୍ନ। ତେଣୁ ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନର ପଦ୍ଧତି ମାନବର ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ନୁହେଁ । ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନରେ ବସ୍ତୁଗୁଡିକର ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ବସ୍ତୁର ଅଧ୍ୟୟନ ଏବଂ ବାଖ୍ୟା କରିବାକୁହେଲେ ଏହାକୁ କେବଳ ବାହାରୁ ପର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେଣ କଲେ ଯଥେଷ୍ଟ, କାରଣ ଏଗୁଡିକର ଆନ୍ତଃ-ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ମାନବ ଭଳି ନଥାଏ। ମାନବଠାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସଚେତନ ଶକ୍ତି, ଭାବନା, ଅନୁଭବ କରିବାର କ୍ଷମତା କରିବାର କ୍ଷମତା ଅର୍ଥ ଏବଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ।

(୭) ଏଥେନୋମେଥେଡୋଲୋଜି (Ethnomethodology) : ଷାଠିଏ ଏବଂ ସତୁରି ଦକରେ ଯେଉଁସବୁ ନୂତନ ଉପାଗମଗୁଡିକର ବିକାଶ ହୋଇଥିଲା। ସେଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଏଥେନୋମେଥେଡୋଲୋଜି ଅନ୍ୟତମ। ଗାରଫିନକେଲ୍ (Garfinkel) ତାଙ୍କର ପୁସ୍ତକStudies in Ethnomethodologyରେ ସର୍ବପ୍ରଥମ ଏହି ଉପାଗର ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ। ସଂରଚନାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକ ଉପାଗମକରେ କେତେକ ସୀମା ରହିଅଛି। ଯେଉଁ କାରଣରୁ ସାମାଜିକ ବାସ୍ତବିକତାର ମହତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପକ୍ଷ ଅଧ୍ୟୟନ ପରିସରରୁ ପୃଥକ୍ ହୋଇପାରେ; କିନ୍ତୁ ଏହି ଉପାୟ ମାଧ୍ୟମରେ ସାମାଜିକ ବାସ୍ତବତାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ଅତି ନିକଟତର ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇପରେ। ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ଦୈନଦିନର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରଣାଳୀ ଓ କ୍ରିୟାକଳାପ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ମାନବୀୟ ବ୍ୟବହାରରେ ଅଧ୍ୟୟନ ଏଥେନୋମେଡୋଲୋଗି ଦ୍ଵାରା କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ପୃଷ୍ଠପୋଷକମାନେ ସାମାଜିକ ଅନ୍ତଃକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଯେଉଁ ସାମାଜିକ ବାସ୍ତବତାରେ ସ୍ଵତ୍ରପାତ କରନ୍ତି ତାହାରି ଉପେର ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାନ୍ତି।

Question ୩।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ମହତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରତିପାଦନ କର।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କର ଅବଦାନର ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଉତ୍ତରୋତ୍ତର ଉନ୍ନତି ହେବାରେ ଲାଗିଛି। ଏହା ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ଏହି ବିଜ୍ଞାନରେ ପ୍ରୟୋଗ ଦିନକୁ ଦିନ ଚଢି ଚାଲିଛି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଭବ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଭାଗର ବିଦ୍ଵାନମାନଙ୍କୁ ସମାଜବିଜ୍ଞନାର ଉପାଦେୟତାକୁ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରାଇପାରନ୍ତି। ଆଜିକାଲି ଏହି ବିଜ୍ଞାନରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନଗୁଡିକର ଅଧ୍ୟୟନ ସୁଗମ ହୋଇପାରୁଛି ! ଆଧୁନିକ ଜଟିଳ ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ଉପାଦେୟତା ଅସୀମ। ଏଠାରେ ଅଳ୍ପ କେତେକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏହାର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରାଯାଇଅଛି।

(୧) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମାଜକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାରେ ସାହାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଉତ୍ପତ୍ତି ହେବା ପୂର୍ବରୁ ସମାଜକୁ ଏକ ଜଟିଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବୋଲି ପରିଗଣିତ କରାଯାଇଥିଲା। କୌଣସି ବିଜ୍ଞାନ ଦ୍ଵାରା ଏହି ଜଟିଳ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇ ନଥୁଲା; ମାତ୍ର ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ବିକାଶ ହେବା ଦ୍ବାରା ସମାଜର ଜଟିଳ ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଣଶାଳୀରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯିବାରେ ଲାଗିଛି। ମାନବ କଲ୍ୟାଣ ଓ ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ମାନବ ସମାଜର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅଧୟନର ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ବୋଲି ଆଜି ସମ୍ଭବତଃ ସମସ୍ତ ସଭ୍ୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ମୂଲ୍ୟକୁ ଉପଲବ୍ଧ କରିବାକୁ ଲାଗିଛନ୍ତି।

(୨) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ମାନବର ସାମାଜିକ ଗୁଣକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ। ମାନବ ଏବଂ ସମାଜରା ସମ୍ପର୍କ କ’ଣ ? ମାନବ ଉପରେ ସମାଜର ପ୍ରଭାବ କ’ଣ ? ସେ କାହିଁକି ସମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ? କେଉଁ କାରଣରୁ ସେ ସମାଜରେ ବସ କରେ ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ସମାଜବିଜ୍ଞନାରେ ଅଧ୍ୟୟନରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ।

(୩) ବ୍ୟକ୍ତିର ବିକାଶରେ ସଂସ୍ଥାଗୁଡିକ ଭୂମିକା ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନ ଦ୍ଵାରା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ। ପରିବାର, ଶିକ୍ଷା. ଅନୁଷ୍ଠାନ, ରାଜ୍ୟ, ସରକାର, ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ, ଧର୍ମ, ନୈତିକତା ଆଇନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କ ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଆମ ସାମଜର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନା କରିଥାଏ। ଏହି ସଂସ୍ଥାଗୁଡିକୁ ମାନବର ବିକାଶରେ କିଭଳି ଭାବରେ ସହାୟତା କରିଥାଏ ଏବଂ କିଭଳି ଅଧ‌ିକରୁ ଅଧିକ ସାହାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରିବ ତାହା ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସୂଚାଇ ଥାଏ।

(୪) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନ ଫଳରେ ସମାଜ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ବୃଦ୍ଧି ନେଇଥାଏ। ସମାଜ, ସାମାଜିକ ସମୂହ, ସାମାଜିକ ସଂସ୍ଥା, ସଂଘ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ସମାଜବିଜ୍ଞାନରୁ ମିଳେ। ଏହି ଜ୍ଞାନଦ୍ଵାରା ମାନବ ନିଜକୁ ଶକ୍ତି, ଦକ୍ଷତା ଏବଂ ସୀମା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଧାରଣା କରିପାରିଥାଏ ଏବଂ ଏ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ପରିବେଶ ସହିତ ଖାପ ଖୁଆଇବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସାହାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ।

(୫) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନ ଦ୍ବାରା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସମାଜର ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ଲୋକନିୟମ, ଲୋକନିୟମ, ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ସଂସ୍କୃତି ସମୁଦାୟର ସେ ସମସ୍ତ ସମାଜରେ ବାସ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ଆଶ, ଆକାଂକ୍ଷା, ବୃତ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ ତଥା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜ୍ଞାନ ମିଳିଥାଏ।

(୬) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନ ଦ୍ବାରା ସଙ୍କୁଚିତ ମନୋବୃତ୍ତିରୁ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଥାଏ। ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଧର୍ମ ଇତ୍ୟାଦି ସଂକୀର୍ଣ୍ଣତାର ଊଦ୍ଧରେ ରହି ସମସ୍ତ ମାନବ ସମାଜକୁ ଏକ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଓ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରିଥାଏ। ଏହି ବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନ ମାନବର ଜୀବନକୁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ, ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ଏବଂ ସାର୍ଥକ କରିଥାଏ।

(୭ ) ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡିକର ସମାଧାନ ପାଇଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଅବଦାନ ଅତୁଳନୀୟ। ଆଜିର ମାନବ ସମାଜ ବହୁବିଧ ସମସ୍ୟା ଯଥା : ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବେକାରୀ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରଭାବରେ ଜର୍ଜରିତ, କେତକ ସମସ୍ୟା ଏପରି ରୂପ ଧାରଣ କରିଥାଏ, ଯାହା ସମାଜର ନିତ୍ୟନୈମିତିକ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନେକ ବାଧା ଉପୁଯାଇଥାଏ। ସେଗୁଡିକର ଉପଯୁକ୍ତ ସମାଧାନ ବିନା ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡିଥାଏ। ଅନ୍ୟ କେତେକ ସମସ୍ୟା ବେଳେବେଳେ ମୁଣ୍ଡଟେକି ଉଠି ମାନବର ସ୍ଵକ୍ଷ୍ମ ଉଦ୍ୟମରେ ପ୍ରଶମିତ ହୋଇଥାଏ। ସମସ୍ୟାର ଯେଉଁ ରୂପ ହେଉନା କାହିଁକି, ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଯେତେ ସ୍ଵଦୂରପ୍ରସାରୀ ହେଉନା କାହିଁକି ଏହି ସମସ୍ୟାଗୁଡିକର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅନ୍ଵେଷଣ ଦ୍ଵାରା ଏଗୁଡିକର କାରଣ ଓ ଫଳାଫଳ ମଧ୍ୟରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନ କରିବା ସହିତ ବିଘଟିତ ସମାଜଗୁଡିକ କିପରି ପୁର୍ନଗଠିତ କରାଯାଇପାରିବ ତା’ର ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥା’ନ୍ତି।

(୮) ସମାଜ ସଂସ୍କାର ପାଇଁ ଯୋଜନାମାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ସମାଜକୁ ପୁନର୍ଗଠନ କରିବାକୁ ହେଉ ବା ସାମାଜିକ ବିକାଶର ଗତିକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିବାକୁ ହେଉ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ସୁଚିନ୍ତିତ ଯୋଜନାର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ। ଏହି ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତକାରୀ ଯଦି ସମାଜର ସମସ୍ତ ପକ୍ଷରୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ପକ୍ଷୀକ ଭିତ୍ତିରେ ଯୋଜନାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି। ତା’ର ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ପ୍ରଭାବ କ’ଣ ହୋଇପାରେ ତା’ର ଭବିଷ୍ୟତବାଣୀ କରିବାରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଉପାଦେୟତାକୁ ଏଡାଇ ଦିଆଯାଇ ନ ପାରେ। ସେଥ‌ିପାଇଁ ସମ୍ଭବତଃ ସମସ୍ତ ବିକାଶଶୀଳ ସମାଜଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ଆଜିକାଲି ବହୁଳ ଭାବରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କର ସାହାଯ୍ୟ ଭିକ୍ଷା କରୁଛନ୍ତି।

(୯) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅପରାଧ ଓ ଅପରାଧୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ମାନବର ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଥିବା ଅଭିରୁଚିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଛି। ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ଅପରାଧୀମାନଙ୍କୁ ଘୃଣ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମ ସେମାନଙ୍କୁ ଈଶ୍ବରଙ୍କର ସୃଷ୍ଟି ବୋଲି ବିଚାର କରିଥାଏ। ସମାଜର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ସେମାନେ ଲାଞ୍ଛିତ ତଥା ଅନେକ ପ୍ରକାରର ତାଡ଼ନାର ଶିକାର ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ମାତ୍ର ମାନବର ଏହି ମନୋବୃତ୍ତିରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିପାରିଛି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅଧ୍ୟୟନ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରମାଣ କରିଚାଲିଛନ୍ତି ଯେ, ଅପରାଧୀମାନେ ଈଶ୍ବର କୋପ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବା ତାଙ୍କଦ୍ଵାରା ଦଣ୍ଡିତ ବ୍ୟକ୍ତି ନୁହଁନ୍ତି। ବରଂ ସେମାନେ କେତେକ ମାନସିକ ଓ ସାମାଜିକ ପରିସ୍ଥିତିର ଶିକାର ହୋଇ ଏଭଳି କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଲିପ୍ତ ହେଉଛନ୍ତି। ଯଦି ସେମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଓ ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ରଖାଯାଏ, ତେବେ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଅପରାଧ ପ୍ରବଣତାରୁ ଦୂରେଇ ସାଧାରଣ ମାନବ ଭଳି ଜୀବନଯାପନ କରିପାରିବେ।

(୧୦) ପାଠ୍ୟ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଆଦର ଆଜିକାଲି ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି। ବିଶ୍ୱର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଏବଂ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ତରରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପାଠ୍ୟଖସଡ଼ା ମଧ୍ଯରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଅଛି। ଚିକିତ୍ସା, କାରିଗରୀ ବ୍ୟବସାୟ ଶିଳ୍ପ, ନଗର ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଉପଯୋଗିତାକୁ ଉପଲବ୍ଧ କରି ଉକ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ପାଠ୍ୟକ୍ରମରେ ମଧ୍ଯ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ସ୍ଥାନ ଦିଆଯାଉଅଛି। ସେହିପରି ପ୍ରଶାସନ ଓ ପରିଚାଳନା ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଯୁକ୍ତି ଅଧିକାରୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଦେବା ସମୟରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଧାରଣ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଅଛି।

(୧୧) ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ଉପାଧ୍ଧଧାରୀମାନେ ବୃତ୍ତିଗତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ପାଇଁ ପାରୁଛନ୍ତି। ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ଶ୍ରମକଲ୍ୟାଣ ଅଧିକାରୀ, ମାନବ ସମ୍ବଳ ଅଧ୍ବକାରୀ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଧିକାରୀ, ସୁରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ କର୍ମନିୟୋଜନ ଅଧୁକାରୀ, ସମାଜ କଲ୍ୟାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାଜ କଲ୍ୟାଣ ଅଧିକାରୀ, ଯୁଦ୍ଧ କଲ୍ୟାଣ ଅଧିକାରୀ, ପଲ୍ଲୀ ଉନ୍ନୟନ ଅଧିକାରୀ, ଶିଶୁ କଲ୍ୟାଣ ଅଧିକାରୀ, ହରିଜନ କଲ୍ୟାଣ ଅଧିକାରୀ ଓ ଆଦିବାସୀ କଲ୍ୟାଣ ଅଧିକାରୀ, ସାମାଜିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ପୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମାଜିକ ଶିକ୍ଷା ଅଧ୍ବକାରୀ ଓ ପ୍ରୌଢ଼ ଶିକ୍ଷା ଅଧିକାରୀ, ବିଧବା କଲ୍ୟାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମାଜିକ ଶିକ୍ଷା ଅଧିକାରୀ ଓ ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା ଅଧୂକାରୀ, ବିଧବା କଲ୍ୟାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନାରୀ ନିକେତନରେ ଅଧୀକ୍ଷକ।

ପରିବାର ନିୟୋଜକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମାଜିକ କର୍ମକର୍ତ୍ତା ବା ଗବେଷକ। ଅପରାଧୂମାନଙ୍କର ସୁଧାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବୀକ୍ଷା ଅଧିକାରୀ, ବାଲ୍ୟ ଅପରାଧୂ ଗୃହ ଓ ସୁଧାର ବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କର ଅଧୀକ୍ଷକ ଆଦି ଅନେକ ଚାକିରି କେବଳ ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ଉପାଧ୍ ଲାଭ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଉଅଛି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ମହତ୍ଵକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିବାକୁ ଯାଇ ପ୍ରଫେସର ଗୀଡ଼ିଙ୍ଗସ୍‌ ଯଥାର୍ଥରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି “ ଆମ୍ଭେ ଆମ୍ଭର ଉପସ୍ଥିତ ବସ୍ତୁକୁ କିପରି ପାଇବା ତାହା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସୂଚାଇ ଦେଉଥ‌ିବାବେଳେ ଆମ୍ଭେ କ’ଣ ହେବାକୁ ଚାହୁଁଛେ ତାହା କିପରି ହେବ, ଏହା ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସୂଚାଇଥାଏ। ବାସ୍ତବରେ ସଜବିଜ୍ଞାନର ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ। ଏଣୁ ଆଜିର ସମାଜରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ମହତ୍ତ୍ଵ କେବଳ ଏହା, ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଜ୍ଞାନର ଆହରଣରେ ଯଥାର୍ଥ ହେବ ନାହିଁ। ବରଂ ଏହି ଜ୍ଞାନର ଯଥାର୍ଥ ସଦ୍‌ଉପଯୋଗ ହିଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ବାସ୍ତବ ମହତ୍ତ୍ଵ।

Question ୪।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରି ଏହାର ପରିସର ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ଫ୍ରାନ୍ସ ସମାଜର ବିପ୍ଳବ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୋଚନୀୟ ଥିଲା। ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କ୍ରମେ ଅବନତି ହେଉଥିଲା। ଏହି ସମୟରେ ଫ୍ରାନ୍ସର ଦାର୍ଶନିକ ଅଗଷ୍ଟକମ୍‌ ସମାଜର ଏହି ଅବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଏହା କିପରି ଠିକ୍ ହୋଇପାରିବ ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ଚିନ୍ତା କଲେ ଏବଂ ଏକ ନୂତନ ବିଜ୍ଞାନର ସନ୍ଧାନରେ ରହିଲେ। ସମାଜକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ଏହାର ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ କରିପାରୁଥିବା ଏହି ବିଜ୍ଞାନଟିର ନାମକରଣ ପ୍ରଥମେ ସେ ସାମାଜିକ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ରଖୁଥିଲେ। ମାତ୍ର ପରେ ୧୮୩୯ ମସିହାରେ ସେ ଏହାର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ରଖୁଲେ। ଏଥ‌ିପାଇଁ ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ଙ୍କୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଜନକ କୁହାଯାଇଥାଏ। ସେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦାର୍ଶନିକ ଓ ଦାର୍ଶନିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଜ୍ଞାନୀଭାବରେ ପରିଚିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି।

ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରେ ଗଠିତ। ତାହା ହେଲା ଲାଟିନ ଶବ୍ଦ ‘ସୋସିଅସ’ ବା ସୋସାଇଟସ୍ ଅର୍ଥାତ୍ ସମାଜ ଏବଂ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ଲୋଗସ୍ ଅର୍ଥବିଜ୍ଞାନ ବା ଅଧ୍ୟୟନ। ତେଣୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଶବ୍ଦର ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସମାଜ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଜ୍ଞାନ ବା ସମାଜ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅଧ୍ୟୟନ।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀନେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଅଛନ୍ତି। େଥ୍ ମଧ୍ୟରୁ କେତୋଟି ମୁଖ୍ୟ ସଂଜ୍ଞା ହେଲା ଭିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ସଂଘବଦ୍ଧ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବା ଜୀବମାନଙ୍କର ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟାର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ। ”

ଅଗଷ୍ଟକମ୍‌ କହନ୍ତି, “ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ସମାଜ ସଂପର୍କୀୟ ବିଜ୍ଞାନ ଯାହା କେତେକ ପ୍ରାକୃତିକ ଏବଂ ପରିବର୍ଭନୀୟ ନିୟମକୁ ଆଖୁ ଆଗରେ ରଖ୍ ତା’ର ଅନୁସନ୍ଧାନ ଆରମ୍ଭ କରିଥାଏ। ” ମାକ୍ ଆଇଭର ଏବଂ ପେଜଙ୍କ ମତରେ, “ସମାଳବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଯେଉଁ ଜାଲ ଭଳି ବୁଣା ହୋଇଥିବା ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ସମାଜ କୁହାଯାଏ ।” ମାକ୍‌ସୱେବରଙ୍କ ମତରେ, “ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ ଯାହାକି ସାମାଜିକ ଜୀବନ୍ତ ବ୍ୟାଖ୍ୟାତ୍ମକ ବୋଧଗମ୍ୟତା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ। ମୋରିସ୍ ଜିନିସ୍‌ବର୍ଗଙ୍କ ମତରେ, “ ମାନବିକ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ଏବଂ ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ସେଗୁଡ଼ିକର ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ଫଳାଫଳର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ ।”

ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସର:
ବିଷୟବସ୍ତୁ ବା ପରିସର କହିଲେ ଗୋଟିଏ ବିଷୟର ଅନୁସନ୍ଧାନ ଏବଂ ଅନୁଶୀଳନର ବିଷୟ କ’ଣ ହେବା ଉଚିତ୍ ତାକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଜ୍ଞାନର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିସୀମା ରହିଛି। କିନ୍ତୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସୀମା ସଂପର୍କରେ ସମାଜବିତ୍‌ମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତପୋଷଣ କରିଅଛନ୍ତି। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ସମାଜବିତମାନେ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି। ପ୍ରଥମ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଏହାର ପରିସର ସୀମିତ। ଦ୍ଵିତୀୟ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଏହର ପରିସର ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପକ। ସେ ମତବାଦ ଦୁଇଟି ହେଲା: (୧) ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର ମତବାଦ, (୨) ସାଂଶ୍ଲେଷିକ ମତବାଦ।

(କ) ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ମତବାଦ ବା ଆକୃତିଗତ ମତବାଦ: ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ମତବାଦୀମାନଙ୍କ ମତରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ସୀମିତ ଅଟେ। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ତଥା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଜ୍ଞାନ, ଯାହାକି କେବଳ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କରେ ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତିକୁ ହିଁ ଅଧ୍ୟୟନ ଅଟେ। ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମତବାଦର ମୁଖ୍ୟ ପୃଷ୍ଠପୋଷକମାନେ ହେଲେ – ଜର୍ଜ ସିଟେଲ ସ୍ମୟ, ଭିରକଣ୍ଡାଟ୍, ମାକ୍ସ ୱେବର, ଉନୱାଇଜ ଏବଂ ଫଡ଼ିନାଣ୍ଡଟନିସ୍। ଏହି ମତବାଦୀମାନେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଓ ନିରପେକ୍ଷ ବିଜ୍ଞାନଭାବେ ବିଚାର କରିଥାଆନ୍ତି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରୂପ ଦେଇ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନଠାରୁ ଏହାକୁ ପୃଥକ୍ କରିବା ହେଉଛି ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ମତବାଦୀମାନଙ୍କର ଆଭିମୁଖ୍ୟ।

(୧) ଜର୍ଜ ସିଷେଲ : ଜର୍ମାନୀ ସମାଜବିତ୍ ଜର୍ଜ ସିମେଲ ମତାନୁସାରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସକଳ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା, ବିଭାଜନ ଓଁ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦ୍ଵାରା ଉପସ୍ଥାପନ କରେ। ତାଙ୍କ ମତରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ମନୁଷ୍ୟର ପ୍ରକୃତ ବ୍ୟବହାର ପରିବର୍ତ୍ତେ ସେମାନଙ୍କର ଆକୃତିଗତ ବ୍ୟବହର ଅଧ୍ୟୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ, ସୀମିତ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ। ତାଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା, ବଶ୍ୟତା, ପ୍ରଭୂତ୍ଵ, ସାମାଜିକୀକରଣ ଏବଂ ଶ୍ରମବିଭାଜନ ପ୍ରଭୃତି ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସଂପର୍କର ମୁଖ୍ୟ ଆକୃତି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପରିସ୍କରଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରି ଅଧ୍ୟୟନ ଏବଂ ଅନୁଶୀଳନ କରିବା।

(୨) ସ୍ଵଲ୍ : ସ୍କଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରରେ ସମାଜର ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ନାହିଁ। ଏହାର କେବଳ ସମ୍ପର୍କ, ବ୍ୟବହାର ଏବଂ କ୍ରିୟାକଳାପର ଅନୁବଂଶିକ ଆକୃତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଜ୍ଞାନର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିସୀମା ପରି ଏହାର ପରିସୀମା ରହିଛି।

(୩) ଭିକାଣ୍ଡ : ତାଙ୍କ ମତରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସେହି ପ୍ରକାର ମନସ୍ତାତ୍ତତ୍ତିକ ସମ୍ପର୍କର ବିଚାର କରେ ଯାହା ସମାଜର ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ସୂତ୍ରରେ ବାନ୍ଧି ଦେଇପାରେ। ତାଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରେମ, ଘୃଣା, ପ୍ରତିଯୋଗିତା, ସହଯୋଗିତା ସୂତ୍ରରେ ବାନ୍ଧି ଦେଇପାରେ। ତାଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରେମ, ଘୃଣା, ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଓ ସହଯୋଗିତା ପ୍ରଭୃତି ସମ୍ପର୍କରେ ଚରମ ଆକୃତିର ଅଧ୍ୟୟନ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ବିଷୟବସ୍ତୁ ହେବା ଉଚିତ। ଅତଏବ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ସମ୍ପର୍କଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧନ କରିବା ଉଚିତ, ଯାହା ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସମୂହ ସହିତ ପରିଚିତ ହୋଇଥାଏ।

(୪) ମ୍ୟାକସ୍ ୱେବର : ଜର୍ମାନ ସମାଜତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ମ୍ୟାକ୍‌ସ୍ ୱେବର କହନ୍ତି, “ସାମାଜିକ ବ୍ୟବହାରକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବା ଏବଂ ଠିକ୍ ଭାବେ ବୁଝିବା ସମାଜ ଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସରଭୁକ୍ତ।” ତାଙ୍କ ମତରେ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବହାର ମାନସିକ ସମ୍ପର୍କରେ ସମସ୍ତ ଦିଗକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରି ନ ଥାଏ। ସେହିପରି ମାନସିକ ସମ୍ପର୍କ ସାମାଜିକ ନୁହେଁ। ଏହା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର ସମ୍ପର୍କ ସହ ସଂପୃକ୍ତ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ନିଦ୍ଧାରିତ।

(୫) ଉନ୍‌ଇଜ୍ : ତାଙ୍କ ମତରେ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ଆକୃତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ଉଚିତ ସେ ଏହି ସାମାଜିକ ସଂପର୍କକୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି।

(୬) ଫର୍ଜିନାଣ୍ଡ ଟିନସ୍‌ : ଟନିସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ଏବଂ ବିଶୁଦ୍ଧ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ! ସେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଆକୃତିକୁ ଭିତ୍ତି କରି ସମାଜ ଓ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ନେଇ ସମାଜ ଗଠିତ ବୋଲି ସେ ମତପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି।

ସମାଲୋଚନା :
(୧) ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ମତବାଦ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ପରିସରକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ କରିଦେଇଛି। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ସାମାଜଢି ସଂପର୍କର ଆକୃତିକ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ।

(୨) ଏହି ମତବାଦ ମୂର୍ଖ ଏହି ମତବାଦ ମୂର୍ଖ ସମ୍ପର୍କକୁ ଅମୂର୍ଖ ସଂପର୍କଠାରୁ ଅଲଗା କରି ପାଠକରି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ପରିସରକୁ କ୍ଷୁଦ୍ର କରିଦିଏ।

(୩) ବିଶୁଦ୍ଧ ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର କଳ୍ପନା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ। କୌଣସି ସମାଜବିତ୍ ଏହା କରିବାରେ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସକ୍ଷମ ହୋଇନାହାନ୍ତି।

(୪) ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ସଂପର୍କ ଓ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ତାହା ନୁହେଁ। ରାଜନୀତିବିଜ୍ଞାନ, ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନ୍ ଆଦି ଅନେକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଅୟନ କରିଥା’ନ୍ତି।

(ଖ) ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦ : ସାଂଶ୍ଳେଷିକ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ ସମାଜ ଶାସ୍ତ୍ର ହେଉଛି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ସଂଶ୍ଳେଷଣ। ଏହି ସବୁ ପ୍ରକାର ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ମିଶ୍ରଣଫଳ। ଏହା ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବା ସ୍ଵାଧୀନ ବିଜ୍ଞାନ ନୁହେଁ। ଏହା ଏକ ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞାନ। ଏହି ମତବାଦର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରବକ୍ତାମାନେ ହେଲେ ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍। ଏଲ.ଟି. ହହାଉସ୍, ପି.ଏ. ସରୋକିନ୍ ଏବଂ ମୋରିସ୍ ଜିନିସ୍‌ବର୍ଗ ଆଦିଙ୍କ ମତରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ନୁହେଁ। ଏହା ସମାଜକୁ ସାଧାରଣଭାବେ ଅଧିନ କରେ। ତେଣୁ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ପରିସର ଅତି ବ୍ୟାପକ ଓ ବିସ୍ତୃତ। ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟନ୍ତି।

(୧) ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍ : ଫରାସୀ ସମାଜବିଜ୍ଞାନବିତ୍ ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଗମ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନକୁ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା : (୧) ସାମାଜିକ ରୂପତତ୍ତ୍ଵ, (୨) ସାମାଜିକ ଜୀବତତ୍ତ୍ଵ ଓ (୩) ସାଧାରଣ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ। ସାମାଜିକ ଘଟଣା ଓ କ୍ରିୟାକଳାପରେ ସାଧାରଣ ନିୟମଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବା ହେଉଛି ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ।

(୨) ଏଲ୍. ଟି ହହାଉସ୍ : ଇଂରେଜ ସମାଜତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ଏଲ୍.ଟି. ହବହାଉସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ହେଉଛି ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ସଂଶ୍ଳେଷଣ ଜୀବନର ସମସ୍ତ ଦିଗଗୁଡ଼ିକ ସହ ସଂପୃକ୍ତ ।”

(୩) ପି. ଏ ସରୋକିନ୍ : ପି. ଏ. ସରୋକିନ୍‌ଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ “ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ବିଚାର ଓ ଅନୁଶୀଳନ କରୁଥିବାରୁ ତାକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଭାବେ ଏକ ବିଜ୍ଞାନ କହିହେବ ନାହିଁ । ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସାମାଜିକ ଘଟଣାର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।”

(୪) ମୋରିସ୍ ଜିନିସ୍‌ବର୍ଗ : ଜିନିସ୍‌ବର୍ଗଙ୍କ ମତରେ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟ ସହ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସମ୍ପର୍କକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରେ। ଏହି ସମ୍ପର୍କ ସାଧାରଣତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସାମାଜିକ ରୂପତତ୍ତ୍ଵ, ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏବଂ ସାମାଜିକ ବ୍ୟାଧୁତତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରଭୃତିକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ।

(୫) କାର୍ଲମାନ୍‌ଭାଇସ୍‌ଙ୍କ ମତ କାର୍ଲମାନ୍‌ଭାଇସ୍ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ଶାଖାରେ ବିଭିକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି। ତାହା ହେଲା ସାଧାରଣ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ଐତିହାସିକ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର। ତାଙ୍କ ମତରେ “ ସାଧାରଣ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସମାଜରେ ମନଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକତ୍ର ସହାବସ୍ଥାନର ମୁଖ୍ୟ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ।

ସାଂଶ୍ଲେଷିକ ମତବାଦ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ବ୍ୟାପକ ରୂପ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ବେଶ୍ ଆଦୃତ ଅଟେ। ଏ ଦୁଇଟି ମତବାଦକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ସେ ସମାଜ ଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପକ ଅଟେ। ଏହା ଉଭୟ ସାଧାରଣ ଓ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ଭାବରେ ପରିଚିତ ଅଟେ ଏବଂ ଉଭୟ ଚିନ୍ତାଧାରା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ପରି ସମାଜ ହେଉଛି ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଜ୍ଞାନ ସମାଜର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିଗକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବାବେଳେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ସହିତ ତା’ର ସମସ୍ତ ଦିଗକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର କଦାପି ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ନ ପାରେ। ଏକ କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ହିସାବରେ ଏହାର ପରିସର ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପକ ଅଟେ।

Question ୬।
ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଉଭୟ ଆନ୍ତଃନିର୍ଭରଶଳ ଓ ଆନ୍ତଃ ସଂପୃକ୍ତ। ଏହି ଦୁଇଟି ବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପର ଏତେ ଘନିଷ୍ଠ ଯେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟଟି ଅର୍ଥଶୂନ୍ୟ ଅଟେ। ତେଣୁ କ୍ୟାଟ୍‌ଲିନ୍‌ଙ୍କ ଭାଷାରେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ରାଜନୀତିବିଜ୍ଞାନ ଗୋଟିଏ ମୁଦ୍ରାର ଦୁଇଟି ପାର୍ଶ୍ଵ। ହୋଫର୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ରାଷ୍ଟ୍ର ଯାହାକି ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ତାହା ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅପେକ୍ଷା ଏକ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରୂପେ ପରିଚିତ। ସେହିପରି ମୋରିସ୍ ଜିନ୍‌ସବର୍ଗ କହନ୍ତି ଐତିହାସିକ ଭାବେ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ଭିଭି ବା ମୌଳିକ ବସ୍ତୁ ରାଜନୀତି ଓ ଇତିହାସ ଦର୍ଶନର ନିହିତ ।”

ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣଭାବରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଏହା ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଜୀବନର ତଥ୍ୟ ଓ ନିୟମଗୁଡ଼ିକ ଆବିଷ୍କାର କରିବା ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ମାତ୍ର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟର ରାଜନୈତିକ କ୍ରିୟାକଳାପକୁ କରିଥାଏ। ଏହା ହେଉଛି ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଜ୍ଞାନ। ଏହା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, ସମ୍ବିଧାନ, ଘଟିଯାଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ବିପ୍ଲବ, ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ମତଦାନ ଅଧିକାର, ନାଗରିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ, ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିୟମ ପ୍ରଣୟନ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

ସମାଜ ଶାସ୍ତ୍ର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ସମାଜର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଇନ୍‌ମାନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥାଏ। ସମାଜରୁ ଅପରାଧ, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବେକାର ସମସ୍ୟା, ଯୌତୁକ ପ୍ରଥା, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା, ଭିକ୍ଷା ବୃତ୍ତି ଆଦି ଅନିଷ୍ଟକାରୀ ସାମାଜିକ ବ୍ୟାଧ୍ୟ ବା ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ସରକାର ହିଁ ଦୂରୀଭୂତ କରନ୍ତି। ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ ଅନାବଶ୍ୟକ ପ୍ରଥାଗୁଡ଼ିକର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ହିଁ ହୋଇଥାଏ। ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି ଓ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ସମୟର ସରକାର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ସାହାଯ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି। ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ସଂଘ, ସଂଗଠନ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର, ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ବିଜ୍ଞାନ ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ। ବିଭିନ୍ନ ଆଇନ ମାନ ପ୍ରଣୟନ କରି ସରକାର ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ବେଗକୁ ତ୍ୱରାନ୍ଵିତ କରିଥା’ନ୍ତି।

ସେହପରି ରାଜନୀତିବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଦିଗରୁ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ବିଜ୍ଞାନକୁ ବହୁ ଉପାଦାନ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥାଏ। ଲୋକମାନଙ୍କର ରାଜନୈତିକ ଜୀବନ ତଥା କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଦି ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ବିଷୟବସ୍ତୁ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ପରିସରଭୁକ୍ତ। ସୁତରାଂ କେତେକ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରବିତ୍ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଶାଖାରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି। ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ଯେ, ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ପୃଷ୍ଠଭୂମି ବ୍ୟତୀତ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନ ଅସମ୍ଭବ। ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ଅଧୀନରେ ସଂଗଠିତ ସାମାଜିକ ସମୂହ ସହିତ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସଂପୃକ୍ତ ସରକାରର ପ୍ରକାରଭେଦ, ସରକାରୀ ଦଳର ପ୍ରକୃତି, ଆଇନ୍ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ପ୍ରଭୃତି ସମାଜର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ। ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସମାଜର ଉତ୍ପତି, ସମାଜର ଗଠନ ସମାଜର କାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ସମାଜର ବିକାଶ ଆଦିକୁ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ଅର୍ଥୟନ କରିଥାଏ। ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ଆଇନ୍ ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକନିୟମ ଓ ପ୍ରତିମାନ ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ଅନୌପଚାରିକ ନୀତିନିୟମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ଅତୀତରେ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ତତ୍ତ୍ଵ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କେବଳ ମାତ୍ର ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଦ୍ଵାରା ହିଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି। ରାଜନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ଉତ୍ତମ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଏବଂ ସମାଧାନ ପାଇଁ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଏକାନ୍ତ ଜ୍ଞାନ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ। କାରଣ ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ସମସ୍ୟାମାନ ମୁଖ୍ୟତଃ ସମାଜ ତଥା ସାମାଜିକ ଦିଗ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ।

ଅନେକ ସମସ୍ୟା ଯଥା :
ସାଂପ୍ରଦାୟିକତା, ଜାତିଗତ ସଂଘର୍ଷ, ଅପରାଧ, ବେକାରୀ ଇତ୍ୟାଦି ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ଭାବେ ପରିଚିତ। ଯାହାକୁ ଉଭୟ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥା’ନ୍ତି। ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷାରେ ଏଫ୍. ଏଚ. ଗିଡ଼ିଙ୍ଗସ୍ କହିଛନ୍ତି, “ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ମୂଳନିୟମ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଜ୍ଞ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିଷୟକ ତତ୍ତ୍ବ ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷାଦେବା ଯେପରି ଅଟେ, ନିଉଗତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ନିୟମ ଜାଣି ନ ଥିଲା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ ବିଜ୍ଞାନ ବିଷୟରେ ଶିକ୍ଷା ଅନୁରୂପ ଅଟେ। ତେଣୁ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି। ଉଭୟ ଆନ୍ତଃ ସଂପୃକ୍ତ ଓ ଆନ୍ତଃ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ନିବିଡ଼ ତଥା ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ସତ୍ତ୍ଵେ ଉଭୟ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରସ୍ପରଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଅଟନ୍ତି। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ବହୁ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସେହି ପାର୍ଥକ୍ୟମାନ ହେଲା

(୧) ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ; ମାତ୍ର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଜ୍ଞାନ। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସମାଜକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଏବଂ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ରୂପେ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ସମୟରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସମାଜର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିଗ ଅର୍ଥାତ୍ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଜୀବ ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ।

(୨) ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସରଠାରୁ ଅଧିକ ବ୍ୟାପକ। ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସମାଜର ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ଦିଗ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ଏବଂ ପରିବାର, ବିବାହ, ଧର୍ମ, ଜ୍ଞାତି ଓ ଜାତି ପ୍ରଭୃତି ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ମାତ୍ର ସମାଜର ରାଜନୈତିକ ଦିଗ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ଏବଂ ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ପରି କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

(୩) ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସଂଘ ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ସମୟରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାର ପରି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରକାର ସଂଘ ଓ ସଂଗଠନକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

(୪) ସମାଶାସ୍ତ୍ର ଉଭୟ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଏବଂ ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ସମାଜ ଓ ସଂଗଠନର ଆଲୋଚନା କଲାବେଳେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ଶୃଙ୍ଖଳାବଦ୍ଧ ରାଜନୈତିକ ସଂଗଠନ ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ।

(୫) ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ହିସାବରେ ଧରି ନେଇଥାଏ। ମାତ୍ର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଜୀବ ହିସାବରେ ଧରି ନେଇଥାଏ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟ କାହିଁକି ଓ କିପରି ଏକ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରାଣୀ ଏହାରି ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ଅଟେ।

(୬) ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସମସ୍ତ ଉପାୟ ତଥା ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; ମାତ୍ର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସ୍ବୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ମାଧ୍ୟମଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

(୭) ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ବିକଶିତ ବିଜ୍ଞାନ। ଏହାର ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅତୀତ ରହିଛି; ମାତ୍ର ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ସୃଷ୍ଟି ଅତି ପୁରୁଣା କାଳରୁ।

(୮) ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକନୀତି, ଲୋକନିୟମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ସମାଜ ଉଭୟ ଓ ଔପଚାରିକ (Formal) ଏବଂ ଅନୌପଚାରିକ (Informal) ନୀତିନିୟମ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଔପଚାରିକ ନୀତିନିୟମ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ।

(୯) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟର କେବଳ ସଚେତନିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ମାତ୍ର ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଉଭୟ ସଚେତନିକ ଓ ଅଚୈତନିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

(୧୦ ) ପ୍ରଫେସର ଗାର୍ଶ୍ଵରଙ୍କ ମତରେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ସମିତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଏହା ହେଉଛି ରାଷ୍ଟ୍ର; ମାତ୍ର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସମିତିଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୃବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ଓ ପାର୍ଥକ୍ୟମାନ ଆଲୋଚନା କର।

Question ୭।
କିମ୍ବା, ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ନୂତତ୍ତ୍ବ ଦୁଇ ଯଆଁଳା ଭଉଣୀ ଅଟନ୍ତି-ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ନୃତତ୍ତ୍ଵ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ। ଏହି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରି ମାନବକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ନୃତତ୍ତ୍ଵ ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ Authroplogy ଦୁଇଟି ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। Authroploseର ଅର୍ଥ ମଣିଷ ଓ Logosର ଅର୍ଥ ଅଧ୍ୟୟନ। ତେଣୁ ବ୍ୟବହାରିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଲା ମାନବର ବିଜ୍ଞାନ। ଏହି ନୃତତ୍ତ୍ଵ ମଣିଷର କାର୍ଯ୍ୟବଳୀ ଓ ଅଚରଣକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଅନେକ ସାଧାରଣ ବିଷୟ ଏ ଦୁଇଟି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞନାର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ। ସମାଜ, ସଂସ୍କୃତି, ପରିବାର, ଧର୍ମ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଉଭୟ ଅଧ୍ୟୟନ କରନ୍ତି। ତେଣୁ ଏ. ଏଲ୍‌. କ୍ରୋଏବର୍ (A.L. Koreber)ଙ୍କ ମତରେ “ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୃବିଜ୍ଞାନ ଦୁଇଟି ଯାଆଁଳା ଭଉଣୀ। ନୃତିଜ୍ଞାନ କହିଲେ ମାନବର ବିଜ୍ଞାନ କିମ୍ବା ମାନବ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ ଅଟେ।”

ନୃତତ୍ତ୍ଵ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଭାଗରେ ଭାଗ କରାଯାଇଛି । ସେଗୁଡିକ ହେଲା — (୧) ଶାରୀରିକ (Physical Authropology), ( ୨ ) ପ୍ରାକ୍ ଐତିହାସିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ (Pre-historic Authropology) ଏବଂ (୩) ସାମାଜିକ ସାଂସ୍କୃତିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ (Social d Cultural Anthropology)।

ଶରୀରିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ (Physical Authropology): ଶରୀରିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵର ମନୁଷ୍ୟର ଶାରୀରିକ ଲକ୍ଷଣମାନ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରାଯାଇଥାଏ। ଏଥ‌ିରେ ମନୁଷ୍ୟର ଶରୀରିକ ଅଶଂମାନ ତୁଳନା କରିବା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଆଙ୍ଗୁଠି ଛାପ, ଦେହର ଆକୃତି ଇତ୍ୟାଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ଜୀବନ ସହ ତା’ର ଶାରୀରିକ ଗଠନ ସମ୍ପର୍କ ବିଷୟରେ ବୁଝାଉଥ‌ିବାରୁ ଏହା କେତକେଶଂରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ।

ପ୍ରାଗ୍ ଐତିହାସିକ ନୃତତ୍ତ୍ୱ (Pre-historic Authropology) : ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ଵତକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ କିମ୍ବା ପ୍ଲାଗ୍ ଐତିହାସିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵ କହିଲେ ମାନବ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରାଚୀନତମ ନମୁନାଗୁଡିକ ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥାଏ। ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ

ନତତ୍ତ୍ୱ (Social and Cultural Anthropology) : ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ଯେଉଁସବୁ ତଥ୍ୟ ପରିସର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵରେ ମଧ୍ୟ ସେହିସବୁ ପରିସରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇଥାଏ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ନୃବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଏ ଐତିହାସିକ ଦିଗ ସାଂସ୍କୃତିକ ନୃତିଜ୍ଞାନ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ। ବର୍ତ୍ତମାନର ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଆମକୁ ନୂବିଜ୍ଞାନର ସାହାର୍ଯ୍ୟ ନେବାକୁ ପଡିଥାଏ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ, ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସସ୍‌ତ୍ୟୟଗୁଡିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ସେହିପରି ନୂବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ।

ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ (Similarity):
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି। ଉଭୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ମାନବ ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି। ମାନବ ସମାଜର କ୍ରିୟାକଳାପ, ବ୍ୟବହାର, ଚାଲିଚଳନ, ନୀତିନୀୟମ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଉଭୟକୁ ବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନ କାରିଥାନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କର ଅଧ୍ୟୟନରେ ପରିସର ମଧ୍ୟ-ପରିବାର, ଗୋଷ୍ଠୀ, ସମ୍ପ୍ରଦାୟ, ଜାତି ଆସିଥାଆନ୍ତି। ସାଂସ୍କୃତିକ ନୃତତ୍ତ୍ଵର କେତେକ ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନା ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ପ୍ରସିଦ୍ଧ ନୃତତ୍ତ୍ବବିତ୍ ରାଡକ୍ଟିଙ୍ଗ ବ୍ରାଉନ୍ (Redcdiff Browin), ବି. ମାଲିନୋକ୍ସି (B. Malinoswki), ରାଲଫ୍ ୟିନ୍ଧନ୍ (Ralph Winton), ଲୁଇ (Lowie), ରେମଣ୍ଡ ଫାର୍ଥ (Raymond Firth), ମାର୍ଗାରେଟ୍ ମିଡ (Margareat Mead) ଇତ୍ୟାଦି ଯାହାସବୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଛନ୍ତି ସେସବୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପାଇଁ ସାହାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗାଯାଇଛି। ତେଣୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବିନା ନୃତତ୍ତ୍ଵର ସ୍ଥିତି ଏବଂ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ବିନା ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ସ୍ଥିତି ନାହିଁ । ନୃତତ୍ତ୍ବ ଓ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଉଭୟ ପରିସ୍ପର ପରିପୂରକ ଅଟନ୍ତି । ଉଭୟେ ସମାଜ, ‘ସଂସ୍କୃତି, ଧର୍ମ, ପରିବାର, ବିବାହ ଓ ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି । ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ମଧ୍ଯରେ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ବା ସମାଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଛି। ମାତ୍ର ଏହି ସବୁ ସମାଞ୍ଜସ୍ୟ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ମଧ୍ଯରେ ଅନେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲିକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ସେଗୁଠିକ ନିମ୍ନରେ ଅଲୋଚନା କରାଗଲା।

(୧) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଆଧୁନିକ ଶିଳ୍ପା ସଭ୍ୟତା, ସହରୀ ସଭ୍ୟତା ଓ ଶିକ୍ଷିତ ମାନବ ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ନୂତତ୍ତ୍ଵ ପୁରାତନ ସମାଜ। ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ ଏବଂ ଶିକ୍ଷା ଓ ସଭ୍ୟତାର ଆଲୋକ ଦେଖୁନଥିବା ସମାଜର ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

(୨) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଜଟିଳ, ଆଧୁନିକ ସମାଜର କୌଣସି ଏକ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ବାଖ୍ୟ କରିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ନୂତତ୍ତ୍ୱବିତ୍‌ମାନେ ପ୍ରାଗୈତିହାସିକ କାଳର କ୍ଷୁଦ୍ର ସମାଜକୁ ବାଖ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି। ଯେପରି କି ବିବାହ, ପରିବାର ଓ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଇତ୍ୟାଦି।

(୩) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ଜଟିଳ ଅବସ୍ଥା ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବାରୁ ଏହାର ପରିସର କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଟେ।

(୪) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରୋକ୍ଷ ପଦ୍ଧତି ବା ନିୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ। ପରିସଂଖ୍ୟାନ, ପ୍ରଶାବଳୀ, ସାକ୍ଷାତକାର ପଦ୍ଧତି ପ୍ରୟୋଗ କରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ନୂବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ

(୫) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ଏହି ଐତିହାସିକ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ନଥାଏ।

(୬) ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ଆଂଶିକ ଅଧ୍ୟୟନ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । କାରଣ ଏହା ସମାଜର ଗୋଟିଏ ବିଭାଗ ବା କେତେକ ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ନୂତତ୍ତ୍ୱ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବାରୁ, ସାମଗ୍ରିକ ଭାବରେ ସମାଜର ଅନୁଶୀଳନ କରିଥାଏ ।

(୭) ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ବୃହତ୍ତ ସମାଜକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଆନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ନୃବିଜ୍ଞାନୀମାନେ କ୍ଷୁଦ୍ର ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି।

(୮) ନୂବିଜ୍ଞାନରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟାବଳୀ ଅଳ୍ପ କେତେକଙ୍କ ମତରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ; କିନ୍ତୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟାବଳୀ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ବହୁଳ ଅଧ‌ିକ ସଂଖ୍ୟକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମତ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ।

(୯) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବର୍ତ୍ତମାନର ସାମାଜିକ ଘଟଣାବଳୀ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; ମାତ୍ର ନୃତ୍ତତ୍ଵ ଅତୀତର ସାମାଜିକ ଘଟଣାବଳୀ ଓ ପ୍ରାଚୀନ ମାନବର କାର୍ଯ୍ୟକଳାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

(୧୦) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅପରାଧ, ବାଲ୍ୟ ଅପରାଧ, ଦାରିଦ୍ର ସମସ୍ୟା, ଆତ୍ମହତ୍ୟା, ଯୌତୁକ ପ୍ରଥା, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ପ୍ରଭୃତି ଆଧୁନିକ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ସହିତ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନେଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ନୂତତ୍ତ୍ଵ ଯଦିଓ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡିକ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ତଥାପି ସେଗୁଡିକର ଦୂରୀକରଣ ନିମିତ୍ତ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନେଇ ନଥାଏ।

(୧୧) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ମାନବିକ ଆଚରଣକୁ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ନୁବିଜ୍ଞାନ ବା ମନୋବିଜ୍ଞାନ ମାନବିକ ଆଚରଣକୁ ମାନସିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରିଥାଏ। ଉପରୋକ୍ତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ସତ୍ତ୍ଵେ ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ଉଭୟ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଏବଂ ପରସ୍ପରକୁ ଗଭୀରଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଆନ୍ତି।

Question ୮।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ସହିତ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ସମ୍ପର୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର। କିମ୍ବ, ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସହିତ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର।
Answer:
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାରଙ୍କୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଏହା ମୁନଷ୍ୟର ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ। ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉତ୍ପରି, ଗଠନ, କ୍ଷମତା, ପ୍ରଭତ୍ତ୍ଵ, ରାଜନୈତିକ ଦଳର କାର୍ଯ୍ୟବଳୀ ଓ ଆଦର୍ଶ ତଥା ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତି ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ରାଷ୍ଟ୍ର ସମାଜର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ହୋଇଥିବାବେଳେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥାଏ। ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସମାଜର କେବଳ ଗୋଟିଏ ଦିଗକୁ ଅନୁଶୀଳନ କଲାବେଳେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମାଜର ସମସ୍ତ ଦିଗକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଅଶଂ ଅଟେ। ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଧୀନସ୍ଥ ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ସମୂହ, ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ। ବିଭିନ୍ନ ଆଇନ୍, ରାଜନୈତିକ ଦଳ, ସମ୍ବିଧାନ, ସରକାରୀ ଦଳରେ ପରିଚାଳନା ପ୍ରଭୃତି ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞନାର ପରରସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ।

ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ (Similarity):
ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଓ ସମାଜିକ ପରସ୍ପର ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଭାବରେ ଜଡିତ। ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଏହି ଦୁଇଟି ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ନିବିଡ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି। ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ବିନା ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ନରର୍ଥକ ଏବଂ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବିନା ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମୂଲ୍ୟହୀନ ଅଟେ। ତେଣୁ ରାଜୀନିତି ବିଜ୍ଞାନ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ଛାଡିଦେଇ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ତିଷ୍ଠିପାରେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ବ୍ୟତିରେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅଧୟନ ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡେ। ଗିନ୍ସବର୍ଗ (Ginsberg)ଙ୍କ ମତରେ, “ ଐତିହାସିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ମୂଳ ଉତ୍ସ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ, ଇତିହାସ ଓ ଦର୍ଶନ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି ।” ପ୍ଲାଟୋ (Plato)ଙ୍କ ରିପବ୍ଲିକ (Republic) ବା ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ (Aristole} ଯେଉଁ ପଲିଟକ୍ସ ( Politics) ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଛନ୍ତି, ସେଗୁଡିକ ଉଚ୍ଚ ସାମାଜିକ ଚେତନା ଉପରେ ଆଧାରିତ। ରାଜନୈତିକ କ୍ରିୟାକଳାପ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ଅଂଶ ବିଶେଷ। ଏଥୁରୁ କରାଯାଏ ଯେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଛି । ଯଦି ଆମର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ପର୍କରେ ଜ୍ଞାନ ନଥୁବ, ତେବେ ସମାଜରେ ଚାଲିଥିବା ରାଜନୀତିକୁ ଠିକ୍ ରୂପେ ବୁଝି ପାରିବା ନାହିଁ। ରାଷ୍ଟ୍ର ସମ୍ବିଧାନ ବା ନାଗରିକ ଅଧିକାର ସେହି ସମାଜ ପୃଷ୍ଟଭୂମିରେ ହିଁ ଜନ୍ମ ନେଇଥାଏ।

ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମନ୍ଵୟରେ ଏକ ନୂତନ ବିଜ୍ଞାନର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ଯହାକି ରାଜନୈତିକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ (Poltical Sociology) ନାମରେ ନାମିତ। ଆଇନ୍, ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ରାଜନୀତି, ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା, ପ୍ରଭୂତ୍ଵ ନେତୃତ୍ଵ, ଜାତି ଇତ୍ୟାଦି ଉଭୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି। ରାଜନୀତି ମନୁଷ୍ୟର ରାଜନୈତିକ ଜୀବନକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ। ଏହା ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ଜୀବନର ଅଂଶ ବିଶେଷ। ଏଥୁରୁ ଜଣାଯାଏ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ସୃଷ୍ଟି। ରାଜନୈତିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡିକର ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ ଦିଗ ରହିଛି। ସେହି ଦିଗମାନ ଜାଣିବାକୁ ହେଲେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଧାରଣା ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ।

ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଥିବାରୁ କମ୍‌ (Comte), କାଟଲିନ୍ (Catline}, ସ୍ପେନସର (Spencer) ଇତ୍ୟାଦି ବିଦ୍ଵାନମାନେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନକୁ ଦୁଇଗୋଟି ବିଷୟ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିନାହାନ୍ତି। ଜଣେ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ହେବା ପାଇଁ ବାଧ, କାରଣ ଉଭୟ ବିଜ୍ଞାନୀ ମଧ୍ୟରେ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଥ‌ିବାରୁ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ନୀତି, ନିୟମ, ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଆଚାର, ବିଚାର, ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ଯାହାକି ଏଗୁଡିକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଅଂଶବିଶେଷ। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ପରିବାର ସମାଜର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ବିବାହ, ବିବାହ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଆଇନ୍ ଇତ୍ୟାଦି କଥା ଉଠେ ସେତେବେଳେ ତାହା ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଅଂଶବିଶଷ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟେ। କେତେକ ବିଷୟ ଅଛି ଯାହା ଉଭୟ ସମାଜବଜ୍ଞାନ ଓ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନୀ ଅଧ୍ୟୟନ କରନ୍ତି । ଯଥା ଭୋଟ, ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରଚାର, ବିପ୍ଲବ, କ୍ଷମତା ଓ ଲୋକମତ ପ୍ରଭୃତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ। ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଦଙ୍ଗା, ଭାତିଭେଦ ପ୍ରଥା ଇତ୍ୟାଦି ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ରାଜନୀତି ପ୍ରାଣୋଦିତ।

ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference} :
ସମାର୍ଜବିଜ୍ଞାନ ସହ ରାଜନୀତି ଯେତେ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏ ଦୁହେଁ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ସବୁ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲିକ୍ଷିତ ହୁଏ ତାହା ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।

1. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମଗ୍ର ସାମାଜିକ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।
2. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କୁହେ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କହେ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରାଣୀ।
3. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ନୂତନ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ରାଚନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ପୁରାତନ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
4. ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଅଟେ।
5. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଉଭୟ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ସମାଜକୁ ଅଧନ କରେ; କିନ୍ତୁ ରାଜୀନତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।
6. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମାଜର ଘଟଣା, ଆଚାର ବିଚାର ଓ ରୀତିନୀତି ଅଲୋଚନା କରିଥାଏ। ଭବିଷ୍ୟତରେ ସମାଜ କି ଆକାର ଧାରଣ କରିବ ଏବଂ କିଭଳି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବ ସେ ସବୁକୁ ଏହା ବିଚାର କରେ ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ଓ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭବିଷ୍ୟତରେ କିପାର ଉତ୍ତମ ରୂପେ ଚାଲିପାରିବ ସେ ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଥାଏ।
7. ଅଗଷ୍ଟ କମ୍‌ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଜନକ ଅଟନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଜନକ ଅଟନ୍ତି।
8. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କ’ଣ ସହିତ କିପରି ଓ କାହିଁକି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ କ’ଣ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଇଥାଏ।
9. ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ତଥ୍ୟାବଳୀ ଅନେଙ୍କାଶଂରେ ଅନୁଭାବ୍ୟ (empiric) ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ତଥ୍ୟାବଳୀ ତାନ୍ତ୍ରିକ (theoretical) ଅଟେ।
10. ସମାଜ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ରାଜୀନତି ବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
11. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକରୀତି, ଲୋକନିୟମ ଓ ପ୍ରତିମାନ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ; କିନ୍ତୁ ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୯।
ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଇତିହାସ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ଇତିହାସ ପରସ୍ପର ଅତି ଘନିଷ୍ଠ ଭାବେ ଜଡିତ। ସମୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଐତିହାସିକ ମାନବ ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି; ମାତ୍ର ସାର୍ବଜନୀନ ବର୍ତ୍ତମାନର ମନୁଷ୍ୟ ଓ ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀଗୁଡିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଇତିହାସ ଅତୀତର ଘଟଣାବଳୀଗୁଡିକୁ ଅନୁଶୀଳନ କରିଥାଏ, ଯେଉଁଥରେ ମାନବ ସମାଜର ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟବଳୀମାନ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଇତିହାସଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇପାରେ ନାହିଁ କି ଇତିହାସ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇପାରରେ ନାହିଁ। ତେଣୁ ଜି. ଇ. ହୋବାର୍ଡ (GE. Howood)ଙ୍କ ମତରେ, “ଇତିହାସ ହେଉଛି ଅତୀତର ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ହେଉଛି ବର୍ତମାନର ଇତିହାସ (History is the past sociology and sociology is the present history) ।” ଜନ୍ ସେଲି (John Seely)ଙ୍କ ମତରେ, “ ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟତୀତ ଇତହିହାସ ଅଧ୍ୟୟନରେ କୌଣସି ଫଳ ନାହିଁ ଏବଂ ଇତିହାସ ବ୍ୟତୀତ, ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ମୂଳ ନାହିଁ ।” (History without sociology has not frunt sociology without history has no root)

ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ (Similarity):
ଯେହେତୁ ଇତିହାସ ରାଜନୈତିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ ଘଟଣାବଳୀ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥାଏ, ଅତୀତର ଘଟଣାର କାରଣ ଓ ଫଳାଫଳ ଉପରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ, ଇତିହାସ ଅତୀତର ଲୋକମାନଙ୍କର ଚାଲିଚଳନ ବ୍ୟବହାର, ରାଜନୀତିକୁ ଆଧାର କରି ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ବର୍ତ୍ତମାନର ସମାଜକୁ ଖୁବ୍ ଭଲ ଭାବରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଧର୍ମ, ପରିବାର ତଥା ବିବାହ ଆଦି ଅନୁଷ୍ଠାନର ସାମାଜିକ ଗୁରୁତ୍ବର ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ଏସବୁ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଉତ୍ପତ୍ତି ବିଷୟରେ ଜାଣିବା ଆବଶ୍ୟକ। ଇତିହାସ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅତୀତର ସାମାଜିକ ଘଟଣାବଳୀ, ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଜୀବନ ଧାରାଗୁଡିକ ସମୀକ୍ଷା କରିବାରେ ବ୍ୟସ୍ତ।

ଏହିପରି ଭାବରେ ଇତିହାସ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଖୁବ୍ ନିକଟତର। ଉଭୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ଇତିହାସ ସଭ୍ୟତା ଓ ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି। ମାତ୍ର ବିଜ୍ଞାନରେ ଐତିହାସିକ ପଦ୍ଧତିରେ ବହୁତ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି। ଯଥା — ଦୁର୍ଖମଙ୍କର ଅତ୍ମହତ୍ୟା, କାର୍ଲମାକ୍ସଙ୍କ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଇତିହାସ ବିଷୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଜଣାପଡେ। ଉଭୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ଇତିହାସ ସଭ୍ୟତା ଓ ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି; ମାତ୍ର ବିଜ୍ଞାନରେ ଐତିହାସିକ ପଦ୍ଧତିରେ ବହୁତ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି। ଯଥା ଦୁର୍ଖମଙ୍କର ଆତ୍ମହତ୍ୟା, କାର୍ଲମାର୍କ୍ସଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଇତିହାସ ବିଷୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଜଣାପଡେ। ଉଭୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ଇତିହାସ ପରସ୍ପର ପରିପୂରକ ଓ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି। ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବ୍ୟତିରେକ ଇତିହାସର ମୂଲ୍ୟ କିଛି ନାହିଁ ତଥା ଇତିହାସ ବିନା ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଅଧ୍ୟୟନ ଅସମ୍ଭବ। ସେଥ‌ିପାଇଁ କୁହାଯାଇଛି ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବିନା ଇତିହାସ ଅଧ୍ୟୟନ ଅମମ୍ଭବ ନିଷ୍ପଭି ପୁଣି ଇତିହାସ ବିନା ସମାଜବିଜ୍ଞାନର କୌଣସି ଅସ୍ତିତ୍ଵ ନାହିଁ ।

ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଇତିହାସକୁ ମଧ୍ୟ ଅନୁକରଣ କରେ। ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ଓ ଘଟଣାବଳୀ ମଧ୍ୟରୁ ଐତିହାସିକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଗୁଡିକୁ ଖୋଜିପାଏ। ତେଣୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଇତିହାସକୁ ହିଁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ। କାର୍ଲମାର୍କ୍ସଙ୍କର ରଚନାଗୁଡିକୁ ଏକାଧାରାରେ ଇତିହାସ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ଆଧାରିତ। କେତେକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଐତିହାସକୁ ମଧ୍ୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ କୁହାଯାଇଥାଏ। ଯଥା – ଆନୋଇଡ ଟଏନବି (Arnold Toynbee), ଓସ୍ୟାଲଡ୍ ସେଙ୍ଗଲର୍ (Oswaldsengler) ଇତ୍ୟାଦି ଐତିହାସିକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ (Historical Sociology) ଏବଂ ସମାଜ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଇତିହାସ (Sociology History) ଏହି ଦୁଇ ବିଭାଗ ବର୍ତ୍ତମାନ ଇତିହାସ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ନୂତନ ଓ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ ଭାବରେ ବେଶ ପରିଚିତ । ତେଣୁ ହାର୍ଡ ଯାହା ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ତାହା ହେଉଛି ଇତିହାସ ହେଉଛି ଅତୀତର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ବର୍ତ୍ତମାନ ଇତିହାସ। ତାହା ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ।

ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference) :
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଇତିହାସ ମଧ୍ଯରେ ଯେତେ ଘନିଷ୍ଠତା ଥିଲେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକଗୁଡିଏ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲିକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।

1. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବର୍ତ୍ତମାନର ସମାଜରୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ଅତୀତ ସମାଜକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଏ।
2. ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସର ପରିସର କ୍ଷୁଦ୍ର ହୋଇଥାଏ।
3. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ନୂତନ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
4. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
5. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଏ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ଘଟଣାର ବର୍ଣ୍ଣନା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାଏ।
6. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଉଭୟ ଗୁଣାତ୍ମକ ଓ ପରିମାଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରୟୋଗ କରେ, କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ କେବଳ ଗୁଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ।
7. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୁଦ୍ଧ, ବିପ୍ଳବକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ନ ଥାଏ। ଏହା ଯୁଦ୍ଧ ବିପ୍ଳବକୁ ସାଧାରଣ ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୁଦ୍ଧକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ରୂପେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।
8. ମାଜବିଜ୍ଞାନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ସାଧାରଣ ହୋଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ହୋଇଥାଏ।
9. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଅନୁସନ୍ଧାନ, ପରୀକ୍ଷଣ ଓ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ନିଜେ ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥାନ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ଶିଳାଲିପି, ସ୍ତୂପ ଓ ସଭ୍ୟତାର ଭଗ୍ନାଂବିଶେଷରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରେ।
10. ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ପରୀକ୍ଷା କରିବା ସମ୍ଭବପରେ ହୋଇଥାଏ। କାରଣ ଏହା ବର୍ତ୍ତମାନକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ଯେହେତୁ ଅତୀତ ଘଟଣାବଳୀକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ, ସେଥୁପାଇଁ ଏହାର ପରୀକ୍ଷା କରିବା ସମ୍ଭବପରେ ହୋଇ ନ ଥାଏ।
11. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଉପେକ୍ଷା କରି ସମାଜକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାଏ।
12. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ତା’ର ଅଧ୍ୟୟନ ମାର୍ଗ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । ମାନବିକ ଘଟଣାବଳୀରୁ ଏହା ସମାଜତାନ୍ତ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖେ। ତା’ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଏହି ଘଟଣାବଳୀ ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିଣାମ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ମାନବିକ ଘଟଣା ସମୂହର କଳାନୁକ୍ରମିକ ବିବରଣୀମାନ ଦିଏ।
13. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବସ୍ତୁ ନିରପେକ୍ଷ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ଇତିହାସ ବସ୍ତୁମୂଳକ ଅଟେ।

Question ୧୦।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ଓ ପାର୍ଥକ୍ୟ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର।
Answer:
ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ। କେତେକ ଅର୍ଥନୀତିକ କୁହନ୍ତି “ଅର୍ଥନୀତି ହେଉଛି ସମ୍ପଦ ବିଜ୍ଞାନ। ଅନ୍ୟ କେତେକ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞଙ୍କ ମତରେ ଅର୍ଥନୀତି ହେଉଛି ଜନମଙ୍ଗଳକାରୀ ବିଜ୍ଞାନ।” ଅର୍ଥନୀତିରେ ମଣିଷର ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ରିୟାକଳାପକୁ ବିଚାର ଓ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ। ଏହି ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ। ସମାଜରେ ଉତ୍ପାଦନ, ବିତରଣ, ବଣ୍ଟନ, ବୃଷ୍ଟି ଓ ଅର୍ଥ ଉତ୍ପାଦନ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ତର୍ଗତ। ମଣିଷର ଚାହିଦା ବା ଆବଶ୍ୟକତା ତା’ର ପୂରଣ କରିବାର ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଅର୍ଥନୀତି ଅଧ୍ୟୟନ କରେ। ଅର୍ଥନୀତି ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପରର ଖୁବ୍ ନିକଟବର୍ତୀ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ଦୁଇ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଖୁବ୍ ଘନିଷ୍ଠ ଅଟନ୍ତି।

ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ (Similarity) :
ଅର୍ଥନୀତି ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭଶୀଳ ଅଟନ୍ତି। ଅର୍ଥନୀତି ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପର ପରିପୂରକ, ଅର୍ଥାତ୍ ଅର୍ଥନୀତି ବିନା ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟନ ଅସମ୍ଭବ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ବିନା ଅର୍ଥନୀତି ଅଧ୍ୟୟନ ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ। ମନୁଷ୍ୟର ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ବିଷୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ହେଲେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଅର୍ଥନୀତିର ସାହାଯ୍ୟ ନେଇଥାଏ। ଏହି ଅର୍ଥନୈତିକ ଦିଗ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଗୁଡ଼ିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବା ପାଇଁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ସାହାଯ୍ୟ ନେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ। ତେଣୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ଅର୍ଥନୀତି ପରସ୍ପର ଘନିଷ୍ଠଭାବେ ଜଡ଼ିତ।

କାର୍ଲାମାର୍ଚ୍ଚ (Karl Mark)ଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ମନୁଷ୍ୟର ଅର୍ଥନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ତା’ର ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର କାରଣ ହୋଇଥାଏ। କେତେକ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ତଥା ସୋମ୍ବାର୍ଟ (Sombert), ମାକସ୍‌ବର (Marxweber), ପାରେଟୋ (Pareto) ପ୍ରଭୃତି ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଣାମ ଭାବରେ ବିଚାର କରନ୍ତି। ମାକ୍ସୱେବର ସମାଜରେ ଅଣଅର୍ଥନୈତିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ କିପରି ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରନ୍ତି ତାହା ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି। ଏହା ବ୍ୟତୀତ ତାଙ୍କର ପୁସ୍ତକ ପ୍ରୋଟେଷ୍ଟାଣ୍ଟ ଏଥ୍କସ୍ (Protestant Ethics) ଏବଂ ସ୍ପିରିଟ୍ ଅଫ୍ କ୍ୟାପିଟାଲିଜିମ୍ (Spirit of Capitalism)ରେ ପ୍ରୋଟେଷ୍ଟାଣ୍ଟ ନିୟମାବଳୀ ଓ ଆଧୁନିକ ପୁଞ୍ଜିବାଦ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି। କେତେକ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ରହିଛି ଯାହା ଉଭୟ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ମିଳିତ ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି। ଯାହା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବେକାରୀ, ଭିକ୍ଷାବୃତ୍ତି, ଜନବିସ୍ଫୋରଣଜନିତ ସମସ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦିରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିଜ୍ଞାନୀ ଉଭୟ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। କୌଣସି ସମାଜ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା ସେହି ସମାଜର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ। ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଓ ସାମାଜିକ ପ୍ରଗତି ଉଭୟ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ଯଥା : ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ, କୁସଂସ୍କାର ତଥା ଅପରାଧର ମାତ୍ରା ଅଧିକ ହେଲେ ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ସମ୍ଭବପର ହୁଏ ନାହିଁ। ସେହିଭଳି ବେକାରୀ, ପରିବାର ଏବଂ ଜନସଂଖ୍ୟାର ମାତ୍ରାଧ୍ଵକ ବୃଦ୍ଧି ଦ୍ଵାରା ସମାଜରେ ବିଘଟନ ଓ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।

ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମନୁଷ୍ୟର ଅର୍ଥନୈତିକ ଜୀବନ ବିଷୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ଉତ୍ପାଦନ, ଉପଭୋଗ ବଣ୍ଟନ, ବିନିମୟ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ, ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବସାୟିକ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରଭୃତି ଅର୍ଥନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପରିସରଭୁକ୍ତ। ଅର୍ଥନୀତି ମନୁଷ୍ୟର ଭୌତିକ କଲ୍ୟାଣ ନିମନ୍ତେ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇଥାଏ। ଅର୍ଥନୈତିକ କଲ୍ୟାଣ ହିଁ ସାମାଜିକ ବିକାଶର ଏକ ଅଂଶ ଅଟେ। ସାମାଜିକ ନିୟମ ବିଷୟରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଜ୍ଞାନ ନ ଥଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ କଲ୍ୟାଣ ବିଷୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼େ। ଏହିପରି ଭାବରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଠାରୁ ସାହାଯ୍ୟ ପାଇଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଅର୍ଥନୀତି ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ବ୍ୟବସାୟ ଚକ୍ର, ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ପ୍ରଭୃତି ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ସମାଧାନ କରିବା ପାଇଁ ସେହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ସାମାଜିକ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚାରକୁ ନେବାକୁ ଭୁଲି ନ ଥା’ନ୍ତି। ଏଥୁରୁ ଜଣାଯାଏ ଅର୍ଥନୈତିକ ଜୀବନ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନ କିପରି ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସାହାଯ୍ୟ ବିନା ସମାଜକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିହେବ ନାହିଁ କି ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସାହାଯ୍ୟ ବିନା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଭଲଭାବରେ ବୁଝି ହେବ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଓ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି ।

ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference between Sociology and Economics) :

1. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କହେ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ। ତେଣୁ ଏହା ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୀତି କହେ ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରାଣୀ। ତେଣୁ ଏହା ମନୁଷ୍ୟର ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।
2. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମଗ୍ର ସମାଜକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ଏହା ଏକ ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ। ଅର୍ଥନୀତି ସମାଜର କେବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦିଗକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ଏହା ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ।
3. ଏହା ସମଗ୍ର ସମାଜକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରୁଥିବାରୁ ଏହାର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୀତି ସମଗ୍ର ସମାଜରୁ ଏକ ଅଂଶକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବାରୁ ଏହାର ପରିସର କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଟେ।
4. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ନୂତନ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୀତି ପୁରାତନ ଅଟେ।
5. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟନର ପରିସରଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୀତି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ ପରିସରଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ।
6. ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥନୈତିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।
7. ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ମୌଳିକଭାବେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ସାମାଜିକ ଦିଗ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମୁଖ୍ୟତଃ ସମ୍ପଦର ଉତ୍ପାଦନ ଉପଭୋଗ, ବଣ୍ଟନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପଦ୍ଧତି ଓ କୌଶଳ ସହିତ ଜଡ଼ିତ। ଯାହା ମନୁଷ୍ୟର ଭୌତିକ ସୁଖ ସ୍ଵାଚ୍ଛନ୍ଦ୍ୟ ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ କିମ୍ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ।
8. ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ମାନବବାଦୀ (Humanistic) ଅଟେ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବସ୍ତୁବାଦୀ (Materialistic) ଅଟେ।
9. ସମାଜଶାସ୍ତ୍ରରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ସାକ୍ଷତକାର, ଅନୁସୂଚୀ ଓ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଆଦି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅବରୋହମୂଳକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ (Deduction), ଆରୋହପଦ୍ଧତି (Induction), ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ପରିସଂଖ୍ୟାନ (Statistics) ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ।
10. ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଉଭୟ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ସହିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୀତି କେବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।

Question ୧୧।
ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମଧ୍ଯରେ ସମ୍ପର୍କ ଆଲୋଚନା କର।
Answer:
ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ଓ ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ (Psychology) ଦୁଇଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦର ମିଶ୍ରଣରେ ଗଠିତ। ଯଥା : ସାଇକେ (Psyche) ଏବଂ ଲୋଗସ୍ (Logos)। ସାଇକେ (Psyche) ଶବ୍ଦର ଅଇଁ ଆତ୍ମା (Soul) ଏବଂ ଲୋଗସ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଅଧ୍ୟୟନ ବ। ବିଜ୍ଞାନ (Science)। ତେଣୁ ଆଭିଧାନିକ ଅର୍ଥରେ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵକୁ (Psyche) ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଆତ୍ମାର ବିଜ୍ଞାନ (Science of soul) ଅଟେ। ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ମନୁଷ୍ୟର ମନକୁ କରିବାକୁ କିମ୍ବା ମାନସିକ କ୍ରିୟାକଳାପର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ କୁହାଯାଏ । ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ନିବିଡ଼ ଭାବରେ ସମ୍ପକ୍ତ । ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମନୁଷ୍ୟର ମାନବିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କଲାବେଳେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ କ୍ରିୟାକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଏହି ମାନବିକ ଆଚରଣ ମାଧ୍ୟମରେ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟବହାର, ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ, ଚାଲିଚଳନ, ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଏହାଛଡ଼ା ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵକୁ ଅନୁଶୀଳନ କରିଥାଏ। ଏହାଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ଏହାର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କ’ଣ ତାକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଏ। ଏହି ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମଧ୍ଯ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀକୁ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ଏହି ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ବିଜ୍ଞାନ ମାନସିକ କ୍ରିୟା ଅନୁଭୂତି (Perception) ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ (Motive) ବୋଧଶକ୍ତି (Cognition) ଓ ପ୍ରତିଶିକ୍ଷା (Learning) ଇତ୍ୟାଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ମଣିଷ ଶରୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ ଯଥା: ସ୍ନାୟବିକ ଜୀବକୋଷ, ଚେତନା ଓ ଅବଚେତନ ଅବସ୍ଥା । ମସ୍ତିଷ୍କ ସହ ଏସବୁର ସମ୍ପର୍କ ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ସହ ଜଡ଼ିତ।

ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵରେ “ ବ୍ୟକ୍ତି” ହିଁ ମନୋବିଜ୍ଞାନର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ହୋଇଥାଏ। ମାତ୍ର ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ “ ସମାଜ” ହିଁ କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଅଟେ। ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କଗୁଡ଼ିକ ସମାଜ ଭିତରେ କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହା ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ଅଧ୍ୟୟ ନ ବିଷୟବସ୍ତୁ ହୋଇଥାଏ। ମାତ୍ର ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନସିକ ଓ ଶାରିରୀକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁଭୂତିର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ। ଦୁର୍ଖମୂଙ୍କ ମତରେ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ କେବଳ ସାମାଜିକ ଘଟଣାକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବା ଉଚିତ। ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଘଟଣାକୁ ନୁହେଁ। ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମନୁଷ୍ୟର ଆଚରଣ, ବ୍ୟବହାର, ଚାଲିଚଳନ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ ବୁଦ୍ଧି, ବିବେକ, ବିଚକ୍ଷଣତା, ପ୍ରତିଶଷ୍ଟ (Learning) ଆଶା ଓ ଆଶଙ୍କ ତାଥା ଭୟ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତି କ’ଣ ଭାବେ କ’ଣ ଚିନ୍ତା କରେ ? କ’ଣ ଚାହେଁ ଏସବୁ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ସମାଜିକ ମନୋବିଜ୍ଞାନ (Social Psychology) ସମାଜଶାସ୍ତ୍ର ଓ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମଧ୍ଯରେ ସମନ୍ଵୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥାଏ। ଏହା ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ ଭାବରେ ତା’ର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ତେଣୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ପର୍କ ଖୁବ୍ ଘନିଷ୍ଠ ଅଟେ। ଏହି ଦୁଇଟିକୁ ଅଲଗା କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।

ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ (Similarity) :
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଗୋଟିଏ ମୁଦ୍ରାର ଦୁଇଟି ପାର୍ଶ୍ବ ସଦୃଶ। ଅର୍ଥାତ୍ ଗୋଟିଏ ଅନ୍ୟଟି ବିନା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଦୁଇଟି ବିଜ୍ଞାନ ତିଷ୍ଠି ପାରିବ ନାହିଁ। କାର୍ଲ ପିଅରସନ୍ (Kart Pearson) ଓ ସିଗମଣ୍ଡ ଫ୍ରଏଡ୍‌ଙ୍କ ମତରେ “ସମସ୍ତ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ବା ଘଟଣା, ଶେଷରେ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଘଟଣାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ।”

ଗିନସ୍‌ବର୍ଗଙ୍କ ମତରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ସାମାଜିକ ତଥ୍ୟକୁ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିବାକୁ ହେଲେ ସେସବୁକୁ ସାଧାରଣ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ତତ୍ତ୍ଵର ସାହାଯ୍ୟ ନେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ। ପ୍ରକୃତ ପକ୍ଷେ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଘଟଣାବଳୀ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଉତ୍ପନ୍ନ। ଏଥୁରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ବୁଝାପଡ଼େ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ। ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟର ସାମାଜିକ କ୍ରିୟାକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କଲାବେଳେ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ବ୍ୟକ୍ତିର ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ କ୍ରିୟାକଳାପ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଏଣୁ ଉଭୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନୀ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି ଏବଂ ଉଭୟ ମଣିଷର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାଆନ୍ତି। ମଣିଷର ସାମାଜିକ ବ୍ୟବହାର ଓ ସମ୍ପର୍କକୁ ବୁଝିବାକୁ ହେଲେ ଉଭୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛ ।

ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଦ୍ଵାରା ମନୋବିଜ୍ଞାନକୁ ଅନେକ ସାହାଯ୍ୟ ମିଳିଥାଏ। ଯଥା : ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥା, ସଂସ୍କୃତି, ସାମାଜିକ ଢାଞ୍ଚାର ଉପଯୁକ୍ତ ଅଧ୍ୟୟନ ବିନା ମଣିଷର ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵକୁ ଠିକ୍ ରୂପେ ବୁଝି ହେବ ନାହିଁ। କେତେକ ସାଧାରଣ ବିଷୟବସ୍ତୁ ରହିଛି। ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଉଭୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନୀ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ତାଙ୍କ ଭିତରେ ଏକ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଯଥା : ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆଚରଣରେ ବିଶୃଙ୍ଖଳା, ଅପରାଧ, ବାଲ୍ୟ ଅପରାଧ ଜନମତ, ରାଜନୈତିକ ପ୍ରଚାର, ନେତୃତ୍ଵ, ଯୁଦ୍ଧ, କଳହ, ସାମାଜିକୀକରଣ, ଅନୁକରଣ ଓ ଫେସନ ଇତ୍ୟାଦି ଉଭୟ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନୀ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଆନ୍ତି।

ସାମାଜିକ ମନୋବିଜ୍ଞାନ (Social Psychlogy) ଅନେକ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିଥାଏ। ଯଥା : ସାମାଜିକ ଦ୍ଵନ୍ଦୁ, ଧାର୍ମିକ ପକ୍ଷପାତିତା, ଅପରାଧ, ବେଶ୍ୟାବୃତ୍ତି, ଜୁଆଖେଳ, ମଦ୍ୟପାଦ ଇତ୍ୟାଦି ସାମାଜିକ ଘଟଣାର ଅଧ୍ୟୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ମନୋବିଜ୍ଞାନର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଅଛି। ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନା, ସାମାଜିକ ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନାର ଏକ ଅଂଶ ବିଶେଷ ଅଟେ।

କେତେକ ମନସ୍ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ ଯଥା : ଫ୍ରଏଡ୍, ୟୁଙ୍ଗ, ମର୍ଫି ଇତ୍ୟାଦି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିଦେଇଛନ୍ତି । କ୍ରେଟ୍ (Kretch) ଓ କୁଚୁଫିଲଡ୍ (Cruthfield)ଙ୍କ ମତରେ ସାମାଜିକ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ସେହି ପ୍ରକାର ବିଜ୍ଞାନ ଯାହା ସମାଜ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତି ଆଚରଣକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ। ଟି.ବି. ବଟ୍‌ଟଙ୍କ ମତରେ, “ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ସାଧାରଣ ମନୋବିଜ୍ଞାନର ଅଂଶବିଶେଷ ଯାହା ସାମାଜିକ ଜୀବନର ମନୋସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଦିଗକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।” ଲାଏପିଏନ୍ (Lapiere)ଙ୍କ ମତରେ, “ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ରାସାୟନିକ ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁପରି ସଂପର୍କ ଅଛି ଠିକ୍ ସେହିପରି ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି। ଏହିସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଜଣାଯାଏ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ପରସ୍ପରଠାରୁ ଅଲଗା ନୁହଁନ୍ତି।

Question ୧୨।
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଓ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରେ କେତେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖୁବାକୁ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳିଥାଏ। ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା।

ସମାକବିଜ୍ଞାନ	ମନୋବିଜ୍ଞାନ
(୧) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଜକୁ ଅଧ୍ୟୟ ନ କରିଥାଏ।	(୧) ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ବ୍ୟକ୍ତିର ମସ୍ତିଷ୍କକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନସିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଆନ୍ତଃ ଓ ବାହ୍ୟ ବ୍ୟବହାରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।
(୨) ସମାଜବିଜ୍ଞାନକୁ ଗଠନ କରୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ଅଧୟନ କରିଥାଏ।	(୨) ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନସିକ ବିକାଶ ଉପରେ ସମୂହ ଜୀବନର ପ୍ରଭାବ; ସମୂହର ମାନସିକ ଜୀବନର ଉନ୍ନତି ଓ ସେମାନଙ୍କର ପରସ୍ପରସହ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ।
(୩) ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଅଟେ। `	(୩) ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵର ପରିସର ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ତୁଳନାରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଟେ।
(୪) ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଏକ ସାଧାରଣ ବିଜ୍ଞା। `	(୫) ମନୋବିଜ୍ଞାନର ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ପରୀକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ପରୀକ୍ଷାଗାର ନ ଥାଏ।
(୫) ସମାଜବିଜ୍ଞାନର ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ପରୀକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ କୌଣସି ପରୀକ୍ଷାଗାର ନଥାଏ ।	(୬) ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଭିଭିକରି ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ।
(୭ ) ସମାଜବିଜ୍ଞାନରେ ସାମୂହିକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପ୍ରଣାଳୀ (Group observation method) ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।	(୭) ମନସ୍ତତ୍ତ୍ଵରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପ୍ରଣାଳୀ (Individual observations method)ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।
(୮) ସାମାଜବିଜ୍ଞାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଘଟଣାକୁ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ।	(୮) ମନୋବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟର ମାନବିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।
(୯) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନର ପରିବର୍ତ୍ତେ ଦଳଗତ ଜୀବନ, ଗୋଷ୍ଠୀର ବିକାଶ ଓ ସାମାଜିକ ସଂରଚନା ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ।	(୯) ବ୍ୟକ୍ତି ଚରିତ୍ର ଗଠନ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବିକାଶ ସାଧନକୁ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Unit 8 ପରିସାଂଖ୍ୟିକ ପଦ୍ଧତି (II) Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Unit 8 Question Answer ପରିସାଂଖ୍ୟିକ ପଦ୍ଧତି (II)

I. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଚୟନ କର।
[Choose the Correct answer of the following from the Alternatives as given]

Question ୧।
ସହସମ୍ବନ୍ଧର ଅର୍ଥ ?
(A) ସହ ପରିବର୍ଜନ
(B) ବିପରୀତ ଦିଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ସହ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୨।
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧର ମୂଲ୍ୟ ସର୍ବଦା:
(A) +୧
(B) -୧
(C) + ୧
(D) ୧ ରୁ କମ୍
Answer:
(C) + ୧

Question ୩ ।
ଯଦି, ଉଭୟ ଚଳରାଶି ସମଦିଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ, ତେବେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ :
(A) ଧନାତ୍ମକ
(B) ଋଣାତ୍ମକ
(C) ଶୂନ୍ଯ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(A) ଧନାତ୍ମକ

Question ୪।
ଯଦି, ଉଭୟ ଚଳରାଶି ପରସ୍ପର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ଗତି କରିଥାଏ, ତେବେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କ
(A) ଧନାତ୍ମକ
(B) ଋଣାତ୍ମକ
(C) ଶୂନ୍ଯ
(D) ସମସ୍ତଟି
Answer:
(B) ଋଣାତ୍ମକ

Question ୫।
ଯଦି, ଉଭୟ ଚଳରାଶୀର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅନୁପାତ ସମାନ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କ (ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ):
(A) ସରଳରେଖକ
(B) ବକ୍ର-ରୈଖକ
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ସରଳରେଖକ .

Question ୬।
ପ୍ରତିପଗମନ (Regression) ର ଅର୍ଥ ?
(A) ପଶ୍ଚାତଗମନ
(B) ଆଗକୁ ଯିବା
(C) ଉଭୟ (i) ଓ (i)
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ପଶ୍ଚାତଗମନ

Question ୭।
କେଉଁ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ବିତ୍ତ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ପ୍ରତିପଗମନ ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ ?
(A) ଗାଲଟନ୍
(B) ଫିସର୍
(C) ସ୍ମିଥ୍
(D) ଉପରୋକ୍ତ
Answer:
(A) ଗାଲଟନ୍

Question ୮।
ସାର୍ ଫ୍ରାନ୍‌ସିସ୍ ଗାଲଟନ୍‌ କେଉଁ ମସିହାରେ ଏହି ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ ?
(A) 1977
(B) 1877
(C) 1675
(D) 1890
Answer:
(B) 1877

Question ୯।
ପ୍ରତିପଗମନ ମାପକ କ’ଣ ମାପ କରେ ?
(A) ଦୁଇଗୋଟି ଚଳର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ଗୋଟିଏ ଚଳକୁ ସ୍ଥିର ରଖ୍ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଚଳର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପକରେ
(C) ଦୁଇଟି ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନୁପସ୍ଥିତିକୁ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ଗୋଟିଏ ଚଳକୁ ସ୍ଥିର ରଖୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଚଳର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପକରେ

Question ୧୦।
ସହସମ୍ବନ୍ଧ ମାପକ କ’ଣ ମାପ କରେ ?
(A) ଗୋଟିଏ ଜଣାଥୁବା ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟରୁ ଯଣା ନଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ବାଚକ
(B) ଗୋଟିଏ ଯଣାଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟରୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଯଣାଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନର
(C) ଦୁଇଟି ଜଣା ନଥୁବା ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ

Question ୧୧।
ଯେଉଁ ଚଳରାଶୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଚଳରାଶୀର ମୂଲ୍ୟ ଗଣନା କରାଯାଏ, ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଆଶ୍ରିତ ଚଳ
(B) ସ୍ଵାଧନ ଚଳ
(C) ଉଭୟ (i) ଓ (ii) (iv)
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ସ୍ବାଧ୍ଵନ ଚଳ

Question ୧୨।
ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ (Repression Coefficiation) ଦୁଇଟି ଚଳ ରାଶୀ ମଧ୍ଯରେ କ’ଣ ମାପକରେ ?
(A) ସହ’ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମାତ୍ରା
(B) ଦୁଇଟି ଚଳରାଶୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କର ପ୍ରକୃତି
(C) ସହ ସଂପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ଦୁଇଟି ଚଳରାଶୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କର ପ୍ରକୃତି

Question ୧୩।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କେଉଁ ମାପକ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କାରଣ-ପ୍ରଭାବ ସଂପର୍କରେ ଦର୍ଶାଇଥାଏ ?
(A) ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ
(B) ପ୍ରତିପଗମନ
(C) ହାରାହାରି
(D) ବିଚ୍ଛୁରଣ
Answer:
(B) ପ୍ରତିପଗମନ

Question ୧୪।
ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ଦୁଇଟି ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ?
(A) ସମପରିମିତ
(B) ସମପରିମିତ ନୁହେଁ
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) ସମପରିମିତ ନୁହେଁ

Question ୧୫।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ସାଂଖ୍ୟକ ମାପକଟି ମୂଳବିନ୍ଦୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଠାରୁ ସ୍ବାଧୁନ କିନ୍ତୁ ଆୟତନ (Scale)ଠାରୁ ସ୍ବାଧୁନ ନୁହେଁ ?
(A) ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ
(B) ପ୍ରତିପଗମ ଗୁଣାଙ୍କ
(C) ମାନକ ବିଚ୍ୟୁତି ଗୁଣାଙ୍କ
(D) ମାଧବଚ୍ୟୁତି ଗୁଣାଙ୍କ
Answer:
(B) ପ୍ରତିପଗମ ଗୁଣାଙ୍କ

Question ୧୬।
X ଓ Y ପ୍ରତିଗମନ ସମୀକରଣ (Repression Equation) ରେ କେଉଁ ଚଳ ସ୍ବାଧୀନ ?
(A) X ଚଳ ସ୍ଵାଧନ
(B) X ଚଳ ସ୍ଵାଧନ
(C) ଉଭୟ X ଓ Y ସ୍ଵାଧନ ଚଳ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ।
Answer:
(B) X ଚଳ ସ୍ଵାଧନ

Question ୧୭।
Y on X ପ୍ରତିଗମନ ସମୀକରଣରେ କେଉଁ ଚଳ ସ୍ବାଧୁନ ?
(A) X ଚଳ
(B) V ଚଳ
(C) ଉଭୟ X ଓ Y
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) Y ଚଳ

Question ୧୮।
\(\sqrt{\sigma x \cdot \sigma y}=\)
(A) ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ
(C) ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଗୁଣାଙ୍କ
(B) ପ୍ରତିପମନ ଗୁଣାଙ୍କ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି
Answer:
(A) ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ

Question ୧୯।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କେଉଁ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ପ୍ରତାପଗମନ ସମୀକରଣର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରିବ ?
(A) \(r \cdot \frac{6 x}{6 y}\)
(B) \(\text { r. } \frac{6 y}{6 x}\)
(C) Σx = Na + 6Σy and Σ xy = a Σ y + 6 Σ y²
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି

Question ୨୦।
ଯଦି ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ଦୁଇଟିର ମୂଲ୍ୟ ଯଥାକ୍ରମେ –0.8 and 1.2, ତେବେ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ହେବ ?
(A) .98
(B) +.98
(C) 1.24
(D) -1.34
Answer:
(B)+.98

Question ୨୧।
ଯଦି, 6xy = 0.8 ଏବଂ 6yx = 1.2, ତେବେ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ (r) ର ମୂଲ୍ୟ କେତେହେବ ?
(A) -98
(B) +.98
(C) 1.45
(D) -1.32
Answer:
(B) + 98

Question ୨୨।
ମାନକ ବିଚ୍ୟୁତି x(6x) ର ମୂଲ୍ୟ = 4 ଏବଂ ମାନକ ବିଚ୍ୟୁତି y(6x) ର ମୂଲ୍ୟ = 3, ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ (r) ର ମୂଲ୍ୟ = .6, 6, ତେବେ ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ (6xx) ର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ହେବ ?
(A) 0.8
(B) 0.5
(C) 0.6
(D) 2.8.
Answer:
(A) 0.8

Question ୨୩ ।
ସମୟାନୁକ୍ରମୀମାଳା (Time series) ଆଲୋଚନାରେ କେଉଁ ଉପାଦାନଟି ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ ଅଟେ ?
(A) ସମୟ
(B) ଚଳ
(C) ବାରମ୍ବାରତା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି
Answer:
(A) ସମୟ

Question ୨୪।
ସମୟ ମାଳାକୁ ସାଧାରଣତଃ କେଉଁ ତଥ୍ୟାବଳୀ ସହିତ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ?
(A) ସାମାଜିକ
(B) ରାଜନୈତିକ
(C) ଅର୍ଥନୈତିକ
(D) ସାଂସ୍କୃତିକ
Answer:
(C) ଅର୍ଥନୈତିକ

Question ୨୫।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କେଉଁଟି ସମୟ ମାଳାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ?
(A) ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ୮୪ କୋଟି
(B) ୨୦୦୧ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୦୨.୭୮ କୋଟି
(C) ୨୦୧ରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ୧୨୧– ୧୧ କୋଟି
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୨୬।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସମୟ ମାଳାର ବ୍ୟବହାର
(A) ଏହା ଅତୀତରେ ଘଟିଯାଇଥିବା ଘଟଣାବଳୀକୁ ବୁଝିବାରେ ସାହାଜ୍ୟ କରେ
(B) ଏହା ଭବିଷ୍ୟତର କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ
(C) ଏହା ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ତୁଳନା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୨୭।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସମୟ ମାଳାର ଉପାଦାନ ?
(A) ଋତୁଭିଭିକ ପତ୍ନିବର୍ତ୍ତନ
(B) ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା
(C) ନିୟମିତ କାଳଚକ୍ରାକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୨୮।
ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା (Secular Trend) କହିଲେ ତଥ୍ୟାବଳୀର କେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ ?
(A) ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ
(B) ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ସ୍ଥିର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(C) ଉଭୟ (କ) ଓ (ଖ)
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ସ୍ଥିର ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୨୯।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତାର କାରଣ ?
(A) ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ବୈଷୟୀକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(C) ଉପରୋକ୍ତଙ୍କର ରଚିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୩୦।
ଋତୁଭିତ୍ତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Seasonal Variation) ର ସମୟ ସୀମା କେତେ ?
(A) ଏକବର୍ଷ
(B) ଦୁଇବର୍ଷ
(C) ତିନିବର୍ଷ
(D) ଚାରିବର୍ଷ
Answer:
(A) ଏକବର୍ଷ

Question ୩୧।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କାରଣ ?
(A) ପାଣିପାଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ପରଂପରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(C) ଚଳଣି ଓ ଅଭ୍ୟାସରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି
Answer:.
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୩୨।
ବ୍ୟବସାୟୀକ ଋତୁ ଚକ୍ରରେ କେତେ ଗୋଟି ସ୍ତର ରହିଛି ?
(A) ୪ଟି
(B) ୨ଟି
(C) ୧ଟି
(D) ୫ଟି
Answer:
(A) ୪ଟି

Question ୩୩।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସମୟ ମାଳାର ଉପାଦାନ ନୁହେଁ ?
(A) ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା
(C) ନିୟମିତ କାଳଚକ୍ରାକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଅଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
Answer:
(D) ଅଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୩୪।
ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା (Secular Trend) କହିଲେ ତଥ୍ୟବଳୀର କେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ ନାହ ?
(A) ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ସ୍ଥିର ବା ଅବିଚଳିତ
(C) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୩୫।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତାର କାରଣ ନୁହେଁ?
(A) ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(C) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କର ରଚିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ବୈଷ୍ୟୟୀକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସଟି ନୁହେଁ
‍Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସଟି ନୁହେଁ

Question ୩୬।
ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Seasonal Variation) ର ସମୟସୀମା ନୁହେଁ।
(A) ଏକ ବର୍ଷ
(C) ତିନିବର୍ଷ
(B) ଦୁଇବର୍ଷ
(D) ଉଭୟ (B) ଓ (C)
Answer:
(D) ଉଭୟ (B) ଓ (C)

Question ୩୭।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ନୁହେଁ ?
(A) ପାଣିପାଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ପରଂପରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(C) ଚଳଣି ଓ ଅଭ୍ୟାସରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ

Question ୩୮।
ବ୍ୟବସାୟୀକ ଋତୁଚିତ୍ର କେତେ ଗୋଟି ସ୍ତର ରହିଛି ?
(A) ୩ଟି
(B) ୨ଟି
(C) ୧ଟି
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ

Question ୩୯।
ନିୟମିତ କାଳଚକ୍ରିକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ (Cyclical Variations) କୁ
(A) ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ପରିବର୍ତନ
(C) ସ୍ଵାଭାବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୪୦।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ନୀୟମିତ କାଳଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ :
(A) ଜଳବାୟୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ସାମାଜିକ ପ୍ରଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(C) ପରଂପରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ

Question ୪୧।
ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Irregular Variations) ହେଉଛି:
(A) ଆକସ୍ମିକ
(B) ଚଞ୍ଚଳ
(C) ଅସ୍ଵାଭାବିକ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୪୨।
ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ହେଲା :
(A) ଭୂମିକଂପ
(B) ବନ୍ଯା
(C) ଯୁଦ୍ଧ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୪୩।
ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାପ କରିବାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ପରିସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
(A) ମୂଲ୍ୟସୂଚାଙ୍କ
(B) ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ଯ
(C) ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣ
(D) ମୁଦ୍ରାର ଚାହିଦା
Answer:
(A) ମୂଲ୍ୟସୂଚାଙ୍କ

Question ୪୪।
ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
(A) ସାଧାରଣ କ୍ରୟ ଶକ୍ତି
(B) ଟଙ୍କା
(C) ସଂପଦ
(D) ପୁଞ୍ଜି
Answer:
(A) ସାଧାରଣ କ୍ରୟ ଶକ୍ତି

Question ୪୫।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କେଉଁଟି ମୂଲ୍ୟସୂଚାଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ମାପ କରାଯାଇପାରିବ ?
(A) ଉତ୍ପାଦନର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ଦରର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(C) ଆୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ଦରର ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୪୬।
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚାଙ୍କର ଆଭିମୁଖ୍ୟ କ’ଣ ?
(A) ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାପ କରିବା
(B) ଦର ସ୍ତର ମାପ କରିବା
(C) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ମାପ କରିବା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାପ କରିବା

Question ୪୭।
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚାଙ୍କ ଦରସ୍ତରର କେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାପକରେ ?
(A) କେତେକ ବର୍ଷଧରି ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(B) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(C) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(D) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) କେତେକ ବର୍ଷଧରି ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question ୪୮।
ଦର ସୂଚାଙ୍କର ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନର କ’ଣ ?
(A) ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରେ
(B) ଦରର ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି
(C) ଦର ସ୍ଥିରତା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରେ

Question ୪୯।
ଦର ସୂଚାଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
(A) ମୂଳବର୍ଷ ପସନ୍ଦ କରିବା
(B) ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଚୟନ କରିବା
(C) ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦର ସ୍ଥିର କରିବା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୫୦।
ଆଧାର ବର୍ଷର ମୂଲ୍ୟକୁ ସର୍ବଦା କେତେ ଧରାଯାଏ ?
(A) ୧୦୦
(B) ୨୦ ୦
(C) ୫୦
(D) ୫ ୦୦
Answer:
(A) ୧୦୦

Question ୧୫।
ବର୍ତ୍ତମାନ ବା ଅନୁସନ୍ଧାନ ବର୍ଷର ହାରାହାରି ସର୍ବଦା:
(A) ୧୦୦
(B) ୧୦୦ ରୁ ଅଧିକ
(C) ୧୦୦ ରୁ କମ୍
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ୧୦୦ ରୁ ଅଧିକ

Question ୫୨।
ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସାଧାରଣତଃ କେଉଁ ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ?
(A) ଅନୁପାତ
(B) ଶତାଂଶ
(C) ପୂର୍ବସଂଖ୍ୟା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ଶତାଂଶ

Question ୫୩।
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତରେ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ନିଆଯାଏ ?
(A) ପ୍ରତିନିଧ୍ଵମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା
(B) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା
(C) ଯେକୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା

Question ୫୪।
ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲାବେଳେ କେଉଁ ଦରକୁ ଗଣନା କରାଯାଏ ?
(A) ପାଇକାରି ଦର
(B) ଖୁଚୁରା ଦର
(C) ନିର୍ମାଣ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(A) ପାଇକାରି ଦର

Question ୫୫।
ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରକୁ ଗଣନା କରାଯାଏ ?
(A) କଞ୍ଚାମାଲର ଦର
(B) ନିର୍ମାଣ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର
(C) ଅନ୍ତର୍ବତୀ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତଟି
Answer:
(A) କଞ୍ଚାମାଲର ଦର

Question ୫୬।
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କଲାବେଳେ କେଉଁ ଦରକୁ ଗଣନା କରାଯାଏ ?
(A) ପାଇକାରି ଦର
(B) ଖୁଚୁରା ଖୁଚୁରା ଦର
(C) କଞ୍ଚାମାଲର ଦର
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ଖୁଚୁରା ଦର

Question ୫୭।
ନିମ୍ନଲିଖୁତ ମଧ୍ୟରୁ
କେଉଁଟି ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ବ୍ୟବହାର:
(A) ମଜୁରି ଚୁକ୍ତି ବା ବୁଝାମଣା
(B) ସାଧାରଣ ଆର୍ଥିକ ନୀତି
(C) ବାସ୍ତବ ଆୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ସାଧାରଣ ଆର୍ଥକ ନୀତି

Question ୫୮।
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ସୋପାନଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
(A) ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀ
(B) ପରିବାର ବଜେଟ୍ ବିଷୟରେ ତଦନ୍ତ
(C) ଖୁଚୁରା ଦର ର ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତି
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

Question ୬୦।
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ ବେଳେ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରକୁ ଗଣନାଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ?
(A) ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର
(B) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଯାହା ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ପ୍ରକୃତପକ୍ଷେ କ୍ରୟ କରିଛି
(C) ହାରାହାରି ଦର
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଯାହା ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ପ୍ରକୃତପକ୍ଷେ କ୍ରୟ କରିଛି

II. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ସଠିକତା ପ୍ରମାଣ କର। ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ନ ବଦଳାଇ ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର। .
[Prove the correctness of the followings correct then if necessary you that changing words underlined.]

Question ୧।
ପ୍ରତିପଗମନାର ଅର୍ଥ ହେଲା ଆଗକୁ ଯିବା।
Answer:
ଭୁଲ୍, ପ୍ରତିପଗମନାର ଅର୍ଥ ହେଲା ପଛକୁ ଫେରିବା।

Question ୨।
ଫ୍ରାନସିସ ଗାଲଟନ୍‌ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ପ୍ରତିପଗମନା ବିଶ୍ଲେଷଣର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୩।
ପ୍ରତିପଗମନା ମାପକ ସାହାଯ୍ୟରେ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪।
ପ୍ରତିପଗମନା ଗୁଣାଙ୍କ ଦୁଇଟି ଚଳରାଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସହ ସଂପର୍କର ମାତ୍ର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସହସଂପର୍କର ମାତ୍ରା ଗଣନା କରେ।

Question ୫।
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ ମୂଳବିନ୍ଦୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁ ଆୟତନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟେ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ମୂଳ ବିନ୍ଦୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁ ଆୟତନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟେ।

Question ୬।
ପ୍ରତିଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ଦୁଇଟି ଯାକ ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ସମପରିମିତ ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
ଜ, ଭୁଲ୍, ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ଦୁଇଟିଯାକ ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ସମପରିମିତ ନୁହେନ୍ତି। ସହସମ୍ବନ୍ଧ ମାପକ ସାହାଯ୍ୟରେ, ଗୋଟିଏ ଚଳରାଶୀକୁ ସ୍ଥିର ରଖୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଚଳ ରାଶୀର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ
ମାପ କରାଯାଏ।

Question ୭।
ଭୁଲ, ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ଗୋଟିଏ ଚଳରାଶୀକୁ ସ୍ଥିର ରଖୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଚଳ ରାଶୀର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପ କରାଯାଏ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶୀ ମଧ୍ଯରେ ସହପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରକୃତି ମାପ କରେ। ପ୍ରତିଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ଦ୍ଵୟ ଧନାତ୍ମକ ହେଲେ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ ଧନାତ୍ମକ ହୋଇଥାଏ। ଢ. ସଠିକ୍। ଦୁଇଟିଯାକ ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କର ସମାନ ସାଙ୍କେତିକ ଚିହ୍ନ ହୋଇଥାଏ।

Question ୮।
ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ଦୁଇଟି ଚଳଶାରୀ ମଧ୍ୟରେ ସହ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମାତ୍ର ମାପ କରେ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୯।
ଦୁଇଟିଯାକ ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କର ସମାନ ସାଙ୍କେତିକ ଚିହ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୧୦।
ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ (r) = \(\sqrt{6 x y \times 6 y x}\)
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୧୧।
X on X ପ୍ରତିପଗମନ ସମୀକରଣରେ, Y, ଚଳରାଶୀ ସ୍ବାଧୁନ ଏବଂ X ଚଳରାଶୀ ଆଶ୍ରିତ ଅଟେ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୧୨।
X on Y ପ୍ରତିପଗମନ ସମୀକରଣରେ, X ସ୍ବାଧନ ଚଳରାଶୀ ଏବଂ Y ଆଶ୍ରୀତ ଚଳରାଶୀ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୧୩।
Y = a + by ସମୀକରଣରେ, a ଓ b ଦୁଇଟି ସାଂଖ୍ୟକ ସ୍ଥିର ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୪।
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧର ଅର୍ଥ ସହ ପରିବର୍ତ୍ତନ।
Answer:
ସଠିକ୍ !

Question ୧୫।
ସହସମ୍ବନ୍ଧ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶୀ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୧୬।
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ +୧
Answer:
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ± ୧

Question ୧୭।
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ଶୂନ୍ୟ ହେଲେ, X ଓ Y ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କ ନଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍ !

Question ୧୮।
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧର ମୂଲ୍ୟ+1 ହେଲେ, ଚଳରାଶୀ ଦ୍ଵୟ ମଧ୍ଯରେ ଋଣାତ୍ମକ ସଂପର୍କ ଥାଏ।
Answer:
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧର ମୂଲ୍ୟ +1 ହେଲେ, ଚଳରାଶୀ ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କ ଧନାତ୍ମକ ଥାଏ।

Question ୧୯।
X ଓ Y ଚଳରାଶୀର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅନୁପାତ ସମାନ ନ ହେଲେ, ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ବକ୍ର ବୈଖ୍ୟକ ହୁଏ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୦।
X ଓ Y, ଚଳରାଶୀ ସମଦିଗରେ ଗତି କରୁଥିଲେ । ଚଳରାଶୀ ଦ୍ଵୟ ମଧ୍ଯରେ ସଂପର୍କ ଧନାତ୍ମକ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୧।
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ଏକ ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତି ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଦର ପରିର୍ତ୍ତନ ମାପ କରାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୨।
ଆଧାର ବର୍ଷର ମୂଲ୍ୟକୁ ସର୍ବଦା ୫୦ ଧରାଯାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ, ଆଧାର ବର୍ଷର ମୂଲ୍ୟକୁ ସର୍ବଦା ୧୦୦ ଧରାଯାଏ ।

Question ୨୩।
ସମସ୍ତ ଦୃଷ୍ଟି କୋଣରୁ ଆଧାର ବର୍ଷ ଏକ ସ୍ବାଭାବିକ ବର୍ଷ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୨୪।
ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ଚୁଡ଼ାନ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରକୁ ଗଣନା କରାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ କଞ୍ଚା ମାଲର ଦରକୁ ଗଣନା କରାଯାଏ।

Question ୨୫।
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ଖୁଚୁରା ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଗଣନା କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୬।
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ କେବଳ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଗଣନା ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୨୭।
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ଅନ୍ୟନାମ ବଞ୍ଚିବାର ବ୍ୟୟ ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୨୮।
ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ କହିଲେ ମୁଦ୍ରାର କ୍ରୟ ଶକ୍ତିକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୨୯।
ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଜ୍ୟରେ ମାପ କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୩୦।
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଗଣନାଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ କେତେକ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଗଣନା ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।

Question ୩୧।
ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତର ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୩୨।
ଉପଭୋକ୍ତା ପାଇକାରି ଦର ବା ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ
Answer:
ଭୁଲ୍, ଉପଭୋକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଖୁଚୁରା ଦର ବା ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟକରେ। ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ।

Question ୩୩।
ଆଧାର ବର୍ଷରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦରକୁ ୧୦୦ ଭାବେ ଗଣନା କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୩୪।
ଗୋଟିଏ ସରଳ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମାନ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୩୫।
ଗୋଟିଏ (Weighted) ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ସମାନ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଏ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ଗୋଟିଏ Weighted ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ର ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କର କ୍ରୟକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଥାଏ।

Question ୩୬।
ଗଣନା ବର୍ଷରେ ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଅନୁପାତ ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୩୭।
ଯଦି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀରେ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ତେବେ ଦର ଦାମ୍‌ରେ ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩୮।
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ କହିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ ବୁଝାଇ ଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୩୯।
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ଖୁଚୁରା ଦରକୁ ଗଣନାଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪୦।
ଆଧାର ବର୍ଷରେ ଅସ୍ବଭାବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ଆଧାର ବର୍ଷରେ କୌଣସି ଅସ୍ବଭାବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇନଥାଏ।

Question ୪୧।
ଯଦି ଆଧାର ବର୍ଷ ୧୯୯୦ରେ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ମୂଲ୍ୟ ୧୦୦ ଏବଂ ଗଣନା ବର୍ଷ ୨୦୧୦ରେ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ମୂଲ୍ୟ ୨୬୦.୫୩ ତେବେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରରେ ୧୬୦.୫୩ ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥିବା ଏବହା ସୂଚୀତ କରୁଛି।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪୨।
ସମୟ ମାଳା ଆଲୋଚନାରେ ସମୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ।
Answer:
ସଠିକୁ।

Question ୪୩ ।
ସମୟ ମାଳା କହିଲେ ସମୟନୁକ୍ରମିକ ଭାବରେ ସଜ୍ଜିତ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୪୪।
ସମୟନୁକ୍ରମିକ ମାଳାକୁ ସାଧାରଣତ ପ୍ରାକୃତିକ ତଥ୍ୟ ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ସମୟନୁକ୍ରମିକ ମାଳାକୁ ସାଧାରଣତଃ ଅର୍ଥନୈତିକ ତଥ୍ୟ ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୪୫।
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସମୟ ମାଳାକୁ ସାଧାରଣତଃ ତୁଳନାତ୍ମକ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍ ।

Question ୪୬।
ସମୟମାଳାର ସାଧାରଣତଃ ତିନୋଟି ଉପାଦାନ ରହିଛି।
Answer:
ଭୁଲ, ସମୟ ମାଳାରେ ସାଧାରଣତଃ ଚାରୋଟି ଉପାଦାନ ରହିଛି ।

Question ୪୭।
ପାରଂପରିକ ସମୟମାଳାରେ, ଚାରିଟି ଉପାଦାନ ମଧ୍ୟରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ସଂପର୍କ ରହିଛି।
Answer:
ସଠିକ୍
୪୮ । ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ସମୟ ମାଳାରେ ଚାରିଟିଯାକ ଉପାଦାନ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୫୦।
ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା (Secular trend) କହିଲେ ସ୍ବଳ୍ପକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା କହିଲେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ସ୍ଥିର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ ।

Question ୫୧।
ଜନସଂଖ୍ୟାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ସମୟ ମାଳାର ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୫୨।
ବୈଷୟୀକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ସମୟମାଳାରେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୫୩।
ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ସମୟ ମାଳାରେ ବ୍ୟବସାୟୀକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ଧାରାବାହିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୫୪।
ସମୟମାଳା ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରତି ୧୨ ମାସ ବା ଏକ ବର୍ଷର ଅନ୍ତରରେ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୫୫।
ଋତୁଭିଭିକ ସମୟ ମାଳାରେ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ସାପ୍ତାହିକ ବା ମାସିକ ଅନ୍ତରରେ ଦସ୍ତବିର୍ଜ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୫୬।
ପାଣିପାଗର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ସମୟ ମାଳାର ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ପାଣି ପାଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ସମୟ ମାଳାର ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।

Question ୫୭।
ଚକ୍ରୀୟ ପ୍ରବଣତା କହିଲେ ସମୟ ମାଳାର ପୌନଃପୁନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୫୮।
ଚକ୍ରୀୟ ପ୍ରବଣତାକୁ ସମୟ ମାଳାର ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୫୯।
ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟରେ ପୌନଃପୁନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୬୦।
ଅନିୟମିତ ପ୍ରବଣତାରେ ବ୍ୟବସାୟୀକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ସ୍ବାଭାବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ଅନିୟମିତ ପ୍ରବଣତାରେ ବ୍ୟବସାୟ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଅସ୍ଵାଭାବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।

Question ୬୧।
ଭୂମିକଂପ ପ୍ରଭାବରେ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାରେ ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍।

Question ୬୨।
ବନ୍ୟାର ପ୍ରଭାବରେ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାରେ ସ୍ବାଭାବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ଭୁଲ୍, ବନ୍ୟା ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ସମୟ ମାଳାର ଅସ୍ଵାଭାବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ।

Question ୬୩।
ଯୁଦ୍ଧର ପ୍ରଭାବରେ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାରେ ଆକସ୍ମିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

Question ୬୪।
ଅନିୟମିତ ପ୍ରବଣତା ସାଧାରଣତଃ ବିଶେଷଧରଣର ପୃଥକ୍ ଘଟଣାବଳୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ବାରା ସମ୍ବବପର ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ସଠିକ୍

III. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ।
[Answer in One Sentence]

Question ୧।
ପ୍ରତିପଗମନ (Regression) ର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତିପଗମନର

Question ୨।
ଅର୍ଥ ପଛକୁ ଫେରିବାର କଳା (Act of returning back). ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ (Regression analysis) କ’ଣ ?
Answer:
ଦୁଇ ଗୋଟି ଚଳରାଶୀ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ହାରାହାରି ସଂପର୍କକୁ ମାପ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ସାଂଖ୍ୟକ କୌଶଳକୁ ପ୍ରତିପର୍ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ ।

Question ୩।
ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦୁଇଟି ଚଳ ରାଶୀ ମଧ୍ୟରେ କ’ଣ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ?
Answer:
ଦୁଇଟି ଚଳରାଶୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କର ପ୍ରକୃତି ବା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ସଂପର୍କ ।

Question ୪।
ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସାହାଯ୍ୟରେ କ’ଣ ମାପ କରାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ସ୍ଵାଧନ ଚଳର ମୂଲ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ପରାଧନ ଚଳର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ।

Question ୫।
Σ(Y – X_c)ର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ?
Answer:
Σ(Y – X_c) ର ମୂଲ୍ୟ ଶୂନ୍ୟ।

Question ୬।
X on Y ପ୍ରତିପଗମନ ସମୀକରଣରେ କେଉଁ ଚଳଟି ସ୍ବାଧ୍ଵନ ଚଳ ?
Answer:
X ଚଳଟି ସ୍ଵାଧନ ଚଳ ଅଟେ।

Question ୭।
Y on X ପ୍ରତିପଗମନ ସମୀକରଣରେ କେଉଁ ଚଳଟି ସ୍ବାଧ୍ଵନ ଚଳ ?
Answer:
Y ଚଳଟି ସ୍ଵାଧନ ଚଳ।

Question ୮।
ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣର ଦୁଇଟି ପ୍ରତିପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ମୂଲ୍ୟ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ସମ ସାଙ୍କେତିକ ଚିହ୍ନ (ଧନାତ୍ମକ କିମ୍ବା ଋଣାତ୍ମକ) ବିଶିଷ୍ଟ ହୁଏ।

Question ୮।
ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣର ଦୁଇଟି ବ୍ୟବହାର ଲେଖ।
Answer:
ପ୍ରତିପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣର ଦୁଇଟି ବ୍ୟବହାର ହେଲା
(a) ଏହି ମାପକ ସ୍ଵାଧନ ଚଳ ସାହାଯ୍ୟରେ ଆଶୀତ ଚଳର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ। ଏବଂ
(b) ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ।

Question ୧୦।
କେଉଁ ଗୁଣାଙ୍କ ମୂଳବିନ୍ଦୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁଆୟତନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟେ।
Answer:
ପ୍ରତୀପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ

Question ୧୧।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ଦୁଇଟି ଯାକ ପ୍ରତୀପଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ସମପରିମିତ ଅଟନ୍ତି କି ?
Answer:
ନାଁ ସମପରିମିତ ନୁହଁନ୍ତି

Question ୧୨।
କାହା ସାହାର୍ଯ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଚଳରାଶିକୁ ସ୍ଥିର ରଖ୍, ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଚଳରାଶିର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପ କରାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତୀପ ଗମନ

Question ୧୩ ।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା କେଉଁ ସଂପର୍କ ମାପକରେ ?
Answer:
ସହ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରକୃତି

Question ୧୪।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ଦ୍ଵୟ ଧନାତ୍ମକ ହେଲେ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ କ’ଣ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ଧନାତ୍ମକ

Question ୧୫।
ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ (r) = ?
Answer:
\(\sqrt{\text { bxy.byx }}\)

Question ୧୬।
କେଉଁ ସମୀକରଣରେ X ଚଳରାଶି ସ୍ଵାଧୀନ ଓ Y ଚଳରାଶି ଆଶ୍ରିତ ଅଟେ ?
Answer:
X on Y

Question ୧୭।
କେଉଁ ସମୀକରଣରେ Y ଚଳରାଶି ସ୍ବାଧୀନ ଓ X ଚଳରାଶି ଆଶ୍ରିତ ଅଟେ ?
Answer:
Y on Y

Question ୧୮।
ପ୍ରତୀପ ଗମନର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତୀପ ଗମନର ଅର୍ଥ ପଛକୁ ଫେରିବାର କଳା।

Question ୧୯।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଦୁଇଗୋଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ହାରାହାରି ସଂପର୍କକୁ ମାପ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ସାଂଖ୍ୟକ କୌଶଳକୁ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ।

Question ୨୦।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ କ’ଣ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ?
Answer:
ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କର ପ୍ରକୃତି ବା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ସଂପର୍କ।

Question ୨୧।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସାହାଯ୍ୟରେ କ’ଣ ମାପ କରାଯାଏ ? କରାଯାଏ।
Answer:
ପ୍ରତୀପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ସ୍ବାଧୀନ ଚଳର ମୂଲ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ପରାଧୀନ ଚଳର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ।

Question ୨୨।
Σ(Y – YC) ର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ?
Answer:
Σ(Y – YC)ର ମୂଲ୍ୟ ଶୂନ୍ୟ।

Question ୨୩।
X on X ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣରେ କେଉଁ ଚଳଟି ସ୍ବାଧୀନ ?
Answer:
x ଚଳଟି ସ୍ଵାଧୀନ ଚଳ ଅଟେ।

Question ୨୪ ।
Y on X ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣରେ କେଉଁ ଚଳଟି ସ୍ବାଧୀନ ଚଳ ନୁହେଁ ?
Answer:
X ଚଳଟି ସ୍ଵାଧୀନ ଚଳ ନୁହେଁ।

Question ୨୫।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ଦୁଇଟି ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ମୂଲ୍ୟ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ସମସାଙ୍କେତିକ ଚିହ୍ନ (ଧନାତ୍ମକ କିମ୍ବା ଋଣାତ୍ମକ) ବିଶିଷ୍ଟ ହୁଏ ।

Question ୨୬।
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ କ’ଣ ?
Answer:
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (Index number) କହିଲେ ଏକ ପରିସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତିକୁ ବୁଝାଏ ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପ କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୨୭।
ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ଆଭିମୁଖ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତରକୁ ଏକ ଆକାରରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବା।

Question ୨୮।
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ପ୍ରସ୍ତୁତିର ମୁଖ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କ’ଣ ?
Answer:
ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିବା।

Question ୨୯୮
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ଅନ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କ’ଣ ?
Answer:
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ଅନ୍ୟ ବ୍ୟବହାରଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଅନ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନୀର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପ କରିବା।

Question ୩୦।
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ପ୍ରଥମ ନିୟମ କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷକୁ ଆଧାର ବର୍ଷ ଭାବେ ଚୟନ କରିବା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ପ୍ରଥମ ନିୟମ।

Question ୩୧।
ଆଧାର ବର୍ଷର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସ୍ଵାଭାବିକ ବର୍ଷକୁ ଆଧାର କରି ଅନ୍ୟ ଏକ ବର୍ଷ (ଗଣନ)ର ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାପ କରିଯାଏ, ତାହାକୁ ଆଧାର ବର୍ଷ କୁହାଯାଏ।

Question ୩୨।
କେଉଁ ବର୍ଷକୁ ଆଧାର ବର୍ଷ ଭାବେ ଚୟନ କରାଯାଇଥାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ବର୍ଷରେ କୌଣସି ଅସ୍ଵାଭାବିକ ଘଟଣା ଯଥା ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି, ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଯୁଦ୍ଧ ଇତ୍ୟାଦି ଘଟି ନ ଥାଏ, ସେହି ବର୍ଷକୁ ଆଧାର ବର୍ଷ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ !

Question ୩୩।
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା।

Question ୩୪।
ଗଣନା ବର୍ଷରେ ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ କିପରି ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ?
Answer:
ଅନୁପାତ ଆକାରରେ।

Question ୩୫।
ଯଦି ଗଣନା ବର୍ଷର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ଆଧାର ବର୍ଷରୁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀଠାରୁ ଅଧିକ ହୁଏ, ତେବେ ଦର କ’ଣ ?
Answer:
ଦର ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧି ହେବାର ଏହା ସୂଚୀତ କରୁଛି ।

Question ୩୬।
ଗୋଟିଏ ସରଳ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ସରଳ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀକୁ ନିମ୍ନଲିଖତ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ

Question ୩୭।
ଯଦି ଗଣନ ବର୍ଷର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ସମଷ୍ଟି 1700 ଏବଂ ଦ୍ରବଣର ସଂଖ୍ୟା 7, ତେବେ ଗଣନା ବର୍ଷର କେତେ ହେବ ?
Answer:

Question ୩୮।
ଭାରୀ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରୀ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ (Weighted Price Index number)

Question ୩୯।
ଯଦି 1990 ମସିହାରେ (ଗଣନ ବର୍ଷରେ) ଭାରୀ ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ସମଷ୍ଟି 1500 ଏବଂ ମୋଟ ଓଜନ (Weight) 12, ତେବେ ଭାରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ମୂଲ୍ୟ କେତେ ?
Answer:
\(\frac{1500}{12}\) = 25

Question ୪୦।
ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ କେତେକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ବା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦର ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (Wholesale Price Index) କୁହାଯାଏ।

Question ୪୧।
ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ (Consumer Price Index) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ ଖୁଚୁରା ଦର ବା ସାଧାରଣ ଉପଭୋକ୍ତ କ୍ରୟ କରୁଥୁବା ଦରକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ।

Question ୪୨।
ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରକୁ ଗଣନା ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ ?
Answer:
କଞ୍ଚାମାଲର ଦରକୁ ଆଧାରକରି ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ।

Question ୪୩।
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କେତେ ପ୍ରକାରର ଅଟେ ?
Answer:
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଯଥା (୧) ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଏବଂ (୨) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ।

Question ୪୪।
ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରା (Time Series) କ’ଣ ?
Answer:
ସମୟାନୁକ୍ରମ ଧାରା କହିଲେ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଭାବେ ସଜାଜାଇଥବା ପରିସାଂଖ୍ୟକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଏକ ସେଟ୍‌କୁ ବୁଝାଏ ।

Question ୪୫।
ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାର କେତୋଟି ଉପାଦାନ ରହିଛି ?
Answer:
ଚାରିଟି ଉପାଦାନ।

Question ୪୬।
ସମାୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାର ଉପାଦାନ ଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା, ଋତୁଭିଭିକ ପ୍ରବଣତା, ଚକ୍ରୀୟ ପ୍ରବଣତା ଓ ଅନିୟମିତ ପ୍ରବଣତା; ଏହି ଚାରିଗୋଟି ଉପାଦାନ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାର ଉପାଦାନ ଅଟନ୍ତି।

Question ୪୭।
ପାଂରପରିକ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାରେ ଚାରିଗୋଟି ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କ’ଣ ସଂପର୍କ ରହିଛି ?
Answer:
ଗୁଣନୀୟ ସଂପର୍କ (Multiplicative relation)

Question ୪୮।
ଆଧୁନିକ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାରେ ଚାରିଟି ଉପାଦାନ ମଧ୍ଯରେ କି ସଂପର୍କ ରହିଛି ?
Answer:
ଯୋଗାକୃତ (additive) ସଂପର୍କ।

Question ୪୯।
ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା (Secular trend) କ’ଣ ?
Answer:
ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା କହିଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ; ଯଥା ଉତ୍ପାଦନ, ବିକ୍ରି, ଲାଭ, ଆୟ, ରୋଜଗାର ଇତ୍ୟାଦିର କେତେକ ସମୟ ଭିତରେ ବୃଦ୍ଧି ଓ ହ୍ରାସ ହେବାର ମୌଳିକ ପ୍ରବୃତିକୁ ବୁଝାଏ।

Question ୫୦।
ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Seasonal Variation) କ’ଣ ?
Answer:
ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ବ୍ୟବସାୟୀକ ଚକ୍ରର ଏହି ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଗତିକୁ ବୁଝାଏ । ଯାହାକି ପ୍ରତି ବର୍ଷ ନିୟମିତ ଭାବରେ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୫୧।
ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦୁଇଟି କାରଣ ଲେଖ ।
Answer:
(୧) ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ; ଏବଂ (୨) ପରଂପରା, ପ୍ରଥା ଓ ଅଭ୍ୟାସରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ, ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାର।

Question ୫୨।
ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କ’ଣ ?
Answer:
ସମାୟାନୁକ୍ରମିକ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ଧାରାର ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ସେହି ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ। ଯାହାକି ନିୟମିତ ବା ଅବିରୋଧ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ହ୍ରାସ ହୋଇଥାଏ।

Question ୫୩।
ବ୍ୟବସାୟୀକ ଚକ୍ରର କେତୋଟି ସ୍ତର ରହିଛି ?
Answer:
ଚାରିଟି ସ୍ତର

Question ୫୪।
ବ୍ୟବସାୟୀକ ଚକ୍ରର ପ୍ରଥମ ଦୁଇଟି ସ୍ତର କ’ଣ ?
Answer:
ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵଚ୍ଛଳତା (Economic Prosparity) ଏବଂ ଉତ୍ସାହ ହୀନତା ହ୍ରାସମାନସ୍ତର।

Question ୫୫।
ବ୍ୟବସାୟୀକ ଚକ୍ରର ଦ୍ଵିତୀୟ ଦୁଇଟି ସ୍ତର କ’ଣ ?
Answer:
ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ (Depression) ଏବଂ ପୁନର୍ବାର (Recovery) ସ୍ତର।

Question ୫୬।
ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କ’ଣ ?
Answer:
ସମାୟାନୁକ୍ରମିକ ମାଳାର ଅନିୟାମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ବ୍ୟବସାୟୀକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ସେହି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ। ଯାହାକି କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧାରାରେ ପୁନରାବୃତ୍ତି ହୁଏ ନାହିଁ।

Question ୫୭।
ସମାୟୁକ୍ରମିକ ମାଳାର ଅନିୟାମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦୁଇଟି କାରଣ ଦର୍ଶାଅ।
Answer:
ବନ୍ୟା; ଏବଂ ଭୂମି କଂପ।

IV. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟିରୁ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ମଧ୍ୟରେ ଲେଖ।
[Answer the following questions within 2 to 3 sentences in each case.]

Question ୧।
ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରା ବା ମାଳା କ’ଣ ?
Answer:
ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରା (Time Series) କହିଲେ ସମୟାନୁକ୍ରମରେ (Chronologically) ସଜା ଯାଇଥିବା ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ବଳୀକୁ ବୁଝାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ, ଯେତେବେଳେ ଆମେ, ସାଂଖ୍ଯତ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରୁ, ସେହି ସାଂଖ୍ୟକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଏହି ସେଟ୍‌କୁ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରା କୁହାଯାଏ ।

Question ୨।
ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାର ଉପାଦାନ (Elements) ଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ମାଳାର ଉପାଦାନ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା
(a) ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା (Secular trend)
(b) ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Seasonal Variation)
(c) ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Cyclical Variation) ଏବଂ
(d) ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Prregular Variation)

Question ୩ ।
ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା (Secular trend) କ’ଣ ?
Answer:
ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା କହିଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ; ଯଥା ଉତ୍ପାଦାନ, ଆୟ, ବିକ୍ରି, ରୋଜଗାର ଇତ୍ୟାଦିର କେତେକ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ହ୍ରାସ କିମ୍ବା ବୃଦ୍ଧିକୁ ବୁଝାଏ। ଏହାକୁ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ମାଳାର ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ।

Question ୪।
ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Seasonal Variation) କ’ଣ ?
Answer:
ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାର ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ବ୍ୟବସାୟୀକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ସେହି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ ଯାହାକି ପ୍ରତିବର୍ଷ ନିୟମିତ ଭାବରେ ଘଟିଥାଏ । ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁ, ପରଂପରା ଓ ଅଭ୍ୟାସ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୫।
ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Cyclical Variation) କ’ଣ ?
Answer:
ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ମାଳାର ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ (ବୃଦ୍ଧି ବା ହ୍ରାସ)କୁ ବୁଝାଏ। ଯାହାକି ଲଗାତାର ବା ଧାରାବାହିକ ଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ। ବ୍ୟବସାୟୀକ ଚକ୍ରର କ୍ରିୟା ପ୍ରଭାବ ଚାରି ପ୍ରକାରର; ଯଥା ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵଚ୍ଛଳତା, ହ୍ରାସମାନ ସ୍ତର, ମୂଲ୍ୟହ୍ରାସ ଓ ପୁନର୍ବାର।

Question ୬।
ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Irregular Variation) କ’ଣ ?
Answer:
ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାର ବ୍ୟବସାୟୀକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ସେହି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ ଯାହାକି କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧାରାରେ ପୁନରାବୃତ୍ତି ହୁଏ ନାହିଁ। ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କେତେକ ବିଶେଷ ଧରଣର ପୃଥକ ଘଟଣାବଳୀ; ଯଥା ଭୂମିକଂପ, ବନ୍ୟା, ଯୁଦ୍ଧ ଇତ୍ୟାଦିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ।

Question ୭।
ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାର ଗୁଣାତଳ୍ମକ ସଂପର୍କ (Multiplicative) ପରିବର୍ତ୍ତନ କ’ଣ ?
Answer:
ପାରଂପରିକ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ମାଳାରେ ଚାରିଟି ଯାକ ଉପାଦାନ ମଧ୍ୟରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ସଂପର୍କ। ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାଳାର ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୂଲ୍ୟ ସେହି ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ଗୁଡ଼ିକର ଗୁଣିତକ ମୂଲ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ। ସାଙ୍କେତିକ ଭାଷାରେ Y = T × S × C × I

Question ୮।
ଯୋଗାତ୍ମକ (Additive) ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରା କ’ଣ ?
Answer:
ସମାୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରାର ଚାରିଟି ଉପାଦାନ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗାବୃତ୍ତ ସଂପର୍କ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଯୋଗାତ୍ମକ ସମୟାନୁକ୍ରମିକ ଧାରା କୁହାଯାଏ। ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାଳାର ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାକୁ ହେଲେ ଚାରିଟିଯାକ ଉପାଦାନକୁ ଯୋଗ କରିବାକୁ ହେବ। ସାଙ୍କେତିକ ଭାଷାରେ, Y = T + S + C I

Question ୯।
ଦ୍ବିବିଚଳ ପରିବଣ୍ଟନ (Bi-variate-Variable) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ଥବା ବିତରଣକୁ ଦ୍ବିବଚଳ ପରିବଣ୍ଟନ କୁହାଯାଏ । ଏହିପରି ବଣ୍ଟନରେ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶିର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଏ।

Question ୧୦।
ସହସମ୍ବନ୍ଧ (Correlation) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯଦି ଦୁଇଟି ଚଳମାନ ମଧ୍ୟରେ ଏପରି ସଂପର୍କ ଥାଏ ଯେ, ଗୋଟିଏ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେଲେ ଅନ୍ୟଟି ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ। ତେବେ ଏ ଦୁଇଟି ଚଳମାନ ମଧ୍ୟରେ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଅଚି ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଟଟଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଦୁଇ ବା ତତୋଧକ ଚଳରାଶିମାନଙ୍କର ସହମାନ ପରିବର୍ତ୍ତନର ବିଶ୍ଳେଷଣକୁ ସହସମ୍ବନ୍ଧ କୁହାଯାଏ। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଦର ଓ ଚାହିଦାର ପରିବର୍ତ୍ତନ।

Question ୧୧।
ଋଣାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ (Negative-Correlation) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ପରସ୍ପର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ଗତି କରୁଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସହସମ୍ବନ୍ଧକୁ ଋଣାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ କୁହାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଗୋଟିଏ ଚଳରାଶି ବୃଦ୍ଧିପାଇଲେ ଅନ୍ୟଟି ହ୍ରାସପାଏ।

Question ୧୨।
ଧନାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ (Positve Correlation) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯଦି ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ସମ ଦିଗରେ ଗତି କରୁଥାନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମସମ୍ବନ୍ଧ ଧନାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଧନାତ୍ମକ ହୋଇଥାଏ। ଗୋଟିଏର ପରିମାଣରରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଅନ୍ୟଟିର ମଧ୍ୟରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିବ, ଏବଂ ଗୋଟିଏର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ଘଟିଲେ ଅନ୍ୟଟି ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇବ।

Question ୧୩।
ବୈଖକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ (Lineal Correlation) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯଦି ପରସ୍ପର ସଂପର୍କିତ ଚଳରାଶିର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅନୁପାତ ସ୍ଥିର ରୁହେ, ତେବେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସହସମ୍ବନ୍ଧକୁ ରେଖକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ କୁହାଯାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ଗୋଟିଏ ଚଳର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଚଳର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ କୈକ୍‌କ ସହସମ୍ବନ୍ଧ କୁହାଯାଏ।

Question ୨୦।
ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ (Price Index number) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ସାଧାରଣ ଦରର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କୁହାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ, ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ମାପ କରାଯାଏ।

Question ୨୧।
ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ମାପିବାର ଦୁଇଟି ନିୟମ ଲେଖ।
Answer:
ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ମାପିବାର ଦୁଇଟି ନିୟମ (Rules) ହେଲା – (1) ଆଧାର ବର୍ଷର ଚୟନ, ଏବଂ (2) ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଚୟନ।

Question ୨୨।
ଆଧାର ବର୍ଷ (Base year) କ’ଣ ?
Answer:
ଆଧାର ବର୍ଷ କହିଲେ ଏହି ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷକୁ ବୁଝାଏ ଯେଉଁ ବର୍ଷର ହାରାହାରି ଦର ଅନ୍ୟ ଏକ ବର୍ଷ (ଗଣନ)ର ହାରାହାରି ଦର ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ । ଆଧାର ବର୍ଷକୁ ସର୍ବଦା ୧୦୦ ଭାବେ ଧରାଯାଏ।

Question ୧୬।
ସରଳ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ (Simple Price Index number) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦର ମୂଲ୍ୟ
ସୂଚୀରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ସମ୍ମାନ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଏ, ତାହାକୁ ସରଳ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କୁହାଯାଏ। ସରଳ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀରେ ଗଣନ ବର୍ଷର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ସମଷ୍ଟିକୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୋଟ ସଂଖ୍ୟାରେ ଭାଗ କରି ସରଳ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ।

Question ୨୩।
ଭାରୀ ଦୂର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ (Weightal Price Index number) କାହାକୁ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଯେଉଁ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ସମାନ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆନଯାଇ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କର ଅନୁସାରେ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଥାଏ, ସେହି ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀକୁ ଭାରୀ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ। ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାକୁ ହେଲେ ଗଣନା ବର୍ଷର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ସମଷ୍ଟିକୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୋଟ ଓଜନ (Weight) ସହିତ ଭାଗ କରାଯାଏ।

Question ୨୪।
ସରଳ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ଦୁଇଟି ସୀମାବଦ୍ଧତା(Limitations) ଲେଖ।
Answer:
(୧) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷକୁ ସ୍ଵାଭାବିତ ବର୍ଷ ଧରିବା ସହଜ ସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ କାରଣ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷରେ କିଛି ନା କିଛି ଅସ୍ଵାଭାବିକ ଘଟଣା ଘଟିଥାଏ; (୨) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହାରାହାରି ର ପଦ୍ଧତିକୁ ଚୟନ କରିବା ସମସ୍ୟା ବହୁଳ ଅଟେ।

Question ୨୫।
ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (Whole Sale Price Index) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ପାଇକାରି ଦରକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ। ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ କେବଳ କଞ୍ଚାମାଲର ଦରକୁ ଗଣନାଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।

Question ୨୬।
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (Consumer Price Index Number) କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ ଖୁଚୁରା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଖୁଚୁରା ଦରକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କୁହାଯାଏ । ଲୋକମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ମାପ କରାଯାଏ।

Question ୨୭।
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ଦୁଇଟି ବ୍ୟବହାର (Use) ଲେଖ।
Answer:
ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀର ଦୁଇଟି ବ୍ୟବହାରହେଲା – (୧) ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ; ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତର ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ପୂର୍ବଆକଳନ କରିବାରେ ଏହା ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ଏ.

V. ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
[Distinguish between]

Question ୧।
ପାଇକାରିମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ଓ ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (Wholesale Price Index and Consumer Price Index)
Answer:
ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ :
(a) କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟର ପାଇକାରି ଦର ଆଧାରରେ ଏହି ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ।
(b) କେବଳ କଞ୍ଚାମାଲର ଦର ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀରେ ଗଣନାଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।
(c) ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ଏହି ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଗଣନା କରି
(d) ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ପାଇକାରି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଜାଣିବାରେ ଗୁରୁସ୍ ଦେଇନଥାଏ।
(e) ନିର୍ମାଣ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଏହି ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେଉନଥିବାରୁ ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସୂଚୀତ କରିନଥାଏ।

ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ:
(a) କେତେକ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଖୁଚୁରା ଦର (Retail Price) କୁ ଆଧାର କରି ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ।
(b) ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚୁଡ଼ାନ୍ତ ଦର ଏହି ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀରେ ଗଣନା କରାଯାଏ।
(c) ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଗଣନା କରାଯାଏ।
(d) ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ।
(e) ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଉପଭୋକ୍ତା କ୍ରୟ କରୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଆଧାର କରାଯାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହା ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସଠିକ ଭାବେ ସୂଚୀତ କରିଥାଏ।

Question ୨।
ସରଳ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଓ ଭାରୀ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ।
(Simple Price Index and Weighted Price Index Number.)
Answer:
ସରଳ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ :
(a) ଏକ ସରଳ ଦର ମୂଲ୍ୟ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମାନ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଏ।
(b) ଉପଭୋକ୍ତା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମାନ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାଏ।
(c) ଦ୍ରବ୍ୟର ଓଜନ ଅନୁସାରେ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ନାହିଁ।
(d) ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସଠିକ୍ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ କରେ ନାହିଁ।

ଭରା ଦୁର ମୂଲ୍ୟତ୍ସଚା:
(a) ଏକ ଭାଗୀଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମାନ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ।
(b) ଉପଭୋକ୍ତା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସମାନ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇନଥାଏ।
(c) ଦ୍ରବ୍ୟର ଓଜନ ଅନୁସାରେ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରାଯାଏ।
(d) ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଦର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସଠିକ୍ ପ୍ରତିନିଧୃତ୍ଵ କରେ ନାହିଁ।

Question ୩।
ମୁଦ୍ରାର ପାଇକାରି ମାନଦଣ୍ଡ ଓ ମୁଦ୍ରାର ଖୁଚୁରା ମାନଦଣ୍ଡ
(Whoesale Monetary Standard and Retain Monetary Standard.)
Answer:
ମୁଦ୍ରାର ପାଇକାରି ମାନଦଣ୍ଡ :
(a) ଏହି ମାନଦଣ୍ଡ ଅନୁସାରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ପାଇକାରି ଦର ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ।
(b) ଏହି ମାନ ଦଣ୍ଡରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ପାଇକାରି ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
(c) ପାଇକାରି ମାନଦଣ୍ଡକୁ ସାଧାରଣ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ କାରଣ ପାଇକାରି ଦରକୁ ନିୟମିତ ଭାବରେ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ।
(d) ଏହି ମାନଦଣ୍ଡ ହୃଦ୍ୟୋକ୍ତାଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି କୋଣରୁ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ।

Question ୪।
(a) ଏହି ମାନଦଣ୍ଡ ଅନୁସାରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଖୁଚୁରା ଦର ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ।
(b) ଏହି ମାନଦଣ୍ଡ ଅନୁସାରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ଖୁଚୁରା ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
(c) ଖୁଚୁରା ମାନଦଣ୍ଡକୁ ସାଧାରଣ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ନାହିଁ, କାରଣ ଏହି ଦରକୁ ନିୟମିତ ଭାବରେ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ନାହିଁ।
(d) ଏହା ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି କୋଣରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ।

Question ୩।
ଧନାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଓ ଋଣାତ୍ମକ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ।
(Positive Correlation and Negative Córrelation.)
Answer:
ମୁଦ୍ରାର ପାଇକାରି ମାନଦଣ୍ଡ :
(a) ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ଚଳରାଶି ସମଦିଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାନ୍ତି।
(b) ଏକ ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଧନାତ୍ମକ ସଂପର୍କ ଦର୍ଶାଇଥାଏ।
(c) ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ X ଚଳରାଶି ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ, Y ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ।

ଋଣାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ :
(a) ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧକ ଚଳରାଶି ବିପରୀତ ଦିଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାନ୍ତି।
(b) ଏହା ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଋଣାତ୍ମକ ସଂପର୍କ ଦର୍ଶାଇଥାଏ।
(c) ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ X ଚଳରାଶି ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ Y ଚଳରାଶି ହ୍ରାସ ପାଏ।

Question ୫।
ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ। (Sasonal Variation and Irregular Variation.)
Answer:
ଋତୁଭିତ୍ତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(a) ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସମୟସୀମା ଏକ ବର୍ଷ।
(b) ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିୟମିତ ଭାବରେ ପ୍ରତି ୧୨ ମାସରେ ଅନ୍ତରରେ ସଂଗଠିତ ହୁଏ।
(c) ଏହିପରି ପରିବର୍ତ୍ତନର ନିଶ୍ଚିତତା ଥାଏ ଏବଂ ଏହାର ସଠିକ୍ ଆକଳନ କରିହୁଏ।

ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
(a) ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମା ନ ଥାଏ।
(b) ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିୟମିତ ଭାବରେ ସଂଗଠିତ ହୁଏ ନାହିଁ।
(c) ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନିଶ୍ଚିତ ଓ ଆକସ୍ମିକ ଘଟଣାର ପ୍ରଭାବରେ ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୬।
ସହସମ୍ବନ୍ଧ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଓ ପ୍ରତୀପଗାମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ।
(Correlation analye’s and Regression analysis.)
Answer:
ସହସମ୍ବନ୍ଧ ବିଶ୍ଳେଷଣ :
(a) ସହସମ୍ବନ୍ଧ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧବକ ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ସହ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମାତ୍ରା ମାପ କରେ।
(b) ଏହି ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କାରଣ ପ୍ରଭାବ ସଂପର୍କ ଆଲୋଚନା କରି ନ ଥାଏ।
(c) ଦୁଇଟି ଚଳରାଶିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦିଗ ସରଳ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଦର୍ଶାଇଥାଏ।

ପ୍ରତୀପଗାମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ :
(a) ପ୍ରତୀପଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧୂକ ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କରେ ପ୍ରକୃତି ଅଧ୍ୟୟନ କରେ।
(b) ଏହି ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କାରଣ ପ୍ରଭାବ ସଂପର୍କ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ।
(c) ଏହା ଦୁଇଟି ଚଳରାଶିର ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରକୃତି ଓ ଜଟିଳ ସଂପର୍କ ଦର୍ଶାଇଥାଏ।

Question ୭।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ ଓ ପ୍ରତୀପଗମନ ସମୀକରଣ ।
(Regression equation of X on Y and Regresison equation of Y on X.)
Answer:
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ
(a) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ X on Y, X ଚଳରାଶିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଆଧାର କରି ଚଳରାଶିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଗଣନା କରିଥାଏ।
(b) ଏଠାରେ Y ଚଳ ଆଶ୍ରିତ ଏବଂ X ଚଳ ସ୍ଵାଧନ ଚଳ ଅଟେ।
(c) ଏଠାରେ ସ୍ଵାଧୂନ ଚଳ (X) ସାହାଯ୍ୟରେ ଆଶ୍ରିତଚଳ (Y)ର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ।

ପ୍ରତୀପଗମନ ସମୀକରଣ :
(a) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ Y on X ରେ Y ଚଳରାଶିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଆଧାର କରି X ଚଳରାଶିର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଏ।
(b) ଏଠାରେ Y ଚଳ ସ୍ଵାଧୀନ ଚଳ ଏବଂ X ଚଳ ଆଶ୍ରିତ ଚଳ।
(c) ଏଠାରେ ସ୍ଵାଧୀନ ଚଳ Y ସାହାଯ୍ୟରେ ଆଶ୍ରିତ ଚଳ X ର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ।

Question ୮।
ମୁଦ୍ରାର ପାଇକାରୀ ମାନଦଣ୍ଡ ଓ ମୁଦ୍ରାର ଖୁଚୁରା ମାନଦଣ୍ଡ।
(Whoesale Prie Index and Retail Price Index.)
Answer:
ମୁଦ୍ରାର ପାଇକାରୀ ମାନଦଣ୍ଡ :
(a) ଏହି ମାନଦଣ୍ଡ ଅନୁସାରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ପାଇକାରୀ ଦର ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ।
(b) ଏହି ମାନଦଣ୍ଡରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ପାଇକାରି ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

ମୁଦ୍ରାର ଖୁଚୁରା ମାନଦଣ୍ଡ :
(a) ଏହି ମାନଦଣ୍ଡ ଅନୁସାରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଖୁଟୁରା ଦର ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ।
(b) ଏହି ମାନଦଣ୍ଡ ଅନୁସାରେ ନିର୍ବାଚିତ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ଖୁଚୁରା ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ବା ବଂଚିବାର ମାନ ମୂଲ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

Question ୯।
ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ଋତୁଭିତ୍ତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।
(Cyclical Variation and Seasonal Variation.)
Answer:
ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(a) ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସମୟ ସୀମା ଏକ ବର୍ଷରୁ ଅଧ‌ିକ ସମୟ ହୋଇଥାଏ।
(b) ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନର ନିୟମିତ ଭାବରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଘଟି ନ ଥାଏ।
(c) ଏହି ପାଣିପାଗ, ଜଳବାୟୁ, ପରମ୍ପରା, ପ୍ରଥା କିମ୍ବା ଅଭ୍ୟାସଗତ କାରଣ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ନ ଥାଏ।

ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
(a) ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସମୟ ସୀମା ୧ ବର୍ଷ ବା ୧୨ ମାସ ହୋଇଥାଏ।
(b) ଏହା ନିୟମିତ ଭାବେ ପ୍ରତି ବର୍ଷା ଘଟିଥାଏ।
(c) ଏହା ପାଣିପାଗ, ଜଳବାୟୁ, ପରମ୍ପରା ଓ ଅଭ୍ୟାସ ଇତ୍ୟାଦି କାରର ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୦।
ଶୈଖୁକ ସହ ସଂବନ୍ଧ ଓ ଅରୈଖ୍ୟକ ସହ ସଂବନ୍ଧ !
(Linear Correlation and Curvilinear Correlation.).
Answer:
ରୈଖକ ସହ ସଂବନ୍ଧ
(a) 2 ଟି ଚଳରାଶିର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅନୁପାତ ସ୍ଥିର ରହିଥାଏ।
(b) X ଚଳର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ସହିତ Y ଚଳର ମଧ୍ୟ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅନୁପାତରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।
(c) ଉଦାହରଣ
X – 2, 4, 6, 8, 10, 12
Y – 4. 5, 6, 7, 8, 9

ଅରୈଶୂକ ସହ ସଂବନ୍ଧ :
(a) 2ଟି ଚଳରାଶିର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅନୁପାତ ସ୍ଥିର ରହି ନ ଥାଏ।
(b) X ଚଳର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା Y ଚଳର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ନ ଥାଏ।
(c) ଉଦାହରଣ :
X – 7, 9, 11, 13, 15
Y – 3, 4, 6, 9, 11

Question ୧୧।
ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ।
(Secular Trend and Irregular Trend.)
Answer:
ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
(a) ଏହାକୁ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତନ କୁହାଯାଏ।
(b) ଜନସଂଖ୍ୟା, ବୈଷଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ରୁଚି ଓ ପସନ୍ଦର ଇତ୍ୟାଦିର ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଦୀର୍ଘ କାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଗଠିତ ହୁଏ।
(c) ଏହି ପ୍ରକାରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦୃତ ବା ଅବିଚଳିତ ଯାହାକି ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ। ବା।

ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
(a) ଏହା ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନୁହେଁ।
(b) ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ତର ନ ଥାଏ।
(c) ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ରୁଚି ଓ ପସନ୍ଦର ଦ୍ଵାରା ସଂଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।

Question ୧୨।
ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ଚକ୍ରିୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ।
(Secular Trend and Cyclical Variation.)
Answer:
ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(a) ଏହା ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଟେ।
(b) ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବା ସ୍ଥିର ନ ଥାଏ।
(c) ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ପ୍ରଭାବରେ ସଂଘଟିତ।
(d) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ରୁଚି ଓ ପସନ୍ଦର ଦ୍ବାରା ସଗଠିତ ହୋଇଥାଏ।

ଚକ୍ରିୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
(a) ଚକ୍ରିୟ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସମୟ ସୀମା ଏକ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ସମୟ ହୋଇଥାଏ।
(b) ଚକ୍ରିୟ ପରିବର୍ତ୍ତନର ନିୟମିତ ଭାବରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଘଟି ନ ଥାଏ।
(c) ଏହା ପାଣିପାଗ, ଜଳବାୟୁ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା କିମ୍ବା ଅଭ୍ୟାସଗତ କାରଣ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ନ ଥାଏ।

V. ଦୀର୍ଘଧର୍ମୀ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ।
[Long Answer type Questions]

Question ୧।
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ତଥ୍ୟରୁ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର।
(Determine the value of Correlation Coefficient.)

X:	୨	୩	୪	୫	୬	୭	୮
Y:	୪	୭	୮	୯	୧୦	୧୪	୧୮

Answer:
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ

Question ୨।
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
(What do you mean by an Index Number? Explain the Rates used in the construction of an Index Number.)
Answer:
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କହିଲେ ଏକା ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତି ବୁଝାଏ ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ସାଧାରଣ ସ୍ତର ସ୍ତରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାପ କରାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ, ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପକରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତିକୁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କୁହାଯାଏ। ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି। କ୍ରକ୍ସଟନ୍ ଓ କାଓଡ଼ିନ୍ (Crotxon and Cowdin)ଙ୍କ ମତରେ, “ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କହିଲେ ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତିକୁ ବୁଝାଏ ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଦ୍ରବ୍ୟର ପାର୍ଥକ୍ୟର ମାତ୍ରା ବା ପରିମାଣ ମାପ କରାଯାଏ”। ସାଇଜେଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କହିଲେ ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତିକୁ ବୁଝାଏ ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସମୟ, ଆଞ୍ଚଳିକ ସୀମା କିମ୍ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ; ଯଥା ଆୟ, ବୃତ୍ତି ଇତ୍ୟାଦିର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଆଧାର କରି ମାପ କରାଯାଏ”।

ଉପରୋକ୍ତ ସଂଜ୍ଞାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କହିଲେ ‘ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ହାରାହାରିକୁ ବୁଝାଏ ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ କେତେକ ବର୍ଷର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ସଂପର୍କିତ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପ କରାଯା। ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କହିଲେ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ ବୁଝାଏ। ଏହା କେତେକ ପୂର୍ବ ବର୍ଷର ଦର ସ୍ତର ସହିତ ବର୍ତ୍ତମାନ ବର୍ଷର ଦର ସ୍ତର ସହିତ ତୁଳନା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ, ଏହା ଦ୍ରବ୍ୟ ଦରର ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରେ।

ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ପଦ୍ଧତି : ଗୋଟିଏ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦ୍ଧତିଗୁନିକୁ ଦିଆଯାଇଥାଏ

(କ) ଆଧାର ବର୍ଷର ଚୟନ (Choice of a Base Year):
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ହେଲା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷକୁ ଆଧାରବର୍ଷ ଭାବେ ଗଣନା କରିବା। ଏହି ବର୍ଷଟି ସମସ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସ୍ଵାଭାବିକ ବର୍ଷ ଅଟେ। ଆଧାର ବର୍ଷର ମୂଲ୍ୟକୁ ସର୍ବଦା ୧୦୦ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ।

(ଖ) ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଚୟନ (Choices of Goods and Services):
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ଦ୍ଵିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ହେଲା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଚୟନ। ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ନିଆ ନ ଯାଇ କେତେକ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ।

(ଗ) ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦର ଚୟନ (Choice of Price of Goods and Services):
ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦର ଚୟନ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଅଟେ। ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦର ସ୍ଥିର କରାଯାଇଥାଏ। ଦର ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା- ପାଇକାରୀ ଦର ଓ ଖୁଚୁରା ଦର।

(ଘ) ଦରକୁ ଅନୁପାତରେ ପରିଣତ କରିବା (Conversion of Price into Ratio):
ଏହି ସ୍ତରରେ ବଛାଯାଇଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ରଦରକୁ ଅନୁପାତ ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ। ଆଧାର ବର୍ଷର ଦରକୁ ୧୦୦ ଧରାଯାଇ, ଗଣନା ବର୍ଷର ଦରକୁ ଅନୁପାତ (Ratio) ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ।

(ଙ) ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଉଭୟ ଆଧାର ବର୍ଷ ଓ ଗଣନା ବର୍ଷରେ ହାରାହାରି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା:
ଅନ୍ତିମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବଛାଯାଇଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଦେବାର ଅନୁପାତ ବାହାର କରାଯାଇଥାଏ। ଉଭୟ ମୂଳ ବର୍ଷ ଓ ଗଣନ ବର୍ଷରେ ଦରର ହାରାହାରି ବାହାର କରାଯାଇଥାଏ। ଆଧାର ବର୍ଷର ଦର ହାରାହାରି ୧୦୦ ଧରାଯାଏ ଏବଂ ଗଣନ ବର୍ଷର ହାରାହାରି ଦର ୧୦୦ କିମ୍ବା ୧୦୦ ରୁ ଅଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ। ଦୁଇଟିଯାକ ବର୍ଷର ହାରାହାରି ଦରକୁ ତୁଳନା କରାଯାଇ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ। ଯଦି ଗଣନ ବର୍ଷର ହାରାହାରି ଦୂର ଆଧାର ବର୍ଷର ହାରାହାରି ଦରଠାରୁ ଅଧିକ, ତେବେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ବୋଲି ଧରାଯାଏ। ତେଣୁ ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚ୍ୟ ସମସ୍ତ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଏକ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ। ଏହି ସମସ୍ତ ପଦ୍ଧତି ବିନା ଏକ ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ।

Question ୩।
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ପ୍ରକାରଭେଦ ଆଲୋଚନା କର।
(What is an Index Number? Explain the types of Index Number.)
Answer:
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କହିଲେ, ଏକ ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତିକୁ ବୁଝାଏ ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାପ କରାଯାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥର, ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପକରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତିକୁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ କୁହାଯାଏ ! ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା
(୧) ପାଇକାରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (Wholesale Price Index Number); ଏବଂ
(୨) ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (Consumer Price Index Number);

(୧) ପାଇକାରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (Wholesale Price Index Number):
ପାଇକାରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ କେତେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପାଇକାରୀ ଦର ଆଧାରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ। ପାଇକାରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ କେବଳ କଞ୍ଚାମାଲର ଦରକୁ ଗଣନା ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ସେମାନଙ୍କର ଗୁରୁତ୍ଵ ଅନୁସାରେ ଭାରୀ (Weight) ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାଧାରଣତଃ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପ କରିବାରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ।

ପାଇକରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ନିର୍ମାଣ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଦରକୁ ଗଣନା ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଇ ନ ଥାଏ। ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ପାଇକାରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସେବାର ମୂଲ୍ୟ ଓ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିକ୍ରିୟ ପରିବ୍ୟୟ (Selling Cost)କୁ ମଧ୍ଯ ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଇ ନ ଥାଏ। ତେଣୁ ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସଠିକ୍‌ଭାବେ ଗଣନା କରିପାରେ ନାହିଁ।

(୨) ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (Consumer Price Index Number):
ଖୁଚୁରା ବଜାରରେ ପ୍ରଚଳିତ ଦରକୁ ଆଧାର କରି ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେଉଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଉପଭୋକ୍ତା ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ରୟକରି ଉପଭୋଗ କରିଥାନ୍ତି। ସାଧାରଣତଃ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଉପଭୋଗ କରାଯାଉଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଆଧାରକରି ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ମାପ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରା ନ ଯାଇ କେବଳ କେତେକ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା, ଯାହାକି ଉପଭୋକ୍ତାମାନେ ଉପଭୋଗ କରିଥାନ୍ତି, ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଉପଭୋକ୍ତାମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସହଜରେ ଗଣନା କରାଯାଇପାରେ।

Question ୪।
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ (What is Consumer Pricde In dex Number) କ’ଣ ? ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ସୋପାନଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
(Explain the steps used to construct a Consumer Price Inddex?)
Answer:
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀକୁ ଖୁଚୁରା ଦରକୁ ଆଧା ରକରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେଉଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ସାଧାରଣ ଉପଭୋକ୍ତା ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ରୟକରି ଉପଭୋଗ କରିଥାନ୍ତି। ସାଧାରଣ ଉପଭୋକ୍ତା ଉପଭୋଗ କରୁଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାକୁ ଆଧାର କରି ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଗଣନା କରାଯାଇଥାଏ।

ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା କେତେକ ବିଶେଷ ଧରଣର ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦର ଯାହାକି ଅନ୍ତିମ ଉପଭୋକ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି, ତାହାର କେତେକ ବର୍ଷ ଧରି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପକରିବା। ପାଇକାରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ଉପରେ ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତରର ପ୍ରଭାବର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏବଂ ସଠିକ୍ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିବାର ଅକ୍ଷମ । ଏହାର କାରଣ ହେଲା ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ଉପଭୋକ୍ତା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା କ୍ରୟ କରିଥାନ୍ତି। ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ଉପରେ ଦର ସ୍ତରରୁ ପ୍ରଭାବ ପାଇକାରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଆକଳନ କରିବା ସମ୍ଭବର ନୁହେଁ।

ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ବା ବଞ୍ଚିବାର ପରିବ୍ୟୟ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ଉପରେ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି ମାପ କରିବାରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଗଠନର ଉପାଦେୟତା ଅଧିକ; କାରଣ ଅଧିକ ମଜୁରିର ଚାହିଦା ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂର ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଅଧିକାଂଶ ଦେଶରେ ମଜୁରି ଓ ଦରମା ସ୍ତରକୁ ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଅନୁସାରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରାଯାଇଥାଏ।

ଉପଭୋକ୍ତା ବା ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଗଠନ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀର ଉପଭୋକ୍ତା କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା କ୍ରୟ କରିବା ପାଇଁ କେତେକ ପରିମାଣରେ ଆଧାର ବର୍ଷ ତୁଳନାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ( ଗଣନା ବର୍ଷ) ହେଉଛନ୍ତି।

ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ସୋପାନଗୁଡ଼ିକ :
ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ନିମ୍ନଲିଖତ ସୋପାଗୁଡ଼ିକ ଦିଆଯାଇଥାଏ-

(୧) ଯେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି ସେମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି
ନେବା (taking decision abou the people Far ahom it is prepared):
ପ୍ରଥମ ସ୍ତରରେ ଯେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ଉପଭୋକ୍ତାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଗଠନ କରାଯାଇଛି ସେମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ଉପଭୋକ୍ତା; ଯଥା: ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ କର୍ମଚାରୀ, ଶିକ୍ଷକ ଶ୍ରେଣୀ, କର୍ମଚରୀ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟରେ ନିଷ୍ପତି ଗ୍ରହର କରାଯାଇଥାଏ। ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ପରିସରକୁ ନିର୍ଭୁଲଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯିବା ବିଧେୟ।

(୨) ପରିବାର ବଜେଟ୍ ବିଷୟରେ ତଦନ୍ତ କରିବା (Inquire about family budge):
ଦ୍ଵିତୀୟ ସୋପାନରେ ଯେଉଁ ଶ୍ରେଣୀର ଜନସଂଖ୍ୟା ପାଇଁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଛି ସେମାନଙ୍କର ପରିବାର ବଜେଟ୍ ବିଷୟରେ ତଦନ୍ତ କରିବା। ଏହି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା ଗୋଟିଏ ହାରାହାରି ପରିବାର ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଉପଭୋଗରେ ଖର୍ଚ୍ଚ କରୁଥିବା ଟଙ୍କାର ପରିମାଣ ବିଷୟରେ ସୂଚନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା। ଏହି ଗଣନା କାର୍ଯ୍ୟରେ ଉପଭୋଗ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିମାଣ ଏବଂ ସେହି ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରକୁ ଗଣନା କରାଯାଇଥାଏ।

(୩) ଦର କୋଟେସନ (Price Quotation):
ଖୁଚୁରା ଦର ବିଷୟରେ ସୂଚନା ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ତୃତୀୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସୋପାନ। ଏହି ଦର ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଏକ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ କାମ; କାରଣ ଖୁଚୁରା ଦର ଭିନ୍ନ ବଜାରରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ, ଦରର କୋଟେସନ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପଭୋକ୍ତା ଯେଉଁ ଅଂଚଳରେ ରହୁଛନ୍ତି ବା ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରୁଛନ୍ତି ସେହି ଅଂଚଳକୁ ଦର କୋଯେସନ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପଭୋକ୍ତା ଯେଉଁ ଅଂଚଳରେ ରହୁଛନ୍ତି ବା ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରୁଛନ୍ତି ସେ ଅଂଚଳରୁ ଦର କୋଟେସନ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ। ସମସ୍ତ ଖୁଚୁରା ଦୋକାନରୁ ଦର କୋଟେସନ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପରେ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଏକ ହାରାହାରି ଦର ଗଣନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ। ଦରକୁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାକୁ ହେଲେ ଦରସ୍ତରକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ( Weight) ଦିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ। ତେଣୁ ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚ୍ୟ ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକୁ ଆଖି ଆଗରେ ରଖ୍ ଏକ ଉପଭୋକ୍ତା ସହଜରେ ଏବଂ ନିର୍ଭୁଲଭାବରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇପାରିବ।

Question ୫।
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି ସମୟରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ଅସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
(Explain the problems in the Computation of Index Number.)
Answer:
ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ବା ଦରଦାମ୍‌ର ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାପକରିବା ଏତେ ସହଜସାଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ। ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଅସୁବିଧା ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ସେହି ସମସ୍ତ ଅସୁବିଧାକୁ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବର୍ଗୀକରଣ କରାଯାଇଛି; ଯଥା-
(୧) ଧାରଣାଗତ ସମସ୍ୟା (Conceptual Difficulties) ଏବଂ
(୨) ବାସ୍ତବଗତ ସମସ୍ୟା (Practical Difficulties)

(୧) ଧାରଣାଗତ ସମସ୍ୟା (Conceptual Difficulties):
ଦର୍ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଧାରଣାଗତ ସମସ୍ୟା ରହିଛି। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

(କ) ମୁଦ୍ରାର ନିଜସ୍ଵ ମୂଲ୍ୟ ନ ଥାଏ। ଏହା ଏକ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଏବଂ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଧାରଣା। ଏହା ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତରର ବିପରୀତ ଧାରଣା। ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଅନେକ ବର୍ଷର ଦର ସ୍ତରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସାହାଯ୍ୟରେ ପରିମାପ କରାଯାଏ। ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଦର ସ୍ତରର ଧାରଣାଟି ମଧ୍ୟ ଅସ୍ପଷ୍ଟ। ଏହା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଦରକୁ ବୁଝାଏ। କିନ୍ତୁ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବଜାରରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ। ଏହି କାରଣରୁ ଆମ୍ଭେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରକୁ ଗଣନା ପରିସରଭୁକ୍ତ କରିଥାଉ। ବିଭିନ୍ନ ଉପଭୋକ୍ତାପାଇଁ ଭିନ୍ନ ମାନର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଉ।

(ଖ) ମୂଲ୍ୟସୂଚୀର ଦ୍ବିତୀୟ ସମସ୍ୟା ହେଲା ପରିବର୍ତ୍ତନ। ଦର ସ୍ତରରେ ବୃଦ୍ଧି ବା ହ୍ରାସର ଅର୍ଥ ନୁହେଁ ସମସ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଏକାସଂଗରେ ହ୍ରାସ ବା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି। କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟର ହ୍ରାସ ହୋଇପାରେ ତ ଆଉ କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇପାରେ। ଏହି କାରଣରୁ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ସହଜରେ ମାପ କରି ହେବନାହିଁ।

(ଗ) ତୃତୀୟ ଧାରଣାଗତ ସମସ୍ୟା ହେଲା ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନର ପରିମାପ କରିବା। ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ପାଇକାରୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ମାପ କରାଯାଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ସାଧାରଣ ଉପଭୋକ୍ତା ପାଇକାରୀ ବଜାର ଅପେକ୍ଷା ଖୁଚୁରା ବଜାରରୁ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ମୂଲ୍ୟର ଖୁଚୁରା ଦରଦ୍ଵାରା ଅଧ୍ବକ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ। ଖୁଚୁରା ଦରର ସୂଚନା ସହଜରେ ମିଳି ନ ଥାଏ। ଯଦିବା ମିଳିଥାଏ, ଖୁଚୁରା ଦରର ସଠିକତା ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଖୁଚୁରା ଦର ବିଭିନନ ବଜାରରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଉପଭୋକ୍ତା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ମଧ୍ୟ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ଅଟେ।

(୨) ବାସ୍ତବଗତ ସମସ୍ୟା (Practical Difficulties): ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ଏହି ସମସ୍ୟା ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ସହିତ ସଂପର୍କ ଥାଏ। ସେହି ସମସ୍ତ ବାସ୍ତବ ସମସ୍ୟାକୁ ନିମ୍ନମତେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି

(କ) ଆଧାର ବର୍ଷ ଚୟନର ସମସ୍ୟା (Problem of the Choice of the Base Year): ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ପ୍ରଥା ବାସ୍ତବ ସମସ୍ୟା ହେଲା-ଆଧାର ବର୍ଷର ଚୟନ । କାରଣ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷକୁ ସ୍ଵାଭାବିକ ବର୍ଷଭାବେ ଗ୍ରହଣକରିବା କଷ୍ଟକର । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷରେ କିଛି ନା କିଛି ଅସ୍ଵାଭାବିକ ଘଟଣା ଘଟିଥିବାର ଉଦାହରଣ ରହିଛି । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ଆଧାର ବର୍ଷ ସ୍ଥିର ନ ରହି ପ୍ରତିବର୍ଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।

(ଖ) ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଚୟନର ସମସ୍ୟା (Problems in the Choice of the Representative Commodities):
ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ଦ୍ଵିତୀୟ ସମସ୍ୟା ହେଲା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚୟନ। ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି। ଆଜି ଯିଏ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆସନ୍ତାକାଲି ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟ ହୋଇ ନ ପାରେ। ଉପରୁ ଙ୍କର ରୁଚି ଓ ପସନ୍ଦରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁରୁତ୍ବ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି। ତେଣୁ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବହୁତ ସମୟଧରି ପ୍ରତିନିଧ୍ଵମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟର ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ବିଧେୟ।

(ଗ) ଦର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସୂଚନାର ସମସ୍ୟା(Problems in the Choice of the Price): ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ତୃତୀୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମସ୍ୟା ହେଲା ଦର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସୂଚନା ସଂଗ୍ରହ କରିବା। ଦର କହିଲେ ପାଇକାରୀ ଦର ଓ ଖୁଚୁରା ଦରକୁ ବୁଝାଏ। ପାଇକାରୀ ଦର ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ କୌଣସି ସମସ୍ୟା ଉପୁଜି ନ ଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଖୁଚୁରା ଦର ସଂଗ୍ରହରେ ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦେଇଥାଏ। କାରଣ ଏହି ଦର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବଜାରରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ। ଖୁଚୁରା ଦର ବାରମ୍ବାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ l ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ଏହା ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମସ୍ୟା ଅଟେ।

(ଘ) ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବାରେ ସମସ୍ୟା (Problems for Giving Weightage): ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଗଠନର ଅନ୍ୟତମ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମସ୍ୟା। ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟର ସଠିକ୍ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେବାଦ୍ୱାରା ସଠିକ ଏବଂ ପକ୍ଷପାତିତାବିହୀନ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁରୁତ୍ଵ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣର କୌଣସି ଧରାବନ୍ଧା ନିୟମ ନ ଥିବାରୁ ପକ୍ଷପାତିତାବିହୀନ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ସମ୍ଭବପର ହୋଇ ନ ଥାଏ।

(ଙ) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହାରାହାରି ଚୟନରେ ସମସ୍ୟା (Problems for the Choice of a Particular Average): ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ଅନ୍ତିମ ଏବଂ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମସ୍ୟା ହେଲା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହରାହାରିର ଚୟନ। ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ହାରାହାରି ରହିଛି; ଯଥା- ମାଧ୍ଯମାନ, ମଧ୍ୟମା, ଗରିଷ୍ଠକ ଇତ୍ୟାଦି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ହାରାହାରିର ନିଜସ୍ଵ ସୁବିଧା ଓ ଅସୁବିଧା ରହିଛି। ବିଭିନ୍ନ ହାରାହାରିକୁ ଏକପ୍ରକାରର ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀର ବ୍ୟବହାର କଲେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଫଳ ମିଳିଥାଏ। ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ହାରାହାରିକୁ ସତର୍କତାର ସହିତ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ। ନଚେତ୍ ଭୁଳ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ହେବାର ଅଧିକ ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଏକ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ସମସ୍ୟା ଉପୁଜିଥାଏ। ତେଣୁ ଏକ ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଗଠନ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ। ଯେ କୌଣସି ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରାଗଲେ ସୁଦ୍ଧା ତାହାର ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସଠିକ୍ ପରିପ୍ରକାଶ ନୁହେଁ। ଏହାର ଅର୍ଥ ନୁହେଁ ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଦରକାରୀ। ବିସ୍ତୃତଭାବରେ କହିଲେ, ଦର ମୂଲ୍ୟସୂଚୀ ଦେଶର ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସଠିକ୍ ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ।

Question ୬।
ସମୟାନୁକ୍ରମୀର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର।
(Define Time Series.)
Answer:
ସାଂପ୍ରତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମସ୍ୟା ହେଲା ଭବିଷ୍ୟତ ବିଷୟରେ ସଠିକ୍ ଆକଳନ କରିବା। ତେଣୁ ଭବିଷ୍ୟତ ବିଷୟରେ ଆକଳନ କରିବାର ପ୍ରଥମ ସୋପାନ ହେଲା ଆବଶ୍ୟକ ଘଟଣାବଳୀ ବିଷୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା। ଏହି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସାଧାରଣତଃ ପରିସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ସମୟ ବ୍ୟବଧାନରେ ସଂଗ୍ରହ, ଅନୁଧ୍ୟାନ ଏବଂ ଗଣନାଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା (Fire Serics) କୁହାଯାଏ।

ଯେତେବେଳେ ଆମେ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ସମୟରେ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଉ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ସେହି ଅନୁଚ୍ଛେଦକୁ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା କୁହାଯାଏ। ଉଦହାରଣ ସ୍ଵରୂପ ଯଦି ଆମେ ଉତ୍ପାଦନ, ଲାଭ, ଆୟ, ଜନସଂଖ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦି ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟକୁ ବିଗତ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ, ଦଶବର୍ଷ କିମ୍ବା କୋଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ଧରି ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବ, ତେବେ ସେହି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା କୁହାଯିବ। ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା ଅଧ୍ୟୟନରେ ସମୟର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ। ଏହାର କାରଣ ହେଲା ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟଗୁଡ଼ିକୁ ସମୟ ଆଧାରରେ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରାଯାଏ। ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରିସଂଖ୍ୟାନବିତ୍ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରକରଣ କରିଛନ୍ତି। ନିମ୍ନରେ କେତେକ ସଂଜ୍ଞାର ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି । ମୋରିସ୍ ହାମ୍‌ବର୍ଗଙ୍କ ମତରେ,”

ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା କହିଲେ ସମୟାନୁକ୍ରମରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇଥିବା ସାଂଖ୍ୟକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣର ଏକ ଅନୁଚ୍ଛେଦକୁ ବୁଝାଏ”ପାରଟସରନଙ୍କ ମତରେ, “ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା କହିଲେ ଆନୁକ୍ରମିକ ସମୟ ବ୍ୟବଧାନରେ ସଂଗୃହୀତ, ଗଣନାଭୁକ୍ତ ଏବଂ ସଂପାଦିତ ହୋଇଥିବା ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀର ଏକ ଅନୁଚ୍ଛେଦକୁ ବୁଝାଏ। ୱେସେଲ୍‌ ଏବଂ ଷ୍ଟାଲେଟ୍ (Wessel and Wallet) ଙ୍କ ମତରେ, ଯେତେବେଳେ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ତା’ର ଅର୍ଦ୍ଧେକ ବା ସଂଘଟିତ ଅନୁସାରେ ସଜ୍ଜିତ କରାଯାଇଥାଏ, ସେତେବଳେ ସେହି ସାଂଖ୍ୟକ ଧାରାକୁ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା କୁହାଯାଏ।

ଉପରୋକ୍ତ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକର ଆଲୋଚନାରୁ ଏକ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା କହିଲେ ସମୟାନୁକ୍ରମରେ ସଜ୍ଜିତ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ବୁଝାଏ। ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାକୁ ସାଧାରଣତଃ ଅର୍ଥନୈତିକ ତଥ୍ୟାବଳୀ ସହିତ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାର ଉତ୍ପତ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଅବଦାନ ଅତୁଳନୀୟ। ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାକୁ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ; ଯଥା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷରେ ବିବାହର ସଂଖ୍ୟା, ଜଣେ ରୋଗୀ ଶରୀରର ତାପମାତ୍ରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି କୌଶଳର ବ୍ୟବହାରକୁ ସାଧାରଣତଃ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ବ୍ୟାବସାୟିକ ତଥ୍ୟାବଳୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୀମିତ ରଖାଯାଇଛି।

Question ୭।
ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାର ବ୍ୟବହାର ଆଲୋଚନା କର।
(Explain uses of Time Series.)
Answer:
ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା ଭବିଷ୍ୟତ ବିଷୟରେ ଗଣନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ। ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା ଯେ କେବଳ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟୀଗୋଷ୍ଠୀ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ନ ଥାଏ; ଏହା ମଧ୍ୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ, ଗବେଷକ, ଡାକ୍ତର, ଯନ୍ତ୍ରୀ, ଫଳିତ ଜ୍ୟୋତିଷୀ, ଭୂତତ୍ତ୍ବବିଦ୍, ସମାଜବାଦୀ, ଜୀବବିଜ୍ଞାନୀ ଇତ୍ୟାଦିମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି। ନିମ୍ନରେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାର ବ୍ୟବହାର ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ ବିଷୟରେ ବିସ୍ତୃତଭାବରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି।

(୧) ଅତୀତ ଆଚରଣ ବା ବ୍ୟବହାରକୁ ବୁଝିବା :
ଯେତେବେଳେ ଆମ୍ଭେ କୌଣସି ତଥ୍ୟାବଳୀ ବିଷୟରେ କେତେବର୍ଷ ଧରି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିବା, ସେତେବେଳେ ଆମ୍ଭେ ଅତୀତରେ ଘଟିଥିବା ଘଟଣାବଳୀ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସହଜରେ ବୁଝିପାରିବ। ଏହି ଆଲୋଚନା ଭବିଷ୍ୟତର କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ନିରୂପଣ କରିବାରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହେବ।

(୨) ଭବିଷ୍ୟତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତି :
ବର୍ତ୍ତମାନର ଘଟଣାବଳୀକୁ ପୂର୍ବରୁ ଅଟକ ନ କରିବା ଏବଂ ଘଟଣାବଳୀ ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ ନ କରି ଭବିଷ୍ୟତର ଯୋଜନାକୁ ଫଳପ୍ରଦ କରି ହେବ ନାହିଁ। ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାକୁ ଏହିପରି ଭାବରେ ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ କରିବାପାଇଁ ସାଂଖ୍ୟକ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି। ଯଦି କୌଣସି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟର ଏକ ସୁଦୀର୍ଘ ସମୟଧରି ସଂଘଟିତ ହେବାର ଧାରାବାହିକତା ଦୃଢ଼ୀକରଣ ହୁଏ ତେବେ ତାହାର ସମ୍ଭାବିତ ଭବିଷ୍ୟତର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ଭିତରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରିବ।

(୩) ବର୍ତ୍ତମାନର ଦାୟିତ୍ଵକୁ ମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବା :
ବର୍ତ୍ତମାନର କାର୍ଯ୍ୟଭାରକୁ ମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରକୃତ ଅଗ୍ରଗତିକୁ ସମ୍ଭାବିତ ଅଗ୍ରଗତି ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଇ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରିବ। ଯେତେବେଳେ ଆମେ ଗୋଟିଏ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଉ, ସେତେବେଳେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟ ସ୍ଥିର ରଖୁବାପାଇଁ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା ସହାକ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।

(୪) ତୁଳନାକ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ :
ବିଭିନ୍ନ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାକୁ ତୁଳନା କରାଯାଇ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପସଂହାର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ। ତେଣୁ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା ବିଭିନ୍ନ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ତୁଳନା କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାର ଏହି ସମସ୍ତ ସୁବିଧାସତ୍ତ୍ଵେ ଆମେ ଏହି ଉପନୀତିରେ ପହଞ୍ଚିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ଯେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଭବିଷ୍ୟତର କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ବିଷୟରେ ଶତ ପ୍ରତିଶତ ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିପାରିବ। ଯଦି ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଉପାଦାନସମୂହ; ଯଥା- ପାଣିପାଗ ଅବସ୍ଥା, ଜଳବାୟୁ, ପରଂପରା, ବୃଦ୍ଧି ଓ ହ୍ରାସ ଉପାଦାନ ଏବଂ ଜଟିଳ ସମସ୍ୟା ପାଇଁ ଯାହାକି ବ୍ୟବସାୟିକ ଚକ୍ର ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ। ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାରେ ଧାରାବାହିକତା ଦର୍ଶାଇଥାନ୍ତି। ତେବେ ଭବିଷ୍ୟତ ବିଷୟରେ ୧୦୦ ପ୍ରତିଶତ ସଠିକ କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରିବ; କିନ୍ତୁ ବାସ୍ତବତା ଯାହା ଦର୍ଶାଉଅଛି ତାହା ପ୍ରମାଣ କରୁଛି ଯେ ଏହି ପ୍ରକାରର ଧାରବାହିକତା ବଜାଇ ରଖବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ। କିନ୍ତୁ ଏହାର ଅର୍ଥ ନୁହେଁ ଯେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବହାରଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ। ଯଦି ଏହି ଆଲୋଚନା ସହିତ ବ୍ୟବସାୟିକ ସୂଚକାଙ୍କର ମିଳିତ କରି ଗଣନା କରାଯାଏ, ତେବେ ଆମେ ସହଜରେ ଭବିଷ୍ୟତର କାର୍ଯ୍ୟପନ୍ଥା ବିଷୟରେ ଆକଳନ କରି ଭବିଷ୍ୟତର ବ୍ୟବସାୟିକ ଅବସ୍ଥାରେ ସୁଧାର ଆଣିପାରିବା।

Question ୭।
ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରା ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର।
(Explain the elements of Time Series.)
Answer:
ଚିରାଚରିତ ଭାବରେ, ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାର ଅସ୍ଥିରତାର ହ୍ରାସ ବା ବୃଦ୍ଧିକୁ ଚାରିପ୍ରକାରର ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ବର୍ଗୀକରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଚାରିଗୋଟି ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରସ୍ପର ଉପରେ ଅଧାରୋପିତ (Super imposcd) ‘ଏବଂ ସ୍ଥାୟୀଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାରେ କେତେକ ସମୟଧରି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ । ଏହି ଚାରିପ୍ରକାରର ଗତି ( Movements) ବା ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

(୧) ଭୌତିକ ଧାରା ବା ପ୍ରବଣତା (Secular Trend) (୨) ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ଜନ( Seasonal Variation) (୩) ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Cyclical Variation) (୪) ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Irregular Variation)

(୧) ଭୌତିକ ଧାରା ବା ପ୍ରବଣତା (Secular Trend):
ପ୍ରବଣତା (Trend) ଶବ୍ଦଟିକୁ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ସାଧାରଣଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ। ପ୍ରବଣତା କହିଲେ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ନ ବୁଝାଇ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଭୌତିକ ପ୍ରବଣତା ବା ଧାରା କହିଲେ ଉତ୍ପାଦନ, ଲାଭ, ଆୟ, ରୋଜଗାର ଇତ୍ୟାଦି ଭଳି ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଦୀର୍ଘସମୟ ଧରି ବୃଦ୍ଧି ବା ହ୍ରାସ ହେବାର ଲକ୍ଷଣକୁ ବୁଝାଏ। ଜନସଂଖ୍ୟାର ପରିବର୍ତ୍ତନ, ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କର ରୁଚିରେ ପ୍ରଭୂତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଇତ୍ୟାଦି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ଵାରା ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାରେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ। ସମୟର ଅବଧୂ ଯେତେ ଅଧ‌ିକ ହେବ, ପ୍ରବଣତା ବା ପରିବର୍ତ୍ତନର ତୀବ୍ରତା ସେତିକି ଅଧ‌ିକ ହେବ।

(୨) ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ(Seasonal Variation):
ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାର ସମୟଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ। ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଧାରାବାହିକ ଭାବରେ ଘଟିଥାଏ। ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆଧାର ହେଲା ସେହି ବର୍ଷର ପ୍ରକୃତି। ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ୧୨ ମାସ ବ୍ୟବଧାନରେ ପୌନଃପୁନ୍ୟଭାବେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରାୟତଃ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ବ୍ୟବସାୟିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଏହି ପ୍ରକାରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସ୍ଵାଭାବିକ ଏବଂ ଏହା ପ୍ରତିବର୍ଷ ଘଟିଥାଏ। ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର ସମୟସୀମା ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଏହାର ସମୟ ସୀମାକୁ ଏକବର୍ଷରେ ସୀମିତ ରଖାଯାଇଛି । ପାଣିପାଗ, ଜଳବାୟୁ, ପରମ୍ପରା, ରୁଚି ଓ ପସନ୍ଦ ଇତ୍ୟାଦି କାରଣର ପ୍ରଭାବରେ ଋତୁଭିଭିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ।

(୩) ଚକ୍ରୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Cyclical Variation) :
ଚକ୍ର (Cycle) ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାରେ ପୌନଃପୁନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଯାହାକି ଏକବର୍ଷରୁ ଅଧୁକ ସମୟ ଧରି ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର ନିୟମିତତା ନ ଥାଏ। ପ୍ରାୟତଃ, ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟିକ ତଥ୍ୟାବଳୀ ଏହି ଚକ୍ରୀୟ ପ୍ରବାହର ଲକ୍ଷଣ ; ଦର୍ଶାଇଥାନ୍ତି। ଚକ୍ରୀୟ ପ୍ରବାହ କହିଲେ ବ୍ୟବସାୟିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳପାର ଧାରବାହିକ ଭାବରେ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଉତ୍‌ଥାନ ଓ ପତନ (ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି) କୁ ବୁଝାଇଥାଏ। ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ବ୍ୟବସାୟିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ଉତ୍‌ଥାନ ଓ ପତନ (Up and Down) ବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ । ବ୍ୟବସାୟିକ ଚକ୍ରର ଚାରିଗୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ରହିଛି; ଯଥା ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ (Economic Prosperity), ଅଧୋଗତି ( Recession), ମୂଲ୍ୟହ୍ରାସ ସ୍ତର (Depression) ଏବଂ ପୁନରୁଦ୍ଧାରସ୍ତ (Recovery) ବ୍ୟବସାୟିକ ଚକ୍ରର ଗୋଟିଏ ପର୍ଯ୍ୟାୟ, ଅନ୍ୟ ଗୋଟି, ପର୍ଯ୍ୟାୟକୁ କ୍ରମଶଃ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ବାରଂବାର ଚକ୍ରୀୟ ଆଧାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଥିବାରୁ ଅର୍ଥନୀତିର ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟଗୁଡ଼ିକ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ତରରେ ସ୍ଥିର ନ ରହି ଗୋଟିଏ ସ୍ତରରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ସ୍ତରକୁ ଧାରାବାହିକ ଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ।

(୪) ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Irregular Variation):
ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରର ଚତୁର୍ଥ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରବଣତା ହୋଇ ଅନିୟମିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ। ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଆକସ୍ମିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବା ନମୁନା ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧାରାରେ ବାରମ୍ବାର ସଂଘଯିତ ହୋଇ ନ ଥାଏ। ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ କେତେକ ବିଶେଷଧରଣର ଘଟଣା; ଯଥା- ବନ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି, ବାତ୍ୟା, ସୁନାମୀ, ବନ୍ଧ, ଯୁଦ୍ଧ ଇତ୍ୟାଦି କାରଣ ଯୋଗୁଁ ସଂଘଯିତ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ପ୍ରାୟତଃ ଅହେତୁକ (Random) ଯାହାକି ସାଧାରଣତଃ ଦୈବୀ ସୁବିଧାଗତ ଉପାଦାନ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ। ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଆକସ୍ମିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କିମ୍ବା ଦ୍ରୁତ ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଏହି ପ୍ରକାରର ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ। ପରିଶେଷରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାର ଏହି ଚାରିଶ୍ରେଣୀୟ ବର୍ଗୀକରଣ ସାଧାରଣ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅବସ୍ଥାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ଆଲୋଚନାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସମାଲୋଚନା କରାଯାଇଛି। ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରିସଂଖ୍ୟାନବିତ୍‌ମାନେ ଏହି ଚାରିଶ୍ରେଣୀୟ ବର୍ଗଗୀକରଣକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସମାଲୋଚାନ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ବିରୋଧାତ୍ମକ ମତବାଦକୁ ଆଧାର କରି କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ସମୟାନୁକ୍ରମୀ ଧାରାର ଏହି ବର୍ଗୀକରଣ କେବଳ ମାତ୍ର ସଂଯୋଗ। ଏହି ବର୍ଗୀକରଣ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ସୁବିଧାଜନକ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆବଶ୍ୟକତା ସମୟର ଆହ୍ଵାନ ଅଟେ।

Question ୯।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
(Define Regression analysis)
Answer:
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଆଲୋଚନାର ଅନ୍ୟତମ ସାଂଖ୍ୟକ ମାପକ। ଏହି ମାପକ ପୌନଃପୁନ୍ୟ ବିତରଣ ଅଧ୍ୟୟନର ଅନ୍ୟତମ ମାପକ। ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧୂକ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ମଧ୍ଯରେ ହାରାହାରି ସଂପର୍କ ସୂଚିତ କରିଥାଏ।

ପ୍ରତୀପ ଗମନର ଶବ୍ଦ କୋଷର ଅର୍ଥ ହେଲା ପଛକୁ ଫେରିବାର କଳା ବା ପଶ୍ଚାତ୍‌ଗମନର କଳା ( Act of going back or returning -back)। ସାର୍ ଫ୍ରାନ୍‌ସିସ୍ ଗାଲ୍‌ ଟନ୍ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ୧୮୭୭ ମସିହାରେ ବାପମାନଙ୍କର ଉଚ୍ଚତା ଏବଂ ପୁଅମାନଙ୍କର ଉଚ୍ଚତା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ସମୟରେ ଏହି ମାପକକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ରଚିତ ପୁସ୍ତକ “Regression towards Mediocrity in Hereditary Stature’ ସେ ‘ଏହି ଶବ୍ଦଟିର ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ। ପଛକୁ ଫେରିବାର ପ୍ରକୃତିକୁ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥ‌ିବା ରେଖାକୁ ଗାଲଟନ୍ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖକାର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଥିଲେ; ଯଦିଓ ଏହି ଶବ୍ଦକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ବିନ୍ଦୁପାଇଁ ଯେଉଁ ରେଖାର ଙ୍କନ ଆବଶ୍ୟକ, ସେହି ରେଖାକୁ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରତୀପ ଗମନ୍ ରେଖାକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି; କିନ୍ତୁ ପ୍ରତୀପ ଗମନର ମୂଳ ଅର୍ଥକୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି। ଆଧୁନିକ ପରିସଂଖ୍ୟାନବିତ୍ରମାନେ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖା ବଦଳରେ ନିରୂପିତ ରେଖା ବା ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟରେଖା (Estimating Line) ବହୁଳଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିଛନ୍ତି। ଏହାର କାରଣ ହେଲା ପ୍ରତିଗମନ ରେଖା ତୁଳନାରେ ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ରେଖାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅପେକ୍ଷାକୃତଭାବେ ଅଧ‌ିକ ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣୀୟ। ବିଭିନ୍ନ ପରିସଂଖ୍ୟାନବିତ୍ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ନିମ୍ନରେ ପ୍ରତୀପ ଗମନରେଖାର କେତେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂଜ୍ଞା ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି :

ୟା ଲୁମ ଚାଓ (Ya-Lum-Chau) ଙ୍କ ମତରେ, “ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କର ପ୍ରକୃତି ସ୍ଥାପନ କରିବାର ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରୁଛି; ଅଥବା ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ସଂପର୍କ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଛି ଏବଂ ଯାହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରାକ୍-ଆକଳନ ବା ପୂର୍ବାନୁମାନର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ବା ଯନ୍ତ୍ର ଉପକରଣ ପ୍ରଦାନ କରୁଛି”। ଟୁରେ ୟାମାନେ (Turo Yamane) ଙ୍କ ମତରେ, ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ବ୍ୟବସାୟିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାପାଇଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ବ୍ୟାବସାୟିକ ଗବେଷଣା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ କୌଶଳକୁ ପୌନଃପୁନ୍ୟ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ।

ଉପରୋକ୍ତ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟାକଲେ ଆମ୍ଭେ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବା ଯେ ପ୍ରତୀପ ଗମନ କହିଲେ ତଥ୍ୟାବଳୀର ମୌଳିକ ଏକକ ଆକାରରେ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ହାରାହାରି ସଂପର୍କର ଏକ ମାପକକୁ ବୁଝାଏ। ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଆଲୋଚନା କହିଲେ ଏକ ସାଂଖ୍ୟକ ପଦ୍ଧତିକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ବିଦିତ ବା ପରିଚିତ (known) ଚଳ ସାହାଯ୍ୟରେ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଅପରିଚିତ (uknown) ଚଳରାଶିର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ

ଯେଉଁ ଚଳରାଶିକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ଅନ୍ୟ ଏକ ଚଳରାଶିର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ନିରପେକ୍ଷ ବା ସ୍ଵାଧୀନ (independent) ଚଳରାଶି କୁହାଯାଏ। ଯେଉଁ ଚଳରାଶିର ମୂଲ୍ୟ ନିଶ୍ଚରଣ କରିବାପାଇଁ ଆମେ ପ୍ରୟାସ କରୁଛୁ ତାହାକୁ ସାପେକ୍ଷ ବା ଆଶ୍ରିତ (dependent) ଚଳରାଶି କୁହାଯାଏ। ସ୍ଵାଧୀନ ଚଳରାଶିକୁ ଇଂରେଜୀ ଶବ୍ଦ x ଏବଂ ଅଶ୍ରିତ ଚଳରାଶିକୁ ଇଂରେଜୀ ଶବ୍ଦ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଛି। ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବା ରେଖାକୁ ସରଳରେଖାବିଶିଷ୍ଟ (Simle Linear) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଆଲୋଚନା କୁହାଯାଏ । ସରଳ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା ଗୋଟିଏ ସ୍ଵାଧୀନ ଚଳରାଶିର ଉପସ୍ଥିତ ଏବଂ ରେଖନୀୟ (Linear) ର ଅର୍ଥ ହେଲା ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ଆଶ୍ରିତ ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ରେଖନୀୟ ସଂପର୍କ। ରେଖାବିଶିଷ୍ଟ ଅର୍ଥ ହେଲା ଗୋଟିଏ ସରଳରେଖାର ଏକ ସମୀକରଣ ( Anequation of straight line) ଉକ୍ତ ସମୀକରଟି ହେଲ-
Y = a + bx
ଏଠାରେ a ଏବଂ b ଦୁଇଟି ସ୍ଥିର ରାଶି ଏହି ଦୁଇଟି ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ x ଓ Y ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ହାରାହାରି ସଂପର୍କ ନିଷ୍କାରର କରାଯାଇଥାଏ।

Question ୧୦।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣର ବ୍ୟବହାର ଆଲୋଚନା କର।
(Explain the causes of Regresison analysis.)
Answer:
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ପରିସାଂଖ୍ୟକ ମତବାଦର ଏକ ଶାଖା – ଯାହାକି ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅନୁଶାସନରେ ବହୁଳଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ, ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣର ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କ ମାପ କରିବାର ଏକ ମୌଳିକ ପଦ୍ଧତି ବା କୌଶଳ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଯଦି ଆମେ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି; ଯଥା- ଦର (x) ଏବଂ ଚାହିଦା (y) ପରସ୍ପର ନିବିଡ଼ ଭାବରେ ସଂପର୍କିତ; ତେବେ ଆମେ x ଚଳରାଶିର ମୂଲ୍ୟକୁ yଜ ଚଳରାଶି ସାହାଯ୍ୟରେ ଗଣନା କରିପାରିବା କିମ୍ବା, y ଚଳରାଶିର ମୂଲ୍ୟକୁ y ଚଳରାଶି ସାହାଯ୍ୟରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିପାରିବା।

ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଅଧ୍ୟୟନ ଅର୍ଥନୀତି ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟକ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଅର୍ଥନୀତି ଓ ବ୍ୟବସାୟ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ବ୍ୟବହାର ରହିଛି। ସମସ୍ତ ପ୍ରାକୃତିକ, ଭୌତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି। ନିମ୍ନରେ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣର କେତେକ ବ୍ୟବହାର ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି-

(୧) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସାପେକ୍ଷ ଚଳ xର ମୂଲ୍ୟକୁ ସ୍ଵାଧୀନ ଚଳ y ସାହାଯ୍ୟରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାର ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ କରିଛି। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସଂପାଦନ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖା (Regression Line) କୁହାଯାଏ। ଏହା x ଓ y ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ହାରାହାରି ସଂପର୍କ ସୂଚିତ କରୁଅଛି। ଏହି ରେଖାର ସମୀକରଣକୁ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ କୁହାଯାଏ। ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ ଅପେକ୍ଷା ଚଳରାଶି ପରିମାପର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥାଏ, ଯେତେବେଳେ ସ୍ଵାଧୀନ ଚଳରାଶିକୁ ସମୀକରଣ ଭିତରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ।

(୨) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣର ଦ୍ବିତୀୟ ବ୍ୟବହାର ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖାର ବ୍ୟବହାରରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ତ୍ରୁଟିର ପରିମାପ କରିବା ଏହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ସାକାର କରିବା ପାଇଁ ପରିଗଣନାଗତ ତ୍ରୁଟି ସାଧାରଣ ମାନଦଣ୍ଡ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ।

(୩) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ। ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଗୁଣାଙ୍କର ବର୍ଗରାଶିକୁ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କୁହାଯାଏ। ସହସମ୍ବନ୍ଧ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଦୁଇଟି, ଚଳ ମଧ୍ଯରେ ସହ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଯୋଗର ମାତ୍ର ମାପ କରିଥାଏ । ଏହା ଆଶ୍ରିତ ଚଳରାଶିର ଭିନ୍ନତାର ଅନୁପାତ ନିର୍ଧାରଣ କରିବାର ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଭିନ୍ନତା (variance) ର ମୂଲ୍ୟ ଯେତେ ଅଧିକ ହେବ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ ସେତେ ଅଧିକ ଉପଯୋଗୀ ହେବ।

Question ୧୧।
ସହସମ୍ବନ୍ଧ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଏବଂ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ।
(Distinguish between Correlation Analysis and Regression Analysis.)
Answer:
ସହସମ୍ବନ୍ଧ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଏବଂ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସର୍ତ୍ତାବଳୀକୁ ଆଧାରକରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି। ସେମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି। ଏହା ସର୍ବଦା ସ୍ପଷ୍ଟ ନୁହେଁ ଯେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିସ୍ଥିତିରେ କେଉଁ ମାପକର ବ୍ୟବହାର କରାଯିବ। ସହସମ୍ବନ୍ଧ ମାପକ ଓ ତ୍ରପୀ ଗମନ ମାପକ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ନିମ୍ନମତେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି।

(୧) ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ (Correlation Efficient) ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି (x ଏବଂ y) ର ସହପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିମାଣର (degree) ଏକ ପରିମାପକ; କିନ୍ତୁ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ହାରାହାରି ସଂପର୍କର ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ଏହି ମାପକ ସାହାଯ୍ୟରେ ଆମେ ଗୋଟିଏ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟକୁ ସ୍ଥିରରଖ୍ ଅନ୍ୟ ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ମୂଲ୍ୟ ଗଣନା କରିଥାଉ।

(୨) ସହସମ୍ବନ୍ଧ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କ ପରିମାଣ ବା ମାତ୍ରାର ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ। ତେଣୁ, କେଉଁ ପରବର୍ତ୍ତନୀୟଟି କାରଣ ଏବଂ କେଉଁଟି ପ୍ରଭାବ ଏହା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ପ୍ରତୀପ ଗମନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଦୁଇଟି ରାଶି-ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂପର୍କର ପ୍ରକୃତିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ। ଏହା ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା କାରଣ ପ୍ରଭାବ ସଂପର୍କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ। ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଆଲୋଚନାରେ ଗୋଟିଏ ଚଳରାଶି ସ୍ଵାଧୀନ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ସାପେକ୍ଷ ଅଟେ।

(୨) ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଆଲୋଚନାରେ b x y କୁ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ରେଖନୀୟ (Lincar) ସଂପର୍କର ଦିଗ ଓ ମାତ୍ରା ବା ପରିମାଣର ଏକ ମାପକ bxy ଓ byx। ଏହି ଦୁଇଟି ଗୁଣାଙ୍କ ଯଥାନୁପାତିକ ବା ସମପରିମିତ (Symmetrical) ସାଂକେତିକ ଭାଷାରେ, bxy = byx

ତେଣୁ କେଉଁ ଚଳରାଶିଟି ସ୍ଵାଧୀନ ଓ କେଉଁ ଚଳରାଶିଟି ଆଶ୍ରିତ, ଏହା ଜାଣିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇ ନ ଥାଏ। ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଆଲୋଚନାର ଦୁଇଟି ଗୁଣାଙ୍କ bxy ଓ byx ପରସ୍ପର ସମପରିମିତ ନୁହେଁ । ତେଣୁ ସ୍ଵାଧୀନ ଚଳ ଏବଂ ଆଶ୍ରିତ ଚଳ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ଯୁକ୍ତିସଂଗତ ଅଟେ।

(୪) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଆଲୋଚନାରେ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଅର୍ଥହୀନ ବା ଅସଂଗତ (Non-sense) ସଂପର୍କ ଥାଇପାରେ। ଏହି ଅସଂଗତ ସଂପର୍କର କାରଣ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଆକସ୍ମିକ। ଏହାର ବାସ୍ତବ ଘଟଣାବଳୀ ସହିତ କୌଣସି ସଂପର୍କ ନ ଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଆୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ଲୋକମାନଙ୍କର ଉଚ୍ଚତା ମଧ୍ୟରେ ଅସଂଗତ ସଂପର୍କ ଥାଏ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଆଲୋଚନାରେ ଦୁଇଟି ଚଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ଅର୍ଥହୀନ ବା ଅସଂଗତ ସଂପର୍କ ନ ଥାଏ।

(୫) ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ ଆଧାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ଆୟତନ (Scale) ପରିବର୍ଭନ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ନ ଥାଏ। ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ଆଧାର (Origin) ର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ନଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଆୟତନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ। ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚ୍ୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ସତ୍ତ୍ଵେ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ ଏବଂ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ଗୁଣାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କେତେକ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଛି। ଉଭୟ ଗୁଣାଙ୍କର ସମାନ ସାଂକେତିକ ଚିହ୍ନର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଛି (bxy ଓ byx)। ଯଦି ଗୋଟିଏ ସ୍ତରରେ b ର ମୂଲ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ, ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ସ୍ତରରେ rର ମଧ୍ୟ ସମଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ।

Question ୧୧।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରି।
(Define Regression Equation.)
Answer: ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖା ( Regression Line)e ଗାଣିତିକ ପରିପ୍ରକାଶକୁ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ କୁହାଯାଏ । ଯେହେତୁ ଦୁଇଟି ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖା ରହିଛି । ସେହେତୁ ଦୁଇଟି ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରର ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଦୁଇଟି ପ୍ରତୀପ
ଗମନ ସମୀକରଣ ହେଲା–
(୧) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମକୀରଣ y on x ;ଏବଂ
(୨) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ x on yମ

(୧) ପ୍ରତୀପ ଶମନ ସମକୀରଣ y on x
ପ୍ରତୀପ ଗମ୍ବନ ରେଖା y on x କୁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମତେ ପରିପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଛି;
y = a + bx

ଏହି ସମୀକରଣରେ X ଚଳରାଶି ଏକ ଆଶ୍ରିତ (dependent) ଚଳ ଏହାର ମୂଲ୍ୟ x ଚଳ (ସ୍ଵାଧୀନ) ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । Y ଚଳକୁ ସ୍ଵାଧୀନ (Independent) ଚଳ କୁହାଯାଏ। Y ଚଳର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୂଲ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ X ଚଳର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ। a, x ଚଳ ବାଟରେ ଅଟକ କରିଥାଏ (y – Intercept)a ଚଳର ମୂଲ୍ୟ Y ଅକ୍ଷର ଏକ ବିନ୍ଦୁକୁ ବୁଝାଏ, ଯେଉଁଠାରେ କି ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖା y ଚଳକୁ ଉଲ୍ଲମ୍ବ ଅକ୍ଷରେ ଛେଦ କରି ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଗାମୀ ହୋଇଥାଏ।

b = ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖାର ପତନ (Slope)। ଏହା x ଚଳରାଶିର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଆଧାର କରି y ଚଳରାଶିର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ। ଏହି ସମୀକରଣରେ a ଏବଂ b ଦୁଇଟି ସାଂଖ୍ୟକ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ (Numerical Constant)। ଏହାର କାରଣ ହେଲା ଯେ କୌଣସି ସରଳରେଖା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ଦୁଇଟି ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ମୂଲ୍ୟ ଅପରିବର୍ତିତ ରହିଥାଏ।

ଯଦି ଏହି ଦୁଇଟି ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ମୂଲ୍ୟ ଜଣାଯାଏ; ତେବେ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରିବ। a ଓ b ର ମୂଲ୍ୟକୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ବର୍ଗରାଶି ପଦ୍ଧତି (Least Square Method) ଦ୍ଵାରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇପାରେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ସ୍ଵାଭାବିକ ସମୀକରଣକୁ ସମାଧାନ କରାଯାଇଥାଏ।

Σy = Na + bΣx …….(i)
ΣΧΥ aΣx + bΣx₂ …….(i)

ଏହି ଦୁଇଟି ସ୍ଵାଭାବିକ ସମୀକରଣ ସାହାଯ୍ୟରେ a ଓ Ð ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରିବ ! ଏହି ସମାଧାନ ସର୍ବନିମ୍ନ ବର୍ଗରାଶି ପଦ୍ଧତିର ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିପାରିବ।

(୨) ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ x on y ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖା x on y କୁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପରିପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରିବ।
x = a + b y….(ii)
ଏହି ସମୀକରଣରେ Y ଚଳରାଶି ଏକ ଆଶ୍ରିତ (dependent) ଚଳରାଶି ଅଟେ। ଏହାର ମୂଲ୍ୟ X ଚଳ(ସ୍ଵାଧୀନ) ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ। X ଚଳର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୂଲ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ? ଚଳର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଏଠାରେ a=x ବାଟରେ ଅଟକ ରଖୁଥାଏ (x-Intercept) ଏହାର ମୂଲ୍ୟ x ବିନ୍ଦୁର ଏକ ବିନ୍ଦୁକୁ ବୁଝାଏ ଯେଉଁଠାରେ କି ପ୍ରତୀପ ଗମନରେଖା x ଅକ୍ଷକୁ ଛେଦ କରି ଗତି କରିଥାଏ।

b = ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖାର ପତନ।
ଏହି ସମୀକରଣରେ a ଓ b ଦୁଇଟି ସାଂଖ୍ୟକ ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ, ଯଦି ଏହି ଦୁଇଟି ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟର ମୂଲ୍ୟ ଜଣାଯାଏ; ତେବେ ପ୍ରତୀପ ଗମନ ରେଖାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରେ। a ଓ b ର ମୂଲ୍ୟକୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ବର୍ଗରାଶି ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ। a ଓ b ର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ପାଇଁ ଦୁଇଟି ସ୍ଵାଭାବିକ ସମୀକରଣକୁ ସମାଧାନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ। ଏହି ଦୁଇଟି ସମୀକରଣ ହେଲା-
(a) Σx = Na + bΣy ……(i)
(b) Σxy = a Σy + b Σy₂….(ii)
ଏହି ଦୁଇଟି ସମୀକରଣର ସାହାଯ୍ୟରେ a ଓ b ର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରିବ। a ଓ b ର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରିଲେ ସର୍ବନିମ୍ନ ବର୍ଗରାଶି ପଦ୍ଧତିର ସମସ୍ତ ସର୍ଭାବଳୀ ପୂରଣ କରାଯାଇପାରିବ।

Question ୧୨।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର।
(Calculate the value of Regression Equations.)

X:	6	2	10	4	8
Y:	9	11	5	8	7

Answer:
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ ଗଣନା

X	X2	y	y2	x × y
6	36	9	81	54
2	4	11	121	22
10	100	5	25	50
4	16	8	64	32
8	64	7	49	56
Σx = 30	Σx2 = 220	Σy = 40	y2 = 340	Σxy:214

y on x ର ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ : y_c = a + by
y on x ର ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ a b ର ମୂଲ୍ୟ ଗଣନା କରିବା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖତ ଦୁଇଟି ସାଧାରଣ ସମୀକରଣ ସମାଧାନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ।

Σy = Na + b Σx ………(i).
Σxy = a Σx + bΣ x²……(ii)
ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ ମୂଲ୍ୟକୁ ଏହି ସମୀକରଣରେ ବସାଇଲା ପରେ ଆମେ ପାଇବା,

ସମୀକରଣ (i) ରେ b ରେ ମୂଲ୍ୟ ବସାଇଲେ,
40 = 5a + 30b
40 = 5a + 30 (-65)
40 = 5a + 19.5
5a = 40 + 19.5
5a = 59.5
a = \(\frac{59.5}{5}\) = 11.9
y_c = a + bx y_c = 11.9 .65x
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ x on y : X_c = a + by
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ x on y ର a ଏବଂ b ମୂଲ୍ୟ ଦୁଇଟି ସାଧାରଣ ସମୀକରଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ସମାଧାନ କରାଯାଇପାରିବ।

ΣΥ = Na + b Σy ….. (i)
Σxy = a Σx + bΣ x² ……(ii)

ଉପରୋକ୍ତ ସମୀକରଣରେ Σx, Σy, Σxy, Σx² ଇତ୍ୟାଦିର ମୂଲ୍ୟ ବସାଇଲେ

ସମୀକରଣ (i) ରେ। ର ମୂଲ୍ୟ ବସାଇଲେ,

30 = 5a + 40b
30 = 5a + 40 ×(-1.3)
30 = 52 + 30
5a = 82
or a \(\frac{82}{5}\) = 16.3
∴ aର ମୂଲ୍ୟ 16.4
ପ୍ରତୀପ ଗମନ x on y ରେ à ଓ b ର ମୂଲ୍ୟ ବସାଇଲେ।
x_c = a + by
x_c = 16.4 + (-1.3)y
= 16.4 – 1.3y

Question ୧୩।
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର।
(Y on X)Calculate the value of Regression Equations of Y on X.)

X:	50	60	50	60	80	50	80	40	70
Y:	30	60	40	50	60	30	70	50	60

Answer:
ପ୍ରତୀପ ଗମନ ସମୀକରଣ x on y ର ମୂଲ୍ୟ

Question ୧୪।
ସହସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କର।
(Calculate the value of correlation coefficient.)

X:	10	12	14	16	18
Y:	5	8	10	7	10

Answer:
ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଗୁଣାଙ୍କ

X:	dx (x – x̄)	x2	y	y (y-y)	y2	xy
10	-4	16	5	-3	9	12
12	-2	04	8	0	0	0
14	0	00	10	2	4	0
16	2	04	7	-1	1	-2
18	4	16	10	2	4	8
Σx = 30	Σx2 = 40	Σy = 40		Σy2 = 18		Σdxy = 18

Question ୧୫।
ପ୍ରତୀପଗମନ ସମୀକରଣ ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କର।
(Calculate the value to Regression Equations.)

X:	2	4	5	7	12
Y:	5	8	9	6	7

ପ୍ରତୀୟ ଗମନ ସମୀକରଣ x on y
y_c = a + bx
a ଓ b ର ମୂଲ୍ୟ ଗଣନା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖତ ୨ଟି ସାଧାରଣ ସମୀକରଣ ସମାଧାନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ।

Σy = Na + bΣ x….(i)
Σxy = aΣ x – 1 6Σx^x …… (ii)
35 = 5a + 30b
213 = 30a + 238b
ସମୀକରଣ (1) × 6

ସମୀକରଣ 1 ରେ bର ମୂଲ୍ୟ ବସାଇ a ର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇପାରେ।
35 = 5a + 30 b
⇒ 35 = 5a + 30 (0.51)
⇒ 35 = 5a + 15.30
⇒ 35 = 5a + 15.30
⇒ 50 = 35 – 15.30
⇒ 50 19.70
= \(\frac{19.70}{5}\)
⇒ a = 3.94
∴ Y_c = 3.94 + 0.51
ପ୍ରତୀଗମନ ସମୀକରଣ X on Y :

X_c = a + b_y
a ଓ b ର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖତ ଦୁଇଟି ସମୀକରଣ ସମାଧାନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ।
Σx = Na + b Σy ……(i)
Σxy = ay + b Σy² ……(ii)
30 = 5 + 35 b
213 = 35 a + 255 a

ସମୀକରଣ (1) ରେ bର ମୂଲ୍ୟ ବସାଇ
30 = 5a + 35 b
[x_c = a + by]
[= 3.9 + 0.3y]
30 = 5a + 35(0.3)
30 = 5a + 10.5
5a = 30 105.
5a = 19.5
∴ a = \(\frac{19.5}{5}\) 3.9