CHSE Odisha Class 12 Psychology Book Solutions (+2 2nd Year)

CHSE Odisha 12th Class Psychology Book Solutions (+ 2 2nd Year)

CHSE Odisha 12th Class Psychology Book Solutions in English Medium

Unit 1 Life Span Development & Self and Personality

Unit 2 Stress: Meeting Life Challenges & Physical Environment and Behaviour

Unit 3 Group Processess and Leadership & Counselling Process

Unit 4 Psychological Disorder & Therapeutic Approaches

Unit 5 Statistics in Psychology

CHSE Odisha 12th Class Psychology Book Solutions in Odia Medium

Unit 1 ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ବିକାଶ & ସ୍ଵୟଂ ତଥା ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ

Unit 2 ମନୋ-ସାମାଜିକ ଚାପ & ଭୌତିକ ପରିବେଶ ଓ ବ୍ୟବହାର

Unit 3 ସମୂହ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ନେତୃତ୍ଵ & ପରାମର୍ଶ ପ୍ରକ୍ରିୟା

Unit 4 ମାନସିକ ବିକାର & ମାନସିକ ବିକାର ଚିକିତ୍ସା

Unit 5 ମନୋବିଜ୍ଞାନରେ ପରିସଂଖ୍ୟାନର ବ୍ୟବହାର

CHSE Odisha Class 12 Psychology Syllabus (+2 2nd Year)

Psychology is introduced as an elective subject at the higher secondary stage of education. The course deals with Psychological knowledge and practices which are contextually rooted, It emphasizes the complexity of cognitive and behavioural processes of human beings within a socio-cultural context. It encourages critical reasoning, allowing students to appreciate the role of social factors in behaviour and illustrates how biology and experience shape behaviour.

In the second year, there will be a council examination and the theory paper carries 70 marks and the practical paper carries 30 marks. The question paper pattern for both papers is same.

QUESTION PAPER PATTERN

Theory Paper:
Group-A: Objective type (Compulsory)
Q.No.1: Multiple choice (Fill up the blanks from all units) 1 mark each × 10 = 10 marks
Q.No.2: Statements “True” or “False” 1 mark each × 10 = 10 marks

Group-B: Short Type
Q.No.3: Short type answer (Answer within two /three sentences) and one has to answer 10 bits out of 12 bits.
2 marks each × 10 = 20 marks
Q.No.4: Short type answer (Answer within six sentences) and one has to answer 3 bits out of 5 bits.
3 mark each × 3 = 09 marks

Group-C: Long Type
Q.No.5: Question No-5 to Q.No-10 (Questions will be from all the units and one has to answer any three questions).
7 marks each × 3 = 21 marks

PRACTICAL
There will be 4 number of questions and the examinee is to choose/draw 2 number of questions through the lottery and is to conduct any one question out of the two questions.
Distribution of marks :
Record – 03
Viva -Voce – 07
Conduction & Report writing – 20
Total marks – 30

PSYCHOLOGY IN APPLICATION
SECOND YEAR
Total Marks – 100
Theory – 70 marks
Practical – 30 marks

Theory
UNIT-I
1. Life span development [10 Periods]
This chapter deals with variations in development and developmental tasks across the life span.
a) Meaning of development – Life span perspective
b) Principles of development
c) Stages of development: Pre-natal stage, Infancy, childhood stage, Adolescence, Adulthood and old age.

2. Self and Personality [9 Periods]
This chapter focuses on the study of self and personality in the context of different approaches in an effort to appraise the person. The assessment of personality will also be discussed.
a) Concept of self and personality
b) Personality types and traits
c) Assessment of Personality
This chapter deals with the nature of stress and strategies to cope with stress.
a) Meaning, Nature and causes of stress.
b) Coping strategies to deal with stress.

UNIT-II
3. Stress: Meeting life challenges [6 Periods]
This chapter deals with the nature of stress and strategies to cope with stress.
a) Meaning, Nature and causes of stress.
b) Coping strategies to deal with stress.

4. Physical environment and behaviour. [6 Periods]
This chapter focuses on the application of psychological understanding of human-environment relationship.
a) Human impact on the environment: Noise Pollution, Crowding, Natural disasters.
b) Impact of environment on human behaviour.

UNIT-III
5. Group Processes and leadership. [7 Periods]
This chapter deals with the concept of a group and the role of the leader in a group.
a) Groups: Nature, types and formation.
b) Leadership: Nature, functions and styles of leadership.

6. Counselling Processes [6 Periods]
This chapter focuses on helping the client in living a meaningful and fulfilling life.
a) Meaning and concept of counselling; Goals of counselling.
b) Characteristics of an effective counsellor.

UNIT-IV
7. Psychological disorder [10 Periods]
This chapter discusses the concept of normality and abnormality and the major psychological disorders.
a) Concept of normality and abnormality, criteria of studying abnormal behaviour
b) Causal factors associated with abnormal behaviour.
c) Major Psychological disorders: Anxiety disorders, somatoform disorders and mood disorders.

8. Therapeutic Approaches [6 Periods]
This chapter discusses the purpose and processes to treat Psychological disorders:
a) Nature and Processes of therapy
b) Types of therapy: Psychotherapy, Behaviour therapy, Cognitive therapy and Biomedical therapy.

UNIT-V
9. Statistics in Psychology [10 Periods]
This chapter deals with some basic statistical methods to be used in psychological studies.
a) Frequency distribution
b) Measures of Central Tendency: Computation and uses of mean, median and mode.

PRACTICALS

  1. RCPM (Children) / RPM (Adults)
  2. Case History Method (Preparation of at least one case profile)
  3. Personality Test (Type A/B)
  4. Piagetian Task (Conservation of Liquid Quantity)

Books Recommended:
1. Bureau’s Higher Secondary +2 Psychology Part-II Published by Odisha State Bureau of Test Book Preparation and Production, Bhubaneswar.
2. Psychology Part-II, NCERT.

CHSE Odisha Class 12 Text Book Solutions

CHSE Odisha Class 12 Education Book Solutions (+2 2nd Year)

CHSE Odisha 12th Class Education Book Solutions (+ 2 2nd Year)

CHSE Odisha Class 12 Education Book Solutions in English Medium

Unit 1 Contribution of Educators

Unit 2 Learning and Motivation

Unit 3 Current Issues in Education

Unit 4 Educational Statistics

CHSE Odisha Class 12 Education Book Solutions in Odia Medium

Unit 1 ଶିକ୍ଷାବିତମାନଙ୍କର ଦାନ

Unit 2 ଶିକ୍ଷଣ ଏବଂ ଅଭିପ୍ରେରଣା

Unit 3 ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ସମସ୍ୟା

Unit 4 ଶୈକ୍ଷିକ ପରିସଂଖ୍ୟାନ

CHSE Odisha Class 12 Education Syllabus (+2 2nd Year)

EDUCATION ELECTIVE (Second Year)
Theory – 70 marks & Practical – 30 marks.

Theory Paper – II
FOUNDATIONS OF EDUCATION – II

Unit-I Fundamentals of Education (20 periods)
Contribution of Educators: Mahatma Gandhi, Pandit Gopabandhu Das, Sri Aurobindo, Jena Jacques Rousseau, John Dewey.

Unit-II Learning and Motivation (20 Periods)
Meaning, Nature and Factors of Learning, Theories of Learning: Trial and Error Theory and Laws of Learning, Classical Conditioning Theory, Insightful Learning, Learning and Construction of knowledge, Motivation in Learning: Meaning, Types, and Techniques of motivation.

Unit-III Current Issues in Education (20 Periods)
Universalisation of Elementary Education (UEE) and RTE, Education for National Integration and International Understanding, Environmental Education, Value Education, Human Rights Education, Information and Communication Technology (ICT) in education, and Life-skills Education.

Unit-IV Educational Statistics (20 Periods)
Statistics: Meaning, Nature and uses, Frequency Distribution, Graphical Representation of Data: Histogram, Polygon, and Pie-Chart, Measures of Central Tendency: Mean, Median, and mode – meaning, calculation, and uses.

Practical (60 Periods)
(To be examined by both external and Internal Examiners)
A. Practice Teaching Five Lessons in Classroom in the selected subject (30 Periods)
B. Preparation of Five Improvised Teaching Aids relating to the Five lessor plane along with their improvised teaching aids records (30 Periods)
For the Final Practical examination, the students shall deliver one lesson in his/her method subject.
Practice teaching records and improvised teaching aids records will be submitted during the final examination.

BOOKS RECOMMENDED:
1. Bureau Uchcha Madhyamik Siksha 2 (in Odia)
2. Bureau’s Higher Secondary Education II. Published by Odisha State Bureau of Textbook Preparation & Production, Bhubaneswar.

CHSE Odisha Class 12 Text Book Solutions

CHSE Odisha MIL Odia Class 12 Question Answer – Sahitya Jyoti Question Answer (+2 2nd Year)

+2 2nd Year MIL Odia Book Solutions Pdf Download – Sahitya Jyoti Part 2 Question Answer ସାହିତ୍ୟ ଜ୍ୟୋତି

ସାହିତ୍ୟ ଜ୍ୟୋତି Sahitya Jyoti Part 2 Question Answer | MIL Odia Class 12 Question Answer Pdf 2022-2023

Unit 1 ପ୍ରଥମ ଏକକ (ଗଦ୍ୟ)

Unit 2 ଦ୍ବିତୀୟ ଏକକ (ପଦ୍ୟ)

Unit 3 ତୃତୀୟ ଏକକ (ଗଳ୍ପ)

BSE Odisha Class 12 Odia Grammar ବ୍ୟାକରଣ ବିଭାଗ

Unit 4 ଚତୁର୍ଥ ଏକକ (ବୋଧଜ୍ଞାନ ପରୀକ୍ଷଣ)

Unit 5 ପଞ୍ଚମ ଏକକ (ପ୍ରବନ୍ଧ ଓ ବ୍ୟାକରଣ)

CHSE Odisha Class 12 Text Book Solutions

CHSE Odisha Class 12 Sociology Book Solutions (+2 2nd Year)

CHSE Odisha 12th Class Sociology Book Solutions (+ 2 2nd Year)

CHSE Odisha 12th Class Sociology Book Solutions in English Medium

Unit 1 Introducing Indian Society

Unit 2 Indian Social Structure

Unit 3 The Challenges of Cultural Diversity

Unit 4 Social Inequality, Exclusion and Movement

Unit 5 Change and Development in India

CHSE Odisha 12th Class Sociology Book Solutions in Odia Medium

Unit 1 ଭାରତୀୟ ସମାଜର ପରିଚୟ

Unit 2 ଭାରତୀୟ ସାମାଜିକ ସଂରଚନା

Unit 3 ସାଂସ୍କୃତିକ ବିବିଧତାର ଆହ୍ଵାନ

Unit 4 ସାମାଜିକ ବୈଷମ୍ୟ, ବହିଷ୍କରଣ ଓ ଆନ୍ଦୋଳନ

Unit 5 ଭାରତରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ବିକାଶ

CHSE Odisha Class 12 Sociology Syllabus (+2 2nd Year)

Sociology is introduced as an elective subject at Higher Secondary Education. This subject studies the processes and patterns of individual and group interaction, the forms of organization of social groups, the relationships among them, and group influences on individual behaviour. lt has focused on the understanding of group or other collective factors in human behavior. This syllabus is designed to help the learners to know about society and develop a constructive attitude towards different facets of life.

Objectives:

  1. To enable learners to relate classroom teaching to their outside environment,
  2. To introduce them to the basic concepts of sociology that would enable them to observe and interpret social life,
  3. To make them aware of the complexity of social processes.
  4. The overall objective of this syllabus is to provide learners with knowledge and understanding of the main sociological theories, concepts, and methods.

Distribution of Marks will be as follows: (Total Marks-100)

GROUP-A: Objective type (Compulsory)
Q.1 Multiple Choice (From all Units)
1 mark each × 15 marks = 15 marks
Q.2 One word answer/ (From all Units)
Very short answer/ Correct the sentence/ Filling in the blanks
1 mark each × 15 marks = 15 marks

GROUP-B: Short Answer Type
Q.3 Answer within Two/Three sentences (Out of 14 bits, one has to answer 11 bits)
2 marks each × 11 = 22 marks
Q.4 Answer within six sentences (Out of 8 bits, one has to answer 6 bits)
3 mark each × 6 = 18 marks

GROUP-C: Long Answer Type
Q.5 (out of 6 Questions from all units, one has to answer 4 questions)
7.5 marks each × 4 = 30 marks

SOCIOLOGY
Paper-II
Indian Society

Unit-I Introducing Indian Society
Composition of Indian Society – Demographic, Geographical, Racial, Linguistic, Religious, Tribal
Unity & Diversity – Factors of Unity & Diversity 4

Unit-II Indian Social Structure
Caste System – Meaning, Characteristics, Functions, Dysfunctions, Recent Changes, Caste and Class
Hindu Joint family – Meaning, Characteristics Merits, Demerits, Recent Changes
Village Community – Meaning and Characteristics/ Rural-Urban Linkages and Divisions

Unit-III The Challenges of Cultural Diversity
National Integration: Concept and obstacles – Communalism, Regionalism, Casteism, Terrorism

Unit-IV Social Inequality, Exclusion and Movement
Caste and Social Inequality, Class and Social Inequality, Marginalized Classes: Scheduled Castes, Scheduled Tribes, Constitutional Safeguards, Tribal Movements, Peasant Movements.

Unit-V Change and Development in India
Industrialization – Meaning, Characteristics, Impact
Urbanization – Meaning, Characteristics, Impact
Modernization – Meaning, Characteristics, Impact
Globalization – Meaning, Characteristics, Impact

BOOK PRESCRIBED:
1. Bureau’s Higher Secondary (+2) Sociology, Part-II Published by Odisha State Bureau of Textbook Preparation & Production, Bhubaneswar.
2. Sociology, Part-II, NCERT.

CHSE Odisha Class 12 Text Book Solutions

CHSE Odisha Class 12 Logic Book Solutions (+2 2nd Year)

CHSE Odisha 12th Class Logic Book Solutions (+ 2 2nd Year)

Unit 1 ଅନୁମାନ – ଅନୁମାନର ପ୍ରକାରଭେଦ – ଅବ୍ୟବହିତ ଓ ବ୍ୟବହିତ

Unit 2 ବ୍ୟବହିତ ଅନୁମାନ ଓ ମିଶ୍ର ତ୍ରିପଦୀଯୁକ୍ତି

Unit 3 ତର୍କଦୋଷ ଓ ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର

Unit 4 ମିଲ୍‌ଙ୍କ ପରୀକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି, ବୈଜ୍ଞାନିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ

Unit 5 ନ୍ୟାୟଙ୍କ ଜ୍ଞାନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଓ କର୍ମବାଦ

CHSE Odisha Class 12 Logic Book Syllabus (+2 2nd Year)

Unit 1 ଅନୁମାନ – ଅନୁମାନର ପ୍ରକାରଭେଦ – ଅବ୍ୟବହିତ ଓ ବ୍ୟବହିତ
ଅନୁମାନ – ଅନୁମାନର ପ୍ରକାରଭେଦ – ଅବ୍ୟବହିତ ଓ ବ୍ୟବହିତ ଅନୁମାନ – ଅବ୍ୟବହିତ ଅନୁମାନ – ସମବର୍ତ୍ତନ, ବ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ; ବ୍ୟବହିତ ଅନୁମାନ– ତ୍ରିପଦୀଯୁକ୍ତି, ଏହାର ଅବୟବାବଳୀ, ନ୍ୟାୟ-ସଂସ୍ଥାନ, ନ୍ୟାୟରୂପ, ତ୍ରିପଦୀଯୁକ୍ତିର ସାଧାରଣ ନିୟମାବଳୀ, ନ୍ୟାୟରୂପ-ମାନଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ।

Unit 2 ବ୍ୟବହିତ ଅନୁମାନ ଓ ମିଶ୍ର ତ୍ରିପଦୀଯୁକ୍ତି
ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂସ୍ଥାନର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ନିୟମାବଳୀ, ଆରିଷ୍ଟୋଟଲଙ୍କ ମୌଳିକ ସୂତ୍ର, ସାକ୍ଷାତ୍ ଓ ଅସାକ୍ଷାତ୍ ରୂପାନ୍ତରୀକରଣ ।
ମିଶ୍ର ତ୍ରିପଦୀଯୁକ୍ତି – ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର : ପ୍ରାକଳ୍ପିକ ନିରପେକ୍ଷ, ବିଯୋଜକ – ନିରପେକ୍ଷ, ବୈକଳ୍ପିକ — ନିରପେକ୍ଷ, ଦ୍ବିଶୃଙ୍ଗକ ନ୍ୟାୟ, ଦ୍ବିଶୃଙ୍ଗକ ଯୁକ୍ତିର ପ୍ରକାରଭେଦ, ଦ୍ବି ଶୃଙ୍ଗକ ଯୁକ୍ତିର ଆକାରଗତ ବୈଧତା, ବସ୍ତୁଗତ ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ବିଚାର, ଦ୍ବିଶୃଙ୍ଗକ ଯୁକ୍ତିର ପ୍ରତିରୋଧ ।

Unit 3 ତର୍କଦୋଷ ଓ ପ୍ରତୀକାତ୍ମକ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର
ତର୍କଦୋଷ – ଅବରୋହୀ ତର୍କଦୋଷ, ଅବରୋହୀ – ଅନୁମାନ ସମ୍ପର୍କୀୟ ତର୍କଦୋଷ, ଆପାତଃ ତର୍କଦୋଷ । ଆରୋହୀ ତର୍କଦୋଷ – ଅବୈଧ ସାମାନ୍ୟକରଣ ତର୍କଦୋଷ, ଦୁଷ୍ଟ ଉପମା କିମ୍ବା ଦୁର୍ବଳ ଉପମା ତର୍କଦୋଷ, ବଳକା ତର୍କଦୋଷ, ଅବାନ୍ତର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଦୋଷ ।
ପ୍ରତୀକାମୂକ ତର୍କଶାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ଏହାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ- ତର୍କବାକ୍ୟମୂଳକ ଚଳ- ତର୍କଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସ୍ଥିରାଙ୍କ- ସତ୍ୟଫଳନ – ସତ୍ୟସାରଣୀ- ସତ୍ୟ ସାରଣୀ ପଦ୍ଧତି । ସାକ୍ଷାତ୍ ସତ୍ୟସାରଣୀ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ବୈଧତା ପରୀକ୍ଷା ।
ପୁନରୁକ୍ତିକ ତର୍କବାକ୍ୟମୂଳକ ସୂତ୍ର- ବିରୁଦ୍ଧ ତର୍କବାକ୍ୟମୂଳକ ସୂତ୍ର- ଆପାତିତ ତର୍କବାକ୍ୟମୂଳକ ସୂତ୍ର । ବିଭିନ୍ନ ଉଦାହରଣମାନଙ୍କର ସାକ୍ଷାତ୍ ସତ୍ୟ ସାରଣୀ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ବୈଧତା ପରୀକ୍ଷା ।

Unit 4 ମିଲ୍ଲଙ୍କ ପରୀକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି, ବୈଜ୍ଞାନିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ
ମିଲ୍‌ଙ୍କ ପରୀକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି—ମିଲ୍‌ଙ୍କ ପାଞ୍ଚଟି ପରୀକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି— (୧) ଅନ୍ବୟ ପଦ୍ଧତି, (୨) ବ୍ୟତିରେକ ପଦ୍ଧତି, (୩) ସଂଯୁକ୍ତ ପଦ୍ଧତି, (୪) ସହଚାରୀ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପଦ୍ଧତି, (୫) ପରିଶେଷ ପଦ୍ଧତି ।
ବୈଜ୍ଞାନିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ– ବୈଜ୍ଞାନିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନର ଲକ୍ଷଣ ।

Unit 5 ନ୍ୟାୟଙ୍କ ଜ୍ଞାନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଓ କର୍ମବାଦ
ନ୍ୟାୟଙ୍କ ଜ୍ଞାନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ – ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ଅନୁମାନ, ବ୍ୟାପ୍ତି ଓ ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା
କର୍ମବାଦ – ଭଗବତ୍ ଗୀତାର ନିଷ୍କାମ କର୍ମ, ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅହିଂସାବାଦ

CHSE Odisha Class 12 Text Book Solutions

CHSE Odisha Class 12 Alternative English Approaches to English Book 1, 2 Solutions

CHSE Odisha Class 12 Approaches to English Book 1, 2 Solutions (+2 2nd Year)

CHSE Odisha Class 12 Approaches to English Book 1 Solutions

Prose

Unit 1 THE WONDER WORLD OF SCIENCE

Unit 2 OUR ENVIRONMENT

Unit 3 THE WORLD OF BUSINESS

Unit 4 THE CHANGING WORLD

CHSE Odisha Class 12 Approaches to English Book 2 Solutions

Poems

Short Stories

One-Act Plays

Grammar & Usage

CHSE Odisha Class 12 Alternative English Syllabus

CHSE Odisha Class 12 Alternative English Syllabus
CHSE Odisha Class 12 Alternative English Syllabus 1

CHSE Odisha Class 12 Alternative English Question Pattern and Distribution of Marks

Alternative English +2 2nd Year
Full Marks – 100, Time – 3 Hours

1. Reading Comprehension.
(a) A prescribed prose piece or extract (10 Marks)
(5 questions including inferential questions are to be answered)
(b) A prescribed poem/extract (10 Marks)
(5 questions including inferential questions and those on poetic devices, figures of speech, mode, tone, and style, etc.)
(c) A prescribed story/one-act play or its extract (10 Marks)
(5 questions including Inferential questions and those on literary devices, tone, etc.)
(d) An unseen passage of at least 200 words. (10 Marks)
(5 questions including inferential ones)

2. Reading-related skills.
(a) Un Guided note-making based on the passage 1(d) (10 Marks)

3. Writing skills.
(a) Designing and writing a brochure (10 Marks)
(b) Writing dialogues of a face-to-face/telephonic conversation. (10 Marks)
(c) Rewriting a poem/short story as a different form of discourse i.e. a page of a diary, a newspaper report/article, or a script for a play, etc. (10 Marks)
(d) Adding a suitable beginning/ending/title to a given poem/story. (5 Marks)

4. Grammar and usage (in context) (15 Marks)
(3 questions on the prescribed grammar units including modified close tests.

CHSE Odisha Class 12 Text Book Solutions

CHSE Odisha Class 12 Economics Book Solutions (+2 2nd Year)

CHSE Odisha 12th Class Economics Book Solutions (+ 2 2nd Year)

CHSE Odisha Class 12 Economics Book Solutions in Odia Medium

Chapter 1 ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସଂଜ୍ଞା, ପରିସର ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁ

Chapter 2 ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିଚୟ ଏବଂ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସମସ୍ୟାବଳୀ

Chapter 3 ମୌଳିକ ଧାରଣା (ମାନବୀୟ ଅଭାବ, ଉପଯୋଗିତା, ଦ୍ରବ୍ୟ, ମୂଲ୍ୟ, ଦର ଓ ସମ୍ପଦ)

Chapter 4 ଉପଭୋଗର ନିୟମ

Chapter 5 ଚାହିଦା

Chapter 6 ଉତ୍ପାଦନ

Chapter 7 ପରିବ୍ୟୟ

Chapter 8 ଆୟ

Chapter 9 ଯୋଗାଣ

Chapter 10 ବଜାର

Chapter 11 ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି

Chapter 12 ଜାତୀୟ ଆୟ

Chapter 13 କେନ୍‌ସଙ୍କ ଆୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ତତ୍ତ୍ବ

Chapter 14 ମୁଦ୍ରା

Chapter 15 ବ୍ୟାଙ୍କ

Chapter 16 ରାଷ୍ଟ୍ରବିତ୍ତ

Chapter 17 ବଜେଟ୍

CHSE Odisha Class 12 Economics Book Solutions in English Medium

  • Chapter 1 Definition of Economics, Scope and Subject, Matter of Economics
  • Chapter 2 Meaning of Economy and Central Problems of An Economy – Scarcity and Choice, What, How and for Whom to Produce?
  • Chapter 3 Basic Concepts (Wants, Utility, Goods, Value, Price and Wealth)
  • Chapter 4 Laws of Consumption
  • Chapter 5 Demand
  • Chapter 6 Production
  • Chapter 7 Cost
  • Chapter 8 Revenue
  • Chapter 9 Supply
  • Chapter 10 Market
  • Chapter 11 Macroeconomics
  • Chapter 12 National Income
  • Chapter 13 Keynesian Theory of Income Determination
  • Chapter 14 Money
  • Chapter 15 Banking
  • Chapter 16 Public Finance
  • Chapter 17 Budget

CHSE Odisha Class 12 Economics Syllabus (+2 2nd Year)

Second Year CHSE (2022-2023)
Economics Paper-II
(Elementary Micro and Macro Economics)

Part A: Introductory Micro Economics

Unit I Introduction
Definition, scope, and subject matter of economics, Meaning of economy and central problems of an economy – scarcity and choice, what, how and for whom to produce?, Basic concepts – wants, utility, goods, value, price and wealth.

Unit II Consumption and Demand
Laws of consumption – marginal and total utility, law of diminishing marginal utility, the law of equi marginal utility and conditions of consumer’s equilibrium, Demand – meaning and determinants, individual and market demand, demand schedule and demand curve, movement along and shifts in the demand curve, Price elasticity of demand – concept, determinants, measurement of price elasticity of demand; percentage and geometric methods (linear demand curve), the relation of price elasticity of demand with total expenditure.

Unit III Production
Meaning of production and production function – short run and long run, Total, Average, and Marginal Product, Law of variable proportions, and returns to a factor.

Unit IV Cost, Revenue and Supply
Cost – money and real cost, implicit and explicit cost, fixed and variable cost, Total, average and marginal costs in the short run and their relationship (simple analysis), Revenue – Total, average and marginal revenue and their relationship, Supply – meaning and law of supply

Unit V Market
Meaning and forms of market, pure and perfect competition, price determination under perfect competition and effects of shifts in demand and supply, Meaning and features of monopoly, monopolistic competition and oligopoly.

Part B: Introductory Macro Economics

Unit VI Introduction
Meaning of macroeconomics, Distinction between macro-and microeconomics, the subject matter of macroeconomics

Unit VII National Income
Meaning and aggregates related to national income – GNP, NNP, GDP, and NDP at market price and factor cost, National disposable income (Gross and Net), Private Income, Personal income, Personal disposable income, Nominal and real national income, Income determination – Aggregate Demand and Supply and their components, simple Keynesian Theory of Income Determination.

Unit VIII Money, Banking and Public Finance
Meaning and Functions of Money, Meaning and Functions of Commercial Banks, Functions of Central Bank, Meaning of Public Finance and Difference between public and private finance, Budget – Meaning and objectives, a balanced and unbalanced budget, surplus and deficit budget.

CHSE Odisha Class 12 Text Book Solutions

Plus Two Second Year Optional Odia Question Answer – Sahitya Dipti Question Answer (+2 2nd Year)

Class 12 Odia Optional Book Solutions – Sahitya Dipti Part 2 Question Answer ସାହିତ୍ୟ ଦୀପ୍ତି

Plus Two Second Year Optional Odia Question Answer | ସାହିତ୍ୟ ଦୀପ୍ତି Sahitya Dipti Part 2 Question Answer

CHSE Odisha Class 12 Text Book Solutions

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Long Answer Questions in Odia Medium

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 15 ବ୍ୟାଙ୍କ Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 15 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏକ ଋଣ ପ୍ରଦାନକାରୀ ସଂସ୍ଥା । ଏହା ସ୍ୱଳ୍ପକାଳୀନ ଋଣ କାରବାର କରିଥାଏ । ଏହା ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କର ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତ ଅର୍ଥ ସଂଗ୍ରହ କରି ବାଣିଜ୍ୟିକ ଓ ଔଦ୍ୟୋଗିକ ବ୍ୟବସାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକର ଅସ୍ଥାୟୀ ଆବଶ୍ୟକତାର ବିତ୍ତୀୟନ କରିଥାଏ । ଏହା ଏକ ଲାଭ ଅର୍ଜନକାରୀ ସଂସ୍ଥା ହୋଇଥିବାରୁ ସାଧାରଣ ବ୍ୟାଙ୍କ କାରବାର କରି ତଥା ଅନ୍ୟ କେତେକ ବିବିଧ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଏହା ଲାଭ ଅର୍ଜନ କରିଥାଏ । ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଚାରିଗୋଟି ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ ରହିଛି ।

ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କଠାରୁ ଜମା ଗ୍ରହଣ, ଋଣ ପ୍ରଦାନ, ଋଣମୁଦ୍ରା କାରବାର ଓ ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି ।

(i) ଜମା ଗ୍ରହଣ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କଠାରୁ ଜମା ଗ୍ରହଣ କରିବା । ସେମାନଙ୍କ ଜମାର ନିରାପତ୍ତା ଓ ଜମା ଉପରେ ଦିଆଯାଉଥିବା ସୁଧ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଜମା ରଖୁବାକୁ ପ୍ରରୋଚିତ କରିଥାଏ । ଜମା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ଚାହିଦା ଜମା ବା ଚଳନ୍ତି ଜମା (Demand deposit or Current deposit), (Savings deposit) & all (Fixed or Time deposit) ।

ଚାହିଦା ଜମା ବା ଚଳନ୍ତି ଜମା ହାତରେ ରଖୁଥିବା ମୁଦ୍ରା ସଙ୍ଗେ ସମାନ । ଜମାକାରୀ ପୂର୍ବରୁ କୌଣସି ନୋଟିସ୍ ନ ଦେଇ ଯେକୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଦିନରେ ଏହି ହିସାବରୁ ମୁଦ୍ରା ଉଠାଇପାରିବ । ଏହିଭଳି ଜମାକୁ ଅନ୍ୟ କୌଣସିଠାରେ ଲାଭଜନକଭାବେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇ ନ ଥାଏ । କାରଣ ଚାହିଁବାମାତ୍ରେ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ମୁଦ୍ରା ଦେଇଦେବାପାଇଁ ବ୍ୟାଙ୍କ ସବୁବେଳେ ଏହାକୁ ନିଜ ପାଖରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ରଖୁଥାଏ ।

ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ସାଧାରଣତଃ ଏହି ଜମା ଉପରେ ଅତି ସାମାନ୍ୟ ସୁଧ ଦେଇଥାଏ ବା ଆଦୌ କୌଣସି ସୁଧ ଦେଇ ନଥାଏ । ଯଦି ଏହି ଜମା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସର୍ବନିମ୍ନ ପରିମାଣରୁ କମ୍ ହୋଇଥାଏ ବ୍ୟାଙ୍କ ନିଜର କମିଶନ ଆକାରରେ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କଠାରୁ ସାମାନ୍ୟ କିଛି ଆଦାୟ କରିଥାଏ । ଚେଦ୍ଵାରା ଏହି ହିସାବରେ ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥାଏ ।

ମିଆଦି ଜମା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟକାଳ ପାଇଁ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟସୀମା ଅବ୍ୟବହିତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ଏହାକୁ ଉଠାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ବ୍ୟାଙ୍କ ଏହି ଜମାକୁ କେତେକ ଲାଭଜନକ ଉଦ୍ୟୋଗରେ ବିନିଯୋଗ କରି କିଛି ଲାଭ ଅର୍ଜନ କରିଥାଏ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ହିସାବ ଉପରେ ମିଳୁଥିବା ସୁଧହାର ଅପେକ୍ଷା ଏହି ହିସାବ ଉପରେ ମିଳୁଥିବା ସୁଧହାର ଅଧିକ । ସମୟକାଳ ଯେତିକି ଦୀର୍ଘତର ହୋଇଥାଏ ସୁଧହାର ସେତିକି ଅଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Long Answer Questions in Odia Medium

ସଞ୍ଚୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଜମାରୁ ଚାହିଁବାମାତ୍ରେ ଟଙ୍କା ଉଠାଇ ଅଣାଯାଇ ପାରିବ; କିନ୍ତୁ ଗୋଟିଏ ସପ୍ତାହରେ ସୀମିତ ଦିନରେ; କୁହାଯାଉ ସପ୍ତାହକୁ ଦିନେ ବା ଦୁଇଦିନ ଏହି ଉଠାଣ କରାଯାଇପାରିବ । କେତେକ ବ୍ୟାଙ୍କ ସପ୍ତାହକୁ ଦିନେ ଓ ଆଉ କେତେକ ବ୍ୟାଙ୍କ ସପ୍ତାହକୁ ଦୁଇଦିନ ଉଠାଣ ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ପୁଣି ଯଦି ବଡ଼ ପରିମାଣର ଉଠାଣ ଥାଏ ତାହାହେଲେ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ପୂର୍ବରୁ ନୋଟିସ୍ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇପାରେ । ଏହି ହିସାବ ଉପରେ ଏକ ପରିମିତ ସୁଧହାର ଦିଆଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ର ସଞ୍ଚୟକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ।

(ii) ଋଣ ପ୍ରଦାନ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା, ସର୍ବସାଧାରଣରୁ ଜମା ଆକାରରେ ପାଉଥିବା ଅର୍ଥରୁ ଋଣ ଓ ଅଗ୍ରିମ ଋଣ ଦେବା । ବ୍ୟାଙ୍କ ନିଜର ଅଭିଜ୍ଞତାରୁ ଜାଣେ ଯେ, ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କଠାରୁ ମିଳିଥିବା ମୋଟ ଜମାର କେବଳ ଗୋଟିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ଅଂଶ ନିଜ ପାଖରେ ସଞ୍ଚିତ ଆକାରରେ ରଖୁଲେ ନଗଦୀ ପାଇଁ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ଚାହିଦା ସେ ପୂରଣ କରିପାରିବ ।

ତେଣୁ ସେ ଜମାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶତାଂଶକୁ ନିଜର ନଗଦ ସଞ୍ଚ ଆକାରରେ ରଖୁଥାଏ ଏବଂ ବାକିତକ ଲାଭ ଉପାର୍ଜନ ପାଇଁ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତିରେ ହେଉ ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଲାଭଜନକ ସଂସ୍ଥାରେ ହେଉ ବିନିଯୋଗ କରିଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟବସାୟୀ ଓ ବେପାରୀମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଅଗ୍ରୀମ ଋଣ ଦେଇପାରେ । ଋଣଦାନ ବ୍ୟାଙ୍କ ଆୟର ଅନ୍ୟତମ ମୂଳ ଉତ୍ସ । ବ୍ୟାଙ୍କ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉପାୟରେ ଋଣ ଦେଇଥାଏ ।

(a) ଋଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା – ଏହା ଏକ ସରଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅଗ୍ରୀମ ବ୍ୟବସ୍ଥା (clean advance system) କୁହାଯାଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ କେତେକ ସାପାର୍ଶିକ ପ୍ରତିଭୂତି (collateral securities) ଦେଇଥାଏ । ଋଣ ଗ୍ରହଣକାରୀ ଅନୁମୋଦିତ ଋଣମୁଦ୍ରା ବ୍ୟାଙ୍କରୁ ଉଠାଇ ଆଣି ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲଗାଇ ପାରନ୍ତି କିମ୍ବା ଏହି ଋଣକୁ ଋଣଗ୍ରହୀତାର ହିସାବରେ ଜମା ଦିଆଯାଇଥାଏ ଏବଂ ସେ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକ ସମୟରେ ଚେକ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ତା’ର ହିସାବରୁ ମୁଦ୍ରା ଉଠାଇଥା’ନ୍ତି ।

ଏହି ଧରଣର ଋଣ ଦିଆଗଲାବେଳେ ଋଣଗ୍ରହୀତାର ପରିଶୋଧ କ୍ଷମତା ଓ ସାଧୁତା ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଦୃଷ୍ଟି ଦିଆଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି, ଅଙ୍ଗୀକାର ବା ପ୍ରତିଭୂତିକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଇଥାଏ ।

(b) ଓଭର ଡ୍ରାଫ୍‌ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥା – ଓଭର ଡ୍ରାଫ୍‌ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର ବିଶେଷ ସୁବିଧା । ଏହି ସୁବିଧା ବ୍ୟାଙ୍କ ତା’ର ଜମାକାରୀମାନଙ୍କୁ ଦେଇଥାଏ । ଏହି ସୁବିଧା ଦିଆଗଲେ ଜମାକାରୀମାନେ ବ୍ୟାଙ୍କ ପାଖରେ ରଖିଥିବା ସେମାନଙ୍କ ଜମା ପରିମାଣ ଅପେକ୍ଷା ସେମାନଙ୍କ ହିସାବରୁ ଅଧିକ ମୁଦ୍ରା ଉଠାଣର ସୁବିଧା ପାଇଥା’ନ୍ତି । ଏହାର ଅର୍ଥ ବ୍ୟାଙ୍କ ପାଖେ ଥିବା ସେମାନଙ୍କ ଜମା ପରିମାଣ ବାହାରେ ଓଭର ଡ୍ରାଫ୍‌ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥିବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚେକ୍ କାଟିବାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ଏହାର କେତେକ ଗ୍ରାହକଙ୍କୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥାଏ ।

ଅନୁମତିପ୍ରାପ୍ତ ଅତିରିକ୍ତ ଉଠାଣ ପରିମାଣ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଋଣ ବୋଲି ଧରିନିଆଯାଇଥାଏ ଏବଂ ସେମାନେ ଏହା ଉପରେ ସୁଧ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।

(c) ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଋଣ – ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ବଚନପତ୍ର ଉପରେ ସେମାନଙ୍କୁ ନଗଦ ମୁଦ୍ରାର ଋଣ (Cash Credit) ଦେଇଥାଏ । ଏହି ବଚନପତ୍ରରେ ଅନ୍ତତଃ ଦୁଇଜଣ ଜାମିନ୍ଦାର ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ଦେଇଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ଅନେକ ସମୟରେ ପ୍ରତିଭୂତି ବା ବିଭିନ୍ନ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଅଙ୍ଗୀକାରରୂପେ ବନ୍ଧକ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଋଣ ମଞ୍ଜୁର କରାଯାଇ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ନାମରେ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଗୋଟିଏ ହିସାବ ଖୋଲାଯାଏ ଏବଂ ଅନୁମତିପ୍ରାପ୍ତ ଋଣ ସୀମାକୁ ଅତିକ୍ରମ ନ କରି ବେଳକୁ ବେଳ ତା’ର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ସେଥୁରୁ ମୁଦ୍ରା ଉଠାଣ କରିବାକୁ ତାକୁ କୁହାଯାଏ ।

ବ୍ୟାଙ୍କ ଯେତେବେଳେ ଚାହିଁବ ଏହି ସୁବିଧାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ନେଇଯାଇପାରିବ ବା ଋଣ ସୀମାକୁ ହ୍ରାସ କରିଦେଇପାରିବ । ଋଣଗ୍ରହୀତା ପ୍ରକୃତରେ ଉଠାଇ ସାରିଥିବା ପରିମାଣର ମୁଦ୍ରା ଉପରେ ସୁଧ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।

(d) ବିନିମୟ ପତ୍ର ଅପହାର କରିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ଦେଶ ଭିତରେ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଚଳନର ବିତ୍ତୀୟନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥା’ନ୍ତି । ବିନିମୟ ପତ୍ର ଅପହାର କରିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା (Discounting bills of exchange) ମାଧ୍ୟମରେ ଏହା କରାଯାଇଥାଏ ।

ଆଧୁନିକ ବ୍ୟବସାୟ ଅନେକାଂଶରେ ଋଣ କାରବାର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ବିନିମୟ ପତ୍ର ଏକ ବ୍ୟବସାୟ ଋଣର ସ୍ବୀକୃତିପତ୍ର ହୋଇଥାଏ । ବିଲ୍‌ଧାରକଙ୍କୁ ବିଲ୍‌ ପରିଣତ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅପେକ୍ଷା କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ସେ ଯଦି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ମୁଦ୍ରା ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥା’ନ୍ତି, ତାହାହେଲେ ସେ ଗୋଟିଏ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ଏହି ବିଲ୍‌କୁ ଭଙ୍ଗାଇବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରିଥା’ନ୍ତି । ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅପହାର ସୂତ୍ରରେ ଏହି ବିଲ୍‌କୁ କିଣିନେଇଥା’ନ୍ତି ।

ବିନିମୟ ପତ୍ର ଅପହାର ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାଙ୍କ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବୈଦେଶିକ ବ୍ୟାପାରର ବିତ୍ତୀୟନ କରିଥାଏ । ପୁଣି ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ଦେବାର ଅନ୍ୟ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ପ୍ରକୃତରେ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ନାମରେ ବିଲ୍‌ କଟାଯାଇଥାଏ ବ୍ୟାଙ୍କ ତାଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଋଣ ଦେଇଥାଏ ଏବଂ ମିଆଦ ପୂରିଗଲେ ତାଙ୍କଠାରୁ ସୁଧ ସହ ଏହାକୁ ଅସୁଲ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଅପହାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ଋଣଦାନ ପଦ୍ଧତି । ଏହା ଉଭୟ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟର ବିତ୍ତୀୟନ କରିଥାଏ ।

(iii) ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଅଷ୍ଟାଦଶ ଓ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଜନ୍ମ ବିନା ଇଂଲଣ୍ଡରେ ଶିଳ୍ପବିପ୍ଳବ ସଫଳ ହୋଇପାରି ନଥା’ନ୍ତା । ବଳିଷ୍ଠ ବ୍ୟାଙ୍କ କାରବାରର ବିକାଶବିନା ବିକାଶଶୀଳ ଦେଶମାନେ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ଉଦ୍ୟମକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ବିକାଶ ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଛି ।

କେତେକ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଗ୍ରଣୀ ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ବିଭିନ୍ନ ଜିଲ୍ଲାକୁ ପୋଷ୍ୟ ଜିଲ୍ଲାରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିନେଇଛନ୍ତି ଏବଂ ସେହି ଜିଲ୍ଲାଗୁଡ଼ିକର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ସର୍ବବିଧ ବିକାଶ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନେଉଛନ୍ତି । ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ଏବେ ଅଧ୍ଵକଭାବେ ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ।

(iv) ଏଜେଣ୍ଟରୂପେ ସେବାଦାନ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କର ଏଜେଣ୍ଟରୂପେ ସେମାନଙ୍କ ତରଫରୁ ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ତରଫରୁ ପ୍ରତିଭୂତି କ୍ରୟ -ବିକ୍ରୟ କରିଥା’ନ୍ତି, ଲାଭାଂଶ ଓ ସୁଧ ଅସୁଲ କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କପାଇଁ ନ୍ୟାସଧାରୀ (trustee), ତତ୍ତ୍ୱାବଧାରକ (executor) ଓ ଅନୁମୋଦିତ ପ୍ରତିନିଧ (attorney) ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Long Answer Questions in Odia Medium

ଚେକ୍, ବିଲ୍, ଦେୟ ଓ ବୀମା କିସ୍ତି ଆଦି ଆଦାୟ କରିବାରେ ଓ ଦେବାରେ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କର ଏଜେଣ୍ଟରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଜିନିଷ ଓ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଦଲିଲକୁ ନିରାପଦରେ ରଖୁବାର ସୁବିଧା ମଧ୍ୟ ସେମାନେ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।

(v) ମୁଦ୍ରା ଅନ୍ତରଣ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ବ୍ୟାଙ୍କ ଡ୍ରାଫ୍‌ଟ ମାଧ୍ୟମରେ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରେରଣ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରେରଣ କରିବାର ଏହା ସବୁଠାରୁ ଶସ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

(vi) ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି – ଅଧୁନାତନ ବିଶ୍ବରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ବ୍ୟାଙ୍କ ଜମା ସୃଷ୍ଟି କରିବା । ଉନ୍ନତ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ମୁଦ୍ରା ହିଁ ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣର ବଡ଼ ଅଂଶ ହୋଇଥ୍‌ବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ ଗୋଟିଏ ଋଣ ମଞ୍ଜୁର କଲାବେଳେ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ନାମରେ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଗୋଟିଏ ଜମା ହିସାବ ଖୋଲିଦେଇଥାଏ ଏବଂ ଏହି ହିସାବ ଉପରେ ଚେକ୍ କାଟି ମୁଦ୍ରା ଉଠାଣ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇଥାଏ ।

ଋଣଗ୍ରହୀତା ଚେକ୍ ଦେଇଚାଲେ । ଏହି ଚେକ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ଭଙ୍ଗାଣ ପାଇଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ଅନେକ ହାତଦେଇ ଗତି କରିଥା’ନ୍ତି । ଚେକ୍‌ଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଚଳନ ବିସ୍ତୃତି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେଗୁଡ଼ିକ ବିନିମୟ ମାଧ୍ୟମ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାହିଁ ବ୍ୟାଙ୍କ ମୁଦ୍ରା ।

2. ଗୋଟିଏ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଦେଣା -ପାଉଣା ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍ଦ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଉଭୟ ପାଖରେ ଥିବା ବିଷୟଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍ଦ୍ଦ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟପାଇଁ ଏହାର ଦେଣା – ପାଉଣାର ଏକ ବିବରଣୀ ମାତ୍ର । ଏହା ସେହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାଙ୍କର ବିତ୍ତୀୟ ଅବସ୍ଥାର ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ ଏବଂ ବ୍ୟାଙ୍କ କିପରି ଅର୍ଥ ସଂଗ୍ରହ କରିଛି ଓ କେଉଁ ଉପାୟରେ ଏହାର ବିନିଯୋଗ କରିଛି ତାହା ଦର୍ଶାଇଥାଏ । ଋଣଗ୍ରହୀତା ହିସାବରେ ବ୍ୟାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍ଦ୍ଦର ଦେୟତା ପାଖେ ଦର୍ଶାଯାଇଥାଏ । ପାଉଣା ପାଖ ବା ପରିସମ୍ପତ୍ତି ପାଖ ହେଲା ଋଣଦେବା ପାଖ ଏବଂ ପରିସମ୍ପରି ବା ପାଉଣା ବ୍ୟାଙ୍କର ସମ୍ପଦର ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ ।

ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍ଦ ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ଶେଷରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଏକ ଦର୍ପଣ ସଦୃଶ । ଏଥିରେ ବ୍ୟାଙ୍କର ସାଧାରଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଅବସ୍ଥା ଓ ବ୍ୟବସାୟ କାରବାର ପ୍ରତିଫଳନ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବାର୍ଷିକ ଆର୍ଥକ ବିବରଣୀରୁ ବ୍ୟାଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ବା ଋଣ ପରିଶୋଧ କ୍ଷମତା ଏବଂ ନଗଦୀ ଅବସ୍ଥା ନିରୂପଣ କରାଯାଇପାରିବ । ବ୍ୟାଙ୍କର ସମଗ୍ର ବ୍ୟବସାୟ ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ଆସ୍ଥା ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।

ଯଦି ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍ଦ୍ଦ ବ୍ୟାଙ୍କର ସୁଦୃଢ଼ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତିର ପ୍ରତିଫଳନ କରେ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଉପରେ ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ଆସ୍ଥା ବୃଦ୍ଧିପାଏ; କିନ୍ତୁ ଏହାର ଯଦି କୌଣସି ସନ୍ତୋଷଜନକ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତିର ସୂଚନା ନ ଦିଏ, ତେବେ ସର୍ବସାଧାରଣ ବ୍ୟାଙ୍କ ଉପରୁ କ୍ରମେ ଆସ୍ଥା ହରାଇବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ଶେଷରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସାୟ ଭୁଶୁଡ଼ି ପଡ଼େ । ସମଗ୍ର ସମାଜ ବ୍ୟାଙ୍କର ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍କରେ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ନିମ୍ନରେ ଗୋଟିଏ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍ଦର ଏକ ନମୁନା ଆଲୋଚନା କରାଗଲା –

ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍ଦ୍ଦ

ଦେୟତା ପାଉଣା ବା ପରିସମ୍ପତ୍ତି
1. ପ୍ରଦତ୍ତ ପୁଞ୍ଜି 1. ହାତରେ ଓ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଥିବା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା
2. ସଞ୍ଚ୍ତ ନିଧି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଞ୍ଚ୍ତି 2. ଚାହିଦା ମାତ୍ରେ ଓ ଅଳ୍ପ ସମୟ ନୋଟିସ୍‌ରେ ମିଳୁଥିବା ମୁଦ୍ରା
3. ଜମା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ହିସାବ, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କିଙ୍ଗ୍ କମ୍ପାନୀ ଏଜେଣ୍ଟ ଆଦିଙ୍କଠାରୁ ଋଣ 3. ଅପହ୍ରାସିତ ବିଲ୍
4. ଦେୟଯୋଗ୍ୟ ବିଲ୍ 4. ଆଦାୟ ହେଉଥିବା ଚେକ୍
5. ସ୍ବୀକୃତି ଓ ପୃଷ୍ଠାଙ୍କନ 5. ବିନିଯୋଗ
6. ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେୟତା 6. ଋଣ ଓ ଅଗ୍ରିମ
7. ସ୍ଵୀକୃତି ଓ ପୃଷ୍ଠାଙ୍କନ
8. ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପାଉଣା

ଦେଣା ବା ଦେୟତା (Liabilities) :
ସର୍ବସାଧାରଣ ସେମାନଙ୍କ ଅଂଶ ଉପରେ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ବ୍ୟାକୁ ଦେଇଥିବା ପରିମାଣ ଅର୍ଥକୁ ପ୍ରଦତ୍ତ ପୁଞ୍ଜି (Paid – up capital) କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ଏହା ଅଂଶୀଦାରମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାଙ୍କର ଦେଣା ଅଟେ ।

ବ୍ୟାଙ୍କର ବଣ୍ଟାଯାଇ ନ ଥିବା ଲାଭରୁ ଆରକ୍ଷିତ ନିଧୁ (Reserve fund) ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଥାଏ । ଭବିଷ୍ୟତ ଦୁର୍ଘଟଣା ଏବଂ ଅଦୃଷ୍ଟପୂର୍ବ କ୍ଷୟକ୍ଷତିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାପାଇଁ ବର୍ଷ ପରେ ବର୍ଷ ଲାଭର ଏକ ଅଂଶକୁ ସଞ୍ଚୟ କରି ରଖାଯାଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ ତା’ର ଲାଭର ଶତକଡ଼ା 20 ଭାଗ ଆରକ୍ଷିତ ନିସ୍‌ରେ ରଖିବାପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାରତୀୟ ଆଇନରେ ଅଛି । ଆରକ୍ଷିତ ନିଧୁର ସୃଷ୍ଟି ବ୍ୟାଙ୍କ ପ୍ରତି ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କର ଆସ୍ଥା ଜନ୍ମାଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାଙ୍କର ବଣ୍ଟା ହୋଇ ନଥିବା ଲାଭରୁ ଆରକ୍ଷିତ ନିଧୁର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବାରୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ପ୍ରତି ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କର ଆସ୍ଥା ଜନ୍ମାଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କର ବଣ୍ଟା ହୋଇ ନଥୁବା ଲାଭରୁ ଆରକ୍ଷିତ ନିସ୍‌ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥବାରୁ ଏଥୁରେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ ରହିଥିବା ଅର୍ଥ ଅଂଶୀଦାରମାନଙ୍କର ଏବଂ ଏହା ବ୍ୟାଙ୍କର ଅଂଶୀଦାରଙ୍କ ପ୍ରତି ଏକ ଦେଣା । ଯେକୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପାଇଁ ଆରକ୍ଷିତ ନିଜ୍ ଭଳି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନିଧୁ ରଖାଯାଇପାରେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଅଂଶୀଦାରମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ବ୍ୟାଙ୍କର ଦେଣାରୁ ସୂଚନା ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।

ଜମା ଅର୍ଥ ବ୍ୟାଙ୍କର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଦେଣା । ଜମା ସାଧାରଣତଃ 3 ପ୍ରକାରର – ଚାହିଦା ଜମା, ସଞ୍ଚୟ ଜମା ଓ ମିଆଦି ଜମା । ଚାହିଦା ଜମା ମୁଦ୍ରା ଅଟେ ଏବଂ ମିଆଦି ଜମା ପ୍ରାୟତଃ ମୁଦ୍ରା, କାରଣ ଏହା ଚାହିଁବା ମାତ୍ରେ ମିଳେ ନହିଁ ଏବଂ ଏହାକୁ ଚେଦ୍ଵାରା ହସ୍ତାନ୍ତର କରାଯାଇ ପାରିନଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଜମାରେ ମଧ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସୁଧହାର ମିଳିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଚାହିଦା ଜମା ଉପରେ କୌଣସି ସୁଧ ଦିଆଯାଏ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟ ଜମା ଉପରେ ମିଳୁଥିବା ସୁଧହାର ଜମାର ସମୟକାଳର ଦୀର୍ଘତା ଅନୁସାରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

ସ୍ବୀକୃତି ଓ ପୃଷ୍ଠାଙ୍କନ (Acceptances and Endorsements) : ସ୍ବୀକୃତି ଓ ପୃଷ୍ଠାଙ୍କନ ବ୍ୟାଙ୍କର ଏକ ଦେଣା । ନିଜ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ବିନିମୟ ପତ୍ର ସ୍ଵୀକାର କରି ଓ ପୃଷ୍ଠାଙ୍କନ କରି ବ୍ୟାଙ୍କ ଏହି ଦେୟତା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟାଙ୍କ ଆକସ୍ମିକ ଦେୟତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏହା କରିବାଦ୍ଵାରା ତା’ର ଗ୍ରାହକମାନେ ତା’ର ନାଆଁକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ବିଲ୍ଵ ଭଙ୍ଗାଇବା ଦିନ ଆସିଗଲେ ସେମାନେ ବିଲ୍ ଭଙ୍ଗାଇଥା’ନ୍ତି ।

ତେଣୁ ଏହି ବିଷୟଟି ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍ଦରେ ଉଭୟ ଦେଣା ଓ ପାଉଣା ପାଖରେ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଯଦି ବିଲ୍‌ର ସମୟ ପୂରିଯାଇଥିବା ଦିନ ଗ୍ରାହକ ବିଲ୍ ପରିମାଣ ଅର୍ଥ ଦେବାକୁ ଅକ୍ଷମ ହୁଏ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଏହି ଦେୟତା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଏ ବିଷୟଟି ଦେୟତା ପାଖରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ସ୍ବୀକୃତିରେ କ୍ଷତିଭୟ ଥିବାରୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦାନକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କ ଏକ କମିଶନ୍ ଅସୁଲ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ପାଉଣା ବା ପରିସମ୍ପତ୍ତି ପାଖରେ ଦେଖାଇବାର କାରଣ ହେଲା – ଏହି ଦାୟିତ୍ବ ଭରଣାପାଇଁ ଅର୍ଥ ଯୋଗାଇଦେବା ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵ ।

ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେୟତା ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟକୁ ଦେବାକୁ ଥିବା ବିଲ୍ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କରୁ ଆଣିଥିବା ଋଣ ଏବଂ ଆକସ୍ମିକ ଦେୟତା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

ପାଉଣା ବା ପରିସମ୍ପରି (Assets) :
ବ୍ୟାଙ୍କର ଅର୍ଥକୁ କେଉଁ ଉପାୟରେ ଉପଯୋଗ କରାଯାଇଛି, ପାଉଣା ପାଖରୁ ତାହା ଜଣାପଡ଼େ । ପାଉଣା ପାଖରେ ଥିବା ବିଷୟଗୁଡ଼ିକର ଆଲୋଚନା ନିମ୍ନରେ କରାଗଲା –

(i) ହାତରେ ଥିବା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା – ଜମାକାରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା କରାଯାଉଥିବା ଉଠାଣ ନିମନ୍ତେ ଏକ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀୟ ସଞ୍ଚ୍ତି ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାପାଇଁ ହାତରେ ମୁଦ୍ରା ରଖାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କର ଚାହିଦାମାତ୍ରକେ ସେମାନଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ନିଜ ପାଖରେ କିଛି ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଜୁତ ରଖୁଥାଏ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ପାଖରେ ମଧ୍ୟ କିଛି ଅର୍ଥ ରଖାଯାଇପାରେ । ହାତରେ ଥିବା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା କିଛି ଲାଭ ଅର୍ଜନ କରିନଥାଏ ।

ତେଣୁ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କର ଚାହିଦା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଯାହା ଆବଶ୍ୟକ ବ୍ୟାଙ୍କ ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ଅର୍ଥ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ନିଜ ପାଖରେ ରଖୁନଥାଏ । ହାତରେ ଥିବା ନଗଦ ମୁଦ୍ରାକୁ ହସ୍ତସ୍ଥ ମୁଦ୍ରା (till money) କହନ୍ତି ।

(ii) ଚାହିଦା ଓ ଅଳ୍ପ ସମୟ ନୋଟିସ୍‌ରେ ମିଳୁଥିବା ମୁଦ୍ରା – ଅତି ଅଳ୍ପ ସମୟ ନୋଟିସ୍‌ରେ ପରିଶୋଧଯୋଗ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଋଣକୁ ଏହା ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହି ଋଣଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଅତି ଅଳ୍ପ ସୁଧ ହାର ମିଳିଥାଏ । କାରଣ ଅତି କମ୍ ସମୟ ନୋଟିସ୍‌ରେ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଫେରାଇ ଅଣାଯାଇପାରିବ । ଏହି ପାଉଣାକୁ ଅତି ସହଜରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରାରେ ପରିଣତ କରାଯାଇପାରିବ ।

ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟାଙ୍କର ସଞ୍ଚି ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଭାବେ ହ୍ରାସ ପାଇଯାଇଥାଏ ଏହା ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍‌ ଏହି ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଋଣରୁ କିଛି ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ଆଣିଥାଏ କିମ୍ବା ସେଗୁଡ଼ିକର ନବୀକରଣ କରିବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥାଏ ଯାହାକି ସାଧାରଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ନବୀକରଣ କରାଯାଇ ପାରିଥା’ନ୍ତା । ଏହା ବ୍ୟାଙ୍କର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Long Answer Questions in Odia Medium

(iii) ଅପହ୍ରାସିତ ବିଲ୍‌ – ଏହାର ପ୍ରକୃତି ପୂର୍ବରୁ ବୁଝାଇ ଦିଆଯାଇଛି । ବିଲ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଵୟଂ ସମାପନୀୟ (Self liquidating) ହୋଇଥିବାରୁ ଏଥୁରୁ ବିନିଯୋଗ ଆକର୍ଷଣୀୟ ହୋଇଥାଏ । ପୁଣି, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟକାଳ ପୂରିବା ପୂର୍ବରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ପୁନଃ ଅପହ୍ରାସିତ କରାଯାଇପାରିବ ଏବଂ ଋଣଦେବା ଅପେକ୍ଷା ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅଧ‌ିକ ନିରାପଦ ବୋଲି ମନେକରାଯାଇଥାଏ ।

(iv) ଆଦାୟ ଅବସ୍ଥାରେ ଥିବା ଚେକ୍ – ଏହା ଆଦାୟ କରାଯାଉଥିବା ଚେକ୍‌ଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ଅତି ନଗଦ, କାରଣ ଚେକ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ଆଦାୟ କରାଯିବା ମାତ୍ରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଜୁର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

(v) ବିନିଯୋଗ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତି ଏବଂ ଘରୋଇ କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କର ଅଂଶ ଓ ଡିବେଞ୍ଚରେ ଅର୍ଥ ବିନିଯୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ବିନିଯୋଗଗୁଡ଼ିକ କମ୍ ନଗଦୀ ହୋଇଥିବାରୁ ସାଧାରଣତଃ ବିଲ୍ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ସୁଧହାର ବହନ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେଥୁରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଆୟ ମିଳିଥାଏ ଏବଂ ବ୍ୟାଙ୍କ ଏଥୁରୁ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନଭାବେ ଲାଭ ପାଇଚାଲିଥାଏ ।

(vi) ଅଗ୍ରୀମ ଋଣ – ବ୍ୟାଙ୍କ ଏହାର ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଉଦ୍ୟୋଗକୁ ଋଣ ଦେଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସାୟର ଏହି ଋଣ ହିଁ ପ୍ରଧାନ ଅଂଶ ହୋଇଥାଏ ।

(vii) ସ୍ୱୀକୃତି ଓ ପୃଷ୍ଠାଙ୍କନ – ଏହି ବିଷୟଟି ସନ୍ତୁଳନ ଫର୍ଦର ଉଭୟ ପାଖରେ ରହିଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କଦ୍ଵାରା ସ୍ବୀକୃତ ବିଲ୍ ଦଲିଲ୍ ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ବିଲ୍‌ଗୁଡ଼ିକର ସମୟ ପୂରିଗଲେ ବିଲ୍ ପରିମାଣ ଅର୍ଥ ବ୍ୟାଙ୍କ ଏହାର ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କଠାରୁ ଆଦାୟ କରିବ । ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଏହାର ପାଉଣା ।

ବ୍ୟାଙ୍କର କୋଠାବାଡ଼ି, ଆସବାବପତ୍ର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମ୍ପତ୍ତି ଆଦି ମଧ୍ୟ ପରିସମ୍ପତ୍ତି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହା ବ୍ୟାଙ୍କର ସ୍ଥାବର – ଅସ୍ଥାବର ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତିର ମୋଟ ମୂଲ୍ୟକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ସ୍ଥାୟୀ ପରିସମ୍ପତ୍ତି ।

3. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦେଶର ବ୍ୟାଙ୍କ କାରବାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନରେ ରହିଥାଏ । ଏହା ସରକାରଙ୍କର ମୁଦ୍ରା ନୀତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଥାଏ ଏବଂ ଦେଶର ସାଧାରଣ ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥିରତା ରକ୍ଷା କରିଥାଏ । ଭାରତର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ, ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ନାମରେ ପରିଚିତ । ଏହା 1935 ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା ।

କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :
ସଙ୍ଗଠନ, ଢାଞ୍ଚା, ନୀତି ଓ ପ୍ରବିଧ୍ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କଲେ ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥିବାର ଦେଖାଯାଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ସେମାନଙ୍କର କେତେଗୁଡ଼ିଏ କାର୍ଯ୍ୟ ସମାନ ରହିଥିବାର ଦେଖାଯାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

(i) ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନକାରୀ ବ୍ୟାଙ୍କ (Bank of Issue) – କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ କରିବାର ଏକାଧ୍ୟାକାର ରହିଛି । ଏହି ନୋଟଗୁଡ଼ିକ ଦେଶରେ ଆଇନାନୁମୋଦିତ ମୁଦ୍ରାରୂପେ ପ୍ରଚଳନ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ତାହାହିଁ ବ୍ୟାଙ୍କର ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚ୍ତି । ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ ଏକାଧିକାର ଦିଆଯିବା ମୂଳରେ କେତେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାରଣ ରହିଛି । ପ୍ରଥମତଃ, ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନର କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନରେ ସମରୂପତା ଆଣିଥାଏ ।

ଅତୀତର ଅନେକ ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା କରାଯାଇଥିବା ଅତିରିକ୍ତ ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ ସରକାରୀ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ଅନାସ୍ଥା ଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇ ଯଦିଓ ସମରୂପତା ରକ୍ଷା କରାଯାଇପାରିଥା’ନ୍ତା ତଥାପି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ଏହି କାରଣରୁ ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଏକାତ୍‌କାର ଦିଆଯାଇଛି । ଦ୍ୱିତୀୟତଃ, ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ ଏକାଧିକାର ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଥିବା ଋଣର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ଫଳପ୍ରଦ କ୍ଷମତା ଦେଇଥାଏ ।

ତୃତୀୟତଃ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଉଥିବା ନୋଟ୍ ପଛରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମର୍ଥନ ରହିଥିବାରୁ ନୋଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପାଇଥା’ନ୍ତି । ଚତୁର୍ଥତଃ, ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ ଏକାଧିକାର ଯୋଗୁଁ ଅନେକ ବ୍ୟାଙ୍କଦ୍ୱାରା ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନଜନିତ ଗୁରୁତର ଦରଦାମ୍ ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି ଭୟକୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦୂର କରିଥାଏ ।

(ii) ସରକାରଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ (Banker to Government) – କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସରକାରଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ, ଏଜେଣ୍ଟ ଓ ପରାମର୍ଶଦାତାରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ସରକାରଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ ହିସାବରେ ଏହା ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଙ୍କ କାରବାରର ହିସାବ ରଖୁଥାଏ ଏବଂ ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ଅର୍ଥ ଗ୍ରହଣ ଓ ଅର୍ଥଦାନ କରିଥାଏ । ଅସ୍ଥାୟୀ ଅସୁବିଧା ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଏହା ସରକାରଙ୍କୁ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଋଣ ଓ ଅଗ୍ରିମ ଋଣ ଦେଇ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

ଏହି ଋଣକୁ କାମଚଳା ଋଣ (Ways and means advances) କୁହାଯାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ସବୁ ସରକାରୀ ଋଣ ଉଠାଣ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟ ସରକାରୀ ଋଣର ପରିଚାଳନା କରିଥାଏ ଏବଂ ସରକାରଙ୍କୁ ମୁଦ୍ରା ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟାପାର ଉପରେ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥାଏ ।

(iii) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚିର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାରକ (Custodian of the Cash Reserves of Commercial Banks) – ପ୍ରତ୍ୟେକ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ ସେମାନଙ୍କ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚିତିର ଏକ ଅଂଶ ଦେଶର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ପାଖେ ଜମା ଆକାରରେ ରଖୁ’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହା ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଙ୍କ (Banker’s Bank) ହୋଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଙ୍କ ହିସାବରେ ଏହା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାରକରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚିର କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଦେଶର ବ୍ୟାଙ୍କ କାରବାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୃଢ଼ତାର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଉତ୍ସ । ପ୍ରଥମତଃ, ଏହା ଆନ୍ତଃବ୍ୟାଙ୍କ ହିସାବ ନିକାଶ କରିବାରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ସମର୍ଥ କରାଇଥାଏ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ, ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ବିକ୍ଷିପ୍ତଭାବେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚି ରଖୁ ଅପେକ୍ଷା କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚି ଦେଶର ଏକ ବୃହତ୍ତର ଓ ଅଧ୍ଵକ ସ୍ଥିତିସ୍ଥାପକ ଋଣ ଢାଞ୍ଚା ଭିତ୍ତିରୂପ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଋଣ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ପାଇଁ ରହିଥିବା ସେମାନଙ୍କ ସାମର୍ଥ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଥା’ନ୍ତା ।

ତୃତୀୟତଃ, କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସମ୍ପ୍ର ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ସଙ୍କଟ ଓ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ସମର୍ଥ କରାଇଥାଏ । ଚତୁର୍ଥତଃ, ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚତିକୁ ବୃଦ୍ଧି କରି ବା ହ୍ରାସ କରି ସେମାନଙ୍କ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କ୍ଷମତାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିବାରେ ଏହା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ସମର୍ଥ କରାଇଥାଏ ।

(iv) ଋଣଦାନର ଶେଷ ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳ (Lender of last resort) – କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହିସାବରେ ବିତ୍ତୀୟ ଆବଶ୍ୟକତା ସମୟରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ କାରବାରର ଗୋଟିଏ ମୌଳିକ ନୀତି ହେଲା ଯେ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବ୍ୟାଙ୍କ କାରବାରର କର୍ତ୍ତା ହିସାବରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ କୌଣସି ଉପଯୁକ୍ତ ଋଣଗ୍ରହୀତାକୁ ଋଣ ଦେବାପାଇଁ କେବେ ମନାକରି ନଥାଏ ।

ଏହା ଜରୁରିକାଳୀନ ଋଣର ଅନ୍ତିମ ଉତ୍ସ । ଯଦି ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସୂତ୍ରରୁ ଋଣ ସୁବିଧା ପାଇବାକୁ ସମର୍ଥ ନ ହୁଅନ୍ତି ତେବେ ଶେଷ ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳ ବା ଅନ୍ତମ ଋଣଦାତା ହିସାବରେ ସେମାନେ ଆବଶ୍ୟକ ଋଣ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥା’ନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସେହି ସମୟରେ ଉପଯୁକ୍ତ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତି ରଖ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ ଋଣ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥାଏ ।

ଋଣଦାତା ହିସାବରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ଶେଷ ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳ କହିବାର ଅର୍ଥ ହେଲା, ଅସୁବିଧା ସମୟରେ ଓ ସଙ୍କଟଜନକ ପରିସ୍ଥିତିରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ଋଣ ପାଇଁ ଥିବା ସମସ୍ତ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଚାହିଦାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ବା ପରୋକ୍ଷଭାବେ ପୂରଣ କରିବାର ଦାୟିତ୍ଵ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଟ୍ରେଜେରୀ ବିଲ୍‌ଗୁଡ଼ିକର ପୁନଃ ଅପହାର ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କପାଇଁ ଋଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହାକୁ ପୁନଃ ଅପହାର ବ୍ୟାଙ୍କ (Bank of rediscount) ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

(v) ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରକ (Controller of Credit) – ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହେଲା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଅନ୍ୟତମ ଅତି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଚଳନ୍ତି ମୁଦ୍ରା ଓ ରଣର ପରିମାଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଦେଶରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥିରତା ରକ୍ଷା କରିଥାଏ । ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ କରିବାର ଏକାଧିକାର ଚଳନ୍ତ ମୁଦ୍ରାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି; ଯଥା – ପରିମାଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Quantitative credit control) ଏବଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ବା ନିର୍ବାଚିତ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Qualitative or selective credit control) ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Long Answer Questions in Odia Medium

ପରିମାଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପ୍ରୟୋଗ କରିବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ହାତରେ ଥିବା ପ୍ରଧାନ ଅସ୍ତ୍ର ହେଲା – ବ୍ୟାଙ୍କ ସୁଧ ହାର ନୀତି (Bank rate policy), ଖୋଲା ବଜାର କାରବାର (Open market operation) ଏବଂ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚିର ପରିବର୍ତ୍ତନ (Variation of cash reserve) ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଋଣର ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବହାର ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣ – ସୀମାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ଖାଉଟୀ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ଋଣ ପଡ଼ିପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳନ, ନୈତିକ ପ୍ରରୋଚନା ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ – ସୀମାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ, ଖାଉଟୀ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ଋଣ ପଡ଼ିପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳନ, ନୈତିକ ପ୍ରରୋଚନା ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ । କିନ୍ତୁ ରଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ପରିମାଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି ସମସ୍ତ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଫଳପ୍ରଦ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦେଶର ଚଳନ୍ତି ମୁଦ୍ରା ଓ ଋଣ ପରିମାଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ସୁଧ ହାର ନୀତି, ଖୋଲା ବଜାର କାରବାର ଏବଂ ନଗଦ ମୁଦ୍ରାର ସଞ୍ଚିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଦି ଅସ୍ତ୍ରକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ ।

କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଯେଉଁ ସର୍ବନିମ୍ନ ସରକାରୀ ହାରରେ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀୟ ବିନିମୟ ପତ୍ରକୁ ପୁନଃଅପହ୍ରାସ କରିବାକୁ ଏବଂ ଅନୁମୋଦିତ ପ୍ରତିଭୂତି ଉପରେ ଅଗ୍ରିମ ଋଣ ଦେବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥାଏ ଏହାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ସୁଧହାର କୁହାଯାଏ । ଏହି ହାରକୁ କମ୍ ବା ବେଶି କରି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣକୁ ଶସ୍ତା ବା ବେଶି ମହଙ୍ଗା କରିଦେଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ ସୁଧହାର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ଋଣ ଆଣିବା ଅଧିକ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ ହୋଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ ସୁଧହାର ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସୁଧହାର ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ଏବଂ ଋଣ ଆଣିବା ଅଧିକ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ ହୋଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ ସୁଧହାର ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସୁଧହାର ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ଏବଂ ଋଣ ଆଣିବା ଅପେକ୍ଷାକୃତ ଶସ୍ତା ହୁଏ ।

ଖୋଲା ବଜାର କାରବାର ହେଲା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କଦ୍ଵାରା ଖୋଲା ବଜାରରେ ପ୍ରତିଭୂତିଗୁଡ଼ିକର କ୍ରୟବିକ୍ରୟ କରିବା । ଯଦି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦେଶରେ ଋଣ ପରିମାଣକୁ ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଥାଏ ତେବେ ଏହା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ପ୍ରତିଭୂତି ବିକ୍ରୟ କରେ । ଜନସାଧାରଣଙ୍କଦ୍ବାରା ଓ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଭୂତି କ୍ରୟ ସେମାନଙ୍କ ହାତରେ ଥିବା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ପରିମାଣକୁ ହ୍ରାସ କରିବ । ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚି ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଥବା ଋଣ ପରିମାଣ ହ୍ରାସ କରିବାପାଇଁ ସେମାନେ ବାଧ୍ୟ ହେବେ ।

ଯଦି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରେ, ଏହା ବଜାରରୁ ଅନୁମୋଦିତ ପ୍ରତିଭୂତି କ୍ରୟ କରିଥାଏ । ଏହାର ପରିଣାମରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ହାତରେ ଓ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ହାତରେ ଥିବା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ । ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଜୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇଲେ ସେମାନେ ଅଧ‌ିକ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ ହେବେ ।

କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସମ୍ପ୍ରତି ହାରର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚିକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବ ଏବଂ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ଥିବା ସେମାନଙ୍କ ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରିବ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଉଚ୍ଚତର ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚିତି ହାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କଲେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଋଣ ପରିମାଣ ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେବେ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସମ୍ପ୍ରତି ହାର ହ୍ରାସ ପାଇଲେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ସତର୍କତାମୂଳକ ଋଣ ନୀତି ଅନୁସରଣ କରିବେ ନାହିଁ ଏବଂ ଋଣ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରିବାପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ ହେବେ ।

(vi) ଦେଶର ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚିତିର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାରକ (Custodian of Nation’s Foreign Currency Reserves) – ଦେଶର ସ୍ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ସଞ୍ଚିର ସୁରକ୍ଷା ଓ ପରିଚାଳନା ଦାୟିତ୍ଵ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ଦରଦାମ୍ର ସ୍ଥିରତା ବଜାୟ ରଖ୍ବା ଏବଂ ପୂର୍ଣ ନିୟୋଜନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିବା ଆଦି ଜାତୀୟ ଲକ୍ଷ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ହାସଲ କରିବାପାଇଁ ଦେଶର ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣର ପରିଚାଳନା କରିବା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ।

ବିଶ୍ବବ୍ୟାଙ୍କକୁ ସଭ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଥିବା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ବିନିମୟ ହାର ସ୍ଥିରତା ରକ୍ଷା କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଛି । ସଂକ୍ଷେପରେ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦେଶର ଚଳନ୍ତି ମୁଦ୍ରାର ଉଭୟ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବହିରାଗତ ମୂଲ୍ୟର ରକ୍ଷକ ।

(vii) ବିକାଶର ବାହକ (Agent of Development) – ଭାରତ ଭଳି ସ୍ଵଳ୍ପ ବିକଶିତ ଦେଶରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶଧାରାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ କ୍ରମେ ଅଧ୍ଯକ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରୁଛନ୍ତି । ଏହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ବିକାଶର ବାହକ ବା ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶର ଏକ ପ୍ରଧାନ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ବିଚାର କରାଯାଉଛି ।

4. “ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ କେବଳ ଋଣ ବ୍ୟବସାୟ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ସର୍ଜନା କରନ୍ତି ।” – ଏହି ଉକ୍ତିର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଚଳନ୍ତି ଜମା ସୃଷ୍ଟି କରି ଦେଶର ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେହି କାରଣରୁ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ କେବଳ ଋଣ ବ୍ୟବସାୟୀ ନୁହଁନ୍ତି, ଋଣ ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଋଣମୁଦ୍ରା କିପରି ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଏ ତାହା ଏକ ଉଦାହରଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ବୁଝାଇ ଦିଆଯାଇପାରେ ।

ବ୍ୟୁତ୍ପନ୍ନ ଜମା ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଅନୁଭୂତି ଓ ଅଭିଜ୍ଞତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ହୋଇଥାଏ । ଅଭିଜ୍ଞତାରୁ ସେମାନେ ଜାଣନ୍ତି ଯେ, ଜମାକାରୀମାନେ ଏକସମୟରେ ଜମା ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରନ୍ତି ନାହିଁ । ବ୍ୟାଙ୍କ ନିକଟରେ ଥିବା ଜମାରୁ କିଛି ସୁଧ ଆକାରରେ ଆୟ ମିଳୁଥିବାରୁ ଏବଂ ଜମା ନିରାପଦ ରହୁଥିବାରୁ ବିଶେଷ ଆବଶ୍ୟକତା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମୟରେ ସେମାନେ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବାକୁ ଚାହିଁ ନଥା’ନ୍ତି ।

ଏହାଛଡ଼ା ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଉଥିବା ଜମାର ବହୁଳାଶ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ କରା ନ ଯାଇ ହିସାବ ହସ୍ତାନ୍ତର ଆକାରରେ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଦୁଇଟି ଅନୁଭୂତିରୁ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ଜମାର କିୟଦଂଶ ମାତ୍ର ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ଉଠାଯାଏ ଏବଂ ଅବଶିତାଂଶ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ମୋଟ ଜମାର କିଛି ଅଂଶ ଗଚ୍ଛିତ ରଖ୍ ଅବଶିଷ୍ଟ ଋଣ ଓ ଅଗ୍ରୀମ ସ୍ବରୂପ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ମନେକରାଯାଉ ଜମାକାରୀମାନେ ଜମାର ମାତ୍ର ଶତକଡ଼ା ଦଶଭାଗ ନଗଦ ଆକାରରେ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରନ୍ତି ।

ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଏହି ପରିମାଣ ମୁଦ୍ରା ଗଚ୍ଛିତ ରଖ୍ ଅବଶିଷ୍ଟକୁ ଋଣ ଆକାରରେ ଦିଅନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ, ମନେକରାଯାଉ, ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିନ 1000 ଟଙ୍କା ‘କ’ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ପ୍ରାଥମିକ ଜମା ଆକାରରେ ରଖାଯାଏ । ‘କ’ ବ୍ୟାଙ୍କ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ଜମାର ଦଶ ଶତାଂଶ ଅର୍ଥାତ୍ 100 ଟଙ୍କା ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ରଖ୍ ଅବଶିଷ୍ଟ 900 ଟଙ୍କା ଋଣ ଆକାରରେ ଦେଇପାରନ୍ତି ।

ଏହି 900 ଟଙ୍କା ବର୍ତ୍ତମାନ ‘ଖ’ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ରେ ପ୍ରାଥମିକ ଜମା ରଖାଯାଏ । ‘ଖ’ ବ୍ୟାଙ୍କ ବର୍ତ୍ତମାନ 90 ଟଙ୍କା ସଂରକ୍ଷିତ ଅନୁପାତ ଆକାରରେ ରଖ୍ 810 ଟଙ୍କାକୁ ଋଣ ସ୍ୱରୂପ ଦେଇପାରନ୍ତି ଯାହାକି ‘ଗ’ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ପ୍ରାଥମିକ ଜମାସ୍ବରୂପ ଆସେ ।

‘ଗ’ ବ୍ୟାଙ୍କ ଏହାର ଦଶମାଂଶ ଅର୍ଥାତ୍ 81 ଟଙ୍କା ନଗଦ ଆକାରରେ ରଖ୍ 729 ଟଙ୍କା ଋଣ ଆକାରରେ ଦେଇପାରନ୍ତି । ଏହିପରି ଭାବରେ ମୋଟ ଜମା ପ୍ରାଥମିକ ଜମାର ଦଶଗୁଣ ଅର୍ଥାତ୍ 10,000 ଟଙ୍କା ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜମା ସୃଷ୍ଟି ଚାଲିଥାଏ ।

ଏହି ଉଦାହରଣରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ଋଣ ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟିର ପରିମାଣ ପ୍ରାଥମିକ ଜମା ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ସଂରକ୍ଷିତ ଅନୁପାତ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ପ୍ରାଥମିକ ଜମା ଅଧ୍ବକ ହୋଇ ସଂରକ୍ଷିତ ଅନୁପାତ କମ୍ ହେଲେ ଋଣ ପରିଶୋଧ ଅଧ୍ଯକ ହୁଏ । ଏହାର ବିପରୀତ ଅବସ୍ଥାରେ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କମ୍ ହୋଇଥାଏ ।

ଋଣ ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସ୍ମରଣ ରଖୁବାକୁ ହେବ ଯେ, କୌଣସି ଗୋଟିଏ ବ୍ୟାଙ୍କର ଋଣମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରିବା କ୍ଷମତା ସୀମିତ । ଋଣମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସବୁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ଏହିପ୍ରକାର ଋଣ ସୃଷ୍ଟିକୁ ଗୁଣିତକ ସର୍ଜନା କୁହାଯାଏ ।

ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସୀମାବଦ୍ଧତା – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଋଣମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ସତ, ମାତ୍ର ସେମାନଙ୍କର ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଶକ୍ତି ଅସୀମ ନୁହେଁ । ସେମାନଙ୍କର ଋଣମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଶକ୍ତି ନଗଦ ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ଓ ସଂରକ୍ଷିତ ଅନୁପାତ ପ୍ରଭୃତି ଉପାଦାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସେ ସବୁର ଆଲୋଚନା ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରକାରେ କରାଯାଇପାରେ ।

(a) ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଆଇନତଃ ବା ପରମ୍ପରାଗତଭାବେ ମୋଟ ଜମାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଶ ସଂରକ୍ଷଣ କରି ରଖୁବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଯେଉଁ ଦେଶରେ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ଅଧିକ ସେ ଦେଶରେ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ଋଣ ସୃଜନଶକ୍ତି ଅଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ । ସୁତରାଂ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ଋଣ ସୃଜନଶକ୍ତି ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Long Answer Questions in Odia Medium

(b) ବିହ୍ୟ ଅନୁପାତ – ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଥିବା ନଗଦ ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ଦେଶର ବିଧ୍ୱଂଗ୍ରାହ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ପରିମାଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଦେଶର ଅଧ‌ିକ ପରିମାଣ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳିତ ହେଉଥିଲାବେଳେ ଅଧିକ ମୁଦ୍ରା ଜମା ଆକାରରେ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ଆସିଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କରେ ନଗଦ ଜମା ବୃଦ୍ଧି ହେବାଫଳରେ ଋଣମୁଦ୍ରା ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ଓ ଜମା ହ୍ରାସ ହେଲେ ଋଣମୁଦ୍ରା ହ୍ରାସ ହୁଏ । ସୁତରାଂ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଶକ୍ତି ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ।

(c) ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ପାଇଁ ମାନ୍ୟତା – ସାଧାରଣତଃ ଲୋକମାନେ ନିଜ ନିଜର ସଞ୍ଚୟକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ମାର୍ଫିତରେ ନରଖ୍ ନିଜ ପାଖରେ ରଖୁବାକୁ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଏହି ପ୍ରବୃତ୍ତି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପସନ୍ଦ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଲୋକମାନେ ଯଦି ବ୍ୟାଙ୍କ ମାର୍କତରେ ତାଙ୍କ ଜମା ନରଖ୍ ନିଜ ନିଜ ପାଖରେ ରଖିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି, ତେବେ ବ୍ୟାଙ୍କର ଜମା ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇପାରେ ନାହିଁ କି ଋଣ ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।

(d) ପ୍ରତିଭୂତିର ସୁଲଭତା – ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଋଣ ବା ଅଗ୍ରୀମ ଦେବାପାଇଁ ଋଣକର୍ତ୍ତାଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରତିଭୂତି ଚାହିଁଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରତିଭୂତି ଦ୍ରବ୍ୟ ଆକାରରେ ହୋଇପାରେ ବା ବ୍ୟକ୍ତିକ ହୋଇପାରେ । ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିଭୂତିର ଅଭାବରୁ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି ସୀମିତ ହୋଇଥାଏ । ବ୍ରାଉଦର ଏହି କାରଣରୁ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, ବ୍ୟାଙ୍କ ଶୂନ୍ୟରୁ ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରେନାହିଁ । ଏହା କେବଳ ଅନ୍ୟଧରଣର ପରିସମ୍ପତ୍ତିକୁ ମୁଦ୍ରାରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ । ସୁତରାଂ, କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ, ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ଋଣ ସର୍ଜନାଶକ୍ତି ପ୍ରତିଭୂତିର ସୁଲଭତାଦ୍ବାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ।

(e) ମୁଦ୍ରାର ସ୍ଖଳନ – ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟାଙ୍କରୁ ଋଣ ନେଇ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଜମା କରୁଥିବା ଅନୁମାନ କରିବାକୁ ହୁଏ; କିନ୍ତୁ ସେ ଯେ ରଣକୁ ଅନ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଜମା ରଖୁବେ ସେ ବିଷୟରେ କୌଣସି ନିଶ୍ଚିତତା ନାହିଁ । ସେ ଯଦି ଋଣକୁ ଜମା ଆକାରରେ ନ ରଖ୍ ନିଜ ନିକଟରେ ରଖନ୍ତି ତେବେ ବ୍ୟାଙ୍କ ଜମା ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ କି ଋଣ ମୁଦ୍ରାରେ ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ ।

(f) ଋଣ ଗ୍ରହଣ ଓ ଋଣଦାନ ଅଭିପ୍ରାୟ – ଋଣ ସୃଷ୍ଟି, ଋଣଦାତା ଓ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ଇଚ୍ଛା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଋଣଦାତା ଋଣ ଦେବାପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲାବେଳେ ଯଦି ଋଣକର୍ତ୍ତା ଋଣ ନେବାପାଇଁ ଆଗ୍ରହୀ ନ ହୁଅନ୍ତି ତେବେ ବ୍ୟାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସମ୍ଭବପର ହୁଏ ନାହିଁ । ସେହି ଯୁକ୍ତି ଋଣଦାତାମାନଙ୍କପାଇଁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ । ଏଣୁ ଋଣଦାତା ଓ ଋଣକର୍ତ୍ତା ଇଚ୍ଛା ଉପରେ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି ନିର୍ଭର କରେ ।

(g) ବ୍ୟବସାୟର ଅବସ୍ଥା – ଦେଶର ବ୍ୟାବସାୟିକ ଅବସ୍ଥା ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ସ୍ଥିରତା ଋଣ ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ । ବ୍ୟାବସାୟିକ ଉତ୍‌ଥାନ ଅବସ୍ଥାରେ ଋଣ ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ଓ ପତନାବସ୍ଥାରେ ଋଣ ଯୋଗାଣ ହ୍ରାସ ହୋଇଥାଏ । ପୂର୍ବୋକ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ଆଶାବାଦୀ ହୋଇ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରନ୍ତି ଏବଂ ଏଥିପାଇଁ ଅଧିକ ଋଣ ମୁଦ୍ରା ଆବଶ୍ୟକ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସୁଯୋଗ ଲାଭ କରନ୍ତି ।

ବିପରୀତ ଅବସ୍ଥାରେ ଯେତେବେଳେ ଦରଦାମ୍ ହ୍ରାସ ହେଉଥାଏ ଓ ଲାଭ ଆଶା ମଉଳି ଯାଉଥାଏ, ସେତେବେଳେ ଋଣ ପାଇଁ ଚାହିଦା କମିଯାଏ ଓ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଋଣ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

(h) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ନୀତି – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସେମାନଙ୍କର ଋଣ ସର୍ଜନା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ । ସେତେବେଳେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ସୂଚନା ମିଳେ ଏବଂ ଏପରି ଋଣ ସର୍ଜନା ଦେଶର ସାମୂହିକ ହିତର ପରିପନ୍ଥୀ ବିବେଚିତ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ପନ୍ଥାର ଆଶ୍ରୟ ନେଇ ସେମାନଙ୍କ ଋଣ ସର୍ଜନା ଶକ୍ତି ହ୍ରାସ କରେ ।

(i) ଋଣ ସୃଷ୍ଟି- ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଗୋଟିଏ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମ୍ଭବପର ହୁଏ ନାହିଁ । ସେଥିପାଇଁ ଏକାଧ୍ଵକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଏପରିକି ସମଗ୍ର ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଜଡ଼ିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।

ଏହିସବୁ କାରଣରୁ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ଋଣ ସୃଜନ ଶକ୍ତି ଅସୀମ ନୁହେଁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

5. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କେତେକ କାର୍ଯ୍ୟଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ।
ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(i) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଲାଭ ପ୍ରତ୍ୟାଶା ରଖ୍ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି | ଲାଭ ନ ପାଇଲେ, ସେମାନେ ତିଷ୍ଠି ରହିପାରନ୍ତି ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ ଲାଭ ଅର୍ଜନ କରିବା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନୁହେଁ । ଏହାର ପ୍ରଧାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଲା – ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଏବଂ ଦେଶରେ ଆର୍ଥନୀତିକ ସ୍ଥିରତା ରକ୍ଷା କରିବା ।

(ii) ଦେଶରେ ବହୁସଂଖ୍ୟକ ବ୍ୟାଙ୍କ ପରସ୍ପର ସହଯୋଗିତାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ସେମାନେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ରଖ୍ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ମାତ୍ର ପ୍ରତି ଦେଶରେ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ସହିତ ବ୍ୟାବସାୟିକ ସମ୍ପର୍କ ରଖେ ନାହିଁ ।

(iii) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ସରକାରଙ୍କ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ନଥାଏ । ସେମାନେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ସରକାରୀ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି; କିନ୍ତୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଜାତୀୟ ସ୍ବାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷାକଳ୍ପେ ସରକାରଙ୍କ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କରେ ।

(iv) ଜନସାଧାରଣ ହେଉଛନ୍ତି ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ଗ୍ରାହକ । ସେମାନେ ଏହି ବ୍ୟାଙ୍କରେ ପାଣ୍ଠି ଜମା ରଖନ୍ତି । ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ଆବଶ୍ୟକତା ବିଚାରରେ ଋଣ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ସେମାନେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଗ୍ରାହକ । ସେମାନେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ନିକଟରେ ସେମାନଙ୍କ ସମ୍ବଳର କିଛି ଅଂଶ ସଂରକ୍ଷଣ କରନ୍ତି । ଏହା ସାହାଯ୍ୟରେ ଆନ୍ତଃବ୍ୟାଙ୍କ ଦେୟତା ପରିଶୋଧ ହୁଏ ।

କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସେମାନଙ୍କୁ ଆପଦ ବିପଦରେ ଋଣ ଆକାରରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ମୋଟ ଉପରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ସହିତ ଯେଉଁ ସମ୍ପର୍କ ଥାଏ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସହିତ ସେହି ସମ୍ପର୍କ ଥାଏ ।

(v) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଋଣ ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି । ମାତ୍ର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରେ ନାହିଁ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଯେଉଁ ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ କରନ୍ତି, ତାହା ଦେଶରେ ବିଗ୍ରାହ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ରୂପେ ପ୍ରଚଳିତ ହୁଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ରଣମୁଦ୍ରାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ସହିତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା କରେ ନାହିଁ ।

(vi) ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ମାନି ଚଳିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାକଳାପକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ ।

6. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ପରିମାଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଥିବା ଋଣ ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟରୂପେ ବିବେଚିତ ହୁଏ । ଏଥିପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦୁଇଟି ପନ୍ଥାର ଆଶ୍ରୟ ନେଇଥାଏ; ଯଥା- ପରିମାଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ । ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନୋଟି ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ ।
ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-
(i) ସୁଧହାର
(ii) ଖୋଲାବଜାର କାରବାର
(iii) ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଂରକ୍ଷଣ ହାର ।

(i) ବ୍ୟାଙ୍କହାର ବା ସୁଧହାର ନୀତି- ବ୍ୟାଙ୍କହାର କହିଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତି ଏବଂ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀୟ ବିନିମୟପତ୍ରର ଅବମୂଲ୍ୟନ ହାରକୁ ବୁଝାଯାଏ । ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟାଙ୍କହାର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଏ, ସେତେବେଳେ ବଜାରରେ ପ୍ରଚଳିତ ସୁଧହାର ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ ହାର ଓ ସୁଧହାର ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି । ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟାଙ୍କହାର ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ସୁଧହାର ଅଧ‌ିକ ହେବା ଯୋଗୁଁ ଋଣ କରିବା ନିରୁତ୍ସାହିତ ହୁଏ ଏବଂ ଏହାଫଳରେ ଋଣ ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ହୁଏ । ସେହିପରି ବ୍ୟାଙ୍କହାର ହ୍ରାସ ହେଲେ ବଜାର ସୁଧହାର ହ୍ରାସ ହୁଏ ଏବଂ ଋଣ କାରବାର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ।

(ii) ଖୋଲାବଜାର କାରବାର- ବ୍ୟାଙ୍କହାର ପରି ଖୋଲାବଜାର କାରବାର ହେଉଛି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ର । ଖୋଲାବଜାର କାରବାରରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତି କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ କରିଥାଏ । ବଜାରରେ ଋଣ କାରବାର ହ୍ରାସ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଓ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଭୂତି ବିକ୍ରୟ କରିଥାଏ । ଏହାଫଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କଠାରୁ ଓ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କଠାରୁ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର ହୋଇଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Long Answer Questions in Odia Medium

ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଂରକ୍ଷଣ ହ୍ରାସ ହେବା କାରଣରୁ ବ୍ୟାଙ୍କସମୂହ ଋଣ ପରିମାଣ ହ୍ରାସ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେହିପରି ଋଣ ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଖୋଲାବଜାରରୁ ପ୍ରତିଭୂତି କ୍ରୟ କରି ନେଇଥାଏ । ଏହାଫଳରେ ଜନସାଧାରଣ ଓ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ । ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଅଧ‌ିକ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହିପରି ଭାବରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(iii) ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ସଂରକ୍ଷଣ ହାର ପରିବର୍ତ୍ତନ- ପରମ୍ପରାଗତଭାବେ ହେଉ ବା ଆଇନତଃ ହେଉ, ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କସମୂହ ସେମାନଙ୍କ ଜମାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅନୁପାତ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ନିର୍ଦେଶରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ଗଚ୍ଛିତ ରଖୁଥା’ନ୍ତି । ଯେତେବେଳେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ନଗଦ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ତାହା ପାଳନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଋଣ ସଂକୋଚନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ମନେକଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ନିକଟରେ ଥିବା ନଗଦ ସଂରକ୍ଷଣ ହ୍ରାସ ହୁଏ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସାମର୍ଥ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ସେହିପରି ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ହ୍ରାସ କରି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ସୃଷ୍ଟିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ।

7.କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କଲାବେଳେ ନିମ୍ନଲିଖତ କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରିଥାଏ ।
(i) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ- ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସ୍ଥାୟୀ ଉପଭୋଗ ଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟବହାରକୁ ଋଣ ଜରିଆରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇଥାଏ । ରେଡ଼ିଓ, ଟେଲିଭିଜନ, ମଟରଗାଡ଼ି ଓ ରେଫ୍ରିଜିରେଟର ପ୍ରଭୃତି କ୍ରୟ ପାଇଁ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଋଣ ଯୋଗାଇଥା’ନ୍ତି । କାରଣ ଏହିସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଅଧ‌ିକ ହୋଇଥିବାରୁ ଲୋକମାନେ ଦାମ୍ ଏକକାଳୀନ ଦେଇ କ୍ରୟ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ପରିଶୋଧ କରେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ସହଜ କିସ୍ତିରେ ପରିଶୋଧ ପାଇଥାଏ ।

ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅନୁଭବ କରେ ଯେ, ଏହିପ୍ରକାର ଋଣ ଉତ୍ସାହିତ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ, ସେତେବେଳେ କିସ୍ତି ସଂଖ୍ୟା ଅଧ୍ବକ କରିଥାଏ ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ଏହିସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଭୋଗକୁ ନିରୁତ୍ସାହିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ କିସ୍ତି ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ କରିଥାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ୍ରମେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇ ଏହିପ୍ରକାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରନ୍ତି ।

(ii) ପ୍ରୟୋଜନୀୟ ନଗଦଂଶ ନିରୂପଣ – ଆବଶ୍ୟକ ଅନୁଯାୟୀ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ପ୍ରୟୋଜନୀୟ ନଗତାଂଶକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ଋଣ ପରିମାଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ । ଏହାଦ୍ୱାରା ପରିକଳ୍ପିତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଋଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରେ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, 1000 ଟଙ୍କା ପ୍ରତିଭୂତି ବଦଳରେ ଯଦି ଟ,800.00 ଙ୍କା ଋଣ ମିଳେ ତେବେ ପ୍ରୟୋଜନୀୟ ନଗତାଂଶ 200 ଟଙ୍କା ବୁଝିବାକୁ ହୁଏ । ପ୍ରୟୋଜନୀୟ ନଗତାଂଶ ଅଧ୍ଵ ହେଲେ ଋଣ ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ହୁଏ ଏବଂ ତାହା କମ୍ ହେଲେ ଋଣ ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।

(iii) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ – ଆବଶ୍ୟକ ମନେକଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରେ । ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟାଙ୍କ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକୁ ଅମାନ୍ୟ କରେ ବା ଋଣନୀତିର ବିରୁଦ୍ଧାଚରଣ କରେ, ତେବେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସେହି ବ୍ୟାଙ୍କର ବିନିମୟପତ୍ର ପୁନଃ ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବାକୁ ଅସ୍ଵୀକାର କରିପାରେ ଏବଂ ଋଣ ଆବେଦନ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିପାରେ ।

(iv) ରଣ ପଢ଼ି ପ୍ରଥା- ଋଣ ପଡ଼ି ପ୍ରଥା ପ୍ରଚଳନ କରି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣର ସୁଷମ ବଣ୍ଟନ କରିଥାଏ । ଶିଳ୍ପମାନଙ୍କୁ ଏହାଫଳରେ ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ବାଞ୍ଛନୀୟତା ବିଚାରରେ ଋଣ ଯୋଗାଇପାରେ । ଏ ବିଷୟରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରେ ଏବଂ ତଦନୁଯାୟୀ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଏ ।

(v) ନୈତିକ ଚାପ – ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ଥିବାରୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଏହାର ରଣନୀତି ଅନୁସରଣ ପାଇଁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କ ଉପରେ ନୈତିକ ଚାପ ପକାଇଥାଏ । କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଋଣ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ଓ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଋଣ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ ନୁହେଁ, ସେ ବିଚାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ କରିଥାଏ ଏବଂ ତଦନୁଯାୟୀ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଉପଦେଶ ଦେଇଥାଏ ।

ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ଏହି ନୈତିକ ଚାପର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ୍ରମେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

ଏହିପରି ଭାବରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣର ଗୁଣାତ୍ମକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Short Answer Questions in Odia Medium

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 15 ବ୍ୟାଙ୍କ Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 15 Short Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ବ୍ୟାଙ୍କ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁମାନଙ୍କ ପାଖରେ ମୁଦ୍ରା ସଂଚୟ କରିବାପାଇଁ ଅଛି ବା ଯେଉଁମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଆୟରୁ ସଂଚୟ କରୁଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ମୁଦ୍ରା ସଂଗ୍ରହ କରି ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଜମା ଗ୍ରହଣ, ଏହି ଜମାଭିଭିରେ ଋଣ ପ୍ରଦାନ ଏବଂ ଏହି ଋଣ ପ୍ରଦାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ କରନ୍ତି, ସେହି ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।

2. ପୌନଃପୁନିକ ଜମା କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟାଙ୍କଦ୍ଵାରା ଜମା ଗ୍ରହଣର ପୌନଃପୁନିକ ଜମା ଏକ ନୂତନ ମାଧ୍ୟମ । ଏହି ଜମା ହିସାବରେ ଜମାକାରୀ ପ୍ରତି ମାସରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣର ମୁଦ୍ରା କିଛି ବର୍ଷ ପାଇଁ ତା’ର ପୌନଃପୁନିକ ଜମାଖାତାରେ ପୈଠ କରିଥାନ୍ତି | ସ୍ଥିର ସମୟ ଅବଧୂ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବାପରେ ଜମାକାରୀ ତା’ର ମୂଳଜମା ସହିତ ଅର୍ଜିତ ସୁଧ ଫେରି ପାଇଥାଏ । ଏଭଳି ଜମା ଉପରେ ଜମାକାରୀମାନେ ସାଧାରଣତଃ ସୁଧର ହାର ମିଆଦି ଜମା ପରି ଉଚ୍ଚ ହାରରେ ପାଇଥାନ୍ତି ।

3. ସଞ୍ଚୟ ଜମା କ’ଣ ?
Answer:
ସ୍ବଳ୍ପ ସଞ୍ଚୟକାରୀ ଓ ନିମ୍ନ ଆୟକାରୀ ଲୋକମାନଙ୍କ ସୁବିଧା ପାଇଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସଞ୍ଚୟ ଜମା ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ସ୍ଵଳ୍ପ ପରିମାଣରେ ମୁଦ୍ରା ଜମା କରି ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଏଭଳି ଜମାଖାତା ଖୋଲାଯାଇପାରେ । ଏହି ଜମାକୁ ବିନା ନୋଟିସ୍‌ରେ ଚାହିଁବାମାତ୍ରେ ବ୍ୟାଙ୍କୁରୁ ଉଠାଯାଇ ପାରିବ; କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ଉଠାଣର ସଂଖ୍ୟା ଏବଂ ଉଠାଣର ପରିମାଣ ଉପରେ କେତେକ କଟକଣା ଲାଗୁ କରିଥାଏ । ସଞ୍ଚୟ ଜମା ଉପରେ ମିଳୁଥିବା ସୁଧହାର ସାଧାରଣତଃ ମିଆଦି ଜମାର ସୁଧ ହାରଠାରୁ କମ୍ ଓ ଚଳନ୍ତି ଜମାର ସୁଧହାରଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ ।

4. ଋଣ ପ୍ରଦାନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବ୍ୟାଙ୍କର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ଋଣ ପ୍ରଦାନ । ଆୟ ଓ ଉପାର୍ଜନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ବ୍ୟାଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗୁଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତିର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଯେଉଁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଯେତେ ଅଧିକ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରେ, ସେ ସେତେ ଅଧ‌ିକ ଆୟ ଓ ଲାଭ କରେ । ବ୍ୟାଙ୍କ୍ସିମାନେ ସଂଗୃହୀତ ଜମା ଉପରେ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ଯେଉଁ ସୁଧ ଦେଇଥା’ନ୍ତି, ଋଣ ଉପରେ ତାହାଠାରୁ ଅଧ୍ଵ ସୁଧ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଦୁଇ ସୁଧର ପାର୍ଥକ୍ୟ ହେଉଛି ବ୍ୟାଙ୍କର ଲାଭ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Short Answer Questions in Odia Medium

5. ଓଭରଡ୍ରାଫ୍‌ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ଜମାକାରୀ ନିଜର ଚାହିଦା ଜମାଖାତାରେ ଥିବା ପରିମାଣଠାରୁ ଅଧିକ ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟାଙ୍କରୁ ଉଠାଇବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ଓଭରଡ୍ରାଫ୍‌ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ନିଜ ଜମାଖାତାରେ ଥିବା ପରିମାଣଠାରୁ ଯେତିକି ଅଧିକ ମୁଦ୍ରା ଜମାକାରୀ ଉଠାଇଥାଏ, ସେହି ବଳକା ପରିମାଣ ଉପରେ ହିଁ ତାହାକୁ ସୁଧ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ସାମୟିକ ଆର୍ଥିକ ନିଅଣ୍ଟ ମେଣ୍ଟାଇବା ପାଇଁ ଏହି ଋଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

6. ନଗଦୀ ଋଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଋଣଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ପତ୍ର ବଦଳରେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ନଗଦୀ ଋଣ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ପତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟନପକ୍ଷେ ଦୁଇଜଣ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରତିଭୂତ ହୋଇଥାଏ । ଏହିସବୁ ସର୍ଭ ପୂରଣ ହୋଇସାରିଲା ପରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନଗଦୀ ଋଣ ମଞ୍ଜୁର କରିଥା’ନ୍ତି । ପ୍ରଥମେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏହି ଋଣ ନେଇଥିବା ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ନାମରେ ଏକ ଚଳନ୍ତି ହିସାବ ଖୋଲନ୍ତି ଏବଂ ମଞ୍ଜୁର କରିଥିବା ଋଣକୁ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ନାମରେ ଜମା କରନ୍ତି । ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ଏହିପ୍ରକାର ଋଣକୁ
ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି |

7. ବିନିମୟ ପତ୍ରର ପୂର୍ବପ୍ରାପଣ କ’ଣ ?
Answer:
ପରିପକ୍ବ ସମୟ ଅବଧୂ ପୂର୍ବରୁ ବିନିମୟ ପତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଭଙ୍ଗାଇ ତାହାର ଅଧିକାରୀମାନଙ୍କୁ ଅର୍ଥ ପ୍ରଦାନ କରିବା ହେଉଛି ବିନିମୟ ପତ୍ରର ପୂର୍ବପ୍ରାପଣ । ବିନିମୟ ପତ୍ର ହେଉଛି ଏକ ଋଣପତ୍ର । ଏହା ଗଣକର୍ତ୍ତା ଋଣଦାତାଙ୍କୁ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣ ମୁଦ୍ରା ଦେବାର ଏକ ଆଦେଶନାମା ମାତ୍ର । ଯଦି ଏହି ବିନିମୟ ପତ୍ରର ପରିପକ୍ବତା ପୂର୍ବରୁ ଋଣଦାତାଙ୍କର ଅର୍ଥର ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼େ, ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କମିଶନ ରଖ୍ ବିନିମୟ ପତ୍ର ଭଙ୍ଗାଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ କରିବାଦ୍ଵାରା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାକ୍ ଦେଶରେ ବାଣିଜ୍ୟ ବ୍ୟବସାୟର ସମୃଦ୍ଧି ଘଟାଇବା ସହିତ ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ବିନା ଅର୍ଥରେ ନିଜ ବ୍ୟବସାୟ କରିବାର ସୁଯୋଗ ଲାଭ କରିଥାଆନ୍ତି ।

8. ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଋଣ କ’ଣ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ଓ ବ୍ୟବସାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନକୁ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଋଣ ଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ନାମରେ ଏକ ହିସାବ ଖୋଲି ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ମଞ୍ଜୁର କରେ ଏବଂ ମଞ୍ଜୁରୀପ୍ରାପ୍ତ ଋଣ ଉପରେ ସୁଧ ହିସାବ କରାଯାଏ । ଏହି ଋଣର ପରିଶୋଧ ଥରକରେ କିମ୍ବା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସ୍ଥିର କରିଥିବା କିସ୍ତି ଅନୁସାରେ କରିବାକୁ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଋଣ ମଞ୍ଜୁର ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ଜାମିନ୍ଦାର ଓ ବନ୍ଧକ ଦେବାକୁ ହୋଇଥାଏ ।

9. ଶାଖା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଅଳ୍ପ କେତେକ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଥାଏ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟାଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଶାଖା ରହିଥାଏ । ଏଭଳି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉତ୍ପରିଂ ଇଂଲଣ୍ଡରେ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତରେ ମଧ୍ୟ ଶାଖା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇ ଆସୁଛି । ଭାରତୀୟ ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କେନ୍ଦୁଝର ଶାଖା, ଭାରତୀୟ ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କଟକ ଶାଖା ଇତ୍ୟାଦି ନାମରେ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳିଥାଏ ।

10. ଏକକ ବ୍ୟାକ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଏକକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଗୋଟିଏ ବ୍ୟାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ରହିଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏକ ସୀମିତ ସ୍ଥାନରେ ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରେ । ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଅନେକ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଥମେ ଆମେରିକାରେ ଉତ୍ପତ୍ତି
ହୋଇଥିଲା ।

11. ଗ୍ରାମ୍ୟବ୍ୟାଙ୍ଗ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଗ୍ରାମୀଣ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ପାଇଁ 1975 ମସିହାରେ ଭାରତ ସରକାର ଆଞ୍ଚଳିକ ଗ୍ରାମ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଇଥିଲେ । ଏହା ସ୍ଵଳ୍ପ ଜମା ଗ୍ରହଣ ଓ ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଛି । ଏହି ବ୍ୟାକ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଦ୍ଵାରା ପ୍ରୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଗ୍ରାମ୍ୟବ୍ୟାଙ୍କ୍ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

12. ଚାହିଦା ମାତ୍ରେ ଫେରସ୍ତଯୋଗ୍ୟ ଋଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ପାଇଁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଉଥିବା ଏହା ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଋଣ । ନୋଟିସ୍ ଦେବାର 24 ଘଣ୍ଟାରୁ 14 ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣକାରୀଠାରୁ ଏହି ଋଣ ଫେରସ୍ତ ଆଣିପାରେ । ଏହି ଋଣ ସାଧାରଣତଃ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାକ୍‌ଠାରୁ ନେଇଥା’ନ୍ତି । ଏହାର ସୁଧହାର ବହୁତ କମ୍ । ଏହା ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ‘ତରଳତା ସହିତ ଲାଭ’ ଅର୍ଜନର ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

13. ବ୍ୟାଙ୍କର ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ର ହେଉଛି ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ପାଇଁ ଦେୟତା ଓ ପରିସମ୍ପଭିର ଏକ ଲିଖ୍ ବିବରଣୀ । ଏହି ବିବରଣୀରେ ବ୍ୟାଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷର ଶେଷଭାଗ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତି ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷର ଶେଷଭାଗରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏହି ବିବରଣୀ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ ।

14. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶରେ କିପରି ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ?
Answer:
ବଳିଷ୍ଠ ବ୍ୟାଙ୍କ କାରବାରର ବିକାଶ ବିନା ବିକାଶଶୀଳ ଦେଶମାନେ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ଉଦ୍ୟମକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଭାରତର ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକୁ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ବିକାଶ ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଛି । ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ଏବେ ଅଧିକ ଭାବେ ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Short Answer Questions in Odia Medium

15. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ କେତେ ପ୍ରକାର ଜମା ଗ୍ରହଣ କରେ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ତିନି ପ୍ରକାର ଜମା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି; ଯଥା – ଚଳନ୍ତି ଜମା, ସଞ୍ଚୟ ଜମା ଓ ମିଆଦି ବା ସ୍ଥାୟୀ ଜମା । ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଚଳନ୍ତି ଜମା ପାଇଁ କୌଣସି ସୁଧ ପ୍ରଦାନ କରି ନଥାଏ କାରଣ ଏହି ଜମାକୁ ଲାଭ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବିନିଯୋଗ କରିପାରେ ନାହିଁ । ସଞ୍ଚୟ ଜମାର ଉଠାଣରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର କଟକଣା ରହିଥାଏ, ଫଳରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସଞ୍ଚୟ ଜମାକୁ ବିନିଯୋଗ କରି ଉପାର୍ଜନ କରେ ଏବଂ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ସୁଧ ପ୍ରଦାନ କରେ । ସ୍ଥାୟୀ ଜମାରାଶିକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଲାଭ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବିନିଯୋଗ କରେ, ତେଣୁ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ସୁଧ ପ୍ରଦାନ କରେ ।

16. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକମାତ୍ର ମୁଦ୍ରା କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଦ୍ରିକ ତଥା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଅନୁଷ୍ଠାନ । ଏହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ପଥପ୍ରଦର୍ଶକ ।

17. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରକ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବହୁଗୁଣିତ ଋଣ ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ କରିଥାଏ । ଋଣ ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅତ୍ୟଧିକ ଋଣମୁଦ୍ରା ସୃଜନ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ । ଏହା ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାରକ ରୂପେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।

18. ପରିମାଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ କରିଥାଏ । ତେଣୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ । ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ପରିମାଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି । ପରିମାଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି ମୋଟ ଋଣ ପରିମାଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ପରିମାଣର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ତିନୋଟି ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର, ଖୋଲାବଜାର କାରବାର ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ।

19. ଖୋଲାବଜାର କାରବାର କ’ଣ ?
Answer:
ଋଣ ପରିମାଣରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଣିବାପାଇଁ ଖୋଲା ବଜାର କାରବାର ଏକ ଆୟୁଧ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ରା ଖୋଲା ବଜାରରେ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତିର କ୍ରୟ -ବିକ୍ରୟ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଖୋଲା ବଜାର କାରବାର କୁହାଯାଏ । ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତିର ସୁଧ ହାର ଅଧ‌ିକ ଥିବାରୁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ଜନସାଧାରଣ ଅଧିକ ଆୟ ଆଶାରେ ସେଗୁଡ଼ିକ କ୍ରୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିକଟରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ପାଏ ଓ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରେ ।

20. ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ କ’ଣ ?
Answer:
ଜମାର ଯେଉଁ ଅନୁପାତ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ଦେଇପାରେ ନାହିଁ ତାହାକୁ ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ କୁହାଯାଏ । ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଋଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ । ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ଓ ଋଣ ଗୁଣାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରୋକ୍ଷ ଆନୁପାତିକ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି । ତେଣୁ, ଋଣ ପରିମାଣର ବ୍ୟାପକ ହ୍ରାସ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ।

21. ଗୁଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଗୁଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି ମାଧ୍ୟମରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଋଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଆବଶ୍ୟକ କ୍ଷେତ୍ର ଚୟନ କରିଥାଏ । କେବଳ ସେହି କ୍ଷେତ୍ରମାନଙ୍କର ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥାଏ । ତେଣୁ ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିକୁ ଚୟନାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ଯ କୁହାଯାଏ ।
ଏହି ପଦ୍ଧତିର କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆୟୁଧମାନ ହେଲା –
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ
(ii) ଋଣ ପଡ଼ି ବ୍ୟବସ୍ଥା
(iii) ନୈତିକ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ, ଇତ୍ୟାଦି ।

22. ଉପଭୋକ୍ତା ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଉପଭୋକ୍ତା ଋଣ ଉପରେ କଟକଣା ଜାରି କରିଥାଏ । ଉପଭୋକ୍ତା ଋଣର ପରିମାଣ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇଟି ଉପାଦାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ପ୍ରାଥମିକ କିସ୍ତି ଦେୟ (Down Payment) ଓ କିସ୍ତି ସଂଖ୍ୟା । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ପ୍ରାଥମିକ ଦେୟ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ କିସ୍ତି ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଏ । ଏହା ଫଳରେ ଉପଭୋକ୍ତାମାନେ ଋଣ ପାଇଁ ନିରୁତ୍ସାହିତ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ଉପଭୋକ୍ତା ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୁଏ ।

23. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା କ’ଣ ?
Answer:
ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାକ୍‌ମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା ଜାରି କରେ । ଏହାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ପାଳନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ଅବଶ୍ୟ, ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

24. ଋଣ ପଢ଼ି ବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଋଣର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଋଣର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସୀମା ଧାର୍ଯ୍ୟ କରି କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ଋଣ ନ ଦେବା ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ସିମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଋଣ ପଡ଼ି ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଆବଶ୍ୟକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ଅଧ‌ିକ ଋଣର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବାବେଳେ କମ୍ ଆବଶ୍ୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରେ ।

25. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦେଶ ଦେଇପାରେ । ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅବମାନନା କରେ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ତାକୁ ସତର୍କ କରିପାରେ ଏବଂ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ଶାସ୍ତି ବିଧାନ ମଧ୍ୟ କରିପାରେ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାରେ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Short Answer Questions in Odia Medium

26. ବିନିଯୋଗ ବ୍ୟାଙ୍କର ପରିସମ୍ପତ୍ତି କିପରି ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତି ଓ ଋଣପତ୍ର କ୍ରୟ କରିଥା’ନ୍ତି । କାରଣ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ଏହାକୁ ସହଜରେ ବିକି ଦେଇପାରନ୍ତି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଘରୋଇ କମ୍ପାନୀଗୁଡ଼ିକର ଅଂଶ କିଣିଥା’ନ୍ତି, କାରଣ ଏଗୁଡ଼ିକ କମ୍ ନଗଦୀ ଓ ଅଧ୍ଵକ ସୁଧହାର ବହନ କରିଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏଥୁରୁ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବରେ ଲାଭ ପାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହା ବ୍ୟାଙ୍କର ପରିସମ୍ପତ୍ତି ।

27. ବ୍ୟାକ୍ ହାତରେ ଓ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ରେ ଥିବା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା କିପରି ବ୍ୟାକ୍ଚର ପରିସମ୍ପତ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟାକ୍ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ଚାହିଦାମାତ୍ରେ ସେମାନଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ନିଜ ପାଖେ କିଛି ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ରଖନ୍ତି, ଏହାକୁ ହସ୍ତସ୍ଥ ମୁଦ୍ରା କୁହାଯାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ପରମ୍ପରାଗତ ଭାବେ ହେଉ ବା ଆଇନ ଯୋଗୁଁ ହେଉ, ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ପାଖରେ ମୋଟ ଜମାର କିଛି ଶତାଂଶ ନଗଦ ଆକାରରେ ଗଚ୍ଛିତ ରଖୁଥା’ନ୍ତି । ଏହି ସବୁ ବାବଦରେ ଗଚ୍ଛିତ ହୋଇ ରହୁଥିବା ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟାଙ୍କର ପରିସମ୍ପତ୍ତି ।

28. ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କ ତରଫରୁ ସ୍ୱୀକୃତି ପ୍ରଦତ୍ତ ଓ ବରାଦି ବିଲ୍‌ ଦେୟ କିପରି ବ୍ୟାଙ୍କର ଦେୟତା ଏବଂ ପାଉଣା ?
Answer:
ବିନିମୟ ପତ୍ରର ପରିପକ୍ଵ ଅବସ୍ଥାରେ ଯଦି ତାହାର ଧାରକ ମୂଲ୍ୟ ପରିଶୋଧ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ବ୍ୟାକୁ ଏହି ଅର୍ଥ ଦେବାକୁ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଫଳରେ ବ୍ୟାଙ୍କର ଦେୟତା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କୁ କମିଶନ ସ୍ବରୂପ ଯେଉଁ ଆୟ ମିଳେ ତାହା ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ରର ଆୟ (ପରିସମ୍ପତ୍ତି) ପାର୍ଶ୍ବରେ ଦର୍ଶାଯାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଏହି ବିଷୟଟି ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ରର ଉଭୟ ପରିସମ୍ପତ୍ତି (ପାଉଣା) ଓ ଦେୟତା ।

B. ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚଟି| ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

1. ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନର ଏକାଧିକାର କ’ଣ ?
Answer:
ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନର ଏକାଧିକାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଧିକାର । ସେଥିପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ର ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ନୋଟ ପ୍ରଚଳନ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଦ୍ଵାରା ନୋଟ ପ୍ରଚଳନ ହେବାଦ୍ୱାରା ଦେଶର ମୁଦ୍ରା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମତା ରକ୍ଷା କରାଯାଇପାରିଲା । ନୋଟ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ସମଜାତୀୟ ହେବା ହେତୁ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କଦ୍ୱାରା ସହଜରେ ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇପାରିଲା । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଚଳିତ ମୁଦ୍ରା ସରକାରଙ୍କ ଅନୁମୋଦିତ ହୋଇଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ବିହ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ଏବଂ ଜନସାଧାରଣ ଉକ୍ତ ମୁଦ୍ରା ଉପରେ ଆସ୍ଥା ପ୍ରକଟ କରିଥା’ନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ଦ୍ୱାରା ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନ ଫଳରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଦେଶର ମୁଦ୍ରା ଓ ଋଣ ପରିମାଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ ।

2. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ସରକାରଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସରକାରଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହିସାବରେ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ଆର୍ଥିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ହିସାବ ରଖେ । ଦେଶର ସଂଗୃହୀତ ଟିକସ ଓ ବଳକା ପାଣ୍ଠି ଗଚ୍ଛିତ କରି ରଖେ । ସରକାରଙ୍କ ସାମୟିକ ଆର୍ଥିକ ସଙ୍କଟ ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଏହି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ ଋଣ ଓ ଅଗ୍ରୀମ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହି ଋଣକୁ କାମଚଳା ଅଗ୍ରୀମ କୁହାଯାଏ । ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧି ଭାବରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ଉଠାଇଥାଏ । ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ଋଣପତ୍ର ଓ ପ୍ରତିଭୂତିର କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ କରିଥାଏ । ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ପରିସ୍ଥିତିର ସବିଶେଷ ବିବରଣୀ ଯୋଗାଇବା ସହିତ ଆର୍ଥିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନର ପନ୍ଥା ନେଇ ଏହା ସରକାରଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଯୋଗାଇଥାଏ ।

3. ବ୍ୟାମାନଙ୍କର ବ୍ୟାକ୍ କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଦେଶର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍, ବ୍ୟାଙ୍କ୍ରାମାନଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ପରମ୍ପରା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବା ଆଇନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ହେଉ, ଦେଶର ସମସ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନେ ସେମାନଙ୍କ ନଗଦ ଜମାମୁଦ୍ରାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅନୁପାତ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିକଟରେ ସଂରକ୍ଷଣ କରନ୍ତି । ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସମୂହର ଜମା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିକଟରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହେଉଥିବାରୁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ବ୍ୟାକ୍‌ସମୂହର ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ବିନିମୟ ପତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ପୁନଃ ଅପହ୍ରାସ କରି ନଗଦ ଅର୍ଥ ଯୋଗାଇଥାଏ ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମଧ୍ଯ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାକ୍‌ଗୁଡ଼ିକୁ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତି ବଦଳରେ ଋଣଦାନ କରିଥାଏ ।

4. ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାକ୍ଚର ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ସନ୍ତୁଳନପତ୍ର ହେଉଛି ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ପାଇଁ ଦେଣା ପାଉଣାର ଏକ ଲିଖ୍ତ ବିବରଣୀ । ଏହି ବିବରଣୀରେ ବ୍ୟାଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା, ଅର୍ଥାତ୍ ଦେୟତା ଓ ପରିସମ୍ପତ୍ତି ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥାଏ । ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ରର ଦୁଇଟି ପାର୍ଶ୍ଵ ଥାଏ – ଦେୟତା ଓ ପରିସମ୍ପତ୍ତି ପାର୍ଶ୍ବ । ଦେୟତା ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅଂଶୀଦାରମାନଙ୍କ ପ୍ରାପ୍ୟ, ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥାରୁ ଆଣିଥିବା ଋଣ ଓ ଜମାକାରୀଙ୍କ ପ୍ରାପ୍ୟ ଆଦି ଉଲ୍ଲେଖ ଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ପରିମାଣର ଅର୍ଥ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଦେବାପାଇଁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ ତାହା ଦେୟତା ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଯାହା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ପାଇବାକୁ ହକ୍‌ର ତାହା ପରିସମ୍ପତ୍ତି ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିକଟରେ ଥିବା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା, ବ୍ୟାଙ୍କର ନିବେଶ, ଋଣ ଓ ଅଗ୍ରୀମରୁ ଆୟ ଆଦି ପରିସମ୍ପତ୍ତି ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥାଏ ।

5. ସ୍ଥାୟୀ ଜମା ବା ମିଆଦି ଜମା କ’ଣ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଗୋଟିଏ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କଠାରୁ ଜମା ଗ୍ରହଣ କରିବା । ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟ ପାଇଁ ତଥା ଏକ ସ୍ଥିର ପରିମାଣର ମୁଦ୍ରା ଜମା ଆକାରରେ ରହୁଥିବା ଜମାକୁ ସ୍ଥାୟୀ ଜମା କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ଜମାର ସମୟ ଭତ୍ତାରେ ସୁଧ ମିଳିଥାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏହି ଜମାକୁ ଲାଭଜନକ ଉଦ୍ୟୋଗରେ ବିନିଯୋଗ କରି ଲାଭ ଅର୍ଜନ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜମା ଉପରେ ମିଳୁଥିବା ସୁଧ ହାର ଅପେକ୍ଷା ଏହି ଜମା ଉପରେ ମିଳୁଥିବା ସୁଧ ହାର ଅଧ୍ଵ । ମିଆଦକାଳ ଯେତେ ଦୀର୍ଘତର ହୋଇଥାଏ, ସୁଧ ହାର ସେତିକି ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ, ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଅଧିକ ଟଙ୍କା ଥାଏ ସେମାନେ ମିଆଦି ଜମା ଆକାରରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ରେ ରଖୁବାକୁ ପସନ୍ଦ କରିଥା’ନ୍ତି ।

6. ଚଳନ୍ତି ବା ଚାହିଦା ଜମା କ’ଣ ?
Answer:
ଚଳନ୍ତି ଜମା ହାତରେ ରଖୁଥିବା ମୁଦ୍ରା ସଙ୍ଗେ ସମାନ । ଚଳନ୍ତି ଜମା ସେହି ଜମାକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ଜମାକାରୀ ଯେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଦିନରେ ଚେକ୍ ବା ଉଠାଣ ଫର୍ମ ଜରିଆରେ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିପାରନ୍ତି । ଯେହେତୁ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ଚାହିଁବାମାତ୍ରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମୁଦ୍ରା ଦେଇଥାଏ, ତେଣୁ ଚଳନ୍ତି ଜମାକୁ ମଧ୍ୟ ଚାହିଦା ଜମା କୁହାଯାଏ । ମୁଦ୍ରା ପ୍ରତ୍ୟାହାର ପୂର୍ବରୁ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ କୌଣସି ସୂଚନା ଦେବାକୁ ପଡ଼େନାହିଁ । ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏହି ଜମାରାଶିକୁ କୌଣସି ଲାଭଜନକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିନିଯୋଗ କରିପାରେ ନାହିଁ । ସେଥୂପାଇଁ ସାଧାରଣତଃ ଏହି ଜମା ଉପରେ ଅତି ସାମାନ୍ୟ ସୁଧ ଦେଇଥାଏ ବା ଆଦୌ କୌଣସି ସୁଧ ଦେଇ ନ ଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Short Answer Questions in Odia Medium

7. ଅଧ୍ଵ ଉଠାଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଅଧୁକ ଉଠାଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର ଋଣ, ଯାହାକି କେବଳ ଜମାକାରୀମାନଙ୍କୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜମାକାରୀଙ୍କ ଜମା ପରିମାଣ ବାହାରେ କିଛି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣରେ ଋଣ ଉଠାଇବାକୁ ବ୍ୟାକ୍ ଅନୁମତି ଦେଇଥାଏ । ଏହା ସେମାନେ ଚେକ୍ ଅଥବା ଉଠାଣ ଫର୍ମ ମାଧ୍ୟମରେ ଉଠାଇପାରନ୍ତି । ସାଧାରଣତଃ ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ କୌଣସି ଆର୍ଥିକ ଅସୁବିଧାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଲେ, ଏହି ସୁଯୋଗ ହାସଲ ପାଇଁ ଆବେଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ଜମା ଟଙ୍କାଠାରୁ ଅଧିକ ଉଠାଣ ଟଙ୍କା ଉପରେ କେବଳ ସୁଧ ଦେବାକୁ ହୋଇଥାଏ । ଅନୁମତିପ୍ରାପ୍ତ ଅତିରିକ୍ତ ଋଣ ଉଠାଣ ପରିମାଣ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଋଣ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ, ତେଣୁ ସେମାନେ ଏହା ଉପରେ ଚୁକ୍ତି ଅନୁସାରେ ସୁଧ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।

8. ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଋଣ କ’ଣ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ଓ ବ୍ୟବସାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଋଣ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଋଣକୁ କେହି କେହି ସାଧାରଣ ଋଣ କହିଥା’ନ୍ତି । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କଠାରୁ ଋଣ ପରିଶୋଧ କରିବାର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଆବଶ୍ୟକ କରିଥାଏ । ଋଣ ମଞ୍ଜୁର ସମୟରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ପରିଶୋଧ କ୍ଷମତା ଓ ସାଧୁତା ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇଥାଏ । ସମୟେ ସମୟେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କଠାରୁ କିଛି ବନ୍ଧକ ମଧ୍ଯ ନେଇଥା’ନ୍ତି । ଋଣଗ୍ରହଣକାରୀ ଅନୁମୋଦିତ ଋଣମୁଦ୍ରା ବ୍ୟାଙ୍କୁରୁ ଉଠାଇ ପାରନ୍ତି କିମ୍ବା ଏହି ଋଣକୁ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଥିବା ହିସାବ ଖାତାରେ ଜମା କରି ଦିଆଯାଏ ଏବଂ ସେ ନିଜର ଆବଶ୍ୟକ ସମୟରେ ଚେକ୍ ବା ଉଠାଣ ଫର୍ମ ମାଧ୍ୟମରେ ଏଥୁରୁ ମୁଦ୍ରା ଉଠାଇପାରନ୍ତି । ଏହି ଋଣ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନେ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିନିଯୋଗ କରିବା ନିମନ୍ତେ ବା ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ଖାଉଟି ଦ୍ରବ୍ୟ କିଣିବା ନିମନ୍ତେ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।

9. ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ କ’ଣ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍ଗ୍‌ମାନେ କେବଳ ମୁଦ୍ରା କାରବାର କରି ନ ଥା’ନ୍ତି, ଏମାନେ ମଧ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଜମାର ଯେଉଁ ଅଂଶ ଅପ୍ରତ୍ୟାହୃତ ଭାବେ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ରହେ, ତାହାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅନ୍ୟକୁ ଋଣ ଆକାରରେ ଦିଏ । ଋଣକର୍ତ୍ତାକୁ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ଋଣ ନ ଦେଇ, ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ପରିମାଣ ଅନୁଯାୟୀ ଏକ ଜମା ସୃଷ୍ଟି କରେ ଏବଂ ଚେକ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଟଙ୍କା ଉଠାଣ କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଦେଇଥାଏ । ଏହିପରି ଯେଉଁ ଜମା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ବ୍ୟୁତ୍ପନ୍ନ ଜମା (Derived Deposit) କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜମା ମୁଦ୍ରା ସ୍ଵରୂପ ବ୍ୟାଙ୍କମାନେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି, ତେଣୁ ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି ବ୍ୟାଙ୍କମାନଙ୍କର ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ଧରାଯାଏ ଓ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ରାମାନଙ୍କୁ ଋଣ ବ୍ୟବସାୟୀ କୁହାଯାଏ ।

10. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାକ୍ କିପରି ବିକାଶର ବାହକ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥିରତା ବିକାଶ ପାଇଁ ସର୍ବାଦୌ ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ଗୁରୁ ଦାୟିତ୍ଵ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବହନ କରିଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ କେଉଁ କେଉଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ଉଚିତ, ସେଗୁଡ଼ିକ ସରକାରଙ୍କୁ ସୂଚାଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରମାନଙ୍କରେ ଋଣ ସୃଷ୍ଟିର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି, ସେଗୁଡ଼ିକ ଗବେଷଣା ମାଧ୍ୟମରେ ଚୟନ କରି ସୁବିଧାରେ ଋଣ ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥାଏ । ତେଣୁ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶର ବାହକ । ସର୍ବୋପରି ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ବନ୍ଧୁ, ପରାମର୍ଶଦାତା ଓ ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶକ । ମୋଟାମୋଟି ଭାବେ କହିଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଦେଶର ଉନ୍ନୟନର ଗୁରୁ ଦାୟିତ୍ଵ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

11. ନଗଦୀ ଋଣ କ’ଣ ?
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟ – ବ୍ୟବସାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନଗଦୀ ଋଣ ବେଶ୍ ଆଦୃତ । ଜଣେ ଋଣ ଗ୍ରହୀତା ସର୍ବାଧ‌ିକ କେତେ ଟଙ୍କାର ନଗଦୀ ଋଣ ନେଇପାରିବେ ତାହା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସ୍ଥିର କରି ଋଣ ମଞ୍ଜୁର କରେ । ନଗଦୀ ଋଣ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସାରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ନାମରେ ଏକ ଚଳନ୍ତି ହିସାବ ଖୋଲି ମଞ୍ଜୁରୀପ୍ରାପ୍ତ ଅର୍ଥ ଉକ୍ତ ହିସାବରେ ଜମାକରେ । ଋଣଗ୍ରହୀତା ନିଜ ଆବଶ୍ୟକ ମୁତାବକ ଅର୍ଥ ଚେକ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଉଠାଣ କରନ୍ତି । ସେ ମଞ୍ଜୁରୀପ୍ରାପ୍ତ ଋଣ ଉପରେ ସୁଧ ନଦେଇ କେବଳ ଉଠାଣ କରିଥିବା ଅର୍ଥ ଉପରେ ସୁଧ ଦିଅନ୍ତି । ନଗଦୀ ଋଣ ପ୍ରଦାନ ସମୟରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ୟୁନ ଦୁଇଜଣ ଜାମିନ୍ଦାର ସହିତ ଅଂଶଧନ, ବଣ୍ଡ ଇତ୍ୟାଦି ବନ୍ଧକ ରଖୁଥାଏ ।

12. ବିନିମୟ ପତ୍ରର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ବିନିମୟ ପତ୍ରର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ । ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସାୟ ବାଣିଜ୍ୟର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ବିନିମୟ ପତ୍ର ଏକ ଋଣ ପତ୍ର । ଏଥୁରେ ବିକ୍ରେତା କ୍ରେତାଙ୍କୁ ସାଧାରଣତଃ 90 ଦିନ ପରେ ମୂଲ୍ୟ ପରିଶୋଧ କରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ 90 ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଯଦି ବିକ୍ରେତାଙ୍କ ଅର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ, ସେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଉକ୍ତ ବିନିମୟ ପତ୍ର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କରିପାରିବେ । ଲିଖ୍ତ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ କମ୍ ମୂଲ୍ୟରେ ସେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌କୁ ବିନିମୟ ପତ୍ର ବିକ୍ରୟ କରିପାରିବେ । ତେଣୁ ବିନିମୟ ପତ୍ରର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ରଣଦାନ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିରାପଦରେ ଋଣ ପ୍ରଦାନ କରି ଲାଭ ଅର୍ଜନ କରିପାରେ ।

13. ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନଙ୍କୁ ଯେଉଁ ହାରରେ ଋଣ ଦେଇଥାଏ ତାହାକୁ ବ୍ୟାକ୍ ହାର କୁହାଯାଏ । ଏହା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଋଣ ପାଇଁ ବ୍ୟୟ । ଯେତେବେଳେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟାହାର ବୃଦ୍ଧି କରେ, ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସୁଧହାର ବୃଦ୍ଧି କରେ । ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଯେଉଁ ହାରରେ ତା’ର ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ଋଣ ଦିଏ ତାହା ସୁଧ ହାର ! ତେଣୁ, ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ସୁଧ ହାର ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାଦ୍ୱାରା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିକଟରେ ଋଣର ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ପାଏ । ଫଳରେ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ ।

14. ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମୁଦ୍ରା କ’ଣ ?
Answer:
ଜମା ଗ୍ରହଣ ଓ ଋଣ ପ୍ରଦାନ ବ୍ୟତୀତ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନେ ମଧ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି । ଋଣକର୍ତ୍ତାଙ୍କୁ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ଋଣ ନଦେଇ, ଋଣ ପରିମାଣ ଅନୁଯାୟୀ ଏକ ଜମା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଏବଂ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କୁ ଚେକ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଟଙ୍କା ଉଠାଣ କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଦେଇଥାଏ । ଗ୍ରହୀତା ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପ୍ରାପ୍ୟ ଚେକ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ଏହି ଚେକ୍ ପୁଣି ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଜମା ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାରମ୍ବାର ଋଣ ବା ମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରିଚାଲେ । ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଏହି ମୁଦ୍ରା ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ନୁହେଁ । ଏହା କାଗଜ କଲମରେ ସୃଷ୍ଟ । ଏହାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମୁଦ୍ରା କୁହାଯାଏ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Short Answer Questions in Odia Medium

15. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଶୀର୍ଷବ୍ୟାକ୍ ହେଉଛି କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ । ଭାରତର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ନାମ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ନୋଟ୍ ପ୍ରଚଳନର ଏକାଧିକାର ପାଇଥାଏ । ଏହା ମଧ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅଭିଭାବକ । ଉନ୍ନୟନ ସହିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଥିରତା କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ସୁତରାଂ, କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏକମାତ୍ର ମୁଦ୍ରା କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ହିତ ପାଇଁ, ଅନେକ ମୌଦ୍ରିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଦ୍ରାନୀତି ପ୍ରଣୟନକାରୀ ସଂସ୍ଥା ।

16. ଅନ୍ତିମ ଋଣଦାତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ତିମ ଋଣଦାତା ହିସାବରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ । କୌଣସି ଆର୍ଥିକ ସଂକଟ ସମୟରେ ଯଦି ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସୂତ୍ରରୁ ଅର୍ଥ ଯୋଗାଡ଼ କରିବାପାଇଁ ଅସମର୍ଥ ହୁଏ, ତେବେ ଏହା ପରିଶେଷରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଦ୍ବାରସ୍ଥ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କୁ ସାଧାରଣତଃ ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ବିନିମୟ ପତ୍ରର ପୁନଃ -ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ କିମ୍ବା ପ୍ରତିଭୂତି ବନ୍ଧକ ରଖ୍ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ଦେଇଥାଏ । କେବଳ ସଙ୍କଟ ସମୟରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ଯୋଗାଇଥାଏ । ଏହି ଋଣ ସ୍ଵଳ୍ପକାଳୀନ । ଏଥିପାଇଁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାକ୍‌କୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହାରରେ ସୁଧ ଦେବାକୁ ହୋଇଥାଏ ।

C. ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ :
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଉଭୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟବସାୟ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସର ଓ ଭୂମିକାରେ ଅନେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ।
ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(i) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍, ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶରେ ଗୋଟିଏ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଥାଏ; ମାତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶରେ ଏକାଧ୍ଯକ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ରହିଥାଏ ।
(ii) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସରକାରଙ୍କ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ; ମାତ୍ର ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
(iii) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଲାଭର ପ୍ରତ୍ୟାଶା ନଥାଏ; ମାତ୍ର ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଲାଭର ପ୍ରତ୍ୟାଶା ରହିଥାଏ ।
(iv) କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଦେଶରେ ବିଧୂଗ୍ରାହ୍ୟ ମୁଦ୍ରା ପ୍ରଚଳନ କରେ, ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣମୁଦ୍ରା ସୃଷ୍ଟି କରେ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ ।

2. ଚାହିଦା ଜମା ଓ ମିଆଦି ଜମା :
Answer:
ଚାହିଁବା ମାତ୍ରେ ଚଳନ୍ତି ଜମାର ଉଠାଣ ସମ୍ଭବ ହେଉଥିବାରୁ ଏହାକୁ ଚାହିଦା ଜମା କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜମା ଚାହିଁବା ମାତ୍ରେ ଫେରସ୍ତ ଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସର୍ବଦା ନିଜ ପାଖରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ରଖୁଥାଏ ଏବଂ ଏହାକୁ ଲାଭ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବିନିଯୋଗ କରିପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଚାହିଦା ଜମା ପାଇଁ କୌଣସି ସୁଧ ପ୍ରଦାନ କରିନଥାଏ । ମିଆଦି ଜମା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ପାଇଁ କରାଯାଇଥାଏ । ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟସୀମା ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ନହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ଜମା ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହାକୁ ସ୍ଥାୟୀ ଜମା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଏହି ଜମାରାଶିକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ପାଇଁ ଲାଭ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନିବେଶ କରିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଥାଏ । ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ଏହି ଜମା ଉପରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ସୁଧ ପ୍ରଦାନ କରେ । ଏହି ସୁଧର ହାର ଜମାର ମିଆଦ ଓ ଜମା ପରିମାଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

3. ସଞ୍ଚୟ ଜମା ଓ ଚଳନ୍ତି ଜମା :
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ର ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଜମା କରିବା ପାଇଁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିବା ସଞ୍ଚୟ ଜମାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଏହି ଜମାର ଉଠାଣରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର କଟକଣା ରହିଥାଏ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ଜମାକାରୀ ସର୍ବାଧ୍ଵ କେତେଥର ଏବଂ କେତେ ଟଙ୍କା ଉଠାଣ କରିପାରିବ, ତାହା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସ୍ଥିର କରିଥାଏ । ଫଳରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସଞ୍ଚୟ ଜମାକୁ ବିନିଯୋଗ କରି ଉପାର୍ଜନ କରେ ଏବଂ ଉପାର୍ଜିତ ଅର୍ଥରୁ କିଛି ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ସୁଧ ଆକାରରେ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

ପୂର୍ବରୁ କୌଣସି ନୋଟିସ୍ ନଦେଇ ଜମାକାରୀ ଯେ କୌଣସି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କାର୍ଯ୍ୟ ଦିବସରେ ଯେଉଁ ଜମା ଉଠାଣ କରିପାରନ୍ତି, ତାହାକୁ ଚଳନ୍ତ ଜମା କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜମା ଚାହିଁବା ମାତ୍ରେ ଫେରସ୍ତଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସର୍ବଦା ନିଜ ପାଖରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ରଖୁଥାଏ ଏବଂ ଏହାକୁ ଲାଭ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବିନିଯୋଗ କରିପାରେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଚଳନ୍ତି ଜମା ପାଇଁ ଅଳ୍ପ ସୁଧ ବା କୌଣସି ସୁଧ ପ୍ରଦାନ କରି ନଥାଏ ।

4. ନଗଦୀ ଋଣ ଏବଂ ଅତିରିକ୍ତ ଉଠାଣ :
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟ – ବ୍ୟବସାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନଗଦୀ ଋଣ ବେଶ୍ ଆଦୃତ । ନଗଦୀ ଋଣ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସାରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ନାମରେ ଏକ ଚଳନ୍ତି ହିସାବ ଖୋଲି ମଞ୍ଜୁରୀପ୍ରାପ୍ତ ଅର୍ଥ ଉକ୍ତ ହିସାବରେ ଜମା କରେ । ଋଣଗ୍ରହୀତା ନିଜ ଆବଶ୍ୟକ ମୁତାବକ ଅର୍ଥ ଚେକ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଉଠାଣ କରନ୍ତି । ନଗଦୀ ଋଣ ପ୍ରଦାନ ସମୟରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ୟୁନ ଦୁଇଜଣ ଜାମିନ୍ଦାର ସହିତ ଅଂଶଧନ, ବଣ୍ଡ୍ ଇତ୍ୟାଦି ବନ୍ଧକ ରଖୁଥାଏ ।

ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣର ଅନ୍ୟ ଏକ ମାଧ୍ୟମ ହେଉଛି ଅତିରିକ୍ତ ଉଠାଣ । ଅତିରିକ୍ତ ଉଠାଣ ସୁବିଧା ଅନୁସାରେ ଜଣେ ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଜମାରାଶିଠାରୁ ଅଧିକ ଉଠାଣ ପାଇଁ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଜମାକାରୀ ଯେଉଁ ଅତିରିକ୍ତ ଉଠାଣ କରନ୍ତି ତାହା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଦେଇଥିବା ଋଣ । ଏଥିପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ସୁଧ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

5. ବ୍ୟୁତ୍ପନ୍ନ ଜମା ଓ ପ୍ରାଥମିକ ଜମା :
Answer:
ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ କରିଥାଏ । ଏହା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଅନନ୍ୟ କ୍ଷମତା । ଜମା ଗ୍ରହଣ ଓ ଋଣ ଦାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମୁଦ୍ରା ସୃଜନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ଋଣ ଦାନ ସମୟରେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣଗ୍ରହୀତାଙ୍କ ନାମରେ ଜମା ହିସାବ ଖୋଲି ମଞ୍ଜୁରିପ୍ରାପ୍ତ ଋଣକୁ ଉକ୍ତ ହିସାବରେ ଜମା କରେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଜଣେ ଋଣ ଗ୍ରହୀତା ଜମା କାରୀରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଋଣ ଜମା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ବ୍ୟାଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟ ଏପରି ଜମାକୁ ବ୍ୟୁତ୍ପନ୍ନ ଜମା କୁହାଯାଏ ।

ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜମା ମଧ୍ୟ ଋଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ନିରାପଦରେ ରଖୁବାପାଇଁ ଓ ସୁଧ ପାଇବାପାଇଁ ଲୋକମାନେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍‌ରେ ଯେଉଁ ଅର୍ଥ ଜମା କରନ୍ତି ତାହା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟାଙ୍କର ଋଣ । ଏହି ଜମାକୁ ପ୍ରାଥମିକ ଜମା କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାଥମିକ ଜମାର ଏକ ବୃହତ୍ ଅଂଶ ଋଣଦେଇ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟୁତ୍ପନ୍ନ ଜମା ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

CHSE Odisha Class 12 Economics Chapter 15 Short Answer Questions in Odia Medium

6. ପରିମାଣାତ୍ମକ ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି :
Answer:
ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ତତ୍ତ୍ଵାବଧାରକ ରୂପେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥାଏ । ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ପ୍ରଧାନତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ପରିମାଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି ଓ ଗୁଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି । ପରିମାଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି ମୋଟ ଋଣ ପରିମାଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଋଣ ପରିମାଣର ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ତିନୋଟି ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ ।
ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(i) ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର
(ii) ଖୋଲାବଜାର କାରବାର
(iii) ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ନଗଦୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଅନୁପାତ ।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ପଦ୍ଧତି ମାଧ୍ୟମରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଋଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା ପାଇଁ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାଏ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଵଚ୍ଛ ଆବଶ୍ୟକ କ୍ଷେତ୍ର ଚୟନ କରିଥାଏ । କେବଳ ସେହି କ୍ଷେତ୍ରମାନଙ୍କର ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥାଏ । ତେଣୁ ଗୁଣାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତିକୁ ଚୟନାତ୍ମକ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତି କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆୟୁଧମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ।
ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ
(ii) ଋଣ ପଡ଼ି ବ୍ୟବସ୍ଥା
(iii) ନୈତିକ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନା
(iv) ପ୍ରଚାର,
(v) ଉପଭୋକ୍ତା ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଇତ୍ୟାଦି ।

7. ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର ଓ ଖୋଲାବଜାର କାରବାର :
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଟ୍ସମାନଙ୍କୁ ଯେଉଁ ହାରରେ ଋଣ ଦେଇଥାଏ, ତାହାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର କୁହାଯାଏ । ଏହା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ଋଣ ପାଇଁ ବ୍ୟୟ । ଯେତେବେଳେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବ୍ୟାକ୍ ହାର ବୃଦ୍ଧି କରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ମଧ୍ୟ ସୁଧାହାର ବୃଦ୍ଧି କରେ । ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ହାର ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ସୁଧ ହାର ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାଦ୍ୱାରା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିକଟରେ ଋଣର
ଚାହିଦା ହ୍ରାସ ପାଏ । ଫଳରେ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଋଣ ପରିମାଣରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଣିବାପାଇଁ ଖୋଲାବଜାର କାରବାର ଅନ୍ୟ ଏକ ଆୟୁଧ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଖୋଲା ବଜାରରେ ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତିର କ୍ରୟ ବିକ୍ରୟ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଖୋଲା ବଜାର କାରବାର କୁହାଯାଏ । ସରକାରୀ ପ୍ରତିଭୂତିର ସୁଧ ହାର ଅଧ‌ିକ ଥିବାରୁ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଓ ଜନସାଧାରଣ ଅଧ୍ଵ ଆୟ ଆଶାରେ ସେଗୁଡ଼ିକ କ୍ରୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ନିକଟରେ ନଗଦ ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ ପାଏ ଓ ଋଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରେ ।

8. ଦେୟତା ଓ ପରିସମ୍ପରି :
Answer:
ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଯେଉଁ ପାଉଣା ଆଇନତଃ ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ, ତାହା ହେଉଛି ବ୍ୟାଙ୍କର ଦେୟତା । ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ରର ଦେୟତା କହିଲେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଜମାକାରୀ, ଅଂଶୀଦାର ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କଠାରୁ ଆଣିଥିବା ଋଣକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହାକୁ ପରିଶୋଧ କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ବହନ କରିଥାଏ । ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ରର ବାମପାର୍ଶ୍ଵରେ ବ୍ୟାଙ୍କର ଦେୟତା ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ । ଦେୟତା ପାର୍ଶ୍ୱ ଆଲୋଚନା କଲେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ କେଉଁ କେଉଁ ସୂତ୍ରରୁ ପାଣ୍ଠି ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ, ତାହା ଜଣା ଯାଇଥାଏ ।

ସେହିପରି ପରିସମ୍ପତ୍ତି ହେଉଛି ବ୍ୟାଙ୍କର ସମ୍ପଦ ଓ ଆଇନତଃ ପାଇବାକୁ ଥିବା ପ୍ରାପ୍ୟର ଅଧିକାର । ବ୍ୟାଙ୍କର ସମ୍ପଦ ଓ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଯାହା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ପାଇବାକୁ ହକ୍‌ର ଥିବା ଅର୍ଥ ପରିସମ୍ପଭିର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ସନ୍ତୁଳନ ପତ୍ରର ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ବ୍ୟାଙ୍କର ପରିସମ୍ପରି ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଥାଏ । ପରିସମ୍ପତ୍ତି ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ତା’ର ପାଣ୍ଠିକୁ କେଉଁ ଉପାୟରେ ବିନିଯୋଗ କରୁଛି, ତାହା ଜଣାପଡ଼େ । ତେଣୁ ପରିସମ୍ପତ୍ତି ପାର୍ଶ୍ଵ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର ପାଣ୍ଠି ବିନିଯୋଗ ନୀତିର ଏକ ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିଫଳନ ମାତ୍ର ।

9. ସଞ୍ଚୟ ଜମା ଓ ପୌନଃପୁନିକ ଜମା :
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ର ଜମାକାରୀଙ୍କୁ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଜମା କରିବାପାଇଁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିବା ସଞ୍ଚୟର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଏହି ଜମାର ଉଠାଣରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ବ୍ୟାଙ୍କର କଟକଣା ରହିଥାଏ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ଜମାକାରୀ ସର୍ବାଧ୍ଵକ କେତେଥର ଏବଂ କେତେ ଟଙ୍କା ଉଠାଣ କରିପାରିବେ, ତାହା ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସ୍ଥିର କରିଥାଏ ।

ପୌନଃପୁନିକ ଜମା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜମାକାରୀମାନଙ୍କୁ ନିୟମିତ ମାସିକିଆ କିସ୍ତି ଆକାରରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିମାଣର ଅର୍ଥ ଜମା କରିବାକୁ ହୋଇଥାଏ । ଧାର୍ଯ୍ୟ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଜମା ଅର୍ଥ ପଇଠ କରିବାରେ ବିଫଳ ହେଲେ ସୁଧଦେଇ ଜମାକୁ ନିୟମିତ କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ସର୍ବାଧିକ ଅବଧୂ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ହୋଇଥିବାବେଳେ ତା’ପୂର୍ବରୁ ଟଙ୍କା ଉଠାଇନେଲେ ସୁଧ ହରାଇବାକୁ ପଡ଼େ । ଏହି ଜମା, ସଞ୍ଚୟ ଜମାଠାରୁ ଅଧ୍ଵ ସୁଧ ବହନ କରିଥାଏ ।

BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ

Odisha State Board BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 8 Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ

Question 1.
ନିମ୍ନ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକରେ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(a) ………………… ବଳଦ୍ଵାରା ପାଣି କଢ଼ାଯାଏ ।
(b) ଏକ ଚାର୍ଜିତ ବସ୍ତୁ ଓ ଅଚାର୍ଜିତ ବସ୍ତୁ ମଧ୍ୟରେ …………………… ବଳ ରହିଥାଏ ।
(c) ବସ୍ତା ଭର୍ତ୍ତି ଧାନ ଲଦା ହୋଇ ଯାଉଥିବା ଶଗଡ଼କୁ ………………. କରି ଗତିଶୀଳ କରାଯାଏ ।
(d) ଏକ ଚୁମ୍ବକର ଉତ୍ତର ମେରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଚୁମ୍ବକର ଉତ୍ତର ମେରୁ ଦ୍ଵାରା …………………… ହୋଇଥାଏ ।
(e) ଏକକ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପ୍ରତି ଲମ୍ବଭାବରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ବଳକୁ ……………….. କହନ୍ତି ।

Answers:
(a) ଟଣା
(b) ଆକର୍ଷଣ
(c) ମାଂସପେ ଶୀୟ/ଟଣା
(d) ବିକର୍ଷିତ
(e) ଚାପ

BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ

Question 2.
ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ପରିସ୍ଥିତି ଗୁଡ଼ିକରେ ବଳର କାରକ ଓ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁ ପ୍ରତି ବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ସେଗୁଡ଼ିକ ଚିହ୍ନାଅ । ପ୍ରତି ପରିସ୍ଥିତିରେ ବଳ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ଵାରା କ’ଣ ହୁଏ ଲେଖ ।
(a) ଲେମ୍ବୁରୁ ରସ ବାହାର କରିବା ପାଇଁ ଫାଳେ ଲେମ୍ବୁକୁ ଆଙ୍ଗୁଠିରେ ଧରି ଚିପିବା ବେଳେ ।
(b) ଟୁଥ୍ ପେଷ୍ଟ୍ ଟ୍ୟୁବ୍‌ରୁ ପେଷ୍ଟ୍ ବାହାର କରିବା ବେଳେ ।
(c) କାନ୍ଥରେ ଥିବା କଣ୍ଟାରୁ ଝୁଲୁଥ୍ ସ୍ପ୍ରିଙ୍ଗ୍‌ରୁ ଓଜନିଆ ବସ୍ତୁଟିଏ ଝୁଲାଇଲେ ।
(d) ଉଚ୍ଚଡିଆରେ କିଛି ଉଚ୍ଚତାରେ ରଖାଯାଇଥ‌ିବା ସିଧା ଦଣ୍ଡଟିକୁ ଡିଆଁଳି ଅତିକ୍ରମ କରୁଥିବାବେଳେ ।
ଉ-
BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ 1

Question 3.
କମାର ଲାଲ ଉତ୍ତପ୍ତ ଲୁହାକୁ ପିଟି ପିଟି କଟୁରୀଟିଏ ତିଆରି କରେ । ଏଠାରେ ହାତୁଡ଼ି ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଯୁକ୍ତ ବଳ ସାହାଯ୍ୟରେ ଲୁହାଟିରେ କି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଲେଖ ।
ଉ-
ଏଠାରେ ହାତୁଡ଼ିଦ୍ୱାରା ପ୍ରଯୁକ୍ତ ବଳ ସାହାଯ୍ୟରେ ଲୁହାଟିର ଆକୃତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ।

Question 4.
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ହାତରେ ପାଣି ବାଲ୍‌ଟିଏ ଭୂମିଠାରୁ କିଛି ଉଚ୍ଚତାରେ ଟେକି ଧରିଛନ୍ତି । ବାଲ୍ଟିଟି ଉପରେ କି, କି ବଳ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୁଏ ଲେଖ । ଏହି ବଳମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ବାଲ୍ଟିର ଗତି ଅବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ କି ? ଆଲୋଚନା କର ।
ଉ-
(i) ବାଲ୍ଟିଟି ଉପରେ ନିମ୍ନଲିଖ ବଳ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ।
(a) ବାଲ୍ଟି ଓ ବାଲ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପାଣିର ନିମ୍ନମୁଖୀ ଓଜନ ବଳ ।
(b) ବ୍ୟକ୍ତିଟିର ମାଂସପେଶୀୟ ବଳ
(ii) ବାଲ୍ଟିଟି ଭୂମିଠାରୁ କିଛି ଉଚ୍ଚତାରେ ଥାଏ ଓ ପରିଣାମୀ ବଳ ଶୂନ ହେତୁ ବାଲ୍ଟିର ଗତି ଅବସ୍ଥାରେ କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ।

Question 5.
ଏକ ଡ୍ରପର୍‌ରେ ଥିବା କାଚନଳୀର ଗୋଜିଆ ମୁଣ୍ଡଟି ଜଳରେ ବୁଡ଼ାଇ, ଏହାର ରବରଟି ଚାପିଲେ କ’ଣ ହୁଏ ଲକ୍ଷ୍ୟକର ଓ ଲେଖ । ତା’ପରେ ରବରଟିରୁ ଚାପ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନେଲେ କ’ଣ ହୁଏ ଓ କାହିଁକି ସେପରି ହୁଏ,

  • ହୋଇ ବାୟୁ ବାହାରେ । ରବରଟିରୁ ଚାପ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନେଲେ ଡ୍ରପର ମଧ୍ୟଦେଇ ଜଳ ଉପରକୁ ଉଠିଆସେ ।
  • ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ଡ୍ରପର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁ ଜଳ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାହାରକୁ ବାହାରିଯାଏ । ରବରଟିରୁ ଚାପ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନେଲେ ଡ୍ରପର ମଧ୍ୟସ୍ଥ ବାୟୁ ଚାପ କମିଯାଏ । ତେଣୁ ବାହାର ବାୟୁ ଜଳ ଉପରେ ଚାପ ପକାଏ । ତେଣୁ ଜଳ କାଚନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ଡ୍ରପର ମଧ୍ୟକୁ ଉଠିଆସେ ।

Question 6.
ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଠେଲା ବଳ ଓ ଟଣା ବଳ ପ୍ରୟୋଗ ଦ୍ୱାରା ବସ୍ତୁର ଗତି ଅବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଥୁବାର, ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ ଲେଖ ।
ଠେଲାବଳ :

  • ଘରେ ପଶି କବାଟ ଖୋଲିବା ସମୟରେ ଠେଲାବଳ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
  • ଘର ଚଟାଣରେ ଥ‌ିବା ଧୂଳିକୁ ଝାଡୁରେ ଠେଲାବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରି ବାହାର କରାଯାଏ ।

ଟଣାବଳ :

  • ଘରର ବାହାରପଟୁ ଥିବା ଝରକା ଟଣାବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରି ବନ୍ଦ କରାଯାଏ ।
  • କୂଅରୁ ପାଣି କାଢ଼ିବା ବେଳେ ଟଣାବଳ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।

Question 7.
“‘ବଳ ବସ୍ତୁର ଆକୃତି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରେ’’ । ଏହାର ଦୁଇଟି ଉଦାହରଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
ଉ-

  • ଅଟା ଚକଟି ଏହାର ପିଣ୍ଡୁଳାକୁ ବେଲଣାକାଠି ଦ୍ଵାରା ଚାପ ପ୍ରୟୋଗ କରି ରୁଟି, ପୁରିରେ ପରିଣତ କରିବା ।
  • କମାରଶାଳରେ ଉତ୍ତପ୍ତ ଲୁହାକୁ ବାଡ଼େଇ ସେଥୁରୁ ଦାଆ, ପନିକି, କଟୁରୀ ଇତ୍ୟାଦି ଦିଆରି କରିବା ।

BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ

Question 8.
ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉଦାହରଣରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ବଳ ସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ କି ଅସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ, ଲେଖ ।
(a) ବୁଢ଼ୀମା’ ଛୋଟ ପିଲାଟିକୁ ତେଲ ଘଷୁଛନ୍ତି ।
(b) ଏକ ପାତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ଶସ୍ୟଦାନାରେ କିଛି ଲୁହାଗୁଣ୍ଡ ମିଶି ଯାଇଛି ଓ ରାମ ବାବୁ ଖଣ୍ଡିଏ ଚୁମ୍ବକ ଧରି ସେହି ଲୁହାଗୁଣ୍ଡ ଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରୁଛନ୍ତି ।
(c) ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପାନିଆରେ ଶୁଖୁଲା କେଶ କୁଣ୍ଡାଇବା ପରେ ପାନିଆଟି ଦ୍ଵାରା ପିଲାଟିଏ ଟୁକୁରା କାଗଜଗୁଡ଼ିକୁ ଉଠାଇ ଆଣୁଛି ।
(d) ତୁମେ ବହିଥାକରୁ ତୁମର ଗଣିତ ବହିଟି ବାହାର
(e) ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ରାସ୍ତାରେ ଚାଲିଚାଲି ଯାଉଛନ୍ତି
(f) ପାଚିଲା ଆମ୍ବଟିଏ ଗଛରୁ ଝଡୁଛି ।

Answers:
(a) ସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ (ଟଣାବଳ)
(b) ସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ (ଚୁମ୍ବକୀୟ ବଳ)
(c) ଅସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ (ସ୍ଥିର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବଳ)
(d) ସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ (ଟଣା ବଳ)
(e) ସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ (ଘର୍ଷଣ ବଳ)
(f) ଅସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ (ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳ)

(ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ ଜାଣିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ବଳର ନାମ ଦିଆଯାଇଛି ।)

Question 9.
ଚାପ ଓ ବଳ ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କଟି ଲେଖ ।
ଉ-
BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ 2
A = 1 ବର୍ଗ ଏକକ ହେଲେ P = F । ତେଣୁ, ଚାପ ହେଉଛି ଏକକ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଉପରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ବଳ ।

Question 10.
ସମକ୍ଷେତ୍ରଫଳ ବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ନଳ A ଓ B ରେ ଜଳ ଭର୍ତ୍ତି କରିବାରୁ ମୁଁ ନଳରେ ଜଳର ଉଚ୍ଚତା 20 ସେ.ମି. ଓ B ନଳରେ ସେହି ଉଚ୍ଚତା 15 ସେ.ମି. ହେଲା କେଉଁ ନଳର ଭୂମି ଉପରେ ଜଳର ଚାପ ଅଧ୍ଵ ଓ କାହିଁକି, ବୁଝାଅ ।
ଉ-

  • A ନଳରେ ଜଳର ଉଚ୍ଚତା = 20 ସେ.ମି. ଓ B ନଳରେ ଜଳର ଉଚ୍ଚତା = 15 60. ।
  • A ନଳର ଭୂମି ଉପରେ ଜଳର ଚାପ ଅଧିକ କାରଣ ଏଠାରେ ଜଳପୃଷ୍ଠର ଉଚ୍ଚତା ଅଧିକ ।

Question 11.
ମୁନ ନଥିବା ପିନ୍‌କଣ୍ଟା ଦ୍ଵାରା କିଛି କାଗଜ ଏକାଠି ଗୁଛିବା କଷ୍ଟ ହୁଏ କାହିଁକି, ବୁଝାଅ ।
ଉ-
ମୁନ ନ ଥିଲେ ପିନ୍‌କଣ୍ଟାର ପୃଷ୍ଠକ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ, ଫଳରେ ଚାପ କମ୍ ହୁଏ । ଚାପ ଏକ ପରିମେୟ ସଂଖ୍ୟା ଯାହାର ହର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ । ଏଠାରେ ପୃଷ୍ଠକ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଅଧ‌ିକ ହେତୁ ଚାପ କମ୍ ହୁଏ, ତେଣୁ କିଛି କାଗଜ ଗୁଛିବା କଷ୍ଟ ହୁଏ ।

BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ

Question 12.
ଏକ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ବୋତଲରେ ଗରମ ପାଣି ରଖ୍ ଏହାର ଠିପିଟି ବନ୍ଦ କରାଗଲା । ପ୍ରାୟ 1 ଘଣ୍ଟାପରେ ଦେଖାଗଲା ଯେ ବୋତଲଟି ଚେପା ହୋଇଯାଇଛି । ଏହାର କାରଣ ବୁଝାଅ ।
ଉ-

  • ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ବୋତଲରେ ଗରମ ପାଣି ରଖୁ ଏହାର ଠିପିଟି ବନ୍ଦ କରାଗଲା ।
  • କିଛି ସମୟପରେ ଗରମପାଣି ଶୀତଳ ହୋଇ ଥଣ୍ଡା ପାଣିରେ ପରିଣତ ହେବ, ଫଳରେ ସେ ପାଣିର ଆୟତନ କମିଯିବ ।
  • ତେଣୁ ବୋତଲ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁଚାପ କମିଯିବ । ଫଳରେ ବାହାର ବାୟୁର ସର୍ବଦିଗ ଚାପ ଯୋଗୁଁ ବୋତଲଟି ଚେପା ହୋଇଯିବ ।

Question 13.
ଜଣେ ଧନୁର୍ଦ୍ଧାରୀ ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳକୁ ଶର ମାରିବା ପାଇଁ ଧନୁରେ ଶରଟି ରଖ୍ ଗୁଣ ଚଢ଼ାଇଲେ । ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥିର ରଖ୍ ସେ ଶରଟି ଛାଡ଼ିଲେ । ଶରଟି ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ଆଡ଼କୁ ଗତିଶୀଳ ହେଲା । ଏହି ସୂଚନାକୁ ଆଧାରକରି ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟବହାର କରି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର । (ମାଂସପେଶୀୟ, ସଂସ୍ପର୍ଶ, ଅସଂସ୍ପର୍ଶ, ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ, ଘର୍ଷଣ, ଆକୃତି, ଆକର୍ଷଣ)
(a) ଧନୁଟିରେ ଗୁଣ ଦେବାପାଇଁ ଧନୁର୍ଦ୍ଧାରୀ ଯେଉଁ ବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରନ୍ତି ତାହା ଧନୁଟିର …………………. ପରିବର୍ତ୍ତନ କରେ ।
(b) ଧନୁରେ ଗୁଣ ଦେବାବେଳେ ଏଥ‌ିରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହେଉଥ‌ିବା ବଳ ……………….. ବଳର ଏକ ଉଦାହରଣ ।
(c) ଶବ୍ଦଟିର ଗତି ଅବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଏଥ‌ିରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ବଳ …………………. ବଳର ଏକ ଉଦାହରଣ ।
(d) ଶରଟି ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ଆଡ଼କୁ ଅଗ୍ରସର ହେଉଥ‌ିବାବେଳେ ଏହା ଉପରେ କ୍ରିୟାଶୀଳ ବଳଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ …………………. ଯୋଗୁଁ ଓ ଅନ୍ୟଟି ବାୟୁର ………………….. ଯୋଗୁଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

Answers:
(a) କୃତି
(b) ମାଂସପେଶୀୟ
(c) ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ
(d) ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ, ଘର୍ଷଣ ବଳ

Question 14.
ଏକ କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହକୁ ଏହାର କକ୍ଷରେ ଅବସ୍ଥାପନ କରିବାପାଇଁ ଏକ ରକେଟ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଏହାକୁ ଉପରକୁ ପଠାଗଲା । ରକେଟ୍ ପ୍ରେରଣ କେନ୍ଦ୍ରରୁ ଠିକ୍ ଛାଡ଼ିବାପରେ ରକେଟ୍ ଉପରେ ଯେଉଁ ଦୁଇଟି ବଳ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୁଅନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
ରକେଟ୍ ପ୍ରେରଣ କେନ୍ଦ୍ରରୁ ଠିକ୍ ଛାଡ଼ିବା ପରେ ରକେଟ୍ ଉପରେ ନିମ୍ନଲିଖ ବଳ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୁଏ – କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହ ଓ ରକେଟ୍‌ର ନିମ୍ନମୁଖୀ ଓଜନ ବଳ (ପୃଥୁବୀର ମହାକର୍ଷଣ ବଳ) ଏବଂ ବାୟୁର ଘର୍ଷଣ ବଳ ।

Question 15.
ଯଦି ଏକ ବସ୍ତୁ ଉପରେ ଦୁଇଟି ବଳ F1 ଓ F2 ପରସ୍ପରର ବିପରୀତ ଦିଗରେ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୁଅନ୍ତି, ତେବେ ବସ୍ତୁଟି ଉପରେ କେଉଁ ପରିଣାମୀ ବଳ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇଥାଏ ?
ଉ-
ଯଦି ଏକ ବସ୍ତୁ ଉପରେ ଦୁଇଟି ବଳ F1 ଓ F2 ପରସ୍ପରର ବିପରୀତ ଦିଗରେ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୁଅନ୍ତି, ତେଣୁ ବସ୍ତୁଟି ଉପରେ F1 – F2 ଯଦି F1 > F2 ବା F2 – F1 ଯଦି F2 > F1 ବଳ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୁଏ ।
ଅର୍ଥାତ୍ :

  • ଯଦି F1 = F2, ତେବେ ପରିମାଣୀ ବଳ = F1 – F2 = 0
  • ଯଦି F1 > F2, ତେବେ ପରିଣାମୀ ବଳ = F1 – F2
  • ଯଦି F1 < F2, ତେବେ ପରିଣାମୀ ବଳ = F2 – F1

BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ

Question 16.
ଭୂସମାନ୍ତର ଭାବେ ଥ‌ିବା ଏକ ବୃତ୍ତାକାର ପଥରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ସମବେଗରେ ଘୂରୁଅଛି । ସେହି ବସ୍ତୁ ଉପରେ କିଛି ବଳ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହେଉଛି କି ? କାହିଁକି ?
ଉ-
ଭୂସମାନ୍ତର ଭାବେ ଥ‌ିବା ଏକ ବୃତ୍ତାକାର ପଥରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ସମବେଗରେ ଘୁରୁଅଛି । ସେହି ବସ୍ତୁ ଉପରେ ମହାକର୍ଷଣ ବଳ ଓ ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହେଉଛି ।

  • ଏଠାରେ ପୃଥ‌ିବୀ ଓ ଘୂରୁଥୁବା ବସ୍ତୁର ବସ୍ତୁତ୍ଵ ପରସ୍ପରକୁ ଆକର୍ଷଣ କରନ୍ତି । ଏହି ବସ୍ତୁତ୍ଵଜନିତ ବଳ ମହାକର୍ଷଣ ବଳ ।
  • ପୃଥ‌ିବୀ ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳଦ୍ୱାରା ଘୂରୁଥିବା ବସ୍ତୁକୁ ଆକର୍ଷଣ କରିଥାଏ ।

ଆଉ କ ଣ କରିହେବ -ତୁମ ପାଇଁ କିଛି ଅଧିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ପ୍ରକଳ୍ପ :

1. 50 ସେ.ମି. ଲମ୍ବ ଓ 50 ସେ.ମି. ପ୍ରସ୍ଥ ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ବାଲୁକାଶଯ୍ୟା ପ୍ରସ୍ତୁତ କର, ଯେପରିକି ଏହାର ଉଚ୍ଚତା ପ୍ରାୟ 10 ସେ.ମି. ହେବ । କାଠ କିମ୍ବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍‌ର ଏକ ସ୍କୁଲ ନିଅ । ଖଣ୍ଡିଏ ଗ୍ରାଫ୍ କାଗଜରୁ 1 ସେ.ମି. ପ୍ରସ୍ଥର ଦୁଇଟି ଲମ୍ବା ପଟି କାଟ । ଗୋଟିଏ ପଟି ସ୍କୁଲ୍‌ର ଏକ ଗୋଡ଼ ଉପରେ ଏହାର ତଳଠାରୁ ଉପର ଆଡ଼କୁ ଅଠାଦ୍ଵାରା ଲଗାଅ । ଅନ୍ୟଟି କରି ସ୍କୁଲ୍‌ ଧୀରେ ତା ଉପରେ ରଖ, ଯେପରିକି ତୁମର କୌଣସି ଚାପ ଷ୍ଟୁଲ୍‌ ଉପରେ ନ ପଡ଼େ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ବହି ଭଉଁଥିବା ତୁମର ସ୍କୁଲବ୍ୟାଗ, (କିମ୍ବା ଖଣ୍ଡେ ଇଟା ବା ପଥର ପରି ଓଜନିଆ ଜିନିଷ) ଷ୍ଟୁଲ୍‌ ଉପରେ ଧୀରେ ରଖ । ସ୍କୁଲ୍‌ର ଗୋଡ଼ଟି ବାଲି ଭିତରକୁ କିଛି ଦୂର ପଶିଥିବାର ତୁମେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରୁଛ କି ? ତୁମ ପେନ୍‌ସିଲ ଦ୍ବାରା ଗ୍ରାଫ୍ କାଗଜରେ ସେଠାରେ ଏକ ଦାଗ (mark) ଦିଅ । ଏହାପରେ ସ୍କୁଲ୍ ଓ ବ୍ୟାଗ୍ କାଢ଼ିନିଅ ଏବଂ ବାଲିର ଶଯ୍ୟାକୁ ଭଲ ଭାବେ ସମତଳ କରିଦିଅ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସ୍କୁଲ୍‌ଟି ଏହି ଶଯ୍ୟା ଉପରେ ଧୀରେ ଓଲଟାଇ ରଖ ଏବଂ ବ୍ୟାଗ୍‌ ତା’ ଉପରେ ରଖିଦିଅ ।

ଏଥର କାଗଜରେ ଦେଇଥ‌ିବା ଦାଗରୁ ତୁମେ ଜାଣିପାରିବ, କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍କୁଲ୍‌ କେତେ ବାଲି ଭିତରକୁ ପଶିଛି । ଏଥୁରୁ ସ୍କୁଲ୍ ଓ ବ୍ୟାଗର ଓଜନ ଦ୍ବାରା ବାଲିର ଶଯ୍ୟା ଉପରେ ପଡୁଥିବା ଚାପ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ୍ଵ ହେଉଛି ଜାଣିପାରିବ, ଏହାର କାରଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର । ଉଭୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାପଦ୍ଵୟର ଅନୁପାତ ବି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର । (ଏକ ସରୁ ମୁହଁଥ‌ିବା କାଚ କିମ୍ବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଡିବା ବ୍ୟବହାର କରି ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପଟି ମଧ୍ୟ କରାଯାଇପାରିବ) ।
ଉ-
(i) ପ୍ରଥମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଷ୍ଟୁଲ୍‌ର ଚାରିଟି ଗୋଡ଼ର ମୋଟ ଭୂମିର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଖୁବ୍ କମ୍, ତେଣୁ ଚାପ ଅଧିକ ହେବ ଓ ସ୍କୁଲ୍‌ର ଗୋଡ଼ ବାଲି ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବ ।
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍କୁଲ୍‌ର ସ୍ପର୍ଶ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ସ୍କୁଲ୍‌ର ଉପର ପଟାର କ୍ଷେତ୍ରଫଳଠାରୁ ବହୁତ ବେଶି । ତେଣୁ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାପ ଅଧିକ ହେତୁ ଚାପ ଖୁବ୍ କମ୍ ହେବ । ତେଣୁ ଦ୍ବିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍କୁଲ୍‌ ବାଲି ମଧ୍ୟରେ ଖୁବ୍ କମ୍ ପ୍ରବେଶ କରିବ ।

2. ଜଳ ଭଭି ଏକ କାଚଗିଲାସ ନିଅ । ପୋଷ୍ଟକାଡ଼ ପରି ଖଣ୍ଡିଏ ମୋଟା କାଗଜ ଦ୍ଵାରା ଏହାର ମୁହଁଟି ଘୋଡ଼ାଇଦିଅ [ଚିତ୍ର (a) । ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୋଟିଏ ହାତରେ ଗିଲାସଟି ଧରି, ଅନ୍ୟ ହାତରେ କାଗଜଟିକୁ ଗିଲାସର ମୁହଁ ଉପରେ [ଚିତ୍ର (b)] ଯେପରିକି ଏହା ପୂରାପୁରି ସିଧା ରହିବ । ଧୀରେ କାଗଜଟି ଉପରୁ ହାତଟି କାଢ଼ିନିଅ [ଚିତ୍ର (c)] । କ’ଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରୁଛ ? କାଗଜଟି ତଳକୁ ପଡ଼ିଗଲା ଓ ଜଳ ଢାଳି ହୋଇଗଲା କି ?

ଯଦି ସେପରି ହେଲା, କିଛି ଅଧ୍ଵ ସାବଧାନତାର ସହ ପରୀକ୍ଷାଟି ଆଉଥରେ କର । ତୁମେ ଦେଖୁ ଯେ ହାତର ବିନା ସାହାଯ୍ୟରେ କାଗଜଟି ଖସି ନଯାଇ ଗିଲାସରେ ଜଳକୁ ଧରି ରଖୁଛି । ଏପରି କାହିଁକି ହେଉଛି, କାରଣଟି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର । କାଗଜଟି କାଢ଼ିନେଇ ଗିଲାସର ମୁହଁଟି ଏକ କନାଦ୍ଵାରା ଘୋଡ଼ାଇ ପରୀକ୍ଷାଟି ଆଉଥରେ କର [ଚିତ୍ର (d), (e)] । କ’ଣ ଦେଖୁଛ ଓ କାହିଁକି ? ତୁମେ ପାଉଥବା ସିଦ୍ଧାନ୍ତଟି ଲେଖ ।
BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ 3
ଉ-

  • ବାୟୁର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବଚାପ ଅଛି । ବାୟୁ ନିମ୍ନମୁଖୀ ଗ୍ଲାସ୍‌ ପୋଷ୍ଟକାର୍ଡ଼ ଉପରେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବଚାପ ପକାଇବାରୁ ପୋଷ୍ଟକାର୍ଡ଼ଟି ତଳକୁ ଖସିବ ନାହିଁ କି ପାଣି ଢାଳି ହୋଇଯିବ ନାହିଁ ।
  • କନାଦ୍ଵାରା ଘୋଡ଼ାଇ ଓଲଟାଇଲେ କନାମଧ୍ୟ ଦେଇ ଜଳ ମଧ୍ୟ ବାୟୁର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବଚାପ ଯୋଗୁ ତଳକୁ ପଡ଼ିବ ନାହିଁ ।

BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ

3. ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକୃତିର ଯେ କୌଣସି ଚାରୋଟି ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଦୁଇଟି ବୋତଲରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଓ ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ବୋତଲରେ ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ରନ୍ଧ୍ର କର । ବର୍ତ୍ତମାନ ତିନୋଟି ସରୁ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପାଇପ୍ ବା ନଳୀ ଦ୍ଵାରା ବୋତଲଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଯୁକ୍ତ କର (ଚିତ୍ର ) । ସମତଳ ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ରଖ ।

ମହମଦ୍ଵାରା (ଚିତ୍ର ) ଯୋଡ଼ା ଯାଇଥିବା ସ୍ଥାନ ବନ୍ଦ କର, ଯେପରିକି କୌଣସି ବୋତଲରୁ ଜଳ ଝରିଯିବ ନାହିଁ । ଏବେ ଗୋଟିଏ ବୋତଲରେ ଜଳ ଢାଳ । ସେହି ବୋତଲଟି ଆଗ ପୁରିଯାଉଛି ନା ପ୍ରତିଟି ବୋତଲରେ ଜଳ କ୍ରମଶଃ ଭର୍ତ୍ତି ହେଉଛି ? ପ୍ରତି ବୋତଲରେ ଜଳର ପତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର । ଜଳର ପତ୍ତନ ପ୍ରତି ବୋତଲରେ ସମାନ ଦେଖାଯାଉଛି କି ? ଏପରି କାହିଁକି ହେଲା ? ବୁଝିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କର ।
BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ 4
ଉ-
ଗୋଟିଏ ବୋତଲରେ ଜଳ ଢାଳିଲେ ସବୁ ବୋତଲରେ ଜଳ ସମାନ ଉଚ୍ଚତା ରହିବ । ଏହାକୁ ଜଳର ସମୋଚ୍ଚଶୀଳତା

ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ପ୍ରଶ୍ନେ। ଭର

1. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

(i) ବିଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ଯେକୌଣସି ଦୁଇଟି ବସ୍ତୁ ପରସ୍ପରକୁ ସ୍ପର୍ଶ ନକରି ଆକର୍ଷଣ କଲେ ତାହାକୁ ………………….. ବଳ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ବିଶ୍ଵର ସର୍ବତ୍ର ……………………. ବଳ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ପୃଥ‌ିବୀ ଚାରିପଟେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ …………………. କି.ମି. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତୃତ ।
(iv) 0°C ତାପମାତ୍ରାରେ l ବର୍ଗ ସେ.ମି. କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନ ଉପରେ ପଡ଼ୁଥ‌ିବା ବାୟୁର ବଳ ………………….. ଓଜନ ସହ ସମାନ ।
(v) ଚାପ ହେଉଛି …………………. କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପ୍ରତି ପ୍ରଯୁକ୍ତ ବଳ ।
(vi) ଯେକୌଣସି ସଂସ୍ପର୍ଶବଳ ଯାହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ଉକ୍ତ ବଳର ………………… କୁହାଯାଏ ।
(vii) ଲଗାଲଗି ଦୁଇଟି ପୃଷ୍ଠ ମଧ୍ଯରେ …………………. ଘର୍ଷଣର କାରଣ ଅଟେ ।
(viii) ଦୁଇଟି ଚୁମ୍ବକ ମଧ୍ୟରେ ………………….. ବଳ ଯୋଗୁ ଚୁମ୍ବକୀୟ ବଳ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।
(ix) ଦୁଇଟି ଚୁମ୍ବକର ସମମେରୁ ପରସ୍ପରକୁ …………………….. କରନ୍ତି ।
(x) …………………. ବଳଦ୍ଵାରା ଶରୀରକୁ ବଙ୍କାଇ ହୁଏ ।
(xi) ବସ୍ତୁଟିର ବେଗ ‘0’ ହେଲେ, ସେହି ଅବସ୍ଥାକୁ ବସ୍ତୁଟିର …………………… କୁହାଯାଏ ।
(xii) ଠେଲାବଳ ଓ ଟଣାବଳକୁ ମିଳିତଭାବେ …………………. ବଳ କୁହାଯାଏ ।
(xiii) ଯାହାଦ୍ଵାରା ଠେଲାବଳ ବା ଟଣାବଳ ବସ୍ତୁ ଉପରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ତାକୁ ……………….. କରନ୍ତି ।
(xiv) ବଳ ପ୍ରୟୋଗବେଳେ କାରକ ବସ୍ତୁକୁ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ ସେ ଧରଣର ବଳକୁ …………………… ବଳ କୁହାଯାଏ ।
(xv) ବଗିଚାରୁ ଘାସ ଉପାଡ଼ିବା ବେଳେ ଘାସ ଉପରେ ………………….. ବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ।
(xvi) କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଉପରେ ଦୁଇ ବିପରୀତ ଦିଗରୁ କ୍ରିୟାଶୀଳ ସମପରିମାଣ ବଳଗୁଡ଼ିକର ପରିଣାମୀ ବଳ …………………….. ହୁଏ ।
(xvii) F1 ଓ F2 ବଳ ଏକ ଦିଗରୁ ଏକ ବସ୍ତୁ ଉପରେ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହେଲେ ପରିଣାମୀ ବଳ …………………… ହେବ ।
(xviii) ………………. ହେଉଛି ଏକକ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପ୍ରତି ପ୍ରଯୁକ୍ତ ବଳ ।
(xix) ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ବା ପୃଷ୍ଠରୁ କିଛି ଉଚ୍ଚତାରେ ପୃଥ‌ିବୀର କେନ୍ଦ୍ର ଆଡ଼କୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଆକର୍ଷଣ ବଳକୁ …………………… କହନ୍ତି ।
(xx) ଏକ ଚୁମ୍ବକର ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଚୁମ୍ବକର ଉତ୍ତର ମେରୁ ଦ୍ବାରା ………………….. ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।

BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ

Answer:
(i) ମହାକର୍ଷଣ
(ii) ମହାକର୍ଷଣ
(iii) 1000
(iv) 1 Kg.
(v) ଏକକ
(vi) କାରକ
(vii) ଆପେକ୍ଷିକ ଗତି
(viii) ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟା
(ix) ବିକର୍ଷଣ
(x) ମାଂସପେଶୀୟ
(xi) ସ୍ଥିରାବସ୍ଥା
(xii) ସଂସ୍ପର୍ଶ
(xiii) କାରକ
(xiv) ସଂସ୍ପର୍ଶ
(xv) ଟଣା
(xvi) ଶୂନ
(xvii) F1 ଓ F2
(xviii) ଚାପ
(xix) ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳ
(xx) ଆକର୍ଷିତ

2. ବାମପାର୍ଶ୍ଵର ସମ୍ପର୍କକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

(i) ସମମେରୁ : ବିକର୍ଷଣ :: ବିଷମମେରୁ : ………………………।
(ii) ଫୁଲତୋଳା : ଟଣାବଳ :: ବଲମାରିବା : ………………………।
(iii) ସାଧାରଣ ତରାଜୁ : କମାନୀ ତରାଜୁ :: ବସ୍ତୁତ୍ଵ : ………………………।
(iv) ଚୁମ୍ବକର ସମମେରୁ : ବିକର୍ଷଣ :: ବିଷମମେରୁ : ………………………।
(v) ଗାଡ଼ି ଟାଣିବା : ଟଣାବଳ :: କୂଅରୁ ପାଣିକାଢ଼ିବା : ………………………।
(vi) କାଠପେଲିବା : ଠେଲାବଳ :: ଖୁସୁଣିରେ ଗଛରୁ ଆମ୍ବପାରିବା : ………………………।
(vii) ଠେଲାବଳ : ସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ :: ମହାକର୍ଷଣ ବଳ : ………………………।
(viii) ସାଧାରଣ ତରାଜୁ : ବସ୍ତୁତ୍ଵ :: କମାନୀ ତରାଜୁ : ………………………।
(ix) ବିଶ୍ଵରେ ଦୁଇଟି ବସ୍ତୁ : ମହାକର୍ଷଣ ବଳ :: ପୃଥ‌ିବୀ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର : ………………………।

Answer:
(i) ଆକର୍ଷଣ
(ii) ଠେଲାବଳ
(iii) ଓଜନ
(iv) ଆକର୍ଷଣ
( v ) ଟଣାବଳ
(vi) ଟଣା ବଳ
(vii) ଅସଂସ୍ପର୍ଶ ବଳ
(viii) ବଳ ( ଓଜନ)
(ix) ମହାକର୍ଷଣ ବଳ

BSE Odisha 8th Class Science Solutions Chapter 11 ବଳ ଓ ଚାପ

3. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(i) କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଉପରେ ଦୁଇ ବିପରୀତ ଦିଗରୁ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହେଉଥ‌ିବା ସମପରିମାଣ ବଳଗୁଡ଼ିକର ବଳ ………………….. ହେବ । (୦, ୨ ଗୁଣ, ଅଧା, ୩ ଗୁଣ)
(ii) 0 ତାପମାତ୍ରାରେ I ବର୍ଗ ସେ.ମି. କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଉପରେ ପଡୁଥ‌ିବା ବାୟୁର ବଳ …………………… କି.ଗ୍ରା. । (0, 1, 2, 3)
(iii) ଧନୁରେ ଗୁଣ ଦେବାବେଳେ ଏଥ‌ିରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହେଉଥିବା ବଳ ……………………. ବଳର ଏକ ଉଦାହରଣ । (ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ, ସଂସ୍ପର୍ଶ, ମାଂସପେଶୀୟ, ଅସଂସ୍ପର୍ଶ)
(iv) ଶରଟିର ଗତି ଅବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଏଥ‌ିରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ବଳ ……………………… ବଳର ଏକ ଉଦାହରଣ ଅଟେ । (ଘର୍ଷଣ, ସଂସ୍ପର୍ଶ, ମାଂସପେଶୀୟ, ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ)
(v) ଚୁମ୍ବକୀୟବଳ, ସ୍ଥିର ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବଳ ଓ ମହାକର୍ଷଣ ବଳକୁ ମିଳିତଭାବେ ………………….. ବଳ କୁହାଯାଏ । (ସଂସ୍ପର୍ଶ, ଅସଂସ୍ପର୍ଶ, ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ, ଆକର୍ଷଣ)
(vi) ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳ …………………….. ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଅଟେ । (ସଂସ୍ପର୍ଶ, ଅସଂସ୍ପର୍ଶ, ଘର୍ଷଣ, ମହାକର୍ଷଣ)
(vii) ସ୍ଥିର ବିଦ୍ୟୁତ୍ଵଳ ……………………… ବଳର ଅନ୍ତର୍ଗତ ଅଟେ । (ସଂସ୍ପର୍ଶ, ଅସଂସ୍ପର୍ଶ, ଘର୍ଷଣ, ମହାକର୍ଷଣ)
(viii) ଚାପର ଏକକ ……………………….। (N, Nm, Nm2, Nm-2)
(ix) ………………………. ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ଚାପ ମପାଯାଏ । ( ଲାକ୍ଟୋମିଟର, ବାରୋମିଟର, ଆନିମୋମିଟର, ହାଇଡ୍ରୋମିଟର)
(x) ………………………. ବଳଦ୍ୱାରା କୂଅରୁ ପାଣି କଢ଼ାଇବା ସମ୍ଭବ ଅଟେ । (ଟଣାବଳ, ଠେଲାବଳ, ଚୁମ୍ବକୀୟ ବଳ, ଆକର୍ଷଣ ବଳ)

Answer:
(i) 0
(ii) 1
(iii) ମାଂସପେଶୀୟ
(iv) ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ
(v) ଅସଂସ୍ପର୍ଶ
(vi) ମହାକର୍ଷଣ
(vii) ଅସଂସ୍ପର୍ଶ
(viii) Nm-2
(ix) ବାରୋମିଟର
(x) ଟଣାବଳ

4. ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଶବ୍ଦସହ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦକୁ ମିଳାଅ ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
(i) ଚାଲିବା (i) ମହାକର୍ଷଣ ବଳ
(ii) ସମମେରୁ (ii) ଅସଂସ୍କର୍ଶଚ୍କ
(iii) 2 ଟି ଚୁମ୍ବକ ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟା ଅସମମେରୁ (iii) ବିକର୍ଷଣ
(iv) ଆସମମେରୁ (iv) ବାରୋମିଟର
(v) 2ଟି ପୃଷ୍ଠ ମଧ୍ୟରେ ଆପେକ୍ଷିକଗତି (v) ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳ
(vi) କମାନୀ ତରାଜୁ (vi) ଚ୍ସ୍ତୁତ୍ଵ
(vii) ଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଘୂର୍ଣ୍ଣନ (vii) ମାଂସପେଶୀୟ ବଳ
(viii) ସାଧାରଣ ତରାଜୁ (viii) ଓଚ୍ଚନ
(ix) ବସ୍ତୁଉପରେ କ୍ରିୟାଶୀଳ ବଳ (ix) ଘର୍ଷଣର କାରଣ
(x) ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ଚାପ (x) ଆକର୍ଷଣ

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
(i) ଚାଲିବା (vii) ମାଂସପେଶୀୟ ବଳ
(ii) ସମମେରୁ (iii) ବିକର୍ଷଣ
(iii) 2 ଟି ଚୁମ୍ବକ ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତଃକ୍ରିୟା ଅସମମେରୁ (ii) ଅସଂସ୍କର୍ଶଚ୍କ
(iv) ଆସମମେରୁ (x) ଆକର୍ଷଣ
(v) 2ଟି ପୃଷ୍ଠ ମଧ୍ୟରେ ଆପେକ୍ଷିକଗତି (ix) ଘର୍ଷଣର କାରଣ
(vi) କମାନୀ ତରାଜୁ (viii) ଓଚ୍ଚନ
(vii) ଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଘୂର୍ଣ୍ଣନ (i) ମହାକର୍ଷଣ ବଳ
(viii) ସାଧାରଣ ତରାଜୁ (vi) ଚ୍ସ୍ତୁତ୍ଵ
(ix) ବସ୍ତୁଉପରେ କ୍ରିୟାଶୀଳ ବଳ (v) ମାଧ୍ୟାକର୍ଷଣ ବଳ
(x) ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ଚାପ (iv) ବାରୋମିଟର