Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 History Solutions Chapter 12 ବ୍ରିଟିଶ୍ ଔପନିବେଶିକ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ବିଦ୍ରୋହ, ଖୋର୍ଦ୍ଧା ବିଦ୍ରୋହ (୧୮୧୭), ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହ (୧୮୫୬-୫୬), ମହାନ୍ ଭାରତୀୟ ବିଦ୍ରୋହ (୧୮୫୭) Short & Long Answer Questions
CHSE Odisha 12th Class History Chapter 12 Short & Long Answer Questions in Odia Medium
ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ଦୁଇଟି | ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
୧। କାନ୍ପୁରଠାରେ ବିଦ୍ରୋହର ନେତୃତ୍ଵ କିଏ ନେଇଥିଲେ ?
Answer:
କାନପୁରଠାରେ ବିଦ୍ରୋହର ନେତୃତ୍ଵ ନେଇଥିଲେ ଦ୍ଵିତୀୟ ବାଜିରାଓଙ୍କ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ନାନାସାହେବ ଏବଂ ତାଙ୍କର ମନ୍ତ୍ରୀ ତାନ୍ତିଆଟୋପେ । ସେ ଦ୍ଵିତୀୟ ବାହାଦୂରଶାହାଙ୍କୁ ସମ୍ରାଟ୍ ରୂପେ ମାନି ତାଙ୍କ ଅଧୀନସ୍ଥ ଏକ ଶାସକ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । କାନପୁରର ଗୋରା ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିଥିଲା । ସେଠାରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଗଣହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା ।
୨। ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କର ପୂରାନାମ କ’ଣ ଥିଲା ? ସେ କେଉଁମାନଙ୍କର ନେତୃତ୍ଵ ନେଇଥିଲେ ?
Answer:
ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କର ପୂରାନମ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧର ଭ୍ରମରବର ରାୟ ମହାପାତ୍ର ଥିଲା । ସେ ପାଇକମାନଙ୍କର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ।
୩ । ନାନାସାହେବ କାହିଁକି ବିଦ୍ରୋହୀ ସାଜିଥିଲେ ?
Answer:
ନାନାସାହେବ ପେଶବା ଦ୍ଵିତୀୟ ବାଜିରାଓଙ୍କ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ଥିଲେ । ରାଜସ୍ଵତ୍ଵ ଲୋପ ନୀତି ଅନୁସାରେ ତାଙ୍କୁ ପୈତୃକ ଉପାଧ୍ ଓ ଆର୍ଥିକ ଭତ୍ତାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ୧୮୫୭ର ମହାନ୍ ବିଦ୍ରୋହ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପରେ ସେ କାନପୁରଠାରେ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପରାସ୍ତ ହେବା ପରେ ସେ ଆତ୍ମରକ୍ଷା ପାଇଁ ନେପାଳର ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟକୁ ପଳାୟନ କରିଥିଲେ ।
୪। ଝାନ୍ସୀର ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ କାହିଁକି ବିଦ୍ରୋହୀ ସାଜିଥିଲେ ?
Answer:
ଲର୍ଡ଼ ଡେଲହାଉସୀଙ୍କ ରାଜସ୍ଵତ୍ଵ ଲୋପ ନୀତି ଦ୍ଵାରା ଝାନ୍ସୀ ରାଜ୍ୟ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟଭୁକ୍ତ ହେଲା । ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈଙ୍କ ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ତାଙ୍କ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ରଙ୍କୁ ସିଂହାସନରେ ବସିବାକୁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ନାହିଁ । ଏହାକୁ ବିରୋଧ କରି ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ ୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ।
୫। ୧୮୫୭ର ବିଦ୍ରୋହକୁ କାହିଁକି ଭାରତୀୟ ଐତିହାସିକମାନେ ପ୍ରଥମ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ବୋଲି କହିଥାନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ଐତିହାସିକମାନଙ୍କ ମତରେ, ବିଦେଶୀ ଶାସନ ଉଠାଇ ଦେବାପାଇଁ ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ଥୁଲା ଦେଶପ୍ରେମୀ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ମହାନ୍ ଓ ବୀରତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ । ଏହିପରି ଏକ ଗୌରବପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣାରେ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନମାନେ ପାଦକୁ ପାଦ ମିଳାଇ ସେମାନଙ୍କୁ ଦୃଢ଼ ସ୍ଵାଧୀନତା ଫେରାଇ ଆଣିବାକୁ ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ । ‘‘ହରହର ମହାଦେବ’’ ଏବଂ ‘ମାରେ ଫିରିଙ୍ଗିକୋ’’ ଧ୍ଵନିରେ ଭାରତ ପ୍ରକମ୍ପିତ ହୋଇଥିଲା ।
୬। ଦଶମୀ ନାଗ କିଏ ? ସେମାନଙ୍କୁ ଇଂରେଜମାନେ କେଉଁ ଆଖ୍ୟା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ବେଙ୍ଗଲର ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କୁ ଦଶମୀ ନାଗ କୁହାଯାଏ । ସେମାନଙ୍କୁ ଇଂରେଜମାନେ ଲୁଟେରା ଆଖ୍ୟା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।
୭ । ଦ୍ଵିତୀୟ ବାହାଦୂର ଶାହାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖ ।
Answer:
ଦ୍ଵିତୀୟ ବାହାଦୂର ଶାହା ଥିଲେ ଶେଷ ମୋଗଲ ସମ୍ରାଟ । ସିପାହି ବିଦ୍ରୋହ କାଳରେ ତାଙ୍କୁ ଭାରତର ସମ୍ରାଟ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଇଂରେଜ ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ନିକୋଲସନ୍ ଦିଲ୍ଲୀ ଅଧିକାର କରିବା ପରେ ତାଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରାଯାଇ ରେଙ୍ଗୁକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ତାଙ୍କର ଦୁଇ ପୁତ୍ରଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା । ୧୮୬୨ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା ।
୮। ସାନ୍ତାମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟନାମ କ’ଣ ଥିଲା ? କେଉଁ ଇଂରେଜ ଅଫିସର ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କର ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟନାମ ଥିଲା ଖେରଓାର । ବ୍ରିଗେଡିୟର ଲିୟଙ୍କ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କର ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିଥିଲେ ।
୯। ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଜମିରେ କ’ଣ ଚାଷ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା ? ୧୮୩୩ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁ ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହ ହୋଇଥିଲା, ତା’ର ନାମ କ’ଣ ରଖାଯାଇଥିଲା ?
Answer:
ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ଜମିରେ ନୀଳ ଚାଷ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ୧୮୩୩ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁ ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହ ହୋଇଥିଲା, ତା’ର ନାମ ଖେର ରଖାଯାଇଥିଲା ।
B. ପାଞ୍ଚଟି/ ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
୧ | ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ପାଇକ ବିରୋଧୀ ନୀତି ବିଷୟରେ ଲେଖ ।
Answer:
୧୮୦୫ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜ୍ୟ ଇଂରେଜମାନେ ଅଧିକାର କଲାପରେ ମେଜର ଫ୍ଲେଚର ସାହେବ ଏହାର ପ୍ରଥମ ଇଂରେଜ ପ୍ରଶାସକ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ସେ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ଶାସନଭାର ଗ୍ରହଣ କଲାପରେ ପାଇକମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପାଇକ ସୈନ୍ୟମାନେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କର କୌଣସି ଦରକାରରେ ଆସିଲେ ନାହିଁ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ସେମାନଙ୍କର ଦେଶପ୍ରାଣତା ବୈଦେଶିକ ଶାସନ ପାଇଁ ବିପଦ ବୋଲି ମନେକରାଗଲା । ତେଣୁ ଫ୍ଲେଚର ସାହେବ ପାଇକମାନଙ୍କ ପ୍ରତି କଠୋର ଓ ନିର୍ଭୟ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ ଥିଲା । ପାଇକମାନଙ୍କର ନିଷ୍କର ଜାଗିରୀ ଛଡ଼ାଇ ନିଆଗଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଜମି ଉପରେ ଭୂ-ରାଜସ୍ୱ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଗଲା । ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଯୁକ୍ତ ସରକାରୀ ରାଜସ୍ୱ କର୍ମଚାରୀମାନେ ପାଇକମାନଙ୍କ ଉପରେ ନାନା ଅତ୍ୟାଚାର କଲେ । ତା’ସାଙ୍ଗକୁ ପୋଲିସ୍ କର୍ମଚାରାଙ୍କର ଅକଥନୀୟ ଅତ୍ୟାଚାର ସେମାନଙ୍କୁ ସହିବାକୁ ପଡ଼ିଲା ।
ସେହି ସମୟରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଯେଉଁ ବଙ୍ଗାଳୀମାନେ ଓଡ଼ିଶାରେ ନିଯୁକ୍ତ ଥିଲେ, ସେମାନେ ପାଇକମାନଙ୍କୁ ନାନା ଭାବରେ ଶୋଷଣ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ନାନା କୌଶଳରେ ସେମାନଙ୍କର ଭୂ-ସମ୍ପତ୍ତି ଛଡ଼ାଇ ନେଉଥିଲେ । ଇଂରେଜମାନେ କଉଡ଼ି ପରିବର୍ତ୍ତେ ଟଙ୍କା ପଇସା ଆକାରରେ ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟ କଲେ । ଯେଉଁ ପାଇକମାନେ ରାଜସ୍ବ ଦେବାରେ ଆଦୌ ଅଭ୍ୟସ୍ତ ନଥିଲେ ସେମାନେ ରାଜସ୍ବ ପାଇଁ ଟଙ୍କା ଯୋଗାଡ଼ ସକାଶେ ମହାଜନମାନଙ୍କର ଦ୍ବାରସ୍ଥ ହେଲେ । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଲବଣ ନୀତି ଫଳରେ ପାଇକମାନଙ୍କଠାରୁ ଲୁଣ ତିଆରି କରିବା ଅଧ୍ୟାର କାଢ଼ିନେଲେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ପାଇକମାନେ ପୈତୃକ ଜୀବିକାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୋଇ ଦୁଃଖ ଓ ଅନଟନରେ ପଡ଼ିଲେ । ଏହିପରିଭାବେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ପାଇକ ବିରୋଧୀ ନୀତି ଯୋଗୁଁ ପାଇକମାନେ ଦଳିତ ଓ ନିଷ୍ପେସିତ ହୋଇ ରହିଥିଲେ । ଇଂରେଜ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସେମାନେ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଓ ଉତ୍ତେଜିତ ଥିଲେ ।
୨। ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜିଲ୍ଲାର ଜମିଦାରୀ କିପରି ହରାଇଥିଲେ ?
Answer:
ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜିଲ୍ଲାର ଅଧିକାରୀ ଥିଲେ ଏବଂ ୧୮୦୪-୧୮୦୫ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଜଗବନ୍ଧୁ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜିଲ୍ଲାର ମାଲିକାନା ପାଇଁ ଇଷ୍ଟଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ସହିତ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରି ନେଇଥିଲେ । ଇତିମଧ୍ୟରେ କୃଷ୍ଣପ୍ରସାଦ ସିଂହ ନାମକ ଜଣେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ବଙ୍ଗାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ କିଲ୍ଲା ଅଧିକାର କରିନେବା ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ ଚଳାଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଭାଇ ଗୌରହରି ସିଂହ ପୁରୀର ତହସିଲଦାର ରୂପେ ରାହଙ୍ଗ ସମେତ କେତେକ ପରଗଣାର ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟ ଦାୟିତ୍ଵରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ଥିଲେ । ଏହି ଦୁଇ ସିଂହ ମିଳିତ ହୋଇ ବକ୍ସିଙ୍କ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ କିଲ୍ଲା ଛଡ଼ାଇନେବାପାଇଁ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର କରୁଥିଲେ । ୧୮୦୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରୁ ୧୮୦୯ ଖ୍ରୀ.ଅ. ମଧ୍ଯରେ ରାହଙ୍ଗ ପରଗଣାର ରାଜସ୍ୱ ଅଧିକାର ଜଣେ ବଙ୍ଗାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ନିଲାମରେ ଦିଆଗଲା ! କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ସିଂହ ୧୮୧୦ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ସେହି ପରଗଣାକୁ କ୍ରୟ କରି ତାହାର ଜମିଦାର ହେଲେ ।
ସେହି ସମୟରେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ତାଙ୍କର ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜିଲ୍ଲାର ରାଜସ୍ୱ ପୁରୀ କଲେକ୍ଟରଙ୍କ ରାଜକୋଷରେ ସିଧାସଳଖ ଜମା କରୁଥିଲେ; ମାତ୍ର ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ପ୍ରତାରଣା କରାଯାଇ ରାହଙ୍ଗର ତହସିଲଦାର ଗୌରହରି ସିଂହ ଆପଣାର ରାଜସ୍ୱ ବିବରଣୀରେ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜିଲ୍ଲା ରାହଙ୍ଗ ପରଗଣାର ଅନ୍ତର୍ଗତ ବୋଲି ଲେଖାଇ ନେଇଥିଲେ । ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ରାହଙ୍ଗର ସନ୍ନିହିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଅସ୍ଵାଭାବିକ ଜଣାଗଲା ନାହିଁ; ମାତ୍ର ଏହାଦ୍ଵାରା ରାହଙ୍ଗର ଜମିଦାର କୃଷ୍ଣପ୍ରସାଦ ସିଂହଙ୍କ ଆଧୂପତ୍ୟ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା ଏବଂ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜିଲ୍ଲାର ମାଲିକାନା ସ୍ୱତ୍ୱରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେଲେ । ଏହିପରିଭାବେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜିଲ୍ଲା ହରାଇଥିଲେ ଏବଂ ଏହାକୁ ବଙ୍ଗାଳୀ ଜମିଦାରଙ୍କ କବଳରୁ ପୁନରୁଦ୍ଧାର ପାଇଁ ଅକ୍ଷମ ହେବାରୁ ୧୮୧୭ ଖ୍ରୀ.ଅ. ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ।
୩ । ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ବିଫଳ ହେବାର କାରଣ କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
୧୮୧୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହା ଇଂରେଜ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ପାଇକମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଗଣ ଆନ୍ଦୋଳନ ଥିଲା; ମାତ୍ର ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କର କଠୋର ଦମନମୂଳକ ନୀତି ଫଳରେ ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାର ଦୃଢ଼ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନଦ୍ୱାରା ଅନେକ ବିଦ୍ରୋହୀଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଗଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ କଠୋର ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଗଲା । ଏହାପରେ ଇଂରେଜ ସରକାର ଶାନ୍ତି ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରି ଘୋଷଣାକଲେ ଯେ ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କଲେ ସେମାନଙ୍କୁ କ୍ଷମା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଅନେକ ବିଦ୍ରୋହୀ ପ୍ରଲୋଭିତ ହୋଇ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ ପାଇଁ ରାଜି ହେଲେ ।
୧୮୨୩ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ନୟାଗଡ଼ ରାଜା ବିନାୟକ ସିଂହ ମାନ୍ଧାତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ନୂତନ ନୟାଗଡ଼ ରାଜାଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟ ଓ ସମର୍ଥନ ହରାଇଲେ । ନୟାଗଡ଼ର ନୂତନ ରାଜା ବ୍ରଜବନ୍ଧୁ ସିଂହ ମାନ୍ଧାତା ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆନୁଗତ୍ୟ ସ୍ବୀକାର କରି ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଧରାଇଦେବାପାଇଁ ଯଥାଶକ୍ତି ଉଦ୍ୟମ କଲେ । ପୁନଶ୍ଚ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଦୃଢ଼ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଯୋଗୁଁ ଅନେକ ଦେଶୀୟ ରାଜାମାନେ ଶଙ୍କିତ ହୋଇ ରହିଲେ । ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ଗୁପ୍ତ ସମର୍ଥନ ମଧ୍ଯ କ୍ରମେ ହ୍ରାସପାଇଲା । ଏହାପରେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ଅନଜ୍ୟୋପାୟ ହୋଇ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କଲେ ଏବଂ ୧୮୨୫ ଖ୍ରୀ.ଅ. ମେ ୨୭ ତାରିଖ ଦିନ କଟକ ଆସି ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ସହିତ ଏକ ଚୁକ୍ତିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷରିତ କଲେ । ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ ସହ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର ଅବସାନ ଘଟିଲା ।
୪ । ୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହର ଫଳାଫଳଗୁଡ଼ିକ ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
୧୮୫୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଭାରତରୁ କମ୍ପାନୀ ଶାସନର ଅବସାନ ଘଟିଥିଲା । ଭାରତର ଶାସନଭାର ଇଂଲଣ୍ଡର ରାଜା ବା ରାଣୀଙ୍କ ହାତରେ ଅର୍ପଣ କରାଗଲା । ଇଂଲଣ୍ଡର ଶାସକ ତାଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ଜଣେ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ଭାରତର ଶାସନମୁଖ୍ୟ କରି ପଠାଇଲେ । ତାଙ୍କୁ ଭାଇସ୍ୟ କୁହାଗଲା । ବ୍ରିଟିଶ ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ପୁନର୍ଗଠନ କରାଗଲା । ବଙ୍ଗଳା ରେଜିମେଣ୍ଟକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇ ନୂତନ ଭାବରେ ଗୁର୍ଗା, ଶିଖ, ଜାଠ ଆଦି ରେଜିମେଣ୍ଟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା । ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ଘୋଷଣାପତ୍ର ଅନୁସାରେ, ଇଂରେଜମାନେ ପୂର୍ବପରି ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ଧର୍ମ, ସଂସ୍କୃତି ଓ ସମାଜ ଉପରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ସ୍ପଷ୍ଟ ହେଲା । ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଭାରତୀୟମାନେ ଜାତୀୟ ଜାଗରଣରେ ଉଦବୃଦ୍ଧ ହୋଇ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଭାରତର ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ ଅଣ୍ଟା ଭିଡ଼ିଥିଲେ ।
୫। ୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହର ଅର୍ଥନୈତିକ କାରଣ ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖ ।
Answer:
ଉ- ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଭାରତ ଅଧିକାର କରିବାର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଅର୍ଥନୈତିକ ଶୋଷଣ । ଏହି ଶୋଷଣ ନୀତି ବିଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥିଲା । ୧୭୫୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ର ପଲାସୀ ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ବହୁ ଦେଶୀୟ ରାଜ୍ୟକୁ କ୍ରମଶଃ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଅଧିକାର କରିଥିଲେ । ଏହାଫଳରେ ରାଜା ଓ ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ରାଜାଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ବେକାର ହୋଇଯାଇଥିଲେ । ଅର୍ଥ ଓ ପ୍ରତିପତ୍ତି ହରାଇ ସେମାନେ ଅସହ୍ୟ ଦୁଃଖ ଭୋଗ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଇଂରେଜମାନେ ଭାରତରୁ କଞ୍ଚାମାଲ ଶସ୍ତାରେ ନେଇ ସେଥୁରୁ ଉତ୍ପାଦିତ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଚଢ଼ା ଦାମ୍ରେ ଏଠାରେ ବିକ୍ରି କରୁଥିଲେ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଭାରତର ବ୍ୟବସାୟୀ ଗୋଷ୍ଠୀ କ୍ଷତି ସହିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦେଶୀୟ ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାର ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥା ଉଚ୍ଛେଦ କରିବା ଫଳରେ ପ୍ରତିପତ୍ତିଶାଳୀ ଲୋକମାନେ ଦରିଦ୍ର ଓ ନିଃସ ହୋଇପଡିଥିଲେ । ଏହି ସମସ୍ତ କାରଣ ପାଇଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅସନ୍ତୋଷ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା ।
୬। ସିପାହି ବିଦ୍ରୋହର ଆଶୁ କାରଣ କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
ସିପାହିମାନଙ୍କ ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ଅସନ୍ତୋଷର ବାରୁଦଗଦାରେ ଅଗ୍ନିସଂଯୋଗ କରିଥିଲା ଏନ୍ଫିଲ୍ଡ ବନ୍ଧୁକର ପ୍ରଚଳନ । ଏହାହିଁ ଥିଲା ସିପାହି ବିଦ୍ରୋହର ଆଶୁ କାରଣ । ୧୮୫୬ରେ କମ୍ପାନୀର ସୈନ୍ୟବାହିନୀରୁ ‘ବ୍ରାଉନ୍ସେସ୍’ ନାମକ ପୁରାତନ ବନ୍ଧକ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଇ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ଏନ୍ଫିଲ୍ଡ ବନ୍ଧୁକର ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ବନ୍ଧୁକରେ ଗୁଳି ଭଭି କରିବାକୁ ହେଲେ ଗୁଳିଥିବା ଟୋଟାର ଅଗ୍ରଭାଗକୁ ଦାନ୍ତରେ ଛିଡ଼ାଇ ଗୁଳିକୁ ବାହାର କରିବାକୁ ହେଉଥିଲା ଏବଂ ବନ୍ଧୁକରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇ ଫୁଟାଯାଉଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ଜନରବ ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇଥିଲା ଯେ ଗୁଳିର ଟୋଟାରେ ଗାଈ ଓ ଘୁଷୁରି ଚର୍ବି ପ୍ରଲେପିତ ହୋଇଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କଲେ ନିଜର ଧର୍ମ ନଷ୍ଟ ହେବ ବୋଲି ଜାଣି ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନମାନେ ଖୁବ୍ ଉତ୍ତେଜିତ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ । ଯେଉଁ ସିପାହିମାନେ ଏହି ବନ୍ଧୁକ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ମନାକଲେ, ସେମାନଙ୍କୁ କଠୋର ଦଣ୍ଡରେ ଦଣ୍ଡିତ କରାଯାଇଥିଲା । ଫଳରେ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୯ ତାରିଖ ୧୮୫୭ ମସିହାରେ ବିଦ୍ରୋହର ପ୍ରଥମ ସ୍ତଲିଙ୍ଗ ଦେଖାଦେଇଥିଲା ବଙ୍ଗଦେଶର ବାରାଜପୁର ସେନାଛାଉଣୀରେ ।
୭ | ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହର ଫଳାଫଳମାନ ଲେଖ ।
Answer:
ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥିଲା । ସେମାନେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଶୋଷଣରୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲେ । ସାନ୍ତାଳ ପରଗଣା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇ ତାହାର ଶାସନଭାର ସ୍ଥାନୀୟ କଲେକ ରଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲା । ‘କାମାଉତି’ ବା ଗୋତି ପ୍ରଥାର ବିଲୋପ କରାଗଲା । ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଦାରୋଗା କଲେକ ରଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲା । ‘କାମାଭତି’ ବା ଗୋତି ପ୍ରଥାର ବିଲୋପ କରାଗଲା । ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଦାରୋଗା ଇଂରେଜ ସରକାର ଆପତତଃ ମାନି ନେଇଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ବନ୍ୟଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ବିକ୍ରି କରିବାପାଇଁ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରାଗଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥାର ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରାଗଲା । ମୋଟ ଉପରେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଇଂରେଜ ସରକାର ଚେଷ୍ଟା କରିଥଲା ।
୮| ୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହରେ ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈଙ୍କ ଭୂମିକା କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ ଝାନ୍ସୀର ଶାସକ ଗଙ୍ଗାଧର ରାଓଙ୍କ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଅପୁତ୍ରିକ ଥିବାରୁ ସେ ଆନନ୍ଦ ରାଓଙ୍କୁ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ରଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଗଙ୍ଗାଧର ରାଓଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ ସିଂହାସନ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ରର ଦାବିକୁ ଲର୍ଡ ଡେଲ୍ହାଉସୀ ଅଗ୍ରାହ୍ୟ କରିଦେଇଥିଲେ । ସେ ରାଜ୍ୟସ୍ଵତ୍ଵ ଲୋପନୀତି ପ୍ରୟୋଗ କରି ଝାନ୍ସୀକୁ ଇଂରେଜି ସାମ୍ରାଜ୍ୟଭୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ଏହାର ପ୍ରତିବାଦରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ ସିପାହି ବିଦ୍ରୋହରେ ଯୋଗଦେଇ ଝାନ୍ସୀ ଠାରେ ସିପାହିମାନଙ୍କର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ତାନ୍ତିଆ ତୋପେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈଙ୍କୁ ସହଯୋଗ କରିଥିଲେ । ଅସୀମ ବୀରତ୍ଵର ସହ ଯୁଦ୍ଧକରି ରାଣୀ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ । ବିଶେଷକରି ଜଣେ ବୀରା ରମଣୀଭାବେ ସେ ଇତିହାସ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
୯। ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହର ନାନାସାହେବଙ୍କ ଭୂମିକା କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
୧୮୫୭ ମସିହାର ବିଦ୍ରୋହରେ ନାନାସାହେବ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଥିଲେ ପେଶବା ଦ୍ଵିତୀୟ ବାଜିରାଓଙ୍କର ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର । ଲର୍ଡ ଡେଲ୍ହାଉସୀଙ୍କ ରାଜ୍ୟସ୍ଵତ୍ୱଲୋପ ନୀତିର ଶିକାର ହୋଇ ନାନାସାହେବ କାନପୁରରେ ବିଦ୍ରୋହର ନେତୃତ୍ବ ନେଇଥିଲେ । ନାନାସାହେବ ଦ୍ବିତୀୟ ବାହାଦୁରଶାହାଙ୍କୁ ସମ୍ରାଟ ରୂପେ ମାନି ତାଙ୍କ ଅଧୀନସ୍ଥ ଏକ ଶାସକ ବୋଲି ନିଜକୁ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ନାନାଙ୍କ ପ୍ରବଳ ପରାକ୍ରମ ଆଗରେ କାନପୁରର ଗୋରା ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିବାକୁ ବାଧ ହୋଇଥିଲେ । ଶେଷରେ ଇଂରେଜ ସେନାବାହିନୀ ହାତରେ ନାନାସାହେବ ପରାସ୍ତ ହୋଇ ନେପାଳର ଦୁର୍ଗମ ଅରଣ୍ୟକୁ ପଳାୟନ କରିଥିଲେ ।
୧୦ । ବୀର ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖ ।
Answer:
୧୮୫୭ ଖ୍ରୀ.ଅ. ବିଦ୍ରୋହର ପ୍ରତିଧ୍ଵନି ଓଡ଼ିଶାର ମାଟିରେ ଶୁଣାଯାଇଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାରେ ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ଅଗ୍ରସାରଥୀ ଥିଲେ ବୀର ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏ । ସେ ଇଂରେଜ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସମ୍ବଲପୁରଠାରେ ବିଦ୍ରୋହ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ସେ ବୃଦ୍ଧ ନାରାୟଣ ରାଓଙ୍କ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ଥିଲେ । ମାତ୍ର ଡେଲହାଉସୀ ରାଜ୍ୟସ୍ଵତ୍ଵ ଲୋପ ନୀତି ପ୍ରୟୋଗ କରି ସମ୍ବଲପୁରକୁ ଇଂରେଜ ସାମ୍ରାଜ୍ୟଭୁକ୍ତ କରିବାରୁ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏ ନିଜର ପ୍ରତିପରି ଓ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା ହରାଇଥିଲେ । ଏଥିରେ କ୍ଷୁବ୍ଧ ହୋଇ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ସାଏ ବିଦ୍ରୋହରେ ଭାଗ ନେଇଥିଲେ ଏବଂ ଶେଷରେ ବନ୍ଦୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଅସୁରଗଡ଼ ଦୁର୍ଗରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ।
ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
୧। ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଅନ୍ତିମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାଗରେ ହୋଇଥିବା ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ସମ୍ପର୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଭାରତରେ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଏବଂ ସ୍ପର୍ଶକାତର ଘଟଣା ଅଟେ । ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ମାର୍ଗରୁ ଓହରି ଆସି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନେ ବିଦ୍ରୋହ କରିବା ଏକ ବିରଳ ଘଟଣା । ୧୭୬୪ ମସିହାର ବକ୍ସାର ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟଲାଭ କରି ବେଙ୍ଗଲ, ବିହାର ଓ ଓଡ଼ିଶାରୁ ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟ କରିବାର ଅଧିକାର ବ୍ରିଟିଶ୍ ପାଇଥିଲା । ଏପରି ଏକ ସମୟରେ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଦ୍ଵିତୀୟାର୍ଦ୍ଧରେ ବେଙ୍ଗଲରେ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଥିଲା । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଉଭୟ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକବାଦୀ ସାଧୁମାନେ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ତୀବ୍ର କରିଥିଲେ । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ମଧ୍ଯ ଫକୀର-ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ମଧ୍ୟ କହାଯାଏ । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜଳପାଇଗୁଡ଼ିରୁ ମୁର୍ଶିଦାବାଦ ଏବଂ ବୈକୁଣ୍ଠପୁରର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଜଙ୍ଗଲରେ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥିଲା ।
ଐତିହାସିକମାନେ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନର କାରଣକୁ ନେଇ କେବଳ ମତପାର୍ଥକ୍ୟ କରି ନଥିଲେ; ବରଂ ଭାରତ ଇତିହାସରେ ଏହିଭଳି ଆନ୍ଦୋଳନର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ନେଇ ମଧ୍ୟ ଭିନ୍ନ ମତ ପୋଷଣ କରିଥିଲେ । କେତେକ ଐତିହାସିକ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ବୈଦେଶିକ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମଭାବେ ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ । ଏହାର କାରଣ ଦର୍ଶାଇ ସେମାନେ ମତ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ବକ୍ସାର ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟଲାଭ କରି କମ୍ପାନୀ ସରକାର ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟ କରିବାରୁ ତାହା ବିରୁଦ୍ଧରେ ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନେ ବିଦ୍ରୋହ କରିଥିଲେ । ୧୭୭୦ ମସିହାର ବେଙ୍ଗଲ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ଓ ମୃତ୍ୟୁକୁ ନେଇ କ୍ରୋଧୀ ଦସ୍ୟୁମାନେ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ କରିଥିଲେ ବୋଲି କେତେକ ଐତିହାସିକ ମତଦେଇଥା’ନ୍ତି ।
ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ତିନୋଟି ଅଲଗା ଅଲଗା ଘଟଣାକୁ ନେଇ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମ ଘଟଣା ଥିଲା ଏକ ବୃହତ୍ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଦଳକୁ ନେଇ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଘଟିଥିଲା । ହିନ୍ଦୁ ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନେ ଉତ୍ତର ଭାରତରୁ ଆସି ବଙ୍ଗପ୍ରଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ ଏବଂ ମନ୍ଦିର ଭ୍ରମଣ କରୁଥିଲେ । ପ୍ରଚଳିତ ପ୍ରଥାନୁଯାୟୀ ଏହି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନେ ବାଟରେ ଯିବାବେଳେ ଗାଁ ମୁଖୁଆ, ଜମିଦାର ଏବଂ ଧନୀ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ଏକ ଧର୍ମ କର ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିଲେ । ଭଲ ଆର୍ଥିକ ଥିବା ଗାଁ ମୁଖ୍ୟ ଏବଂ ଜମିଦାରମାନେ ସାଧାରଣତଃ କର ଦେଉଥିଲେ; କିନ୍ତୁ କମ୍ପାନୀ ଶାସନ ହେବାଦ୍ଵାରା ଇଂରେଜମାନେ ରାଜସ୍ବ ଆଦାୟ କରିନେଲେ । ଏହି ରାଜସ୍ବର ଭାର ବଢ଼ିଯିବାଦ୍ଵାରା ଉଭୟ କମ୍ପାନୀ ଓ ସନ୍ୟାସୀଙ୍କୁ ଦେବାପାଇଁ ସେମାନେ ଅସହାୟତା ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ । ପୁନଶ୍ଚ ମରୁଡ଼ି ଓ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷଯୋଗୁଁ ହଜାର ହଜାର ସଂଖ୍ୟାରେ ଲୋକ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ । ପ୍ରାୟ ଏକ ତୃତୀୟାଂଶ ଲୋକ ଜମି ପଡ଼ିଆ ଯୋଗୁଁ ଦ୍ବିଗୁଣିତ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲେ ।
୧୭୭୧ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ବିନାକାରଣରେ ୧୫୦ ଜଣ ସନ୍ନ୍ୟାସୀଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି କାରଣରୁ ରଙ୍ଗପୁରର ବାଟୋଇ (ଆଧୁନିକ ବାଂଲାଦେଶ) ଠାରେ ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନେ ଆନ୍ଦୋଳନ କରିଥିଲେ; କିନ୍ତୁ କିଛି ଆଧୁନିକ ଐତିହାସିକମାନେ ମତଦେଇଛନ୍ତି ଯେ ଏହି ଘଟଣା ଆଦୌ ଜନପ୍ରିୟ ହୋଇପାରି ନଥିଲା । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ଆନ୍ଦୋଳନ ଦଶମୀ ନାଗ ସନ୍ନ୍ୟାସୀଙ୍କଦ୍ବାରା ହୋଇଥିଲା । ଏହି ହିନ୍ଦୁ ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନେ ବଙ୍ଗ ପ୍ରଦେଶରେ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରା କରିବା ସହିତ ସୁଧ କାରବାରର ସୁବିଧା ଲାଭକରୁଥିଲେ । ଇଂରେଜମାନେ ଏହି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କୁ ଲୁଟେରା ଆଖ୍ୟା ଦେବାସହ ବଙ୍ଗ ପ୍ରଦେଶରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଦେଲେ ନାହିଁ । ଏହି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନେ ଦଳବଦ୍ଧ ହୋଇ ଭ୍ରମଣ କରିବା ଏକ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ବିପଦ ବୋଲି ଇଂରେଜ ସରକାର ମନେକଲା ।
କମ୍ପାନୀ ଏବଂ ସନ୍ନ୍ୟାସୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ :
ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ତିନି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଓ ଫକୀରମାନଙ୍କର ଇଂରେଜ କମ୍ପାନୀ ସହିତ ସଂଘର୍ଷ ଚାଲିଥିଲା । କମ୍ପାନୀ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଦେଶ ଭିତରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ନଦେବା ଏବଂ ଟଙ୍କା ସୁଧ କାରବାର ନ କରାଇଦେବା ଦ୍ବାରା ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭୟଙ୍କର ସଂଘର୍ଷମାନ ଘଟୁଥିଲା । ବଙ୍ଗରେ ଧର୍ମପୀଠ ପରିଦର୍ଶନରେ ଲାଗୁକରାଯାଇଥିବା କଟକଣା ବିରୋଧରେ ପ୍ରତିବାଦ କରି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନେ କମ୍ପାନୀର କାରଖାନା ଓ ରାଜ୍ୟ ଅର୍ଥାଗାର ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବା ସହିତ କମ୍ପାନୀର ସଶସ୍ତ୍ର ବାହିନୀ ସହିତ ମଧ୍ୟ ଲଢ଼େଇ ଜାରୀ ରଖୁଥିଲେ । ୧୮୦୨ ଖ୍ରୀ.ଅ. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ ଚାଲିଥିଲା । କମ୍ପାନୀ ସରକାର ଏତେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଏହି ବିସ୍ଫୋରକ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିବା ଭ୍ରମଣକାରୀ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଦଳକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ଆଣିପାରି ନଥିଲା । ବୀରଭୂମି ଏବଂ ମିଦିନାପୁର ପାହାଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳରେ ରହି ସେମାନେ ଆନ୍ଦୋଳନ ଅବ୍ୟାହତ ରଖୁଥିଲେ । ଶେଷରେ, ଗଭର୍ଣ୍ଣର ଜେନେରାଲ୍ ୱାରେନ୍ ହେଟିଂସ୍ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ସନ୍ନ୍ୟାସୀମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଜାରୀ ରଖ୍ ଏହି ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିଥିଲେ ।
୨। ୧୮୧୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ବିପ୍ଳବର କାରଣଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭୂଲୁଣ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ଏବଂ ଆର୍ଥନୀତିକ ଶୋଷଣ ତାଙ୍କୁ ଅକ୍ଟୋପସ୍ ପରି କବଳିତ କରିଥିଲା । କେବଳ ସେତିକିନୁହେଁ; ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଭୁଲ୍ ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟ ପ୍ରଥା, ଲୁଣ ଉପରେ ଏକଚାଟିଆ ଅଧିକାର, ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଚାକିରିରୁ ବଞ୍ଚତ କରିବା, କଉଡ଼ି ମୁଦ୍ରାର ପ୍ରଚଳନ ବନ୍ଦ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟମାନ ଓଡ଼ିଶାବାସୀଙ୍କର କ୍ରୋଧକୁ ବହୁଗୁଣିତ କରିଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ଉଗ୍ରରୂପ ଧାରଣ କରିଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ଖୋର୍ଦାର ରାଜା ଦ୍ୱିତୀୟ ମୁକୁନ୍ଦ ଦେବଙ୍କର ମନ୍ତ୍ରୀ ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁଙ୍କୁ ଇଂରେଜମାନେ ଫାଶୀ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ଶାସନ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ୧୮୦୫ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ । ଶେଷରେ ଖୋଦ୍ଦାର ପାଇକମାନଙ୍କର ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ଅସନ୍ତୋଷର ପରିପ୍ରକାଶ ଘଟିଥିଲା ୧୮୧୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ, ଯେତେବେଳେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଏହା ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସରେ ‘ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ’ନାମରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ।
ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର କାରଣ :
ପ୍ରଶାସନିକ ଶୋଷଣ – ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର କାରଣ ଥିଲା ଅନେକ । ପ୍ରଥମତଃ, ଖୋଦ୍ଦାର ରାଜାଙ୍କୁ ଗାଦିଚ୍ୟୁତ କରି ମେଜର୍ ଫ୍ଲେଚର୍ ଏହାର ଶାସନଭାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଶାସନ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକମାନଙ୍କ ପକ୍ଷେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଏକ କଷ୍ଟକର ବ୍ୟାପାର ହୋଇପଡ଼ିଥିଲା । ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକମାନେ ଶାସନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବ୍ରିଟିଶ ନିୟମମାନ ବୁଝିପାରିଲେ ନାହିଁ; କାରଣ, ସେ ସମସ୍ତ ପାର୍ସୀ ଏବଂ ବଙ୍ଗଳାରେ ଲେଖାଯାଇଥିଲା । ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକମାନଙ୍କର ଅଜ୍ଞତାର ସୁଯୋଗ ନେଇ ବଙ୍ଗାଳୀ କିରାଣୀମାନେ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଶୋଷଣ କରିବାପାଇଁ ଲାଗିଲେ । ରାଜସ୍ୱ ଆଦାୟ, କୋର୍ଟ-କଚେରୀରେ ମାମଲା ତଥା ଜମିଜମା ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଖୋଦ୍ଦାର ଓଡ଼ିଆମାନେ ବହୁ ଭାବରେ ହଇରାଣ ହୋଇଥିଲେ । କୋର୍ଟରେ ସଠିକ୍ ନ୍ୟାୟ ପାଇବା ସେଠାକାର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଦିବାସ୍ୱପ୍ନ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏହି ସମସ୍ତ ପ୍ରଶାସନିକ କାରଣମାନ ଖୋଦ୍ଦାର ଲୋକମାନଙ୍କ ବ୍ୟସ୍ତ ଏବଂ ବିବ୍ରତ କରିଥିଲା ।
ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ନିୟମ ଇଂରେଜମାନେ ଏକ ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ରାଜସ୍ବ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରିଥିଲେ । ସ୍ଥାନୀୟ ଜମିଦାରମାନେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ‘ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ନିୟମ’ ଅନୁସାରେ ଖଜଣା ଦେଇ ନ ପାରିଲେ ସେମାନଙ୍କ ସ୍ଥାବର ଏବଂ ଅସ୍ଥାବର ସମ୍ପଭିମାନ ନିଲାମ ହୋଇଯାଉଥିଲା । ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଦୈବ-ଦୁର୍ବିପାକ ସମୟରେ ଇଂରେଜମାନେ କର ଛାଡ଼ କରୁନଥିଲେ । କଳା ଲବଣ ଆଇନ ଲୁଣ ଉପରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଏକଚାଟିଆ ଅଧିକାର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ପାଇଁ ବୋଝ ଉପରେ ନଳିତାବିଡ଼ା ଲଦିବା ସଦୃଶ ହୋଇଥିଲା ।
ଆବହମାନକାଳରୁ ଏକ ପ୍ରକୃତି ପ୍ରଦତ୍ତ ଦ୍ରବ୍ୟ ହିସାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ଲୁଣକୁ ଇଂରେଜମାନଙ୍କଠାରୁ କିଣିବା ଫଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର କ୍ରୋଧ ବହୁଗୁଣିତ ହୋଇଥିଲା । କେବଳ ସେତିକିନୁହେଁ, ଅମଲାମାନେ ଲୁଣକୁ ଲୁଚାଇ ବିକ୍ରି କରୁଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରଚୁର ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନ କରୁଥିଲେ । ଏହି ଚୋରା ଲୁଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନ ଦୁର୍ବିସହ ହୋଇପଡ଼ୁଥିଲା । ସେମାନେ ଏହି କଳା ଲବଣ ଆଇନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସରକାରଙ୍କୁ ପତ୍ର ଲେଖୁ ଜଣାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଇଂରେଜ ସରକାର ଏଥୁଁପ୍ରତି କର୍ଣ୍ଣପାତ କରି ନ ଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାରଙ୍କ ଏହି ଲବଣନୀତି ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବିଦ୍ରୋହୀ କରିଥିଲା ।
ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ନୂତନ ମୁଦ୍ରାନୀତି – ଓଡ଼ିଶାରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ନୂତନ ମୁଦ୍ରାନୀତି ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ରୂପେ ଦେଖାଦେଇଥିଲା । ମରହଟ୍ଟା ଶାସନ ସମୟରେ କଉଡ଼ି ଓଡ଼ିଶାରେ ମୁଦ୍ରା ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ରୁପା ଟଙ୍କା ସହିତ ଏହାର ବିନିମୟ ହାର ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଶାସନ ସମୟରେ ଏହି କଉଡ଼ି ମୁଦ୍ରାର ଅଭାବ କିଛି ମାତ୍ରାରେ ଅନୁଭୂତ ହୋଇଥିଲା । ଇଂରେଜ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅଳ୍ପ ମୂଲ୍ୟର ଜିନିଷ ବଜାରରୁ କିଣିବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲା । ତେଣୁ ୧୮୦୪ରେ ଇଂରେଜ ସରକାର ଓଡ଼ିଶାରେ ରୁପା ‘ସିକା’ ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ‘ବିନା ମେଘେ ବଜ୍ରପାତ’ ପରି ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ।
ଖୋର୍ଦ୍ଧାପ୍ରତି ବୈମାତ୍ମକ ମନୋଭାବ – ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଉପରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଆକ୍ରୋଶ ମନୋଭାବ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ବିଦ୍ରୋହୀ କରିଥିଲା । ଦ୍ୱିତୀୟ ମୁକୁନ୍ଦଦେବଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କାର, ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁଙ୍କୁ ଫାଶୀ, ଖୋଦ୍ଦାରେ ନୂତନ ଶାସନ ପ୍ରଚଳନ ଆଦି ଖୋର୍ଦ୍ଧାବାସୀମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟଥ୍ତ କରିଥିଲା । ମେଜର୍ ଫ୍ଲେଚରଙ୍କଦ୍ବାରା ଖୋର୍ଦ୍ଧାରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ଇଂରେଜ ଶାସନ ସେଠାକାର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସୁହାଇ ନ ଥିଲା । ତେଣୁ ସେମାନେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଖୋର୍ଦ୍ଧାରେ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାପାଇଁ ଚାହିଁଥିଲେ ।
ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କର ଅସନ୍ତୋଷ – ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କର ଅସନ୍ତୋଷ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର ଅନ୍ୟତମ କାରଣରୂପେ ଦେଖାଦେଇଥିଲା । ସେ ଥିଲେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜାଙ୍କର ବକ୍ସି; ଅର୍ଥାତ୍ ମୁଖ୍ୟ ସେନାପତି । ତାଙ୍କର ପଦବୀ ଥିଲା ବଂଶାନୁକ୍ରମିକ । ତାଙ୍କର ଖ୍ୟାତି ଥିଲା ଅନନ୍ୟ । ସେ ରାହଙ୍ଗ, ଲେମ୍ବାଇ, ସରାଇ ଏବଂ ଛବିଶକୁଦ ଏହି ଚାରିଗୋଟି ପ୍ରଗଣା ଜାଗିରୀ ଆକାରରେ ପାଇଥିଲେ । ଏହା ସହିତ ମଧ୍ୟ ସେ ପାଇଥିଲେ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜିଲ୍ଲା । ଏହି ସବୁକୁ ମିଶାଇ ବଞ୍ଚିବାଦ କୁହାଯାଉଥିଲା ଏବଂ ଏ ବାବଦକୁ ସେ ଖଜଣା ମଧ୍ୟ ଦେଉ ନଥିଲେ; କାରଣ, ଏହା ଥିଲା ନିଷ୍କର ଜମି ଏବଂ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜା ଏହାକୁ କରମୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ମେଜର୍ ଫ୍ଲେଚର୍ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ଶାସନ ପରିଚାଳନା କଲାବେଳେ ବକ୍ସିଙ୍କୁ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜିଲ୍ଲାରୁ ହଟାଇ ଦେଇଥିଲେ । ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରକାଶ ସିଂହଙ୍କ ଚକ୍ରାନ୍ତରେ ବକ୍ସିଙ୍କର ଚାରିଗୋଟି ପ୍ରଗଣା ଲକ୍ଷ୍ମୀନାରାୟଣଙ୍କୁ ବିକ୍ରି କରି ଦିଆଗଲା ଏବଂ ସେ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ସିଂହଙ୍କୁ ଏହା ବିକ୍ରି କରିଦେଲେ ।
ବକ୍ସି ଏହା ଜାଣିପାରି କମିଶନର୍ ରିଚାର୍ଡ଼ସନ୍ଙ୍କ ନିକଟରେ ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ । କୋର୍ଟରେ କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଏହାକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବକ୍ସିଙ୍କ ନିଜ ପୁତୁରା ଗଦାଧର ବିଦ୍ୟାଧର ଏହି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ତାଙ୍କର ଅଧିକାର ଅଛି ବୋଲି କୋର୍ଟରେ ଦାବି କରିଥିଲେ । ଫଳରେ କମିଶନ୍ର ବକ୍ସିଙ୍କୁ ଏହି ଚାରି ପ୍ରଗଣାର ମାଲିକ ରୂପେ ମାନି ନ ଥିଲେ । ଏହା ବକ୍ସିଙ୍କୁ ରାସ୍ତାର ଭିକାରୀ କରି ଦେଇଥିଲା । ପୁନଶ୍ଚ ସରବାକାର ଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ପିଣ୍ଡାରୀମାନଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ରଖୁଥୁବାର ମିଥ୍ୟା ତଥ୍ୟ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ଦାରୋଗାଙ୍କୁ ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଦାରୋଗା ବକ୍ସିଙ୍କୁ ଧରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲେ । ଏହି ସମସ୍ତ ପ୍ରତାରଣା ତଥା ମିଥ୍ୟା ଅଭିଯୋଗର ଶିକାର ହୋଇ ବକ୍ସ ପାଇକମାନଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରିବାପାଇଁ ମନସ୍ଥ କରିଥିଲେ ।
୩ । ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର ସ୍ବରୂପ ଏବଂ ଫଳାଫଳ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭାରତରେ ଇଂରେଜ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବା ଫଳରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଳିଆସୁଥିବା ରାଜନୈତିକ, ପ୍ରଶାସନିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଥିଲା । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁଁ କେତେକ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକମାନଙ୍କର ସ୍ବାର୍ଥଉପରେ ଗୁରୁତର ଆଞ୍ଚ ଆସିଥିଲା; ଫଳରେ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହମାନ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ବିଦ୍ରୋହଗୁଡ଼ିକରେ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଇଂରେଜ ଶାସନର ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଦେଶୀୟ ଶାସନର ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନେତୃତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।
୧୮୧୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହ ଏହିଭଳି ଏକ ବିଦ୍ରୋହ । ଖୋଦ୍ଧାର ଗାଦିଚ୍ୟୁତ ରାଜାଙ୍କର ପାଇକମାନେ ଏହି ବିଦ୍ରୋହରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କର ସେନାପତି ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ୟାଧର ଭ୍ରମରବର ରାୟ ମହାପାତ୍ରଏହି ବିଦ୍ରୋହର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ । ଆପାତଦୃଷ୍ଟିରୁ ଜଗବନ୍ଧୁ ଏବଂ ପାଇକମାନଙ୍କର ଅସନ୍ତୋଷ ଯୋଗୁଁ ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା; କିନ୍ତୁ ଇଂରେଜ ଶାସନର ବିଫଳତା ଏବଂ ତ୍ରୁଟି ତଥା ଇଂରେଜ ଶାସନ ବିରୋଧରେ ସାଧାରଣ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ଅସନ୍ତୋଷ ଯେ ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ମୌଳିକ କାରଣ ଥୁଲା ତାହା ଅସ୍ବୀକାର କରିହେବ ନାହିଁ ।
ବିଦ୍ରୋହର ସ୍ଵରୂପ – ନିମ୍ନଲିଖତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣମାନଙ୍କରୁ ପାଇକ ବିଦ୍ରୋହର ସ୍ଵରୂପ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇପାରେ; ଯଥା –
- ବିଦ୍ରୋହର ବ୍ୟାପକତା ।
- ବିଦ୍ରୋହ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି ।
- ବିଦ୍ରୋହରେ ଯୋଗଦେଇଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଏବଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।
- ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତି ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କର ମତିଗତି ।
ବିଦ୍ରୋହର ବ୍ୟାପକତା – ଖୋର୍ଦ୍ଧାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ଏହା କୁଜଙ୍ଗ, ହରିଶପୁର ଓ ପଟ୍ଟାମୁଣ୍ଡାଇ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପିଥିଲା । ଘୁମୁସରର ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ରୋହ ପ୍ରତି ସମର୍ଥନ ଥିଲା, କାରଣ ଘୁମୁସରର ଖୋଣ୍ଡମାନେ ଏଥିରେ ଯୋଗଦେଇଥିଲେ । ଅଧିକନ୍ତୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଜମିଦାରମାନେ ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କ ସହ ମିଳିତ ହୋଇଥିଲେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଏହା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳରେ ସୀମିତ ଥିଲା ବୋଲି କହିବା ଅଯୌକ୍ତିକ ହେବ ।
ବିଦ୍ରୋହ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି — ବିଦ୍ରୋହ ପୂର୍ବରୁ ବିଦ୍ରୋହୀ ନେତା ଜଗବନ୍ଧୁ କିଛି ପରିମାଣରେ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିଥିବାର ସୂଚନା ମିଳେ । କାରଣ ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜମିଦାରୀ ହରାଇବାର ଅବ୍ୟବହିତ ପରେ ସେ ବିଦ୍ରୋହ କରି ନଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହକାଳରେ ଓଡ଼ିଶା ଆକ୍ରମଣ କରିବାପାଇଁ ନାଗପୁରର ଭୋସଲା ରାଜାଙ୍କ ପାଖକୁ ଭୂପ ସିଂହଙ୍କୁ ଦୂତ ରୂପେ ପଠାଇଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହ ପାଇଁ ଜଗବନ୍ଧୁ କନିକା, କୁଜଙ୍ଗ, ନୟାଗଡ଼ ଏବଂ ଘୁମୁସରର ରାଜାମାନଙ୍କଠାରୁ ସମର୍ଥନ ସଂଗ୍ରହ କରିଥିଲେ । କନିକା ଏବଂ କୁଜଙ୍ଗର ରାଜାମାନଙ୍କର ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ପ୍ରତି ସମର୍ଥନ ଇୱାରଙ୍କର ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବିବୃତ୍ତିରୁ ପ୍ରମାଣିତ ହୁଏ – ‘କୁଜଙ୍ଗରେ ବିଦ୍ରୋହ ପାଇଁ ପ୍ରଥମ ଡାକରା ଯେ ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କଠାରୁ ଆସିଥିବା ଏ ବିଷୟରେ ମୁଁ ନିଃସନ୍ଦେହ ଏବଂ ସେହିଭଳି ଏକ ଆହ୍ବାନରେ କନିକାର ରାଜା ମୁଖ୍ୟ ରୟତମାନଙ୍କୁ ଏକଜୁଟ କରି ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅସ୍ତ୍ରଧାରଣ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ ବୋଲି ମୁଁ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ସୂତ୍ରରୁ ଶୁଣିଛି ।’’ ପଡ଼ୋଶୀ ଗଡ଼ଜାତମାନଙ୍କର ରାଜାମାନଙ୍କଠାରୁ ସମର୍ଥନ ଲାଭ କରି ନଥିଲେ ଜଗବନ୍ଧୁ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଆତ୍ମଗୋପନ କରିବାରେ ସମର୍ଥ ହୋଇ ନଥା’ନ୍ତେ ।
ବିଦ୍ରୋହରେ ଯୋଗଦେଇଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଏବଂ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ – ମୁଖ୍ୟତଃ ୧୮୧୭ ମସିହାରେ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ବିଦ୍ରୋହ ଜାଗିରୀ ଏବଂ ନିଷ୍କର ଭୂମି ହରାଇଥବା ଦଳାଇ, ଦଳବେହେରା ଏବଂ ପାଇକମାନଙ୍କର ଏକ ବିଦ୍ରୋହ । କିନ୍ତୁ ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱ ବିନା ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନଥାନ୍ତା । ଇୱାରଙ୍କ ମତରେ ଇଂରେଜ ଶାସନରେ ଲୋକେ ବହୁତ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଭୋଗିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ହତାଶା, ଘୃଣା ଏବଂ ପ୍ରତିହିଂସାମୂଳକ ମନୋଭାବ ବିନା ବିଦ୍ରୋହ ଘଟି ନଥା’ନ୍ତା । ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥ ପାଇଁ ବିଦ୍ରୋହ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଜଗବନ୍ଧୁ ଇଂରେଜ ଶାସନରେ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ଦୁରବସ୍ଥା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଚେତନ ଥିଲେ । ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଲେଖିଥିବା ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କର ପତ୍ରରୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ।
ବିଦ୍ରୋହ କେବଳ ଦଳାଇ, ଦଳବେହେରା ଏବଂ ପାଇକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ହୋଇ ନଥିଲା । ହରିଶପୁର, ମରିଚପୁର, ଗୋଲରା, ବଳରାମପୁର, ବୁଣାକେରା ଏବଂ ରୂପସାର ଜମିଦାରୀ ହରାଇଥିବା ଜମିଦାରମାନେ ବିଦ୍ରୋହୀ ପାଇକମାନଙ୍କ ସହିତ ଯୋଗଦାନ କରିଥିଲେ । କଟକର କଲେକ୍ଟର ଟ୍ରାୱାରଙ୍କ ମତରେ ଯଦି ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କ ବିଦ୍ରୋହ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ସଫଳ ହୋଇଛି; ତାହାହେଲେ ବହୁତ ଜମିଦାର ଏବଂ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜାମାନଙ୍କର ଏଥିରେ ଯୋଗଦାନ ଯୋଗୁଁ । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ, ବିଶେଷତଃ ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ସାଧାରଣ ଲୋକେ ବିଦ୍ରୋହକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅସନ୍ତୋଷ ହେତୁ ତଥା ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କୁ ଭୟ କରି ସେମାନେ ବିଦ୍ରୋହକୁ ସମର୍ଥନ ଜଣାଇଥିଲେ ।
ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ପତି ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କ ମତିଗତି – ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଭୂ-ରାଜସ୍ବ ନୀତି ତଥା ଅମଲାମାନଙ୍କ ଦୁର୍ନୀତି ଫଳରେ ଅତିଷ୍ଠ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକେ ୧୮୧୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ବିଦ୍ରୋହ କରିଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କର କ୍ରୋଧର ମୁଖ୍ୟ ଶରବ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ଅତ୍ୟାଚାରୀ ଅମଲା ଜମିଦାର ଓ ଅମଲାତନ୍ତ୍ରର କୁଚକ୍ରରେ ପଡ଼ି ରୋଡ଼ଙ୍ଗ ଜମିଦାରୀ ହରାଇ ନଥିଲେ ବକ୍ସି ଜଗବନ୍ଧୁ ବିଦ୍ରୋହ କରି ନଥା’ନ୍ତେ । ୧୮୧୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ର ବିଦ୍ରୋହରେ ତତ୍କାଳୀନ ଅତ୍ୟାଚାରିତ ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ ତଥା ସାଧାରଣ ଉଭୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ଲୋକେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।
ଫଳାଫଳ – ଇଂରେଜ ସରକାର ପାଇକମାନଙ୍କର ବିଦ୍ରୋହକୁ ଦମନ କରିପାରିବେ ଏହା ଅନିବାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା । କାରଣ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ଶକ୍ତି ଏବଂ କୂଟନୀତି ଆଗରେ ପାଇକମାନଙ୍କର ଶକ୍ତି ତୁଚ୍ଛ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ଫଳରେ ଇଂରେଜ ସରକାର କେତେଗୁଡ଼ିଏ ପ୍ରଶାସନିକ ସଂସ୍କାରର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହ ଦମନରେ ଇଂରେଜ ସରକାର ଅସନ୍ତୋଷର କାରଣ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ କେତେକ ପ୍ରତିକାରମୂଳକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସର୍କିଟ୍ କୋଟର ବିଚାରପତି ଇ-ଟ୍ସନ୍ ସରକାରଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ବିବରଣୀର ବିଦ୍ରୋହର ନିମ୍ନଲିଖ୍ କାରଣମାନ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ – କଲିକତାରେ ଓଡ଼ିଶାର ଜମିଦାରମାନଙ୍କଠାରୁ ନିୟମିତ ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହ ଲୋକମାନଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ଦୁରବସ୍ଥାକୁ ବିଚାର କରି ରାଜସ୍ୱ ଛାଡ଼ ଦେବାରେ କିମ୍ବା ରାଜସ୍ୱ କମାଇବାରେ ସରକାରଙ୍କ ଅସମ୍ମତି ଏବଂ ଖୋର୍ଦ୍ଧା ରାଜାଙ୍କ ପ୍ରତି ଇଂରେଜ ସରକାର ଅପମାନଜନକ ବ୍ୟବହାର ।
୧୮୧୭ ଖ୍ରୀ.ଅ. ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମାସର ବିଦ୍ରୋହ ମୂଳରେ ଥିବା ଜନଅସନ୍ତୋଷର କାରଣ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବାପାଇଁ ତଥା ତାହାର ପ୍ରତିକାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମତାମତ ଦେବାପାଇଁ ମେଜର ଜେନେରାଲ ଜି. ମାର୍ଟିନ୍ଡେଲ୍ ଏବଂ ୱାଲଟାର ଇୱାରଙ୍କୁ ନେଇ ଇଂରେଜ ସରକାର ଏକ ଦୁଇଜଣିଆ କମିଶନ୍ ବସାଇଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହ ଦମନ ପରେ ପରେ ମାର୍ଟିନ୍ ଡେଲ୍ ଓଡ଼ିଶା ତ୍ୟାଗ ବିବରଣୀରେ ଇୱାର ଇଂରେଜ ଶାସନରେ ନିମ୍ନଲିଖୁ ତ୍ରୁଟିମାନ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ । ଶସ୍ୟହାନି ସତ୍ତ୍ବେ ରାଜସ୍ବ ଛାଡ଼ କରିବାପାଇଁ କିମ୍ବା ରାଜସ୍ୱ କମାଇବା ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ଅସମ୍ମତି, ସ୍ୱଳ୍ପମିଆଦୀ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ, ରାଜସ୍ଵ ଅଭିବୃଦ୍ଧି, ପାଇକମାନଙ୍କର ଜାଗିରୀ ଜମିକୁ ସରକାରଙ୍କ ଅଧୀନକୁ ନେବା, କଉଡ଼ି ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ, ଲବଣର ଅଭାବ ତଥା ଏକଚାଟିଆ ପଦ୍ଧତିରେ ଲବଣର ଦରବୃଦ୍ଧି, ସରକାରୀ ଚାକିରିରେ ଓଡ଼ିଆଙ୍କୁ ବାବା, ସରକାରୀ ଆଇନ ସମ୍ପର୍କରେ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କ ଅଜ୍ଞତା, ବଙ୍ଗାଳୀ ଅମଲାମାନଙ୍କର ପ୍ରତିପତ୍ତି ଏବଂ ଅତ୍ୟାଚାର ଏବଂ ପୋଲିସ୍ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କର ଅତ୍ୟାଚାର ଏବଂ ଦୁର୍ନୀତି ।
ଜନଅସନ୍ତୋଷ ଦୂରକରିବା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରତିକାରମୂଳକ ବ୍ୟବସ୍ଥାମାନ ଇୱାର ତାଙ୍କ ବିବରଣୀରେ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ – ଦୀର୍ଘମିଆଦୀ ଭୂ-ବନ୍ଦୋବସ୍ତ (୯ରୁ ୧୧ ବର୍ଷ ପାଇଁ) ପ୍ରଚଳନ, ସରକାରୀ ଚାକିରିରେ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କର ନିଯୁକ୍ତି ଏବଂ ସରକାର ଏବଂ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ବୃଦ୍ଧି । ସରକାର ଏବଂ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ବୃଦ୍ଧି କରିବାପାଇଁ ଇୱାର ଦୁଇଟି ପନ୍ଥା ଦର୍ଶାଇଥିଲେ । ବିଚାରକମାନେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନ ଗସ୍ତ କରି ଲୋକମାନଙ୍କର ଆପରି ଅଭିଯୋଗ ସଂଗ୍ରହ କରିବେ ଏବଂ ଆପତ୍ତି ଅଭିଯୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆବେଦନ କରିବାପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସୁଯୋଗ ଦିଆଯିବା ଉଚିତ । ସେ ପାଇକମାନଙ୍କୁ ସାଧାରଣ କୃଷକମାନଙ୍କ ସହିତ ସାମିଲ କରିବାପାଇଁ ମତ ଦେଇଥିଲେ । ପାଇକମାନଙ୍କୁ ଜାଗିରୀ ଜମି ଫେରାଇଦେବା ବିପକ୍ଷରେ ସେ ନିଜର ମତାମତ ଦେଇଥିଲେ ।
ବିଦ୍ରୋହ ଦମନ ପରେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଲୋକପ୍ରିୟ ପଦକ୍ଷେପମାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । ରାଜସ୍ବର ହାର କମାଇବାପାଇଁ ବନ୍ଦୋବସ୍ତରେ ଜମାକୁ କମାଯାଇଥିଲା । ଅନେକ ମୂଳ ଜମିଦାରମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଜମିଦାରୀ ଫେରାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କମାଯାଇଥିଲା । ବଜାରରେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଲବଣ ବିକ୍ରି କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଲବଣର ଦର ହ୍ରାସ କରାଯାଇଥିଲା । ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ରାଜାଙ୍କୁ ବାର୍ଷିକ ୨୪୦୦ ଟଙ୍କାର ଭତ୍ତା ଦିଆଯାଇଥିଲା । ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ଏବଂ କମିଶନର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳ ଗସ୍ତ କରି ପୋଲିସ୍ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ଦୁର୍ନୀତି ଏବଂ ଅତ୍ୟାଚାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିଥିଲେ ।
୪। ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହର କାରଣ ଓ ଫଳାଫଳମାନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
୧୮୫୭ର ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହ ପୂର୍ବରୁ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥିଲା ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହ । ଆଧୁନିକ ଭାରତ ଇତିହାସରେ ଏହା ‘ହୁଲ୍’ ରୂପେ ପରିଚିତ । ମହାଜନ ତଥା ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଆର୍ଥନୀତିକ ଶୋଷଣ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ବିଦ୍ରୋହୀ କରାଇଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱତ୍ଵରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ଚାଲିଥିଲାବେଳେ ମାଦାର ଜିତୁ ସାନ୍ତାଳ ଅଦମ୍ୟ ସାହସ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିଲେ । ଏହିସବୁ ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହମାନ ଇଂରେଜମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଦୃଢ଼ ହସ୍ତରେ ଦମନ କରାଯାଇଥିଲା । ତଥାପି ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ସନ୍ତାଳମାନେ ବିରାଟ ଇଂରେଜ ଶକ୍ତି ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯେଉଁ ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିଲେ, ତାହା ସେମାନଙ୍କୁ ଇତିହାସରେ ଚିରସ୍ମରଣୀୟ କରି ରଖୁଅଛି ।
ସାନ୍ତାଳ ବସତି :
ଇଂରେଜମାନେ ଭାରତରେ ଶାସନ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ସାନ୍ତାଳମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଡ଼ିଶାର କଟକ; ଅବିଭକ୍ତ ବିହାରର ଦଲଭ୍ ମ, ମାନଭୂମ, ବରଭୂମ, ଛୋଟନାଗପୁର, ପାଲାମୁ, ହଜାରିବାଗ୍ ଏବଂ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ମିନାପୁର, ବାଙ୍କୁଡ଼ା ଏବଂ ବୀରଭୂମରେ ବାସ କରୁଥିଲେ । ସେମାନେ ଜଙ୍ଗଲ ସଫା କରି ସେହି ଭୂମିରେ ଚାଷ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ପୋଡୁଚାଷ ମଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ସମୟକ୍ରମେ ସେମାନେ ରାଜମହଲ ପର୍ବତର ପାଦଦେଶରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ ଏବଂ ଏହି ଅଞ୍ଚଳକୁ ‘ଦାମିନ୍-ଇ- କୋହ’ ନାମରେ ନାମିତ କରାଗଲା । ୧୮୩୮ରୁ ୧୮୫୧ ମଧ୍ୟରେ ସେଠାରେ ୧,୪୭୩ଟି ସାନ୍ତାଳ ଗାଁ ଗଢ଼ିଉଠିଥିଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଜନସଂଖ୍ୟା ପାଖାପାଖ୍ ୮୨,୦୦୦ ହୋଇଥିଲା । ସମୟକ୍ରମେ ଇଂରେଜମାନେ ଏହି ସାନ୍ତାଳ ଜମି ଉପରେ ରାଜସ୍ବ ବସାଇଲେ ଏବଂ ଜମିଦାରମାନେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଶୋଷଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ସେଥପାଇଁ ସଂଘଟିତ ହେଲା ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହ ।
ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହର କାରଣସମୂହ :
ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖ୍ କାରଣମାନ ଦାୟୀ ଥିଲା । ସେହିସବୁ କାରଣଗୁଡିକ ପାଇଁ ସାନ୍ତାଳମାନେ ଉତ୍ତେଜିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ବିଦ୍ରୋହ କରିଥିଲେ ।
ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ପ୍ରଶାସନିକ ନୀତି :
ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ପ୍ରଶାସନିକ ନୀତି ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ରୂପେ ପରିଗଣିତ ହୋଇଥିଲା । ସାନ୍ତାଳମାନେ ଥିଲେ ସେମାନଙ୍କ ଜମିର ମାଲିକ । ମାତ୍ର ଇଂରେଜମାନେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଲେ । ସେମାନେ ରାଜପୁତମାନଙ୍କୁ ସାନ୍ତାଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜମିଦାର ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ କଲେ । ସେମାନଙ୍କୁ ସାନ୍ତାଳ ଜମିରୁ ଖଜଣା ଆଦାୟର ଅଧିକାର ମଧ୍ୟ ଦେଲେ । ସେହି ଜମିଦାରମାନଙ୍କୁ ସାନ୍ତାଳମାନେ ‘ଦିକୁ’ ରୂପେ ଆଖ୍ୟା ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ଶୋଷଣକାରୀ ରୂପେ ଜାଣିଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କୁ ବାହାର ଲୋକ ରୂପେ ପରିଗଣିତ କରାଗଲା । ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କ ପରିଷଦକୁ ଭାଙ୍ଗି ଇଂରେଜମାନେ ‘ଜମିଦାର ପରିଷଦ’ ସୃଷ୍ଟି କରେ, ଯାହା ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ କ୍ଷୁବ୍ଧ କରିଥିଲା ।
ସାନ୍ତାଳ ରମଣୀମାନଙ୍କ ଦୟନୀୟ ସ୍ଥିତି :
ପୂର୍ବରୁ ଆନନ୍ଦରେ ସମୟ ବିତାଉଥବା ସାନ୍ତାଳ ରମଣୀମାନଙ୍କ ଅବସ୍ଥା ଇଂରେଜ ଶାସନ ସମୟରେ ଦୟନୀୟ ହୋଇପଡ଼ିଲା । ଆର୍ଥିକ ଅନଟନ କାରଣରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଜମିଦାରଙ୍କ ଘରେ ବା ତାଙ୍କର ଗୃହ ନିର୍ମାଣ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକଳ୍ପରେ କାମ କରିବାକୁ ପଡୁଥିଲା । ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଠିକାଦାରମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଯାତନା ଦେବା ସହିତ ସେମାନଙ୍କୁ ଦୁବ୍ୟବହାର ମଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ତେଣୁ ସମାଜ ସେମାନଙ୍କୁ ନୂନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁବାକୁ ଲାଗିଲା । ଏହା ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କର ସମ୍ମାନକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରିଥିଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ବିଦ୍ରୋହୀ ସଜାଇଥିଲା ।
ଆର୍ଥନୀତିକ ଶୋଷଣ :
ଇଂରେଜ ସରକାର ତଥା ଜମିଦାର ଏବଂ ବଣିଆମାନେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଶୋଷଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଖଜଣା ଅର୍ଥ ଆକାରରେ ଦେବାକୁ ପଡ଼ୁଥିଲା । ତେଣୁ ସେମାନେ ଜମିଦାର ବା ବଣିଆ ପାଖରୁ ଅର୍ଥ ଆଣୁଥିଲେ ଏବଂ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ କର ଦେଉଥିଲେ । ଏହି ଋଣକୁ ପରିଶୋଧ ନ କରି ପାରିଲେ ସେମାନେ ଆଜୀବନ ସେହି ଜମିଦାର ବା ବଣିଆ ଘରେ ପୁରୁଷାନୁକ୍ରମେ ଗୋତି ଖଟୁଥିଲେ । ଏହା ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥନୀତିକ ମେରୁଦଣ୍ଡକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲା । କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ, ସେମାନେ ଜମିଦାର ପାଖରେ ବନ୍ଧକ ରଖୁଥିବା ଜମିକୁ ଜୀବନକାଳ ଭିତରେ ମୁକୁଳାଇ ପାରିଲେ ନାହିଁ । ଏହା ସେମାନଙ୍କୁ ଜମିଦାର ଏବଂ ଇଂରେଜ ବିରୋଧୀ କରିଥିଲା ।
ପୋଲିସ ଜୁଲମ :
ସାନ୍ତାଳମାନେ ମଧ୍ୟ ପୁଲିସ ଜୁଲମର ଶିକାର ହୋଇଥିଲେ । ପୁଲିସମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ଭୟଭୀତ କରି ସେମାନଙ୍କର କୁକୁଡ଼ା, ଅଣ୍ଡା, ଛେଳି, ବନ୍ୟଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ; ଯଥା : ମହୁ, ଝୁଣା, ଲାଖ ଆଦି ଛଡାଇ ନେଇ ଯାଉଥିଲେ । ଏହା ସେମାନଙ୍କ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଆହୁରି ଦୁର୍ବଳ କରୁଥିଲା । ଯଦି କେହି ପ୍ରତିବାଦ କରୁଥିଲା, ତେବେ ତାକୁ ପୋଲିସ ମାଡ଼ ମାରିବା ସହିତ ଅପରାଧୀ ଭାବେ ଥାନାକୁ ନେଇଯାଇ ଅତ୍ୟାଚାର କରୁଥିଲା । ଏହା ସେମାନଙ୍କର ଜୀବନକୁ ଦୁର୍ବିସହ କରି ଦେଇଥିଲା ।
ନୀଳଚାଷ ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିବାର ଉଦ୍ୟମ :
ନୀଳ ରୋପଣକାରୀମାନେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କୁ ଜମିରେ ନୀଳଚାଷ କରିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ । ଜମିଦାର ଏବଂ ପୋଲିସର ଭୟ ଦେଖାଇ ସେମାନେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କ ଜମିରେ ନୀଳଚାଷ କରୁଥିଲେ । ଏହା ଫଳରେ ସାନ୍ତାଳମାନେ ଚାହୁଁଥିବା ମକା, ବାଜରା, ଧାନ, ମାଣ୍ଡିଆ ଆଦି ଚାଷ ହୋଇପାରୁ ନଥିଲା । ଜମିର ଉର୍ବରତା କମିବା ସହିତ ସେମାନେ ବହୁ ଦୁଃଖର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥିଲେ । ଯେଉଁମାନେ ନୀଳଚାଷ ପାଇଁ ଜମି ଦେଉ ନଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅକଥନୀୟ ଅତ୍ୟାଚାର କରାଯାଉଥିଲା । ଏହା ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଇଂରେଜ-ବିରୋଧୀ କରାଇଥିଲା ।
ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହର ଫଳାଫଳ :
ସାନ୍ତାଳ ବିଦ୍ରୋହ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥିଲା । ସେମାନେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଶୋଷଣରୁ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲେ । ସାନ୍ତାଳ ପରଗଣା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇ ତାହାର ଶାସନଭାର ସ୍ଥାନୀୟ କଲେକ୍ଟର ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲା । ‘କାମାଭତି’ ବା ଗୋତି ପ୍ରଥାର ବିଲୋପ କରାଗଲା । ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କୁ ଦାରୋଗା ଏବଂ ମହାଜନମାନଙ୍କ କବଳର ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଇଂରେଜମାନେ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କଲେ । ଜଙ୍ଗଲ ଉପରେ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାରକୁ ଇଂରେଜ ସରକାର ଆପତତଃ ମାନି ନେଇଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ବନ୍ୟଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ବିକ୍ରି କରିବାପାଇଁ ବଜାର ସୃଷ୍ଟି କରାଗଲା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥାନ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରାଗଲା ।
ମୋଟ ଉପରେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଇଂରେଜ ସରକାର ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ବାସ୍ତବିକ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କ ବିଦ୍ରୋହ ଆଧୁନିକ ଭାରତ ଇତିହାସରେ ଏକ ଯୁଗାନ୍ତକାରୀ ଅଧ୍ୟାୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ବନବାସୀ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ବିଦ୍ରୋହ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଏକ ଶକ୍ତ ଧକ୍କା ଦେଇଥିଲା । ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଇଂରେଜମାନେ ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଯନ ବାନ୍ ହୋଇଥିଲେ । ବହୁବିଧ ସଂସ୍କାରଦ୍ୱାରା ସେମାନେ ସାନ୍ତାମାନଙ୍କର ଉନ୍ନତି ଘଟାଇଥିଲେ ।
୫। ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହର କାରଣମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
କମ୍ପାନୀର ଶହେବର୍ଷ ଯନ୍ତ୍ରଣାଦାୟକ ଶାସନରେ ଅଣନିଃଶ୍ୱାସୀ ହୋଇ ୧୮୫୭ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟମାନ ନିଜ ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ଅଶାନ୍ତିର ପରିପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ, ଯାହାକୁ ଇଂରେଜମାନେ ସିପାହି ବିଦ୍ରୋହ ଭାବେ ନାମିତ କରିଥିଲେ । ଏହା ଥିଲା ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସଂଗଠିତ ବିଦ୍ରୋହ । କିଛିକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଭାରତ ଭୂଇଁରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ମୂଳଦୁଆକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଇଥିଲା ଏହି ମହାନ୍ ବିପ୍ଳବ । ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ସମ୍ପର୍କରେ ଐତିହାସିକମାନେ ଭିନ୍ନ ମତପୋଷଣ କରିଥା’ନ୍ତି Sir Marshman, Sir John Lawrence, P.E.Roberts, Malleson, Holmes 2 ଏହି ବିଶିଷ୍ଟ ଘଟଣାକୁ ‘ସିପାହିମାନଙ୍କର ବିଦ୍ରୋହ’ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଅପରପକ୍ଷେ ଭାରତୀୟ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ଅନ୍ୟତମ ପୁରୋଧା Vinayak Damodar Savarkar ୧୮୫୭ର ଏହି ଘଟଣାକୁ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ରୂପେ ବର୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । କେତେଗୁଡ଼ିଏ କାରଣ ପାଇଁ ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।
(୧) ରାଜନୈତିକ କାରଣ :
ପଲାସୀ ଯୁଦ୍ଧ ପରଠାରୁ ଇଂରେଜମାନେ କ୍ରମାଗତଭାବେ ସେମାନଙ୍କର ନଗ୍ନ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ନୀତିକୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିବା ଫଳରେ ଜଣଙ୍କ ପରେ ଜଣେ ଦେଶୀୟ ରାଜା ଓ ରାଜ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ସ୍ଵୀକାର କରିଥିଲେ । ଲର୍ଡ ଉଏଲ୍ଲୀ ସାମନ୍ତ ସନ୍ଧି ପ୍ରୟୋଗ କରି ଦେଶୀୟ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ରାଜଧାନୀରେ ଜଣେ ଇଂରାଜୀ ପ୍ରତିନିସ୍ ଓ ଏକ ଇଂରେଜ ସେନାବାହିନୀ ଅବସ୍ଥାପିତ କରାଇଥିଲେ । ଫଳରେ ଦେଶୀୟ ରାଜାମାନଙ୍କର ପ୍ରଭାବ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା ଏବଂ ଇଂରେଜ ପ୍ରତିନିଧ୍ ରାଜ୍ୟର ବୈଦେଶିକ ତଥା ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବ୍ୟାପାରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିଥିଲେ । ଲର୍ଡ ଡେଲ୍ହାଉସୀ ରାଜ୍ୟସ୍ଵତ୍ୱ ଲୋପ ନୀତି ପ୍ରୟୋଗ କରି ସାତାରା, ଝାନ୍ସୀ, ନାଗପୁର, ସମ୍ବଲପୁର, ଜୈତପୁର ଏବଂ ଭଗତ୍ ଆଦି ରାଜ୍ୟକୁ ଇଂରେଜ ସାମ୍ରାଜ୍ୟଭୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ନାନାସାହେବଙ୍କୁ ପେନ୍ସନ୍ ଓ ପଦବୀରୁ ବଞ୍ଚିତ କରାଯାଇଥିଲା ।
ମରହଟ୍ଟାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଅପମାନଜନକ ଥିଲା, କାରଣ ଝାନ୍ସୀର ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈଙ୍କର ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ଗ୍ରହଣକୁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଅନୁମୋଦନ କରି ନଥିଲେ । ଅଯୋଧ୍ୟାରୁ କୁଶାସନ ଲୋପ କରିବା ଛଳରେ ରାଜ୍ୟ ଅଧିକାର ନୀତି ଇଂରେଜ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ଅପ୍ରିୟ କରିଥିଲା । ଫଳରେ ଅଯୋଧ୍ୟାବାସୀ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରିବାକୁ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ । କମ୍ପାନୀ ଶାସନରେ ଭୂରାଜସ୍ୱ ହାର ଅତିରିକ୍ତ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥବାରୁ ଏବଂ ନୂତନ ନିୟମ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସୁବିଧାଜନକ ହେଉ ନଥିବାରୁ ଅସନ୍ତୋଷ ବ୍ୟାପକ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିଲା । ସର୍ବୋପରି ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ରାଜ୍ୟଲିପ୍ସା ବିରୁଦ୍ଧରେ ନାନାସାହେବ, ତାନ୍ତିଆ ତୋପେ, ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ, କନ୍ର ସିଂ, ଦ୍ବିତୀୟ ବାହାଦୂର ଶାହା, ଫିରୋଜ ଶାହା ପ୍ରଭୃତି ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ।
(୨) ପ୍ରଶାସନିକ କାରଣ :
ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ସହିତ ଭାରତୀୟମାନେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିଚିତ ନଥିଲେ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଇଂରେଜମାନେ ସମସ୍ତ ସୁବିଧା ଓ ସୁଯୋଗ ପାଇଥିଲେ । ଅପରପକ୍ଷେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅନୁରୂପ ସୁବିଧା ମିଳୁ ନଥିଲା । ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ନିମ୍ନ ସୋପାନରେ ଅବସ୍ଥାପିତ କରାଯାଉଥିଲା ଓ ଅଳ୍ପ ଦରମା ଦିଆଯାଉଥିଲା । ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଅପମାନଜନକ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଓ ତାଚ୍ଛଲ୍ୟ କରିବା ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଏକ ନିତିଦିନିଆ ଅଭ୍ୟାସ ଥିଲା । ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଅସାଧୁ ଓ ଅବିଶ୍ଵାସୀ ବୋଲି ସେମାନେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ନ୍ୟାୟ-ବିଚାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଭାରତୀୟମାନେ ଶୋଷଣର ଶିକାର ହୋଇଥିଲେ । ଫଳରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ପ୍ରତି ସେମାନଙ୍କର ଅନୁରକ୍ତି କମିଯାଇଥିଲା ।
(୩) ଅର୍ଥନୈତିକ କାରଣ :
ଭାରତକୁ ଶୋଷଣ କରି ଇଂଲଣ୍ଡକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିବା ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା । ସେମାନେ ଯେଉଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସରଣ କରିଥିଲେ, ତାହା କେବଳ ଇଂଲଣ୍ଡ ପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା । ଶିଳ୍ପ ବିପ୍ଳବ ପରେ ଇଂଲଣ୍ଡ ନିର୍ମିତ ପଦାର୍ଥରେ ଭାରତୀୟ ବଜାର ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲା । ଉକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ବିକ୍ରୟ ପରେ ବିକ୍ରୟଲବ୍ଧ ଧନ ଇଂରେଜ ବଣିକମାନେ ସ୍ବଦେଶକୁ ନେଇଯାଇଥିଲେ । ଭାରତର ରାଜସ୍ୱ, ସଞ୍ଚ ସମ୍ପଦ, କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, କଞ୍ଚାମାଲ, ଆଦି ସବୁକିଛି ଇଂଲଣ୍ଡକୁ ସମୃଦ୍ଧତର କରି ଗଢ଼ି ତୋଳିଥିଲା । ଅପରପକ୍ଷେ ଭାରତର ପ୍ରଭୃତ କ୍ଷତିସାଧନ କରି ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପ ଓ କୃଷିର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଇଂରେଜ ସରକାର କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ନେଇ ନଥିଲେ । ଫଳରେ ଭାରତୀୟ କୃଷକ ସର୍ବସ୍ୱାନ୍ତ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ଶୋଷଣର ଶିକାର ହୋଇ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ଧ୍ୱଂସପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନତି ରାଜକୋଷରୁ କୌଣସି ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟିତ ହେଉ ନଥିଲା । ଫଳରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମନରେ ଅସନ୍ତୋଷ ରୂପକ ଅଗ୍ନି ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହୋଇ ପରିଶେଷରେ ବିଦ୍ରୋହ ରୂପରେ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା ।
(୪) ସାମାଜିକ କାରଣ :
ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଭ୍ୟତା ଓ ଶିକ୍ଷାର ସୁଫଳ ମିଳି ନଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ସମାଜର ରକ୍ଷଣଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ କ୍ରମାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ପସନ୍ଦ କରି ନଥିଲେ । ଡେଲହାଉସୀଙ୍କ ସମୟରେ ବିଧବା ବିବାହ, ରେଳପଥ, ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ତାର ପ୍ରଚଳନ, ନାରୀ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ ଓ ବେକ୍ନିକ୍ଙ୍କ ସମୟରେ ସତୀପ୍ରଥାର ଉଚ୍ଛେଦ, ଶିକ୍ଷା ଓ ସଂସ୍କାରମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟର ପ୍ରଚଳନ ଫଳରେ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ହିନ୍ଦୁମାନେ ବ୍ୟଥ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ସେମାନେ ଆଶଙ୍କା କରିଥିଲେ ଯେ, ସମାଜର ସ୍ଥିତିଶୀଳ ଅବସ୍ଥା ଫଳରେ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ହିନ୍ଦୁମାନେ ବ୍ୟଥୁତ ହୋଇଥିଲେ । ସେମାନେ ଆଶଙ୍କା କରିଥିଲେ ଯେ, ସମାଜର ସ୍ଥିତିଶୀଳ ଅବସ୍ଥା ଭାଙ୍ଗିଯିବ ଓ ପୁରାତନ ରୀତିନୀତି ଧ୍ୱଂସ ପାଇଯିବ । ଫଳରେ ଏହିସବୁ ସାମାଜିକ କାରଣକୁ ନେଇ ବିଦ୍ରୋହ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ।
(୫) ଧର୍ମଗତ କାରଣ :
ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ପ୍ରସାର ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଭାରତରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ପାଦ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଇଂଲଣ୍ଡରୁ ଆସିବାପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେବାରୁ ସେମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଆଶାତୀତ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ସେମାନେ ନାନା ପ୍ରଲୋଭନ ଦେଖାଇ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମରେ ଦୀକ୍ଷିତ କରାଇଥିଲେ । ଏପରିକି ବହୁ ଦାତବ୍ୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଅନ୍ନଛତ୍ର ଖୋଲାଯାଇଥିଲା । ଏହାଫଳରେ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ହିନ୍ଦୁମାନେ କ୍ରୋଧାନ୍ଵିତ ହୋଇଥିଲେ । ସର୍ବୋପରି ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ମାନେ ଲୁଣରେ ଗୋରୁହାଡ଼ ଗୁଣ୍ଡ ମିଶ୍ରଣ ଏବଂ କୂପ ପୋଖରୀରେ ଗୋରୁ ଓ ଘୁଷୁରି ଚର୍ବି ନିକ୍ଷେପ କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଜନରବ ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇଥିଲା । ୧୮୫୬ରେ ଭାରତ ପାଇଁ ‘ଧର୍ମୀୟ ଅକ୍ଷମତା ଆଇନ’ ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା । ଏହି ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଜଣେ ହିନ୍ଦୁ ବା ମୁସଲମାନ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କଲେ ମଧ୍ୟ ପରିବାରର ସମ୍ପତ୍ତିରୁ ଭାଗ ପାଇପାରିବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଗଲା । ଲର୍ଡ କ୍ୟାମିଂ ଏହାକୁ କଡ଼ାକଡ଼ି ଭାବେ ପାଳନ କରିଥିଲେ ।
ଆଗରୁ ଜଣେ ହିନ୍ଦୁଧର୍ମ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କଲେ ପୈତୃକ ସମ୍ପତ୍ତିରୁ ଭାଗ ପାଉ ନଥିଲା । ତେଣୁ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ଧାରଣା ହେଲା ଯେ ସତେଅବା ସେମାନଙ୍କୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମରେ ଦୀକ୍ଷିତ କରିବାପାଇଁ କ୍ୟାନିଂ ପ୍ରେରିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଶିକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମର ମହତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରତିପାଦନ ପାଇଁ ଆମେରିକା ପାଦ୍ରୀ ସମାଜ ଆଗ୍ରାଠାରେ ଛାପାଖାନା ବସାଇ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ପୁସ୍ତକ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ଏହାଫଳରେ ଉଭୟ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନମାନେ ପ୍ରମାଦ ଗଣିଲେ । ଏହା ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ତେଜିତ କରିଥିଲା । ଇଂରେଜ ସାମରିକ ଅଫିସରମାନେ ଭାରତୀୟ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ଧର୍ମକ୍ଷେତ୍ରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିଥିଲେ । ଏହି ସମସ୍ତ ଧର୍ମଗତ କାରଣ ପାଇଁ ଭାରତୀୟମାନେ ବିଦ୍ରୋହୀ ହୋଇଉଠିଲେ ଏବଂ ବିଦ୍ରୋହ ଘଟାଇଥିଲେ ।
(୬) ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ କାରଣ :
୧୮୫୭ର ମହାନ୍ ବିଦ୍ରୋହ ପଛରେ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ କାରଣ ନିହିତ ଅଛି ବୋଲି ବହୁ ଐତିହାସିକମାନେ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଜ୍ୟୋତିଷମାନେ ଭବିଷ୍ୟତବାଣୀ କରିଥିଲେ ଯେ, ଦୀର୍ଘ ଶହେବର୍ଷ ପରେ ଭାରତରୁ ଇଂରେଜ ଶାସନର ଅବସାନ ଘଟିବ । ୧୭୫୭ରୁ ୧୮୫୭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶହେବର୍ଷ ହେଉଥିଲା । ତେଣୁ ୧୮୫୭ରେ ଇଂରେଜ ଅବସାନ ଘଟିବ ବୋଲି ଭାବିଥିଲେ ବହୁ ଭାରତୀୟ । ତେଣୁ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରୋଟି ଓ ପଦ୍ମଫୁଲ ଗୋପନରେ ବଣ୍ଟା ହେଉଥିଲା । ଏଥିପାଇଁ ଭାରତୀୟମାନେ ବିଦ୍ରୋହ ଘଟାଇବାପାଇଁ ସ୍ଥିର କରିଥିଲେ ।
(୭) ସାମରିକ କାରଣ :
ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ଅସନ୍ତୋଷ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବାବେଳେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ କାରଣଗୁଡିକ ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟକୁ ରକ୍ଷା କରୁଥିବା ଭାରତୀୟ ସିପାହିମାନେ ଅସନ୍ତୋଷ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମତଃ, ଭାରତୀୟମାନେ ସୈନ୍ୟ ବିଭାଗର ଉଚ୍ଚପଦବୀ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କୁ ଉଚ୍ଚ ପଦବୀରେ ରଖାଯାଉ ନଥିଲା । କେବଳ ଇଉରୋପୀୟମାନେ ସାମରିକ ବିଭାଗର ଉଚ୍ଚ ପଦବୀରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଉଥିଲେ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ଭାରତୀୟ ସିପାହିମାନେ ଇଂରେଜ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ କମ୍ ବେତନ ପାଉଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ହେୟ ମନେ କରାଯାଉଥିଲା । ତୃତୀୟତଃ, ସାହସିକ ପଦକ୍ଷେପ ପାଇଁ ସିପାହିମାନଙ୍କୁ କୌଣସି ପୁରସ୍କାର ବା ପଦୋନ୍ନତି ମିଳୁ ନଥିଲା ।
ଚତୁର୍ଥତଃ, ଯେଉଁ ଭାରତୀୟ ସାମରିକ ଅଫିସର ସିପାହିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ହେଉଥିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରାଯାଉଥିଲା । ପଞ୍ଚମତଃ, ଧର୍ମନାଶ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସିପାହିମାନଙ୍କୁ ସମୁଦ୍ରପାର ହୋଇ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ଷଷ୍ଠତଃ, ଭାରତୀୟ ସିପାହିମାନଙ୍କୁ ନିଜ ପରମ୍ପରା ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଶୀ ଟୋପି ଓ ଚନ୍ଦନ ଟିପା ପରିଧାନ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଗଲା ନାହିଁ । ଦେଶୀୟ ଟୋପି ପରିବର୍ତ୍ତେ ଘୁଷୁରି ଚମଡ଼ାରେ ନିର୍ମିତ ଏକପ୍ରକାର ସାମରିକ ଟୋପି ବ୍ୟବହାର କରିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ଶେଷତଃ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ୍ ପାଦ୍ରୀମାନେ ସିପାହିମାନଙ୍କୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ ।
(୮) ଆଶୁ କାରଣ :
ଏହିପରି ଅସନ୍ତୋଷ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବା ସମୟରେ କମ୍ପାନୀର ସୈନ୍ୟବାହିନୀରୁ ‘ବ୍ରାଉନ୍ ବେସ୍’ ନାମକ ପୁରାତନ ବନ୍ଧୁକ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଇ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଏନ୍ଫିଲ୍ଡ’ ବନ୍ଧୁକର ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରଥମେ ଏହାର ପ୍ରୟୋଗ ଦମ୍ବମ୍, ଅମ୍ବାଲା ଏବଂ ସିଆଲକୋଟରେ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ବନ୍ଧୁକରେ ଗୁଳି ଭର୍ତ୍ତି କରିବାକୁ ହେଲେ ଗୁଳିଥିବା ଖୋଳର ଅଗ୍ରଭାଗକୁ ଦାନ୍ତରେ ଛିଣ୍ଡାଇ ଗୁଳିକୁ ବାହାର କରିବାକୁ ହେଉଥିଲା ଏବଂ ବନ୍ଧୁକରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇ ଫୁଟାଯାଉଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ଜନରବ ପ୍ରଚାରିତ ହୋଇଥିଲା ଯେ, ଗୁଳିର ଟୋଟାରେ ଗାଈ ଓ ଘୁଷୁରୀ ଚର୍ବି ପ୍ରଲେପିତ ହୋଇଛି । ଜାତି ଓ ଧର୍ମ ନଷ୍ଟ ହେବାର ଆଶଙ୍କା କରି ଉଭୟ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ସିପାହି ଏହି ବନ୍ଧୁକ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲେ । ମାତ୍ର ଗୋରା ସରକାର ସେମାନଙ୍କ ଅସନ୍ତୋଷ ପ୍ରତି କର୍ଣ୍ଣପାତ ନକରି ସେହି ଚର୍ବି ଆଚ୍ଛାଦିତ ଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ସେମାନଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଫଳରେ ବିଦ୍ରୋହର ବହ୍ନି ପ୍ରଜ୍ଵଳିତ ହୋଇ ଉଠିଥିଲା ।
୬। ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହର ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ କାରଣମାନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
କମ୍ପାନୀର ଶହେବର୍ଷ ଯନ୍ତ୍ରଣାଦାୟକ ଶାସନରେ ଅଣନିଃଶ୍ୱାସୀ ହୋଇ ୧୮୫୭ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟମାନ ନିଜ ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ଅଶାନ୍ତିର ପରିପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ, ଯାହାକୁ ଇଂରେଜମାନେ ସିପାହି ବିଦ୍ରୋହ ଭାବେ ନାମିତ କରିଥିଲେ । ଏହା ଥିଲା ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସଂଗଠିତ ବିଦ୍ରୋହ । କିଛିକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଭାରତ ଭୂଇଁରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ମୂଳଦୁଆକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଇଥିଲା ଏହି ମହାନ୍ ବିପ୍ଳବ । ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ସମ୍ପର୍କରେ ଐତିହାସିକମାନେ ଭିନ୍ନ ମତପୋଷଣ କରିଥାନ୍ତି । Sir Marshman, Sir John Lawrence, P.E.Roberts, Malleson, Holmes ବିଶିଷ୍ଟ ଘଟଣାକୁ ‘ସିପାହିମାନଙ୍କର ବିଦ୍ରୋହ’ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଅପରପକ୍ଷେ ଭାରତୀୟ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ଅନ୍ୟତମ ପୁରୋଧା Vinayak Damodar Savarkar ୧୮୫୭ର ଏହି ଘଟଣାକୁ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ କାରଣଗୁଡିକ ହେଲା
(୧) ସାମାଜିକ କାରଣ :
ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଭ୍ୟତା ଓ ଶିକ୍ଷାର ସୁଫଳ ମିଳି ନଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ସମାଜର ରକ୍ଷଣଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ କ୍ରମାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ପସନ୍ଦ କରି ନଥିଲେ । ଡେଲହାଉସୀଙ୍କ ସମୟରେ ବିଧବା ବିବାହ, ରେଳପଥ, ଟେଲିଗ୍ରାଫ୍ ତାର ପ୍ରଚଳନ, ନାରୀ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଚଳନ ଓ ବେକ୍ନିକ୍ଙ୍କ ସମୟରେ ସତୀପ୍ରଥାର ଉଚ୍ଛେଦ, ଶିକ୍ଷା ଓ ସଂସ୍କାରମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟର ପ୍ରଚଳନ ଫଳରେ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ହିନ୍ଦୁମାନେ ବ୍ୟଥ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ସେମାନେ ଆଶଙ୍କା କରିଥିଲେ ଯେ, ସମାଜର ସ୍ଥିତିଶୀଳ ଅବସ୍ଥା ଫଳରେ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ହିନ୍ଦୁମାନେ ବ୍ୟଥ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ସେମାନେ ଆଶଙ୍କା କରିଥିଲେ ଯେ, ସମାଜର ସ୍ଥିତିଶୀଳ ଅବସ୍ଥା ଭାଙ୍ଗିଯିବ ଓ ପୁରାତନ ରୀତିନୀତି ଧ୍ୱଂସ ପାଇଯିବ । ଫଳରେ ଏହିସବୁ ସାମାଜିକ କାରଣକୁ ନେଇ ବିଦ୍ରୋହ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ।
(୨) ଅର୍ଥନୈତିକ କାରଣ :
ଭାରତକୁ ଶୋଷଣ କରି ଇଂଲଣ୍ଡକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିବା ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥଲା । ସେମାନେ ଯେଉଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସରଣ କରିଥିଲେ, ତାହା କେବଳ ଇଂଲଣ୍ଡ ପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥିଲା । ଶିଳ୍ପ ବିପ୍ଳବ ପରେ ଇଂଲଣ୍ଡ ନିର୍ମିତ ପଦାର୍ଥରେ ଭାରତୀୟ ବଜାର ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲା । ଉକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ବିକ୍ରୟ ପରେ ବିକ୍ରୟଲବ୍ଧ ଧନ ଇଂରେଜ ବଣିକମାନେ ସ୍ବଦେଶକୁ ନେଇଯାଇଥିଲେ । ଭାରତର ରାଜସ୍ୱ, ସଞ୍ଚ ସମ୍ପଦ, କୃଷିଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ, କଞ୍ଚାମାଲ, ଖଣିଜପଦାର୍ଥ ଆଦି ସବୁକିଛି ଇଂଲଣ୍ଡକୁ ସମୃଦ୍ଧତର କରି ଗଢ଼ି ତୋଳିଥିଲା । ଅପରପକ୍ଷେ ଭାରତର ପ୍ରଭୃତ କ୍ଷତିସାଧନ କରି ଭାରତୀୟ ଶିଳ୍ପ କୃଷିର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଇଂରେଜ ସରକାର କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ନେଇ ନଥୁଲେ । ଫଳରେ ଭାରତୀୟ କୃଷକ ସର୍ବସ୍ୱାନ୍ତ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ଶୋଷଣର ଶିକାର ହୋଇ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ଧ୍ୱଂସପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ଦେଶର ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ରାଜକୋଷରୁ କୌଣସି ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟିତ ହେଉ ନଥିଲା । ଫଳରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମନରେ ଅସନ୍ତୋଷ ରୂପକ ଅଗ୍ନି ପ୍ରଜ୍ଜଳିତ ହୋଇ ପରିଶେଷରେ ବିଦ୍ରୋହ ରୂପରେ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା ।
୭ | ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହର ରାଜନୈତିକ ଓ ସାମରିକ କାରଣମାନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
କମ୍ପାନୀର ଶହେବର୍ଷ ଯନ୍ତ୍ରଣାଦାୟକ ଶାସନରେ ଅଣନିଃଶ୍ୱାସୀ ହୋଇ ୧୮୫୭ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟମାନ ନିଜ ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ଅଶାନ୍ତିର ପରିପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ, ଯାହାକୁ ଇଂରେଜମାନେ ସିପାହି ବିଦ୍ରୋହ ଭାବେ ନାମିତ କରିଥିଲେ । ଏହା ଥିଲା ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସଂଗଠିତ ବିଦ୍ରୋହ । କିଛିକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଭାରତ ଭୂଇଁରେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ମୂଳଦୁଆକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଇଥିଲା ଏହି ମହାନ୍ ବିପ୍ଳବ । ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ସମ୍ପର୍କରେ ଐତିହାସିକମାନେ ଭିନ୍ନ ମତପୋଷଣ କରିଥାନ୍ତି । Sir Marshman, Sir John Lawrence, P.E.Roberts, Malleson, Holmes ବିଶିଷ୍ଟ ଘଟଣାକୁ ‘ସିପାହିମାନଙ୍କର ବିଦ୍ରୋହ’ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଅପରପକ୍ଷେ ଭାରତୀୟ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ଅନ୍ୟତମ ପୁରୋଧା Vinayak Damodar Savarkar ୧୮୫୭ର ଏହି ଘଟଣାକୁ ଭାରତର ପ୍ରଥମ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ରାଜନୈତିକ ଓ ସାମରିକ କାରଣଗୁଡିକ ହେଲା-
(୧) ରାଜନୈତିକ କାରଣ :
ପଲାସୀ ଯୁଦ୍ଧ ପରଠାରୁ ଇଂରେଜମାନେ କ୍ରମାଗତଭାବେ ସେମାନଙ୍କର ନଗ୍ନ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ନୀତିକୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିବା ଫଳରେ ଜଣଙ୍କ ପରେ ଜଣେ ଦେଶୀୟ ରାଜା ଓ ରାଜ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ସ୍ଵୀକାର କରିଥିଲେ । ଲର୍ଡ ଉଏଲ୍ଲୀ ସାମନ୍ତ ସନ୍ଧି ପ୍ରୟୋଗ କରି ଦେଶୀୟ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ରାଜଧାନୀରେ ଜଣେ ଇଂରାଜୀ ପ୍ରତିନିସ୍ ଓ ଏକ ଇଂରେଜ ସେନାବାହିନୀ ଅବସ୍ଥାପିତ କରାଇଥିଲେ । ଫଳରେ ଦେଶୀୟ ରାଜାମାନଙ୍କର ପ୍ରଭାବ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା ଏବଂ ଇଂରେଜ ପ୍ରତିନିଧ୍ ରାଜ୍ୟର ବୈଦେଶିକ ତଥା ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବ୍ୟାପାରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିଥିଲେ । ଲର୍ଡ ଡେଲ୍ହାଉସୀ ରାଜ୍ୟସ୍ଵତ୍ଵ ଲୋପ ନୀତି ପ୍ରୟୋଗ କରି ସାତାରା, ଝାନ୍ସୀ, ନାଗପୁର, ସମ୍ବଲପୁର, ଜୈତପୁର ଏବଂ ଭଗତ୍ ଆଦି ରାଜ୍ୟକୁ ଇଂରେଜ ସାମ୍ରାଜ୍ୟଭୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ନାନାସାହେବଙ୍କୁ ପେନ୍ସନ୍ ଓ ପଦବୀରୁ ବଞ୍ଚିତ କରାଯାଇଥିଲା ।
ମରହଟ୍ଟାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଅପମାନଜନକ ଥିଲା, କାରଣ ଝାନ୍ସୀର ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈଙ୍କର ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ଗ୍ରହଣକୁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଅନୁମୋଦନ କରି ନଥିଲେ । ଅଯୋଧ୍ୟାରୁ କୁଶାସନ ଲୋପ କରିବା ଛଳରେ ରାଜ୍ୟ ଅଧିକାର ନୀତି ଇଂରେଜ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କୁ ଅପ୍ରିୟ କରିଥିଲା । ଫଳରେ ଅଯୋଧ୍ୟାବାସୀ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରିବାକୁ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ । କମ୍ପାନୀ ଶାସନରେ ଭୂରାଜସ୍ୱ ହାର ଅତିରିକ୍ତ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିବାରୁ ଏବଂ ନୂତନ ନିୟମ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସୁବିଧାଜନକ ହେଉ ନଥିବାରୁ ଅସନ୍ତୋଷ ବ୍ୟାପକ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିଲା । ସର୍ବୋପରି ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ରାଜ୍ୟଲିପ୍ସା ବିରୁଦ୍ଧରେ ନାନାସାହେବ, ତାନ୍ତିଆ ତୋପେ, ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ, କନ୍ର ସିଂ, ଦ୍ଵିତୀୟ ବାହାଦୂର ଶାହା, ଫିରୋଜ ଶାହା ପ୍ରଭୃତି ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ ।
(୨) ସାମରିକ କାରଣ :
ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ଅସନ୍ତୋଷ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବାବେଳେ ନିମ୍ନଲିଖୂତ କାରଣଗଜୁଡିକ ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସାମ୍ରାଜ୍ୟକୁ ରକ୍ଷା କରୁଥିବା ଭାରତୀୟ ସିପାହିମାନେ ଅସନ୍ତୋଷ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମତଃ, ଭାରତୀୟମାନେ ସୈନ୍ୟ ବିଭାଗର ଉଚ୍ଚପଦବୀ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କୁ ଉଚ୍ଚ ପଦବୀରେ ରଖାଯାଉ ନଥିଲା । କେବଳ ଇଉରୋପୀୟମାନେ ସାମରିକ ବିଭାଗର ଉଚ୍ଚ ପଦବୀରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଉଥିଲେ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ଭାରତୀୟ ସିପାହିମାନେ ଇଂରେଜ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ କମ୍ ବେତନ ପାଉଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ହେୟ କରାଯାଉଥିଲା । ତୃତୀୟତଃ, ସାହସିକ ପଦକ୍ଷେପ ପାଇଁ ସିପାହିମାନଙ୍କୁ କୌଣସି ପୁରସ୍କାର ବା ପଦୋନ୍ନତି ମିଳୁ ନଥୁଲା ।
ଚତୁର୍ଥତଃ, ଯେଉଁ ଭାରତୀୟ ସାମରିକ ଅଫିସର ସିପାହିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ହେଉଥିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରାଯାଉଥିଲା । ପଞ୍ଚମତଃ, ଧର୍ମନାଶ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସିପାହିମାନଙ୍କୁ ସମୁଦ୍ରପାର ହୋଇ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ଷଷ୍ଠତଃ, ଭାରତୀୟ ସିପାହିମାନଙ୍କୁ ନିଜ ପରମ୍ପରା ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଶୀ ଟୋପି ଓ ଚନ୍ଦନ ଟିପା ପରିଧାନ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଗଲା ନାହିଁ । ଦେଶୀୟ ଟୋପି ପରିବର୍ତ୍ତେ ଘୁଷୁରି ଚମଡ଼ାରେ ନିର୍ମିତ ଏକପ୍ରକାର ସାମରିକ ଟୋପି ବ୍ୟବହାର କରିବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଉଥିଲା । ଶେଷତଃ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ୍ ପାଦ୍ରୀମାନେ ସିପାହିମାନଙ୍କୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରୁଥିଲେ ।
୮| ୧୮୫୭ ଖ୍ରୀ.ଅ.ର ମହାନ୍ ବିପ୍ଳବର ଫଳାଫଳ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
୧୮୫୭ର ମହାନ୍ ବିଦ୍ରୋହ ଆଧୁନିକ ଭାରତ ଇତିହାସରେ ଏକ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ଅଧ୍ୟାୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ଫଳାଫଳ ଥୁଲା ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ଓ ବ୍ୟାପକ । ବିଦ୍ରୋହରେ ଭାରତୀୟମାନେ ବିଶେଷ ସଫଳତା ହାସଲ କରି ନ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼େଇ କରିବାପାଇଁ ସାହସ ସଂଗ୍ରହ କରିପାରିଥିଲା । ବିଦ୍ରୋହର ଅବସାନ ପରେ ଭାରତରୁ ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରୀ କମ୍ପାନୀ ଶାସନର ପୂର୍ଣ୍ଣଚ୍ଛେଦ ପଡ଼ିଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ କମ୍ପାନୀ ହାତରୁ କ୍ଷମତା ନିଜ ହାତକୁ ନେଇଥିଲେ । ରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ଘୋଷଣାପତ୍ର ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆଣିଦେଇଥିଲା ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।
ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂସ୍କାର :
୧୮୫୮ ଭାରତ ଶାସନ ଆଇନ – ୧୮୫୭ର ମହାନ୍ ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଇଂଲଣ୍ଡ ସଂସଦରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ‘୧୮୫୮ ଭାରତ ଶାସନ ଆଇନ’ (The Govt. of India Act 1858) ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଆଇନ ବଳରେ ଭାରତରୁ କମ୍ପାନୀ ଶାସନର ଅବସାନ ଘଟିଲା । ଏହାପରେ ଭାରତ ଇଂଲଣ୍ଡର ରାଣୀଙ୍କ ନାମରେ ଏବଂ ରାଣୀଙ୍କଦ୍ଵାରା ଶାସିତ ହେଲା । ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେତେକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନମାନ ଅଣାଯାଇଥିଲା ।
୧୮୫୮ ଆଇନର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
- ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପରିଷଦ (Board of Control) ଏବଂ ନିର୍ଦ୍ଦେର୍ଶକ ସଭା (Court of Directors)କୁ ଭାଙ୍ଗିଦିଆଯାଇ ଏହା ସ୍ଥାନରେ ଭାରତ ପାଇଁ ଜଣେ ରାଜ୍ୟ ସଚିବଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରାଗଲା ଏବଂ ସେ ବ୍ରିଟିଶ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଜଣେ ସଦସ୍ୟ ହୋଇଥିବା ଜରୁରୀ ହେଲା ।
- ଭାରତର ରାଜସ୍ଵ ଭାରତବାସୀଙ୍କପାଇଁ ବ୍ୟୟ ହେବ ଏବଂ ପ୍ରତିବର୍ଷ ରାଜ୍ୟ ସଚିବ ଭାରତର ଆୟ ବ୍ୟୟର ଚିଠା ଇଂଲଣ୍ଡ ସଂସଦରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରି ଅନୁମୋଦନ କରାଇବେ ।
- ଭାରତର ବଡ଼ଲାଟଙ୍କୁ ଗଭର୍ଣ୍ଣର ଜେନେରାଲ ପରିବର୍ତ୍ତେ ‘ଭାଇସ୍ୟ’ କୁହାଗଲା ।
- ଭାରତର ଭାଇସ୍ରାୟ ଓ ପ୍ରାଦେଶିକ ଶାସନକର୍ତ୍ତାମାନଙ୍କୁ ଇଂଲଣ୍ଡର ଶାସକ (ରାଣୀ/ରାଜା) ନିଯୁକ୍ତି ଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଲା ।
- ଭାରତରେ ଥିବା ଇଷ୍ଟଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀର ପଦାତିକ ଓ ନୌବାହିନୀ ଇଂଲଣ୍ଡର ସରକାରଙ୍କ ଅଧୀନକୁ ଆସିଲା ।
ମହାରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆଙ୍କ ଘୋଷଣାପତ୍ର:
୧୮୫୮ର ଭାରତ ଶାସନ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଇଂଲଣ୍ଡର ରାଣୀ ହେଲେ ‘ଭାରତ ସାମ୍ରାଜ୍ଞୀ’ । ଇଂଲଣ୍ଡର ମହାରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ଭାରତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏକ ଘୋଷଣାପତ୍ର ପ୍ରେରଣ କରିଥିଲେ । ଖ୍ରୀ. ୧୮୫୮ ନଭେମ୍ବର ୧ ତାରିଖ ଦିନ ଆଲ୍ଲାହାବାଦର ଏକ ଆଡ଼ମ୍ବରପୂର୍ଣ୍ଣ ଦରବାରରେ ଲର୍ଡ଼ କ୍ୟାନିଂ ମହାରାଣୀଙ୍କ ଘୋଷଣାପତ୍ରକୁ ପାଠ କରିଥିଲେ ।
ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଦିଗଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
- ଭାରତରେ ଇଷ୍ଟଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ଶାସନର ଅବସାନ ଘଟିଲା । ଇଂଲଣ୍ଡର ଶାସକ ହେଲେ ଭାରତର ଶାସନକର୍ତ୍ତା । ସେହି ଅନୁସାରେ ମହାରାଣୀ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ଭାରତର ଶାସନଭାର ଗ୍ରହଣ କଲେ ।
- ପୂର୍ବରୁ ଭାରତୀୟ ରାଜାମାନଙ୍କ ସହିତ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିବା ସନ୍ଧି ଓ ଚୁକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦିଆଯିବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଗଲା ।
- ରାଜସ୍ଵତ୍ୱ ଲୋପ ନୀତିକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଗଲା ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏହା ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦିଆଗଲା ।
- ଭାରତୀୟ ଶାସକମାନେ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଗଲା ।
- ଜାତି-ଧର୍ମ-ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେଷରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ଯୋଗ୍ୟତା ଅନୁସାରେ ଚାକିରିରେ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯିବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଗଲା ।
- ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ଧର୍ମ, ପରମ୍ପରା, ଆଚରଣ ଆଦିକୁ ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧ ସମ୍ମାନ ଦିଆଯିବ ବୋଲି ଘୋଷଣା
- ଭାରତର ଦେଶୀୟ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଅପହରଣ କରି ବ୍ରିଟିଶ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରାଯିବ ନାହିଁ ବୋଲି
- ବିଦ୍ରୋହ ସମୟରେ ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ହତ୍ୟାରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଜଡ଼ିତ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟସବୁ ବିଦ୍ରୋହୀଙ୍କୁ କ୍ଷମା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ।
ସାମରିକ ପୁନର୍ଗଠନ:
୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଭାରତରେ ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ପୁନର୍ଗଠନ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ହୋଇପଡ଼ିଲା । ବିଦ୍ରୋହରେ ଯେଉଁ ଭାରତୀୟମାନେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ସେମାନଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କାର କରାଗଲା । ସୈନ୍ୟବାହିନୀରେ ଇଂରେଜ ଅଫିସର ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା । ସୈନ୍ୟବାହିନୀରେ ଇଉରୋପୀୟ ଓ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କର ଅନୁପାତ ଥୁଲା 2 : 1 । ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନମାନଙ୍କୁ ପ୍ରାୟତଃ ସୈନ୍ୟବାହିନୀରୁ ବିଦାୟ ଦିଆଗଲା । ବଙ୍ଗ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ବିଲୁପ୍ତ ହେଲା । ଇଂରେଜ ସରକାର ନୂତନଭାବେ ଶିଖ, ଜାଠ, ପଞ୍ଜାବୀ ଓ ଗୁର୍ଖ ରେଜିମେଣ୍ଟ ଗଠନ କରିଥିଲେ ।
ଦେଶୀୟ ରାଜା ଓ ଜମିଦାର ଶ୍ରେଣୀର ଅଭ୍ୟୁତ୍ଥାନ – ୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହ ସମୟରେ ବହୁ ଦେଶୀୟ ରାଜା ଓ ଜମିଦାରମାନେ ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଇଂରେଜ ସରକାର ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧ୍ଵକ ସୁବିଧା ଓ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଅନେକ ଭାରତୀୟ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀ ମଧ୍ଯ ବିଦ୍ରୋହ ସମୟରେ ସରକାରଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଫଳରେ ଇଂରେଜମାନେ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଯଥେଷ୍ଟ ସହାନୁଭୂତି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ ।
ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂସ୍କାର:
୧୮୫୭ ବିଦ୍ରୋହ ଫଳରେ ବ୍ରିଟିଶ କମ୍ପାନୀର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅବସ୍ଥା ଅତି ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡ଼ିଲା । ଏଣୁ ଏ ଅବସ୍ଥା ସୁଧାରିବା ପାଇଁ କେତେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଥିଲା । ବାଣିଜ୍ୟ ଶୁଳ୍କ ହାର ବୃଦ୍ଧି କରାଗଲା । ମାସିକ ୫୦୦ ଟଙ୍କା ଆୟ ଉପରେ ଶତକଡ଼ା ୫% ଆୟକର ଆଦାୟ କରାଗଲା । ଏହି ଅର୍ଥ ଶିକ୍ଷା ଓ ଲୋକହିତକର କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟୟିତ ହେବାପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନିଆଗଲା । ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାର ଉନ୍ନତି ଓ ଆଇନଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷାପାଇଁ କେତେକ ନୂତନ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନିଆଯାଇଥିଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଦେଶରେ ଶିକ୍ଷା ବିଭାଗ ସ୍ଥାପନ କରାଗଲା ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଦେଶରେ ଗୋଟିଏ କରି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପୋଲିସ୍ ବିଭାଗ ସୃଷ୍ଟି କରାଗଲା । ୧୮୬୧ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଭାରତୀୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଆଇନ ଗୃହୀତ ହୋଇ ବମ୍ବେ, ମାନ୍ଦ୍ରାଜ ଓ କଲିକତାଠାରେ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା । ୧୮୮୬ ଖ୍ରୀ.ଅ.ରେ ଭାରତୀୟ ପୋଲିସ୍ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଦେଶରେ ଜଣେ ଜଣେ ଇନ୍ସପେକ୍ଟର ଜେନେରାଲଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପୋଲିସ୍ ବିଭାଗ ସୃଷ୍ଟି କରାଗଲା । ତାଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଜଣେ ଜଣେ ଡେପୁଟି ଇନ୍ସପେକ୍ଟର-ଜେନେରାଲ ନିଯୁକ୍ତ କରାଗଲା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜିଲ୍ଲାରେ ପୋଲିସ୍ ସୁପରିଣ୍ଟେଣ୍ଡେଣ୍ଟ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଲେ । ଶାନ୍ତିଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା ପାଇଁ ବ୍ୟାପକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।
ପରୋକ୍ଷ ଫଳାଫଳ:
୧୮୫୭ର ବିଦ୍ରୋହ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ମନରେ ଜାତୀୟ ଚେତନାର ବୀଜବପନ କରିଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ହାସଲ କରିବାପାଇଁ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲା । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଏହି ବିଦ୍ରୋହ ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଚେତାବନୀ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା । ସେମାନେ ଆଉ ପୂର୍ବଭଳି ଭାରତୀୟମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରିତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବାକୁ ସାହସ କରି ନଥିଲେ । ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ଫଳସ୍ଵରୂପ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାରଦ୍ୱାରା ଉଦ୍ବୁଦ୍ଧ ହୋଇ ଶିକ୍ଷିତ ଭାରତୀୟମାନେ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ଏବଂ ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସ୍ଵାଧୀନତାପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମ କରିପାରିଥିଲେ । ବାସ୍ତବିକ ବିଦ୍ରୋହର ଫଳାଫଳ ଅତି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା । ଇଂରେଜ ସରକାର ବିଦ୍ରୋହ ପରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦାର ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ବିଦ୍ରୋହ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲେହେଁ ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ଏହା ଜନଦେଇଥଲା ଭାରତୀୟ ନବଜାଗରଣକୁ । ଜାତୀୟତାର ଏହି କ୍ଷୁଦ୍ର ସ୍ଫୁଲିଙ୍ଗ ଟିକକ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ବିଦ୍ରୋହର ବହି ପଜଳନ କରି ତେଜୀୟାନ କରିଥିଲା ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ।
ଏହା (+1) କୁ ସୂଋଏ, ସେହିପରି 
ଏହା (-)କୁ ସୂଋଏ 
