CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Odia Chapter 6 ଶାପମୋଚନ Question Answer

ପାଠ୍ୟପୁସୃଜମ ପ୍ତଖାବଲାଭ ଇଉର :

Question 1.
ଚାରିଗୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ଯରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖୁବାକୁ ହେବ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର।

(କ) ଶୁକ କେଉଁ ରାଜାଙ୍କୁ ଦ୍ଵାରକାପୁର କଥା କହିଛନ୍ତି ? (ଯୁଧୁଷ୍ଠିର, ପରୀକ୍ଷିତ, ନୃଗରାଜ, ନନ୍ଦ)
Solution:
ପରୀକ୍ଷିତ ।

(ଖ) ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଶାମ୍ବ ଆଦି ଖେଳିବାପରେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କ’ଣ ଖୋଜୁଥିଲେ । (ଫୁଲ, ବାରି, ଫଳ, ଜନ୍ତୁ)
Solution:
ବାରି ।

(ଗ) କୂପରେ ପଡ଼ିଥିବା ଅଦ୍ଭୁତ ଜନ୍ତୁଟି ଦେଖ୍କୁ କିପରି ? (ହାତୀ ସଦୃଶ, ବିରାଟ ବୃକ୍ଷ ସଦୃଶ, ପର୍ବତ ସଦୃଶ, ଅଶ୍ଵ ସଦୃଶ)
Solution:
ପର୍ବତ ସଦୃଶ ।

(ଘ) କୂପରେ ପଡ଼ିଥିବା ଅଦ୍ଭୁତ ଜନ୍ତୁଟିର ନାମ କ’ଣ ? (ବାଘ, ସିଂହ, ନବଗୁଞ୍ଜର, କୃକଲାଶ)
Solution:
କୃକଲାଶ ।

(ଙ) ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ପୁଅମାନେ ହାରିଯିବାର ଶୁଣି କିଏ ହସିବେ ? (ଚକ୍ରପାଣି, ରୋହିଣୀସୁତ, ସର୍ବଜନ, କୃକଲାଶ)
Solution:
ସର୍ବଜନ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ

(ଚ) ରୋହିଣୀସୁତ କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ହାରିଯିବା କଥା ଶୁଣି କ’ଣ ହେବେ ? (ଖୁସିହେବେ, ନିର୍ଭୟ ହେବେ, ପାଖକୁ ଡାକିବେ, ଆନନ୍ଦିତ ହେବେ)
Solution:
ନିର୍ଭୟ ହେବେ ।

(ଜ) ତଳକୁ ମୁହଁକରି କୂପ ମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଥିବା କୃକଲାଶ ଦେଖୁ କିଏ ଚକିତ ହେଲେ ? (ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ, ଶାମ୍ବ, ଦେବରାଜ, ଅନିରୁଦ୍ଧ)
Solution:
ଦେବରାଜ |

(ଝ) କୃଷ୍ଣଙ୍କ କରଲାଗି କୃକଲାଶର କ’ଣ ହେଲା ? (ଦିବ୍ୟସ୍ୱରୂପ ଧାରଣ କଲା, ଦଉଡ଼ିଲା, ଚାଲିଲା, ହସିଲା)
Solution:
ଦିବ୍ୟସ୍ୱରୂପ ଧାରଣ କଲା |

(ଞ) କିଏ କୃକଲାଶକୁ ତା’ର ପୂର୍ବଜନ୍ମ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ବିଷୟରେ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଥିଲେ ? (ଶୁକ, ପରୀକ୍ଷିତ, କୃଷ୍ଣ, ବଳରାମ)
Solution:
କୃଷ୍ଣ ।

(ଟ) କୃକଲାଶ ପୂର୍ବଜନ୍ମରେ କ’ଣ ଥିଲା ? (ନୃଗରାଜ, ମୃଗରାଜ, ହସ୍ତୀରାଜ, ସିଂହରାଜ)
Solution:
ନୃଗରାଜ ।

(୦) ନୃଗରାଜ କେଉଁ ବଂଶରେ ଜାତ ହୋଇଥିଲେ ? (ଦାସ ବଂଶ, ଈକ୍ଷାକୁ ବଂଶ, ନାଗ ବଂଶ, ସୋମ ବଂଶ)
Solution:
ଈକ୍ଷାକୁ ବଂଶ

(ଉ) ପୃଥ‌ିବୀର ଦାନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କିଏ ଅଗ୍ରଣୀ ? (ମଇରାଜ, ଦତ୍ତରାଜ, ନାଗରାଜ, ମୃଗରାଜ)
Solution:
ଦତ୍ତରାଜ |

(ଢ) ନୃଗରାଜ ଗାଈମାନଙ୍କ ଦୋହନ ପାଇଁ କେଉଁ ପାତ୍ର ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ? (ସୁବର୍ଣ୍ଣ, ରୌପ୍ୟ, କାଂସ୍ୟ, ଲୌହ)
Solution:
କାଂସ୍ୟ ।

(ଣ) ନୃଗରାଜ କେଉଁ ମାପର ଭୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ? (ଗୁଣ୍ଡେ, ଏକରେ, ଗୋ ଚର୍ମ ମୀପ, ହସ୍ତୀପାଦ ମାପ)
Solution:
ଗୋ ଚର୍ମ ମାପ ।

(ତ) ନୃଗରାଜ ଅଜ୍ଞାନରେ ପ୍ରଭାତରେ ବିପ୍ରହସ୍ତରେ କ’ଣ ଦାନ ଦେଲେ ? (ଭୂମି, ସୁବର୍ଣ୍ଣ, ଗାଈ, ଅନ୍ନ)
Solution:
ଗାଈ ।

(ଥ) ଉତ୍ସର୍ଗ ଦାନ ହରଣ କଲେ ଜୀବ ଅନ୍ତକାଳରେ କ’ଣ ଭୋଗକରେ ? (ପାପ, ନର୍କ, ସ୍ଵର୍ଗ, ଭୂମି)
Solution:
ନର୍କ ।

(ଦ) ବିପ୍ରର ବାକ୍ୟ ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ କ’ଣ ପଡ଼ିଲା ? (ଫୁଲ, ଚାଉଳ, ବଜ୍ର, ଶର)
Solution:
ବଜ୍ର ।

(ଧ) ନୃଗରାଜ ପ୍ରଥମେ କେଉଁ ଭାରକୁ ବହନ କଲେ ? (ପୁଣ୍ୟ, ପାପ, ଦୁଃଖ, ଶୋକ)
Solution:
ପାପ ।

(ନ) ପାପ ଭୋଗର ଅନ୍ତେ ମୃଗରାଜ କାହାକୁ ଭେଟିବେ ବୋଲି ଯମ କହିଥିଲେ ? (ମଦନଗୋପାଳ, ବିଦ୍ର, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବ୍ରହ୍ମା)
Solution:
ମଦନଗୋପାଳ ।

Question 2.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର ।

(ଖ) କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଦୁଇପୁତ୍ରଙ୍କ ନାମ ଲେଖ |
Solution:
କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଦୁଇପୁତ୍ରଙ୍କ ନାମ ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଓ ଶାମ୍ବ ।

(ଗ) କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ କ୍ରୀଡ଼ା କରିବାପରେ କ’ଣ ଖୋଜିଲେ ?
Solution:
କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ କ୍ରୀଡ଼ା କରିବାପରେ ତୃଷିତ ହୋଇ ବାରି ବା ଜଳ ଖୋଜିଲେ ।

(ଘ) ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଓ ଶାମ୍ବ କୂପ ମଧ୍ଯରେ କ’ଣ ଦେଖ‌ିଲେ ?
Solution:
ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଓ ଶାମ୍ବ କୂପ ମଧ୍ଯରେ ପର୍ବତ ସଦୃଶ ଅଦ୍ଭୁତ ଜନ୍ତୁଟିଏ ଦେଖ‌ିଲେ ।

(ଙ) କୂପ ମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଥିବା ଜୀବଟିର ନାମ କ’ଣ ?
Solution:
କୂପ ମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଥିବା ଜୀବଟିର ନାମ କୃକଲାଶ ।

(ଚ) କୃକଲାଶର ଆକାର କିପରି ଥୁଲା ?
Solution:
କୃକଲାଶର ଆକାର ପର୍ବତ ସଦୃଶ ଥିଲା ।

(ଛ) କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ କୃକଲାଶର କେଉଁ ଅଂଶରେ ଦଉଡ଼ି ଲଗାଇ ଟାଣିବାକୁ ଲାଗିଲେ ?
Solution:
କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ କୃକଲାଶର ଲ।ଲ୍ଲଲରେ ଦଉଡ଼ି ଲଗାଇ ଟାଣିବାକୁ ଲାଗିଲେ |

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ

(କ) କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ କୃକଲାଶକୁ କୂଅରୁ ଉଦ୍ଧାର ନ କରିପାରି କାହାକୁ ଜଣାଇଲେ ?
Solution:
କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ କୃକଲାଶକୁ କୂଅରୁ ଉଦ୍ଧାର ନ କରିପାରି କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଜଣାଇଲେ ।

(ଝ) ଦେବରାଜ କୃକଲାଶର କେଉଁ ଅଙ୍ଗକୁ ଧରି କୂପରୁ ବାହାର କଲେ ?
Solution:
ଦେବରାଜ କୃକଲାଶର ଳ3ଁକୁ ଧରି କୂପରୁ ବାହାର କଲେ |

(ଞ) ନୃଗରାଜ କେଉଁ ବଂଶରେ ଜାତ ହୋଇଥିଲେ ?
Solution:
ନୃଗରାଜ ଈକ୍ଷାକୁ ବଂଶରେ ଜାତ ହୋଇଥିଲେ ।

(ଟ) ‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କେଉଁ ଦାନୀ ରାଜାଙ୍କ କଥା କୁହାଯାଇଛି ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ

(୦) କାହାକୁ ସର୍ବଭୂତଙ୍କ ଆତ୍ମା ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
Solution:
କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସର୍ବଭୂତଙ୍କ ଆତ୍ମା ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

(ଡି) ନୃଗରାଜା ଦାନ ଦେଇଥ‌ିବା ଗୋରୁମାନେ କେଉଁ ବର୍ଣ୍ଣର ଥିଲେ ?
Solution:
ନୃଗରାଜା ଦାନ ଦେଇଥୁବା ଗୋରୁମାନେ ସୁନ୍ଦର ସୁକପିଳ ବର୍ଣ୍ଣର ଥିଲେ ।

(ଢ) ଗୋରୁମାନଙ୍କୁ ଦୋହନ ପାଇଁ ନୃଗରାଜା କେଉଁ ପାତ୍ର ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ?
Solution:
ଗୋରୁମାନଙ୍କୁ ଦୋହନ ପାଇଁ ନୃଗରାଜା କାଂସ୍ୟ ପାତ୍ର ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ।

(ଣ) ନୃଗରାଜାଙ୍କ ଦାନରେ ତ୍ରୁଟି ରହିଲା କେଉଁଠି ?
Solution:
ନୃଗରାଜା ଥରେ ଦାନ ଦେଇଥିବା ଗାଈକୁ ଭୁଲ୍‌ରେ ଆଉ ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ବୋଲି, ଦାନରେ ତାଙ୍କର ତ୍ରୁଟି ରହିଥିଲା ।

(ତ) ଧେନୁକୁ ଚିହ୍ନିଲା ପରେ ବିପ୍ର ତା’ର କ’ଣ ଧରିଲା ?
Solution:
ଧେନୁକୁ ଚିହ୍ନିଲା ପରେ ବିପ୍ର ତା’ର ଲାଙ୍ଗୁଳକୁ ଧରିଲା ।

(ଥ) ଧେନୁ ତା’ର ବୋଲି ବିପ୍ରଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ କ’ଣ ଉତ୍ତର ଦେଲା ?
Solution:
ଧେନୁ ତା’ର ବୋଲି ବିପ୍ରଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ରାଗିଯାଇ ଉତ୍ତର ଦେଲା, ‘ଏହାକୁ ମୁଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷେ ଦାନ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଛି ବୋଲି ତୁ ଆଖ୍ ଖୋଲି ଦେଖେ ।’

(ଦ) ବିପ୍ର ଧେନୁର କ’ଣ ଧରି ନିଜ ପୁରକୁ ଗଲା ?
Solution:
ବିପ୍ର ଧେନୁର ଶୃଙ୍ଗ ଧରି ନିଜ ପୁରକୁ ଗଲା ।

(ଧ) ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧେନୁର ଲାଞ୍ଜ ଧରିବା ପରେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କ’ଣ ହେଲା ?
Solution:
ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧେନୁର ଲାଞ୍ଜ ଧରିବା ପରେ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କନି ସୂତ୍ର ହେଲା |

(ନ) ଦୁଇ ବ୍ରାହ୍ମଣ କେଉଁଠାରେ କଳି କଲେ ?
Solution:
ଦୁଇ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପଥରେ କଳି କଲେ ।

(ପ) ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦ୍ଵୟ ଉଚ୍ଚବାଚ ହୋଇ କେଉଁଠାରେ ଯାଇ ପହଞ୍ଚିଲେ ?
Solution:
ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦ୍ଵୟ ଉଚ୍ଚବାଚ ହୋଇ ନୃଗରାଜ ପୁରରେ ପହଞ୍ଚିଲେ ।

(ଫ) ଦେଇଥ‌ିବା ଦାନ ହରଣ କଲେ କ’ଣ ହୁଏ ?
Solution:
ଦେଇଥ‌ିବା ଦାନ ହରଣ କଲେ ଶେଷରେ ନର୍କ ଭୋଗ କରିବାକୁ ହୁଏ ।

(ଭ) ବିପ୍ରର ବାକ୍ୟ ଶୁଣି ନୃଗରାଜଙ୍କ ଶିରରେ କ’ଣ ପଡ଼ିଲା ?
Solution:
ବିପ୍ରର ବାକ୍ୟ ଶୁଣି ନୃଗରାଜଙ୍କ ଶିରରେ ବଜ୍ର ପଡ଼ିଲା ।

(ମ) ଦାନକ୍ରିୟାରେ ତ୍ରୁଟି ହୋଇଥିବା ଜାଣିବାରୁ ରାଜାଙ୍କର କି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହେଲା ?
Solution:
ଦାନକ୍ରିୟାରେ ତ୍ରୁଟି ହୋଇଥିବା ଜାଣିବାରୁ ରାଜା ମନରେ ଭୟ ପାଇଲେ ଓ ତାଙ୍କର ଶରୀର ଥରି ଉଠିଲା ।

(ଯ) ରାଜା ବିପ୍ରଙ୍କୁ କେଉଁଠାରେ ପ୍ରବୋସ୍‌ଲେ ?
Solution:
ରାଜା ବିପ୍ରଙ୍କୁ ପାଦ ପାଖରେ ପ୍ରବୋଧଲେ ।

(ର) ବିପ୍ରଙ୍କ ପାଦଧରି ରାଜା କ’ଣ ସଂକଳ୍ପ କଲେ ?
Solution:
ବିପ୍ରଙ୍କ ପାଦଧରି ରାଜା ଲକ୍ଷେ ଧେନୁ ଦାନ ଦେବେ ବୋଲି ସଂକଳ୍ପ କଲେ ।

(ଳ) ବିପ୍ରଙ୍କ ପାଦଧରି ନୃଗରାଜ କ’ଣ ଅନୁରୋଧ କଲେ ?
Solution:
ବିପ୍ରଙ୍କ ପାଦଧରି ନୃଗରାଜ ଲକ୍ଷେ ଧେନୁ ବଦଳରେ ସେହି ଧେନୁଟିକୁ ଦେବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କଲେ ।

(ବ) ନୃଗରାଜ କ’ଣ ଦକ୍ଷିଣା ଦେବେ ବୋଲି ବିପ୍ରଙ୍କୁ କହିଲେ ?
Solution:
ନୃଗରାଜ ହେମ-ନିଧ୍ଵ ଦକ୍ଷିଣା ଦେବେ ବୋଲି ବିପ୍ରଙ୍କୁ କହିଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ

(ଶ) ନୃଗରାଜଙ୍କ ଅନୁରୋଧ ଶୁଣି ବିପ୍ର କ’ଣ କହିଲା ?
Solution:
ନୃଗରାଜଙ୍କ ଅନୁରୋଧ ଶୁଣି ବିପ୍ର କହିଲା, ଏହି ଗାଈ ବ୍ୟତୀତ, ଆଉ ଲକ୍ଷେ ଗାଈରେ ମୋର ମନ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବ ନାହିଁ ।

(ଷ) ରବିନନ୍ଦନ ନୃଗରାଜଙ୍କୁ କ’ଣ ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ ?
Solution:
ରବିନନ୍ଦନ ନୃଗରାଜଙ୍କୁ ପୁଣ୍ୟ-ପାତକ ବିଚାର କରି, କାହାକୁ ଆଗେ ଭୋଗ କରିବ ବୋଲି ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ ।

(ସ) ଯମଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ନୃଗରାଜ ପ୍ରଥମେ କେଉଁ ଭାର ଭୁଞ୍ଜିବେ ବୋଲି ସ୍ଥିର କଲେ ?
Solution:
ଯମଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ନୃଗରାଜ ପ୍ରଥମେ ପାପଭାର ଭୁଞ୍ଜିବେ ବୋଲି ସ୍ଥିର କଲେ ।

(କ୍ଷ) ପାପଭାର ଭୋଗ କରିବା ପାଇଁ ନୃଗରାଜ କେଉଁ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ ?
Solution:
ପାପଭାର ଭୋଗ କରିବାପାଇଁ ନୃଗରାଜ କୃକଲାଶ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ ।

(ୟ) ନୃଗରାଜ ପାପର ଅନ୍ତଃପରେ କାହାକୁ ଭେଟିବ ବୋଲି ଯମ ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ ?
Solution:
ନୃଗରାଜ ପାପର ଅନ୍ତଃପରେ ମଦନଗୋପାଳଙ୍କୁ ଭେଟିବ ବୋଲି ଯମ ଆଜ୍ଞାଦେଲେ ।

(ଲ) କାହାର କରଲାଗି ନୃଗରାଜ ଦିବ୍ୟ ତନୁ ଧାରଣ କରିବେ ବୋଲି ଯମ କହିଥିଲେ ?
Solution:
କୃଷ୍ଣଙ୍କ କରଲାଗି ନୃଗରାଜ ଦିବ୍ୟ ତନୁ ଧାରଣ କରିବେ ବୋଲି ଯମ କହିଥିଲେ ।

(ଉ) କୃଷ୍ଣ କୂପ ମଧ୍ୟରୁ କୃକଲାଶକୁ କିପରି ଉଦ୍ଧାର କଲେ ?
Solution:
ମାଳାକାର ଯେପରି ମାଳାକୁ ସହଜରେ ଉଠାଇଥାଏ, ଠିକ୍ ସେହିପରି କୃଷ୍ଣ କୂପ ମଧ୍ୟରୁ କୃକଲାଶକୁ ଉଦ୍ଧାର କଲେ ।

(8) କେଉଁ ପୁଣ୍ୟ ବଳରୁ ନୃଗରାଜ ସ୍ଵର୍ଗରେ ବସିଲେ ?
Solution:
ନିଜ ସୁକୃତ-ତପ ପୁଣ୍ୟ ବଳରୁ ଦୃଗରାଜ ସ୍ଵର୍ଗରେ ବସିଲେ ।

(ଉ) କୃଷ୍ଣଙ୍କ କରସ୍ପର୍ଶରେ କୃକଲାଶର କ’ଣ ହେଲା ?
Solution:
କୃଷ୍ଣଙ୍କ କରସ୍ପର୍ଶରେ ଦିବ୍ୟତନୁ ଧାରଣ କଲା ।

(i) କେଉଁ ପାପ ମହାଘୋର ?
Solution:
ବ୍ରହ୍ମସ୍ଵ ହରଣ ପାପ ମହାଘୋର ।

(ii) ନୃଗରାଜକୁ କୃକଲାଶ କରିବା ପାଇଁ କିଏ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ ?
Solution:
ନୃଗରାଜକୁ ବୃକଲାଶ କରିବାପାଇଁ ଯମ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ ।

Question 3.
ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୨ ନମ୍ବର । ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ରହିବ।

(କ) କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ ବନ ମଧ୍ଯରେ କ’ଣ କରୁଥିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଲୀଳାଖେଳା କରୁଥିଲେ ।

(ଖ) କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପୁଅମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପରିତ୍ୟକ୍ତ କୂପ ପାଖକୁ କାହିଁକି ଯାଇଥିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପୁଅମାନେ ବନରେ ଯାଇଥିଲେ ।

(ଗ) କୂପ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଅଦ୍ଭୁତ ଜନ୍ତୁଟି କିପରି ଥିଲା ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୁପ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଅଭୁତ ଜନ୍ତୁଟି ପର୍ବତ ସଦୃଶ ଥିଲା ।

(ଘ) କୃଷ୍ଣକୁମାରମାନେ ବିସ୍ମୟରେ ପରସ୍ପରକୁ ଚାହିଁ କ’ଣ ଚିନ୍ତାକଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣକୁମାରମାନେ ବିସ୍ମୟରେ ପରସ୍ପରକୁ ଚାହିଁ ଚିନ୍ତାକଲେ, ‘ଏହି କୃକଲାଶକୁ କୂପ ମଧ୍ୟରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବା ।’

(ଙ) କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ଲାଙ୍ଗୁଳରେ କ’ଣ ଲଗାଇ ଶକ୍ତ କରି ବାନ୍ଧିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବକଳଚର୍ମପାଶି ଲଗାଇ ଶକ୍ତ କରି ବାନ୍ଧିଲେ ।

(ଚ) କୃକଲାଶକୁ ଜଣେ ଜଣେ ଟାଣି ବିଫଳ ହେଲା ପରେ କ’ଣ କଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବୃକଲାଶକୁ ଜଣେ ଜଣେ ଟାଣି ନ୍ଦିଫଳ ହେଲାପରେ ପାପସ୍ତେ ଏକାବେଳେକେ ମିଶି ଗାଣିଲେ |

(ଛ) କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ ଏକାବେଳକେ କୃକଲାଶକୁ ଟାଣି ବିଫଳ ହେବାରୁ ସେମାନଙ୍କର କ’ଣ ହେଲା ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ ଏକାବେଳେକେ ବିଶ୍ଵାସ ରହିଲା ନାହିଁ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ

(ଜି) ଅଦ୍ଭୁତ ଜନ୍ତୁକୁ କୂପ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାର ନ କରିପାରି କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ ପରସ୍ପର ମୁହଁ ଚାହିଁ କ’ଣ କଥା ହେଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଅଦ୍ଭୁତ ଜନ୍ତୁକୁ କୂପ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାର ନକରି ପାରି କୃଷ୍ଣକୁମାରମାନେ ପରସ୍ପର ମୁହଁ ଚାହିଁ କହିଲେ, ଏହା ବଡ଼ ବିପରୀତ କଥା ଓ ଆମର ସାମର୍ଥ୍ୟ ନ ଥିବାରୁ, କୃକଲାଶଟି ସାମାନ୍ୟଭାବେ ହଲିଲା ନାହିଁ, ଯାହାକି ଆମ ପାଇଁ ବଡ଼ ଲଜ୍ୟାକର କଥା |

(ଝ) କେଉଁ କଥା ଶୁଣି ସବୁଲୋକ ହସିବେ ବୋଲି କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ଭାବିଛନ୍ତି ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇ ସାମାନ୍ୟ କୃକଲାଶକୁ ସେମାନେ କୂପରୁ ବାହାରକୁ ଆଣିପାରି ନାହାଁନ୍ତି, ଏହା ଜାଣିଲେ ସବୁଲୋକ ହସିବେ ବୋଲି କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ଭାବିଛନ୍ତି ।

(ଞ) ଦ୍ଵାରକାପୁରର ବଧୂମାନେ ମୁହଁରେ ଲୁଗାଦେଇ କାହିଁକି ହସିବେ ?
Solution:
କଥାଶୁଣି ଦ୍ଵାରକାପୁରର ବଧୂମାନେ ମୁହଁରେ ଲୁଗାଦେଇ ହସିବେ ।

(ଟ) କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ନିରାଶ ହୋଇ କ’ଣ କଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ନିରାଶ ହୋଇ, କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଇ ବନରେ ଦେଖୁଥ‌ିବା କୃକଲାଶ କଥା କହିଲେ ।

(୦) ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ କଥା ଶୁଣି କୃଷ୍ଣ କ’ଣ କଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ କଥା ଶୁଣି କୃଷ୍ଣ ହସିଲେ ଏବଂ ସେହି ସ୍ଥାନକୁ ଯିବାକୁ କହିଲେ ।

(8‍) କ’ଣ ଦେଖୁ ଦେବରାଜ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମୁହଁ ତଳକୁ ଓ ଲାଞ୍ଜ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବକୁ କରି, ଗିରିଶୃଙ୍ଗ ପ୍ରାୟ କୃକଲାଶକୁ ଦେଖ୍ ଦେବରାଜ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ ।

(ଉ) ଦାମୋଦର କାହା ଭଳି କୃକଲାଶକୁ କୂପ ମଧ୍ଯରୁ ଉଦ୍ଧାର କଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମାଳାକାର ଯେପରି ମାଳାକୁ ସହଜରେ ଉଠାଇନିଏ, ଠିକ୍ ସେହିଭଳି ଦାମୋଦର କୃକଲାଶକୁ କୂପ ମଧ୍ୟରୁ ଉଦ୍ଧାର କଲେ ।

(ଣ) ହୃଷୀକେଶ କୃକଲାଶକୁ କୂପରୁ ଉଦ୍ଧାର କଲାପରେ କ’ଣ ହେଲା ?
Solution:
ଉଦ୍ଧାର କଲାପରେ, ତା’ର ପ୍ରାଣ ଛାଡ଼ିଗଲା ।

(ତ) ଦିବ୍ୟପୁରୁଷର ମୁହଁକୁ ଚାହିଁ କୃଷ୍ଣ ହସି ହସି କ’ଣ ପଚାରିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଦିବ୍ୟପୁରୁଷର ମୁହଁକୁ ଚାହିଁ କୃଷ୍ଣ ହସି ହସି ପଚାରିଲେ, ହେ ମହାଭାଗ, ପୁଣ୍ୟଦେହୀ, ତୁମେ କିଏ ଏବଂ କେଉଁ ପାପରୁ ତୁମେ କୃକଲାଶ |

(ଥ) କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତରରେ ଦିବ୍ୟପୁରୁଷ ନିଜର କ’ଣ ପରିଚୟ ଦେଲା ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତରରେ ଦିବ୍ୟପୁରୁଷ, ଈକ୍ଷାକୁ ବଂଶରେ ଜନ୍ମ ନୃଗରାଜ ବୋଲି ପରିଚୟ ଦେଲା ।

(ଦ) ‘କେବଳ ମୋତେ ପରିମାଣୁ’ କାହା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୁହାଯାଇଛି ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ‘କେବଳ ମୋତେ ପରିମାଣୁ’

(ଧ) ନୃଗରାଜ କେତେ ସଂଖ୍ୟକ ଗାଈ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ?
Solution:
ଗାଈ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ, ଅର୍ଥାତ୍ ଭୂମିରେ ଯେତେ ଧୂଳି, ଗଗନରେ ଯେତେ ତାରା ଓ ବରଷାର ଯେତେ ଧାରା, ସେହି ପ୍ରମାଣ ଗାଈ ସେ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ।

(ନ) ନୃଗରାଜ କେତେ ଭୂମି ଦାନ କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନୃଗରାଜ ଗୋ ଚର୍ମ ମାପେ ଭୂମି ଦାନ କରିଥିଲେ ।

(ପ) ନୃଗରାଜ ଅଜ୍ଞାନରେ କେଉଁ କଥା ଜାଣିପାରିଲେ ନାହିଁ ?
Solution:
ଦାନ ଦେଇଥ‌ିବା ଗାଈକୁ ପୁଣିଥରେ ଅନ୍ୟଜଣେ ବିପ୍ରହସ୍ତରେ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ।

(ଫ) ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧେନୁ ତା’ର ବୋଲି କ’ଣ ପ୍ରମାଣ ଦେଖାଇଲା ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧେନୁ ତା’ର ବୋଲି ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ଯାଇ କହିଥିଲା, ସେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଦାନ ଗ୍ରହଣ କରିଛି ଏବଂ ତା’ ହାତରେ ଥିବା ଜଳ, ତୁଳସୀ, କୁଶକୁ ଦେଖାଇଛି ।

(ବ) ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୁହେଁ ଧେନୁର କ’ଣ ଧରି ଗୋରୁ ନିଜର ବୋଲି ଦାବି କଲେ ?
Solution:
ବୋଲି ଦାବିକରି, ଜଣେ ଶିଙ୍ଗ ଧରିଥିଲାବେଳେ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ଲାଞ୍ଜ ଧରିଥିଲା ।

(ଭ) ରାଜପଥରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୁହେଁ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ କ’ଣ କଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରାଜପଥରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୁହେଁ ପରସ୍ପର ‘ମଧ୍ୟରେ କଳି କଲେ ।

(ମ) ରାଜା ବିପୁର ପାଦ ଧରି କ’ଣ ମାଗିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରାଜା ବିପୁର ପାଦ ଧରି ଲକ୍ଷେ ଧେନୁ ବଦଳରେ, ସେହି ଧେନୁଟିକୁ ମାଗିଲେ ।

(ଯ) ମୃତ୍ୟୁପରେ ଯମଦୂତମାନେ ମୃଗରାଜଙ୍କର କ’ଣ କଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମୃତ୍ୟୁପରେ ଯମଦୂତମାନେ ନୃଗରାଜାଙ୍କର ଦେହୀକୁ ବନ୍ଧନ କରି, ଯମଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇ ଦେଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ

(ର) ଯମ ନୃଗରାଜଙ୍କୁ ପାପର ଅନ୍ତଃପରେ କାହାକୁ ଭେଟିବୁ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯମ ନୃଗରାଜଙ୍କୁ ପାପର ଅନ୍ତଃପରେ ମଦନଗୋପାଲବୁ ଭେଟିବୁ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି |

Question 4.
ପ୍ରାୟ ୩୦ଟି ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୩ ନମ୍ବର । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ରହିବ ।

(କ) ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ, ଶାମ୍ବ ଆଦି ବଣରେ ଖେଳି ସାରିବା ପରେ କ’ଣ ହେଲା ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଓ ଶାମ୍ବ ଆଦି କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ବଣରେ ଖେଳି ଖେଳି ତୃଷିତ ହୋଇଛନ୍ତି ଏବଂ ତୃଷା ପାଇଁ ବଣରେ ଜଳ ଖୋଜିବାକୁ ଯାଇ ଏକ କୂପପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଛନ୍ତି, ଯେଉଁଥରେ ସେମାନେ ଅଦ୍ଭୁତ ଜନ୍ତୁ ଦେଖୁଛନ୍ତି ।

(ଖ) କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ କୃକଲାଶର ଉଦ୍ଧାର ପାଇଁ କ’ଣ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ ?
Solution:
କୃକଲାଶକୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବାକୁ ଯାଇ ତୃଣବକଳ ଚର୍ମର ଦଉଡ଼ିକୁ ତା’ର ଲାଞ୍ଜରେ ବାନ୍ଧି ଉପରକୁ ଉଠାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ପ୍ରଥମେ ଜଣେ ଜଣେ କରି ଟାଣିବା ପରେ, କୃକଲାଶ ନ ଉଠିବାରୁ, ସମସ୍ତେ ମିଳିତ ଉଦ୍ଧାର ପାଇଁ କ’ଣ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ |

(ଗ) ‘ଲାଜ ତ ମରଣୁ ବଳିଲା’ କେଉଁ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୁହାଯାଇଛି ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ କୂପ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କୃକଲାଶକୁ ଉପରକୁ ଉଠାଇବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । କୃକଲାଶ ଲାଞ୍ଜରେ ଦଉଡ଼ି ବାନ୍ଧି ଜଣ ଜଣ କରି ଚେଷ୍ଟାରେ ବିଫଳ ହେବାରୁ, ମିଳିତଭାବରେ ଟାଣିଲା ପରେ ସମସ୍ତେ ଥକିପଡ଼ିଲେ ବି କୃକଲାଶ ଉପରକୁ ଉଠିନଥିଲା । କୃଷ୍ଣପୁତ୍ର ହୋଇ ତାଙ୍କର ଅସାମର୍ଥ୍ୟ ଭାବକୁ ବିବେଚନା କରି ସେମାନେ ଭାବିଛନ୍ତି, ‘ଲାଜ ତ ମରଣୁ ବଳିଲା’ ।

(ଙ) ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଘୋର ବନକୁ ଯାଇ କ’ଣ କଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଘୋର ବନକୁ ଯାଇ ଦେଖ‌ିଲେ ଶୁଷ୍କ ଓ ଅନ୍ଧକାର କୂପ ମଧ୍ୟରେ ଗିରିଶୃଙ୍ଗ ପ୍ରାୟ କୃକଲାଶ ଅଧୋବଦନ ଊର୍ଦ୍ଧଲାଞ୍ଜ ହୋଇ ପଡ଼ିଛି । ସେ ତାହାର ଲାଞ୍ଜକୁ ବାମ ହାତରେ, ସହଜରେ ଉପରକୁ ଉଠାଇ ଆଣିଥିଲେ ।

(ଚ) କୃଷ୍ଣଙ୍କର ହାତ ଲାଗିବା ପରେ କୃକଲାଶର କ’ଣ ହେଲା ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣ ବାମକରରେ ବୃକଲାଶର ଲାଞ୍ଜକୁ ଧରି ଉପରକୁ ଆଣିବା ପରେ ତା’ର ପ୍ରାଣ ଛାଡ଼ିଲା ଓ ସେ ଦିବ୍ୟ ସ୍ୱରୂପ ଲାଭକଲା । ସେ ଉଦୟଗିରି ଶିଖରରେ ଶଶୀ ପରି ଶୁଦ୍ଧ ସୁବର୍ଷରେ ଝଲସୁଥୁଲା ଓ ମେଘ ଦେହରେ ବିଜୁଳି ପ୍ରକାଶର ରୂପ ସହିତ, ଦିବ୍ଯବସନ ସହିତ ଫୁଲମାଳରେ ଶୋଭା ପାଉଥିଲା ।

(ଛ) କୃକଲାଶର ଦିବ୍ୟସ୍ଵରୂପ ଦେଖ୍ କୃଷ୍ଣ କ’ଣ ପଚାରିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃକଲାଶର ଦିବ୍ୟସ୍ୱରୂପ ଦେଖୁ କୃଷ୍ଣ ପଚାରିଲେ, ଦେବତା ସଦୃଶ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ହେ ମହାଭାଗ ପୁଣ୍ୟଦେହୀ, ତୁମେ କିଏ ଏବଂ କାହିଁକି କୃକଲାଶ ହୋଇଥିଲ ?

(ଜ) କୃକଲାଶ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର କ’ଣ ଦେଲା ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣ କୃକଲାଶର ପରିଚୟ ପଚାରିଲେ । ସେ କହିଲା, ‘ମୁଁ ହେଉଛି ଈକ୍ଷାକୁ ବଂଶର ନୃଗରାଜା । ମହାଦାନୀ ଭାବରେ ଦାନ ଦେବାବେଳେ, ଦେବା ଅପରାଧରେ କୂକଳାଶ ହୋନ୍ଦଥ୍ଲି |

(ଝ) ନୃଗରାଜ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ କିପରି ଧେନୁ ଦାନ କରୁଥିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣ କୃକଲାଶର ପରିଚୟ ପଚାରିଲେ । ରୂପବନ୍ତୀ, ସରଳ ବସ୍ତ୍ରାବତୀ, ସୁକପିଳ ବର୍ଣ୍ଣଯୁକ୍ତା, ଶୃଙ୍ଗରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣା, ଖୁରରେ ରଜତ ଖଞ୍ଜଣିଯୁକ୍ତା ଧେନୁ ଦାନ କରୁଥିଲେ ।

(ଞ) କେଉଁ ଉତ୍ତମ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ନୃଗରାଜ ଗାଈ ଦାନ ପାଇଁ କହିଛନ୍ତି ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯୁବା, ସୁଗୁଣ ସାଧୁଶୀଳ, କୁଟୁମ୍ବଗହଳରେ ଥ‌ିବା ଦରିଦ୍ର, ଉତ୍ତମ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ଦୀକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା, ବେଦାଧ୍ୟୟନ ସହିତ ମନ୍ତ୍ରଶିକ୍ଷା କରିବା ଓରମ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ନୃଗରାଜ ଗାଈ ଦାନ ପାଇଁ କହିଛନ୍ତି |

(ଟ) ନୃଗରାଜ କିଭଳି ଗୁଣସମ୍ପନ୍ନ ଗୋ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନୃଗରାଜା କ୍ଷୀରସମ୍ପର୍ଣ୍ଣା, ସାଧୁ ପ୍ରକୃତିର, ତରୁଣ ବତ୍ସ୍ୟଯୁକ୍ତା, ସୁକପିଳବର୍ଣ୍ଣା, ଶୃଙ୍ଗରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଓ ଖୁରରେ ରୁପାର ଖଞ୍ଜଣିଯୁକ୍ତ ଗୁଣସମ୍ପନ୍ନ ଗୋ ଦାନ ଦେଉଥିଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ

(୦) ନୃଗରାଜ ବିଭିନ୍ନ ଦାନ ପରେ ମଧ୍ୟ କେଉଁ ପାପ ଆଚରଣ କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଭୂମି, ସୁବର୍ଣ୍ଣ, ଶଯ୍ୟା, ଗଜ, ତୁରଗ, ଦାସୀ, ବସ୍ତ୍ର, ଅଜାଣତରେ ବଡ଼ ଭୁଲ୍ କରିଥିଲେ । ଯେଉଁ ଧେନୁକୁ ସେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନୃଗରାଜ ଉନ୍ନତମାନର ଧେନୁ, ଭୂଷଣ, ଅନ୍ନ, ଜଳ ଆଦି ଦାନ ପରେ ମଧ୍ୟ ସେ ଥରେ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ, ସେହି ଧେନୁକୁ ପୁନର୍ବାର ଅନ୍ୟଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଅଜାଣତରେ ଦାନ ଦେଇଥ‌ିବା ଭଳି ପାପ ଆଚରଣ କରିଥିଲେ ।

(ଉ‍) ନୃଗରାଜ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୁହିଁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଳହର ମୀମାଂସା କରିବା ଲାଗି କ’ଣ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଭୂମି, ସୁବର୍ଣ୍ଣ, ଶଯ୍ୟା, ଗଜ, ତୁରଗ, ଦାସୀ, ବସ୍ତ୍ର, ଅଜାଣତରେ ବଡ଼ ଭୁଲ୍ କରିଥିଲେ ଦେଇଥିଲେ । ସେହି ଧେନୁ ଦାନ ସହିତ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଦକ୍ଷିଣା ରୂପେ ଦେବାକୁ ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ ।

(ଢ) ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୁହେଁ ରାଜାଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବ ସ୍ଵୀକାର କଲେ ନାହିଁ କାହିଁକି ?
Solution:
କ୍ରୋଧରେ ରାଜାଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବ ସ୍ଵୀକାର କଲେ ନାହିଁ । ସେମାନେ ସେହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧେନୁ ବଦଳରେ ଲକ୍ଷେ କା ଅୟୁତ ଧେନୁ ମଧ୍ଯ ନେବାକୁ ଚାହିଁ ନଥୁଲେ ।

(ଣ) ଶାପମୋଚନ ପରେ ନୃଗରାଜ କିପରି ସ୍ଵର୍ଗ ଯାତ୍ରାକଲେ ?
Solution:
କୃଷ୍ଣଙ୍କ କରସ୍ପର୍ଶ ପାଇ ନୃଗରାଜ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦିବ୍ୟତନୁ ଧାରଣକଲେ । ନିଜ ସୁକୃତ ବଳରୁ ଓ ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ସେ ସ୍ଵର୍ଗଯାତ୍ରା କଲେ ।

(ତ) ଯମ ନୃଗରାଜଙ୍କୁ କେଉଁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ ?
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯମ ନୃଗରାଜଙ୍କୁ କହିଲେ, ଦିବ୍ୟତନୁ ଧାରଣକରି, ପୁଣ୍ୟବଳରେ ସେ ସ୍ଵର୍ଗରେ ବସିବ ।

ଦାଣ ଉଉରମୂଲକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର :

Question 5.
(କ) ‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ବିଷୟ ବିନ୍ୟାସ କୌଶଳ ଉପସ୍ଥାପନ କର ।
Solution:
ଭକ୍ତକବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟର ଯଥାର୍ଥ ରୂପକାର । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ ଯଦିଓ ସାରଳା ଦାସ ମହାଭାରତ ରଚନା କରିଥିଲେ, ତାହା ଏତେ ମାର୍ଜିତ ଭାଷାରେ, ଶୁଦ୍ଧ ଓଡ଼ିଆରେ ରଚନା କରାଯାଇ ନଥିଲା । କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅପୂର୍ବ ଲୀଳାଖେଳାକୁ ନବାକ୍ଷରୀ ବୃତ୍ତରେ ସହଜ ସରଳ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ । କୃଷ୍ଣ ହେଉଛନ୍ତି ଲୀଳା ସୁନ୍ଦର । ଦୁଷ୍ଟ ଦଳନ ଓ ସନ୍ଥ ପାଳନ ପାଇଁ ସେ ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଛନ୍ତି । ସେହି ଅବସରରେ ସେ ତାଙ୍କର ଯେଉଁ ଲୀଳା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି, ସେଥୁରୁ ଦ୍ଵାରକାଲୀଳା ପ୍ରସଙ୍ଗ ଅତି ଚମତ୍କାର । ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତା ‘ଶାପମୋଚନ’ରେ କବି, ନୃଗରାଜା କିପରି କୃଷ୍ଣଙ୍କ୍ କରସ୍ପର୍ଶ ପାଇ ଶାପମୁକ୍ତ ହୋଇ, ଦିବ୍ୟସ୍ୱରୂପ ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି, ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।

କଥାବସ୍ତୁର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟଟି କବିତାର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । କୃଷ୍ଣକୁମରମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କୂପ ମଧ୍ଯରେ ପତିତ ବିରାଟକାୟ କୃକଲାଶକୁ ଦେଖୁଛନ୍ତି । କୃକଲାଶକୁ ଉପରକୁ ଉଠାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକରି ମଧ୍ୟ, ସେମାନେ କୃକଲାଶକୁ ଶୁଷ୍କକୂପରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସ୍ପର୍ଶପାଇ କୃକଲାଶ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିଛି । କୃକଲାଶ ହୋଇଛନ୍ତି ଦିବ୍ଯତନୁ ସ୍ଵରୂପ । କୃଷ୍ଣ ତାହାକୁ, ପରିଚୟ ପଚାରିବାରୁ ସେ ନିଜର ଅତୀତ ଇତିବୃତ୍ତ ବଖାଣି ବସିଛି ।

କବିତାର ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କୃକଲାଶ ନିଜକୁ ଈକ୍ଷାକୁ ବଂଶର ନୃଗରାଜ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ସେ ଦାନୀ ହିସାବରେ ନିଜକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରାଇଥିଲେ ବି, ଭ୍ରମବଶତଃ ଥରେ ଦାନ ଦେଇଥିବା ଗାଈକୁ ପୁଣିଥରେ ଅନ୍ୟଜଣଙ୍କୁ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ଫଳରେ ଦାନ ନେଇଥିବା ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୁଇଜଣ, ନୃଗରାଜଙ୍କୁ ଦୋଷାରୋପ କରିଛନ୍ତି । ସେ ଯେତେ ଚେଷ୍ଟାକରି ମଧ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦ୍ଵୟଙ୍କୁ ବୁଝାଇ ପାରିନାହାଁନ୍ତି । ଶେଷରେ ସେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଛନ୍ତି । ବ୍ରହ୍ମସ୍ଵ ହରଣ କରିଥିବା ପାପର ନମକାହା କୂକଲାଣ ଭାବରେ ଶୁତ୍ରକୁପରେ ପଢିଚ୍ଚିନ୍ତି |

(ଖ) ନୃଗରାଜ ଚରିତ୍ରର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ନିରୂପଣ କର ।
Solution:
ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ ସାହିତ୍ୟରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କଳା । ସ୍ରଷ୍ଟା ନିଜର ଅଭିଜ୍ଞତା ଓ ଅନୁଭୂତିକୁ ଆଧାରକରି ଚରିତ୍ରକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥା’ନ୍ତି । ଯେଉଁ ଚରିତ୍ର ଯେତେ ସ୍ଵାଭାବିକ ଓ ସତ୍ୟର ନିକଟବର୍ତୀ, ସେହି ଚରିତ୍ର ସେତେ ପାଠକୀୟ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଲାଭ କରିପାରେ । ସେଥ‌ିରେ ପାଠକ ଯେପରି ନିଜକୁ ଦେଖ୍ ପାଇବାର ସୁଯୋଗ ନିଏ । ପୌରାଣିକ ଚରିତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣନାରେ କବିର ସେତେଟା ସ୍ଵାଧୀନତା ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ସେ ତାହାକୁ ଯଥାସମ୍ଭବ ସ୍ଵାଭାବିକ କରାଇଥାଏ । ଭକ୍ତକବି ଜଗନ୍ନାଥ ପଞ୍ଚସଖାଯୁଗର ଲୋକପ୍ରିୟ କବି । ସଂସ୍କୃତ ଭାଗବତକୁ ସହଜ, ସରଳ ଓ ସତ୍ୟର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ କରି ବିଭିନ୍ନ ଚରିତ୍ରର ସେ ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଇଛନ୍ତି । ଆଲୋଚ୍ୟ କବିତା ‘ଶାପମୋଚନ’ରେ କବି ମହାଦାନୀ ରାଜା ନୃଗରାଜଙ୍କ ଚରିତ୍ରର ମହନୀୟତା ପ୍ରତିପାଦନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି ।

ଅଗ୍ରଣୀ । ପୁଣି ସେ ଭକ୍ତି ଓ ଦିବ୍ୟଜ୍ଞାନସମ୍ପନ୍ନ । ସେ ଭଗବାନଙ୍କର ଲୀଳାଖେଳାକୁ ଭଲଭାବରେ ଅବଗତ ହୋଇଛନ୍ତି । କୌଣସି ସମୟରେ ନିଜର ଅହଂକାର ପ୍ରକାଶ ନକରି ଉଦ୍ଧାରକର୍ତ୍ତା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସର୍ବଭୂତଙ୍କ ଆତ୍ମା ଓ ଅଶେଷ ଜ୍ଞାନୀ ବୋଲି ବିବେଚନା କରିଛନ୍ତି । କେବଳ କୃଷ୍ଣ ସବୁଜାଣିଲେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ପରୀକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ତଥାପି କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଆଜ୍ଞାକୁ ପାଳନ କରିଛନ୍ତି । ନିଜର ଅତୀତକୁ ଉନ୍ମୋଚନ କରିଛନ୍ତି ।

ସେ ନିଜର ଦାନୀପଣ ସ୍ଵରୂପ, ଅନେକ ଦୁଗ୍ଧବତୀ, ସାଧୁ ପ୍ରକୃତିର, ବସ୍ତ୍ରାବତୀ ବିଭିନ୍ନ ଅଳଙ୍କାର ଶୋଭିତା ଧେନୁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ଦାନ ଦେଲାବେଳେ ସେ ପୁଣି ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ହିଁ ଦାନର ଯୋଗ୍ୟ ବୋଲି ବିବେଚନା କରିଛନ୍ତି । ଯେଉଁମାନେ ସାଧୁଶୀଳ, ଦରିଦ୍ର, କୁଟୁମ୍ବୀ, ଉତ୍ତମ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ଦୀକ୍ଷାଯୁକ୍ତ, ବେଦାଧ୍ୟୟନେ ଓ ମନ୍ତ୍ରଶିକ୍ଷାରେ ପଣ୍ଡିତ, ସେହିମାନଙ୍କୁ ସେ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ସେ ଭୂମି, ସୁବର୍ଣ୍ଣ, ଭୋଗ୍ୟବସ୍ତୁ, ବସ୍ତ୍ରଭୂଷଣ, ଅନ୍ନ, ଜଳ, ସୁମିଷ୍ଟ ପବିତ୍ର ଭୋଜନ ଦାନ କରୁଥିଲେ । କବି ଏଭଳି ବର୍ଣ୍ଣନାରୁ ନୃଗରାଜଙ୍କୁ ଜଣେ ଦାନୀ ଭାବରେ ପ୍ରମାଣ କରିଛନ୍ତି । ନୃଗରାଜ ଏତେ ଦାନ ଦେଲେ ମଧ୍ୟ, ଭ୍ରମବଶତଃ ଗୋଟିଏ ଧେନୁକୁ ଦୁଇଥର ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣଦ୍ଵୟ କଳିକଲେ ବି, ସେ ତାହାର ସମାଧାନ କରି ପାରିନାହାଁନ୍ତି । ନିଜର ନମ୍ରସ୍ବଭାବ ପ୍ରକାଶ କରି ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ପାଦହସ୍ତଧରି ନିଜର ଭୁଲ ସ୍ଵୀକାର କରିଛନ୍ତି ।

ସେହି ଧେନୁ ବଦଳରେ ଅନେକ ଧେନୁ ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଦାନ ଦେବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଛନ୍ତି । ହେଲେ ସେ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ନିଜକୁ ଦୋଷମୁକ୍ତ କରି ପାରିନାହାଁନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ସେ ଯେଭଳି ବୁଝାଇଛନ୍ତି, ସେଥୁରୁ ତାଙ୍କର ନମ୍ର ସ୍ଵଭାବର ପରିଚୟ ମିଳେ । ଶେଷରେ ଯମଦ୍ଵାରରେ ଯମଦଣ୍ଡ ଭୋଗିଛନ୍ତି । କୃକଲାଶ ଭାବରେ ଅପେକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି, କୃଷ୍ଣଙ୍କର କରସ୍ପର୍ଶକୁ । ଶେଷରେ ସେ ହୋଇଛନ୍ତି ସ୍ବର୍ଗଗାମୀ । କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ମୃଗରାଜର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଚିତ୍ରଣକରି ନିଜ ବିଶେଷତାର ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି ।

(ଗ) ‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତା ଅନୁସରଣରେ କବିଙ୍କର ଧାର୍ମିକ ଭାବନାର ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା ବିଚାର କର ।
Solution:
‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାର କବି ଭକ୍ତକବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ । ସେ ଥିଲେ କୃଷ୍ଣିକପ୍ରାଣ । ସେ ପୁଣି ଜଗନ୍ନାଥ ଓ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଭିତରେ ଅଭେଦ କଳ୍ପନା କରିଥିଲେ । ସେ ଜାଣିଥିଲେ ଜନ୍ମ ଜନ୍ମର ସାଧନା ଓ ତପସ୍ୟାକୁ ନେଇ ମଣିଷ ସୁଖ ଭୋଗକରେ । ଯେଉଁମାନେ ପଣ୍ଡିତ, ସନ୍ଥ, ସେମାନେ ଜାଗତିକ ସୁଖ ଅପେକ୍ଷା, ପରମାତ୍ମା ସାନ୍ନିଧ୍ୟକୁ ଯଥାର୍ଥ ସୁଖ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । କାରଣ ଜାଗତିକ ସୁଖରେ ତୃପ୍ତି ଆସି ନଥାଏ । ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସୁଖରେ ମନରେ ଶାନ୍ତି ଓ ତୃପ୍ତି ଆସିଥାଏ । ସେହି ପରମାତ୍ମାଙ୍କ ସାନ୍ନିଧ୍ଵ ପାଇଁ, ଭଗବତ୍ ପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ମୁନୀ, ଋଷିମାନେ ତପସ୍ୟା କରନ୍ତି । ଯୁଗଯୁଗ ଧରି ତପସ୍ୟା ହୋଇଥାଏ | କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ, ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାଗବତର ପ୍ରତି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅପୂର୍ବ ଲୀଳାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ନିଜର ଧାର୍ମିକ ଭାବକୁ ପରିପ୍ରଚାର କରିଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ

ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକରି ଅସଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି । କାରଣ ସେହି କୃକଲାଶ ସାଧାରଣ ନଥିଲା । ଶାପଗ୍ରସ୍ତ ନୃଗରାଜ କୃକଲାଶ ଭାବରେ ପଡ଼ିରହି ଅପେକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି କୃଷ୍ଣଙ୍କର କରସ୍ପର୍ଶକୁ । କୃଷ୍ଣ ଯେତେବେଳେ କୃକଲାଶକୁ ଦେଖୁଛନ୍ତି, ଭାବଗ୍ରାହୀ ଭାବରେ ସେ କୃକଲାଶର ଭାବକୁ ବୁଝିଛନ୍ତି । କୁକଲାଶକୁ ଉପରକୁ ସହଜରେ ବାମ କରରେ ଉଠାଇ ଆଣିଛନ୍ତି । ସେହି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ଯାଇ କବି ନିଜର ଧାର୍ମିକ ଭାବନାକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 1
କୃକଲାଶ କେବଳ କୃଷ୍ଣଙ୍କ କରସ୍ପର୍ଶକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲା । ଯମରାଜା କୃକଲାଶ ଭାବରେ ଦଣ୍ଡ ଦେଇଥିଲେ ବି, ସେ ଯେ ମଦନଗୋପାଳଙ୍କୁ ଭେଟିବ, ତାହା ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ । ସୁତରାଂ ନୃଗରାଜ କୃକଲାଶ ଭାବରେ ଶୁଷ୍କ କୂପରେ ପଡ଼ିରହିଥିଲେ ଏବଂ ଭକ୍ତ ଭାବରେ ଭଗବାନଙ୍କ ସାନ୍ନିଧକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲେ । ଏଭଳି ଭାବଧାରା ବର୍ଣ୍ଣନା କବିଙ୍କର ଧାର୍ମିକ ଭାବନାର ପରିଚୟ ଦିଏ । କୃକଲାଶ ଦିବ୍ୟସ୍ୱରୂପ ଲାଭ କଲାପରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାହାର ପରିଚୟ ପଚାରିଛନ୍ତି । ନୃଗରାଜ ଦିବ୍ୟସ୍ଵରୂପ ନେଇ ନିଜର ପରିଚୟ ଦେବା ପୂର୍ବରୁ ଭଗବାନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ନିକଟରେ ନିଜର ସମର୍ପଣ ଭାବପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । କହିଛନ୍ତି, ହେ କୃଷ୍ଣ ତୁମେ ସବୁକିଛି ଜାଣିଛ । କାରଣ ତୁମକୁ ସେଭଳି ପରିଚୟ ଦେବାକୁ ମୁଁ ଅସମର୍ଥ । ତୁମେ ହେଉଛ ସର୍ବଭୂତଙ୍କ ଆତ୍ମା ଓ ସର୍ବଜ୍ଞାନୀ । ସବୁ ଜାଣିଥୁଲେ ମଧ୍ୟ, ମୋତେ ପରୀକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ବା ମୋଠାରୁ ଶୁଣିବାପାଇଁ ତୁ କେବଳ ପଚାରୁଅଛୁ ।

କେବଳ ତୋ’ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଯାଇ ମୁଁ କହୁଛି । ଏଭଳି ବର୍ଣ୍ଣନାରେ କବିଙ୍କର ଭକ୍ତିଭାବ ପ୍ରକାଶିତ । ଆହୁରି ପୁଣି ଲେଖୁଛନ୍ତି, ସମସ୍ତେ କର୍ମଫଳର ଅଧୀନ । ଏପରିକି ବ୍ରହ୍ମାଶଙ୍କର ଦେହ ଧରି କର୍ମଫଳ ଭୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହିଭଳି ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ କବିଙ୍କର ଭକ୍ତିଭାବ ପ୍ରକାଶିତ ।

(ପ) ‘ସ୍ଵର୍ଗେ ବସିବୁ ପୁଣ୍ୟ ବଳେ’ । ନିଜ ସୁକୃତ ତପ ଫଳେ’’ ରୁ କବିଙ୍କ କାବ୍ୟ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ବିଚାର କର ।
Solution:
ଉକ୍ତ ପଦଟି କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଏହି କବିତାଟି କବିଙ୍କର ଏହି କବିତାରେ କବି ନୃଗରାଜଙ୍କର ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବା ସହିତ, ଲୀଳାସୁନ୍ଦର କୃଷ୍ଣଙ୍କର ମାନବୀୟ ଲୀଳାକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଯେହେତୁ କବି ଜଣେ ଭକ୍ତ ଓ କୃଷ୍ଣପ୍ରେମରେ ଉଦ୍‌ବୁଦ୍ଧ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ଦୈବୀଲୀଳାର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣ ହେଉଛନ୍ତି ଲୀଳାସୁନ୍ଦର । ସେ ଭକ୍ତର ମନୋବାଞ୍ଛା ପରିପୂରଣକାରୀ । ସେହିଭଳି ଅପୂର୍ବ ଲୀଳା ଦେଖାଇଛନ୍ତି ନୃଗରାଜଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ।

ନୃଗରାଜ ଥିଲେ ଦାନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଗ୍ରଣୀ । ସେ ଏତେ ଦାନ କରନ୍ତି ଯେ, ତାହାକୁ ତୁଳନା କରି ସେ ନିଜେ କହିଛନ୍ତି, ଭୂମିରେ ଯେତେ ଧୂଳି ଅଛି, ଗଗନରେ ଯେତେ ତାରକାବଳୀ ଅଛନ୍ତି, ବରଷାରେ ଯେତେ ଧାରା ରହିଛି, ସେହି ପରିମାଣର ଧେନୁ ସେ ଦାନ କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ସେ ସାଧାରଣ ଧେନୁ ଦାନ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ସୁଗୁଣଯୁକ୍ତ ଓ ଅଳଙ୍କାର ବିମଣ୍ଡିତା ଧେନୁ ହିଁ ସେ ଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ସହିତ ସେ ଭୂମି, ସୁବର୍ଣ୍ଣ, ଦାସୀ, ଧାନ୍ୟ, ଭୋଗ୍ୟବସ୍ତୁ, ବସ୍ତ୍ର, ଭୂଷଣ, ଦେବମନ୍ଦିରରେ ଅନ୍ନ, ଜଳ ଭଳି ପବିତ୍ର ଭୋଜନ ଦାନ କରନ୍ତି । ଏତେ କଲେ ମଧ୍ୟ ଦୃଗରାଜା ଅଜାଣତରେ ଭୁଲ୍ କରିଛନ୍ତି ।

ଯେଉଁ ଧେନୁକୁ ସେ ଥରେ ଦାନ ଦେଇଥିଲେ, ସେହି ଧେନୁକୁ ପୁଣି ଥରେ ଅନ୍ୟଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ବୁଝିନାହାଁନ୍ତି । ସେହି ଧେନୁ ବଦଳରେ ଯେତେ ଧେନୁ ଓ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଦାନକଲେ ମଧ୍ୟ, ସେମାନେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇନାହାଁନ୍ତି । ସମସ୍ତେ କର୍ମଫଳ ଭୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । କର୍ମଫଳରୁ କେହି ବାଦ୍ ଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ତୁମେ ପୁଣ୍ୟବନ୍ତ ହେଲେ ବି, ତୁମର କିଞ୍ଚିତ୍ ପାପ ରହିଛି । ବ୍ରହ୍ମସ୍ଵ ପାପ ହେତୁ ତୁମକୁ କୃକଲାଶ ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ । ମାତ୍ର ନୃଗରାଜଙ୍କ ଦେହୀ ଯମରାଜଙ୍କୁ ମୁକ୍ତିର ବାଟ ପଚାରିଲା ପରେ, ସେ ଉପରୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଟି କହିଛନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ତୁମେ ତୁମର କର୍ମଫଳ ଭୋଗକଲେ ମଧ୍ୟ, ପାପଫଳ ସରି ଆସିବାପରେ, ତୁମେ ମଦନଗୋପାଳଙ୍କୁ ଭେଟିବ। ତାଙ୍କରି କରସ୍ପର୍ଶ ପାଇଁ କୃକଲାଶ ଜୀବନର ଅନ୍ତ ଘଟିବ ଓ ତୁମେ ସ୍ୱର୍ଗସୁଖ ଲାଭକରିବ । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କବି କର୍ମଫଳର ମହତ୍ତ୍ଵକୁ ଦେଖାଇଛନ୍ତି ।

(ଙ) ‘ଶାପମୋଚନ’ କବିତାରୁ ତୁମେ କ’ଣ ଶିକ୍ଷାକଲ ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖ ।
Solution:
ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାଗବତର ଦଶମସ୍କନ୍ଧ (ଦ୍ଵାରକାଲୀଳା)ର ଅଂଶବିଶେଷ । ଏଥରେ କବି ଦୁଷ୍ଟଦଳନକାରୀ ଓ ସନ୍ଥପାଳନକାରୀ, ଲୀଳାସୁନ୍ଦର ବ୍ରଜବିହାରୀ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅପୂର୍ବ ଲୀଳାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ଯାଇ ନୃଗରାଜଙ୍କ ଶାପମୋଚନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉଲ୍ଲେଖ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଜନ୍ମ ନେଇଛନ୍ତି ଭକ୍ତଜନଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବାପାଇଁ । ସେ ଜାଣିଛନ୍ତି କୃକଲାଶର ମନର କଥାକୁ । ଫଳରେ ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନେ ଯେତେ ଚେଷ୍ଟାକଲେ ମଧ୍ୟ କୃକଲାଶ ତିଳେମାତ୍ର ଘୁଞ୍ଚିନାହିଁ । ମାତ୍ର କୃକଲାଶକୁ ଅକ୍ଳେଶରେ କୃଷ୍ଣ ବାହାରକୁ ବାହାର କରି ଆଣିଛନ୍ତି । ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କବି କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଦୟାସାଗର ଓ ଦେବହରି ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାର କରିଛନ୍ତି । ଏଥୁରୁ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ବିଶେଷତା ସୂଚିତ ହୋଇଛି । ଫଳରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କ କରଲାଗି, ଦୀର୍ଘଦିନରୁ ଅପେକ୍ଷାରତ କୃକଲାଶ, ସେହି ପାପଶରୀରକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଦିବ୍ୟସ୍ୱରୂପ ଧାରଣ କରିଛ ।

କୃଷ୍ଣ ସେହି ଦିବ୍ୟସ୍ୱରୂପର ପରିଚୟ ଜାଣିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି । କୃକଲାଶ ରୂପେ ସେ କାହିଁକି ରହିଥିଲା ବୋଲି ପଚାରିଛନ୍ତି । ତା’ର ତ୍ରାଣକର୍ତ୍ତା କୃଷ୍ଣଙ୍କର ମହନୀୟତା ସେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲେ ମଧ୍ୟ, ନିଜର ପରିଚୟ ବଖାଣି ବସିଛି । କର୍ମଫଳ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଜାଣତରେ ହେଉ କିମ୍ବା ଅଜାଣତରେ ହେଉ ସମସ୍ତ କର୍ମର ଫଳ ଶେଷରେ ଭୋଗ କରିବାକୁ ହେବ । ଏପରିକି ଶିବ, ବ୍ରହ୍ମା ଆଦି ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ କର୍ମଫଳର ଅଧୀନ । ନୃଗରାଜ ଅଜାଣତରେ ଭୁଲ୍ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ତାଙ୍କୁ ବ୍ରହ୍ମସ୍ଵ ହରଣ ପାପ ଲାଗିଥିଲା । କବି ଏହାକୁ ସ୍ପଷ୍ଟକରି ଲେଖୁଛନ୍ତି –
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 2

(କ) ଲେଖକ ପରିତିନି :

ଭାଗବତକାର କବି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଏକ ପରିଚିତ ନାମ । ଆବ୍ରାହ୍ମଣ ଚାଣ୍ଡାଳ, ଅକ୍ଷର ଅପରିଚିତଠାରୁ ରାଜସଭାର ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତେ ଯେଉଁ ଓଡ଼ିଆକବିଙ୍କୁ ଜାଣନ୍ତି ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ । ଓଡ଼ିଆଭାଷାକୁ ସାରଳା ଦାସ ବା ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ପୁରାତନ ଶୈଳୀରୁ ମୁକ୍ତକରି ସୁସ୍ଥ ସୁନ୍ଦର ସରସ ଭାଷା ଓ ଶୈଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କଲେ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ । ତେଣୁ ଗବେଷକମାନେ ଭାଗବତର ଭାଷାକୁ Standard Odia Language ବା ମାନକ ଭାଷା ଆଖ୍ୟା ଦେଇଛନ୍ତି ।

ଅଚ୍ୟୁତାନନ୍ଦ ଦାସ, ଯଶୋବନ୍ତ ଦାସ ଓ ଶିଶୁ ଅନନ୍ତ ଦାସ । ଏମାନେ ସମସ୍ତେ ଥିଲେ କବି ଓ ସମାଜ ସଂସ୍କାରକ । ସମାଜ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଏମାନେ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ପଞ୍ଚଦଶ-ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ସର୍ବଭାରତୀୟ ଧର୍ମ ଆନ୍ଦୋଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏମାନେ ଥିଲେ ଗୋଟିଏ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପ୍ରବାହ । ସମାଜର ସାଧାରଣ ମଣିଷର ଧର୍ମଜୀବନରେ ପ୍ରବେଶ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣ କ୍ଷତ୍ରିୟଙ୍କ ପରି ଆଧାମ୍ବିକ ସାଧନାରେ ଯୋଗଦାନ ଲାଗି ଏହି କବିମାନଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଥିଲା । ସେଥିପାଇଁ ଅବଶ୍ୟ ସେମାନେ ଜ୍ଞାନ, ଯୋଗ, ଭକ୍ତି ଆଦିରେ ସହାୟତା ନେଉଥିଲେ । କେ ? ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଏମାନେ ସମସ୍ତେ ଶୂଦ୍ର କରିପାରିଥିଲେ ।

ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ପୁରୀ ସହରବାସୀ ଥିଲେ । ପୁରୀର ଅନତି ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ କପିଳେଶ୍ଵରପୁର ଶାସନରେ ସେ ଜନ୍ମଲାଭ କରିଥିଲେ । ପିତା ଭଗବାନ ମିଶ୍ର ଥୁଲେ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିରର ପୁରାଣ ପଣ୍ଡା । ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ରଚିତ ପୁରାଣ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କର ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ପୈତୃକ ସୂତ୍ରରୁ ତାଙ୍କୁ ଏହି ପୁରାଣପଣ୍ଡା ପଦବୀଟି ମିଳି ଯାଇଥିଲା । ନିଜ ଜନନୀଙ୍କର ଅନ୍ତିମ ଅଭିଳାଷ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ସେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଗବତ ପୁରାଣକୁ ଶୁଦ୍ଧ ସରଳ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦ କଲେ । ସେ ସମୟରେ ସଂସ୍କୃତ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ ରାଜ୍ୟରେ ଖୁବ୍‌ ଆଦର ଥିଲା । ଜଗନ୍ନାଥ ବ୍ରାହ୍ମଣ ହୋଇ ସଂସ୍କୃତ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ, ଚରିତ୍ର ଆଦିକୁ ସମାଲୋଚନା କରାଗଲା । କିନ୍ତୁ ଆପଣାର ନିଷ୍ଠା, ଭକ୍ତି ଓ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ବଳରେ ସେସବୁ ସହ୍ୟକରି ଜଗନ୍ନାଥ ଭବିଷ୍ୟତ ଜାତି ପାଇଁ ଦେଇଗଲେ ଅମୂଲ୍ୟ ରତ୍ନ ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାଗବତ ।

ଚରିତାମୃତ’ ନାମରେ ଏକ ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଏଥରେ ଭକ୍ତକବି ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଜୀବନୀ ସହିତ ପ୍ରଭୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପୂଜା ଉପାସନା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରୁ ଜଣାଯାଏ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କର ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟଙ୍କ ସହିତ ଖୁବ୍‌ ନିକଟ ସମ୍ପର୍କ ଥିଲା । ଶୁଣାଯାଏ ଜଗନ୍ନାଥ ବଟଗଣେଶଙ୍କ ନିକଟରେ ଭାଗବତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରୁଥିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସାକ୍ଷାତ୍‌କାର ହେଲା ସେ ଶତାବ୍ଦୀର ଭାରତବର୍ଷର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଶ୍ରୀଚୈତନ୍ୟଙ୍କ ସହିତ । ସେତେବେଳେ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କୁ ମାତ୍ର ଅଠର ବର୍ଷ ।

ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଓ ଭକ୍ତିରେ ଚୈତନ୍ୟ ଏତେ ମୁଗ୍ଧ ହୋଇଗଲେ ଯେ, ସେ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ‘ଅତିବଡ଼ୀ’ ବୋଲି ହୁଅନ୍ତି । ଏଥିରେ ଚୈତନ୍ୟଙ୍କର ବଙ୍ଗୀୟ ଭକ୍ତ ଓ ସମର୍ଥକଗଣ ଅଭିମାନ କରିଥିଲେ । ଯାହାଫଳରେ ସେମାନେ ଚୈତନ୍ୟଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ପୁରୀରୁ ଯାଜପୁର ଦେଇ ନବଦ୍ଵୀପ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଚୈତନ୍ୟ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ପୁରୀରୁ ଗଲେ ନାହିଁ । ‘ଜଗନ୍ନାଥ ଚରିତାମୃତ’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଏ ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 3
ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ଉଭୟ ସଂସ୍କୃତ ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ । ସେ ସଂସ୍କୃତରେ ‘କୃଷ୍ଣଭକ୍ତି କଳ୍ପଲତା’, ‘ଉପାସନା ଶତକ’, ‘ନିତ୍ୟାଚାର’, ‘ନୀଳାଦ୍ରିଶତକ’, ‘ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ଚରଣାମ୍ବୋଧରଣୀ’ ଆଦି ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଓଡ଼ିଆରେ ‘ଭାଗବତ’, ‘ଶୈବାଗମ ଭାଗବତ’, ‘ଗୁପ୍ତ ଭାଗବତ’, ‘ଷୋଳ ଚଉପଦୀ’, ‘ତୁଳା ଭିଣା’, ‘ଅର୍ଥ କୋଇଲି’, ‘ଦୀକ୍ଷା ସମ୍ବାଦ’ ଆଦି ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଭାଗବତ ତାଙ୍କର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ରଚନା । ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଜୀବନ ଉପରେ ଭାଗବତର ପ୍ରଭାବ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।

ନ୍ୟାୟ ନିଶାପଠାରୁ ହେଲା ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆ ତା’ ଜୀବନରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଭାଗବତ ପଢ଼ିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଭାଗବତ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହରୁ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ଭାଗବତ ଗାଦି ଓ ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀ । ଏହି ଭାଗବତ ପାଠର ଆଦର ଓ ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀ ସଂସ୍କୃତି ତାତ୍ତ୍ଵିକ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଓଡ଼ିଆ ପାଠକଙ୍କର ଦୁର୍ବୋଧ ହେବ ବୋଲି ସେ ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି, ସେଠି ସେ ତାକୁ ପରିହାର କରିଛନ୍ତି ବା ସଂକ୍ଷେପରେ କହି ଯାଇଛନ୍ତି । ଲୋକେ ଜୀବନ ସଂକଟର ପ୍ରତିଟି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଉଦ୍ଧାର କରନ୍ତି ଭାଗବତର ପଦାବଳୀ ।

ତାରାଖଚିତ ଆକାଶ ପରି ରହସ୍ୟମୟ, ଶିଶିରସ୍ନାତ ସକାଳ ପରି ସ୍ନିଗ୍‌ଧ ଓ ନବୀନ, ଗୋଧୂଳିର ସ୍ତମିତ ଆଲୋକ ପରି ଭାବୋତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ । ସ୍ଵକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଭାଗବତର ପଦାବଳୀ, ସର୍ବତ୍ର ସହଜ ବୋଧଗମ୍ୟ ନୁହେଁ । ତଥାପି ଏହାର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଏପରି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଭ କରିଛି ଯେ, ‘ଭାଗବତ’ର ପଦାବଳୀ ଉଦ୍ଧାର କରି ସବୁ ଯୁକ୍ତି ଓ ବିତର୍କର ଚରମ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ମିଳିଥାଏ ।’’ ଗୃହୀତ । ଦ୍ଵାରକାପୁରରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ଲୀଳା ଅବକାଶରେ ମୃଗରାଜା ମୋକ୍ଷଲାଭ ଓ ବ୍ରହ୍ମସ୍ଵ ସମ୍ପର୍କରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଉପଦେଶ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 ଶାପମୋଚନ

(ଖ) କବିତାର ସାରକଥା :

ଶୁକମୁନି ବକ୍ତା ଭାବରେ, ଶ୍ରୋତା ପରୀକ୍ଷିତଙ୍କୁ ଦ୍ଵାରକା ପ୍ରସଙ୍ଗ ବୁଝାଇ କହିଛନ୍ତି । ଦ୍ଵାରାକାପୁରରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସନ୍ତାନ ଯେତେ ଥିଲେ, ସେମାନେ ମିଳିତ ଭାବରେ ବନରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଲୀଳାଖେଳା କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ, ଶାମ୍ବ ଆଦି ପୁତ୍ରମାନେ ବହୁ ସମୟଧରି ବନରେ କ୍ରୀଡ଼ାକୌତୁକ କରି ଥକି ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ଶ୍ରମଜନିତ କ୍ଳାନ୍ତି ହେତୁ ସେମାନେ ତୃଷିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ତୃଷ୍ଣା ପରିତୃପ୍ତି ପାଇଁ ସେମାନେ ବନରେ ଜଳର ସନ୍ଧାନ କରିଛନ୍ତି । ସେହି ବନ ମଧ୍ୟରେ ନିରୀକ୍ଷଣ କରିଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ସେମାନେ ଜଳ ଦେଖୁନାହାନ୍ତି । ବରଂ କୂପଭିତର ଅନ୍ଧାରୁଆ ହୋଇଛି । କୂପ ଶୁଷ୍କ ଥ‌ିବାରୁ ତୃଣରେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ହୋଇରହିଛି । ସେହି ତୃଣ ଭିତରେ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଜନ୍ତୁ ଥିବା ସେମାନେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । କୂପ ଭିତରେ ଥ‌ିବା ଜନ୍ତୁଟି ପର୍ବତ ଆକୃତିର ଦେଖାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ନିରେଖି ଦେଖୁଲା ପରେ ଜଣାଯାଇଛି ତାହା ଏକ ବଣୁଆ ଏଣ୍ଡୁଅ । ସେହି ଏଣ୍ଡୁଅକୁ ଦେଖ୍ କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି ଏବଂ ଜଣେ ଅନ୍ୟଜଣଙ୍କୁ ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ମତାମତ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କବି ଲେଖୁଛନ୍ତି –
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 4
କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି, ଏହି ଏଣ୍ଡୁଅକୁ କୂଅଭିତରୁ ବାହାର କରିବା । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେମାନେ ଏଣ୍ଡୁଅର ଲାଞ୍ଜରେ ଦଉଡ଼ି ବାନ୍ଧି ତାହାକୁ କୂଅଭିତରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ଲାଞ୍ଜରେ ଦଉଡ଼ିବାନ୍ଧି ଯେତେ ଟାଣିଲେ ମଧ୍ୟ, ତାଙ୍କଦ୍ବାରା ଏଣ୍ଡୁଅଟି ସାମାନ୍ୟ ଭାବେ ଘୁଞ୍ଚିନାହିଁ । ଜଣେ ଜଣେ କରି ଟାଣିବାର ସଫଳ ନ ହେବାରୁ, ସମସ୍ତେ ମିଳିତ କୃକଲାଶ ବା ଏଣ୍ଡୁଅକୁ ନିଜର ବଳ ପ୍ରୟୋଗକରି କୂଅର ବାହାରକୁ ଆଣି ନ ପାରିବାରୁ, ସେମାନେ ନିଜକୁ ହୀନବୀର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ମନେ କରିଛନ୍ତି । ସେହି କଥା ଚିନ୍ତାକରି ନିଜେ ଲଜ୍ଜିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ମରଣଠାରୁ ଲଜ୍ୟା ବଳିଲା ବୋଲି ଭାବିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଔରସରୁ ଜାତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ସେମାନେ ସାମାନ୍ୟ ଏଣ୍ଡୁଅକୁ କୂଅରୁ ବାହାର କରିପାରି ନଥୁବାରୁ ମାନସିକ ଅବସାଦ ଲାଭ କରିଛନ୍ତି । ଏଭଳି ଘଟଣା ଯଦି ପ୍ରକାଶ ପାଏ, ତା’ହେଲେ ସମସ୍ତେ ତାଙ୍କୁ ଉପହାସ କରିବେ ।

ଏଭଳି ଭୀରୁ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଷ୍ଠୁର କଥା କହିବେ । କୃଷ୍ଣସୁତ ବୋଲି ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଯେଉଁ ଦାୟିକ ଭାବ ଥିଲା, ତାହା ଦୂରେଇଯିବ । ରାଜପୁରରେ ଥ‌ିବା ବଧୂମାନେ ମୁହଁରେ ବସନ ଦେଇ ହସିବେ । ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସେମାନେ କହିଛନ୍ତି, ଘନ ଜଙ୍ଗଲ ଭିତରେ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଘଟଣା ଘଟିଲା । ବନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଶୁଖୁ କୂପରେ ଏକ ବିଚିତ୍ର କୃକଲାଶ ଆକୃତିର ଜୀବ ଦେଖୁଛନ୍ତି । ସେହି ଜୀବର ଆକାର ବେଶ୍ ବଡ଼ । ଦେଖୁଲେ ପର୍ବତ ପରି ଦେଖାଯାଉଛି । ମାତ୍ର ସେହି ଜୀବଟି ସ୍ଥିରହୋଇ ରହିଛି । ଆମ୍ଭେମାନେ ଯେତେ ଚେଷ୍ଟାକଲେ ମଧ୍ୟ ସେହି ଜୀବକୁ ସାମାନ୍ୟ ଭାବରେ ଘୁଞ୍ଚାଇ ପାରିଲୁ ନାହିଁ । ଲୀଳାସୁନ୍ଦର କୃଷ୍ଣ ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ କଥାରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲାଭଳି ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ବନକୁ ଯାଇଛନ୍ତି, ସେହି ବିଚିତ୍ର ଜୀବକୁ ଦେଖିବାପାଇଁ ।

କୃଷ୍ଣ ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ବନକୁ ଯାଇ, କୂପ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଏଣ୍ଡୁଅକୁ ଦେଖୁଛନ୍ତି । ଶୁଖୁଲା କୂଅ ମଧ୍ୟରେ ଘାସ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ସେଥରେ ଗିରିଶୃଙ୍ଗ ସଦୃଶ ଏଣ୍ଡୁଅ ତଳକୁ ମୁହଁକରି ଏବଂ ଲାଞ୍ଚକୁ ଉପରକୁ କରି ରହିଅଛି । ଏହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କବି ଲେଖୁଛନ୍ତି ।
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 5
ଦୟାସାଗର ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ, ଏଣ୍ଡୁଅର ଲାଞ୍ଜକୁ ବାମ ହାତରେ ଧରି କୂଅରୁ ବାହାର କରିଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣପୁତ୍ରମାନେ ଯାହାକୁ କୂଅରୁ ବାହାର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାରେ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ଲଜ୍ଜିତ ହୋଇଥିଲେ, ସେହି ବିରାଟ, ପର୍ବତପ୍ରାୟ ଏଣ୍ଡୁଅକୁ କୃଷ୍ଣ ବାମକରରେ ଧରି ବାହାରକୁ ଆଣିଛନ୍ତି । କବି ସେହି ଲୀଳାପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରିବାକୁ ଯାଇ ସୁନ୍ଦର ଉପମାଟିଏ ସାଧାରଣ ଏଣ୍ଡୁଅ ନଥିଲା । ସେ ଥିଲା ଶାପଗ୍ରସ୍ତ ନୃଗରାଜ । ଶାପଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇ ସେ ଏଣ୍ଡୁଅ ଭାବରେ ଶୁଖୁଲା କୁଅରେ ପଡ଼ିଥିଲା ଏବଂ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସ୍ପର୍ଶକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଥିଲା । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସ୍ପର୍ଶ ପାଇ ଏଣ୍ଡୁଅଟି ଦିବ୍ୟରୂପ ଧାରଣ କରିଛି । ଏହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କବି ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ଉପମା ବାଢ଼ି ବସିଛନ୍ତି । ଏଣ୍ଡୁଅଟି ଦିବ୍ୟରୂପ ଧାରଣ କରିଛ । ଏଣ୍ଡୁଅ ରୂପ ଯାଇ ଧାରଣ କରିଛି । ତାହାର ଶରୀର ଶୁଦ୍ଧ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଭଳି ଝଟକି ଉଠିଛି ।

ମେଘମାଳାରେ ବିଜୁଳିର ଜ୍ୟୋତି ଦେଖାଗଲା ଭଳି, ସମସ୍ତଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିକୁ ସେ ଝଲସାଇ ଦେଇଛି । ଦିବ୍ଯବସନ ସାଙ୍ଗକୁ ସୁଗନ୍ଧିତ ପୁଷ୍ପମାଳକୁ ଦେଖୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି । ସର୍ବଜ୍ଞାତା କୃଷ୍ଣ, ଯେକି ସବୁକିଛି କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ପୃଥ‌ିବୀ ବିଖ୍ୟାତ, ସେହି ବ୍ରହ୍ମରାଶି ପ୍ରଭୁ ଶାପମୁକ୍ତ ଏଣ୍ଡୁଅର ପରିଚୟ ଜାଣିବା ପାଇଁ ଚାହିଁଛନ୍ତି । ହସିହସି ସବୁକିଛି ସେ ପଚାରିଛନ୍ତି । କାରଣ ସେହି ଏଣ୍ଡୁଅ ସାଧାରଣ ନଥିଲା। ପୁନଶ୍ଚ ସେ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସ୍ପର୍ଶପାଇ ଶାପମୁକ୍ତ ହେବାରୁ ସେ ହେଉଛି ପୁଣ୍ୟଦେହୀ । ଦେବତା ଭଳି ତାହାର ଶରୀର ଶୋଭାପାଉଥିଲା । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କବି ଲେଖୁଛନ୍ତି
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 6
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ କଥାର ଉତ୍ତର ଦେଇଛନ୍ତି ଶାପଗ୍ରସ୍ତ ନୃଗରାଜା । ସେ ଅତି ନମ୍ରତାର ସହିତ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରିଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟସଦୃଶ ମୁକୁଟ ନଇଁଯାଇଛି ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କ ପାଦପଦ୍ମରେ । ସେ ନିଜର ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଈକ୍ଷ୍ମାକୁ ବଂଶର ନୃଗରାଜା । ସେ ନିଜକୁ ଦାନୀ ଭାବରେ ପ୍ରମାଣ କରିବାପାଇଁ ଅନେକ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ଜଗତରେ ଯେତେ ଦାନୀ ଅଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଦାନୀ । କୃଷ୍ଣ ଯେ ସର୍ବଜ୍ଞାତା ତାହାର ସୂଚନା ଦେଇ ନିଜର ନମ୍ରତା ଓ ଭକ୍ତିଭାବ ସେ ପ୍ରକାଶ କରିଛି । କୃଷ୍ଣ ସବୁ ଜାଣିଲେ ମଧ୍ୟ, କେବଳ ତାଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଯାଇ, ସବୁକିଛି ଖୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

ଦାନୀ ହିସାବରେ ସେ ଅନେକ ଗୋରୁ ଦାନ କରିଛନ୍ତି । କେତେ ଯେ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି, ତାହାର ହିସାବ ସେ ରଖୁନାହାଁନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସେ ଦାନର ପରମାଣକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ କହିଛନ୍ତି, ଭୂମିରେ ଯେତେ ଧୂଳି, ଗଗନରେ ଯେତେ ତାରକା, ବରଷାର ଯେତେ ଧାରା, ସେହି ସଂଖ୍ୟାରେ ସେ ଗୋରୁ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । କେବଳ ସେ ସାଧାରଣ ଗୋରୁ ଦାନ ଦେଇ ନାହାଁନ୍ତି, ବରଂ ସବୁଠାରୁ ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଗୋରୁମାନଙ୍କୁ ସେ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ଗୋ-ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ଅଳ୍ପବୟସର ଦୁଗ୍ଧବତୀ, ଶାନ୍ତ ସ୍ଵଭାବର ଏବଂ ବତ୍ସାଯୁକ୍ତ । ପିଙ୍ଗଳ ବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ଗୋରୁମାନଙ୍କର ଶୃଙ୍ଗରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଶୋଭାପାଉଥାଏ । ଖୁରାରେ ରହିଥାଏ ରୂପାର ବାଜେଣି । ଏହିପରି ଉପଯୁକ୍ତ ଗାଈମାନଙ୍କର ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଇ ନୃଗରାଜାଙ୍କ ମୁଖରେ କବି କହିଛନ୍ତି –
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 7
ନୃଗରାଜା କେବଳ ଉପଯୁକ୍ତ ଗୋ ଦାନ କରନ୍ତି ନାହିଁ ବରଂ ସେ ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ବୋଲି ସ୍ଵୀକାର କରିଛନ୍ତି । ଯେଉଁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଯୁବା, ସୁଗୁଣ, ସାଧୁ, ଶୀଳସ୍ଵଭାବ, ଦରିଦ୍ର, ବହୁକୁଟନ୍ତ୍ରୀ, ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ଦୀକ୍ଷାଯୁକ୍ତ, ବେଦାଧ୍ୟୟନେ ସଦାତପୁର, ସେହିଭଳି ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ସୁପୁଣ୍ୟକାଳରେ ସେ ଦାନ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । କେବଳ ସେ ଗୋ-ସମ୍ପଦ ଦାନ ଦେଇନାହାଁନ୍ତି, ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଭୂମି, ସୁବର୍ଣ୍ଣ, ଗଜ, ଅଶ୍ଵ, କନ୍ୟାଦାସୀ, ଶସ୍ୟ, ଶଯ୍ୟା, ବସ୍ତ୍ର, ଭୂଷଣ ଅନେକ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଦେବ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କର ସେ ଜଳଦାନ ଓ ଅନ୍ନଦାନ କରିବାକୁ ଯାଇ ସୁମିଷ୍ଟ ପବିତ୍ର ଭୋଜନ ଦାନ କରିଛନ୍ତି ।

ଏତେ ଦାନ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ସେହି ଦାନ ଦେବା ଅବକାଶରେ ମୃଗରାଜ କିଞ୍ଚ୍ ପାପ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି ଗାଈ ଦାନ ଦେବା ସମୟରେ ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ଗାଈଟିଏ ଦାନ ଦେଇଥୁଲି ବୋଲି ନୃଗରାଜା କହିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ସେହି ଗାଈଟି ଫିଟିଯାଇ ପୁନର୍ବାର ଗୋଷ୍ଠରେ ପଶିଯାଇଛି । ଅଜାଣତରେ ସେହି ଗାଈକୁ ସେ ଅନ୍ୟଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଦାନ ଦେଇଛନ୍ତି । ଦ୍ଵିତୀୟ ବ୍ରାହ୍ମଣଟି ଗାଈ ନେଇଯିବା ସମୟରେ ପ୍ରଥମ ବ୍ରାହ୍ମଣଟି, ତା’ର ହଜିଲା ଗାଈକୁ ଦେଖୁଛି । ଫଳରେ ସେହି ଗୋଟିଏ ଗାଈକୁ ନେଇ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଦୃହ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଶେଷରେ ସେମାନେ ନୃଗରାଜା ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଛନ୍ତି । ପ୍ରଥମ ବ୍ରାହ୍ମଣଟି ଅଭିଯୋଗ କରିଛି, ଥରେ ଦାନ ଦେଇଥିବା ଗାଈକୁ ଆଉଥରେ ଦାନ ଦେଇଥ‌ିବାରୁ ତାଙ୍କର ଅପରାଧ ହୋଇଛି । ସେହି ଅପରାଧ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ନର୍କ ଭୋଗ କରିବାକୁ ହେବ । କବି ଏହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଲେଖୁଛନ୍ତି –
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 8
ବିପ୍ରର ଆକ୍ଷେପମୂଳକ କଥା ଶୁଣି ନୃଗରାଜା ଭୟଭୀତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଭୟରେ ତାଙ୍କର ଶରୀର ଥରି ଉଠିଛି । ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ସେହି ଧେନୁ ବଦଳରେ ଅଜାଣତରେ ସେ ବଡ଼ ଭୁଲ୍ କରିଥିବାରୁ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ନିକଟରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଛନ୍ତି । ଯୋଡ଼ହସ୍ତ ଶିରରେ ଲଗାଇଛନ୍ତି । ଦୁଇ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ପାଦତଳେ ପଡ଼ି ନିଜର ଦୋଷ ସ୍ଵୀକାର କରିଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଇବାକୁ ନୃଗରାଜା ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ରାଜାଙ୍କ କଥା ଶୁଣିନାହାନ୍ତି । ରାଜା କେବଳ ବୁଝାଇ ନାହାନ୍ତି, ବରଂ ଲକ୍ଷେ ଧେନୁ ଦେବାପାଇଁ କହିଛନ୍ତି । ଅନେକ ସ୍ବର୍ଶ ଦକ୍ଷିଣା ଦେବାପାଇଁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୁଇଜଣ ହୋଇ କଥା ବଦଳାଇ ଥିବାରୁ ଧ୍ୟାର କରିଛନ୍ତି ।

ବ୍ରାହ୍ମଣ କ୍ରୋଧ ପ୍ରକାଶ କରି ଘରକୁ ଫେରି ଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରଦିନ ପୁନର୍ବାର ରାଜାଙ୍କୁ ଧେନୁ ଦେବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରତିଦିନ ରାଜା ବ୍ରାହ୍ମଣର ପାଦଧରି ନିଜର ଭୁଲ୍ ସ୍ଵୀକାର କରିଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇନାହାଁନ୍ତି । ବରଂ କ୍ରୋଧ ପ୍ରକାଶ କରି ରାଜାଙ୍କୁ ଆକ୍ଷେପ କରିଛନ୍ତି ।ନେଇଛନ୍ତି । ଯମଦୂତ ନେଇଥୁଲେ ବି, ଯେହେତୁ ରାଜା ମହାଦାନୀ ଥିଲେ ତେଣୁ ରବିନନ୍ଦନ ଯମ, ରାଜାଙ୍କୁ ଅନେକ ପ୍ରକାର ସମ୍ମାନ କରିଛନ୍ତି । ପାପ ପୁଣ୍ୟର ବିଚାର ପରେ, ଯମ କହିଛନ୍ତି, ‘ହେ ରାଜା, ତୁମେ ଜୀବନରେ ଅନେକ ପୁଣ୍ୟ କରିଥିଲେ ବି ଅଳ୍ପକିଛି ପାପ କରିଛି । ତେଣୁ ଆଗେ ପୁଣ୍ୟ କିମ୍ବା ପାପର ଫଳ ଭୋଗ କରିବ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର । କାରଣ ସମସ୍ତେ କର୍ମଫଳର ଅଧୀନ । ଏପରିକି ବ୍ରହ୍ମା ଶଙ୍କର ପରି ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ କର୍ମଫଳ ଭୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 9
ରାଜା ମନ ମଧ୍ୟରେ କର୍ମଫଳ ଭୋଗକଥାକୁ ଚିନ୍ତା କରିଛନ୍ତି । ଶେଷରେ ସେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିଛନ୍ତି, ପାପଫଳକୁ ଆଗେ ଭୋଗ କରିବେ ଏବଂ ପରେ ପୁଣ୍ୟଫଳ ଭୋଗ କରିବେ । ରାଜାଙ୍କ କଥା ଅନୁସାରେ ଯମରାଜା ଦୂତମାନଙ୍କୁ କହିଛନ୍ତି, ନୃଗରାଜା ବ୍ରହ୍ମସ୍ଵ ପାପରେ ଭାଗୀ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ପାତକ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଏଣ୍ଡୁଅ କରିଦେବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେହି ଭୋଗ କରିଛନ୍ତି । ଯମ ମୁକ୍ତିର ବାଟ ମଧ୍ୟ କହିଛନ୍ତି । ଯେଉଁଦିନ କୃଷ୍ଣଙ୍କ କରସ୍ପର୍ଶ ଲାଭ କରିବେ, ସେହିଦିନ ରାଜା ଦିବ୍ୟତନୁ ଧାରଣ କରିବେ । ପାପଫଳ ସରି ଯାଇଥବାରୁ, ପୁଣ୍ୟଫଳ ପାଇ ସ୍ଵର୍ଗକୁ ଗମନ କରିବେ । କୃଷ୍ଣଙ୍କ କରସ୍ପର୍ଶ ପାଇ ନୃଗରାଜ ଶାପରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଛନ୍ତି । କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପାଦତଳେ ପଡ଼ି ଶରଣାପନ୍ନ ହୋଇଛନ୍ତି ।

(ଗ) କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ଏହାର ଅର୍ଥ :
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 10
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 6 Img 11

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 ମଧୁବାବୁ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 ମଧୁବାବୁ Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Odia Chapter 3 ମଧୁବାବୁ Question Answer

ପାଠ୍ୟପୁସୃଜମ ପ୍ତଖାବଲାଭ ଇଉର :

Question 1.
ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର । ଚାରିଗୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଲେଖ ।

(କ) ଚଉଧୁରୀ ରଘୁନାଥ ଦାସଙ୍କ ଜ୍ୟେଷ୍ଠପୁତ୍ରର ନାମ କ’ଣ ? (ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ, ରାଧାବଲ୍ଲଭ, ଉମାବଲ୍ଲଭ, ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ)
Solution:
ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ ।

(ଖ) ‘ଭୀମଭୂୟାଁ’ ଉପନ୍ୟାସର ଲେଖକ କିଏ ? (ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ, ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ, ମଧୁସୂଦନ, କାହ୍ନୁ ଚରଣ )
Solution:
ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ |

(ଗ) ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପାଠଶାଳାରେ ଉପରବେଳା ପଢ଼ାହେଉ ନଥିଲା ? (ରାମାୟଣ, ମହାଭାରତ, ଭାଗବତ, ପଣିକିଆ)
Solution:
ପଣିକିଆ ।

(ଘ) କଲିକତାରେ ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ କିଏ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଥିଲେ ? (ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦ, ବଙ୍କିମଚନ୍ଦ୍ର, ଶରତଚନ୍ଦ୍ର, ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ )
Solution:
ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 ମଧୁବାବୁ

(ଙ) ଲର୍ଡ଼ କର୍ଜନଙ୍କ ଆଦେଶରେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ଅଞ୍ଚଳଟିକୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ମିଶାଇ ଦିଆଗଲା ? (ରାୟପୁର, ବିଳାସପୁର, ଜୟପୁର, ସମ୍ବଲପୁର)
Solution:
ସମ୍ବଲପୁର |

(ଚ) ମଧୁସୂଦନ ଜୀବନର ମଧ୍ୟାହ୍ନରେ କେତେଥର ବିଲାତଗସ୍ତ କରିଥିଲେ ?(ଥରେ, ଦୁଇଥର, ତିନିଥର, ଚାରିଥର)
Solution:
ଦୁଇଥର ।

(ଛ) କେଉଁ ମସିହାରେ ଭାରତରେ ମନ୍ତ୍ରୀଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା ? (୧୯୨୦, ୧୯୨୧, ୧୯୨୨, ୧୯୨୩)
Solution:
୧୯୨୧।

(ଜ) କଲିକତାରେ କେଉଁ କଲେଜରେ ମଧୁସୂଦନ ଅଧ୍ୟାପନା କରୁଥିଲେ ? (ଚନ୍ଦନପୁର, ଜଗଦଳପୁର, ଶ୍ରୀରାମପୁର, ଚକ୍ରଧରପୁର )
Solution:
ଶ୍ରୀରାମପୁର ।

(ଝ) କିଏ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ଗଭର୍ଣ୍ଣର ? (ଜନ୍ ଉଡ଼ରଫ୍, ଜନ୍ ହବାକ୍, ମିଷ୍ଟର ଇଭାନ୍‌ସ୍, ଜନ୍ ବୀମ୍‌ସ୍)
Solution:
ଜନ୍ ହବାକ୍ ।

(ଞ) ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦିବସ କେବେ ପାଳନ କରାଯାଏ ? (ଜାନୁଆରୀ ୨୮, ଫେବୃୟାରୀ ୪, ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୪, ଏପ୍ରିଲ୍ ୨୮)
Solution:
ଫେବୃୟାରୀ ୪ ।

(ଟ) ମଧୁବାବୁ କେଉଁ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ? (ବ୍ରାହ୍ମଧର୍ମ, ମହିମାଧର୍ମ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ, ଇସଲାମଧର୍ମ)
Solution:
ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ।

Question 2.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର।

(କ) କେଉଁ ମହାପୁରୁଷଙ୍କ ଜୀବନକାହାଣୀ ଉତ୍କଳର ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀର ଇତିହାସ ?
Solution:
ମଧ୍ନବାରୁ ଜୀବନକାହାଣୀ ଉତ୍କଳର ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀର ଇତିହାସ |

(ଖ) ମଧୁବାବୁ ଉତ୍କଳର ଘରେ ଘରେ କେଉଁ ନାମରେ ପରିଚିତ ?
Solution:
ମଧୁବାବୁ ଉତ୍କଳର ଘରେ ଘରେ ମଧ୍ନବାରିକର ନାମରେ ପରିଚିତ |

(ଗ) ମଧୁସୂଦନ କେଉଁଥ‌ିପାଇଁ ନିରନ୍ତର ବ୍ୟାକୁଳ ଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନ ଦେଶର, ଜାତିର ସର୍ବବିଧ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ନିରନ୍ତର ବ୍ୟାକୁଳ ଥିଲେ ।

(ଘ) ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଜୀବନର ଚିରଲକ୍ଷ୍ୟ କ’ଣ ଥିଲା ?
Solution:
ଓଡ଼ିଆ କିପରି ଓଡ଼ିଶା ବାହାରେ ଦେଶବିଦେଶରେ ସମ୍ମାନୀତ ହେବେ ଏହାହିଁ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଜୀବନର ଚିର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ।

(ଙ) ମୃତ୍ୟୁଶଯ୍ୟାରେ ମଧ୍ୟ କେଉଁ କଥା ମଧୁସୂଦନଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ଚିନ୍ତା ଥିଲା ?
Solution:
ମୃତ୍ୟୁଶଯ୍ୟାରେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆର ଉନ୍ନତି ମଧୁସୂଦନଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ଚିନ୍ତା ଥିଲା ।

(ଚ) କେଉଁ ଗ୍ରାମକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆର ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ୍ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ?
Solution:
ସତ୍ୟଭାମାପୁର ଗ୍ରାମକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆର ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି ।

(ଛ) ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପିତା, ମାତାଙ୍କ ନାମ କ’ଣ ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଚଉଧୁରୀ ରଘୁନାଥ ଦାସ, ମାତାଙ୍କ ନାମ ଶ୍ରୀମତୀ ପାର୍ବତୀଦେବୀ ।

(ଜ) ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପିତୃମାତୃଦତ୍ତ ନାମ କ’ଣ ଥିଲା ?
Solution:
ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପିତୃମାତୃଦତ୍ତ ନାମ ରେବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କ’ଣ ଥିଲା |

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 ମଧୁବାବୁ

(ଝ) ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ସାନଭାଇର ନାମ କ’ଣ ଥିଲା ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ସାନଭାଇର ନାମ ଗୋପାଲବଲ୍ଲଭ ଥିଲା |

(ଟ) ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶାରେ ବଂଶ ପରମ୍ପରା କ୍ରମେ କେଉଁମାନେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାଭାର ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ ?
Solution:
ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶାର ବଂଶ ପରମ୍ପରାକ୍ରମେ ମାଟିବଂଶ ବା କ୍ଷତିବଂଶ ଅବଧାନମାନେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାଭାର ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲେ |

(୦) ସ୍ଥାନ ବିଶେଷରେ ଅବଧାନମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କହନ୍ତି ?
Solution:
ସ୍ଥାନ ବିଶେଷରେ ଅବଧାନମାନଙ୍କୁ ଓଝା କହନ୍ତି ।

(‍ଉ) ଆଗେ କେଉଁଠାରେ ଗାଁ ପାଠଶାଳା ବସୁଥୁଲା ?
Solution:
ଗାଁରେ ଖଣ୍ଡେ ଚାଳିଘରେ, ଶୀତଦିନେ ଆମ୍ବ ବା ବରଗଛମୂଳେ ଗାଁ ପାଠଶାଳା ବସୁଥିଲା ।

(ଢ) ପିଲାମାନେ ଭୂମିରେ କେଉଁ ଖଡ଼ିରେ ଲେଖୁଥିଲେ ?
Solution:
ପିଲାମାନେ ଭୂମିରେ ଶୁଆପଞ୍ଝା ଖଡ଼ିରେ ଲେଖୁଥିଲେ ।

(ଣ) ପିଲାମାନେ କେଉଁଥିରେ ହସ୍ତାକ୍ଷର ମଡ଼ାଉଥିଲେ ?
Solution:
ପିଲାମାନେ ତାଳପତ୍ର ଓ ଲେଖନରେ ହସ୍ତାକ୍ଷର ମଡ଼ାଉଥିଲେ ।

(ତ) ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ଉଠିବାପାଇଁ ଅବଧାନଙ୍କର କେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା ?
Solution:
ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ଉଠିବାପାଇଁ ଅବଧାନଙ୍କର ‘ଣ୍ମନଦେବା’ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା |

(ଥ) ପ୍ରଥମେ ଚାଟଶାଳୀକୁ ଆସି କ’ଣ କରିବାକୁ ପିଲାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା ଥିଲା ?
Solution:
ପ୍ରଥମେ ଚାଟଶାଳୀକୁ ଆସି ଥତଧାନକୁ ପ୍ରଣାମ କରିବାକୁ ପିଲାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା ଥିଲା |

(ଦ) ଚାଟଶାଳୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ କେଉଁ ଶ୍ଳୋକ ଆବୃତ୍ତି କରାଯାଉଥିଲା ?
Solution:
ଚାଟଶାଳୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ଚାଣକ୍ୟ କେଉଁ ଶ୍ଳୋକ ଆବୃତ୍ତି କରାଯାଉଥିଲା |

(ଧ) ଚାଟଶାଳୀରେ କେତେବେଳେ ମାନସାଙ୍କ ପଚରା ଯାଉଥିଲା ?
Solution:
ଚାଟଶାଳୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ମାନସାଙ୍କ ପଚରା ଯାଉଥିଲା |

(ନ) ମଧୁବାବୁ କେତେବର୍ଷ ବୟସରେ କଟକ ଆସିଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁବାବୁ ତେରବଶ ବୟସରେ କଟକ ଆସିଥିଲେ |

(ପ) ମଧୁବାବୁ କଟକର ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢ଼ିବାପାଇଁ କିଏ ଆପରି କରିଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁବାବୁ କଟକର ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢ଼ିବାପାଇଁ ପିତାମହୀ ଆପରି କରିଥିଲେ ।

(ଫ) ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ପିତାମହୀଙ୍କର କ’ଣ ଆଶଙ୍କା ଥିଲା ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ପିତାମହୀଙ୍କର ଇଂରାଜୀ ପଢ଼ିଲେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ହୋଇଯିବ ବୋଲି ଆଶଙ୍କା ଥିଲା ।

(ବି) କଟକରେ ଉଚ୍ଚ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପରେ କେଉଁ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥିଲା ?
Solution:
କଟକରେ ଉଚ୍ଚ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପରେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜିଏଟ୍ ସ୍କୁଲ ନାମରେ ନାମିତ ହୋଇଥିଲା ।

(ଭ) ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କଟକ ହାଇସ୍କୁଲରୁ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପାଶ୍ କରି କେଉଁଠାରେ କେଉଁ କାମରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ?
Solution:
ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କଟକ ହାଇସ୍କୁଲରୁ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପାର୍ଶ୍ଵକରି ବାଲେଶ୍ଵରରେ କିରାନୀ କାମରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ।

(ମ) ଆଗେ ଚାନ୍ଦବାଲିଠାରୁ ଲୋକେ କିପରି କଲିକତା ଯାଉଥିଲେ ?
Solution:
ଆଗେ ଚାନ୍ଦବାଲିଠାରୁ ଲୋକେ ଷ୍ଟିମର ବା ଧୂଆଁକଳଚାଳିତ ନୌକାରେ କଲିକତା ଯାଉଥିଲେ ।

(ଯ) କଲିକତାରେ ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭଙ୍କର କାହା ସହିତ ପରିଚିତ ହେଲା ?
Solution:
କଲିକତାରେ ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭଙ୍କର ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦ ହାଜରାଙ୍କ ସହିତ ପରିଚିତ ହେଲା ।

(ର) ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କେଉଁ ବିଷୟରେ ଏମ୍.ଏ.ପାଶ କରିଥିଲେ ?
Solution:
ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଏମ୍.ଏ.ପାଶ କରିଥିଲେ ।

(ଳ) ମଧୁବାବୁ ପ୍ରଥମେ କଲିକତାର କେଉଁ ସ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରୁଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁବାବୁ ପ୍ରଥମେ କଲିକତାର ବିଭିନ୍ନ ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ କରୁଥିଲେ |

(ବି) ଶେଷରେ ମଧୁବାବୁ କେଉଁ କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟାପକ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀ ହୋଇଥିଲେ ?
Solution:
ଶେଷରେ ମଧୁବାବୁ ଶ୍ରାରାମପୂର କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟାପକ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀ ହୋଇଥିଲେ |

(ଶ) ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ମଧୁବାବୁଙ୍କୁ ଡାକି କ’ଣ ପଚାରିଲେ ?
Solution:
ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ଡାକି, ‘ଆପଣ କେଉଁ ବିଷୟ ପଢ଼ାଇ ପାରିବେ’ ବୋଲି ପଚାରିଲେ ।

(ଷ) ମଧୁବାବୁ ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ କେଉଁ ବିଷୟ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବରେ ପଢ଼ାଇ କ’ଣ ହୋଇପାରିଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁବାବୁ ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ପଢ଼ାଇ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ଭକ୍ତିଭାଜନ ହୋଇଥିଲେ ।

(ସ) ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କେଉଁ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ବି.ଏଲ୍. ପାଶ୍ କରିଥିଲେ ?
Solution:
ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କଲିକତା ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ବି.ଏଲ୍.ପାଶ୍ କରିଥିଲେ ।

(ହ) ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କଲିକତାରେ ଶିକ୍ଷକତା କଲାବେଳେ କାହାର ଗୃହଶିକ୍ଷକ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ?
Solution:
ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କଲିକତାରେ ଶିକ୍ଷକତା କଲାବେଳେ ଭାରତୀୟ ଗୁଣିଗଣାଗ୍ରଗଣ୍ୟ ସାର୍ ଆଶୁତୋଷ ମୁଖୋପାଧ୍ୟାୟଙ୍କ ଗୃହଶିକ୍ଷକ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ।

(ୟ) ମଧୁସୂଦନ କେଉଁ କାଗଜପତ୍ରକୁ ଇଂରାଜୀରେ ଅନୁବାଦ କରୁଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନ କେଉଁ କାଗଜପତ୍ରକୁ ଇଂରାଜୀରେ ଅନୁବାଦ କରୁଥିଲେ |

(ଲ) ମଧୁସୂଦନ ଓଡ଼ିଆ କର୍ମୀମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷାର ବିସ୍ତାର ପାଇଁ କଲିକତାରେ କେଉଁ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନ ଓଡ଼ିଆ କର୍ମୀମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷାର ବିସ୍ତାର ପାଇଁ କଲିକତାରେ ନୈଶ୍ୟ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 ମଧୁବାବୁ

(8) କେଉଁ ରାଜାଙ୍କ ନାମରେ ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ଗଣନା ହୁଏ ?
Solution:
ପୁରୀର ଗଜଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ନାମରେ ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ଗଣନା ହୁଏ ।

(i) ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଥମ ଉଦ୍ୟମ କ’ଣ ?
Solution:
ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଥମ ଉଦ୍ୟମ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ।

(ii) ମଧୁସୂଦନ ସ୍ଥାପନ କରିଥିବା ଜୋତା କାରଖାନାର ନାମ କ’ଣ ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନ ସ୍ଥାପନ କରିଥିବା ଜୋତା କାରଖାନାର ନାମ ଭକୃଳ ଟାନେରା |

(iii) ମଧୁସୂଦନ ଜୀବନର ମଧ୍ୟାହ୍ନରେ କେତେଥର ବିଲାତ ଯାଇଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନ ଜୀବନର ମଧ୍ୟାହ୍ନରେ ଦୁଇଥର ବିଲାତ ଯାଇଥିଲେ ।

(iv) ମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ମଧୁସୂଦନ ନିଜର କ’ଣ ବିକାଶ କରି ଯାଇଥିଲେ ।
Solution:
ମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ମଧୁସୂଦନ ନିଜର ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଓ ଶକ୍ତିର ବିକାଶ କରି ଯାଇଥିଲେ ।

(v) ମଧୁସୂଦନ କେଉଁ ଭାଷାରେ ଜଣେ ତେଜସ୍ବୀ ବକ୍ତା ଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନ ଇଂରାଜୀ ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଜଣେ ଥିଲେ ବକ୍ତା ଥିଲେ ।

(vi) ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଜୀବନର ମୂଳମନ୍ତ୍ର କ’ଣ ଥିଲା ?
Solution:
ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଜୀବନର ମୂଳମନ୍ତ୍ର ଜାତି ସଙ୍ଗଠନ ଥିଲା ।

Question 3.
ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୨ ନମ୍ବର । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଏବଂ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ରହିବ ।

(କ) ମଧୁବାବୁଙ୍କ ଜୀବନ କାହାଣୀରେ ଉତ୍କଳର କେଉଁ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ନିହିତ ରହିଅଛି ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଇକ୍ରଲର ର୍ଥଦଣଡାଦାର ଲତିଦ୍ବାସ ନିହିତ ରତ୍ରିରଛି |

(ଖ) ମଧୁସୂଦନଙ୍କର ଚିରଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଏକମାତ୍ର ଚିନ୍ତା କ’ଣ ଥିଲା ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଏକମାତ୍ର ଚିନ୍ତା ଥୁଲା, ‘ଓଡ଼ିଆ କିପରି ଓଡ଼ିଶା ବାହାରେ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ସମ୍ମାନୀତ ହେବେ ।’

(ଗ) ମଧୁବାବୁ କେବେ ଏବଂ କେଉଁଠାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁବାବୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ୧୮୪୮ ଅବ୍ଦର ଏପ୍ରିଲ ମାସର ୨୮ ତାରିଖରେ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ କୃଷ୍ଣ ଏକାଦଶୀ ତିଥିରେ ଏବଂ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ସତ୍ୟଭାମାପୁର ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

(ଘ) ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶାରେ ମାଟିବଂଶ ଓ କ୍ଷିତିବଂଶ ଅବଧାନମାନେ କେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁବାବୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟୀୟ ଓ କ୍ଷତିବଂଶ ଅବଧାନମାନେ ବଂଶ ପରମ୍ପରା କ୍ରମେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାର କାର୍ଯ୍ୟ ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲେ ।

(ଙ) କେଉଁଠାରେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ପାଠଶାଳା ବସୁଥିଲା ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଗାଁରେ ଖଣ୍ଡେ ଚାଳଘରେ ବା ଶୀତଦିନରେ ଆମ୍ବ ବା ବରଗଛ ମୂଳରେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ପାଠଶାଳା ବସୁଥିଲା ।

(ଚ) ଅବଧାନ ‘ଶୂନଦେବା’ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥା କାହିଁକି କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଛାତ୍ରମାନେ ଅତି ପ୍ରତ୍ୟୁଷରୁ ଣେଯରୁ ଉଠିବାକୁ ଭମାଦ ଦେବାପାଇଁ ଅନେନେ ‘ଶନ ଦେବା ‘ ପୁଣ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ |

(ଛ) ସକାଳବେଳା ଚାଟଶାଳୀରେ କ’ଣ ପଢ଼ାଯାଏ ?
Solution:
ଅକ୍ଷର ଲେଖା, ପଣିକିଆ, ଶୋଧ, ଓଡ଼ାଙ୍କ, ଫେଡ଼ାଙ୍କ, ହରଣ, ଗୁଣନ, ପାହି ପଣିକିଆ, କଡ଼ାଗଣ୍ଡା, ଲୀଳାବତୀ ସୂତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ପଢ଼ାଯାଏ ।

(ଜ) ଉପରବେଳା ଚାଟଶାଳୀରେ କ’ଣ ପଢ଼ା ହେଉଥିଲା ?
Solution:
ତାଳପତ୍ର ଲେଖନରେ ଅକ୍ଷରଲେଖା ଏବଂ ଭାଗବତ, ରାମାୟଣ, ମହାଭାରତ, ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ, ଗୋପୀଭାଷା ଇତ୍ୟାଦି ପଢ଼ା ହେଉଥିଲା ।

(ଝ) ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ଛାତ୍ରମାନେ କ’ଣ କରନ୍ତି ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ଛାତ୍ରମାନେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଦୀପ ଜାଳିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ‘ଦୀପଂ ଜ୍ୟୋତିଃ ପରଂବ୍ରହ୍ମ’ ଇତ୍ୟାଦି ଶ୍ଳୋକ ବୋଲି ଅବଧାନଙ୍କ ନିକଟରେ ରୁଣ୍ଡ ହୁଅନ୍ତି ।

(ଞ) ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ ତେରବର୍ଷ ବୟସରେ କେଉଁ ପଢ଼ା ସାରି କେଉଁଠିକି ଆସିଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ ତେର ବର୍ଷ ବୟସରେ ଚାଟଶାଳୀରେ ପାଠ ପଢ଼ା ସାରି କଟକ ଆସିଥିଲେ ।

(ଟ) ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପିତାମହୀଙ୍କର କ’ଣ ଆଶଙ୍କା ଥିଲା ?
Solution:
ଆଶଙ୍କା ଥିଲା, ମଧୁବାବୁ ଇଂରାଜୀ ପଢ଼ିଲେ ‘କିରସ୍ତାନ ବା ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ହୋଇଯିବେ ।’

(୦) ମଧୁବାବୁ କେଉଁ ସ୍ଥାନରୁ ଏବଂ କେଉଁଥିରେ କଲିକତା ଯାଇଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବୀଜି ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାଯ୍ୟ ଏହା ଉଚଲ୍ଲଖ କରିଛିନ୍ତି | ମଧୁତାରୁ ଚାନ୍ଦତାଲିଠାରୁ ଷ୍ଟିମର ବା ଧୂଆଁକଳଚାଳିତ ନୌକାରେ କଲିକତା ଯାଇଥିଲେ ।

(ତ) ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦ ହାଜରା କିଏ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦ ହାଜରା ଜଣେ ବଙ୍ଗୀୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ପାଦ୍ରୀ ଥିଲେ ଏବଂ କଲିକତାରେ ସେ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ।

(ଢ) ମଧୁବାବୁ କଲିକତାରେ କେଉଁ ବିଷୟରେ ଏମ୍.ଏ. ଏବଂ କେଉଁ ବିଷୟରେ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟଲାଭ କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁବାବୁ କଲିକତାରେ ସେ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଏମ୍.ଏ. ପାଶ୍ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଗଣିତ, ଭୂଗୋଳ ପ୍ରଭୃତି ବିଷୟରେ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଲାଭ କରିଥିଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 ମଧୁବାବୁ

(ଣ) ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜ ଅଧ୍ୟକ୍ଷକଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କ’ଣ ଉତ୍ତର ଦେଇଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜର ଅଧ୍ୟକ୍ଷକଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଇ ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ କହିଥିଲେ, ‘ଆପଣ ଯେଉଁ ବିଷୟ ପଢ଼ାଇବାକୁ ଦେବେ ସେ ବିଷୟରେ ପଢ଼ାଇ ପାରିବି’ ।

(ତ) ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜରେ କେଉଁ ବିଷୟ ପଢ଼ାଇ ମଧୁବାବୁ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଭକ୍ତିଭାଜନ ହୋଇଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଇଂରାଜୀ, ଗଣିତ, ଭୂଗୋଳ ଅତି ସରଳ ଓ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବରେ ପଢ଼ାଇ ମଧୁବାବୁ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଭକ୍ତଭାଜନ ହୋଇଥିଲେ ।

(ଥ) ଶିକ୍ଷକ କାହିଁକି ଛାତ୍ର ସମାଜରେ ପୂଜିତ ହୁଅନ୍ତି ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଶିକ୍ଷକ ନିଜର ଜ୍ଞାନ, ଚରିତ୍ର, କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟର ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଓ କଲିକତା ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟର କୁଳପତି ଆସନରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲେ ।

(ଧ) ମଧୁସୂଦନ ଓକିଲାତି ପାଶ୍ କରି କେଉଁମାନଙ୍କ ସହଯୋଗରେ କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟରେ ଖ୍ୟାତିଲାଭ କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁସୂଦନ ଓକିଲାତି ପାର୍ଶ୍ଵକରି ସାର୍ ଜନ୍ ଉଡ଼ରଫ୍ ଓ ମିଷ୍ଟରେ ଇଭାନ୍ସ ପ୍ରଭୃତି ବାରିଷ୍ଟରଙ୍କ ସହଯୋଗରେ କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟରେ ଖ୍ୟାତିଲାଭ କରିଥିଲେ |

(ନ) କଲିକତା ଅବସ୍ଥାନ କାଳରେ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ହୃଦୟରେ କ’ଣ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥିଲା ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କଲିକତାରେ ଅବସ୍ଥାନ କଳ୍ପନା ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥିଲା ।

(ପ) ଓକିଲାତିର ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କୁ କ’ଣ ସହିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଓକିଲାତିର ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କୁ କେତେକ ବ୍ୟଙ୍ଗ, ବିଦ୍ରୁପ, ନିର୍ଯାତନା ସହିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା ।

(ଫ) ମଧୁବାବୁ କାହାକୁ ଭୂକ୍ଷେକ ନ କରି ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥିଲେ ?
Solution:
ମଧୁବାବୁଙ୍କୁ କେତେକଙ୍କ ବ୍ୟଙ୍ଗ, ବିଦ୍ରୁପ, ନିର୍ଯାତନା ସହିବାକୁ ହୋଇଥିଲା । କେତେ ନିରାଶବାଣୀ ଶୁଣିବାକୁ ହୋଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ସେ ତାହାକୁ ଭୃକ୍ଷେପ ନକରି ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥିଲେ ।

(ବ) କାହାର ପ୍ରତିଭା ନିକଟରେ ନତମସ୍ତକ ହେବାକୁ ପଡ଼େ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେତେବେଳେ ନିଜର ଶକ୍ତିରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଭ କରିବାକୁ ବସେ, ତା’ର ବହୁ ଶତ୍ରୁ ବାହାରନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଦିନେ ସେମାନଙ୍କୁ ତାହାର ପ୍ରତିଭା ନିକଟରେ ନତମସ୍ତକ ହେବାକୁ ପଡ଼େ ।

(ଭ) ମଧୁବାବୁ କେଉଁ ବଳରେ କଟକ ଓକିଲ ସମାଜରେ ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁବାବୁ ନିଜର ବିଦ୍ୟା, ବୁଦ୍ଧି, ଶକ୍ତି, ସାମର୍ଥ୍ୟ ଶତ୍ରୁ ବାହାରନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଦିନେ ସେମାନଙ୍କୁ ତାହାର ପ୍ରତିଭା ନିକଟରେ ନତମସ୍ତକ ହେବାକୁ ପଡ଼େ ।

(ମ) ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଜୀବନର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସାଧନା କ’ଣ ?
Solution:
ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସାଧନା ହେଉଛି, ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ।

(ଯ) ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଥମ ଉଦ୍ୟମ କ’ଣ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର

(ର) କାହାର ଉଦ୍ୟମ ଏବଂ କେଉଁ ବଡ଼ଲାଟଙ୍କ ଆଦେଶରେ ସମ୍ବଲପୁର ଅଞ୍ଚଳକୁ ଓଡ଼ିଶା ସହିତ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଥିଲା ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁବାବୁଙ୍କ ଉଦ୍ୟମ ଏବଂ ଭାରତର ତଦାନୀନ୍ତନ ବଡ଼ଲାଟ ଲର୍ଡ଼ କର୍ଜନଙ୍କ ଆଦେଶରେ ସମ୍ବଲପୁର ଅଞ୍ଚଳକୁ ଓଡ଼ିଶା ସହିତ ସଂଯୋଗ କରାଯାଇଥିଲା ।

(ଳ) ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ବା ଜୋତା କାରଖାନା କାହିଁକି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ବା ଜୋତା କାରଖାନା ସହସ୍ର ସହସ୍ର ବେକାର ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଅନ୍ତସଂସ୍ଥାନ ଓ ଚମଡ଼ାଶିଳ୍ପର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା ।

(ବ) ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶବାସୀ ଓଡ଼ିଆ ଭାଇ ଭଉଣୀମାନଙ୍କୁ ମଧୁସୂଦନ ଆହ୍ଵାନ କରି କ’ଣ ଲେଖୁଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶବାସୀ ଓଡ଼ିଆ ଭାଇଭଉଣୀମାନଙ୍କୁ ମଧୁସୂଦନ ଆହ୍ଵାନ କରି ଲେଖୁଥିଲେ – କୋଟି ପ୍ରାଣବିନ୍ଦୁ ଧରେ, ଡେଇଁପଡ଼ି ସିନ୍ଧୁ ନୀରେ ।’’

(ଶ) ମଧୁବାବୁ ସର୍ବଦା କ’ଣ କହୁଥିଲେ ?
Solution:
‘ଆଲୋ ସଖ୍ୟ, ଆପଣା ମହତ ଆପେ ରଖ୍ ।’’

(ଷ) କ’ଣ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଓ ଶକ୍ତିକୁ ବର୍ଦ୍ଧିତ କରିଥିଲା ?
Solution:
ଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ସେହି ବିଲାତର ଶିକ୍ଷା, ସଭ୍ୟତା ଏବଂ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରଣାଳୀ ତାଙ୍କର ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଓ ଶକ୍ତିକୁ ବର୍ଦ୍ଧିତ କରିଥିଲା ।

(ସ) ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ମତରେ ମନୁଷ୍ୟମାନେ କିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି। ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ମତରେ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ଏପରି କାମ କରିବା ଉଚିତ ଯାହାଦ୍ୱାରା ନିଜର ତଥା ନିଜ ଜାତିର ସମ୍ମାନ ଓ ଗୌରବ ବୃଦ୍ଧି ଦେବ |

(ହ) ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ରୂପେ କେଉଁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ମଧୁବାବୁଙ୍କ କୃତିତ୍ଵ ଥିଲା ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ରୂପେ, ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଜାସ୍ୱତ୍ତ୍ଵ ଆଇନ, ବିହାର-ଓଡ଼ିଶା ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ମଧୁବାବୁଙ୍କ କୃତିତ୍ଵ ଥିଲା ।

(କ୍ଷ) ମଧୁସୂଦନ ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ କ’ଣ ଲାଗି ମତାଇଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସ୍ଵଦେଶୀ ବସ୍ତ୍ର ନିର୍ମାଣ ଓ ପରିଧାନ ଲାଗି ମତାଉଥିଲେ ।

(ୟ) ମଧୁସୂଦନ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ମଣ୍ଡପରେ ଉପସ୍ଥିତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ କ’ଣ ପିନ୍ଧିବାକୁ ପ୍ରରୋଚିତ କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁସୂଦନ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ମଣ୍ଡପରେ ଉପସ୍ଥିତ ପ୍ରତିନିଧ‌ିମାନଙ୍କୁ ଜାତୀୟ ପଗଡ଼ି ପିନ୍ଧିବାକୁ ପ୍ରରୋଚିତ କରିଥିଲେ |

(ଲ) ମଧୁସୂଦନ କେତେ ତାରିଖରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁସୂଦନ ଫେବୃୟାରୀ ମାସ ୪ ତାରିଖରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ।

Question 4.
୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର ଲେଖିବାକୁ ହେବ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୩ ନମ୍ବର । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ରହିବ।

(କ) ‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ବା ପିତୃଦତ୍ତ ନାମ ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭଙ୍କର କନିଷ୍ଠ ଭ୍ରାତା ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ ଦାସ । ସେ କଲିକତା ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଏମ୍. ଏ. ପାର୍ଶ୍ଵକରି ଡେପୁଟି ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ସେ ‘ଭୀମଭୂୟାଁ’ ନାମରେ ଉପନ୍ୟାସଟିଏ ରଚନା କରିଥିଲେ ।

(ଖ) ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥା କିପରି ଥିଲା ?
Solution:
ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ, ମାଟିବଂଶ ବା କ୍ଷିତିବଂଶ ଅବଧାନମାନେ ବଂଶ ପରମ୍ପରା କ୍ରମେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାର ଭାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସ୍ଥାନବିଶେଷରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଓଝା କୁହାଯାଉଥିଲା । ଗାଁର ଚାଳଘରେ ବା ଶୀତଦିନରେ ଆମ୍ବ ବା ବରଗଛ ମୂଳରେ ପାଠ ପଢ଼ାଯାଉଥିଲା । ପିଲାମାନେ ଭୂଇଁରେ ଶୁଆପଖିଆ ଖଡ଼ିରେ ଲେଖୁଥିଲେ ଏବଂ ତାଳପତ୍ର ଲେଖନରେ ହସ୍ତାକ୍ଷର ମଡ଼ାଉଥିଲେ । ସକାଳବେଳା, ଉପରବେଳା ଓ ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପାଠ ପଢ଼ାଯାଉଥିଲା ।

(ଗ) ଚାଟଶାଳୀରେ ସକାଳବେଳା, ଉପରବେଳା ଓ ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ କ’ଣ କ’ଣ ପଢ଼ା ହୁଏ ?
Solution:
ଅକ୍ଷର ଲେଖା ସହିତ ପଣିକିଆ, ଶୋଧ, ଓଡ଼ାଙ୍କ, ଫେଡ଼ାଙ୍କ, ହରଣ, ଗୁଣନ, ପାହି ପଣିକିଆ, କଡ଼ାଗଣ୍ଡା ପଣିକିଆ, ଲୀଳାବତୀ ସୂତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ପଢ଼ାଯାଏ। ଉପରବେଳା ତାଳପତ୍ର ଲେଖନରେ ଅକ୍ଷରଲେଖା, ଚାଣକ୍ୟ ଶ୍ଳୋକ ଆବୃତ୍ତ ହୁଏ ଓ ମାନସାଙ୍କ ପଚରାଯାଏ ।

(ଘ) ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇବାକୁ କିଏ ଓ କାହିଁକି ବିରୋଧ କରୁଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭଙ୍କୁ ପାଠପଢ଼ାଇବାକୁ ତାଙ୍କ ପିତାମହୀ ବିରୋଧ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଆଶଙ୍କା ଥିଲା, ସେ ଇଂରାଜୀ ପଢ଼ିଲେ ‘କିରସ୍ତାନ’ ବା ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ହୋଇଯିବ ।

(ଙ) ସାର୍ ଆଶୁତୋଷ ମୁଖୋପାଧ୍ୟାୟଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖ ।
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କଲିକତାରେ ଶିକ୍ଷକତା କରୁଥିବା ସମୟରେ ମଧୁସୂଦନ ସାର୍ ଆଶୁତୋଷ ମୁଖୋପାଧ୍ୟାୟଙ୍କ ଗୃହଶିକ୍ଷକ ଥିଲେ । ସେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବଙ୍ଗ, ବିହାର ଓ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶରେ ଉଚ୍ଚ ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ ।

(ଚ) ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦ ଓ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ପରସ୍ପର ସହଯୋଗ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖ ।
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁସୂଦନ କଲିକତାରେ ବଙ୍ଗୀୟ ପାଦ୍ରୀ ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପାଇଁ ସେ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଏମ୍. ଏ. ପଢ଼ିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଥିଲେ । ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ, ତାଙ୍କର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପୁତ୍ରକନ୍ୟାଙ୍କୁ ମଧୁସୂଦନ କୃତଜ୍ଞତାବଶତଃ ପୁତ୍ର କନ୍ୟାଭଳି ପାଳିବା ସହିତ ଶିକ୍ଷାଭାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେଥ‌ିରେ ଦୁଇଜଣଙ୍କୁ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ବିଲାତ ପଠାଇଥିଲେ ଏବଂ ଶୈଳବାଳା ଓ ସୁଧାଂଶୁବାଳା ନାମରେ ଦୁଇ କନ୍ୟାଙ୍କୁ ନିଜର କନ୍ୟାରୂପେ ପାଳନ କରିଥିଲେ ।

(ଛ) ସାର୍ ଜନ୍ ଉଡ୍‌ରଫ୍‌ଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖ ।
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁସୂଦନ ଓକିଲାତି ପାଶ୍ କରି କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟରେ ସାର ଜନ୍ ଉଡ଼ରଫ୍‌ଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଥିଲେ । ସାର୍‌ଜନ୍ ଉଡ଼ରଫ୍ ଜଣେ ସଂସ୍କୃତ ପଣ୍ଡିତ ଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ତନ୍ତ୍ରଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅନେକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରିଥିଲେ ।

(ଜ) ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଅନ୍ତସଂସ୍ଥାନ ଓ ଚମଡ଼ାଶିଳ୍ପର ଉନ୍ନତିଲାଗି ମଧୁସୂଦନ କ’ଣ କରିଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଅନ୍ତସଂସ୍ଥାନ ଓ ଗୋଧୂମ, କୁମ୍ଭୀର ଚମ ପ୍ରଭୃତିରୁ ଯେ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଜେତା, ବ୍ୟାଗ୍ ପ୍ରଭୃତି ହୋଇପାରେ, ଏହା ପ୍ରଥମେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ମସ୍ତିଷ୍କରୁ ବାହାରିଥିଲା ।

(ଝ) କଲିକତାରେ ପ୍ରବାସୀ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶିକ୍ଷାର ବିସ୍ତାର ଲାଗି ମଧୁସୂଦନ କି ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କଲିକତାରେ ପ୍ରବାସୀ ଜୀବିକା ଉପାର୍ଜନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେଉଁମାନେ ଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ସେ ଅନେକଗୁଡ଼ିକଏ ନୈଶ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା, ସେମାନେ ଶିକ୍ଷିତ ହେଲାପରେ, ଓଡ଼ିଶାରେ ସେହିପରି ବିଦ୍ୟାଳୟମାନ ସ୍ଥାପନ କରି ଦେଶରୁ ନିରକ୍ଷରତା ଦୂର କରିବେ ।

(ଙ୍କ) ମଧୁସୂଦନ ପ୍ରଥମ ଓକିଲାତି କାଳରେ କିପରି ପ୍ରତିକୂଳ ପରିସ୍ଥିତିର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲେ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧୁସୂଦନ ପ୍ରଥମ ଓକିଲାତି କାଳରେ ଅନେକ ପ୍ରକାର ବ୍ୟଙ୍ଗ, ବିଦ୍ରୁପ, ନିର୍ଯାତନା ସହିଥିଲେ । ଯେହେତୁ ସେ ସମୟରେ ଓକିଲଠାରୁ ଆରମ୍ଭକରି ହାକିମମାନେ ଥିଲେ ବଙ୍ଗାଳୀ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ମଧୁସୂଦନଙ୍କୁ ଅନେକ ନିରାଶ ବାଣୀ ଶୁଣିବାକୁ ପ୍ରତିକୂଳ |

(ଟ) ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନାର ଭାର ସଂପର୍କିତ ମୋକଦ୍ଦମା ପରିଚାଳନାରେ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ନିରୂପଣ ‍କର ।
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ମଧୁବାବୁ, ଏଭଳି ପଦକ୍ଷେପ ବିରୁଦ୍ଧରେ ମୋକଦ୍ଦମା କରିଥିଲେ । ସେ ଜାଣିଥିଲେ ପୁରୀ ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ମହତ୍ତ୍ବ, ତାଙ୍କ ହାତରୁ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ପୂଜାଭାର ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ସରକାର ଗ୍ରହଣ କରିବେ, ସେ ଜୀବିତ ଥାଉ ଥାଉ କରାଇ ଦେବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଥିଲେ । କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସରକାରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ମୋକଦ୍ଦମା ସବୁକିଛି ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପାଇଁ ।

(୦) ବିଚ୍ଛିନ୍ନାଞ୍ଚଳ ଓଡ଼ିଆଭାଷୀମାନଙ୍କର ଏକତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଉଦ୍ୟମ କ’ଣ ଥିଲା ?
Solution:
ଭାଷୀମାନଙ୍କର ଏକତ୍ରୀକରଣ ମଧୁସୂଦନଙ୍କର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସାଧନା । ଉତ୍କଳର ଅନେକ ଅଂଶ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରେ, ବଙ୍ଗପ୍ରଦେଶରେ, ବିହାରରେ ଓ ମାନ୍ଦ୍ରାଜରେ ରହିଥିବା ହେତୁ, ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୀ, ବଙ୍ଗଳା ଓ ତେଲଙ୍ଗୀ ଭାଷା ଶିକ୍ଷା କରିବାକୁ ହେଉଛି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ସେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶବାସୀ ଓଡ଼ିଆ ଭାଇଭଉଣୀଙ୍କୁ ଏହି ସମ୍ମିଳନୀକୁ ଆହ୍ଵାନ କରିଥିଲେ ।

(ଡ଼) ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ମୂଳରେ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ଥିଲା ?
Solution:
ମିଶିକରି ରହିଥିଲା । ଏହିସବୁ ଅଞ୍ଚଳର ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କୁ ସମ୍ପୃକ୍ତ ପ୍ରଦେଶର ଭାଷା ଶିକ୍ଷା କରିବାକୁ ପଡୁଥିଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଏକତ୍ରୀକରଣ କରି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ସାକାର କରିବାକୁ ମଧୁବାବୁ ‘ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ’ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ |

(ଢ) ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ସଦସ୍ୟ ରୂପେ ମଧୁବାବୁଙ୍କ କୃତିତ୍ଵ ବିଚାର କର ।
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସହସ୍ର, ସହସ୍ର ବେକାର ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଅନ୍ତସଂସ୍ଥାନ ଓ ଚମଡ଼ା ଶିଳ୍ପର ଉନ୍ନତି ଲାଗି ମଧୁସୂଦନ ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଭାବରେ ଅବୈତନିକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ବୋଲି ସେ କହିଥିଲେ । ସେ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଜାସ୍ୱତ୍ୱ ଆଲନ, ବିହାର-ଓଡିଶା ମ୍ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି ଆଲନ ସ୍ତମମନ କରାଲଥିଲେ |

(ଢ) ‘ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ’ ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ କେଉଁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନିହିତ ?
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସହସ୍ର, ସହସ୍ର ବେକାର ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଅନ୍ତସଂସ୍ଥାନ ଓ ଚମଡ଼ା ଶିଳ୍ପର ଉନ୍ନତି ଲାଗି ମଧୁସୂଦନ ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଗୋଧୂ ଚମଡ଼ା ଓ କୁମ୍ଭୀର ଚମଡ଼ାରୁ ଯେ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଜୋତା, ବ୍ୟାଗ୍ ପ୍ରଭୃତି ହୋଇପାରେ, ଏହା ମଧୁସୂଦନ ବିଚାର କରିଥିଲେ । ସେହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଉତ୍କଳର ଶିଳ୍ପାନ୍ନତି କରିଥିଲେ ।

ଦାଣ ଉଉରମୂଲକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର :

Question 5.
(କ) ତୁମ ପଠିତ ରଚନାରୁ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ବହୁମୁଖୀ ପ୍ରତିଭାର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କର ।
Solution:
ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ସାହିତ୍ୟ ସାଧକ, ସାହିତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ଲେଖନୀ ଚାଳନା କରି ଯଶସ୍ବୀ ହୋଇଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାୟବାହାଦୂର ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଅନ୍ୟତମ । ସେ ଉତ୍କଳ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ଆଦର୍ଶ ଓ ଦର୍ଶନରେ ବିଶେଷଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲେ । ଉତ୍କଳ ଗୌରବଙ୍କୁ ଯେହେତୁ ତାଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟକୁ ସ୍ପର୍ଶକରି ଜୀବନୀମୂଳକ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରବନ୍ଧର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ ବି, ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ତାଙ୍କର କର୍ମମୟ ଜୀବନକୁ ଅତି ମନୋଜ୍ଞ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ ମଧୁସୂଦନ ନିଜେ ବହୁ ଚେଷ୍ଟାକରି, କଲିକତାରେ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଏମ୍. ଏ. ଅଧ୍ୟୟନ କରି ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲେ ।

ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଏମ୍. ଏ. ପଢ଼ିଲେ ମଧ୍ୟ ଗଣିତ ଓ ଭୂଗୋଳ ପ୍ରଭୃତିରେ ସେ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେ ଶିକ୍ଷକ ଭାବରେ ନିଜର କର୍ମମୟ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । କଲିକତାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍କୁଲରେ ଶିକ୍ଷକତା କରି ସେ ଶେଷରେ ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟାପକ ଭାବେ ଯୋଗଦାନ କରିଥିଲେ । ସେହି କଲେଜରେ ସେ ଇଂରାଜୀ, ଗଣିତ, ଭୂଗୋଳକୁ ଅତି ସରଳ ଓ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବରେ ପଢ଼ାଇ, ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଭକ୍ତିଭାଜନ ହୋଇଥିଲେ ।

କରିଥିବାରୁ, ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁପରେ ସେ ତାଙ୍କର ସବୁପିଲାଙ୍କର ଭରଣ ପୋଷଣ ଓ ଶିକ୍ଷାର ଦାୟିତ୍ଵ ନେଇଥିଲା । ଓକିଲାତି ପାଶ୍ କରି ସେ କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟରେ ପ୍ରିଭି କାଉନ୍ସିଲର୍ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଓ କଲିକତାରେ ଓଡ଼ିଆ ଅଶିକ୍ଷିତମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷିତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେ ଅନେକ ନୈଶ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ମଧୁସୂଦନ କଟକରେ ଓକିଲାତି କରୁଥିବା ସମୟରେ ନିଜର ବିଦ୍ୟା, ବୁଦ୍ଧି, ଶକ୍ତି, ସାମର୍ଥ୍ୟ ଓ ଅଧ୍ୟବସାୟ ବଳରେ ଛଡ଼ାଇ ନିଆଯାଉଥିଲାବେଳେ, ସେ ମୋକଦ୍ଦମା କରି, ଗଜପତିଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ଦାୟିତ୍ଵ ଦେଇଥିଲେ ।

ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଉତ୍କଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ସେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ଗଠନ କରିଥିଲେ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶବାସୀ ଓଡ଼ିଆ ଭାଇଭଉଣୀଙ୍କୁ ସମ୍ମିଳନୀକୁ ଆହ୍ଵାନ କରି, ସେମାନଙ୍କ ମନରେ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ବାଭିମାନ ଭାବକୁ ଜାଗ୍ରତ କରିଥିଲେ । ଫଳରେ ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା । କଟକରେ ସୁନାରୁପାର ତାରକସି କାମ ଓ ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ନାମକ ଜୋତା କାରଖାନା ସ୍ଥାପନ କରି, ଶିଳ୍ପାନ୍ନତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ବ୍ଯବସ୍ଥାପକ ସଭାର ସଦସ୍ୟ ଭାବରେ ସେ ନିଜର ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଓ ମହତ୍ତ୍ୱ ବଜାୟ ରଖିଥିଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 ମଧୁବାବୁ

(ଖ) ‘ମଧୁବାବୁଙ୍କ ଜୀବନକାହାଣୀ ଉତ୍କଳର ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀର ଇତିହାସ’ – ଏହି ଉକ୍ତିର ଯଥାର୍ଥତା ବିଚାର କର।
Solution:
ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଜଣେ ଯଶସ୍ବୀ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ । ସେ ତାଙ୍କର ପ୍ରବନ୍ଧରେ ଉତ୍କଳର, ଶିକ୍ଷା, ସଂସ୍କୃତି, ଇତିହାସ ଆଦି ବିଷୟକୁ ଯଥାର୍ଥ ଭାବରେ ବଖାଣି ବସିବାର ପ୍ରୟାସ କରିଛନ୍ତି । ସେ ଥିଲେ ଆଦର୍ଶପ୍ରାଣ ବ୍ୟକ୍ତି । ବିଶେଷକରି ଆକଳନ କରିବାକୁ ଯାଇ ପ୍ରବନ୍ଧର ପ୍ରଥମ ଧାଡ଼ିରେ ଉପରୋକ୍ତ ମନ୍ତବ୍ୟ ସେ ଦେଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଜୀବନ ହେଉଛି, ଉତ୍କଳର ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀର ଇତିହାସ ।

ଏହି ଇତିହାସ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି ଉତ୍କଳର ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ତଥା ଶିଳ୍ପ ବାଣିଜ୍ୟ, ଶିକ୍ଷା-ସମସ୍ତ ବିଷୟ ନିହିତ ରହିଅଛି । ମଧୁସୂଦନ ତାଙ୍କର କର୍ମମୟ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରୁଥିବା ସମୟରେ ଉତ୍କଳର ଘରେ ଘରେ, ଆବାଳ ବୃଦ୍ଧ-ବନିତା ସମସ୍ତଙ୍କ ନିକଟରେ ‘ମଧୁବାବୁ’ ବା ‘ମଧୁବାରିଷ୍ଟର’ ବୋଲି ପରିଚିତ ଥିଲେ । ସତେ ଯେପରି ପିଲାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପାଠ ପଢ଼ିବାର ପ୍ରେରଣା ଥିଲେ ମଧୁବାବୁ ।

ଉତ୍କଳମାତାର ସେ ଥିଲେ ଯୋଗ୍ୟତମ ସନ୍ତାନ। ସେ ଦେଶର ବିଶେଷ କରି ଓଡ଼ିଶାର, ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ସର୍ବବିଧ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇଥିଲେ । ସେହି ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ସଫଳ କରିବାପାଇଁ ଅନେକ ପ୍ରକାର ପ୍ରୟାସ ସେ କରିଥିଲେ । କୋଟିଏ ସନ୍ତାନ ଗୋଟିଏ ସ୍ଵରରେ ମା’ ମା’ ବୋଲି ଡାକିବାକୁ ସେ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ । ସ୍ଵାର୍ଥମେଧ ଯଜ୍ଞରେ ନିଜକୁ ଉତ୍ସର୍ଗକରି, ଛାତିକୁ ଛାତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାପାଇଁ ଚାହିଁଥିଲେ । ସୁତରାଂ ଏହିସବୁ କର୍ମକରି ମଧୁସୂଦନ ସମଗ୍ର ଦେଶ ଓ ଜାତି ନିକଟରେ ଅନତିକ୍ରମଣୀୟ ନମୁନା ହୋଇଛନ୍ତି ।

ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ଵାଭିମାନ ରକ୍ଷାପାଇଁ, ଓଡ଼ିଆ କିପରି ବାହାରେ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ସମ୍ମାନୀତ ହେବ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ଏପରିକି ଜୀବନର ଅନ୍ତିମ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କର ଉନ୍ନତି କଥା ଚିନ୍ତା କରୁଥିଲେ । ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷାପ୍ରତି ଲୋକଙ୍କର କ’ଣ ଧାରଣା ଥିଲା । ପୁନଶ୍ଚ ସେତେବେଳେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ପାଇଁ କୌଣସି ସୁବିଧା ନଥୁଲା, ଯାହାପାଇଁ ମଧୁବାବୁ ଷ୍ଟିମର ଯୋଗେ କଲିକତା ଯାଇଥିଲେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ପାଇଁ । କଲିକତାରେ ଶିକ୍ଷା ସମାପ୍ତ କରିଥିଲେ ବି, ସେ କଲିକତାର ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବାସୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶିକ୍ଷାର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ନୈଶ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗଠନ କରିଥିଲେ । କଲିକତାରୁ ଆସି କଟକରେ ଓକିଲାତି କଲାବେଳେ ବହୁ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଲେ ବି ଶେଷରେ ସେ ନିଜର ବିଦ୍ୟା, ବୁଦ୍ଧି, ଶକ୍ତି ଓ ଅଧ୍ୟବସାୟରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଅର୍ଜନ କରିଥିଲେ । ପୁରୀ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିରର ଶାସନ ଭାର ଗଜପତିଙ୍କ ପାଖକୁ ଫେରାଇ ଆଣିଥିଲେ ।

ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ସେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ସେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ସଦସ୍ୟ ହୋଇ ନିଜର ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଓ ଶକ୍ତିର ପରିଚୟ ଦେଇଥିଲେ । ମୋଟ ଉପରେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଜୀବନୀ ହେଉଛି, ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀର ଓଡ଼ିଶାର ଜୀବନ ।

(ଗ) ‘ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ପଛ ଅନୁସରଣ କଲେ ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ଭାରତବର୍ଷର ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ ଜାତି ହୋଇପାରିବ’ – ଏ ଉକ୍ତିର ସତ୍ୟତା ବିଚାର କର ।
Solution:
‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧର ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ । ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ଓ ଆଇନ କଲେଜର ଅଧ୍ୟାପନା ଏବଂ ଦକ୍ଷ ଓକିଲ ଭାବରେ ସେ ନିଜର ପରାକାଷ୍ଠା ପ୍ରମାଣିତ କରିଥିଲେ । ଉତ୍କଳ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ଆଦର୍ଶରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ଆଲୋଚ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ, ମଧୁବାବୁଙ୍କର ଜୀବନର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରମାଣିତ କରି ତାଙ୍କୁ ଆଧୁନିକ ଓ ସ୍ଵାଭିମାନ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ କହିଛନ୍ତି, ‘ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ପନ୍ଥା ଅନୁସରଣ କଲେ ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ଭାରତବର୍ଷରେ ଉତ୍କଳ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ, ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଡିଗ୍ରୀ ହାସଲ କଲେ ମଧ୍ୟ ସେଥ‌ିରେ ସେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ପଇସା ରୋଜଗାର କଲେ ବି ଶିକ୍ଷାର ମହତ୍ତ୍ବ ବୁଝିନାହାଁନ୍ତ, ନୈଶ୍ୟ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷିତ କରିବାକୁ ସେ ପ୍ରୟାସ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ସେମାନେ ଶିକ୍ଷିତ ହୋଇ ଓଡ଼ିଶାରେ ସେହିପରି ବିଦ୍ୟାଳୟମାନ ସ୍ଥାପନ କରି ଦେଶରୁ ନିରକ୍ଷରତା ଦୂର କରିବେ ।

ମଧୁବାବୁ କଲିକତା ଛାଡ଼ି, କଟକରେ ଆସି ଓକିଲାତି କଲେ । ସେ ସମୟରେ ବଙ୍ଗାଳୀମାନଙ୍କର ପ୍ରଭାବ ଓ ସାହେବମାନଙ୍କର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ବିଚାରବୋଧ ପାଇଁ ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଅନେକ ପ୍ରକାର ବ୍ୟଙ୍ଗ, ବିଦ୍ରୁପ, ନିର୍ଯାତନା ସହିଥିଲେ । ତଥାପି ସେ ନିରାଶ ହୋଇନଥିଲେ, ବରଂ ନିଜର ବିଦ୍ୟା, ବୁଦ୍ଧି, ଶକ୍ତି, ସାମର୍ଥ୍ୟ ଓ ଅଧ୍ୟବସାୟ ବଳରେ ସେ କଟକରେ ଓକିଲ ସମାଜର ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାର ସଂସ୍କୃତି ଓ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ୱାଭିମାନକୁ ରକ୍ଷାକରି ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କୁ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶାରେ କେତେକ ଅଂଶ ପଡ଼ୋଶୀ ପ୍ରଦେଶ ସହିତ ମିଶି ରହିଥିଲା । ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଥମ ଉଦ୍ୟମ ଥିଲା ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠା । ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ପାଇଁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନର ପଥ ପରିଷ୍କାର ହୋଇଯାଇଥିଲା ।

ଓଡ଼ିଶାର ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଓ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ପାଇଁ ସେ ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ବା ଜୋତା କାରଖାନା ସ୍ଥାପନ ଅର୍ଥାଭାବ ଘଟିଲେ ବି ସେ କୌଣସି ସମୟରେ ଆତ୍ମସମ୍ମାନ ହରାଇ ନଥିଲେ । ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ସଦସ୍ୟ ଭାବରେ, ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ଏହିଭଳି ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରି ଦେଖିଲେ, ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ପନ୍ଥା ଅନୁସରଣ କଲେ, ଓଡ଼ିଆଜାତି, ଭାରତବର୍ଷର ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ ଜାତି ହୋଇପାରିବ, ଏଥୁରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

(ଘ) ଉତ୍କଳ ପ୍ରତି ମଧୁବାବୁଙ୍କ ଅବଦାନ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Solution:
ଅନ୍ୟ ଭାଷାକୁ କହିବାକୁ ଓ ଶିଖିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା, ସେହି ସମୟରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ କୁଳବୃଦ୍ଧ ଶତାବ୍ଦୀର ନଚିକେତା ଉତ୍କଳ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ । ତାଙ୍କ ଜୀବନର କାର୍ଯ୍ୟକାଳକୁ ସମୀକ୍ଷା କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ, ତାଙ୍କ ଜୀବନ କରିଛନ୍ତି ‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧ । ଏଥିରେ ଉତ୍କଳ ପ୍ରତି ମଧୁବାବୁଙ୍କ ଅବଦାନକୁ ସେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ମଧୁବାବୁ ନିଜେ ଶିକ୍ଷିତ ହୋଇ, ନିଜର ଉନ୍ନତି କଥା କୌଣସି ସମୟରେ ଚିନ୍ତା କରିନଥିଲେ । କଲିକତାରେ ରହଣି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଓ କଲିକତା ପ୍ରବାସୀ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶିକ୍ଷା ବିସ୍ତାରର କଳ୍ପନା ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଜାତ ହୋଇଥିଲା ।

ଏହାକୁ ସାକାର କରିବାପାଇଁ ସେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ନୈଶ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ସେମାନେ ଶିକ୍ଷିତ ହୋଇ ଓଡ଼ିଶାରେ ସେହିପରି ବିଦ୍ୟାଳୟମାନ ସ୍ଥାପନ କରି ଦେଶରୁ ନିରକ୍ଷରତା ଦୂର କରିବେ । ଆଜିକାଲି ନିରକ୍ଷରତା ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଯେଉଁ ପ୍ରୟାସ ହେଉଛି ସେ ସମୟରେ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ସେହି ଭାବ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଥିଲା ।

ନେବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକଲେ, ସେତେବେଳେ ସେ ନିଜର ସ୍ଵାଭିମାନୀ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । କାରଣ ସେ ଜାଣିଥିଲେ ପୁରୀର ଗଜପତି ମହାରାଜାଙ୍କ ବିଶେଷତ୍ଵକୁ । ଏଥିପାଇଁ ସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ତାଙ୍କୁ କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯିବାକୁ ହୋଇଥିଲା । ଶେଷରେ ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପାଇଁ ଗଜପତିଙ୍କର ବିଜୟ ହୋଇଥିଲା ।
ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଜୀବନର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସାଧନା । ଉତ୍କଳର କେତେକ ଅଂଶ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରେ, ବଙ୍ଗଦେଶରେ, ବିହାରରେ ଓ ମାନ୍ଦ୍ରାଜରେ ରହିଥ‌ିବା ହେତୁ, ସେଠାକାର ଓଡ଼ିଆମାନେ ବାଧ୍ୟ ହୋଇ, ହିନ୍ଦୀ, ବଙ୍ଗଳା ଓ ତେଲେଙ୍ଗୀ ଭାଷା କହୁଥିଲେ । ମଧୁବାବୁ ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ, ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ ।

ମଧୁବାବୁ ଉତ୍କଳର ଶିଝୋନ୍ନତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକରି ସୁନାରୁପାର ତାରକସି କାମ ଓ ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ବା ଜୋତା କାରଖାନାର ପରିକଳ୍ପନା କରିଥିଲେ । ସହସ୍ର ସହସ୍ର ବେକାର ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଅନ୍ତସଂସ୍ଥାନ ଓ ଚମଡ଼ା ଶିଳ୍ପର ଉନ୍ନତି ଲାଗି ଏହି କାରଖାନା ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ରୂପେ ମଧୁସୂଦନ ବହୁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲେ । ସେଥିରୁ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଜାସ୍ୱତ୍ତ୍ଵ ଆଇନ, ବିହାର-ଓଡ଼ିଶା ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି ଆଇନ-ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ । ମଧୁବାବୁ ଜୀବନର ଅନ୍ତିମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଓଡ଼ିଶାର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ, ଯାହାକି

(ଡି) ମଧୁସୂଦନ ଉତ୍କଳମାତାର ସର୍ବବିଧ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ କିପରି ନିରନ୍ତର ବ୍ୟାକୁଳ ଥିଲେ ପଠିତ ରଚନା ଅନୁସରଣରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Solution:
ସନ୍ତାନ । ସେ ଥିଲେ ଏ ଜାତିର ଅଗ୍ରଣୀ ଓ କର୍ଣ୍ଣଧାର । ତାଙ୍କର ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ସଂଗ୍ରାମର ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ଉଦ୍ୟମ ଓଡ଼ିଶାର ଭଗ୍ନ ହୃଦୟରେ ଏକନିଷ୍ଠତା ଓ ଐକ୍ୟଭାବକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ କରିଥିଲା । ସେ ଥିଲେ ଓଡ଼ିଶାବାସୀଙ୍କ ନିକଟରେ ଦେବତୁଲ୍ୟ । ତାଙ୍କର ଜନ୍ମପୀଠ ହେଲା, ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କ ପାଇଁ ତୀର୍ଥସ୍ଥାନ । ଉତ୍କଳ ମାତାର ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ସ୍ୱରୂପ, ଉତ୍କଳୀୟମାନଙ୍କର ସର୍ବବିଧ ଉନ୍ନତିପାଇଁ କିପରି ସେ ନିରନ୍ତର ବ୍ୟାକୁଳ ଥିଲେ, ତାହାକୁ ନେଇ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ରଚନା କରିଛନ୍ତି, ‘ମଧୁବାବୁ’ ପ୍ରବନ୍ଧ । କେତେକ ଅଂଶ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶରେ, କେତେକ ଅଂଶ ବଙ୍ଗଦେଶରେ, କେତେକ ଅଂଶ ବିହାରରେ ଓ କେତେକ ଅଂଶ ମାନ୍ଦ୍ରାଜରେ ରହିଅଛି ।

ପୁନଶ୍ଚ ସେଠାରେ ରହୁଥ‌ିବା ଓଡ଼ିଆଭାଷୀମାନଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟହୋଇ ହିନ୍ଦୀ, ବଙ୍ଗଳା ଓ ତେଲଙ୍ଗୀ ଶିଖିବାକୁ ପଡୁଛି । ସେମାନେ ଇଚ୍ଛା କଲେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମହତ୍ତ୍ବ ରକ୍ଷା କରିପାରୁ ନାହାଁନ୍ତି । ଏହାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ଏବଂ ଉତ୍କଳୀୟମାନଙ୍କ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଅନୁଭବ କରି ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ହୃଦୟ ବ୍ୟାକୁଳିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଲାଗି ବା ଓଡ଼ିଆଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ସେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶବାସୀ ଓଡ଼ିଆ ଭାଇଭଉଣୀଙ୍କୁ ଏହି ସମ୍ମିଳନୀକୁ ଆହ୍ଵାନକରି ମଧୁସୂଦନ ଲେଖିଥିଲେ –
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 Img 2
ଜାତିର ସର୍ବବିଧ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ, କୋଟିଏ ଉତ୍କଳ ସନ୍ତାନ ଗୋଟିଏ ସ୍ଵରରେ ମା’ ମା’ ବୋଲି ଡାକିବାକୁ ସେ କହିଛନ୍ତି । ସ୍ଵାର୍ଥମେଧ ଯଜ୍ଞରେ ଛାତିକୁ ଛାତି ମିଳାଇ ସ୍ବାର୍ଥକୁ ଆହୁତି ଦେବାକୁ ସେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଇଭଉଣୀଙ୍କୁ ଆହ୍ଵାନ କରିଛନ୍ତି । ସେ କେବଳ ପରାମର୍ଶ ଦେଇ ନାହାଁନ୍ତି ବରଂ ସେହି ଉପଦେଶର ଆଦର୍ଶ ରୂପେ ନିଜକୁ ଦେଶ ଓ ଜାତି ସମ୍ମୁଖରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ କିପରି ଓଡ଼ିଶା ବାହାରେ ଦେଶ ବିଦେଶରେ ସମ୍ମାନୀତ ହେବ, ଏହା ତାଙ୍କର ଚିରଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା । ଏପରିକି ମୃତ୍ୟୁଶଯ୍ୟାରେ ସୁଦ୍ଧା ଓଡ଼ିଶାର ଉନ୍ନତି ତାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ଚିନ୍ତା ଥିଲା ।

କେବଳ ଓଡ଼ିଶାର ନୁହେଁ, ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶୈକ୍ଷିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ସେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲେ । ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ସ୍ଥାପନ କରି ବେକାର ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି, ନୈଶ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସ୍ଥାପନ କରି ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷାର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ସେ କାମ କରିଥିଲେ । ଏସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାରକଲେ ଉତ୍କଳମାତାର ସର୍ବବିଧ ଉନ୍ନତି ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ଜୀବନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ବୋଲି ବୁଝିବାକୁ ଦେଶ |

(କ) ଲେଖକ ପରିତିନି :

ବିଂଶ ଶତକରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କରି ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରବନ୍ଧ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ସୁପରିଚିତ । ଐତିହାସିକ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କରିବାକୁ ଯାଇ ସେ ଅତୀତର ଘଟଣାବଳୀ, ପୁରାତତ୍ତ୍ବ, ଆମର ଧର୍ମଧାରଣା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ସେହିସବୁ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କରିବାପାଇଁ ତାଙ୍କର ଉତ୍କଳର ଶିଳ୍ପକଳା, ସାହିତ୍ୟ, ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ଗଭୀର ଜ୍ଞାନ ଥିଲା ବୋଲି ସେ ପରିଚିତ କରାଇଛନ୍ତି । ସଂପାଦକ ବିଶ୍ଵନାଥ କର ଓ ମୁକୁରର ସଂପାଦକ ବ୍ରଜସୁନ୍ଦର ଦାସ ତାଙ୍କୁ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ପାଇଁ ନାନା ଭାବରେ ପ୍ରେରଣା ` ଦେଇଥିଲେ ।

ସେ ଜୀବନରେ ଆଇନ ବ୍ୟବସାୟ, ପ୍ରଶାସନିକ କାର୍ଯ୍ୟ, ରାଜନୀତି ଓ କୁଳପତି ଭାବରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହିଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ସାହିତ୍ୟସେବାକୁ ସେ ସବୁଠାରୁ ଉଚ୍ଚସ୍ଥାନ ଦେଇଥିଲେ । ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାମଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ, ସମକାଳୀନ ପ୍ରାବନ୍ଧିକମାନଙ୍କ ପରି ଆମର ସଂସ୍କୃତି, ଇତିହାସ, ସାହିତ୍ୟ ଓ ଧର୍ମଗତ ପ୍ରସଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକୁ ନେଇ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ରଚିତ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକୁ ପାଞ୍ଚଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ । (କ) ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ଵିକ ପ୍ରବନ୍ଧ, (ଖ) ସାହିତ୍ୟ ଓ ଜୀବନ ଚରିତମୂଳକ ପ୍ରବନ୍ଧ, (ଗ) ଧର୍ମ ସଂପର୍କିତ ପ୍ରବନ୍ଧ, (ଘ) ଇତିହାସକୁ ଆଧାରକରି ରଚିତ ପ୍ରବନ୍ଧ, (ଙ) ପତ୍ରପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶିତ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରବନ୍ଧାବଳୀ ।

ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଉତ୍କଳର ଶିଳ୍ପକଳା ଓ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ସଂପର୍କରେ ଅଗାଧ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଥିଲା । ସେ ତାଙ୍କର ପ୍ରବନ୍ଧରେ ଏହାର ବିଶେଷତ୍ଵ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି । ଉତ୍କଳୀୟ ଶିଳ୍ପକଳା ଓ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ଵକୁ ସେ ଭାରତୀୟ ଆର୍ଯ୍ୟ ସ୍ଥପତିର ଅଂଶବିଶେଷ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସାହିତ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କରିବାକୁ ଯାଇ ସେ ପ୍ରଥମେ ‘ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ୍ତ’ ପୁସ୍ତକର ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ । ସେହି ସମାଲୋଚନାତ୍ମକ ପ୍ରବନ୍ଧ ପାଠକରି ସେ ସମୟର ସୁଧୀମଣ୍ଡଳୀ ଓ ବିଶେଷ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧ ଫକୀରମୋହନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ହୋଇଥିଲେ ।

ସେହିପରି ‘ରାସଲୀଳା’ ପ୍ରବନ୍ଧରେ, ରାସଲୀଳାକୁ ଓଡ଼ିଆ ନାଟକର ଆଦି ନିଦର୍ଶନ ବୋଲି ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥିଲେ । ଜୀବନ ଚରିତ ଲେଖକ ଭାବରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧର କମ୍ ଗୁରୁତ୍ଵ ନଥିଲା । ସେ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଜଗଦୀଶ ଚନ୍ଦ୍ର, ବାଳଗଙ୍ଗାଧର ତିଳକ, କର୍ମବୀର ଗୋଖେଲ, ଉତ୍କଳ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ପ୍ରମୁଖଙ୍କ ଜୀବନୀ ରଚନାରେ କୃତିତ୍ଵ ଦେଖାଇଥିଲେ । ସେ ବୁଝିଥିଲେ ଯେ, ଜାତିର ଗୌରବ ଗାନ କରିବାକୁ ହେଲେ ପ୍ରଥମେ ଜାତିର ଏହି ବୀରମାନଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବା ଉଚିତ । ଧର୍ମ ସମ୍ପର୍କିତ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କରିବାକୁ ଯାଇ ସେ ‘ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ’ ଶୀର୍ଷକ ଏକ ଧାରାବାହିକ ପ୍ରବନ୍ଧ ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକାରେ ଦୀର୍ଘକାଳ ଧରି ଲେଖିଥିଲେ ।

ତାହା ୧୯୪୨ ମସିହାରେ ପୁସ୍ତକ ଆକାରରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ‘ଶୈବଧର୍ମ ଓ ଶିବ ଉପାସନା’ ସଂପର୍କରେ ସେ ଏକ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ସେ ଶୈବଧର୍ମର ଉତ୍ପତ୍ତି, ଶିବ ଉପାସନାର ମହତ୍ତ୍ବ ଓ ଶିବନାମର ମହତ୍ତ୍ଵ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥିଲେ । ପ୍ରାବନ୍ଧିକ ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ତଥ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ । ତାଙ୍କ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ଯେପରି ଗୁରୁଗମ୍ଭୀର ତଥ୍ୟର ସମାବେଶ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ, ସେହିପରି ତାଙ୍କର ଭାଷା ମଧ୍ୟ ସାଧାରଣ ପାଠକର ବୋଧଗମ୍ୟ ନୁହେଁ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ତାଙ୍କର ଗବେଷଣାଲବ୍‌ଧି ଜ୍ଞାନର ପରିପ୍ରକାଶ ହୋଇଥିଲା ।

(ଖ) ପ୍ରବନ୍ଧର ସାରକଥା :
ମଧୁବାବୁ ବା ଉତ୍କଳ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଦାସ ଥିଲେ ଉତ୍କଳ ଜନନୀର ସୁଯୋଗ୍ୟ ସନ୍ତାନ । ତାଙ୍କର ଜୀବନ କାହାଣୀ ହେଉଛି, ଉତ୍କଳର ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀର ଇତିହାସ । କାରଣ ଏହି ଇତିହାସରେ ରହିଛି, ଉତ୍କଳର ସାମାଜିକ, ରାଜନୀତିକ, ଆର୍ଥନୀତିକ ତଥା ଶିଳ୍ପ, ବାଣିଜ୍ୟ, ଶିକ୍ଷା ଆଦି ସମସ୍ତ ବିଷୟ । ମଧୁସୂଦନ ଉତ୍କଳୀୟଙ୍କ ପାଖରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ ପରିଚିତ । ସେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ଗଠନକରି, କୋଟିଏ ଉତ୍କଳୀୟମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଵରରେ ମା’ ମା’ ଡାକିବାକୁ କହିଥିଲେ । ସ୍ଵାର୍ଥମେଧ ଯଜ୍ଞରେ ସ୍ବାର୍ଥକୁ ଆହୁତି ଦେଇ, ଛାତିକୁ ଛାତି ମିଳାଇବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆମାନେ କିପରି ଓଡ଼ିଶା ବାହାରେ ବା ଦେଶ ବିଦେଶରେ ସମ୍ମାନୀତ ହେବେ, ସେଥିପାଇଁ ମୃତ୍ୟୁପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ ।

ମଧୁବାବୁ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ସତ୍ୟଭାମାପୁରରେ ୧୮୪୮ ଖ୍ରୀ. ଅ. ଅପ୍ରେଲ ମାସ ୨୮ ତାରିଖରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ଚୌଧୁରୀ ରଘୁନାଥ ଦାସ ଏବଂ ମାତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ପାର୍ବତୀଦେବୀ । ରଘୁନାଥ ଥିଲେ ସେ ସମୟର ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ କରଣ ପରିବାରର ଓ ସେ ଚୌଧୁରୀ ଉପାଧ୍ଧରେ ଭୂଷିତ ହୋଇଥିଲେ । ରଘୁନାଥଙ୍କର ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ ଓ ବଲ୍ଲଭ ସେ ସମୟରେ କଲିକତା ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଏମ୍. ଏ. ପାର୍ଶ୍ଵକରି ଡେପୁଟି ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ସେ ରଚନା କରିଥିଲେ ‘ଭୀମଭୂୟାଁ’ ଉପନ୍ୟାସ ଯାହାକି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଅମୂଲ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ବଂଶ ପରଂପରା କ୍ରମେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାଭାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଭଳି ସେ ସମୟରେ ସ୍ଟ୍ରେଟ୍, ପେନ୍‌ସିଲ୍, କାଗଜ, କଲମର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନଥିଲା । ଗାଁରେ ଖଣ୍ଡେ ଚାଳଘରେ ବା ଶୀତଦିନରେ ଆମ୍ବଗଛ ବା ବରଗଛ ମୂଳରେ ବସି ପିଲାମାନେ ଭୂଇଁରେ ଶୁଆପକ୍ଷିଆ ଖଡ଼ିରେ ପାଠ ଲେଖୁଥିଲେ ।

ପିଲାମାନେ ଦୁଇଓଳି ପାଠ ପଢୁଥିଲେ । ଯେହେତୁ ସେଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ହେଉଥିଲା । ସକାଳ ଓଳି ଅକ୍ଷର ଲେଖା ସହିତ ପଣିକିଆ, ଶୋଧ, ଓଡ଼ାଙ୍କ, ଫେଡ଼ାଙ୍କ, ହରଣ, ଗୁଣନ, ପାହି ପଣିକିଆ, କଡ଼ାଗଣ୍ଡା, ପଣକିଆ, ଲୀଳାବତୀ ସୂତ୍ର ଆଦି ପଢ଼ାଯାଏ । ଉପରବେଳା ତାଳପତ୍ର ଲେଖନରେ ଅକ୍ଷରଲେଖା, ଭାଗବତ, ରାମାୟଣ, ମହାଭାରତ, ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ, ଗୋପୀଭାଷା ଆଦି ପଢ଼ାଯାଏ ।

ସନ୍ଧ୍ୟାବେଳେ ଆବୃତ୍ତି ହେଉଥୁଲା ଓ ମାନସାଙ୍କ ପଚରା ଯାଉଥିଲା । ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭ ଏହିଭଳି ପାଠଶାଳାରେ ପାଠ ସମାପ୍ତ କରି, ତେରବର୍ଷ ବୟସରେ ଯାଇଥିଲେ କଟକରେ ପାଠ ପାଠ ପଢ଼ାଇବା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ମାତାମହୀ ଘୋର ଆପରି କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଆଶଙ୍କା ଥିଲା, ସେହିସବୁ ସ୍କୁଲରେ ପାଠ ପଢ଼ିଲେ କାଳେ ତାଙ୍କର ନାତି ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ହୋଇଯିବ । କାରଣ ସେ ସମୟରେ ଅନେକ ପାଠ ପଢ଼ି ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ ହୋଇ ଯାଉଥିଲେ ।

କଟକର ଉଚ୍ଚ ଇଂରାଜୀ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଯାହାକି ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜିଏଟ୍ ସ୍କୁଲ ହେଲା, ସେହି ସ୍କୁଲରେ ପ୍ରବେଶିକା ଖାତାରେ ଗୋବିନ୍ଦବଲ୍ଲଭଙ୍କ ନାମ ଲେଖାଗଲା ମଧୁସୂଦନ । ସ୍କୁଲରେ ପାଠ ପଢ଼ିବାର କେତେଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ଗୋଛାଏ ଚୁଟି ଥିଲା । ଦିନେ ତାଙ୍କର ଜଣେ ସହପାଠୀ କୌଶଳରେ ସେହି ଚୁଟିକୁ କାଟି ଦେଇଥିଲା । ସେ ମଧ୍ଯ ସେ ସମୟରେ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧୁଥିଲେ । ନାଲିକନାର ତୁଳାପଶି ଗୋଟିଏ ମିର୍‌ଜେଇ କୁରୁତା ହୋଇଥିଲା, ଯେଉଁଥରେ କି ବୋତାମ ଲାଗିନଥିଲା । କୁରୁତା ଦୁଇ ପାଖକୁ କନାଧଡ଼ି ବା ସୂତାରେ ବନ୍ଧା ଯାଉଥିଲା । କଟକ ସ୍କୁଲରୁ ଏଣ୍ଟ୍ରାନ୍ସ ପାର୍ଶ୍ଵରି ମଧୁସୂଦନ ପ୍ରଥମେ ବାଲେଶ୍ଵରରେ କିରାଣି କାମରେ ନିଯୁକ୍ତ ହେଲେ । କିରାଣି କାମ କଲେ ବି ମଧୁସୂଦନ ଥୁଲେ ଉଚ୍ଚଭିଳାଷୀ । ସେହି ବାଲେଶ୍ବରରେ କିରାଣି କାମ କରି ସେ କିଛି ଅର୍ଥ ସଂଗ୍ରହ କଲେ ଓ ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ କଲିକତା ଗଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 ମଧୁବାବୁ

କଲିକତା ଗଲେ । ସେଠାରେ ସେ ଅମ୍ବିକାପ୍ରସାଦ ହାଜରାଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟ ସହଯୋଗ ପାଇ କଲେଜରେ ପାଠ ପଢ଼ିଲେ । ସେଠାରେ ସେ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଏମ୍. ଏ. ପାଶ୍ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଗଣିତ, ଭୂଗୋଳ ପ୍ରଭୃତିରେ ତାଙ୍କର ଯଥେଷ୍ଟ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଥିଲା । କଲିକତାରେ ସେ କିଛିଦିନ ଶିକ୍ଷକତା କଲାପରେ, ଶ୍ରୀରାମପୁର କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲେ । ସେ କଲେଜରେ ଇଂରାଜୀ, ଗଣିତ, ଭୂଗୋଳ ପାଠକୁ ଅତି ସରଳ ଓ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବରେ ପଢ଼ାଇ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ପ୍ରିୟପାତ୍ର ହୋଇଥିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ସେ ମଧ୍ୟ ଓକିଲାତି ପଢ଼ି କଲିକତା ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ବି.ଏଲ୍. ପାଶ୍ କରିଥିଲେ |

କଲିକତାରେ ଶିକ୍ଷକତା କରୁଥିବା ସମୟରେ ସେ ସାର ଆଶୁତୋଷ ମୁଖୋପାଧ୍ୟୟଙ୍କର ଗୃହଶିକ୍ଷକ ଭାବରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ସାର୍ ଆଶୁତୋଷ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟର ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଓ କଲିକତା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର କୁଳପତି ହୋଇଥିଲେ । ସେ ସମଗ୍ର ବଙ୍ଗଦେଶ, ବିହାର ଓ ଓଡ଼ିଶାର କିପରି ଇଂରାଜୀ ଶିକ୍ଷାର ଉନ୍ନତି ହେବ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ ।

କଲିକତାରେ ଥ‌ିବା ସମୟରେ ମଧୁସୂଦନ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । କଲିକତାରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଆଶ୍ରୟଦାତା ନେଇଥିଲେ ମଧୁସୂଦନ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଦୁଇଜଣଙ୍କୁ ବିଲାତ ପଠାଇ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଶ୍ରୀମତୀ ଶୈଳବାଳା ଓ ଶ୍ରମତୀ ସୁଧାଂଶୁବାଳା ନାମ୍ନୀ ଦୁଇଟି କନ୍ୟାଙ୍କୁ ସେ ନିଜର କନ୍ୟାରୂପେ ଆଜୀବନ ପାଳିଥିଲେ ।
ଓକିଲାତି ପାଶ୍ କଲାପରେ ମଧୁସୂଦନ କଲିକତା ହାଇକୋର୍ଟରେ ସାର୍ ଜନ୍ ଉଡରଫ୍ ମିଷ୍ଟର ଇଭାନସ୍ ପ୍ରଭୃତି କଲିକତାରେ ଥ‌ିବା ସମୟରେ, ସେ କଲିକତାରେ ଥ‌ିବା ଓଡ଼ିଆ କର୍ମୀମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷାବିସ୍ତାର ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାରେ ସେହିପରି ବିଦ୍ୟାଳୟମାନ ସ୍ଥାପନ କରି ଦେଶରୁ ନିରକ୍ଷରତା ଦୂରପାଇଁ ଯେଉଁ ଚିନ୍ତା କରୁଛୁ, ସେତେବେଳେ ମଧୁବାବୁ ସେହିଭଳି ଚିନ୍ତା ଦୂର କରିବେ । ଆଜିକାଲି ଆମେ ନିରକ୍ଷରତା କରିଥିଲେ ଏବଂ ତାହାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ମଧୁବାବୁ କଲିକତା ଛାଡ଼ିବାପରେ ସେହି ନୈଶ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।

ମଧୁସୂଦନ କଲିକତାରୁ କଟକକୁ ଆସି ଓକିଲାତି କଲେ । ସେତେବେଳେ ମଧୁବାବୁ ଥିଲେ ଏକମାତ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଓକିଲ । ତେଣୁ ସେ ସମୟରେ ଅନେକ ବଙ୍ଗାଳୀ ଓକିଲଙ୍କଠାରୁ ବ୍ୟଙ୍ଗ, ବିଦ୍ରୁପ ଓ ନିର୍ଯାତନା ସହିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା । ବଙ୍ଗାଳୀମାନଙ୍କର ଏତେ ପ୍ରଭାବ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ନିଜ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସଂପାଦନାରେ ସତତ ବ୍ରତୀ ଥିଲେ । ଲେଖକ ସେ ସଂପର୍କରେ କହିଛନ୍ତି –‘‘ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଯେତେବେଳେ ନିଜର ଶକ୍ତିରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଭ କରିବାକୁ ବସେ, ତା’ର ବହୁ ଶତ୍ରୁ ବାହାରନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ଦିନେ ସେମାନଙ୍କୁ ତାହାର ପ୍ରତିଭା ନିକଟରେ ନତମସ୍ତକ ହେବାକୁ ପଡ଼େ । ମଧୁବାବୁ ନିଜର ବିଦ୍ୟା, ବୁଦ୍ଧି, ଶକ୍ତି, ସାମର୍ଥ୍ୟ ଓ ଅଧ୍ୟବସାୟ ବଳରେ ଦିନେ କଟକରେ ଓକିଲ ସମାଜର ଶୀର୍ଷ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥିଲେ ।’’ ମଧୁବାବୁ ତାଙ୍କ ଓକିଲାତି ଜୀବନରେ ବହୁ ଜଟିଳ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ନିଜ ଶକ୍ତିର ପରିଚୟ ଦେଇଥିଲେ ।

ପୁରୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଦେଉଳର ଭାର ନେବାକୁ ହାଇକୋର୍ଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସରକାରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ିବାପରେ, ଶେଷରେ ସରକାର ପୁରୀ ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ମୋକଦ୍ଦମା ରଫା ଉତ୍କଳର ଅନେକ ଅଂଶ ପଡ଼ୋଶୀ ପ୍ରଦେଶ ସହିତ ମିଶି ରହିଛି । ସେଠାରେ ଥ‌ିବା ଓଡ଼ିଆମାନେ ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ହିନ୍ଦୀ, ବଙ୍ଗଳା ଓ ତେଲଙ୍ଗୀ ଭାଷା ଶିକ୍ଷା କରିବାକୁ ପଡୁଛି । ତେଣୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷୀ ଅଞ୍ଚଳର ଏକତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ସେ ଗଠନ କରିଥିଲେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶବାସୀ ଓଡ଼ିଆ ଭାଇଭଉଣୀଙ୍କୁ ଏହି ସମ୍ମିଳନୀକୁ ସେ ଆହ୍ଵାନ ଦେଇଥିଲେ । ସେ ଲେଖିଥିଲେ
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 Img 3
ଅଣାଯାଇ, ଓଡ଼ିଶା ସହିତ ମିଶାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଆମେ ଆଜି ଯେଉଁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଦେଖୁଛୁ, ତାହା ମଧୁସୂଦନଙ୍କ କଟକରେ ଆଜି ଯେଉଁ ସୁନାରୁପାର ତାରକସି କାମ ଜଗତରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଛି, ତାହା ସେହି ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ବେକାର ଯୁବକଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥିଲେ । ଗୋଧ୍ ଚମଡ଼ା ଓ କୁମ୍ଭୀରି ଚମଡ଼ାରୁ ଯେ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଜୋତା, ବ୍ୟାଗ୍ ତିଆରି ହୋଇପାରେ, ତାହା ମଧୁସୂଦନ ଚିନ୍ତା କରିଥିଲେ । ବ୍ୟବସାୟୀ ଭାବରେ ସେ ଉତ୍କଳ ଟାନେରୀ ଚଳାଇଥିଲେ ବହୁତ ଲାଭ ହୋଇଥାନ୍ତା, ମାତ୍ର ସେ ତାହା କରିନଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଥିଲା ଓଡ଼ିଶାର ନାମ ବଢୁ ।

ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ଖରାପ ଜିନିଷ ତିଆରି କରୁଛି ବୋଲି କେହି ଯେପରି ନ କୁହନ୍ତି । ତେଣୁ ସେ ଚମଡ଼ା ବା ଜୋତାର ସାମାନ୍ୟ ଦୋଷ ଦେଖିଲେ ସେସବୁକୁ ସେ ନଷ୍ଟ କରି ଦେଉଥିଲେ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ବ୍ୟବସାୟରେ ତାଙ୍କର ବହୁତ କ୍ଷତି ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଟାନେରୀ ପାଇଁ ମଧୁବାବୁ ଋଣକରି ଦରିଦ୍ର ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ । ଯେତେ ଯାହା ହେଲେବି ସେ କେବେହେଲେ, ନିଜର ଆତ୍ମସମ୍ମାନ ହରାଇନଥିଲେ । ସେ ସବୁବେଳେ କହୁଥିଲେ –
‘ଆଲୋ ସଖି, ଆପଣା ମହତ ଆପେ ରଖି ।’’

ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ସେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଜୀବନକାଳ ଭିତରେ ଦୁଇଥର ବିଲାତ ଯାଇଥିଲେ ଓ ସେଠାକାର ଶିକ୍ଷା, ସଭ୍ୟତା ଆଦି ତାଙ୍କୁ ବହୁ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା । ୧୯୨୧ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ ଆମ ଦେଶର ମନ୍ତ୍ରୀ ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେଲା, ସେତେବେଳେ ବିହାର-ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ସେ ମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ । ମନ୍ତ୍ରୀ ହିସାବରେ ସେ ନିଜର ଶକ୍ତି ଓ ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ବଜାୟ ରଖୁଥିଲେ । ଯେହେତୁ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ଲୋକପ୍ରତିନିଧ୍ୟ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେମାନେ ଅବୈତନିକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ । ସରକାର ମଧୁବାବୁଙ୍କର ଏହି ମତକୁ ଗ୍ରହଣ କରିନଥିଲେ । ତେଣୁ ସେ ମନ୍ତ୍ରୀ ପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ । ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ଥିବା ସମୟରେ ସେ ପ୍ରଜାସ୍ପଷ୍ଟ ଆଇନ, ବିହାର ଓଡ଼ିଶା ମ୍ୟୁନିସିପାଲ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲେ ।

ମଧୁସୂଦନ ଇଂରାଜୀ ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଜଣେ ତେଜସ୍ବୀ ବକ୍ତା ଥିଲେ । ଜାତି ସଂଗଠନ ପାଇଁ ସେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରୁଥିଲେ । ସେ ସମୟରେ ଖଦିଲୁଗା ପିନ୍ଧିବା, କୃଷକ ସଭା ସ୍ଥାପନ କରିବା, ପ୍ରଜାପ୍ରତିନିଧୂ ସଙ୍ଗଠନ, ସ୍ଵଦେଶୀ ବସ୍ତ୍ର ନିର୍ମାଣ ଓ ପରିଧାନ ପାଇଁ ସେ ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ମତାଉଥିଲେ । ଜାତୀୟତାଭାବ ଜାଗରଣ ପାଇଁ ସେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁର ଅଳ୍ପକାଳ ପୂର୍ବରୁ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ହେବାର ଘୋଷଣା ହୋଇଥିଲା । ଶାସନଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ତହିଁର ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ଯେଉଁ କମିଟି ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା, ମଧୁସୂଦନ ସେଥ‌ିର ସଦସ୍ୟ ଥିଲେ । ସାର୍ ଜନ୍. ହବାକ୍ (ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ଗଭର୍ଣ୍ଣର) ସେହି କମିଟିର ଥିଲେ ସଭାପତି । ମାତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ କମିଟି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ମଧୁସୂଦନ ୮୬ ବର୍ଷ ବୟସରେ, ୧୯୩୪ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ମାସ ୪ ତାରିଖରେ ଅମର ପଥର ଯାତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ ।

ଯେହେତୁ ମଧୁସୂଦନ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ୍ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ସେଥ୍ପାଇଁ କଟକର ମହାନଦୀ ତୀରବର୍ତୀ ଗୋରାକବର ହତା ମଧ୍ୟରେ ତାଙ୍କର ନଶ୍ବର ଦେହକୁ କବର ଦିଆଯାଇଥିଲା । ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖକ ଶେଷରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ‘ମଧୁସୂଦନଙ୍କ ନଶ୍ଵର ଦେହ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ଚକ୍ଷୁରୁ ଅନ୍ତର୍ହିତ ହୋଇଅଛି ସତ୍ୟ; କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ଅମର ଆତ୍ମା ଏ ଜାତିର ଗତିବିଧ‌ି ସର୍ବଦା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରୁଅଛି । ତାଙ୍କର ପ୍ରଦର୍ଶିତ ପନ୍ଥା ଅନୁସରଣ କରି ଏ ଜାତି ଜଗତର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଭ୍ୟ ଜାତିର ସମକକ୍ଷ ହେଉ, ଏଥିପାଇଁ ଆମ୍ଭେମାନେ ତାଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦ ଭିକ୍ଷା କରୁଅଛୁ ।’’

କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ଏହାର ଅର୍ଥ :
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 3 Img 1

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 2 ଝେଲମ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 2 ଝେଲମ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Odia Chapter 2 ଝେଲମ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା Question Answer

ପାଠ୍ୟପୁସୃଜମ ପ୍ତଖାବଲାଭ ଇଉର :

Question 1.
୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରଶ୍ନ, ୪ ଗୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

(କ) କେଉଁ ନଦୀ କୂଳରେ ଶ୍ରୀନଗରବାସୀ ଲାଳିତ ? (ଝେଲମ୍, ଗଙ୍ଗା, ହୋୟାଂହୋ, ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର)
Solution:
ଝେଲମ୍ ।

(ଖ) ଝେଲମ୍ ନଦୀ କୂଳରେ କେଉଁ ନଗରବାସୀ ଲାଳିତ ? (ଇଟାଲୀ, ରୋମ୍, ଶ୍ରୀନଗର, କାଶ୍ମୀର)
Solution:
ଶ୍ରୀନଗର ।

(ଗ) ଝେଲମ୍ ନଦୀର ଆକାର କେଉଁ ନଦୀ ପରି ଅପ୍ରଶସ୍ତ ? (ମହାନଦୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣୀ, ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ, କୁଶଭଦ୍ରା)
Solution:
ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ |

(ଘ) ଝେଲମ୍ ନଦୀର ଜଳର ରଙ୍ଗ କିପରି ? (ଲାଲ୍, ଧଳା, ଈଷତ୍‌ନୀଳ, ଗାଢ଼ନୀଳ)
Solution:
ଗାଢ଼ନୀଳ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 2 ଝେଲମ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା

(ଙ) ଶ୍ରୀନଗର କାହାର ହୃଦୟ ? (ଗଙ୍ଗା, ଜାମ୍ମୁ, କାଶ୍ମୀର, ଝେଲମ୍ )
Solution:
କାଶ୍ମୀର ।

(ଚ) ଲେଖକ କ’ଣ ଭଡ଼ା ନେଲେ ? (ଚାନ୍ଦୁଆ, ଶିକାରା, ମଖମଲି ଗଦି, ଚୌକି)
Solution:
ଶିକାରା ।

(ଛ) ହାଁଜି (ନାଉରୀ) କେଉଁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକ ଥିଲା ? (ହିନ୍ଦୁ, ମୁସଲମାନ, ପଞ୍ଜାବୀ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ୍)
Solution:
ମୁସଲମାନ ।

(ଜ) ନଦୀର ଦୁଇପଟେ ନଗରକୁ ଯୋଗସୂତ୍ର ରଖୁବା ପାଇଁ କେତୋଟି ସେତୁ ଗଢ଼ାଯାଉଛି ? (ଦୁଇଟି, ଚାରୋଟି, ଛଅଟି, ସାତୋଟି)
Solution:
ସାତୋଟି ।

(ଝ) କେଉଁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସବୁଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ ସେତୁ ଆଲିକ୍‌ଲ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା ? (୧୫୦୫, ୧୧୬୫, ୧୪୦୭, ୧୪୧୭)
Solution:
୧୪୧୭୮

(ଞ) ସେତୁଗୁଡ଼ିକ କେଉଁଥିରେ ତିଆରି ? (ପଥର, କାଠ, ଲୁହା, କଂକ୍ରିଟ)
Solution:
କାଠ ।

(ଟ) ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ଯାତ୍ରୀ ତରୀ ଏବଂ ଆଉ କେଉଁ ତରୀମାନେ ଯାତାୟାତ କରୁଅଛନ୍ତି ? (ବେପାରୀ, ମୋଟରବୋଟ୍, ବାଣିଜ୍ୟତରୀ, ନୌଚାଳକ)
Solution:
ବାଣିଜ୍ୟତରୀ ।

(୦) ଲୋକେ କେଉଁଥ୍ରେ ଆସି ଜିନିଷପତ୍ର ଖର୍ଦ୍ଦି କରିନିଅନ୍ତି ? (ବୋଟ୍, ନୌକା, ପୋଲ, ଶିକାରା )
Solution:
ଶିକାରା ।

(ଡ) ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା କାହାପରି ସୁନ୍ଦରୀ ? (ରାଜକନ୍ୟା, ପରୀ, ଦେବୀ, କାଶ୍ମୀରୀ କିଶୋରୀ)
Solution:
କାଶ୍ମୀରୀ କିଶୋରୀ ।

(ଢ) ଲେଖକ କାହାକୁ ତାଙ୍କ ଦେଶର ଗୋଟିଏ ଗଳ୍ପ କହିବାକୁ କହିଲେ ? (ରାଜାପୁଅ, ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ, ବାଁଜି, ରାଣୀ)
Solution:
ହାଁଜି ।

(ଣ) ରାଜାପୁଅ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ଦୁହେଁ କ’ଣ ଥିଲେ ? (ଭାଇ, ଶତ୍ରୁ, ମିତ୍ର, ସଙ୍ଗୀତ)
Solution:
ସଙ୍ଗାତ ।

(ତ) କିଏ ପିଠା ବିକାଳି ଘରେ ରହିଲା ? (ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ, ରାଜାପୁଅ, କଟୁଆଳପୁଅ, ସେନାପତିପୁଅ)
Solution:
ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ।

(ଥ) ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ କେଉଁ ବେଶରେ ଜେମାଙ୍କ ଉଆସରେ ପହଞ୍ଚିଲା ? (ରାଜାବେଶ, ମନ୍ତ୍ରୀବେଶ, ପୁରୁଷବେଶ, ସ୍ତ୍ରୀବେଶ )
Solution:
ସ୍ତ୍ରୀବେଶ ।

(ଦ) କିଏ ନିଜକୁ ହୀନକପାଳିଆ କହି ଧିକ୍‌କାର କଲା ? (ରାଜାପୁଅ, ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ, କଟୁଆଳପୁଅ, ସେନାପତିପୁଅ)
Solution:
ରାଜାପୁଅ ।

(ଧ) କଟୁଆଳ କ’ଣ ପରିକ୍ରମା କରୁଥିଲା ? (ଉଆସ, ନଗର, ବଗିଚା, ସହର)
Solution:
ନଗର ।

(ନ) କିଏ ଜେମାଙ୍କ କଣ୍ଠସ୍ୱର ଶୁଣିଲା ? (ରାଜାପୁଅ, ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ, କଟୁଆଳ, ଜଗୁଆଳୀ)
Solution:
କଟୁଆଳ ।

(ପ) ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ କାହାକୁ ବିଭା ହେଲା ? (ରାଜାଝିଅ, ରାଜାଙ୍କ ଭଉଣୀ, ସେନାପତିଙ୍କ କନ୍ୟା, କଟୁଆଳ ଝିଅ)
Solution:
ରାଜାଙ୍କ ଭଉଣୀ ।

(ଫ) ଶିକାରା କେଉଁ ଘାଟରେ ଲାଗିଲା ? (ଗଙ୍ଗା, ଗଣପତି, ଝେଲମ୍, ଶ୍ରୀନଗର)
Solution:
ଗଣପତି ।

Question 2.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର ।

(କ) ଝେଲମ୍ ମାଆର କୋଳରେ କେଉଁମାନେ ଲାଳିତ ?
Solution:
ଝେଲମ୍ ମାଆର କୋଳରେ ଶ୍ରୀନଗରବାସୀ ଲାଳିତ ।

(ଖ) କେଉଁ ମାଆର କୋଳରେ ଶ୍ରୀନଗରବାସୀ ଲାଳିତ ?
Solution:
ଝେଲମ୍ ମାଆର କୋଳରେ ଶ୍ରୀନଗରବାସୀ ଲାଳିତ ।

(ଗ) କାଶ୍ମୀରବାସୀ କାହାର ପ୍ରଶଂସାରେ ମୁଖର ?
Solution:
କାଶ୍ମୀରବାସୀ ଝେଲମ୍ ନଦୀର ପ୍ରଶଂସାରେ ମୁଖର ।

(ଘ) ଝେଲମ୍ ନଦୀର ଆକାର କିପରି ?
Solution:
ଅପ୍ରଶସ୍ତ ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ ପରି ଝେଲମ୍ ନଦୀର ଆକାର ।

(ଙ) କାଶ୍ମୀର ରଙ୍ଗମଞ୍ଚରେ ପ୍ରଧାନ ନର୍ତ୍ତକୀ ଭୂମିକାରେ କିଏ ଅଭିନୟ କରିଛି ?
Solution:
କାଶ୍ମୀର ରଙ୍ଗମଞ୍ଚରେ ପ୍ରଧାନ ନର୍ତ୍ତକୀ ଭୂମିକାରେ ଝେଲମ୍ ନଦୀ ଅଭିନୟ କରିଛି ।

(ଚ) ଶ୍ରୀନଗରକୁ କାଶ୍ମୀରର କ’ଣ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ?
Solution:
ଶ୍ରୀନଗରକୁ କାଶ୍ମୀରର ହୃଦୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

(ଛ) ଝେଲମ୍ କାହାର ପ୍ରଧାନତମ ରକ୍ତବାହୀ ଧମନୀ ?
Solution:
ଝେଲମ୍ ଶ୍ରୀନଗରରୂପୀ ହୃଦୟର ପ୍ରଧାନତମ ରକ୍ତବାହୀ ଧମନୀ ।

(ଜି) ଝେଲମ୍ ନଦୀର ଦୁଇପଟ ନଗରର ଦୁଇ ଅଂଶକୁ ଯୋଗସୂତ୍ର ରଖୁବା ଲାଗି କେତୋଟି ସେତୁ ଗଢ଼ାଯାଇଛି ?
Solution:
ଝେଲମ୍ ନଦୀର ଦୁଇପଟ ନଗରର ଦୁଇ ଅଂଶକୁ ଯୋଗସୂତ୍ର ରଖୁବା ଲାଗି ସାତୋଟି ସେତୁ ଗଢ଼ାଯାଇଛି ।

(ଝ) ସବୁଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ ସେତୁର ନାମ କ’ଣ ଓ ଏହା କେଉଁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା ?
Solution:
ସବୁଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ ସେତୁର ନାମ ଆଲିଗ୍‌ଦଲ ଓ ଏହା ୧୪୧୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା ।

(ଞ) ଶ୍ରୀନଗରସ୍ଥ ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ଜଳଯାତ୍ରା କଲେ କେତୋଟି ସେତୁ ପାରି ହେବାକୁ ପଡ଼େ ?
Solution:
ଶ୍ରୀନଗରସ୍ଥ ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ଜଳଯାତ୍ରା କଲେ ସାତୋଟି ସେତୁ ପାରି ହେବାକୁ ପଡ଼େ ।

(ଟ) ନୌକାରେ କେଉଁମାନେ ବାସ କରୁଛନ୍ତି ?
Solution:
ନୌକାରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ପରିବାର ବାସ କରୁଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 2 ଝେଲମ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା

(୦) କିଏ ହାଉସ୍ ବୋଟ୍ ଓଳାଉଛି ଏବଂ ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଅନାଇ କ’ଣ, ଭାବୁଛି ?
Solution:
ଘରଣୀ ହାଉସ୍ ବୋଟ୍ ଓଳାଉଛି ଏବଂ ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ଅନାଇ, ‘ବେଳ ବୁଡ଼ିଲା, ‘ସେ’ କାହିଁକି ଆସିଲେ ନାହିଁ ?’ ବୋଲି ଭାବୁଛି ।

(ଡ‍) ପ୍ରୌଢ଼ଟିଏ ପଥର ଉପରେ ଲୁଗା ଥୋଇ ପିଟଣାରେ ବାଡ଼େଇବାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ?
Solution:
ପ୍ରୌଢ଼ଟି ପଥର ଉପରେ ଲୁଗା ଥୋଇ ପିଟଣାରେ ବାଡ଼େଇବାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି, ଏଥିରେ ଶ୍ରମ ଊଣା ହୁଏ ଏବଂ ହାତରେ ଥଣ୍ଡାପାଣି ଲାଗେ ନାହିଁ ।

(ଢ) ଘାଟ ନୌକାରୁ କିଏ ଜିନିଷପତ୍ର ଉଠାଇ ନେଉଛି ?
Solution:
ଘାଟ ନୌକାରୁ ଖଲାସୀ ଜିନିଷପତ୍ର ଉଠାଇ ନେଉଛି ।

(ଣ) କୂଳରେ ବସି ବୁଢ଼ା ପଠାଣ କ’ଣ ଖାଉଛି ?
Solution:
କୂଳରେ ବସି ବୁଢ଼ା ପଠାଣ ଧୂଆଁ ଖାଉଛି ।

(ତ) ଛାଲ୍‌କାଟ୍ ଯୁବକ ଜଣକ କିଏ ବୋଲି ଲେଖକ ଭାବିଛନ୍ତି ?
Solution:
ଛାଲ୍‌କାଟ୍ ଯୁବକ ଜଣକ କଲେଜ ପିଲା ହେବ ବୋଲି ଲେଖକ ଭାବିଛନ୍ତି ।

(ଥ) ଲେଖକ ହାଁଜିକୁ କ’ଣ କହିଲେ ?
Solution:
ଲେଖକ ହାଁଜିକୁ ତାଙ୍କ ଦେଶର ଗୋଟିଏ ଗଛ କହିବାକୁ କହିଲେ ।

(ଦ) ରାଜାପୁଅ କାହା ସାଙ୍ଗରେ ସଙ୍ଗାତ ବସିଥିଲା ?
Solution:
ରାଜାପୁଅ କାହା ସାଙ୍ଗରେ ସଙ୍ଗାତ ବସିଥିଲା |

(ଧ) କି ସ୍ଵପ୍ନ ଦେଖୁଛି ବୋଲି ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅକୁ ରାଜାପୁଅ କହିଲା ?
Solution:
ଚନ୍ଦ୍ରଉଦିଆ ପରି ମୁହଁ ଥ‌ିବା ରାଜଜେମା, ଫୁଲ ବଗିଚାରେ ପ୍ରଜାପତି ପଛରେ ଗୋଡ଼ାଉଥିଲା ଓ ମୋତେ ଦେଖୁ ଆଡ଼ ଆଖୁରେ ନଚାହିଁ ଚାଲିଗଲାର ସ୍ବପ୍ନ ଦେଖୁଛି ବୋଲି ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅକୁ ରାଜାପୁଅ କହିଲା ।

(ନ) କିଏ ଭଲ ପିଠା କରି ରାଜଜେମାଙ୍କ ପାଖକୁ କାହା ହାତରେ ପଠାଇଲା ?
Solution:
ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ସ୍ତ୍ରୀବେଶରେ ଜେମାଙ୍କ ଉଆସରେ ପହଞ୍ଚିଲା ହାତରେ ପଠାଇଲା |

(ପ) କିଏ ସ୍ତ୍ରୀ ବେଶରେ ଜେମାଙ୍କ ଉଆସରେ ପହଞ୍ଚିଲା ଓ କ’ଣ କହିଲା ?
Solution:
ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ସ୍ତ୍ରୀବେଶରେ ଜେମାଙ୍କ ଉଆସରେ ପହଞ୍ଚିଲା ଓ କହିଲା, ଅମକ ଦେଶର ରାଜକୁମାର ତୁମ ଲାଗି ଝୁରି ମରୁଛି ଏବଂ ତୁମର ପଦିଏ କଅଁଳ କଥାରେ ସେ ଜୀବଦାନ ପାଇଯାଆନ୍ତା ।

(ଫ) ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅଠାରୁ ରାଜାପୁଅ କଥା ଶୁଣି ଜେମା କ’ଣ କହିଲା ?
Solution:
ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅଠାରୁ ରାଜାପୁଅ କଥା ଶୁଣି, ଜେମା କ୍ରୋଧରେ, ରାଜାପୁଅ ପାଖରୁ ଫେରି ଆସିବା ପରେ କହିଛି ।

(ଭ ) କଟୁଆଳ ନଗର ପରିକ୍ରମାବେଳେ ତା’ କାନରେ କେଉଁ ଶବ୍ଦ ବାଜିଲା ?
Solution:
କଟୁଆଳ ନଗର ପରିକ୍ରମାବେଳେ ତା’କାନରେ କିଏ କଥାବାର୍ତ୍ତା ହେଉଛି ବୋଲି ଶବ୍ଦ ବାଜିଲା ଏବଂ ତାହା ଜେମାଙ୍କ କଣ୍ଠସ୍ଟର ବୋଲି ସେ ଜାଣିପାରିଲା ।

(ମ) ରାଜା କଏଦୀ ଘରେ କାହାକୁ ଦେଖିଲେ ?
Solution:
ରାଜା କଏଦୀ ଘରେ ଜେମାଙ୍କୁ ନଦେଖ୍ ଆଉ ଜଣେ କିଏ ଓଢ଼ଣା ଦେଇ ବସିଥିବା ଦେଖୁଥିଲେ ।

Question 3.
ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୨ ନମ୍ବର । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଏବଂ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ରହିବ ।

(କ) ଝେଲମ୍ ମାଆର କୋଳରେ ଶ୍ରୀନଗରବାସୀ କିପରି ଲାଳିତ ହୋଇଛନ୍ତି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଝେଲମ୍ ମାଆର କୋଳରେ ଶ୍ରୀନଗରବାସୀ, ଏହାର କଳକଳ ଧ୍ଵନିରେ, ସବା ପୂର୍ଣ୍ଣକଳା, ସୁଳାବ୍ୟାରେ ଲାଳିତ ହୋଇଛନ୍ତି ।

(ଖ) ଲେଖକ ଶିକାରାର ବର୍ଣ୍ଣନା କିପରି କରିଛନ୍ତି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଲେଖକ ଭଡ଼ାରେ ନେଇଥ‌ିବା ଶିକାରାଟିରେ ଦୁଇଟି ଚୌକି ସଂଲଗ୍ନ, ମଖମଲୀ ଗଦିଯୁକ୍ତ ଯେଉଁଥରେ ଚାରିଜଣ ବସିପାରିବେ ଏବଂ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଚିତ୍ର ବିଚିତ୍ର ଚାନ୍ଦୁଆ ସାଙ୍ଗକୁ ଚାରିପାଖ ଖମ୍ବରେ ନାଲି, ନେଳି, ହଳଦିଆ କାଗଜ ଗୁଡ଼ାହୋଇଛି ଏବଂ ସେଥୁ ଅଧେ ଅଧେ ପବନରେ ଉଡ଼ୁଛି ।

(ଗ) ହାଁଜି (ନାଉରୀ)ର ଚେହେରା କିପରି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ହାଜି ଥିଲା ମୁସଲମାନ ଏବଂ ଦୀର୍ଘ ପାଞ୍ଚହାତ ମର୍ଦ୍ଦ, ପିନ୍ଧା ବଡ଼ ଅପରିଚ୍ଛନ୍ନ ।

(ଘ) ନଦୀର ଦୁଇପଟେ ଯୋଗସୂତ୍ର ରଖୁବାପାଇଁ କ’ଣ ରହିଅଛି ?
Solution:
ନଦୀର ଦୁଇପଟେ ଯୋଗସୂତ୍ର ରଖୁବା ପାଇଁ କାଠରେ ନିର୍ମିତ ସାତୋଟି ସେତୁ ରହିଅଛି ।

(ଙ) ଝେଲମ୍ ନଦୀ ତୁଠରେ କିପରି ଲୋକମାନେ ଲୁଗା କଚାକଚି କରନ୍ତି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଝେଲମ୍ ନଦୀର ତୁଠରେ ଲୋକମାନେ, ପଥର ଉପରେ ଲୁଗାଥୋଇ ପିଟଣାରେ ବାଡ଼େଇ ଲୁଗା କଚାକଚି ଲୁଗା କଚାକଚି କରନ୍ତି |

(ଚ) ଛାଣ୍ଟକାଟ ଯୁବକ ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖକ କ’ଣ କହିଛନ୍ତି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ତରବରରେ ବେପରୁଆଭାବେ ଚାଲିବାର ଦେଖୁ ସିନେମା ଦେଖାଯାଉଛି ବୋଲି ଭାବିଛନ୍ତି ।

(ଛ) ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ରାଜାପୁଅ କିଭଳି ସଙ୍ଗାତ ଥିଲେ ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ରାଜାପୁଅ ଦୁହେଁ ପରସ୍ପର ଭିତରେ ପାଣି ଗଳୁନଥିବା ଭାବର ସଙ୍ଗୀତ ଥିଲେ ଏବଂ ଜଣେ ଅନ୍ୟ ଜଣଙ୍କୁ ନ ଦେଖ‌ିଲେ ବାଉଳା ହେଉଥିଲେ, ସେମାନେ ଥିଲେ, ଏକ ମନ, ଏକ ପ୍ରାଣ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 2 ଝେଲମ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା

(ଜ) ରାଜାପୁଅର ମନଦୁଃଖ ଦେଖ୍ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ କ’ଣ କହିଛି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ରାଜାପୁଅର ମନୁଦୁଃଖ ଦେଖୁ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ କହିଛି, ‘ତୁମକୁ ଅବା କେଉଁ କଥା ଅପୂରୁବ’ ? ହଜିଗଲେ ଖୋଜି ଦେବି, ଭାଙ୍ଗିଗଲେ ଗଢ଼ିଦେବି, ସରଗର ଚାନ୍ଦ କହିଲେ ଦୁଆରେ ଆଣି ହାଜର କରିବି।’

(ଝ) କଟୁଆଳ କାନରେ କେଉଁ ଶବ୍ଦ ବାଜିଲା ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କଟୁଆଳ ରାତିରେ ନଗର ପରିକ୍ରମା କରୁଥିଲାବେଳେ, ଏତେ ରାତିରେ କିଏ ସେ ଯେମିତି କଥା ହେଉଛି ବୋଲି ଭାବି, ଜେମାଙ୍କ କଣ୍ଠସ୍ୱର ବୋଲି ଜାଣିପାରିଲା ।

(ଞ) ରାଜା କଏଦୀ ଘରେ ପହଞ୍ଚ୍ କ’ଣ ଦେଖ‌ିଲେ ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାସ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରାଜା କଟୁଆଳ କଥାକୁ ବିଶ୍ଵାସ କରି କଏଦୀଘରେ ପହଞ୍ଚି, ଜେମାକୁ ଚିହ୍ନିବାକୁ ଯାଇ ମୁଣ୍ଡରୁ ଓଢ଼ଣା ଖୋଲି ଦେଖ‌ିଲେ, ଆଉ କିଏ ଜଣେ, ଜେମା ନୁହଁନ୍ତି ।

(ଟ) ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ରାଜଜେମା ବେଶ ହୋଇ କିଭଳି ଭାବରେ ପାଲିଙ୍କିରେ ବସିଲା ?
Solution:
ସେତେବେଳେ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ରାଜଜେମା ବେଶ ହୋଇ ପାଲିଙ୍କିରେ ବସିପଡ଼ିଲା ।

(୦) ନିଜ ରାଜ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚିଲା ପରେ ରାଜାପୁଅ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅଙ୍କର କ’ଣ ହେଲା ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନିଜ ରାଜ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚିଲା ପରେ ରାଜାପୁଅ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅଙ୍କର ବଡ଼ ସମାରୋହରେ ବାହାଘର ହେଲା ।

(ଡ) ରାଜାଙ୍କ ଭଉଣୀଙ୍କୁ ପାଲିଙ୍କିରେ ଦେଖ୍ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ କ’ଣ କଲା ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରାଜାଙ୍କ ଭଉଣୀଙ୍କୁ ପାଲିଙ୍କିରେ ଦେଖ୍ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ତା’ ସଙ୍ଗେ ଆଳାପ ଜମେଇଲା, କଥାରେ ତା’ ହୃଦୟ କିଣିନେଲା, ଦୁହେଁ ଦୁହିଁଙ୍କର ଅତି ଆପଣାର ହୋଇଗଲେ, ସ୍ଥିର କଲେ – ବାହା ହେବେ ।

Question 4.
୩୦ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୩ ନମ୍ବର । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ରହିବ ।

(କ) ଝେଲମ୍ ନଦୀର ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଲେଖିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀନଗରର ଶ୍ରୀ ଝେଲମ୍ ନଦୀ । ଏହି ନଦୀ ସଦା ପୂର୍ଣ୍ଣଜଳା ଏବଂ ସୁନାବ୍ୟା । ଅପ୍ରଶସ୍ତ ହେଲେବି, ଜଳ ଗାଢ଼ ନୀଳ, ବଙ୍କେଇ ବଙ୍କେଇ ବୁଲିବୁଲି ସମସ୍ତ ଶ୍ରୀନଗର ଅଞ୍ଚଳକୁ ସ୍ପର୍ଶକରି, କାଶ୍ମୀର ରଙ୍ଗମଞ୍ଚର ପ୍ରଧାନ ନର୍ତ୍ତକୀ ଭଳି ଅଭିନୟ କରିଛି ।

(ଖ) ‘ଶିକାରା’ ସହିତ କ’ଣ କ’ଣ ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇଛି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ‘ଶିକାରା’ ସହିତ ଦୁଇଟି ଚୌକୀ ସଂଲଗ୍ନ ହୋଇଛି, ଯେଉଁଥରେ ମଖମଲ ଗଦି ପଡ଼ିଛି ଏବଂ ସେଥ‌ିରେ ଅକ୍ଳେଶରେ ଚାରିଜଣ ବସିପାରିବେ । ପୁନଶ୍ଚ ଏହାର ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ବିଚିତ୍ର ଚାନ୍ଦୁଆ ଟଙ୍ଗାହୋଇଛି ଓ ଚାନ୍ଦୁଆର ଚାରି ଖମ୍ବରେ ନାଲି ନେଳି ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗର କାଗଜ ଗୁଡ଼ାହୋଇଛି ।

(ଗ) ହାଁଜି (ନାଉରୀ) ଦେଖିବାକୁ କିପରି ଓ ସେ କିପରି ‘ଶିକାରା’ ଚଳାଉଥିଲା ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ହାଁଜି ଦୀର୍ଘ ପାଞ୍ଚହାତିଆ ମର୍ଦ୍ଦ, ପିନ୍ଧା ବଡ଼ ଅପରିଚ୍ଛନ୍ନ । ନଈ ମଝିକୁ ସେ ଶିକାରା ନେଇ ଧୀରେ ଧୀରେ ଆହୁଲା ମାରି ଚଳାଉଥୁଲା ।

(ଘ) ନଗରର ଦୁଇଅଂଶ ଭିତରେ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା ପାଇଁ କେତୋଟି ସେତୁ ଗଢ଼ାଯାଉଛି ଓ ସେଗୁଡ଼ିକର ନାମ କ’ଣ ? ସବୁଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ ସେତୁଟି କେତେ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନଗରର ଦୁଇ ଅଂଶ ଭିତରେ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷାପାଇଁ ସାତୋଟି ସେତୁ ଗଢ଼ାଯାଇଛି ଓ ସେଗୁଡ଼ିକର ନାମ ହେଉଛି ଆଲିଗ୍‌ଦଲ, ଅମୀରକଦଲ, ହବାକଦଲ, ଫତେକଦଲ, ଜୈନକଦଲ, ନକଦଲ, ସଫାକଦଲ । ସବୁଠାରୁ ପ୍ରାଚୀନ ସେତୁଟି ଆଲିଗ୍‌ଦଲ, ୧୪୧୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା ।

(ଡି) ଝେଲମ୍ ନଦୀର କୂଳରେ କ’ଣ କ’ଣ ଆବୋରି ରହିଛି ?
Solution:
ଝେଲମ୍ ନଦୀର କୂଳକୁ ବଡ଼ ବଡ଼ ବ୍ୟାଙ୍କ, ବିଦ୍ୟାଳୟ, ହୋଟେଲ୍, କଲେଜ, ମନ୍ଦିର, ମସ୍‌ଜିଦ୍‌, ଗୋଦାମ, କାରଖାନା ଆବୋରି ରହିଛି । ଫଳରେ ଅହରହ ଯାତ୍ରୀ ଆଉ ବାଣିଜ୍ୟତରୀ ଏହି ନଦୀରେ ଯାତାୟାତ କରୁଅଛନ୍ତି ।

(ଚ) ଲେଖକ କାଶ୍ମୀରର ବର୍ଣ୍ଣନା କିପରି କରିଛନ୍ତି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ନର୍ତ୍ତକୀ ଭୂମିକାରେ ଅଭିନୟ କରିଛି ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । କାଶ୍ମୀରର ହୃଦୟ ହେଉଛି ଶ୍ରୀନଗର ଏବଂ ଝେଲମ୍ ତା’ର ପ୍ରଧାନ ରକ୍ତବାହୀ ଧମନୀ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।

(ଛ) ଝେଲମ୍ ନଦୀର ଆର ତୁଠରେ କିଏ କ’ଣ କରୁଛନ୍ତି, ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:
ଖଲାସୀ ଜିନିଷପତ୍ର ଉଠାଉଛି, ବୁଢ଼ାପଠାଣ ଧୂଆଁ ଖାଉଛି, ଛେଳିଜଗା ଟୋକା ଛେଳି ଅଡ଼ାଇ ନେଉଛି, ଟାଙ୍ଗା ଉପରେ ବିଭିନ୍ନ ଲୋକ ଯାଉଛନ୍ତି ଓ ଏକ ଛାଣ୍ଟକାଟ୍ କଲେଜ ଯୁବକଟିଏ ଯାଉଛି ।

(ଜ) ରାଜାପୁଅ ନିଜର ସ୍ଵପ୍ନଦେଖା କଥା ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ଆଗରେ କିପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ହାଁଜିର କଥାରେ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରାଜାପୁଅ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅକୁ ନିଜର ସ୍ଵପ୍ନଦେଖା କଥା କହିଛି, ସଙ୍ଗାତ କାଲି ରାତିରେ ଚନ୍ଦ୍ରଉଦିଆ ପରି ରୂପ ଗୋଟିଏ ରାଜଜେମାକୁ ଦେଖୁଛି । ଫୁଲ ସଙ୍ଗେ ସେ, ଖେଳୁଥିଲା ଓ ପ୍ରଜାପତି ଧରୁଥିଲା । ମୋତେ ଦେଖୁଲେ ବି କିଛି କହିଲାନି ପଳାଇଗଲା । ତାକୁ ଆଣି ନଦେଲେ ମୋ ଆଶା ଛାଡ଼ିବାକୁ ହେବ ।

(ଝ) ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ପିଠାବିକାଳି ଘରେ ରହି କ’ଣ କଲା ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ହାଁଜିର କଥାକୁ ନେଇ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ପିଠାବିକାଳି ଘରେ ରହି ରାଜଜେମା ପାଇଁ ପିଠା ପଠାଇ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କଲା । ପିଠାବିକାଳି ସାଙ୍ଗରେ ସେ ସ୍ତ୍ରୀ ବେଶରେ ଜେମାଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚି ରାଜାପୁଅର ଖବର ଜଣାଇଲା ।

(ଞ) ରାଜଜେମା କାହିଁକି କ୍ରୋଧରେ ଥରିଗଲା ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ହାଁଜିର କଥାକୁ ନେଇ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ କଥାନୁସାରେ ରାଜଜେମା ରାଜାପୁଅ ପାଖକୁ ଗଲା । ମାତ୍ର ରାଜାପୁଅ ଶୋଇଥିବାର ଦେଖ୍, ସେ ଫେରିଆସିଲା । ରାଜଜେମା ଏତେ ଆଗ୍ରହ ଓ ବିପଦକୁ ବରଣ କରି ଯାଇଥିଲେ ବି ରାଜପୁଅ ପାଖରୁ କୌଣସି ପ୍ରକାର ସମ୍ଭାଷଣ ନପାଇ କ୍ରୋଧରେ ଥରିଗଲା ।

(ଟ) ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ବୁଦ୍ଧିବଳରେ କିପରି କଏଦୀଖାନାକୁ ଗଲା ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାସ ହାଁଜିର କଥାକୁ ନେଇ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ଅଣ୍ଟା ନଇଁଥିବା ବୁଢ଼ୀବେଶରେ, ପିଠାଟୋକେଇ କାଖେଇ କଏଦୀଖାନା ଫାଟକରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ଜଗୁଆଳିକୁ ବିଶ୍ଵାସ ଜନ୍ମାଇ କହିଲା, ‘କଏଦୀମାନେ ହୀନିମାନରେ ରହିଛନ୍ତି, ପିଠା
ଭିତରକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ।

(୦) ରାଜଜେମା ବିଭାଘର ପାଇଁ ରାଜଧାନୀ କିଭଳି ସଜ୍ଜିତ ହୋଇଛି ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ହାଁଜିର କଥାକୁ ନେଇ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରାଜ-ଜେମା ବିଭାଘର ପାଇଁ ରାଜଧାନୀରେ ମଣିମାଣିକ୍ୟ ଖଞ୍ଜା ସୁନାର ତୋରଣ ବନ୍ଧା ହେଲା, ଦ୍ଵାରେ ଦ୍ଵାରେ କଦଳୀଗଛ ପୋତା ସାଙ୍ଗକୁ ପୂର୍ଣ କୁମ୍ଭ ରଖାଗଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 2 ଝେଲମ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା

(ଉ) ରାଜାପୁଅ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ନିଜ ରାଜ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚିଲା ପରେ ବାପା କ’ଣ କଲେ ?
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ହାଁଜିର କଥାକୁ ନେଇ ଏହା ବହୁତ ଆନନ୍ଦିତ ହେଲେ । ସାଙ୍ଗରେ ସୁନ୍ଦରୀ ବୋହୂ ଆଣିଥିବାରୁ, ସେମାନଙ୍କ ବିବାହ ପାଇଁ ବେଦି ଗଢ଼ାହେଲା, ବାଣନିଶାଣ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରାଜାପୁଅ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ନିଜ ରାଜ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚିଲା |

ଦାଣ ଉଉରମୂଲକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର :

Question 1.
(କ) ‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଲେଖକଙ୍କର ଚିନ୍ତାଧାରା କିଭଳି ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି – ଆଲୋଚନା କର।
Solution:
କେବଳ ନିଜର ଭ୍ରମଣଜନିତ ଅନୁଭୂତିକୁ ସିଧାସିଧୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରନ୍ତି ନାହିଁ, ତାହାକୁ ମନୋଜ୍ଞ, ରସାଳ ଓ ସୁଖପାଠ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଅତି କଳାତ୍ମକ ଭାଷାରେ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ର ଦେଇ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥା’ନ୍ତି ।

‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଲେଖକ, ଝେଲମ୍ ନଦୀର ମହତ୍ତ୍ବ ଓ ବିଶେଷତାକୁ ବଖାଣି ବସିଛନ୍ତି । ଏଭଳି ବର୍ଣ୍ଣନାଦ୍ଵାରା ପାଠକ ମନରେ ଝେଲମ୍ ନଦୀ ସମ୍ପର୍କରେ ସ୍ବତଃ ଆଗ୍ରହ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ସେ ଚେଷ୍ଟା ଲାଭ କରିଥା’ନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ଏହି ନଦୀର କଳକଳ ଧ୍ଵନି ଯେକୌଣସି ଦର୍ଶକ ମନକୁ ସ୍ମୃତି ବିଜଡ଼ିତ କରେ । ଝେଲମ୍ ନଦୀ ପୂର୍ଣ୍ଣଜଳା, ସୁନାବ୍ୟ, ଯାହାପାଇଁ କାଶ୍ମୀରବାସୀ ଝେଲମ୍ ନଦୀକୁ ପ୍ରଶଂସାରେ ମୁଖରିତ କରିଥା’ନ୍ତି । କାତ୍ୟିକ ଭାବଧାରାରେ ଲେଖକ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ ପରି ଅପ୍ରଶସ୍ତ ହେଲେବି, ଜଳ ଗାଢ଼ନୀଳ । ସେ ବଙ୍କେଇ ବଙ୍କେଇ ବୁଲି ବୁଲି ସମସ୍ତ ଶ୍ରୀନଗରକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିଛି ।

ଝେଲମ୍କୁ ବାଦଦେଲେ ଶ୍ରୀନଗର ଶ୍ରୀଟିକୁ ବାଦେବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଚିତ୍ରଦେଇ ଲେଖକ ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘କାଶ୍ମୀର ରଙ୍ଗମଞ୍ଚର ପ୍ରଧାନ ନର୍ତ୍ତକୀ ଭୂମିକାରେ ସେ ଅଭିନୟ କରିଛି । ଶ୍ରୀନଗର କାଶ୍ମୀରର ହୃଦୟ, ଝେଲମ୍ ତା’ର ପ୍ରଧାନତମ ରକ୍ତବାହୀ ଧମନୀ ।’’ ଲେଖକ ଗୋଟିଏ ଶିକାରା ଭଡ଼ାକରି, ଝେଲମ୍ ନଦୀକୁ ବୁଲି ଯାଇଛନ୍ତି । ସେଥ‌ିରେ ସେ ଶିକାରାର ଦୃଶ୍ୟକୁ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ସେହି ବର୍ଣ୍ଣନା ମାଧ୍ୟମରେ ଲେଖକଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରା ପାଠକଙ୍କ ନିକଟକୁ ସଂକ୍ରମିତ ହୋଇଯାଏ । ନଦୀର ଦୁଇପଟେ ନଗରର ଦୁଇ ଅଂଶ ରହିଛି ଏବଂ ସେହି ଦୁଇ ଅଂଶକୁ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷାକରିବା ପାଇଁ ସାତୋଟି ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।

ଶିକାରାରେ ଯିବାବେଳେ ସମୟ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ ଆସିଛି ସନ୍ଧ୍ୟା । ସନ୍ଧ୍ୟାର ଅପରୂପ ଦୃଶ୍ୟକୁ ଲେଖକ କବିତାଟିଏ ଗୋଲାପି ପାଦଚାଲି, ସତେଯେପରି ଆମ ଆଡ଼କୁ ଆସିଲା, ତା’ର କନକ ହାତରେ କୁହୁକ ସ୍ପର୍ଶରେ ମନ ଚକିତ ଚଞ୍ଚଳ ହେଲା । ତରଳ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ସ୍ରୋତରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣତରୀ, ସେଥୁରେ ବସିଲା ସନ୍ଧ୍ୟା, କାଶ୍ମୀରୀ କିଶୋରୀ ପରି ସୁନ୍ଦରୀ ।’’ ସାଧାରଣ ଭାବେ ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଲାଲକିରଣ, ଝେଲମ୍ ନଦୀର ଜଳରେ ପଡ଼ିଲା । ମାତ୍ର ଲେଖକ ନିଜର ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ଏଥରେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ।

(ଖ) ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ଶ୍ରୀନଗରର ପ୍ରାକୃତିକ ଶୋଭାକୁ ଲେଖକ କିଭଳି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି, ଆଲୋଚନା କର ।
Solution:
ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଲେଖକ ଡଃ. କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଥିଲେ କବି, ଭାବୁକ, ପ୍ରକୃତିପ୍ରେମୀ ଓ ସୁଷମାଗ୍ରାହକ । ସେ ସାହିତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ଲେଖନୀ ଚାଳନା କରିଥିଲେବି, ମୁଖ୍ୟତଃ ସେ ଥିଲେ କବିପ୍ରାଣ । ପ୍ରକୃତିର ଅପରୂପ ଶୋଭାକୁ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଡଃ. ଦାଶ ଶ୍ରୀନଗରର ସାନ୍ଧ୍ୟକାଳୀନ ପ୍ରାକୃତିକ ଶୋଭାକୁ ମନୋଜ୍ଞ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଲେଖକ ଝେଲମ୍ ନଦୀର ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଶ୍ୟ ଉପଭୋଗ କରିବା ପାଇଁ ଶିକାରାରେ ବସିଛନ୍ତି । ନଈ ମଝିରେ ଶିକାରା ଧୀରେ ଧୀରେ ଆଗେଇ ଚାଲିଥିଲା । ସେହି ସମୟରେ ସେ ଦେଖୁଥିଲେ ଶ୍ରୀନଗରର ବିଭିନ୍ନ ଦୃଶ୍ୟକୁ । କ୍ରମଶଃ ଦିବସ ସମୟ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ହେଲାପରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟ ଆସିଛି । ଆକାଶକୁ ଚାହିଁ ଲେଖକ ଦେଖୁଛନ୍ତି ବିରଳ ମେଘ ।

ମେଘ ଉପରେ ଆକାଶ ଏବଂ ଆକାଶ ଉପରେ ମେଘ । ସବୁକିଛି ମିଶାମିଶି ହୋଇ ରହିଛି | ସୂର୍ଯ୍ୟ କ୍ରମଶଃ ନଦୀଜଳକୁ ନଇଁପଡ଼ିଲା ପରି ନିକଟତର ହେଲେ । ଫଳରେ ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ରକ୍ତିମ ଆଭା ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇପଡ଼ିଲା, ଝେଲମ୍ ନଦୀର ନୀଳ ଜଳରାଶି ଉପରେ । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଲେଖକ ମାନବୀୟ ରୂପଦେଇ ଲେଖୁଛନ୍ତି, ‘ସନ୍ଧ୍ୟା ଢେଉ ଉପରେ ଗୋଲାପି ପାଦ ପକାଇ, ସତେ ଅବା ଆମ ଆଡ଼କୁ ଆସିଲା । ପୁଣି ତା’ର ସୁନେଲି ହାତର କୁହୁକ ସ୍ପର୍ଶରେ ଶକରାରେ ଯାଉଥିବା ଲେଖକଙ୍କ ମନକୁ ଚକିତ ଚଞ୍ଚଳ କରିଦେଲା ।

ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ପଡ଼ିବାରୁ ମନେହେଲା, ସତେଯେପରି ସୁବର୍ଣ୍ଣସ୍ରୋତରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣତରୀ । ସେହି ସୁବର୍ଣ୍ଣ ତରୀରେ ବସିଲା ସନ୍ଧ୍ୟାସୁନ୍ଦରୀ ଠିକ୍ କାଶ୍ମୀରୀ କିଶୋରୀ ପରି ଅପରୂପା ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ସନ୍ଧ୍ୟାସୁନ୍ଦରୀ ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲ ବଳରେ ତା’ବାହୁକୁ ଲକ୍ଷେଗୁଣ କରି ଲମ୍ବାଇ ଦେଇଥିଲା । ସେ ସ୍ପର୍ଶ କରିଥିଲା ସୁଦୂର ଶୈଳକୁ । ବୃକ୍ଷେ ବୃକ୍ଷେ ଫୁଟାଇ ଦେଇଥିଲା ଅଗ୍ନିର ଫୁଲ | ତୁଷାରେ ତୁଷାରେ ଜାଳି ଦେଇଥୁଲା ଲୋହିତ ହୁତାଶକୁ ।

ମେଘରେ ବାଷ୍ପ ତୃଷାନଳ ପରି ଝଟକି ଉଠିଥିଲା । ପର୍ବତର ଶୃଙ୍ଗ ଉପରେ ମେଘ ନୂତନ ଶୃଙ୍ଗ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ଏବଂ ପକ୍ଷୀର ସୁବର୍ଣ୍ଣକଳସ ଶୋଭାପାଉଥିଲା । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖୁ ଲେଖକ କହିଛନ୍ତି – ‘ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ଯେପରି ସନ୍ଧ୍ୟାର ମହିମାରେ ମହିମାମୟ ହୋଇଉଠିଲା । ଶେଷରେ ହିମାଦ୍ରିର ସହସ୍ରଶୃଙ୍ଗକୁ ସିନ୍ଦୂରିତ କରି, ସୂର୍ଯ୍ୟ ବିନ୍ଦୁଟିଏ ହୋଇ ଅସ୍ତଗଲେ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତହେବାରୁ ଶ୍ରୀନଗର ଆକାଶ ଅଜସ୍ର ତାରାରେ ବିମଣ୍ଡିତ ହେଲା । ଲେଖକ ସନ୍ଧ୍ୟାର ଆକାଶକୁ ଯେଭଳି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି, ତାହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ହୋଇପାରିଛି ।

(ଗ) ଏକ ସାର୍ଥକ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ଭାବରେ ‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ର ବିଚାର କର।
Solution:
ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶ ଭ୍ରମଣ କରିବା ସମସ୍ତଙ୍କ ପକ୍ଷେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ମାତ୍ର ମଣିଷ ଚାହେଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶ ବା ଦେଶ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣିବାକୁ । ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ଖବର ସହିତ ପରିଚିତ ହେବାକୁ । ଅନ୍ୟଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ଗଭୀର, ସେତେବେଳେ ହିଁ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ବା ସାହିତ୍ୟର ମୂଲ୍ୟକୁ ଜାଣି ହୋଇଥାଏ । ‘ଗଲି ଅଇଲି, ଯାହା ଦେଖୁଲି ତାହା କହିଲି’ ନ୍ୟାୟରେ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ରଚିତ ହୋଇନଥାଏ। ଏଥରେ ସେହି ସ୍ଥାନର ଜୀବନନିର୍ବାହ ପ୍ରଣାଳୀ ସହିତ ତା’ର ଓ ଜାତୀୟ ଚରିତ୍ରର ପରିଚୟ ନିହିତ ଥାଏ ।

ଏହିସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ଲେଖକ ଡଃ. କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶଙ୍କ ‘ମୋ ‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଲେଖକ ପ୍ରଥମେ ଝେଲମ୍ ନଦୀକୁ ଖାଲି ଦେଖୁ ନାହାଁନ୍ତି, ବରଂ ତାହାର ବିଶେଷତାକୁ ମୂଲ୍ୟାୟନ କରିଛନ୍ତି । କାରଣ ଝେଲମ୍ ନଦୀ ପୂର୍ଣ୍ଣଜଳା ଓ ସୁନାବ୍ୟା । କାଶ୍ମୀରବାସୀ ଏହି ନଦୀକୁ ନେଇ ପ୍ରଶଂସାମୁଖର । ଏପରିକି ଝେଲମ୍ ନଦୀକୁ ବାଦେଲେ ଶ୍ରୀନଗରର ଶ୍ରୀଟିକୁ ବାଦ୍ ଦେବାକୁ ହେବ ବୋଲି ଲେଖକ କହିଛନ୍ତି । ଅଳ୍ପ କଥାରେ ଅଭିନୟ କରିଛି । ଶ୍ରୀନଗର କାଶ୍ମୀରର ହୃଦୟ, ଝେଲମ୍ ତା’ର ପ୍ରଧାନତମ ରକ୍ତବାହୀ ଧମନୀ ।’’

ସେହି ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ଲେଖକ ଭଡ଼ା ଶିକାରାରେ ଜଳଯାତ୍ରା କରିଛନ୍ତି । ସେଥ‌ିରେ ସେ ଶିକାରର ଦୃଶ୍ୟ ଓ ହାଁଜି (ନାଉରୀ)ର ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଅବିକଳ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ଶିକାରାଟି ନଈ ମଝିରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଗଲାବେଳେ ସେ ଦେଖୁଛନ୍ତି, ଦୁଇପଟର ଦୃଶ୍ୟକୁ । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖ୍, ସେଠାକାର ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ସମ୍ପର୍କରେ ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି । ନଦୀର ଦୁଇପଟକୁ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ସାତୋଟି ସେତୁ ରହିଛି । ସେହି ସେତୁଗୁଡ଼ିକର ନାମକରଣ, କେଉଁ ସେତୁ ସର୍ବପ୍ରାଚୀନ ଏବଂ କେବେ ହୋଇଥୁଲା, କେଉଁ ଶାସଙ୍କ ସମୟରେ କେଉଁ ସେତୁ ହୋଇଥିଲା, ସବୁର ବିବରଣୀ ସେ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେହି ଅବସରରେ ସେ ଦେଖୁଛନ୍ତି ନୌକାରେ ବାସ କରୁଥିବା ପରିବାରକୁ । ସେହି ପରିବାର ବାହାରଜଗତ ସହିତ ମିଶିପାରୁ ନାହାଁନ୍ତି ବୋଲି, ସହାନୁଭୂତିପୂର୍ଣ୍ଣ କଥା ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ନାଟକୀୟ ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରି ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘ଘରଣୀ ହାଉସ୍‌ବୋଟ୍ ଓଳାଉଛି, ଉତ୍ତର ଦିଗକୁ ଅନାଉଛି, ବେଳ ବୁଡ଼ିଲା, ‘ସେ କାହିଁକି ଆସିଲେ ନାହିଁ ???

ସେହି ଜଳଯାତ୍ରା ସମୟରେ ଶ୍ରୀନଗର ଆକାଶରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଆସିଛି । କାଶ୍ମୀରର ପର୍ବତମାଳ ଓ ଝେଲମ୍ବର ଜଳରାଶି ଅପୂର୍ବ ଶୋଭାରେ ବିମଣ୍ଡିତ ହୋଇଛି । ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଲାଲ କିରଣର ଯାଦୁକାରୀ ସ୍ପର୍ଶ, ସେହି ସ୍ଥାନକୁ କିପରି ବିଚିତ୍ର କରିଦେଇଛି ତାହାକୁ କବିସୁଲଭ ଭାବନେଇ ସେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଶେଷରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଆସିଲାପରେ, ତାଙ୍କର ଶିକାରା ଯେତେବେଳେ ଫେରିଛି, ସେତେବେଳେ ସେ ହାଁଜି (ନାଉରୀ)ଠାରୁ, ସେଠାକାର ଲୋକଗଳ୍ପ ଶୁଣିଛନ୍ତି ଓ ତାହାକୁ ସୁନ୍ଦର ଏହିସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାରକଲେ, ‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ ଏକ ସାର୍ଥକ ଭ୍ରମଣକାହାଣୀ ବୋଲି ବୁଝିବାକୁ ହେବ ।

(ଘ) ବୁଦ୍ଧି ହେଉଛି ବଳ, ପଠିତ ରଚନାରୁ ଏହାର ସତ୍ୟତା ବିଚାର କର ।
Solution:
‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ରେ ଲେଖକ ଡଃ. କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ନିଜର ଭ୍ରମଣ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅବକାଶରେ, ସେ ସେଠାକାର ଗୋଟିଏ ଲୋକକାହାଣୀ ଶୁଣିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଛନ୍ତି । ଭାବପୂର୍ଣ୍ଣ ମଣିଷ ଯେତେବେଳେ, ଭାବକୁ ଦେଖେ ସେ ବିଭୋର ହୋଇଯାଏ । ସେହି ଭାବକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ, ଆକର୍ଷଣୀୟ ବର୍ଣ୍ଣନା ଚାତୁରୀରେ ଅନ୍ୟ ନିକଟରେ ପ୍ରକାଶ କରେ । ଡଃ. କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ପ୍ରଚଳିତ ଅସଂଖ୍ୟ ଲୋକଗୀତ ଓ କାହାଣୀ ସଂଗ୍ରହ କରି ସମ୍ପାଦନା କରିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଅନ୍ୟ ସ୍ଥାନର ଲୋକକାହାଣୀ ତାଙ୍କ ମନରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଆନନ୍ଦ ଦେଇଛି । ଅନେକ ଲୋକ କାହାଣୀର ନିର୍ଯ୍ୟାସ ହେଉଛି ‘ବୁଦ୍ଧି ହେଉଛି ବଳ’ । ଶାରୀରିକ ବଳ ଅପେକ୍ଷା ବୁଦ୍ଧି ବଳରେ ମଣିଷ ଅନେକ ସମସ୍ୟାକୁ ସମାଧାନ କରିପାରେ । ଶାରୀରିକ ବଳ ପ୍ରୟୋଗ ନକରି, ବୁଦ୍ଧି ବଳରେ ନିଜର ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥଳରେ ପହଞ୍ଚିପାରେ ।

ଆଲୋଚ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀରେ ଯେଉଁ ଲୋକ କାହାଣୀକୁ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଛି, ସେଥୁରେ ସେହି ବିଷୟ, ଲେଖକ ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ଶିକାରାରେ ବସି ଶ୍ରୀନଗର ଦୃଶ୍ୟ ଉପଭୋଗ କରିଥିଲେ । ସନ୍ଧ୍ୟାପରେ ସେ ପୁଣି ଫେରିଆସିଲେ । ଫେରିବା ବାଟରେ ହାଁଜି (ନାଉରୀ)କୁ ତାଙ୍କ ଦେଶର କାହାଣୀଟିଏ କହିବାକୁ କହିଲେ । ହାଁଜି ତାଙ୍କ ଦେଶର ‘ଦୁଇ ସଙ୍ଗୀତ’ କଥାକୁ ବନେଇ ଚୁନେଇ କହିଲା । ସେଥ‌ିରେ ନିର୍ଯ୍ୟାସ ଥିଲା, ବୁଦ୍ଧି ବଳରେ ସବୁକିଛି ସମସ୍ୟାକୁ ରାଜାପୁଅ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ । ଦୁହେଁ ସଙ୍ଗାତ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ଅଭେଦ । ଥରେ ରାଜାପୁଅ ଏକ ରାଜଜେମାକୁ ନପାଇଲେ ସେ ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ ।

ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ରାଜାପୁଅର ସ୍ଵପ୍ନ ଅନୁସାରେ, ରାଜଜେମା ସନ୍ଧାନରେ ବାହାରିଗଲେ । ସେମାନେ ଲୁଚିଲୁଚି ଦେଖ‌ିଲେ ରାଜଜେମାକୁ । ରାଜଜେମାକୁ କିପରି ପାଇହେବ ସେଥ‌ିପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟ କଲା । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ରାଜାପୁଅକୁ ନିରାପଦ ସ୍ଥାନରେ ରଖ୍ ପିଠାବିକାଳି ଘରେ ରହିଲା । ପିଠାକରି ରାଜଜେମା ପାଖକୁ ପଠାଇଲା । ରାଜଜେମା ସହିତ ଦେଖାକରିବାକୁ ସେ ସ୍ତ୍ରୀ ବେଶରେ ଉଆସରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ରାଜଜେମାକୁ ରାଜାପୁଅ କଥା ସେ ରାଜଜେମାକୁ ରାଜାପୁଅ ସହିତ ମିଶାଇଦେଲା । ମାତ୍ର ରାଜାପୁଅ ଓ ରାଜଜେମା କଟୁଆଳ ନଜରରେ ଧରାପଡ଼ି କଏଦୀ ଗୃହରେ ରହିଲେ । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ବୁଦ୍ଧିବଳରେ ବୁଢ଼ୀବେଶ ଧାରଣ କରି, କଏଦୀମାନଙ୍କୁ ପିଠା ଦେବାକଥା ଜଗୁଆଳିଙ୍କୁ କହିଲା । ଜଗୁଆଳିଙ୍କ ପାଖରୁ ଯାଇ, ବୁଢ଼ୀବେଶରେ ଭିତରକୁ ଗଲା ଓ ଜେମା ବୁଢ଼ୀ ବେଶରେ ବାହାରକୁ ଗଲେ । ସେମାନଙ୍କୁ କେହି ଚିହ୍ନିଲେ ନାହିଁ ।

ରାଜାଙ୍କ ପାଖରେ କଟୁଆଳ କଥା ମିଛ ହେଲା । ରାଜାପୁଅ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅଙ୍କୁ ମୁକ୍ତି ମିଳିଲା । ରାଜଜେମାଙ୍କ ବିବାହ ପରେ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ପୁଣି, ଅଧାବାଟରେ ରାଜଜେମା ବେଶଧରି ପାଲିଙ୍କିରେ ବସିଲା ଓ ରାଜଜେମାଙ୍କୁ ସେଠାରୁ ମୁକାଳିଦେଲା । ରାଜାର ଭଉଣୀ ସାଙ୍ଗରେ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ଆଳାପ କରି, ତା’ର ମନ କିଣିନେଲା । ଅନ୍ଧାର ଦେଖ୍
ହେଲା । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ବୁଦ୍ଧିବଳରେ ନିଜ ସଙ୍ଗାତକୁ ରାଜଜେମା ଦେବା ସହିତ ନିଜେ ରାଜାଙ୍କ ଭଉଣୀକୁ ବିବାହ କଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 2 ଝେଲମ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା

(ଙ) ଲେଖକଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରି ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟାର ଦୃଶ୍ଯ ନିଜ ଭାଷାରେ ଲେଖ ।
Solution:
ପ୍ରଫେସର କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶଙ୍କର ‘ମୋ ସ୍ବପ୍ନର କାଶ୍ମୀର’ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଭ୍ରମଣ ପୁସ୍ତକ । ଆଲୋଚ୍ୟ ‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ ‘ମୋ ସ୍ବପ୍ନର କାଶ୍ମୀର’ ଭ୍ରମଣ ଗ୍ରନ୍ଥର ଅଂଶବିଶେଷ । ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ନୌବିହାର କରିବାପାଇଁ ସେ ଫେରିଛନ୍ତି । ସ୍ରୋତର ପ୍ରତିକୂଳରେ ଶିକାରା ଆସିବାରୁ, ତା’ର ଗତିଧୀର ହୋଇଛି। ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ସନ୍ଧ୍ୟାର ଅନ୍ଧକାର ଓ କହିବାକୁ କହିଛନ୍ତି । ହାଁଜି ନିଜକୁ ମୁର୍ଖ କହିଲେ ବି, ପିଲାଦିନେ ବାପା ମା’ଙ୍କଠାରୁ ଶୁଣିଥିବା ଗଳ୍ପକୁ ଅତି ଭାବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଦୁଇ ସଙ୍ଗାତ, ରାଜାପୁଅ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ । ରାଜାପୁଅ ସ୍ଵପ୍ନରେ ରାଜଜେମାକୁ ଦେଖୁଛି । ସେହି ରାଜଜେମାକୁ ପାଇବା ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅକୁ କହିଛି ରାଜାପୁଅ । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ଓ ରାଜାପୁଅ ଦୁହେଁ ରାଜଜେମା ସନ୍ଧାନରେ ବାହାରି ଯାଇଛନ୍ତି । ନିଜର ବିବାହ ହୋଇଛି । ଗପ ଶେଷ ହେଲା । ଶିକାରା ଲାଗିଲା ଗଣପତି ଘାଟରେ । ସେତିକି ବାଟ କେମିତି କଟିଗଲା ଜାଣି ହେଲାନାହିଁ । ଏଥୁରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଗଳ୍ପ ହିଁ ମଣିଷର କ୍ଳାନ୍ତିକୁ ଦୂର କରିଥାଏ ।

(ଛ) ‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ର ନାମକରଣଗତ ସାର୍ଥକତା ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
Solution:
ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ସ୍ରଷ୍ଟା କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶଙ୍କର ‘ମୋ ସ୍ଵପ୍ନର କାଶ୍ମୀର’ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ । ଏହାର ଅନ୍ୟତମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ‘ଝେଲମ୍ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା’ । ଲେଖକ ଦାଶ ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ଶିକାରା ଯୋଗୁ ନୌବିହାର କରିବା ଅବସରରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଉପନୀତ ହୋଇଛି । ସନ୍ଧ୍ୟାର ଅପରୂପ ଶୋଭା ଦେଖୁ ସେ ବିମୋହିତ ହୋଇଛନ୍ତି । କବିସୁଲଭ ଭାବନେଇ ସେ ସନ୍ଧ୍ୟାକୁ, ପ୍ରକୃତିର ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବୋଲି ବିଚାର ନକରି ବରଂ ମାନବୀୟ ରୂପ ଦେଇଛନ୍ତି । ସୁତରାଂ ସନ୍ଧ୍ୟା ସମୟରେ ସେ ଦେଖୁଛନ୍ତି, କାଶ୍ମୀର ଆକାଶକୁ । ଆକାଶର ବିରଳ ମେଘକୁ । ମେଘ ପରେ ଆକାଶ ଓ ଆକାଶ ପରେ ମେଘ ମିଶାମିଶି ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି । ସେହି ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ନଦୀର ଜଳ ନିକଟକୁ ନଇଁ ନଇଁ ଆସିଛନ୍ତି ।

କରିଛନ୍ତି । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ମାନବୀୟ ମୂଲ୍ୟଦେଇ ସେ ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘ତରଳ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ସ୍ରୋତରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ତରୀ, ସେଥୁରେ ବସିଲା ସନ୍ଧ୍ୟା ।’’ ସନ୍ଧ୍ୟାର ସେହି ରୂପକୁ ସେ କାଶ୍ମୀରୀ କିଶୋରୀ ପରି ସୁନ୍ଦରୀ ଭାବରେ ପରିକଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି । ସନ୍ଧ୍ୟାସୁନ୍ଦରୀ ଯାଦୁକର ପରି କଳା କୌଶଳରେ ତା’ର ବାହୁକୁ ପ୍ରସାରିତ କରିଦେଲା ସୁଦୂର ଶୈଳକୁ । ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ରକ୍ତମ ଆଭା ବା ସନ୍ଧ୍ୟାସୁନ୍ଦରୀର କୁହୁକ ବୃକ୍ଷେ ବୃକ୍ଷେ ଫୁଟାଇ ନେଲା ଅଗ୍ନିର ଫୁଲ । ତୁଷାରର ଉପରିଭାଗରେ ଲୋହିତ ହୁତାଶ ଜାଳିଦେଲା ପରି ମନେହେଲା ।

ମେଘର ବାଷ୍ପ ତୃଷାନଳ ପରି ଝଟକି ଉଠିଲା । ଶୃଙ୍ଗେ ଶୃଙ୍ଗେ ମେଘ ଶୃଙ୍ଗ ସୃଷ୍ଟିକଲା । ଚିନାର ଆଉ ସଫେଦା ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ପକ୍ଷୀର ସୁବର୍ଣ୍ଣ କଳସ ଦେଖାଦେଲା । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖ‌ିଲେ ମନେହେଲା, ସତେ ଯେପରି ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ସନ୍ଧ୍ୟା ମହିମାରେ ହେଲା ମହିମାନ୍ଵିତ । ଯେଉଁ ପଶ୍ଚିମଦିଗ ରକ୍ତିମ ଆଭାରେ ଚଳଚଞ୍ଚଳ ଦେଖାଯାଉଥିଲା, ସୂର୍ଯ୍ୟବୁଡ଼ିଲା ବେଳକୁ ତାହା କ୍ରମଶଃ କମି ଆସିଲା । ହିମାଦ୍ରିର ସହସ୍ର ଶୃଙ୍ଗକୁ ସିନ୍ଦୂରିତ କରି ଶେଷରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଏହି ବର୍ଣ୍ଣନାରୁ, ‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ର ନାମକରଣ ସାର୍ଥକ ବୋଲି ମନେ ହୋଇଥାଏ ।

(କ) ଲେଖକ ପରିଚିତି :
ପ୍ରଗତିଯୁଗର ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ କବି ଭାବରେ ଡ଼କ୍ଟର କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ ଥିଲେ ପରିଚିତ । ସେ ଥିଲେ ଏକାଧାରରେ କବି, ପ୍ରାବନ୍ଧିକ, ସମାଲୋଚକ, ଆତ୍ମଜୀବନୀକାର, ଭ୍ରମଣ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଲେଖକ, ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟିକ, ଔପନ୍ୟାସିକ ଓ ପ୍ରବୀଣ ଅଧ୍ୟାପକ । ସେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଜଣେ ନିରଳସ ସାଧକ ଥିଲେ । ଲୋକରତ୍ନ କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ୧୯୧୪ ମସିହାରେ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ରେଞ୍ଚ ଶାସନରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜରୁ ଏମ୍. ଏ. ପାଶ୍ କରି ଓଡ଼ିଆ ଓ ସଂସ୍କୃତ ଉଚ୍ଚତର ଗବେଷଣା କରି ପି.ଏଚ୍.ଡ଼ି. ପାଇବାକୁ ଯୋଗ୍ୟ ବିବେଚିତ ହୋଇଥିଲେ । ସେ ବିଶ୍ବଭାରତୀ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଶେଷରେ ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଫେସର ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେହିଠାରୁ ହିଁ ସେ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅବସର ନେଇଥିଲେ । ୧୯୯୪ ମସିହାରେ, ୮୦ ବର୍ଷ ବୟସରେ ତାଙ୍କର ମହାପ୍ରୟାଣ ହୋଇଥିଲା ।

ଡକ୍ଟର ଦାଶ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଜଣେ ନିରଳସ କବି ଭାବରେ ପରିଚିତ । ସେ ପ୍ରାୟ ୧୯୩୨-୩୩ ମସିହାଠାରୁ କବିତା ଲେଖାରେ ମନୋନିବେଶ କରିଥିଲେ ହେଁ ତତ୍‌କାଳୀନ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଭାବଧାରାରୁ ଯଥାସମ୍ଭବ ଦୂରେଇ ରହିଥିଲେ । ସେ ନିଜର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ନେଇ କବିତା ଲେଖିଥିଲେ । ସେ ନିଜର ସୃଷ୍ଟି ସମ୍ପର୍କରେ କହିଛନ୍ତି – ‘ପ୍ରଗତି ବା ପରମ୍ପରା, କେଉଁଟି ମୋର ଅବହେଳାର ବସ୍ତୁ ହୋଇନାହିଁ । ନୂତନତାକୁ ଭଲପାଏ;

କିନ୍ତୁ ତା’ନିକଟରେ କେବେ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ କରିନାହିଁ । ସେହିପରି ପ୍ରାଚୀନ କେବେ ମୋର ଆରାଧ୍ୟ ହୋଇନାହିଁ, ଯଦିବା ନମସ୍ୟ । ତେଣୁ ନଭାବି ନଚିନ୍ତି କେବଳ ନୂତନତାର ମୋହରେ ଯେ କୌଣସି ଅପାଂକ୍ତେୟ ଶବ୍ଦ ବା ଦୁର୍ବୋଧ୍ୟ ଚିତ୍ରକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର କରିବାର ସାହସ କରିନାହିଁ ।’’ (କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ସଞ୍ଚୟନ – ୧ ମଭାଗ -ମୁଖବନ୍ଧ) ତାଙ୍କର ସାମଗ୍ରିକ କବିତା ସୃଷ୍ଟିକୁ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଚେତନା, ପଲ୍ଲୀପ୍ରାଣତା, ବେଦନା ଓ ସଂକଳନଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି– ‘ଛିନ୍ନହସ୍ତା’, ‘ପ୍ରଭାତୀ’, ‘ବୀରଶ୍ରୀ’, ‘ନବମାଳିକା’, ‘ମାଟି ଓ ଲାଠି’, ‘କଙ୍କାଳର ଲୁହ’, ‘ସେ ଏକ ଲୋମଶ ନୀଳ ହାତ’, ‘କଳକଲ୍ଲୋଳ’, ‘ଡୁଡୁମା’, ‘ବାଗ୍ରା’, ‘ଅପରାହ୍ନର କେତୋଟି ସ୍ଵର’ ଇତ୍ୟାଦି । ତୁଳସୀ’, ‘କି କଥା ? କଲିକତା’ ଓ ‘ରାମାୟଣ’ । ସେ କେତେକ ଗଳ୍ପ ରଚନା କରିଥିଲେ । ସେହି ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ‘ହସକାନ୍ଦର ଗଳ୍ପ’ ସଂକଳନ ଭାବରେ ସଂକଳିତ ହୋଇଛି ।

ଜଣେ ଛାତ୍ରବତ୍ସଳ ଅଧ୍ୟାପକ ଭାବରେ ଡଃ ଦାସ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ନେଇ, ଭାରତର ଅନେକ ସ୍ଥାନ ପରିଭ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ସେହି ପରିଭ୍ରମଣରୁ ଯେଉଁ ଅଭିଜ୍ଞତା ଲାଭ କରିଥିଲେ ତାହାକୁ ତାଙ୍କର ଅମର ଲେଖନୀ ମାଧ୍ୟମରେ କଳାତ୍ମକ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ପୁନଶ୍ଚ ସେ ଭାରତ ବାହାରେ ମଧ୍ୟ ପରିଭ୍ରମଣ କରିବାର ସୁଯୋଗ ପାଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଭ୍ରମଣ ଅନୁଭୂତିକୁ ସେ ‘ଲଙ୍କାଯାତ୍ରୀ’, ‘ମୋ ସ୍ଵପ୍ନର କାଶ୍ମୀର’, ‘ପଥ ଓ ପଥକ’, ‘ୟୁରୋପରୁ ଆମେରିକା, ଆଫ୍ରିକା’, ‘ଦୁଇ ଦିଗନ୍ତର ଆକାଶ’ ଓ ‘ପୁନଶ୍ଚ ଆମେରିକା’ ପ୍ରଭୃତି ପୁସ୍ତକରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ସେ ନିଜର ବିଦେଶ ଭ୍ରମଣ ଅନୁଭୂତିକୁ ସାଧାରଣ ଭାବେ ପ୍ରକାଶ ନକରି, ସୁଖପାଠ୍ୟ ଓ ରସୋତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ କରି ଗଢି ତୋଳିବାର ପ୍ରୟାସ କରିଛନ୍ତି । ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀ ପୁସ୍ତକର ଭାଷା ଅତି ସହଜ ଓ ସରଳ ।

ଉପସ୍ଥାପନ ଖୁବ୍‌ ସ୍ବାଭାବିକ, ଯାହାକି ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଠକ ନିକଟରେ ଆଦୃତ ହୋଇପାରିବ । ସେ ‘ମୋ କାହାଣୀ’ ଆତ୍ମଜୀବନୀ ଗ୍ରନ୍ଥ ଲେଖି ୧୯୭୯ ମସିହାରେ, କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ଦ୍ଵାରା ପୁରସ୍କୃତ ହୋଇଛନ୍ତି । ସେ ନିଜର ଦୀର୍ଘ ଜୀବନକାଳ ମଧ୍ୟରେ, ଯେଉଁ ଅସୁମାରୀ ଲେଖା ସୃଷ୍ଟି କରି ଯାଇଥିଲେ ସେଗୁଡ଼ିକ ‘କୁଞ୍ଜ ବିହାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ’ ଭାବେ ଗ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଛି । ଆଲୋଚ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ତାଙ୍କର ‘ମୋ ସ୍ଵପ୍ନର କାଶ୍ମୀର’ ଭ୍ରମଣ କାହାଣୀରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ।

(ଖ) ପ୍ରବନ୍ଧର ସାରକଥା :
ଆଲୋଚ୍ୟ ପ୍ରବନ୍ଧଟି ଏକ ପ୍ରବନ୍ଧ ନୁହେଁ ବରଂ ଏହା ଏକ ଭ୍ରମଣ ଅନୁଭୂତିମୂଳକ ବର୍ଣ୍ଣନା । ଏହାର ଶୀର୍ଷକ ହେଉଛି ‘ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ସନ୍ଧ୍ୟା’ । ଏଥ‌ିରେ ଗଦ୍ୟ ଲେଖକ ଜଣେ ପ୍ରକୃତିପ୍ରେମୀ ଓ କବିସୁଲଭ ଭାବନେଇ ଝେଲମ୍ ନଦୀକୁ ସନ୍ଧ୍ୟା କରିବାର ସେ ସୁଯୋଗ ପାଇଛନ୍ତି । କାରଣ ସେ ଏକ ଛୋଟ ଡଙ୍ଗାରେ ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ ଭାସି ଭାସି ଯାଉଛନ୍ତି ଓ ନାଉରିଆ ପ୍ରାଣବିଦଗ୍ଧ ସାହିତ୍ୟିକ । ସୁତରାଂ ଲୋକକାହାଣୀଟିକୁ ସେ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ କାହାଣୀ କହିଲାଭଳି ଲେଖିଛନ୍ତି ।

ରହିଛି କାଶ୍ମୀରର ଶ୍ରୀନଗର । ତେଣୁ ସେ ଝେଲମ୍ ନଦୀକୁ ଶ୍ରୀନଗରର ମା’ଭାବରେ ସମ୍ବୋଧନ କରିଛନ୍ତି । ମା’କୋଳରେ ପିଲାମାନେ ଯେପରି ନିରାପଦ ଓ ସୁସ୍ଥରେ ରହିଥାନ୍ତି, ଠିକ୍ ସେହିପରି, ଝେଲମ୍ ମା’ କୋଳରେ ଶ୍ରୀନଗରବାସୀ, ଲାଳିତ ପାଳିତ । ଏହି ନଦୀର କଳକଳ ଧ୍ଵନି ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନକୁ କରେ ସ୍ମୃତିବନ୍ତ ଓ ଜୀବନ୍ତ । ପୁଣି ଏହି ନଦୀ ସଦାସର୍ବଦା ଜଳ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣା ଓ ସୁନାବ୍ୟା । ତେଣୁ ସମଗ୍ର କାଶ୍ମୀରବାସୀ ଏହି ନଦୀର ବହୁ ପ୍ରଶଂସା କରିଥାନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାରେ ଅପ୍ରଶସ୍ତ ବୁଢ଼ାବଳଙ୍ଗ ପରି ଝେଲମ୍ ନଦୀର ଆକାର ଅପ୍ରଶସ୍ତ । ମାତ୍ର ଜଳ ପରିଷ୍କାର ଓ ଗାଢ଼ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣର । ଏହି ନଦୀ ବଙ୍କେଇ ବଙ୍କେଇ ବୁଲି ବୁଲି ସମଗ୍ର ଶ୍ରୀନଗର ଅଞ୍ଚଳକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିଛି । ମୋଟ ଉପରେ ଏହି ଝେଲମ୍ ନଦୀକୁ ବାଦ୍ ଦେଲେ ଶ୍ରୀନଗରର ‘ଶ୍ରୀ’ ଟିକୁ ବାଦ୍ ଦେବାକୁ ହେବ ।

ଏହାକୁ ଲେଖକ ଆକର୍ଷଣୀୟ କରିବାକୁ ଯାଇ ଲେଖିଛନ୍ତି – ‘କାଶ୍ମୀର ରଙ୍ଗମଞ୍ଚର ପ୍ରଧାନ ନର୍ତ୍ତକୀ ଭୂମିକାରେ ସେ ଅଭିନୟ କରିଛି । ଶ୍ରୀନଗର କାଶ୍ମୀରର ହୃଦୟ, ଝେଲମ୍ ତା’ର ପ୍ରଧାନତମ ରକ୍ତବାହୀ ଧମନୀ ।’’ ସେହି ଶ୍ରୀନଗରର ସମସ୍ତ ଶୋଭାକୁ ଦର୍ଶନ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଲେଖକ ଝେଲମ୍ ନଦୀରେ କରିଛନ୍ତି ଜଳଯାତ୍ରା । ସେଠିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ଲେଖକ ଓ ତାଙ୍କର ସାଥୀମାନେ ଗୋଟିଏ ‘ଶିକାରା’ (କାଶ୍ମୀରର ଛୋଟ ନୌକା)

ଭଡ଼ାରେ ନେଇଥିଲେ । ସେହି ଶିକାରାରେ ରହିଥିଲା ଦୁଇଟି ସଂଲଗ୍ନ ଚୌକୀ । ସେହି ଚୌକୀରେ ମଖମଲ ଗଦି ପଡ଼ିଥିଲା, ଯେଉଁଥରେ ସହଜରେ ଚାରିଜଣ ବସି ଯାତ୍ରା କରିପାରିବେ । ସେହି ଚୌକୀ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଆବରଣ କରି ରହିଥିଲା, ଚିତ୍ରବିଚିତ୍ର ଚାନ୍ଦୁଆ । ଚାନ୍ଦୁଆ ଯେଉଁ ଖମ୍ବରେ ବନ୍ଧା ଯାଇଥିଲା, ସେହି ଖମ୍ବଗୁଡ଼ିକ ନାଲି, ନେଳି ହଳଦିଆ ରଂଗର କାଗଜ ଗୁଡ଼ା ହୋଇଥିଲା । ସେଥ‌ିରୁ ଅଧେ ଅଧେ ପଦାକୁ ବାହାରି ପତାକା ପରି ଉଡୁଥିଲା । ସେହି ଶିକାରାକୁ ଚଳାଉଥୁଲା ସେଠାକର ନାଉରୀ, ଯାହାକୁ କୁହାଯାଉଥିଲା ହାଁଜି । ସେହି ହାଁଜି ଥିଲା ମୁସଲମାନ । ଚେହେରା ଥିଲା ଲମ୍ବା ଚଉଡ଼ା ପାଞ୍ଚ ହାତିଆ ମର୍ଦ୍ଦ । ମାତ୍ର ପିନ୍ଧା ଥିଲା ବଡ଼ ଅପରିଚ୍ଛନ୍ନ । ସେହି ହାଁଜି ଗଦିକୁ ଝାଡ଼ି ଲେଖକ ଓ ତାଙ୍କର ସାଥୀମାନଙ୍କୁ ବେଶ ଆଦର ସହକାରେ ବସାଇଲା ।

ସେହି ନଦୀରେ ଦେଖାଯାଉଥିଲା ବହୁ ଅଚଳନ୍ତି ହାଉସ ବୋଟ୍ । ସେହି ବୋଟ୍ ମଝିରେ ଚାଲିଥିଲା ଲେଖକଙ୍କର ଶିକାରା । ଶିକାରା ଚାଲିଲାବେଳେ ଗୋଟି ଗୋଟି ହୋଇ ଅନେକ ସୌଧ ଓ ଉଦ୍ୟାନସବୁ ପଛକୁ ରହିଯାଉଥିଲା । ନଦୀର ଦୁଇପଟେ ନଗରର ଦୁଇଅଂଶ ସଜାଡ଼ି ହେଲାପରି ରହିଥିଲା । ଦୁଇପଟର ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ସାତୋଟି ସେତୁ ଗଢ଼ା ଯାଇଥିଲା । ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଶାସକ ଏହି ସେତୁସବୁ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ । ଲେଖକ ତାହାର ଏହି ସାତୋଟି ସେତୁକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବାକୁ ହେଉଥିଲା । ବଡ଼ ବଡ଼ ବ୍ୟାଙ୍କ, ବିଦ୍ୟାଳୟ, ହେଟେଲ୍, କଲେଜ, ମନ୍ଦିର, ମସ୍‌ଜିଦ୍, ଗୋଦାମ, କାରଖାନା, ଝେଲମ୍ କୂଳକୁ ଆବୋରି ରହିଥିଲା । ଫଳରେ ସବୁବେଳ ପାଇଁ ଯାତ୍ରୀ ଆଉ ବାଣିଜ୍ୟ ତରୀଗୁଡ଼ିକ ଏହି ନଦୀରେ ଯାତାୟାତ କରୁଥିଲା ।

ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ କୂଳକୁ ଲାଗି ହାଉସ୍‌ଟରେ ଦୋକାନ ବସିଥିଲା । ସେଠାରେ କାର୍ପେଟ, ଶାଲ୍, କାଠ ଆଉ କାଗଜରେ ତିଆରି ବିବିଧ ଜିନିଷ ସଜା ହୋଇ ରହିଥିଲା । ଫଳରେ ଲୋକମାନେ ଶିକାରାରେ ଆସି ଜିନିଷପତ୍ର କିଣି ନେଉଥିଲେ । କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ନୌକାରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ପରିବାର ବାସ କରୁଥିଲେ । ବାହାର ଜଗତ ସହିତ ମିଶିବାର ସେମାନଙ୍କର କମ୍ ସୁଯୋଗ ରହୁଥିଲା । ଏହାକୁ ବର୍ଣନା କରି ଲେଖକ କହିଛନ୍ତି – ‘ଜଳ ଗୃହରେ ଛୋଟ ଛୋଟ ପିଲା ଖେଳୁଛନ୍ତି – ଭାଇ ସଙ୍ଗେ ଭଉଣୀ । ବଡ଼ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଏ ଜୀବନ, ଚୌଦିଗରେ ଜଳଯାତ୍ରୀବାହୀ ନୌକା ବା ବୃହତ୍ ସୌଧ । ଘରଣୀ ହାଉସ୍‌ଟ୍ ଓଳାଉଛି । ଉତ୍ତର ଦିଗକୁ ଅନାଉଛି, ବେଳ ବୁଡ଼ିଲା, ‘ସେ’ କାହିଁକି ଆସିଲେ ନାହିଁ ।

ସେହି ନଦୀତୁଠରେ ବୁଢୀଟିଏ ପଥର ଉପରେ ଲୁଗା ଥୋଇ ପିଟଣାରେ ବାଡ଼େଇ ଲୁଗା ସଫା କରୁଥିଲା । କାରଣ ସେଠାରେ ଲୁଗାକଚା ସେହିଭଳି ହେଉଥିଲା । ହାତରେ ଥଣ୍ଡା ପାଣି ନଲାଗିବା ପାଇଁ ଏଭଳି ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଲେଖକ ଦେଖିଥିଲେ, ଘାଟ ନୌକାରୁ ଖଲାସୀ ଜିନିଷପତ୍ର ଉଠାଇ ନେଉଥୁଲା, କୂଳରେ ବସି ପଠାଣ ବୁଢା ଧୂଆଁ ଖାଉଥିଲା । ସେହି ବୁଢ଼ାର ଦାଢ଼ି ଛାତିଯାଏ ଲମ୍ବିଥିଲା । ଛେଳି ଜଗୁଆଳ ପିଲା ଛେଳି ଅଡ଼ାଇ ନେଉଥିଲା । ପୋଲ ଉପରେ ଟାଙ୍ଗା ଉପରେ ଟାଙ୍ଗା ଧାଉଁଥିଲା ।

ସେଥ‌ିରେ କେହି ଅଫିସରୁ ଫେରୁଥିଲେ, କିଏ ଯାଉଥିଲା ବଜାର କରି, କିଏ ଯାଉଥିଲା ନମାଜ ପଢ଼ି ତ ଆଉ କିଏ ଯାଉଥିଲା ମନ୍ଦିରକୁ । ଏହି ସମୟରେ ଲେଖକ ଦେଖିଥିଲେ, ଗୋଟିଏ ଛାଣ୍ଟକାଣ୍ଟ ଯୁବକଟିକୁ, ଯାହାର ମୁହଁରେ ରହିଥିଲା ବେପରୁଆ ଭାବ । ଓଠରେ ଥିଲା ସିଗାରେଟ୍ । ଲେଖକ ତାହାକୁ ଦେଖି ଅନୁମାନ କରୁଥିଲେ ସେ ବୋଧେ ସିନେମା ଦେଖି ଯାଉଥିଲା । ସେହି ପରିବେଶକୁ କମନୀୟ କରିଥିଲା ଅସ୍ତଗାମୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ସୁନେଲି କିରଣ । ଆକାଶରେ ଥିଲା ଅଳ୍ପ ଅଳ୍ପ ମେଘ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ନଦୀର ଜଳକୁ ନଇଁ ନଇଁ ଆସୁଥିଲେ । ସେହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଲେଖକ କାବ୍ୟକ ଭାବରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 2 ଝେଲମ ନଦୀର ସନ୍ଧ୍ୟା

‘‘ଆକାଶରେ ବିରଳ ମେଘ, ମେଘ ପରେ ଆକାଶ; ଆକାଶ ପରେ ମେଘ, ମିଶାମିଶି, ସୂର୍ଯ୍ୟ ନଦୀର ଜଳକୁ ନଇଁଲେ । ସନ୍ଧ୍ୟା ଢ଼େଉ ଉପରେ ଗୋଲାପି ପାଦ ଚାଳି, ସତେ ଆମ ଆଡ଼କୁ ଆସିଲା । ତା’ର କନକ ହାତର କୁହୁକ ସ୍ପର୍ଶରେ ମନ ଚକିତ ଚଞ୍ଚଳ ହେଲା । ତରଳ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ସ୍ରୋତରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣତରୀ, ସେଥୁରେ ବସିଲ ସନ୍ଧ୍ୟା, କାଶ୍ମୀରୀ କିଶୋରୀ ପରି ସୁନ୍ଦରୀ । ତାପରେ ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲ ବଳରେ ତା ବାହୁକୁ ଲକ୍ଷେ’ ଗୁଣ କରି ଲମ୍ବାଇ ଦେଲା ସୁଦୂର ଶୈଳକୁ, ବୃକ୍ଷେ ବୃକ୍ଷେ ଫୁଟାଇଲା ଅଗ୍ନିର ଫୁଲ, ତୁଷାରେ ତୁଷାରେ ଜାଳିଦେଲା ଲୋହିତ ହୁତାଶ । ମେଘରେ ବାଷ୍ପ ତୃଷାନଳ ପରି ଝଟକି ଉଠିଲା । ଶୃଙ୍ଗେ ଶୃଙ୍ଗେ ମେଘର ନୂତନ ଶୃଙ୍ଗ ଚିନାର ଆଉ ସଫେଦା ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ପକ୍ଷୀର ସୁବର୍ଣ୍ଣ କଳସ ।

ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵ ଯେପରିକି ସନ୍ଧ୍ୟାର ମହିମାରେ ମହିମାମୟ ହୋଇଉଠିଲା । ତାପରେ ସେ ଚଞ୍ଚଳିକା ପଶ୍ଚିମ ଦିଗବଳୟକୁ ଉଡ଼ିଗଲା, ହିମାଦ୍ରିର ସହସ୍ର ଶୃଙ୍ଗକୁ ସିନ୍ଦୂରିତ କରି ଶେଷରେ ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁ ହୋଇ ନିଭିଗଲା ।’’ ଲେଖକଙ୍କର ଲେଖନୀରେ ପଶ୍ଚିମ ଆକାଶର ଶୋଭା ଯେପରି ଜୀବନ୍ତ ହୋଇଛି । କ୍ରମଶଃ ସନ୍ଧ୍ୟା ନଇଁ ଆସିଲା ଏବଂ ଶ୍ରୀନଗର ଆକାଶରେ ଦେଖାଦେଲେ ଅଜସ୍ର ତାରକା । କ୍ରମଶଃ ଲେଖକଙ୍କ ଶିକାରା ଫେରି ଆସିଲା ।

ଫେରିଲା ବେଳକୁ ଶିକାରାର ଗତି ଥିଲା ଧୀର, ମନ୍ଥର । ସ୍ରୋତର ପ୍ରତିକୂଳ ଦିଗରେ ଶିକାରା ଚାଲୁଥିବାରୁ ଗତି ଏପରି ହୋଇଥିଲା । ସମସ୍ତଙ୍କ ମନ ସେତେବେଳକୁ କ୍ଳାନ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲା । ଲେଖକ ହାଁଜିକୁ କହିଲେ ଗୋଟିଏ ଗଳ୍ପ କହିବାକୁ । ହାଁଜି ନିଜକୁ ମୂର୍ଖ ଲୋକ କହିଲେ ବି, ସେ ପିଲାଦିନେ ବାପାମା’ଙ୍କଠାରୁ ଶୁଣିଥିବା ଗଳ୍ପଟି କହିଲା । ରାଜାପୁଅ, ମନ୍ତ୍ରୀ ପୁଅ ଦୁହେଁ ସଙ୍ଗାତ । ସବୁବେଳେ ଏକାଠି ଥାଆନ୍ତି । ଜଣେ ଅନ୍ୟଜଣକୁ ନଦେଖିଲେ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡ଼େ । ଉଭୟଙ୍କର ଥିଲା ଏକ ମନ ଏକ ପ୍ରାଣ । ପଚାରିଲା । କେତେ ବୁଝେଇଲା । ଶେଷରେ ରଜାପୁଅ ସତକଥା କହିଲା । ସେ ସ୍ଵପ୍ନରେ ଦେଖିଥିଲା ଗୋଟିଏ ରାଜଜେମାକୁ । ରାଜଜେମା ବଗିଚାରେ ଫୁଲ ସଙ୍ଗେ ଖେଳୁଥିଲା । ହେଲେ ତା’କୁ କିଛି କଥା କହିଲା ନାହିଁ । ପୁଣି କୁଆଡ଼େ ଉଭେଇଗଲା । ସେହି ରାଜଜେମା ମୋତେ କାହିଁକି କିଛି କହିଲା ନାହିଁ । ତାକୁ ଆଣି ନଦେଲେ ମୋର ବଞ୍ଚିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ପଚାରିଲା, ସ୍ଵପ୍ନକଥା କ’ଣ ତୋର ମନେଅଛି ? କେଉଁ ଦିଗରେ ସେ ବଗିଚା ? ରାଜାପୁଅ କହିଲା, ସବୁ ମୋର ମନେଅଛି । ଦୁହେଁ ପାହାନ୍ତାପହରୁ, କୁଆଁତାରା ଉଠିଲାବେଳୁ, ଘୋଡ଼ାଶାଳାରୁ ଦୁଇଟି ଭଲ ଭଲ ଘୋଡ଼ା ବାଛିଲେ । ତା ପିଠିରେ ବସି କାହିଁ କେତେଦୂର ଗଲେ । ଦିନ ସରିଆସିଲା । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହେବାକୁ ବସିଲେ । ଶେଷରେ ସେମାନେ ପହଞ୍ଚିଲେ ସେହି ରାଜଉଆସ ପାଖରେ । ଜଗୁଆଳି ଆଖିରେ ଧୂଳିଦେଇ, ସେମାନେ ରଜାଘର ଫୁଲ ବଗିଚାରେ ପଶିଗଲେ । ସେମାନେ ଦେଖିଲେ ରାଜଜେମା ବଗିଚାରେ ଖେଳୁଛି । ରାଜଜେମାର ଆଖି ପଡ଼ିଲା ରାଜାପୁଅ ଉପରେ । ସେ ସେଠାରୁ ଦୌଡ଼ି ପଳାଇଗଲା । ରାଜଜେମାର ସତସତିକା ରୂପ ଦେଖି ରାଜାପୁଅ ବିଭୋର ହୋଇଉଠିଲା ଓ ସେଇଠି ତା’ର ଚେତା

ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ରାଜାପୁଅକୁ ଚେତା କରାଇଲା । ବୋଧ ଦେଇ ତା’କୁ ଗୋଟିଏ ଜାଗାରେ ଲୁଚାଇ ରଖିଲା । ନିଜେ ଯାଇ ଗୋଟିଏ ପିଠାବିକାଳି ଘରେ ରହିଲା । ସେଠାରେ ପିଠାକରି ରାଜଜେମା ପାଖକୁ ପଠାଇଲା। ରାଜଜେମା ନୂଆପ୍ରକାର ପିଠା ଖାଇ, ଏ ପିଠା କିଏ କରିଛି ବୋଲି କହିଲା । ପିଠା ବିକାଳି ସତକଥା କହିଲା । ରାଜଜେମା କହିଲା, ତାକୁ ଶୀଘ୍ର ଆଣି ମୋ ପାଖରେ ହାଜର କର । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ସ୍ତ୍ରୀ ବେଶରେ ଜେମାଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ରାଜାପୁଅର କଥା କହିଲା । ଥରୁଟିଏ ରାଜାପୁଅ ସହିତ ଦେଖା କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କଲା । ଜେମାର ହୃଦୟ ବଡ଼ କୋମଳ । ସେ ରାଜାପୁଅ ସହିତ ଦେଖା କରିବ ବୋଲି ରାଜି ହେଲା ।

ଖୁସି ମନରେ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ଫେରିଲା । ରାଜାପୁଅକୁ କହିଲା ରାଜଜେମା ଦେଖା କରିବେ । ରାଜାପୁଅ ଖୁସି ହେଲା । ରାଜଜେମା କଥା ଭାବୁ ଭାବୁ ସେ କେତେବେଳେ ଶୋଇପଡ଼ିଛି, ଜାଣିପାରିଲା ନାହିଁ । ସକାଳକୁ ଜଣାପଡ଼ିଲା ଯେ ରାଜଜେମା ଆସି ଫେରିଯାଇଛି । ରାଜାପୁଅ ଭାରି ବିକଳ ହେଲା । ନିଜର ଭୁଲ୍ ବୁଝିପାରିଲା । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ପୁଣିଥରେ ରାଜଜେମା ପାଖକୁ ଗଲା । ରାଜଜେମା ଖୁବ୍ ରାଗିଲା । ଅନେକ ଗାଳିଦେଲା । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ରାଜା ପୁଅକୁ ଦୋଷ ଦେଲା । ନେହୁରା ହେଲା । ପୁଣି ଥରେ ଯିବାପାଇଁ କହିଲା । ତୁମକୁ ନପାଇଲେ ରାଜାପୁଅ ମରିଯିବ ବୋଲି, ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ କହିଲା । ରାଜାଝିଅ କେତେ ଖୋସାମତରେ ରାଜି ହେଲା ।

ରାଜାପୁଅ ରାତିରେ ଅପେକ୍ଷା କଲା । ଆଖିରେ ପଲକ ପକାଇଲା ନାହିଁ । ଜେମା ପହଞ୍ଚିଲା । ରାଜାପୁଅ ରାଜଜେମା ଆଳାପ, ଆଲୋଚନା, ହସଖୁସି ହେଲେ । କଟୁଆଳ ରାତିରେ ନଗର ପରିକ୍ରମା କରୁଥିଲା । ସେ ଏହା ଦେଖିଲା । ଜଗୁଆଳିକୁ ଖାନାକୁ ଗଲା । କଏଦୀମାନଙ୍କୁ ପିଠା ଦେବା ବାହାନାରେ, ଜଗୁଆଳିଙ୍କୁ ଭୁଲାଇ ରାଜାପୁଅ ଓ ରାଜଜେମା ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ଜେମା ବୁଢ଼ୀ ବେଶ ଧରି ବାହରକୁ ଚାଲିଗଲା । କେହି ତାକୁ ଚିହ୍ନି ପାରିଲେ ନାହିଁ ।

କଟୁଆଳ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ ସବୁ ଜଣାଇଲା । ଜେମା ତାଙ୍କର ଅବାଟକୁ ଯାଇଛି ବୋଲି କହିଲା । ରାଜା କଟୁଆଳ କଥାକୁ ବିଶ୍ଵାସ କଲେ ନାହିଁ । ଦୁହେଁ କଏଦୀ ଘରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । କଟୁଆଳ ଜେମାକୁ ଚିହ୍ନେଇଲା । ହେଲେ ଦେଖିଲା ବେଳକୁ, ସେ ଜେମା ନୁହଁନ୍ତି । ରାଜା ରାଗିଗଲେ । କଟୁଆଳକୁ ଖଣ୍ଡାରେ ହାଣି ମାରିଦେଲେ । ରାଜାପୁଅ ଆଉ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ । ବାହାଘର ସରିଲାପରେ କନ୍ୟାକୁ ନେଇ ବର ଫେରିଲା । ବାଟରେ ତାଙ୍କର ରାତି ହେଲା ।

ରାତିରେ ସେମାନେ ଆଗକୁ ନଯାଇ ଡେରା ପକାଇ ରହିଲେ । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ଏକ ଉପାୟ କଲା । ରାଜଜେମା ବେଶ ହୋଇ ପାଲିଙ୍କିରେ ବସି ପଡ଼ିଲା । ଜେମା ଧୀରେ ଧୀରେ ବଣକୁ ଜେମାଙ୍କୁ ଏକୁଟିଆ ଡର ମାଡ଼ିବ ବୋଲି, ରାଜାଙ୍କ ଭଉଣୀ ଆସି ପାଲିଙ୍କିରେ ବସିଲା । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ରାଜାଭଉଣୀର ରୂପ ଦେଖି ବିଭୋର ହେଲା । ଆଳାପ ଜମାଇ ତାହାକୁ ନିଜର କଲା । ଅନ୍ଧାର ଦେଖି ଦୁହେଁ ସେଠାରୁ ଖସିଗଲେ । ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅ ଓ ରାଜାପୁଅ ଘୋଡ଼ାରେ ବସି ଦୁଇ କନ୍ୟାଙ୍କୁ ନେଇ ବିଜୁଳି ଗତିରେ ସେଠାରୁ ପଳାଇଗଲେ ।

ସେମାନେ ଯାଇ ନିଜ ରାଜ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ବାପା ରାଜଜେମା ସାଙ୍ଗରେ ଏବଂ ମନ୍ତ୍ରୀପୁଅର ରାଜାଙ୍କ ଭଉଣୀ ମା’ ପୁଅ ସଙ୍ଗରେ ବୋହୂଙ୍କୁ ଦେଖି ଖୁସି ହେଲେ । ରାଜା ପୁଅର ସାଙ୍ଗରେ ବଡ଼ ସମାରୋହରେ ବିବାହ ହେଲା । ହାଁଜିର ଗପ ଶେଷ ହେଲା । ସେତେବେଳକୁ ଶିକାରା ଲାଗିଥିଲା ଗଣପତି ଘାଟରେ । ହାଁଜି ବିଦାକୀ ନେଇ ବିଦାୟ ନେଲା । ଲେଖକଙ୍କ ମନରେ ଟିକିଏ ପୁରୁଣା ସ୍ଵପ୍ନ ରଖି ଦେଇଗଲା ।

କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ଏହାର ଅର୍ଥ :
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 2 Img 1

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Odia Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର Question Answer

ପାଠ୍ୟପୁସୃଜମ ପ୍ତଖାବଲାଭ ଇଉର :

Question 1.
ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର ଚାରିଗୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।
(କ) କୋରାପୁଟରୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ଯିବା ରାସ୍ତାରେ କେଉଁ ଘାଟି ପଡ଼େ ? (ସାଲୁର୍, ପାଲୁର୍, ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର, ଧର୍ମଦୁଆର)
Solution:
ଧର୍ମଦୁଆର ।

(ଖ) ସୁକୃଜାନିର ଭାରିଯା କିଭଳି ମରିଥିଲା ? (ରୋଗରେ, ବାଘ ନେଇଯିବାରୁ, ପାଣିରେ ବୁଡ଼ିଯିବାରୁ, ନିଆଁ ଲାଗିଯିବାରୁ)
Solution:
ବାଘ ନେଇଯିବାରୁ ।

(ଉ) ତେଲ ହେବାପାଇଁ ସୁକୃଜାନିର ବଖରା କଣରେ କେଉଁ ମଞ୍ଜି ଥାଏ ? (ବାରି ବାଇଗବା, ଆମ୍ବଟାକୁଆ, ମାଣ୍ଡିଆ, ଅଳସି)
Solution:
ଗାରି ଗାଲଗଣା।

(ଘ) ସୁକୃଜାନିର ସାନପୁଅ କିଏ ? (ମାଣ୍ଡିଆ ଜାନି, ଟିକ୍ରାଜାନି, ଲାକ୍ରାଜାନି, ଗୁଡ଼ାଜାନି)
Solution:
ଟିକ୍ରାଜାନି ।

(ଙ) ବିଲି କେଉଁ ଫଳର ସାବୁନ୍ ଫେଣରେ ମୁଣ୍ଡ ରଗଡ଼ୁଥିଲା ? (ବାଇଗଣ, ଚିଲି, କାନ୍ଦୁଲି, ଅଠା)
Solution:
ଚିଲି ।

(ଚ) ସିଟି ମାରିମାରି ବୁଲାଣି ବାଟରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ କେଉଁଆଡ଼େ ଗଲା ? (ଗାଆଁ, ଜଙ୍ଗଲ, ଝରଣା, ସହର)
Solution:
ଗାଆଁ ।

(ଞ) ସୁକୃଜାନି କେଉଁ ଗାଆଁର ଲୋକ ? (ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର, ଶର୍‌ଶୁପଦର, ଅମ୍ବାଝୋଲା, କଦମ ଝୋଲା)
Solution:
ଶର୍‌ଶୁପଦର

(ଟ) ଧର୍ମଦୁଆର ଘାଟିଠାରୁ କେଉଁ ଦିଗକୁ ‘ଶଶୁପଦର’ ଗାଁ ପଡ଼େ ? (ପୂର୍ବ, ପଶ୍ଚିମ, ଉତ୍ତର, ଦକ୍ଷିଣ)
Solution:
ଉତ୍ତର ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର

(୦) ‘ଧର୍ମଦୁଆର ଘାଟିଠାରୁ କେତେ ଦୂରରେ ଶଶୁପଦର ଗାଁ ? (କୋଶେ, ଦୁଇକୋଶ, ତିନିକୋଶ, ଚାରିକୋଶ)
Solution:
କୋଶେ ।

(ଡ) ଶଶୁପଦର ଗାଁ’ରେ କେତେ ଜାତିର ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି ? (ଦୁଇ, ତିନି, ଚାରି, ପାଞ୍ଚ)
Solution:
ତିନି ।

(ଢ) ‘ଜୋଣା’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ ? (ଲଙ୍କାମରିଚ, ମକ୍‌କା, ଧୂଆଁପତ୍ର, କାନ୍ଦୁଲ)
Solution:
ମକ୍‌କା ।

(ଣ) ସମ୍ବାରି କେଉଁଠିକୁ ଶାଗ ତୋଳିବାକୁ ଯାଇଥିଲା ? (ବୁଦାଗହଳକୁ, ଭାଲୁଗାଡ଼କୁ, ବିଲକୁ, ପୋଖରୀ ହୁଡ଼ାକୁ)
Solution:
ଭାଲୁଗାଡ଼କୁ ।

(ତ) କେତେ ବର୍ଷ ତଳେ ସମ୍ବାରି ଶାଗ ତୋଳିବାକୁ ଯାଇ ଆଉ ଫେରିନାହିଁ ? (ଦୁଇବର୍ଷ, ତିନିବର୍ଷ, ଚାରିବର୍ଷ, ପାଞ୍ଚବର୍ଷ)
Solution:
ତିନିବର୍ଷ ।

(ଥ) ଜିଲି ଓ ବିଲି ଚିକ୍‌କଣ ଖୋଷାରେ କେଉଁ ରଙ୍ଗର ଫୁଲ ଖୋସିଥା’ନ୍ତି ? (ଲାଲ୍, ହଳଦିଆ, ଗୋଲାପି, ଧଳା)
Solution:
ଲାଲ୍ ।

(ଦ) କେଉଁଥରେ ମାଣ୍ଡିଆ ଯାଉ ପୂରାଇ ବିଲକୁ ନିଆଯାଏ ? (କୁମ୍ପିରେ, ଲାଉ ତୁମ୍ବାରେ, ହାଣ୍ଡିରେ, ତଲାରିରେ)
Solution:
ଲାଉ ତୁମ୍ବାରେ ।

(ଧ) ସବୁରି କର୍ରା ଗୋଟିଏ ଭୂତ ବା ଡୁମା, ଏହା କାହାର ବିଶ୍ଵାସ ? (ସୁକୃଜାନି, ନାଇକ, ଜମାନ୍, ଗାରଦ)
Solution:
ସୁକୃଜୀନି ।

(ନ) କିଏ ଆଣିଦିଏ ଝଡ଼ ତୋଫାନ, ଦୁଃଖ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ବୋଲି ସୁକୃଜାନି ଭାବିଛି ? (ଡଙ୍ଗର, ଜଙ୍ଗଲ, ଡୁମା, ବୁଢ଼ାରଜା)
Solution:
ଡୁମା ।

(ପ) ଢୁ ଢୁ ବରଷାରେ ସୁକୃଜାନି’ ଓ ‘ଆଉ କିଏ ମିଶି ସାନ ପାହାଡ଼କୁ ଚାଷଭୂଇଁ କରିଥିଲେ ? (ମାଣ୍ଡିଆ, ଟିକ୍ରା, ଲୋଗୋଁ, ବାଗଲା)
Solution:
ଲୋବୋ ।

(ଫ) ସୁକୃଜାନିର ଆବୁଆବୁଆ ବଳୁଆ ଦେହର ଗୋଡ଼ପେଣ୍ଡା କିପରି ? (ବର୍ଷାତି, କାଉଡ଼ି, ପଥର, ଗଛ)
Solution:
ପଥର ।

(ବ) ମାଣ୍ଡିଆଜାନି ଠିକ୍ କାହାପରି ? (ଟିକ୍ରାଜାନି, ସୁକୃଜାନି, ଝିଲି, ବିଲି)
Solution:
ସୁକୃଜାନି ।

(ଭ) ମଲା ମା’କୁ କିଏ ମନେ ପକେଇଦିଏ ? (ମାଣ୍ଡିଆଜାନି, ଟିକ୍ରାଜାନି, ସୁକୃଜାନି, ଝିଲି ଓ ବିଲି)
Solution:
ଟିକ୍ରାଜାନି ।

(ମ) ଜିଲି ସାମ୍ନାକୁ ମୁହଁ କରି ତା’ର ପିନ୍ଧା ________ ଖଣ୍ଡିକ ଚଟାଣ ଉପରେ କାଚୁଥିଲା ? (ଲୁଗା, ଶାଢ଼ୀ, ପାଞ୍ଚୁଆ, କୌପୁନୀ)
Solution:
ପାଞ୍ଚୁଆ ।

(ଯ) ବଣଗାରଡ଼ କେଉଁ ଚଢ଼େଇ ଖୋଜିବାର ବାହାନାରେ ଏକଡ଼ ସେକଡ଼ ହେଉଥିଲା ? (ମୟୂର, କୁକୁଡ଼ା, ହରଡ଼ ଚଢ଼େଇ, ଗେଣ୍ଡାଳିଆ)
Solution:
ହରଡ଼ ଚଢ଼େଇ ।

(ର) ନାଇକ ଖଜଣା ଅସୁଲ କରି ରାଜାଘର ________ କୁ ଦିଏ । (ଚପରାଶି, ଗାରଡ଼, ରିବିଣି, ଜମାନ୍)
Solution:
ରିବିଣି ।

(ଳ) ଜଙ୍ଗଲ ଜମାର ଦଖଲରେ ________ କୋଶ ନିଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ । (ଦଶ ପନ୍ଦର କୋଶ, ଦୁଇକୋଶ, କୋଡ଼ିଏ କୋଶ, ଅଠର କୋଶ)
Solution:
ଦଶ ପନ୍ଦର କୋଶ ।

(ବି) ରେଙ୍ଗୁ ପରଜାର ପୁଅର ନାମ କ’ଣ ? (କାଜୋଡ଼ି, ବାଗଲା, ଭାଟ )
Solution:
ବାଗଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର

Question 2.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୧ ନମ୍ବର ।

(କ) ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁରରୁ ଦେଢ଼ କୋଶ ଦୂରରେ କେଉଁ ଘାଟି ପଡ଼େ ?
Solution:
ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁରରୁ ଦେଢ଼ କୋଶ ଦୂରରେ ଧର୍ମଦୁଆର ଘାଟିପଡ଼େ ।

(ଖ) ‘ଧର୍ମଦୁଆର’ ଘାଟିର ଏ ପାଖରୁ କେତେ ଓ ସେ ପାଖରୁ କେତେ ପାହାଡ଼ ଠିଆ ହୋଇଛନ୍ତି ?
Solution:
ଧର୍ମଦୁଆର ଘାଟିରୁ ଏପାଖରୁ ଚାଳିଶ ଓ ସେପାଖରୁ ପଚାଶ ପାହାଡ଼ ଠିଆ ହୋଇଛନ୍ତି । (ଗ) ‘ଧର୍ମ ଦୁଆର’ ଘାଟିର ଉତ୍ତରକୁ କେଉଁ ଗାଁ ?

(ଘ) ‘ଧର୍ମ ଦୁଆର’ ଘାଟିର କେତେ ଦୂରରେ ‘ଶଶୁପଦର’ ଗାଁ ପଡ଼େ ?
Solution:
ଧର୍ମ ଦୁଆର ଘାଟିର କୋଶେ ଦୂରରେ ପଡ଼େ ‘ଶଶୁପଦର’ ଗାଁ ପଡ଼େ ।

(ଙ) ଶର୍‌ଶୁପଦର ଗାଁରେ କେଉଁସବୁ ଜାତିର ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି ?
Solution:
ଶଶୁପଦର ଗାଁରେ ଡମ୍ବ, ଗାଦ୍‌ବା ଓ ପରଜା ଜାତିର ଲୋକେ ବାସ କରନ୍ତି ।

(ଚ) ‘ଟଣିଅଁ’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Solution:
‘ଟଣିଅଁ’ ଏକ ପ୍ରକାର ଝାଟି, ଯେଉଁଥରେ ଆଦିବାସୀମାନେ କ୍ଷେତର ବାଡ଼ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।

(ଛ) କେତେ ଘର ଲୋକ ଶଶୁପଦର ଗ୍ରାମରେ ବାସ କରନ୍ତି ?
Solution:
କୋଡ଼ିଏ ଦୁଇ ବା ବାଇଶ ଘର ଲୋକ ଶଶୁପଦର ଗ୍ରାମରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

(ଜ) ସୁକୃଜାନିର ସ୍ତ୍ରୀର ନାମ କ’ଣ ?
Solution:
ସୁକୃଜାନିର ସ୍ତ୍ରୀର ନାମ ସମ୍ବାରି ।

(ଝ) ସମ୍ବାରି ସକାଳୁ ସକାଳୁ କେଉଁଠିକୁ ଶାଗ ତୋଳିବାକୁ ଯାଇଥିଲା ?
Solution:
ସମ୍ବାରି ସକାଳୁ ସକାଳୁ ‘ଭାଲୁଗାଡ଼’ ଝୋଲାକୁ ଶାଗ ତୋଳିବାକୁ ଯାଇଥିଲା ।

(୦) ସୁକୃଜାନି କ’ଣ ପିକା କରି ଟାଣେ ?
Solution:
ସୁକୃଜାନି ଧୂଆଁପତ୍ର ବଳାକୁ ପିକାକରି ଟାଣେ ?

(ଡି) ‘ତଲରା’ ଓ ‘ତଲରି’ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Solution:
‘ତଲରା’ ଅର୍ଥ ପିଠିପଖିଆ ଓ ‘ତଲରି’ ଅର୍ଥ ମୁଣ୍ଡର ଛତା ।

(ଢ) ସୁକୃଜାନିକୁ କ’ଣ ଭଲଲାଗେ ?
Solution:
ସୁକୃଜାନିକୁ ଅଳିଆ ଦଳିଆ ଘରକରଣା, ଛାତତଳେ ନାକ କାନ ରୁନ୍ଧା ମଠୁଆ ମଠୁଆ ଧୂଆଁ ଭଲଲାଗେ ।

(ଣ) ସୁକୃଜାନି କ’ଣ ବିଶ୍ଵାସ କରେ ?
Solution:
ଯେ ସବୁରି କର୍ତ୍ତା ଗୋଟାଏ ଲେଖାଁ ଭୂତ ବା ‘ଡୁମା’ ବୋଲି ସୁକୃଜାନି ବିଶ୍ଵାସ କରେ ।

(ତ) ଶଶ୍ରୁପଦରର ପାହାଡ଼ୀ ନଈରେ କିପରି ଡେଇଁ ଡେଇଁକା ପାଣି ଚାଲେ ?
Solution:
ଶଶୁପଦରର ପାହାଡ଼ୀ ନଈରେ କବ କବ କରି ଡେଇଁ ଡେଇଁକା ପାଣି ଚାଲେ ।

(ଥ) ପାହାଡ଼ ତଳର କେଉଁ ଜମିରେ ଧାନ ହୁଏ ?
Solution:
ପାହାଡ଼ ତଳର ସନ୍ତସନ୍ତିଆ ଜମିରେ ଧାନ ହୁଏ ।

(ଦ) ସୁକୃଜାନି ଓ ଆଉ କିଏ ମିଶି ସାନ ପାହାଡ଼କୁ ଚାଷଭୂଇଁ କରିଥିଲେ ?
Solution:
ସୁକୃଜାନି ଓ ଲୋବୋ କନ୍ଧ ମିଶି ସାନ ପାହାଡ଼କୁ ଚାଷଭୂଇଁ କରିଥିଲେ ।

(ଧ) ମଣିଷ ମରିଗଲେ କେଉଁଠାରେ ତା’ ନାଁରେ ଖଣ୍ଡେ ଗୋଜିଆ ପଥର ପୋତା ହୁଏ ବୋଲି ସୁକୃଜାନି ଭାବିଛି ?
Solution:
ମଣିଷ ମରିଗଲେ ଗାଁ-ମଝି ଗୁରୁଡ଼ି ଆମ୍ବଗଛ ତଳେ ତା’ ନାଁରେ ଖଣ୍ଡେ ଗୋଜିଆ ପଥର ପୋତା ହୁଏ ବୋଲି ସୁକୃଜାନି ଭାବିଛି ।

(ନ) ସୁକୃଜାନି କାହା ଉପରେ ଭରସା ରଖେ ?
Solution:
ସୁକୃଜାନି ବାହାର ବଳ ଉପରେ ଭରସା ରଖେ ।

(ପ) ସୁକୃଜାନି ପାହାଡ଼ ଲଣ୍ଡା କଲାବେଳେ ଏକାବେଳେକେ କେତେ ଘଣ୍ଟା କୁରାଢ଼ି ଓହ୍ଲାଏ ନାହିଁ ?
Solution:
ସୁକୃଜାନି ପାହାଡ଼ ଲଣ୍ଡା କଲାବେଳେ ଏକାବେଳେକେ ପାଞ୍ଚ ଘଣ୍ଟା, ଛଅ ଘଣ୍ଟା କୁରାଢ଼ି ଓହ୍ଲାଏ ନାହିଁ ।

(ଫ) ସୁକୁଜାନି ହାକିମମାନଙ୍କ ବୋଝକୁ ନେଇ କେଉଁଠାରେ ପହଞ୍ଚାଏ ?
Solution:
ସୁକୃଜାନି ହାକିମମାନଙ୍କ ବୋଝକୁ ନେଇ ମାଙ୍କଡ଼ଝୋଲା କି କାକିରିଗୁମ୍ମା ବଙ୍ଗଳାର ପହଞ୍ଚାଏ ।

(ବି) ସୁକୃଜାନି କୋଶେ ବାଟ ହାକିମମାନଙ୍କ ବୋଝ ନେଇଗଲେ କେତେ ପଇସା ମିଳେ ?
Solution:
ସୁକୃଜାନି କୋଶେ ବାଟ ହାକିମମାନଙ୍କ ବୋଝ ନେଇଗଲେ ପଇସାଏ ମିଳେ ।

(ମ) ପରଜା ସ୍ତ୍ରୀଲୋକଙ୍କ ତୁଠ କେଉଁଠାରେ ?
Solution:
ପରଜା ସ୍ତ୍ରୀଲୋକଙ୍କ ତୁଠ ନାଳର ବାଙ୍କରେ ।

(ଯ) ଟିକ୍ରା ଜାନିକୁ ଦେଖ‌ିଲେ କିଏ ମନେ ପଡ଼ିଯାଏ ?
Solution:
ଟିକ୍ରା ଜାନିକୁ ଦେଖୁଲେ ତା’ର ମଲା ମାଆ ମନେ ପଡ଼ିଯାଏ ।

(ର) ଜିଲି ଓ ବିଲି ଦି’ ଭଉଣୀ କେଉଁଠାରେ ଗାଧୋଉଥିଲେ ?
Solution:
ଜିଲି ଓ ବିଲି ଦି’ ଭଉଣୀ ପାହାଡ଼ତଳେ ଝୋଲାରେ ଗାଧୋଉଥିଲେ ।

(ଳ) ଜମାନ୍ ହସି ହସି କେଉଁଠାରେ ଛପିଗଲା ?
Solution:
ଜମାନ୍ ହସି ହସି ବୁଦା ଉଢୁଆଳରେ ଛପିଗଲା ।

(ବି) ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍‌ର ଛାଉଣି କେଉଁଠାରେ ପଡ଼େ ?
Solution:
ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍‌ର ଛାଉଣି ଗାଁ ନାଇକ ଘର ପିଣ୍ଡାରେ ପଡ଼େ ।

(ଶ) ନାଇକ ଖଜଣା ଅସୁଲ କରି କାହାକୁ ଦିଏ ?
Solution:
ନାଇକ ଖଜଣା ଅସୁଲ କରି ରାଜାଘର ରିବିଣି ଅମିନକୁ ଦିଏ ।

(ଷ) କିଏ ରଇତମାନଙ୍କଠାରୁ ଉଚ୍ଚରେ ?
Solution:
ଗାଁରେ ନାଇକ ରଇତମାନଙ୍କଠାରୁ ଉଚ୍ଚରେ ।

(ସ) ଶଶୁପଦର ଗାଁ’ର ଚାରିଆଡ଼େ କ’ଣ ହୁଲର ହୋଇଗଲା ?
Solution:
ଶଶୁପଦର ଗାଁ’ର ଚାରିଆଡ଼େ ‘ଗାରଡ଼, ଗାରଡ଼, ଜମାନ୍ ଜମାନ୍’ ହୁଲର ହୋଇଗଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର

(ହ) ବଣରେ ଗୋରୁ ଚରାଇବା ପାଇଁ ଜଙ୍ଗଲ ଜମାକୁ କ’ଣ ଦେବାକୁ ପଡ଼େ ?
Solution:
ବଣରେ ଗୋରୁ ଚରାଇବା ପାଇଁ ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍‌କୁ ‘ପାନୁ’ (ଟିକସ) ଦେବାକୁ ପଡ଼େ ।

(କ୍ଷ) କ’ଣ କଲେ ଜମାକୁ ଜୋରିମାନା ଦେବାକୁ ପଡ଼ିବ ?
Solution:
‘ପୋଡୁଚାଷ’ କଲେ ଜମାକୁ ଜୋରିମାନା ଦେବାକୁ ପଡ଼ିବ ।

(ୟ) ସୁକୃଜାନିର କ’ଣ ଦରକାର ?
Solution:
ସୁକୃଜାନିର କମି ଦରକାର |

(ଲ) ‘ପରଜା’ ସମାଜର ରୀତି କ’ଣ ?
Solution:
ପୁଅମାନେ ବିଭାହେଲେ ନିଆରା ଘରେ ରହିବେ, ଏହା ‘ପରଜା’ ସମାଜର ରୀତି ।

(°) କେତେ ଟଙ୍କା ଦେଇ ସୁକୃଜାନି ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନକୁ ଜମି ପାଇଁ ନିବେଦନ କଲା ?
Solution:
ଯୋଡ଼ିଏ ଟଙ୍କା ଦେଇ ସୁକୃଜାନି ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍‌କୁ ଜମି ପାଇଁ ନିବେଦନ କଲା ।

(8) ଗାଁ’ ତୁଠରେ ଜିଲି କ’ଣ କରୁଥିଲା ?
Solution:
ଗାଁ’ ତୁଠରେ ଜିଲି ‘ଗୁର୍ଦି’ ଶାଗ ଧୋଉଥିଲା ।

(ଥଁ) କାଜୋଡ଼ି କାହାର ଝିଅ ?
Solution:
କାଜୋଡ଼ି ପୁରିଜାନିର ଝିଅ ।

(i) ମାଣ୍ଡିଆଜାନି ପାଇଁ କାହାକୁ ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥିଲା ?
Solution:
ମାଣ୍ଡିଆଜାନି ପାଇଁ କାକୋଡ଼ିକ୍ତି ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥିଲା |

(ii) ଦିନା କାତେ ହେଲା ଶଶୁପଦର ଗାଁ’ରେ କେଉଁ ଗପ ଚହଟିଛି ?
Solution:
ଦିନା କାତେ ହେଲା ଶଶୁପଦର ଗାଁ’ରେ ବାଗ୍‌ ଆଉ ଜିଲି ପରସ୍ପରକୁ ଭଲ ପାଉଛନ୍ତି ବୋଲି ଗପ

Question 3.
ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ୧ ନମ୍ବର ଏବଂ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ରହିବ ।

(କ) କେଉଁଠାରେ ‘ଧର୍ମଦୁଆର’ ଘାଟି ପଡ଼େ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କେଉଁଠାରେ ଯିବା ରାସ୍ତାରେ, ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ମୋଟେ ଦେଢ଼କୋଶ ଥାଇ ‘ଧର୍ମଦୁଆର’ ଘାଟିପଡ଼େ ।

(ଖ) ‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଥ‌ିବା ସାହିମାନଙ୍କ ନାମ କ’ଣ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଥ‌ିବା ସାହିମାନଙ୍କ ନାମ – ‘ଡମ୍ବ’ ସାହି, ‘ଗାଦ୍‌ବା’ ସାହି ଓ ‘ପରଜା’ ସାହି ।

(ଗ) ସୁକୃଜାନିର ସଂସାର କହିଲେ କିଏ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସୁଜାନିର ସଂସାର କହିଲେ, ସୁକୃଜାନି ନିଜେ, ବଡ଼ ପୁଅ ମାଣ୍ଡିଆଜାନି, ସାନପୁଅ ଟିକ୍ରାଜାନି, ଆଉ ଝିଅ ଯୋଡ଼ିକ, ଜିଲି ଆଉ ବିଲି ।

(ଘ) ସମ୍ବାରି କିପରି ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସମ୍ବାରି ସକାଳୁ ସକାଳୁ ମାରି ଦେଇଥିଲା ।

(ଙ) ସୁକୃଜାନି ତା’ ଟିକି ସଂସାରକୁ ଘେନି କିପରି ଚଳୁଥୁଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଘେନି ଖୁସିବାସିରେ ଚଳୁଥିଲା ।

(ଚ) ସମକାନି କୋଳେଦେଲେ । ପ୍ରାୟମଯ୍ନ ତୃପ୍ତି ଯାଏ |
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଧୂଆଁପତ୍ରରେ ବଳାଯାଇଥିବା ପିଙ୍କା ଖଣ୍ଡିଏ ଟାଣିଲାବେଳେ ମନ ଭିତରେ ଆଶ୍ରୟମୟ ତୃପ୍ତି ପାଏ ।

(ଛ) କିଲି ଓ ବିଲି ହାଣ୍ଡିରେ କ’ଣ ଅଜାଡ଼ି ଚୂଲିରେ ବସାନ୍ତି ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଜିଲି ଓ ବିଲି ହାଣ୍ଡିରେ ମାଣ୍ଡିଆଚୂନା କି ଶାଗ କି ଫେସା ହୋଇଥିବା ଆମ୍ବଟାକୁଆର କୋଇଲି ଅଜାଡ଼ି ଦେଇ ଚୂଲିରେ ବସାନ୍ତି ।

(ଜ) ମାଣ୍ଡିଆ ଓ ଟିକ୍ରା କେତେବେଳେ ପିଣ୍ଡାରେ ହାଲିଆ ଘାଲିଆ ହୋଇ ବସିପଡ଼ନ୍ତି ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମାଣ୍ଡିଆ ଓ ଟିକ୍ରା ସଞ୍ଜବୁଡ଼ିଲେ, ପାହାଡ଼ ଖୋଳି ଖୋଳି ଘରକୁ ଫେରି ପିଣ୍ଡାରେ ହାଲିଆ ଘାଲିଆ ହୋଇ ବସିପଡ଼ନ୍ତି ।

(ଝ) ମାଣ୍ଡିଆଜାନି କାହାପରି ଦେଖିବାକୁ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମାଣ୍ଡିଆଜାନି ଠିକ୍ ବାପା ସୁକୃଜାନି ପରି ଦେଖୁବାକୁ ।

(ଞ) ଟିକ୍ରା ଓ ତା’ ମା’ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା କେଉଁ ସମାନତା ସୁକୃଜାନିର ମନେ ପଡ଼ିଯାଏ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଡବ ଡବ ଆଖୁ, ତର ତର କଥାର ସମାନତା ସୁକୃଜାନିର ମନେ ପଡ଼ିଯାଏ ।

(ଟ) ସୁକୃଜାନି କେତେବେଳେ ସଞ୍ଜର ଶାନ୍ତି ଓ ଖୋଲା ପାହାଡ଼ର ଶାନ୍ତି ପିଇଯାଏ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କାନରୁ ଦରପୋଡ଼ା ପିଙ୍କା ଖଣ୍ଡିଏ ଟାଣିନେଇ ନିଆଁ ଲଗାଏ ଓ ଧୂଆଁ ପିଉ ପିଉ ସଞ୍ଜର ଶାନ୍ତି ଓ ଖୋଲା ପାହାଡ଼ର ଶାନ୍ତି ପିଇଯାଏ ।

(୦) ବିଲି କେତେବେଳେ ଦୁଇ ହାତରେ ପାଣି ଚବର ଡବର କରୁଥିଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବିଲି ଖଟା ‘ଚିଲି’ ଫଳର ସାବୁନ ଫେଣରେ ମୁଣ୍ଡ ରଗଡ଼ି ଧୋଉଥିବାବେଳେ, ମୁଣ୍ଡକୁ ପାଣିରେ ମାଡ଼ିଦେଇ ଦୁଇ ହାତରେ ପାଣି ଚବର ଚବର କରୁଥୁଲା ।

(ଡ) ଜିଲି ଓ ବିଲି ଗାଧୋଉ ଥିଲାବେଳେ କିଏ ସିଧା ଆଖୁ ଚାଲିଗଲେ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଜିଲି ଓ ବିଲି ଗାଧୋଉ ଥିଲାବେଳେ, ବାହୁଙ୍ଗିରେ ଭାର କାନ୍ଧେଇ, କପାଳର ଝାଳ ପୋଛି ପୋଛି ଦୁଇଟି ପରଜା ସିଧା ଆଖରେ ଚାଲିଗଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର

(ଢ) ଝୋଲା କୂଳେ କୂଳେ ଆଉ ଜଣେ ଲୋକ କ’ଣ କରୁଥିଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଝୋଲା କୂଳେ କୂଳେ ପକେଇ ଏକର ସେକର ହେଉଥିଲା ।

(ଣ) ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଏକ ଜାଗାକେ କାହାକୁ କିପରି ଚାହିଁ ରହିଥିଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଏକାଜାଗାକେ, ଦି’ଭଉଣୀ ଜିଲି ଓ ଚିଲି ଗାଧୋଇ ଚାଲିଯିବାର ଦୃଶ୍ୟକୁ, ନାକ ଫୁଲେଇ ଆଖୁ ନିଆଁ ଜାଳି ଉଠପଡ଼ ଛାତିରେ ଚାହିଁ ରହିଥିଲା ।

(ତ) ‘ତୁମ ପାଦୁକା ଶୀତଳ ଥାଉ’ କିଏ କାହାକୁ କହିଛି ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ‘ତୁମ ପାଦୁକା ଶୀତଳ ଥାଉ’ ଗାଁ ନାଇକ ଜଙ୍ଗଲ ଜମାକୁ ଏହା କହିଛି ।

(ଥ) କିଏ ଗାରଡ଼ ଜମାନ୍ କଥା ଚାରିଆଡ଼େ ଚହଳ ପକାଇ ବୁଲିଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କର୍ମକର୍ତ୍ତା ଡମ୍ବ ‘ବାରିକ’ ଗାରଡ଼ ଜମାନ୍ କଥା ଚାରିଆଡ଼େ ଚହଳ ପକାଇ ବୁଲିଲା ।

(ଦ) ଗାରଡ଼ ଜମାନ୍ କଥା ଚହଳ ପଡ଼ିବାପରେ କ’ଣ ହେଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଗାରଡ଼ ଜମାନ୍ କଥା ଚହଳ ପଡ଼ିଯିବା ପରେ, ଚାଉଳ, ଡାଲି, ଗାଁ ଫସଲ, ପନିପରିବା, କୁକୁଡ଼ା ଆଦି ଆଣି ଗାଁ ଲୋକ ରୁଣ୍ଡ ହେଲେ ।

(ଧ) ସୁକୃଜାନି କେଉଁ ଆଡ଼କୁ ଚାହିଁ ଦୀର୍ଘଶ୍ଵାସ ଯାଏ ଓ କାହିଁକି ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଆଡ଼କୁ ଚାହିଁ ଦୀର୍ଘଶ୍ଵାସ ଯାଏ, କାରଣ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପରି ଜଙ୍ଗଲ ଜମାକୁ କହି ସେ କିପରି ଜମି ହାତେଇବ ।

(ନ) ସୁକୃଜାନିର ବଡ଼ ବଡ଼ କାଠ କାହିଁକି ଦରକାର ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସୁକୃଜାନି ପୁଅମାନଙ୍କ ବିଭାଘର କରିଲା ପରେ ନିଆରା ଘର କରିବ, ସେଥ‌ିପାଇଁ ତା’ର ବଡ଼ ବଡ଼ କାଠ ଦରକାର ।

(ପ) ସୁକୃଜାନି କାହା ପାଖରେ କେତେବେଳେ ଓ କ’ଣ ଧରି ଉପାଧ୍ଵ ପଡ଼ିଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପାଖରେ ଦିନ ଦି’ପହରେ ଯୋଡ଼ିଏ କୁକୁଡ଼ା, ତିନୋଟି ପଣସ ଧରି ଉପାଧ୍ଵ ପଡ଼ିଲା ।

(ଫ) ସୁକୃଜାନି ପରଜାର ବିନୟ ଭଙ୍ଗୀରେ କ’ଣ କହିଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଭଙ୍ଗୀରେ କହିଲା, ‘ମହାପ୍ରଭୁ’ ତୁ ଦୟା ନକରେ ଆମେ ମରିଯିବୁ ନାହିଁକି ।’’

(ବ) ଆଜି ଗାଁ’ର ଗପ କ’ଣ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ରେଙ୍ଗୁ ପରଜାର ପୁଅ ବାଗ୍‌ଲା ଆଉ ଜିଲି ପରସ୍ପରକୁ ଭଲ ପାଉଛନ୍ତି, ବିଭା ହେବେ, ସେହି ବିଷୟ ଆଜି ଗାଁର ଗପ ହୋଇଛି । ବାଗଲା କିଏ ?

(ମ) କାଜୋଡ଼ି ମୁହଁ ଝାଡ଼ି ଝାଡ଼ି କ’ଣ କହିଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କାଜୋଡ଼ି ମୁହଁ ଝାଡ଼ି ଝାଡ଼ି କହିଲା, ‘‘ଆମି ନିଚୁ ନିଚୁ (ଆମର ଦରକାର ନାହିଁ), ଆମର ‘ଭାଟ’ (ଭିଣୋଇ) କଥା କହ, ଶୁଣିବାକୁ

Question 4.
ପ୍ରାୟ ତିରିଶଗୋଟି ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ । ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୩ ନମ୍ବର । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୨ ନମ୍ବର ରହିବ।

(କ) ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁରର ଅବସ୍ଥିତି ଉପସ୍ଥାପନ କର ।
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । କୋରାପୁଟରୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ଯିବାକୁ ହୁଏ । ଏହି ଯିବା ବାଟରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ଆଉ ଦେଢ଼ କୋଶ ବାଟ ଥାଇ ‘ଧର୍ମଦୁଆର’ ଘାଟି ପଡ଼େ । ସେହି ଘାଟିରେ ଏପାଖୁ ଚାଳିଶ, ସେପାଖୁ ପଚାଶ ପାହାଡ଼ ଠେଲାଠେଲି ଧକ୍‌କା ଧକ୍‌କି ହୋଇ ମୁହାମୁହିଁ ଠିଆ ହେଲାଭଳି ରହିଥା’ନ୍ତି । ସେହି ଘାଟିର ଦୂରରେ ଥାଏ ଛୋଟ ଛୋଟ ଆଦିବାସୀ ଗାଁ ।

(ଖ) ସୁକୃଜାନିର ସଂସାର ବିଷୟରେ ସଂକ୍ଷିପ୍ତରେ ଲେଖ ।
Solution:
ସୁକୃଜାନି ପରଜା ସମ୍ପ୍ରଦାୟର । ପରଜା ସାହିରେ ତା’ର ଟିକି ସଂସାରଟିକୁ ନେଇ ଖୁସିବାସିରେ ଚଳୁଥଲା । ଖାଇବା ପାଇଁ ମାଣ୍ଡିଆ ପେଜ ସଞ୍ଜ ସକାଳେ ଊଣା ପଡ଼େନାହିଁ କିମ୍ବା ଅଣ୍ଟାରେ ଡୋରକୁ ଚାରିଆଙ୍ଗୁଳି କୌପୁନୀ ଖଣ୍ଡିକର ଅଭାବ ନାହିଁ । ଭଲ ମନ୍ଦେ ଚଳିଯାଏ । ସଂସାର ବୋଇଲେ ସ୍ତ୍ରୀ ଗଲାପରେ ଦୁଇ ପୁଅ ମାଣ୍ଡିଆ ଓ ଟିକ୍ରା ଏବଂ ଦୁଇ ଝିଅ ଜିଲି ଓ ବିଲି । ଏହି ପିଲାମାନଙ୍କ ସୁଖ ସ୍ଵପ୍ନକୁ ନେଇ ସୁକୃଜାନିର ସଂସାର ।

(ଗ) ସୁକୃଜାନିର କାହା ଭିତରେ ନିଜକୁ ଖୋଜିପାଏ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଯାଇ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସୁକୃଜାନି ତା’ର ନୁଆଣିଆଁ କୁଡ଼ିଆର ଅଣଓସାର ପିଣ୍ଢାରେ ସଞ୍ଜ ପହରେ ଧୂଆଁପତ୍ର ପିକା ଟାଣୁ ଟାଣୁ ସଂସାର କଥା ଭାବି ଅନେକ ସୁଖ ସ୍ଵପ୍ନ ଦେଖେ । – ତା’ର ଚାରୋଟି ଛୁଆ ଧାଙ୍ଗଡ଼ା ଓ ଧାଙ୍ଗଡ଼ୀ, ନୁଆଁଣିଆ କୁଡ଼ିଆ, ଚାରି ପାଖରେ ପାହାଡ଼ ଜଙ୍ଗଲ ଓ ମଥା ଉପରେ ଆକାଶ, ଏତେ ବଡ଼ ବିସ୍ତୃତି ଭିତରେ ସେ ନିଜକୁ ଖୋଜିପାଏ ।

(ଘ) ସୁକୃଜାନିର ଘରକରଣା ସମ୍ପର୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ସୁକୃଜାନିର ସଂସାର ସମ୍ପର୍କରେ ପରିଚୟ ଦେବାକୁଯାଇ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସୁଗ୍ଧଜାନିର ବଖୁରିଆ ଘରଟିର ଅନ୍ଧାରୁଆ ଦେଖାଯାଉଥାଏ । ସେଥ‌ିରେ ଠାଆକୁ ଠାଆ ଜମା ହୋଇ ରହିଥାଏ ଆମ୍ବ ଟାକୁଆ, ତେଲ ପାଇଁ ବାରି ବାଇଗବା ମଞ୍ଜି, ଆଠ ଦଶମାଣ ମାଣ୍ଡିଆ ଓ ଥୁଆ ହୋଇଥାଏ ତିନି ଚାରୋଟି ହାଣ୍ଡି । ଚାଳରୁ ଓହଳିଥାଏ କେତୋଟି କୌପୁନୀ ଓ ଲୁଗା । ଆହୁରି ଥାଏ ତିନି ଚାରିପୁଞ୍ଜା ଲାଉତୁମ୍ବା, ପତରସିଆଁ ‘ତଲ୍‌’ ଓ ‘ତଲାରି’ । ଏତିକି ଘରକରଣା ଘରେ ଅଳିଆ ଦଳିଆ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।

(ଙ) ‘ଡୁମା’ ବିଷୟରେ ସୁକୃଜାନିର ବିଶ୍ଵାସ କ’ଣ ?
Solution:
ବିଶ୍ଵାସକୁ ସୂଚିତ କରାଇଛନ୍ତି। ସୁକୃଜାନି ପ୍ରକୃତିର ଅପରୂପ ରୂପଶୋଭା ଓ ତା’ର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବିଶ୍ଵାସ କରେ, ଏସବୁ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଭୂତ ବା ‘ଡୁମା’ର କାମ । ସେହି ଡୁମା ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଆକାଶ, ଜଙ୍ଗଲ, ସଞ୍ଜ ଆଉ ରାତି । କେଉଁ ଡୁମା ସୌଭାଗ୍ୟ ଦେଲାବେଳେ, ଆଉ କେଉଁ ଡୁମା ଆଣିଦିଏ ଝଡ଼ ତୋଫାନ ଓ ଦୁଃଖଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର

(ଚ) ସାନ ପାହାଡ଼କୁ ଦେଖ୍ କେଉଁ ଦୃଶ୍ୟ ସୁଗ୍ଧଜାନିର ଆଖ୍ ଆଗରେ ନାଚି ଯାଉଛି ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ସୁକୃଜାନିର ସଂସାର ସମ୍ପର୍କରେ ପରିଚୟ ଦେବାକୁଯାଇ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ।ଏହା ସୂଚିତ କରିଛନ୍ତି । ସାନ ପାହାଡ଼କୁ ଦେଖ୍ ସୁକୃଜାନିର ଆଖ୍ରେ ଅତୀତଟା ନାଚିଯାଏ । ସେ ଦେଖେ, ସେ ଆଉ ଲୋବୋ କନ୍ଧ ମିଶି ଢୁ ଢୁ ବରଷାରେ କୁରାଢ଼ିରେ ହାଣି ପାହାଡ଼କୁ ଚନ୍ଦା କରିଛନ୍ତି । ସେଦିନର ସେହି ପାହାଡ଼ ବର୍ତ୍ତମାନ ହୋଇଛି ଚାଷଭୂଇଁ ।

(ଜ) ‘ବୟସ ପଚାଶକୁ ଧକ୍‌କା ଖାଇଲା’ କାହା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଓ କ’ଣ କୁହାଯାଇଛି ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ସୁକୃଜାନିର ଅତୀତ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ଦେବାକୁ ଯାଇ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସୁଜାନି ଅତୀତରେ କେବଳ ବଳକୁ ଚିହ୍ନିଥିଲା । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସେ ଚାଷ କରିବାପାଇଁ ପାହାଡ଼ ଲଣ୍ଡା କରୁଥିଲା, ଯାହାକି ପାଞ୍ଚ ଛଅ ଘଣ୍ଟା କୁରାଢ଼ି ନଥୋଇ କାମ କରୁଥିଲା । ହାକିମମାନଙ୍କ ଦି’ମହଣ ବୋଝ ପାହାଡ଼ ଡେଇଁ ନେଇ ଯାଉଥିଲା । ଆବୁଆବୁଆ ବଳୁଆ ଦେହରେ ଗୋଡ଼ ପେଣ୍ଡା ପଥର ଓ ଚମଡ଼ା ଥିଲା ବର୍ଷାତି । କେବେ ବେମାର ପଡୁନଥିଲା । ମାତ୍ର ଏବେ ସେ ବଳ ନାହିଁ, ବୟସ ପଚାଶକୁ ଧକ୍‌କା ଖାଇଲା ।

(ଝ) ପାହାଡ଼ ତଳ ଝୋଲାର ଚିତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନ କର ।
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ପାହାଡ଼ୀ ଇଲାକାର ପ୍ରାକୃତିକ ଶୋଭା ବର୍ଣ୍ଣନା ଅବକାଶରେ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ପାହାଡ଼ ତଳ ଝୋଲା, ଉଞ୍ଚ ଚାଞ୍ଚରା ଉପରେ ଧଳାପାଣି ଡେଇଁ ଡେଇଁ ଦୁଲ୍ ଦୁଲ୍ କଚାଡ଼ି ହେଉଛି ଓ ଗଡ଼ିଗଡ଼ିକା ତଳକୁ ଆସୁଛି । ବଣଦେଶରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ଯେପରି ଡୁଡୁମା ପରି । ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ବରଗଛ ଛାଇ ଓ ଢାଲୁ ଅତଡ଼ାରେ ସାବୁଜା ମାଣ୍ଡିଆ କ୍ଷେତ । ସରୁ ନାଲିରାସ୍ତା କଡ଼ରେ କଡ଼ରେ ଚାଲିଯାଉଛି ।

(ଟ) ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଉପରେ ଦୃଷ୍ଟି ପଡ଼ିବା ପରେ ଦୁଇ ଭଉଣୀ କ’ଣ କଲେ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଜିଲି ଓ ବିଲି ଝୋଲାରେ, ଖୋଲା ଦେହରେ ଗାଧୋଉଥ‌ିବା ବେଳେ, ସେମାନଙ୍କୁ ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଲୁଚି ଲୁଚି ଦେଖୁବା ସେମାନେ ଜାଣିଲେ । ଜିଲିର ଦୃଷ୍ଟିପଡ଼ିବା ପରେ ଦି’ଭଉଣୀ କିଲିକାଲିଆ ହୋଇ ଉଠିପଡ଼ିଲେ ଓ କାଚୁଥିବା ଲୁଗାକୁ ଜିଲି ବେଢ଼ାଇ ହେଲା ପରେ, ବିଲି ଭଉଣୀ ପଛରେ ଲୁଚିଯାଇ ତା’ର ନାଲି ଲୁଗା ଖଣ୍ଡକ ନେଇଆସିଲା । ହସରେ ହସରେ ସେମାନେ ତରତରରେ ଗାଧୁଆ ଶେଷକରି, ଓଦାଲୁଗାରେ ମାଠିଆ କାଖେଇ ଘରକୁ ଫେରିଲେ ।

(୦) ନାଇକର ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ କର ।
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଆଦିବାସୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗାଁ ନାଇକର ଟିକିଏ ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଥାଏ । ନାଇକ ପିଣ୍ଢାରେ ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍‌ର ଛାଉଣି ପଡ଼େ । ସେ ଖଜଣା ଅସୁଲ କରି, ରାଜାଘର ରିବିଣି ଅମିନକୁ ଦିଏ ଏବଂ ଗାଁର ଖବର ଅନ୍ତର ସରକାରକୁ ଜଣାଏ । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଆସିଲେ ସେ କୈପୁନୀ ଉପରେ ପୁରୁଣା କୋଟ୍ ଖଣ୍ଡି ପିନ୍ଧି, ମୁଣ୍ଡରେ ପଗଡ଼ି ଭିଡ଼ି, ଜମାକୁ ଅଣ୍ଟାଭାଙ୍ଗି ଜୁହାର ହୁଏ । ଜମାନ୍ ଆସିବା କଥା ଜଗୁଆଳ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରଚାରକରି, ଜମାନ୍ କିପରି ଜିନିଷପତ୍ର ସହିତ ଗାଁରୁ ଫେରିବ ସେ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରେ ।

(ଡ) ଜଙ୍ଗଲ ଜମାକୁ କ’ଣ ପାଇଁ କେତେ ଟିକସ ବା ଜୋରିମାନା ଦେବାକୁ ପଡ଼େ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଗୋରୁ ଚରାଇବା ପାଇଁ ହଳପିଛା ଲଙ୍ଗଳ ‘ପାନୁ’ ଦେବାକୁ ପଡ଼େ । ଜଙ୍ଗଲରେ ପୋଡୁଚାଷ କଲେ ଅଧିକ ଜୋରିମାନା ପଡ଼େ । କିଏ ବୋଆଇନ ଭାବେ ରିଜାର୍ଡ଼ଡ଼ ଜଙ୍ଗଲରୁ ମହୁ ଆଣିଛି, ଘର କରିବାକୁ ଶାଳ, ପିଆଶାଳ ଗଛ କାଟିଛି, ସବୁକଥାରେ ଜୋରିମାନ ଦେବାକୁ ହୋଇଥାଏ ।

(ଢ) ସୁକ୍ଳଜାନି କାହିଁକି ଉପାଧୂଆ ପଡ଼ିଥିଲା ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସୁଜାନି ନିଜର ବଢ଼ନ୍ତା ପରିବାର ପାଇଁ ଜମି ଓ ଘର କରିବାପାଇଁ ବଡ଼ କାଠ ଦରକାର କରୁଥିଲା । କାରଣ ପୁଅ ବିଭା ହେଲେ ନିଆରା ଘର କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଥିଲା । ତେଣୁ ସୁକୃଜାନି ଦିନ ଦି’ପହରେ ଯୋଡ଼ିଏ କୁକୁଡ଼ା, ତିନୋଟି ପଣସ ଧରି ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ପାଖେ ଯାଇ ଉପାଧୂଆ ପଡ଼ିଥିଲା ।

(ଣ) ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନର ହାବଭାବକୁ ପରଜା ଝିଅମାନେ କିପରି ସମାଲୋଚନା କରୁଥିଲେ ?
Solution:
‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନର ହାବଭାବକୁ ପରଜା ଝିଅମାନେ ବିଭିନ୍ନ କଥାକହି ସମାଲୋଚନା କରୁଥିଲେ । କେହି କହୁଥିଲା, ‘ମୋତେ ଅନୋଉଁଥୁଲା’, ଆଉ କେହି କହୁଥିଲା, ‘ମୋର ପଛ ପଛ ଧାଉଁଥିଲା ।’ ‘ଛୋଟ-ସରୁ ଡାଙ୍ଗପରି ମଣିଷଟେ, ସେଇଟା ତହିଁରେ ପୁଣି କେଡ଼େ ହମହମ’, ‘ଯୋଉ ପାଟି, ମୁଁ ତ ଡରିଗଲି’, ‘ଦେଖତ ଆମର କାଳି କୁକୁଡ଼ାଟା ଡିମ୍ବ ଦେଇଥୁଲା, ବାପା ତାକୁ ଦେଇଦେଲା’, ଏହିପରି ଅନେକ କଥା କହି ସେମାନେ ହସୁଥିଲେ ।

Question 5.
ନମ୍ବର ସମ୍ବଳିତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ପ୍ରାୟ ୧୫୦ ଶବ୍ଦରେ ଦେବାକୁ ହେବ ।

(କ) ପରଜା ସମାଜ ଜୀବନର ବାସ୍ତବ ଚିତ୍ର ‘ଶଶୁପଦର’ ପାଠ୍ୟଶରେ କିପରି ପ୍ରତିଫଳିତ ଆଲୋଚନା କର ।
Solution:
ସମାଜ ଜୀବନର ଚଳଣି, ରୁଚିବୋଧ ଓ ସେଠାରେ ରହିଥିବା ପରିବେଶକୁ ଏପରି ଖଞ୍ଜି ଦେଇଛନ୍ତି, ଯାହା ଫଳରେ ତାଙ୍କର ସାରସ୍ବତ ସାଧନା ହୋଇଛି କାଳଜୟୀ ଓ ଅନତିକ୍ରମଣୀୟ ! ବିଶେଷ କରି ଆଦିବାସୀ ଜନଜୀବନକୁ ନେଇ ସେ ଯେଉଁ କେତୋଟି ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କରିଛନ୍ତି, ସେଥୁରୁ ତାଙ୍କର ଉନ୍ନତ ଅନୁସନ୍ଧିତ୍ସୁ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀକୁ ଆକଳନ କରାଯାଇପାରେ ।

ଧର୍ମଦୁଆର ଘାଟିରୁ ଉତ୍ତରକୁ କୋଶେ ଦୂରରେ ରହିଥାଏ ଛୋଟ ଗାଁଟିଏ ଶଶୁପଦର । ଏଠାରେ ଗୋଟିଏ ଜାତିର ଲୋକେ ବାସ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ଗାଁରେ ତିନୋଟି ଜାତିର ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଡମ୍ବ ସାହି, ଗାଦ୍‌ବା ସାହି ଓ ପରଜା ସାହି । ଗାଁରେ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ଘର ଓ ଘରପାଖକୁ ଟଣିଅଁ ବାଡ଼ରେ ନିବୁଜ ହୋଇ ରହିଥାଏ, ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଫସଲ । ଏ ଛୋଟ ଗାଁରେ ପରଜା ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ପରିବାର ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ହେଉଛି ସୁକୃଜାନିର ପରିବାର ।

ସୁକୃଜାନି ପରିବାରର ଚଳଣି, ଛୋଟ କୁଡ଼ିଆଘରେ ଗଦା ହୋଇଥିବା ଜିନିଷକୁ ନେଇ, ସେହି ସମାଜର ଯଥାର୍ଥ ଚିତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନ କରେ । ସଞ୍ଜ ହେଲେ ସୁକୃଜାନି ତା’ କୁଡ଼ିଆର ଅଣଓସାରିଆ ପିଣ୍ଡାରେ ବସି ପିଙ୍କା ଟାଣେ । ଝିଅ ଜିଲି କିମ୍ବା ବିଲି ଗୋଟିଏ ହାଣ୍ଡିରେ ମାଣ୍ଡିଆଚୂନା କି ଶାଗ କି ଫେସା ହୋଇଥିବା ଆମ୍ବ ଟାକୁଆର କୋଇଲି ଅଜାଡ଼ି ଦେଇ, ଚୂଲିରେ ବସାଇଦେଇ ଗୋଡ଼ ଲମ୍ବାଇ ବସି ଚୁଲି ଜାଳନ୍ତି । ଫାଳିକିଆ ଖୋସାରେ ସେମାନେ ଗୋଟିଏ ନାଲିଫୁଲ ଖୋସି ଦେଉଥିଲେ । ଏହି ଗୋଟିଏ ପରିବାର ଚଳଣି ଓ ଚିତ୍ର ସମଗ୍ର ପରଜା ଜୀବନକୁ ପ୍ରତୀକିତ କରେ ।

ସୁକୃଜାନିର ସ୍ତ୍ରୀ ସମ୍ବାରି ଗଲାଦିନୁ ସେ ଦୁଇ ପୁଅ ଓ ଦୁଇ ଝିଅଙ୍କୁ ନେଇ ଅନେକ ସ୍ବପ୍ନ ଦେଖେ । ତା’. ଶେଷ ଜୀବନ କଥା ଭାବେ । ସେ ମରିଗଲା ପରେ, ତା’ନାଁରେ ଗାଁ ଗୁରୁଡ଼ି ଆମ୍ବଗଛତଳେ ଗୋଜିଆ ପଥର ପୋତାହେବ ଏବଂ ସେ ଡୁମା ପରଜାମାନେ କିପରି ଝୋଲାରେ ଲଙ୍ଗଳା ହୋଇ ସ୍ନାନ କରନ୍ତି, କେହି ସଭ୍ୟମଣିଷ ଦେଖ‌ିଲେ ସେମାନେ କିପରି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି; ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ସରଳ ଆଦିବାସୀ ଲୋକଙ୍କୁ କିପରି ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ଶୋଷଣ କରନ୍ତି, ଜଙ୍ଗଲ ଅତି ମନୋଜ୍ଞ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଉପରୋକ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାରକଲେ ‘ଶଶୁପଦର’ର ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅନନ୍ୟ ।

(ଖ) ‘ଶଶୁପଦର’ ‘ସରକା’ ଉମଲଘର ମମତସ ପଦଣ – ଏହାର ସତ୍ୟତା ବିଚାର କର ।
Solution:
ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିରେ ବା ଯେକୌଣସି ସାରସ୍ଵତ ସାଧନା ପୁସ୍ତକରେ ମୁଖବନ୍ଧର ମୂଲ୍ୟକୁ ଅସ୍ଵୀକାର କରାଯାଇ ପାରେନା । ମୁଖବନ୍ଧ ହିଁ ସମଗ୍ର ପୁସ୍ତକର ଇତିବୃତ୍ତ । ମନ୍ଦିରକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ମୁଖଶାଳାକୁ ଦେଖୁଲେ, ଯେପରି ମନ୍ଦିରର ବିଶେଷତା, ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟକୁ ଅନୁମାନ କରିହୁଏ, ଠିକ୍ ସେହିପରି ମୁଖବନ୍ଧରୁ ହିଁ ପୁସ୍ତକର କଥାବସ୍ତୁ, ବର୍ଣ୍ଣନା ଚାତୁରୀ, ଚରିତ୍ରଚିତ୍ରଣ, ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଆଦିକୁ ବିଚାର କରାଯାଇଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଦେଖ‌ିଲେ ଅନେକ ସମୟରେ ବିନ୍ଦୁରେ ସିନ୍ଧୁ ଦର୍ଶନ କଲାଭଳି ମୁଖବନ୍ଧରେ ହିଁ, ସାରା ସାଧନାର ମୂଲ୍ୟାୟନ କରାଯାଇପାରେ । ଆଲୋଚ୍ୟ ଉପନ୍ୟାସ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ।

ଏଥ‌ିରେ ଶଶୁପଦର ଗାଁର ଜୀବନଚିତ୍ର ଓ ସମଗ୍ର ଉପନ୍ୟାସର ମୁଖ୍ୟଚରିତ୍ର, ସରକାରୀ ମଣିଷ ବା ସଭ୍ୟମଣିଷଙ୍କର ଆଦିବାସୀଙ୍କ ଶୋଷଣକୁ ଯେଭଳି ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଇଛି, ସେଥୁରୁ ସମଗ୍ର ଉପନ୍ୟାସର କଥାବସ୍ତୁକୁ ବିଚାର କରିହୁଏ । ସୁତରାଂ ‘ଶଶୁପଦର’ ‘ପରଜା’ ଉପନ୍ୟାସର ହିଁ ମୁଖବନ୍ଧ ସଦୃଶ । ଧର୍ମୀୟ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଉପନ୍ୟାସର ଅନ୍ୟତମ ମୂଳଚରିତ୍ର ସୁକୃଜାନି ପ୍ରକୃତି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଦେଖ୍ ଅନୁମାନ କରେ, ସବୁଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ ଲେଖାଁ ଭୂତ ବା ‘ଡୁମା’ । ଏହି ଡୁମାପାଇଁ ସବୁକିଛି ହେଉଛି । ସୁକୃଜାନିର ପାରିବାରିକ ଜୀବନଚିତ୍ର, ଘରକରଣା, ହସଖୁସିର ସଂସାର, ପିଲାମାନଙ୍କୁ ନେଇ ସୁଖସ୍ବପ୍ନ ଦେଖିବା ଯେ ଉପନ୍ୟାସର ମୁଖ୍ୟ କଥାବସ୍ତୁ, ଏହା ଅନୁମାନ କରିହୁଏ ।

ସହରୀ ମଣିଷ ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ଶୋଷଣ କରନ୍ତି ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କୁ । ସରକାରୀ ମଣିଷ ଭାବରେ, ସଭ୍ୟମଣିଷ ରୂପରେ ଏହି ଅଧାଲଙ୍ଗୁଳି ଲୋକଙ୍କୁ କେତେ କ’ଣ କହି କଷ୍ଟ ଉପାର୍ଜିତ ଦରବକୁ ଠକିନିଅନ୍ତି । ଏଥ‌ିରେ ସହାୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଗାଁ ନାଇକ । ସେମାନେ ଯେ କେବଳ ଧନଦରବ, ଫସଲ ଉପରେ ଆଖୁ ରଖନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ସେମାନଙ୍କ ବଢ଼ିଲା ଝିଅ, ଯାହାକି ଆଦିବାସୀ ମଣିଷର ମର୍ଯ୍ୟାଦା, ତାହାକୁ ମଧ୍ୟ ସମୟ ସୁଯୋଗ ଦେଖ୍ ହରଣ କରନ୍ତି । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଏହା ସୂଚାଇ ଅଛନ୍ତି । ଉପନ୍ୟାସର କଥାବସ୍ତୁରେ ଏହାହିଁ ବିଶେଷ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ ।

ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ସୁଜାନି ଭଳି ଚରିତ୍ରର ବର୍ଣନା କରିଥିଲେ ହେଁ, ମାଣ୍ଡିଆଜାନି, ଟିକ୍ରାଜାନି, ବାଗଲ୍, ଜିଲି, ବିଲି, କାଜୋଡ଼ିମାନଙ୍କ ଚରିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଧାଇଁ ଓ ଧାଙ୍ଗୁଡ଼ୀମାନଙ୍କ ମନରେ ଗୋପନକଥାକୁ ସୂଚାଇ ଅଛନ୍ତି । ମାଣ୍ଡିଆଜାନି କାଜୋଡ଼ିକୁ ବିବାହ କରିବାକୁ ଥିଲାବେଳେ, ଜିଲି ବାଗ୍‌ଲାର ମନୋନୀତ । ଏମାନଙ୍କର ପ୍ରେମକାହାଣୀ କେଉଁ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପହଞ୍ଚିବ ତାହାକୁ ବିଚାର କରାଯାଇପାରେ । ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାରକରି ଦେଖ‌ିଲେ, ‘ଶଶୁପଦର’ ହିଁ ‘ପରଜା’ ଉପନ୍ୟାସର ମୁଖବନ୍ଧ ବୋଲି ଆକଳନ କରାଯାଇପାରେ |

(ଗ) ସୁଜାନିର ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ କର।
Solution:
ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ ସାହିତ୍ୟରେ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର କଳା । ଚରିତ୍ରମାନେ ସାହିତ୍ୟ ସ୍ରଷ୍ଟାର ମାନସ ସନ୍ତାନ । ସ୍ରଷ୍ଟା ଯାହା କହିବାକୁ ଚାହେଁ, ଯାହା ସନ୍ଦେଶ ଦେବାକୁ ଚାହେଁ, ସେ ସିଧାସିଧ୍ ନିଜେ ନକହି ଚରିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ କହିଥାଏ । ଚରିତ୍ରମାନେ ‘ପରଜା’ ଉପନ୍ୟାସର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ‘ଶଶୁପଦର’ରେ ଆଦିବାସୀ ମଣିଷ ସୁକୃଜାନିର ଚରିତ୍ରକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଚିତ୍ରଣ କରିଛନ୍ତି । ସୁକୃଜାନି ଚରିତ୍ରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କଲେ, ପରଜା ମଣିଷର ଚିନ୍ତାଚେତନା, ସମ୍ଭାବନାମୟ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀକୁ ଆକଳନ କରିହୁଏ । ସୁକୃଜାନି ଆଦିବାସୀ ମଣିଷ ହିସାବରେ ଦେହ ମେହନତ କରି ସଂସାର ଗଢ଼ିଛି । ବୟସ ପଡ଼ିଆସିଲାବେଳକୁ ଯୁଆନ ପୁଅଙ୍କଠାରେ ନିଜର ଅତୀତକୁ ଖୋଜି ବସିଛି ।

ସବୁଥରେ ସେ ଖୁସି । ତା’ର ଛୋଟ ସଂସାରରେ ସବୁବେଳେ ପିନ୍ଧିବାକୁ ଅଣ୍ଟାର ଡୋରକୁ ଚାରି ଆଙ୍ଗୁଳିଆ କୌପୁନୀ ଖଣ୍ଡିକରେ କେବେ ଊଣା ହୋଇନାହିଁ । ସେ ଖୁସି ଭିତରେ ସେ ତିନିବର୍ଷ ଭିତରେ ଭାରିଯା ସମ୍ମାରିକୁ ହରାଇଛି । ସଂସାରରେ ରହିଛନ୍ତି, ସୁକୃଜାନି ନିଜେ, ବଡ଼ପୁଅ ମାଣ୍ଡିଆ, ସାନପୁଅ ଟିକ୍ରା ଓ ଝିଅ ଦୁଇଜଣ ଜିଲି ଓ ବିଲି । ସଞ୍ଜବେଳେ ସୁକୃଜାନି ତା’ର ଛୋଟ କୁଡ଼ିଆଘରର ଅଣଓସାରିଆ ପିଣ୍ଡାରେ ବସି ପିଙ୍କା ଟାଣେ । ପିଙ୍କା ଟାଣୁ ଟାଣୁ ସେ ଭବିଷ୍ୟତକୁ ନେଇ ସୁଖର ସ୍ଵପ୍ନକୁ କେତେ କ’ଣ ଆଶାର ଗାଲିଚା ବୁଣେ । ତା’ର ଗୋଟିଏ ବୋଲି ବଖରା ଘର । ସେଥ‌ିରେ କେତେ କ’ଣ ଘରକରଣା ଚିଜ ପୁଳା ପୁଳା ରହିଥାଏ । ଅନ୍ଧାର ଘରୁ ନାକ କାନ ରୁନ୍ଧା ମଠୁଆ ମଠୁଆ ଧୂଆଁ ତା’କୁ ଭଲଲାଗେ ।

କାରଣ ସବୁକୁ ସେ ନିଜର ବୋଲି ଭାବିଥାଏ । ସୁକୃଜାନି ପ୍ରକୃତିର ପରିବର୍ତ୍ତନ, ସଞ୍ଜ ସକାଳ, ଆକାଶ ଜଙ୍ଗଲର ସ୍ରଷ୍ଟାକୁ ଭୂତ ବା ଡୁମା ବିଚାରରେ ‘ଯାଦୁକର ‘ଡୁମା’ ଏସବୁ ଗଢ଼ିଛି– ଆକଶ ଆଉ ଜଙ୍ଗଲ, ସଞ୍ଜ ଆଉ ରାତି । କେଉଁ ଡୁମା ଆଉ ଆନନ୍ଦ । କିଏ ଆଣିଦିଏ ଝଡ଼ ତୋଫାନ, ଦୁଃଖଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ।

ସୁକୃଜାନି ଆଗରେ ଥ‌ିବା ସାନ ପାହାଡ଼କୁ ଦେଖ୍, ତା’ର ଅତୀତକୁ ମନେପକାଏ । ସେ ଆଉ ଲୋବୋ କନ୍ଧ ମିଶି ପୁଣି ଭବିଷ୍ୟତକୁ ଦେଖ, କେଉଁସେ ଉପକାରୀ ଡୁମା ପାଇଁ କେତେ ଘର ବଂଶଧର ରହିବେ । ସେ ମରିଗଲା ପରେ, ତା’ପାଇଁ ଗାଁ ମଝି ଗୁରୁଡ଼ି ଆମ୍ବଗଛ ତଳେ, ତା ନାଁରେ ଗୋଜିଆ ପଥର ପୋତାହେବ ଏବଂ ସେଥ‌ିରେ ସେ ଗୋଟିଏ ଆତ୍ମା ବା ଡୁମା ହୋଇ ଭବିଷ୍ୟତର ପୁଅନାତିର ସୁଖ ସୌଭାଗ୍ୟ ଦେଖୁବ ।

ନିଜ ପରିବାରର ଭବିଷ୍ୟତ ଓ ସୁଖସୁବିଧା ପାଇଁ ସେ ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ପାଖରେ ଉପାଧୂଆ ପଡ଼ିଛି । କୁକୁଡ଼ା ଓ ପଣସ ଦେଲାପରେ ପୁଣି ଅଣ୍ଟାରୁ ଦୁଇଟଙ୍କା କାଢ଼ିଦେଇଛି । ପୁଅ ବିବାହ ପାଇଁ ନୂଆଘର କରିବ, ଚାଷଜମି କରିବାପାଇଁ ସ୍ୱୀକୃତି ନେଇଛି । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ‘ହଉ’ କହିଦେଲା ପରେ, ସୁକୃଜାନିର ଆନନ୍ଦ ରଖିବାକୁ ଜାଗା ନଥାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର

(ଶ) ପଣ୍ୟ ମଣିଶ ଓ କନକାତି ମଣିକର କାବନହମି ‘ଶଶୁପଦର’ ପାଠ୍ୟାଶାରେ କିପରି ପ୍ରାଥମ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଲଛି – ଆଲୋଚନା କର ।
Solution:
ଔପନ୍ୟାସିକ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି ଆଲୋଚନା କର । ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ସେହିସବୁ ଜନଜାତିର ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟା ବର୍ଣ୍ଣନା, ତାଙ୍କ ସାରସ୍ଵତ ଲେଖନୀକୁ ଦେଇଛି ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ମର୍ଯ୍ୟାଦା । ସଭ୍ୟମଣିଷଠାରୁ ଦୂରରେ ରହି, ସରଳ ଜୀବନ ଯାପନ କରି ସେମାନେ ହସି ଖେଳି ଆନନ୍ଦରେ ରହିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି । ମାତ୍ର ଅନେକ ସମୟରେ ସଭ୍ୟମଣିଷ, ନିଜର ସ୍ଵାର୍ଥପାଇଁ ବୁଦ୍ଧିବଳରେ ସେହି ଜନଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଶୋଷଣ କରିଥାଏ ।

ଆଦିବାସୀ ମଣିଷ ବନ୍ୟ ପ୍ରକୃତି କୋଳରେ ଜନ୍ମ ନେଇଛି, ବଢ଼ିଛି, ଖେଳିଛି ଓ ସେଥ‌ିରେ ସେ ଅନେକ ସୁଖସ୍ଵପ୍ନକୁ ହାତେଇ ନେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛି । ମାଣ୍ଡିଆ ପେଜ ଟୋପିକ ପିଇବେ ଓ ଚାରିଆଙ୍ଗୁଳିଆ କୌପୁନୀ ପିନ୍ଧିବେ, ସେତିକି ସେ ଆଶାକରେ । ପୁଣି ପୁଅ ବିବାହ କଲେ, ପୁଅ ପାଇଁ ଅଲଗା ଘର ତୋଳିବାର ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରେ । ପୁଅ ଓ ପୁଅର ପୁଅ, ପୁଣି ଆହୁରି ପୁଅକୁ ନେଇ ସେ ମନ ଆନନ୍ଦ କରେ । ସେତିକିରେ ସେ ଖୁସିଥାଏ । ସେହିପରି ଜଙ୍ଗଲ ଦେଶର ଧାଙ୍ଗୁଡ଼ା ବା ଯୁବକମାନେ ଦିନସାରା ଖଟି ଖଟି ଘରକୁ ଫେରନ୍ତି । ଘରେ ପେଜ ମୁନ୍ଦିକ ପିଇଦେଇ ମନ ଖୁସି କରିବାକୁ ଚାଲିଯାଆନ୍ତି । ଝିଅମାନେ ଘରକାମ ସାଙ୍ଗକୁ ଶାଗ ତୋଳିବା, ପେଜ ରାନ୍ଧିବା କାମ କରନ୍ତି ।

ମୁଣ୍ଡରେ ବଙ୍କା ଖୋସାକରି, ସେଥୁରେ ନାଲିଫୁଲ ଖୋସି, ରଙ୍ଗରଙ୍ଗିଆ ଲୁଗାପିନ୍ଧି ସାଙ୍ଗମାନଙ୍କୁ ସହିତ ଥଟ୍ଟାମଜାରେ ବେଳନିଅନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଦେହ ଅଭିମାନ ନଥାଏ । ଏପରିକି ପୁଅମାନେ ଚାରିଆଙ୍ଗୁଳିଆ କୈପୁନୀ ପିନ୍ଧିଲାବେଳେ, ଝିଅମାନେ ଲଙ୍ଗଳାହୋଇ ଗାଧାନ୍ତି । ଝିଅମାନଙ୍କ ଗାଧୁଆ ତୁଠକୁ ଜନଜାତିର ପୁରୁଷଲୋକ ଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ କିମ୍ବା ଅନାନ୍ତି ନାହିଁ ।

ସଭ୍ୟମଣିଷ ସରକାରୀ ମଣିଷ ଭାବରେ ଜନଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚାଯାଏ । ସରଳ ଆଦିବାସୀ ମଣିଷ ସଭ୍ୟ ମଣିଷକୁ ଖାତିରି କରେ, ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦିଏ, ଏପରିଙ୍କ ମହାପ୍ରଭୁ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରେ । ସେହି ସୁଯୋଗରେ ସଭ୍ୟମଣିଷ ବିଭିନ୍ନ ଟିକସ ନାମରେ, ଜନଜାତିର ମଣିଷଙ୍କ ଫସଲ, ଫଳମୂଳ, କୁକୁଡ଼ା ଓ ଟଙ୍କା ଆଦି ଠକିନିଏ । ବିନା ପାରିଶ୍ରମିକରେ ବୋଝ ବୋହିବାକୁ ଜନଜାତିର ଲୋକଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟକରେ । ଦିମହଣ ବୋଝକୁ ଭାରକରି ପାହାଡ଼ ଜଙ୍ଗଲ ରାସ୍ତାରେ କୋଶେ ଗଲେ ପଇସାଏ ଦିଏ । କେବଳ ପରିଶ୍ରମ ଓ ଧନ ଉପରେ ସଭ୍ୟମଣିଷ ଆଖୁ ରଖୁଥାଏ । ଦରକାର ପଡ଼ିଲେ ସୁଯୋଗ ଦେଖ୍, ସେମାନଙ୍କ ଝିଅମାନଙ୍କ ଉପରେ ପାପ ଆଖୁ ପକାଏ ।

ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଜିଲି ବିଲିର ଲଙ୍ଗଳା ଦେହକୁ ଲୁଚି ଲୁଚି, ବାଆଁରେଇ ଦେଖୁଛି । ସେମାନଙ୍କ ସହିତ ଥଟ୍ଟା ମଜା ହୋଇଛି । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଚାଲିଗଲାପରେ ଗାଁ ଝିଅମାନେ ପରିହାସ କରି ପଛରେ କେତେକଥା କହିଛନ୍ତି । ସେମାନେ କହିଛନ୍ତି – ‘ମୋତେ ଅନୋଉଁଥୁଲା’’, ‘ମୋର ପଛ ପଛ ଧାଉଁଥୁଲା’’, ‘‘ଛେ ସରୁ ଡ଼ାଙ୍ଗ ପରି ମଣିଷଟେ ସେଇଟା ତହିଁରେ ପୁଣି ହମହମ୍ ।’’ ସବୁ କଥା ହସରେ ହସରେ ସେମାନେ କହିଛନ୍ତି ।

(ଙ) ‘ଶଶୁପଦର’ ଅନୁସରଣରେ ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ବୈଚିତ୍ର ଓ ଭାଷା ଉପସ୍ଥାପନାର ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା ବିଚାର କର ।
Solution:
ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ କାଳଜୟୀ ଔପନ୍ୟାସିକ ସେମାନଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଏକାଧ୍ଵକବାର ପୁରସ୍କୃତ ହୋଇଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଅନ୍ୟତମ । ସେ ବିଭିନ୍ନ କଥାବସ୍ତୁକୁ ନେଇ, ଏପରିକି ଜନଜାତିର ବାସ୍ତବ ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟାକୁ ନେଇ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କରିଥିଲେ ବି, ସବୁଥିଲେ ତାଙ୍କର ଉପସ୍ଥାପନ କୌଶଳ ଥିଲା ନିଆରା । ସେ ଯାହା କହନ୍ତି ଏମିତି ଟିକିନିଖ୍ କରି କହନ୍ତି, ଯାହାକି ପାଠକ ନିକଟରେ ଅବିକଳ ଚିତ୍ରପଟ ଭଳି ଉଦ୍‌ଭାସିତ ହୋଇଉଠେ । ପୁନଶ୍ଚ ସେ ମନ ପୂରିଗଲା ଭଳି, ଆତ୍ମା ବୁଝିଗଲା ଭଳି ରୂପକଳ୍ପ ଓ ଚିତ୍ରକଳ୍ପରେ ‘ଶଶୁପଦର’ର ଅବସ୍ଥିତିକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଲେଖକ କହିଛନ୍ତି, କୋରାପୁଟରୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ଯିବା ରାସ୍ତାରେ, ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ମୋଟେ ଦେଢ଼କୋଶ ଥାଇ ଧର୍ମଦୁଆର ଘାଟି ପଡ଼େ ।

ସେହି ଧର୍ମଦୁଆର ଘାଟିରୁ ଉତ୍ତରକୁ କୋଶେ ଗଲେ ପଡ଼େ ଶଶୁପଦର ! ଘାଟିର ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ସେ ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘ଏ ପାଖୁ ଚାଳିଶ ସେପାଖୁ ପଚାଶ ପାହାଡ଼ ଠେଲାଠେଲି ଧକ୍‌କା ଧକ୍‌କି ହୋଇ ମୁହାଁମୁହିଁ ଠିଆ ହୋଇଛନ୍ତି ।’’ ସୁକୃଜାନି ସଞ୍ଜବେଳେ ତା’ର ଅଣଓସାରିଆ ପିଣ୍ଡାରେ ବସି ପିଙ୍କା ଟାଣେ । ସେହି ପିଙ୍କା ଟଣାରୁ, ‘ମନଭିତରେ କିପରି ଗୋଟିଏ ଆଶ୍ରୟମୟ ତୃପ୍ତି ସେ ପାଏ । X X ଚାରିପାଖରେ ପାହାଡ଼ ଜଙ୍ଗଲ ଆଉ ମଥା ଉପରେ ଏତେବଡ଼ ଆକାଶ, ଏତେବଡ଼ ବିସ୍ତୃତି – ଏହା ଭିତରେ ବି ନିଜକୁ ସେ ଖୋଜିଲେ ପାଏ, ନିଜେ ରହିଛି ବୋଲି ବୁଝେ ।

ସୁଜାନିର ଘର ଓ ଘରକରଣାର ବର୍ଣ୍ଣନା ପୂରା ଫଟୋଗ୍ରାଫିକ୍, ଯାହାକି ଆଦିବାସୀ ଘରର ଚଳଣି ଓ ଦୃଶ୍ୟକୁ ପାଠକଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇଦିଏ । ସେହିପରି ସଞ୍ଜବୁଡ଼ିବାର ଦୃଶ୍ୟକୁ ବର୍ଣ୍ଣନାକରି ଔପନ୍ୟାସିକ ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘ସଞ୍ଜବୁଡ଼େ – ଢେଉ ଢେଉକା ପୂର୍ବଘାଟର ପାହାଡ଼ ଉପରେ ଛିରିକି ପଡ଼େ କେତେ ରଙ୍ଗ, ମଥାରେ ଅବିର, ପଖାରେ ହଳଦୀଗୁଣ୍ଡା, ତଳର ଗହୀର ଜଙ୍ଗଲରେ ସମୁଦ୍ରର ନେଳି-କଳା ନେଳି କଳା ।’’ ସୁକୃଜାନିର ଅତୀତକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ଔପନ୍ୟାସିକ । ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଲେଖୁଛନ୍ତି – ‘ଆବୁଆବୁଆ ବଳୁଆ ଦେହର ଗୋଡ଼-ପେଣ୍ଡା ତା’ର ପଥର, ଚମଡ଼ାଟି ତା’ର ବର୍ଷାତି ।’’

‘‘ଉଞ୍ଚ ଚାଞ୍ଚରା (ଚଟାଣ) ଉପରେ ଧଳା ପାଣି ଡେଇଁ ଡେଇଁ ଦୁଲ୍ ଦୁଲ୍ ହୋଇ କଚାଡ଼ି ହେଉଛି, ଗଡ଼ି ଗଡ଼ିକା ଆସୁଛି ଶୂଳକୁ, ବଣଦେଶରେ ଏହିପରି ଅସଂଖ୍ୟ ଡୁ-ଡୁ-ମା । ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ବରଗଛ ଛାଇ, ଢାଲୁ ଅତଡ଼ାର ସାବୁଜା ମାଣ୍ଡିଆ କ୍ଷେତ କେନା କେନା ହୋଇ ପାଣି ଉପରକୁ ଓହଳି ପଡ଼ିଛି । ସରୁ ନାଲି ନାଲି ବାଟଚଲା ତୁଠରାସ୍ତା, ସାପେଇ ସାପେଇ ଅତଡ଼ାଏ ଅତଡ଼ାଏ ।’’ ସୁଜାନି ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍‌ଠାରୁ ‘ହଉ’ ଶବ୍ଦଟି ଶୁଣିଲା ପରେ, ତା’ର ଖୁସିକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଲେଖାଯାଇଛି – “‘ସୁକୃଜାନିର ଆନନ୍ଦ ରଖ୍କୁ ଜାଗାନଥାଏ ।’’
ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନା ବୈଚିତ୍ରର ଭାବ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

(ଚ) ଜଙ୍ଗଲ ଜମାର ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ କର ।
Solution:
ରୀତିକୁ ବର୍ଣନା କରିଥିଲେ ବି, ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ପହଞ୍ଚିଛି ଶଶୁପଦର ଗାଁରେ । ସେ ସଭ୍ୟ ଜଗତର ଲୋକ ହିସାବରେ ଜଙ୍ଘିଆ ପିନ୍ଧିଥିଲା । ଦେହରେ ତା’ର ଥିଲା ଅଧାକାମିଜ୍ । ଅଧାଲଙ୍ଗୁଳି ଦେଶରେ ସେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଥିଲା ବୋଲି ବାରିହୋଇ ପଡ଼ୁଥିଲା । ସେ ଜଙ୍ଗଲ ‘ଅଧିକାରୀ’ – ହାକିମ । ସେ ବଣର ଗାରଡ଼ ବା ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ । ତା’ର କାମ ହେଉଛି ବଣକୁ ଜଗିବା, କିଏ କରିବା । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍‌ର ସେ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଗସ୍ତ ପଡ଼ିଥିଲା ।

ମାତ୍ରେ, ଗାଁ ନାଇକ ପିଣ୍ଡାରେ ଛାଉଣି ପଡୁଥିଲା । ନାଇକର ହାତବାରିଶି ଗାଁର ଜଗୁଆଳ ବାଡ଼ି ହଲେଇ ହଲେଇ ଚହଳ ପକେଇ କହୁଥୁଲା ଜମାନ୍ ଆସିଛି ବୋଲି । ଜମାନ୍ ପାଇଁ ଗାଁରୁ ସିଧା ଆସେ ଚାଉଳ, ଡାଲି, ପନିପରିବା ଓ ଗାଁ ଫସଲ । କାରଣ ଆଦିବାସୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ କମ୍ ମହାପୁ ନୁହଁନ୍ତି । ସେ ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ଟିକସ ନିଏ । ବଣରେ ଗୋରୁ ଚରାଇଲେ ଟିକସ ନିଏ । ଏହାଛଡ଼ା ପୋଡୁଚାଷ ପାଇଁ ଜୋରିମାନା ଆଦାୟ କରେ । କେହି ଯଦି ବେଆଇନ ଭାବେ ବଣରୁ ମହୁ ଆଣିଛି, କାଠ କାଟିଛି, ସବୁକଥାକୁ ନେଇ ସେ ପଇସା ଆଦାୟ କରେ । ଦରମା ମାସକୁ ଆଠଟଙ୍କା ହେଲେ ବି, ତା’ର ଦଖଲରେ ଦଶ ପନ୍ଦର କୋଶ ନିଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ । ଜମାନ୍ କୁକୁଡ଼ା ନିଏ, ଡିମ୍ବ ନିଏ ।

ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଭାଷାରେ – ‘ଅନେକ ଉପାଧୂଆ ପଡ଼ିଲେ, ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଭୋଗ ପାଇ ପାଇ ବର ବୃଷ୍ଟିକଲା ।’’ ସୁକୃଜାନି ଜମି ପାଇଁ ଓ କାଠ ପାଇଁ, ପଣସ ଓ ଦୁଇଟଙ୍କା ଦେଇଥିଲା । ବିନୟଭାବରେ ସମସ୍ତେ ମହାପ୍ରଭୁ ଡାକିଲେ, ସେଥ୍ପାଇଁ ସେ ଲୋକଙ୍କୁ ଶୋଷଣ କଲା । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ କେବଳ ଯେ ଆଦିବାସୀଙ୍କର ଧନ ଶୋଷଣ କରୁଥିଲା, ତା’ନୁହେଁ ସମୟ ସୁବିଧା ଦେଖ୍, ଝିଅମାନଙ୍କ ଉପରେ ପାପ ନଜର ପକାଉଥିଲା । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଲୁଚି ଲୁଚି, ହରଡ଼ ଚଢ଼େଇ ଖୋଜିବା ବାହାନାରେ ଜିଲି ବିଲିଙ୍କର ଲଙ୍ଗଳା ଦେହକୁ ଦେଖୁଥିଲା । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଯିବା ସମୟରେ ଜିଲି ସହିତ ଥଟ୍ଟା କଥା କହୁଥିଲା । ତେଣୁ ଜମାନ୍ ଯିବାପରେ ଗାଧୁଆ ତୁଠରେ ଝିଅମାନେ କଥାବାର୍ତ୍ତା ହେଉଥିଲେ – ‘ମୋତେ ଅନୋଉଁଥୁଲା’’, ‘ମୋର ପଛ ପଛ ଧାଉଁଥୁଲା’’, ‘‘ଯେଉଁ ପାଟି, ମୁଁ ତ ଡରିଗଲି’’, ‘ଦେଖତ ଆମର କାଳି କୁକୁଡ଼ାଟା ନିମ୍ବ ଦେଉଥିଲା ବାପା ତାକୁ ଦେଇଦେଲା’’ । ଏହି ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଚରିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଔପନ୍ୟାସିକ, ସଭ୍ୟ ମଣିଷର ଅସଭ୍ୟ ବିଚାରବୋଧକୁ ପ୍ରକାରାନ୍ତରେ ବଖାଣି କପିଚିନ୍ତ |

(କ) ଲେଖକ ପରିତିନି :

ସ୍ଵାଧୀନତା ପରବର୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ବିଶିଷ୍ଟ ସାରସ୍ଵତ ସାଧକଙ୍କ କୃତିରେ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଗଦ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଭାଗ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ସମୃଦ୍ଧି ଘଟିଛି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ଜଣେ ପ୍ରବୀଣ ସ୍ରଷ୍ଟା ଭାବରେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସମ୍ମାନର ଅଧିକାରୀ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି । ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଗଦ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ପ୍ରବନ୍ଧ, ରମ୍ୟରଚନା, ସମାଲୋଚନା, ଗଳ୍ପ ଓ ବିଶେଷତଃ ଶିଳ୍ପୀ । ତଦୀୟ ଶିଳ୍ପୀମାନସ ଗଦ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ପାରଦର୍ଶିତା ହାସଲ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଉପନ୍ୟାସ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ୍ବକ ସିଦ୍ଧି ଅର୍ଜନ କରିପାରିଛି । ଜୀବନରେ ସାରସ୍ଵତ ସାଧନା କରିବା ଦିଗରେ ସେ ବହୁସମୟ ବ୍ୟୟ କରିଛନ୍ତି, ଓଡ଼ିଆ
ଉପନଯାପନ୍ତ ଯଥାର୍ଥ ସମ୍ଦ୍ଧ କରିଛିନ୍ତି |

ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି ୧୯୧୪ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ମାସ କୋଡ଼ିଏ ତାରିଖରେ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର ନାଗବାଲି ଗ୍ରାମରେ ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ କରଣ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । କୃତୀ ଓ ମେଧାବୀ ଛାତ୍ରଭାବରେ ସେ ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରି ନିଜର ମେଧା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିପାରିଥିଲେ । ୧୯୩୬ ମସିହାରେ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ମହାନ୍ତି ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀରେ ଏମ୍. ଏ. ପାଶ୍ କରିଥିଲେ । ଏହାପରେ ତାଙ୍କ କର୍ମଜୀବନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଓ ସେ ଓଡ଼ିଶାର ଶାସନ ବିଭାଗରେ ଜଣେ ନିଷ୍ଠାପର କର୍ମଚାରୀ ଭାବରେ ଯୋଗଦେଇ ନିଜର ପ୍ରଶାସନିକ ଦକ୍ଷତାର ପରିଚୟ ଦେଇପାରିଥିଲେ ।

ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ଜଗତରେ ଶିଳ୍ପୀ ଗୋପୀନାଥ ଜଣେ ଅପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀ ସ୍ରଷ୍ଟା । ତାଙ୍କର ଅଜସ୍ରସ୍ରାବୀ ଲେଖନୀରୁ ବହୁ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର ଓ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରର ମଣିଷର ଜୀବନଚିତ୍ର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ସାମାଜିକ ମଣିଷର ସଂଘର୍ଷମୟ ଜୀବନଧାରା ଓ ଅନ୍ତଃସଂଘର୍ଷକୁ ସେ ଅତି କଳାତ୍ମକ ଭାବରେ ତାଙ୍କର ଉପନ୍ୟାସଗୁଡ଼ିକରେ ଚିତ୍ରଣ କରିପାରିଛନ୍ତି । ମଣିଷର ଚରିତ୍ରକୁ ସେ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ତା’ର ଅବଚେତନ ଚିତ୍ତର ସଂଗୁପ୍ତ ରହସ୍ୟକୁ ମଧ୍ୟ ବହୁ ଭାବରେ ଉଦ୍‌ଘାଟନ କରିବାରେ କ୍ଷମ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି ।

ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ଶିଳ୍ପଦୃଷ୍ଟି ଅତି ପ୍ରବୀଣ । ଏଥ‌ିରେ ରହିଛି ସ୍ରଷ୍ଟା ହୃଦୟର ଆତ୍ମୀୟତା, ଶିଳ୍ପୀର କଳାଚେତନା ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିମାନସର ଆଦର୍ଶବୋଧ । ପାରିବେଶିକ ବର୍ଣ୍ଣନାର ଚମକପ୍ରଦ ବାସ୍ତବତା ତାଙ୍କ ଉପନ୍ୟାସ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଚରିତ୍ରକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ସରସ, ସୁନ୍ଦର ଓ ସୁଖପାଠ୍ୟ କରିଥାଏ। ତାଙ୍କ ରଚିତ ଦାଦିବୁଢ଼ା, ପରଜା, ଅମୃତର ସନ୍ତାନ, ଶିବୁଭାଇ ଓ ଅପହଞ୍ଚ ହେଉଛି ତାଙ୍କର କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ଉପନ୍ୟାସ । ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ଏହି ଉପନ୍ୟାସ ପାଇଁ ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି କେନ୍ଦ୍ର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀଦ୍ୱାରା ପୁରସ୍କୃତ ହୋଇଥିଲେ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ଔପନ୍ୟାସିକ ଶିଳ୍ପୀମାନସ ରାହୁର ଛାୟା, ଦାନାପାଣି, ମାଟିମଟାଳ, ପ୍ରେମର ନିୟତି, ଲୟ ବିଲୟ, ପୋଡ଼ାକପାଳ, ସପନମାଟି, ମନ ଗହୀରର ଚାଷ, ଦୁଇପତ୍ର, ଶରତବାବୁଙ୍କ ଗଳି ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ସାର୍ଥକ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ନିଜର ସୃଜନୀ ପ୍ରତିଭାର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ସ୍ବାକ୍ଷରକୁ ସେ କେତେକ ଉପନ୍ୟାସରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଗୋପୀନାଥ ସ୍ୱୀୟ ସୃଷ୍ଟିକର୍ମ ପାଇଁ ହେଉଛନ୍ତି ସର୍ବପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକ ଯିଏ ୧୯୭୪ ମସିହାର ‘ମାଟି ମଟାଳ’ ଉପନ୍ୟାସ ପାଇଁ ଜ୍ଞାନପୀଠ ପୁରସ୍କାର ଲାଭ କରିଛନ୍ତି ।

ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଅନୁପ୍ରେରଣା ନେଇ ସେ ଲେଖିବା କାର୍ଯ୍ୟରେ ପ୍ରବୃତ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି । ନିଜର ଲେଖା ସମ୍ପର୍କରେ ‘ମୁଁ କାହିଁକି ଲେଖେ’’ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସେ ‘ଡଗର’ ପତ୍ରିକାରେ ଲେଖିଥିଲେ – ‘ତେବେ ମୁଁ ଲେଖେ କାହିଁକି ?’’ ତା’ର ସହଜ ଉତ୍ତର- ‘କାରଣ ଲେଖା ମାଡ଼େ । ଏ ମୋ ମନର ସହଜ ସ୍ଵାଭାବିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା । ଏ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ଆଲୋଚି ଦେଖିଲେ ପ୍ରଥମେ ଲାଗେ ମୁଁ ଲେଖେ, କାରଣ ମୁଁ ଭଲପାଏ । ମାଠିଆର ପାଣି ପଶିଲା ପରି ଗଦ୍‌ଗଦ୍ ହୋଇଉଠେ ମୋର ଭଲପାଇବା, ଉଛୁଳି ପଡ଼ି ହୁଏ ମୋର ଲେଖା ।’ କୃତିତ୍ଵ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଇତିହାସରେ ନିଶ୍ଚୟ ସମ୍ମାନନୀୟ ଏହା ବିନାଦ୍ଵିଧାରେ ସ୍ଵୀକାର କରିବାକୁ ହୋଇଥାଏ ।

(ଖ) ପ୍ରବନ୍ଧର ସାରକଥା :

କୋରାପୁଟରୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ଯିବା ବାଟରେ,ଲକ୍ଷ୍ମୀପୁର ଆଉ ମୋଟ ଦେଢ଼କୋଶ ବାଟ ଥାଇ ପଡ଼େ ‘ଧର୍ମଦୁଆର ଘାଟି’ । ଘାଟିଟି ବଡ଼ ଭୟଙ୍କର । ସେଠାରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପାହାଡ଼ ଲାଗି ଲାଗି ରହିଥାନ୍ତି । ସେହି ଧର୍ମଦୁଆର ଘାଟିରୁ ଉତ୍ତର ଦିଗକୁ କୋଶେ ଦୂରରେ ପଡ଼େ ଗୋଟିଏ ଆଦିବାସୀ ଛୋଟ ଗାଁ । ସେହି ଗାଁର ନାମ ‘ଶଶୁପଦର’ । ସେହି ଗାଁଟି ଗୋଟିଏ ପାହାଡ଼ର ମଝାମଝି ରହିଥାଏ, ଯାହାକୁ ଔପନ୍ୟାସିକ ଲେଖୁଛନ୍ତି, ‘ଢାଲୁରେ ଠିକ୍‌ ଅଣ୍ଟା ପାଖେ ।’’

ସେହି ଛୋଟ ଗାଁଟିରେ ତିନି ଜାତିର ଲୋକ ବାସ କରନ୍ତି । ସେହି ତିନି ଜାତିର ଲୋକେ ମେଞ୍ଚ୍ ମେଞ୍ଚ୍ ହୋଇ କୁଡ଼ିଆ ଘରେ ରହିଥାନ୍ତି । ତିନୋଟି ଜାତି ହେଉଛି ‘ଡମ୍ବ’ ସାହି, ‘ଗଦ୍‌ବା’ ସାହି ଓ ‘ପରଜା’ ସାହି । ସବୁ ଘରଗୁଡ଼ିକ ଥାଏ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ହୋଇ । ଗାଁ ପାଖରେ ଥାଏ ‘ଟଣିଅଁ’ ଝାଟିରେ ଜାଲି ବାଡ଼ ଭିତରେ ସବୁଜ ଫସଲ । ସେହି ଫସଲଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ‘ଜୋଣା’ (ମକ୍‌କା) କ୍ଷେତ, ଲଙ୍କାମରିଚ କ୍ଷେତ, ଧୂଆଁପତ୍ର କ୍ଷେତ, ମାଣ୍ଡିଆ, ଅଳସି, ଜଡ଼ା, କାନ୍ଦୁଲ (ବଡ଼ ହରଡ଼) କ୍ଷେତ । ଗାଆଁରେ ରହିଥାଏ ମୋଟ ବାଇଶଟି ଘର । ସେହି ଗାଁରେ ରହିଥାଏ ପରଜା ସଂପ୍ରଦାୟର ଆଦିବାସୀ ସୁଜାନି । ସୁଜାନିର ଥାଏ ଖୁସିବାସିର ଛୋଟ ସଂସାରଟିଏ । ଆଦିବାସୀ ସଂପ୍ରଦାୟର ଚଳଣି ଭିତରେ, ସୁକ୍‌ଜାନି ପରିବାରର ଖାଇବା ପିନ୍ଧିବାରେ କିଛି ଅସୁବିଧା ନଥାଏ ଅର୍ଥାତ୍ ‘ମାଣ୍ଡିଆ ପେଜ (ଯାଉ) ମନ୍ଦିକ ସତ୍ତ୍ୱେ ସକାଳେ କେବେ ଊଣା ହୋଇନାହିଁ, ଅଣ୍ଟାର ଡୋରକୁ ଚାରି ଆଙ୍ଗୁଳିଆ କୌପୁନୀ ଖଣ୍ଡିଏ ଲେଖାଁ କେବେ ଅଭାବ ହୋଇନାହିଁ । ଭଲେ ମନ୍ଦେ ଚଳୁଛି ।’’

ତିନିବର୍ଷ ତଳେ ସୁକୃର ଭାରିଯା ସମ୍ବାରି ‘ଭାଲୁଗା’ ଝୋଲାକୁ ସକାଳୁ ସକାଳୁ ଯାଇଥିଲା ଶାଗ ତୋଳିବା ପାଇଁ । ସେହି ଯାଇଛି ଯେ ଯାଇଛି । ସେ ଆଉ ଘରକୁ ଫେରିନାହିଁ । ‘କୋରାପୁଟିଆ ବୁଟା’ର ବୁଦା ଗହଳରୁ ମଣିଷଖିଆ ବାଘ ବାହାରି ଆସି ତାକୁ ଘୋଷାରି ନେଇଯାଇଛି । ଫଳରେ ସୁକୃର ସଂସାରରୁ ସମ୍ବାରି ବାଦ୍ ପଡ଼ିଯାଇଛି । ସଂସାର ବୋଇଲେ ରହିଛନ୍ତି ଦୁଇପୁଅ ଓ ଦୁଇଝିଅ । ଦୁଇପୁଅଙ୍କ ଭିତରେ ବଡ଼ପୁଅ ମାଣ୍ଡିଆଜାନି ଓ ସାନପୁଅ ଟିକ୍ରାଜାନି । ଆଉ ଦୁଇଝିଅ ହେଉଛନ୍ତି ଜିଲି ଓ ବିଲି ।

ସଞ୍ଜ ବୁଡ଼ିଲେ ସୁକୃଜାନି ତା’ର ନୁଆଣିଆଁ କୁଡ଼ିଆଘର ଅଣଓସାରିଆ ପିଣ୍ଡାରେ ବସି ଧୂଆଁ ଖାଏ । ପାଖ ଚୁଲିରେ ଜିଲି କିମ୍ବା ବିଲି କେହିଜଣେ ଗୋଟିଏ ହାଣ୍ଡିରେ ମାଣ୍ଡିଆ ଚୁନା, କି ଶାଗ, କି ଫେସା ହୋଇଥିବା ଆମ୍ବଟାକୁଆର କୋଇଲି ଅଜାଡ଼ି ଦେଇ, ଚୂଲି ଜାଳୁଥାନ୍ତି ଗୋଡ଼ ଲୟେଇଦେଇ । ସେମାନଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ଥାଏ ଫାଳିକିଆ ଖୋଷା । ସେଥ‌ିରେ ଗୋଟିଏ ଯୋଡ଼ିଏ ନାଲିଫୁଲ ଖୋସା ଯାଇଥାଏ । ସେହି ସମୟକୁ କାମରୁ ଫେରି ଆସିଥାନ୍ତି ଦୁଇଭାଇ ମାଣ୍ଡିଆ ଓ ଟିକ୍ରା । ସେମାନେ ଦିନଯାକ ପାହାଡ଼ ଖୋଳି ଖୋଳି, କାନ୍ଧରେ ଟାଙ୍ଗିଆ ଓ ହାତରେ କୋଡ଼ିଧରି ଘରେ ପହଞ୍ଚିଯାଆନ୍ତି ।

ଥକାମରା ହୋଇ ପିଣ୍ଡା ଉପରେ ବସି ପଡ଼ନ୍ତି । ପିଣ୍ଡାରେ ବସି ସୁଗ୍ଧଜାନି ଧୂଆଁପତ୍ର ଖଣ୍ଡେ ବଳି ବଳିକା ପିଙ୍କାଖଣ୍ଡେ ଟାଣିଲାବେଳେ ଅସୁମାରି ସ୍ଵପ୍ନ ଦେଖେ । ସୁଖ ସଂସାର ପାଇଁ କେତେ କ’ଣ ଆଶାକରେ । ଔପନ୍ୟାସିକ ଏହାକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ‘‘ସୁକୃଜାନି ଧୂଆଁପତ୍ର ଖଣ୍ଡେ ବଳି ବଳିକା ପିଙ୍କା ଖଣ୍ଡିଏ କରି ଟାଣେ ଆଉ ମନ ଭିତରେ କିପରି ଗୋଟିଏ ଆଶ୍ରୟମୟ ତୃପ୍ତି ସେ ପାଏ । ତା’ର ଏ ଛୁଆ ଚାରୋଟି ଧାଙ୍ଗୁଡ଼ା (ଯୁବା), ଧାଙ୍ଗୁଡ଼ୀ (ଯୁବତୀ), ତା’ରି ଏ ଘର, ନୁଆଁଣିଆ କୁଡ଼ିଆଟି । ଚାରିପାଖରେ ପାହାଡ଼ ଜଙ୍ଗଲ ଆଉ ମଥା ଉପରେ ଏତେ ବଡ଼ ଆକାଶ, ଏତେ ବଡ଼ ବିସ୍ତୃତି – ଏହା ଭିତରେ ବି ନିଜକୁ ସେ ଖୋଜିଲେ ପାଏ । ନିଜେ ରହିଛି ବୋଲି ସେ ବୁଝେ ।’’

ସୁକୃର ଘର ବୋଇଲେ ବଖୁରିକିଆ ଛୋଟଘର । ଭିତରଟି ଅନ୍ଧାରୁଆ । ସେଥୁରେ ପୁଳା ପୁଳା ହୋଇ ରହିଥାଏ, ଆମ୍ବ ଟାକୁଆ । ତେଲ ହେବାପାଇଁ ବାରି ବାଇଗବା ମଞ୍ଜି, ପତର-ସିଆଁ କୁଞ୍ଚିରେ ପଶି, ନୋହିଲେ ତଳେ ଅଜଡ଼ା ହୋଇ ଆଠ ଦଶମାଣ ମାଣ୍ଡିଆ, ତିନି ଚାରୋଟି ହାଣ୍ଡି । ଏତିକି ଘରକରଣା ସାଙ୍ଗକୁ, ଏଠି ସେଠି ଅଲରା ବଲରା ହୋଇ ଚାଳରୁ ଓହଳିଛି କୌପୁନୀ, ଲୁଗା ଓ ତିନି ଚାରି ପୁଞ୍ଜା ଲାଉତୁମ୍ବା । ଏହି ଲାଉତୁମ୍ବାଗୁଡ଼ିକରେ ମାଣ୍ଡିଆ ଯାଉ ପୂରାଇ ବିଲକୁ ବାଟକୁ ନିଆଯାଏ ।’ସେଥ‌ିରେ ମଧ୍ୟ ଆହୁରି ଥାଏ ପତର ସିଆଁ ‘ତଲ୍‌’ ବା ପିଠିପଖିଆ ‘ତଲାରି’ ବା ମୁଣ୍ଡର ଛତା । ଏତିକି ଘରକରଣା ସବୁ ଅସଜଡ଼ା ହୋଇ ରହିଥିଲେ ବି, ସୁକ୍‌କୁ ତାହା ଭଲ ଲାଗେ । ଏହାକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ଔପନ୍ୟାସିକ ଲେଖିଛନ୍ତି – ‘ଏତିକି ଘେନି ତା’ର ଘରକରଣା, ସବୁ ଅଳିଆ ଦଳିଆ, କିନ୍ତୁ ଏଇ ଅଳିଆ ଦଳିଆ ତା’କୁ ଭଲଲାଗେ, ଛାତତଳେ ନାକକାନରୁନ୍ଧା ମଠୁଆ ମଠୁଆ ଧୂଆଁ ତା’କୁ ଭଲ ଲାଗେ, ସବୁ ତା’ର, ତେଣୁ ।’’

ସଞ୍ଜ ବୁଡ଼ିଲେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହେବାକୁ ଗଲେ, ପାହାଡ଼ର ଉପରିଭାଗ ଲାଲ୍ ହଳଦିଆ କିରଣରେ ଶୋଭାପାଏ । ତଳର ଜଙ୍ଗଲ ନେଳିନେଳି, କଳା-କଳା ଦେଖାଯାଏ । ଏହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି, ସୁକୃଜାନି ଭାବେ ସବୁରି କର୍ଭା ଗୋଟାଏ ଲେଖାଁ ଭୂତ ବା ‘ଡୁମା’ । ମନ ତୃପ୍ତିରେ ସେ ଭାବେ କେଉଁ ଯାଦୁକର ଡୁମା ଏସବୁ ଗଢ଼ିଛି । ଆକାଶ, ଜଙ୍ଗଲ, ସଞ୍ଜ ଆଉ ରାତି ତାହାରି ସୃଷ୍ଟି । ସେହି ଭିତରୁ କେଉଁ ଡୁମା ଆଣି ଦେଇଥାଏ, ସୌଭାଗ୍ୟ ଆଉ ଆନନ୍ଦ । ଆଉ କିଏ ଦେଇଥାଏ ଝଡ଼ ତୋଫାନ, ଦୁଃଖ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ସବୁକିଛି ।

ପାହାଡ଼ର ମଥାନରୁ ତଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଖାଲି ପାହାଚ ପାହାଚ ଚାଷଜମି । ପାହାଡ଼ ତଳେ ଚାଲିଯାଇଛି ଗୋଟିଏ ଭୀମଙ୍କ ଲଙ୍ଗଳସିଅ ବା ଝୋଲା । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ପାହାଡ଼ୀ ନଈ । ସେହି ପାହାଡ଼ୀ ନଈରେ କଳ କଳ କରି, ଡେଇଁ ଡେଇଁକା ପାଣି ତଳକୁ ଗଡ଼ି ଯାଉଥାଏ । ସେହି ପାଖାପାଖି ଢିପତଳ, ସନ୍ତସନ୍ତିଆ ଧାନଜମି । ତେଣିକି ତେଣିକି ଚାରିପାଖ ଗୋଲେଇ ହୋଇ ଢାଙ୍କି ରହିଥାଏ ସାନ ବଡ଼ କେତେ ପାହାଡ଼ ଓ ଅଗ୍ନିଗ୍ନି ବନସ୍ତ । ସୁକ୍ଳଜାନି ଏହିସବୁ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିଲାବେଳେ, ତା’ଆଖିରେ ଅତୀତ ଦେଖାଯାଏ । ସାନ ପାହାଡ଼ଟିଏ । ସେହି ପାହାଡ଼କୁ ସେ ଆଉ ଲୋବୋ କନ୍ଧ ମିଶି କୁ ଢୁ ବରଷାରେ କୁରାଢ଼ିରେ ହାଣି ଚନ୍ଦା କରିଛନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ହୋଇଛି ଚାଷଭୁଇଁ । ପୁଣି ସେ ଭବିଷ୍ୟତ ଦେଖେ । କେଉଁ ଉପକାରୀ ଡୁମାର ହାତ ଲାଗି ସବୁ ଘର ତୋଳା ହୋଇଛି । ମାଣ୍ଡିଆ, ଟିକ୍ରା ବାହା ହୋଇଛନ୍ତି ।

ସେମାନଙ୍କର ସଂସାର ବଢ଼ିଛି । ପୁଅର ପୁଅ-ପୁଅର ପୁଅ ହୋଇଛନ୍ତି । ଦି କୋଡ଼ି ତିନି କୋଡ଼ି ଗୋରୁଗାଈ, ଘର ଆଗରେ ବଡ଼ ଗୁହାଳ ଓ ଗୋବର ଖାତ ମାଡ଼ିଯାଇଛି । ଆଉ ଚାରିକଡ଼ରେ ଯେତେସବୁ ସାନବଡ଼ ପାହାଡ଼ ସେଗୁଡ଼ିକର ଜଙ୍ଗଲ ସଫାହୋଇ ଚାଷଜମି ହୋଇଛି । କ୍ଷେତ ଆଉ କ୍ଷେତ, ଯାହାକୁ କି ନାତିର ନାତି ଓ ତା’ ନାତି ଭୋଗକରି ଚାଲିଛନ୍ତି । ସେହି ଭାବନା ଭିତରେ ସୁଗ୍ଧଜାନି ବୁଢ଼ା ହୋଇଯାଇଛି । ସେ ମରିଗଲା ପରେ ଗାଁ ମଝି ଗୁରୁଡ଼ି ଆମ୍ବଗଛ ତଳେ ତା’ପାଇଁ ଖଣ୍ଡେ ଗୋଜିଆ ପଥର ପୋତା ହୋଇଛି । ସେହି ଗୋଜିଆ ପଥର ଭିତରେ ସୁଗ୍ଧଜାନିର ଆତ୍ମା ଗୋଟିଏ ଡୁମା ହୋଇ, ଭବିଷ୍ୟତର ପୁଅ ନାତିଙ୍କର ସୁଖ ସୌଭାଗ୍ୟକୁ ମିଟି ମିଟି କରି ଅନେଇ ରହିଛି । ଏହି ଭାବନା ଭିତରେ ରାତି ଘୋଟିଯାଏ ।

CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 ଶର୍ଶୁପଦର

ସୁକୃଜାନି କେବଳ ବାହୁର ବଳ ଉପରେ ଭରସା ରଖେ । ସେପାଖ ପାହାଡ଼କୁ ଲଣ୍ଡା କଲାବେଳେ ସେ ଏକା ଥରକେ ପାଞ୍ଚଘଣ୍ଟା, ଛଅଘଣ୍ଟା ଧରି କୁରାଢ଼ି ଚଳାଇ ପାରୁଥିଲା । ଅଧିକାରୀ (ହାକିମ) ପାଇଁ ଦି ମହଣ ବୋଝକୁ ବାହୁଙ୍ଗୀ କରି ଏକୁଟିଆ, କେତେଥର ମାଙ୍କଡ଼ ଝୋଲା କି କାକିରିଗୁମ୍ମା ବଙ୍ଗଳାରେ ପହଞ୍ଚାଇ ଦେଇ ଆସୁଥିଲା । ସେ ସମୟରେ ତା’ଦେହରେ ବଳ ଥିଲା । ‘ଆବୁ ଆବୁଆ ବଢୁଆ ଦେହରେ ଗୋଡ଼ ପେଣ୍ଡା ତା’ର ପଥର, ଚମଡ଼ାଟି ତା’ର ବର୍ଷାତି ।’ କେବେ ବେମାର ପଡ଼େ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଅଳସ ସେ କରେ ନାହିଁ ।

ସୁକୃଜାନି ପରି ହୋଇଛି ମାଣ୍ଡିଆ ଜାନି । ଟୋକାବେଳେ ସୁକୁ ଯାହା ଥିଲା ଠିକ୍ ସେଇଆ ଦେଖାଯାଉଛି ମାଣ୍ଡିଆ । ବୃଷାଳ ଦେହ, ମୁହଁ ପିଲା ମୁହଁ ପରି ସରଳ । ସେ କେତେବେଳେ ଭୋକଶୋଷ ମାନେ ନାହିଁ । ସବୁବେଳେ ତା’ର ଖାଲି ହସ ଆଉ ହସ । ମାତ୍ର ଟିକ୍ରା ହୋଇଛି ତା’ ମା’ପରି । ଟିକ୍ରାକୁ ଦେଖିଲେ ତା’ର ମା’କଥା ମନେପଡ଼େ ।

ସ୍ତ୍ରୀ ସମ୍ବାରି ପରି ଟିକ୍ରାର ଡବ ଡବ ଆଖି ଓ ତରତର କଥା । ସଞ୍ଜବେଳେ ନିଆଁ ପାଖେ ବସି ବଉଁଶ କୁଟୁମ୍ବଙ୍କର ଭଲ ପଙ୍ଗତଟିଏ ବସେ । ତଳ ଝୋଲାରୁ ପାଣି ମାଠିଆ ଆଣି ଜଲି ବିଲି ଆସନ୍ତି । ସବୁବେଳେ ସେମାନଙ୍କର ହସ ଖେଳ ଥଟ୍ଟା ନକଲ । ଏହି ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖି ସୁକୃଜାନି ଆନନ୍ଦିତ ହୁଏ । ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଭାଷାରେ – ‘ସୁକୃଜାନି କାନରୁ ଦରପୋଡ଼ା ପିଙ୍କା ଖଣ୍ଡିଏ ଟାଣିନେଇ ନିଆଁ ଲଗାଏ, ଧୂଆଁ ପିଉ ପିଉ ପିଇଯାଏ ସଞ୍ଜ ଶାନ୍ତି, ଖୋଲା ପାହାଡ଼ର ଶାନ୍ତି – ସବୁ ।”’ ଦିନେ ଗାଧୁଆବେଳେ ଜିଲି ଆଉ ବିଲି ପାହାଡ଼ ତଳ ଝୋଲାରେ ଗାଧୋଉଛନ୍ତି । ସେହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଝୋଲାର ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଶ୍ୟକୁ ଦେଖାଇଛନ୍ତି । ଦିଲି ଓ ବିଲିର ବୟସ ୧୭ ଓ ୧୬ । ପରଜା ସଂପ୍ରଦାୟର ଗାଧୋଇବା ଅଭ୍ୟାସ ନେଇ ଦୁହେଁଯାକ ଲଙ୍ଗଳା । ସେହି ପାଖଦେଇ ଢିପ ଉପରେ ଭାରବୋହି ପରଜା ଦୁଇଜଣ ଚାଲିଗଲେ । ସେମାନଙ୍କର ବାଟ ସିଧା ଓ ଆଖି ସିଧା । ମାତ୍ର ଆଉ ଜଣେ ଖୋଲା କୂଳେ କୂଳେ ହରଡ଼ ଚଢ଼େଇ ଖୋଜିବା ବାହାନାରେ, କାନ୍ଧରେ ବନ୍ଧୁକ ପକାଇ ଏପାଖ ସେପାଖ ହେଉଥିଲା ।

ସ୍ଵେ ଥିଲା ସଭ୍ୟ ଜଗତର ମଣିଷ । ସେ ଥିଲା ଅଧିକାରୀ କହାକିମ । ଚଢ଼େଇ ଖୋଜିବା ବାହାନାରେ ସେ ଜିଲି ଓ ବିଲିକୁ ଦେଖୁଥିଲା । ହଠାତ୍‌ ଜିଲିର ସେ ଆଡ଼େ ଆଖି ପଡ଼ିଗଲା । ସେମାନେ କିଲିକାଲିଆ ହୋଇ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ନିଜର ଲୁଗା ପିନ୍ଧି ପକାଇଲେ । ଜମାନ୍ ହସି ହସିକା ବୁଦା ଉହାଡ଼ରେ ଲୁଚିଗଲା । ତରତରରେ ସେମାନେ ଗାଧୁଆ ସାରି, ଦି ଭଉଣୀ ମାଠିଆ କାଖେଇ ଘରକୁ ଫେରିଲେ । ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ସେମାନଙ୍କର ଫେରିବା ବାଟକୁ ସେଇମିତି ଚାହିଁ ରହିଥିଲା । ଜିଲ୍ ବିଲି ଚାଲିଗଲା ପରେ ଜମାନ୍‌ ସିଟି ମାରି ମାରି ବୁଲାଣି ବାଟରେ ଗାଁ ଆଡ଼କୁ ଗଲା । ଆସନ୍ତି ରାଜାଘର ରେଭେନ୍ୟୁ ଦେବାପାଇଁ ।

ଗାଁ ନାଇକ ସମସ୍ତଙ୍କ ସବୁକଥା ଜଣାଏ । ଗାଁର ଖବର ଅନ୍ତର ସରକାରକୁ ଜଣାଏ । ତେଣୁ ସାଧାରଣ ରଇତମାନଙ୍କ ପାଖରେ ତା’ର ଖାତିରି ବେଶି । ଯେଉଁଦିନ ସରକାରୀ ଲୋକ ଆସନ୍ତି ସେଦିନ ନାଇକ କୌପୁନୀ ଉପରେ ପୁରୁଣା କୋଟ୍ ଖଣ୍ଡିକ ପିନ୍ଧି ପିଙ୍କା ଟାଣି, ସେମାନଙ୍କୁ ଅପେକ୍ଷା କରି ରହିଥାଏ । ସରକାରୀ ଲୋକ ଦେଖିଲେ ଅଣ୍ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଙ୍କା ହୋଇ, ଦୁଇ ହାତରେ ଅଧିକାରୀର ପାଦ ଛୁଏଁ। ଗୋଟାପଣେ ନିଜର ଦେଖେଇ ହୋଇ ଗଦ୍ ଗଦ୍ ସ୍ୱରରେ କୁହେ, ‘ଜୁହାର ଗାରଡ଼ ମହାପୁ, ତୁମର ପାଦୁକା ଶୀତଳ ଥାଉ ।’’

ସେଦିନ ଚାରିଆଡ଼େ ଚହଳ ପଡ଼ିଗଲା ‘ଗାରଡ଼, ଗାରଡ଼, ଡ଼, ଜମାନ୍ ଜମାନ୍’ । ନାଇକର ହାତବାରିଶି, ଗାଁ ଜଗୁଆଳ ଏବଂ କର୍ମକର୍ତ୍ତା ଡମ୍ବ ‘ବାରିକ’ ବାଡ଼ି ହଲେଇ ହଲେଇ ସବୁଆଡ଼େ ଜଣେଇଦେଲା । ବାରିକ କଥାନୁସାରେ ‘ସମସ୍ତେ ଆସି ନାଇକ ଦାଣ୍ଡରେ ରୁଣ୍ଡ ହେଲେ । ସାଙ୍ଗରେ ଆଣିଥିଲେ, ଚାଉଳ, ଡାଲି, ପନିପରିବା ଓ ଗାଁର ଫସଲ । କାରଣ ଜଙ୍ଗଲ

କରିବାପାଇଁ ବାଘୁଆ ଅରମା ମାରିଛି ତା’ପାଇଁ ଟିକସ, କିଏ ବେଆଇନ ଭାବେ ପୋଡୁଚାଷ କରିଛି, ବଣୁଆ ମହୁ ଆଣିଛି ଚାଲେ । ଜମାନ୍ ହିସାବରେ ସେ ମାସକୁ ଦରମା ପାଏ ଆଠଟଙ୍କା, ମାତ୍ର ସେହି ଦଶ ପନ୍ଦର କୋଶ ନିଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ, ଯାହା ପଡ଼ିଲେ, ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଭୋଗ ପାଇ ପାଇ ବର ବୃଷ୍ଟି କଲା । ସୁକ୍‌ଜାନିର ଜମି ଦରକାର। ତା’ର ବଢ଼ନ୍ତା ପରିବାର । ଜମି ସଫାକରି ଚାଷ କଲେଣି । ସୁଜାନି ପୁଆ

ବିଭାକଲେ, ତା’ର ଅଲଗା ଘର ଦରକାର। ଏ ହେଉଛି ପରଜା ଜାତିର ବିନୟ ଭଙ୍ଗୀରେ କହିଲା, ‘‘ମହାପ୍ରଭୁ ତୁ ଦୟା ନକଲେ ଆମେ ଏତିକିରେ କାହିଁରେ କେତେ ଖୁସି ହୋଇ ସୁଜାନି ଘରକୁ ଫେରିଲା ।
ଖିଆପିଆ ସାରି ପୁଟୁଳା, ବୁଜୁଳା, ବାନ୍ଧି ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍ ଛାଉଣି ଉଠେଇଲା ଚାଲିଲା ଆଉ ଗୋଟିଏ ଗାଁକୁ । ଜିନିଷ ବୋହିବାପାଇଁ ବିଲରୁ ଦୁଇଜଣ ଭେଣ୍ଡିଆକୁ ବାରିକ ଘୋଷାରି ଆଣିଲା । ବୋଝ ଉଠିଲା । କାନ୍ଧରେ ବନ୍ଧୁକ ପକାଇ ଥଟ୍ଟାରେ ଉତ୍ତର ଦେଲା ସରଳ ଭାବରେ ।

ଝୋଲା ତୁଠରେ ପରଜା ଟୋକୀମାନେ ଜମିଗଲେ । ଛଳ ଛଳ ସ୍ବଭାବରେ କେତେ କ’ଣ କୁହାବେଲା ହେଲେ । ବଡ଼ମାନେ ସିନା ଜଙ୍ଗଲ ହାଣିବା, ଚାଷ କରିବା କଥାକୁ ଆଲୋଚନା କରୁଥିଲେ ହେଲେ ଟୋକୀମାନେ ଜଙ୍ଗଲ ଜମାନ୍‌ର ହାବଭାବକୁ ସମାଲୋଚନା କରୁଥିଲେ । କେହି କହିଲା ‘‘ମତେ ଅନେଉଁଥୁଲା’’ ‘ମୋର ପଛ ପଛ ଧାଇଁଥୁଲା’’, ‘ଛେ- ସରୁ ଡାଙ୍ଗ ପରି ମଣିଷଟେ ସେଇଟା ତହିଁରେ ପୁଣି କେଡ଼େ ହମ ହମ’’, ‘ଯୋଉ ପାଟି, ମୁଁ ତ ଡରିଗଲି’’, ‘ଦେଖତ ଆମ କାଳି କୁକୁଡ଼ାଟା ଡିମ୍ବ ଦେଉଥ୍‌ଲା ବାପା ତାକୁ ଦେଇଦେଲା’’ । ଏହିପରି କେତେ କଥାବାର୍ତ୍ତା ହେଉଥିଲେ ପରଜା ଝିଅମାନେ, ସବୁ କିନ୍ତୁ ହସଖୁସିରେ ।

(ଗ) କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ଏହାର ଅର୍ଥ :

ଠେଲାଠେଲି ଧକ୍‌କା ଧକ୍‌କି ହୋଇ – ଲାଗି ଲାଗି ରହିଥ‌ିବା ପାହାଡ଼କୁ ଏପରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ସତେ ଯେପରି ପାହାଡ଼ଗୁଡ଼ିକ ଠେଲାଠେଲି ଧକ୍‌କା ଧକ୍‌କି ହୋଇ ରହିଛି ।
CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Chapter 1 Img 1

+2 1st Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ Question Answer

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
माताऽवोचत् सोदरस्य ___________________________ कुरुष्व। (अश्रान्तिं, प्रशान्तिः, विश्रान्तिं)
Answer:
प्रशान्तिः

Question 2.
तथा कुर्य येन रावणः विषादनीहारपरीतमूर्त्तिं ___________________________ जहाति। (सीतां, लतां, गीतां)
Answer:
सीतां

Question 3.
जनस्थाननिवासिनः खरदूषणादयो ___________________________ निहताः। (मानवा:, राक्षसाः, पिशाचा:)
Answer:
राक्षसाः

Question 4.
___________________________ जितभटोत्खातद्रुमा च विहिता। (लङ्कापुरी, कनकपुरी, अयोध्यापुरी)
Answer:
लङ्कापुरी

Question 5.
___________________________ पूर्वमेव कृतमतिः स विभीषणः। (राज्यदाने, युधि, सीताप्रत्यार्पणे)
Answer:
सीताप्रत्यार्पणे

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 6.
विभीषणः निशाचरैः परिरक्षितं रावणमन्दिरस्य ___________________________ ययौ। (कपाटं, द्वारं, गर्भं)
Answer:
द्वारं

Question 7.
प्रतीहारेण दूरादेव ___________________________। (गतः, नीतः, नतः)
Answer:
नतः

Question 8.
स विहितप्रणामः ___________________________ चारुं वाहुं निक्षिप्य किंकरैः कल्पितं पीठमध्यास्त। (आसने, प्रासादे, सिंहासने)
Answer:
सिंहासने

Question 9.
तत: दशास्यः पाणि प्रसार्य ___________________________ वभाषे। (समितिं, सभां, परिषदं)
Answer:
समितिं

Question 10.
हे नृपश्रेष्ठ ___________________________ अभियोगं गुरुत्वं किं नयसि। (नर, वानर, खर)
Answer:
नर

Question 11.
किं धोरोऽस्तु अथवा ___________________________ अन्तरिक्षे भवतु। (तेज:, मरुत्, क्षिति:)
Answer:
क्षिति:

Question 12.
का वा ___________________________ सराघबेषु वानरेषु च। (गणना, छलना, मन्त्रणा)
Answer:
गणना

Question 13.
प्रज्ञैव मन्त्रोऽधिकृता न ___________________________। (शौर्यम्, धैर्यम्, कार्यम्)
Answer:
शौर्यम्

Question 14.
एकेन शत्रुणा संधिरपरेण ___________________________ कार्य्यः। (निग्रह, विग्रह:, आग्रह:)
Answer:
विग्रह:

Question 15.
___________________________ तु सर्वमेवैतविपरीतम्। (रामे, रावणे, विभीषणे)
Answer:
रामे

Question 16.
रामोऽपि ___________________________ हरणेन तप्तः। (धनं, सुतः, दारा)
Answer:
दारा

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 17.
हतैः ___________________________ वयं तप्ताः। (ज्ञातिभि:, वन्धुभि:, शत्रुभिः)
Answer:
वन्धुभि:

Question 18.
पूर्णस्य तव ___________________________ वहु हीयते। (रङ्गे, भङ्गे, अने)
Answer:
भङ्गे

Question 19.
सुनीति रामः ___________________________ न शक्यते। (भेत्तुं, जेतुं, क्रेतुं)
Answer:
जेतुं

Question 20.
रामेण सह कलहे ध्रुवं तव ___________________________ स्यात्। (विकाश:, प्रकाश:, विनाश:)
Answer:
विनाश:

Question 21.
निरूप्यमाणोऽपि नान्य ___________________________ अस्ति। (अपायः, उपाय:, अभिप्रायः)
Answer:
उपाय:

Question 22.
स्वयमभुः ___________________________ वर्त्तते। (अनुशयः, विरुद्ध:, कुपित:)
Answer:
विरुद्ध:

Question 23.
इन्द्रादयः पूर्वतरं ___________________________। (कुपिताः, विरुद्धा:, अनुशया:)
Answer:
विरुद्धा:

Question 24.
मध्यगतोऽपि ___________________________ औष्ण्यं त्यजेत्। (शशाङ्कः, भानुः, अग्निः)
Answer:
भानुः

Question 25.
निशाया ___________________________ शैत्यं त्यजेत्। (रविः, शशाङ्कः, तारका)
Answer:
शशाङ्कः

Question 26.
यदि त्वदर्थे मृत्यु स्यात् तदा मम जन्म ___________________________ भवेत्। (सफलं, विफलं सकलं)
Answer:
सफलं

Question 27.
___________________________ निमित्तानि दृश्यन्ते। (उत्तमानि, विपरीतानि, परिचितानि)
Answer:
विपरीतानि

Question 28.
क्ष्मां कम्पयन्त्यः ___________________________ निपतन्ति। (ग्रहाः, नक्षत्रा:, उल्का:)
Answer:
उल्का:

Question 29.
शृगालादय: ___________________________ परितः नः भ्राम्यन्ति। (रुवन्त:, रुदन्तः, कुर्दन्तः)
Answer:
रुवन्त:

Question 30.
ज्ञातय आत्मनोऽपि ___________________________ इच्छन्ति। (जयम्, क्षयम्, भयम्)
Answer:
क्षयम्

Question 31.
इदं वदन् रावणस्तस्य ___________________________ पाष्णिं ददौ। (वक्षे, उदरे, शिरसि)
Answer:
शिरसि

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 32.
विभीषण: रोषं ___________________________ न्यग्रहीत्। (मायया, कृपया, क्षमया)
Answer:
क्षमया

Question 33.
विभीषणः ___________________________ धैर्येण न्यग्रहीत्। (तनुं, दनुं, मन्युं)
Answer:
मन्युं

Question 34.
विभीषणः ___________________________ विनयेन न्यग्रहीत्। (दर्प, गर्व, खर्बं)
Answer:
गर्व

Question 35.
विभीषणः मोहं ___________________________ न्यग्रहीत्। (धिया, विनयेन, धैर्येण)
Answer:
धिया

Question 36.
महाराज ! मया विना ___________________________ आस्व। (दु:खम्, सुखम्, माहेम्)
Answer:
सुखम्

Question 37.
मूर्ख: ___________________________ पथ्यकटूननश्नन् सामयो भवति। (चतुरः, आतुरः, कातरः)
Answer:
आतुरः

Question 38.
विभीषणः ___________________________ निरनच्छत्। (लङ्काया:, मथुरायाः, काश्या:)
Answer:
लङ्काया:

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
का विभीषणम् उवाच?
Answer:
ମାତା

Question 2.
यावदसौ रावणो भयङ्करः कस्य पिण्ड इव हरणे न संग्रस्यते पुरुषोत्तमेण तावद्यतस्व?
Answer:
ବିଷର

Question 3.
कीदृशाः खरदूषणादयो राक्षसा निहता:?
Answer:
ଜନସ୍ଥାନରେ ବାସ କରୁଥିବା

Question 4.
लङ्कापुरी कीदृशी विहिता?
Answer:
ପରାହତଯୋଦ୍ଧାବୃକ୍ଷୋତ୍ପାଟିତା

Question 5.
सीताप्रत्यर्पणे पूर्वमेव विभीषणः कीदृशः आसीत्?
Answer:
କୃତମତି ବା ମନେକରିଥିବା

Question 6.
विभीषण: कैः परिलक्षितं रावणमन्दिरस्य द्वारं ययौ?
Answer:
ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 7.
निशाचरैः कथं दत्तपथो विभीषणो भ्रातरं सिंहासनमधिरूढं दृष्टवान्?
Answer:
ସସମ୍ମାନେ

Question 8.
दशस्य किं प्रसार्य समितिं वभाषे?
Answer:
ହସ୍ତ

Question 9.
कः पाणि प्रसार्य समितिं वभाषे?
Answer:
ରାବଣ

Question 10.
के यातुधाना भुजांसादीनि शूलानि च परामृशन्तो दशास्यं प्रोचुः?
Answer:
ପ୍ରହସ୍ତ ଆଦି

Question 11.
निर्यात्स्फुलिङ्गकुलधूमराशिं कं यातुधाना भूमौ प्रोक्ष्यन्ति?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ

Question 12.
कस्य वालाधिभाक् कुशानुर्लङ्कामधाक्षीत्?
Answer:
ହନୁମାନର

Question 13.
का एव मन्त्रेऽधिकृता न शौर्य्यम्?
Answer:
ତୀକ୍ଷ୍ଣ ବୁଦ୍ଧି

Question 14.
यः सन्धादिषु गुणेषु घटते तं चञ्चलाऽपि का न मुञ्चति?
Answer:
ଲକ୍ଷ୍ମୀ

Question 15.
एकेन शत्रुणा सन्धिरपरेण कः कार्यः?
Answer:
ଯୁଦ୍ଧ (ବିଗ୍ରହ)

Question 16.
रामस्य एकेन शरेण कः निहतः?
Answer:
ବାଳୀ

Question 17.
पूर्णस्य तव भङ्गे तु कियत् हीयते?
Answer:
ବହୁ (ଅନେକ)

Question 18.
सुग्रीवः कस्मात् न राममभिगत:?
Answer:
ଭୟ ବା ଲୋଭହେତୁ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 19.
केषां वर्त्मनि स्थितः सुग्रीवः राममभिगत:?
Answer:
ସଜ୍ଜନମାନଙ୍କର

Question 20.
सतां वर्त्मनि स्थितः सुग्रीवः किं चिकीर्षु राममभिगत:?
Answer:
ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର

Question 21.
इन्द्रदयश्च पूर्वतरं कीदृशा:?
Answer:
ବିରୋଧୀ

Question 22.
कः रावणस्य मातामह:?
Answer:
ମାଲ୍ୟବାନ୍

Question 23.
रामः कति राक्षसान् अर्दीत्?
Answer:
ଚଉଦହଜାର

Question 24.
कुम्भकर्णस्ततो मेघ इव साम्वुरन्तरिक्षे किम् अभाषत?
Answer:
ବାକ୍ୟ

Question 25.
मध्यगतोऽपि कः औष्ण्यं त्यजेत्?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ

Question 26.
क: निशायां शैत्यं त्यजेत्?
Answer:
ଚନ୍ଦ୍ର

Question 27.
पौलस्त्यः किं न त्यजेत्?
Answer:
ଅଭିମାନ ବା ଗର୍ବକୁ

Question 28.
कस्य प्रसादेन कुम्भकर्णः सर्व भुक्तम्?
Answer:
ରାବଣର

Question 29.
कुम्भकर्णस्य जन्म कथं सफलं भवेत्?
Answer:
ରାବଣ ପାଇଁ ମଲେ

Question 30.
विपरीतानि कानि दृश्यन्ते?
Answer:
ଲକ୍ଷଣମାନ

Question 31.
सूर्यः कीदृशः सिंह इव अभ्युदेति?
Answer:
ବିକ୍ଷିପ୍ତକେଶରଯୁକ୍ତ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 32.
के रुवन्तः परितः नः भ्राम्यन्ति?
Answer:
ଶୃଗାଳାଦି ପ୍ରାଣୀମାନେ

Question 33.
क्ष्मां कम्पयन्यः का निपतन्ति?
Answer:
ଉଲ୍‌କାମାନ

Question 34.
शिलातरणं कुत्र भविष्यति?
Answer:
ଜଳରେ

Question 35.
ध्वान्तः कस्मात् स्यन्दिष्यति?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ

Question 36.
वह्निः कस्मात् निसृतं भविष्यति?
Answer:
ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କଠାରୁ

Question 37.
विजिगीषु रावणस्य केन अपजयः भविष्यति?
Answer:
ଶତ୍ରୁଦ୍ବାରା

Question 38.
के आत्मनोऽपि क्षयमिच्छन्ति?
Answer:
ସ୍ବଜନ

Question 39.
ज्ञातय तुल्यकुलस्य किं न इच्छन्ति?
Answer:
ସମ୍ପଦକୁ

Question 40.
रावणस्तस्य कुत्र पार्ष्णि ददो?
Answer:
ମସ୍ତକରେ

Question 41.
रावण केन विना सुखमास्व?
Answer:
ବିଭୀଷଣ

Question 42.
विभीषणः कस्मात् निरगच्छत्?
Answer:
ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ

(ङ) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
जनस्थाननिवासिनः खरदूषणादयो राक्षसा निहताः।
Answer:
ଜନସ୍ଥାନରେ ବାସ କରୁଥିବା ଖର ଓ ଦୂଷଣାଦି ରାକ୍ଷସମାନେ ନିହତ ହୋଇଛନ୍ତି।

Question 2.
ततो विभीषणो निशाचरैः परिरक्षितं रावणमन्दिरस्य द्वारं ययौ।
Answer:
ତାହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ବାରା ରକ୍ଷିତ ରାବଣଙ୍କ ପ୍ରାସାଦର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 3.
ततो दशास्यः पाणि प्रसार्य समितिं वभाषे।
Answer:
ତାହାପରେ ରାବଣ ହସ୍ତ ପ୍ରସାରଣ କରି ସଭାସଦ୍‌ଙ୍କୁ କହିଲେ।

Question 4.
किं धोरधोऽस्तु अथवा क्षितिरन्तरिक्षे भवतु।
Answer:
କ’ଣ ସ୍ବର୍ଗ ତଳେ କିମ୍ବା ପୃଥ‌ିବୀ ଅନ୍ତରିକ୍ଷରେ ରହିବ?

Question 5.
अनन्तरं विभीषणो यातुधानान्वभाषे।
Answer:
ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ କହିଲେ।

Question 6.
किं तु प्रज्ञैव मन्त्रेऽधिकृता न शौर्यम्।
Answer:
କିନ୍ତୁ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ୱ ନୁହେଁ।

Question 7.
एकेन शत्रुणा संधिरपरेण विग्रहः कार्यः।
Answer:
ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅନ୍ୟଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ।

Question 8.
रामे तु सर्वमेवैतद्विपरीतम्।
Answer:
ରାମଙ୍କଠାରେ କିନ୍ତୁ ଏସବୁର ବିପରୀତ ଗୁଣ ଅଛି।

Question 9.
रामोऽपि दशहरणेन तप्तो हतैश्च वन्धुभिर्वयं तप्ताः।
Answer:
ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟ ସ୍ତ୍ରୀ ଅପହରଣ ହେତୁ ବ୍ୟର୍ଥିତ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ବି ନିହତ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ ହେତୁ ସନ୍ତପ୍ତା।

Question 10.
कपीन्द्रः सुग्रीवो भयाल्लोभाद्वा न राममभिगतो येन विभेद्यो भवेत्।
Answer:
ବାନରରାଜ ସୁଗ୍ରୀବ ଭୟ କିମ୍ବା ଲୋଭ ହେତୁ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ନଥିଲେ ଯଦ୍ବାରା ସେ ବଧର ଯୋଗ୍ୟ ହେବେ।

Question 11.
सतां वर्त्मनि स्थितः सुग्रीवः प्रतिप्रियं चिकीर्षु राममभिगत:।
Answer:
ସନ୍ମାର୍ଗରେ ଥ‌ିବା ସୁଗ୍ରୀବ ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକରି ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇଥିଲା।

Question 12.
स्वयंभूनीस्माकं शरणं यतो वरं दत्त्वाऽधुनासौ सानुशयो वर्तते।
Answer:
ପ୍ରଜାପତି ବ୍ରହ୍ମା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଏବେ ଶରଣଦାତା ନୁହଁନ୍ତି କାରଣ ବର ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଅନୁତପ୍ତ।

Question 13.
यदि विग्रहे मतिं करिष्यसि तर्हि कपयोऽचिरेण सर्वमेतन्नाशं नेष्यन्तीति।
Answer:
ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ମନ କରିବ ତେବେ ବାନରମାନେ ଅବିଳମ୍ବେ ଏସବୁକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବେ।

Question 14.
य एक: पदातिर्धनुष्मान् वियद्गतान्यने कमायानि चतुर्दश रक्षः सहस्राण्यार्दीत् तत्र का वो मानुषमात्रशङ्का।
Answer:
ଯିଏ ଜଣେ ପଦଗାମୀ ଧନୁର୍ଧାରୀ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଆକାଶଗତ ଅନେକ ମାୟାବୀ ଚଉଦହଜାର ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ସେଠି ତୁମମାନଙ୍କର କି ମନୁଷ୍ୟମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 15.
क्रूरा: क्रिया ग्राम्यसुखेषु सङ्ग इति यो वृद्धैः पुण्यस्य संक्षयहेतुरुक्तोऽसौ भवताऽतिमात्रं निषेवितः।
Answer:
ବୃଦ୍ଧମାନେ ଯେଉଁ ନିଷ୍ଠୁର କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ସଂଭୋଗ ସୁଖରେ ଆସକ୍ତିକୁ ପୁଣ୍ୟର ବିନାଶ କାରଣ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି, ତାହାକୁ ତୁମେ ଅତିମାତ୍ରାରେ ଭୋଗକରି ସାରିଛ।

Question 16.
तस्मादित्थं कृतार्थस्य मम यदि त्वदर्थे मृत्युः स्यात्तादा मम जन्म सफलं भवेदिति।
Answer:
ତେଣୁ ଏହିପରି ଜୀବନ ଚରିତାର୍ଥ ହୋଇଥବା ମୋର ଯଦି ତୁମ ପାଇଁ ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ, ତେବେ ମୋର ଜନ୍ମ ସଫଳ ହୋଇପାରିବ।

Question 17.
एवमुक्त्वा प्रसुप्ते कुम्भकर्णे विभिषणो राक्षसेन्द्रं पुनरुवाच।
Answer:
ଏହିପରି କହି କୁମ୍ଭକର୍ଷ ଶୋଇଗଲା ପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣକୁ ପୁଣି କହିଲେ।

Question 18.
क्ष्मां कम्पयन्त्यश्चोल्का निपतन्ति।
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀକୁ ପ୍ରକମ୍ପିତ କରି ଉଲ୍‌କାମାନ ପଡୁଛନ୍ତି।

Question 19.
शृगालादयो रुवन्तः परितो नो भ्राम्यन्ति।
Answer:
ଶୃଗାଳାଦି ପ୍ରାଣୀମାନେ ଶବ୍ଦକରି ଆମ ଚାରିପାଖରେ ବୁଲୁଛନ୍ତି।

Question 20.
त्वयाद्य लङ्काभिभवेऽतिहषीदतिमात्रं दुष्टोऽन्तरात्मा विवृतः।
Answer:
ତୁମେ ଆଜି ଲଙ୍କାର ପରାଜୟ ବିଷୟରେ ଅତି ଆନନ୍ଦହେତୁ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବିଷାକ୍ତ ମନୋଭାବକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛି।

Question 21.
इदं वदन् रावणस्तस्य शिरसि पार्ष्णिं ददौ।
Answer:
ଏହା କହି ରାବଣ ତାହାର ମସ୍ତକରେ ପଦାଘାତ କଲା।

Question 22.
एवं रजनीचरपतिमुक्त्वा विभीषणो लङ्काया निरनच्छत्।
Answer:
ଏହିପରି ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣକୁ କହି ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ ବାହାରି ଚାଲିଗଲା।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत

Question 1.
माता विभीषणं किमुवाच?
Answer:
ମାତା ବିଭୀଷଣକୁ କହିଲେ– ହେ ଚିରଞ୍ଜିବିନ୍ ! ଦେବାନନ୍ଦଦାୟୀ ତୁମେ ଅତିଗର୍ବରେ ଉଦ୍ଧତ ବିଶ୍ବବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡକୁ ପୀଡ଼ା ଦେଉଥ‌ିବା ଭ୍ରାତା ରାବଣକୁ ଶୀଘ୍ର ନିବୃତ୍ତ କର । ଏଭଳି କର ଯେମିତି ସେ ରାବଣ ସୀତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିଦେବ । ରାମ ଯେପରି ରାବଣକୁ ନିହତ ନ କରନ୍ତୁ ସେଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ବନ୍ଧୁଦ୍ବାରା ଯାହା କରାଯିବା ଉଚିତ ତାହା ତୁମେ କର।

Question 2.
विभीषण यातुधानान् किं वभाषे?
Answer:
ରାବଣକୁ ଉତ୍ତେଜିତ କରୁଥିବା ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ବିଭୀଷଣ କହିଲେ– ଯୁଦ୍ଧ ନିମିତ୍ତ ରାଜା ଓ ଉତ୍ତମ ବେତନଭୋଗୀ ତୁମେମାନେ ଯାହା କହିଲ ତା’ର ସମ୍ଭାବନା ହେତୁ ସମୁଚିତ । କିନ୍ତୁ ତୀକ୍ଷଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ୱ ନୁହେଁ । ଯେଉଁ ବିଜୟେକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ସମୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶକୁ ସମୀକ୍ଷା କରି ସନ୍ଧି ଆଦି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକରେ ଯତ୍ନ କରେ ତାକୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଚଞ୍ଚଳା ହେଲେ ବି ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅନ୍ୟ ଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ । ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି ଏକାନ୍ତ କରଣୀୟ।

Question 3.
रोमण साकं सन्ध्यर्थं विभीषणो रावणं किमुक्तवान्?
Answer:
ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରିବାପାଇଁ ବିଭୀଷଣ ରାବଣଙ୍କୁ କହିଲା ଯେ– ବିଜୟେଛୁ ନେତା ସମୃଦ୍ଧିକୁ ସମୀକ୍ଷା କରି ଆମ୍ବୋତ୍କର୍ଷକୁ ଜାଣି ନୀତି ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ବାଞ୍ଛନୀୟ । ତୁମେ ଲୋକରେ ବିତୃଷ୍ଣା ଓ ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବଗଣଙ୍କୁ କ୍ରୋଧୃତ କରିଛ । ରାମ ଏହାର ବିପରୀତ ଗୁଣଯୁକ୍ତ ଅଟନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ବାଣରେ ବାଳୀକୁ ମାରି ସୁଗ୍ରୀବକୁ ରାଜା କରିଥିବା ରାମ ନିଶ୍ଚୟ ତୁମକୁ ବିନାଶ କରିଦେବେ । ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ଅନୁଚିତ । ରାମ ସ୍ତ୍ରୀ ଅପହରଣ ହେତୁ ବ୍ୟର୍ଥାତ ଓ ଆମେ ନିହତ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ ନିଧନ ଯୋଗୁଁ ସନ୍ତପ୍ତ । ତେଣୁ ଉତ୍ତପ୍ତ ଲୌହର ତପ୍ତ ଲୌହ ସହ ମିଶ୍ରଣ ହେବା ପରି ଆପଣ ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରନ୍ତୁ ଓ ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରନ୍ତୁ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 4.
रावणस्य मातामहो रावणं किं कथयामास?
Answer:
ରାବଣର ମାତାମହ ଅର୍ଥାତ୍ ଅଜା ମାଲ୍ୟବାନ୍ ବୃଦ୍ଧ ହେତୁ ପ୍ରକମ୍ପିତ ମସ୍ତକ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟନ୍ତି ଓ ପରିପକ୍ବ ବୟସ ହେତୁ ଶରୀର ନଇଁ ଯାଇଥାଏ । ସେ ବିଭୀଷଣର କଥାକୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନେକରି ରାବଣକୁ କହିଲେ– ଯିଏ ଜଣେ ପଦଚାରୀ ଧନୁର୍ଦ୍ଧାରୀ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଆକାଶଗତ ଅନେକ ମାୟାବୀ ଚଉଦ ହଜାର ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି, ସେଠି ତୁମମାନଙ୍କର କି ମନୁଷ୍ୟମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ । ଦେବତାମାନଙ୍କ ସହ ସନ୍ତାପିତ ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିମାନେ ନିଶ୍ଚିତ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କ ବିନାଶ ନିମନ୍ତେ ନରରୂପୀ ବାନର ସୈନ୍ୟ ହୋଇ ସଂସାରରେ ଦୁର୍ଜୟ ଉପାୟ ବିଧାନ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରମତ୍ତ, ଧର୍ମମାର୍ଗ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଓ ମୁନିମାନଙ୍କର ଶତ୍ରୁତାକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିବା ତୁମେ ଯଦି ନିଜ କୁଳର ଶାନ୍ତକୁ ବଡ଼ ମନେକରୁଥାଅ ତେବେ ହେ ରାବଣ ! ବିଭୀଷଣଙ୍କର କଥାକୁ ପାଳନ କର। ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କର ଓ ସୀତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦିଅ ।

Question 5.
दशाननो विभीषणं किं जगाद?
Answer:
ଦଶାନନ ନିଜର ଭୁକୁଞ୍ଚନପୂର୍ବକ କୋପାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ କହିଲା– ଜଳରେ ଶିଳା ଭାସିବା, ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଅନ୍ଧକାର କ୍ଷରଣ ହେବା, ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କଠାରୁ ଅଗ୍ନି ନିର୍ଗମନ ଓ ବିଜୟ ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ମୋର ଶତ୍ରୁଦ୍ୱାରା ପରାଜୟ– ଏ ଚାରୋଟି ସମାନ ଅଟନ୍ତି । ଆତ୍ମୀୟ ସ୍ୱଜନ ନିଜର ହିଁ ବିନାଶ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ସମବଂଶର ସମ୍ପଦକୁ ଚାହାନ୍ତି ନାହିଁ । ପୁଣି ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରନ୍ତି ଓ ସନ୍ତପ୍ତ ହେଉଥ‌ିବା ହୃଦୟରେ ବନ୍ଧୁଙ୍କର ସମୃଦ୍ଧିକୁ ସହିଯାଆନ୍ତି । ତୁମେ ଆଜି ଲଙ୍କାର ପରାଜୟ ବିଷୟରେ ଅତି ଆନନ୍ଦ ହେତୁ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବିଷାକ୍ତ ମନୋଭାବକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛ । ତୁମକୁ ଧୂକ୍‌କାର । ଏକଥା କହି ରାବଣ ବିଭୀଷଣକୁ ପଦାଘାତ କଲା।

Question 6.
कोपान्वितं दशाननं प्रति विभीषणस्य का भक्तिरासीत्?
Answer:
କୋପାନ୍ବିତ ଦଶାନନ ପ୍ରତି ବିଭୀଷଣର ଉକ୍ତ ଯଥା— ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ସୁଖରେ ରୁହ । ଯେଉଁ କଟୁପଥ୍ୟକୁ ନ ଖାଇଥିବା ମୂର୍ଖ ରୋଗୀ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହୁଏ ତାହା କ’ଣ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୋଷ ? ଯେଉଁ ବିବେକହୀନ ଆତ୍ମାଭିମାନୀ ରାଜା ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ କୁହାଗଲେ ବି ଶତ୍ରୁତା ଆଚରଣ କରେ ଓ ଶ୍ରବଣ ସୁଖକର କୁପଥ୍ୟ ବା ଅହିତକର କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ ସେ ମିତ୍ରମାନଙ୍କର ବଡ଼ ଅନିଷ୍ଟ ନିମନ୍ତେ କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ଧର୍ମସଙ୍ଗୀତ ମାର୍ଗରେ ଥ‌ିବା ମୋତେ ତୁମେ ପାଦରେ ଏହି ଯେଉଁ ପ୍ରହାର କଲ ତାହା କାହାର ମର୍ଯ୍ୟାଦାହାନି କରୁଛି ତାହାକୁ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହ ତୁମେ ଚିନ୍ତାକରିବା ବିଧେୟ । ଏହିପରି ରାବଣକୁ କହି ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କା ଛାଡ଼ି ଚାଲିଗଲା ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
विभीषणः रावणं किमुपदिष्टवान्?
Answer:
ମାତାଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରେରିତ ହୋଇ ବିଭୀଷଣ ଧାନମଗ୍ନ ହେଲେ ଏବଂ ଭ୍ରାତା ରାବଣକୁ ଉପଦେଶ ଦେଲେ ଯେ— ବିଜୟ ପାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ନେତା ନିଜର ସମୃଦ୍ଧିକୁ ସମୀକ୍ଷା କରି ସ୍ଵକୀୟ ଆମ୍ବୋତ୍କର୍ଷକୁ ଜାଣି ନୀତି ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ରାମଙ୍କ ଗୁଣ ସର୍ବୋପରି ବିପରୀତ ସ୍ୱଭାବଯୁକ୍ତ । ସେ ବିନାଶ କରିବାକୁ ଏକାନ୍ତ ସମର୍ଥ । କାମକ୍ରୋଧାଦିଦ୍ୱାରା ବଶୀଭୂତ, ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାକୁଳିତ କରିଥବା, ମିତ୍ରୋତ୍ପାଟନ କରିଥିବା ବିରୁଦ୍ଧଗୁଣ ସ୍ଵଭାବକୁ ଧାରଣ କରିଥିବା ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ରାମ ମାରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହେବେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ସହ-ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ଅନୁଚିତ । ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରାଯିବା ଉଚିତ । ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଦେବା ଉଚିତ । ରାମଙ୍କୁ ଜୟ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, ତାଙ୍କ ସହ କଳହ ହେଲେ ବିନାଶ ସୁନିଶ୍ଚିତ । ବାନରରାଜ ସୁଗ୍ରୀବ ଭୟ ବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇନଥଲେ, ଯଦ୍ବାରା ସେ ବଧର ଯୋଗ୍ୟ ହେବେ । ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର ପାଇଁ ସେ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇଥିଲେ । ପ୍ରଜାପତି ଅନୁତପ୍ତ, ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବଗଣ ଆମର ଶତ୍ରୁ, ଏଣୁ ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଯୁଦ୍ଧ ଅପେକ୍ଷା ସନ୍ଧି ଏକାନ୍ତ କରଣୀୟ । ବିଭୀଷଣର ଏତାଦୃଶ ଉପଦେଶକୁ ରାବଣର ଅଜା ମାଲ୍ୟବାନ୍ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵୀକାର କରିଛି । ରାବଣକୁ ବିଭୀଷଣଙ୍କର କଥା ପାଳନ ନିମନ୍ତେ ମାଲ୍ୟବାନ୍ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛି ।

ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ବିଭୀଷଣ ଭାଇ ରାବଣକୁ ଉପଦେଶ ଛଳରେ କହିଲା– ବିପରୀତ ଲକ୍ଷଣସବୁ ଦେଖାଯାଉଛି । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଉଦୟ ଆଦି ଭୟଙ୍କର ହୋଇଛି, ପୃଥ‌ିବୀରେ ଉକ୍‌କାପାତ ହେଉଛି, ଶୃଗାଳାଦି ପ୍ରାଣୀମାନେ ଆମ ଚାରିପଟେ ଶବ୍ଦ କରୁଛନ୍ତି– ଏସବୁ ବିନାଶସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ । ତେଣୁ ଯେତେ ଶୀଘ୍ର ପାର ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କର । ରାବଣ ବିଭୀଷଣର ଏତାଦୃଶ ବଚନରେ ଅନାଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରି ତାକୁ ପଦାଘାତ କଲା । ତଥାପି ବିଭୀଷଣ ରାବଣକୁ ଉପଦେଶ ଦେଲା– ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ଆପଣ ସୁଖରେ ରୁହନ୍ତୁ । କଟୁପଥ୍ୟକୁ ନ ଖାଇ ରୋଗୀ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହେବାପରି ଆପଣ ଅଭିମାନର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ ଅହିତ କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଉଛନ୍ତି ତାହା ନିଶ୍ଚୟ ଆପଣଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବ । ଏହା ଆପଣଙ୍କର ମର୍ଯ୍ୟାଦାହାନି କରୁଛି । ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରେ ବିଭୀଷଣ ଭାଇ ରାବଣକୁ ଉପଦେଶ ଦେଇ ଶେଷରେ ଲଙ୍କାପୁରୀ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଇଛି । ସତରେ ଲେଖକ ଯେପରିଭାବେ ବିଭୀଷଣ ମୁଖରେ ରାବଣ ପ୍ରତି ଉପଦେଶମାନ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ତାହା ଏକାନ୍ତ ଯଥାର୍ଥ ଓ ବିଭୀଷଣର ଚାରିତ୍ରିକ ମହତ୍ତ୍ଵକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରୁଅଛି ।

Question 2.
विभीषणस्य रावणं प्रति उपदेशस्य सारं वर्णयत?
Answer:
ଏହାପରେ ଅନିଦ୍ରିତ, ଦେବପୂଜକ, ସୌମ୍ୟ, ଶାନ୍ତଚେତ୍ତା ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ମାତା କହିଲେ – ହେ ଚିରଞ୍ଜୀବିନ୍, ତୁମେ ଗର୍ବୋଦ୍ଧତ ରାବଣକୁ ନିବାରଣ କର, ସେ ଯେପରି ସୀତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦେବ । ରାମ ଯେପରି ରାବଣକୁ ନ ମାରିବେ ସେଥ୍ପାଇଁ ପ୍ରଯନ୍ତ୍ର କର । ଜନସ୍ଥାନରେ ଥିବା ରାକ୍ଷସ ଖର ଓ ଦୂଷଣଙ୍କର ନିହତ, ଲଙ୍କାପୁରୀର ଯୋଦ୍ଧାଙ୍କର ପରାସ୍ତ, ବୃକ୍ଷୋତ୍ପାଟନ, ଗୃହଦଗ୍ଧ ଆଦି ଘଟଣା ପରେ ବି ତୁମଦ୍ଵାରା ଯାହା ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରାଯିବା କଥା ତାହା ହେବା ଉଚିତ । ବିଭୀଷଣ ମାଆଙ୍କଠାରୁ ଏକଥା ଶୁଣିବା ପରେ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ହେଲେ । ଏହାପରେ ଭ୍ରାତା ରାବଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କୁ ସିଂହାସନରେ ବସିଥିବାର ଦେଖୁଲେ । ରାବଣ ସିଂହାସନରେ ବସି ହସ୍ତ ପ୍ରସାରଣ କରି ସମସ୍ତ ସଭାସଦ୍‌ଙ୍କୁ ବିହିତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରଣା କଲା । ତହୁଁ ରାକ୍ଷସମାନେ ରାବଣର କଥା! ଶୁଣି କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିବା ଆପଣ କ’ଣ ପାଇଁ ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାହ୍ଵାନକୁ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଉଛନ୍ତି । ଆମ୍ଭେମାନେ ସବୁକିଛି ଶେଷ କରିଦେବାକୁ ସମର୍ଥ । ଏକଥା ଶୁଣି ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ କହିଲେ ଯେ – ତୀକ୍ଷ୍ଣଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ୱ ନୁହେଁ । ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅପରଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ ।

ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାବଣକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ କହିଛି ଯେ – ବିଜୟେଚ୍ଛୁ ରାଜା ଆୟୋତ୍କର୍ଷକୁ ଜାଣି ନୀତିପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ତୁମେ ଲୋକରେ ବିତୃଷ୍ଣା ଓ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ କ୍ରୋଧିତ କରିଛି । ରାମ ଏହାର ବିପରୀତ ଗୁଣ ବିଶିଷ୍ଟ । ସେ ଗୋଟିଏ ବାଣରେ ବାଳିକୁ ମାରି ସୁଗ୍ରୀବକୁ ରାଜା କରିଛନ୍ତି, ଏଣୁ ସେ ତୁମକୁ ବିନାଶ କରିପାରିବେ । ଏଣୁ ଏ ସମୟରେ ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ ନୁହେଁ ସନ୍ଧି କରିବା ଉଚିତ । ରାମଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କର ଓ ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କର । ଉତ୍ତମ ନୀତିବାନ୍ ରାମଙ୍କ ସହ କଳହ କଲେ ବିନାଶ ସୁନିଶ୍ଚିତ । ଭୟ କିମ୍ବା ଲୋଭ ହେତୁ ସୁଗ୍ରୀବ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇନଥିଲେ, ପରନ୍ତୁ ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର ନିମନ୍ତେ ଯାଇଥିଲେ । ରାମଙ୍କଠୁ ବଳି ବଳୀୟାନ କେହି ଆମର ସହାୟକ ନାହାନ୍ତି । ପ୍ରଜାପତି ବ୍ରହ୍ମା ବରଦେଇ ଅନୁତପ୍ତ । ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବଗଣ ମଧ୍ଯ ଶତ୍ରୁ ସାଜିଛନ୍ତି । ଏଭଳି ମୁହୂର୍ଭରେ ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ କରାଯାଏ, ତେବେ ସବୁ ଅନର୍ଥ ହିଁ ଘଟିବ ।

ଏକଥା ଶୁଣି ରାବଣର ଅଜା ବୃଦ୍ଧି ମାଲ୍ୟବାନ୍ କହିଲେ – ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ଦେବତାମାନଙ୍କ କୃତ ବିନାଶ ଉପାୟ, ଯେଉଁମାନେ କି ବାନରରୂପେ ଆବିର୍ଭୂତ । ମୁନିଙ୍କର ଶାନ୍ତି ସର୍ବୋପରି ନିଜର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ବିଭୀଷଣର କଥା ମାନ ବୋଲି ମାଲ୍ୟବାନ୍ ସୂଚିତ କରିଥିଲେ । ମାଲ୍ୟବାନ୍‌ଙ୍କର ଏକଥା ଶୁଣି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ କହିଲେ – ରାବଣ କେବେ ଗର୍ବକୁ ଛାଡ଼ିପାରିବେ ନାହିଁ । ଏ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରାବଣ ପ୍ରତି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣର ସ୍ନେହ ଏମିତିକି ସ୍ବଜୀବନ ତ୍ୟାଗ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥ‌ିବା କଥା ସେ କହିଛି । ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରି ଜନ୍ମ ସଫଳ କରିବାକୁ କୁମ୍ଭକର୍ଷ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକଟ କରିଛି ।

ଏହିପରି କହି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ନିଦ୍ରା ଯା’ନ୍ତେ ବିଭୀଷଣ ପୁନଶ୍ଚ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ବିପରୀତ ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖାଯାଉଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଉଦୟ ଭୟଙ୍କର ସଦୃଶ, ପୃଥ୍ବୀପୃଷ୍ଠରେ ଉଲ୍‌କାପାତ ଆଦି ବିନାଶସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ । ଏଣୁ ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରନ୍ତୁ । ଏକଥା ଶୁଣି ରାବଣ କ୍ରୋଧରେ ଜର୍ଜରିତ ହୋଇ ସବୁକଥା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କଲେ ଓ ଆତ୍ମଗର୍ବ ପ୍ରଦର୍ଶନ୍ କଲେ । ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ଧୂକ୍‌କାର କଲେ ଓ ପଦାଘାତ କଲେ । ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ କ୍ରୋଧକୁ କ୍ଷମାଦ୍ୱାରା, ଶୋକକୁ ଧୈର୍ଯ୍ୟଦ୍ଵାରା, ଗର୍ବକୁ ବିନୟଦ୍ବାରା ଓ ମୋହକୁ ବୁଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଚାରିମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଠିଆହୋଇ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ସୁଖରେ ରୁହ । ହେଲେ ଏଥରେ ମୋର ଦୋଷ ନାହିଁ । ଏଭଳି ରାଜା ଯେ ବିବେକହୀନ, ଆତ୍ମାଭିମାନୀ ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ କୁହାଗଲେ ବି ଶତ୍ରୁତା କରେ, ଅହିତକର କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ, ସେ ମିତ୍ରମାନଙ୍କର ବଡ଼ ଅନିଷ୍ଟର କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ଧର୍ମସଂଗତ ମୋ ପ୍ରତି ପଦାଘାତ କାହାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହାନି କରୁଛି ତାହା ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହ ମନ୍ତ୍ରଣା କରନ୍ତୁ । ଏହିଭଳି ଭାବେ ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣଙ୍କୁ ଉପଦେଶ ଦେଇ ଶେଷରେ ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ ବାହାରି ଚାଲିଗଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Question 3.
विभीषणस्योपदेशस्य किं सामाजिक महत्त्वम्?
Answer:
ରାବଣଙ୍କ ପ୍ରତି ବିଭୀଷଣଙ୍କର ଉପଦେଶର ବିବିଧ ମହତ୍ତ୍ବ ତଥା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ, ଯାହାକି ସମାଜର ଉନ୍ନତିକମ୍ରେ ପରିକୀର୍ତିତ । ଦୁରାଚାରୀ ରାବଣର ଅଭିମାନ ଅହଂକାର ଶ୍ରୀରାମଙ୍କର ପତ୍ନୀ ସୀତାଙ୍କ ଅପହରଣର କାରଣ ଅଟେ । ନାରୀଜାତି ପ୍ରତି ଅପମାନ ସମାଜର ଅଧୋଗତିକୁ ସୂଚିତ କରୁଛି । ଏଣୁ ବିଭୀଷଣ ଭାଇ ରାବଣକୁ ଏଥୁରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୋଇ ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ ଓ ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଛି ।

‘‘ଅତିଦର୍ପେ ହତଃ ଲଙ୍କା’’– ଏହି ଉକ୍ତିର ଯଥାର୍ଥତା ଏ ବିଷୟରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଛି । ବସ୍ତୁତଃ ମନୁଷ୍ୟ ନିଜର ନିଷ୍ଠା, ସାଧନା ଓ ତପସ୍ୟାର ପରାକାଷ୍ଠାକୁ ଉପଲବ୍‌ଧ କରିବା ଉଚିତ। ଏହାର ଅବମାନନା ହେଲେ ସମାଜରେ ନୈତିକ ଅଧୋପତନ, ଅଧର୍ମ, ଅନ୍ୟାୟ, ଅନୀତିର ପ୍ରସାର ସଦା ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ସମାଜରେ ଶାନ୍ତି ବିରାଜମାନ କରିବା ନିମନ୍ତେ, ଦୁଷ୍ଟଙ୍କର ଦମନ ଓ ସଜ୍ଜନଙ୍କର ପରିରକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ବିଭୀଷଣର ବହୁମୂଲ୍ୟ ଉପଦେଶ ଏକାନ୍ତ ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ । ଜଣେ ରାଜାଭାବେ ରାବଣର ଯାହା ଦାୟିତ୍ୱ ତଥା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ତାହା ସେ ଠିକ୍‌ଭାବେ ପାଳନ କରିନାହାଁନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଏ ଦିଗରେ ଯାହା ସୁଚିନ୍ତିତ ବିଚାର ତାହା ମଧ୍ୟ ଠିକ୍‌ଭାବେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇନାହିଁ । ସମାଜରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିମନ୍ତେ ଉଭୟ ନୀତିବାନ୍, ଦାୟିତ୍ୱବାନ୍ ରାଜା ଓ ବୁଦ୍ଧିନିଷ୍ଠ, ଉପାୟଜ୍ଞ, ପାରଙ୍ଗମ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ମଧ୍ଯ ରହିବା ଉଚିତ ।

ଏ ଉଭୟଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଦ୍ବାରା ଦେଶ ତଥା ଜାତି, ସମାଜ ତଥା ସଂସ୍କୃତିର ଉନ୍ନତି ସାଧନ ହୋଇଥାଏ । ଏସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିବେଚନା କଲେ ସମାଜରେ ବିଭୀଷଣଙ୍କ ଚାରିତ୍ରିକ ମହତ୍ତ୍ବ ତଥା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଏକାନ୍ତ ସ୍ଵୀକାରଯୋଗ୍ୟ । ଜଣେ ଆଦର୍ଶ ମନୁଷ୍ୟ, ଉପଯୁକ୍ତ ରାଜନୀତିଜ୍ଞ, ଭ୍ରାତୃଭକ୍ତ, ଆଜ୍ଞାକାରୀ ପୁତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ବିବିଧ ଗୁଣ ତଥା ସ୍ବଭାବରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଭୀଷଣ ସଦା ସମାଜର ଉନ୍ନତିକ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ । ତା’ର ସଂଯମତା, ସହନଶୀଳତା, ସତ୍ୟବାଦିତା ସମାଜ ପାଇଁ ସଦା ଶିକ୍ଷଣୀୟ । ସର୍ବୋପରି ବିଭୀଷଣର ସୁଚିନ୍ତିତ ଉପଦେଶ ରାବଣ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଯଥାର୍ଥ ଓ ଏଭଳି ଉପଦେଶ ସମାଜ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଉପାଦେୟ ହୋଇପାରିଛି । କଥାର ମାର୍ମିକ ଉପଲବ୍‌ ତଥା ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଅତୀବ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ହୋଇପାରିଛି ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ Summary

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ– ଆଲୋଚିତ ବିଷୟ ‘ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ’ କବି ଭଟ୍ଟଙ୍କଦ୍ବାରା ‘ରାବଣବଧ’ ମହାକାବ୍ୟକୁ ଆଧାର କରି ରଚିତ ହୋଇଛି । ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ପୂତଚରିତ୍ରକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଅଳଙ୍କାର ସହିତ କାବ୍ୟଶୈଳୀରେ ବ୍ୟାକରଣଶାସ୍ତ୍ରକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବା ଇଚ୍ଛାରେ କବି ଭଳି ପ୍ରୋକ୍ତ କାବ୍ୟଟିକୁ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ସେହି କାବ୍ୟ ପାଣିନୀୟ ବ୍ୟାକରଣବିତ୍ରମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅତି ଆଦୃତ ହେବା ଦେଖାଯାଏ । ବିଭୀଷଣଙ୍କର ରାବଣଙ୍କ ପ୍ରତି ଉପଦେଶ ହିଁ ଏ କଥାର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ ବିଷୟ ।

ସାରକଥା– ଏହାପରେ ଅନିଦ୍ରିତ, ଦେବପୂଜକ, ସୌମ୍ୟ, ଶାନ୍ତଚେତ୍ତା ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ମାତା କହିଲେ – ହେ ଚିରଞ୍ଜୀବିନ୍, ତୁମେ ଗର୍ବୋଦ୍ଧତ ରାବଣକୁ ନିବାରଣ କର, ସେ ଯେପରି ସୀତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦେବ । ରାମ ଯେପରି ରାବଣକୁ ନ ମାରିବେ ସେଥୁପାଇଁ ପ୍ରଯନ୍ତ୍ର କର । ଜନସ୍ଥାନରେ ଥିବା ରାକ୍ଷସ ଖର ଓ ଦୂଷଣଙ୍କର ନିହତ, ଲଙ୍କାପୁରୀର ଯୋଦ୍ଧାଙ୍କର ପରାସ୍ତ, ବୃକ୍ଷୋତ୍ପାଟନ, ଗୃହଦଗ୍ଧ ଆଦି ଘଟଣା ପରେ ବି ତୁମଦ୍ୱାରା ଯାହା ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରାଯିବା କଥା ତାହା ହେବା ଉଚିତ । ବିଭୀଷଣ ମାଆଙ୍କଠାରୁ ଏକଥା ଶୁଣିବା ପରେ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ହେଲେ । ଏହାପରେ ଭ୍ରାତା ରାବଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କୁ ସିଂହାସନରେ ବସିଥିବାର ଦେଖୁଲେ । ରାବଣ ସିଂହାସନରେ ବସି ହସ୍ତ ପ୍ରସାରଣ କରି ସମସ୍ତ ସଭାସଦ୍‌ଙ୍କୁ ବିହିତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରଣା କଲା । ତହୁଁ ରାକ୍ଷସମାନେ ରାବଣର କଥା ଶୁଣି କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିବା ଆପଣ କ’ଣ ପାଇଁ ସାଧାରଣ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାହ୍ଵାନକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଉଛନ୍ତି । ଆମ୍ଭେମାନେ ସବୁକିଛି ଶେଷ କରିଦେବାକୁ ସମର୍ଥ । ଏକଥା ଶୁଣି ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ କହିଲେ ଯେ – ତୀକ୍ଷ୍ଣଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ବ ନୁହେଁ । ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅପରଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ ।

ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାବଣକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ କହିଛି ଯେ – ବିଜୟେଚ୍ଛୁ ରାଜା ଆମ୍ବୋତ୍କର୍ଷକୁ ଜାଣି ନୀତିପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ତୁମେ ଲୋକରେ ବିତୃଷ୍ଣା ଓ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ କ୍ରୋଧୃତ କରିଛ । ରାମ ଏହାର ବିପରୀତ ଗୁଣ ବିଶିଷ୍ଟ । ସେ ଗୋଟିଏ ବାଣରେ ବାଳିକୁ ମାରି ସୁଗ୍ରୀବକୁ ରାଜା କରିଛନ୍ତି, ଏଣୁ ସେ ତୁମକୁ ବିନାଶ କରିପାରିବେ । ଏଣୁ ଏ ସମୟରେ ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ ନୁହେଁ ସନ୍ଧି କରିବା ଉଚିତ । ରାମଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କର ଓ ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କର । ଉତ୍ତମ ନୀତିବାନ୍ ରାମଙ୍କ ସହ କଳହ କଲେ ବିନାଶ ସୁନିଶ୍ଚିତ । ଭୟ କିମ୍ବା ଲୋଭ ହେତୁ ସୁଗ୍ରୀବ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇନଥିଲେ, ପରନ୍ତୁ ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର ନିମନ୍ତେ ଯାଇଥିଲେ । ରାମଙ୍କଠୁ ବଳି ବଳୀୟାନ କେହି ଆମର ସହାୟକ ନାହାନ୍ତି । ପ୍ରଜାପତି ବ୍ରହ୍ମା ବରଦେଇ ଅନୁତପ୍ତ । ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବଗଣ ମଧ୍ଯ ଶତ୍ରୁ ସାଜିଛନ୍ତି । ଏଭଳି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ କରାଯାଏ, ତେବେ ସବୁ ଅନର୍ଥ ହିଁ ଘଟିବ ।

ଏକଥା ଶୁଣି ରାବଣର ଅଜା ବୃଦ୍ଧି ମାଲ୍ୟବାନ୍ କହିଲେ – ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ଦେବତାମାନଙ୍କ କୃତ ବିନାଶ ଉପାୟ, ଯେଉଁମାନେ କି ବାନରରୂପେ ଆବିର୍ଭୂତ । ମୁନିଙ୍କର ଶାନ୍ତି ସର୍ବୋପରି ନିଜର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ବିଭୀଷଣର କଥା ମାନ ବୋଲି ମାଲ୍ୟବାନ୍ ସୂଚିତ କରିଥିଲେ । ମାଲ୍ୟବାନ୍‌ଙ୍କର ଏକଥା ଶୁଣି କୁମ୍ଭକର୍ଷ କହିଲେ – ରାବଣ କେବେ ଗର୍ବକୁ ଛାଡ଼ିପାରିବେ ନାହିଁ । ଏ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରାବଣ ପ୍ରତି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣର ସ୍ନେହ ଏମିତିକି ସ୍ଵଜୀବନ ତ୍ୟାଗ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥିବା କଥା ସେ କହିଛି । ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରି ଜନ୍ମ ସଫଳ କରିବାକୁ କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକଟ କରିଛି ।

ଏହିପରି କହି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ନିଦ୍ରା ଯା’ନ୍ତେ ବିଭୀଷଣ ପୁନଶ୍ଚ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ବିପରୀତ ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖାଯାଉଛନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଉଦୟ ଭୟଙ୍କର ସଦୃଶ, ପୃଥ୍ବୀପୃଷ୍ଠରେ ଉଲ୍‌କାପାତ ଆଦି ବିନାଶସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ । ଏଣୁ ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କରନ୍ତୁ । ଏକଥା ଶୁଣି ରାବଣ କ୍ରୋଧରେ ଜର୍ଜରିତ ହୋଇ ସବୁକଥା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କଲେ ଓ ଆତ୍ମଗର୍ବ ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ଧିକ୍‌କାର କଲେ ଓ ପଦାଘାତ କଲେ । ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ କ୍ରୋଧକୁ କ୍ଷମାଦ୍ୱାରା, ଶୋକକୁ ଧୈର୍ଯ୍ୟଦ୍ୱାରା, ଗର୍ବକୁ ବିନୟଦ୍ବାରା ଓ ମୋହକୁ ବୁଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଚାରିମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଠିଆହୋଇ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ସୁଖରେ ରୁହ । ହେଲେ ଏଥରେ ମୋର ଦୋଷ ନାହିଁ । ଏଭଳି ରାଜା ଯେ ବିବେକହୀନ, ଆତ୍ମାଭିମାନୀ ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ କୁହାଗଲେ ବି ଶତ୍ରୁତା କରେ, ଅହିତକର କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ, ସେ ମିତ୍ରମାନଙ୍କର ବଡ଼ ଅନିଷ୍ଟର କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ଧର୍ମସଂଗତ ମୋ ପ୍ରତି ପଦାଘାତ କାହାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହାନୀ କରୁଛି ତାହା ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହ ମନ୍ତ୍ରଣା କରନ୍ତୁ । ଏହିଭଳି ଭାବେ ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣଙ୍କୁ ଉପଦେଶ ଦେଇ ଶେଷରେ ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ ବାହାରି ଚାଲିଗଲେ ।

Text – 1

ततो विनद्रं ………………………………………. ध्यानपरोऽभूत्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ବିନିଦ୍ରମ୍ = ନିଦ୍ରାରହିତ । କୃତଦେବତାର୍ଟମ୍ = ଦେବତାଙ୍କ ଅର୍ଜନା କରିବା । ଆବିଷ୍କୃତାଙ୍ଗପ୍ରତିକର୍ମରମ୍ୟମ୍ = ସମ୍ପାଦିତ ଅଙ୍ଗପ୍ରସାଧନଦ୍ୱାରା ସୁନ୍ଦର । ଚିତ୍ତପ୍ରଶମମ୍ = ହୃଦୟର ଶାନ୍ତି । କିରନ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ଛୁରଣ କରୁଥିବା । ନାକସଦାମ୍ = ଦେବତାମାନଙ୍କର । ଆନନ୍ଦନଃ = ଆନନ୍ଦଦାୟୀ । ଅତିମନ୍ଦୋଦ୍ଧତସ୍ୟ = ଅତି ଗର୍ବରେ ଉଦ୍ଧତ । ଜଗନ୍ତି = ଜଗତକୁ । ପ୍ରବାଧମାନସ୍ୟ = ପୀଡ଼ା ଦେଉଥ‌ିବା । ସୋଦରସ୍ୟ = ଭାଇଙ୍କର । ତୁର୍ୟମ୍ = ଶୀଘ୍ର । ପ୍ରଶାନ୍ତିମ୍ = ନିବୃତ୍ତି । ବିଷାଦନୀହାରପରିତମୂର୍ତିମ୍ = ଦୁଃଖଦ ତୁଷାରାଚ୍ଛନ୍ନ ରୂପବିଶିଷ୍ଟ । କୁଳାନନ୍ଦ = ହେ ବଂଶର ଆନନ୍ଦମୟୀ । ନିହତଃ = ନିହତ ହେଲେ । ଜିତଭଟ୍ଟା = ବିଜିତ ସୈନ୍ୟମାନେ । ଉତ୍‌ତଦୁମା = ଉପୁଡ଼ାଯାଇଥିବା ବୃକ୍ଷମାନ । ସମ୍ମାନି = ଗୃହଗୁଡ଼ିକ । ଘଟୟସ୍ଵ = ଚେଷ୍ଟା କର । ସୀତାପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣେ = ସୀତାଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ ବିଷୟରେ । କୃତମତିଃ ମନ କରିଥିବା । ପ୍ରେର୍ଯମାଣ = ପ୍ରେରିତ ହୋଇ । ଧ୍ୟାନପରଃ = ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ । ଅଭୂତ୍ = ହେଲେ ।

ଅନୁବାଦ– ତାହାପରେ ନିଦ୍ରାରହିତ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରିସାରିଥିବା, ଅଙ୍ଗପ୍ରସାଧନ ହେତୁ ସୁନ୍ଦର ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ଓ ଦେଖୁବାମାତ୍ରକେ ମନରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ ମାତା କହିଲେ – ହେ ଚିରଞ୍ଜିବିନ୍ ! ଦେବତାମାନଙ୍କର ଆନନ୍ଦଦାୟୀ ତୁମେ ଅତି ଗର୍ବରେ ଉଦ୍ଧତ ବିଶ୍ବବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡକୁ ପୀଡ଼ା ଦେଉଥ‌ିବା ଭ୍ରାତା ରାବଣକୁ ଅମୃତ ବିଷକୁ ନିବାରଣ କରିବାଭଳି ଶୀଘ୍ର ନିବୃତ୍ତ କର । ସେପରି କରିବା ଉଚିତ ଯଦ୍ବାରା ରାବଣ ବିଷାଦରୂପ ତୁଷାରାଚ୍ଛନ୍ନରୂପ ବିଶିଷ୍ଟ ସୀତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ିଦେବ । ହେ କୁଳନନ୍ଦନ ! ଭୟଙ୍କର ବିଷର ପିଣ୍ଡକୁ ଶିବ ଗ୍ରାସ କରିବାପରି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ରାମ ଯେପରି ରାବଣକୁ ଗ୍ରାସ ନ କରନ୍ତି ସେପରି ପ୍ରଯନ୍ କର । ଜନସ୍ଥାନରେ ବାସକରୁଥିବା ଖର ଓ ଦୂଷଣାଦି ରାକ୍ଷସମାନେ ନିହତ ହୋଇଛନ୍ତି, ଲଙ୍କାପୁରୀର ଯୋଦ୍ଧାମାନେ ପରାସ୍ତ ଓ ବୃକ୍ଷଗୁଡ଼ିକ ଉତ୍ପାଟିତ ହୋଇଛନ୍ତି, ଗୃହଗୁଡ଼ିକ ଦଗ୍ଧ । ତେଣୁ ଏତକ ହେଲାପରେ ବି ବନ୍ଧୁଦ୍ଵାରା ଯାହା କରାଯିବା ଉଚିତ ସେ ବିଷୟରେ ଚେଷ୍ଟା କର । ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରିବା ବିଷୟରେ ପୂର୍ବରୁ ମନ କରିଥିବା ସେହି ବିଭୀଷଣ ଏହିପରି ଅତିଶୟ ଶୁଭବୁଦ୍ଧି ସହିତ ମାତାଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରେରିତ ହୋଇ ଦୀର୍ଘକାଳ ଯାଏ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ହେଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଦୃଷ୍ଟିବ = ଦୃଷ୍ଟି + ଏବ । ମାତୋବାଚ = ମାତା + ଉବାଚ । ନାକସଦାମାନନ୍ଦନମତିମନ୍ଦୋଦ୍ଧତସ୍ୟ = ନାକସଦାମ୍ + ଆନନ୍ଦନଃ + ତୁମ୍ + ଅତିମଦ + ଉଦ୍ଧତସ୍ୟ । ବିଷସ୍ୟାମୃତମିବ = ବିଷସ୍ୟ + ଅମୃତମ୍ + ଇବ । କୁଳାନନ୍ଦ = କୁଳ + ଆନନ୍ଦ । ଯାବଦସୌ = ଯାବତ୍ + ଅସୌ । ତାବଦ୍ୟତସ୍ଵ = ତାବତ୍ + ଯତସ୍ଵ । ତସ୍ମାଦିତ୍ଥମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଇଡମ୍ । ଯଦ୍‌ବନ୍ଧୁନା = ଯତ୍ + ବନ୍ଧୁନା । ଘଟୟସ୍କୃତି = ଘଟୟସ୍ + ଇତି । ପୂର୍ବମେବ = ପୂର୍ବମ୍ + ଏବ । ଏବମତିପାତ୍ରମ୍ = ଏବମ୍ + ଅତିମାତ୍ରମ୍ । ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟମାଣଶ୍ଚିରମ୍ = ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟମାନଃ + ଚିରମ୍ । ଧ୍ୟାନପରୋଽଭୂତ୍ = ଧ୍ୟାନପରଃ + ଅଭୂତ ।

ସମାସ– ବିନିଦ୍ରମ୍ = ବିଗତ ନିଦ୍ରା ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହି) । କୃତଦେବାର୍ଚମ୍ = ଦେବାନାମ୍ ଅର୍ଚ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କୃତଃ ଦେବାର୍ତା ଯେନ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଆବିଷ୍କୃତାଙ୍ଗପ୍ରତିକର୍ମରମ୍ୟମ୍ = ଅଙ୍ଗାନାଂ ପ୍ରତିକର୍ମାଣି (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଆବିଷୃତାନି ଅଙ୍ଗପ୍ରତିକର୍ମାଣି (କର୍ମଧାରୟଃ), ଡଃ ରମ୍ୟ, ତତ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଚିତ୍ତପ୍ରଶମମ୍ = ଚିତ୍ତସ୍ୟ ପ୍ରଶମଃ, ତମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନାକସଦାମ୍ = ନାକେ ସୀଦନ୍ତି ଇତି, ତେଷାମ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଅତିମନ୍ଦୋଦ୍ଧତସ୍ୟ = ମଦେନ ଉଦ୍ଧତଃ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅତିଶୟନେ ମଦୋଦ୍ଧତଃ, ତସ୍ୟ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସୋଦରସ୍ୟ= ସମାନମ୍ ଉଦରଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତସ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଷାଦନୀହାରପରିତମୂର୍ତିମ = ବିଷାଦ ଏବ ନିହାରଃ (ରୂପକ କର୍ମଧାରୟ), ତେନ ପରିତା (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତାଦୃଶୀ ମୂର୍ତ୍ତି ଯସ୍ୟା ସା, ତାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହି) । କୁଳାନନ୍ଦ : କୁଳସ୍ଯ . ଆନନ୍ଦ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଜନସ୍ଥାନନିବାସିନଃ = ଜନସ୍ଥାନେ ନିବସନ୍ତି ଯେ ତେ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଖରଦୂଷଣାଦୟଃ = ଖରଶ୍ଚ ଦୂଷଣଷ୍ଟ (ଇତରେତର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତୌ ଆଦୀ ଯେଷା ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଲଙ୍କାପୁରୀ = ଲଙ୍କାଖ୍ୟା ପୁରୀ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଜିତଭଟ୍ଟା = ଜିତାଂ ଭଟ୍ଟା ଯସ୍ୟା ସା (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଉତ୍‌ତଦୁମା = ଉତ୍‌ତଃ ଦୁମା ଯସ୍ୟା ସା (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସୀତାପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣେ = ସୀତାୟା ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୃତମତିଃ = କୃତାମତଃ ଯେନ ନଃ (ବହୁବ୍ରୀହି) । ଅତିମାତ୍ରମ୍ = ଅତିକ୍ରାନ୍ତଃ ମାତ୍ରାମ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧାନପରଃ = ଧାନଂ ପରଂ ଯସ୍ୟ ନଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ରାବଣ = କଉଁରି ୧ମା । ଆୟୁଷ୍ମାନ୍, କୁଳାନନ୍ଦ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାବଣୀ, ଖରଦୂଷଣାଦୟଃ, ରାକ୍ଷସା, ଲଙ୍କାପୁରୀ, ସମ୍ମାନି = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ବିଭୀଷଣମ୍, ବିନିଦ୍ରମ୍, କୃତଦେବାର୍ଡମ୍, ଆବିଷୃତାଙ୍ଗପ୍ରତିକର୍ମରମ୍ୟମ୍, ଚିତ୍ତପ୍ରଶ ମମ୍, ଜଗନ୍ତି, ପ୍ରଶାନ୍ତିମ୍, ସୀତାମ୍ = କର୍ମ ୨ୟା । ତ୍ଵର୍ଣ୍ଣମ୍, ଅତିମାତ୍ରମ୍ = କ୍ରିୟାବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ହରଣ, ପୁରୁଷୋତ୍ତମେନ, ବନ୍ଧୁନା, ମାତ୍ରା = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଶୁଭୟା, ବୁଦ୍ଧା = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ନାକସଦାମ୍, ଅତିମନ୍ଦୋଦ୍ଧତନ୍ତ୍ର୍ୟ, ପ୍ରବାଧମାନସ୍ୟ, ସୋଦରସ୍ୟ = କୃତ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ତସ୍ମିନ୍, ସୀତାପ୍ରତ୍ୟାର୍ପଣେ ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ । ଗତେ, ସତି = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– କିରନ୍ତମ୍ = କୁ + ଶତୃ + ଅମ୍ । ଆୟୁଷ୍ମନ୍ = ଆୟୁସ୍ + ମତୃପ୍ । ଆନନ୍ଦନଃ = ଆ + ନନ୍ଦ୍ + କ୍ୟୁଟ୍ । ଜଗନ୍ତ = ଜଗ୍ + କ୍ରିପ୍ + ଶସ୍ । ପ୍ରବାଧମାନସ୍ୟ = ପ୍ର + ବଧୂ + ଶାନଚ୍ + ଙସ୍ । ତ୍ବର୍ଣ୍ଣମ୍ = ତ୍ବର୍ + କ୍ତ + ଅମ୍ । ପ୍ରଶମମ୍ = ପ୍ର + ଶମ୍ + ଭିନ୍ + ଅମ୍ । ଆନନ୍ଦା = ଆ + ନନ୍ଦ୍ + ଘଞ୍ଚ । ନିହତଃ = ନି + ହନ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ । ବିହିତା = ବି + ଧା + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ଦଗ୍ଧାନି = ଦହ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ । ବିଧେୟମ୍ = ବି + ଧା + ଯତ୍ । ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣମ୍ = ପ୍ରତି + ଋ + ଣିଚ୍ + ଲୁଟ୍ । କୃତା = କୃ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ମତିଃ = ମନ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟମାନଃ = ପ୍ର + ଈର୍ + ଶାନଚ୍।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Text – 2

ततो विभीषणो निशाचरै: …………………………………………. सर्वमेतत्राशं नेष्यन्तीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ନିଶାଚରଃ = ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ବାରା । ପରିଲକ୍ଷିତମ୍ = ସୁରକ୍ଷିତ । ରାବଣମନ୍ଦିରମ୍ = ରାବଣଙ୍କ ଗୃହ । ଦ୍ଵାରମ୍ = ଦ୍ବାରକୁ । ପ୍ରତୀହାରେଣ = ଦ୍ଵାରପାଳଦ୍ଵାରା । ନତଃ = ନୁଆଁଇ । ଅନାବେଦିତସଂପ୍ରବିଷ୍ଟ = ବିନା ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିବା । ସଗୌରବମ୍ : = ସସମ୍ମାନେ । ଦତ୍ତପଥୀ = ମାର୍ଗପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବା । ସିଂହାସନାଧ୍ଵରୂଢ଼ମ୍ = ସିଂହାସନରେ ବସିଥିବା । ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ = ଦେଖ‌ିଲେ । ବିହିତପ୍ରଣାମଃ = ପ୍ରଣାମ କରିସାରିଥିବା । ନିକ୍ଷିପ୍ୟ = ରଖ୍ । କିଙ୍କରେ ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କଦ୍ଵାରା । କଳ୍ପିତମ୍ = ସଜ୍ଜିତ । ପୀଠମ୍ = ଆସନରେ । ଅଧ୍ଯାସ୍ତ = ବସିଲେ । ଦଶାସ୍ୟ = ରାବଣ । ପାଣିମ୍ = ହସ୍ତ । ପ୍ରସାର୍ଯ୍ୟ = ପ୍ରସାରଣ କରି । ସମିତିମ୍ = ସଭାକୁ । ବଭାଷେ = କହିଲେ । ଶକଃ = ସମର୍ଥ । ନୀତିଶ୍ରୁ=ନୀତିମାନଙ୍କରେ । ଆମ୍ନାତିଭି = ପାରଙ୍ଗତ । ବୁଦ୍ଧିମତ୍‌ = ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ । ଉପାୟବିଦ୍‌ = ଉପାୟ ଜାଣିଥିବା । ଯୁଷ୍ପ = ଆପଣମାନଙ୍କୁ । ସୁମନ୍ତ୍ରିତାନି = ଭଲଭାବେ ମନ୍ତ୍ରଣା କରାଯାଇଥିବା । ଉପେକ୍ଷିତେ = ଉପେକ୍ଷିତ ହେଲେ । ଉଭିତୀର୍ଷେ = ପାରହେଲା ପରେ । ପ୍ରହସ୍ତପ୍ରମୁଖ = ପ୍ରହସ୍ତପ୍ରଧାନ । ଯାତୁଧାନଃ = ରାକ୍ଷସମାନେ । ଭୁଜଂସବକ୍ଷସ୍ଥଳକାମୁଁକାସୀନ୍ = ବାହୁ, ସ୍କନ୍ଧ, ବକ୍ଷସ୍ଥଳ, ଧନୁ ଓ ଖଡ଼ଗଗୁଡ଼ିକୁ । ପରାମୁଶତଃ = ଧାରଣ କରିଥିବା । ଅଖଣ୍ଡମାନମ୍ = ଅପରାଜେୟ । ଆଖଣ୍ଡଳମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ । ପରିଖଣ୍ଡ = ପରାସ୍ତ କରି । ଉଦୀର୍ଘ ଦଣ୍ଡ = ଦଣ୍ଡପ୍ରଦାନ କରିଥିବା । ନରାଭିଯୋଗମ୍ = ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାହ୍ଵାନକୁ । ନିର୍ୟତ୍‌ସ୍ଫୁଲିଙ୍ଗକୁଳଧୂମରାଶିମ୍ = ବାହାରୁଥ‌ିବା ଅଗ୍ନିକଣା ହେତୁ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଧୂମରାଶିଯୁକ୍ତ । ଭାନୁମ୍ = ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ । ଭୂମୌ = ଭୂମିରେ । ପିନଷାମ୍ = ଦଳି ଚୂନା କରିଦେବୁ । ହୌ = ସ୍ବର୍ଗ । କ୍ଷତଃ = ପୃଥ‌ିବୀ । ଅନ୍ତରିକ୍ଷେ = ଆକାଶରେ । ସରାଘବେଷୁ = ରାମଙ୍କ ସହିତ । ପ୍ରାତରାଶାୟ = ସକାଳଭୋଜନ ନିମନ୍ତେ । ଅଳମ୍ = ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ । ସମେଧ୍ୟଚାପଲ୍ୟଯୁକ୍ତସ୍ୟ = ସଂବଦ୍ଧିତଚପଳତାଯୁକ୍ତ । ହନୁମତଃ = ହନୁମାନଙ୍କର । ବାଳଧୂଭାକ୍ = କେଶଯୁକ୍ତ ଲାଙ୍ଗୁଡ଼ରେ ଥ‌ିବା । କୁଶାନୁଃ = ଅଗ୍ନି । ଅଧୀକ୍ଷୀତ୍ = ଦଗ୍ଧ କଲା । ଯୁଧ୍ୟାୟ = ଯୁଦ୍ଧନିମିତ୍ତ । ତତ୍‌ସମ୍ଭାବନାୟ = ସେହି ସମ୍ଭାବନାର । ପ୍ରଜ୍ଞା = ତୀକ୍ଷଣ ବୁଦ୍ଧି । ଅଧ୍ବକୃତା = ପ୍ରମାଣରୂପେ ଗୃହୀତ । ଶୌର୍ଯ୍ୟମ୍ = ବୀରତ୍ୱ । ଜିଗୀତୁଃ = ବିଜୟେ । ବୃଦ୍ଧିକ୍ଷଯୌ = ବୃଦ୍ଧି ଓ କ୍ଷୟକୁ । ପ୍ରସମୀକ୍ଷମାଣ = ସମୀକ୍ଷା କରି । ସନ୍ଧ୍ୟାଦିଷୁ = ସନ୍ଧିବିଗ୍ରହାଦିରେ । ଘଟତେ= ଯତ୍ନକରେ । ମୁଞ୍ଚତି = ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଆନ୍ତି । ବିଗ୍ରହଃ ଯୁଦ୍ଧ । ପ୍ରସମୀକ୍ଷ୍ୟ = ଭଲ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରି । ଆହିତାମ୍‌ସାରମ୍ = ସ୍ଥାପିତ ଆୟୋତ୍କର୍ଷକୁ । ବିଜାନନ୍ = ବିଶେଷ ଭାବେ ଜାଣିଥୁବା । ନୀତଃ = ନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ । ପ୍ରଯୁଜୀତ = ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ । ବିରାଗ = ବିରକ୍ତି । ଜନିତଃ = ଜାତ । ପ୍ରକୋପିତମ୍ = କ୍ରୋଧୃତ କରିଛି । ଇନ୍ଦ୍ରମୁଖ୍ୟମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରଭୃତି । ବିବୁଧମଣ୍ଡଳମ୍ = ଦେବତାସମୂହଙ୍କୁ । ଷଡ଼ବର୍ଗବଶ୍ୟ ଷଡ଼ବର୍ଗର ବଶୀଭୂତ । ପରିମୂଢ଼ବନ୍ଧୁ = ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ବ୍ୟାକୁଳ କରିଥିବା । ଉଚ୍ଛିନ୍ନମିତ୍ର = ମିତ୍ରଙ୍କୁ ଉତ୍ପାଟନ କରିଥିବା । ବିଗୁଣି = ବିରୁଦ୍ଧ ଗୁଣଦ୍ବାରା । ଉପେତଃ = ଯୁକ୍ତ । ମାକାର୍ଷୀ = କର ନାହିଁ । ଦାରାହରଣେନ = ସ୍ତ୍ରୀ ଅପହରଣ କରିବାଦ୍ଵାରା । ତପ୍ତା = ପୀଡ଼ିତ । ଅୟନଃ = ଲୌହର । ଦଣ୍ଡନ ଦଣ୍ଡଦ୍ଵାରା । କୋଶେନ = ଧନକୋଷରେ । ପ୍ରକୃଷ୍ଟମ୍ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ରିକ୍ତସ୍ୟ = ଶୂନ୍ୟର । ଭଙ୍ଗେ = ନାଶ ହେଲେ । ହୀୟତେ = ହାନି ହେବ । କପୀନ୍ଦ୍ର = ବାନରରାଜ । ଭୟାତ୍ = ଭୟହେତୁରୁ । ଲୋଭାବ = ଲୋଭହେତୁରୁ । ଅଭିଗତଃ = ନିକଟକୁ ଯାଇଥିଲେ । ବିଭେଦ୍ୟ = ହତ୍ୟାର ଯୋଗ୍ୟ । ସ୍ଵୟଂଭୂ = ବ୍ରହ୍ମା । ସାନୁଶୟଃ = ଅନୁତପ୍ତା । ପୂର୍ବତରମ୍ = ପୂର୍ବଠାରୁ ଅଧିକ । ନିରୂପ୍ୟମାଣ = ବିଚାର କରାଗଲେ । ବିଗ୍ରହେ = ଯୁଦ୍ଧ କରିବାରେ । ମତିମ୍ = ମନକୁ । ଅଚିରେଣ = ଶୀଘ୍ର । ନେଷ୍ୟନ୍ତ = ନେବେ ।

ଅନୁବାଦ– ତାହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ବାରା ରକ୍ଷିତ ରାବଣଙ୍କ ପ୍ରସାଦର ଦ୍ଵାରକୁ ଗଲେ । ଦ୍ଵାରପାଳଦ୍ୱାରା ଦୂରରୁ ନମସ୍କାର କରାଯାଇଥବା, ବିନା ନିବେଦନରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିବା ଓ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସସମ୍ମାନେ ମାର୍ଗ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବା ବିଭୀଷଣ ସିଂହାସନରେ ଉପବିଷ୍ଟ ଭ୍ରାତା ରାବଣଙ୍କୁ ଦେଖ‌ିଲେ । ସେ ପ୍ରଣାମ କରି ସିଂହାସନରେ ସୁନ୍ଦର ବାହୁକୁ ସ୍ଥାପନପୂର୍ବକ ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କ ସଜ୍ଜିତ ଆସନରେ ବସିଲେ । ତାହାପରେ ରାବଣ ହାତ ବଢ଼ାଇ ସଭାସଦ୍‌ଙ୍କୁ କହିଲେ– ସମର୍ଥ, ରାଜନୀତିରେ ପାରଙ୍ଗତ, ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତ, ଉପାୟଜ୍ଞ, ତୁମମାନଙ୍କ ସହ ଉତ୍ତମରୂପେ ମନ୍ତ୍ରଣା କରି ବିହିତ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସିଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ବାଳି ଓ ଖରାଦିଙ୍କ ନାଶ ହେଲା ପରେ ରାମ ଓ ସୁଗ୍ରୀବାଦି ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କର ସାଗରକୁ ପାରିହେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ନଗଣ୍ୟ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରେ ଯାହା କରିବା ସମୁଚିତ ତାହା କୁହ । ପ୍ରହସ୍ତ ଆଦି ରାକ୍ଷସମାନେ ବାହୁ, ସ୍କନ୍ଧ ଓ ବୟଃସ୍ଥଳରେ ଧନୁ, ଖଡ୍‌ଗ, ଗଦା ଓ ଶୂଳଗୁଡ଼ିକୁ ଧାରଣ କରି ଦଶାନନ ରାବଣଙ୍କୁ କହିଲେ– ହେ ମହାରାଜ ! ଅପରାଜେୟ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରି ଦଣ୍ଡ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ଆପଣ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧାହ୍ଵାନକୁ କାହିଁକି ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଉଛନ୍ତି ।

ନିର୍ଗତ ହେଉଥିବା ଅଗ୍ନିକଣା ହେତୁ ପରିପୂର୍ଣ ଧୂମରାଶିଯୁକ୍ତ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଭୂମିରେ ଦଳି ଚୂର୍ଣ୍ଣ କରିଦେବୁ? କ’ଣ ସ୍ବର୍ଗତଳେ ଅବା ପୃଥ‌ିବୀ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷରେ ରହିବ ? ରାମଙ୍କ ସହିତ ବାନରମାନଙ୍କଠାରେ କ’ଣ ବା ଗଣନା ଯେଉଁମାନେ ଆମ ମଧ୍ୟରୁ କାହାରି ଜଣଙ୍କର ପ୍ରାତଃକାଳୀନ ଭୋଜନ ପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି । ତୁମ ଭୃତ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସଂବଦ୍ଧିତଚପଳାତାଯୁକ୍ତ ହନୁମାନଙ୍କର କେଶଯୁକ୍ତ ଲାଙ୍ଗୁଡ଼ରେ ଥ‌ିବା ଅଗ୍ନି ଲଙ୍କାକୁ ଦଗ୍ଧକଲା । ଏହାପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ କହିଲେ । ଯୁଦ୍ଧନିମିତ୍ତ ରାଜା ଓ ଉତ୍ତମ ବେତନଭୋଗୀ ତୁମେମାନେ ଯାହା କହିଲ ତାହାର ସମ୍ଭାବନା ହେତୁ ସମୁଚିତ । କିନ୍ତୁ ତୀକ୍ଷଣ ବୁଦ୍ଧି ମନ୍ତ୍ରଣାରେ ପ୍ରମାଣ ରୂପେ ଗୃହୀତ ବୀରତ୍ୱ ନୁହେଁ । ଯେଉଁ ବିଜୟେଜୁ ବ୍ୟକ୍ତି ସମୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶକୁ ସମୀକ୍ଷା କରି ସନ୍ଧି ଆଦି ଗୁଣଗୁଡ଼ିକରେ ଯତ୍ନ କରେ ତାକୁ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଚଞ୍ଚଳା ହେଲେ ବି ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ଶତ୍ରୁ ସହ ସନ୍ଧି, ଅନ୍ୟ ଜଣକ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ବିଧେୟ । ବିଜୟ ପାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ନେତା ସମୃଦ୍ଧିକୁ ଭଲଭାବେ ସମୀକ୍ଷା କରି ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଆୟୋତ୍କର୍ଷକୁ ବିଶେଷରୂପେ ଜାଣି ନୀତିମାନ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ବାଞ୍ଛନୀୟ । ତୁମେ ତ ଲୋକରେ ବିତୃଷ୍ଣା ସୃଷ୍ଟି କରିଛ ଓ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରଭୃତି ଦେବଗଣଙ୍କୁ କ୍ରୋଧୃତ କରିଛ ।

ରାମଙ୍କଠାରେ କିନ୍ତୁ ଏସବୁର ବିପରୀତ ଗୁଣ ଅଛି । ଯେତେବେଳେ ସେ ଗୋଟିଏ ବାଣରେ ବାଳୀକୁ ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ଓ ସୁଗ୍ରୀବକୁ ରାଜା କରିପାରିଛନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସେ ତୁମର ବିନାଶ କରିପାରିବେ । କାମକ୍ରୋଧାଦି ଷଡ଼ବର୍ଗଦ୍ଵାରା ବଶୀଭୂତ, ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାକୁଳ କରିଥିବା, ମିତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ପାଟିତ କରିଥିବା ଓ ବିରୁଦ୍ଧ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକଯୁକ୍ତ ତୁମେ ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କର । ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟ ସ୍ତ୍ରୀ ଅପହରଣ ହେତୁ ବ୍ୟର୍ଥିତ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ମଧ୍ୟ ନିହତ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ ହେତୁ ସନ୍ତପ୍ତ । ତେଣୁ ଯେପରି ଉତ୍ତପ୍ତ ଲୌହର ତପ୍ତ ଲୌହ ସହିତ ମିଶ୍ରଣ ହୋଇଥାଏ, ସେହିପରି ଆମର ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି ହେଉ । ସୀତାଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କର । ଯଦ୍ୟପି ଦଣ୍ଡ ଓ କୋଷରେ ଶତ୍ରୁଠାରୁ ନିଜକୁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ମନେକରୁଛ ତଥାପି ନିଃସ୍ଵ ରାମଙ୍କର ବିନାଶ ପୂର୍ଣ୍ଣକାମ ତୁମ ପକ୍ଷେ ନିରର୍ଥକ, ପରନ୍ତୁ ଆପ୍ତକାମ ତୁମର ନାଶରେ ବହୁ ହାନି ହେବ । ଉତ୍ତର ନୀତିବାନ୍ ରାମଙ୍କୁ ଜୟ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, ତାଙ୍କ ସହ କଳହ ହେଲେ ନିଶ୍ଚିତ ରୂପେ ତୁମର ବିନାଶ ହେବ ।

ବାନରରାଜ ସୁଗ୍ରୀବ ଭୟ କିମ୍ବା ଲୋଭହେତୁ ରାମଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇନଥିଲେ ଯଦ୍ବାରା ସେ ବଧର ଯୋଗ୍ୟ ହେବେ । ସନ୍ମାର୍ଗରେ ଥ‌ିବା ସୁଗ୍ରୀବ ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକରି ରାମଙ୍କ ସମୀପକୁ ଯାଇଥିଲେ । ରାମଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲେ ଆମ୍ଭେମାନେ ଯାହାଙ୍କୁ ବି ଆଶ୍ରୟ କରିବା ତାଙ୍କୁ ରାମଙ୍କଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ଅବା ତାଙ୍କ ସମାନ ସେଭଳି କାହାରିକୁ ଦେଖୁନାହୁଁ । ପ୍ରଜାପତି ବ୍ରହ୍ମା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଏବେ ଆଶ୍ରୟ ବା ଶରଣଦାତା ନୁହଁନ୍ତି କାରଣ ବର ଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଅନୁତପ୍ତ । ଇନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବତାମାନେ ପୂର୍ବଠାରୁ ଅଧିକ ଶତ୍ରୁ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି ହେଉ । ବିଚାର କଲେ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଉପାୟ ନାହିଁ । ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ମନ କରିବ ତାହାହେଲେ ବାନରମାନେ ଅବିଳମ୍ବେ ଏସବୁକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଦୂରାଦେବ = ଦୂରାତ୍ + ଏବ । ସିଂହାସନାଧ୍ଵରୂଢ଼ମ୍ = ସିଂହାସନ + ଅଧରୂଢ଼ମ୍‌ । ସତ୍ୟପେକ୍ଷିତେ = ସତି + ଉପେକ୍ଷିତେ । ସାଗରମୂଭିତୀର୍ଷି = ସାଗରମ୍ + ଉରିତୀର୍ଷେ । ଯଦ୍ୟୁକ୍ତମ୍ = ଯଦି + ଉକ୍ତମ୍ । ଅଖଣ୍ଡାମାନମାଖଣ୍ଡଳମ୍ = ଅଖଣ୍ଡାମାନମ୍ + ଆଖଣ୍ଡଳମ୍ । ପରିଖଣ୍ଡେଦୀର୍ଣ୍ଣଦଣ୍ଡମ୍ = ପରିଖଣ୍ଡ + ଉଦୀର୍ଣ୍ଣଦଣ୍ଡ + ତୁମ୍ । ନରାଭିଯୋଗମ୍ = ନର + ଅଭିଯୋଗମ୍ । ଦୌରଽସ୍ତୁ = ଦୌ + ଅଧଃ + ଅସ୍ତୁ । କ୍ଷତିରନ୍ତରିକ୍ଷେ = କ୍ଷିତିଃ + ଅନ୍ତରିକ୍ଷେ । ଯେଽସ୍ମୋକମ୍ = ଯେ + ଅସ୍ମାକମ୍ । ମଧ୍ୟକୂସ୍ୟଚିଦପି = ମଧ୍ୟାତ୍ + କସ୍ୟଚିତ୍ + ଅପି । ନାଳମ୍‌ = ନ + ଅଳମ୍ । ତ୍ଵଦୀୟିତ୍ୟି ତ୍ଵଦୀୟଃ + ଭୃତ୍ୟ । ଯାତୁଧାନାନ୍ସଭାଷେ = ଯାତୁଧାନା + ଅନୁ + ଅଭାଷେ । ସୁଭୃତିଭବଦ୍‌ଭିର୍ଯଦୁକ୍ତମ୍ = ସୁଭୃତିଃ + ଭବଦ୍‌ + ଯତ୍ + ଉକ୍ତମ୍ । ପ୍ରଜୈବ = ପ୍ରଜ୍ଞା + ଏବ । ମନ୍ତେଽକୃତା = ମନ୍ତେ + ଅଧ୍ଵତା । ଜିଗ୍ରୀଷ୍ମର୍ବୁଦ୍ଧିକ୍ଷୟି ଜିଗୀତୁଃ + ବୃଦ୍ଧିକ୍ଷଯୌ । ଲକ୍ଷ୍ମୀର୍ନ = ଲକ୍ଷ୍ମୀ + ନ । ବିଜାନନେତା = ବିଜାନତ୍ + ନେତା । ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖ୍ୟମ୍ = ଚ + ଇନ୍ଦ୍ରମୁଖ୍ୟମ୍ । ସର୍ବମେବୈତଦ୍‌ବିପରୀତମ୍ = ସର୍ବମ୍ + ଏବ + ଏତତ୍ + ବିପରୀତମ୍ । କୃତସ୍ତଦୈବ = କୃତଃ + ତତ୍ + ଏବ । ବିଗୁଣିରୁପେତମ୍ = ବିଗୁଣି + ଉପେତଃ + ତ୍ୱମ୍ । ବନ୍ଧୁଭିର୍ବୟମ୍ = ବନ୍ଧୁଭଃ + ବୟମ୍ । ତସ୍ମାଦ୍ୟଥା = ତସ୍ମାତ୍ + ଯଥା । ତପ୍ତସ୍ୟାୟସସ୍ତପ୍ରେନ = ତପ୍ତସ୍ୟ + ଅୟତଃ + ତପ୍ତାନ । ସନ୍ଧିରସ୍ତୁ = ସନ୍ଧି + ଅନ୍ତୁ । ଯଦ୍ୟପି = ଯଦି + ଅପି । ଚାତ୍ମାନମଶଃ = ଚ+ଆତ୍ମାନମ୍ + ଅରଃ । କପୀନଃ = କପୀ + ଇନ୍ଦ୍ର । ଭୟାଭାଦ୍‌ବା = ଭୟାତ୍ + ଲୋଭାତ୍ + ବା। ରାମାଦଧୂକମ୍ : = ରାମାତ୍ + ଅଧୂକମ୍ । କଞ୍ଚାଦପି = କମ୍ + ଚିତ୍ + ଅପି । ସ୍ଵୟଂଭୂର୍ନାସ୍କାକମ୍ = ସ୍ଵୟଂଭୂ + ନ + ଅସ୍ମାକମ୍ । ଦତ୍ତାନାସୌ = ଦତ୍ତ୍ୱା + ଅଧୁନା + ଅର୍ଥେ । ଇନ୍ଦ୍ରାଦୟଶ୍ଚ = ଇନ୍ଦ୍ର + ଆଦୟଃ + ଚ । ତସ୍ମାଦ୍ରାମେଣ = ତସ୍ମାତ୍ + ରାମେଣ । ସନ୍ଧାନମସ୍ତୁ = ସନ୍ଧାନମ୍ + ଅସ୍ତୁ । ନାନ୍ୟ = ନ + ଅନ୍ୟ । ସର୍ବମେତନ୍ନାଶମ୍ = ସର୍ବମ୍ + ଏତତ୍ + ନାଶମ୍ । ନେଷ୍ୟନ୍ତୀତି = ନେଷ୍ୟନ୍ତ + ଇତି ।

ସମାସ– ନିଶାଚରଃ = ନିଶାୟାଂ ଚରନ୍ତି ଇତି ଯେ, ତୈ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାବଣ ମନ୍ଦିରସ୍ୟ = ରାବଣସ୍ୟ ମନ୍ଦିରମ୍, ତସ୍ୟ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଅନାବେଦିତସମ୍ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ନ ଆବେଦିତମ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତାଦୃଶଂ ସମ୍ପ୍ରବିଷ୍ଟ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସଗୌରବମ୍ = ଗୌରବେଶ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଦତ୍ତପଥୀ = ଦରଃ ପନ୍ଥା ଯସ୍ମି ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସିଂହାସନାଧ୍ଵରୂଢ଼ମ୍ = ସିଂହାସନେ ଅଧ୍ଵରୂଢ଼ୀ, ତମ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ବିହିତପ୍ରଣାମଃ = ବିହିତଃ ପ୍ରଣାମଃ ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ସିଂହାସନେ = ସିଂହ ଚିହ୍ନତମ୍ ଆସନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଦଶାସ୍ୟ = ଦଶ ଅସ୍ୟାନି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଉପାୟବଦ୍‌ = ଉପାୟଂ ବେଜିଂ ଇତି, ତଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସୁମନ୍ତ୍ରତାନି = ସୁଷ୍ଟ ମନ୍ତ୍ରତାନି (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବାଳିଖରାଦିନାଶେ = ବାଳିଷ୍ଟ ଖରଶ୍ଚ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତୌ ଆଦୀ ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହି), ତେଷା ନାଶଃ, ତସ୍ମିନ୍ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାମସୁଗ୍ରୀବାଦୀନାମ୍ = ରାମଶ୍ଚ ସୁଗ୍ରୀବଣ୍ଟ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ଚୌ ଆଦୀ ପେଷା ତେ, ତେଷାମ୍ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପ୍ରହସ୍ତପ୍ରମୁଖା = ପ୍ରହସ୍ତ ପ୍ରମୁଖ ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଭୁଜଂସବକ୍ଷସ୍ଥଳକାମୁଁକାସୀନ୍=ଭୁଜଶ୍ଚ ଅଂସଶ୍ଚ ବକ୍ଷସ୍ଥଳଞ୍ଚ (ଇତରେତର ସ୍ବଦୁଃ), ତେଷୁ କାମୁଁକାସୟଃ, ତାନ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ଅଖଣ୍ଡାମାନମ୍ = ନ ଖଣ୍ଡାମାନଃ, ତମ୍ (ନଵ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଉଦୀର୍ଣ୍ଣଦଣ୍ଡୀ = ଉଦୀର୍ଶୀ ଦଣ୍ଡୀ ଯେନ ୟଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନୃପଶ୍ରେଷ୍ଠ : ନୃପେଷୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ସମ୍ବୋଧନେ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନରାଭିଯୋଗମ୍ = ନରାଣାମ୍ ଅଭିଯୋଗ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନିର୍ୟତ୍‌ଲିଙ୍ଗାକୁଳଧୁମରାଶିମ୍ = ନିର୍ୟତଃ ସ୍ଫୁଲିଙ୍ଗା (କର୍ମଧାରୟ), ଡଃ ଆକୁଳ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତାଦୃଶଃ ଧୁମରାଶି ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ଧୂମରାଶି = ଧୂମାନାଂ ରାଶି ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ସରାଘବେଷୁ = ରାଘବେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନା, ତେଷୁ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପ୍ରାତରାଶୀୟ = ପ୍ରାତଃ ଆଶଃ, ତସ୍ମି (କର୍ମଧାରୟ) । ସମେଧୂତଚାପଲ୍ୟଯୁକ୍ତସ୍ୟ = ସମେଧ୍ୟ ଚାପଲ୍ୟମ୍ (କର୍ମଧାରୟଃ), ତେନ ଯୁକ୍ତ, ତସ୍ୟ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବାଳଧୂକ୍ = ବାଳଧ୍ଵ ଭଜତି ଇତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସୁଭୃତିଃ ଶୋଭନଂ ଭୂତଂ ପେଷା ତେ, ତୈ (ପ୍ରାଦି ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତତ୍‌ସମ୍ଭାବନାୟା = ତଥ୍ୟ ସମ୍ଭାବନା, ତସ୍ୟା (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୁଦ୍ଧିକ୍ଷୟୌ = ବୃଦ୍ଧିଷ୍ଟ କ୍ଷୟଶ୍ଚ ତୈ (ଇତରେତର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ସନ୍ଧ୍ୟାଦିଷ୍ଣୁ = ସନ୍ଧି ଆଦି ପେଷା ତେ, ତେଣୁ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଆହିତାମ୍‌ସାରମ୍ = ଆତ୍ମନଃ ସାରଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଆହିତଃ ଆତ୍ମସାରଃ, ତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଇନ୍ଦ୍ରମୁଖ୍ୟମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ର ମୁଖ୍ୟ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିବୁଧମଣ୍ଡଳ = ବିଦୁଧାନାଂ ମଣ୍ଡଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଷଡ଼ବର୍ଗବଶ୍ୟ = ଷଣ୍ଟିଂ ବର୍ଗ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତେନ ବଶ୍ୟ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପରିମୂଢ଼ବନ୍ଧୁ = ପରିମୂଢ଼ା ବନ୍ଧବ ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଗୁଣି = ବିରୁଦ୍ଧା ଗୁଣା, ତଃ ( ପ୍ରାଦି ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । ଦାରାହରଣେନ = ଦାରାଣାମ୍ ଆହରଣମ୍, ତେନ ( ୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । କପୀନଃ = କପୀନାମ୍ ଇନ୍ଦ୍ର (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରତିପ୍ରିୟମ୍ = ପ୍ରତିଗତଃ ପ୍ରିୟଃ, ତମ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସ୍ଵୟଂଭୂ = ସ୍ଵୟଂ ଭବତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସାନୁଶୟଃ = ଅନୁଶୟନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଇନ୍ଦ୍ରାଦୟ ଇନ୍ଦ୍ର ଆଦି ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହି) । ଅଚିରେଣ = ନ ଚିରମ୍, ତେନ (ନୡ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– କପୟଃ ବିଭୀଷତଃ, ଦଶାସ୍ୟ, ପ୍ରହସ୍ତପ୍ରମୁଖା, ତୁମ୍, ସୁଗ୍ରୀବ, ସ୍ଵୟଂଭୂ, ଉଦୀର୍ଣ୍ଣଦଣ୍ଡ, କ୍ଷିତି, ବାଳଧୂକ୍, କୃଶାନୁଃ, ଷଡ୍‌ବର୍ଗବଶ୍ୟ, ସନ୍ଧାନମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ନୃପଶ୍ରେଷ୍ଠ=ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସୁନନୀତିଃ, ରାମ, ବାଳୀ, ବିବୁଧମଣ୍ଡଳ, ପ୍ରଜ୍ଞା, ସନ୍ଧି, ବିଗ୍ରହଃ, ବିରାଗ– ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଦ୍ୱାରଂ, ସିଂହାସନାଧ୍ଵରୂଢ଼, ଭ୍ରାତରଂ, ପାଶିଂ, ସମିତି, ସାଗରଂ, ଯୁସ୍ତଂ, ଭୂବାଂସବକ୍ଷସ୍ଥଳ, ଗଦା, ଶୂଳାନି, ଦଶାସ୍ୟ, ଅଖଣ୍ଡମାନ୍ୟ, ଆଖଣ୍ଡନଂ, ନରାଭିଯୋଗ, ଭାନୁ, କାମୁଁକାସୀନ୍, ଲଙ୍କା, ଯାତୁଧାନାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପୀଠମ୍= ଅଧୂସାସ୍ଥାକର୍ମ ଯୋଗେ ୨ୟା । ବୃଦ୍ଧିକ୍ଷୟୌ, ଆହିତାତ୍ମସାରଂ, ବିଜାନନ୍, ଯୁଦ୍ଧ, ସୀତାଂ, ଆତ୍ମାନଂ, ପ୍ରତିପ୍ରିୟଂ, ତତ୍‌ସମଂ, ମର୍ଡିଂ, ନୀତଂ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ନିଶାଚରଃ, ପ୍ରତୀହାରେଣ, କିଙ୍କରଃ, ତୃଦୀୟୈ, ଭୂ, ରାଜ୍ଞା, ସ୍ବଭୂତଃ, ଭବଦ୍‌, ତ୍ୱୟା, ପୂର୍ଣ୍ଣେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଆମ୍ନାତିଭିଂ, ବୁଦ୍ଧିମଦ୍‌ରଃ, ଉପାୟବଦ୍‌ଭଃ ସାର୍ଥମ୍‌ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଏକେନ, ଶତ୍ରୁଣା = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ଶରଣ = କରଣେ ୩ୟା । ବିଗୁଣି କରଣେ ୩ୟ । ହୃତିଃ, ଦଣ୍ଡେନ, କୋଷେନ, ବନ୍ଧୁଭି=ହେତୌ ୩ୟା । ତପ୍ରେନ = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ରାମେଣ, ତେନ = ସହଯୋଗେ ୩ୟା । ପ୍ରାତରାଶାୟ = ଅଳଂ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଅରଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟାତ୍, ଲୋଭାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ରାମାତ୍-ଉତ୍କର୍ଷାର୍ଥେ ୫ମୀ । ଭବତଃ, ତବ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ରାବଣମନ୍ଦିରସ୍ୟ, ରାମସୁଗ୍ରୀବାଦିନାମ୍, ତପ୍ତସ୍ୟ, ଅୟସ, ସତ୍ୟମ୍ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସିଂହାସନେ, ନୀତିଷୁ, ଭୂମାଁ, ସରାଘବେଷୁ, ବାନରେଷୁ, ମନ୍ତ୍ର, ସନ୍ଧ୍ୟାଦିଷ୍ଣୁ, ଗୁଣେଷୁ, ଲୋକେ, ବଅଁନି, ବିଗ୍ରହେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ବାଳିଖରାଦିନାଶେ, ଭଙ୍ଗେ, କଳହେ, ବିରୋଧେ, ସତି = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ପରିରକ୍ଷିତମ୍ = ପରି + ଋଷ୍ + କ୍ତ । ନତଃ = ନମ୍ + କ୍ତ । ଆବେଦିତମ୍ = ଆ + ବିଦ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ସଂପ୍ରବିଷ୍ଟମ୍ = ସମ୍ + ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ଅଧିଜଃ = ଅଧୂ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟବାନ୍ = ଦୃଶ୍ + କ୍ତବତ୍ରୁ । ନିକ୍ଷିପ୍ୟ ନି + କ୍ଷିପ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କଳ୍ପିତମ୍ = କୃପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରାସାର୍ଯ୍ୟ = ପ୍ର + ସ୍କୃ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶଲୈ = ଶକ୍ + କ୍ତ + ଭିସ୍ । ବୁଦ୍ଧିମଦ୍‌ = ବୁଦ୍ଧି + ମତୁମ୍ + ଭିସ୍ । ନାଶଃ = ନଶ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ସତି = ଅସ୍ + ଶତୃ + ଡି । ଦ୍ବିଷାମ୍ = ର୍ଦ୍ଧିଷ୍ + କ୍ଲିପ୍ + ଆମ୍ । ଯୁକ୍ତମ୍ = ୟୁଜ୍ + କ୍ତ । ପରାମୃଶନ୍ତଃ = ପରା + ମୃଶ୍ + ଶତୃ + ଜସ୍ । ପରିଖଣ୍ଡ = ପରି + ଖଣ୍ଡ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଅଭିଯୋଗ = ଅଭି + ଜୁଦ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ନିର୍ଯ୍ୟନ୍ତ = ନିର୍ + ଈଣ୍ + ଶତୃ + ଜସ୍ । ଗଣନା = ଗଣ୍ଠି + ଲୁଟ୍ + ଟାପ୍ । ଆଶଃ = ଅଶ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଉଚିତମ୍ = ଉଷ୍ + କ୍ତ । ଅଧୁତା = ଅଧୂ + କୃ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ପ୍ରସମୀକ୍ଷମାଣ = ପ୍ର + ସମ୍ + ଈକ୍ଷ୍+ ଶାନର୍‌ । ସନ୍ଧି = ସମ୍ + ଧା + ନି । ବିଗ୍ରହଃ = ବି + ଗ୍ରହ + ଅବ୍ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଶ୍ୟତ୍ । ପ୍ରସମୀକ୍ଷ= ପ୍ର + ସମ୍ + ଈକ୍ଷ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବିଜାନନ୍ = ବି + ଜ୍ଞା + ଶତୃ । ନେତା = ନୀ + ତୃବ୍ । ନୀତୀ = ନୀ + ସ୍କ୍ରିନ୍ + ଶସ୍ । ବିରାଗ = ବି + ରଞ୍ଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ଜନିତଃ = ଜନ୍ + ଶିଚ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରକୋପିତମ୍ = ପ୍ର + କୁପ୍ + ଶିଚ୍ + କ୍ତ । ନିହତଃ = ନି + ହନ୍ + କ୍ତ । ବିନଷ୍ଟମ୍ = ବି + ନଶ୍ + କ୍ତ ପରିମୂଢ଼ୀ = ପରି + ମୂହ୍ + ଦ୍ର । ଉଚ୍ଛିନ୍ନାନି = ଉତ୍ + ଛିଦ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ । ଆହରଣମ୍ = ଆ + ହୃ + ଲୁଟ୍ । ତପ୍ତା = ତପ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରକୃଷ୍ଟମ୍ = ପ୍ର + କୃଷ୍ + କ୍ତ । ରିକ୍ତସ୍ୟ = ରିଗ୍ + କ୍ତ + ଡସ୍ । ବିନାଶଃ = ବି + ନଶ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଜେତୁମ୍ = ଜି + ତୁମୁନ୍ । ଲୋଭାତ୍ = ଲୁଇ + ଘଞ୍ଜ୍ + ଡସି । ଅଭିଗତଃ = ଅଭି + ଗମ୍ + କ୍ତ । ବିଭେଦ୍ୟ = ବି + ଭିଦ୍ + ଯତ୍ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ସା । ବିରୋଧେ = ବି + ରୁଧ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଭି । ଶରଣମ୍ = ଶୂ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଦରା = ଦା + ଭ୍ରାଚ୍ । ଅନୁଶୟନ = ଅନୁ + ଶୀ + ଅଚ୍ + ଟା । ବିରୁଦ୍ଧା = ବି + ରୁଧ୍ + କ୍ତ + ଜସ୍ । ସନ୍ଧାନମ୍ + ସମ୍ + ଧା + କ୍ୟୁଟ୍ । ନିରୂପ୍ୟମାଣ = ନି + ରୂପ୍ + ଶାନବ । ଉପାୟଃ = ଉପ୍ + ଅୟ + ଘଞ୍ଚ । ବିଗ୍ରହେ = ବି + ଗ୍ରହ + ଅପ୍ + ଡି । ମତିମ୍ = ମନ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ନାଶମ୍ = ନିଶ୍ + ଘଞ୍ଚ ।

Text – 3

विभीषणोक्तं …………………………………….. सफलं भवेदिति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ଉକ୍ତମ୍ = କହିଲା । ମନ୍ୟମାନଃ = ମନେକରୁଥିବା । ମାତାମହ = ଅଜା । ବାର୍ଧକକମ୍ପୁମୂର୍ଧା= ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁ କମ୍ପୁଥ‌ିବା ମସ୍ତକଯୁକ୍ତ । ପରିଣାମନମ୍ର = ପରିପକ୍ବ ବୟସହେତୁ ନଇଁ ଯାଇଥବା । ପ୍ରୋନ୍ନମ୍ୟ = ଉପରକୁ ଉଠାଇ । ପଦାତିଃ = ପଦଚାରୀ । ଧନୁଷ୍ମାନ୍ = ଧନୁର୍ଧାରୀ । ବିୟଦ୍‌ଗତାନି = ଆକାଶଚାରୀ । ଅନେକମାୟାନି = ଅନେକ ମାୟା ବିଶିଷ୍ଟ । ଚତୁର୍ଦଶ = ଚଉଦ । ରକ୍ଷାସହସ୍ରାଣି = ସହସ୍ରରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ । ଆର୍ଥୀତ୍ = ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି । ମାନୁଷମାତ୍ରଶଙ୍କା = ମନୁଷ୍ୟମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ । ସନ୍ତାପିତିଃ = ସନ୍ତାପିତ । ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିକଃ = ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିମାନେ । ରାତ୍ରିଚରକ୍ଷୟାୟ = ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କ ବିନାଶ ନିମନ୍ତେ । ନରାକୃତିଃ : ନରରୂପୀ । ବାନରସୈନ୍ୟଶାଳୀ = ବାନରସୈନ୍ୟଶୋଭୀ । ଜଗତି = ଜଗତରେ । ଅଜୟଃ = ଦୁର୍ଜୟ । ଅଭ୍ୟୁପାୟ = ଉପାୟ । ବିହିତଃ = ବିଧାନ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରମାଦବାନ୍ = ଅସାବଧାନ । କ୍ଷତଧର୍ମବର୍ମା = ନଷ୍ଟଧର୍ମମାର୍ଗୀ । ଶତ୍ରୁଭାବମ୍ = ଶତ୍ରୁତାକୁ । ପ୍ରତିଲବ୍ଧସଂଜ୍ଞ = ଚେତା ଫେରି ପାଇଥବା । ନିଦ୍ରାବିଲୀକ୍ଷ = ନିଦ୍ରାକଳୁଷିତ ନେତ୍ରବିଶିଷ୍ଟ । ଶ୍ରୁତକାର୍ଯ୍ୟସାରଃ = କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଶୁଣିଥିବା । ସାମ୍ନା = ସଜଳ । ଅଭାଷତ = କହିଲେ । ମଧଗତଃ = ମଧ୍ୟାହ୍ମସ୍ଥିତ । ଭାନୁଃ = ସୂର୍ଯ୍ୟ । ଔଷ୍ୟମ୍ = ଉଷ୍ଣତାକୁ । ତ୍ୟଜେତ୍ = ଛାଡ଼ିଦେଇପାରନ୍ତି । ହିମାଂଶୁ = ଚନ୍ଦ୍ର । ନିଶାୟାମ୍ = ରାତିରେ । ଶୈତାମ୍ = ଶୀତଳତାକୁ । ପୌଲସ୍ତ୍ୟ = ପୁଲସ୍ତିପୁତ୍ର ରାବଣ । ଭୁବନାବମାନୀ = ଲୋକ ଅବମାନନାକାରୀ । ସର୍ବାନର୍ଥମୂଳମ୍ = ସମସ୍ତ ଅନର୍ଥର କାରଣ । ମାନମ୍ = ଅଭିମାନ । ମନ୍ୟ = ମନେକରୁଛି । ମଦ୍‌ବିଧା = ମୋ ପରି ଲୋକ । ସିଦ୍ଧିମ୍ = ସଫଳତାକୁ । ଅଭୀପ୍ସବ = ଇଚ୍ଛୁକ । ବିଲୋମଚେଷ୍ଟମ୍ = ବିପରୀତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା । ପ୍ରସଭମ୍ = ବଳପୂର୍ବକ । ସ୍ନେହମୂଳମ୍ = ସ୍ନେହହେତୁକ । ଗ୍ରାମ୍ୟସୁଖେଷୁ = ସ୍ତ୍ରୀ ସଂଭୋଗ ସୁଖରେ । ସଙ୍ଗ = ଆସକ୍ତି । ସଂକ୍ଷୟହେତୁଃ = ବିନାଶର କାରଣ । ନିଷେଦିତଃ = ଉପଭୋଗ କରିସାରିଛ । ତୃପ୍ରସାଦେନ = ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହ ହେତୁ । କୃତାର୍ଥକ୍ୟ = ଚରିତାର୍ଥ । ସଫଳମ୍ = ଫଳବତୀ । ଭବେତ୍ = ହୋଇପାରେ ।

ଅନୁବାଦ– ବିଭୀଷଣଙ୍କ କଥାକୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନେକରୁଥିବା ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁ ପ୍ରକମ୍ପିତ ମସ୍ତକବିଶିଷ୍ଟ ରାବଣଙ୍କ ଅଜା ମାଲ୍ୟବାନ୍ ପରିପକ୍ବ ବୟସ ହେତୁ ନଇଁଯାଇଥବା ଶରୀରକୁ ଉପରକୁ ଉଠାଇ ରାବଣକୁ କହିଲେ – ଯିଏ ଜଣେ ପଦଚାରୀ ଧନୁର୍ଦ୍ଧାରୀ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଆକାଶଗତ ଅନେକ ମାୟାବୀ ଚଉଦ ହଜାର ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ସେଠି ତୁମାନଙ୍କର କି ମନୁଷ୍ୟମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ । ଦେବତାମାନଙ୍କ ସହ ସନ୍ତାପିତ ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିମାନେ ନିଶ୍ଚିତ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କ ବିନାଶ ନିମନ୍ତେ ନରରୂପୀ ବାନର ସୈନ୍ୟଶୋଭୀ ସଂସାରରେ ଦୁର୍ଜୟ ଉପାୟ ବିଧାନ କରିଛନ୍ତି । ପ୍ରମତ୍ତ, ଧର୍ମମାର୍ଗ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଓ ମୁନିମାନଙ୍କର ଶତ୍ରୁତାକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିବା ତୁମେ ଯଦି ନିଜକୁଳରେ ଶାନ୍ତିକୁ ବଡ଼ ମନେକରୁଥାଅ ତେବେ ବିଭୀଷଣଙ୍କ ଉକ୍ତି ପାଳନ କର । ସେହି ପ୍ରହସ୍ତ ଆଦି ରାକ୍ଷସଙ୍କ ଘୋଷଣାଦ୍ୱାରା ଚେତା ଲାଭ କରିଥିବା, ନିଦ୍ରାକଳୁଷିତ ନେତ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ ଓ କାର୍ଯ୍ୟସାରତତ୍ତ୍ବକୁ ଶୁଣିଥିବା କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ତହିଁ ଉତ୍ତରୁ ଆକାଶରେ ସଜଳମେଘ ପରି ବାକ୍ୟ କହିଲେ– ହୁଏତ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଷ୍ଣତା ତ୍ୟାଗ କରିପାରନ୍ତି ଅଥବା ରାତ୍ରିରେ ଚନ୍ଦ୍ର ଶୀତଳତା ଛାଡ଼ିଦେଇ ପାରନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଲୋକ ଅବମାନନାକରୀ ପୁଲସ୍ତିପୁତ୍ର ରାବଣ ସମସ୍ତ ଅନର୍ଥର ମୂଳକାରଣ ଅଭିମାନ ବା ଗର୍ବକୁ ଛାଡ଼ିପାରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ଭାବୁଛି । ତଥାପି ସିଦ୍ଧି ଲାଭକରିବାକୁ ଇଚ୍ଛୁକ ମୋପରି ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବିପରୀତ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ତୁମକୁ ବଳପୂର୍ବକ ଯାହା କରିବାକୁ ଯତ୍ନ କରୁଛନ୍ତି ତାହା ସ୍ନେହହେତୁକ ଅଟେ । ବୃଦ୍ଧମାନେ ଯେଉଁ ନିଷ୍ଠୁର କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ସ୍ତ୍ରୀସମ୍ଭୋଗ ସୁଖରେ ଆସକ୍ତିକୁ ପୁଣ୍ୟର ବିନାଶ କାରଣ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ତାହାକୁ ତୁମେ ଅତିମାତ୍ରାରେ ଭୋଗ କରିସାରିଛ । ତାହାର ଫଳ ଅବିଳମ୍ବେ ଲାଭ କରିବ । ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହ ହେତୁ ମୁଁ କ’ଣ ବା ଉପଭୋଗ ନ କରିଛି । ତେଣୁ ଏହିପରି ଜୀବନ ଚରିତାର୍ଥ ହୋଇଥବା ମୋର ଯଦି ତୁମ ପାଇଁ ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ, ତେବେ ମୋର ଜନ୍ମ ସଫଳ ହୋଇପାରିବ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ବିଭୀଷଣୋକ୍ତମ୍ = ବିଭୀଷଣ + ଉକ୍ତମ୍ । ମାଲ୍ୟବାନ୍ନାମ = ମାଲ୍ୟବାନ୍ + ନାମ । ରାବଣମୁବାଚ ରାବଣମ୍ + ଉବାଚ । ବିୟଦ୍‌ଗତାନ୍ୟନେକମାୟାନି = ବିୟତ୍ + ଗତାନି + ଅନେକମାୟାନି । ସହସ୍ରାଣ୍ୟାର୍ଥୀତ୍ = ସହସ୍ରାଣି + ଆର୍ସୀତ୍ । ସଦେବୈବ୍ରହ୍ମର୍ଷିଭିର୍ଜୁନମ୍ = ସଦେବେ + ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିଭଃ + ନୂନମ୍ । ଜଗତ୍ୟଜୟୋଽଭୁପାୟ = ଜଗତି + ଅଜୟଃ + ଅଭି + ଉପାୟ । ମୁନୀନାମପି = ମୁନୀନାମ୍ + ଅପି । ଗତମ୍ = ଗତଃ + ତୁମ୍ । କୁରୁସ୍ମୃତି = କୁରୁଷ୍ + ଇତି । କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣସ୍ତତଃ = କୁମ୍ଭକହିଃ + ତତଃ । ବାକ୍ୟମଭାଷତ = ବାକ୍ୟମ୍ + ଅଭାଷିତ । ମଧ୍ୟଗତୋଽପି = ମଧଗତଃ + ଅପି । ଭାନୁରୌଷ୍ଟ୍ରାମ୍ = ଭାନୁଃ + ଔଷ୍ଟ୍ରିମ୍ । ତ୍ୟଜେଦଥବା = ତ୍ୟଜେତ୍ + ଅଥବା । ହିମାଂଶୁର୍ନିଶାୟାମ୍ = ହିମାଂଶୁ + ନିଶାୟାମ୍ । ତ୍ୟଜେନ = ତ୍ୟଜେତ୍ + ନ । ସର୍ବାନର୍ଥମୂଳମ୍ = ସର୍ବାନ୍ + ଅର୍ଥମୂଳମ୍ । ତ୍ୟଜେଦିତି = ତ୍ୟଜେତ୍ + ଇତି । ସିଦ୍ଧିମଭୀ ସ୍ଵସ୍କାମ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ + ଅଭୀପ୍‌ସନଃ+ଦ୍ୱାମ୍ । ସଂକ୍ଷୟହେତୁରୁସ୍ତୋଽସୌ = ସଂକ୍ଷୟହେତୁଃ + ଉନ୍ତଃ + ଅସୌ । ଭବତାଽତିମାତ୍ରମ୍ = ଭବତା + ଅତିମାତ୍ରମ୍ । ଫଳମଚିଦେବ = ଫଳମ୍ + ଅଚିରାତ୍ + ଏବ । ନୋପଭୁକ୍ତମ୍ = ନ + ଉପଭୁକ୍ତମ୍ । ତସ୍ମାଦିତ୍‌ଥମ୍ ତସ୍ମାତ୍ + ଇତ୍‌ଥମ । ତ୍ୱଦର୍ଥେ = ଦୃତ୍ + ଅର୍ଥେ । ବ୍ୟାଭଦା = ସ୍ୟାତ୍ + ତଦା । ଭବେଦିତି = ଭବେତ୍ + ଇତି ।

ସମାସ– ବିଭୀଷଣୋକ୍ତମ୍ = ବିଭୀଷଣେନ ଉକ୍ତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବାର୍ଧକକମ୍ପ୍ରମୂର୍ଚ୍ଛା = ବାର୍ଧକେନ କମ୍ପୁ (ତୃତୀୟ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତାଦୃଶଃ ମୂର୍ଧା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପରିଣାମନଗ୍ରମ୍ = ପରିଣାମେନ ନମଃ, ତମ୍ (ତୃତୀୟା ତପୁରୁଷ) । ପଦାତିଃ = ପାଦାଭ୍ୟାମ୍ ଅଭି ଇତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ବିୟଦ୍‌ଗତାନି = ବିୟତଂ ଗତାନି (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅନେକମାୟାନି = ଅନେକାଂ ମାୟା ଯେଷା ତାନି (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ = ଚତୁର ଦଶ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ରକ୍ଷାସହସ୍ରାଣି = ରକ୍ଷସାଂ ସହସ୍ରମ୍, ତାନି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମାନୁଷମାତ୍ରଶଙ୍କା = ମାନୁଷ ଏବ (ନିତ୍ୟ), ତଦେବ ଶଙ୍କା (କର୍ମଧାରୟ) । ସଦେବୌ = ଦେବୋ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ, ତଃ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିଭିଂ = ବ୍ରହ୍ମଣାମ୍ ଋଷି, ତଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାତ୍ରିଞ୍ଚରକ୍ଷୟାୟ = ରାକ୍ଷ୍ନୌ ଚରନ୍ତି ଇତି ଯେ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ତେଷା କ୍ଷୟଃ, ତସ୍ମି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନରାକୃତଃ = ନରସ୍ୟ ଆକୃତିଃ ଇବ ଆକୃତିଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବାନରସୈନ୍ୟଶୋଭୀ ବାନରାମାଂ ସୈନ୍ୟମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତେନ ଶୋଭତେ ଇତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଅଜୟଃ = ନ ଜୟ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । କ୍ଷତଧର୍ମବର୍ମା = ଧର୍ମସ୍ୟ ବମ୍ବ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କ୍ଷତଂ ଧର୍ମବତ୍ସସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଶତ୍ରୁଭାବମ୍= ଶତ୍ରୋ ଭାବାଃ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵକୁଳସ୍ୟ = ସ୍ଵଂ କୁଳମ୍‌, ତସ୍ୟ (କର୍ମଧାରୟ)| ସ୍ଵସ୍ୟ କୂଳମ୍, ତସ୍ୟ (୬ଷ୍ଠୀ ତପୁରୁଷ) । ପ୍ରହସ୍ତାଦିଘୋଷେଣ = ପ୍ରହସ୍ତ ଆଦି ଯେଷା ତେ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ), ତେଷା ଘୋଷ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପ୍ରତିଲବ୍ଧସଂଜ୍ଞା = ପ୍ରତିଲବ୍ଧ ସଂଜ୍ଞା ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିଦ୍ରାବିଲୀକ୍ଷ = ନିଦ୍ରୟା ଆବିଳେ (ତୃତୀୟ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତାଦୃଶେ ଅକ୍ଷିଣୀ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶୃତକାର୍ଯ୍ୟସାରଃ = କାର୍ଯ୍ୟସ୍ୟ ସାରଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ଶ୍ରୁତଃ କାର୍ଯ୍ୟସାରଃ ଯେନ ସ୍ୱ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । କୁମ୍ଭକଣ୍ଠ = କୁମ୍ଭେ ଇବ କଣ୍ଠୀ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସାମ୍ମୁ = ଅସୁ ଭିଂ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମଧ୍ୟଗତଃ = ମଧ୍ୟ ଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ହିମାଂଶୁ = ହିମାଂ ଅଂଶତଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୁବନାବମାନୀ = ଭୁବନାନି ଅବମନ୍ୟତେ ଯଃ ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସର୍ବାନର୍ଥମୂଳମ୍ = ନ ଅର୍ଥା, ଅନର୍ଥୀ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ସର୍ବେ ଅନର୍ଥା (କର୍ମଧାରୟ ), ତେଷା ମୂଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମହବିଧା = ମହା ବିଧା ଇବ ବିଧା ଯେଷା ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଲୋମଚେଷ୍ଟମ୍ = ବିଲୋମାଚେଷ୍ଟା ଯସ୍ୟ ସ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସ୍ନେହମୂଳମ୍ = ସ୍ନେହ ମୂଳଂ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଗ୍ରାମ୍ୟସୁଖଷୁ = ଗ୍ରାମ୍ୟାଣି ସୁଖାନି, ତେଷୁ (କର୍ମଧାରୟଃ) । ସଂକ୍ଷୟହେତୁଃ = ସଂକ୍ଷୟସ୍ୟ ହେତୁଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ତ୍ୱତ୍‌ପ୍ରସାଦେନ = ତବ ପ୍ରସାଦଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୃତାର୍ଥକ୍ୟ = କୃତଃ ଅର୍ଥ ଯେନ ସ୍ୱ, ତସ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତ୍ଵଦର୍ଥେ = ତବ ଅର୍ଥ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସଫଳମ୍ = ଫଳେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍, ତତ୍ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି– ମାତାମହଃ, ପଦାତିଃ, କ୍ଷତଧର୍ମବର୍ମା, ତୁମ୍, କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣୀ, ଶ୍ରୁତକାର୍ଯ୍ୟସାରଃ, ଭାନୁ, ମଧଗତଃ, ହିମାଂଶୁ, ପୌଲସ୍ତ୍ୟ = କଉଁରି ୧ମା । ଅଭ୍ୟୁପାୟ, ଜୟଃ, ସଂକ୍ଷୟହେତୁଃ, ଅସୌ= ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ମାଲ୍ୟବାନ୍ = ନାମ ପଦ ଯୋଗେ ୧ମା । ସଙ୍ଗ=ଇତି ପଦ ଯୋଗେ ୧ମା । ବିଭୀଷଣୋକ୍ତ, ପରିଣାମନସଂ, ଦେହ, ରାବଣ, ବିୟଦ୍ଵଗତାନି, ଅନେକମାୟାନି, ରକ୍ଷାସହସ୍ରାଣି, ଶତ୍ରୁଭାବଂ, ଶାଚିଂ, ବାକ୍ୟ, ଔଷ୍ୟ, ଶୈତାଂ, ମାନଂ, ସିଦ୍ଧି, ଫଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ବହୁ, ପ୍ରସଭମ୍, ଅତିମାତ୍ରମ୍ = କ୍ରିୟାବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ପ୍ରହସ୍ତାଦିଘୋଷେଣ = କରଣେ ୩ୟା । ସନ୍ତାପିତଃ, ସଦୈବେ, ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିଭି, ବୃଦ୍ଧି, ଭବତା, ମୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତୃପ୍ରସାଦେନ = ହେତୌ ୩ୟା । ରାତ୍ରିଵରକ୍ଷୟାୟ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ରାବଣସ୍ୟ, ମୁନୀନାମ୍, ପୁଣ୍ୟସ୍ୟ, ତସ୍ୟ, ମମ, କୃପାର୍ଥକ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସ୍ୱକୁଳସ୍ୟ = କୃତ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଜଗତି, ଅନ୍ତରିକ୍ଷେ, ନିଶାୟାମ୍, ଗ୍ରାମ୍ୟସୁଖେଷୁ, ତ୍ୱଦର୍ଥେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ମନ୍ୟନାନଃ = ମନ୍ + ଶ୍ୟନ୍ + ଶାନଚ୍ । ପରିଣାମେନ = ପରି + ନମ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ + ଟା । ପ୍ରୋନ୍ନାମ୍ୟ = ପ୍ର + ଉତ୍ + ନମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଧନୁଷ୍ମାନ୍ = ଧନୁସ୍ + ମତୁପ୍ । ସନ୍ତାପିତିଃ = ସମ୍ + ତପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ + ଭିସ୍ । କ୍ଷୟଃ = କ୍ଷି + ଅଚ୍ । ଜୟ = ଜି + ଯତ୍ । ବହିତଃ = ବି + ଧା + କ୍ତ । ପ୍ରମାଦବାନ୍ = ପ୍ରମାଦ + ମତୁମ୍ । ଶାନ୍ତମ୍ = ଶମ୍ + ଭିନ୍ । ବାକ୍ୟମ୍ = ବଚ୍ + ଣ୍ୟତ୍ । ମାନମ୍ = ମନ୍ + ଘଡ୍ + ଅମ୍ । ସିଦ୍ଧିମ୍ = ସିଧ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ + ଅମ୍ । ବସ୍ତୁମ୍ = ବଚ୍ + ତୁମୁନ୍ । ସଙ୍ଗୀ = ସନ୍‌ଜ୍ + ଘଞ୍ଚ । ନିଷେବିତଃ = ନି + ସେବ୍ + କ୍ତ । ଉପଭୁକ୍ତମ୍ = ଉପ + ଭୁଜ୍ + କ୍ତ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

Text – 4

एवमुक्त्वा प्रसुप्ते ……………………………….. लंकाया निरगच्छत्।

ଏବମୁକ୍ତା ପ୍ରସୁପ୍ରେ …………………………………. ଲଙ୍କାୟା ନିରଗଚ୍ଛତ୍।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ପ୍ରସୁପ୍ତ = ଶୋଇଯା’ନ୍ତେ । ରାକ୍ଷସେନ୍ଦ୍ରମ୍ =ଦାନବରାଜ ରାବଣକୁ । ବିପରୀତାନି ନିମିତ୍ତାନି = ଅଶୁଭସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ । ବିବସ୍କାନ୍ = ସୂର୍ଯ୍ୟ । ଉତ୍ପାତଜମ୍ = ଉପଦ୍ରବରୁ ଜାତ । ବକ୍ରାକୃତି = ବକ୍ରାକାର ବିଶିଷ୍ଟ । ଛିଦ୍ରମ୍ = ଛିଦ୍ରକୁ । ବ୍ୟାଦାୟ= ବିସ୍ତାରିତ କରି । ଧୁସରରଶ୍ମିରାଶି = ପାଉଁଶିଆ କିରଣପୁଞ୍ଜଯୁକ୍ତ । ଅଭୁମ୍ = ଖାଇବାକୁ । କୀର୍ଣ୍ଣସଟୀ = ବିକ୍ଷିପ୍ତ କେଶର ଥ‌ିବା । ଅଦ୍ଭୁଦେତି = ଉଦୟ ହେଉଛନ୍ତି । କ୍ଷ୍ମାମ୍ = ପୃଥ‌ିବୀକୁ । କମ୍ପୟନ୍ତଃ = ପ୍ରକମ୍ପିତ କରୁଥିବା । ନିପତନ୍ତି ତଳକୁ ପଡ଼ୁଛନ୍ତି । ରୁବନ୍ତଃ = ରଡ଼ି କରୁଥିବା । ବିନାଶସୂଚକାନି = ବିନାଶସୂଚକ । ନିମିତ୍ତାନି = ଲକ୍ଷଣମାନ । ପ୍ରତ୍ୟର୍ଯ୍ୟ = ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି । ଦଶାନନଃ = ରାବଣ । ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁଃ = ଭୟଙ୍କର କର୍କଶ ନେତ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ । ଭୂଭଙ୍ଗମ୍ = ଭୁକୁଞ୍ଚନ । ଆଧ୍ୟାୟ = ଗ୍ରହଣ କରି । ଉଗ୍ରପଦାମ୍ = ନିଷ୍ଠୁର ପଦଯୁକ୍ତ । ଗିରମ୍ = ବାକ୍ୟ । ଜଗାଦି = କହିଲେ । ଉଦକେ = ଜଳରେ । ଶିଳାତଋଣମ୍ = ପଥର ଭାସିବା । ଧ୍ଵନ୍ତସ୍ୟନ୍ଦ = ଅନ୍ଧକାର ଝରୁଥୁବା । ବହ୍ନିନିସୃତିଃ = ଅଗ୍ନିନିଃସରଣ ହେବା । ପରେଣ = ଶତ୍ରୁଦ୍ବାରା । ଅପଜୟ = ପରାଜୟ । ତୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ = ସମାନ ବଂଶର । ବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧିମ୍ = ବନ୍ଧୁଙ୍କ ସମୃଦ୍ଧିକୁ । ସହନ୍ତେ = ସହିଥା’ନ୍ତି । ଲଙ୍କାଭିଭବେ ଲଙ୍କାର ପରାଜୟ ବିଷୟରେ । ଅତିହର୍ଷାତ୍ = ଅତି ଆନନ୍ଦ ହେତୁରୁ । ଅତିମାତ୍ରମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ । ଦୁଷ୍ଟୀ = ଖଳ । ଅନ୍ତରାତ୍ମା = ହୃଦୟ । ବିବୃତଃ = ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ଶିରସି = ମସ୍ତକରେ । ପାଶ୍ଚିମ୍ = ପାଦତଳକୁ । ରୋଷମ୍ = କ୍ରୋଧକୁ । କ୍ଷମୟା = କ୍ଷମାଦ୍ବାରା । ମନ୍ୟୁମ୍ = ଶୋକକୁ । ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଧୈର୍ଯ୍ୟଦ୍ଵାରା । ଗର୍ବମ୍ = ଅହଂକାରକୁ । ବିନୟନ = ବିନୀତଭାବଦ୍ଵାରା । ମୋହମ୍ = ମୋହକୁ । ଧୂୟା = ବୁଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା । ନିଗୃହ୍ନନ୍ = ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି । ଉଦତିଷ୍ଠତ୍ = ଉଠି ଠିଆହେଲେ । ଆମ୍ବ = ରୁହ । ଆତୁରଃ = ରୋଗୀ । ପଥ୍ୟକଟୁନ୍ = କଟୁପଥ୍ୟକୁ । ଅନଶୁନ୍ = ନ ଖାଇ । ସାମୟ = ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ । ଭିଷଜାମ୍ = ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କର । ବିବେକଶୂନ୍ଯ = ବିଚାର ରହିତ । ଆତ୍ମମାନୀ ଆତ୍ମାଭିମାନୀ । ସ୍କୁଟମ୍ = ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ । ବୈରମ୍ = ଶତ୍ରୁତା । ଶ୍ରୋତ୍ରସୁ = ଶ୍ରବଣସୁଖକର । ଅପଥି = କୁପଥ୍ୟଦ୍ଵାରା । ପ୍ରତୁଷ୍ୟତି = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ । ଅନର୍ଥାୟ = ଅନିଷ୍ଟ ପାଇଁ । ଲାଘବମ୍ = ଅପମାନ ବା ଲଘୁତାକୁ । ଆଦଧାତି = ବହନ କରୁଛି । ମନ୍ତ୍ରୀମୁଖ୍ୟ = ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କଦ୍ବାରା । ରଜନୀଚରପତିମ୍ = ଦାନବରାଜଙ୍କୁ । ନିରଗଚ୍ଛତ୍ = ବାହାରି ଚାଲିଗଲେ ।

ଅନୁବାଦ– ଏହିପରି କହି କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ଶୋଇଗଲା ପରେ ବିଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣକୁ ପୁଣି କହିଲେ – ବିପରୀତ ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖାଯାଉଛି । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉପଦ୍ରବରୁ ଜାତ ବକ୍ରାକାର ଛିଦ୍ରଟିକୁ ମେଲି ଧୂସର କିରଣପୁଞ୍ଜଦ୍ଵାରା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କରିବାକୁ ବିକ୍ଷିପ୍ତ କେଶରବିଶିଷ୍ଟ ସିଂହ ସମ୍ମୁଖରୁ ଆସିଲା ପରି ଉଦୟ ହେଉଛନ୍ତି । ପୃଥ‌ିବୀକୁ ପ୍ରକମ୍ପିତ କରି ଉଲ୍‌କାମାନ ପଡୁଛନ୍ତି । ଶୃଗାଳାଦି ପ୍ରାଣୀମାନେ ଶବ୍ଦକରି ଆମ ଚାରିପାଖରେ ବୁଲୁଛନ୍ତି । ଯେହେତୁ ଏପରି ବିନାଶସୂଚକ ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖାଯାଉଛନ୍ତି, ତେଣୁ ତୁମେ ସୀତାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟର୍ପଣ କରି ରାମଙ୍କ ସହ ସନ୍ଧି କର । ଭୟଙ୍କର କର୍କଶ ନେତ୍ରଯୁକ୍ତ ଦଶମୁଖ ରାବଣ ଭୁକୁଞ୍ଚନପୂର୍ବକ ବିଭୀଷଣଙ୍କୁ କର୍କଶପଦଯୁକ୍ତ ବାକ୍ୟ କହିଲେ । ପାଣିରେ ପଥର ଭାସିବା, ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଅନ୍ଧାର ଝରିବା, ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କଠାରୁ ନିଆଁ ବାହାରିବା ଓ ବିଜୟ ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ମୋର ଶତ୍ରୁଦ୍ଵାରା ପରାଜୟ– ଏ ଚାରୋଟି ସମାନ ଅଟନ୍ତି । ଆତ୍ମୀୟ ସ୍ବଜନ ନିଜର ହିଁ ବିନାଶ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ସମାନ ବଂଶର ସମ୍ପଦକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ନାହିଁ ।

ପୁଣି ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରନ୍ତି ଓ ସନ୍ତପ୍ତ ହେଉଥ‌ିବା ହୃଦୟରେ ବନ୍ଧୁଙ୍କର ସମୃଦ୍ଧିକୁ ସହିଯାଆନ୍ତି । ତୁମେ ଆଜି ଲଙ୍କାର ପରାଜୟ ବିଷୟରେ ଅତି ଆନନ୍ଦ ହେତୁ ଅତିମାତ୍ରାରେ ବିଷାକ୍ତ ମନୋଭାବକୁ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛ । ତୁମକୁ ଧୂକ୍‌କାର । ଏକଥା କହି ରାବଣ ତାଙ୍କ ମସ୍ତକରେ ପଦାଘାତ କଲେ । ତାହାପରେ ବିଭୀଷଣ କ୍ରୋଧକୁ କ୍ଷମାଦ୍ବାରା, ଶୋକକୁ ଧୈର୍ଯ୍ୟଦ୍ବାରା, ଗର୍ବକୁ ବିନୟଦ୍ବାରା ଓ ମୋହକୁ ବୁଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ଚାରିମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଉଠି ଠିଆ ହେଲେ ଓ ରାବଣକୁ କହିଲେ– ହେ ମହାରାଜ ! ମୋ ବିନା ସୁଖରେ ରୁହ । ଯେଉଁ କଟୁପଥ୍ୟକୁ ନ ଖାଇଥିବା ମୂର୍ଖ ରୋଗୀ ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହୁଏ ତାହା କ’ଣ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୋଷ ? ଯେଉଁ ବିବେକହୀନ ଆତ୍ମାଭିମାନୀ ରାଜା ସ୍ପଷ୍ଟରୂପେ କୁହାଗଲେ ମଧ୍ୟ ଶତ୍ରୁତା ଆଚରଣ କରେ ଓ ଶ୍ରବଣ ସୁଖକର କୁପଥ୍ୟ ବା ଅହଙ୍କାର କଥାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଏ ସେ ମିତ୍ରମାନଙ୍କର ବଡ଼ ଅନିଷ୍ଟ ନିମନ୍ତେ କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ଧର୍ମସଙ୍ଗତ ମାର୍ଗରେ ଥିବା ମୋତେ ତୁମେ ପାଦରେ ଏହି ଯେଉଁ ପ୍ରହାର କଲ ତାହା କାହାର ମର୍ଯ୍ୟାଦାହାନି କରୁଛି ତାହାକୁ ମନ୍ତ୍ରୀ ଆଦିଙ୍କ ସହ ତୁମେ ଚିନ୍ତା କରିବା ବିଧେୟ । ଏହିପରି ରାକ୍ଷସରାଜ ରାବଣଙ୍କୁ କହି ବିଭୀଷଣ ଲଙ୍କାପୁରୀରୁ ବାହାରି ଚାଲିଗଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ରାକ୍ଷସେନ୍ଦ୍ରମ୍ = ରାକ୍ଷସ + ଇନ୍ଦ୍ରମ୍ । ପୁନରୁବାଚ = ପୁନଃ + ଉବାଚ । ଦିବସ୍ତ୍ରାନୁତ୍ପାତଜମ୍ = ବିବସ୍ୱାନ୍ + ଉତ୍ପାତଜମ୍ । ଧୂସରରଶ୍ମିରାଶିର୍ଜନାନୁଭୁମ୍ = ଧୂସରରଶ୍ମିରାଶି + ଜନାନ୍ + ଅଭୁମ୍ । ଇବାକ୍ୟୁଦେତି = ଇବ + ଅଭି + ଉଦେତି । କମ୍ପୟତ୍ୟଶ୍ଳୋକା କମ୍ପୟନ୍ତଃ + ଚ + ଉଲ୍‌କା । ଶୃଗାଳଦୟ = ଶୃଗାଳ + ଆଦୟଃ । ଯକ୍ଷ୍ମାଦେବମ୍ : ଯସ୍ମାତ୍ + ଏବମ୍ । ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁର୍ଭୂଭଙ୍ଗମାଧାୟୋଗ୍ରପଦାମ୍ = ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁଃ + ଭୂଭଙ୍ଗମ୍ + ଆଧାୟ + ଉଗ୍ରପଦାମ୍ । ରବେର୍ଧାନ୍ତସ୍ୟନ୍ଦ = ରବେ + ଧ୍ଵନ୍ତସ୍ୟନ୍ଦ । ଇନ୍ଦୋବହ୍ନିନିସୃତିଃ = ଇନ୍ଦୋ + ବହ୍ନିନିସୃତିଃ । ବିଜିଗୀଷୋର୍ମମ = ବିଜିଗ୍ରୀଷ + ମମ । ଇତ୍ୟେତାନି = ଇତି + ଏତାନି । ଆତ୍ମନୋଽପି = ଆତ୍ମନଃ + ଅପି । କ୍ଷୟମିଛନ୍ତି = କ୍ଷୟମ୍ + ଇଚ୍ଛନ୍ତି । ପୁନସ୍କୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ ପୁନଃ + ତୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ । ଶତ୍ରୁନ୍ନମନ୍ତ = ଶଙ୍ଖୁନ୍ + ନମନ୍ତେ । ସନ୍ତପ୍ୟମାନୈହୃଦଯୌବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧିମ୍ = ସଂତଷ୍ୟମାନୈହୃଦୟଃ + ବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧିମ୍‌ । ତ୍ରୟାଦ୍ୟ = ତ୍ରୟା + ଅଦ୍ୟ । ଲଙ୍କାଭିଭବେଽହର୍ଷାଦତିମାତ୍ରମ୍ = ଲଙ୍କା + ଅଭିଭବେ + ଅତିହର୍ଷାତ୍ + ଅତିମାତ୍ରମ୍ । ଦୁଷ୍ଟୋଽନ୍ତରାତ୍ମା = ଦୁଷ୍ଟ + ଅନ୍ତରାତ୍ମା । ଧୂମିତି = ଧକ୍ + ଗ୍ରାମ୍ + ଇତି । ସଚିବୈରୁତିଷ୍ଠତ୍ = ସଚିବୈ + ଉଦତିଷ୍ଠତ୍ । ଚୋବାଚ = ଚ + ଉବାଚ । ସୁଖମାସ୍ଟ = ସୁଖମ୍ + ଆସ୍ତ୍ର । ଯନ୍ତୁଙ୍ଖ = ଯତ୍ + ମୂର୍ଖ । ପଥ୍ୟକଟୁନନଶ୍ଵସାମୟ = ପଥ୍ୟକଟୁନ୍ + ଅନର୍ଶନ + ସାମୟ । ସ୍କୁଟମୁଚ୍ୟମାନଃ = ସ୍କୁଟମ୍ + ଉଚ୍ୟମାନଃ । ଶ୍ରୋତ୍ରସୁଖୈରପଥେଷ୍ଟ = ଶ୍ରୋତ୍ରସୁଖୈ + ଅପଥ୍ୟ + ଚ । ଯୋଽୟମ୍ = ଯଃ + ଅୟମ୍ । ଲାଘବମାଦଧାତୁ = ଲାଘବମ୍ + ଅବଧାତୁ । ମନ୍ତ୍ରୀମୁଖୈୟା = ମନ୍ତ୍ରୀମୁଖୈ + ତ୍ରୟା । ଚିନ୍ତନୀୟମିତ = ଚିନ୍ତନୀୟମ୍ + ଇତି । ରଜନୀଚରପତିମୁକ୍ତା = ରଜନୀଚରପତିମ୍ + ଉଲ୍କା । ନିରଗଚ୍ଛତ୍ = ନିଃ + ଅଗଚ୍ଛିତ୍ ।

ସମାସ– ରାକ୍ଷସେନ୍ଦ୍ରମ୍ = ରାକ୍ଷସାନାମ୍ ଇନ୍ଦ୍ର, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଉତ୍ପାତଜମ୍ = ଉତ୍ପାତାତ୍ ଜାୟତେ ଇତି, ତତ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧୂସରରଶ୍ମିରାଶି = ରଶ୍ମିନାଂ ରାଶି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଧୂସର ରଶ୍ମିରାଶିଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । କୀର୍ଣ୍ଣସଙ = କୀର୍ତ୍ତା ସଟା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶୃଗାଳାଦ = ଶୃଗାଳ ଆଦି ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିନାଶସୂଚକାନି = ବିନାଶସ୍ୟ ସୂଚକମ୍, ତାନି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦଶାନନଃ = ଦଶ ଆନାନାନି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁଃ = ଭୀଷଣାନି ରୂକ୍ଷାଣି (କର୍ମଧାରୟ), ତାଦୃଶାନି ଚକ୍ଷୁସି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଭୂଭଙ୍ଗମ୍ = ଭୂବୋ ଭଙ୍ଗ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଉଗ୍ରପଦାମ୍ = ଉଗ୍ରାଣି ପଦାନି ଯସ୍ୟା ସା, ତାମ୍ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶିଳାତରଣମ୍ = ଶିଳାୟା ତରଣମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧ୍ଵନ୍ତସ୍ୟତଃ ଧ୍ଵନ୍ତସ୍ୟ ସ୍ୟନ୍ଦ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବହ୍ନିନିସୃତିଃ = ବହ୍ନେ ନିସୃତିଃ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ = ତୁଲ୍ୟ କୁଳଂ, ତସ୍ୟ ( କର୍ମଧାରୟ) । ବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧିମ୍‌ = ବନ୍ଧା ବୃଦ୍ଧି, ତାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଲଙ୍କାଭିଭବେ = ଲଙ୍କା ଅଭିଭବ, ତସ୍ମିନ୍ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅତିହର୍ଷାତ୍ = ଅତିଶୟିତଃ ହର୍ଷ, ତସ୍ମାତ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅନ୍ତରାତ୍ମା = ଅନ୍ତଃସ୍ଥିତଃ ଆତ୍ମା (ଶାଳପାର୍ଥବାଦିଭୈ) । ମହାରାଜ = ମହାନ୍ ରାଜା, ସମ୍ବୋଧନେ (କର୍ମଧାରୟ) । ପଥ୍ୟକଟୁନ୍ = କଟୁ ପଥ୍ୟ, ପଥ୍ୟାକଟୁ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଅନଶୁନ୍ = ନ ଅଶ୍ବିନ୍ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସାମୟ = ଆମୟେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିବେକଶୂନ୍ଯ = ବିବେକେନ ଶୂନ୍ୟ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଆତ୍ମମାନୀ = ଆତ୍ମାନଂ ମନ୍ୟତେ ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶ୍ରୋତ୍ରସୁ = ଶ୍ରୋତ୍ରାୟ ସୁଖୀ ତିଃ (ଚତୁର୍ଥୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅପଥୈ = ନ ପଥ୍ୟ, ତୈ (ନଵ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସୁହୃଦାମ୍ = ଶୋଭନଂ ହୃଦୟଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେଷାମ୍ (ପ୍ରାଦି ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମନ୍ତ୍ରମୁଖ୍ଯ = ମନ୍ତ୍ରୀ ମୁଖ୍ୟ ଯେଷା ତୋ (ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ରଜନୀଚରପତିଶ୍‌ = ରଜନ୍ୟା ଚରନ୍ତି ଇତି ଯେ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ), ତେଷା, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଜ୍ଞାତୟଃ, ସାମୟ, ଆପୁରଃ, ଆତ୍ମମାନୀ, ପ୍ରଭୁ, ବିବସ୍ଟାନ୍, ଧୂସରରଶ୍ମିରାଶି, କୀର୍ଣ୍ଣସତଃ, ଉଲ୍‌କା, ଶୃଗାଳାଦୟ, ଦଶାନନଃ, ଭୀଷଣରୂକ୍ଷଚକ୍ଷୁଃ, ଧ୍ୟାନ୍ତସ୍ୟନ୍ଦୀ, ବହ୍ନିନିସୃତିଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ବିପରୀତାନି, ନିମିତ୍ତାନି, ଅନ୍ତରାତ୍ମା, ପ୍ରହାରଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଅପଜୟଃ = ଇତି ଯୋଗେ ୧ମା । ମହାରାଜ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାକ୍ଷସେନ୍ଦ୍ରମ୍, ଜନାନ୍, ଶାଂ, ସୀତାଂ, ସଲିଂ, ଭୂଭଙ୍ଗ, ଉଗ୍ରପଦା, ଗିରଂ, ରଜନୀଚରପତି, ବିଭୀଷଣଂ, ବନ୍ଧୁବୃଦ୍ଧି, ପାଣ୍ଟିଂ, ରୋଷ, ମନ୍ୟୁ, ଗର୍ବଂ, ମୋହଂ, ଲାଘବମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରାମ୍ = ଧୂପଦ ଯୋଗେ ୨ୟା । ସ୍କୁଟିଂ, ସୁଖମ୍ = କ୍ରିୟାବିଶେଷଣ ୨ୟା । ପରେଣ, କ୍ଷମୟା, ଧୈର୍ଯ୍ୟଣ, ବିନୟେନ, ଧୂ, ପାଦେନ = କରଣେ ୩ୟା । ରାମେଣ = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଚତୁର୍ବିଂ, ସଚିବୈ = ସମଂ ଯୋଗେ ୩ୟା । ମନ୍ତ୍ରୀମୁଖ୍ୟ = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଅପଥ୍ୟ, ଭବତା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମୟା = ବିନା ଯୋଗେ ୩ୟା । ମହତେ, ଅନର୍ଥାୟ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ମେ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଯକ୍ଷ୍ମାତ୍, ତସ୍ମାତ୍, ଅତିହର୍ଷାତ୍ ହେତୌ ୫ମୀ । ରବେ, ଇନ୍ଦୋ = ‘ଜନିକର୍ତ୍ତ ପ୍ରକୃତି’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଲଙ୍କାୟା = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତୁଲ୍ୟକୁଳସ୍ୟ, ସୁହୃଦାମ୍ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଭିଷଦାମ୍ = ହୃଦ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପ୍ରସୁପ୍ତ, କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣେ = ଭାବେ ୭ମୀ । ଉଦକେ, ଲଙ୍କାଭିଭବେ, ଶିରସି, ଧର୍ମ, ପଥ୍ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ପ୍ରସୁପ୍ତ = ପ୍ର + ସୁପ୍ + କ୍ତ + ଡି । ବ୍ୟାଦାୟ = ବି + ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଅଭୁମ୍ = ଅଦ୍ + ତୁମୁନ୍ । କମ୍ପୟନ୍ତଃ = କମ୍ପ୍ + ଣିଚ୍ + ଶତୃ + ଡୀପ୍ + ଜସ୍ । ରୁବନ୍ତଃ = ରୁ + ଶତୃ + ଜସ୍ । ପ୍ରତ୍ୟର୍ଯ୍ୟ = ପ୍ରତି + ର + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଧାୟ = ଆ + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ସ୍ୱୟଂ = ସ୍ୟନ୍ଦ୍ + ଘଡ୍ । ନିବୃତଃ = ନି + ସୃ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଅପଜୟ = ଅପ + ଜି + ଅବ୍। ସଂତଷ୍ୟମାନଃ = ସମ୍ + ତମ୍ + ଶାନଚ୍ + ଭିସ୍ । ହର୍ଷ ହୃଷ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଦୁଷ୍ଟ = ଦୁଷ୍ + କ୍ତ । ବିବୃତଃ = ବି + ବୃ + କ୍ତ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ । ରୋଷମ୍ = ରୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅମ୍ । ନିଗୃହ୍ନନ୍ = ନି + ଗ୍ରହ + ଶତୃ । ଦୋଷ = ଦୁଷ୍ + ଘଡ୍ । ଉତ୍ୟମାନଃ = ବଚ୍ + ଶାନଚ୍ । ପ୍ରହାରଃ = ପ୍ର + ହୃ + ଘଞ୍ଚ । ଦରଃ = ଦା + କ୍ତ । ଚିନ୍ତନୀୟମ୍ = ଚିନ୍ତ୍ + ଅନୀୟର୍ ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Question Answer

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
स्वायंभुवस्य __________________________ प्रियव्रतोत्तानपादनामानौ दौ सुतावास्ताम्। (मनो:, भृगोः, भरद्वाजस्य)
Answer:
मनो:

Question 2.
सुनीत्यां राज्ञां __________________________ नाम तनयः संभूतः। (गौतम, उत्तम:, ध्रुवः)
Answer:
ध्रुवः

Question 3.
अङ्काराहणोत्सुकं ध्रुवं दृष्ट्वा __________________________ तमुवाच। (सुनीति:, सुरुचि:, सुमति:)
Answer:
सुरुचि:

Question 4.
वाल: पितरमुत्सृज्य कुपितः __________________________ मन्दिरं जगामः। (पितुः, मातु:, चण्डिकाया:)
Answer:
मातु:

Question 5.
यस्तेऽपराध्यति स किं तव __________________________ न जानाति। (गोत्रं, मातरं, पितरं)
Answer:
पितरं

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 6.
त्वं __________________________ प्राणिहिते रतः सुशीलञ्च भव। (दुष्टात्मा, पापात्मा, धर्मात्मा)
Answer:
धर्मात्मा

Question 7.
__________________________ मम भ्राता पित्रा दत्तं राजासनमाप्नोतु। (उत्तम:, मध्यमः, अधमः)
Answer:
उत्तम:

Question 8.
ध्रुवः मातृगृहान्निर्गम्य नगराद् वहि: __________________________ ययौ। (काननं, उपवनं, श्मशानं)
Answer:
उपवनं

Question 9.
तत्र पूर्वगतान् __________________________ ददर्श। (त्रिकालदर्शीन, सप्तर्षीन्, देवान्)
Answer:
सप्तर्षीन्

Question 10.
ध्रुवोऽब्रवीत्-नाहं __________________________ राज्यं वेच्छामि। (धनं, धान्यं, अश्वं)
Answer:
धनं

Question 11.
अनाराधितगोविन्दैर्नरैः __________________________ स्थानं न प्राप्यते। (इष्टं, प्रेष्ठं, श्रेष्ठं)
Answer:
श्रेष्ठं

Question 12.
अखिलान् वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगद्धाम्नि __________________________ निश्चलं कुरु। (विष्णौ, विभौ, साधौ)
Answer:
विष्णौ

Question 13.
ध्रुवस्तस्मादुपवनान्निर्गम्य __________________________ तटे मधुवनं गत्वा तपस्तेपे। (गङ्गा, यमुना, सरस्वती)
Answer:
यमुना

Question 14.
माता सुनीतिस्तस्य पुरतः स्थिता __________________________ वाचमुवाच। (कोमलां, करुणां, मधुरां)
Answer:
करुणां

Question 15.
माताब्रवीत्-पुत्र ! अयं ते __________________________ क्रीड़ायाश्च कालः। (गमनस्य, अध्ययनस्य, अध्यापनस्य)
Answer:
अध्ययनस्य

Question 16.
सर्वासु __________________________ विलीनासु देवा हरिं शरणं जग्मुः। (मायासु, जायासु, कायासु)
Answer:
मायासु

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 17.
ब्रह्माद्येरपि तव __________________________ न ज्ञायते। (गति:, मतिः, स्थिति:)
Answer:
गति:

Question 18.
ततः प्राञ्जलिं ध्रुवं भगवान् विष्णुः __________________________ पस्पर्श। (चक्रप्रान्तेन, शङ्खप्रान्तेन, गदाप्रान्तेन)
Answer:
शङ्खप्रान्तेन

Question 19.
हे परमेश! त्वं __________________________ सर्वेशश्चासीत्। (भ्रमात्मकः, सर्वात्मकः, धर्मात्मकः)
Answer:
सर्वात्मकः

Question 20.
मद्दर्शनं तु नैव __________________________ जायते। (विफलं, कुफलं, सफलं)
Answer:
विफलं

Question 21.
भगवन्, त्वं सर्वभूतानां __________________________ तिष्ठसि। (शिरसि, हृदि, कुक्ष्यो)
Answer:
हृदि

Question 22.
यत्त्वाया __________________________ स्थानं तत्त्वं कृप्स्यसे। (प्रार्थितं, गल्पितं कथितं)
Answer:
प्रार्थितं

Question 23.
__________________________ ग्रहाणां नक्षत्राणां सप्तर्षीणां चाद्युपरि स्थानं मथा तुभ्यं दत्तम्। (शुभ्रदीनां, भौमादीनां, रौद्रादीनां)
Answer:
भौमादीनां

Question 24.
सुनीति __________________________ भूत्वा ध्रुव निकषा अतिष्ठत्। (तारका, चन्द्रमा, नन्दी)
Answer:
तारका

Question 25.
सुनीति तारका भूत्वा __________________________ निवत्स्यति। (निर्विकल्पं, अकल्पं, विकल्पं)
Answer:
अकल्पं

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कस्य द्वे भार्य्ये वभूवतुः?
Answer:
ରାଜା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର

Question 2.
सुरूच्यां पुत्रः कः आसीत्?
Answer:
ଉତ୍ତମ

Question 3.
ध्रुवस्यमातुनीम किम्?
Answer:
ସୁନୀତି

Question 4.
पितुरङ्गमाश्रित्यं कं भ्रातरं दृष्ट्रा ध्रुवोऽपि तमारोढुं मतिं चक्रे?
Answer:
ଉତ୍ତମଙ୍କୁ

Question 5.
सुतवचनं निशम्य दुर्मनायमानां कीदृशी सुनीतिरवदत्?
Answer:
ଦୁଃଖ୍ତା

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 6.
यस्य यावद्भाग्यप्राप्तं तेनैव कः सन्तोषमेति?
Answer:
ବୁଦ୍ଧିମାନ

Question 7.
कः प्राणिहिते रतः सुशीलश्च भव?
Answer:
ଧର୍ମାତ୍ମା

Question 8.
भवांस्तदा पुण्येपचये किं करोतु?
Answer:
ଯତ୍ନ

Question 9.
अम्व! मम प्रशमाय यत्त्वयोक्तं तन्मम कुत्र नान्तरं लभते?
Answer:
ହୃଦୟରେ

Question 10.
उत्तमो मम भ्राता केन दत्तं राजासनमाप्नोतु?
Answer:
ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା

Question 11.
ध्रुवः मातुर्गृहात् निर्गम्य कुत्र ययौ?
Answer:
ନଗରବାହାରେ ଉପବନକୁ

Question 12.
वत्स पञ्चवर्षीयो नृपनन्दनस्त्वं किंचित् किं न पश्यामः?
Answer:
ଉତ୍କଣ୍ଠାର କାରଣ

Question 13.
किं निमित्तस्ते कस्तत्कथ्यताम्?
Answer:
ବୈରାଗ୍ୟ

Question 14.
नाहं धनं किं वेच्छामि?
Answer:
ରାଜ୍ୟ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 15.
अखिलान् वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगधाग्नि विष्णौ किं कुरु?
Answer:
ସ୍ଥିର କର/ନିଶ୍ଚଳ କର

Question 16.
ध्यायतः त्स्य भारमुवोढुमक्षमा का चचाल?
Answer:
ପୃଥ୍ବବୀ

Question 17.
अनन्यमनसा हरिं ध्यायतस्तस्य के परमं क्षोभं जग्मुः?
Answer:
ଦେବତାମାନେ

Question 18.
क्व च त्वं पञ्चवर्षीयः क्व चैतद्दारुणं किम्?
Answer:
ତପ

Question 19.
एवमुक्त्वा कीदृशी सुनीतिस्तिरोदधे?
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା

Question 20.
शतशः के नेदुः?
Answer:
ବିଲୁଆ

Question 21.
यूयं विगतचिन्ता यात, तस्य किम् अहं संपादयिष्यामि?
Answer:
କାମନାକୁ

Question 22.
भगवान् कः ध्रुवस्य तपसा तोषितः?
Answer:
ବିଷ୍ଣୁ

Question 23.
वत्स ध्रुव ! तुष्टोऽहम्, किं वरय?
Answer:
ବର

Question 24.
ध्रुवः किरीटिनमच्युतमालोक्य केन प्रणनाम?
Answer:
ମସ୍ତକଦ୍ବାରା

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 25.
देवदेव ! यदि मे तपसा भगवान् परमं तोषं गतस्तदा भगवन्तं किं कर्तुम् इच्छामि?
Answer:
ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ

Question 26.
ध्रुव यत्त्वयाऽहं दृष्टः कस्य तत्फलं त्वया प्राप्तम्?
Answer:
ତପସ୍ୟାର

Question 27.
किं नैव विफलं जायते?
Answer:
ଭଗବାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ

Question 28.
तस्मात् भो किम्भूतं वरम्?
Answer:
ଅଭିମତ

Question 29.
भगवन् ! त्वं केषां हृदि तिष्ठसि?
Answer:
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର

Question 30.
केषां ग्रहाणां नक्षत्रादीनामुपरि स्थानं तुभ्यं दत्तम्?
Answer:
ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 31.
तव माता तारका भूत्वा कियत्कालं त्वत्सन्निधौ निवत्स्यति?
Answer:
କଚ୍ଛପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ

Question 32.
तव नैव योग्यराजासनं योग्यमिति कस्याः सपत्नी मां गवदवदत्?
Answer:
ମାଆଙ୍କର

Question 33.
एवं कः भगवत् प्रसादात् दूरं स्थानमध्यास्त?
Answer:
ଧ୍ରୁବ

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
स्वायंभुवस्य मनोः प्रियव्रतोत्तानपादनामानौ दौ सुतावास्ताम्।
Answer:
ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ପୁତ୍ର ପ୍ରଥମ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପାଦ ନାମକ ଦୁଇ ପୁତ୍ର ଥିଲେ।

Question 2.
अभीष्टायां सुरुच्यामुत्तमो नाम तस्यात्यन्तवल्लभः पुत्रो जज्ञे।
Answer:
ପ୍ରିୟା ସୁରୁଚିଙ୍କଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ତାଙ୍କର ଅତି ପ୍ରିୟ ପୁତ୍ରଟିଏ ଜାତ ହୋଇଥିଲା।

Question 3.
सुनीत्यां नामापरस्यां राज्ञयां ध्रुवो नाम तनयः संभूतः।
Answer:
ସୁନୀତି ନାମକ ଅନ୍ୟ ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ରଟିଏ ଜନ୍ମହେଲା।

Question 4.
अङ्कारोहणोत्सुकं ध्रुवं दृष्ट्वा सुरुचिस्तमुवाच।
Answer:
କୋଳ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ଧ୍ରୁବକୁ ଦେଖୁ ସୁରୁଚି ତାକୁ କହିଲେ।

Question 5.
तद्वचनं श्रुत्वा वालः पितरमुत्सृज्य कुपितो मातुर्मन्दिरं जगाम।
Answer:
ତାଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ବାଳକଟି ପିତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ରାଗିଯାଇ ମାତାଙ୍କ ଗୃହକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 6.
इत्युक्तो ध्रुवो मात्रे सर्वं यथावृत्तं कथयामास।
Answer:
ଏହା କହି ଧ୍ରୁବ ମାତାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଘଟଣା କହିଲେ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 7.
राजासनं छत्रं वराश्वाश्च यस्यान्यजन्मकृतानि पुण्यानि तस्यैव भवन्ति।
Answer:
ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି।

Question 8.
अहं तथा यतिष्ये यथा निखिलस्य जगतः पूजनीयमुत्तसोत्तमं स्थानं प्राप्स्यामि।
Answer:
ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟା କରିବି ଯେପରି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି।

Question 9.
उत्तमो मम भ्राता पित्रा दत्तं राजासनमाप्नोतु।
Answer:
ମୋର ଭାଇ ଉତ୍ତମ ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ରାଜସିଂହାସନ ପାଉ।

Question 10.
तन्निशम्य ऋषयः परस्परं प्रोचुः।
Answer:
ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ।

Question 11.
अखिलान्वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगद्धाम्नि विष्णौ निश्चलं कुरु।
Answer:
ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ବାସନା ଛାଡ଼ି ମନକୁ ଜଗତର ଆଧାର ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ସ୍ଥିର କର।

Question 12.
इन्द्रस्तस्य समाधेर्भङ्गं कर्तुं विविधा माया आविश्कार।
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ର ତାହାର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ କରିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ମାୟା ରଚନା କଲେ।

Question 13.
क्व च त्वं पञ्चवर्षीयः क्व चैतदारूणं तपः।
Answer:
କେଉଁଠି ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଓ କେଉଁଠି ଏହି କଠୋର ତପସ୍ୟା।

Question 14.
एवमुक्त्वा इन्द्रमायानिर्मिता सुनीतिस्तिरोदधे।
Answer:
ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାନିର୍ମିତ ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ।

Question 15.
सर्वासु मायासु विलीनासु देवा हरिं शरणं जग्मुरुचुश्च।
Answer:
ସମସ୍ତ ମାୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷ୍ଫଳ ହେବାପରେ ଦେବତାମାନେ ହରିଙ୍କ ଶରଣ ପଶିଲେ ଓ କହିଲେ।

Question 16.
भगवान् विष्णुर्धवस्य तपसा तोषितस्तं गत्वोवाच।
Answer:
ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ।

Question 17.
वरमेतं मह्यं प्रयच्छ।
Answer:
ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କର।

Question 18.
ततः प्राञ्जलिं ध्रुवं भगवान्विष्णुः शङ्खप्रान्तेन पस्पर्श।
Answer:
ତାହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖଧାରରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 19.
सुनीतिरपि तव माता तारका भूत्वाऽऽकल्पं त्वन्संनिधौ निवत्स्यतीति।
Answer:
ତୁମ ମାତା ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରା ହୋଇ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ତୁମ ନିକଟରେ ବାସ କରିବେ।

Question 20.
एवं ध्रुवो भगवत्प्रसादादूरं स्थानमध्यास्त।
Answer:
ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
किं दृष्ट्वा ध्रुवः पितुरङ्कमारोढुं मतिं चक्रे?
Answer:
ରାଜା ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ରାଣୀ ସୁନୀତିଙ୍କର ପୁତ୍ର ହେଉଛନ୍ତି ଧ୍ରୁବ । ପିତା ଉଦ୍ଭାନପାଦ ରାଜସିଂହାସନରେ ବସିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କର କୋଳରେ ରାଣୀ ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ବସିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଅବସରରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମଙ୍କୁ ପିତା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କ କୋଳରେ ବସିଥିବାର ଦେଖୁ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ମନ ବଳାଇଲେ ।

Question 2.
भूपतिः कथं ध्रुवं नाभ्यनन्दत्?
Answer:
ରାଜା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇରାଣୀ ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି । ରାଣୀ ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ଓ ସୁନୀତିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ । ଥରେ ରାଜା ରାଜସିଂହାସନରେ ବସିଥିବାବେଳେ ତାଙ୍କ କୋଳରେ ସୁରୁଚିଙ୍କ ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ବସିଥିଲା । ଏହା ଦେଖୁ ସୁନୀତିଙ୍କ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲା । ହେଲେ ରାଜା ଉତ୍ତାନପାଦ ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚିଙ୍କ ଆଖ୍ ଆଗରେ ସ୍ନେହରେ କୋଳ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଉତ୍ସୁକ ପୁତ୍ରକୁ ଅଭିନନ୍ଦନ କଲେ ନାହିଁ।

Question 3.
ध्रुवस्य कोपस्य को हेतु:?
Answer:
ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତେ ସୁରୁଚି କହିଲେ– ରେ ପୁତ୍ର ! ଏତେ ବଡ଼ ଆଶା କାହିଁକି କରୁଛ । ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋ ପୁଅ ଉତ୍ତମ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ, ତୁମେ ନିଜକୁ କାହିଁକି କଷ୍ଟ ଦେଉଛ । ଏକଥା ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏହି ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅଟ, କିନ୍ତୁ ମୋ ଗର୍ଭରୁ ଜାତ ହୋଇନାହିଁ । ସୁରୁଚିଙ୍କର ଏଭଳି କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇଥିଲେ ।

Question 4.
जननी स्वसुताय किं कथयामास?
Answer:
ମାତା ସୁନୀତି ପୁତ୍ରମୁଖରୁ ସବୁକଥା ଶୁଣି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତ କଥା କହିଛନ୍ତି, ତୁମେ ଅଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ରେ ପୁତ୍ରକ ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ, ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏପରି ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ତୁମେ ଦୁଃଖ କର ନାହିଁ । ଯାହା ଭାଗ୍ୟରେ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତି ଯୋଗ ଅଛି ସେ ସେତିକିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚି କଥାରେ ଯଦି ତୁମେ ଅତି ଦୁଃଖ ତେବେ ପୁଣ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ହିତରେ ସଦା ରତ ଓ ସୁଚରିତ୍ରଯୁକ୍ତ ହୁଅ ।

Question 5.
धुव: मातरं किं प्रत्यवदत्?
Answer:
ଧ୍ରୁବ ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଇ କହିଲା– ହେ ମା’ ! ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟ ବଚନଦ୍ଵାରା ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଇନାହିଁ । ମୁଁ ଜଗତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପାଇବାପାଇଁ ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି । ମୁଁ ନିତ୍ୟ ବା ଚିରନ୍ତନ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇବାର ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯାହାକି ପିତାଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇନାହିଁ ।

Question 6.
भगवान् ध्रुवं किमुक्तवान्?
Answer:
ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାର ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ହେ ବସ ଧ୍ରୁବ ! ଯେହେତୁ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ପ୍ରତି ନିସ୍ପୃହ ଚିରକୁ ତୁମେ ମୋଠାରେ ସ୍ଥାପନ କରିଛ ତଦ୍ବାରା ମୁଁ ପ୍ରୀତ । ବସ୍ତୁତଃ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥିଲେ ।

Question 7.
ध्रुवः भगवन्तं किं प्रार्थयामास?
Answer:
ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ବରଯାଚନା କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଦୁଇଆଖ୍ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଙ୍ଖଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ୍‌ଗ ଧାରଣ କରିଥିବା ମୁକୁଟଧାରୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଦେଖୁ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଇଁ ପ୍ରଣାମ କଲା ଓ କହିଲା– ହେ ଦେବଦେବ ! ଯଦି ମୋ ତପସ୍ୟାରେ ତୁମେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ତେବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 8.
भगवत्प्रसादात् ध्रुवः किं लेभे?
Answer:
ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କର ଶଙ୍ଖ-ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମ ଧାରଣ କରିଥିବା ଚତୁର୍ଭୁଜ ରୂପର ସଂଦର୍ଶନ କଲା । ଭଗବାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ ମାତ୍ରକେ ଧ୍ରୁବର ସକଳ ଅଭିଳାଷ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା। ଭଗବାନ ଧ୍ରୁବକୁ ମଙ୍ଗଳ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଓ (ମରୀଚାଦି) ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଉର୍ଦ୍ଧସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥାପନ କଲେ । ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ତାରା କରି ତାଙ୍କ ନିକଟରେ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ସ୍ଥାପନ କରାଇଲେ । ଆଜି ମଧ୍ୟ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ସେହି ଊର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
ध्रुवोपाख्यानस्य सारं संकलयत।
Answer:
ସ୍ୱାୟମ୍ଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପଦ ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଅଭିଳଷିତା ପତ୍ନୀ ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା। ସୁନୀତି ନାମକ ଅପରା ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ପିତାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ବସିଥିବାର ଦେଖ୍ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ରାଜା ନିଜର ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚି ସମ୍ମୁଖରେ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ବସାଇବାପାଇଁ ପସନ୍ଦ କରିନଥିଲେ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥିବା ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ସୁରୁଚି କହିଲା– ପୁତ୍ର ! ଏଭଳି ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରୁଛ ? ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଏଣୁ ଅଯଥାରେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏ ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ହେଲେ ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତାଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବାଳକ ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ମାଆ ପାଖକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ପୁତ୍ରକୁ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି ତାକୁ କୋଳକରି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯେ ତମର ଅପରାଧ କଲା ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ କି ? ଏହା କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ପୁଅର କଥା ଶୁଣି ମାଆ ସୁନୀତି କହିଲେ– ପୁଅ ! ସୁରୁଚି ସତ୍ୟ ହିଁ କହିଛନ୍ତି । ତୋର ଭାଗ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପ ! ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର, ଅଶ୍ବ ଏସବୁ ଅନ୍ୟଜନ୍ମର ସୁକୃତ ବା ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ହିଁ ମିଳିଥାଏ । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଅଧୁକ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଓ ମୋର ପୁଅ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟଶାଳୀ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରନାହିଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତ କରାଏ ସେ ସେଥିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚିର କଥାରେ ଯଦି ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇଛ ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଞ୍ଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ଧର୍ମାତ୍ମା ସଦୈବ ପ୍ରାଣୀର ହିତ ନିମନ୍ତେ ରତ ହୁଏ ଓ ସୁଶୀଳଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମାଆ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ସେହି ଦୁଷ୍ଟକଥା ବ୍ୟତିରେକେ ମୋର ହୃଦୟରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ସ୍ଥାନ ପାଉ ନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯେଉଁଥରେ କି ଏ ନିଷ୍ଫଳ ସଂସାରରେ ପୂଜିତ ହୋଇ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବି । ଉତ୍ତମ ମୋର ଭାଇ, ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତ କରୁ, ପୁନଶ୍ଚ ମୁଁ ମୋର କର୍ମଦ୍ଵାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ଏହା କହି ମା’ଙ୍କର ଗୃହରୁ ବାହାରି ନଗର ବାହାରେ ଉପବନକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥ‌ିବା ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେ ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରି ବିନୟପୂର୍ବକ କହିଲା– ହେ ଋଷିଗଣ ! ମୋତେ ସୁନୀତିଠାରୁ ଜାତ ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଣ । ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଲି । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜପୁତ୍ର ଓ ତୁମଠାରେ ଆମ୍ଭେମାନେ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଦେଖୁନାହୁଁ । କ’ଣ ପାଇଁ ସେମାନେ ତୁମକୁ ଅଜ୍ଞାନ କଲେ ତାହା କୁହ । ତା’ପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ ।

ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟପରକ ତେଜସ୍ଵୀ ବାଳକର ହୃଦୟରୁ ସଉତୁଣୀ ମାଆର କଥା’ମଧ୍ୟ ଦୂର ହେଉନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ, ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ, ଅଜ୍ଞ ହୋଇ ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବୁ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଯେମିତି ପୂର୍ବରୁ କେହି ସେହି ସ୍ଥାନ ପାଇନଥୁବେ ସେପରି ସ୍ଥାନ ମୁଁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷି କହିଲେ– ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟବିଷୟକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଜଗତ୍‌ପାଳକ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନିକଟରେ ମନୋନିବେଶ କର। ଏହିପରି ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ‘ଓଁ ବାସୁଦେବାୟ’ ବୋଲି ଜପ କରିବା ଉଚିତ ।

ଏହା ଶୁଣି ସେ ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉପବନରୁ ବାହାରି ଯମୁନାକୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲେ । ଏକାନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତା’ର (ଧ୍ରୁବର) ଭାରକୁ ସହ୍ୟ କରିବାକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଅସମର୍ଥ ହେଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧିତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ ନିମନ୍ତେ ନାନାପ୍ରକାର ମାୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ତା’ର ମାଆ ସୁନୀତି ତା’ ସମ୍ମୁଖରେ ରହି ଦୁଃଖରେ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଶରୀର ତାପରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ, ଦୁଃଖ୍ନୀ ମୋତେ (ତୁମେ) ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ନୁହଁ । କାହିଁ ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କାହିଁ ସେହି କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ତପସ୍ୟା । ଏ ହେଉଛି ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତପସ୍ୟା ନ ଛାଡ଼ିବ, ତେବେ ତୁମରି ଆଗରେ ମୁଁ ମୋର ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା କୃତା ମାୟା ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ଏହାପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରି ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ବିଲୁଆ ରାବ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ କରୁଥିବା ଭୀଷଣ ଶବ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମନା ଧ୍ରୁବର ଆଖୁଆଗକୁ ମଧ୍ୟ ଆସିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ଲୀନ ବା ଅନ୍ତ ହୋଇଯା’ନ୍ତେ ଦେବତାମାନେ ଭଗବାନ୍‌ ହରିଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ ଓ କହିଲେ– ଦେବଦେବ ଜଗନ୍ନାଥ ଆମେ ଜାଣୁ ନାହିଁ ଯେ ନାହିଁ ଯେ ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ଵ, ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ଵ ବା କୁବେରତ୍ଵକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ବାଦିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ତପସ୍ୟା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ଚିନ୍ତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଅ, ତା’ର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ସମ୍ପାଦନ କରିବି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବି ।

ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତା’ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ଧ୍ରୁବ ! ଯେପରି ବାହ୍ୟବସ୍ତୁକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ତୁମେ ମୋଠାରେ ମନୋନିବେଶ କଲ, ତତ୍କାରା ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବର ଯାଚନା କର । ଏପରି ଭଗବାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ଆଖୁ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ -ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମଧାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମସ୍ତକ ଲଗାଇ ପ୍ରଣାମ କଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବ । ଯଦି ମୋର ତପସ୍ୟାଦ୍ୱାରା ପରମ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ତେବେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି, ମୋତେ ଏହି ବର ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମାଦି ମଧ୍ଯ ତୁମର ଗତି ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଁ ତ ବାଳକ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସକ୍ଷମ ହେବି । ଏହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖର ପ୍ରାନ୍ତଭାଗରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ହିଁ ଆନନ୍ଦମନା ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଧାରଣକର୍ତ୍ତା ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୋଷ ଲାଭକରି କହିଲା– ଭୂମି-ଜଳ-ଅଗ୍ନି-ବାୟୁ- ଆକାଶ-ମନ-ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ସ୍ବରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଅଛି । ତୁମେ ସର୍ବଆତ୍ମାରେ ବିରାଜମାନ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ।

ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯେଣୁ ତୁମେ ମୋତେ ଦର୍ଶନ କଲ, ତୁମ ତପସ୍ୟାର ଫଳ ପାଇଗଲ । ମୋର ଦର୍ଶନ କିନ୍ତୁ ବିଫଳ ଯାଏ ନାହିଁ । ସେହି ହେତୁରୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ରହିଛ, ଯାହା ମୋର ଇଚ୍ଛା ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଅତି କଷ୍ଟରେ ବିନୟ ହୃଦୟରେ ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନଥିବା ତୁମର ଏ ରାଜସିଂହାସନ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ” ବୋଲି ସପତ୍ନୀ ମାତା ମୋତେ ଗର୍ବର ସହ କହିଲେ । ଏଣୁ ଆପଣଙ୍କ ଦୟାରୁ ବା କୃପାରୁ ସେ ନିତ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛ ସେ ସ୍ଥାନ ତୁମେ ପାଇବ । ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହ, ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମର ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରକା ହୋଇ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମ ନିକଟରେ ନିବାସ କରିବ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ବହୁଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା, ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଦୂର ଆକାଶରେ ଧ୍ରୁବ ନକ୍ଷତ୍ରଭାବେ ଶୋଭା ପାଇଲା ।

Question 2.
सुनीते: ध्रुवस्य च कथोपकथनं वर्णयत।
Answer:
ଧ୍ରୁବ ପିତା ଉଭାନପାଦ ଓ ସପତ୍ନୀମାତା ସୁରୁଚିଠାରୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହେବାପରେ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଯାଇ ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ଏହାପରେ ପୁତ୍ରକୁ ରାଗିଥିବାର ଦେଖ୍ ସୁନୀତି କୋଳରେ ବସାଇ ପଚାରିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମର ଏ କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯିଏ ତୁମର ଦ୍ରୋହ କରୁଛି ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ ? ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଘଟଣା କହିଲେ ।

ସୁନୀତି ପୁଅ କଥା ଶୁଣି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ୍ତା ହୋଇ କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତକଥା କହିଛନ୍ତି । ତୁମେ ଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ତୁମେ ଅପୁଣ୍ୟବନ୍ତ, ତଥାପି ଦୁଃଖ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟରେ ଯେତିକି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ସେ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ସେତିକିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ତୁମେ ପୁଣ୍ୟ ସଞ୍ଚୟ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣୀ ହିତରେ ରତ ହୁଅ ଓ ସୁନ୍ଦର ସ୍ଵଭାବବିଶିଷ୍ଟ ତଥା ସଚ୍ଚରିତ୍ର ହୁଅ ।

ମା’ଙ୍କ ଆଶ୍ଵାସନାଭରା କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ କହିଲେ– ହେ ମା’ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟବଚନଦ୍ଵାରା ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟାକରିବି ଯେପରି ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ସମଗ୍ର ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇପାରି ନାହାଁନ୍ତି ।

ଏହିଭଳି ଭାବେ ମାତା ସୁନୀତି ଓ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ମଧ୍ୟରେ କଥୋପକଥନ ହୋଇଛି । ପରସ୍ପର ଆଳାପଦ୍ବାରା ସେମାନଙ୍କର ଚାରିତ୍ରିକ ମହତ୍ତ୍ଵ ତଥା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଉଛି । ମାଆର ପ୍ରେରଣାରେ ଶେଷରେ ଧ୍ରୁବ ତପସ୍ୟାକରି ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତା’ ନିକଟରେ ରହିଛନ୍ତି ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Question 3.
ध्रुवोपाख्यानस्य कस्तावत् सामाजिको मूल्यबोध:?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମର ମୂଳଭୂତ ବ୍ୟାସପ୍ରଣୀତ ପୁରାଣଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହି ପୁରାଣରେ ଧ୍ରୁବୋପାଖ୍ୟାନ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ପୁତ୍ର ପ୍ରଥମ ମନୁଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇରାଣୀ ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ଓ ସୁନୀତିର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ । ଦୁଇରାଣୀଙ୍କର ସ୍ଵଭାବ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ । ସୁରୁଚି ବିମାତାଭାବେ ଧ୍ରୁବକୁ ଅନାଦର କରିଛି । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ସିଂହାସନ ତଥା କ୍ରୋଡ଼ କେବଳ ସୁରୁଚି ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୋଲି କହିଛି । ସତରେ ସମାଜରେ ଏଭଳି ଖଳ ପ୍ରବୃତ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵଭାବ ଆଉ କ’ଣ ଅବା ହୋଇପାରେ । ଅପରପକ୍ଷରେ ସୁନୀତି ନାମରେ ଯେପରି କାମରେ ମଧ୍ୟ ସେହିପରି । ସେ ପୁତ୍ରକୁ ଦୁଃଖ ନ କରିବା ପାଇଁ କହିଛି ଏବଂ ସାଧନା ବା ନିଷ୍ଠା ବଳରେ ଉଚ୍ଚପଦ ପ୍ରାପ୍ତି କରିବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛି । ସୁନୀତି ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ସମୁଚିତ ଶିକ୍ଷାଦେଇ ସମାଜରେ ଜଣେ ନୀତିଶୀଳା ମାଆର ଉପଯୁକ୍ତ ଚାରିତ୍ରିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଛି । ସମାଜରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାତା ତା’ର ପୁତ୍ରକୁ ଏଭଳି ସୁଶିକ୍ଷା ଦେବା ଉଚିତ ।

ସର୍ବୋପରି ଧ୍ରୁବର ନିଷ୍ଠା, ସାଧନା ଓ ତପସ୍ୟା ସମାଜରେ କୀର୍ତ୍ତିସ୍ଥାପନ କରିଛି । ପରମ ବୈରାଗୀ ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ସଂସାରରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ଲାଭ ନିମନ୍ତେ ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବାପାଇଁ ସପ୍ତର୍ଷି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାଆର ପ୍ରେରଣା, ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କର ସହଯୋଗ ଧ୍ରୁବର ମନକୁ ଦୃଢ଼ କରିଛି । ସେ ତପସ୍ୟା କରି ‘ଓଁ ନମୋ ବାସୁଦେବାୟ’ ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରିଛି । ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟା ସ୍ଵର୍ଗର ଦେବରାଜ ଇନ୍ଦ୍ର ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କୁ ବିଚଳିତ କରିଦେଇଛି । ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟା ଆଗରେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ମାୟା ହାର ମାନିଛି । ଏକ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷର ବାଳକ ହୋଇ ନିଜର ସ୍ଵାଭିମାନ, ନିଷ୍ଠା, ତପ ବଳରେ ଧ୍ରୁବ କେଉଁ କୀର୍ତ୍ତି ବା ଯଶ ଅର୍ଜନ କରିଛନ୍ତି ତାହା ସମାଜରେ ଏକାନ୍ତ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ତଥା ଆଦର୍ଶସ୍ଥାନୀୟ ହୋଇପାରିଛି । ଶେଷରେ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ଦର୍ଶନ ଓ ବରଲାଭ ସ୍ୱରୂପ ଆକାଶରେ ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ଧ୍ରୁବତାରା ଭାବେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ମା’ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରାଭାବେ ପୁତ୍ର ନିକଟରେ କଳ୍ପାନ୍ତ କାଳ କାଟିଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଯେଉଁ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ତାହା ଯୁଗେ ଯୁଗେ ରହିଥ‌ିବ ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 6 ଧ୍ରୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Summary

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ଆଲୋଚିତ ବିଷୟ ‘ଧର୍ମୋପାଖ୍ୟାନମ୍’ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସ ପ୍ରଣୀତ ଅଷ୍ଟାଦଶ ମହାପୁରାଣ ମଧ୍ଯରେ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣାନ୍ତର୍ଗତ । ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମର ମୂଳ ହେଉଛି ପୁରାଣସାହିତ୍ୟ, ଏ ବିଷୟରେ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କର କୌଣସି ଦ୍ବିମତ ନାହିଁ । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣାନ୍ତର୍ଗତ ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ସାରକଥା – ସ୍ୱାୟମ୍ଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉତ୍ତାନପଦ ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଅଭିଳଷିତା ପତ୍ନୀ ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ସୁନୀତି ନାମକ ଅପରା ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ପିତାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ବସିଥିବାର ଦେଖୁ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ରାଜା ନିଜର ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚି ସମ୍ମୁଖରେ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ବସିବାପାଇଁ ପସନ୍ଦ କରିନଥିଲେ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥୁବା ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ସୁରୁଚି କହିଲା– ପୁତ୍ର ! ଏଭଳି ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରୁଛ ? ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଏଣୁ ଅଯଥାରେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏ ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ହେଲେ ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତାଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବାଳକ ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ମାଆ ପାଖକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ପୁତ୍ରକୁ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି ତାକୁ କୋଳକରି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯେ ତମର ଅପରାଧ କଲା ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ କି ? ଏହା କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ପୁଅର କଥା ଶୁଣି ମାଆ ସୁନୀତି କହିଲେ– ପୁଅ ! ସୁରୁଚି ସତ୍ୟ ହିଁ କହିଛନ୍ତି । ତୋର ଭାଗ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପ । ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର, ଅଶ୍ଵ ଏସବୁ ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମର ସୁକୃତ ବା ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ହିଁ ମିଳିଥାଏ । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଅଧ‌ିକ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଓ ମୋର ପୁଅ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟଶାଳୀ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରନାହିଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତ କରାଏ ସେ ସେଥ‌ିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚିର କଥାରେ ଯଦି ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇଛ ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଞ୍ଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ଧର୍ମାତ୍ମା ସଦୈବ ପ୍ରାଣୀର ହିତ ନିମନ୍ତେ ରତ ହୁଏ ଓ ସୁଶୀଳଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମାଆ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ସେହି ଦୁଷ୍ଟକଥା ବ୍ୟତିରେକେ ମୋର ହୃଦୟରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯେଉଁଥିରେ କି ଏ ନିଷ୍ଫଳ ସଂସାରରେ ପୂଜିତ ହୋଇ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବି । ଉତ୍ତମ ମୋର ଭାଇ, ପିତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଇଥିବା ସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତ କରୁ, ପୁନଶ୍ଚ ମୁଁ ମୋର କର୍ମଦ୍ଵାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ଏହା କହି ମା’ଙ୍କର ଗୃହରୁ ବାହାରି ନଗର ବାହାରେ ଉପବନକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥିବା ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେ ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରି ବିନୟପୂର୍ବକ କହିଲା– ହେ ଋଷିଗଣ ! ମୋତେ ସୁନୀତିଠାରୁ ଜାତ ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଣ । ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଲି । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜପୁତ୍ର ଓ ତୁମଠାରେ ଆମ୍ଭେମାନେ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଦେଖୁନାହୁଁ । କ’ଣ ପାଇଁ ସେମାନେ ତୁମକୁ ଅଜ୍ଞାନ କଲେ ତାହା କୁହ । ତା’ପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ।

ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟପରକ ତେଜସ୍ଵୀ ବାଳକର ହୃଦୟରୁ ସଉତୁଣୀ ମାଆର କଥା ମଧ୍ୟ ଦୂର ହେଉନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ, ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ, ଅଜ୍ଞ ହୋଇ ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବୁ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଯେମିତି ପୂର୍ବରୁ କେହି ସେହି ସ୍ଥାନ ପାଇନଥୁବେ ସେପରି ସ୍ଥାନ ମୁଁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷି କହିଲେ– ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟବିଷୟକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଜଗତ୍‌ପାଳକ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନିକଟରେ ମନୋନିବେଶ କର । ଏହିପରି ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ‘ଓଁ ବାସୁଦେବାୟ’ ବୋଲି ଜପ କରିବା ଉଚିତ ।

ଏହା ଶୁଣି ସେ ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉପବନରୁ ବାହାରି ଯମୁନାକୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲେ । ଏକାନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତା’ର (ଧ୍ରୁବର) ଭାରକୁ ସହ୍ୟ କରିବାକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଅସମର୍ଥ ହେଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧିତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ ନିମନ୍ତେ ନାନାପ୍ରକାର ମାୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ତା’ର ମାଆ ସୁନୀତି ତା’ ସମ୍ମୁଖରେ ରହି ଦୁଃଖରେ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଶରୀର ତାପରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ, ଦୁଃଖ୍ ମୋତେ (ତୁମେ) ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ନୁହଁ । କାହିଁ ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କାହିଁ ସେହି କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ତପସ୍ୟା । ଏ ହେଉଛି ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତପସ୍ୟା ନ ଛାଡ଼ିବ, ତେବେ ତୁମରି ଆଗରେ ମୁଁ ମୋର ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା କୃତା ମାୟା ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

ଏହାପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରି ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ବିଲୁଆ ରାବ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ କରୁଥିବା ଭୀଷଣ ଶବ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମନା ଧ୍ରୁବର ଆଖୁଆଗକୁ ମଧ୍ୟ ଆସିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ଲୀନ ବା ଅନ୍ତ ହୋଇଯା’ନ୍ତେ ଦେବତାମାନେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ ଓ କହିଲେ– ଦେବଦେବ ଜଗନ୍ନାଥ ଆମେ ଜାଣୁ ନାହିଁ ଯେ ନାହିଁ ଯେ ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ଵ, ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ଵ ବା କୁବେରତ୍ଵକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ବାଦିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ତପସ୍ୟା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ଚିନ୍ତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଅ, ତା’ର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ସମ୍ପାଦନ କରିବି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବି ।

ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତା’ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ବସ ଧ୍ରୁବ ! ଯେପରି ବାହ୍ୟବସ୍ତୁକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ତୁମେ ମୋଠାରେ ମନୋନିବେଶ କଲ, ତତ୍କାରା ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବର ଯାଚନା କର । ଏପରି ଭଗବାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ଆଖୁ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ-ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମଧାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମସ୍ତକ ଲଗାଇ ପ୍ରଣାମ କଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବ । ଯଦି ମୋର ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା ପରମ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ତେବେ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି, ମୋତେ ଏହି ବର ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମାଦି ମଧ୍ଯ ତୁମର ଗତି ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଁ ତ ବାଳକ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସକ୍ଷମ ହେବି । ଏହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖର ପ୍ରାନ୍ତଭାଗରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ସେହି ମୁହୂର୍ଭରେ ହିଁ ଆନନ୍ଦମନା ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଧାରଣକର୍ତ୍ତା ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୋଷ ଲାଭକରି କହିଲା– ଭୂମି-ଜଳ-ଅଗ୍ନି-ବାୟୁ- ଆକାଶ-ମନ-ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ସ୍ଵରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଅଛି । ତୁମେ ସର୍ବାଆତ୍ମାରେ ବିରାଜମାନ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ।

ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯେଣୁ ତୁମେ ମୋତେ ଦର୍ଶନ କଲ, ତୁମ ତପସ୍ୟାର ଫଳ ପାଇଗଲ । ମୋର ଦର୍ଶନ କିନ୍ତୁ ବିଫଳ ଯାଏ ନାହିଁ । ସେହି ହେତୁରୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ରହିଛି, ଯାହା ମୋର ଇଚ୍ଛା ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଅତି କଷ୍ଟରେ ବିନୟ ହୃଦୟରେ ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନଥ‌ିବା ତୁମର ଏ ରାଜସିଂହାସନ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ” ବୋଲି ସପତ୍ନୀ ମାତା ମୋତେ ଗର୍ବର ସହ କହିଲେ । ଏଣୁ ଆପଣଙ୍କ ଦୟାରୁ ବା କୃପାରୁ ସେ ନିତ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛ ସେ ସ୍ଥାନ ତୁମେ ପାଇବ । ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହ ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମର ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରକା ହୋଇ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମ ନିକଟରେ ନିବାସ କରିବ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ବହୁଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା, ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଦୂର ଆକାଶରେ ଧ୍ରୁବ ନକ୍ଷତ୍ରଭାବେ ଶୋଭା ପାଇଲା ।

Text – 1

स्वायंभुवस्य मनो: ………………………………. मातुर्मन्दिरं जगाम।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସୁତୌ = ଦୁଇ ପୁତ୍ର । ଭାର୍ଯ୍ୟ = ଦୁଇ ପତ୍ନୀ । ରାସ୍ୟାମ୍ = ରାଣୀଙ୍କର । ତନୟ = ପୁତ୍ର । ସଂଭୂତଃ ଜନ୍ମହେଲା । ଏକଦା = ଏକଦିନେ ବା ଥରେ । ଅଙ୍କମ୍ = କୋଳକୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖୁ । ଆରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଆରୋହଣ କରିବାକୁ । ପ୍ରେୟସ୍ୟା = ପ୍ରେୟସୀର ବା ପ୍ରିୟତମାର । ସମକ୍ଷମ୍ = ଆଗରେ ବା ସମ୍ମୁଖରେ । କୈଶ୍ୟତେ = କଷ୍ଟ ଦେଉଛ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ଉତ୍‌ସୃଜ୍ୟ = ତ୍ୟାଗ କରି । କୁପତିଃ = ରାଗିଯାଇ । ଜଗାମ = ଚାଲିଗଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସ୍ବାୟଂଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପାଦ ନାମରେ ଦୁଇ ପୁଅ ଥିଲା । ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ପ୍ରିୟତମା ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ତାଙ୍କର ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରିୟ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ସୁନୀତି ନାମକ ଅନ୍ୟରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ରାଜସିଂହାସନରେ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିଥିବା ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ଦେଖ୍ ଧ୍ରୁବ ମଧ୍ୟ ତାକୁ (ସିଂହାସନକୁ) ଚଢ଼ିବାକୁ ମନକଲା । ରାଜା କିନ୍ତୁ ପ୍ରିୟତମା ସୁରୁଚିର ଆଗରେ ସ୍ନେହରେ ଆସିଥିବା ଓ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉତ୍ସାହୀ ଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ଅଭିନନ୍ଦନ କଲେ ନାହିଁ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉତ୍ସୁକ ଧ୍ରୁବକୁ ଦେଖୁ ସୁରୁଚି ତାକୁ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଏପରି ମହାନ୍ ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରିଛୁ । ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ରର ହିଁ ଯୋଗ୍ୟ, କ’ଣ ପାଇଁ ନିଜକୁ କଷ୍ଟଦେଉଛୁ । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏହି ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅଟ, ପୁନଶ୍ଚ ମୋର ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତା’ର କଥାକୁ ଶୁଣି ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ରାଗିଯାଇ ମାଆଙ୍କ ଗୃହକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପ୍ରିୟବ୍ରତୋତ୍ତାନପାଦନାମାନୌ = ପ୍ରିୟବ୍ରତ + ଉଦ୍ଭାନପାଦନାମାନୌ । ସୁତାବାସ୍ତାମ୍ = ସୁତୌ + ଆସ୍ତାମ୍ । ସୁରୁଚ୍ୟାମୁତ୍ତମଃ = ସୁରୁଡ୍ୟାମ୍ + ଉତ୍ତମଃ । ତସ୍ୟାତାନ୍ତବଲ୍ଲଭ = ତସ୍ୟ + ଅତ୍ୟନ୍ତବଲ୍ଲଭଃ । ନାମାପରାସ୍ୟାମ୍ : ନାମ + ଅପରାସ୍ୟାମ୍ । ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ = ରାଜା + ଆସନସ୍ଥିତସ୍ୟ । ପିତୁରଙ୍କମାଶ୍ରିତମ୍ = ପିତୁଃ + ଅଙ୍କମ୍ + ଆଶ୍ରିତମ୍ । ଭ୍ରାତରମୁତ୍ତମମ୍ = ଭ୍ରାତରମ୍ + ଉତ୍ତମମ୍ । ଧ୍ରୁବୋଽପି = ଧ୍ରୁନଃ + ଅପି । ତମାରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ତମ୍ + ଆରୋଜୁମ୍ । ଭୂପତିସ୍ତୁ = ଭୂପତିଃ + ତୁ । ପ୍ରଣୟନାଗତମୁସ୍ଥଙ୍ଗାରୋହଣେ ସୁକମ୍ = ପ୍ରଣୟନ + ଆଗତମ୍ + ଉତ୍ସଙ୍ଗ + ଆରୋହଣ + ଉତ୍ସୁକମ୍ । ସୁରୁଚିସ୍ତମୁବାଚ = ସୁରୁଚି + ତମ୍ + ଉବାଚ । ମହାତ୍ମନୋରଥ = ମହାନ୍ + ମନୋରଥ । ଏତଦ୍ରାଜାସନମ୍ = ଏତତ୍ + ରାଜାସନମ୍ । ମମୈବ = ମମ + ଏବ । କିମାତ୍ମା = କିମ୍ + ଆତ୍ମା । ତୁମସ୍ୟ = ତୁମ୍ + ଅସ୍ୟ । ସୁତୋଽସି = ସୁତଃ + ଅସି । ପୁନର୍ମଦୁଦରାଜାତଃ = ପୁନଃ + ମତ୍ + ଉଦରାତ୍ + ଜାତଃ । ତଦବଚନମ୍ = ତତ୍ + ବଚନମ୍ । ପିତରମୁଜ୍ୟ ପିତରମ୍ + ଉଜ୍ୟ । ମାତୁର୍ମନ୍ଦିରମ୍ = ମାତୁଃ + ମନ୍ଦିରମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଃ, ତସ୍ୟ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସମକ୍ଷମ୍ = ଅକ୍ଷ ସମୀପମ୍ (ଅବାୟୀଭାବାଃ) । ଭୂପତିଃ = ଭୁନଃ ପତିଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତଦ୍‌ବଚନମ୍ = ତସ୍ୟ ବଚନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପ୍ରିୟବ୍ରତେୱାନପାଦନାମାନୌ, ସୁତୌ, ଭାର୍ଯ୍ୟ, ବଲ୍ଲଭଃ, ପୁନଃ, ତନୟ, ଭୂପତିଃ, ସୁରୁଚି, ମହାମନୋରଥ, ସୁତଃ, ବାଳୀ, କୁପିତଃ, = କଉଁରି ୧ମା। ଉତ୍ତମଃ, ଧ୍ରୁବ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବସ୍ତ୍ର = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଆତ୍ମା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଅଙ୍କମାଶ୍ରିତଂ, ଭ୍ରାତରଂ, ଉତ୍ତମଂ, ତଂ, ଆରୋଙ୍ଗୁ, ମତଂ, ଆଗତଂ, ଉତ୍ସୁକିଂ, ପୁତ୍ର, ଧ୍ରୁବଂ, ରାଜାସନଂ, ବଚନଂ, ପିତରଂ, ମନ୍ଦିରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପ୍ରଣୟେନ = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମତ୍, ଉଦରାତ୍‌ = ‘ଜନିକତଃ ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ। ସ୍ୱୟଂଭୁବସ୍ୟ, ମନୋ, ଉତ୍ତାନପାଦସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ, ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ, ପ୍ରେୟସ୍ୟା, ସୁରୁଚ୍ୟା, ପୁତ୍ରସ୍ୟ, ଅସ୍ୟ, ରାଜ୍ଞ, ମାତୁଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଭୀଷ୍ଟାୟାଂ, ସୁରୁଚିଂ, ସୁନୀତାଂ, ଅପରସ୍ୟା, ରାଜ୍ଞାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଇଷ୍ଟାୟାମ୍ = ଇଷ୍ଟ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ସଂଭୂତଃ = ସମ୍ + ଭୂ + କ୍ତ । ଆଶ୍ରିତମ୍ = ଆ + ଶ୍ରୀ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଆରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଆ + ରୁହ୍ + ତୁମୁନ୍ । ମତିମ୍ = ମନ୍ + ଭିନ୍ନ । ଆଗତମ୍ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ସତ୍ୟମ୍ = ସତ୍ + ଯତ୍ । ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଶୁଣ୍ଢା = ଶୁ + ଲ୍କାଚ୍ । ଉତ୍‌ସୃଜ୍ୟ = ଉତ୍ + ସୃଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କୁପିତଃ = କୃପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 2

पुत्रं कुपितम् …………………………………….. भवेति

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— କୁପିତମ୍ = ରାଗିଥିବା । ଇଷତ୍‌ରିତାଧରମ୍ = ଅଳ୍ପ ଓଠକୁ ଥରାଉଥିବା । ଆରୋପ୍ୟ = ବସାଇ । ଅଭାଷତ = କହିଲେ । କୋପହେତୁଃ = କ୍ରୋଧର କାରଣ । ଅପରାଧତି = ଦ୍ରୋହ କରୁଛି । ଯଥାବୃତ୍ତମ୍ = ସମସ୍ତ ଘଟଣା । କଥୟାମାସ = କହିଲେ । ସୁତବନମ୍ = ପୁଅ କଥାକୁ । ନିଶମ୍ୟ = ଶୁଣି । ଦୁର୍ମନାୟମାନା = ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନଚିତ୍ତ ହୋଇ । ଦୀନା = ଦୁଃଖ୍ନୀ । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ = ଅତିଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉତ୍କଣ୍ଠା । ବରାହାଃ = ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଅଶ୍ୱଗୁଡ଼ିକ । ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି = ଅନ୍ୟଜନ୍ମରେ କୃତ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବିଚାର କରି । ଶାଚିଂ ବ୍ରଜ = ଶାନ୍ତି ପାଅ । ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ । ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଭାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ମିଳିଛି । ବଚସା = କଥାରେ । ପୁଣ୍ୟାପଚୟ = ପୁଣ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ । ଯତ୍ନମ୍ = ଚେଷ୍ଟା । ପ୍ରାଣିହିତେ = ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର କଲ୍ୟାଣରେ । ସୁଶୀତଃ = ଉତ୍ତମ ଭାବଯୁକ୍ତ ।

ଅନୁବାଦ– ପୁଅକୁ କ୍ରୋଧୃତ ଓ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି କୋଳରେ ବସାଇ ତାକୁ ପଚାରିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମର ଏ କ୍ରୋଧର କାରଣ କିଏ ? ଯିଏ ତୁମର ଦ୍ରୋହ କରୁଛି ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାକୁ ଜାଣେ ନାହିଁ ? ଏତକ କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସବୁ ଘଟଣା କହିଲା । ପୁଅ କଥା ଶୁଣି ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନମନା ଦୁଃଖୁତା ସୁନୀତି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତ କଥା କହିଛନ୍ତି, ତୁମେ ଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ରେ ପୁଅ ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହିପରି ବିଚାର କରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ପୁଣ୍ୟସମୂହଯୁକ୍ତ, ମୋର ପୁତ୍ର ତୁମେ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟବନ୍ତ ଅଟ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯାହାର ଯେତିକି ଭାଗ୍ୟ ହେତୁ ପ୍ରାପ୍ତ ସେତିକିରେ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଜନ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ସୁରୁଚିଙ୍କ କଥାରେ ଯଦି ତୁମେ ଅତି ଦୁଃଖତ, ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଂଗ୍ରହରେ ଚେଷ୍ଟା କର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣିମାନଙ୍କ ହିତରେ ରତ ଓ ସୁନ୍ଦର ସ୍ଵଭାବ ବିଶିଷ୍ଟ ହୁଅ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– କୁପିତମୀଷତ୍‌ରିତାଧରମ୍ = କୁପିତମ୍ + ଈଷତ୍‌ରିତ + ଅଧରମ୍ । ସୁନୀତିରଙ୍କମାରୋପ୍ୟ ସୁନୀତିଃ + ଅଙ୍କମ୍ + ଆରୋପ୍ୟ । ତମଭାଷତ = ତମ୍ + ଅଭାଷିତ । କୋପହେତୁସ୍ତେ = କୋପହେତୁଃ + ତେ । ଯସ୍ତବାପରାଧତି = ଯଃ + ତବ + ଅପରାଧତି । ଜାନାତୀତି = ଜାନାତି + ଇତି । ଇତୁତଃ = ଇତି + ଉକ୍ତ । ସୁନୀତିରବଦତ୍ = ସୁନୀତିଃ + ଅବଦତ୍ । ସତ୍ୟମେବାହ = ସତ୍ୟମ୍ + ଏବ + ଆହ । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟଽସି = ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ + ଅସି । ନୈବ = ନ + ଏବ । ତ୍ଵଦ୍‌ବେଗ = ତ୍ରୟା + ଉଦ୍‌ବେରଃ । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜା + ଆସନମ୍ । ବରାଷ୍ଟ୍ରାଣ୍ଟ = ବର + ଅଶ୍ୱା + ଚ । ଯସ୍ୟାନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି = ଯସ୍ୟ + ଅନ୍ୟଜନକୃତାନି । ତସୈବ = ତଥ୍ୟ + ଏବ । ପୁତ୍ରସ୍ତୁ = ପୁନଃ + ତୁ । ଭବାନଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଭାବାନ୍ + ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ । ତଥାପି = ତଥା + ଅପି । ନାହଁସି = ନ + ଅର୍ହସି । ଯାବଦ୍‌ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଯାବତ୍ + ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ । ତେନୈବ = ତେନ + ଏବ । ସଂତୋଷମେତି = ସଂତୋଷମ୍ + ଏତି । ଚେଦତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ଚେତ୍ + ଅତି + ଅର୍ଥମ୍ । ଭବାଂସ୍ତଦା = ଭବାନ୍ + ତଦା । ସୁଶୀଳଶ୍ଚ = ସୁଶୀଳା + ଚ ।

ସମାସ– ଈଷତ୍ରିତାଧରମ୍ = ଈଷତ୍ ସ୍କୁରିତଃ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତାଦୃଶଃ ଅଧରଃ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । କୋପହେତୁଃ = କୋପସ୍ୟ ହେତୁଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଯଥାବୃତ୍ତମ୍ = ବୃତ୍ତମ୍ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ସୁତବଚନମ = ସୁତସ୍ୟ ବଚନମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ = ସ୍ଵଚ୍ଛ ଭାଗ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବରାହାଃ = ବରା ଅହାଃ ( କର୍ମଧାରୟ ) । ଅନ୍ଯଜନ୍ମକୃତାନି = ଅନ୍ୟତ୍ ଜନ୍ମ ( କର୍ମଧାରୟ), ତତ୍ର କୃତାନି (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ପୁଣ୍ୟାପଚୟସମ୍ପନ୍ନ = ପୁଣ୍ୟାନାମ୍ ଉପଚୟଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତେନ ସମ୍ପନଃ (ତୃତୀୟା ତପୁରୁଷ ) । ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯାବଦ୍‌ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଯାବତ୍ ଭାଗ୍ୟ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତେନ ପ୍ରାପ୍ତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ଅର୍ଥମ୍ ଅତିକ୍ରାନ୍ତମ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧର୍ମାତ୍ମା = ଧର୍ମ ଆତ୍ମା ଯସ୍ୟ ସ୍ୱୀ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ପ୍ରାଣିହିତେ = ପ୍ରାଣିଭିଂ ହିତମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଚତୁର୍ଥୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସୁଶୀକଃ = ଶୋଭନଂ ଶୀଳଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ସୁନୀତିଃ, କଃ, କୋପହେତୁଃ, ସ୍ୱ, ଧ୍ରୁବ, ଦୁର୍ମନାୟମାନା, ଦୀନା, ତ୍ୱ, ସ୍ୱଚ୍ଛଭାଗ୍ୟ, ରାଜାସନଂ, ଛତ୍ର, ବରାଶ୍ରା, ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି, ପୁଣ୍ୟାନି, ପୁତ୍ର, ଉତ୍ତମ, ପୁଣ୍ୟାପଚୟସମ୍ପନ୍ନ, ଭବାନ୍, ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ, ବୁଦ୍ଧିମାନ୍, ଧର୍ମାତ୍ମା, ସୁଶୀନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ବସ୍ତ୍ର, ପୁତ୍ର, ତାତ = ସମ୍ବୋଧନ ୧ମା । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ପୁତ୍ର, କୁପିତଂ, ଈଷତ୍‌ରିତାଧରଂ, ଅଙ୍କ, ତଂ, ପିତରଂ, ସୁତେଚନଂ, ଶାରିଂ, ଦୁଃଖ, ସନ୍ତୋଷ, ଯତ୍ନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବଚସା = ହେତୌ ୩ୟା । ତେ = ‘ଦ୍ରୋହାର୍ଥନ ଅପରାଧତି’ କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ମାତ୍ରେ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ସୁରୁଷ୍ୟା, ଯସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ପୁଣ୍ୟାପଚୟେ, ପ୍ରାଣିହିତେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + ଲ୍କାଚ୍ । ଆରୋପ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କୋପଃ = କୁପ୍ + ଘଞ୍ଚ । ଉକ୍ତ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ନିଶମ୍ୟ = ନି + ଶମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉତ୍ + ବିଜ୍ + ଘଞ୍ଚ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଣ୍ୟତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶାନ୍ତିମ୍ = ଶମ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ + ଅମ୍ । ଉପଚୟ = ଉପ + ଚି + ଅବ୍ । ସମ୍ପନ୍ତଃ = ସମ୍ + ପଦ୍ + କ୍ତ । ସଞ୍ଜାତଃ = ସମ୍ + ଜନ୍ + କ୍ତ । କର୍ଭୁମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ = ବୁଦ୍ଧି + ମତୁପ୍ । ସନ୍ତୋଷମ୍ = ସମ୍ + ତୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅପ୍ । ପ୍ରାପ୍ତମ = ପ୍ର + ଆମ୍ + କ୍ତ । ରତଃ = ରମ୍ + କ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Text – 3

ध्रुवः प्रत्यवदत् ……………………………………….. जप्तव्यमिति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ପ୍ରତ୍ୟବଦତ୍ = ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଲା । ପ୍ରଶମାୟ = ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ । ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ତା’ର ଦୁଷ୍ଟ ବଚନରେ । ଭିନ୍ନେ = ଭଗ୍ନ । ଅନ୍ତରମ୍ = ସ୍ଥାନ । ଯତିଷ୍ୟ = ଚେଷ୍ଟା କରିବି । ନିଷ୍ଫଳସ୍ୟ = ସମଗ୍ର । ପୂଜନୀୟମ୍ = ପୂଜନୀୟ । ଉତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ । ଶାଶ୍ୱତମ୍ = ଚିରନ୍ତନ । ଉପବନମ୍’ = ଉଦ୍ୟାନକୁ । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥିବା । ଦଦର୍ଶ = ଦେଖୁଲା । ପ୍ରଣିପତ୍ୟ = ପ୍ରଣାମ କରି । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ = ଅତି ସ୍ନେହରେ ଅବନତ । ନିର୍ବେଦାତ୍ = ପରମ ବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ । ଅନ୍ତଃକମ୍ = ନିକଟକୁ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଆସିଛି । ନିର୍ବୋଧତ = ଜାଣନ୍ତୁ । ପଞ୍ଚବର୍ଷୀୟ = ପାଞ୍ଚବର୍ଷର । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ରାଜକୁମାର । ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ = ଉତ୍କଣ୍ଠାର କାରଣ । ଶଶଂସ = କହିଲା । ଅପସର୍ପତି = ଦୂର ହେଉଛି । ବ୍ୟବସିତମ୍ = ସ୍ଥିର କରିଛି । ଅନାରାଧ୍ୱଗୋବି = ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ଆରାଧନା କରିନଥୁବା । ଅଚ୍ୟୁତମ୍ = ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ । ଅଖ୍ଳାନ୍ = ସମସ୍ତ । ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ବାହ୍ୟ ବିଷୟାଭିଳାଷକୁ । ଜଗଦ୍ଧାତ୍ମି = ଜଗତର ଆଧାର । ନିଶ୍ଚଳମ୍ = ଅଚଳ ବା ସ୍ଥିର । ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ = ସ୍ଥିରମନା । ତନ୍ମୟେନ = ତନୟରେ । ଜଦ୍ରବ୍ୟମ୍ = ଜପକରିବା ଉଚିତ ।

ଅନୁବାଦ – ଧ୍ରୁବ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଇ କହିଲା– ହେ ମା’ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟ ବଚନଦ୍ୱାରା ବିଚ୍ୟୁତ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟା କରିବି ଯେପରି ସମସ୍ତ ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି । ମୋର ଭାଇ ଉତ୍ତମ ପିତାଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ରାଜସିଂହାସନ ପାଉ, ମୁଁ କିନ୍ତୁ ନିଜ କର୍ମଦ୍ୱାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନଟିଏ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ୟ ପାଇପାରି ନାହାନ୍ତି । ଏତକ କହି ମା’ଙ୍କ ଘରୁ ବାହାରି ନଗରର ବାହାରେ ଥ‌ିବା ଉଦ୍ୟାନକୁ ଗଲା ଓ ସେଠି ପୂର୍ବରୁ ଆସି ପହଞ୍ଚୁଥୁବା ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେହି ରାଜକୁମାର ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସ୍ନେହପୂର୍ବକ ଅବନତ ହୋଇ କହିଲା– ହେ ଋଷିମାନେ ! ପରମବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ଆପଣମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଥିବା ମୋତେ ସୁନୀତିଙ୍କଠାରୁ ଜାତ ଉଭାନପାଦଙ୍କ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଗନ୍ତୁ । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ହେ ବତ୍ସ ! ତୁମେ ତ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜକୁମାର ଓ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଆମେ ଦେଖୁନାହୁଁ । କେଉଁଥିପାଇଁ ତୁମର ଏ ବୈରାଗ୍ୟ ତାହା କୁହ । ତାହାପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲା । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ– ଅହୋ ! କ୍ଷତ୍ରିୟୋଚିତ ଖୁବ୍ ତେଜ ଯୋଗୁଁ ବାଳକଟିଏ ହେଲେ ବି ହୃଦୟରୁ ସପତ୍ନୀ ମାତାଙ୍କ ବଚନ ଦୂର ହେଉ ନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ– ହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ ! ବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମେ ଏବେ ଯାହା କରିବାକୁ ସ୍ଥିର କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମକୁ ତୁମର କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ହେବ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଇଚ୍ଛା କରୁନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଯାହା ପୂର୍ବରୁ ଅନ୍ୟ କେହି ପାଇନାହାନ୍ତି ସେହି ସ୍ଥାନଟିକୁ କେବଳ କାମନା କରୁଛି । କିପରି ଏହି ପ୍ରକାର ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ତାହା ଆପଣମାନେ ମୋତେ କୁହନ୍ତୁ । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷିମାନେ କହିଲେ– ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ଆରାଧନା ନ କରି ଲୋକମାନେ ଶ୍ରେଷ୍ଠସ୍ଥାନ ପାଇପାରି ନ’ଥାନ୍ତି, ତେଣୁ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଆରାଧନା କର । ତାଙ୍କ ଆରାଧନା ମୁଁ କିପରି କରିବି ବୋଲି ଧ୍ରୁବ ପଚାରନ୍ତେ ସପ୍ତଋଷିମାନେ କହିଲେ– ସକଳ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ବାସନା ଛାଡ଼ି ମନକୁ ଜଗତର ଆଧାର ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ସ୍ଥିର କର । ଏହିପରି ଏକାଗ୍ର ହୃଦୟରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ତୁମେ ‘ଓଁ ନମୋ ବାସୁଦେବାୟ’– ବୋଲି ଜପକର ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ପ୍ରତ୍ୟବଦତ୍ = ପ୍ରତି + ଅବଦତ୍ । ଯଭ୍ରମ୍ = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା + ଉକ୍ତମ୍ । ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ତତ୍ + ଦୁଷ୍ଟବଚସା । ନାନ୍ତରମ୍ = ନ + ଅନ୍ତରମ୍ । ପୂଜନୀୟମୁତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ପୂଜନୀୟମ୍ + ଉତ୍ତମ + ଉତ୍ତମମ୍ । ରାଜାସନମାପ୍ଳୁତୁ = ରାଜା + ଆସନମ୍ + ଆପ୍ରୋତୁ । ସ୍ଥାନମିଚ୍ଛାମି = ସ୍ଥାନମ୍ + ଇଚ୍ଛାମି । ଯନ୍ମମ = ଯତ୍ + ମମ । ପିତାଽପି = ପିତା + ଅପି । ଇଣ୍ଟ୍ରାକ୍ସା = ଇତି + ଭଲ୍କା । ମାତୁଗୃହାନିର୍ଗମ୍ୟ = ମାତୁଃ + ଗୃହାତ୍ + ନିର୍ଗମ୍ୟ । ନଗରାଦ୍‌ବହିରୁପବନମ୍ = ନଗରାତ୍ + ବହିଃ + ଉପବନମ୍ । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବ + ଆଗତାନ୍ । ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍ଦଦର୍ଶ = ସପ୍ତ + ଋଷିନ୍ + ଦଦର୍ଶ । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତୋଽଭ୍ୟଭାଷତ = ପ୍ରଶ୍ରୟ + ଅବନତଃ + ଅଭି + ଅଭାଷତ୍ । ନିର୍ବେଦାଦ୍ୟୁଷ୍ମାକମନ୍ତ୍ରିକମ୍ = ନିର୍ବେଦ + ଆଦି + ଯୁକ୍ଷ୍ମାକମ୍ । ନିବୋଧତେତି = ନିବୋଧତ + ଇତି । ନୃପନନ୍ଦନଷ୍ଟମ୍ = ନୃପନନ୍ଦନଃ + ତ୍ୱମ୍ । କିଂଚିଦୁଦ୍ବେଗକାରଣମ୍ = କିଂଚିତ୍ + ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ । ନିମିତ୍ତସ୍ତେ = ନିମିରଃ + ତେ । ନିର୍ବେଦସ୍ତତ୍ୱକଥ୍ୟତାମିତି = ନିର୍ବେଦଃ + ତତ୍ + କଥ୍ୟତାମ୍ + ଇତି । ଧ୍ରୁବସ୍ତେଭ୍ୟ = ଧ୍ରୁନଃ + ତେଭିଂ । ତନ୍ନିଶମ୍ୟ = ତତ୍ + ନିଶମ୍ୟ । ଯଦ୍‌ବାଳସ୍ୟାଽପି = ଯତ୍ + ବାଳସ୍ୟ + ଅପି । ମାତୃରୁକ୍ତମ୍ = ମାତୁଃ + ଉକ୍ତମ୍ । ନାପସର୍ପିତୀତି = ନ + ଅପସର୍ପତି + ଇତି । ଧ୍ରୁବମଭାଷନ୍ତଃ = ଧ୍ରୁବମ୍ + ଅଭାଷନ୍ତଃ । ନିର୍ବେଦାଦ୍ୟତ୍ୱୟାଧୁନା = ନିର୍ବେଦ + ଆଦ୍ୟ + ତ୍ରୟା + ଅଧୁନା । ତଦସ୍କଭ୍ୟମ୍ = ତତ୍ + ଅସ୍ମଭ୍ୟମ୍‌ । ଯକ୍ଷ୍ମାସ୍ମାଭିସ୍ତବ = ଯତ୍ + ଚ + ଅସ୍ଵାଭି + ତବ । ତଦପି = ତତ୍ + ଅପି । ବୃହୀତି = ବୁହି + ଇତି । ଧ୍ରୁବୋଽବ୍ରବୀତ୍ = ଧ୍ରୁବ + ଅଦ୍ରବୀତ୍ । ବେଚ୍ଛାମି = ବା + ଇଚ୍ଛାମି । ଯପ୍ ରାଽନ୍ୟନ = ଯତ୍ + ପୁରା + ଅନ୍ୟନ । ତଦେବୈକମ୍ = ତତ୍ + ଏବ + ଏକମ୍ । କଥମେତାଦୃଶମ୍ = କଥମ୍ + ଏତାଦୃଶମ୍ । ମରୀଚ୍ୟାଦୟଃ = ମରୀଚି + ଆଦୟଃ । ଗୋବିନ୍ଦିରଃ = ଗୋବି + ନରଃ । ତସ୍ମାଦଚ୍ୟୁତମାରାଧୟେତି = ତସ୍ମାତ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ + ଆରାଧୟ + ଇତି । ତସ୍ୟାରାଧନମ୍ = ତଥ୍ୟ + ଆରାଧନମ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମିତି = କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଅଖ୍ଳାନବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ଅଶ୍ବିନ୍ + ବାହ୍ୟ + ଅର୍ଥାନ୍ତି । ଜଗଦ୍ଧାମି = ଜଗତ୍ + ଧାର୍ମି । ତନ୍ମୟେନ : ତତ୍ + ମୟନ । ଜପ୍ତବ୍ୟମିତି = ଜପ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି ।

ସମାସ– ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ଦୁଷ୍ଟ ବଡଃ ( କର୍ମଧାରୟ), ତସ୍ୟା ଦୁଷ୍ଟବତଃ, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । ଉତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ଉତ୍ତମେଷୁ ଉତ୍ତମମ୍ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵକର୍ମଣା = ସ୍ଵଂ କର୍ମ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) ବା ସ୍ବସ୍ୟ କର୍ମ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଆଗତା, ତାନ୍ (ଦ୍ବିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍ = ସପ୍ତ ଚ ତେ ଋଷୟ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ = ପ୍ରଶ୍ରୟଣ ଅବନତଃ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଉଦ୍ଭାନପାଦତନୟମ୍ = ଉତ୍ତାନପାଦସ୍ୟ ତନୟ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ନୃପସ୍ୟ ନନ୍ଦନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ = ଉଦ୍‌ବେଗସ୍ୟ କାରଣମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କିଂନିମିତ୍ତ = କିଂ ନିମିତ୍ତ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସପଦ୍ମା = ସମାନଃ ପତିଃ ଯସ୍ୟା ସା, ତସ୍ୟା (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମରୀଶ୍ୟାଦୟ = ମରୀଚି ଆଦି ଯେତାଂ ତେ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅନାରାଧୂତଗୋବିନ୍ଧି = ନ ଆରାଧ୍ଵତଃ, ଅନାରାଧ୍ୱତଃ (ନ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅନାରାଧ୍ଵତଃ ଗୋବିନ୍ଦ ଯଃ ତେ, ତିଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଚ୍ୟୁତମ୍ = ନାସ୍ତି ବ୍ୟତଂ (ସ୍ଵପଦାତ୍) ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତମ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ବାହ୍ୟ ଅର୍ଥ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଜଗଦ୍ଧାଗ୍ନି = ଜଗତଃ ଧାମ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଶ୍ଚଳମ୍ = ନାସ୍ତି ଚଳ ଯସ୍ୟ, ତତ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ = ଏକାଗ୍ର ଚିତ୍ତ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଧ୍ରୁନଃ, ଅହଂ, ଉତ୍ତମ, ଭ୍ରାତା, ପିତା, ସ, ରାଜପୁନଃ ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ, ଋଷୟଃ, ପଞ୍ଚବର୍ଷୀୟଃ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ଭବନ୍ତଃ, ମରୀଚ୍ୟାଦୟ, ସପ୍ତର୍ଷୟଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଅମ୍ବ, ଭୋ ଋଷୟ, ବସ୍ତ୍ର, ଭୋ କ୍ଷତ୍ରିୟ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସାହାଯ୍ୟ, ଏତାଦୃଶଂ, ସ୍ଥାନଂ, ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ଆରାଧନମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଅନ୍ତରଂ, ପୂଜନୀୟଂ, ଉତ୍ତମୋତ୍ତମଂ, ସ୍ଥାନଂ, ଉପବନଂ, ପୂର୍ବାଗତାନ୍, ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍, ଉତ୍ତାନପାଦତନୟଂ, ଧ୍ରୁବଂ, ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣଂ, ଅଚ୍ୟୁତଂ, ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍, ନିଶ୍ଚଳ, ମନଃ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପିତ୍ରା, ଦ୍ବୟା, ଅସ୍ମାଭିଂ, ଅନ୍ୟନ, ନରଃ, ଗୋବିନ୍ଦେ, ମୟା, ଧୁବେଶ, ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ, ତନ୍ମୟେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତେଭ୍ୟ = ଜ୍ଞାପନାର୍ଥକ ‘ଶଶଂସ’ ଧାତୁଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଅସୃଭ୍ୟମ୍‌ = କଥୟ ଧାତୁ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ବାସୁଦେବାୟ = ‘ନମଃ’ ପଦ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଗୃହାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ନଗରାତ୍ = ବହିଃ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ସୁନୀତ୍ୟା = ‘ଜନକତୁଃ ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ନିର୍ବେଦାତ୍, ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମମ, ମାତୁଃ, ବାଳସ୍ୟ, ତବ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯୁକ୍ଷ୍ମାକମ୍ = ଅନ୍ତଃକ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସପଦ୍ମା =କୃତ୍ ଯୋଗେ କଉଁରି ୬ଷ୍ଠୀ । ହୃଦୟେ, ବିକ୍ଷୌ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ପୃଷ୍ଠ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭିନ୍ନ = ଭିଦ୍ + କ୍ତ । ପୂଜନୀୟମ୍ = ପୂଜ୍ + ଅନୀୟର୍ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ । ଦରମ୍ = ଦା + କ୍ତ । ଉକ୍ସା = ବଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ନିର୍ଗମ୍ୟ = ନିର୍ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରଣିପତ୍ୟ = ପ୍ର + ନି + ପତ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ବେଦଃ = ନିର୍ + ବିଦ୍ + ଘଞ୍ଚ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । କ୍ଷାତ୍ରମ୍ = କ୍ଷତ୍ର + ଅଶ୍ I କର୍ତ୍ତମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ବ୍ୟବସିତମ୍ = ବି + ଅବ + ସୋ + କ୍ତ । ଆରାଧନମ୍ = ଆ + ରାମ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ପୃଷ୍ଠ = ପ୍ରଚ୍ଛ + କ୍ତ + ଡି । ବିହାୟ = ବି + ହା + ଲ୍ୟାପ୍ । ତନ୍ମୟେନି : ତଦ୍ + ମୟଟ୍ + ଟା । ଜଦ୍ରବ୍ୟମ୍ = ଜପ୍ + ତଥ୍ୟ ।

Text – 4

एतनिशम्य ………………………………………. संपादयिष्यामीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— ଉପବନାତ୍ = ଉଦ୍ୟାନରୁ । ଯମୁନାତଟେ = ଯମୁନା କୂଳରେ । ତପଃ = ତପସ୍ୟା । ତେପେ = ଅନୁଷ୍ଠାନ କଲା । ଅନନ୍ୟମନସା = ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ । ଭଗବତଂ, ହରିମ୍ = ଭଗବାନ ହରିଙ୍କୁ ଧାୟତଃ = ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା । ଭାରମ୍ = ଭାରକୁ । ଉଦ୍‌ବୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ବହନ କରିବାକୁ । ଅକ୍ଷମା = ଅସମର୍ଥ । ଚଚାଲ = ଚାଲିଲା । କ୍ଷୋଭିଂ ଜମଃ = କ୍ଷୁବ୍ଧ ହେଲେ । ସମାଧେ = ତପ ସମାଧୂର । ବିବିଧା = ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର । ଆବିଷ୍ଟକାର = ଆବିଷ୍କାର କଲେ । କରୁଣାମ୍ = ଦୟାକୁ । ବାଚମ୍ = ବାକ୍ୟ । ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍ = ଦେହ ବିନାଶରୁ । ନିବର୍ତସ୍ଵ = ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ । ଦୀନାମ୍ = ଦୁଃଖୁନୀକୁ । ପରିତ୍ୟକ୍ତ୍ରମ୍ = ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବାକୁ । ଦାରୁଣମ୍ = କଠିନ । ତ୍ୟକ୍ଷାମି = ତ୍ୟାଗ କରିବି । ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାସଂଭୂତ । ତିରୋଦ = ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ଭୟଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉଠାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିବା । ରକ୍ଷାସି = ରାକ୍ଷସମାନେ । ଆବିର୍ବିଭୁନଃ = ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ । ଶତଶଃ = ଶହ ଶହ ସଂଖ୍ୟାରେ । ଶିବା = ଶୃଗାଳମାନେ । ନେଦୁଃ = ଶବ୍ଦ କଲେ । ଭୀଷଣା = ଭୟଙ୍କର । ନାଦା = ଶବ୍ଦମାନ । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ଆସକ୍ତମନା । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ = ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚରତାକୁ । ବିଲୀନାସୁ = ନଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତେ । ଶକ୍ରତ୍ଵମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରପଦ । ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ୱମ୍ = ସୂର୍ଯ୍ୟପଦ । କୁବେରପ୍ଟମ୍ = କୁବେର ପଦ । ବିନିବର୍ଭୟ = ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଶକ୍ତତ୍ବାଦିକମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରପଦାଦିଙ୍କୁ । ବିଗତଚିନ୍ତା = ନିଶ୍ଚିନ୍ତ । ସଂପାଦୟିଷ୍ୟାମି = ପୂରଣ କରିବି ।

ଅନୁବାଦ– ଏହା ଶୁଣି ସେହି ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉଦ୍ୟାନରୁ ବାହାରି ଯମୁନା କୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲା । ଏକାଗ୍ର ମନରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତାହାଙ୍କର ଭାରକୁ ବହନ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ପୃଥୁବୀ ଚାଲିବାକୁ ଲାଗିଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁକ୍ତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାହାର ତପସ୍ୟା ଭଗ୍ନ କରିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ମାୟା ରଚନା କଲେ । ତାଙ୍କର ମାତା ସୁନୀତି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଠିଆହୋଇ କରୁଣ ବଚନ କହିଲେ – ହେ ପୁତ୍ର ! ଏହି ଶରୀର ବିନାଶରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ । ଦୁଃଖୁନୀ ମୋତେ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବା ତୁମର ଠିକ୍ ନୁହେଁ । କେଉଁଠି ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କେଉଁଠି ଏ କଠୋର ତପସ୍ୟା । ଏବେ ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତୁମେ ତପସ୍ୟା କରିବା ନ ଛାଡୁଛ ତେବେ ତୁମ ଦେଖୁ ଦେଖୁ ମୁଁ ଏହି ପ୍ରାଣ ତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାନିର୍ମିତ ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ତାହାପରେ ଭୟଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ର ଧରି ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥବା ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ସଂଖ୍ୟାରେ ବିଲୁଆମାନେ ଶବ୍ଦ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ ଓ ସେମାନଙ୍କ କୃତ ଭୀଷଣ କୋଳାହଳ ଶବ୍ଦମାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ଆସକ୍ତମନା ସେହି ଧ୍ରୁବଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷ୍ଫଳ ହେବାପରେ ଦେବତାମାନେ ହରିଙ୍କ ଶରଣ ପଶିଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବଦେବ ଜଗତର ନାଥ ! ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରପଦ ଅବା ସୂର୍ଯପଦ ବା କୁବେରପଦ ଇଚ୍ଛାକରୁଛି ତାହା ଆମେ ଜାଣୁନା । ତେଣୁ ଆପଣ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାନ୍ତୁ । ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରପଦାଦି ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହୁଅ, ତାହାର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ପୂରଣ କରିବି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଏତନ୍ନିଶମ୍ୟ = ଏତତ୍ + ନିଶମ୍ୟ । ତାନୁଷୀନପ୍ରଣମ୍ୟ = ତାନ୍ + ଋଷୀନ୍ + ପ୍ରଣମ୍ୟ । ତପସ୍ତେପେ = ତପଃ + ତେପେ । ଧ୍ୟାୟତସ୍ତସ୍ୟ = ଧ୍ୟାୟତଃ + ତସ୍ୟ । ଭାରମୁଦ୍‌ବୋଢ଼ୁମକ୍ଷମା ଭାରମ୍ + ଉଦ୍‌ବୋଢୁମ୍ + ଅକ୍ଷମା । ଦେବାଶ୍ଚ = ଦେବାଃ + ଚ । ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ତସ୍ୟ = ଇନ୍ଦ୍ର + ତଥ୍ୟ । ସମାଧେର୍ଭଙ୍ଗମ୍ = ସମାଧଃ + ଭଙ୍ଗମ୍ । ଆବିଷ୍ଟକାର = ଆବି + ଚକାର । ସୁନୀତସ୍ତସ୍ୟ = ସୁନୀତିଃ + ତଥ୍ୟ । ବାଚମୁବାଚ = ବାଚମ୍ + ଉବାଚ । ଅସ୍ମାଚ୍ଛରୀରବ୍ୟାୟାନିବର୍ତ = ଅସ୍ମାନ୍ + ଶରୀରବ୍ୟଯାତ୍ + ନିବର୍ତସ୍ଵ । ନାହଁସି = ନ + ଅର୍ହସି । ଚୈତଦ୍ଦାରୁଣମ୍ = ଚ + ଏତତ୍ + ଦାରୁଣମ୍ । ତେଽଧ୍ୟୟନସ୍ୟ = ତେ + ଅଧ୍ୟୟନସ୍ୟ । କ୍ରୀଡ଼ାୟାଣ୍ଟ = କ୍ରୀଡ଼ାୟା + ଚ । ଯଦ୍ୟଦ୍ୟ ଯଦି + ଅଦ୍ୟ । ପଶ୍ୟତସ୍ତ ବେମାନ୍‌ପ୍ରାଣୀନହମ୍ ପଶ୍ୟତଃ + ତବ + ଇମାପ୍ରାଣୀନ୍‌ + ଅହମ୍ । ତ୍ୟକ୍ଷ୍ୟଗୀତି = ତ୍ୟକ୍ଷାମି + ଇତି । ଏବମୁକ୍ତା = ଏବମ୍ + ଉକ୍ସା । ସୁନୀତିଷ୍ଠିରୋଦ = ସୁନୀତିଃ + ତିରୋଦ । ତତୋଽଭ୍ଯୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ତତଃ + ଅଭି + ଉଦ୍ୟତ + ଉଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି । ରକ୍ଷାଂସ୍ୟାବର୍ବଭୂତୁଃ = ରକ୍ଷାସି + ଅବିର୍ଭୂଭୂବାଃ । ଶତଶଶ୍ଚ = ଶତପଃ + ଚ । ନାଦାଶ୍ଚ = ନାଦଃ + ଚ । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ଗୋବିନ୍ଦ + ଆସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ । ନୈବ = ନ + ଏବ । ଜନ୍ମରୁଚୁଶ୍ଚ = ଜମ୍ମୁ + ଉପଃ + ଚ । ଜଗନ୍ନାଥ = ଜଗତ୍ + ନାଥ । ତସ୍ମାଦ୍‌ଧ୍ରୁବମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଧ୍ରୁବମ୍ । ଭଗବାନୁବାଚ = ଭଗବାନ୍ + ଉବାଚ। ଶକ୍ରତ୍ୱାଦିକମ୍ = ଶକ୍ରତ୍ୱ + ଆଦିକମ୍ । କାମମହମ୍ କାମମ୍ + ଅହମ୍ ।

ସମାସ– ଯମୁନାତଟେ = ଯମୁନାୟା ତଟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମଧୁବନମ୍ = ମଧୁନଃ ବନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଅନନ୍ୟମନସା = ଅନନ୍ୟ ମନଃ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ଅକ୍ଷମା = ନ କ୍ଷମା (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍ = ଶରୀରସ୍ୟ ବ୍ୟୟ, ତସ୍ମାତ୍ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା = ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ୟ ମାୟା ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତୟା ନିର୍ମିତା (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ଉଗ୍ରାଣି ଶାସ୍ତ୍ରାଣି (କର୍ମଧାରୟ), ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତାନି ଉଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି ଯଃ, ତାନି (କର୍ମଧାରୟ) । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତାଦୃଶଂ ଚିରଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତସ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ = ନୟନୟୋ ଗୋଚରତା, ତାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେବଦେବ = ଦେବାନାଂ ଦେବାଃ, ସମ୍ବୋଧନେ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଗନ୍ନାଥ = ଜଗତଃ ନାହଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶକ୍ରତ୍ବାଦିକମ୍ = ଶକ୍ରତ୍ୱମ୍ ଆଦି ଯେକ୍ଷାଂ, ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଗତଚିନ୍ତା = ବିଗତା ଚିନ୍ତା ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଧ୍ରୁବ, ଧରଣୀ, ସୁନୀତିଃ, ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା, ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି, ରକ୍ଷାଂସି, ଶିବା, ତତ୍କତା, ନାଦା = କଉଁରି ୧ ମା । ଦେବଦେବ, ଜଗନ୍ନାଥ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ମଧୁବନଂ, ତପଃ, ଭଗବତଂ, ହରିଂ, ଭାରଂ, ପରମଂ, କ୍ଷୋଭାଂ, ଭଙ୍ଗ, ବିବିଧା, ମାୟା, କରୁଣା, ବାଚଂ, ପ୍ରାଣାନ୍‌, ଶରଣଂ, ଶକ୍ରତ୍ୱ, ଶକ୍ରତ୍ବାଦିକଂ, କାମମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅନନ୍ୟମନସା = କରଣେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍, ଉପବନାତ୍, ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍, ତପସ୍ୱ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଧାୟତଃ = କୃଦ୍‌ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ ତସ୍ୟ, ତେ, ଅଧ୍ୟୟନସ୍ୟ, କ୍ରୀଡ଼ାୟା = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ସମାଧୀ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ତଥ୍ୟ = ‘ପୁରତଃ’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯମୁନାତଟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ସର୍ବାସୁ, ମାୟାସୁ, ବିଲୀନାସୁ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଧାୟତଃ = ଧୈ + ଶତୃ + ଙସ୍ । ଉଦ୍‌ବୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଉତ୍ + ବହ୍ + ତୁମୁନ୍ । କ୍ଷୋଭମ୍ = କ୍ଷୁଭ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଆମ୍ । ସମାଧଃ = ସମ୍ + ଆ + ଧା + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଭଙ୍ଗମ୍ = ଭନଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅମ୍ । କର୍ଭୁମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ସ୍ଥିତା = ସ୍ଥା + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + ତୁମୁନ୍ । ପଶ୍ୟତଃ = ଦୃଶ୍ + ଶତୃ + ଡସ୍ । ଗୋଚରତା = ଗୋଚର + ତଳ୍ + ଟାପ୍ । ଶରଣମ୍ = ଶୂ + ଲୁଟ୍ + ଅମ୍ ।

Text – 5

भगवान् विष्णुः ………………………………….. सर्वेशश्चासीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— ତପସା = ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା । ତୋଷିତଃ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷମ୍ = ବାହ୍ୟବିଷୟରୁ ନିବୃତ୍ତ । ଆହିତମ୍ = ନିହିତ । ତୁଷ୍ଟ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ଚକ୍ଷୁଷୀ = ନେତ୍ରଦ୍ଵୟକୁ । ଉନ୍ମାଲ୍ୟ = ଖୋଲି । ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାଶାଇଁବରାସିଧରମ୍ = ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଇଁଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ୍‌ଗ ଧରିଥିବା । କିରୀଟିନମ୍ = ମୁକୁଟଧାରୀ । ଆଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ପ୍ରଣତାମ = ପ୍ରଣାମକଲା । ଜଗାଦ = କହିଲା । ପ୍ରଯଚ୍ଛ = ପ୍ରଦାନ କର । ଶଯ୍ୟାମି = ସମର୍ଥ ହେବି । ପ୍ରାଞ୍ଜଳିମ୍ = ଯୋଡ଼ହସ୍ତରେ । ଶଙ୍ଖପ୍ରାନ୍ତେନ = ଶଙ୍ଖଧାରରେ । ପସ୍ପର୍ଶ = ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ଭୂତଧାତାରମ୍ = ପ୍ରାଣୀଧାରକ । ତୁଷ୍ଟାବ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲା । ଆପ = ଜଳ । ଅନଳ = ଅଗ୍ନି । ଖମ୍ = ଆକାଶ । ପରମେଶମ୍ = ପରମେଶ୍ବରଙ୍କୁ । ସର୍ବାମୁକଃ = ସମସ୍ତଙ୍କ ଆତ୍ମା । ସର୍ବେଶଃ = ସର୍ବେଶ୍ୱର । ଅସି = ଅଟେ ।

ଅନୁବାଦ– ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାର ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ହେ ବସ୍ତ୍ର ଧ୍ରୁବ ! ଯେହେତୁ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ପ୍ରତି ନିସ୍ପୃହ ଚିତ୍ତକୁ ତୁମେ ମୋଠାରେ ସ୍ଥାପନ କରିଛ, ତଦ୍ବାରା ମୁଁ ପ୍ରୀତ । ବର ମାଗ । ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ଏହି କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଦୁଇଆଖି ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଙ୍ଖଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ଼ଗ ଧାରଣ କରିଥିବା ମୁକୁଟଧାରୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଁଇ ପ୍ରଣାମ କଲା ଓ କହିଲା– ହେ ଦେବଦେବ ! ଯଦି ମୋ ତପସ୍ୟାରେ ତୁମେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ତେବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମା ପ୍ରଭୃତି ବି ତୁମର ଗତିକୁ ଜାଣିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ତେଣୁ ମୁଁ ବାଳକଭାବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସମର୍ଥ ହେବି । ତା’ପରେ ହାତଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖଧାରରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ ରାଜକୁମାର ପ୍ରସନ୍ନମୁଖ ହୋଇ ପ୍ରାଣୀପାଳକ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲା । ଭୂମି, ଜଳ, ଅଗ୍ନି, ବାୟୁ, ଆକାଶ, ମନ ଓ ବୁଦ୍ଧି ଯାହାଙ୍କର ରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି । ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଆତ୍ମା ଓ ସର୍ବେଶ୍ୱର ଅଟେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ବିଷ୍ଣୁର୍ଧବସ୍ୟ = ବିଷ୍ଣୁ + ଧ୍ରୁବସ୍ୟ । ତୋଷିତସ୍ତମ୍ = ତୋଷିତଃ + ତମ୍ । ଗଙ୍ଗୋବାଚ = ଗଡା଼ + ଉବାଚ । ଚିତ୍ତମାହିତମ୍ = ଚିତ୍ତମ୍ + ଆହିତମ୍ । ତୁଷ୍ଟୋଽହମ୍ = ତୁଷ୍ଟ + ଅହମ୍ । କିରୀଟିନଚ୍ୟୁତମାଲୋକ୍ୟ = କିରୀଟିନମ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ + ଆଲୋକ୍ୟ । ଗତସ୍ତଦା = ଗତଃ + ତଦା । ସ୍ତୋତ୍ରୁମିଚ୍ଛାମି = ସ୍ତୋତ୍ରମ୍ + ଇଚ୍ଛାମି । ବରମେତମ୍ = ବରମ୍ + ଏତମ୍ । ବ୍ରହ୍ମାଦୈରପି = ବ୍ରହ୍ମା + ଆଦୌ + ଅପି । ତଦହମ୍ = ତତ୍ + ଅହମ୍ । ବାଳକମ୍ = ବାଳକଃ + ଡ୍ୟାମ୍ । ଶଯ୍ୟାମୀତି = ଶଯ୍ୟାମି + ଇତି । ଭଗବାନବିଷ୍ଣୁ = ଭଗବାନ୍ + ବିଷ୍ଣୁ । ତତ୍‌କ୍ଷଣମେବ = ତତ୍‌କ୍ଷଣମ୍ + ଏବ । ଭୂତଧାତାରମତ୍ସ୍ୟତମ = ଭୂତଧାତାରମ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ । ଭୂମିରାପୋଽନକଃ = ଭୂମି + ଆପଃ + ଅନମଃ । ବୁଦ୍ଧିଷ୍ଟ = ବୁଦ୍ଧି + ଚ । ପରମେଶମ୍ = ପରମ + ଈଶମ୍ । ନତୋଽସ୍ମି = ନତଃ + ଅଗ୍ନି । ସର୍ବାତ୍ମକଃ = ସର୍ବ + ଆତ୍ମକ । ସର୍ବେଶଶ୍ଚାସୀତି = ସର୍ବ + ଈଶଃ + ଚ + ଅସି + ଇତି ।

ସମାସ– ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷମ୍ = ବାହ୍ୟ ଅର୍ଥ (କର୍ମଧାରୟ); ତସ୍ମିନ୍‌ ନିରପେକ୍ଷମ୍, ତତ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାଶାଙ୍ଗବରାସିଧରମ୍ = ଶଙ୍ଖଶ୍ଚ ଚକ୍ରଞ୍ଚ ଗଦା ଚ ଶାଇଁଞ୍ଚ ବରଞ୍ଚ ଅସିଷ୍ଟ (ଇତରେତର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତାନ୍ ଧାରୟତି ଇତି ଯଃ, ତମ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେବଦେବ = ଦେବାନାଂ ଦେବ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବ୍ରହ୍ମାଦୈ = ବ୍ରହ୍ମା ଆଦ୍ୟ ଯେଷା ତେ, ତୈ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପ୍ରାଞ୍ଜଳିମ୍ = ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଅଞ୍ଜଳି ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶଙ୍ଖପ୍ରାନ୍ତେନ = ଶଙ୍ଖସ୍ୟ ପ୍ରାତଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରସନ୍ନବଦନଃ = ପ୍ରସନିଂ ବଦନଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୂତଧାତାରମ୍ = ଭୂତାନାଂ ଧାତା, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପରମେଶମ୍ = ପରମଃ ଈଶଃ, ତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ସର୍ବାତ୍ମକଃ = ସର୍ବେଷାମ୍ ଆତ୍ମା ଯଃ କଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସର୍ବେଶଃ = ସର୍ବେଷାମ୍ ଈଶଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଭଗବାନ୍, ବିଷ୍ଣୁ, ପ୍ରସନ୍ନବଦନଃ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ତ୍ୱମ୍, ସର୍ବାତ୍ମକ, ସର୍ବେଶଃ କଉଁରି ୧ ମା । ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷାଂ, ଚିରଂ, ଗତିଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଦେବଦେବ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବଚନଂ, ଚକ୍ଷୁଷୀ, ତୋଷ, ପ୍ରାଞ୍ଜଳି, ଧ୍ରୁବଂ, ଭୂତଧାତାରଂ, ଅଚ୍ୟୁତଂ, ପରମେଶମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ = ‘କାଳାଧ୍ଵନ୍‌ରତ୍ୟନ୍ତସଂଯୋଗେ’ ୨ୟା । ତପସ୍ୟା, ଶଙ୍ଖ ପ୍ରାନ୍ତେନ = କରଣେ ୩ୟା । ତ୍ଵୟା, ବ୍ରହ୍ମାଦୈ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମହାମ୍ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଧ୍ରୁବସ୍ୟ, ଭଗବତଃ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ମୟି = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ— ତୋଷିତଃ = ତୁଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଆହିତମ୍ = ଆ + ଧା + କ୍ତ । ତୁଷ୍ଟ = ତୁଷ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ନିଶମ୍ୟ = ନି + ଶମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉନ୍ମାଲ୍ୟ = ଉତ୍ + ମୀର୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଲୋକ୍ୟ = ଆ + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟପ୍ । ତୋଷମ୍ = ତୁଷ୍ +ଘଞ୍ଚ+ମ୍ । ସ୍ତୋତୁମ୍ = ସ୍ତୁ + ତୁମୁନ୍ । ଗତଃ = ଗମ୍ + ଭିନ୍ । ନତଃ = ନମ୍ + କ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍

Text – 6

भगवानुवाच …………………………………. स्थानमध्यास्त।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ଅଭୀମତମ୍ = ଅଭୀଷ୍ଟ । ବରୟ = ବରଣ କର । ବ୍ୟାଜହାର = କହିଲା । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍ = ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର । ହୃଦି = ହୃଦୟରେ । ଇପ୍ସିତମ୍ = ଅଭିଳାଷ । ପରୋକ୍ଷମ୍ = ଅଜଣା । ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟେନ = ଉଦ୍ଧତମନା । ଅଜାତସ୍ୟ = ଜନ୍ମ ହୋଇ ନଥ‌ିବା । ଗର୍ବାତ୍ = ଅହଂକାର ହେତୁ । ତ୍ୱତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ = ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହରୁ । ଅବ୍ୟୟମ୍ = ନିତ୍ୟ ବା ଚିରସ୍ଥାୟୀ। ପ୍ରାର୍ଥୟେ = ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଈପ୍‌ସ୍ୟସେ = ପାଇବ । ଭୌମାଦୀନାମ୍ = ମଙ୍ଗଳ ଆଦିର । ତାରକା = ନକ୍ଷତ୍ର । ଆକଳ୍ପମ୍ = କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏଁ । ତ୍ତ୍ଵନ୍ନିଧୌ = ତୁମ ନିକଟରେ । ନିବସ୍ପତି = ନିବାସ କରିବେ ।

ଅନୁବାଦ– ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ହେ ଧ୍ରୁବ ! ତୁମେ ମୋତେ ଯେଉଁ ଦର୍ଶନ କଲ, ତଦ୍ବାରା ତପସ୍ୟାର ସେହି ଫଳ ତୁମେ ପାଇସାରିଛ । ମୋର ଦର୍ଶନ କେବେ ନିଷ୍ଫଳ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ହେ ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସବୁ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ବିରାଜମାନ, ଯାହା ମୋର ଅଭୀଷ୍ଟ ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଉଦ୍ଧତମନା ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଗର୍ଭରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇ ନଥ‌ିବା ତୁମର ରାଜସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତିଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ’ ବୋଲି ମାତାଙ୍କର ସପତ୍ନୀ ମୋତେ ଗର୍ବହେତୁରୁ କହିଲେ । ଏଣୁ ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ସବୁଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମର ଅଭିଳଷିତ ସ୍ଥାନ ତାହା ତୁମେ ଲାଭ କରିବ । ମଙ୍ଗଳ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଉପର ସ୍ଥାନଟିକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମ ମାତା ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରା ହୋଇ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ତୁମ ନିକଟରେ ବାସ କରିବେ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଭଗବାନୁବାଚ = ଭଗବାନ୍ + ଉବାଚ । ଯର୍‌ୟାଽହମ୍ = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା + ଅହମ୍ । ଦୃଷ୍ଟସ୍ତପସସ୍ତତ୍‌ଫଳମ୍ = ଦୃଷ୍ଟି + ତପନଃ + ତତ୍‌ଫଳମ୍ । ମଦର୍ଶନମ୍ = ମତ୍ + ଦର୍ଶନମ୍ । ତସ୍ମାଦଭିମତମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅଭିମତମ୍ । ଯନ୍ମମପ୍ସିତମ୍ = ଯତ୍ + ମମ + ଈପ୍‌ସିତମ୍ । ତଥାପି = ତଥା + ଅପି । ତତ୍ତୁଭ୍ୟମ୍ = ତତ୍ + ତୁଭ୍ୟମ୍ । ମମୋଦରାଦଜାତସ୍ୟ = ମମ + ଉଦରାତ୍ + ଜାତସ୍ୟ । ନୈତଦ୍ରାଜାସନମ୍ = ନ + ଏତତ୍ + ରାଜା + ଆସନମ୍ । ଯୋଗ୍ୟମିତି = ଯୋଗ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଗର୍ବାଦବଦତ୍ = ଗର୍ବାତ୍ + ଅବଦତ୍ । ଅତପ୍ରସାଦାଦବ୍ୟୟମ୍ = ଅତଃ + ତୃପ୍ରସାଦାତ୍ + ଅବ୍ୟୟମ୍ । ସର୍ବେଷାମୁତ୍ତମମ୍ = ସର୍ବେଷାମ୍ + ଉତ୍ତମମ୍ । ସ୍ଥାନମହମ୍ = ସ୍ଥାନମ୍ + ଅହମ୍ । ଯୟା = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା । ତତ୍ତ୍ଵମ୍ = ତତ୍ + ତ୍ୱମ୍ । ଚାପ୍ୟୁପରି = ଚ + ଅପି + ଉପରି । ସୁନୀତିରପି = ସୁନୀତିଃ + ଅପି । ଭୂତ୍ବାଽକଳ୍ପମ୍ = ଭୂତ୍ଵା + ଆକଳ୍ପମ୍ । ତ୍ନସଂନିଧୌ = ତ୍ବତ୍ + ସଂନିଧୌ । ନିବସ୍ୟତୀତି = ନିବସ୍ୟାତି + ଇତି । ସ୍ଥାନମଧ୍ଯାସ୍ତ = ସ୍ଥାନମ୍ + ଅଧ୍ + ଆସ୍ତ ।

ସମାସ– ମଦର୍ଶନମ୍ = ମମ ଦର୍ଶନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିଫଳମ୍ = ବିଗତଂ ଫଳଂ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ପ୍ରାଦି ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍ = ସର୍ବାଣି ଭୂତାନି, ତେଷାମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପରୋକ୍ଷମ୍ = ଅକ୍ଷ ପରମ୍ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ ) । ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟେନ = ଦୁର୍ବିନୀତଂ ହୃଦୟଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଜାତସ୍ୟ = ନ ଜାତଃ, ତସ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୃପ୍ରସାଦାତ୍ = ତବ ପ୍ରସାଦଃ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅବ୍ୟୟମ୍ = ଅବିଦ୍ୟମାନଃ ବ୍ୟୟ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୌମାଦୀନାମ୍ = ଭୌମ ଆଦି ଯୋଷା ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତୃତ୍‌ସଂନ୍ନିଧୌ = ତବ ସଂଧଃ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଭଗବପ୍ରସାଦାତ୍ = ଭଗବତଃ ପ୍ରସାଦଃ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ମଦର୍ଶନମ୍, ଭଗବାନ୍, ଧ୍ରୁନଃ, ନଂ, ସପତ୍ନୀ, ଅହଂ, ସୁନୀତିଃ, ମାତା, ତାରକା = କଉଁରି ୧ମା । ଅହଂ, ତତ୍‌ଫଳମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭଗବନ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅଭିମତଂ, ବରଂ, ଅବ୍ୟୟଂ, ସ୍ଥାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍‌ୟା, ମୟା, ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତୁଭ୍ୟମ୍ = କଥନାର୍ଥକ କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ତୁଭ୍ୟମ୍ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଉଦାରାତ୍ = ‘ଜନିକର୍ତ୍ତା ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଗର୍ବାତ୍, ତୃପ୍ରସାଦାତ୍‌, ଭଗବପ୍ରସାଦାତ୍ = ହେତୋ ୫ମୀ । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍, ମାତୁଃ ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ସର୍ବେଷାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ । ନକ୍ଷତ୍ରାଣାମ୍, ସପ୍ତର୍ଷିଣାମ୍ = ‘ଉପରି’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ହୃଦି, ତ୍ଵତ୍‌ସନ୍ନିଧୌ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । ଅଭିମତମ୍ = ଅଭି + ମନ୍ + କ୍ତ + ଅମ୍ । ଈପ୍‌ସିତମ୍ = ଆପ୍ + ସନ୍ + କ୍ତ । ଯୋଗ୍ୟମ୍ = ୟୁଜ୍ + ଯତ୍ । ପ୍ରାର୍ଥିତମ୍ = ପ୍ର + ଅର୍ଥ + କ୍ତ । ଦରମ୍ = ଦା + କ୍ତ ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Question Answer

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
_____________________ नन्दः नाम नरेन्द्रः आसीत्। (काश्यां, विशालायां, मथुरायां)
Answer:
विशालायां

Question 2.
विशालायां _____________________ नाम नरेन्द्रः आसीत्। (शान्तनुः, दुष्यन्तः, नन्दः)
Answer:
नन्दः

Question 3.
तस्य _____________________ नाम भायी। (तारावती, भानुमती, अग्रदूती)
Answer:
भानुमती

Question 4.
तस्य आसीत् _____________________ नाम अमात्यप्रवरः। (यौगन्धरायणः, शुद्धानन्दः, शारदानन्दः)
Answer:
शारदानन्दः

Question 5.
नृपनन्दनः _____________________ मृगयार्थं वनमगात्। (जयपाल, कामपालः, धर्मपालः)
Answer:
जयपाल

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Question 6.
राजपुत्र: वने _____________________ दृष्टवान्। (व्याघ्रं, हस्तीं, कृष्णसारं)
Answer:
कृष्णसारं

Question 7.
व्याघ्रं दृष्ट्वा तुरङ्गमो _____________________ त्रोटयित्वा पलायमानो नगरमार्गमगात्। (वन्धनं, चन्दनं, रन्धनं)
Answer:
वन्धनं

Question 8.
राजपुत्र: _____________________ शरणागतः। (व्याघ्रस्य, भल्लूकस्य, वृक्षस्य)
Answer:
भल्लूकस्य

Question 9.
अतः शरणागतपरित्राणान्महत् _____________________ ते स्यात्। (पापं, पुण्यं, धर्मं)
Answer:
पुण्यं

Question 10.
_____________________ अस्तम् अगात्। (चन्द्रमा, नक्षत्रम्, तरणि:)
Answer:
तरणि:

Question 11.
राजपुत्रः भल्लूकस्य _____________________ सुष्वाप। (गृहे, अङ्के, मस्तके)
Answer:
अङ्के

Question 12.
एहि ममाङ्के _____________________ कुरु। (छिद्रां, क्षुद्रां, निद्रां)
Answer:
निद्रां

Question 13.
भल्लुकः _____________________। (जिह्वायुधः, नरवायुधः, शृङ्गायुधः)
Answer:
नरवायुधः

Question 14.
अहम् एनं _____________________ गमिष्यामि। (तापयित्वा, ताड़यित्वा, भक्षयित्वा)
Answer:
भक्षयित्वा

Question 15.
त्वमपि _____________________ याहि। (निजालयं, विद्यालयं, देवालयं)
Answer:
निजालयं

Question 16.
त्वमपि निज _____________________ गच्छ। (भवनं, नगरं, गृहं)
Answer:
नगरं

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Question 17.
राजपुत्रः _____________________ इति वदन् पिशाचः वभूव। (ससेमिरा, समेसिरा, सरेमिसा)
Answer:
ससेमिरा

Question 18.
राजपुत्र ससेमिरा इति बदन् _____________________ वभूव। (राक्षस, असुर, पिशाच:)
Answer:
पिशाच:

Question 19.
_____________________ भवितव्यतानुसारिणी भवति। (मनः, वुद्धि:, भाग्य)
Answer:
वुद्धि:

Question 20.
अतस्तदन्वेषणार्थं _____________________ गमिष्यामः। (जल, स्थलं, वनं)
Answer:
वनं

Question 21.
राजाऽमात्यमण्डलपरिवृतो _____________________ आगत्य उपविष्टः। (मन्त्रिमन्दिरम्, देवमन्दिरम्, दासीमन्दिरम्)
Answer:
मन्त्रिमन्दिरम्

Question 22.
राज्ञोऽग्रे कथय यन्मम कापि _____________________ वर्त्तते। (भायी, कन्या, माता)
Answer:
कन्या

Question 23.
शारदानन्देन _____________________ पठितम्। (गीतं, गद्यं, पद्यं)
Answer:
पद्यं

Question 24.
अङ्कमारुह्य सुप्तानां हन्तुः किं नाम _____________________। (पौरुषम्, सौरभम्, विज्ञताम्)
Answer:
पौरुषम्

Question 25.
ब्रह्महापि प्रमुच्येत _____________________ न मुच्यते। (शत्रुद्रोही, मित्रद्रोही, राजद्रोही)
Answer:
मित्रद्रोही

Question 26.
राजपुत्रः स्वस्थः _____________________ चाभवत्। (सावधान:, सन्निधान, प्रधान:)
Answer:
सावधान:

Question 27.
राजपुत्र: _____________________ अग्रे भल्लुकवृत्तान्तमकथयत्। (मातुः, पितुः, भ्रातुः)
Answer:
पितुः

Question 28.
ततो राज्ञा _____________________ अपकृष्टा। (यवनिका, मदनिका, सागरिका)
Answer:
यवनिका

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
विशालायां कः नाम नरेन्द्रः आसीत्?
Answer:
ନନ୍ଦ

Question 2.
नन्दः कुत्र नरेन्द्रः आसीत्?
Answer:
ବିଶାଳାରେ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Question 3.
नन्दः केन सर्वानवनीपालान् विजित्य राज्यं शशास?
Answer:
ନିଜର ବାହୁବଳରେ

Question 4.
राजानन्दस्य भायी का आसीत्?
Answer:
ଭାନୁମତୀ

Question 5.
राजानन्दस्य अमात्यः कः आसीत्?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ

Question 6.
शारदानन्दः कीदृशः आसीत्?
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ଭଳି

Question 7.
नन्दः अमात्यशारदानन्दं किं कृतः?
Answer:
ନିଜ ରାଜ୍ୟରୁ ନିର୍ବାସିତ

Question 8.
राजानन्दस्य पुत्रः कः आसीत्?
Answer:
ଜୟପାଳ

Question 9.
राजपुत्रः किमर्थं कुत्र गत: च?
Answer:
ମୃଗୟା ନିମନ୍ତେ ବଣକୁ

Question 10.
वनमध्ये राजपुत्रः कं दृष्टवान्?
Answer:
କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗକୁ

Question 11.
के मार्गे लग्नाः?
Answer:
ସୈନିକଗଣ

Question 12.
जयपालः यावत् पश्यति तावत् सकल: सैनिकगणो कुत्र लग्न?
Answer:
ମାର୍ଗରେ

Question 13.
वने कः नाम व्याघ्रः समागतः?
Answer:
ଚିତ୍ରକ

Question 14.
नृपसृनुः भयात् वेपमानः कम् आरूढ़:?
Answer:
ବୃକ୍ଷକୁ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Question 15.
कः अस्तम् अगात्?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ

Question 16.
राजपुत्रः कुत्र सुष्वाप?
Answer:
ଭାଲୁର କୋଳରେ

Question 17.
कुत्र महत् पातकम्?
Answer:
ଶରଣାଗତକୁ ମାରିବାରେ

Question 18.
कः नखायुधः?
Answer:
ଭାଲୁ

Question 19.
राजपुत्रः किं कथयित्वा पिशाचः वभूव?
Answer:
ସସେମିରା

Question 20.
कः शून्य: नगरं जगाम?
Answer:
ଘୋଡ଼ା

Question 21.
कानू आहूय राजा पुत्रं चिकित्सितवान्?
Answer:
ମଣି-ମହୌଷଧୀମାନଙ୍କୁ

Question 22.
केन यत् कार्यं तद् विचाय्यैव कर्त्तव्यम्?
Answer:
ପୁରୁଷଦ୍ବାରା

Question 23.
राजा केन पुत्रस्य चिकित्साकर्त्तुम् इयेष?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କଦ୍ବାରା

Question 24.
राजा किं दातुम् उद्घोषितवान्?
Answer:
ଅର୍ଦ୍ଧେକ ରାଜ୍ୟ

Question 25.
शारदानन्दः कति श्लोकं पठितवान्?
Answer:
ଚାରିଗୋଟି

Question 26.
राजेन्द्र ! केभ्यो दानं देहि?
Answer:
ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
आसीत् विशालायां नन्दो नाम नरेन्द्रः।
Answer:
ବିଶାଳନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ରାଜା ଥିଲେ ।

Question 2.
निजभुजवलेन सर्वानवनीपालान् विजित्य राज्यं शशास।
Answer:
ସେ ନିଜ ବାହୁବଳରେ ସମସ୍ତ ରାଜାଙ୍କୁ ଜୟକରି ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରୁଥିଲେ।

Question 3.
एकदा नृपनन्दनो जयपालो मृगयार्थं वनमगात्।
Answer:
ଥରେ ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ଶିକାର ନିମନ୍ତେ ବନକୁ ଗଲେ ।

Question 4.
कृष्णसारोऽपि तत्रादृश्यो जात:।
Answer:
କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ମଧ୍ୟ ସେଠି ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Question 5.
एककी तुरगारूढ़: सरोवरस्य परिसरे वनमपश्यत्।
Answer:
ଏକୁଟିଆ ଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ିଥିବା ସେ ପୁଷ୍କରିଣୀର ନିକଟରେ ବନ ଦେଖ‌ିଲେ।

Question 6.
तत्र पूर्वरूढं भल्लुकं विलोक्य पुनर्भृशं भयं प्राप्तः।
Answer:
ସେଠି ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟଭୀତ ହୋଇଗଲେ।

Question 7.
मां विश्वस्य शार्दूलादपि न भेतव्यम्।
Answer:
ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସକରି ବାଘକୁ ମଧ୍ୟ ଡର ନାହିଁ।

Question 8.
अत: शरणागतपरित्राणान्महत् पुण्यं ते स्यात्।
Answer:
ଏଣୁ ଶରଣାପନ୍ନର ରକ୍ଷା ହେତୁ ତୁମର ମହାପୁଣ୍ୟ ହେବ।

Question 9.
तस्मादमुमधः पातय, अहमेनं भक्षयित्वा सुखेन गमिष्यामि।
Answer:
ତେଣୁ ଏହାଙ୍କୁ ତଳକୁ ପକାଅ, ମୁଁ ତାହାଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣକରି ସୁଖରେ ଚାଲିଯିବି।

Question 10.
यतः शरणागतमारणे महत् पातकम्।
Answer:
ଯେହେତୁ ଶରଣାପନ୍ନକୁ ମାରିବାରେ ବଡ଼ ପାପ ହୁଏ ।

Question 11.
ततो भल्लूको राजपुत्रसमीपे स्वापं गत:।
Answer:
ତାହାପରେ ଭାଲୁଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଶୋଇଗଲା।

Question 12.
अयं त्वां मत्तो रक्षित्वा स्वयमत्तुमिच्छति।
Answer:
ଇଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି।

Question 13.
अतस्त्वं ससेमिरा इति वदन् पिशाचो भव इति शापं दत्तवान्।
Answer:
ଏଣୁ ତୁମେ ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୁଅ ବୋଲି ଅଭିଶାପ ଦେଲା।

Question 14.
भल्लूकोऽपि राजकुमारं शप्त्वा निजस्थानं जगाम।
Answer:
ଭାଲୁ ବି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଶାପଦେଇ ନିଜସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 15.
तस्य तरङ्गस्तेन शून्यो नगरं जगाम।
Answer:
ତାଙ୍କର ଘୋଡ଼ାଟି ତାଙ୍କ ବିହୁନେ ନଗରକୁ ଗଲା।

Question 16.
यदा कुमारो मृगयार्थं निर्गतस्तदा महानपशकुन: आसीत्।
Answer:
ଯେତେବେଳେ ରାଜକୁମାର ମୃଗୟାପାଇଁ ବାହାରିଲେ ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ ଜଣାପଡ଼ୁଥିଲା।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Question 17.
तन्निराससमये केनापि न वारितोऽहम्।
Answer:
ତାଙ୍କୁ ନିର୍ବାସିତ କଲାବେଳେ କେହି ବି ମୋତେ ବାରଣ କଲେ ନାହିଁ।

Question 18.
तच्छ्रुत्वा राज्ञः पुरतो मन्त्रिणा तथैव कथितम्।
Answer:
ତାହା ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେହିପରି କହିଲେ।

Question 19.
एवमुक्तवति शारदानन्दे राजपुत्रः स्वस्थः सावधानश्चाभवत्।
Answer:
ଏହିପରି ଶାରଦାନନ୍ଦ କହନ୍ତେ ରାଜକୁମାର ସୁସ୍ଥ ଓ ସାବଧାନ ହୋଇଗଲେ।

Question 20.
ततः पितुरग्रे भल्लूकवृत्तान्तमकथयत्।
Answer:
ତାହାପରେ ପିତାଙ୍କ ଆଗରେ ଭାଲୁ ବୃତ୍ତାନ୍ତକୁ କହିଲେ।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कः शारदानन्दः? स कथं राज्यान्निवीसित:?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ ଥିଲେ ବିଶାଳା ନଗରୀର ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ନନ୍ଦଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ । ସେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ସଦୃଶ ଥିଲେ । ଥରେ ଏକ ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ନନ୍ଦ ରାଗିଯାଇ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କୃତ କରିଥିଲେ।

Question 2.
राजकुमारः कदा तरुवरम् आरूढ़:?
Answer:
ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ମୃଗୟାକୁ ଯାଇ ବନ ମଧ୍ୟରେ ବୁଲି ବୁଲି ଏକ ପୋଖରୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେଠାରେ ଘୋଡ଼ାକୁ ଗଛଡାଳରେ ବାନ୍ଧି ପାଣି ପିଇବା ପରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯାଉଥିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହେଲା । ଏଣୁ ସେହି ସମୟରେ ରାଜକୁମାର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲେ।

Question 3.
भयं प्राप्तं राजपुत्रं भल्लुकः किमब्रवीत्?
Answer:
ଗଛ ଉପରେ ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ରାଜକୁମାର ଭୟପ୍ରାପ୍ତ ହେବାରୁ ଭାଲୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲା– ‘‘ରାଜକୁମାର, ଭୟ କର ନାହିଁ । ତୁମେ ଆଜି ମୋର ଶରଣାଗତ । ଏଣୁ ମୁଁ ତୁମର କୌଣସି ଅନିଷ୍ଟ କରିବି ନାହିଁ । ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ବାଘକୁ ମଧ୍ୟ ଭୟ କର ନାହିଁ ।’’

Question 4.
चित्रकः भल्लूकं किम् उक्तवान्?
Answer:
ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଶୋଇପଡ଼ିବା ଦେଖ୍ ଚିତ୍ରକ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁନର୍ବାର ମୃଗୟା କରି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । କାହିଁକି ଏହାକୁ କୋଳରେ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଛ ? ମନୁଷ୍ୟମାନେ କୃତଘ୍ନ ଅଟନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହାକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ଖାଇସାରି ଚାଲିଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଯିବ ।

Question 5.
व्याघ्रः राजकुमारं किमवदत्?
Answer:
ଭାଲୁ ଶୋଇପଡ଼ିବା ପରେ ବାଘ ରାଜପୁତ୍ରକୁ କହିଲା– ତୁମେ ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ଏହି ଭାଲୁ ଚଞ୍ଚଳମନା ହୋଇଥିବାରୁ ନଖକୁ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରିପାରେ । ଏହାର ଅନୁଗ୍ରହ ମଧ୍ଯ ଭୟଙ୍କର । ଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବ । ଏଣୁ ଏହାକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଖାଇସାରି ଚାଲିଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନଗରକୁ ଚାଲିଯିବ ।

Question 6.
भल्लूकेन राजपुत्रः कथमभिशप्तः?
Answer:
ରାଜପୁତ୍ର ବାଘ କଥାରେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦେଲା । ଭାଲୁଟି ପଡ଼ି ଯାଉଯାଉ ଏକ ଡାଳକୁ ଧରି ରହିଗଲା । ତେଣୁ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା– ରେ ପାପିଷ୍ଠ କାହିଁକି ଡରୁଛୁ ? ତୋର ଯାହା ପୂର୍ବାର୍ଜିତ କର୍ମଫଳ ଅଛି, ତୋତେ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏଣୁ ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଏ ।

Question 7.
राजकुमारविषये राजा मन्त्रिणः किमभणत्?
Answer:
ରାଜକୁମାର ବିଷୟରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ କହିଲେ– ଯେତେବେଳେ ରାଜକୁମାର ମୃଗୟାକୁ ବାହାରିଲେ, ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ସେ ତାହା ଉଲଂଘନ କରିଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ବସିଥିବା ଘୋଡ଼ାଟି ଏକାକୀ ଫେରି ଆସିଛି । ଏଣୁ ତାକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଯିବା ।

Question 8.
यदा राजपुत्रः स्वस्थः न अभवत्, राजा किमवदत्?
Answer:
ସମସ୍ତ ଚିକିତ୍ସା ସତ୍ତ୍ଵେ ଯେତେବେଳେ ରାଜପୁତ୍ର ସୁସ୍ଥ ହେଲେ ନାହିଁ, ରାଜା କହିଲେ– ମନ୍ତ୍ରିନ୍ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ଯଦି ଶାରଦାନନ୍ଦ ଥାଆନ୍ତେ, କ୍ଷଣକରେ ସେ ଏହାକୁ ଭଲକରି ଦେଇଥା’ନ୍ତେ । ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ତଡ଼ିଦେଇଛି । ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ କଥା ବିଚାର କରି କରିବା ଉଚିତ । ସେତେବେଳେ ମୋତେ କେହି ମଧ୍ୟ ବାଧା ଦେଲେ ନାହିଁ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Question 9.
राजपुत्रस्य आरोग्यार्थं राजा किं कृतवान्?
Answer:
ପିଶାଚ ପାଲଟି ଯାଇଥବା ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଭଲ କରିବାପାଇଁ ରାଜା ମଣି, ମନ୍ତ୍ର ଓ ଔଷଧ ଜାଣିଥ‌ିବା ବୈଦ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଚିକିତ୍ସା କରାଇଲେ । କୌଣସିମତେ ଭଲ ନ ହେବାରୁ ଘୋଷଣା କରାଇଲେ ଯେ, ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଭଲ କରିଦେବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧେ ରାଜ୍ୟ ପୁରସ୍କାର ଦିଆଯିବ ।

Question 10.
शारदानन्दः मन्त्रिणं किमुक्तवान्?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କହିଲେ– ମନ୍ତ୍ର ! ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ କୁହ ଯେ ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ସାକ୍ଷାତ୍ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେ ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କରିବ।

Question 11.
राजा शारदानन्दं दृष्ट्वा किमकरोत्?
Answer:
ରାଜା ପରଦା ଉଠାଇଦେଇ ସେଠାରେ ବସିଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ପରମ ଆନନ୍ଦରେ ତାହାକୁ ପ୍ରଣାମ କରି କ୍ଷମା ଯାଚନାପୂର୍ବକ ସତ୍କାର କଲେ ।

Question 12.
‘ससेमिराकथायाः’ का नीतिशिक्षा लभ्यते?
Answer:
‘ସସେମିରାକଥା’ରୁ ଏହି ନୀତିଶିକ୍ଷା ମିଳୁଛି ଯେ–

  • କସ୍ମିନ୍‌କାଳେ କୃତଘ୍ନତା ବା ବିଶ୍ୱାସକଘାତକତା କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ?
  • ଶରଣାଗତକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପରମ ଧର୍ମ ଅଟେ।
  • ମିତ୍ରଦ୍ରୋହଠାରୁ ଆଉ ବଡ଼ ପାପ ନାହିଁ ।
  • କୃତକର୍ମର ଫଳ ନିଜକୁ ହିଁ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।
  • ବିଚାର ନକରି କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
राजपुत्रः कथं ‘ससेमिरा’ इति वदत् पिशाचोभूत्वा वने अभ्रमत्?
अथवा
विश्वासघातकस्य परिणतिं ससेमिराकथामाश्रित्य वर्णयत।
Answer:
କଥାସାହିତ୍ୟର ପରମ୍ପରା ଅତୀବ ପ୍ରାଚୀନ । ଶିବଦାସ କୃତ କଥାଗ୍ରନ୍ଥ ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ର ଅଂଶସ୍ୱରୂପ ‘ସସେମିରାକଥା’ । ନନ୍ଦରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ଥରେ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଗୋଟିଏ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ବହୁଦୂରକୁ ଚାଲିଗଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ସେ ପଛକୁ ଚାହିଁଲାବେଳେ ମୃଗଟି ମଧ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା । ତା’ପରେ ବନ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ଏକ ପୋଖରୀରୁ ପାଣି ପିଇ ବିଶ୍ରାମ ନେବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ତା’ର ଘୋଡ଼ା ବନ୍ଧନ ଛିଣ୍ଡାଇ ପଳାଇଗଲା ଏବଂ ସେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । ସେଠାରେ ଆଗରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଏକ ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କଲା । ସେ ମଧ୍ୟ ଭାଲୁର ଆଶ୍ରୟ ପାଇ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହେଲା ।

କ୍ରମଶଃ ରାତ୍ରି ହେଲା । କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ନିଦ ଲାଗିବାରୁ ସେ ଭାଲୁର ପରାମର୍ଶରେ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘‘ଏ ହେଉଛି ଗ୍ରାମବାସୀ । ପୁଣି ମୃଗୟା କରି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ, ଏଣୁ ଏହାକୁ ତଳକୁ ପକାଇଦିଅ । ଭାଲୁ କିନ୍ତୁ ଶରଣାଗତ ପ୍ରତି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରିବାପାଇଁ ସ୍ୱମ୍ମତ ହେଲା ନାହିଁ ।’’

କିଛି ସମୟ ପରେ ରାଜପୁତ୍ରର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଲା । ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ତା’ପାଖରେ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ପୂର୍ବ ଭଳି ବାଘ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲି ଦେବାପାଇଁ କହିଲା । ରାଜପୁତ୍ର ତା’କଥାରେ ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବାରୁ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ତା’ପରେ ସେ ରାଜପୁତ୍ରର ଏହି ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା ହେତୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା– ‘ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯା’ ।’’

ଏହିପରି ଭାବେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବନ ମଧ୍ୟରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଅର୍ଥାତ୍ ରାଜପୁତ୍ର ଏହିପରି ଭାବେ ବିଶ୍ଵାସଘାତକତାର ଫଳ ପାଇଲା ।

Question 2.
पिशाचीभूतः राजकुमारः केन प्रकारेण सूस्थोऽभवत्?
Answer:
ବନ ମଧ୍ଯରେ ଭାଲୁର ଅଭିଶାପ ପାଇ କୃତଘ୍ନ ରାଜକୁମାର ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଇଥିଲା । କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ତାଙ୍କୁ କେହି ଭଲକରି ପାରି ନ ଥିଲେ । ଶେଷରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଭଲ କରିଦେବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧେ ରାଜ୍ୟ ଦିଆଯିବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରି ନିଜ ଘରକୁ ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଲୁଚାଇ ରଖୁଥ‌ିବା ନିର୍ବାସିତ ମନ୍ତ୍ରୀପ୍ରଦର ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ଆଗରେ ସବୁକଥା କହିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ବୁଝିପାରି କହିଲେ– ‘‘ରାଜାଙ୍କୁ ଯାଇ କହନ୍ତୁ ଯେ ମୋର ଏକ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜପୁତ୍ର ତାଙ୍କ ସହିତ ସାକ୍ଷାତ କରନ୍ତୁ, ସେ କୌଣସି ବାଟ ବତାଇଦେବ ।’’ ମନ୍ତ୍ରୀ ଏକଥା ରାଜାଙ୍କୁ ଜଣାଇ ଦେବାପାରେ ସେ ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ଆସି ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ । ରାଜକୁମାର ମଧ୍ୟ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ସେଠାରେ ଆସି ବସିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ କହିଲେ– ‘‘ସଦ୍‌ଭାବ ପୋଷଣ କରୁଥିବା ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଠକିବାରେ କୌଣସି ଚତୁରତା ନାହିଁ କିମ୍ବା କୋଳକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଶୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ହତ୍ୟା କରିବାରେ ବୀରତ୍ଵ ପ୍ରକାଶ ପାଏନି ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜକୁମାର ପ୍ରଥମ ଅକ୍ଷରଟି ଛାଡ଼ି କେବଳ ‘ସେମିରା’ କହିଲା ।

ଶାରତାନନ୍ଦ ପୁଣି କହିଲେ– ‘ତୀର୍ଥଭ୍ରମଣଦ୍ୱାରା ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପାପ ଦୂର ହୋଇପାରେ କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀକୁ କୌଣସି ଉପାୟରେ ନିଷ୍ପତି ମିଳେ ନାହିଁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର କେବଳ ‘ମିରା’ କହିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ଶାରଦାନନ୍ଦ ପୁଣି କହିଲେ– ‘ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ ତଥା ବିଶ୍ୱାସଘାତକ ପ୍ରଳୟକାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନର୍କରେ ପଡ଼ନ୍ତି ।’’ ଏତିକି ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର କେବଳ ଶେଷ ଅକ୍ଷରଟି ଅର୍ଥାତ୍‌ ‘ରା’ କହିଲା ।

ଶେଷରେ ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘‘ମହାରାଜ ! ପୁତ୍ରର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦିଅନ୍ତୁ ଏବଂ ଦେବାରାଧନା କରନ୍ତୁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଶେଷ ଅକ୍ଷରଟିକୁ ମଧ୍ଯ ଉଚ୍ଚାରଣ କଲା ନାହିଁ । ଏହିପରି ଭାବରେ ରାଜକୁମାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ସୁସ୍ଥ ଓ ସଚେତନ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Question 3.
ससेमिराकथायाः सारं स्वभाषया लिखत।
Answer:
ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ତଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ । ଥରେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଏଣେ କୃଷ୍ଣସାରକୁ ମଧ୍ୟ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଶେଷରେ ଘୋଡ଼ାରେ ବସି ବୁଲୁବୁଲୁ ବନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପୋଖରୀ ଦେଖୁଲେ । ପାଣି ପିଇ ଗଛତଳେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ନଗର ଆଡ଼କୁ ଦୌଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା ଏବଂ ରାଜପୁତ୍ର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । କିନ୍ତୁ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରି ଆଶ୍ରୟ ଦେଲା ।

ରାତିରେ କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର ଆଶ୍ଵାସନା ପାଇ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ତଳେ ଥିବା ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁଣି ମୃଗୟାକୁ ଆସି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । ଏଣୁ ଆମର ଏହି କୃତଘ୍ନ ଶତ୍ରୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ ।’’ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ପାପ ଲାଗେ ବୋଲି କହି ଭାଲୁ ତା’ କଥାରେ ରାଜି ହେଲା ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର ନିଦ୍ରା ତ୍ୟାଗ କରିବା ପରେ ଭାଲୁ ତାକୁ ଚେଇଁ ରହିବାକୁ କହି ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ‘‘ରାଜପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଏହି ନଖଧାରୀକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ସେ ମୋଠାରୁ ତୁମକୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ତାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି ।’’ ବାଘ କଥା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବା ମାତ୍ରେ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଗୋଟିଏ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ଏହା ଦେଖୁ ରାଜକୁମାରଙ୍କ ଭୟର ସୀମା ରହିଲା ନାହିଁ । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା— ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଅ ।’’ ସକାଳ ହେଲା । ବାଘ ଚାଲିଗଲା । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଗଲା । ତା’ ଅଭିଶାପ ଅନୁସାରେ ରାଜପୁତ୍ର ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବୁଲିଲା ।

ଘୋଡ଼ାଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ନଗରକୁ ଏକାକୀ ଗଲା । ଏକଥା ଜାଣି ରାଜା, ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ପୁତ୍ରକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ପୁତ୍ରର ସେହି ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ଦୁଃଖରେ ତାକୁ ଧରି ନଗରକୁ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ବହୁତ ଚିକିତ୍ସା ପାଇ ମଧ୍ଯ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରିନଥିଲେ । ଏଣୁ ତାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମନ୍ତ୍ରୀ– ‘ଯେ ଆରୋଗ୍ୟ କରିପାରିବ ତାକୁ ରାଜ୍ୟରୁ ଅଧେ ଦିଆଯିବ’’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏଣେ ଘରକୁ ଆସି ଲୁଚାଇ ରଖୁଥୁବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ସେ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ଯାଇ ଦେଖାକରନ୍ତୁ । ସେ କିଛି ଉପାୟ କହିବ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜା ପୁତ୍ରକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରକୁ ଗଲେ । ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜପୁତ୍ରର ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା କ୍ରମଶଃ ଚାରିଗୋଟି ପଦ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିଲେ । ପ୍ରତି ପଦ୍ୟପାଠ ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଶେଷରେ ‘ସସେମିରା’ ଶବ୍ଦଟିକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବନ୍ଦ କରିଦେଲା ଏବଂ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ସବୁକଥା ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା। ଇତି ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଟେକି ଦେବାମାତ୍ରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦିତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସତ୍କାର କଲେ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Summary

ଲେଖକ ପରିଚୟ – ସଂସ୍କୃତ କଥାସାହିତ୍ୟରେ ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ର ସ୍ଥାନ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର । ଏହାର ରଚୟିତା ରୂପେ ଜମ୍ବଳ ଦତ୍ତ ଓ ଶିବଦାସଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲିଖୁତ । ଜମ୍ବଳ ଦତ୍ତଙ୍କ ରଚନା କେବଳ ଗଦ୍ୟାତ୍ମକ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଶିବଦାସଙ୍କ ବିରଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ଉଭୟ ଗଦ୍ୟାତ୍ମକ ଓ ପଦ୍ୟାତ୍ମକ ଅଟେ । ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରଚିତ ଯୋଗେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ‘ବୃହତ୍‌ଥାମଞ୍ଜରୀ’ ଓ ସୋମଦେବଙ୍କର ‘କଥାସରିତ୍‌ସାଗର’ରେ ଏହି କଥାର ଅସ୍ତିତ୍ବ ଉପଲବ୍‌ଧୂ ହୁଏ । ୧୪୮୭ରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହସ୍ତଲିପି ଆଧାରରେ ଡକ୍ଟର ହର୍ଟଲ୍ ଶିବଦାସ ୧୪୮୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦର ପୂର୍ବରୁ ଲେଖୁଥ‌ିବାର ପ୍ରମାଣ ଦିଅନ୍ତି । ତେବେ ଏହାଙ୍କର ସମୟ ଦ୍ଵାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବୋଲି ସ୍ବୀକୃତ ହୋଇଥାଏ ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ସଂସ୍କୃତ ଆଖ୍ୟାନ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରାଚୀନତା ତଥା ମୌଳିକତା ସର୍ବଜନବିଦିତ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ଅଟେ । ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ରେ ୨୫ଗୋଟି କୌତୂହଳପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଳ୍ପର ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଛି । ରାଜା ବିକ୍ରମାର୍କ ଓ ବେତାଳକୁ ନେଇ ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ରଚିତ ହୋଇଅଛି । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ କଥାନକର ମୂଳ ‘ବୃହତ୍ଵକଥା’ରୁ ସଂଗୃହୀତ । ବେତାଳର ଜଟିଳ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ବୁଦ୍ଧିଦୀପ୍ତ ଉତ୍ତର ରାଜା ତ୍ରିବିକ୍ରମସେନ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଏହି କଥାରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସାମାଜିକ ନୀତି ବିଷୟରେ ସମୁଚିତ ଶିକ୍ଷା ମିଳେ । ଆଲୋଚିତ କଥାନକ ‘ସସେମିରାକଥା’ରେ ନନ୍ଦରାଜାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ଆଶ୍ରୟଦାତା ଭଲ୍ଲୁକ ସହିତ କିପରି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରି ତା’ ଫଳ ଭୋଗ କରିଥିଲେ ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

ସାରକଥା – ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ତଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ । ଥରେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଏଣେ କୃଷ୍ଣସାରକୁ ମଧ୍ୟ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଶେଷରେ ଘୋଡ଼ାରେ ବସି ବୁଲୁବୁଲୁ ବନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପୋଖରୀ ଦେଖୁଲେ । ପାଣି ପିଇ ଗଛତଳେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା। ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ନଗର ଆଡ଼କୁ ଦୌଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା ଏବଂ ରାଜପୁତ୍ର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । କିନ୍ତୁ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରି ଆଶ୍ରୟ ଦେଲା ।

ରାତିରେ କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର ଆଶ୍ଵାସନା ପାଇ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ତଳେ ଥିବା ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁଣି ମୃଗୟାକୁ ଆସି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । ଏଣୁ ଆମର ଏହି କୃତଘ୍ନ ଶତ୍ରୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ ।’’ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ପାପ ଲାଗେ ବୋଲି କହି ଭାଲୁ ତା’ କଥାରେ ରାଜି ହେଲା ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର ନିଦ୍ରା ତ୍ୟାଗ କରିବା ପରେ ଭାଲୁ ତାକୁ ଚେଇଁ ରହିବାକୁ କହି ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ‘‘ରାଜପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଏହି ନଖଧାରୀକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ସେ ମୋଠାରୁ ତୁମକୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ତାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି ।’’ ବାଘ କଥା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବା ମାତ୍ରେ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଗୋଟିଏ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ଏହା ଦେଖୁ ରାଜକୁମାରର ଭୟର ସୀମା ରହିଲା ନାହିଁ । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା— ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଅ ।’’ ସକାଳ ହେଲା । ବାଘ ଚାଲିଗଲା । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଗଲା । ତା’ ଅଭିଶାପ ଅନୁସାରେ ରାଜପୁତ୍ର ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବୁଲିଲା ।

ଘୋଡ଼ାଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ନଗରକୁ ଏକାକୀ ଗଲା । ଏକଥା ଜାଣି ରାଜା, ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ପୁତ୍ରକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ପୁତ୍ରର ସେହି ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ଦୁଃଖରେ ତାକୁ ଧରି ନଗରକୁ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ବହୁତ ଚିକିତ୍ସା ପାଇ ମଧ୍ୟ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରିନଥିଲେ । ଏଣୁ ତାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମନ୍ତ୍ରୀ– ‘ଯେ ଆରୋଗ୍ୟ କରିପାରିବ ତାକୁ ରାଜ୍ୟରୁ ଅଧେ ଦିଆଯିବ’’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏଣେ ଘରକୁ ଆସି ଲୁଚାଇ ରଖୁଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ସେ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ଯାଇ ଦେଖାକରନ୍ତୁ । ସେ କିଛି ଉପାୟ କହିବ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜା ପୁତ୍ରକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରକୁ ଗଲେ । ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜପୁତ୍ରର ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କ୍ରମଶଃ ଚାରିଗୋଟି ପଦ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିଲେ । ପ୍ରତି ପଦ୍ୟପାଠ ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଶେଷରେ ‘ସସେମିରା’ ଶବ୍ଦଟିକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବନ୍ଦ କରିଦେଲା ଏବଂ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ସବୁକଥା ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା।

ଇତି ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଟେକିଦେବାମାତ୍ରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦିତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସତ୍କାର କଲେ।
ନୀତିଶିକ୍ଷା—

  • ‘‘କର୍ମାୟରଂ ଫଳ ପୁଂସାଂ ବୁଦ୍ଧି କର୍ମାନୁସାରିଣୀ ।’’
  • ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ ଯଶ୍ଚ ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ ।
    ତ୍ରୟସ୍ତେ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ଯାବଦାରୁତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥
  • ଧର୍ମେଣ ହୀନଃ ପଶୁଭଃ ସମାନାଃ ।
  • ପରବୁଦ୍ଧିବିନାଶାୟ ।

Text – 1

आसीत् विशालायां …………………………… मार्गे लग्नः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ନରେନ୍ଦ୍ର = ରାଜା । ନିଜଭୁଜବଳେନ = ନିଜ ବାହୁବଳରେ । ଅବନୀପାଳାନ୍ = ରାଜାମାନଙ୍କୁ । ବିଜିତ୍ୟ ଜୟକରି । ଶଶାସ୍ତ୍ର = ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଭାର୍ଯ୍ୟା = ସ୍ତ୍ରୀ । ପୁରନ୍ଦରସ୍ୟ = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର । ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନ୍ତ୍ରୀ । ନିର୍ବାସିତଃ = ଦେଶାନ୍ତର ହେଲେ । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ରାଜପୁତ୍ର । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ଶିକାର ନିମନ୍ତେ । ଅଗାତ୍ = ଗଲେ । ବ୍ୟାପାଦ୍ୟ = ମାରି । କଞ୍ଚନ = କୌଣସି । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖ୍ । ମହଦରଣ୍ୟ = ଘୋର ବନ ମଧ୍ୟରେ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ତାବତ୍ = ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଅନୁଗତଃ = ପଛେ ପଛେ ଯାଇ । ମାର୍ଗେ ଲଗ୍ନ = ବାଟରେ ରହିଯାଇଥିଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ଥିଲେ । ସେ ନିଜ ବାହୁବଳରେ ସମସ୍ତ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ଜିଣି ରାଜ୍ୟଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ପରି ତାଙ୍କର ଶାରଦାନନ୍ଦ ନାମକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ଥରେ ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ରାଗିଯାଇ ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କୃତ କଲେ । ଦିନେ ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ଶିକାର କରିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ଅନେକ ପଶୁ ମାରିବା ପରେ କୌଣସି କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗକୁ ଦେଖୁ ତା’ ପଛେ ପଛେ ଯାଇ ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଯେତେବେଳେ ଦେଖ‌ିଲେ, ସେତେବେଳକୁ ସମସ୍ତ ସୈନିକ ବାଟରେ ରହିଯାଇଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନନ୍ଦା ନାମ = ନମଃ + ନାମ । ନରେନ୍ଦ୍ର = ନର + ଇନ୍ଦ୍ର । ସର୍ବାନବନୀପାଳାନ୍ = ସର୍ବାନ୍ + ଅବନୀପାଳାନ୍ । ବୃହସ୍ପତିରିବ = ବୃହସ୍ପତିଃ + ଇବ । ତସ୍ୟାସୀଚ୍ଛାରଦାନନ୍ଦ = ତଥ୍ୟ + ଆସୀତ୍ + ଶାରଦାନନ୍ଦ । ନାମାମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ = ନାମ + ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ । ନିଜରାଜ୍ୟ।ନିର୍ବାସିତଃ = ନିଜରାଜ୍ୟାତ୍ + ନିର୍ବାସିତଃ । ବନମଗାତ୍ = ବନମ୍ + ଅଗାତ୍ । କଞ୍ଚନ = କଂ + ଚନ । ତମନୁଗତଃ = ତମ୍ + ଅନୁଗତଃ । ମହଦରଣ୍ୟ = ମହତ୍ + ଅରଣ୍ୟ ।

ସମାସ – ନରେନ୍ଦ୍ର = ନରେଷୁ ଇନ୍ଦ୍ର ଇବ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । ନିଜଭୁଜବଳେନ = ନିଜସ୍ୟ ଭୁର୍ଜେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ନିଜଭୁଜୟୋ ବଳମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅବନୀପାଳାନ୍ = ଅବନୀ ପାଳୟନ୍ତି ଇତି, ତାନ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃହସ୍ପତିଃ = ବୃହତାଂ ପତିଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅମାତ୍ୟପ୍ରଦରଃ = ଅମାତ୍ୟେଷୁ ପ୍ରବରଃ (୭ମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । କ୍ଷୁଦ୍ରକାରଣାତ୍ = କ୍ଷୁଦ୍ର କାରଣମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଭୂପତିନା = ଭୁବ ପତିଃ, ତେନ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଜରାଜ୍ୟାଚ୍ ନିଜସ୍ୟ ରାଜ୍ୟମ୍‌, ତନ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ନୃପସ୍ୟ ନନ୍ଦନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ମୃଗାୟାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ମହଦରଣ୍ୟ = ମହତ୍ଵ ଅରଣ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (କର୍ମଧାରୟଃ) ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ନରେନ୍ଦ୍ର, ଡଃ, ଭାର୍ଯ୍ୟା, ବୃହସ୍ପତିଃ, ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଂ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ଜୟପାଳ, ସକଳୀ, ସୈନିକଗଶଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ନନ୍ଦୀ, ଭାନୁମତୀ, ଶାରଦାନନ୍ଦ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଡଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ସର୍ବାନ୍, ଅବନୀପାଳାନ୍, ରାଜ୍ୟ, ମୃଗୟାର୍ଥୀ, ବହୁନ୍, ପଶୁନ୍, କୃଷ୍ଣସାରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତମ୍ = ଅନୁ ଯୋଗେ ୨ୟା । ନିଜଭୁଜବଳେନ = କରଣେ ୩ୟା । କୁପିତେନ, ଭୂପତିନା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । କ୍ଷୁଦ୍ରକାରଣାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ନିଜରାଜ୍ୟାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ୟ, ପୁରନ୍ଦରସ୍ୟ = ଶେଷ ଷଷ୍ଠୀ । ଅରଣ୍ୟ, ମାର୍ଗ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିଜିତ୍ୟ = ବି + ଜି + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ବାସିତଃ = ନିର୍ + ବସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ବ୍ୟାପାଦ୍ୟ = ବି + ଆଡ୍ + ପଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଅନୁଗତଃ = ଅନୁ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ ।

Text – 2

कृष्णसारोऽपि ………………………………… भयं प्राप्तः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅପି = ମଧ୍ୟ । ତତ୍ର = ସେଠାରେ । ତୁରଗାରୂଢ଼ = ଘୋଡ଼ାଚଢ଼ି । ପରିସରେ = ନିକଟରେ । ଅବତୀର୍ୟ୍ଯ = ଓହ୍ଲାଇଲେ । ବଣ୍ଟା = ବାନ୍ଧି ଦେଇ । ବିଧାୟ = ବିଧାନ କରି । ଅତିକରାତଃ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟଙ୍କର । ସମାଗତଃ = ଆସିଲା । ତୁରଙ୍ଗମଃ = ଘୋଡ଼ା । ତ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ଛିଡ଼ାଇ । ଅଗାତ୍ = ଚାଲିଲା । ନୃପସୁନଃ = ରାଜକୁମାର ବା ରାଜପୁତ୍ର । ବେପମାନଃ = ଥରି ଥରି । ଆଲକ୍ଷ୍ୟ = ଧରି । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ଆଗରୁ ଚଢ଼ିଥିବା । ଭୃଶମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ।

ଅନୁବାଦ – କୃଷ୍ଣସାର (ମୃଗ) ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଆଗରୁ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏକାକୀ ଘୋଡ଼ାରେ ଚଢ଼ି ସେ ସରୋବର ନିକଟରେ ବଣ ଦେଖୁଲେ । ସେଠାରେ ଘୋଡ଼ାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଗଛ ଡାଳରେ ଘୋଡ଼ାକୁ ବାନ୍ଧି ପାଣି ପିଇବା ପରେ ଯେତେବେଳେ ଗଛଛାଇରେ ବସିଲେ, ସେତେବେଳେ ଚିତ୍ରକ ନାମକ ଅତିଶୟ ଭୟଙ୍କର ଗୋଟିଏ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ବନ୍ଧନ ଛିଣ୍ଡାଇ ନଗର ଆଡ଼କୁ ପଳାୟନ କଲା । ରାଜପୁତ୍ର ମଧ୍ୟ ଭୟରେ ଥରି ଥରି ଡାଳ ଧରି ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ପୁଣି ଅତିଶୟ ଭୟଭୀତ ହେଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କୃଷ୍ଣସାରୋଽପି = କୃଷ୍ଣସାରଃ + ଅପି । ତତ୍ରାଦୃଶ୍ୟ = ତତ୍ର + ଅଦୃଶ୍ୟ । ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ = ତୁରଗ + ଆରୂଢ଼ । ବନମପଶ୍ୟତ୍ = ବନମ୍ + ଅପଶ୍ୟତ୍ । ତତ୍ରାଶ୍ୱଦବତୀର୍ୟ୍ଯ = ତତ୍ର + ଅଶ୍ୱତ୍ + ଅବତୀର୍ଶୀ । ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମଶ୍ୱମ୍ = ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ + ଅଶ୍ଵମ୍ । ଯାବଦ୍ରୁପଦିଶତି = ଯାବତ୍ + ଉପବିଶତି । ତାବଦ୍ଧତିକରାଳଚ୍ଚିତ୍ରକଃ = ତାବତ୍ + ଅତିକରାଳଚିତ୍ରକଃ । କଣ୍ଠିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍ । ନଗରମାର୍ଗମଗାତ୍ = ନଗରମାର୍ଗମ୍ + ଅଗାତ୍ । ନୃପସୁନୁରପି = ନୃପସୁନୁଃ + ଅପି । ଶାଖାମାଲମ୍ବୀ = ଶାଖାମ୍ + ଆଲକ୍ଷ୍ୟ । ତରୁବରମାରୂଢ଼ା = ତରୁବରମ୍ + ଆରୂଢ଼ । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ପୂର୍ବ + ଆରୂଢ଼ମ୍ । ପୁନଶମ୍ : = ପୁନଃ + ଭୃଶମ୍ ।

ସମାସ – ଅଦୃଶ୍ୟ = ନ ଦୃଶ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ = ତୁରଗମ୍ ଆରୂଢ଼ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଶାଖା, ତସ୍ୟାମ୍ (୬୩ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଳପାନମ୍ = ଜଳସ୍ୟ ପାନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷଛାୟାୟାମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଛାୟା, ତସ୍ୟାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନଗରମାର୍ଗମ୍ = ନଗରସ୍ୟ ମାର୍ଗମ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପସୁନଃ = ନୃପସ୍ୟ ସୁନୁଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଆରୂଢ଼ ଯସ୍ୟ ସ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତ – ଏକାକୀ, ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ, ବ୍ୟାଘ୍ର, ତୁରଙ୍ଗମଃ, ବେପମାନଃ କଉଁରି ୧ମା । କୃଷ୍ଣସାରଃ, ଅତିକରାଳଚିତ୍ରକ, ନୃପସୁନଃ = ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବନଂ, ଅହଂ, ଜଳପାନଂ, ତଂ, ବନ୍ଧନଂ, ନଗରମାର୍ଗମ୍, ପୂର୍ବାରୂଢ଼, ଭଲ୍‌ କଂ, ଭୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୃଶମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ଅଶ୍ଵତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟାତ୍ = ହେତୋ ୫ମୀ । ସରୋବରସ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପରିସରେ, ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍, ବୃକ୍ଷଚ୍ଛାୟାୟାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଆରୂଢ଼ = ଆ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ଅବତୀର୍ୟ୍ଯ = ଅବ୍ + ତୃ + କ୍ତ । ବର୍ଚ୍ଛା = ବନ୍ଦ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପାନମ୍ = ପା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ବିଧାୟ = ବି + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାଗତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଭ୍ରାବ୍ । ବନ୍ଧନମ୍ = ବନ୍ଦ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ପ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ତ୍ରୁଟ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପଳାୟମାନଃ = ପରା – ଅୟ + ଶାନଚ୍ । ବେପମାନଃ = ବେପ୍ + ଶାନଚ୍ । ଆଲକ୍ଷ୍ୟ = ଆ + ଲମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବିଲୋକ୍ୟ ବି + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରାପ୍ତ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ ।

Text – 3

अथ भलुकोऽब्रवीत् …………………………………….. पुण्यं ते स्यात्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ଭୈଷୀ = ଭୟଭୀତ । ଅଦ୍ୟ = ଆଜି । ଅତଃ = ଏଣୁ । ବିଶ୍ବସ୍ଯ = ବିଶ୍ଵାସ କରି । ଶାହୁଁଳାତ୍ = ବାଘଠାରୁ । ରୁକ୍ଷରାଜ = ଭଲ୍ କରାଜ । ତେ = ତୁମର ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ଭାଲୁ କହିଲା, ରାଜକୁମାର ! ଭୟ କର ନାହିଁ । ତୁମେ ଆଜି ମୋ ନିକଟରେ ଶରଣ ପଶିଛ । ଏଣୁ ମୁଁ ତୁମର କୌଣସି ଅନିଷ୍ଟ କରିବି ନାହିଁ । ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ବାଘକୁ ମଧ୍ଯ ଭୟ କର ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର କହିଲା– ହେ ଭଲ୍ କ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ! ମୁଁ ତୁମଠାରେ ଶରଣ ପଶିଛି । ଏଣୁ ଶରଣାଗତକୁ ରକ୍ଷାକରିବା ଫଳରେ ତୁମର ମହତ୍ ପୁଣ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଭଲ କୋଽବ୍ରବୀତ୍ = ଭଲ୍ କଃ + ଅବ୍ରବୀତ୍ । ଶରଣଗତମତଃ = ଶରଣଗତଃ + ତୁମ୍ + ଅତଃ । ନାହମ୍ = ନ + ଅହମ୍ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି । ତବାନିଷ୍ଟମ୍ = ତବ + ଅନିଷ୍ଟମ୍ । ଶାର୍ଦ୍ଧଳାଦପି = ଶାର୍ଦ୍ଧଳାତ୍ + ଅପି । ନୃପସୁନୁନୋଭ୍ରମ୍ = ନୃପସୁନୁନା + ଉକ୍ତମ୍ । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ମହତ୍ = ଶରଣ + ଆଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍‌ + ମହତ୍ ।

ସମାସ – ରାଜକୁମାର ! = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରଣଗତଃ = ଶରଣଂ ଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପସୁନୁନା = ନୃପସ୍ୟ ସୁନଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତଃ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ = ଶରଣାଗତସ୍ୟ ପରିତ୍ରାଣମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଭଲ୍ କ, ଅହଂ, ତ୍ୱମ୍ = କଉଁରି ୧ମା । ରାଜକୁମାର ! ଭୋ ରୁକ୍ଷରାଜ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅନିଷ୍ଟ, ମାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ନୃପସୁନନା = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଶାର୍ଦ୍ଧଳାତ୍ = ଭୟାର୍ଥେ ୫ମୀ । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମମ, ତବ, ତେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆଗତଃ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ବିଶ୍ବସ୍ଯ = ବି + ଶ୍ୱସ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଭେତବ୍ୟମ୍ = ଭୀ + ତଥ୍ୟ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ପରିତ୍ରାଣାମ୍ = ପରି + ତ୍ରୈ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 4

ଶ୍ଳୋକ :
यतः- एकतः क्रतबः सर्वे सहस्रबरदक्षिणाः।
एकतो भयभीतानां प्राणिनां प्राणरक्षणम् ॥ १ ॥

ଯତଃ- ଏକତଃ କ୍ରତପଃ ସର୍ବେ ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣା।
ଏକତୋ ଭୟଭୀତାନାଂ ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୧ ||

ଅନ୍ବୟ – ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣା ସର୍ବେ କ୍ରତପଃ ଏକତଃ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍) । ଭୟଭୀତାନାଂ ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ ଏକତଃ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କ୍ରତତଃ = ଯଜ୍ଞମାନ । ଏକତଃ = ଗୋଟିକରୁ । ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ = ଜୀବନରକ୍ଷା ।

ଅନୁବାଦ – ସମସ୍ତ ଯଜ୍ଞମାନ ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣାକୁ ଗୋଟିକରୁ କରିବା ଉଚିତ । ଭୟଭୀତ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ପ୍ରାଣରକ୍ଷା ଜଣଙ୍କଠାରୁ କରିବା ଉଚିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସମାସ – ଭୟଭୀତାନାମ୍ = ଭୟାତ୍ ଭୀତଃ, ତୋଷାମ୍ (ପଞ୍ଚମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ = ପ୍ରାଣାନାଂ ରକ୍ଷଣମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସର୍ବେ, କ୍ରତତଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଏକତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟଭୀତାନାଂ, ପ୍ରାଣିନାମ୍ = ସମସ୍ତେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭୀତଃ = ଭୀ + କ୍ତ । ରକ୍ଷଣମ୍ = ରକ୍ଷ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Text – 5

तदा भल्लूकेन ……………………….. सुष्वाप राजपुत्रः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ରାଜସୁନଃ = ରାଜପୁତ୍ର । ଦୀପି = ବାଘ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ମହୀରୁହତଳମ୍ = ଗଛ ତଳକୁ । ତରଣି = ସୂର୍ଯ୍ୟ । ଭୃଶମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ । ଶ୍ରାନ୍ତମ୍ = କ୍ଳାନ୍ତ । ଭୂପସ୍ଥିତମ୍ = ରାଜପୁତ୍ରକୁ । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ଗଛତଳେ । ଅଙ୍କେ = କୋଳରେ । ସୁଷ୍ପାପ = ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଇଥିଲା । ବାଘ ମଧ୍ଯ ଗଛତଳକୁ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତା’ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୋଇଗଲେ । ରାତିରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଳାନ୍ତ ହୋଇଥିବା ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଯେତେବେଳେ ନିଦ ଆସିଲା, ସେ ସେତେବେଳେ କହିଲା, ‘‘ଗଛତଳେ ପଡ଼ିଯିବ, ଆସ ମୋ’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼’’ । ଏହିପରି କହିବାରୁ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦ୍ବୀପପି = ଦ୍ବୀପି + ଅପି । ମହୀରୁହତଳମାଗତଃ =ମହୀରୁହତଳମ୍ + ଆଗତଃ । ତତସ୍ତରଣିରସ୍ତଗାତ୍ = ତତଃ + ତରଣି + ଅସ୍ତମ୍ଭ + ଆଗତ୍ । ଯାବନିଦ୍ରା = ଯାବତ୍ + ନିଦ୍ରା । ସମାୟାତି = ସମ୍ + ଆୟାତି । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ବୃକ୍ଷ + ଅଧଃ । ଏହି = ଆ + ଇହି । ମମାଙ୍କେ = ମମ + ଅଙ୍କେ I ଏବମୁକ୍ତବତଃ = ଏବମ୍ + ଉଦ୍ଭବତଃ । ଭଲ କନ୍ୟାଙ୍କ = ଭଲ୍ କସ୍ୟ + ଅଟେ ।

ସମାସ – ରାଜସୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ସୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମହୀରୁହତଳମ୍ = ମତ୍ସ୍ୟ ରୋହତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତସ୍ୟ ତଳ, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଭୂପସୁତମ୍ = ଭୂପସ୍ୟ ସୁତଃ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଅଧଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁତ୍ର (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତରଣି, ନିଦ୍ରା, ରାଜପୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା। ଦ୍ବୀପି = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ରାଜସୁନଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ମହୀଗୃହରୁତନଂ, ଅସ୍ତଂ, ଶ୍ରାନ୍ତ, ନିଦ୍ରାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୂପସୁତମ୍ = ଯାବତ୍ ଯୋଗେ ୨ୟା । ଭୃଶମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ଭଲ୍ଟ,କେନ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଏବମୁକ୍ତବତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭଲ୍ କସ୍ୟ, ମମ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ରାତ୍ରୋ, ଅଙ୍କେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ସମାଶ୍ବାସିତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଶସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଆଗତଃ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଶ୍ରାନ୍ତମ୍ = ଶ୍ରମ୍ + କ୍ତ । ଉକ୍ତବତଃ = ବଚ୍ + କ୍ତବନ୍ତୁ ।

Text – 6

तदा चित्रकः …………………………………. महत् पातकम्॥

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବ୍ରୁତେ = କହିଲା । ଯତଃ = ଯେଣୁ । ମୃଗୟୟା = ଶିକାରଦ୍ଵାରା । ନିବେଶିତଃ = ବସାଇଅଛ । ଅଧଃ = ତଳକୁ । ପାତୟ = ପଳାଅ । ନିଜାଳୟମ୍ = ନିଜ ଘରକୁ । ରୂକ୍ଷେଣ = ଭାଲୁଦ୍ବାରା । ମେ = ମୋର । ଯତଃ = ଯେହେତୁ । ପାତକମ୍ = ପାପ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ସମୟରେ ଚିତ୍ରକ କହିଲା– ଭଲ୍ କ ! ଏ ଗ୍ରାମବାସୀ ଅଟେ । ପୁନର୍ବାର ଶିକାରଦ୍ୱାରା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ମାରିଦେବ, ଏହି ଶତ୍ରୁକୁ କାହିଁକି କୋଳରେ ବସାଇଛ । ଯେହେତୁ ଇଏ ମନୁଷ୍ୟ, ତେଣୁ ତୁମଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅପକାର କରିବ । ସେହି କାରଣରୁ ଏହାକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଏହାକୁ ଖାଇ ସୁଖରେ ଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନିଜ ଘରକୁ ଚାଲିଯାଅ ।

ଭାଲୁ କହିଲା– ମୋର ଯାହାକିଛି ହୋଇଯାଉ । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ମୋର ଏହି ଶରଣାର୍ଥୀକୁ ପକାଇବି ନାହିଁ । କାରଣ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ବଡ଼ ପାପ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚିତ୍ରକୋ ବୁତେ = ଚିତ୍ରକଃ + ବ୍ରତେ । ପୁନରପି = ପୁନଃ + ଅପି । ମୃଗୟୟାସ୍ମାନିହନିଷ୍ୟତି = ମୃଗୟୟା + ଅସ୍ମାନ୍ + ନିହନିଷ୍ଯତି । ଶତ୍ରୁରୟମ୍ = ଶ + ଅୟମ୍ । କିମର୍ଥମଙ୍କ = କିମର୍ଥମ୍ + ଅଙ୍କେ । ଯତୋଽୟମ୍ = ଯତଃ + ଅୟମ୍ । ମନୁଷ୍ୟଽୟୋପକୃତୋଽପ୍ୟୟମ୍‌ପକାରମେବ= ମନୁଷ୍ୟ + ଅତଃ + ତ୍ରୟା + ଉପକୃତଃ + ଅପି + ଅୟମ୍ + ଅପକାରମ୍ + ଏବ । ତସ୍ମାଦମୁମଧଃ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅମୁମ୍ + ଅଧଃ । ଅହମେନିମ୍ = ଅହମ୍ + ଏନମ୍ । ତୁମପି = ତୁମ୍ + ଅପି । ନିଜାଳୟମ୍ ନିଜ + ଆଳୟମ୍ । ଋକ୍ଷଣୋକ୍ତମ୍ = ରକ୍ଷଣ + ଭକ୍ତମ୍ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି । ପରମମୁମ୍ = ପରମ୍ + ଅମୁମ୍ । ନାହମ୍ = ନ + ଅହମ୍ ।

ସମାସ – ଗ୍ରାମବାସୀ = ଗ୍ରାମେ ବସତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କିମର୍ଥମ୍ = କସ୍ମି ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ନିଜାଳୟମ୍‌ = ନିଜସ୍ୟ ଆଳୟ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତମ୍ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ, ତତ୍ (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଚିତ୍ରକ, ଅୟଂ, ଗ୍ରାମବାସୀ, ଶତ୍ରୁ, ମନୁଷ୍ୟ, ତ୍ୱମ୍, ପାତକମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ଅୟମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭଲୂକ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅପକୃତଃ, ଅପକାରମ୍ = ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଅସ୍ମାନ୍, ଅମୁମ୍, ଏନଂ, ନିଜାଳୟଂ, ଅମୁମ୍, ଶରଣାଗତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମୃଗୟୟା କରଣେ ୩ୟା । ରକ୍ଷଣ, ତ୍ରୟା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ସୁଖେନ = ‘ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭ୍ୟୁ ଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍’ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ =ହେତୌ ୫ମୀ । ମେ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଙ୍କେ, ଶରଣାଗତମାରଣେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିବେଶିତଃ = ନି + ବିଶ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଉପକୃତଃ = ଉପ + କୃ + କ୍ତ । ଅପକାରଃ = ଅପ + କୃ + ଘଞ୍ଚ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ରା = ଭକ୍ଷ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଉକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ମାରଣମ୍ = ମୃ + ଣିଚ୍ + ଲୁଟ୍ ।

Text – 7

ଶ୍ଳୋକ :
तथा हि- विश्वासघातकाश्चैव शरणागतघातकाः।
वसन्ति नरके घोरे यावदाभूतसंप्लवम् ॥ २ ॥

ତଥା ହି – ବିଶ୍ବାସଘାତକାରୈବ ଶରଣାଗତଘାତକା ।
ବସନ୍ତ ନରକେ ଘୋରେ ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥ ୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ଯାବତ୍ ଆଭୂତସଂପ୍ଳବଂ (ତାବତ୍) ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ ଶରଣାଗତଘାତକାଂ ଚ ଏବଂ ଘୋରେ ନରକେ ବସନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଭୂତଃ = ପ୍ରାଣୀ । ସଂପ୍ଳବମ୍ = ବିନାଶ । ଚ = ଏବଂ । ଏବ = ହି । ନରକେ = ନର୍କରେ । ବସନ୍ତି = ବାସ କରନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ଯେବେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ବିନାଶ ହୁଅନ୍ତି (ତେବେ) ବିଶ୍ଵାସଘାତକମାନେ ଓ ଶରଣାଗତଘାତକମାନେ ହିଁ ଘୋର ନର୍କରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିଶ୍ୱାସଘାତକାରୈବ = ବିଶ୍ଵାସଘାତକ + ଚ + ଏବ । ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ + ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ।

ସମାସ – ଶରଣାଗତଘାତକଃ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତେଷା ଘାତକ, ତେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଆ ଭୂତେଶ୍ୟ, ଆଭୂତ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ତେଷା ସଂପ୍ଲବମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବିଶ୍ୱାସଘାତକା, ଶରଣାଗତଘାତକା = କଉଁରି ୧ମା । ଅଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ ଯୋଗେ ୨ୟା । ନରକେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଘାତକଃ = ହନ୍ + ଶୁଳ୍।

Text – 8

तदनन्तरं राजपुत्रः …………………………… निजनगरं गच्छ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିନିଦ୍ର = ନିଦ୍ରାରହିତ । କ୍ଷଣମ୍ = କିଛି ସମୟ । ଅପ୍ରମଶଃ = ସାବଧାନ । ସ୍ବାପମ୍ = ଶୋଇ । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖରୂପକ ଆୟୁଧ ବା ଶସ୍ତ୍ର ଯାହାର ଅଛି । ପ୍ରସାଦଃ = ଅନୁଗ୍ରହ ବା ପ୍ରସନ୍ନତା । ମରଃ = ମୋଠାରୁ । ଅଭୁମ୍ = ଖାଇବାକୁ । ପାତୟ = ପକାଇଦିଅ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ରାଜପୁତ୍ରର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଗଲା । ଭାଲୁ କହିଲା, ହେ ରାଜପୁତ୍ର ! ମୁଁ କିଛି ସମୟ ଶୋଇବି । ତୁମେ ଧୀରସ୍ଥିର ହୋଇ ରହ । ସେ କହିଲା, ସେପରି ହେଉ । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ର ନିକଟରେ ନିଦରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ସେହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ହେ ରାଜକୁମାର ! ତୁମେ ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । କାରଣ ଇଏ ନଖକୁ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ପ୍ରୟୋଗ କରେ । ଏହାର ମନ ଅସ୍ଥିର ଜଣାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଏହାର ଅନୁଗ୍ରହ ମଧ୍ଯ ଭୟଙ୍କର । ଇଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଭାଲୁକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଏହାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି, ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନିଜ ନଗରକୁ ଯାଅ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଦନନ୍ତରମ୍ = ତତ୍ + ଅନନ୍ତରମ୍ । ଭଲ୍ଟ କେନୋଭ୍ରମ୍ = ଭଲୁ କେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ତୁମପ୍ରମତ୍ତସ୍ତିଷ୍କ = ତୁମ୍ + ଅପ୍ରମଶଃ + ତିଷ୍ଠ । ତେନୋକ୍ତମ୍ = ତେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ବ୍ୟାଘ୍ରଣୋକ୍ତମ୍ = ବ୍ୟାଘ୍ରାଣ + ଭକ୍ତମ୍ । ତୁମସ୍ୟା = ତୁମ୍ + ଅସ୍ୟ । ଯତୋୟମ୍ = ଯତଃ + ଅୟମ୍ । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖ + ଆୟୁଧ । ତସ୍ମାଦସ୍ୟ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅସ୍ୟ । ପ୍ରସାଦୋଽପି – ପ୍ରସାଦଃ + ଅପି । ସ୍ୱୟମଭୁମିଚ୍ଛତି = ସ୍ଵୟମ୍ + ଅଭୁମ୍ + ଇଚ୍ଛତି । ଅତମୁମ୍ = ଅତଃ + ତ୍ୱମ୍ + ଅମୁମ୍ । ଭଲ୍ କମଶଃ ଭଲ୍ କମ୍ + ଅଧଃ । ଅହମେନିମ୍ = ଅହମ୍ + ଏନମ୍ । ତୁମପି = ତୁମ୍ + ଅପି ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିନିଦ୍ର = ବିଗତା ନିଦ୍ରା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ରାଜକୁମାର ! = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅପ୍ରମଶଃ = ନ ପ୍ରମଶଃ (ନ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜପୁତ୍ରସମୀପେ = ରାଜପୁତ୍ରସ୍ୟ ସମୀପେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖା ଆୟୁଧାନି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଚଞ୍ଚଳଚିତଃ = ଚଞ୍ଚଳ ଚିରଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିଜନଗରମ୍ = ନିଜସ୍ୟ ନଗରମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅହଂ, ତ୍ଵମ୍, ଭଲ୍କ, ଅୟଂ, ନଖାୟୁଧଃ, ଭୟଙ୍କରଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଭୋ ରାଜକୁମାର ! ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାଜପୁନଃ, ବିନିଦ୍ର, ଅୟଂ, ଚଞ୍ଚଳଚିତଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ପ୍ରସାଦଃ, ତ୍ୱମ୍ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ ମା । ନିଦ୍ରା, ସ୍ବାପିଂ, ବିଶ୍ୱାସଂ, ବାଂ, ଭଲ୍ କଂ, ସ୍ବୟଂ, ଅମ୍ବୁ, ଏନଂ, ନିଜନଗରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କ୍ଷଣମ୍ = ବ୍ୟାପ୍ତି ଅର୍ଥେ ୨ୟା । ଭଲ୍ କେନ, ତେନ, ବ୍ୟାଘ୍ରାଣ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମଭଃ = ରକ୍ଷଣାର୍ଥକ ଧାତୁ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଅସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଉକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରମଶଃ = ପ୍ର + ମଦ୍ + କ୍ତ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରସାଦଃ = ପ୍ର + ସଦ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ରକ୍ଷିତ୍ବ = ରକ୍ଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଅଭୁମ୍ = ଅଦ୍ + ତୁମୁନ୍ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ରା = ଭକ୍ଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ବାଚ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Text – 9

तच्छ्रुत्वा राजपुत्रः …………………………….. निजस्थानं जगाम।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଚ୍ଛତ୍ୱା = ତାହା ଶୁଣି । ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଅଧଃ = ତଳକୁ । ଅନ୍ତରା = ମଝିରେ । ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଧରି ପକାଇଲା । ଭୟମବାପ = ଡରିଗଲା । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପୀ ବା ନୀଚ । ବିଜେଷୀ = ଭୟ କରୁଛି । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୋଗ କରିବାର ଅଛି । ଶାପମ୍ = ଅଭିଶାପ । ନିର୍ଗତଃ = ବାହାରିଗଲା । ଶପ୍ତା = ଶାପ ଦେଇ । ଜଗାମ = ଚାଲିଗଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତାହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଯେତେବେଳେ ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲି ଦେଇଛି, ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ତଳକୁ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ମଝିରେ ଅନ୍ୟ ଡାଳକୁ ଧରି ରହିଗଲା । ପୁଣି ତାକୁ ଦେଖୁ ରାଜପୁତ୍ର ଡରିଗଲା । ଭାଲୁ କହିଲା– ରେ ପାପୀ ! କାହିଁକି ଡରୁଛୁ । ଯାହା ପୂର୍ବାର୍ଜିତ କର୍ମ, ତାହା ତୋର ଭୋଗ କରିବାକୁ ଅଛି । ଏଣୁ ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ଯା’, ଏପରି ଶାପ ଦେଇଥିଲା । ତା’ପରେ ସକାଳ ହେଲା, ବାଘ ସେହି ସ୍ଥାନରୁ ଚାଲିଗଲା । ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ରାଜକୁମାରକୁ ଶାପ ଦେଇ ନିଜ ସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଛୁତ୍ବା = ତତ୍ + ଶୁତ୍ବା । ଯାବତ୍ତମଧଃ = ଯାବତ୍ + ତମ୍ + ଅଧଃ । ପତନ୍ନନ୍ତରା = ପତତ୍ + ଅନ୍ତରା । ଶାଖାମନ୍ୟାମବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଶାଖାମ୍ + ଅନ୍ୟମ୍‌ + ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ । ପୁନସ୍ତମ୍ = ପୁନଃ + ତମ୍ । ଭୟମବାପ = ଭୟମ୍ + ଅବାପ । ଭଲ କୋଽପ୍ୟବଦତ୍ = ଭଲ କଃ + ଅପି + ଅବଦତ୍ । କିମର୍ଥମ୍ = କିମ୍ + ଅର୍ଥମ୍ । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ = ପୂର୍ବ + ଅର୍ଜିତମ୍ । ତତ୍ତ୍ୱୟା = ତତ୍ + ତ୍ୟା । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମିତି = ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଅତମ୍ = ଅତଃ + ତୁମ୍ । ପ୍ରଭାତମାସୀତ୍ = ପ୍ରଭାତମ୍ + ଆସୀତ୍ । ବ୍ୟାଘ୍ରସ୍ତସ୍ନାସ୍ଥାନନିର୍ଗତଃ = ବ୍ୟାଘ୍ର + ତସ୍ମାତ୍ + ସ୍ଥାନତ୍ + ନିର୍ଗତଃ । ଭଲ୍ କୋଽପି = ଭଲ କଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କିମର୍ଥମ୍ = କହ୍ନେ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପେ ତିଷ୍ପତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଅର୍ଜିତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପିଶାଚ = ପିଶିତମ୍ ଆମେତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଜସ୍ଥାନମ୍‌ = ନିଜସ୍ୟ ସ୍ଥାନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ, ଭଲ୍ କଃ, ପିଶାରଃ, ବ୍ୟାଘ୍ର = କର୍ମରି ୧ ମା । ଭୋ ପାପିଷ୍ଠ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଭଲ୍ କଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ , ତତ୍, କର୍ମ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଶାଖା, ଅନ୍ୟା, ତଂ, ଭୟଂ, ଶାପଂ, ରାଜକୁମାରଂ, ନିଜସ୍ଥାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟ । ବୃକ୍ଷାତ୍, ତସ୍ମାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁକ୍ଳା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ପତନ୍ = ପତ୍ + ଶତୃ । ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଅବ + ଲମ୍ବ + ଭବତୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପ + ଇଷ୍ଠନ୍ । ଅର୍ଜିତମ୍ = ଅର୍ଡ଼ + କ୍ତ । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୁଜ୍ + ତବ୍ୟ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶିବ । ଦରବାନ୍ = ଦା + କ୍ତବତ୍ରୁ । ନିର୍ଗତଃ = ନିର୍ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଶସ୍ତା = ଶପ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ ।

Text – 10

राजकुमारः ससेमिरा …………………………….. बनं गमिष्यामः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପ୍ରଜଳ୍ପନ୍ = ପ୍ରଳାପ କରି । ଭୂୟାଁ = ହୋଇ । ତୁରଙ୍ଗ = ଘୋଡ଼ା । ଶୂନ୍ୟମ୍ = ଖାଲି । କେବଳମାଗତମ୍ = ଏକାକୀ ଆସିଥୁବା । ଆଚଚକ୍ଷୁଃ = କହିଲେ । ଆହୂୟ = ଡାକି । ଅପଶକୁନ = ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ । ଉଲଂଘ = ଉଲଂଘନ କରି ବା ନମାନି । ପ୍ରତ୍ୟୟ = ବିଶ୍ୱାସ । ଆରୂଢ଼ୀ = ଚଢ଼ି । ସନ୍ = ହୋଇ । ଅନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଖୋଜିବାପାଇଁ ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜକୁମାର ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବଣରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲା । ନଗରରେ ଲୋକମାନେ ଘୋଡ଼ାଟିକୁ ଶୂନ୍ୟ ଥ‌ିବା ଦେଖୁ ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ଏକାକୀ ଆସିଥିବା ଘୋଡ଼ା ବିଷୟରେ କହିଲେ । ତା’ପରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ– ଯେତେବେଳେ କୁମାର ମୃଗୟା କରିବାପାଇଁ ବାହାରିଲେ ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ତାହା ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରିଯିବାରୁ ତାଙ୍କର ଏପରି ବିଶ୍ଵାସ ହେଉଛି । ସେ ଚଢ଼ିଯାଇଥିବା ଘୋଡ଼ାଟି ବଣରୁ ଖାଲି ଆସିଛି । ଏଣୁ ତାଙ୍କୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଯିବା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତୁରଙ୍ଗସ୍ତେନ = ତୁରଙ୍ଗ + ତେନ । ରାଜ୍ଞାଽଗ୍ରେ = ରାଜ୍ଞା + ଅଗ୍ରେ । କେବଳମାଗତମ୍ = କେବଳମ୍ + ଆଗତମ୍ । ତୁରଙ୍ଗମାଚକ୍ଷୁଃ = ତୁରଙ୍ଗମ୍ + ଆଚକ୍ଷୁଃ । ମନ୍ତ୍ରଣମାହୂ = ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ + ଆହୂୟ । ନିର୍ଗତସ୍ତଦା = ନିର୍ଗତଃ + ତଦା । ମହାନପଶକୁନଃ = ମହାନ୍ + ଅପଶକୁନଃ । ତମୁଲଂଘ = ତମ୍ + ଉଲଂଘା । ନିର୍ଗତସ୍ତସ୍ୟ = ନିର୍ଗତଃ + ତସ୍ୟ । ତେନାରୂଢ଼େଶ୍ୱ = ତେନ + ଆରୂଢ଼ + ଅଶ୍ଵ । ବନାଦଗତଃ = ବନାତ୍ + ଆଗତଃ । ଅତସ୍ତଦନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଅତଃ + ତତ୍ + ଅନ୍ଵେଷଣ + ଅର୍ଥମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜକୁମାରଃ = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ (୬କ୍ଷୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ମୃଗୟାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ଅନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଅନ୍ଵେଷଣାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜକୁମାରଃ, ପିଶାଚ, ତୁରଙ୍ଗ, ଜନା, ରାଜା, କୁମାରଃ, ମହାନପଶକୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ସମେସିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟଯୋଗେ ୧ମା । ଆରୂଢ଼, ଅଶ୍ଵ, ଶୂନ୍ଯ = ଭକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମ । ବନଂ, ନଗରଂ, ଅଶ୍ଵ, ଶୂନ୍ୟ, ତୁରଙ୍ଗ, ମନ୍ତ୍ରଣଂ, ତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବନାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ରାଜ୍ଞ = ଅଗ୍ରେ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରଜଳ୍ପନ୍ = ପ୍ର + ଜଳ୍ପ + ଶତୃ । ଭୂତ୍ରା = ଭୂ + ଲ୍କାଚ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଆଗତମ୍ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଆହୂୟ = ଆ + ହେ + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ଗତଃ = ନିର୍‌ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଉଲଂଘ = ଉତ୍ + ଲଘୁ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଆରୂଢ଼ = ଆ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ସନ୍ = ଅସ୍ + ଶତୃ । ଅନ୍ଵେଷଣମ୍ = ଅନୁ + ଇଷ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 11

तेनोक्तम्-देव! ………………………………….. स्वस्थो न बभूव।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଥା = ସେହିପରି । ତତଃ = ତାହାପରେ । ମାର୍ଗଣ = ରାସ୍ତାରେ । ପରିଭ୍ରମନ୍ତମ୍ = ବୁଲୁଥୁବା । ବଦନ୍ତମ୍ କହୁଥିବା । ମହାଶୋକସାଗରେ = ଅତୀବ ଦୁଃଖସାଗରରେ । ନିମଗ୍ନ = ବୁଡ଼ିଯାଇ । ଆଦାୟ = ଆଣି । ନ ବଭୂବ = ହେଲା ନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ସେ କହିଲେ, ମହାରାଜ ! ତାହା ହିଁ କରନ୍ତୁ । ତା’ପରେ ରାଜା ସପରିବାର ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହିତ ଯେଉଁ ବାଟରେ ସେ ଯାଇଥିଲା ସେ ବାଟରେ ହିଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ପିଶାଚ ହୋଇ ବନ ମଧ୍ଯରେ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ବୁଲୁଥିବା ତାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ସେ ଶୋକସାଗରରେ ବୁଡ଼ିଯାଇ ତାକୁ ଧରି ନିଜ ନଗରକୁ ପ୍ରସ୍ଥାନ କଲେ । ମଣି, ମନ୍ତ୍ର ଓ ଔଷଧ ଜାଣିଥିବା ବୈଦ୍ୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ଚିକିତ୍ସିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜକୁମାର ସୁସ୍ଥ ହୋଇପାରି ନଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତେନୋସ୍ତମ୍ = ତେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ଗତସ୍ତେନୈବ = ଗତଃ + ତେନ + ଏବ । ନିମଗ୍ନସ୍ତମାଦାୟ : ନିମଶଃ + ତମ୍ + ଆଦାୟ । ସ୍ଵପୁରମଗମତ୍ = ସ୍ଵପୁରମ୍ + ଅଗମତ୍ । ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନାହୂୟ = ମଣିମନ୍ତ୍ର + ଔଷଧ୍ୟାନ୍ + ଆହୂୟ । ନୈଶ୍ଚିକିତ୍ସିତୋଽପି = ତିଃ + ଚିକିତ୍ସିତଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ବନମଧ୍ୟ = ବନସ୍ୟ ମଧ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମହାଶୋକସାଗରେ = ମହାନ୍ ଶୋକଃ, ମହାଶୋକଃ (କର୍ମଧାରୟ), ମହାଶୋକ ଏବ ସାଗରଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ରୂପକ କର୍ମଧାରୟ) । ସ୍ଵପୁରମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ପୁରମ୍, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନ୍ = ମଣି ଚ ମନ୍ତ୍ରୀ ଚ ଔଷଧ, ମଣିମହୌଷଧୟ (ଦ୍ବଦୁଃ), ମଣିମହୌଷଧୀ ଜାନାତି ଇତି, ତାନ୍ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ସ, ନିମଗ୍ନ, ସ୍ଵସ୍ଥ = କର୍ଭରି ୧ମା । ଦେବ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଚିକିତ୍ସିତଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବନଂ, ପରିଭ୍ରମନ୍ତ, ବଦନ୍ତୀ, ପିଶାଚୀତଂ, ତଂ, ସ୍ଵପୁରଂ, ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମନ୍ତ୍ରଣା, ପରିବାରେଣ = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଯେନ, ମାର୍ଗଣ, ତେନ = ମାର୍ଗବାଚକ ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତୈ = କରଣେ ୩ୟା । ବନମସ୍ତେ, ମହାଶୋକସାଗରେ ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ପରିଭ୍ରମନ୍ତମ୍ = ପରି + ଭ୍ରମ୍ + ଶତୃ (୨ୟା ଏକବଚନେ) । ବିଦନ୍ତମ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ (୨ୟା ଏକବଚନ) । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ନିମଗ୍ନ = ନି + ମନନ୍ + କ୍ତ । ଆଦାୟ = ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆହୂୟ = ଆ + ହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

Text – 12

तस्मिन्नबसरे राजा ……………………… भवितव्यतानुसारिणी भवति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅବସର = ସମୟରେ । ଅବଦତ୍ = କହିଲେ । ଇଦାନୀମ୍ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ତହିଁ = ତେବେ । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ = ଅଳ୍ପ ସମୟରେ । ଅମୁମ୍ = ଏହାକୁ । ନିର୍ବାସିତଃ = ଦେଶାନ୍ତର । କାର୍ଯ୍ୟମ୍ = କରିବା କଥା । ନିରାସସମୟେ = ବହିଷ୍କାର କାଳରେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ତାଦୃଶଃ =’ ସେହିଭଳି । ଏବ = ହିଁ । ଭବିତ୍ୟବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ଯାହା ହେବାକଥା ତାକୁ ଅନୁସରଣ
କରେ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ସମୟରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କହିଲେ– ହେ ମନ୍ତ୍ରୀ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ଶାରଦାନନ୍ଦ ଯଦି ଥାଆନ୍ତେ, ତାହା ହେଲେ କ୍ଷଣକରେ ଏହାକୁ ଭଲ କରିଦେଇଥା’ନ୍ତେ । ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ଦେଶାନ୍ତର କରିଛି ବା ବାହାର କରିଦେଇଛି । ମନୁଷ୍ୟ ଯାହା କରିବା କଥା ତାହା ବିଚାର କରି କରିବା ଉଚିତ । ତାଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କଲାବେଳେ ମୋତେ କେହି ବାରଣ କଲେ ନାହିଁ । ମନ୍ତ୍ରୀ କହିଲେ– ସମୟ ସେହିପରି ଥୁଲା । ଯାହା ହେବାର କଥା ବୁଦ୍ଧି ତାହାକୁ ଅନୁସରଣ କରେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତସ୍ମିନ୍ନବସରେ = ତସ୍ମିନ୍ + ଅବସରେ । ମନ୍ତ୍ରଣମବଦତ୍ = ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ + ଅବଦତ୍ । ମନ୍ତ୍ରନିଦ୍ରାନୀମ୍ = ମନ୍ତନ୍‌ + ଇଦାନୀମ୍ । ଶାରଦାନନ୍ଦଶ୍ଚେଦତିଷ୍ଠତ୍ତର୍ହି = ଶାରଦାନନ୍ଦ + ଚେତ୍ + ଅତିଷ୍ଠତ୍ + ତହିଁ । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣାମୁମଚିକିତ୍ସତ୍ = କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ + ଅମୁମ୍ + ଅଚିକିତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟବ = ବିଚାର୍ଯ୍ୟ + ଏବ । ତଳିରାସସମୟେ = ତତ୍ + ନିରାସସମୟେ । କେନାପି = କେନ + ଅପି । ବାରିତୋଽହମ୍ = ବାରିତଃ + ଅହମ୍ । ମନ୍ତ୍ରଣୋକ୍ତମ୍ = ମନ୍ତ୍ରଣା + ଉକ୍ତମ୍ । ସମୟସ୍ତାଦୃଶଃ = ସମୟ + ତାଦୃଶ । ଏବାସୀତ୍ = ଏବ + ଆସୀତ୍ । ବୁଦ୍ଧିର୍ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ବୁଦ୍ଧି + ଭବିତବ୍ୟତା + ଅନୁସାରିଣୀ ।

ସମାସ – କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ = କ୍ଷଣଂ ମାତ୍ରା ଯସ୍ୟ ତତ୍, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିରାସସମୟେ = ନିରାସସ୍ୟ ସମୟ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ଭବିତବ୍ୟମ୍ ଅନୁସରତି ଯା (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଶାରଦାନନ୍ଦ, ତତ୍, ଅହମ୍, ସମୟ, ତାଦୃଶଃ, ବୁଦ୍ଧି, ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭୋ ମନ୍ତ୍ରାନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନ ୧ମା । ସ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମ । ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ , ଅମ୍ଳୀ, କାର୍ଯ୍ୟ, ଯତ୍, ତତ୍, ବିଚାର୍ଯ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ, ପୁରୁଷେଣ, କେନ = କରଣେ ୩ୟା । ମୟା, ମନ୍ତ୍ରଣା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତସ୍ମିନ୍, ଅବସରେ, ନିରାସସମୟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିର୍ବାସିତଃ = ନିର୍‌ + ବସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଯତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍‌ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ବାରିତଃ = ବୃ + ଶିବ + କ୍ତ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ବୁଦ୍ଧି = ବୁଧ୍ + ଭିନ୍ନ ।

Text – 13

ଶ୍ଳୋକ :
अक्तं च-
न हि भवति यन्न भाव्यं, भवति च भाव्यं विनापि यत्नेन।
करतलगतमपि नश्यति यस्य हि भवितव्यता नास्ति ॥ ३ ॥

ଉଲଂ ଚ :
ନ ହି ଭବତି ଯନ୍ତ୍ର ଭାଗ୍ୟ, ଭବତି ଚ ଭାଗ୍ୟ ବିନାପି ଯତ୍ନନ ।
କରତଳଗତମପି ନଶ୍ୟତି ଯସ୍ୟ ହି ଭବିତବ୍ୟତା ନାସ୍ତି ॥ ୩ ॥

ଅନ୍ବୟ – ଯତ୍ନ ନ ଭାଗ୍ୟ ହି ନ ଭବତି, ଯତ୍ନନ ବିନା ଅପି ଭାଗ୍ୟ ଭବତି ଚ । ହି ଯସ୍ୟ ଭବିତବ୍ୟତା ନାସ୍ତି କରତଳଗତମ୍ ଅପି ନଶ୍ୟତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯତ୍ = ଯାହା । ଭାବ୍ୟମ୍ = ଘଟିବାକୁ ଥ‌ିବ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ଭବିତବ୍ୟତା = ରହିବାର ବା ଘଟିବାର । କରତଳଗତମ୍ = ହାତକୁ ଆସିଲେ । ନଶ୍ୟତି = ନଷ୍ଟ ହୁଏ ।

ଅନୁବାଦ – କୁହାଯାଇଛି– ଯାହା ନ ହେବାର ଥ‌ିବ ତାହା ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ଯତ୍ନ ବିନା ମଧ୍ଯ ଯାହା ହେବାକୁ ଥ‌ିବ ତାହା ହୋଇଥାଏ । ଯେହେତୁ ଯାହା ହେବାର ବା ରହିବାର ନାହିଁ ତାହା ହସ୍ତଗତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଯନ୍ତ୍ର = ଯତ୍ + ନ । ବିନାପି = ବିନା + ଅପି । କରତଳଗତମପି = କରତଳଗତମ୍ + ଅପି । ନାସ୍ତି = ନ + ଅସ୍ତି ।

ସମାସ – କରତଳଗତମ୍ = କରୟୋ ତଳମ୍, କରତଳମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କରତଳଂ ଗତମ୍ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭାଗ୍ୟ, କରତଳଗତଂ, ଭବିତବ୍ୟତା = କର୍ଭରି ୧ମା । ଯତ୍ନନ = ବିନା ଯୋଗେ ୩ୟା । ଯସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତମ୍ = ଗମ୍ + କ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Text – 14

राक्तम्-तत् …………………………….. किमजो प्युयमस्य करिष्यति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅରୂତ୍ = ହେଲା । ଇଦାନୀମ୍ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ଅତ୍ର = ଏଠାରେ । ଏନମ୍ = ଏହାକୁ । ଯୋଗ୍ୟତେ = ଯୁକ୍ତହେବ । କାରୟିତ୍ୱ = କରାଇ । ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ = ବିଷୟକୁ । ଭଣିତମ୍ = କହିଲେ । ବର୍ଷତେ = ରହିଛି ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜା କହିଲେ, ତାହା କର୍ମଫଳ ଅନୁସାରେ ଘଟିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏ ବିଷୟରେ ବିଶେଷ ଯତ୍ନ କରାଯିବା ଉଚିତ । ମନ୍ତ୍ରୀ ପଚାରିଲେ– ତାହା କିପରି ? ରାଜା କହିଲେ– ଯେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାକୁ ଭଲ କରିପାରିବ, ସେ ରାଜ୍ୟର ଅଧେ ପାଇବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଦିଅ ।

ମନ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ସେପରି କରାଇ ନିଜ ଘରକୁ ଆସି ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ଆଗରେ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ସେସବୁ ଶୁଣି ଶାରଦାନନ୍ଦ କହିଲେ– ହେ ମନ୍ତ୍ରୀ ! ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ କହିଦିଅ ଯେ ମୋର ଏକ କନ୍ୟା ଅଛି । ଏ (ରାଜକୁମାର) ତାଙ୍କର ଦର୍ଶନ କରିବା ଉଚିତ । ସେ ଏହାର କୌଣସି ଉପାୟ କରିପାରିବ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ରାକ୍ତମ୍ = ରାଜ୍ଞା + ଉକ୍ତମ୍ । କର୍ମାନୁସାରେଣାଭୂତ୍ = କର୍ମ + ଅନୁସାରେଣ + ଅଦ୍ଭୁତ୍ । ଇଦାନୀମତ୍ର = ଇଦାନୀମ୍ + ଅତ୍ର । ଯଽନୁଷେୟ = ଯଶଃ + ଅନୁଷେୟ । କଣ୍ଠନୈନମ୍ = କଃ + ଚନ + ଏନମ୍ । ରାଜ୍ୟାର୍ଡେନ = ରାଜ୍ୟ + ଅର୍ଜେନ । ସ୍ଵଭବନମାଗତ୍ୟ = ସ୍ଵଭବନମ୍ + ଆଗତ୍ୟ । ଶାରାଦାନନ୍ଦାଗ୍ରେ = ଶାରଦାନନ୍ଦ + ଅଗ୍ରେ । ସର୍ବମପି ସର୍ବମ୍ + ଅପି । ବୃତ୍ତାନ୍ତମିକଥୟତ୍ = ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ + ଅକଥୟତ୍ । ତତସ୍ତତ୍ = ତତଃ + ତତ୍ । ରାଜ୍ଞାଽଗ୍ରେ = ରାଜଃ + ଅଗ୍ରେ । ଯନ୍ମମ = ଯତ୍ + ମମ । କାପି = କା + ଅପି । ଦର୍ଶନମସ୍ୟ = ଦର୍ଶନମ୍‌ + ଅସ୍ୟ । କିମ୍ପ୍ୟୁପାୟମସ୍ୟ = କିମ୍ + ଅପି + ଉପାୟମ୍ + ଅସ୍ୟ ।

ସମାସ – କର୍ମାନୁସାରେଣ = କର୍ମଶଃ ଅନୁସାରମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜ୍ୟଵେନ = ରାଜ୍ୟସ୍ୟ ଅର୍ଘ୍ୟମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵଭବନମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ଭବନ, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶାରଦାନନ୍ଦାଗ୍ରେ = ଶାରାଦାନନ୍ଦସ୍ୟ ଅଗ୍ରେ (୬୩ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମନ୍ତ୍ରୀ, କୀଦୃଶଃ, ସ୍ୱ, ରାଜା, ଯଃ, କନ୍ୟା = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୋ ମନ୍ତ୍ରୀନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ମହାନ୍, ଯଶଃ ଘୋଷଣା, କଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ସର୍ବମ୍, କା = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଏନଂ, ସ୍ବଭବନମ୍, ସର୍ବଂ, ବୃତ୍ତାନ୍ତ, ଦର୍ଶନଂ, ରୋଗମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜ୍ଞା, ରାଜ୍ୟାର୍ଡେନ, ଶାରଦାନନ୍ଦେନ ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । କର୍ମାନୁସାରେଣ = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭିଂ ୩ୟା । ମମ, ତସ୍ୟା = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅସ୍ୟ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ କଉଁରି ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ଅନୁଷ୍ଠେୟଃ = ଅନୁ + ସ୍ଥା + ଯତ୍ । ପ୍ରଦାତବ୍ଯ = ପ୍ର + ଦା + ତଥ୍ୟ । କାରୟିତ୍ରା = କୃ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + କ୍ଵାଚ୍ । ଭଣିତମ୍ = ଭଣ୍ + କ୍ତ । ଦର୍ଶନମ୍ = ଦୃଶ୍ + ଲୁଟ୍ । କାର୍ଯ୍ୟମ୍‌ + କୃ + ଣ୍ୟତ୍ ।

Text – 15

तच्छ्रुत्वा राच्छुः …………………………………. पद्यं पठितम्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁକ୍ଳା = ଶୁଣି । ପୁରତଃ = ସମ୍ମୁଖରେ ବା ଆଗରେ । କଥ୍ତମ୍ = କହିଲେ । ଆମତ୍ୟମଣ୍ଡଳ ପରିବୃତ୍ୱ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ।

ଅନୁବାଦ – ତାହା ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେହିପରି କହିଲେ । ତା’ପରେ ରାଜା ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ହୋଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଗୃହକୁ ଆସି ଉପବେଶନ କଲେ । ସେହି ସମୟରେ ରାଜପୁତ୍ର ମଧ୍ୟ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ସେଠାରେ ବସିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ଏହି ପଦ୍ୟଟି ପାଠକଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଛୁତ୍ବା = ତତ୍ + ଶ୍ରୁତ୍ବା । ତଥୈବ = ତଥା + ଏବ । ରାଜାଽମାତ୍ୟ = ରାଜା + ଅମାତ୍ୟ । ମନ୍ତ୍ରମନ୍ଦିରମାଗତୋପବିଷ୍ଟ = ମନ୍ତ୍ରୀମନ୍ଦିରମ୍ + ଆଗତ୍ୟ + ଉପବିଷ୍ଟ । ରାଜପୁତ୍ରେଽପି = ରାଜପୁନଃ + ଅପି । ବଦଂସ୍ତ- ତ୍ରୋପବିଷ୍ଟ = ବଦନ୍ + ତତ୍ + ଉପବିଷ୍ଟ । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ଯବନିକା + ଅନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ । ଶାରଦାନନ୍ଦେନୈତତ୍ =
ଶାରାଦାନନ୍ଦେନ + ଏତତ୍ ।

ସମାସ – ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଳପରିବୃତ୍ତ = ଅମାତ୍ୟାନାଂ ମଣ୍ଡଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଲିଂ ପରିବୃତ୍ତ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମନ୍ତ୍ରୀମନ୍ଦିରମ୍ = ମନ୍ତ୍ରଶଃ ମନ୍ଦିରମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ଯବନିକାୟା ଅନ୍ତଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ତିଷ୍ପତି ଇତି, ତେନ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଳପରିବୃତ୍ତ = କର୍ଭରି ୧ମା । ରାଜପୁନଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଏତତ୍, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ମନ୍ତ୍ରମନ୍ଦିରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମନ୍ତ୍ରଣା, ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ, ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ରାଜ୍ଞ = ପୁରତ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଭ୍ଲାବ୍ । କଥ୍ତମ୍ = କଥ୍ + କ୍ତ । ପରିବୃତ୍ତ = ପରି + ବୃ + କ୍ତ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ । ପଠିତମ୍ = ପଠ୍ + କ୍ତ ।

Text – 16

सद्भावप्रतिपन्नानां वञ्चने का विदग्धता।
अङ्कमारुह्य सुप्तानां हन्तुः किं नाम पैरुषम् ॥४॥

ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାଂ ବଞ୍ଚନେ କା ବିଦଗ୍ଧତା
ଅଙ୍କମାରୁହ୍ୟ ସୁପ୍ତାନାଂ ହନ୍ତୁ କିଂ ନାମ ପୌରୁଷମ୍? ॥ ୪ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ସଦ୍‌ଭାବ – ପ୍ରତିପନ୍ନାନାଂ ବଞ୍ଚନେ କା ବିଦଗ୍ଧତା (ଅସ୍ଥି), ଅଙ୍କମ୍ ଆରୁହ୍ୟ ସୁପ୍ତାନାଂ ହରୁ କିଂ ନାମ ପୌରୁଷମ୍?

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବଞ୍ଚନେ = ଠକିବାରେ । ବିଦଗ୍‌ଧତା = ବୁଦ୍ଧିମତାର ପରିଚୟ । ଅଙ୍କମ୍ = କୋଳକୁ । ଆରୁହ୍ୟ = ଚଢ଼ି । ସୁପ୍ତାନାମ୍ = ଶୋଇଥିବା ପ୍ରାଣୀର । ହନ୍ତୁ = ମାରିବାରେ । ପୌରୁଷମ୍ = ବୀରତ୍ୱ ।

ଅନୁବାଦ – ମନରେ ସଦ୍‌ଭାବ ପୋଷଣ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ଠକିବାରେ କେଉଁ ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତାର ପରିଚୟ ମିଳେ? (ସେହିପରି) କୋଳକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଶୋଇଥବା ପ୍ରାଣୀକୁ ହତ୍ୟା କରିବାରେ କ’ଣ ବା ବୀରତ୍ଵ ଅଛି?

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅଙ୍କମାରୁହ୍ୟ = ଅଙ୍କମ୍ + ଆରୁହ୍ୟ।

ସମାସ – ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାମ୍ = ସଦ୍‌ଭାବଂ ପ୍ରତିପଦଃ, ତେଷାମ୍ (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କିଂ, ପୌରୁଷମ୍, ବିଦଗ୍‌ଧତା = କଉଁରି ୧ ମା । ଅଙ୍କମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାମ୍ = ହୃଦ୍ ଯୋଗେ କର୍ମଣି ୬ଷ୍ଠୀ । ହନ୍ତୁ, ସୁପ୍ତାନାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରତିପନ୍ନମ୍ = ପ୍ରତି + ପଦ୍ + କ୍ତ । ବଞ୍ଚନମ୍ = ବଞ୍ଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଆରୁହ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ହନ୍ତଃ = ହନ୍ + ତୃତ୍ । ସୁପ୍ତ = ସ୍ଵପ୍ + କ୍ତ । ପୌରୁଷମ୍ = ପୁରୁଷ + ଅଣ୍।

Text – 17

एतद् पद्यं शुत्वा ……………………………… पद्यमपठ्यत।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ଆଦିମମ୍ = ଆରମ୍ଭ ବା ପ୍ରଥମ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରିତ୍ୟାଗ କଲା । ଅନୁବାଦ – ଏହି ପଦ୍ୟଟି ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଚାରୋଟି ଅକ୍ଷର ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମଟି ପରିତ୍ୟାଗ କରିଦେଲା । ପୁନଶ୍ଚ ଦ୍ଵିତୀୟ ପଦ୍ୟକୁ ପଢ଼ିଲେ–

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚତୁର୍ଣ୍ଣାମକ୍ଷରାଣାମାଦିମମକ୍ଷରମ୍ = ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମ୍ + ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ + ଆଦିମମ୍ + ଅକ୍ଷରମ୍।

ସମାସ – ରାଜପୁତ୍ରେଣ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଆଦିମମକ୍ଷରମ୍ = ଆଦିମମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ (କର୍ମଧାରୟ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅକ୍ଷରଂ, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ପଦ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜପୁତ୍ରେଣ = ଅନୁଭେ କଉଁରି ୩ୟା । ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଷ୍ଟ୍ରାଚ୍ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + କ୍ତ ।

Text – 18

ଶ୍ଳୋକ :
सेतुं गत्वा समुद्रस्य गंगासागरसंगम्।
ब्रह्मापि प्रमुच्येत मित्रद्रोही न मुच्यते ॥ ५ ॥

ସେତୁ ଗଢା଼ ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍।
ବ୍ରହ୍ମହାପି ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ନ ମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୫ ॥

ଅନ୍ବୟ – ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ସେତୁ ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମଂ ଗତାଂ ବ୍ରହ୍ମହା ଅପି ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ, ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ନ ମୁଚ୍ୟତେ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସେତୁ = ସେତୁବନ୍ଧକୁ । ଗର୍ତ୍ତା = ଯାଇ । ବ୍ରହ୍ମହା = ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟାକାରୀ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ ।

ଅନୁବାଦ – ସମୁଦ୍ରର ସେତୁବନ୍ଧ ଅବା ଗଙ୍ଗାସାଗର ମିଳନ ସ୍ଥଳକୁ ଯାଇ ସ୍ନାନକଲେ ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟାକାରୀ ମଧ୍ୟ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ, କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବ୍ରହ୍ମହାପି = ବ୍ରହ୍ମହା + ଅପି ।

ସମାସ – ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍ = ଗଙ୍ଗା ଚ ସାଗରଣ୍ଟ, ଗଙ୍ଗାସାଗରୌ (ଦ୍ବଦୁଃ), ତୟୋ ସଙ୍ଗମମ୍, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବ୍ରହ୍ମହା = ବ୍ରହ୍ମ ହସ୍ତୀତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ମିତ୍ରାୟ ଦୁହ୍ୟତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସକାରଣବିଭକ୍ତି — ବ୍ରହ୍ମହା, ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ସେତୁମ୍, ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ ।

Text – 19

एतत्पद्यं …………………………… प्रोक्तम्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ବିହାୟ = ଛାଡ଼ି । ଇତି = ବୋଲି । ପପାଠ = ପଢ଼ିଲା । ତତଃ = ତାହାପରେ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହି ପଦ୍ୟଟି ଶୁଣି ଦ୍ବିତୀୟ ଅକ୍ଷରଟି ଛାଡ଼ି କେବଳ ‘ମିରା’ ବୋଲି ଅକ୍ଷର ଦୁଇଟିକୁ ପଢ଼ିଲା । ତାହାପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦ ତୃତୀୟ ପଦ୍ୟଟି ପଢ଼ିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦ୍ବିତୀୟମକ୍ଷରମ୍ = ଦ୍ଵିତୀୟମ୍ + ଅକ୍ଷରମ୍ ।

ସମାସ – ବର୍ଣ୍ଣଯୁଗଳମ୍ = ବର୍ଣ୍ଣୟୋ ଯୁଗଳମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ତୃତୀୟଂ, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ଏତତ୍, ପଦ୍ୟ, ଦ୍ବିତୀୟଂ, ଅକ୍ଷରଂ, କେବଳମ୍ ବର୍ଣ୍ଣଯୁଗଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶ୍ରୁତ୍ବା = ଶୁ + କ୍ବାବ୍‌ । ବିହାୟ = ବି + ହା + ଲ୍ୟାପ୍ । ପଦ୍ୟମ୍ = ପଦ୍ + ଯତ୍ । ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ପ୍ର + ବଚ୍ + କ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Text – 20

ଶ୍ଳୋକ :
मित्रद्रोही कृतघ्नश्च यश्च विश्वासघातकः।
येस्त नरकं यान्ती याबदाभूतसंप्लबम् ॥ ६ ॥

ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ ଯଶ୍ଚ ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ ।
ତ୍ରୟସ୍ତେ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥ ୬ ॥

ଅନ୍ବୟ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନ ଯଃ ଚ ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ ତେତ୍ରୟଃ ଆଭୂତସଂପ୍ଳବଂ ଯାବତ୍ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ବନ୍ଧୁ ପ୍ରତି ଦ୍ରୋହ କରୁଥିବା । ତ୍ରୟଃ = ତିନିଜଣ । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବଂ = ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ବିନାଶ । ଯାବତ୍ = ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଯାନ୍ତି = ଯାଆନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ ଏବଂ ଯେ ବିଶ୍ୱାସଘାତକ– ଏହି ତିନିଜଣ ପ୍ରଳୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନରକରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ = କୃତଘ୍ନ + ଚ । ଯଶ୍ଚ = ଯଃ + ଚ । ତ୍ରୟସ୍ତେ = ତ୍ରୟଃ + ତେ । ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ + ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ।

ସମାସ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ମିଗ୍ରେଭ୍ୟ ଦ୍ରୁଶ୍ୟନ୍ତି ଯେ ତେ (ଉପପଦ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୃତଘ୍ନ = କୃତଂ ହନ୍ତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ = ବିଶ୍ଵାସଂ ହନ୍ତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଭୂତେଭ୍ୟ ଆରଭ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ତେଷା ସଂପ୍ଲବମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷୀ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ, ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ, ଯଃ, ତେ = କଉଁରି ୧ ମା । ନରକମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ‘ଯାବତ୍’ ଯୋଗେ ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଘାତକଃ = ହନ୍ + ଘଞ୍ଚ ।

Text – 21

तत: एकमेब …………………………. पठित:।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତତଃ = ତାହାପରେ । ଅପଠତ୍ = ପଢ଼ିଲା । ପୁନଃ = ପୁଣି । ପଠିତଃ = ପଢ଼ିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଏକମାତ୍ର ଅକ୍ଷର ପଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲା । ପୁଣି ଶାରଦାନନ୍ଦ ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ଳୋକଟି ପାଠକଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏକମେବାକ୍ଷରମପଠଦ୍ରାଜପୁତ୍ର = ଏକମ୍ + ଏବ + ଅକ୍ଷରମ୍ + ଅପଠତ୍ + ରାଜପୁନଃ ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଚତୁର୍ଥଶ୍ଳୋକଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଏବଂ, ଅକ୍ଷରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପଠିତଃ = ପଠ୍ + କ୍ତ ।

Text – 22

ଶ୍ଳୋକ :
राजेन्द्र ! निजपुत्रस्य यदि कल्याणमिच्छसि।
देहि दानं द्विजातिभ्यो देबताराधनं कुरु ॥ ७ ॥

ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ ଯଦି କଲ୍ୟାଣମିଛସି ।
ଦେହି ଦାନଂ ଦ୍ବିଜାତିଭେ ଦେବତାରାଧନଂ କୁରୁ || ୭ ||

ଅନ୍ବୟ – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! ଯଦି ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ କଲ୍ୟାଣମ୍ ଇଚ୍ଛସି, ଦ୍ବିଜ୍ୟତିଭ୍ୟୁ ଦାନଂ ଦେହି, ଦେବତାରାଧନଂ କୁରୁ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କଲ୍ୟାଣମ୍ = ମଙ୍ଗଳ । ଇଚ୍ଛସି = ଇଚ୍ଛା କରୁଛ । ଦ୍ବିଜାତିଭ୍ୟ = ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ । ଆରାଧନଂ = ପୂଜା ।

ଅନୁବାଦ – ମହାରାଜ ! ଯଦି ନିଜ ପୁତ୍ରର ମଙ୍ଗଳ କାମନା କରୁଛ, ତେବେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦିଅ ଏବଂ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ପୂଜା କର ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଲ୍ୟାଣମିଛସି = କଲ୍ୟାଣମ୍ + ଇଚ୍ଛସି । ଦେବତାରାଧନମ୍ = ଦେବତା + ଆରାଧନମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! = ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ର ଇବ, ସମ୍ବୋଧନେ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ = ନିଜସ୍ୟ ପୁନଃ, ତସ୍ୟ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦ୍ବିଜାଜିଭ୍ୟ = ଦ୍ରେ ଜାତୀ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେଭ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଦେବତାରାଧନମ୍ = ଦେବତାନାମ୍ ଆରାଧନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । କଲ୍ୟାଣଂ, ଦାନଂ, ଦେବତାରାଧନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଦ୍ୱିଜାତିଭ୍ୟ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ ର୍ଥୀ । ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦାନମ୍ = ଦା + ଲୁଟ୍ । ଆରାଧନମ୍ = ଆ + ରାଧ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା

Text – 23

एवमुक्तवति …………………………………. सत्कृतबान्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସାବଧାନଃ = ସତର୍କ । ଅକଥୟତ୍ = କହିଲେ । ଯବନିକା = ପରଦା । ଆକୃଷ୍ଟ = ଉଠାଇଦେଲେ ବା ଅପସାରଣ କଲେ । ବିଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ନୃପଃ = ରାଜା । ମୁଦା = ଆନନ୍ଦରେ । ଯାଚନମ୍ = ଯାଚନା କରି । ସକୃତବାନ୍ = ସତ୍କାର କଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ଶାରଦାନନ୍ଦ ଏପରି କହିବାରୁ ରାଜପୁତ୍ର ସୁସ୍ଥ ଓ ସଚେତନ ହୋଇଗଲା । ତା’ପରେ ପିତାଙ୍କ ଆଗରେ ଭାଲୁ କଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା । ତା’ପରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଉଠାଇଦେଲେ । ସେଠାରେ ବସିଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖୁ ରାଜା ପରମ ଆନନ୍ଦରେ ତାହାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି କ୍ଷମା ଯାଚନାପୂର୍ବକ ସତ୍କାର କଲେ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏବମୁକ୍ତବତି = ଏବମ୍ + ଉକ୍ତବତି । ସାବଧାନଣ୍ଟାଭବତ୍ = ସାବଧାନଃ + ଚ + ଅଭବତ୍ । ପିତୁରଗ୍ରେ = ପିତୁଃ + ଅଟେ । ଭଲ କବୃତ୍ତାନ୍ତମକଥୟତ୍ ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ + ଅକଥୟତ୍ । ଯବନିକାଽକୃଷ୍ଣା = ଯବନିକା + ଆକୃଷ୍ଟା । ତତ୍ରୋପବିଷ୍ଟମ୍ = ତତ୍ର + ଉପବିଷ୍ଟମ୍ ।

ସମାସ – ସାବଧାନଃ = ଅବଧାନେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ = ଭଲ୍ କସ୍ୟ ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ, ସ୍ବସ୍ଥ, ସାବଧାନଃ, ନୃପଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଯବନିକା, ଆକୃଷ୍ଟା = ଉସ୍ତେ କର୍ମଣି ୧ମା । ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତ, ଶାରଦାନନ୍ଦୀ, ତଂ, ଯାଚନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜ୍ଞା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପରମୟ, ମୁଦା = କରଣେ ୩ୟା । ପିତୁଃ = ଅଗ୍ର ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପିତୁରଗ୍ରେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ଉକ୍ତବତି, ଶାରଦାନନ୍ଦେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତବତି = ବଚ୍ + କ୍ତବତୁ (ଭାବେ ୭ମୀ) । ଆକୃଷ୍ଟା = ଆ + କୃଷ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟମ୍ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରଣମ୍ୟ = ପ୍ର + ନମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଯାଚନମ୍ = ଯାଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ସତ୍ୟକୃତବାନ୍ = ସତ୍ + କୃ + କ୍ତବତୁ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା Question Answer

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
कस्मिंश्चिन्नगरे ___________________ नाम भूपतिः प्रतिवसति स्म। (विक्रमः, चन्द्र:, सूर्यः)
Answer:
चन्द्र:

Question 2.
तस्मिन् राजगृहे लघुकुमारवाहनयोग्यं ___________________ अस्ति। (गजयूथम्, हयय्थम्, मेषयुथम्)
Answer:
मेषयुथम्

Question 3.
मेषः ___________________ प्रविशति। (मन्दिरे, गृहे, महानसे)
Answer:
महानसे

Question 4.
मेषसूपकारकलहोऽयं ___________________ क्षयाय भविष्यति। (मेषाणां, वानराणां, नराणां)
Answer:
वानराणां

Question 5.
___________________ प्रचुरः अयं मेषः। (उणी, केशा, दन्ता)
Answer:
उणी

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 6.
अयं मेषः स्वल्पेनापि ___________________ प्रज्वलिष्यति। (वारिणा वायुना, वह्निना)
Answer:
वह्निना

Question 7.
___________________ अश्वानां बह्रिदाहदोष: प्रशाम्यति। (गजवसया, वानरवसया, मृगवसया)
Answer:
वानरवसया

Question 8.
वानरवसया ___________________ वह्निदाहदोषः प्रशाम्यति। (अश्वानां, मूषिकाणां मृगाणां)
Answer:
अश्वानां

Question 9.
मदोद्धताः वानराः ___________________ गन्तुं न इच्छन्ति। (वृक्षं, वनं, गृहं)
Answer:
वनं

Question 10.
जाज्जन्यमान शरीर: मेष: ___________________ प्रलुठतः। (जले, शय्यायां, क्षितौ)
Answer:
क्षितौ

Question 11.
तस्य अश्रद्धेयं श्रुत्वा मदोद्धता वानराः प्रहस्य प्रोचुः। (वदनम्, रोदनम्, वचनम्)
Answer:
वचनम्

Question 12.
ते धन्याः ये कुलक्षयं न पश्यन्ति। (उरुभनं, देशभङ्गं, केशभनं)
Answer:
देशभङ्गं

Question 13.
वानरयूथपः कुलक्षयं ज्ञात्वा परं उपागतः। (हर्षम्, विषादम्, प्रसादम्)
Answer:
विषादम्

Question 14.
भ्रमता वृद्धवानरेण समासादितम्। (मन्दिर:, समुद्र:, सरः)
Answer:
सरः

Question 15.
नूनमंत्र ___________________ दुष्टग्राह्येण भाव्यम्। (स्थलान्ते, जलान्ते, जनपदान्ते)
Answer:
जलान्ते

Question 16.
वानरः ___________________ जलं पिवति। (पात्रेण, हस्तेन, नालेन)
Answer:
नालेन

Question 17.
जलमध्यात् ___________________ निष्क्रमति। (देव, राक्षसः, मानवः)
Answer:
राक्षसः

Question 18.
अत्र यः सलिले ___________________ करोति स मे भक्ष्यः। (प्रवेशं, निवेशं, स्नानं)
Answer:
प्रवेशं

Question 19.
राक्षस: ___________________ अधारयत्। (कुण्डलम्, मुकुटम्, रत्नमाला)
Answer:
रत्नमाला

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 20.
बाह्यतः ___________________ मां दूषयति। (सर्प, व्याघ्रः, शृगालः)
Answer:
शृगालः

Question 21.
अस्ति कुत्रचिदरण्ये गुप्ततरं महत्सरो ___________________। (धनदनिर्मितम्, वरदानिर्मितम्, शारदानिर्मितम्)
Answer:
धनदनिर्मितम्

Question 22.
तत्र सूर्येऽर्धेदिते ___________________ य: निमज्जति स रत्नमालाभूषितकण्ठो निःसरति। (चन्द्रवासरे, रविवासरे, शुक्रवासरे)
Answer:
रविवासरे

Question 23.
वानरोऽपि राज्ञा दोलादिरूदेन ___________________ आरोपितः सुखेन आनीयते। (स्वोत्सङ्ग, स्वस्कन्ध, दुरश्वेन)
Answer:
स्वोत्सङ्ग

Question 24.
अस्ति मे भूपतिना सहात्यन्तं ___________________। (मित्रताम्, वैरम्, द्वेषम्)
Answer:
वैरम्

Question 25.
रत्नमालादीप्त्या ___________________ अपि तिरस्करोति। (चन्द्रम्, पृथिवीम्, सूर्यम्)
Answer:
सूर्यम्

Question 26.
वानर: ___________________ समये राजानमुवाच। (प्रभात, प्रत्युष, सायं)
Answer:
प्रत्युष

Question 27.
राज्यस्थ ___________________ ईहते। (धनम्, जनम्, स्वर्गम्)
Answer:
स्वर्गम्

Question 28.
अर्धोदिते सूर्येऽत्र प्रविष्टानां ___________________भवति। (बृद्धि:, सिद्धि:, समृद्धिः)
Answer:
सिद्धि:

Question 29.
कृते ___________________ कुर्यात्। (अनुवृत्तिं, निवृतिं, प्रतिकृतिं)
Answer:
प्रतिकृतिं

Question 30.
दुष्टे ___________________ समाचरेत्। (शिष्टं, दुष्टं, रुष्टं)
Answer:
दुष्टं

Question 31.
राजा शोकाविष्टः ___________________ एकाकी यथायातमार्गेण निष्क्रान्तः। (वसति:, ददाति, पदाति:)
Answer:
पदाति:

Question 32.
नानास्वादितं तोयं साधु भो ___________________। (हटनागर, वटवानर, तटशूकर)
Answer:
वटवानर

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कस्मिंश्चिन्नगरे कः नाम भूपतिः प्रतिवसति स्म?
Answer:
ଚନ୍ଦ୍ର

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 2.
भूपतेः चन्द्रस्य पुत्राः कीदृशक्रीड़ारता आसन्?
Answer:
ବାନରକ୍ରୀଡ଼ାପ୍ରିୟ

Question 3.
तस्मिन् राजगृहे लघुकुमारबाहनयोग्यं किम् अस्ति?
Answer:
ମେଣ୍ଢାପଲଟିଏ

Question 4.
मेष: निःशङ्कं कुत्र प्रविश्य यत् पश्यति तत्सर्वं भक्षयति?
Answer:
ରୋଷେଇଘରେ

Question 5.
के मेषान् ताड़यन्ति?
Answer:
ରୋଷେୟାମାନେ

Question 6.
मेषसूपकारकलहोऽयं केषां क्षयाय भविष्यति?
Answer:
ବାନରମାନଙ୍କର

Question 7.
यदि वस्तुनोऽभावात् कदाचिदुल्मुकेन ताड़यिष्यन्ति तदेर्णोप्रचुरोऽयं कः स्वल्पेनापि वह्निना प्रज्वलिष्यति?
Answer:
ମେଣ୍ଢାଟି

Question 8.
अश्वकुटी कस्य हेतोः ज्वलिष्यति?
Answer:
ପ୍ରଚୁର ତୃଣହେତୁ

Question 9.
कया अश्वानां वह्निदाहदोषः प्रशाम्यति?
Answer:
ବାନରମାନଙ୍କର ଚର୍ବି ବା ମଜ୍ଜାଦ୍ଵାରା

Question 10.
वानरवसया अश्वानां कः प्रशाम्यति?
Answer:
ଅଗ୍ନିଦାହଦୋଷ

Question 11.
एवं निश्चित्य सर्वान् कान् आहूय यूथपतिः रहसि प्रोवाच?
Answer:
ବାନରମାନଙ୍କୁ

Question 12.
कलहन्तानि कानि?
Answer:
ବଡ଼ ବଡ଼ ଗୃହମାନ

Question 13.
कुवाकयान्तं च किम्?
Answer:
ବନ୍ଧୁତା

Question 14.
भवतो वृद्धभावात् किं संजातम्?
Answer:
ବୁଦ୍ଧି ବିଭ୍ରାଟ

Question 15.
नित्यशः का स्रवति?
Answer:
ଲାଳ

Question 16.
तान् वानरान् परित्यज्य स यूथाधिपः कुत्र गतः?
Answer:
ବନକୁ

Question 17.
राजा तदाकर्ण्य कम् आदिष्टवान्?
Answer:
ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ବଧ କରିବାକୁ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 18.
राजा सविषादः कान् आहूतवान्?
Answer:
ଶାଳିହୋତ୍ରନିଦାନ ଜାଣିଥ‌ିବା ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ

Question 19.
वानरयूथपः ज्ञातिक्षयं ज्ञात्वा परं कम् उपागतः?
Answer:
ବିଷାଦଭାବକୁ

Question 20.
भ्रमता वृद्धवानरेण कीदृशं सरः समासादितम्?
Answer:
ପଦ୍ମଲତାମଣ୍ଡିତ

Question 21.
केषां पदपङ्क्ति प्रवेशोऽस्ति?
Answer:
ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର

Question 22.
मनुष्याणां पदपङ्क्ति प्रवेशोऽस्ति न किम्?
Answer:
ବାହାରି ଆସିବାର

Question 23.
नूनमत्र जलान्ते केन भाव्यम्?
Answer:
ଦୁଷ୍ଟଗ୍ରାହ୍ୟ ବା କୁମ୍ଭୀରଟିଏ

Question 24.
किम् आदाय दूरस्थोऽपि जलं पिवामि?
Answer:
ପଦ୍ମନାଡ଼ଟିଏ

Question 25.
जलमध्यात् कः निष्क्रान्तः?
Answer:
ରାକ୍ଷସ

Question 26.
कीदृश: राक्षस: जलमध्यात् निष्क्रान्तः?
Answer:
ରତ୍ନମାଳାରେ ବିଭୂଷିତ କଣ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ

Question 27.
अत्र सलिले यः प्रवेशं करोति स मे कः?
Answer:
ଖାଦ୍ୟ

Question 28.
अस्ति मे भूपतिना सहात्यन्तं किम्?
Answer:
ଶତ୍ରୁତା

Question 29.
तं भूपतिं केन लोभयित्वात्र सरसि प्रवेशयामि?
Answer:
ବାକ୍‌ତୁରୀଦ୍ୱାରା

Question 30.
का दीप्त्या सूर्यमपि तिरस्करोति?
Answer:
ରତ୍ନମାଳା

Question 31.
रत्नमाला दीप्त्या कमपि तिरस्करोति?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 32.
क्वापि कीदृशं सरोऽस्ति?
Answer:
ରତ୍ନମାଳା ଥ‌ିବା

Question 33.
भूपतिना सह रत्नमालालोभेन सर्बे के प्रस्थिता:?
Answer:
ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଚାକରମାନେ

Question 34.
शती किम् इच्छति?
Answer:
ହଜାରେ ମୁଦ୍ରା

Question 35.
कस्य केशाः जीर्यन्ते?
Answer:
ଜରାଗ୍ରସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର

Question 36.
एका का तरुणायते?
Answer:
ତୃଷ୍ଣା

Question 37.
तत्सरः समासाद्य वानरः कदा राजानमुवाच?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟୁଷକାଳରେ

Question 38.
अथ प्रविष्टास्ते लोकाः सर्वे केन भक्षिता:?
Answer:
ରାକ୍ଷସଦ୍ବାରା

Question 39.
वानरः सत्वरं कम् आरुह्य राजानमुवाच?
Answer:
ବୃକ୍ଷକୁ

Question 40.
हिंसिते किं कुर्यात्?
Answer:
ପ୍ରତିହିଂସା

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
कस्मिंश्चिन्नगरे चन्द्रो नाम भूपतिः प्रतिवसति स्म।
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନଗରରେ ଚନ୍ଦ୍ର ନାମକ ରାଜା ବାସ କରୁଥିଲେ ।

Question 2.
अथ तस्मिन् राजगृहे लघुकुमारवाहनयोग्यं मेषयूथमस्ति।
Answer:
ସେହି ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ଛୋଟରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ମେଣ୍ଢାପଲଟିଏ ଥିଲା ।

Question 3.
सोऽपि वानरयूथपस्तद् दृष्ट्वा व्यचिन्तयत्।
Answer:
ସେ ବାନର ଦଳପତି ମଧ୍ୟ ତାହା ଦେଖ୍ ଚିନ୍ତାକଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 4.
मेषसूपकारकलहोऽयं वानराणां क्षयाय भविष्यति।
Answer:
ମେଣ୍ଢା ଓ ରୋଷେୟାମାନଙ୍କର ଏହି କଳି ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶ ନିମନ୍ତେ କାରଣ ହେବ।

Question 5.
यद्वानरवसया अश्वानां वह्निदाहदोषः प्रशाम्यति।
Answer:
ଯେ ବାନରମାନଙ୍କର ଚର୍ବି ବା ମଜ୍ଜାଦ୍ଵାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଅଗ୍ନିଦାହ ଦୋଷ ଶାନ୍ତ ହେବ।

Question 6.
एवं निश्चित्य सर्वान् वानररानहूय रहसि प्रोवाच।
Answer:
ଏହିପରି ସ୍ଥିରକରି ସେ ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ଡାକି ଏକାନ୍ତରେ କହିଲା।

Question 7.
भवतो वृद्धभावाद् वुद्धिवैकल्यं संजातं येनैतद्ब्रवीषि।
Answer:
ଯେହେତୁ ଏହା କହୁଛ, ତୁମର ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁ ବୁଦ୍ଧି ବିଭ୍ରମ ହେଲାଣି।

Question 8.
एवमभिधाय सर्वांस्तान् परित्यज्य स यूथाधिपोऽटव्यां गतः।
Answer:
ଏହିପରି କହି ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ସେ ବାନରଦଳପତି ବନକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 9.
अत्रान्तरे राजा सविषाद: शालिहात्रज्ञान् वैद्यानहूय प्रोवाच।
Answer:
ଏହାପରେ ରାଜା ବିଷାଦର ସହ ଶାଳିହୋତ୍ରନିଦାନ ଜାଣିଥିବା ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ।

Question 10.
तेऽपि शास्त्राणि विलोक्य प्रोचुः।
Answer:
ସେମାନେ ବି ଶାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖୁ କହିଲେ।

Question 11.
अथ तेन वृद्धवानरेण कुत्रचित् पिपासाकुलेन भ्रमता पद्मिनीखण्डमण्डितं सरः समासादितम्।
Answer:
ଏହାପରେ ତୃଷାରେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇ ସେଇ ବୃଦ୍ଧ ବାନରଟି ବୁଲୁ ବୁଲୁ ପଦ୍ମଲତାବିମଣ୍ଡିତ ପୁଷ୍କରିଣୀଟିଏ ପାଇଲା।

Question 12.
ततचिन्तितं नूनमत्र जलान्ते दृष्टग्राहेण भाव्यम्।
Answer:
ତାହାପରେ ଚିନ୍ତାକଲା ନିଶ୍ଚିତ ଏହି ଜଳ ମଧ୍ଯରେ ଦୁଷ୍ଟ କୁମ୍ଭୀରଟିଏ ଥାଇପାରେ।

Question 13.
तत् पद्मिनीनालमादाय दूरस्थोऽपि जलं पिवामि।
Answer:
ତେଣୁ ପଦ୍ମନାଡ଼ଟିଏ ଆଣି ଦୂରରୁ ଥାଇ ଜଳ ପାନ କରିବି।

Question 14.
भो अत्र यः सलिले प्रवेशं करोति स मे भक्ष्य इति।
Answer:
ହେ ! ଯିଏ ଏହି ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ସେ ମୋର ଖାଦ୍ୟ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 15.
तन्नास्ति धूर्ततरस्त्वत्समोऽन्यो यत्पानीयमनेन विधिना पिवसि।
Answer:
ଯେହେତୁ ତୁମେ ଜଳ ଏହି ଉପାୟରେ ପିଉଛ ତେଣୁ ତୁମ ପରି ଅତିଚତୁର ଅନ୍ୟ କେହି ନାହିଁ।

Question 16.
वानर आह-अस्ति मे भूपतिना सहात्यन्तं वैरम्।
Answer:
ବାନର କହିଲା – ମୋର ରାଜାଙ୍କ ସହ ଘୋର ଶତ୍ରୁତା ଅଛି।

Question 17.
अस्ति कुत्रचिदरण्ये गुप्ततरं महत्सरो धनदनिर्मितम्।
Answer:
କୌଣସି ଏକ ବନରେ କୁବେରଙ୍କ ନିର୍ମିତ ଅତିଗୁପ୍ତ ବଡ଼ ପୁଷ୍କରିଣୀଟିଏ ଅଛି।

Question 18.
रत्नमालासनाथं सरोऽस्ति क्वापि?
Answer:
କେଉଁଠି ରତ୍ନମାଳାଥୁବା ପୁଷ୍କରିଣୀଟିଏ ଅଛି କି?

Question 19.
तथानुष्ठिते भूपतिना सह रत्नमालालोभेन सर्वे कलत्रभृत्याः प्रस्थिताः।
Answer:
ସେହିପରି କରନ୍ତେ ରାଜାଙ୍କ ସହ ରତ୍ନମାଳା ଲୋଭରେ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଚାକର ସମସ୍ତେ ପ୍ରସ୍ଥାନ କଲେ ।

Question 20.
देव! अर्धोदिते सूर्येऽत्र प्रविष्टानां सिद्धिर्भवति।
Answer:
ହେ ଦେବ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅର୍ଥ ଉଦିତ ହେଲେ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବିଷ୍ଟ ଲୋକର ସିଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ।

Question 21.
अथ प्रविष्टास्ते लोकाः सर्वे भक्षिता राक्षसेन।
Answer:
ଏହାପରେ ରାକ୍ଷସ ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିବା ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କଲା।

Question 22.
तत्त्वया मम कुलक्षयः कृतो मया पुनस्तवेति।
Answer:
ତେଣୁ ତୁମେ ମୋର ବଂଶନାଶ କଲ, ମୁଁ ବି ତୁମର କୁଳ ବା ବଂଶ ନାଶ କଲି।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
चन्द्रभूपतेः पुत्राः नित्यं किं कुर्वन्ति?
Answer:
ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନେ ପ୍ରତିଦିନ ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ବାନରମାନଙ୍କ ସହିତ କ୍ରୀଡ଼ାରେ ରତ ରହୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଇ ପୋଷଣ କରୁଥିଲେ। ସେହି ରାଜପୁରୀରେ ଛୋଟ ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ଏକ ମେଷପଲ ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ଏମାନଙ୍କ ସହ ପୁତ୍ରମାନେ କ୍ରୀଡ଼ାରତ ଥିଲେ ।

Question 2.
वानरयूथाधिपः वानरान् किमध्यापयति स्म?
Answer:
ବାନରଯୂଥାଧୂପତି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥିଲେ ଓ ତଦନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ। ଏହିସବୁ ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ସେ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲେ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 3.
मेष: महानसे किं करोति?
Answer:
ରାଜଉଆସରେ ଥ‌ିବା ମେଣ୍ଢାପଲ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ମେଣ୍ଢା ନିଜର ଜିହ୍ବାଲାଳସା ହେତୁରୁ ଦିନରାତି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପଶି ଯାହାକିଛି ଦେଖୁଥିଲା, ତାହା ଖାଇଯାଉଥିଲା।

Question 4.
मेषसूपकारयोः कलहविषये वानरयूथपस्य का चिन्ता जाता?
Answer:
ମେଣ୍ଢା ଓ ପାଚକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥ‌ିବା କଳହ ବିଷୟରେ ବାନରଯୂଥର ଅଧୂପତି ଚିନ୍ତାକଲା ଯେ– ଅହୋ, ମେଷ ଓ ପାଚକଙ୍କର ଏହି କଳହ ଶେଷରେ ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବ ଏଥ‌ିରେ ତିଳେମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ମେଷ ଅନ୍ନଭୋଜନ ପାଇଁ ଲୋଲୁପ ଓ ପାଚକମାନେ ନିତାନ୍ତ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ଯାହା ପାଉଛନ୍ତି ସେଥ‌ିରେ ପିଟୁଛନ୍ତି । ଯଦି କେବେ ଜଳନ୍ତା କାଠରେ ପିଟିବେ ତେବେ ପ୍ରଚୁର ଲୋମ ଥିବା ମେଷଟି ଜଳିଉଠିବ ଓ ନିକଟସ୍ଥ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କରିବ ସେଠାରେ ପ୍ରଚୁର ତୃଣ ଥ‌ିବାରୁ ତାହା ଜଳିଉଠିବ । ଅଶ୍ଵମାନେ ମଧ୍ୟ ପୋଡ଼ିଯିବେ । ଅଶୁମାନଙ୍କର ଦାହଦୋଷ ପ୍ରଶମିତ ପାଇଁ ଶେଷରେ ମାଙ୍କଡ଼ମାନେ ହିଁ ମରାଯିବେ । ଏହିପରି ଚିନ୍ତା ବାନରଯୂଥପତିର ଜାତ ହୋଇଥିଲା ।

Question 5.
मदोद्धता वानराः यूधाधिपं किं प्रोचुः?
Answer:
ବାନରଯୂଥପତି ମେଷ ଓ ସୂପକାର କଳହରୁ ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶ ଆଶଙ୍କା କରି ରାଜପ୍ରାସାଦ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବାକୁ ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ କହିଲା । ତାହାର ଏପରି ଅପ୍ରିୟ ବଚନ ଶୁଣି ମଦୋଦ୍ଧତ ବାନରମାନେ ଉଚ୍ଚହାସ୍ୟ କରି କହିଲେ– ‘‘ଓ ! ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମର ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ ହେଲାଣି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏପରି କହୁଛ । ଏହି ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ସ୍ଵର୍ଗ ସମାନ ସୁଖଭୋଗ, ରାଜପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସ୍ୱହସ୍ତରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିବିଧ ଅମୃତତୁଲ୍ୟ ଭୋଜ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ତ୍ୟାଗକରି ଆମେମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କଷାୟ, କଟୁ, ତିକ୍ତ, କ୍ଷାର, ରୁକ୍ଷ ଫଳ ଖାଇପାରିବୁ ନାହିଁ ।’’

Question 6.
अश्वाः कथं दग्धशरीरः संजाताः?
Answer:
ପାଚକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡର ପ୍ରହାର ଖାଇ ମେଷଟି ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଶରୀରରେ ଚିତ୍କାର କରି କରି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେଠାରେ ସେ ତୃଣପୂର୍ବ ଭୂମିରେ ଲୋଟିବାରୁ ସର୍ବତ୍ର ଏପରି ଅଗ୍ନିଶିଖା ଉଠିଲା ଯେ କେତେକ ଅଶ୍ଵ ଚକ୍ଷୁ ହରାଇ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଲେ । କେତେକ ଅଶ୍ବ ବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନକରି ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧ ଶରୀରରେ ହେସ୍ରାରାବ କରି ଇତସ୍ତତଃ ଧାଇଁବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହିପରିଭାବେ ଅଶ୍ଵମାନେ ଦଗ୍ଧଶରୀରଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ।

Question 7.
शालिहात्रेण अश्वदाहोपशमनविषये किमुक्तम्?
Answer:
ଶାଳିହୋତ୍ରଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ ବୈଦମାନେ ଅଶ୍ୱମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ବ୍ୟଥାର ଉପଶମ ଉପାୟ ବିଷୟ ଶାସ୍ତ୍ର ଦେଖୁ କହିଲେ– ମହାରାଜ ! ଏ ବିଷୟରେ ଭଗବାନ୍ ଶାଳିହୋତ୍ର କହିଛନ୍ତି ଯେ– ‘‘ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲେ ଅନ୍ଧକାର ଯେପରି ଦୂର ହୋଇଯାଏ । ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ଵାରା ଅଶ୍ଵମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ରୋଗ ସେହିପରି ବିନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ଅତି ଶୀଘ୍ର ଏହି ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଉ, ଯେପରିକି ଅଶୁମାନେ ଅଗ୍ନିଦାହ ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ନ ପଡ଼ନ୍ତି।’’

Question 8.
वानरयूथपः कथं चन्द्रभूपतेः अपकृत्यं कर्त्तुम् ऐच्छत्?
Answer:
ବାନରଯୂଥପତି ପୁତ୍ର, ପୌତ୍ର, ଭ୍ରାତୃକ୍ଷୁତ୍ର, ଭାଗିନେୟ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କର ମରଣ ଦେଖୁ ଗଭୀର ବିଷାଦରେ ମଗ୍ନ ହୋଇ ଅନାହାରରେ ରହି ବନରୁ ବନାନ୍ତର ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଏହାପରେ ସେ ଏ ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ କିପରି ତା’ର ଏବଂ ତା’ବଂଶର ଅନିଷ୍ଟ ସାଧନ କରିବ ସେ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

Question 9.
राक्षसः किमर्थं वानरं धूर्त्ततर इत्युक्तवान्?
Answer:
ବୃଦ୍ଧ ବାନର ବନ ମଧ୍ୟରେ ପିପାସାକୁଳ ହୋଇ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ କମଳ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ସରୋବର ଦେଖୁଲା । ସେଠାରେ ସେ ବନବାସୀଜନଙ୍କର ପ୍ରବେଶ କରିବାର ପଦଚିହ୍ନ ଦେଖୁଲା ହେଲେ ଫେରିବାର ପଦଚିହ୍ନ ଦେଖୁଲା ନାହିଁ । ଏଥୁରୁ ସେ ଅନୁମାନ କଲା ଯେ କେହି ଦୁଷ୍ଟପ୍ରାଣୀ ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି । ତେଣୁ ଏକ ପଦ୍ମନାଡ଼ ଆଣି ଦୂରରେ ରହି ସେହି ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳପାନ କଲା । ବାନରର ଏତାଦୃଶ କଳକୌଶଳକୁ ଦେଖୁ ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ରାକ୍ଷସ ତାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଧୂର୍ଜ୍ଜତର ବା ଚତୁର ବୋଲି କହିଥିଲା।

Question 10.
रत्नमालाविषये वानरः नरपतिं किम् अवदत्?
Answer:
ରତ୍ନମାଳା ବିଷୟରେ ବାନର ରାଜାକୁ କହିଲା– ଗୋଟିଏ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅତି ଗୁପ୍ତ ସରୋବର ଅଛି । ତାହାକୁ ସ୍ବୟଂ କୁବେର ନିର୍ମାଣ କରିଅଛନ୍ତି । ରବିବାର ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ଯଦି କେହି ଉକ୍ତ ସରୋବରରେ ବୁଡ଼ ପକାଏ ତେବେ ସେ କୁବେରଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଏହିପରି ରତ୍ନମାଳାରେ କଣ୍ଠକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ଜଳରୁ ବାହାରି ଆସିବ ।

Question 11.
सरसि प्रविष्टाः जनाः कुत्र गता:?
Answer:
ଲୋକମାନେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତେ ସରୋବର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ରାକ୍ଷସ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କଲା । ସେମାନେ ଅନେକବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳରୁ ନ ବାହାରିବାରୁ ରାଜା ବିଳମ୍ବର କାରଣ ପଚାରନ୍ତେ ବାନର କହିଲା– ଆରେ ଦୁଷ୍ଟ ରାଜା ! ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ରାକ୍ଷସ ତୋର ପରିଜନକୁ ଖାଇସାରିଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 12.
वानरेण भूपतिः कथं न विनाशित:?
Answer:
ବାନର ନିଜର କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାପାଇଁ ରାଜାଙ୍କର ସମସ୍ତ ପରିଜନକୁ ରାକ୍ଷସଦ୍ବାରା ମରାଇଥିଲା । ହେଲେ ସ୍ବୟଂ ରାଜା ବାନରର ପ୍ରଭୁ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲା ନାହିଁ, ଅର୍ଥାତ୍ ମାରିଲା ନାହିଁ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
चन्द्र भूपतिकथासारं निजभाषया वर्णयत।
Answer:
ଗୋଟିଏ ନଗରରେ ଚନ୍ଦ୍ର ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ବାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନେ ବାନରମାନଙ୍କ ସହିତ କ୍ରୀଡ଼ାରେ ରତ ରହୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଅନେକପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଇ ପୁଷ୍ଟ କରୁଥିଲେ । ଏହି ବାନରଯୂଥର ଅଧୂତି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥୁଲା ଓ ତଦନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ସେ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲା । ସେହି ରାଜପୁରୀରେ ଛୋଟ ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ଗୋଟିଏ ମେଷପଲ ଥିଲା । ସେହି ମେଷପଲ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ମେଷ ଜିହ୍ବାଲାଳସା ହେତୁରୁ ଦିବାରାତ୍ର ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପଶି ଯାହାକିଛି ଦେଖୁଥିଲା, ତାହା ଖାଇଯାଉଥିଲା । ପାଚକମାନେ କାଷ୍ଠ, ମୃତ୍ତିକାନିର୍ମିତ ପାତ୍ର, କାଂସ୍ୟପାତ୍ର ବା ତାମ୍ରପାତ୍ର ଯାହାକିଛି ପାଉଥିଲେ ସେଥ‌ିରେ ତାକୁ ପିଟୁଥିଲେ ।

ବାନରଯୂଥର ଅଧୂପତି ଏହା ଦେଖ୍ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା – ଅହୋ, ମେଷ ଓ ପାଚକଙ୍କର ଏହି କଳହ ଶେଷରେ ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବ । ଏ ମେଷଟି ଅନ୍ନଭୋଜନ ପାଇଁ ଲୋଲୁପ ଓ ପାଚକମାନେ ନିତାନ୍ତ କ୍ରୁଦ୍ଧ ହୋଇ ଯାହାକିଛି ନିକଟରେ ଦେଖୁଛନ୍ତି ସେଥ‌ିରେ ତାକୁ ପିଟୁଛନ୍ତି । ଯଦି କେବେ ପାଖରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ପାଚକମାନେ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରନ୍ତି ତେବେ ମେଷର ଦେହରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଚୁର ଲୋମରେ ସାମାନ୍ୟ ଅଗ୍ନି ଲାଗିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ବଳିତ ହୋଇଉଠିବ । ତା’ପରେ ସେ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ମଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କରିବ । ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରଚୁର ତୃଣ ଥ‌ିବାରୁ ତାହା ଜଳି ଉଠିବ । ଫଳରେ ଅଶ୍ଵମାନେ ଅଗ୍ନିରେ ପୋଡ଼ିଯିବେ । ଶାଳିହୋତ୍ର ଅଶ୍ୱଶାସ୍ତ୍ରରେ କହିଅଛନ୍ତି – ବାନରର ଚର୍ବିଦ୍ଵାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଅଗ୍ନିଦାହ ପ୍ରଶମିତ ହୁଏ । ଏହିପରି ଦିନେ ଅବଶ୍ୟ ଘଟିବ । ଏକଥା ନିଶ୍ଚିତ ।

ଏହିପରି ବିଚାର କରି ସେ ବାନର ଯୂଥପତି ସବୁ ବାନରଙ୍କୁ ଡାକି ଏକାନ୍ତରେ କହିଲା –

ପାଚକମାନଙ୍କର ମେଷ ସହିତ ଯେଉଁ କଳହ ଚାଲିଛି, ତାହା ପରିଣାମରେ ଆମ ବାନରମାନଙ୍କର ଯେ କ୍ଷୟସାଧନ କରିବ ଏଥୁରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ୧ ।

ଯେଉଁ ଗୃହରେ ପ୍ରତିଦିନ ଅକାରଣରେ କଳହ ଲାଗିଥାଏ, ପ୍ରାଣ ରଖୁବାକୁ ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ, ସେ ଗୃହକୁ ତ୍ୟାଗକରି ଚାଲିଯିବା ଉଚିତ । ୨ ।

ଆହୁରି ମଧ୍ୟ କଳହ ହେତୁ ଗୃହର, କୁବାକ୍ୟ ହେତୁ ବନ୍ଧୁତ୍ଵର, ଦୁଷ୍ଟରାଜାଙ୍କ ହେତୁରୁ ରାଜ୍ୟର ଓ କୁକର୍ମ ହେତୁରୁ ମନୁଷ୍ୟର ଯଶର ବିନାଶ ଘଟିଥାଏ । ୩ ।

ଅତଏବ ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କର ବିନାଶ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ଏ ରାଜନଅରକୁ ଛାଡ଼ି ବନକୁ ପଳାଇଯିବା । ତାହାର ଏହି ଅପ୍ରିୟ ବଚନ ଶୁଣି ମନ୍ଦୋଦ୍ଧତ ବାନରମାନେ ଉଚ୍ଚ ହାସ୍ୟ କରି କହିଲେ, ‘ଓ ! ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମର ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ ହେଲାଣି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏପରି କହୁଛ । କୁହାଯାଇଅଛି –

ବାଳକ ଓ ବୃଦ୍ଧ ଉଭୟଙ୍କର ମୁଖ ଦନ୍ତହୀନ; ଉଭୟଙ୍କ ମୁଖରୁ ସର୍ବଦା ଲାଳ ଝରୁଥାଏ । କୌଣସି ବିଷୟରେ ଏ ଦୁହିଁଙ୍କର ବିଶେଷତଃ ବୃଦ୍ଧର ବୁଦ୍ଧି ସ୍ତୁରେ ନାହିଁ । ୪ ।

ଏଠାରେ ସ୍ଵର୍ଗ ସମାନ ସୁଖଭୋଗ, ରାଜପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସ୍ୱହସ୍ତପ୍ରଦତ୍ତ ବିବିଧ ଅମୃତତୁଲ୍ୟ ଭୋଜ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ତ୍ୟାଗକରି ଆମେମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କଷାୟ, କଟୁ, ତିକ୍ତ, କ୍ଷାର, ରୁକ୍ଷ ଫଳ ଖାଇପାରିବୁ ନାହିଁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ବାନରପତି ଅଶ୍ରୁପ୍ଲାବିତ ନେତ୍ରରେ କହିଲା – ଆରେ ରେ ମୂର୍ଖ ! ତୁମେମାନେ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ଜାଣିପାରି ନାହିଁ । ପାପକର୍ମର ରସାସ୍ଵାଦନ ସଦୃଶ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ବିଷମୟ ହେବ । କୁଳର ବିନାଶ ମୁଁ ନିଜେ ଦେଖୁପାରିବି ନାହିଁ । ମୁଁ ବର୍ତ୍ତମାନ ବନକୁ ଚାଲିଯାଉଛି । କୁହାଯାଇଛି – ମିତ୍ର ବିପଦଗ୍ରସ୍ତ ହେବା, ନିଜର ସ୍ଥାନ ଅନ୍ୟଦ୍ଵାରା ଉପୀଡ଼ିତ ହେବା, ଦେଶଭଙ୍ଗ, କୁଳକ୍ଷୟ – ଏସବୁ ଯେଉଁମାନେ ଦେଖନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ଧନ୍ୟ । ୫ ।

ପୃଥପତି ଏହା କହି, ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗକରି ବନକୁ ଚାଲିଗଲା ।
ସେ ଯିବାପରେ ଦିନେ ସେହି ମେଷଟି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ପାଚକ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରିବାରୁ ସେ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଶରୀରରେ ଚିତ୍କାର କରି କରି ନିକଟବର୍ତୀ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେଠାରେ ସେ ତୃଣପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିରେ ଲୋଟିବାରୁ ସର୍ବତ୍ର ଏପରି ବହ୍ନିଶିଖା ଉଠିଲା ଯେ କେତେକ ଅଶ୍ଵ ଚକ୍ଷୁ ହରାଇ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଲେ । କେତେକ ଅଶ୍ୱ ବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନକରି ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧ ଶରୀରରେ ବ୍ରେଷାରାବ କରି ଇତସ୍ତତଃ ଧାଇଁବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହା ଫଳରେ ଲୋକମାନେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ।

ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ରାଜା ବିଷଣ୍ଣ ହୋଇ ଶାଳିହୋତ୍ର ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡକାଇ କହିଲେ, ‘‘ଏହି ଅଶ୍ୱମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ବ୍ୟଥାର ଉପଶମ ପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କୁହନ୍ତୁ ।’’ ସେମାନେ ଶାସ୍ତ୍ର ଦେଖୁ କହିଲେ, ମହାରାଜ ! ଏ ବିଷୟରେ ଭଗବାନ୍ ଶାଳିହୋତ୍ର କହିଅଛନ୍ତି –

ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲେ ଅନ୍ଧକାର ଯେପରି ଦୂର ହୋଇଯାଏ, ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ବାରା ଅଶ୍ଵମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ରୋଗ ସେହିପରି ବିନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ୬ ।

ତେଣୁ ଅତିଶୀଘ୍ର ଏହି ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଉ, ଯେପରିକି ଅଶୁମାନେ ଅଗ୍ନିଦାହ ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ନ ପଡ଼ନ୍ତି । ରାଜା ଏହା ଶୁଣି ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ବଧ କରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଅଧୂକ କହିବା ନିଷ୍ପ୍ରୟୋଜନ, ଯଷ୍ଟି, ପ୍ରସ୍ତର ପ୍ରଭୃତି ସାହାଯ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ବାନର ନିହତ ହେଲେ ।

ବାନର ଯୂଥପତି ପୁତ୍ର, ପୌତ୍ର, ଭ୍ରାତୁମ୍ପୁତ୍ର, ଭାଗିନେୟ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କର ମରଣ ଦେଖୁ ଗଭୀର ବିଷାଦରେ ମଗ୍ନହୋଇ ଅନାହାରରେ ରହି ବନରୁ ବନ୍ୟନ୍ତର ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ମନେ ମନେ ଚିନ୍ତାକଲା, ମୁଁ ଏ ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ କିପରି ତା’ର ଅନିଷ୍ଟସାଧନ କରିବି । କୁହାଯାଇଛି –

ଏ ସଂସାରରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ଭୟ ହେତୁରୁ ଅଥବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ନିଜ ନିଜ କୁଳ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁର ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସହିଯାଏ, ସେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିତାନ୍ତ ଅଧମ ଅଟେ । ୭ ।

ଏହାପରେ ସେହି ବୃଦ୍ଧ ବାନର ପିପାସାକୁଳ ହୋଇ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ କମଳ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଗୋଟିଏ ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ସେ ସୂକ୍ଷ୍ମଭାବରେ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଦେଖିଲା ଯେ ବନବାସୀ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ସରୋବରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ପଦଚିହ୍ନମାନ ଅଛି, କିନ୍ତୁ ଫେରି ଆସିବାର ପଦଚିହ୍ନ ନାହିଁ । ତହୁଁ ସେ ଚିନ୍ତାକଲା – ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ନିଶ୍ଚୟ ଗୋଟିଏ ଦୁଷ୍ଟ କୁମ୍ଭୀର ଅଛି । ତେଣୁ ପଦ୍ମନାଡ଼ ଆଣି ଦୂରରେ ରହି ସେହି ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳପାନ କରିବି । ସେହିପରି ଜଳପାନ କରନ୍ତେ ଗଳାରେ ରନୁମାଳା ପରିଧାନ କରିଥିବା ଗୋଟିଏ ରାକ୍ଷସ ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ଯରୁ ବାହାରି ଆସି କହିଲା, ଯେ କେହି ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀର ଜଳମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ, ମୁଁ ତାକୁ ଭକ୍ଷଣ କରେ । କିନ୍ତୁ ଏପରି କୌଣସି ଚତୁର ଲୋକ ନାହିଁ, ଯେ କି ତୁମ ଭଳି ଏ ଉପାୟରେ ଜଳପାନ କରିବ ।

ତେଣୁ ମୁଁ ତୁମ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଅଛି । ମନର ଅଭିଳାଷ ଅନୁସାରେ ବର ପ୍ରାର୍ଥନା କର । ବାନର କହିଲା, ତୁମର ଭୋଜନ କରିବାର ଶକ୍ତି କେତେ ? ରାକ୍ଷସ ଉତ୍ତର ଦେଲା, ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ ଶତ, ସହସ୍ର, ଅୟୁତ, ଲକ୍ଷ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଭୋଜନ କରିପାରିବି । ମାତ୍ର ବାହାରେ ଥିଲାବେଳେ ମୋତେ ସାମାନ୍ୟ ଶୃଗାଳ ମଧ୍ୟ ଅପମାନିତ କରିପାରେ । ବାନର କହିଲା, ଜଣେ ରାଜା ସହିତ ମୋର ଘୋର ଶତ୍ରୁତା ଅଛି । ଯଦି ତୁମେ ମୋତେ ତୁମର ଏହି ରହାରଟି ଦେବ, ତାହାହେଲେ ମୁଁ ମୋର କଥା ଚାତୁରୀରେ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ସେ ରାଜାକୁ ତା’ର ପରିବାର ସହିତ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇବି । ରାକ୍ଷସ ତାହାର ଏହି ଶ୍ରଦ୍ଧେୟ ବାକ୍ୟ ଶୁଣି ରହାରଟି ଦେଇ କହିଲା, ହେ ମିତ୍ର ! ଯାହା ଉଚିତ ମନେକରୁଛ, ତାହା କର ।

ବାନର ମଧ୍ଯ ରହାରରେ ନିଜର କଣ୍ଠଦେଶକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ବୃକ୍ଷ ଓ ରାଜପ୍ରାସାଦମାନଙ୍କ ଉପରେ ଭ୍ରମଣ କରିବାରୁ ଲୋକେ ତାହାକୁ ଦେଖୁ ପଚାରିଲେ, ହେ ବାନରଯୂଥପତି ! ତୁମେ ଏତେ କାଳ ହେଲା କେଉଁଠାରେ ଥିଲ ? ଏଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ରମାଳା କାହୁଁ ପାଇଲ ? ଏହାର ତେଜ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣକୁ ମଧ୍ଯ ତିରସ୍କାର କରୁଛି । ବାନର କହିଲା, ଗୋଟିଏ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅତି ଗୁପ୍ତ ସରୋବର ଅଛି । ତାହାକୁ ସ୍ଵୟଂ କୁବେର ନିର୍ମାଣ କରିଅଛନ୍ତି । ରବିବାର ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ଯଦି କେହି ଉକ୍ତ ସରୋବରରେ ବୁଡ଼ପକାଏ ତେବେ ସେ କୁବେରଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଏହିପରି ରନ୍‌ମାଳାରେ କଣ୍ଠକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ଜଳରୁ ବାହାରିଆସେ ।

ଏହାପରେ ରାଜା ଏହା ଶୁଣିପାରି ସେହି ବାନରକୁ ଡାକି ପଚାରିଲେ, ହେ ପୃଥାଧୂପ ! ଏ କଥା କ’ଣ ସତ୍ୟ ? ରନ୍‌ମାଳାରେ ପରିପୂର୍ଣ ପୁଷ୍କରିଣୀ କେଉଁଠାରେ ଅଛି ? ବାନର କହିଲା, ହେ ପ୍ରଭୁ ! ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ମୋ ଗଳାରେ ପଡ଼ିଥିବା ଏହି ରନ୍‌ମାଳା ଦେଖୁ ଆପଣଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ ହେବ । ତେଣୁ ଯଦି ଆପଣଙ୍କର ରନ୍ଧମାଳାର ପ୍ରୟୋଜନ ଥାଏ, ତାହାହେଲେ କାହାରିକୁ ମୋ ସଙ୍ଗେ ପଠାନ୍ତୁ ଯେ ଦେଖାଇଦେବି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ, ସେପରି ହେଲେ ମୁଁ ନିଜେ ମୋର ସମସ୍ତ ପରିବାର ସହିତ ଯିବି । ତେବେ ଅନେକ ରନ୍‌ମାଳା ପାଇପାରିବୁ । ବାନର କହିଲା, ତାହାହିଁ କରନ୍ତୁ । ସେହିପରି କରାଯିବାରୁ ରନ୍ଥମାଳା ପାଇବା ଲୋଭରେ ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ସବୁ ପନ୍ଥୀ ଓ ଭୃତ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ଚାଲିଲେ । ରାଜା ଦୋଳାରେ ବସି ଗଲେ । ବାନରକୁ ମଧ୍ୟ ରାଜାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ବସାଇ ଅତି ସୁଖରେ ପ୍ରୀତିପୂର୍ବକ ନିଆଗଲା । ତେଣୁ ଯଥାର୍ଥରେ କୁହାଯାଇଛି –

‘‘ହେ ତୃଷ୍ଣାଦେବି ! ତୁମକୁ ନମସ୍କାର । ତୁମେ ଧନବନ୍ତ ଲୋକକୁ ମଧ୍ଯ ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରୁଛ; ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କରାଉଅଛି’’ | ୮ |

ପୁଣି ମଧ୍ଯ – ଯେ ଶତମୁଦ୍ରାର ଅଧିକାରୀ, ସେ ସହସ୍ର ପାଇବାକୁ ଲାଳାୟିତ । ଯାହାର ସହସ୍ରମୁଦ୍ରା ଅଛି ସେ ଲକ୍ଷମୁଦ୍ରା କାମନା କରୁଅଛି । ଯେ ଲକ୍ଷାଧୂପତି ସେ ରାଜ୍ୟ ଅଭିଳାଷ କରୁଅଛି ଓ ଯେ ରାଜପଦରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଅଛି ସେ ସ୍ୱର୍ଗକାମନା କରୁଅଛି । ୯ ।

ଜରାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର କେଶ ଶୁକ୍ଳ ହୋଇଯାଏ, ଦନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ଝଡ଼ିପଡ଼ନ୍ତି, ଚକ୍ଷୁ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ହରାଏ, କର୍ମ ଶୁଣିପାରେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ କେବଳ ତୃଷ୍ଣା ହିଁ ତରୁଣ ହେଉଥାଏ । ୧୦ ।

ଏହାପରେ ସେହି ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୁଅନ୍ତେ ବାନର ପ୍ରଭାତ କାଳରେ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା, ଏଠାରେ ଅଧେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲାବେଳକୁ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ସମସ୍ତେ ଏକ ସଙ୍ଗରେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତୁ । ଆପଣ ପରେ ମୋ ସହିତ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରିବେ । ତାହାହେଲେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ପୂର୍ବଦୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ପ୍ରଚୁର ରନ୍ଧମାଳା ଦେଖାଇଦେବି ।

ଏହାପରେ ଲୋକମାନେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତେ ରାକ୍ଷସ ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କଲା । ସେମାନେ ଅନେକବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳରୁ ନ ବାହାରିବାରୁ ରାଜା ବାନରକୁ କହିଲେ, ହେ ପୃଥପତି ! ମୋର ଲୋକମାନେ ଏତେ ବିଳମ୍ବ କରୁଛନ୍ତି କାହିଁକି? ଏହା ଶୁଣିଲାମାତ୍ରେ ବାନର ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍‌ ଏକ ବୃକ୍ଷକୁ ଆରୋହଣ କରି ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା, ଆରେ ଦୁଷ୍ଟ ରାଜା ! ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ରାକ୍ଷସ ତୋର ପରିଜନମାନଙ୍କୁ ଖାଇସାରିଛି । ମୁଁ କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ବୈରସାଧନ କରିଛି । ଏବେ ଯାଆ । ତୁ ମୋର ପ୍ରଭୁ ଥୁଲୁ ବୋଲି ତୋତେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲି ନାହିଁ । କଥ୍ତ ଅଛି –

କେହି ଉପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର ଓ ଅପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟପକାର କରିବ; କେହି ହିଂସା କଲେ ତା’ର ପ୍ରତିହିଂସା କରିବ; ଦୁଷ୍ଟ ସହିତ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ କରିବ । ଏଥ‌ିରେ ମୁଁ କୌଣସି ଦୋଷ ଦେଖ୍ପାରୁନାହିଁ । ୧୧।

ତୁ ମୋର କୁଳକ୍ଷୟ କରିଥୁଲୁ; ମୁଁ ସେହିପରି ତୋର କୁଳକ୍ଷୟ କଲି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କୋପାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ପାଦରେ ଚାଲି ଚାଲି ଯେଉଁ ମାର୍ଗରେ ଆସିଥିଲେ ସେହି ମାର୍ଗରେ ଫେରିଗଲେ । ରାଜା ଚାଲିଯିବା ପରେ ରାକ୍ଷସ ତୃପ୍ତ ହୋଇ ଜଳ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆନନ୍ଦରେ କହିଲା–

ହେ ବାନର ତୁମେ ଧନ୍ୟ ! ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳ ପିଇ ତୁମ ଶତ୍ରୁକୁ ବିନାଶ କରିଅଛ; ମୋତେ ମିତ୍ର କରିପାରିଛ ଓ ରନ୍ଥମାଳାକୁ ମଧ୍ୟ ହରାଇ ନାହଁ । ୧୨ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Question 2.
चन्द्रभूपतिकथातः का शिक्षा लभ्यते?
Answer:
‘ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା’ରୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଯେଉଁ ନୀତିଶିକ୍ଷା ମିଳେ ତାହା ହେଇଛି –
‘‘ଯୋ ଲୌଲ୍ୟାତ୍ କୁରୁତେ କର୍ମ ନୈବୋଦର୍କମବେକ୍ଷତେ ।
ବିଡ଼ମ୍ବନାମବାପ୍ଲୋତି ସ ଯଥା ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିଃ ।।’’

ଅର୍ଥାତ୍, ଯେଉଁ ଲୋକ ଲୋଭପରବଶ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ଓ ତା’ର ପରିଣାମ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତାକରେ ନାହିଁ, ସେ ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତି ପରି ବିଡ଼ମ୍ବନା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ରତ୍ନମାଳା ଲୋଭରେ ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତି ନିଜର ପରିବାର ସୃଜନମାନଙ୍କୁ ହରାଇଥିଲା । ବାନରଯୂଥପତି ସ୍ବବଂଶକ୍ଷକ୍ଷର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇଥିଲା । ପୁନଶ୍ଚ ଏହି ବିଷୟରୁ ଯେଉଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶିକ୍ଷାମାନ ମିଳେ ତାହା ହେଉଛି –

  • ଦୁଇଜଣଙ୍କର କଳହ ତୃତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିର ହାନି ବା କ୍ଷତି ଘଟାଇଥାଏ । ଯେପରିକି ପାଚକ ଓ ମେଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଳହର ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଶେଷରେ ବାନରମାନଙ୍କର କ୍ଷୟସାଧନ ହୋଇଥିଲା।
  • ଅକାରଣରେ ଯେଉଁ ଗୃହରେ କଳହ ହୁଏ, ପ୍ରାଣ ରକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ସେ ଗୃହକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ ।
  • ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁରୁ ବୃଦ୍ଧର ବୁଦ୍ଧିସ୍ଫୁରଣ ହୁଏ ନାହିଁ ବୋଲି ଯେଉଁ ଧାରଣା ରହିଛି ତାହା ଅମୂଳକ ।
  • ପାପକର୍ମର ରସାସ୍ଵାଦନ ସଦୃଶ ସୁଖର ପରିଣାମ ବିଷମୟ ହୁଏ ।
  • ମିତ୍ରର ବିପଦ, ସ୍ବସ୍ଥାନ ଅନ୍ୟଦ୍ୱାରା ଉପୀଡ଼ିତ ହେବା, ଦେଶଭଙ୍ଗ କୁଳକ୍ଷୟ– ଏସବୁ ନ ଦେଖୁଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଧନ୍ୟ ଅଟେ।
  • ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ୱାରା ଅଶ୍ଵମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ଦୋଷ ଦୂରହେବା କଥା ଶାଳିହୋତ୍ରଙ୍କଦ୍ୱାରା କୁହାଯାଇଛି ।
  • ଏ ସଂସାରରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ଭୟ ହେତୁରୁ ଅଥବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ନିଜ ନିଜ କୁଳ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁର ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସହିଯାଏ, ସେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିତାନ୍ତ ଅଧମ ଅଟେ ।
  • ତୃଷ୍ଣା ବା ଲୋଭ ଧନବନ୍ତକୁ ମଧ୍ଯ ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରେ ଓ ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କରାଇଥାଏ । ତୃଷ୍ଣା ମନ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ପାଇବାର ଆଶା ବଢ଼ାଏ । ସବୁକିଛି ବୃଦ୍ଧତ୍ଵକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ହେଲେ ତୃଷ୍ଣା ହିଁ ତରୁଣ ହେଉଥାଏ ।
  • କେହି ଉପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର ଓ ଅପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟପକାର କରିବ, କେହି ହିଂସା କଲେ ତା’ର ପ୍ରତିହିଂସା କରିବ; ଦୁଷ୍ଟ ସହିତ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ କରିବ । ଏଥ‌ିରେ କିଛି ଦୋଷ ନଥାଏ ।

ଏହିଭଳି ବିବିଧ ପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷଣୀୟ ପ୍ରସଙ୍ଗମାନ ଉକ୍ତ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି।

Question 3.
वानरयूथपतेः वैशिष्ट्यं प्रतिपाद्यताम्।
Answer:
ବାନରଯୂଥପତି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥିଲା ଓ ତଦନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ କରୁଥିଲା । ସେ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲା । ମେଷ ଓ ସୂପକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଦିନ ହେଉଥିବା କଳହକୁ ଦେଖୁ ବାନରଯୂଥପତି ଏହା ବାନରମାନଙ୍କର କ୍ଷୟସାଧନ କରିବ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରିଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ବାନରଯୂଥପତି ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ରାଜଭବନ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଚାଲିଯିବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛି । ହେଲେ କେହି ତା’ କଥା ନ ଶୁଣିବାରୁ ସେ ଏକାକୀ ନିଜ କୁଳର କ୍ଷୟ ଦେଖୁବାକୁ ଇଚ୍ଛାନକରି ଦୁଃଖ୍ତମନା ହୋଇ ବନ ମଧ୍ଯକୁ ଚାଲିଯାଇଛି । ସେ ଯିବାପରେ ତା’ର ଅନୁମାନ ସତ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ଓ ବାନରକୁଳର ବିନାଶ ଘଟିଛି । ବାନରଯୂଥପତି ସ୍ବବଂଶର ବିନାଶ ଦେଖୁ ଗଭୀର ବିଷାଦମନା ହୋଇ ଅନାହାରରେ ବନକୁ ବନାନ୍ତର ଭ୍ରମଣ କରି ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାପାଇଁ ଚିନ୍ତାକରିଛି ।

ଏଥିରୁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ ବାନରଯୂଥପତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ଥିଲା । ବନ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଏକ ସରୋବର ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ସେଠାରେ ସେ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯିବାର ପାଦଚିହ୍ନ ଦେଖୁଛି ମାତ୍ର ଫେରିବାର ପାଦଚିହ୍ନ ଦେଖୁ ନପାରି ସେଠାରେ ଏକ ଦୁଷ୍ଟ କୁମ୍ଭୀର ଥିବାର ଅନୁମାନ କରି ଏକ ପଦ୍ମନାଡ଼ରେ ଜଳପାନ କରିଛି । ଏହା ଦେଖୁ ସରୋବରସ୍ଥ ରାକ୍ଷସ ରତ୍ନମାଳା ଧାରଣ କରି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ହୋଇ ବାନରଯୂଥପତି ପ୍ରତି ସନ୍ତୋଷହୋଇ ବର ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାକୁ କହିଛି । ରାକ୍ଷସଠାରୁ ରତ୍ନମାଳା ନେଇ ରାଜାଙ୍କୁ ଲୋଭଦେଖାଇ ସପରିବାରେ ପୁଷ୍କରିଣୀକୁ ଅଣାଇଛି ଓ ଶେଷରେ ରାକ୍ଷସଦ୍ବାରା ଭକ୍ଷଣ କରାଇଛି । ଏହିପରିଭାବେ ବାନରଯୂଥପତି ନିଜର କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇଛି । ଦୁଷ୍ଟ ସହ ସେ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ ହିଁ କରିଛି ।

ଶେଷରେ ରାକ୍ଷସ ବାନରଯୂଥପତିର ପ୍ରଶଂସା କରି କହିଛି –
“ ହତଃ ଶତଃ କୃତଂ ମିତ୍ର ରତ୍ନମାଳା ନ ହାରିତା ।
ନାଳେନାସ୍ୱାଦିତଂ ତୋୟଂ ସାଧୁ ଭୋ ବଟବାନର! ॥’’

ଅର୍ଥାତ୍ ହେ ବାନର ତୁମେ ଧନ୍ୟ ! ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳ ପିଇ ତୁମ ଶତ୍ରୁକୁ ବିନାଶ କରିଅଛ, ମୋତେ ମିତ୍ର କରିପାରିଛ ଓ ରତ୍ନମାଳାକୁ ମଧ୍ଯ ହରାଇ ନାହିଁ । ବାନରଯୂଥପତିର ଏତାଦୃଶ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ହୋଇପାରିଛି ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା Summary

ଲେଖକ ପରିଚୟ – କଥାସାହିତ୍ୟର ଅମୂଲ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ହେଉଛି ‘ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର’ । ଏହାର ଲେଖକ ହେଉଛନ୍ତି ଉତ୍କଳୀୟ ବିଦ୍ୱାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଶର୍ମା । ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣ କୁଳରେ ଜନ୍ମିଥିଲେ । ରାଜା ଅମରଶକ୍ତିଙ୍କର ତିନୋଟି ପୁତ୍ରଙ୍କୁ ଛଅମାସ ମଧ୍ଯରେ ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅଭିଜ୍ଞ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲେ, ତଥା ପଶ୍ଚିତ କରାଇ ଦେଇଥିଲେ । ଏଥୁରୁ ତାଙ୍କର ଗଭୀର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟର ପରିଚୟ ମିଳୁଛି । ତାଙ୍କର ସମୟ ପଞ୍ଚମ ବା ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀ ବୋଲି ସମାଲୋଚକମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଏବଂ ସେ ଓଡ଼ିଶାର ବିଦ୍ବାନ୍ ବୋଲି କହିଥା’ନ୍ତି । ସ୍ଵରଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷାଦେବାର ଉପଯୁକ୍ତ କୌଶଳ ତାଙ୍କୁ ଜଣାଥିବାରୁ ସେ ଉତ୍ତମ ଶିକ୍ଷକରୂପେ ତଦାନୀନ୍ତନ ସମାଜରେ ସୁପରିଚିତ ଥିଲେ ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ଆଲୋଚିତ ଗଳ୍ପଟି କଥାସାହିତ୍ୟ ‘ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର’ର ଅଂଶବିଶେଷ । ୫ଟି ତନ୍ତ୍ର ବା ବିଭାଗକୁ ନେଇ ‘ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର’ର ରଚନା କରାଯାଇଛି । ଏହି ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବିଭାଗ ହେଲା –

  • ମିତ୍ରଭେଦ
  • ମିତ୍ରସଂପ୍ରାପ୍ତି
  • କାକୋଲ୍ହ କୀୟ
  • ଲବ୍‌ଧପ୍ରଣାଶ ଓ
  • ଅପରୀକ୍ଷିତକାରକ।

‘ମିତ୍ରଭେଦ’ରେ ୨୨ ଗୋଟି, ‘ମିତ୍ରସଂପ୍ରାପ୍ତି’ରେ ୮ ଗୋଟି, ‘କାକୋଲ୍ କୀୟ’ରେ ୧୭ ଗୋଟି, ‘ଲବ୍‌ଧପ୍ରଣାଶ’ରେ ୧୪ ଗୋଟି ଓ ‘ଅପରୀକ୍ଷିତକାରକ’ରେ ୧୫ ଗୋଟି କାହାଣୀ ବିଦ୍ୟମାନ । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସରଳ ଭାଷାରେ ବିଭିନ୍ନ ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କର କାହାଣୀ ମାଧ୍ୟମରେ ନୀତିଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଅଛି । ଆଲୋଚିତ ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା’ ‘ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର’ର ପଞ୍ଚମ ତନ୍ତ୍ର ‘ଅପରୀକ୍ଷିତକାରକ’ର କାହାଣୀ ଯାହାର ପ୍ରାରମ୍ଭ ଏହିପ୍ରକାର କରାଯାଇଛି; ଯଥା – ଲୋକେ ଲୋଭଗ୍ରସ୍ତ ହେଲେ ବିଡ଼ମ୍ବିତ ହୋଇ କଷ୍ଟଭୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । କଥ୍ତ ଅଛି –

‘‘ଯୋ ଲୌଲ୍ୟାତ୍ କୁରୁତେ କର୍ମ ନୈବୋଦର୍କମବେକ୍ଷତେ ।
ବିଡ଼ମ୍ବନାମବାସ୍ତୋତି ସ ଯଥା ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିଃ ।’’

ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ଲୋକ ଲୋଭପରବଶ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ଓ ତା’ର ପରିଣାମ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରେ ନାହିଁ, ସେ ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତି ପରି ବିଡ଼ମ୍ବନା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।

ସାରକଥା – ଗୋଟିଏ ନଗରରେ ଚନ୍ଦ୍ର ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ବାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନେ ବାନରମାନଙ୍କ ସହିତ କ୍ରୀଡ଼ାରେ ରତ ରହୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଅନେକପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଇ ପୁଷ୍ଟ କରୁଥିଲେ । ଏହି ବାନରୟୂଥର ଅଧୂପତି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥୁଲା ଓ ତଦନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ସେ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲା । ସେହି ରାଜପୁରୀରେ ଛୋଟ ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ଗୋଟିଏ ମେଷପଲ ଥିଲା । ସେହି ମେଷପଲ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ମେଷ ଜିହ୍ବାଲାଳସା ହେତୁରୁ ଦିବାରାତ୍ର ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପଶି ଯାହାକିଛି ଦେଖୁଥିଲା, ତାହା ଖାଇଯାଉଥିଲା । ପାଚକମାନେ କାଷ୍ଠ, ମୃତ୍ତିକାନିର୍ମିତ ପାତ୍ର, କାଂସ୍ୟପାତ୍ର ବା ତାମ୍ରପାତ୍ର ଯାହାକିଛି ପାଉଥିଲେ ସେଥିରେ ତାକୁ ପିଟୁଥିଲେ ।

ବାନରଯୂଥର ଅଧୂପତି ଏହା ଦେଖୁ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା – ଅହୋ, ମେଷ ଓ ପାଚକଙ୍କର ଏହି କଳହ ଶେଷରେ ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବ । ଏ ମେଷଟି ଅନ୍ନଭୋଜନ ପାଇଁ ଲୋଲୁପ ଓ ପାଚକମାନେ ନିତାନ୍ତ କ୍ରୁଦ୍ଧ ହୋଇ ଯାହାକିଛି ନିକଟରେ ଦେଖୁଛନ୍ତି ସେଥୁରେ ତାକୁ ପିଟୁଛନ୍ତି । ଯଦି କେବେ ପାଖରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ପାଚକମାନେ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରନ୍ତି ତେବେ ମେଷର ଦେହରେ ଥିବା ପ୍ରଚୁର ଲୋମରେ ସାମାନ୍ୟ ଅଗ୍ନି ଲାଗିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହୋଇଉଠିବ । ତା’ପରେ ସେ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କରିବ । ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରଚୁର ତୃଣ ଥିବାରୁ ତାହା ଜଳି ଉଠିବ । ଫଳରେ ଅଶ୍ଵମାନେ ଅଗ୍ନିରେ ପୋଡ଼ିଯିବେ । ଶାଳିହୋତ୍ର ଅଶ୍ମଶାସ୍ତ୍ରରେ କହିଅଛନ୍ତି – ବାନରର ଚର୍ବିଦ୍ଵାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଅଗ୍ନିଦାହ ପ୍ରଶମିତ ହୁଏ । ଏହିପରି ଦିନେ ଅବଶ୍ୟ ଘଟିବ । ଏକଥା ନିଶ୍ଚିତ ।

ଏହିପରି ବିଚାର କରି ସେ ବାନର ଯୂଥପତି ସବୁ ବାନରଙ୍କୁ ଡାକି ଏକାନ୍ତରେ କହିଲା –

ପାଚକମାନଙ୍କର ମେଷ ସହିତ ଯେଉଁ କଳହ ଚାଲିଛି, ତାହା ପରିଣାମରେ ଆମ ବାନରମାନଙ୍କର ଯେ କ୍ଷୟସାଧନ କରିବ ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ୧ ।

ଯେଉଁ ଗୃହରେ ପ୍ରତିଦିନ ଅକାରଣରେ କଳହ ଲାଗିଥାଏ, ପ୍ରାଣ ରଖୁବାକୁ ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ, ସେ ଗୃହକୁ ତ୍ୟାଗକରି ଚାଲିଯିବା ଉଚିତ । ୨ ।

ଆହୁରି ମଧ୍ୟ – କଳହ ହେତୁ ଗୃହର, କୁବାକ୍ୟ ହେତୁ ବନ୍ଧୁତ୍ଵର, ଦୁଷ୍ଟରାଜାଙ୍କ ହେତୁରୁ ରାଜ୍ୟର ଓ କୁକର୍ମ ହେତୁରୁ ମନୁଷ୍ୟର ଯଶର ବିନାଶ ଘଟିଥାଏ । ୩ ।

ଅତଏବ ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କର ବିନାଶ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ଏ ରାଜନଅରକୁ ଛାଡ଼ି ବନକୁ ପଳାଇଯିବା । ତାହାର ଏହି ଅପ୍ରିୟ ବଚନ ଶୁଣି ମନ୍ଦୋଦ୍ଧତ ବାନରମାନେ ଉଚ୍ଚ ହାସ୍ୟ କରି କହିଲେ, ‘‘ଓ ! ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମର ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ ହେଲାଣି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏପରି କହୁଛ । କୁହାଯାଇଅଛି –

ବାଳକ ଓ ବୃଦ୍ଧ ଉଭୟଙ୍କର ମୁଖ ଦନ୍ତହୀନ; ଉଭୟଙ୍କ ମୁଖରୁ ସର୍ବଦା ଲାଳ ଝରୁଥାଏ । କୌଣସି ବିଷୟରେ ଏ ଦୁହିଁଙ୍କର ବିଶେଷତଃ ବୃଦ୍ଧର ବୁଦ୍ଧି ସ୍ତୁରେ ନାହିଁ । ୪ ।

ଏଠାରେ ସ୍ଵର୍ଗ ସମାନ ସୁଖଭୋଗ, ରାଜପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସ୍ୱହସ୍ତପ୍ରଦତ୍ତ ବିବିଧ ଅମୃତତୁଲ୍ୟ ଭୋଜ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ତ୍ୟାଗକରି ଆମେମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କଷାୟ, କଟୁ, ତିକ୍ତ, କ୍ଷାର, ରୁକ୍ଷ ଫଳ ଖାଇପାରିବୁ ନାହିଁ ।’’ ଏହାଶୁଣି ବାନରପତି ଅଶ୍ରୁପ୍ଲାବିତ ନେତ୍ରରେ କହିଲା – ଆରେ ରେ ମୂର୍ଖ ! ତୁମେମାନେ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ଜାଣିପାରି ନାହଁ । ପାପକର୍ମର ରସାସ୍ଵାଦନ ସଦୃଶ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ବିଷମୟ ହେବ । କୂଳର ବିନାଶ ମୁଁ ନିଜେ ଦେଖିପାରିବି ନାହିଁ । ମୁଁ ବର୍ତ୍ତମାନ ବନକୁ ଚାଲିଯାଉଛି । କୁହାଯାଇଛି – ମିତ୍ର ବିପଦଗ୍ରସ୍ତ ହେବା, ନିଜର ସ୍ଥାନ ଅନ୍ୟଦ୍ୱାରା ଉପୀଡ଼ିତ ହେବା, ଦେଶଭଙ୍ଗ, କୁଳକ୍ଷୟ – ଏସବୁ ଯେଉଁମାନେ ଦେଖନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ଧନ୍ୟ । ୫ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

ଯୂଥପତି ଏହା କହି, ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗକରି ବନକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ସେ ଯିବାପରେ ଦିନେ ସେହି ମେଷଟି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ପାଚକ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରିବାରୁ ସେ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଶରୀରରେ ଚିତ୍କାର କରି କରି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ଵଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେଠାରେ ସେ ତୃଣପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିରେ ଲୋଟିବାରୁ ସର୍ବତ୍ର ଏପରି ବହ୍ନିଶିଖା ଉଠିଲା ଯେ କେତେକ ଅଶ୍ବ ଚକ୍ଷୁ ହରାଇ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଲେ । କେତେକ ଅଶ୍ୱ ବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନକରି ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧ ଶରୀରରେ ଫ୍ରେଷାରାବ କରି ଇତସ୍ତତଃ ଧାଇଁବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହା ଫଳରେ ଲୋକମାନେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ।

ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ରାଜା ବିଷଣ୍ଣ ହୋଇ ଶାଳିହୋତ୍ର ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡକାଇ କହିଲେ, ‘‘ଏହି ଅଶ୍ୱମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ବ୍ୟଥାର ଉପଶମ ପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କୁହନ୍ତୁ ।’’ ସେମାନେ ଶାସ୍ତ୍ର ଦେଖୁ କହିଲେ, ମହାରାଜ ! ଏ ବିଷୟରେ ଭଗବାନ୍ ଶାଳିହୋତ୍ର କହିଅଛନ୍ତି –

ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲେ ଅନ୍ଧକାର ଯେପରି ଦୂର ହୋଇଯାଏ, ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ବାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ରୋଗ ସେହିପରି ବିନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ୬ ।

ତେଣୁ ଅତିଶୀଘ୍ର ଏହି ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଉ, ଯେପରିକି ଅଶୁମାନେ ଅଗ୍ନିଦାହ ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ନ ପଡ଼ନ୍ତି । ରାଜା ଏହା ଶୁଣି ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ବଧ କରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଅଧୂକ କହିବା ନିଷ୍ପ୍ରୟୋଜନ । ଯଷ୍ଟି, ପ୍ରସ୍ତର ପ୍ରଭୃତି ସାହାଯ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ବାନର ନିହତ ହେଲେ ।

ବାନର ଯୂଥପତି ପୁତ୍ର, ପୌତ୍ର, ଭ୍ରାତୁଷ୍ଟୁତ୍ର, ଭାଗିନେୟ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କର ମରଣ ବିଷୟ ଜାଣି ଗଭୀର ବିଷାଦରେ ମଗ୍ନହୋଇ ଅନାହାରରେ ରହି ବନରୁ ବନାନ୍ତର ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ମନେ ମନେ ଚିନ୍ତାକଲା, ମୁଁ ଏ ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ କିପରି ତା’ର ଅନିଷ୍ଟସାଧନ କରିବି । କୁହାଯାଇଛି –

ଏ ସଂସାରରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ଭୟ ହେତୁରୁ ଅଥବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ନିଜ ନିଜ କୁଳ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁର ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସହିଯାଏ, ସେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିତାନ୍ତ ଅଧମ ଅଟେ । ୭ |
ଏହାପରେ ସେହି ବୃଦ୍ଧ ବାନର ପିପାସାକୁଳ ହୋଇ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ କମଳ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଗୋଟିଏ ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ସେ ସୂକ୍ଷ୍ମଭାବରେ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଦେଖୁଲା ଯେ ବନବାସୀ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ସରୋବରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ପଦଚିହ୍ନମାନ ଅଛି, କିନ୍ତୁ ଫେରି ଆସିବାର ପଦଚିହ୍ନ ନାହିଁ । ତହୁଁ ସେ ଚିନ୍ତାକଲା – ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ନିଶ୍ଚୟ ଗୋଟିଏ ଦୁଷ୍ଟ କୁମ୍ଭୀର ଅଛି । ତେଣୁ ପଦ୍ମନାଡ଼ ଆଣି ଦୂରରେ ରହି ସେହି ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳପାନ କରିବି । ସେହିପରି ଜଳପାନ କରନ୍ତେ ଗଳାରେ ରନ୍ଧମାଳା ପରିଧାନ କରିଥିବା ଗୋଟିଏ ରାକ୍ଷସ ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆସି କହିଲା, ଯେ କେହି ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀର ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ, ମୁଁ ତାକୁ ଭକ୍ଷଣ କରେ । କ

ିନ୍ତୁ ଏପରି କୌଣସି ଚତୁର ଲୋକ ନାହିଁ, ଯେ କି ତୁମ ଭଳି ଏ ଉପାୟରେ ଜଳପାନ କରିବ । ତେଣୁ ମୁଁ ତୁମ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଅଛି । ମନର ଅଭିଳାଷ ଅନୁସାରେ ବର ପ୍ରାର୍ଥନା କର । ବାନର କହିଲା, ତୁମର ଭୋଜନ କରିବାର ଶକ୍ତି କେତେ ? ରାକ୍ଷସ ଉତ୍ତର ଦେଲା, ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ ଶତ, ସହସ୍ର, ଅୟୁତ, ଲକ୍ଷ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଭୋଜନ କରିପାରିବି । ମାତ୍ର ବାହାରେ ଥିଲାବେଳେ ମୋତେ ସାମାନ୍ୟ ଶୃଗାଳ ମଧ୍ୟ ଅପମାନିତ କରିପାରେ । ବାନର କହିଲା, ଜଣେ ରାଜା ସହିତ ମୋର ଘୋର ଶତ୍ରୁତା ଅଛି । ଯଦି ତୁମେ ମୋତେ ତୁମର ଏହି ରହାରଟି ଦେବ, ତାହାହେଲେ ମୁଁ ମୋର କଥାଚାତୁରୀରେ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ସେ ରାଜାକୁ ତା’ର ପରିବାର ସହିତ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇବି । ରାକ୍ଷସ ତାହାର ଏହି ଶ୍ରଦ୍ଧେୟ ବାକ୍ୟ ଶୁଣି ରହାରଟି ଦେଇ କହିଲା, ହେ ମିତ୍ର ! ଯାହା ଉଚିତ ମନେକରୁଛ, ତାହା କର ।

ବାନର ମଧ୍ଯ ରହାରରେ ନିଜର କଣ୍ଠଦେଶକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ବୃକ୍ଷ ଓ ରାଜପ୍ରାସାଦମାନଙ୍କ ଉପରେ ଭ୍ରମଣ କରିବାରୁ ଲୋକେ ତାହାକୁ ଦେଖୁ ପଚାରିଲେ, ହେ ବାନର ଯୂଥପତି ! ତୁମେ ଏତେ କାଳ ହେଲା କେଉଁଠାରେ ଥିଲ ? ଏଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ରନ୍ଥମାଳା କାହୁଁ ପାଇଲ ? ଏହାର ତେଜ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣକୁ ମଧ୍ଯ ତିରସ୍କାର କରୁଛି । ବାନର କହିଲା, ଗୋଟିଏ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅତି ଗୁପ୍ତ ସରୋବର ଅଛି । ତାହାକୁ ସ୍ଵୟଂ କୁବେର ନିର୍ମାଣ କରିଅଛନ୍ତି । ରବିବାର ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ଯଦି କେହି ଉକ୍ତ ସରୋବରରେ ବୁଡ଼ ପକାଏ ତେବେ ସେ କୁବେରଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଏହିପରି ରମାଳାରେ କଣ୍ଠକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ଜଳରୁ ବାହାରିଆସେ ।

ଏହାପରେ ରାଜା ଏହା ଶୁଣିପାରି ସେହି ବାନରକୁ ଡାକି ପଚାରିଲେ, ହେ ଯୂଥାଧୂପ ! ଏ କଥା କ’ଣ ସତ୍ୟ ? ରନ୍‌ମାଳାରେ ପରିପୂର୍ଣ ପୁଷ୍କରିଣୀ କେଉଁଠାରେ ଅଛି ? ବାନର କହିଲା, ହେ ପ୍ରଭୁ ! ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ମୋ ଗଳାରେ ପଡ଼ିଥିବା ଏହି ରନ୍ଥମାଳା ଦେଖୁ ଆପଣଙ୍କର ବିଶ୍ୱାସ ହେବ । ତେଣୁ ଯଦି ଆପଣଙ୍କର ରମାଳାର ପ୍ରୟୋଜନ ଥାଏ, ତାହାହେଲେ କାହାରିକୁ ମୋ ସଙ୍ଗେ ପଠାନ୍ତୁ ଯେ ଦେଖାଇଦେବି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ, ସେପରି ହେଲେ ମୁଁ ନିଜେ ମୋର ସମସ୍ତ ପରିବାର ସହିତ ଯିବି । ତେବେ ଅନେକ ରନ୍ଧମାଳା ପାଇପାରିବୁ । ବାନର କହିଲା, ତାହାହିଁ କରନ୍ତୁ । ସେହିପରି କରାଯିବାରୁ ରନ୍‌ମାଳା ପାଇବା ଲୋଭରେ ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ସବୁ ପତ୍ନୀ ଓ ଭୃତ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ଚାଲିଲେ । ରାଜା ଦୋଳାରେ ବସି ଗଲେ । ବାନରକୁ ମଧ୍ୟ ରାଜାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ବସାଇ ଅତି ସୁଖରେ ପ୍ରୀତିପୂର୍ବକ ନିଆଗଲା । ତେଣୁ ଯଥାର୍ଥରେ କହ୍ଲାଯାଇଛି –

‘‘ହେ ତୃଷ୍ଣାଦେବି ! ତୁମକୁ ନମସ୍କାର । ତୁମେ ଧନବନ୍ତ ଲୋକକୁ ମଧ୍ଯ ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରୁଛ; ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କରାଉଅଛି’’ || ୮ ||

ପୁଣି ମଧ୍ୟ – ଯେ ଶତମୁଦ୍ରାର ଅଧିକାରୀ, ସେ ସହସ୍ର ପାଇବାକୁ ଲାଳାୟିତ । ଯାହାର ସହସ୍ରମୁଦ୍ରା ଅଛି ସେ ଲକ୍ଷମୁଦ୍ରା କାମନା କରୁଅଛି । ଯେ ଲକ୍ଷାଧୂପତି ସେ ରାଜ୍ୟ ଅଭିଳାଷ କରୁଅଛି ଓ ଯେ ରାଜପଦରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଅଛି ସେ ସ୍ୱର୍ଗକାମନା କରୁଅଛି । ୯ ।

ଜରାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର କେଶ ଶୁକ୍ଳ ହୋଇଯାଏ, ଦନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ଝଡ଼ିପଡ଼ନ୍ତି, ଚକ୍ଷୁ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ହରାଏ, କର୍ଣ୍ଣ ଶୁଣିପାରେ ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ କେବଳ ତୃଷ୍ଣା ହିଁ ତରୁଣ ହେଉଥାଏ । ୧୦ ।

ଏହାପରେ ସେହି ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୁଅନ୍ତେ ବାନର ପ୍ରଭାତ କାଳରେ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା, ଏଠାରେ ଅଧେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲାବେଳକୁ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ସମସ୍ତେ ଏକ ସଙ୍ଗରେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତୁ । ଆପଣ ପରେ ମୋ ସହିତ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରିବେ । ତାହାହେଲେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ପୂର୍ବଦୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ପ୍ରଚୁର ରନ୍ଧମାଳା ଦେଖାଇଦେବି ।

ଏହାପରେ ଲୋକମାନେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତେ ରାକ୍ଷସ ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କଲା । ସେମାନେ ଅନେକବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳରୁ ନ ବାହାରିବାରୁ ରାଜା ବାନରକୁ କହିଲେ, ହେ ଯୂଥପତି ! ମୋର ଲୋକମାନେ ଏତେ ବିଳମ୍ବ କରୁଛନ୍ତି କାହିଁକି ? ଏହା ଶୁଣିଲାମାତ୍ରେ ବାନର ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ ଏକ ବୃକ୍ଷକୁ ଆରୋହଣ କରି ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା, ଆରେ ଦୁଷ୍ଟ ରାଜା ! ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ରାକ୍ଷସ ତୋର ପରିଜନମାନଙ୍କୁ ଖାଇସାରିଛି । ମୁଁ କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ବୈରସାଧନ କରିଛି । ଏବେ ଯାଆ । ତୁ ମୋର ପ୍ରଭୁ ଥୁଲୁ ବୋଲି ତୋତେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲି ନାହିଁ । କଥାତ ଅଛି –

କେହି ଉପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର ଓ ଅପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର କରିବ; କେହି ହିଂସା କଲେ ତା’ର ପ୍ରତିହିଂସା କରିବ; ଦୁଷ୍ଟ ସହିତ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ କରିବ । ଏଥିରେ ମୁଁ କୌଣସି ଦୋଷ ଦେଖିପାରୁ ନାହିଁ । ୧୧ ।

ତୁ ମୋର କୁଳକ୍ଷୟ କରିଥିଲୁ; ମୁଁ ସେହିପରି ତୋର କୁଳକ୍ଷୟ କଲି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କୋପାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ପାଦରେ ଚାଲି ଚାଲି ଯେଉଁ ମାର୍ଗରେ ଆସିଥିଲେ ସେହି ମାର୍ଗରେ ଫେରିଗଲେ। ରାଜା ଚାଲିଯିବା ପରେ ରାକ୍ଷସ ତୃପ୍ତ ହୋଇ ଜଳ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆନନ୍ଦରେ କହିଲା –

ହେ ବାନର ତୁମେ ଧନ୍ୟ ! ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳ ପିଇ ତୁମ ଶତ୍ରୁକୁ ବିନାଶ କରିଅଛ; ମୋତେ ମିତ୍ର କରିପାରିଛ ଓ ରନ୍ଥମାଳାକୁ ମଧ୍ୟ ହରାଇ ନାହଁ । ୧୨ ।

Text – 1

कस्मिंश्चिन्नगरे ……………………………….. तेनाशु ताड़यन्ति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କବିଂଶ୍ଚିନ୍ନଗରେ = କୌଣସି ଏକ ନଅରରେ । ଭୂପତିଃ = ରାଜା । ବାନରକ୍ରୀଡ଼ାରତା = ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କ ସହ କ୍ରୀଡ଼ାରତ । ବାନରଯୂଥମ୍ = ମାଙ୍କଡ଼ପଲକୁ । ନିତ୍ୟମ୍ = ପ୍ରତିଦିନ । ପୁଷ୍ଟିମ୍ = ପୋଷଣ । ଅଥ = ଏହାପରେ । ବାନରଯୂଥାଧୂପ = ବାନରଦଳପତି । ଔଶନସମ୍ = ଶୁକ୍ର । ବାର୍ହସ୍ପତ୍ୟମ୍ = ବୃହସ୍ପତିପ୍ରଣୀତ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର । ଅଧ୍ୟାପୟତି ସ୍ମ = ପଢ଼ାଉଥିଲେ । ରାଜଗୃହେ = ରାଜପ୍ରାସାଦରେ । ଲଘୁ = ହ୍ରସ୍ଵ ବା ଛୋଟ । ମେଷଯୂଥମ୍ = ମେଣ୍ଢାପଲ । ଜିହ୍ବାଲୌଲ୍ୟାତ୍ = ଭୋଜନ ଲୋଭରୁ । ଅହର୍ନିଶମ୍ = ଦିନରାତି । ନିଃଶଙ୍କମ୍ = ବିନା ଭୟରେ ବା ନିର୍ଭୟରେ । ମହାନସେ = ରୋଷଶାଳାରେ । ଯତ୍ = ଯାହା । ସୂପକାରା ରୋଷେଇଆମାନେ । ମୃଣ୍ମୟମ୍ = ମାଟିର । ଭାଜନମ୍ = ପାତ୍ର । ଆଶୁ = ଶୀଘ୍ର । ତାଡ଼ୟନ୍ତି = ମାରନ୍ତି ବା ପିଟନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – କୌଣସି ଏକ ନଗରରେ ଚନ୍ଦ୍ର ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ବାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନେ ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କ ସହ କ୍ରୀଡ଼ାରତ ରହୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଅନେକପ୍ରକାରର ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଇ ପରିପୁଷ୍ଟ କରୁଥିଲେ । ଏହାପରେ ବାନରମାନଙ୍କର ଦଳପତି ଯିଏକି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥିଲା ଓ ତାକୁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିଖାଉଥିଲା । ଏହାପରେ ସେହି ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ଛୋଟ ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ଏକ ମେଣ୍ଢାପଲ ଥିଲା । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ମେଣ୍ଢା ଜିହ୍ବାଲାଳସା ହେତୁରୁ ଦିନରାତି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପଶି ଯାହା ଦେଖୁଥିଲା ତାହାସବୁ ଖାଇଯାଉଥିଲା । ସେହି ରୋଷେଇଆମାନେ କାଷ୍ଠ, ମାଟିପାତ୍ର, କଂସାପାତ୍ର ବା ତମ୍ବାପାତ୍ର ଯାହାକିଛି ପାଉଥିଲେ ସେଥ‌ିରେ ତାକୁ ଶୀଘ୍ର ପିଟୁଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଟିଂଷ୍ଟିନ୍ନଗରେ = କସ୍ମିନ୍ + ଚିତ୍ + ନଗରେ । ନିତ୍ୟମେବାନେକଭୋଜନଭର୍ଯ୍ୟାଦିର୍ଭି = ନିତ୍ୟମ୍ + ଏବ + ଅନେକଭୋଜନଭକ୍ଷ୍ୟ + ଆଦିଭିଂ । ବାନରଯୂଥାଧୂପଃ = ବାନରଯୂଥ + ଅଧ୍ୟାପଃ । ମତବିତ୍ତଦନୁଷ୍ଠାତା = ମତବିତ୍ + ତତ୍ + ଅନୁଷ୍ଠାତା । ସର୍ବାନପ୍ୟଧ୍ୟାପୟତି = ସର୍ବାନ୍ + ଅପି + ଅଧ୍ୟାପୟତି । ମେଷଯୂଥମସ୍ତି = ମେଷଯୂଥମ୍ + ଅସ୍ତି । ତନ୍ମଧାଦେକ = ତତ୍ + ମଧ୍ୟାତ୍ + ଏକଃ । ଜିହ୍ବାଲୌଲ୍ୟାଦହର୍ନିଶମ୍ = ଜିହ୍ବାଲୌଲ୍ୟାତ୍ + ଅହର୍ନିଶମ୍ । ତେନାଶୁ = ତେନ + ଆଶୁ ।

ସମାସ – ଭୂପତିଃ = ଭୁନଃ ପତିଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବାନରକ୍ରୀଡ଼ାରତଃ = ବାନରଃ କ୍ରୀଡ଼ାରତା (୩ୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବାନରଯୂଥମ୍ = ବାନରାମାଂ ଯୂଥମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବାନରଯୂଥାଧୂପଃ = ବାନରାଣା ଯୂଥମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ତସ୍ୟ ଅଧୂପ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜଗୃହେ = ରାଜ୍ଞ ଗୃହମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଜିହ୍ଵାଲୌଲ୍ୟାତ୍ = ଜିହ୍ବାୟା ଲୌଲ୍ୟମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅହର୍ନିଶମ୍ = ଅହଃ ଚ ନିଶା ଚ (ଇତରେତର ବୃଦଃ) । ସୂପକାରା = ସୂପଂ କରୋତି ଇତି, ତେ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କାଂସ୍ୟପାତ୍ରମ୍ = କାଂସ୍ୟ ନିର୍ମିତଂ ପାତ୍ରମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ତାମ୍ରପାତ୍ରମ୍ = ତାମ୍ର ନିର୍ମିତଂ ପାତ୍ରମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଚନ୍ଦ୍ର = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଭୂପତିଃ, ପୁତ୍ରା, ଯଃ, ସ, ମେଷଯୂଥମ୍, ଏକଃ, ତେ, ସୂପକାରା = କଉଁରି ୧ମା । ପୁଷ୍ଟି, ତାନ୍, ସର୍ବାନ୍, ସର୍ବଂ, କାଷ୍ଠ, ମୃଣ୍ମୟଭାଜନଂ, କାଂସ୍ୟପାତ୍ର, ତାମ୍ରପାତ୍ରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅନେକଭୋଜନଭର୍ଯ୍ୟାଦିଭି, ତେନ = କରଣେ ୩ୟା । ତନ୍ମଧ୍ୟାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଜିହ୍ବାଲୌଲ୍ୟାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ। ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ନଗରେ, ତସ୍ମିନ୍, ରାଜଗୃହେ, ମହାନସେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପୁଷ୍ଟିମ୍ = ପୂଷ୍ + ଭିନ୍ । ପ୍ରବିଶ୍ୟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + ଲ୍ୟାପ୍।

Text – 2

सोऽपि वानरयूथपस्तद् ………………………….. रहसि प्रोवाच।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅପି = ମଧ୍ୟ । ବାନରଯୂଥପ = ବାନରମାନଙ୍କର ଦଳପତି । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖୁ । ବ୍ୟଚିନ୍ତୟତ୍ = ଚିନ୍ତାକଲା । କ୍ଷୟାୟ = ନାଶ ନିମନ୍ତେ । ଲମ୍ପଟ = ଆସକ୍ତ । ମେଷ = ମେଣ୍ଢା । ମହାକୋପା = ମହାରାଗୀ । ପ୍ରହରନ୍ତି = ପିଟନ୍ତି । ଆସନ୍ତ = ସମୀପବର୍ତୀ । ଉଲ୍ଲେ କେନ = ଜଳନ୍ତା କାଠଖଣ୍ଡଦ୍ବାରା । ଭଣ୍ଡା = ଲୋମ । ବହ୍ନିନା = ଅଗ୍ନିଦ୍ଵାରା । ଦସ୍ୟମାନଃ = ଜଳୁଥିବା। କୁଟ୍ୟାମ୍ = କୁଟୀରକୁ । ତତଃ = ତାହାପରେ । ଶାଳିହୋତ୍ରେଣ = ଅଶ୍ଵଚିକିତ୍ସକଦ୍ବାରା । ପୁନଃ = ପୁଣି । ବସୟା = ମାଂସଜାତ ଦେହସ୍ଥ ଧାତୁ ବିଶେଷଦ୍ଵାରା । ପ୍ରଶାମ୍ୟତି = ଶାନ୍ତ ହେବ । ନୂନମ୍ = ନିଶ୍ଚୟ । ଏବମ୍ = ଏହିପରି । ସର୍ବାନ୍ = ସମସ୍ତଙ୍କୁ । ଆହୂୟ = ଡାକି । ରହସି = ଏକାନ୍ତରେ । ପ୍ରୋବାଚ = କହିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର ଦଳପତି ମଧ୍ୟ ତାହା ଦେଖୁ ଚିନ୍ତାକଲା, ଆହେ ! ମେଣ୍ଢା ଓ ପାଚକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏହି କଳହ ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର ବିନାଶର ନିମିତ୍ତ ହେବ, ଯେହେତୁ ଏହି ମେଣ୍ଟାଟି ଅନ୍ନାସ୍ବାଦ ନିମନ୍ତେ ଆସକ୍ତ ଏବଂ ପାଚକମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୂର ବା କ୍ରୋଧୀ, ଯେକୌଣସି ବସ୍ତୁଦ୍ବାରା ପିଟିପାରନ୍ତି । ଯଦି କେବେ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଅଭାବରୁ ଜଳନ୍ତା କାଠଖଣ୍ଡଦ୍ୱାରା ବାଡ଼େଇବେ ତେବେ ପ୍ରଚୁର ଲୋମଯୁକ୍ତ ଏହି ମେଣ୍ଟାଟି ଅତିଅଳ୍ପ ଅଗ୍ନିଦ୍ଵାରା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହୋଇଉଠିବ । ତାହା ଜ୍ବଳମାନ ହୋଇ ପୁନଶ୍ଚ ଘୋଡ଼ାଶାଳା ନିକଟରେ ପ୍ରବେଶ କରିବ । ଘୋଡ଼ାଶାଳାରେ ପ୍ରଚୁର ଘାସ ଥିବାରୁ ତାହା ଜଳିଉଠିବ । ଫଳରେ ଘୋଡ଼ାମାନେ ନିଆଁରେ ପୋଡ଼ିଯିବେ । ଅଶୁମାନଙ୍କର ଚିକିତ୍ସକ (ଶାଳିହୋତ୍ର)ଙ୍କଦ୍ୱାରା ପୁଣି ଏହା କୁହାଯାଇଛି ଯେ, ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର ବସାଦ୍ୱାରା (ମାଂସାଶ୍ରିତ ଦେହସ୍ଥ ଧାତୁବିଶେଷ) ଘୋଡ଼ାମାନଙ୍କର ଅଗ୍ନିଜନିତ ଜ୍ଵଳନଦୋଷ ଶାନ୍ତ ହେବ ବା ପ୍ରଶମିତ ହେବ । ତେଣୁ ଏହିପରି ଦିନେ ଅବଶ୍ୟ ଘଟିବ । ଏହିପରି ନିଶ୍ଚିତ କରି (ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର ଦଳପତି) ସମସ୍ତ ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କୁ ଡାକି ଏକାନ୍ତରେ କହିଲା।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସୋଽପି = ନଃ + ଅପି । ବାନରଯୂଥପସ୍ତଦ୍ = ବାନରଯୂଥପଃ + ତଦ୍ । ବ୍ୟଚିନ୍ତୟତ୍ = ବି + ଅଚିନ୍ତୟତ୍ । ମେଷସୂପକାରକଳହୋଽୟମ୍ = ମେଷସୂପକାରକଳହଃ + ଅୟମ୍ । ଯତୋଽସ୍ବାଦଲମ୍ପଟୋଽୟମ୍ = ଯତଃ + ଅନ୍ନ + ଆସ୍ବାଦଲମ୍ପରଃ + ଅୟମ୍ । ମହାକୋପାଣ୍ଡ = ମହାକୋପଃ + ଚ । ଯଥାସନ୍ନବସ୍ତୁନା = ଯଥା + ଆସନ୍ନବସ୍ତୁନା । ବସ୍ତୁନୋଽଭାବାତ୍ = ବସ୍ତୁନଃ + ଅଭାବାତ୍ । କଦାଚିଦୁଲୁ କେନ = କଦାଚିତ୍ + ଉଲ୍ଲେ କେନ । ତଦୋଣ୍ଡାପ୍ରଚୁରୋଽୟମ୍ = ତଦା + ଭଣ୍ଡାପ୍ରଚୁରଃ + ଅୟମ୍ । ସ୍ଵଜେନାପି = ସ୍ଵନ + ଅପି । ତଦ୍ଦନ୍ଦ୍ୟମାନଃ = ତତ୍ + ଦସ୍ୟୁମାନଃ । ପୁନରଶୁକୁଟ୍ୟାମ୍ = ପୁନଃ + ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ । ସାପି = ସା + ଅପି । ତୃଣପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟାଜ୍ବଳିଷ୍ୟତି = ତୃଣପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ + ଜ୍ଜ୍ବଳିଷ୍ୟତି । ତତୋଽଶ୍ୱ = ତତଃ + ଅଶ୍ୱା । ବହ୍ନିଦାହମବାପ୍‌ସ୍ୟନ୍ତି = ବହ୍ନିଦାହମ୍ + ଅବାପ୍‌ସ୍ୟନ୍ତ । ପୁନରେତଦୁକ୍ତମ୍ = ପୁନଃ + ଏତତ୍ + ଉକ୍ତମ୍ । ଯଦ୍ମାନରବସୟା = ଯତ୍ + ବାନରବସୟା । ତନ୍ତୁନମେତନ = ତତ୍ + ନୂନମ୍ + ଏତେନ । ଭାବ୍ୟମିତ୍ର = ଭାବ୍ୟମ୍ + ଅତ୍ର । ନିଶ୍ଚୟ = ନିଃ + ଚୟ । ବାନରାନାହ୍‌ୟ = ବାନରାନ୍ + ଆହୂୟ । ପ୍ରୋବାଚ = ପ୍ର + ଉବାଚ।

ସମାସ – ମେଷସୂପକାରକଳହଃ = ମେଷ ଚ ସୂପକାରଃ ଚ (ଦ୍ବଦୁଃ) ତ କଳହଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମହୋକୋପା = ମହାନ୍ କୋପଃ, ତେ (କର୍ମଧାରୟ) । ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ = ଅଶ୍ୱିନାଂ କୁଟୀ, ତସ୍ୟାମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବହ୍ନିଦାହମ୍ = ବହ୍ନିନା ଦାହମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବାନରବସୟା = ବାନରାମାଂ ବସା, ତୟା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବାନରଯୂଥପଃ, ଅୟଂ, ମେଷ, ସୂପକାରାଃ, ମହାକୋପା, ଉଶ୍ୱପ୍ରଚୁରଃ, ଦସ୍ୟମାନଃ, ଅଶ୍ୱ = କଉଁରି ୧ ମା । ଏତତ୍, ବହ୍ନିଦାହଦୋଷ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ସା = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଅହୋ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମ । ବହ୍ନିଦାହମ୍, ସର୍ବାନ୍, ବାନରାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଆସନ୍ନବସ୍ତୁନା, ଉଲୁ କେନ, ସ୍ଵନ, ବହ୍ନିନା, ଏତେନ = କରଣେ ୩ୟା । ଶାଳିହୋତ୍ରେଣ, ବାନରବସୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । କ୍ଷୟାୟ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ଅଭାବାତ୍, ତୃଣପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ = ହେତେ ୫ମୀ । ବାନରାଣା, ବସ୍ତୁନଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଶ୍ଵକୁଟିଂ, ସମୀପବର୍ଜିନ୍ୟାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + ଷ୍ଟ୍ରାଚ୍ । ଆସନ୍ନ = ଆ + ସଦ୍ + କ୍ତ । ଦଶ୍ୟମାନଃ = ଦହ୍ + ଶାନବ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ଦୋଷ = ଦୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ = ନିଃ + ଚି + ଲ୍ୟାପ୍।

Text – 3

ଶ୍ଳୋକ :
यत्-
मेषेण सूपकाराणां कलहो यत्र जायते।
स भविष्यत्यसंदिग्धं वानराणां क्षयावहः ॥ १ ॥

ଯତ୍ –
ମେଷେଣ ସୂପକାରାଣା କଳହୋ ଯତ୍ର ଜାୟତେ ।
ସ ଭବିଷ୍ୟତ୍ୟସଂଦିଗ୍ଧ ବାନରାମାଂ କ୍ଷୟାବହିଃ ॥ ୧ ||

ଅନ୍ବୟ – ସୂପକାରାମାଂ ମେଷେଣ କଳତଃ ଯତ୍ର ଜାୟତେ, ସ୍ୱ ବାନରାଣା କ୍ଷୟାବହିଃ ଭବିଷ୍ୟତି (ଅତ୍ର) ଅସଂଦିଗ୍‌ମ୍ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସୂପକାରାଣାମ୍ = ପାଚକମାନଙ୍କର । ମେଷେଣ ମେଷ ସହିତ । କଳତଃ = କଳି । ଯତ୍ର = ଯେଉଁଠି । ଜାୟତେ = ଜାତ ହୋଇଛି ବା ଚାଲିଛି । ବାନରାଣାମ୍ = ବାନରମାନଙ୍କର । କ୍ଷୟାବହିଃ = କ୍ଷୟସାଧନ । ଅସଂଦିଗ୍‌ଧର୍ମ = ଏଥ‌ିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ଯେଣୁ ପାଚକମାନଙ୍କର ମେଷ ସହିତ ଯେଉଁ କଳହ ଚାଲିଛି, ତାହା ପରିଣାମରେ ଆମ ବାନରମାନଙ୍କର ଯେ କ୍ଷୟସାଧନ କରିବ ଏଥ‌ିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଳହୋ ଯତ୍ର = କଳହଃ + ଯତ୍ର । ଭବିଷ୍ୟତ୍ୟସଂଦିଗ୍‌ଧମ୍ = ଭବିଷ୍ୟତି + ଅସଂଦିଗ ଧମ୍ । କ୍ଷୟାବହିଃ = କ୍ଷୟ + ଆବହିଃ ।

ସମାସ – ଅସଂଦିଗ୍‌ଧମ୍ = ନ ସଂଦିଗ୍‌ଧମ୍ (ନତ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କ୍ଷୟାବହିଃ = କ୍ଷୟମ୍ ଆବହତି ଇତି (ଉପପଦ ତପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ସ୍ୱ, କଳତଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ସୂପକାରାଣା, ବାନରାଣାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ମେଷେଣ = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା ।

Text – 4

ଶ୍ଳୋକ :
तस्मात्स्यात् कलहो यत्र गृहे नित्यमकारणः।
तद्गृहं जीवितं वाञ्छन् दूरतः परिवर्जयेत् ॥ २ ॥

ତସ୍ମାସ୍ୟାତ୍ କଳହୋ ଯତ୍ର ଗୃହେ ନିତ୍ୟମକାରଣ ।
ତଦ୍‌ଗୃହଂ ଜୀବିତଂ ବାଞ୍ଛନ୍ ଦୂରତଃ ପରିବର୍ଜୟେତ୍ ॥ ୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ତସ୍ମାତ୍ ଯତ୍ର ଗୃହେ ନିତ୍ୟମ୍ ଅକାରଣଂ କଳତଃ ସ୍ୟାତ୍ । ଜୀବିତଂ ବାଞ୍ଛନ୍ (ନରଃ) ତଦ୍‌ଗୃହଂ ଦୂରତଃ ପରିବର୍ଜୟେତ୍ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତସ୍ମାତ୍ = ସେହି ହେତୁରୁ । ଯତ୍ର = ଯେଉଁଠାରେ । ଗୃହେ = ଘରେ । ନିତ୍ୟମ୍ = ପ୍ରତିଦିନ । ଅକାରଣ = ବିନା କାରଣରେ । ସ୍ୟାତ୍ = ହୋଇପାରେ । ଜୀବିତମ୍ = ଜୀବନ । ବାଞ୍ଛନ୍ = ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ । ତଦ୍‌ଗୃହମ୍ = ସେହି ଘରକୁ । ଦୂରତଃ = ଦୂରରୁ । ପରିବର୍ଜୟେତ୍ = ପରିତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହେତୁ ଯେଉଁ ଗୃହରେ ପ୍ରତିଦିନ ଅକାରଣରେ କଳହ ଲାଗିଥାଏ, ପ୍ରାଣ ରଖୁବାକୁ ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ, ସେ ଗୃହକୁ ତ୍ୟାଗକରି ଚାଲିଯିବା ଉଚିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତସ୍ମାସ୍ୟାତ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ସ୍ୟାତ୍ । କଳହୋ ଯତ୍ର = କଳହଃ + ଯତ୍ର । ନିତ୍ୟମକାରଣ = ନିତ୍ୟମ୍ + ଅକାରଣ । ତଦ୍‌ଗୃହମ୍ = ତତ୍ + ଗୃହମ୍ ।

ସମାସ – ଅକାରନଃ = ନ କାରଣ (ନଵ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ତଦ୍‌ଗୃହମ୍ = ତସ୍ୟ ଗୃହମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ଗୃହେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଅକାରନଃ, କଳହଃ କଉଁରି ୧ମା । ଜୀବିତଂ, ବାଞ୍ଛନ୍ = କଉଁରି ୧ମା । ତଦ୍‌ଗୃହମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଦୂରତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜୀବିତମ୍ = ଜୀବ୍ + ଶତ୍ରୁ । ବାଞ୍ଛନ୍ = ବାଞ୍ଚ୍ + ଶତୃ ।

Text – 5

ଶ୍ଳୋକ :
तथा च-
कलहान्तानि हर्म्याणि कुवाक्यान्तं च सौहृदम्।
कुराजान्तानि राष्ट्राणि कुकर्मान्तं यशो नृणाम् ॥ ३॥

ତଥା ଚ-
କଳହାନ୍ତାନି ହର୍ମାଣି କୁବାକ୍ୟନ୍ତ ଚ ସୌହୃଦମ୍ ।
କୁରାଜାନ୍ତାନି ରାଷ୍ଟ୍ରାଣି କୁକର୍ମାନ୍ତ ଯଶୋ ନୃଣାମ୍ ॥ ୩ ॥

ଅନ୍ବୟ – କଳହାନ୍ତାନି ହର୍ମାଣି କୁବାକ୍ୟାନ୍ତ ସୌହୃଦଂ କୁରାଜାନ୍ତାନି ରାଷ୍ଟ୍ରାଣି, କୁକର୍ମାନ୍ତ ନୃଣା ଯଶଃ ଚ (ବିନଶ୍ୟତି) । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ହର୍ମାଣି = ଗୃହମାନ । ସୌହୃଦମ୍ = ବନ୍ଧୁତ୍ଵ । ରାଷ୍ଟ୍ରାଣି = ରାଜ୍ୟମାନ । ନୃଣାମ୍ = ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର । ଯଶଃ = କୀର୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – କଳହ ହେତୁ ଗୃହର, କୁବାକ୍ୟ ହେତୁ ବନ୍ଧୁତ୍ଵର, ଦୁଷ୍ଟରାଜାଙ୍କ ହେତୁରୁ ରାଜ୍ୟର ଓ କୁକର୍ମ ହେତୁରୁ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ଯଶର ବିନାଶ ଘଟିଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଳହାନ୍ତାନି = କଳହ + ଅନ୍ତାନି । କୁବାକ୍ୟାନ୍ତମ୍ = କୁବାକ୍ୟ + ଅନ୍ତମ୍ଭ । କୁରାଜାନ୍ତାନି = କୁରାଜ + ଅନ୍ତାନି । କୁକର୍ମାନ୍ତମ୍ = କୁକର୍ମ + ଅନ୍ତମ୍ । ଯଶୋନ୍ଧଣାମ୍ = ଯଶଃ + ନୃଣାମ୍ ।

ସମାସ – କୁବାକ୍ୟମ୍ = କୁତ୍ସିତଂ ବାକ୍ୟମ୍‌ (କର୍ମଧାରୟ) । କୁକର୍ମ = କୁତ୍ସିତ କର୍ମ (କର୍ମଧାରୟ) । କୁରାଜା କୁତ୍ସିତ ରାଜା (କର୍ମଧାରୟ ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କଳହାନ୍ତାନି, ହର୍ମାଣି, କୁରାଜାନ୍ତାନି, ରାଷ୍ଟ୍ରାଣି = କର୍ଭରି ୧ମା । ସୌହୃଦମ୍, ଯଶଃ = କଉଁରି ୧ମା । ନୃଣାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Text – 6

तन्न यावत् सर्वेषां …………………………….. ये नैतद्ब्रवीषि।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯାବତ୍ = ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ସର୍ବେଷାମ୍ = ସମସ୍ତଙ୍କର । ସଂକ୍ଷୟ = ବିନାଶ । ତାବତ୍ = ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ସଂତ୍ୟଜ୍ୟ = ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ତ୍ୟାଗକରି । ବନମ୍ = ବଣକୁ । ଅଥ = ଏହାପରେ । ବଚନମ୍ = କଥାକୁ । ଅଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ = ଅପ୍ରିୟ । ଶୁଦ୍ୱା = ଶୁଣି । ମଦୋଦ୍ଧତା = ଦୁଷ୍ଟପ୍ରବୃତ୍ତିଯୁକ୍ତ । ପ୍ରହସ୍ୟ = ହସି ହସି । ପ୍ରୋଚୁ = କହିଲା । ବୁଦ୍ଧିବୈକଲ୍ୟାମ୍ = ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ । ସଂଜାତମ୍ = ହୋଇଅଛି ।

ଅନୁବାଦ – ତେଣୁ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତଙ୍କର ବିନାଶ ନ ହୋଇଛି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ରାଜଗୃହକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ବଣକୁ ଚାଲିଯିବା । ଏହାପରେ ତାହାର ଏହି ଅପ୍ରିୟ ବଚନ ଶୁଣି ମନ୍ଦୋଦ୍ଧତ ବାନରମାନେ ଉଚ୍ଚସ୍ୱରରେ ହସି କହିଲେ – ଆହେ ! ତୁମର ବୃଦ୍ଧତ୍ଵ ହେତୁ ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ ହୋଇଅଛି ଯଦ୍ବାରା ଏପରି କହୁଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତନ୍ତ୍ର = ତତ୍ + ନ । ତାବଦେତଦ୍ରାଜଗୃହମ୍ = ତାବତ୍ + ଏତତ୍ + ରାଜଗୃହମ୍ । ତତ୍ତସ୍ୟ = ତତ୍ + ତସ୍ୟ । ବଚନମଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ = ବଚନମ୍ + ଅଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ । ପ୍ରୋତୁଃ = ପ୍ର + ଉ । ଯେନୈତଦ୍‌ବ୍ରବୀର୍ଷି = ଯେନ + ଏତତ୍ + ବ୍ରବୀଷି ।

ସମାସ – ସଂକ୍ଷୟ = ସମ୍ୟକ୍ କ୍ଷୟ (ପ୍ରାଦି ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜଗୃହମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଗୃହଂ, ତମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଅଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ = ନ ଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ (ନୡ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମନ୍ଦୋଦ୍ଧତା = ମଦେନ ଉଦ୍ଧତଃ, ତେ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃଦ୍ଧଭାବାତ୍ = ବୃଦ୍ଧସ୍ୟ ଭାବ, ତସ୍ମାତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୁଦ୍ଧିବୈକଲ୍ୟାମ୍ = ବୁଦ୍ଧେ ବୈକଲ୍ୟମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସଂକ୍ଷୟ, ମଦୋଦ୍ଧତା, ବାନରା = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୋ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାଜଗୃହଂ, ବନଂ, ବଚନଂ, ଅଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯେନ = କରଣେ ୩ୟା । ବୃଦ୍ଧଭାବାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ସର୍ବେଷା, ତସ୍ୟ, ଭବତଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ସଂତ୍ୟଜ୍ୟ = ସମ୍ + ତ୍ୟଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଶୁଡ଼ା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ପ୍ରହସ୍ୟ = ପ୍ର + ହସ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସଂଜାତମ୍ = ସମ୍ + ଜନ୍ + କ୍ତ ।

Text – 7

ଶ୍ଳୋକ :
उक्तं च-
वदनं दशनैर्हीनं लाला स्रवति नित्यशः ।
न मतिः स्फुरति क्वापि वाले वृद्धे विशेषतः ॥ ४ ॥

ଉଲଂ ଚ –
ବଦନଂ ଦଶନୈହୀନଂ ଲାଳା ସୁବତି ନିତ୍ୟଶଃ ।
ନ ମତିଃ ସ୍ଫୁରତି କ୍ୱାପି ବାଳେ ବୃଦ୍ଧ ବିଶେଷତଃ ॥ ୪ ॥

ଅନ୍ୱୟ – (ବାଳବୃଦ୍ଧ) ବଦନଂ ଦଶନିଃ ହୀନଂ, ନିତ୍ୟଶଃ ଲାଳା ସୁବତି । କ୍ବାପି (ବିଷୟ) ବିଶେଷତଃ ବାଳେ ବୃଦ୍ଧ (ଚ) ମତିଃ ନ ସ୍ଫୁରତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବଦନମ୍ = ମୁଖ । ଦର୍ଶନଃ = ଦାନ୍ତଦ୍ବାରା । ନିତ୍ୟଶଃ = ସର୍ବଦା । ସୁବତି = ଝରିଥାଏ । ମତିଃ = ବୁଦ୍ଧି । ସ୍ଫୁରତି = ସ୍ଫୁରଣ ହୁଏ ।

ଅନୁବାଦ – କୁହାଯାଇଛି – (ବାଳକ ଓ ବୃଦ୍ଧ ଉଭୟଙ୍କର ) ମୁଖ ଦନ୍ତହୀନ, ଉଭୟଙ୍କର ମୁଖରୁ ସର୍ବଦା ଲାଳ ଝରୁଥାଏ । କୌଣସି ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ଏ ଦୁହିଁଙ୍କର ବିଶେଷତଃ ବାଳକଠାରେ ଓ ବୃଦ୍ଧଠାରେ ବୁଦ୍ଧି ସ୍ତୁରେ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦଶନୈହୀନମ୍ = ଦଶନିଃ + ହୀନମ୍ । କ୍ଵାପି = କୃ + ଅପି ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବଦନଂ, ଲାଳା, ମଶଃ = କଉଁରି ୧ମ । ଦଶତିଃ = ହୀନ ଯୋଗେ ୩ୟା । ବାଳେ, ବୃଦ୍ଧି = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ମତିଃ = ମନ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

Text – 8

न वयं स्वर्गसमानो ……………… वनं यास्यामि।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବୟଂ = ଆମ୍ଭେମାନେ । ନାନାବିଧାନ୍ = ଅନେକ ପ୍ରକାରର । ରାଜପୁତ୍ରୈ = ରାଜପୁତ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା । ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ = ପରିତ୍ୟାଗ କରି । ଅଟବ୍ୟାମ୍ = ଅରଣ୍ୟରେ । କ୍ଷାରମ୍ = ଲବଣଯୁକ୍ତ । ତିକ୍ତମ୍ = ରାଗ । ରୂକ୍ଷ = କର୍କଶ ବା ଚିକ୍‌କଣ – ରହିତ । ଶ୍ରୁତ୍ଵା = ଶୁଣି । ପରିଣାମମ୍ = ଫଳାଫଳକୁ । କୁଳକ୍ଷୟମ୍ = ବଂଶନାଶ । ସ୍ଵୟମ୍ = ନିଜେ । ସାଂପ୍ରତମ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ଯାସ୍ୟାମି = ଚାଲିଯିବି ।

ଅନୁବାଦ – ଏଠାରେ ସ୍ବର୍ଗ ସମାନ ସୁଖଭୋଗକୁ, ରାଜପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସ୍ୱହସ୍ତରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିବିଧ ଅମୃତତୁଲ୍ୟ ଭୋଜ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ତ୍ୟାଗ କରି ଆମେମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କଷାୟ, କଟୁ, ତିକ୍ତ, କ୍ଷାର, ରୂକ୍ଷ ଫଳମାନ ଖାଇପାରିବୁ ନାହିଁ । ତାହା ଶୁଣି ଅଶ୍ରୁପ୍ଲାବିତ ଦୃଷ୍ଟିରେ ସେ ( ବାନର ଅଧୂପତି) କହିଲା – ଆରେ ରେ ମୂର୍ଖ ! ତୁମେମାନେ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ଜାଣିନାହଁ ? ପାପକର୍ମର ରସାସ୍ଵାଦନ ସଦୃଶ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ବିଷମୟ ହେବ । ତେଣୁ କୁଳର ବିନାଶ ମୁଁ ନିଜେ ଦେଖିପାରିବି ନାହିଁ, ବର୍ତ୍ତମାନ ବଣକୁ ଚାଲିଯାଉଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତମ୍ରାଟବ୍ୟାମ୍ = ତତ୍ର + ଅଟବ୍ୟାମ୍ । ତତ୍ତ୍ଵତ୍ୱାଶୁକଳୁଷାମ୍ = ତତ୍ + ଶୁକ୍ଳା + ଅଶୁକଳୁଷାମ୍ । ୟୂୟମେତସ୍ୟ ୟୂୟମ୍ + ଏତସ୍ୟ । ପାପର ସାସ୍ଵାଦନ ପ୍ରାୟମେତ ସୁଖମ୍ = ପାପର ସ + ଆସ୍ବାଦନ ପ୍ରାୟମ୍ + ଏତତ୍ + ସୁଖମ୍ । ବିଷବଦ୍ଭବିଷ୍ୟତି = ବିଷବତ୍ + ଭବିଷ୍ୟତି । ତଦହମ୍ = ତତ୍ + ଅହମ୍ । ନାବଲୋକୟିଷ୍ୟାମି = ନ + ଅବଲୋକୟିଷ୍ୟାମି ।

ସମାସ – ରାଜପୁ : = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ, ତୈ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵହସ୍ତଦଭାନ୍ = ସ୍ୱସ୍ୟ ହସ୍ତୀ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତାଭ୍ୟ ଦତ୍ତମ୍, ତାନ୍ (୩ୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଅଶୁକଳୁଷାମ୍ = ଅଶ୍ରୁଭି କଳୁଷ, ତାମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୁଳକ୍ଷୟମ୍ = କୁଳସ୍ୟ କ୍ଷୟମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବୟଂ, ସ୍ୱ, ସୂୟଂ, ଅହମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ରେ ରେ ମୂର୍ଖ =ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସ୍ୱର୍ଗସମାଦୋପଭୋଗାନ୍, ନାନାବିଧାନ୍, ଭକ୍ଷବିଶେମାନ୍, ସ୍ଵହସ୍ତଦତ୍ତାନ୍, ଅମୃତକଳ୍ପାନ୍, ଫଳାନି, ଦୃଷ୍ଟି, ପରିଣାମଂ, କୁଳକ୍ଷୟଂ, ବନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜପୁତ୍ରୈ = କରଣେ ୩ୟା । ଏତସ୍ୟ, ସୁଖସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଟବ୍ୟା, ପରିଣାମେ ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭୋଗ = ଭୁଞ୍ଜ୍ + ଘଣ୍ଟ୍ । ବିଶେଷ = ବି + ଶିଷ୍ + ଘଞ୍ଚେ । ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + ଲ୍ୟପ୍ । ଶ୍ରୁତ୍ଵା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ଦୃଷ୍ଟିମ୍ = ଦୃଶ୍ + ଭିନ୍ । କୃତ୍ୱା = କୃ + କ୍ଲାବ୍‌।

Text – 9

ଶ୍ଳୋକ :
उक्तं च- मित्रं व्यसनसंप्राप्तं स्वस्थानं परपीडितम्।
धन्यास्ते ये न पश्यन्ति देशभङ्ग कुलक्षयम् ॥ ५ ॥

ଉକ୍ତ ଚ – ମିତ୍ର ବ୍ୟସନସଂପ୍ରାପ୍ତ ସ୍ଵସ୍ଥାନଂ ପରପୀଡ଼ିତମ୍ ।
ଧନ୍ୟାସ୍ତେ ଯେ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଦେଶଭଙ୍ଗ କୁଳକ୍ଷୟମ୍ ॥ ୫ ॥

एवमभिधाय सर्वांस्तान् परित्यज्य स यूथाधिपोऽटव्यां गतः।

ଅନ୍ବୟ – ମିତ୍ର ବ୍ୟସନସଂପ୍ରାଫ୍ର ସ୍ଵସ୍ଥାନଂ ପରପୀଡ଼ିତଂ କୁଳକ୍ଷୟମ୍ – ଯେ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତ ତେ ଧନ୍ୟା।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମିତ୍ରମ୍ = ବନ୍ଧୁ । ବ୍ୟସନ = ଦୁଃଖ ବା ବିପଦ । ପର = ଅନ୍ୟ ବା ଶତ୍ରୁ । କୁଳକ୍ଷୟମ୍ = ବଂଶନଷ୍ଟ । ଯେ = ଯେଉଁମାନେ । ତେ = ସେମାନେ । ଏବମ୍ = ଏହିପରି । ଅଭିଧାୟ = କହି । ପୃଥାଧୂପ = ଦଳପତି ।

ଅନୁବାଦ – ବନ୍ଧୁ ବିପଦରେ ପଡ଼ିବା, ନିଜର ସ୍ଥାନ ଅନ୍ୟଦ୍ଵାରା ଉପୀଡ଼ିତ ହେବା, ଦେଶଭଙ୍ଗ, କୁଳକ୍ଷୟ – ଏସବୁ ଯେଉଁମାନେ ଦେଖନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ଧନ୍ୟ । ଏହିପରି କହି ସେହି ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ସେ ଦଳପତି ଅରଣ୍ୟକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଧନ୍ୟାସ୍ତେ = ଧନ୍ୟା + ତେ । ଏବମଭିଧାୟ = ଏବମ୍ + ଅଭିଧାୟ । ଯୂଥାଧୂପୋଽଟବ୍ୟାମ୍ = ପୃଥ + ଅଧୂପଃ + ଅଟବ୍ୟାମ୍ ।

ସମାସ – ସ୍ୱସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ସ୍ଥାନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପରପୀଡ଼ିତମ୍ = ପରେଣ ପୀଡ଼ିତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେଶଭଙ୍ଗମ୍ = ଦେଶସ୍ୟ ଭଙ୍ଗମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୁଳକ୍ଷୟମ୍ = କୁଳସ୍ୟ କ୍ଷୟମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଯୂଥାଧୂପଃ = ଯୂଥସ୍ୟ ଅଧୂପ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଯେ, ତେ = କଉଁରି ୧ ମା । ମିତ୍ର, ବ୍ୟସନସଂପ୍ରାପ୍ତ, ସ୍ଵସ୍ଥାନଂ, ପରପୀଡ଼ିତ୍ୟ, ଦେଶଭଙ୍ଗ, କୁଳକ୍ଷୟମ୍ : କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅଟବ୍ୟାମ୍ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ଅଭିଧାୟ = ଅଭି + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Text – 10

अथ तस्मिन् गते ……………………………… जनसमूहमाकुलीचक्रुः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ଅହନି = ଦିନରେ । ମେଷ = ମେଣ୍ଢା । ମହାନସେ = ରୋଷେଇଶାଳରେ । ସୂପକାରେଣ = ପାଚକଦ୍ବାରା । କିଂଚିତ୍ କିଛି । ସମାସାଦିତମ୍ = ପାଇବା । ତାଲ୍ୟମାନମ୍ = ବାଡ଼େଇ । ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ = ଅଶ୍ୱଶାଳାକୁ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ରବେଶ କଲା । କ୍ଷିତୌ = ଭୂମିରେ । ପ୍ରଭୁପତଃ = ଲୋଟିବାରୁ । ପଞ୍ଚତ୍ୱମ୍ = ମୃତ୍ୟୁକୁ । ତ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ଫିଟାଇ ବା ଛିଡ଼ାଇ । ଇତଶ୍ଚେତଶ୍ଚ = ଏଣେତେଣେ । ତ୍ରେଷାୟମାଣା = ଘୋଡ଼ାଦ୍ଵାରା କରାଯାଉଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ସେ ଚାଲିଯା’ନ୍ତେ ଦିନେ ସେହି ମେଣ୍ଟାଟି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ପାଚକ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରିବାରୁ ସେ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଶରୀରରେ ଚିତ୍କାର କରି କରି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେଠାରେ ସେ ତୃଣପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିରେ ଲୋଟିବାରୁ ସର୍ବତ୍ର ଏପରି ଅଗ୍ନିଶିଖା ଉଠିଲା ଯେ କେତେକ ଅଶ୍ଵ ଚକ୍ଷୁ ହରାଇ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଲେ । କେତେକ ଅଶ୍ବ ବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନକରି ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧ ଶରୀରରେ ବ୍ରେଷାରାବ କରି ଏଣେତେଣେ ଧାଇଁବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହାଫଳରେ ଲୋକମାନେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଗତେଽନ୍ୟ ସ୍ମିନ୍ନହନି = ଗତେ + ଅନ୍ୟସ୍ଥିନ୍ + ଅହନି । ନାନ୍ୟତ୍ = ନ + ଅନ୍ୟତ୍ । ତାବଦର୍ଧଜ୍ଜ୍ବଳିତକାଷ୍ଟେନ = ତାବତ୍ + ଅର୍ଧଜ୍ବଳିତକାଷ୍ଟେନ । ଶବ୍ଦାୟମାନୋଽଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ = ଶବ୍ଦାୟମାନଃ + ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ । ପ୍ରତ୍ୟାସନ୍ନବର୍ଲିନ୍ୟାମ୍ = ପ୍ରତି + ଆସନ୍ନବର୍ଷିନ୍ୟାମ୍ । ସର୍ବତ୍ରାପି = ସର୍ବତ୍ର + ଅପି । ବହ୍ନିଜ୍ଵାଳାସ୍ତଥା = ବହ୍ନିଜ୍ୱାଳା + ତଥା । କେଚିଦଶଃ = କେଚିତ୍ + ଅଶ୍ୱ । ଇତଶ୍ଵେତଶ୍ଚ = ଇତଃ + ଚ + ଇତଃ + ଚ । ସର୍ବମପି = ସର୍ବମ୍ + ଅପି । ଜନସମୂହମାକୁଳୀଚତୁଃ = ଜନସମୂହମ୍ + ଆକୁଳୀଚତୁଃ ।

ସମାସ – ସୂପକାରେଣ = ସୂପିଂ କରୋତି ଇତି, ତେନ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ = ଅଶ୍ୱସ୍ୟ କୁଟୀ, ତସ୍ୟାମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବହ୍ନିଜ୍ୱାଳା = ବହିଃ ଜ୍ଵାଳା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜନସମୂହମ୍ = ଜନାନାଂ ସମୂହଃ, ତମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସ୍ୱ, ମେଷ, ଅଶ୍ଳୀ, ସ୍ଫୁଟିତଲୋଚନା, ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧଶରୀରା, ଶ୍ଳେଷାୟମାଣା, ଧାବମାନଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ତାତ୍ସ୍ୟମାନଃ, ଜାଜ୍ୱଲ୍ୟମାନଶରୀରଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ସୂପକାରେଣ, ଅର୍ଧଜ୍ବଳିତକାଷ୍ଟେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପଞ୍ଚତ୍ୱ, ଜନସମୂହଂ, ବନ୍ଧନାନି = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପ୍ରଭୁପତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତସ୍ମିନ୍, ଗତେ = ଭାବେ ୭ମୀ । ଅନ୍ୟସ୍ମିନ୍, ଅହନି, ମହାନସେ, ଅଶ୍ବକୁଟିଂ, ଆସନ୍ନବର୍ଷିନ୍ୟା, ତୃଣପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟଯୁକ୍ତାୟାଂ, କ୍ଷିତୌ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ସମାସାଦିତମ୍ = ସମ୍ + ଆ + ସଦ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ତ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ତ୍ରୁଟ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଧାବମାନଃ = ଧାବ୍‌ + ଶାନଚ୍ ।

Text – 11

अत्रान्तरे राजा ……………………………….. शालिहोत्रेण यत्-

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଶ୍ରାନ୍ତରେ = ଏହାପରେ । ସବିଷାଦଃ = ଦୁଃଖପୂର୍ଣ୍ଣ । ଶାଳିହୋତ୍ରଜ୍ଞାନ୍ = ଘୋଡ଼ାମାନଙ୍କର ଚିକିତ୍ସକମାନଙ୍କୁ । ଆହୂୟ = ଡାକି । ପ୍ରୋଚ୍ୟତାମ୍ = କୁହନ୍ତୁ । ଉପାୟ = କୌଶଳ । ତେ = ସେମାନେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ବିଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ଅତ୍ର = ଏଠାରେ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହି ଅବସରରେ ରାଜା ବିଷଣ୍ଣ ହୋଇ ଶାଳିହୋତ୍ରଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡକାଇ କହିଲେ – ଆହେ ! ଏହି ଅଶ୍ଵମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ବ୍ୟଥାର ଉପଶମ ପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କୁହ । ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଦେଖୁ କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ଏ ବିଷୟରେ ଭଗବାନ୍ ଶାଳିହୋତ୍ର କହିଅଛନ୍ତି ଯେ –

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅତ୍ରାନ୍ତରେ = ଅତ୍ର + ଅନ୍ତରେ । ବୈଦ୍ୟାନାହ୍‌ୟ = ବୈଦ୍ୟାନ୍ + ଆହୂୟ । ପ୍ରୋଚ୍ୟତାମେଷାମଶ୍ଵାନାମ୍ = ପ୍ରୋଚ୍ୟତାମ୍ + ଏଷାମ୍ + ଅଶ୍ବିନାମ୍ । କଣ୍ଟିଦ୍ଦାହୋପଶ୍ଚିମନୋପାୟଃ = କଶ୍ଚିତ୍ + ଦାହ + ଉପଶମନ + ଉପାୟ । ତେଽପି = ତେ + ଅପି । ପ୍ରୋକ୍ତମତ୍ର = ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ + ଅତ୍ର ।

ସମାସ – ସବିଷାଦଃ = ବିଷାଦେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ତେ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭୋ !, ଦେବ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଶାଳିହୋତ୍ରଜ୍ଞାନ୍, ବୈଦ୍ୟାନ୍, ଶାସ୍ତ୍ରାଣି = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭଗବତା, ଶାଳିହୋତ୍ରେଣ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଏଷାମ୍, ଅଶ୍ଵାନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ବିଷୟ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିଷାଦ = ବି + ଷଦ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ବିଲୋକ୍ୟ = ବି + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ବଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 12

ଶ୍ଳୋକ :
कपीनां मेदसा दोषो वह्निदाहसमुद्भवः।
अश्वानां नाशमभ्येति तमः सूर्य्योदये यथा ॥ ६ ॥

କପୀନାଂ ମେଦସା ଦୋଷେ ବହ୍ନିଦାହସମୁଦ୍‌ଭବାଃ ।
ଅଶ୍ଵାନାଂ ନାଶମସ୍ତେତି ତମଃ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟେ ଯଥା || ୬ ||

ଅନ୍ବୟ – ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟେ ଯଥା ତମ ନାଶମ୍ ଅଭ୍ୟତି, (ତଥା) କପୀନାଂ ମେଦସା ଅଶ୍ଵାନାଂ ବହ୍ନିଦାହସମୁଦ୍‌ଭବାଃ ଦୋଷ ନାଶମ୍ ଅଜ୍ୟୋତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯଥା = ଯେପରି । ତମଃ = ଅନ୍ଧକାର । ନାଶମ୍ = ନଷ୍ଟ । ଅଭ୍ୟତି = ହୋଇଥାଏ । କପୀନାମ୍ = ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର । ମେଦସା = ମେଦଦ୍ୱାରା ।

ଅନୁବାଦ – ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲେ ଅନ୍ଧକାର ଯେପରି ଦୂର ହୋଇଥାଏ, ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ଵାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ରୋଗ ସେହିପରି ବିନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନାଶମଜ୍ୟୋତି = ନାଶମ୍ + ଅଭ୍ୟତି ।

ସମାସ – ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟେ = ସୂର୍ଯ୍ୟସ୍ୟ ଉଦୟଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବହ୍ନିଦାହସମୁଦ୍‌ଭବାଃ, ଦୋଷୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ମେଦସା = କରଣେ ୩ୟା । ଅଶ୍ୱିନାଂ, କପୀନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦୋଷୀ = ଦୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ।

Text – 13

तत्क्रियताम् ……………………………….. व्यापादिता इति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଦ୍ରାଗ୍ = ଶୀଘ୍ର । ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଶୁଣି । ଆଦିଷ୍ଟବାନ୍ = ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଲଗୁଡ଼ = ବାଡ଼ି । ପାଷାଣ = ପଥର । ବ୍ୟାପାଦିତା = ମରିଗଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ତେଣୁ ଅତିଶୀଘ୍ର ଏହି ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଉ, ଯେପରିକି ଅଶୁମାନେ ଅଗ୍ନିଦାହ ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ନ ପଡ଼ନ୍ତି । ସେ ମଧ୍ୟ ତାହା ଶୁଣି ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମାରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଅଧୂକ କହିବା ନିଷ୍ପ୍ରୟୋଜନ । ସେ ସମସ୍ତ ବାନରମାନେ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଅସ୍ତ୍ର, ବାଡ଼ି, ପଥରାଦିଦ୍ୱାରା ନିହତ ହେଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତକ୍ରିୟତାମେତଚିକିତ୍ସିତମ୍ = ତତ୍ + କ୍ରିୟତାମ୍ + ଏତତ୍ + ଚିକିତ୍ସିତମ୍ । ଯାବନୈତେ = ଯାବତ୍ + ନ + ଏତେ । ସୋଽପି = ଡଃ + ଅପି । ତଦାକର୍ୟ୍ଯ ତତ୍ + ଆକର୍ୟ୍ୟ । ସର୍ବେଽପି = ସର୍ବେ + ଅପି । ବିବିଧାୟୁଧଲଗୁଡ଼ପାଷାଣାଦିଭିବ୍ୟାପାଦିତା = ବିବଧ + ଆୟୁଧଲଗୁଡ଼ପାଷାଣ + ଆଦିଭଃ + ବ୍ୟାପାଦିତା ।

ସମାସ – ଦାହଦୋଷେଣ = ଦାହଜନିତ ଦୋଷୀ, ତେନ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ବାନରବଧମ୍ = ବାନରାମାଂ ବଧମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଏତେ, ବାନରାଃ = କଉଁରି ୧ମା । ସ୍ୱ, ସର୍ବେ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବଧମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଦାହଦୋଷଣ, ବିବିଧାୟୁଧଲଗୁଡ଼ପାଷାଣାଦିଭି, ଅଟବ୍ୟାମ୍ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଆ + କଣ୍ଠ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଦିଷ୍ଟବାନ୍ = ଆ + ଦିଶ୍ + କ୍ତବତୁ । ବ୍ୟାପାଦିତଃ = ବି + ଆ + ପଦ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 14

अथ सोऽपि ………………………………. करिष्यामि? उक्तंच-

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ସୁତ = ପୁତ୍ର । ସଂକ୍ଷୟମ୍ = ମୃତ୍ୟୁ । ବିଷାଦମ୍ = ଦୁଃଖକୁ । ବନାଦ୍ : ବଣରୁ । ପର୍ଯ୍ୟଟତି = ଭ୍ରମଣ କରିଛି । ଅପସଦସ୍ୟ = ଅଧମର । ଅପକୃତ୍ୟମ୍ = ଅନିଷ୍ଟକୁ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ସେ ବାନରଦଳପତି ମଧ୍ୟ ସେହି ପୁଅ, ନାତି, ଭାଇର ପୁଅ, ଭଉଣୀ ପୁଅ ଆଦିଙ୍କର ନିଧନକୁ ଜାଣି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖୁତ ହେଲା । ସେ ଆହାର ତ୍ୟାଗକରି ବଣରୁ ବଣକୁ ବୁଲିଛି ଓ ଚିନ୍ତା କରିଛି, କିପରି ମୁଁ ସେହି ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ ତା’ର ଅନିଷ୍ଟ ସାଧନ କରିବି ? କୁହାଯାଇଛି –

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସୋଽପି = ନଃ + ଅପି । ବାନରଯୂଥପସ୍ତମ୍ଭ = ବାନରଯୂଥପଃ + ତମ୍ । ବିଷାଦମୁପାଗତଃ = ବିଷାଦମ୍ + ଉପାଗତଃ । ତ୍ୟକ୍ତାହାରକ୍ରିୟ = ତ୍ୟକ୍ତ + ଆହାରକ୍ରିୟା । ବନାଦ୍‌ନମ୍ = ବନାତ୍ + ବନମ୍ । ଅଚିନ୍ତୟଜ = ଅଚିନ୍ତୟତ୍ + ଚ । କଥମହମ୍ = କଥମ୍ + ଅହମ୍ । ନୃପାପସଦସ୍ୟାମୃଣତାକୃତ୍ୟେନାପକୃତ୍ୟମ୍ ନୃପ + ଅପସଦସ୍ୟ + ଅନ୍ଧଣତା + ଅକୃତ୍ୟେନ + ଅପକ୍ବତ୍ୟମ୍ ।

ସର୍ମାସ – ବାନରଯୂଥପଃ = ବାନରାଣା ପୃଥୀ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତଂ ପାତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତ୍ୟକ୍ତାହାରକ୍ରିୟଃ = ତ୍ୟକ୍ତା ଆହାରକ୍ରିୟା ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବାନରଯୂଥପଃ, ସ୍ୱ, ତ୍ୟକ୍ତଆହାରକ୍ରିୟା, ଅହମ୍ = କଉଁରି ୧ମା । ତଂ, ସଂକ୍ଷୟଂ, ବିଷାଦଂ, ବନଂ, ଅପକୃତ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ବନାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜ୍ଞାତ୍ମା = ଜ୍ଞା + ସ୍କାଚ୍ । ତ୍ୟକ୍ତା = ତ୍ୟଜ୍ + କ୍ତ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Text – 15

ଶ୍ଳୋକ :
मर्षयेद्धर्षणां योऽत्र वंशजां परनिर्मिताम्।
भयद्वा यदि वा कामात् स ज्ञेयः पुरुषाधमः ॥ ७ ॥

ମର୍ଷୟେଦ୍ଧର୍ଷଣଂ ଯୋଽତ୍ରବଂଶଂ ପରନିର୍ମିତାମ୍ ।
ଭୟଦ୍‌ ଯଦି ବା କାମାତ୍ ସ ଜ୍ଞେୟଃ ପୁରୁଷାଧମଃ ॥ ୭॥

ଅନ୍ୱୟ – ଅତ୍ର ଯଃ ଭୟାତ୍ ବା କାମାତ୍ ବା ଯଦି ବଂଶଜା ପରନିର୍ମିତାଂ ଧର୍ଷଣା ମର୍ଷୟେତ୍ ଡଃ ପୁରୁଷାଧମଃ ଜ୍ଞେୟଃ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅତ୍ର = ଏଠାରେ (ସଂସାରରେ) । ଭୟାତ୍ = ଭୟ ହେତୁରୁ । କାମାତ୍ = କାମ ହେତୁରୁ । ବଂଶଜାମ୍ = ନିଜର ବଂଶଜମାନଙ୍କର । ପର = ଶତ୍ରୁ । ଧର୍ଷଣାମ୍ = ଅତ୍ୟାଚାରକୁ । ମର୍ଷୟେତ୍ = ସହିଯାଇପାରେ । ଜ୍ଞେୟଃ = ବୋଲାଏ ବା ଜଣାପଡ଼େ ।

ଅନୁବାଦ – ଏ ସଂସାରରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ଭୟ ହେତୁରୁ ଅଥବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ନିଜ ନିଜ କୁଳ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁର ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସହିଯାଏ, ସେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିତାନ୍ତ ଅଧମରୂପେ ପରିଗଣିତ ହୁଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମର୍ଷୟେଦ୍ଧର୍ଷଣାମ୍ = ମର୍ଷୟେତ୍ + ଧର୍ଷଣାମ୍ । ଯୋଽତ୍ର = ଯଃ + ଅତ୍ର । ଭୟାଦ୍‌ବା = ଭୟାତ୍ + ବା । ପୁରୁଷାଧମଃ = ପୁରୁଷ + ଅଧମଃ ।

ସମାସ – ପରନିର୍ମିତାମ୍ = ପରଃ ନିର୍ମିତଃ, ତେଷାମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଯଃ, ସ୍ୱ, ପୁରୁଷାଧମଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭୟାତ୍, କାମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ଧର୍ଷଣା, ବଂଶଜଂ, ପରନିର୍ମିତାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜ୍ଞେୟଃ = ଜ୍ଞା + ଯତ୍ !

Text – 16

अथ तेन वृद्धवानरेण ……………………… तत् कर्त्तव्यमिति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପିପାସା = ତୃଷା । ସରଃ = ପୁଷ୍କରିଣୀ । ପଦପଂକ୍ତି = ପାଦଚିହ୍ନ । ନିଷ୍କ୍ରମଣମ୍ = ଲେଉଟିବା ବା ଫେରିବା । ନୂନମ୍ = ନିଶ୍ଚୟ । ପଦ୍ମିନୀନାଳମ୍ = ପଦ୍ମନାଡ଼ । ନିଷ୍କ୍ରମ = ବାହାରି । ସଲିଳେ = ଜଳରେ । ମେ = ମୋର । ଧୂନଃ = ଶଠ । ତୁଷ୍ଟ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବାଞ୍ଛମ୍ = ଇଚ୍ଛିତ । କପି = ମାଙ୍କଡ଼ । ବାହ୍ୟତଃ = ବାହାରୁ । ଆହ = କହିଲା । ବୈରମ୍ = ଶତ୍ରୁତା । ଭୂପତିମ୍ = ରାଜାଙ୍କୁ । ବାକ୍ସପ୍ରପଞ୍ଚେନ = କଥା ଛଳରେ । ଶ୍ରୁତ୍ୱା = ଶୁଣି । ଦତ୍ତା = ଦେଇ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ସେହି ବାନର ତୃଷାତୁର ହୋଇ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ କମଳ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ସେ ସୂକ୍ଷ୍ମଭାବରେ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଦେଖୁଲା ଯେ ବନବାସୀ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ସରୋବରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ପାଦଚିହ୍ନ ରହିଛି; କିନ୍ତୁ ଫେରିଆସିବାର ପାଦଚିହ୍ନ ନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ଚିନ୍ତାକଲା ଯେ ନିଶ୍ଚୟ ଏଠାରେ ଜଳ ମଧ୍ଯରେ ଏକ ଦୁଷ୍ଟଗ୍ରାହ ରହିଅଛି । ତେଣୁ ପଦ୍ମନାଡ଼ ଧରି ଦୂରରୁ ରହି ଜଳପାନ କରିବି । ସେହିପରି କରନ୍ତେ ସେ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ରାକ୍ଷସ ବାହାରି କଣ୍ଠରେ ରନ୍ଧମାଳା ଧାରଣ କରି ତାକୁ କହିଲା – ଆହେ ଏଠାରେ ଯେ ପାଣି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ସେ ମୋର ଭକ୍ଷଣୀୟ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏପରି କୌଶଳୀ ଚତୁର ଲୋକ ନାହିଁ, ଯେକି ତୁମ ଭଳି ଏ ଉପାୟରେ ଜଳପାନ କରିବ, ତେଣୁ ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ମନର ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ବର ପ୍ରାର୍ଥନା କର । ମାଙ୍କଡ଼ କହିଲା – ଆହେ ! ତୁମର ଭୋଜନ କରିବାର ଶକ୍ତି କେତେ ? ସେ କହିଲା ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଥିବା ଶତ, ସହସ୍ର, ଅୟୁତ, ଲକ୍ଷ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଭକ୍ଷଣ କରିପାରେ, ବାହାରୁ ଶୃଗାଳ ମଧ୍ୟ ମୋତେ ଅପମାନିତ କରିଥାଏ । ବାନର କହିଲା, ଜଣେ ରାଜା ସହିତ ମୋର ଘୋର ଶତ୍ରୁତା ରହିଛି । ଯଦି ଏହି ରମାଳାଟିକୁ ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କରିବ ତେବେ ସପରିବାର ମଧ୍ୟ ସେହି ରାଜାଙ୍କୁ କଥାଛଳରେ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ଯେପରି ପ୍ରବେଶ କରିବେ ସେହିପରି କରିବି । ସେ ରାକ୍ଷସ ମଧ୍ୟ ତା’ର ଶ୍ରଦ୍ଧାପୂର୍ଣ୍ଣ ବଚନ ଶୁଣି ରନ୍ଥମାଳାଟି ଦେଇ କହିଲା – ହେ ମିତ୍ର ! ଯାହା ଉଚିତ ମନେକରୁଛ, ତାହା କରିବା ଉଚିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପିପାସାକୁଳେନ = ପିପାସା + ଆକୁଳେନ । ତଦ୍‌ବସୂକ୍ଷେକ୍ଷିକୟାବଲୋକୟତି = ତତ୍ + ଯାବତ୍ + ସୂକ୍ଷ୍ମ + ଇକ୍ଷିକୟା + ଅବଲୋକୟତି । ତାବଦ୍‌ବନଚର = ତାବତ୍ + ବନଚର । ପଦପଂକ୍ତିପ୍ରବେଶୋଽସ୍ତି = ପଦପଂକ୍ତିପ୍ରବେଶଃ + ଅସ୍ତି । ତତଶ୍ଚିନ୍ତିତମ୍ = ତତଃ + ଚିନ୍ତିତମ୍ । ନୂନମତ୍ର = ନୂନମ୍ + ଅତ୍ର । ପଦ୍ମିନୀନାଳମାଦାୟ = ପଦ୍ମିନୀନାଳମ୍ + ଆଦାୟ । ଦୂରସ୍ପୋଽପି ଦୂରହଃ + ଅପି । ତଥାନୁଷ୍ଠିତେ = ତଥା + ଅନୁଷ୍ଠିତେ । ତନ୍ମଧ୍ୟାଦ୍ରାକ୍ଷକଃ = ତତ୍ + ମଧ୍ୟାତ୍ + ରାକ୍ଷମଃ । ରମାଳାବିଭୂଷିତକଣ୍ଠସ୍ତମୁବାଚ = ରତ୍ନମାଳାବିଭୂଷିତକଣ୍ଠ + ତମ୍ + ଉବାଚ । ତନ୍ନାସ୍ତି = ତତ୍ + ନ + ଅସ୍ଥି । ଧୂର୍ରତରତ୍ୱମୋଽନ୍ୟା = ଧୂରତରଃ + ତ୍ଵତ୍ଵସମଃ + ଅନ୍ୟ । ଯତ୍ପାନୀୟମନେନ = ଯତ୍ + ପାନୀୟମ୍ + ଅନେନ । ତତସ୍ତୁଷ୍ଟୋଽହମ୍ = ତତଃ + ତୁଷ୍ଟ + ଅହମ୍ । କପିରାହ = କପି + ଆହ । ଶୃଗାଳୋଽପି = ଶୃଗାଳ + ଅପି । ସହାତ୍ୟନ୍ତମ୍ = ସହ + ଅତ୍ୟନ୍ତମ୍ଭ । ଯଦ୍ୟନାମ୍ = ଯଦି + ଏନାମ୍ । ସୋଽପି = ପଃ + ଅପି । ବଚସ୍ତସ୍ୟ = ବତଃ + ତଥ୍ୟ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମିତି କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି ।

ସମାସ – ବୃଦ୍ଧିବାନରେଣ = ବୃଦ୍ଧ ବାନରଃ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ପିପାସାକୁଳେନ = ପିପାସୟା ଆକୁଳ, ତେନ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବନଚର = ବନେ ଚରତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଳାନ୍ତେ = ଜଳସ୍ୟ ଅନ୍ତଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତପୁରୁଷ ) । ଦୂରସ୍ଥ = ଦୂରେ ତିଷ୍ଠତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ଭୂପତିନା = ଭୂନଃ ପତିଃ, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରନ୍ଧମାଳାମ୍ = ରନ୍‌ସ୍ୟ ମାଳା, ତାମ୍ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସପରିବାରମ୍ = ପରିବାରେଣ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବାକ୍ସପ୍ରପଞ୍ଚେନ = ବାସ୍ୟା ପ୍ରପଞ୍ଚମ୍, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପଦପଂକ୍ତିପ୍ରବେଶଃ, ରାକ୍ଷସ୍ୱ, ଯଃ, ସ୍ୱ, ଅହଂ, କପି, ଭକ୍ଷଣଶନ୍ତଃ, ବାନରଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଭୋ !, ଭୋ ମିତ୍ର ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ପଦ୍ମିନୀଖଣ୍ଡମଣ୍ଡିତଃ, ସରଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଦୂରସ୍ଥ, ଶୃଗାଳୀ, ସ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ପଦ୍ମିନୀ ନାନଂ, ଜଳଂ, ପ୍ରବେଶଂ, ମାଂ, ଏକାଂ, ରନୁମାଳା, ତଂ, ଭୂପତଂ, ଶ୍ରଦ୍ଧେୟଂ, ବତଃ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ, ବୃଦ୍ଧବାନରେଣ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପିପାସାକୁଳେନ, ଭ୍ରମତା, ଦୁଷ୍ଟଗ୍ରାହେଣ, ଅନେନ, ବିଧ, ବାକ୍ସପ୍ରପଞ୍ଚେନ = କରଣେ ୩ୟା । ଭୂପତିନା = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ମେ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ତନ୍ମଧ୍ୟାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ମନୁଷ୍ୟାମାଂ, ତେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅନୁଷ୍ଠିତେ = ଭାବେ ସପ୍ତମୀ । ଜଳାନ୍ତେ, ସଲିଳେ, ସରସି = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସମାସାଦିତମ୍ = ସମ୍ + ଆ + ସଦ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ନିଷ୍କ୍ରମ୍ୟ = ନିଃ + କ୍ରମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପାନୀୟମ୍ = ପା + ଆନୀୟର୍ । ତୁଷ୍ଟୀ = ତ୍ରୁଷ୍ + କ୍ତ । ଶକ୍ତି = ଶକ୍ + ଭିନ୍ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ଲୋଭୟିତ୍ୱ = ଲୁଭ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + କ୍ଵାଚ୍ । ଦତ୍ତା = ଦା + ଷ୍ଟ୍ରାଚ୍ ! କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ।

Text – 17

वानरोऽपि …………………………….. निःसरति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଜନଃ = ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ବାରା । ଯୂଥପ ! = ହେ ଦଳପତି ! କୁତ୍ର = କେଉଁଠାରେ । ଲଜ୍ଜା = ପାଇଲେ । ତିରସ୍କରୋତି = ନିନ୍ଦା କରିଥାଏ । ଗୁପ୍ତତରମ୍ = ଗୋପନୀୟ । ମହରଃ = ବଡ଼ ପୁଷ୍କରିଣୀ । ଧନଦଃ = କୁବେର । ନିମଜ୍ଜତି = ବୁଡ଼େ ବା ଡୁବେ । ନିଃସରତି = ବାହାରେ ।

ଅନୁବାଦ – ବାନର ମଧ୍ଯ ରହାରରେ ନିଜର କଣ୍ଠଦେଶକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ବୃକ୍ଷ ଓ ରାଜପ୍ରାସାଦମାନଙ୍କ ଉପରେ ଭ୍ରମଣ କରିବାରୁ ଲୋକେ ତାହାକୁ ଦେଖୁ ପଚାରିଲେ, ହେ ବାନରଯୂଥପତି ! ତୁମେ ଏତେ କାଳ ହେଲା କେଉଁଠି ଥିଲ ? ଏଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ରନ୍ଥମାଳା କେଉଁଠୁ ପାଇଲ ? ଏହାର ତେଜ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣକୁ ମଧ୍ଯ ତିରସ୍କାର କରୁଛି । ବାନର କହିଲା – ଗୋଟିଏ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ କୁବେରଦ୍ଵାରା ନିର୍ମିତ ଏକ ଅତି ଗୁପ୍ତ ସରୋବର ଅଛି । ରବିବାର ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ଯଦି କେହି ଉକ୍ତ ସରୋବରରେ ବୁଡ଼ ପକାଏ ତେବେ ସେ କୁବେରଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଏହିପରି ରନ୍‌ମାଳାରେ କଣ୍ଠକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ଜଳରୁ ବାହାରି ଆସେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବାନରୋଽପି = ବାନରଃ + ଅପି । ଜନୈର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ = ଜନିଃ + ଦୃଷ୍ଟୀ । ପୃଷ୍ଟଣ୍ଟ = ପୃଷ୍ଟୀ + ଚ। ଭବାନିୟନ୍ତମ୍ = ଭବାନ୍ + ଇୟନ୍ତମ୍ । ଭବତେଦୂଗ୍ରନ୍ଥମାଳା = ଭବତା + ଇଦୃକ୍ + ରମାଳା । ସୂର୍ଯ୍ୟମପି = ସୂର୍ଯ୍ୟମ୍ + ଅପି । କୁତ୍ରଚିଦରଣ୍ୟ = କୁତ୍ରଚିତ୍ + ଅରଣ୍ୟ । କଣ୍ଟିନିମମ୍ମତି = କଶ୍ଚିତ୍ + ନିମଜ୍ଜତି ।

ସମାସ – ବୃକ୍ଷପ୍ରାସାଦେଷୁ = ବୃକ୍ଷ ଚ ପ୍ରାସାଦଃ ଚ, ତେଷୁ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ମହସରଃ = ମହାନ୍‌ ସରଃ ( କର୍ମଧାରୟ) । ଧନଦନିର୍ମିତମ୍ = ଧନଂ ଦଦାତି ଇତି, ଧନଦଃ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତେନ ନିର୍ମିତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରବିବାସରେ = ରବି ନାମ ବାସରଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରମାଳାବିଭୂଷିତକଣ୍ଠ, ଭବାନ୍, ଯା, ବାନରଃ, ମହତ୍ଵରଃ, ଯଃ, କଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଭୋ ଯୂଥପ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବାନରଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ରନ୍‌ମାଳା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧୩ । ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଗୁପ୍ତତରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଜନୈ, ଭବତା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବୃକ୍ଷପ୍ରାସାଦେଷୁ, ଦୀପ୍ତି, ଅରଣ୍ୟ, ରବିବାସରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଅର୍ବୋଦିତେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭ୍ରମନ୍ = ଭ୍ରମ୍ + ଶତୃ । ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ । ପୃଷ୍ଠ = ପ୍ରଚ୍ଛ + କ୍ତ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ । ଲଜ୍ଜା = ଲଭ୍ + ୬ + ଟାପ୍ । ନିର୍ମିତମ୍ = ନିର୍ + ମା + ଲୁ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Text – 18

अथ भूभुजा तदाकर्ण्य …………………………………. साध्विदमुच्यते-

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଭୂଭୁଜା = ରାଜା । ତଦାକର୍ଯ୍ୟ = ତାହା ଶୁଣି । ସମାହୂତଃ = ଡକାହେଲା । ସରଃ = ପୁଷ୍କରିଣୀ । କହିଃ = ମାଙ୍କଡ଼ । ପ୍ରତ୍ୟୟଃ = ବିଶ୍ୱାସ । ପ୍ରେଷୟ = ପଠାଅ । ତଚ୍ଛତ୍ମା = ତାହା ଶୁଣି । ନୃପତିଃ = ରାଜା । ଆହ = କହିଲେ । ସପରିଜନଃ = ପରିବାର ସହିତ । ଏଷ୍ୟାମି = ଆସିବି । ପ୍ରଭୃତା = ପ୍ରଚୁର । ତଥାନୁଷ୍ଠିତେ = ସେପରି କରନ୍ତେ । କଳତ୍ର = ପନ୍ଥୀ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ରାଜା ଏହା ଶୁଣିପାରି ସେହି ବାନରକୁ ଡାକି ପଚାରିଲେ, ହେ ଯୂଥାଧୂପ ! ଏ କଥା କ’ଣ ସତ୍ୟ ? ରନ୍‌ମାଳାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ପୁଷ୍କରିଣୀ କେଉଁଠାରେ ଅଛି ? ବାନର କହିଲା, ହେ ପ୍ରଭୁ ! ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ମୋ ଗଳାରେ ପଡ଼ିଥ‌ିବା ଏହି ରନ୍ଥମାଳା ଦେଖୁ ଆପଣଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ ହେବ । ତେଣୁ ଯଦି ଆପଣଙ୍କର ରନ୍ଧମାଳାର ପ୍ରୟୋଜନ ଥାଏ, ତାହାହେଲେ କାହାକୁ ମୋ ସଙ୍ଗେ ପଠାନ୍ତୁ ଯେ ଦେଖାଇଦେବି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ, ସେପରି ହେଲେ ମୁଁ ନିଜେ ମୋର ସମସ୍ତ ପରିବାର ସହିତ ଯିବି ଯଦ୍ବାରା ଅନେକ ରନ୍ଥମାଳା ପାଇପାରିବୁ । ବାନର କହିଲା, ହେ ପ୍ରଭୁ ! ଏହିପରି କରନ୍ତୁ । ସେହିପରି କରାଯା’ନ୍ତେ ରନ୍ଗମାଳା ପାଇବା ଲୋଭରେ ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ସମସ୍ତ ପନ୍ଥୀ ଓ ଭୃତ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ଚାଲିଲେ । ବାନର ମଧ୍ଯ ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା କ୍ରୋଡ଼ରେ ବସାଇ ଅତି ସୁଖରେ ପ୍ରୀତିପୂର୍ବକ ନିଆଗଲା । ଅଥବା ଯଥାର୍ଥରେ କୁହାଯାଇଛି –

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଦାକର୍ୟ୍ଯ = ତତ୍ + ଆକର୍ୟ୍ୟ । ପୃଷ୍ଟଶ୍ଚ = ପୃଷ୍ଟୀ + ଚ । ଯୂଥାଧୂପ = ଯୂଥ + ଅଧୂପ । ସତ୍ୟମେତତ୍ = ସତ୍ୟମ୍ + ଏତତ୍ । ସରୋଽ = ସରଃ + ଅସ୍ଥି । କ୍ଵାପି = କୃ + ଅପି । କପିରାହ = କହିଃ + ଆହ । ପ୍ରତ୍ୟୟସ୍ତେ ପ୍ରତ୍ୟୟଃ + ତେ । ତଦ୍ୟଦି = ତତ୍ + ଯଦି । ତନ୍ମୟା = ତତ୍ + ମୟା । କମପି = କମ୍ + ଅପି । ତଛୁଡା଼ = ତତ୍ + ଶୁଦ୍ଧା । ନୃପତିରାହ = ନୃପତିଃ + ଆହ । ଯଦେବମ୍ = ଯଦି + ଏବମ୍ । ତଦହମ୍ = ତତ୍ + ଅହମ୍ । ସ୍ବୟମେଷ୍ୟାମି = ସ୍ବୟମ୍ + ଏଷ୍ୟାମି । ତଥାନୁଷ୍ଠିତେ = ତଥା + ଅନୁଷ୍ଠିତେ । ବାନରୋଽପି = ବାନରଃ + ଅପି । ସ୍ମୋସଙ୍ଗ = ସ୍କୃ + ଉତ୍ସଙ୍ଗ । ପ୍ରୀତିପୂର୍ବମାନୀୟତେ = ପ୍ରୀତିପୂର୍ବମ୍ + ଆନୀୟତେ । ସାଧ‌ିଦମୁଚ୍ୟତେ = ସାଧୁ + ଇଦମ୍ + ଉଚ୍ୟତେ ।

ସମାସ – ଭୂଭୁଜା = ଭୁବଂ ଭୁଜନ୍ତି ଇତି, ତେନ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଯୂଥାଧୂପ = ପୃଥକ୍ୟ ଅଧ୍ଯ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମତ୍କଣ୍ଠସ୍ଥିତୟା = ମମ କଣ୍ଠୀ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଃ, ତୟା (ସପ୍ତମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନୃପତିଃ = ନୃଣା ପତିଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସପରିଜନଃ = ପରିଜନେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୂପତିନା = ଭୁବ ପତିଃ, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରମାଳାଲୋଭେନ = ରସ୍ୟ ମାଳା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତସ୍ୟା ଲୋଭଃ, ତେନ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । କଳତ୍ରଭୃତି = କଳରଂ ଚ ଭୃତ୍ୟ ଚ, ତେ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ସ୍ମୋସଙ୍ଗ = ସ୍ୱସ୍ୟ ଉତ୍ସଙ୍ଗ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କିଂ, ସତ୍ୟ, ଏତତ୍, ସରଃ, କପି, ଏଷ, ନୃପତିଃ, ଅହଂ, ସପରିଜନଃ, ପ୍ରଭୃତା, ରମାଳା, ବାନରଃ, ସର୍ବେ, କଳତ୍ରଭୃତ୍ୟା = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୋ !, ଯୂଥାଧୂପ !, ସ୍ବାମିନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବାନରଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସ୍ୱ, ବାନରଃ, ସ୍ଵସ୍ଵଭଙ୍ଗ, ଆରୋପିତଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭୂଭୁଜା, ରାଜ୍ଞା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷତୟା, ମତ୍କଣ୍ଠସ୍ଥିତୟା, ରନ୍‌ମାଳୟା, ରନ୍‌ମାଳାଲୋଭେନ, ଦୋଳାଧ୍ଵରୂଢ଼େନ, ଯେନ = କରଣେ ୩ୟା । ସୁଖେନ = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିତ୍ୟ ଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍ ଯୋଗେ ୩ୟା । ମୟା, ଭୂପତିନା = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଅନୁଷ୍ଠିତେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଆ + କର୍ଣ୍ଣ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାହୂତଃ = ସମ୍ + ଆ + ହେ + କ୍ତ । ପୃଷ୍ଟୀ = ପ୍ରଚ୍ଛ + କ୍ତ । ସତ୍ୟମ୍ = ସତ୍ + ଯତ୍ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ଲୋଭଃ = ଲୁଭ୍ + ଘଞ୍ଚେ । ପ୍ରସ୍ଥିତଃ = ପ୍ର + ସ୍ଥା + କ୍ତ ।

Text – 19

ଶ୍ଳୋକ :
तृष्णे देवि नमस्तुभ्यं यया वित्तान्विता अपि।
अकृत्येषु नियोज्यन्ते भ्राम्यन्ते दुर्गमेष्वपि ॥ ८ ॥

ତୃଷେ ଦେବି ନମସ୍ତୁଭ୍ୟ ଯୟା ବିଭାନ୍ବିତା ଅପି ।
ଅକୃତ୍ୟେଷୁ ନିୟୋଜ୍ୟନ୍ତେ ଭ୍ରାମ୍ୟନ୍ତେ ଦୁର୍ଗମେଶ୍ୱପି ॥ ୮॥

ଅନ୍ବୟ – ତୃଷେ ଦେବି ! ତୁଭ୍ୟ ନମଃ । ବିଭାନ୍ବିତା ଅପି ଯୟା ଅକୃତ୍ୟେଷୁ ନିୟୋଜ୍ୟନ୍ତେ ଦୁର୍ଗମେଷୁ ଅପି ଭ୍ରାମ୍ୟନ୍ତେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତୁଭ୍ୟମ୍‌ = ତୁମକୁ । ବିଭାନ୍ବିତା = ଧନବନ୍ତ ଲୋକମାନେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ଯୟା = ଯାହାଦ୍ୱାରା । ଅକୃତ୍ୟେଷୁ = ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ । ନିୟୋଜ୍ୟନ୍ତେ = ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଦୁର୍ଗମେଷୁ = ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ । ଗ୍ରାମ୍ୟନ୍ତେ = ଭ୍ରମଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ହେ ତୃଷ୍ଣାଦେବି ! ତୁମକୁ ନମସ୍କାର । ଯାହାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଧନ୍ତବନ୍ତ ଲୋକମାନେ ମଧ୍ୟ ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ଓ ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନମସ୍ତୁଭ୍ୟମ୍ = ନମଃ + ତୁଭ୍ୟମ୍ । ବିଭାନ୍ବିତା = ବିତ୍ତ + ଅନ୍ବିତା । ଦୁର୍ଗମେଷ୍ଠପି = ଦୁର୍ଗମେଷୁ + ଅପି ।

ସମାସ – ବିଭାନ୍ବିତଃ = ବିଭେନ ଅଦ୍ଵିତଃ, ତେ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅକୃତ୍ୟେଷୁ = କୃତ୍ୟ, ତେଷୁ (ନଞ୍ଜ୍ ତପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବିଭାନ୍ବିତା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ତୃଷେ, ଦେବି ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ତୁଭ୍ୟମ୍ = ନମଃ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଅକୃତ୍ୟେଷୁ, ଦୁର୍ଗମେଷୁ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

Text – 20

ଶ୍ଳୋକ :
तथाच – इच्छति शती सहस्रं सहस्री लक्षमीहते।
लक्षाधिपस्तथा राज्यं राज्यस्थः स्वर्गमीहते ॥ ९ ॥

ତଥା ଚ – ଇଚ୍ଛତି ଶତୀ ସହସ୍ର ସହସ୍ତୀ ଲକ୍ଷମୀହତେ ।
ଲକ୍ଷାଧୂପସ୍ତଥା ରାଜ୍ୟ ରାଜ୍ୟସ୍ଥ ସ୍ୱର୍ଗମୀହତେ ॥ ୯ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ଶତୀ ସହସ୍ର ଇଚ୍ଛତି, ସହସ୍ତୀ ଲକ୍ଷମ୍ ଈହତେ ତଥା ଲକ୍ଷାଧୂପଃ ରାଜ୍ୟ (ଈହତେ), ରାଜ୍ୟସ୍ଥ ସ୍ବର୍ଗମ୍ ଈହତେ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶତୀ = ଶତମୁଦ୍ରାର ଅଧିକାରୀ । ସହସ୍ରମ୍ = ହଜାରକୁ । ଇଚ୍ଛତି = ଇଚ୍ଛାକରେ । ଈହତେ = ଇଚ୍ଛାକରେ । ରାଜ୍ୟସ୍ଥ = ରାଜପଦରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।

ଅନୁବାଦ – ସେହିପରି – ଯେ ଶତମୁଦ୍ରାର ଅଧିକାରୀ, ସେ ସହସ୍ର ପାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛାକରେ, ‘ଯାହାର ସହସ୍ର ମୁଦ୍ରା ଅଛି ସେ ଲକ୍ଷମୁଦ୍ରା କାମନା କରୁଅଛି । ପୁନଶ୍ଚ ଯେ ଲକ୍ଷାଧୂପତି ସେ ରାଜ୍ୟ ଅଭିଳାଷ କରୁଅଛି ଓ ଯେ ରାଜପଦରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଅଛି ସେ ସ୍ୱର୍ଗକାମନା କରୁଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଲକ୍ଷମିଚ୍ଛତି = ଲକ୍ଷମ୍ + ଇଚ୍ଛତି । ଲକ୍ଷାଧ୍ଵସ୍ତଥା = ଲକ୍ଷାଧୂପଃ + ତଥା । ସ୍ୱର୍ଗମୀହତେ = ସ୍ବର୍ଗମ୍ + ଈହତେ ।

ସମାସ – ଶତୀ = ଶତମ୍ ଇଚ୍ଛତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସହସ୍ତୀ = ସହସ୍ରମ୍ ଇଚ୍ଛତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । ରାଜ୍ୟସ୍ଥ = ରାଜ୍ୟ ତିଷ୍ଠତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଶତୀ, ସହସ୍ତୀ, ଲକ୍ଷାଧୂପ, ରାଜ୍ୟସ୍ଥ = କଉଁରି ୧ ମା । ସହସ୍ର, ଲକ୍ଷମଂ, ରାଜ୍ୟ, ସ୍ଵର୍ଗମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

Text – 21

ଶ୍ଳୋକ :
तथा च- जीर्य्यन्ते जीर्य्यतः केशा दन्ता जीर्य्यन्ति जीर्य्यतः ।
जीर्य्यतश्चक्षुषी श्रोत्रे तृष्णेका तरुणायते ॥ १० ॥

ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତେ ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ କେଶ ଦନ୍ତା ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ ।
ଜୀର୍ଯ୍ୟତଣ୍ଢ କ୍ଷୁଷୀ ଶ୍ରୋତ୍ରେ ତୃଷ୍ଣିକା ତରୁଣାୟତେ ॥ ୧୦ ||

ଅନ୍ବୟ – ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ କେଶା ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତେ, ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ ଦନ୍ତା ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । କୀର୍ଯ୍ୟତଃ ଚକ୍ଷୁଷୀ (ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତେ) (ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ) ଶ୍ରୋତ୍ରେ (କୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତି) । ଏକା ତ୍ରିଷ୍ଣା ତରୁଣାୟତେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କୀର୍ଯ୍ୟତଃ = ଜରାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର । କୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତେ = ଶୁକ୍ଳ ହୋଇଯାଏ । ତରୁଣାୟତେ ତରୁଣ ହୋଇଥାଏ ।

ଅନୁବାଦ – ଜରାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର କେଶ ଶୁକ୍ଳ ହୋଇଯାଏ, ଦନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ଝଡ଼ିପଡ଼ନ୍ତି, ଚକ୍ଷୁ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ହରାଏ, କର୍ଷ ଶୁଣିପାରେ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ କେବଳ ତୃଷ୍ଣା ହିଁ ତରୁଣ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଜୀର୍ଯ୍ୟତଶ୍ଚକ୍ଷୁଷୀ = ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ + ଚକ୍ଷୁଷୀ । ତୃଷ୍ଣିକା = ତୃଷ୍ଣା + ଏକା ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କେଶଃ, ଦନ୍ତା, ଏକା, ତୃଷ୍ଣା = କଉଁରି ୧ ମା । ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଚକ୍ଷୁଷୀ, ଶ୍ରୋତ୍ରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Text – 22

अथ तत्सरः ………………………………….. दर्शयामि।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ସମାସାଦ୍ୟ = ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚି । ପ୍ରତ୍ୟୁଷ = ପ୍ରଭାତ । ଉବାଚ = କହିଲା । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ଏବ = ହିଁ । ଯେନ = ଯଦ୍ବାରା । ଆସାଦ୍ୟ = ପାଇ । ପ୍ରଭୂତଃ = ପ୍ରଚୁର ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ସେହି ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚି ବାନର ପ୍ରଭାତ ସମୟରେ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା । ହେ ମହାରାଜ ! ଏଠାରେ ଅଧେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲାବେଳକୁ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ସମସ୍ତ ଲୋକ ଏକାଠି ହିଁ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତୁ, ପୁନଶ୍ଚ ତୁମେ ମୋ ସହିତ ପ୍ରବେଶ କରିବ, ତାହାହେଲେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ପୂର୍ବଦୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ପ୍ରଚୁର ରତ୍ନମାଳା ଦେଖାଇଦେବି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସମାସାଦ୍ୟ = ସମ୍ + ଆସାଦ୍ୟ । ରାଜାନମୁବାଚ = ରାଜାନମ୍ + ଉବାଚ । ଅର୍ଥୋଦିତେ = ଅର୍ଷ + ଉଦିତେ । ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ର = ସୂର୍ଯ୍ୟୋ + ଅତ୍ର । ସିଦ୍ଧିର୍ଭବତି = ସିଦ୍ଧି + ଭବତି । ସର୍ବୋଽପି = ସର୍ବ + ଅପି । ଏକଦୈବ = ଏକଦା + ଏବ । ପୁନର୍ମୟା = ପୁନଃ + ମୟା । ପ୍ରଭୃତ୍ୟସ୍ତେ = ପ୍ରଭୂତଃ + ତେ ।

ସମାସ – ପୂର୍ବଦୃଷ୍ଟ = ପୂର୍ବ ଦୃଷ୍ଟ (କର୍ମଧାରୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସରଃ, ବାନରଃ, ସିଦ୍ଧା, ଜନଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଦେବ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସର୍ବ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ରାଜାନମ୍, ସ୍ଥାନମ୍, ରତ୍ନମାଳା = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯେନ = କରଣେ ୩ୟା । ତୃୟା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଜରି ୩ୟା । ମୟା = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତେ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ପ୍ରବିଷ୍ଟାନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ପ୍ରତ୍ୟୁଷସମୟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଅର୍ଥୋଦିତେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସମାସାଦ୍ୟ = ସମ୍ + ଆ + ସଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସିଦ୍ଧି = ସିଧ୍ + ଭିନ୍ । ପ୍ରବେଷ୍ଟବ୍ୟମ୍ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + ତବ୍ୟମ୍ । ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ ।

Text – 23

अथ प्रबिष्टास्तेः ………………………… नात्र प्रवेशितः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଚ୍ଛତ୍ମା = ତାହା ଶୁଣି । ସତୁରମ୍ = ଶୀଘ୍ର । ଆରୁହ୍ୟ = ଚଢ଼ି । ପରିଜନଃ = ପରିବାର ଲୋକେ, ଆତ୍ମୀୟ ଜନ । ବୈରମ୍ = ଶତ୍ରୁ । ମତ୍ସ୍ୟ = ମନେକରି ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ (ଜଳ ମଧ୍ୟରେ) ପ୍ରବେଶ କରିଥିବା ସେହି ସମସ୍ତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ରାକ୍ଷସ ଭକ୍ଷଣ କଲା । ଏହାପରେ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନେ ନ ଫେରିବାରୁ ରାଜା ବାନରକୁ କହିଲେ– ଆହେ ଦଳପତି ! ମୋର ଲୋକମାନେ ଏତେ ବିଳମ୍ବ କରୁଛନ୍ତି କାହିଁକି ? ତାହା ଶୁଣି ବାନର ଅତିଶୀଘ୍ର ଗଛକୁ ଚଢ଼ିଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା– ଆହେ ଦୁଷ୍ଟ ରାଜା ! ରାକ୍ଷସ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ତୁମର ସମସ୍ତ ପରିଜନଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କରିଛି, କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ଶତ୍ରୁତା ମୋଦ୍ଵାରା ସାଧୁତ ହୋଇଛି । ତେଣୁ ଏବେ ଯାଅ । ତୁମେ ମୋର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ବୋଲି ତୁମକୁ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲି ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପ୍ରବିଷ୍ଟାସ୍ତେ = ପ୍ରବିଷ୍ଟା + ତେ । ବାନରମାହ = ବାନରମ୍ + ଆହ । ପୃଥାଧୂପ = ଯୂଥ + ଅଧୂପ । କିମିତି = କିମ୍ + ଇତି । ତଚ୍ଛତ୍ମା = ତତ୍ + ଶୁଦ୍ଧା । ବୃକ୍ଷମାରୁହ୍ୟ = ବୃକ୍ଷମ୍ + ଆରୁହ୍ୟ । ରାଜାନମୁବାଚ = ରାଜାନମ୍ + ଉବାଚ । ରାକ୍ଷସେନାରଃ = ରାକ୍ଷସେନ + ଅନ୍ତଃ । ଋକ୍ଷିତସ୍ତେ = ଊକ୍ଷିତଃ + ତେ । ତଦ୍‌ଗମ୍ୟତାମ୍ = ତତ୍ + ଗମ୍ୟତାମ୍ । ସ୍ଵାମୀତି = ସ୍ଵାମୀ + ଇତି । ନାତ୍ର = ନ + ଅତ୍ର ।

ସମାସ – ନରପତେ ! = ନରାନାଂ ପତିଃ, ସମ୍ବୋଧନେ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୁଳକ୍ଷୟଜମ୍ = କୁଳସ୍ୟ କ୍ଷୟଂ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ତସ୍ମିନ୍ ଜାୟତେ ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଜନଃ, ବାନରଃ, ତ୍ଵମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ତେ, ଲୋକା, ସର୍ବେ, ପରିଜନଃ, କୁଳକ୍ଷୟଜମ୍, ବୈରମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭୋ ଯୂଥାଧୂପ !, ଭୋ ଦୁଷ୍ଟନରପତେ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବାନରମ୍, ବୃକ୍ଷମ୍, ରାଜାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସତ୍ଵରମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ରାକ୍ଷସେନ, ସଲିଳସ୍ଥିତେନ, ମୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତେଷୁ, ଚିରାୟମାଶେଷୁ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + କ୍ଳାଚ୍ । ଆରୁନ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଦୁଷ୍ଟ ଦୁଷ୍ + କ୍ତ । ସାଧୁମ୍ = ସାଧ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ମତ୍ସ୍ୟ = ମନ୍ + ସ୍କାଚ୍ ।

Text – 24

ଶ୍ଳୋକ :
उक्तं च-
कृते प्रतिकृतिं कुर्य्यात् हिंसिते प्रतिहिंसितम्।
न तत्र दोषं पश्यामि दुष्टे दुष्टं समाचरेत् ॥ ११ ॥

କୃତେ ପ୍ରତିକୃତଂ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ ହିଂସିତେ ପ୍ରତିହିଂସିତମ୍ ।
ନ ତତ୍ର ଦୋଷ ପଶ୍ୟାମି ଦୁଷ୍ଟ ଦୁଷ୍ଟ ସମାଚରେତ୍ || ୧୧ ||

ଅନ୍ବୟ – କୃତେ ପ୍ରତିକୃତଂ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ ହିଂସିତେ ପ୍ରତିହିଂସିତଂ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍‌) । ଦୁଷ୍ଟ ଦୁଷ୍ଟ ସମାଚରେତ୍ ତତ୍ର ଦୋଷ ନ ପଶ୍ୟାମି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କୃତେ = ଉପକାରରେ । ପ୍ରତିକୃତିମ୍ = ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର । କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ = କରିବା ଉଚିତ । ସମାଚରେତ୍ = ସମ୍ୟକ୍ ଆଚରଣ କରିବା ଉଚିତ।

ଅନୁବାଦ – କେହି ଉପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର ଓ ଅପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟପକାର କରିବା ଉଚିତ, କେହି ହିଂସା କଲେ ତା’ର ପ୍ରତିହିଂସା କରିବା ଉଚିତ । ଦୁଷ୍ଟ ସହିତ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ କରିବା ଉଚିତ । ଏଥ‌ିରେ (ମୁଁ) କୌଣସି ଦୋଷ ଦେଖୁନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଦୁଷ୍ଟ, ପ୍ରତିକୃତି, ପ୍ରତିହିଂସିତାଂ, ଦୋଷମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କୃତେ, ହିଂସିତେ, ଦୁଷ୍ଟ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କୃତିମ୍ = କୃ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଦୋଷମ୍ = ଦୁଷ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଦୁଷ୍ଟମ୍ = ଦୁଷ୍ + କ୍ତ ।

Text – 25

तत्त्वया ……………………………. सानन्दमिदमाह-

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କୁଳକ୍ଷୟଃ = ବଂଶନାଶ । ପୁନଃ = ପୁଣି । ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଶୁଣି । ଶୋକାବିଷ୍ଟ = ମନଦୁଃଖରେ । ଯଥାଯାତମାର୍ଗେଣ = ଯେଉଁ ବାଟରେ ଯାଇଥିଲେ । ନିଷ୍ଠାନ୍ତଃ = ଫେରିଲେ । ତୃପ୍ତ = ଆନନ୍ଦିତ ହେଲା । ନିଷ୍କ୍ରମ = ବାହାରି । ସାନନ୍ଦମ୍ = ଆନନ୍ଦର ସହିତ । ଆହ = କହିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତୁ ମୋର ବଂଶନାଶ କରିଥିଲୁ, ମୁଁ ସେହିପରି ତୋର ବଂଶନାଶ କଲି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କୋପାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ପାଦରେ ଚାଲି ଚାଲି ଯେଉଁ ମାର୍ଗରେ ଆସିଥିଲେ ସେହି ମାର୍ଗରେ ଫେରିଗଲେ । ରାଜା ଚାଲିଯିବା ପରେ ରାକ୍ଷସ ତୃପ୍ତ ହୋଇ ଜଳ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆନନ୍ଦରେ କହିଲା –

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୁନସ୍ତବେତି = ପୁନଃ + ତବ + ଇତି । ଅଥୈତଦାକର୍ୟ୍ଯ = ଅଥ + ଏତତ୍ + ଆକର୍ଯ୍ୟ । ଶୋକାବିଷ୍ଟ = ଶୋକ + ଆଦିଷ୍ଟ । ପଦାତିରେକାକୀ = ପଦାତିଃ + ଏକାକୀ। ରାକ୍ଷସପ୍ତା = ରାକ୍ଷତଃ + ତୃପ୍ତ । ଜଳାନିଷ୍କ୍ରମ୍ୟ ଜଳାତ୍ + ନିଷ୍କ୍ରମ । ସାନନ୍ଦମିଦମାହ = ସାନନ୍ଦମ୍ + ଇଦମ୍ + ଆହ ।

ସମାସ – କୁଳକ୍ଷୟୀ = କୁଳସ୍ୟ କ୍ଷୟଃ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶୋକାବିଷ୍ଟ = ଶୋକେନ ଆବିଷ୍ଟୀ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସାନନ୍ଦମ୍ = ଆନନ୍ଦେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଶୋକାବିଷ୍ଟ, ପଦାତିଃ, ଏକାକୀ, ରାକ୍ଷସ = କଉଁରି ୧ ମା । କୁଳକ୍ଷୟ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ତୃୟା, ମୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମାର୍ଗଣ = ମାର୍ଗବାଚକ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ୩ୟା । ଜଳାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ମିନ୍, ଭୂପତୌ, ଗତେ = ଭାବେ ୭ମୀ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କୃତଃ = କୃ + କ୍ତ । ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଆ + କର୍ଣ୍ଣ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆବିଷ୍ଟ = ଆ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ନିଦ୍ରାତଃ = ନିଃ + କ୍ରମ୍ + କ୍ତ । ତୃପ୍ତ = ତୃପ୍ + କ୍ତ । ନିଷ୍କ୍ରମ୍ୟ = ନିଃ + କ୍ରମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା

Text – 26

हतः शत्रुः कृतं मित्रं रत्नमाला न हारिता ।
नानास्वादितं तोयं साधु भो बटवानर ! ॥ १२ ॥

ହତଃ ଶତ୍ରୁ କୃତଂ ମିରଂ ରତ୍ନମାଳା ନ ହାରିତା ।
ନାଳେନାସ୍ୱାଦିତଂ ତୋୟଂ ସାଧୁ ଭୋ ବଟବାନର ! ॥ ୧୨ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ଭୋ ବଟବାନର ! ସାଧୁ, ନାଳେନ ତୋୟମ୍ ଆସ୍ବାଦିତଂ, ଶତଃ ହତଃ, ମିତ୍ର କୃତମ୍, ରତ୍ନମାଳା ନ ହାରିତା (ଚ୍ଚ)।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସାଧୁ = ଉତ୍ତମ ବା ଧନ୍ୟ । ନାଳେନ = ପଦ୍ମନାଡ଼ଦ୍ଵାରା । ତୋୟମ୍ = ଜଳ । ଆସ୍ଵାଦିତମ୍ = ପିଇଅଛି । ହତଃ = ମରାଯାଇଛି । ନ ହାରିତା = ହରାଇ ନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ହେ ବାନର ତୁମେ ଧନ୍ୟ ! ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳ ପିଇ ତୁମ ଶତ୍ରୁକୁ ବିନାଶ କରିଅଛ । ମୋତେ ମିତ୍ର କରିପାରିଛି ଓ ରତ୍ନମାଳାକୁ ମଧ୍ଯ ହରାଇ ନାହଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନାଳେନାସ୍ୱାଦିତମ୍ = ନାଜେନାସ୍ୱାଦିତମ୍ = ନାଳେନ + ଆସ୍ଵାଦିତମ୍ ।

ସମାସ – ରତ୍ନମାଳା = ରତ୍ନସ୍ୟ ମାଳା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭୋ ବଟବାନର ! , ସାଧୁ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଶତ୍ରୁ, ମିତ୍ର, ରତ୍ନମାଳା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଆସ୍ଵାଦିତଂ, ତୋୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ନାଜେନ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ହତଃ = ହନ୍ + କ୍ତ । କୃତମ୍ = କୃ + କ୍ତ । ହାରିତା = ଦୃ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ ।

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ପ୍ରଶ୍ନାବଳୀର ଉତ୍ତର

ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ଚିରାକାଠ କିଣିବା ଅପେକ୍ଷା ଗୋଦାମରୁ କେଉଁ କାଠ କିଣିବା ଲାଭଜନକ ହେବ ବୋଲି ଲେଖକ ନିଷ୍ପଭି ନେଲେ ?
Answer:
ଚିରାକାଠ କିଣିବା ଅପେକ୍ଷା ଗୋଦାମରୁ ଗୋଟିଏ ଗଡ଼ ବା ମୁଣ୍ଡାକାଠ କିଣି ଚିରାଇବା ଲାଭଜନକ ହେବ ବୋଲି ଲେଖକ ନିଷ୍ପଭି ନେଲେ।

Question ୨।
କେଉଁ କାଠଗୋଦାମରୁ କାଠ ଅଣାଯାଇଥିଲା ?
Answer:
ଭାରତ କାଠ ଗୋଦାମରୁ କାଠ ଅଣାଯାଇଥିଲା

Question ୩।
କିଣାଯାଇଥିବା କାଠର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
କିଣାଯାଇଥ‌ିବା କାଠର ନାମ ଧଅ କାଠ ।

Question ୪ ।
ଲେଖକ କେଉଁ ରାଜ୍ୟର ଲୋକ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଲେଖକ ଜଙ୍ଗଲ ରାଜ୍ୟର ଲୋକ ବା ଜଙ୍ଗଲ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜନ୍ମହୋଇ ବଢ଼ିଥିବା ଲୋକ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

Question
ହଠାତ୍ କିଏ ଭୋ ଭୋ ହୋଇ ଭୁକି ଉଠିଲା ?
Answer:
ହଠାତ୍ ଲେଖକଙ୍କର ପୋଷା କୁକୁର ମୋତି ଭୋ ଭୋ ହୋଇ ଭୁକି ଉଠିଲା ।

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Question ୬।
ଗୁଦାମରେ କୁଇଣ୍ଟାଲ କାଠ କାଟିବାକୁ କେତେ ଦିଆଯାଏ ?
Answer:
ଗୁଦାମରେ କୁଇଣ୍ଟାଲ କାଠ କାଟିବାକୁ ଦୁଇ ଟଙ୍କା ଦିଆଯାଏ ।

Question ୭ ।
କାଠୁରିଆର ଘର କେଉଁଠି ?
Answer:
କାଠୁରିଆର ଘର ମୟୂରଭଞ୍ଜର ବେତନଟା ପାଖରୋ

Question ୮।
କାଠୁରିଆର ଛୁଆମାନେ ପାଠ ନ ପଢ଼ିଲେ କ’ଣ କରିବେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆର ଛୁଆମାନେ ପାଠ ନ ପଢ଼ିଲେ ସଡ଼କ କାମ ଓ ଜମିଚାଷ ସହିତ, ବାବୁମାନଙ୍କର ଘରକାମ କରିବେ ।

Question ୯୮
କାଠୁରିଆକୁ ହିତକଥା ନ ପଚାରି ବା ନ ଶୁଣାଇ ଲେଖକ କ’ଣ ଦେଖିବାକୁ ଲାଗିଲେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆକୁ ହିତକଥା ନ ପଚାରି ବା ନ ଶୁଣାଇ ଲେଖକ କାଠକଟା ଚାତୁରୀ ସହିତ, ନିଜ ସୁବିଧା ଅନୁଯାୟୀ, କିପରି କାଠ ଚିରାହେବ ଦେଖିବାକୁ ଲାଗିଲେ ।

Question ୧୦ ।
କିଏ ଡେଇଁ ପଡ଼ି ଆଧୁନିକ କ୍ଳିଷ୍ଟ ଅବୋଧ କବିତାକୁ ତନ୍ତ୍ର ତନ୍ତ୍ର ବିଶ୍ଳେଷର କରି ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ସାରତତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରକଟ କରନ୍ତି ?
ଭ-
ପୋଖତ ସମାଲୋଚକ ଡେଇଁ ପଡ଼ି ଆଧୁନିକ କ୍ଳିଷ୍ଟ ଅବୋଧ କବିତାକୁ ତନ୍ନତନ୍ନ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ଅନ୍ତର୍ନିହିତ

Question ୧୧ ।
କାଠୁରିଆ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆଗ୍ରହରେ ଗ୍ରନ୍ଥିକ ଶିରାଳ କାଠକୁ ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ କରି କ’ଣ ବାହାର କରିଦେଉଥିଲା ?
Answer:
କାଠୁରିଆ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆଗ୍ରହରେ ଗ୍ରନ୍ଥିକ ଶିରାଳ କାଠକୁ ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ କରି ମଞ୍ଜ ବାହାର କରି ଦେଉଥିଲା ।

Question ୧୨ ।
କେତେ ଘଣ୍ଟା ଭିତରେ କାଠୁରିଆ ଅଧାଅଧ୍ କାଠ ଚିରିଦେଲା ?
Answer:
ଘଣ୍ଟାଏ ଦେଢ଼ ଘଣ୍ଟା ଭିତରେ କାଠୁରିଆ ଅଧାଅଧ୍ କାଠ ଚିରିଦେଲା ।

Question ୧୩।
କାଠୁରିଆଠୁଁ କ’ଣ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଲେଖକ ଜଗି ବସିଥିଲେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆଠୁଁ ଉପଯୁକ୍ତ କାମ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଲେଖକ ଜଗି ବସିଥିଲେ ।

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Question ୧୪ ।
ଚିରାକାଠଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଥ‌ିବା ସତ୍ତ୍ବେ ଲେଖକ କାଠୁରିଆକୁ କ’ଣ କହିଲେ ?
Answer:
ଚିରାକାଠଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଥିବା ସତ୍ତ୍ବେ ଲେଖକ କାଠୁରିଆକୁ ତାଙ୍କ ଛୋଟ ଚୁଲିରେ ଜଳିବା ମୁତାବକ ଆହୁରି

Question ୧୫ ।
ପ୍ରତିଥର ଚୋଟ ସାଙ୍ଗକୁ କାଠୁରିଆ ପାଟିରୁ କେଉଁ ଶବ୍ଦ ବାହାରୁଥାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିଥର ଚୋଟ ସାଙ୍ଗକୁ କାଠୁରିଆ ପାଟିରୁ ପରିଶ୍ରମଜନିତ ଏଁ ଏଁ ଶବ୍ଦ ବାହାରୁଥାଏ ।

Question ୧୬ ।
କୁରାଢ଼ିଟି କେତେ କିଲ ଲୁହାରେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
କୁରାଢିଟି ଦୁଇ କିଲ ଲହାରେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା।

Question ୧୭ ।
ଲେଖକ ଦେଖି କାଠୁରିଆର କ’ଣ ଏକାଠି ଲାଗିଯାଇଛି ?
Answer:
ଲେଖକ ଦେଖ‌ିଲେ କାଠୁରିଆର ପେଟ ପିଠି ଏକାଠି ଲାଗିଯାଇଛି ।

Question ୧୮।
କାଠୁରିଆ ସକାଳୁ କ’ଣ ପିଇ ଆସିଥିଲା ?
Answer:
କାଠୁରିଆଟି ଅଭାବୀ ଲୋକ ହୋଇଥିବାରୁ, ସେ ସକାଳୁ କେବଳ ତୋରାଣି କଂସାଏ ପିଇ ଆସିଥିଲା ।

Question ୧୯ ।
ରୋଷେଇ ଘରଆଡ଼ୁ ମହକ ଶୁଙ୍ଘି ଲେଖକ୍ କ’ଣ ଖାଇବାକୁ ଘର ଭିତରକୁ ଗଲେ ?
Answer:
ରୋଷେଇ ଘରଆଡ଼ୁ ମହକ ଶୁଙ୍ଘି ଲେଖକ ମୁଢ଼ି ସହିତ କଷାମାଂସ ଖାଇବାକୁ ଘର ଭିତରକୁ ଗଲେ ।

Question ୨୦ ।
ଚାକର ପିଲାଟିର ନାଁ କ’ଣ ?
Answer:
ଚାକର ପିଲାଟିର ନାଁ ଚୈତନ ।

Question ୨୧ ।
କାହା ପାଦରେ ଚେନାଚୋପରା କାଠସବୁ ଫୁଟିଯିବ ବୋଲି ଲେଖକ କହିଲେ ?
Answer:
ତାଙ୍କ ପୋଷା କୁକୁର ମୋତି ପାଦରେ ବ୍ଲେଚୋପରା କାଠସବୁ ଫୁଟିଯିବ ବୋଲି ଲେଖକ କହିଲେ ।

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Question ୨୨ ।
କାଠୁରିଆ ହାତକୁ ଦିଖଣ୍ଡ ଦି’ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ ବଢ଼ାଇଦେଇ ଲେଖକ ତାକୁ କେତେ ପଇସା ମାଗିଲେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆ ହାତକୁ ଦିଖଣ୍ଡ ଦି’ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ ବଢ଼ାଇ ଦେଇ ଲୋକ ତା’କୁ ଚାରିଅଣା ପଇସା ମାଗିଲେ ।

Question ୨୩ ।
ଲେଖକଙ୍କ କେଉଁ ପଦିଏ କଥାରେ କାଠୁରିଆ ଲାଲ ଲାଲ ଆଖୁ ଚାହିଁଲା ?
Answer:
ଲେଖକ କାଠୁରିଆକୁ ତା’ ଉପରେ ତାଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ ନାହିଁ ବୋଲି କହିବାରୁ, କାଠୁରିଆ ଲାଲ୍ ଲାଲ୍ ଆଖ୍ୟାରେ ଚାହିଁଲା ।

Question ୨୪ ।
କାଠୁରିଆ ଲେଖକଙ୍କ ପ୍ରତି କି ଭାବ ରଖୁଥ‌ିବା କଥା ଲେଖକ ଭାବିଥିଲେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆ ଲେଖକଙ୍କ ପ୍ରତି ଆଉ ଗୋଟାଏ ଧଅ କାଠଗଡ଼ ରହିଗଲାର ଭାବ ରଖୁଥିବା କଥା ଲେଖକ ଭାବିଥିଲେ ।

Question ୨୫ ।
କାହା ହାତରେ ନୋଟ୍ ଦିଟା କାଠୁରିଆ ପାଖକୁ ଲେଖକ ପଠାଇ ଦେଇ କବାଟ ବନ୍ଦ କରିଦେଲେ ?
Answer:
ଚୈତନ ହାତରେ ନୋଟ୍ ଦିଟା କାଠୁରିଆ ପାଖକୁ ଲେଖକ ପଠାଇ ଦେଇ କବାଟ ବନ୍ଦ କରିଦେଲେ ।

ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

(A) ।ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

Question ୧।
ଗାଳ୍ପିକ କେଉଁଠାରୁ ଓ କେତେ ପରିମାଣର ଗଣ୍ଡିକାଠ ଆଣିଲେ ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକ ଭାରତ କାଠ ଗୋଦାମରୁ ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ ଗଣ୍ଡି କାଠ ଆଣିଲେ ।

Question ୨ ।
ଗୋଦାମବାଲା କାଠ ବିଷୟରେ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କୁ କ’ଣ ସୂଚନା ଦେଲା ?
Answer:
ଗୋଦାମବାଲା କାଠ ବିଷୟରେ କହିଲା ଯେ, ଏହି ଧଅ ମୁଣ୍ଡା କାଠ ଧୂଆଁ ନହୋଇ ବାରୁଦ ପରି ଜଳିବ ।

Question ୩ ।
ଗାଳ୍ପିକ ଧଅ କାଠକୁ କାହିଁକି ପସନ୍ଦ କଲେ ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକ ଜଙ୍ଗଲ ରାଜ୍ୟର ଲୋକ ହୋଇଥିବାରୁ ଧଅ କାଠ ଘରଦ୍ଵାର କଳା ନ ହୋଇ ଫୁର୍ ଫୁର୍ ହୋଇ ଜଳିବ ବୋଲି ପସନ୍ଦ କଲେ ।

Question ୪।
ଗାଳ୍ପିକ କାହିଁକି ଚିରା କାଠ ଅପେକ୍ଷା ଗଡ଼ କାଠ କଣିବା ପାଇଁ ନିଷ୍ପତି ନେଲେ ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକ ଚିରା କାଠ ଅପେକ୍ଷା ଗୋଦାମରୁ ଗଡ଼କାଠ ଆଣି ଚିରିଲେ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଲାଭଜନକ ହେବ ବୋଲି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲେ ।

Question ୫।
ମୋତି ଭୋ ଭୋ ଭୁକି ଉଠିଲା କାହିଁକି ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଦରବୁଢ଼ା କାଠ ଚିରାଳି କାନ୍ଧରେ କୁରାଢ଼ି ପକାଇ ସଡ଼କରୁ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ଢଳି ଢଳି ଆସୁଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମୋତି ଭୋ ଭୋ ହୋଇ ଭୁକି ଉଠିଲା ।

Question ୬ ।
ଗାଳ୍ପିକ ସାନ୍ତାଳଙ୍କ ବିଷୟରେ ମନେ ମନେ କ’ଣ ଭାବିଲେ ?
Answer:
ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କ ପାଇଁ କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏମାନେ ଭାଷାକୁ ଭଲ ଭାବରେ ଶିଖ୍ ପାରିଲେ ନାହିଁ ବୋଲି ଗାଳ୍ପିକ ମନେ ମନେ ଭାବିଲେ ।

Question ୭ ।
ଗାଳ୍ପିକ ଖତେଇ ହୋଇ କାଠ ଚିରାଳିର ଗଳା
Answer:
ଗାଳ୍ପିକ ଖତେଇ ହୋଇ କାଠ ଚିରାଳିର ଗଳା କହିଲେ, ‘‘ହଁ ହଁ, କାଟିବି, କାଟିବି; କେତେ ନେବୁ ?””

Question ୮ ।
କାଠ ଚିରାଳି କେତେ ଟଙ୍କାରେ କାଠ କାଟିବା ପାଇଁ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କୁ କହିଛି ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳି ଗୋଦାମ ଦରରେ ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ୍ କାଠକୁ ଚିରିଦେଲେ ଚାରି ଟଙ୍କା ନେବ ବୋଲି ଗାଳ୍ପିକଙ୍କୁ କହିଛି ।

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Question ୯ ।
ଲେଖକଙ୍କର କାଠ ଚିରାଳିଙ୍କ ଉପରେ ସନ୍ଦେହ ହେଲା କାହିଁକି ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳିର ବୟସ୍କ ଓ ଚେହେରାରୁ ତା’ର ପାରିବା ପଣିଆ ଉପରେ ଲେଖକଙ୍କର ସନ୍ଦେହ ହେଲା ।

Question ୧୦ ।
କାଠ ଚିରାଳି ଏହି କାଠ ଚିରିବାରେ ତା’ର କ୍ଷତି ହେବ ବୋଲି କାହିଁକି କହିଛି ?
Answer:
କାଠଟି ମଞ୍ଜ, ଗଣ୍ଠିଆ, ଚେମେଡ଼ା, ଟାଣ ଧଅ କାଠ ହୋଇଥିବାରୁ ତାକୁ କାଟିବାକୁ ଅଧିକ ପରିଶ୍ରମ ଓ ଅଧ୍ଵ ସମୟ ଲାଗିବ, ତେଣୁ ସେ ତା’ର କ୍ଷତି ବୋଲି କହିଲା ।

Question ୧୧ ।
ବାବୁ କାଠଟିକୁ ଛୋଟ ଓ ପତଳା କରି କାଟିବାକୁ କହିଲେ କାହିଁକି ?
Answer:
ବାବୁଙ୍କର ଚୁଲି ସାନ ହୋଇଥିବାରୁ ବଡ଼ କାଠ ଜଳାଇବା କଷ୍ଟ ହେବ, ତେଣୁ ସେ କାଠଟିକୁ ଛୋଟ ଓ ପତଳା କରି କାଟିବାକୁ କହିଥିଲେ ।

Question ୧୨ ।
‘କାଠ’ ଗଳ୍ପରେ କେଉଁ କଥା ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି ?
Answer:
‘କାଠ’ ଗଳ୍ପରେ ଆଧୁନିକ ମଣିଷର ସ୍ୱାର୍ଥ ଓ ଶଠତାର ଚିତ୍ର ଏବଂ ସମାଜର ନିମ୍ନବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କର ସରଳତା ଓ ସ୍ଵାଭିମାନର ସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି ।

Question ୧୩ ।
କାଠ କାଟିବା ଅବସରରେ କାଠୁରିଆ ବାବୁଙ୍କୁ କ’ଣ ପ୍ରକାଶ କରିଛି ?
Answer:
କାଠ କାଟିବା ଅବସରରେ କାଠୁରିଆ ତା’ର ଜୀବନରେ ଘଟିଯାଇଥିବା ଘଟଣାକୁ ସରଳ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛି ।

Question ୧୪ ।
କାଠ ଚିରାଳିଟି କିପରି ନିଜକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି କୁରାଢ଼ି ଧଇଲା ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳି ଦୁଇ ପରସ୍ତ କରି ଘୋଡ଼ିହୋଇଥବା ଅଳ୍ପ ଓସାର ନାଲିଧଡ଼ିର ଶାଢ଼ିଟାକୁ ଦେହରୁ କାଢ଼ି ପାଖ ବେଗୁନିଆଁ ଗଛ ଡାଳରେ ଲଟକାଇ କାନିର ଗଣ୍ଠି ଫିଟାଇ ଦୋକତା ଚୂନ ବାହାର କରି କଳରେ ଜାକି କୁରାଢ଼ି ଧରିଲା ।

Question ୧୫ ।
ଏକାଦିନରେ କାଠ ଚିରାଳିର କିଏ ସବୁ ମରିଗଲେ ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳିର ଡଗର ଡାଗର ପୁଅ ଦୁଇଟା, ଏହାର ଆଗ ସ୍ତ୍ରୀଟା ଏକାଦିନରେ ମରିଗଲେ ।

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Question ୧୬ ।
କାଠି ଚିରାଳିର ରୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖୁ ସେଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଗାଳ୍ପିକ କ’ଣ ଉପଲବ୍ଧି କଲେ ?
Answer:
କାଠି ଚିରାଳିର ରୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖୁ ସେଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଗାଳ୍ପିକ ତାକୁ ସଜାଗ ସଚେତନ କରି ଉସୁକାଇ ବଡ଼ ଭୁଲ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି ଉପଲବ୍ଧି କଲେ ।

Question ୧୭ ।
କାଠ ଚିରାଳିଟି ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଉପରେ ଉତ୍ୟକ୍ତ ଓ ଉତ୍‌କ୍ଷିପ୍ତ ହେବ କାହିଁକି ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ କାଠ ଚିରାଳିଟି ବୁଝିପାରିବ ଯେ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଆଚରଣ ଓ ବ୍ୟବହାରରେ ଆତ୍ମୀୟତା ବା ଆନ୍ତରିକତା ନ ଥାଇ କେବଳ ନିଜର ସ୍ୱାର୍ଥ ଓ ପ୍ରତାରଣା ଥିଲା, ସେ ସେତେବେଳେ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଉପରେ ଉତ୍ୟକ୍ତ ଓ ଉତ୍‌କ୍ଷିପ୍ତ ହେବ ।

Question ୧୮ ।
ଗାଳ୍ପିକକୁ କ’ଣ ଭାବି କାଠୁରିଆ ଚିରି ଦୁଇ ଫାଳ କରିଦେବ ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକଙ୍କୁ ଆଉ ଗୋଟେ ଧଅ କାଠଗଡ଼ ଭାବି ଦୁଇ କେଜିଆ କୁରାଢ଼ିରେ ହୁଏତ ତାଙ୍କ ଛାତି ମୁଣ୍ଡକୁ ଚିରି ଦୁଇ ଫାଳ

(B) ।ଗୋଟିଏ ପଦ ବା ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

Question ୧।
‘କାଠ’ ଗଳ୍ପର ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ

Question ୨ ।
ଗାଳ୍ପିକ ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ କେଉଁ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ?
Answer:
ଆଣ୍ଟିରୋମାଣ୍ଟିକ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ପାଇଁ

Question ୩ ।
କାଠ ଚିରାଳି ପାଟିରେ କ’ଣ ପକାଇ କାଠ କାଟିବାକୁ ବାହାରିଥିଲା ?
Answer:
ଦୋକତା ଚୂନ

Question ୪।
ଗାଳ୍ପିକ କାଠ ଗୋଦାମରୁ କେଉଁ ଗାଡ଼ିରେ କାଠ ଆଣିଥିଲେ ?
Answer:
ଠେଲା ଗାଡ଼ିରେ

Question ୫ ।
କେତେ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଅଧାଅଧ୍ କାଠ ଚିରିଦେଲା ?
Answer:
ଘଣ୍ଟାଏରୁ ଦେଢ଼ଘଣ୍ଟା ଭିତରେ

Question ୬ ।
କେଉଁଥରେ କାଠୁରିଆ କୁରାଢ଼ିର ମୁନକୁ ପଜାଉଥୁଲା
Answer:
ଗୋଟେ ଜିମା ପଥରରେ

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Question ୭ ।
ଲେଖକ କାଠୁରିଆକୁ କ’ଣ ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ ?
Answer:
ଦୁଇ ଦିନର ବାସି ରୁଟି

Question ୮ ।
କାଠ ଚିରାଳିକୁ କେଉଁ ଲୋଟାରେ ଚୈତନ ପାଣି ପିଇବାକୁ ଦେଇଥୁଲା ?
Answer:
ଆଲୁମିନିୟମ ପାଇଖାନା ଲୋଟାରେ

Question ୯ ।
ଟୁକୁରା କାଠର ମୂଲ୍ୟ ପ୍ରାୟ କେତେ ହେବ ?
Answer:
ପ୍ରାୟ ଆଠ ଅଣା

Question ୧୦।
ଲୋଟାକୁ କାଠୁରିଆ କେଉଁଥରେ ମାଜି ଚିକ୍ ଚିକ୍ କରିଥିଲା ?
Answer:
ପାଉଁଶରେ

Question ୧୧ ।
କାହିଁକି ବଜାରରେ ଟଙ୍କା ଭଙ୍ଗାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି କାଠୁରିଆ କହିଥିଲା ?
Answer:
ରବିବାର ବଜାର ବନ୍ଦ ଥ‌ିବାରୁ

Question ୧୨ ।
ଗାଳ୍ପିକ କାହାର ରୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖୁଲେ ?
Answer:
ପଖାଳ ମୁଠାଏ

Question ୧୩ ।
କାଠଗଡ଼ଟି ଗୋଦାମରେ କେତେ ବର୍ଷ ହେଲା ପଡ଼ି ରହିଥିଲା ?
Answer:
ଦୁଇବର୍ଷ

Question ୧୪ ।
ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ କୁକୁରର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ମୋତି

Question ୧୫ ।
ଲେଖକଙ୍କ ପୁଅ ଆଉ କେତେ ଅଣା କାଠ ଚିରାଳିକୁ ଦେବା କଥା କହିଲା ?
Answer:
ଚାରିଅଣା

Question ୧୬ ।
ଲେଖକଙ୍କ ପୁଅ କେଉଁଠି ଠିଆ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଦରଜା ପାଖରେ

Question ୧୭ ।
କାଠଗଡ଼ରେ କାଠ ଚିରାଳିର ପ୍ରଥମ ଚୋଟଟି ପ୍ରାୟ କେତେ ଇଞ୍ଚ ଭିତରକୁ ପଶିଗଲା ?
Answer:
ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ଇଞ୍ଚ

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Question ୧୮ ।
କାମ ସରିଲାପରେ ବାବୁ କେତେ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟି ଆଣି ଦେଲେ ?
Answer:
ଦୁଇଖଣ୍ଡ ଦୁଇ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍

Question ୧୯ ।
କେଉଁ କାଠକୁ ସଜାଡ଼ି ରଖୁବାକୁ ବାବୁ ବରାତ କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ବୃକ୍ଷ ରାକ୍ଷସ

Question ୨୦ ।
ପୂର୍ବଥର କଟାଇଥିବା କାଠ ମାସକ ଜାଗାରେ କେତେ ଦିନ ଯାଇଥିଲା ?
Answer:
ଅଠେଇଶ ଦିନ

Question ୨୧ ।
ସାନ୍ତାଳ ଜାତ ଜମି ଜାଗା ଖୋଳିତାଡ଼ି ଯାହା କରିଥିଲେ କେଉଁମାନେ ତାକୁ ନେଇଗଲେ ବୋଲି କାଠି ଚିରାଳିଟି କହିଲା ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଭଳି ହାଟୁଆମାନେ

Question ୨୨ ।
କାଠ ଚିରାଳିର ସ୍ତ୍ରୀ ଆଉ ଛୁଆ ଦୁଇଟା କ’ଣ ଖାଇ କାମକୁ ଗଲେ ?
Answer:
ପଖାଳ ମୁଠାଏ

Question ୨୩ ।
କାଠ କଟାଳି କେତେ ଟଙ୍କାରେ କାଠ କାଟିବା ପାଇଁ ରାଜି ହେଲା ?
Answer:
ତିନିଟଙ୍କା ବାରଅଣାରେ

Question ୨୪ ।
‘କାଠ କାଟିବୁ ବାବୁ’ ଏ କଥା କିଏ ପଚାରିଲା ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳି

(C) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

Question ୧।
ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ କାଠ ଘର ସାମନା ପଡ଼ିଆରେ …………………. ରେ ଆଣି ପକାଗଲା ।
Answer:
ଠେଲାଗାଡ଼ିରେ

Question ୨।
……………………… କାଠ ଗୋଦାମରୁ କାଠ କିଣାଗଲା ।
Answer:
ଭାରତ

Question ୩।
କାଠ କୁଇଣ୍ଟାଲ ପ୍ରତି ଦର …………………… ଥିଲା ।
Answer:
ବାର ଟଙ୍କା

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Question ୪ ।
ଲେଖକ କାଠ ଗୋଦାମରୁ …………………. କାଠ କିଶିଥ୍ ଲୋ
Answer:
ଧଅ

Question ୫।
………………………… ମାନଙ୍କର ହାଣ୍ଡିଆ ଖୁଆ, କୁକୁଡ଼ା ଲଢ଼େଇ, ଧୂମୂଷା ମାଦଳ ନ ସରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାଠ ଚିରା ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
Answer:
ସାନ୍ତାଳ

Question ୬ ।
କାଠ ଠାରୁ ………………………… ଚୁଲା ଶସ୍ତା ହେବ ବୋଲି ଗାଳ୍ପିକ କହିଛନ୍ତି ।
Answer:
ଗ୍ୟାସ

Question ୭।
ଗୋଦାମବାଲା ………………… ଆଡ଼େ ଦୋକାନ ଚାବି ଦେଇ ଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ପାହାଡ଼

Question ୮ ।
କାଠ କଟାଳିର ଘର …………………….. ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
Answer:
ମୟୂରଭଞ୍ଜ

Question ୯ ।
କାଠ କଟାଳିର କୁରାଢ଼ି ……………………… କିଲୋ ଲୁହାରେ ତିଆରି କରିଛି ।
Answer:
ଦୁଇ

Question ୧୦ ।
କାଠୁରିଆ ……………………….. ଗଛରୁ ଓଢ଼ଣି ଆଣି କୁରାଢ଼ି କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ପାଉଣା ପାଇଁ ଛିଡ଼ା ହେଲା ।
Answer:
ବେଗୁନିଆ ।

(D) ଠିକ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (✓) ଓ ଭୁଲ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (✗) ଲେଖ ।

୧ । କାଠ ଚିରାଳି ଶେଷରେ ଚାରି ଅଣା ନେବାକୁ ରାଜି ହେଲା ।
୨ । ମୋତି ଭୋ ଭୋ ଭୁକି ଉଠିଲା ।
୩ । ଶାଳ ଗଛରୁ ଓଢ଼ଣି ଆଣି କୁରାଢ଼ି କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ଛିଡ଼ା ହେଲା ପାଉଣାର ଆଶାରେ ।
୪। ମର ଡଗର ଡାଗର ପୁଅ ଦୁଇଟା ଆର ଆଗ ତିର୍ଲାଟା ଏକାଦିନରେ ମରିଗଲେ ।
୫। କାଠ ଚିରାଳିକୁ ଗାଳ୍ପିକ ମୁଢ଼ି, କଷା ମାଉଁସ ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ ।
୬ । ଢିଲା ଆଉ ଛୁଆ ଦୁଇଟା ପଖାଳ ମୁଠାଏ ଖାଇ କରି ସଡ଼ପ କାମକୁ ଗଲେ ।
୭ । ଗାଳ୍ପିକ କାଠ କୁଇଣ୍ଟାଲ ବାର ଟଙ୍କା ଦାମ୍‌ରେ କିଣିଲେ ।
୮ । ଗାଳ୍ପିକ ବର୍ଷାଦିନ ସକାଳୁଆକୁ ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ ।
୯ । ଆଦିବାସୀ କାଠ ଚିରାଳି ସରଳ ମଣିଷଟିଏ ।
୧୦ । ବିଶ୍ଵାସୀ ମଣିଷକୁ ଅବିଶ୍ୱାସୀ କହିଲେ, ତାର ଦେହ ଚହଲିଯାଏ ।
Answer:
୧ । କାଠ ଚିରାଳି ଶେଷରେ ଚାରି ଅଣା ନେବାକୁ ରାଜି ହେଲା । (✗)
୨ । ମୋତି ଭୋ ଭୋ ଭୁକି ଉଠିଲା ।(✓)
୩ । ଶାଳ ଗଛରୁ ଓଢ଼ଣି ଆଣି କୁରାଢ଼ି କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ଛିଡ଼ା ହେଲା ପାଉଣାର ଆଶାରେ । (✗)
୪। ମର ଡଗର ଡାଗର ପୁଅ ଦୁଇଟା ଆର ଆଗ ତିର୍ଲାଟା ଏକାଦିନରେ ମରିଗଲେ । (✓)
୫। କାଠ ଚିରାଳିକୁ ଗାଳ୍ପିକ ମୁଢ଼ି, କଷା ମାଉଁସ ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ । (✗)
୬ । ଢିଲା ଆଉ ଛୁଆ ଦୁଇଟା ପଖାଳ ମୁଠାଏ ଖାଇ କରି ସଡ଼ପ କାମକୁ ଗଲେ । (✓)
୭ । ଗାଳ୍ପିକ କାଠ କୁଇଣ୍ଟାଲ ବାର ଟଙ୍କା ଦାମ୍‌ରେ କିଣିଲେ । (✓)
୮ । ଗାଳ୍ପିକ ବର୍ଷାଦିନ ସକାଳୁଆକୁ ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ । (✗)
୯ । ଆଦିବାସୀ କାଠ ଚିରାଳି ସରଳ ମଣିଷଟିଏ । (✓)
୧୦ । ବିଶ୍ଵାସୀ ମଣିଷକୁ ଅବିଶ୍ୱାସୀ କହିଲେ, ତାର ଦେହ ଚହଲିଯାଏ । (✗)

(E) ସ୍ତମ୍ଭ ମିଳନ କର ।

Question 1
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ସମ୍ପର୍କ ଥିବା ଶବ୍ଦକୁ ଯୋଡ଼ି ଲେଖ ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଧୁମୁଷା ଶାତ
କଣିକଶି କାଠ
ଧଅ କିତାବ
ହିସାବ ମାଦଳ
ଭଗର ଭାଗର ପୁଅ

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଧୁମୁଷା ମାଦଳ
କଣିକଶି ଶାତ
ଧଅ କାଠ
ହିସାବ କିତାବ
ଭଗର ଭାଗର ପୁଅ

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

Question 2
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ସମ୍ପର୍କ ଥିବା ଶବ୍ଦକୁ ଯୋଡ଼ି ଲେଖ ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଧକକାଠ କୁକୁରପାଦ
ଭାରତ ଏଲୁମିନିୟମ୍ ତିଆରି
ନାଲି ଧଡି କାଠ ଖୋଦାମ
ମୋଟା ଶାଢ଼ି
ଚେନାଚେପରା ବାରୁଦ ପରି ଜଳିବା

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଧକକାଠ ବାରୁଦ ପରି ଜଳିବା
ଭାରତ କାଠ ଖୋଦାମ
ନାଲି ଧଡି ଶାଢ଼ି
ମୋଟା ଏଲୁମିନିୟମ୍ ତିଆରି
ଚେନାଚେପରା କୁକୁରପାଦ

ଗାଳ୍ପିକ ପରିଚୟ ।

ଗାଳ୍ପିକ ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ସାହିତ୍ୟ ଜଗତର ଜଣେ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରତିଭା । ସାହିତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ନିଜର ରୁଦ୍ଧିମନ୍ତ ରଚନା ପାଇଁ ସେ ବେଶ୍ ସୁପରିଚିତ । ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲାର ବାରିପଦା ସହରର ଅନତିଦୂରରେ ପାନ୍ଧଡ଼ା ନାମକ ଗ୍ରାମରେ ସେ ୧୯୧୩ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସ ୨୬ ତାରିଖରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନମୟ ଜୀବନ ଜୀବିକାର ଝଡ଼ଝଞ୍ଜା ମଧ୍ଯରେ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ସ୍ନାଡକୋତ୍ତର ଡିଗ୍ରୀ ହାସଲ କରି ବାରିପଦା ରାଜାଙ୍କ ଅଧସ୍ତନ କର୍ମଚାରୀ ଭାବରେ ଚାକିରି ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲାର ଓଡ଼ିଶା ସହ ମିଶ୍ରଣ ‘ହେବାରୁ ତାଙ୍କୁ ‘ଭଞ୍ଜ ପ୍ରଦୀପ’ର ସମ୍ପାଦନା ଦାୟିତ୍ଵ ମିଳିବା ସହ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟର ଅଧ୍ୟାପକ ଭାବରେ ସେ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ସୁନାମଧନ୍ୟ ବାଲେଶ୍ଵରର ଫକୀରମୋହନ କଲେଜରୁ ଅଧ୍ୟାପକ ଭାବେ ଅବସର ନେବା ପରେ ନିଜର ଦକ୍ଷତା ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନିଷ୍ଠା ପାଇଁ ସୋର କଲେଜରେ ପୁନର୍ବାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ହେବାର ସୌଭାଗ୍ୟ ଅର୍ଜନ କରିପାରିଥିଲେ ।

ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ଇଂରାଜୀ ଅଧ୍ୟାପକ ଓ ପରେ ପରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟଭାର ତୁଲାଇଲାବେଳେ ନିଜକୁ ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ ଶିକ୍ଷାବିତ୍, ପ୍ରଶାସକ ତଥା ଛାତ୍ରବତ୍ସଳ ଶିକ୍ଷକ ଭାବେ ପ୍ରମାଣିତ କରିଥିଲେ । ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ନିଜକୁ ବ୍ରତୀ କରିପାରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଗଳ୍ପସମ୍ଭାର ଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ନିବିଡ଼ ମାନବିକତାର ମଧୁର ସମନ୍ଵୟ ସହ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତାର ଚିତ୍ର ବେଶ୍ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଓ ଆବେଗଧର୍ମୀ ଥିଲା । ସ୍ଵକୀୟ କଥାଶୈଳୀ ଓ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ସୂକ୍ଷ୍ମତା ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପରେ ମାର୍ମିକ ଭାଷାରେ ପରିବେଷିତ ହୋଇପାରିଥିଲା ।ଶିକ୍ଷା ଓ ଶିକ୍ଷାୟତନ ମଧ୍ୟରେ ବାନ୍ଧି ନ ହୋଇ ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ନିଜକୁ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ମଧ୍ୟରେ ନିମଗ୍ନ ରଖ୍ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ଅନେକ କାଳଜୟୀ ସୃଷ୍ଟି । ସେ ଥିଲେ ଏକାଧାରାରେ ଜଣେ ଅଧ୍ୟାପକ, ଗାଳ୍ପିକ, ଲେଖକ, ସମାଲୋଚକ, ନାଟ୍ୟକାର ଓ କଥାକାର ।

ତାଙ୍କ ରଚିତ ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ‘ଗୋଟାଏ ଆଳୁ’’, ‘ଗଙ୍ଗା ଓ ଗାଙ୍ଗୀ’’, ‘ଆକାଶୀଫୁଲ’’, ‘ନୀଡ଼ାଶ୍ରୟୀ’’, ‘‘ହାଇଦ୍ରାବାଦ ‘ଅଙ୍ଗୁର’’, ‘ମାଂସାସୀମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ’’, ‘ଅଜାଗା ଘାଆ’’, ‘ମେଜର ଅପରେସନ’’, ‘ଗରିବ ହଟାଓ’’ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗଳ୍ପ’ ଓ ‘ପୁଅ ପାଇଁ ଝିଅ’ ପ୍ରଭୃତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ସମାଜ ଉପଯୋଗୀ ସୃଷ୍ଟି । ନାଟକ ଓ ଏକାଙ୍କିକା ରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସେ ବେଶ୍ ପାଠକୀୟ ଶ୍ରଦ୍ଧାଭାଜନ ହୋଇପାରିଥିଲେ । ବ୍ୟାସକବି ଫକୀରମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ ସାହିତ୍ୟକୃତି ଉପରେ ତାଙ୍କର ଆଲୋଚନା ମଧ୍ୟ ଅତି ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ହୋଇପାରିଥିଲା । କଥାକାର ତଥା ଗାଳ୍ପିକ ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ‘ ‘ଆଣ୍ଟିରୋମାଣ୍ଟିକ୍‌’ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ ଦ୍ଵାରା ପୁରସ୍କାର ଲାଭ କରିପାରିଥିଲେ ।

କବିତାର ପ୍ଠଷ୍ଠଭୂମି

ଆଜିର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ପ୍ରବହମାନ ଘଟଣାବଳୀ ଚକ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷରେ ଅବହେଳିତ, ନିସ୍ପେଷିତ, ଲୁଣ୍ଠିତ ଓ ଅତ୍ୟାଚାରିତ ସମାଜର ନିମ୍ନବର୍ଗ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସରଳତାର ସୁଯୋଗ ନେଇ କିଭଳି ଆଧୁନିକ ଉଚ୍ଚବର୍ଗ ସ୍ବାର୍ଥ ଓ ଶଠତାଦ୍ୱାରା ତାଙ୍କୁ ପ୍ରତାରିତ କରେ ଏବଂ ଚାପା ଗୁଞ୍ଜରିତ ହେଉଥ‌ିବା ନିମ୍ନବର୍ଗର ସ୍ବାଭିମାନର ନିଚ୍ଛକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କିପରି ଅବଲୋକତ ହୁଏ, ତାହା କଥାକାର ଗାଳ୍ପିକ ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ଅତି ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ମାର୍ମିକ କଥ୍ତ ଭାଷାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । ଗାଳ୍ପିକ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ କଥାବସ୍ତୁ ମାଧ୍ୟମରେ ଉଚ୍ଚବର୍ଗ ଓ ନିମ୍ନବର୍ଗର କଥୋପକଥନରୁ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମାଜର ବାସ୍ତବିକ ଚରିତ୍ରର ଚିତ୍ରଣ କରିଛନ୍ତି । ଉଚ୍ଚବର୍ଗ ନିମ୍ନବର୍ଗ ପ୍ରତି ଥିବା ହୀନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପ୍ରଣୋଦିତ ବ୍ୟବହାର କିଭଳି ମାଟି ମାଆର ନିପଟ ଏକ ଆଦିବାସୀ ସମାଜର ଏକ କାଠ ହଣାଳି |ଚିରାଳିର ମନୋଭାବରେ ଗଭୀର ରେଖାପାତ କଲା ଏବଂ ତା’ ଅନ୍ତରର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜର ସଜୋଟପଣିଆ ଓ ସ୍ବାଭିମାନସମୃଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିର ପରିଚୟ ଦେଲା, ତାହା କଥାକାର ତଥା ବିଶିଷ୍ଟ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଗଳ୍ପ ‘‘କାଠ’’ରେ ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ହୋଇପାରିଛି ।

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

ଗତ୍ତର ସାରକଥା:

‘କାଠ’ ଗଳ୍ପରେ କଥାକାର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ, ତଥାକଥ୍ତ ସଭ୍ୟ ଓ ନିଜକୁ ଚାଲାକ ବୋଲାଉଥ‌ିବା ମଣିଷଙ୍କର ସୁବିଧାବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଅପରପକ୍ଷରେ ଯେଉଁମାନେ ପରିଶ୍ରମ କରି ବଞ୍ଚିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ରହିଥ‌ିବା ସରଳ ଭାବକୁ, ସେ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଖଟି ଖାଉଥ‌ିବା, ପରିଶ୍ରମ କରି ଦୁଇ ପଇସା ରୋଜଗାର କରୁଥିବା ମଣିଷମାନେ, ଦିହ ମେହନତ କରି ବଞ୍ଚନ୍ତି, ହେଲେ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ୱାଭିମାନକୁ ସେମାନେ କେବେହେଲେ ତଳେ ପକାଇଦେବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ନାହିଁ । ସହଜ ସରଳଭାବରେ ପରିଶ୍ରମ
କରି ମୂଲ ମାଗନ୍ତି, ଠକି କିମ୍ବା ଧପେଇ ନେବାକୁ ଉଚିତ ମନେକରନ୍ତି ନାହିଁ । ଯେତେବେଳେ ସେମାନଙ୍କୁ କେହି ମୂଲଚାଲ କରି ଠକିବାକୁ ଚାହେଁ, ସେତେବେଳେ ସେମାନେ ସବୁକିଛି ଛାଡ଼ିଦେଇ ଯିବାକୁ ସୁଦ୍ଧା ପଛାନ୍ତି ନାହିଁ । ଗଳ୍ପଟିରେ ଗାଳ୍ପିକ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସଭ୍ୟ ମଣିଷମାନଙ୍କର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ବିଚାରବୋଧକୁ ଦେଖାଇଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ଗଳ୍ପପୁରୁଷ ଯାଇଛନ୍ତି ଜାଳେଣି କାଠ କିଣିବାପାଇଁ । ବହୁ ହିସାବ କିତାବ ଓ ତର୍କ ବିତର୍କ ପରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛନ୍ତି, ଚିରାକାଠ ଅପେକ୍ଷା ଗୋଦାମରୁ ଗଡ଼ ବା କାଠମୁଣ୍ଡା କିଣି ଆଣି ଚିରିଲେ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଲାଭଜନକ ହେବ । ସେହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ

ସେ ଗୋଦାମରୁ ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ ବିଶିଷ୍ଟ ଗଣ୍ଡିକାଠ ଆଣି ଘରପାଖ ପଡ଼ିଆରେ ପକାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେହି କାଠଗଣ୍ଡି କିଣିବା ପୂର୍ବରୁ ଗୋଦାମବାଲା କହିଛି, ସେହି କାଠଟି ଦୁଇ ବର୍ଷ ତଳର କାଠ । ଶୁଖି ଠଣ୍ ଠଣ୍ ହୋଇଯାଇଛି । ସେହି କାଠକୁ ନେଇ ଚିରାଇଦେଲେ, ଭଲ ଜାଳେଣି ହେବ । ବାରୁଦ ପରି ଜଳିବ । ଅନ୍ୟ କାଠ କମ୍ ପଇସା ହେଲେ ବି, କଞ୍ଚା ପଡ଼ିବ, ଭଲ ଜଳିବ ନାର୍ହି ବରଂ ଧୂଆଁ ହେବା

ଗଳ୍ପପୁରୁଷ ଥିଲେ ଜଙ୍ଗଲ ରାଜ୍ୟରେ ଜନ୍ମିଥିବା ଓ ବଢ଼ିଥିବା ମଣିଷ । ସେ ଜାଣିଛନ୍ତି କେଉଁ କାଠ କିପରି ଜଳିବ । ଅଧିକ ପଇସା ପଛେ ପଡ଼ୁ ଯେଉଁ କାଠ ଭଲ ଜଳିବ, ଧୂଆଁ ହେବ ନାହିଁ, ଘର ଅଳନ୍ଧୁ ହେବ ନାହିଁ, ସେହିଭଳି ଶୁଖୁଲା ଗଣ୍ଡିକାଠକୁ ସେ ବାଛିଛନ୍ତି । କାଠ ସପ୍ତାହ ହେଲା ଆସିଲେ ବି ଚିରିଲାବାଲାଙ୍କର ଦେଖା ନଥିଲା । କାରଣ ଯେଉଁ ଆଦିବାସୀ ସାନ୍ତାଳମାନେ କାଠ ଚିରନ୍ତି, ସେମାନେ ହାଣ୍ଡିଆଖିଆ, କୁକୁଡ଼ା ଲଢ଼େଇ, ଧୂମୂଷା ମାଦଳ ପର୍ବ ନସରିବା ଯାଏ କାମ କରିବାକୁ ଆସନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ସପ୍ତାହେ କାଳ କାଠ ଚିରାଳି ଲୋକଟିଏ ମିଳିବା କଷ୍ଟକର ହୋଇଛି । ଘରେ ଜାଳେଣି କାଠ ମଧ୍ଯ ସରିଯାଇଥାଏ । କାଠ ଚିରାହେଲେ ଚୁଲି ଜଳିବ ।

ସେଦିନ ଥାଏ ରବିବାର । ବାବୁ ଶୀତଦିନିଆ ସକାଳକୁ ବେଶ୍ ଉପଭୋଗ କରୁଥା’ନ୍ତି । ବାରଣ୍ଡାରେ ଆରାମ ଚେୟାର ପକାଇ, ଖରାଆଡ଼କୁ ପିଠିକରି ଖବରକାଗଜ ପଢୁଥା’ନ୍ତି । ଖବରକାଗଜରୁ ଆଦିବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ଗତ ତିରିଶ ବର୍ଷ ଭିତରେ କ’ଣ କ’ଣ ଉନ୍ନତିମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଛି, ତାହାର ବିବରଣୀ ଉପରେ ଆଖବୁଲେଇ ନେଉଥା’ନ୍ତି । ସେହି ସମୟରେ ମୋତି ଭୁକିବାରୁ, ସେ ଚମକି ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ଦେଖୁଛନ୍ତି, ବୁଢ଼ା କାଠଚିରାଳିଟିଏ ତାଙ୍କରି ଆଡ଼କୁ ଆସୁଛି । ସିଧା ଆସି ପଚାରିଛି, କାଠ ଚିରିବା ପାଇଁ । ତାହାର କଥା କହିବାର ସହଜ ସରଳ ଶୈଳୀ ବାବୁଙ୍କୁ ପସନ୍ଦ ଆସିନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ଖତେଇ ହେବା ଭଳି କହିଛନ୍ତି, କାଠ କାଟିଲେ କେତେ ପଇସା ନେବୁ ।

ଆଦିବାସୀ କାଠଚିରାଳି ସରଳ ମଣିଷଟିଏ । ସେ ବୁଝିପାରେନି ସଭ୍ୟ ମଣିଷର ବ୍ୟଙ୍ଗବିସ୍ତୂପକୁ । ବରଂ ସହଜ ସରଳଭାବେ ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ୍ କାଠ ଚିରିଦେଲେ, ଚାରି ଟଙ୍କା ନେବ ବୋଲି କହିଛି । ସେହି କାଠ ବଜାରରେ ଚିରିଲେ ଯେଉଁ ଚାରିଟଙ୍କା ପାଇଥା’ନ୍ତା, ସେହି ଚାରି ଟଙ୍କା ନେବାକୁ କହିଛି । ବାବୁ କିନ୍ତୁ କାଠଚିରାଳିର ପରିଶ୍ରମର ମୂଲଚାଲ କରିଛନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ହିସାବ କିତାବ କରି, ତିନି ଟଙ୍କା ଆଠଅଣ ନେବାକୁ କହିଛନ୍ତି । କାଠଚିରାଳିଟି ସରଳ ଭାବରେ ନିଜର ପରିସ୍ଥିତି କଥା ସୂଚିତ କରିଛି । ବାବୁଙ୍କୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି । କହିଛି, ଗୋଦାବବାଲା ନ ଥ‌ିବାରୁ ସେ ଏଠାକୁ ଆସିଛି ନୋହିଲେ ସେ ଆସିନଥା’ନ୍ତା ।

ଏହି ସମୟରେ ବାବୁଙ୍କ କଲେଜ ପଢୁଆ ପୁଅ କହିଛି, ଆଉ ଚାରି ଅଣା ଅଧିକ ନେଇ କାଠ ଚିରିଦେବାକୁ । ଏଥରେ ବାବୁ ବିରକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ପୁଅ ଉପରେ । ତଥାପି ସେତିକିରେ ଅର୍ଥାତ୍ ତିନିଟଙ୍କା ବାରଅଣାରେ କାଠ ଚିରିଦେବାକୁ କହିଛନ୍ତିା ମୂଲଚାଲପରେ କାଠୁରିଆଟି କାଠ କାଟିଛି । ବୟସ ଓ ପାରିବା ପଣିଆରେ ସନ୍ଦେହ ହେଲେ ବି ସେ ତା’ର ଅଭ୍ୟସ୍ତ ଶୈଳୀରେ କାଠ ଚିରିଛି । କାଠ ଚିରିବାବେଳେ କାଠ ଚେମଡ଼ା, ଟାଣୁଆ, ଚିରିଲେ ହାତ ଫୁଟୁକା ହୋଇଯିବ ବୋଲି କହିଛି । କାଠଚିରାର ଫାଳ ବଡ଼ ହେବାରୁ ବାବୁ ଆହୁରି ଛୋଟ କରିବାକୁ କହିଛନ୍ତି, ଠିକ୍ ରୂପେ କାମ ନେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି। ବାବୁଙ୍କର ଏପରି କଥାକୁ କାଠୁରିଆ ତାତ୍ସଲ୍ୟ କରିଛି । ସେ ସବୁ ଜାଣିଛି ବୋଲି ସଫେଇ ଦେଇ କହିଛି ।

କାଠ ଚିରିବା ଅବସରରେ, କାଠୁରିଆ ତା’ର ପରିଚୟ ଦେଇଛି । ଜୀବନରେ ଘଟିଯାଇଥବା ଦୁଃଖଦ ଘଟଣାକୁ ସହଜ ସରଳ ଭାବରେ ବଖାଣି ବସିଛି । ନିଜକୁ ବାବୁଙ୍କଠାରୁ ସାମାନ୍ୟ ବଡ଼ କରି ପ୍ରମାଣିତ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛି । ତା’ ବିଚାରରେ ସେମାନଙ୍କ ପରିଶ୍ରମ ପାଇଁ ବାବୁମାନେ ସବୁ ସୁଖ ପାଉଛନ୍ତି । ବାବୁ, ଛୁଆଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇବା କଥା ପଚାରିବାରୁ, ସେ ‘କହିଛି, ତାଙ୍କ ପିଲା ପାଠ ପଢ଼ିଲେ ବାବୁଙ୍କର କାମ କରିବାପାଇଁ ଲୋକ ମିଳିବେ ନାହିଁ । ବାବୁଙ୍କ ସହିତ କାଠଚିରାଳିଟି ସୁଖ ଦୁଃଖ ହୋଇଛି । ନିଜର ସହଜ ସରଳ ବିଚାରବୋଧକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ତା’ର ଚଳଣିରେ ସେ ଖୁସିଥୁଲା ଭଳି ମନେହେ।ଇଛି

କାଠକୁ ଠିକ୍ ରୂପେ ବାଗେଇ ସାଗେଇ ଘଣ୍ଟାଏ ଦେଢ଼ଘଣ୍ଟାରେ କାଠୁରିଆ ଅଧାଅଧ୍ ଚିରିଦେଇଛି । ଲୋକଟି ଥକି ପଡ଼ିଲେ ବି ବାବୁ ତା’ଠାରୁ ଆହୁରି ଆହୁରି କାମ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥା’ନ୍ତି । ଏପରିକି କୌତୂହଳବଶତଃ କୁରାଢ଼ିକୁ ଟେକି, କାଠ ଚିରିବାକୁ ଯାଇ ଅସଫଳ ହେଲେ ବି କାଠୁରିଆକୁ ପାରିଶ୍ରମିକ ଦେବାକୁ ସେ ଚାହିଁ ନାହାନ୍ତି । କାଠୁରିଆ କିନ୍ତୁ ସବୁକାମ ଠିକ୍ଠିକ୍ କରିବାର ପ୍ରୟାସ କରୁଥାଏ।

ବାବୁ ଦେଖୁଲେ କାଠୁରିଆର ପେଟ ପିଠିକୁ ଲାଗିଯାଉଛି । ତାକୁ ଖାଇବା କଥା ପଚାରିଛନ୍ତି ବାବୁ । ହେଲେ ଭଲ କରି ଗଣ୍ଡା ଖାଇବାକୁ ଦେବାକୁ ଚାହିଁ ନାହାଁନ୍ତି । ବରଂ ଦୁଇଦିନର ବାସିରୁଟି, ଯେଉଁ ରୁଟି ତାଙ୍କ ପୋଷାକୁକୁର ଖାଇବ ନାହିଁ, ସେହି ରୁଟି ଖାଇବାକୁ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏଲୁମିନିୟମ୍ ପାଇଖାନା ଲୋଟାରେ ପାଣି ପିଇବାକୁ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେହି ରୁଟି ଖାଇ, ପାଇଖାନା ଲୋଟାରେ ପାଣି ପିଇ ମଧ୍ୟ ସେ କିଛି ଭାବିନାହିଁ ବରଂ ସେହି ଲୋଟାକୁ ପାଉଁଶ ପକାଇ ମାଜି ଚିକ୍‌ଚିକ୍ କରିଦେଇଛି । ବାବୁ ଗଲେ ଭାତ ଖାଇବାକୁ । ଦେଖାଇ ଦେଇଗଲେ କାଠସବୁ କାଠଘରେ ସଜାଡ଼ି ରଖିବାକୁ । ବାବୁ ରବିବାରର ଗରିଷ୍ଠ ଭୋଜନ ଖାଇ, ସିଗାରେଟ୍ ଖଣ୍ଡେ ଧରି ଗଲେ କାଠ ଦେଖିବାକୁ । ସବୁ ଠିକ୍ ରହିଥିବା ଦେଖିଛନ୍ତି । ଛୋଟ ଛୋଟ କାଠକୁ ସଜାଡ଼ି ରରାଦ କରିଛନ୍ତି।

ସବୁକାମ ସରିଲା ପରେ ବାବୁ ଆଣି ଦେଇଛନ୍ତି, ଦିଖଣ୍ଡ ଦି’ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍ । ଚାରିଅଣା ପଇସା ଫେରାଇବାକୁ କହିଛନ୍ତି । କାଠୁରିଆଟି ନିଜର ଅସାମର୍ଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ତଥାପି ବଜାରରୁ ଭଙ୍ଗେଇ ଆଣି ଚାରିଅଣା ପଇସା ଦେବାକୁ ବାବୁ ବାଧ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । କାଠୁରିଆଟି କହିଛି, ଭବିଷ୍ୟତରେ ମୁଁ କାଠଚିରି ପଇସା ଶୁଝିଦେବ । ମାତ୍ର ବାବୁ କହିଛନ୍ତି, ‘ତୁ ଆସିବୁ ନ ଆସିବୁ କି ବିଶ୍ଵାସ’ ।

ବିଶ୍ଵାସୀ ମଣିଷକୁ ଅବିଶ୍ୱାସ କହିଲେ, ତା’ର ମୁଣ୍ଡ ଚହଲିଯାଏ । ସେ ଜାଣିପାରେ ସଭ୍ୟ ମଣିଷର ଶୋଷଣର କଥାକୁ । ତେଣୁ କାଠୁରିଆ ଆଖି ଲାଲ୍ ଲାଲ୍ କରି କହିଛି – “କି କହିଲୁ ବାବୁ ! କି ବିଶ୍ଵାସ ! ଏତେବେଳେଯାଏଁ ମତେ ଟେକାଟେକି କରି, ଭୁଲେଇ ବୁଲେଇ ତୋର ସବୁକାମ ଆଦାୟ କରିନେଲୁ। ମର ଜମିଜାଇଗା ବି ସବୁ ତମରମାନେ ନେଲା, ମର ନ କରିବା କାମ ବି କରିଦେଲି । ଦୁଇଟା ଶୁଖିଲା ରୁଟିଦେଲୁ ଯେ ଭାବିଛୁ ଢେର ଦେଲୁ । କହୁଛି କି ବିଶ୍ଵାସ ! ଆମର କି ମଣିଷ ନାଇଁ ବଣର ଭାଲୁ ହେଇଛି ? ପଇସାରେ ବଡ଼ ନୁକି ଦେଖେଇ ହେଉଛୁ । ମୁଁ ତୋର ଚାଲାକି ସବୁ ବୁଝିଛି । ନେ ତର ପଇସା ।”

ନୋଟ ଦୁଇଟାକୁ ବାବୁଙ୍କ ଆଡ଼କୁ କାଠୁରିଆ ଫୋପାଡ଼ି ଦେଇ, ଥମଥମ୍ କରି ଫାଟକ ପାରହୋଇ ସଡ଼କ ଧରିଛି । ବାବୁ କାଠୁରିଆର ବ୍ୟବହାରରେ ଡରିଯାଇଛନ୍ତି । ସେ ଜାଣି ପାରିଛନ୍ତି, ତାକୁ ଏପରି କଥା କହି, ସେ ଭୁଲ୍ କରିଛନ୍ତି । କାଠୁରିଆ ହୁଏତ ଅଘଟଣ ଘଟାଇ ଦେବ ବୋଲି ଆଶଙ୍କା କରିଛନ୍ତି । ସେ ଆତଙ୍କିତ ହୋଇ ଚୈତନ ହାତରେ ନୋଟ ଦୁଇଟି ତାକୁ ଦେବାକୁ ଧରେଇ ଦେଇ, ଘର ଭିତରକୁ ଚାଲିଯାଇଛନ୍ତି । ସର୍ବାଙ୍ଗ ତାଙ୍କର ଝାଳରେ ବୁଡ଼ିଯାଇଛି ।

BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

କାଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ ଓ ଟିପ୍ପଶା

  • ଧଅ କାଠ – ଏକ ଧ୍ଵସର ବର୍ଣ୍ଣର ନିଦା କାଠ
  • ହସ୍ତାଏ – ଏକ ସପ୍ତାହ
  • ଧ୍ୱମୂଷା ମାଦଳ – ଏକ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର
  • ଫାଳ ଏ – କାଠଗଣ୍ଡିର ଆଧା
  • କଣିକଶି ଶାତ – ହାଡ଼ଭଙ୍ଗା ଶାତ
  • ଖଢେଇ – ମୁହଁକୁ ବିକୃତ କରି ଦେଖାଇବା
  • ଗୁଟେ – ଗୋଟାଏ
  • ଗେସ ଗୁଲି – ଗ୍ୟାସ ଚୁଲି
  • କାଠୁଆ – କାଠ ଚିଚାଳି
  • ନୁକ – ଲୋକ
  • ନାର୍ଗ – ପାଇଁ
  • ତର – ତୋର
  • ଦରଜା – କବାଟ
  • ନାଭ – ଲାଭ
  • ମର – ମୋର
  • ନୁକ ସାନ୍ – କ୍ଷତି
  • ବାଝୁଆ -ମଞ୍ଜ କାଠ
  • ଏଗା – ଏଗୁଡ଼ା
  • ତାତ୍ସଲ୍ୟ କରି – ପରିହାସ କରି
  • ରକମ – ପ୍ରକାର
  • କେତଡ଼ – ଗହୁତ/କେତେ କେତେ
  • ତଗର ଭାଗର – ୪ /୫ ବର୍ଷର ଛୋଟ ଖେଳୁଆଡ଼ ବୟସର ପିଲା
  • ଆରମ ଆଗ ନିର୍ଲାଟା – ଏହା ପୂର୍ବ ସ୍ରାଟା
  • ଦେନା – ଦେଲା
  • ମତପ୍ କାମ – ରାସ୍ତ୍ରୀ କାମ
  • ତିରିଲା – ପ୍ତା
  • କଟେଇ – ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର
  • ଧ୍ ମେଇ – ଧାରେ ଧାରେ
  • ଚାତୁରା – କଳା କୌଶଳ
  • ଠିକିରି ପଡ଼ିବା – ଛିଟିକି ପଡ଼ିବା
  • ନୁହା – ଲୁହା
  • ଗୁଦାମ – ଗୋଦାମ
  • ଦୁଇ କିଲ ଆର ଅଧେ – ଅଢେଇ କିଲେ।
  • ଶେଷ ପ୍ରସ୍ତ – ଛାନିଆ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟୟ କାମ
  • ଧଇଲା – ଆରମ୍ଭ କଲା
  • ତାଦ୍ଦଣ୍ଡେ – ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ/ତତ୍ କ୍ଷଣାତ୍
  • ଭିଶି – ଖେଳେଇ ହୋଇ/ ବିଛାଡ଼ି ହୋଇ
  • ଗରନା – ଝାତୁ
  • ଚେଳଚେପାରା – ଛୋଟ ଛୋଟ ଖଣ୍ଡ ଓ ଚୋପା ଚୋପରା
  • ବିନା ଓଜର ଆପତ୍ତିରେ – ବିନା ପ୍ରତିବାଦରେ
  • ପାଉଶା – ପାରିଶ୍ରମିକ / ମଜୁରି
  • ଭଙ୍ଗେଇ – ଖୁଚୁରା
  • ରଇବାର – ରବିବାର
  • ଦୁକାନ – ଦୋକାନ
  • ସଞ୍ଚତ – ଗଛିତ
  • ଆମଥମ -ରାଗରଗ
  • ଏକମୁହଁ – ଏକତରଫା
  • ରୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତ – ଭୟଙ୍କର
  • ଉପଲବ୍ଜି – ବୁଝିଲି
  • ଉତକ୍ତ – ରାଗିଯିବା

+2 1st Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି Question Answer

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
‘अभिज्ञानशाकुन्तलम्’ नाटकस्य रचयिता ___________________। (व्यास:, कालिदासः, मुरारि)
Answer:
कालिदासः

Question 2.
‘मुद्रिकाप्राप्ति:’ नाटकस्य ___________________ अङ्कात् आनीतः। (पञ्चम, षष्ठ, सप्तम)
Answer:
षष्ठ

Question 3.
प्रसीदन्तु प्रसीदन्तु मे ___________________। (महोदयाः, महाशयाः, भावमिश्रा:)
Answer:
भावमिश्रा:

Question 4.
राज्ञा ते ___________________ दत्तः। (दण्डः, परिग्रहः, मुद्रिका)
Answer:
परिग्रहः

Question 5.
अहं खलु ___________________ निवासी धीवरः। (शक्रावतार, गङ्गा, हिमालय)
Answer:
शक्रावतार

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

Question 6.
धीवरः ___________________ कुटुम्वभरणम् अकरोत्। (कृषिकार्यै:, मत्स्यवन्धनोपायैः, पशुपालनैः)
Answer:
मत्स्यवन्धनोपायैः

Question 7.
एकस्मिन् दिवसे मया ___________________ प्राप्तः। (रोहितमत्स्यकः, झषः, कर्कट:)
Answer:
रोहितमत्स्यकः

Question 8.
मत्स्यस्य उदराभ्यन्तरे ___________________ प्रेक्षितम्। (हारं, अङ्गुलीयकं, नूपुरं)
Answer:
अङ्गुलीयकं

Question 9.
प्रविशतु ___________________ स्वामिप्रसादार्थम्। (भावमिश्र, महोदय, आवुत्त:)
Answer:
आवुत्त:

Question 10.
राजा धीवरं ___________________ प्रदत्तम्। (अङ्गुलीयकं, पारितोषिकं, हारं)
Answer:
पारितोषिकं

Question 11.
धीवरः शूलादवतीर्य्य ___________________ स्कन्धे समारोपितः। (हस्ति, अश्व, मनुष्य)
Answer:
हस्ति

Question 12.
तस्य दर्शनेन भक्त कोऽपि ___________________ जनः स्मृतः। (वन्धु, अभिमत:, अन्ध)
Answer:
अभिमत:

Question 13.
राजा मुहूर्तं प्रकृति गम्भीरोऽपि ___________________ आसीत्। (पर्युत्सुकमना, दुःखमना, आनन्दमना)
Answer:
पर्युत्सुकमना

Question 14.
इतः अर्द्ध युष्माकमपि ___________________ मूल्यं भवतु। (रत्नः, सुमन:, हारं)
Answer:
सुमन:

Question 15.
___________________ कर्म न विवर्जनीयम्। (चौर:, क्षौर:, कौलिकं)
Answer:
कौलिकं

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कं ताड़यित्वा रक्षिणौ प्रविशतः?
Answer:
ପୁରୁଷକୁ

Question 2.
दृश ब्राह्मण इति राज्ञा ते परिग्रहो दत्त?
Answer:
ସୁନ୍ଦର ବ୍ରାହ୍ମଣ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

Question 3.
धीवरः कुत्र अवसत्?
Answer:
ଶକ୍ରାବତାରତୀର୍ଥରେ

Question 4.
धीवर: जालवड़िशमत्स्यबन्धनोपायैः किं करोति?
Answer:
ପରିବାର ପ୍ରତିପୋଷଣ

Question 5.
कीदृशः कर्म न विवर्जनीयम्?
Answer:
କୌଳିକକର୍ମ

Question 6.
श्रोत्रियः कुत्र दारुणः भवति?
Answer:
ପଶୁବଧ କାର୍ଯ୍ୟରେ

Question 7.
एकस्मिन्दिवसे धीवरः किं प्राप्तः?
Answer:
ରୋହିମାଛଟିଏ

Question 8.
यदा रोहित: खण्डशः कृतः तस्य उदराभ्यन्तरे किं प्रेक्षितम्?
Answer:
ଅଙ୍ଗୁଳୀୟକ ବା ମୁଦି

Question 9.
सूचक ! इह कुत्र अप्रमत्तौ मां प्रतिपालयतम्?
Answer:
ଗୋପୁରଦ୍ବାରରେ

Question 10.
अग्रहस्तौ मे इमं कं व्यापादयितुं स्फुरत:?
Answer:
ଗ୍ରନ୍ଥିଛେଦକକୁ

Question 11.
अस्माकमीश्वरः किं धृत्वा आगच्छति?
Answer:
ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶପତ୍ର

Question 12.
अधुना धीवरः केषां वलिर्भवतु?
Answer:
ଶାଗୁଣା ଓ ବିଲୁଆଙ୍କର

Question 13.
जालोपजीविकः कुत्र गत्वा प्रतिनिवृत्तः?
Answer:
ଯମାଳୟକୁ

Question 14.
एतद् भक्ती अङ्गुलीयकमूल्यसस्मितं किं ते दत्तम्?
Answer:
ପୁରସ୍କାର

Question 15.
धीवरः राज्ञा तथा अनुगृहीतः यथा कस्मात् अवतार्य हस्तिस्कन्धे समारोपितः?
Answer:
ଶୂଳିରୁ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

Question 16.
कस्य दर्शनेन भर्ती को ऽप्यभिमतो जनः स्मृतः?
Answer:
ମୁଦ୍ରିକାର

Question 17.
भट्टारक ! इतः अर्धं युष्माकमपि किं भवतु?
Answer:
ଫୁଲକିଣାର ମୂଲ୍ୟ

Question 18.
धीवरः रक्षिणां महत्तरः कः संवृत्तः?
Answer:
ପ୍ରିୟମିତ୍ର

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
नामीदृशस्य अकार्यस्य कारकः।
Answer:
ମୁଁ ଏପରି ଅକର୍ମ କରେ ନାହିଁ ।

Question 2.
अहं खलु शक्रावतारवासी धीवरः।
Answer:
ମୁଁ ଶକ୍ରବତାରତୀର୍ଥରେ ବାସ କରୁଥିବା ଧୀବର ଅଟେ |

Question 3.
विशुद्ध इदानीमस्य आजीवः।
Answer:
ବଡ଼ ପବିତ୍ର ଜୀବିକାଟିଏ ।

Question 4.
एकस्मिन् दिवसे मया रोहितमत्स्यकः प्राप्तः।
Answer:
ଏକଦିନେ ମୁଁ ରୋହିମାଛଟିଏ ପାଇଲି ।

Question 5.
पश्चादहं विक्रयार्थं दर्शयन्नेव गृहीतो भावमिश्रः ।
Answer:
ପରେ ଏହାକୁ ବିକ୍ରୟ ପାଇଁ ଦେଖାଉଥ‌ିବାବେଳେ ଆପଣମାନେ ମୋତେ ଧରିନେଲେ ।

Question 6.
तदित: राजकुलमेव गच्छामः।
Answer:
ତେଣୁ ଏଠୁ ଚାଲ ରାଜଭବନକୁ ଯିବା ।

Question 7.
सूचक ! इह गोपुरद्वारे अप्रमत्तौ प्रतिपालयतं माम्, यावत् राजकुलं प्रविश्य निष्क्रमामि।
Answer:
ସୂଚକ ! ଏହି ଗୋପୁରଦ୍ଵାରରେ ସାବଧାନ ହୋଇ ମୋତେ ରାଜଭବନକୁ ଯାଇ ବାହାରି ଆସିବାଯାଏ ପ୍ରତୀକ୍ଷା କଉ।

Question 8.
ननु अवसरोपसर्पणीया राजानो भवन्ति।
Answer:
ଅବସର ଦେଖୁ ରାଜାଙ୍କ ପାଖକୁ ଯିବାକୁ ହୋଇଥାଏ ।

Question 9.
स्फुरतो मे अग्रहस्तौ इमं ग्रन्थिच्छेदकं व्यापादयितुम्।
Answer:
ଏହି ଗଣ୍ଠିକଟାକୁ ମାରିଦେବାକୁ ମୋ ହାତର ଅଗ୍ରଭାଗଦ୍ଵୟ ସ୍ଫୁରଣ ହେଉଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

Question 10.
मुञ्च तं जालोपजीविकम्।
Answer:
ସେ ଧୀବରକୁ ଛାଡ଼ିଦିଅ।

Question 11.
यमवसतिं गत्वा प्रतिनिवृत्तः खल्वेषः।
Answer:
ଇଏ ଯମାଳୟକୁ ଯାଇ ଫେରିଆସିଲା ।

Question 12.
एष खलु राज्ञा तथा अनुगृहीतः यथा शूलादवतार्य हस्तिस्कन्धे समारोपितः।
Answer:
ରାଜା ଏହାକୁ ଏପରି ଅନୁଗୃହୀତ କଲେ ଯେପରି ଶୂଳିରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଆଣି ହାତୀ କାନ୍ଧରେ ବସାଇଦେଲେ ।

Question 13.
तस्य दर्शनेन भत्री कोऽप्यभिमतो जनः स्मृतः।
Answer:
ତା’ର ଦର୍ଶନ ମାତ୍ରକେ ରାଜା କୌଣସି ଜଣେ ପ୍ରିୟ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସ୍ମରଣ କଲେ ।

Question 14.
ननु भणामि अस्य मत्स्यशत्रोः कृते।
Answer:
ବରଂ କହିବି ଏହି ଧୀବର ନିମିତ୍ତ ।

Question 15.
इतः अर्द्ध युष्माकमपि सुमनोमूल्यं भवतु।
Answer:
ଏଥରୁ ଅଧେ ଆପଣମାନଙ୍କର ଫୁଲକିଣାର ମୂଲ୍ୟ ହେଉ ।

Question 16.
साम्प्रतमस्माकं महत्तर प्रियवयस्यः संवृत्तोऽसि।
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନ ତୁମେ ଆମର ବଡ଼ ପ୍ରିୟମିତ୍ର ହୋଇଗଲା।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कथं राजपुरुषाः धीवरं राजानं निकषा आनीतवन्त:?
Answer:
ଧୀବର ଏକ ରୋହିମାଛର ପେଟରୁ ପାଇଥିବା ସୁବର୍ଣ୍ଣ ମୁଦ୍ରିକାକୁ ବିକିବାପାଇଁ ଯେତେବେଳେ ବଜାରରେ ଦେଖାଉଥିଲା ସେତେବେଳେ ତାହା ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କର ନାମାଙ୍କିତ ମୁଦ୍ରିକା ହୋଇଥିବାରୁ ତାକୁ ଦେଖୁ ରାଜପୁରୁଷମାନେ ଧୀବରକୁ ଚୋର ବୋଲି ଭାବି ଧରିଥିଲେ । ରାଜରକ୍ଷୀ ଧୀବରକୁ ବାନ୍ଧିନେଇ ରାଜଶ୍ୟାଳକଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ନେଇ ଆସିଥିଲେ ।

Question 2.
कथं धीवरः राजपुरुषैः धृत:?
Answer:
ଗଙ୍ଗାନଦୀ ତୀରରେ ମାଛମାରି କୁଟୁମ୍ବ ଭରଣପୋଷଣ କରୁଥିବା ଏକ ଧୀବର ଥରେ ରୋହିମାଛଟିଏ ଧରି ତାକୁ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରି କାଟିବାବେଳେ ସେଥୁରୁ ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ରନୁମୁଦ୍ରିକାଟିଏ ପାଇଲା । ଏହାପରେ ଏହାକୁ ବିକ୍ରି କରିବାପାଇଁ ନେଇ ବଜାରରେ ଦେବା ସମୟରେ ରାଜରକ୍ଷୀମାନେ ତାକୁ ଧରିଥିଲେ । କାରଣ ସେହି ମୁଦ୍ରିକାଟିରେ ରାଜାଙ୍କର ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଲା । ଏଣୁ ଚୋର ବୋଲି ଭାବି ରାଜକର୍ମଚାରୀମାନେ ଧୀବରକୁ ବାନ୍ଧି ନେଇଗଲେ । ଏହିପରିଭାବେ ସେ ଧୀବରଟି ରାଜପୁରୁଷଙ୍କଦ୍ୱାରା ଧରାହେଲା ।

Question 3.
कथं धीवर: दोषमुक्तः?
Answer:
ମତ୍ସ୍ୟ ଉଦରରୁ ପାଇଥ‌ିବା ମୁଦ୍ରିକାଟିକୁ ଯେତେବେଳେ ଧୀବର ବିକ୍ରି କରିବାପାଇଁ ବଜାରକୁ ଗଲା ସେତେବେଳେ ସେ ରାଜକର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଧରାଗଲା । ସେମାନେ ତାକୁ ବାନ୍ଧିନେଇ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ନେଇଗଲେ । ମୁଦ୍ରିକାଟିରେ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କର ନାମୋଲ୍ଲେଖ ଥିବାରୁ ତାକୁ ନେଇ ରାଜଶ୍ୟାଳକ ଯେତେବେଳେ ରାଜାଙ୍କୁ ଦେଲେ, ସେତେବେଳେ ରାଜା ତାହା ଦେଖୁ ତାଙ୍କର ପୂର୍ବସ୍ମୃତି ଫେରିପାଇଲେ । ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ କଥା ମନେପକାଇ ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ ହୋଇଯାଇ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ହେଲେ । ଏହାକୁ ଦେଇଥ‌ିବା ଧୀବରକୁ ପାରିତୋଷିକ ଓ ଉପହାର ଦେଇ ଦୋଷମୁକ୍ତ କରିବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ରାଜାଜ୍ଞା ପାଇ ରାଜଶ୍ୟାଳକ ଧୀବରକୁ ବନ୍ଧନମୁକ୍ତ କଲେ ଓ ଧୀବରଟି ଦୋଷମୁକ୍ତ ହେଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

Question 4.
कथं राजा दुष्यन्तः पर्युत्सुकमना आसीत्?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ରାଜାଶ୍ୟାଳକ ଧୀବରଠାରୁ ରାଜାଙ୍କର ନାମାଙ୍କିତ ମୁଦ୍ରିକା ନେଇ ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କଲେ ସେତେବେଳେ ଏହା ଦେଖିବାମାତ୍ରକେ ସେ ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ ହୋଇଯାଇଥିଲେ । କିଛି ସମୟ ଚିନ୍ତାକରି ସେ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲେ । କାରଣ ଏହା ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରିୟତମା ପତ୍ନୀ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରାଇଥିଲା । ଏଣୁ ସେ ଉତ୍କଣ୍ଠମନା ହୋଇଥିଲେ ।

Question 5.
धीवरराजंपुरुषयोः मध्ये कथं मित्रता संजात?
Answer:
ରାଜରକ୍ଷୀ ରାଜଦ୍ଵାରରେ ଧୀବରକୁ ଧରି ତାକୁ ମାରିବାକୁ ସଜବାଜ ହେଉଥ‌ିବାବେଳେ ରାଜଶ୍ୟାଳକ ହାତରେ ଆଜ୍ଞାପତ୍ର ସହ ଉପହାର ଓ ପାରିତୋଷିକ ଆଣି ଧୀବର ଦୋଷମୁକ୍ତ ବୋଲି କହି ତାହା ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଧୀବରର ରାଜାଙ୍କର ଏତାଦୃଶ ଉପକାର ସାଧନ ଓ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତିଯୋଗୁ ତା’ ସହ ମିତ୍ରତା କରିବାପାଇଁ ରାଜପୁରୁଷ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ଏହାପରେ ମିତ୍ରତାର ସାକ୍ଷୀ ସ୍ଵରୂପ ଶୁଣ୍ଢିଶାଳାରେ ଯାଇ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ । ଏହିପରି ଭାବେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମିତ୍ରତା ହୋଇଥିଲା ।

Question 6.
कीदृशं कर्म न विवर्जनीयम्?
Answer:
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିର ଯାହା କୌଳିକ କର୍ମ ତାହା ସେ କେବେ ବର୍ଜନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ସେ କର୍ମ ଯେତେ ନିନ୍ଦନୀୟ ହେଉ ପଛେ । ଯେପରି ପଶୁମାରଣ ଅତୀବ ଦାରୁଣ ବା କଷ୍ଟଦାୟକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଯଜ୍ଞକାଳରେ ଶ୍ରୋତ୍ରିୟବେଦଜ୍ଞ ବ୍ରାହ୍ମଣଦ୍ୱାରା ଏହା କରାଯାଇଥାଏ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
‘अभिज्ञानशाकुन्तलम्’ नाटके मुद्रिकाप्राप्तिः प्रसङ्गम् आलोचयत ।
ଊ – ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ମହାକବି କାଳିଦାସଙ୍କ ବିରଚିତ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’ ନାଟକର ଷଷ୍ଠ ଅଙ୍କରେ ମୁଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ପୁରୁବଂଶର ମହାପ୍ରଦୀପ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତ ମୃଗୟାବସରରେ କଣ୍ଢାଶ୍ରମରେ ଅପ୍‌ସରାସମ୍ଭୁତା ମେନକାକନ୍ୟା ଶକୁନ୍ତଳାକୁ ଦେଖୁ ତାଙ୍କର ରୂପରେ ବିମୋହିତ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ଗାନ୍ଧର୍ବ ବିବାହ କରିଥିଲେ। ପୁନଶ୍ଚ ରାଜ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କଲାବେଳେ ସେ ସ୍ୱନାମାଙ୍କିତ ମୁଦ୍ରିକାକୁ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ଶକୁନ୍ତଳା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ କଥା ଚିନ୍ତାକରୁଥିବାବେଳେ ମହାକୋପି ଦୁର୍ବାସାଙ୍କର ଅଭିଶାପରେ ସେ ବିସ୍ମୃତ ହୋଇଗଲେ । ଅଭିଜ୍ଞାନ ଦର୍ଶନରେ ପୁନଃ ସ୍ମରଣ ହେବାକଥା କହି ଦୁର୍ବାସା ଚାଲିଯାନ୍ତେ ଏକଥାକୁ ସଖୀମାନେ ଜାଣିଥିଲେ।

ମହର୍ଷି କଣ୍ଠଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶକୁନ୍ତଳା ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ପ୍ରେଷିତା ହେବାବେଳେ ମାର୍ଗରେ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟବଶତଃ ଶକ୍ରାବତାର ତୀର୍ଥରେ ସ୍ନାନ କଲାବେଳେ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ ହସ୍ତରୁ ମୁଦ୍ରିକାଟି ଚ୍ୟୁତ ହୋଇ ଜଳମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଗଲା । ଏହାପରେ ସେହି ମୁଦ୍ରିକାଟିକୁ ଏକ ରୋହୀମାଛ ଗିଳିଦେଲା । ସେହି ନଦୀତଟରେ ଏକ ଧୀବର ମାଛମାରି ନିଜର ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲା । ଥରେ ତା’ର ଜାଲରେ ସେହି ମାଛଟି ପଡ଼ିଲା । ତାକୁ କାଟିବାରୁ ତା’ ପେଟଭିତରୁ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ମୁଦ୍ରିକାଟି ମିଳିଲା । ଧୀବର ଏହାକୁ ନେଇ ବଜାରରେ ବିକ୍ରି କରୁଥ‌ିବାବେଳେ ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କଦ୍ଵାରା ଧରାପଡ଼ିଥିଲା । ରାଜଶ୍ୟାଳକ ରକ୍ଷୀଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଧୀବରକୁ ବାନ୍ଧିନେଇ ତାଠାରୁ ସେ ମୁଦ୍ରିକାଟି ନେଇ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ଗଲେ । ରାଜଦ୍ୱାରରେ ରାଜଶ୍ୟାଳକ ରକ୍ଷୀଙ୍କ ହସ୍ତରେ ଧୀବରକୁ ରଖୁ ରାଜନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପାଇଁ ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ଗଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

ଏହାପରେ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତ ରାଜଶ୍ୟାଳକଙ୍କଠାରୁ ସେ ମୁଦ୍ରିକା ବିଷୟ ଶୁଣି ତାକୁ ଦେଖିବା ମାତ୍ରକେ ତାଙ୍କର ସବୁକଥା ଅର୍ଥାତ୍ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ ସହ ବିବାହ ବିଷୟ ମନେପଡ଼ିଗଲା । ଚକ୍ଷୁ ତାଙ୍କର ଲୋତକାପ୍ଲତ ହୋଇଗଲା । କିଛି ସମୟ ସ୍ଥିର ଓ ନିଶ୍ଚୟ ରହି ଗମ୍ଭୀର ହୋଇଗଲେ ଓ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ମଧ୍ଯ ହେଲେ । ଏହାପରେ ଖୁସିରେ ଏହାକୁ ପାଇଥିବା ଧୀବର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ, ତା’ର ପାରିତୋଷିକ ଓ ଉପହାର ପ୍ରଦାନ କଲେ । ରାଜଶ୍ୟାଳକ ମଧ ସେସବୁ ଆଣି ଧୀବରକୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଧୀବର ରାଜାଙ୍କର ଉପକାର କରିଥିବାରୁ ତା’ସହିତ ମିତ୍ରତା କରିବାପାଇଁ ଇଚ୍ଛା କଲେ । ସେ ଧୀବର ମଧ୍ୟ ନିଜର ଅର୍ଥରୁ ପୂଜାପାଇଁ କିଛି ଦେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କଲା । ଏହାପରେ ସମସ୍ତେ ବନ୍ଧୁତାର ସାକ୍ଷୀସ୍ଵରୂପ ମଦ୍ୟପାନ ନିମନ୍ତେ ଶୁଣ୍ଢିଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ ।

ଏଣୁ ମହାକବି କାଳିଦାସ ଯେପରି ଭାବେ ନାଟକରେ ଏ ବିଷୟକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି ତାହା ସମସ୍ତଙ୍କର ବେଶ୍ ହୃଦୟଗ୍ରାହୀ ହୋଇପାରିଛି । ଏହି ମୁଦ୍ରିକାହିଁ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କର ଶକୁନ୍ତଳା ଓ ପୁତ୍ର ସର୍ବଦମନର ପ୍ରାପ୍ତିର ମାଧ୍ୟମ ତଥା ଅଭିଜ୍ଞାନ ହୋଇଛି । ଏହାକୁ ଆଧାରକରି ନାଟକର ନାମକରଣ ମଧ୍ଯ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’ ରଖାଯାଇଛି ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି Summary

ଲେଖକ ପରିଚୟ – ଏହା ମହାକବି କାଳିଦାସଙ୍କ ବିରଚିତ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’ ନାଟକର ଷଷ୍ଠ ଅଙ୍କରୁ ଆନୀତ । ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ କାଳିଦାସ ମହାକବିଭାବେ ପରିଚିତ । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କର ରାଜସଭାର କବି ଭାବେ ସେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲେ । ଭାରତର ଉଜ୍ଜୟିନୀ ନିବାସୀରୂପେ ସେ ପରିଚିତ । ତାଙ୍କର ସମୟ ପ୍ରଥମ ଶତକ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ମିଳେ । ତାଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ କାବ୍ୟକୃତିଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ଓ ‘କୁମାରସମ୍ଭବମ୍’ ମହାକାବ୍ୟ, ‘ମେଘଦୂତମ୍’ ଓ ‘ଋତୁସଂହାରମ୍’ ଗୀତିକାବ୍ୟ ବା ଖଣ୍ଡକାବ୍ୟ ଏବଂ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’, ‘ମାଳବିକାଗ୍ନିମିତ୍ରମ୍’ ଓ ‘ବିକ୍ରମୋର୍ବଶୀୟମ୍’ ଆଦି ନାଟକ ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – କାଳିଦାସ ବିରଚିତ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’ ନାଟକରେ ସାତଟି ଅଙ୍କ ରହିଛି । ଏହାର ଷଷ୍ଠ ଅଙ୍କରେ ‘ମୂଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି’ ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଶକ୍ରାବତାର ତୀର୍ଥରେ ସ୍ନାନକାଳରେ କଣ୍ଠସୁତା ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ ହସ୍ତରୁ ବ୍ୟତା ଅଙ୍ଗୁଳୀୟକ ଧୀବରଦ୍ଵାରା ମତ୍ସ୍ୟଉଦରରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଛି । ବିକ୍ରୟ ସମୟରେ ରକ୍ଷୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦେଖାଯାଇ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ସମ୍ମୁଖକୁ ନିଆଯାଇଛି । ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତ ମୁଦ୍ରିକା ଦର୍ଶନ କରି ଅଭିପ୍ରେତ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିପାରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଉପଯୁକ୍ତ ପାରିତୋଷିକ ଓ ପୁରସ୍କାରଦ୍ୱାରା ଧୀବରକୁ ସମ୍ମାନିତ କରିଛନ୍ତି । ଏହି କଥା ଅତିସୁନ୍ଦରଭାବେ ‘ମୁଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି’ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

୧। ତତଃ ପ୍ରବିଶତି ନାଗରିକ …………………. ବିଶୁଦ୍ଧ ଇଦାନୀମାଜୀବ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତାଡ଼ୟିତ୍ୱ = ମାଡ଼ଦେଇ । କୁମ୍ଭୀରକ = ଚୋର । ଅଙ୍ଗୁଳୀୟକମ୍ = ମୁଦ୍ରିକା । ସମାସାଦିତମ୍ = ପ୍ରାପ୍ତହେଲା । ପ୍ରତିଗ୍ରହଃ = ପୁରସ୍କାର । ଆବୃତ୍ତ = ଭିଣୋଇ । କୁଟୁମ୍ବ = ପରିବାର ।

ଅନୁବାଦ – (ତାହାପରେ ନଗରରକ୍ଷକ, ରାଜଶ୍ୟାଳ ଓ ପଛରେ ବନ୍ଧାହୋଇଥିବା ଜଣେ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ଧରି ଦୁଇଜଣ ରକ୍ଷୀଙ୍କ ପ୍ରବେଶ)

ଦୁଇ ରକ୍ଷୀ – (ପୁରୁଷଟିକୁ ମାଡ଼ଦେଇ) ଆରେ ଚୋର, କହ କେଉଁଠାରୁ ଏହି ରାଜକୀୟ ମୁଦ୍ରିକା ଯହିଁରେ ମଣିସଂଯୋଜନପୂର୍ବକ (ରାଜାଙ୍କ) ନାମ ମୁଦ୍ରିତ ହୋଇଛି, ତୋଦ୍ୱାରା ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା ।

ଧୀବର – (ଉଭୟ ନାଟକସହ) ମହାଶୟମାନେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୁଅନ୍ତୁ । ମୁଁ ଏପରି କର୍ମ କରେ ନାହିଁ ।

ପ୍ରଥମ – ତେବେ କ’ଣ ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବୋଲି (ଭାବି) ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉପହାର ଦତ୍ତ ହୋଇଛି ।

ପୁରୁଷ – ଶୁଣନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ । ମୁଁ ଶକ୍ରାବତାର ମଧ୍ଯରେ ବାସ କରୁଥିବା ଜଣେ ଧୀବର ।

ଦ୍ଵିତୀୟ – ଆରେ ଚୋର ! କ’ଣ ଆମଦ୍ୱାରା ଜାତିକଥା ପଚରାଯାଇଛି?

ଶ୍ୟାଳ – ସୂଚକ, କହୁ କହୁ, ସବୁକଥା କ୍ରମ ଅନୁସାରେ, ଏହାକୁ ମଝିରେ ବାଧା ଦିଅନାହିଁ ।

ଉଭୟେ – ଆବୁର ( ଭିଣୋଇ) ଙ୍କର ଯାହା ଆଜ୍ଞା । (ଧୀବରକୁ) କୁହ ।

ଧୀବର – ମୁଁ ଜାଲ ଏବଂ ବନଶୀ ଆଦି ସାହାଯ୍ୟରେ ମାଛଧରି କୁଟୁମ୍ବ ଭରଣ କରେ ।

ଶ୍ୟାଳ – (ହସି) ବଡ଼ ବିଶୁଦ୍ଧ ବୃତ୍ତି ତ !

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୁରୁଷମାଦାୟ = ପୁରୁଷମ୍ + ଆଦାୟ । ନାହମୀଦୃଶସ୍ୟ = ନ + ଅହମ୍ + ଇଦୃଶସ୍ୟ । ଅସ୍ମାଭିର୍ବସତଃ = ଅସ୍ଵାଭଃ + ବସତଃ । ଜାତିଶ୍ଚ = ଜାତିଃ + ଚ । ସର୍ବମନୁକ୍ରମେଣ = ସର୍ବମ୍ + ଅନୁକ୍ରମେଣ । ଯଦାବୁତ୍ତ = ଯତ୍ + ଆବୁତ୍ତ ।

ସମାସ – ନାଗରିକଃ = ନଗରଂ ରକ୍ଷତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍) । ଅକାର୍ଯ୍ୟସ୍ଯ = ନ କାର୍ଯ୍ୟ, ତଥ୍ୟ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍) । ଅନୁକ୍ରମେଣ = କ୍ରମଂ ପଶ୍ଚାତ୍, ତେନ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ ) । ମତ୍ସ୍ୟବନ୍ଧନାପାୟୈ = ମଧ୍ୟାନାଂ ବନ୍ଧନଂ, ତସ୍ୟ ଉପାୟ, ଡଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । କୁଟୁମ୍ବଭରଣମ୍ = କୁଟୁମ୍ବସ୍ୟ ଭରଣମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କୁମ୍ଭାଳକ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତେ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ମାମ୍ = ‘ଅନ୍ତରା’ ଯୋଗେ ୨ୟା । କୁଟୁମ୍ବଭରଣମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବଦ୍ଧମ୍ = ବଧୂ + କ୍ତ । ଆଦାୟ = ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାସାଦିତମ୍ = ସମ୍ + ଆ + ସଦ୍ + କ୍ତ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଯତ୍ । ଦରଃ = ଦା + କ୍ତ । ଭରଣମ୍ = ଭର୍ + ଲୁଟ୍ ।

୨। ଧୀବର …………….. ଶ୍ରୋତ୍ରିୟଃ ।

ଶ୍ଳୋକ – ସହଜ କିଳ ଯଦ୍‌ବିନିନ୍ଦିତଂ ନ ତୁ ତତ୍ କର୍ମ ବିବର୍ଜନୀୟମ୍
ପଶୁମାରଣକର୍ମଦାରୁନଃ ଅନୁକମ୍ପା ମୃଦୁକୋଽପିଶ୍ରୋତ୍ରିୟଃ ॥

ଅନ୍ବୟ – ବିନିନ୍ଦିତମପି ଯତ୍ କର୍ମ ସହଜଂ, ତତ୍ ନହି ବିବର୍ଜନୀୟମ୍, କିଳ ଶ୍ରୋତ୍ରିୟ ଅନୁକମ୍ପା ମୃଦୁଃ ଅପି ପଶୁମାରଣ କର୍ମଦାରୁନଃ (ଭବତି) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିବର୍ଜନ = ପରିତ୍ୟାଗ । ଶ୍ରୋତ୍ରିୟଃ = ବ୍ରାହ୍ମଣ । ଅନୁକମ୍ପା = ଦୟା । ମୃଦୁକଃ = କୋମଳ । ଦାରୁନଃ = କଷ୍ଟ ।

ଅନୁବାଦ – ଧୀବର (ପୁରୁଷ) – ପ୍ରଭୁ ଏପରି କୁହନ୍ତୁ ନାହିଁ । (ଅନ୍ୟଦ୍ଵାରା) ବିନିନ୍ଦିତ ହେଲେ ହେଁ, ଯାହାର ଯେଉଁ କର୍ମ ସହଜ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜନ୍ମସହ ଆଗତ) ତାହା ବର୍ଜନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଶ୍ରୋତ୍ରିୟ (ବୈଦିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ) ଦୟାଭାବ ନେଇ କୋମଳ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ, (ଯଜ୍ଞରେ) ପଶୁମାରଣ କର୍ମରେ ନିଷ୍ଠୁର ଅଟନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅନୁକମ୍ପାମୃଦୁକୋଽପି = ଅନୁକମ୍ପାମୂଦୁକଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ପଶୁମାରଣମ୍ = ପଶୁନାଂ ମାରଣମ୍‌ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଶ୍ରୋତ୍ରିୟ = କଉଁରି ୧ ମା । ପଶୁମାରଣମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିବର୍ଜନୀୟମ୍ = ବି + ବର୍ଜ + ଅନୀୟ । ମାରଣମ୍ = ମୃ + ଲୁଟ୍ ।

୩। ନାଗରିକଶ୍ୟପଃ …………………… ମୁଖ୍ୟ ବା ଦ୍ରକ୍ଷ୍ୟସି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ରୋହିତମତ୍ସ୍ୟ = ରୋହିମାଛ । ପ୍ରେକ୍ଷେ = ଦେଖନ୍ତେ । ଭାସୁରମ୍ = ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ । ମୁଵତ = ଛାଡ଼ । ବିକ୍ରୟାୟ = ବିକ୍ରୟ ନିମନ୍ତେ । ବିସୁଗନ୍ଧୀ = ଦୁର୍ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ । ନିବେଦ୍ୟ = ଜଣାଇ । ଚିର = ବିଳମ୍ବ । ସୁମନମଃ = ଫୁଲମାଳ । ପିନନ୍ଧୁମ୍ = ପିନ୍ଧାଇବାକୁ । ଗୃଧ୍ର = ଶାଗୁଣା । ଶୁନଃ = କୁକୁରର ।

ଅନୁବାଦ – ଶ୍ୟାଳ – ତା’ପରେ?

ଧୀବର – ଏକ ଦିବସରେ ରୋହିମାଛଟିଏ ଖଣ୍ଡଖଣ୍ଡ କରି କାଟିଲି । ଯେତେବେଳେ ତା’ ପେଟ ଭିତରକୁ ଚାହିଁଲି ସେତେବେଳେ ଏହି ରମ୍ବୋଜ୍ଜ୍ବଳ ମୁଦ୍ରିକାଟି ଦେଖୁଲି । ପରେ ଏହାକୁ ବିକ୍ରୟ ନିମିତ୍ତ ଦେଖାଇବାବେଳେ ଆପଣମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଗୃହୀତ ହେଲି । ମୋତେ ମାରନ୍ତୁ ବା ଛାଡ଼ନ୍ତୁ, ଏହାହିଁ ଏହାର ଆଗମ ବୃତ୍ତାନ୍ତ (ପ୍ରାପ୍ତି ଘଟଣା) ।

ଶ୍ୟାଳ – ଜାନୁକ, (ଏ ଲୋକଟି) ଯେ ଆମ ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ । ଗୋଧ୍ଵକ୍ଷକ ଏବଂ ମତ୍ସ୍ୟବନ୍ଧନକାରୀ, ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ । ଏହାର ମୁଦ୍ରିକା ଦର୍ଶନ ବିଷୟ ବିଚାରଣୀୟ । ମୁଁ ରାଜକୁଳକୁ ହିଁ ଯିବି ।
ରକ୍ଷାଦ୍ଵୟ – ତାହାହେଉ । ଚାଲରେ ଗଣ୍ଠିକଟା ଚାଲ୍ । (ସମସ୍ତଙ୍କର ପରିକ୍ରମଣ)

ଶ୍ୟାଳ – ସୂଚକ ଏହି ରାଜଦ୍ବାରରେ ଅପ୍ରମତ୍ତ (ସାବଧାନ) ରହି, ଏ ମୁଦ୍ରିକା ଯେପରି ମିଳିଛି, ରାଜାଙ୍କୁ ଜଣାଇ ତାଙ୍କଠାରୁ ଆଦେଶ ଲାଭକରି ବାହାରି ଆସିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୋତେ ଅପେକ୍ଷା କର ।

ଉଭୟେ – ରାଜାଙ୍କର ପ୍ରସାଦନନିମିତ୍ତ ଆବୁତ୍ତ (ପୁର) ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତୁ । (ଶ୍ୟାଳ ନିଶ୍ରାନ୍ତ)

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

ସୂଚକ – ଆବୁତ୍ତ ତ ବିଳମ୍ବ କରୁଛନ୍ତି ।

ଜାନୁକ – ଅବସର ଦେଖୁ ତ ରାଜାମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ଯିବା ଉଚିତ ।

ସୂଚକ – ମୋ ହାତର ଅଗ୍ରଭାଗଦ୍ଵୟ ବଧ ନିମିତ୍ତ ଫୁଲମାଳ ପିନ୍ଧାଇ ଦେବାଲାଗି ଫରକି ଉଠୁଛି ।

ଧୀବର – ଅକାରଣରେ ଆପଣ ମୋର ହନ୍ତା ହୋଇପାରିବେ ନାହିଁ ।

ଜାନୁକ – (ଚାହିଁ) ହେଇ ଆମ ପ୍ରଭୁ ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶ ଲାଭକରି ପତ୍ରହସ୍ତ ହୋଇ ଏଇ ଆଡ଼କୁ ମୁଖକରିବା ଦିଶିଲେଣି । (ଏବେ)ତୁ ଗୃଧ୍ରର ବଳି ହେବୁ ଅଥବା କୁକୁର ମୁଖ ଦେଖିବୁ । (ପ୍ରବେଶ କରି)

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତତସ୍ତତଃ = ତତଃ + ତତଃ । ଉଦରାଭ୍ୟନ୍ତରେ = ଉଦର + ଅଭ୍ୟନ୍ତରେ । ତାବଦେତଦ୍ = ତାବତ୍ + ଏତଦ୍ । ପଶ୍ଚାଦିହ = ପଶ୍ଚାତ୍ + ଇହ । ଦର୍ଶୟନ୍ତେବ = ଦର୍ଶୟନ୍ + ଏବ । ତାବଦେତସ୍ୟ = ତାବତ୍ + ଏତସ୍ୟ । ମତ୍ସ୍ୟଦରାଭ୍ୟନ୍ତରଗତିମିତି = ମତ୍ସ୍ୟ + ଉଦର + ଅଭ୍ୟନ୍ତରଗତମ୍ + ଇତି । ଇଦାନୀମେତସ୍ୟ = ଇଦାନୀମ୍ + ଏତସ୍ୟ । = ଖଳୁ + ଆବୁରଃ । ବଳିଭବତୁ = ବହିଃ + ଭବତୁ ।

ସମାସ – ମତ୍ସ୍ୟଦର = ମତ୍ସ୍ୟସ୍ୟ ଉଦର (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ରାଜକୁଳମ୍ = ରାଜ୍ଞ କୁଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ରାଜଶାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଶାସନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଦିବସେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ମୟା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ରାଜକୁଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଗୋପୁରଦ୍ଵାରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରାପ୍ତ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରବିଶ୍ୟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପରିକ୍ରମ୍ୟ = ପରି + କ୍ରମ୍ + ଲ୍ୟପ୍ । ବିଲୋକ୍ୟ = ବି + ଲୁକ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

୪। ନାଗରିକ ଶ୍ୟାଳ ………….. ସମାରୋପିତଃ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମୁଞ୍ଚ = ଛାଡ଼ । ଜାଲୋପଜୀବିକମ୍ = ଧୀବରକୁ । ସାମ୍ପ୍ରତମ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ଉତିଷ୍ଠ = ଉଠ । ପାରିତୋଷିକମ୍ = ପୁରସ୍କାର । ଗୃହୀଣ = ଗ୍ରହଣ କର । କଟକମ୍ = ସୁବର୍ଣ୍ଣ ବା ଅର୍ଥ । ଶୂଳାତ୍ = ଶୂଳିରୁ । ଅବତାର୍ଯ୍ୟ = ଓହ୍ଲାଇ । ସମାରୋପିତଃ = ବସାଇଦେଲା ।

ଅନୁବାଦ – ଶ୍ୟାଳ – ଶୀଘ୍ର, ଶୀଘ୍ର ଏହାକୁ – (ଏହିପରି ଅନେକ କହି)

ଧୀବର – ଆହେ ନିହତ ହେଲି ।

ଶ୍ୟାଳ – ସେହି ଜାଲଜୀବୀକୁ ଛାଡ଼ିଦିଅ । ଏହାର ମୁଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି କଥା ସତ୍ୟ । ଯେପରି ଆମ ସ୍ଵାମୀ କହିଲେ ।

ସୂଚକ – ଯାହା ଆବୁତ୍ତ କହୁଛନ୍ତି । ଏଲୋକ ଯମଗୃହରେ ପ୍ରବେଶକରି ଫେରିଆସିଛି ।

ଧୀବର – ପ୍ରଭୁ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ମୋର ଜୀବିକା ତୁମଦ୍ୱାରା କିଣାଗଲା ବା ଅପହୃତ ହେଲା । (ଏହିପରି କହି ପାଦତଳେ ପଡ଼ିଗଲା)

ଶ୍ୟାଳ – ଉଠ । ରାଜା ମୁଦ୍ରିକାର ମୂଲ୍ୟ ପରିମାଣରେ ଏହି ପାରିତୋଷିକ ମଧ୍ୟ ଦିଆଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ତାହା ଗ୍ରହଣ କର । (ଧୀବରକୁ ଅର୍ଥ ପ୍ରଦାନ କଲେ)

ଧୀବର – (ଆନନ୍ଦ ସହ ପ୍ରଣାମପୂର୍ବକ ପ୍ରତିଗ୍ରହଣ କରି) ଅନୁଗୃହୀତ ହେଲି ।

ଜାନୁକ – ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ରାଜାଙ୍କର ସେପରି ଅନୁଗ୍ରହ ଯେପରି ଶୂଳିରୁ ଓହ୍ଲାଇଆଣି ହାତୀ କାନ୍ଧରେ ଆରୋପିତ ହେଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ହତୋଽସ୍ମି = ହତଃ ଅସ୍ଥି । ଖମ୍ବେଷ = ଖଳୁ + ଏଷ । ଶୂଳାଦବତାର୍ଯ୍ୟ = ଶୂଳାତ୍ + ଅବତାର୍ଯ୍ୟ

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

ସମାସ – ଜାଲୋପଜୀବିକମ୍ = ଜାଲମ୍ ଉପଜୀବିକଂ ଯସ୍ୟ ସ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯମବସତିମ୍ = ଯମସ୍ୟ ବସତିମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ହସ୍ତିସ୍କନ୍ଧ = ହସ୍ତୀ ସ୍କନ୍ଧ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଜାଲୋପଜୀବିକମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯମବସତିମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଧୀବରାୟ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଶୂଳାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ହସ୍ତିସ୍କନ୍ଧ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ହତଃ = ହଜ୍‌ + କ୍ତ । ଉପପନଃ = ଉପ + ପଦ୍ + କ୍ତ । ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ନିବୃତ୍ତ = ନି + ବୃତ୍ + କ୍ତ । ଅନୁଗୃହୀତ = ଅନୁ + ଗ୍ରହ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଅବତାର୍ଯ୍ୟ = ଅବ + ତୃବ୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାରୋପିତଃ = ସମ୍ + ଆ + ରୋପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

୫। ସୂଚକ ………………… ନିଷ୍ଠାନ୍ତା ସର୍ବେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପାରିତୋଷିକ = ପୁରସ୍କାର । ମହାର୍ହ = ମହାମୂଲ୍ୟ । ଅଭିମତଃ = ପ୍ରିୟ । ସ୍ଵତଃ = ମନେପଡ଼ିବା । ପର୍ଯ୍ୟସ୍ତୁକମନା = ବ୍ୟସ୍ତମନା । ସୁମନଃ = ଫୁଲମାଳ ।

ଅନୁବାଦ – ସୂଚକ – ଆବୁତ୍ତ ! ପୁରସ୍କାରରୁ ଜଣାପଡୁଛି, ମହାମୂଲ୍ୟ ରନୁମୁଦ୍ରିକାଟି ରାଜାଙ୍କର ଆଦରଣୀୟ ଥିଲା ।

ଶ୍ୟାଳ – ସେଥ‌ିରେ ଥିବା ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ରନ୍ ଯେ ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମାଦୃତ ତାହା ମୁଁ ମନେ କରୁନାହିଁ ।

ଉଭୟେ – ପୁଣି କ’ଣ?

ଶ୍ୟାଳ – ତା’ର ଦର୍ଶନରେ ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା କେହିଜଣେ ପ୍ରିୟଲୋକ ମନେପଡ଼ିଲେ । ଯେହେତୁ ସେ ପ୍ରକୃତି ଗମ୍ଭୀର ହେଲେହେଁ ମୁହୂର୍ଭକ ପାଇଁ ଲୋତକପୂର୍ଣନୟନ ହୋଇଗଲେ ।

ସୂଚକ – ରାଜା ଆବୃତ୍ତଙ୍କଦ୍ଵାରା ସେବିତ ହେଲେ ।

ଜାନୁକ – ବରଂ କୁହ, ଏହି ମତ୍ସ୍ୟଜୀବୀଙ୍କ ଭର୍ଭା (ଧୀବର) ନିମିତ୍ତ ।

ଧୀବର – ହଜୁର୍ ! ଏଥୁ ଅଧେ ଆପଣମାନଙ୍କର ପୁଷ୍ପର ମୂଲ୍ୟ ହେଉ ।

ଜାନୁକ – ଧୀବର ! ବର୍ତ୍ତମାନ ତୁମେ ଅଧ‌ିକ ମହତ୍ଵ ଓ ମୋର ପ୍ରିୟବନ୍ଧୁ ହୋଇଗଲ । (ସମସ୍ତେ ନିଷ୍ଠାନ୍ତ)

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୁନସ୍ତର୍କୟାମି = ପୁନଃ + ତର୍କୟାମି । କୋଽପ୍ୟଭିମତଃ = କଃ + ଅପି + ଅଭିମତଃ । ଶୋଚିତଶ୍ଚ = ଶୋଚିତଃ + ଚ । ସଂବୃତ୍ତୋଽସି = ସଂବୃରଃ + ଅସି ।

ସମାସ – ମହାରଢ଼େନ = ମହାର୍ହ ରନଂ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ସୁମନୋମୂଲ୍ୟମ୍ = ସୁମନମଃ ମୂଲ୍ୟମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵ) ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପାରିତୋଷିକେଣ = କରଣେ ୩ୟା । ମହାର୍ହରଡ୍ରେନ = କରଣେ ୩ୟା । ଦର୍ଶନେନ = କରଣେ ୩ୟା । ମତ୍ସ୍ୟଶକ୍ରୋ = ‘କୃତ୍’ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭବିତବ୍ୟମ୍ = ଭୂ + ଣିଚ୍ + ତଥ୍ୟ । କୃତ୍ରା = କୃ + କ୍ସାଚ୍ । ସ୍ଵତଃ = ସ୍କୃ + କ୍ତ । ସଂବୃକଃ = ସମ୍ + ବୃତ୍ + ଲୁ ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍ Question Answer

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍ Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
‘परहितसाधनम्’ कथा _____________________ ग्रन्यात् समुद्धृता। (द्वात्रिंशत्पुत्तलिका, पञ्चतन्त्रम्, कथासरित्सागर)
Answer:
द्वात्रिंशत्पुत्तलिका

Question 2.
अस्यां कथायां नरपतेः _____________________ सुगुणानां वर्णनं कृतम्। (शूद्रकस्य, त्रिविक्रमसेनस्य, विक्रमादित्यस्य)
Answer:
विक्रमादित्यस्य

Question 3.
सिंहासनं समारोदुकामं _____________________ एका पुत्तलिका कथयति। (विक्रमादित्यम्, भोजम्, त्रिविक्रमसेनम्)
Answer:
भोजम्

Question 4.
विक्रमे राज्यं कुर्वति भूमण्डले _____________________ नासन्। (सज्जनाः, पिशुना:, ब्राह्मणा:)
Answer:
पिशुना:

Question 5.
विक्रमादित्य राज्यभारं _____________________ निक्षिप्तवान्। (पुत्रेषु, सैन्येषु, मन्त्रिषु)
Answer:
मन्त्रिषु

Question 6.
विक्रमादित्य _____________________ वेषेण देशान्तरं निर्गतः। (योगी, भिक्षुकः, सन्न्यासी)
Answer:
योगी

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍

Question 7.
पर्यटन् स एकस्मिन् दिवसे _____________________ प्राविशत्। (जलमध्ये, गुहायां, महारण्यमध्ये)
Answer:
महारण्यमध्ये

Question 8.
विक्रमादित्य _____________________ एकम् आश्रित्य रात्रौ स्थितः। (गृहम्, मन्दिरम्, वृक्षमूलम्)
Answer:
वृक्षमूलम्

Question 9.
तस्य वृक्षस्य उपरि _____________________ नामा कश्चिद् वृद्धः पक्षिराज आसीत्। (जरद्गवः, चिरञ्जीवी, जतुकर्णि)
Answer:
चिरञ्जीवी

Question 10.
पक्षिसावका: सायम् एकैकं _____________________ आदाय तस्मै वृद्धाय प्रयच्छन्ति स्म। (फलम्, पत्रम्, पुष्पम्)
Answer:
फलम्

Question 11.
अस्ति _____________________ शैवालघोषः नाम पर्वतः। (दक्षिणदेशे, पूर्वदेशे, उत्तरदेशे)
Answer:
उत्तरदेशे

Question 12.
अस्ति उत्तरदेशे _____________________ नाम पर्वतः। (मणिकर्ण, हिमालय, शैवालघोषः)
Answer:
शैवालघोषः

Question 13.
तस्य समीपे _____________________ नगरम् अस्ति। (पलाश, काशी, उज्जयिनी)
Answer:
पलाश

Question 14.
तस्मिन् पर्वते कश्चित् _____________________ निवसति स्म। (यक्ष:, राक्षसः, किन्नरः)
Answer:
राक्षसः

Question 15.
तस्य राक्षसस्य नाम _____________________। (अकासुरः, वकासुरः, अघासुरः)
Answer:
वकासुरः

Question 16.
वयं तुभ्यमाहारार्थं प्रतिदिनमेकं _____________________ दास्यामः। (शिशुं कन्यां, मानवं)
Answer:
मानवं

Question 17.
अद्य मम मित्रस्य कस्यचिद् _____________________ वार: समायातः। (क्षत्रियस्य, भिक्षुकस्य, ब्राह्मणस्य)
Answer:
ब्राह्मणस्य

Question 18.
तस्य ब्राह्मणस्य एक एव _____________________। (पुत्रः, कन्या, पिता)
Answer:
पुत्रः

Question 19.
_____________________ प्रयच्छति चेत् भायी विधवा जायते। (पुत्रं, कन्यां, आत्मानं)
Answer:
आत्मानं

Question 20.
_____________________ ददाति चेत् आश्रमभ्रंशो भवति। (पत्नीं, पुत्रं, आत्मानं)
Answer:
पत्नीं

Question 21.
राजा तत्र नगरे _____________________ समीपं गतः। (मन्दिरं, वध्यशिला, प्रासादं)
Answer:
वध्यशिला

Question 22.
_____________________ वध्यशिलायाम् उपविष्टः। (राजा, ब्राह्मण:, राक्षसः)
Answer:
राजा

Question 23.
राक्षसः राजानं _____________________ इति सम्वोधितम्। (महाभाग !, महासत्त्व !, वोधिसत्त्व !)
Answer:
महासत्त्व !

Question 24.
शिलायां प्रतिदिनं य उपविशति, स मदागमनात् पूर्वमेव _____________________। (शेते, म्रियते, अगच्छत्)
Answer:
म्रियते

Question 25.
मया _____________________ एतत् शरीरं दीयते स्वेच्छया। (परार्थम्, त्वदर्थम्, मदर्थम्)
Answer:
परार्थम्

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍

Question 26.
तव एतत् शरीरं _____________________। (घृण्यम्, श्लाध्यम्, खर्वम्)
Answer:
श्लाध्यम्

Question 27.
भो महासत्त्व ! त्वं सर्वस्य _____________________ असि। (मित्रम्, आर्त्तिहरः, प्राणदाता)
Answer:
आर्त्तिहरः

Question 28.
यदि प्रसन्नं तर्हि अद्य प्रभृति _____________________ परित्यज। (आहार, पशुभक्षणं, मनुष्यभक्षणं)
Answer:
मनुष्यभक्षणं

Question 29.
_____________________ तदा प्रभृति जीवमारणं तत्याज। (ब्राह्मण:, राजा, राक्षस:)
Answer:
राक्षस:

Question 30.
राजा पुत्तलिकावचनं शृत्वा _____________________ अभवत्। (स्तब्धम्, उपहसितम्, तुष्णीम्)
Answer:
तुष्णीम्

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
एकदा क: राज्यभारं मन्त्रिषु निधाय देशान्तरं निर्गतः?
Answer:
ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ

Question 2.
विक्रमादित्यः राज्यभारं केषु निधाय देशान्तरं निर्गत:?
Answer:
ମନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କଠାରେ

Question 3.
सूर्यस्तं दृष्ट्रा विक्रमादित्यः कदा वृक्षमूलमाश्रित्य स्थित:?
Answer:
ରାତିରେ

Question 4.
वृक्षस्य उपरि कः आसीत्?
Answer:
ବୃଦ୍ଧପକ୍ଷୀରାଜ

Question 5.
वृद्धपक्षिराजस्य नाम किमासीत्?
Answer:
ଚିରଞ୍ଜୀବୀ

Question 6.
चिरञ्जीविन: पुत्रा: पौत्राश्च सायंकाले एकैकं किम् आदाय तस्मै वृद्धाय प्रायच्छन्?
Answer:
ଫଳ

Question 7.
उत्तरदेशे को नाम पर्वतः अस्ति?
Answer:
ଶୈବାଳଘୋଷ

Question 8.
कुत्र शैवालघोषः नाम पर्वतः अस्ति?
Answer:
ଉତ୍ତରଦେଶରେ

Question 9.
कस्य समीपे पलाशनगरमस्ति?
Answer:
ଶୈବାଳଘୋଷ ପର୍ବତର

Question 10.
शैवालघाषपर्वते स्थितस्य राक्षसस्य नाम किम्?
Answer:
ବକାସୁର

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍

Question 11.
जना: प्रतिदिनं केन प्रकारेण एकैकं मानुषं तस्मै राक्षसाय प्रयच्छन्ति?
Answer:
ଘରପାଳି ଅନୁସାରେ

Question 12.
एकदा कस्य वारः समायातः?
Answer:
ବ୍ରାହ୍ମଣର

Question 13.
ब्राह्मणस्य कति पुत्राः आसन्?
Answer:
ଗୋଟିଏ ପୁଅ

Question 14.
ब्राह्मणः पुत्रं ददाति चेत् किं भवति?
Answer:
ସନ୍ତାନନାଶ

Question 15.
ब्राह्मण: पत्नीं ददाति चेत् किं भवति?
Answer:
ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମର ବିନାଶ

Question 16.
ब्राह्मण: आत्मानं प्रयच्छति चेत् किं जायते?
Answer:
ଭାର୍ଯ୍ୟା ବିଧବା ହେବ

Question 17.
कः सुहृदः दुःखेन स्वयं दुःखी भवति?
Answer:
ପ୍ରକୃତ ବନ୍ଧୁ

Question 18.
क: विहारवार्थविद् भवति?
Answer:
ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ

Question 19.
राजा ब्राह्मणं स्वगृहं सम्प्रेष्य कुत्र उपविष्टः?
Answer:
ବଧ୍ୟଶିଳାରେ

Question 20.
राक्षसः वदति – भो महासत्त्व ! त्वं पुनः कीदृशो दृश्यसे?
Answer:
ହସହସମୁଖ

Question 21.
परार्थं शरीरं प्रयच्छतः तव शरीरं किम्?
Answer:
ପ୍ରଶଂସନୀୟ

Question 22.
राक्षसः तदा प्रभृति किं तत्याज?
Answer:
ଜୀବବଧ |ମନୁଷ୍ୟଭକ୍ଷଣ

Question 23.
राजा कुत्र प्रत्यगत्?
Answer:
ନିଜ ନଗରୀକୁ

Question 24.
पुत्तलिका भोजराजमब्रवीत् – त्वयि एवं के गुणाः विद्यन्ते?
Answer:
ପରୋପକାର ଓ ଦୟାଦି

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
विक्रमे राज्यं कुर्वति भूमण्डले पिशुना: तस्कराः पापकर्मनिरता नासन्।
Answer:
ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ରାଜତ୍ଵ କଲାବେଳେ ପୃଥିବୀରେ ଦୁର୍ଜନ, ଚୋର ଓ ପାପୀମାନେ ନଥିଲେ ।

Question 2.
एकदा विक्रमादित्यो राज्यभारं मन्त्रिषु निधाय स्वयं योगिवषेण देशान्तरं निर्गतः।
Answer:
ଥରେ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କଠାରେ ରାଜ୍ୟଭାର ଅର୍ପଣ କରି ନିଜେ ଯୋଗୀବେଶରେ ବିଦେଶକୁ ଚାଲିଗଲେ ।

Question 3.
तद् दृष्ट्वा स वृक्षमूलमेकमाश्रित्य रात्रौ स्थितः।
Answer:
ତାହା ଦେଖୁ ରାତିରେ ସେ ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳକୁ ଆଶ୍ରୟକରି ରହିଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍

Question 4.
तस्य वृक्षस्य उपरि चिरञ्जीविनामा कश्चिद् वृद्धः पक्षिराज आसीत्।
Answer:
ସେହି ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ନାମକ କୌଣସି ଏକ ବୃଦ୍ଧ ପକ୍ଷିରାଜ ଥିଲା।

Question 5.
‘भोः पुत्राः ! युष्माभिः नानादेशान् पर्यटद्भिः किं चित्रं दृष्टम्’?
Answer:
‘ହେ ପୁତ୍ରମାନେ ! ବିଭିନ୍ନ ଦେଶ ଭ୍ରମଣକରି ତୁମେମାନେ କି ବିଚିତ୍ର କଥା ଦେଖୁଲ’?

Question 6.
अस्ति उत्तरदेशे शैवालघोषः नाम पर्वतः।
Answer:
ଉତ୍ତର ଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ପର୍ବତଟିଏ ଅଛି।

Question 7.
वयं तुभ्यमाहारार्थं प्रतिदिनमेकं मानवं दास्यामः।
Answer:
ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ ଖାଇବାପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ମନୁଷ୍ୟ ଦେବୁ।

Question 8.
तदनन्तरं तत्रत्या जना: प्रतिदिनं गृहक्रमेण एकैकं मानुषं तस्मै प्रचच्छन्ति।
Answer:
ତାହାପରେ ସେଠିକାର ଲୋକମାନେ ପ୍ରତ୍ୟହ ଘରପାଳି ଅନୁସାରେ ଜଣେ ଜଣେ କରି ମନୁଷ୍ୟକୁ ତାକୁ ଦେଉଥା’ନ୍ତି।

Question 9.
अद्य मम मित्रस्य कस्यचिद् ब्राह्मणस्य वारः समायातः।
Answer:
ଆଜି ମୋର କୌଣସି ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣବନ୍ଧୁର ପାଳି ପଡ଼ିଲା ।

Question 10.
पुत्रं ददाति चेत् सन्ततिच्छेदो भवति।
Answer:
ଯଦି ପୁତ୍ରକୁ ଦେବ ତେବେ ସନ୍ତାନନାଶ ହେବ।

Question 11.
आत्मानं प्रयच्छति चेत् भार्याी विधवा जायते।
Answer:
ଯଦି ନିଜକୁ ପ୍ରଦାନ କରେ ତେବେ ଭାର୍ଯ୍ୟା ବିଧବା ହୋଇଯିବ।

Question 12.
पत्नीं ददाति चेत् आश्रमभ्रंशो भवति।
Answer:
ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଯଦି ଦେବ ତେବେ ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମର ବିନାଶ ହୋଇଯିବ।

Question 13.
पक्षिणो वचः श्रुत्वा विहङ्गरवार्थविद् राजा तत्र नगरे वध्यशिलासंमीपं गतः।
Answer:
ପକ୍ଷୀଟିର କଥା ଶୁଣି ପକ୍ଷିସ୍ୱରାର୍ଥଜ୍ଞ ରାଜା ସେହି ନଗରରେ ଥିବା ବଧ୍ୟଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ ।

Question 14.
त्वं पुनः प्रहसितवदनो दुश्यसे।
Answer:
ତୁମେ ପୁଣି ହସହସ ମୁଖ ଦେଖାଯାଉଛି ।

Question 15.
भो महासत्व ! त्वं सर्वस्य आर्त्तिहरः असि।
Answer:
ହେ ମହାପ୍ରାଣ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଦୁଃଖହରଣକାରୀ ଅଟେ।

Question 16.
परार्थ शरीरं प्रयच्छतः तव एव एतत् शरीरं श्लाध्यम्।
Answer:
ପର ପାଇଁ ଶରୀର ଦାନକରୁଥିବା ତୁମର ଏହି ଦେହ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ଅଟେ।

Question 17.
राक्षसः तदा प्रभृति जीवमारणं तत्याज।
Answer:
ରାକ୍ଷସ ସେହିଦିନଠାରୁ ଜୀବବଧ ତ୍ୟାଗକଲା ।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
विक्रमादित्य : रात्रौ कुत्र स्थित:?
Answer:
ଏକଦା ଭୋଜରାଜ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଦେଶାନ୍ତରରେ ଯାଇ ଏକ ବନମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ବୁଲି ବୁଲି ସାରାଦିନ ତାଙ୍କର ଅତିବାହିତ ହେଲା । ବଣମଧ୍ଯରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୋଇଯିବାରୁ ରାତ୍ରି ଆସିବାମାତ୍ରକେ ସେ ସେହିଠାରେ ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳରେ ରାତ୍ରି ଯାପନ କଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍

Question 2.
चिरञ्जीवी क:?
Answer:
ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ହେଉଛି ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ରାଜା । ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବୃଦ୍ଧ ଅଟେ । ବଣମଧ୍ୟରେ ଭୋଜରାଜ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଯେଉଁ ବୃକ୍ଷମୂଳରେ ରାତ୍ରିଯାପନ କରୁଥିଲେ, ସେହି ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ସେ ନିବାସ କରୁଥିଲା । ପକ୍ଷୀମାନେ ବଣରେ ଉଡ଼ିବୁଲି ତା’ପାଇଁ ଯେଉଁ ଫଳ ଆଣୁଥିଲେ ତାକୁ ଖାଇ ସେ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲା ।

Question 3.
पक्षिणः चिरञ्जीविना किं पृष्ठा?
Answer:
ବନମଧ୍ୟରେ ଏକ ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ବୃଦ୍ଧ ପକ୍ଷୀରାଜ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ନିବାସ କରୁଥିଲା । ତା’ର ପୁଅ ଓ ନାତିମାନେ ନିଜ ଉଦର ପୂର୍ଣ୍ଣକରିବା ପରେ ଯାହା ଫଳ ଆଣି ଦେଉଥିଲେ ସେଥ‌ିରେ ସେ ଜୀବନ କଟାଉଥିଲା । ତା’ପରେ ରାତିରେ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ଆନନ୍ଦରେ ବସି ସେହି ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ପଚାରିଲା – ହେ ପୁତ୍ରମାନେ ! ତୁମ୍ଭେମାନେ ତ ନାନାଦେଶ ବୁଲୁଛି ତେବେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥା କ’ଣ ଦେଖୁଲ ? ଏହିପରି ପ୍ରଶ୍ନ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ କରିଥିଲା ।

Question 4.
शैवालघोषे कः प्रतिवसति स्म? असौ प्रत्यहं किं करोति?
Answer:
ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ପର୍ବତଟିଏ ଥିଲା । ସେହି ପର୍ବତରେ ବକାସୁର ନାମକ ରାକ୍ଷସ ନିବାସ କରୁଥିଲା । ସେ ପ୍ରତିଦିନ ପର୍ବତ ନିକଟସ୍ଥ ପଲାଶନଗର ସମସ୍ତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ କି ପୁରୁଷ, ସ୍ତ୍ରୀ, ପିଲା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମନଇଚ୍ଛା ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିଲା । ବକାସୁରର ଏପରି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନଗରବାସୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ।

Question 5.
ब्राह्मणः राक्षसाय भोजनदानावसरे किम् अचिन्तयत्?
Answer:
ନଗରବାସୀ ପ୍ରତିଦିନ ପାଳିକରି ଜଣକୁ ରାକ୍ଷସର ଭକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ପଠାଉଥିଲେ । ଥରେ ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣର ପାଳିପଡ଼ିଲା । ତହୁଁ ସେ ଚିନ୍ତାକଲା ଯେ ଯଦି ମୋର ଏକମାତ୍ର ପୁତ୍ରକୁ ଦେଉଛି ତେବେ ନିଃସନ୍ତାନ ହୋଇଯିବି । ଯେବେ ନିଜକୁ ଅର୍ପଣ କରୁଛି ତେବେ ସ୍ତ୍ରୀ ବିଧବା ହୋଇଯିବ । ପୁଣି ଯଦି ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଦେଉଛି ତେବେ ମୋର ସଂସାର ଉଚ୍ଛନ୍ନ ହୋଇଯିବ । ଏହିପରି ନାନାକଥା ଚିନ୍ତାକରି ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୁଃଖର ସହିତ ରାକ୍ଷସର ଭୋଜନ ନିମନ୍ତେ ବଧଶିଳା ଆଡ଼କୁ ଚାଲିଲା ।

Question 6.
परहितसाधनमाश्रित्य सुहृदः लक्षणं निर्णयत।
Answer:
ଅନ୍ୟର ହିତସାଧନ ନିମନ୍ତେ ଯେ ନିଜ ଜୀବନକୁ ବଳି ଦେବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ ସେ ହିଁ ପ୍ରକୃତ ବନ୍ଧୁ । କାରଣ ରାଜା ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଗୃହକୁ ପଠାଇ ନିଜେ ବଧଶିଳାରେ ବସିପଡ଼ିଲେ । ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ମୁଖରେ ଯଥାର୍ଥ ଉକ୍ତି ଯେ – “अहो ! अयमेव सुहृत्, य सुहृदो दुःखेन स्वयं दुःखी भवति।”

Question 7.
विक्रमादित्य कथं महासत्त्व इति राक्षसेन उक्तम्?
Answer:
ରାକ୍ଷସ ବକାସୁର ଯେତେବେଳେ ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଆସିଲା ସେତେବେଳେ ଦେଖିଲା ଯେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ସହର୍ଷଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲିତ ବଦନରେ ବସିଛି । ତାକୁ ଦେଖୁ ରାକ୍ଷସ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟାନ୍ବିତ ହେଲା ଏବଂ ମହାସତ୍ତ୍ଵ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କଲା, କାରଣ ରାକ୍ଷସର ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ଯିଏ ସେହି ବଧଶିଳାରେ ବସିଥାଏ ସେ ମରିଯାଏ । ଏଥିରେ ରାକ୍ଷସ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ବରଯାଚନା ପାଇଁ କହିଥିଲା । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କର ଏତାଦୃଶ ତ୍ୟାଗ ଓ ଦୟାର ଭାବନା ତାଙ୍କୁ ମହାସତ୍ତ୍ଵ ନାମରେ ନାମିତ କରିଥିଲା, ଯାହାକି ରାକ୍ଷସଦ୍ବାରା ଅଭିହିତ ହୋଇଥିଲା ।

Question 8.
वध्यशिलायाम् उपविष्टः राजा राक्षसं किम् अब्रवीत्?
अथवा
राजा वररूपेण राक्षसं किमयाचत?
Answer:
ରାକ୍ଷସ ବଧଶିଳାରେ ଉପବେଶନ କରିଥିବା ରାଜାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ତାଙ୍କର ତ୍ୟାଗ ଓ ଦୟାର ଭାବନା ଦେଖୁ ମୃତ୍ୟୁକାଳରେ ବି ହରଷମୁଖ ଦେଖୁ ତାଙ୍କୁ ମହାସତ୍ତ୍ଵ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ବରଯାଚନା କରିବାପାଇଁ କହିଲା । ରାଜା କିନ୍ତୁ ପ୍ରଥମେ ବଧଶିଳାରେ ବସି ତାଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କରିବାକୁ କହିଲେ, ମୁଁ ପର ନିମନ୍ତେ ଏ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଅଛି । ପରେ ବରଯାଚନା କରି ରାକ୍ଷସକୁ ଜୀବମାରଣ ନକରିବାପାଇଁ କହିଥିଲେ । ସେହିଦିନଠାରୁ ସେ ରାକ୍ଷସ ମଧ୍ୟ ଆଉ ଜୀବମାରଣ କଲା ନାହିଁ ।

Question 9.
वासुरं नागरिका: किं प्रतिश्रुतवन्तः?
Answer:
ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ଶୈବାଳଘୋଷ ପର୍ବତରେ ବକାସୁର ନାମକ ଏକ ରାକ୍ଷସ ରହୁଥିଲା । ସେ ନିକଟସ୍ଥ ପିଲାଶନଗରର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମନଇଚ୍ଛା ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିଲା । ଥରେ ସେହି ନଗରବାସୀ ସେ ବକାସୁରକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇ କହିଲେ – ‘ହେ ବକାସୁର ! ତୁମେ ମନଇଚ୍ଛା ସମ୍ମୁଖରେ ପଡୁଥିବା ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଖାଅନାହିଁ । ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମର ଆହାର ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତିଦିନ ଗୋଟିଏ କରି ମଣିଷ ଦେବୁ ।’ ଏହିପରି କହି ପ୍ରତିଦିନ ଜଣ ଜଣକୁ ପାଳିକରି ନଗରବାସୀ ତା’ ନିକଟକୁ ପଠାଉଥିଲେ ।

Question 10.
राजानं दृष्ट्वा कथं राक्षस: विस्मितोऽभवत्?
Answer:
ବଧଶିଳା ଉପରେ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତବଦନଯୁକ୍ତ ରାଜାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ରାକ୍ଷସ ବିସ୍ମିତ ହୋଇଥିଲା କାରଣ ଏଥ‌ିପୂର୍ବରୁ ଯେ ଶିଳା ଉପରେ ବସୁଥିଲା ସେ ରାକ୍ଷସର ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ହିଁ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିଲା । ହେଲେ ରାଜାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ରାକ୍ଷସ ଦର୍ଶନ କଲା, ଏଣୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟାନ୍ବିତ ହେଲା ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍

Question 11.
पक्षिणां वचः शृत्वा राजा किम् अकरोत्?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ପକ୍ଷୀମାନେ ଶୈବାଳଘୋଷ ପର୍ବତନିବାସୀ ରାକ୍ଷସର ଜୀବମାରଣ କଥା କହୁଥିଲେ, ସେହି ବୃକ୍ଷମୂଳରେ ଥାଇ ରାଜା ସେ ସମସ୍ତ କଥା ଶୁଣୁଥିଲେ । ଆଉ ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣର ଏପରି ଦୁଃଖାବସ୍ଥାକୁ ଅନୁଭବକରି ପରମଦୟାର୍ଦ୍ରଚିତ୍ତ ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ତତ୍‌କ୍ଷଣେ ସେ ନଗରନିକଟସ୍ଥ ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଅଭୟବାଣୀ ଶୁଣାଇ ନିଜେ ଯାଇ ସେହି ବଧଶିଳା ଉପରେ ରାକ୍ଷସର ଭୋଜନ ନିମନ୍ତେ ବସିପଡ଼ିଲେ । ଏଥୁରୁ ରାଜାଙ୍କର ତ୍ୟାଗଶୀଳତାର ପରିଚୟ ମିଳେ ।

Question 12.
कथं राक्षसेन कथितम् “अहं तृष्टोऽस्मि”?
Answer:
ବଧଶିଳା ଉପରେ ପରମତ୍ୟାଗୀ ରାଜାଙ୍କୁ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ବଦନଯୁକ୍ତ ଦେଖୁ ତାଙ୍କର ପରାର୍ଥନିମନ୍ତେ ଶରୀର ତ୍ୟାଗ ବିଷୟକୁ ଶୁଣି ରାକ୍ଷସ ବକାସୁର କହିଲା – ‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରାଣରକ୍ଷକ ଅଟ । ପରପାଇଁ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ତୁମର ଏ ଶରୀର ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଶଂସନୀୟ । ଏଣୁ ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲି । ତେଣୁ ତୁମେ ବର ମାଗ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
“परहतिसाधनम्” इति कथाप्रसङ्गात् राजा विक्रमादित्यस्य त्यागं दयाञ्च प्रदर्शयत्।
अथवा
विक्रमादित्यः कथं राक्षससम्मुखं गत्वा आत्मानं विसर्जयितुं स्थिरिकृतवान्?
Answer:
ସିଂହାସନରେ ଆରୁଢ଼ହେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ଏକ କଣ୍ଢେଇ ଏକଥା କହିଥିଲା । ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଥିଲେ ସୁଶାସକ । ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟଶାସନ କାଳରେ ରାଜ୍ୟରେ ମିଥ୍ୟାବାଦୀ, ଚୌର ଓ ପାପୀ ନଥିଲେ । ଥରେ ରାଜା ରାଜ୍ୟଭାର ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଦେଇ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ବେଶରେ ବିଦେଶକୁ ବାହାରିଲେ । ବୁଲିବୁଲି ଯାଇ ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳରେ ଘୋର ଅରଣ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେ ରାତ୍ରିଯାପନ ପାଇଁ ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳେ ବସିଲେ । ସେହି ଗଛରେ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ନାମକ ବୃଦ୍ଧ ପକ୍ଷୀରାଜ ରହୁଥିଲା । ତା’ର ପିଲାମାନେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନକୁ ଯାଇ ଆହାରକରି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଫଳ ଆଣି ତାକୁ ଦେଉଥିଲେ । ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ସେମାନେ ବୁଲୁଥିବାବେଳେ କ’ଣ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟକଥା ଦେଖ‌ିଲେ ବୋଲି ପଚାରନ୍ତେ ଏକ ପକ୍ଷୀ ଯାହା କହିଲା, ସେ କଥାକୁ ବୃକ୍ଷମୂଳେ ରାଜା ଶୁଣୁଥିଲେ ।

ପକ୍ଷୀଟି କହିଲା – ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ପର୍ବତଟିଏ ଅଛି । ତା’ ନିକଟରେ ପଲାଶନଗର ରହିଛି । ସେହି ପର୍ବତରେ ଥ‌ିବା ଏକ ରାକ୍ଷସ ଯା’ର ନାଁ ବକାସୁର ସେ ପ୍ରତିଦିନ ନଗରକୁ ଆସି ତା’ଆଗରେ ଯେ ପଡୁଥିଲା, ତାକୁ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିଲା । ଥରେ ନଗରବାସୀ ଲୋକେ କହିଲେ – ‘‘ହେ ବକାସୁର ! ତୁମେ ଏପରି କରନାହିଁ, ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମର ଆହାର ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତିଦିନ ଗୋଟିଏ କରି ମଣିଷ ଆଣିଦେବୁ ।’’

ତା’ପରେ ସେ ନଗରବାସୀ ପ୍ରତିଦିନ ପାଳି ଅନୁସାରେ ପ୍ରତିଘରୁ ଜଣ ଜଣଙ୍କୁ ନେଇ ତାଙ୍କୁ ଦେଉଥାନ୍ତି । ଏହିପରି ଅନେକ ଦିନ ଗଡ଼ିଗଲା । ଦିନେ ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣର ପାଳି ପଡ଼ିବାରୁ ସେ ବ୍ୟଥ୍‌ତ ବା ଦୁଃଖୁତ ହେଲା, କାରଣ ତା’ର ଏକମାତ୍ର ପୁତ୍ର, ତାକୁ ଯଦି ସେ ଦିଏ ତେବେ ତା’ର କୁଳ ନାଶ ଯିବ । ସେ ଯଦି ନିଜେ ଯାଏ ତେବେ ସ୍ତ୍ରୀ ବିଧବା ହୋଇଯିବ । ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଯଦି ଦିଏ ତେବେ ଘର ଉଜୁଡ଼ିଯିବ । ଏକଥା ଭାବି ବ୍ରାହ୍ମଣ ବର୍ଷଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲା ।

ଏହି ସମୟରେ ଏକଥା ଶୁଣି ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ସେହି ନଗରର ବର୍ଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଦେଖୁ ତାକୁ ଅଭୟବାଣୀ ଶୁଣାଇ ଘରକୁ ପଠାଇଦେଲେ ଓ ନିଜେ ବଧଶିଳା ଉପରେ ବସିଗଲେ । ବକାସୁର ଆସି ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ହରଷମନା ଲୋକଟିଏ ଦେଖୁ ପଚାରିଲା – ‘‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ଏଠାକୁ ଯେ ଆସେ ସେ ମୋ ଆସିବାପୂର୍ବରୁ ହିଁ ମରିଯାଏ । ହେଲେ ତୁମେ ଏତେ ହସହସ ମୁଖରେ ଏଠାରେ ବସିଛ । ତୁମେ କିଏ ?’’

ଏହାପରେ ରାଜା କହିଲେ, ମୁଁ ଅନ୍ୟ ପାଇଁ ସ୍ଵଇଚ୍ଛାରେ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ତେଣୁ ମୋ ମନରେ ଆଦୌ ଗ୍ଳାନି ନାହିଁ । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ତୁମର ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ କର ବା ମୋତେ ଭକ୍ଷଣ କର। ଏହାପରେ ରାକ୍ଷସ କ୍ଷଣିଏ ରହି ଭାବିଲା ଓ କହିଲା – ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଦୁଃଖହରଣକାରୀ ଓ ତୁମର ଏ ଶରୀର ପ୍ରଶଂସନୀୟ । ମୁଁ ତୁମ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲି ଏଣୁ ବର ମାଗ । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ – ‘ହେ ରାକ୍ଷସ ! ତୁମେ ମନୁଷ୍ୟ ଭକ୍ଷଣ ତ୍ୟାଗ କର ।’ ତାପରେ ରାକ୍ଷସ ସେହିଦିନଠାରୁ ଜୀବମାରଣ ତ୍ୟାଗ କଲା । ରାଜା ସ୍ଵନଗରୀକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କଲେ ।

ଏହିପରି ଭାବେ ତ୍ୟାଗପୂତ ଚରିତ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ ପରମ ଉପକାରୀ ଦୟାଶୀଳ ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ପୁତ୍ତଳିକାଠାରୁ କଥା ଶୁଣି ନୀରବ ରହିଲେ ଓ ସିଂହାସନରେ ଉପବେଶନ କଲେ । ଏହାଥିଲା ରାଜାଙ୍କର ଚାରିତ୍ରିକ ଗୁଣ ଓ ମହତ୍ତ୍ଵର ଚରମ ତଥା ପରମ ନିଦର୍ଶନ ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍ Summary

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ‘‘ପରହିତସାଧନମ୍’’ ଏହି ନାମଧେୟ କଥା ଦ୍ବାତ୍ରିଂଶତ୍‌ପୁତ୍ତଳିକା ଗ୍ରନ୍ଥରୁ ସମୁଦ୍ଧୃତ । ଏହି କଥାରେ ଭାରତଭୂମଣ୍ଡଳ ବିସ୍ତ୍ରୁତ ପ୍ରଥଯଶା ନରପତି ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କର ସୁଗୁଣ ଚରିତର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ସିଂହାସନରେ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥୁବା ଭୋଜଙ୍କ ପ୍ରତି ପୁତ୍ତଳିକା (କଣ୍ଢେଇ) ବିକ୍ରମ ଗୁଣକୀର୍ତ୍ତନ ବିନିବେଦିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରସ୍ତୁତ କଥାରେ ପରହିତସାଧନର ପରାକାଷ୍ଠା ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି । ଏହି କଥାର ଭାଷା ଅତୀବ ହୃଦ୍ୟ ଏବଂ ଭାବ ଅତୀବ ଗମ୍ଭୀର । ପରହିତ ପରାୟଣା ରାଜାଙ୍କଦ୍ବାରା କୁରରାକ୍ଷସର ଚରିତ୍ର ତଥା ହୃଦୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଅଛି ।

ସାରକଥା – ସିଂହାସନକୁ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଯାଉଥ‌ିବା ରାଜା ଭୋଜଙ୍କୁ ଏକ କଣ୍ଢେଇ କହିଲା – ରାଜା ! ଶୁଣ । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କ ରାଜତ୍ୱକାଳରେ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟରେ କେହିହେଲେ ମିଛୁଆ, ଚୋର ଓ ପାପୀ ନ ଥିଲେ । ଥରେ ସେ ରାଜ୍ୟଭାର ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଦେଇ ନିଜେ ଯୋଗୀବେଶରେ ବିଦେଶକୁ ବାହାରିପଡ଼ିଲେ । ବୁଲୁ ବୁଲୁ ସଂଧ୍ୟାସମୟରେ ମହାରଣ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ସେ ରାତ୍ରିରେ କୌଣସି ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳେ ରହିଲେ । ସେହି ଗଛରେ ଚିରଂଜୀବୀ ନାମକ ଏକ ବୃଦ୍ଧପକ୍ଷୀରାଜ ରହୁଥିଲା । ତା’ର ପୁଅ ଓ ନାତିମାନେ ଅନ୍ୟଦେଶକୁ ଯାଇ ଉଦର ପୂରଣକରି ସଂଧ୍ୟାରେ ତା’ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଫଳ ନେଇଆସୁଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କୁ ଦେଉଥିଲେ । ରାତିରେ ଆନନ୍ଦରେ ଚିରଂଜୀବୀ ସେମାନଙ୍କୁ ପଚାରିଲା – ତୁମେ ନାନାଦେଶ ବୁଲି କ’ଣ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥା ଦେଖୁ ?

ଏକ ପକ୍ଷୀ କହିଲା – ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ଏକ ପର୍ବତ ଥିଲା । ତା’ ନିକଟରେ ପଲାଶନଗର ଥିଲା । ସେହି ପର୍ବତରେ ବକାସୁର ନାମକ ଏକ ରାକ୍ଷସ ରହୁଥିଲା । ସେ ପ୍ରତିଦିନ ନଗରକୁ ଆସି ତା’ ଆଗରେ ଆସୁଥୁବା ଯେକୌଣସି ମନୁଷ୍ୟ, ସ୍ତ୍ରୀ ବା ବାଳକକୁ ସେ ପର୍ବତକୁ ନେଇ ଖାଉଥିଲା । ଥରେ ନଗରବାସୀ ଲୋକେ ସେ ରାକ୍ଷସକୁ ଏପରି ନ ଖାଇବାପାଇଁ କହି ତାକୁ ପ୍ରତିଦିନ ଆହାର ନିମନ୍ତେ ଗୋଟିଏ ମଣିଷ ଦେବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଲେ ।

ତା’ପରେ ପାଳିକ୍ରମେ ଲୋକେ ପ୍ରତିଦିନ ଜଣେ ମଣିଷକୁ ଦେଲେ । ଏହିପରି ଅନେକ ଦିନ ଚାଲିଗଲା । ଆଜି ମୋର କୌଣସି ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବନ୍ଧୁର ପାଳି ପଡ଼ିଲା । ତା’ର ଏକ ପୁତ୍ର । ଯଦି ପୁଅକୁ ଦିଏ ତେବେ ସନ୍ତାନହାନି ହେବ । ନିଜେ ଯଦି ଯିବ ତେବେ ପନ୍ଥୀ ବିଧବା ହୋଇଯିବ ଏବଂ ପତ୍ନୀକୁ ଯଦି ଦିଏ ତେବେ ଆଶ୍ରମ ଭ୍ରଂଶ ହୋଇଯିବ । ଏହାହିଁ ମୋର ଦୁଃଖର କାରଣ । ଏକଥା ଶୁଣି ପକ୍ଷୀମାନେ କହିଲେ – ଆରେ ! ଇଏ ହିଁ ପ୍ରକୃତରେ ବନ୍ଧୁ । କାରଣ ଯିଏକି ବନ୍ଧୁର ଦୁଃଖରେ ନିଜେ ଦୁଃଖୀ ହେଉଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍

ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଏହି କଥା ଶୁଣି ବିହଙ୍ଗରବାର୍ଥବିତ୍ ରାଜା ଭୋଜ ସେହି ନଗରରେ ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ । ସେଠି ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଦେଖ୍ ତାଙ୍କୁ ଅଭୟଦେଇ ଘରକୁ ପଠାଇ ନିଜେ ସେ ଶିଳା ଉପରେ ବସିପଡ଼ିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ରାକ୍ଷସ ଆସି ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ସେ ଲୋକଟିକୁ ଦେଖ୍ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟହୋଇ ପଚାରିଲା – ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ଏ ଶିଳାରେ ଯେ ପ୍ରତିଦିନ ବସେ ସେ ମୋ ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ହିଁ ମରିଯାଇଥାଏ । ତୁମେ କ’ଣ ଆଜି ହସ ହସ ମୁଖରେ ବସିଥିବାର ଦେଖାଯାଉଛି । ତେବେ କୁହ, ତୁମେ କିଏ ?

ରାଜା କହିଲେ – ‘ମୁଁ ଅନ୍ୟପାଇଁ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଏ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ଏଣୁ ମୋ ମନରେ କିଛି ଗ୍ଳାନି ନାହିଁ । ତୁମେ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ କର । ତା’ପରେ ରାକ୍ଷସ ଟିକେ ଭାବି କହିଲା – ‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଦୁଃଖହାରୀ ଅଟ । ଅନ୍ୟପାଇଁ ପ୍ରଦତ୍ତ ଏ ଶରୀର ତୁମର ପ୍ରଶଂସନୀୟ । ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲି । ବର ମାଗ’ । ରାଜା କହିଲେ – ହେ ରାକ୍ଷସ ! ଯଦି ତୁମେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇଛି ତେବେ ଆଜିଠୁ ମନୁଷ୍ୟଭକ୍ଷଣ ତ୍ୟାଗ କର ।’’ ତା’ପରେ ରାକ୍ଷସ ସେହିଦିନଠାରୁ ଜୀବମାରଣ ତ୍ୟାଗ କଲା । ରାଜା ନିଜ ନଗରୀକୁ ଫେରିଗଲେ । ଏକଥା କହି କଣ୍ଢେଇ ଭୋଜରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା ତୁମଠି ଯଦି ପରୋପକାର ଗୁଣ ଅଛି ତେବେ ସିଂହାସନରେ ବସ । ରାଜା କିନ୍ତୁ ମୌନ ରହିଲେ ।

୧। ସିଂହାସନଂ ସମାରୋତୁକାମଂ ……………………… ପକ୍ଷୀରାଜ ଆସୀତ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସିଂହାସନଂ = ସିଂହାସନକୁ । ସମାରୋତୁକାମମ୍ = ଆରୋହଣ କରିବାପାଇଁ ଇଚ୍ଛୁକ । ଭୋଜମ୍ = ଭୋଜରାଜଙ୍କୁ । ଏକା ପୁଭଳିକା = ଗୋଟିଏ କଣ୍ଢେଇ । କଥୟତି = କହୁଛି । ଶୁୟତାମ୍ = ଶୁଣନ୍ତୁ । ପିଶୁନଃ = ମିଛୁଆ । ତସ୍କରା = ଚୋର । ନାସନ୍ = ନ ଥିଲେ । ରାଜ୍ୟଭାରମ୍ = ରାଜ୍ୟଶାସନ । ନିଧାୟ ନ୍ୟସ୍ତକରି । ସ୍ବୟମ୍ = ନିଜେ । ଦେଶାନ୍ତରମ୍ = ଅନ୍ୟଦେଶକୁ । ନିର୍ଗତଃ = ଗଲେ । ପର୍ଯ୍ୟଟନ୍ = ବୁଲୁବୁଲୁ । ପ୍ରାବିଶତ୍ = ପ୍ରବେଶକଲେ । ପକ୍ଷୀରାଜଃ = ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ରାଜା ।

ଅନୁବାଦ – ସିଂହାସନକୁ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରୁଥିବା ରାଜା ଭୋଜଙ୍କୁ ଏକ କଣ୍ଢେଇ କହିଲା – ଆହେ ରାଜା ! ଶୁଣ । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କ ରାଜତ୍ଵ କାଳରେ ରାଜ୍ୟରେ ମିଛୁଆ, ଚୋର, ପାପୀମାନେ ନ ଥିଲେ । ଥରେ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ରାଜ୍ୟଭାର ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଦେଇ ନିଜେ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ବେଶରେ ବିଦେଶକୁ ବାହାରିପଡ଼ିଲେ । ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ ସେ ଦିନେ ଯେତେବେଳେ ମହାବନରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ, ସେତେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୋଇଗଲା । ତାହା ଦେଖୁ ସେ କୌଣସି ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳରେ ରାତିଟି ରହିଲେ । ସେହି ବୃକ୍ଷରେ ଚିରଂଜୀବୀ ନାମକ କୌଣସି ଏକ ବୃଦ୍ଧ ପକ୍ଷୀରାଜ ଥୁଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନାସନ୍ = ନ + ଆସନ୍ । ସୂର୍ଯ୍ୟୋଽସ୍ତମ୍ଭ = ସୂର୍ଯ୍ୟ + ଅସ୍ତମ୍ଭ । ବୃକ୍ଷମୂଳମେକମାଶ୍ରିତ୍ୟ = ବୃକ୍ଷମୂଳମ୍ + ଏକମ୍ + ଆଶ୍ରିତ୍ୟ । କଶ୍ଚିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍ ।

ସମାସ – ସିଂହାସନମ୍ = ସିଂହ ଚିହ୍ନିତ ଆସନମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଭୂମଣ୍ଡଳେ = ଭୂବ ମଣ୍ଡଳମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ମହାରଣ୍ୟମଧ୍ଯ = ମହାନ୍ ଚାସୌ ଅରଣ୍ୟମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ), ତସ୍ୟ ମଧ୍ୟ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ବୃକ୍ଷମୂଳମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ମୂଳମ୍‌ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଭୋ ରାଜନ୍ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବିକ୍ରମେ = ଭାବେ ୭ମୀ । ଭୂମଣ୍ଡଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ବୃକ୍ଷମୂଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିଧାୟ = ନି + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ଗତଃ = ନିଃ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ପର୍ଯ୍ୟଟନ୍ = ପରି + ଅଟ୍ + ଶତ୍ରୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଲ୍କାଚ୍ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ ।

୨। ତଥ୍ୟ ପୁତ୍ରା ………… କିଂ ଚିତ୍ର ଦୃଷ୍ଟମ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପୁତ୍ରା ପୌତ୍ରାଣ୍ଟ = ପୁଅ ଓ ନାତିମାନେ । ଦେଶାନ୍ତରଂ ଗର୍ତ୍ତା = ନାନାଦେଶକୁ ଯାଇ । ସ୍ବେଦର ପୂରଣଂ ବିଧାୟ = ନିଜ ପେଟ ପୂରାକରି । ପ୍ରଯଛନ୍ତି = ଦିଅନ୍ତି । ତାନ୍ = ତାଙ୍କୁ । ଅପୃଚ୍ଛନ୍ = ପଚାରିଲେ । ବଚନମ୍ = କଥାକୁ । ଅଶୃଣୋତ୍ = ଶୁଣିଲେ । ପର୍ଯ୍ୟଟନ୍‌ତିଃ = ବୁଲାବୁଲି କରି । ଚିତ୍ରମ୍ = ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟକର ଘଟଣା ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ର ପୁଅ ଓ ନାତିମାନେ ଅନ୍ୟଦେଶକୁ ଯାଇ ନିଜେ ପେଟପୂରାଇ ଖାଇ ସଂଧ୍ୟାକାଳରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ କରି ଫଳଧରି ସେହି ବୁଢ଼ାପକ୍ଷୀକୁ ଦେଉଥିଲେ । ତା’ପରେ ରାତିରେ ଚିରଂଜୀବୀ ଆନନ୍ଦରେ ବସି ସେହି ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ପଚାରିଲା – ‘ହେ ପୁତ୍ରମାନେ ! ତୁମ୍ଭେମାନେ ତ ନାନାଦେଶ ବୁଲାବୁଲି କରି କ’ଣ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥା ଦେଖୁଲ?

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୌତ୍ରାଶ୍ଚ = ପୌତ୍ରା + ଚ । ସ୍ଵାଦରପୂରଣମ୍ = ସ୍ବ + ଉଦରପୂରଣମ୍ । ଏକୈକମ୍ = ଏକ + ଏକମ୍ । ଫଳମାଦାୟ = ଫଳମ୍ + ଆଦାୟ । ସୁଖେନୋପବିଷ୍ଟ = ସୁଖେନ + ଉପବିଷ୍ଟ । ରାଜାପି = ରାଜା + ଅପି । ସମାସ – ସ୍ଵାଦରପୂରଣମ୍ = ସ୍ୱସ୍ୟ ଉଦରଂ, ତସ୍ୟ ପୂରଣମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ବୃକ୍ଷମୂଳେ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ମୂଳମ୍, ତସ୍ମିନ୍‌ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ସ୍ଵାଦରପୂରଣମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତସ୍ମି, ବୃଦ୍ଧାୟ = ଦାନାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ସୁଖେନ ‘ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିତ୍ୟଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍’ ସୂତ୍ରଯୋଗେ ୩ୟା । ବୃକ୍ଷମୂଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ବଚନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯୁଷ୍ମାଭି = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପୂରଣମ୍ = ପୂର + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ବିଧାୟ = ବି’ + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଦାୟ = ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଦୃଷ୍ଟମ୍ = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ ।

୩। ତତ୍ର ଏକେନ ପକ୍ଷିଣା ………………….. ମାନବଂ ଦାସ୍ୟାମଃ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଏକେନ ପକ୍ଷିଣା = ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷୀ । ଭଣିତମ୍ = କହିଲା । ସମୀପେ = ନିକଟରେ । ତସ୍ମିନ୍ ପର୍ବତେ ଜ୍ଞ ସେହି ପର୍ବତରେ । କଶ୍ଚିତ୍ = କୌଣସି । ପ୍ରତିଦିନମ୍ = ସବୁଦିନ । ସମ୍ମୁଖାୟାତମ୍ = ଆଗକୁ ଆସୁଥ‌ିବା । ଯଃ କଞ୍ଚନମ୍ = ଯେକୌଣସି । ମାନୁଷମ୍ = ମନୁଷ୍ୟକୁ । ନୀତ୍ଵା = ନେଇ । ଭକ୍ଷୟତି = ଖାଇଦିଏ । ଏକଦା = ଥରେ । ଜନୈ = ଲୋକଙ୍କଦ୍ବାରା । ଯଥେଚ୍ଛମ୍ = ନିଜ ମନଇଚ୍ଛା । ପତିତମ୍ = ପଡୁଥିବା । ଆଂକମେବ = ଯେକୌଣସି ଲୋକକୁ । ମାତୃଭକ୍ଷୟ = ଖାଅ ନାହିଁ । ଆହାରାମିଂ = ଭୋଜନ ନିମନ୍ତେ । ଦାସ୍ୟାମଃ = ଦେବୁ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍

ଅନୁବାଦ – ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷୀ କହିଲା – ‘ହେ ତାତ ! ଶୁଣ । ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ଏକ ପର୍ବତ ଅଛି । ତା’ ନିକଟରେ ପଲାଶନଗର ରହିଛି । ସେହି ପର୍ବତରେ ଥ‌ିବା କୌଣସି ଏକ ରାକ୍ଷସ ପ୍ରତିଦିନ ନଗରକୁ ଆସି ତା’ ଆଗରେ ଆସୁଥ‌ିବା ଯେକୌଣସି ମନୁଷ୍ୟକୁ, ସ୍ତ୍ରୀ ବା ବାଳକକୁ ପର୍ବତକୁ ନେଇ ଖାଇଦିଏ । ଥରେ ନଗରବାସୀ ଲୋକମାନେ ତାକୁ କହିଲେ – ‘ହେ ବକାସୁର ! ତୁମେ ମନଇଚ୍ଛା ସମ୍ମୁଖରେ ପଡୁଥିବା ଯେକୌଣସି ଲୋକକୁ ଖାଅନାହିଁ । ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମ ଆହାର ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତିଦିନ ଗୋଟିଏ କରି ମଣିଷ ଦେବୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପଲାଶନଗରମସ୍ତି = ପଲାଶନଗରମ୍ + ଅସ୍ଥି । କଶ୍ଚିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍। ନଗରମାଗତ୍ୟ = ନଗରମ୍ + ଆଗତ୍ୟ । ସମ୍ମୁଖାୟାତମ୍ = ସମ୍ମୁଖ + ଆୟାତମ୍ । କମେବ = କମ୍ + ଏବ । ତୁଭ୍ୟମାହାରାର୍ଥୀ = ତୁଭ୍ୟମ୍ + ଆହାରାର୍ଥମ୍ । ପ୍ରତିଦିନମେକମ୍ = ପ୍ରତିଦିନମ୍ + ଏକମ୍ ।

ସମାସ – ପ୍ରତିଦିନମ୍ = ଦିନଂ ଦିନମ୍ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ଯଥେଚ୍ଛମ୍ = ଇଚ୍ଛାମନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ଆହାରାର୍ଥମ୍ = ଆହାରାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ), ସମ୍ମୁଖପତିତମ୍ = ସମ୍ମୁଖେ ପତିତମ୍ (୭ମୀ ତତ୍ତ୍ଵ) । ନଗରବାସିଭିଂ = ନଗରେ ବସନ୍ତି ଇତି, ତୈ (ଉପପଦ୍ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଏକେନ ପକ୍ଷିଣା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଶୈବାଳଘୋଷ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ନଗରବାସିଭି, ଜନଃ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ସମ୍ମୁଖପତିତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଭଣିତମ୍ = ଭଣ୍ + କ୍ତ । ନୀତ୍ଵା = ନୀ + କ୍ସାବ୍ । ପତିତମ୍ = ପତ୍ + ଲୁଟ୍ ।

୪। ତଦନନ୍ତରଂ ତତ୍ରତ୍ୟାଜନା …………………. ସ୍ୱୟଂ ଦୁଃଖୀ ଭବତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତତ୍ରତ୍ୟା = ସେଠିକାର । ଗୃହକ୍ରମେଣ = ଘର କ୍ରମରେ । ଏକୈକମ୍ = ଜଣ ଜଣ କରି । ମାନୁଷମ୍ = ମଣିଷକୁ । ପ୍ରଯଚ୍ଛତି = ଦେଉଥା’ନ୍ତି । ଅଦ୍ୟ = ଆଜି । କସ୍ୟଚିଦ୍ = କୌଣସି । ବାରଃ = ପାଳି । ସମାୟାତଃ = ଆସିଲା । ଚେତ୍ = ଯଦି । ସନ୍ତତିଛେଦଃ = ସନ୍ତାନହୀନ । ଆତ୍ମନମ୍ = ନିଜକୁ । ଆଶ୍ରମଭ୍ରଂଶୋ = ଘର ଉଜୁଡ଼ିଯିବ । ମହଦୁଃଖସ୍ୟ = ମହାଦୁଃଖର । ଶ୍ରୁତ୍ବା = ଶୁଣି । ପକ୍ଷିଭି = ପକ୍ଷୀଙ୍କଦ୍ବାରା । ସୁହୃତ୍ = ବନ୍ଧୁ । ସ୍ଵୟମ୍ = ନିଜେ ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ସେଠିକାର ଲୋକେ ପ୍ରତିଦିନ ପାଳି ଅନୁସାରେ ପ୍ରତି ଘରୁ ଜଣେ ମଣିଷକୁ ତାକୁ ଦେଉଥିଲେ । ଏହିପରି ଅନେକ ଦିନ ଚାଲିଗଲା । ଆଜି ମୋର କୌଣସି ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବନ୍ଧୁର ପାଳିପଡ଼ିଲା । ତା’ର ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ପୁତ୍ର । ପୁଅକୁ ଯଦି ଦେଇଦେବ ତେବେ ନିଃସନ୍ତାନ ହୋଇଯିବ । ନିଜେ ଯଦି ଯିବ ତେବେ ସ୍ତ୍ରୀ ବିଧବା ହୋଇଯିବ । ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଯଦି ଦିଏ, ତେବେ ଘର ଉଜୁଡ଼ିଯିବ । ଏହାହିଁ ମୋର ଦୁଃଖର ବଡ଼ କାରଣ । ତା’ କଥା ଶୁଣି ସମସ୍ତ ପକ୍ଷୀଗଣ କହିଲେ – “ ଆରେ ! ଇଏ ହିଁ ପ୍ରକୃତରେ ବନ୍ଧୁ, କାରଣ ଯିଏକି ବନ୍ଧୁର ଦୁଃଖରେ ନିଜେ ଦୁଃଖୀ ହୋଇଯାଉଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଦନନ୍ତରମ୍ = ତତ୍ + ଅନନ୍ତରମ୍ । ଏକୈକମ୍ = ଏକ + ଏକମ୍ । ଏତଦେବ = ଏତତ୍ + ଏବ । ପକ୍ଷିଭିରୁକ୍ତମ୍ = ପକ୍ଷିରଃ + ଉକ୍ତମ୍ । ଅୟମେବ = ଅୟମ୍ + ଏବ ।

ସମାସ – ମହଦୁଃଖସ୍ୟ = ମହତ୍ ଚାସୌ ଦୁଃଖମ୍, ତସ୍ୟ (କର୍ମଧାରୟ) । ସନ୍ତତିଚ୍ଛେଦଃ = ସନ୍ତତ୍ୟ ଚ୍ଛେଦଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଆଶ୍ରମଭ୍ରଂଶ = ଆଶ୍ରମସ୍ୟା ଭ୍ରଂଶଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଆତ୍ମାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସର୍ବୋ, ପକ୍ଷିରଃ = ଅନୁନ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଦୁଃଖେନ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ସମାୟାତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଯା + କ୍ତ । ଛେଦଃ = ଛିଦ୍ + କ୍ତ । ବାରଃ = ବୃ + ଘଞ୍ଜ୍ । କାରଣମ୍ = କୃ + ଲୁଟ୍ । ଶୁଡ଼ା = ଶୃ + ସ୍କାଚ୍ । ଭକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ଦୁଃଖୀ = ଦୁଃଖ + ଇନି ।

୫। ପକ୍ଷିଣେ ବତଃ ଶୁଦ୍ଧା …………………… କଥୟ କୋ ଭବାନ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପକ୍ଷିଣ = ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ । ବହିଃ = କଥା । ଶୁତ୍ୱ = ଶୁଣି । ବଧଶିଳାସମୀପମ୍ = ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ । ନିରୀକ୍ଷ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ଅଭୟଂ ଦକ୍ତା = ଅଭୟଦେଇ । ସଂଷ୍ୟ = ପଠାଇଦେଇ । ସମାଗତ୍ୟ = ଆସି । ପ୍ରହସିତବଦନମ୍ = ହସିଲା ମୁଖରେ । ବିସ୍ମିତଃ = ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟହୋଇ । ଶିଳାୟାମ୍ = ପଥରରେ । ପ୍ରିୟତେ = ମରିଯାଏ । ତହିଁ = ତେବେ ।

ଅନୁବାଦ – ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବିହଙ୍ଗରବବିଦ୍ ରାଜା ଭୋଜ ସେହି ନଗରର ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଦେଖ୍ ତାକୁ ଅଭୟ ଦେଇ ତା’ ଘରକୁ ପଠାଇ ବର୍ଷଶିଳାରେ ବସିଗଲେ । ସେହି ସମୟରେ ରାକ୍ଷସ ଆସି ସେଠାରେ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ଲୋକଟିକୁ ଦେଖ୍ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ପଚାରିଲା – ‘‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ଏହି ବଧଶିଳାରେ ପ୍ରତିଦିନ ଯିଏ ବସେ, ସେ ମୋ ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ହିଁ ମରିଯାଏ । ତୁମେ କ’ଣ ଆଜି ହସହସ ମୁଖରେ ବସିଥିବାର ଦେଖାଯାଉଛ । ତେବେ କୁହ, ତୁମେ କିଏ?’’

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିହଙ୍ଗରବାର୍ଥବିଦ୍ = ବିହଙ୍ଗରବ + ଅର୍ଥବିଦ୍ । ମଦାଗମନାତ୍ = ମତ୍ + ଆଗମନାତ୍ । ପୂର୍ବମେବ = ପୂର୍ବମ୍ + ଏବ ।

ସମାସ – ବଣ୍ଠଶିଳାସମୀପମ୍ = ବଧଶିଳାୟା ସମୀପମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ଉତ୍) । ଅଭୟମ୍ = ନ ଭୟମ୍ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ପ୍ରହସିତବଦନମ୍ = ପ୍ରହସିତଂ ବଦନଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ନଗରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଅଭୟମ୍ = କର୍ମଣୀ ୨ୟା । ଆଗମନାତ୍ = ପୂର୍ବ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଭ୍ଲାବ୍ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ବୟଃ = ବଧୂ + ଯତ୍ । ନିରୀକ୍ଷ୍ୟ = ନିଃ + ଈକ୍ଷ + ଲ୍ୟପ୍ । ବଦନମ୍ = ବଦ୍ + ଲୁଟ୍ । ଦଜ୍ଜା = ଦା + କ୍ଵାଚ୍ । ସଷ୍ୟ = ସମ୍ + ପ୍ରେସ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

୬। ରାଜାଭଣତି ………………. ସ୍ୱ ନଗରୀ ପ୍ରତ୍ୟଗାତ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପରାର୍ଥମ୍ = ପରପାଇଁ । ଦୀୟତେ = ଦେଉଛି । ସ୍ବେଚ୍ଛାୟା = ନିଜ ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ । ଗ୍ଳାନିଃ = ଦୁଃଖ । ସମୀହିତମ୍ = ଇଚ୍ଛା । କ୍ଷଣମ୍ = କିଛି ସମୟ । ମନସି = ମନରେ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବିଚାରକରି । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ଆର୍ଭିହରଃ = ଦୁଃଖହରଣକାରୀ । ପ୍ରଯଚ୍ଛତଃ = ଦେଉଥ‌ିବା । ଶ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟମ୍ = ପ୍ରଶଂସନୀୟ । ତୁଷ୍ଟ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବ୍ରଣୀଷ୍ଟ = ମାଗ ! ପ୍ରସନଃ = ଆନନ୍ଦିତ । ଅଦ୍ୟପ୍ରଭୃତି = ଆଜିଠାରୁ । ପରିତ୍ୟଜ = ତ୍ୟାଗକର । ଜୀବମାରଣମ୍ = ଜୀବହତ୍ୟା । ତତ୍ୟାଜ = ତ୍ୟାଗକଲା । ପ୍ରତ୍ୟାଗାତ୍ = ଫେରିଗଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜା କହିଲେ – ମୁଁ ଅନ୍ୟପାଇଁ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଏ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ଏଣୁ ମୋ ମନରେ କୌଣସି ଗ୍ଲାନି ନାହିଁ । ତୁନେ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ କର । ତା’ପରେ ରାକ୍ଷସ ଟିକିଏ ସମୟ ମନରେ ଭାବି ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା – ‘‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କ ଦୁଃଖ ହରଣକାରୀ ଅଟ । ଅନ୍ୟପାଇଁ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ତୁମର ହିଁ ଏହି ଶରୀର ପ୍ରଶଂସନୀୟ ଅଟେ । ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲି । ବର ମାଗ ।’’ ରାଜା କହିଲେ ‘ହେ ରାକ୍ଷସ ! ଯଦି ତୁମେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇଛ ତେବେ ଆଜିଠାରୁ ମନୁଷ୍ୟ ଭକ୍ଷଣ ତ୍ୟାଗକର ।’’ ରାକ୍ଷସ ସେହିଦିନଠାରୁ ଜୀବମାରଣ ତ୍ୟାଗ କଲା । ରାଜା ମଧ୍ୟ ନିଜ ନଗରୀକୁ ଫେରିଗଲେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସ୍ବେଚ୍ଛାୟା = ସ୍ଵ + ଇନ୍ଦ୍ରିୟା । ତ୍ୱମାମୁନଃ = ତୁମ୍ + ଆତ୍ମନଃ । ରାଜାନମବ୍ରବୀତ୍ = ରାଜାନମ୍ + ଅବ୍ରବୀତ୍ । ତୁଷ୍ଟୋଽସ୍ମି = ତୁନଃ + ଅସ୍ଥି ।

ସମାସ – ପରାର୍ଥମ୍ = ପରାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ସ୍ଵେଚ୍ଛୟା = ସ୍ଵା ଇଚ୍ଛା, ତୟା (କର୍ମଧାରୟ) । ଆର୍ଭିହରଃ = ଆର୍ଭି ହରତି ଇତି (ଉପପଦତତ୍ତ୍ଵ) । ଜୀବମାରଣମ୍ = ଜୀବସ୍ୟ ମାରଣମ୍‌ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ସ୍ବନଗରୀମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ନଗରୀମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ସ୍ବେଚ୍ଛାୟା = ‘ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭ୍ୟଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍’ ସୂତ୍ରଯୋଗେ ୩ୟା । ପ୍ରସନଃ = କର୍ଭରି ୧ମା । ମୟା = ଅନୁଭେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ସ୍ଵନଗରୀମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶରୀରମ୍ = ଶୃ + ଈରନ୍ । ଗ୍ଳାନିଃ = ଗ୍ଲୋ + ନି । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମୀହିତମ୍ = ସମ୍ + ଇନ୍ଦ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରସନଃ = ପ୍ର + ସଦ୍ + କ୍ତ ।

୭। ଇମାଂ କଥା ……………………. ତୁଷୀମଦ୍ଭବତ୍।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କଥୟିତ୍ୱ = କହି । ପୁତ୍ତଳିକା = କଣ୍ଢେଇଟି । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ସିଂହାସନେ = ସିଂହାସନରେ । ସମୁପବିଶ = ଉପବେଶନ କର । ତୁଷୀ = ନୀରବ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହି କଥା କହି କଣ୍ଢେଇଟି ଭୋଜରାଜଙ୍କୁ କହିଲା – ତୁମଠାରେ ଯଦି ଏପରି ପରୋପକାର, ଦୟା ପ୍ରଭୃତି ଗୁଣ ଅଛି ତେବେ ଏହି ସିଂହାସନରେ ବସ । ରାଜା ନୀରବ ରହିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପରୋପକାରଦୟାଦୟଃ = ପରୋପକାରଦୟା + ଆଦୟଃ । ତୂଷ୍ଣୀମଦ୍ଭବତ୍ = ତୂଷ୍ଣୀମ୍ + ଅଭବତ୍ ।

ସମାସ – ସିଂହାସନେ = ସିଂହ ଚିହ୍ନିତ ଆସନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପି କର୍ମଧାରୟ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସିଂହାସନେ = ଅଧୂରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – କଥୟିତ୍ରା = କଥ୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍କାଚ୍ ।