Bhagya

Odisha State Board BSE Odisha 6th Class Odia Solutions Chapter 10 ଦେଶପ୍ରେମୀ କଏଦୀ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 6 Odia Solutions Chapter 10 ଦେଶପ୍ରେମୀ କଏଦୀ

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ଅଭ୍ୟାସ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ଉତ୍ତର କୁହ ।
(କ) ସଭକର୍ ବନ୍ଦୀ ହେବାର କାରଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତରୁ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଲୋପ କରିବାପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମ କରି ସଭର୍‌କର୍‌ ରାଜନୈତିକ ଅପରାଧରେ ବନ୍ଦି ହୋଇଥିଲେ ।

(ଖ) ଇଂରେଜ ସାମ୍ବାଦିକ ସଭକର୍‌ଙ୍କୁ କ’ଣ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ଇଂରେଜ ସାମ୍ବାଦିକ ସଭର୍‌କରଙ୍କୁ କହିଥିଲେ, ‘ତୁମେ ତ ଏକା ନୁହଁ, ତୁମର ଆଉ ଦୁଇଜଣ ଭାଇଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଜେଲ୍‌କୁ ନିଆଗଲାଣି ।’’

(ଗ) ବିପ୍ଳବୀ ଯୁବକ ବୀରଦର୍ପରେ କି ଉତ୍ତର ଦେଇଥିଲେ ?
Answer:
ବିପ୍ଳବୀ ଯୁବକ ବୀରଦର୍ପରେ ଉତ୍ତର ଦେଇଥିଲେ, ‘ଏ ତ ଗୌରବର କଥା । ମୋର ସୌଭାଗ୍ୟ ଯେ ଆମ ପରିବାରର ସମସ୍ତେ ଜନ୍ମଭୂମିର ପରାଧୀନତା ଶୃଙ୍ଖଳକୁ ଛିନ୍ନ କରିବା ଲାଗି ବଦ୍ଧପରିକର, ସର୍ବସ୍ଵ ତ୍ୟାଗ କରିବାପାଇଁ କୃତସଂକଳ୍ପ ।’

(ଘ) ଜାହାଜରୁ ଡେଇଁ ପଡ଼ିଥ‌ିବା କଏଦୀ ଜଣକ କିଏ ଥିଲେ ?
Answer:
ଜାହାଜରୁ ଡେଇଁ ପଡ଼ିଥିବା କଏଦୀ ଜଣକ ଥିଲେ ବିପ୍ଳବୀ ବିନାୟକ ଦାମୋଦର ସଭର୍‌କର୍ ।

(ଙ) ସଭର୍‌କର୍ କେଉଁ ଦଳ ଗଠନ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ସଭକର୍ ‘ମିତ୍ରମେଳା’ ନାମରେ ଏକ ଦଳ ଗଠନ କରିଥିଲେ ।

(ଚ) ସମ୍ବାଦପତ୍ରରୁ ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କ ଭାଷଣ ପଢ଼ି ତିଳକ କ’ଣ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ସମ୍ବାଦପତ୍ରରୁ ସଭକର୍‌ଙ୍କ ଭାଷଣ ପଢ଼ି ତିଳକ କହିଥିଲେ, ‘ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ କ’ଣ ଶିବାଜୀ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କଲେ !’’

(ଛ) ସଭର୍‌କର୍ କାହିଁକି ଲଣ୍ଡନ ଯାଇଥିଲେ ?
Answer:
ସଭର୍‌କର୍‌ ଆଇନ ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ଲଣ୍ଡନ ଯାଇଥିଲେ ।

(ଜି) ସଭର୍‌କର୍ ଆଣ୍ଡାମାନ ଜେଲ୍‌ରେ କେତେ ବର୍ଷ କଟାଇଥିଲେ ?
Answer:
ସଭର୍‌କର୍‌ ଆଣ୍ଡାମାନ ଜେଲ୍‌ରେ ଦଶବର୍ଷ କାଳ କଟାଇଥିଲେ ।

Question ୨।
ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(କ) ବନ୍ଦୀ ନିଜ ଦେହରୁ ଜାମାଟି କାଢ଼ି ଦର୍ପଣ ଆଗରେ କାହିଁକି ଝୁଲେଇ ଦେଲେ ?
Answer:
ସ୍ନାନାଗାରର ଦର୍ପଣଟି ଏପରି ଭାବେ ଲାଗିଥିଲା ଯେ ବନ୍ଦୀ ଭିତରେ ଯାହା କରିବ, ପ୍ରହରୀ ବାହାରେ ଥାଇ ସବୁ ଦେଖିପାରିବ । ବନ୍ଦୀ ଜଣକ ସମୁଦ୍ରକୁ ଡେଇଁପଡ଼ି ପଳାଇବାକୁ ଚାହୁଁଥିବାରୁ ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପ୍ରହରୀ ନ ଦେଖୁରିବା ପାଇଁ ସେ ଦେହରୁ ଜାମାଟି କାଢ଼ି ଦର୍ପଣ ଆଗରେ ଝୁଲାଇଦେଲେ ।

(ଖ) କେଉଁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସଭର୍‌କର୍‌ ଜାହାଜରୁ ସମୁଦ୍ରକୁ ଡେଇଁ ପଡ଼ିଥିଲେ ?
ସଭର୍‌କର୍ ଭାବିଥିଲେ ଜାହାଜରୁ ଖସିପଳାଇବେ ଓ ପୁନର୍ବାର ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରିବେ । ତେଣୁ ସେ ଜାହାଜରୁ ସମୁଦ୍ରକୁ ଡେଇଁଥିଲେ ।

(ଗ) ମିତ୍ରମେଳାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁରେ ଶୋକଦିବସ ପାଳନ କଲେ ନାହିଁ କାହିଁକି ?
Answer:
ସଭର୍‌କର୍ ମିତ୍ରମେଳାର ବୈଠକରେ କହିଥିଲେ ଯେ ଆମ ଶତ୍ରୁଦେଶର ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁରେ ଆମେ ଶୋକଦିବସ ପାଳନ କରିବା ଦରକାର ନାହିଁ । ତେଣୁ ମିତ୍ରମେଳାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁରେ ଶୋକଦିବସ ପାଳିଲେ ନାହିଁ ।

(ଘ) ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କୁ କେଉଁ କାରଣରୁ ଆଣ୍ଡାମାନ ପଠାଯାଇଥିଲା ?
Answer:
ବନ୍ଦୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଜାହାଜରୁ ଫେରାର ହେବା ଅପରାଧ ଯୋଗୁଁ ସଭର୍‌କରଙ୍କର ପୁଣି ବିଚାର ହୋଇ ଅଧ୍ୟକ କଠୋର ଦଣ୍ଡବିଧାନ କରାଗଲା । ସାରା ଜୀବନ ବନ୍ଦୀଭାବେ ଅତିବାହିତ କରିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ‘କଳାପାଣି’ ପାରି କରାଇ ସୁଦୂର ଆଣ୍ଡାମାନ ଦ୍ଵୀପରେ ଥିବା ଜେଲ୍‌କୁ ପଠାଇ ଦିଆଗଲା ।

(ଙ) ଆଣ୍ଡାମାନରେ କଏଦୀମାନଙ୍କୁ କିପରି ଦଣ୍ଡଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡୁଥିଲା ?
Answer:
ଆଣ୍ଡାମାନର ଜଳବାୟୁ ଖୁବ୍‌ ଅସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର ଥିଲା । ବନ୍ଦୀମାନେ ବଳଦପରି ଘଣା ପେଲୁଥିଲେ । କଠିନ ଶ୍ରମ କରିବାକୁ ରାଜି ନ ହେଲେ ଚାବୁକ୍ ପାହାର ଖାଉଥିଲେ । ଦିନକୁ ସେମାନେ ପନ୍ଦର ସେର ତେଲ ପେଡ଼ିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । କମ୍ ହେଲେ ଛୁଟି ମିଳେ ନାହିଁ । ଟିକେ ଠିଆହେଲେ ଠେଙ୍ଗିଣି ମାଡ଼ ବସେ । ଲୁହ ବୋହିଲେ ବି ଆଖ୍ ପୋଛିବାକୁ ମନା । ଦିନକୁ ଦୁଇତାଟିଆ ପାଣିରୁ ଅଧ୍ଵ କେହି ପିଇପାରିବେ ନହେଁ । ସ୍ନାନ କରିବା ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ବପ୍ନର କଥା । ଏହିପରି ଅକଥନୀୟ ଅତ୍ୟାଚାର ଭିତରେ କଏଦୀମାନଙ୍କୁ ଦଣ୍ଡଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡୁଥିଲା।

(ଚ) ଜେଲ୍ ଯିବା ଗୌରବର କଥା ବୋଲି ସଭର୍‌କର୍ କାହିଁକି କହିଥିଲେ ?
Answer:
ସଭର୍‌କର୍‌ ଥିଲେ ଜଣେ ନିଃସ୍ବାର୍ଥପର ଦେଶପ୍ରେମୀ । ତେଣୁ ଦେଶକୁ ପରାଧୀନତାରୁ ମୁକ୍ତ କରିବାପାଇଁ ଜେଲ୍‌କୁ ଯିବା ଗୌରବର କଥା ବୋଲି ସଭର୍‌କରୁ କହିଥିଲେ ।

(ଛ) ଶେଷ ଜୀବନରେ ମଧ୍ୟ ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କୁ ଆଉଥରେ କାହିଁକି କାରାଦଣ୍ଡ ଭୋଗିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା ?
Answer:
ନଜରବନ୍ଦୀରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ସଭର୍‌କର୍‌ ଦେଶସାରା ଭ୍ରମଣ କଲେ ଓ ମୁକ୍ତିକାମୀ ଜନତାଙ୍କୁ ଇଂରେଜ ସରକାର ବିରୋଧରେ ସଶସ୍ତ୍ର ସଂଗ୍ରାମ କରିବାକୁ ଆହ୍ଵାନ ଦେଲେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ଜୀବନର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ମଧ୍ୟ ଆଉଥରେ କାରାବରଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା ।

(ଜି) ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଭାରତ ଦୁଇଭାଗ ହେବାରୁ କେଉଁ ନୂତନ ଦେଶଟି ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ?
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଭାରତ ଦୁଇ ଭାଗ ହେବାରୁ ପାକିସ୍ତାନ ନାମକ ନୂତନ ଦେଶଟି ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ।

Question ୩।
ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ କିଏ କେତେବେଳେ କହିଛି ଲେଖ ।
(କ) ‘‘ବିଲାତର ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ଆମ ଶଙ୍ଖଦେଶର ରାଣୀ । ଆମେ କାହିଁକି ତାଙ୍କ ବିୟୋଗରେ ଶୋକ ପାଳିବା ???
Answer:
ଯେତେବେଳେ ବିଲାତର ରାଣୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁରେ ଭାରତରେ ସର୍ବତ୍ର ଶୋକ ପାଳିତ ହେଲା, ସେହି ସମୟରେ ସଭର୍‌କର୍ ମିତ୍ରମେଳାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଏକ ବୈଠକ ଡାକି ଏହି କଥା କହିଥିଲେ ।

(ଖ) ‘‘ଆରେ ତାତ୍ୟା, ତୁ ଏଠାକୁ ଆସିଲୁ କିପରି ???
Answer:
ଦିନେ ଘଣା ପେଲିସାରି ସଭର୍‌କର୍‌ ନିଜର କୋଠରିକୁ ଫେରୁଥିଲେ । ହଠାତ୍ ସେଠାରେ କଏଦୀ ଥ‌ିବା ତାଙ୍କର ବଡ଼ଭାଇ ଗଣେଶଙ୍କ ସହିତ ଦେଖାହେଲା । ସେ ସଭକର୍‌ଙ୍କୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କରି ଏହି କଥା କହିଥିଲେ ।

Question ୪।
ସରଳ ଭାଷାରେ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
(କ) ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ କ’ଣ ଶିବାଜୀ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କଲେ !
Answer:
ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ ……………………………….. ଗ୍ରହଣ କଲେ !
ଶଂସିତ ଗଦ୍ୟାଶଟି ରାମପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ଲିଖ୍ ‘ଦେଶପ୍ରେମୀ କଏଦୀ’ ବିଷୟରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ଏଠାରେ ଲେଖକ ବାଳଗଙ୍ଗାଧର ତିଳକ ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କର ସାହସିକତାରେ ମୁଗ୍‌ଧ ହୋଇ ଯେଉଁ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ, ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କରିଛନ୍ତ୍ରା ଅଠର ବର୍ଷ ବୟସରେ ସଭର୍‌କର୍ ମିତ୍ରମେଳା ନାମକ ଏକ ବିପ୍ଳବୀ ଦଳ ଗଢ଼ିଥିଲେ । ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ବିଲାତର ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହେଲା । ଭାରତର ସବୁଆଡ଼େ ଶୋକ ପାଳିତ ହେଲା । ମାତ୍ର ମିତ୍ରମେଳାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଶୋକଦିବସ ପାଳି ନଥିଲେ । ସଭର୍‌କର୍ ଏକ ବୈଠକ ଡାକି ଶତ୍ରୁଦେଶର ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁରେ ଶୋକ ନ ପାଳିବାକୁ ନିଜର ଓଜସ୍ବିନୀ ଭାଷଣରେ କହିଥିଲେ ।

ତାଙ୍କର ଏହି ଭାଷଣ ସମ୍ବାଦପତ୍ରମାନଙ୍କରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା । ସରକାର କ୍ଷୁବ୍‌ଧ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ କଲେଜରୁ ବହିଷ୍କୃତ କଲେ । ଏହି ସମ୍ବାଦ ପଢ଼ି ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଳକଙ୍କ ମୁଖରୁ ସ୍ଵତଃ ବାହାରି ପଡ଼ିଲା, ‘ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ କ’ଣ ଶିବାଜୀ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ‘ଗ୍ରହଣ କଲେ ।’ ଶିବାଜୀଙ୍କ ପରି ଅଦ୍ବିତୀୟ ବୀର ଓ ସାହସୀ ଆଉ କେହି ନଥିଲେ । ଠିକ୍ ସେପରି ସାହସିକତାର ପରିଚୟ ଦେଇଥିବାରୁ ତିଳକ ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଏପରି କହିଥିଲେ । ବାସ୍ତବରେ ତିଳକଙ୍କର ଏହି ଉକ୍ତି ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କ ପାଇଁ ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ ।

(ଖ) ମହାବଳବାନ୍ ସିଂହକୁ ପିଞ୍ଜରାମୁକ୍ତ କରି କିଏ ବା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହୋଇପାରିବ ।
Answer:
ମହାବଳବାନ୍ ……………………………. ହୋଇପାରିବ ।
ଉଦ୍ଧୃତାଂଶଟି ରାମପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ଲିଖ୍ ‘ଦେଶପ୍ରେମୀ କଏଦୀ’ ବିଷୟରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ଏଠାରେ ଲେଖକ ସଭରକର୍‌ଙ୍କ ସିଂହବିକ୍ରମ ସମ୍ପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତ୍ରି । ସଭରକରୁ ଆଣ୍ଡାମାନ ଦ୍ଵୀପରେ ‘କଳାପାଣି’ ଦଣ୍ଡାଦେଶ ପାଇ ଦୁଃଖଦ ଜୀବନ କାଟୁଥିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଦିନେ ବଡ଼ଭାଇ ଗଣେଶଙ୍କୁ ଦେଖ‌ିଲେ । ଦୁଇଭାଇ ବହୁ ସମୟ କାନ୍ଦିଲେ । ପରସ୍ପରକୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କଲେ, କଥାବାର୍ତ୍ତା ହେଲେ; ମାତ୍ର ପ୍ରହରୀ ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ କଥାବାର୍ତ୍ତା ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ଦେଲା ନାହିଁ । ଦୁଇଭାଇ ସେଠାରେ ଦଶବର୍ଷ କାଳ ଦଣ୍ଡ ଭୋଗକରି ଏକସଙ୍ଗେ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ଫେରିଆସିଲେ ନିଜ ଦେଶକୁ । ସଭକର୍‌ଙ୍କ ଉପରେ ଇଂରେଜ ସରକାର ଦୃଢ଼ ନଜର ରଖୁଥାଆନ୍ତି ।

ତାଙ୍କର ସରକାର ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଶାସକଙ୍କ ମନରେ ଆତଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଭାରତକୁ ପରାଧୀନତାରୁ ମୁକ୍ତ କରିବାପାଇଁ ସେ ଆନ୍ଦୋଳନାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ଇଂରେଜ ସରକାର ତାଙ୍କୁ କାରାମୁକ୍ତ କରି ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ନଥିଲେ ।
ସର୍ବଦା ତାଙ୍କର ଚାଲିଚଳନକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ପୁନର୍ବାର ବନ୍ଦି କରାଯାଇ ଅଲିପୁର ଜେଲ୍‌ରେ ନଜରବନ୍ଦୀଭାବେ ରଖାଗଲା।

Question ୫।
ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶବ୍ଦକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ବାକ୍ୟ ଗଠନ କର ।
କୃତସଂକଳ୍ପ, ଆହ୍ଵାନ, ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ, ଅବିସ୍ମରଣୀୟ, ଉନ୍ମତ୍ତ, ଓଜସ୍ବିନୀ, ଆଭାସ
Answer:
କୃତସଂକଳ୍ପ – କାର୍ଯ୍ୟଟିକୁ ସଫଳ କରିବାପାଇଁ ରାମ କୃତସଂକଳ୍ପ ହୋଇଛି ।
ଆହ୍ବାନ – ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଆହ୍ବାନରେ ଦେଶବାସୀ ଏକଜୁଟ ହୋଇଥିଲେ ।
ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ – ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ପକ୍ଷୀମାନେ ବସାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରନ୍ତି ।
ଅବିସ୍ମରଣୀୟ – ଗୋପବନ୍ଧୁ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି ।
ଉନ୍ମତ୍ତ – ଲୋକଟି ଉନ୍ମତ୍ତ ପରି ଘୂରି ବୁଲୁଛି ।
ଓଜସ୍ବିନୀ – ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଓଜସ୍ବିନୀ ଭାଷଣ ଲୋକଙ୍କୁ ମୁଗ୍‌ଧ କଲା ।
ଆଭାସ – ତାଙ୍କ ମୁହଁରୁ ଚିନ୍ତାର ଆଭାସ ଜଣାପଡୁଛି ।

Question ୬।
ନିମ୍ନରେ କେତୋଟି ଶବ୍ଦ ଦିଆଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକର ଡାହାଣ ପାଖରେ ‘ରତ’ ଶବ୍ଦ ଯୋଗକରି ନୂଆ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ଓ ସେଇ ନୂଆ ଶବ୍ଦକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ଗଠନ କର ।
ସଂଗ୍ରାମ, କାର୍ଯ୍ୟ, ଅଧ୍ୟୟନ, ସାଧନା
Answer:
ସଂଗ୍ରାମରତ – ନିଜର ଦାବି ହାସଲ ପାଇଁ ହରି ସର୍ବଦା ସଂଗ୍ରାମରତ ରହିଛି ।
କାର୍ଯ୍ୟରତ – କାର୍ଯ୍ୟରତ ମନୁଷ୍ୟ ହାରିଯାଏ ନାହିଁ ।
ଅଧ୍ୟୟନରତ – ଛାତ୍ର ସଫଳତା ପାଏ ।
ସାଧନାରତ – ଶିଳ୍ପୀ ନିଜର କଳାନିପୁଣତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ ।

Question ୭।
ନିମ୍ନ ଗଦ୍ୟାଶରେ ଥ‌ିବା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମାତ୍ରା ଓ ଫଳାଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନଟ କର :
୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ ବିଲାତର ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁହେଲା ଭାରତରେ ସର୍ବତ୍ର ଶୋକ ପାଳିତ ହେଲା କିନ୍ତୁ, ମିତ୍ରମେଳାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଶୋକଦିବସ ପାଳିଲେ ନାହିଁ । ସଭର୍‌କର୍ ଗୋଟିଏ ବୈଠକ ଡାକି ସେଥ‌ିରେ ଓଜସ୍ବିନୀ ଭାଷଣ ଦେଲେ । ସେ କହିଲେ ବିଲାତର ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ଆମ ଶତ୍ରୁଦେଶର ରାଣୀ ଆମେ କାହିଁକି ତାଙ୍କ ବିୟୋଗରେ ଶୋକ ପାଳିବା ।
Answer:
ଉକ୍ତ ଗଦ୍ୟାଂଶରେ ଥିବା

ମାତ୍ରା	ଫଳା
‘ଏ’ କାର, ‘ଇ’ କାର, ‘ଈ’ କାର, ‘ଆ’ କାର, ‘ଉ’ କାର, ‘ଓ’ କାର, ‘ଐ’ କାର	‘ୟ’ ଫଳା, ‘ର’ ଫଳା, ‘ବ’ ଫଳା, ‘ର’ ଫଳା, ‘ଟ’ ଫଳା

Question ୮।
‘ଲୋକମାନେ ଶୋକ ପାଳନ କଲେ ।’ ଏହି ବାକ୍ୟକୁ ଭବିଷ୍ୟତ କାଳରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କଲେ ହେବ– ‘ଲୋକମାନେ ଶୋକ ପାଳନ କରିବେ ।’ ସେହିପରି ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଭବିଷ୍ୟତ କାଳରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ଲେଖ ।
(କ) ସିପାହୀମାନେ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଗଲେ ।
(ଖ) ସରକାର ତାଙ୍କ ଉପରୁ କଟକଣା ଉଠାଇନେଲେ ।
(ଗ) ରାଜଦ୍ରୋହ ଅପରାଧରେ ତାଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରାଗଲା ।
(ଘ) ସେ ଭାରତକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କଲେ ।
Answer:
(କ) ସିପାହୀମାନେ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଯିବେ ।
(ଖ) ସରକାର ତାଙ୍କ ଉପରୁ କଟକଣା ଉଠାଇନେବେ ।
(ଗ) ରାଜଦ୍ରୋହ ଅପରାଧରେ ତାଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରାଯିବ ।
(ଘ) ସେ ଭାରତକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରିବେ ।

Question ୯।
‘ବଳ’ ଶବ୍ଦରେ ‘ବାନ୍’ ଲଗାଇଲେ ‘ବଳବାନ୍’ ହେବ । ସେହିପରି ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦରେ ‘ବାନ୍’ ଲଗାଇ ନୂଆ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
ଧନ, ମୂଲ୍ୟ, ଜ୍ଞାନ, ଶ୍ରଦ୍ଧା, ନ୍ୟାୟ
Answer:
ଧନ – ଧନବାନ୍
ମୂଲ୍ୟ – ମୂଲ୍ୟବାନ୍
ଜ୍ଞାନ – ଜ୍ଞାନବାନ୍
ଶ୍ରଦ୍ଧା – ଶ୍ରଦ୍ଧାବାନ୍
ନ୍ୟାୟ – ନ୍ୟାୟବାନ୍

Question ୧୦।
‘‘କଳାପାଣି ନାଆଁ ଶୁଣିଲେ ଅନେକ ବନ୍ଦୀଙ୍କ ସେ ସ୍ନାନ କରିବ ।”’
ପାଠର ଏହି ଅନୁଚ୍ଛେଦଟି ପଢ଼ । ଏପରି ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିଏ ତିଆରି କର, ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ସେହି ଅନୁଚ୍ଛେଦରୁ ହିଁ ମିଳିବ ।
Answer:
(୧) କଳାପାଣି ନାଁ ଶୁଣି ବନ୍ଦୀଙ୍କ ହୃତସ୍ପନ୍ଦନ ବଢ଼ି ଯାଉଥୁଲା କାହିଁକି ?
(୨) ବନ୍ଦୀମାନେ ସେଠାରେ କି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ?
(୩) କଏଦୀଙ୍କ ପିଠିରେ ଚାବୁକ ପ୍ରହାର ବସୁଥିଲା କାହିଁକି ?
(୪) ପ୍ରତିଦିନ ଜଣେ କଏଦୀଙ୍କୁ କେତେ ତେଲ ପେଡ଼ିବାକୁ ପଡୁଥିଲା ?
(୫) ଦୈନିକ କେତେ ଜଳ ପିଇବାକୁ ମିଳୁଥିଲା ?
(୬) ଠେଙ୍ଗିଣି ମାଡ଼ କାହିଁକି ବସୁଥିଲା ?
(୭) କଏଦୀମାନେ କିପରି ସ୍ନାନ କରୁଥିଲେ ?

Question ୧୧।
ଯେପରି ଉଚ୍ଚ ଉଚ୍ଚତର ଉଚ୍ଚତମ ସେହିପରି ତଳ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ହେବ ଲେଖ ।
କ୍ଷୁଦ୍ର, ପ୍ରିୟ, ଲଘୁ
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ର, – କ୍ଷୁବ୍ରତର- କ୍ଷୁଦ୍ରତମ
ପ୍ରିୟ, – ପ୍ରିୟତର – ପ୍ରିୟତମ
ଲଘୁ – ଲଘୁତର – ଲଘୁତମ

Question ୧୨।
‘ମହାରାଣୀ’ ଶବ୍ଦକୁ ପୁଂଲିଙ୍ଗରେ ଲେଖିଲେ ହେବ ‘ମହାରାଜା’ । ସେହିପରି ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ପୁଂଲିଙ୍ଗ ରୂପ କ’ଣ ହେବ ଲେଖ ।
ସାହେବାଣୀ, ମୂଲିଆଣୀ, ସମୁଦୁଣୀ, ବାଘୁଣୀ, ଭିକାରୁଣୀ
Answer:
ସାହେବାଣୀ – ସାହେବ
ବାଘୁଣୀ – ବାଘ
ମୂଲିଆଣୀ – ମୂଲିଆ
ଭିକାରୁଣୀ – ଭିକାରି
ସମୁଦୁଣୀ – ସମୁଦି

Question ୧୩।
ତଳଲିଖତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଅନୁଚ୍ଛେଦଟିଏ ଲେଖ ।
ଓଜସ୍ବିନୀ, ବହିଷ୍କାର, କ୍ଷୁବ୍ଧ, ସ୍ଵଦେଶ, ଆହ୍ଵାନ
Answer:
ସଭର୍‌କର୍ ଗୋଟିଏ ବୈଠକ ଡାକି ସେଥ୍ରେ ଓଜସ୍ବିନୀ ଭାଷଣ ଦେଲେ । ତାଙ୍କର ଭାଷଣ ସମ୍ବାଦପତ୍ରମାନଙ୍କରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା । ସରକାର କ୍ଷୁବ୍‌ଧ ହୋଇ ଏହି ଯୁବକଙ୍କୁ କଲେଜରୁ ବହିଷ୍କାର କରିଦେଲେ । ଦିନେ ସଭର୍‌କର୍ ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଳକଙ୍କଠାରୁ ଏକ ବାର୍ତ୍ତା ପାଇ ତାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ୍ କଲେ । ତାଙ୍କ ପାଦ ସ୍ପର୍ଶକରି ସ୍ଵଦେଶ ପାଇଁ କାମ କରିବାକୁ ସେ ତାଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ଭିକ୍ଷାକଲେ । ଦେଶରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ଚାଲିଥାଏ । ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟବହାର ନ କରିବାକୁ ଗାନ୍ଧିଜୀ ଆହ୍ବାନ ଦେଉଥା’ନ୍ତି । ସଭର୍‌କର୍ ସେହି ଆନ୍ଦୋଳନର ଅନ୍ୟତମ ଅଗ୍ରଣୀ ସାଜିଥିଲେ ।

ତୁମ ପାଇଁ କାମ:

୧। ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗ ଦେଇଥ‌ିବା କିଛି ବିପ୍ଳବୀଙ୍କର ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।
୨। ବାଳଗଙ୍ଗାଧର ତିଳକଙ୍କର ଜୀବନୀ ସଂଗ୍ରହ କରି ପଢ଼ ।
୩ । ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କ ଜୀବନୀ ସଂଗ୍ରହ କରି ପଢ଼ ।

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ଅଭ୍ୟାସ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ‘ସାୟାହ୍ନ’ର ଅର୍ଥ – ରାତ୍ରିକାଳ / ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳ / ସକାଳ ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳ

(ଖ) ବନାନ ଠିକ୍ କରି ଲେଖ ।
Answer:
(୧) ଓଜସ୍ବିନୀ – ଓଜସ୍ବିନୀ
(୨) ବହିସ୍ତୃତ – ବହିଷ୍କୃତ

(ଗ) ଘନ ସବୁଜ ବିସ୍ତୃତ ଅରଣ୍ୟରେ ଏହା ଆଚ୍ଛନ୍ନ । ଏହି ବାକ୍ୟରେ ‘ବନାନୀ’ ବ୍ୟବହାର କରି ବାକ୍ୟଟି
Answer:
ଘନ ସବୁଜ ବନାନୀରେ ଏହା ଆଚ୍ଛନ୍ନ ।

(ଘ) ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
Answer:
(୧) ଜନାକୀର୍ୟ – ଜନବିରଳ
(୨) ମିତ୍ର – ଶତ୍ରୁ
(୩) ବୀର – ଭୀରୁ
(୫) ଆତ୍ମଗୋପନ – ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ
(୪) ନିଶ୍ଚଳ – ଚଞ୍ଚଳ
(୬) ଅନୁଜ – ଅଗ୍ରଜ
(୭) ତ୍ୟାଗ – ଭୋଗ
(୮) ପିଞ୍ଜରାବଦ୍ଧ – ପିଞ୍ଜରାମୁକ୍ତ

(ଙ) ଲମ୍ଫ ପ୍ରଦାନର ଅର୍ଥ – ଡେଇଁବା / କୁଦା ମାରିବା / ଦୌଡ଼ିବା
Answer:
କୁଦା ମାରିବା

Question ୨।
ସଂକ୍ଷେପରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ହେଲା ପରେ ମଧ୍ୟ ସଭର୍‌କର୍‌ କାହିଁକି ଶାନ୍ତି ପାଇପାରିଲେ ନାହିଁ ?
Answer:
ଜୀବନସାରା ଜେଲ୍ସଦଣ୍ଡ ସହି, ବହୁ ସଂଗ୍ରାମ କରି ସଭର୍‌କର୍ ମାତୃଭୂମିକୁ ସ୍ଵାଧୀନ କରିବାକୁ ଚାହିଁଥିଲେ । ଭାରତ ସ୍ଵାଧୀନ ହେଲା ସତ, କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନ ଓ ଭାରତ ଏହିପରି ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହେଲା । ଦେଶର ବିଭାଜନ ହେତୁ ସଭକର୍‌ ଶାନ୍ତି ପାଇପାରିଲେ ନାହିଁ ।

(ଖ) ସଭର୍‌କର୍ ବନ୍ଦୀ ଅବସ୍ଥାରେ ବିଲାତରୁ ଭାରତ ଆସୁଥ‌ିବା ଜାହାଜଟିର ନାମ କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
ସଭର୍‌କର୍‌ ବନ୍ଦୀ ଅବସ୍ଥାରେ ବିଲାତରୁ ଭାରତ ଆସୁଥିବା ଜାହାଜଟିର ନାମ ‘ମେରିଆ’ ଥିଲା ।

(ଗ) ସଭର୍‌କର୍ ବିଲାତରେ ବନ୍ଦୀ ହୋଇଥିଲେ କାହିଁକି ?
Answer:
ଆଇନ ଅଧ୍ୟୟନ ନିମନ୍ତେ ସଭକର୍ ବିଲାତ ଯାଇ ସେଠାରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତରୁ ଇଂରେଜ ଶାସନ ଲୋପ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ୟମ କରିଥିଲେ । ତେଣୁ ରାଜନୈତିକ ଅପରାଧରେ ସେ ସେଠାରେ ବନ୍ଦୀ ହୋଇଥିଲେ ।

(ଘ) ଇଂରେଜ ସାମ୍ବାଦିକ ଜଣକ କାହିଁକି ଜେଲ୍ସଦଣ୍ଡ ଭୋଗିଲେ ?
Answer:
ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କର ନିଜର ଜନ୍ମଭୂମି ପ୍ରତି ମମତା ଓ ସର୍ବସ୍ଵ ତ୍ୟାଗ କରିବାର ସଙ୍କଳ୍ପ ଦେଖୁ ଇଂରେଜ ସାମ୍ବାଦିକ ବିସ୍ମୟାନ୍ଵିତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କର ଦେଶପ୍ରେମର ବିବରଣୀ ସେ ପ୍ରଶଂସାର ସହିତ ସମ୍ବାଦପତ୍ରରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ତେଣୁ ସରକାର ରାଗିଯାଇ ତାଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରିଥିଲେ ଓ ସଭର୍‌କର୍ ରହୁଥ‌ିବା ଜେଲ୍‌ରେ ଜେଣ୍ଡ ଭୋଗିବାକୁ ପଠାଇ ଦେଇଥିଲେ ।

(ଙ) ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ କିପରି ସଭର୍‌କର୍ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଲୋକମାନ୍ୟ ବାଳ ଗଙ୍ଗାଧର ତିଳକଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ୍ କରି ସଭର୍‌କର୍ ସ୍ବଦେଶ ପାଇଁ କାମ କରିବା ଲାଗି ତାଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ଭିକ୍ଷା କରିଥିଲେ । ସେତେବେଳକୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ବର୍ଜନ କରିବା, ବିଲାତି ବସ୍ତ୍ରରେ ନିଆଁ ଲଗାଇବା ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ ଦେଶସାରା ଚାଲିଥିଲା । ଯୁବକ ସଭର୍‌କର ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନର ଅନ୍ୟତମ ଅଗ୍ରଣୀ ଥିଲେ ।

(ଚ) ସଭର୍‌କରଙ୍କ ପୂରାନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ସଭର୍‌କରଙ୍କ ପୂରାନାମ ବିନାୟକ ଦାମୋଦର ସଭର୍‌କର୍ ।

(ଛ) ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଲକଜୀ ଯୁବକ ସଭକର୍‌ଙ୍କୁ କାହିଁକି ଡକାଇଥିଲେ ?
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର ଗୋଟିଏ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧି ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ବର୍ଜନ କରି ସ୍ଵଦେଶୀ ଜିନିଷ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ଡାକରା ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ବିଦେଶୀ ଲୁଗା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜିନିଷମାନ ଲୋକେ ପୋଡ଼ି ଦେଉଥାନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରବଳ ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ପରିଚାଳିତ କରିବା ପାଇଁ ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କ ପରି ଦେଶପ୍ରେମୀ ଯୁବକଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବ କରି ସେତେବେଳର ଆମ ଭାରତର ଅନ୍ୟତମ ବରେଣ୍ୟ ନେତା ଲୋକମାନ୍ୟ ବାଲଗଙ୍ଗାଧର ତିଳକ ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କୁ ଡକାଇଥିଲେ ।

Question ୩ ।
ସରଳାର୍ଥ ଲେଖ ।
(କ) ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ହେଲା ପରେ ମଧ୍ୟ ସେ ଶାନ୍ତିଲାଭ କରିପାରିଲେ ନାହିଁ, କାରଣ ତାଙ୍କ ସ୍ଵପ୍ନର
ଭାରତ ଦ୍ୱିଖଣ୍ଡିତ ହୋଇଯାଇଥିଲା
Answer:
ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ………………………………… ହୋଇଯାଇଥିଲା ।
ଉଦ୍ଧୃତାଂଶଟି ରାମପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତିଙ୍କ ଲିଖ୍ ‘ଦେଶପ୍ରେମୀ କଏଦୀ’ ବିଷୟରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ଏଠାରେ ଲେଖକ ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ବିଭାଜନ ହେବା ସମ୍ପର୍କରେ ସଭର୍‌କରଙ୍କ ମନର ଅବସ୍ଥାକୁ ରୂପ ଦେଇଛନ୍ତି । ସଭର୍‌କର୍‌ ଥିଲେ ଦେଶପ୍ରେମୀ । ଦେଶକୁ ମୁକ୍ତ କରିବାପାଇଁ ବାରମ୍ବାର ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ବିପ୍ଳବର ଅଗ୍ରଦୂତ ସାଜି ସେ ଜେଲ୍ ଭୋଗିଥିଲେ । ଦେଶପାଇଁ ତାଙ୍କର ତ୍ୟାଗ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ । ଦେଶର ସ୍ଵାଧୀନତାପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ସାରାଜୀବନ ବିଦେଶୀ ସରକାରର ନିର୍ମମ ନିର୍ଯାତନା ଭୋଗିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ହେଲା । ସୁଚତୁର ଇଂରେଜ ଶାସକ ବିଶାଳ ଭାରତ ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଦେଲେ । ତାଙ୍କ ସ୍ବପ୍ନର ଭାରତ ଆଉ ପୂର୍ବଭଳି ଅଖଣ୍ଡ ରହିପାରିଲା ନାହିଁ । ପାକିସ୍ତାନ ସୃଷ୍ଟିକରି ଇଂରେଜମାନେ ଭାରତବର୍ଷକୁ ବିଭାଜିତ କରିଦେଲେ । ଫଳରେ ସ୍ଵାଧୀନତାର ଆନନ୍ଦ ସଭର୍‌କରଙ୍କୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିପାରିଲା ନାହିଁ । ଦେଶ ବିଭାଜନ ହେବା ଘଟଣାରେ ସେ ମର୍ମାହତ ହେଲେ ।

(ଖ) ‘ଦୁହେଁ ପରସ୍ପରକୁ ଚାହିଁ କିଛି ସମୟ ମୂକଭଳି ଠିଆହୋଇ ରହିଲେ ।’’
Answer:
‘ଦୁହେଁ ପରସ୍ପରକୁ …………………………….. ରହିଲେ ।’’
ଉକ୍ତ ଗଦ୍ୟାଶଟି ଆମ ସାହିତ୍ୟ ବହିର ‘ଦେଶ ପ୍ରେମୀ କଏଦୀ’ ବିଷୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଲେଖକ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମହାନ୍ତି ସଭର୍‌କର୍‌ ଓ ତାଙ୍କ ବଡ଼ ଭାଇ ଗଣେଶଙ୍କର କିପରି ନାଟକୀୟ ଭାବରେ ଜେଲ୍ ଭିତରେ ଦେଖା ସାକ୍ଷାତ୍ ହୋଇଗଲା, ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସଭର୍‌କର୍ ଓ ତାଙ୍କ ବଡ଼ଭାଇ ଗଣେଶ ଉଭୟ ଦେଶବତ୍ସଳ । ସେତେବେଳେ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀମାନଙ୍କୁ ଇଂରେଜ ସରକାର ଦୃଢ଼ ହସ୍ତରେ ଦମନ କରୁଥିଲେ । ନିଜର ଅତି ଆପଣାର ଦେଶ ଭାରତକୁ ସ୍ଵାର୍ଥପର ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ କବଳରୁ ମୁକ୍ତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥିବା ଯୋଗୁ ସଭର୍‌କର କଳାପାଣି ପାରହୋଇ ଆଣ୍ଡାମାନ ଜେଲରେ ନିର୍ଯ୍ୟାତନା ଭୋଗୁଥା’ନ୍ତି ।

ସେତେବେଳେ ସେ ଜେଲ ଭିତରେ ଥାଇ ବାହ୍ୟ ଜଗତର କିଛି ଖୋଜଖବର ରଖ୍ଯାରୁ ନଥିଲେ । ତାଙ୍କର ବଡ଼ଭାଇ ମଧ୍ୟ ଦେଶପ୍ରେମୀର ଅପରାଧ ନେଇ ସେହି ଏକା ଜେଲ୍‌ରେ ଥା’ନ୍ତି; କିନ୍ତୁ କେହି କାହାର ଖବର ଜାଣିପାରୁନାହାନ୍ତି, ଦିନେ ହଠାତ୍ ଘଣା ପେଲିସାରି ନିଜ କୋଠରିକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରୁଥିବା ସମୟରେ ଏକ ନାଟକୀୟ ଭାବରେ ସଭର୍‌କରଙ୍କର ବଡ଼ଭାଇ ଗଣେଶଙ୍କ ସହ ଦେଖାହେଲା । କେହି କାହାରିକୁ ଜାଣି ନଥିବାରୁ ପ୍ରଥମେ ଦୁଇଭାଇ ପରସ୍ପରକୁ ଦେଖ୍ ବିସ୍ମିତ ହେଲେ । କାହାରି ପାଟିରୁ କଥା ବାହାରିଲା ନାହିଁ । ବଡ଼ଭାଇ ଗଣେଶ ଭାବିଥିଲେ, ସଭର୍‌କର୍ ହୁଏତ ଲଣ୍ଡନ କିମ୍ବା ପ୍ୟାରିସ୍‌ ଥ‌ିବା ଦେଶର ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇଁ ସେ ନିଶ୍ଚୟ ସେଠାରେ ସଂଗ୍ରାମ ଚଳାଉଥ‌ିବ ।

Question ୪।
ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ଶେଷ ଜୀବନରେ ସଭର୍‌କରଙ୍କୁ କାହିଁକି ଆଉଥରେ କାରାବରଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା ?
Answer:
ଆଣ୍ଡାମାନରୁ ମୁକ୍ତହେବା ପରେ ସଭର୍‌କର୍ ସ୍ଵଦେଶକୁ ଫେରିଥିଲେ । ତଥାପି ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କ ପ୍ରତି ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଖୁବ୍ ଭୟ ଥାଏ । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ପୁନର୍ବାର ବନ୍ଦୀ କରାଯାଇ ବଙ୍ଗପ୍ରଦେଶର ଅଲିପୁର ଜେଲ୍‌କୁ ପଠାଇ ନଜରବନ୍ଦୀ ଭାବେ ରଖାଗଲା। ଏହାର ଷୋଳବର୍ଷ ପରେ ତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଦିଆଗଲା । ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁ ସଭକର୍ କ୍ଳାନ୍ତ ଓ ଅବସନ୍ନ ହୋଇପଡ଼ିଥିବେ ବୋଲି ଇଂରେଜ ସରକାର ଭାବିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଏହି ଧାରଣାକୁ ଭୁଲ୍ ପ୍ରମାଣିତ କରି ସଭର୍‌କର୍ ଦେଶସାରା ଭ୍ରମଣ କଲେ ଓ ସଶସ୍ତ୍ର ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଆହ୍ଵାନ ଦେଲେ । ତେଣୁ ଇଂରେଜ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ଆଉଥରେ ବନ୍ଦୀକଲେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ଶେଷ ଜୀବନରେ ଆଉଥରେ କାରାବରଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା ।

(ଖ) ଆଣ୍ଡାମାନର କଏଦୀମାନଙ୍କୁ କିପରି ଦଣ୍ଡ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡୁଥିଲା ?
Answer:
ଆଣ୍ଡାମାନର ଜଳବାୟୁ ଖୁବ୍‌ ଅସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର ଥିଲା । ବନ୍ଦୀମାନେ ବଳଦ ପରି ଘଣା ପେଲୁଥିଲେ । କଠିନ ଶ୍ରମ କରିବାକୁ ରାଜି ନ ହେଲେ ଚାବୁକ ପାହାର ଖାଉଥିଲେ । ଦିନକୁ ସେମାନେ ପନ୍ଦର ସେର ତେଲ ପେଡ଼ିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । କମ୍ ହେଲେ ଛୁଟି ମିଳେ ନାହିଁ । ଟିକେ ଠିଆହେଲେ ଠେଙ୍ଗିଣି ମାଡ଼ ବସେ । ଲୁହ ବୋହିଲେ ବି ଆଖ୍ ପୋଛିବାକୁ ମନା । ଦିନକୁ ଦୁଇତାଟିଆ ପାଣିରୁ ଅଧ‌ିକ କେହି ପିଇପାରିବେ ନାହିଁ । ସ୍ନାନ କରିବା ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ୱପ୍ନର କଥା । କଏଦୀ ଘଣା ପେଲୁଥ‌ିବାବେଳେ ଯଦି ଭାଗ୍ୟକୁ ବର୍ଷା ହୁଏ, ତେବେ ସେ ସେହି ବର୍ଷାଜଳରେ ସ୍ନାନ କରୁଥିଲା । ଏହିପରି ଅକଥନୀୟ ଅତ୍ୟାଚାର ଭିତରେ କଏଦୀମାନଙ୍କୁ ଦଣ୍ଡ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡୁଥିଲା ।

(ଗ) ‘‘ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ କ’ଣ ଶିବାଜୀ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କଲେ’’ ଏକଥା କିଏ କାହିଁକି କହିଥିଲେ ?
Answer:
ସଭର୍‌କର୍ ଆବାଲ୍ୟରୁ ଦେଶପ୍ରେମୀ ଥିଲେ । କଲେଜରେ ପଢୁଥିବାବେଳେ ମାତ୍ର ଅଠରବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ‘ମିତ୍ରମେଳା’ ନାମକ ଏକ ବିପ୍ଳବୀ ଦଳ ଗଢ଼ିଥିଲେ । ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ ବିଲାତର ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ହେଲା, ସେତେବେଳେ ଭାରତରେ ସର୍ବତ୍ର ଶୋକ ପାଳନ କରାଗଲା; ମାତ୍ର ମିତ୍ରମେଳାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଶୋକଦିବସ ପାଳିଲେ ନାହିଁ । ସଭର୍‌କର୍ ଏକ ବୈଠକ ଡାକି ସେଥ୍ରେ ଓଜସ୍ବିନୀ ଭାଷଣ ଦେଲେ । ସେ କହିଲେ ଯେ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ଆମ ଶତ୍ରୁ ଦେଶର ରାଣୀ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ବିୟୋଗରେ ଆମର ଶୋକ ପାଳିବା ଆବଶ୍ୟକ ନାହିଁ । ତାଙ୍କ ଭାଷଣ ସମ୍ବାଦପତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରକାଶିତ ହେଲା । ସରକାର କ୍ଷୁବ୍ଧ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ କଲେଜରୁ ବହିଷ୍କାର କଲେ । ସେତେବେଳେ ଦେଶର ବିଶିଷ୍ଟ ନେତା ବାଳ ଗଙ୍ଗାଧର ତିଳକ ଏହି ସମ୍ବାଦ ପଢ଼ିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଦେଶପ୍ରୀତି ଓ ସାହସିକତା ବିଷୟରେ ପଢ଼ି ତାଙ୍କ ପାଟିରୁ ସ୍ଵତଃ ବାହାରି ପଡ଼ିଥିଲା – ‘ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ କ’ଣ ଶିବାଜୀ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କଲେ ।’’

(ଘ) ସଭର୍‌କର୍ ଗଢ଼ିଥ‌ିବା ବିପ୍ଳବୀ ଦଳର ନାମ କ’ଣ ଥିଲା ? ଏହି ଦଳର ସଦସ୍ୟମାନେ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁରେ ଶୋକଦିବସ ପାଳିଲେ ନାହିଁ କାହିଁକି ?
Answer:
ଦଳ ଗଢ଼ିଥିଲେ । ସେହି ଦଳର ନାମ ଥିଲା ‘ମିତ୍ରମେଳା’ । ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ମହାରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ହେଲା । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଭାରତରେ ସର୍ବତ୍ର ଶୋକ ପାଳିତ ହେଲା । କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରମେଳାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଶୋକଦିବସ ପାଳିଲେ ନାହିଁ । ସଭର୍‌କର୍ ମିତ୍ରମେଳାର ଏକ ବୈଠକ ଡାକି ସେଥ‌ିରେ ଓଜସ୍ବିନୀ ଭାଷଣ ଦେଇଥିଲେ । ସେ କହିଲେ ଯେ ବିଲାତର ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ଆମ ଶତ୍ରୁଦେଶର ରାଣୀ । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁରେ ଆମର ଶୋକ ପାଳିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ ।

(ଙ) ସଭକର୍‌ଙ୍କୁ କେଉଁ କାରଣରୁ ଆଣ୍ଡାମାନ ପଠା-ଯାଇଥିଲା ?
Answer:
କଲେଜ ଶିକ୍ଷା ଶେଷକଲା ପରେ ସଭକର୍‌ ଆଇନ ପଢ଼ିବାପାଇଁ ଲଣ୍ଡନ ଯାଇଥିଲେ । ବିଲାତରେ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ସେ ଭାରତମାତାକୁ ସ୍ଵାଧୀନ କରିବାର ସ୍ବପ୍ନ ଦେଖୁଥା’ନ୍ତି । ସେ ବିଲାତରେ ସଙ୍ଗଠନ ଆରମ୍ଭ କରି ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ଚଳାଇଲେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ରାଜଦ୍ରୋହ ଅପରାଧରେ ବନ୍ଦୀ କରାଗଲା ଓ ଜାହାଜରେ ଭାରତର କୌଣସି ଏକ କାରାଗାରକୁ ପଠାଇ ଦିଆଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେ ଜାହାଜରୁ ସମୁଦ୍ରକୁ ଡେଇଁପଡ଼ି ପଳାଇଯିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରି ଧରାପଡ଼ିଗଲେ । ବନ୍ଦୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଫେରାର ହେବା ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଅଧ‌ିକ କଠୋର ଦଣ୍ଡବିଧାନ କରାଯାଇ କଳାପାଣି ପାରିକରି ଆଣ୍ଡାମାନ ଜେଲକୁ ପଠାଇ ଦିଆଗଲା ।

ଲେଖକ ପରିଚୟ:

ରାମପ୍ରସାଦ ମହାନ୍ତି (୧୯୨୦) ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ନିମାପଡ଼ା ଥାନା ଅନ୍ତର୍ଗତ କରିଲୋ ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଜଣେ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ । ସେ ଅନେକ ଦିନ ଧରି ‘ମୀନାବଜାର’ ଓ ‘ଶିଶୁଲେଖା’ ଆଦି ଶିଶୁ ପତ୍ରିକାର ସମ୍ପାଦକ ଥିଲେ । ବହୁ ଗଳ୍ପ ଓ କବିତାର ସେ ରଚୟିତା । ‘ଲୁଲୁ ଆମ ପାରିବାର’, ‘ଦେଶପ୍ରେମୀ କଏଦୀର କାହାଣୀ’ ଆଦି ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ତାଙ୍କ ରଚନା । ତାଙ୍କ ରଚିତ ଶିଶୁସାହିତ୍ୟ ପୁସ୍ତକ ‘ବଜାରେ ବଜା’ ପାଇଁ ସେ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ ପୁରସ୍କାର ପାଇଛନ୍ତି।

ବିଷୟ ସୂଚନା:

ଲେଖା ଜରିଆରେ ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ଦେଶପ୍ରେମ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଲେଖକଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । କଏଦୀ’ ବିଷୟରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ବିନାୟକ ଦାମୋଦର ସଭର୍‌କରଙ୍କ ମାତୃଭୂମିର ମୁକ୍ତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ନିଃସ୍ୱାର୍ଥପର ସେବା ଓ ତ୍ୟାଗର କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ସାରକଥା:

ଦାମୋଦର ସଭର୍‌କର୍ ଜଣେ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ । ସେ ଜଣେ ଦେଶଭକ୍ତ ଏବଂ ବିପ୍ଳବୀ ଯୁବକ ଥିଲେ । ଜନ୍ମଭୂମିପାଇଁ ଜୀବନସାରା ଦୁଃଖ ସହିଥିଲେ । ବିଲାତରେ ଆଇନ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ଯାଇ ସେ ମାତୃଭୂମିକୁ ଶୃଙ୍ଖଳମୁକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରୁଥିବା ଅପରାଧରେ ରାଜନୈତିକ ବନ୍ଦୀ ସାଜି ଜାହାଜ ଯୋଗେ ଭାରତର ଏକ ଜେଲକୁ ଚାଲାଣ ହେଉଥାଆନ୍ତି । ସମୁଦ୍ରରେ ଜାହାଜ ଆସୁଥାଏ । ବନ୍ଦୀ ଜଣଙ୍କର ମୁହଁରେ ଅଜସ୍ର ଚିନ୍ତାର ଚିହ୍ନ । ତାଙ୍କୁ ଜାହାଜର ଯେଉଁ ପ୍ରକୋଷ୍ଠରେ ରଖାଯାଇଥାଏ, ସେହି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ଆଗରେ ସଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରହରୀ ପଦଚାରଣ କରୁଥା’ନ୍ତି ।

ବିଲାତରେ ଗିରଫ ହୋଇ ସେ ଯେତେବେଳେ ହାଜତକୁ ଗଲେ, ସେତେବେଳେ ଜଣେ ଇଂରେଜ ସାମ୍ବାଦିକ ତାଙ୍କୁ ଜଣାଇଥିଲେ ଯେ, ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଦୁଇଭାଇଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଜେଲ୍‌କୁ ନିଆଗଲାଣି । ଏହା ଶୁଣି ସେ ଆନନ୍ଦରେ କହିଲେ ଏ ତ ଗୌରବର କଥା । ମୋର ସୌଭାଗ୍ୟ ଯେ ଆମ ପରିବାରର ସମସ୍ତେ ଜନ୍ମଭୂମିର ପରାଧୀନତା ଶୃଙ୍ଖଳକୁ ଛିନ୍ନ କରିବାଲାଗି

ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କ ପିଲାଦିନର ନାମ ଥିଲା ତାତ୍ୟା । ସେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ନାସିକ ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଭଗ୍ନର ନାମକ ଗାଆଁରେ ୧୮୮୩ ମସିହା ମଇମାସ ୨୮ ତାରିଖରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ ନାମ ଦାମୋଦର ପଛ ସଭର୍‌କର୍ । ମାଆଙ୍କ ନାମ ରାଧାବାଈ । ତାଙ୍କର ବଡ଼ଭାଇ ଥିଲେ ଗଣେଶ ଦାମୋଦର ଓ ସାନଭାଇ ନାରାୟଣ ରାଓ । ତାଙ୍କର ମାତୃଭୂମି ପ୍ରତି ଏପରି ମମତା ଓ ସାହସିକତା ଦେଖୁ ସାମ୍ବାଦିକ ଜଣକ ପ୍ରଶଂସା କରି ଏକ ଲେଖା ଲେଖିଥିଲେ । ଫଳରେ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ସହିତ ଏକ ଜେଲ୍‌ରେ ରହିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ଜାହାଜରେ ଆସୁଥିବାବେଳେ ତାଙ୍କ ମନରେ ଅନେକ ସ୍ମୃତି ଉଙ୍କି ମାରୁଥାଏ । ସେ ଉଠି ସ୍ନାନାଗାରକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ଦର୍ପଣ ଏପରି ଭାବରେ ଲାଗିଥାଏ ଯେ, ଭିତରେ ଯିଏ ବଦ୍ଧପରିକର, ସର୍ବସ୍ଵ ତ୍ୟାଗ କରିବାପାଇଁ କୃତସଂକଳ୍ପ ।’’

ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କ ପିଲାଦିନର ନାମ ଥିଲା ତାତ୍ୟା । ସେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ନାସିକ ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଭଗୁର ନାମକ ଗାଆଁରେ ୧୮୮୩ ମସିହା ମଇମାସ ୨୮ ତାରିଖରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ବାପାଙ୍କ ନାମ ଦାମୋଦର ପଛ ସଭର୍‌କର୍‌ । ମାଆଙ୍କ ନାମ ରାଧାବାଈ । ତାଙ୍କର ବଡ଼ଭାଇ ଥିଲେ ଗଣେଶ ଦାମୋଦର ଓ ସାନଭାଇ ନାରାୟଣ ରାଓ । ତାଙ୍କର ମାତୃଭୂମି ପ୍ରତି ଏପରି ମମତା ଓ ସାହସିକତା ଦେଖୁ ସାମ୍ବାଦିକ ଜଣକ ପ୍ରଶଂସା କରି ଏକ ଲେଖା ଲେଖିଥିଲେ । ଫଳରେ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ସହିତ ଏକ ଜେଲ୍‌ରେ ରହିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ଜାହାଜରେ ଆସୁଥିବାବେଳେ ତାଙ୍କ ମନରେ ଅନେକ ସ୍ମୃତି ଉଙ୍କି ମାରୁଥାଏ । ସେ ଉଠି ସ୍ନାନାଗାରକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ଦର୍ପଣ ଏପରି ଭାବରେ ଲାଗିଥାଏ ଯେ, ଭିତରେ ଯିଏ

ଯାହା କରିବ ବାହାରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରହରୀ ସବୁ ଦେଖୁରିବ । ସେ ଚତୁରତାର ସହ ଦର୍ପଣ ଉପରେ ନିଜର ଜାମା କାଢ଼ି ଟାଙ୍ଗିଦେଲେ, ଫଳରେ ବାହାରକୁ କିଛି ଦିଶିଲା ନାହିଁ । ସେହି ଅବସରରେ ସେ ସମୁଦ୍ରକୁ ଲମ୍ଫ ଦେଇ ପଳାଇଯିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ । ପ୍ରହରୀ ଲମ୍ଫ ଦେବା ଶବ୍ଦ ଶୁଣି ଶୀଘ୍ରଯାଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠରେ ଦେଖିଲା ଯେ କଏଦୀ ନାହିଁ । ସମୁଦ୍ରକୁ ଚାହିଁ ଦେଖୁଲା ଦ୍ରୁତଗତିରେ କଏଦୀଜଣକ ପହଁରି ପଳେଇ ଯାଉଛି । ସେ ଗୁଳି ଚଳେଇଲା; ମାତ୍ର ଗୁଳି ଲକ୍ଷ୍ୟଭେଦ କରିପାରିଲା ନାହିଁ ।

ସଭର୍‌କର୍‌ କିଛି ଦୂର ଯାଇ ଗୋଟିଏ ଟାପୁରେ ଲାଗିଲେ । ଆତ୍ମଗୋପନ କରିବାପାଇଁ ସେଠାରେ କୌଣସି ସ୍ଥାନ ନଥିଲା । ଫଳରେ ଯନ୍ତ୍ରଚାଳିତ ନୌକାରେ ତାଙ୍କର ପିଛା କରୁଥିବା ସିପାହୀମାନେ ତାଙ୍କୁ ଧରି ଜାହାଜକୁ ଆଣିଲେ, ତାଙ୍କର ହାତ ଓ ପାଦରେ ବେଡ଼ି ପକାଇଦେଲେ । ବନ୍ଦୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଜାହାଜରୁ ଫେରାର ହେବା ଅପରାଧର ବିଚାର ହୋଇ ତାଙ୍କୁ କଠୋର ଦଣ୍ଡ ଦିଆଗଲା ।

କଲେଜରେ ପଢୁଥ‌ିବାବେଳେ ସଭର୍‌କର୍ ଗୋଟିଏ ବିପ୍ଳବୀ ଦଳ ଗଢ଼ିଥିଲେ । ତା’ର ନାମ ଥିଲା ‘ମିତ୍ରମେଳା’ । ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁରେ ଚାରିଆଡ଼େ ଶୋକ ପାଳିତ ହେଉଥିବାବେଳେ ମିତ୍ରମେଳାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଶୋକ ପାଳିଲେ ନାହିଁ, କାରଣ ଶତ୍ରୁ ଦେଶର ରାଣୀଙ୍କପାଇଁ ସେମାନେ ଶୋକ କରିବେ ନାହିଁ । ତାଙ୍କର ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବାଦପତ୍ରରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇବା ପରେ ଲୋକମାନ୍ୟ ବାଳଗଙ୍ଗାଧର ତିଳକ ବିସ୍ମିତହୋଇ କହିଲେ – ‘ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ କ’ଣ ଶିବାଜୀ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କଲେ ।’’ କେତେବର୍ଷ ପରେ ଲୋକମାନ୍ୟଙ୍କ ପତ୍ରପାଇ ସଭର୍‌କର୍ ତାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ୍ କଲେ ଓ ଦେଶ ପାଇଁ କାମ କରିବାକୁ ଆଶୀର୍ବାଦ ଭିକ୍ଷାକଲେ । ସେତେବେଳେ ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ଚାଲିଥିଲା ଓ ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ବର୍ଜନ କାମ ଚାଲିଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ବିଦେଶୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ପୋଡ଼ା ଯାଉଥାଏ । ସେହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ଅଗ୍ରଣୀ ଥିଲେ ସଭକର୍ । ଲଣ୍ଡନରେ ଆଇନ ପଢ଼ିଲାବେଳେ ବିଦ୍ରୋହ କରି ରାଜଦ୍ରୋହ ଅପରାଧରେ ପ୍ରଥମେ ବନ୍ଦୀ ଓ ପରେ ଜାହାଜରୁ ଖସିଯିବା ଅପରାଧ ବିଚାରରେ ତାଙ୍କୁ କଳାପାଣି ପାରି କରାଇ ଆଣ୍ଡାମାନ ଦ୍ଵୀପର ଜେଲ୍‌କୁ ପଠାଗଲା ।

ସେଠାକାର ଜଳବାୟୁ ଅସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକର ଥିଲା । ବନ୍ଦୀମାନେ ବଳଦ ପରି ଘଣାପେଲି ଜଣକେ ଦିନକୁ ପନ୍ଦର ସେର ତେଲ ବାହାର କରୁଥିଲେ । କମ୍ ହେଲେ ଛୁଟି ମିଳେ ନାହିଁ । ପିଠିରେ ଚାବୁକ୍‌ମାଡ଼ ବସେ । ଆଖୁ ଲୁହ ବୋହିଲେ ପୋଛିବାକୁ ମନା । ଦିନକୁ ଦି’ ତାଟିଆ ପାଣି ମିଳୁଥୁଲା ପିଇବାକୁ । ସ୍ନାନ ଥିଲା ସ୍ବପ୍ନ । ବର୍ଷାହେଲେ ଘଣା ପେଲୁଥିବା ଲୋକ ସେଥ‌ିରେ ଓଦା ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ସଭର୍‌କର ଖୁବ୍ କଷ୍ଟରେ ସେହି ଜୀବନ ଅତିବାହିତ କଲେ । ହଠାତ୍ ଦିନେ ସେ ତାଙ୍କର ବଡ଼ଭାଇ ଗଣେଶଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସେଠାରେ ଦେଖ‌ିଲେ । ଦୁଇଭାଇ ପରସ୍ପରକୁ ଦେଖ୍ ଅଶ୍ରୁ ଢାଳିଲେ, ଆଲିଙ୍ଗନ କଲେ । ପ୍ରହରୀ ସେମାନଙ୍କୁ ଅଲଗା କରି ନେଇଗଲା । ଦଶବର୍ଷ ପରେ ଦୁଇଭାଇ ଏକାଠି ବନ୍ଦିଶାଳାରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ।

ମୁକ୍ତ ହେଲାପରେ ମଧ୍ୟ ସଭର୍‌କର୍‌ଙ୍କୁ ଇଂରେଜ ସରକାର ଖୁବ୍ ଡରୁଥିଲେ, ତେଣୁ ପୁଣି ତାଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରାଗଲା । ଅଲିପୁର ଜେଲ୍‌ରେ ତାଙ୍କୁ ନଜରବନ୍ଦୀରେ ରଖାଗଲା । ଏହାର ଷୋହଳ ବର୍ଷ ପରେ ସରକାର ତାଙ୍କ ଉପରୁ କଟକଣା ଉଠାଇଦେଲେ । ବୟସର ଆଧ‌ିକ୍ୟ ହେତୁ କ୍ଳାନ୍ତ ଓ ଅବସନ୍ନ ହୋଇପଡ଼ିଥ‌ିବେ ଭାବି ଇଂରେଜ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଦେଲେ; ମାତ୍ର ଏହି ଧାରଣାକୁ ଭ୍ରମାତ୍ମକ ପ୍ରମାଣ କରି ସଭର୍‌କର୍‌ ଦେଶସାରା ଘୂରିବୁଲି ମୁକ୍ତିକାମୀ ଜନତାଙ୍କୁ ସଶସ୍ତ୍ର ସଂଗ୍ରାମ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଲେ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ପୁନର୍ବାର କାରାବରଣ କରିବାକୁ ହେଲା ।

ଦେଶପ୍ରେମର ଉଜ୍ଜଳ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଏହି ମହାପୁରୁଷଙ୍କଠାରୁ ମିଳେ । ଦେଶର ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇଁ ଲଢ଼ି ତାଙ୍କୁ ସାରାଜୀବନ ବିଦେଶୀ ସରକାରର ନିର୍ମମ ନିର୍ଯାତନା ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ସାରା ଜୀବନ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ସହିତ ଲଢ଼ି ଶେଷରେ ୧୯୬୬ ମସିହା ଫେବୃଆରୀ ୩ ତାରିଖରେ ୮୩ ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ।

କଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ:

• ବଦ୍ଧପରିକର – ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ, ପ୍ରତିଜ୍ଞାବଦ୍ଧ ।
• କୃତସଂକଳ୍ପ – ଦୃଢ଼ପ୍ରତିଜ୍ଞ ।
• ଓଜସ୍ବିନୀ – ଶକ୍ତିଶାଳୀ ।
• ନଜରବନ୍ଦୀ – ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବନ୍ଦୀଶାଳା ବାହାରେ ରଖାଯାଇଥିଲେ ହେଁ ତା’ର ଗତିବିଧ‌ି ପ୍ରତି ସତର୍କ ଦୃଷ୍ଟି ରଖାଯାଇଥାଏ ।
• ସାୟାହ୍ନ – ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳ ।
• କଳାପାଣି – ଅସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର ଆଣ୍ଡାମାନ ଦ୍ବୀପକୁ ଘେରି ରହିଥିବା ଜଳରାଶି ।
• ଅନୁଜ – ସାନଭାଇ ।
• ମହାରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆ – ବ୍ରିଟେନ୍‌ର ରାଣୀ ଓ ପରାଧୀନ ଭାରତର ମହାରାଣୀ ।
• ଅବିସ୍ମରଣୀୟ – ଯାହା ଭୁଲିବାର ନାହିଁ ।
• ପ୍ରକୋଷ୍ଠ – କୋଠରି ।
• ନିଶ୍ଚଳ – ସ୍ଥିର, ଯାହା ଚଳଚଞ୍ଚଳ ନହେଁ ।
• ସଶସ୍ତ୍ର – ଶସ୍ତ୍ର ସହିତ ।
• କଏଦୀ – ବନ୍ଦୀ ।
• ରାଜନୈତିକ – ରାଜନୀତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ।
• ଛିନ୍ନ – ଛିଣ୍ଡାଇବା ।
• ସର୍ବସ୍ଵ – ସବୁକିଛି ।
• କ୍ରୋଧାନ୍ବିତ – ରାଗିଯାଇ ।
• କକ୍ଷ – ବଖରା ।
• ସଂଲଗ୍ନ – ସଂଯୁକ୍ତ, ଯୋଗ
• ବେଡ଼ି – ଶିକୁଳି ।
• ସର୍ବତ୍ର – ଚାରିଆଡ଼େ ।
• କ୍ଷୁବ୍‌ଧ ହୋଇ – ରାଗିଯାଇ ।
• ବିୟୋଗ – ମୃତ୍ୟୁ ।
• ପୁନର୍ଜନ୍ମ – ପୁଣିଥରେ ଜନ୍ମନେବା ।
• ଅଗ୍ରଣୀ – ଆଗୁଆ ।
• ତୃଷ୍ଣା – ଶୋଷ ।
• ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ – ଫେରିଯିବା ।
• ନିବଦ୍ଧ – ଲାଖୁରହିବା ।
• ବାର୍ତ୍ତାଳାପ – ଖବର ଆଲୋଚନା ।
• ଅତିବାହିତ – ବିତାଇବା ।
• ଉନ୍ମତ୍ତ – ବିହ୍ଵଳ ।
• ମୁକ୍ତିକାମୀ – ମୁକ୍ତି ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ।

Odisha State Board BSE Odisha 6th Class Odia Solutions Chapter 9 ସଡ଼କ ସୁରକ୍ଷା ଜୀବନ ରକ୍ଷା Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 6 Odia Solutions Chapter 9 ସଡ଼କ ସୁରକ୍ଷା ଜୀବନ ରକ୍ଷା

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ଅଭ୍ୟାସ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ଉତ୍ତର କୁହ ।
(କ) କ’ଣ କଲେ ଆମେ ସଡ଼କ ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ଏଡ଼ାଇପାରିବା ?
Answer:
ଆମ୍ଭେମାନେ ରାସ୍ତାର ନିୟମ ମାନି ଗାଡ଼ି ଚଳାଇଲେ ସଡ଼କ ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ଏଡ଼ାଇପାରିବା ।

(ଖ) ଇଞ୍ଜିନ୍‌ଚାଳିତ ଗାଡ଼ି ଚଲାଇବାପାଇଁ ଚାଳକର ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସସୀମା କେତେ ?
Answer:
ଇଞ୍ଜିନ୍‌ଚାଳିତ ଗାଡ଼ି ଚଳାଇବାପାଇଁ ଚାଳକର ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ୧୮ ବର୍ଷ ହେବା ବିଧେୟ ।

(ଗ) ନାଗରିକର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ନିୟମ ଜାଣିବା ତା’ ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ ?
Answer:
ନାଗରିକର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ ରାସ୍ତାର ସମସ୍ତ ନିୟମ ମାନି ଗାଡ଼ି ଚଳାଇବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ।

(ଘ) ପାଦରେ ଚାଲି ଗଲାବେଳେ ରାସ୍ତାରେ କେଉଁ ପାଖେ ଚାଲିବ ?
Answer:
ପାଦରେ ଚାଲି ଚାଲି ଗଲାବେଳେ ନିଜର ଡାହାଣ ପାଖରେ ଚାଲିବ ।

(ଙ) ଦ୍ରୁତଗାମୀ ଗାଡ଼ିର ଚାଳକକୁ ମୋବାଇଲ ବ୍ୟବହାର କାହିଁକି ମନା ?
Answer:
ଦ୍ରୁତଗାମୀ ଗାଡ଼ି ଚଳାଇବାବେଳେ ମୋବାଇଲ ବ୍ୟବହାର କଲେ ଅନ୍ୟମନସ୍କ ହେବାକୁ ପଡ଼େ ଓ ଭାରସାମ୍ୟ ହରାଇ ଦୁର୍ଘଟଣାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ତେଣୁ ଦ୍ରୁତଗାମୀ ଗାଡ଼ିଚାଳକକୁ ମୋବାଇଲ ବ୍ୟବହାର କରିବା ମନା ।

Question ୨।
ଦୁଇ ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(କ) ରାସ୍ତା ଦୁର୍ଘଟଣାଦ୍ଵାରା କି କ୍ଷତି ହୁଏ ?
Answer:
ରାସ୍ତାରେ ଗାଡ଼ି ଚଳାଇବାବେଳେ ଅନ୍ୟମନସ୍କ ଓ ଅସାବଧାନତା ଯୋଗୁଁ ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟିଥାଏ । କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜୀବନ ଚାଲିଯାଏ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଡ଼ହାତ ଭାଙ୍ଗି ମନୁଷ୍ୟ ପଙ୍ଗୁ ପାଲଟିଯାଏ । ବହୁ ଧନ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟୟ ହୋଇଥାଏ।

(ଖ) ପାଦଚଲା ରାସ୍ତାରେ କେଉଁପଟେ କାହିଁକି ଯିବା ?
Answer:
ପାଦରେ ଚାଲି ଚାଲି ଗଲାବେଳେ ଗାଁ କି ସହରରେ ନିଜର ଡାହାଣ ପଟେ ଯିବା ସାମ୍‌ନା ପଟୁ ଆସୁଥିବା ଗାଡ଼ିମଟରକୁ ଦୂରରୁ ଦେଖିହେବ ଓ ଦ୍ରୁତଗାମୀ ଗାଡ଼ିକୁ ବାଟ ଛାଡ଼ି ନିରାପଦରେ ଆଗକୁ ଯାଇହେବ । ଏଥପ୍ରତି ଅସାବଧାନ ହେଲେ ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ସାମ୍‌ନା ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ ।

(ଗ) ଛକମାନଙ୍କରେ ପାର ହେବାକୁ କ’ଣ କରିବାକୁ ହେବ ?
Answer:
ଛକ ଜାଗାମାନଙ୍କରେ ରାସ୍ତା ବଦଳାଇବା ବା ପାର ହେବାକୁ ଥିଲେ ସେଠାରେ ଥ‌ିବା ଧଳାଦାଗ ଭଳି ଚିହ୍ନିତ ସ୍ଥାନକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଦରକାର । ଏପରି ସାବଧାନତା ଅବଲମ୍ବନ କଲେ ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦେଇ ପାରିବା ।

(ଘ) ସାଇକେଲ ଚଳାଇବାବେଳେ କି ପ୍ରକାର ସାବଧାନତା ଅବଲମ୍ବନ କରିବା ଉଚିତ ?
Answer:
ରାସ୍ତାରେ ସାଇକେଲ୍ ଚଳାଇବାବେଳେ ରାସ୍ତା ଓ ଏହାର ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ଚିହ୍ନ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ଆଗକୁ ଯିବା ଉଚିତ । ରାସ୍ତା ଉପରେ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ସଂକେତ ପ୍ରତି ସତର୍କ ରହିବାକୁ ହେବ । ନାଲି ଆଲୁଅ ଜଳୁଥିଲେ ଅଟକିବା ଓ ସବୁଜ ଆଲୁଅ ଜଳିବାବେଳେ ଆଗକୁ ଯିବା ଦରକାର ।

(ଙ‍) ଦୁଇଚକିଆ ଯାନର ପଛରେ ବସିଲେ କି ପ୍ରକାର ସତର୍କ ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ ?
Answer:
ଜଣକ ମଟର ସାଇକେଲ ପଛରେ ବସି ଗଲାବେଳେ ମଧ୍ୟ ସତର୍କ ହୋଇ ଯିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ପଛରେ ବସି ଗପକରିବା, ଚାଳକକୁ ଅନ୍ୟମନସ୍କ କରିବା, ହାତଗୋଡ଼ ହଲାଇ ଭାରସାମ୍ୟ ନଷ୍ଟ କରିବା ଅନୁଚିତ । କାରଣ ଏପରି କଲେ ଦୁର୍ଘଟଣା ବା ବିପଦର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

Question ୩।
ପୂର୍ବାପର ସମ୍ପର୍କ ସହ ସରଳଭାଷାରେ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
(କ) ଏହାଦ୍ଵାରା ନିଜର ଓ ଦେଶର ଧନଜୀବନ ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇପାରିବ ।
Answer:
ଏହାଦ୍ଵାରା ନିଜର …………………………. ହୋଇପାରିବ ।
‘‘ଉଲ୍ଲିଖିତ ପଂକ୍ତିଟି ଆମ ପଠିତ ସାହିତ୍ୟ ବହିର ‘ସଡ଼କ ସୁରକ୍ଷା ଜୀବନ ରକ୍ଷା’’ ପ୍ରବନ୍ଧରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ଏଠାରେ ଲେଖକ ଜୀବନ ଓ ଧନର ସୁରକ୍ଷା ବିଷୟରେ ସତର୍କ ରହିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏବେ ଗାଁଠାରୁ ସହରଯାଏ ସବୁଆଡ଼େ ଗାଡ଼ିମଟର ବ୍ୟବହାର ବହୁ ପରିମାଣରେ ବଢ଼ିଯାଇଛି । ଗାଡ଼ିଚାଳକମାନଙ୍କ ଅନ୍ୟମନସ୍କତା ଓ ଅସାବଧାନତା ହେତୁ ପ୍ରତିଦିନ ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟି ବହୁ ଧନଜୀବନ ନଷ୍ଟ ହେଉଛି । ଫଳସ୍ବରୂପ ନିଜର, ପରିବାରର ତଥା ଦେଶର ଅକଳନ କ୍ଷତି ଘଟୁଛି । ତେଣୁ ରାସ୍ତାରେ ଚାଲି ଚାଲି ଗଲାବେଳେ କିମ୍ବା ଗାଡ଼ିମଟରରେ ଯିବାବେଳେ ଆମକୁ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ହେବ ।

ଗାଡ଼ି ଚଲାଇବା ସମୟରେ ରାସ୍ତା ଓ ଏହାର ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ସଂକେତ ପ୍ରତି ସତର୍କ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । ବିଶେଷତଃ ଛକଜାଗାମାନଙ୍କର ଟ୍ରାଫିକ୍ ସଙ୍କେତମାନି ଗାଡ଼ଇ ଚଳାଇବା ଉଚିତ । ଆମେ ରାସ୍ତାରେ ଯିବା ଆସିବା କଲାବେଳେ ଯଦି ସତର୍କରହିବା ଓ ରାସ୍ତାର ନିୟମ ମାନିବା, ତେବେ ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ଏଡ଼ାଇ ପାରିବା । ଏହାଦ୍ଵାରା ନିଜର ତଥା ଦେଶର ଧନଜୀବନ ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇପାରିବ ।

(ଖ) ଆମେ ସମସ୍ତେ ସଚେତନ ଓ ସତର୍କ ହେଲେ, ଆମର ଓ ଆମ ଦେଶର ମଙ୍ଗଳ ସାଧୂ ହେବ।
Answer:
ଆମେ ସମସ୍ତେ ……………………………………….. ସାଧୁ ହେବ ।
ଉଲ୍ଲିଖିତ ପଂକ୍ତିଟି ଆମ ପଠିତ ସାହିତ୍ୟ ବହିର ‘ସଡ଼କ ସୁରକ୍ଷା ଜୀବନ ରକ୍ଷା’’ ପ୍ରବନ୍ଧରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଦେଶର ମଙ୍ଗଳ ସାଧନ ନିମନ୍ତେ ସଚେତନ ଓ ସତର୍କତା ବିଷୟରେ ଦୃଷ୍ଟିପାତ କରିଛନ୍ତି । ଆମ୍ଭମାନେ ରାସ୍ତାରେ ଯିବାଆସିବା କରିବା ସମୟରେ ସଚେତନତା ଓ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରିବା ଉଚିତ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଆମ୍ଭେମାନେ ଦୁର୍ଘଟଣା ବା ବିପଦକୁ ଏଡ଼ାଇଯାଇ ପାରିବା । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଆମ ଦେଶରେ ସୁନ୍ଦର ନିୟମମାନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଛି । ରାସ୍ତା ଉପରେ ଓ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅନେକ ସଙ୍କେତର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି । ଆମ୍ଭେମାନେ ନିରାପଦ ରହିବା ଦେଶର ଆପଦ ଦୂରେଇ ଯିବ। ସେସବୁର ଧାରଣା ରଖିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଦେଶର ମଙ୍ଗଳ ସାଧନ ନିମିତ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକ ସତର୍କ ଓ ସଚେତନ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଆମ୍ଭେମାନେ ସୁସ୍ଥ ଜୀବନଯାପନ କଲେ ଦେଶକୁ ସୁସ୍ଥ ରଖିପାରିବା ଓ ଦେଶର ମଙ୍ଗଳ ସାଧୁ ହେବ ।

Question ୪।
ତଳେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ବାକ୍ୟ ଗଠନ କର । (ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)
Answer:
ସଚେତନ – ପ୍ରତେକ୍ୟ ନାଗରିକ ନିଜ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ପ୍ରତି ସଚେତନ ରହିବା ଉଚିତ ।
ଦୁର୍ଘଟଣା – ରାସ୍ତାରେ ଗଲାବେଳେ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କଲେ ଓ ରାସ୍ତାର ନିୟମ ମାନିଲେ ଦୁର୍ଘଟଣା କୁ ଏଡ଼ାଇ ଯାଇ ପାରିବା ।
ଦ୍ରୁତଗାମୀ – ଦ୍ରୁତଗାମୀ ଗାଡ଼ିଚାଳକ ଟିକିଏ ଅସତର୍କ ହେଲେ ଦୁର୍ଘଟଣାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାଏ ।
ଅନ୍ୟମନସ୍କ – ଶ୍ରେଣୀରେ ଅନ୍ୟମନସ୍କ ରହୁଥ‌ିବା ଛାତ୍ର ପାଠ ବୁଝି ପାରେ ନାହିଁ ।
ଗପସପ – ରାସ୍ତ୍ରୀରେ ଗାନଇ ଗଲାବେଳେ ପଛରେ ବସିଥିବା ଲୋକ ସହିତ ଗପସପ କରି ଯିବାଦ୍ଵାରା ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟିପାରେ ।

Question ୫।
ତଳ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ବିପରୀତ ଅର୍ଥ ବୁଝାଉଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ଲେଖ । (ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)
Answer:
ସାମାନ୍ୟ – ଅସାମାନ୍ୟ
ହାନି – ଲାଭ
ନିୟମ – ବେନିୟମ
ବିପଦ – ସମ୍ପଦ
କର୍ତ୍ତବ୍ୟ – ଅକର୍ତ୍ତବ୍ୟ

Question ୬।
ପାଠରୁ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ଆଜିର ପିଲା ଆସନ୍ତା କାଲିର ______________ ।
Answer:
ନାଗରିକ

(ଖ) ବଡ଼ ବଡ଼ ସହରରେ ପାଦରେ ଚାଲିବାକୁ ______________ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥାଏ ।
Answer:
ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପାଦଚଲା ରାସ୍ତାର

(ଗ) ସାଇକେଲ ସିଟ୍ ଉପରେ ବସିଲେ ______________ ରାସ୍ତାକୁ ଛୁଇଁ ପାରୁଥ‌ିବ।
ଦୁଇଗୋଡ଼ ଆଙ୍ଗୁଳି

(ଘ) ______________ ଆଲୁଅ ଜଳିଲେ ଆଗକୁ ଯିବାପାଇଁ ସୂଚନା ମିଳେ ।
Answer:
ସବୁଜ

(ଙ) ମଟରସାଇକେଲ ଇତ୍ୟାଦି ଦୁଇଚକିଆ ଯାନରେ ______________ ରୁ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ଯାତାୟାତ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
Answer:
ଦୁଇ

ତୁମ ପାଇଁ କାମ:

୧। ବହିରେ ଦିଆଯାଇଥବା ଟ୍ରାଫିକ୍ ସଙ୍କେତ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସଙ୍କେତଗୁଡ଼ିକୁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପଚାରି ବୁଝ ଓ ଅଙ୍କନ କର । ସେଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାର ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖ ।

ପରାକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ଅଭ୍ୟାସ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ଯାନବାହନର ଆବଶ୍ୟକତା କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି କାମରେ ଦୂରସ୍ଥାନକୁ ଆମ୍ଭେମାନେ ଚାଲିକରି ଗଲେ ବହୁତ ସମୟ ଲାଗିବ ଓ ଶରୀର ପୀଡ଼ା ମଧ୍ୟ ହେବ । କେବଳ ଯିବା ଆସିବାପାଇଁ ଅଧୂକ ସମୟ ନଷ୍ଟହେବ । ଫଳରେ କାମ କରିବା ପାଇଁ ସମୟ ନିଅଣ୍ଟ ହେବ । ଯାନଦ୍ୱାରା ଗଲେ ଆମେ ଠିକଣା ସ୍ଥାନରେ ଶୀଘ୍ର ପହଞ୍ଚି ପାରିବା ଓ ଠିକ୍ ସମୟରେ କାର୍ଯ୍ୟଯି ଶେଷ କରିପାରିବା । ତେଣୁ ଯାନବାହନର ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

Question ୨।
ସଡ଼କ ସୁରକ୍ଷାର କି ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ?
Answer:
ଆଜିକାଲି ଯାନବାହନର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ହେତୁ ସାମାନ୍ୟ ଅସାବଧାନତା ହେତୁ ଦୁର୍ଘଟଣାମାନ ଘଟି ବହୁ ଧନଜୀବନ ହାନି ଘଟୁଛି । ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତି, ପରିବାର ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅକଳନ କ୍ଷତି ଘଟୁଛି । ତେଣୁ ଏସବୁ ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ଏଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ସଢ଼କ ସୁରକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି । ଚାଲିଲାବେଳେ ଓ ଗାଢ଼ି ଚଳାଇବାବେଳେ ଆମେ ସତର୍କ ରହିଲେ ଓ ରାସ୍ତାର ନିୟମ ମାନିଲେ ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ଏଡ଼ାଇଦେଇ ପାରିବା ।

Question ୩।
ଗମନାଗମନରେ ଜୀବନ ପ୍ରତି କି ବିପଦ ରହିଥାଏ ?
Answer:
ଗମନାଗମନ ସମୟରେ ଅସାବଧାନତା ହେତୁ ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଦୁର୍ଘଟଣାରେ କୌଣସି ଅଙ୍ଗହାନି କିମ୍ବା ପ୍ରାଣହାନି ଘଟିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ତେଣୁ ଗମନାଗମନ ସମୟରେ ସତର୍କ ରହିବା ଓ ରାସ୍ତାର ନିୟମ ମାନିବା ଉଚିତ।

Question ୪।
ଶୀଘ୍ର ଗାଡ଼ି ଚଳାଇବାଦ୍ଵାରା କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ଶୀଘ୍ର ଗାଡ଼ି ଚଳାଇବାଦ୍ଵାରା ସମୟ ସମୟରେ ଗାଡ଼ିଚାଳକ ଗାଡ଼ି ଉପରୁ ନିଜର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହରାଇବସେ । ଫଳରେ ଅନ୍ୟ ପଦଚାରୀ, ଯାନବାହନ କିମ୍ବା ରାସ୍ତାକଡ଼ର ଖୁଣ୍ଟି ସହିତ ଧକ୍କା ହୋଇ ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜୀବନ ହାନିଙ୍କ କିମ୍ବା ଅଙ୍ଗହାନି ଘଟିଥାଏ ।

ପୃଷ୍ଠଭୂମି:

କ୍ଷୁଦ୍ରତିକ୍ଷୁଦ୍ର କୀଟପତଙ୍ଗଠାରୁ ପ୍ରାରମ୍ଭକରି ଶ୍ରେଷ୍ଠଜୀବ ମନୁଷ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କର ଜୀବନ ବା ପ୍ରାଣ ରହିଛି । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ପ୍ରାଣୀ । ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ନିକଟର ନିଜର ପ୍ରାଣର ସୁରକ୍ଷା ସର୍ବାଦୌ ପ୍ରଥମ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଜୀବନକୁ ବଞ୍ଚାଇବା ରଖୁବାପାଇଁ ଆମେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲିପ୍ତରହୁ । କର୍ଭବ୍ୟ ନିମିତ୍ତ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ସ୍ଥାନାନ୍ତର ପ୍ରକ୍ରିୟା ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଗମନାଗମନ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।

ଗମନାଗମନ ସମୟରେ ଅନେକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ବା ବାଧାବିଘ୍ନର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଜଳପଥ,ସ୍ଥଳପଥ ଓ ଆକାଶପଥରେ ଗମନାଗମନ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ଗମନାଗମନ ଓ ପରିବହନ ପାଇଁ ଜଳପଥରେ ଜାହାଜ, ଆକାଶପଥରେ ଉଡ଼ାଜାହାଜ ଓ ସ୍ଥଳପଥରେ ସାଇକେଲଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ରେଳଗାଡ଼ି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗମନାଗମନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବିପଦ ରହିଛି । ବିପଦକୁ ଏଡ଼ାଇବା ନିମିତ୍ତ ବିହିତ ପ୍ରତିକାର ବା କରିବା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ତେଣୁ ସ୍ଥଳପଥରେ ସଡ଼କର ସୁରକ୍ଷା କରିପାରିଲେ ଜୀବନର ସୁରକ୍ଷା ହୋଇପାରିବ ।

ବିଷୟର ସାରକଥା:.

ଦିନ ରାତି ୨୪ ଘଣ୍ଟା ଅନବରତ ତଥା ଅବିଶ୍ରାନ୍ତ ଗତିରେ ଯାନବାହନଦ୍ୱାରା ଯିବାଆସିବା ଓ ଜିନିଷପତ୍ର ନେବାଆଣିବା କାର୍ଯ୍ୟ ଚାଲିଛି । ଗ୍ରାମଠାରୁ ସହର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାସ୍ତାରେ ଗମନାଗମନ କାର୍ଯ୍ୟ ଲାଗିରହିଛି । କେତେବେଳେ ଆମ୍ଭେମାନେ ଚାଲିକରି ଯାଉ ତ ଆଉ କେତେବେଳେ ଯିବାଆସିବା ପାଇଁ ମୋଟରଗାଡ଼ି ବ୍ୟବହାର କରୁ । ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ବିଦ୍ୟାଳୟର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଚାଲିକରି ଯାଇଥା’ନ୍ତି । ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ ହୋଇଥିଲେ ମୋଟରରେ ଯିବା ଆସିବା କରିଥା’ନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଆମ ଦେଶର ଭବିଷ୍ୟତ । ସଡ଼କପଥରେ ଯିବା ସମୟରେ କେତେକ ନିୟମ ପାଳନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

ରାସ୍ତାର ଡାହାଣପାର୍ଶ୍ଵରେ ଯିବା ଆସିବା କରିବା ହେଉଛି ପ୍ରଥମ ମୌଳିକ ନିୟମ । ବାମ ଓ ଡାହାଣ ଉଭୟ ପଟୁ ଗାଡ଼ିମଟର ଦେଖୁ ରାସ୍ତା ଅତିକ୍ରମ କରିବା ଉଚିତ । ବଡ଼ ବଡ଼ ସହରମାନଙ୍କରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପାଦଚଲା ରାସ୍ତା ରହିଥାଏ । ଛକ ଜାଗାମାନଙ୍କରେ ଟ୍ରାଫିକ୍ ପୋଲିସ୍‌ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ମାନି ଗତି କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ନିଜର ସ୍ଥାନକୁ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖିବାର ଦକ୍ଷତା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ । ସେ ସାଇକେଲ ହେଉ ବା ମଟରଗାଡ଼ି ହେଉ, ପ୍ରତ୍ୟେକର ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖୁବା ଦକ୍ଷତା ଆମର ଦରକାର । ଗାଡ଼ିଚାଳନା ସମୟରେ ରାସ୍ତାରେ ଥ‌ିବା ଚିହ୍ନ ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ରଖିବା ବିଧେୟ । ଗାଡ଼ି ଚଳାଇବା ସମୟରେ ମୋବାଇଲ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଅନୁଚିତ । କାରଣ ଏହା ଯୋଗୁଁ ଦୁର୍ଘଟଣାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

ଆଗ ଓ ପଛକୁ ଚାହିଁ ରାସ୍ତାରେ ଗାଡ଼ି ବୁଲାଇବା ଦରକାର । ଟ୍ରାଫିକ୍ ପୋଲିସ୍‌ର ସଙ୍କେତ ମାନି ଗାଡ଼ି ଚଳାଇଲେ ବିପଦର ସାମନା କରିବାକୁ ପଡ଼େ ନାହିଁ । ମଟରଗାଡ଼ିରେ ଦୁଇଜଣରୁ ଅଧ୍ଵ ଯିବା ଆସିବା ବିପଦଜନକ ଅଟେ । ଏଥପ୍ରତି ପ୍ରତ୍ୟେକ ସତର୍କ ରହିବା ଉଚିତ । ଗାଡ଼ିରେ ଅଧ‌ିକ ଜିନିଷ ବୋହିନେବା ମଧ୍ୟ ବିପଦଜନକ ଅଟେ । କାରଣ ଓଜନ ଯୋଗୁଁ ଗାଡ଼ିର ଭାରସାମ୍ୟ ଠିକ୍ ରହେନାହିଁ । ଗାଡ଼ିରେ ଦୁଇଜଣ ଯାଉଥିବାବେଳେ ଗପସପ କରି ଯିବା ଅନୁଚିତ । ଏହାଦ୍ଵାରା କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଅନ୍ୟମନସ୍କ ହେବା ଯୋଗୁଁ ଦୁର୍ଘଟଣା ଘଟିବାର ବିଶେଷ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ। ରାସ୍ତାର ନିୟମକୁ ସଠିକ୍‌ଭାବେ ପାଳନ କରିପାରିଲେ ଆମେ ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ଓ ଜୀବନର ସୁରକ୍ଷା ହୋଇପାରିବ ।

କଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ:

• ଅବଲମ୍ବନ – ଅନୁସରଣ ।
• ଆବଶ୍ୟକ – ଦରକାର ।
• ହାନି – କ୍ଷତି ।
• ଅକଳନ – ଯାହା କଳନା କରାଯାଇ ନପାରେ ।
• ଏଡ଼ାଇଦେବା – ଦୂରେଇଦେବା ।
• ସତର୍କତା – ସାବଧାନତା ।
• ସମାନାପଟୁ – ଆଗଆଡୁ ।
• ନିରାପଦ – ବିପଦଶୂନ୍ୟ ।
• ଆଶଙ୍କା – ଭୟ ।
• ପରିବର୍ତ୍ତନ – ବଦଳାଇବା ।
• ସୂଚନା – ସଙ୍କେତ ।
• ସର୍ବାଦୌ – ସର୍ବପ୍ରଥମେ ।
• ଭାରସାମ୍ୟ – ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସନ୍ତୁଳନ ।
• ଦ୍ରୁତଗାମ – ଅତି ବେଗରେ ଯାଉଥ‌ିବା ।
• ପ୍ରତିବାଦ – ବିରୋଧ ।
• ସଚେତନ – ଜାଗ୍ରତ, ଚେଇଁ ରହିବା ।
• ଚାଳକ – ଯେ ଚଳାଏ ।
• ସହଯାତ୍ରୀ – ସାଙ୍ଗରେ ଯାଉଥିବା ଲୋକ ।
• ପ୍ରଭୂତ – ବହୁତ, ଅନେକ ।
• ପାର୍ଶ୍ଵରେ – ପାଖରେ ।
• ଅନ୍ୟମନସ୍କ – ମନରେ ଅନ୍ୟ ଚିନ୍ତାକରି ଲକ୍ଷ୍ୟପଥରେ ଯିବା ।
• ଯାତାୟାତ – ଯିବାଆସିବା ।

Odisha State Board BSE Odisha 6th Class Odia Solutions Chapter 8 କ’ଣ ଶିଖୁବା Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 6 Odia Solutions Chapter 8 କ’ଣ ଶିଖୁବା

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ଅଭ୍ୟାସ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ଉତ୍ତର କୁହ ।
(କ) ଲେଖକ ମଣିଷର ଦୋଷ ଓ ଗୁଣ ସମ୍ପର୍କରେ କ’ଣ କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଦୋଷଗୁଣ ତ ସମସ୍ତଙ୍କର ଅଛି । ହେଲେ ଆମର କଥା ହେଉଛି ‘ଦୋଷକୁ ଛାଡ଼ି ଗୁଣ ଶିଖୁବା’। ଲେଖକ ମଣିଷର ଦୋଷ ଓ ଗୁଣ ସମ୍ପର୍କରେ ଏହା କହିଛନ୍ତି ।

(ଖ) ଲେଖକଙ୍କ ମତରେ ଆମେରିକାର ସବୁଠୁ ଭଲ କଥାଟି କ’ଣ ?
Answer:
ଲେଖକଙ୍କର ମତରେ ଆମେରିକାର ସବୁଠୁ ଭଲ କଥାଟି ହେଲା ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମର ମୂଲ୍ୟ ଜ୍ଞାନ ।

(ଗ) ଆମେରିକୀୟମାନଙ୍କର କେଉଁ ଗୁଣଟି ଦେଖିଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗେ ?
Answer:
ପରିଶ୍ରମକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଖାଇବା ପାଇଁ ଆମେରିକୀୟମାନେ କେମିତି ଶିଖୁଛନ୍ତି, ତାହା ଦେଖ‌ିଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗେ ।

(ଘ) ଲେଖକ ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ସେ କିଏ ବୋଲି ଭାବିଲେ ?
Answer:
ଲେଖକ ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ଭାବିଲେ ସାଇ ପଡ଼ିଶାର କେହି ଜଣେ ଚିହ୍ନା କୁଲି ହୋଇଥ‌ିବ ।

Question ୨।
ଦୁଇ ବା ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ ।
(କ) ମର୍ଗାନ୍ କାହିଁକି ଲେଖକଙ୍କ ପାଖରେ କ୍ଷମା ମାଗିଲେ ?
Answer:
ଲେଖକ ମର୍ଗାନ୍‌ଙ୍କ ପାଖକୁ ଯିବାବେଳକୁ ତାଙ୍କର ହାତଯାକ କାଦୁଅ ହୋଇଥିଲା । ସେ ଲେଖକଙ୍କ ସହିତ କରମର୍ଦ୍ଦନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହି କ୍ଷମା ମାଗିଲେ । (ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ପ୍ରଶ୍ନରେ ତ୍ରୁଟି ଅଛି— ‘ମର୍ମାନ୍’ ବଦଳରେ ‘କଲଗେଟ୍ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟର ଇଂରାଜୀ ଅଧ୍ୟାପକ’ ହେବ)

(ଖ) ବୁଢ଼ା ବୟସରେ ବେକର୍‌ କୋଡ଼ି ଶାବଳ ଧରି ଏତେ କାମ କରିବାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ବେକରଙ୍କ ବୁଢ଼ା ବୟସରେ କାମ କରିବାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଲା ଜୀବନକୁ ଉପଭୋଗ କରିବା । କାମ ଭିତରେ ଯେଉଁ ଆନନ୍ଦ ଲୁଚି ରହିଛି, ତାହାକୁ ଯିଏ ଥରେ ଚାଖୁଛି ସେ ଆଉ ଛାଡ଼ିପାରିବ ନାହିଁ ।

(ଗ) ଆମେରିକା ଲୋକଙ୍କଠାରୁ ଶିଖୁବା ଭଳି ସବୁଠୁଁ ବଡ଼ କଥାଟି କ’ଣ ?
Answer:
ଆମେରିକା ଲୋକଙ୍କଠାରୁ ଶିଖୁବା ଭଳି ସବୁଠୁ ବଡ଼କଥାଟି ହେଲା ଅନ୍ୟର ପ୍ରଶଂସା କରିବା । ଯିଏ ଯାହା କରୁ, ଲୋକେ ତା’ର ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ଯିଏ ଘାସ କାଟୁଛି, ଲୋକେ ‘ବଢ଼ିଆ ଘାସକଟାଳି’ ବୋଲି କହି ତା’ର ପ୍ରଶଂସା କରିଥା’ନ୍ତି।

(ଘ) ଆମେରିକାର ଲୋକେ କ’ଣ ପାଇଁ ଅଧ‌ିକ ବ୍ୟସ୍ତ ?
Answer:
ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଭାବ ବିନିମୟ ଲାଗି ଆମେରିକୀୟମାନେ ଖୁବ୍ ବ୍ୟସ୍ତ । ବିଶ୍ଵଶାସନ ଓ ବିଶ୍ଵମୈତ୍ରୀ ପାଇଁ ସେମାନେ ଖୁବ୍ ବ୍ୟାକୁଳ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସହରରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳେ ।

(ଙ) ଲେଖକଙ୍କ ମତରେ ଆମେ ଦେଶ ଓ ଜାତି ପାଇଁ କ’ଣ କରିବା ଉଚିତ ?
Answer:
ଲେଖକଙ୍କ ମତରେ ଆମେ ଦେଶ ଓ ଜାତିର ମୁକ୍ତିପଥ ଖୋଜିବା, ମାଛି ନ ହୋଇ ମହୁମାଛି ହେବା । ଘାଆରେ ନ ବସି ଫୁଲରେ ବସିବା । ଉଚ୍ଚମନା ହେବା । ଘାଆରେ ନ ବସି ଫୁଲରେ ବସିବା । ଉଚ୍ଚମନା ହେବା ।

Question ୩ ।
ସରଳ ଭାଷାରେ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
(କ) ଶିକ୍ଷିତ ବଡ଼ଲୋକ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନ ବୁଝିଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କେବଳ ଅଧାପେଟିଆ ଦୁର୍ବଳ ମୂଲିଆ ହାତରେ ଦେଶ ଉଠିପାରିବ ନାହିଁ ।
Answer:
ଶିକ୍ଷିତ ଚଢିଲେ।କ ………………………………. ଉଠିପାରିବ ନାର୍ହି।
ଶଂସିତ ଗଦ୍ୟାଶଟି ଗୋଲୋକବିହାରୀ ଧଳଙ୍କ ରଚିତ ‘କ’ଣ ଶିଖୁବା’ ପ୍ରବନ୍ଧରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ଏଠାରେ ଲେଖକ ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷିତ ଲୋକଙ୍କର ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମ ପ୍ରତି ଥ‌ିବା ହୀନମନ୍ୟତା ଭାବ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କରିଛନ୍ତି । ଆମେରିକାର ଲୋକେ ପରିଶ୍ରମକୁ ସମ୍ମାନ ଦିଅନ୍ତି । କାମ କରିବାକୁ କେହି ଲଜ୍ଜାବୋଧ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଲେଖକ ଜଣେ ଇଂରାଜୀ ପ୍ରଫେସରଙ୍କ ଉଦାହରଣ ଦେଇଛନ୍ତି । ଦିନେ କଲ୍‌ଗେଟ୍ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟର ଇଂରାଜୀ ପ୍ରଫେସର

କିମ୍ବା ନିଜ କ୍ଷେତରେ ଆଳୁ ଖୋଳୁଥା’ନ୍ତି । ଅଥଚ ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷିତ ଲୋକେ ମାଟିକୁ ଭୁଲି ଯାଆନ୍ତି । ସେମାନେ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମ କରିବାକୁ ନାକ ଟେକନ୍ତି । ଆମ ଦେଶର ଏହି ତଥାକଥ୍ ଶିକ୍ଷିତ ବଡ଼ଲୋକମାନେ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବୁଝିନାହାନ୍ତି, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶର ଉନ୍ନତି ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । କେବଳ ଅଧାପେଟ ଖାଇ ଦୁର୍ବଳ ଦିଶୁଥ‌ିବା ମୂଲିଆ କେବେହେଲେ ଦେଶକୁ ପ୍ରଗତି ପଥରେ ଆଗେଇ ନେଇପାରିବେ ନାହିଁ । ଅର୍ଥାତ୍‌ ଆମେରିକା ପରି ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷିତ ଲୋକେ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମକୁ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦେଲେ ହିଁ ଦେଶର ଉନ୍ନତି ହେବ । ବାସ୍ତବରେ ଲେଖକଙ୍କର ଏହି ଉକ୍ତି ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ ।

(ଖ) କାମ ବ୍ୟତିରେକେ ଆମେରିକାନ୍‌ ଜୀବନରେ ସୁଖ କଳ୍ପନା ଅସମ୍ଭବ ।
Answer:
କାମ ବ୍ୟତିରେକେ …………………………………. ଅସମ୍ଭବ ।
ଶଂସିତ ଗଦ୍ୟାଶଟି ଗୋଲୋକବିହାରୀ ଧଳଙ୍କ ରଚିତ ‘କ’ଣ ଶିଖୁବା’ ପ୍ରବନ୍ଧରୁ ସଂଗୃହୀତ। ଏଠାରେ ଲେଖକ ଆମେରିକୀୟମାନେ କିପରି କାମ ବିନା ଜୀବନରେ ଅନ୍ୟକିଛି ସୁଖ ଆଶା କରନ୍ତି ନାହିଁ, ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କରିଛନ୍ତି । ଥରେ ସକାଳେ ଶ୍ରୀମତୀ ବେକର୍ ଓ ଲେଖକ ଗାଡ଼ିଧରି ସଭାକୁ ଗଲାବେଳେ ଦେଖିଲେ ଶ୍ରୀ ବେକର୍‌ ନିଜର ଗାଡ଼ିରେ ଟାଙ୍ଗିଆ, କୋଡ଼ି, ଶାବଳ ଧରି ଚାଲିଛନ୍ତି । ସେ ଆମେରିକାର ଜଣେ ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ଇଞ୍ଜିନିୟର । ପର୍ବତ ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିଆ କରି ସେଠାରେ ଘର କରିବା ତାଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏପରି ପରିଣତ ବୟସରେ କୋଡ଼ି ଶାବଳ ପ୍ରତି ସଉକି ଥ‌ିବାର ଦେଖ୍ ଲେଖକ ଖୁବ୍ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି ।

ତାଙ୍କର ଏପରି ସଉକି ବିଷୟରେ ଲେଖକ ତାଙ୍କୁ ପଚାରିବାରୁ ସେ କହିଥିଲେ, ଆମେରିକା ଜୀବନର ମୂଳଦର୍ଶନ ହେଲା କାମରୁ ଆନନ୍ଦ ଉପଭୋଗ କରିବା । ଜୀବନକୁ ଉପଭୋଗ କରିବା ପାଇଁ ସେ କାମ କରିଥା’ନ୍ତି । କାମ ଭିତରେ ଯେଉଁ ଆନନ୍ଦ ଲୁଚିରହିଛି, ତାହାକୁ ଯିଏ ଥରେ ଚାଖୁଛି, ସେ ଆଉ ଛାଡ଼ିପାରିବ ନାହିଁ । ତେଣୁ କାମକୁ ଛାଡ଼ି ଆମେରିକୀୟମାନଙ୍କର ଜୀବନରେ ସୁଖ କଳ୍ପନା ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ । ସେହି କାମରୁ ହିଁ ସେମାନେ ଆନନ୍ଦ ଲାଭ କରିଥା’ନ୍ତି । ବାସ୍ତବରେ ଆମେରିକୀୟମାନଙ୍କର ଏଇ ଆଦର୍ଶ ପୃଥ‌ିବୀରେ ବିରଳ ଅଟେ ।

(ଗ) ମାଛି ନ ହୋଇ ମହୁମାଛି ହେବା, ଘାଆରେ ନ ବସି ଫୁଲରେ ବସିବା ।
Answer:
ମାଛି ନ ହୋଇ ……………………………….. ଫୁଲରେ ବସିବା ।
ଶଂସିତ ଗବ୍ୟାଂଶଟି ପଠିତ ସାହିତ୍ୟ ବହିର ‘କ’ ଶ ଶିଖ୍ ବା’ ପ୍ରବନ୍ଧରୁ ଉଦ୍ଧ୍ୱତା ଏଠାରେ ଲେଖକ ଗୋଲୋକବିହାରା ଧଳ ଆମ ଦେଶବାସୀଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ସମ୍ପର୍କରେ ଯେଉଁ ଉଦାହରଣ ଦେଇଛନ୍ତି, ତାହା ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରାଯାଇଛି। ଆମେରିକାର ଲୋକେ ଅନ୍ୟର ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମୂଲ୍ୟ ଅଛି । ଏହା ଭାବି ସେମାନେ ଘାସକଟାଳିର ମଧ୍ୟ ପ୍ରଶଂସା କରି ‘ବଢ଼ିଆ ଘାସକଟାଳି’ ବୋଲି କହିଥା’ନ୍ତି। ଆମ ଦେଶପରି ନିରୁତ୍ସାହିତ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ସେଠାରେ ଖୁବ୍ କମ୍ । କାରଣ ସେମାନେ ଜାଣିଛନ୍ତି, ପରିଶ୍ରମୀ ମଣିଷର ପରିଶ୍ରମକୁ ପ୍ରଶଂସା କଲେ ସେ ଅଧ‌ିକ କାମ କରିବ ।

ତାକୁ ପ୍ରଶଂସା ନ କଲେ ସେ ନିରୁତ୍ସାହିତ ହେବ । ତେଣୁ ଆମ୍ଭେମାନେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପରି ଅନ୍ୟର କାମକୁ ଦେଖୁ ପ୍ରଶଂସା କରିବାକୁ ଲେଖକ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେ ମାଛି ଆଉ ମହୁମାଛିର ଉଦାହରଣ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାଛି ଯେପରି ଘାଆରେ ବସେ, ସେହିପରି ହୀନମନାମାନେ ଅନ୍ୟର ଦୋଷ ଦେଖନ୍ତି । ମହୁମାଛିମାନେ ଫୁଲରେ ବସିଲାପରି ଉଚ୍ଚମନାମାନେ ଅନ୍ୟର ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ତେଣୁ ଆମ୍ଭେମାନେ ଆମେରିକୀୟମାନଙ୍କର ଏହି ଭଲଗୁଣ ଶିକ୍ଷାକରିବା ଓ ଦେଶ ଜାତିର ମୁକ୍ତିପଥ ଖୋଜିବା ।

Question ୪।
ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ବିରାମ ଚିହ୍ନ ଦିଅ ।
(କ) ସେହି ମୂଲିଆମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଜଣେ ପାଟିକରି ଅଭିବାଦନ ଜଣାଉଛି ହାଏ ମର୍ଗାନ୍ ହାଓ ଆର୍ ଇଉ ଭାବିଲି ସାଇପଡ଼ିଶାର କେହି ଜଣେ ଚିହ୍ନା କୁଲି ହୋଇଥବ ମାତ୍ର ନିକଟକୁ ଗଲାରୁ ପ୍ରଫେସର ମର୍ଗାନ୍ ତାଙ୍କୁ କଲ୍‌ଗେଟ୍ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟର ଇଂରାଜୀ ଅଧ୍ୟାପକ ବୋଲି ମୋ ସହିତ ପରିଚିତ କରାଇଦେଲେ।
(ଖ) ମଣିଷ ଜୀବନରେ ଯେତେ କାମ ଅଛି ଘାସକଟାରୁ ଘୋଡ଼ାଚଢ଼ା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁ ବିଜ୍ଞାନ ଛାଞ୍ଚରେ ପକାଇ ଦିଆଯାଇଛି ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଅଛି ତେଣୁ ଯେ ଘାସ କାଟୁଛି ଲୋକେ ତାକୁ ବି ପ୍ରଶଂସା କରି କହନ୍ତି ସେ ଗୋଟାଏ ବଢ଼ିଆ ଘାସକଟାଳି ।
Answer:
(କ) ସେହି ମୂଲିଆମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଜଣେ ପାଟିକରି ଅଭିବାଦନ ଜଣାଉଛି, ‘ହାଏ ମର୍ମାନ୍, ହାଓ ଆର୍ ଇଉ ?’’ ଭାବିଲି ସାଇପଡ଼ିଶାର କେହି ଜଣେ ଚିହ୍ନା କୁଲି ହୋଇଥି; ମାତ୍ର ନିକଟକୁ ଗଲାରୁ ପ୍ରଫେସର ମର୍ଗାନ୍ ତାଙ୍କୁ କଲ୍‌ଗେଟ୍ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟର ଇଂରାଜୀ ଅଧ୍ୟାପକ ବୋଲି ମୋ ସହିତ ପରିଚିତ କରାଇଦେଲେ ।
(ଖ) ମଣିଷ ଜୀବନରେ ଯେତେ କାମ ଅଛି, ଘାସକଟାରୁ ଘୋଡ଼ାଚଢ଼ା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁ ବିଜ୍ଞାନ ଛାଞ୍ଚରେ ପକାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଅଛି । ତେଣୁ ଯେ ଘାସ କାଟୁଛି, ଲୋକେ ତାକୁ ବି ପ୍ରଶଂସା କରି କହନ୍ତି, ‘ସେ ଗୋଟାଏ ବଢ଼ିଆ ଘାସକଟାଳି ।’’

Question ୫।
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ମିଳାଇ ନୂଆ ତିଆରି କର ।

‘କ’ ସ୍ତ୍ରମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତ୍ରମ୍ଭ
ଶାରାରିକ	ଜ୍ଞାନ
ବୁଢ଼ା	ସମ୍ପତ୍ତି
ଧନ	ପରିଶ୍ରମ
ଦାୟିତ୍ଵ	ବୟସ

Answer:

‘କ’ ସ୍ତ୍ରମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତ୍ରମ୍ଭ
ଶାରାରିକ	ପରିଶ୍ରମ
ବୁଢ଼ା	ବୟସ
ଧନ	ସମ୍ପତ୍ତି
ଦାୟିତ୍ଵ	ଜ୍ଞାନ

Question ୬।
‘ସାଇପଡ଼ିଶା’ – ଏହିପରି ଆଉ ୩ଟି ଯୁଗ୍ମ ଶବ୍ଦ ପଠିତାଂଶରୁ ବାଛି ଲେଖ ।
Answer:
ଭାବଭଙ୍ଗୀ, ଟଙ୍କାସୁନା, ଅଳ୍ପବହୁତ ।

Question ୭।
ନିମ୍ନଲିଖୂ ବାକ୍ୟାଶକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ବାକ୍ୟ ଗଠନ କର ।
କଣ୍ଟାବାଡ଼ରେ ଲୁଗା ପକାଇବା, ପର ଉପରକୁ କାଦୁଅ ଫିଙ୍ଗିବା, ଲହୁ-ଲୁହ
Answer:
କଶୃବାଢ଼ରେ ଲୁଗା ପକାଇବା -କଣ୍ଟାବାଡ଼ରେ ଲୁଗା ପକାଇ କଳି କରିବା ସବିତାର ଅଭ୍ୟାସ ।
ପର ଉପରକୁ କାଦୁଅ ଫିଙ୍ଗିବା – ପର ଉପରକୁ କାଦୁଅ ଫିଙ୍ଗିବା ନୀତି ନ ଛାଡ଼ିଲେ ନିଜର ଉନ୍ନତି ଅସମ୍ଭବ ।
ଲହୁ-ଲୁହ – ଲୋକଟି ନିଜର ଲହୁ-ଲୁହ ଢାଳି ସମ୍ପତ୍ତି ଅର୍ଜନ କରିଛି ।

Question ୮।
ଯେପରି ‘ପଦାର୍ଥ’ ଶବ୍ଦ ପୂର୍ବରୁ ‘ଅ’ ଯୋଗହେଲେ ‘ଅପଦାର୍ଥ’ ହୁଏ, ସେହିପରି ପୂର୍ବରୁ ‘ଅ’ ଯୋଗକରି ଆଉ ୪ଟି ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
Answer:
ଅଯୋଗ୍ୟ, ଅସୁନ୍ଦର, ଅସଭ୍ୟ, ଅଦମନୀୟ ।

Question ୯।
ପଠିତ ପ୍ରବନ୍ଧରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ‘ଉଚ୍ଚମନା ଉଚ୍ଚ …………. ଲଭଇ, ………………. ଲଭେ ବିଷ ।’’
(ଖ) କାମ ହିଁ ଆମେରିକା ଜୀବନର …………………….. ।
(ଗ) ବେଳ ଆସିଛି ମାଛି ନ ହୋଇ ………………….. ହେବା, ଘାଆରେ ନ ବସି …………… ରେ ବସିବା ।
Answer:
(କ) ‘ଉଚ୍ଚମନା ଉଚ୍ଚ ଅମୃତ ଲଭଇ, ନୀଚମନା ଲଭେ ବିଷ ।’’
(ଖ) କାମ ହିଁ ଆମେରିକା ଜୀବନର ମୂଳମନ୍ତ୍ର।
(ଗ) ବେଳ ଆସିଛି ମାଛି ନ ହୋଇ ମହୁମାଛି ହେବା, ଘାଆରେ ନ ବସି ଫୁଲରେ ବସିବା ।

Question ୧୦।
‘ଜ୍ଞାନ’ ସହିତ ‘ସାପେକ୍ଷ’ ମିଶି ନୂତନ ଶବ୍ଦଟି ହେଉଛି ‘ଜ୍ଞାନସାପେକ୍ଷ’ । ଏହିପରି ‘ସାପେକ୍ଷ’ ବ୍ୟବହାର କରି ଆଉ ଦୁଇଟି ନୂଆ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
Answer:
ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ, କାର୍ଯ୍ୟସାପେକ୍ଷା

ତୁମ ପାଇଁ କାମ:

୧। ଲେଖକଙ୍କ ‘ଆମେରିକା ଅନୁଭୂତି’ ପୁସ୍ତକଟି ସଂଗ୍ରହ କରି ପଢ଼ ।
୨। ଲେଖକଙ୍କର ‘ଲଣ୍ଡନ ଚିଠି’, ‘ତାଜମହଲର ଦେଶେ’ ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ପୁସ୍ତକ ସଂଗ୍ରହ କରି ପଢ଼ ଓ ସାଙ୍ଗସାଥୀଙ୍କ ସହ ଆଲୋଚନା କର ।

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ଅଭ୍ୟାସ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
‘ଛନ୍ଦାଛନ୍ଦି’ – ପରି ଆଉ ୩ଟି ଯୁଗ୍ମଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
Answer:
ଲଗାଲଗି, ଲେଖାଲେଖି, ପିଟାପିଟି

Question ୨।
ବିପରୀତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
ପ୍ରଶଂସା – ନିନ୍ଦା
ଶାରାରିକ – ମାନସିକ
ସାପେକ୍ଷ – ନିରପେକ୍ଷ
ଆଦର – ଅନାଦର|ହତାଦର

Question ୩।
ସଂକ୍ଷେପରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ କେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ ଦେଖୁ ଲେଖକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ ?
Answer:
ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷକ ଜଣକ ଛଅସ୍ତରି ବର୍ଷର ବୁଢ଼ା, ମୁହଁର ଚମ ଓହଳି ପଡ଼ିଲାଣି । ସେ ଦୁଇବର୍ଷ ଧରି ଶନିବାର ଓ ରବିବାର ଛୁଟିରେ ଲାଗି ନିଜ ହାତରେ ଘର ତିଆରି କରିଛନ୍ତି । ଛୋଟ ଟ୍ରାକ୍ଟର ଓ ବୁଲ୍‌ଜର ସାହାଯ୍ୟରେ ବଡ଼ ବଡ଼ ପଥର ଗଡ଼ାଇ ସେ କାମ କରିଛନ୍ତି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ଦେଖୁ ଲେଖକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ ।

(ଖ) ଆମ ଦେଶ କାହିଁକି ଉଠିପାରୁ ନାହିଁ ?
Answer:
ଆମ ଦେଶ ଉଠି ନ ପାରିବାର ମୂଳ କାରଣ ହେଲା ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷିତ ବଡ଼ଲୋକମାନେ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବୁଝିନାହାନ୍ତି । ସେମାନେ ମାଟିକୁ ଭୁଲି ଯାଉଛନ୍ତି । ସେମାନେ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନ ବୁଝିଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, କେବଳ ଅଧାପେଟିଆ ଦୁର୍ବଳ ମୂଲିଆ ହାତରେ ଦେଶ ଉଠିପାରିବ ନାହିଁ ।

(ଗ) ଡେଭିଡ୍‌ର କେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ ଦେଖୁ ସମସ୍ତେ କୃତକୃତ୍ୟ ହେଲେ ?
Answer:
ଲେଖକ ଏକଦା ଡେଭିଡ଼ ଓ ତା’ ବାପାବୋଉଙ୍କ ସହ ସହର ଅଭିମୁଖେ ଯାଉଥିବାବେଳେ ପ୍ରବଳ ବର୍ଷା ହେଲା । ତାଙ୍କ ମଟରଗାଡ଼ିର ପଛ ଚକଟା ଫାଟିଗଲା । ପନ୍ଦର ବର୍ଷର ପୁଅ ଡେଭିଡ୍ ବର୍ଷାରେ ରାସ୍ତାରେ ପାଣି ଭିତରେ ଶୋଇ ଅଧଘଣ୍ଟା ଭିତରେ ମଟରର ପଛ ଚକା ବଦଳାଇ ନୂଆ ଚକଟାଏ ଲଗାଇଦେଲା । ଏହା ଦେଖୁ ସମସ୍ତେ କୃତକୃତ୍ୟ ହେଲେ ।

୪। ସରଳାର୍ଥ ଲେଖ ।
(କ) ‘‘ଆମ ଦେଶରେ ଥରେ ଯେ ଦି’ଅକ୍ଷର ପଢ଼ିଛି, ସେ ମାଟିକୁ ଭୁଲିଯାଏ ।’’
Answer:
‘‘ଆମ ଦେଶରେ …………………………… ଭୁଲିଯାଏ ।’’
ଶଂସିତ-ଗଦ୍ୟାଶଟି ‘କ’ଣ ଶିଖୁବା’ ଶୀର୍ଷକ ପ୍ରବନ୍ଧରୁ ଆନୀତ । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଗୋଲୋକ ବିହାରୀ ଧଳ ଆଜିର ଶିକ୍ଷିତମାନଙ୍କର ପରିଶ୍ରମ କାତର ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଦେଇଛନ୍ତି । ଲେଖକ ଆମେରିକା ଯିବା ଅବସରରେ ସେମାନଙ୍କର ପରିଶ୍ରମକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଖାଇବା ଘଟଣାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । ସେମାନେ ଯେତେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଯେକୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାରେ କୁଣ୍ଠାବୋଧ କରନ୍ତି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଆମ ଦେଶରେ ଯିଏ ଦି’ଅକ୍ଷର ପାଠ ପଢ଼ିଛି ଯେ ମାଟିକୁ ଭୁଲିଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଆଦୌ ଶାରୀରିକ ଶ୍ରମ କରେ ନାହିଁ । ବାସ୍ତବରେ ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ ଅଟେ ।

(ଖ) ଆମେରିକାର ଯେକୌଣସି ସହରକୁ ଗଲେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କୌଣସି ନା କୌଣସି ଅନୁଷ୍ଠାନ ଦେଖିବାକୁ ପାଇବ ।
Answer:
ଆମେରିକାର …………………… ଦେଖିବାକୁ ପାଇବ ।
ଶଂସିତ ଗଦ୍ୟାଶଟି ଗୋଲୋକବିହାରୀ ଧଳଙ୍କ ଲିଖିତ ‘କ’ଣ ଶିଖିବା’ ବିଷୟରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । ଏଠାରେ ଆମେରିକୀୟମାନଙ୍କର ପୃଥ‌ିବୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନେତୃତ୍ଵ ନେବାର ଆଗ୍ରହ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଆମେରିକା ଲୋକେ ବହୁତ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକୁଟିଆ ହୋଇ ରହୁଥିଲେ । ବିଶ୍ଵ ରାଜନୀତି ସହ ସେମାନଙ୍କର କୌଣସି ସମ୍ପର୍କ ନଥଲା । ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରଠାରୁ ସେମାନେ ପୃଥ‌ିବୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଗୁଆ ହେବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି । ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ଓ ବିଶ୍ଵମୈତ୍ରୀ ପାଇଁ ସେମାନେ ଏବେ ବଡ଼ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ଓ ଆଗ୍ରହୀ।

ଆମେରିକାର ଯେ କୌଣସି ସହରକୁ ଗଲେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କୌଣସି ନା କୌଣସି ଅନୁଷ୍ଠାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିବ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଭାବ ବିନିମୟ ପାଇଁ ଆମେରିକୀୟମାନେ ଖୁବ୍ ବ୍ୟାକୁଳ । ସେମାନେ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶ ସହ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରୁଛନ୍ତି । ଏବେ ଆମେରିକୀୟମାନେ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନେତୃତ୍ୱ ନେବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି । କ୍ତ ପ୍ରସଙ୍ଗଟି ବାସ୍ତବିକ ବେଶ୍ ଶିକ୍ଷାପ୍ରଦ ହୋଇପାରିଛି ।

Question ୫।
ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ଲେଖକଙ୍କ ମତରେ ଆମେ ଦେଶ ଓ ଜାତି ପାଇଁ କ’ଣ କରିବା ଉଚିତ ?
Answer:
ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷିତ ବଡ଼ଲୋକ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନ ବୁଝିଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, କେବଳ ଅଧାପେଟିଆ ଦୁର୍ବଳ ମୂଲିଆଙ୍କ ହାତରେ ଦେଶ ଉଠିପାରିବ ନାହିଁ । ଶ୍ରମକୁ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦେବା ଯେଉଁ ଜାତି ନ ଶିଖିଛି, ସେ ଜାତିର ଉନ୍ନତି ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଆମେରିକାର ଲୋକମାନେ ଶ୍ରମର ମୂଲ୍ୟ ବୁଝିଥିବାରୁ ସେ ଦେଶ ଆଜି ଏତେ ଉନ୍ନତ । ତେଣୁ ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଶ୍ରମକୁ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦେବା ଶିକ୍ଷା କରିବାକୁ ହେବ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଆମେ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ଦୋଷକୁ ଛାଡ଼ି ଗୁଣ ଦେଖିବା ଉଚିତ । ଆମେ ପରିଶ୍ରମକୁ ସମ୍ମାନ ଦେବା ଉଚିତ ଏବଂ ପରିଶ୍ରମ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିବା ଉଚିତ । ଲେଖକଙ୍କ ମତରେ ବେଳ ଆସିଛି, ମାଛି ନ ହୋଇ ମହୁମାଛି ହେବା, ଘାଆରେ ନ ବସି ଫୁଲରେ ବସିବା ଦେଶ ଓ ଜାତିର ମୁକ୍ତିପଥ ଖୋଜିବା ।

(ଖ) ଆମେରିକା ଲୋକେ କ’ଣ ପାଇଁ ଅଧିକ ବ୍ୟସ୍ତ ?
Answer:
ଆମେରିକା ଲୋକେ ଅନେକ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକୁଟିଆ ହୋଇ ଚଳୁଥିଲେ । ପୃଥ‌ିବୀ ରାଜନୀତି ସହିତ ସେମାନଙ୍କର କୌଣସି ବିଶେଷ ସମ୍ପର୍କ ନଥିଲା । ଗତ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧରୁ ସେମାନେ ପୃଥ‌ିବୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଗୁଆ ହେବାରେ ଲାଗିପଡ଼ିଛନ୍ତି । ଏବେ ବିଶ୍ଵମୈତ୍ରୀ ଓ ବିଶ୍ଵଶାସନ ପାଇଁ ସେମାନେ ବଡ଼ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ । ଆମେରିକାର ଯେକୌଣସି ସହରରେ କୌଣସି ନା କୌଣସି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। କାରଣ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଭାବ-ବିନିମୟ ପାଇଁ ଆମେରିକୀୟମାନେ ବଡ଼ ବ୍ୟାକୁଳ ।

(ଗ) ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ କେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ ଦେଖି ଲେଖକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ ?
Answer:
ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷକ ଜଣକ ଛଅସ୍ତରି ବର୍ଷର ବୁଢ଼ା । ତାଙ୍କ ମୁହଁର ଚମ ଓହଳି ପଡ଼ିଲାଣି । ସେ ଦୁଇବର୍ଷ କାଳ କେବଳ ଶନିବାର ରବିବାର ଛୁଟିରେ ଲାଗି ଲାଗି ନିଜ ହାତରେ ଗୋଟିଏ ଘର ତିଆରି କରିଛନ୍ତି । ଛୋଟ ଟ୍ରାକ୍ଟର ଓ ବୁଲ୍‌ଡୋଜର୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ବଡ଼ ବଡ଼ ପଥର ଗଡ଼ାଇ ସେ କେମିତି କାମ କରିଛନ୍ତି କହିଲାବେଳେ ତାଙ୍କ ଆଖିରେ ଯୁବସୁଲଭ ଜ୍ୟୋତି ଫୁଟି ଉଠୁଥିଲା । ମାତ୍ର ଆମ ଦେଶର ଜଣେ ଯୁବକ ପକ୍ଷେ ପଟା ଖଣ୍ଡେ କେମିତି ଯୋଡ଼ିବ, ପଥର ଖଣ୍ଡେ କେମିତି ଉଠାଇବ ଭାବିବାକୁ ବୁଦ୍ଧି ପାଏନା । ଆମ ଦେଶର ଯୁବକ ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ଯାହା କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, ଛଅସ୍ତରି ବର୍ଷର ବୁଢ଼ା ଜଣେ ତାହା କରିପାରୁଥିବା ଦେଖି ଲେଖକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ।

(ଘ) ମର୍ମାନ୍‌ଙ୍କ ବନ୍ଧୁ କାହିଁକି ଲେଖକଙ୍କୁ କ୍ଷମା ମାଗିଲେ ?
Answer:
ଦିନେ ପ୍ରଫେସର ମର୍ଗାନ୍ ଲେଖକଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ଜଣେ ବନ୍ଧୁଙ୍କ ଘରକୁ ନେଇଗଲେ । ସେ ବନ୍ଧୁ ଜଣକ କଲଗେଟ୍ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟର ଜଣେ ଇଂରେଜୀ ପ୍ରଫେସର । ଗୋଟିଏ ଅଧାତିଆରି ଘର ପାଖରେ ମଟରଗାଡ଼ି ଛିଡ଼ା ହେଲା । ଲେଖକ ଗାଡ଼ିରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଦେଖ‌ିଲେ କେତେଜଣ ଲୋକ ରବର ବୁଟ୍ ପିନ୍ଧି, ଛିଣ୍ଡାକୋତରା କାମିଜ ପିନ୍ଧି ମାଟି ଚକଟୁଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ଜଣେ ମର୍ଗାଙ୍କୁ ସମ୍ଭାଷଣ ଜଣାଇଲେ । ଲେଖକ ଭାବିଲେ ସାଇପଡ଼ିଶାର କେହି କୁଲି ହୋଇଥ‌ିବ ବୋଧେ । କିନ୍ତୁ ମର୍ଗାନ୍ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ଜଣଙ୍କୁ କଲଗେଟ୍ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଇଂରାଜୀ ଅଧ୍ୟାପକ ବୋଲି ଲେଖକଙ୍କ ସହିତ ପରିଚୟ କରାଇଦେଲେ । ତାଙ୍କ ହାତଯାକ କାଦୁଅ ଲାଗିଥିବାରୁ ସେ କରମର୍ଦ୍ଦନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହି କ୍ଷମା ମାଗିଲେ ।

ଲେଖକ ପରିଚୟ:

ଅଧ୍ୟାପକ ଗୋଲୋକବିହାରୀ ଧଳ (୧୯୨୧-୧୯୭୪) ଢେଙ୍କାନାଳର ଗଞ୍ଜେଇଡ଼ିହ ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ ଭାଷାତତ୍ତ୍ବବିତ୍ ଓ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ ଭାବରେ ସେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ବେଶ୍ ସୁପରିଚିତ । ତାଙ୍କ ରଚିତ ପୁସ୍ତକଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ‘ଓଡ଼ିଆ କେବେ’ ‘ପେଟର ପବନ ପାଟିର କଥା’, ‘ଗଙ୍ଗାରୁ ଗୋଦାବରୀ’, ‘ଲଣ୍ଡନ ଚିଠି’, ‘ଅମର ମଣିଷ’, ‘ଅମରଯାତ୍ରୀ’, ‘ଆମେରିକା ଅନୁଭୂତି’, ‘ଧ୍ବନି ବିଜ୍ଞାନ’ (ହିନ୍ଦୀ) ଆଦି ପ୍ରଧାନ । ଇଂରାଜୀ ଓ ହିନ୍ଦୀ ଭାଷାରେ ଲିଖ୍ତ ଅନେକ ବହିର ସେ ଓଡ଼ିଆ ଅନୁବାଦ କରିଛନ୍ତି ।

ବିଷୟ ସୂଚନା:

ଲେଖକ ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷାପାଇଁ ଆମେରିକାରେ କିଛିଦିନ ରହିଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ସେ ଯେଉଁ ଅନୁଭୂତି ଅର୍ଜନ କରିଥିଲେ, ତାହା ତାଙ୍କର ‘ଆମେରିକା ଅନୁଭୂତି’ ପୁସ୍ତକରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ପଠିତ ପାଠ୍ୟଶଟି ‘ଆମେରିକା ଅନୁଭୂତି’ ପୁସ୍ତକରୁ ନିଆଯାଇଛି । ଉକ୍ତ ପାଠ୍ୟଶରେ ଆମେରିକାବାସୀଙ୍କର ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମର ମୂଲ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାନ ସମ୍ପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ସେଠାକାର ଚାକିରିଆମାନେ କିପରି ଅବସର ସମୟରେ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମ କରନ୍ତି, ତାହା ଏଥ‌ିରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି । ସେମାନେ ଅନ୍ୟର ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ସେମାନେ ଖୁବ୍ ପ୍ରଶଂସାମୁଖର ଜାତି । ଏହା ଏହି ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ସାରକଥା:

ଲେଖକଙ୍କ ମତରେ, ଆମେରିକାର ସବୁଠୁଁ ଭଲ କୌଣସି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ବସ୍ତୁ ନୁହେଁ, ବରଂ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମର ମୂଲ୍ୟ । ପରିଶ୍ରମକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଖାଇବା ପାଇଁ ସେ ଜାତି ଶିଖୁଛି । କାମ କରିବାକୁ କେହି ଲଜ୍ଜିତ ହୁଏନି । କଲଗେଟ୍ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟର ଇଂରାଜୀ ପ୍ରଫେସର ମଧ୍ୟ ମୂଲିଆଙ୍କ ସହିତ ମିଶି ମାଟି ଚକଟୁଥିବାର ଲେଖକ ଦେଖୁଥିଲେ । ହାତଯାକ କାଦୁଅ ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ଲେଖକଙ୍କ ସହିତ କରମର୍ଦ୍ଦନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହି କ୍ଷମା ମାଗିଥିଲେ । ଗ୍ରୀଷ୍ମଛୁଟିରେ ଜଣେ ଶିକ୍ଷକ ନିଜେ ଦୋକାନରେ ପରିବା ବିକନ୍ତି ବା କ୍ଷେତରେ ଆଳୁ ଖୋଳନ୍ତି । ଅଥଚ ଆମ ଦେଶରେ ଥରେ ଯେ ଦି’ଅକ୍ଷର ପଢ଼ିଛି, ସେ ମାଟିକୁ ଭୁଲିଯାଏ । ଶିକ୍ଷିତ ବଡ଼ଲୋକ ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନ ବୁଝିଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କେବଳ ଅଧାପେଟିଆ ଦୁର୍ବଳ ମୂଲିଆ ହାତରେ ଦେଶ ଉଠିପାରିବ ନାହିଁ ।

ଜଶେ ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷକ ଦୁଇବର୍ଷକାଳ କେବଳ ଶନିବାର ଛୁଟିରେ ଲାଗି ନିଜ ହାତରେ ଗୋଟିଏ ଘର ତିଆରି କରିଛନ୍ତି । ଛ’ସ୍ତରି ବର୍ଷର ବୁଢ଼ା ଛୋଟ ଟ୍ରାକ୍ଟର ଓ ବୁଲ୍‌ଡୋଜର୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ବଡ ବଡ଼ ପଥର ଗଡ଼ାଇ କେମିତି ସେ କାମ କରିଛନ୍ତି ତାହା କହିଲାବେଳେ ତାଙ୍କ ଆଖିରେ ଯୁବସୁଲଭ ଜ୍ୟୋତି ଫୁଟିଉଠିଥିଲା । ଆମ ଦେଶର କୌଣସି ଶିକ୍ଷିତ ଯୁବକ ପକ୍ଷେ ଏସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ।

ଆମ ଦେଶରେ ଥରେ ବଡ଼ଦିନ ଛୁଟିରେ ଜଣେ ଅଧ୍ୟାପକ ଓ ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ଘରକୁ ଚାଲିଯାଇ ଥାଆନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଭଣଜା ଜଣେ ବି.ଏ. ଅନର୍ସ ଛାତ୍ର ତାଙ୍କ ଘରେ ଥା’ନ୍ତି। ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଖାଇବା ବିଷୟରେ ଲେଖକ ପଚାରିବାରୁ ତାଙ୍କ ମୁହଁରେ ନୈରାଶ୍ୟର ଛାୟା ଖେଳିଗଲା । ସେ ଏତେ ପାଠ ପଢ଼ି ମଧ୍ଯ ନିଜ ହାତରେ ନିଜ କାମ କରିବା ଶିଖୁନାହାନ୍ତି । ଏପରି ଲୋକ ନିଜକୁ ଭଲ ବୋଲି ଡିଣ୍ଡିମ ପିଟିବାରେ କିଛି ଲାଭ ନାହିଁ ।

ମିଷ୍ଟର ବେକର୍ ଆମେରିକାର ଜଣେ ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ଇଞ୍ଜିନିୟର । ବୁଢ଼ା ବୟସରେ ସେ କୋଡ଼ି ଶାବଳ ଧରି କାମ କରନ୍ତି । ସେ କାମ କରନ୍ତି ଜୀବନ ଉପଭୋଗ କରିବା ପାଇଁ । କାମ ବିନା ଆମେରିକାନ୍ ଜୀବନରେ ସୁଖ କଳ୍ପନା ଅସମ୍ଭବ । ସେଠାରେ ପୁଅଝିଅମାନେ ମଧ୍ୟ ପରିଶ୍ରମ କରନ୍ତି । ଥରେ ଡେଭିଡ୍‌ର ପରିବାର ସହ ଲେଖକ ସହର ଅଭିମୁଖେ ଯାଉଥ‌ିବାବେଳେ ପ୍ରବଳ ବର୍ଷା ହେଲା । ହଠାତ୍‌ ମଟରର ପଛ ଚକାଟା ଫାଟିଗଲା । ବର୍ଷାରେ ଭିଜି ପନ୍ଦର ବର୍ଷର ପୁଅ ଡେଭିଡ୍ ରାସ୍ତା ଉପରେ ପାଣିରେ ଶୋଇ ଅଧଘଣ୍ଟାରେ ନୂଆ ଚକଟାଏ ମଟରରେ ଲଗାଇଥିଲା ।

ଆମେରିକାର ଲୋକେ ଅନେକ ଦିନଯାଏ ଏକୁଟିଆ ହୋଇ ଚଳୁଥିଲେ । ପୃଥ‌ିବୀ ରାଜନୀତି ସହିତ ସେମାନଙ୍କର ବିଶେଷ ସମ୍ପର୍କ ନଥିଲା । ଗତ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧରୁ ସେମାନେ ପୃଥ‌ିବୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଗୁଆ ହେବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି । ବିଶ୍ଵ ଶାସନ ଓ ବିଶ୍ବମୈତ୍ରୀ ପାଇଁ ସେମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବଡ଼ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଭାବ ବିନିମୟ ଲାଗି ଆମେରିକୀୟମାନେ ଖୁବ୍ ବ୍ୟାକୁଳ ।

ଆମେରିକାର ଲୋକେ ଅନ୍ୟକୁ ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ଯିଏ ଯାହା କରୁ ପଛେ ଲୋକେ ତା’ର ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ଆମପରି ସେଠାରେ ଖୁବ୍ କମ୍ ଲୋକ ‘କାମଗୁଡ଼ା ବେକାର କାହିଁକି କରୁଛି ?’’ ବୋଲି କହନ୍ତି । ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଆଦର ଅଭ୍ୟର୍ଥନାରେ ସେମାନେ ପେଟ ପୂରାଇଦିଅନ୍ତ୍ରା ବେଳ ଆସିଛି, ମାଛି ନହୋଇ ମହୁମାଛି ହେବା, ଘାଆରେ ନ ବସି ଫୁଲରେ ବସିବା । ଦେଶ ଓ ଜାତିର ମୁକ୍ତିପଥ ଖୋଜିବା ।

କଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ:

• ବରାବର – ସବୁବେଳେ ।
• କରମର୍ଦ୍ଦନ – ହାତ ମିଳାଇବା ।
• ଯୁବସୁଲଭ – ଯୁବକ ପରି ।
• ନୈରାଶ୍ୟ – ଆଶାଶୂନ୍ୟ ।
• କଣ୍ଟାବାଡ଼ରେ ଲୁଗା ପକାଇବା – ଅକାରଣରେ କଳି କରିବା ।
• ପର ଉପରକୁ କାଦୁଅ ଫିଙ୍ଗିବା – ପର ନିନ୍ଦା କରିବା ।
• ବ୍ୟତିରେକେ – ବିନା ।
• ଲୁକ୍କାୟିତ – ଲୁଚିକରି ।
• ଇତସ୍ତତଃ – ଏଣେତେଣେ ।
• କୃତକୃତ୍ୟ – ଧନ୍ୟ ।
• ବିଶ୍ଵମୈତ୍ରୀ – ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀବାସୀଙ୍କୁ ନିଜର ବନ୍ଧୁ ବୋଲି ଭାବିବା ।

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 8 କୋଷ – ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 8 କୋଷ – ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ

→ଉପକ୍ରମ :
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜୀବର ଶରୀର କେତେକ ଜୀବକୋଷର ସମାହାରରେ ଗଠିତ ଜୀବକୋଷ ଜୀବମାନଙ୍କର ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ କ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।

→କୋଷର ଆବିଷ୍କାର (Discovery of Cell) :

• ରବର୍ଟ ହୁକ୍ ନାମକ ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ବୈଜ୍ଞାନିକ 1665 ମସିହାରେ ସରଳ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ କର୍କ ଖଣ୍ଡରେ ଥ‌ିବା କୋଷ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।
• ସରଳ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ କର୍କ ଖଣ୍ଡରେ ଥିବା କୋଷ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।
• ଏବେ ଉନ୍ନତ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଓ ଏଥ‌ିରେ ଥିବା ଉଚ୍ଚ ବର୍ଜନ କ୍ଷମତା ହେତୁ କୋଷର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅନେକ ତଥ୍ୟ ଜଣାପଡ଼ିଲାଣି ।

→କୋଷ (Cell) :

• ରବର୍ଟ ହୁକ୍ ନାମକ ଜଣେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ବୈଜ୍ଞାନିକ 1665 ମସିହାରେ ସରଳ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ କର୍କ ଖଣ୍ଡରେ ଥିବା କୋଷ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।
• କୁକୁଡ଼ା ଅଣ୍ଡା ଗୋଟିଏ କୋଷରେ ଗଠିତ ଏବଂ ବୃହତ୍ ଆକାର ବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇଥିବାରୁ ଖାଲିଆସ୍‌ରେ ଦେଖୁହୁଏ ।

→ଜୀବମାନଙ୍କ କୋଷ ସଂଖ୍ୟା, ଆକୃତି ଓ ଆୟତନରେ ଭିନ୍ନତା :

• ମଣିଷ ଶରୀରରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକୃତି ଓ ଆୟତନର ଏକଲକ୍ଷ କୋଟିରୁ ଅଧ୍ବକ ଜୀବକୋଷ ରହିଛି ।
• ଏକକୋଷୀ ଜୀବ ଗୋଟିଏ କୋଷ ମଧ୍ଯରେ ବହୁକୋଷୀ ଜୀବଭଳି ତା’ର ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପନ୍ନ କରିଥାଏ ।
• ଏକାଧ୍ଵକ କୋଷରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିବା ଜୀବକୁ ବହୁକୋଷୀ ଜୀବ କୁହାଯାଏ ।
• ବହୁକୋଷୀ ଜୀବ ଏକାଧିକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଧରଣର କୋଷରେ ତିଆରି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଟିସୁଦ୍ବାରା ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ କରେ ।
• ଏମିବା ଏବଂ ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା ଗୋଟିଏ କୋଷରେ ଗଠିତ ଓ ଏମାନେ ଆକୃତି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ପାରନ୍ତି ।

→କୋଷର ଆକୃତି :

• ସାଧାରଣତଃ କୋଷଗୁଡ଼ିକ ଗୋଲାକାର କିମ୍ବା ଚକ୍ରାକାର କିମ୍ବା ସୁଦୀର୍ଘ ।
• କୋଷର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ଏକ ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଝିଲ୍ଲୀ, ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷକୁ ଆକୃତି ଦିଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କୋଷର ଆୟତନ 0.1 ଠାରୁ 0.5 ମାଇକ୍ରୋମିଟର ହୋଇଥିବାବେଳେ ବୃହତ୍ତମ କୋଷର ଆୟତନ 170 × 130 ମିଲିମିଟର ଅଟେ
• ଗୋଟିଏ ଜୀବର ଶରୀର ବହୁସଂଖ୍ୟକ କୋଷରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଜୀବନ ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ କୋଷରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ; ଅର୍ଥାତ୍ ନିଷିକ୍ତ ଡିମ୍ବାଣୁ ବା ଯୁଗ୍ମଜରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଜୀବର ବୃଦ୍ଧି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଯୁଗ୍ମଜ କୋଷ ବିଭାଜିତ ହୁଏ ଓ କୋଷ ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
• ଏମିବା, ପାରାମେସିୟମ୍, ଇଷ୍ଟ ଓ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଆଦି ଜୀବଙ୍କ ଶରୀର ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ କୋଷରେ ଗଠିତ ।
• ଏକକୋଷୀ ଜୀବ ଗୋଟିଏ କୋଷ ମଧ୍ୟରେ ବହୁକୋଷୀ ଜୀବଭଳି ସମସ୍ତ ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା; ଯଥା – ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ, ପରିପାକ, ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା, ରେଚନ, ବୃଦ୍ଧି, ପ୍ରଜନନ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବହୁକୋଷୀ ଜୀବ ଏକାଧ୍ଵ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରଧରଣର କୋଷରେ ତିଆରି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଟିସୁ ଦ୍ଵାରା ଏ ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରେ ।
• ଟିସୁଗୁଡ଼ିକର ସମଷ୍ଟିରେ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । କେତେକ କୋଷର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନାହିଁ । ଏମିବା ଓ ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା କୋଷ ଏହାର ଉଦାହରଣ ।

→ଏମିବା :

• ଏମିବାର ଅନ୍ୟ ଜୀବଭଳି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନାହିଁ । ଏହା ତା’ର ଆକୃତି ସର୍ବଦା ବଦଳାଇଥାଏ ।
• ଏହାର ଶରୀରରୁ ଭିନ୍ନ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରବନ୍ଧ ବାହାରୁଥାଏ । ଏହାକୁ କୂଟପାଦ କୁହାଯାଏ ।
• ଏମିବା ଗତିକଲାବେଳେ କିମ୍ବା ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କଲାବେଳେ ଏହି କୂଟପାଦଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଓ ପରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଏ ।
• ଏମିବାର କୂଟପାଦ ଗଠନଯୋଗୁଁ ତା’ର ଆକୃତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ; ଯାହାକି ତାକୁ ଗତି କରିବାରେ ଓ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

→ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା :

• ମନୁଷ୍ୟ ରକ୍ତରେ ଥିବା ଶ୍ୱେତ ରକ୍ତକଣିକା ଗୋଟିଏ କୋଷରେ ଗଠିତ, ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା ମଧ୍ୟ ଏହାର ଆକୃତି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ ।
• ଏମିବା ଏକ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ଜୀବ ଭାବରେ ସ୍ଵାଧୀନ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବାବେଳେ ଶ୍ଵେତ ରକ୍ତକଣିକା ଗୋଟିଏ କୋଷ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।

କେତେକ କୋଷର ଆକାର ଭିନ୍ନ ଆକୃତି ବିଶିଷ୍ଟ । କାରଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକୃତି ସେଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ । ସାଧାରଣତଃ କୋଷଗୁଡ଼ିକ ଗୋଲାକାର କିମ୍ବା ଚକ୍ରାକାର କିମ୍ବା ସୁଦୀର୍ଘ ହୋଇଥାଏ । ପେଶୀ କୋଷ ଦୀର୍ଘ ଓ ପ୍ରାନ୍ତଦ୍ଵୟ ଗୋଜିଆ ଓ ସେଗୁଡ଼ିକ ତାକୁଡ଼ିପରି ।

ଦୀର୍ଘ ଓ ଶାଖାପ୍ରଶାଖା ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ନାୟୁକୋଷ ବାର୍ତ୍ତା ଗ୍ରହଣ ଓ ପ୍ରେରଣ କରିବା ଫଳରେ ଏହା ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ କାର୍ଯ୍ୟର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷାକରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
କୋଷର ଉପାଦାନ ଏକ ଝିଲ୍ଲୀ ଦ୍ବାରା ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଝିଲ୍ଲୀ ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷକୁ ଆକୃତି ଦିଏ । କୋଷଭିଭି ହେଉଛି ଉଭିଦ କୋଷର ଏକ ଅତିରିକ୍ତ କୋଷ ଆବରଣ । ଏହା କୋଷକୁ ଆକୃତି ଓ ଦୃଢ଼ତା ଦିଏ ।

→କୋଷର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ :

• ଜୀବ ଶରୀରର ମୌଳିକ ଓ ଗାଠନିକ ଏକକ ହେଉଛି କୋଷ ।
• ଟିସୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସମରୂପୀ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଅସଂଖ୍ୟ କୋଷର ସମାହାର ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗ ଟିସୁକୁ ନେଇ ଗଠିତ ।
• ଅଙ୍ଗପ୍ରତ୍ୟଙ୍ଗକୁ ନେଇ ଅଙ୍ଗ ସଂସ୍ଥାନ ଗଠିତ ।
• ଜୀବ ଶରୀର ଅଙ୍ଗ ସଂସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ଗଠିତ ।

→ଉଭିଦ କୋଷ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷ ଏବଂ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗିକା ।

→କୌଷ ଆୟତନ :

• ଜୀବ ଶରୀରରେ କୋଷର କ୍ଷୁଦ୍ରତମ ଆୟତନ ହେଉଛି 1 ମାଇକ୍ରନ୍ (1 ମିଟରର l ନିୟୁତ ଭାଗରୁ l ଭାଗ) ଓ
• ଅଧିକାଂଶ କୋଷ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଣୁ ସଦୃଶ ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ କରି ଦେଖହୁଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କୋଷର ଆୟତନ 0.1 ଠାରୁ 0.5 ମାଇକନ୍ । ଉଦାହରଣ – ବୀଜାଣୁ କୋଷ । ବୃହତ୍ତମ କୋଷର ଆୟତନ 170 × 130 ମି.ମି. । ଉଦାହରଣ କୋଷର ଆକାରକୁ ମାଇକ୍ରୋମିଟର ଦ୍ୱାରା ମାଇକ୍ରନ୍ ଏକକ ଦ୍ବାରା ମପାଯାଏ ।

(A) ସେଲ୍ ମେମ୍ବ୍ରେନ୍ (Cell membrane):

• ଏହା କୋଷର ମୌଳିକ ଅଂଶ ଅଟେ ।
• ଏହାଦ୍ଵାରା କୋଷଜୀବକ ଆବୃତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
• ଏହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷ ପରସ୍ପରଠାରୁ ଓ ବାହ୍ୟ ମାଧ୍ୟମଠାରୁ ପୃଥକ୍ ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି ।
• ଏହା ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ କୋଷ ଭିତରକୁ ଓ ବାହାରକୁ ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ ଆଦାନପ୍ରଦାନରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ଏହା କୋଷକୁ ଏକ ଆକୃତି ପ୍ରଦାନ କରେ ।
• ଉଭିଦ କୋଷରେ କୋଷଭିଭି, କୋଷ ଝିଲ୍ଲୀକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ ।

(B) img (Cytoplasm):

• ଏହା ଜେଲିଭଳି ପଦାର୍ଥ ଅଟେ ।
• ଏହା କୋଷ ଝିଲ୍ଲୀ ଓ ନ୍ୟଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ରହିଥାଏ ।
• ଏଥିରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର କୋଷ ଅଙ୍ଗିକା ଦେଖାଯା’ନ୍ତି ।
• କୋଷଜୀବକରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିବା କୋଷ ଅଙ୍ଗିକାଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ମାଇଟୋକଣ୍ଡ୍ରିଅନ୍, ଗଲଜିବଡ଼ି ଓ ରାଇବୋଜୋମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ।

(C) ନ୍ୟଷ୍ଟି (Nucleus):

• ଜୀବକୋଷର ଏହା ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ଅଟେ ।
• ଏହାର ଆକୃତି ଗୋଲାକାର ଓ ଏହା କୋଷର କେନ୍ଦ୍ରରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
• ଏହା କୋଷଜୀବକଠାରୁ ନ୍ୟଷ୍ଟି ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ୱାରା ପୃଥକ ହୋଇଥାଏ ।
• ନ୍ୟଷ୍ଟି ଝିଲ୍ଲୀ ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏହା କୋଷଜୀବକ ଓ ନ୍ୟଷ୍ଟି ମଧ୍ୟକୁ ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ ଆଦାନପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ନ୍ୟଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଗୋଲାକାର ଅଙ୍ଗିକାକୁ ନିନ୍ୟଷ୍ଟି କୁହାଯାଏ ।
• ନ୍ୟଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ସୂତାଭଳି ଅଂଶକୁ ଗୁଣସୂତ୍ର କୁହାଯାଏ ।
• ଗୁଣସୂତ୍ର ଗୁଣପିଣ୍ଡ (Gene) ବହନ କରନ୍ତି ।
• ଜିନ୍ ବଂଶଗତିର ଏକକ ଅଟେ ।
• ନ୍ୟଷ୍ଟି କୋଷର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର କେନ୍ଦ୍ର ଅଟେ ।
• କୋଷଜୀବକ ଓ ନ୍ୟଷ୍ଟିକୁ ନେଇ ଗଠିତ ପଦାର୍ଥକୁ ଆଦିପୁରସ (protoplasm) କୁହାଯାଏ ।
• ଯେଉଁ କୋଷର ନ୍ୟଷ୍ଟି ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ୱାରା ଆବୃତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସୁନ୍ୟଷ୍ଟୀୟ (eukaryotic) ଓ ଯେଉଁ କୋଷର ନ୍ୟଷ୍ଟି ଝିଲ୍ଲୀଦ୍ଵାରା ଆବୃତ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ପ୍ରାକ୍ ନ୍ୟଷ୍ଟୀୟ କୋଷ (prokaryotic)

(D) କୁହାଯାଏ । ରସାଧାନୀ (Vacuole):

• ଜୀବକୋଷରେ ଥ‌ିବା ଫାଙ୍କା ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ରସଧାନୀ (vacuole) କୁହାଯାଏ ।
• ପିଆଜ କୋଷରେ ବଡ଼ ରସାଧାନୀ ଓ ଗାଲମୁଣା କୋଷରେ କ୍ଷୁଦ୍ରାକାର ରସଧାନୀ ଦେଖାଯାଏ ।
• ସାଧାରଣତଃ ଉଭିଦ କୋଷରେ ରସଧାନୀ ବୃହତ୍ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ।

(E) ଲବକ (Plastids):

• ଉଭିଦ ଜୀବକୋଷର କୋଷଜୀବକରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଥିବା ରଙ୍ଗିନ୍ ଅଙ୍ଗିକାଗୁଡ଼ିକୁ ଲବକ କୁହାଯାଏ ।
• ଯେଉଁ ଲବକଗୁଡ଼ିକ ସବୁଜକଣା ଧାରଣ କରିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ହରିତ୍‌ବକ (chloroplast)କୁହାଯାଏ ।
• ହରିତ୍‌ଲବକରେ ଥିବା ସବୁଜକଣା ବା ପତ୍ରହରିତ୍‌ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତିପାଇଁ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

→ଉଭିଦ କୋଷ ଓ ପ୍ରାଣୀ କୋଷ ମଧ୍ଯରେ ଅଙ୍ଗିକାର ତୁଳନା :

ବିଷୟଭିତ୍ତିକ ଶବ୍ଦାବଳୀ :

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 2 ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।

1. କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକ ପ୍ରକୃତି ସହ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର

2. ଜଣେ ଶିକ୍ଷକ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ଦ୍ବିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର

3. କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଭାରତୀୟ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ନିୟୋଜିତ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର

4. ସ୍ଥାଣୁ ପ୍ରାୟ ଭାରତୀୟ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ହୋଇଛି ।
(i) ନିମ୍ନ ଉପାଦନଶୀଳତା
(ii) ସ୍ଵଳ୍ପପୁଞ୍ଜି ଗଠନ
(iii) ଜନସଂଖ୍ୟା ଚାପ
(iv) ସ୍ଵଳ୍ପ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ
Answer:
(iii) ଜନସଂଖ୍ୟା ଚାପ

5. ସହରାଞ୍ଚଳ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ପ୍ରମୁଖଅଂଶ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ଦ୍ବିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର

6. ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର

7. ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଢାଞ୍ଚା କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ନେଇ ଗଠିତ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

8. ଯୋଜନା କାଳରେ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି ?
(i) କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର
(ii) ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ର
(iii) ସେବାକ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ସେବାକ୍ଷେତ୍ର

9. ଦେଶର ଅଧିକାଂଶ ଶ୍ରମଶକ୍ତି କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଅଛନ୍ତି ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ସେବା କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର

10. ନିର୍ମାଣ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(ii) ସେବା କ୍ଷେତ୍ର
(iii) ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର

11. ଭାରତରେ ଦୁର୍ବଳ ମାନବିକ ପୁଞ୍ଜିର କେଉଁ କାରଣ ରହିଛି ?
(i) ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟ
(ii) ସ୍ଵଳ୍ପ ସଞ୍ଚୟ
(iii) ନିରକ୍ଷରତା
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ନିରକ୍ଷରତା

12. ସର୍ବନିମ୍ନ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାର ବିଫଳତାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ବୈଷମ୍ୟତା
(ii) ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ
(iii) ଆପେକ୍ଷିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଚରମ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ

13. ଭାରତରେ କେଉଁ ଉପାଦାନର ସ୍ଵଳ୍ପତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ ?
(i) ପୁଞ୍ଜି
(ii) ଶ୍ରର୍ମ
(iii) ଭୂମି
(iv) ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ
Answer:
(i) ପୁଞ୍ଜି

14. ଆବଶ୍ୟକତା ତୁଳନାରେ ଅଧ‌ିକ ଶ୍ରମିକ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇବାଜନିତ ପରିସ୍ଥିତି କ’ଣ ?
(i) ଅଦ୍ଧବେକାରୀ
(ii) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ
(iii) ଋତୁଗତ ବେକାରୀ
(iv) ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ବେକାରୀ
Answer:
(ii) ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ

15. ଦୁର୍ବଳ ମାନବିକ ପୁଞ୍ଜି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
(i) ଲୋକମାନଙ୍କ ହାତରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ପୁଞ୍ଜି
(ii) ଲୋକମାନଙ୍କର ସ୍ଵଳ୍ପ ସଞ୍ଚୟ
(iii) ଦକ୍ଷ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଅଭାବ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଦକ୍ଷ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଅଭାବ

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

1. 2006-07ରେ ଭାରତର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନକୁ ____________________ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ହେଉଛି ସର୍ବାଧ‌ିକ ।
Answer:
ସେବାକ୍ଷେତ୍ର

2. ଭାରତର ______________________ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୁକ୍କାୟିତ ବେକାରିର ପରିମାଣ ହେଉଛି ସର୍ବାଧ‌ିକ ।
Answer:
କୃଷି

3. ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ବା ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ ______________________ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ
Answer:
ଧନାତ୍ମକ

4. ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦିତ ପଦାର୍ଥ ____________________ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
Answer:
ଜୀବନଧାରଣ

5. ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ _______________ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଋଣାତ୍ମକ

6. ଭାରତ ଏକ _________________ ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ଦେଶ ।
Answer:
ଶ୍ରମ

7. ଭାରତର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅଂଶ _______________ ପାଉଛି ।
Answer:
ବୃଦ୍ଧି

8. 2003-04 ମସିହା ବେଳକୁ ଭାରତର ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ତାହାର ________________ ପରିଚାୟକ ବୋଲି ସ୍ଵୀକାର କରାଯାଏ ।
Answer:
ତ୍ବରାନ୍ବିତ ବିକାଶ

9. ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ପରିବହନ ଆଦିକୁ ______________କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ସେବା

10. ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ _______________ କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର

11. 2013-14ରେ ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିର ଅବଦାନ ______________________ ଶତାଂଶ ।
Answer:
13.9%

12. 2013-14 ମସିହା ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତରେ ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ________________ ପ୍ରତିଶତ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଛି ।
Answer:
51%

13. ଭାରତରେ ପ୍ରଥମ ଶିଳ୍ପନୀତି _______________________ ମସିହାରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
1948

14. ଭାରତରେ ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷାନୀତି ____________________ ମସିହାରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
1968

15. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ପ୍ରଥମେ ____________________ ଫସଲରେ ଅନୁଭୂତ ହେଲା ।
Answer:
ଗହମ

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ବଣ୍ଟନକୁ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ ।

2. ଆମ ଦେଶର ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଧାନତଃ ତିନିଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି, ସେଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

• ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର
• ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ
• ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ।

3. ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ଶିଳ୍ପ, ନିର୍ମାଣ, ବିଜୁଳିଶକ୍ତି, ଜଳଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଦ୍ୱିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ବା ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

4. ସେବା କ୍ଷେତ୍ର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ଗୃହନିର୍ମାଣ, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପରିବହନ ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସେବାକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

5. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଆୟ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୁଏ ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସମୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ସେବା ବା ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ଆୟ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୁଏ ।

6. ଭାରତର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ପ୍ରାଥମିକ ବା କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

7. ଭାରତର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ମାଧ୍ଯମିକ ବା ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

8. ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ୍ଵ ?
Answer:
ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ର ବା ତୃତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।

9. ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଏକ କ୍ଷେତ୍ରର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ସେବାକ୍ଷେତରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଏକ କ୍ଷେତ୍ର ହେଉଛି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବା ବୀମା ।

10. ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ତୃତୀୟ ବା ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

11. ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ରଶିଳ୍ପ ମାଧ୍ଯମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

12. ମତ୍ସ୍ୟ ଓ ପଶୁପାଳନ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ?
Answer:
ମତ୍ସ୍ୟ ଓ ପଶୁପାଳନ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

13. ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ?
Answer:
ମତ୍ସ୍ୟ

14. ଭାରତର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
Answer:
ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।

15. ଭାରତର କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
Answer:
ଭାରତର ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଲୋକ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

16. 2014-15ରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଶତକଡ଼ା କେତେ ଭାଗ ?
Answer:
2014-15ରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଶତକଡ଼ା 17.41

16. 2014-15ରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଶତକଡ଼ା 52.9% ।
Answer:
52.9%

17. 2014-15ରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଶତକଡ଼ା କେତେ ଭାଗ ?
Answer:
29.7%

18. ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2011ରେ ଶତକଡ଼ା କେତେ ଭାଗ ଲୋକ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2011ରେ ଶତକଡ଼ା 48.9 ଭାଗ ଲୋକ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।

19. ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2011ରେ ଶତକଡ଼ା କେତେଭାଗ ଲୋକ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ବା ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2011ରେ ଶତକଡ଼ା 26.8 ଭାଗ ଲୋକ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ବା ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।

20. ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2001ରେ ଶତକଡ଼ା କେତେଭାଗ ଲୋକ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ 2001ରେ ଶତକଡ଼ା 25.8ଭାଗ ଲୋକ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।

21. ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ବାଣିଜ୍ୟ, ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାର ଆଦିକୁ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ?
Answer:
ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ, ବୀମା, ବାଣିଜ୍ୟ, ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାର ଆଦିକୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ।

D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. କ୍ଷୁଦ୍ରାୟତନ ଓ କୁଟୀରଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ପୁଞ୍ଜି ସଘନ ।
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ରାୟତନ ଓ କୁଟୀରଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଶ୍ରମ ସଘନ ।

2. ଅର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କୃଷି ଓ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ କ୍ରମେ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କୃଷି ଓ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ କ୍ରମେ ହ୍ରାସପାଏ ।

3. ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦୃତତର ହେଲେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ
Answer:
ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦୃତତର ହେଲେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।

4. ଭାରତ ଏକ ଶ୍ରମ ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ଦେଶ ।
Answer:
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଛି ।

5. ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ ଋଣାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଛି ।

6. ଭାରତର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅଂଶ ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।
Answer:
ଭାରତର ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦରେ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରର ଅଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି ।

7. ଦ୍ୱିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ସମୟରୁ ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାକାରୀମାନେ ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନପାଇଁ ଶ୍ରମ ସଘନ କ୍ଷୁଦ୍ରାୟତନ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଆସିଛନ୍ତି ।
Answer:
ଦ୍ୱିତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା ସମୟରୁ ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାକାରୀମାନେ ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନପାଇଁ ଶ୍ରମ ସଘନ ଭାରୀଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରିଆସିଛନ୍ତି ।

8. ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ ଧନାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଛି ।

9. ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧକ ।
Answer:
ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।

10. ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ସତ୍ତ୍ବେ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଇ ନାହିଁ ।
Answer:
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଛି ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
E. ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦିଅ ।

1. ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଦେଶର ଉତ୍ପାଦନ ଢାଞ୍ଚାରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟି ଏକ ପାରମ୍ପରିକ କୃଷି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ଶିଳ୍ପ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ତାରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହେଲେ ଏହାକୁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ମନ୍ଥର ହେଉଥ‌ିବା ବେଳେ ସାମ୍ୟବାଦୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏହା ଦ୍ରୁତତର ହୁଏ ବୋଲି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରିଥାନ୍ତି ।

2. ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା କହିଲେ ବିଭିନ୍ନ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଆନୁପାତିକ ବିଭାଜନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଅତଏବ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର କେତେ ଶତାଂଶ କୃଷି ଓ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଏବଂ କେତେ ଶତାଂଶ ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଛନ୍ତି ତାହା ବିଷୟରେ ସ୍ଥୂଳଧାରଣା କରିହୁଏ । ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରୁ ମଧ୍ଯ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସ୍ତର ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ମିଳିଥାଏ ।

3. ଭାରତରେ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ମନ୍ଥର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦୁଇଟି କାରଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଭାରତର ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ତାହାର ପ୍ରାୟତଃ ସ୍ଥାଣୁବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ପ୍ରଧାନ କାରଣ । ତେଣୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧ‌ିକ ଲୋକ ଶ୍ରମବଜାରରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ବଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଏକ ବୃହତ୍ତମ ଅଂଶ ଅଣକୁଶଳୀ ହୋଇଥିବାରୁ ସେମାନେ ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ପାଇପାରୁନାହାଁନ୍ତି ।

ତେଣୁ ସେମାନେ ଜୀବିକାର୍ଜନପାଇଁ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି । ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଯୋଜନା ଯୁଗର ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ଭାରତ ସରକାର ପୁଞ୍ଜିସଘନ ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପକରି ଆସିଅଛନ୍ତି, ଫଳରେ ଯଥେଷ୍ଟ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରୁନାହିଁ ।

4. ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାର ଦୁଇଟି ଉପାୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଧାନ ସମସ୍ୟା । କାରତର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା 40 କୋଟିରୁ ଅଧ‌ିକ । ପୁଣି ଏହାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ହେଉଛନ୍ତି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବାସିନ୍ଦା । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଏହି ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କପାଇଁ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିକଳ୍ପ ନିଯୁକ୍ତିର ସୁଯୋଗ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ହେଲେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ହେବ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ଭାରତ ଏକ ଶ୍ରମ ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ଦେଶ । ଏଭଳି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅଣକୃଷି କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଅଧ‌ିକ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ହେଲେ ଶ୍ରମ ସଘନ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପକୁ ଅଗ୍ରାଧ୍ୟାକାର ଦିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

5. ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧି କୃଷିର ପରିପୂରକ କେଉଁ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଅରୋପ କରିଥିଲେ ?
Answer:
କୃଷିର ପରିପୂରକ କୃଷିଭିତ୍ତିକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉପରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରୁଥିଲେ । କାରଣ ଏଭଳି ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ କମ୍ ପୁଞ୍ଜି ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବାରୁ ଏବଂ ଏହାର ନିୟୋଜନ କ୍ଷମତା ଭାରୀ ଶିଳ୍ପର ସାତଗୁଣ ହୋଇଥିବାରୁ ପୁଞ୍ଜି ଅଭାବଗ୍ରସ୍ତ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ଏହା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ମନେହୁଏ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ବିକାଶପାଇଁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କଲେ ଦେଶର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ସହଜ ହେବ ।

F. ପାଞ୍ଚଟି/ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ବିକାଶ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ମଧ୍ୟରେ ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରଗତି ଘଟିଲେ ଲୋକମାନଙ୍କର ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ । ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଅଧ୍ଵ ହେଲେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ ଅଧିକ ହୁଏ ଏବଂ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ କମ୍ ହୁଏ । ଏହାର ଅର୍ଥହେଲା ଏହି ଯେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ କମ୍ ହୁଏ ।

ଏହାର ଅର୍ଥହେଲା ଏହି ଯେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ଉପାଦାନ ଦ୍ଵୟ ମଧ୍ଯରେ ଧନାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଉଥିଲାବେଳେ, ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ଓ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜନ ହାର ମଧ୍ଯରେ ଋଣାତ୍ମକ ସହସମ୍ବନ୍ଧ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଯେତେ ଅଧ୍ଵ ହୁଏ, ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଅନୁପାତ ମଧ୍ୟ ସେତେ ଅଧିକ ହୁଏ ।

2. ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ।
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ଉପଯୋଗ କରି ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ର ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଉତ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ତାହାକୁ ପ୍ରାଥମିକ କ୍ଷେତ୍ରର ମାନ୍ୟତା ଦିଆଯାଇଥାଏ । କୃଷି, ପଶୁପାଳନ, ଜଙ୍ଗଲ ଓ ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ ଆଦି ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଔଦ୍ୟୋଗିକ କ୍ଷେତ୍ରବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ଉଦ୍ୟୋଗମାନରେ କଞ୍ଚାମାଲଗୁଡ଼ିକ ଉପଭୋଗ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ, ନିର୍ମାଣ, ଖଣିଜ ଉତ୍ତୋଳନ ଗ୍ୟାସ, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଓ ଜଳଯୋଗାଣ ଆଦି ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଉନ୍ନତ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଏହି ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ ।

3. ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ର ।
Answer:
ଶିଳ୍ପ, ନିର୍ମାଣ, ବିଜୁଳିଶକ୍ତି, ଜଳଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ମାଧ୍ୟମିକ କ୍ଷେତ୍ର ହିସାବରେ ଗଣାଯାଏ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଔଦ୍ୟୋଗିକ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ବିକଶିତ ତଥା ଉନ୍ନତ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଏହି କ୍ଷେତ୍ର ବିଶେଷ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରିଥାଏ ।

ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟାଙ୍କ୍, ବୀମା, ବାଣିଜ୍ୟ, ପରିବହନ, ଗୃହନିର୍ମାଣ ଓ ସଞ୍ଚାର ଆଦି ସେବାକୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରାଥମିକ ଏବଂ ମାଧ୍ଯମିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହେବାର ଦେଖାଯାଏ, କିନ୍ତୁ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ କେବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ସେବାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ । ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯେତେ ତ୍ଵରାନ୍ଵିତି ହେବ, ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ସେତେ ଅଧ୍ବକ ହେବ ।

4. ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ।
Answer:
ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତିକୁ କେତେକ ଆୟ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ବିଭକ୍ତିକରଣକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା କୁହାଯାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରର ଦାନକୁ ନେଇ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଆୟ ଗଠିତ ।
ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ନିଯୁକ୍ତିର ପ୍ରଣାଳୀକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଦେଶର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ହେଉଛି ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁଥିବା ଶ୍ରମିକ ତଥା କାର୍ଯ୍ୟକରିବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ମାତ୍ର ବେକାର ଥିବା ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ସମଷ୍ଟି । ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚାର ଅଧ୍ୟୟନ ମଧ୍ଯ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ସ୍ତର ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ? ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ସମୟରେ କି ପ୍ରକାର ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଅର୍ଥନୀତିରେ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଥ‌ିବା ପୁରାତନ ଢାଞ୍ଚା ବଦଳାଇ ନୂତନ ଢାଞ୍ଚା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଆସିଛି । କୃଷିରୁ ଶିଳ୍ପ, ଶିଳ୍ପରୁ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବଢ଼ିଚାଲିଥ‌ିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆୟ ଓ ଉପଭୋଗ ମାନ ବୃଦ୍ଧି ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅର୍ଥ :
ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଥିବା ରକ୍ଷଣଶୀଳ ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଧାରାର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ଏକ ନୂତନ ଚିନ୍ତାଧାରା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ତେଣୁ ପୁରାତନ ପଦ୍ଧତି ପରିବର୍ତ୍ତେ ନୂତନ ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନକୁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏହି ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କୃଷିଠାରୁ ଅଣକୃଷି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଗତି ଏବଂ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରୁ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରକୁ ଗତି ଘଟେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଏକକ ଓ ପାରିବାରିକ ବ୍ଯକ୍ତିକ ସଂଗଠନକୁ ପରିହାର କରି ବୃହତ୍ତର ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶିଳ୍ପ ବ୍ୟବସାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଗଢ଼ାଯାଏ । ଶେଷରେ ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନର କ୍ଷେତ୍ର ବୃତ୍ତର ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଏବଂ ଶ୍ରମଶକ୍ତି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରୁ ସହାରାଞ୍ଚଳ ଓ ଅଣକୃଷି କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଗତି କରିଥାଏ ।

ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଲକ୍ଷଣ :
ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ସଂରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅଂଶବିଶେଷ ।
(i) ସଙ୍ଗତ ବିଚାରଧାରା, ଆଚରଣ, ବଣ୍ଟନ ଓ ଉପଭୋଗ – ସଙ୍ଗତ ଚିନ୍ତାଧାରା ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ବିଶେଷ ଅଂଶ । ପୁରାତନ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଚିନ୍ତାଧାରା ବା ମନୋଭାବର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ଆଧୁନିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ଓ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅଙ୍ଗବିଶେଷ ଓ ସହାୟକ । ସେହିପରି ପୁରାତନ ଉତ୍ପାଦନ ପଦ୍ଧତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ନୂତନ ଆଧୁନିକ ଉତ୍ପାଦନ ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରଚଳନ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅଂଶବିଶେଷ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ସେହିପରି ବଣ୍ଟନ ଓ ଉପଭୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଧୁନିକ ଚିନ୍ତାଧାରାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅନ୍ୟ ଏକ ଲକ୍ଷଣ ହୋଇଥାଏ ।

(ii) ଯୋଜନା – ନୂତନ ଯୋଜନା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ସଂରଚନାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଏହା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରିପାରୁଥିବା ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହେବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ ।

(iii) ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମତା – ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଅନୁଷ୍ଠାନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ନୂତନ ଦକ୍ଷ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସୃଷ୍ଟି ନ ହେଲେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ । ଶ୍ରମ ସଙ୍ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ଶ୍ରମିକର ଗତିଶୀଳତା ଓ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି, ଭୂସଂସ୍କାର ମାଧ୍ୟମରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି, ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ମନୋବୃତ୍ତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସେମାନଙ୍କୁ କର୍ମତତ୍ପର, ଶୃଙ୍ଖଳ, ସମୟାନୁବର୍ତ୍ତୀ କରିପାରିଲେ ପରିବର୍ଭନ ସୁଗମ ହୁଏ ।

Prof. Simon Kuanets ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ନିମ୍ନଲିଖ ବିଷୟ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଛନ୍ତି ।

• ମୁଣ୍ଡପିଛା ଉତ୍ପାଦର ଉଚ୍ଚହାରରେ ବୃଦ୍ଧି
• ଉତ୍ପାଦନ ଉପାଦାନର ଉଚ୍ଚହାରରେ ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି
• ପ୍ରବିଧ୍ଵଜ୍ଞାନର ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ
• ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସାମାଜିକ ଓ ଆଦର୍ଶଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ
• ସମୃଦ୍ଧ ଦେଶମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ବାଣିଜ୍ୟ କରିବା ପ୍ରବୃତ୍ତି ।

ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ନିମନ୍ତେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ ।
(i) ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ପରିବର୍ତ୍ତନ– ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତିରେ ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥନୀତି ପ୍ରଚଳିତ । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବଦଳାଇ ଅଣକୃଷିଭିଭିକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିସ୍ତାର କରାଗଲେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ଘଟିଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ପ୍ରଚଳିତ କୃଷି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆମୂଳଚୂଳ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଭୂସଂସ୍କାରର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ଘଟିଥାଏ ।

(ii) ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରମ ଆବଣ୍ଟନର ପରିବର୍ତ୍ତନ – ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କର ଆନୁପାତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରାଯାଇଥାଏ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁଥିବା ଲୋକସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ କରାଯାଇ ଅଣକୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଏ । ସେହିପରି ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ସ୍ଥିର ରହିଥାଏ ଯାହାର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

(iii) ଜାତୀୟ ଆୟର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହେଲେ ଜାତୀୟ ଆୟରେ କୃଷିର ଅବଦାନ ହ୍ରାସ ପାଏ । ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
ଅନୁନ୍ନତ ଅର୍ଥନୀତି ସାଧାରଣତଃ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥନୀତି ଅଟେ । ଏହି ପ୍ରକାର ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷିର ଅବଦାନ ଜାତୀୟ ଆୟରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ । ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ଖୁବ୍ ସ୍ୱଳ୍ପ । ତେଣୁ ଆର୍ଥନୀତିକ ଉନ୍ନୟନ ନିମନ୍ତେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାଧ୍ୟମରେ କୃଷିର ଅବଦାନ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ଓ ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଦାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

(iv) ଜନସଂଖ୍ୟା ଆବଣ୍ଟନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ– ଅନଗ୍ରସର ଅର୍ଥନୀତିରେ ଅଧୂକ ଲୋକ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରନ୍ତି । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରୁ ସହରାଞ୍ଚଳକୁ ଲୋକ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

(v) ଆୟର ବଣ୍ଟନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ– ସଂରଚନାତ୍ମକ ବା ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଆୟବୈଷମ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଧନୀ ଦରିଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

(vi) ସାମାଜିକ ସଂରଚନାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଅର୍ଥନୈତିକ ଢାଞ୍ଚା ବଦଳିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଲୋକଙ୍କ ମନୋବୃତ୍ତି, କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ, ଉପଭୋଗ ଢାଞ୍ଚା, ସଂଚୟ ଓ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ଧାରା ବଦଳିଯାଏ ।

(vii) ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅତୀତର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ରହିଥିଲା । ଅନଗ୍ରସର ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କେବଳ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାଧ୍ୟମରେ ଅଣକୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଓ ଶିଳ୍ପାନ୍ନତ ଦେଶମାନଙ୍କ ସହ ଅଧୁକ ବାଣିଜ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।
ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା କୃଷିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଏ ଓ ଜାତୀୟ ଆୟରେ କୃଷିର ଅବାଦନ ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଶିଳ୍ପ ଓ ସେବାର ଅବଦାନ ଜାତୀୟ ଆୟରେ କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ଘଟିଲେ ସେବାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଆୟର ଅନୁପାତ ସର୍ବାଧ୍ଵ ହୁଏ ଏବଂ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ର ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଥାଏ । ସର୍ବଶେଷ ସ୍ଥାନ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଅଧ୍ୟାର କରିଥାଏ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sociology Solutions Unit 3 ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ Long Answer Questions.

CHSE Odisha 11th Class Sociology Unit 3 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ପରିବାରର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରି ଏହାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପରିବାର ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜର ଚିରନ୍ତନ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ପରିଚିତ । ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିବାର ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନକୁ ଗଭୀରଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପରିବାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରି ଶିଶୁକୁ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ଆଦର୍ଶ ମାନବରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ । ଏହା ହେଉଛି ନାଗରିକତାର ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷାକେନ୍ଦ୍ର । ତେଣୁ ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ପରିବାର ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସଂରଚନାର ଭ୍ରୁଣକୋଷ ସଦୃଶ ।

ପରିବାରର ସଂଜ୍ଞା – ମାକାଇଭର ଏବଂ ପେଜ୍ (Maclver and Page) ଙ୍କ ମତରେ, “ପରିବାର ହେଉଛି ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସମୂହ, ଯେଉଁଥରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଏବଂ ସ୍ଥାୟୀ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କ ଥାଏ ଏବଂ ଏହା ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଲାଳନପାଳନ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଟେ ।’’

କେ.ଡେଭିସ୍ (K. Davis) ଙ୍କ ମତରେ, “ପରିବାର ହେଉଛି କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଏକ ସମୂହ, ଯେଉଁମାନେ ପରସ୍ପରର ରକ୍ତସମ୍ପର୍କୀୟ ଅଟନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଜ୍ଞାତିରୂପେ ପରିଚିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।’’

ବର୍ଗେସ୍ ଏବଂ ଲକ୍ (Burgess and Locke) ଙ୍କ ମତରେ, ‘ପରିବାର କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଏକ ସମୂହ, ଯେଉଁମାନେ କି ବିବାହ ବନ୍ଧନ କିମ୍ବା ରକ୍ତସମ୍ପର୍କ କିମ୍ବା ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ସୂତ୍ରରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ଏକତ୍ର ବାସକରି ଏକ ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ସ୍ଵାମୀ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ, ପିତା ଓ ମାତା, ପୁତ୍ର ଓ କନ୍ୟା, ଭ୍ରାତା ଓ ଭଗ୍ନୀ ଆଦି ନିଜର ସାମାଜିକ ଭୂମିକା ଅନୁସାରେ ପରସ୍ପର ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ଓ ସହଯୋଗ ରକ୍ଷାକରି ଏକ ସାଧାରଣ ସଂସ୍କୃତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି ।’’

ପରିବାରର ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of family) – ଉପରଲିଖ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକରୁ ପରିବାରର କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଲକ୍ଷଣ ବା ଗୁଣ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆମେ ସୂଚନା ପାଇଥାଉ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

(i) ଏକ ସଙ୍ଗମନ ସମ୍ପର୍କ (A mating relationship) – ପୁରୁଷ ଏବଂ ନାରୀର ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ ପରିବାରକୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହି ସମ୍ପର୍କ କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ବା ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ହୋଇପାରେ । ଏହି ନିବିଡ଼ ସମ୍ପର୍କ କେବଳ ବୈବାହିକ ବନ୍ଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ବୈବାହିକ ସମ୍ବନ୍ଧ ବ୍ୟତିରେକେ ପରିବାର ବିଷୟରେ କଳ୍ପନା କରାଯାଇ ନପାରେ । ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟରେ ଯେତେବେଳେ ଏହି ବୈବାହିକ ସମ୍ପର୍କ ଅବସାନ ଘଟେ, ସେହି ସମୟରେ ପରିବାରର ବିଘଟନ ଘଟେ, ସେହି ସମୟରେ ପରିବାର ବିଘଟନମୁଖୀ ହେବା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ ।

(ii) ଏକପ୍ରକାର ବିବାହ (A form of marriage) – ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଆଧାର ହେଉଛି ବିବାହ । ବିବାହ ଅନୁଷ୍ଠାନଦ୍ଵାରା ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟରେ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବିବାହ ପଦ୍ଧତି ଏକବିବାହ ବା ବହୁବିବାହ ପଦ୍ଧତିରେ ହୋଇପାରେ । ଅନ୍ତର୍ବିବାହ ବା ବହିର୍ବିବାହ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ନିର୍ବାଚନ କରାଯାଇପାରେ ।

(ii) ଏକ ନାମକରଣ ପଦ୍ଧତି (A system of nomenclature) – ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନାମକରଣ ପ୍ରଥାଦ୍ୱାରା ପରିଚିତ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ ପରିବାର ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥିବାବେଳେ, ଆଉ କେତେକ ପରିବାର ମାତାଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥାଏ । ପରିବାରର ବଂଶ ପିତୃବଂଶୀୟ କିମ୍ବା ମାତୃବଂଶୀୟ ନିୟମକୁ ଭିଭିକରି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିବାହ ପରେ ସ୍ତ୍ରୀ ନିଜ ପିତୃଗୃହ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ‘ସ୍ଵାମୀ’ ଗୃହରେ ବାସକରୁଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିବାହ ପରେ ସ୍ବାମୀ ସ୍ତ୍ରୀ ଗୃହରେ ବାସ କରିଥାଏ । ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାରକୁ ‘ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର’ ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାରକୁ ‘ମାତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।

(iv) ଏକ ସାଧାରଣ ବାସସ୍ଥଳୀ (A common habitation) – ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କପାଇଁ ଏକ ସାଧାରଣ ବାସସ୍ଥଳୀ ରହିଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନେ ସେହି ବାସସ୍ଥଳୀରେ ଏକତ୍ର ବାସ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏକତ୍ର ବାସ କରିବା ଫଳରେ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ, ଘନିଷ୍ଠ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ଏଥନିମିତ୍ତ ପରିବାରକୁ ଏକ ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହ (Primary group) ଭାବେ ଅଭିହିତ କରାଯାଇଥାଏ ।

(v) ଏକ ଆର୍ଥନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା (An economic provision) – ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରରେ ଏକ ଆର୍ଥନୀତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥାଏ । ସନ୍ତାନମାନଙ୍କର ଲାଳନପାଳନ ଏବଂ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଭରଣପୋଷଣ ପାଇଁ ଏହି ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ପରିବାରର ସୁରକ୍ଷା ତଥା ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ପରିବାରର ପ୍ରାପ୍ତବୟସ୍କ ସଦସ୍ୟମାନେ ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

2. ପରିବାରର ପ୍ରକାରଭେଦ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋକପାତ କର ।
Answer:
ପରିବାର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ସାର୍ବଜନୀନ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ପରିଚିତ । ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଭିଭିକରି ପରିବାରକୁ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ । ନିମ୍ନରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପରିବାର ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ।

(a) ପ୍ରାଧ୍ୟାକାର ଭିଭିକରି (On the basis of authority) :
ପ୍ରାଧ୍ୟାକାରକୁ ଭିଭିକରି ପରିବାରକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(i) ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର ।

(i) ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର (Patriarchal family) – ଏହି ପରିବାରରେ ପିତା ବା ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୁରୁଷ ବ୍ୟକ୍ତି ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ସେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ଏବଂ ଅଧିକାରର ମୁଖ୍ୟ ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ଅଟନ୍ତି । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ପିତାଙ୍କର ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ସମ୍ପତ୍ତିର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ପିତାଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ପୁତ୍ର ଏହି ପରିବାରରେ ପାରିବାରିକ ସମ୍ପଭିର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ତରାଧ୍ୟାକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାରର ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କର ସମାନ ଅଧିକାର ଥାଏ । ଏ ପୃଥିବୀର ବହୁ ସମାଜ, ଯଥା – ଇଉରୋପ, ଚୀନ୍, ଜାପାନ ପ୍ରଭୃତି ମଙ୍ଗୋଲୀୟ ସମାଜରେ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଆର୍ଯ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଅଞ୍ଚଳରେ ପିତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର ଦେଖାଯାଏ ।
(ii) ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର (Materiarchal family) – ଏହି ପରିବାରରେ ମାତା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ଏହା ଏକ ସ୍ତ୍ରୀ-ପ୍ରଧାନ ବା ସ୍ତ୍ରୀ-ଶାସିତ ପରିବାର ଅଟେ । ମାତାଙ୍କ ଉପରେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ଏବଂ କର୍ତ୍ତୃତ୍ତ୍ଵ ନ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ । ମାଆ ସର୍ବାପେକ୍ଷା ଅଧିକ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ଅଟନ୍ତି । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ତାଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ପରିବାରର ସମ୍ପଭିର ଉତ୍ତରାଧିକାର ମାତାଙ୍କଠାରୁ କନ୍ୟାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଥାଏ । ଏହି ଧରଣର ପରିବାରରେ ପୁରୁଷ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମାତୃବଂଶିକ ଏବଂ ବାସସ୍ଥାନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମାତୃସ୍ଥାନିକ ଅଟେ । କେରଳରେ ଟିୟା ଓ ନାୟାର, ଆସାମର ଖାସି ଏବଂ ମେଘାଳୟର ‘ଗାରୋ’ ଜନଜାତିରେ ମାତୃତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବାର ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।

(b) ସଂରଚନା ଭିତ୍ତିରେ (On the basis of family structure) :
ସଂରଚନାକୁ ଭିତ୍ତିକରି ପରିବାରକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(i) ଦାମ୍ପତ୍ୟମୂଳକ ବା ଐକିକ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ବିସ୍ତୃତ ବା ଯୌଥ ପରିବାର ।

(i) ଦାମ୍ପତ୍ୟମୂଳକ ବା ଐକିକ ପରିବାର (Nuclear family ) – ଏହି ଐକିକ ପରିବାର ସ୍ୱାମୀ, ସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର
ଅପ୍ରାପ୍ତବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହା ଆକାରରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଟେ ଏବଂ ସୀମିତସଂଖ୍ୟକ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହି ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ, ଘନିଷ୍ଠ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଏହା ଏକ ଆଦର୍ଶ ପରିବାରଭାବେ ସର୍ବତ୍ର ଆଦୃତ ଅଟେ । କାରଣ ଏହି ପରିବାରରେ ଖୁବ୍ କସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ବାସ କରୁଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହିଂସା, ଦ୍ବେଷ ଏବଂ ପ୍ରରଶ୍ରୀକାତରତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ନ ଥାଏ । ଆମେରିକୀୟ ପରିବାର ଏହି ଐକିକ ପରିବାରର ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।
(ii) ଯୌଥ ପରିବାର (Joint family) – ଏହି ପରିବାର ଏକ ବୃହତ୍ ପରିବାର ଯାହା ପିତା, ମାତା, ପ୍ରାପ୍ତ ଓ ଅପ୍ରାପ୍ତବୟସ୍କ ସନ୍ତାନ-ସନ୍ତତି, ପିତାଙ୍କର ଭ୍ରାତୃବର୍ଗ ଓ ସେମାନଙ୍କର ସନ୍ତାନ-ସନ୍ତତି ଏବଂ ପିତାଙ୍କର ବୃଦ୍ଧ ପିତାମାତାଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ସାଧାରଣତଃ ଏହି ପରିବାର ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵ ପୁରୁଷ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ । ଏହି ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ବାସ କରନ୍ତି, ଏକ ରନ୍ଧନରେ ଭୋଜନ କରନ୍ତି, ଅବିଭକ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ପାରିବାରିକ ପୂଜାବିଧ‌ିରେ ଅଭିନ୍ନଭାବେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ପରସ୍ପର ରକ୍ତସମ୍ପର୍କରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପରିବାରରେ ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ ପୁରୁଷ ବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶାସକରୂପେ ପରିଚିତ । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ତାଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଯୌଥ ପରିବାର ବହୁଳଭାବେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

(c) ବାସତି ସ୍ଥାପନ ଭିତ୍ତିରେ (On the basis of residence) :
ବସତି ସ୍ଥାପନକୁ ଭିତ୍ତିକରି ପରିବାର ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା –
(i) ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ମାତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ।

(i) ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର (Patrilocal family) – ଯଦି ବିବାହ ପରେ ‘ସ୍ତ୍ରୀ’ ନିଜ ପିତୃଗୃହ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ‘ସ୍ଵାମୀ’ ଗୃହରେ ଅବସ୍ଥାନ କରେ, ସେହି ପରିବାରକୁ ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାରରେ ସ୍ଵାମୀ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରି ଅଧ‌ିକ କ୍ଷମତାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଆଧୁନିକ ଔଦ୍ୟୋଗିକ ସମାଜରେ ପିତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ଏକ ଆଦର୍ଶ ପରିବାର ରୂପେ ସର୍ବତ୍ର ପ୍ରଚଳିତ ଅଟେ ।
(ii) ମାତୃ-ଆବାସିକ ବା ମାତୃସ୍ଥାନିକ ପରିବାର (Matrilocal family) – ଯଦି ବିବାହ ପରେ ସ୍ଵାମୀ ନିଜ ଗୃହକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ‘ସ୍ତ୍ରୀ’ ଗୃହର ବାସ କରେ, ସେହି ପରିବାରକୁ ମାତୃ-ଆବାସିକ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହି ପରିବାରରେ ‘ସ୍ତ୍ରୀ’ର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ଏବଂ ‘ସ୍ଵାମୀ’ ସ୍ତ୍ରୀର ବଶ୍ୟତା ସ୍ବୀକାର କରିଥାଏ । ଏହା ଏକ ଆଦର୍ଶ ପରିବାରଭାବେ ପରିଗଣିତ ହୋଇ ନ ଥାଏ । କାରଣ ଅନେକ ସମୟରେ ସ୍ତ୍ରୀର ଔଦ୍ଧତ୍ୟ, ଆତ୍ମବଡ଼ିମା ଏବଂ ରୁକ୍ଷ ବ୍ୟବହାର ସ୍ଵାମୀ ପାଇଁ ଦୁର୍ବିସହ ହୋଇପଡ଼େ । ଫଳରେ ସ୍ଵାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀ ସମ୍ପର୍କ ତିକ୍ତ ହୋଇ ପରିବାର ବିଘଟନ ଆଡ଼କୁ ଗତି କରିଥାଏ । କେରଳର ‘ଖାସି’ ଜନଜାତୀୟ ପରିବାର ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ଅଟେ ।

(d) ବିବାହ ପଦ୍ଧତି ଭିଭିରେ (On the basis of marriage) :
ବିବାହ ପଦ୍ଧତିକୁ ଭିଭିକରି ପରିବାରକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(i) ଏକବିବାହୀ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ବହୁବିବାହୀ ପରିବାର ।

(i) ଏକବିବାହୀ ପରିବାର (Monogamous family) – ଏହି ପରିବାର ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏବଂ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହି ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ କେବଳ ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବିବାହ କରିଥାଏ । ସ୍ତ୍ରୀର ଜୀବିତାବସ୍ଥାରେ ସ୍ୱାମୀ ଦ୍ବିତୀୟ ବିବାହ କରିପାରେ ନାହିଁ । ସେହିପରି ସ୍ବାମୀର ଜୀବିତାବସ୍ଥାରେ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ଵାମୀ ଗ୍ରହଣ କରିପାରି ନ ଥାଏ । ମାତ୍ର କେତେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ନିୟମର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଘଟିଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ପୃଥିବୀର ସବୁସମାଜରେ ଏହି ପରିବାର ଏକ ଆଦର୍ଶ ପରିବାରରୂପେ ପରିଚିତ ।
(ii) ବହୁବିବାହ ପରିବାର (Polygamous family) – ଏହି ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ଏକାଧ୍ଵକ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ସ୍ତ୍ରୀ ଏକାଧ୍ଵ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପରିବାର ମଧ୍ୟ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ।

(i) ବହୁ-ପତ୍ନୀକ ପରିବାର (Polygynous family) – ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏକ ସମୟରେ ଅନେକ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରି ବସବାସ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ବହୁପତ୍ନୀକ ପରିବାର କୁହାଯାଏ । ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବାର ଏସ୍କିମୋ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ, ଆଫ୍ରିକାର ନିଗ୍ରୋ ଏବଂ ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ ଦେଖାଯାଏ । ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜା ଦଶରଥଙ୍କ ପରିବାର ଏହାର ଏକ ଜ୍ୱଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ।
(ii) ବହୁପତିକ ପରିବାର (Polyandrous family) – ବହୁପତିଙ୍କ ପରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜଣେ ନାରୀ ଏକ ସମୟରେ ଏକାଧିକ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ । ସ୍ତ୍ରୀ ଉପରେ ସମସ୍ତ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ସମାନ ଅଧିକାର ଥାଏ । ପାଣ୍ଡବ ପରିବାର ବହୁପତିକ ପରିବାରର ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ । ଉତ୍ତର ଭାରତର କେତେକ ଜନଜାତି, ସିଂହଳର ଅଧ‌ିବାସୀ ଏବଂ ମୁଣ୍ଡା ଜନଜାତିରେ ଏହି ବହୁପତିକ ପରିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

(e) ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଭିଭିରେ (On the basis of descent) :
ବଂଶାନୁକ୍ରମକୁ ଭିତ୍ତିକରି ପରିବାରକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(i) ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର ।

(i) ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର (Patrilineal family) – ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଓ ଉତ୍ତରାଧିକାର ସୂତ୍ର ପିତାଙ୍କ ନାମରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ, ସେହି ପରିବାରକୁ ପିତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର କୁହାଯାଏ । ପିତା ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ଅଟନ୍ତି । ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ କ୍ରମରେ ଉତ୍ତରାଧିକାରିତା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ । ଏହି ପରିବାରକୁ ମଧ୍ୟ ପିତୃରେଖୀୟ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
(ii) ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର (Matrilineal family) – ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ବଂଶାନୁକ୍ରମ ଓ ଉତ୍ତରାଧିକାର ସୂତ୍ର ମାତାଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ଅନୁସୃତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ମାତୃବଂଶୀୟ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ମାତା ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧ୍ୟାକାରିଣୀ ଅଟନ୍ତି । କନ୍ୟାମାନଙ୍କ କ୍ରମରେ ସମ୍ପତ୍ତି ହସ୍ତାନ୍ତର ହୋଇଥାଏ ।

(f) ଆନ୍ତଃ-ସମୁହ ଓ ବହିଃ-ସମୂହ ଭିଭିରେ (On the basis of in-group and out-group) :
ଆନ୍ତଃ-ସମୂହ ଓ ବହିଃ-ସମୂହ ଭିତ୍ତିକରି ପରିବାର ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା –
(i) ଆନ୍ତର୍ବିବାହ ପରିବାର ଏବଂ
(ii) ବହିର୍ବିବାହ ପରିବାର ।

(i) ଆନ୍ତର୍ବିବାହ ପରିବାର (Endogamous family) – ଯେଉଁ ପରିବାରରେ ଅନ୍ତର୍ବିବାହ ନିୟମ ପାଳନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଆନ୍ତର୍ବିବାହ ପରିବାର କୁହାଯାଏ । ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ଏକ ଜାତି-ସ୍ଥିତି ସମାଜ ଅଟେ । (caste-ridden society) ଏହି ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଜାତି ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଜାତିର ବିବାହ କରି ନ ଥାଏ । ଆନ୍ତର୍ବିବାହ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ସମୂହ, ଜାତି କିମ୍ବା ବଂଶ ଭିତରେ ବିବାହ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ଅଟେ ।
(ii) ବହିର୍ବିବାହ ପରିବାର (Exogamous family) – ଏହି ବହିଃ-ବିବାହ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ସମୂହ, ଗୋତ୍ର ବା ଟୋଟେମ୍ ବାହାରେ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଯେଉଁ ପରିବାର ଏହି ବହିଃବିବାହ ନିୟମକୁ ଅନୁସରଣ କରେ, ସେହି ପରିବାରକୁ ବହିର୍ବିବାହ ପରିବାର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

3. ପରିବାରର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଏକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନୁଷ୍ଠାନଭାବେ ପରିବାରର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏହା ସମାଜରେ ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ମାକ୍ ଆଇଭର (Maclver) ପରିବାରର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ଯଥା –
(a) ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ
(b) ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ।

(a) ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Essential functions) :
ପରିବାରର ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(i) ଯୌନ ଇଚ୍ଛାର ପୂରଣ (Satisfaction of sex need) – ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଯୌନ ଇଚ୍ଛାର ପୂରଣ କରିବା । ଯୌନ ଇଚ୍ଛା ମନୁଷ୍ୟର ସହଜାତ ପ୍ରବୃତ୍ତି, ଯାହା କେବଳ ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟରେ ବୈବାହିକ ସମ୍ପର୍କଦ୍ୱାରା ଚରିତାର୍ଥ ହୋଇଥାଏ । ଏହା କେବଳ ପରିବାରଦ୍ଵାରାହିଁ ସମ୍ଭବ । ବାସ୍ୟାୟନ (Vatsyayan) ଯୌନତୃପ୍ତିକୁ ପରିବାରର ପ୍ରାଥମିକ କାର୍ଯ୍ୟରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି । ହାଭେଲକ୍ (Havelock) କହିଛନ୍ତି, ‘‘ଯୌନସଙ୍ଗତି ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହେଲେ ବିବାହ ସଂରଚନା ଏକ ବାଲୁକା ସ୍ତୂପରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।’’ ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ବିଭିନ୍ନ ଗର୍ଭନିରୋଧକ ଯନ୍ତ୍ର ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିର ଉଦ୍ଭ ବନ ଯୋଗୁଁ ଯୌନ ସନ୍ତୋଷ ଠିକ୍‌ଭାବେ ଚରିତାର୍ଥ ହୋଇପାରୁଛି । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଯୌନ ଇଚ୍ଛାରେ ପରିତୃପ୍ତି ପରିବାରର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

(ii) ପ୍ରଜନନ (Reproduction) – ଯୁଗେ ଯୁଗେ ପରିବାର ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀର ମିଳନ ଘଟାଇ ବଂଶର ସୃଷ୍ଟି ଓ ସଂରକ୍ଷଣ କରିଥାଏ । ସ୍ଵାମୀ ଓ ସ୍ତ୍ରୀର ଯୌନ ସମ୍ପର୍କରୁ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମନିଏ । ବଂଶରକ୍ଷା ହିନ୍ଦୁ ବିବାହର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ । କାରଣ କୁଳରକ୍ଷା ଏବଂ ପିତୃପୂଜା ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନର ଜନ୍ମ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ତେଣୁ ବିବାହ ପରେ ସନ୍ତାନ ଉତ୍ପଭି ନ ହେଲେ କିମ୍ବା ସ୍ତ୍ରୀ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କରିବାକୁ ଅକ୍ଷମ ହେଲେ ପୁରୁଷର ବହୁପତ୍ନୀ ଗ୍ରହଣ ଏକ ଧର୍ମାନୁମୋଦିତ ପ୍ରଥାରୂପେ ହିନ୍ଦୁ ପାରିବାରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସ୍ବୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ଅଟେ । ତେଣୁ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ କରିବା ପରିବାରର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ ।

(iii) ସନ୍ତାନମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତା ଏବଂ ଯତ୍ନ (Protection and care of the children) – ଯେତେବେଳେ ମାନବ ଶିଶୁ ଜନ୍ମଲାଭ କରେ ସେ ସଂମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଅସହାୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଏ । ପରିବାରଦ୍ୱାରା ତା’ର ଶାରୀରିକ ଏବଂ ମାନସିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟର ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ । ତା’ର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣରାଜି କେବଳ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ହିଁ ବିକଶିତ ହୋଇଥାଏ । ପରିବାର କେବଳ ନବଜାତ ଶିଶୁର ଯତ୍ନ ନେଇ ନ ଥାଏ, ଏହା ସନ୍ତାନସମ୍ଭବା ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଔଷଧ, ଚିକିତ୍ସା ଏବଂ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଗର୍ଭସ୍ଥ ଶିଶୁର ମଧ୍ୟ ଯତ୍ନ ନେଇ ନ ଥାଏ, ଏହା ସନ୍ତାନସମ୍ଭବା ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଔଷଧ, ଚିକିତ୍ସା ଏବଂ ପୁଷ୍ଟିସାର ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଗର୍ଭସ୍ଥ ଶିଶୁର ମଧ୍ୟ ଯତ୍ନ ନେଇଥାଏ । ସେହିପରି ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ରୋଗ କବଳରୁ ପରିବାର ରକ୍ଷା କରିଥାଏ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

(iv) ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା (Establishment of household life) – ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ହିନ୍ଦୁ ପରିବାରର ଚତୁର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ପରିବାର ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ସ୍ବାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଏକତ୍ର ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ଦୃଢ଼ ବନ୍ଧନରେ ଚିରଦିନ ପାଇଁ ବାନ୍ଧି ରଖୁଥାଏ । ବିବାହ ପରେ ସ୍ୱାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ଗାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ଏକତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ବାସ କରନ୍ତି । ପରିବାରରେ ଏକତ୍ର ବାସ କରିବାଦ୍ଵାରା ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତରିକତା, ସ୍ନେହ, ପ୍ରେମ, ଆନୁଗତ୍ୟ ଏବଂ ସହଯୋଗିତା ପ୍ରଭୃତି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକର ଉଦ୍ରେକ ହୋଇଥାଏ । ସନ୍ତାନସନ୍ତତିମାନଙ୍କର ଲାଳନ-ପାଳନରେ ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ସମସ୍ତ ଦୁଃଖ ଭୁଲିଯାଇଥା’ନ୍ତି ।

(b) ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Non-functions) – ପରିବାର ବିଭିନ୍ନ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ଏକ କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଭରଣପୋଷଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ପରିବାରକୁ ଉଭୟ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଏବଂ ଉପଭୋଗକାରୀ ସଂସ୍ଥାରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଇଥାଏ । ପରିବାର ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ କରିଥାଏ । ପରିବାରକୁ ଚଳାଇବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ଦାୟିତ୍ଵ ଏବଂ କର୍ଭବ୍ୟ ଅଟେ । ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷମାନେ ବିଭିନ୍ନ ବାହ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ତଥା ସମ୍ପଭି ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଦାୟିତ୍ୱ ବହନ କରୁଥିବାବେଳେ ମହିଳାମାନେ ଗୃହର ସମସ୍ତ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରର ନିଜସ୍ଵ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦକ୍ଷତା ଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନେ ପରିବାର ପାଇଁ ଉଭୟ ଚଳନ୍ତି ଓ ଅଚଳନ୍ତି ସମ୍ପତ୍ତି କ୍ରୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପଭିର ସମାନ ବଣ୍ଟନ କରିବା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

(ii) ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟ (Religious functions) – ପରିବାର ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ପରିବାର ହେଉଛି ଶିଶୁମାନଙ୍କର ଧର୍ମ ଶିକ୍ଷାର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ । ଏହିଠାରେ ଶିଶୁ ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଶିକ୍ଷା, ପ୍ରଥା, ନୈତିକତା ଏବଂ ପୂଜାବିଧ୍ ଇତ୍ୟାଦି ପରିବାରର ଅନ୍ୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥାଏ । ଏହା ଫଳରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ପରିସ୍ଫୁଟନ ଘଟିଥାଏ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଚରିତ୍ର ମାର୍ଜିତ ହୋଇଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ପରିବାର ପ୍ରାର୍ଥନା, ମୂର୍ତ୍ତିପୂଜା, ଯୋଗ, ମେଳାମହୋତ୍ସବ ଏବଂ ପୂଜା-ପାର୍ବଣ ପ୍ରଭୃତି ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ପୂର୍ବପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଓ ତର୍ପଣ ଦେବା ଗୃହସ୍ଥର ପ୍ରଧାନ ଧର୍ମ ଏବଂ ଏହା କେବଳ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ହିଁ ସମ୍ଭବ । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ଧର୍ମ ଉପରେ ଗଭୀର ବିଶ୍ଵାସ ସ୍ଥାପନ କରି ଈଶ୍ବରଙ୍କୁ ଭୟ, ଭକ୍ତି ଏବଂ ବିଶ୍ଵାସ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(iii) ଶିକ୍ଷା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ (Educational functions) – ଏହି ପରିବାର ହେଉଛି ଶିଶୁର ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷାସ୍ଥଳୀ । ଶିଶୁକୁ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ପରିବାର ଭିତରେ ପିତାମାତାଙ୍କ ଯତ୍ନରେ ଶିଶୁର ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ତେଣୁ ମ୍ୟାଜିନି (Mazzini) କହିଛନ୍ତି, “ମା’ର ଚୁମ୍ବନ ଓ ପିତାଙ୍କ ଯତ୍ନ ମଧ୍ୟରେ ଶିଶୁର ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ” (The first lesson of child begins between mother’s kiss and father’s care.) ଶିଶୁ ଜୀବନର ସମସ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ପରିବାର ମାଧ୍ୟମରେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରେ ଏବଂ ସେହି ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ଶିଶୁର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ । ସେ ପିତାମାତାଙ୍କଠାରୁ ଭାଷା, ଚାଲିଚଳଣ, ଆଚାର-ବ୍ୟବହାର ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥାଏ । ପରିବାର ମଧ୍ୟରୁ ଶିଶୁ ସ୍ନେହ, ଶ୍ରଦ୍ଧା, ସହଯୋଗିତା, ସହନଶୀଳତା, ପରୋପକାରିତା ଏବଂ ଶୃଙ୍ଖଳା ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଭୃତି ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରି ଭବିଷ୍ୟତରେ ଜଣେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପାରିବାରିକ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନ ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ ।

(iv) ସାମାଜିକୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟ (Socialization functions) – ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଶିଶୁର କ୍ରମବିକାଶ ହୁଏ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପରିବାର ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ଶିଶୁଟିଏ ଜନ୍ମହେବା ପରେ ପିତାମାତାଙ୍କ ଆଦର-ଯତ୍ନରେ ବଢ଼େ ଏବଂ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ଲାଳିତ-ପାଳିତ ହୋଇ ଏକ ଉତ୍ତମ ନାଗରିକରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଶିଶୁ ଜୈବିକ ମାନବରୁ ସାମାଜିକ ମାନବକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ପରିବାରରୁ ଶିଶୁର ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ତେଣୁ ପରିବାରର ସାମାଜିକୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାଜ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଖୁବ୍ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ ।

(v) ଚିତ୍ତବିନୋଦନ କାର୍ଯ୍ୟ (Recreational functions) – ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର କର୍ମକ୍ଳାନ୍ତ ନିରସ ଜୀବନକୁ ମନୋରଞ୍ଜନ ମାଧ୍ୟମରେ ସୁସ୍ଥ, ସରସ ଓ ସୁନ୍ଦର କରିଥାଏ । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ପୂଜା, ନୃତ୍ୟ ଏବଂ ଗୀତ ଆଦିକୁ ଉପଭୋଗ କରି ଜୀବନକୁ ଉପଲବ୍ଧି କରିଥା’ନ୍ତି । ପରିବାର ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ରିଡ଼ା ଉପକରଣମାନ ଯୋଗାଇଦେଇ ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଆନନ୍ଦର ଢେଉ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ପାରମ୍ପରିକ ପରିବାର ସଦୃଶ ଆଧୁନିକ ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ମନୋରଞ୍ଜନ କରିପାରୁ ନାହିଁ । କାରଣ ଆଧୁନିକ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଲବ, ହୋଟେଲ ଏବଂ ସିନେମା ଗୃହ ଆଦି ନିରବିନୋଦନ କେନ୍ଦଗଦିକରେ ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦ କରଛନ୍ତି ।

(vi) ପ୍ରତିରକ୍ଷାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ (Protective functions) – ପରିବାର ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ନିରାପତ୍ତା ଯୋଗାଇଥାଏ । ଏହା କେବଳ ଶିଶୁ ଏବଂ ବୃଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଯତ୍ନ ନ ଥାଏ; ପରନ୍ତୁ ଏହା ପଙ୍ଗୁ, ଅଥର୍ବ ତଥା ଅକର୍ମଣ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଭରଣପୋଷଣ ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଥାଏ । ପରିବାର ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ‘ସାମାଜିକ ବୀମା’ (Social insurance) ସଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । କାରଣ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ପାଇଁ ପରିବାର ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଦାନ ଦେଇଥାଏ, ଅର୍ଥାତ୍‌ ପରିବାରର ‘ମିଳିତ ପାଣ୍ଠି’ରୁ ଅର୍ଥ ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯାଇଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ପରିବାର ତା’ର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା କରିଥାଏ ।

4. ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଦ୍ରୁତ ଉଦ୍ୟୋଗୀକରଣ, ନଗରୀକରଣ ପ୍ରଭୃତିର ପ୍ରଭାବ ଫଳରେ ପରିବାରର ଦୈନନ୍ଦିନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ସମାଜରେ ସଂଘଟିତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାରିବାରିକ ଜୀବନରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି । ଯାହାଫଳରେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ବୌଦ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାଧାରା, ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଏବଂ ଆଚରଣ ଶୈଳୀକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ କେତେକ ବାହ୍ୟସଂସ୍ଥାର ପ୍ରଭାବରେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଘଟିତ ହୋଇ ପରିବାରର ଗୁରୁତ୍ଵ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ନିମ୍ନରେ ପରିବାରର ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।

(i) ଶିକ୍ଷାଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the functions of education) – ପ୍ରାଚୀନ ସମାଜରେ ପରିବାର ଶିକ୍ଷାର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ ଥିଲା । ଏହି ପରିବାର ମଧ୍ୟରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରୁଥିଲା ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତିଗତ ତାଲିମପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ପରିବାର ଆଉ ଶିକ୍ଷାର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ ହୋଇ ରହିନାହିଁ । ଶିଶୁକୁ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଛି । ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଉଚିତ ମାର୍ଗରେ ପରିଚାଳିତ କରିବା ଏବଂ ଶିକ୍ଷାଦେବାପାଇଁ ଶିକ୍ଷକ, ଶିକ୍ଷୟିତ୍ରୀ, ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକ ଏବଂ ସମାଜ-ସେବକମାନଙ୍କର ଭୂମିକା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଟେଲିଭିଜନ, ଟେପ୍‌ରେକର୍ଡ଼ର, ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପ୍ରଭୃତି ଗଣଯୋଗାଯୋଗର ମାଧ୍ୟମ ଜରିଆରେ ଶିଶୁମାନେ ସ୍ଵାଧୀନଭାବେ ଗୃହରେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିପାରୁଛନ୍ତି ।

(ii) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the functions relating to health) – ପୂର୍ବେ ପରିବାର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା କରୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଗତ କାର୍ଯ୍ୟ ଆଉ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରୂପେ ବିବେଚିତ ହେଉନାହିଁ । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବା ପ୍ରଦାନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଡାକ୍ତରଖାନା, ମାତୃମଙ୍ଗଳ କେନ୍ଦ୍ର, କ୍ଲିନିକ୍, ଅଙ୍ଗନବାଡ଼ି, ସେବାସଦନ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି । ପୂର୍ବେ ପରିବାରରେ ଜ୍ଞାତିବର୍ଗଙ୍କଦ୍ବାରା ଶିଶୁର ଯତ୍ନ ନିଆଯାଉଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୃହର ଧାତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶିଶୁର ଯତ୍ନ ନିଆଯାଉଛି । ପରିବାର ଅପେକ୍ଷା ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ନିଯୁକ୍ତ ଥିବା ଡାକ୍ତର, ନର୍ସ, ଧାଈ ପ୍ରଭୃତି ରୋଗୀର ସେବା ଶୁଶ୍ରୁଷା କରୁଛନ୍ତି । ସେହିପରି ପୂର୍ବେ ଶିଶୁ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲା ଏବଂ ଜ୍ଞାତିମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଲାଳିତପାଳିତ ହେଉଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ଶିଶୁ ବିଭିନ୍ନ ଡାକ୍ତରଖାନା ଓ କ୍ଲିନିକ୍ ଆଦି ପ୍ରସୂତି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରୁଛି ଏବଂ ସେଠାରେ ନିଯୁକ୍ତ ଧାତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶିଶୁର ଉପଯୁକ୍ତ ଯତ୍ନ ନିଆଯାଉଛି ।

(iii) ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in economic functions) – ପୂର୍ବେ ପରିବାର ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ, ଉପଭୋଗ ଏବଂ ବଣ୍ଟନର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ ଥିଲା । ବିଭିନ୍ନ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବାର କେବଳ ଉପଭୋଗୀ ସଂସ୍ଥାରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନାଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ବ୍ୟବହାର କରୁଛନ୍ତି । ପୁରାତନ କାଳରେ କୃଷି ଥିଲା ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିତ୍ତି । ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ କରି ସେମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରୁଥିଲେ । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର କୌଳିକ କୃଷି ବୃତ୍ତିକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ବିଭିନ୍ନ ଅଫିସ୍, କଳକାରଖାନା ଏବଂ ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଛି ।

(iv) ସାମାଜିକୀକରଣ ପରିବାରର ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the function of socialization) – ପୂର୍ବେ ସାମାଜିକୀକରଣ ପରିବାରର ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା । ପରିବାର ମଧ୍ୟରୁ ହିଁ ଶିଶୁର ସାମାଜିକୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହେଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବାରର ଏହି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ଉଦ୍ୟୋଗୀକରଣ ଏବଂ ନଗରୀକରଣ ବିଭିନ୍ନ କର୍ମସଂସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକୁ ସୃଷ୍ଟି କରି ନାରୀମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଛି । ନାରୀମାନେ ବିଭିନ୍ନ କର୍ମସଂସ୍ଥାନରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରି ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ନିଜର ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷିତା ମହିଳା ତଥା ଧାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଛାଡ଼ି ନିଜ କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରକୁ ବାହାରି ଯାଉଛନ୍ତି । ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ପୂର୍ବେ ଶିଶୁର ସାମାଜିକୀକରଣ ଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଜନନୀ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ନର୍ସରୀ ସ୍କୁଲ, କିଣ୍ଡର ଗାର୍ଟନ୍ ସ୍କୁଲ ଏବଂ ମଣ୍ଟେସୋରୀ ସ୍କୁଲ ପ୍ରଭୃତି ମାଧ୍ୟମରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କର ଉପଯୁକ୍ତ ଯତ୍ନ ନିଆଯାଇପାରୁଛି ।

(v) ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the religious functions) – ପାରମ୍ପରିକ ପରିବାର ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସମ୍ପାଦନ କରୁଥିଲା । ବିଭିନ୍ନପ୍ରକାର ମୂର୍ତ୍ତିପୂଜା, ପ୍ରାର୍ଥନା, ଧର୍ମଚର୍ଚ୍ଚା ପ୍ରଭୃତି ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ପରିବାରଦ୍ଵାରା ସମ୍ପାଦିତ ହେଉଥିଲା । ମାତ୍ର ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ଏହି ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଘଟିତ ହେଉଛି । ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟମାନ ପୂର୍ବପରି ପରିବାରଦ୍ଵାରା ସମ୍ପାଦିତ ହେଉନାହିଁ । ପରିବାର ଉପରେ ଧର୍ମର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ।

(vi) ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ଅଧିକାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the right of the head) – ପୁରାତନ ସମାଜରେ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଦ୍ବାରା ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରାଯାଉଥିଲା । ମୁଖ୍ୟ କର୍ତ୍ତାଙ୍କ ବିନାନୁମତିରେ କୌଣସିପ୍ରକାର ଖ କରାଯାଇପାରୁ ନ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଆଜିର ସମାଜ ଆଉ ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ହାତରେ ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରିପାରୁ ନାହିଁ । ଅଳଂକାଂଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପତ୍ନୀଙ୍କଦ୍ବାରା ପରିବାର ପରିଚାଳିତ ହେଉଛି । ତେଣୁ ଏଠାରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ଅଧିକାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଛି ।

(vii) ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in the recreational functions) – ପରିବାରର ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ପାରମ୍ପରିକ ପରିବାର ଆମୋଦ ପ୍ରମୋଦର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଉଥିଲା । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ମନୋରଞ୍ଜନ ନିମିତ୍ତ ପରିବାରଦ୍ୱାରା ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବାରର ଏହି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଛି । ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ କାରିଗରୀ ବିଦ୍ୟାର ପ୍ରଭାବରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଚିତ୍ତବିନୋଦନ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ଉଦ୍ଭାବନ ଫଳରେ ପରିବାର ଚିଭବିନୋଦୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବଦ ହୋଇଯାଇଛି । ଏହାର କାରଣ ହେଉଛି ଯେ ସଦସ୍ୟମାନେ ସିନେମା, କ୍ଲବ୍ କ୍ରୀଡ଼ାନୁଷ୍ଠାନ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଚିତ୍ତବିନୋଦନ କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ମନୋରଞ୍ଜନ କରିପାରୁଛନ୍ତି ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ, ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପରିବାରର ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଛି । କିନ୍ତୁ ଏହା ସତ୍ତ୍ଵେ ପରିବାରର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବିଲୁପ୍ତ ହୋଇନାହିଁ । ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ ଯେ, ଶିଶୁର ଯତ୍ନ ଏବଂ ଲାଳନପାଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପିତାମାତାଙ୍କର ଭୂମିକା ଅନ୍ୟ ବାହ୍ୟ ସଂସ୍ଥାଠାରୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ପ୍ରବୀଣ ସମାଜବିଜ୍ଞାନ ଟି.ବି. ବଟୋମୋର (T.B. Bottomore) କହିଛନ୍ତି, “ସମାଜରେ ଯେତେ ପରିବତ୍ତନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ପରିବାର ଯୌନ ତୃଷାର ପରିତୃପ୍ତି, ଶିକ୍ଷାଦାନ ଏବଂ ସାମାଜିକୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକୁ କସ୍ମିନ୍‌କାଳେ ପରିତ୍ୟାଗ କରିପାରିବ ନାହିଁ ।’’ ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ପରିବାରର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ ଯେତେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ଏହାର ଭୂମିକା ଅତି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ- ଏଥିରେ ତିଳେମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

5. ବିବାହର ପ୍ରକାରଭେଦ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ସମାଜର ଭୌଗୋଳିକ, ସାମାଜିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଭିନ୍ନତା ଯୋଗୁଁ ବିବାହ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଭିନ୍ନ – ଭିନ୍ନ ସ୍ବରୂପ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ନିଜ ଜୀବନର ସାଥୀ ନିର୍ବାଚନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମନୁଷ୍ୟ ଯେଉଁପ୍ରକାର ଆଚରଣ କରିଥାଏ, ସେହି ଅନୁଯାୟୀ ବିବାହକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଗୋଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଯଥା –
(a) ଏକବିବାହ ଏବଂ
(b) ବହୁବିବାହ ।

(a) ଏକବିବାହ (Monogamous marriage or monogamy):
ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଜଣେ ନାରୀକୁ ଏବଂ ଜଣେ ନାରୀ କେବଳ ଜଣେ ପୁରୁଷକୁ ବିବାହ କରିଥାଏ । ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷ ଅନ୍ୟର ଜୀବନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ବିବାହ କରିପାରି ନଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ସହିତ ଗୋଟିଏ ନାରୀର ସ୍ଥାୟୀ ସମ୍ପର୍କକୁ ‘ଏକବିବାହ’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ କେତେକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପରିସ୍ଥିତି; ଯଥା – ସ୍ତ୍ରୀ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲେ କିମ୍ବା ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମଦେବାରେ ଅକ୍ଷମ ହେଲେ ସ୍ବାମୀର ଦ୍ବିତୀୟ ପତ୍ନୀ ଗ୍ରହଣ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମ ଶାସ୍ତ୍ରାନୁମୋଦିତ ନିୟମ ଅଟେ । ପିଡ଼ିଙ୍ଗଟନ୍ (Piddington) କହିଛନ୍ତି, “ଏକବିବାହ ପ୍ରଥାରେ କୌଣସି ପୁରୁଷ ଏକ ସମୟରେ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧୂକ ନାରୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିବାପାଇଁ ଅନୁମତି ପାଇ ନ ଥାଏ ।’’ ଏହି ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ବାହ୍ୟ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କ ଉଭୟ ପକ୍ଷଙ୍କି ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷିଦ୍ଧ ଅଟେ । ନିମ୍ନଲିଖ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏକବିବାହ ଶ୍ରେଷ୍ଠଶ୍ରେଣୀୟ ବିବାହରୂପେ ପରିଚିତ ।

(i) ମାଲିନ୍‌ଓସ୍କି (Malinowski) ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, “ଏକ-ବିବାହ ସମସ୍ତ ସମାଜରେ ଏକମାତ୍ର ପ୍ରକୃତ ଶ୍ରେଣୀୟ ବିବାହରୂପେ ପରିଚିତ ।’’ ଏହା ହେଉଛି ଏକମାତ୍ର ବିବାହ ପଦ୍ଧତି ଯାହାର ଦୃଢ଼ ସାମାଜିକ ଯଥାର୍ଥତା ରହିଛି ।
(ii) ଏହି ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ହିଂସା, ଦ୍ବେଷ, ସ୍ବାର୍ଥପରତା ଏବଂ ପରଶ୍ରୀକାତରତା ପ୍ରଭୃତିର ସ୍ଥାନ ଆଦୌ ନ ଥାଏ । ଫଳରେ ପରିବାରର ସୁଖ-ଶାନ୍ତି ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡ଼େ ନାହିଁ ।
(iii) ଏହି ପ୍ରକାର ବିବାହ ପତି-ପତ୍ନୀ ସମ୍ବନ୍ଧ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ବୁଝାମଣା, ସ୍ନେହ-ଶ୍ରଦ୍ଧା ଏବଂ ସହାନୁଭୂତି ପାରିବାରିକ ଜୀବନକୁ ମଧୁମୟ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପରିବାରର ସଂହତିକୁ ଅକ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ରଖୁଥାଏ ।
(iv) ଏହି ପ୍ରକାର ବିବାହ ପଦ୍ଧତିରେ ସନ୍ତାନସନ୍ତତିମାନେ ପିତାମାତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉପଯୁକ୍ତଭାବେ ପ୍ରତିପାଳିତ ହୋଇଥାନ୍ତି’ନ୍ତି । ଫଳସ୍ବରୂପ ସେମାନଙ୍କର ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନ ଉଜ୍ଜ୍ବଳମୟ ହୋଇଥାଏ ।
(v) ଏପ୍ରକାର ବିବାହରେ ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ, ଘନିଷ୍ଠ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହା ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀର ସମାନ ଅଧିକାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥାଏ ।

(b) ବହୁବିବାହ (Polygamy) :
ଏହି ବହୁବିବାହ ପ୍ରଥା ଅନୁସାରେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ଏକାଧ୍ଵକ ନାରୀଙ୍କୁ କିମ୍ବା ଗୋଟିଏ ନାରୀ ଏକାଧ୍ଯକ ପରୁଷଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତ । ଏହି ବହୁବିବାହ ପ୍ରଥା ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ, ଯଥା –
(i) ବହୁପତ୍ନୀ, ବିବାହ,
(ii) ବହୁପତି ବିବାହ
(iii) ସମୂହ ବିବାହ ।

(i) ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ (Polygamy) – ଏହି ବିବାହ ପ୍ରଥା ଅନୁଯାୟୀ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏକାଧିକ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ । ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହପ୍ରଥା ବୈଦିକ ଯୁଗରୁ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଆସୁଅଛି । ବିଶେଷତଃ, ରାଜା, ମହାରାଜା ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବହୁ-ପତ୍ନୀ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜା ଦଶରଥ କୌଶଲ୍ୟା, କୈକେୟୀ ଏବଂ ସୁମିତ୍ରା ନାମ୍ନୀ ତିନିଗୋଟି ପତ୍ନୀ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଯଦିଓ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର ସ୍ଵୀକୃତିଲାଭ କରିଥିଲା ତଥାପି ଏହାକୁ ଏକ ଆଦର୍ଶ ବିବାହରୂପେ ବିଚାର କରାଯାଉ ନ ଥିଲା । ଏହି ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ ପୁନଶ୍ଚ ଦୁଇଭାଗର ବିଭକ୍ତ; ଯଥା –

ସ୍ୱସୃକ ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ (Sororal polygamy) ଏବଂ ଅସ୍ୱସୃକ ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ (Non-sororal polygamy) । ସ୍ୱସୃକ ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ସ୍ବାମୀ ଯେଉଁ ଏକାଧ୍ଵ ପତ୍ନୀଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ, ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଭଉଣୀ ଅଟନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଗୋଟିଏ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ଭଉଣୀମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଅସ୍ୱସୃକ ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ପୁରୁଷ ଯେଉଁ ପତ୍ନୀମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଭଉଣୀ ନୁହଁନ୍ତି । ସେମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରିବାରରୁ ଆସିଥା’ନ୍ତି । ୱେଷ୍ଟରମାର୍କଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ, ଅଧ୍ଵସଂଖ୍ୟକ ସ୍ତ୍ରୀର ଆବଶ୍ୟକତା, ଗର୍ଭବତୀ ମହିଳାଙ୍କ ସହିତ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କରେ କଟକଣା, ସୁନ୍ଦରୀ ଯୁବତୀ ପାଇବାର ଲାଳସା, ପତ୍ନୀର ବନ୍ଧ୍ୟାଦୋଷ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ମହିଳା ଶ୍ରମିକରୂପେ ପାଇବାର ଇଚ୍ଛା ପ୍ରଭୃତି ଏହି ବହୁପତ୍ନୀ ବିବାହ ପ୍ରଥାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଟେ ।

(ii) ବହୁପତି ବିବାହ (Polyandry) – ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀ ଏକାଧ୍ଵକ ପୁରୁଷଙ୍କ ସହିତ ବୈବାହିକ ସମ୍ପର୍କରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀ ସହିତ ଏକାଧ୍ଵ ପୁରୁଷଙ୍କର ସଙ୍ଗଠିତ ବିବାହକୁ ବହୁପତି ବିବାହ କୁହାଯାଏ । କେ.ଏମ୍. କାପାଡ଼ିଆ (K.M. Kapadia) ଙ୍କ ମତରେ, ବହୁପତି ବିବାହ ହେଉଛି ଏକପ୍ରକାର ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଆର୍.ଡ଼ି. ପୋମେରାଇ (R.D. Pomerai) ଙ୍କ ମତରେ, ‘ବ୍ୟାପକଭାବେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଏହି ବିବାହ କେବଳ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ ଯେଉଁଠି ପ୍ରକୃତି ଆପାତତଃ ପ୍ରତିକୂଳ ଥାଏ, ଜୀବନଯାପନ ପ୍ରଣାଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହୋଇପଡ଼େ, ଖାଦ୍ୟର ଚରମ ଅଭାବ ଥାଏ ଏବଂ ପୁରୁଷମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ନାରୀମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାଠାରୁ ଅଧିକ ଥାଏ ।” ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥା ତିବ୍ଦତ, ମାଳୟ ଏବଂ ପେନିସୁଲା ପ୍ରଭୃତି ଅଳ୍ପ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତରେ ଟୋଡ଼ା, ଖାସି, ନାୟାର, ଟିଆ, କୋଟା ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଜନଜାତି ମଧ୍ୟରେ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏହି ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥାକୁ ପୁନଶ୍ଚ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(1) ଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ,
(2) ଅଭ୍ରାତୃକ ବହୁ-ପତି ବିବାହ
(3) ସମୂହ ବିବାହ ।

(1) ଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ (Fraternal polyandry) – ଏହି ପ୍ରଥାରେ ଜଣେ ସ୍ତ୍ରୀ ଯେଉଁ ପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଭାଇ ଅଟନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ଗୋଟିଏ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ଭାଇମାନେ ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ସ୍ତ୍ରୀ ସମସ୍ତ ସ୍ବାମୀମାନଙ୍କର ଯୌନତୃଷ୍ଣାକୁ ଚରିତାର୍ଥ କରିଥାଏ । ମହାଭାରତରେ ପାଣ୍ଡବ ପାଞ୍ଚଭାଇଙ୍କ ସହିତ ଦ୍ରୌପଦୀଙ୍କର ବିବାହ ଏହାର ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏହି ବିବାହ ନୀଳଗିରି ପାର୍ବତ୍ୟାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଟୋଡ଼ା ଏବଂ ଖାସି ଜନଜାତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଖାସି ଜନଜାତିରେ ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ବିବାହରୁ ଜନ୍ମିତ ସନ୍ତାମାନଙ୍କର ପିତୃତ୍ଵ ଏକ ସାମାଜିକ ଉତ୍ସବଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିର ହୋଇଥାଏ । ଫ୍ରେଜର କହିଛନ୍ତି, ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ସନ୍ତାନ, ମଧ୍ୟମ ଭ୍ରାତା ମଧ୍ଯମ ସନ୍ତାନ ଏବଂ କନିଷ୍ଠ ଭ୍ରାତା କନିଷ୍ଠ ସନ୍ତାନର ଜନକରୂପେ ପରିଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

(2) ଅଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ (Non-fraternal polyandry) – ଅଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥାରେ ସ୍ତ୍ରୀ ଯେଉଁ ପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥାଏ, ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଭାଇ ନୁହଁନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଭ୍ରାତୃ ସମ୍ପର୍କରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ନଥୁବା ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵ ପୁରୁଷଙ୍କ ସହିତ ଜଣେ ନାରୀର ବିବାହକୁ ଅଭ୍ରାତୃକ ବହୁପତି ବିବାହ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବିବାହପ୍ରଥା ଅନୁସାରେ ସ୍ତ୍ରୀ ପାଳିକରି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ବାମୀମାନଙ୍କର ପାଖରେ ରହି ସେମାନଙ୍କର ଯୌନ ଲାଳସାକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ସ୍ତ୍ରୀ ଜଣେ ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ପାଖରେ ରହିଥାଏ, ସେତେବେଳେ ଅନ୍ୟ ସ୍ଵାମୀମାନଙ୍କର ତା’ ଉପରେ କୌଣସି ଅଧିକାର ନ ଥାଏ । ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମପରେ ଏକ ସାମାଜିକ ଉତ୍ସବଦ୍ବାରା ସମସ୍ତ ସ୍ଵାମୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣକୁ ଉକ୍ତ ସନ୍ତାନର ଜନକରୂପେ ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ବିବାହ ମାଲ୍‌ବାର ଏବଂ କୋଚିନ୍‌ରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ୱେଷ୍ଟରମାର୍କ (Westermark) ଙ୍କ ମତରେ, ନାରୀମାନଙ୍କର ସୀମିତ ସଂଖ୍ୟା, ଅତ୍ୟଧ୍ୱ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବିବାହଯୋଗ୍ୟ କନ୍ୟାମାନଙ୍କର ଅଭାବ, କନ୍ୟାମୂଲ୍ୟର ପ୍ରଚଳନ, ସାମାଜିକ ପ୍ରଥା ଏବଂ ପୈତୃକ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ବିଭାଜନରୁ ରକ୍ଷାକରିବା ପ୍ରଭୃତି କେତେକ କାରଣ ଏହି ବହୁପତି ବିବାହ ପ୍ରଥାର ପ୍ରଚଳନ ପାଇଁ ଦାୟୀ ଅଟନ୍ତି ।

(3) ସମୂହ ବିବାହ (Group marriage) – ଭାରତରେ କେତେକ ଆଦିବାସୀ ସମାଜରେ ଏହି ସମୂହ ବିବାହ ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳିତ । ଏହି ବିବାହ ପ୍ରଥା ଅନୁସାରେ ଗୋଟିଏ ସମୂହର ସମସ୍ତ ପୁରୁଷଙ୍କ ସହିତ ଅନ୍ୟ ସମୂହର ସମସ୍ତ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ବିବାହ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ । ପୁରୁଷ ସମୂହର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପୁରୁଷ ସ୍ତ୍ରୀ ସମୂହର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ସ୍ବାମୀଭାବେ ପରିଚିତ ଏବଂ ସେ ଯେକୌଣସି ସ୍ତ୍ରୀ ସହିତ ଯୌନ ସମ୍ପର୍କରେ ଲିପ୍ତ ରହିପାରିବେ । କିନ୍ତୁ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହର ବାସ୍ତବିକ ପ୍ରଚଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନୃତତ୍ତ୍ବବିତ୍‌ମାନେ (Anthropologist) ଏକମତ ନୁହଁନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ଏହିପ୍ରକାର ବିବାହପ୍ରଥା ପ୍ରାୟ ବିଲୁପ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ।

6. ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ପ୍ରଥାର ଅଧୁନା ପରିବର୍ତ୍ତନାମାନ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅଧୁନା ପାଶ୍ଚାର୍ୟ୍ୟ ସଭ୍ୟତା, ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା, ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ, ନଗରୀକରଣ, ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଇତ୍ୟାଦି କାରଣଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।
(୧) ସାଥୀ ନିର୍ବାଚନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥିବା ନିୟମରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଅତୀତରେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ନିୟମ ଭିଭିରେ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥିଲା; ଯଥା – (କ) ଅନ୍ତର୍ବିବାହୀ ନିୟମ (ଖ) ବହିର୍ବିବାହୀ ନିୟମ । ଅନ୍ତର୍ବିବାହୀ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଶ୍ରେଣୀରୁ ନିଜର ଜୀବନସାଥୀ ବାଛିଥାଏ । ବହିର୍ବିବାହୀ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଗୋତ୍ର ସପିଣ୍ଡ ପ୍ରବର ବାହାରେ ନିଜର ଜୀବନସାଥୀ ମନୋନୀତ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ‘ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଆଇନ ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ପ୍ରଣୀତ ହେବାଦ୍ୱାରା ଆନ୍ତଃ-ଜାତି ବିବାହ, ସଗୋତ୍ର, ସପିଣ୍ଡ, ବିବାହ ଇତ୍ୟାଦି ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । ଫଳରେ ସାଥୀ ନିର୍ବାଚନରେ ଥିବା ପୂର୍ବ ଦୁଇଟି ନିୟମ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ହରାଇଛି ।

(୨) ବିବାହ ସମୟରେ ସମ୍ପାଦିତ କର୍ମକାଣ୍ଡ ଓ ବିଧ‌ିବିଧାନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ପୂର୍ବେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଏକ ଧାର୍ମିକ ସଂସ୍ଥାଭାବେ ବିବେଚିତ ହେଉଥିଲା । ଏହା ଅନେକ ବୈଦିକ କର୍ମକାଣ୍ଡ ମାଧ୍ୟମରେ ବୈଦିକ ମଣ୍ଡପରେ ସମ୍ପନ୍ନ ହେଉଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୫୪ ମସିହାରେ ପ୍ରଣୀତ ‘ବିଶେଷ ବିବାହ ଆଇନ’ ଅନୁସାରେ ସାଧାରଣ ଅଦାଲତରେ ମଧ୍ୟ ବିବାହ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇପାରୁଛି । ଫଳରେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଏହାର ଧାର୍ମିକ ପବିତ୍ରତାକୁ ହରାଉଛି ।

(୩) ବିବାହ ବୟସରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଅତୀତରେ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ବାଲ୍ୟବିବାହ ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା ଏବଂ ବିବାହର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୟସ କିଛି ନ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ବିବାହ ପାଇଁ ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀର ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ଯଥାକ୍ରମେ ୨୧ ବର୍ଷ ଓ ୧୮ ବର୍ଷ ଭାବେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଅଛି ।

(୪) ବିବାହଜନିତ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ଅତୀତରେ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା – ଧର୍ମ, ପ୍ରଜନନ ଓ ଯୌନସୁଖ । ସମସ୍ତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଧର୍ମ ପ୍ରାଥମିକ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଯୌନସୁଖକୁ ହିନ୍ଦୁ ବିବାହରେ ପ୍ରାଥମିକତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

(୫) ପ୍ରାର୍ଥୀ ନିର୍ବାଚନରେ ପିତାମାତଙ୍କର ଭୂମିକା ହ୍ରାସ- ପୁରାତନ କାଳରେ ପିତାମାତାମାନେ ନିଜ ପୁତ୍ର, କନ୍ୟାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀ ମନୋନୟନ କରୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟକରଣର ପ୍ରଭାବରେ ପୁତ୍ର, କନ୍ୟାମାନେ ସ୍ଵଇଚ୍ଛାରେ ନିଜର ଜୀବନସାଥୀ ମନୋନୟନ କରୁଛନ୍ତି ।

7. ଯୌଥ ପରିବାରର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ଏବଂ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ସଂରଚନାକୁ ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ବଜାୟ ରଖୁବାକୁ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ସ୍ତମ୍ଭ ହେଉଛି ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଏକ ଯୌଥ ପରିବାର ପଦ୍ଧତି । ଯଦି ଏହି ଦୁଇଟି ପଦ୍ଧତିକୁ ବିଲୋପ କରାଯାଏ ତା’ ହେଲେ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ବିଷୟରେ କଳ୍ପନା କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।

ଡକ୍ଟର ଇରାବତୀ କାର୍ଭେ (Dr. Irawati Karve) ଙ୍କ ମତରେ, ଯୌଥ ପରିବାର କହିଲେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଏକ ସମୂହକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ଯେଉଁମାନେ କି ସାଧାରଣତଃ ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ବାସ କରନ୍ତି, ଗୋଟିଏ ଚୁଲିରେ ରନ୍ଧନ କରାଯାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ସାଧାରଣଭାବେ ସମସ୍ତେ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ପାରିବାରିକ ପୂଜାବିଧୂରେ ଅଭିନ୍ନଭାବେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ଏବଂ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରର ଜ୍ଞାତିଭାବେ ପରସ୍ପର ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ହେଇଥା’ନ୍ତି ।

ସାର୍‌ ହେନେରୀ ମେନ୍ (Sir Henry Maine) ଙ୍କ ମତରେ, “ହିନ୍ଦୁ ଯୌଥ ପରିବାର ହେଉଛି ଏକ ସମୂହ ଯାହାକି ପୂର୍ବପୁରୁଷ ଏବଂ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ରମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ପରିବାରର ସମ୍ପର୍କୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସେହି ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ବିବାହ ବନ୍ଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।’’

ଏଠାରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଯୌଥ ପରିବାର ବିଭିନ୍ନ ପୁରୁଷର ଜ୍ଞାତିସମୂହକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହି ପରିବାର ଜଣେ ମୁଖ୍ୟଙ୍କଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ଏବଂ ସଂଯୁକ୍ତ ବାସଗୃହ, ସମ୍ପତ୍ତି, ଧର୍ମ ଏହି ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ପାରସ୍ପରିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଦ୍ୱାରା ଏହି ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ସହିତ ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଯଦିଓ ଯୌଥ ପରିବାର ଆମୂଳଚୂଳ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତି କରିବାରେ ଆମ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚରକୁ ଆସିଅଛି, ତଥାପି ଏହାର ମୌଳିକତା ବା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ସବୁବେଳ ପାଇଁ ସମାନତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଆସୁଅଛି । ହିନ୍ଦୁ ଯୌଥ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟ ଗୁଣାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(୧) ସାଧାରଣ ବାସସ୍ଥଳୀ (Common habitation) – ଯୌଥ ପରିବାରର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏହି ଯେ ଏହାର ସଦସ୍ୟବୃନ୍ଦ ଏକତ୍ରିତ ଭାବରେ ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ବାସ କରିଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯୌଥ ପରିବାରର ଏହି ଲକ୍ଷଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟାବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ବାସଗୃହର ସ୍ଵଳ୍ପତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ ଓ କେତେକ ସଦସ୍ୟ ଅନ୍ୟତ୍ର ବାସ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ଏକ ଯୌଥ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟଭାବେ ନିଜକୁ ପରିଚିତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଡକ୍ଟର ଆଇ.ପି. ଦେଶାଇ (I.P. Desai) କହିଛନ୍ତି, “ଆବାସସ୍ଥଳୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ଯୌଥ ପରିବାରର ବିଚାରଧାରା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଲୋପ ପାଏନାହିଁ ।

(୨) ସାଧାରଣ ରନ୍ଧନଶାଳା (Common kitchen) – ସାଧାରଣ ରନ୍ଧନଶାଳା ଯୌଥ ପରିବାରର ଆଉ ଏକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ । ଯୌଥ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଚୁଲିରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ସାଧାରଣତଃ ପରିବାରର ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠା ମହିଳା ସଦସ୍ୟା ଏହି ରୋଷେଇ ଦାୟିତ୍ବରେ ଥା’ନ୍ତି । ଖାଦ୍ୟ ବଣ୍ଟନରେ କୌଣସିପ୍ରକାର ତାରତମ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ପାଇ ନଥାଏ । ଏହି ଏକତ୍ର ରନ୍ଧନ ଓ ଭୋଜନ ଯୋଗୁଁ ପାରିବାରିକ ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣତା ଏବଂ ସଂହତି ରକ୍ଷା ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଯୌଥ ପରିବାରକୁ ହିନ୍ଦୁ ଏକାନ୍ତବର୍ତ୍ତୀ ପରିବାର ଭାବେ ଅଭିହିତ କରାଯାଇଥାଏ ।

(୩) ସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି (Common property) – ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି (ଉଭୟ ସ୍ଥାବର ଏବଂ ଅସ୍ଥାବର) ଉପରେ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସମାନ ଭାବରେ ଅଧ୍ଵର ଥାଏ । ମିଷ୍ଟ ମେଲେ (Mr. Melly) ତାଙ୍କ ରଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘ଆଧୁନିକ ଭାରତ ଏବଂ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ’ରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି ଯେ ଯୌଥ ପରିବାର ହେଉଛି ଏକ ସମବାୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଯେଉଁଥିରେ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ସମସ୍ତଙ୍କର ସମାନ ଅଧିକାର ରହିଥାଏ । ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟଙ୍କ ହସ୍ତରେ ଏହି ସମ୍ପତ୍ତି ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ ଏବଂ ସେ ଅନ୍ୟ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର କଲ୍ୟାଣ ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ରୋଜଗାର ଏକତ୍ର ଠୁଳ କରାଯାଇ ମୁଖ୍ୟଙ୍କ ଜରିଆରେ ଏହାର ଉପଯୁକ୍ତ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ପରିବାରର ମୁଖ୍ୟଙ୍କର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତା ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟ ତା’ର ସାମର୍ଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।

(୪) ସାଧାରଣ ଧର୍ମ (Common religion) – ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ ହେଉଛି ଯୌଥ ପରିବାର । ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ଏକ ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ ନିହିତ ଥାଏ ଏବଂ ସମସ୍ତେ ଏକପ୍ରକାର ଦେବଦେବୀଙ୍କୁ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରିଥା’ନ୍ତି । ଆଉ ମଧ୍ୟ ସଦସ୍ୟବୃନ୍ଦ ସାମୂହିକଭାବେ ଧାର୍ମିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଏବଂ ପୂଜାବିଧ‌ିକୁ ପାଳନ କରିଥା’ନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଯୌଥ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ମିଳିତ ହୋଇ ଧାର୍ମିକ ଉତ୍ସବ ଏବଂ ପର୍ବପର୍ବାଣିଗୁଡ଼ିକୁ ପାଳନ କରିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

(୫) ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ଶାସନ (Rule by Karta)- ଯୌଥ ପରିବାର ସାଧାରଣତଃ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ଯାହାଙ୍କୁ କର୍ତ୍ତା କୁହାଯାଇଥାଏ । କର୍ତ୍ତା କଠୋର ଶୃଙ୍ଖଳା ମାଧ୍ୟମରେ ପରିବାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ସମ୍ମାନ, ଭୟ ଏବଂ ଗଭୀର ଅନୁକମ୍ପା ରହିଥାଏ । ପାରିବାରିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ବିଶେଷ କ୍ଷମତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ସଦସ୍ୟମାନେ କର୍ଷାଙ୍କର ବିନା ଅନୁମତିରେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକୁ ପାଳନ କରିବା ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଅଟେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସାର୍ ହେନେରୀ ମେନ୍ (Sir Henery Maine)ଙ୍କ ମତରେ, କର୍ତ୍ତା ହେଉଛନ୍ତି ଯୌଥ ପରିବାରର ଏକ ଅଦ୍ବିତୀୟ ଶାସକ ।

(୬) ପାରସ୍ପରିକ ଅସ୍କୋର ଏବଂ ନୈତିକ କର୍ଭବ୍ୟ ପ୍ରତି ସଚେତନତା (Consciousness of mutual rights and obligations) – ଯୌଥ ପରିବାରର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ପାରମ୍ପରିକ ଅଧିକାର ଏବଂ ନୈତିକ କର୍ଭବ୍ୟ ପ୍ରତି ସଚେତନ ଥାଆନ୍ତି । ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉଚିତ ଭାବରେ ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇଥାଏ । କେବଳ ମୁଖ୍ୟଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ସମାନ ଅଧିକାର ରହିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷ ସଦସ୍ୟମାନେ ବିଭିନ୍ନପ୍ରକାରର ବାହ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲିପ୍ତ ରହିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ମହିଳା ସଦସ୍ୟମାନେ ରୋଷେଇ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଗୃହକାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏହିପରି ଭାବରେ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଏବଂ ଅଧିକାର ବିଷୟରେ ସଚେତନ ରହି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ ।

(୭) ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ପୁରୁଷ ଗଭୀରତା (More male-generation depth) – ଯୌଥ ପରିବାରରେ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ବା ତିନିଟି ପୁରୁଷର ବ୍ୟକ୍ତି ବାସ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ, ତାଙ୍କ ଭାଇଭଉଣୀ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଭାଇମାନଙ୍କର ସ୍ତ୍ରୀମାନେ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି । ସେହିପରି ମୁଖ୍ୟକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ପିଲାମାନେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ଭାଇଙ୍କର ପିଲାମାନେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷରୂପେ ପରିଚିତ ଅଟନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହିପରିଭାବେ ଯୌଥ ପରିବାରରେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଅଧିକ ପୁରୁଷ ଗଭୀରତା ରହିଥାଏ ।

8. ଶିକ୍ଷା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଶିକ୍ଷା ଓ ସମାଜ ପରସ୍ପର ଗଭୀରଭାବେ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ଶିକ୍ଷା ସମାଜରେ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ତଥା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଗଠନରେ ଶିକ୍ଷା ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଲୋକମାନଙ୍କର କେତେକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ବିକାଶ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର କିମ୍ବା ପରିବାରଦ୍ୱାରା ବିଧବଦ୍ଧଭାବେ ହେଉଥିବା ସଙ୍ଗଠିତ ତଥା ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଉଦ୍ୟମକୁ ଶିକ୍ଷା କୁହାଯାଏ । ଲାଟିନ୍ ଭାଷାରେ ‘ଶିକ୍ଷା’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଶିଶୁର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶ ସାଧନ । ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଶିକ୍ଷା ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯାହାକି ପୁରାତନ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସାମାଜିକ ଜୀବନ ପାଇଁ ଆଦୌ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇନଥୁବା ଶିଶୁମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଶିଶୁର ଶାରୀରିକ, ବୌଦ୍ଧିକ ତଥା ନୈତିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ କରିବା ଏବଂ ଶିଶୁକୁ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ନିମନ୍ତେ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବେ ଗଢ଼ିବା । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଶିକ୍ଷା ହେଉଛି ଏକ ମାଧ୍ୟମ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟ ନିଜେ ବାସ କରୁଥିବା ସମାଜ ତଥା ସାମାଜିକ ପରିବେଶ ସହିତ ଖାପ ଖାଇ ଚଳିବାପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ । ସୁତରାଂ ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକୀକରଣର ଏକ ମାଧ୍ୟମଭାବେ ଶିଶୁକୁ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ଆଦର୍ଶ ମାନବରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ । ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟତୀତ ସମାଜ ପଙ୍ଗୁ ହୋଇଯିବ । ଏବଂ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଦୁର୍ବିସହ ହେବାସହ ମାନସିକ, ନୈତିକ ଏବଂ ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ ବ୍ୟାହତ ହେବ ।

ଇମାଇଲ ଦୁର୍ଖମ୍ ସମାଜରେ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ବା ଭୂମିକାକୁ ନିମ୍ନମତେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।
(୧) ପ୍ରତିମାନ ବା ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପରିଚାଳନା-ଦୁର୍ଖଙ୍କ ମତରେ, ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧଗୁଡ଼ିକୁ ପରିଚାଳନା କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ସେ କହିଛନ୍ତି, ଯଦି ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ସାମଞ୍ଜ ରହେ, ତେବେ ସମାଜ ତିଷ୍ଠିପାରିବ, ତେଣୁ ଶିକ୍ଷା ଆରମ୍ଭରୁ ଆବଶ୍ୟକ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଦାନ କରି ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସାମଞ୍ଜସ୍ୟକୁ ଚିରସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ସାମୂହିକ ଜୀବନ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କଦ୍ଵାରା ଏକତ୍ର ବାନ୍ଧି ରଖୁବା ହେଉଛି ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦାୟିତ୍ଵ । ଦୁର୍ଖଙ୍କ ମତରେ ଶିକ୍ଷା ସମାଜର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସମୁଦାୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ଆଦର୍ଶ, ପରମ୍ପରା ଏବଂ ଚିନ୍ତାଧାରା ସହିତ ପରିଚିତ କରାଇ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା କରିଥାଏ ।

(୨) ଔପଚାରିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ – ଦୁର୍ଖମ୍ କହନ୍ତି ଯେ ବିଦ୍ୟାଳୟଦ୍ବାରା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥିବା ଔପଚାରିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ପରିବାର କିମ୍ବା ଜ୍ଞାତିସମୂହ ପ୍ରଦାନ କରିପାରି ନଥା’ନ୍ତି । ପାରିବାରିକ ଶିକ୍ଷା ସ୍ନେହ, ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଆବେଗ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଏହି ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିର ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନକୁ ଗଠନ କରିପାରିବ ନାହିଁ । କାରଣ ପାରିବାରିକ ଶିକ୍ଷା ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବୃହତ୍ତର ସମାଜ ଗଠନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରି ନଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ଛାତ୍ରକୁ ବିଭିନ୍ନ ଔପଚାରିକ ସଙ୍ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଛାତ୍ରର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶ ଘଟିଥାଏ । ଦୁର୍ଖଙ୍କ ମତରେ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ନିୟମକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ସହିତ ସାଧାରଣ ନିୟମକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ ଏବଂ ଆତ୍ମନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ସଞ୍ଜମ ଅଭ୍ୟାସର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସାଧନ କରିଥାଏ ।

(୩) ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣାବଳୀର ବିକାଶ – ଦୁର୍ଖମ୍ କହିଛନ୍ତି, ଶିକ୍ଷାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଶିଶୁର ଶାରୀରିକ, ବୌଦ୍ଧିକ ଏବଂ ନୈତିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ ଏବଂ ଦୃଢ଼ କରିବା । ସାମାଜିକ ବିଭାଜନ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଯେଉଁଠାରେ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ସେଠାରେ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଜନ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ । ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରେଣୀ ସୁବିଧା ଓ ସ୍ୱାର୍ଥକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରିବାରେ ଶିକ୍ଷା ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଶ୍ରେଣୀ ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ବଜାୟ ରଖୁଥାଏ । ସୁତରାଂ ପ୍ରାଚୀନ ସମୟରେ ଉଚ୍ଚଜାତି ଶିଶୁମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଥିଲା । ଏମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ଏକ ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଧର୍ମଯାଜକ ବା ପୁରୋହିତମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରେ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରଚଳନ ଯୋଗୁଁ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭେଦ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷା; ଯଥା – ସାଧାରଣ ଓ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ବିକାଶ ଘଟିଛି ।

(୪) ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ମାଧ୍ୟମ – ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ସମାଜରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଦୁର୍ଖଙ୍କ ମତରେ ପୁରାତନ ବଂଶଧରମାନଙ୍କଠାରୁ ନୂତନ ବଂଶଧରମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନ ଏବଂ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିବା ହେଉଛି ଶିକ୍ଷାର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ । ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ଶିଶୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧିକାର କରିଥାଏ । ଫଳତଃ ଶିଶୁର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଓ ବ୍ୟବହାର ସ୍ୱରୂପ ମାର୍ଜିତ ହୋଇ ତା’ର ବୌଦ୍ଧିକ ପ୍ରତିଭାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସାଧନ କରିଥାଏ, ସୁତରାଂ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ଅନୁକରଣ କରିବା ଶିଶୁ ପକ୍ଷେ ସହଜ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଶିଶୁର ସାମାଜିକ ନିୟମାବଳୀ ସହିତ ଗଭୀର ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ମାଧ୍ୟମଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକରି ଶିକ୍ଷା ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନଗୁଡ଼ିକୁ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ପୁରୁଷକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଥାଏ ।

9. ସମ୍ପତ୍ତି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ସମ୍ପତ୍ତିର ଲକ୍ଷଣମାନ ଆଲୋଚନା କର ?
Answer:
ମାନବ ସଭ୍ୟତାର ବିକାଶରେ ସମ୍ପତ୍ତିର ଏକ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ ସ୍ଥାନ ଅଛି । ସମାଜର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିତରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ସମ୍ପତ୍ତି ଘନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ସମ୍ବନ୍ଧିତ । ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ଗୁଡ଼ିକ ଯେପରି ବଢ଼ି ଯାଇଥାଏ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ସଂଘର୍ଷ ଏବଂ ମତଭେଦର ସମ୍ଭାବନା ମଧ୍ଯ ବଢ଼ିଯାଇଥାଏ । ଏହି ସଂଘର୍ଷ ସମାଜରେ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରକାର ଏବଂ ଏହା ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଅତ୍‌ରରୁ ନିଃସୃତ ବୋଲି କେତେକ ମନେ କରିଥାନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ମତରେ ଆଦିମ ଯୁଗରେ ସଂଘର୍ଷର ମାତ୍ରା କମ୍ ଥିଲା । କାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି ସାମୂହିକ ଥିଲା । ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ସାମୂହିକ ସମ୍ପତ୍ତି ସ୍ଥାନରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବଢ଼ିବାରୁ ସଂଘର୍ଷର ମାତ୍ରା ଅଧ୍ବକ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍ଥା ଭାବରେ ସମ୍ପଭି (Property) ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ସାଧାରଣ ଲୋକେ ଘର, ଭୂମି, ଟେବୁଲ୍, ଚେୟାର୍ ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆସବାବପତ୍ରକୁ ସମ୍ପତ୍ତି ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ଧାରଣା ଭ୍ରମପୂର୍ଣ ଅଟେ । ଏକ ସଂସ୍ଥା ଭାବରେ ସମ୍ପତ୍ତି କେବଳ କୌଣସି ମୂର୍ତ୍ତି ବସ୍ତୁକୁ ସଙ୍କେତ ନ କରି ଏକ ଅଧିକାରକୁ ସଂକେତ କରିଥାଏ । ଅଧ୍ୟାର କେବେ ହେଁ ମୂର୍ଖ ହୋଇନଥାଏ ବରଂ ଏହା କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଉପରେ ଆମର ସ୍ଵାମୀତ୍ଵର ପ୍ରକୃତି ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଏହି ସ୍ବାମୀତ୍ଵ ମୂର୍ଖ ବା ଅମୂର୍ଖ ବସ୍ତୁ ଉପରେ ହୋଇପାରେ । ଏଣୁ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ମାନେ ସମ୍ପତ୍ତିର ସଂଜ୍ଞାକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭାବରେ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।

ମୋରିସ୍ ଜିନସ୍ବର୍ଗଙ୍କ ମତାନୁସାରେ, କୌଣସି ଭୌତିକ ବସ୍ତୁ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବ୍ୟକ୍ତି ତଥା ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ପରିଭାଷିତ କରୁଥିବା ଅଧିକାର ଓ ଦାୟିତ୍ଵର ସମଷ୍ଟି ହେଉଛି ସମ୍ପତ୍ତି । (Property may be described as the set of rights and obligations which define the relations between individual or groups in respect of their control over material things.)

ମିଚେଲ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଭାବରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି, “ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ଭୌତିକ ତଥା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଉପରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧିକାର ମିଳିଥାଏ, ତାକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ ।’’

(…Property consists of those things, material or otherwise, over which persons have rights.)

କିଙ୍ଗ୍ସ୍‌ ଡେଭିସ୍‌ଙ୍କ ଭାଷାରେ, ‘କେତେକ ସୀମିତ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହର ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମୂହ ତୁଳନାରେ ଅଧିକାର ଏବଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ସମ୍ପତ୍ତି ଗଠିତ’ । (Property consists of the rights and duties of one person or group as against all persons and groups with respect to some scarce good.) ।

ସମ୍ପଭିର ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of Property) :
ଉପର ବଣ୍ଡିତ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକର ଆଧାରରେ ସମ୍ପତ୍ତିର କେତେକ ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷଣ ନିମ୍ନ ରୂପରେ ସ୍ପଷ୍ଟ କରାଗଲା –

• ସମ୍ପତ୍ତି ଉଭୟ ମୂର୍ଖ ଏବଂ ଅମୂର୍ଣ ଅଟେ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଘର, ଟେବୁଲ, ଚେୟାର, ଲୁଗାପଟା, ଗହଣା ଗାଣ୍ଠି, ଯାନବାହନ ଇତ୍ୟାଦି ଦୃଶ୍ୟମାନ ବସ୍ତୁ ମୂର୍ଖ ସମ୍ପତ୍ତି ରୂପେ ପରିଚିତ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ବ୍ୟବସାୟର ସୁନାମ (Goodwill), ବ୍ୟବସାୟ ଚିହ୍ନ (Trade mark) ଇତ୍ୟାଦି ସ୍ପର୍ଶହୀନ ସମ୍ପତ୍ତି ମୂଇଁ ସମ୍ପତ୍ତି ରୂପେ ପରିଚିତ ।
• ସମ୍ପତ୍ତିର ସ୍ଵତ୍ତ୍ଵାଧ୍ୟାକାର ବା ସ୍ବାମୀତ୍ବ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ବନ୍ଧ ଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର କୌଣସି ପଦାର୍ଥକୁ କେବଳ ରଖିବାର ଅଧିକାର (right of possession) ଥାଏ । ତେବେ ଏହି ପଦାର୍ଥକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇନଥାଏ । ରଖୁବାର ଅଧିକାର ସହିତ ଉକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦଖଲ ଥିଲେ କେବଳ ଏହା ସମ୍ପତ୍ତି ପଦବାଚ୍ୟ ହେବ, ଏଣୁ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ଅଧିକାର ଆଇନ ସମ୍ମତ ବା ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଦ୍ଵାରା ସ୍ବୀକୃତି ମିଳିନଥାଏ, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପଦାର୍ଥ ଉପରେ ମାଲିକାନାକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇନଥାଏ ।
• ସମ୍ପଭି ସୀମିତ ମାତ୍ରାରେ ଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ସହଜରେ ଓ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ମିଳେ, ତେବେ ତାହାକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯିବ ନାହିଁ । ସେଥୂପାଇଁ ସମୁଦ୍ର ପାଣି, ନଦୀର ପାଣି, ପବନ ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇନଥାଏ ।
• ସମ୍ପତ୍ତିରେ ହସ୍ତାନ୍ତରଣଶୀଳତା (Transferability) ର ଗୁଣ ଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ଅନ୍ୟ କାହାକୁ ବିକ୍ରି ବା ବିନିମୟ ବା ଦାନ ଆକାରରେ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିପାରେ ।
• ସମ୍ପତ୍ତି ଧାରଣା ସହିତ ଏହାର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ (Exchange value) ମଧ୍ୟ ଯୋଡ଼ା ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ବସ୍ତୁର ଚାହିଦା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁ ଯେତେ କମ୍ ସେ ବସ୍ତୁର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ସେତେ ଅଧୂକ ହୋଇଥାଏ ।
• ସମ୍ପତ୍ତି ଉଭୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ତଥ୍ୟ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ସମାଜର ନିୟମ ଏବଂ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଭି ଅଟେ କି ନୁହେଁ ତାହା ନିଶ୍ଚିତ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ପୂର୍ବେ ସ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ ଗୋଲାମଙ୍କୁ ସମ୍ପଭି ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଥିଲା; କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ ଏମାନଙ୍କୁ ସମ୍ପଭିର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଉନାହିଁ ।

10. ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାରର ପ୍ରକୃତି ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଡେଭିସଙ୍କ ମତରେ, ‘କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଭି କି ନା ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟର ବାହ୍ୟସ୍ୱରୂପ ଉପରେ ନିର୍ଭର ନ କରି ବରଂ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାରର ପ୍ରକୃତି ନିର୍ଭର କରିଥାଏ’’ । ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍ଥା ରୂପରେ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରକୃତିକୁ ବୁଝିବାକୁ ହେଲେ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାରର ପ୍ରକୃତିକୁ ବୁଝିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ନିମ୍ନରେ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାରର ଲକ୍ଷଣର ଆଧାରରେ କେଉଁ ବସ୍ତୁକୁ ସମ୍ପଭି କୁହାଯିବ ଏବଂ କାହାକୁ ନ କୁହାଯିବ ତାହା ଅଧିକ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇପାରିବ ।

ହସ୍ତାନ୍ତରଣଶୀଳତା (Transferability) –
(୧) ଏହା ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାରର ପ୍ରଥମ ଏବଂ ସର୍ବପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷଣ ଅଟେ । ଯେଉଁ ବସ୍ତୁର ସ୍ଵାମୀତ୍ଵରେ ହସ୍ତାନ୍ତରଣଶୀଳତାର ଗୁଣ ନଥାଏ ତାହାକୁ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇ ନଥାଏ । ‘ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧ୍ୟାର’ ଏବଂ ‘କୁଶଳତାର ଅଧିକାର’ (Possession of a skill) ପରସ୍ପରଠାରୁ ଭିନ୍ନ । କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ତାର ସମ୍ପଭିର ଅଧିକାରକୁ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଦେଇଦିଏ ତେବେ ତା’ର ଏହି ବସ୍ତୁ ଉପରେ କୌଣସି ଅଧିକାର ନ ଥାଏ । ଏହାର ବିପରୀତରେ କୁଶଳତାର କଦାପି ପୂର୍ଣ୍ଣ ହସ୍ତାନ୍ତରତା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏକ ଚିକିତ୍ସକ ନିଜର ଯୋଗ୍ୟତା କିମ୍ବା କୌଶଳତା ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦେଇପାରେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ତାର କୁଶଳତା ସମାପ୍ତ ହୋଇଯାଇ ନଥାଏ । ଏଣୁ ଡାକ୍ତରଙ୍କ କୁଶଳତାର ଅଧିକାରକୁ ତାଙ୍କର ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଇ ନଥାଏ ।
(୨) ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର କେବଳ କୌଣସି ବସ୍ତୁର ଉପଭୋଗର ଅଧ୍ୟାର ନୁହେଁ; ବରଂ ଏହା ଉପରେ ବାସ୍ତବିକ ଏବଂ ନୈତିକ ସ୍ଵାମୀତ୍ଵ ଅଟେ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଭଡ଼ା ଘରେ ରହୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ଘର ତା’ର ନିଜସ୍ବ ସମ୍ପରି ନୁହେଁ । କାରଣ ଏହା ଘର ମାଲିକର ।
(୩) ସମ୍ପରି ଅଧ୍ୟାର ଶକ୍ତିର ଧାରଣା ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ । ଅର୍ଥାତ୍‌ ସମ୍ପରି ଅଧୂରରେ ସର୍ବଦା ଏକ ଶକ୍ତି ନିହିତ ଥାଏ । ଯେହେତୁ ସମ୍ପଭି ସୀମିତ ଓ ମୂଲ୍ୟବାନ ତେଣୁ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିର ଏହି ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଅଧିକାର ଥାଏ ସେ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
(୪) ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧ୍ୟାର ମୂର୍ତ୍ତ ବସ୍ତୁର ଅଧିକାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୀମିତ ନ ଥାଏ ।
(୫) ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର କେବଳ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକରେ ହିଁ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର କେବଳ ମୂର୍ଖ ବା ଅମୂର୍ଖ ବା ଅମାନବିକ ବସ୍ତୁ ବା ଯାହାର ନିଜର କୌଣସି ଅଧିକାର ନ ଥାଏ ସେହି ବସ୍ତୁକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିର ଚାକରକୁ ତାର ସମ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇନଥାଏ ।

11. ସମ୍ପରିର ପ୍ରକାରଭେଦ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭିଭିରେ ସମ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରକାରଭେଦକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯଥା –
୧ । ସମ୍ପତ୍ତିର ଗତିଶୀଳତା ଆଧାରରେ (On the basis of movement) – ସମ୍ପଭିର ଗତିଶୀଳତାର ଆଧାରରେ ଏହାକୁ ସଚଳ ତଥା ଅଚଳ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଅଛି ।
(କ) ସଚଳ ସମ୍ପତ୍ତି (Moveable property) – ଯେଉଁ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ସେହି ରୂପରେ ନିଆଯାଇ ପାରିଥାଏ, ତାହାକୁ ସଚଳ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । କଂସାବାସନ, ମେସିନ୍, ଜିନିଷପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ସଚଳ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉଦାହରଣ ।
(ଖ) ଅଚଳ ସମ୍ପତ୍ତି (Immovable property) – ଯେଉଁ ବସ୍ତୁକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ହୋଇ ନଥାଏ । କିନ୍ତୁ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହର ଏହା ଉପରେ ଅଧିକାର ଥାଏ ତାହାକୁ ଅଚଳ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଘର ଏବଂ ଜମି ଇତ୍ୟାଦି ଅଚଳ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉଦାହରଣ ।

୨ । ବସ୍ତୁର ସ୍ଵରୂପ ଆଧାରରେ (On the basis of the shape) – ବସ୍ତୁର ସ୍ବରୂପର ଆଧାରରେ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ଦୃଶ୍ୟମାନ ଏବଂ ଅଦୃଶ୍ୟ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଅଛି ।
(କ) ଦୃଶ୍ୟମାନ ସମ୍ପଭି (Tangible property) ଯେଉଁ ସମ୍ପଭିକୁ ଦେଖ୍ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଯାହା ସ୍ପର୍ଶଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ତାହାକୁ ଦୃଶ୍ୟମାନ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଘର, ମଟରଗାଡ଼ି, ଗହଣାଗାଣ୍ଠି, ଆସବାବପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ଦୃଶ୍ୟମାନ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉଦାହରଣ ।
(ଖ) ଅଦୃଶ୍ୟ ସମ୍ପତ୍ତି (Intangible property) – ଯେଉଁ ବସ୍ତୁର ଉପଭୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାରକୁ ଆଇନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ଅଥବା ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶେଷ ଅଧିକାର ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ତାହାକୁ ଅଦୃଶ୍ୟ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ବହି ଉପରେ ଲେଖକଙ୍କର ‘କପି ରାଇଟ୍’ ଅଦୃଶ୍ୟ ସମ୍ପଭିର ଉଦାହରଣ ।

୩ । ଅଧିର ଆଧାରରେ (On the basis of right over property) – ଏହି ଆଧାରରେ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ନିମ୍ନ ପ୍ରକାରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଅଛି ।
(କ) ସାମୂହିକ ସମ୍ପତ୍ତି (Collective property) – ଯଦି କୌଣସି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଏକାଧ୍ଯକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥା ସହଯୋଗୀ ଅଧ୍ୟାର ସ୍ପଷ୍ଟ ରୂପରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ତେବେ ଏହାକୁ ସାମୂହିକ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
(ଖ) ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି (Public property) – ଯଦି କୌଣସି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାର ନ ହୋଇ କେତେକ ନିୟମର ଅନ୍ତର୍ଗତ ସମୁଦାୟର ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାକୁ ଉପଭୋଗ କରିବାର ଅଧିକାର ପାଇଥାନ୍ତି । ତେବେ ସେପ୍ରକାର ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ‘ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି’ କୁହାଯାଏ । ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ରେଳ, ଡାକଘର, ସଡ଼କ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଇତ୍ୟାଦି ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପଭିର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।
(ଗ) ନିଜସ୍ଵ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପରି (Private property) – ଯଦି କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତିର ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାର ଥାଏ ତେବେ ସେ ପ୍ରକାର ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଯଦି ଏକ ବା ଏକାଧିକ ବ୍ୟକ୍ତି କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଉପରେ ନିଜ ଅଧିକାରର ଉପଭୋଗ ସମ୍ପୂର୍ଣ ରୂପରେ ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥ ଏବଂ ଲାଭ ପାଇଁ କରିଥାଏ ତେବେ ତାହାକୁ ନିଜସ୍ଵ ସମ୍ପତ୍ତି କୁହାଯାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ନିଜର ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ଏହି ସମ୍ପତ୍ତିର ବ୍ୟବହାର, ଉପଭୋଗ ଓ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବାର ଅଧିକାର ମିଳିଥାଏ ।

ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତି ଓ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅର୍ଥକୁ ଏହି ଦୁଇ ପ୍ରକାର ସମ୍ପତ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା ଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ସରଳ କରାଯାଇପାରେ । ନିମ୍ନରେ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତି ଓ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପଭି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କେତେକ ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରାଗଲା ।

୧ । ପ୍ରଥମତଃ ନିଜ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବ୍ୟକ୍ତିସମୂହ ହୋଇଥାନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ସମୁଦାୟ ଅଟେ ।
୨ । ଦ୍ୱିତୀୟତଃ, ନିଜ ସମ୍ପଭିକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସୁଖ ସୁବିଧା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତି ରାଜ୍ୟ ବା ସମୁଦାୟର ସମସ୍ତଙ୍କ ସୁବିଧା ପାଇଁ ଉପଯୋଗ କରାଯାଇଥାଏ ।
୩ । ତୃତୀୟତଃ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତିର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରାଜ୍ୟ କରିଥାଏ । ଯଦିଓ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାର ମାଲିକ ତଥାପି ରାଜ୍ୟର ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଓ ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଲେ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପତ୍ତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ରାଜ୍ୟ କରିପାରେ । କିନ୍ତୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ସ୍ବୟଂ ରାଜ୍ୟ ବା ସରକାର ଛଡ଼ା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ରାଜ୍ୟର ସ୍ଵୀକୃତି ବିନା ଏହି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ତାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଅଧ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରି ନଥାଏ ।

12. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି, ଆଧୁନିକ ସମାଜର ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂସ୍ଥା ଅଟେ । ଏହି ସମ୍ପତ୍ତିର ଉପଭୋଗ ଯୋଗୁଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ସୁବିଧା ମିଳିଥାଏ ।

୧ । ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି (Economic Progress) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଏକାଧ୍ଵ ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏହି ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧ୍ବକ ଉପାର୍ଜନ ସେମାନଙ୍କର ସୁଖ ସମୃଦ୍ଧି ବଢ଼ାଇଥାଏ । ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତିର ଉପାର୍ଜନ ପାଇଁ ଶିଳ୍ପ, କୃଷି ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂଆ ନୂଆ ଜିନିଷର ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥାନ୍ତି ଏବଂ ଅଧିକ ପରିଶ୍ରମ କରିଥାନ୍ତି । ଫଳତଃ ଏ ପ୍ରକାର ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ମାନଙ୍କର ପ୍ରଗତି ସହିତ ସମାଜର ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଗତି ହୋଇ ସମାଜର କଲ୍ୟାଣ ହୋଇଥାଏ ।

୨ । ଭବିଷ୍ୟତ ତଥା ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ପାଇଁ ସୁରକ୍ଷା (Security against future and bad days) – ମାନବର ଜୀବନ ଅନେକ ଉତ୍‌ଥାନ ପତନ ମଧ୍ୟରେ ଗତି କରିଥାଏ । ଅନେକ ବିପତ୍ତି ଓ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ସମୟ ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇଥାଏ ଯେଉଁ ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତି ତାର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରି ଅଥବା କାହା ପାଖରେ ବନ୍ଧକ ରଖ୍ ଏହି ବିପଭିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ବ୍ୟକ୍ତିର ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନ ତଥା ଭବିଷ୍ୟତ ବଂଶଧରଙ୍କ ପାଇଁ ନିଜ ସମ୍ପତି ମଧ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

୩ । ମାନବର ସ୍ଵଭାବଗତ ପ୍ରବୃତ୍ତିର ପରିତୃପ୍ତି (Satisfaction of human instinct) – ଅହଂଭାବନା ବା “ମୋରା’’, ତା’ର ବିଚାର ମାନବଠାରେ ଅଧିକ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ତା’ଠାରେ ନିଜ ସ୍ଵାମୀତ୍ବ ଓ ସ୍ବାଧ୍ୟାର ପ୍ରବୃତ୍ତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରବୃରି କାରଣରୁ ସେ ସର୍ବଦା ନିଜ ପାଇଁ କିଛି ବସ୍ତୁ ରୋଜଗାର କରିବା ପାଇଁ ଅଧୂକ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ । ଯାହାଫଳରେ ସେ ଆରାମ ଦାୟକ ଓ ବିଳାସମୟ ଜୀବନଯାପନ କରିପାରିବ । ଏହି ଇଚ୍ଛା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନିଜ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ହେବାଦ୍ଵାରା ପୂରଣ କରିଥାଏ । ଏଣୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭିର ସ୍ବାମୀତ୍ଵ ମାନବର ସ୍ବାଧ୍ୟାର ପ୍ରକୃତିକୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିଥାଏ ।

୪ । କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା (Incentive to work) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପାର୍ଜନ କରିବା, ତାକୁ ବ୍ୟବହାର ଓ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବେସର୍ବା ହେବା ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସମାଜରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ମିଳିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ତଥା ଅଧ୍ଵ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ହେବାର ଇଚ୍ଛା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପରିଶ୍ରମ ଓ ଅଧ୍ବକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଥାଏ । ଏପରିକି ନିଜ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ହେବାର ଆଶା ଅଳସୁଆ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କର୍ମଠ କରିଦେଇଥାଏ ।

୫ । ମାନବୋଚିତ ଗୁଣର ବିକାଶ (Development of Human qualities) – କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରର ଭାବନା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପରିବାର, କୁଟୁମ୍ବ ପ୍ରତି ସ୍ନେହ, ପ୍ରେମ ଓ ସହାନୁଭୂତିର ଭାବନା ବଢ଼ାଇଥାଏ । ଏହି ଭାବନାର ବୃଦ୍ଧିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଦାନୀ ପରୋପକାରୀ ଓ ସମାଜସେବୀ ଆଦି ମାନବୋଚିତ ଗୁଣର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥାଏ ।

13. ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭିର ଅପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଉପରୋକ୍ତ ସୁବିଧା ସତ୍ତ୍ଵେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ଦ୍ବାରା ସାମାଜିକ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ଅନେକ ଅସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଅସୁବିଧାର ଆଧାରରେ କେତେକ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ସୁବିଧାକୁ ଭିତ୍ତିହୀନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଥାନ୍ତି । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର କେତୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଅପକାରିତାକୁ ନିମ୍ନରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି ।

୧ । ମାନବିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପରିସମାପ୍ତି (End of Human values) – ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭି ଅର୍ଜନର ମୋହ ଲାଗିଲେ ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ବନ୍ଧକୁ ଟଙ୍କା ଦ୍ବାରା ମାପ କରିବାକୁ ଲାଗିଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧିକ ଅର୍ଥ ଓ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପାର୍ଜନରେ ଲାଗି ରହିଥାଏ । ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଲେ ହିଂସା ଓ ରକ୍ତପାତକୁ ଆଶ୍ରୟ କରିବା ପାଇଁ ପଶ୍ଚାତ୍ମପଦ ହୋଇନଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ୱାର୍ଥପର ହୋଇ ଯେକୌଣସି ଉପାୟରେ ସମ୍ପତ୍ତି ଅର୍ଜନ କରିବାରେ ଲାଗିପଡ଼େ । ଫଳସ୍ବରୂପ ଅନେକ ମାନବୀୟ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଯଥା – ସ୍ନେହ, ଶ୍ରଦ୍ଧା, ଦାନ, ଦୟା, ମାୟା ଓ ପରୋପକାର ଇତ୍ୟାଦିର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟିଥାଏ ।

୨ । ସମ୍ପତ୍ତି ପ୍ରତି ଲାଳସା ବୃଦ୍ଧି (Developed greed for property) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାର ଲାଭ କରିବାର ମୋହ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଲୋଭୀ କରିଦେଇଥାଏ । ଯାହାଫଳରେ ସେ ଯେକୌଣସି ପ୍ରକାରେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ପଇସା ରୋଜଗାର ତଥା ସମ୍ପତ୍ତି ଅର୍ଜନରେ ଲାଗି ପଡ଼ିଥାଏ । ଏହି ସମ୍ପତିର ଲୋଭରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନୈତିକତା ଓ ସମ୍ମାନକୁ ହରାଇବାକୁ କୁଣ୍ଠାବୋଧ କରିନଥାଏ ।

୩ । ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି (Emergence of social problems) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନେକ ଅସାମାଜିକ ତଥା ସମାଜ ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲିପ୍ତ ରହିଥାଏ । ସମ୍ପତ୍ତିର ଲୋଭ, ଚୋରି, ଡକାୟତି ଅପମିଶ୍ରଣ, ଚୋରା ଭାବରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଆମଦାନୀ ରପ୍ତାନୀ, ଗୋପାନ ସଞ୍ଚୟ, ଅମାନୁଷିକ ଶୋଷଣ, ବେଶ୍ୟାବୃତ୍ତି, ମଦ୍ୟପାନ ଇତ୍ୟାଦି ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାମାନ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ ।

୪ । ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ସମାଜର ମୂଳଦୁଆ (Foundation of Capitalistic Society) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭିର ଅଧିକାର ଓ ସ୍ଵାମୀତ୍ଵ ପୁଞ୍ଜିବାଦ ସମାଜର ଭିତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧ୍ଵ ସମ୍ପତ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ପୁନରାବୃତ୍ତି ଘଟି କାଳକ୍ରମେ ସମାଜରେ ଏକ ସୀମିତ ଶ୍ରେଣୀର ହାତକୁ ଅର୍ଧ ସମ୍ପତ୍ତି ଆସିଯାଇଥାଏ । ଏହି ସୀମିତ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକ ଅଧ‌ିକ ସମ୍ପତ୍ତିର ମାଲିକ ହୋଇ ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଫଳତଃ ପୁଞ୍ଜିବାଦ ପ୍ରଥା ବଳବତ୍ତର ହୋଇଥାଏ ।

୫ । ଅସମାନତାର ବୃଦ୍ଧି (Growth of inequality) – ଯଦିଓ ସମ୍ପତ୍ତି ଲାଭ କରିବାର ଅଧିକାର ସମସ୍ତଙ୍କର ଥାଏ, ତଥାପି କେତେକ ବିଶେଷ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାକୁ ଲାଭ କରିପାରି ନଥାନ୍ତି । ଫଳତଃ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧ୍ୟାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାରତମ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ସାମାଜିକ ଅସମାନତାର ପ୍ରଥାରୂପେ ପରିଗଣିତ କରାଯାଇଅଛି । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର ଦ୍ବାରା ସମାଜ ଅନେକ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଉପଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇ ସାମାଜିକ ଅସମାନତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

୬ । ବିଳାସୀ ଶ୍ରେଣୀର ବୃଦ୍ଧିରେ ଉତ୍ସାହିତ (Encouragement in the development of leisure class) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପତ୍ତି ଅର୍ଜନ କଲାପରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ୱୟଂ ଏହାର ଉପଭୋଗ କରିଥାଏ । ଏହି ଲୋକମାନେ ସମ୍ପତ୍ତିହୀନ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ହୀନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଥାନ୍ତି । କେତେକ ସମ୍ପଭି ମାଲିକ ନିଜର ବିନା ଶାରୀରିକ ପରିଶ୍ରମରେ ବସି ଶୋଇ ବିଳାସ ବ୍ୟସନରେ ଜୀବନ ଅତିବାହିତ କରିଥାନ୍ତି । ଏହିପରି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପଭି ସମାଜରେ ବିଳାସିତ ଶ୍ରେଣୀର ବିକାଶରେ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ।

14. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ପ୍ରକାର ଭେଦ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆଦି କାଳରେ ମନୁଷ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ବହୁତ ସୀମିତ ଥିଲା । ସେ ତାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ସମସ୍ତ ବସ୍ତୁକୁ ସ୍ବୟଂ ଉତ୍ପନ୍ନ କରିପାରୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସଭ୍ୟତାର ବିକାଶ ସାଥ୍‌ରେ ମନୁଷ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ଧୀରେ ଧୀରେ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା । କ୍ରମେ ମାନବ ଅନୁଭବ କଲା ଯେ, ତା’ ପକ୍ଷରେ ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ବସ୍ତୁକୁ ଏକୁଟିଆ ଉତ୍ପାଦନ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଅର୍ଥାତ୍ ସେ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦିତ ବସ୍ତୁର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଅନୁଭବ କଲା ।

ଧୀରେ ଧୀରେ ତାର ଅଭିଜ୍ଞତା ହେଲା ଯେ, ଯଦି ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ପରିବାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ କରିବ ଅଥବା ଯଦି କୌଣସି ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନରେ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ ତାହେଲେ କେବଳ ଉତ୍ପାଦନ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ହେବନାହିଁ ବରଂ ଉତ୍ତମ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ମଧ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଇପାରିବ । ତାହାଫଳରେ ମଧ୍ଯ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ପୂରଣ ହୋଇପାରିବ ।

ଫଳତଃ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ରୁଚି, ସୁବିଧା ଶିକ୍ଷା, ଶକ୍ତି, ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ କ୍ଷମତା ଅନୁସାରେ କିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହିପରି ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ପ୍ରଣାଳୀର ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା । ଏହାର ପରିଣାମ ସ୍ୱରୂପ ବ୍ୟକ୍ତି ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବାରେ ଲାଗିଲେ ।

ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅଭିପ୍ରାୟ ଉତ୍ପାଦନର ଏକ ଏପରି କ୍ରିୟା ଅଟେ । ଯେଉଁଥରେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ନିର୍ମାଣ ଛୋଟ ଛୋଟ ଖଣ୍ଡରେ ବାଣ୍ଟି କରାଯାଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଗୋଟିଏ ସାଇକେଲ୍‌ର ନିର୍ମାଣରେ ଦଳ ଦଳ ଲୋକ ସାଇକେଲ୍‌ର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ନିର୍ମାଣ କରିଥାନ୍ତି । ପରିଶେଷରେ ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସାଇକେଲ୍‌ର ନିର୍ମାଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ଗୋଟିଏ କାମକୁ ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ବଡ଼ ଖଣ୍ଡରେ ବିଭାଜିତ କରି କରାଯାଇଥାଏ ତେବେ ତାହାକୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।

ପ୍ରଫେସର ୱାଟସନ୍‌ଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ‘ଉତ୍ପାଦନର କ୍ରିୟାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପକ୍ରିୟାରେ ବିଭାଜିତ କରି ବିଶିଷ୍ଟ ସାଧନକୁ (ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ) କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକୁ କରିବା ପାଇଁ ଦେବା ଏବଂ ପୁନଶ୍ଚ ସମସ୍ତ ସାଧନ ଗୁଡ଼ିକର (ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ) ଚେଷ୍ଟାକୁ ମିଶାଇ ଆବଶ୍ୟକ ଉପଭୋଗ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । (Production by division of labour consists of splitting up the productive process into its component parts, concentrating specialised factors on each sub-division and combining their output to the particular form of consumption output required) ।

ଏଣୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଉତ୍ପାଦନର ସେ ପ୍ରଣାଳୀ ଅଟେ; ଯାହାର ଅନ୍ତର୍ଗତ କାର୍ଯ୍ୟ ବିଶେଷକୁ କେତେକ ବିଧ୍ (Process) ବା ଉପବିଧ୍ (Sub-process) ରେ ଭାଗ କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଧ୍ ବା ଉପବିଧ‌ିକୁ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସମୂହ ଦ୍ଵାରା କରାଯାଇଥାଏ ।

(କ) ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Simple division of labour) – ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ବ୍ୟବସାୟ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଏହି ରୂପ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରାଚୀନ ଅଟେ । ଯଦି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ସମୂହ ନିଜର ଶିକ୍ଷା, ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ କୁଶଳତାର ଆଧାରରେ କୌଣସି ବ୍ୟବସାୟକୁ ଆରମ୍ଭରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କରିଥାନ୍ତି ତେବେ ଏହି ପ୍ରକାର ବ୍ୟବସାୟକୁ ସାଧାରଣ ଅଥବା ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଶ୍ରେଣୀରେ ରଖାଯାଇଥାଏ । ଭାରତର ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ରୂପ ଅଟେ । ଏହିପରି ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଛୋଟ ଛୋଟ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ନ କରି ଗୋଟିଏ ବ୍ୟବସାୟକୁ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା କେତେକ ପରିବାର କରିଥାନ୍ତି । ଶିକ୍ଷକ, ବଢ଼େଇ, କମାର ମାନଙ୍କର ବୃତ୍ତି ସରଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଉଦାହରଣ ।

(ଖ) ଜଟିଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Complex division of labour) – ଯଦି କୌଣସି ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଏକରୁ ଅନେକ ଭାଗରେ ବିଭାଜିତ କରି ଦିଆଯାଇ ବିଭାଜିତ ଭାଗର ଉତ୍ପାଦନକୁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଇଥାଏ ତାହେଲେ ଏ ପ୍ରକାରର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ଜଟିଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ରିୟାର ଏକ ବିଶେଷ ଉପକ୍ରିୟାକୁ ହିଁ ତାର ରୁଚି, ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ କ୍ଷମତାନୁସାରେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହାର ନିମ୍ନଲିଖ୍ ତିନୋଟି ଉପବିଭାଗ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ ।

(i) ପୂର୍ବକ୍ରିୟା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Division of labour into complete process) – ଯଦି ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକ ବା ଶ୍ରମିକ ସମୂହ ଦ୍ବାରା ତିଆରି କରାଯାଇଥିବା ବସ୍ତୁ କୌଣସି ଅନ୍ୟ ଶ୍ରମିକ ବା ଶ୍ରମିକ ସମୂହ ପାଇଁ କଞ୍ଚା (raw) ସାମଗ୍ରୀ ରୂପରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ତେବେ ତାହାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣକ୍ରିୟା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଯଦି ତୁଳାକୁ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ଭିଣି ଥାଏ, ଦ୍ବିତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ସୂତା କାଟିଥାଏ । ତୃତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ସୂତାକୁ ରଙ୍ଗାଇଥାଏ ଏବଂ ଚତୁର୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତି ଏଥୁରୁ ଲୁଗା ବୁଣିଥାଏ ତେବେ ଏହା ପୂର୍ବକ୍ରିୟା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରମ ସମୂହ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ବନ୍ଦ କରିଦିଏ ତାହେଲେ ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଯିବ ।

(ii) ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ରିୟା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Division of labour into incomplete process) – ଯଦି କୌଣସି ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଅନେକ କ୍ରିୟାରେ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ରିୟାକୁ କେତେକ ଉପକ୍ରିୟା ବା ସୂକ୍ଷ୍ମ ଉପକ୍ରିୟାରେ ତଥା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଶ୍ରମ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଇଥାଏ ତେବେ ତାହାକୁ ଅସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଦ୍ବାରା କରାଯାଇଥିବା ଉପକାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନରେ ସହାୟତା କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହି ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟକୁ କୌଣସି ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ପୃଥକ କରାଯାଇ ପାରିନଥାଏ । ଏଥିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ । କାରଣ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନିଜ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପୂରଣ କରିନଥାନ୍ତି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ପାରିନଥାଏ ।

(iii) ପ୍ରାଦେଶିକ ବା କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ବା ଭୌଗୋଳିକ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Territorial and geographical division of labour) – ଯଦି କୌଣସି ସ୍ଥାନ ବିଶେଷ ବା କ୍ଷେତ୍ର ବିଶେଷରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ ସୁବିଧା ଯୋଗୁଁ କୌଣସି ବିଶେଷ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପର ସ୍ଥାପନା କରାଯାଇଥାଏ ତାହେଲେ ଏହାକୁ ପ୍ରାଦେଶିକ ବା କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗରେ ଝୋଟ, ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶରେ ଚିନି ଏବଂ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ କପାଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

15. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର କାରଣ କ’ଣ ବୁଝାଅ ।
Answer:
କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ନିମ୍ନ କାରଣମାନ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି । ଯଥା –
(୧) ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର କେତେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଥାଏ, ଫଳତଃ ବ୍ୟକ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା, ବୃଦ୍ଧି ଓ ପ୍ରତିଭା ଇତ୍ୟାଦି ଆଧାରରେ ଅନେକ ପ୍ରଭେଦ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏହି ସମସ୍ତ ଗୁଣ ଗୁଡ଼ିକ ସମାଜ ଉପଯୁକ୍ତ ମୂଲ୍ୟ ଦେବା ପାଇଁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ସୃଷ୍ଟି । ଠିକ୍ ସେହିଭଳି ବ୍ୟକ୍ତି ସମାଜରୁ ବିଭିନ୍ନ ଅନୁଷ୍ଠାନରୁ କେତେକ ବିଶେଷତ୍ଵ ଥିବା ଗୁଣର ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ମଧ୍ୟ ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।
(୨) ମାନବ ସମାଜର ଅଗ୍ରଗତି ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଉଦ୍ଭାବନର କ୍ରମବିକାଶ ଦ୍ୱାରା ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ରୂପକୁ ନିଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ ।
(୩) ସଭ୍ୟତାର ବିକାଶ ସହିତ ମାନବର ଆବଶ୍ୟକତା ଗୁଡ଼ିକ ବହୁଗୁଣିତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହି ଅସୀମ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଶ୍ରମ ସମୂହର ବିକାଶ ଘଟି ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ।
(୪) ଗୋଟିଏ ସମାଜର ଅର୍ଥନୀତି ଅନ୍ୟ ସମାଜଠାରୁ ଅଲଗା, ଏହି ଅର୍ଥନୀତି ସେ ସମାଜର ଉପଲବ୍ଧ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିବେଶ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ମାଛ ଚାଷ ଓ ସାମୁଦ୍ରିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଏଠାକାର ଅଧିବାସୀଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ଜୀବିକା । ଏହି ବୃତ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ବିଶେଷୀକୃତ କରିଥାଏ । ଏହିପରି ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିନ୍ନତା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ ।
(୫) ମାନବ ବିଜ୍ଞାନର କୌଣସି ସୀମାରେଖା ନ ଥାଏ । ଜ୍ଞାନର ପରିସୀମାର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନର ଅଧିକାରୀ ହେବା ସମ୍ଭବପର ହୋଇନଥାଏ । ଫଳତଃ ଏ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନର ସଦୁପଯୋଗ ପାଇଁ ପାରଦର୍ଶିତାର ଆବଶ୍ୟକତା ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

16. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ସାମାଜିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ସାମାଜିକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିଭିନ୍ନ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମତପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି । ନିମ୍ନରେ କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ବିଚାରକୁ ଉଦ୍ଧୃତ କରାଯାଇଅଛି ।

ଦୁଖିମଙ୍କ ବିଚାର (views of Durkheim) – ଦୁଖିମ ତାଙ୍କ ଗବେଷଣାତ୍ମକ ନିବନ୍ଧ (De 19 Division Du travial Social) ରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ରୂପରେ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ ଯେ ସରଳ ସମାଜ ତୁଳନାରେ ଆଧୁନିକ ଜଟିଳ ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ସଂଯୋଗ ଓ ଏକତା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ସେ ଦୁଇପ୍ରକାର ଯଥା; ଯନ୍ତ୍ରବତ୍ ଓ ଜୈବ ଏକତାର ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।

ଏହି ଦୁଇପ୍ରକାର ଏକତାକୁ ସେ ଯଥାକ୍ରମେ ଦୁଇପ୍ରକାର ନିୟମ ଯଥା : ଦମନମୂଳକ (repressive) ଏବଂ ପୁନରୁଦ୍ଧାର ମୂଳକ (restitutive) ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ମତରେ ସୀମିତ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ସରଳ ସମାଜରେ ଯନ୍ତ୍ରବତ୍ ଏକତା ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଏକତାରେ ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ, ଆବେଗ, ମାନସିକତା ଓ ନୈତିକତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ବଢ଼ିଚାଲେ ସେତେବେଳେ ଶ୍ରମରେ ବିଶେଷୀକରଣ ଦେଖାଦିଏ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିର ମାନସିକତା ଓ ନୈତିକତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନତା ଦୂରେଇଯାଇ ଅସମାନତା, ଜଟିଳ ପ୍ରଭେଦୀକରଣ, ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ପକ୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ଭରତା ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ବୃଦ୍ଧି, ବ୍ୟକ୍ତିନିଷ୍ଠ ଭାବନା ବଢ଼ିବା ସାଥ୍‌ରେ ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗର ଭାବନା ବୃଦ୍ଧି ଇତ୍ୟାଦି ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ । ଏହାକୁ ସେ ଜୈବିକ ଏକତା (Organic Solidarity) ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି ।

ପୁନଶ୍ଚ ସେ ଆଧୁନିକ ଶିଳ୍ପ ସମାଜରେ ଅନିୟମିତ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Abnormal division of labour) ଦ୍ଵାରା କିପରି ସାମାଜିକ ସଂହତି ପ୍ରତିହତ ହୋଇଥାଏ ତାହା ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି । ସେ ଅନିୟମିତ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନକୁ ଦୁଇ ପ୍ରମୁଖଭାବରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ଯଥା ‘ଅପ୍ରତିମାନୀୟ’ ଏବଂ ‘ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ’ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମର ଅତ୍ୟଧ୍ବକ ବିଶେଷୀକରଣ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଯେଉଁଥରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷୀକରଣ ଦ୍ଵାରା ଏକୁଟିଆ ହୋଇଯାଏ ତଥା ପୁଞ୍ଜି ଓ ଶ୍ରମ ମଧ୍ଯରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଭାଜନ ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ସ୍ଥିତିକୁ ଅପ୍ରତିମାନୀୟ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ (Anomic division of labour) କୁହାଯାଏ ।

ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରକାର ଶ୍ରମ କୌଣସି ବୃତ୍ତିକୁ ବାଛି ନ ପାରି ତାର ଇଚ୍ଛା ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବରେ କୌଣସି ବୃତ୍ତିକୁ ବାଛି ନପାରି ତାର ଇଚ୍ଛା ବିରୁଦ୍ଧରେ କୌଣସି ବୃଦ୍ଧି କରିବାକୁ ତାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ଫଳସ୍ବରୂପ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଦୁର୍ଗମ ବୃତ୍ତିଗତ ସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ନିୟମିତ ଓ ଦୀର୍ଘମିଆଦୀ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନ, ବିଚାର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ଏବଂ ବୁଝାମଣା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।

କାର୍ଲମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ବିଚାର (views of Karlmarx) – ମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଫଳରେ ଗୋଟିଏ ସମାଜରେ ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ବ୍ୟବସାୟ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଶ୍ରମ, କୃଷି ଶ୍ରମଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇଯାଇ ସହର ଏବଂ ପଲ୍ଲୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ତଥା ଶ୍ରମିକ ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ବାର୍ଥରେ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ପୁନଃ ବିକାଶ ଲାଭ କରିଥାଏ । ସେତେବେଳେ ବ୍ୟବସାୟ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଶ୍ରମ ଶିଳ୍ପ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଶ୍ରମଠାରୁ ପୃଥକ ହେବାରେ ଲାଗେ । ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସ୍ଵତ୍ତ୍ଵାଧ୍ୟାକାର ତଥା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ବୃତ୍ତିଗତ ସମୂହର ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ ।

ମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ବିଚାରରେ ଆଧୁନିକ ପୁଞ୍ଜିପତି ସମାଜରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ମାନବର ଉତ୍ପାଦନ ଦକ୍ଷତାରେ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ । ଫଳସ୍ବରୂପ ସମାଜରେ ଅଧ‌ିକ ଜିନିଷର ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧୂକ ଅବସର ବା ଫୁରସତ୍ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ସହିତ ପୁଞ୍ଜିବାଦ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର କେତେକ ମନୁଷ୍ୟତ୍ୱହୀନ ପ୍ରଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଯଥା – ବିଚ୍ଛେଦ (Alienation) ପ୍ରକ୍ରିୟା ।

ମାର୍କସ୍ ତାଙ୍କର ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରମିକ (Alienated labour) ରେ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ଯେ ଶ୍ରମିକର ବିଚ୍ଛିନ୍ନତା ଭାବନା ଏକ ଏପରି ପରିସ୍ଥିତି ଯେଉଁଥରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃଷ୍ଟିରେ ତାକୁ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରଦାନ କରିନଥାଏ । ତାଠାରେ ସୃଜନଶୀଳତାର ଗୁଣ ଦୂରେଇ ଯାଏ । ସେ ନିମିତ୍ତ ମାତ୍ର ବାଧ୍ୟବାଧକତା ପୂର୍ବକ ବୃଦ୍ଧି କରିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଫଳତଃ ସେ ବୃତ୍ତିରୁ ନିଜଠାରୁ ଏବଂ ତା’ର ସହ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କଠାରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହେବାରେ ଲାଗେ ।

ମାର୍କସଙ୍କ ମତରେ ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଅଧ୍ଵ ଜଟିଳ ରୂପ ଧାରଣ କରେ ସେତେବେଳେ ଏହି ବିଚ୍ଛିନ୍ନତାଭାବ ଅଧ‌ିକ ଉଗ୍ରରୂପ ଧାରଣ କରିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନଙ୍କୁ ଉନ୍ନତ ଉତ୍ପାଦନ ଉପକରଣମାନ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଏ ଏବଂ ଶ୍ରମିକ କେବଳ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା ଥିବା.ଉପକରଣର ଉପଯୋଗ କରିଥାଏ ।

ଏହିପରି ମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ବିଚାରରେ ଜଟିଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ଵାରା ଶ୍ରମିକର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵରେ ଆମୂଳ ଚୂଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ । ଶ୍ରମିକ ତାର ନିଜସ୍ବ ସୃଜନଶୀଳତା ଗୁଣରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥାଏ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଉତ୍ପାଦନ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଶ୍ରମିକର ସୃଜନଶୀଳତା ଗୁଣକୁ ଅପହରଣ କରି ନେଲେ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନର ମାତ୍ରାରେ ହ୍ରାସ ଘଟିନଥାଏ । ତୃତୀୟତଃ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ସମାଜରେ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ମିଳୁଥିବା ଲାଭରେ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନାରେ ଅଧ‌ିକ ସରଳ ହୋଇପାରିବ ।

17. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଲାଭ ବା ଉପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ, ଶ୍ରମିକ ତଥା ସମାଜ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖ ଲାଭ ମିଳିଥାଏ ।
(କ) ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲାଭ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିମ୍ନଲିଖ ଲାଭ ହୋଇଥାଏ ।
୧ । ଉତ୍ପାଦନର ମାତ୍ରାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଛୋଟ ଛୋଟ କ୍ରିୟାରେ ବିଭାଜିତ କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ, ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରମିକ ଏକ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରି କରି ଅତ୍ୟଧ୍ବକ ନିପୁଣ ହୋଇ ଯାଇଥାନ୍ତି । ଫଳସ୍ବରୂପ ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଉତ୍ପାଦିତ ଶକ୍ତିର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଯାଇଥାଏ ଯାହାଦ୍ୱାରା ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ପାଦନ ମାତ୍ରା ମଧ୍ୟ ବଢ଼ି ଯାଇଥାଏ ।
୨ । ମେସିନ୍‌ର ଆବିଷ୍କାର ଏବଂ ଉପଯୋଗରେ ବୃଦ୍ଧି – ଯଦି କୌଣସି ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଉପକ୍ରିୟା ତଥା ସୂକ୍ଷ୍ମ ଉପବିଧ୍ୟରେ ବିଭାଜିତ କରିଦିଆଯାଇଥାଏ । ତାହେଲେ ଏହି ଉପକ୍ରିୟା ଅତ୍ୟଧିକ ସରଳ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଯାହାଦ୍ୱାରା ଏଥୁରେ ମେସିନ୍ ଏବଂ ସାଧାରଣ ଯନ୍ତ୍ରର ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ବାରା ସୁଗମତାରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ପାରିଥାଏ । ମେସିନ୍‌ର ପ୍ରୟୋଗରେ ଶ୍ରମିକ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ପରିଶ୍ରମ କରି କମ୍ ସମୟରେ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥାଏ । ଯାହାଦ୍ଵାରା ତାକୁ ଆରାମ ଏବଂ ମନୋରଞ୍ଜନ ପାଇଁ ଅଧ୍ଵ ସମୟ ମିଳିଯାଇଥାଏ । ଫଳସ୍ବରୂପ ଏହି କ୍ରିୟାକୁ ସୁବିଧାରେ କରିବା ପାଇଁ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଶ୍ରମିକ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଦ୍ବାରା ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ କଠିନତାକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ନୂଆ ନୂଆ ମେସିନ୍‌ର ଆବିଷ୍କାର କରିଥାଏ । ଏହିପରି ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ମେସିନ୍‌ର ପ୍ରୟୋଗ ଏବଂ ନୂଆ ନୂଆ ମେସିନ୍‌ ଆବିଷ୍କାରରେ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସହଯୋଗ ଦେଇଥାଏ ।
୩ । ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟରେ କମ୍ ତଥା ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିପୁଣ । ଶ୍ରମିକ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ମେସିନ୍ଦୂର ଅଧ‌ିକ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ । ଫଳତଃ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ କାରଣରୁ କେବଳ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବସ୍ତୁର ଉତ୍ପାଦନ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟରେ ମଧ୍ୟ କମ୍ ହୋଇଥାଏ ।
୪ । କମ୍ ସମୟ ଖର୍ଚ୍ଚ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକ ଏକ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଏବଂ ମେସିନ୍‌ର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ । ମେସିନ୍ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦିତ କାର୍ଯ୍ୟ କମ୍ ସମୟରେ ହୋଇ ପାରିଥାଏ । ଫଳତଃ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ସମୟ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥାଏ ।

(ଖ) ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ଵାରା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଲାଭ ହୋଇଥାଏ ।
୧ । କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାରେ ବୃଦ୍ଧି – ବାରମ୍ବାର ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଫଳରେ ଶ୍ରମିକ ସେହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ଦକ୍ଷ ହୋଇଯାଇଥାଏ ଏବଂ କମ୍ ସମୟରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ କରିପାରିଥାଏ । ଫଳତଃ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଶ୍ରମିକର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାରେ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।
୨ । ରୁଚି ଏବଂ ଯୋଗ୍ୟତାନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଶ୍ରମିକକୁ ତାର ଯୋଗ୍ୟତା, ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ଶକ୍ତିର ଅନୁସାରେ ବିଭିନ୍ନ ସମୂହରେ ବିଭାଜିତ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୂହକୁ କାର୍ଯ୍ୟ ବାଣ୍ଟି ଦେଇଥାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ଶ୍ରମିକକୁ ନିଜର ରୁଚି ଏବଂ ଯୋଗ୍ୟତାନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ମିଳିଯାଇଥାଏ ।
୩ । କମ୍ ସମୟରେ କାର୍ଯ୍ୟର ଶିକ୍ଷା – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ କ୍ରିୟା ସୂକ୍ଷ୍ମ ଏବଂ ସରଳ ଉପକ୍ରିୟାରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଶ୍ରମିକକୁ ଉତ୍ପାଦନର ସମସ୍ତ କ୍ରିୟାକୁ ରଖୁବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଏଣୁ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏହି ଉପକ୍ରିୟାକୁ ଶିକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ବହୁତ କମ୍ ସମୟ ଲାଗିଥାଏ ।
୪ । କମ୍ ଶାରୀରିକ ଏବଂ ମାନସିକ ପରିଶ୍ରମ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ମେସିନ୍‌ର ପ୍ରୟୋଗ ଅଧ୍ଵ ହୋଇଥାଏ । କଠିନ ଏବଂ ଅଧ‌ିକ ଶ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟ ମେସିନ୍ ଦ୍ବାରା କରାଯାଇଥାଏ । ଅନେକ ମେସିନ୍ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରମିକକୁ ଅଧୂକ ଶାରୀରିକ ଏବଂ ମାନସିକ ପରିଶ୍ରମ କରିବାକୁ ପଡ଼ିନଥାଏ ।
୫ । ସ୍ଥାନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବା ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଗତିଶୀଳତାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଯୋଗୁଁ ଶ୍ରମିକର ଗତିଶୀଳତା ବଢ଼ିଯାଇଥାଏ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ରମିକକୁ ସ୍ଥାନ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାରେ କୌଣସି ଅସୁବିଧା ହୋଇନଥାଏ । ଏକପ୍ରକାର ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରେ କୁଶଳ ଶ୍ରମିକ ଏକ ପ୍ରକୃତିର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯାଇ କରିପାରିଥାଏ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ଥାନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ଶ୍ରମିକର ଗତିଶୀଳତା ଓ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ବଢ଼ି ଚାଲିଥାଏ ।
୬ । ଏକତା ଏବଂ ଶ୍ରମିକ ସଂଗଠନରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ପରିଣାମ ସ୍ୱରୂପ ବୃହତ୍ ଅନୁପାତ (Scale) ରେ ଉପାଦାନ ହୋଇଥାଏ । ବଡ ବଡ଼ କାରଖାନାର ସ୍ଥାପନା ଯୋଗୁଁ ହଜାର ହଜାର ଶ୍ରମିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ଶ୍ରମିକ ପରସ୍ପର ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇ ଶ୍ରମିକ ସଂଘର ଗଠନ କରିଥାନ୍ତି । ଏହି ସଙ୍ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ଶ୍ରମିକ ଏକତା ଦ୍ୱାରା ମାଲିକର ଶୋଷଣ ନିଜର ହିତକୁ ରକ୍ଷା ଏବଂ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ସୁଧାର ଆଣି ସହଯୋଗ ଓ ମୈତ୍ରୀ ଭାବନାରେ ଆତ୍ମସନ୍ତୁଷ୍ଟି ଲାଭ କରିପାରିଥାନ୍ତି ।

(ଗ) ସମାଜ ପାଇଁ ଲାଭ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ସମାଜ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖ ଲାଭ ହୋଇଥାଏ ।
୧ । ଆବିଷ୍କାରର ସଂଖ୍ୟାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ ବାରମ୍ବାର କରିବା ଫଳରେ ଶ୍ରମିକ ବିଶେଷ ଯୋଗ୍ୟତା ଲାଭ କରିଥାଏ । ସେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଅଧିକ ସରଳ ଏବଂ ସୁଗମ ବିଧୂରେ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ନୂଆ ନୂଆ ଆବିଷ୍କାର କରିଥାଏ । ଫଳରେ ସମାଜରେ ଆବିଷ୍କାରର ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।
୨ । ମାନବ ସାଧନ ଗୁଡ଼ିକର ଉଚିତ୍ ପ୍ରୟୋଗ – ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟର ସ୍ବଭାବ ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ ରୁଚିରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକୁ କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଧ୍ଵକ କୁଶଳତା ପୂର୍ବକ କରିପାରିଥାନ୍ତି ଏବଂ କେତେକଙ୍କୁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ସରଳ ହେଲେ ମଧ୍ୟ କଠିନ ଲାଗିଥାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟର ସ୍ବଭାବ, ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ ଦୁନି ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ମିଳିଯାଇଥାଏ । ଫଳତଃ ମାନବ ସାଧନର ଉଚିତ୍ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ ।
୩ । ରୋଜଗାର ସୁବିଧାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ପରିଣାମସ୍ୱରୂପ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ ହୋଇଥାଏ ଏହି ଶିଳ୍ପରେ ସରଳ ଏବଂ ଜଟିଳ ସବୁ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ ପୁରୁଷ, ସ୍ତ୍ରୀ ତଥା ବାଳକ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମିଳିଯାଇଥାଏ । ଏହିପରି ରୋଜଗାରର ସୁବିଧା ମିଳିବା ଦ୍ବାରା ବେକାରୀ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
୪ । କୁଶଳ ସଙ୍ଗଠନ କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ବୃଦ୍ଧି – ଜଟିଳ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସହିତ ସମନ୍ଵୟ ସ୍ଥାପିତ କରିବା ପାଇଁ କୁଶଳ ଏବଂ ଯୋଗ୍ୟ ସଙ୍ଗଠନ କର୍ତ୍ତାଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ । ଫଳତଃ ଦେଶରେ କୁଶଳ ସଙ୍ଗଠନ କର୍ତ୍ତାଙ୍କ ସଂ ବଢ଼ିଯାଇଥାଏ ।
୫ । ସହଯୋଗର ଭାବନାରେ ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ପରିବାର ଆତ୍ମ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇପାରିନଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଏହି ନିର୍ଭରତା ଫଳସ୍ବରୂପ ସମାଜ ସହଯୋଗର ଭାବନା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।
୬ । ଶସ୍ତା ବସ୍ତୁ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦନ ବଡ଼ ଅନୁପାତରେ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଧ ଉତ୍ପାଦନ ଫଳରେ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ଚାହିଦା କମ୍ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଚାହିଦାର ଅନୁପାତ କମ୍ ହେବା ଫଳରେ ଉତ୍ପାଦିତ ବସ୍ତୁ ଗୁଡ଼ିକର ମୂଲ୍ୟ ନ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।

18. ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅସୁବିଧା ବା କ୍ଷତି ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅନେକ ଉପକାରିତା ସତ୍ତ୍ଵେ ଅନେକ ଅପକାରିତା ରହିଛି । ଏହାର ପ୍ରଧାନ ଅପକାରିତା ଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନଭାଗରେ ଦର୍ଶାଯାଇପାରେ ।
(କ) ଶ୍ରମିକର ଦୃଷ୍ଟିରେ :
(୧) କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିରସତା – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଫଳରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ ଶ୍ରମିକ ବାରମ୍ବାର କରିବା ଫଳରେ ତା’ ପାଇଁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ନିରସ ହୋଇଥାଏ । ଫଳତଃ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରତି ତା’ର ଅରୁଚି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
(୨) ଗତିଶୀଳତାରେ ଅଭାବ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟ ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଓ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଉପକ୍ରିୟାରେ ବିଭାଜିତ କରାଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରମିକ କେବଳ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର କ୍ରିୟାକୁ ବାରମ୍ବାର କରିଥାଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଉପଶ୍ଚି ବିଷୟରେ ଅନଭିଜ୍ଞ ରହିଥାଏ । ପରିଣାମସ୍ୱରୂପ ତାକୁ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା କଠିନ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ଗତିଶୀଳତାରେ ଅଭାବ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।
(୩) ଉତ୍ତର ଦାୟିତ୍ବର ଭାବନାରେ ଅଭାବ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଅନ୍ତର୍ଗତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଅନେକ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଚେଷ୍ଟାର ପରିଣାମ ଅଟେ । କୌଣସି ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକ ବା ଶ୍ରମିକଙ୍କ ସମୂହ ଉପରେ ରଖୁବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଉତ୍ତର ଦାୟିତ୍ବର ଭାବନା କମ୍ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
(୪) ବେକାରୀର ଭୟ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକୁ କେତେକ ସରଳ ଭାଗରେ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଇଥାଏ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରମିକ ଗୋଟିଏ ଭାଗ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଦକ୍ଷ ହୋଇଥାଏ । ଯଦି ତାର ବର୍ତ୍ତମାନର ରୋଜଗାର ଚାଲିଯାଏ ତେବେ ଅନ୍ୟ ଜାଗାରେ ସେପରି କାର୍ଯ୍ୟ ମିଳିବାର ସମ୍ଭାବନା ନ ଥାଏ । ଫଳତଃ ତା’ର ବେକାରୀ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ ।
(୫) ଶ୍ରମିକର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାରେ ଅଭାବ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକକୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ମିଳିଥାଏ । ଯଦି ଏହାର ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟବସାୟ ସ୍ଥିତିରେ ଖରାପ ହୋଇଯାଇଥାଏ ସେ ସୁବିଧାରେ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟ କରିପାରିନଥାଏ । ଏହିପରି ତାର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ସମାପ୍ତ ହୋଇଯାଇଥାଏ ତଥା ତାର ଗତିଶୀଳତାରେ ଅଭାବ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

(ଖ) ସମାଜ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦୋଷ :
(୧) ସ୍ତ୍ରୀ ତଥା ବାଳକ ଶ୍ରମିକଙ୍କର ଶୋଷଣ – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନରେ ଗୋଟିଏ ଜଟିଳ କାର୍ଯ୍ୟକୁ କେତେକ ସରଳ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏହି କାରଣରୁ ଏହାକୁ ସ୍ତ୍ରୀ ତଥା ବାଳକ ମଧ କରିପାରିଥାନ୍ତି । ଶିଳ୍ପପତିମାନେ ପୁରୁଷଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ତ୍ରୀ ତଥା ବାଳକଙ୍କୁ କାମରେ ଲଗାଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ କମ୍ ମୂଲ୍ୟ ଦେଇ ଶୋଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ଅଳ୍ପ ବୟସ୍କ ବାଳକ ମଧ୍ଯ କାରଖାନାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ଫଳତଃ ସେମାନଙ୍କର ଶାରୀରିକ ବିକାଶ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
(୨) ମାନବର ବିକାଶ ଉପରେ ବିପରୀତ ପ୍ରଭାବ – ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନିରନ୍ତର କରିବା ଫଳରେ ଶ୍ରମିକଠାରେ କେବଳ କେତେକ ଗୁଣର ବିକାଶ ହୋଇଥାଏ । କାର୍ଯ୍ୟର ବିଭିନ୍ନତା ଶ୍ରମିକର ମସ୍ତିଷ୍କକୁ ବିକାଶ କରିଥାଏ ଏହାର ଚିନ୍ତା ତଥା ନିର୍ଣ୍ଣୟ ନେବାର ଶକ୍ତି ଏବଂ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପ୍ରାରମ୍ଭ କରିବାର ଶକ୍ତିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ ବାରମ୍ବାର କରିବାଦ୍ୱାରା ଶ୍ରମିକର ମସ୍ତିଷ୍କ ସଂକୁଚିତ ହୋଇଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଶ୍ରମିକର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ଉଚିତ୍ ବିକାଶ ହୋଇପାରିନଥାଏ ।
(୩) ଗୋଷିବାଦର ବୃଦ୍ଧି – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ବିଶେଷଜ୍ଞ (Specialist) କୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥାଏ । ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ୟ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଶ୍ରେଣୀ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିନଥାନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଷ୍ଠୀ ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ତଥା ସମାଜର ସ୍ବାର୍ଥକୁ ଚିନ୍ତା କରିନଥାନ୍ତି । ଏହିପରି ସମାଜକୁ ଏକତା ସୂତ୍ରରେ ବାନ୍ଧିବାର ସମ୍ବନ୍ଧ କୋହଳ ପଡ଼ିଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଗୋଷ୍ଠୀବାଦକୁ ଉତ୍ସାହ ମିଳିଥାଏ ।
(୪) ଶ୍ରମିକ ଏବଂ ମାଲିକ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ – ବଡ଼ ବଡ଼ କାରଖାନାରେ ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ଶ୍ରମିକ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ପରିଣାମ ସ୍ବରୂପ ମାଲିକ ଏବଂ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ବା ନିକଟ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପନ ହୋଇନଥାଏ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ମାଲିକ ଶ୍ରେଣୀ ଯାହା ପାଖରେ ଆର୍ଥିକ ଶକ୍ତି ଥାଏ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଶ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ଯେଉଁମାନେ କି ନିଜ ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ନିରନ୍ତର ମାଲିକଙ୍କ ସହିତ ସଂଘର୍ଷ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାନ୍ତି ।
(୫) ପାରସ୍ପରିକ ନିର୍ଭରତା – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ବ୍ୟକ୍ତି, ସମୁଦାୟ ତଥା ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ନିର୍ଭରଶୀଳ କରି ଦେଇଥାଏ । ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନରେ କାମ କରୁଥିବା ଶ୍ରମିକ କୃଷକ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଏହି ନିର୍ଭରତା ସାମାଜିକ ଘନିଷ୍ଠତା ସ୍ଥାପନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ; ମାତ୍ର ଯଦି କୌଣସି କାରଣରୁ ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷରେ ସ୍ଥିତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଯାଏ ତେବେ ସମାଜ ପକ୍ଷରେ ଏହି ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବା ଅତ୍ୟଧ‌ିକ କଠିନ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ ବିବେଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ଯେ, ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଦୋଷ ବା କ୍ଷତି ତଦ୍ବାରା ସମାଜ ଓ ଶ୍ରମିକଙ୍କୁ ମିଳୁଥିବା ସୁବିଧା ତୁଳନାରେ ଭିତ୍ତିହୀନ ଅଟେ । ଏହି କାରଣରୁ ସମାଜ ଓ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ବର୍ତ୍ତମାନର ଜଟିଳ ସମାଜରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନର ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଉପଲବ୍ଧ ହେଉଅଛି ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Odia Solutions Chapter 7 ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Odia Chapter 7 ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା Question Answer

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉତ୍ତର

(କ) ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନ । ଚାରିଗୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର ।

Question ୧ ।
‘ନାନାରଙ୍ଗ ଚନ୍ଦ୍ର ଆତପେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ଅମ୍ବର’’, ଏଠାରେ ଅମ୍ବରର ଅର୍ଥ – _________।_
(i) ଲୁଗା
(ii) ଚାନ୍ଦୁଆ
(iii) ଆକାଶ
(iv) ସୂର୍ଯ୍ୟ
Answer:
(iii) ଆକାଶ

Question ୨ ।
ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକର ଛାଇ ଲମ୍ବି ଯାଇଥ‌ିବାରୁ କବି କ’ଣ କଳ୍ପନା କରୁଛନ୍ତି ?
(i) ଗଛମାନେ ଅନ୍ଧାରକୁ ଜାବୁଡ଼ି ଧରିଛନ୍ତି ।
(ii) ଗଛମାନେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପାଦରେ ପ୍ରଣାମ କରୁଛନ୍ତି ।
(iii) ଗଛମାନେ ଗର୍ବରେ ଫୁଲି ଉଠୁଛନ୍ତି ।
(iv) ପରାଧୀନତା ପରି ଅନ୍ଧକାର ବ୍ୟାପିଯାଉଛି ।
Answer:
(ii) ଗଛମାନେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପାଦରେ ପ୍ରଣାମ କରୁଛନ୍ତି ।

Question ୩ ।
ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତକାଳୀନ ମୃଦୁ ସମୀରଣକୁ କବି କାହା ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ?
(i) ପତିପତ୍ନୀର କଳହ
(ii) ପ୍ରେମ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଗିର
(iii) ନାୟକ ନାୟିକାର ମିଳନ
(iv) ପ୍ରେମିକର ଭର୍ସନା
Answer:
(ii) ପ୍ରେମ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଗିର

Question ୪ ।
ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳୀନ ମୃଦୁ ସମୀରଣରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରେମିକାର କାନରେ କ’ଣ କହୁଥିଲେ ?
(i) ଶୀଘ୍ର ଫେରି ଆସିବି
(ii) ଆଉ ଫେରିବନି
(iii) ବିରହ ଅବିସମ୍ବାଦିତ
(iv) ଫେରିବାରେ ବିଳମ୍ବ ହେବ
Answer:
(i) ଶୀଘ୍ର ଫେରି ଆସିବି

Question ୫ ।
ଅନୁଭବୀର ନେତ୍ରରେ କ’ଣ ଦେଖାଯାଏ ?
(i) ପ୍ରେମିକାର ଲାସ୍ୟ
(ii) ପ୍ରେମିକାର ସ୍ଵୀକୃତି
(iii) ପ୍ରେମିକର ଆନନ୍ଦ ଭିତରେ ବିଷାଦ ରେଖା
(iv) ପ୍ରେମିକର ଅହଂକାର
Answer:
(iii) ପ୍ରେମିକର ଆନନ୍ଦ ଭିତରେ ବିଷାଦ ରେଖା

Question ୬ ।
ବନ୍ଦୀ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ପ୍ରାଣରେ କେଉଁ ଦୃଶ୍ୟ କଷ୍ଟ ଦେଉଥିଲା ?
(i) ଅନ୍ୟ ଜଣେ ବନ୍ଦୀ ପ୍ରତି ଅତ୍ୟାଚାର
(ii) ସନ୍ଧ୍ୟାର ବିରହ ଦୃଶ୍ୟ
(iii) ଅସ୍ତକାଳୀନ ସୂର୍ଯ୍ୟର ସ୍ନିଗ୍ଧ କିରଣ
(iv) ନୀଡ଼ବାହୁଡ଼ା ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ଆଗମନର ଦୃଶ୍ୟ
Answer:
(ii) ସନ୍ଧ୍ୟାର ବିରହ ଦୃଶ୍ୟ

Question ୭ ।
ପ୍ରଣୟ ପୀୟୂଷରେ କ’ଣ ମିଶିଛି ?
(i) ମିଳନ ଅମୃତ
(ii) ବିରହର ବିଷ
(iii) ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ହଳାହଳ
(iv) ନିର୍ଯାତନାର କୁଟିଳତା
Answer:
(ii) ବିରହର ବିଷ

Question ୮ ।
କବିଙ୍କ ତାପିତ ଅନ୍ତରରେ କିପରି ସାମ୍ବନା ଆସିବ ବୋଲି ସେ ମନେ କରିଛନ୍ତି ?
(i) ଜେଲ ଭିତରେ ରହିଲେ
(ii) ମୁକ୍ତି ପାଇଗଲେ
(iii) ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟରେ ସମହୃଦ ବେଦନା ଦେଖ‌ିଲେ
(iv) ସିପାହି ତାଙ୍କୁ ଜେଲ ଭିତରେ ଆବଦ୍ଧ ନ କଲେ
Answer:
(iii) ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟରେ ସମହୃଦ ବେଦନା ଦେଖ‌ିଲେ

Question ୯।
ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ଅବରୋଧର ସମୟ କ’ଣ ଥିଲା ?
(i) ସକାଳ
(ii) ମଧ୍ୟାହ୍ନ
(iii) ଗୋଧୂଳି କାଳ
(iv) ରାତ୍ରି
Answer:
(iii) ଗୋଧୂଳି କାଳ

Question ୧୦ ।
ଯମଦୂତ ବୋଲି କବି କାହାକୁ କହିଛନ୍ତି ?
(i) ଜେଲର ସିପାହିକୁ
(ii) ସହବନ୍ଦୀଙ୍କୁ
(iii) ଇଂରେଜ ଶାସକଙ୍କୁ
(iv) ଗଡ଼ଜାତ ରାଜାଙ୍କୁ
Answer:
(i) ଜେଲର ସିପାହିକୁ

(ଖ) ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନ । ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର ।

Question ୧ ।
‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତା ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ କେଉଁ ସଂକଳନରୁ ଆସିଛି ?
Answer:
‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତା ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ‘କାରାକବିତା’ ସଂକଳନରୁ ଆସିଛି ।

Question ୭ ।
ବସନ୍ତ ସମୟ କିପରି ?
Answer:
ବସନ୍ତ ସମୟ ମଧୁର ବା ଆମୋଦଦାୟକ ।

Question ୩ ।
ବିଦାୟ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆକାଶ କେଉଁଥରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ବୋଲି ଗୋପବନ୍ଧୁ କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ବିଦାୟ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆକାଶ ନାନାରଙ୍ଗର ଚନ୍ଦ୍ରାତପରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ବୋଲି ଗୋପବନ୍ଧୁ କହିଛନ୍ତି ।

Question ୪।
ବିଦାୟବେଳାରେ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଗାନ କିପରି ଥିଲା ?
Answer:
ବିଦାୟବେଳାରେ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଗାନ କରୁଣ ଥିଲା ।

Question ୫ ।
ଆସନ୍ନ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ତରୁ ଓ ଗିରିର ବିସ୍ତାରିତ ଛାୟା କାହା ପାଦରେ ପ୍ରଣାମ କରୁଥିଲେ ?
Answer:
ଆସନ୍ନ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ତରୁ ଓ ଗିରିର ବିସ୍ତାରିତ ଛାୟା ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପାଦରେ ପ୍ରଣାମ କରୁଥିଲେ ।

Question ୬ ।
ପ୍ରଣାମର ପ୍ରତିବଦଳରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ତରୁଗିରିଙ୍କୁ କ’ଣ ଦାନ କରୁଥିଲେ ?
Answer:
ପ୍ରଣାମର ପ୍ରତିବଦଳରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ଶିରରେ ହେମବର୍ଣ୍ଣର ପାଟ ଦାନ କରୁଥିଲେ ।

Question ୭ ।
ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳୀନ ସୂର୍ଯ୍ୟ କେଉଁଠି ବସି ହସୁଥିଲେ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
Answer:
ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳୀନ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତାଚଳ ଉପରେ ବସି ହସୁଥିଲେ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

Question ୮ ।
ଅସ୍ତକାଳୀନ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର କୋମଳ କିରଣକୁ କବି କାହା ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଅସ୍ତକାଳୀନ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର କୋମଳ କିରଣକୁ କବି କୋମଳ ଆଶ୍ୱାସନା ଓ ସ୍ନେହ ଆଦର ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ।

Question ୯ ।
ବିଦାୟବେଳାରେ ପ୍ରେମର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଭାଷା କିଏ ଉଚ୍ଚାରଣ କରୁଥିଲେ ?
Answer:
ବିଦାୟବେଳାରେ ପ୍ରେମରେ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଭାଷା : ସମୀରଣ କଣ୍ଠରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଚ୍ଚାରଣ କରୁଥିଲେ ।

Question ୧୦ ।
ସମୀରଣ କଣ୍ଠରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କର ପ୍ରେମପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଭାଷା କ’ଣ ଥିଲା
Answer:
ସମୀରଣ କଣ୍ଠରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କ ପ୍ରେମପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଭାଷା ଥିଲା, ‘ଅଚିରେ ଫେରିବି ଧନି ! ନୁହ କାତର ।’

Question ୧୧ ।
ବିଦାୟକାଳୀନ ଅନୁରାଗର ରଙ୍ଗ କେଉଁଠି ପ୍ରକାଶ ପାଉଥିଲା ?
Answer:
ବିଦାୟକାଳୀନ ଅନୁରାଗର ରଙ୍ଗ ପ୍ରାଚୀ-କପୋଳେ ପ୍ରକାଶ ପାଉଥିଲା ।

Question ୧୨ ।
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ହସରେ କ’ଣ ପ୍ରକଟିତ ହେଉଥିଲା ?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ହସରେ ଗୁରୁ ବିଷାଦରେଖା ପ୍ରକଟିତ ହେଉଥିଲା ।

Question ୧୩ ।
ବିରହ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିଷାଦ କିଏ ଦେଖି ପାରୁଥ‌ିବେ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ବିରହ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିଷାଦ ଅନୁଭବୀ ନେତ୍ର କେବଳ ଦେଖି ପାରୁଥ‌ିବେ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି ।

Question ୧୪ ।
କାହାର ବିରହ ମନରେ ଦାରୁଣ କଷଣ ଦିଏ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
Answer:
ପ୍ରିୟଜନର ବିରହ ମନରେ ଦାରୁଣ କଷଣ ଦିଏ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

Question ୧୫ ।
ପ୍ରୀତି ପାଶରେ କିଏ ବନ୍ଧା ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଜଗତର ସମସ୍ତ ଜଡ଼ଠାରୁ ଚେତନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତି ପାଶରେ ବନ୍ଧା ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି ।

Question ୧୬ ।
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିରହ ଦୃଶ୍ୟ କାହା ପ୍ରାଣରେ ବ୍ୟଥା ଦେଉଥିଲା ?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିରହ ଦୃଶ୍ୟ ବନ୍ଦୀ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ପ୍ରାଣରେ ବ୍ୟଥା ଦେଉଥିଲା ।

Question ୧୭ ।
ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳୀନ ବିଦାୟ ଦୃଶ୍ୟ ବନ୍ଦୀ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କୁ କ’ଣ ମନେ ପକାଇ ଦେଉଥିଲା ?
Answer:
ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳୀନ ବିଦାୟ ଦୃଶ୍ୟ ବନ୍ଦୀ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଅତୀତର କେତେକଥା ମନେପକାଇ ଦେଉଥିଲା ।

Question ୧୮ ।
ବନ୍ଦୀଶାଳାରେ ଚାବି ନ ଦେବାପାଇଁ ଗୋପବନ୍ଧୁ କାହାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ବନ୍ଦୀଶାଳାରେ ଚାବି ନ ଦେବାପାଇଁ ଗୋପବନ୍ଧୁ ସିପାହିକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ।

Question ୧୯ ।
ଗୋପବନ୍ଧୁ ବନ୍ଦୀଶାଳାର ଚାବି ନ ଦେବାପାଇଁ ସିପାହିକୁ କାହିଁକି ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ପ୍ରକୃତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଣୟ ସହ ବିରହଜ୍ବାଳା ମିଶି ରହିଥିବାର ଦୃଶ୍ୟ ଉପଭୋଗ କରୁଥିବା ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦେବାପାଇଁ ସିପାହୀକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ।

Question ୨୦ ।
ପ୍ରଣୟ ପୀୟୂଷରେ କ’ଣ ମିଶିଛି ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରଣୟ ପୀୟୂଷରେ ବିରହ ବିଷ ମିଶିଛି ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି ।

Question ୨୧ ।
ବିଶ୍ବବାସୀଙ୍କ ପ୍ରତି ବିଧାତାର ବିଚିତ୍ର ଆଶିଷ ବୋଲି କବି କାହାକୁ କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରଣୟ ପୀୟୂଷରେ ବିରହ ବିଷ ମିଶିରହିଥ‌ିବା ବିଶ୍ବବାସୀଙ୍କ ପ୍ରତି ବିଧାତାର ବିଚିତ୍ର ଆଶିଷ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି ।

Question ୨୨ ।
ସୁନ୍ଦର ପଦ୍ମରେ କିଏ ଜଡ଼ିତ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
Answer:
ସୁନ୍ଦର ପଦ୍ମରେ ଅହି ଜଡ଼ିତ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

Question ୨୩ ।
ବିରହକୁ କବି କାହା ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ବିରହକୁ କବି ବିଷ ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ।

Question ୨୪ ।
କେଉଁ ବିଷରେ କବିଙ୍କ ପରାଣ ଘାରୁଛି ବୋଲି ସେ କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ବିରହ-ବିଷମ ବିଷରେ କବିଙ୍କ ପରାଣ ଘାରୁଛି ବୋଲି ସେ କହିଛନ୍ତି ।

Question ୨୫ ।
ଆପଣାର ବିରହ ବେଦନାକୁ କବି କେଉଁଠାରେ ଦେଖିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଆପଣାର ବିରହ ବେଦନାକୁ କବି ବିଶ୍ଵ ପ୍ରକୃତିରେ ଦେଖିଛନ୍ତି ।

Question ୨୬ ।
କବିଙ୍କ ତାପିତ ଅନ୍ତର କିପରି ସାନ୍ତନା ଲାଭ କରିଛି ?
Answer:
ବିଶ୍ଵ ପ୍ରକୃତିରେ ସମାନ ହୃଦବେଦନା ଦେଖି କବିଙ୍କ ତାପିତ ଅନ୍ତର ସାନ୍ତନା ଲାଭ କରିଛି ।

Question ୨୭ ।
ବନ୍ଦୀଶାଳାର ଅବରୋଧ ସମୟ କେଉଁ ସମୟ ଥିଲା ?
Answer:
ବନ୍ଦୀଶାଳାର ଅବରୋଧର ସମୟ ଗୋଧୂଳି କାଳ ଥିଲା ।

Question ୨୮ ।
ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆକାଶରେ ରତରତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ କବି ସିପାହିକୁ କ’ଣ ଅନୁରୋଧ କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆକାଶରେ ରତରତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ କବି ସିପାହିକୁ ଆଉଟିକିଏ କାରାପ୍ରାଙ୍ଗଣରେ ବୁଲିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଛନ୍ତି ।

Question ୨୯ ।
ଯମଦୂତ ବୋଲି କବି କାହାକୁ କହୁଛନ୍ତି ?
Answer:
ବନ୍ଦୀଶାଳାର ସିପାହିକୁ ଯମଦୂତ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି ।

Question ୩୦ ।
ନିଜର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଜଗି ଶେଷରେ କବି କ’ଣ କରିବେ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ନିଜର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଜଗି ଶେଷରେ କବି ନିଜ ଛୋଟ କୋଠରିକୁ ଯିବେ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

(ଗ) ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନ । ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଏବଂ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ରହିବ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୨ ନମ୍ବର ।

କବିତା – ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା, କବି – ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ

Question ୧ ।
‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’’ କବିତା ଗୋପବନ୍ଧୁ କେଉଁ ଜେଲ୍‌ରେ ଥିବାବେଳେ ଲେଖିଥିଲେ ?
Answer:
‘‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’’ କବିତା କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ୧୯୨୩-୨୪ ମସିହାରେ ହଜାରିବାଗ ଜେଲ୍‌ରେ ଥ‌ିବାବେଳେ ଲେଖିଥିଲେ । ଏଥ‌ିରେ କବି ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଦେଖି ପ୍ରକୃତିର ବିରହ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।

Question ୨ ।
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିଦାୟକାଳୀନ ଦୃଶ୍ୟ କିପରି ଥିଲା ?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିଦାୟକାଳୀନ ଦୃଶ୍ୟ ଅତି ମନୋରମ, ଯାହାକୁ କବି ଅମ୍ବରରେ ନାନାରଙ୍ଗର ଚନ୍ଦ୍ରାତପ ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇଛି ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

Question ୩ ।
ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳୀନ ତରୁଗିରର ବିସ୍ତାରିତ ଛାୟାକୁ କବି କାହା ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳୀନ ତରୁଗିରିର ବିସ୍ତାରିତ ଛାୟାକୁ କବି ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପାଦରେ ପ୍ରଣାମ କରିବା ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ।

Question ୪ ।
‘‘ ଅଚିରେ ଫେରିବି ଧନି ! ନୁହ କାତର’’ – କିଏ କାହାକୁ କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
‘ଅଚିରେ ଫେରିବି ଧନି ! ନୁହ କାତର’ – ଏହା ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପୃଥ‌ିବୀକୁ କହିଛନ୍ତି ବୋଲି କବି ପରିକଳ୍ପନା

Question ୫ ।
ସନ୍ଧ୍ୟାର ଅନୁରାଗ ରଙ୍ଗରେ ବିରହ ଦୁଃଖର କାଳିମା କିପରି ଥିଲା ?
Answer:
ସନ୍ଧ୍ୟାର ଅନୁରାଗ ରଙ୍ଗରେ ବିରହ ଦୁଃଖର କାଳିମା ହେଉଛି, ସୂର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରାଚୀ-କପୋଳରେ ଅନୁରାଗ ରଙ୍ଗ ବୋଳି ଦେଉଥିଲାବେଳେ, ସନ୍ଧ୍ୟାର କ୍ରମଶଃ କାଳିମାକୁ ବିରହ ଦୁଃଖର କାଳିମା ବୋଲି କବି ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି ।

Question ୬ ।
ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳୀନ ଦୃଶ୍ୟରୁ ଅନୁଭବୀ ବ୍ୟକ୍ତି କ’ଣ ଦେଖିପାରେ ?
Answer:
ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳୀନ ଦୃଶ୍ୟରୁ ଅନୁଭବୀ ବ୍ୟକ୍ତି, ପ୍ରିୟଜନ ବିରହର ଦାରୁଣ କଷଣକୁ ଦେଖିପାରେ ।

Question ୭ ।
ପ୍ରିୟଜନର ବିରହ ଦୁଃଖ କବିଙ୍କୁ କିପରି ମନେ ହେଉଛି ?
Answer:
ପ୍ରିୟଜନର ବିରହ ଦୁଃଖ ଅତ୍ୟନ୍ତ କଷ୍ଟଦାୟକ ଯାହାକୁ କବି ଦାରୁଣ କଷଣ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

Question ୮ ।
ପ୍ରୀତି ପାଶରେ କିଏ ବନ୍ଧା ହୋଇଛନ୍ତି ବୋଲି କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଜଡ଼ରୁ ଚେତନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତେ ପ୍ରୀତି ପାଶରେ ବନ୍ଧା ହୋଇଛନ୍ତି, ଯାହା ଫଳରେ ପ୍ରିୟଜନର ବିରହରେ ସମସ୍ତେ ଦାରୁଣ କଷଣ ଭୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି ବୋଲି କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ କହିଛନ୍ତି ।

Question ୯ ।
ସିପାହିକୁ କବି କାହିଁକି ବନ୍ଦୀଶାଳାର ଦ୍ଵାରରେ ଚାବି ନ ଦେବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ପ୍ରକୃତି ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରଣୟର ପ୍ରଭାବକୁ ବାହାରେ ରହି ଆଉ ଟିକିଏ ଦେଖିବାପାଇଁ କବି ସିପାହିକୁ ବନ୍ଦୀଶାଳାର ଦ୍ଵାରରେ ଚାବି ନଦେବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ।

Question ୧୦ ।
ପ୍ରଣୟର କି ବିଚିତ୍ର ବିଧାନ କବି ଉପଲବ୍ଧି କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରଣୟ ପୀୟୂଷରେ ବିରହବିଷ ମିଶିରହିଥ‌ିବା, ବିଶ୍ବବାସୀଙ୍କ ପ୍ରତି ବିଧାତାର ବିଚିତ୍ର ବିଧାନ କବି ଉପଲବ୍ଧି କରିଛନ୍ତି ।

Question ୧୧ ।
କବି ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ମନପ୍ରାଣ କାହିଁକି ବିରହ ବିଷାଦରେ ଘାରୁଥିଲା ?
Answer:
ଯେହେତୁ କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ ପ୍ରିୟଜନ ଓ ପ୍ରିୟସ୍ଥାନ ଛାଡ଼ି ବନ୍ଦୀଭାବରେ ରହିଥିଲେ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ତାଙ୍କର ମନପ୍ରାଣ ବିରହ ବିଷାଦରେ ଘାରୁଥିଲା ।

Question ୧୨ ।
ବିଶ୍ଵ ପ୍ରକୃତିରେ ସମାନ ହୃଦୟ ବେଦନା କବିଙ୍କ ଅନ୍ତରରେ କେଉଁ ଉପଲବ୍ଧି ଆଣିବ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
Answer:
ବିଶ୍ଵପ୍ରକୃତିରେ ସମାନ ହୃଦୟ ବେଦନାର ଉପଲବ୍ଧି ତାପିତ ଅନ୍ତରରେ କ୍ଷଣିକ ପାଇଁ ସାର୍ଚ୍ଚନା ପ୍ରଦାନ କରୁଥିଲା ।

(ଘ) ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୩ ନମ୍ବର । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ୩୦ଟି ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ । ସୂଚନାପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ରହିବ ।

କବିତା – ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା, କବି – ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ

Question ୧ ।
‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତକାଳୀନ ପ୍ରକୃତିର ରୂପଚିତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନ କର ।
Answer:
ସୁନେଲିକିରଣ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ଧରଣୀ ଓ ଆକାଶରେ, ଯାହାକୁ କବି ବିଚିତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣର ଚନ୍ଦ୍ରାତପ ଲାଗିଥିବା କଥା ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି । ପକ୍ଷୀର ଗାନ, ତରୁଗିରିଙ୍କର ଛାୟା ବିସ୍ତାର ଏବଂ ଗିରି ମସ୍ତକରେ ହେମବରଣ ପାଟ ପରିଧାନ ବର୍ଣ୍ଣନା କବି ଲେଖନୀରେ ମନୋଜ୍ଞ ହୋଇଛି ।

Question ୨ ।
କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିଦାୟକୁ କିପରି ମାନବୀୟ ବିରହ ସହିତ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହେବା ସମୟରେ ପଶ୍ଚିମ ଆକାଶର ଲାଲ୍‌ରଣ କ୍ରମଶଃ ମଉଳି ମଉଳି ଆସେ ଏବଂ ଏଣେ ଅନ୍ଧାର ତାହାର ସତ୍ତାକୁ ପ୍ରକାଶ କରେ । ପ୍ରକୃତିର ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ମାନବୀୟ ବିରହ ସହିତ କବି ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରିୟଜନଙ୍କଠାରୁ ବିଦାୟ ନେଉଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତିଟି ମୁହଁଟି ଝାଉଁଳି ଗଲାପରି ସୂର୍ଯ୍ୟ କ୍ରମଶଃ ମଳିନ ପଡ଼ିଛନ୍ତି ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ବିଛେଦ ହୋଇ ପୃଥ‌ିବୀ କାଳିମାଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି ।

Question ୩ ।
ପ୍ରଣୟ ଓ ବିରହ ସମ୍ପର୍କରେ କବିଙ୍କ ଅଭିମତ ପଠିତ କବିତା ଅବଲମ୍ବନରେ ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ପ୍ରଣୟ ଓ ବିରହ ସମ୍ପର୍କରେ କବି ଅଭିମତ ଦେଇ ଲେଖିଛନ୍ତି, ପ୍ରଣୟ ରୂପକ ପୀୟୂଷରେ ବିରହ ରୂପକ ବିଷ ମିଶି ରହିଛି । ଏଭଳି ବିଚିତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଶ୍ବବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ବିଧାତା ଖଞ୍ଜି ଦେଇଛନ୍ତି । ତାହାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିବାପାଇଁ କବି କହିଛନ୍ତି ଯେ ସୁନ୍ଦର ସରୋଜ ଚରଣରେ ଅହି ଜଡ଼ିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ । ବିଧାତାଙ୍କର ଏଭଳି ରହସ୍ୟକୁ କେହି କଳନା କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।

Question ୪ ।
ଯମଦୂତ ବୋଲି କବି କାହାକୁ କହିଛନ୍ତି ଓ କାହିଁକି ?
Answer:
ବନ୍ଦୀଶାଳାର ସିପାହିକୁ କବି ଯମଦୂତ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ଯମଦୂତ ଯେଭଳି ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିଷ୍ଠୁର ଓ ତା’ ହୃଦୟରେ କରୁଣା ନଥାଏ, ସେହିଭଳି ସିପାହି କବିଙ୍କର ଅନୁରୋଧକୁ ସାମାନ୍ୟଭାବେ ଶୁଣି ନାହିଁ । ଯମଦୂତ କାହାରି କଥା ନ ଶୁଣିଲା ପରି, ସିପାହିର ନିଷ୍ଠୁର ଭାବକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି କବି ଏଭଳି କହିଛନ୍ତି ।

(ଙ) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ୧୫୦ ଶବ୍ଦରେ ଦେବାକୁ ହେବ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୫ ନମ୍ବର ।

Question ୧ ।
‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତାର ସାରମର୍ମ ନିଜ ଭାଷାରେ ଲେଖ ।
Answer:
‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତାର କବି ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ । ଗୋପବନ୍ଧୁ ଯେତେବେଳେ ହଜାରିବାଗ ଜେଲରେ ବନ୍ଦୀ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିଲେ, ସେହି ସମୟରେ ସେ ଜାତୀୟଚେତନାମୂଳକ, ପ୍ରକୃତି ପ୍ରୀତି ସମ୍ବଳିତ ଅନେକ କବିତା ରଚନା କରିଥିଲେ । ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତାଟି କବିଙ୍କର ସେହି ସମୟର ରଚନା । ପୁରାଣ ଯୁଗରେ କାରାଗାର ହିଁ ଜନ୍ମ ଦେଇଥିଲା ଜଗତ ଉଦ୍ଧାରକ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ । ସେଇ କାରାଗାର ଯୁଗେ ଯୁଗେ ବହୁ ବିଦ୍ରୋହୀ, ବିପ୍ଳବୀ, କବି, ମନୀଷୀ ଓ ସଂସ୍କାରକମାନଙ୍କର ଅମର ଚିନ୍ତାର ଗ୍ରନ୍ଥମାନ ଦାନ କରିଥିଲା । ଜାତୀୟତାବାଦୀ ନେତା, ‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତାରେ ପ୍ରକୃତିର ଅପରୂପ ଦୃଶ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ମାନବୀୟ ଭାବ ସମ୍ବେଦନାକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ପ୍ରକାଶ କରି ନିଜର ସାରସ୍ବତ ସାଧନାକୁ ଅମର କରୁ।ଇଛନ୍ତି ।

ବସନ୍ତର ମଧୁର ମୁହୂର୍ଭ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରାଚୀ ଗଗନକୁ ରକ୍ତରଞ୍ଜିତ କରି ବୁଡ଼ିଯିବାପାଇଁ ଉପକ୍ରମ କରୁଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେପରି ପ୍ରିୟତମ ପୃଥ‌ିବୀଠାରୁ ବିଦାୟ ନେବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଛନ୍ତି । ବିଦାୟବେଳାରେ ଆକାଶ ଯେପରି ବିଚିତ୍ର ବର୍ଷର ଚନ୍ଦ୍ରାତପରେ ସଜେଇ ହୋଇଛି । ପକ୍ଷୀମାନେ ବିଦାୟର ମୁହୂର୍ତ୍ତକୁ ସ୍ମରଣ କରି କରୁଣ ଗାନ କରି ଉଡ଼ି ଯାଉଛନ୍ତି । ତରୁ ଓ ଗିରି ଶ୍ରେଣୀର ଛାୟାର ଆକାର କ୍ରମଶଃ ବଢ଼ିଯାଉଛି । କବି ସେହି ଛାୟାର ଆକାରରୁ, ସେମାନେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରୁଥିବା କଥା ପରିକଳ୍ପନା ପାଟ ବାନ୍ଧୁଥ‌ିବା କଥା କବି ଚିନ୍ତା କରିଛନ୍ତି । ଧୀର ସମୀର ସ୍ବରରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେପରି ପୃଥ‌ିବୀକୁ କହୁଛନ୍ତି ‘ଅଚିରେ ଫେରିବି ଧନି ! ନୁହ କାତର ।’’ ସେହି ବିଦାୟ ଦୃଶ୍ୟକୁ ନିଜ ଭିତରେ ଅନୁଭବୀ ଭାବରେ କବି ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ମନଭରି ଦେଖିବାପାଇଁ କବି ଇଚ୍ଛାକଲେ ବି, ସିପାହି ସେଥ‌ିରେ ବାଧା ଦେଇଛି ।

କବି ଏହି ଅବସରରେ ଏକ ଦାର୍ଶନିକ ଅନୁଚିନ୍ତା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ମିଳନ ସହିତ ବିରହ ଲାଗି ରହିଲା ପରି, ପ୍ରଣୟ- ପୀୟୂଷରେ ବିରହ-ବିଷ ଜଡ଼ିତ ହେବା ବିଧାତାଙ୍କର ଏକ ବିଚିତ୍ର ବିଧ୍ । କବି ସେହି ବିରହ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖି ନିଜର ସନ୍ତାପିତ ହୃଦୟରେ ସାମାନ୍ୟ ସାର୍ଚ୍ଚନା ଲାଭକରିବେ ବୋଲି ଇଚ୍ଛା କରିଛନ୍ତି । ସିପାହି ଏଥୁରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରୁ, ନିଜ ମନର ଭାବକୁ ଆଉ ସାକାର କରିବାର ସୁଯୋଗ ସେ ପାଇନାହାଁନ୍ତି ।

କବିତାଟିରେ ପ୍ରକୃତିର ବିରହ ମଧ୍ଯରେ ନିଜର ବିରହଭାବକୁ ଅତି ମନୋଜ୍ଞ ଭାବରେ କବି ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।

Question ୨ ।
ପ୍ରକୃତିର ବିରହ ମଧ୍ଯରେ କବି କିପରି ଆପଣାର ବିରହକୁ ଉପଲବ୍ଧି କରିଛନ୍ତି – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
କବି ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ହଜାରିବାଗ ଜେଲ୍‌ରେ ବନ୍ଦୀ ଥିଲାବେଳେ, ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଅସ୍ତକାଳୀନ ରୂପ ଦେଖି ଭାବବିଭୋର ହୋଇଛନ୍ତି । ସେ ଦେଖିଛନ୍ତି, ପୃଥ‌ିବୀଠାରୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିଦାୟବେଳାକୁ । ସେହି ବିଦାୟକାଳୀନ ଦୁଃଖଦ ଦୃଶ୍ୟକୁ କବି ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ବିଦାୟବେଳାରେ ମିଳନ ବା ପ୍ରଣୟ ପୀୟୂଷରେ କାହିଁକି ବିରହ ବିଷ ଲାଗିରହିଛି, ବିଧାତାର ଏହି ବିଚିତ୍ର ବିଧ‌ିକୁ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି । ଏହାକୁ ସ୍ବୀକାର କରି ଲେଖିଛନ୍ତି –
‘‘ପ୍ରଣୟ-ପୀୟୂଷେ ମିଶିଛି କିଆଁ ବିରହ-ବିଷ,
ବିଶ୍ବବାସୀ ପ୍ରତି ବିଚିତ୍ର ଏ କି ବିଧ୍ ଆଶିଷ ?’’

ବସନ୍ତର ମଧୁମୟ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ କବି ଜେଲ୍ ପରିସର ଭିତରେ ଥାଇ ଦେଖିଛନ୍ତି ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରେମ ନିବିଡ଼ । କାରଣ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ସର୍ବଶକ୍ତିମୟ କିରଣକୁ ନେଇ ପୃଥ୍ବୀ ହୁଏ ସବୁଜ, ହୁଏ ଶସ୍ୟଶାମଳ, ବହୁବର୍ଣ୍ଣରେ ବିଚିତ୍ର । ସେହି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ପୃଥ‌ିବୀ ବିଦାୟ ଦେଇ ହୋଇଛି ବିଷାଦମୟ । ତଥାପି ସେହି ବିଦାୟ ମୁହୂର୍ତ୍ତକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟମଣ୍ଡିତ କରିବାପାଇଁ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଛି । ନାନାରଙ୍ଗର ଚନ୍ଦ୍ରାତପରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇଛି ଅମ୍ବର । ନୀଡ଼ ଫେରନ୍ତା ପକ୍ଷୀମାନେ ଉଚ୍ଚସ୍ୱରରେ କରୁଣଗାନ କରୁଛନ୍ତି । ପାଦପ ଓ ଗିରିଶ୍ରେଣୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କଲା ଭଳି ଛାୟାବିସ୍ତାର କରିଛନ୍ତି । ଏଣେ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ଅନୁରକ୍ତଭୃତ୍ୟ ମସ୍ତକରେ ହେମବରଣୀ ପାଟ ବାନ୍ଧିଲା ପରି, ପାଦପ ଓ ଗିରିର ଅଗ୍ରଭାଗକୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ବର୍ଷରେ ସଜାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଇ ସମୀରଣର ମୁଦୁମର୍ମରେ ପ୍ରେମର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଗିରି ଶୁଣାଇ କହିଛନ୍ତି, ‘ଅଚିରେ ଫେରିବି ଧନି ! ନୁହ କାତର ।’

ପ୍ରକୃତିର ଏହି ବିଦାୟ ଓ ବିରହର ଦୃଶ୍ୟକୁ କବି ଆପଣାର ହୃଦୟରେ ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି । ବନ୍ଦୀଭାବରେ ରହିଥ‌ିବାରୁ ସମଦରଦୀ ହୋଇ ଗାଇଛନ୍ତି –
‘‘ଆହା, ପ୍ରିୟଜନ ବିରହ କି ଦାରୁଣ କଷଣ ?
ପ୍ରୀତି ପ୍ରାଶେ ବନ୍ଧା ଜଗତେ ସର୍ବ ଜଡ଼ ଚେତନ ।’’
ତେଣୁ କବି ଜେଲ୍‌ର ସିପାହିକୁ ଆଉ ଟିକିଏ ସମୟ ଦେବାକୁ କହିଛନ୍ତି । କାରଣ ପ୍ରିୟସ୍ଥାନ ଓ ପ୍ରିୟଜନକୁ ଛାଡ଼ି ବନ୍ଦୀଭାବରେ, ବିରହ ବିଷମ ବିଷରେ ତାଙ୍କର ମନ ଘାରିହୋଇଛି । ହୃଦୟ ବେଦନାବିଧୂର ହୋଇଛି । ସେ ଚାହିଁଛନ୍ତି, ତାଙ୍କର ତାପିତ ଅନ୍ତରରେ ଏହି ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିଲେ ସାମୟିକ ସାର୍ଚ୍ଚନା ଆସିଯିବ ।

ବାସ୍ତବରେ କବିଙ୍କର ବିରହର ଏହି ତୁଳନାତ୍ମକ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋଜ୍ଞ ହୋଇଛି ।

Question ୩ ।
ପଠିତ କବିତା ଅନୁସରଣରେ କବି ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ପ୍ରକୃତି ପ୍ରୀତି ଓ ସ୍ଵଦେଶ ପ୍ରୀତିର ପରିଚୟ ଦିଅ ।
Answer:
‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତାରେ କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ପ୍ରକୃତି ପ୍ରୀତି ସହିତ ସ୍ବଦେଶ ପ୍ରୀତିର ଭାବକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । କବି ଥିଲେ ପ୍ରଥମେ ଆଦର୍ଶ ଦେଶଭକ୍ତ । ତେଣୁ ସେ ନିଜକୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ନିୟୋଜିତ କରିଥିଲେ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ମାନବସେବା ଥିଲା ତାଙ୍କର ମୂଳଲକ୍ଷ୍ୟ । ଦେଶକୁ ସ୍ଵାଧୀନ କରିବା ଥିଲା ତାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ । ପୁନଶ୍ଚ ସେ ଥିଲେ ଭାବପ୍ରବଣ ଓ ଦରଦୀ । ସେହି ଭାବନେଇ ସେ ପ୍ରକୃତିରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଛନ୍ତି ମାନବିକ ଆବେଦନ । ବନ୍ଦୀ ଜୀବନରେ କୌଣସି ଏକ ଉତ୍ତୀର୍ଣ ଅପରାହ୍ନରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଅସ୍ତକାଳୀନ ରୂପ ଦେଖି କବି ହୋଇଛନ୍ତି ଭାବବିଭୋର । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଅସ୍ତକୁ ସେ ବିଦାୟବେଳା ବୋଲି ମନେ କରିଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିଦାୟରେ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରେମିକା ମନର ବିଦାୟକାଳୀନ ବ୍ୟଥାତୁର ଭାବରୂପେ ସେ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ପୃଥ‌ିବୀର ମନୋଭାବକୁ କେବଳ ସେ ମାନବୀୟ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରିନାହାଁନ୍ତି ବରଂ ସେଥୁରେ ପ୍ରିୟଜନ, ପ୍ରିୟ ସ୍ଥାନକୁ ଛାଡ଼ି ବନ୍ଦୀଭାବରେ ରହିଥ‌ିବାରୁ ବିରହର ଭାବକୁ ନିଜେ ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି ।

ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତକାଳୀନ ସାଧାରଣ ଦୃଶ୍ୟ କବି ଲେଖନୀରେ ହୋଇଛି ଚମତ୍କାର । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ଯିବାରୁ, ପୃଥ‌ିବୀରେ ଦେଖାଦେଇଛି ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି କବି ମନେକରିଛନ୍ତି, ବିଦାୟ ଆୟୋଜନ ପାଇଁ ନାନାରଙ୍ଗର ଚନ୍ଦ୍ରାତପରେ ଆକାଶ ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇଛି । ପକ୍ଷୀମାନେ ଉଚ୍ଚସ୍ୱରରେ କରୁଣଗାନ କରିଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତଯିବାକୁ ବସିଲାବେଳେ, ତରୁ ଓ ଗିରିର ଛାୟା କ୍ରମଶଃ ବିସ୍ତାରିତ ହୋଇଛି । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ରକ୍ତମ ଆଭା ଗିରି ଓ ତରୁର ଅଗ୍ରଭାଗକୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣକିରଣରେ ରଞ୍ଜିତ କରିଛି । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି କବି ମନେକରିଛନ୍ତି, ତରୁଗିରି ଛାୟାବିସ୍ତାର କରି ବିଦାୟୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପାଦରେ ପ୍ରଣାମ କରୁଛନ୍ତି ଏବଂ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ଅନୁରକ୍ତ ଭୃତ୍ୟ ମସ୍ତକରେ ପାଟଶାଢ଼ି ବାନ୍ଧିଲା ପରି, ସେମାନଙ୍କ ଅଗ୍ରଭାଗକୁ ସୁବର୍ଣ୍ଣ କିରଣଯୁକ୍ତ କରାଇଛନ୍ତି । ସେହି ସମୟର ମୃଦୁ ସମୀରଣ ମାଧ୍ୟମରେ କବି ସୂର୍ଯ୍ୟରୂପୀ ପ୍ରେମିକ, ପୃଥ‌ିବୀରୂପୀ ପ୍ରେମିକାକୁ ପ୍ରେମର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଗିର ପ୍ରକାଶ କରି କହିଛନ୍ତି, ଅଚିରେ ଫେରିବି ଧନି ! ନୁହ କାତର’।

କବି ଏହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି, ଅନୁଭବୀର ମାନସିକତା ପରିପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । କାରଣ ପ୍ରିୟଜନଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଆସିଥିବା ମଣିଷ କିପରି ଦାରୁଣ କଷଣ ଭୋଗକରେ, କବି ତାହାକୁ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି । କବି ଦେଶସେବାରେ ମନୋନିବେଶ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କରି ନେତୃତ୍ୱରେ ଅନେକ କର୍ମୀ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ସେ ସୁଦୂର ହଜାରିବାଗ୍ ଜେଲ୍‌ରେ ରହିଥ‌ିବାରୁ ପ୍ରିୟଜନ ଓ ପ୍ରିୟକର୍ମୀଙ୍କର ବିରହକୁ ମର୍ମେ ମର୍ମେ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ । ସନ୍ଧ୍ୟାକଳୀନ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖି ସେ କହିଛନ୍ତି-
‘‘ପ୍ରିୟଜନ ପ୍ରିୟ ସ୍ଥାନ ମୁଁ ଛାଡ଼ି ବନ୍ଦୀ ଏଠାରେ,
ବିରହ-ବିଷମ ବିଷେ ମୋ’ ମନ ପରାଣ ଘାରେ ।’’
କବିତାଟିରେ କବି ପ୍ରକୃତି ପ୍ରୀତି ସହିତ ସ୍ବଦେଶ ପ୍ରୀତିର ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।

Question ୪ ।
ବହିଃ ପ୍ରକୃତି ସହିତ ଅନ୍ତଃ ପ୍ରକୃତିର ମଧୁର ସମନ୍ବୟ ‘‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’’ କବିତାକୁ ହୃଦୟଗ୍ରାହୀ କରିପାରିଛି, ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଉତ୍କଳମଣି କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତାରେ କେବଳ ପ୍ରକୃତିର ବାହ୍ୟରୂପକୁ ଭାବପ୍ରବଣ ଭାବନେଇ ଦେଖିନାହାଁନ୍ତି, ବରଂ ବହିଃ ପ୍ରକୃତି ସହିତ ଅନ୍ତଃ ପ୍ରକୃତିର ସୁମଧୁର ସମନ୍ଵୟ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତି କେବଳ ରୀତିଯୁଗୀୟ କବିମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନା ପରି ନିର୍ଜୀବ ନୁହେଁ, ବରଂ କବିବର ରାଧାନାଥ ଓ ସ୍ବଭାବକବି ଗଙ୍ଗାଧରଙ୍କ ପରି ସେ ପ୍ରକୃତିକୁ ଜୀବନ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରକୃତି ଯେପରି ମାନବୀୟ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ଦୁଃଖରେ ସମଦୁଃଖୀ ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ପ୍ରକୃତି ଓ ମାନବ ଏକ ଏବଂ ଅଭିନ୍ନ ହୋଇଛନ୍ତି । ମାନବିକ ଭାବସତ୍ତାର ସ୍ବର୍ଗୀୟ ଦୀପ୍ତିର ବିକାଶ ପାଇଁ ପ୍ରକୃତିର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଲାଭଳି ମନେହୋଇଛି ।

ଅପରାହ୍ନର ବିଳମ୍ବିତ ପ୍ରହରରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି ଅସ୍ତାଚଳାଭିମୁଖୀ । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ କନକ କିରଣରେ ସମଗ୍ର ଭୂ-ଭାଗଠାରୁ ଆକାଶ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଚିତ୍ର ବର୍ଷରେ ହୋଇଛି ବର୍ଲିଳ । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି କବି ମନେକରିଛନ୍ତି, ସତେଯେପରି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ବିଦାୟ ସମ୍ଭାଷଣ ଜଣାଇବାପାଇଁ, ପୃଥ‌ିବୀ ଖଞ୍ଜିଦେଇଛି, ଆକାଶରେ ନାନାରଙ୍ଗର ଚନ୍ଦ୍ରାତପ । ସେହି ସମୟରେ ଉଡ଼ି ଯାଉଥ‌ିବା ପକ୍ଷୀଙ୍କର କଳରବକୁ କବି ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି, ବିରହ ସମୟର କରୁଣ ଗାନ ସହିତ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗକୁ ଯିବାରୁ ତରୁ ଓ ଗିରିର ଛାୟା ବଢ଼ିଯାଇଛି ଏବଂ ସେହି ତରୁ ଓ ଗିରିର ଉପରିଭାଗ ସୁନେଲି କିରଣରେ ବିଚିତ୍ର ଶୋଭା ଧାରଣ କରିଛି ।

କବି ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି କହିଛନ୍ତି, ତରୁଗିରି ବିସ୍ତାରିତ ଛାୟାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କ ପାଦତଳେ ପ୍ରଣାମ କରିଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ମଧ୍ଯ ସମ୍ରାଟ ପରି ଅନୁରକ୍ତ ଭୃତ୍ୟ ମସ୍ତକରେ ସୁନେଲି ପାଟ ବାନ୍ଧିଦେଲା ଭଳି, ପାଦପ ଓ ଗିରି ମସ୍ତକକୁ ସ୍ବର୍ଣ୍ଣାଭ କରି ଦେଇଛନ୍ତି । ସେ ତାଙ୍କର ଶୀତଳ କିରଣରେ ପ୍ରାଚୀ ଗଗନକୁ ରଞ୍ଜିତ କରି, ପରିବେଶକୁ ସ୍ନିଗ୍ଧ ମଧୁର କରିଛନ୍ତି । ସେହି କିରଣ ସତେଯେପରି ପୃଥ‌ିବୀ ପ୍ରତି କୋମଳ ଆଶ୍ୱାସନା ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ସନ୍ଧ୍ୟାସମୟ ପୂର୍ବ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଧୀର ସମୀର ପ୍ରବାହିତ ହେଉଛି । କବି ଧୀର ସମୀରକୁ ପ୍ରେମିକ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ପ୍ରେମିକା ପୃଥବୀ ପ୍ରତି ପ୍ରେମପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଗିର ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରାଚୀ ଆକାଶରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଅବସ୍ଥାନ ଏବଂ ତାଙ୍କର କୋମଳ କିରଣକୁ କବି ଅନୁରାଗ ରଙ୍ଗରେ ପ୍ରାଚୀ କପୋଳକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ରଙ୍ଗିନ୍ କରିଦେଇଛନ୍ତି ବୋଲି ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି । କ୍ରମଶଃ ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ଅନ୍ଧକାରର ପତଳା ଆସ୍ତରଣକୁ ପୃଥ‌ିବୀର ବିରହ-ଦୁଃଖ-କାଳିମା ବୋଲି କବି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରକୃତିର ଏହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି, କବି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ବିଦାୟକାଳୀନ ଦୃଶ୍ୟ ବା ବିରହବ୍ୟଥା ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । କବି ନିଜ ଜୀବନର କଥାକୁ ଅନୁଭବୀ ନେତ୍ରରେ ଦେଖିଛନ୍ତି । ବାସ୍ତବରେ କବି ଅନ୍ତଃ ପ୍ରକୃତି ସହିତ ବହିଃ ପ୍ରକୃତିର ମଧୁର ସମନ୍ୱୟ କରି, ନିଜର କବିତ୍ଵ ଚାତୁରୀକୁ ମହିମାନ୍ଵିତ କରିାଇଛନ୍ତି ।

Question ୫।
‘‘ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟରେ ମାନବୀୟ ଭାବ ସମ୍ବେଦନାର ଉପସ୍ଥାପନ କବି ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ କବିତ୍ଵକୁ କାଳଜୟୀ କରାଇଛି’’, ପଠିତ କବିତା ଅବଲମ୍ବନରେ ଉକ୍ତିଟିର ସତ୍ୟତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତାର କବି ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ । ସେ ଥିଲେ ଏକାଧାରାରେ ଜାତୀୟ କବି ଓ ପ୍ରକୃତି କବି । ଜାତୀୟଚେତନା ପରିପ୍ରଚାର ତାଙ୍କ ସାରସ୍ବତ ସାଧନାର ମୂଳଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲେ ହେଁ ପ୍ରକୃତି ଚିତ୍ରଣ ଓ ସେଥ‌ିରେ ମାନବୀୟ ଭାବପ୍ରକାଶରେ ସେ ଥିଲେ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ । ବହିଃ ପ୍ରକୃତି ସହିତ ଅନ୍ତଃ ପ୍ରକୃତିର ସେ ଥିଲେ ସମନ୍ଵୟକାରୀ । ଫଳରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତି ନିର୍ବାକ୍ ଫଟୋଚିତ୍ର ନୁହେଁ ବରଂ ତାହା ଜୀବନ୍ତ, ଯାହାକି ମାନବୀୟ ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରିବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସଫଳ । ଅନ୍ୟଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ପ୍ରକୃତି ମାନବୀୟ ରୂପରେ ମହିମାମଣ୍ଡିତା ।

‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ କବିତାରେ କବି ପ୍ରାକ୍ ସନ୍ଧ୍ୟା ବା ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଅପରାହ୍ନର ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଇନାହାଁନ୍ତି, ବରଂ ଏଥରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ପୃଥ‌ିବୀଠାରୁ ବିଦାୟ ନେବାର ଦୃଶ୍ୟକୁ ଅତି ମନୋଜ୍ଞ ଭାବରେ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତାଚଳଗାମୀ ହେବାରୁ ସମଗ୍ର ଭୂଭାଗରେ ବିଦାୟବେଳାର ପର୍ବ ଲାଗିଯାଇଛି । ସେହି ବିଦାୟ ଉତ୍ସବ ପାଇଁ ପୃଥ‌ିବୀ ସାଜିଛି ବିଚିତ୍ରବର୍ଣ୍ଣା ଏବଂ ଆକାଶରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇଛି, ନାନାରଙ୍ଗର ଚନ୍ଦ୍ରାତପ । ପକ୍ଷୀମାନେ ଗାନ କରୁଛନ୍ତି ବିରହର କରୁଣ ରାଗିଣୀ । ଗିରି ଓ ତରୁଶ୍ରେଣୀ ନିଜର ଛାୟାବିସ୍ତାର କରି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପାଦତଳେ ବିଦାୟବେଳାର ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛନ୍ତି । ଅନୁରକ୍ତ ଭୃତ୍ୟ ମସ୍ତକରେ ସମ୍ରାଟ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ପାଟବସ୍ତ୍ର ବାନ୍ଧି ଦେଲାପରି ସୂର୍ଯ୍ୟରୂପୀ ସମ୍ରାଟ, ଗିରି ଓ ତରୁଶ୍ରେଣୀରୂପୀ ଭୃତ୍ୟଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣକିରଣରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ରୂପକ ପାଟବସ୍ତ୍ର ବାନ୍ଧି ଦେଇଛନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ପାଦପ ଓ ପର୍ବତର ଉପରିଭାଗରେ ଲାଲ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ପଡ଼ି ଅପୂର୍ବ ଶ୍ରୀ ଧାରଣ କରିଥିବାରୁ କବି ଏଭଳି ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି, ଯାହାକି କବିଙ୍କର ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟରେ ମାନବୀୟ ଭାବ ପରିପ୍ରକାଶ କରୁଛି ।

ପ୍ରାଚୀ ଗଗନକୁ ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର କିରଣ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ରଙ୍ଗରେ ରଞ୍ଜିତ କରିଛି । ମାତ୍ର କବି ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି, ପ୍ରାଚୀ ଦିଗ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଅନୁରାଗରେ ନିଜ ବଦନକୁ ରଞ୍ଜିତ କରିଛି । ପୁନଶ୍ଚ ପ୍ରାଚୀ ଦିଗରେ ଥାଇ ସୂର୍ଯ୍ୟ ତାଙ୍କର ସ୍ନିଗ୍ଧକରରେ ଭୂ-ଭାଗକୁ କୋମଳ ଆଶ୍ଵାସନା ଦେଖାଇଛନ୍ତି ଏବଂ ସ୍ନେହ ଆଦର ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ସେହି ସମୟର ଧୀର ସମୀରଣ ପ୍ରବାହକୁ କବି ମାନବୀୟ ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରି ଲେଖିଛନ୍ତି, ସତେଯେପରି ମୃଦୁସମୀରଣ ସ୍ଵରରେ ପ୍ରେମିକ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଇଛନ୍ତି । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ସମୀରଣ ମୃଦୁ ମର୍ମରେ ପ୍ରେମ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଗିର,
କହନ୍ତି ‘ଅଚିରେ ଫେରିବି ଧନି ! ନୁହ କାତର ।’’
ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାରକଲେ, ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ୟରେ ମାନବୀୟ ଭାବ ସମ୍ବେଦନାର ଉପସ୍ଥାପନା କବିଙ୍କୁ କାଳଜୟୀ କରିପାରିଛି, ଏଥ‌ିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

(କ) କବି ପରିଚିତି :

ସତ୍ୟବାଦୀଯୁଗର ବରେଣ୍ୟ ସାଧକ, ସତ୍ୟ-ଶିବ-ସୁନ୍ଦରର ପ୍ରତୀକ, ଆଦର୍ଶପ୍ରାଣ ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଓ ସମାଜରେ ବେଶ୍ ଜଣାଶୁଣା । ଦରିଦ୍ରନାରାୟଣ ସେବା ପାଇଁ, ପରୋପକାର ପାଇଁ ତଥା ଜଣେ ଜନନାୟକ ଭାବରେ ଉତ୍କଳର ଘରେ ଘରେ ସେ ପରିଚିତ । ଦରିଦ୍ର ମାନବର ସେବାରେ ସେ ଥିଲେ ସର୍ବଦା ବ୍ରତୀ ।

ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳ ନିକଟସ୍ଥ ଭାର୍ଗବୀ ନଦୀ ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ସୁଆଣ୍ଡୋ ଗ୍ରାମରେ ୧୮୭୭ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୯ ତାରିଖରେ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । କଲ୍ୟାଣମୟୀ ଜନନୀ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମୟୀ ଦେବୀଙ୍କୁ ଆଜନ୍ମରୁ ହରାଇ ପିତା ଦୈତାରୀ ଦାଶ ଓ ମାଉସୀ କମଳାଦେବୀଙ୍କ ସ୍ନେହ ଓ ଯତ୍ନରେ ସେ ବଢ଼ିଥିଲେ । ତୁଳସୀ ଦୁଇପତ୍ରରୁ ବାସିଲାପରି ଛୋଟବେଳୁ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ମହନୀୟ ପ୍ରତିଭା ଫୁଟି ଉଠିଥିଲା । ଚାଟଶାଳୀ ପାଠ ଶେଷକରି ରୂପଦେଈପୁର ମାଧ୍ୟମିକ ଭର୍ଣ୍ଣାକୁଲାର ସ୍କୁଲରେ ନାମ ଲେଖାଇଥିଲେ ସେ । ଏତିକିବେଳେ ବିଭିନ୍ନ ସେବାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ସେ ନିମଜ୍ଜିତ ରହିଥିଲେ । ମାଧ୍ୟମିକ ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତି ପରେ ସେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାସ୍କୁଲରେ ନାମ ଲେଖାଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ସେବାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ସାଧାରଣ ଜନତା ବେଶ୍ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଥିଲେ ।

ନାନା ସେବା ଓ ସଂସ୍କାରଧର୍ମୀ ମନୋବୃତ୍ତି ନେଇ ଗୋପବନ୍ଧୁ ୧୮୯୯ ମସିହାରେ ମାଟ୍ରିକୁଲେଶନ ପାସ୍ କଲେ ଓ ତତ୍‌ପରେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜରେ ଏଫ୍.ଏ.ପଢ଼ିଲେ । ଏତିକିବେଳେ ସେ ନିଜ ପିତାଙ୍କୁ ହରାଇ ବସିଲେ । ତଥାପି ସେଥ୍ରେ ସେ ବିଶେଷ ମର୍ମାହତ ନ ହୋଇ ୧୯୦୧ ମସିହାରେ ଏଫ୍.ଏ. ପାସ୍ କରିବା ପରେ ଆଇନ, ପଢ଼ିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଥିଲେ । ଶେଷରେ ସେ କଲିକତା ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ବି.ଏଲ୍. ପାସ୍ କଲେ । ତତ୍‌ପରେ ତାଙ୍କୁ ବି.ଏ. ପଢ଼ିବାର ସୁଯୋଗ ମିଳିଥିଲା । ରେଭେନ୍ସା କଲେଜରୁ ୧୯୦୪ ମସିହାରେ ବି.ଏ. ପାସ୍ କରି ସେ ଏମ୍.ଏ. ପଢ଼ିଲେ ଓ ଏମ୍.ଏ. ପାସ୍ କରିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କର ପତ୍ନୀବିୟୋଗ ଘଟିଲା । ସଙ୍ଗ୍ରହରା ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ଜୀବନରେ ସର୍ବସାଧାରଣ ମାନବସେବା ହିଁ ଏକମାତ୍ର ପନ୍ଥା ହୋଇଉଠିଲା ।

କଲିକତା ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଆଇନ ଶ୍ରେଣୀରୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଜଣେ ଆଇନଜୀବୀ ଭାବରେ ନିଜ କର୍ମମୟ ଜୀବନର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ; ମାତ୍ର ସେବା ଓ ସଂସ୍କାର ଯାହାଙ୍କ ଜୀବନର ଏକମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟ, ତାଙ୍କୁ ସୀମିତ ପରିସର ଭିତରେ ବାନ୍ଧି ରଖନ୍ତା ବା କିଏ ? ୧୯୦୭ ମସିହାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ନଦୀର ବନ୍ୟାରେ ପୀଡ଼ିତ କେନ୍ଦ୍ରାପଡ଼ା ଓ ଯାଜପୁର ଅଞ୍ଚଳର ନିରନ୍ନ ଅଧ୍ବବାସୀଙ୍କର ସେବା ଗୋପବନ୍ଧୁ ହିଁ କରିଥିଲେ । ବିଭିନ୍ନ ସେବାମୂଳକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସମ୍ପର୍କରେ ଆସିବା ସହିତ ସେ ପୁରୀରେ କିଛିଦିନ ଓକିଲାତି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଇତ୍ୟବସରରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ମହାରାଜା ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜଦେଓଙ୍କ ଅନୁରୋଧ କ୍ରମେ ସେ ସରକାରୀ ଓକିଲ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ। ୧୯୧୨ ମସିହାରେ ସେ ମୟୂରଭଞ୍ଜରୁ ଆସି ନୀଳଗିରିରେ କିଛିଦିନ ଶିକ୍ଷକତା କରିଥିଲେ । ‘ସତ୍ୟବାଦୀ’ ଶିକ୍ଷାର ଆଦର୍ଶ ଭିତରେ ବନ୍ୟା ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ଲୋକଙ୍କର ସେବା, ବିଚ୍ଛିନ୍ନାଞ୍ଚଳର ମିଶ୍ରଣ, ବିନା ଶୁଳ୍କରେ ଲବଣ ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ମହତ୍ବ ଓ ଆଦର୍ଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ଶପଥ ନେଇ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଆଗେଇଥିଲେ ।

ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀର ଜଣେ ସକ୍ରିୟ ସଭ୍ୟଭାବେ ଯୋଗଦେଇ ଉତ୍କଳର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ବିକାଶ ଦିଗରେ ସେ ଉଦ୍ୟମ କରିଥିଲେ । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସରେ ଯୋଗଦେଇ ଭାଷାଭିଭିରେ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ନୀତି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବଦେଇ ଗୋପବନ୍ଧୁ ତାକୁ ପୁରୁଷ ଗୋପବନ୍ଧୁ ୧୯୨୮ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସ ୧୭ ତାରିଖରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମ୍ପାଦିତ ୧୯୧୩ ମସିହାରୁ ‘ଆଶା’, ୧୯୧୪ ମସିହାରୁ ‘ସତ୍ୟବାଦୀ’ ଏବଂ ‘ସମାଜ’ ୧୯୧୯ ମସିହାରୁ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ଜନସାଧାରଣରେ ଖୁବ୍ ଆଦୃତ ହୋଇଥିଲା ।

ଦୁଃଖୀ ଦରିଦ୍ର, ନିଃସ୍ଵ ଜନତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ଦରଦୀ ବନ୍ଧୁ ଥିଲେ ଗୋପବନ୍ଧୁ । ସେ ସବୁବେଳେ ପ୍ରତିଟି ଦରିଦ୍ର ଜନତାର ସେବା ଭିତରେ ବଡ଼ଠାକୁର ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଦେଖିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ଭାରତର ପ୍ରତି ବୃକ୍ଷ କଳ୍ପବଟ
ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥ ସର୍ବତ୍ର ପ୍ରକଟ ।’’
ନିଜ ଅନ୍ତରର ଦରଦୀ ଭାବନେଇ ସେ ସମଗ୍ର ମାନବ ସମାଜକୁ ଭଲ ପାଉଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଆଉ ଏକ ମହତ୍‌ବାଣୀ ହେଉଛି –
‘‘ଥିଲେ ଯହିଁ ତହିଁ ଭାରତ ବକ୍ଷରେ,
ମଣିବି ମୁଁ ଅଛି ଆପଣା କକ୍ଷରେ ।
ମୋ ନେତ୍ରେ ଭାରତ ଶିଳା ଶାଳଗ୍ରାମ,
ପ୍ରତି ସ୍ଥାନ ମୋର ପ୍ରିୟ ପୁରୀ ଧାମ ।’’
ଦରିଦ୍ର ନାରାୟଣର ସେବା ଭିତରେ ପ୍ରତିଟି ମଣିଷକୁ ଭଲପାଇବା, ସେମାନଙ୍କ ଦୁଃଖରେ ସମଦୁଃଖୀ ହେବା ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ଜୀବନର ପରମବ୍ରତ ଥିଲା । ଭାରତବର୍ଷର ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇଁ ସେ ନିଜର ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ –
‘‘ମିଶୁ ମୋର ଦେହ ଏ ଦେଶ ମାଟିରେ,
ଦେଶବାସୀ ଚାଲିଯାଆନ୍ତୁ ପିଠିରେ ।
ସ୍ଵରାଜ୍ୟର ପଥେ ଅଛି ଯେତେ ଗାଡ଼,
ପୂରୁ ପଡ଼ି ତହିଁ ମୋର ମାଂସ ହାଡ଼ ।’’
କେବଳ କଥାରେ ନୁହେଁ, କାମରେ ହିଁ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସ ଥିଲା । ‘‘ମାନବ ସେବାହିଁ ଭଗବତ୍ ସେବା’’ ଏହି ମନ୍ତ୍ର ଭିତରେ ସେ ମାନବର ସେବା ନିମନ୍ତେ ସର୍ବଦା କର୍ମ କରି ଚାଲିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଭାଷାରେ –

ସାର୍ବଜନୀନ ମାନବିକ ଆବେଦନ ଭିତରେ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକ କବିତା ଜାତୀୟତାର ମନ୍ତ୍ରରେ ଦୀକ୍ଷିତ । ‘ଅବକାଶ ଚିନ୍ତା’ଠାରୁ ‘ଗୋ-ମାହାତ୍ମ୍ୟ’ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ପୁଣି ଧର୍ମପଦ’, ‘ବନ୍ଦୀର ଆତ୍ମକଥା’, ‘କାରାକବିତା’, ‘ନଚିକେତା ଉପାଖ୍ୟାନ’ ପ୍ରତ୍ୟେକ କୃତିରେ କବିଙ୍କର ଅସାମାନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଫୁଟିଉଠିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏକ ଅନନ୍ତବାଣୀ ଭିତରେ ଏହା ଯେମିତି ମର୍ମରିତ ହେଉଥ‌ିବା ଭଳି ଜଣାଯାଏ ।

(ଖ) କବିତାର ପୃଷ୍ଠଭୂମି :

ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ବାର୍ତ୍ତାକୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ପରିପ୍ରଚାର କରି, ଆଇନ ଅମାନ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗଦେଇ ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା ଗିରଫ ହୋଇ କାରାବରଣ କରିଥିଲେ । ସେ କଟକ ଓ ହଜାରିବାଗ୍ ଜେଲ୍‌ରେ ଥ‌ିବା ସମୟରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ କବିତା ରଚନା କରିଥିଲେ । କବିଙ୍କ ପରଲୋକ ହେବାପରେ, ସମାଜର ଗୋପବନ୍ଧୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ସଂଖ୍ୟାମାନଙ୍କରେ କବିତାଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ସେହି କବିତାଗୁଡ଼ିକର ନାମ ଥିଲା ‘କାରାକବିତା’ ।

ରାଜବନ୍ଦୀ ଭାବରେ ଗୋପବନ୍ଧୁ ବନ୍ଦୀଶାଳାରେ ରହିଥିଲେ । ସେ ଜୀବନରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧିଙ୍କର ଆଦର୍ଶ ଗ୍ରହଣକରି ତାଙ୍କ ତ୍ୟାଗପୂତ ପଥରେ ବ୍ରତୀ ହୋଇଥିଲେ । କାରାବରଣର ବନ୍ଧନ ଓ ନିପୀଡ଼ନ ତାଙ୍କୁ ଯେଉଁ ଦୁଃଖ ଦେଇଥୁଲା, ତାହାରି ବିରୋଧରେ ସେ ସ୍ଵର ଉତ୍ତୋଳନ କରିଥିଲେ । ବନ୍ଦୀ ଜୀବନରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଅପରାହ୍ନରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତର ରୂପଶୋଭାକୁ ଦେଖି କବି ବିମୋହିତ ହୋଇଥିଲେ । ସେହି ସମୟର ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସେ ଭାବାବେଗରେ ଦେଖିଥିଲେ । ପ୍ରିୟ ପରିଜନ ଓ ଉତ୍କଳର ଜନସାଧାରଣଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇ ରହିଥ‌ିବାରୁ, ତାଙ୍କ ମନରେ ଯେଉଁସବୁ ଭାବ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥିଲା, ତାହାକୁ ସେ କବିତା ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । କବି ମନରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତି ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ ବିରୁଦ୍ଧ ଭାବ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥିଲା । ଉପରୋକ୍ତ ଭାବଧାରାର ପ୍ରତିରୂପ ହେଉଛି କବିଙ୍କର ‘ବନ୍ଦୀର ବିରହ ବ୍ୟଥା’ ।

(ଗ) କବିତାର ସାରକଥା :

ମଧୁର ବସନ୍ତ ସମୟ । ଯେଉଁ ସମୟରେ ଶୀତ ସରି ସରି ଆସିଥାଏ । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର କିରଣ ସେତେଟା ଟାଣ ହୋଇନଥାଏ । ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗରୁ ମୁଦ୍ରପବନ ବହି ମନକୁ ଆମୋଦିତ କରୁଥାଏ । ସେହିଭଳି ସମୟରେ, ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଅପରାହ୍ନକୁ କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦେଖିଛନ୍ତି । ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଛନ୍ତି ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଅପରୂପ ଦୃଶ୍ୟକୁ । ଦିନ ଶେଷ ହୋଇ ଆସିବାରୁ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ପଶ୍ଚିମାକାଶରେ ଲୁଚିଯିବାକୁ ବସିଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଲୁଚିଯିବା ପୂର୍ବରୁ ସତେଯେପରି ପ୍ରକୃତିର ବିଦାୟ ଆୟୋଜନ ଲାଗିଯାଇଛି । ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ରକ୍ତିମ ଆଭାରେ ସମଗ୍ର ଆକାଶ ନାନାରଙ୍ଗର ଚନ୍ଦ୍ରାତପରେ ସଜେଇ ହେଲାଭଳି ମନେହୋଇଛି । ଦିବସ ସରି ଆସିବାରୁ ପକ୍ଷୀମାନେ କଳରବ କରି ନିଜ ନିଜର ବସାକୁ ଫେରି ଯାଉଛନ୍ତି । କବି ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ସେହି ଶବ୍ଦକୁ ବିଦାୟର କରୁଣାଗାନ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସେହିପରି ସୂର୍ଯ୍ୟ ପଶ୍ଚିମାଚଳକୁ ଗତି କରିବାରୁ ତରୁ ଓ ପର୍ବତର ଛାୟା ବଢ଼ିଯାଇଥାଏ, ଯାହାକୁ କବି ସେମାନେ ପ୍ରଣାମ କରୁଥା’ନ୍ତି ବୋଲି ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ସୃଶ୍ଚିମ କିରଣ ବୃକ୍ଷ ଓ ପର୍ବତର ଉପରିଭାଗରେ ଦେଖାଯାଉଥାଏ । କବି ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି ମନେକରିଛନ୍ତି, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେପରି ସେମାନଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ସୁନାରଙ୍ଗର ପାଟ ବାନ୍ଧିଦେଇଛନ୍ତି । ଅନୁରକ୍ତ ଭୃତ୍ୟକୁ ସମ୍ମାନିତ କରିବାପାଇଁ ରାଜା ମହାରାଜା ପାଟଶାଢ଼ୀ ବାନ୍ଧିଲା ପରି, ସୂର୍ଯ୍ୟରୂପୀ ମହାରାଜା ବା ସମ୍ରାଟ ବୃକ୍ଷ ଓ ପର୍ବତରୂପୀ ଭୃତ୍ୟଙ୍କୁ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ରୂପୀ ପାଟଶାଢ଼ି ବାନ୍ଧି ଦେଇଛନ୍ତି ବୋଲି କବି ବିଚାର କରିଛନ୍ତି ।

ପଶ୍ଚିମାକାଶର ପର୍ବତର ଉପରିଭାଗରେ ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟ ହସିଉଠିଲା ଭଳି ମନେ ହେଉଥା’ନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରାଚୀ ଗଗନର ବଦନକୁ ଅତି ସ୍ନେହରେ ରଞ୍ଜିତ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି କବି ବିଚାର କରିଛନ୍ତି । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ତାଙ୍କର କୋମଳ ସ୍ପଶ୍ଚିମ କିରଣରେ କୋମଳ ଆଶ୍ଵାସନା କରି ସ୍ନେହ ଆଦରକଲା ଭଳି ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ବିଦାୟବେଳାରେ ମୁଦୁସମୀରଣର ଅସ୍ପଷ୍ଟ ସ୍ବରରେ ‘ପୁଣି ଫେରି ଆସିବି’ ବୋଲି ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ପ୍ରବୋଧନା ଦେଇଛନ୍ତି । ଅଳ୍ପ ସମୟରେ ପୁଣି ଫେରି ଆସିବି ବୋଲି ଆକାଶକୁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଇଛନ୍ତି । ସ୍ନେହଭାବରେ ପ୍ରାଚୀର କପୋଳ ପ୍ରଦେଶ ରକ୍ତିମ ହେଲେବି, ତା’ମଧ୍ୟରେ ବିରହ-ଦୁଃଖର କାଳିମା ଦୋଳାୟମାନ ହୋଇଛି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ନାଚି ନାଚି ହସି ହସି ଅସ୍ତ ହୋଇଗଲେ ବି ତାଙ୍କ ମୁଖରେ ଦେଖାଦେଇଛି, ଅଧୁକ ଭାବରେ ବିଷାଦଭାବ । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି ମନେ କରିଛନ୍ତି, କେବଳ ଯିଏ ଅନୁଭବୀ, ସେହି କେବଳ ଅନୁରୂପ ଦୃଶ୍ୟକୁ ହିଁ ଅନୁଭବ କରିପାରିବ । ପ୍ରିୟଜନ ବିରହରେ କିପରି ଅତିଶୟ ଦୁଃଖ ହୋଇଥାଏ, ତାହା ଜାଣିପାରିବ । କାରଣ ପ୍ରୀତି ସୂତ୍ରରେ ବା ପ୍ରେମବନ୍ଧନରେ ସମଗ୍ର ଜଗତର ଜଡ଼ ଓ ଚେତନ ପରସ୍ପର ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହିଛନ୍ତି ।

ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର କିରଣକୁ ନେଇ ପ୍ରକୃତିର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବିଦାୟବେଳାର ବିରହ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ଭାବରେ କବି ପରିକଳ୍ପନା କରିଛିନ୍ତି । ମନରେ ତାହା ଅଧିକ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିଛି । ଅତୀତର ଅନେକ ମୁହୂର୍ତ୍ତ କବିଙ୍କ ମନକୁ ଆହୁରି ବେଦନାକ୍ତ କରିଛି ।

ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟ ଉପଗତ ହେବାରୁ, ନିୟମ ଅନୁସାରେ ତାଙ୍କୁ ପୁଣି ତାଙ୍କର କୋଠରିକୁ ଫେରିଯିବାକୁ ପଡ଼ିବ । କାରାଗାରର ସିପାହୀ ତାଲା ପକାଇବାକୁ ଆସିବାରୁ, ସେ ତାହାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଛନ୍ତି, ଆଉକିଛି ସମୟ ରହିବାପାଇଁ । କାରଣ ସନ୍ଧ୍ୟା ଆଗତ ଦୃଶ୍ୟକୁ ସେ ଆହୁରି ପ୍ରାଣଭରି ଉପଭୋଗ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି । ଦିବସର ଅବସାନରେ ଭୂ-ଭାଗ କିପରି ଦୁଃଖପ୍ରକାଶ କରିଛି, ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ବିଦାୟଦେଇ କିପରି ବିରହର ବ୍ୟଥା ଅନୁଭବ କରିଛି, ତାହାକୁ ମନଭରି ଦେଖିବାପାଇଁ ସେ ଇଚ୍ଛା କରିଛନ୍ତି ।

ସୁଖ ପାଖରେ ଦୁଃଖ ରହିଲାପରି ପ୍ରଣୟରୂପକ ପୀୟୂଷରେ ବିରହରୂପକ ବିଷ କାହିଁକି ରହିଥାଏ ବୋଲି, ସୃଷ୍ଟିର ଏ ବିଚିତ୍ର ନିୟମକୁ କବି ମନେ ମନେ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି । ବିଶ୍ୱବାସୀଙ୍କ ପ୍ରତି ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତାଙ୍କର ଏଭଳି ବିରୋଧମୂଳକ ନିୟମକୁ ଦେଖି ସେ ମନକୁ ମନ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ନିୟମକୁ ଆହୁରି ସ୍ପଷ୍ଟ କରିବାପାଇଁ କବି କହିଛନ୍ତି, ମନଲୋଭାକର ପଦ୍ମ ମୂଳରେ ବିଷଧର ସର୍ପ ଯୋଡ଼ିହୋଇ ରହିଥାଏ । ସୃଷ୍ଟିରେ ଏହି ବିପରୀତ ସ୍ଥିତିକୁ କେହି ଆକଳନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।

କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ ସେହି ଅବସରରେ ନିଜର ବିରହବିଧୂର ଭାବକୁ ପରିପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । କାରଣ ନିଜର ପ୍ରିୟ ପରିଜନ ଓ ଆପଣାର ପରିଚିତ ପରିସରକୁ ସେ ଛାଡ଼ି ଆସିଛନ୍ତି । ସେହି ପରିଜନଙ୍କ ସ୍ମୃତିକୁ ଦୋହରାଇ ସ୍ମରଣ କରିଛନ୍ତି । ବନ୍ଦୀଭାବରେ ରହିଥ‌ିବାରୁ ବିରହର ବିଷମ ଜ୍ଵାଳା ବିଷସଦୃଶ ତାଙ୍କର ପ୍ରାଣକୁ ଆନ୍ଦୋଳିତ କରିଛି । ସେ ପୁଣି ସୂର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କାଳୀନ ବିରହଦୃଶ୍ୟକୁ ଦରଦୀଭାବ ନେଇ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ବିରହବେଦନା ଗୁମୁରି ଉଠିଛି ।

ସେହି ସମୟରେ ବନ୍ଦୀଶାଳାର ସିପାହି ତାଙ୍କୁ କୋଠରିକୁ ଫେରିଯିବା ପାଇଁ କହିଛି । କବି ଗୋପବନ୍ଧୁ ସେହି ସିପାହିକୁ ଆଉ ଦଣ୍ଡେ ରହିବାକୁ କହିଛନ୍ତି । କାରଣ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅବରୋଧ କକ୍ଷକୁ ଯିବାର ସମୟ ହୋଇନାହିଁ । ବେଳ ରତ ରତ ହେଉଛି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ତଯାଇ ନାହାଁନ୍ତି । ସେହି କାରା ପ୍ରାଙ୍ଗଣରେ ଆଉ ଟିକିଏ ବୁଲାବୁଲି କରିବାକୁ ସେ ଇଚ୍ଛା କରିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର କବିଙ୍କର କୌଣସି ଅନୁରୋଧକୁ ସିପାହି ଶୁଣିନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ନିଜକୁ ନିଜେ ବୁଝାଇ କହିଛନ୍ତି, ଯମଦୂତ ଭଳି ସିପାହି ମନରେ ସାମାନ୍ୟ ଦୟାଭାବ କିପରି ଆସିବ ? ଆଉ ଅଧ‌ିକ କିଛି ସିପାହିକୁ ନକହି, ନିଜର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ରକ୍ଷାକରି କୋଠରିକୁ ସେ ଫେରିଯାଇଛନ୍ତି ।

(ଘ) କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ଏହାର ଅର୍ଥ:

1. ମଧୁର – ମିଠା (ଅଧ୍ଵ ଥଣ୍ଡା ବା ଅଧ‌ିକ ଗରମ ନ ଥୁବା ସମୟ, ଯାହାକି ମନରେ ପୁଲକ ଭାବ ଆଣେ)
2. ତପନ – ସୂର୍ଯ୍ୟ
3. ଚନ୍ଦ୍ର ଆତପେ – ଚନ୍ଦ୍ରାତପେ / ଚାନ୍ଦୁଆ
4. ଅମ୍ବର – ଆକାଶ
5. ତରୁ – ଗଛ / ବୃକ୍ଷ
6. ଗିରି – ପର୍ବତ
7. ହେମବରଣୀ – ସୁନାରଙ୍ଗର
8. ଭୃତ୍ୟ – ସେବକ
9. ଅସ୍ତାଚଳ – ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହେଉଥିବା ପର୍ବତ
10. ରବି – ସୂର୍ଯ୍ୟ
11. ପ୍ରାଚୀ – ପଶ୍ଚିମ
12. ଅନୁରାଗ – ସ୍ନେହ
13. ଚାରୁ – ସୁନ୍ଦର
14. ବଦନ – ମୁହଁ
15. ସ୍ନିଗ୍ଧ – କୋମଳ
16. କନକ କର – ସୁନାର କିରଣ
17. ସମୀରଣ – ପବନ
18. ଗିର – କଥା
19. ଲାସ୍ୟହାସ୍ୟ – ନୃତ୍ୟ ଓ ହସରେ
20. ପ୍ରକଟେ – ପ୍ରକାଶ ପାଏ
21. ଗୁରୁ – ଅଧ‌ିକ
22. ଜଡ଼ ଚେତନ – ଜଡ଼ ଓ ଜୀବ
23. ପୀୟୂଷ – ଅମୃତ
24. ବିଧ୍ – ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା
25. ସରୋଜ – ପଦ୍ମ
26. ଅହି – ସର୍ପ
27. ସିପାହି – ଜେଲ୍‌ର ଗାର୍ଡ଼
28. ଗୋଧୂଳିକାଳ – ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟ

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Notes Chapter 10 କୈଶୋର will enable students to study smartly.

BSE Odisha Class 8 Science Notes Chapter 10 କୈଶୋର

→ଯୁବାବସ୍ଥା ଏବଂଯବନାବସ୍ଥା (Adolescence and Puberty):
(i) ଜନ୍ମ ପରେ ମଣିଷ ଶରୀରର ତିନୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ । ଯଥା –
(a) ଶୈଶବକାଳୀନ ଅଭବୃଦ୍ଧି
(b) ମଧ୍ୟକଳୀନ ଅଭବୃଦ୍ଧି
(c) କିଶୋରକାଳୀନ ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି

→କୈଶୋର :
ପ୍ରାୟ 10 ଓ 11 ବର୍ଷ ବୟସ ବେଳକୁ କିଶୋରକାଳୀନ ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଶରୀରରେ ବହୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦିଏ । ଏପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ଉପନୀତ ହେବାର ସଙ୍କେତ ଦିଏ ।

→ଯୁବକ୍ରାନ୍ତ୍ର :

1. 10-11 ବର୍ଷ ବୟସରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ 18-19 ବର୍ଷ ବୟସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟକୁ କୈଶୋର ବା କିଶୋରାବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ କିଶୋର, କିଶୋରୀମାନଙ୍କ ଆଚରଣରେ ପୂର୍ବ ତୁଳନାରେ କିଛି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । ବୟସ ବୃଦ୍ଧି ସହ ପୁଅ ଓ ଝିଅମାନଙ୍କ ଉଚ୍ଚତା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।
2. ବୟସ ବୃଦ୍ଧି ସହ ପୁଅ ଓ ଝିଅମାନଙ୍କ ଉଚ୍ଚତା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ । 11 ବର୍ଷ ବୟସ ବେଳକୁ ପୁଅଟିଏ ତା’ର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉଚ୍ଚତାର 81 ପ୍ରତିଶତ ଓ ଝିଅଟିଏ 88 ପ୍ରତିଶତ ଉଚ୍ଚ ହୋଇ ସାରିଥାଏ ।
3. ଉଦାହରଣ : ଗୋଟିଏ ପୁଅର ବୟସ = ୨ ବର୍ଷ ଓ ଉଚ୍ଚତା = 120 ସେ.ମି. ।

→ଯୁବକ୍ରାନ୍ତି ସମୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Changes during puberty) :
(A) ଉଚ୍ଚତା ବୃଦ୍ଧି (Increase in height):

• ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଝିଅମାନଙ୍କ ଉଚ୍ଚତା ବୃଦ୍ଧି ପୁଅଙ୍କଠାରୁ ଅଧ‌ିକ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରାୟ 18 ବର୍ଷ ବୟସ ବେଳକୁ ଉଭୟେ ଯେତିକି ଉଚ୍ଚ ହେବାକଥା ସେତିକି ହୋଇ ସାରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଶରୀରର ଉଚ୍ଚତା ପିତାମାତାଙ୍କଠାରୁ ଆସିଥିବା ଜିନ୍ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
• ବଢୁଥ‌ିବା ଅବସ୍ଥାରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ଉଚିତ କାରଣ ଏହା ପେଶୀ, ଅସ୍ଥି, ଆଦିର ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ।

(B) ଶରୀରର ଆକୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Change in Body shape):

• କିଶୋରାବସ୍ଥାରେ ଶରୀର ଆକୃତିରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନ ପୁଅ ଓ ଝିଅମାନଙ୍କଠାରେ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ଝିଅମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଣ୍ଟା ଓ ଶ୍ରୋଣୀ ଅଞ୍ଚଳ ଚଉଡ଼ା ହୁଏ ଏବଂ ଅଣ୍ଟା ଚାରିପଟେ ମେଦବୃଦ୍ଧି ଘଟେ ।
• ପୁଅମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ କାନ୍ଧ ପ୍ରଶସ୍ତ ହୁଏ ଓ ମାଂସପେଶୀର ଅଧ‌ିକ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ ।
• ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଉଭୟ ପୁଅଝିଅଙ୍କର ଜନନ ଅଙ୍ଗର ବିକାଶ ଘଟେ ଏବଂ ଯୁଗ୍ମଜ ଉତ୍ପନ୍ନ ଓ ପରିପକ୍ବନ ଆଦି ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ।

→ସ୍ଵର ପରବର୍ତ୍ତନ (Change in voice):

• ଯୁବକ୍ରାନ୍ତିରେ ପୁଅଙ୍କ ସ୍ଵର ପେଟିକା ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ଫଳରେ ସେମାନଙ୍କ କଣ୍ଠ ସାମାନ୍ୟ ଫୁଲି, ଆଗକୁ ବାହାରି ଆସିଥ‌ିବା ପରି ଦେଖାଯାଏ; କିନ୍ତୁ ଝିଅମାନଙ୍କ ସ୍ୱର ପେଟିକା ଛୋଟ ରହିଥାଏ ଏବଂ ବାହାରକୁ ପ୍ରାୟ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । ଏହି କାରଣରୁ ପୁଅ ଓ ଝିଅଙ୍କ ସ୍ବରରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଥାଏ ।
• ସାଧାରଣତଃ ପୁଅଙ୍କ ସ୍ବର କିଛିଟା କର୍କଶ ଓ ଝିଅଙ୍କ ସ୍ବର ସୁମଧୁର ହୋଇଥାଏ ।

(C) ସେବାସିୟସ୍ ଗ୍ଲୋର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ବୃଦ୍ଧି (Increased activity of sweat and sebaceous glow):

• ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଉଭୟ ସ୍ବେଦଗ୍ରନ୍ଥି ଓ ତୈଳ ସ୍ନେହଗ୍ରନ୍ଥିରୁ କ୍ଷରଣ ଅଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ, ଫଳରେ ଅନେକଙ୍କ ମୁହରେ ବ୍ରଣ ବାହାରେ ।
• ଅନ୍ତଃସ୍ରାବୀ ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ କ୍ଷରିତ ହର୍‌ମୋନ୍ ସିଧା ରକ୍ତରେ ମିଶୁଥ‌ିବାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଅନାଳଗ୍ରନ୍ଥି (Endocrine gland) କୁହାଯାଏ ।

(D) ମାନସିକ, ବୌଦ୍ଧିକ ଓ ଆବେଗିକ ପରିପକ୍ବତା (Mental Intellectual and emotional is Maturity):

• ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ କିଶୋର କିଶୋରୀମାନଙ୍କ ଚିନ୍ତନ ଶୈଳୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯିବା ଯୋଗୁଁ ସେମାନେ
• ବେଳେବେଳେ ଶରୀରର ଓ ମନର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହ ନିଜକୁ ଠିକ୍ ଭାବେ ଖାପ ଖୁଆଇ ନ ପାରି ସେମାନେ ନିଜକୁ
• ଏହିସବୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସ୍ବାଭାବିକ ଓ ବୃଦ୍ଧିର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ

→ହରମୋନର କାର୍ଯ୍ୟ (Function of Hormones):

• ଯୁବକ୍ରାନ୍ତି ଅବସ୍ଥାରେ ଜନନ ଅଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକରୁ ଲିଙ୍ଗୀୟ ହର୍‌ମୋନ କ୍ଷରିତ ହେବା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ।
• ଶୁକ୍ରାଶୟ ଓ ଡିମ୍ବାଶୟରୁ ଯଥାକ୍ରମେ ଟେଷ୍ଟୋଷ୍ଟିରନ୍ ଓ ଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ହରମୋନ୍ କ୍ଷରିତ ହୁଏ ।
• ଏହି ହରମୋନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ଲିଙ୍ଗୀୟ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରକାଶ ପାଏ ।
• ହରମୋନ୍ କ୍ଷରଣ ପୋଷକ ଗ୍ରନ୍ଥି ଦ୍ବାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ।

ହରମୋନ୍ ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ଯାହାକି ଶରୀରରେ ଥ‌ିବା ଅନାଳ ଗ୍ରନ୍ଥିମାନଙ୍କରୁ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ ।

→ପୁଷ୍ଟିର ଆବଶ୍ୟକତା (Needs of Nutritional Food) :

• ଦେହ ଓ ମନ ସୁସ୍ଥ ରହିଲେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଭଲ ରୁହେ । ସୁସ୍ଥ ଶରୀର ପାଇଁ ସୁଷମ ଖାଦ୍ୟ ଆବଶ୍ୟକ ।
• ସୁଷମ ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ସହ ବ୍ୟାୟାମ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ତରରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାର ନୀତିନିୟମ ପାଳନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• କ୍ଷୀର ଏକ ସୁଷମ ଖାଦ୍ୟ । ମା’ କ୍ଷୀରରେ ଶିଶୁ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ପୁଷ୍ଟିକର ଉପାଦାନ ରହିଥାଏ । ଜନ୍ମ ପରେ କଷକ୍ଷୀର ଶିଶୁ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉପାଦେୟ ଅଟେ ।
• ଶରୀରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ପନିପରିବା, ଶାଗ ଓ ଫଳମୂଳ ଇତ୍ୟାଦି ଖାଇବା ଉଚିତ । ପ୍ୟାକେଟ୍ ବା ଟିଣରେ ଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟରେ ପୁଷ୍ଟିକର ଉପାଦାନ ନଥାଏ । ଏହା ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟପାଇଁ ହାନିକାରକ ଅଟେ ।

→ପୁଅ କିମ୍ବା ଅ ହୁଅନ୍ତୁ (Whether Son or Daughter):

(i) ମଣିଷର ଗୁଣସୂତ୍ର ହେଉଛି ସଂଖ୍ୟା 23 ଯୋଡ଼ା । ଏଥିରୁ ଗୋଟିଏ ଯୋଡ଼ା ଗୁଣସୂତ୍ର ଅଟେ । ନାରୀଠାରେ ଏହି ଯୋଡ଼ା ଦୁଇଟି ‘x’ ଗୁଣସୂତ୍ରକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥିବାବେଳେ ପୁରୁଷଠାରେ ଏହା ଗୋଟିଏ x ଓ ଗୋଟିଏ
(ii) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିପକ୍ବ ଡିମ୍ବାଣୁରେ ‘x’ ଗୁଣସୂତ୍ର ଥ‌ିବା ବେଳେ କେତେକ ଶୁକ୍ରାଣୁରେ ‘x” ଓ ଅବଶିଷ୍ଟ ଶୁକ୍ରାଣୁରେ ‘y’ ଗୁଣସୂତ୍ର ରହିଥାଏ ।

(iii) ସୁତରାଂ ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନ ଜାତ ହେବାକୁ ହେଲେ y ଗୁଣସୂତ୍ର ଥିବା ଶୁକ୍ରାଣୁ ଆବଶ୍ୟକ ଥିବାରୁ ସନ୍ତାନର ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣରେ ମା’ର ଭୂମିକା ନଥାଏ ।

→ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ଓ ବ୍ୟାୟାମ (Personal Hygine & Exercise) :

• ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦୈନିକ ଅନ୍ତତଃ ଥରେ ସ୍ନାନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• କିଶୋର କିଶୋରୀମାନେ ଅଧ‌ିକ ପରିଶ୍ରମ କରୁଥିବା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେମାନଙ୍କ ସ୍ବେଦଗ୍ରନ୍ଥି ବେଶ୍ ସକ୍ରିୟ ରହିଥାଏ ଏବଂ ଝାଳ ବହିବା ଓ ଜମିବା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେହରୁ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ବାହାରେ ।
• ଦୈନିକ ନ ଗାଧୋଇଲେ ଜୀବାଣୁ ସଂକ୍ରମଣର ଆଶଙ୍କା ରହିଥାଏ ।
• ଶରୀରକୁ ସୁସ୍ଥ, ସବଳ ରଖିବାପାଇଁ ଚାଲିବା ଓ ଖୋଲା ପଡ଼ିଆରେ ଖେଳିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସବୁ କିଶୋର କିଶୋରୀ ବ୍ୟାୟାମ ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

→ନିଶା ଔଷଧ ବର୍ଜନ କର :

• ଡାକ୍ତରଙ୍କ ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ଔଷଧ ସେବନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
• ନିଶା ଔଷଧ ସେବନ କଲେ ନିଶାସକ୍ତ ହେବାର ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ କାରଣ ଏହି ଔଷଧ ଥରେ ଖାଇଲେ ବାରମ୍ବାର ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା ହୋଇଥାଏ ।
• ନିଶା ଔଷଧ ସେବନ ଶରୀରର କ୍ଷତି କରାଏ । ଫଳରେ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟହାନି ଘଟେ ଓ ସୁଖ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଦୁଃଖ ଭୋଗିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 6 ଭିରିଭୂମି / ଆଧାରିକ ସଂରଚନା Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 6 ଭିରିଭୂମି / ଆଧାରିକ ସଂରଚନା

(କ) ଅର୍ଥନୈତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।

1. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ନୁହେଁ ?
(i) ଶକ୍ତି
(ii) ପରିବହନ
(iii) ଶିକ୍ଷା
(iv) ଯୋଗାଯୋଗ
Answer:
(iii) ଶିକ୍ଷା

2. କେଉଁ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାରତର ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି ।
(i) ରେଳ ପରିବହନ
(ii) ଜଳ ପରିବହନ
(iii) ସଡ଼କ ପରିବହନ
(iv) ଆକାଶ ପରିବହନ
Answer:
(ii) ଜଳ ପରିବହନ

3. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ?
(i) କୋଇଲା
(ii) ଗୋବର
(iii) ଜାଳେଣି କାଠ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଜାଳେଣି କାଠ

4. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଶକ୍ତିର ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଉତ୍ସ ନୁହେଁ ?
(i) ସୌରଶକ୍ତି
(ii) ବିଜୁଳି ଶକ୍ତି
(iii) ପବନ ଶକ୍ତି
(iv) ଜୁଆର ଶକ୍ତି
Answer:
(i) ସୌରଶକ୍ତି

5. ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଚତୁର୍ଭୁଜ ପ୍ରକଳ୍ପ କେଉଁ କେଉଁ ମହାନଗରୀକୁ ସଂଯୋଗ କରୁଛି ?
(i) ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, ଚେନ୍ନାଇ
(ii) ଦିଲ୍ଲୀ, କୋଲକତା, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, ଚେନ୍ନାଇ
(iii) ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ, କୋଲକତା
(iv) ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, କୋଲକତା
Answer:
(ii) ଦିଲ୍ଲୀ, କୋଲକତା, ହାଇଦ୍ରାବାଦ, ଚେନ୍ନାଇ

6. ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ?
(i) କୃଷି ବିକାଶ
(ii) ଶିଳ୍ପ ପ୍ରଗତି
(iii) ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟ ବୃଦ୍ଧି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଶିଳ୍ପ ପ୍ରଗତି

7. ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିତ ସଂରଚନା ଅଟେ ?
(i) ଶକ୍ତି
(ii) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା
(iii) ବାସଗୃହ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା

8. କେଉଁ ଶକ୍ତି ଉତ୍ସ ଆମ ଦେଶର ପ୍ରଧାନ ଶକ୍ତି ଉତ୍ସ ଅଟେ ?
(i) ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍
(ii) ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍
(iii) ଆଣବିକ ଶକ୍ତି
(iv) ସୌରଶକ୍ତି
Answer:
(ii) ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍

9. ଦେଶର ପୂର୍ବତଟରେ କେତୋଟି ପ୍ରଧାନ ବନ୍ଦର ରହିଛି ?
(i) 12ଟି
(ii) 18ଟି
(iii) 6ଟି
(iv) 2ଟି
Answer:
(ii) 18ଟି

10. କେଉଁଟି ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତିଉତ୍ସ ଚିହ୍ନାଅ ।
(i) କୋଇଲା
(ii) ଗୋବର ଘଷି
(iii) ସୌରଶକ୍ତି
(iv) ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍
Answer:
(ii) ଗୋବର ଘଷି

11. କେଉଁ ବର୍ଷ ଭାରତରେ ରେଳ ଚଳାଚଳ ଆରମ୍ଭ ହେଲା ?
(i) 1947
(ii) 1853
(iii) 1863
(iv) 1951
Answer:
(ii) 1853

12. ଥର୍ମାଲ ଶକ୍ତି କେଉଁଥୁରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ?
(i) କୋଇଲା
(ii) ତୈଳ
(iii) ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ତୈଳ

13. କେଉଁ ଶକ୍ତିର କୌଣସି ପ୍ରଦୂଷଣ ଉପାଦାନ ନ ଥାଏ ?
(i) ନିଉକ୍ଲିୟର ଶକ୍ତି
(ii) ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି
(iii) ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(ii) ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି

14. ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଶ୍ରମକୁ :
(i) ଗତିଶୀଳ କରେ
(ii) ବିଶେଷୀକରଣ କରେ
(iii) ଉଭୟ ଗତିଶୀଳ ଓ ବିଶେଷୀକରଣ କରେ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ବିଶେଷୀକରଣ କରେ

15. କେଉଁପଥ ଆନ୍ତଃରାଜ୍ୟ ସଡ଼କ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ ?
(i) ଜାତୀୟ
(ii) ଗ୍ରାମ୍ୟପଥ
(iii) ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଗ୍ରାମ୍ୟପଥ

16. କେଉଁ ପଥ ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ସହ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରେ ?
(i) ଗ୍ରାମ୍ଯପଥ
(ii) ଜାତୀୟ ରାଜପଥ
(iii) ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଜାତୀୟ ରାଜପଥ

17. ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାରତ ଯୋଡ଼ା ପରିଯୋଜନା କାହା ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ?
(i) ନଦୀ ସଂଯୋଗୀକରଣ
(ii) ସଞ୍ଚାର
(iii) ସାମାଜିକ ସଂହତି
(iv) ରାଜପଥ ବିକାଶ
Answer:
(ii) ସଞ୍ଚାର

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

1. ଶକ୍ତି ଏକ ________________ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।
Answer:
ଅର୍ଥନୀତିକ

2. ________________ ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଶକ୍ତି ଉତ୍ସ ।
Answer:
କୋଇଲା

3. ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ବନ୍ଦରଗୁଡ଼ିକ _____________________ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୁଏ ।
Answer:
ବନ୍ଦର ଟ୍ରଷ୍ଟ (ଭାରତ ସରକାର)

4. ବ୍ୟକ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଓ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ତ୍ତା, ସମ୍ବାଦ ଓ ତଥ୍ୟର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନକୁ __________________ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ଯୋଗାଯୋଗ

5. ପରିବହନ ମାଧ୍ଯମମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ____________________ ପରିବହନ ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ସୁଲଭ ଓ ଦୁବିଧାଜନକ ।
Answer:
ଜଳ

6. ଜାତୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିକାଶ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ________________ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଉଛି ସର୍ବବୃହତ ।
Answer:
ରେଳ

7. ମଣିଷ ବା ଜିନିଷପତ୍ରକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବହନ କରିନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ____________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପରିବହନ

8. ଜାତୀୟ ରାଜପଥର ନିର୍ମାଣ __________________ ଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵରେ ଥାଏ ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର

9. ଭାରତରେ ସଚୁଦାୟ _________________ ଟି ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଅଛି ।
Answer:
56ଟି

10. ଭାରତର ରେଳପଥ ଏସିଆରେ _______________ ଓ ପୃଥ‌ିବୀରେ ________________ ବୃହତ୍ ।
Answer:
ବୃହତ୍ତମ, ଦ୍ଵିତୀୟ

11. ଭାରତର ରେଳସଂସ୍ଥା ଦେଶର _______________ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗ ।
Answer:
ସର୍ବବୃହତ୍ତମ

12. 1984-85 ରେ କଲିକତାରେ ଦେଶର ସର୍ବପ୍ରଥମ ___________________ ଟ୍ରେନ୍‌ର ଶୁଭାରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ମେଟ୍ରୋ

13. ବିମାନ ଚଳାଚଳର ସୁବିଧା ପାଇଁ ଦେଶରେ _________________ ଟି ଆନ୍ତର୍ଜ।ତିକ ବିମାନ ବନ୍ଦର ରହିଛି ।
Answer:
15ଟି

14. ଦେଶରେ _________________ ଟି ଜାତୀୟ ବିମାନ ବନ୍ଦର ରହିଛି ।
Answer:
87ଟି

15. ଯୋଗଯୋଗର ମାଧ୍ୟମ ହିସାବରେ ଦେଶରେ _____________________ ସେବା ସବୁଠାରୁ ପୁରାତନ ତଥା ବ୍ୟାପକ ।
Answer:
ଡ।କ

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ମୌଳିକ ସେବା, ସୁବିଧା ଓ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରର ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ସହଜ ଓ ସୁଗମ କରି ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ତ୍ବରାନିତ କରେ, ତାହାକୁ ଭିଭିଭୂମି କୁହାଯାଏ ।

2. ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।

3. ଭାରତରେ ଶକ୍ତିର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ କିଏ ?
Answer:
ଥର୍ମାଲ ଶକ୍ତି ଭାରତର ଶକ୍ତିର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ।

4. ଗୋଟିଏ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ପବନଶକ୍ତି ହେଉଛି ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ।

5. ଆର୍ଥନୀତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ହେଉଛି ଆର୍ଥନୀତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି ।

6. କେଉଁ ଉତ୍ସରୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ସ୍ଵଳ୍ପ ମୂଲ୍ୟରେ ମିଳିଥାଏ ?
Answer:
ଜଳ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରକଳ୍ପରୁ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ସ୍ଵଳ୍ପମୂଲ୍ୟରେ ମିଳିଥାଏ ।

7. କେଉଁ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସରେ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ ଉପାଦାନ ନଥାଏ ?
Answer:
ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିରେ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣକାରୀ ଉପାଦାନ ନଥାଏ ।

8. ରାଜ୍ୟରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କେଉଁ ସଂସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ରାଜ୍ୟ ସଡ଼କ ପରିବହନ କର୍ପୋରେସନଦ୍ୱାରା ରାଜ୍ୟରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।

9. ଜାତୀୟ ଟେଲିକମ୍ ନୀତି କେବେ ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1994 ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଟେଲିକମ୍ ନୀତି ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲା ।

10. P.C.O.ର ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Public call office.

11. କେଉଁ ଚାରୋଟି ସହରରେ ପ୍ରଥମେ ସେଲୁଲାର ସେବା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ ଓ କୋଲ୍‌କତା ସହରେ ପ୍ରଥମେ ସେଲୁଲାର ସେବା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା ।

12. ଥର୍ମାଲ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ କ’ଣ ?
Answer:
କୋଇଲା, ତୈଳ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ହେଉଛି ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ।

13. O.N.G.C. ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Oil and Natural Gas Commission.

14. N.T.P.C. ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
National Thermal power corporation.

15. TRAI ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Telecom Regulation Authority of India.

16. TRAI କେବେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1997 ମସିହା March 25 ତାରିଖରେ TRAI ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

17. TRIAର ଏକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
ଟେଲି ଯୋଗାଯୋଗ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାରିଫ ଓ ଫି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ।

18. ଇ-ମେଲ୍ କ’ଣ ?
Answer:
ଇ-ମେଲ୍ ହେଉଛି ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଯୋଗଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ପୃଥ‌ିବୀର ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ବାର୍ତ୍ତା, ଫଟୋ, ଫାଇଲ୍ କମ୍ ସମୟରେ ପ୍ରେରଣ କରିହେବ ।

19. ଫାକ୍‌ସ କ’ଣ?
Answer:
ଲିଖ୍ ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ ପାଇଁ ଫାକ୍‌ସ ଏକ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ ମାଧ୍ୟମ, ଏହାଦ୍ୱାରା ବାର୍ଭା ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଗନ୍ତବ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ ।

20. ଭାରତରେ ପ୍ରଥମେ କେଉଁ ମସିହାରେ ଡାକସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ଭାରତରେ ପ୍ରଥମେ 1937 ମସିହାରେ ଡାକସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ଭାରତରେ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍‌ର ଉତ୍ପାଦନ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ।
Answer:
ଭାରତରେ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ର ଉତ୍ପାଦନ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ।

2. ଭାରତ ଖଣିଜତୈଳ ଉପଦାନରେ ଏକ ସ୍ବାବଲମ୍ବୀ ଦେଶ ।
Answer:
ଭାରତ ଖଣିଜତୈଳ ଉତ୍ପାଦାନରେ ଏକ ନିଅଣ୍ଟିଆ ଦେଶ ।

3. ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଆଣବିକ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର 1969 ମସିହାରେ କୋଚୀଠାରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଆଣବିକ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର 1969 ମସିହାରେ ତାରପୁରଠାରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ।

4.ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତିକୁ ନୂତନ ତାପଜ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତିକୁ ନୂତନ ଅକ୍ଷୟ ଶକ୍ତି କୁହାଯାଏ ।

5. ବ୍ୟକ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଓ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ତ୍ତା, ସମ୍ବାଦ ଓ ତଥ୍ୟର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନକୁ ପରିବହନ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଓ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ବାର୍ତ୍ତା, ସମ୍ବାଦ ଓ ତଥ୍ୟର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନକୁ ଯୋଗାଯୋଗ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରାଯାଏ ।

6. ପରିବହନ ମାଧ୍ଯମମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ସୁଲଭ ଓ ସୁବିଧାଜନକ ।
Answer:
ପରିବହନ ମାଧ୍ଯମମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ସୁଲଭ ଓ ସୁବିଧାଜନକ ।

7. ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସାହାଯ୍ୟ କରେ ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।

8. ମଣିଷ ବା ଜିନିଷପତ୍ରକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବହନ କରିନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଯୋଗାଯୋଗ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ମଣିଷ ବା ଜିନିଷପତ୍ରକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବହନ କରିନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପରିବହନ କୁହାଯାଏ ।

9. 1891 ମସିହାରେ କଲିକତା ଓ ଦିଲ୍ଲୀ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରଥମେ ତାର ସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
1891 ମସିହାରେ କଲିକତା ଓ ଡାମଣ୍ଡ ହାର୍‌ବର୍ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମେ ତାର୍ ସେବା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

10. ପୃଥିବୀର ଉଚ୍ଚତମ ସଡ଼କ, ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ମନାଲିରୁ କୁଲୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥିବା ସଡ଼କ ।
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀର ଉଚ୍ଚତମ ସଡ଼କ, ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର ମନାଲିରୁ ଲେହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥିବା ସଡ଼କ ।

11. ଶକ୍ତି ଏକ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।
Answer:
ଶକ୍ତି ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।

12. ସୌରଶକ୍ତି ଏକ ପାରମ୍ପାରିକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ।
Answer:
ସୌରଶକ୍ତି ଏକ ଅଣପାରମ୍ପାରିକ ଶକ୍ତିର ଉତ୍ସ ।

E. ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କେତେକ ମୌଳିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ, ସେବା ବା କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନ୍ତସେବା ବା କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଷ୍ଠା, କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଓ ଉନ୍ନୟନକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସହଜ ଓ ସୁଗମ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଉନ୍ନୟନ ପୂର୍ବରୁ ଏହାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥାଏ । ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯେପରି ସର୍ବଦା ଜାରି ରହିଥାଏ, ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ମଧ୍ୟ ସେହିପରି ଏକ ନିତ୍ୟନୈମିତ୍ତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ।

2. ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଏହା ବହୁବିଧ; ଯଥା –

(କ) ଶକ୍ତି
(ଖ) ଗମନାଗମନ
(ଗ) ଯୋଗାଯୋଗ
(ଘ) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ବୀମା ଏବଂ
(ଙ) ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦି ।

ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥାୟୀ ଫୁଜି କୁହାଯାଏ ।

3. ଆଧାରିକ ସଂରଚନାରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶର ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ଯଦିଓ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ଏକ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ବୋଲି ଧରାଯାଏ, ତଥାପି ଏହିପ୍ରକାର ପୁଞ୍ଜିନିବେଶର କେତେକ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(କ) ଯେକୌଣସି ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ପ୍ରକଳ୍ପରେ ଅତ୍ୟଧିକ ପରିମାଣର ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ କରିବାକୁ ପଡ଼େ,
(ଖ) ପ୍ରକଳ୍ପର ଆରମ୍ଭରେ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ନିୟୋଜନ ଓ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ସେବାର ଯୋଗାଣ ମଧ୍ଯରେ ବହୁତ ସମୟର ବ୍ୟବଧାନ,
(ଗ) ଏପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ଲାଭ ପ୍ରଣୋଦିତ ନୁହେଁ,
(ଘ) ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ନାହିଁ, କାରଣ ଏହା ଶିଘ୍ର ଲାଭ ଦେଇପାରେ ନାହିଁ ।

4. ଶକ୍ତି କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶରେ ଶକ୍ତିର ଗୁରୁତ୍ଵ ନେଇ କୌଣସି ଦ୍ବିମତ ନାହିଁ । ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ, ମାନବ କଲ୍ୟାଣ ଓ ଉଚ୍ଚମାନର ଜୀବନଧାରଣ ଲାଗି ସୁଲଭ ମୂଲ୍ୟରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଦେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ମାନବ ଶ୍ରମକୁ ବହୁଗୁଣିତ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ସେବାର ଉତ୍ପାଦକତା ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଶକ୍ତିକୁ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ଇଞ୍ଜିନ୍ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

5. ପରିବହନ କ’ଣ ?
Answer:
ମଣିଷ ବା ଜିନିଷପତ୍ରକୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବହନ କରିନେବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପରିବହନ କୁହାଯାଏ । ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରାଥମିକ ଓ ମାଧ୍ଯମିକ କ୍ଷେତ୍ର ସେମାନଙ୍କ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନିମିତ୍ତ ପରିବହନ ସେବା ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ସାମାଜିକ ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବହନର ଆବଶ୍ୟକତା ମଧ୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ରହିଛି । ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶ ସଡ଼କ ରାସ୍ତା, ରେଳପଥ ଓ ଜଳପଥର ବିକାଶ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସହର ସହିତ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକର ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନା କରାଯାଏ । ଏଣୁ ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶପାଇଁ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଅଛି ।

6. ଯୋଗଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଶକ୍ତି, ବନ୍ଦର ଓ ସଡ଼କପଥର ସଂପ୍ରସାରଣ ପରି, ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ଆଧୁନିକ ଜଗତୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କ୍ରେତା, ବିକ୍ରେତା ଓ ଉପଭୋକ୍ତା ମଧ୍ୟରେ ହେଉ, ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସହରାଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ହେଉ ବା ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ହେଉ, ଉନ୍ନତ ଯୋଗାଯୋଗ ସୁଯୋଗ ଥିଲେ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ହାସଲ ହୋଇପାରେ । ଆଧୁନିକ ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଣିଷପାଇଁ ନୂତନ ଜୀବନର ସୂତ୍ରପାତ କରିଛି । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵର ପରିସୀମା ଆଜି ସଙ୍କୁଚିତ ହୋଇପାରିଛି । ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତ ଏକ ଉନ୍ନତ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ର ।

7. ଫାକ୍‌ସ କ’ଣ?
Answer:
ଲିଖୁତ ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣପାଇଁ ଫାକ୍‌ସ ଏକ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ ମାଧ୍ୟମ । ଏହାଦ୍ୱାରା ବାର୍ଭା ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଗନ୍ତବ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚିଥାଏ । ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ପାଇଁ ଏହା ସହାୟକ । ଫାକସ୍ ଭାରତର ଦପ୍ତର, ବାଣିଜ୍ୟସ୍ଥଳୀ ଷ୍ଟକ୍ ଏକ୍ସଚେଞ୍ଜ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଅତି ସାଧାରଣ ।

8. ଇ-ମେଲ କ’ଣ ?
Answer:
ଏହା ଭାରତରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଇ-ମେଲ ମାଧ୍ୟମରେ ସୁବିଧାରେ ଏହି ସୁବିଧା ଉପଲବ୍ଧ । ପୃଥ‌ିବୀର ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ବାର୍ତ୍ତା, ଫଟୋ, ଫାଇଲ୍ ଇତ୍ୟାଦି ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ ପ୍ରେରଣ କରିହେବ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଭାରତରେ ଆଜି ସାଧାରଣ ଭାବରେ ଉପଲବ୍ଧ ।

E. ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଓ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ।
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସେବା ଓ ସୁବିଧା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଏହା ବହୁବିଧ, ଯଥା –

(କ) ଶକ୍ତି,
(ଖ) ଗମନାଗମନ,
(ଗ) ଯୋଗଯୋ,
(ଘ) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ବୀମା ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଇତ୍ୟାଦି ।

ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାଗତ ସୁବିଧାକୁ ମଧ୍ଯ ଆର୍ଥିକ ଉତ୍ପାଦନ ନିରପେକ୍ଷ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ ।
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ସେବା, ସୁଯୋଗ ବା ପ୍ରକଳ୍ପ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ବହୁ ପ୍ରକାରର; ଯଥା –
(କ) ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ବ୍ୟବସ୍ଥା,
(ଖ) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା,
(ଗ) ବାସଗୃହ ଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ।

ଏସବୁ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଦେଶର ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

2. ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ଓ ଅଣବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ।
Answer:
ଶକ୍ତିର ଯେଉଁ ଉତ୍ସକୁ ଉପଭୋକ୍ତା କ୍ରୟ କରିଥାଏ ତାହାକୁ ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରକାରରାନ୍ତରେ, ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସରୁ ମିଳୁଥିବା ଶକ୍ତି କ୍ରୟ-ବିକ୍ରୟ ହୋଇପାରେ । ଭାରତରେ ଶକ୍ତିର ତିନୋଟି ବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା କୋଇଲା, ଅଶୋଧ ତୈଳ ଓ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ।

ଶକ୍ତିର ଅଣବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ସୁଲଭ ଏବଂ ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ପାଉଣା ଦିଆଯାଇନଥାଏ । ଉପଭୋକ୍ତା ପାଇଁ ଏହା ଏକ ମୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ । ଶକ୍ତିର ଅଣବ୍ୟବସାୟିକ ଉତ୍ସ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ଜାଳେଣି କାଠ, ନଡ଼ା, କୁଣ୍ଡା, ଅଗାଡ଼ି, ଗୋବର ଇତ୍ୟାଦି ।

3. ପାରମ୍ପରିକ ଏବଂ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ।
Answer:
ଉଭୟ ବ୍ୟବସାୟିକ ଓ ଅଣବ୍ୟବସାୟିକ ସମସ୍ତ ଉତ୍ସକୁ ପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଏହି ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରି ଆସୁଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ସୀମିତ ଓ କ୍ଷୟଶୀଳ । ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ଶକ୍ତି ସଙ୍କଟ ହେତୁ କେତେକ ଅସରନ୍ତି ଶକ୍ତିର ବିନିଯୋଗ କରାଯାଉଅଛି । ଏହି ଶକ୍ତିକୁ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ସୌରଶକ୍ତି, ପବନ ଶକ୍ତି, ଜୁଆର ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ଅଟନ୍ତି ।

4. ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜଳ ପରିବହନ ଓ ମହାସାଗରୀୟ ପରିବହନ ।
Answer:
ନଦୀ ଓ କେନାଲ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜଳ ପରିବହନର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଜଳ ପରିବହନ ବିଶେଷଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥ‌ିବା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆସାମ, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ବିହାର, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, କେରଳ, ତାମିଲନାଡୁ ଓ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଧାନ । ଏହି ଜଳପଥରେ ମୁଖ୍ୟତଃ କୋଇଲା, ଲୁଣ, ସିମେଣ୍ଟ ବାଉଁଶ ତଥା ପେଟ୍ରୋଲ ଆଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ନେବା ଆଣିବା କରାଯାଏ ।

ଭାରତର ସାମୁଦ୍ରିକ ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରିଗୋଟି ମହାସାଗରୀୟ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ । ଭାରତ, ଇଉରୋପ ମହାଦେଶର ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସହ ସୁଏଜପଥ ଦେଇ ବାଣିଜ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ପଶ୍ଚିମ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଦେଶ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ ଦେଶ ସମୂହ ସହିତ ଉତ୍ତମାଈଁ ଅନ୍ତରୀପ ପଥ ଦେଇ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବା କରାଯାଏ । ସିଙ୍ଗାପୁର ସମୁଦ୍ରପଥ (ମାଲକ୍‌କା ପ୍ରଣାଳୀ) ଦେଇ ଭାରତ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆ, ଜାପାନ, ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଓ କାନାଡ଼ା ସହିତ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର କରେ । ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ପଥ ଦେଇ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଓ ନିଉଜିଲାଣ୍ଡ ସହ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ଚାଲେ ।

5. ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଓ ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ ।
Answer:
ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଦେଶର ସଡ଼କପଥର ମୁଖ୍ୟ ଭାର ବହନ କରିଥାଏ । ଏହା ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀ, ପ୍ରଧାନ ସହର ନିର୍ମାଣ ଓ ପରିଚାଳନା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵ ଥାଏ । ଭାରତରେ ସମୁଦାୟ 56ଟି ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ଅଛି । ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ରାଜଧାନୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ଜିଲ୍ଲାର ସଦରମହକୁମା, ପ୍ରଧାନ ସହର ଓ ଶିଳ୍ପକେନ୍ଦ୍ର ସହ ସଂଯୁକ୍ତ କରିଥାଏ । ପ୍ରଧାନ ଜିଲ୍ଲା ସଡ଼କ ସଂପୃକ୍ତ କରିଥାଏ । ଏହି ସଡ଼କଗୁଡ଼ିକ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ବା ତାଙ୍କର କୌଣସି ଏଜେନ୍ସିଦ୍ୱ।ରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. କରିଥିବା କୌଶଳଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
କୌଣସି ଦେଶର ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କହିଲେ ସେହି ଦେଶର ଶକ୍ତି, ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ବୀମା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ବିଜ୍ଞାନ ଓ ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ବାସଗୃହ ଆଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଆଧାରିକ ସଂରଚନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବା ଉପରୋକ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ବିକାଶ କରାଯାଇ ଦେଶରେ ଉନ୍ନୟନ ପାଇଁ ଏକ ଦୃଢ଼ ଭିଭିଭୂମି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ । କୌଣସି ଦେଶର ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏହିସବୁ ଭିଭିଭୂମି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ର ଆଦିର ବିକାଶ ଏହି ଭିତ୍ତିଭୂମି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଓ ଉନ୍ନୟନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସଂଯୋଗ ରହିଛି । ଅତୀତରେ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ଉନ୍ନତି ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥିଲା । କାଳକ୍ରମେ ଏହା ଆଂଶିକ ଭାବରେ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାକୁ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ନିକଟ ଅତୀତରେ ସରକାର ଭିଭିଭୂମିର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଚୁର ଅର୍ଥର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

ତେଣୁ ସରକାର ଏହି ଦାୟିତ୍ୱ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି । ଏହି ସଂସ୍ଥାମାନ ସେମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ବ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ଘଟାଇ ଦେଶରେ ଏକ ଦୃଢ଼ ଭିତ୍ତିଭୂମି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ପାରିବେ । ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ( ଭିତ୍ତିଭୂମି)ର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ସରକାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି ଯାହା ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

• ଭିତ୍ତିଭୂମିର ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ ସରକାର ବ୍ୟୟ ଅଟକଳ ବୃଦ୍ଧି କରିଛନ୍ତି ।(ii) ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ନିୟମ 1910 ର ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କୁ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାପାଇଁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇଛି ।
• କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ନିୟାମକ କମିଶନ ଗଠନ କରାଯାଇଛି ।
• ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ନିମନ୍ତେ ବୈଦେଶିକ ସଂସ୍ଥାକୁ 1500 କୋଟି ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗପାଇଁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
• ଚାରିଲେନ୍ ବିଶିଷ୍ଟ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି ।
• ଜଳପଥ ଓ ବନ୍ଦର ଆଦିର ବିକାଶପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।
• ଚତୁଃକୋଣୀୟ ସମନ୍ବିତ ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ପ୍ରକଳ୍ପ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇ ଚାରୋଟି ବୃହତ୍ ସହର; ଯଥା – ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ ଓ କୋଲ୍‌କାତାକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଛି ।
• ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିମାନବନ୍ଦରର ବିକାଶପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।

ଏହି ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବିକାଶପାଇଁ ଏସୀୟ ଉନ୍ନୟନ ବ୍ୟାଙ୍କ 3000 ମିଲିୟନ ଡଲାର ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ଏହି ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶପାଇଁ ବୈଦେଶିକ ବିନିଯୋଗ ନିମନ୍ତେ ଉଦାରୀକରଣ ନୀତି ଅନୁସୃତ ହୋଇଛି ଯଦ୍ବାରା ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ସେମାନଙ୍କର ପୁଞ୍ଜି ବିନା କଟକଣାରେ ବିନିଯୋଗ କରିପାରିବେ ।

ଏହା କେତେକ ଗୁରୁଶିଳ୍ପ, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନ, ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ ଓ ବଣ୍ଟନ, ରାସ୍ତାଘାଟ ନିର୍ମାଣ, ରେଳପଥ ଓ ପୋଲ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବାର ନିୟମ ରହିଛି । କେତେକ ଶିଳ୍ପପାଇଁ ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜିର 51% ଅଂଶଧନର ବିନିଯୋଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସରକାରୀ ଅନୁମୋଦନକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ନିଆଯାଇଛି । ଏହି ଅଂଶଧନ ମଧ୍ଯ ରାସ୍ତାଘାଟ ଓ ପୋଲ ନିର୍ମାଣ, ପରିବହନ, ରେଳପଥ ବିକାଶପାଇଁ ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇ ପାରିବ ।

ନିକଟରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥ‌ିବା ପଦକ୍ଷେପ :
1999-2000 ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଆଧାରିକ-ସଂରଚନା ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ଯାହା ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିକାଶ ଲାଗି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ସାଧାରଣ ପଦକ୍ଷେପ – ଏହି ସାଧାରଣ ପଦକ୍ଷେପ ରୂପରେ ସରକାର କରଭାର ଲାଘବ, ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବୈଦେଶିକ ବିନିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଓ ଆମଦାନୀ ଶୁଳ୍‌କ ହ୍ରାସ ଆଦି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ପ୍ରଗତି ନିମନ୍ତେ ପଥ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିପାରିବ ।

(a) ବୃହତ୍ ଶକ୍ତି ପ୍ରକଳ୍ପ ସ୍ଥାପନର ଘୋଷଣା,
(b) ରାଜ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବୋର୍ଡର ପୁନର୍ଗଠନ
(c) ନୂତନ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

ଟେଲି ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା –
ନୂତନ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା –
(1) ଘରୋଇ ଦୂରଗାମୀ ଟେଲି ବ୍ୟବସ୍ଥା (STD) କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ
(2) ଟେଲି
(3) ଭାରତୀୟ ଟେଲି ଯୋଗାଯୋଗ ନିୟାମକ ଯୋଗାଯୋଗ ସେବାସଂସ୍ଥା (DTS) କୁ କର୍ପୋରେସନ କରିବାର ଘୋଷଣା କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ (TRAI) ପ୍ରତିଷ୍ଠା
(4) ଚାହିଦା ମୁତାବକ ଫୋନ ଯୋଗାଣର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ।

ସଡ଼କ – ସରକାର ସଡ଼କ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ତୈଳ ଉପରେ ଏକ ଲିଟର ପିଛା । ଟଙ୍କା ହାରରେ ସେସ୍ (କର) ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । ଏଥୁରୁ ସଂଗୃହୀତ ଅର୍ଥ ରାସ୍ତାଘାଟର ବିକାଶ ପାଇଁ ବ୍ୟୟ କରାଯିବ । ଏହା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଡ଼କ ପାଣ୍ଠିରେ ଗଚ୍ଛିତ ରହି ସଡ଼କର ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟୟ କରାଯାଇଥାଏ । ବିଶେଷକରି ଏହା ରାଜ୍ୟ ରାଜପଥ ଓ ଜାତୀୟ ରାଜପଥର ବିକାଶ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟୟ କରାଯାଏ । ରାସ୍ତାଘାଟର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ସରକାର ଜାତୀୟ ରାଜପଥ ବିକାଶ ପ୍ରକଳ୍ପ ଗଠନ କରିଛନ୍ତି ଯାହାର ବ୍ୟୟ ଅଟକଳ 54,000 କୋଟି ଟଙ୍କା ରଖାଯାଇଛି ।

ରେଳପଥ – ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇର ବିକାଶପାଇଁ ସରକାର କେତେକ ନୂତନ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ରେଳଯାତ୍ରୀଙ୍କୁ ଆତିଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଓ ଯାତ୍ରା ସମୟକୁ ଆରାମଦାୟକ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସରକାର ପର୍ଯ୍ୟଟନ ବିଭାଗ ସହ ଅନୁବନ୍ଧିତ କରାଇଛନ୍ତି । କେତେକ ବିଳାସପୂର୍ଣ୍ଣ ଆରାମଦାୟକ ଟ୍ରେନ୍‌ର ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି ।

ବେସାମରିକ ବିମାନ ଚଳାଚଳ – ବେସାମରିକ ବିମାନ ଚଳାଚଳ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ବିମାନ ବନ୍ଦରର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯାଇଛି ଏବଂ Air Port Authority of Indiaର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯାଇଛି ।

ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା – ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଆଧାରିକ ସଂରଚନାର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ସରକାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଗୃହନିର୍ମାଣ ଭଳି କେତେକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ଯାହା ସହରାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଗତି ଆଣିପାରିବ ।
ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ସରକାର ଭିତ୍ତିଭୂମିର ଦୃଢ଼ୀକରଣ ଦିଗରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇପାରିବ ।

2. ଶକ୍ତିର ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର । ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଥିବା କୌଶଳ ଓ ନୀତି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କର ।
Answer:
ଶକ୍ତି ସମ୍ବଳ – ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ନିମନ୍ତେ ଶକ୍ତି ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସମ୍ବଳର ମାନ୍ୟତା ଲାଭ କରିଛି । ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନ, କୃଷିର ଯାନ୍ତ୍ରୀକରଣ ଏବଂ ପରିବହନର ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ଶକ୍ତିକ୍ଷେତ୍ର ଅତୁଳନୀୟ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାଏ । ଘରୋଇ ଉପଭୋଗ ଓ ଆଲୋକ ବ୍ୟବସ୍ଥାପାଇଁ ଶକ୍ତି ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ପଚାଶ ଦଶକଠାରୁ ନବେ ଦଶକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବହାର ଶତକଡ଼ା 6 ଭାଗରୁ ଅଧ୍ଵ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହା ସତ୍ତ୍ବେ ବି ଭାରତରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ବ୍ୟବହାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ର ତୁଳନାରେ ଖୁବ୍ କମ୍ । ଭାରତରେ ଅର୍ଷାଧ୍ଵ ଲୋକଶକ୍ତିର ବ୍ୟବସାୟିକ ବ୍ୟବହାରରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

ଭାରତରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥ‌ିବା ଶକ୍ତିର ଅନ୍ଧାତ୍ମକ ଅଂଶ ବିନା ମୂଲ୍ୟରେ ଉପଯୋଗ ହୋଇଥାଏ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ କାଠ, ଗୋବର ଓ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ; ଯଥା – ନଡ଼ା ଆଦି ଉପଯୋଗ କରି ଅଣ-ବାଣିଜ୍ୟିକ ଶକ୍ତି ବିନାମୂଲ୍ୟରେ ପାଇଥା’ନ୍ତି । ମାତ୍ର ତୈଳ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ ଲବ୍‌ଧ ଶକ୍ତି ଅର୍ଥ ବିନିମୟରେ ମିଳିଥାଏ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଜଳ ବିଦ୍ୟୁକ୍ତି ଓ ନିଉକ୍ଲିୟାର ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥ ବିନିମୟରେ ମିଳି ପାରିଥାଏ ।

ତୈଳ ଓ କୋଇଲା – ଭାରତରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଶକ୍ତିର ପ୍ରଧାନ ଉତ୍ସ ହେଲା ତୈଳ ଓ କୋଇଲା । ଏହା ଶତକଡ଼ା 47 ଭାଗ ଚାହିଦା ପୂରଣ କରିଥାଏ । ତୈଳ ସଂକଟ ଯୋଗୁଁ କୋଇଲାର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରୁଅଛି । କୋଇଲାରୁ ମିଳୁଥିବା ଶକ୍ତିକୁ ସହଜରେ ଅନ୍ୟରୂପକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ କରାଯାଇପାରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ କୋଇଲାରୁ ମିଳୁଥିବା ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରିପାରେ । ଭାରତରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଥ‌ିବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଶତକଡ଼ା 60 ଭାଗ ଏହି ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତିରୁ ମିଳିଥାଏ ।

ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି – ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ପ୍ରଧାନ । ଭାରତରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ଶକ୍ତିର ପରିମାଣ 2000 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାୟ 95,000 Megawatt ରେ ପହଞ୍ଚି ସାରିଲାଣି । 1970-71 ମସିହାଠାରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶର ସ୍ଥାପନ ସାମର୍ଥ୍ୟ ହାରାହାରି ବାର୍ଷିକ ୫% ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ମାତ୍ର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦା ଏହି ବୃଦ୍ଧି ତୁଳନାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଦେଶରେ ଶକ୍ତି ସଂକଟ ଲାଗି ରହିଛି । ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ସତ୍ତ୍ବେ ଏହା ସାମାନ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ସପ୍ତମ, ଅଷ୍ଟମ ଓ ନବମ ଯୋଜନା କାଳରେ ବ୍ୟୟ ଅଟକଳ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଇଥ‌ିବା ସଂକଟକୁ କେତେକାଂଶରେ ଦୂର କରାଯାଇ ପାରିଛି ।

ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ କୌଶଳ (Energy Strategy) – ଭାରତରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଉଥ‌ିବା ଶକ୍ତିର ପ୍ରାୟ ଶତକଡ଼ା 60 ଭାଗ ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି ପ୍ରକଳ୍ପରୁ ହିଁ ମିଳୁଅଛି । ଅବଶିଷ୍ଟ 40) ଭାଗ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଓ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ମିଳିଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନର ଶକ୍ତିକ୍ଷେତ୍ରର ଦୃଶ୍ୟପଟକୁ ବିଚାର କରି ଦେଶରେ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରକଳ୍ପର କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଉଛି । ଏହାଦ୍ୱାରା ପ୍ରାୟ 74,000 MW ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇପାରିବ ।
ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ନିମ୍ନଲିଖିତ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଛି ।

• ପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି ସମ୍ବଳ; ଯଥା – ତୈଳ, ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ, କୋଇଲା, ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଓ ନିଉକ୍ଲିୟାର ଶକ୍ତିର ସଦୁପଯୋଗ ।
• ତୈଳର ଯଥାର୍ଥ ବ୍ୟବହାର ।
• ତୈଳଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ବିନିମୟରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ।
• ଶକ୍ତି ସଂରକ୍ଷଣ ।
• ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ।

ଭାରତରେ ଶିଳ୍ପ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ଵଶକ୍ତିର ସଂକଟ ଅଧିକ ଅନୁଭୂତ ହେଉଛି । ତୈଳ ସଂକଟ ଯୋଗୁଁ ତୈଳ ଦର ଆଶାତୀତ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ଯାହାଦ୍ୱାରା ଶକ୍ତିସଂକଟ ଦେଖାଦେଉଛି । ଏହାର ଦୂରକରଣ ପାଇଁ ଥର୍ମାଲ୍ ଶକ୍ତି ଓ ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଉଛି । ଏଥୁରୁ ନିଉକ୍ଲିୟାର ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ବାଦ୍ ପଡ଼ିନାହିଁ ।
ପ୍ରତିକାର – ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ସଂକଟରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବାପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।

• ପୁନଃ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇପାରୁଥ‌ିବା ବା ପୁନଃନବୀକରଣ କରାଯାଇପାରୁଥିବା ଅଣ ପାରମ୍ପରିକ ଶକ୍ତି; ଯଥା— ପବନ, ସୌର ଶକ୍ତି, ଜୈବିକ ଗ୍ୟାସ୍‌ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଦରକାର ।
• ଦେଶୀୟ ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନର ବିକାଶପାଇଁ ଏକ ସଂସ୍ଥା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବା ଉଚିତ ।
• ସରକାରୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନର ଆବଶ୍ୟକତା ।
• ଶକ୍ତିର ଯଥାର୍ଥ ଉପଯୋଗପାଇଁ ଜନ ସଚେତନତା ।
• ଅଣ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଶକ୍ତିର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ।

ଶକ୍ତି ନୀତି – ଅର୍ଥନୀତିର ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶକ୍ତିର କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଚାହିଦାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍, ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିକାଶ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ସଂସ୍ଥା। ଏଥ‌ିପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିବେ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ୦.N.G.C ର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯିବାପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଛି । ଏହାକୁ ହୋଇଥିବାରୁ ଦେଶ ଏଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇପାରୁନାହିଁ ।

ଏହାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାପାଇଁ ସରକାର ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗର ସହାୟତା ଲୋଡୁଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଦାମ୍ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଓ ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ନୀତି ପ୍ରଣୟନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । କାରଣ ଉପଯୁକ୍ତ ଦାମ୍ ସ୍ଥିର କରାଗଲେ ଅନେକ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା। ଏଥ‌ିପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିବେ ।

ଏଥପାଇଁ O.N.G.C ର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯିବାପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଛି । ଏହାକୁ ଏକ ସ୍ୱୟଂଶାସିତ କର୍ପୋରେସନରେ ପରିଣତ କରାଯାଇଛି । ଏସବୁ ପଦକ୍ଷେପ ସତ୍ତ୍ଵେ ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେପରି ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିପାରିନାହିଁ । ତଥାପି ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକତା ଥିବାରୁ ଏହାର ବିକାଶପାଇଁ କ୍ରମାଗତଭାବେ ନୂତନ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନିଆଯାଉଛି ।

3. ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତରେ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଭୂମିକା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଭାରତରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାଏ । ଏକ ଉତ୍ତମ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଶ୍ରମ ଗତିଶୀଳତା ଓ ଦ୍ରବ୍ୟ ତଥା ଉପାଦାନ ପରିବହନରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଭାରତରେ ଚତୁଃଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବହନ ; ଯଥା – ରେଳପଥ, ସଡ଼କପଥ, ଜଳପଥ ଓ ଆକାଶପଥ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଅଛି । ଏହିଚତୁଃଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଦେଶର କୋଣଅନୁକୋଣକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ କରାଯାଇଛି ।

ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ; ଯଥା – ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ, ପ୍ରଶାସନିକ ଏହି ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ସଂପୂର୍ଣ ଭାବେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଏକ ସୁପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଭାବେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

(1) ଉପାଦାନ ଓ ଉତ୍ପାଦର ପରିବହନ – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା କଞ୍ଚାମାଲ, ଜାଳେଣି, ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଆଦିକୁ ଏକ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରେରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ସେହିପରି ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ସ୍ଥାନାନ୍ତର ମଧ୍ୟ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ସମାପିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହିପରି ଭାବରେ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଦିଗରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

(2) ଶ୍ରମ ଗତିଶୀଳତା (Labour mobility)– ଏକ ସୁପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କୌଣସି ଅର୍ଥନୀତିରେ ଶ୍ରମ ଗତିଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ଯାହା ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ । ଶ୍ରମର ଗତିଶୀଳତା ଯୋଗୁଁ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ଓ ଶ୍ରମିକର ଉନ୍ନତି ମଧ୍ଯ ଘଟିଥାଏ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଶ୍ରମ ଗତିଶୀଳତା ମାଧ୍ୟମରେ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଶ୍ରମିକ ଏକ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଯାତ୍ରାକରି ନିଜ ଜୀବିକା ଅର୍ଜନ କରିଥାଏ ।

(3) ବିଶେଷୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସହଜ କରିଥାଏ – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭୌଗୋଳିକ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଗୋଟିଏ ଅଞ୍ଚଳର ଶ୍ରମିକ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ଅନୁସାରେ ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଗତି କରିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଶ୍ରମଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନର ପରିମାଣ ମଧ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

(4) ପୂର୍ଣବଜାର ସୃଷ୍ଟି ବା ବଜାରର ବିସ୍ତାର – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ବଜାରର ବ୍ୟାପକତା ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ପାଦନ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରାଇବାରେ ଏହା ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହା ସ୍ଥାପନ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ବଣ୍ଟନ କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ କରି ଉପଯୁକ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରେରଣ କରିଥାଏ ଯଦ୍ଵାରା ଦ୍ରବ୍ୟର ସଠିକ୍ ମୂଲ୍ୟାୟନ ହୋଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାକୁ ଆକଳନ କରାଯାଇ ପ୍ରେରଣ କରାଯାଏ ଯାହାକି କେବଳ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରାହିଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଥାଏ ।

(5) ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନ ସହ ସଂଯୋଗ – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଅତି ଅଗମ୍ୟ ସ୍ଥାନ ସହ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରିହୁଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା କେତେକ ଅନାବିଷ୍କୃତ ସମ୍ବଳର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଥାଏ ଯାହାକି ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

(6) ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଚାହିଦା ସୃଷ୍ଟି – ଶିଳ୍ପଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଚାହିଦା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଶେଷ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟ ; ଯଥା – ଯନ୍ତ୍ରପାତି, କଳକବ୍‌ଜା, ଇଞ୍ଜିନ୍, ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ ଭଳି ଦ୍ରବ୍ୟର ଏହା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଚାହିଦା ସୃଷ୍ଟିକରେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ ।

(7) ସକାରାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ – ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ଲୋକମାନଙ୍କର କଠୋର ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଏହା ଏକ ସକାରାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ସୃଷ୍ଟିକରେ । ଏହା ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସ, କୁସଂସ୍କାର, ଅଜ୍ଞତା ଆଦି ଦୂରକରେ ଯାହାକି ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଉପସ୍ଥାପନାରୁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ ଉପଯୁକ୍ତ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ । ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶର ଏକ ଅଂଶ ସଦୃଶ । ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ବ୍ୟତୀତ ଏହା ସାମାଜିକ ଉନ୍ନତି ଘଟାଇଥାଏ । ଏକ ସୁପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିନା ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ଆଦୌ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।

4. ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ରେଳବାଇର ଦାନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ରେଳ ପରିବହନ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ– ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ରେଳ ପରିବହନର ଉପକାରଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନ କେବଳ ଯେ ଏକ ସୁପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାବରେ ଖ୍ୟାତ ତାହା ନୁହେଁ ଏହା ଜାତୀୟ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଦେଶରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ହାସଲ କରାଇବାରେ ଏହା ପ୍ରଧାନ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଏହାର ଅବଦାନ ଅସୀମ ।

ଏକ ବିଶେଷ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଭାବରେ ଏହା ପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରେ । ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନର ବ୍ୟାପକତା ସାରା ପୃଥ‌ିବୀରେ ଅନନ୍ୟ ଓ ଅସାଧାରଣ । ସମଗ୍ର ଏସିଆ ମହାଦେଶରେ ଭାରତର ରେଳବିଭାଗ ସର୍ବବୃହତ୍ ନିଯୁକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ମାନ୍ୟତା ଲାଭ କରିଛି । ଭାରତୀୟ ରେଳ ପରିବହନ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ଉପକାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ଯାହା ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

(a) କୃଷି– କୃଷିର ବିକାଶ ପାଇଁ ରେଳ ପରିବହନ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏହା କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହାର ବିସ୍ତାର ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ । ଦେଶର କୋଣ ଅନୁକୋଣରୁ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରବେଶ କେବଳ ରେଳବାଇ ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି । ଅଳ୍ପ ଦାମ୍‌ରେ ଅଧିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ପରିବହନ ରେଳ ପରିବହନର ଏକ ବିଶେଷତ୍ଵ । ଏହିକାରଣରୁ ଉତ୍ପାଦିତ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଯଥାର୍ଥ ମୂଲ୍ୟରେ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ କୋଣରେ ବିକ୍ରି କରାଯାଇ ପାରୁଛି ।

(b) ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ – ଶିଳ୍ପ ବିକାଶ ବା ଶିଳ୍ପାୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରେଳ ପରିବହନ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିଥାଏ । ସହଜ ସରଳ ପରିବହନ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରି ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ କଳକବ୍‌ଜା, ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଯୋଗାଣ ରେଳପରିବହନଦ୍ୱାରା ହିଁ ସମାପିତ ହୋଇଥାଏ । ଜାଳେଣି ଯୋଗାଣ, କଞ୍ଚାମାଲ ଯୋଗାଣ ଓ ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ରେଳ ପରିବହନର ପ୍ରସାର ଯୋଗୁଁ ବସ୍ତ୍ର ଶିଳ୍ପ, ଝୋଟ ଶିଳ୍ପ, ଚା’ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶିଳ୍ପର ବ୍ୟାପକ ବିସ୍ତାର ଘଟିଛି । ଏହା ରେଳ ପରିବହନର ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତି ଦାନ ।

(c) ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟ– ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟର ପ୍ରସାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ରେଳବାଇର ଭୂମିକା ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ । ମୁଖ୍ୟତଃ କ୍ଷୟଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟର ସୁପରିବହନ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ହୋଇଥାଏ । ଫଳ, ଅଣ୍ଡା, ମାଛ, ଦୁଗ୍‌ଧଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, ପନିପରିବା ଆଦିର ପରିବହନ ଏହି ରେଳପରିବହନ ଦ୍ବାରାହିଁ ସହଜରେ ହୋଇଥାଏ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ, ଏହା ବହିଃବାଣିଜ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

(d) ସାମାଜିକ ଉପକାର– ରେଳ ପରିବହନର ଭାରତୀୟ ସମାଜ ପ୍ରତି ଅତୁଳନୀୟ ଦାନ ରହିଛି । ଏହା ଗ୍ରାମ ଗ୍ରାମ ମଧ୍ୟରେ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ଭାବଧାରାର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଭ୍ରାତୃତ୍ୱଭାବ ସୃଷ୍ଟି, ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ ଓ ଜାତିପ୍ରଥା ଭଳି ସାମାଜିକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକର ପ୍ରତିରୋଧ ରେଳ ପରିବହନ ମାଧ୍ୟମରେ ହୋଇଥାଏ ।

(e) ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଉପକାର– ଭାରତୀୟ ରେଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା କେତେକ ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଉପକାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ବୈଦେଶିକ ଆକ୍ରମଣରୁ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ ଏହାଦ୍ଵାରା କରାଯାଇଥାଏ । ଦୂରସ୍ଥାନକୁ ପୋଲିସ୍ ଓ ସେନାବାହିନୀ ପ୍ରେରଣ ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଉଦାହରଣ ।

ବାସ୍ତବରେ ରେଳ ପରିବହନ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ନିମନ୍ତେ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନର ବ୍ୟାପକତା ଏହାର ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନଦଣ୍ଡରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏହା କେବଳ ଏକ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥାରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇନାହିଁ, ବରଂ ଏହା ବିଶ୍ୱର ଏକ ଅଗ୍ରଣୀ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଭାବରେ ବିବେଚିତ ।

5. ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ସମସ୍ୟା ଓ ଏହାର ସମାଧାନଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତରେ ରେଳ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ? ଏହାର ପ୍ରତିକାର କିପରି କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ନିକଟ ଅତୀତରୁ ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନେକ ଜଟିଳ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ଆସୁଛି । ଯଦ୍ବାରା ଏହି ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ବହୁଳ କ୍ଷତି ଘଟିଛି । ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥ‌ିବା ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।
(1) ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର ପ୍ରଭାବ – ଅତ୍ୟଧିକ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥାରେ କୁପ୍ରଭାବ ପକାଉଛି । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ଉପାଦାନ; ଯଥା— କୋଇଲା, ଡିଜେଲ୍, ଲୁହା ଓ ଇସ୍ପାତ, ସିମେଣ୍ଟ ଆଦିର ଅତ୍ୟଧ୍ୱ ଦରବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି ମାତ୍ର ରେଳଭଡ଼ାର ଆନୁପାତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉନାହିଁ । ଏହି କାରଣରୁ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବହୁଳ କ୍ଷତି ଘଟୁଛି ।

(2) ସାମାଜିକ ଦାୟିତ୍ଵ – ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା କେତେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସାମାଜିକ ଦାୟିତ୍ଵ ନିର୍ବାହ କରୁଛି । ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିବହନରେ କମ୍ ପରିବହନ ଭଡ଼ା ଧାର୍ଯ୍ୟ, ରେଳ ପରିବହନରେ ଅନେକ ରିହାତି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ରେଳବାଇରେ ଅହେତୁକ କ୍ଷତି ଘଟୁଛି । 2000 ମସିହାରେ ଆକଳନ ଅନୁସାରେ ଏହି ସଂସ୍ଥାର ପ୍ରାୟ 3000 କୋଟି ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷତି ହୋଇ ସାରିଛି ।

(3) ଦକ୍ଷତାର ଅଭାବ – ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦକ୍ଷତାର ଅଭାବ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ସମୟାନୁକ୍ରମେ ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନରେ ଅନିୟମିତତା, ମାଲ ପରିବହନରେ ଅସୁବିଧା, ୱାଗନ୍‌ର ଅଭାବ, ପରିବହନ ସମୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ନଷ୍ଟ, କ୍ରମାଗତ ଧର୍ମଘଟ, ପରିଚାଳନାଗତ ତ୍ରୁଟି ଆଦି ରେଳବାଇର କ୍ଷତିକୁ ବହୁଗୁଣିତ କରୁଛି ଏବଂ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀର ଦକ୍ଷତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ।
ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ ହ୍ରାସ, ରେଳବାଇ ସଂପରି ନଷ୍ଟ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାଧାରଣ ଘଟଣାରେ ପରିଣତ ହେଲାଣି । ଏହିସବୁ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟାପକ ଘଟୁଛି । ରେଳ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦେଖାଦେଇଥ‌ିବା ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିବା ସହିତ ରେଳପରିବହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ କେତେକ ପଦକ୍ଷେପ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ । ଏହି ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

(i) କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି – ପ୍ରଚଳିତ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟାପକ ସକାରାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ହେଲେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ । ରେଳପଥର ସୁପରିଚାଳନା, ଆଧୁନିକ ସିଗ୍‌ନାଲ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ ଓ ଏହିସବୁ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟାପକ ଘଟୁଛି ।
ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ହେଲେ ରେଳପଥର ବିକାଶ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟମରେ କରାଗଲେ ସୁଫଳ ମିଳିବାର ଆଶା କରାଯାଏ । ତେଣୁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାକୁ ଅନୁମତି ମଳିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହାହେଲେ ସରକାରୀ ଅର୍ଥ ବିନା ରେଳପଥର ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ ।

(ii) ପରିଚାଳନା କାର୍ଯ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି – ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିଚାଳନାଗତ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ମଧ୍ୟରେ ରେଳପଥ ଓ ପୋଲର ଆବଶ୍ୟକ ମରାମତି, ରେଳ ଇଂଜିନ୍‌ର ଉପଯୁକ୍ତ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ, ବଗିଗୁଡ଼ିକର ଉନ୍ନତି ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ନିମନ୍ତେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

(iii) ସମୟାନୁବର୍ତ୍ତିତା – ରେଳସେବାର ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିଗଟି ହେଲା ସମୟାନୁବର୍ତ୍ତିତା । ରେଳଚଳାଚଳର ସମୟ ନିର୍ଘଣ୍ଟ ଅନୁସାରେ ରେଳଚଳାଚଳ କରିବା ଉଚିତ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କର ରେଳ ବିଭାଗ ପ୍ରତି ବିଶ୍ଵାସ ବା ଆସ୍ଥା ବଢ଼ିଥାଏ ।

(iv) ଆର୍ଥିକ ଶୃଙ୍ଖଳା – ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ଆର୍ଥିକ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ତଥା ଅପବ୍ୟୟକୁ ରୋକିବା ଆବଶ୍ୟକ । ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟୟ ହେଉଥ‌ିବା ଅର୍ଥପରିମାଣ ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ ଓ ଦ୍ରବ୍ୟ ପରିବହନ ଭଡ଼ାରୁ ଆଦାୟ କରିବା ଉଚିତ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଦୁର୍ନୀତିର ମୂଳୋତ୍ପାଟନର ଆବଶ୍ୟକ ରହିଛି ଯଦ୍ବାରା ରେଳବାଇର ବିକାଶ ଘଟିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହାର ଆର୍ଥିକ ଲାଭ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ ।

(v) ଉନ୍ନତ ମାନର ସେବା ପ୍ରଦାନ – ଯାତ୍ରୀ ସେବାର ଉନ୍ନତି ଘଟାଇବା ସହିତ ଉନ୍ନତ ତଥା ଆକର୍ଷିତ ସେବା ପ୍ରଦାନ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନେକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରେ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରଚଳିତ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆବଶ୍ୟକ । ଯାତ୍ରୀମାନେ କିପରି ଭାବରେ ରେଳସେବା ସହଜରେ ଲାଭ କରିପାରିବେ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଯାତ୍ରା କିପରି ନିରାପଦ ଓ ଆରାମଦାୟକ ହୋଇପାରିବ ଏଥପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟିଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଉପରିବର୍ତ୍ତିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲେ ଭାରତୀୟ ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନେକ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ହୋଇପାରିବ । ଏଥପାଇଁ ଦୃଢ଼ ମାନସିକତା ଓ କଠୋର ପଦକ୍ଷେପ ଏକାନ୍ତ ଜରୁରୀ । ଏହାଦ୍ୱାରା ରେଳବ୍ୟବସ୍ଥା ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ଆସ୍ଥା ଓ ବିଶ୍ୱାସଭାଜନ ହୋଇପାରିବ ।

6. ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଅବଦାନ କ’ଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ସଡ଼କ ପରିବହନର ଭୂମିକା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଡ଼କ ପରିବହନର ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ରହିଛି । ଏହା ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଦିଗରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅବଦାନ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ । ଏ ସଂପର୍କରେ ନିମ୍ନଲିଖ ବିଷୟ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।

(i) ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନ ସହ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନା କରି ସେହି ଅଞ୍ଚଳର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କୁ ସଭ୍ୟ ଓ ଶିକ୍ଷିତ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ସଡ଼କ ପରିବହନର ବିକାଶଦ୍ବାରା ସେହି ଦୁର୍ଗମ ଅଞ୍ଚଳର ଲୋକମାନେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରି ନିଜର ଅଜ୍ଞତା ସଂପର୍କରେ ସଚେତନ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଆମ ଦେଶର ଅନେକ ସ୍ଥାନକୁ ରେଳସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରି ନାହିଁ । ଏସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କ ସହ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରେ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ସକାରାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇପାରେ ।

(ii) ଦେଶର ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତର ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବହୁତ ପଛରେ ପଡ଼ିଯାଇଛି ।

(iii) ରେଳସେବା ତୁଳନାରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ସେବା ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସହଜ ଅଟେ । ଅଳ୍ପ ସମୟ ଓ ସ୍ବଳ୍ପ ଦୂରତ୍ବର ଯାତ୍ରା ନିମନ୍ତେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରେଳ ପରିବହନଠାରୁ ଅଧୂକ ଉପଯୋଗୀ । ଏହା ସମସ୍ତ ସ୍ଥାନରୁ ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ପରିବହନ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ଯାହା ରେଳ ପରିବହନରେ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳିନଥାଏ ।

(iv) ରେଳ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କେବଳ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରୁ ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କର ସୁବିଧା ହେଉଥ‌ିବା ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରୁ ଯାତ୍ରୀସେବା ବା ଯାତ୍ରୀ ପରିବହନ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ରେଳସେବା ତୁଳନାରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପକ ।

(v) କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉପଯୋଗୀ । ଏହା କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଵଳ୍ପସମୟ ମଧ୍ୟରେ କରିପାରିଥାଏ ଏବଂ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଜାର ପ୍ରସାରିତ କରିପାରିଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଅନେକ ପଚନଶୀଳ ଦ୍ରବ୍ୟ; ଯଥା— ମାଛ, ଅଣ୍ଡା, ପନିପରିବା, ଦୁଗ୍‌ଧ ଜାତୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ପରିବହନ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର କରିପାରେ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ବିହନ, ସାର, କୀଟନାଶକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ସ୍ଵଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ କରିପାରିଥାଏ ।

(vi) ଶିଳ୍ପ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଦେଶରେ ବୃହତ୍ ଓ ଗୁରୁ ଶିଳ୍ପର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ସମାହିତ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ଶିଳ୍ପଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ସରଳ ପରିବହନଦ୍ୱାରା ଏହାର ବଜାରର ସଂପ୍ରସାରଣ ଘଟିଥାଏ ଯାହା ସଡ଼କ ପରିବହନ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଶେଷ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ ।

(vii) ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ବିଶେଷ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହା ଅର୍ଥନୀତିକୁ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ବିଶେଷ ଅବଦାନ ।

(viii) ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୂଚାରୁରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା ଅଗମ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ସୈନ୍ୟ, ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରିବହନ କରିପାରେ ଯାହା ରେଳପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦେଖାଯାଇ ନଥାଏ ।
ବାସ୍ତବରେ ସଡ଼କ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅର୍ଥନୀତିର ବିକାଶ ଦିଗରେ ଅଶେଷ ସାହାଯ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରେ । ଅର୍ଥନୀତିର ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୁଦୃଢ଼ କରିବାରେ ଏହି ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

7. ଭାରତୀୟ ଟେଲିଯୋଗଯୋଗ ନିୟାମକ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ (TRAI) ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ନିୟାମକ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ 1991 ମସିହା ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ 25 ତାରିଖରେ ଗଠନ କରାଗଲା । ଜଷ୍ଟିସ୍ S. S. Sodhi ଏହାର ପ୍ରଥମ ଚେୟାରମ୍ୟାନ ହୋଇଥିଲେ । ଏହି ସଂସ୍ଥା ଗଠନ କରି ସରକାର ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସ୍ବାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା, ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ଶୁଳ୍‌କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ, ଅଭିଯୋଗ ଶୁଣାଣି, ଲାଇସେନ୍ସ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ରାଜସ୍ଵ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା, ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ଆଦି ଦିଗ ଉପରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ । ଏହାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରଠାରୁ ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଧ୍ଵକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇପାରିଛି ।

TRAI ର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

• ନୂତନ ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କୁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ ।
• ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କର ରାରାସ୍ୱ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ।
• ଲାଇସେନ୍ସ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଇବା ଓ ଏଥ୍ ନିମେନ୍ତ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରିବା ।
• ଟେଲିଯୋଗଯୋଗ ସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସ୍ବାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ।
• ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ସମସ୍ୟା ଓ ଅଭିଯୋଗ ପ୍ରତି ଯତ୍ନଶୀଳ ହେବା ।
• ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ସେବାପାଇଁ ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ।
• ଉନ୍ନତମାନର ଟେଲିସେବା ପ୍ରଦାନ କରିବା ।

ଅନେକ ମୁଖ୍ୟ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଦିଗରେ TRAI ର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ବେସରକାରୀ ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କୁ ଉତ୍ତମ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ ଦିଗରେ TRAI ଅଧିକ ଯତ୍ନଶୀଳ । ଟେଲିକମ୍ ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସଂସ୍ଥା ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଉତ୍ତମମାନର ଟେଲିସେବା ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ TRAI ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇଛି । ଟେଲିସେବାର ଏକ ଯଥାର୍ଥ ଶୁଳ୍‌କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା TRAI ର ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜନସାଧାରଣ ସ୍ଵଳ୍ପ ଓ ଯଥାର୍ଥ ମୂଲ୍ୟରେ ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜଡ଼ିତ ହୋଇ ଉତ୍ତମମାନର ସେବା ଲାଭ କରିପାରିବେ ।

ଟେଲିବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ଥାୟୀ ଉନ୍ନତି କରିବା ଓ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା TRAI ର ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାର୍ଯ୍ୟ । ଏହା ସହିତ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ଯନ୍ତ୍ରପାତି ତଦାରଖ କରିବା ସହ ଉତ୍ତମ ଯନ୍ତ୍ରାଂଶର ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ TRAI ଅନୁମୋଦନ କରିଥାଏ । ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ଏହି ସଂସ୍ଥା ଉପଭୋକ୍ତାମାନଙ୍କର ଅଭିଯୋଗ ଗ୍ରହଣ କରି ସମାଧାନର ରାସ୍ତା ଦେଖାଇଥାଏ । କୌଣସି ସେବାପ୍ରଦାନକାରୀ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା କୌଣସି ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଲେ TRAI ଏଥିରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରି ଏକ ସରଳ ସମାଧାନ କରିଥାଏ ।

TRAI ର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାର ଏକ ଉଦାହରଣ ହେଲା S. T, D. ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବ୍ୟାପକ ବିସ୍ତାର । ସ୍ୱଳ୍ପମୂଲ୍ୟରେ ଦେଶର ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନକୁ ଟେଲିଫୋନ୍ ଯୋଗେ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇପାରେ । ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଟେଲିଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଲୋକାଭିମୁଖୀ କରାଇବାରେ TRAI ଏକ ଯଥାର୍ଥ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛି । ଏହି ସଂସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ଟେଲି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ହୋଇପାରିଛି ।

8. ଭାରତରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ଶକ୍ତି ସଂକଟର କାରଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ଶକ୍ତି ସଙ୍କଟ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ଦେଶରେ ଶକ୍ତି ସଂକଟ ଏକ ଗୁରୁତର ଆକାର ଧାରଣ କରିଛି । ବିଗତ ଚାରି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଶକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଉନ୍ନତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ, ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ଗତ କେତେ ବର୍ଷଧରି ଦେଶ ଉତ୍କଟ ଶକ୍ତି ସଂକଟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ଆସୁଛି । 1996-97 ମସିହାର ଏକ ଅନୁଶୀଳନରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଦେଶର ଶକ୍ତି ଚାହିଦାର 16.9% ଶକ୍ତିର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଶକ୍ତି ସଂକଟର କାରଣ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ।

(i) କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଚାହିଦା ଭାରତରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦା ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଅଶୀ ଓ ନବେ ଦଶକରେ ଏହି ବୃଦ୍ଧିର ହାର ପ୍ରାୟ ଶତକଡ଼ା ୨ ଓ 10 ଭାଗ ରହିଥିଲା । କୃଷି, ଶିଳ୍ପ ଓ ଘରୋଇ ଉପଭୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଚାହିଦାର ଅହେତୁକ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ଏହାର ଅଭାବ ବିଶେଷ ଭାବରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।

(ii) ସ୍ଵଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା – ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ବଚ୍ଛ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବିଶେଷ ଭାବରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତରେ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ଅତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା 25%ରୁ 40% ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ । ଥର୍ମାଲ୍ ପ୍ଲାଣ୍ଟ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା 64.6% ରେ ସୀମିତ ରହିଥିଲା ସମୟରେ 1998 – 99 ମସିହା ପରଠାରୁ ଏହାର ଦ୍ରୁତ ବୃଦ୍ଧି ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଅଛି ।

ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ନିଜର କ୍ଷମତାଠାରୁ କମ୍ ହାରରେ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କରୁଥିବାରୁ ଏହି ସଂକଟ ବଳବତ୍ତର ରହିଛି । ପ୍ଲାଣ୍ଟୁଗୁଡ଼ିକ ଯଦି ନିଜ କ୍ଷମତାର ଶତକଡ଼ା । ଭାଗ ଉନ୍ନତି ଘଟାନ୍ତି ତେବେ ଏହା ପ୍ରାୟ 450 MW ଅଧିକ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନରେ ସହାୟକ ହୋଇପାରିବ । ତେଣୁ ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି କରାଯିବା ଦରକାର ।

(iii) ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିବା ଦିଗରେ ବିଫଳ – ଭାରତ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିବାରେ ବିଫଳ ହୋଇଛି । ଏହାର ଉତ୍ପାଦନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହାସଲ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ପ୍ରଥମ ଯୋଜନା କାଳରେ ଏହା ଲକ୍ଷ୍ୟଠାରୁ ଶତକଡ଼ା 15 ଭାଗ କମ୍ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥିବାବେଳେ ଚତୁର୍ଥ ଯୋଜନା କାଳରେ ଏହା ଶତକଡ଼ା 50 ଭାଗକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ଷଷ୍ଠ ଯୋଜନା କାଳରେ ଏହା ଶତକଡ଼ା 28 ଭାଗକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା । ନବମ ଯୋଜନା ଶେଷରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ଉତ୍ପାଦନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଶକ୍ତିର ଅଭାବ ସର୍ବଦା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।

ସପ୍ତମ ଯୋଜନା ଶେଷ ସୁଦ୍ଧା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ ଲକ୍ଷ୍ୟ 295 ବିଲିୟନ KW ରହିଥ‌ିବା ବେଳେ ଏହାଠାରୁ ପ୍ରାୟ 50 ବିଲିୟନ KW କମ୍ ଉତ୍ପାଦନ ହୋଇଥିଲା । ଅଷ୍ଟମ ଯୋଜନା କାଳରେ ମଧ୍ଯ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟଠାରୁ ଶତକଡ଼ା 52 ଭାଗ କମ୍ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା ।

(iv) ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପାଦାନ – ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଅଭାବପାଇଁ ବିଶେଷ କାରଣ ରହିଛି । ପୁରୁଣାକାଳର ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ବ୍ୟବହାର, ଟ୍ରାନ୍ସମିଶନରେ ଶତକଡ଼ା 20 ଭାଗ କ୍ଷତି, ଅନିୟମିତ ଭାବେ କୋଇଲା ଯୋଗାଣ ଏବଂ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କୋଇଲାର ଅଭାବ, ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ଶ୍ରମିକ, ପରିଚାଳନାଗତ ତ୍ରୁଟି, ଦକ୍ଷ ଇଂଜିନିୟର ଓ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଅଭାବ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁବିଧ କାରଣ ରହିଛି । ଏହି କାରଣରୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଅଭାବ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ କାରଣ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କେତେକ କାରଣ ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତିର ଅଭାବ ଲାଗି ଦାୟୀ । ପ୍ରଥମତଃ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନପାଇଁ ସମ୍ବଳର ଅଭାବ ରହିଛି । ଏହି କାରଣରୁ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦକ୍ଷତା ସହକାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ କେହି ଇଚ୍ଛୁକ ନୁହଁନ୍ତି । ନାମକୁ ମାତ୍ର ଶକ୍ତି ସଂରକ୍ଷଣ, ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ବିସ୍ତାର, ବଣ୍ଟନକ୍ଷେତ୍ରର କ୍ଷତିର ପରିଣାମ ହ୍ରାସ ଭଳି କେତେକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ମାତ୍ର ସମ୍ବଳର ଅଭାବ ଯୋଗୁଁ ଏସବୁରୁ କୌଣସି ସୁଫଳ ମିଳିପାରୁ ନାହିଁ । ଏହି ସମ୍ବଳର ଅଭାବ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କର ପ୍ରବେଶ ନିତାନ୍ତ ଜରୁରୀ ।

ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଦେଶରେ ରହିଥ‌ିବା ଜଳବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ସଫଳତା ନିମ୍ନଗାମୀ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହିସବୁ ପ୍ରକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣର ବିଦ୍ୟୁତଶକ୍ତି ଉତ୍ପାଦନ ହେଉନାହିଁ । ରାଜ୍ୟରେ ରହିଥ‌ିବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ବୋର୍ଡଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ସେପରି ଆଶାନୁରୂପ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ତେଣୁ ବଣ୍ଟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କ୍ଷତି ବହୁଗୁଣିତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ଏସବୁର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବୋର୍ଡର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଯିବା ଦରକାର ।

ଦେଶରେ ଆର୍ଥିକ ସଂକଟକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏକ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି, ଉତ୍ପାଦନ ନୀତି ଓ ବଣ୍ଟନ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରି କ୍ଷତିର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ କରାଯିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ମଧ୍ୟ କରାଯାଇପାରେ ।

(ଖ) ସାମାଜିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି/ଆଧାରିକ ସଂରଚନା

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ :
1. ଦେଶର ପ୍ରଥମ ଶିକ୍ଷାନୀତି କେଉଁ ବର୍ଷ ଘୋଷିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) 1951
(ii) 1968
(iii) 1986
(iv) 1991
Answer:
(iii) 1968

2. ନୂତନ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି କେଉଁ ବର୍ଷ ଘୋଷିତ ହୋଇଛି ?
(i) 1968
(ii) 1986
(iii) 2001
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) 1986

3. କେଉଁଟି ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତିର ବିଶେଷତ୍ଵ ?
(i) 10+2+3 ଶିକ୍ଷା ପଦ୍ଧତି
(ii) ବୃତ୍ତିଗତ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ
(iii) ଆବାସିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

4. ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା କେଉଁ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଅଧିକ ଅନୁକୂଳ ?
(i) ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷା
(ii) ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା
(iii) ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା
(iv) ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷା

5. କେଉଁ ମସିହାଠାରୁ ଦେଶରେ ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଯାନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) 2001
(ii) 2004
(iii) 2006
(iv) 2008
Answer:
(i) 2001

6. ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାର ସୁଫଳ ଯୋଗାଇବାପାଇଁ ବ୍ଲକ୍‌ସ୍ତରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଅନୁଷ୍ଠାନଟି କିଏ ?
(i) ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
(ii) ଉପକେନ୍ଦ୍ର
(iii) ଜିଲ୍ଲା ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର
(iv) ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
Answer:
(iv) ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର

7. ଜାତୀୟ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ କେଉଁ ମସିହାଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଛି ।
(i) 1951
(ii) 1991
(iii) 2001
(iv) 2004
Answer:
(iv) 2004

8. ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ଅନୁଦାନ ଆୟୋଗ କେଉଁ ମସିହାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକରି ଆସୁଛି ?
(i) 1956
(ii) 1950
(iii) 1988
(iv) 2000
Answer:
(i) 1956

9. ଭାରତରେ କେତୋଟି IIT ରହିଛି ?
(i) 9ଟି
(ii) 7ଟି
(iii) 8ଟି
(iv) 10ଟି
Answer:
(ii) 7ଟି

10. ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଥ‌ିବା କେଉଁ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରରେ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ସେବା ମିଳିଥାଏ ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
(ii) ଉପସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର
(iii) ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
(iv)ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର
Answer:
(iii) ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର

11. ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ହେଲା :
(i) ଆର୍ଥନୀତିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି
(ii) ସାମାଜିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି
(iii) ଉଭୟ ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ସାମାଜିକ ଭିତ୍ତିଭୂମି

12. ଜାତୀୟ ସାକ୍ଷରତା ଅଭିଜାନ କେଉଁ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
(i) 1991
(ii) 1986
(iii) 1984
(iv) 1988
Answer:
(iv) 1988

13. କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ଶିକ୍ଷାର ସୁଯୋଗ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) 1968
(ii) 1951
(iii) 1986
(iv) 1956
Answer:
(i) 1968

14. 2002 ମସିହାର ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟନୀତିରେ କେଉଁ ମସିହାସୁଦ୍ଧା ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର 1000 ପିଛା 30କୁ ହ୍ରାସ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖାଯାଇଛି ?
(i) 2008
(ii) 2009
(iii) 2010
(iv) 2012
Answer:
(iii) 2010

15. ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ?
(i) ଶିଳ୍ପ
(ii) କୃଷି
(iii) ବାଣିଜ୍ୟ
(iv) ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର
Answer:
(iv) ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :
1 ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ନିମିତ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ପରି _________________ ସଂରଚନାର ମଧ୍ଯ ଉପାଦେୟତା ରହିଛି ।
Answer:
ସାମାଜିକ

2. ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ହେଲେ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ____________________ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
Answer:
କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା

3. ଶିକ୍ଷା ହିଁ ____________________ ର ସହାୟକ ।
Answer:
ପ୍ରଗତି

4. ଯଦି ତୁମେ ଗୋଟିଏ ବର୍ଷପାଇଁ ଯୋଜନା କରୁଛ ତେବେ ଧାନଗଛ ଲଗାଅ, ଯଦି ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ପାଇଁ ଯୋଜନା କରୁଛ ତେବେ ବୃକ୍ଷରୋପଣ କର ବା ଯଦି ଭବିବ୍ରତ ନିମିତ୍ତ ଯୋଜନା କରୁଛ ତେବେ ପିଲାଙ୍କୁ _____________________ ଦିଅ ।
Answer:
ଶିକ୍ଷା

5. 15ରୁ 35 ବର୍ଷର ଲୋକ, ଯେଉଁମାନେ କି ଦେଶର ଶ୍ରମଶକ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରିବା ନିମିତ୍ତ ____________________ କାର୍ପ୍ୟକ୍ରମ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ 1978 ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା

6. ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକରେ ଉତ୍ତମ ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ 1987-88ରେ __________________ ଅଭିଯାନର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
କଳାପଟା

7. ଅସୁବିଧା ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି କାରଣ ବଶତଃ ନିୟମିତ ଆନୁଷ୍ଠନିକ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧାରୁ ବଞ୍ଚତ 6 ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ _________________________ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1980-85ରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା

8. ଗାଁ ଗହଳିର ମେଧାବୀ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଉଚ୍ଚମାନର ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷାଦାନ ନିମିତ୍ତ _______________________ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ 1995- 96ରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ନବୋଦୟ

9. 2010 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶର ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବାପାଇଁ _____________________ ଅଭିଯାନ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସର୍ବଶିକ୍ଷା

10. 1964 ରେ ଗଠିତ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା କମିଶନର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଥିଲେ _____________________ ।
Answer:
ଡକ୍ଟର ଡି.ଏସ୍.କୋଠାରୀ

11. ମଣିଷର ଶାରୀରିକ, ମାନସିକ, ସାମାଜିକ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଉନ୍ନତିର ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ଅବସ୍ଥା ହିଁ __________________ ।
Answer:
ସୁସ୍ଥସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ

12. ଦେଶର ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ଶାରୀରିକ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥ‌ିବା __________________ ସେବା ଉପରେ ଅନେକାଂଶରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
Answer:
ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ

13. ସୁସ୍ଥ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା ଭାବରେ ଦେଶର ଉତ୍ପାଦନକୁ ______________________ ଭାବରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ

14. ଭାରତ ସାର୍ବଜନୀନ ଟିକାଦାନ ମାଧ୍ୟମରେ __________________________ ରୋଗକୁ 1977 ମସିହାରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣମାତ୍ରାରେ ନିରାକରଣ କରିପାରିବାର ଗୌରବ ହାସଲ କରିପାରିଛି ।
Answer:
ବସନ୍ତ

15. ____________________ ରୋଗକୁ 2000 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଦୂରୀକରଣ କରାଯିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
କୁଷ୍ଠ

16. ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାର ସୁଫଳ ନିମିତ୍ତ ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ଲକରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ _________________ ଅଛି ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର

17. ଉତ୍ତମ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ପ୍ରତି 5000 ଲୋକସଂଖ୍ୟା ପିଛା ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ _____________________ ସ୍ଥାପନା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ।
Answer:
ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଉପକେନ୍ଦ୍ର

18. ନାରୀ ଓ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ପାଇଁ ପ୍ରତି 1 ଲକ୍ଷ୍ୟ ଜନବସତି ଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ____________________ କରାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର

19. ଭାରତର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରସୂତି ଜନିତ ଓ ପ୍ରସବକାଳୀନ ମହିଳା ମୃତ୍ୟୁସଂଖ୍ୟା ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀରେ ___________________ ।
Answer:
ସର୍ବାଧି

20. ଗର୍ଭବତୀ ମହିଳାମାନଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ପାଇଁ ସରକାର 500 ଗ୍ରାମର ଖାଦ୍ୟଶକ୍ତି ଏବଂ 25 ଗ୍ରାମ୍‌ ପ୍ରୋଟିନ୍ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମହିଳାଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଦେବା ନିମିତ୍ତ __________________ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି ।
Answer:
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପୁଷ୍ଟିସାର

21. ଆମର ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହେଲା _______________________ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାର ସୁବିଧା ଦେବା ।
Answer:
2000

22. 2000 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ପଦକ୍ଷେପଦ୍ବାରା ସମସ୍ତ ପାଇଁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ବ୍ୟବସ୍ଥା-ମୂଳକ _________________ ସନନ୍ଦରେ ଭାରତ ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଛି ।
Answer:
ଆଲ୍‌ମା-ଆଙ୍ଗା

23. ଶତ ପ୍ରତିଶତ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପ୍ରସୂତୀ ସେବା ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାର ___________________ ଯୋଜନା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ଜନନୀ ସୁରକ୍ଷା

24. _____________________ ଯୋଜନା ଅନୁଯାୟୀ ବାର୍ଷିକ 365 ଟଙ୍କାର ବୀମା ପ୍ରିମିୟମ୍‌ ଦେଇ ଗରିବ ଓ ଉପେକ୍ଷିତ 30,000 ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚିକିତ୍ସା ସୁବିଧା ପାଇପାରିବେ ।
Answer:
ସାର୍ବଜନୀନ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ବୀମା

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
1. ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ସେବା, ସୁଯୋଗ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ; ଯଥା— ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

2. 2001 ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ସାକ୍ଷରତା ହାର କେତେ ?
Answer:
2001 ଜନଗଣନା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ସାକ୍ଷରତା ହାର 65.38 ପ୍ରତିଶତ ।

3. ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କେଉଁ ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1978 ମସିହାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

4. ମାନବ ସମ୍ବଳ ବିକାଶ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଦକ୍ଷ, ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନସମ୍ପନ୍ନ ଓ ଅନୁଭୂତି ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଏ, ତାହାକୁ

5. କୋଠାରୀ କମିଶନ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ?
Answer:
କୋଠାରୀ କମିଶନ ଶିକ୍ଷା ବିକାଶ ଓ ସଂସ୍କାରପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।

6. କୋଠରୀ କମିଶନ କେବେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1964 ମସିହା ଜୁଲାଇ 14 ତାରିଖରେ କୋଠାରୀ କମିଶନ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

7. କୋଠାରୀ କମିଶନର ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଲେଖ ।
Answer:
ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କୋଠାରୀ କମିଶନର ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଥିଲା ।

8. କେବେ ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତରରେ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା ?
Answer:
1968 ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତରରେ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା ।

9. କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତି ଅନୁସାରେ 10+2+3 ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1986 ଶିକ୍ଷାନୀତି ଅନୁସାରେ 10+2+3 ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ।

10. କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତି ଅନୁସାରେ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରାଗଲା ?
Answer:
1986 ଶିକ୍ଷାନୀତି ଅନୁସାରେ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ କରାଗଲା ।

11. ସ୍ଵୟଂଶାସିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତି ବଳରେ କରାଗଲା ?
Answer:
1986 ଶିକ୍ଷାନୀତି ବଳରେ ସ୍ଵୟଂଶାସିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ କରାଗଲା ।

12. କେଉଁ ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ତିନୋଟି ଭାଷାର ପ୍ରଚଳନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରହିଥିଲା ?
Answer:
1968 ଶିକ୍ଷାନୀତିରେ ତିନୋଟି ଭାଷାର ପ୍ରଚଳନପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରହିଥିଲା ।

13. I.C.D.S. ର ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Integrated Child Development Service.

14. ପୋଲିଓ ନିରାକରଣ ପାଇଁ କେଉଁ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
Pulse Polio Programme

15. AIDS ର ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Acquired Immune Deficiency Syndrome.

16. P.H.C ର ପୂରା ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
Primary Health Centre.

17. ଇନ୍ଦିରା ଆବାସ ଯୋଜନା କେବେ ପ୍ରଚଳନ କରାଗଲା ?
Answer:
1985-86 ମସିହାରେ ଇନ୍ଦିରା ଆବାସ ଯୋଜନା ପ୍ରଚଳନ କରାଗଲା ।

18. ବାଲ୍ମୀକି ଆମ୍ବେଦକର ଆବାସ ଯୋଜନା କ’ଣ ?
Answer:
ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଗଢ଼ିଉଠୁଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ବସ୍ତିବାସିନ୍ଦା, ଯେଉଁମାନେ କି ବାସଶୂନ୍ୟ ତଥା ଗରିବ, ସେମାନଙ୍କର

19. ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଗ୍ରାମୋଦ୍ୟୋଗ ଯୋଜନା କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସୀମାରେଖା ତଳେ ରହିଯାଇଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବାସଗୃହ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦେବା ନିମିତ୍ତ କେନ୍ଦ୍ରସରକାର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଗ୍ରାମୋଦ୍ୟୋଗ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କରିଛନ୍ତି ।

20. ଆଜିକାଲି କୁଷ୍ଠରୋଗ ଚିକିତ୍ସାପାଇଁ କେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀ ଅନୁସୃତ ହେଉଛି ?
Answer:
ଆଜିକାଲି କୁଷ୍ଠରୋଗ ଚିକିତ୍ସାପାଇଁ ବହୁବିଧ ଔଷଧ ପ୍ରୟୋଗ (M.D.T.) ପ୍ରଣାଳୀ ଅନୁସୃତ ହେଉଛି ।

21. ଜାତିସଂଘର ବିଶ୍ଵ ଆବାସସ୍ଥଳ କୌଶଳ ଆଧାରରେ ଭାରତ କେଉଁ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲା ?
Answer:
ଜାତିସଂଘର ବିଶ୍ବ ଆବାସସ୍ଥଳ କୌଶଳ ଆଧାରରେ ଭାରତ 1988 ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ବାସଗୃହନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲା ।

22. ସ୍ୱଚ୍ଛ ଭାରତର ମିଶନ ଯୋଜନାର ଶୁଭାରମ୍ଭ କେବେ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
2014 ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ମାସ 2 ତାରିଖ ଦିନ ।

23. ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ମିଶନ କେବେ ପ୍ରଚଳନ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
2013 ମସିହା ।

24. ଜନନୀ ଶିଶୁ ସୁରକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କେବେଠାରୁ ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି ?
Answer:
2013 ଜୁନ୍ 1 ତାରିଖଠାରୁ ।

D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।
1. ସହରାଞ୍ଚଳର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ରେଖାତଳେ ଥ‌ିବା ପରିବାରମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ବାସଗୃହ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ହେଉଛି ଇନ୍ଦିରା ଆବାସ ଯୋଜନାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।
Answer:
ସହରାଞ୍ଚଳର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ରେଖାତଳେ ଥ‌ିବା ପରିବାରମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ବାସଗୃହ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ହେଉଛି ବାଲ୍ମୀକି ଆମ୍ବେଦକର ଆବାସ ଯୋଜନାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।

2. ବାସଗୃହ ନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଂଜିନିବେଶକୁ ଉତ୍ସାହ ପ୍ରଦାନ ହେଉଛି 1998 ମସିହା ଜାତୀୟ ବାସଗୃହ ନୀତିର ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ ।
Answer:
ବାସଗୃହ ନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁଂଜିନିବେଶକୁ ଉତ୍ସାହ ପ୍ରଦାନ ହେଉଛି 1988 ମସିହା ଜାତୀୟ ବାସଗୃହ ନୀତିର ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ ।

3. 1982 ମସିହାର ଜାତୀୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟନୀତିରେ 2005 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶରୁ କୁଷ୍ଠ ନିରାକରଣ କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
1982 ମସିହାର ଜାତୀୟ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟନୀତିରେ 2000 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶରୁ କୁଷ୍ଠ ନିରାକରଣ କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା ।

4. ଦେଶର ସର୍ବତ୍ର 10 + 2 + 3 ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିବାପାଇଁ 1968 ମସିହାର ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ସୁପାରିସ କରିଥିଲା ।
Answer:
ଦେଶର ସର୍ବତ୍ର 10 + 2 + 3 ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିବାପାଇଁ 1968 ମସିହାର ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ସୁପାରିସ କରିଥିଲା ।

5. IGNOU ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥାଏ ।
Answer:
UGC ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥାଏ ।

6. ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ବୟସ୍କଙ୍କପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।
Answer:
ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା ବୟସ୍କଙ୍କପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।

7. ଭାରତରେ ଛଅଟି IIT ଅଛି ।
Answer:
ଭାରତରେ 7ଟି IIT ଅଛି ।

8. PHC ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡାକ୍ତର ଥବା ସ୍ବାସ୍ଥକେନ୍ଦ୍ର ।
Answer:
CHC ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡାକ୍ତର ଥ‌ିବା ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ।

E. ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦିଅ :

1. ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କ’ଣ ?
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯେଉଁ ସେବା, ସୁଯୋଗ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ଆଧାରିକ ସଂରଚନା କୁହାଯାଏ । ଏହା ବହୁ ପ୍ରକାରର; ଯଥା— (କ) ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ବ୍ୟବସ୍ଥା, (ଖ) ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସେବା, (ଗ) ବାସଗୃହ ଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି । ଏସବୁ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଉତ୍ପାଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବିନିଯୋଗ ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ରମ ଭଳି ଉପାଦାନ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ ହୋଇ ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଦେଶର ମୋଟ ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

2. ନୂତନ ଶିକ୍ଷା ନୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ତତ୍‌କାଳୀନ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବ୍ୟାପକ ସମୀକ୍ଷା ଓ ଭବିଷ୍ୟତର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଏକ ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତି 1986 ମସିହାରେ ଘୋଷିତ ହୋଇଥିଲା । ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ଭାବରେ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ଥିଲା ଏହି ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତିର ପ୍ରଧାନ ଆଭିମୁଖ୍ୟ । ତେଣୁ ଆଦିବାସୀ, ହରିଜନ, ନାରୀ, ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଓ ଭିନ୍ନକ୍ଷମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶିକ୍ଷା ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଉପରେ ଅଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଇଥିଲା । ଦେଶର ସର୍ବତ୍ର 10+2+3 ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନପାଇଁ ଏହି ଶିକ୍ଷାନୀତି ସୁପାରିସ କରିଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ର 14 ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ବାଳକ ଓ ବାଳିକାମାନଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବେ ମାଗଣାରେ ଶିକ୍ଷାଦେବା ଏବଂ ତିନିଗୋଟି ଭାଷାର ଶିକ୍ଷାଦାନ ପଦ୍ଧତି ଇତ୍ୟାଦି ।

3. ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଯାନ କ’ଣ ?
Answer:
ନବମ ଯୋଜନା କାଳରୁ (1997-2002) ଶିକ୍ଷା ମାନବ ସମ୍ବଳ ବିକାଶ ନିମିତ୍ତ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । 2001-02ରେ ଜାତୀୟ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାମ୍ମୁଖୀ ସରକାର 2010 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶର ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବାପାଇଁ ସମସ୍ତଙ୍କପାଇଁ ଶିକ୍ଷା ବା ‘ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଜାନ’ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ଏହା 6 ବର୍ଷରୁ 14 ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶର ସମସ୍ତ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ପାଇବାର ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଦେଇପାରିଛି । ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନା ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଜାନର ଏକ ଅଂଶ ।

4. ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ସାର୍ବଜନୀନ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି । ଏହା ଏକ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଯୋଜନା । ଯୋଜନା ପରିସର ଏକ ଜିଲ୍ଲା । 1994 ମସିହାରେ ଏହି ଯୋଜନା ପ୍ରଥମେ 42ଟି ଜିଲ୍ଲାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା । ଏହି ଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ସମାପନ ନକରି ଯେଉଁ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଛାଡ଼ି ଯାଉଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା 10 ପ୍ରତିଶତକୁ କମାଇବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଛି ।

5. ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା କ’ଣ ?
Answer:
ଅସୁବିଧା ବା ଅନ୍ୟକାରଣ ବଶତଃ ନିୟମିତ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ସୁବିଧାରୁ ବଞ୍ଚ 6ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସ୍ବାକ୍ଷର କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାନରେ କେନ୍ଦ୍ରସରକାର ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନାର ପ୍ରଚଳନ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ନଥ‌ିବା ଗ୍ରାମମାନଙ୍କରେ ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନା କେନ୍ଦ୍ରମାନ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଅଛି ଏବଂ ଶିକ୍ଷା ସହାୟକ ସହାୟୀକାଙ୍କ ଜରିଆରେ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରାଯିବାର ସମସ୍ତ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

6. ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷା କ’ଣ ?
Answer:
1988 ମସିହାରୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । ଛଅଗୋଟି ବିଷୟ ଯଥା – କୃଷି, ପଶୁପାଳନ, ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ, ବ୍ୟବସାୟ ବାଣିଜ୍ୟ, ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଏବଂ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ଅର୍ଦ୍ଧସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଭଳି ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । 2000 ସୁଦ୍ଧା 25 ପ୍ରତିଶତ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କ ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷାପ୍ରଦାନ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ।

7. କଳାପଟା ଅଭିଯାନ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକରେ ଉତ୍ତମ ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ 1987-88ରେ କଳାପଟା ଅଭିଯାନର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ସେଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ (1) ଅନ୍ତତଃ ଦୁଇଟି ପକ୍‌କା କୋଠରୀ ଶ୍ରେଣୀଗୃହ, (2) ଅନ୍ତତଃ ଜଣେ ଶିକ୍ଷୟିତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଦୁଇଜଣ ଶିକ୍ଷକ, (3) ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଶିକ୍ଷା ତଥା କ୍ରୀଡ଼ା ଉପକରଣ, (4) ବାଳକ ଓ ବାଳିକାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପାଇଖାନା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ (5) କ୍ଷୁଦ୍ର ପାଠାଗାରର ସୁବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

8. ମାନବ ସମ୍ବଳ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୌଣସି ଦେଶର ମାନବ ସମ୍ବଳ କହିଲେ ସେହି ଦେଶର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ, କର୍ମକୁଶଳତା, ବୁଦ୍ଧି, ଦକ୍ଷତା ଓ ଦୈହିକ ଶକ୍ତି ଆଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ନିମନ୍ତେ ମାନବ ସମ୍ବଳର ବିକାଶ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ମାନବ ସମ୍ବଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିର ନିୟାମକ ଓ ବିକାଶର ଅନ୍ତିମ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଏହାର ଦୁଇଟି ଦିଗ ରହିଛି; ଯଥା— ପରିମାଣାତ୍ମକ ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ଏହାର ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦିଗଟି ପରିପୂରଣ ହୋଇପାରେ ମାତ୍ର ଏହାର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଗଟି ମନୁଷ୍ୟର ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା, ଯୋଗ୍ୟତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ଯାହା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।

9. ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କିପରି କରାଯାଇଛି ?
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ବସନ୍ତ, ହଇଜା, ମ୍ୟାଲେରିଆ, ଯକ୍ଷ୍ମା, କୁଷ୍ଠ, କଳାଜ୍ଵର, ଏଡ୍‌ସ ଭଳି ରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ କମାଇ ଦିଆଯାଇଛି । 1977 ମସିହା ପରଠାରୁ ଭାରତରେ ବସନ୍ତ ରୋଗ ଆଉ ଦେଖାଦେଉନାହିଁ । ମ୍ୟାଲେରିଆକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଦୂରୀକରଣ କରାଯାଇ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବକୁ କମାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଜାତୀୟ ମ୍ୟାଲେରିଆ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1958 ମସିହାରୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛି ।

ବାତନ୍ତ୍ର, କୁଷ୍ଠ, ଯକ୍ଷ୍ମା ପ୍ରଭୃତି ମାରାତ୍ମକ ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ନିରାକରଣପାଇଁ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ବହୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନିଆଯାଇଛି ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଅନେକାଂଶରେ ସଫଳ ହୋଇଛି । ଏଡ୍‌ସ, ଗଳଗଣ୍ଡ, କଳାଜ୍ଵର, ଅନ୍ଧାରକଣା ଦୂରୀକରଣପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।

10. ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା କ’ଣ ?
କରାଯାଇଛି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ 1,30,978ଟି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଉପକେନ୍ଦ୍ର, 22059ଟି ପ୍ରାଥମିକ ଓ ସହାୟକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ 1923ଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଓ ପରିବାର ନିୟୋଜନ ପରାମର୍ଶ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ 3,87,472 ଜଣ ଭିଲେଜ୍ ହେଲଥ୍ଗାଇଡ୍ କାମ କରୁଛନ୍ତି । ପାହାଡ଼ିଆ, ଆଦିବାସୀ ତଥା ହରିଜନବହୁଳ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ପ୍ରସାର ଘଟିଅଛି ।

F. ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
1. ପାରମ୍ପରିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷା ।
Answer:
ପାରମ୍ପରିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦିଆଯିବା ଫଳରେ ଏହାର ଦ୍ରୁତ ପ୍ରସାର ଘଟିଛି । ଏହା ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପ୍ରଭାବ । ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାଥମିକ ଶିଳ୍ପ ଆଡ଼କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିବାପାଇଁ ମାଗଣା ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଭୋଜନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏକ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ପଦକ୍ଷେପ । ଏହି ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକରେ 6 ବର୍ଷରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ନାମଲେଖାଇଥ‌ିବା ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରାୟ 1500 ଲକ୍ଷ । ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାମାନର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ଅନୁଦାନ ଆୟୋଗ 1956 ମସିହାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକରି ଆସୁଛି ଏବଂ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାକୁ ସମସ୍ତ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇବାପାଇଁ ଇନ୍ଦିରାଗାନ୍ଧୀ ଜାତୀୟ ମୁକ୍ତ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଛି ।

ଭାରତର ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା ନୀତି ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରିଛି । ଶିକ୍ଷାକୁ ଅଧ୍ଵ ବୃତ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ କରିବାପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତରରେ ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । ଛଅଗୋଟି ବିଷୟ ଯଥା – କୃଷି, ପଶୁପାଳନ, ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ, ବ୍ୟବସାୟ ବାଣିଜ୍ୟ, ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଏବଂ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ଅର୍ଥସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ଚାହିଁ ଦେଶରେ 150 ଗୋଟି ବୃତ୍ତିଭିତ୍ତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି ।

2. ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷାଯୋଜନା ।
Answer:
ଅସୁବିଧା ବା ଅନ୍ୟକୌଣସି କାରଣ ବଶତଃ ନିୟମିତ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ସବିଧାରୁ ବଞ୍ଚ ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେଯୋଜନା (1980-85) କାଳରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଯେଉଁ ପିଲାମାନେ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଆସିପାରୁନାହାନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଘରପାଖରେ ଶିକ୍ଷା ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ସାଧାରଣତଃ ବସ୍ତି, ଗାଁ, ପାହାଡ଼ିଆ, ଆଦିବାସୀ ଅଧୁଷିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି ।

1991 ମସିହାସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାୟ 68 ଲକ୍ଷ ପିଲା ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏବେ 2004ଠାରୁ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାନରେ କେନ୍ଦ୍ରସରକାର ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନାର ପ୍ରଚଳନ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ ନଥ‌ିବା ଗ୍ରାମମାନଙ୍କରେ ନିଶ୍ଚିତ ଶିକ୍ଷା ଯୋଜନା କେନ୍ଦ୍ରମାନ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇ ଶିକ୍ଷା ସହାୟକ ସହାୟୀକାଙ୍କ ଜରିଆରେ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷର କରାଯିବାର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. 1950-51 ମସିହାରେ ଭାରତବର୍ଷରେ ଶିକ୍ଷାର ସ୍ଥିତି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କର ।
Answer:
ସ୍ବାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ବେଳକୁ ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାର ସ୍ଥିତି ନିମ୍ନସ୍ତରର ଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶରମାନେ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରି ନ ଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଯେ, ସେମାନଙ୍କୁ ଶାସନରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ କେତେକ ହାତଗଣତି ଇଂରାଜୀ ପଢୁଆ ଭାରତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ତିଆରି କରିବା । ତେଣୁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାର ବିଶେଷ କିଛି ଅଗ୍ରଗତି ହୋଇ ନ ଥିଲା । 1950-51 ମସିହାବେଳକୁ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା କିପରି ଥୁଲା ତାହା ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବିଶ୍ଳେଷଣରୁ ଅନୁମାନ କରିହେବ ।

(1) ଶିକ୍ଷାୟତନରେ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଉପସ୍ଥାନ ଅତି ନଗଣ୍ୟ – ସେତେବେଳେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷାପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିକ୍ଷାୟତନରେ ଖୁବ୍ କମ୍‌ସଂଖ୍ୟକ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ନାମ ଲେଖାଉଥିଲେ । 6 ରୁ 11 ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କର ମାତ୍ର 43.1 ଶତାଂଶ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀରୁ ପଞ୍ଚମ ଶ୍ରେଣୀରେ, 11 ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସ୍କଙ୍କର 0.13 ଶତାଂଶ ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀରୁ ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, 14ରୁ 17 ବର୍ଷ ବୟସ୍କଙ୍କର 5.3 ଶତାଂଶ ନବମ ଶ୍ରେଣୀରୁ ଏକାଦଶ ଶ୍ରେଣୀରେ ନାମ ଲେଖାଉଥ‌ିଲେ । ସେହିପରି 17 ରୁ 23 ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ଯୁବକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ମାତ୍ର 0.33 ଶତାଂଶ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ ରୁ କରୁଥିଲେ । ଏସବୁ ସ୍ତରରେ ପୁଅମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ଝିଅମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ କମ୍ ଥିଲା ।

(2) ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଅଭାବ – ସେ ସମୟରେ ଶିକ୍ଷକ ପିଛା ଛାତ୍ରସଂଖ୍ୟା ବହୁତ ଅଧିକ ଥିଲା । ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ଏହା 34 ଜଣ ଓ ହାଇସ୍କୁଲ ସ୍ତରରେ ଏହା 25 ଜଣ ଥିଲା । ଏଣୁ ଶିକ୍ଷାଦାନର ମାନ ନିମ୍ନସ୍ତରର ଥିଲା । ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଶିକ୍ଷକ ଅଣତାଲିମପ୍ରାପ୍ତ ଶିକ୍ଷକ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଶିକ୍ଷାଦାନ ସନ୍ତୋଷଜନକ ନ ଥିଲା । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କର ଦରମା ଓ ଚାକିରି ସର୍ତ୍ତାବଳୀ ଅନାକର୍ଷଣୀୟ ହୋଇଥିବାରୁ ମେଧାବୀ ଛାତ୍ରମାନେ ଏହି ବୃତ୍ତିପାଇଁ ଆକୃଷ୍ଟ ହେଉ ନ ଥିଲେ । ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମହିଳା ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଅତି ନଗଣ୍ୟ ଥିଲା । ତେଣୁ ଶିକ୍ଷାଦାନର ମାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିକୃଷ୍ଟ ଥିଲା ।

(3) ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୃହ ଓ ଉପରକରଣଗୁଡ଼ିକର ଘୋର ଅଭାବ – ଶିକ୍ଷାଦାନପାଇଁ କେବଳ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କର ଅଭାବ ନ ଥୁଲା, ଆହୁରି ଅଧୁକ ଅଭାବ ଥିଲା ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୃହ ଓ ଶିକ୍ଷାଦାନ ସରଞ୍ଜାମ । ଅନେକ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଗୃହ ନ ଥିଲା । ପିଲାମାନେ ଗଛତଳେ, ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କରେ ପାଠ ପଢୁଥିଲେ । ଚକ୍, କଳାପଟା ଇତ୍ୟାଦି ମୌଳିକ ଶିକ୍ଷା ଉପକରଣର ଘୋର ଅଭାବ ଥିଲା । ଲାଇବ୍ରେରୀ ଓ ପରୀକ୍ଷାଗାର ଆଦିର ଅଭାବ କଥା କହିଲେ ନ ସରେ । ଏଣୁ ଶିକ୍ଷା ପରିବେଶ ଅନାକର୍ଷଣୀୟ ହୋଇ ରହିଥିଲା ।

(4) ବୈଷୟିକ ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଅବହେଳା – ବ୍ରିଟିଶର୍‌ମାନେ ଦେଶରେ ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ । ସେମାନେ ବୃତ୍ତିଗତ ତଥା ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେଉ ନ ଥିଲେ । ଇଂଜିନିୟରିଂ, ମେଡ଼ିକାଲ, ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟ୍, ସ୍ଥପତି, କୃଷି ଇତ୍ୟାଦି ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ବହୁତ ଅବହେଳିତ ଅବସ୍ଥାରେ ଥିଲା । 1950-51 ମସିହାବେଳକୁ ଦେଶରେ ମାତ୍ର 28 ଟି ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜ ଓ 4 ଟି ଡେଣ୍ଟାଲ୍ କଲେଜ ଥିଲା । ସେହିପରି ଇଂଜିନିୟରିଂ ପଢ଼ିବାପାଇଁ ମାତ୍ର 4500 ସ୍ଥାନ ଥିଲା । ସେହିପରି ନାରୀଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଆଦୌ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରାଯାଉ ନ ଥିଲା ।

(5) ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତି ଅଧ୍ବକ ଧ୍ୟାନ – ଦିଆଯାଉଥିଲା । ତେଣୁ ଶିକ୍ଷା ବଜେଟ୍‌ର ଏକ ବଡ଼ ଅଂଶ ଏହି ସ୍ତରୀୟ ଶିକ୍ଷାରେ ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯାଉଥିଲା । ଯାହାଫଳରେ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ ଓ କର୍ମନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ଉପାଦେୟ ହେବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷିତ ବେକାର ଯୁବକଯୁବତୀ ଗଢ଼ିବାରେ ସହାୟକ ହେଲା ।

(6) ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘୋର — ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ହେବାବେଳକୁ ଦେଶରେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ଲାଭପାଇଁ ମାତ୍ର 27 ଟି ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ 3.4 ଲକ୍ଷ ପିଲା ପଢ଼ିବାପାଇଁ ସୁଯୋଗ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକରେ ପୁସ୍ତକାଗାର, ପରୀକ୍ଷାଗାର, ଗବେଷଣାଗାର, ଶିକ୍ଷା ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପକରଣଗୁଡ଼ିକର ଘୋର ଅଭାବ ଥିଲା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ବିଭିନ୍ନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାଠ୍ୟଖସଡ଼ା, ପରୀକ୍ଷା ପଦ୍ଧତି, ଶିକ୍ଷାର ମାଧ୍ଯମ, ବିଷୟବସ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦିର ତାରତମ୍ୟ ରହିଥ‌ିବାରୁ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା କର୍ମନିଯୁକ୍ତିପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ର ସୃଷ୍ଟି କରିପାରୁ ନ ଥ‌ିବାରୁ ଅନେକ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାପ୍ରାପ୍ତ ପିଲା ବେକାର ହୋଇଯାଉଥିଲେ ।

(7) ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ତାରତମ୍ୟ – 1950-51 ମସିହାବେଳେ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅନେକ ତାରତମ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା । ସାଧାରଣତଃ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ଏହି ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକରେ ଉଚ୍ଚ ଓ ଧନୀବର୍ଗର ପିଲାମାନଙ୍କ ଉପସ୍ଥାନ ଅଧିକ ଥିଲା । ପୁଅମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ଝିଅମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା କମ୍ ଥିଲା । ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାରେ ଏହିମାନଙ୍କ ହାର 1:7 ଥିଲା । ଆଦିବାସୀ, ହରିଜନ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଛୁଆବର୍ଗର ପିଲାମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷାପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଉନଥିଲା । ଭାରତୀୟ ଭାଷା, ସଙ୍ଗୀତ, କଳା, ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ଐତିହ୍ୟ ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଇଂରାଜୀ ପାଠ ପ୍ରତି ଅଧ୍ଵ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଉଥିଲା । ତେଣୁ ଇଂରାଜୀପଢୁଆ ଉଚ୍ଚ ଓ ଧନୀବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରେ ଭାରତର ଶିକ୍ଷା ଓ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ସୀମିତ ରହିଥିଲା ।

2. ସ୍ୱାଧୀନତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କି ପ୍ରକାର ଉନ୍ନତି ସାଧୂ ହୋଇଛି ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଦେଶର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସେ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାର ମାନର ଉନ୍ନତି ବ୍ୟତିରେକ ଅସମ୍ଭବ । ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷା ଅତ୍ୟନ୍ତ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ପରିତାପର ବିଷୟ, ଆମ ଦେଶ ସ୍ବାଧୀନ ହେବା ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟାର ମାତ୍ର 16.7 ଶତାଂଶ ଲୋକ ଶିକ୍ଷିତ ଥିଲେ । ଖାଲି ସେତିକି ନୁହେଁ, ସେତେବେଳର ଶିକ୍ଷା ଓ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତି ନିମ୍ନସ୍ତରର ଥିଲା ।

ଏପରିସ୍ଥଳେ ଭାରତର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଶିକ୍ଷାର ଉନ୍ନତି ବିନା ଭାବିବା କେବଳ ସ୍ୱପ୍ନରେ ସମ୍ଭବ । ତେଣୁ ସ୍ୱାଧୀନତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଶିକ୍ଷା ଓ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆମୂଳଚୂଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇ ଏହାର ଉନ୍ନତିପାଇଁ ଅନେକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା । ତାହାର ଫଳସ୍ୱରୂପ ଆଜି ଭାରତର ଶିକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଆୟବୃଦ୍ଧି କିପରି ଘଟିଛି ତାହା ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବିଶ୍ଳେଷଣରୁ ଜଣାପଡ଼େ ।

(1) ସାର୍ବଜନୀନ ଶିକ୍ଷା – ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଶିକ୍ଷା କେବଳ ଧନୀ ଓ ଉଚ୍ଚ-ଶ୍ରେଣୀର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରେ ସୀମିତ ଥିଲା । ସେତେବେଳେ ମାତ୍ର 16.7 ଶତାଂଶ ଲୋକ ସାକ୍ଷର ଥିଲେ । ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାଠାରୁ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିକ୍ଷାୟତନଗୁଡ଼ିକରେ ଉପସ୍ଥାନ ଅତି ନଗଣ୍ୟ ରହୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏବେ 6 ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ପିଲାଙ୍କପାଇଁ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି, ଯାହାଫଳରେ 14 ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ପିଲା ଶିକ୍ଷାୟତନକୁ ଆସିବାପାଇଁ ସବୁପ୍ରକାରର ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି ।

(2) ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାରପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରାଯାଇଛି । ଫଳରେ ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜ, ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ କଲେଜ, କୃଷି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟ କଲେଜ, ଆକାଉଣ୍ଟାନ୍ସି କଲେଜ ଆଦି ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି । ଏବେ ଆମ ଦେଶରେ 230 ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ କଲେଜ, 146 ମେଡ଼ିକାଲ୍ କଲେଜ, 4 ଡେଣ୍ଟାଲ୍ କଲେଜ, 600 ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ଡିପ୍ଲୋମା ସ୍କୁଲ, 62 ମହିଳା ଡିପ୍ଲୋମା ସ୍କୁଲ ରହିଅଛି । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଅନେକ ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟ କଲେଜ, କୃଷି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ଆକାଉଣ୍ଟାନ୍ତି କଲେଜ ଖୋଲାଯାଇଛି ।

(3) ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର – ଆମ ଦେଶର ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କର୍ମଭିଭିକ କରିବାପାଇଁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଯାଇଛି । ତେଣୁ ଉଚ୍ଚ ମାଧ୍ୟମିକ ସ୍ତରରେ ଧନ୍ଦାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟବସ୍ଥା 1988 ମସିହାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି । କୃଷି, ଗୋପାଳନ, କୁକୁଡ଼ାପାଳନ, ସିଲେଇ, ଫିଟର, ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରିସିଆନ୍ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କିସମର ଟ୍ରେନିଂ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯିବାଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କର ନିଯୁକ୍ତିର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇପାରିଛି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା 10316 ଟି ସ୍କୁଲରେ ପ୍ରାୟ 4ଲକ୍ଷ ପିଲା ଏହିପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ଉପକୃତ ହେଉଛନ୍ତି ।

(4) ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ – ଗତି କିଛି ଦଶନ୍ଧି ମଧ୍ୟରେ ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରାଯାଇଛି । ବିଜ୍ଞାନ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଓ ମାନବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍କୁଲ ଓ କଲେଜରେ ଉନ୍ନତମାନର ବିଜ୍ଞାନାଗାର, ବିଜ୍ଞାନ ପୁସ୍ତକ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉପକରଣ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଗଣିତ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କୁ ଏଥିଲାଗି ଉପଯୁକ୍ତ ତାଲିମ୍ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । Central Institute of Educational Technology (CIET), State Institute of Educational Technology (SIET), National Council for Educational Research and Training (NCERT) ଭଳି ଅଗ୍ରଣୀସଂସ୍ଥାମାନେ ଏ ଦିଗରେ ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି ।

(5) ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ଉନ୍ନତି – ଭାରତରେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ମାନ ଉଚ୍ଚ କରିବାପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି । ବିଭିନ୍ନ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କର ପାଠ୍ୟ-ଖସଡ଼ାଗୁଡ଼ିକ ସମୟାନୁଭିଭିକ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପରୀକ୍ଷା ଓ ମୂଲ୍ୟାୟନ ପଦ୍ଧତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଅଛି । ଗବେଷଣା ଉପରେ ଅଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯିବା ସହିତ ଭାରତର ଐତିହ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି, ସଙ୍ଗୀତ, ଭାଷା ଇତ୍ୟାଦି ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ହୋଇଛି । ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାର ମାନ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ସ୍ବୟଂଚାଳିତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ମଞ୍ଜୁରୀ କମିଶନ(UGC), ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ମୁକ୍ତ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (IGNOU), Indian Council of Social Science Research (ICSSR), Academy of Staff College (ASC) ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତିଷ୍ଠାନମାନ ଗଢ଼ି ଉଠିଛି ।

(6) ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା – ଦେଶରୁ ନିରକ୍ଷରତା ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଷଷ୍ଠ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଯୋଜନାରେ 15 – 35 ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଅପାଠୁଆ ବୟସ୍କ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଦ୍ୱାରା ଦେଶରୁ ନିରକ୍ଷରତା ଅନେକାଂଶରେ ଦୂର କରାଯାଇଛି । 1990-91 ମସିହା ସୁଦ୍ଧାପ୍ରାୟ 2.7 ଲକ୍ଷ ପ୍ରୌଢ଼ଶିକ୍ଷା କେନ୍ଦ୍ର ଦେଶରେ କାମ କରୁଥିଲେ ।

(7) ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷା – ଶିକ୍ଷାକୁ ସାର୍ବଜନୀନ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଦେଶରେ ଅଣଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା ଷଷ୍ଠ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନାରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅନୁସାରେ 6 ରୁ 14 ବର୍ଷ ବୟସର ଯେଉଁ ପିଲାମାନେ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଆସିପାରୁନାହାନ୍ତି, ସେହିମାନଙ୍କ ନିଜ ଘର ପାଖରେ ଶିକ୍ଷାଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ସାଧାରଣତଃ ବସ୍ତି, ଗାଁ, ପାହାଡ଼ିଆ, ଆଦିବାସୀ ଅଧୁଷିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାୟ 68 ଲକ୍ଷ ପିଲା ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହୋଇଛନ୍ତି ।

(8) ମହିଳା ଓ ଅନଗ୍ରସର ଶ୍ରେଣୀର ପିଲାଙ୍କପାଇଁ ଶିକ୍ଷାର ସୁଯୋଗ – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ମହିଳାମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ଉପରେ ଅଗ୍ରାଧ‌ିକାର ଦିଆଯାଇଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମହିଳା ବିଦ୍ୟାଳୟ ଓ କଲେଜରେ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ସ୍ନାତକ ଶ୍ରେଣୀପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନଙ୍କୁ ମାଗଣାରେ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି । ସେହିପରି ଆଦିବାସୀ ଓ ହରିଜନ ଶ୍ରେଣୀର ପିଲାଙ୍କ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାରପାଇଁ ମାଗଣା ଶିକ୍ଷା, ଷ୍ଟାଇପେଣ୍ଡ, ଆଶ୍ରମ ସ୍କୁଲ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ସୁବିଧାସୁଯୋଗର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଅଛି।

(9) ଭାରତୀୟ କଳା ଓ ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ – ସ୍ବାଧୀନତା ପରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଭାଷାରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ ଓ ପରୀକ୍ଷାର ପ୍ରଚଳନ ହୋଇଅଛି । ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ବହୁ ପାଠ୍ୟ-ପୁସ୍ତକ, ଅଭିଧାନ, ଭାଷାକୋଷ ଇତ୍ୟାଦି ରଚନା କରାଯାଇଛି । ଭାରତର କଳା, ସଂସ୍କୃତି, ଐତିହ୍ୟ, ସଙ୍ଗୀତ, ନାଚ, ଯୋଗ, ଚାରୁକଳା, ସାହିତ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରର ପାଠ୍ୟ-ଖସଡ଼ାରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଲାଭ କରିଅଛି ।

(10) ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି – ଭାରତର ଶିକ୍ଷାକୁ ସମୟାନୁବର୍ତୀ ଓ ଅଧୂକ ବାସ୍ତବଧର୍ମୀ କରିବାପାଇଁ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । ପ୍ରଥମେ 1968 ମସିହାରେ ମଧ୍ୟ କୋଠାରୀ କମିଶନଙ୍କ ରିପୋର୍ଟକୁ ସରକାର ଗ୍ରହଣ କରି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥିଲେ । 1986 ମସିହାରେ ପୁଣି ନୂତନ ଶିକ୍ଷାନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇ ଦେଶରେ ଉଚ୍ଚ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।

3. ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଭାରତରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର କିପରି ଉନ୍ନତି ଘଟିଅଛି, ତାହା ସଂକ୍ଷେପରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଆମ ଦେଶର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଅବସ୍ଥା ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ଥିଲା । ମୃତ୍ୟୁହାର, ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ବହୁତ ଅଧିକ ଥିଲା । ମହାମାରୀ ଓ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ବହୁତ ବେଶୀ ଥିଲା । ଡାକ୍ତର, ଡାକ୍ତରଖାନା, ଡାକ୍ତରୀ ଉପକରଣ, ନର୍ସମାନଙ୍କର ଘୋର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଥିଲା । ମୋଟ ଉପରେ ଦେଶର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଅତି ନିମ୍ନସ୍ତରର ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ଆଉ ସେ ଅବସ୍ଥା ନାହିଁ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗତ ପାଞ୍ଚ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଅନେକ ଉନ୍ନତି ସାଧୂତ ହୋଇଅଛି । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ବସନ୍ତ, ହଇଜା, ମ୍ୟାଲେରିଆ,

(1) ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ନିରାକରଣ – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ବସନ୍ତ, ହଇଜା, ମ୍ୟାଲେରିଆ, ଯକ୍ଷ୍ମା, କୁଷ୍ଠ, ବାତଜ୍ଵର, ଏଡ୍‌ସ ଭଳି ମାରାତ୍ମକ ରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ କମାଇ ଦିଆଯାଇଛି । 1977 ମସିହା ପରଠାରୁ ଭାରତରେ ବସନ୍ତ ରୋଗ ଆଉ ଦେଖାଯାଉନାହିଁ । ମ୍ୟାଲେରିଆକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଦୂରୀକରଣ କରାଯାଇ ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବକୁ କମାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ସେଥ୍ପାଇଁ ଜାତୀୟ ମ୍ୟାଲେରିଆ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1958 ମସିହାରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଅଛି । ବାତଜ୍ଵର, କୁଷ୍ଠ, ଯକ୍ଷ୍ମା ପ୍ରଭୃତି ମାରାତ୍ମକ ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ନିରାକରଣପାଇଁ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ବହୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନିଆଯାଇଛି ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଅନେକାଂଶରେ ସଫଳ ହୋଇଛି । ଏଡ୍‌ସ, ଗଳଗଣ୍ଡ, କଳାଜ୍ଵର, ଅନ୍ଧାରକଣା ଦୂରୀକରଣପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।

(2) ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ଉନ୍ନତି – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଯୋଗାଇଦେବା ଉପରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଇଛି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ 1, 30,978ଟି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଉପକେନ୍ଦ୍ର, 22059 ଟି ପ୍ରାଥମିକ ଓ ସହାୟକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ 1923ଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଓ ପରିବାର ନିୟୋଜନ ପରାମର୍ଶ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ 3,87,472 ଜଣ ଭିଲେଜ୍ ହେଲ୍‌ଥ ଗାଇଡ୍ (VHG) କାମ କରୁଛନ୍ତି । ପାହାଡ଼ିଆ, ଆଦିବାସୀ-ହରିଜନବହୁଳ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ପ୍ରସାର ଘଟିଅଛି ।

(3) ଭେଷଜ ଶିକ୍ଷାର ଆଭିମୁଖ୍ୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ – 1977-78 ମସିହା ପରଠାରୁ ଭେଷଜ ଶିକ୍ଷାର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ବଦଳାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି – (i) ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଉପଲବ୍‌; (ii) ଭେଷଜ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥ 3 ଟି ବ୍ଲକ୍‌ର ଅବସ୍ଥିତ ଗ୍ରାମବାସୀମାନଙ୍କ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ଉନ୍ନତିର ଦାୟିତ୍ଵ ।

(4) ଭେଷଜ ଶିକ୍ଷା ଓ ଗବେଷଣାର ପ୍ରସାର – ସ୍ବାଧୀନତା ସମୟରେ ଆମ ଦେଶରେ ଭେଷଜ ବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ମାତ୍ର 30 ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା 146କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଅଛି । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଅଞ୍ଛଳ ଭାରତୀୟ ଭେଷଜ ଅନୁଷ୍ଠାନ (AIIMS), କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଆୟୁର୍ବେଦ ଗବେଷଣା ପରିଷଦ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଇଉନାନୀ ଗବେଷଣା ପରିଷଦ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ହୋମିଓପାଥ୍ ଗବେଷଣା ପରିଷଦ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଯୋଗ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଚିକିତ୍ସା ଅନୁଷ୍ଠାନଭଳି ପ୍ରମୁଖ ସଂସ୍ଥା ଭେଷଜ ଶିକ୍ଷା ଓ ଗବେଷଣାର ଅଗ୍ରଦୂତରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି ।

(5) ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟକର୍ମୀମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାବୃଦ୍ଧି – 1950-51 ମସିହା ତୁଳନାରେ ଡାକ୍ତର, ନର୍ସ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର୍ମୀମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଅଛି । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଆମ ଦେଶରେ 3,65,000 ଡାକ୍ତର, 11,000 ଦନ୍ତ ଚିକିତ୍ସକ, 2,07,430 ନର୍ସ ଏବଂ 2,93,751 ଧାଈ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ସେହପରି ପ୍ରତି 2270 ଜଣଙ୍କପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଡାକ୍ତର, ପ୍ରତି 7500 ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କପାଇଁ ଜଣେ ଦନ୍ତ ଚିକିତ୍ସକ, ପ୍ରତି 1065 ଜଣଙ୍କପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଶଯ୍ୟା ଉପଲବ୍ଧି ହେଉଅଛି ।

କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ, ଏହା ମଧ୍ଯରେ ଆମ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁହାର 9.2 କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ବଞ୍ଝାର ହାରାହାରି ବୟସ 60.8 କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର 74 କୁ ହ୍ରାସ କରାଯାଇଛି । ଏସବୁ ଆଲୋଚନାରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ, 1950-51 ମସିହା ପରେ ଭାରତର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ପ୍ରଭୂତ ଅଗ୍ରଗତି ସାଧୂତ ହୋଇଅଛି । ତଥାପି ଅନେକ ଭାରତୀୟଙ୍କପାଇଁ ଏହା ମଧ୍ୟ ଏବେ ସ୍ବପ୍ନ ହୋଇ ରହିଛି ।

4. ଭାରତର ବର୍ତ୍ତମାନର ଗ୍ରାମୀଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଲୋକଙ୍କପାଇଁ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଏକ ସ୍ବପ୍ନ ଭଳି ମନେହେଉଥିଲା । ସାମାନ୍ୟ ଜ୍ଵରର ଚିକିତ୍ସାପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ନାହିଁ ନ ଥ‌ିବା ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଭୋଗିବାକୁ ପଡୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଏହି ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟାଇବାପାଇଁ ଅନେକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା । କିପରି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ସୁବିଧାରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବା ଉପଲବ୍‌ଧ ହେବ ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏହାକୁ ସରକାରଙ୍କର ସର୍ବନିମ୍ନ ପ୍ରୟୋଜନୀୟ ଯୋଜନା (Minimum Needs Programme) ରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଗଲା । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବାର ଉନ୍ନତିପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନିଆଯାଇଛି; ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(1) ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର (PHC) – ଏହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟସେବାର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ । ଏହା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରାଥମିକ ଚିକିତ୍ସା ଯୋଗାଇବା ସହିତ ପରିବାର ନିୟୋଜନ ପରାମର୍ଶ ଯୋଗାଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା 22059 । ଅବଶ୍ୟ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଘୋର ଅବହେଳିତ ଅବସ୍ଥାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛି ।

(2) ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଉପକେନ୍ଦ୍ର (Health sub-centres) – ପରିବାର ନିୟୋଜନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପରାମର୍ଶ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । 1991 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଦେଶରେ 10,978ଟି ଉପକେନ୍ଦ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛି । ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅନେକଙ୍କର ନିଜର ଘର, ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ ନାହିଁ ।

(3) ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର (CHC) – ପ୍ରତି 1 ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କପାଇଁ 30 ଟି ଶଯ୍ୟାବିଶିଷ୍ଟ ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଖୋଲାଯାଉଛି । ଏହି କେନ୍ଦ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ସ୍ତ୍ରୀରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞ, ଶିଶୁରୋଗ ବିଶେଷଜ୍ଞ, ଭେଷଜ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଓ ଶଲ୍ୟ ଚିକିତ୍ସା ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯାଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ 2289 ଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଆମ ଦେଶରେ ଅଛି ।

(4) ବହୁମୁଖୀ କର୍ମୀ ଯୋଜନା(Multipurpose Worker’s Scheme) – ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ନିରାକରଣପାଇଁ ଯେଉଁ କର୍ମୀମାନେ ଆଗରୁ କାମ କରୁଥିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ ଏହି ଯୋଜନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଗଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ସେମାନେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଅଧ୍ବବାସୀମାନଙ୍କର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟପାଇଁ ପ୍ରାଥମିକ ଡାକ୍ତରୀ ସାହାଯ୍ୟ ଓ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦେବେ । ପ୍ରତି 500 ଲୋକଙ୍କପାଇଁ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଓ ଜଣେ ମହିଳା କର୍ମୀ ନିଯୁକ୍ତ କରାଗଲା ।

(5) ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଉପଦେଷ୍ଟା (Village Health Guide) – 1977 ମସିହାରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର୍ମୀମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଉପଦେଷ୍ଟା (Village Health Guide) ଆଖ୍ୟା ଦିଆଗଲା । ପ୍ରତି 1000 ଜଣଙ୍କପାଇଁ ଜଣେ VHG ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଲେ । ଏମାନଙ୍କୁ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତାଲିମ ଦିଆଗଲା । ଏମାନେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରୁଥିବା ଅଧ‌ିବାସୀ ଓ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗସୂତ୍ର ସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି । 1989 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା 3,87,472 VHG ଦେଶର 4259 ଟି ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଅଧୀନରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ।

(6) ସୁପାରିସ ପତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା (Referral System) – ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ରୋଗୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ରକୁ ନିଆଯାଏ । ସେଠାରେ ରୋଗୀର ଅବସ୍ଥା ଭଲ ରହିଥିଲେ, ତାହାର ସବୁ ପ୍ରକାରର ଚିକିତ୍ସା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଯଦି ଅବସ୍ଥାର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ ହୋଇ ଉଦ୍‌ବେଗଜନକ ହୁଏ, ତେବେ ରୋଗୀକୁ CHC ବା ଜିଲ୍ଲା ଡାକ୍ତରଖାନା ବା ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ମେଡ଼ିକାଲ କଲେଜକୁ ପଠାଇବାପାଇଁ ସୁପାରିସ କରାଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରାୟ PHC ଗୁଡ଼ିକରେ ଆମ୍ବୁଲାନ୍ସର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଅଛି ।

5. ଭାରତରେ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ନିୟନ୍ତ୍ରଣପାଇଁ କି କି ପ୍ରକାରର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସ୍ବାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ଆମ ଦେଶରେ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ବସନ୍ତ, ମ୍ୟାଲେରିଆ, ବାତଜ୍ଵର, ହଇଜା, ଯକ୍ଷ୍ମା, କୁଷ୍ଠ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗର ଶିକାର ହୋଇ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଇ ଏହି ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ହ୍ରାସ କରାଯାଇଛି ।

(1) ବସନ୍ତ (Smallpox) – ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ପରେ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦିଆଯିବା ଫଳରେ 1977 ମସିହାବେଳକୁ ଆମ ଦେଶ ବସନ୍ତମୁକ୍ତ ହେଲା ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଗଲା ।

(2) ମ୍ୟାଲେରିଆ – ମ୍ୟାଲେରିଆ ରୋଗକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୂର କରାଯାଇ ପାରି ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ 1958 ମସିହାରୁ ଜାତୀୟ ମ୍ୟାଲେରିଆ ନିରାକରଣ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଆସୁଅଛି । ଏହାଦ୍ଵାରା ମ୍ୟାଲେରିଆର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ଅନେକାଂଶରେ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ 1965 ମସିହା ପରେ ନୂଆ କିସମର ମ୍ୟାଲେରିଆର ଉଦ୍ରେକ ହେତୁ ଏହାର ନିରାକରଣ ପାଇଁ 1977 ମସିହାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା ବିରୋଧରେ ସଂଗ୍ରାମ ଜାରି ରହିଛି ।

(3) ବାତଜ୍ଵର – ଆମ ଦେଶର ଏକ-ପଞ୍ଚମାଂଶ ଲୋକ ବାତଜ୍ଵର ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ବସବାସ କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କୁ ବାତଜ୍ଵରର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ରୋକିବାପାଇଁ ବିଶେଷ କିଛି ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇ ନ ଥିଲା । 1989 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା 1955 ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଜାତୀୟ ବାତଜ୍ଵର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ 40 ନିୟୁତ ଲୋକଙ୍କୁ ବାତଜ୍ଵର ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ଏହାକୁ ଆହୁରି ବ୍ୟାପକ କରାଯିବାପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଉଛି ।

(4) ରାଜଯକ୍ଷ୍ମା – ଭାରତର ବହୁଲୋକ ରାଜଯକ୍ଷ୍ମା ପରି ଭୟାନକ ରୋଗରେ ପ୍ରପୀଡ଼ିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ପ୍ରତି ବର୍ଷ ଭାରତରେ 16 ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ଏଥରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ସେଥ‌ିପାଇଁ 1962 ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଯକ୍ଷ୍ମା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ ଯକ୍ଷ୍ମାରୋଗୀ ଚିହ୍ନଟ ଓ ଯକ୍ଷ୍ମା ପ୍ରତିରୋଧକ ବି.ସି.ଜି. ଟିକାଦାନ କାମ ହାତକୁ ନିଆଯାଇଛି । 1983-84 ମସିହାଠାରୁ ଏହି ରୋଗର ନୂତନ ଚିକିତ୍ସା ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରି 6 ରୁ 8 ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଲୋକଙ୍କୁ ରୋଗମୁକ୍ତ କରାଯାଇପାରୁଅଛି ।

(5) କୁଷ୍ଠରୋଗ – 1990-91 ମସିହାରେ ପ୍ରାୟ 20 ଲକ୍ଷ ଲୋକ କୁଷ୍ଠ ରୋଗରେ ପୀଡ଼ିତ ବୋଲି ଆକଳନ କରାଯାଇଛି । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରାୟ 20 ଶତାଂଶ ଶିଶୁ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ହ୍ରାସପାଇଁ 1995 ମସିହାରୁ ଜାତୀୟ କୃଷ୍ଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଅଛି । କିନ୍ତୁ 1982 ମସିହାରେ ଏହାକୁ ଜାତୀୟ କୁଷ୍ଠ ନିବାରଣ ଯୋଜନା ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଛି । ଏହି ଯୋଜନାରେ କୁଷ୍ଠ ରୋଗକୁ ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଚିହ୍ନଟ କରି ବହୁବିଧ ଔଷଧ ସେବନ (Multidrug therapy) ପ୍ରଣାଳୀରେ ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଇ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରାଯାଇଛି । 1990-91 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାୟ 5 ନିୟୁତରୁ ଅଧିକ ରୋଗୀ ଏହି ରୋଗମୁକ୍ତ ହେଲେଣି ।

(6) ଏଡ୍‌ସ (AIDS) – ଏଡ୍‌ସ (Acquired Immune Deficiency Syndrome) ରୋଗ ବିଦେଶରୁ ଭାରତକୁ ସଂକ୍ରମିତ ହୋଇଛି । ଏବେ ସରକାର ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣପାଇଁ ଅଗ୍ରାଧୁକାର ଦେଉଛନ୍ତି । ଜାତୀୟ ଏଡ୍‌ସ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ 1990-91 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା 29 ଟି ରକ୍ତ ପରୀକ୍ଷାଗାର ଓ 62 ଟି ନିରୀକ୍ଷଣ କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି । ଏଡ୍‌ସ ରୋଗୀର ଚିହ୍ନଟ, ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ରୋଗର କାରଣ ଓ ଭୟାବହତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

(7) ଅନ୍ଧତ୍ବ ନିରାକରଣ– ଅନ୍ଧତ୍ଵ ଦେଶର ଆଉ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା । 1980 ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସେମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ୨ ନିୟୁତ ଥିଲା ବୋଲି ଏକ ଆକଳନରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି । ଏହାର ଦୂରୀକରଣପାଇଁ ଜାତୀୟ ଅନ୍ଧତ୍ବ ନିରାକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଅଛି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1982 ମସିହାଠାରୁ ମୋତିଆବିନ୍ଦୁ (Cataract) ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର ମାଧ୍ୟମରେ ଏହାର ନିରାକରଣପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଇଛି । ଏହାସତ୍ତ୍ବେ ଏହା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା ହୋଇ ରହିଅଛି ।

(8) ଗଳଗଣ୍ଡ (Goitre) – ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରାୟ 145 ଅୟୁତ ଲୋକ ଏହି ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହା ଆୟୋଡ଼ିନ୍ ଅଭାବରୁ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ରୋଗୀ ଅକର୍ମଣ୍ୟ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ । ଏହାର ସଂକ୍ରମଣରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମାଧ୍ୟମରେ ଅୟୋଡ଼ିଯୁକ୍ତ ଲୁଣ ଖାଇବାପାଇଁ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଉଅଛି ।
ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ହଇଜା, ଆନ୍ତଃକଜ୍ଵର, ଜଳାତଙ୍କ, ପୋଲିଓ, ଧନୁଷ୍ଟଙ୍କାର ଓ ଯୌନରୋଗ ଭଳି ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗର ନିୟନ୍ତ୍ରଣପାଇଁ ମଧ୍ଯ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sociology Solutions Unit 4 ପ୍ରକ୍ରିୟା, ସ୍ତରୀକରଣ ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନ Long Answer Questions.

CHSE Odisha 11th Class Sociology Unit 4 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

(କ) ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Social Processes)

1. ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ସହଯୋଗିତାର ଭୂମିକା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ସହଯୋଗିତାର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆମର ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ସମୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ଏକ ନିର୍ଣ୍ଣୟାକ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । କୁଲେଙ୍କ ମତରେ, ମନୁଷ୍ୟ ସଭ୍ୟତାର ଇତିହାସ ହେଲା ସାମାଜିକ ସଚେତନତାର ଏବଂ ବିବେକପୂର୍ଣ୍ଣ ସହଯୋଗିତାର ଇତିହାସ । ସ୍ପିନେଜା (Spinoza) ଙ୍କ ମତରେ, ସହଯୋଗ ମନୋବୃତ୍ତି ମନୁଷ୍ୟର ଅହଂକାର ଏବଂ ଆତ୍ମବଡ଼ିମାକୁ ପ୍ରଶମିତ କରିଥାଏ ।

କ୍ରୋପୋଟ୍‌କିନ୍ (Kropotkin) ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, ସହଯୋଗିତା ମାନବ ଜୀବନ ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହା ବ୍ୟତିରେକେ ମଣିଷର ଜୀବନଧାରଣ ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ । ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, ସହଯୋଗ ବିନା ମାନବ ବଞ୍ଚୁପାରିବ ନାହିଁ । ନିମ୍ନରେ ଏହି ସହଯୋଗିତାର ଭୂମିକା ବିଷୟରେ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଗଲା ।

(i) ସହଯୋଗିତା ସମାଜରେ ସ୍ଥିରତା ଆଣିଥାଏ – ସ୍ଵାମୀ ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀର ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗିତାଦ୍ୱାରା ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ ନିଏ । ଫଳରେ ବଂଶର ସୁରକ୍ଷା ହୋଇଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବଂଶର ସୁରକ୍ଷା ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସମାଜର ସ୍ଥିରତା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖାଯାଇଥାଏ ।

(ii) ସହଯୋଗିତା ପାରସ୍ପରିକ ସାହାଯ୍ୟ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ – ସମାଜ-ବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ମତରେ, ସହଯୋଗ ବିନା ମାନବ ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ । ଏହି ସହଯୋଗିତା ମଧ୍ଯ ପଶୁ ସମାଜରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ସହଯୋଗିତା ହେଉଛି ସାମାଜିକ ଜୀବନର ଭିତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ । ଜାତି ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସହଯୋଗିତାର ଭୂକା ଉପଲବ୍ଧ କରାଯାଇଥାଏ । ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗ ଯେପରି ପ୍ରୟୋଜନ, ଠିକ୍ ସେହିପରି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ମଧ୍ୟ ପାରସ୍ପରିକ ସହଯୋଗର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

(iii) ସମାଜକୁ ପ୍ରଗତି ପଥରେ ଅଗ୍ରସର କରାଇଥାଏ – ସହଯୋଗିତା ସମାଜକୁ ପ୍ରଗତି ପତରେ ଅଗ୍ରସର କରିବାରେ ଏକ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ସହଯୋଗିତାଦ୍ୱାରା କୃଷି, ଶିଳ୍ପ, ବାଣିଜ୍ୟ, ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟାର ଉନ୍ନତି ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥାଏ । କାରଣ ଦେଶର ଉନ୍ନତି ଏବଂ ସମୃଦ୍ଧି ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ସକ୍ରିୟ ସହଯୋଗ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।

(iv) ସହଯୋଗିତା ବିନା ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ – ସହଯୋଗିତା ବିନା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏବଂ ସାମୂହିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହଯୋଗିତାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ସହଯୋଗିତାଦ୍ୱାରା ମନୁଷ୍ୟ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଏବଂ ଆବେଗ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ତରରେ ଗୋଟିଏ ବୃହତ୍ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ କରିବା ଏକ କଷ୍ଟକର ବ୍ୟାପାର ଅଟେ । ଯଦି ବ୍ୟକ୍ତି ପରସ୍ପରକୁ ସହଯୋଗ ଲାଭକରେ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୃହତ୍ କାର୍ଯ୍ୟ ଅନାୟାସରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ । ସହଯୋଗଦ୍ଵାରା ତାଜମହଲ ଏବଂ କୋଣାର୍କ ମନ୍ଦିର ପରି ଐତିହାସିକ କୀର୍ତ୍ତି ନିର୍ମାଣ ସମ୍ଭବପର ହୋଇପାରିଛନ୍ତି ।

(v) ସହଯୋଗିତା ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ – ସହଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜନ୍ମଲାଭ କରେ, ସେତେବେଳେ ସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବରେ ଅସହାୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଏ । ତା’ର ଶାରୀରିକ ଏବଂ ମାନସିକ ବିକାଶ ନିମିତ୍ତ ସେ ପ୍ରତିମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସାହାଯ୍ୟ ଭିକ୍ଷା କରିଥାଏ । ପରିବାରର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗଦ୍ଵାରା କାଳକ୍ରମେ ସେ ସମାଜରେ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ଥିତି ପାଇବାପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ ।

(vi) ସାମାଜିକ ଐକ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥାଏ – ସହଯୋଗିତା ଉପରେ ସାମାଜିକ ଏକତା ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ସହଯୋଗ ମନୋବୃତ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ପାରସ୍ପରିକ ମତଭେଦକୁ ଭୁଲି ସଙ୍ଗଠିତ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଏ । ସହଯୋଗିତା ହେତୁ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଭାଗ ପରସ୍ପର ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ସହଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତମାନଙ୍କୁ ପରସ୍ପରର କାର୍ଯ୍ୟରେ ଭାଗ ନେବାକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ଉତ୍ସାହ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ସହଯୋଗିତା ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥାନ ଅଳଂକୃତ କରିଥାଏ । କେବଳ ସହଯୋଗିତା ବଳରେ ଆଜିର ମନୁଷ୍ୟ ତା’ର ସମସ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତାଗୁଡ଼ିକୁ ପୂରଣ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରିଛି । ଏହି ସହଯୋଗିତାର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ପାରିବାରିକ, ଆର୍ଥିକ, ଧାର୍ମିକ, ରାଜନୀତିକ, ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ସଂସ୍କୃତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପଲବ୍ଧ କରାଯାଇପାରେ । ତେଣୁ ସଂକ୍ଷେପରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଆଜିର ସମାଜରେ ସହଯୋଗିତାର ଭୂମିକା ଅତୁଳନୀୟ ଅଟେ ।

2. ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ପ୍ରକାରଭେଦ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃ-କ୍ରିୟାର ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୂପେ ପରିଚିତ । ପ୍ରବୀଣ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଓଗ୍‌ବର୍ଷ (Ogbum) ମତରେ, ଯୋଗାଣ ତୁଳନାରେ ଚାହିଦା ଅଧ‌ିକ ହେଲେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକର ପାରସ୍ପରିକ ଉଦ୍ୟମକୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଇଥାଏ । କୌଣସି ସମାଜ ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ପରିସରରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ମୁକ୍ତ ନୁହେଁ । ସମାଜର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏବଂ ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତରରେ ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଯଥେଷ୍ଟ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ନିମ୍ନରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ପ୍ରକାରଭେଦ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

(i) ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା (Social competition) – ସମାଜରେ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରସ୍ଥିତିର ଅଧିକାରୀ ହେବାପାଇଁ ଲୋକମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିଥା’ନ୍ତି । ସାଧାରଣତଃ ଦେଖାଯାଇଛି ଯେ, ମନରେ ଉଚ୍ଚ ଅଭିଳାଷ ପୋଷଣ କରି ବ୍ୟକ୍ତି ସବୁବେଳପାଇଁ ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଲିପ୍ତ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ସମାଜରେ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଅଧିକାର ପାଇଁ ଦୁଇଜଣ ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ।

(ii) ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା (Economic competition) – ଏହିପ୍ରକାର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଆର୍ଥନୀତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ, ଉପଭୋଗ, ବଣ୍ଟନ ଏବଂ ବିନିମୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଦୁଇଟି ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଏକ ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଉଦାହରଣ । ଆଧୁନିକ ଶିଳ୍ପଭିଭିକ ସମାଜରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ବସ୍ତୁଭିଭିକ ପ୍ରବୃତ୍ତି ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

(iii) ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା (Cultural competition) – ବିଭିନ୍ନ ସାଂସ୍କୃତିକ ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏହିପ୍ରକାର ପ୍ରତିଯୋଗିତାଦ୍ୱାରା ସମାଜରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଭିନ୍ନତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ସଂସ୍କୃତି ଅନ୍ୟ ଏକ ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ନିଜର ଆଧ୍ୟତ୍ୟ ଜାହିର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରେ, ସେତେବେଳେ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚରକୁ ଆସିଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ହିନ୍ଦୁ ଏବଂ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ଧାର୍ମିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏହି ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

(iv) ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା (Racial competition) – ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତୀୟ ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଜାତି ନିଜର ପ୍ରଜାତୀୟ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନେକରି ଅନ୍ୟ ପ୍ରଜାତିକୁ ହୀନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଥା’ନ୍ତି । ଫଳରେ ଦୁଇ ପ୍ରଜାତୀୟ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଭାରତରେ ଇଣ୍ଡୋ-ଆର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଜାତି ଏବଂ ଦ୍ରାବିଡ଼ୀୟ ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏହି ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଉଦାହରଣ । ସେହିପରି ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାରେ ‘ଶ୍ଵେତାଙ୍ଗ’ ଏବଂ ‘ନିଟ୍ରୋ’ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏହି ପ୍ରଜାତୀୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଉଦାହରଣ ।

(v) ରାଜନୀତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା (Political competition) – ରାଜନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତୀୟମାନ ହେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ରାଜନୀତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ରାଜନୀତିକ କ୍ଷମତା ହାସଲ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଦଳ ମଧ୍ଯରେ ହେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ରାଜନୀତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ରାଜନୀତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କେବଳ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୀତିକ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ନୁହେଁ । ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରାଜନୀତିକ ଦଳର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ରାଜନୀତିକ ସୁବିଧା ହାସଲପାଇଁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଲାଗି ରହିଥାଏ । ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଦେଶରେ ଏହି ପ୍ରକାର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ଯ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

(vi) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏବଂ ଅର୍ବେର୍ତ୍ତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା (Personal and impersonal competition) – ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ରତ ରୁହେ, ତାହାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଇଥାଏ । ଗିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ୍ (Gillin and Gillin) ଏହାକୁ ସଚୈତନିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାଭାବେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି । ଶ୍ରେଣୀରେ ପ୍ରଥମ ସ୍ଥାନ ହାସଲ କରିବାପାଇଁ ଏବଂ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଖେଳରେ ଦୁଇ ଜଣ ଖେଳାଳିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଅବୈତ୍ତିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ତରରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରି ନ ଥା’ନ୍ତି । ଏକ ସମୂହର ସଦସ୍ୟଭାବେ ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ଏକ ସମୂହ ସହିତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରିଥା’ନ୍ତି । ଭାରତରେ ହିନ୍ଦୁ, ମୁସଲମାନ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ୍, ଶିଖ୍ ପ୍ରଭୃତି ଧାର୍ମିକ ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ହେଉଥିବା ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଅବୈଲ୍ଲିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାଭାବେ ପରିଚିତ ।

3. ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଭାବେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି । ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବ୍ୟତିରେକେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମାଜର ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ଅଟେ । ଏହା ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମାଜ ପାଇଁ କେତେକ ଉପକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ, ଧାର୍ମିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ରାଜନୀତିକ ଜୀବନ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ପରିସରକୁ ମୁକ୍ତ ନୁହେଁ । ଏଚ୍.ଟି. ମଜୁମ୍ଦାର (H.T. Mazumdar) ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା – ସକାରାତ୍ମକ ଏବଂ ନକାରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ।

(a) ସକାରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Positive functions) :

1. ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରସ୍ଥିତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ – ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ । ଏହା ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସ୍ଥାନରେ ଅବସ୍ଥାପିତ କରିଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ଯ ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, ପାରଦର୍ଶିତା ଆଦିକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ । ସମାଜରେ ବିଶେଷ ଖ୍ୟାତି ଏବଂ ଉଚ୍ଚସମ୍ମାନର ଅଧିକାରୀ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଥାଏ ।
2. ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷରୁ ନିବୃତ୍ତ କରିଥାଏ – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷରୁ ନିବୃତ୍ତ କରିଥାଏ । କେତେକ ସ୍ଵଳ୍ପ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଧିକାରୀ ହେବାପାଇଁ ଲୋକମାନେ ପରସ୍ପର ସହିତ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଲିପ୍ତ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଅନେକ ସମୟରେ ଏହା ସମାଜ ପାଇଁ ବହୁ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଧାନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ପଦକ୍ଷେପମାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମାନବ ସମାଜକୁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଉପାୟରେ ସଙ୍ଗଠିତ କରିଥାଏ ।
3. ସୁସ୍ଥ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସାମାଜିକ ଏବଂ ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରଗତିର ପ୍ରତୀକ ସ୍ଵରୂପ – ସୁସ୍ଥ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମାନବ କଲ୍ୟାଣର ଏକ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଂଶରୂପେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ । ସମାଜର ସମସ୍ତପ୍ରକାର ବସ୍ତୁଭିଭିକ ଏବଂ ଅବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ବିକାଶ କେବଳ ମାତ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ପ୍ରବୃତ୍ତି ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସମାଜର ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟାର ଉନ୍ନତିକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବୈଜ୍ଞାନିକ ଉଦ୍ଭାବନ ଏବଂ ଆବିଷ୍କାର କେବଳ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି । ଏହା ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ତଥା ସମାଜର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଥାଏ ।
4. ବୃହତ୍ତର ସାମାଜିକ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି – ପ୍ରବୀଣ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ କୁଲେଙ୍କ ମତରେ, ସୁସ୍ଥ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ବୃହତ୍ତର ସାମାଜିକ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ପ୍ରତିଯୋଗୀର ଗୁଣ ଏବଂ ବିଶେଷ ପ୍ରତିଭା ବିଷୟରେ ଧାରଣା ଆଣେ, ସେତେବେଳେ ସେ ତା’ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁତା ଆଚରଣ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ତା’ ପ୍ରତି ଗଭୀର ଶ୍ରଦ୍ଧା ଏବଂ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ । ଏହା ଫଳରେ ତା’ ମନରୁ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣତା ମନୋଭାବ ଦୂରେଇଯାଏ ଏବଂ ତା’ ମନରେ ଏକ ବିରାଟ ଭାବନାର ଉଦ୍ରେକ ହୋଇଥାଏ ।
5. ଅଭିଜ୍ଞତାର ଉତ୍ସ – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମନୁଷ୍ୟ ମନରେ ନୂତନ ପ୍ରକାର ଅଭିଜ୍ଞତା ଆଣିଦେଇଥାଏ ଯାହାକି ତା’ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନର ବିକାଶ ପଥରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହି ନୂତନ ଅଭିଜ୍ଞତା ଭବିଷ୍ୟତରେ ମନୁଷ୍ୟର ଆଶା ପୂରଣ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
6. ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିଥାଏ – ପ୍ରତିଯୋଗୀତା ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀକୁ କେତେକ ନୀତି-ନିୟମ ମାଧ୍ୟମରେ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିଥାଏ । ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତିନିୟମକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବାପାଇଁ ଏହା ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥାଏ ।

(b) ନକାରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Negative functions) :
ସକାରାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସମାଜରେ କେତେକ ନକାରାତ୍ମକ ବା ନାସ୍ତାତ୍ମକ (negative) କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସାମାଜିକ ବିକାଶକୁ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ କରିଥା’ନ୍ତି। ଏଚ୍.ଟି. ମଜୁମ୍ଦାର ପ୍ରତିଯୋଗିତାର କେତେଗୁଡ଼ିଏ ନାସ୍ତାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଦେଇଅଛନ୍ତି ।

1. ନୈରାଶ୍ୟଭାବ ଉଦ୍ରେକ କରିଥାଏ – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସମୟରେ ଏହା ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନୈରାଶ୍ୟ ଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକୁ ପାଇବାରେ ଅସମର୍ଥ ହୁଅନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନୈରାଶ୍ୟଭାବ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ଯଦି ଜଣେ ଛାତ୍ର ପରୀକ୍ଷାରେ ବାରମବାର ଅକୃତକାର୍ଯ୍ୟ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ତା’ ମନରେ ନୈରାଶ୍ୟଭାବ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
2. ଏକାଧୂପତ୍ୟ (Monopoly) କୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ – ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଆଉ ଏକ ଅପକାରିତା ହେଉଛି ଯେ, ଏହା ଏକାଧୂପତ୍ୟକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ପୁଞ୍ଜିପତି ଅର୍ଥନୀତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅସୀମ ପ୍ରତିଯୋଗିତା। ଏକାଧୂପତ୍ୟକୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।
3. ସଂଘର୍ଷର ରୂପରେଖ ନେଇଥାଏ – ଅନେକ ସମୟରେ ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସଂଘର୍ଷର ରୂପ ଧାରଣ କରେ । ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଅସଙ୍ଗତ ପ୍ରକୃତି ଧାରଣ କଲେ, ତାହା ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଅସଙ୍ଗତ ବ୍ୟବହାର ହେଉଛି ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବିଶୃଙ୍ଖଳାତ୍ମକ ପରିଣାମ । ଫଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଆଶା, ଭରସା ଧୂଳିସାତ୍‌ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଆର୍ଥନୀତିକ ବିକାଶ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
4. ଆବେଗାତ୍ମକ ଏବଂ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସମାଜରେ ଆବେଗାତ୍ମକ ଏବଂ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ବେଳେବେଳେ ଏହା ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କ ମନରେ ଅସୌଜନ୍ୟମୂଳକ ଏବଂ ପ୍ରତିକୂଳ ମନୋଭାବ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତାଦ୍ୱାରା ବହୁ ସମୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହିଂସା, କ୍ରୋଧ, ପରଶ୍ରୀକାତରତା ଏବଂ ରକ୍ତର ତାଣ୍ଡବଲୀଳା ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ, ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସମାଜରେ କେତେକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କେତେକ ଅପକାର୍ଯ୍ୟକୁ ମଧ୍ଯ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ମାତ୍ର କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ଏହି ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସମାଜ ପାଇଁ ହିତକାରୀ ଅଟେ । କାରଣ ସୁସ୍ଥ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରଗତିକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିଥାଏ । ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

4. ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରକାରଭେଦ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସଂଘର୍ଷ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସଂଗ୍ରାମର ଏକ ପରିମାର୍ଜିତ ରୂପ । ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୂପେ ସଂଘର୍ଷ ପରିଚିତ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷ ଅନ୍ୟପକ୍ଷକୁ ଧ୍ବଂସ କରିବାପାଇଁ ହିଂସାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟର ସାହାଯ୍ୟ ନେଇଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରୁ ବାହାରିଯାଇ ନିଜ ଉପରେ ସନ୍ନିବଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ, ସେତେବେଳେ ସଂଘର୍ଷ ଜନ୍ମ ଲାଭ କରିଥାଏ । କିଙ୍ଗସ୍କେ ଡେଭିସ୍ (Kingsley Davis) ଙ୍କ ମତରେ, ‘‘ସଂଗ୍ରାମର ଏକ ପରିମାର୍ଜିତ ରୂପକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ ।’’

ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରକାରଭେଦ (‘Types of conflict) :
ଗିଲିନ୍ ଏବଂ ଗିଲିନ୍ (Gillin and Gillin) ସଂଘର୍ଷକୁ ପାଞ୍ଚ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।

ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷ (Personal conflict) : ଯେତେବେଳେ ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘୃଣା, କ୍ରୋଧ ଏବଂ ଶତ୍ରୁତା ଯୋଗୁଁ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଦିଏ, ତାହାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । କୌଣସି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ସମ୍ପାଦକ ସ୍ଥାନ ଅଳଂକୃତ କରିବାପାଇଁ ଦୁଇଜଣ ଛାତ୍ରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ସଂଘର୍ଷ ଏହି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷର ଏକ ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏହି ପ୍ରକାର ସଂଘର୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ ହେଉଥିବା ସ୍ଥଳେ ସମାଜ ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ ଅଟେ ।

ପ୍ରଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ (Racial conflict) : ଦୁଇ ପ୍ରଜାତୀୟ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠତା ଏବଂ ଏହି ହୀନମନ୍ୟ ଭାବକୁ ଭିଭି ଯେଉଁ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ପ୍ରଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାର ଗୋରା ଏବଂ ନିଗ୍ରୋମାନଙ୍କ ମଦ୍‌ୟରେ ଏହି ପ୍ରକାର ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ (Class conflict) : ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ ସ୍ୱାର୍ଥ ପୂରଣ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରେ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ । ନିଜର ସ୍ୱାର୍ଥ ପୂରଣ କରିବା ହେଉଛି ଏହି ସଂଘର୍ଷର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷର ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋଧା ହେଉଛନ୍ତି କାର୍ଲମାର୍କସ୍ । ତାଙ୍କ ମତରେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ସବୁବେଳ ପାଇଁ ଦୁଇଟି ବିରୋଧୀ ଶ୍ରେଣୀ; ଯଥା – ଶୋଷକ ଏବଂ ଶୋଷିତ ଶ୍ରେଣୀ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

ଯେତେବେଳେ ଶୋଷକ ଶ୍ରେଣୀର ନୀତିନିୟମ ଶୋଷିତ ଶ୍ରେଣୀ ପାଇଁ ଅସହାୟ ହୋଇପଡ଼େ, ସେତେବେଳେ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଦିଏ । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ଯେତେବେଳେ ଶୋଷକ ଏବଂ ଶୋଷିତ ଗୋଷ୍ଠୀ ପରସ୍ପରର ବିରୋଧୀ ହୋଇ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଏବଂ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ସଂଘର୍ଷରତ ହୁଅନ୍ତି, ତାହାକୁ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଇଥାଏ ।

ରାଜନୀତିକ ସଂଘର୍ଷ (Political conflict) : ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୀତିକ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷର ସୂତ୍ରପାତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ରାଜନୀତିକ ସଂଘର୍ଷ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । କ୍ଷମତା ହାସଲ କରିବା ହେଉଛି ଏହି ସଂଘର୍ଷର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଆଦର୍ଶଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଭିତ୍ତିରେ ଏହି ପ୍ରକାର ସଂଘର୍ଷର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୀତିକ ଦଳ; ଯଥା – କଂଗ୍ରେସ, ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି, କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି ପ୍ରଭୃତି ରାଜନୀତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଯାଇଥାଏ, ତାହା ରାଜନୀତିକ ସଂଘର୍ଷର ଉଦାହରଣ ।

ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ (International conflict) : ଯେତେବେଳେ ସଂଘର୍ଷ ବିଭିନ୍ନ ଜାତି ଏବଂ ଦେଶଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘଟିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ । କାଶ୍ମୀର ସମସ୍ୟାକୁ ଭିଭିକରି ଭାରତ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥିବା ସଂଘର୍ଷ ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏହି ସଂଘର୍ଷ ମୁଖ୍ୟତଃ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ସଂଘର୍ଷର ଉପରୋକ୍ତ ପ୍ରକାରଭେଦ ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କେତେକ ପ୍ରକାର ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

(i) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏବଂ ସମ୍ମିଳିତ ସଂଘର୍ଷ (Personal and corporate conflict) : ଯେତେବେଳେ ସଂଘର୍ଷ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରହେ, ତାହା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷଭାବେ ପରିଚିତ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଈର୍ଷା, ଶତ୍ରୁତା ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟରେ ଦୃହ, ଶିକ୍ଷକ-ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ଏବଂ ପିତାମାତା ଏବଂ ପିଲାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସଂଘର୍ଷର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।

କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଗୋଟିଏ ସମୂହ ଆଉ ଏକ ସମୂହ ସହିତ ସଂଘର୍ଷରେ ଲିପ୍ତ ରୁହେ ତାହାକୁ ସମ୍ମିଳିତ ସଂଘର୍ଷ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରମିକ-ମାଲିକ ସଂଘର୍ଷ, ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଦଙ୍ଗା ଏହି ସଂଘର୍ଷର ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏପ୍ରକାର ସଂଘର୍ଷରେ ସାମୁହିକ ସ୍ୱାର୍ଥ ହାସଲ ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଏକତ୍ରିତ ଭାବରେ ସଂଘର୍ଷ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(ii) ଅବ୍ୟକ୍ତ ଏବଂ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ସଂଘର୍ଷ (Latent and overt conflict) : ଅବ୍ୟକ୍ତ ସଂଘର୍ଷ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂଘର୍ଷରତ ପକ୍ଷମାନେ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ପରସ୍ପରର କ୍ଷତିସାଧନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ସଂଘର୍ଷ ପ୍ରକାଶ୍ୟରୂପେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇ ନ ଥାଏ । ଏହା ଅପ୍ରକାଶିତ ସଂଘର୍ଷ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ ।

କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ଖୋଲାଖୋଲିଭାବେ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଦିଏ, ଦାହାକୁ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ସଂଘର୍ଷ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଏବଂ ଦେଶ-ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ଏହି ପ୍ରକାଶ୍ୟ ସଂଘର୍ଷର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

(iii) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ ଏବଂ ପରୋକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ (Direct and Indirect conflict) : ମାକାଇଭର୍‌ ଏବଂ ପେଜ୍ (Maclver and Page) ସଂଘର୍ଷକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛନ୍ତି; ଯଥା – (i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ ଏବଂ (ii) ପରୋକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ ।

ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହିପ୍ରକାର ସଂଘର୍ଷରେ ଉଭୟପକ୍ଷ ପରସ୍ପରର ଧ୍ବଂସସାଧନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି । ଯୁଦ୍ଧ, ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଦଙ୍ଗା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ପରସ୍ପରର କ୍ଷତିସାଧନ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ପରୋକ୍ଷ ସଂଘର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସଂଘର୍ଷରେ ଉଭୟପକ୍ଷ ଗୋଟିଏ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି ।

5. ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସଂଘର୍ଷ ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମାଜ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ । ସାମ୍ୟବାଦର ଜନକ କାର୍ଲମାର୍କସ (Karl Marx) କହିଛନ୍ତି, ‘ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ତିଷ୍ଠିରହିଥିବା ସମସ୍ତ ସମାଜର ଇତିହାସ ହେଉଛି ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷର ଇତିହାସ’ । (The history of all hitherto existing society is the history of class struggle) । ଯେତେବେଳେ ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରକୃତି ଗଠନାତ୍ମକ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ଏହା ସମୁଦାୟ ଶାନ୍ତ ବାତାବରଣକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କରି ସମାଜର ସମସ୍ତ ବିକାଶକୁ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ କରିଥାଏ । ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(a) ସକାରାତ୍ମକ ବା ଅସ୍ତିସୂଚକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ
(b) ନକାରାତ୍ମକ ବା ନାସ୍ତିସୂଚକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ।

(a) ସକାରାତ୍ମକ ବା ଅସ୍ତିସୂଚକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଭଳି ସଂଘର୍ଷ ମଧ୍ଯ ସମାଜରେ କେତେକ ହିତକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ଜର୍ଜ ସିଟେଲ, ଲୁଇସ୍, ଏ. କୋଚ୍ଚର ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସମାଜ-ବିଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କ ମତରେ, ସଂଘର୍ଷ ସମାଜରେ ନିମ୍ନଲିଖ ଅସ୍ତିସୂଚକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ।

• ସଂଘର୍ଷ ଏକତା ଏବଂ ସଂହତି ରକ୍ଷା କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ – ସଂଘର୍ଷ ଜାତୀୟ ଏକତା ଏବଂ ସଂହତିର ଏକ ବିଳିଷ୍ଠ ମାଧ୍ୟମରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । କାରଣ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଦେଖାଯାଇଛି ଯେ, ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦେଶର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗୀ ମନୋଭାବ ଏବଂ ସ୍ବଦେଶପ୍ରୀତି ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ଦେଶର ସମସ୍ତ ନାଗରିକ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଭେଦଭାବକୁ ଭୁଲିଯାଇ ଉପସ୍ଥିତ ପରିସ୍ଥିତିର ମୁକାବିଲା ନିମିତ୍ତ ସରକାରଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ସହଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ଜାତୀୟ ଏକତା ଏବଂ ସଂହତି ଦୃଢ଼ୀଭୂତ ହୋଇଥାଏ ।
• ସଂଘର୍ଷ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଉନ୍ନତି ଆଣିଥାଏ – ସାମାଜିକ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷର ଯଥେଷ୍ଟ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ସଂଘର୍ଷ ବ୍ୟତିରେକେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଜୀବନରେ ବିକାଶ ଆଣିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ସଂଘର୍ଷ ଦେଶର ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ଜାତିର ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖେ ଏବଂ ସମସ୍ତ ଜାତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ କରିଥାଏ ।
• ସଂଘର୍ଷ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ – ସଂଘର୍ଷ ସମାଜରେ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । କାର୍ଲମାର୍କସ୍ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, ସଂଘର୍ଷ ବିନା ସମାଜରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଣାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ପୁରାତନ ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକରୀତି, ଲୋକନିୟମ ଏବଂ ପ୍ରଥାଗୁଡ଼ିକରେ ସଂଘର୍ଷ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ ।
• ସଂଘର୍ଷ ଆନ୍ତରିକ ସମ୍ପର୍କର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥାଏ – ବହୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି ଯେ, ସଂଘର୍ଷ ଫଳରେ ବିରୋଧୀପକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ବନ୍ଧୁ, ପ୍ରେମିକ-ପ୍ରେମିକା ଏବଂ ଦମ୍ପତ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ଏବଂ ବିରୋଧୀ ମନବୃତ୍ତି ଦେଖାଦିଏ, ଏହାଫଳରେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତରଙ୍ଗ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
• ସଂଘର୍ଷ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିଥାଏ – ଦୁଇ ବିରୋଧୀ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସ୍ରୋତକୁ ପ୍ରବାହିତ କରିବାରେ ସଂଘର୍ଷ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ସଂଘର୍ଷ ପରେ ସଂଘର୍ଷରେ ଜଡ଼ିତ ଥିବା ଉଭୟ ପକ୍ଷ ସେମାନଙ୍କ ସଂସ୍କୃତିକୁ ସହଜରେ ବିନିମୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ – ଆଲେକ୍‌ଜାଣ୍ଡର୍‌ଙ୍କ ଭାରତ ଆକ୍ରମଣ ପରେ ଭାରତୀୟ ଏବଂ ଗ୍ରୀକ୍‌ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସାଂସ୍କୃତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥିଲା ।
• ସଂଘର୍ଷ ନୂତନ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ବାର୍ତ୍ତାବହ ଅଟେ- ସଂଘର୍ଷର ଆଉ ଏକ ସକାରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ଏହି ଯେ, ଏହା ନୂତନ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ବାର୍ତ୍ତାବହଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ସମାଜରେ ଯେତେବେଳେ ପୁରାତନ ଏବଂ ନୂତନ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ବହର ଉଦ୍ରେକ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ଏହି ସଂଘର୍ଷ ଜରିଆରେ ପୁରାତନ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ବିଲୟ ଘଟି ନୂତନ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରସାର ଘଟିଥାଏ । ଯାହାଫଳରେ କି ଲୋକମାନେ ପୁରାତନ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଏକ ସୌହାର୍ଘ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ନୂତନ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(b) ନକାରାତ୍ମକ ବା ନାସ୍ତିସୂଚକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Negative functions) :
କେତେକ ହିତକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସଂଘର୍ଷ ମଧ୍ଯ କେତେକ ଅହିତକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଘର୍ଷର ଧ୍ଵଂସାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ ଯାହାକି ସମାଜର ପ୍ରଗତିକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କରିଥାଏ । ସଂଘର୍ଷର କେତେକ ନାସ୍ତିସୂଚକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

• ସଂଘର୍ଷ ଅନୁତ୍ପାଦନଶୀଳ ଅଟେ – ସଂଘର୍ଷର ଗୋଟିଏ ଅହିତକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ଏହି ଯେ, ଏହା ଅନୁତ୍ପାଦନଶୀଳ ଅଟେ । ସଂଘର୍ଷରେ ଲିପ୍ତ ରହିଥିବା ଦଳଗୁଡ଼ିକର ଯଥେଷ୍ଟ ଶକ୍ତି ଏବଂ ସମ୍ବଳର ଅପଚୟ ଘଟିଥାଏ । ତେଣୁ କୁହାଯାଇଛି, ସଂଘର୍ଷ ଧ୍ୱଂସର କୁହେଳିକା ସୃଷ୍ଟିକରି ଅଗଣିତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଦୁଃଖ ଏବଂ ଯନ୍ତ୍ରଣାର ପରିସର ମଧ୍ୟକୁ ଠେଲିଦେଇଥାଏ ।
• ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅଧଃପତନ ଘଟାଇଥାଏ – ସଂଘର୍ଷ ଫଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅଧଃପତନ ଘଟିଥାଏ । ସଂଘର୍ଷ ହେତୁ ମନୁଷ୍ୟ ତା’ର ମାନସିକ ସୁଖଶାନ୍ତିକୁ ହରାଇଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷର ଉନ୍ନତିରେ ସେ ଈର୍ଷନ୍ବିତ ହୋଇଉଠେ । ଏହି ସଂଘର୍ଷ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘୃଣାଭାବ ଏବଂ ଈର୍ଷାଭାବକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ଏହା ମନୁଷ୍ୟକୁ ଏକ ପଶୁରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ । ଏହି ସମୟରେ ମନୁଷ୍ୟ କେଉଁଟା ଠିକ୍ ବା କେଉଁଟା ଭୁଲ କିଛି ଭାବିପାରେ ନାହିଁ । ସେ ତା’ର ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ହରାଇବସେ । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ସଂଘର୍ଷ ହେତୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅଧଃପତନ ଘଟିଥାଏ ।
• ସାମାଜିକ ବିଘଟନ ପାଇଁ ଦାୟୀ – ସମାଜରେ ଅନବରତଭାବେ ସଂଘର୍ଷ ଲାଗିବା ଫଳରେ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅସନ୍ତୁଳନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ଏବଂ ସମାଜ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ବିଘଟନମୁଖୀ ହୋଇଥାଏ । କାରଣ ଯଦି ସଂଘର୍ଷ ବହୁ ସମୟ ଧରି ଲାଗିରହେ ଜାତୀୟ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସିଯାଏ । ସମାଜରେ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଦେଖାଦେଇ ସମାଜ ଦ୍ରୁତଗତିରେ ବିଘଟନ ଆଡ଼କୁ ଗତି କରିଥାଏ ।
• ମାନସିକ ଅଶାନ୍ତି – ସଂଘର୍ଷ ମାନସିକ ଅଶାନ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ସଂଘର୍ଷରତ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଷ୍ଠୀ ସବୁସମୟ ପାଇଁ ଭୟ ଏବଂ ଆତଙ୍କିତ ଅବସ୍ଥାରେ ରହିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଫଳରେ ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ମାନସିକ ଶାନ୍ତି ଦେଖାଦେଇ ନ ଥାଏ । ସବୁବେଳ ପାଇଁ ସେମାନେ ମାନସିକ ଅଶାନ୍ତି ଦେଇ ଗତି କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ, ସଂଘର୍ଷର ସମାଜ ପାଇଁ ଉଭୟ ସକାରାତ୍ମକ ଏବଂ ନକାରାତ୍ମକ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ରହିଛି । ଯଦିଓ ସଂଘର୍ଷ କେତେକ ଅହିତକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ତଥାପି ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ କସ୍ମିନ୍‌କାଳେ ଅସୀକାର କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଭାବେ ସଂଘର୍ଷ ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମାଜ ପାଇଁ ବହୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ କାର୍ଲମାର୍କସ୍‌ଙ୍କର ଉକ୍ତି ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ତାଙ୍କ ମତରେ, ସଂଘର୍ଷ ସମାଜର ଆତ୍ମା ସଦୃଶ ଏବଂ ସାମାଜିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ।

6. ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା କ’ଣ ? ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକର ବିସ୍ତୃତ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତି-ବ୍ୟକ୍ତି, ବିଭିନ୍ନ ସମୂହ ଏବଂ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରି ଲକ୍ଷ୍ୟପୂରଣ ହୁଏ ତାହା ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହିସାବରେ ପରିଚିତ । ସାମାଜିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇପ୍ରକାର –
(i) ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Associative Process)
(ii) ବି-ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Dissociative Process)

ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ବିଶେଷତଃ ସକାରାତ୍ମକ ସାମାଜିକ କ୍ରିୟାକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ସହଯୋଗିତା (Co – operation) ଅଭିଯୋଜନ (Accommodation) ଇତ୍ୟାଦି ମୁଖ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୂପେ ପରିଚିତ ।

ସହଯୋଗିତା (Cooperation) – Co-operation (ସହଯୋଗିତା) ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ‘Co’ (କୋ) ଏବଂ Operari (ଅପେରାରୀ)ର ସମ୍ମିଶ୍ରଣରୁ ସୃଷ୍ଟି । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଏକତ୍ରଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ।

ଏ.ଡବ୍‌ଲ୍ୟୁ ଗ୍ରୀନ୍ (A.W. Green) ଙ୍କ ମତରେ, “କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବାପାଇଁ କିମ୍ବା ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଦୁଇ କିମ୍ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଏବଂ ସାଧାରଣ ଉଦ୍ୟମକୁ ସହଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ ।’’

ସହଯୋଗିତାର ଗୁଣ (Characteristics of Co-operation) – ସହଯୋଗିତା ନିମ୍ନଲିଖ ଗୁଣର ଅଧିକାରୀ ଅଟେ ।
(i) ଏହା ଏକ ସଚୈତନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Conscious process) – ଏହା ଏକ ସଚୈତନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ସମୂହର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ସଚୈତନିକଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରେ ।
(ii) ବୈୟକ୍ତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Personal activity) – ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବେ ସମାଜରେ ସଦସ୍ୟମାନେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଆନ୍ତି । ସେମାନେ ଏକ ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଯୋଜନା ଅନୁଯାୟୀ ପରସ୍ପରକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ଏବଂ ସହଯୋଗିତା ଲାଭ କରି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହା ଏକ ବୈୟକ୍ତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ ।
(iii) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Continuous Process) – ସହଯୋଗିତା ଧାରାବାହିକଭାବେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଏହା କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ନୁହେଁ । ସହଯୋଗିତାର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟେ ନାହିଁ ।
(iv) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Universal Process) – ସହଯୋଗିତା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ଏହା ସବୁ ସମୟରେ ସମସ୍ତ ସମାଜରେ ଏବଂ ସବୁକ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
(v) ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ (Common end) – ସହଯୋଗିତାର ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରହିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହ ଏହି ସାଧାରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟପୂରଣ ଲାଗି ଏକତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଆନ୍ତି ।

ସହଯୋଗିତାର ପ୍ରକାରଭେଦ (Types of Co-operation) – ମାକାଇଭର୍ ଏବଂ ପେଜ୍ (MacIver and Page) ସହଯୋଗିତାକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା –
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା (Direct Co-operation) ଓ
(ii) ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା (Indirect Co-operation)

(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା (Indirect Co-operation) – ଏହା ଏକପ୍ରକାର ସହଯୋଗିତା ଯେଉଁଥରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଏକତ୍ରିତଭାବେ ସହଯୋଗ କରି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ଏକ ପ୍ରକାରର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରନ୍ତି । ଏକତ୍ର ଚାଷ କରିବା, ଏକତ୍ର ଉଠାଇବା, ଏକତ୍ର ଠେଲିବା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସହଯୋଗିତାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

(ii) ପରୋକ୍ଷ ସହଯୋଗିତା (Indirect Co-operation) – ଏହି ପ୍ରକାର ସହଯୋଗିତା ସାମୂହିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନ ପାଇଁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭାବରେ ସମ୍ପାଦନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଶ୍ରମ-ବିଭାଜନ ନିୟମ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । କଳକାରଖାନାରେ ଶ୍ରମିକମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ହେବା ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

ଏହାଛଡ଼ା ଏ.ଡବ୍ଲ୍ୟୁ ଗ୍ରୀନ୍ (A.W. Green) ସହଯୋଗିତାକୁ ୩ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼କ ହେଲା –
(a) ମୌଳିକ ସହଯୋଗିତା (Primary Co-operation) – ଏହି ପ୍ରକାର ସହଯୋଗିତା ମୁଖ୍ୟତଃ ପରିବାର, ପଡ଼ୋଶୀ ପରି ପ୍ରାଥମିକ ସମୂହରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏଥିରେ ସାମୂହିକ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି ।
(b) ଗୌଣ ସହଯୋଗିତା (Secondary Co-operation) – ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୀତିକ, ଆର୍ଥନୀତିକ, ଧାର୍ମିକ, ସାମାଜିକ ଆଦି ଗୌଣ ସମୂହଗୁଡ଼ିକରେ ଗୌଣ ସହଯୋଗିତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଏଠାରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଲକ୍ଷ୍ୟପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହଯୋଗ ଲାଭ କରେ । ବଣିକ ସଂଘ, ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନ, ସରକାର ପ୍ରଭୃତି ଗୌଣ ସମୂହରେ ଏହି ସହଯୋଗିତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
(c) ଆଂଶିକ ସହଯୋଗିତା (Tertiary Co-operation) – କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିସ୍ଥିତିରେ ବୃହତ୍ ହେଉ ବା କ୍ଷୁଦ୍ର ହେଉ ସମୂହ ପରିସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଏହି ସହଯୋଗିତାର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଥାଏ । କେତେକ ପରସ୍ଥିତିରେ ସଦସ୍ୟମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ବୁଝାମଣା କରି ଅନ୍ୟକୁ ସହଯୋଗ କରିଥାଆନ୍ତି । ଦୁଇଟି ରାଜନୀତିକ ଦଳ ସେମାନଙ୍କ ଆଦର୍ଶକୁ ତ୍ୟାଗକରି ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଚୁକ୍ତିଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟ ଏକ ଦଳକୁ ହରାଇବା ବା ଦୁଇଟି ଦେଶ ଏକତ୍ର ହୌ ଅନ୍ୟଦେଶକୁ ହରାଇବା ହେଉଛି ଆଂଶିକ ସହଯୋଗିତାର ଉଦାହରଣ ।

ଅଭିଯୋଜନ (Accommodation) – ଯେତେବେଳେ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ସହିତ ମନୁଷ୍ୟକୁ ଖାପଖୁଆଇ ଚଳିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ, ସେତେବେଳେ ଏହି ଚଳିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଅଭିଯୋଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ । କିମ୍ବା ଯେତେବେଳେ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟେ, ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରେ ସେତେବେଳେ ସେ ପ୍ରଥମେ ନିଜକୁ ଅନ୍ୟସହିତ ଖାପଖୁଆଇ ଚଳିଥାଏ । ସେତେବେଳେ ଅଭିଯୋଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ।

ଲୁଣ୍ଡବର୍ଗ (Lundberg) ଙ୍କ ମତରେ, “ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏବଂ ସଂଘର୍ଷରୁ ଉପୁଜୁଥିବା ଉତ୍ତେଜନାରୁ ରକ୍ଷାପାଇବାପାଇଁ ସମୂହରେ ଥିବା ଲୋକମାନେ ଯେଉଁ ସମଯୋଜନ କରିଥାଆନ୍ତି ତାହାକୁ ଅଭିଯୋଜନ କୁହାଯାଏ ।’’ ମାକାଇଭର୍‌ ଏବଂ ପେଜ୍ (MacIver and Page) ଙ୍କ ମତରେ, ‘ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟ ତା’ର ପର୍ଯ୍ୟାବରଣ ସହିତ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ଅଭିଯୋଜନ କୁହାଯାଏ ।

ଅଭିଯୋଜନର ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of Accommodation) :
(i) ଏହା ଏକ ସଚେତନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Concious process) – ଯେକୌଣସି ସମୟରେ ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି, ଦୁଇଟି ସଂସ୍କୃତି ବା ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଯେତେବେଳେ ସଂଘର୍ଷ ଦେଖାଯାଏ, ଶେଷରେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ମୀମାଂସା ହୋଇଥାଏ, ସେତେବେଳେ ସେମାନେ ସଚେତନିକ ଭାବରେ ପରସ୍ପର ନିମନ୍ତେ ସମାଧାନର ସୂତ୍ର ବାହାର କରିଥା’ନ୍ତି ।
(ii) ସଂଘର୍ଷ ବା ଦ୍ଵହର ପରିସମାପ୍ତିର ଫଳ (End result of conflict) – ଦିନେ ନା ଦିନେ ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି, ସମୂହ, ଦୁଇଟି ସଂସ୍କୃତ ବା ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଏକ ଦ୍ଵନ୍ଦର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟିଥାଏ ଓ ସେମାନେ ପରସ୍ପର ସହିତ ଏକ ବୁଝାମଣା କରନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ଅଭିଯୋଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ଏହି ବୁଝାମଣା କେବଳ ଅଭିଯୋଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Universal process) – ଅଭିଯୋଜନ ସବୁ ସମୟରେ ସବୁ ସ୍ଥାନରେ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳେ । ଏହା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଲୋକମାନେ ସଦାସର୍ବଦା ସଂଘର୍ଷର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
(iv) ଏହା ଏକ ଅବିରାମ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Continuous process) – ଅଭିଯୋଜନ ଅନବରତଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ହଠାତ୍ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ନାହିଁ ବା ବନ୍ଦ ହୁଏ ନାହିଁ । ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହ ମଧ୍ଯରେ ଦ୍ଵହ ଉପୁଜିଲେ ଅଭିଯୋଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମାଧ୍ୟମରେ ଏହାର ସମାଧାନ ହୋଇଥାଏ ।
(v) ସ୍ନେହ ଓ ଘୃଣାର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ (Mixture of Love and Hatred) – ସହଯୋଗିତାର ଆରମ୍ଭ ହେବାପରେ ଅଭିଯୋଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ତେଣୁ ଏହା ଉଭୟ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଘୃଣାର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ଅଟେ । ସ୍ନେହ ଓ ଭଲପାଇବାଦ୍ୱାରା ବ୍ୟକ୍ତି ପରସ୍ପରର ନିକଟତର ହୋଇଥାଏ ଓ ଅନ୍ୟକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

7. ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ଏକ ନାଟ୍ୟାତ୍ମକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଭାବେ ପରିଚିତ । କାରଣ ଏହା ସମାଜରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଏବଂ ବିଘଟନ ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ । ଏହି ପ୍ରକାର ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟା ସମାଜର ପ୍ରଗତି ଏବଂ ବିକାଶକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କରେ । ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏବଂ ସଂଘର୍ଷ ଦୁଇଗୋଟି ମୁଖ୍ୟ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୂପେ ପରିଚିତ ।

ପ୍ରତିଯୋଗିତା – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ସାମାଜିକ ଅନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ୱ ବ୍ୟକ୍ତି କେତେକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ କରୁଥିବା ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଉଦ୍ୟମକୁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କୁହାଯାଏ । ସମାଜରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ସ୍ଵଳ୍ପ ଓ ସୀମିତ ଥୁଲେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଉପୁଜିଥାଏ ।

ବିସାଞ୍ଜ ଏବଂ ବିସାଞ୍ଜଙ୍କ ମତରେ, “ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ପାଇଁ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ହେଉଥିବା ଫଳରେ ସମସ୍ତେ ଏଥିରେ ଭାଗୀଦାର ହୋଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଲକ୍ଷଣ – ପ୍ରତିଯୋଗିତାର କେତେକ ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।
(i) ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯାହା ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
(ii) ଅଚୈତନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ଅବୈତିନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ଏଥିରେ ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନେ ଅଚୈତନିକଭାବେ ଲିପ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରସ୍ପରକୁ ଜାଣିନଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଉତ୍ପାଦିତ କୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ସ୍ଵଳ୍ପ ହେତୁ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ଅହରହ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଲାଗି ରହିଥାଏ । ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି, କ୍ଷମତା, ଧନ, ଯଶ ଓ ଖ୍ୟାତି ପାଇଁ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନଭାବେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଲାଗି ରହିଥାଏ ।
(iv) ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଏହା ଆଦିମ ସମାଜରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସଭ୍ୟ, ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ମଧ୍ୟ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ ।
(v) ଅବୈୟକ୍ତିକ କ୍ରିୟାକଳାପ – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଏକ ଅବୈୟତ୍ତିକ କ୍ରିୟାକଳାପ । ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକ ପରୀକ୍ଷାରେ ଜଣେ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ସମସ୍ତ ପ୍ରତିଯୋଗୀମାନଙ୍କୁ ଜାଣି ନଥାଏ । କାରଣ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ଅପେକ୍ଷା ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲକୁ ପ୍ରତିଯୋଗୀତାରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ ।

ସଂଘର୍ଷ ବା ଦୃହ – ସଂଘର୍ଷ ସାମାଜିକ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟାର ଅନ୍ୟ ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ଯେତେବେଳେ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମୂହ ଯେକୌଣସି ଲକ୍ଷ୍ୟପୂରଣ ନିମିତ୍ତ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ କଳହରେ ଲିପ୍ତ ରହନ୍ତି, ତାହାକୁ ସଂଘର୍ଷ ବା ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ କୁହାଯାଏ ।

ଏ.ଡବ୍‌ଲ୍ୟୁ ଗ୍ରୀନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଅନ୍ୟର ଇଚ୍ଛାକୁ ବିରୋଧ କରିବା, ବାଧାଦେବା କିମ୍ବା ଦମନ କରିବାର ସୁଚିନ୍ତିତ ଉଦ୍ୟମକୁ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ ।

ସଂଘର୍ଷର ଲକ୍ଷଣ – ସଂଘର୍ଷର କେତେକ ବିଶେଷ ଲକ୍ଷଣ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।
(i) ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା – ଏହା ଏକ ବିସମ୍ବନ୍ଧକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା । କାରଣ ଏହା ସମାଜରେ ଐକ୍ୟ ଏବଂ ସଂହତିକୁ ବ୍ୟାହତ କରିଥାଏ ।
(ii) ସଚୈତନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା – ସଂଘର୍ଷ ଏକ ସଚୈତନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯାହାଦ୍ୱାରା ବିବାଦୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀମାନେ ପରସ୍ପରର ଅନିଷ୍ଠ କରିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି । ଅନ୍ୟର କ୍ଷତି ଘଟାଇ ବା ଅନ୍ୟକୁ ପରାସ୍ତ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ପକ୍ଷ ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳରେ ପହଞ୍ଚାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥା’ନ୍ତି ।
(iii) ସଂଘର୍ଷ ଏକ ଅନିୟମିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା – ପ୍ରତିଯୋଗିତା ପରି ସଂଘର୍ଷ ଏକ ନିୟମିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ନୁହେଁ । ଏହା ଏକ ଅନିୟମିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଏହା ଆକସ୍ମିକଭାବେ ହଠାତ୍ ଦେଖାଦିଏ ଏବଂ ପରେ ପରେ ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଯାଏ ।
(iv) ସଂଘର୍ଷ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରକ୍ରିୟା – ଏହା ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯେଉଁଥରେ ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ଅପରପକ୍ଷକୁ ପରାଜିତ କରିବା । ସଂଘର୍ଷରେ ଲିପ୍ତ ଥିବା ପକ୍ଷ ପରସ୍ପରକୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବେ ଜାଣିଥା’ନ୍ତି ।
(v) ସଂଘର୍ଷ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା – ଏହା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଏହା ସବୁ ସ୍ଥାନରେ ଏବଂ ସବୁ ସମୟରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ । ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଅଦ୍ୟାବଧୂ ଏହା ମାନବ ସମାଜରେ ଦେଖାଦେଇ ଆସୁଅଛି । ମନୁଷ୍ୟର ବସ୍ତୁବାଦୀ ପ୍ରବୃତ୍ତି ସଂଘର୍ଷର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଟେ । କୌଣସି ସମାଜ ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ ନୁହେଁ ।
(vi) ସଂଘର୍ଷ ହେଉଛି ଆବେଗମୟ – ମନୁଷ୍ୟର ଆବେଗରୁ ସଂଘର୍ଷର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଆବେଗ ହେଉଛି ସଂଘର୍ଷର ଆଧାର । ମନୁଷ୍ୟର କେତେକ ଆବେଗ ତାକୁ ସଂଘର୍ଷ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ସେ ଅସତ୍ ଓ ଅନ୍ୟାୟ ଉପାୟ ଅବଲମ୍ବନ କରିଥାଏ ।

(ଖ) ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ (Social Stratification)

1. ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ଲକ୍ଷଣ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ କହିଲେ ସାଧାରଣତଃ ସମାଜର ବିଭାଜନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ସ୍ତରୀକରଣ ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ଷ୍ଟାଟା (Strata) ରୁ ଆନୀତ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସ୍ତର (Layer) । ତେଣୁ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଉଚ୍ଚ ଓ ନୀଚ ସାମାଜିକ ସ୍ତରର ସ୍ଥିତିକୁ ସୂଚାଇଥାଏ । ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମୂହ ଅଳ୍ପେ ବହୁତେ ପ୍ରସ୍ଥିତିର ଉଚ୍ଚ-ନୀଚ କ୍ରମରେ ସ୍ତରୀକୃତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ କୁହାଯାଏ ।

ରେମଣ୍ଡ ଡବ୍ଲ୍ୟୁ ମୁରେ (Raymond W. Marray) ଙ୍କ ମତରେ, “ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ସମାଜର ଏକ ସମସ୍ତରୀୟ ବିଭାଜନ, ଯାହା ସମାଜକୁ ଉଚ୍ଚ ଓ ନୀଚ ସାମାଜିକ ଏକକରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥାଏ ।’’

ଟି.ପି. ଜିସ୍‌ବର୍ଗ (T.P. Gisbert) ଙ୍କ ମତରେ, “ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ସମାଜକୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସ୍ଥାୟୀ ସମୂହ ବା ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥାଏ, ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଓ ନିକୃଷ୍ଟ ସମ୍ପର୍କଦ୍ୱାରା ସଂଯୋଜିତ ହୋଇଥାଏ ।’’

ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଲକ୍ଷଣ – ଏମ୍.ଏମ୍. ଟ୍ୟୁମିନ୍ (M.M. Tumin) ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନମତେ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଛନ୍ତି ।

(୧) ଏହାର ପ୍ରକୃତି ସାମାଜିକ (It is social) – ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଅନେକ କାରଣରୁ ସାମାଜିକ ଅଟେ; ଯଥା –
(କ) ଜୈବିକ ଆଧାରରେ ବା ବୟସ, ରଙ୍ଗ ଓ ଲିଙ୍ଗଭେଦ ଭିଭିରେ ସ୍ତରୀକରଣକୁ ବୁଝାନଯାଇ ସମାଜଦ୍ୱାରା ସ୍ବୀକୃତ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ଉଚ୍ଚନୀଚ କ୍ରମ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ।
(ଖ) ଏହା ସାମାଜିକ ପ୍ରତିମାନ ଏବଂ ସ୍ଵୀକୃତିଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଗ) ସାମାଜିକ ଶକ୍ତିର ଗତିଶୀଳ ପ୍ରକୃତି ପାଇଁ ସ୍ତରୀକରଣ ମଧ୍ଯ ଏକ ଗତିଶୀଳ ପ୍ରକୃତିର ଅଟେ ।
(ଘ) ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ସର୍ବଦା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ବା ସଂସ୍ଥା ଯଥା ରାଜନୈତିକ, ପାରିବାରିକ, ଧାର୍ମିକ, ଆର୍ଥନୀତିକ, ଶିକ୍ଷାଗତ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂସ୍ଥା ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ।

(୨) ଏହା ପ୍ରାଚୀନ ଅଟେ (It is ancient) – ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ପୁରୁଣା ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଏପରିକି ଅତି ପ୍ରାଚୀନ ଆଦିମ ସମାଜରେ ଏହା ବୟସ ଓ ଲିଙ୍ଗ ଆଧାରରେ ଏହା ସମାଜରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ଏପରିକି ଧନୀ ଓ ଦରିଦ୍ର, ଦୁର୍ବଳ ଏବଂ ସବଳ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରାଚୀନ ସଭ୍ୟତାରେ ସ୍ତରୀକରଣ ଏକ ଉପାଦାନ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା ।

(୩) ଏହା ସର୍ବବ୍ୟାପକ ଅଟେ (It is universal) – ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଏକ ଜାଗତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଅର୍ଥାତ୍ ପୃଥିବୀର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସମାଜରେ ଏବଂ ସବୁ ଯୁଗରେ ସ୍ତରୀକରଣ ଅଳ୍ପେ ବହୁତେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ ।

(୪) ଏହା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର (It is diverse in forms) – ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ସମସ୍ତ ସମାଜରେ ଏକାପରି ନଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ସମାଜରେ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଯୁଗରେ ଏହାର ପ୍ରକାର ଓ ସ୍ବରୂପ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇପାରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଭାରତରେ ବୈଦିକ ଯୁଗରେ ବର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ଆଧାର ରହିଥିଲାବେଳେ, ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସମାଜରେ ଶ୍ରେଣୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ତରୀକରଣର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ଅଟେ ।

(୫) ଏହାର ପରିଣାମ ଥାଏ (It is consequential) – ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟକ୍ତି ତଥା ସମୂହର (କ) ଜୀବନ ସୁଯୋଗ (Life chance) ଏବଂ (ଖ) ଜୀବନଶୈଳୀରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଜୀବନ ସୁଯୋଗ ହେଉଛି, ସମସ୍ତ ସୁବିଧା ବା ଅସୁବିଧା ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଜୀବନରେ ଉପଭୋଗ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ଧନୀ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥାଏ ସେ ସୁପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ବ୍ୟୟବହୁଳ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିପାରେ, ସୁସ୍ବାଦୁ ଉଚ୍ଚମାନର ଖାଦ୍ୟ ଖାଇପାରେ, ଭଲ ଚିକିତ୍ସକଙ୍କଦ୍ୱାରା ଚିକିତ୍ସିତ ହୋଇପାରେ, ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ସୁବିଧା ଏକ ଗରିବ ପରିବାରର ସଦସ୍ୟଟି ପାଇପାରିନଥାଏ । ଏଥୁରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ଯେ, ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନରେ ସୁଯୋଗକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରିଥାଏ ।

ସେହିପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀର ଜୀବନଶୈଳୀ ମୁଖ୍ୟତଃ ସେମାନଙ୍କର ଚାଲିଚଳଣ, ଆଚାର ବ୍ୟବହାର, ବେଶଭୂଷା, ବାସଗୃହ, ମନୋରଞ୍ଜନର ମାଧ୍ଯମ, ସାଂସ୍କୃତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଆଧାରରେ ଅନ୍ୟ ଶ୍ରେଣୀଠାରୁ ପୃଥକ୍ । ଯେପରି ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ସୁଯୋଗକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରିଥାଏ, ସେହିପରି ଏହା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନଶୈଳୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ ।

2. ଲିଙ୍ଗ (Gender) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଲିଙ୍ଗଗତ ପ୍ରଭେଦତା (Gender Inequality) ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସାଧାରଣତଃ ଲିଙ୍ଗ (Gender) କହିଲେ ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବେଶରେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ଏବଂ ମହିଳାର ଭୂମିକାରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ସମ୍ପନ୍ନ କରିଯାଉଥବା ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ, ବ୍ୟବହାର, ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ପୁରୁଷମାନେ ଘରର ବାହ୍ୟକର୍ମ ଯଥା ବଜାର ସଉଦା, କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି କରୁଥିବାବେଳେ ମହିଳାମାନେ ଘରସଫା ଓ ରୋଷେଇ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପନ୍ନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରରେ ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନଟିଏ ଜନ୍ମହେଲେ ଆନନ୍ଦର ଲହରୀ ଖେଳିଯାଇଥାଏ; କିନ୍ତୁ କନ୍ୟା ସନ୍ତାନଟିଏ ଜନ୍ମହେଲେ ମନରେ ବିଷାଦ ଆସିଥାଏ । ତେଣୁ ପରିବାର ଓ ପିତାମାତାମାନେ ଜନ୍ମରୁ ପୁତ୍ର ଓ କନ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ଭେଦଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି । ପୁତ୍ରମାନେ ବା ପୁରୁଷମାନେ ସବଳ ଓ କନ୍ୟା ବା ମହିଳାମାନେ ଦୁର୍ବଳ ବୋଲି ମାନିସିକତା ସମାଜରେ ଭରିରହିଥାଏ ।

ତେଣୁ ଲିଙ୍ଗ (Gender) କୁ ପୁଂଲିଙ୍ଗ (Masculine) ଏବଂ ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ (Feminine) ଭାବରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଜନ୍ମରୁ ପୁତ୍ର ଓ କନ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଖାଦ୍ୟପେୟ, ବେଶଭୂଷା, ଚାଲିଚଳଣି ଓ କଥୋପକଥନ ଆଦିରୁ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଲିଙ୍ଗଗତ ତାରତମ୍ୟତା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ସାମାଜିକ ଅଟେ ଓ ସମାଜଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

ଲିଙ୍ଗଗତ ତାରତମ୍ୟତା କେବଳ ଭାରତବର୍ଷର ନୁହେଁ ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ବିଭିନ୍ନ ରୂପରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଇଂଲଣ୍ଡରେ ୧୯୨୮ ମସିହାରେ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସରେ ୧୯୪୪ ମସିହାରେ ମହିଳାମାନେ ପ୍ରଥମେ ଭୋଟ ଦେବାର ଅଧିକାର ଲାଭ କଲେ । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ସେମାନେ ଭୋଟଦାନ ଅଧିକାରରୁ ବଞ୍ଚି ଥିଲେ ।

ଭାରତ ଭଳି ପୁରୁଷପ୍ରଧାନ ସମାଜରେ ମହିଳାମାନେ ଜନ୍ମରୁ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଅଧିକାରରୁ ବଞ୍ଚିତ, କେବଳ ସନ୍ତାନ ଜନ୍ମ, ସେମାନଙ୍କ ଲାଳନ ପାଳନ, ରୋଷେଇ ଓ ଘରକୁ ସଫା ସୁତୁରା ରଖୁବା ସହ ଘରର ଚାରିକାନ୍ଥ ମଧ୍ୟରେ ମହିଳାମାନେ ଆବଦ୍ଧ ରୁହନ୍ତି । ଦେଶର ସମଗ୍ର ଜନସଂଖ୍ୟାର ଶତକଡ଼ା ୫୦ ଭାଗରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବହୁ ପୁରାତନ କାଳରୁ ମହିଳାମାନେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ଓ ଅତ୍ୟାଚାରିତ ହେଉଛନ୍ତି ।

ଗ୍ରାମୀଣ ଭାରତୀୟ ମହିଳାମାନେ ସ୍ବାମୀଙ୍କୁ ଦେବତା ବୋଲି ଭାବି ସାରାଜୀବନ ସ୍ୱାମୀ ସେବାରେ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥା’ନ୍ତି । ପାରିବାରିକ ସମ୍ପତ୍ତିରେ ମଧ୍ୟ ମହିଳାମାନଙ୍କର କୌଣସି ଅସ୍କୋର ନଥାଏ । ବିଶେଷଭାବରେ ବିଧବା ମହିଳାମାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୋଚନୀୟ ଅଟେ ।

ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜନ୍ମରୁ ପୁତ୍ର ଓ କନ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାରତମ୍ୟ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ପୁତ୍ରସନ୍ତାନକୁ ଶିକ୍ଷାର ସମସ୍ତ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ମିଳୁଥିବା ସ୍ଥଳେ କନ୍ୟା ସନ୍ତାନକୁ ଏଥିରେ ବଞ୍ଚ କରାଯାଇଥାଏ । ଚାକିରି ବା ନିଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ବଞ୍ଚ କରାଯାଇଥାଏ । ଯଦିଓ କେତେକାଂଶରେ ନିଯୁକ୍ତିର ସୁଯୋଗ ମିଳିଥାଏ, ତଥାପି ନିଯୁକ୍ତି ସ୍ଥଳରେ କାର୍ଯ୍ୟସମ୍ପନ୍ନ ସମୟରେ ମହିଳାମାନଙ୍କ ଶାରୀରିକ, ମାନସିକ ଓ ଆର୍ଥିକ ନିର୍ଯ୍ୟାତନା ଦିଆଯାଇଥାଏ ।

ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁରୁଷ ବା ପୁତ୍ରସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ଅଗ୍ରାଧ୍ୟାକାର ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର କ୍ଷେତ୍ରରେ କନ୍ୟା ଶିଶୁଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ଅଧ୍ବକ । ଗର୍ଭସ୍ଥ ଶିଶୁର ଲିଙ୍ଗ ନିରୂପଣ କରାଯାଇ, କନ୍ୟା ହୋଇଥିଲେ ଭୃଣହତ୍ୟା କରାଯାଉଛି ।

ତେଣୁ ଲିଙ୍ଗଗତ ତାରତମ୍ୟ ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ମାନସିକତା । ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା, ସମାଜ ସଂସ୍କାର, ମହିଳାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଣୀତ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଆଇନ, ମହିଳା ସଶକ୍ତିକରଣ ଆଦି ଏହି ତାରତମ୍ୟତାର ମାନସିକତାକୁ ଦୂରୀଭୂତ କରିପାରିବ ।

3. ଭାରତୀୟ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ବିଭିନ୍ନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଜାତି ପଦ୍ଧତି ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଏକ ଦୃଢ଼ ସ୍ତମ୍ଭ ଭାବରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇରହିଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାପାଇଁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତିନିୟମ ରହିଛି । ଭାରତରେ ଏହି ନିୟମଗୁଡ଼ିକ ଜାତି ପଦ୍ଧତିଦ୍ୱାରା ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ ଲାଭକରିଛି ।

ଏହି ଜାତି ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଯାହାକି ସାମାଜିକ ସଂରଚନା ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ । ଜାତି ପଦ୍ଧତିକୁ ଭାରତୀୟ ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ଅଦ୍ବିତୀୟ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଇଅଛି । ଏହି ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଧର୍ମ ଭିଭିରେ ସମାଜରେ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଜନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

‘ଜାତି’ ଶବ୍ଦଟି ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ୍ ଶବ୍ଦ ‘କାଷ୍ଟା’ (Casta) ରୁ ଆସିଅଛି, ଯାହାର ଅର୍ଥ ‘ବଂଶ’, ‘ପ୍ରଜାତି’ (Race) କିମ୍ବା ‘ଶ୍ରେଣୀ’ । ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ୍‌ମାନେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର କେତେକ କ୍ଷୁଦ୍ର ସାମାଜିକ ସମୂହକୁ ଦର୍ଶାଇବାକୁ ଯାଇ ଏହି (Casta) ଶବ୍ଦକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ । ଭାରତରେ ‘Caste’ ଶବ୍ଦଟି ‘ଜାତ୍’ ‘Jat’ କିମ୍ବା ଜାତି ‘Jati’ ଭାବେ ପରିଚିତ, ଯାହାର ଅର୍ଥ (Birth) ।

ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ‘ଜାତି’ ‘Jati’ ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ‘ଜନ’ (Jana) ରୁ ଆସିଅଛି, ଯାହାର ଅର୍ଥ ‘ଜନ୍ମଲାଭ କରିବା’ (To take birth) । ତେଣୁ ଜାତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୂହକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ଯାହାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ସଦସ୍ୟତା ଜନ୍ମ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥାଏ । ସେମାନେ ଏକ ପାରମ୍ପରିକ ବୃତ୍ତିଦ୍ଵାରା ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଆନ୍ତି ।

ଜାତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
ପ୍ରଫେସର ଡକ୍ଟର ଜି.ଏସ୍. ଘୁରେ (Dr. G.S. Ghurey) ଭାରତୀୟ ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ।

(୧) ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶରେ ସମାଜର ବିଭକ୍ତିକରଣ (Segmental division of society) :
ଡକ୍ଟର ଘୁରେଙ୍କ ମତରେ, ଜାତି ପଦ୍ଧତି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଜକୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛି, ଯେଉଁଥରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ପ୍ରସ୍ଥିତି, ସାମାଜିକ କର୍ତବ୍ୟ ଏବଂ ଅଧିକାର ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟେ । ଏଭଳି ଏକ ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜାତି ମନୋବୃତ୍ତି ଅଧିକ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଅଟେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି ପାଇଁ କେତେକ ସ୍ବୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ନିୟମ ଏବଂ ବ୍ୟବସ୍ଥାମାନ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଛି, ଯାହାକୁ ଲଙ୍ଘନ କଲେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କଠିନ ଦଣ୍ଡ ଭୋଗିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ କିମ୍ବା ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଜାତିରୁ ବହିଷ୍କୃତ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

ଡକ୍ଟର ଘୁରେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ସଦସ୍ୟତା ଜନ୍ମଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ନିଜ ଜାତିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ସହଜ ନୁହେଁ । ବିପୁଳ ସମ୍ପତ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିପାରିବ ନାହିଁ । ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ସୁପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଜାତି ପଞ୍ଚାୟତ ରହିଥାଏ । ଜାତିର ନୀତିନିୟମଗୁଡ଼ିକ ଏହି ଜାତି ପଞ୍ଚାୟତଦ୍ୱାରା ସ୍ଥିରୀକୃତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ସାମାଜିକ ବନ୍ଧନ ଏବଂ ନୈତିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଦ୍ୱାରା ଏକତା ପାଶରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଜାତିର ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବିଶେଷତ୍ଵ ଏହି ଯେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ସେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥିବା ଜାତିର ପାରମ୍ପରିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ।

(୨) ଉଚ୍ଚ-ନିମ୍ନ କ୍ରମ (Hierachy) :
ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ ଜାତିଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପର ସହିତ ଉଚ୍ଚ-ନିମ୍ନ କ୍ରମରେ ସଜାଡ଼ି ହୋଇ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଜାତିଜନିତ ସ୍ତରୀକରଣ ପଦ୍ଧତିରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ସାମାଜିକ ସୋପାନର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ତଳକୁ କ୍ଷତ୍ରିୟମାନଙ୍କୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ଥାନ, ବୈଶ୍ୟମାନଙ୍କୁ ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନ ଏବଂ ଶୂଦ୍ରମାନଙ୍କୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ସ୍ଥାନ ଦିଆଯାଇଅଛି । ଯେହେତୁ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ, ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ଜାତିର ଅନ୍ୟ ଜାତିକୁ ଯିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଏଥିରେ କେତେକ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଯଦିଚ ଜାତିର ଏହି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକରେ ଅନମନୀୟ ଭାବେ (rigid form) ପ୍ରଚଳିତ; କିନ୍ତୁ ବୃହତ୍ ନଗରୀଗୁଡ଼ିକରେ ଜାତିର ଏହି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଟି ତାହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ହରାଇବାରେ ଲାଗିଛି ।

(୩) ଖାଦ୍ୟ, ପାନୀୟ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସଂସର୍ଗଜନିତ କଟକଣା (Restrictions on food, drink and social inter-course) :
ଭାରତରେ ଖାଦ୍ୟ, ପାନୀୟ ଏବଂ ସାମାଜିକ ମିଳାମିଶାକୁ ଭିଭିକରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି କେତେଗୁଡ଼ିଏ କଟକଣା ଜାରି କରିଛି । ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କ ସହିତ ଏକତ୍ର ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତରେ ଅନେକ ଗ୍ରାମ ଅଛି ଯେଉଁଠାରେ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସ୍ପର୍ଶ କରି ନ’ଥାନ୍ତି କିମ୍ବା ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ କିମ୍ବା ଜଳ ଗ୍ରହଣ କରିନ’ଥାନ୍ତି ।

ଆଉ ମଧ୍ଯ କେଉଁ ଜାତିର ସଦସ୍ୟ କିଭଳି ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟ ଭୋଜନ କରିବ ଏବଂ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟକୁ ଉଚ୍ଚ ଜାତି, ନୀଚ ଜାତିଠାରୁ ଗ୍ରହଣ କରିବ, ଏଥପାଇଁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଉପନିୟମ ରହିଅଛି । ଫଳସ୍ୱରୂପ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ କ୍ଷତ୍ରିୟ ଗୃହରୁ ଖାଦ୍ୟ ଓ ପାନୀୟ ଗ୍ରହଣ କରି ନ ଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଘୃତଦ୍ବାରା ରନ୍ଧନ କରାଯାଇଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ସେହିପରି ସାମାଜିକ ମିଳାମିଶାରେ ମଧ୍ୟ କେତେକ କଟକଣା ରହିଥାଏ ।

ପବିତ୍ରତା ଏବଂ ଅପବିତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପରସ୍ପରଠାରୁ ଦୂରତ୍ୱ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ କେରଳରେ ଜଣେ ନାୟାର (Nair) ଜାତିର ଲୋକ ଜଣେ ନମ୍ବୁଦ୍ରି ବ୍ରାହ୍ମଣ ସହିତ ବାର୍ତ୍ତାଳାପ କରିପାରିବେ; କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରିବ ନାହିଁ, ସେହିପରି ଜଣେ ଟିୟନ (Tiyan) ନମ୍ବୁଦ୍ରି ବ୍ରାହ୍ମଣଠାରୁ ୩୬ ପାଦ ଦୂରରେ ଏବଂ ଜଣେ ଫୁଲୟନ (Pulayan) ନମ୍ବୁଦ୍ରି ବ୍ରାହ୍ମଣଠାରୁ ୯୬ ପାଦ ଦୂରରେ ରହି ବାର୍ତ୍ତାଳ କରିଥାଏ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଜାତି ବୈଶ୍ୟ କିମ୍ବା ଶୂଦ୍ର ଜାତି ସହିତ କୌଣସି ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରନ୍ତି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ଏହି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଟି ତା’ର ଗୁରୁତ୍ଵ ହରାଇ ବସିଛି ।

(୪) ଅନ୍ତର୍ବିବାହ ବା ବିବାହଜନିତ କଟକଣା (Endogamy) :
ଅନ୍ତର୍ବିବାହ ହେଉଛି ସମଗ୍ର ଜାତି ପଦ୍ଧତିର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ । ୱେଷ୍ଟରମାର୍କ (Westermark) ଙ୍କ ମତରେ, ଆନ୍ତଃ-ଜାତି ବିବାହ (Inter-caste marriage) କଟକଣା ବା ଅନ୍ତର୍ବିବାହ ହେଉଛି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତିର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣ । ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ଏହି ଆନ୍ତଃ-ଜାତି ବିବାହ ପ୍ରଥାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଉପଜାତିରେ ବିଭକ୍ତ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପଜାତି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅନ୍ତର୍ବିବାହୀ ଗୋଷ୍ଠୀରୂପେ ପରିଚିତ ।

ସଦସ୍ୟମାନେ ନିଜ ଉପଜାତି ମଧ୍ୟରେ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉପଜାତି ବାହାରେ ବିବାହ କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଇ ନଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି ଅନ୍ତର୍ବିବାହ ନିୟମର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ବିବାହ ପାଇଁ ପାତ୍ରପାତ୍ରୀ ସ୍ଥିର କରିଥା’ନ୍ତି । ଜାତି ବାହାରେ ବିବାହ କଲେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜାତି ବାସନ୍ଦର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥାଏ ।

(୫) କୌଳିକ ବୃତ୍ତି (Hereditary occupation) :
ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବୃତ୍ତିର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେହି ଜାତିଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥିବା ବୃଦ୍ଧିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ସ୍ଵଇଚ୍ଛାରେ ଯେକୌଣସି ପେସାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଅପର ପକ୍ଷରେ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର କୌଳିକ ବୃତ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତିର ଏକ ବଂଶଗତ ବୃତ୍ତି ରହିଥାଏ ।

ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ଭାବରେ ସେହି ବୃତ୍ତିକୁ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନୁସରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପୌରୋହିତ୍ୟ କରୁଥିବାସ୍ଥଳେ କ୍ଷତ୍ରିୟମାନେ ଦେଶରକ୍ଷା କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରଗତି ଫଳରେ ଜାତିର ଏହି ଲକ୍ଷଣରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର ପାରମ୍ପରିକ ବୃତ୍ତିକୁ ଅନୁସରଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି ।

(୬) ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ତଥା ଧାର୍ମିକ ସ୍ବାଧ୍ୟାକାର ଏବଂ ଅସାମର୍ଥ୍ୟ (Different civil and religious privileges and disabilities) :
ଡକ୍ଟର ଜି.ଏସ୍. ଘୁରେ (Dr. G. S. Ghurey) ଙ୍କ ମତରେ, ଭାରତୀୟ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ସାମାଜିକ ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ସ୍ତରୀକରଣ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ସମଗ୍ର ଭାରତୀୟ ସମାଜ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା – ଉଚ୍ଚ ଜାତି ଏବଂ ନୀଚ ଜାତି । ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ କଠୋର ଶୃଙ୍ଖଳା ମଧ୍ଯରେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଅବହେଳିତ ଏବଂ ନିଷ୍ପେଷିତ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ସମସ୍ତ ସୁଯୋଗର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥିବାବେଳେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଅଧିକାର ଏବଂ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗରୁ ବଞ୍ଚ ହେବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଏପରିକି ଶୂଦ୍ର ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସେମାନଙ୍କୁ ମନ୍ଦିର ଭିତରକୁ ପ୍ରବେଶ ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇନଥାଏ । ସର୍ବସାଧାରଣ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ରାସ୍ତାଘାଟ, କୃପ, ପୋଖରୀ ପ୍ରଭୃତିରେ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଇନଥାଏ ।

ଯଦିଚ ବର୍ତ୍ତମାନ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରୁ ଏ ପ୍ରକାର କଟକଣାଗୁଡ଼ିକ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଲିଭିଯିବାରେ ଲାଗିଛି; ତଥାପି ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର ଅତୀତର ଇତିହାସକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ଆମେ ଦେଖିବାକୁ ପାଇବା ଯେ ଏହି ଅଳ୍ପ କିଛି ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ନିର୍ଯ୍ୟାତନାର ଶିକାର ହେଉଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଉନଥିଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥନୀତିକ, ଧାର୍ମିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ଅଧିକାର ଓ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗରୁ ଦୂରେଇ ରଖାଯାଇଥିଲା ।

ଏମାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥାକୁ ସୂଚାଇବାକୁ ଯାଇ କୌଟିଲ୍ୟ (Kautilya) କହିଛନ୍ତି, “ଜଣେ ଶୂଦ୍ର ଯଦି ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନାରୀକୁ ଅପମାନିତ କରେ, ତେବେ ତାକୁ ଅଗ୍ନିରେ ଜୀବନ୍ତ ଦଗ୍ଧ କରାଯିବ । ଯଦି ସେ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକଭାବେ ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ତିରସ୍କାର କରେ, ତେବେ ତା’ର ପ୍ରଧାନ ଅଙ୍ଗକୁ କାଟି ଦିଆଯିବ ।’’

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନା ଆମକୁ ସୂଚାଇ ଦିଏ ଯେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି କେତେଗୁଡ଼ିଏ କଟକଣାକୁ ନେଇ ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିବା କଥା ସମ୍ପୂର୍ଣ ସତ୍ୟ । କିନ୍ତୁ ଶିଳ୍ପ ଉଦ୍ୟୋଗୀକରଣ ଏବଂ ନଗରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏବଂ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରଭାବ ଫଳରେ ଜାତିର ଏହି କଟକଣାଗୁଡ଼ିକ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ବିଘଟନମୁଖୀ ହେବାର ଲାଗିଛନ୍ତି ।

4. ଜାତି ପଦ୍ଧତି ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ବିଭିନ୍ନ ଉପକାରିତାଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଭାରତୀୟ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏକ ଅତୁଳନୀୟ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି । ଯେଭଳି ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତା ହେଉଛି ଭାରତୀୟ ସମାଜର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଠିକ୍ ସେହିଭଳି ‘ଅପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ’ ହେଉଛି ଭାରତୀୟ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଏକ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଭାବେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଡକ୍ଟର ଜି.ଏସ୍. ଘୁରେ (Dr. G. S. Ghuery) କୁହନ୍ତି, ‘‘ଏହା ବ୍ୟକ୍ତି ପରିଚୟକୁ ସୂଚାଇଥାଏ, ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ, ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟକୁ ଦର୍ଶାଇଥାଏ ଏବଂ ଅଧିକାର ଏବଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିଥାଏ ।’’

ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଗୋଟି ବିଭାଗରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(କ) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ଏବଂ
(ଖ) ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ।

(କ) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Functions of caste system from individual’s point of view) : ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ଏହି ଜାତି ପଦ୍ଧତିର କେତେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ଘଟଣା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ନିମ୍ନରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(୧) ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ (Determination of social status) : ଜାତି ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଯୋଗାଇଥାଏ । ଯେହେତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ତେଣୁ ଜନ୍ମଦ୍ୱାରା ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ । ବିପୁଳ ସମ୍ପତ୍ତି କିମ୍ବା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିର ଏହି ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିପାରିବ ନାହିଁ । ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ନିଜର ଚେଷ୍ଟା କିମ୍ବା ବୁଦ୍ଧିବଳରେ ଲାଭ କରିନଥାଏ, ଅପରପକ୍ଷରେ କେବଳ ଜାତିଗତ ଜନ୍ମ ଯୋଗୁଁ ସେ ଏଭଳି ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ଲାଭ କରିଥାଏ ।

ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣର ଉଚ୍ଚ ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ତା’ର କୌଣସି ବିଶେଷ ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ ଲାଭ କରାଯାଇନଥାଏ; ମାତ୍ର ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥିବାରୁ ସ୍ବତଭୂର୍ତଭାବେ ସମାଜରେ ଉଚ୍ଚ ଆସନର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥାଏ । କୌଣସି କାରଣ ଯୋଗୁଁ ଯଦି ସେ ଜାତିରୁ ବହିଷ୍କୃତ ହୁଏ, ତେବେ ସେ ଏହି ଜନ୍ମଗତ ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ହରାଇଥାଏ । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଏହି ଜାତି ପଦ୍ଧତି ପ୍ରସ୍ଥିତି (Ascribed status) ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ, ଯାହାକି ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଅଟେ ।

(୨) ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷା (Provides social security) : ବ୍ୟକ୍ତିର ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା ଯୋଗାଇଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୃତ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଏହା ଏକ ବଣିକ ସଂଘରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ ବୃତ୍ତିଯୋଗୁ ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ଭବିଷ୍ୟତ ବିଷୟରେ ସଚେତନ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଦୁଶ୍ଚିନ୍ତା ତା’ର ମନ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରି ନ’ଥାଏ ।

ଆଉ ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର ପେସାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାଦ୍ୱାରା ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଠିକ୍ ସେହିପରି ଜାତି ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟକ୍ତ ପାଇଁ ଏକ ହିତକାରୀ ସମାଜ ଏବଂ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ବୀମା ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହିଭଳି ଜାତି ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ତା’ର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନକାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା ଯୋଗାଇଥାଏ ।

(୩) ବ୍ୟକ୍ତିର ଦୈନନ୍ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ପରିଚାଳିତ କରିଥାଏ (Guides the individual day-to-day activities) : ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ବ୍ୟବହାର ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିବାପାଇଁ କେତେକ ନୀତିନିୟମକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରିଥାଏ, ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା କଠୋରଭାବେ ଅନୁସରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଯଦି କୌଣସି ସଦସ୍ୟ ଏହା ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ; ତେବେ ଜାତି ପଞ୍ଚାୟତଦ୍ବାରା ତାକୁ କଠିନ ଦଣ୍ଡ ଭୋଗିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

ପୋଷାକ ପରିଚ୍ଛଦ, ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସବ ଏବଂ ପର୍ବପର୍ବାଣିଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟ ଜାତିର ବ୍ୟବହାର ପଦ୍ଧତିକୁ ଅନୁସରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହିପରିଭାବେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି କେତେକ ନୀତିନିୟମ ମାଧ୍ଯମରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଦୈନନ୍ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ପରିଚାଳିତ କରିଥାଏ ।

(୪) ମାନସିକ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ (Provides mental security) : ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି, ବୃତ୍ତି ଏବଂ ସଙ୍ଗୀ ନିର୍ବାଚନ ଇତ୍ୟାଦି ଜନ୍ମଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥିବାରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଜଥେଷ୍ଟ ମାନସିକ ଶାନ୍ତି ପାଇଥାଏ । କାରଣ ଏହିସବୁ ସାର୍ବଜନୀନ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକରେ ବ୍ୟକ୍ତିଠାରେ ମାନସିକ ଉତ୍ତେଜନା ପ୍ରକାଶ ପାଇନଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ପ୍ରସ୍ଥିତିର ଅଧ୍ବକାରୀ ହୋଇଥାଏ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୃତ୍ତିକୁ ଅନୁସରଣ କରିଥାଏ ଏବଂ ନିଜ ଜାତିରୁ ସଙ୍ଗୀ ନିର୍ବାଚନ କରିଥାଏ ।

ଯାହାଫଳରେ କି ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ସୁଖମୟ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସେ ତା’ର ଜୀବନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ କରିଥାଏ । ଏହାଛଡ଼ା, ବୃଦ୍ଧ ଅକର୍ମଣ୍ୟ ଏବଂ ବ୍ୟାଧଗ୍ରସ୍ତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟ ଯୋଗାଇଥାଏ । ସେରିଙ୍ଗ (Sering) ଙ୍କ ମତରେ, ଜାତି ପଦ୍ଧତି ପରିଷ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ହିନ୍ଦୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟଭୁକ୍ତ ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଶୃଙ୍ଖଳାଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଐକ୍ୟ ବନ୍ଧନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

(ଖ) ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ (Functions of caste system in social life) : ଜାତି ପଦ୍ଧତି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏହି ଜାତି ପଦ୍ଧତିକୁ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ଗଠନର ମୁଖ୍ୟ ଆଧାର

(୧) ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷା କରିଥାଏ (It preserves culture) : ଜାତିର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ଏହା ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷାକାରୀ ଅଟେ । ସାଧାରଣତଃ କୁହାଯାଉଅଛି ଯେ ଯଦି ଏକ ସମାଜ ତିଷ୍ଠି ରହିବାକୁ ଚାହେଁ, ତା’ହେଲେ ସେହି ସମାଜ ତା’ର ସଂସ୍କୃତିକୁ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷକୁ ହସ୍ତାନ୍ତରିତ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ରହିବା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ । ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଏଭଳି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦନ କରିବାପାଇଁ ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ପଦ୍ଧତିରୂପେ ପରିଚିତ ।

ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ ବିଭିନ୍ନ ଜାତିଗତ ପ୍ରଥା ଏବଂ କାରିଗରୀ କୌଶଳଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତିଗତ ଜାତିମାନଙ୍କଦ୍ବାରା ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପୁରୁଷକୁ ହସ୍ତାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ । ଜେ.ଏଚ୍.ହଟନ୍ (J.H. Hutton) ଙ୍କ ମତରେ, ‘ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ହେଉଛି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ସମାହାର ।’’

(୨) ସମାଜ ସଂହତିକୁ ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖୁଥାଏ (It integrates society) : ଏକ ବୃହତ୍ତର ସମୁଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତୀୟ, ଭାଷାଗତ, ଧର୍ମଗତ, ଜନଜାତୀୟ ସମୂହଗୁଡ଼ିକୁ ଏକତ୍ରିତ କରି ରଖିରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ମାଧ୍ୟମ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ଯ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଗୋଟିଏ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତିର ଲୋକମାନଙ୍କୁ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ କରି ରଖୁବାରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କାରକରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଜାତୀୟ ଏବଂ ଧର୍ମଗତ ସମୂହଗୁଡ଼ିକ ଜାତି ପଦ୍ଧତିଦ୍ଵାରା, ଭାବରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ଏକ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅଂଶଭାବେ ନିଜକୁ ପରିଚିତ କରାଇଥା’ନ୍ତି ।

(୩) ସମାଜରେ ସ୍ଥିରତା ଆଣିଥାଏ (It brings stability in the society) : ସମାଜରେ ସ୍ଥିରତା ଆଣିବାରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ତିଷ୍ଠି ରହିପାରିଛି; କାରଣ ଏହା ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଏହା ହିନ୍ଦୁ ସମାଜକୁ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶରେ ବିଭକ୍ତ ହେବାରୁ ବଞ୍ଚତ କରିଛି । ଯଦିଓ ବିଭିନ୍ନ କାରଣବଶତଃ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ବହୁ ସମୟ ଧରି ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଛି ଏବଂ କେତେକ ହିନ୍ଦୁ ମୁସଲମାନ ଏବଂ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମରେ ଦୀକ୍ଷିତ ହୋଇଛନ୍ତି ତଥାପି ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ତା’ର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତାକୁ ଅକ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ ରକ୍ତପାରିଛି; କାରଣ ଏହା ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।

(୪) ରାଜନୈତିକ ସ୍ଥିରତା ଆଣିଥାଏ (It brings political stability) : ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ ପାଇଁ ଏହି ଜାତି ପଦ୍ଧତି ରାଜନୈତିକ ସ୍ଥିରତା ଆଣିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଛି । ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଏକ ସମ୍ବିଧାନରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ବିଗତ ୨୦୦୦ ବର୍ଷ ଧରି ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଭାରତର ରାଜନୀତିକୁ ଗଭୀରଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଆସୁଛି । ରଜନୀ କୋଠାରୀ (Rajani Kothari) ଙ୍କ ମତରେ, ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ ମତଦାନ (Universal adult franchise) ପ୍ରଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହେବା ଫଳରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଭାରତର ରାଜନୀତିରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି ।

ଆବେ ଦୁବିସ୍ (Abbe Dubois) ଙ୍କ ମତରେ, “ଜାତି ହେଉଛି ଶୃଙ୍ଖଳିତ ସରକାରର ଏକ ଦୃଢ଼ ଭିଭି, ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରିତା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଶକ୍ତି, କଳା ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ସୁରକ୍ଷାର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଏବଂ ବିଦେଶୀ ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କ କବଳରୁ ହିନ୍ଦୁ ସଂସ୍କୃତିର ସ୍ଵରୂପକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରିବାରେ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଅସ୍ତ୍ର ।’’

(୫) ଭାରତୀୟ ସାମାଜିକ ସଂରଚନାର ଆଧାର (A base of Indian social structure) : ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଭାରତୀୟ ସାମାଜିକ ସଂରଚନାର ମୂଳଭିଭିରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା କେବଳ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଯୋଗାଇ ନଥାଏ; ବରଂ ସାମାଜିକ ମିଳାମିଶା ପାଇଁ ପଥ ପରିଷ୍କାର କରିଥାଏ । ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଜନ୍ମଠାରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜାତିର ସଦସ୍ୟରୂପେ ପରିଚିତ କରାଇଥାଏ ଏବଂ ଜୀବନର ଅବଶିଷ୍ଟ ସମୟର ମାର୍ଗ ଦେଖାଇଥାଏ ।

ଫଳରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ହତାଶାଭାବରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜକୁ ମୁକ୍ତ କରିଥାଏ । ଡକ୍ଟର ଭାଗବାନ ଦାସ ଜାତି ପଦ୍ଧତିକୁ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତର ଏକ କଳ୍ପିତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମାଜବାଦ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଶିକ୍ଷାକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ଧାର୍ମିକ ପୂଜାବିଧ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥିବାବେଳେ କ୍ଷତ୍ରିୟମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନରୁ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ ପ୍ରମାଣିତ ହୁଏ ଯେ, ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଭାରତରେ କେତେକ ଦରକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପାଦିତ କରିଥାଏ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନର ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ, ଭାଷାଗତ ଏବଂ ପ୍ରଜାତୀୟ ସମୂହଗୁଡ଼ିକୁ ଏକତ୍ରୀକରଣ କରିବାରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ସଂକ୍ଷେପରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ଭୂମିକା ଅତି ମୌଳିକ ଯାହା କି ସାମାଜିକ କ୍ରମକୁ ନୂତନ ଆକୃତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

5. ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ଅପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ବିଭିନ୍ନ ଅପକାରିତାଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଉଠ ଯଦିଚ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ସମାଜ ପାଇଁ ଏକ ହିତକାରୀ ଅନୁଷ୍ଠାନରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ, ତଥାପି ଏହା ଅନେକ ଅପକାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ସମ୍ପାଦିତ କରିଥାଏ । କାଳକ୍ରମେ ଜାତିର କେତେକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବିକାଶର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆଗରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କଲା । ନିମ୍ନରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ବିଭିନ୍ନ ଅପକାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(୧) ସାମାଜିକ ବିଘଟନ (Social dis-organisation) : ଅତୀତରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ସମାଜରେ ଐକ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ଏହା ଥିଲା ଏକତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଉତ୍ସ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ଏହା ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କୁ ଶହ ଶହ ଉପଜାତି ସମୂହରେ ବିଭକ୍ତ କରିଅଛି । ଆଉ ମଧ୍ଯ ବଦ୍ଧିତ ଶତ୍ରୁଭାବ ଓ ଘୃଣାଭାବ, ଉଜ ଏବଂ ନୀଚ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ସ୍ନେହ ଏବଂ ଶ୍ରଦ୍ଧାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଉଚ୍ଛେଦ କରିଛି ।

ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ସଦସ୍ୟ ଏବଂ ନୀଚ ଜାତି (ଯେଉଁମାନେ କି ଅସ୍ପୃଶ୍ୟରୂପେ ପରିଚିତ)ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ଦୂରତ୍ୱ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଯାହାଫଳରେ କି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୂହର ସଦସ୍ୟମାନେ ପଶୁମାନଙ୍କ ଭଳି ଜୀବନଯାପନ କରୁଅଛନ୍ତି । ଏପରିକି ଉଚ୍ଚ ଜାତି ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଶହ ଶହ କ୍ଷୁଦ୍ର ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଭାଗ ଅନ୍ୟଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୋଲି ନିଜକୁ ପରିଚିତ କରିଥାଏ । ଫଳରେ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ବିଘଟନ ଆଡ଼କୁ ଗତି କରିବାରେ ଲାଗିଛି ।

(୨) ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା (Political disunity) : ଜାତି ପଦ୍ଧତି, ଜାତିବାଦ (ନିଜ ଜାତି ପ୍ରତି ଅନ୍ଧ ଆନୁଗତ୍ୟ )କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ, ଯାହାଫଳରେ କି ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କୁ ଏକତା ପାଶରେ ଆବଦ୍ଧ କରିବା ସମ୍ଭବପର ହୁଏ ନାହିଁ । ଯଦି ଆମେ ଭାରତୀୟ ସମାଜର ଅତୀତ ଇତିହାସକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରୁ ଆମେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇବା ଯେ ଏହି ଏକତାର ଅଭାବ ବିଦେଶୀମାନଙ୍କୁ ସହଜରେ ଭାରତକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବାପାଇଁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲା । ଭାରତର ବିଗତ ୨୫୦୦ ବର୍ଷର ଇତିହାସ ସୂଚନା ଦିଏ ଯେ ଭାରତ ୧୨୫ ଥର ବିଦେଶୀମାନଙ୍କର ଆକ୍ରମଣ ଶିକାର ହୋଇଥିଲା ।

(୩) ଜାତୀୟ ଏକତାର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ (Obstacle to national unity) : ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଦେଶର ଏକତା ପଥରେ ଅନ୍ତରାୟ ସୃଷ୍ଟ କରିଆସୁଛି । ସମାଜରେ ନୀଚ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସୁବିଧା ସୁଯୋଗରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେଉଥିବାରୁ ସେମାନେ ସଦାସର୍ବଦା ଅସନ୍ତୋଷ ପ୍ରକାଶ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜାତୀୟ ଏକତା କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ । ଡକ୍ଟର ଜି.ଏସ୍. ଘୁରେ (Dr. G.S. Ghurey) ମତ ଦିଅନ୍ତି, “ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଜାତୀୟ ଏକତାର ବିକାଶ ପାଇଁ ଏକ ଅସୁସ୍ଥ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।’’ ଇ.ସ୍କିମ୍‌ (E. Schmidt) କହିଛନ୍ତି ଯେ, ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ଏକ ବିୟୋଗାନ୍ତକ ପରିଣାମ ହେଉଛି ଯେ ଏହା ସାଧାରଣ ଜାତୀୟ ସଚେତନତାକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିଥାଏ ।

(୪) ସାମାଜିକ ପ୍ରଗତି ଆଗରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ (Obstacle to social progress) : ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ଅନ୍ୟ ଏକ ଦୋଷ ହେଉଛି ଯେ ଏହା ଦେଶର ସାମାଜିକ ଏବଂ ଅର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରଗତିରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । କର୍ମତତ୍ତ୍ଵଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ପ୍ରକୃତିର ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ଏହି ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଚିନ୍ତାଧାରା ଯୋଗୁଁ ସେମାନେ ଯେ କେବଳ ପୁରାତନ ପ୍ରଥା ଏବଂ ପରମ୍ପରାକୁ ଛାଡ଼ି ନଥା’ନ୍ତି, ଅପରପକ୍ଷରେ ସେମାନେ ନୂତନ ଆଦର୍ଶ, ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଏବଂ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଉଦ୍ଭାବନ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସମାଜର ପ୍ରଗତି ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

(୫) ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା (Untouchability) : ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଏକ କଳଙ୍କିତ ସାମାଜିକ ବ୍ୟାଧ୍ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି, ଯାହା ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ନାମରେ ପରିଚିତ । ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣ ପଦ୍ଧତିଦ୍ୱାରା ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସାମାଜିକ ସୋପାନର ନିମ୍ନ ଭାଗରେ ରହି ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଅବହେଳିତ, ଦଳିତ ଏବଂ ନିଷ୍ପେଷିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀ କହିଛନ୍ତି, ‘‘ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ହେଉଛି ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ଏକ କୁତ୍ସିତ ପରିପ୍ରକାଶ ଏବଂ ଈଶ୍ଵର ଏବଂ ମନୁଷ୍ୟ ଜାତି ପ୍ରତି ଏହା ଏକ ଅପରାଧ ।’’ (Untouchability is the most hateful expression of caste system and it is crime against God and man).

(୬) ଶ୍ରମ ସଞ୍ଚାଳନର ବିରୋଧ (Denial of mobility of labour) : ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଶ୍ରମ ସଞ୍ଚାଳନକୁ ବିରୋଧ କରିଥାଏ । ଜାତିର କଠୋର ଶୃଙ୍ଖଳା ମଧ୍ୟରେ ରହି ବ୍ୟକ୍ତି ନୂତନ ପେସାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାପାଇଁ ସୁଯୋଗ ପାଇନଥାଏ । ଜାତିଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ବୃତ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପାଇଁ ସେ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଫଳରେ ବହୁ ବ୍ୟକ୍ତି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ବୃତ୍ତିକୁ ଅନୁସରଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ଜୀବନରେ ବିଫଳତାର ବୋଝ ବହନ କରି ଦୁଃଖରେ ଜୀବନ ବିତାଇଥା’ନ୍ତି । ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କଠାରେ ଆଳସ୍ୟତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ୟ କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି ବାଧ୍ଯରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୃତ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ଏକ ଦୁଃଖପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନଯାପନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(୭) ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବିରୋଧ (Opposing democracy) : ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବିରୋଧୀ ଅଟେ । ଗଣତନ୍ତ୍ର ସମାନତା, ମୁକ୍ତି ଏବଂ ଭ୍ରାତୃତ୍ୱ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଜାତି, ଧର୍ମ, ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଅପରପକ୍ଷରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ସମାଜର ସମସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସମାନ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରିନଥାଏ । ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣକୁ ଭିତ୍ତିକରି ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସମସ୍ତ ଅଧିକାର, ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଉପଭୋଗ କରୁଥିବାବେଳେ ନୀଚ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ନିର୍ଯ୍ୟାତନା ଭୋଗ କରନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୌଳିକ ନୀତି କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହୋଇଥାଏ ।

(୮) ମହିଳାମାନଙ୍କର ନିମ୍ନ ପ୍ରସ୍ଥିତି : ହିନ୍ଦୁ ମହିଳାମାନଙ୍କର ନିମ୍ନ ପ୍ରସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଦାୟୀ । ଯଦି ଆମେ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜର ଅତୀତର ଇତିହାସକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବା ତା’ ହେଲେ ଆମେ ଦେଖ‌ିବାକୁ ପାଇବା ଯେ ଏଇ ଅଳ୍ପଦିନ ପୂର୍ବରୁ ହିନ୍ଦୁ ନାରୀମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିବାରୁ ବଞ୍ଚତ କରି ରଖାଯାଉଥିଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଗୃହର ଚାରିକାନ୍ଥ ମଧ୍ୟରେ ଆବଦ୍ଧ କରି ରଖାଯାଉଥିଲା । ଯଦି ବିବାହର ପ୍ରଥମ ଦିବସରେ ସେମାନେ ବିଧବା ହେଉଥିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ ପୁନର୍ବିବାହ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଉନଥିଲା ।

ଅପରପକ୍ଷରେ ବଳପୂର୍ବକ ଭାବରେ ସେମାନଙ୍କୁ ମୃତ ସ୍ଵାମୀମାନଙ୍କର ଚିତାଗ୍ନିରେ ଝାସ ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଜନ୍ମଦେବା ଏବଂ ସ୍ଵାମୀମାନଙ୍କର ଯୌନ ଅଭିଳାଷକୁ ପୂରଣ କରିବା ସେମାନଙ୍କର ଥିଲା ମୁଖ୍ୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ।

ଉପରିଲିଖ ଆଲୋଚନା ସୂଚନା ଦିଏ ଯେ, ଜାତି ପଦ୍ଧତି ହିନ୍ଦୁସମାଜ ପାଇଁ କେତେକ ଅନିଷ୍ଟକାରୀ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ କଠୋର ଶୃଙ୍ଖଳା ମଧ୍ୟରେ କବଳିତ ହୋଇ ହିନ୍ଦୁ ସମାଜ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ବିଘଟନମୁଖୀ ହେବାରେ ଲାଗିଛି ।

6. ଭାରତରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା କାରକଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ବିଘଟନର କାରକଗୁଡ଼ିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ଭାରତରେ କେତେକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କାରକଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଅଛି । ଏହି କାରକଗୁଡ଼ିକ ଆମ ସମାଜରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିବାପାଇଁ ଦାୟୀ ଅଟନ୍ତି । ନିମ୍ନରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ମୁଖ୍ୟ କାରକଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(୧) ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା (Modern Education) :
ଭାରତରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିବାରେ ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ଏହି ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଏବଂ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଏକ ପକ୍ଷେ ଏହା ସ୍ବାଧୀନତା, ସମାନତା ଓ ଭ୍ରାତୃଭାବ ଆଦି ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଆଦର୍ଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରୁଥିବାବେଳେ, ଅପରପକ୍ଷେ ଏହା ହେତୁବାଦ ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ପ୍ରଭୃତି ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀକୁ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରିଥାଏ ।

ଏହି ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ଆମ ସମାଜର ଶିକ୍ଷିତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଜାତିପଦ୍ଧତିର ଐଶ୍ୱରିକ ମତବାଦ, ଉତ୍ତରାଧିକାରୀୟ ଅସମତା, କୌଳିକ ବୃତ୍ତି ଏବଂ କର୍ମଫଳ ପ୍ରଭୃତି ନୀତିନିୟମକୁ ଉପେକ୍ଷା କରୁଛନ୍ତି । ଆଉ ମଧ୍ଯ ଏକତ୍ର ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିବା ଫଳରେ ଆନ୍ତଃଜାତି ବିବାହ ପ୍ରଥା ପ୍ରତି ଯଥେଷ୍ଟ ଉତ୍ସାହ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନରେ ଏକାଠି ବିଦ୍ୟାଲାଭ କରିବା ଫଳରେ ସମସ୍ତ ଜାତିର ବାଳକ ଓ ବାଳିକାମାନଙ୍କ ମନରୁ ଉଚ୍ଚନୀଚ ତଥା ଛୁଆ-ଅଛୁଆଁ ଭେଦଭାବ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଜାତିପ୍ରଥାର ଅଧଃପତନ ପାଇଁ ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କାରକ ଭାବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ।

(୨) ଶିଳ୍ପୀକରଣ (Industrialisation) :
ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜ ମୁଖ୍ୟତଃ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜ୍ଞାନଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ । ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଗତି ଫଳରେ ଶିଳ୍ପୀକରଣ ସମ୍ଭବପର ହୋଇପାରିଛି । ଶିଳ୍ପୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ପ୍ରଭାବରେ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ କଳକାରଖାନାମାନ ଗଢ଼ି ଉଠିଛି । ସବୁ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଏହି କଳକାରଖାନାଗୁଡ଼ିକରେ ଏକତ୍ର ମିଳିମିଶି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାଦ୍ୱାରା ଜାତିଆଣ ମନୋଭାବ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଆଉ ମଧ୍ଯ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରେ ଜନ୍ମ ଅପେକ୍ଷା ବ୍ୟବସାୟିକ ଦକ୍ଷତା ଏବଂ କର୍ମକୁଶଳତାକୁ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଯାଉଛି ।

ଫଳରେ ଜାତିପ୍ରଥାଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ବୃତ୍ତିକୁ ଅନୁସରଣ ନ କରି ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସ୍ୱ-ଇଚ୍ଛାରେ ଯେକୌଣସି ବୃତ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରୁଛନ୍ତି । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନା ଆଦିରେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଉଚ୍ଚ ପଦବୀରେ ଥିବାବେଳେ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଅଧସ୍ତନ କର୍ମଚାରୀଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ଏହି ପଦ୍ଧତି ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ପରସ୍ପର ଯିବା ଆସିବା କରିବାଦ୍ୱାରା ଛୁଆଁଅଛୁଆଁ ମନୋଭାବର ବିଲୟ ଘଟିଛି ।

ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଏ.ଡବ୍ଲ୍ୟୁ. ଗ୍ରୀନ୍ (A. W. Green) କୁହନ୍ତି, ‘‘ପୂର୍ବେ ନୀଚ ଜାତି ଲୋକମାନଙ୍କର ଛାୟା ସ୍ପର୍ଶଦ୍ବାରା ବ୍ରାହ୍ମଣ ନିଜକୁ ଅପବିତ୍ର ମନେକରି ଶୁଦ୍ଧ ହେବାପାଇଁ ପବିତ୍ର ଜଳରେ ସ୍ନାନ କରୁଥିଲା; କିନ୍ତୁ ଏବେ ସହର ବଜାରର ଜନଗହଳି ରାସ୍ତା ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଲୋକମାନଙ୍କର କୋଳାହଳ ଭିତରେ ନୀଚ ଜାତି ଲୋକମାନଙ୍କର ଛାୟାସ୍ପର୍ଶରୁ ନିଜକୁ ଦୂରେଇ ରଖୁବା ସମ୍ଭବପର ହେଉନାହିଁ ।’’

(୩) ପୌରୀକରଣ (Urbanisation) :
ପୌରୀକରଣ ବା ନଗରୀକରଣ ହେଉଛି ଶିଳ୍ପୀକରଣର ଏକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପରିଣାମ । ଯେହେତୁ ସହର ହେଉଛି ଜାତି-ଧର୍ମ-ବର୍ଣ୍ଣ-ଭାଷା ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତ ଲୋକମାନଙ୍କର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀ; ତେଣୁ ଏଠାରେ ଜାତିଗତ କଟକଣାଗୁଡ଼ିକୁ ପାଳନ କରିବା ସମ୍ଭବପର ହେଉନାହିଁ । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ହେଉଛି ଯେ, ସହର ବା ନଗରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ପରସ୍ପରର ଜାତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଜ୍ଞ । ବାହ୍ୟ ସଭ୍ୟତାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ସହରବାସୀମାନେ ଉଚ୍ଚ-ନୀଚ ଏବଂ ଛୁଆଁ-ଅଛୁଆଁ ଭେଦଭାବକୁ ଅସ୍ବୀକାର କରୁଛନ୍ତି । ଫଳରେ କି ଜାତିପ୍ରଥାର ବିଘଟନ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି ।

(୪) ଧନସମ୍ପଦର ଗୁରୁତ୍ଵ (Importance of wealth) :
ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଧନସମ୍ପଦ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ମୂଳଭିତ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଲୋକମାନେ ଏହି ଧନସମ୍ପଦ ଉପରେ ସବୁ ସମୟ ପାଇଁ ଅଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରି ଚାଲିଛନ୍ତି । ପାରମ୍ପରିକ ବୃଭିଗୁଡ଼ିକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ଅନୁସାରେ ଯେକୌଣସି ବୃତ୍ତିକୁ ଅନୁସରଣ କରୁଛନ୍ତି । ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି ବିପୁଳ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ସେ ଯେକୌଣସି ଜାତିର ହେଉନା କାହିଁକି ସମାଜ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦାନ କରୁଛି ।

ଜାତିପ୍ରଥାଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ବୃତ୍ତିଗତ କଟକଣାଗୁଡ଼ିକର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟିଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଜଣେ ଶୂଦ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ଯେ କି ବିପୁଳ ସମ୍ପଭିର ମାଲିକ ତା’ର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଜଣେ ଦରିଦ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣଠାରୁ ଉଚ୍ଚରେ । ଧନସମ୍ପଦ ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଜାତିପ୍ରଥା କ୍ରମଶଃ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଯାଉଛି ।

(୫) ପରିବହନ ଓ ଯୋଗାଯୋଗ ମାଧ୍ୟମର ଦ୍ରୁତ ଅଗ୍ରଗତି (Rapid development of transport and communication) :
ପରିବହନ ଏବଂ ଯୋଗାଯୋଗ ମାଧ୍ୟମର ଉନ୍ନତି ଆମର ଜାତି ସଂରଚନାକୁ ଗଭୀରଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି । ଭାରତରେ ଔଦ୍ୟୋଗିକ ବିକାଶ ଯୋଗୁଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଯାନବାହନଗୁଡ଼ିକର ଉଦ୍ଭାବନ ସମ୍ଭବପର ହୋଇପାରିଛି ।

ଟ୍ରେନ୍ କିମ୍ବା ବସ୍‌ରେ ଯାତାୟାତ ସମୟରେ ସମସ୍ତ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ସମାନ ପ୍ରକାର ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରୁଛନ୍ତି । ସାର୍ ହର୍‌ବର୍ଟ ରିସ୍‌ (Sir Herbert Risley) କହିଛନ୍ତି, ‘ଟ୍ରେନ୍ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ରହୁଥିବା ପ୍ଲାଟଫର୍ମରେ ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ବିକ୍ରି କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ତା’ର ଜାତି ବୁଝି ତା’ଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥ କ୍ରୟ କରିବା କୌଣସି ଯାତ୍ରୀ ପକ୍ଷେ ସମ୍ଭବପର ହେଉନାହିଁ ।’’

(୬) ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର ଆନ୍ଦୋଳନ (Social reform movement) :
ପ୍ରବୀଣ ସମାଜ ସଂସ୍କାରକ, ଯଥା – ରାଜା ରାମମୋହନ ରାୟ, ଦୟାନଦୀ ସରସ୍ୱତୀ, ସ୍ଵାମୀ ବିବେକାନନ୍ଦ ପ୍ରଭୃତି ସମାଜ ସଂସ୍କାର ଆନ୍ଦୋଳନ ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଜରୁ ଜାତିପ୍ରଥା ଏବଂ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରିଥିଲେ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମ ସମାଜ, ଆର୍ଯ୍ୟ ସମାଜ, ପ୍ରାର୍ଥନା ସମାଜ ଏବଂ ରାମକୃଷ୍ଣ ମିଶନ୍‌ର ଭୂମିକା ମଧ୍ଯ ଏ ଦିଗରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ । ଏହିସବୁ ସମାଜ ସଂସ୍କାର ଆନ୍ଦୋଳନଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଜାତିପ୍ରଥା କ୍ରମଶଃ ଦୁର୍ବଳ ହେବାରେ ଲାଗିଛି ।

(୭) ରାଜନୈତିକ ଆନ୍ଦୋଳନ (Political movement) :
ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର କଠୋର ଶୃଙ୍ଖଳା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ଦୃଢ଼ ଜନମତ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କଦ୍ବାରା ଏହି ଜାତିପ୍ରଥାର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା । ସେ ସବୁବେଳପାଇଁ କହୁଥିଲେ ଯେ, ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ଵାଧୀନଭାବେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଛି ଏବଂ ଈଶ୍ବରଙ୍କର ସନ୍ତାନଭାବେ ସମସ୍ତେ ସମାନ ଅଟନ୍ତି ।

ଜାତିପ୍ରଥା ବିରୁଦ୍ଧରେ ସ୍ଵର ଉତ୍ତୋଳନ କରି ଗାନ୍ଧିଜୀ କହୁଥିଲେ, “ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ହେଉଛି ଜାତିପ୍ରଥାର ଏକ କୁତ୍ସିତ ପରିପ୍ରକାଶ ଏବଂ ଏହା ଈଶ୍ଵର ଏବଂ ମନୁଷ୍ୟ ବିପକ୍ଷରେ ଏକ ଅପରାଧ ।’’ ସେ ମତ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତୀୟ ସମାଜରୁ ଜାତିପ୍ରଥା ଭଳି ଏକ ଅନିଷ୍ଟକର ପ୍ରଥାର ବିଲୋପ ନ ହୋଇଛି ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତୀୟ ସମାଜ ପ୍ରଗତିପଥରେ ଅଗ୍ରସର ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।

(୮) ଆନ୍ତଃ-ଜାତି ବିବାହ ପ୍ରଥାର ପ୍ରଚଳନ (Introduction of inter-caste marriage) :
ପ୍ରାଚୀନ ସମାଜରେ ଜାତିପ୍ରଥା ବିବାହ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେତେକ କଟକଣା ଏବଂ ନୀତିନିୟମକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରିଥିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି ଏବଂ ଉପଜାତି ଗୋଟିଏ ଅନ୍ତର୍ବିବାହୀ ଦଳ ହୋଇଥିବାରୁ ସଦ୍ୟମାନେ ନିଜ ଜାତିରେ ବିବାହ କରୁଥିଲେ ।

ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ଆନ୍ତଃଜାତି ବିବାହ ପ୍ରଥା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷିଦ୍ଧ ଥିଲା; କିନ୍ତୁ ୧୯୫୫ ମସିହାର ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଆଇନ ଆନ୍ତଃଜାତି ବିବାହ ପ୍ରଥାକୁ ବିଧବଦ୍ଧଭାବେ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ଏହି ଆଇନରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ଯେ, ଜଣେ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ପୁରୁଷ ନୀଚ ଜାତିର ସ୍ତ୍ରୀକୁ ବିବାହ କରିପାରିବ ଏବଂ ଜଣେ ନୀଚଜାତିର ପୁରୁଷ ମଧ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ସ୍ଵୀକୁ ବିବାହ କରିପାରିବ ।

ଫଳରେ ସମସ୍ତ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ସ୍ୱ-ଇଚ୍ଛାରେ ଯେକୌଣସି ଜାତିରେ ବିବାହ କରିପାରୁଛନ୍ତି । ଆନ୍ତଃଜାତି ବିବାହପ୍ରଥାର ପ୍ରଚଳନ ଯୋଗୁଁ ଜାତିପ୍ରଥାଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ କଟକଣାଗୁଡ଼ିକ ହ୍ରାସ ପାଇବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହି ଜାତିପ୍ରଥା କ୍ରମଶଃ ଦୁର୍ବଳରୁ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡ଼ିଛି ।

(୯) ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟମ (Governmental efforts) :
ଭାରତ ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା କରିଛି । ଭାରତ ସ୍ୱାଧୀନତା ହେବା ପରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ବିଭିନ୍ନ ଦୋଷ ତ୍ରୁଟିଗୁଡ଼ିକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି । ଏହାର ପ୍ରଥମ ପଦକ୍ଷେପ ହେଉଛି ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ପ୍ରଣୀତ ‘ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଅପରାଧ ଆଇନ’ । ଏହି ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ହେଉଛି ଏକ ଅପରାଧ ଏବଂ ଏହାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ୬ ମାସ ଜେଲ୍‌ଦଣ୍ଡ କିମ୍ବା ୫୦୦ ଟଙ୍କା ଜୋରିମାନା କିମ୍ବା ଉଭୟ ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଯିବ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ ନିର୍ବିଶେଷର ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ତାରତମ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ମୁଖ୍ୟ କାରକ ପ୍ରଭାବରେ ଆସି ଜାତିପ୍ରଥା କ୍ରମଶଃ ବିଘଟନମୁଖୀ ହେବାରେ ଲାଗିଛି ।

7. ଭାରତୀୟ ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ ସଂଘଟିତ ହେଉଥିବା ସାମ୍ପ୍ରତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଗତିକରୁଛି ବୋଲି ତୁମେ ଭାବୁଛ କି ? ଭାରତୀୟ ଜାତି ପଦ୍ଧତିର ବିଭିନ୍ନ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
Answer:
ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି ପ୍ରକୃତିର ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ନିୟମ । ଯେପରି ଏକ ମାନବ ଶିଶୁ ଜନ୍ମଲାଭ କରେ ଏବଂ କାଳକ୍ରମେ ଶୈଶବ, କୈଶୋର, ଯୁବାବସ୍ଥା ଏବଂ ବୃଦ୍ଧାବସ୍ଥାରେ ପଦାର୍ପଣ କରେ, ଠିକ୍ ସେହିଭଳି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଅହରହ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଜାତିର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟରେ କେତେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଛି । ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଚିନ୍ତାଧାରାଦ୍ଵାରା ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଜାତିପଦ୍ଧତି ତା’ର କଠୋରତା ଏବଂ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ପ୍ରବୃତ୍ତିକୁ ହରାଇ ବସିବାରେ ଲାଗିଛି । ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଜାତିପଦ୍ଧତିର ସାଂପ୍ରତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(୧) ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହ୍ରାସ (Declined superiority of brahmins) :
ଜାତିର ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକରଣରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ସ୍ଥାନ ଶୀର୍ଷରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଯଦିଚ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେମାନେ ନିଜକୁ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ବ୍ୟକ୍ତିଭାବେ ସମାଜରେ ପରିଚିତ କରାଇଥାଆନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ପ୍ରାଚୀନ ସମାଜ ତୁଳନାରେ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରତିପତ୍ତି ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ପୂର୍ବଭଳି ଅନ୍ୟ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କର ଉପରେ ନିଜର ଆଧୂପତ୍ୟ ଜାହିର କରିପାରୁ ନାହାନ୍ତି ।

ବିଭିନ୍ନ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ, ଅଫିସ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରଭୃତିରେ ଜନ୍ମ ଅପେକ୍ଷା ଦକ୍ଷତା ଉପରେ ଅଧ୍ଵ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଉଅଛି । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରିଥିବା ଜାତି ପଦ୍ଧତି କ୍ରମଶଃ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଯାଉଛି । ପୁରାତନ ସମାଜ ଭଳି ବର୍ତ୍ତମାନ ସେମାନେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଜାତିଭାବେ ଉଚ୍ଚ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ଉପଭୋଗ କରିବାରେ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରୁନାହାନ୍ତି ।

(୨) ଖାଦ୍ୟ, ପାନୀୟ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସଂଘର୍ଗଜନିତ କଟକଣାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Changes in the restrictions regarding food, drink and social inter-course) :
ପୁରାତନ ସମାଜରେ ଖାଦ୍ୟ, ପାନୀୟ ଏବଂ ସାମାଜିକ ମିଳାମିଶାକୁ ଭିଭିକରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି କେତେଗୁଡ଼ିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିୟମକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରିଥିଲା । ଏହିସବୁ ଜାତିଜନିତ କଟକଣାଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା କଠୋରଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଥିଲା ।

କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ଶିକ୍ଷା ପଦ୍ଧତି ପରିବହନ ଏବଂ ଯୋଗାଯୋଗ ପଦ୍ଧତି ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଏହିସବୁ କଟକଣାଗୁଡ଼ିକରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟାଇପାରିଛି । ବିଭିନ୍ନ ସ୍କୁଲ, ହୋଟେଲ, କଲେଜ ଏବଂ ଡାକ୍ତରଖାନା ପ୍ରଭୃତିରେ ସବୁ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କର ଏକତ୍ରୀକରଣ ଜାତିର ଏହି ନିୟମର ବିଲୟ ଘଟାଇଛି । ଯଦିଓ ଜାତିପ୍ରଥା ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ତିଷ୍ଠିରହିଛି, କିନ୍ତୁ ତା’ର ସାମାଜିକ ମିଳାମିଶା ଥିବା ବିଭିନ୍ନ କଟକଣାଗୁଡ଼ିକର ଦ୍ରୁତ ଅବଗତି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଛି ।

ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ଲୋକମାନେ କେବଳ ଯେ ଏକତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛନ୍ତି ସେତିକି ନୁହେଁ, ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଏକତ୍ର ବସି ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ କରୁଅଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଥିବା ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ମନୋଭାବ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ହ୍ରାସ ପାଇଯାଉଛି ।

(୩) ବିବାହବିସ୍‌ରେ ଥ‌ିବା କଟକଣାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Changes in the restrictions regarding marriage) :
କରିବା ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ଭବପର ନଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ପସନ୍ଦମୁତାବକ ପେସା ଗ୍ରହଣ କରିପାରୁଛି । ଫଳରେ ଜାତି ଏହି ବୃତ୍ତିଜନିତ କଟକଣାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଉଛି । ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଆଇନ ମାଧ୍ୟମରେ ମଧ୍ୟ ଆମର ସରକାର ଏହି ବୃତ୍ତି ନିର୍ବାଚନରେ ଥିବା କଟକଣାଗୁଡ଼ିକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରିଛନ୍ତି । ଯେକୌଣସି ଜାତିର ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଦକ୍ଷତା, ଶକ୍ତି ଏବଂ ସାମର୍ଥ୍ୟ ବଳରେ ଯେକୌଣସି ବୃତ୍ତିକୁ ଅନୁସରଣ କରିପାରୁଛି ।

କିନ୍ତୁ ଏହା କହିବା ସମୀଚୀନ ନୁହେଁ ଯେ ଜାତିର ବୃତ୍ତିଗତ କଟକଣାଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଲୋପ ପାଇଛି । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଜଣେ ଦରିଦ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣ ତା’ର ଉତ୍କଟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସତ୍ତ୍ଵେ ମଧ୍ଯ କେବେ ଝାଡ଼ୁଦାରର କାର୍ଯ୍ୟ କରିନଥାଏ । ଠିକ୍ ସେହିଭଳି ଜଣେ ଶୂଦ୍ର ମଧ୍ୟ ବିପୁଳ ସମ୍ପତ୍ତିର ଅଧିକାରୀ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା କେବେହେଲେ ପୌରୋହିତ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ଜାତିର ବୃତ୍ତିଗତ କଟକଣାଗୁଡ଼ିକ କ୍ରମଶଃ ଉଭେଇ ଯିବାରେ ଲାଗିଛି ।

(୫) ଜାତି ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Changes in caste-status) :
ଅତୀତରେ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଜନ୍ମଭିଭିରେ ତା’ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ପ୍ରଦାନ କରୁଥିଲା । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଉଚ୍ଚ-ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ଅବସ୍ଥାପିତ କରିଥିବାବେଳେ ଶୂଦ୍ରମାନଙ୍କୁ ନୀଚ ପ୍ରସ୍ଥିତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା । ଫଳରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଭୋଗ କରୁଥିବାବେଳେ ଶୂଦ୍ରଜାତିର ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ସେଥୁରେ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ କାରିଗରୀ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଦ୍ରୁତ ଅଗ୍ରଗତି ଫଳରେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିତିରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଛି ।

ଏବେ ଜନ୍ମ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଧନସମ୍ପଦ, କ୍ଷମତା ଓ ପ୍ରତିଭା ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରୁଛି । କ୍ରମେ କ୍ରମେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ପ୍ରଥା ଆଚରଣ ଏବଂ ବିଶ୍ଵାସ ପଦ୍ଧତିକୁ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଗ୍ରହଣ କରୁଅଛନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ଜୀବନଶୈଳୀକୁ ଅନୁସରଣ କରି ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣରେ ସେମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଅଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରଫେସର ଏମ୍.ଏନ୍. ଶ୍ରୀନିବାସ (Prof. M,N. Srinivas) ‘ସଂସ୍କୃତିକରଣ’ (Sanskritization) ଆଖ୍ୟା ଦେଇଛନ୍ତି ।

ଆଉ ମଧ୍ୟ ସେହିଭଳି ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଏବଂ ବ୍ୟବହାର ପ୍ରଭୃତିରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଭ୍ୟତାର ନୀତିନିୟମକୁ ଗ୍ରହଣ କରୁଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ‘ପାଶ୍ଚାତ୍ୟକରଣ’ (Westernization) କୁହାଯାଏ ।

(୬) ଜାତି ସଂରଚନାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Changes in caste structure) :
ପୁରାତନ କାଳରେ ଜାତି ସଂରଚନା ଆବଦ୍ଧ (Closed) ଏବଂ ଅନମନୀୟ (Rigid) ଥିଲା । ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ଲୋକରୀତି ଏବଂ ଲୋକନିୟମ ଥିଲା । ଏହି ନିୟମଗୁଡ଼ିକ ଏପରି ଅନମନୀୟ ଥିଲା ଯେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କର ଛାୟା ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରୁ ନଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ଜାତି ସଂରଚନା ମୁକ୍ତ (Open) ଏବଂ ନମନୀୟ (Flexible) ଭାବେ ପରିଚିତ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଆମେ ସମସ୍ତେ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କର ଜୀବନଶୈଳୀରେ ସମାନତା ଉପଳବ୍ଧ କରିପାରୁଛୁ ।

(୭) ନୀଚ ଜାତିର ଅବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Changes in the conditions of lower castes) :
ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥାରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇପାରିଛି । ଅତୀତରେ ସେମାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥା ଅତି ଶୋଚନୀୟ ଥିଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ମୌଳିକ ଅଧିକାରରୁ ବଞ୍ଚିତ କରି ରଖାଯାଉଥିଲା । ସମାଜରେ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ବୋଲି କିଛି ନଥିଲା । ଏହି ନୀଚ ଜାତିର ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଯେଉଁମାନେ କି ହରିଜନଭାବେ ପରିଚିତ ଅନ୍ୟ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସବୁବେଳେ ଅବହେଳିତ ଓ ନିଷ୍ପେଷିତ ହେଉଥ୍ଲେ, କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅନ୍ୟ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ହରିଜନମାନେ ଅଧ୍ଵକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଲାଭ କରୁଛନ୍ତି ।

ବିଭିନ୍ନ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ଦ୍ରୁତ ଉନ୍ନତି ଅଣାଯାଇପାରିଛି । ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ନିଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଯଥେଷ୍ଟ ସୁବିଧା ଦିଆଯାଉଛି । ଆଉ ମଧ୍ୟ ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୀଚ ଜାତିକୁ ସମାନ ଅଧ୍ୟାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଅଛି । ଏହା ଫଳରେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେଙ୍କର ଅବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଛି ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନା ସୂଚାଇ ଦିଏ ଯେ ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ଜାତି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଡ଼କୁ ଆଗେଇ ଚାଲିଛି । ଉଦ୍ୟୋଗୀକରଣ, ନଗରୀକରଣ ଏବଂ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରଭାବ ଫଳରେ ଭାରତରେ ଜାତିପ୍ରଥା ତା’ର ଅନମନୀୟତାକୁ ହରାଇ ବସିଛି । ଯଦିଓ ଜାତିପ୍ରଥା ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ବଞ୍ଚୁଛି କିନ୍ତୁ ଏହା କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

8. ଜାତି ଓ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଜାତି ଓ ଶ୍ରେଣୀ ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନର ଦୁଇଟି ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ଜାତି ପାରମ୍ପରିକ ଅସମାନତା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତି ସମାନତା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ତା’ର ପିତାମାତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅଧିକୃତ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବାବେଳେ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ସେ ଏକ ପ୍ରକାର ପ୍ରସ୍ଥିତିର ଅଧିକାରୀ ହୁଏ, ଯାହା ତା’ର ପିତାମାତାଙ୍କ ପ୍ରସ୍ଥିତିଠାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ । ତେଣୁ ଜାତି ଏବଂ ଶ୍ରେଣୀ ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ବିରୋଧୀ ସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ ।

ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ପୂର୍ଣ୍ଣମାତ୍ରାରେ ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । କାର୍ଲମାର୍କସ୍ (Karl-Marx) ଯେ କି ସାମ୍ୟବାଦର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜନକରୂପେ ପରିଚିତ, ସେ ଶ୍ରେଣୀକୁ ଉତ୍ପାଦନର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, ବିଭିନ୍ନ ଆର୍ଥନୀତିକ କାରକ; ଯଥା – ଧନସମ୍ପଦ, ବୃତ୍ତି ଏବଂ ଆୟ ଏକ ଶ୍ରେଣୀକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ । ମାକାଇଭର୍‌ (MacIver) ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ଶ୍ରେଣୀକୁ ଏକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ସମୂହରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ମାକାଇଭର୍ ଏବଂ ପେଜ୍ (Maclver and Page) ଙ୍କ ମତରେ, “ଏକ ସାମାଜିକ ଶ୍ରେଣୀ ହେଉଛି ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀର ଯେକୌଣସି ଅଂଶ ଯାହାକି ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତିଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟଠାରୁ ପୃଥକ୍ ହୋଇଥାଏ ।’’

ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ଶ୍ରେଣୀ ହେଉଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥାଏ । ବୃତ୍ତି ନିର୍ବାଚନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ଉତ୍ସାହ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଚ୍ଚ-ନୀଚ ତାରତମ୍ୟକୁ ଦୂରକରିଥାଏ ।

ଯଦିଓ ଜାତି ଏବଂ ଶ୍ରେଣୀ ଦୁଇଟି ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ସମୂହଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି, ତଥାପି ଏହି ଦୁଇ ସମୂହ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ସାଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଭଳି ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଥାଏ । ଆଉ ମଧ୍ଯ ଜାତି ଭଳି ଶ୍ରେଣୀ ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରେ ଏକ ଉଚ୍ଚ-ନୀଚ କ୍ରମ ରହିଛି । ସେହି କ୍ରମଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ଉଚ୍ଚ ଶ୍ରେଣୀ, ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ, ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ, ନୀଚ ଶ୍ରେଣୀ, ଉଚ୍ଚ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ, ନୀଚ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଏବଂ ଉଚ୍ଚ-ନୀଚ ଶ୍ରେଣୀ । ଏହସିବୁ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ସତ୍ତ୍ଵେ ଜାତି ଏବଂ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।

(୧) ସ୍ତରକରଣରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in stratification) :
ଏକ ଜାତି ସଂରଚନାଜନିତ ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ସାଧାରଣ ପ୍ରସ୍ଥିତି ତା’ର ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ, କିନ୍ତୁ ଏକ ଶ୍ରେଣୀ ସଂରଚନାଜନିତ ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରସ୍ଥିତି ତା’ର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଏବଂ ଆର୍ଥନୀତିକ ଭିଭି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେଉଁ ଜାତିରେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥାଏ, ସେହି ଜାତିର ପ୍ରସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ତା’ର ପ୍ରସ୍ଥିତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୋଇଥାଏ ।

ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ଜନ୍ମଗତ ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ସମାଜରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ଥାନରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ହୋଇ ଉଚ୍ଚ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଲାଭ କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ଶୂଦ୍ରମାନେ ଜାତି ସ୍ତରୀକରଣର ନିମ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ରହି ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସୁବିଧା ସୁଯୋଗରୁ ବଞ୍ଚତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଅପରପକ୍ଷରେ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟକ୍ତିର ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଏବଂ ଧନସମ୍ପଦର ମାତ୍ରା ଯୋଗୁଁ ଶ୍ରେଣୀ ସ୍ତରୀକରଣରେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ କିମ୍ବା ନିମ୍ନରେ ରହିଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ – ଜଣେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକ ଯଦି ଅତି ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଏବଂ ବିପୁଳ ସମ୍ପଦର ଅଧିକାରୀ ହୁଏ, ତେବେ ସେ ଶ୍ରେଣୀ ସ୍ତରୀକରଣ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ତାନରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ହୋଇ ଉଚ୍ଚ ସାମାଜିକ ପ୍ରସ୍ଥିତି ଲାଭ କରିଥାଏ ।

(୨) ସଂରଚନାଜନିତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in structure) :
ଜାତି ଏବଂ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପାର୍ଥକ୍ୟ ହେଉଛି ଯେ, ଜାତି ସଂରଚନା ଆବଦ୍ଧ (Closed) ଏବଂ ଅନମନୀୟ (Rigid) ଅଟେ । ମାତ୍ର ଅପରପକ୍ଷରେ ଶ୍ରେଣୀ ସଂରଚନା ମୁକ୍ତ (Open) ଏବଂ ନମନୀୟ (Flexible) ଅଟେ । ଜାତି ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଗୋଟିଏ ଜାତିରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଜାତିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ଏ ପ୍ରକାର ଅବସ୍ଥା ଦେଖିବାକୁ ମିଳି ନଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିର ବୃତ୍ତି, କ୍ଷମତା ଏବଂ ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ଭିଭିକରି ତା’ର ଶ୍ରେଣୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀରୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀକୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେବା ସମ୍ଭବପର ଅଟେ ।

(୩) ବୃତ୍ତିକନିତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in occupation) :
ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପାରମ୍ପରିକ ବୃତ୍ତିର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜର ଏହି ବଂଶଗତ ବୃତ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଇଚ୍ଛାକୃତ ବୃତ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରି ନଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ବୃଦ୍ଧି ନିର୍ବାଚନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୌଣସି କଟକଣା ବା ନୀତିନିୟମ ନଥାଏ । ପରନ୍ତୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ବୃତ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିର ଶ୍ରେଣୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ ।

(୪) ସାମାଜିକ ଅଭ୍ୟାସଜନିତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in social habits) :
ଖାଦ୍ୟ, ପାନୀୟ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସଂସର୍ଗକୁ ଭିଭିକରି ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନେକ କଟକଣା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ନୀଚ ଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କ ଗୃହରୁ ଖାଦ୍ୟ କିମ୍ବା ପାନୀୟ ଗ୍ରହଣ କରିନଥା’ନ୍ତି । ସାମାଜିକ ମିଳାମିଶାରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ କଟକଣା ରହିଥାଏ । ଏହି ସାମାଜିକ ମିଳାମିଶାକୁ ଭିତ୍ତିକରି ଉଚ୍ଚ ଏବଂ ନୀଚ ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ଖାଦ୍ୟ, ପାନୀୟ ଏବଂ ସାମାଜିକ ମିଳାମିଶା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେପରି କିଛି କଟକଣା ବା ନୀତିନିୟମ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିନଥାଏ ।

(୫) ବିବାହ ବିଧୂରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in marriage system) :
ବିବାହ ପ୍ରଥାକୁ ଭିତ୍ତିକରି ଜାତି ପଦ୍ଧତିରେ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତିନିୟମ ରହିଛି । ଯେହେତୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି ଏବଂ ଉପଜାତି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅନ୍ତର୍ବିବାହୀ ଦଳ, ତେଣୁ ସଦସ୍ୟମାନେ ନିଜର ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ବୈବାହିକ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଜାତି ବାହାରେ ବିବାହ କଲେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କଠିନ ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ବିବାହ ବିସ୍‌ରେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ନୀତିନିୟମ ଥିବାର ଆମେ ଅନୁଭବ କରିପାରିନଥାଉ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବହିର୍ବିବାହୀ ଦଳ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ଅନୁସାରେ ଯେକୌଣସି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିବାହ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(୬) ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ଵାସରେ ତାରତମ୍ୟ (Difference in religious beliefs) :
ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଅଧୂକ ମାତ୍ରାରେ ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ଵାସଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ । ଜାତିର ସଦସ୍ୟମାନେ କର୍ମଫଳ, ପୂନର୍ଜନ୍ମ ପ୍ରଭୃତିରେ ବିଶ୍ୱାସ ସ୍ଥାପନ କରି ସେମାନଙ୍କର ଧର୍ମପାଳନ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେଥ୍‌ପାଇଁ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଅଧ୍ବକ ମାତ୍ରାରେ ଧର୍ମବିଶ୍ୱାସଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତିରେ ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ଵାସଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ହେବାର ଅନୁଭବ କରାଯାଇନଥାଏ । କାରଣ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତି ଧର୍ମଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ନୁହେଁ । ଶ୍ରେଣୀର ଅଧିକାଂଶ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ଧର୍ମ ଉପରେ ବିଶ୍ଵାସ ନଥାଏ ।

(୭) ସଞ୍ଚଳନଜନିତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in mobility) :
ଯେହେତୁ ଜାତି ପଦ୍ଧତି ଜନ୍ମ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ; ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ଜାତିରୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଜାତିକୁ ସଞ୍ଚଳନ ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଜନ୍ମଠାରୁ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଜାତିର ନିଜକୁ ସଦସ୍ୟଭାବେ ନିଜକୁ ପରିଗଣିତ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜାତି ଏକ ଆବଦ୍ଧ ସମୂହରୂପେ ପରିଚିତ; କିନ୍ତୁ ଅପରପକ୍ଷରେ ଶ୍ରେଣୀ ପଦ୍ଧତି କ୍ଷମତା, ପ୍ରସ୍ଥିତି ଏବଂ ବୃତ୍ତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀରୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀକୁ ସଞ୍ଚଳନ ସହଜରେ ସମ୍ଭବପର ହୋଇଥାଏ । ଅନ୍ୟ ନୈତିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ଭିତ୍ତିକରି ଶ୍ରେଣୀର ସଦସ୍ୟମାନେ ନିମ୍ନରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବକୁ କିମ୍ବା ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରୁ ନିମ୍ନକୁ ସହଜରେ ଗତି କରିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରେଣୀ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ‘ମୁକ୍ତ ସମୂହ’ ରୂପେ ପରିଚିତ ।

(୮) ଚେତନାରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in conciousness) :
ଜାତିର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ‘ଜାତି-ସଚେତନତା’ ଭାବ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଆମ୍ଭେମାନେ ଗୋଟିଏ ଜାତିର ସଦସ୍ୟ-ଏହି ମନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଅନୁପ୍ରାଣୀତ ହୋଇ ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ପରସ୍ପରକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ସହଯୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଏ ପ୍ରକାର ଚିନ୍ତାଧାରା ଶ୍ରେଣୀର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିନଥାଏ ।

(ଗ) ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Social Change)

1. ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର କେତୋଟି ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷଣକୁ ନିମ୍ନ ପ୍ରକାରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।
(i) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଘଟଣା (Social change is an universal process) – ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରାଚୀନ ସମାଜଠାରୁ ଆଧୁନିକ ସମାଜ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଆସୁଛି । କେତେକ ସମାଜରେ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର ବେଗ ପ୍ରଖର ହେଉଥ‌ିବାବେଳେ ଆଉ କେତେକ ସମାଜରେ ଏହା ଧୀର ଓ ମନ୍ଥର ଅଟେ ।

(ii) ସାମୁଦାୟିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Community change) – ଏହି ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମୁଦାୟର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ବା ବହୁ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କର ଜୀବନ ସଂରୂପର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଇ ନଥାଏ । ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନଦ୍ୱାରା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମୁଦାୟ ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ, କେବଳ ସେହି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଇଥାଏ ।

(iii) ଗତିଶୀଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Dynamic process) – ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ଗତିଶୀଳ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୂପେ ପରିଚିତ । ମାତ୍ର ଏହାର ବେଗ ସବୁବେଳ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜରେ ସମାନ ନ ଥାଏ । ଗ୍ରାମ୍ୟ ସମୁଦାୟ ଅପେକ୍ଷା ପୌର ସମୁଦାୟରେ ଏହାର ବେଗ ପ୍ରଖର ଅଟେ ।

(iv) ସାର୍ବଜନୀନ ନିୟମ (Universal law) – ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକୃତିର ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ନିୟମ ଅଟେ । ଏହା ପ୍ରାକୃତିକଭାବେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏଥ୍ନିମିତ୍ତ କୌଣସି ସୁପରିକଳ୍ପିତ ଯୋଜନା ହୋଇ ନ ଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ଯୋଗୁଁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମାନବଦ୍ୱାରା ସୁପରିକଳ୍ପିତ ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧ ଯୋଜନାଦ୍ଵାରା ମଧ୍ୟ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ଗୋଷ୍ଠୀ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନା ଏବଂ ସମନ୍ବିତ ଉନ୍ନୟନ ଯୋଜନାଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ଏହା ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ।

(v) ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ ଦେବା ଅସମ୍ଭବ (Impossibility of prediction) – ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ରୂପରେଖ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଭବିଷ୍ୟତବାଣୀ ଦେବା କଷ୍ଟକର ଅଟେ । ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏପରି କୌଣସି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ନିୟମ ନାହିଁ, ଯାହା ଅନୁସାରେ କି ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକାର କିଭଳି ହେବ ସେ ବିଷୟରେ ଅନୁମାନ କରାଯାଇପାରିବ । ଆମେ କେବଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରବୃତ୍ତିର ଅନୁମାନ କରିପାରିବା । ମାତ୍ର ଭବିଷ୍ୟତରେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ରୂପରେଖ କିପରି ହେବ ସେ ବିଷୟରେ ଆମେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟଭାବେ କୌଣସି ଭବିଷ୍ୟବାଣୀ ଦେଇପାରିବା ନାହିଁ ।

(vi) ସାମାଜିକ ଜୀବନ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ (Related with social life) – ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ଗଭୀରଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । କାରଣ ସମାଜ ହେଉଛି ପରସ୍ପର ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଥ‌ିବା ଅଂଶଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଗତିଶୀଳ ପଦ୍ଧତି । ଗୋଟିଏ ଅଂଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲେ ଏହାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକରେ ‘ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ବର୍ତ୍ତମାନ ଉଦ୍ୟୋଗୀକରଣ ଫଳରେ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନ ପଦ୍ଧତିର ଧ୍ବଂସ ସାଧନ ଘଟିଛି ।

ଘରୋଇ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଧ୍ବଂସ ଫଳରେ ନାରୀମାନେ ଗୃହ ବାହାରେ ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନା, ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ପ୍ରଭୃତିରେ କର୍ମନିଯୁକ୍ତି ପାଇଛନ୍ତି । ସେମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆଉ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରହିବାପାଇଁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରୁନାହାନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଅଭିବୃଦ୍ଧି, ଚିନ୍ତାଧାରା ଏବଂ ପ୍ରସ୍ଥିତି ପ୍ରଭୃତିରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଛି ।

(vii) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ ଜଟିଳ ଘଟଣା (Social change is a complex phenomenon) – ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଷୟରେ ମାପ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଏହା ଏକ ଜଟିଳ ଘଟଣା ଅଟେ । ଭୌତିକ ବସ୍ତୁ ବା ଭୌତିକ ସଂସ୍କୃତିରେ ସଂଘଟିତ ହେଉଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଆମେ କଳନା କରିପାରିବା; ମାତ୍ର ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ବିଶ୍ଵାସ ପଦ୍ଧତି ଏବଂ ବ୍ୟବହାର ସଂରୂପରେ ହେଉଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ମାପ କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଆମେ କେବଳ ଏହିସବୁ ଦିଗର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଅନୁଭବ କରିଥାଉ ।

(viii) ବହୁକାରକର ସମଷ୍ଟି (Mixture of several factors) – ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନେକ କାରକ ଯୋଗୁଁ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ । କୌଣସି ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାରକ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଦାୟୀ ନୁହେଁ । ଏହାର ପ୍ରଧାନ କାରଣ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ଘଟଣାଗୁଡି଼କ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଅଟନ୍ତି ।

(ix) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସ୍ଵୟଂସିଦ୍ଧ ବା ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ହୋଇପାରେ (Social change may be unplanned or planned) – ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ବା ଯୋଜନାବିହୀନ ହୋଇପାରେ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ; ଯଥା – ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ଭୂମିକମ୍ପ, ମରୁଡ଼ି ପ୍ରଭୃତି ଫଳରେ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ । ଫଳରେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଏହିପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ମନୁଷ୍ୟର କୌଣସି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନ ଥାଏ । ସେହିପରି ମନୁଷ୍ୟ ଅନେକ ସମୟରେ ଇଚ୍ଛାକୃତଭାବେ କେତେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା ପ୍ରକଟ କରିଥାଏ । ଏହିପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ପରିବର୍ଭନ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା, ସମାଜ କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରଭୃତି ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।

(x) ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଗ୍ରହଣୀୟ ବା ବର୍ଜନୀୟ ହୋଇପାରେ (Social change may be accetpted or rejected) – ସବୁପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଜନସାଧାରଣଙ୍କଦ୍ବାରା ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇ ନ ପାରେ । କେତେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସେମାନେ ଆଦରରେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବାବେଳେ ଆଉ କେତେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଦୃଢ଼ ବିରୋଧ କରିଥା’ନ୍ତି । ସାଧାରଣତଃ ସମାଜର ରକ୍ଷଣଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନୂତନ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ନ ପାରି ଏହାର ବିରୋଧ କରିଥା’ନ୍ତି ।

2. ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରାଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ସମାଜରେ ପ୍ରାଦ୍ୟୋଗିକ କାରକ ସାମାଜିକ ସଂରଚନାରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଦାୟୀ ଅଟେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଯୁଗ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ କାରିଗରୀ ବିଦ୍ୟାର ଯୁଗରୂପେ ପରିଚିତ । ପ୍ରଦ୍ୟୋଗ କହିଲେ ମେସିନ୍ ବା ଯାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରଚଳନକୁ ସୂଚାଇଥାଏ । ଏହି ଯାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରଚଳନ ଫଳରେ ସାମାଜିକ ସଂରଚନାରେ ଆମୂଳଚୂଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଓରବର୍ଣ୍ଣ (Ogburn) ଙ୍କ ମତରେ, ପ୍ରଦ୍ୟୋଗ ଆମର ପରିବେଶକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ସହିତ ସମାଜକୁ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥାଏ ।

ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ମୁଖ୍ୟତଃ ଭୌତିକ ପରିବେଶରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା ପ୍ରଚଳିତ ସମାଜର ପ୍ରଥା ଏବଂ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକରେ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ ।’’ ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଦ୍ୟୋଗ କହିଲେ ବିଭିନ୍ନ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ବ୍ୟବହାର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏହି ପ୍ରାଦ୍ୟୋଗିକ କାରକକୁ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।
(a) ଶିଳ୍ପ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ (Introduction of machines in industries) – ଶିଳ୍ପ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ପ୍ରଚଳନ ଫଳରେ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କେତେକ ମୌଳିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

(i) କାରଖାନା ପଦ୍ଧତିର ଜନ୍ମ (Birth of factory system) – ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ପ୍ରଚଳନ ଫଳରେ କଳକାରଖାନାଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଵ ମାତ୍ରାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା । ଫଳରେ ବହୁଳସଂଖ୍ୟାରେ ଲୋକମାନେ କର୍ମନିଯୁକ୍ତିର ସୁଯୋଗ ପାଇଲେ ଏବଂ ସ୍ୱଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦିତ ହେଲା ।

(ii) ନଗରୀକରଣ (Urbanisation) – କଳକାରଖାନାର ପ୍ରସାର ଫଳରେ ପୌର ସଭ୍ୟତାର ବିକାଶ ଘଟିଲା । ଗ୍ରାମର ଲୋକମାନେ ନଗରାଭିମୁଖୀ ହେବାରୁ ସେମାନଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଦୋକାନ ବଜାର ଗଢ଼ିଉଠିଲା । ଫଳରେ ଉଦ୍ୟୋଗୀକରଣ ପୌରୀକରଣକୁ ସୃଷ୍ଟି କଲା । ପୌରୀକରଣ ଫଳରେ ବଡ଼ ବଡ଼ ସହର ସବୁ ଜନ୍ମଲାଭ କଲେ ।

(iii) ନୂତନ ଶ୍ରେଣୀର ଅଭ୍ୟୁଦୟ (Evolution of new classes) – ଉଦ୍ୟୋଗୀକରଣ ଏବଂ ନଗରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ପ୍ରଭାବ ନୂତନ ସାମାଜିକ ଶ୍ରେଣୀ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମାଜରେ ଆମେ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ଶ୍ରେଣୀ; ଯଥା – ପୁଞ୍ଜିପତି ଓ ଶ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ଦେଖିବାକୁ ପାଉଛୁ । ଏହି ଦୁଇଟି ଶ୍ରେଣୀ ସେମାନଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀ ସ୍ବାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ସଙ୍ଗଠନକୁ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ କରିବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି । ଫଳରେ ସମାଜରେ ଅଧୁନା ଧର୍ମଘଟ, ତାଲାବିନ୍ଦ ପ୍ରଭୃତି ଦେଖାଦେଇ ଆମର ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ କରିବାରେ ଲାଗିଛି ।

(iv) ନାରୀର ପ୍ରସ୍ଥିତିରେ ଉନ୍ନତି (Improvement in the status of women) – କଳକାରଖାନାର ପ୍ରସାର ଏବଂ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ପ୍ରଚଳନ ନାରୀମାନଙ୍କୁ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ସେମାନଙ୍କର କର୍ମନିଯୁକ୍ତି ପରିବାରର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସହାୟକ ହୋଇଛି । ପ୍ରାଚୀନ ସମାଜ ତୁଳନାରେ ସେମାନେ ଅଧିକ ମାନସିକ ଶାନ୍ତି ପାଇବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।

(b) ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି (Development of the means of communication) – ପ୍ରାଦ୍ୟୋଗିକ ବିକାଶ ଯୋଗୁଁ ଆମର ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦ୍ରୁତ ଉନ୍ନତି ସଂଘଟିତ ହୋଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଭିନ୍ନ ଗଣଯୋଗାଯୋଗର ମାଧ୍ଯମ; ଯଥା – ରେଡ଼ିଓ, ଟେଲିଭିଜନ୍, ସିନେମା ଏବଂ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ପ୍ରଭୃତି ଜରିଆରେ ଲୋକମାନେ ଦୂରଦୂରାନ୍ତରରୁ ଯେକୌଣସି ପ୍ରକାର ସୂଚନା ଅଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ପାଇବାରେ ସମର୍ଥ ହେଉଛନ୍ତି । ଏହା ଆମର ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଉପରେ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ପାରିଛି ।

(c) ପରିବହନ ମାଧ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି (Development of the means of transport) – ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକଭାବେ ଅଗ୍ରଗତି ଘଟିଛି । ଉଡ଼ାଜାହାଜ, ମଟରଗାଡ଼ି, ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ଯାନ ପ୍ରଭୃତି ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଯାନବାହନ ଅଗ୍ରଗତି ଆମର ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଛି । ଫଳରେ ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଉଚିତ ବୁଝାମଣା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ସହଯୋଗ ମନୋଭାବ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ।

(d) ନୂତନ କୃଷିକୌଶଳର ବିକାଶ (Development of new agricultural techniques) – କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ନୂତନ କୃଷିଭିତ୍ତିକ କଳକୌଶଳର ବ୍ୟବହାର ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ଫଳରେ ଉତ୍ପାଦନର ମାତ୍ରା ଦ୍ରୁତଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର କୃଷକମାନେ ଚାଷକାର୍ଯ୍ୟରେ ଉନ୍ନତ ସାର, ବିହନ, କୀଟନାଶକ ଔଷଧ ଏବଂ ନୂତନ କୃଷିଭିତ୍ତିକ କଳକୌଶଳକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ସ୍ଵଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ଶସ୍ୟ ଅମଳ କରିବାରେ ସମର୍ଥ ହେଉଛନ୍ତି ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଆମେ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେଲୁ ଯେ, ପ୍ରାଦ୍ୟୋଗ ନୂତନ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ, ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୌଦ୍ୟୋଗର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ ଯାହାକି ସାମାଜିକ ସଂରଚନାକୁ ଏକ ନୂତନ ଦିଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

3. ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଜନବିବରଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାରକ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ କରିବାରେ ଏହି ଜନବିବରଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାରକର ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ରହିଛି । ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅନୁସାରେ ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନକୁ ଏକ ବିଶେଷ ରୂପ ମିଳିଥାଏ ଏବଂ ଏହା ଅନୁସାରେ ସାମାଜିକ ସଂରଚନା ତିଆରି ହୋଇଥାଏ, ସେତେବେଳେ ଜନସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ସେତେବେଳେ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଦୁଇଗୋଟି ମୁଖ୍ୟ ଜନବିବରଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାରଣ ଯୋଗୁ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।

ପ୍ରଥମଟି ହେଲା ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକାରରେ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ଦ୍ବିତୀୟଟି ହେଲା ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକାରରେ ହ୍ରାସ । ଯଦି ସମାଜରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ଦ୍ରୁତଗତିରେ ବୃଦ୍ଧିପାଏ, ତାହାହେଲେ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିଫଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର ଏବଂ ବାସଗୃହ ପାଇଁ ତୀବ୍ର ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ସମାଜରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା; ଯଥା – ଅପରାଧ, ବାଲ୍ୟ ଅପରାଧ, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ବେକାରି, ଆତ୍ମହତ୍ୟା, ବେଶ୍ୟାବୃତ୍ତି, ପରିବାର ବିଘଟନ ଏବଂ ଛାଡ଼ପତ୍ର ପ୍ରଭୃତି ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ, ଯାହାଫଳରେ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଜନ ବିବରଣ ତତ୍ତ୍ୱବିତ୍ କୁହନ୍ତି, ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।

କାରଣ ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ଘନତ୍ଵ କମ୍ ସେଠାରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରାଥମିକ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ଗ୍ରାମ୍ୟ ସମାଜରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର କମ୍ ଘନତ୍ଵ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେଠାରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ବେଶି ସେଠାରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗୌଣ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

ନଗରାଞ୍ଚଳରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ବେଶି ଥ‌ିବାରୁ ସେଠାରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରୋକ୍ଷ ତଥା ଅବୈୟକ୍ତିକ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହାଦ୍ୱାରା ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ଯେଉଁ ସମାଜରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ହାର ଦ୍ରୁତଗତିରେ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ସେଠାରେ ସରକାର ଜନସଂଖ୍ୟାର ହାର ହ୍ରାସ କରିବା ନିମିତ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ – ଭାରତବର୍ଷରେ ପ୍ରଥାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଛି ।

ସର୍ବନିମ୍ନ ବିବାହ ବୟସ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଛି ଏବଂ ବିଳମ୍ବ ବିବାହକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରାଯାଉଛି । ଏହାଦ୍ବାରା ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରସ୍ଫୁଟିତ ହେଉଛି । ଇମାଇଲ୍ ଦୁର୍ଖମ୍ (Emile Durkheim) ଙ୍କ ମତରେ, ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ସମାଜରେ ଶ୍ରମ-ବିଭାଜନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଗଭୀରଭାବରେ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏବଂ ସଙ୍ଗଠନଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ ଏବଂ ଏହାଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ।

ସୁତରାଂ ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘନିଷ୍ଠଭାବେ ସମ୍ପୃକ୍ତ । କେତେକ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ, ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ସମାଜର ଆର୍ଥନୀତିକ ମେରୁଦଣ୍ଡ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟକେତେକ ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ, ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସମାଜର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଦୃଢ଼ୀଭୂତ କରିଥାଏ ।

କାରଣ ଏହିପ୍ରକାର ପରସ୍ଥିତିର ଆଶୁ ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ସମାଜ ଅଧ୍ଵ ସଚେତନ ହୋଇଥାଏ ଯାହାଫଳରେ କି ଏହି ସମୟରେ ନବପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ଉଦ୍ଭାବନ ଦେଖାଦେଇ ପରିସ୍ଥିତିର ମୁକାବିଲା କରିଥାଏ; କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ଜନସଂଖ୍ୟାର ଦ୍ରୁତ ବୃଦ୍ଧି ସମାଜର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଆଘାତ ଦେଇଥାଏ ।

ସେହିପରି ଜନସଂଖ୍ୟାର ହ୍ରାସ ଘଟିଲେ ଲୋକମାନଙ୍କର ବଞ୍ଚିବାର ମାନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର ଏବଂ ବାସଗୃହ ପାଇବାପାଇଁ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟାର ହ୍ରାସଯୋଗୁଁ ପରିବାରର ଆକାର, ସ୍ଵାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀ ସମ୍ପର୍କ, ସନ୍ତାନମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା, ପରିବାରର ଆର୍ଥନୀତିକ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରଭୃତି ବହୁ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ ।

ଏଥିରୁ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବେ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ, ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆକାର, ଗୁଣ ଏବଂ ଗଠନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଲେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ଏହା ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ, ଅନୁଷ୍ଠାନ, ପ୍ରଥା ଏବଂ ପରମ୍ପରା ପ୍ରଭୃତିରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ ।

ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଜନବିବରଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କାରକ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ କରିବାରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହି କାରଣଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ସାମାଜିକ ସଂରଚନାରେ ଦ୍ରୁତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଥାଏ ।

4. ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କ’ଣ ? ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସାଂସ୍କୃତିକ କାରକମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଛି ପ୍ରକୃତିର ନିୟମ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମାଜ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଅଟେ । କୌଣସି ସମାଜ ସ୍ଥିର ବା ସ୍ଥାଣୁ ନୁହେଁ । ଯେହେତୁ ସମାଜ ହେଉଛି ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ଏକ ସମଷ୍ଟି; ତେଣୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କହିଲେ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ । ସାଧାରଣ ସଂରଚନା, ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଭାଗର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଇଥାଏ ।

ସଂସ୍କୃତି ସମାଜର ମୂଳପିଣ୍ଡ ଅଟେ । ଆମର ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ବିଶ୍ଵାସ, ଧର୍ମଧାରଣା, ଆଦର୍ଶ, ପ୍ରଥା ପରମ୍ପରା ଆଦି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ସଂସ୍କୃତି ଗଠିତ । ଏସବୁ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଉପରେ ଗଭୀରଭାବେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ । ତେଣୁ ସେହିସବୁ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ । ସାଂସ୍କୃତିକ କାରକ ସମାଜରେ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବିଭିନ୍ନ ବିଦ୍ଵାନ୍‌ଗଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭାବେ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି ।

ଡବ୍ଲ୍ୟୁ.ଇ.ମୁରେ (W.E. Moore) ଙ୍କ ମତରେ, ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଘର୍ଷ, ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଷମଯୁକ୍ତତା, ଅନ୍ୟସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ ତଥା ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରସାରଣ ଫଳରେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ଓଗ୍‌ବର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବିଦ୍ୱାନ୍ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନକୁ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ବୋଲି ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି । ଏଣୁ ଯେଉଁସବୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ସ୍ଥିତିଦ୍ୱାରା ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ତାହାର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି; ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(i) ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଘର୍ଷ (Cultural conflict) – ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସାଂସ୍କୃତିକ ସମୂହ ପରସ୍ପରର ନିକଟ ସମ୍ପର୍କରେ ଆସିବା ଫଳରେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଘଟିଥାଏ । ଏହାକୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଘର୍ଷ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଘର୍ଷ ସମୂହ ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିଜ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଲଦି ଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ଏହି ସଂଘର୍ଷରେ ଯେଉଁ ସମୂହ ବିଜୟଲାଭ କରେ, ତା’ର ସଂସ୍କୃତିକୁ ପରାଜିତ ସମୂହ, ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହିପ୍ରକାର ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂଘର୍ଷ ଯୋଗୁଁ ସମାଜରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଥାଏ ।

(ii) ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଷମଯୁକ୍ତତା (Cultural Ambivalence) – ଯେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ସମୂହ ଅନ୍ୟ ଏକ ଭିନ୍ନ ସଂସ୍କୃତିର ଆକର୍ଷଣ ଫଳରେ ସେହି ସଂସ୍କୃତିର ଆଦର୍ଶଗୁଡ଼ିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛାପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ; ମାତ୍ର ନିଜର ମୂଳ ସଂସ୍କୃତିକୁ ମଧ୍ୟ ଛାଡ଼ିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନ ଥାଏ । ସେହି ପରିସ୍ଥିତିକୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଷମଯୁକ୍ତତା କୁହାଯାଏ । ଏଥ‌ିରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରତି ପ୍ରେମ ଏବଂ ଘୃଣାଭାବ ରହିଥାଏ ।

ଏପରି ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତି କେଉଁ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଛାଡ଼ିବ ଏବଂ କେଉଁଟିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବ ତାହା ସ୍ଥିର କରିପାରି ନଥାଏ । ସମାଜରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ସହିତ ମିଳିମିଶି ଚଳିବାଦ୍ୱାରା କିଛି ସମୟପାଇଁ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଷମଯୁକ୍ତତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ମାତ୍ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଏହି ସମ୍ପର୍କ ଉଭୟ ସଂସ୍କୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣି ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

(iii) ଅନ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ (Aculturation) – ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏକ କାରକ ରୂପେ ଅନ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ ଅନେକ ସମାଜରେ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଅଛି । ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ସମୂହ ଅନ୍ୟ ଏକ ସମୂହର ସଂସ୍କୃତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଲାଗେ ତାହାକୁ ଅନ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ ବା ପର ସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ କୁହାଯାଏ । ଯେତେବେଳେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସାଂସ୍କୃତିକ ସମୂହ ପରସ୍ପରର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ଦୀର୍ଘ ସମୟପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନ୍ତଃକ୍ରିୟା କରିଥା’ନ୍ତି ସେତେବେଳେ ଅନ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ଗ୍ରହଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ସାମାଜିକ ସଂରଚନାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରି ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ ।

(iv) ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରସାରଣ (Cultural diffusion) – ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରସାରଣ ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହାଦ୍ଵାରା ସଂସ୍କୃତି ଗୋଟିଏ ସମାଜରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ସମାଜକୁ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥାଏ । ବ୍ୟବସାୟ ବାଣିଜ୍ୟ, ଯୁଦ୍ଧ, ସାହିତ୍ୟ, ରେଡ଼ିଓ, ଖବରକାଗଜ, ଟେଲିଭିଜନ୍, ସିନେମା, ପରିବ୍ରାଜକ ପ୍ରଭୃତି ବାହକଙ୍କଦ୍ବାରା ସାଂସ୍କୃତିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ସମାଜରୁ ଅନ୍ୟ ସମାଜକୁ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାଫଳରେ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।

(v) ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ (Cultural lag) – ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସମାଜବିଜ୍ଞାନୀ ଡବ୍ଲ୍ୟୁ. ଏଫ୍.ଓଗବର୍ଣ୍ଣ (W.F. Ogbum) ସବୁପ୍ରଥମେ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ ତତ୍ତ୍ଵକୁ ନିଜ ପୁସ୍ତକ ‘ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ’ରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ । ସେ ସଂସ୍କୃତିକୁ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା –
(a) ଭୌତିକ ବା ବସ୍ତୁଭିଭିକ ସଂସ୍କୃତି
(b) ଅଭୌତିକ ବା ବସ୍ତେତ୍ତର ସଂସ୍କୃତି

ଓଗ୍‌ବର୍ଣ୍ଣଙ୍କ ମତରେ, ବସ୍ତୁଭିଭିକ ସଂସ୍କୃତି ବସ୍ତୁତ୍ତର ସଂସ୍କୃତି ଅପେକ୍ଷା ଦ୍ରୁତଗତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ବସ୍ତୁଭିଭିକ ସଂସ୍କୃତି ଅପେକ୍ଷା ପଛରେ ପଡ଼ିଯାଏ ବା ବିଳମ୍ବିତ ହୋଇଥାଏ । ଫଳରେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ବ୍ୟବଧାନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ବସ୍ତୁଭିତ୍ତିକ ଓ ବସ୍ତୁତ୍ତର ସଂସ୍କୃତି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଏହି ବିଳମ୍ବନକୁ ‘‘ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଳମ୍ବନ’’ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଛନ୍ତି । ସେ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦେଇ କହିଛନ୍ତି ଯେ, ଗୋଟିଏ ସହରରେ ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ଦ୍ରୁତ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ, ସେମାନଙ୍କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ ଆନୁପାତିକ ପୋଲିସ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଯଦି ଏଥ‌ିରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାନଯାଏ, ପୂର୍ବଭଳି ସେମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାକୁ ସୀମିତ ରଖାଯାଏ, ତେବେ ପୋଲିସ୍ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପଛରେ ପଡ଼ିଯାଏ । ଫଳରେ ଦୁର୍ଘଟଣା ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ପରିବାର ଯୋଜନାରେ ବିଭିନ୍ନ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ କୌଶଳମାନ ସୃଷ୍ଟି ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ମାତ୍ର ଉପଯୁକ୍ତ ଶିକ୍ଷା ଅଭାବରୁ ଏହାକୁ ଲୋକମାନେ ଏତେଶୀଘ୍ର ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁନାହାନ୍ତି । ରେଡ଼ିଓ, ଟେଲିଭିଜନ୍ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ମନୋରଞ୍ଜନ ମାଧ୍ୟମରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଲୋକମାନେ ଏଗୁଡ଼ିକର ଶିକ୍ଷାଗତ ମାନ ବୁଝିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନୁହଁନ୍ତି ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 4 କୃଷି Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 4 କୃଷି

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।

1. 2013-14 ମସିହାବେଳକୁ ଦେଶର ଜି.ଡ଼ି.ପିରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ କେତେ ପ୍ରତିଶତ ?
(i) 50%ରୁ ଅଧ୍ବକ
(ii) 20% ରୁ କମ୍
(iii) 30% ଅଧିକ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) 20%ରୁ କମ୍

2. ଜୀବିକାର୍ଜନ ପାଇଁ ଜନସଂଖ୍ୟାର କେତେ ପ୍ରତିଶତ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ?
(i) 80% ରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ
(ii) 30% ରୁ କମ୍
(iii) 51%
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) 51%

3. କେଉଁ ଫସଲରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ସଫଳ ହୋଇଛି ?
(i) ଅନୁର୍ବର ମୃଭିକା
(ii) ଡାଲି ଫସଲ
(iii) ପୁରାତନ ଚାଷ ପଦ୍ଧତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

4. କେଉଁ ଫସଲରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ସଫଳ ହୋଇଛି ?
(i) ତୈଳବୀଜ
(ii) ଡାଲି ଫସଲ
(iii) ଗହମ
(iv) ଧାନ
Answer:
(iii) ଗହମ

5. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଗୋଟିଏ ବିଫଳତା ଲେଖ ।
(i) ଅଧ୍କ ଉପାଦନ
(ii) ଆୟର ଅସମାନତା
(iii) ଉନ୍ନତ ଚାଷ ପଦ୍ଧତି
(iv) କମ୍ ଆୟ
Answer:
(ii) ଆୟର ଅସମାନତା

6. କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ର ଭାରତର ପ୍ରମୁଖ ନିୟୋଜନର ଉତ୍ସ ?
(i) କୃଷି
(ii) ଶିଳ୍ପ
(iii) ବାଣିଜ୍ୟ
(iv) ସେବା କ୍ଷେତ୍ର
Answer:
(i) କୃଷି

7. କେଉଁ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା ?
(i) 1950-51
(ii) 1970-71
(iii) 1960-61
(iv) 1980-81
Answer:
(iii) 1960-61

8. ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରଣୟନର ପ୍ରମୁଖ ଆଭିମୁଖ୍ୟ କ’ଣ ?
(i) ବୃଷକର ଉନ୍ନତି
(ii) କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ଆଧୁନିକୀକରଣ
(iii) କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଉନ୍ନତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ଆଧୁନିକୀକରଣ

9. ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପଥରେ କେତୋଟି ଜିଲ୍ଲାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା ?
(i) 5ଟି
(ii) 7ଟି
(iii) 17ଟି
(iv) 23ଟି
Answer:
(ii) 7ଟି

10. କେଉଁ ଉପାଦାନ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା ?
(i) କୃଷି ଗବେଷଣା
(ii) ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ
(iii) ଜଳସେଚନ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

11. ଏଥୁମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ଭାରତରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ରୂପାୟନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ସବୁଜ ସାରର ବ୍ୟବହାର
(ii) ଅଧୂକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନର ପ୍ରଚଳନ
(iii) ପୋଡୁଚାଷ ପ୍ରଚଳନ
(iv) ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ
Answer:
(ii) ଅଧୁକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନର ପ୍ରଚଳନ

12. ଏଥ୍ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟିକୁ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ପରିଣତି ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ ?
(i) ଆୟ ବୈଷମ୍ୟ ହ୍ରାସ
(ii) ଆଞ୍ଚଳିକ ସନ୍ତୁଳନ ସୃଷ୍ଟି
(iii) ଅର୍ଥକାରୀ ଫସଲ ଉତ୍ପାଦନ କୃଷି
(iv) ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି
Answer:
(iv) ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

1. କୃଷି ଭାରତରେ କେବଳ ଏକ ବ୍ୟବସାୟ ନୁହେଁ, ଏହା ଜୀବନର ଏକ _____________________।
Answer:
ମାର୍ଗ

2. ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିର ଅବଦାନ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦେଶର ମୋଟ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର __________________ ପ୍ରତିଶତ ଶ୍ରମିକ ଏବେ ବି କୃଷିରେ ନିଯୁକ୍ତ ଅଛନ୍ତି ।
Answer:
56

3. କୃଷି ଯାହା ରପ୍ତାନି କରେ ତା’ଠାରୁ ______________________ ଆମଦାନୀ କରେ ।
Answer:
କମ୍

4. କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ କୃଷିର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିବା ଯୋଗୁଁ ଦେଶର ପ୍ରଚଳିତ ସାଧାରଣ ଦରଦାମ୍ଭିକୁ ଏହା ___________________ କରିଥାଏ ।
Answer:
ପ୍ରଭାବିତ

5. କୃଷି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର _________________ ରୂପେ ବିବେଚିତ ।
Answer:
ମେରୁଦଣ୍ଡ

6. ଭାରତର କୃଷି ____________________ ର ଏକ ଜୁଆଖେଳ ।
Answer:
ମୌସୁମୀବାୟୁ

7. ______________________ ଭାଗ ଜମିରେ ଜଳସେଚନର ସୁବିଧା ଅଛି ।
Answer:
36

8. ଦେଶର ଯେଉଁ କୃଷକମାନେ ଭୂମି ଚାଷ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ଭୂମିମାଲିକଙ୍କର ଜମିକୁ _____________________ ହିସାବରେ ଚାଷ କରନ୍ତି ।
Answer:
ରୟତ

9. କେବଳ ଯେ ଦେଶରେ ହାରାହାରି କ୍ଷୁଦ୍ର ଜୋତଗୁଡ଼ିକ ଅଛି ତାହା ନୁହେଁ, ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ _________________ ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି ।
Answer:
ବିକ୍ଷିପ୍ତ

10. ଉନ୍ନତମାନର ବିହନ, ରାସାୟନିକ ସାର, କୀଟନାଶକ ଔଷଧ ଓ ଆଧୁନିକ କୃଷି ଯନ୍ତ୍ରପାତି ପ୍ରୟୋଗ କରି ଜଳସେଚିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଯେଉଁ ଉତ୍ପାଦନର କୌଶଳ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ, ତାହାକୁ _______________________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବୈଷୟିକ କୌଶଳ

11. କୃଷିରେ ଶ୍ରମିକର ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଅଧିକାଂଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ____________________ ବା କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ______________ ଧରାଯାଏ ।
Answer:
ଶୂନ୍ୟ, ବିୟୋଗାତ୍ମକ

12. ଭାରତ ଏହାର ଅନୁନ୍ନତ ଅନୁଷ୍ଠାନ ତଥା ଅନୁନ୍ନତ ମନୋବୃତ୍ତି ଯୋଗୁଁ ହିଁ ____________________ ।
Answer:
ଅନୁନ୍ନତ

13. କୃଷକର ନିରକ୍ଷରତା, ଅଜ୍ଞତା ତଥା _____________________ ଯୋଗୁ ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ନିମ୍ନରେ ।
Answer:
ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା

14. ଅଧ‌ିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ, ଉପଯୁକ୍ତ ପରିମାଣର ସାର ଓ ଆଧୁନିକ କୃଷି ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ବ୍ୟବହାର ଉପଯୁକ୍ତ ଜଳସେଚନର ସୁବିଧା ଏବଂ ଉନ୍ନତ ଚାଷ ପଦ୍ଧତିର ଅବଲମ୍ବନରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ପ୍ରୟାସ ହିଁ ନୂତନ କୃଷି କୌଶଳ, ଏହି ନୂତନ କୌଶଳକୁ ________________________ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ

15. _________________ ଉଦ୍ଭାବନ ଫଳରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ଯାଦୁକାରୀ ବିହନ

16. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ପ୍ରଥମ ବଡ଼ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରଭାବ ହେଲା କୃଷି ଉତ୍ପାଦନରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଭାବେ _____________________ ହେଲା ।
Answer:
ବୃଦ୍ଧି

17. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଫଳରେ ଦେଶ ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟରେ ____________________ ହେବ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବିଦେଶକୁ ସମୟେ ସମୟେ ଗହମ ଓ ଚଉଳ ରପ୍ତାନିରେ ସାହାଯ୍ୟ କଲା ।
Answer:
ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ

18. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଫଳରେ କ୍ଷେତ ଭୂଲିଆମାନଙ୍କ ନିମିତ୍ତ __________________ ର ସୁଯୋଗ ମଧ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରିଥିଲା ।
Answer:
କର୍ମନିଯୁକ୍ତି

19. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବଦ୍ୱାରା ଦେଶର ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆପେକ୍ଷିକ ଭାବେ ଅଞ୍ଚଳ ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ଆର୍ଥିକ ____________________ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା ।
Answer:
ବୈଷମ୍ୟ

20. ଭାରତର ବିଶିଷ୍ଟ କୃଷି ବିଜ୍ଞାନବିତ୍ _________________________ ହେଉଛି ଭାରତର ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର କର୍ଣ୍ଣଧାର ଓ ପିତା ।
Answer:
ଏମ୍.ଏସ୍.ସ୍ୱାମୀନାଥନ

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ଭାରତରେ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ର ଅଧୁକ ନିୟୋଜନ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ?
Answer:
ଭାରତରେ କୃଷି ଅଧ‌ିକ ନିୟୋଜନ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

2. କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୃଷିର ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା କୃଷିର ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମତାକୁ ବୁଝାଏ ।

3. ଜୋତର ବିଖଣ୍ଡନ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଥ‌ିବା ଜମି ଭାଗ ଭାଗ ହୋଇ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇ ରହିଲେ ତାହାକୁ ବିଖଣ୍ଡନ କହନ୍ତି ।

4. ଜୋତ ବିଭାଜନ କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ସ୍ଥାନରେ ଥ‌ିବା ଜମି ଭାଗଭାଗ କରାଗଲେ ତାହାକୁ ଜୋତ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ ।

5. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
କୃଷି ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି କରିବାପାଇଁ ଅନୁସୃତ ନୂତନ ଉତପାଦନ କୌଶଳକୁ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କୁହାଯାଏ ।

6. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିବା ଦୁଇଟି ଉପାଦାନର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ଉତ୍ପାଦାନ ହେଲା –
(i) କୃଷି ଗବେଷଣା
(ii) ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ।

7. ଭାରତରେ ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା ଯୋଜନା କେବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
1960-61 ମସିହାରେ ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ।

8. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କେଉଁ ରାଜ୍ୟକୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ସୁଫଳ ଦେଇଛି ?
Answer:
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ପଞ୍ଜାବ ରାଜ୍ୟକୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ସୁଫଳ ଦେଇଛି ।

9. ଭାରତୀୟ କୃଷିର ନିମ୍ନ ଉତ୍ପାଦିତାର ଦୁଇଟି କାରଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଭାରତୀୟ କୃଷିର ନିମ୍ନ ଉତ୍ପାଦିତାର ଦୁଇଟି କାରଣ ହେଲା –
(i) ଜନସଂଖାର ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ଚାପ
(ii) ପ୍ରକୃତିର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ।

10. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଫଳରେ କେଉଁ ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉତ୍ପାଦନ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଫଳରେ ଗହମର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉତ୍ପାଦନ ହୋଇଥିଲା ।

D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ଭାରତ ଏକ ଶିଳ୍ପପ୍ରଧାନ ଦେଶ ।
Answer:
ଭାରତ ଏକ କୃଷିପ୍ରଧାନ ଦେଶ ।

2. ଶିଳ୍ପ ଭାରତର ସର୍ବାଧ‌ିକ ନିଯୁକ୍ତିକାରୀ ।
Answer:
କୃଷି ଭାରତର ସର୍ବାଧ୍ଵକ ନିଯୁକ୍ତିକାରୀ ।

3. ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା ଯୋଜନା ଦଶଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ପ୍ରଥମେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା ଯୋଜନା ସାତଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ପ୍ରଥମେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥିଲା ।

4. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ‘ଧାନ ବିପ୍ଳବ’ ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରାଯାଏ ।
Answer:
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ‘ଗହମ ବିପ୍ଳବ’ ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରାଯାଏ ।

5. ଜୋତ ବିଭାଜନ ଜୋତକୁ ବିକ୍ଷିପ୍ତ କରାଏ ।
Answer:
ଜୋତ ବିଭାଜନ ଜୋତକୁ ବିକ୍ଷିପ୍ତ କରାଏ ।

6. ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଅଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି ।
Answer:
ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଅବଦାନ ଅଂଶ ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।

7. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଆଞ୍ଚଳିକ ବୈଷମ୍ୟତା ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଦାୟୀ ।
Answer:
1960-61 ମସିହାରେ ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା ।

8. ଜୋତର ଚକବନ୍ଦୀକରଣ ଜୋତର ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଜୋତର ଚକବନ୍ଦୀକରଣ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଜୋତର ଏକତ୍ରିକରଣରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

9. କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଦାମ୍ ସ୍ତରକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ନାହିଁ ।
Answer:
କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଦାମ୍ ସ୍ତରକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ।

10. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରଥମେ ଧାନ ଉତ୍ପାଦନରେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରଥମେ ଗହମ ଉତ୍ପାଦନରେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥିଲା ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
E. ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଦିଅ ।

1. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କ’ଣ ?
Answer:
ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ ଭାରତୀୟ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ନୂତନ ଯୁଗର ସୂତ୍ରପାତ ହେଲା । 1960- 61 ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ କୃଷିକୁ ଆଧୁନିକୀକରଣ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଆରମ୍ଭ କରାଗଲା । ଏହାକୁ ନୂତନ କୃଷି କୌଶଳ କୁହାଯାଏ ।

ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସମସ୍ତ ଆଧୁନିକ କୃଷି ନିବେଶକୁ ଏକତ୍ର ଉପଯୋଗ କରି ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆଣିପାରିଲା । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ଏହି ଚମକପ୍ରଦ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ‘ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ’ କୁହାଯାଏ । ମେକ୍ସିକୋର କୃଷି ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡଃ ଜର୍ମାନ୍ ବୋର୍ଲଗ ଓ ଭାରତୀୟ କୃଷି ବିଶେଷଜ୍ଞ ଡଃ ଏମ୍.ଏସ୍.ସ୍ୱାମୀନାଥନ୍ ଏହାର କର୍ଣ୍ଣଧାର ଥିଲେ ।

2. ଗହମ ବିପ୍ଳବ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ କୃଷି ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ ଆଧୁନିକ କୌଶଳର ଉପଯୋଗ କୃଷି ଉତ୍ପାଦକୁ ବହୁଗୁଣିତ କରିପାରିଛି । ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ପ୍ରଣୟନ ଫଳରେ ଗହମ, ଧାନ, ମକା ଓ ଆଳୁର ଉତ୍ପାଦନ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟଭାବେ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ଅନ୍ୟଏକ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ଅନୁସାରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ସଫଳତା ଉଲ୍ଲେଖ ଯୋଗ୍ୟ ହେବ ।

260% ବୃଦ୍ଧି ପାଇପାରିଛି । ସବୁଜ ବିପ୍ଳବପାଇଁ ଅର୍ଥକାରୀ ଫସଲ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଉତ୍ସାହଜନକ ନୁହେଁ । କେବଳ ଗହମ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଭୂତ ସଫଳତା ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ବିଶେଷତ୍ଵ । ତେଣୁ କେତେକ ସମାଲୋଚନକ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ‘ଗହମ ବିପ୍ଳବ’ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରନ୍ତି ।

3. ଶସ୍ୟବୀମା କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ଅନିଶ୍ଚିତତାକୁ ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଶସ୍ୟବୀମା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି । ଭାରତରେ କୃଷି ମୁଖ୍ୟତଃ ମୌସୁମୀବାୟୁ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଛି । ତେଣୁ ବର୍ଷର ଅନିଶ୍ଚିତତା ଯୋଗୁଁ ବାରମ୍ବାର ଶସ୍ୟହାନୀ ଘଟୁଛି ଏବଂ କୃଷକମାନେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହେଉଛନ୍ତି ।

ଶସ୍ୟବୀମାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ କୃଷକମାନେ ସେମାନଙ୍କର କୃଷି ଉତ୍ପାଦନକୁ ବୀମା ପରିସରଭୁକ୍ତ କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି । ଏହାଫଳରେ ଶସ୍ୟହାନୀ ଘଟିଲେ କୃଷକମାନେ ସେମାନଙ୍କର କ୍ଷତିକୁ ବହୁତାଂଶ କ୍ଷତିପୂରଣ ପାଇପାରିବେ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷକମାନେ ଅଧିକ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରିବାପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ ହେବେ ।

4. ସହାୟକ ଦାମ୍ କ’ଣ ?
Answer:
କୃଷକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଉତ୍ପାଦିତ ଶସ୍ୟର ପ୍ରକୃତ ଦାମ୍ ପାଇବାରୁ ଅନେକ ସମୟରେ ବଞ୍ଚତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଅନେକ ସମୟରେ ସେମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଉତ୍ପାଦକୁ ଲାଭକ୍ଷତି ନିର୍ବିଶେଷରେ ବିକ୍ରିକରିବାପାଇଁ ବ୍ୟଗ୍ର ହୋଇଥାନ୍ତି । ଏହାଦ୍ୱାରା କ୍ଷତିର ଆଶଙ୍କା ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ସେମାନେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷତିର ଆଶଙ୍କା ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ସେମାନେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍‌ଧି ନିମନ୍ତେ ପ୍ରେରଣା ପାଇନଥା’ନ୍ତି ।

ଏହାର ପ୍ରତିକାର ସ୍ବରୂପ ସହାୟକ ଦାମ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ସରକାର କୃଷି ଉତ୍ପାଦର ଏକ ସର୍ବନିମ୍ନ ଦାମ୍ ସ୍ଥିର କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଦାମ୍‌ରେ ଯଦି କୃଷି ଉତ୍ପାଦ ବଜାରରେ ବିକ୍ରି ନହୁଏ ସରକାର ସେହି ଦାମ୍ ଦେଇ କୃଷି ଉତ୍ପାଦ କ୍ରୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ କୃଷକମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୁକ୍ତ ଦାମ୍ ପାଇଥା’ନ୍ତି ।

5. ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ବଜାର କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିକ୍ରି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ି ଅନିଶ୍ଚିତତାକୁ ଦୂର କରି ଏକ ସୁସଙ୍ଗଠିତ ବଜାର ମାଧ୍ୟମରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଦାମ୍‌ରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦ ବିକ୍ରି କରିବା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ବଜାରର ଲକ୍ଷ୍ୟ । କୃଷକମାନେ ସେମାନଙ୍କର କୃଷି ଉତ୍ପାଦର ଉପଯୁକ୍ତ ଦାମ୍ ପାଇବାରୁ ଅନେକ ସମୟରେ ବଞ୍ଚତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୁକ୍ତ ଦାମରେ ବିକ୍ରି କରାଇବା ଏହି ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ବଜାରର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଯଦ୍ବାରା କୃଷକ ସେମାନଙ୍କ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୁକ୍ତ ଦାମ୍ ପାଇପାରିବେ । ଏହି ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ବଜାରଟି ଏକ କମିଟିଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ଯେଉଁ କମିଟିରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧ୍, ଆଇନଜ୍ଞ, ବ୍ୟବସାୟୀ ଓ କୃଷକ ନିଜେ ସଭ୍ୟଭାବରେ ରହିଥା’ନ୍ତି ।

6. ଯାଦୁକାରୀ ବିହନ କ’ଣ ?
Answer:
ଡକ୍ଟର ନରମାନ୍ ବୋରଲର୍‌ଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଓ ପ୍ରତ୍ୟାତ ଭାରତୀୟ କୃଷିବିଜ୍ଞାନୀ ଡକ୍ଟର ଏମ୍.ଏସ୍.ସ୍ୱାମୀନାଥନ୍‌ଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଉଚ୍ଚକୋଟିର ଗବେଷଣା ଯୋଗୁଁ ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିଭିନ୍ନ କିସମର ବିହନ ଓ ଉନ୍ନତ ଚାଷ ପ୍ରଣାଳୀ ଉଦ୍ଭାବିତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହାକି ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା ।

ଭାରତୀୟ କୃଷିଗବେଷଣା ପରିଷଦ, ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର କୃଷି ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗବେଷଣା ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଜରିଆରେ ଅଧ‌ିକ ଅମଳକ୍ଷମ ତଥା ବିଭିନ୍ନ ରୋଗପୋକ ସହଣ ଶକ୍ତି ଥ‌ି ବିହନସବୁର ଉଦ୍ଭାବନ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ସାହାଯ୍ୟ କଲା । ଏହିସବୁ ଯାଦୁକାରୀ ବିହନ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିକରିବା ସହିତ କୃଷକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ବା ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥିଲା ।

F. ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ସିଲିଂ ଆଇନ୍ ଓ ଚକବନ୍ଦୀକରଣ ।
Answer:
ଜମିଜୋତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସୀମା ବା ସିଲିଂ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରି ସିଲିଂ ବହିର୍ଭୂତ ଜମିସବୁକୁ ବଳକା ଘୋଷଣା କରି ଭୂମିହୀନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନକରି ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାର ପ୍ରୟାସ କରାଗଲା । ଅବଶ୍ୟ ଏହି ପ୍ରୟାସ ସୀମିତ ସଫଳତା ପାଇଥିଲା । କୃଷକମାନଙ୍କର ଅଜ୍ଞତା, ରାଜନୈତିକ ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତିର ଅଭାବ । ସରକାରୀ କଳର ଉଦାସୀନତା ଆଦି ଥିଲା ଏହାର କାରଣ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସୀମା ବହିର୍ଭୁତ ଭୂମିକୁ ଭୂମିହୀନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କରିବାପାଇଁ ଆଇନତଃ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲେ ହେଁ ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରୁନାହିଁ ।

ଜମିଜୋତର ହାରାହାରି ଆୟତନରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ଜମିଳୋତର ଚକବନ୍ଦୀକରଣ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଛି । ଯାହାଫଳରେ କି ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ କୃଷକମାନଙ୍କର ବିକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇ ରହିଥ‌ିବା ଜମିସବୁର ଏକତ୍ରୀକରଣ ହେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଛି । ହେଲେ ଜମିପ୍ରତି କୃଷକମାନଙ୍କର ଅହେତୁକ ଭାବପ୍ରବଣତା, ଅପାରଗ ସରକାରୀ ଏବଂ ସରକାରୀ କଳର ଦୂରଦୃଷ୍ଟିର ଅଭାବ ହେତୁ ଚକବନ୍ଦୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସଫଳ ରୂପାୟନ ହୋଇପାରିନାହିଁ ।

2. ଅଗ୍ର ଅନୁବନ୍ଧନ ଓ ପଶ୍ଚାତ ଅନୁବନ୍ଧନ :
Answer:
କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବଦା ଅନୁବନ୍ଧନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଏହି ଅନୁବନ୍ଧନକୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରିଛି । କୃଷି ଭିତ୍ତିକ ଶିଳ୍ପକୁ ଅଧୂକ କଞ୍ଚାମାଲ ଯୋଗାଇ କୃଷି ଅଗ୍ର ଅନୁବନ୍ଧନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲାବେଳେ ଶିଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦିତ ରାସାୟନିକ ସାର, ପୋକମରା ଔଷଧ, ବିଭିନ୍ନ କୃଷି ଉପକରଣ ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟବହାର କରି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ପଶ୍ଚାତ ଅନୁବନ୍ଧନ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଛି । ଦୃଢ଼ ଅଗ୍ର ଓ ପାଶ୍ଚାତ ଅନୁବନ୍ଧନ ବା ମୋଟ ଅନୁବନ୍ଧନ ଦ୍ରୁତ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶରେ ସହାୟକ ହୋଇପାରିଛି ।

3. ମୃତ୍ତିକା ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ଲବଣାକ୍ତ ଜମିର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ।
Answer:
ମୃତ୍ତିକାର ଉର୍ବର ଉପର ସ୍ତର ପବନ ଓ ପାଣିଦ୍ଵାରା ନଷ୍ଟ ହେବାକୁ ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ କୁହାଯାଏ । ଜମିରେ ହିଡ଼ଦେଇ, ଢାଲୁ ଜମିକୁ ପାହାଚ ଭଳି ସ୍ତରୀକୃତ କରି, ବୃକ୍ଷରୋପଣ କରି ଓ ଜମିରୁ ଗଡ଼ି ଆସିଥୁବା ନାଳୀଗୁଡ଼ିକୁ ଅବରୋଧ କରି ମୃଭିକା ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଏ । 1960 ମସିହା ପରଠାରୁ ଦେଶର ବଡ଼ ବଡ଼ ନଦୀ ଅବବାହିକାମାନଙ୍କର ଜଳଗ୍ରହଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୃଭିକା ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରକଳ୍ପମାନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଛି । ଷଷ୍ଠ ଯୋଜନା ସମୟରୁ ଦେଶର ବନ୍ୟା ପ୍ରବଣ ନଦୀମାନଙ୍କର ଜଳଗ୍ରହଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମନ୍ବିତ ଜଳଛାୟା ପରିଚାଳନା ପ୍ରକଳ୍ପମାନ ମଧ୍ଯ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଛି ।

ପଞ୍ଜାବ, ହରିୟାନା ଓ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜମିର କ୍ଷାରୀୟ ଅଂଶ ଓ ଲବକ୍ଷାଂଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଚାଷପାଇଁ ଅନୁପଯୁକ୍ତ କରିଦେଇଛି । ଏହି ତିନୋଟି ରାଜ୍ୟର ହାରାହାରି ସାତନିୟୁତ ହେକ୍ଟର ଜମିକୁ ଲବଣ ଓ କ୍ଷାରରୁ ମୁକ୍ତ କରିବାପାଇଁ ସରକାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମମାନ ହାତକୁ ନେଇଛନ୍ତି ।

4. କୃଷି ଓ ଦରଦାମ୍ ।
Answer:
ଭାରତର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କୃଷିଭିତ୍ତିକ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଦରଦାମ୍ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ କୌଣସି କାରଣରୁ ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ଦରଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ପ୍ରଥମ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ ଦରଦାମ୍ ପ୍ରାୟ ସ୍ଥିର ରହିଥିଲା । ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥିଲା । ସପ୍ତମ ଯୋଜନା କାଳରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ଵଳ୍ପ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରୁ ଦରଦାମ ବୃଦ୍ଧିପାଇଥିଲା । ଭାରତୀୟମାନେ ଆୟର ହାରାହାରି 60 ଶତାଂଶ ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ଖର୍ଚ୍ଚ କରୁଥିବାରୁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଦରଦାମ୍‌କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ ।

5. ପୁରାତନ କୃଷି ପଦ୍ଧତି ଓ ନୂତନ କୃଷି କୌଶଳ ।
Answer:
ଭାରତୀୟ କୃଷକ ସାଧାରଣଭାବେ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟରେ ଦକ୍ଷତା ବିହୀନ ପୁରାତନ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରିଥାନ୍ତି । ସେମାନେ ପରମ୍ପରା ବିଶ୍ଵାସୀ ସ ଗରିବ ହୋଇଥିବାରୁ ନୂତନ କୃଷି ପଦ୍ଧତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ପାରିନଥାନ୍ତି । କୃଷି ଗବେଷଣାଲବ୍ଧ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ ଉପଯୋଗ କରିବାପାଇଁ ସେମାନେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନୁହନ୍ତି । କେତେକ କୃଷକ ଉନ୍ନତ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ ବିଷୟରେ ଅଜ୍ଞ ।

ତୃତୀୟ ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା କାଳରେ ଭାରତୀୟ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ନୂତନ ଯୁଗର ସୂତ୍ରପାତ ହେଲା । 1960- 61ରେ କୃଷିକୁ ଆଧୁନିକୀକରଣ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସଘନ କୃଷି ଜିଲ୍ଲା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଆରମ୍ଭ କରାଗଲା । ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସାତଟି ଜିଲ୍ଲାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଏହାକୁ ଭାରତର ସମସ୍ତ ଅଞ୍ଚଳକୁ ସମ୍ପ୍ରସାରିତ କରାଯାଇ ଏକ ବିପ୍ଲବ ସୃଷ୍ଟିପାଇଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖଗଲା । ଏହାକୁ ନୂତନ କୃଷିକୌଶଳ କୁହାଯାଏ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସମସ୍ତ ଆଧୁନିକ କୃଷି ନିବେଶକୁ ଏକତ୍ର ଉପଯୋଗ କରି ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆଣିପାରିଲା ।

6. ଜୋତ ବିଭାଜନ ଓ ଜୋତ ବିଖଣ୍ଡନ ।
Answer:
ସ୍ବାଧୀନତାର ପ୍ରାକ୍ କାଳରୁ ଜନ ବିସ୍ଫୋରଣ ଭାରତ ପାଇଁ ଏକ ବିରାଟ ସମସ୍ୟା ରୂପେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇ ଆସିଛି । ଔଦ୍ୟୋଗିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି କ୍ରମ ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେବାପାଇଁ ସକ୍ଷମ ହୋଇନାହିଁ । ଫଳରେ ଲୋକମାନେ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ ପାଇଁ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି । କୃଷି ଉପରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଅତ୍ୟଧ୍ଵକ ଚାପ ଫଳରେ ଜୋତର ବିଭାଜନ ଓ ବିଖଣ୍ଡନ ହେଉଛି । ଏକ ସ୍ଥାନରେ ଥ‌ିବା ଜମି ଭାଗଭାଗ କରାଗଲେ ତାହାକୁ ବିଭାଜନ କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଥିବା ଜମି ଭାଗ ଭାଗ ହୋଇ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇ ରହିଲେ, ତାହା ଜୋତର ବିଖଣ୍ଡନ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୁଏ ।

7. ପୋଡୁଚାଷ ଓ ସ୍ଥିର ଚାଷ ।
Answer:
ଜଙ୍ଗଲକୁ ପୋଡ଼ି ପରିଷ୍କାର କରି ସେଥ‌ିରେ ଚାଷ କରିବାକୁ ପୋଡୁଚାଷ କୁହାରାଏ । ଦୁଇ ତିନିବର୍ଷ ଚାଷ ପରେ ମାଟି ନିରସ ହୋଇଗଲେ ସେଥ‌ିରେ ଚାଷ ବନ୍ଦ କରି ଅନ୍ୟତ୍ର ଚାଷପାଇଁ ଜମି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏପରି ଚାଷରେ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ ଶସ୍ୟ ଅଦଳବଦଳ କରିଥାଏ । ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ଜୈବିକ ସାର ଓ ରାସାୟନିକ ସାର, କମ୍ପୋଷ୍ଟ, ରୋଗର ସାର ଇତ୍ୟାଦି କରିଥାନ୍ତି । ଏହା ଏକ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୟକାରୀ କୃଷିପଦ୍ଧତି ।

8. ଜୈବିକ ନବ ଉନ୍ମେଷ ଓ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ନବ ଉନ୍ମେଷ ।
Answer:
ଜୈବିକ ନବ ଉନ୍ମେଷ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରୁଥିବା ଅଧ‌ିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନର ପ୍ରଚଳନ ଓ ରାସାୟନିକ ସାର ଆଦିର ପ୍ରୟୋଗ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ । ଯାନ୍ତ୍ରିକ ନବ ଉନ୍ମେଷ ଶ୍ରମ ଅପସାରଣ କରୁଥିବା ନୂତନ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରୟୋଗ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ହୋଇଥାଏ । ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଉଭୟ ଶ୍ରେଣୀର ନବ ଉନ୍ମେଷ ସୃଷ୍ଟି କରି ଏକଦିଗରେ ଶ୍ରମପାଇଁ ଅଧିକ ଚାହିଦା ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବାବେଳେ ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଶ୍ରମପାଇଁ ଚାହିଦା ମଧ୍ୟ ହ୍ରାସ କରିଥାଏ ।

କିନ୍ତୁ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଦ୍ବିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଧୀକ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରୁ ଅଧ‌ିକ ଶ୍ରମ ଅପସାରଣ କରି ଗ୍ରାମୀଣ ଭାରତରେ ବେକାରୀ ସମସ୍ୟାକୁ ଆହୁରି ଘନୀଭୂତ କରିଛି । ସବୁଜ ବିପ୍ଲବ ଧନୀ ଓ ଗରିବ କୃଷକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିକରି ଗ୍ରାମ୍ୟ ସମାଜରେ ସାମାଜିକ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କୃଷିରେ ଜୈବିକ ନବ ଉନ୍ମେଷ ଓ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ନବ ଉନ୍ମେଷ ନାମକ ଦୁଇଟି ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରକ୍ରିୟାର ସୂତ୍ରପାତ କରିଥାଏ । ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଜୈବିକ ନବ ଉନ୍ମେଷ ଓ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ନବ ଉନ୍ମେଷର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ଭାରତର ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷିର ଗୁରୁତ୍ଵ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ‘କୃଷି ହେଉଛି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ମେରୁଦଣ୍ଡ’’– ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସାଧାରଣତଃ ଲୋକମାନେ ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରଗତି ଓ ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସମାର୍ଥବୋଧକ ବୋଲି ବିଚାର କରନ୍ତି । କାରଣ ଆଧୁନିକ ଯୁଗ ହେଉଛି ଶିଳ୍ପର ଯୁଗ । ତେଣୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ କୃଷିର ବିକାଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଏହା ଏକ ଭ୍ରାନ୍ତ ଧାରଣା । ସେମାନେ ପରସ୍ପରର ଅନୁପୂରକ । ଗୋଟିକ ବିନା ଅନ୍ୟଟି ଅସମ୍ଭବ । କୃଷି ଉନ୍ନୟନ, ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି, ସମତାଳରେ ଗତି ନ କଲେ କୌଣସିଟିର ସାର୍ଥକ ରୂପାୟନ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।

କୃଷି ଅନଗ୍ରସରତାର କାରଣ ହେଉଛି ଶିଳ୍ପର ଅନଗ୍ରସରତା । କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଦୁଇଟି ଅଙ୍ଗବିଶେଷ । ସମତୁଲ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି, କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପର ଏକକାଳୀନ ପ୍ରଗତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସ୍ମରଣ ରଖୁବାକୁ ହେବ ଯେ, କୃଷିର ବିକାଶରେ ଶିଳ୍ପର ଅଭିବୃଦ୍ଧି, ଶିଳ୍ପର ବିକାଶରେ କୃଷିର ବିକାଶ ଏବଂ ଉଭୟଙ୍କ ପ୍ରଗତିରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ।

ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଭାରତ ଏକ କୃଷିପ୍ରଧାନ ଦେଶରୂପେ ପରିଚିତ । କୃଷି ହେଉଛି ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଜୀବିକା ଓ ଦେଶର ଅଗ୍ରଗାମୀ ଶିଳ୍ପ । ବହୁବର୍ଷଧରି ଏହା ଆମ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଆସୁଛି । ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ କୃଷି କେବଳ ଏକ ଜୀବିକା ନୁହେଁ । ଏହା ହେଉଛି ସେମାନଙ୍କର ଜୀବନର ଏକ ଧାରା । କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଯୋଗୁଁ ଲୋକମାନଙ୍କର ଭୂମି ପ୍ରତି ଆସକ୍ତି ପ୍ରବଳ । ଭୂମି କେବଳ କୃଷିର ନୁହେଁ, ବନୀକରଣ, ପଶୁପାଳନ, ମତ୍ସ୍ୟ ଚାଷ ଓ ଖଣିଜ ଶିଳ୍ପର ଭିଭିଭୂମି ।

ଆମ ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷିର ଭୂମିକା ଏତେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଯେ, ତାହାକୁ ଦେଶର ମେରୁଦଣ୍ଡ ବୋଲି କହିବାରେ କିଛି ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ନାହିଁ । ଏକ କଳନାରୁ ଜଣାଯାଇଛି ଯେ, ଆମ ଦେଶର ୪୦ ଶତାଂଶ ଲୋକ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବାସ କରନ୍ତି । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ 57 ଶତାଂଶ ଲୋକ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି । ଏଥୁରୁ ଆମ ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷିର ଭୂମିକା ସହଜରେ ଅନୁମେୟ । ସଂପ୍ରତି ଆମ ଦେଶରେ ଶିଳ୍ପାୟନ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଗ୍ରଗତି କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ମାତ୍ର କୃଷିର ଗୁରୁତ୍ଵ ହ୍ରାସ ପାଇନାହିଁ । ନିମ୍ନଲିଖ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କଲେ ତାହାର କାରଣ ଅନୁମାନ କରିହୁଏ।

କୃଷିର ଗୁରୁତ୍ଵ :
(1) ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିର ଅବଦାନ– ଆମ ଦେଶରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିର ଅବଦାନ ସର୍ବାଧ୍ଵ । 1950-51 ମସିହାରେ କୃଷି ଓ ତା’ର ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ବୃତ୍ତିରୁ ଯଥା— ବନୀକରଣ, ପଶୁପାଳନ, ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ, ଖଣିଜସଂପଦ ଉତ୍ତୋଳନ- ଜାତୀୟ ଆୟର 61 ଶତାଂଶ ମିଳୁଥିଲା । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ କୃଷିର ଅବଦାନ ଥିଲା 58.7 ଶତାଂଶ । ଦେଶର ପ୍ରଗତି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କୃଷିର ଅବଦାନ ସମ୍ପ୍ରତି ଅବଶ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ତଥାପି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିର ଚିତ୍ରପଟରେ କୃଷିର ଗୁରୁତ୍ୱ ହ୍ରାସ ପାଇନାହିଁ ।

କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସଂସ୍ଥାର ଏକ କଳନାରୁ ଜଣାଯାଏ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିର ଅବଦାନ 1960-61 ରେ 54 ଶତାଂଶକୁ, 1970-71 ରେ 47.2 ଶତାଂଶକୁ, 1986-87 ରେ 34 ଶତାଂଶକୁ ଏବଂ ସଂପ୍ରତି 13.9 ଶତାଂଶକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଏହି ହ୍ରାସ ପାଇବା ଲକ୍ଷଣ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରବିଦ୍‌ମାନଙ୍କ ବିଚାରରେ ଶୁଭଙ୍କର ହେଲେହେଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଏହା ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ।

ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିର ଅବଦାନ ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟରେ 3.1 ଶତାଂଶ, ଆମେରିକାରେ 3.2 ଶତାଂଶ, କାନାଡ଼ାରେ 5 ଶତାଂଶ ଏବଂ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆରେ 7.6 ଶତାଂଶ । ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ କୃଷିର ଅବଦାନ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟଭାବେ ହ୍ରାସ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ କୃଷି ଉପରେ ଶ୍ରମଶକ୍ତିର ନିର୍ଭରଶୀଳତା ସେହି ଅନୁପାତରେ ହ୍ରାସ ହେଉନାହିଁ ।

(2) ଜୀବିକାର ଉତ୍ସରୂପେ କୃଷି – 1991 ମସିହା ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତର ପ୍ରତ୍ୟେକ 10 ଜଣ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ 5 ଜଣ କୃଷିକୁ ପ୍ରଧାନ ଜୀବିକାରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି । 1901 ମସିହାରୁ ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ଅବସ୍ଥା ପ୍ରାୟ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିଛି ଏବଂ ଆସନ୍ତା କେତେ ଦଶନ୍ଧି ଧରି ରହିବ । ଏଥୁରୁ ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷିର ଭୂମିକା ସହଜରେ ଅନୁମେୟ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉନ୍ନତ ଦେଶମାନଙ୍କ ଅବସ୍ଥା ଏହାର ଠିକ୍ ବିପରୀତ । କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ଲେକସଂଖ୍ୟା ଫ୍ରାନ୍ସରେ 25 ଶତାଂଶ, ନିଉଜିଲାଣ୍ଡରେ 20 ଶତାଂଶ, କାନାଡ଼ା ଓ ଜର୍ମାନୀରେ 15 ଶତାଂଶ ।

(3) କୃଷି ଏବଂ କର୍ମ ସଂସ୍ଥାନ– କୃଷି କେବଳ ଆମ ଦେଶର 51 ଶତାଂଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ଲୋକଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଓ ଜୀବିକା ଯୋଗାଇଥାଏ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟରେ 3 ଶତାଂଶ, ଆମେରିକାରେ 5 ଶତାଂଶ, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆରେ 8 ଶତାଂଶ ଓ ଜାପାନରେ 21 ଶତାଂଶ ।

ଏଥିରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଯେଉଁମାନେ ଅନ୍ୟତ୍ର ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ ସେମାନେ ଅଧମ ଉଦ୍ଧାରଣ ପନ୍ଥା ରୂପେ କୃଷିକୁ ଅବଲମ୍ବନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାଫଳରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଲୋକାରଣ୍ୟ ହୁଏ ଏବଂ ଅର୍ଷବେକାର ଓ ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । କୃଷି ଉପରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ ଯୋଗୁଁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ନୂନ ହୁଏ । ଅଧୁନା ଦେଶରେ ଶିଳ୍ପାୟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଗଲାଣି । ମାତ୍ର ଦୀର୍ଘ 41 ବର୍ଷର ଯୋଜନା କାଳରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଜନଗହଳି ଲାଘବ ହୋଇନାହିଁ ।

(4) ଶିଳ୍ପ ବିକାଶରେ କୃଷିର ଭୂମିକା– କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ରହିଥିବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ସେମାନେ ପରସ୍ପର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି । କୃଷିର ବିକାଶ ବିନା ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ଏକପ୍ରକାର ଅସମ୍ଭବ । କାରଣ ଶିଳ୍ପପାଇଁ କୃଷି କଞ୍ଚାମାଲ ଯୋଗାଇଥାଏ ଏବଂ କୃଷିପାଇଁ ଶିଳ୍ପ ଯନ୍ତ୍ରପାତି, ରାସାୟନିକ ସାର ଓ କୀଟନାଶକ ଔଷଧ ପ୍ରଭୃତି ଯୋଗାଇଥାଏ । ଆମ ଦେଶରେ ଅଧିକାଂଶ ଅଗ୍ରଗାମୀ ଶିଳ୍ପ କାଞ୍ଚାମାଲପାଇଁ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ବସ୍ତ୍ରଶିଳ୍ପଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଝୋଟ, ଚିନି ଓ ବନସ୍ପତି ପ୍ରଭୃତି ଶିଳ୍ପ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ସମସ୍ତେ କଞ୍ଚାମାଲ ପାଇବା ପାଇଁ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି । ଚା, କଫି ଓ ରବର ପ୍ରଭୃତି ଶିଳ୍ପ ମଧ୍ୟ କୃଷିଭିତ୍ତିକ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବହୁ ଶିଳ୍ପ ପରୋକ୍ଷଭାବେ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି । ଅବଶ୍ୟ ସ୍ବୀକାର କରିବାକୁ ହେବ ଯେ, ଲୌହଶିଳ୍ପ ଭଳି କେତେକ ଗୁରୁଶିଳ୍ପ କୃଷି ଉପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ନାହିଁ । ମାତ୍ର ସେମାନେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରକୁ କୃଷି ଉପକରଣ ଯୋଗାଇଥା’ନ୍ତି ।

(5) ଭାରତର ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟରେ କୃଷିର ଭୂମିକା– କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ବିକ୍ରୟ କରି ଆମ ଦେଶ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଲାଭ କରିଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ରପ୍ତାନି କରାଯାଉଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟର 50 ଶତାଂଶ ହେଉଛି କୃଷି ଉତ୍ପାଦ । ଏହା ସହିତ ଯଦି ରପ୍ତାନି ହେଉଥ‌ିବା କାର୍ପାସ ବସ୍ତ୍ର ଓ ଝୋଟ ଉତ୍ପାଦକୁ ବିଚାରକୁ ନେଉ ତେବେ ମୋଟ ରପ୍ତାନିର 50 ଶତାଂଶ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ବୋଲି କୁହାଯିବ । ପୁନଶ୍ଚ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ଆମର ରପ୍ତାନୀ ବାଣିଜ୍ୟ ବିକେନ୍ଦ୍ରିତ ହୋଇଛି ।

ଅର୍ଥାତ୍ ଆମେ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶକୁ ଆମର କୃଷି ଉତ୍ପାଦ ରପ୍ତାନୀ କରୁଛୁ । କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ମୋଟ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରାର 50 ଶତାଂଶ ଅର୍ଜନ କରୁଥିଲାବେଳେ କୃଷିପାଇଁ ମାତ୍ର 15 ଶତାଂଶ ଆମଦାନୀ କରିବାରେ ବ୍ୟୟ କରୁଛୁ । ଏହା ହେଉଛି ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧିପାଇଁ କୃଷିର ଅବଦାନ ।

(6) କୃଷି ଏବଂ ତୃତୀୟ ସ୍ତର – ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ପରିବହନ ପ୍ରଭୃତି ତୃତୀୟ ସ୍ତରର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି ସ୍ତରକୁ କୃଷିର ଅବଦାନ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ । କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଅନ୍ତର୍ଦେଶୀୟ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ହୋଇଥାଏ । ରେଳ ଓ ସଡ଼କ ପରିବହନ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଆୟର ବହୁଳାଶ କୃଷି ଓ କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ ମିଳିଥାଏ ।

(7) ସରକାରଙ୍କ ରାଜସ୍ବ– କୃଷି ସରକାରଙ୍କ ରାଜସ୍ବର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଉତ୍ସ । ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଭୂ-ରାଜସ୍ବ ଆକାରରେ ଏବଂ କୃଷି ଆୟକର ଆକାରରେ ଏକ ଆଖିଦୃଶିଆ ରାଜସ୍ୱ ଲାଭ କରିଥା’ନ୍ତି । କୃଷି ଆୟର ସର୍ବବୃହତ୍ ସୂତ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କର ସଞ୍ଚୟ ଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରି ପୁଞ୍ଜି ଗଠନରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।

(8) କୃଷି ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବଜାର– ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବଜାରରେ ଆମର କୃଷି କେତେକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଉଚ୍ଚସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଚିନାବାଦାମ ଉତ୍ପାଦନରେ ଭାରତର ସ୍ଥାନ ପୃଥ‌ିବୀରେ ପ୍ରଥମ । ଧାନ ଉତ୍ପାଦନରେ ଭାରତର ସ୍ଥାନ ଦ୍ଵିତୀୟ ଏବଂ ଚୀନ୍ ଦେଶର ସ୍ଥାନ ପ୍ରଥମ । ତମାଖୁ ଉତ୍ପାଦନରେ ଭାରତର ସ୍ଥାନ ଚୀନ୍ ଓ ଆମେରିକାର ପଛକୁ । ଅର୍ଥାତ୍ ବିଶ୍ଵବଜାରରେ ଏହାର ସ୍ଥାନ ତୃତୀୟ ।

ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସହଜରେ ଅନୁମାନ କରାଯାଇପାରେ ଯେ, ଭାରତ ନିଶ୍ଚିତଭାବେ ଏକ କୃଷିପ୍ରଧାନ ଦେଶ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରୁ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ଆୟ ସର୍ବାଧ‌ିକ । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗ ଯୋଗାଏ, ଶିଳ୍ପାୟନର ଅଭିବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହୁଏ ଏବଂ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରାର ବହୁଳାଶ ଅର୍ଜନ କରେ । ଏହି ଗୁରୁତ୍ୱ ଉପଲବ୍‌ଧ କରି କୃଷିକୁ ଆମ ଯୋଜନାରେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଦିଆଯାଇଛି ।

2. ଭାରତରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ସ୍ଵଳ୍ପ ହେବାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣାବଳୀ ବର୍ଣନା କର ।
କିମ୍ବା, ଭାରତରେ କୃଷି ଅନଗ୍ରସରତାର ପ୍ରଧାନ କାରଣମାନ ଦର୍ଶାଅ ଓ ପ୍ରତିକାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କର ।
Answer:
ଏକ ଅର୍ଥନୀତିରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ଗୁରୁତ୍ବ ଦୁଇଗୋଟି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଇପାରେ । ପ୍ରଥମତଃ, ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଆବଶ୍ୟକତା ମେଣ୍ଟାଇବାପାଇଁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ହେବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପଲବ୍‌ଧ କରାଯାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ଏକ ବିକାଶୋନ୍ମୁଖୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୋଟ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ଅବ୍ୟାହତ ରଖିବାପାଇଁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ତରର କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଆବଶ୍ୟକ ।

ତେଣୁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଅନସ୍ବୀକାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ଭାରତର କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ସ୍ଵଚ୍ଛ ହୋଇଥିବା ଅସ୍ଵୀକାର କରାଯାଇ ନପାରେ । ଆମ ଦେଶରେ ଯୋଜନାର ଯୁଗ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପରଠାରୁ କିୟତ୍ ପରିମାଣରେ ଏହା ବୃଦ୍ଧି ହେବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ଏବେ ମଧ୍ୟ କୃଷି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରାୟ 3 ଶତାଂଶ; ମାତ୍ର ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳତା ଅଭିବୃଦ୍ଧିପାଇଁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ହାର ଅନ୍ୟୁନ 5 ଶତାଂଶ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଭାବିଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗେ ଯେ, ଦେଶର ପ୍ରାୟ 9 ଶତାଂଶ ଲୋକ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିୟୋଜିତ ହେଉଥ୍ଲେହେଁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ହାର ଏତେ ସ୍ଵଳ୍ପ ।

କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ଦୁଇଟି କାରଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଗୋଟିଏ ହେଲା ମୃଭିକାର ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ଏବଂ ଅନ୍ୟଟି ହେଲା କୃଷି ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା । ଭାରତରେ ମୃତ୍ତିକାର ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ନୂନସ୍ତରର । କୃଷି ଶ୍ରମିକମାନେ ଅଦକ୍ଷ ବା କମ୍ ଦକ୍ଷତାସମ୍ପନ୍ନ । ଏହି ଦୁଇଟି କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା କମ୍ ହେବାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ । କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ସ୍ଵଳ୍ପ ହେବା ଦେଶରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ପ୍ରଧାନ କାରଣ । ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକ ଜୀବନତମାମ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟାଭାବରୁ ଦୁର୍ବଳ ଓ କମ୍ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ । ଅବଶ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରତି ଅବସ୍ଥାର କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଛି ସତ ମାତ୍ର ତାହା ସନ୍ତୋଷଜନକ ନୁହେଁ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ହୁଏତ ଭାରତୀୟ କୃଷି ଅର୍ଥନୀତିରେ ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଥିବା କେତେକ ଦୋଷ ଓ ତ୍ରୁଟି ଦାୟୀ ।

1975 ମସିହାରେ କରାଯାଇଥିବା ଏକ କଳନାରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଭାରତରେ ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ଧାନ ଉତ୍ପାଦନ 1,877 କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ଥିଲାବେଳେ ଜାପାନ ଓ ଇଜିପ୍‌ଟରେ ତାହା ଯଥାକ୍ରମେ 6,185 ଏବଂ 5,326 କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ହେଉଥିଲା । 1978- 79 ମସିହାରେ ହେକ୍ଟର ପ୍ରତି ଧାନ ଉତ୍ପାଦନ ଆମ ଦେଶରେ 1339 କିଲୋଗ୍ରାମ୍‌କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଥିବାବେଳେ ଜାପାନରେ ତାହା 6,250 କିଲୋଗ୍ରାମକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ତେଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ଜାପାନର ଧାନ ଉତ୍ପାଦନର ମାତ୍ର ଏକ-ପଞ୍ଚମାଂଶ ହେଉଛି ଭାରତର ଧାନ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ।

1976-78 ମସିହାରେ ଭାରତରେ ହାରାହାରି ଗହମ ଉତ୍ପାଦନ 1,425 କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଫ୍ରାନ୍ସ ଏବଂ ଜର୍ମାନୀରେ ତାହା ଯଥାକ୍ରମେ 4,345 କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ଏବଂ 4,547 କିଲୋଗ୍ରାମ୍ ହୋଇଥିଲା । ଏହିସବୁ ତଥ୍ୟରୁ ସହଜରେ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ଆମ ଦେଶରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଊଣା । 2001-02 ରେ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ 212 ମିଲିଅନ ଟନ୍ ହୋଇଥିଲା । ମାତ୍ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଷ ଅର୍ଥାତ୍ 2002-03 ରେ ଏହା 182.6 ମିଲିଅନ ଟକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଲା କାରଣ ଏହିବର୍ଷ ବର୍ଷାର ମାତ୍ରା ଟିକିଏ କମ୍ ହୋଇଥିଲା ।

ସେହିପରି ଆମ ଦେଶରେ ଶ୍ରମର ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ମଧ୍ୟ ନୂନ । ଆମେରିକାର ଜଣେ ଶ୍ରମିକ ଦିନକୁ ଯେତେ ଉତ୍ପାଦନ କରିପାରେ ତାହା ଭାରତର 5 ରୁ 10 ଜଣଙ୍କ ଉତ୍ପାଦନ ସହିତ ସମାନ । ଭାରତୀୟ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ନିରକ୍ଷରତା ଓ ଅଜ୍ଞତା ଏଥ‌ିପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ । ତେଣୁ ମୋଟାମୋଟି ଆମେ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହୋଇପାରୁ ଯେ, ଆମ ଦେଶରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଊଣା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଅବଶ୍ୟ ଏ ଦିଗରେ କିଛି ଉନ୍ନତି ସାଧୂ ହୋଇଛି, ତଥାପି ଏ ବାବଦରେ ଆମକୁ ଆହୁରି ବହୁ ସୁଦୂର ପଥ ଅତିକ୍ରମ କରିବାକୁ ଅଛି ।

ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଉପାଦାନ ଦେଶରେ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଯଥା –

(a) ସାଧାରଣ କାରଣ
(b) ଆନୁଷ୍ଠାନିକ କାରଣ
(c) ବୈଷୟିକ କାରଣ ।

(a) ସାଧାରଣ କାରଣ :
(1) ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ– ଜନସଂଖ୍ୟାର କୃଷି ଉପରେ ଅତ୍ୟତ୍ଵିକ ଚାପ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଊଣା ହେବାର ପ୍ରଧାନ ଓ ଅନ୍ୟତମ କାରଣ । 70 ଶତାଂଶରୁ ଅଧ‌ିକ ଲୋକ ଆମ ଦେଶରେ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି । ଦେଶର ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଲୋକସଂଖ୍ୟାକୁ ନିଯୁକ୍ତି ଯୋଗାଇଲା ଭଳି ଶିଳ୍ପ ବିସ୍ତାର ଆମ ଦେଶରେ ହୋଇପାରିନାହିଁ । ଫଳତଃ, କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବଦା ଜନଗହଳି ଲାଗି ରହିଛି । କୃଷି ଉପରେ ଅଧ୍ବକସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ନିର୍ଭର କରୁଥିବାରୁ ପରିଣାମସ୍ୱରୂପ ଉପସ୍ଥିତ ଭୂମି ଦିନକୁ ଦିନ ଖଣ୍ଡ ବିଖଣ୍ଡିତ ହେବାରେ ଲାଗିଛି ।

ମୁଣ୍ଡପିଛା ଭୂମି ବଣ୍ଟନ 1921 ମସିହାରେ 1.11 ଏକର ଥିଲାବେଳେ 1991 ମସିହାରେ ତାହା 0.86 ଏକରକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଏହା ତୁଳନାରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ ଊଣା । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପ୍ରାୟ 20 ଶତାଂଶ ଲୋକ ଆମେରିକା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ଓ ହଲାଣ୍ଡରେ କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି । ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ, ପଶ୍ଚିମ ଜର୍ମାନୀ ଓ ଯୁକ୍ତରାଜ୍ୟରେ ଏହି ଅନୁପାତ ଯଥାକ୍ରମେ 10 ଶତାଂଶ, 29 ଶତାଂଶ ଏବଂ 7 ଶତାଂଶ ।

ଆମ ଦେଶରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ବହନ କରିପାରୁ ନଥ‌ିବାରୁ, ବେକାରି, ଅର୍ବବେକାରି, ଛଦ୍ମବେଶୀ ବେକାରଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି । ଏହି ସମସ୍ତର ପରିଣାମ ସ୍ବରୂପ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ହ୍ରାସ ହେଉଛି । ଏହି ଦିଗରେ ଅଗ୍ରଗତି କରିବାକୁ ହେଲେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଉପରୁ ଲୋକସଂଖ୍ୟାର ଚାପ ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ହେବ । ଶ୍ରମ ଶକ୍ତିକୁ ଯଦି କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ଅନ୍ୟତ୍ର କର୍ମସଂସ୍ଥାନ କରାନଯାଏ ତେବେ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଦିଗରେ ବିଶେଷ କିଛି ଆଶା କରାନଯାଇପାରେ ।

(2) ମୃତ୍ତିକାର ଅନୁର୍ବରଶୀଳତା– ଭୌଗୋଳିକ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ କାରଣରୁ ଆମ ଦେଶର ମୃତ୍ତିକା ଉର୍ବରଶୀଳ ନୁହେଁ । ଯଦିବା କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ଉର୍ବରଶୀଳତା ଅଧୂକ ତାହା କ୍ରମାଗତ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ; ଯଥା – ବାତ୍ୟା ଓ ବନ୍ୟାଦ୍ଵାରା ଅବକ୍ଷୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଭୂମିର ଉର୍ବରଶୀଳତାକୁ ହ୍ରାସ କରେ । ବହୁ ପରିମାଣ ଭୂମି ମଧ୍ଯ ଜଳମଗ୍ନ ହୋଇ ରହୁଥ‌ିବାରୁ କୃଷି ଉପଯୋଗୀ ନୁହେଁ । ସୀମିତ ପରିମାଣର ଅବାଦଯୋଗ୍ୟ ଜମି ବାରମ୍ବାର ଅବିରତ କର୍ଷଣ ହେବା ଫଳରେ ଉର୍ବରଶୀଳତା ହ୍ରସପ୍ରାପ୍ତ’ହୁଏ । କୃଷକମାନେ ନିରକ୍ଷର ଓ ଅଜ୍ଞ ହୋଇଥିବାରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରି ଭୂମିର କ୍ଷୟକ୍ଷତି ଭରଣା କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏହିସବୁ କାରଣରୁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଆମ ଦେଶରେ ହ୍ରାସପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।

(3) ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ– କୃଷକମାନେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ପୁରାତନ ଓ ଅନୁନ୍ନତ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରନ୍ତି । ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସରଣ କରି କୃଷି କର୍ମ କରିବା ନିରକ୍ଷରତା ଓ ଅଜ୍ଞତା କାରଣରୁ ସେମାନଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ସମ୍ଭବପର ହୁଏ ନାହିଁ । ଭୂମିର ଜୋତ କ୍ଷୁଦ୍ରାକାର ହୋଇଥିବାରୁ ସେଥ‌ିରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ କୌଶଳ ଓ ଉନ୍ନତ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ପାରେ ନାହିଁ । ବେଳେବେଳେ ରକ୍ଷଣଶୀଳତାଯୋଗୁଁ ସେମାନେ କୌଣସି ଉନ୍ନତିମୂଳକ ପଦ୍ଧତିର ବିରୋଧ କରନ୍ତି । ଉନ୍ନତ ବିହନ ଓ ସାର କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ କଥା ସେମାନଙ୍କୁ ଜଣାନାହିଁ । ଏହି ସମସ୍ତ କାରଣରୁ ଆମ ଦେଶରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ।

(4) ଯଥେଷ୍ଟ ପୁଞ୍ଜିର ଅଭାବ– ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଯେକୌଣସି ଶିଜର ପ୍ରାଣ । ଭାରତୀୟ କୃଷକମାନେ ଦରିଦ୍ର ହୋଇଥବାରୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପୁଞ୍ଜି ଓ ସମ୍ବଳ କୃଷିକର୍ମରେ ବ୍ୟୟ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । କୃଷକମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ କୃଷିର ଉନ୍ନତିପାଇଁ ସ୍ବଳ୍ପକାଳୀନ ଓ ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଋଣ ଆବଶ୍ୟକ କରିଥା’ନ୍ତି । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଋଣ ସୂତ୍ରରୁ ପୁଞ୍ଜି ପାଇବା ସୁବିଧା ନଥିବାରୁ ସେମାନେ ଋଣପାଇଁ ଗ୍ରାମ୍ୟ
ଅତି ଉଚ୍ଚହାରରେ ସୁଧ ଆଦାୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାଫଳରେ କୃଷକମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଶୋଷଣର ଶିକାର ହୁଅନ୍ତି ।

କଥାରେ ଅଛି, ଭାରତୀୟ କୃଷକମାନେ ଋଣ ଭାର ନେଇ ଜନ୍ମ ହୁଅନ୍ତି; ଋଣ ବୋଝ ବୋହି ବଞ୍ଚୁ’ନ୍ତି ଏବଂ ଶେଷରେ ଋଣରେହିଁ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ । ସମବାୟ ଋଣ ସମିତି, ଭୂଉନ୍ନୟନ ବ୍ୟାଙ୍କ, ଗ୍ରାମ୍ୟବ୍ୟାଙ୍କ ଏବଂ ସମବାୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଭଳି ଋଣ ପ୍ରଦାନକାରୀ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନେ ଆମ ଦେଶରେ ଗଢ଼ିଉଠିଲେଣି ।

ତଥାପି ସେମାନେ ଯୋଗାଉଥିବା ଋଣ ସାହାଯ୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ନ ହେଉଥିବାରୁ କୃଷକମାନେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ମହାଜନଙ୍କ ନିକଟରୁ ଋଣ ଆଣିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଫଳରେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ମହାଜନମାନଙ୍କ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ହ୍ରାସ ହୋଇଥିଲେହେଁ ସେମାନଙ୍କର ମୂଳୋତ୍ପାଟନ ଆମ ଦେଶରେ ହୋଇପାରିନାହିଁ । ସୁତରାଂ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ପୁଞ୍ଜିର ଅଭାବ ଓ ଋଣର ବ୍ୟୟବହୁଳତା ‘ଆମ ଦେଶରେ କୃଷି ବିକାଶରେ ଅନ୍ତରାୟ ହୋଇ ରହିଛି ।

(5) ବଜାର ସୁବିଧାର ଅଭାବ– ବଜାର ସୁବିଧାର ଅଭାବ ଭାରତୀୟ କୃଷକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବୋଝ ପରେ ନଳିତାବିଡ଼ା ସଦୃଶ । ସେମାନେ ପ୍ରଥମତଃ ବ୍ୟୟବହୁଳ କୃଷିପଦ୍ଧତି ଅନୁସରଣ କରନ୍ତି । ଏହାର ବିଭିନ୍ନ କାରଣ ରହିଛି । ମାତ୍ର ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ସେମାନଙ୍କ ଉତ୍ପାଦପାଇଁ ସେମାନେ ଉପଯୁକ୍ତ ଦାମ୍ ପାଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଲକ୍ଷଣ ହେଉଛି ବିକ୍ରେତା କମ୍ ଦାମ୍‌ରେ କ୍ରୟକରି ଚଢ଼ାଦାମ୍‌ରେ ବିକ୍ରୟ କରେ । ମାତ୍ର ଭାରତୀୟ କୃଷକ ତାହାର ଉତ୍ପାଦ ବିକ୍ରୟ କଲାବେଳେ ଠିକ୍ ବିପରୀତ ଅବସ୍ଥାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଏ ।

ସେ ଚଢ଼ା ଦାମ୍‌ରେ କିଣେ, ମାତ୍ର ଊଣା ଦାମରେ ବିକେ । ଏପରି ହେବାର କେତେଗୋଟି କାରଣ ରହିଛି । ଶସ୍ୟ ବିକ୍ରୟ ପାଇଁ ଆମ ଦେଶରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସୁବିଧାର ଅଭାବ ରହିଛି । ଗମନାଗମନ ଓ ପରିବହନ ସୁବିଧା ଅଭାବରୁ କୃଷକମାନେ ଦୂରଦୂରାନ୍ତ ସ୍ଥାନକୁ ନିଜ ଉତ୍ପାଦ ନେଇ ବିକ୍ରୟ କରି ଉପଯୁକ୍ତ ଦାମ୍ ପାଇବା ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ । ସେମାନେ ଦ୍ରବ୍ୟ ସୁବିଧା ନ ଥ‌ିବାରୁ କୃଷକମାନେ ଅଧିକ ଦାମ୍ ପାଇବା ଆଶାରେ ଶସ୍ୟ ସଂରକ୍ଷଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଯାହାଫଳରେ ସେମାନେ କମ୍ ଦାମ୍‌ରେ ତାଙ୍କ ଉତ୍ପାଦନ ବିକ୍ରି କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି ।

ଏହାର ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ କାରଣ ରହିଛି । ସେମାନଙ୍କର ଦୈନନ୍ଦିନ ଆବଶ୍ୟକତା ମେଣ୍ଟାଇବାପାଇଁ ଓ ମହାଜନମାନଙ୍କ ଋଣ ପରିଶୋଧ କରିବାପାଇଁ ସେମାନେ ଦ୍ରବ୍ୟ ବିକ୍ରୟ କରିବା ସକାଶେ ତରବର ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ବେଳେବେଳେ ପୂର୍ବ ଚୁକ୍ତି ଅନୁଯାୟୀ ମହାଜନମାନଙ୍କୁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦ କମ୍ ଦାମ୍‌ରେ ବିକ୍ରୟ କରିବାକୁ ହୋଇଥାଏ । ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ଭାରତୀୟ କୃଷକମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ସ୍ୱଚ୍ଛଳତାର ଅଭାବ ଦେଖାଯାଏ । ତେଣୁକରି ସେମାନେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବାପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରେରଣା ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ କି କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।

(6) ଭାରତରେ କୃଷି ମୌସୁମୀ ବାୟୁର ଏକ ଜୁଆଖେଳ– ଭାରତରେ କୃଷକମାନଙ୍କୁ ଅନେକ ସମୟରେ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ହୁଏ । କୃଷିକର୍ମ ପାଇଁ ଜଳସେଚନର ଯଥେଷ୍ଟ ସୁବିଧା ନ ଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜଳବାୟୁ ବା ପ୍ରକୃତିର କରୁଣା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ହୁଏ । ଯେଉଁ ବର୍ଷ ବୃଷ୍ଟିପାତ ଆଶାନୁରୂପ ହୁଏ ଏବଂ ବାତ୍ୟା, ବନ୍ୟାଭଳି, ଦୁର୍ବିପାକ ଘଟେନାହିଁ ସେହିବର୍ଷ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । ଯଦି କୌଣସି ବର୍ଷ ଅନାବୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତେବେ ଦେଶରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ହୋଇ ମରୁଡ଼ିଜନିତ ଆତଙ୍କର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ହୁଏ । ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ଭାରତୀୟ କୃଷକ ଏକ ପୁଭଳିକା ସଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।

(b) ଆନୁଷ୍ଠାନିକ କାରଣ :
କୃଷିର ବିକାଶ ବହୁଳ ପରିମାଣରେ ସରକାରଙ୍କ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । କେତେକ ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାଙ୍କର ସାହାଯ୍ୟ ଓ ସହଯୋଗ ଉପରେ କୃଷିର ବିକାଶ ନିର୍ଭର କରେ । ଆମ ଦେଶରେ ଯେଉଁ କେତେଗୋଟି ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଏ ଦିଗରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କର କର୍ମାବଳୀ ଆଶାପ୍ରଦ ଓ ସନ୍ତୋଷଜନକ ନୁହେଁ । ଯେଉଁ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ଉପରେ କୃଷିର ଉନ୍ନତି ନିର୍ଭର କରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

(1) ଭୂ-ସ୍ୱତ୍ୱାଧିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା– ଆମ ଦେଶରେ ଅନତିପୂର୍ବେ ଯେଉଁ ଭୂ-ସ୍ୱତ୍ୱାଧିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା ତାହା କୃଷକଙ୍କର କୌଣସି ଜମି ନାହିଁ । ସେମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଭୂ-ମାଲିକମାନଙ୍କ ଜମିକୁ ରୟତ ହିସାବରେ ଚାଷ କରନ୍ତି । ପ୍ରାୟ 50 ଶତାଂଶ ଚାଷଯୋଗ୍ୟ ଜମି ରୟତମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଚାଷ କରାଯାଏ । ରୟତମାନେ ଜମି ଚାଷ କରି ଯେଉଁ ଉତ୍ପାଦ ପାଆନ୍ତି ସେଥ ଭୂ-ମାଲିକମାନେ ଶସ୍ୟ ଆକାରରେ ଅଂଶ ପାଇଥା’ନ୍ତି । ସ୍ଥାନଭେଦରେ ଏହି ଅଂଶ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।

ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଚଳିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ରୟତମାନେ ଯାହା ଉତ୍ପାଦନ କରନ୍ତି ତାହାର 50 ଶତାଂଶ ଭୂ-ମାଲିକମାନେ ଭାଗ ସ୍ଵରୂପ ନେଇଥା’ନ୍ତି । ଅବଶ୍ୟ ଏବେ ଆମ ଦେଶରେ ରୟତମାନଙ୍କୁ ମାଲିକମାନଙ୍କ ଶୋଷଣରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ପ୍ରଜାସ୍ୱତ୍ଵ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ହେଲାଣି । ମାତ୍ର ବାସ୍ତବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ନିୟମର ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ରୟତମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ୱ ଭୂମି ନଥ‌ିବାରୁ ଏବଂ କୃଷି ବିନା ସେମାନେ ଜୀବନଧାରଣ କରିବା ସମ୍ଭବ ନ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ସେମାନେ ମାଲିକମାନଙ୍କ ଚାପ ନିକଟରେ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଁଇ ଯେକୌଣସି ସର୍ଭରେ ଜମି ଚାଷ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏଣୁ ଅନେକ ସମୟରେ ଓ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେମାନେ ମାଲିକମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାପ୍ୟ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ତଥାପି ରୟତମାନଙ୍କର ସ୍ବତ୍ବରେ ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ ନଥାଏ ।

ଭୂ-ମାଲିକମାନେ କେବଳ ତାଙ୍କ ଅଂଶ ବା ଭାଗ ପାଇବାରେ ଉତ୍ସାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ଭୂମିର କୌଣସି ସ୍ଥାୟୀ ଉନ୍ନତି କରି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବାପାଇଁ ଆଗ୍ରହୀ ହୋଇ ନଥା’ନ୍ତି । ରୟତମାନେ ମଧ୍ୟ ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ ଅଭାବରୁ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବାପାଇଁ କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ନିଅନ୍ତି ନାହିଁ । ପୁନଶ୍ଚ ଯେଉଁମାନେ ଭୂ-ମାଲିକରୂପେ କୃଷି କର୍ମରେ ନିୟୋଜିତ ସେମାନେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ନାମମାତ୍ର ଚାଷୀ । ଭୂମିରେ ପୁଞ୍ଜି ଲଗାଣ କରିବାପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ବଳ ନ ଥାଏ । ଏହିସବୁ କାରଣରୁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥାଏ ।

(2) କ୍ଷୁଦ୍ରାକାର ଜୋତ– କ୍ଷୁଦ୍ରାକାର ଜୋତ ଭାରତରେ କୃଷି ପ୍ରତି ଏକ ଅଭିଶାପ । କ୍ଷୁଦ୍ରାକାର ଜୋତର ସଂଖ୍ୟା ଆମ ଦେଶରେ ଅଧୂକ । ଦେଶରେ କୃଷି ଉପଯୋଗୀ ମୋଟ ଜୋତର ପ୍ରାୟ 70) ଶତାଂଶ କ୍ଷୁଦ୍ରାକାର । ଏମାନଙ୍କର ଆୟତନ 2 ହେକ୍ଟରରୁ କମ୍ । ଆମ ଦେଶରେ ହାରାହାରି ଜୋତ ଆକାର 2.6 ହେକ୍ଟର ବା 5.18 ଏକର । ଏହା ତୁଳନାରେ ହାରାହାରି ଜୋତର ଆକାର ଆମେରିକାରେ 168 ଏକର, କାନାଡ଼ାରେ 223 ଏକର, ସ୍କଟଲାଣ୍ଡ ଓ ଜର୍ମାନୀରେ ଯଥାକ୍ରମେ 57 ଏକର ଓ 27 ଏକର ।

ଭାରତରେ ଭୂମି ବଣ୍ଟନରେ ଅସମତା ଓ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ । ଜୋତର ଆକାର କ୍ଷୁଦ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ତାହା କୃଷକମାନଙ୍କୁ ପୂର୍ବ ଏବଂ ଲାଭଜନକ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇପାରେ ନାହିଁ । ଫଳତଃ; କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟ ଅଧ୍ଯକରୁ ଅଧ‌ିକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ହୁଏ । ପୁନଶ୍ଚ, କାଳକ୍ରମେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଚାପଯୋଗୁଁ ବର୍ଷ ପରେ ବର୍ଷ ଜୋତ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ ଓ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇଯାଏ । ଜୋତଗୁଡ଼ିକ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ସେଥ‌ିରେ ଉନ୍ନତ ବୈଜ୍ଞାନିକ କୌଶଳର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ଏହିସବୁ କାରଣରୁ ଭାରତରେ କୃଷିର ପ୍ରଗତି ଓ ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତିର ବୃଦ୍ଧି ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।

(C) ବୈଷୟିକ କାରଣ :>
(1) ଅପାରଗ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ– ଚାଷୀମାନଙ୍କର ଅଜ୍ଞତାରୁ ହେଉ ବା ସେମାନଙ୍କର ରକ୍ଷଣଶୀଳତାରୁ ହେଉ ଭାରତରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ଏବଂ ଯେଉଁ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ତାହା ଉତ୍ପାଦନ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ନୁହେଁ । ଅଧିକାଂଶ କୃଷକ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଆମ ଦେଶରେ ଅତି ପ୍ରାଚୀନ ଯନ୍ତ୍ରପାତି; ଯଥା— କାଠଲଙ୍ଗଳ, ଜୁଆଳି ଓ ବିଦା ପ୍ରଭୃତି ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ତାହାଫଳରେ ଭୂମି ଉପଯୁକ୍ତଭାବେ କର୍ଷଣ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।

ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଆର୍ଥିକ ଅନଟନର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ଉନ୍ନତ କୃଷି ଉପକରଣ ବ୍ୟବହାର କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସେମାନେ ସାଧାରଣତଃ ନିଜ ବିହନ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ମଞ୍ଜି ବ୍ୟବହାର କରି ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦନ କରିବା ବିଷୟରେ ସେମାନେ ସଚେତନି ହୋଇନଥା’ନ୍ତି । ଏହି ସମସ୍ତ କାରଣରୁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଆମ ଦେଶରେ ନ୍ୟୁନ ହୋଇଥାଏ ।

(2) ଜଳସେଚନ ସୁବିଧାର ଅଭାବ ଭାରତରେ କୃଷକମାନଙ୍କ ଭାଗ୍ୟ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାରେ ପ୍ରକୃତିର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ସେମାନେ କୃଷିକର୍ମ ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ପାଗର ଅନୁକୂଳ ଅବସ୍ଥା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି । ଚାଷ ହେଉଥ‌ିବା ଜମିର ପ୍ରାୟ 70 ଶତାଂଶ ଜମି ବୃଷ୍ଟିପାତ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଆମ ଦେଶରେ ଚାଷଜମିର ମାତ୍ର 30 ଶତାଂଶ ଜମିକୁ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ରହିଛି । ବୃଷ୍ଟିପାତ୍ରର ଅନିଶ୍ଚିତତାଜନିତ ଅସୁବିଧାକୁ ଦୂର କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନାରେ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ସକାଶେ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।

ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– କୂପ, ଜଳସେଚନ, ଭୂଗର୍ଭସ୍ଥ ଜଳ ଉତ୍ତୋଳନ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ର ଏବଂ ମଧ୍ୟମ ଧରଣର ଜଳସେଚନ ପ୍ରକଳ୍ପ । ଏହାସତ୍ତ୍ଵେ ବହୁ ପରିମାଣ ଜମିକୁ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇ ପାରୁନାହିଁ ।ସୁବିଧା ସକାଶେ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– କୂପ, ଜଳସେଚନ, ଭୂଗର୍ଭସ୍ଥ ଜଳ ଉତ୍ତୋଳନ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ର ଏବଂ ମଧ୍ୟମ ଧରଣର ଜଳସେଚନ ପ୍ରକଳ୍ପ । ଏହାସତ୍ତ୍ୱେ ବହୁ ପରିମାଣ ଜମିକୁ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇ ପାରୁନାହିଁ ।

(3) ରାସାୟନିକ ସାର ଓ ଉନ୍ନତ ବିହନ ପ୍ରୟୋଗର ଅଭାବ– ଆମ ଦେଶରେ କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାସାୟନିକ ସାରର ବ୍ୟବହାର ପ୍ରସାର ଲାଭକରି ନାହିଁ କି ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇପାରିନାହିଁ । କାରଣ କୃଷକମାନଙ୍କର ରକ୍ଷଣଶୀଳ ମନୋଭାବ ଏଥ‌ିପାଇଁ ଦାୟୀ । ସେମାନଙ୍କର ଏକ ଅହେତୁକ ବଦ୍ଧମୂଳ ଧାରଣା ଯେ ରାସାୟନିକ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଭୂମିର ନିଜସ୍ୱଗୁଣ, ଅର୍ଥାତ୍ ଉର୍ବରଶୀଳତା ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ପୁନଶ୍ଚ ଆର୍ଥିକ ଅନଟନ ଯୋଗୁଁ ସେମାନେ ଉଚ୍ଚଦାମ୍‌ର ରାସାୟନିକ ସାର କ୍ରୟ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

ଆମ ଦେଶର କୃଷକମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦେଶଜ ସାର, ଅର୍ଥାତ୍ ଗୋବର ଖତ ଜମିରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । ତାହା ମଧ୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ମିଳେ ନାହିଁ । କାରଣ ଲୋକମାନେ ଗୋବରକୁ ଜାଳେଣିରୂପେ ବହୁକାଂଶରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସାର ପ୍ରୟୋଗ ଅଭାବରୁ କୃଷିଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ଆମ ଦେଶରେ କମ୍ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ଉନ୍ନତ ବିହନ ବ୍ୟବହାର କରିବା ମଧ୍ୟ କୃଷକମାନଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ସମ୍ଭବପର ହୁଏନାହିଁ । ସେମାନେ ପ୍ରଥମତଃ ଉନ୍ନତ ବିହନର ଦାମ୍ ଦେବାକୁ ଅସମର୍ଥ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, କ୍ରୟ କରୁଥିବା ବିହନ ଉପରେ ସେମାନଙ୍କର ଆସ୍ଥା ନଥାଏ । କାରଣ ବହୁସମୟରେ କିଣା ବିହନର ଅଙ୍କୁରୋଦ୍‌ଗମ ହୁଏନାହିଁ ଏବଂ ଚାଷୀମାନେ ତେଣୁକରି ହତାଶ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

(4) ଗବେଷଣା ଏବଂ ବିକାଶ– ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିରେ କୃଷିର ଭୂମିକା ଅନସ୍ବୀକାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ କୃଷିର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ବହୁ ତତ୍ପରତା ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ବିହନ ପ୍ରୟୋଗ, ସାର ପ୍ରୟୋଗ, କୃଷି କୃଷକମାନେ ଏହାଦ୍ଵାରା ଉପକୃତ ହୋଇପାରୁ ନାହାନ୍ତି । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ପ୍ରଶାସନିକ ଅବହେଳା ଓ ତ୍ରୁଟି ଯୋଗୁଁ ଘଟୁଛି ବୋଲି କୁହାଯାଇପାରେ । କୃଷକମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ଏହି ଗବେଷଣାଲବ୍‌ଧ ଜ୍ଞାନ ପହଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ଅଥବା ଉନ୍ନତ କୃଷିପ୍ରଣାଳୀ ବିଷୟରେ ସେମାନଙ୍କୁ ତାଲିମ ଦେବାପାଇଁ କୌଣସି ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ ।

ଆମ ଦେଶର କୃଷକମାନେ ପରମ୍ପରାର ଦାସ । ସେମାନଙ୍କୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଚାଷର ଉତ୍‌କର୍ଷତା ବିଷୟରେ ଅବଗତ ନ କରାଇଲେ ସେମାନେ ଏହାକୁ ଅବଲମ୍ବନ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ମାତ୍ର ଆମ ଦେଶରେ ତାହା ଯଥାଯଥଭାବେ କରାଯାଇ ପାରୁନାହିଁ ।

ଯେକୌଣସି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଉନା କାହିଁକି ଆମ ଦେଶରେ ଯେ କୃଷି ଅବହେଳିତ ଓ ଅନୁତ୍ପାଦନଶୀଳ ଅବସ୍ଥାରେ ଅଛି ତାହା ନିଃସନ୍ଦେହରେ କୁହାଯାଇପାରେ । ଭାରତରେ କୃଷିର ଅନଗ୍ରସରତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବାପାଇଁ ଯେଉଁ ରୟାଲ କମିଶନ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲା ତାହାର ମତ ହେଉଛି ଯେ, ‘ଭାରତରେ କୃଷକମାନେ ଅନେକାଂଶରେ ଲାଭ ଆଶା ରଖି କୃଷିକର୍ମ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ବଞ୍ଚିରହିବାପାଇଁ ଯେତିକି ଆବଶ୍ୟକ ସେତିକି ଉତ୍ପାଦନ କରିବାରେ ସେମାନେ ତୃପ୍ତ ।

ଭୂମିରେ ଜନଗହଳି, ଜୀବନନିର୍ବାହ ପାଇଁ ବିକଳ୍ପ ପନ୍ଥାର ଅଭାବ ଓ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମାର୍ଗ ମିଳିବାର ଅସୁବିଧା ଏବଂ ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ପରିବାର ଚଳାଇବାର ଗୁରୁଦାୟିତ୍ଵ ଏକତ୍ର ହୋଇ କୃଷକମାନଙ୍କୁ ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ଓ ଯେକୌଣସି ସର୍ଭରେ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ ।’’

ପରିଶେଷରେ ଏବଂ ସଂକ୍ଷେପରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ମୃର୍ତ୍ତିକାର ଅବକ୍ଷୟ, ଜଳସେଚନ ସୁବିଧାର ଅଭାବ, ଜଳ ବହୁଳତା ସହିତ ବୃଷ୍ଟିପାତର ଅନିଶ୍ଚିତତା, ଭୂମି ଉପରେ ଅତ୍ୟକ ଲୋକସଂଖ୍ୟାର ଚାପ, ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଜମି ବିଖଣ୍ଡନ, କୃଷକମାନଙ୍କୁ ଶୋଷଣ, ପୁରାତନ ପଦ୍ଧତିରେ ଚାଷ, ପୁଞ୍ଜି ବଜାର ସୁବିଧାର ଅଭାବ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତା ବୃଦ୍ଧି କରିବାରେ ଅନ୍ତରାୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି ।

3. ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ସଂକ୍ଷେପରେ ଏହାର ସାଫଲ୍ୟର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କର ।
Answer:
ଭାରତର କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଛି ଯାହାକି ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ନିକଟରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ନାମରେ ପରିଚିତ । ଏହି ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବା । ଭାରତ ସରକାର 1966 ମସିହାର ମଧ୍ୟଭାଗରୁ ଏକ ନୂତନ କୃଷି କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରିଛନ୍ତି । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ବୈଷୟିକ ଉତ୍କର୍ଷତାର ପରଚିୟ ଦିଏ । ଏହି ନୂତନ କୌଶଳଟି ହେଲା – କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ୍ବକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ଉପକରଣ ପ୍ରୟୋଗକରି କୃଷି ଉତ୍ପାଦନରେ ଏକ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା । ଏହି କୌଶଳଟି ଚାରିଗୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଏ; ଯଥା –

• ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ବ୍ୟବହାର କରିବା
• ଉପଯୁକ୍ତ ଜଳସେଚନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା
• ବହୁଳ ପରିମାଣରେ ସାର ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଓ
• କୀଟପତଙ୍ଗ ନାଶକ ଔଷଧ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ।

ଏହି ଚାରିଗୋଟି ଉପାୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ କୃଷିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲେ ହେଁ ଏହା ଗୋଟିଏ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ପରୀକ୍ଷାସ୍ୱରୂପ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 1960 ମସିହାରେ ସାତଗୋଟି । ସାତଗୋଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଏହା ସଘନ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (IADP) ନାମରେ ପରିଚିତ ଥିଲା । କାଳକ୍ରମେ ଅର୍ଥାତ୍ 1966 ମସିହାରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସବୁ ଅଞ୍ଚଳକୁ ବିସ୍ତାର ଲାଭକଲା ।

ପ୍ରଥମେ 1966 ମସିହାରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 2 ନିୟୁତ ହେକ୍ଟର ଜମିରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା । 1981 ମସିହାବେଳକୁ ଏହା 45.25 ନିୟୁତ ହେକ୍ଟର ଜମିକୁ ବିସ୍ତାରିତ ହେଲା । ମୋଟ ଉପରେ ଚାଷ ଉପଯୋଗୀ ଜମିର 26.2 ଶତାଂଶରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲୁ କରାଗଲା । 1985-86 ମସିହାବେଳକୁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ 55 ନିୟୁତ ହେକ୍ଟରକୁ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର କାରଣ – ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଯୁଗ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପଛରେ କେତେକ ଅନ୍ତର୍ନିହିତ କାରଣ ରହିଛି ଯାହାକି ଏହି ବିପ୍ଳବକୁ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(i) କୃଷି ଗବେଷଣା – ଭାରତର କୃଷି ଗବେଷଣା ପରିଷଦ ଓ କୃଷି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କରେ ରବି ଓ ଡାଲିଜାତୀୟ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଭଳି ଉନ୍ନତ ବିହନର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଲା ପରେ ଏହି ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଉଦ୍‌ଜୀବିତ ହୋଇପାରିଲା । ଗହମ, ବାଜରା, ମକା ଓ ଧାନଚାଷପାଇଁ ଉନ୍ନତ ବିହନ ଉତ୍ପାଦନ କରିବାରେ କୃଷିବିଶାରଦମାନେ ସକ୍ଷମ ହେଲେ । ନାଇଟ୍ରୋଜେନ ସାର ପ୍ରୟୋଗର ଉତ୍କର୍ଷତା ପ୍ରମାଣିତ ହେବା ପରେ ତାହାର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ହେଲା ।

(ii) ଏକାଧ୍ଵ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ – ଅଧିକ ଅମଳକ୍ଷମ ବିହନ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯିବା ଫଳରେ ଅଳ୍ପଦିନରେ ଶସ୍ୟ ଆଦାୟ କରାଯାଇପାରିଲା । ଏହା ଫଳରେ ଯେଉଁ ଜମିରେ ବର୍ଷକ ମଧ୍ୟରେ ମାତ୍ର ଦୁଇଗୋଟି ଫସଲ ଆଦାୟ କରାଯାଇପାରୁଥିଲା ସେ ଜମିରେ ଚାରିଗୋଟି ଫସଲ କରିବା ସମ୍ଭବପର ହେଲା । ଏହା କୃଷିପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଗଢ଼ିତୋଳିଲା ।

(iii) ଆଧୁନିକ ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ବ୍ୟବହାର – କୃଷିପାଇଁ ଟ୍ରାକ୍ଟର, ହାରଭେଷ୍ଟର, ନଳକୂପ ପ୍ରଭୃତି ବହୁଳସଂଖ୍ୟାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି । ଏହି ଆଧୁନିକ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ସବୁର ବ୍ୟବହାର ଏକାଧିକ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ସହାୟକ ହୋଇଛି । ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା କରାଯାଇପାରିବାରୁ ଅଧ‌ିକ ଅମଳକ୍ଷମ ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଇପାରୁଛି ।

(iv) ଦାମ୍ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ – ସରକାର ବର୍ତ୍ତମାନ ସହାୟକ ଦାମ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ଚାଷୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଉତ୍ପାଦପାଇଁ ନ୍ୟାୟୋଚିତ ଦର ପାଇପାରୁଛନ୍ତି । କଠିନ ପରିଶ୍ରମର ଉପଯୁକ୍ତ ପାରିଶ୍ରମିକ ପାଉଥ‌ିବାରୁ ସେମାନେ କୃଷିପାଇଁ ଅଧୂକ ସମ୍ବଳ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ ହେଉଛନ୍ତି ।

(v) ଜଳସେଚନ ସୁବିଧାର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ – କୃଷକମାନଙ୍କୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ଜଳ ଯୋଗାଇ ଦେବାପାଇଁ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧାର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରାଯାଉଛି । ବିଶେଷତଃ ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ କୃଷିପାଇଁ ନୂତନ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଛି ସେ ଅଞ୍ଚଳରେ
ଜଳସେଚନର ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦେବାପାଇଁ ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଇଛି ।

(vi) ଋଣ ସୁବିଧାର ବିକାଶ – ବର୍ତ୍ତମାନ କୃଷିକର୍ମପାଇଁ ଋଣ ଯୋଗାଇଦେବା ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଦିଆଯାଉଛି ଯେପରିକି ଚାଷୀ ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟରେ କୌଣସି ବାଧାବିଘ୍ନର ସମ୍ମୁଖୀନ ନହୁଏ । ଭାରତର 20 ଗୋଟି ବୃହତ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ଜାତୀୟକରଣ କରାଯାଇଛି ଏବଂ କୃଷିକାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ଋଣ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବାକୁ ସେମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଛି ।

ଏହି ନୂତନ କୃଷି କୌଶଳର ପ୍ରୟୋଗ କେତେକ ସୁନିର୍ବାଚିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ରହିଛି ସତ, ମାତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସଘନ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଏହାକୁ ସଘନ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କୁହାଯାଏ । ଆମର କୃଷିବିଦ୍‌ମାନେ ଯେଉଁ ଉନ୍ନତ କିସମର ବିହନ ଉତ୍ପାଦନ କରିଛନ୍ତି ତାହାକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରିବାପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (H.Y.V.P.) ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଛି । ଏହା ହେଉଛି ସଘନ ଆଞ୍ଚଳିକ ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ ।

ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ସାଫଲ୍ୟ ଓ ବିଫଳତା :
(1) ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି – କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ସାଫଲ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ହୋଇଛି । ଅଳ୍ପ କେତେକ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ; ଯଥା – ଧାନ, ଗହମ, ମକା, ବାଜରା ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଛି । ଅଣଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ବିପ୍ଳବର ପ୍ରଭାବ ଅନୁଭୂତ ହୋଇନାହିଁ । ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ପ୍ରଭାବରୁ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ 81 ନିୟୁତ ଟନ୍‌ରୁ 1981-82 ମସିହାରେ 133 ନିୟୁତ ଟକୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇପାରିଛି । ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ଗହମ ଉତ୍ପାଦନ ପରିମାଣ ବିଶେଷ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ।

ଗହମ ଉତ୍ପାଦନ 1966 ମସିହାରେ ଆମ ଦେଶରେ 11 ନିୟୁତ ଟନ୍ ଥିଲାବେଳେ ତାହା 1982-83 ମସିହାରେ 41.5 ନିୟୁତ ଟନ୍‌କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଏହି ବୃଦ୍ଧି ନିଶ୍ଚିତଭାବରେ ବିଶେଷ ଉତ୍ସାହପ୍ରଦ । ଏକର ପ୍ରତି ଗହମ ଉତ୍ପାଦନ ହାର 851 କିଲୋଗ୍ରାମ୍‌ 1648 କିଲୋଗ୍ରାମକୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ଏହି ସାଫଲ୍ୟ ଯୋଗୁଁ କେହି କେହି ଭାବପ୍ରବଣ ହୋଇ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବକୁ ଗହମ ବିପ୍ଳବ ବୋଲି କହିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି । କାରଣ 1988-89 ମସିହାରେ କେବଳ ଗହମ ଉତ୍ପାଦନ 54 ନିୟୁତ ଟନ୍‌କୁ ଏବଂ 1990-91ରେ 54.5 ନିୟୁତ ଟକୁ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରିଛି ।

(2) ଆଞ୍ଚଳିକ ବୈଷମ୍ୟ – ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ସୁଫଳ ସବୁରାଜ୍ୟକୁ ସମାନଭାବରେ ବିସ୍ତାରଲାଭ କରିନାହିଁ । କେତେକ ଗହମ ଉତ୍ପନ୍ନ କରୁଥିବା ରାଜ୍ୟ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଦ୍ୱାରା ବିଶେଷ ଭାବରେ ଉପକୃତ ଓ ଲାଭବାନ୍ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଗହମ ଉତ୍ପନ୍ନ କରୁଥିବା ରାଜ୍ୟ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଦ୍ୱାରା ବିଶେଷ ଭାବରେ ଉପକୃତ ଓ ଲାଭବାନ୍ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସ୍ମରଣ ରଖିବାକୁ ହେବ ଯେ, ଗହମ ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ସବୁରାଜ୍ୟ ଉପକୃତ ହୋଇପାରି ନାହାନ୍ତି ।

କେବଳ ଯେଉଁ ରାଜ୍ୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଜଳସେଚନର ସୁବିଧା ରହିଛି ସେହି ରାଜ୍ୟମାନେ ବିଶେଷଭାବେ ଲାଭବାନ୍ ହୋଇଛନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ପଞ୍ଜାବ, ହରିଆନା ଓ ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସୁଯୋଗ ନେଇପାରିଛନ୍ତି । ମୋଟ ଚାଷ ଉପଯୋଗୀ ଜମିର ମାତ୍ର ଏକ-ଚତୁର୍ଥାଂଶ ଏହି ନୂତନ ଉତ୍ପାଦନ କୌଶଳର ସୁଯୋଗ ପାଇପାରିଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ବୈଷମ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିପାଇବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ ବୈଷମ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି ।

(3) ଧନୀ ଶ୍ରେଣୀର କୃଷକ ଅଧ୍ବକ ଧନୀ ହୋଇଛନ୍ତି – ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ନୂତନ କୌଶଳ ଏକ ବ୍ୟୟବହୁଳ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ । ଏଥୁରେ ଏକରପିଛା ଅଧ୍ବକ ପୁଞ୍ଜି ଦ୍ରବ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଏକ କଳନାରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ପାରମ୍ପରିକ କୃଷିପଦ୍ଧତି ତୁଳନାରେ ଏହି ନୂତନ ପଦ୍ଧତି ତିନିଗୁଣ ଅଧୂକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ହୁଏ; ସୁତରାଂ ବହୁସଂଖ୍ୟକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ନାମମାତ୍ର ଚାଷୀ ଏହି ନୂତନ କୌଶଳର ସୁଯୋଗ ନେବାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୁଅନ୍ତି । କେବଳ ଧନୀ ଚାଷୀମାନେ ନୂତନ ପଦ୍ଧତିର ଓ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାର ସୁଯୋଗ ନେଇ ପାରିଛନ୍ତି । ଏଣୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ମୁଖ୍ୟତଃ ଧନୀ କୃଷକମାନଙ୍କ ସ୍ବାର୍ଥକୁ ସୁରକ୍ଷା କରୁଥିଲାବେଳେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ନାମମାତ୍ର ଚାଷୀ ଏହି ସୁଯୋଗ ପାଇବାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇଛନ୍ତି ।

କୃଷି ଶ୍ରମିକମାନେ ମଧ୍ୟ ସମାନଭାବରେ ଉପକୃତ ହୋଇନାହାନ୍ତି । କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କ ଅବସ୍ଥାର ଉନ୍ନତି ହୋଇଥିଲାବେଳେ ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳର ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଅବସ୍ଥାରେ ଅବନତି ହୋଇଛି । କୃଷି ଗବେଷକମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, ପଞ୍ଜାବ ଓ ହରିଆନା ପ୍ରଭୃତି ରାଜ୍ୟରେ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ହାରାହାରି ବାସ୍ତବ ଆୟ ହ୍ରାସ ହୋଇଛି । ମାତ୍ର ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ହାରାହାରି ବାସ୍ତବ ଆୟ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ଥିଲାବେଳେ କେରଳରେ ସେମାନଙ୍କ ବାସ୍ତବ ଆୟର ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ।

(4) ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ସଂସ୍କାର – ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କେବଳ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ଥ‌ିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ସୀମିତ ହୋଇ ରହିଛି । ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଶୁଷ୍କ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏବଂ ବୃଷ୍ଟିପାତ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହାର କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ଅନୁଭୂତ ହୋଇନାହିଁ ।

ତେଣୁ ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ନାହିଁ ସେହି ଅଞ୍ଚଳକୁ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ସଂପ୍ରସାରଣ କରି ତାହାକୁ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ଅନ୍ତ ର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯିବା ଉଚିତ । ପୁନଶ୍ଚ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସଫଳ ରୂପାୟନ ପାଇଁ କୃଷକମାନଙ୍କର ଭୂମି ଉପରେ ଅଧିକାର ସ୍ଥାୟୀ ହେବା ଉଚିତ ଏବଂ ଭୂମି ବଣ୍ଟନରେ ଯେତେଦୂର ସମ୍ଭବ ସମତା ରକ୍ଷା କରାଯିବା ଉଚିତ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ଅବସ୍ଥାରେ, ଆମ କୃଷି ସମସ୍ୟାର ଏକମାତ୍ର ସମାଧାନ ହେଉଛି ସଘନ କୃଷି । ଆମ ଦେଶରେ ଲୋକସଂଖ୍ୟା ଯେପରି ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧିପାଉଛି, ଭୂମିର ଯୋଗାଣ ସୀମିତ ହୋଇଥିବାରୁ ସଘନ ଚାଷ ବ୍ୟତୀତ ଆମର ଗତ୍ୟନ୍ତର ନାହିଁ । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ନେଇ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଆହୁରି ଅଧ‌ିକ ତୀବ୍ର କରିବାକୁ ହେବ ଏବଂ ନିମ୍ନଲିଖିତ ପ୍ରସ୍ତାବସମୂହକୁ ଗୁରୁତ୍ବର ସହିତ ବିଚାର କରିବାକୁ ହେବ ।

(i) କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆମ ନୂତନ କୃଷି କୌଶଳର ସାରମର୍ମ ହୋଇଥିବାରୁ ଅଧ‌ିକରୁ ଅଧ୍ୱ କିସମ ଶସ୍ୟ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବାକୁ ହେବ ।

(ii) ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ ଯେଉଁ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଯାଇଛି ସେହିପ୍ରକାର ଗୁରୁତ୍ଵ ବ୍ୟାବସାୟିକ ଶସ୍ୟ ପ୍ରତି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ କରିବାକୁ ହେବ ।

(iii) ଜଳଯୋଗାଣ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶବିଶେଷ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଅଧ‌ିକ ଜମିକୁ ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବାକୁ ହେବ । ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା କଲାବେଳେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳକୁ ବିଚାରକୁ ନେବାକୁ ହେବ । ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ କେନାଲଦ୍ଵାରା ଜଳସେଚନ ସୁବିଧା ସହିତ କୂପ, ଗଭୀର ନଳକୂପ ଓ ନଳକୂପ ପ୍ରଭୃତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳଯୋଗାଣ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରିବାକୁ ହେବ ।

(iv) ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଏକ ବ୍ୟୟବହୁଳ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହେଉଥ‌ିବା କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ନାମମାତ୍ର ଚାଷୀମାନଙ୍କ କଥା ବିଚାରକୁ ନେବାକୁ ହେବ । ସେମାନଙ୍କୁ ସମବାୟ ସମିତି ଜରିଆରେ ଆର୍ଥିକ ସାହାଯ୍ୟ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଯୋଗାଇଦେବାକୁ ହେବ ।

(v) ଯେଉଁସବୁ କୃଷି ନିବେଶ ଉପରେ ସବୁଜ ବିପ୍ଳବର ସାଫଲ୍ୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ନିର୍ଭର କରେ ସେସବୁକୁ ଉଚିତ ମୂଲ୍ୟରେ ଯୋଗାଇଦେବାକୁ ହେବ ।
ବିଗତ ଅଳ୍ପ କେତେବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଆମ ଦେଶ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ଯେଉଁ ସାଫଲ୍ୟ ହାସଲ କରିପାରିଛି ତାହା ଆମକୁ ଏକ ନୂତନ ଆଶାର ଆଲୋକ ଦେଖାଉଛି ଯେ, ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଆହୁରି ସାଫଲ୍ୟ ଲାଭ କରିବ । ମାତ୍ର ସବୁକିଛି ନିର୍ଭର କରେ ସରକାରଙ୍କ ନୀତି ଓ ଲୋକମାନଙ୍କର ସହଯୋଗ ଉପରେ ।

4. ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସ୍ଥିତିରେ ଭାରତୀୟ କୃଷି – ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
କୃଷି ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ମେରୁଦଣ୍ଡ ସଦୃଶ । ଦୀର୍ଘ ତିନି-ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଯୋଜନାରେ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବା ସତ୍ତ୍ବେ ଏବେ ବି ଭାରତର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ସଫଳତା ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଭାରତର କୃଷିନୀତିରେ ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନରେ ବୃଦ୍ଧି ଓ ସ୍ଵାବଲମ୍ବୀ ହେବାକୁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି । ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ 1951-52ରେ 51 ନିୟୁତ ଟନ୍‌ରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ 2013-14 ମସିହାରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ 264.77 ନିୟୁତ ଟନ୍‌ରେ ପହଞ୍ଚିଛି ।

ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଯୋଗୁଁ ଆଧୁନିକ ଯନ୍ତ୍ରକୌଶଳ ଓ ପଦ୍ଧତି କୃଷକମାନେ ଅନୁସରଣ କରିଲେଣି । ଅର୍ଥକାରୀ ଫସଲ ପାଇଁ କୃଷକ ସମୁଦାୟ ବିଶେଷ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କଲେଣି । କିନ୍ତୁ ଭାରତର କୃଷି ମୌସୁମୀ ବାୟୁ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଥିବାରୁ ଏହା ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବଦ୍ଵାରା ଏକ ଆହ୍ଵାନର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଛି । ଏତଦ୍ ବ୍ୟତୀତ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ କୃଷିର ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସ୍ଥିତି ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା ହୋଇଛି ।

ମାମ୍ପ୍ରତିକ ସ୍ଥିତ – ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
(i) କୃଷିରେ ଜାତୀୟ ଆୟରେ ହ୍ରାସ – ଭାରତରେ ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃଷିର ଅବଦାନ କୃଷି ଓ ଆନୁସଙ୍ଗିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କମିବାରେ ଲାଗିଛି; ଯାହା ଏକ ଶୁଭ ସୂଚନା, ମୋଟ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନର ଏହା 13.9%କୁ ଖସି ଆସିଛି । କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରରେ କର୍ମ ନିଯୁକ୍ତି 2001 ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ 58% ଥିଲାବେଳେ 2012-13 ସୁଦ୍ଧା ଏହା 50% କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଏହା ଫଳରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ବେକାରୀ ଓ ସ୍ଥୂଳଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଭାରତୀୟ କୃଷିର ଏହି ସ୍ଥିତି ସମନ୍ବିତ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ପରିପନ୍ଥୀ ।

(ii) କୃଷି କ୍ଷେତ୍ରର ହ୍ରାସମାନ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର – କେବଳ ଅଷ୍ଟମ ଯୋଜନା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସବୁ ଯୋଜନାରେ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରର ହାରାହାରି ବାର୍ଷିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲକ୍ଷ୍ୟ 4%ରୁ ସର୍ବଦା କମ୍ ରହୁଛି । ଦ୍ବାଦଶ ଯୋଜନାର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଦଲିଲ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ବାର୍ଷିକ 4% ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ଆହ୍ଵାନ ଦିଆଯାଇଛି ।

(iii) କୃଷି ଉତ୍ପାଦନରେ ହ୍ରାସବୃଦ୍ଧି – ବିଶେଷକରି ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ଚାରିବର୍ଷ ଧରି କ୍ରମାଗତ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧିପାଇ ଆସୁଅଛି । 2013-14 ବର୍ଷରେ ଏହା ସର୍ବକାଳୀନ ରେକର୍ଡ଼ ସ୍ତର 265 ନିୟୁତ ଟନ୍‌ରେ ପହଞ୍ଚିଛି । 2009-10ରେ ପ୍ରତିକୂଳ ମୌସୁମୀ ଯୋଗୁ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ମରୁଡ଼ି ପରିସ୍ଥିତି ଲାଗି ରହିବା ଯୋଗୁ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ 218.11 ନିୟୁତ ଟନ୍‌କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀବର୍ଷ ସ୍ଵାଭାବିକ ମୌସୁମୀ ପ୍ରବାହ ଯୋଗୁ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ 244 ନିୟୁତ ଟନ୍ ରେକର୍ଡ଼ ସ୍ତରକୁ ଆସିପାରିଲା ।

(iv) ହ୍ରାସମାନ ଆବାଦୀ ଜମି ଓ କୃଷି ଉତ୍ପାଦକତାର ସ୍ଥାଣୁତା – ଶିଳ୍ପାନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଭିତ୍ତିଭୂମି ନିର୍ମାଣ, ବର୍ଦ୍ଧିତ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିମନ୍ତେ ଗୃହ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ଚାଷଜମିକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଦ୍ବାରା ଆବାଦୀ ଜମିର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ପାଉଛି । ଏହାଛଡ଼ା ମୁଣ୍ଡପିଛା ଚାଷଜମି 1921ରୁ 2001 ମଧ୍ୟରେ 1.11 ଏକରରୁ 0.32 ଏକରକୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ଅର୍ଥାତ୍ ୫୦ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଚାଷଜମିର ପରମାଣ 71% ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ସବୁଜ ବିପ୍ଳବ ଅଞ୍ଚଳ (ପଞ୍ଜାବ-ହରିୟାଣା)ରେ ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ଥିର ରହିଛି । ଯାହା ଏକ ଚିନ୍ତାର ବିଷୟ ।

(v) ସଂସ୍କାରକାଳରେ କୃଷିର ଅବହେଳା – ଭାରତରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର ମୁଖ୍ୟତଃ ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିଛି । 50% ଲୋକ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଂସ୍କାର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହୋଇନାହିଁ । କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାରୀ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ 1980-81 ମସିହାରେ ମୋଟ କୃଷି ନିବେଶର 39% ଥିଲା ଯାହା 2011-12 ମସିହାରେ ତାହା 15%କୁ ହ୍ରାସପାଇଛି । ଷଷ୍ଠ ଓ ସପ୍ତମ ଯୋଜନା କାଳରେ କୃଷିପାଇଁ ମୋଟ ଯୋଜନା ବ୍ୟୟର 24% ଥିଲାବେଳେ ଦ୍ବାଦଶ ଯୋଜନା କାଳରେ ତାହା 17.3%କୁ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।

(vi) ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ କୃଷିର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାର ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ କୃଷିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇଛି । ଭୂ- ସଂସ୍କାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଏଡ଼ାଇ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଧୁନିକ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ଫଳରେ ବଡ଼ଚାଷୀ ଓ ଜମିଦାର ଇତ୍ୟାଦି ବହୁଳଭାବେ ଉପକୃତ ହେଉଛନ୍ତି । କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ନାମମାତ୍ର ଚାଷୀ ଭୂମିହୀନ କୃଷି ଶ୍ରମିକ ଯେଉଁମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାଗଚାଷୀ ହିସାବରେ ନିୟୋଜିତ ଅଛନ୍ତି, ଏହି ନୂତନ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଓ ତା’ ପାଇଁ ସରକାର ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ବିପୁଳ ସବ୍‌ସିରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେଉଛନ୍ତି ।

(vii) ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆହ୍ଵାନ – ଦ୍ରୁତ ଶିଳ୍ପାୟନ, ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ବ୍ୟବହାର ଆଧୁନିକ ଯନ୍ତ୍ର କୌଶଳର ପ୍ରୟୋଗ ଫଳରେ ପର୍ଯ୍ୟାବରଣ ଅସନ୍ତୁଳନ ହୋଇଛି । ତାପମାତ୍ରା 100 ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ 0.8°C ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଯାହାଦ୍ଵାରା ଜଳବାୟୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟାହତ ହେଉଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଭାରତୀୟ କୃଷିର ଧାରଣୀୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ କରିବା ପାଇଁ 2010 ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବରରେ ଭାରତସରକାରଙ୍କ ‘‘ଧାରଣୀୟ କୃଷିବିକାଶ ପାଇଁ ଜାତୀୟ ମିଶନ୍’ ଗଠନ କରି ₹ 350 କୋଟି ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟବରାଦ କରିଛନ୍ତି ।