Class 11

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
स्वायंभुवस्य __________________________ प्रियव्रतोत्तानपादनामानौ दौ सुतावास्ताम्। (मनो:, भृगोः, भरद्वाजस्य)
Answer:
मनो:

Question 2.
सुनीत्यां राज्ञां __________________________ नाम तनयः संभूतः। (गौतम, उत्तम:, ध्रुवः)
Answer:
ध्रुवः

Question 3.
अङ्काराहणोत्सुकं ध्रुवं दृष्ट्वा __________________________ तमुवाच। (सुनीति:, सुरुचि:, सुमति:)
Answer:
सुरुचि:

Question 4.
वाल: पितरमुत्सृज्य कुपितः __________________________ मन्दिरं जगामः। (पितुः, मातु:, चण्डिकाया:)
Answer:
मातु:

Question 5.
यस्तेऽपराध्यति स किं तव __________________________ न जानाति। (गोत्रं, मातरं, पितरं)
Answer:
पितरं

Question 6.
त्वं __________________________ प्राणिहिते रतः सुशीलञ्च भव। (दुष्टात्मा, पापात्मा, धर्मात्मा)
Answer:
धर्मात्मा

Question 7.
__________________________ मम भ्राता पित्रा दत्तं राजासनमाप्नोतु। (उत्तम:, मध्यमः, अधमः)
Answer:
उत्तम:

Question 8.
ध्रुवः मातृगृहान्निर्गम्य नगराद् वहि: __________________________ ययौ। (काननं, उपवनं, श्मशानं)
Answer:
उपवनं

Question 9.
तत्र पूर्वगतान् __________________________ ददर्श। (त्रिकालदर्शीन, सप्तर्षीन्, देवान्)
Answer:
सप्तर्षीन्

Question 10.
ध्रुवोऽब्रवीत्-नाहं __________________________ राज्यं वेच्छामि। (धनं, धान्यं, अश्वं)
Answer:
धनं

Question 11.
अनाराधितगोविन्दैर्नरैः __________________________ स्थानं न प्राप्यते। (इष्टं, प्रेष्ठं, श्रेष्ठं)
Answer:
श्रेष्ठं

Question 12.
अखिलान् वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगद्धाम्नि __________________________ निश्चलं कुरु। (विष्णौ, विभौ, साधौ)
Answer:
विष्णौ

Question 13.
ध्रुवस्तस्मादुपवनान्निर्गम्य __________________________ तटे मधुवनं गत्वा तपस्तेपे। (गङ्गा, यमुना, सरस्वती)
Answer:
यमुना

Question 14.
माता सुनीतिस्तस्य पुरतः स्थिता __________________________ वाचमुवाच। (कोमलां, करुणां, मधुरां)
Answer:
करुणां

Question 15.
माताब्रवीत्-पुत्र ! अयं ते __________________________ क्रीड़ायाश्च कालः। (गमनस्य, अध्ययनस्य, अध्यापनस्य)
Answer:
अध्ययनस्य

Question 16.
सर्वासु __________________________ विलीनासु देवा हरिं शरणं जग्मुः। (मायासु, जायासु, कायासु)
Answer:
मायासु

Question 17.
ब्रह्माद्येरपि तव __________________________ न ज्ञायते। (गति:, मतिः, स्थिति:)
Answer:
गति:

Question 18.
ततः प्राञ्जलिं ध्रुवं भगवान् विष्णुः __________________________ पस्पर्श। (चक्रप्रान्तेन, शङ्खप्रान्तेन, गदाप्रान्तेन)
Answer:
शङ्खप्रान्तेन

Question 19.
हे परमेश! त्वं __________________________ सर्वेशश्चासीत्। (भ्रमात्मकः, सर्वात्मकः, धर्मात्मकः)
Answer:
सर्वात्मकः

Question 20.
मद्दर्शनं तु नैव __________________________ जायते। (विफलं, कुफलं, सफलं)
Answer:
विफलं

Question 21.
भगवन्, त्वं सर्वभूतानां __________________________ तिष्ठसि। (शिरसि, हृदि, कुक्ष्यो)
Answer:
हृदि

Question 22.
यत्त्वाया __________________________ स्थानं तत्त्वं कृप्स्यसे। (प्रार्थितं, गल्पितं कथितं)
Answer:
प्रार्थितं

Question 23.
__________________________ ग्रहाणां नक्षत्राणां सप्तर्षीणां चाद्युपरि स्थानं मथा तुभ्यं दत्तम्। (शुभ्रदीनां, भौमादीनां, रौद्रादीनां)
Answer:
भौमादीनां

Question 24.
सुनीति __________________________ भूत्वा ध्रुव निकषा अतिष्ठत्। (तारका, चन्द्रमा, नन्दी)
Answer:
तारका

Question 25.
सुनीति तारका भूत्वा __________________________ निवत्स्यति। (निर्विकल्पं, अकल्पं, विकल्पं)
Answer:
अकल्पं

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कस्य द्वे भार्य्ये वभूवतुः?
Answer:
ରାଜା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର

Question 2.
सुरूच्यां पुत्रः कः आसीत्?
Answer:
ଉତ୍ତମ

Question 3.
ध्रुवस्यमातुनीम किम्?
Answer:
ସୁନୀତି

Question 4.
पितुरङ्गमाश्रित्यं कं भ्रातरं दृष्ट्रा ध्रुवोऽपि तमारोढुं मतिं चक्रे?
Answer:
ଉତ୍ତମଙ୍କୁ

Question 5.
सुतवचनं निशम्य दुर्मनायमानां कीदृशी सुनीतिरवदत्?
Answer:
ଦୁଃଖ୍ତା

Question 6.
यस्य यावद्भाग्यप्राप्तं तेनैव कः सन्तोषमेति?
Answer:
ବୁଦ୍ଧିମାନ

Question 7.
कः प्राणिहिते रतः सुशीलश्च भव?
Answer:
ଧର୍ମାତ୍ମା

Question 8.
भवांस्तदा पुण्येपचये किं करोतु?
Answer:
ଯତ୍ନ

Question 9.
अम्व! मम प्रशमाय यत्त्वयोक्तं तन्मम कुत्र नान्तरं लभते?
Answer:
ହୃଦୟରେ

Question 10.
उत्तमो मम भ्राता केन दत्तं राजासनमाप्नोतु?
Answer:
ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା

Question 11.
ध्रुवः मातुर्गृहात् निर्गम्य कुत्र ययौ?
Answer:
ନଗରବାହାରେ ଉପବନକୁ

Question 12.
वत्स पञ्चवर्षीयो नृपनन्दनस्त्वं किंचित् किं न पश्यामः?
Answer:
ଉତ୍କଣ୍ଠାର କାରଣ

Question 13.
किं निमित्तस्ते कस्तत्कथ्यताम्?
Answer:
ବୈରାଗ୍ୟ

Question 14.
नाहं धनं किं वेच्छामि?
Answer:
ରାଜ୍ୟ

Question 15.
अखिलान् वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगधाग्नि विष्णौ किं कुरु?
Answer:
ସ୍ଥିର କର/ନିଶ୍ଚଳ କର

Question 16.
ध्यायतः त्स्य भारमुवोढुमक्षमा का चचाल?
Answer:
ପୃଥ୍ବବୀ

Question 17.
अनन्यमनसा हरिं ध्यायतस्तस्य के परमं क्षोभं जग्मुः?
Answer:
ଦେବତାମାନେ

Question 18.
क्व च त्वं पञ्चवर्षीयः क्व चैतद्दारुणं किम्?
Answer:
ତପ

Question 19.
एवमुक्त्वा कीदृशी सुनीतिस्तिरोदधे?
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା

Question 20.
शतशः के नेदुः?
Answer:
ବିଲୁଆ

Question 21.
यूयं विगतचिन्ता यात, तस्य किम् अहं संपादयिष्यामि?
Answer:
କାମନାକୁ

Question 22.
भगवान् कः ध्रुवस्य तपसा तोषितः?
Answer:
ବିଷ୍ଣୁ

Question 23.
वत्स ध्रुव ! तुष्टोऽहम्, किं वरय?
Answer:
ବର

Question 24.
ध्रुवः किरीटिनमच्युतमालोक्य केन प्रणनाम?
Answer:
ମସ୍ତକଦ୍ବାରା

Question 25.
देवदेव ! यदि मे तपसा भगवान् परमं तोषं गतस्तदा भगवन्तं किं कर्तुम् इच्छामि?
Answer:
ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ

Question 26.
ध्रुव यत्त्वयाऽहं दृष्टः कस्य तत्फलं त्वया प्राप्तम्?
Answer:
ତପସ୍ୟାର

Question 27.
किं नैव विफलं जायते?
Answer:
ଭଗବାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ

Question 28.
तस्मात् भो किम्भूतं वरम्?
Answer:
ଅଭିମତ

Question 29.
भगवन् ! त्वं केषां हृदि तिष्ठसि?
Answer:
ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର

Question 30.
केषां ग्रहाणां नक्षत्रादीनामुपरि स्थानं तुभ्यं दत्तम्?
Answer:
ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର

Question 31.
तव माता तारका भूत्वा कियत्कालं त्वत्सन्निधौ निवत्स्यति?
Answer:
କଚ୍ଛପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ

Question 32.
तव नैव योग्यराजासनं योग्यमिति कस्याः सपत्नी मां गवदवदत्?
Answer:
ମାଆଙ୍କର

Question 33.
एवं कः भगवत् प्रसादात् दूरं स्थानमध्यास्त?
Answer:
ଧ୍ରୁବ

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
स्वायंभुवस्य मनोः प्रियव्रतोत्तानपादनामानौ दौ सुतावास्ताम्।
Answer:
ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ପୁତ୍ର ପ୍ରଥମ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପାଦ ନାମକ ଦୁଇ ପୁତ୍ର ଥିଲେ।

Question 2.
अभीष्टायां सुरुच्यामुत्तमो नाम तस्यात्यन्तवल्लभः पुत्रो जज्ञे।
Answer:
ପ୍ରିୟା ସୁରୁଚିଙ୍କଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ତାଙ୍କର ଅତି ପ୍ରିୟ ପୁତ୍ରଟିଏ ଜାତ ହୋଇଥିଲା।

Question 3.
सुनीत्यां नामापरस्यां राज्ञयां ध्रुवो नाम तनयः संभूतः।
Answer:
ସୁନୀତି ନାମକ ଅନ୍ୟ ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ରଟିଏ ଜନ୍ମହେଲା।

Question 4.
अङ्कारोहणोत्सुकं ध्रुवं दृष्ट्वा सुरुचिस्तमुवाच।
Answer:
କୋଳ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ଧ୍ରୁବକୁ ଦେଖୁ ସୁରୁଚି ତାକୁ କହିଲେ।

Question 5.
तद्वचनं श्रुत्वा वालः पितरमुत्सृज्य कुपितो मातुर्मन्दिरं जगाम।
Answer:
ତାଙ୍କ କଥା ଶୁଣି ବାଳକଟି ପିତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ରାଗିଯାଇ ମାତାଙ୍କ ଗୃହକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 6.
इत्युक्तो ध्रुवो मात्रे सर्वं यथावृत्तं कथयामास।
Answer:
ଏହା କହି ଧ୍ରୁବ ମାତାଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଘଟଣା କହିଲେ।

Question 7.
राजासनं छत्रं वराश्वाश्च यस्यान्यजन्मकृतानि पुण्यानि तस्यैव भवन्ति।
Answer:
ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି।

Question 8.
अहं तथा यतिष्ये यथा निखिलस्य जगतः पूजनीयमुत्तसोत्तमं स्थानं प्राप्स्यामि।
Answer:
ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟା କରିବି ଯେପରି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି।

Question 9.
उत्तमो मम भ्राता पित्रा दत्तं राजासनमाप्नोतु।
Answer:
ମୋର ଭାଇ ଉତ୍ତମ ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ରାଜସିଂହାସନ ପାଉ।

Question 10.
तन्निशम्य ऋषयः परस्परं प्रोचुः।
Answer:
ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ।

Question 11.
अखिलान्वाह्यार्थीन् विहाय मनो जगद्धाम्नि विष्णौ निश्चलं कुरु।
Answer:
ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ବାସନା ଛାଡ଼ି ମନକୁ ଜଗତର ଆଧାର ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ସ୍ଥିର କର।

Question 12.
इन्द्रस्तस्य समाधेर्भङ्गं कर्तुं विविधा माया आविश्कार।
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ର ତାହାର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ କରିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ମାୟା ରଚନା କଲେ।

Question 13.
क्व च त्वं पञ्चवर्षीयः क्व चैतदारूणं तपः।
Answer:
କେଉଁଠି ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଓ କେଉଁଠି ଏହି କଠୋର ତପସ୍ୟା।

Question 14.
एवमुक्त्वा इन्द्रमायानिर्मिता सुनीतिस्तिरोदधे।
Answer:
ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାନିର୍ମିତ ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ।

Question 15.
सर्वासु मायासु विलीनासु देवा हरिं शरणं जग्मुरुचुश्च।
Answer:
ସମସ୍ତ ମାୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷ୍ଫଳ ହେବାପରେ ଦେବତାମାନେ ହରିଙ୍କ ଶରଣ ପଶିଲେ ଓ କହିଲେ।

Question 16.
भगवान् विष्णुर्धवस्य तपसा तोषितस्तं गत्वोवाच।
Answer:
ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ।

Question 17.
वरमेतं मह्यं प्रयच्छ।
Answer:
ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କର।

Question 18.
ततः प्राञ्जलिं ध्रुवं भगवान्विष्णुः शङ्खप्रान्तेन पस्पर्श।
Answer:
ତାହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖଧାରରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ ।

Question 19.
सुनीतिरपि तव माता तारका भूत्वाऽऽकल्पं त्वन्संनिधौ निवत्स्यतीति।
Answer:
ତୁମ ମାତା ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରା ହୋଇ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ତୁମ ନିକଟରେ ବାସ କରିବେ।

Question 20.
एवं ध्रुवो भगवत्प्रसादादूरं स्थानमध्यास्त।
Answer:
ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
किं दृष्ट्वा ध्रुवः पितुरङ्कमारोढुं मतिं चक्रे?
Answer:
ରାଜା ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ରାଣୀ ସୁନୀତିଙ୍କର ପୁତ୍ର ହେଉଛନ୍ତି ଧ୍ରୁବ । ପିତା ଉଦ୍ଭାନପାଦ ରାଜସିଂହାସନରେ ବସିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କର କୋଳରେ ରାଣୀ ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ବସିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଅବସରରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମଙ୍କୁ ପିତା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କ କୋଳରେ ବସିଥିବାର ଦେଖୁ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ମନ ବଳାଇଲେ ।

Question 2.
भूपतिः कथं ध्रुवं नाभ्यनन्दत्?
Answer:
ରାଜା ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇରାଣୀ ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି । ରାଣୀ ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ଓ ସୁନୀତିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ । ଥରେ ରାଜା ରାଜସିଂହାସନରେ ବସିଥିବାବେଳେ ତାଙ୍କ କୋଳରେ ସୁରୁଚିଙ୍କ ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ବସିଥିଲା । ଏହା ଦେଖୁ ସୁନୀତିଙ୍କ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲା । ହେଲେ ରାଜା ଉତ୍ତାନପାଦ ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚିଙ୍କ ଆଖ୍ ଆଗରେ ସ୍ନେହରେ କୋଳ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଉତ୍ସୁକ ପୁତ୍ରକୁ ଅଭିନନ୍ଦନ କଲେ ନାହିଁ।

Question 3.
ध्रुवस्य कोपस्य को हेतु:?
Answer:
ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତେ ସୁରୁଚି କହିଲେ– ରେ ପୁତ୍ର ! ଏତେ ବଡ଼ ଆଶା କାହିଁକି କରୁଛ । ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋ ପୁଅ ଉତ୍ତମ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ, ତୁମେ ନିଜକୁ କାହିଁକି କଷ୍ଟ ଦେଉଛ । ଏକଥା ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏହି ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅଟ, କିନ୍ତୁ ମୋ ଗର୍ଭରୁ ଜାତ ହୋଇନାହିଁ । ସୁରୁଚିଙ୍କର ଏଭଳି କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇଥିଲେ ।

Question 4.
जननी स्वसुताय किं कथयामास?
Answer:
ମାତା ସୁନୀତି ପୁତ୍ରମୁଖରୁ ସବୁକଥା ଶୁଣି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତ କଥା କହିଛନ୍ତି, ତୁମେ ଅଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ରେ ପୁତ୍ରକ ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ, ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏପରି ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ତୁମେ ଦୁଃଖ କର ନାହିଁ । ଯାହା ଭାଗ୍ୟରେ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତି ଯୋଗ ଅଛି ସେ ସେତିକିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚି କଥାରେ ଯଦି ତୁମେ ଅତି ଦୁଃଖ ତେବେ ପୁଣ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ହିତରେ ସଦା ରତ ଓ ସୁଚରିତ୍ରଯୁକ୍ତ ହୁଅ ।

Question 5.
धुव: मातरं किं प्रत्यवदत्?
Answer:
ଧ୍ରୁବ ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଇ କହିଲା– ହେ ମା’ ! ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟ ବଚନଦ୍ଵାରା ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଇନାହିଁ । ମୁଁ ଜଗତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପାଇବାପାଇଁ ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି । ମୁଁ ନିତ୍ୟ ବା ଚିରନ୍ତନ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇବାର ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯାହାକି ପିତାଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇନାହିଁ ।

Question 6.
भगवान् ध्रुवं किमुक्तवान्?
Answer:
ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାର ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ହେ ବସ ଧ୍ରୁବ ! ଯେହେତୁ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ପ୍ରତି ନିସ୍ପୃହ ଚିରକୁ ତୁମେ ମୋଠାରେ ସ୍ଥାପନ କରିଛ ତଦ୍ବାରା ମୁଁ ପ୍ରୀତ । ବସ୍ତୁତଃ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥିଲେ ।

Question 7.
ध्रुवः भगवन्तं किं प्रार्थयामास?
Answer:
ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ବରଯାଚନା କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଦୁଇଆଖ୍ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଙ୍ଖଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ୍‌ଗ ଧାରଣ କରିଥିବା ମୁକୁଟଧାରୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଦେଖୁ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଇଁ ପ୍ରଣାମ କଲା ଓ କହିଲା– ହେ ଦେବଦେବ ! ଯଦି ମୋ ତପସ୍ୟାରେ ତୁମେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ତେବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ ।

Question 8.
भगवत्प्रसादात् ध्रुवः किं लेभे?
Answer:
ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କର ଶଙ୍ଖ-ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମ ଧାରଣ କରିଥିବା ଚତୁର୍ଭୁଜ ରୂପର ସଂଦର୍ଶନ କଲା । ଭଗବାନଙ୍କର ଦର୍ଶନ ମାତ୍ରକେ ଧ୍ରୁବର ସକଳ ଅଭିଳାଷ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା। ଭଗବାନ ଧ୍ରୁବକୁ ମଙ୍ଗଳ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଓ (ମରୀଚାଦି) ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଉର୍ଦ୍ଧସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥାପନ କଲେ । ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କୁ ମଧ୍ଯ ତାରା କରି ତାଙ୍କ ନିକଟରେ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ସ୍ଥାପନ କରାଇଲେ । ଆଜି ମଧ୍ୟ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ସେହି ଊର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
ध्रुवोपाख्यानस्य सारं संकलयत।
Answer:
ସ୍ୱାୟମ୍ଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପଦ ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଅଭିଳଷିତା ପତ୍ନୀ ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା। ସୁନୀତି ନାମକ ଅପରା ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ପିତାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ବସିଥିବାର ଦେଖ୍ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ରାଜା ନିଜର ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚି ସମ୍ମୁଖରେ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ବସାଇବାପାଇଁ ପସନ୍ଦ କରିନଥିଲେ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥିବା ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ସୁରୁଚି କହିଲା– ପୁତ୍ର ! ଏଭଳି ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରୁଛ ? ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଏଣୁ ଅଯଥାରେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏ ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ହେଲେ ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତାଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବାଳକ ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ମାଆ ପାଖକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ପୁତ୍ରକୁ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି ତାକୁ କୋଳକରି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯେ ତମର ଅପରାଧ କଲା ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ କି ? ଏହା କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ପୁଅର କଥା ଶୁଣି ମାଆ ସୁନୀତି କହିଲେ– ପୁଅ ! ସୁରୁଚି ସତ୍ୟ ହିଁ କହିଛନ୍ତି । ତୋର ଭାଗ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପ ! ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର, ଅଶ୍ବ ଏସବୁ ଅନ୍ୟଜନ୍ମର ସୁକୃତ ବା ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ହିଁ ମିଳିଥାଏ । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଅଧୁକ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଓ ମୋର ପୁଅ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟଶାଳୀ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରନାହିଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତ କରାଏ ସେ ସେଥିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚିର କଥାରେ ଯଦି ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇଛ ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଞ୍ଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ଧର୍ମାତ୍ମା ସଦୈବ ପ୍ରାଣୀର ହିତ ନିମନ୍ତେ ରତ ହୁଏ ଓ ସୁଶୀଳଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମାଆ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ସେହି ଦୁଷ୍ଟକଥା ବ୍ୟତିରେକେ ମୋର ହୃଦୟରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ସ୍ଥାନ ପାଉ ନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯେଉଁଥରେ କି ଏ ନିଷ୍ଫଳ ସଂସାରରେ ପୂଜିତ ହୋଇ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବି । ଉତ୍ତମ ମୋର ଭାଇ, ପିତାଙ୍କଦ୍ବାରା ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତ କରୁ, ପୁନଶ୍ଚ ମୁଁ ମୋର କର୍ମଦ୍ଵାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ଏହା କହି ମା’ଙ୍କର ଗୃହରୁ ବାହାରି ନଗର ବାହାରେ ଉପବନକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥ‌ିବା ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେ ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରି ବିନୟପୂର୍ବକ କହିଲା– ହେ ଋଷିଗଣ ! ମୋତେ ସୁନୀତିଠାରୁ ଜାତ ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଣ । ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଲି । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜପୁତ୍ର ଓ ତୁମଠାରେ ଆମ୍ଭେମାନେ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଦେଖୁନାହୁଁ । କ’ଣ ପାଇଁ ସେମାନେ ତୁମକୁ ଅଜ୍ଞାନ କଲେ ତାହା କୁହ । ତା’ପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ ।

ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟପରକ ତେଜସ୍ଵୀ ବାଳକର ହୃଦୟରୁ ସଉତୁଣୀ ମାଆର କଥା’ମଧ୍ୟ ଦୂର ହେଉନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ, ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ, ଅଜ୍ଞ ହୋଇ ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବୁ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଯେମିତି ପୂର୍ବରୁ କେହି ସେହି ସ୍ଥାନ ପାଇନଥୁବେ ସେପରି ସ୍ଥାନ ମୁଁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷି କହିଲେ– ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟବିଷୟକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଜଗତ୍‌ପାଳକ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନିକଟରେ ମନୋନିବେଶ କର। ଏହିପରି ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ‘ଓଁ ବାସୁଦେବାୟ’ ବୋଲି ଜପ କରିବା ଉଚିତ ।

ଏହା ଶୁଣି ସେ ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉପବନରୁ ବାହାରି ଯମୁନାକୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲେ । ଏକାନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତା’ର (ଧ୍ରୁବର) ଭାରକୁ ସହ୍ୟ କରିବାକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଅସମର୍ଥ ହେଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧିତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ ନିମନ୍ତେ ନାନାପ୍ରକାର ମାୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ତା’ର ମାଆ ସୁନୀତି ତା’ ସମ୍ମୁଖରେ ରହି ଦୁଃଖରେ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଶରୀର ତାପରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ, ଦୁଃଖ୍ନୀ ମୋତେ (ତୁମେ) ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ନୁହଁ । କାହିଁ ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କାହିଁ ସେହି କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ତପସ୍ୟା । ଏ ହେଉଛି ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତପସ୍ୟା ନ ଛାଡ଼ିବ, ତେବେ ତୁମରି ଆଗରେ ମୁଁ ମୋର ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା କୃତା ମାୟା ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ଏହାପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରି ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ବିଲୁଆ ରାବ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ କରୁଥିବା ଭୀଷଣ ଶବ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମନା ଧ୍ରୁବର ଆଖୁଆଗକୁ ମଧ୍ୟ ଆସିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ଲୀନ ବା ଅନ୍ତ ହୋଇଯା’ନ୍ତେ ଦେବତାମାନେ ଭଗବାନ୍‌ ହରିଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ ଓ କହିଲେ– ଦେବଦେବ ଜଗନ୍ନାଥ ଆମେ ଜାଣୁ ନାହିଁ ଯେ ନାହିଁ ଯେ ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ଵ, ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ଵ ବା କୁବେରତ୍ଵକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ବାଦିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ତପସ୍ୟା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ଚିନ୍ତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଅ, ତା’ର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ସମ୍ପାଦନ କରିବି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବି ।

ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତା’ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ଧ୍ରୁବ ! ଯେପରି ବାହ୍ୟବସ୍ତୁକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ତୁମେ ମୋଠାରେ ମନୋନିବେଶ କଲ, ତତ୍କାରା ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବର ଯାଚନା କର । ଏପରି ଭଗବାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ଆଖୁ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ -ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମଧାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମସ୍ତକ ଲଗାଇ ପ୍ରଣାମ କଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବ । ଯଦି ମୋର ତପସ୍ୟାଦ୍ୱାରା ପରମ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ତେବେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି, ମୋତେ ଏହି ବର ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମାଦି ମଧ୍ଯ ତୁମର ଗତି ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଁ ତ ବାଳକ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସକ୍ଷମ ହେବି । ଏହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖର ପ୍ରାନ୍ତଭାଗରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ହିଁ ଆନନ୍ଦମନା ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଧାରଣକର୍ତ୍ତା ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୋଷ ଲାଭକରି କହିଲା– ଭୂମି-ଜଳ-ଅଗ୍ନି-ବାୟୁ- ଆକାଶ-ମନ-ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ସ୍ବରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଅଛି । ତୁମେ ସର୍ବଆତ୍ମାରେ ବିରାଜମାନ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ।

ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯେଣୁ ତୁମେ ମୋତେ ଦର୍ଶନ କଲ, ତୁମ ତପସ୍ୟାର ଫଳ ପାଇଗଲ । ମୋର ଦର୍ଶନ କିନ୍ତୁ ବିଫଳ ଯାଏ ନାହିଁ । ସେହି ହେତୁରୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ରହିଛ, ଯାହା ମୋର ଇଚ୍ଛା ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଅତି କଷ୍ଟରେ ବିନୟ ହୃଦୟରେ ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନଥିବା ତୁମର ଏ ରାଜସିଂହାସନ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ” ବୋଲି ସପତ୍ନୀ ମାତା ମୋତେ ଗର୍ବର ସହ କହିଲେ । ଏଣୁ ଆପଣଙ୍କ ଦୟାରୁ ବା କୃପାରୁ ସେ ନିତ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛ ସେ ସ୍ଥାନ ତୁମେ ପାଇବ । ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହ, ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମର ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରକା ହୋଇ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମ ନିକଟରେ ନିବାସ କରିବ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ବହୁଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା, ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଦୂର ଆକାଶରେ ଧ୍ରୁବ ନକ୍ଷତ୍ରଭାବେ ଶୋଭା ପାଇଲା ।

Question 2.
सुनीते: ध्रुवस्य च कथोपकथनं वर्णयत।
Answer:
ଧ୍ରୁବ ପିତା ଉଭାନପାଦ ଓ ସପତ୍ନୀମାତା ସୁରୁଚିଠାରୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହେବାପରେ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଯାଇ ମାତା ସୁନୀତିଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ଏହାପରେ ପୁତ୍ରକୁ ରାଗିଥିବାର ଦେଖ୍ ସୁନୀତି କୋଳରେ ବସାଇ ପଚାରିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମର ଏ କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯିଏ ତୁମର ଦ୍ରୋହ କରୁଛି ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ ? ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ଘଟଣା କହିଲେ ।

ସୁନୀତି ପୁଅ କଥା ଶୁଣି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ୍ତା ହୋଇ କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତକଥା କହିଛନ୍ତି । ତୁମେ ଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ତୁମେ ଅପୁଣ୍ୟବନ୍ତ, ତଥାପି ଦୁଃଖ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟରେ ଯେତିକି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ସେ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ସେତିକିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ତୁମେ ପୁଣ୍ୟ ସଞ୍ଚୟ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣୀ ହିତରେ ରତ ହୁଅ ଓ ସୁନ୍ଦର ସ୍ଵଭାବବିଶିଷ୍ଟ ତଥା ସଚ୍ଚରିତ୍ର ହୁଅ ।

ମା’ଙ୍କ ଆଶ୍ଵାସନାଭରା କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ କହିଲେ– ହେ ମା’ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟବଚନଦ୍ଵାରା ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟାକରିବି ଯେପରି ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବା ସମଗ୍ର ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇପାରି ନାହାଁନ୍ତି ।

ଏହିଭଳି ଭାବେ ମାତା ସୁନୀତି ଓ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ମଧ୍ୟରେ କଥୋପକଥନ ହୋଇଛି । ପରସ୍ପର ଆଳାପଦ୍ବାରା ସେମାନଙ୍କର ଚାରିତ୍ରିକ ମହତ୍ତ୍ଵ ତଥା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଉଛି । ମାଆର ପ୍ରେରଣାରେ ଶେଷରେ ଧ୍ରୁବ ତପସ୍ୟାକରି ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତା’ ନିକଟରେ ରହିଛନ୍ତି ।

Question 3.
ध्रुवोपाख्यानस्य कस्तावत् सामाजिको मूल्यबोध:?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମର ମୂଳଭୂତ ବ୍ୟାସପ୍ରଣୀତ ପୁରାଣଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣ ପ୍ରସିଦ୍ଧ । ଏହି ପୁରାଣରେ ଧ୍ରୁବୋପାଖ୍ୟାନ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ପୁତ୍ର ପ୍ରଥମ ମନୁଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇରାଣୀ ସୁରୁଚି ଓ ସୁନୀତି । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ଓ ସୁନୀତିର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ । ଦୁଇରାଣୀଙ୍କର ସ୍ଵଭାବ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ । ସୁରୁଚି ବିମାତାଭାବେ ଧ୍ରୁବକୁ ଅନାଦର କରିଛି । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ସିଂହାସନ ତଥା କ୍ରୋଡ଼ କେବଳ ସୁରୁଚି ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୋଲି କହିଛି । ସତରେ ସମାଜରେ ଏଭଳି ଖଳ ପ୍ରବୃତ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵଭାବ ଆଉ କ’ଣ ଅବା ହୋଇପାରେ । ଅପରପକ୍ଷରେ ସୁନୀତି ନାମରେ ଯେପରି କାମରେ ମଧ୍ୟ ସେହିପରି । ସେ ପୁତ୍ରକୁ ଦୁଃଖ ନ କରିବା ପାଇଁ କହିଛି ଏବଂ ସାଧନା ବା ନିଷ୍ଠା ବଳରେ ଉଚ୍ଚପଦ ପ୍ରାପ୍ତି କରିବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛି । ସୁନୀତି ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ସମୁଚିତ ଶିକ୍ଷାଦେଇ ସମାଜରେ ଜଣେ ନୀତିଶୀଳା ମାଆର ଉପଯୁକ୍ତ ଚାରିତ୍ରିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଛି । ସମାଜରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାତା ତା’ର ପୁତ୍ରକୁ ଏଭଳି ସୁଶିକ୍ଷା ଦେବା ଉଚିତ ।

ସର୍ବୋପରି ଧ୍ରୁବର ନିଷ୍ଠା, ସାଧନା ଓ ତପସ୍ୟା ସମାଜରେ କୀର୍ତ୍ତିସ୍ଥାପନ କରିଛି । ପରମ ବୈରାଗୀ ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ସଂସାରରେ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ଲାଭ ନିମନ୍ତେ ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବାପାଇଁ ସପ୍ତର୍ଷି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛନ୍ତି । ମାଆର ପ୍ରେରଣା, ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କର ସହଯୋଗ ଧ୍ରୁବର ମନକୁ ଦୃଢ଼ କରିଛି । ସେ ତପସ୍ୟା କରି ‘ଓଁ ନମୋ ବାସୁଦେବାୟ’ ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରିଛି । ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟା ସ୍ଵର୍ଗର ଦେବରାଜ ଇନ୍ଦ୍ର ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କୁ ବିଚଳିତ କରିଦେଇଛି । ଧ୍ରୁବର ଏକନିଷ୍ଠ ତପସ୍ୟା ଆଗରେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ମାୟା ହାର ମାନିଛି । ଏକ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷର ବାଳକ ହୋଇ ନିଜର ସ୍ଵାଭିମାନ, ନିଷ୍ଠା, ତପ ବଳରେ ଧ୍ରୁବ କେଉଁ କୀର୍ତ୍ତି ବା ଯଶ ଅର୍ଜନ କରିଛନ୍ତି ତାହା ସମାଜରେ ଏକାନ୍ତ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ତଥା ଆଦର୍ଶସ୍ଥାନୀୟ ହୋଇପାରିଛି । ଶେଷରେ ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ଦର୍ଶନ ଓ ବରଲାଭ ସ୍ୱରୂପ ଆକାଶରେ ସପ୍ତର୍ଷିମଣ୍ଡଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ଧ୍ରୁବତାରା ଭାବେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ମା’ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରାଭାବେ ପୁତ୍ର ନିକଟରେ କଳ୍ପାନ୍ତ କାଳ କାଟିଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଯେଉଁ ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ତାହା ଯୁଗେ ଯୁଗେ ରହିଥ‌ିବ ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 6 ଧ୍ରୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍ Summary

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ଆଲୋଚିତ ବିଷୟ ‘ଧର୍ମୋପାଖ୍ୟାନମ୍’ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସ ପ୍ରଣୀତ ଅଷ୍ଟାଦଶ ମହାପୁରାଣ ମଧ୍ଯରେ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣାନ୍ତର୍ଗତ । ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମର ମୂଳ ହେଉଛି ପୁରାଣସାହିତ୍ୟ, ଏ ବିଷୟରେ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କର କୌଣସି ଦ୍ବିମତ ନାହିଁ । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗ ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣାନ୍ତର୍ଗତ ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ସାରକଥା – ସ୍ୱାୟମ୍ଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉତ୍ତାନପଦ ନାମରେ ଦୁଇଜଣ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ । ଉଦ୍ଭାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ଅଭିଳଷିତା ପତ୍ନୀ ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ସୁନୀତି ନାମକ ଅପରା ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ପିତାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ଧ୍ରୁବ ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ବସିଥିବାର ଦେଖୁ ବସିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ରାଜା ନିଜର ପ୍ରେୟସୀ ସୁରୁଚି ସମ୍ମୁଖରେ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ବସିବାପାଇଁ ପସନ୍ଦ କରିନଥିଲେ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥୁବା ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ସୁରୁଚି କହିଲା– ପୁତ୍ର ! ଏଭଳି ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରୁଛ ? ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଏଣୁ ଅଯଥାରେ କଷ୍ଟ ପାଉଛି । ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏ ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର, ହେଲେ ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତାଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବାଳକ ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ମାଆ ପାଖକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ପୁତ୍ରକୁ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି ତାକୁ କୋଳକରି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! କ୍ରୋଧର କାରଣ କ’ଣ ? ଯେ ତମର ଅପରାଧ କଲା ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାଙ୍କୁ ଜାଣେ ନାହିଁ କି ? ଏହା କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ପୁଅର କଥା ଶୁଣି ମାଆ ସୁନୀତି କହିଲେ– ପୁଅ ! ସୁରୁଚି ସତ୍ୟ ହିଁ କହିଛନ୍ତି । ତୋର ଭାଗ୍ୟ ସ୍ଵଳ୍ପ । ପିତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର, ଅଶ୍ଵ ଏସବୁ ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମର ସୁକୃତ ବା ପୁଣ୍ୟବଳରୁ ହିଁ ମିଳିଥାଏ । ଏକଥା ବିଚାରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିର ପୁତ୍ର ଅଧ‌ିକ ପୁଣ୍ୟବାନ୍ ଓ ମୋର ପୁଅ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟଶାଳୀ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରନାହିଁ । ଯାହାର ଭାଗ୍ୟ ଯାହା ପ୍ରାପ୍ତ କରାଏ ସେ ସେଥ‌ିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ସୁରୁଚିର କଥାରେ ଯଦି ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇଛ ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଞ୍ଚୟ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯତ୍ନ କର । ଧର୍ମାତ୍ମା ସଦୈବ ପ୍ରାଣୀର ହିତ ନିମନ୍ତେ ରତ ହୁଏ ଓ ସୁଶୀଳଯୁକ୍ତ ହୁଏ ।

ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମାଆ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ସେହି ଦୁଷ୍ଟକଥା ବ୍ୟତିରେକେ ମୋର ହୃଦୟରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ପ୍ରଯତ୍ନ କରିବି ଯେଉଁଥିରେ କି ଏ ନିଷ୍ଫଳ ସଂସାରରେ ପୂଜିତ ହୋଇ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବି । ଉତ୍ତମ ମୋର ଭାଇ, ପିତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦିଆଯାଇଥିବା ସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତ କରୁ, ପୁନଶ୍ଚ ମୁଁ ମୋର କର୍ମଦ୍ଵାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ଯ ପାଇନାହାଁନ୍ତି । ଏହା କହି ମା’ଙ୍କର ଗୃହରୁ ବାହାରି ନଗର ବାହାରେ ଉପବନକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥିବା ସପ୍ତର୍ଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେ ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣିପାତ କରି ବିନୟପୂର୍ବକ କହିଲା– ହେ ଋଷିଗଣ ! ମୋତେ ସୁନୀତିଠାରୁ ଜାତ ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଣ । ଉପେକ୍ଷିତ ହୋଇ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଲି । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ବସ୍ତ୍ର ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜପୁତ୍ର ଓ ତୁମଠାରେ ଆମ୍ଭେମାନେ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଦେଖୁନାହୁଁ । କ’ଣ ପାଇଁ ସେମାନେ ତୁମକୁ ଅଜ୍ଞାନ କଲେ ତାହା କୁହ । ତା’ପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ।

ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟପରକ ତେଜସ୍ଵୀ ବାଳକର ହୃଦୟରୁ ସଉତୁଣୀ ମାଆର କଥା ମଧ୍ୟ ଦୂର ହେଉନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ, ଆହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ, ଅଜ୍ଞ ହୋଇ ବର୍ତ୍ତମାନ କ’ଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବୁ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଯେମିତି ପୂର୍ବରୁ କେହି ସେହି ସ୍ଥାନ ପାଇନଥୁବେ ସେପରି ସ୍ଥାନ ମୁଁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷି କହିଲେ– ସମସ୍ତ ବାହ୍ୟବିଷୟକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଜଗତ୍‌ପାଳକ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନିକଟରେ ମନୋନିବେଶ କର । ଏହିପରି ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ‘ଓଁ ବାସୁଦେବାୟ’ ବୋଲି ଜପ କରିବା ଉଚିତ ।

ଏହା ଶୁଣି ସେ ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉପବନରୁ ବାହାରି ଯମୁନାକୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲେ । ଏକାନ୍ତ ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତା’ର (ଧ୍ରୁବର) ଭାରକୁ ସହ୍ୟ କରିବାକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଅସମର୍ଥ ହେଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୋଧିତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କର ତପସ୍ୟା ଭଙ୍ଗ ନିମନ୍ତେ ନାନାପ୍ରକାର ମାୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ତା’ର ମାଆ ସୁନୀତି ତା’ ସମ୍ମୁଖରେ ରହି ଦୁଃଖରେ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଶରୀର ତାପରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ, ଦୁଃଖ୍ ମୋତେ (ତୁମେ) ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ନୁହଁ । କାହିଁ ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କାହିଁ ସେହି କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ତପସ୍ୟା । ଏ ହେଉଛି ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତପସ୍ୟା ନ ଛାଡ଼ିବ, ତେବେ ତୁମରି ଆଗରେ ମୁଁ ମୋର ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା କୃତା ମାୟା ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ ।

ଏହାପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରି ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ବିଲୁଆ ରାବ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ କରୁଥିବା ଭୀଷଣ ଶବ୍ଦ ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମନା ଧ୍ରୁବର ଆଖୁଆଗକୁ ମଧ୍ୟ ଆସିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ଲୀନ ବା ଅନ୍ତ ହୋଇଯା’ନ୍ତେ ଦେବତାମାନେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କର ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲେ ଓ କହିଲେ– ଦେବଦେବ ଜଗନ୍ନାଥ ଆମେ ଜାଣୁ ନାହିଁ ଯେ ନାହିଁ ଯେ ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ଵ, ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ଵ ବା କୁବେରତ୍ଵକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରତ୍ବାଦିକୁ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ତପସ୍ୟା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ଚିନ୍ତାଶୂନ୍ୟ ହୋଇଯାଅ, ତା’ର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ସମ୍ପାଦନ କରିବି ବା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବି ।

ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତା’ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ବସ ଧ୍ରୁବ ! ଯେପରି ବାହ୍ୟବସ୍ତୁକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ତୁମେ ମୋଠାରେ ମନୋନିବେଶ କଲ, ତତ୍କାରା ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବର ଯାଚନା କର । ଏପରି ଭଗବାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ଆଖୁ ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ-ଚକ୍ର-ଗଦା-ପଦ୍ମଧାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମୂର୍ତ୍ତି ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମସ୍ତକ ଲଗାଇ ପ୍ରଣାମ କଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବ । ଯଦି ମୋର ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା ପରମ ସନ୍ତୋଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଛନ୍ତି, ତେବେ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି, ମୋତେ ଏହି ବର ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମାଦି ମଧ୍ଯ ତୁମର ଗତି ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ମୁଁ ତ ବାଳକ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସକ୍ଷମ ହେବି । ଏହାପରେ ହାତ ଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖର ପ୍ରାନ୍ତଭାଗରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ସେହି ମୁହୂର୍ଭରେ ହିଁ ଆନନ୍ଦମନା ରାଜପୁତ୍ର (ଧ୍ରୁବ) ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଧାରଣକର୍ତ୍ତା ଅଚ୍ୟୁତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୋଷ ଲାଭକରି କହିଲା– ଭୂମି-ଜଳ-ଅଗ୍ନି-ବାୟୁ- ଆକାଶ-ମନ-ବୁଦ୍ଧି ଯାହାର ସ୍ଵରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ଵରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଅଛି । ତୁମେ ସର୍ବାଆତ୍ମାରେ ବିରାଜମାନ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ।

ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯେଣୁ ତୁମେ ମୋତେ ଦର୍ଶନ କଲ, ତୁମ ତପସ୍ୟାର ଫଳ ପାଇଗଲ । ମୋର ଦର୍ଶନ କିନ୍ତୁ ବିଫଳ ଯାଏ ନାହିଁ । ସେହି ହେତୁରୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ରହିଛି, ଯାହା ମୋର ଇଚ୍ଛା ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଅତି କଷ୍ଟରେ ବିନୟ ହୃଦୟରେ ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନଥ‌ିବା ତୁମର ଏ ରାଜସିଂହାସନ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ” ବୋଲି ସପତ୍ନୀ ମାତା ମୋତେ ଗର୍ବର ସହ କହିଲେ । ଏଣୁ ଆପଣଙ୍କ ଦୟାରୁ ବା କୃପାରୁ ସେ ନିତ୍ୟ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମେ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛ ସେ ସ୍ଥାନ ତୁମେ ପାଇବ । ମଙ୍ଗଳାଦି ଗ୍ରହ ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱସ୍ଥାନକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମର ମାଆ ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରକା ହୋଇ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମ ନିକଟରେ ନିବାସ କରିବ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ବହୁଦୂର ସ୍ଥାନକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା, ଅର୍ଥାତ୍ ସୁଦୂର ଆକାଶରେ ଧ୍ରୁବ ନକ୍ଷତ୍ରଭାବେ ଶୋଭା ପାଇଲା ।

Text – 1

स्वायंभुवस्य मनो: ………………………………. मातुर्मन्दिरं जगाम।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସୁତୌ = ଦୁଇ ପୁତ୍ର । ଭାର୍ଯ୍ୟ = ଦୁଇ ପତ୍ନୀ । ରାସ୍ୟାମ୍ = ରାଣୀଙ୍କର । ତନୟ = ପୁତ୍ର । ସଂଭୂତଃ ଜନ୍ମହେଲା । ଏକଦା = ଏକଦିନେ ବା ଥରେ । ଅଙ୍କମ୍ = କୋଳକୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖୁ । ଆରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଆରୋହଣ କରିବାକୁ । ପ୍ରେୟସ୍ୟା = ପ୍ରେୟସୀର ବା ପ୍ରିୟତମାର । ସମକ୍ଷମ୍ = ଆଗରେ ବା ସମ୍ମୁଖରେ । କୈଶ୍ୟତେ = କଷ୍ଟ ଦେଉଛ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ଉତ୍‌ସୃଜ୍ୟ = ତ୍ୟାଗ କରି । କୁପତିଃ = ରାଗିଯାଇ । ଜଗାମ = ଚାଲିଗଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସ୍ବାୟଂଭୁବ ମନୁଙ୍କର ପ୍ରିୟବ୍ରତ ଓ ଉଦ୍ଭାନପାଦ ନାମରେ ଦୁଇ ପୁଅ ଥିଲା । ଉତ୍ତାନପାଦଙ୍କର ଦୁଇଜଣ ପତ୍ନୀ ଥିଲେ । ପ୍ରିୟତମା ସୁରୁଚିଠାରୁ ଉତ୍ତମ ନାମକ ତାଙ୍କର ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରିୟ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ସୁନୀତି ନାମକ ଅନ୍ୟରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ଧ୍ରୁବ ନାମକ ପୁତ୍ର ଜାତ ହେଲା । ଥରେ ରାଜସିଂହାସନରେ ପିତାଙ୍କ କୋଳରେ ବସିଥିବା ଭାଇ ଉତ୍ତମକୁ ଦେଖ୍ ଧ୍ରୁବ ମଧ୍ୟ ତାକୁ (ସିଂହାସନକୁ) ଚଢ଼ିବାକୁ ମନକଲା । ରାଜା କିନ୍ତୁ ପ୍ରିୟତମା ସୁରୁଚିର ଆଗରେ ସ୍ନେହରେ ଆସିଥିବା ଓ କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉତ୍ସାହୀ ଥ‌ିବା ପୁତ୍ରକୁ ଅଭିନନ୍ଦନ କଲେ ନାହିଁ । କୋଳରେ ବସିବାକୁ ଉତ୍ସୁକ ଧ୍ରୁବକୁ ଦେଖୁ ସୁରୁଚି ତାକୁ କହିଲେ– ପୁତ୍ର ! ଏପରି ମହାନ୍ ଅଭିଳାଷ କାହିଁକି କରିଛୁ । ଏହି ରାଜସିଂହାସନ ମୋର ପୁତ୍ରର ହିଁ ଯୋଗ୍ୟ, କ’ଣ ପାଇଁ ନିଜକୁ କଷ୍ଟଦେଉଛୁ । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ ତୁମେ ଏହି ରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଅଟ, ପୁନଶ୍ଚ ମୋର ଉଦରରୁ ଜାତ ହୋଇନାହଁ । ତା’ର କଥାକୁ ଶୁଣି ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ପିତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ରାଗିଯାଇ ମାଆଙ୍କ ଗୃହକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପ୍ରିୟବ୍ରତୋତ୍ତାନପାଦନାମାନୌ = ପ୍ରିୟବ୍ରତ + ଉଦ୍ଭାନପାଦନାମାନୌ । ସୁତାବାସ୍ତାମ୍ = ସୁତୌ + ଆସ୍ତାମ୍ । ସୁରୁଚ୍ୟାମୁତ୍ତମଃ = ସୁରୁଡ୍ୟାମ୍ + ଉତ୍ତମଃ । ତସ୍ୟାତାନ୍ତବଲ୍ଲଭ = ତସ୍ୟ + ଅତ୍ୟନ୍ତବଲ୍ଲଭଃ । ନାମାପରାସ୍ୟାମ୍ : ନାମ + ଅପରାସ୍ୟାମ୍ । ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ = ରାଜା + ଆସନସ୍ଥିତସ୍ୟ । ପିତୁରଙ୍କମାଶ୍ରିତମ୍ = ପିତୁଃ + ଅଙ୍କମ୍ + ଆଶ୍ରିତମ୍ । ଭ୍ରାତରମୁତ୍ତମମ୍ = ଭ୍ରାତରମ୍ + ଉତ୍ତମମ୍ । ଧ୍ରୁବୋଽପି = ଧ୍ରୁନଃ + ଅପି । ତମାରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ତମ୍ + ଆରୋଜୁମ୍ । ଭୂପତିସ୍ତୁ = ଭୂପତିଃ + ତୁ । ପ୍ରଣୟନାଗତମୁସ୍ଥଙ୍ଗାରୋହଣେ ସୁକମ୍ = ପ୍ରଣୟନ + ଆଗତମ୍ + ଉତ୍ସଙ୍ଗ + ଆରୋହଣ + ଉତ୍ସୁକମ୍ । ସୁରୁଚିସ୍ତମୁବାଚ = ସୁରୁଚି + ତମ୍ + ଉବାଚ । ମହାତ୍ମନୋରଥ = ମହାନ୍ + ମନୋରଥ । ଏତଦ୍ରାଜାସନମ୍ = ଏତତ୍ + ରାଜାସନମ୍ । ମମୈବ = ମମ + ଏବ । କିମାତ୍ମା = କିମ୍ + ଆତ୍ମା । ତୁମସ୍ୟ = ତୁମ୍ + ଅସ୍ୟ । ସୁତୋଽସି = ସୁତଃ + ଅସି । ପୁନର୍ମଦୁଦରାଜାତଃ = ପୁନଃ + ମତ୍ + ଉଦରାତ୍ + ଜାତଃ । ତଦବଚନମ୍ = ତତ୍ + ବଚନମ୍ । ପିତରମୁଜ୍ୟ ପିତରମ୍ + ଉଜ୍ୟ । ମାତୁର୍ମନ୍ଦିରମ୍ = ମାତୁଃ + ମନ୍ଦିରମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଃ, ତସ୍ୟ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସମକ୍ଷମ୍ = ଅକ୍ଷ ସମୀପମ୍ (ଅବାୟୀଭାବାଃ) । ଭୂପତିଃ = ଭୁନଃ ପତିଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତଦ୍‌ବଚନମ୍ = ତସ୍ୟ ବଚନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପ୍ରିୟବ୍ରତେୱାନପାଦନାମାନୌ, ସୁତୌ, ଭାର୍ଯ୍ୟ, ବଲ୍ଲଭଃ, ପୁନଃ, ତନୟ, ଭୂପତିଃ, ସୁରୁଚି, ମହାମନୋରଥ, ସୁତଃ, ବାଳୀ, କୁପିତଃ, = କଉଁରି ୧ମା। ଉତ୍ତମଃ, ଧ୍ରୁବ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବସ୍ତ୍ର = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଆତ୍ମା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଅଙ୍କମାଶ୍ରିତଂ, ଭ୍ରାତରଂ, ଉତ୍ତମଂ, ତଂ, ଆରୋଙ୍ଗୁ, ମତଂ, ଆଗତଂ, ଉତ୍ସୁକିଂ, ପୁତ୍ର, ଧ୍ରୁବଂ, ରାଜାସନଂ, ବଚନଂ, ପିତରଂ, ମନ୍ଦିରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପ୍ରଣୟେନ = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମତ୍, ଉଦରାତ୍‌ = ‘ଜନିକତଃ ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ। ସ୍ୱୟଂଭୁବସ୍ୟ, ମନୋ, ଉତ୍ତାନପାଦସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ, ରାଜାସନସ୍ଥିତସ୍ୟ, ପ୍ରେୟସ୍ୟା, ସୁରୁଚ୍ୟା, ପୁତ୍ରସ୍ୟ, ଅସ୍ୟ, ରାଜ୍ଞ, ମାତୁଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଭୀଷ୍ଟାୟାଂ, ସୁରୁଚିଂ, ସୁନୀତାଂ, ଅପରସ୍ୟା, ରାଜ୍ଞାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଇଷ୍ଟାୟାମ୍ = ଇଷ୍ଟ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ସଂଭୂତଃ = ସମ୍ + ଭୂ + କ୍ତ । ଆଶ୍ରିତମ୍ = ଆ + ଶ୍ରୀ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଆରୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଆ + ରୁହ୍ + ତୁମୁନ୍ । ମତିମ୍ = ମନ୍ + ଭିନ୍ନ । ଆଗତମ୍ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ସତ୍ୟମ୍ = ସତ୍ + ଯତ୍ । ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଶୁଣ୍ଢା = ଶୁ + ଲ୍କାଚ୍ । ଉତ୍‌ସୃଜ୍ୟ = ଉତ୍ + ସୃଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କୁପିତଃ = କୃପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 2

पुत्रं कुपितम् …………………………………….. भवेति

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— କୁପିତମ୍ = ରାଗିଥିବା । ଇଷତ୍‌ରିତାଧରମ୍ = ଅଳ୍ପ ଓଠକୁ ଥରାଉଥିବା । ଆରୋପ୍ୟ = ବସାଇ । ଅଭାଷତ = କହିଲେ । କୋପହେତୁଃ = କ୍ରୋଧର କାରଣ । ଅପରାଧତି = ଦ୍ରୋହ କରୁଛି । ଯଥାବୃତ୍ତମ୍ = ସମସ୍ତ ଘଟଣା । କଥୟାମାସ = କହିଲେ । ସୁତବନମ୍ = ପୁଅ କଥାକୁ । ନିଶମ୍ୟ = ଶୁଣି । ଦୁର୍ମନାୟମାନା = ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନଚିତ୍ତ ହୋଇ । ଦୀନା = ଦୁଃଖ୍ନୀ । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ = ଅତିଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉତ୍କଣ୍ଠା । ବରାହାଃ = ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଅଶ୍ୱଗୁଡ଼ିକ । ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି = ଅନ୍ୟଜନ୍ମରେ କୃତ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବିଚାର କରି । ଶାଚିଂ ବ୍ରଜ = ଶାନ୍ତି ପାଅ । ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ । ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଭାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ମିଳିଛି । ବଚସା = କଥାରେ । ପୁଣ୍ୟାପଚୟ = ପୁଣ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ । ଯତ୍ନମ୍ = ଚେଷ୍ଟା । ପ୍ରାଣିହିତେ = ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର କଲ୍ୟାଣରେ । ସୁଶୀତଃ = ଉତ୍ତମ ଭାବଯୁକ୍ତ ।

ଅନୁବାଦ– ପୁଅକୁ କ୍ରୋଧୃତ ଓ ଓଠ ଥରାଉଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମାତା ସୁନୀତି କୋଳରେ ବସାଇ ତାକୁ ପଚାରିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ତୁମର ଏ କ୍ରୋଧର କାରଣ କିଏ ? ଯିଏ ତୁମର ଦ୍ରୋହ କରୁଛି ସେ କ’ଣ ତୁମ ପିତାକୁ ଜାଣେ ନାହିଁ ? ଏତକ କହନ୍ତେ ଧ୍ରୁବ ମାଆଙ୍କୁ ସବୁ ଘଟଣା କହିଲା । ପୁଅ କଥା ଶୁଣି ଉଦ୍‌ବିଗ୍ନମନା ଦୁଃଖୁତା ସୁନୀତି କହିଲେ– ହେ ପୁତ୍ର ! ସୁରୁଚି ସତ କଥା କହିଛନ୍ତି, ତୁମେ ଅଳ୍ପ ଭାଗ୍ୟବାନ୍ ଅଟ । ରେ ପୁଅ ! ତୁମେ ଉଦ୍‌ବେଗ କରିବା ଅନୁଚିତ । ଯାହାର ଅନ୍ୟ ଜନ୍ମକୃତ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ରାଜସିଂହାସନ, ଛତ୍ର ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଅଶ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ତାହାର ହିଁ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହିପରି ବିଚାର କରି ଶାନ୍ତ ହୁଅ । ସୁରୁଚିଙ୍କର ପୁତ୍ର ଉତ୍ତମ ପୁଣ୍ୟସମୂହଯୁକ୍ତ, ମୋର ପୁତ୍ର ତୁମେ ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟବନ୍ତ ଅଟ । ତଥାପି ଦୁଃଖ କରିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଯାହାର ଯେତିକି ଭାଗ୍ୟ ହେତୁ ପ୍ରାପ୍ତ ସେତିକିରେ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଜନ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ । ସୁରୁଚିଙ୍କ କଥାରେ ଯଦି ତୁମେ ଅତି ଦୁଃଖତ, ତେବେ ପୁଣ୍ୟସଂଗ୍ରହରେ ଚେଷ୍ଟା କର । ତୁମେ ଧର୍ମାତ୍ମା, ପ୍ରାଣିମାନଙ୍କ ହିତରେ ରତ ଓ ସୁନ୍ଦର ସ୍ଵଭାବ ବିଶିଷ୍ଟ ହୁଅ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– କୁପିତମୀଷତ୍‌ରିତାଧରମ୍ = କୁପିତମ୍ + ଈଷତ୍‌ରିତ + ଅଧରମ୍ । ସୁନୀତିରଙ୍କମାରୋପ୍ୟ ସୁନୀତିଃ + ଅଙ୍କମ୍ + ଆରୋପ୍ୟ । ତମଭାଷତ = ତମ୍ + ଅଭାଷିତ । କୋପହେତୁସ୍ତେ = କୋପହେତୁଃ + ତେ । ଯସ୍ତବାପରାଧତି = ଯଃ + ତବ + ଅପରାଧତି । ଜାନାତୀତି = ଜାନାତି + ଇତି । ଇତୁତଃ = ଇତି + ଉକ୍ତ । ସୁନୀତିରବଦତ୍ = ସୁନୀତିଃ + ଅବଦତ୍ । ସତ୍ୟମେବାହ = ସତ୍ୟମ୍ + ଏବ + ଆହ । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟଽସି = ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ + ଅସି । ନୈବ = ନ + ଏବ । ତ୍ଵଦ୍‌ବେଗ = ତ୍ରୟା + ଉଦ୍‌ବେରଃ । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜା + ଆସନମ୍ । ବରାଷ୍ଟ୍ରାଣ୍ଟ = ବର + ଅଶ୍ୱା + ଚ । ଯସ୍ୟାନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି = ଯସ୍ୟ + ଅନ୍ୟଜନକୃତାନି । ତସୈବ = ତଥ୍ୟ + ଏବ । ପୁତ୍ରସ୍ତୁ = ପୁନଃ + ତୁ । ଭବାନଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଭାବାନ୍ + ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ । ତଥାପି = ତଥା + ଅପି । ନାହଁସି = ନ + ଅର୍ହସି । ଯାବଦ୍‌ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଯାବତ୍ + ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ । ତେନୈବ = ତେନ + ଏବ । ସଂତୋଷମେତି = ସଂତୋଷମ୍ + ଏତି । ଚେଦତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ଚେତ୍ + ଅତି + ଅର୍ଥମ୍ । ଭବାଂସ୍ତଦା = ଭବାନ୍ + ତଦା । ସୁଶୀଳଶ୍ଚ = ସୁଶୀଳା + ଚ ।

ସମାସ– ଈଷତ୍ରିତାଧରମ୍ = ଈଷତ୍ ସ୍କୁରିତଃ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତାଦୃଶଃ ଅଧରଃ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । କୋପହେତୁଃ = କୋପସ୍ୟ ହେତୁଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଯଥାବୃତ୍ତମ୍ = ବୃତ୍ତମ୍ ଅନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ସୁତବଚନମ = ସୁତସ୍ୟ ବଚନମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ସ୍ଵଳ୍ପଭାଗ୍ୟ = ସ୍ଵଚ୍ଛ ଭାଗ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ରାଜାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଆସନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବରାହାଃ = ବରା ଅହାଃ ( କର୍ମଧାରୟ ) । ଅନ୍ଯଜନ୍ମକୃତାନି = ଅନ୍ୟତ୍ ଜନ୍ମ ( କର୍ମଧାରୟ), ତତ୍ର କୃତାନି (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ପୁଣ୍ୟାପଚୟସମ୍ପନ୍ନ = ପୁଣ୍ୟାନାମ୍ ଉପଚୟଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତେନ ସମ୍ପନଃ (ତୃତୀୟା ତପୁରୁଷ ) । ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ = ଅଳ୍ପ ପୁଣ୍ୟ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯାବଦ୍‌ଭାଗ୍ୟପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଯାବତ୍ ଭାଗ୍ୟ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତେନ ପ୍ରାପ୍ତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅତ୍ୟର୍ଥମ୍ = ଅର୍ଥମ୍ ଅତିକ୍ରାନ୍ତମ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଧର୍ମାତ୍ମା = ଧର୍ମ ଆତ୍ମା ଯସ୍ୟ ସ୍ୱୀ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ପ୍ରାଣିହିତେ = ପ୍ରାଣିଭିଂ ହିତମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଚତୁର୍ଥୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସୁଶୀକଃ = ଶୋଭନଂ ଶୀଳଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ସୁନୀତିଃ, କଃ, କୋପହେତୁଃ, ସ୍ୱ, ଧ୍ରୁବ, ଦୁର୍ମନାୟମାନା, ଦୀନା, ତ୍ୱ, ସ୍ୱଚ୍ଛଭାଗ୍ୟ, ରାଜାସନଂ, ଛତ୍ର, ବରାଶ୍ରା, ଅନ୍ୟଜନ୍ମକୃତାନି, ପୁଣ୍ୟାନି, ପୁତ୍ର, ଉତ୍ତମ, ପୁଣ୍ୟାପଚୟସମ୍ପନ୍ନ, ଭବାନ୍, ଅଳ୍ପପୁଣ୍ୟ, ବୁଦ୍ଧିମାନ୍, ଧର୍ମାତ୍ମା, ସୁଶୀନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ବସ୍ତ୍ର, ପୁତ୍ର, ତାତ = ସମ୍ବୋଧନ ୧ମା । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ପୁତ୍ର, କୁପିତଂ, ଈଷତ୍‌ରିତାଧରଂ, ଅଙ୍କ, ତଂ, ପିତରଂ, ସୁତେଚନଂ, ଶାରିଂ, ଦୁଃଖ, ସନ୍ତୋଷ, ଯତ୍ନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବଚସା = ହେତୌ ୩ୟା । ତେ = ‘ଦ୍ରୋହାର୍ଥନ ଅପରାଧତି’ କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ମାତ୍ରେ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ସୁରୁଷ୍ୟା, ଯସ୍ୟ, ତଥ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ପୁଣ୍ୟାପଚୟେ, ପ୍ରାଣିହିତେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + ଲ୍କାଚ୍ । ଆରୋପ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କୋପଃ = କୁପ୍ + ଘଞ୍ଚ । ଉକ୍ତ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ନିଶମ୍ୟ = ନି + ଶମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉଦ୍‌ବେଗ = ଉତ୍ + ବିଜ୍ + ଘଞ୍ଚ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଣ୍ୟତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶାନ୍ତିମ୍ = ଶମ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ + ଅମ୍ । ଉପଚୟ = ଉପ + ଚି + ଅବ୍ । ସମ୍ପନ୍ତଃ = ସମ୍ + ପଦ୍ + କ୍ତ । ସଞ୍ଜାତଃ = ସମ୍ + ଜନ୍ + କ୍ତ । କର୍ଭୁମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ = ବୁଦ୍ଧି + ମତୁପ୍ । ସନ୍ତୋଷମ୍ = ସମ୍ + ତୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅପ୍ । ପ୍ରାପ୍ତମ = ପ୍ର + ଆମ୍ + କ୍ତ । ରତଃ = ରମ୍ + କ୍ତ ।

Text – 3

ध्रुवः प्रत्यवदत् ……………………………………….. जप्तव्यमिति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ପ୍ରତ୍ୟବଦତ୍ = ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଲା । ପ୍ରଶମାୟ = ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ । ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ତା’ର ଦୁଷ୍ଟ ବଚନରେ । ଭିନ୍ନେ = ଭଗ୍ନ । ଅନ୍ତରମ୍ = ସ୍ଥାନ । ଯତିଷ୍ୟ = ଚେଷ୍ଟା କରିବି । ନିଷ୍ଫଳସ୍ୟ = ସମଗ୍ର । ପୂଜନୀୟମ୍ = ପୂଜନୀୟ । ଉତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ । ଶାଶ୍ୱତମ୍ = ଚିରନ୍ତନ । ଉପବନମ୍’ = ଉଦ୍ୟାନକୁ । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବରୁ ଆସିଥିବା । ଦଦର୍ଶ = ଦେଖୁଲା । ପ୍ରଣିପତ୍ୟ = ପ୍ରଣାମ କରି । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ = ଅତି ସ୍ନେହରେ ଅବନତ । ନିର୍ବେଦାତ୍ = ପରମ ବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ । ଅନ୍ତଃକମ୍ = ନିକଟକୁ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ଆସିଛି । ନିର୍ବୋଧତ = ଜାଣନ୍ତୁ । ପଞ୍ଚବର୍ଷୀୟ = ପାଞ୍ଚବର୍ଷର । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ରାଜକୁମାର । ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ = ଉତ୍କଣ୍ଠାର କାରଣ । ଶଶଂସ = କହିଲା । ଅପସର୍ପତି = ଦୂର ହେଉଛି । ବ୍ୟବସିତମ୍ = ସ୍ଥିର କରିଛି । ଅନାରାଧ୍ୱଗୋବି = ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ଆରାଧନା କରିନଥୁବା । ଅଚ୍ୟୁତମ୍ = ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ । ଅଖ୍ଳାନ୍ = ସମସ୍ତ । ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ବାହ୍ୟ ବିଷୟାଭିଳାଷକୁ । ଜଗଦ୍ଧାତ୍ମି = ଜଗତର ଆଧାର । ନିଶ୍ଚଳମ୍ = ଅଚଳ ବା ସ୍ଥିର । ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ = ସ୍ଥିରମନା । ତନ୍ମୟେନ = ତନୟରେ । ଜଦ୍ରବ୍ୟମ୍ = ଜପକରିବା ଉଚିତ ।

ଅନୁବାଦ – ଧ୍ରୁବ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଇ କହିଲା– ହେ ମା’ ! ମୋର ଶାନ୍ତି ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯାହା କହିଲ ତାହା ତାଙ୍କ ଦୁଷ୍ଟ ବଚନଦ୍ୱାରା ବିଚ୍ୟୁତ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ପାଉନାହିଁ । ମୁଁ ସେହିପରି ଚେଷ୍ଟା କରିବି ଯେପରି ସମସ୍ତ ଜଗତର ପୂଜନୀୟ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ପାଇପାରିବି । ମୋର ଭାଇ ଉତ୍ତମ ପିତାଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ରାଜସିଂହାସନ ପାଉ, ମୁଁ କିନ୍ତୁ ନିଜ କର୍ମଦ୍ୱାରା ନିତ୍ୟସ୍ଥାନଟିଏ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ଯାହା ମୋର ପିତା ମଧ୍ୟ ପାଇପାରି ନାହାନ୍ତି । ଏତକ କହି ମା’ଙ୍କ ଘରୁ ବାହାରି ନଗରର ବାହାରେ ଥ‌ିବା ଉଦ୍ୟାନକୁ ଗଲା ଓ ସେଠି ପୂର୍ବରୁ ଆସି ପହଞ୍ଚୁଥୁବା ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷିଙ୍କୁ ଦେଖୁଲା । ସେହି ରାଜକୁମାର ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସ୍ନେହପୂର୍ବକ ଅବନତ ହୋଇ କହିଲା– ହେ ଋଷିମାନେ ! ପରମବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ଆପଣମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଥିବା ମୋତେ ସୁନୀତିଙ୍କଠାରୁ ଜାତ ଉଭାନପାଦଙ୍କ ପୁତ୍ର ଧ୍ରୁବ ବୋଲି ଜାଗନ୍ତୁ । ଋଷିମାନେ କହିଲେ– ହେ ବତ୍ସ ! ତୁମେ ତ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ରାଜକୁମାର ଓ କୌଣସି ଉଦ୍‌ବେଗର କାରଣ ଆମେ ଦେଖୁନାହୁଁ । କେଉଁଥିପାଇଁ ତୁମର ଏ ବୈରାଗ୍ୟ ତାହା କୁହ । ତାହାପରେ ଧ୍ରୁବ ସେମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲା । ତାହା ଶୁଣି ଋଷିମାନେ ପରସ୍ପର କୁହାକୁହି ହେଲେ– ଅହୋ ! କ୍ଷତ୍ରିୟୋଚିତ ଖୁବ୍ ତେଜ ଯୋଗୁଁ ବାଳକଟିଏ ହେଲେ ବି ହୃଦୟରୁ ସପତ୍ନୀ ମାତାଙ୍କ ବଚନ ଦୂର ହେଉ ନାହିଁ । ସେମାନେ ଧ୍ରୁବକୁ କହିଲେ– ହେ କ୍ଷତ୍ରିୟ ! ବୈରାଗ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମେ ଏବେ ଯାହା କରିବାକୁ ସ୍ଥିର କରିଛ ତାହା ଆମକୁ କୁହ ଓ ଆମକୁ ତୁମର କି ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ହେବ ତାହା ମଧ୍ୟ କୁହ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ମୁଁ ଧନ ଅବା ରାଜ୍ୟ ଇଚ୍ଛା କରୁନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଯାହା ପୂର୍ବରୁ ଅନ୍ୟ କେହି ପାଇନାହାନ୍ତି ସେହି ସ୍ଥାନଟିକୁ କେବଳ କାମନା କରୁଛି । କିପରି ଏହି ପ୍ରକାର ସ୍ଥାନ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ତାହା ଆପଣମାନେ ମୋତେ କୁହନ୍ତୁ । ମରୀଚି ଆଦି ସପ୍ତଋଷିମାନେ କହିଲେ– ଗୋବିନ୍ଦଙ୍କୁ ଆରାଧନା ନ କରି ଲୋକମାନେ ଶ୍ରେଷ୍ଠସ୍ଥାନ ପାଇପାରି ନ’ଥାନ୍ତି, ତେଣୁ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଆରାଧନା କର । ତାଙ୍କ ଆରାଧନା ମୁଁ କିପରି କରିବି ବୋଲି ଧ୍ରୁବ ପଚାରନ୍ତେ ସପ୍ତଋଷିମାନେ କହିଲେ– ସକଳ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ବାସନା ଛାଡ଼ି ମନକୁ ଜଗତର ଆଧାର ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ସ୍ଥିର କର । ଏହିପରି ଏକାଗ୍ର ହୃଦୟରେ ତନ୍ମୟ ହୋଇ ତୁମେ ‘ଓଁ ନମୋ ବାସୁଦେବାୟ’– ବୋଲି ଜପକର ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ପ୍ରତ୍ୟବଦତ୍ = ପ୍ରତି + ଅବଦତ୍ । ଯଭ୍ରମ୍ = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା + ଉକ୍ତମ୍ । ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ତତ୍ + ଦୁଷ୍ଟବଚସା । ନାନ୍ତରମ୍ = ନ + ଅନ୍ତରମ୍ । ପୂଜନୀୟମୁତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ପୂଜନୀୟମ୍ + ଉତ୍ତମ + ଉତ୍ତମମ୍ । ରାଜାସନମାପ୍ଳୁତୁ = ରାଜା + ଆସନମ୍ + ଆପ୍ରୋତୁ । ସ୍ଥାନମିଚ୍ଛାମି = ସ୍ଥାନମ୍ + ଇଚ୍ଛାମି । ଯନ୍ମମ = ଯତ୍ + ମମ । ପିତାଽପି = ପିତା + ଅପି । ଇଣ୍ଟ୍ରାକ୍ସା = ଇତି + ଭଲ୍କା । ମାତୁଗୃହାନିର୍ଗମ୍ୟ = ମାତୁଃ + ଗୃହାତ୍ + ନିର୍ଗମ୍ୟ । ନଗରାଦ୍‌ବହିରୁପବନମ୍ = ନଗରାତ୍ + ବହିଃ + ଉପବନମ୍ । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବ + ଆଗତାନ୍ । ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍ଦଦର୍ଶ = ସପ୍ତ + ଋଷିନ୍ + ଦଦର୍ଶ । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତୋଽଭ୍ୟଭାଷତ = ପ୍ରଶ୍ରୟ + ଅବନତଃ + ଅଭି + ଅଭାଷତ୍ । ନିର୍ବେଦାଦ୍ୟୁଷ୍ମାକମନ୍ତ୍ରିକମ୍ = ନିର୍ବେଦ + ଆଦି + ଯୁକ୍ଷ୍ମାକମ୍ । ନିବୋଧତେତି = ନିବୋଧତ + ଇତି । ନୃପନନ୍ଦନଷ୍ଟମ୍ = ନୃପନନ୍ଦନଃ + ତ୍ୱମ୍ । କିଂଚିଦୁଦ୍ବେଗକାରଣମ୍ = କିଂଚିତ୍ + ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ । ନିମିତ୍ତସ୍ତେ = ନିମିରଃ + ତେ । ନିର୍ବେଦସ୍ତତ୍ୱକଥ୍ୟତାମିତି = ନିର୍ବେଦଃ + ତତ୍ + କଥ୍ୟତାମ୍ + ଇତି । ଧ୍ରୁବସ୍ତେଭ୍ୟ = ଧ୍ରୁନଃ + ତେଭିଂ । ତନ୍ନିଶମ୍ୟ = ତତ୍ + ନିଶମ୍ୟ । ଯଦ୍‌ବାଳସ୍ୟାଽପି = ଯତ୍ + ବାଳସ୍ୟ + ଅପି । ମାତୃରୁକ୍ତମ୍ = ମାତୁଃ + ଉକ୍ତମ୍ । ନାପସର୍ପିତୀତି = ନ + ଅପସର୍ପତି + ଇତି । ଧ୍ରୁବମଭାଷନ୍ତଃ = ଧ୍ରୁବମ୍ + ଅଭାଷନ୍ତଃ । ନିର୍ବେଦାଦ୍ୟତ୍ୱୟାଧୁନା = ନିର୍ବେଦ + ଆଦ୍ୟ + ତ୍ରୟା + ଅଧୁନା । ତଦସ୍କଭ୍ୟମ୍ = ତତ୍ + ଅସ୍ମଭ୍ୟମ୍‌ । ଯକ୍ଷ୍ମାସ୍ମାଭିସ୍ତବ = ଯତ୍ + ଚ + ଅସ୍ଵାଭି + ତବ । ତଦପି = ତତ୍ + ଅପି । ବୃହୀତି = ବୁହି + ଇତି । ଧ୍ରୁବୋଽବ୍ରବୀତ୍ = ଧ୍ରୁବ + ଅଦ୍ରବୀତ୍ । ବେଚ୍ଛାମି = ବା + ଇଚ୍ଛାମି । ଯପ୍ ରାଽନ୍ୟନ = ଯତ୍ + ପୁରା + ଅନ୍ୟନ । ତଦେବୈକମ୍ = ତତ୍ + ଏବ + ଏକମ୍ । କଥମେତାଦୃଶମ୍ = କଥମ୍ + ଏତାଦୃଶମ୍ । ମରୀଚ୍ୟାଦୟଃ = ମରୀଚି + ଆଦୟଃ । ଗୋବିନ୍ଦିରଃ = ଗୋବି + ନରଃ । ତସ୍ମାଦଚ୍ୟୁତମାରାଧୟେତି = ତସ୍ମାତ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ + ଆରାଧୟ + ଇତି । ତସ୍ୟାରାଧନମ୍ = ତଥ୍ୟ + ଆରାଧନମ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମିତି = କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଅଖ୍ଳାନବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ଅଶ୍ବିନ୍ + ବାହ୍ୟ + ଅର୍ଥାନ୍ତି । ଜଗଦ୍ଧାମି = ଜଗତ୍ + ଧାର୍ମି । ତନ୍ମୟେନ : ତତ୍ + ମୟନ । ଜପ୍ତବ୍ୟମିତି = ଜପ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି ।

ସମାସ– ତଦୁଷ୍ଟବଚସା = ଦୁଷ୍ଟ ବଡଃ ( କର୍ମଧାରୟ), ତସ୍ୟା ଦୁଷ୍ଟବତଃ, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । ଉତ୍ତମୋତ୍ତମମ୍ = ଉତ୍ତମେଷୁ ଉତ୍ତମମ୍ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵକର୍ମଣା = ସ୍ଵଂ କର୍ମ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) ବା ସ୍ବସ୍ୟ କର୍ମ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପୂର୍ବାଗତାନ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଆଗତା, ତାନ୍ (ଦ୍ବିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍ = ସପ୍ତ ଚ ତେ ଋଷୟ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ = ପ୍ରଶ୍ରୟଣ ଅବନତଃ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଉଦ୍ଭାନପାଦତନୟମ୍ = ଉତ୍ତାନପାଦସ୍ୟ ତନୟ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ନୃପସ୍ୟ ନନ୍ଦନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣମ୍ = ଉଦ୍‌ବେଗସ୍ୟ କାରଣମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କିଂନିମିତ୍ତ = କିଂ ନିମିତ୍ତ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସପଦ୍ମା = ସମାନଃ ପତିଃ ଯସ୍ୟା ସା, ତସ୍ୟା (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ମରୀଶ୍ୟାଦୟ = ମରୀଚି ଆଦି ଯେତାଂ ତେ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅନାରାଧୂତଗୋବିନ୍ଧି = ନ ଆରାଧ୍ଵତଃ, ଅନାରାଧ୍ୱତଃ (ନ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅନାରାଧ୍ଵତଃ ଗୋବିନ୍ଦ ଯଃ ତେ, ତିଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଚ୍ୟୁତମ୍ = ନାସ୍ତି ବ୍ୟତଂ (ସ୍ଵପଦାତ୍) ଯସ୍ୟ ଡଃ, ତମ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍ = ବାହ୍ୟ ଅର୍ଥ, ତାନ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଜଗଦ୍ଧାଗ୍ନି = ଜଗତଃ ଧାମ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଶ୍ଚଳମ୍ = ନାସ୍ତି ଚଳ ଯସ୍ୟ, ତତ୍ (ନଞ୍ଜ୍ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ = ଏକାଗ୍ର ଚିତ୍ତ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଧ୍ରୁନଃ, ଅହଂ, ଉତ୍ତମ, ଭ୍ରାତା, ପିତା, ସ, ରାଜପୁନଃ ପ୍ରଶ୍ରୟାବନତଃ, ଋଷୟଃ, ପଞ୍ଚବର୍ଷୀୟଃ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ଭବନ୍ତଃ, ମରୀଚ୍ୟାଦୟ, ସପ୍ତର୍ଷୟଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଅମ୍ବ, ଭୋ ଋଷୟ, ବସ୍ତ୍ର, ଭୋ କ୍ଷତ୍ରିୟ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସାହାଯ୍ୟ, ଏତାଦୃଶଂ, ସ୍ଥାନଂ, ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ଆରାଧନମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ଅନ୍ତରଂ, ପୂଜନୀୟଂ, ଉତ୍ତମୋତ୍ତମଂ, ସ୍ଥାନଂ, ଉପବନଂ, ପୂର୍ବାଗତାନ୍, ସପ୍ତର୍ଷୀନ୍, ଉତ୍ତାନପାଦତନୟଂ, ଧ୍ରୁବଂ, ଉଦ୍‌ବେଗକାରଣଂ, ଅଚ୍ୟୁତଂ, ବାହ୍ୟାର୍ଥାନ୍, ନିଶ୍ଚଳ, ମନଃ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପିତ୍ରା, ଦ୍ବୟା, ଅସ୍ମାଭିଂ, ଅନ୍ୟନ, ନରଃ, ଗୋବିନ୍ଦେ, ମୟା, ଧୁବେଶ, ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତେନ, ତନ୍ମୟେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତେଭ୍ୟ = ଜ୍ଞାପନାର୍ଥକ ‘ଶଶଂସ’ ଧାତୁଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଅସୃଭ୍ୟମ୍‌ = କଥୟ ଧାତୁ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ବାସୁଦେବାୟ = ‘ନମଃ’ ପଦ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଗୃହାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ନଗରାତ୍ = ବହିଃ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ସୁନୀତ୍ୟା = ‘ଜନକତୁଃ ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ନିର୍ବେଦାତ୍, ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମମ, ମାତୁଃ, ବାଳସ୍ୟ, ତବ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯୁକ୍ଷ୍ମାକମ୍ = ଅନ୍ତଃକ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସପଦ୍ମା =କୃତ୍ ଯୋଗେ କଉଁରି ୬ଷ୍ଠୀ । ହୃଦୟେ, ବିକ୍ଷୌ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ପୃଷ୍ଠ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭିନ୍ନ = ଭିଦ୍ + କ୍ତ । ପୂଜନୀୟମ୍ = ପୂଜ୍ + ଅନୀୟର୍ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ । ଦରମ୍ = ଦା + କ୍ତ । ଉକ୍ସା = ବଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ନିର୍ଗମ୍ୟ = ନିର୍ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରଣିପତ୍ୟ = ପ୍ର + ନି + ପତ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ବେଦଃ = ନିର୍ + ବିଦ୍ + ଘଞ୍ଚ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । କ୍ଷାତ୍ରମ୍ = କ୍ଷତ୍ର + ଅଶ୍ I କର୍ତ୍ତମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ବ୍ୟବସିତମ୍ = ବି + ଅବ + ସୋ + କ୍ତ । ଆରାଧନମ୍ = ଆ + ରାମ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ପୃଷ୍ଠ = ପ୍ରଚ୍ଛ + କ୍ତ + ଡି । ବିହାୟ = ବି + ହା + ଲ୍ୟାପ୍ । ତନ୍ମୟେନି : ତଦ୍ + ମୟଟ୍ + ଟା । ଜଦ୍ରବ୍ୟମ୍ = ଜପ୍ + ତଥ୍ୟ ।

Text – 4

एतनिशम्य ………………………………………. संपादयिष्यामीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— ଉପବନାତ୍ = ଉଦ୍ୟାନରୁ । ଯମୁନାତଟେ = ଯମୁନା କୂଳରେ । ତପଃ = ତପସ୍ୟା । ତେପେ = ଅନୁଷ୍ଠାନ କଲା । ଅନନ୍ୟମନସା = ଏକାଗ୍ରଚିତ୍ତରେ । ଭଗବତଂ, ହରିମ୍ = ଭଗବାନ ହରିଙ୍କୁ ଧାୟତଃ = ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା । ଭାରମ୍ = ଭାରକୁ । ଉଦ୍‌ବୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ବହନ କରିବାକୁ । ଅକ୍ଷମା = ଅସମର୍ଥ । ଚଚାଲ = ଚାଲିଲା । କ୍ଷୋଭିଂ ଜମଃ = କ୍ଷୁବ୍ଧ ହେଲେ । ସମାଧେ = ତପ ସମାଧୂର । ବିବିଧା = ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର । ଆବିଷ୍ଟକାର = ଆବିଷ୍କାର କଲେ । କରୁଣାମ୍ = ଦୟାକୁ । ବାଚମ୍ = ବାକ୍ୟ । ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍ = ଦେହ ବିନାଶରୁ । ନିବର୍ତସ୍ଵ = ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ । ଦୀନାମ୍ = ଦୁଃଖୁନୀକୁ । ପରିତ୍ୟକ୍ତ୍ରମ୍ = ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବାକୁ । ଦାରୁଣମ୍ = କଠିନ । ତ୍ୟକ୍ଷାମି = ତ୍ୟାଗ କରିବି । ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାସଂଭୂତ । ତିରୋଦ = ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ଭୟଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉଠାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିବା । ରକ୍ଷାସି = ରାକ୍ଷସମାନେ । ଆବିର୍ବିଭୁନଃ = ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ । ଶତଶଃ = ଶହ ଶହ ସଂଖ୍ୟାରେ । ଶିବା = ଶୃଗାଳମାନେ । ନେଦୁଃ = ଶବ୍ଦ କଲେ । ଭୀଷଣା = ଭୟଙ୍କର । ନାଦା = ଶବ୍ଦମାନ । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ଆସକ୍ତମନା । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ = ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚରତାକୁ । ବିଲୀନାସୁ = ନଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତେ । ଶକ୍ରତ୍ଵମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରପଦ । ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ୱମ୍ = ସୂର୍ଯ୍ୟପଦ । କୁବେରପ୍ଟମ୍ = କୁବେର ପଦ । ବିନିବର୍ଭୟ = ନିବୃତ୍ତ କରାଅ । ଶକ୍ତତ୍ବାଦିକମ୍ = ଇନ୍ଦ୍ରପଦାଦିଙ୍କୁ । ବିଗତଚିନ୍ତା = ନିଶ୍ଚିନ୍ତ । ସଂପାଦୟିଷ୍ୟାମି = ପୂରଣ କରିବି ।

ଅନୁବାଦ– ଏହା ଶୁଣି ସେହି ଋଷିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ଧ୍ରୁବ ସେହି ଉଦ୍ୟାନରୁ ବାହାରି ଯମୁନା କୂଳରେ ମଧୁବନକୁ ଯାଇ ତପସ୍ୟା କଲା । ଏକାଗ୍ର ମନରେ ଭଗବାନ୍ ହରିଙ୍କୁ ଧ୍ୟାନ କରୁଥିବା ତାହାଙ୍କର ଭାରକୁ ବହନ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ପୃଥୁବୀ ଚାଲିବାକୁ ଲାଗିଲା ଓ ଦେବତାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁକ୍ତ ହେଲେ । ଇନ୍ଦ୍ର ତାହାର ତପସ୍ୟା ଭଗ୍ନ କରିବାକୁ ବିଭିନ୍ନ ମାୟା ରଚନା କଲେ । ତାଙ୍କର ମାତା ସୁନୀତି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଠିଆହୋଇ କରୁଣ ବଚନ କହିଲେ – ହେ ପୁତ୍ର ! ଏହି ଶରୀର ବିନାଶରୁ ନିବୃତ୍ତ ହୁଅ । ଦୁଃଖୁନୀ ମୋତେ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବା ତୁମର ଠିକ୍ ନୁହେଁ । କେଉଁଠି ତୁମେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷର ବାଳକ ଆଉ କେଉଁଠି ଏ କଠୋର ତପସ୍ୟା । ଏବେ ତୁମର ପଢ଼ିବା ଓ ଖେଳିବାର ବେଳ । ଯଦି ଆଜି ତୁମେ ତପସ୍ୟା କରିବା ନ ଛାଡୁଛ ତେବେ ତୁମ ଦେଖୁ ଦେଖୁ ମୁଁ ଏହି ପ୍ରାଣ ତ୍ୟାଗ କରିବି । ଏହିପରି କହି ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମାୟାନିର୍ମିତ ସୁନୀତି ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ତାହାପରେ ଭୟଙ୍କର ଶସ୍ତ୍ର ଧରି ଉଦ୍ୟତ ହୋଇଥବା ରାକ୍ଷସମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ ଓ ଶହ ଶହ ସଂଖ୍ୟାରେ ବିଲୁଆମାନେ ଶବ୍ଦ କଲେ । ସେହି ରାକ୍ଷସମାନେ ଓ ସେମାନଙ୍କ କୃତ ଭୀଷଣ କୋଳାହଳ ଶବ୍ଦମାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରେ ଆସକ୍ତମନା ସେହି ଧ୍ରୁବଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତ ମାୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷ୍ଫଳ ହେବାପରେ ଦେବତାମାନେ ହରିଙ୍କ ଶରଣ ପଶିଲେ ଓ କହିଲେ– ହେ ଦେବଦେବ ଜଗତର ନାଥ ! ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରପଦ ଅବା ସୂର୍ଯପଦ ବା କୁବେରପଦ ଇଚ୍ଛାକରୁଛି ତାହା ଆମେ ଜାଣୁନା । ତେଣୁ ଆପଣ ଧ୍ରୁବକୁ ତପସ୍ୟାରୁ ନିବୃତ୍ତ କରାନ୍ତୁ । ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ କହିଲେ– ଧ୍ରୁବ ଇନ୍ଦ୍ରପଦାଦି ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁନାହିଁ । ତୁମେମାନେ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହୁଅ, ତାହାର ଇଚ୍ଛା ମୁଁ ପୂରଣ କରିବି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଏତନ୍ନିଶମ୍ୟ = ଏତତ୍ + ନିଶମ୍ୟ । ତାନୁଷୀନପ୍ରଣମ୍ୟ = ତାନ୍ + ଋଷୀନ୍ + ପ୍ରଣମ୍ୟ । ତପସ୍ତେପେ = ତପଃ + ତେପେ । ଧ୍ୟାୟତସ୍ତସ୍ୟ = ଧ୍ୟାୟତଃ + ତସ୍ୟ । ଭାରମୁଦ୍‌ବୋଢ଼ୁମକ୍ଷମା ଭାରମ୍ + ଉଦ୍‌ବୋଢୁମ୍ + ଅକ୍ଷମା । ଦେବାଶ୍ଚ = ଦେବାଃ + ଚ । ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ତସ୍ୟ = ଇନ୍ଦ୍ର + ତଥ୍ୟ । ସମାଧେର୍ଭଙ୍ଗମ୍ = ସମାଧଃ + ଭଙ୍ଗମ୍ । ଆବିଷ୍ଟକାର = ଆବି + ଚକାର । ସୁନୀତସ୍ତସ୍ୟ = ସୁନୀତିଃ + ତଥ୍ୟ । ବାଚମୁବାଚ = ବାଚମ୍ + ଉବାଚ । ଅସ୍ମାଚ୍ଛରୀରବ୍ୟାୟାନିବର୍ତ = ଅସ୍ମାନ୍ + ଶରୀରବ୍ୟଯାତ୍ + ନିବର୍ତସ୍ଵ । ନାହଁସି = ନ + ଅର୍ହସି । ଚୈତଦ୍ଦାରୁଣମ୍ = ଚ + ଏତତ୍ + ଦାରୁଣମ୍ । ତେଽଧ୍ୟୟନସ୍ୟ = ତେ + ଅଧ୍ୟୟନସ୍ୟ । କ୍ରୀଡ଼ାୟାଣ୍ଟ = କ୍ରୀଡ଼ାୟା + ଚ । ଯଦ୍ୟଦ୍ୟ ଯଦି + ଅଦ୍ୟ । ପଶ୍ୟତସ୍ତ ବେମାନ୍‌ପ୍ରାଣୀନହମ୍ ପଶ୍ୟତଃ + ତବ + ଇମାପ୍ରାଣୀନ୍‌ + ଅହମ୍ । ତ୍ୟକ୍ଷ୍ୟଗୀତି = ତ୍ୟକ୍ଷାମି + ଇତି । ଏବମୁକ୍ତା = ଏବମ୍ + ଉକ୍ସା । ସୁନୀତିଷ୍ଠିରୋଦ = ସୁନୀତିଃ + ତିରୋଦ । ତତୋଽଭ୍ଯୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ତତଃ + ଅଭି + ଉଦ୍ୟତ + ଉଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି । ରକ୍ଷାଂସ୍ୟାବର୍ବଭୂତୁଃ = ରକ୍ଷାସି + ଅବିର୍ଭୂଭୂବାଃ । ଶତଶଶ୍ଚ = ଶତପଃ + ଚ । ନାଦାଶ୍ଚ = ନାଦଃ + ଚ । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ଗୋବିନ୍ଦ + ଆସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ । ନୈବ = ନ + ଏବ । ଜନ୍ମରୁଚୁଶ୍ଚ = ଜମ୍ମୁ + ଉପଃ + ଚ । ଜଗନ୍ନାଥ = ଜଗତ୍ + ନାଥ । ତସ୍ମାଦ୍‌ଧ୍ରୁବମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଧ୍ରୁବମ୍ । ଭଗବାନୁବାଚ = ଭଗବାନ୍ + ଉବାଚ। ଶକ୍ରତ୍ୱାଦିକମ୍ = ଶକ୍ରତ୍ୱ + ଆଦିକମ୍ । କାମମହମ୍ କାମମ୍ + ଅହମ୍ ।

ସମାସ– ଯମୁନାତଟେ = ଯମୁନାୟା ତଟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମଧୁବନମ୍ = ମଧୁନଃ ବନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) । ଅନନ୍ୟମନସା = ଅନନ୍ୟ ମନଃ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ଅକ୍ଷମା = ନ କ୍ଷମା (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍ = ଶରୀରସ୍ୟ ବ୍ୟୟ, ତସ୍ମାତ୍ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା = ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ୟ ମାୟା ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତୟା ନିର୍ମିତା (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି = ଉଗ୍ରାଣି ଶାସ୍ତ୍ରାଣି (କର୍ମଧାରୟ), ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତାନି ଉଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି ଯଃ, ତାନି (କର୍ମଧାରୟ) । ଗୋବିନ୍ଦାସକ୍ତଚିତ୍ତସ୍ୟ = ଗୋବିନ୍ଦ ଆସକ୍ତମ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା), ତାଦୃଶଂ ଚିରଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତସ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ = ନୟନୟୋ ଗୋଚରତା, ତାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେବଦେବ = ଦେବାନାଂ ଦେବାଃ, ସମ୍ବୋଧନେ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଗନ୍ନାଥ = ଜଗତଃ ନାହଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶକ୍ରତ୍ବାଦିକମ୍ = ଶକ୍ରତ୍ୱମ୍ ଆଦି ଯେକ୍ଷାଂ, ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବିଗତଚିନ୍ତା = ବିଗତା ଚିନ୍ତା ଯେତାଂ ତେ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଧ୍ରୁବ, ଧରଣୀ, ସୁନୀତିଃ, ଇନ୍ଦ୍ରମାୟାନିର୍ମିତା, ଅଦ୍ଭୁଦ୍ୟତୋଗ୍ରଶସ୍ତ୍ରାଣି, ରକ୍ଷାଂସି, ଶିବା, ତତ୍କତା, ନାଦା = କଉଁରି ୧ ମା । ଦେବଦେବ, ଜଗନ୍ନାଥ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ମଧୁବନଂ, ତପଃ, ଭଗବତଂ, ହରିଂ, ଭାରଂ, ପରମଂ, କ୍ଷୋଭାଂ, ଭଙ୍ଗ, ବିବିଧା, ମାୟା, କରୁଣା, ବାଚଂ, ପ୍ରାଣାନ୍‌, ଶରଣଂ, ଶକ୍ରତ୍ୱ, ଶକ୍ରତ୍ବାଦିକଂ, କାମମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅନନ୍ୟମନସା = କରଣେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍, ଉପବନାତ୍, ଶରୀରବ୍ୟୟାତ୍, ତପସ୍ୱ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଧାୟତଃ = କୃଦ୍‌ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ନୟନଗୋଚରତାମ୍ ତସ୍ୟ, ତେ, ଅଧ୍ୟୟନସ୍ୟ, କ୍ରୀଡ଼ାୟା = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ସମାଧୀ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ତଥ୍ୟ = ‘ପୁରତଃ’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଯମୁନାତଟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ସର୍ବାସୁ, ମାୟାସୁ, ବିଲୀନାସୁ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ– ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଧାୟତଃ = ଧୈ + ଶତୃ + ଙସ୍ । ଉଦ୍‌ବୋକ୍ଟ୍ରମ୍ = ଉତ୍ + ବହ୍ + ତୁମୁନ୍ । କ୍ଷୋଭମ୍ = କ୍ଷୁଭ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଆମ୍ । ସମାଧଃ = ସମ୍ + ଆ + ଧା + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଭଙ୍ଗମ୍ = ଭନଜ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ + ଅମ୍ । କର୍ଭୁମ୍ = କୃ + ତୁମୁନ୍ । ସ୍ଥିତା = ସ୍ଥା + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + ତୁମୁନ୍ । ପଶ୍ୟତଃ = ଦୃଶ୍ + ଶତୃ + ଡସ୍ । ଗୋଚରତା = ଗୋଚର + ତଳ୍ + ଟାପ୍ । ଶରଣମ୍ = ଶୂ + ଲୁଟ୍ + ଅମ୍ ।

Text – 5

भगवान् विष्णुः ………………………………….. सर्वेशश्चासीति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ— ତପସା = ତପସ୍ୟାଦ୍ଵାରା । ତୋଷିତଃ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷମ୍ = ବାହ୍ୟବିଷୟରୁ ନିବୃତ୍ତ । ଆହିତମ୍ = ନିହିତ । ତୁଷ୍ଟ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ଚକ୍ଷୁଷୀ = ନେତ୍ରଦ୍ଵୟକୁ । ଉନ୍ମାଲ୍ୟ = ଖୋଲି । ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାଶାଇଁବରାସିଧରମ୍ = ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଇଁଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ୍‌ଗ ଧରିଥିବା । କିରୀଟିନମ୍ = ମୁକୁଟଧାରୀ । ଆଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ପ୍ରଣତାମ = ପ୍ରଣାମକଲା । ଜଗାଦ = କହିଲା । ପ୍ରଯଚ୍ଛ = ପ୍ରଦାନ କର । ଶଯ୍ୟାମି = ସମର୍ଥ ହେବି । ପ୍ରାଞ୍ଜଳିମ୍ = ଯୋଡ଼ହସ୍ତରେ । ଶଙ୍ଖପ୍ରାନ୍ତେନ = ଶଙ୍ଖଧାରରେ । ପସ୍ପର୍ଶ = ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ଭୂତଧାତାରମ୍ = ପ୍ରାଣୀଧାରକ । ତୁଷ୍ଟାବ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲା । ଆପ = ଜଳ । ଅନଳ = ଅଗ୍ନି । ଖମ୍ = ଆକାଶ । ପରମେଶମ୍ = ପରମେଶ୍ବରଙ୍କୁ । ସର୍ବାମୁକଃ = ସମସ୍ତଙ୍କ ଆତ୍ମା । ସର୍ବେଶଃ = ସର୍ବେଶ୍ୱର । ଅସି = ଅଟେ ।

ଅନୁବାଦ– ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଧ୍ରୁବର ତପସ୍ୟାର ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ କହିଲେ– ହେ ବସ୍ତ୍ର ଧ୍ରୁବ ! ଯେହେତୁ ବାହ୍ୟ ବିଷୟ ପ୍ରତି ନିସ୍ପୃହ ଚିତ୍ତକୁ ତୁମେ ମୋଠାରେ ସ୍ଥାପନ କରିଛ, ତଦ୍ବାରା ମୁଁ ପ୍ରୀତ । ବର ମାଗ । ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ଏହି କଥା ଶୁଣି ଧ୍ରୁବ ଦୁଇଆଖି ଖୋଲି ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା, ଶାଙ୍ଖଧନୁ, ବର ଓ ଖଡ଼ଗ ଧାରଣ କରିଥିବା ମୁକୁଟଧାରୀ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଁଇ ପ୍ରଣାମ କଲା ଓ କହିଲା– ହେ ଦେବଦେବ ! ଯଦି ମୋ ତପସ୍ୟାରେ ତୁମେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ତେବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏହି ବର ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କର । ବ୍ରହ୍ମା ପ୍ରଭୃତି ବି ତୁମର ଗତିକୁ ଜାଣିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ତେଣୁ ମୁଁ ବାଳକଭାବେ ତୁମକୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ କିପରି ସମର୍ଥ ହେବି । ତା’ପରେ ହାତଯୋଡ଼ିଥିବା ଧ୍ରୁବକୁ ଭଗବାନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ଶଙ୍ଖଧାରରେ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ ରାଜକୁମାର ପ୍ରସନ୍ନମୁଖ ହୋଇ ପ୍ରାଣୀପାଳକ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲା । ଭୂମି, ଜଳ, ଅଗ୍ନି, ବାୟୁ, ଆକାଶ, ମନ ଓ ବୁଦ୍ଧି ଯାହାଙ୍କର ରୂପ ସେହି ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି । ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଆତ୍ମା ଓ ସର୍ବେଶ୍ୱର ଅଟେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ବିଷ୍ଣୁର୍ଧବସ୍ୟ = ବିଷ୍ଣୁ + ଧ୍ରୁବସ୍ୟ । ତୋଷିତସ୍ତମ୍ = ତୋଷିତଃ + ତମ୍ । ଗଙ୍ଗୋବାଚ = ଗଡା଼ + ଉବାଚ । ଚିତ୍ତମାହିତମ୍ = ଚିତ୍ତମ୍ + ଆହିତମ୍ । ତୁଷ୍ଟୋଽହମ୍ = ତୁଷ୍ଟ + ଅହମ୍ । କିରୀଟିନଚ୍ୟୁତମାଲୋକ୍ୟ = କିରୀଟିନମ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ + ଆଲୋକ୍ୟ । ଗତସ୍ତଦା = ଗତଃ + ତଦା । ସ୍ତୋତ୍ରୁମିଚ୍ଛାମି = ସ୍ତୋତ୍ରମ୍ + ଇଚ୍ଛାମି । ବରମେତମ୍ = ବରମ୍ + ଏତମ୍ । ବ୍ରହ୍ମାଦୈରପି = ବ୍ରହ୍ମା + ଆଦୌ + ଅପି । ତଦହମ୍ = ତତ୍ + ଅହମ୍ । ବାଳକମ୍ = ବାଳକଃ + ଡ୍ୟାମ୍ । ଶଯ୍ୟାମୀତି = ଶଯ୍ୟାମି + ଇତି । ଭଗବାନବିଷ୍ଣୁ = ଭଗବାନ୍ + ବିଷ୍ଣୁ । ତତ୍‌କ୍ଷଣମେବ = ତତ୍‌କ୍ଷଣମ୍ + ଏବ । ଭୂତଧାତାରମତ୍ସ୍ୟତମ = ଭୂତଧାତାରମ୍ + ଅଚ୍ୟୁତମ୍ । ଭୂମିରାପୋଽନକଃ = ଭୂମି + ଆପଃ + ଅନମଃ । ବୁଦ୍ଧିଷ୍ଟ = ବୁଦ୍ଧି + ଚ । ପରମେଶମ୍ = ପରମ + ଈଶମ୍ । ନତୋଽସ୍ମି = ନତଃ + ଅଗ୍ନି । ସର୍ବାତ୍ମକଃ = ସର୍ବ + ଆତ୍ମକ । ସର୍ବେଶଶ୍ଚାସୀତି = ସର୍ବ + ଈଶଃ + ଚ + ଅସି + ଇତି ।

ସମାସ– ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷମ୍ = ବାହ୍ୟ ଅର୍ଥ (କର୍ମଧାରୟ); ତସ୍ମିନ୍‌ ନିରପେକ୍ଷମ୍, ତତ୍ (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ଶଙ୍ଖଚକ୍ରଗଦାଶାଙ୍ଗବରାସିଧରମ୍ = ଶଙ୍ଖଶ୍ଚ ଚକ୍ରଞ୍ଚ ଗଦା ଚ ଶାଇଁଞ୍ଚ ବରଞ୍ଚ ଅସିଷ୍ଟ (ଇତରେତର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ), ତାନ୍ ଧାରୟତି ଇତି ଯଃ, ତମ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେବଦେବ = ଦେବାନାଂ ଦେବ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବ୍ରହ୍ମାଦୈ = ବ୍ରହ୍ମା ଆଦ୍ୟ ଯେଷା ତେ, ତୈ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ପ୍ରାଞ୍ଜଳିମ୍ = ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଅଞ୍ଜଳି ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଶଙ୍ଖପ୍ରାନ୍ତେନ = ଶଙ୍ଖସ୍ୟ ପ୍ରାତଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପ୍ରସନ୍ନବଦନଃ = ପ୍ରସନିଂ ବଦନଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ ( ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୂତଧାତାରମ୍ = ଭୂତାନାଂ ଧାତା, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ପରମେଶମ୍ = ପରମଃ ଈଶଃ, ତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ସର୍ବାତ୍ମକଃ = ସର୍ବେଷାମ୍ ଆତ୍ମା ଯଃ କଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ସର୍ବେଶଃ = ସର୍ବେଷାମ୍ ଈଶଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଭଗବାନ୍, ବିଷ୍ଣୁ, ପ୍ରସନ୍ନବଦନଃ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ତ୍ୱମ୍, ସର୍ବାତ୍ମକ, ସର୍ବେଶଃ କଉଁରି ୧ ମା । ବାହ୍ୟାର୍ଥନିରପେକ୍ଷାଂ, ଚିରଂ, ଗତିଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଦେବଦେବ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବଚନଂ, ଚକ୍ଷୁଷୀ, ତୋଷ, ପ୍ରାଞ୍ଜଳି, ଧ୍ରୁବଂ, ଭୂତଧାତାରଂ, ଅଚ୍ୟୁତଂ, ପରମେଶମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ = ‘କାଳାଧ୍ଵନ୍‌ରତ୍ୟନ୍ତସଂଯୋଗେ’ ୨ୟା । ତପସ୍ୟା, ଶଙ୍ଖ ପ୍ରାନ୍ତେନ = କରଣେ ୩ୟା । ତ୍ଵୟା, ବ୍ରହ୍ମାଦୈ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମହାମ୍ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଧ୍ରୁବସ୍ୟ, ଭଗବତଃ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ମୟି = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ— ତୋଷିତଃ = ତୁଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଆହିତମ୍ = ଆ + ଧା + କ୍ତ । ତୁଷ୍ଟ = ତୁଷ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ନିଶମ୍ୟ = ନି + ଶମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉନ୍ମାଲ୍ୟ = ଉତ୍ + ମୀର୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଲୋକ୍ୟ = ଆ + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟପ୍ । ତୋଷମ୍ = ତୁଷ୍ +ଘଞ୍ଚ+ମ୍ । ସ୍ତୋତୁମ୍ = ସ୍ତୁ + ତୁମୁନ୍ । ଗତଃ = ଗମ୍ + ଭିନ୍ । ନତଃ = ନମ୍ + କ୍ତ ।

Text – 6

भगवानुवाच …………………………………. स्थानमध्यास्त।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ– ଅଭୀମତମ୍ = ଅଭୀଷ୍ଟ । ବରୟ = ବରଣ କର । ବ୍ୟାଜହାର = କହିଲା । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍ = ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର । ହୃଦି = ହୃଦୟରେ । ଇପ୍ସିତମ୍ = ଅଭିଳାଷ । ପରୋକ୍ଷମ୍ = ଅଜଣା । ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟେନ = ଉଦ୍ଧତମନା । ଅଜାତସ୍ୟ = ଜନ୍ମ ହୋଇ ନଥ‌ିବା । ଗର୍ବାତ୍ = ଅହଂକାର ହେତୁ । ତ୍ୱତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ = ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହରୁ । ଅବ୍ୟୟମ୍ = ନିତ୍ୟ ବା ଚିରସ୍ଥାୟୀ। ପ୍ରାର୍ଥୟେ = ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଈପ୍‌ସ୍ୟସେ = ପାଇବ । ଭୌମାଦୀନାମ୍ = ମଙ୍ଗଳ ଆଦିର । ତାରକା = ନକ୍ଷତ୍ର । ଆକଳ୍ପମ୍ = କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏଁ । ତ୍ତ୍ଵନ୍ନିଧୌ = ତୁମ ନିକଟରେ । ନିବସ୍ପତି = ନିବାସ କରିବେ ।

ଅନୁବାଦ– ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ହେ ଧ୍ରୁବ ! ତୁମେ ମୋତେ ଯେଉଁ ଦର୍ଶନ କଲ, ତଦ୍ବାରା ତପସ୍ୟାର ସେହି ଫଳ ତୁମେ ପାଇସାରିଛ । ମୋର ଦର୍ଶନ କେବେ ନିଷ୍ଫଳ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଅଭୀଷ୍ଟ ବର ମାଗ । ଧ୍ରୁବ କହିଲା– ହେ ଭଗବାନ୍ ! ତୁମେ ସବୁ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ହୃଦୟରେ ବିରାଜମାନ, ଯାହା ମୋର ଅଭୀଷ୍ଟ ତାହା କ’ଣ ତୁମକୁ ଅଜଣା । ତଥାପି ଉଦ୍ଧତମନା ମୁଁ ଯାହା ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି ତାହା ତୁମକୁ କହିବି । ‘ମୋ ଗର୍ଭରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇ ନଥ‌ିବା ତୁମର ରାଜସିଂହାସନ ପ୍ରାପ୍ତିଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ’ ବୋଲି ମାତାଙ୍କର ସପତ୍ନୀ ମୋତେ ଗର୍ବହେତୁରୁ କହିଲେ । ଏଣୁ ତୁମ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ସବୁଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନଟିଏ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ଭଗବାନ୍ କହିଲେ– ଯାହା ତୁମର ଅଭିଳଷିତ ସ୍ଥାନ ତାହା ତୁମେ ଲାଭ କରିବ । ମଙ୍ଗଳ ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରହମାନଙ୍କର, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କର ଓ ସପ୍ତର୍ଷିମାନଙ୍କର ଉପର ସ୍ଥାନଟିକୁ ମୁଁ ତୁମକୁ ପ୍ରଦାନ କଲି । ତୁମ ମାତା ସୁନୀତି ମଧ୍ୟ ତାରା ହୋଇ କଳ୍ପାନ୍ତ ଯାଏ ତୁମ ନିକଟରେ ବାସ କରିବେ । ଏହିପରି ଧ୍ରୁବ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନରେ ରହିଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ଭଗବାନୁବାଚ = ଭଗବାନ୍ + ଉବାଚ । ଯର୍‌ୟାଽହମ୍ = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା + ଅହମ୍ । ଦୃଷ୍ଟସ୍ତପସସ୍ତତ୍‌ଫଳମ୍ = ଦୃଷ୍ଟି + ତପନଃ + ତତ୍‌ଫଳମ୍ । ମଦର୍ଶନମ୍ = ମତ୍ + ଦର୍ଶନମ୍ । ତସ୍ମାଦଭିମତମ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅଭିମତମ୍ । ଯନ୍ମମପ୍ସିତମ୍ = ଯତ୍ + ମମ + ଈପ୍‌ସିତମ୍ । ତଥାପି = ତଥା + ଅପି । ତତ୍ତୁଭ୍ୟମ୍ = ତତ୍ + ତୁଭ୍ୟମ୍ । ମମୋଦରାଦଜାତସ୍ୟ = ମମ + ଉଦରାତ୍ + ଜାତସ୍ୟ । ନୈତଦ୍ରାଜାସନମ୍ = ନ + ଏତତ୍ + ରାଜା + ଆସନମ୍ । ଯୋଗ୍ୟମିତି = ଯୋଗ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଗର୍ବାଦବଦତ୍ = ଗର୍ବାତ୍ + ଅବଦତ୍ । ଅତପ୍ରସାଦାଦବ୍ୟୟମ୍ = ଅତଃ + ତୃପ୍ରସାଦାତ୍ + ଅବ୍ୟୟମ୍ । ସର୍ବେଷାମୁତ୍ତମମ୍ = ସର୍ବେଷାମ୍ + ଉତ୍ତମମ୍ । ସ୍ଥାନମହମ୍ = ସ୍ଥାନମ୍ + ଅହମ୍ । ଯୟା = ଯତ୍ + ତ୍ରୟା । ତତ୍ତ୍ଵମ୍ = ତତ୍ + ତ୍ୱମ୍ । ଚାପ୍ୟୁପରି = ଚ + ଅପି + ଉପରି । ସୁନୀତିରପି = ସୁନୀତିଃ + ଅପି । ଭୂତ୍ବାଽକଳ୍ପମ୍ = ଭୂତ୍ଵା + ଆକଳ୍ପମ୍ । ତ୍ନସଂନିଧୌ = ତ୍ବତ୍ + ସଂନିଧୌ । ନିବସ୍ୟତୀତି = ନିବସ୍ୟାତି + ଇତି । ସ୍ଥାନମଧ୍ଯାସ୍ତ = ସ୍ଥାନମ୍ + ଅଧ୍ + ଆସ୍ତ ।

ସମାସ– ମଦର୍ଶନମ୍ = ମମ ଦର୍ଶନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିଫଳମ୍ = ବିଗତଂ ଫଳଂ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ପ୍ରାଦି ବହୁବ୍ରୀହିଃ ) । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍ = ସର୍ବାଣି ଭୂତାନି, ତେଷାମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପରୋକ୍ଷମ୍ = ଅକ୍ଷ ପରମ୍ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ ) । ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟେନ = ଦୁର୍ବିନୀତଂ ହୃଦୟଂ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଅଜାତସ୍ୟ = ନ ଜାତଃ, ତସ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୃପ୍ରସାଦାତ୍ = ତବ ପ୍ରସାଦଃ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅବ୍ୟୟମ୍ = ଅବିଦ୍ୟମାନଃ ବ୍ୟୟ ଯସ୍ୟ ତତ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୌମାଦୀନାମ୍ = ଭୌମ ଆଦି ଯୋଷା ତେ, ତେଷାମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ତୃତ୍‌ସଂନ୍ନିଧୌ = ତବ ସଂଧଃ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଭଗବପ୍ରସାଦାତ୍ = ଭଗବତଃ ପ୍ରସାଦଃ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ମଦର୍ଶନମ୍, ଭଗବାନ୍, ଧ୍ରୁନଃ, ନଂ, ସପତ୍ନୀ, ଅହଂ, ସୁନୀତିଃ, ମାତା, ତାରକା = କଉଁରି ୧ମା । ଅହଂ, ତତ୍‌ଫଳମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭଗବନ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅଭିମତଂ, ବରଂ, ଅବ୍ୟୟଂ, ସ୍ଥାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍‌ୟା, ମୟା, ଦୁର୍ବିନୀତହୃଦୟନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତୁଭ୍ୟମ୍ = କଥନାର୍ଥକ କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ତୁଭ୍ୟମ୍ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଉଦାରାତ୍ = ‘ଜନିକର୍ତ୍ତା ପ୍ରକୃତିଃ’ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଗର୍ବାତ୍, ତୃପ୍ରସାଦାତ୍‌, ଭଗବପ୍ରସାଦାତ୍ = ହେତୋ ୫ମୀ । ସର୍ବଭୂତାନାମ୍, ମାତୁଃ ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ସର୍ବେଷାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ । ନକ୍ଷତ୍ରାଣାମ୍, ସପ୍ତର୍ଷିଣାମ୍ = ‘ଉପରି’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ହୃଦି, ତ୍ଵତ୍‌ସନ୍ନିଧୌ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ– ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । ଅଭିମତମ୍ = ଅଭି + ମନ୍ + କ୍ତ + ଅମ୍ । ଈପ୍‌ସିତମ୍ = ଆପ୍ + ସନ୍ + କ୍ତ । ଯୋଗ୍ୟମ୍ = ୟୁଜ୍ + ଯତ୍ । ପ୍ରାର୍ଥିତମ୍ = ପ୍ର + ଅର୍ଥ + କ୍ତ । ଦରମ୍ = ଦା + କ୍ତ ।

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
_____________________ नन्दः नाम नरेन्द्रः आसीत्। (काश्यां, विशालायां, मथुरायां)
Answer:
विशालायां

Question 2.
विशालायां _____________________ नाम नरेन्द्रः आसीत्। (शान्तनुः, दुष्यन्तः, नन्दः)
Answer:
नन्दः

Question 3.
तस्य _____________________ नाम भायी। (तारावती, भानुमती, अग्रदूती)
Answer:
भानुमती

Question 4.
तस्य आसीत् _____________________ नाम अमात्यप्रवरः। (यौगन्धरायणः, शुद्धानन्दः, शारदानन्दः)
Answer:
शारदानन्दः

Question 5.
नृपनन्दनः _____________________ मृगयार्थं वनमगात्। (जयपाल, कामपालः, धर्मपालः)
Answer:
जयपाल

Question 6.
राजपुत्र: वने _____________________ दृष्टवान्। (व्याघ्रं, हस्तीं, कृष्णसारं)
Answer:
कृष्णसारं

Question 7.
व्याघ्रं दृष्ट्वा तुरङ्गमो _____________________ त्रोटयित्वा पलायमानो नगरमार्गमगात्। (वन्धनं, चन्दनं, रन्धनं)
Answer:
वन्धनं

Question 8.
राजपुत्र: _____________________ शरणागतः। (व्याघ्रस्य, भल्लूकस्य, वृक्षस्य)
Answer:
भल्लूकस्य

Question 9.
अतः शरणागतपरित्राणान्महत् _____________________ ते स्यात्। (पापं, पुण्यं, धर्मं)
Answer:
पुण्यं

Question 10.
_____________________ अस्तम् अगात्। (चन्द्रमा, नक्षत्रम्, तरणि:)
Answer:
तरणि:

Question 11.
राजपुत्रः भल्लूकस्य _____________________ सुष्वाप। (गृहे, अङ्के, मस्तके)
Answer:
अङ्के

Question 12.
एहि ममाङ्के _____________________ कुरु। (छिद्रां, क्षुद्रां, निद्रां)
Answer:
निद्रां

Question 13.
भल्लुकः _____________________। (जिह्वायुधः, नरवायुधः, शृङ्गायुधः)
Answer:
नरवायुधः

Question 14.
अहम् एनं _____________________ गमिष्यामि। (तापयित्वा, ताड़यित्वा, भक्षयित्वा)
Answer:
भक्षयित्वा

Question 15.
त्वमपि _____________________ याहि। (निजालयं, विद्यालयं, देवालयं)
Answer:
निजालयं

Question 16.
त्वमपि निज _____________________ गच्छ। (भवनं, नगरं, गृहं)
Answer:
नगरं

Question 17.
राजपुत्रः _____________________ इति वदन् पिशाचः वभूव। (ससेमिरा, समेसिरा, सरेमिसा)
Answer:
ससेमिरा

Question 18.
राजपुत्र ससेमिरा इति बदन् _____________________ वभूव। (राक्षस, असुर, पिशाच:)
Answer:
पिशाच:

Question 19.
_____________________ भवितव्यतानुसारिणी भवति। (मनः, वुद्धि:, भाग्य)
Answer:
वुद्धि:

Question 20.
अतस्तदन्वेषणार्थं _____________________ गमिष्यामः। (जल, स्थलं, वनं)
Answer:
वनं

Question 21.
राजाऽमात्यमण्डलपरिवृतो _____________________ आगत्य उपविष्टः। (मन्त्रिमन्दिरम्, देवमन्दिरम्, दासीमन्दिरम्)
Answer:
मन्त्रिमन्दिरम्

Question 22.
राज्ञोऽग्रे कथय यन्मम कापि _____________________ वर्त्तते। (भायी, कन्या, माता)
Answer:
कन्या

Question 23.
शारदानन्देन _____________________ पठितम्। (गीतं, गद्यं, पद्यं)
Answer:
पद्यं

Question 24.
अङ्कमारुह्य सुप्तानां हन्तुः किं नाम _____________________। (पौरुषम्, सौरभम्, विज्ञताम्)
Answer:
पौरुषम्

Question 25.
ब्रह्महापि प्रमुच्येत _____________________ न मुच्यते। (शत्रुद्रोही, मित्रद्रोही, राजद्रोही)
Answer:
मित्रद्रोही

Question 26.
राजपुत्रः स्वस्थः _____________________ चाभवत्। (सावधान:, सन्निधान, प्रधान:)
Answer:
सावधान:

Question 27.
राजपुत्र: _____________________ अग्रे भल्लुकवृत्तान्तमकथयत्। (मातुः, पितुः, भ्रातुः)
Answer:
पितुः

Question 28.
ततो राज्ञा _____________________ अपकृष्टा। (यवनिका, मदनिका, सागरिका)
Answer:
यवनिका

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
विशालायां कः नाम नरेन्द्रः आसीत्?
Answer:
ନନ୍ଦ

Question 2.
नन्दः कुत्र नरेन्द्रः आसीत्?
Answer:
ବିଶାଳାରେ

Question 3.
नन्दः केन सर्वानवनीपालान् विजित्य राज्यं शशास?
Answer:
ନିଜର ବାହୁବଳରେ

Question 4.
राजानन्दस्य भायी का आसीत्?
Answer:
ଭାନୁମତୀ

Question 5.
राजानन्दस्य अमात्यः कः आसीत्?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ

Question 6.
शारदानन्दः कीदृशः आसीत्?
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ଭଳି

Question 7.
नन्दः अमात्यशारदानन्दं किं कृतः?
Answer:
ନିଜ ରାଜ୍ୟରୁ ନିର୍ବାସିତ

Question 8.
राजानन्दस्य पुत्रः कः आसीत्?
Answer:
ଜୟପାଳ

Question 9.
राजपुत्रः किमर्थं कुत्र गत: च?
Answer:
ମୃଗୟା ନିମନ୍ତେ ବଣକୁ

Question 10.
वनमध्ये राजपुत्रः कं दृष्टवान्?
Answer:
କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗକୁ

Question 11.
के मार्गे लग्नाः?
Answer:
ସୈନିକଗଣ

Question 12.
जयपालः यावत् पश्यति तावत् सकल: सैनिकगणो कुत्र लग्न?
Answer:
ମାର୍ଗରେ

Question 13.
वने कः नाम व्याघ्रः समागतः?
Answer:
ଚିତ୍ରକ

Question 14.
नृपसृनुः भयात् वेपमानः कम् आरूढ़:?
Answer:
ବୃକ୍ଷକୁ

Question 15.
कः अस्तम् अगात्?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ

Question 16.
राजपुत्रः कुत्र सुष्वाप?
Answer:
ଭାଲୁର କୋଳରେ

Question 17.
कुत्र महत् पातकम्?
Answer:
ଶରଣାଗତକୁ ମାରିବାରେ

Question 18.
कः नखायुधः?
Answer:
ଭାଲୁ

Question 19.
राजपुत्रः किं कथयित्वा पिशाचः वभूव?
Answer:
ସସେମିରା

Question 20.
कः शून्य: नगरं जगाम?
Answer:
ଘୋଡ଼ା

Question 21.
कानू आहूय राजा पुत्रं चिकित्सितवान्?
Answer:
ମଣି-ମହୌଷଧୀମାନଙ୍କୁ

Question 22.
केन यत् कार्यं तद् विचाय्यैव कर्त्तव्यम्?
Answer:
ପୁରୁଷଦ୍ବାରା

Question 23.
राजा केन पुत्रस्य चिकित्साकर्त्तुम् इयेष?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କଦ୍ବାରା

Question 24.
राजा किं दातुम् उद्घोषितवान्?
Answer:
ଅର୍ଦ୍ଧେକ ରାଜ୍ୟ

Question 25.
शारदानन्दः कति श्लोकं पठितवान्?
Answer:
ଚାରିଗୋଟି

Question 26.
राजेन्द्र ! केभ्यो दानं देहि?
Answer:
ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
आसीत् विशालायां नन्दो नाम नरेन्द्रः।
Answer:
ବିଶାଳନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ରାଜା ଥିଲେ ।

Question 2.
निजभुजवलेन सर्वानवनीपालान् विजित्य राज्यं शशास।
Answer:
ସେ ନିଜ ବାହୁବଳରେ ସମସ୍ତ ରାଜାଙ୍କୁ ଜୟକରି ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରୁଥିଲେ।

Question 3.
एकदा नृपनन्दनो जयपालो मृगयार्थं वनमगात्।
Answer:
ଥରେ ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ଶିକାର ନିମନ୍ତେ ବନକୁ ଗଲେ ।

Question 4.
कृष्णसारोऽपि तत्रादृश्यो जात:।
Answer:
କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ମଧ୍ୟ ସେଠି ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା।

Question 5.
एककी तुरगारूढ़: सरोवरस्य परिसरे वनमपश्यत्।
Answer:
ଏକୁଟିଆ ଘୋଡ଼ା ଚଢ଼ିଥିବା ସେ ପୁଷ୍କରିଣୀର ନିକଟରେ ବନ ଦେଖ‌ିଲେ।

Question 6.
तत्र पूर्वरूढं भल्लुकं विलोक्य पुनर्भृशं भयं प्राप्तः।
Answer:
ସେଠି ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟଭୀତ ହୋଇଗଲେ।

Question 7.
मां विश्वस्य शार्दूलादपि न भेतव्यम्।
Answer:
ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସକରି ବାଘକୁ ମଧ୍ୟ ଡର ନାହିଁ।

Question 8.
अत: शरणागतपरित्राणान्महत् पुण्यं ते स्यात्।
Answer:
ଏଣୁ ଶରଣାପନ୍ନର ରକ୍ଷା ହେତୁ ତୁମର ମହାପୁଣ୍ୟ ହେବ।

Question 9.
तस्मादमुमधः पातय, अहमेनं भक्षयित्वा सुखेन गमिष्यामि।
Answer:
ତେଣୁ ଏହାଙ୍କୁ ତଳକୁ ପକାଅ, ମୁଁ ତାହାଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣକରି ସୁଖରେ ଚାଲିଯିବି।

Question 10.
यतः शरणागतमारणे महत् पातकम्।
Answer:
ଯେହେତୁ ଶରଣାପନ୍ନକୁ ମାରିବାରେ ବଡ଼ ପାପ ହୁଏ ।

Question 11.
ततो भल्लूको राजपुत्रसमीपे स्वापं गत:।
Answer:
ତାହାପରେ ଭାଲୁଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଶୋଇଗଲା।

Question 12.
अयं त्वां मत्तो रक्षित्वा स्वयमत्तुमिच्छति।
Answer:
ଇଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି।

Question 13.
अतस्त्वं ससेमिरा इति वदन् पिशाचो भव इति शापं दत्तवान्।
Answer:
ଏଣୁ ତୁମେ ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୁଅ ବୋଲି ଅଭିଶାପ ଦେଲା।

Question 14.
भल्लूकोऽपि राजकुमारं शप्त्वा निजस्थानं जगाम।
Answer:
ଭାଲୁ ବି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଶାପଦେଇ ନିଜସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 15.
तस्य तरङ्गस्तेन शून्यो नगरं जगाम।
Answer:
ତାଙ୍କର ଘୋଡ଼ାଟି ତାଙ୍କ ବିହୁନେ ନଗରକୁ ଗଲା।

Question 16.
यदा कुमारो मृगयार्थं निर्गतस्तदा महानपशकुन: आसीत्।
Answer:
ଯେତେବେଳେ ରାଜକୁମାର ମୃଗୟାପାଇଁ ବାହାରିଲେ ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭସୂଚକ ଲକ୍ଷଣ ଜଣାପଡ଼ୁଥିଲା।

Question 17.
तन्निराससमये केनापि न वारितोऽहम्।
Answer:
ତାଙ୍କୁ ନିର୍ବାସିତ କଲାବେଳେ କେହି ବି ମୋତେ ବାରଣ କଲେ ନାହିଁ।

Question 18.
तच्छ्रुत्वा राज्ञः पुरतो मन्त्रिणा तथैव कथितम्।
Answer:
ତାହା ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେହିପରି କହିଲେ।

Question 19.
एवमुक्तवति शारदानन्दे राजपुत्रः स्वस्थः सावधानश्चाभवत्।
Answer:
ଏହିପରି ଶାରଦାନନ୍ଦ କହନ୍ତେ ରାଜକୁମାର ସୁସ୍ଥ ଓ ସାବଧାନ ହୋଇଗଲେ।

Question 20.
ततः पितुरग्रे भल्लूकवृत्तान्तमकथयत्।
Answer:
ତାହାପରେ ପିତାଙ୍କ ଆଗରେ ଭାଲୁ ବୃତ୍ତାନ୍ତକୁ କହିଲେ।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कः शारदानन्दः? स कथं राज्यान्निवीसित:?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ ଥିଲେ ବିଶାଳା ନଗରୀର ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ନନ୍ଦଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ । ସେ ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ସଦୃଶ ଥିଲେ । ଥରେ ଏକ ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ନନ୍ଦ ରାଗିଯାଇ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କୃତ କରିଥିଲେ।

Question 2.
राजकुमारः कदा तरुवरम् आरूढ़:?
Answer:
ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ମୃଗୟାକୁ ଯାଇ ବନ ମଧ୍ୟରେ ବୁଲି ବୁଲି ଏକ ପୋଖରୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେଠାରେ ଘୋଡ଼ାକୁ ଗଛଡାଳରେ ବାନ୍ଧି ପାଣି ପିଇବା ପରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯାଉଥିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହେଲା । ଏଣୁ ସେହି ସମୟରେ ରାଜକୁମାର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲେ।

Question 3.
भयं प्राप्तं राजपुत्रं भल्लुकः किमब्रवीत्?
Answer:
ଗଛ ଉପରେ ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ରାଜକୁମାର ଭୟପ୍ରାପ୍ତ ହେବାରୁ ଭାଲୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲା– ‘‘ରାଜକୁମାର, ଭୟ କର ନାହିଁ । ତୁମେ ଆଜି ମୋର ଶରଣାଗତ । ଏଣୁ ମୁଁ ତୁମର କୌଣସି ଅନିଷ୍ଟ କରିବି ନାହିଁ । ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ବାଘକୁ ମଧ୍ୟ ଭୟ କର ନାହିଁ ।’’

Question 4.
चित्रकः भल्लूकं किम् उक्तवान्?
Answer:
ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଶୋଇପଡ଼ିବା ଦେଖ୍ ଚିତ୍ରକ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁନର୍ବାର ମୃଗୟା କରି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । କାହିଁକି ଏହାକୁ କୋଳରେ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଛ ? ମନୁଷ୍ୟମାନେ କୃତଘ୍ନ ଅଟନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହାକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ଖାଇସାରି ଚାଲିଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଯିବ ।

Question 5.
व्याघ्रः राजकुमारं किमवदत्?
Answer:
ଭାଲୁ ଶୋଇପଡ଼ିବା ପରେ ବାଘ ରାଜପୁତ୍ରକୁ କହିଲା– ତୁମେ ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ଏହି ଭାଲୁ ଚଞ୍ଚଳମନା ହୋଇଥିବାରୁ ନଖକୁ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରିପାରେ । ଏହାର ଅନୁଗ୍ରହ ମଧ୍ଯ ଭୟଙ୍କର । ଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବ । ଏଣୁ ଏହାକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଖାଇସାରି ଚାଲିଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନଗରକୁ ଚାଲିଯିବ ।

Question 6.
भल्लूकेन राजपुत्रः कथमभिशप्तः?
Answer:
ରାଜପୁତ୍ର ବାଘ କଥାରେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦେଲା । ଭାଲୁଟି ପଡ଼ି ଯାଉଯାଉ ଏକ ଡାଳକୁ ଧରି ରହିଗଲା । ତେଣୁ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା– ରେ ପାପିଷ୍ଠ କାହିଁକି ଡରୁଛୁ ? ତୋର ଯାହା ପୂର୍ବାର୍ଜିତ କର୍ମଫଳ ଅଛି, ତୋତେ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏଣୁ ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଏ ।

Question 7.
राजकुमारविषये राजा मन्त्रिणः किमभणत्?
Answer:
ରାଜକୁମାର ବିଷୟରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ କହିଲେ– ଯେତେବେଳେ ରାଜକୁମାର ମୃଗୟାକୁ ବାହାରିଲେ, ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ସେ ତାହା ଉଲଂଘନ କରିଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ବସିଥିବା ଘୋଡ଼ାଟି ଏକାକୀ ଫେରି ଆସିଛି । ଏଣୁ ତାକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଯିବା ।

Question 8.
यदा राजपुत्रः स्वस्थः न अभवत्, राजा किमवदत्?
Answer:
ସମସ୍ତ ଚିକିତ୍ସା ସତ୍ତ୍ଵେ ଯେତେବେଳେ ରାଜପୁତ୍ର ସୁସ୍ଥ ହେଲେ ନାହିଁ, ରାଜା କହିଲେ– ମନ୍ତ୍ରିନ୍ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ଯଦି ଶାରଦାନନ୍ଦ ଥାଆନ୍ତେ, କ୍ଷଣକରେ ସେ ଏହାକୁ ଭଲକରି ଦେଇଥା’ନ୍ତେ । ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ତଡ଼ିଦେଇଛି । ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ କଥା ବିଚାର କରି କରିବା ଉଚିତ । ସେତେବେଳେ ମୋତେ କେହି ମଧ୍ୟ ବାଧା ଦେଲେ ନାହିଁ ।

Question 9.
राजपुत्रस्य आरोग्यार्थं राजा किं कृतवान्?
Answer:
ପିଶାଚ ପାଲଟି ଯାଇଥବା ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଭଲ କରିବାପାଇଁ ରାଜା ମଣି, ମନ୍ତ୍ର ଓ ଔଷଧ ଜାଣିଥ‌ିବା ବୈଦ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଚିକିତ୍ସା କରାଇଲେ । କୌଣସିମତେ ଭଲ ନ ହେବାରୁ ଘୋଷଣା କରାଇଲେ ଯେ, ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଭଲ କରିଦେବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧେ ରାଜ୍ୟ ପୁରସ୍କାର ଦିଆଯିବ ।

Question 10.
शारदानन्दः मन्त्रिणं किमुक्तवान्?
Answer:
ଶାରଦାନନ୍ଦ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କହିଲେ– ମନ୍ତ୍ର ! ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ କୁହ ଯେ ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ସାକ୍ଷାତ୍ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେ ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କରିବ।

Question 11.
राजा शारदानन्दं दृष्ट्वा किमकरोत्?
Answer:
ରାଜା ପରଦା ଉଠାଇଦେଇ ସେଠାରେ ବସିଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ପରମ ଆନନ୍ଦରେ ତାହାକୁ ପ୍ରଣାମ କରି କ୍ଷମା ଯାଚନାପୂର୍ବକ ସତ୍କାର କଲେ ।

Question 12.
‘ससेमिराकथायाः’ का नीतिशिक्षा लभ्यते?
Answer:
‘ସସେମିରାକଥା’ରୁ ଏହି ନୀତିଶିକ୍ଷା ମିଳୁଛି ଯେ–

• କସ୍ମିନ୍‌କାଳେ କୃତଘ୍ନତା ବା ବିଶ୍ୱାସକଘାତକତା କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ?
• ଶରଣାଗତକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପରମ ଧର୍ମ ଅଟେ।
• ମିତ୍ରଦ୍ରୋହଠାରୁ ଆଉ ବଡ଼ ପାପ ନାହିଁ ।
• କୃତକର୍ମର ଫଳ ନିଜକୁ ହିଁ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।
• ବିଚାର ନକରି କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
राजपुत्रः कथं ‘ससेमिरा’ इति वदत् पिशाचोभूत्वा वने अभ्रमत्?
अथवा
विश्वासघातकस्य परिणतिं ससेमिराकथामाश्रित्य वर्णयत।
Answer:
କଥାସାହିତ୍ୟର ପରମ୍ପରା ଅତୀବ ପ୍ରାଚୀନ । ଶିବଦାସ କୃତ କଥାଗ୍ରନ୍ଥ ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ର ଅଂଶସ୍ୱରୂପ ‘ସସେମିରାକଥା’ । ନନ୍ଦରାଜାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ଥରେ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଗୋଟିଏ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ବହୁଦୂରକୁ ଚାଲିଗଲା । ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ସେ ପଛକୁ ଚାହିଁଲାବେଳେ ମୃଗଟି ମଧ୍ୟ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା । ତା’ପରେ ବନ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ଏକ ପୋଖରୀରୁ ପାଣି ପିଇ ବିଶ୍ରାମ ନେବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ତା’ର ଘୋଡ଼ା ବନ୍ଧନ ଛିଣ୍ଡାଇ ପଳାଇଗଲା ଏବଂ ସେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । ସେଠାରେ ଆଗରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଏକ ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କଲା । ସେ ମଧ୍ୟ ଭାଲୁର ଆଶ୍ରୟ ପାଇ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହେଲା ।

କ୍ରମଶଃ ରାତ୍ରି ହେଲା । କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ନିଦ ଲାଗିବାରୁ ସେ ଭାଲୁର ପରାମର୍ଶରେ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘‘ଏ ହେଉଛି ଗ୍ରାମବାସୀ । ପୁଣି ମୃଗୟା କରି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ, ଏଣୁ ଏହାକୁ ତଳକୁ ପକାଇଦିଅ । ଭାଲୁ କିନ୍ତୁ ଶରଣାଗତ ପ୍ରତି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରିବାପାଇଁ ସ୍ୱମ୍ମତ ହେଲା ନାହିଁ ।’’

କିଛି ସମୟ ପରେ ରାଜପୁତ୍ରର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଲା । ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ତା’ପାଖରେ କିଛି ସମୟ ପାଇଁ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ପୂର୍ବ ଭଳି ବାଘ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲି ଦେବାପାଇଁ କହିଲା । ରାଜପୁତ୍ର ତା’କଥାରେ ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବାରୁ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ତା’ପରେ ସେ ରାଜପୁତ୍ରର ଏହି ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା ହେତୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା– ‘ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯା’ ।’’

ଏହିପରି ଭାବେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବନ ମଧ୍ୟରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଅର୍ଥାତ୍ ରାଜପୁତ୍ର ଏହିପରି ଭାବେ ବିଶ୍ଵାସଘାତକତାର ଫଳ ପାଇଲା ।

Question 2.
पिशाचीभूतः राजकुमारः केन प्रकारेण सूस्थोऽभवत्?
Answer:
ବନ ମଧ୍ଯରେ ଭାଲୁର ଅଭିଶାପ ପାଇ କୃତଘ୍ନ ରାଜକୁମାର ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଇଥିଲା । କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ତାଙ୍କୁ କେହି ଭଲକରି ପାରି ନ ଥିଲେ । ଶେଷରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଭଲ କରିଦେବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧେ ରାଜ୍ୟ ଦିଆଯିବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରି ନିଜ ଘରକୁ ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଲୁଚାଇ ରଖୁଥ‌ିବା ନିର୍ବାସିତ ମନ୍ତ୍ରୀପ୍ରଦର ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ଆଗରେ ସବୁକଥା କହିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ବୁଝିପାରି କହିଲେ– ‘‘ରାଜାଙ୍କୁ ଯାଇ କହନ୍ତୁ ଯେ ମୋର ଏକ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜପୁତ୍ର ତାଙ୍କ ସହିତ ସାକ୍ଷାତ କରନ୍ତୁ, ସେ କୌଣସି ବାଟ ବତାଇଦେବ ।’’ ମନ୍ତ୍ରୀ ଏକଥା ରାଜାଙ୍କୁ ଜଣାଇ ଦେବାପାରେ ସେ ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ଆସି ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ । ରାଜକୁମାର ମଧ୍ୟ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ସେଠାରେ ଆସି ବସିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ କହିଲେ– ‘‘ସଦ୍‌ଭାବ ପୋଷଣ କରୁଥିବା ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଠକିବାରେ କୌଣସି ଚତୁରତା ନାହିଁ କିମ୍ବା କୋଳକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଶୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ହତ୍ୟା କରିବାରେ ବୀରତ୍ଵ ପ୍ରକାଶ ପାଏନି ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜକୁମାର ପ୍ରଥମ ଅକ୍ଷରଟି ଛାଡ଼ି କେବଳ ‘ସେମିରା’ କହିଲା ।

ଶାରତାନନ୍ଦ ପୁଣି କହିଲେ– ‘ତୀର୍ଥଭ୍ରମଣଦ୍ୱାରା ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପାପ ଦୂର ହୋଇପାରେ କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀକୁ କୌଣସି ଉପାୟରେ ନିଷ୍ପତି ମିଳେ ନାହିଁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର କେବଳ ‘ମିରା’ କହିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

ଶାରଦାନନ୍ଦ ପୁଣି କହିଲେ– ‘ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ ତଥା ବିଶ୍ୱାସଘାତକ ପ୍ରଳୟକାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନର୍କରେ ପଡ଼ନ୍ତି ।’’ ଏତିକି ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର କେବଳ ଶେଷ ଅକ୍ଷରଟି ଅର୍ଥାତ୍‌ ‘ରା’ କହିଲା ।

ଶେଷରେ ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘‘ମହାରାଜ ! ପୁତ୍ରର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦିଅନ୍ତୁ ଏବଂ ଦେବାରାଧନା କରନ୍ତୁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଶେଷ ଅକ୍ଷରଟିକୁ ମଧ୍ଯ ଉଚ୍ଚାରଣ କଲା ନାହିଁ । ଏହିପରି ଭାବରେ ରାଜକୁମାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ସୁସ୍ଥ ଓ ସଚେତନ ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ ।

Question 3.
ससेमिराकथायाः सारं स्वभाषया लिखत।
Answer:
ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ତଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ । ଥରେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଏଣେ କୃଷ୍ଣସାରକୁ ମଧ୍ୟ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଶେଷରେ ଘୋଡ଼ାରେ ବସି ବୁଲୁବୁଲୁ ବନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପୋଖରୀ ଦେଖୁଲେ । ପାଣି ପିଇ ଗଛତଳେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ନଗର ଆଡ଼କୁ ଦୌଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା ଏବଂ ରାଜପୁତ୍ର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । କିନ୍ତୁ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରି ଆଶ୍ରୟ ଦେଲା ।

ରାତିରେ କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର ଆଶ୍ଵାସନା ପାଇ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ତଳେ ଥିବା ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁଣି ମୃଗୟାକୁ ଆସି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । ଏଣୁ ଆମର ଏହି କୃତଘ୍ନ ଶତ୍ରୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ ।’’ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ପାପ ଲାଗେ ବୋଲି କହି ଭାଲୁ ତା’ କଥାରେ ରାଜି ହେଲା ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର ନିଦ୍ରା ତ୍ୟାଗ କରିବା ପରେ ଭାଲୁ ତାକୁ ଚେଇଁ ରହିବାକୁ କହି ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ‘‘ରାଜପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଏହି ନଖଧାରୀକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ସେ ମୋଠାରୁ ତୁମକୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ତାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି ।’’ ବାଘ କଥା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବା ମାତ୍ରେ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଗୋଟିଏ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ଏହା ଦେଖୁ ରାଜକୁମାରଙ୍କ ଭୟର ସୀମା ରହିଲା ନାହିଁ । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା— ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଅ ।’’ ସକାଳ ହେଲା । ବାଘ ଚାଲିଗଲା । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଗଲା । ତା’ ଅଭିଶାପ ଅନୁସାରେ ରାଜପୁତ୍ର ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବୁଲିଲା ।

ଘୋଡ଼ାଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ନଗରକୁ ଏକାକୀ ଗଲା । ଏକଥା ଜାଣି ରାଜା, ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ପୁତ୍ରକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ପୁତ୍ରର ସେହି ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ଦୁଃଖରେ ତାକୁ ଧରି ନଗରକୁ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ବହୁତ ଚିକିତ୍ସା ପାଇ ମଧ୍ଯ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରିନଥିଲେ । ଏଣୁ ତାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମନ୍ତ୍ରୀ– ‘ଯେ ଆରୋଗ୍ୟ କରିପାରିବ ତାକୁ ରାଜ୍ୟରୁ ଅଧେ ଦିଆଯିବ’’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏଣେ ଘରକୁ ଆସି ଲୁଚାଇ ରଖୁଥୁବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ସେ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ଯାଇ ଦେଖାକରନ୍ତୁ । ସେ କିଛି ଉପାୟ କହିବ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜା ପୁତ୍ରକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରକୁ ଗଲେ । ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜପୁତ୍ରର ବିଶ୍ଵାସଘାତକତା କ୍ରମଶଃ ଚାରିଗୋଟି ପଦ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିଲେ । ପ୍ରତି ପଦ୍ୟପାଠ ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଶେଷରେ ‘ସସେମିରା’ ଶବ୍ଦଟିକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବନ୍ଦ କରିଦେଲା ଏବଂ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ସବୁକଥା ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା। ଇତି ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଟେକି ଦେବାମାତ୍ରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦିତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସତ୍କାର କଲେ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 5 ସସେମିରାକଥା Summary

ଲେଖକ ପରିଚୟ – ସଂସ୍କୃତ କଥାସାହିତ୍ୟରେ ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ର ସ୍ଥାନ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର । ଏହାର ରଚୟିତା ରୂପେ ଜମ୍ବଳ ଦତ୍ତ ଓ ଶିବଦାସଙ୍କ ନାମ ଉଲ୍ଲିଖୁତ । ଜମ୍ବଳ ଦତ୍ତଙ୍କ ରଚନା କେବଳ ଗଦ୍ୟାତ୍ମକ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଶିବଦାସଙ୍କ ବିରଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥ ଉଭୟ ଗଦ୍ୟାତ୍ମକ ଓ ପଦ୍ୟାତ୍ମକ ଅଟେ । ଏକାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ରଚିତ ଯୋଗେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ‘ବୃହତ୍‌ଥାମଞ୍ଜରୀ’ ଓ ସୋମଦେବଙ୍କର ‘କଥାସରିତ୍‌ସାଗର’ରେ ଏହି କଥାର ଅସ୍ତିତ୍ବ ଉପଲବ୍‌ଧୂ ହୁଏ । ୧୪୮୭ରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହସ୍ତଲିପି ଆଧାରରେ ଡକ୍ଟର ହର୍ଟଲ୍ ଶିବଦାସ ୧୪୮୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦର ପୂର୍ବରୁ ଲେଖୁଥ‌ିବାର ପ୍ରମାଣ ଦିଅନ୍ତି । ତେବେ ଏହାଙ୍କର ସମୟ ଦ୍ଵାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ବୋଲି ସ୍ବୀକୃତ ହୋଇଥାଏ ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ସଂସ୍କୃତ ଆଖ୍ୟାନ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରାଚୀନତା ତଥା ମୌଳିକତା ସର୍ବଜନବିଦିତ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ଅଟେ । ‘ବେତାଳପଞ୍ଚବିଂଶତି’ରେ ୨୫ଗୋଟି କୌତୂହଳପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଳ୍ପର ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଛି । ରାଜା ବିକ୍ରମାର୍କ ଓ ବେତାଳକୁ ନେଇ ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ରଚିତ ହୋଇଅଛି । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ କଥାନକର ମୂଳ ‘ବୃହତ୍ଵକଥା’ରୁ ସଂଗୃହୀତ । ବେତାଳର ଜଟିଳ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କର ବୁଦ୍ଧିଦୀପ୍ତ ଉତ୍ତର ରାଜା ତ୍ରିବିକ୍ରମସେନ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି । ଏହି କଥାରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସାମାଜିକ ନୀତି ବିଷୟରେ ସମୁଚିତ ଶିକ୍ଷା ମିଳେ । ଆଲୋଚିତ କଥାନକ ‘ସସେମିରାକଥା’ରେ ନନ୍ଦରାଜାଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ଆଶ୍ରୟଦାତା ଭଲ୍ଲୁକ ସହିତ କିପରି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରି ତା’ ଫଳ ଭୋଗ କରିଥିଲେ ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

ସାରକଥା – ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ । ଶାରଦାନନ୍ଦ ତାଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ତଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ । ଥରେ ରାଜପୁତ୍ର ଜୟପାଳ ମୃଗୟା କରିବାକୁ ଯାଇ ଶରବିଦ୍ଧ କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗ ପଛରେ ଦୌଡ଼ି ଦୌଡ଼ି ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲେ । ଏଣେ କୃଷ୍ଣସାରକୁ ମଧ୍ୟ ପାଇଲେ ନାହିଁ । ଶେଷରେ ଘୋଡ଼ାରେ ବସି ବୁଲୁବୁଲୁ ବନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପୋଖରୀ ଦେଖୁଲେ । ପାଣି ପିଇ ଗଛତଳେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ହଠାତ୍ ଏକ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା। ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ନଗର ଆଡ଼କୁ ଦୌଡ଼ିବାରେ ଲାଗିଲା ଏବଂ ରାଜପୁତ୍ର ଭୟରେ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ଆହୁରି ଡରିଗଲା । କିନ୍ତୁ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭୟ ପ୍ରଦାନ କରି ଆଶ୍ରୟ ଦେଲା ।

ରାତିରେ କ୍ଳାନ୍ତ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର ଆଶ୍ଵାସନା ପାଇ ତା’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ତଳେ ଥିବା ବାଘ ଭାଲୁକୁ କହିଲା– ‘ଏହି ଗ୍ରାମବାସୀ ପୁଣି ମୃଗୟାକୁ ଆସି ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମାରିଦେବ । ଏଣୁ ଆମର ଏହି କୃତଘ୍ନ ଶତ୍ରୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲିଦିଅ ।’’ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ପାପ ଲାଗେ ବୋଲି କହି ଭାଲୁ ତା’ କଥାରେ ରାଜି ହେଲା ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର ନିଦ୍ରା ତ୍ୟାଗ କରିବା ପରେ ଭାଲୁ ତାକୁ ଚେଇଁ ରହିବାକୁ କହି ଶୋଇପଡ଼ିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ‘‘ରାଜପୁତ୍ର ! ତୁମେ ଏହି ନଖଧାରୀକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । ସେ ମୋଠାରୁ ତୁମକୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଏହାକୁ ଠେଲିଦିଅ । ମୁଁ ତାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି ।’’ ବାଘ କଥା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁକୁ ଠେଲିଦେବା ମାତ୍ରେ ସେ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ଗୋଟିଏ ଡାଳ ଧରି ରହିଗଲା । ଏହା ଦେଖୁ ରାଜକୁମାରର ଭୟର ସୀମା ରହିଲା ନାହିଁ । ଏହା ଦେଖ୍ ଭାଲୁ ତାକୁ ଅଭିଶାପ ଦେଇ କହିଲା— ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇଯାଅ ।’’ ସକାଳ ହେଲା । ବାଘ ଚାଲିଗଲା । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ଚାଲିଗଲା । ତା’ ଅଭିଶାପ ଅନୁସାରେ ରାଜପୁତ୍ର ‘ସସେମିରା’ କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବୁଲିଲା ।

ଘୋଡ଼ାଟି ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ନଗରକୁ ଏକାକୀ ଗଲା । ଏକଥା ଜାଣି ରାଜା, ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ପୁତ୍ରକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ପୁତ୍ରର ସେହି ଅବସ୍ଥା ଦେଖୁ ଦୁଃଖରେ ତାକୁ ଧରି ନଗରକୁ ଆସିଲେ । ତା’ପରେ ବହୁତ ଚିକିତ୍ସା ପାଇ ମଧ୍ୟ ସେ ଆରୋଗ୍ୟ ଲାଭ କରିନଥିଲେ । ଏଣୁ ତାଙ୍କ ଆଦେଶରେ ମନ୍ତ୍ରୀ– ‘ଯେ ଆରୋଗ୍ୟ କରିପାରିବ ତାକୁ ରାଜ୍ୟରୁ ଅଧେ ଦିଆଯିବ’’ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏଣେ ଘରକୁ ଆସି ଲୁଚାଇ ରଖୁଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ସବୁକଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ସେ ଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ– ‘ମୋର ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ଅଛି । ରାଜକୁମାର ତାକୁ ଯାଇ ଦେଖାକରନ୍ତୁ । ସେ କିଛି ଉପାୟ କହିବ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ରାଜା ପୁତ୍ରକୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଘରକୁ ଗଲେ । ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ରାଜପୁତ୍ରର ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କ୍ରମଶଃ ଚାରିଗୋଟି ପଦ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିଲେ । ପ୍ରତି ପଦ୍ୟପାଠ ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅକ୍ଷର ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଶେଷରେ ‘ସସେମିରା’ ଶବ୍ଦଟିକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ବନ୍ଦ କରିଦେଲା ଏବଂ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ସବୁକଥା ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା।

ଇତି ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଟେକିଦେବାମାତ୍ରେ ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦିତ ହେଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ସତ୍କାର କଲେ।
ନୀତିଶିକ୍ଷା—

• ‘‘କର୍ମାୟରଂ ଫଳ ପୁଂସାଂ ବୁଦ୍ଧି କର୍ମାନୁସାରିଣୀ ।’’
• ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ ଯଶ୍ଚ ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ ।
  ତ୍ରୟସ୍ତେ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ଯାବଦାରୁତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥
• ଧର୍ମେଣ ହୀନଃ ପଶୁଭଃ ସମାନାଃ ।
• ପରବୁଦ୍ଧିବିନାଶାୟ ।

Text – 1

आसीत् विशालायां …………………………… मार्गे लग्नः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ନରେନ୍ଦ୍ର = ରାଜା । ନିଜଭୁଜବଳେନ = ନିଜ ବାହୁବଳରେ । ଅବନୀପାଳାନ୍ = ରାଜାମାନଙ୍କୁ । ବିଜିତ୍ୟ ଜୟକରି । ଶଶାସ୍ତ୍ର = ଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଭାର୍ଯ୍ୟା = ସ୍ତ୍ରୀ । ପୁରନ୍ଦରସ୍ୟ = ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର । ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନ୍ତ୍ରୀ । ନିର୍ବାସିତଃ = ଦେଶାନ୍ତର ହେଲେ । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ରାଜପୁତ୍ର । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ଶିକାର ନିମନ୍ତେ । ଅଗାତ୍ = ଗଲେ । ବ୍ୟାପାଦ୍ୟ = ମାରି । କଞ୍ଚନ = କୌଣସି । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖ୍ । ମହଦରଣ୍ୟ = ଘୋର ବନ ମଧ୍ୟରେ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ତାବତ୍ = ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଅନୁଗତଃ = ପଛେ ପଛେ ଯାଇ । ମାର୍ଗେ ଲଗ୍ନ = ବାଟରେ ରହିଯାଇଥିଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ବିଶାଳା ନଗରୀରେ ନନ୍ଦ ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ଥିଲେ । ସେ ନିଜ ବାହୁବଳରେ ସମସ୍ତ ରାଜାମାନଙ୍କୁ ଜିଣି ରାଜ୍ୟଶାସନ କରୁଥିଲେ । ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ବୃହସ୍ପତି ପରି ତାଙ୍କର ଶାରଦାନନ୍ଦ ନାମକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ । ଥରେ ସାମାନ୍ୟ କାରଣରୁ ରାଜା ରାଗିଯାଇ ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କୃତ କଲେ । ଦିନେ ରାଜକୁମାର ଜୟପାଳ ଶିକାର କରିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ଅନେକ ପଶୁ ମାରିବା ପରେ କୌଣସି କୃଷ୍ଣସାର ମୃଗକୁ ଦେଖୁ ତା’ ପଛେ ପଛେ ଯାଇ ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଯେତେବେଳେ ଦେଖ‌ିଲେ, ସେତେବେଳକୁ ସମସ୍ତ ସୈନିକ ବାଟରେ ରହିଯାଇଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନନ୍ଦା ନାମ = ନମଃ + ନାମ । ନରେନ୍ଦ୍ର = ନର + ଇନ୍ଦ୍ର । ସର୍ବାନବନୀପାଳାନ୍ = ସର୍ବାନ୍ + ଅବନୀପାଳାନ୍ । ବୃହସ୍ପତିରିବ = ବୃହସ୍ପତିଃ + ଇବ । ତସ୍ୟାସୀଚ୍ଛାରଦାନନ୍ଦ = ତଥ୍ୟ + ଆସୀତ୍ + ଶାରଦାନନ୍ଦ । ନାମାମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ = ନାମ + ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଃ । ନିଜରାଜ୍ୟ।ନିର୍ବାସିତଃ = ନିଜରାଜ୍ୟାତ୍ + ନିର୍ବାସିତଃ । ବନମଗାତ୍ = ବନମ୍ + ଅଗାତ୍ । କଞ୍ଚନ = କଂ + ଚନ । ତମନୁଗତଃ = ତମ୍ + ଅନୁଗତଃ । ମହଦରଣ୍ୟ = ମହତ୍ + ଅରଣ୍ୟ ।

ସମାସ – ନରେନ୍ଦ୍ର = ନରେଷୁ ଇନ୍ଦ୍ର ଇବ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । ନିଜଭୁଜବଳେନ = ନିଜସ୍ୟ ଭୁର୍ଜେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ନିଜଭୁଜୟୋ ବଳମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅବନୀପାଳାନ୍ = ଅବନୀ ପାଳୟନ୍ତି ଇତି, ତାନ୍ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃହସ୍ପତିଃ = ବୃହତାଂ ପତିଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅମାତ୍ୟପ୍ରଦରଃ = ଅମାତ୍ୟେଷୁ ପ୍ରବରଃ (୭ମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । କ୍ଷୁଦ୍ରକାରଣାତ୍ = କ୍ଷୁଦ୍ର କାରଣମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ଭୂପତିନା = ଭୁବ ପତିଃ, ତେନ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଜରାଜ୍ୟାଚ୍ ନିଜସ୍ୟ ରାଜ୍ୟମ୍‌, ତନ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନୃପନନ୍ଦନଃ = ନୃପସ୍ୟ ନନ୍ଦନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ମୃଗାୟାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ମହଦରଣ୍ୟ = ମହତ୍ଵ ଅରଣ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (କର୍ମଧାରୟଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ନରେନ୍ଦ୍ର, ଡଃ, ଭାର୍ଯ୍ୟା, ବୃହସ୍ପତିଃ, ଅମାତ୍ୟପ୍ରବରଂ, ନୃପନନ୍ଦନଃ, ଜୟପାଳ, ସକଳୀ, ସୈନିକଗଶଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ନନ୍ଦୀ, ଭାନୁମତୀ, ଶାରଦାନନ୍ଦ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଡଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ସର୍ବାନ୍, ଅବନୀପାଳାନ୍, ରାଜ୍ୟ, ମୃଗୟାର୍ଥୀ, ବହୁନ୍, ପଶୁନ୍, କୃଷ୍ଣସାରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତମ୍ = ଅନୁ ଯୋଗେ ୨ୟା । ନିଜଭୁଜବଳେନ = କରଣେ ୩ୟା । କୁପିତେନ, ଭୂପତିନା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । କ୍ଷୁଦ୍ରକାରଣାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ନିଜରାଜ୍ୟାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ୟ, ପୁରନ୍ଦରସ୍ୟ = ଶେଷ ଷଷ୍ଠୀ । ଅରଣ୍ୟ, ମାର୍ଗ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିଜିତ୍ୟ = ବି + ଜି + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ବାସିତଃ = ନିର୍ + ବସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ବ୍ୟାପାଦ୍ୟ = ବି + ଆଡ୍ + ପଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଅନୁଗତଃ = ଅନୁ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ ।

Text – 2

कृष्णसारोऽपि ………………………………… भयं प्राप्तः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅପି = ମଧ୍ୟ । ତତ୍ର = ସେଠାରେ । ତୁରଗାରୂଢ଼ = ଘୋଡ଼ାଚଢ଼ି । ପରିସରେ = ନିକଟରେ । ଅବତୀର୍ୟ୍ଯ = ଓହ୍ଲାଇଲେ । ବଣ୍ଟା = ବାନ୍ଧି ଦେଇ । ବିଧାୟ = ବିଧାନ କରି । ଅତିକରାତଃ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟଙ୍କର । ସମାଗତଃ = ଆସିଲା । ତୁରଙ୍ଗମଃ = ଘୋଡ଼ା । ତ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ଛିଡ଼ାଇ । ଅଗାତ୍ = ଚାଲିଲା । ନୃପସୁନଃ = ରାଜକୁମାର ବା ରାଜପୁତ୍ର । ବେପମାନଃ = ଥରି ଥରି । ଆଲକ୍ଷ୍ୟ = ଧରି । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ଆଗରୁ ଚଢ଼ିଥିବା । ଭୃଶମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ।

ଅନୁବାଦ – କୃଷ୍ଣସାର (ମୃଗ) ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଆଗରୁ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଏକାକୀ ଘୋଡ଼ାରେ ଚଢ଼ି ସେ ସରୋବର ନିକଟରେ ବଣ ଦେଖୁଲେ । ସେଠାରେ ଘୋଡ଼ାରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଗଛ ଡାଳରେ ଘୋଡ଼ାକୁ ବାନ୍ଧି ପାଣି ପିଇବା ପରେ ଯେତେବେଳେ ଗଛଛାଇରେ ବସିଲେ, ସେତେବେଳେ ଚିତ୍ରକ ନାମକ ଅତିଶୟ ଭୟଙ୍କର ଗୋଟିଏ ବାଘ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତାକୁ ଦେଖୁ ଘୋଡ଼ା ବନ୍ଧନ ଛିଣ୍ଡାଇ ନଗର ଆଡ଼କୁ ପଳାୟନ କଲା । ରାଜପୁତ୍ର ମଧ୍ୟ ଭୟରେ ଥରି ଥରି ଡାଳ ଧରି ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିଗଲା । ସେଠାରେ ପୂର୍ବରୁ ଚଢ଼ିଥିବା ଭାଲୁକୁ ଦେଖୁ ସେ ପୁଣି ଅତିଶୟ ଭୟଭୀତ ହେଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କୃଷ୍ଣସାରୋଽପି = କୃଷ୍ଣସାରଃ + ଅପି । ତତ୍ରାଦୃଶ୍ୟ = ତତ୍ର + ଅଦୃଶ୍ୟ । ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ = ତୁରଗ + ଆରୂଢ଼ । ବନମପଶ୍ୟତ୍ = ବନମ୍ + ଅପଶ୍ୟତ୍ । ତତ୍ରାଶ୍ୱଦବତୀର୍ୟ୍ଯ = ତତ୍ର + ଅଶ୍ୱତ୍ + ଅବତୀର୍ଶୀ । ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମଶ୍ୱମ୍ = ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ + ଅଶ୍ଵମ୍ । ଯାବଦ୍ରୁପଦିଶତି = ଯାବତ୍ + ଉପବିଶତି । ତାବଦ୍ଧତିକରାଳଚ୍ଚିତ୍ରକଃ = ତାବତ୍ + ଅତିକରାଳଚିତ୍ରକଃ । କଣ୍ଠିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍ । ନଗରମାର୍ଗମଗାତ୍ = ନଗରମାର୍ଗମ୍ + ଅଗାତ୍ । ନୃପସୁନୁରପି = ନୃପସୁନୁଃ + ଅପି । ଶାଖାମାଲମ୍ବୀ = ଶାଖାମ୍ + ଆଲକ୍ଷ୍ୟ । ତରୁବରମାରୂଢ଼ା = ତରୁବରମ୍ + ଆରୂଢ଼ । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ପୂର୍ବ + ଆରୂଢ଼ମ୍ । ପୁନଶମ୍ : = ପୁନଃ + ଭୃଶମ୍ ।

ସମାସ – ଅଦୃଶ୍ୟ = ନ ଦୃଶ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ = ତୁରଗମ୍ ଆରୂଢ଼ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଶାଖା, ତସ୍ୟାମ୍ (୬୩ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଳପାନମ୍ = ଜଳସ୍ୟ ପାନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷଛାୟାୟାମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଛାୟା, ତସ୍ୟାମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନଗରମାର୍ଗମ୍ = ନଗରସ୍ୟ ମାର୍ଗମ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପସୁନଃ = ନୃପସ୍ୟ ସୁନୁଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ପୂର୍ବାରୂଢ଼ମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଆରୂଢ଼ ଯସ୍ୟ ସ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତ – ଏକାକୀ, ତୁରଗାରୂଢ଼ୀ, ବ୍ୟାଘ୍ର, ତୁରଙ୍ଗମଃ, ବେପମାନଃ କଉଁରି ୧ମା । କୃଷ୍ଣସାରଃ, ଅତିକରାଳଚିତ୍ରକ, ନୃପସୁନଃ = ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବନଂ, ଅହଂ, ଜଳପାନଂ, ତଂ, ବନ୍ଧନଂ, ନଗରମାର୍ଗମ୍, ପୂର୍ବାରୂଢ଼, ଭଲ୍‌ କଂ, ଭୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୃଶମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ଅଶ୍ଵତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟାତ୍ = ହେତୋ ୫ମୀ । ସରୋବରସ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପରିସରେ, ବୃକ୍ଷଶାଖାୟାମ୍, ବୃକ୍ଷଚ୍ଛାୟାୟାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଆରୂଢ଼ = ଆ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ଅବତୀର୍ୟ୍ଯ = ଅବ୍ + ତୃ + କ୍ତ । ବର୍ଚ୍ଛା = ବନ୍ଦ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପାନମ୍ = ପା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ବିଧାୟ = ବି + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାଗତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଭ୍ରାବ୍ । ବନ୍ଧନମ୍ = ବନ୍ଦ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ପ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ତ୍ରୁଟ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପଳାୟମାନଃ = ପରା – ଅୟ + ଶାନଚ୍ । ବେପମାନଃ = ବେପ୍ + ଶାନଚ୍ । ଆଲକ୍ଷ୍ୟ = ଆ + ଲମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବିଲୋକ୍ୟ ବି + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରାପ୍ତ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ ।

Text – 3

अथ भलुकोऽब्रवीत् …………………………………….. पुण्यं ते स्यात्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ଭୈଷୀ = ଭୟଭୀତ । ଅଦ୍ୟ = ଆଜି । ଅତଃ = ଏଣୁ । ବିଶ୍ବସ୍ଯ = ବିଶ୍ଵାସ କରି । ଶାହୁଁଳାତ୍ = ବାଘଠାରୁ । ରୁକ୍ଷରାଜ = ଭଲ୍ କରାଜ । ତେ = ତୁମର ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ଭାଲୁ କହିଲା, ରାଜକୁମାର ! ଭୟ କର ନାହିଁ । ତୁମେ ଆଜି ମୋ ନିକଟରେ ଶରଣ ପଶିଛ । ଏଣୁ ମୁଁ ତୁମର କୌଣସି ଅନିଷ୍ଟ କରିବି ନାହିଁ । ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସ କରି ବାଘକୁ ମଧ୍ଯ ଭୟ କର ନାହିଁ ।

ରାଜପୁତ୍ର କହିଲା– ହେ ଭଲ୍ କ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ! ମୁଁ ତୁମଠାରେ ଶରଣ ପଶିଛି । ଏଣୁ ଶରଣାଗତକୁ ରକ୍ଷାକରିବା ଫଳରେ ତୁମର ମହତ୍ ପୁଣ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଭଲ କୋଽବ୍ରବୀତ୍ = ଭଲ୍ କଃ + ଅବ୍ରବୀତ୍ । ଶରଣଗତମତଃ = ଶରଣଗତଃ + ତୁମ୍ + ଅତଃ । ନାହମ୍ = ନ + ଅହମ୍ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି । ତବାନିଷ୍ଟମ୍ = ତବ + ଅନିଷ୍ଟମ୍ । ଶାର୍ଦ୍ଧଳାଦପି = ଶାର୍ଦ୍ଧଳାତ୍ + ଅପି । ନୃପସୁନୁନୋଭ୍ରମ୍ = ନୃପସୁନୁନା + ଉକ୍ତମ୍ । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ମହତ୍ = ଶରଣ + ଆଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍‌ + ମହତ୍ ।

ସମାସ – ରାଜକୁମାର ! = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରଣଗତଃ = ଶରଣଂ ଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନୃପସୁନୁନା = ନୃପସ୍ୟ ସୁନଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତଃ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ = ଶରଣାଗତସ୍ୟ ପରିତ୍ରାଣମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି– ଭଲ୍ କ, ଅହଂ, ତ୍ୱମ୍ = କଉଁରି ୧ମା । ରାଜକୁମାର ! ଭୋ ରୁକ୍ଷରାଜ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅନିଷ୍ଟ, ମାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ନୃପସୁନନା = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଶାର୍ଦ୍ଧଳାତ୍ = ଭୟାର୍ଥେ ୫ମୀ । ଶରଣାଗତପରିତ୍ରାଣାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମମ, ତବ, ତେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆଗତଃ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ବିଶ୍ବସ୍ଯ = ବି + ଶ୍ୱସ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଭେତବ୍ୟମ୍ = ଭୀ + ତଥ୍ୟ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ପରିତ୍ରାଣାମ୍ = ପରି + ତ୍ରୈ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 4

ଶ୍ଳୋକ :
यतः- एकतः क्रतबः सर्वे सहस्रबरदक्षिणाः।
एकतो भयभीतानां प्राणिनां प्राणरक्षणम् ॥ १ ॥

ଯତଃ- ଏକତଃ କ୍ରତପଃ ସର୍ବେ ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣା।
ଏକତୋ ଭୟଭୀତାନାଂ ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ ॥ ୧ ||

ଅନ୍ବୟ – ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣା ସର୍ବେ କ୍ରତପଃ ଏକତଃ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍) । ଭୟଭୀତାନାଂ ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ ଏକତଃ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କ୍ରତତଃ = ଯଜ୍ଞମାନ । ଏକତଃ = ଗୋଟିକରୁ । ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ = ଜୀବନରକ୍ଷା ।

ଅନୁବାଦ – ସମସ୍ତ ଯଜ୍ଞମାନ ସହସ୍ରବରଦକ୍ଷିଣାକୁ ଗୋଟିକରୁ କରିବା ଉଚିତ । ଭୟଭୀତ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ପ୍ରାଣରକ୍ଷା ଜଣଙ୍କଠାରୁ କରିବା ଉଚିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସମାସ – ଭୟଭୀତାନାମ୍ = ଭୟାତ୍ ଭୀତଃ, ତୋଷାମ୍ (ପଞ୍ଚମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପ୍ରାଣରକ୍ଷଣମ୍ = ପ୍ରାଣାନାଂ ରକ୍ଷଣମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସର୍ବେ, କ୍ରତତଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଏକତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭୟଭୀତାନାଂ, ପ୍ରାଣିନାମ୍ = ସମସ୍ତେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭୀତଃ = ଭୀ + କ୍ତ । ରକ୍ଷଣମ୍ = ରକ୍ଷ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 5

तदा भल्लूकेन ……………………….. सुष्वाप राजपुत्रः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ରାଜସୁନଃ = ରାଜପୁତ୍ର । ଦୀପି = ବାଘ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ମହୀରୁହତଳମ୍ = ଗଛ ତଳକୁ । ତରଣି = ସୂର୍ଯ୍ୟ । ଭୃଶମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ । ଶ୍ରାନ୍ତମ୍ = କ୍ଳାନ୍ତ । ଭୂପସ୍ଥିତମ୍ = ରାଜପୁତ୍ରକୁ । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ଗଛତଳେ । ଅଙ୍କେ = କୋଳରେ । ସୁଷ୍ପାପ = ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଇଥିଲା । ବାଘ ମଧ୍ଯ ଗଛତଳକୁ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା । ତା’ପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୋଇଗଲେ । ରାତିରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଳାନ୍ତ ହୋଇଥିବା ରାଜପୁତ୍ରକୁ ଯେତେବେଳେ ନିଦ ଆସିଲା, ସେ ସେତେବେଳେ କହିଲା, ‘‘ଗଛତଳେ ପଡ଼ିଯିବ, ଆସ ମୋ’ କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼’’ । ଏହିପରି କହିବାରୁ ରାଜପୁତ୍ର ଭାଲୁର କୋଳରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦ୍ବୀପପି = ଦ୍ବୀପି + ଅପି । ମହୀରୁହତଳମାଗତଃ =ମହୀରୁହତଳମ୍ + ଆଗତଃ । ତତସ୍ତରଣିରସ୍ତଗାତ୍ = ତତଃ + ତରଣି + ଅସ୍ତମ୍ଭ + ଆଗତ୍ । ଯାବନିଦ୍ରା = ଯାବତ୍ + ନିଦ୍ରା । ସମାୟାତି = ସମ୍ + ଆୟାତି । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ବୃକ୍ଷ + ଅଧଃ । ଏହି = ଆ + ଇହି । ମମାଙ୍କେ = ମମ + ଅଙ୍କେ I ଏବମୁକ୍ତବତଃ = ଏବମ୍ + ଉଦ୍ଭବତଃ । ଭଲ କନ୍ୟାଙ୍କ = ଭଲ୍ କସ୍ୟ + ଅଟେ ।

ସମାସ – ରାଜସୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ସୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମହୀରୁହତଳମ୍ = ମତ୍ସ୍ୟ ରୋହତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତସ୍ୟ ତଳ, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଭୂପସୁତମ୍ = ଭୂପସ୍ୟ ସୁତଃ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୃକ୍ଷାଧଃ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଅଧଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁତ୍ର (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତରଣି, ନିଦ୍ରା, ରାଜପୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା। ଦ୍ବୀପି = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ରାଜସୁନଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ମହୀଗୃହରୁତନଂ, ଅସ୍ତଂ, ଶ୍ରାନ୍ତ, ନିଦ୍ରାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୂପସୁତମ୍ = ଯାବତ୍ ଯୋଗେ ୨ୟା । ଭୃଶମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ଭଲ୍ଟ,କେନ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ଏବମୁକ୍ତବତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଭଲ୍ କସ୍ୟ, ମମ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ରାତ୍ରୋ, ଅଙ୍କେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ସମାଶ୍ବାସିତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଶସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଆଗତଃ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଶ୍ରାନ୍ତମ୍ = ଶ୍ରମ୍ + କ୍ତ । ଉକ୍ତବତଃ = ବଚ୍ + କ୍ତବନ୍ତୁ ।

Text – 6

तदा चित्रकः …………………………………. महत् पातकम्॥

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବ୍ରୁତେ = କହିଲା । ଯତଃ = ଯେଣୁ । ମୃଗୟୟା = ଶିକାରଦ୍ଵାରା । ନିବେଶିତଃ = ବସାଇଅଛ । ଅଧଃ = ତଳକୁ । ପାତୟ = ପଳାଅ । ନିଜାଳୟମ୍ = ନିଜ ଘରକୁ । ରୂକ୍ଷେଣ = ଭାଲୁଦ୍ବାରା । ମେ = ମୋର । ଯତଃ = ଯେହେତୁ । ପାତକମ୍ = ପାପ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ସମୟରେ ଚିତ୍ରକ କହିଲା– ଭଲ୍ କ ! ଏ ଗ୍ରାମବାସୀ ଅଟେ । ପୁନର୍ବାର ଶିକାରଦ୍ୱାରା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ମାରିଦେବ, ଏହି ଶତ୍ରୁକୁ କାହିଁକି କୋଳରେ ବସାଇଛ । ଯେହେତୁ ଇଏ ମନୁଷ୍ୟ, ତେଣୁ ତୁମଦ୍ୱାରା ଉପକୃତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅପକାର କରିବ । ସେହି କାରଣରୁ ଏହାକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଏହାକୁ ଖାଇ ସୁଖରେ ଯିବି । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନିଜ ଘରକୁ ଚାଲିଯାଅ ।

ଭାଲୁ କହିଲା– ମୋର ଯାହାକିଛି ହୋଇଯାଉ । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ମୋର ଏହି ଶରଣାର୍ଥୀକୁ ପକାଇବି ନାହିଁ । କାରଣ ଶରଣାଗତକୁ ମାରିଲେ ବଡ଼ ପାପ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚିତ୍ରକୋ ବୁତେ = ଚିତ୍ରକଃ + ବ୍ରତେ । ପୁନରପି = ପୁନଃ + ଅପି । ମୃଗୟୟାସ୍ମାନିହନିଷ୍ୟତି = ମୃଗୟୟା + ଅସ୍ମାନ୍ + ନିହନିଷ୍ଯତି । ଶତ୍ରୁରୟମ୍ = ଶ + ଅୟମ୍ । କିମର୍ଥମଙ୍କ = କିମର୍ଥମ୍ + ଅଙ୍କେ । ଯତୋଽୟମ୍ = ଯତଃ + ଅୟମ୍ । ମନୁଷ୍ୟଽୟୋପକୃତୋଽପ୍ୟୟମ୍‌ପକାରମେବ= ମନୁଷ୍ୟ + ଅତଃ + ତ୍ରୟା + ଉପକୃତଃ + ଅପି + ଅୟମ୍ + ଅପକାରମ୍ + ଏବ । ତସ୍ମାଦମୁମଧଃ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅମୁମ୍ + ଅଧଃ । ଅହମେନିମ୍ = ଅହମ୍ + ଏନମ୍ । ତୁମପି = ତୁମ୍ + ଅପି । ନିଜାଳୟମ୍ ନିଜ + ଆଳୟମ୍ । ଋକ୍ଷଣୋକ୍ତମ୍ = ରକ୍ଷଣ + ଭକ୍ତମ୍ । କିମପି = କିମ୍ + ଅପି । ପରମମୁମ୍ = ପରମ୍ + ଅମୁମ୍ । ନାହମ୍ = ନ + ଅହମ୍ ।

ସମାସ – ଗ୍ରାମବାସୀ = ଗ୍ରାମେ ବସତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କିମର୍ଥମ୍ = କସ୍ମି ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ନିଜାଳୟମ୍‌ = ନିଜସ୍ୟ ଆଳୟ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଶରଣାଗତମ୍ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ, ତତ୍ (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଚିତ୍ରକ, ଅୟଂ, ଗ୍ରାମବାସୀ, ଶତ୍ରୁ, ମନୁଷ୍ୟ, ତ୍ୱମ୍, ପାତକମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ଅୟମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭଲୂକ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଅପକୃତଃ, ଅପକାରମ୍ = ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଅସ୍ମାନ୍, ଅମୁମ୍, ଏନଂ, ନିଜାଳୟଂ, ଅମୁମ୍, ଶରଣାଗତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମୃଗୟୟା କରଣେ ୩ୟା । ରକ୍ଷଣ, ତ୍ରୟା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ସୁଖେନ = ‘ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭ୍ୟୁ ଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍’ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ =ହେତୌ ୫ମୀ । ମେ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଙ୍କେ, ଶରଣାଗତମାରଣେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିବେଶିତଃ = ନି + ବିଶ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଉପକୃତଃ = ଉପ + କୃ + କ୍ତ । ଅପକାରଃ = ଅପ + କୃ + ଘଞ୍ଚ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ରା = ଭକ୍ଷ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଉକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ମାରଣମ୍ = ମୃ + ଣିଚ୍ + ଲୁଟ୍ ।

Text – 7

ଶ୍ଳୋକ :
तथा हि- विश्वासघातकाश्चैव शरणागतघातकाः।
वसन्ति नरके घोरे यावदाभूतसंप्लवम् ॥ २ ॥

ତଥା ହି – ବିଶ୍ବାସଘାତକାରୈବ ଶରଣାଗତଘାତକା ।
ବସନ୍ତ ନରକେ ଘୋରେ ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥ ୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ଯାବତ୍ ଆଭୂତସଂପ୍ଳବଂ (ତାବତ୍) ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ ଶରଣାଗତଘାତକାଂ ଚ ଏବଂ ଘୋରେ ନରକେ ବସନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଭୂତଃ = ପ୍ରାଣୀ । ସଂପ୍ଳବମ୍ = ବିନାଶ । ଚ = ଏବଂ । ଏବ = ହି । ନରକେ = ନର୍କରେ । ବସନ୍ତି = ବାସ କରନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ଯେବେ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ବିନାଶ ହୁଅନ୍ତି (ତେବେ) ବିଶ୍ଵାସଘାତକମାନେ ଓ ଶରଣାଗତଘାତକମାନେ ହିଁ ଘୋର ନର୍କରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିଶ୍ୱାସଘାତକାରୈବ = ବିଶ୍ଵାସଘାତକ + ଚ + ଏବ । ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ + ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ।

ସମାସ – ଶରଣାଗତଘାତକଃ = ଶରଣମ୍ ଆଗତଃ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତେଷା ଘାତକ, ତେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଆ ଭୂତେଶ୍ୟ, ଆଭୂତ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ତେଷା ସଂପ୍ଲବମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବିଶ୍ୱାସଘାତକା, ଶରଣାଗତଘାତକା = କଉଁରି ୧ମା । ଅଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ ଯୋଗେ ୨ୟା । ନରକେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଘାତକଃ = ହନ୍ + ଶୁଳ୍।

Text – 8

तदनन्तरं राजपुत्रः …………………………… निजनगरं गच्छ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିନିଦ୍ର = ନିଦ୍ରାରହିତ । କ୍ଷଣମ୍ = କିଛି ସମୟ । ଅପ୍ରମଶଃ = ସାବଧାନ । ସ୍ବାପମ୍ = ଶୋଇ । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖରୂପକ ଆୟୁଧ ବା ଶସ୍ତ୍ର ଯାହାର ଅଛି । ପ୍ରସାଦଃ = ଅନୁଗ୍ରହ ବା ପ୍ରସନ୍ନତା । ମରଃ = ମୋଠାରୁ । ଅଭୁମ୍ = ଖାଇବାକୁ । ପାତୟ = ପକାଇଦିଅ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ରାଜପୁତ୍ରର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଗଲା । ଭାଲୁ କହିଲା, ହେ ରାଜପୁତ୍ର ! ମୁଁ କିଛି ସମୟ ଶୋଇବି । ତୁମେ ଧୀରସ୍ଥିର ହୋଇ ରହ । ସେ କହିଲା, ସେପରି ହେଉ । ତା’ପରେ ଭାଲୁ ରାଜପୁତ୍ର ନିକଟରେ ନିଦରେ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

ସେହି ସମୟରେ ବାଘ କହିଲା– ହେ ରାଜକୁମାର ! ତୁମେ ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କର ନାହିଁ । କାରଣ ଇଏ ନଖକୁ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ପ୍ରୟୋଗ କରେ । ଏହାର ମନ ଅସ୍ଥିର ଜଣାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଏହାର ଅନୁଗ୍ରହ ମଧ୍ଯ ଭୟଙ୍କର । ଇଏ ତୁମକୁ ମୋଠାରୁ ରକ୍ଷାକରି ନିଜେ ଖାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି । ଏଣୁ ଭାଲୁକୁ ତଳେ ପକାଇଦିଅ । ମୁଁ ଏହାକୁ ଖାଇ ଚାଲିଯିବି, ତୁମେ ମଧ୍ଯ ନିଜ ନଗରକୁ ଯାଅ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଦନନ୍ତରମ୍ = ତତ୍ + ଅନନ୍ତରମ୍ । ଭଲ୍ଟ କେନୋଭ୍ରମ୍ = ଭଲୁ କେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ତୁମପ୍ରମତ୍ତସ୍ତିଷ୍କ = ତୁମ୍ + ଅପ୍ରମଶଃ + ତିଷ୍ଠ । ତେନୋକ୍ତମ୍ = ତେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ବ୍ୟାଘ୍ରଣୋକ୍ତମ୍ = ବ୍ୟାଘ୍ରାଣ + ଭକ୍ତମ୍ । ତୁମସ୍ୟା = ତୁମ୍ + ଅସ୍ୟ । ଯତୋୟମ୍ = ଯତଃ + ଅୟମ୍ । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖ + ଆୟୁଧ । ତସ୍ମାଦସ୍ୟ = ତସ୍ମାତ୍ + ଅସ୍ୟ । ପ୍ରସାଦୋଽପି – ପ୍ରସାଦଃ + ଅପି । ସ୍ୱୟମଭୁମିଚ୍ଛତି = ସ୍ଵୟମ୍ + ଅଭୁମ୍ + ଇଚ୍ଛତି । ଅତମୁମ୍ = ଅତଃ + ତ୍ୱମ୍ + ଅମୁମ୍ । ଭଲ୍ କମଶଃ ଭଲ୍ କମ୍ + ଅଧଃ । ଅହମେନିମ୍ = ଅହମ୍ + ଏନମ୍ । ତୁମପି = ତୁମ୍ + ଅପି ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିନିଦ୍ର = ବିଗତା ନିଦ୍ରା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ରାଜକୁମାର ! = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ, ସମ୍ବୋଧନେ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅପ୍ରମଶଃ = ନ ପ୍ରମଶଃ (ନ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜପୁତ୍ରସମୀପେ = ରାଜପୁତ୍ରସ୍ୟ ସମୀପେ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ନଖାୟୁଧଃ = ନଖା ଆୟୁଧାନି ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଚଞ୍ଚଳଚିତଃ = ଚଞ୍ଚଳ ଚିରଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିଜନଗରମ୍ = ନିଜସ୍ୟ ନଗରମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅହଂ, ତ୍ଵମ୍, ଭଲ୍କ, ଅୟଂ, ନଖାୟୁଧଃ, ଭୟଙ୍କରଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଭୋ ରାଜକୁମାର ! ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାଜପୁନଃ, ବିନିଦ୍ର, ଅୟଂ, ଚଞ୍ଚଳଚିତଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ପ୍ରସାଦଃ, ତ୍ୱମ୍ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ ମା । ନିଦ୍ରା, ସ୍ବାପିଂ, ବିଶ୍ୱାସଂ, ବାଂ, ଭଲ୍ କଂ, ସ୍ବୟଂ, ଅମ୍ବୁ, ଏନଂ, ନିଜନଗରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କ୍ଷଣମ୍ = ବ୍ୟାପ୍ତି ଅର୍ଥେ ୨ୟା । ଭଲ୍ କେନ, ତେନ, ବ୍ୟାଘ୍ରାଣ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ମଭଃ = ରକ୍ଷଣାର୍ଥକ ଧାତୁ ଯୋଗେ ୫ମୀ । ଅସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଉକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରମଶଃ = ପ୍ର + ମଦ୍ + କ୍ତ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରସାଦଃ = ପ୍ର + ସଦ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ରକ୍ଷିତ୍ବ = ରକ୍ଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଅଭୁମ୍ = ଅଦ୍ + ତୁମୁନ୍ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ରା = ଭକ୍ଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ବାଚ୍ ।

Text – 9

तच्छ्रुत्वा राजपुत्रः …………………………….. निजस्थानं जगाम।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଚ୍ଛତ୍ୱା = ତାହା ଶୁଣି । ଯାବତ୍ = ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଅଧଃ = ତଳକୁ । ଅନ୍ତରା = ମଝିରେ । ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଧରି ପକାଇଲା । ଭୟମବାପ = ଡରିଗଲା । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପୀ ବା ନୀଚ । ବିଜେଷୀ = ଭୟ କରୁଛି । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୋଗ କରିବାର ଅଛି । ଶାପମ୍ = ଅଭିଶାପ । ନିର୍ଗତଃ = ବାହାରିଗଲା । ଶପ୍ତା = ଶାପ ଦେଇ । ଜଗାମ = ଚାଲିଗଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତାହା ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଯେତେବେଳେ ଭାଲୁକୁ ତଳକୁ ଠେଲି ଦେଇଛି, ସେତେବେଳେ ଭାଲୁ ତଳକୁ ପଡ଼ୁ ପଡ଼ୁ ମଝିରେ ଅନ୍ୟ ଡାଳକୁ ଧରି ରହିଗଲା । ପୁଣି ତାକୁ ଦେଖୁ ରାଜପୁତ୍ର ଡରିଗଲା । ଭାଲୁ କହିଲା– ରେ ପାପୀ ! କାହିଁକି ଡରୁଛୁ । ଯାହା ପୂର୍ବାର୍ଜିତ କର୍ମ, ତାହା ତୋର ଭୋଗ କରିବାକୁ ଅଛି । ଏଣୁ ତୁ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ଯା’, ଏପରି ଶାପ ଦେଇଥିଲା । ତା’ପରେ ସକାଳ ହେଲା, ବାଘ ସେହି ସ୍ଥାନରୁ ଚାଲିଗଲା । ଭାଲୁ ମଧ୍ୟ ରାଜକୁମାରକୁ ଶାପ ଦେଇ ନିଜ ସ୍ଥାନକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଛୁତ୍ବା = ତତ୍ + ଶୁତ୍ବା । ଯାବତ୍ତମଧଃ = ଯାବତ୍ + ତମ୍ + ଅଧଃ । ପତନ୍ନନ୍ତରା = ପତତ୍ + ଅନ୍ତରା । ଶାଖାମନ୍ୟାମବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଶାଖାମ୍ + ଅନ୍ୟମ୍‌ + ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ । ପୁନସ୍ତମ୍ = ପୁନଃ + ତମ୍ । ଭୟମବାପ = ଭୟମ୍ + ଅବାପ । ଭଲ କୋଽପ୍ୟବଦତ୍ = ଭଲ କଃ + ଅପି + ଅବଦତ୍ । କିମର୍ଥମ୍ = କିମ୍ + ଅର୍ଥମ୍ । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ = ପୂର୍ବ + ଅର୍ଜିତମ୍ । ତତ୍ତ୍ୱୟା = ତତ୍ + ତ୍ୟା । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମିତି = ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି । ଅତମ୍ = ଅତଃ + ତୁମ୍ । ପ୍ରଭାତମାସୀତ୍ = ପ୍ରଭାତମ୍ + ଆସୀତ୍ । ବ୍ୟାଘ୍ରସ୍ତସ୍ନାସ୍ଥାନନିର୍ଗତଃ = ବ୍ୟାଘ୍ର + ତସ୍ମାତ୍ + ସ୍ଥାନତ୍ + ନିର୍ଗତଃ । ଭଲ୍ କୋଽପି = ଭଲ କଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କିମର୍ଥମ୍ = କହ୍ନେ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପେ ତିଷ୍ପତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ ଅର୍ଜିତମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପିଶାଚ = ପିଶିତମ୍ ଆମେତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନିଜସ୍ଥାନମ୍‌ = ନିଜସ୍ୟ ସ୍ଥାନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ, ଭଲ୍ କଃ, ପିଶାରଃ, ବ୍ୟାଘ୍ର = କର୍ମରି ୧ ମା । ଭୋ ପାପିଷ୍ଠ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଭଲ୍ କଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ପୂର୍ବାର୍ଜିତମ୍ , ତତ୍, କର୍ମ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଶାଖା, ଅନ୍ୟା, ତଂ, ଭୟଂ, ଶାପଂ, ରାଜକୁମାରଂ, ନିଜସ୍ଥାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟ । ବୃକ୍ଷାତ୍, ତସ୍ମାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁକ୍ଳା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ପତନ୍ = ପତ୍ + ଶତୃ । ଅବଲମ୍ବିତବାନ୍ = ଅବ + ଲମ୍ବ + ଭବତୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପାପିଷ୍ଠ = ପାପ + ଇଷ୍ଠନ୍ । ଅର୍ଜିତମ୍ = ଅର୍ଡ଼ + କ୍ତ । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୁଜ୍ + ତବ୍ୟ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶିବ । ଦରବାନ୍ = ଦା + କ୍ତବତ୍ରୁ । ନିର୍ଗତଃ = ନିର୍ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଶସ୍ତା = ଶପ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ ।

Text – 10

राजकुमारः ससेमिरा …………………………….. बनं गमिष्यामः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପ୍ରଜଳ୍ପନ୍ = ପ୍ରଳାପ କରି । ଭୂୟାଁ = ହୋଇ । ତୁରଙ୍ଗ = ଘୋଡ଼ା । ଶୂନ୍ୟମ୍ = ଖାଲି । କେବଳମାଗତମ୍ = ଏକାକୀ ଆସିଥୁବା । ଆଚଚକ୍ଷୁଃ = କହିଲେ । ଆହୂୟ = ଡାକି । ଅପଶକୁନ = ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ । ଉଲଂଘ = ଉଲଂଘନ କରି ବା ନମାନି । ପ୍ରତ୍ୟୟ = ବିଶ୍ୱାସ । ଆରୂଢ଼ୀ = ଚଢ଼ି । ସନ୍ = ହୋଇ । ଅନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଖୋଜିବାପାଇଁ ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜକୁମାର ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ପିଶାଚ ହୋଇ ବଣରେ ବୁଲିବାକୁ ଲାଗିଲା । ନଗରରେ ଲୋକମାନେ ଘୋଡ଼ାଟିକୁ ଶୂନ୍ୟ ଥ‌ିବା ଦେଖୁ ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ଏକାକୀ ଆସିଥିବା ଘୋଡ଼ା ବିଷୟରେ କହିଲେ । ତା’ପରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ– ଯେତେବେଳେ କୁମାର ମୃଗୟା କରିବାପାଇଁ ବାହାରିଲେ ସେତେବେଳେ ବଡ଼ ଅଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଉଥିଲା । ତାହା ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରିଯିବାରୁ ତାଙ୍କର ଏପରି ବିଶ୍ଵାସ ହେଉଛି । ସେ ଚଢ଼ିଯାଇଥିବା ଘୋଡ଼ାଟି ବଣରୁ ଖାଲି ଆସିଛି । ଏଣୁ ତାଙ୍କୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଯିବା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତୁରଙ୍ଗସ୍ତେନ = ତୁରଙ୍ଗ + ତେନ । ରାଜ୍ଞାଽଗ୍ରେ = ରାଜ୍ଞା + ଅଗ୍ରେ । କେବଳମାଗତମ୍ = କେବଳମ୍ + ଆଗତମ୍ । ତୁରଙ୍ଗମାଚକ୍ଷୁଃ = ତୁରଙ୍ଗମ୍ + ଆଚକ୍ଷୁଃ । ମନ୍ତ୍ରଣମାହୂ = ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ + ଆହୂୟ । ନିର୍ଗତସ୍ତଦା = ନିର୍ଗତଃ + ତଦା । ମହାନପଶକୁନଃ = ମହାନ୍ + ଅପଶକୁନଃ । ତମୁଲଂଘ = ତମ୍ + ଉଲଂଘା । ନିର୍ଗତସ୍ତସ୍ୟ = ନିର୍ଗତଃ + ତସ୍ୟ । ତେନାରୂଢ଼େଶ୍ୱ = ତେନ + ଆରୂଢ଼ + ଅଶ୍ଵ । ବନାଦଗତଃ = ବନାତ୍ + ଆଗତଃ । ଅତସ୍ତଦନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଅତଃ + ତତ୍ + ଅନ୍ଵେଷଣ + ଅର୍ଥମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜକୁମାରଃ = ରାଜ୍ଞ କୁମାରଃ (୬କ୍ଷୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମୃଗୟାର୍ଥମ୍ = ମୃଗୟାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ଅନ୍ଵେଷଣାର୍ଥମ୍ = ଅନ୍ଵେଷଣାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜକୁମାରଃ, ପିଶାଚ, ତୁରଙ୍ଗ, ଜନା, ରାଜା, କୁମାରଃ, ମହାନପଶକୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ସମେସିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟଯୋଗେ ୧ମା । ଆରୂଢ଼, ଅଶ୍ଵ, ଶୂନ୍ଯ = ଭକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମ । ବନଂ, ନଗରଂ, ଅଶ୍ଵ, ଶୂନ୍ୟ, ତୁରଙ୍ଗ, ମନ୍ତ୍ରଣଂ, ତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବନାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ରାଜ୍ଞ = ଅଗ୍ରେ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରଜଳ୍ପନ୍ = ପ୍ର + ଜଳ୍ପ + ଶତୃ । ଭୂତ୍ରା = ଭୂ + ଲ୍କାଚ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଆଗତମ୍ = ଆ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଆହୂୟ = ଆ + ହେ + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ଗତଃ = ନିର୍‌ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ଉଲଂଘ = ଉତ୍ + ଲଘୁ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଜାତଃ = ଜନ୍ + କ୍ତ । ଆରୂଢ଼ = ଆ + ରୁହ୍ + କ୍ତ । ସନ୍ = ଅସ୍ + ଶତୃ । ଅନ୍ଵେଷଣମ୍ = ଅନୁ + ଇଷ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 11

तेनोक्तम्-देव! ………………………………….. स्वस्थो न बभूव।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଥା = ସେହିପରି । ତତଃ = ତାହାପରେ । ମାର୍ଗଣ = ରାସ୍ତାରେ । ପରିଭ୍ରମନ୍ତମ୍ = ବୁଲୁଥୁବା । ବଦନ୍ତମ୍ କହୁଥିବା । ମହାଶୋକସାଗରେ = ଅତୀବ ଦୁଃଖସାଗରରେ । ନିମଗ୍ନ = ବୁଡ଼ିଯାଇ । ଆଦାୟ = ଆଣି । ନ ବଭୂବ = ହେଲା ନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ସେ କହିଲେ, ମହାରାଜ ! ତାହା ହିଁ କରନ୍ତୁ । ତା’ପରେ ରାଜା ସପରିବାର ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହିତ ଯେଉଁ ବାଟରେ ସେ ଯାଇଥିଲା ସେ ବାଟରେ ହିଁ ବଣକୁ ଗଲେ । ପିଶାଚ ହୋଇ ବନ ମଧ୍ଯରେ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ବୁଲୁଥିବା ତାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ସେ ଶୋକସାଗରରେ ବୁଡ଼ିଯାଇ ତାକୁ ଧରି ନିଜ ନଗରକୁ ପ୍ରସ୍ଥାନ କଲେ । ମଣି, ମନ୍ତ୍ର ଓ ଔଷଧ ଜାଣିଥିବା ବୈଦ୍ୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ଚିକିତ୍ସିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜକୁମାର ସୁସ୍ଥ ହୋଇପାରି ନଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତେନୋସ୍ତମ୍ = ତେନ + ଉକ୍ତମ୍ । ଗତସ୍ତେନୈବ = ଗତଃ + ତେନ + ଏବ । ନିମଗ୍ନସ୍ତମାଦାୟ : ନିମଶଃ + ତମ୍ + ଆଦାୟ । ସ୍ଵପୁରମଗମତ୍ = ସ୍ଵପୁରମ୍ + ଅଗମତ୍ । ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନାହୂୟ = ମଣିମନ୍ତ୍ର + ଔଷଧ୍ୟାନ୍ + ଆହୂୟ । ନୈଶ୍ଚିକିତ୍ସିତୋଽପି = ତିଃ + ଚିକିତ୍ସିତଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ବନମଧ୍ୟ = ବନସ୍ୟ ମଧ୍ୟମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମହାଶୋକସାଗରେ = ମହାନ୍ ଶୋକଃ, ମହାଶୋକଃ (କର୍ମଧାରୟ), ମହାଶୋକ ଏବ ସାଗରଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ରୂପକ କର୍ମଧାରୟ) । ସ୍ଵପୁରମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ପୁରମ୍, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନ୍ = ମଣି ଚ ମନ୍ତ୍ରୀ ଚ ଔଷଧ, ମଣିମହୌଷଧୟ (ଦ୍ବଦୁଃ), ମଣିମହୌଷଧୀ ଜାନାତି ଇତି, ତାନ୍ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ସ, ନିମଗ୍ନ, ସ୍ଵସ୍ଥ = କର୍ଭରି ୧ମା । ଦେବ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଚିକିତ୍ସିତଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବନଂ, ପରିଭ୍ରମନ୍ତ, ବଦନ୍ତୀ, ପିଶାଚୀତଂ, ତଂ, ସ୍ଵପୁରଂ, ମଣିମହୌଷଧ୍ଵଜ୍ଞାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମନ୍ତ୍ରଣା, ପରିବାରେଣ = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଯେନ, ମାର୍ଗଣ, ତେନ = ମାର୍ଗବାଚକ ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତୈ = କରଣେ ୩ୟା । ବନମସ୍ତେ, ମହାଶୋକସାଗରେ ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ପରିଭ୍ରମନ୍ତମ୍ = ପରି + ଭ୍ରମ୍ + ଶତୃ (୨ୟା ଏକବଚନେ) । ବିଦନ୍ତମ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ (୨ୟା ଏକବଚନ) । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ନିମଗ୍ନ = ନି + ମନନ୍ + କ୍ତ । ଆଦାୟ = ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆହୂୟ = ଆ + ହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

Text – 12

तस्मिन्नबसरे राजा ……………………… भवितव्यतानुसारिणी भवति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅବସର = ସମୟରେ । ଅବଦତ୍ = କହିଲେ । ଇଦାନୀମ୍ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ତହିଁ = ତେବେ । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ = ଅଳ୍ପ ସମୟରେ । ଅମୁମ୍ = ଏହାକୁ । ନିର୍ବାସିତଃ = ଦେଶାନ୍ତର । କାର୍ଯ୍ୟମ୍ = କରିବା କଥା । ନିରାସସମୟେ = ବହିଷ୍କାର କାଳରେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ତାଦୃଶଃ =’ ସେହିଭଳି । ଏବ = ହିଁ । ଭବିତ୍ୟବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ଯାହା ହେବାକଥା ତାକୁ ଅନୁସରଣ
କରେ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ସମୟରେ ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କହିଲେ– ହେ ମନ୍ତ୍ରୀ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ଶାରଦାନନ୍ଦ ଯଦି ଥାଆନ୍ତେ, ତାହା ହେଲେ କ୍ଷଣକରେ ଏହାକୁ ଭଲ କରିଦେଇଥା’ନ୍ତେ । ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ଦେଶାନ୍ତର କରିଛି ବା ବାହାର କରିଦେଇଛି । ମନୁଷ୍ୟ ଯାହା କରିବା କଥା ତାହା ବିଚାର କରି କରିବା ଉଚିତ । ତାଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କଲାବେଳେ ମୋତେ କେହି ବାରଣ କଲେ ନାହିଁ । ମନ୍ତ୍ରୀ କହିଲେ– ସମୟ ସେହିପରି ଥୁଲା । ଯାହା ହେବାର କଥା ବୁଦ୍ଧି ତାହାକୁ ଅନୁସରଣ କରେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତସ୍ମିନ୍ନବସରେ = ତସ୍ମିନ୍ + ଅବସରେ । ମନ୍ତ୍ରଣମବଦତ୍ = ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ + ଅବଦତ୍ । ମନ୍ତ୍ରନିଦ୍ରାନୀମ୍ = ମନ୍ତନ୍‌ + ଇଦାନୀମ୍ । ଶାରଦାନନ୍ଦଶ୍ଚେଦତିଷ୍ଠତ୍ତର୍ହି = ଶାରଦାନନ୍ଦ + ଚେତ୍ + ଅତିଷ୍ଠତ୍ + ତହିଁ । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣାମୁମଚିକିତ୍ସତ୍ = କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ + ଅମୁମ୍ + ଅଚିକିତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟବ = ବିଚାର୍ଯ୍ୟ + ଏବ । ତଳିରାସସମୟେ = ତତ୍ + ନିରାସସମୟେ । କେନାପି = କେନ + ଅପି । ବାରିତୋଽହମ୍ = ବାରିତଃ + ଅହମ୍ । ମନ୍ତ୍ରଣୋକ୍ତମ୍ = ମନ୍ତ୍ରଣା + ଉକ୍ତମ୍ । ସମୟସ୍ତାଦୃଶଃ = ସମୟ + ତାଦୃଶ । ଏବାସୀତ୍ = ଏବ + ଆସୀତ୍ । ବୁଦ୍ଧିର୍ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ବୁଦ୍ଧି + ଭବିତବ୍ୟତା + ଅନୁସାରିଣୀ ।

ସମାସ – କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ = କ୍ଷଣଂ ମାତ୍ରା ଯସ୍ୟ ତତ୍, ତେନ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ନିରାସସମୟେ = ନିରାସସ୍ୟ ସମୟ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = ଭବିତବ୍ୟମ୍ ଅନୁସରତି ଯା (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଶାରଦାନନ୍ଦ, ତତ୍, ଅହମ୍, ସମୟ, ତାଦୃଶଃ, ବୁଦ୍ଧି, ଭବିତବ୍ୟତାନୁସାରିଣୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭୋ ମନ୍ତ୍ରାନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନ ୧ମା । ସ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମ । ମନ୍ତ୍ରଣମ୍ , ଅମ୍ଳୀ, କାର୍ଯ୍ୟ, ଯତ୍, ତତ୍, ବିଚାର୍ଯ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କ୍ଷଣମାତ୍ରେଣ, ପୁରୁଷେଣ, କେନ = କରଣେ ୩ୟା । ମୟା, ମନ୍ତ୍ରଣା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତସ୍ମିନ୍, ଅବସରେ, ନିରାସସମୟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିର୍ବାସିତଃ = ନିର୍‌ + ବସ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଯତ୍ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍‌ = କୃ + ତଥ୍ୟ । ବାରିତଃ = ବୃ + ଶିବ + କ୍ତ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ବୁଦ୍ଧି = ବୁଧ୍ + ଭିନ୍ନ ।

Text – 13

ଶ୍ଳୋକ :
अक्तं च-
न हि भवति यन्न भाव्यं, भवति च भाव्यं विनापि यत्नेन।
करतलगतमपि नश्यति यस्य हि भवितव्यता नास्ति ॥ ३ ॥

ଉଲଂ ଚ :
ନ ହି ଭବତି ଯନ୍ତ୍ର ଭାଗ୍ୟ, ଭବତି ଚ ଭାଗ୍ୟ ବିନାପି ଯତ୍ନନ ।
କରତଳଗତମପି ନଶ୍ୟତି ଯସ୍ୟ ହି ଭବିତବ୍ୟତା ନାସ୍ତି ॥ ୩ ॥

ଅନ୍ବୟ – ଯତ୍ନ ନ ଭାଗ୍ୟ ହି ନ ଭବତି, ଯତ୍ନନ ବିନା ଅପି ଭାଗ୍ୟ ଭବତି ଚ । ହି ଯସ୍ୟ ଭବିତବ୍ୟତା ନାସ୍ତି କରତଳଗତମ୍ ଅପି ନଶ୍ୟତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯତ୍ = ଯାହା । ଭାବ୍ୟମ୍ = ଘଟିବାକୁ ଥ‌ିବ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ଭବିତବ୍ୟତା = ରହିବାର ବା ଘଟିବାର । କରତଳଗତମ୍ = ହାତକୁ ଆସିଲେ । ନଶ୍ୟତି = ନଷ୍ଟ ହୁଏ ।

ଅନୁବାଦ – କୁହାଯାଇଛି– ଯାହା ନ ହେବାର ଥ‌ିବ ତାହା ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ଯତ୍ନ ବିନା ମଧ୍ଯ ଯାହା ହେବାକୁ ଥ‌ିବ ତାହା ହୋଇଥାଏ । ଯେହେତୁ ଯାହା ହେବାର ବା ରହିବାର ନାହିଁ ତାହା ହସ୍ତଗତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଯନ୍ତ୍ର = ଯତ୍ + ନ । ବିନାପି = ବିନା + ଅପି । କରତଳଗତମପି = କରତଳଗତମ୍ + ଅପି । ନାସ୍ତି = ନ + ଅସ୍ତି ।

ସମାସ – କରତଳଗତମ୍ = କରୟୋ ତଳମ୍, କରତଳମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), କରତଳଂ ଗତମ୍ (ଦ୍ଵିତୀୟା ତପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭାଗ୍ୟ, କରତଳଗତଂ, ଭବିତବ୍ୟତା = କର୍ଭରି ୧ମା । ଯତ୍ନନ = ବିନା ଯୋଗେ ୩ୟା । ଯସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତମ୍ = ଗମ୍ + କ୍ତ ।

Text – 14

राक्तम्-तत् …………………………….. किमजो प्युयमस्य करिष्यति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅରୂତ୍ = ହେଲା । ଇଦାନୀମ୍ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ଅତ୍ର = ଏଠାରେ । ଏନମ୍ = ଏହାକୁ । ଯୋଗ୍ୟତେ = ଯୁକ୍ତହେବ । କାରୟିତ୍ୱ = କରାଇ । ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ = ବିଷୟକୁ । ଭଣିତମ୍ = କହିଲେ । ବର୍ଷତେ = ରହିଛି ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜା କହିଲେ, ତାହା କର୍ମଫଳ ଅନୁସାରେ ଘଟିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏ ବିଷୟରେ ବିଶେଷ ଯତ୍ନ କରାଯିବା ଉଚିତ । ମନ୍ତ୍ରୀ ପଚାରିଲେ– ତାହା କିପରି ? ରାଜା କହିଲେ– ଯେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ଏହାକୁ ଭଲ କରିପାରିବ, ସେ ରାଜ୍ୟର ଅଧେ ପାଇବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିଦିଅ ।

ମନ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ସେପରି କରାଇ ନିଜ ଘରକୁ ଆସି ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କ ଆଗରେ ସମସ୍ତ କଥା କହିଲେ । ତା’ପରେ ସେସବୁ ଶୁଣି ଶାରଦାନନ୍ଦ କହିଲେ– ହେ ମନ୍ତ୍ରୀ ! ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ କହିଦିଅ ଯେ ମୋର ଏକ କନ୍ୟା ଅଛି । ଏ (ରାଜକୁମାର) ତାଙ୍କର ଦର୍ଶନ କରିବା ଉଚିତ । ସେ ଏହାର କୌଣସି ଉପାୟ କରିପାରିବ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ରାକ୍ତମ୍ = ରାଜ୍ଞା + ଉକ୍ତମ୍ । କର୍ମାନୁସାରେଣାଭୂତ୍ = କର୍ମ + ଅନୁସାରେଣ + ଅଦ୍ଭୁତ୍ । ଇଦାନୀମତ୍ର = ଇଦାନୀମ୍ + ଅତ୍ର । ଯଽନୁଷେୟ = ଯଶଃ + ଅନୁଷେୟ । କଣ୍ଠନୈନମ୍ = କଃ + ଚନ + ଏନମ୍ । ରାଜ୍ୟାର୍ଡେନ = ରାଜ୍ୟ + ଅର୍ଜେନ । ସ୍ଵଭବନମାଗତ୍ୟ = ସ୍ଵଭବନମ୍ + ଆଗତ୍ୟ । ଶାରାଦାନନ୍ଦାଗ୍ରେ = ଶାରଦାନନ୍ଦ + ଅଗ୍ରେ । ସର୍ବମପି ସର୍ବମ୍ + ଅପି । ବୃତ୍ତାନ୍ତମିକଥୟତ୍ = ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ + ଅକଥୟତ୍ । ତତସ୍ତତ୍ = ତତଃ + ତତ୍ । ରାଜ୍ଞାଽଗ୍ରେ = ରାଜଃ + ଅଗ୍ରେ । ଯନ୍ମମ = ଯତ୍ + ମମ । କାପି = କା + ଅପି । ଦର୍ଶନମସ୍ୟ = ଦର୍ଶନମ୍‌ + ଅସ୍ୟ । କିମ୍ପ୍ୟୁପାୟମସ୍ୟ = କିମ୍ + ଅପି + ଉପାୟମ୍ + ଅସ୍ୟ ।

ସମାସ – କର୍ମାନୁସାରେଣ = କର୍ମଶଃ ଅନୁସାରମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜ୍ୟଵେନ = ରାଜ୍ୟସ୍ୟ ଅର୍ଘ୍ୟମ୍, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵଭବନମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ଭବନ, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶାରଦାନନ୍ଦାଗ୍ରେ = ଶାରାଦାନନ୍ଦସ୍ୟ ଅଗ୍ରେ (୬୩ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମନ୍ତ୍ରୀ, କୀଦୃଶଃ, ସ୍ୱ, ରାଜା, ଯଃ, କନ୍ୟା = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୋ ମନ୍ତ୍ରୀନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ମହାନ୍, ଯଶଃ ଘୋଷଣା, କଃ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ସର୍ବମ୍, କା = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଏନଂ, ସ୍ବଭବନମ୍, ସର୍ବଂ, ବୃତ୍ତାନ୍ତ, ଦର୍ଶନଂ, ରୋଗମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜ୍ଞା, ରାଜ୍ୟାର୍ଡେନ, ଶାରଦାନନ୍ଦେନ ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । କର୍ମାନୁସାରେଣ = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭିଂ ୩ୟା । ମମ, ତସ୍ୟା = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅସ୍ୟ = କୃଦ୍ ଯୋଗେ କଉଁରି ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ଅନୁଷ୍ଠେୟଃ = ଅନୁ + ସ୍ଥା + ଯତ୍ । ପ୍ରଦାତବ୍ଯ = ପ୍ର + ଦା + ତଥ୍ୟ । କାରୟିତ୍ରା = କୃ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + କ୍ଵାଚ୍ । ଭଣିତମ୍ = ଭଣ୍ + କ୍ତ । ଦର୍ଶନମ୍ = ଦୃଶ୍ + ଲୁଟ୍ । କାର୍ଯ୍ୟମ୍‌ + କୃ + ଣ୍ୟତ୍ ।

Text – 15

तच्छ्रुत्वा राच्छुः …………………………………. पद्यं पठितम्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁକ୍ଳା = ଶୁଣି । ପୁରତଃ = ସମ୍ମୁଖରେ ବା ଆଗରେ । କଥ୍ତମ୍ = କହିଲେ । ଆମତ୍ୟମଣ୍ଡଳ ପରିବୃତ୍ୱ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ।

ଅନୁବାଦ – ତାହା ଶୁଣି ରାଜାଙ୍କ ଆଗରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେହିପରି କହିଲେ । ତା’ପରେ ରାଜା ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ହୋଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଗୃହକୁ ଆସି ଉପବେଶନ କଲେ । ସେହି ସମୟରେ ରାଜପୁତ୍ର ମଧ୍ୟ ‘ସସେମିରା’ ବୋଲି କହି କହି ସେଠାରେ ବସିଲେ । ତାହା ଶୁଣି ପରଦା ଆଢୁଆଳରେ ଥ‌ିବା ଶାରଦାନନ୍ଦ ଏହି ପଦ୍ୟଟି ପାଠକଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଛୁତ୍ବା = ତତ୍ + ଶ୍ରୁତ୍ବା । ତଥୈବ = ତଥା + ଏବ । ରାଜାଽମାତ୍ୟ = ରାଜା + ଅମାତ୍ୟ । ମନ୍ତ୍ରମନ୍ଦିରମାଗତୋପବିଷ୍ଟ = ମନ୍ତ୍ରୀମନ୍ଦିରମ୍ + ଆଗତ୍ୟ + ଉପବିଷ୍ଟ । ରାଜପୁତ୍ରେଽପି = ରାଜପୁନଃ + ଅପି । ବଦଂସ୍ତ- ତ୍ରୋପବିଷ୍ଟ = ବଦନ୍ + ତତ୍ + ଉପବିଷ୍ଟ । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ଯବନିକା + ଅନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ । ଶାରଦାନନ୍ଦେନୈତତ୍ =
ଶାରାଦାନନ୍ଦେନ + ଏତତ୍ ।

ସମାସ – ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଳପରିବୃତ୍ତ = ଅମାତ୍ୟାନାଂ ମଣ୍ଡଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଲିଂ ପରିବୃତ୍ତ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମନ୍ତ୍ରୀମନ୍ଦିରମ୍ = ମନ୍ତ୍ରଶଃ ମନ୍ଦିରମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜପୁନଃ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ = ଯବନିକାୟା ଅନ୍ତଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ତିଷ୍ପତି ଇତି, ତେନ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଅମାତ୍ୟମଣ୍ଡଳପରିବୃତ୍ତ = କର୍ଭରି ୧ମା । ରାଜପୁନଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସସେମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଏତତ୍, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ମନ୍ତ୍ରମନ୍ଦିରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମନ୍ତ୍ରଣା, ଯବନିକାନ୍ତଃସ୍ଥିତେନ, ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ରାଜ୍ଞ = ପୁରତ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଭ୍ଲାବ୍ । କଥ୍ତମ୍ = କଥ୍ + କ୍ତ । ପରିବୃତ୍ତ = ପରି + ବୃ + କ୍ତ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ବଦନ୍ = ବଦ୍ + ଶତ୍ରୁ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ । ପଠିତମ୍ = ପଠ୍ + କ୍ତ ।

Text – 16

सद्भावप्रतिपन्नानां वञ्चने का विदग्धता।
अङ्कमारुह्य सुप्तानां हन्तुः किं नाम पैरुषम् ॥४॥

ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାଂ ବଞ୍ଚନେ କା ବିଦଗ୍ଧତା
ଅଙ୍କମାରୁହ୍ୟ ସୁପ୍ତାନାଂ ହନ୍ତୁ କିଂ ନାମ ପୌରୁଷମ୍? ॥ ୪ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ସଦ୍‌ଭାବ – ପ୍ରତିପନ୍ନାନାଂ ବଞ୍ଚନେ କା ବିଦଗ୍ଧତା (ଅସ୍ଥି), ଅଙ୍କମ୍ ଆରୁହ୍ୟ ସୁପ୍ତାନାଂ ହରୁ କିଂ ନାମ ପୌରୁଷମ୍?

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବଞ୍ଚନେ = ଠକିବାରେ । ବିଦଗ୍‌ଧତା = ବୁଦ୍ଧିମତାର ପରିଚୟ । ଅଙ୍କମ୍ = କୋଳକୁ । ଆରୁହ୍ୟ = ଚଢ଼ି । ସୁପ୍ତାନାମ୍ = ଶୋଇଥିବା ପ୍ରାଣୀର । ହନ୍ତୁ = ମାରିବାରେ । ପୌରୁଷମ୍ = ବୀରତ୍ୱ ।

ଅନୁବାଦ – ମନରେ ସଦ୍‌ଭାବ ପୋଷଣ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କୁ ଠକିବାରେ କେଉଁ ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତାର ପରିଚୟ ମିଳେ? (ସେହିପରି) କୋଳକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ଶୋଇଥବା ପ୍ରାଣୀକୁ ହତ୍ୟା କରିବାରେ କ’ଣ ବା ବୀରତ୍ଵ ଅଛି?

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅଙ୍କମାରୁହ୍ୟ = ଅଙ୍କମ୍ + ଆରୁହ୍ୟ।

ସମାସ – ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାମ୍ = ସଦ୍‌ଭାବଂ ପ୍ରତିପଦଃ, ତେଷାମ୍ (ଦ୍ୱିତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କିଂ, ପୌରୁଷମ୍, ବିଦଗ୍‌ଧତା = କଉଁରି ୧ ମା । ଅଙ୍କମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସଦ୍‌ଭାବପ୍ରତିପନ୍ନାନାମ୍ = ହୃଦ୍ ଯୋଗେ କର୍ମଣି ୬ଷ୍ଠୀ । ହନ୍ତୁ, ସୁପ୍ତାନାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରତିପନ୍ନମ୍ = ପ୍ରତି + ପଦ୍ + କ୍ତ । ବଞ୍ଚନମ୍ = ବଞ୍ଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଆରୁହ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ହନ୍ତଃ = ହନ୍ + ତୃତ୍ । ସୁପ୍ତ = ସ୍ଵପ୍ + କ୍ତ । ପୌରୁଷମ୍ = ପୁରୁଷ + ଅଣ୍।

Text – 17

एतद् पद्यं शुत्वा ……………………………… पद्यमपठ्यत।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ଆଦିମମ୍ = ଆରମ୍ଭ ବା ପ୍ରଥମ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରିତ୍ୟାଗ କଲା । ଅନୁବାଦ – ଏହି ପଦ୍ୟଟି ଶୁଣି ରାଜପୁତ୍ର ଚାରୋଟି ଅକ୍ଷର ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମଟି ପରିତ୍ୟାଗ କରିଦେଲା । ପୁନଶ୍ଚ ଦ୍ଵିତୀୟ ପଦ୍ୟକୁ ପଢ଼ିଲେ–

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚତୁର୍ଣ୍ଣାମକ୍ଷରାଣାମାଦିମମକ୍ଷରମ୍ = ଚତୁର୍ଦ୍ଧାମ୍ + ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ + ଆଦିମମ୍ + ଅକ୍ଷରମ୍।

ସମାସ – ରାଜପୁତ୍ରେଣ = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ, ତେନ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଆଦିମମକ୍ଷରମ୍ = ଆଦିମମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ (କର୍ମଧାରୟ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଅକ୍ଷରଂ, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ପଦ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜପୁତ୍ରେଣ = ଅନୁଭେ କଉଁରି ୩ୟା । ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ = ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଷ୍ଟ୍ରାଚ୍ । ପରିତ୍ୟକ୍ତମ୍ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + କ୍ତ ।

Text – 18

ଶ୍ଳୋକ :
सेतुं गत्वा समुद्रस्य गंगासागरसंगम्।
ब्रह्मापि प्रमुच्येत मित्रद्रोही न मुच्यते ॥ ५ ॥

ସେତୁ ଗଢା଼ ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍।
ବ୍ରହ୍ମହାପି ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ନ ମୁଚ୍ୟତେ ॥ ୫ ॥

ଅନ୍ବୟ – ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ସେତୁ ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମଂ ଗତାଂ ବ୍ରହ୍ମହା ଅପି ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ, ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ନ ମୁଚ୍ୟତେ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସେତୁ = ସେତୁବନ୍ଧକୁ । ଗର୍ତ୍ତା = ଯାଇ । ବ୍ରହ୍ମହା = ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟାକାରୀ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ପ୍ରମୁଚ୍ୟତ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ ।

ଅନୁବାଦ – ସମୁଦ୍ରର ସେତୁବନ୍ଧ ଅବା ଗଙ୍ଗାସାଗର ମିଳନ ସ୍ଥଳକୁ ଯାଇ ସ୍ନାନକଲେ ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟାକାରୀ ମଧ୍ୟ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ, କିନ୍ତୁ ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିପାରେ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବ୍ରହ୍ମହାପି = ବ୍ରହ୍ମହା + ଅପି ।

ସମାସ – ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍ = ଗଙ୍ଗା ଚ ସାଗରଣ୍ଟ, ଗଙ୍ଗାସାଗରୌ (ଦ୍ବଦୁଃ), ତୟୋ ସଙ୍ଗମମ୍, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବ୍ରହ୍ମହା = ବ୍ରହ୍ମ ହସ୍ତୀତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ମିତ୍ରାୟ ଦୁହ୍ୟତି ଯଃ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସକାରଣବିଭକ୍ତି — ବ୍ରହ୍ମହା, ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ସେତୁମ୍, ଗଙ୍ଗାସାଗରସଙ୍ଗମମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ ।

Text – 19

एतत्पद्यं …………………………… प्रोक्तम्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ବିହାୟ = ଛାଡ଼ି । ଇତି = ବୋଲି । ପପାଠ = ପଢ଼ିଲା । ତତଃ = ତାହାପରେ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହି ପଦ୍ୟଟି ଶୁଣି ଦ୍ବିତୀୟ ଅକ୍ଷରଟି ଛାଡ଼ି କେବଳ ‘ମିରା’ ବୋଲି ଅକ୍ଷର ଦୁଇଟିକୁ ପଢ଼ିଲା । ତାହାପରେ ଶାରଦାନନ୍ଦ ତୃତୀୟ ପଦ୍ୟଟି ପଢ଼ିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦ୍ବିତୀୟମକ୍ଷରମ୍ = ଦ୍ଵିତୀୟମ୍ + ଅକ୍ଷରମ୍ ।

ସମାସ – ବର୍ଣ୍ଣଯୁଗଳମ୍ = ବର୍ଣ୍ଣୟୋ ଯୁଗଳମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମିରା = ଇତି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ତୃତୀୟଂ, ପଦ୍ୟମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ମା । ଏତତ୍, ପଦ୍ୟ, ଦ୍ବିତୀୟଂ, ଅକ୍ଷରଂ, କେବଳମ୍ ବର୍ଣ୍ଣଯୁଗଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶ୍ରୁତ୍ବା = ଶୁ + କ୍ବାବ୍‌ । ବିହାୟ = ବି + ହା + ଲ୍ୟାପ୍ । ପଦ୍ୟମ୍ = ପଦ୍ + ଯତ୍ । ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ପ୍ର + ବଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 20

ଶ୍ଳୋକ :
मित्रद्रोही कृतघ्नश्च यश्च विश्वासघातकः।
येस्त नरकं यान्ती याबदाभूतसंप्लबम् ॥ ६ ॥

ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ ଯଶ୍ଚ ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ ।
ତ୍ରୟସ୍ତେ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ॥ ୬ ॥

ଅନ୍ବୟ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ କୃତଘ୍ନ ଯଃ ଚ ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ ତେତ୍ରୟଃ ଆଭୂତସଂପ୍ଳବଂ ଯାବତ୍ ନରକଂ ଯାନ୍ତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ବନ୍ଧୁ ପ୍ରତି ଦ୍ରୋହ କରୁଥିବା । ତ୍ରୟଃ = ତିନିଜଣ । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବଂ = ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ବିନାଶ । ଯାବତ୍ = ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଯାନ୍ତି = ଯାଆନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ ଏବଂ ଯେ ବିଶ୍ୱାସଘାତକ– ଏହି ତିନିଜଣ ପ୍ରଳୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନରକରେ ବାସ କରନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କୃତଘ୍ନଶ୍ଚ = କୃତଘ୍ନ + ଚ । ଯଶ୍ଚ = ଯଃ + ଚ । ତ୍ରୟସ୍ତେ = ତ୍ରୟଃ + ତେ । ଯାବଦାଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଯାବତ୍ + ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ ।

ସମାସ – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ = ମିଗ୍ରେଭ୍ୟ ଦ୍ରୁଶ୍ୟନ୍ତି ଯେ ତେ (ଉପପଦ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୃତଘ୍ନ = କୃତଂ ହନ୍ତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବିଶ୍ୱାସଘାତକଃ = ବିଶ୍ଵାସଂ ହନ୍ତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ଭୂତେଭ୍ୟ ଆରଭ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ), ତେଷା ସଂପ୍ଲବମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷୀ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମିତ୍ରଦ୍ରୋହୀ, କୃତଘ୍ନ, ବିଶ୍ଵାସଘାତକଃ, ଯଃ, ତେ = କଉଁରି ୧ ମା । ନରକମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଆଭୂତସଂପ୍ଲବମ୍ = ‘ଯାବତ୍’ ଯୋଗେ ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଘାତକଃ = ହନ୍ + ଘଞ୍ଚ ।

Text – 21

तत: एकमेब …………………………. पठित:।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତତଃ = ତାହାପରେ । ଅପଠତ୍ = ପଢ଼ିଲା । ପୁନଃ = ପୁଣି । ପଠିତଃ = ପଢ଼ିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ରାଜପୁତ୍ର ଏକମାତ୍ର ଅକ୍ଷର ପଢ଼ିବାକୁ ଲାଗିଲା । ପୁଣି ଶାରଦାନନ୍ଦ ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ଳୋକଟି ପାଠକଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏକମେବାକ୍ଷରମପଠଦ୍ରାଜପୁତ୍ର = ଏକମ୍ + ଏବ + ଅକ୍ଷରମ୍ + ଅପଠତ୍ + ରାଜପୁନଃ ।

ସମାସ – ରାଜପୁନଃ = ରଜ୍ଞ ପୁନଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଚତୁର୍ଥଶ୍ଳୋକଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଏବଂ, ଅକ୍ଷରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଶାରଦାନନ୍ଦେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପଠିତଃ = ପଠ୍ + କ୍ତ ।

Text – 22

ଶ୍ଳୋକ :
राजेन्द्र ! निजपुत्रस्य यदि कल्याणमिच्छसि।
देहि दानं द्विजातिभ्यो देबताराधनं कुरु ॥ ७ ॥

ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ ଯଦି କଲ୍ୟାଣମିଛସି ।
ଦେହି ଦାନଂ ଦ୍ବିଜାତିଭେ ଦେବତାରାଧନଂ କୁରୁ || ୭ ||

ଅନ୍ବୟ – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! ଯଦି ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ କଲ୍ୟାଣମ୍ ଇଚ୍ଛସି, ଦ୍ବିଜ୍ୟତିଭ୍ୟୁ ଦାନଂ ଦେହି, ଦେବତାରାଧନଂ କୁରୁ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କଲ୍ୟାଣମ୍ = ମଙ୍ଗଳ । ଇଚ୍ଛସି = ଇଚ୍ଛା କରୁଛ । ଦ୍ବିଜାତିଭ୍ୟ = ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ । ଆରାଧନଂ = ପୂଜା ।

ଅନୁବାଦ – ମହାରାଜ ! ଯଦି ନିଜ ପୁତ୍ରର ମଙ୍ଗଳ କାମନା କରୁଛ, ତେବେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଦାନ ଦିଅ ଏବଂ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ପୂଜା କର ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଲ୍ୟାଣମିଛସି = କଲ୍ୟାଣମ୍ + ଇଚ୍ଛସି । ଦେବତାରାଧନମ୍ = ଦେବତା + ଆରାଧନମ୍ ।

ସମାସ – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! = ରାଜା ଇନ୍ଦ୍ର ଇବ, ସମ୍ବୋଧନେ (ଉପମିତ କର୍ମଧାରୟ) । ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ = ନିଜସ୍ୟ ପୁନଃ, ତସ୍ୟ ( ୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦ୍ବିଜାଜିଭ୍ୟ = ଦ୍ରେ ଜାତୀ ଯସ୍ୟ ସ୍ୱ, ତେଭ୍ୟ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଦେବତାରାଧନମ୍ = ଦେବତାନାମ୍ ଆରାଧନମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜେନ୍ଦ୍ର ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । କଲ୍ୟାଣଂ, ଦାନଂ, ଦେବତାରାଧନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଦ୍ୱିଜାତିଭ୍ୟ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ ର୍ଥୀ । ନିଜପୁତ୍ରସ୍ୟ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦାନମ୍ = ଦା + ଲୁଟ୍ । ଆରାଧନମ୍ = ଆ + ରାଧ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

Text – 23

एवमुक्तवति …………………………………. सत्कृतबान्।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସାବଧାନଃ = ସତର୍କ । ଅକଥୟତ୍ = କହିଲେ । ଯବନିକା = ପରଦା । ଆକୃଷ୍ଟ = ଉଠାଇଦେଲେ ବା ଅପସାରଣ କଲେ । ବିଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ନୃପଃ = ରାଜା । ମୁଦା = ଆନନ୍ଦରେ । ଯାଚନମ୍ = ଯାଚନା କରି । ସକୃତବାନ୍ = ସତ୍କାର କଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ଶାରଦାନନ୍ଦ ଏପରି କହିବାରୁ ରାଜପୁତ୍ର ସୁସ୍ଥ ଓ ସଚେତନ ହୋଇଗଲା । ତା’ପରେ ପିତାଙ୍କ ଆଗରେ ଭାଲୁ କଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କଲା । ତା’ପରେ ରାଜା ପରଦାଟିକୁ ଉଠାଇଦେଲେ । ସେଠାରେ ବସିଥିବା ଶାରଦାନନ୍ଦଙ୍କୁ ଦେଖୁ ରାଜା ପରମ ଆନନ୍ଦରେ ତାହାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି କ୍ଷମା ଯାଚନାପୂର୍ବକ ସତ୍କାର କଲେ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଏବମୁକ୍ତବତି = ଏବମ୍ + ଉକ୍ତବତି । ସାବଧାନଣ୍ଟାଭବତ୍ = ସାବଧାନଃ + ଚ + ଅଭବତ୍ । ପିତୁରଗ୍ରେ = ପିତୁଃ + ଅଟେ । ଭଲ କବୃତ୍ତାନ୍ତମକଥୟତ୍ ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ + ଅକଥୟତ୍ । ଯବନିକାଽକୃଷ୍ଣା = ଯବନିକା + ଆକୃଷ୍ଟା । ତତ୍ରୋପବିଷ୍ଟମ୍ = ତତ୍ର + ଉପବିଷ୍ଟମ୍ ।

ସମାସ – ସାବଧାନଃ = ଅବଧାନେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଂ) । ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ = ଭଲ୍ କସ୍ୟ ବୃତ୍ତାନ୍ତମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜପୁନଃ, ସ୍ବସ୍ଥ, ସାବଧାନଃ, ନୃପଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଯବନିକା, ଆକୃଷ୍ଟା = ଉସ୍ତେ କର୍ମଣି ୧ମା । ଭଲ୍ କବୃତ୍ତାନ୍ତ, ଶାରଦାନନ୍ଦୀ, ତଂ, ଯାଚନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜ୍ଞା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପରମୟ, ମୁଦା = କରଣେ ୩ୟା । ପିତୁଃ = ଅଗ୍ର ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପିତୁରଗ୍ରେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ଉକ୍ତବତି, ଶାରଦାନନ୍ଦେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତବତି = ବଚ୍ + କ୍ତବତୁ (ଭାବେ ୭ମୀ) । ଆକୃଷ୍ଟା = ଆ + କୃଷ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟମ୍ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରଣମ୍ୟ = ପ୍ର + ନମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଯାଚନମ୍ = ଯାଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ସତ୍ୟକୃତବାନ୍ = ସତ୍ + କୃ + କ୍ତବତୁ।

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
कस्मिंश्चिन्नगरे ___________________ नाम भूपतिः प्रतिवसति स्म। (विक्रमः, चन्द्र:, सूर्यः)
Answer:
चन्द्र:

Question 2.
तस्मिन् राजगृहे लघुकुमारवाहनयोग्यं ___________________ अस्ति। (गजयूथम्, हयय्थम्, मेषयुथम्)
Answer:
मेषयुथम्

Question 3.
मेषः ___________________ प्रविशति। (मन्दिरे, गृहे, महानसे)
Answer:
महानसे

Question 4.
मेषसूपकारकलहोऽयं ___________________ क्षयाय भविष्यति। (मेषाणां, वानराणां, नराणां)
Answer:
वानराणां

Question 5.
___________________ प्रचुरः अयं मेषः। (उणी, केशा, दन्ता)
Answer:
उणी

Question 6.
अयं मेषः स्वल्पेनापि ___________________ प्रज्वलिष्यति। (वारिणा वायुना, वह्निना)
Answer:
वह्निना

Question 7.
___________________ अश्वानां बह्रिदाहदोष: प्रशाम्यति। (गजवसया, वानरवसया, मृगवसया)
Answer:
वानरवसया

Question 8.
वानरवसया ___________________ वह्निदाहदोषः प्रशाम्यति। (अश्वानां, मूषिकाणां मृगाणां)
Answer:
अश्वानां

Question 9.
मदोद्धताः वानराः ___________________ गन्तुं न इच्छन्ति। (वृक्षं, वनं, गृहं)
Answer:
वनं

Question 10.
जाज्जन्यमान शरीर: मेष: ___________________ प्रलुठतः। (जले, शय्यायां, क्षितौ)
Answer:
क्षितौ

Question 11.
तस्य अश्रद्धेयं श्रुत्वा मदोद्धता वानराः प्रहस्य प्रोचुः। (वदनम्, रोदनम्, वचनम्)
Answer:
वचनम्

Question 12.
ते धन्याः ये कुलक्षयं न पश्यन्ति। (उरुभनं, देशभङ्गं, केशभनं)
Answer:
देशभङ्गं

Question 13.
वानरयूथपः कुलक्षयं ज्ञात्वा परं उपागतः। (हर्षम्, विषादम्, प्रसादम्)
Answer:
विषादम्

Question 14.
भ्रमता वृद्धवानरेण समासादितम्। (मन्दिर:, समुद्र:, सरः)
Answer:
सरः

Question 15.
नूनमंत्र ___________________ दुष्टग्राह्येण भाव्यम्। (स्थलान्ते, जलान्ते, जनपदान्ते)
Answer:
जलान्ते

Question 16.
वानरः ___________________ जलं पिवति। (पात्रेण, हस्तेन, नालेन)
Answer:
नालेन

Question 17.
जलमध्यात् ___________________ निष्क्रमति। (देव, राक्षसः, मानवः)
Answer:
राक्षसः

Question 18.
अत्र यः सलिले ___________________ करोति स मे भक्ष्यः। (प्रवेशं, निवेशं, स्नानं)
Answer:
प्रवेशं

Question 19.
राक्षस: ___________________ अधारयत्। (कुण्डलम्, मुकुटम्, रत्नमाला)
Answer:
रत्नमाला

Question 20.
बाह्यतः ___________________ मां दूषयति। (सर्प, व्याघ्रः, शृगालः)
Answer:
शृगालः

Question 21.
अस्ति कुत्रचिदरण्ये गुप्ततरं महत्सरो ___________________। (धनदनिर्मितम्, वरदानिर्मितम्, शारदानिर्मितम्)
Answer:
धनदनिर्मितम्

Question 22.
तत्र सूर्येऽर्धेदिते ___________________ य: निमज्जति स रत्नमालाभूषितकण्ठो निःसरति। (चन्द्रवासरे, रविवासरे, शुक्रवासरे)
Answer:
रविवासरे

Question 23.
वानरोऽपि राज्ञा दोलादिरूदेन ___________________ आरोपितः सुखेन आनीयते। (स्वोत्सङ्ग, स्वस्कन्ध, दुरश्वेन)
Answer:
स्वोत्सङ्ग

Question 24.
अस्ति मे भूपतिना सहात्यन्तं ___________________। (मित्रताम्, वैरम्, द्वेषम्)
Answer:
वैरम्

Question 25.
रत्नमालादीप्त्या ___________________ अपि तिरस्करोति। (चन्द्रम्, पृथिवीम्, सूर्यम्)
Answer:
सूर्यम्

Question 26.
वानर: ___________________ समये राजानमुवाच। (प्रभात, प्रत्युष, सायं)
Answer:
प्रत्युष

Question 27.
राज्यस्थ ___________________ ईहते। (धनम्, जनम्, स्वर्गम्)
Answer:
स्वर्गम्

Question 28.
अर्धोदिते सूर्येऽत्र प्रविष्टानां ___________________भवति। (बृद्धि:, सिद्धि:, समृद्धिः)
Answer:
सिद्धि:

Question 29.
कृते ___________________ कुर्यात्। (अनुवृत्तिं, निवृतिं, प्रतिकृतिं)
Answer:
प्रतिकृतिं

Question 30.
दुष्टे ___________________ समाचरेत्। (शिष्टं, दुष्टं, रुष्टं)
Answer:
दुष्टं

Question 31.
राजा शोकाविष्टः ___________________ एकाकी यथायातमार्गेण निष्क्रान्तः। (वसति:, ददाति, पदाति:)
Answer:
पदाति:

Question 32.
नानास्वादितं तोयं साधु भो ___________________। (हटनागर, वटवानर, तटशूकर)
Answer:
वटवानर

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कस्मिंश्चिन्नगरे कः नाम भूपतिः प्रतिवसति स्म?
Answer:
ଚନ୍ଦ୍ର

Question 2.
भूपतेः चन्द्रस्य पुत्राः कीदृशक्रीड़ारता आसन्?
Answer:
ବାନରକ୍ରୀଡ଼ାପ୍ରିୟ

Question 3.
तस्मिन् राजगृहे लघुकुमारबाहनयोग्यं किम् अस्ति?
Answer:
ମେଣ୍ଢାପଲଟିଏ

Question 4.
मेष: निःशङ्कं कुत्र प्रविश्य यत् पश्यति तत्सर्वं भक्षयति?
Answer:
ରୋଷେଇଘରେ

Question 5.
के मेषान् ताड़यन्ति?
Answer:
ରୋଷେୟାମାନେ

Question 6.
मेषसूपकारकलहोऽयं केषां क्षयाय भविष्यति?
Answer:
ବାନରମାନଙ୍କର

Question 7.
यदि वस्तुनोऽभावात् कदाचिदुल्मुकेन ताड़यिष्यन्ति तदेर्णोप्रचुरोऽयं कः स्वल्पेनापि वह्निना प्रज्वलिष्यति?
Answer:
ମେଣ୍ଢାଟି

Question 8.
अश्वकुटी कस्य हेतोः ज्वलिष्यति?
Answer:
ପ୍ରଚୁର ତୃଣହେତୁ

Question 9.
कया अश्वानां वह्निदाहदोषः प्रशाम्यति?
Answer:
ବାନରମାନଙ୍କର ଚର୍ବି ବା ମଜ୍ଜାଦ୍ଵାରା

Question 10.
वानरवसया अश्वानां कः प्रशाम्यति?
Answer:
ଅଗ୍ନିଦାହଦୋଷ

Question 11.
एवं निश्चित्य सर्वान् कान् आहूय यूथपतिः रहसि प्रोवाच?
Answer:
ବାନରମାନଙ୍କୁ

Question 12.
कलहन्तानि कानि?
Answer:
ବଡ଼ ବଡ଼ ଗୃହମାନ

Question 13.
कुवाकयान्तं च किम्?
Answer:
ବନ୍ଧୁତା

Question 14.
भवतो वृद्धभावात् किं संजातम्?
Answer:
ବୁଦ୍ଧି ବିଭ୍ରାଟ

Question 15.
नित्यशः का स्रवति?
Answer:
ଲାଳ

Question 16.
तान् वानरान् परित्यज्य स यूथाधिपः कुत्र गतः?
Answer:
ବନକୁ

Question 17.
राजा तदाकर्ण्य कम् आदिष्टवान्?
Answer:
ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ବଧ କରିବାକୁ

Question 18.
राजा सविषादः कान् आहूतवान्?
Answer:
ଶାଳିହୋତ୍ରନିଦାନ ଜାଣିଥ‌ିବା ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ

Question 19.
वानरयूथपः ज्ञातिक्षयं ज्ञात्वा परं कम् उपागतः?
Answer:
ବିଷାଦଭାବକୁ

Question 20.
भ्रमता वृद्धवानरेण कीदृशं सरः समासादितम्?
Answer:
ପଦ୍ମଲତାମଣ୍ଡିତ

Question 21.
केषां पदपङ्क्ति प्रवेशोऽस्ति?
Answer:
ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର

Question 22.
मनुष्याणां पदपङ्क्ति प्रवेशोऽस्ति न किम्?
Answer:
ବାହାରି ଆସିବାର

Question 23.
नूनमत्र जलान्ते केन भाव्यम्?
Answer:
ଦୁଷ୍ଟଗ୍ରାହ୍ୟ ବା କୁମ୍ଭୀରଟିଏ

Question 24.
किम् आदाय दूरस्थोऽपि जलं पिवामि?
Answer:
ପଦ୍ମନାଡ଼ଟିଏ

Question 25.
जलमध्यात् कः निष्क्रान्तः?
Answer:
ରାକ୍ଷସ

Question 26.
कीदृश: राक्षस: जलमध्यात् निष्क्रान्तः?
Answer:
ରତ୍ନମାଳାରେ ବିଭୂଷିତ କଣ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ

Question 27.
अत्र सलिले यः प्रवेशं करोति स मे कः?
Answer:
ଖାଦ୍ୟ

Question 28.
अस्ति मे भूपतिना सहात्यन्तं किम्?
Answer:
ଶତ୍ରୁତା

Question 29.
तं भूपतिं केन लोभयित्वात्र सरसि प्रवेशयामि?
Answer:
ବାକ୍‌ତୁରୀଦ୍ୱାରା

Question 30.
का दीप्त्या सूर्यमपि तिरस्करोति?
Answer:
ରତ୍ନମାଳା

Question 31.
रत्नमाला दीप्त्या कमपि तिरस्करोति?
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ

Question 32.
क्वापि कीदृशं सरोऽस्ति?
Answer:
ରତ୍ନମାଳା ଥ‌ିବା

Question 33.
भूपतिना सह रत्नमालालोभेन सर्बे के प्रस्थिता:?
Answer:
ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଚାକରମାନେ

Question 34.
शती किम् इच्छति?
Answer:
ହଜାରେ ମୁଦ୍ରା

Question 35.
कस्य केशाः जीर्यन्ते?
Answer:
ଜରାଗ୍ରସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର

Question 36.
एका का तरुणायते?
Answer:
ତୃଷ୍ଣା

Question 37.
तत्सरः समासाद्य वानरः कदा राजानमुवाच?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟୁଷକାଳରେ

Question 38.
अथ प्रविष्टास्ते लोकाः सर्वे केन भक्षिता:?
Answer:
ରାକ୍ଷସଦ୍ବାରା

Question 39.
वानरः सत्वरं कम् आरुह्य राजानमुवाच?
Answer:
ବୃକ୍ଷକୁ

Question 40.
हिंसिते किं कुर्यात्?
Answer:
ପ୍ରତିହିଂସା

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
कस्मिंश्चिन्नगरे चन्द्रो नाम भूपतिः प्रतिवसति स्म।
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନଗରରେ ଚନ୍ଦ୍ର ନାମକ ରାଜା ବାସ କରୁଥିଲେ ।

Question 2.
अथ तस्मिन् राजगृहे लघुकुमारवाहनयोग्यं मेषयूथमस्ति।
Answer:
ସେହି ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ଛୋଟରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ମେଣ୍ଢାପଲଟିଏ ଥିଲା ।

Question 3.
सोऽपि वानरयूथपस्तद् दृष्ट्वा व्यचिन्तयत्।
Answer:
ସେ ବାନର ଦଳପତି ମଧ୍ୟ ତାହା ଦେଖ୍ ଚିନ୍ତାକଲା ।

Question 4.
मेषसूपकारकलहोऽयं वानराणां क्षयाय भविष्यति।
Answer:
ମେଣ୍ଢା ଓ ରୋଷେୟାମାନଙ୍କର ଏହି କଳି ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶ ନିମନ୍ତେ କାରଣ ହେବ।

Question 5.
यद्वानरवसया अश्वानां वह्निदाहदोषः प्रशाम्यति।
Answer:
ଯେ ବାନରମାନଙ୍କର ଚର୍ବି ବା ମଜ୍ଜାଦ୍ଵାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଅଗ୍ନିଦାହ ଦୋଷ ଶାନ୍ତ ହେବ।

Question 6.
एवं निश्चित्य सर्वान् वानररानहूय रहसि प्रोवाच।
Answer:
ଏହିପରି ସ୍ଥିରକରି ସେ ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ଡାକି ଏକାନ୍ତରେ କହିଲା।

Question 7.
भवतो वृद्धभावाद् वुद्धिवैकल्यं संजातं येनैतद्ब्रवीषि।
Answer:
ଯେହେତୁ ଏହା କହୁଛ, ତୁମର ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁ ବୁଦ୍ଧି ବିଭ୍ରମ ହେଲାଣି।

Question 8.
एवमभिधाय सर्वांस्तान् परित्यज्य स यूथाधिपोऽटव्यां गतः।
Answer:
ଏହିପରି କହି ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ସେ ବାନରଦଳପତି ବନକୁ ଚାଲିଗଲା।

Question 9.
अत्रान्तरे राजा सविषाद: शालिहात्रज्ञान् वैद्यानहूय प्रोवाच।
Answer:
ଏହାପରେ ରାଜା ବିଷାଦର ସହ ଶାଳିହୋତ୍ରନିଦାନ ଜାଣିଥିବା ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ।

Question 10.
तेऽपि शास्त्राणि विलोक्य प्रोचुः।
Answer:
ସେମାନେ ବି ଶାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖୁ କହିଲେ।

Question 11.
अथ तेन वृद्धवानरेण कुत्रचित् पिपासाकुलेन भ्रमता पद्मिनीखण्डमण्डितं सरः समासादितम्।
Answer:
ଏହାପରେ ତୃଷାରେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇ ସେଇ ବୃଦ୍ଧ ବାନରଟି ବୁଲୁ ବୁଲୁ ପଦ୍ମଲତାବିମଣ୍ଡିତ ପୁଷ୍କରିଣୀଟିଏ ପାଇଲା।

Question 12.
ततचिन्तितं नूनमत्र जलान्ते दृष्टग्राहेण भाव्यम्।
Answer:
ତାହାପରେ ଚିନ୍ତାକଲା ନିଶ୍ଚିତ ଏହି ଜଳ ମଧ୍ଯରେ ଦୁଷ୍ଟ କୁମ୍ଭୀରଟିଏ ଥାଇପାରେ।

Question 13.
तत् पद्मिनीनालमादाय दूरस्थोऽपि जलं पिवामि।
Answer:
ତେଣୁ ପଦ୍ମନାଡ଼ଟିଏ ଆଣି ଦୂରରୁ ଥାଇ ଜଳ ପାନ କରିବି।

Question 14.
भो अत्र यः सलिले प्रवेशं करोति स मे भक्ष्य इति।
Answer:
ହେ ! ଯିଏ ଏହି ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ସେ ମୋର ଖାଦ୍ୟ।

Question 15.
तन्नास्ति धूर्ततरस्त्वत्समोऽन्यो यत्पानीयमनेन विधिना पिवसि।
Answer:
ଯେହେତୁ ତୁମେ ଜଳ ଏହି ଉପାୟରେ ପିଉଛ ତେଣୁ ତୁମ ପରି ଅତିଚତୁର ଅନ୍ୟ କେହି ନାହିଁ।

Question 16.
वानर आह-अस्ति मे भूपतिना सहात्यन्तं वैरम्।
Answer:
ବାନର କହିଲା – ମୋର ରାଜାଙ୍କ ସହ ଘୋର ଶତ୍ରୁତା ଅଛି।

Question 17.
अस्ति कुत्रचिदरण्ये गुप्ततरं महत्सरो धनदनिर्मितम्।
Answer:
କୌଣସି ଏକ ବନରେ କୁବେରଙ୍କ ନିର୍ମିତ ଅତିଗୁପ୍ତ ବଡ଼ ପୁଷ୍କରିଣୀଟିଏ ଅଛି।

Question 18.
रत्नमालासनाथं सरोऽस्ति क्वापि?
Answer:
କେଉଁଠି ରତ୍ନମାଳାଥୁବା ପୁଷ୍କରିଣୀଟିଏ ଅଛି କି?

Question 19.
तथानुष्ठिते भूपतिना सह रत्नमालालोभेन सर्वे कलत्रभृत्याः प्रस्थिताः।
Answer:
ସେହିପରି କରନ୍ତେ ରାଜାଙ୍କ ସହ ରତ୍ନମାଳା ଲୋଭରେ ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଚାକର ସମସ୍ତେ ପ୍ରସ୍ଥାନ କଲେ ।

Question 20.
देव! अर्धोदिते सूर्येऽत्र प्रविष्टानां सिद्धिर्भवति।
Answer:
ହେ ଦେବ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅର୍ଥ ଉଦିତ ହେଲେ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବିଷ୍ଟ ଲୋକର ସିଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ।

Question 21.
अथ प्रविष्टास्ते लोकाः सर्वे भक्षिता राक्षसेन।
Answer:
ଏହାପରେ ରାକ୍ଷସ ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରିଥିବା ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କଲା।

Question 22.
तत्त्वया मम कुलक्षयः कृतो मया पुनस्तवेति।
Answer:
ତେଣୁ ତୁମେ ମୋର ବଂଶନାଶ କଲ, ମୁଁ ବି ତୁମର କୁଳ ବା ବଂଶ ନାଶ କଲି।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
चन्द्रभूपतेः पुत्राः नित्यं किं कुर्वन्ति?
Answer:
ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନେ ପ୍ରତିଦିନ ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ବାନରମାନଙ୍କ ସହିତ କ୍ରୀଡ଼ାରେ ରତ ରହୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଅନେକ ପ୍ରକାରର ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଇ ପୋଷଣ କରୁଥିଲେ। ସେହି ରାଜପୁରୀରେ ଛୋଟ ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ଏକ ମେଷପଲ ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ଏମାନଙ୍କ ସହ ପୁତ୍ରମାନେ କ୍ରୀଡ଼ାରତ ଥିଲେ ।

Question 2.
वानरयूथाधिपः वानरान् किमध्यापयति स्म?
Answer:
ବାନରଯୂଥାଧୂପତି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥିଲେ ଓ ତଦନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ। ଏହିସବୁ ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ସେ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲେ।

Question 3.
मेष: महानसे किं करोति?
Answer:
ରାଜଉଆସରେ ଥ‌ିବା ମେଣ୍ଢାପଲ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ମେଣ୍ଢା ନିଜର ଜିହ୍ବାଲାଳସା ହେତୁରୁ ଦିନରାତି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପଶି ଯାହାକିଛି ଦେଖୁଥିଲା, ତାହା ଖାଇଯାଉଥିଲା।

Question 4.
मेषसूपकारयोः कलहविषये वानरयूथपस्य का चिन्ता जाता?
Answer:
ମେଣ୍ଢା ଓ ପାଚକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହେଉଥ‌ିବା କଳହ ବିଷୟରେ ବାନରଯୂଥର ଅଧୂପତି ଚିନ୍ତାକଲା ଯେ– ଅହୋ, ମେଷ ଓ ପାଚକଙ୍କର ଏହି କଳହ ଶେଷରେ ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବ ଏଥ‌ିରେ ତିଳେମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ମେଷ ଅନ୍ନଭୋଜନ ପାଇଁ ଲୋଲୁପ ଓ ପାଚକମାନେ ନିତାନ୍ତ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ଯାହା ପାଉଛନ୍ତି ସେଥ‌ିରେ ପିଟୁଛନ୍ତି । ଯଦି କେବେ ଜଳନ୍ତା କାଠରେ ପିଟିବେ ତେବେ ପ୍ରଚୁର ଲୋମ ଥିବା ମେଷଟି ଜଳିଉଠିବ ଓ ନିକଟସ୍ଥ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କରିବ ସେଠାରେ ପ୍ରଚୁର ତୃଣ ଥ‌ିବାରୁ ତାହା ଜଳିଉଠିବ । ଅଶ୍ଵମାନେ ମଧ୍ୟ ପୋଡ଼ିଯିବେ । ଅଶୁମାନଙ୍କର ଦାହଦୋଷ ପ୍ରଶମିତ ପାଇଁ ଶେଷରେ ମାଙ୍କଡ଼ମାନେ ହିଁ ମରାଯିବେ । ଏହିପରି ଚିନ୍ତା ବାନରଯୂଥପତିର ଜାତ ହୋଇଥିଲା ।

Question 5.
मदोद्धता वानराः यूधाधिपं किं प्रोचुः?
Answer:
ବାନରଯୂଥପତି ମେଷ ଓ ସୂପକାର କଳହରୁ ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶ ଆଶଙ୍କା କରି ରାଜପ୍ରାସାଦ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବାକୁ ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ କହିଲା । ତାହାର ଏପରି ଅପ୍ରିୟ ବଚନ ଶୁଣି ମଦୋଦ୍ଧତ ବାନରମାନେ ଉଚ୍ଚହାସ୍ୟ କରି କହିଲେ– ‘‘ଓ ! ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମର ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ ହେଲାଣି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏପରି କହୁଛ । ଏହି ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ସ୍ଵର୍ଗ ସମାନ ସୁଖଭୋଗ, ରାଜପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସ୍ୱହସ୍ତରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିବିଧ ଅମୃତତୁଲ୍ୟ ଭୋଜ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ତ୍ୟାଗକରି ଆମେମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କଷାୟ, କଟୁ, ତିକ୍ତ, କ୍ଷାର, ରୁକ୍ଷ ଫଳ ଖାଇପାରିବୁ ନାହିଁ ।’’

Question 6.
अश्वाः कथं दग्धशरीरः संजाताः?
Answer:
ପାଚକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡର ପ୍ରହାର ଖାଇ ମେଷଟି ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଶରୀରରେ ଚିତ୍କାର କରି କରି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେଠାରେ ସେ ତୃଣପୂର୍ବ ଭୂମିରେ ଲୋଟିବାରୁ ସର୍ବତ୍ର ଏପରି ଅଗ୍ନିଶିଖା ଉଠିଲା ଯେ କେତେକ ଅଶ୍ଵ ଚକ୍ଷୁ ହରାଇ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଲେ । କେତେକ ଅଶ୍ବ ବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନକରି ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧ ଶରୀରରେ ହେସ୍ରାରାବ କରି ଇତସ୍ତତଃ ଧାଇଁବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହିପରିଭାବେ ଅଶ୍ଵମାନେ ଦଗ୍ଧଶରୀରଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ।

Question 7.
शालिहात्रेण अश्वदाहोपशमनविषये किमुक्तम्?
Answer:
ଶାଳିହୋତ୍ରଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ ବୈଦମାନେ ଅଶ୍ୱମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ବ୍ୟଥାର ଉପଶମ ଉପାୟ ବିଷୟ ଶାସ୍ତ୍ର ଦେଖୁ କହିଲେ– ମହାରାଜ ! ଏ ବିଷୟରେ ଭଗବାନ୍ ଶାଳିହୋତ୍ର କହିଛନ୍ତି ଯେ– ‘‘ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲେ ଅନ୍ଧକାର ଯେପରି ଦୂର ହୋଇଯାଏ । ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ଵାରା ଅଶ୍ଵମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ରୋଗ ସେହିପରି ବିନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ଅତି ଶୀଘ୍ର ଏହି ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଉ, ଯେପରିକି ଅଶୁମାନେ ଅଗ୍ନିଦାହ ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ନ ପଡ଼ନ୍ତି।’’

Question 8.
वानरयूथपः कथं चन्द्रभूपतेः अपकृत्यं कर्त्तुम् ऐच्छत्?
Answer:
ବାନରଯୂଥପତି ପୁତ୍ର, ପୌତ୍ର, ଭ୍ରାତୃକ୍ଷୁତ୍ର, ଭାଗିନେୟ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କର ମରଣ ଦେଖୁ ଗଭୀର ବିଷାଦରେ ମଗ୍ନ ହୋଇ ଅନାହାରରେ ରହି ବନରୁ ବନାନ୍ତର ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଏହାପରେ ସେ ଏ ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ କିପରି ତା’ର ଏବଂ ତା’ବଂଶର ଅନିଷ୍ଟ ସାଧନ କରିବ ସେ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

Question 9.
राक्षसः किमर्थं वानरं धूर्त्ततर इत्युक्तवान्?
Answer:
ବୃଦ୍ଧ ବାନର ବନ ମଧ୍ୟରେ ପିପାସାକୁଳ ହୋଇ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ କମଳ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ସରୋବର ଦେଖୁଲା । ସେଠାରେ ସେ ବନବାସୀଜନଙ୍କର ପ୍ରବେଶ କରିବାର ପଦଚିହ୍ନ ଦେଖୁଲା ହେଲେ ଫେରିବାର ପଦଚିହ୍ନ ଦେଖୁଲା ନାହିଁ । ଏଥୁରୁ ସେ ଅନୁମାନ କଲା ଯେ କେହି ଦୁଷ୍ଟପ୍ରାଣୀ ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି । ତେଣୁ ଏକ ପଦ୍ମନାଡ଼ ଆଣି ଦୂରରେ ରହି ସେହି ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳପାନ କଲା । ବାନରର ଏତାଦୃଶ କଳକୌଶଳକୁ ଦେଖୁ ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ରାକ୍ଷସ ତାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଧୂର୍ଜ୍ଜତର ବା ଚତୁର ବୋଲି କହିଥିଲା।

Question 10.
रत्नमालाविषये वानरः नरपतिं किम् अवदत्?
Answer:
ରତ୍ନମାଳା ବିଷୟରେ ବାନର ରାଜାକୁ କହିଲା– ଗୋଟିଏ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅତି ଗୁପ୍ତ ସରୋବର ଅଛି । ତାହାକୁ ସ୍ବୟଂ କୁବେର ନିର୍ମାଣ କରିଅଛନ୍ତି । ରବିବାର ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ଯଦି କେହି ଉକ୍ତ ସରୋବରରେ ବୁଡ଼ ପକାଏ ତେବେ ସେ କୁବେରଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଏହିପରି ରତ୍ନମାଳାରେ କଣ୍ଠକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ଜଳରୁ ବାହାରି ଆସିବ ।

Question 11.
सरसि प्रविष्टाः जनाः कुत्र गता:?
Answer:
ଲୋକମାନେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତେ ସରୋବର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ରାକ୍ଷସ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କଲା । ସେମାନେ ଅନେକବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳରୁ ନ ବାହାରିବାରୁ ରାଜା ବିଳମ୍ବର କାରଣ ପଚାରନ୍ତେ ବାନର କହିଲା– ଆରେ ଦୁଷ୍ଟ ରାଜା ! ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ରାକ୍ଷସ ତୋର ପରିଜନକୁ ଖାଇସାରିଛି ।

Question 12.
वानरेण भूपतिः कथं न विनाशित:?
Answer:
ବାନର ନିଜର କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାପାଇଁ ରାଜାଙ୍କର ସମସ୍ତ ପରିଜନକୁ ରାକ୍ଷସଦ୍ବାରା ମରାଇଥିଲା । ହେଲେ ସ୍ବୟଂ ରାଜା ବାନରର ପ୍ରଭୁ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲା ନାହିଁ, ଅର୍ଥାତ୍ ମାରିଲା ନାହିଁ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
चन्द्र भूपतिकथासारं निजभाषया वर्णयत।
Answer:
ଗୋଟିଏ ନଗରରେ ଚନ୍ଦ୍ର ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ବାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନେ ବାନରମାନଙ୍କ ସହିତ କ୍ରୀଡ଼ାରେ ରତ ରହୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଅନେକପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଇ ପୁଷ୍ଟ କରୁଥିଲେ । ଏହି ବାନରଯୂଥର ଅଧୂତି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥୁଲା ଓ ତଦନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ସେ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲା । ସେହି ରାଜପୁରୀରେ ଛୋଟ ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ଗୋଟିଏ ମେଷପଲ ଥିଲା । ସେହି ମେଷପଲ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ମେଷ ଜିହ୍ବାଲାଳସା ହେତୁରୁ ଦିବାରାତ୍ର ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପଶି ଯାହାକିଛି ଦେଖୁଥିଲା, ତାହା ଖାଇଯାଉଥିଲା । ପାଚକମାନେ କାଷ୍ଠ, ମୃତ୍ତିକାନିର୍ମିତ ପାତ୍ର, କାଂସ୍ୟପାତ୍ର ବା ତାମ୍ରପାତ୍ର ଯାହାକିଛି ପାଉଥିଲେ ସେଥ‌ିରେ ତାକୁ ପିଟୁଥିଲେ ।

ବାନରଯୂଥର ଅଧୂପତି ଏହା ଦେଖ୍ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା – ଅହୋ, ମେଷ ଓ ପାଚକଙ୍କର ଏହି କଳହ ଶେଷରେ ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବ । ଏ ମେଷଟି ଅନ୍ନଭୋଜନ ପାଇଁ ଲୋଲୁପ ଓ ପାଚକମାନେ ନିତାନ୍ତ କ୍ରୁଦ୍ଧ ହୋଇ ଯାହାକିଛି ନିକଟରେ ଦେଖୁଛନ୍ତି ସେଥ‌ିରେ ତାକୁ ପିଟୁଛନ୍ତି । ଯଦି କେବେ ପାଖରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ପାଚକମାନେ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରନ୍ତି ତେବେ ମେଷର ଦେହରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଚୁର ଲୋମରେ ସାମାନ୍ୟ ଅଗ୍ନି ଲାଗିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ବଳିତ ହୋଇଉଠିବ । ତା’ପରେ ସେ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ମଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କରିବ । ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରଚୁର ତୃଣ ଥ‌ିବାରୁ ତାହା ଜଳି ଉଠିବ । ଫଳରେ ଅଶ୍ଵମାନେ ଅଗ୍ନିରେ ପୋଡ଼ିଯିବେ । ଶାଳିହୋତ୍ର ଅଶ୍ୱଶାସ୍ତ୍ରରେ କହିଅଛନ୍ତି – ବାନରର ଚର୍ବିଦ୍ଵାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଅଗ୍ନିଦାହ ପ୍ରଶମିତ ହୁଏ । ଏହିପରି ଦିନେ ଅବଶ୍ୟ ଘଟିବ । ଏକଥା ନିଶ୍ଚିତ ।

ଏହିପରି ବିଚାର କରି ସେ ବାନର ଯୂଥପତି ସବୁ ବାନରଙ୍କୁ ଡାକି ଏକାନ୍ତରେ କହିଲା –

ପାଚକମାନଙ୍କର ମେଷ ସହିତ ଯେଉଁ କଳହ ଚାଲିଛି, ତାହା ପରିଣାମରେ ଆମ ବାନରମାନଙ୍କର ଯେ କ୍ଷୟସାଧନ କରିବ ଏଥୁରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ୧ ।

ଯେଉଁ ଗୃହରେ ପ୍ରତିଦିନ ଅକାରଣରେ କଳହ ଲାଗିଥାଏ, ପ୍ରାଣ ରଖୁବାକୁ ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ, ସେ ଗୃହକୁ ତ୍ୟାଗକରି ଚାଲିଯିବା ଉଚିତ । ୨ ।

ଆହୁରି ମଧ୍ୟ କଳହ ହେତୁ ଗୃହର, କୁବାକ୍ୟ ହେତୁ ବନ୍ଧୁତ୍ଵର, ଦୁଷ୍ଟରାଜାଙ୍କ ହେତୁରୁ ରାଜ୍ୟର ଓ କୁକର୍ମ ହେତୁରୁ ମନୁଷ୍ୟର ଯଶର ବିନାଶ ଘଟିଥାଏ । ୩ ।

ଅତଏବ ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କର ବିନାଶ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ଏ ରାଜନଅରକୁ ଛାଡ଼ି ବନକୁ ପଳାଇଯିବା । ତାହାର ଏହି ଅପ୍ରିୟ ବଚନ ଶୁଣି ମନ୍ଦୋଦ୍ଧତ ବାନରମାନେ ଉଚ୍ଚ ହାସ୍ୟ କରି କହିଲେ, ‘ଓ ! ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମର ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ ହେଲାଣି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏପରି କହୁଛ । କୁହାଯାଇଅଛି –

ବାଳକ ଓ ବୃଦ୍ଧ ଉଭୟଙ୍କର ମୁଖ ଦନ୍ତହୀନ; ଉଭୟଙ୍କ ମୁଖରୁ ସର୍ବଦା ଲାଳ ଝରୁଥାଏ । କୌଣସି ବିଷୟରେ ଏ ଦୁହିଁଙ୍କର ବିଶେଷତଃ ବୃଦ୍ଧର ବୁଦ୍ଧି ସ୍ତୁରେ ନାହିଁ । ୪ ।

ଏଠାରେ ସ୍ଵର୍ଗ ସମାନ ସୁଖଭୋଗ, ରାଜପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସ୍ୱହସ୍ତପ୍ରଦତ୍ତ ବିବିଧ ଅମୃତତୁଲ୍ୟ ଭୋଜ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ତ୍ୟାଗକରି ଆମେମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କଷାୟ, କଟୁ, ତିକ୍ତ, କ୍ଷାର, ରୁକ୍ଷ ଫଳ ଖାଇପାରିବୁ ନାହିଁ ।’’ ଏହା ଶୁଣି ବାନରପତି ଅଶ୍ରୁପ୍ଲାବିତ ନେତ୍ରରେ କହିଲା – ଆରେ ରେ ମୂର୍ଖ ! ତୁମେମାନେ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ଜାଣିପାରି ନାହିଁ । ପାପକର୍ମର ରସାସ୍ଵାଦନ ସଦୃଶ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ବିଷମୟ ହେବ । କୁଳର ବିନାଶ ମୁଁ ନିଜେ ଦେଖୁପାରିବି ନାହିଁ । ମୁଁ ବର୍ତ୍ତମାନ ବନକୁ ଚାଲିଯାଉଛି । କୁହାଯାଇଛି – ମିତ୍ର ବିପଦଗ୍ରସ୍ତ ହେବା, ନିଜର ସ୍ଥାନ ଅନ୍ୟଦ୍ଵାରା ଉପୀଡ଼ିତ ହେବା, ଦେଶଭଙ୍ଗ, କୁଳକ୍ଷୟ – ଏସବୁ ଯେଉଁମାନେ ଦେଖନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ଧନ୍ୟ । ୫ ।

ପୃଥପତି ଏହା କହି, ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗକରି ବନକୁ ଚାଲିଗଲା ।
ସେ ଯିବାପରେ ଦିନେ ସେହି ମେଷଟି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ପାଚକ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରିବାରୁ ସେ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଶରୀରରେ ଚିତ୍କାର କରି କରି ନିକଟବର୍ତୀ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେଠାରେ ସେ ତୃଣପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିରେ ଲୋଟିବାରୁ ସର୍ବତ୍ର ଏପରି ବହ୍ନିଶିଖା ଉଠିଲା ଯେ କେତେକ ଅଶ୍ଵ ଚକ୍ଷୁ ହରାଇ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଲେ । କେତେକ ଅଶ୍ୱ ବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନକରି ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧ ଶରୀରରେ ବ୍ରେଷାରାବ କରି ଇତସ୍ତତଃ ଧାଇଁବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହା ଫଳରେ ଲୋକମାନେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ।

ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ରାଜା ବିଷଣ୍ଣ ହୋଇ ଶାଳିହୋତ୍ର ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡକାଇ କହିଲେ, ‘‘ଏହି ଅଶ୍ୱମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ବ୍ୟଥାର ଉପଶମ ପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କୁହନ୍ତୁ ।’’ ସେମାନେ ଶାସ୍ତ୍ର ଦେଖୁ କହିଲେ, ମହାରାଜ ! ଏ ବିଷୟରେ ଭଗବାନ୍ ଶାଳିହୋତ୍ର କହିଅଛନ୍ତି –

ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲେ ଅନ୍ଧକାର ଯେପରି ଦୂର ହୋଇଯାଏ, ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ବାରା ଅଶ୍ଵମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ରୋଗ ସେହିପରି ବିନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ୬ ।

ତେଣୁ ଅତିଶୀଘ୍ର ଏହି ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଉ, ଯେପରିକି ଅଶୁମାନେ ଅଗ୍ନିଦାହ ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ନ ପଡ଼ନ୍ତି । ରାଜା ଏହା ଶୁଣି ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ବଧ କରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଅଧୂକ କହିବା ନିଷ୍ପ୍ରୟୋଜନ, ଯଷ୍ଟି, ପ୍ରସ୍ତର ପ୍ରଭୃତି ସାହାଯ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ବାନର ନିହତ ହେଲେ ।

ବାନର ଯୂଥପତି ପୁତ୍ର, ପୌତ୍ର, ଭ୍ରାତୁମ୍ପୁତ୍ର, ଭାଗିନେୟ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କର ମରଣ ଦେଖୁ ଗଭୀର ବିଷାଦରେ ମଗ୍ନହୋଇ ଅନାହାରରେ ରହି ବନରୁ ବନ୍ୟନ୍ତର ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ମନେ ମନେ ଚିନ୍ତାକଲା, ମୁଁ ଏ ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ କିପରି ତା’ର ଅନିଷ୍ଟସାଧନ କରିବି । କୁହାଯାଇଛି –

ଏ ସଂସାରରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ଭୟ ହେତୁରୁ ଅଥବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ନିଜ ନିଜ କୁଳ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁର ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସହିଯାଏ, ସେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିତାନ୍ତ ଅଧମ ଅଟେ । ୭ ।

ଏହାପରେ ସେହି ବୃଦ୍ଧ ବାନର ପିପାସାକୁଳ ହୋଇ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ କମଳ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଗୋଟିଏ ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ସେ ସୂକ୍ଷ୍ମଭାବରେ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଦେଖିଲା ଯେ ବନବାସୀ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ସରୋବରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ପଦଚିହ୍ନମାନ ଅଛି, କିନ୍ତୁ ଫେରି ଆସିବାର ପଦଚିହ୍ନ ନାହିଁ । ତହୁଁ ସେ ଚିନ୍ତାକଲା – ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ନିଶ୍ଚୟ ଗୋଟିଏ ଦୁଷ୍ଟ କୁମ୍ଭୀର ଅଛି । ତେଣୁ ପଦ୍ମନାଡ଼ ଆଣି ଦୂରରେ ରହି ସେହି ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳପାନ କରିବି । ସେହିପରି ଜଳପାନ କରନ୍ତେ ଗଳାରେ ରନୁମାଳା ପରିଧାନ କରିଥିବା ଗୋଟିଏ ରାକ୍ଷସ ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ଯରୁ ବାହାରି ଆସି କହିଲା, ଯେ କେହି ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀର ଜଳମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ, ମୁଁ ତାକୁ ଭକ୍ଷଣ କରେ । କିନ୍ତୁ ଏପରି କୌଣସି ଚତୁର ଲୋକ ନାହିଁ, ଯେ କି ତୁମ ଭଳି ଏ ଉପାୟରେ ଜଳପାନ କରିବ ।

ତେଣୁ ମୁଁ ତୁମ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଅଛି । ମନର ଅଭିଳାଷ ଅନୁସାରେ ବର ପ୍ରାର୍ଥନା କର । ବାନର କହିଲା, ତୁମର ଭୋଜନ କରିବାର ଶକ୍ତି କେତେ ? ରାକ୍ଷସ ଉତ୍ତର ଦେଲା, ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ ଶତ, ସହସ୍ର, ଅୟୁତ, ଲକ୍ଷ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଭୋଜନ କରିପାରିବି । ମାତ୍ର ବାହାରେ ଥିଲାବେଳେ ମୋତେ ସାମାନ୍ୟ ଶୃଗାଳ ମଧ୍ୟ ଅପମାନିତ କରିପାରେ । ବାନର କହିଲା, ଜଣେ ରାଜା ସହିତ ମୋର ଘୋର ଶତ୍ରୁତା ଅଛି । ଯଦି ତୁମେ ମୋତେ ତୁମର ଏହି ରହାରଟି ଦେବ, ତାହାହେଲେ ମୁଁ ମୋର କଥା ଚାତୁରୀରେ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ସେ ରାଜାକୁ ତା’ର ପରିବାର ସହିତ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇବି । ରାକ୍ଷସ ତାହାର ଏହି ଶ୍ରଦ୍ଧେୟ ବାକ୍ୟ ଶୁଣି ରହାରଟି ଦେଇ କହିଲା, ହେ ମିତ୍ର ! ଯାହା ଉଚିତ ମନେକରୁଛ, ତାହା କର ।

ବାନର ମଧ୍ଯ ରହାରରେ ନିଜର କଣ୍ଠଦେଶକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ବୃକ୍ଷ ଓ ରାଜପ୍ରାସାଦମାନଙ୍କ ଉପରେ ଭ୍ରମଣ କରିବାରୁ ଲୋକେ ତାହାକୁ ଦେଖୁ ପଚାରିଲେ, ହେ ବାନରଯୂଥପତି ! ତୁମେ ଏତେ କାଳ ହେଲା କେଉଁଠାରେ ଥିଲ ? ଏଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ରମାଳା କାହୁଁ ପାଇଲ ? ଏହାର ତେଜ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣକୁ ମଧ୍ଯ ତିରସ୍କାର କରୁଛି । ବାନର କହିଲା, ଗୋଟିଏ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅତି ଗୁପ୍ତ ସରୋବର ଅଛି । ତାହାକୁ ସ୍ଵୟଂ କୁବେର ନିର୍ମାଣ କରିଅଛନ୍ତି । ରବିବାର ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ଯଦି କେହି ଉକ୍ତ ସରୋବରରେ ବୁଡ଼ପକାଏ ତେବେ ସେ କୁବେରଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଏହିପରି ରନ୍‌ମାଳାରେ କଣ୍ଠକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ଜଳରୁ ବାହାରିଆସେ ।

ଏହାପରେ ରାଜା ଏହା ଶୁଣିପାରି ସେହି ବାନରକୁ ଡାକି ପଚାରିଲେ, ହେ ପୃଥାଧୂପ ! ଏ କଥା କ’ଣ ସତ୍ୟ ? ରନ୍‌ମାଳାରେ ପରିପୂର୍ଣ ପୁଷ୍କରିଣୀ କେଉଁଠାରେ ଅଛି ? ବାନର କହିଲା, ହେ ପ୍ରଭୁ ! ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ମୋ ଗଳାରେ ପଡ଼ିଥିବା ଏହି ରନ୍‌ମାଳା ଦେଖୁ ଆପଣଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ ହେବ । ତେଣୁ ଯଦି ଆପଣଙ୍କର ରନ୍ଧମାଳାର ପ୍ରୟୋଜନ ଥାଏ, ତାହାହେଲେ କାହାରିକୁ ମୋ ସଙ୍ଗେ ପଠାନ୍ତୁ ଯେ ଦେଖାଇଦେବି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ, ସେପରି ହେଲେ ମୁଁ ନିଜେ ମୋର ସମସ୍ତ ପରିବାର ସହିତ ଯିବି । ତେବେ ଅନେକ ରନ୍‌ମାଳା ପାଇପାରିବୁ । ବାନର କହିଲା, ତାହାହିଁ କରନ୍ତୁ । ସେହିପରି କରାଯିବାରୁ ରନ୍ଥମାଳା ପାଇବା ଲୋଭରେ ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ସବୁ ପନ୍ଥୀ ଓ ଭୃତ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ଚାଲିଲେ । ରାଜା ଦୋଳାରେ ବସି ଗଲେ । ବାନରକୁ ମଧ୍ୟ ରାଜାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ବସାଇ ଅତି ସୁଖରେ ପ୍ରୀତିପୂର୍ବକ ନିଆଗଲା । ତେଣୁ ଯଥାର୍ଥରେ କୁହାଯାଇଛି –

‘‘ହେ ତୃଷ୍ଣାଦେବି ! ତୁମକୁ ନମସ୍କାର । ତୁମେ ଧନବନ୍ତ ଲୋକକୁ ମଧ୍ଯ ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରୁଛ; ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କରାଉଅଛି’’ | ୮ |

ପୁଣି ମଧ୍ଯ – ଯେ ଶତମୁଦ୍ରାର ଅଧିକାରୀ, ସେ ସହସ୍ର ପାଇବାକୁ ଲାଳାୟିତ । ଯାହାର ସହସ୍ରମୁଦ୍ରା ଅଛି ସେ ଲକ୍ଷମୁଦ୍ରା କାମନା କରୁଅଛି । ଯେ ଲକ୍ଷାଧୂପତି ସେ ରାଜ୍ୟ ଅଭିଳାଷ କରୁଅଛି ଓ ଯେ ରାଜପଦରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଅଛି ସେ ସ୍ୱର୍ଗକାମନା କରୁଅଛି । ୯ ।

ଜରାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର କେଶ ଶୁକ୍ଳ ହୋଇଯାଏ, ଦନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ଝଡ଼ିପଡ଼ନ୍ତି, ଚକ୍ଷୁ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ହରାଏ, କର୍ମ ଶୁଣିପାରେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ କେବଳ ତୃଷ୍ଣା ହିଁ ତରୁଣ ହେଉଥାଏ । ୧୦ ।

ଏହାପରେ ସେହି ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୁଅନ୍ତେ ବାନର ପ୍ରଭାତ କାଳରେ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା, ଏଠାରେ ଅଧେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲାବେଳକୁ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ସମସ୍ତେ ଏକ ସଙ୍ଗରେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତୁ । ଆପଣ ପରେ ମୋ ସହିତ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରିବେ । ତାହାହେଲେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ପୂର୍ବଦୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ପ୍ରଚୁର ରନ୍ଧମାଳା ଦେଖାଇଦେବି ।

ଏହାପରେ ଲୋକମାନେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତେ ରାକ୍ଷସ ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କଲା । ସେମାନେ ଅନେକବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳରୁ ନ ବାହାରିବାରୁ ରାଜା ବାନରକୁ କହିଲେ, ହେ ପୃଥପତି ! ମୋର ଲୋକମାନେ ଏତେ ବିଳମ୍ବ କରୁଛନ୍ତି କାହିଁକି? ଏହା ଶୁଣିଲାମାତ୍ରେ ବାନର ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍‌ ଏକ ବୃକ୍ଷକୁ ଆରୋହଣ କରି ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା, ଆରେ ଦୁଷ୍ଟ ରାଜା ! ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ରାକ୍ଷସ ତୋର ପରିଜନମାନଙ୍କୁ ଖାଇସାରିଛି । ମୁଁ କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ବୈରସାଧନ କରିଛି । ଏବେ ଯାଆ । ତୁ ମୋର ପ୍ରଭୁ ଥୁଲୁ ବୋଲି ତୋତେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲି ନାହିଁ । କଥ୍ତ ଅଛି –

କେହି ଉପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର ଓ ଅପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟପକାର କରିବ; କେହି ହିଂସା କଲେ ତା’ର ପ୍ରତିହିଂସା କରିବ; ଦୁଷ୍ଟ ସହିତ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ କରିବ । ଏଥ‌ିରେ ମୁଁ କୌଣସି ଦୋଷ ଦେଖ୍ପାରୁନାହିଁ । ୧୧।

ତୁ ମୋର କୁଳକ୍ଷୟ କରିଥୁଲୁ; ମୁଁ ସେହିପରି ତୋର କୁଳକ୍ଷୟ କଲି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କୋପାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ପାଦରେ ଚାଲି ଚାଲି ଯେଉଁ ମାର୍ଗରେ ଆସିଥିଲେ ସେହି ମାର୍ଗରେ ଫେରିଗଲେ । ରାଜା ଚାଲିଯିବା ପରେ ରାକ୍ଷସ ତୃପ୍ତ ହୋଇ ଜଳ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆନନ୍ଦରେ କହିଲା–

ହେ ବାନର ତୁମେ ଧନ୍ୟ ! ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳ ପିଇ ତୁମ ଶତ୍ରୁକୁ ବିନାଶ କରିଅଛ; ମୋତେ ମିତ୍ର କରିପାରିଛ ଓ ରନ୍ଥମାଳାକୁ ମଧ୍ୟ ହରାଇ ନାହଁ । ୧୨ ।

Question 2.
चन्द्रभूपतिकथातः का शिक्षा लभ्यते?
Answer:
‘ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା’ରୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଯେଉଁ ନୀତିଶିକ୍ଷା ମିଳେ ତାହା ହେଇଛି –
‘‘ଯୋ ଲୌଲ୍ୟାତ୍ କୁରୁତେ କର୍ମ ନୈବୋଦର୍କମବେକ୍ଷତେ ।
ବିଡ଼ମ୍ବନାମବାପ୍ଲୋତି ସ ଯଥା ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିଃ ।।’’

ଅର୍ଥାତ୍, ଯେଉଁ ଲୋକ ଲୋଭପରବଶ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ଓ ତା’ର ପରିଣାମ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତାକରେ ନାହିଁ, ସେ ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତି ପରି ବିଡ଼ମ୍ବନା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ରତ୍ନମାଳା ଲୋଭରେ ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତି ନିଜର ପରିବାର ସୃଜନମାନଙ୍କୁ ହରାଇଥିଲା । ବାନରଯୂଥପତି ସ୍ବବଂଶକ୍ଷକ୍ଷର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇଥିଲା । ପୁନଶ୍ଚ ଏହି ବିଷୟରୁ ଯେଉଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶିକ୍ଷାମାନ ମିଳେ ତାହା ହେଉଛି –

• ଦୁଇଜଣଙ୍କର କଳହ ତୃତୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିର ହାନି ବା କ୍ଷତି ଘଟାଇଥାଏ । ଯେପରିକି ପାଚକ ଓ ମେଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଳହର ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଶେଷରେ ବାନରମାନଙ୍କର କ୍ଷୟସାଧନ ହୋଇଥିଲା।
• ଅକାରଣରେ ଯେଉଁ ଗୃହରେ କଳହ ହୁଏ, ପ୍ରାଣ ରକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ସେ ଗୃହକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ ।
• ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁରୁ ବୃଦ୍ଧର ବୁଦ୍ଧିସ୍ଫୁରଣ ହୁଏ ନାହିଁ ବୋଲି ଯେଉଁ ଧାରଣା ରହିଛି ତାହା ଅମୂଳକ ।
• ପାପକର୍ମର ରସାସ୍ଵାଦନ ସଦୃଶ ସୁଖର ପରିଣାମ ବିଷମୟ ହୁଏ ।
• ମିତ୍ରର ବିପଦ, ସ୍ବସ୍ଥାନ ଅନ୍ୟଦ୍ୱାରା ଉପୀଡ଼ିତ ହେବା, ଦେଶଭଙ୍ଗ କୁଳକ୍ଷୟ– ଏସବୁ ନ ଦେଖୁଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଧନ୍ୟ ଅଟେ।
• ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ୱାରା ଅଶ୍ଵମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ଦୋଷ ଦୂରହେବା କଥା ଶାଳିହୋତ୍ରଙ୍କଦ୍ୱାରା କୁହାଯାଇଛି ।
• ଏ ସଂସାରରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ଭୟ ହେତୁରୁ ଅଥବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ନିଜ ନିଜ କୁଳ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁର ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସହିଯାଏ, ସେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିତାନ୍ତ ଅଧମ ଅଟେ ।
• ତୃଷ୍ଣା ବା ଲୋଭ ଧନବନ୍ତକୁ ମଧ୍ଯ ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରେ ଓ ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କରାଇଥାଏ । ତୃଷ୍ଣା ମନ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକ ପାଇବାର ଆଶା ବଢ଼ାଏ । ସବୁକିଛି ବୃଦ୍ଧତ୍ଵକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ହେଲେ ତୃଷ୍ଣା ହିଁ ତରୁଣ ହେଉଥାଏ ।
• କେହି ଉପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର ଓ ଅପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟପକାର କରିବ, କେହି ହିଂସା କଲେ ତା’ର ପ୍ରତିହିଂସା କରିବ; ଦୁଷ୍ଟ ସହିତ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ କରିବ । ଏଥ‌ିରେ କିଛି ଦୋଷ ନଥାଏ ।

ଏହିଭଳି ବିବିଧ ପ୍ରକାର ଶିକ୍ଷଣୀୟ ପ୍ରସଙ୍ଗମାନ ଉକ୍ତ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇଛି।

Question 3.
वानरयूथपतेः वैशिष्ट्यं प्रतिपाद्यताम्।
Answer:
ବାନରଯୂଥପତି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥିଲା ଓ ତଦନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ କରୁଥିଲା । ସେ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲା । ମେଷ ଓ ସୂପକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଦିନ ହେଉଥିବା କଳହକୁ ଦେଖୁ ବାନରଯୂଥପତି ଏହା ବାନରମାନଙ୍କର କ୍ଷୟସାଧନ କରିବ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରିଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ବାନରଯୂଥପତି ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ରାଜଭବନ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଚାଲିଯିବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଛି । ହେଲେ କେହି ତା’ କଥା ନ ଶୁଣିବାରୁ ସେ ଏକାକୀ ନିଜ କୁଳର କ୍ଷୟ ଦେଖୁବାକୁ ଇଚ୍ଛାନକରି ଦୁଃଖ୍ତମନା ହୋଇ ବନ ମଧ୍ଯକୁ ଚାଲିଯାଇଛି । ସେ ଯିବାପରେ ତା’ର ଅନୁମାନ ସତ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ଓ ବାନରକୁଳର ବିନାଶ ଘଟିଛି । ବାନରଯୂଥପତି ସ୍ବବଂଶର ବିନାଶ ଦେଖୁ ଗଭୀର ବିଷାଦମନା ହୋଇ ଅନାହାରରେ ବନକୁ ବନାନ୍ତର ଭ୍ରମଣ କରି ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବାପାଇଁ ଚିନ୍ତାକରିଛି ।

ଏଥିରୁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ ଯେ ବାନରଯୂଥପତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ଥିଲା । ବନ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଏକ ସରୋବର ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ସେଠାରେ ସେ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଯିବାର ପାଦଚିହ୍ନ ଦେଖୁଛି ମାତ୍ର ଫେରିବାର ପାଦଚିହ୍ନ ଦେଖୁ ନପାରି ସେଠାରେ ଏକ ଦୁଷ୍ଟ କୁମ୍ଭୀର ଥିବାର ଅନୁମାନ କରି ଏକ ପଦ୍ମନାଡ଼ରେ ଜଳପାନ କରିଛି । ଏହା ଦେଖୁ ସରୋବରସ୍ଥ ରାକ୍ଷସ ରତ୍ନମାଳା ଧାରଣ କରି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ହୋଇ ବାନରଯୂଥପତି ପ୍ରତି ସନ୍ତୋଷହୋଇ ବର ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାକୁ କହିଛି । ରାକ୍ଷସଠାରୁ ରତ୍ନମାଳା ନେଇ ରାଜାଙ୍କୁ ଲୋଭଦେଖାଇ ସପରିବାରେ ପୁଷ୍କରିଣୀକୁ ଅଣାଇଛି ଓ ଶେଷରେ ରାକ୍ଷସଦ୍ବାରା ଭକ୍ଷଣ କରାଇଛି । ଏହିପରିଭାବେ ବାନରଯୂଥପତି ନିଜର କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇଛି । ଦୁଷ୍ଟ ସହ ସେ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ ହିଁ କରିଛି ।

ଶେଷରେ ରାକ୍ଷସ ବାନରଯୂଥପତିର ପ୍ରଶଂସା କରି କହିଛି –
“ ହତଃ ଶତଃ କୃତଂ ମିତ୍ର ରତ୍ନମାଳା ନ ହାରିତା ।
ନାଳେନାସ୍ୱାଦିତଂ ତୋୟଂ ସାଧୁ ଭୋ ବଟବାନର! ॥’’

ଅର୍ଥାତ୍ ହେ ବାନର ତୁମେ ଧନ୍ୟ ! ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳ ପିଇ ତୁମ ଶତ୍ରୁକୁ ବିନାଶ କରିଅଛ, ମୋତେ ମିତ୍ର କରିପାରିଛ ଓ ରତ୍ନମାଳାକୁ ମଧ୍ଯ ହରାଇ ନାହିଁ । ବାନରଯୂଥପତିର ଏତାଦୃଶ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ହୋଇପାରିଛି ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା Summary

ଲେଖକ ପରିଚୟ – କଥାସାହିତ୍ୟର ଅମୂଲ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ହେଉଛି ‘ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର’ । ଏହାର ଲେଖକ ହେଉଛନ୍ତି ଉତ୍କଳୀୟ ବିଦ୍ୱାନ୍ ବିଷ୍ଣୁଶର୍ମା । ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣ କୁଳରେ ଜନ୍ମିଥିଲେ । ରାଜା ଅମରଶକ୍ତିଙ୍କର ତିନୋଟି ପୁତ୍ରଙ୍କୁ ଛଅମାସ ମଧ୍ଯରେ ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରରେ ଅଭିଜ୍ଞ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲେ, ତଥା ପଶ୍ଚିତ କରାଇ ଦେଇଥିଲେ । ଏଥୁରୁ ତାଙ୍କର ଗଭୀର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟର ପରିଚୟ ମିଳୁଛି । ତାଙ୍କର ସମୟ ପଞ୍ଚମ ବା ଷଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀ ବୋଲି ସମାଲୋଚକମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଏବଂ ସେ ଓଡ଼ିଶାର ବିଦ୍ବାନ୍ ବୋଲି କହିଥା’ନ୍ତି । ସ୍ଵରଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷାଦେବାର ଉପଯୁକ୍ତ କୌଶଳ ତାଙ୍କୁ ଜଣାଥିବାରୁ ସେ ଉତ୍ତମ ଶିକ୍ଷକରୂପେ ତଦାନୀନ୍ତନ ସମାଜରେ ସୁପରିଚିତ ଥିଲେ ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ଆଲୋଚିତ ଗଳ୍ପଟି କଥାସାହିତ୍ୟ ‘ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର’ର ଅଂଶବିଶେଷ । ୫ଟି ତନ୍ତ୍ର ବା ବିଭାଗକୁ ନେଇ ‘ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର’ର ରଚନା କରାଯାଇଛି । ଏହି ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବିଭାଗ ହେଲା –

• ମିତ୍ରଭେଦ
• ମିତ୍ରସଂପ୍ରାପ୍ତି
• କାକୋଲ୍ହ କୀୟ
• ଲବ୍‌ଧପ୍ରଣାଶ ଓ
• ଅପରୀକ୍ଷିତକାରକ।

‘ମିତ୍ରଭେଦ’ରେ ୨୨ ଗୋଟି, ‘ମିତ୍ରସଂପ୍ରାପ୍ତି’ରେ ୮ ଗୋଟି, ‘କାକୋଲ୍ କୀୟ’ରେ ୧୭ ଗୋଟି, ‘ଲବ୍‌ଧପ୍ରଣାଶ’ରେ ୧୪ ଗୋଟି ଓ ‘ଅପରୀକ୍ଷିତକାରକ’ରେ ୧୫ ଗୋଟି କାହାଣୀ ବିଦ୍ୟମାନ । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସରଳ ଭାଷାରେ ବିଭିନ୍ନ ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କର କାହାଣୀ ମାଧ୍ୟମରେ ନୀତିଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଅଛି । ଆଲୋଚିତ ‘ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା’ ‘ପଞ୍ଚତନ୍ତ୍ର’ର ପଞ୍ଚମ ତନ୍ତ୍ର ‘ଅପରୀକ୍ଷିତକାରକ’ର କାହାଣୀ ଯାହାର ପ୍ରାରମ୍ଭ ଏହିପ୍ରକାର କରାଯାଇଛି; ଯଥା – ଲୋକେ ଲୋଭଗ୍ରସ୍ତ ହେଲେ ବିଡ଼ମ୍ବିତ ହୋଇ କଷ୍ଟଭୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି । କଥ୍ତ ଅଛି –

‘‘ଯୋ ଲୌଲ୍ୟାତ୍ କୁରୁତେ କର୍ମ ନୈବୋଦର୍କମବେକ୍ଷତେ ।
ବିଡ଼ମ୍ବନାମବାସ୍ତୋତି ସ ଯଥା ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିଃ ।’’

ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁ ଲୋକ ଲୋଭପରବଶ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ଓ ତା’ର ପରିଣାମ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା କରେ ନାହିଁ, ସେ ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତି ପରି ବିଡ଼ମ୍ବନା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।

ସାରକଥା – ଗୋଟିଏ ନଗରରେ ଚନ୍ଦ୍ର ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ବାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନେ ବାନରମାନଙ୍କ ସହିତ କ୍ରୀଡ଼ାରେ ରତ ରହୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଅନେକପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଇ ପୁଷ୍ଟ କରୁଥିଲେ । ଏହି ବାନରୟୂଥର ଅଧୂପତି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥୁଲା ଓ ତଦନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ସେ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଦେଉଥିଲା । ସେହି ରାଜପୁରୀରେ ଛୋଟ ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ଗୋଟିଏ ମେଷପଲ ଥିଲା । ସେହି ମେଷପଲ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ମେଷ ଜିହ୍ବାଲାଳସା ହେତୁରୁ ଦିବାରାତ୍ର ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପଶି ଯାହାକିଛି ଦେଖୁଥିଲା, ତାହା ଖାଇଯାଉଥିଲା । ପାଚକମାନେ କାଷ୍ଠ, ମୃତ୍ତିକାନିର୍ମିତ ପାତ୍ର, କାଂସ୍ୟପାତ୍ର ବା ତାମ୍ରପାତ୍ର ଯାହାକିଛି ପାଉଥିଲେ ସେଥିରେ ତାକୁ ପିଟୁଥିଲେ ।

ବାନରଯୂଥର ଅଧୂପତି ଏହା ଦେଖୁ ଚିନ୍ତା କରିବାକୁ ଲାଗିଲା – ଅହୋ, ମେଷ ଓ ପାଚକଙ୍କର ଏହି କଳହ ଶେଷରେ ବାନରମାନଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବ । ଏ ମେଷଟି ଅନ୍ନଭୋଜନ ପାଇଁ ଲୋଲୁପ ଓ ପାଚକମାନେ ନିତାନ୍ତ କ୍ରୁଦ୍ଧ ହୋଇ ଯାହାକିଛି ନିକଟରେ ଦେଖୁଛନ୍ତି ସେଥୁରେ ତାକୁ ପିଟୁଛନ୍ତି । ଯଦି କେବେ ପାଖରେ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ପାଚକମାନେ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରନ୍ତି ତେବେ ମେଷର ଦେହରେ ଥିବା ପ୍ରଚୁର ଲୋମରେ ସାମାନ୍ୟ ଅଗ୍ନି ଲାଗିଲେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହୋଇଉଠିବ । ତା’ପରେ ସେ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କରିବ । ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରଚୁର ତୃଣ ଥିବାରୁ ତାହା ଜଳି ଉଠିବ । ଫଳରେ ଅଶ୍ଵମାନେ ଅଗ୍ନିରେ ପୋଡ଼ିଯିବେ । ଶାଳିହୋତ୍ର ଅଶ୍ମଶାସ୍ତ୍ରରେ କହିଅଛନ୍ତି – ବାନରର ଚର୍ବିଦ୍ଵାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଅଗ୍ନିଦାହ ପ୍ରଶମିତ ହୁଏ । ଏହିପରି ଦିନେ ଅବଶ୍ୟ ଘଟିବ । ଏକଥା ନିଶ୍ଚିତ ।

ଏହିପରି ବିଚାର କରି ସେ ବାନର ଯୂଥପତି ସବୁ ବାନରଙ୍କୁ ଡାକି ଏକାନ୍ତରେ କହିଲା –

ପାଚକମାନଙ୍କର ମେଷ ସହିତ ଯେଉଁ କଳହ ଚାଲିଛି, ତାହା ପରିଣାମରେ ଆମ ବାନରମାନଙ୍କର ଯେ କ୍ଷୟସାଧନ କରିବ ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ୧ ।

ଯେଉଁ ଗୃହରେ ପ୍ରତିଦିନ ଅକାରଣରେ କଳହ ଲାଗିଥାଏ, ପ୍ରାଣ ରଖୁବାକୁ ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ, ସେ ଗୃହକୁ ତ୍ୟାଗକରି ଚାଲିଯିବା ଉଚିତ । ୨ ।

ଆହୁରି ମଧ୍ୟ – କଳହ ହେତୁ ଗୃହର, କୁବାକ୍ୟ ହେତୁ ବନ୍ଧୁତ୍ଵର, ଦୁଷ୍ଟରାଜାଙ୍କ ହେତୁରୁ ରାଜ୍ୟର ଓ କୁକର୍ମ ହେତୁରୁ ମନୁଷ୍ୟର ଯଶର ବିନାଶ ଘଟିଥାଏ । ୩ ।

ଅତଏବ ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କର ବିନାଶ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ଏ ରାଜନଅରକୁ ଛାଡ଼ି ବନକୁ ପଳାଇଯିବା । ତାହାର ଏହି ଅପ୍ରିୟ ବଚନ ଶୁଣି ମନ୍ଦୋଦ୍ଧତ ବାନରମାନେ ଉଚ୍ଚ ହାସ୍ୟ କରି କହିଲେ, ‘‘ଓ ! ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ହେତୁରୁ ତୁମର ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ ହେଲାଣି । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଏପରି କହୁଛ । କୁହାଯାଇଅଛି –

ବାଳକ ଓ ବୃଦ୍ଧ ଉଭୟଙ୍କର ମୁଖ ଦନ୍ତହୀନ; ଉଭୟଙ୍କ ମୁଖରୁ ସର୍ବଦା ଲାଳ ଝରୁଥାଏ । କୌଣସି ବିଷୟରେ ଏ ଦୁହିଁଙ୍କର ବିଶେଷତଃ ବୃଦ୍ଧର ବୁଦ୍ଧି ସ୍ତୁରେ ନାହିଁ । ୪ ।

ଏଠାରେ ସ୍ଵର୍ଗ ସମାନ ସୁଖଭୋଗ, ରାଜପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସ୍ୱହସ୍ତପ୍ରଦତ୍ତ ବିବିଧ ଅମୃତତୁଲ୍ୟ ଭୋଜ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ତ୍ୟାଗକରି ଆମେମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କଷାୟ, କଟୁ, ତିକ୍ତ, କ୍ଷାର, ରୁକ୍ଷ ଫଳ ଖାଇପାରିବୁ ନାହିଁ ।’’ ଏହାଶୁଣି ବାନରପତି ଅଶ୍ରୁପ୍ଲାବିତ ନେତ୍ରରେ କହିଲା – ଆରେ ରେ ମୂର୍ଖ ! ତୁମେମାନେ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ଜାଣିପାରି ନାହଁ । ପାପକର୍ମର ରସାସ୍ଵାଦନ ସଦୃଶ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ବିଷମୟ ହେବ । କୂଳର ବିନାଶ ମୁଁ ନିଜେ ଦେଖିପାରିବି ନାହିଁ । ମୁଁ ବର୍ତ୍ତମାନ ବନକୁ ଚାଲିଯାଉଛି । କୁହାଯାଇଛି – ମିତ୍ର ବିପଦଗ୍ରସ୍ତ ହେବା, ନିଜର ସ୍ଥାନ ଅନ୍ୟଦ୍ୱାରା ଉପୀଡ଼ିତ ହେବା, ଦେଶଭଙ୍ଗ, କୁଳକ୍ଷୟ – ଏସବୁ ଯେଉଁମାନେ ଦେଖନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ଧନ୍ୟ । ୫ ।

ଯୂଥପତି ଏହା କହି, ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗକରି ବନକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ସେ ଯିବାପରେ ଦିନେ ସେହି ମେଷଟି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ପାଚକ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରିବାରୁ ସେ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଶରୀରରେ ଚିତ୍କାର କରି କରି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ଵଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେଠାରେ ସେ ତୃଣପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିରେ ଲୋଟିବାରୁ ସର୍ବତ୍ର ଏପରି ବହ୍ନିଶିଖା ଉଠିଲା ଯେ କେତେକ ଅଶ୍ବ ଚକ୍ଷୁ ହରାଇ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଲେ । କେତେକ ଅଶ୍ୱ ବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନକରି ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧ ଶରୀରରେ ଫ୍ରେଷାରାବ କରି ଇତସ୍ତତଃ ଧାଇଁବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହା ଫଳରେ ଲୋକମାନେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ।

ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ରାଜା ବିଷଣ୍ଣ ହୋଇ ଶାଳିହୋତ୍ର ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡକାଇ କହିଲେ, ‘‘ଏହି ଅଶ୍ୱମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ବ୍ୟଥାର ଉପଶମ ପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କୁହନ୍ତୁ ।’’ ସେମାନେ ଶାସ୍ତ୍ର ଦେଖୁ କହିଲେ, ମହାରାଜ ! ଏ ବିଷୟରେ ଭଗବାନ୍ ଶାଳିହୋତ୍ର କହିଅଛନ୍ତି –

ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲେ ଅନ୍ଧକାର ଯେପରି ଦୂର ହୋଇଯାଏ, ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ବାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ରୋଗ ସେହିପରି ବିନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ । ୬ ।

ତେଣୁ ଅତିଶୀଘ୍ର ଏହି ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଉ, ଯେପରିକି ଅଶୁମାନେ ଅଗ୍ନିଦାହ ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ନ ପଡ଼ନ୍ତି । ରାଜା ଏହା ଶୁଣି ସମସ୍ତ ବାନରଙ୍କୁ ବଧ କରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଅଧୂକ କହିବା ନିଷ୍ପ୍ରୟୋଜନ । ଯଷ୍ଟି, ପ୍ରସ୍ତର ପ୍ରଭୃତି ସାହାଯ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ବାନର ନିହତ ହେଲେ ।

ବାନର ଯୂଥପତି ପୁତ୍ର, ପୌତ୍ର, ଭ୍ରାତୁଷ୍ଟୁତ୍ର, ଭାଗିନେୟ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କର ମରଣ ବିଷୟ ଜାଣି ଗଭୀର ବିଷାଦରେ ମଗ୍ନହୋଇ ଅନାହାରରେ ରହି ବନରୁ ବନାନ୍ତର ଭ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଲାଗିଲା । ସେ ମନେ ମନେ ଚିନ୍ତାକଲା, ମୁଁ ଏ ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ କିପରି ତା’ର ଅନିଷ୍ଟସାଧନ କରିବି । କୁହାଯାଇଛି –

ଏ ସଂସାରରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ଭୟ ହେତୁରୁ ଅଥବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ନିଜ ନିଜ କୁଳ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁର ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସହିଯାଏ, ସେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିତାନ୍ତ ଅଧମ ଅଟେ । ୭ |
ଏହାପରେ ସେହି ବୃଦ୍ଧ ବାନର ପିପାସାକୁଳ ହୋଇ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ କମଳ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଗୋଟିଏ ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ସେ ସୂକ୍ଷ୍ମଭାବରେ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଦେଖୁଲା ଯେ ବନବାସୀ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ସରୋବରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ପଦଚିହ୍ନମାନ ଅଛି, କିନ୍ତୁ ଫେରି ଆସିବାର ପଦଚିହ୍ନ ନାହିଁ । ତହୁଁ ସେ ଚିନ୍ତାକଲା – ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ନିଶ୍ଚୟ ଗୋଟିଏ ଦୁଷ୍ଟ କୁମ୍ଭୀର ଅଛି । ତେଣୁ ପଦ୍ମନାଡ଼ ଆଣି ଦୂରରେ ରହି ସେହି ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳପାନ କରିବି । ସେହିପରି ଜଳପାନ କରନ୍ତେ ଗଳାରେ ରନ୍ଧମାଳା ପରିଧାନ କରିଥିବା ଗୋଟିଏ ରାକ୍ଷସ ପୁଷ୍କରିଣୀ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆସି କହିଲା, ଯେ କେହି ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀର ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ, ମୁଁ ତାକୁ ଭକ୍ଷଣ କରେ । କ

ିନ୍ତୁ ଏପରି କୌଣସି ଚତୁର ଲୋକ ନାହିଁ, ଯେ କି ତୁମ ଭଳି ଏ ଉପାୟରେ ଜଳପାନ କରିବ । ତେଣୁ ମୁଁ ତୁମ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇଅଛି । ମନର ଅଭିଳାଷ ଅନୁସାରେ ବର ପ୍ରାର୍ଥନା କର । ବାନର କହିଲା, ତୁମର ଭୋଜନ କରିବାର ଶକ୍ତି କେତେ ? ରାକ୍ଷସ ଉତ୍ତର ଦେଲା, ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ ଶତ, ସହସ୍ର, ଅୟୁତ, ଲକ୍ଷ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଭୋଜନ କରିପାରିବି । ମାତ୍ର ବାହାରେ ଥିଲାବେଳେ ମୋତେ ସାମାନ୍ୟ ଶୃଗାଳ ମଧ୍ୟ ଅପମାନିତ କରିପାରେ । ବାନର କହିଲା, ଜଣେ ରାଜା ସହିତ ମୋର ଘୋର ଶତ୍ରୁତା ଅଛି । ଯଦି ତୁମେ ମୋତେ ତୁମର ଏହି ରହାରଟି ଦେବ, ତାହାହେଲେ ମୁଁ ମୋର କଥାଚାତୁରୀରେ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ସେ ରାଜାକୁ ତା’ର ପରିବାର ସହିତ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇବି । ରାକ୍ଷସ ତାହାର ଏହି ଶ୍ରଦ୍ଧେୟ ବାକ୍ୟ ଶୁଣି ରହାରଟି ଦେଇ କହିଲା, ହେ ମିତ୍ର ! ଯାହା ଉଚିତ ମନେକରୁଛ, ତାହା କର ।

ବାନର ମଧ୍ଯ ରହାରରେ ନିଜର କଣ୍ଠଦେଶକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ବୃକ୍ଷ ଓ ରାଜପ୍ରାସାଦମାନଙ୍କ ଉପରେ ଭ୍ରମଣ କରିବାରୁ ଲୋକେ ତାହାକୁ ଦେଖୁ ପଚାରିଲେ, ହେ ବାନର ଯୂଥପତି ! ତୁମେ ଏତେ କାଳ ହେଲା କେଉଁଠାରେ ଥିଲ ? ଏଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ରନ୍ଥମାଳା କାହୁଁ ପାଇଲ ? ଏହାର ତେଜ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣକୁ ମଧ୍ଯ ତିରସ୍କାର କରୁଛି । ବାନର କହିଲା, ଗୋଟିଏ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅତି ଗୁପ୍ତ ସରୋବର ଅଛି । ତାହାକୁ ସ୍ଵୟଂ କୁବେର ନିର୍ମାଣ କରିଅଛନ୍ତି । ରବିବାର ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ଯଦି କେହି ଉକ୍ତ ସରୋବରରେ ବୁଡ଼ ପକାଏ ତେବେ ସେ କୁବେରଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଏହିପରି ରମାଳାରେ କଣ୍ଠକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ଜଳରୁ ବାହାରିଆସେ ।

ଏହାପରେ ରାଜା ଏହା ଶୁଣିପାରି ସେହି ବାନରକୁ ଡାକି ପଚାରିଲେ, ହେ ଯୂଥାଧୂପ ! ଏ କଥା କ’ଣ ସତ୍ୟ ? ରନ୍‌ମାଳାରେ ପରିପୂର୍ଣ ପୁଷ୍କରିଣୀ କେଉଁଠାରେ ଅଛି ? ବାନର କହିଲା, ହେ ପ୍ରଭୁ ! ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ମୋ ଗଳାରେ ପଡ଼ିଥିବା ଏହି ରନ୍ଥମାଳା ଦେଖୁ ଆପଣଙ୍କର ବିଶ୍ୱାସ ହେବ । ତେଣୁ ଯଦି ଆପଣଙ୍କର ରମାଳାର ପ୍ରୟୋଜନ ଥାଏ, ତାହାହେଲେ କାହାରିକୁ ମୋ ସଙ୍ଗେ ପଠାନ୍ତୁ ଯେ ଦେଖାଇଦେବି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ, ସେପରି ହେଲେ ମୁଁ ନିଜେ ମୋର ସମସ୍ତ ପରିବାର ସହିତ ଯିବି । ତେବେ ଅନେକ ରନ୍ଧମାଳା ପାଇପାରିବୁ । ବାନର କହିଲା, ତାହାହିଁ କରନ୍ତୁ । ସେହିପରି କରାଯିବାରୁ ରନ୍‌ମାଳା ପାଇବା ଲୋଭରେ ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ସବୁ ପତ୍ନୀ ଓ ଭୃତ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ଚାଲିଲେ । ରାଜା ଦୋଳାରେ ବସି ଗଲେ । ବାନରକୁ ମଧ୍ୟ ରାଜାଙ୍କ କ୍ରୋଡ଼ରେ ବସାଇ ଅତି ସୁଖରେ ପ୍ରୀତିପୂର୍ବକ ନିଆଗଲା । ତେଣୁ ଯଥାର୍ଥରେ କହ୍ଲାଯାଇଛି –

‘‘ହେ ତୃଷ୍ଣାଦେବି ! ତୁମକୁ ନମସ୍କାର । ତୁମେ ଧନବନ୍ତ ଲୋକକୁ ମଧ୍ଯ ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରୁଛ; ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କରାଉଅଛି’’ || ୮ ||

ପୁଣି ମଧ୍ୟ – ଯେ ଶତମୁଦ୍ରାର ଅଧିକାରୀ, ସେ ସହସ୍ର ପାଇବାକୁ ଲାଳାୟିତ । ଯାହାର ସହସ୍ରମୁଦ୍ରା ଅଛି ସେ ଲକ୍ଷମୁଦ୍ରା କାମନା କରୁଅଛି । ଯେ ଲକ୍ଷାଧୂପତି ସେ ରାଜ୍ୟ ଅଭିଳାଷ କରୁଅଛି ଓ ଯେ ରାଜପଦରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଅଛି ସେ ସ୍ୱର୍ଗକାମନା କରୁଅଛି । ୯ ।

ଜରାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର କେଶ ଶୁକ୍ଳ ହୋଇଯାଏ, ଦନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ଝଡ଼ିପଡ଼ନ୍ତି, ଚକ୍ଷୁ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ହରାଏ, କର୍ଣ୍ଣ ଶୁଣିପାରେ ନାହିଁ; କିନ୍ତୁ କେବଳ ତୃଷ୍ଣା ହିଁ ତରୁଣ ହେଉଥାଏ । ୧୦ ।

ଏହାପରେ ସେହି ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୁଅନ୍ତେ ବାନର ପ୍ରଭାତ କାଳରେ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା, ଏଠାରେ ଅଧେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲାବେଳକୁ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ସମସ୍ତେ ଏକ ସଙ୍ଗରେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତୁ । ଆପଣ ପରେ ମୋ ସହିତ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରିବେ । ତାହାହେଲେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ପୂର୍ବଦୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ପ୍ରଚୁର ରନ୍ଧମାଳା ଦେଖାଇଦେବି ।

ଏହାପରେ ଲୋକମାନେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତେ ରାକ୍ଷସ ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କଲା । ସେମାନେ ଅନେକବେଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳରୁ ନ ବାହାରିବାରୁ ରାଜା ବାନରକୁ କହିଲେ, ହେ ଯୂଥପତି ! ମୋର ଲୋକମାନେ ଏତେ ବିଳମ୍ବ କରୁଛନ୍ତି କାହିଁକି ? ଏହା ଶୁଣିଲାମାତ୍ରେ ବାନର ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ ଏକ ବୃକ୍ଷକୁ ଆରୋହଣ କରି ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା, ଆରେ ଦୁଷ୍ଟ ରାଜା ! ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ରାକ୍ଷସ ତୋର ପରିଜନମାନଙ୍କୁ ଖାଇସାରିଛି । ମୁଁ କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ବୈରସାଧନ କରିଛି । ଏବେ ଯାଆ । ତୁ ମୋର ପ୍ରଭୁ ଥୁଲୁ ବୋଲି ତୋତେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲି ନାହିଁ । କଥାତ ଅଛି –

କେହି ଉପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର ଓ ଅପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ଯୁପକାର କରିବ; କେହି ହିଂସା କଲେ ତା’ର ପ୍ରତିହିଂସା କରିବ; ଦୁଷ୍ଟ ସହିତ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ କରିବ । ଏଥିରେ ମୁଁ କୌଣସି ଦୋଷ ଦେଖିପାରୁ ନାହିଁ । ୧୧ ।

ତୁ ମୋର କୁଳକ୍ଷୟ କରିଥିଲୁ; ମୁଁ ସେହିପରି ତୋର କୁଳକ୍ଷୟ କଲି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କୋପାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ପାଦରେ ଚାଲି ଚାଲି ଯେଉଁ ମାର୍ଗରେ ଆସିଥିଲେ ସେହି ମାର୍ଗରେ ଫେରିଗଲେ। ରାଜା ଚାଲିଯିବା ପରେ ରାକ୍ଷସ ତୃପ୍ତ ହୋଇ ଜଳ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆନନ୍ଦରେ କହିଲା –

ହେ ବାନର ତୁମେ ଧନ୍ୟ ! ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳ ପିଇ ତୁମ ଶତ୍ରୁକୁ ବିନାଶ କରିଅଛ; ମୋତେ ମିତ୍ର କରିପାରିଛ ଓ ରନ୍ଥମାଳାକୁ ମଧ୍ୟ ହରାଇ ନାହଁ । ୧୨ ।

Text – 1

कस्मिंश्चिन्नगरे ……………………………….. तेनाशु ताड़यन्ति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କବିଂଶ୍ଚିନ୍ନଗରେ = କୌଣସି ଏକ ନଅରରେ । ଭୂପତିଃ = ରାଜା । ବାନରକ୍ରୀଡ଼ାରତା = ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କ ସହ କ୍ରୀଡ଼ାରତ । ବାନରଯୂଥମ୍ = ମାଙ୍କଡ଼ପଲକୁ । ନିତ୍ୟମ୍ = ପ୍ରତିଦିନ । ପୁଷ୍ଟିମ୍ = ପୋଷଣ । ଅଥ = ଏହାପରେ । ବାନରଯୂଥାଧୂପ = ବାନରଦଳପତି । ଔଶନସମ୍ = ଶୁକ୍ର । ବାର୍ହସ୍ପତ୍ୟମ୍ = ବୃହସ୍ପତିପ୍ରଣୀତ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର । ଅଧ୍ୟାପୟତି ସ୍ମ = ପଢ଼ାଉଥିଲେ । ରାଜଗୃହେ = ରାଜପ୍ରାସାଦରେ । ଲଘୁ = ହ୍ରସ୍ଵ ବା ଛୋଟ । ମେଷଯୂଥମ୍ = ମେଣ୍ଢାପଲ । ଜିହ୍ବାଲୌଲ୍ୟାତ୍ = ଭୋଜନ ଲୋଭରୁ । ଅହର୍ନିଶମ୍ = ଦିନରାତି । ନିଃଶଙ୍କମ୍ = ବିନା ଭୟରେ ବା ନିର୍ଭୟରେ । ମହାନସେ = ରୋଷଶାଳାରେ । ଯତ୍ = ଯାହା । ସୂପକାରା ରୋଷେଇଆମାନେ । ମୃଣ୍ମୟମ୍ = ମାଟିର । ଭାଜନମ୍ = ପାତ୍ର । ଆଶୁ = ଶୀଘ୍ର । ତାଡ଼ୟନ୍ତି = ମାରନ୍ତି ବା ପିଟନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – କୌଣସି ଏକ ନଗରରେ ଚନ୍ଦ୍ର ନାମକ ଜଣେ ରାଜା ବାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପୁତ୍ରମାନେ ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କ ସହ କ୍ରୀଡ଼ାରତ ରହୁଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିଦିନ ଅନେକପ୍ରକାରର ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଇ ପରିପୁଷ୍ଟ କରୁଥିଲେ । ଏହାପରେ ବାନରମାନଙ୍କର ଦଳପତି ଯିଏକି ଶୁକ୍ର, ବୃହସ୍ପତି ଓ ଚାଣକ୍ୟଙ୍କର ନୀତିଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଜାଣିଥିଲା ଓ ତାକୁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଶିଖାଉଥିଲା । ଏହାପରେ ସେହି ରାଜପ୍ରାସାଦରେ ଛୋଟ ରାଜକୁମାରମାନଙ୍କର ବାହନଯୋଗ୍ୟ ଏକ ମେଣ୍ଢାପଲ ଥିଲା । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ମେଣ୍ଢା ଜିହ୍ବାଲାଳସା ହେତୁରୁ ଦିନରାତି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପଶି ଯାହା ଦେଖୁଥିଲା ତାହାସବୁ ଖାଇଯାଉଥିଲା । ସେହି ରୋଷେଇଆମାନେ କାଷ୍ଠ, ମାଟିପାତ୍ର, କଂସାପାତ୍ର ବା ତମ୍ବାପାତ୍ର ଯାହାକିଛି ପାଉଥିଲେ ସେଥ‌ିରେ ତାକୁ ଶୀଘ୍ର ପିଟୁଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଟିଂଷ୍ଟିନ୍ନଗରେ = କସ୍ମିନ୍ + ଚିତ୍ + ନଗରେ । ନିତ୍ୟମେବାନେକଭୋଜନଭର୍ଯ୍ୟାଦିର୍ଭି = ନିତ୍ୟମ୍ + ଏବ + ଅନେକଭୋଜନଭକ୍ଷ୍ୟ + ଆଦିଭିଂ । ବାନରଯୂଥାଧୂପଃ = ବାନରଯୂଥ + ଅଧ୍ୟାପଃ । ମତବିତ୍ତଦନୁଷ୍ଠାତା = ମତବିତ୍ + ତତ୍ + ଅନୁଷ୍ଠାତା । ସର୍ବାନପ୍ୟଧ୍ୟାପୟତି = ସର୍ବାନ୍ + ଅପି + ଅଧ୍ୟାପୟତି । ମେଷଯୂଥମସ୍ତି = ମେଷଯୂଥମ୍ + ଅସ୍ତି । ତନ୍ମଧାଦେକ = ତତ୍ + ମଧ୍ୟାତ୍ + ଏକଃ । ଜିହ୍ବାଲୌଲ୍ୟାଦହର୍ନିଶମ୍ = ଜିହ୍ବାଲୌଲ୍ୟାତ୍ + ଅହର୍ନିଶମ୍ । ତେନାଶୁ = ତେନ + ଆଶୁ ।

ସମାସ – ଭୂପତିଃ = ଭୁନଃ ପତିଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବାନରକ୍ରୀଡ଼ାରତଃ = ବାନରଃ କ୍ରୀଡ଼ାରତା (୩ୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବାନରଯୂଥମ୍ = ବାନରାମାଂ ଯୂଥମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବାନରଯୂଥାଧୂପଃ = ବାନରାଣା ଯୂଥମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ତସ୍ୟ ଅଧୂପ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରାଜଗୃହେ = ରାଜ୍ଞ ଗୃହମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଜିହ୍ଵାଲୌଲ୍ୟାତ୍ = ଜିହ୍ବାୟା ଲୌଲ୍ୟମ୍, ତସ୍ମାତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅହର୍ନିଶମ୍ = ଅହଃ ଚ ନିଶା ଚ (ଇତରେତର ବୃଦଃ) । ସୂପକାରା = ସୂପଂ କରୋତି ଇତି, ତେ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କାଂସ୍ୟପାତ୍ରମ୍ = କାଂସ୍ୟ ନିର୍ମିତଂ ପାତ୍ରମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ତାମ୍ରପାତ୍ରମ୍ = ତାମ୍ର ନିର୍ମିତଂ ପାତ୍ରମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଚନ୍ଦ୍ର = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଭୂପତିଃ, ପୁତ୍ରା, ଯଃ, ସ, ମେଷଯୂଥମ୍, ଏକଃ, ତେ, ସୂପକାରା = କଉଁରି ୧ମା । ପୁଷ୍ଟି, ତାନ୍, ସର୍ବାନ୍, ସର୍ବଂ, କାଷ୍ଠ, ମୃଣ୍ମୟଭାଜନଂ, କାଂସ୍ୟପାତ୍ର, ତାମ୍ରପାତ୍ରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅନେକଭୋଜନଭର୍ଯ୍ୟାଦିଭି, ତେନ = କରଣେ ୩ୟା । ତନ୍ମଧ୍ୟାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ଜିହ୍ବାଲୌଲ୍ୟାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ। ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ନଗରେ, ତସ୍ମିନ୍, ରାଜଗୃହେ, ମହାନସେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପୁଷ୍ଟିମ୍ = ପୂଷ୍ + ଭିନ୍ । ପ୍ରବିଶ୍ୟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + ଲ୍ୟାପ୍।

Text – 2

सोऽपि वानरयूथपस्तद् ………………………….. रहसि प्रोवाच।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅପି = ମଧ୍ୟ । ବାନରଯୂଥପ = ବାନରମାନଙ୍କର ଦଳପତି । ଦୃଷ୍ଟା = ଦେଖୁ । ବ୍ୟଚିନ୍ତୟତ୍ = ଚିନ୍ତାକଲା । କ୍ଷୟାୟ = ନାଶ ନିମନ୍ତେ । ଲମ୍ପଟ = ଆସକ୍ତ । ମେଷ = ମେଣ୍ଢା । ମହାକୋପା = ମହାରାଗୀ । ପ୍ରହରନ୍ତି = ପିଟନ୍ତି । ଆସନ୍ତ = ସମୀପବର୍ତୀ । ଉଲ୍ଲେ କେନ = ଜଳନ୍ତା କାଠଖଣ୍ଡଦ୍ବାରା । ଭଣ୍ଡା = ଲୋମ । ବହ୍ନିନା = ଅଗ୍ନିଦ୍ଵାରା । ଦସ୍ୟମାନଃ = ଜଳୁଥିବା। କୁଟ୍ୟାମ୍ = କୁଟୀରକୁ । ତତଃ = ତାହାପରେ । ଶାଳିହୋତ୍ରେଣ = ଅଶ୍ଵଚିକିତ୍ସକଦ୍ବାରା । ପୁନଃ = ପୁଣି । ବସୟା = ମାଂସଜାତ ଦେହସ୍ଥ ଧାତୁ ବିଶେଷଦ୍ଵାରା । ପ୍ରଶାମ୍ୟତି = ଶାନ୍ତ ହେବ । ନୂନମ୍ = ନିଶ୍ଚୟ । ଏବମ୍ = ଏହିପରି । ସର୍ବାନ୍ = ସମସ୍ତଙ୍କୁ । ଆହୂୟ = ଡାକି । ରହସି = ଏକାନ୍ତରେ । ପ୍ରୋବାଚ = କହିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ସେହି ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର ଦଳପତି ମଧ୍ୟ ତାହା ଦେଖୁ ଚିନ୍ତାକଲା, ଆହେ ! ମେଣ୍ଢା ଓ ପାଚକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏହି କଳହ ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର ବିନାଶର ନିମିତ୍ତ ହେବ, ଯେହେତୁ ଏହି ମେଣ୍ଟାଟି ଅନ୍ନାସ୍ବାଦ ନିମନ୍ତେ ଆସକ୍ତ ଏବଂ ପାଚକମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୂର ବା କ୍ରୋଧୀ, ଯେକୌଣସି ବସ୍ତୁଦ୍ବାରା ପିଟିପାରନ୍ତି । ଯଦି କେବେ କୌଣସି ବସ୍ତୁ ଅଭାବରୁ ଜଳନ୍ତା କାଠଖଣ୍ଡଦ୍ୱାରା ବାଡ଼େଇବେ ତେବେ ପ୍ରଚୁର ଲୋମଯୁକ୍ତ ଏହି ମେଣ୍ଟାଟି ଅତିଅଳ୍ପ ଅଗ୍ନିଦ୍ଵାରା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହୋଇଉଠିବ । ତାହା ଜ୍ବଳମାନ ହୋଇ ପୁନଶ୍ଚ ଘୋଡ଼ାଶାଳା ନିକଟରେ ପ୍ରବେଶ କରିବ । ଘୋଡ଼ାଶାଳାରେ ପ୍ରଚୁର ଘାସ ଥିବାରୁ ତାହା ଜଳିଉଠିବ । ଫଳରେ ଘୋଡ଼ାମାନେ ନିଆଁରେ ପୋଡ଼ିଯିବେ । ଅଶୁମାନଙ୍କର ଚିକିତ୍ସକ (ଶାଳିହୋତ୍ର)ଙ୍କଦ୍ୱାରା ପୁଣି ଏହା କୁହାଯାଇଛି ଯେ, ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର ବସାଦ୍ୱାରା (ମାଂସାଶ୍ରିତ ଦେହସ୍ଥ ଧାତୁବିଶେଷ) ଘୋଡ଼ାମାନଙ୍କର ଅଗ୍ନିଜନିତ ଜ୍ଵଳନଦୋଷ ଶାନ୍ତ ହେବ ବା ପ୍ରଶମିତ ହେବ । ତେଣୁ ଏହିପରି ଦିନେ ଅବଶ୍ୟ ଘଟିବ । ଏହିପରି ନିଶ୍ଚିତ କରି (ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର ଦଳପତି) ସମସ୍ତ ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କୁ ଡାକି ଏକାନ୍ତରେ କହିଲା।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସୋଽପି = ନଃ + ଅପି । ବାନରଯୂଥପସ୍ତଦ୍ = ବାନରଯୂଥପଃ + ତଦ୍ । ବ୍ୟଚିନ୍ତୟତ୍ = ବି + ଅଚିନ୍ତୟତ୍ । ମେଷସୂପକାରକଳହୋଽୟମ୍ = ମେଷସୂପକାରକଳହଃ + ଅୟମ୍ । ଯତୋଽସ୍ବାଦଲମ୍ପଟୋଽୟମ୍ = ଯତଃ + ଅନ୍ନ + ଆସ୍ବାଦଲମ୍ପରଃ + ଅୟମ୍ । ମହାକୋପାଣ୍ଡ = ମହାକୋପଃ + ଚ । ଯଥାସନ୍ନବସ୍ତୁନା = ଯଥା + ଆସନ୍ନବସ୍ତୁନା । ବସ୍ତୁନୋଽଭାବାତ୍ = ବସ୍ତୁନଃ + ଅଭାବାତ୍ । କଦାଚିଦୁଲୁ କେନ = କଦାଚିତ୍ + ଉଲ୍ଲେ କେନ । ତଦୋଣ୍ଡାପ୍ରଚୁରୋଽୟମ୍ = ତଦା + ଭଣ୍ଡାପ୍ରଚୁରଃ + ଅୟମ୍ । ସ୍ଵଜେନାପି = ସ୍ଵନ + ଅପି । ତଦ୍ଦନ୍ଦ୍ୟମାନଃ = ତତ୍ + ଦସ୍ୟୁମାନଃ । ପୁନରଶୁକୁଟ୍ୟାମ୍ = ପୁନଃ + ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ । ସାପି = ସା + ଅପି । ତୃଣପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟାଜ୍ବଳିଷ୍ୟତି = ତୃଣପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ + ଜ୍ଜ୍ବଳିଷ୍ୟତି । ତତୋଽଶ୍ୱ = ତତଃ + ଅଶ୍ୱା । ବହ୍ନିଦାହମବାପ୍‌ସ୍ୟନ୍ତି = ବହ୍ନିଦାହମ୍ + ଅବାପ୍‌ସ୍ୟନ୍ତ । ପୁନରେତଦୁକ୍ତମ୍ = ପୁନଃ + ଏତତ୍ + ଉକ୍ତମ୍ । ଯଦ୍ମାନରବସୟା = ଯତ୍ + ବାନରବସୟା । ତନ୍ତୁନମେତନ = ତତ୍ + ନୂନମ୍ + ଏତେନ । ଭାବ୍ୟମିତ୍ର = ଭାବ୍ୟମ୍ + ଅତ୍ର । ନିଶ୍ଚୟ = ନିଃ + ଚୟ । ବାନରାନାହ୍‌ୟ = ବାନରାନ୍ + ଆହୂୟ । ପ୍ରୋବାଚ = ପ୍ର + ଉବାଚ।

ସମାସ – ମେଷସୂପକାରକଳହଃ = ମେଷ ଚ ସୂପକାରଃ ଚ (ଦ୍ବଦୁଃ) ତ କଳହଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମହୋକୋପା = ମହାନ୍ କୋପଃ, ତେ (କର୍ମଧାରୟ) । ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ = ଅଶ୍ୱିନାଂ କୁଟୀ, ତସ୍ୟାମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବହ୍ନିଦାହମ୍ = ବହ୍ନିନା ଦାହମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବାନରବସୟା = ବାନରାମାଂ ବସା, ତୟା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବାନରଯୂଥପଃ, ଅୟଂ, ମେଷ, ସୂପକାରାଃ, ମହାକୋପା, ଉଶ୍ୱପ୍ରଚୁରଃ, ଦସ୍ୟମାନଃ, ଅଶ୍ୱ = କଉଁରି ୧ ମା । ଏତତ୍, ବହ୍ନିଦାହଦୋଷ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ସା = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ଅହୋ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମ । ବହ୍ନିଦାହମ୍, ସର୍ବାନ୍, ବାନରାନ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଆସନ୍ନବସ୍ତୁନା, ଉଲୁ କେନ, ସ୍ଵନ, ବହ୍ନିନା, ଏତେନ = କରଣେ ୩ୟା । ଶାଳିହୋତ୍ରେଣ, ବାନରବସୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । କ୍ଷୟାୟ = ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ଅଭାବାତ୍, ତୃଣପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ = ହେତେ ୫ମୀ । ବାନରାଣା, ବସ୍ତୁନଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଶ୍ଵକୁଟିଂ, ସମୀପବର୍ଜିନ୍ୟାମ୍ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + ଷ୍ଟ୍ରାଚ୍ । ଆସନ୍ନ = ଆ + ସଦ୍ + କ୍ତ । ଦଶ୍ୟମାନଃ = ଦହ୍ + ଶାନବ । ଉକ୍ତମ୍ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ଦୋଷ = ଦୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ = ନିଃ + ଚି + ଲ୍ୟାପ୍।

Text – 3

ଶ୍ଳୋକ :
यत्-
मेषेण सूपकाराणां कलहो यत्र जायते।
स भविष्यत्यसंदिग्धं वानराणां क्षयावहः ॥ १ ॥

ଯତ୍ –
ମେଷେଣ ସୂପକାରାଣା କଳହୋ ଯତ୍ର ଜାୟତେ ।
ସ ଭବିଷ୍ୟତ୍ୟସଂଦିଗ୍ଧ ବାନରାମାଂ କ୍ଷୟାବହିଃ ॥ ୧ ||

ଅନ୍ବୟ – ସୂପକାରାମାଂ ମେଷେଣ କଳତଃ ଯତ୍ର ଜାୟତେ, ସ୍ୱ ବାନରାଣା କ୍ଷୟାବହିଃ ଭବିଷ୍ୟତି (ଅତ୍ର) ଅସଂଦିଗ୍‌ମ୍ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସୂପକାରାଣାମ୍ = ପାଚକମାନଙ୍କର । ମେଷେଣ ମେଷ ସହିତ । କଳତଃ = କଳି । ଯତ୍ର = ଯେଉଁଠି । ଜାୟତେ = ଜାତ ହୋଇଛି ବା ଚାଲିଛି । ବାନରାଣାମ୍ = ବାନରମାନଙ୍କର । କ୍ଷୟାବହିଃ = କ୍ଷୟସାଧନ । ଅସଂଦିଗ୍‌ଧର୍ମ = ଏଥ‌ିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ଯେଣୁ ପାଚକମାନଙ୍କର ମେଷ ସହିତ ଯେଉଁ କଳହ ଚାଲିଛି, ତାହା ପରିଣାମରେ ଆମ ବାନରମାନଙ୍କର ଯେ କ୍ଷୟସାଧନ କରିବ ଏଥ‌ିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଳହୋ ଯତ୍ର = କଳହଃ + ଯତ୍ର । ଭବିଷ୍ୟତ୍ୟସଂଦିଗ୍‌ଧମ୍ = ଭବିଷ୍ୟତି + ଅସଂଦିଗ ଧମ୍ । କ୍ଷୟାବହିଃ = କ୍ଷୟ + ଆବହିଃ ।

ସମାସ – ଅସଂଦିଗ୍‌ଧମ୍ = ନ ସଂଦିଗ୍‌ଧମ୍ (ନତ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କ୍ଷୟାବହିଃ = କ୍ଷୟମ୍ ଆବହତି ଇତି (ଉପପଦ ତପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ସ୍ୱ, କଳତଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ସୂପକାରାଣା, ବାନରାଣାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ମେଷେଣ = ସହାର୍ଥେ ୩ୟା ।

Text – 4

ଶ୍ଳୋକ :
तस्मात्स्यात् कलहो यत्र गृहे नित्यमकारणः।
तद्गृहं जीवितं वाञ्छन् दूरतः परिवर्जयेत् ॥ २ ॥

ତସ୍ମାସ୍ୟାତ୍ କଳହୋ ଯତ୍ର ଗୃହେ ନିତ୍ୟମକାରଣ ।
ତଦ୍‌ଗୃହଂ ଜୀବିତଂ ବାଞ୍ଛନ୍ ଦୂରତଃ ପରିବର୍ଜୟେତ୍ ॥ ୨ ||

ଅନ୍ବୟ – ତସ୍ମାତ୍ ଯତ୍ର ଗୃହେ ନିତ୍ୟମ୍ ଅକାରଣଂ କଳତଃ ସ୍ୟାତ୍ । ଜୀବିତଂ ବାଞ୍ଛନ୍ (ନରଃ) ତଦ୍‌ଗୃହଂ ଦୂରତଃ ପରିବର୍ଜୟେତ୍ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତସ୍ମାତ୍ = ସେହି ହେତୁରୁ । ଯତ୍ର = ଯେଉଁଠାରେ । ଗୃହେ = ଘରେ । ନିତ୍ୟମ୍ = ପ୍ରତିଦିନ । ଅକାରଣ = ବିନା କାରଣରେ । ସ୍ୟାତ୍ = ହୋଇପାରେ । ଜୀବିତମ୍ = ଜୀବନ । ବାଞ୍ଛନ୍ = ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ । ତଦ୍‌ଗୃହମ୍ = ସେହି ଘରକୁ । ଦୂରତଃ = ଦୂରରୁ । ପରିବର୍ଜୟେତ୍ = ପରିତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ ।

ଅନୁବାଦ – ସେହେତୁ ଯେଉଁ ଗୃହରେ ପ୍ରତିଦିନ ଅକାରଣରେ କଳହ ଲାଗିଥାଏ, ପ୍ରାଣ ରଖୁବାକୁ ଇଚ୍ଛା ଥିଲେ, ସେ ଗୃହକୁ ତ୍ୟାଗକରି ଚାଲିଯିବା ଉଚିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତସ୍ମାସ୍ୟାତ୍ = ତସ୍ମାତ୍ + ସ୍ୟାତ୍ । କଳହୋ ଯତ୍ର = କଳହଃ + ଯତ୍ର । ନିତ୍ୟମକାରଣ = ନିତ୍ୟମ୍ + ଅକାରଣ । ତଦ୍‌ଗୃହମ୍ = ତତ୍ + ଗୃହମ୍ ।

ସମାସ – ଅକାରନଃ = ନ କାରଣ (ନଵ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ତଦ୍‌ଗୃହମ୍ = ତସ୍ୟ ଗୃହମ୍, ତତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ତସ୍ମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ଗୃହେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଅକାରନଃ, କଳହଃ କଉଁରି ୧ମା । ଜୀବିତଂ, ବାଞ୍ଛନ୍ = କଉଁରି ୧ମା । ତଦ୍‌ଗୃହମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଦୂରତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜୀବିତମ୍ = ଜୀବ୍ + ଶତ୍ରୁ । ବାଞ୍ଛନ୍ = ବାଞ୍ଚ୍ + ଶତୃ ।

Text – 5

ଶ୍ଳୋକ :
तथा च-
कलहान्तानि हर्म्याणि कुवाक्यान्तं च सौहृदम्।
कुराजान्तानि राष्ट्राणि कुकर्मान्तं यशो नृणाम् ॥ ३॥

ତଥା ଚ-
କଳହାନ୍ତାନି ହର୍ମାଣି କୁବାକ୍ୟନ୍ତ ଚ ସୌହୃଦମ୍ ।
କୁରାଜାନ୍ତାନି ରାଷ୍ଟ୍ରାଣି କୁକର୍ମାନ୍ତ ଯଶୋ ନୃଣାମ୍ ॥ ୩ ॥

ଅନ୍ବୟ – କଳହାନ୍ତାନି ହର୍ମାଣି କୁବାକ୍ୟାନ୍ତ ସୌହୃଦଂ କୁରାଜାନ୍ତାନି ରାଷ୍ଟ୍ରାଣି, କୁକର୍ମାନ୍ତ ନୃଣା ଯଶଃ ଚ (ବିନଶ୍ୟତି) । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ହର୍ମାଣି = ଗୃହମାନ । ସୌହୃଦମ୍ = ବନ୍ଧୁତ୍ଵ । ରାଷ୍ଟ୍ରାଣି = ରାଜ୍ୟମାନ । ନୃଣାମ୍ = ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର । ଯଶଃ = କୀର୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – କଳହ ହେତୁ ଗୃହର, କୁବାକ୍ୟ ହେତୁ ବନ୍ଧୁତ୍ଵର, ଦୁଷ୍ଟରାଜାଙ୍କ ହେତୁରୁ ରାଜ୍ୟର ଓ କୁକର୍ମ ହେତୁରୁ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ଯଶର ବିନାଶ ଘଟିଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କଳହାନ୍ତାନି = କଳହ + ଅନ୍ତାନି । କୁବାକ୍ୟାନ୍ତମ୍ = କୁବାକ୍ୟ + ଅନ୍ତମ୍ଭ । କୁରାଜାନ୍ତାନି = କୁରାଜ + ଅନ୍ତାନି । କୁକର୍ମାନ୍ତମ୍ = କୁକର୍ମ + ଅନ୍ତମ୍ । ଯଶୋନ୍ଧଣାମ୍ = ଯଶଃ + ନୃଣାମ୍ ।

ସମାସ – କୁବାକ୍ୟମ୍ = କୁତ୍ସିତଂ ବାକ୍ୟମ୍‌ (କର୍ମଧାରୟ) । କୁକର୍ମ = କୁତ୍ସିତ କର୍ମ (କର୍ମଧାରୟ) । କୁରାଜା କୁତ୍ସିତ ରାଜା (କର୍ମଧାରୟ ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କଳହାନ୍ତାନି, ହର୍ମାଣି, କୁରାଜାନ୍ତାନି, ରାଷ୍ଟ୍ରାଣି = କର୍ଭରି ୧ମା । ସୌହୃଦମ୍, ଯଶଃ = କଉଁରି ୧ମା । ନୃଣାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ ।

Text – 6

तन्न यावत् सर्वेषां …………………………….. ये नैतद्ब्रवीषि।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯାବତ୍ = ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ସର୍ବେଷାମ୍ = ସମସ୍ତଙ୍କର । ସଂକ୍ଷୟ = ବିନାଶ । ତାବତ୍ = ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ସଂତ୍ୟଜ୍ୟ = ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ତ୍ୟାଗକରି । ବନମ୍ = ବଣକୁ । ଅଥ = ଏହାପରେ । ବଚନମ୍ = କଥାକୁ । ଅଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ = ଅପ୍ରିୟ । ଶୁଦ୍ୱା = ଶୁଣି । ମଦୋଦ୍ଧତା = ଦୁଷ୍ଟପ୍ରବୃତ୍ତିଯୁକ୍ତ । ପ୍ରହସ୍ୟ = ହସି ହସି । ପ୍ରୋଚୁ = କହିଲା । ବୁଦ୍ଧିବୈକଲ୍ୟାମ୍ = ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ । ସଂଜାତମ୍ = ହୋଇଅଛି ।

ଅନୁବାଦ – ତେଣୁ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତଙ୍କର ବିନାଶ ନ ହୋଇଛି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ରାଜଗୃହକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ବଣକୁ ଚାଲିଯିବା । ଏହାପରେ ତାହାର ଏହି ଅପ୍ରିୟ ବଚନ ଶୁଣି ମନ୍ଦୋଦ୍ଧତ ବାନରମାନେ ଉଚ୍ଚସ୍ୱରରେ ହସି କହିଲେ – ଆହେ ! ତୁମର ବୃଦ୍ଧତ୍ଵ ହେତୁ ବୁଦ୍ଧି ବିଚଳିତ ହୋଇଅଛି ଯଦ୍ବାରା ଏପରି କହୁଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତନ୍ତ୍ର = ତତ୍ + ନ । ତାବଦେତଦ୍ରାଜଗୃହମ୍ = ତାବତ୍ + ଏତତ୍ + ରାଜଗୃହମ୍ । ତତ୍ତସ୍ୟ = ତତ୍ + ତସ୍ୟ । ବଚନମଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ = ବଚନମ୍ + ଅଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ । ପ୍ରୋତୁଃ = ପ୍ର + ଉ । ଯେନୈତଦ୍‌ବ୍ରବୀର୍ଷି = ଯେନ + ଏତତ୍ + ବ୍ରବୀଷି ।

ସମାସ – ସଂକ୍ଷୟ = ସମ୍ୟକ୍ କ୍ଷୟ (ପ୍ରାଦି ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ରାଜଗୃହମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଗୃହଂ, ତମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଅଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ = ନ ଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ (ନୡ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ମନ୍ଦୋଦ୍ଧତା = ମଦେନ ଉଦ୍ଧତଃ, ତେ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବୃଦ୍ଧଭାବାତ୍ = ବୃଦ୍ଧସ୍ୟ ଭାବ, ତସ୍ମାତ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବୁଦ୍ଧିବୈକଲ୍ୟାମ୍ = ବୁଦ୍ଧେ ବୈକଲ୍ୟମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସଂକ୍ଷୟ, ମଦୋଦ୍ଧତା, ବାନରା = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୋ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ରାଜଗୃହଂ, ବନଂ, ବଚନଂ, ଅଶ୍ରଦ୍ଧେୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯେନ = କରଣେ ୩ୟା । ବୃଦ୍ଧଭାବାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ସର୍ବେଷା, ତସ୍ୟ, ଭବତଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ସଂତ୍ୟଜ୍ୟ = ସମ୍ + ତ୍ୟଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଶୁଡ଼ା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ପ୍ରହସ୍ୟ = ପ୍ର + ହସ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସଂଜାତମ୍ = ସମ୍ + ଜନ୍ + କ୍ତ ।

Text – 7

ଶ୍ଳୋକ :
उक्तं च-
वदनं दशनैर्हीनं लाला स्रवति नित्यशः ।
न मतिः स्फुरति क्वापि वाले वृद्धे विशेषतः ॥ ४ ॥

ଉଲଂ ଚ –
ବଦନଂ ଦଶନୈହୀନଂ ଲାଳା ସୁବତି ନିତ୍ୟଶଃ ।
ନ ମତିଃ ସ୍ଫୁରତି କ୍ୱାପି ବାଳେ ବୃଦ୍ଧ ବିଶେଷତଃ ॥ ୪ ॥

ଅନ୍ୱୟ – (ବାଳବୃଦ୍ଧ) ବଦନଂ ଦଶନିଃ ହୀନଂ, ନିତ୍ୟଶଃ ଲାଳା ସୁବତି । କ୍ବାପି (ବିଷୟ) ବିଶେଷତଃ ବାଳେ ବୃଦ୍ଧ (ଚ) ମତିଃ ନ ସ୍ଫୁରତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବଦନମ୍ = ମୁଖ । ଦର୍ଶନଃ = ଦାନ୍ତଦ୍ବାରା । ନିତ୍ୟଶଃ = ସର୍ବଦା । ସୁବତି = ଝରିଥାଏ । ମତିଃ = ବୁଦ୍ଧି । ସ୍ଫୁରତି = ସ୍ଫୁରଣ ହୁଏ ।

ଅନୁବାଦ – କୁହାଯାଇଛି – (ବାଳକ ଓ ବୃଦ୍ଧ ଉଭୟଙ୍କର ) ମୁଖ ଦନ୍ତହୀନ, ଉଭୟଙ୍କର ମୁଖରୁ ସର୍ବଦା ଲାଳ ଝରୁଥାଏ । କୌଣସି ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ଏ ଦୁହିଁଙ୍କର ବିଶେଷତଃ ବାଳକଠାରେ ଓ ବୃଦ୍ଧଠାରେ ବୁଦ୍ଧି ସ୍ତୁରେ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଦଶନୈହୀନମ୍ = ଦଶନିଃ + ହୀନମ୍ । କ୍ଵାପି = କୃ + ଅପି ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବଦନଂ, ଲାଳା, ମଶଃ = କଉଁରି ୧ମ । ଦଶତିଃ = ହୀନ ଯୋଗେ ୩ୟା । ବାଳେ, ବୃଦ୍ଧି = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ମତିଃ = ମନ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

Text – 8

न वयं स्वर्गसमानो ……………… वनं यास्यामि।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବୟଂ = ଆମ୍ଭେମାନେ । ନାନାବିଧାନ୍ = ଅନେକ ପ୍ରକାରର । ରାଜପୁତ୍ରୈ = ରାଜପୁତ୍ରଙ୍କଦ୍ବାରା । ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ = ପରିତ୍ୟାଗ କରି । ଅଟବ୍ୟାମ୍ = ଅରଣ୍ୟରେ । କ୍ଷାରମ୍ = ଲବଣଯୁକ୍ତ । ତିକ୍ତମ୍ = ରାଗ । ରୂକ୍ଷ = କର୍କଶ ବା ଚିକ୍‌କଣ – ରହିତ । ଶ୍ରୁତ୍ଵା = ଶୁଣି । ପରିଣାମମ୍ = ଫଳାଫଳକୁ । କୁଳକ୍ଷୟମ୍ = ବଂଶନାଶ । ସ୍ଵୟମ୍ = ନିଜେ । ସାଂପ୍ରତମ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ଯାସ୍ୟାମି = ଚାଲିଯିବି ।

ଅନୁବାଦ – ଏଠାରେ ସ୍ବର୍ଗ ସମାନ ସୁଖଭୋଗକୁ, ରାଜପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସ୍ୱହସ୍ତରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିବିଧ ଅମୃତତୁଲ୍ୟ ଭୋଜ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ତ୍ୟାଗ କରି ଆମେମାନେ ବନ ମଧ୍ୟରେ କଷାୟ, କଟୁ, ତିକ୍ତ, କ୍ଷାର, ରୂକ୍ଷ ଫଳମାନ ଖାଇପାରିବୁ ନାହିଁ । ତାହା ଶୁଣି ଅଶ୍ରୁପ୍ଲାବିତ ଦୃଷ୍ଟିରେ ସେ ( ବାନର ଅଧୂପତି) କହିଲା – ଆରେ ରେ ମୂର୍ଖ ! ତୁମେମାନେ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ଜାଣିନାହଁ ? ପାପକର୍ମର ରସାସ୍ଵାଦନ ସଦୃଶ ଏ ସୁଖର ପରିଣାମ ବିଷମୟ ହେବ । ତେଣୁ କୁଳର ବିନାଶ ମୁଁ ନିଜେ ଦେଖିପାରିବି ନାହିଁ, ବର୍ତ୍ତମାନ ବଣକୁ ଚାଲିଯାଉଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତମ୍ରାଟବ୍ୟାମ୍ = ତତ୍ର + ଅଟବ୍ୟାମ୍ । ତତ୍ତ୍ଵତ୍ୱାଶୁକଳୁଷାମ୍ = ତତ୍ + ଶୁକ୍ଳା + ଅଶୁକଳୁଷାମ୍ । ୟୂୟମେତସ୍ୟ ୟୂୟମ୍ + ଏତସ୍ୟ । ପାପର ସାସ୍ଵାଦନ ପ୍ରାୟମେତ ସୁଖମ୍ = ପାପର ସ + ଆସ୍ବାଦନ ପ୍ରାୟମ୍ + ଏତତ୍ + ସୁଖମ୍ । ବିଷବଦ୍ଭବିଷ୍ୟତି = ବିଷବତ୍ + ଭବିଷ୍ୟତି । ତଦହମ୍ = ତତ୍ + ଅହମ୍ । ନାବଲୋକୟିଷ୍ୟାମି = ନ + ଅବଲୋକୟିଷ୍ୟାମି ।

ସମାସ – ରାଜପୁ : = ରାଜ୍ଞ ପୁନଃ, ତୈ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସ୍ଵହସ୍ତଦଭାନ୍ = ସ୍ୱସ୍ୟ ହସ୍ତୀ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ), ତାଭ୍ୟ ଦତ୍ତମ୍, ତାନ୍ (୩ୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଅଶୁକଳୁଷାମ୍ = ଅଶ୍ରୁଭି କଳୁଷ, ତାମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୁଳକ୍ଷୟମ୍ = କୁଳସ୍ୟ କ୍ଷୟମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବୟଂ, ସ୍ୱ, ସୂୟଂ, ଅହମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ରେ ରେ ମୂର୍ଖ =ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସ୍ୱର୍ଗସମାଦୋପଭୋଗାନ୍, ନାନାବିଧାନ୍, ଭକ୍ଷବିଶେମାନ୍, ସ୍ଵହସ୍ତଦତ୍ତାନ୍, ଅମୃତକଳ୍ପାନ୍, ଫଳାନି, ଦୃଷ୍ଟି, ପରିଣାମଂ, କୁଳକ୍ଷୟଂ, ବନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ରାଜପୁତ୍ରୈ = କରଣେ ୩ୟା । ଏତସ୍ୟ, ସୁଖସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅଟବ୍ୟା, ପରିଣାମେ ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭୋଗ = ଭୁଞ୍ଜ୍ + ଘଣ୍ଟ୍ । ବିଶେଷ = ବି + ଶିଷ୍ + ଘଞ୍ଚେ । ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + ଲ୍ୟପ୍ । ଶ୍ରୁତ୍ଵା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ଦୃଷ୍ଟିମ୍ = ଦୃଶ୍ + ଭିନ୍ । କୃତ୍ୱା = କୃ + କ୍ଲାବ୍‌।

Text – 9

ଶ୍ଳୋକ :
उक्तं च- मित्रं व्यसनसंप्राप्तं स्वस्थानं परपीडितम्।
धन्यास्ते ये न पश्यन्ति देशभङ्ग कुलक्षयम् ॥ ५ ॥

ଉକ୍ତ ଚ – ମିତ୍ର ବ୍ୟସନସଂପ୍ରାପ୍ତ ସ୍ଵସ୍ଥାନଂ ପରପୀଡ଼ିତମ୍ ।
ଧନ୍ୟାସ୍ତେ ଯେ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଦେଶଭଙ୍ଗ କୁଳକ୍ଷୟମ୍ ॥ ୫ ॥

एवमभिधाय सर्वांस्तान् परित्यज्य स यूथाधिपोऽटव्यां गतः।

ଅନ୍ବୟ – ମିତ୍ର ବ୍ୟସନସଂପ୍ରାଫ୍ର ସ୍ଵସ୍ଥାନଂ ପରପୀଡ଼ିତଂ କୁଳକ୍ଷୟମ୍ – ଯେ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତ ତେ ଧନ୍ୟା।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମିତ୍ରମ୍ = ବନ୍ଧୁ । ବ୍ୟସନ = ଦୁଃଖ ବା ବିପଦ । ପର = ଅନ୍ୟ ବା ଶତ୍ରୁ । କୁଳକ୍ଷୟମ୍ = ବଂଶନଷ୍ଟ । ଯେ = ଯେଉଁମାନେ । ତେ = ସେମାନେ । ଏବମ୍ = ଏହିପରି । ଅଭିଧାୟ = କହି । ପୃଥାଧୂପ = ଦଳପତି ।

ଅନୁବାଦ – ବନ୍ଧୁ ବିପଦରେ ପଡ଼ିବା, ନିଜର ସ୍ଥାନ ଅନ୍ୟଦ୍ଵାରା ଉପୀଡ଼ିତ ହେବା, ଦେଶଭଙ୍ଗ, କୁଳକ୍ଷୟ – ଏସବୁ ଯେଉଁମାନେ ଦେଖନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନେ ଧନ୍ୟ । ଏହିପରି କହି ସେହି ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ସେ ଦଳପତି ଅରଣ୍ୟକୁ ଚାଲିଗଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଧନ୍ୟାସ୍ତେ = ଧନ୍ୟା + ତେ । ଏବମଭିଧାୟ = ଏବମ୍ + ଅଭିଧାୟ । ଯୂଥାଧୂପୋଽଟବ୍ୟାମ୍ = ପୃଥ + ଅଧୂପଃ + ଅଟବ୍ୟାମ୍ ।

ସମାସ – ସ୍ୱସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ସ୍ଥାନମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ପରପୀଡ଼ିତମ୍ = ପରେଣ ପୀଡ଼ିତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଦେଶଭଙ୍ଗମ୍ = ଦେଶସ୍ୟ ଭଙ୍ଗମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୁଳକ୍ଷୟମ୍ = କୁଳସ୍ୟ କ୍ଷୟମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଯୂଥାଧୂପଃ = ଯୂଥସ୍ୟ ଅଧୂପ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଯେ, ତେ = କଉଁରି ୧ ମା । ମିତ୍ର, ବ୍ୟସନସଂପ୍ରାପ୍ତ, ସ୍ଵସ୍ଥାନଂ, ପରପୀଡ଼ିତ୍ୟ, ଦେଶଭଙ୍ଗ, କୁଳକ୍ଷୟମ୍ : କର୍ମଣି ୨ୟା । ଅଟବ୍ୟାମ୍ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରାପ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ଅଭିଧାୟ = ଅଭି + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ = ପରି + ତ୍ୟଜ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

Text – 10

अथ तस्मिन् गते ……………………………… जनसमूहमाकुलीचक्रुः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ଅହନି = ଦିନରେ । ମେଷ = ମେଣ୍ଢା । ମହାନସେ = ରୋଷେଇଶାଳରେ । ସୂପକାରେଣ = ପାଚକଦ୍ବାରା । କିଂଚିତ୍ କିଛି । ସମାସାଦିତମ୍ = ପାଇବା । ତାଲ୍ୟମାନମ୍ = ବାଡ଼େଇ । ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ = ଅଶ୍ୱଶାଳାକୁ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ରବେଶ କଲା । କ୍ଷିତୌ = ଭୂମିରେ । ପ୍ରଭୁପତଃ = ଲୋଟିବାରୁ । ପଞ୍ଚତ୍ୱମ୍ = ମୃତ୍ୟୁକୁ । ତ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ଫିଟାଇ ବା ଛିଡ଼ାଇ । ଇତଶ୍ଚେତଶ୍ଚ = ଏଣେତେଣେ । ତ୍ରେଷାୟମାଣା = ଘୋଡ଼ାଦ୍ଵାରା କରାଯାଉଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ସେ ଚାଲିଯା’ନ୍ତେ ଦିନେ ସେହି ମେଣ୍ଟାଟି ରନ୍ଧନଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ପାଚକ ଅନ୍ୟ କିଛି ନପାଇ ଜଳନ୍ତା କାଷ୍ଠଖଣ୍ଡରେ ତାକୁ ପ୍ରହାର କରିବାରୁ ସେ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଶରୀରରେ ଚିତ୍କାର କରି କରି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଅଶ୍ୱଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲା । ସେଠାରେ ସେ ତୃଣପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିରେ ଲୋଟିବାରୁ ସର୍ବତ୍ର ଏପରି ଅଗ୍ନିଶିଖା ଉଠିଲା ଯେ କେତେକ ଅଶ୍ଵ ଚକ୍ଷୁ ହରାଇ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଲେ । କେତେକ ଅଶ୍ବ ବନ୍ଧନ ଛିନ୍ନକରି ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧ ଶରୀରରେ ବ୍ରେଷାରାବ କରି ଏଣେତେଣେ ଧାଇଁବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହାଫଳରେ ଲୋକମାନେ ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଗତେଽନ୍ୟ ସ୍ମିନ୍ନହନି = ଗତେ + ଅନ୍ୟସ୍ଥିନ୍ + ଅହନି । ନାନ୍ୟତ୍ = ନ + ଅନ୍ୟତ୍ । ତାବଦର୍ଧଜ୍ଜ୍ବଳିତକାଷ୍ଟେନ = ତାବତ୍ + ଅର୍ଧଜ୍ବଳିତକାଷ୍ଟେନ । ଶବ୍ଦାୟମାନୋଽଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ = ଶବ୍ଦାୟମାନଃ + ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ । ପ୍ରତ୍ୟାସନ୍ନବର୍ଲିନ୍ୟାମ୍ = ପ୍ରତି + ଆସନ୍ନବର୍ଷିନ୍ୟାମ୍ । ସର୍ବତ୍ରାପି = ସର୍ବତ୍ର + ଅପି । ବହ୍ନିଜ୍ଵାଳାସ୍ତଥା = ବହ୍ନିଜ୍ୱାଳା + ତଥା । କେଚିଦଶଃ = କେଚିତ୍ + ଅଶ୍ୱ । ଇତଶ୍ଵେତଶ୍ଚ = ଇତଃ + ଚ + ଇତଃ + ଚ । ସର୍ବମପି = ସର୍ବମ୍ + ଅପି । ଜନସମୂହମାକୁଳୀଚତୁଃ = ଜନସମୂହମ୍ + ଆକୁଳୀଚତୁଃ ।

ସମାସ – ସୂପକାରେଣ = ସୂପିଂ କରୋତି ଇତି, ତେନ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅଶ୍ଵକୁଟ୍ୟାମ୍ = ଅଶ୍ୱସ୍ୟ କୁଟୀ, ତସ୍ୟାମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବହ୍ନିଜ୍ୱାଳା = ବହିଃ ଜ୍ଵାଳା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜନସମୂହମ୍ = ଜନାନାଂ ସମୂହଃ, ତମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସ୍ୱ, ମେଷ, ଅଶ୍ଳୀ, ସ୍ଫୁଟିତଲୋଚନା, ଅର୍ଦ୍ଧଦଗ୍‌ଧଶରୀରା, ଶ୍ଳେଷାୟମାଣା, ଧାବମାନଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ତାତ୍ସ୍ୟମାନଃ, ଜାଜ୍ୱଲ୍ୟମାନଶରୀରଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ସୂପକାରେଣ, ଅର୍ଧଜ୍ବଳିତକାଷ୍ଟେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପଞ୍ଚତ୍ୱ, ଜନସମୂହଂ, ବନ୍ଧନାନି = କର୍ମଣି ୨ୟା । ପ୍ରଭୁପତଃ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତସ୍ମିନ୍, ଗତେ = ଭାବେ ୭ମୀ । ଅନ୍ୟସ୍ମିନ୍, ଅହନି, ମହାନସେ, ଅଶ୍ବକୁଟିଂ, ଆସନ୍ନବର୍ଷିନ୍ୟା, ତୃଣପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟଯୁକ୍ତାୟାଂ, କ୍ଷିତୌ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ସମାସାଦିତମ୍ = ସମ୍ + ଆ + ସଦ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ତ୍ରୋଟୟିତ୍ୱ = ତ୍ରୁଟ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ଧାବମାନଃ = ଧାବ୍‌ + ଶାନଚ୍ ।

Text – 11

अत्रान्तरे राजा ……………………………….. शालिहोत्रेण यत्-

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଶ୍ରାନ୍ତରେ = ଏହାପରେ । ସବିଷାଦଃ = ଦୁଃଖପୂର୍ଣ୍ଣ । ଶାଳିହୋତ୍ରଜ୍ଞାନ୍ = ଘୋଡ଼ାମାନଙ୍କର ଚିକିତ୍ସକମାନଙ୍କୁ । ଆହୂୟ = ଡାକି । ପ୍ରୋଚ୍ୟତାମ୍ = କୁହନ୍ତୁ । ଉପାୟ = କୌଶଳ । ତେ = ସେମାନେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ବିଲୋକ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ଅତ୍ର = ଏଠାରେ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହି ଅବସରରେ ରାଜା ବିଷଣ୍ଣ ହୋଇ ଶାଳିହୋତ୍ରଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞ ବୈଦ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡକାଇ କହିଲେ – ଆହେ ! ଏହି ଅଶ୍ଵମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ବ୍ୟଥାର ଉପଶମ ପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟ କୁହ । ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ରମାନ ଦେଖୁ କହିଲେ – ହେ ମହାରାଜ ! ଏ ବିଷୟରେ ଭଗବାନ୍ ଶାଳିହୋତ୍ର କହିଅଛନ୍ତି ଯେ –

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅତ୍ରାନ୍ତରେ = ଅତ୍ର + ଅନ୍ତରେ । ବୈଦ୍ୟାନାହ୍‌ୟ = ବୈଦ୍ୟାନ୍ + ଆହୂୟ । ପ୍ରୋଚ୍ୟତାମେଷାମଶ୍ଵାନାମ୍ = ପ୍ରୋଚ୍ୟତାମ୍ + ଏଷାମ୍ + ଅଶ୍ବିନାମ୍ । କଣ୍ଟିଦ୍ଦାହୋପଶ୍ଚିମନୋପାୟଃ = କଶ୍ଚିତ୍ + ଦାହ + ଉପଶମନ + ଉପାୟ । ତେଽପି = ତେ + ଅପି । ପ୍ରୋକ୍ତମତ୍ର = ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ + ଅତ୍ର ।

ସମାସ – ସବିଷାଦଃ = ବିଷାଦେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ତେ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭୋ !, ଦେବ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଶାଳିହୋତ୍ରଜ୍ଞାନ୍, ବୈଦ୍ୟାନ୍, ଶାସ୍ତ୍ରାଣି = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭଗବତା, ଶାଳିହୋତ୍ରେଣ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଏଷାମ୍, ଅଶ୍ଵାନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ବିଷୟ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିଷାଦ = ବି + ଷଦ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ବିଲୋକ୍ୟ = ବି + ଲୋକ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ = ପ୍ର + ବଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 12

ଶ୍ଳୋକ :
कपीनां मेदसा दोषो वह्निदाहसमुद्भवः।
अश्वानां नाशमभ्येति तमः सूर्य्योदये यथा ॥ ६ ॥

କପୀନାଂ ମେଦସା ଦୋଷେ ବହ୍ନିଦାହସମୁଦ୍‌ଭବାଃ ।
ଅଶ୍ଵାନାଂ ନାଶମସ୍ତେତି ତମଃ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟେ ଯଥା || ୬ ||

ଅନ୍ବୟ – ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟେ ଯଥା ତମ ନାଶମ୍ ଅଭ୍ୟତି, (ତଥା) କପୀନାଂ ମେଦସା ଅଶ୍ଵାନାଂ ବହ୍ନିଦାହସମୁଦ୍‌ଭବାଃ ଦୋଷ ନାଶମ୍ ଅଜ୍ୟୋତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯଥା = ଯେପରି । ତମଃ = ଅନ୍ଧକାର । ନାଶମ୍ = ନଷ୍ଟ । ଅଭ୍ୟତି = ହୋଇଥାଏ । କପୀନାମ୍ = ମାଙ୍କଡ଼ମାନଙ୍କର । ମେଦସା = ମେଦଦ୍ୱାରା ।

ଅନୁବାଦ – ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲେ ଅନ୍ଧକାର ଯେପରି ଦୂର ହୋଇଥାଏ, ବାନରମାନଙ୍କର ମେଦଦ୍ଵାରା ଅଶୁମାନଙ୍କର ଦାହଜନିତ ରୋଗ ସେହିପରି ବିନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନାଶମଜ୍ୟୋତି = ନାଶମ୍ + ଅଭ୍ୟତି ।

ସମାସ – ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟେ = ସୂର୍ଯ୍ୟସ୍ୟ ଉଦୟଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବହ୍ନିଦାହସମୁଦ୍‌ଭବାଃ, ଦୋଷୀ = କଉଁରି ୧ ମା । ମେଦସା = କରଣେ ୩ୟା । ଅଶ୍ୱିନାଂ, କପୀନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟେ = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦୋଷୀ = ଦୁଷ୍ + ଘଞ୍ଚ।

Text – 13

तत्क्रियताम् ……………………………….. व्यापादिता इति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଦ୍ରାଗ୍ = ଶୀଘ୍ର । ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଶୁଣି । ଆଦିଷ୍ଟବାନ୍ = ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଲଗୁଡ଼ = ବାଡ଼ି । ପାଷାଣ = ପଥର । ବ୍ୟାପାଦିତା = ମରିଗଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ତେଣୁ ଅତିଶୀଘ୍ର ଏହି ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଉ, ଯେପରିକି ଅଶୁମାନେ ଅଗ୍ନିଦାହ ଯୋଗୁଁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ନ ପଡ଼ନ୍ତି । ସେ ମଧ୍ୟ ତାହା ଶୁଣି ସମସ୍ତ ବାନରମାନଙ୍କୁ ମାରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଅଧୂକ କହିବା ନିଷ୍ପ୍ରୟୋଜନ । ସେ ସମସ୍ତ ବାନରମାନେ ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଅସ୍ତ୍ର, ବାଡ଼ି, ପଥରାଦିଦ୍ୱାରା ନିହତ ହେଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତକ୍ରିୟତାମେତଚିକିତ୍ସିତମ୍ = ତତ୍ + କ୍ରିୟତାମ୍ + ଏତତ୍ + ଚିକିତ୍ସିତମ୍ । ଯାବନୈତେ = ଯାବତ୍ + ନ + ଏତେ । ସୋଽପି = ଡଃ + ଅପି । ତଦାକର୍ୟ୍ଯ ତତ୍ + ଆକର୍ୟ୍ୟ । ସର୍ବେଽପି = ସର୍ବେ + ଅପି । ବିବିଧାୟୁଧଲଗୁଡ଼ପାଷାଣାଦିଭିବ୍ୟାପାଦିତା = ବିବଧ + ଆୟୁଧଲଗୁଡ଼ପାଷାଣ + ଆଦିଭଃ + ବ୍ୟାପାଦିତା ।

ସମାସ – ଦାହଦୋଷେଣ = ଦାହଜନିତ ଦୋଷୀ, ତେନ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ବାନରବଧମ୍ = ବାନରାମାଂ ବଧମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଏତେ, ବାନରାଃ = କଉଁରି ୧ମା । ସ୍ୱ, ସର୍ବେ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ବଧମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଦାହଦୋଷଣ, ବିବିଧାୟୁଧଲଗୁଡ଼ପାଷାଣାଦିଭି, ଅଟବ୍ୟାମ୍ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଆ + କଣ୍ଠ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଦିଷ୍ଟବାନ୍ = ଆ + ଦିଶ୍ + କ୍ତବତୁ । ବ୍ୟାପାଦିତଃ = ବି + ଆ + ପଦ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

Text – 14

अथ सोऽपि ………………………………. करिष्यामि? उक्तंच-

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ସୁତ = ପୁତ୍ର । ସଂକ୍ଷୟମ୍ = ମୃତ୍ୟୁ । ବିଷାଦମ୍ = ଦୁଃଖକୁ । ବନାଦ୍ : ବଣରୁ । ପର୍ଯ୍ୟଟତି = ଭ୍ରମଣ କରିଛି । ଅପସଦସ୍ୟ = ଅଧମର । ଅପକୃତ୍ୟମ୍ = ଅନିଷ୍ଟକୁ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ସେ ବାନରଦଳପତି ମଧ୍ୟ ସେହି ପୁଅ, ନାତି, ଭାଇର ପୁଅ, ଭଉଣୀ ପୁଅ ଆଦିଙ୍କର ନିଧନକୁ ଜାଣି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖୁତ ହେଲା । ସେ ଆହାର ତ୍ୟାଗକରି ବଣରୁ ବଣକୁ ବୁଲିଛି ଓ ଚିନ୍ତା କରିଛି, କିପରି ମୁଁ ସେହି ଅଧମ ରାଜାର ପ୍ରତିଶୋଧ ନେଇ ତା’ର ଅନିଷ୍ଟ ସାଧନ କରିବି ? କୁହାଯାଇଛି –

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସୋଽପି = ନଃ + ଅପି । ବାନରଯୂଥପସ୍ତମ୍ଭ = ବାନରଯୂଥପଃ + ତମ୍ । ବିଷାଦମୁପାଗତଃ = ବିଷାଦମ୍ + ଉପାଗତଃ । ତ୍ୟକ୍ତାହାରକ୍ରିୟ = ତ୍ୟକ୍ତ + ଆହାରକ୍ରିୟା । ବନାଦ୍‌ନମ୍ = ବନାତ୍ + ବନମ୍ । ଅଚିନ୍ତୟଜ = ଅଚିନ୍ତୟତ୍ + ଚ । କଥମହମ୍ = କଥମ୍ + ଅହମ୍ । ନୃପାପସଦସ୍ୟାମୃଣତାକୃତ୍ୟେନାପକୃତ୍ୟମ୍ ନୃପ + ଅପସଦସ୍ୟ + ଅନ୍ଧଣତା + ଅକୃତ୍ୟେନ + ଅପକ୍ବତ୍ୟମ୍ ।

ସର୍ମାସ – ବାନରଯୂଥପଃ = ବାନରାଣା ପୃଥୀ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତଂ ପାତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତ୍ୟକ୍ତାହାରକ୍ରିୟଃ = ତ୍ୟକ୍ତା ଆହାରକ୍ରିୟା ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବାନରଯୂଥପଃ, ସ୍ୱ, ତ୍ୟକ୍ତଆହାରକ୍ରିୟା, ଅହମ୍ = କଉଁରି ୧ମା । ତଂ, ସଂକ୍ଷୟଂ, ବିଷାଦଂ, ବନଂ, ଅପକୃତ୍ୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ବନାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜ୍ଞାତ୍ମା = ଜ୍ଞା + ସ୍କାଚ୍ । ତ୍ୟକ୍ତା = ତ୍ୟଜ୍ + କ୍ତ ।

Text – 15

ଶ୍ଳୋକ :
मर्षयेद्धर्षणां योऽत्र वंशजां परनिर्मिताम्।
भयद्वा यदि वा कामात् स ज्ञेयः पुरुषाधमः ॥ ७ ॥

ମର୍ଷୟେଦ୍ଧର୍ଷଣଂ ଯୋଽତ୍ରବଂଶଂ ପରନିର୍ମିତାମ୍ ।
ଭୟଦ୍‌ ଯଦି ବା କାମାତ୍ ସ ଜ୍ଞେୟଃ ପୁରୁଷାଧମଃ ॥ ୭॥

ଅନ୍ୱୟ – ଅତ୍ର ଯଃ ଭୟାତ୍ ବା କାମାତ୍ ବା ଯଦି ବଂଶଜା ପରନିର୍ମିତାଂ ଧର୍ଷଣା ମର୍ଷୟେତ୍ ଡଃ ପୁରୁଷାଧମଃ ଜ୍ଞେୟଃ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅତ୍ର = ଏଠାରେ (ସଂସାରରେ) । ଭୟାତ୍ = ଭୟ ହେତୁରୁ । କାମାତ୍ = କାମ ହେତୁରୁ । ବଂଶଜାମ୍ = ନିଜର ବଂଶଜମାନଙ୍କର । ପର = ଶତ୍ରୁ । ଧର୍ଷଣାମ୍ = ଅତ୍ୟାଚାରକୁ । ମର୍ଷୟେତ୍ = ସହିଯାଇପାରେ । ଜ୍ଞେୟଃ = ବୋଲାଏ ବା ଜଣାପଡ଼େ ।

ଅନୁବାଦ – ଏ ସଂସାରରେ ଯେଉଁ ଲୋକ ଭୟ ହେତୁରୁ ଅଥବା ଲୋଭ ହେତୁରୁ ନିଜ ନିଜ କୁଳ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁର ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସହିଯାଏ, ସେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିତାନ୍ତ ଅଧମରୂପେ ପରିଗଣିତ ହୁଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମର୍ଷୟେଦ୍ଧର୍ଷଣାମ୍ = ମର୍ଷୟେତ୍ + ଧର୍ଷଣାମ୍ । ଯୋଽତ୍ର = ଯଃ + ଅତ୍ର । ଭୟାଦ୍‌ବା = ଭୟାତ୍ + ବା । ପୁରୁଷାଧମଃ = ପୁରୁଷ + ଅଧମଃ ।

ସମାସ – ପରନିର୍ମିତାମ୍ = ପରଃ ନିର୍ମିତଃ, ତେଷାମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଯଃ, ସ୍ୱ, ପୁରୁଷାଧମଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭୟାତ୍, କାମାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ଧର୍ଷଣା, ବଂଶଜଂ, ପରନିର୍ମିତାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜ୍ଞେୟଃ = ଜ୍ଞା + ଯତ୍ !

Text – 16

अथ तेन वृद्धवानरेण ……………………… तत् कर्त्तव्यमिति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପିପାସା = ତୃଷା । ସରଃ = ପୁଷ୍କରିଣୀ । ପଦପଂକ୍ତି = ପାଦଚିହ୍ନ । ନିଷ୍କ୍ରମଣମ୍ = ଲେଉଟିବା ବା ଫେରିବା । ନୂନମ୍ = ନିଶ୍ଚୟ । ପଦ୍ମିନୀନାଳମ୍ = ପଦ୍ମନାଡ଼ । ନିଷ୍କ୍ରମ = ବାହାରି । ସଲିଳେ = ଜଳରେ । ମେ = ମୋର । ଧୂନଃ = ଶଠ । ତୁଷ୍ଟ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବାଞ୍ଛମ୍ = ଇଚ୍ଛିତ । କପି = ମାଙ୍କଡ଼ । ବାହ୍ୟତଃ = ବାହାରୁ । ଆହ = କହିଲା । ବୈରମ୍ = ଶତ୍ରୁତା । ଭୂପତିମ୍ = ରାଜାଙ୍କୁ । ବାକ୍ସପ୍ରପଞ୍ଚେନ = କଥା ଛଳରେ । ଶ୍ରୁତ୍ୱା = ଶୁଣି । ଦତ୍ତା = ଦେଇ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ସେହି ବାନର ତୃଷାତୁର ହୋଇ ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ କମଳ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ସେ ସୂକ୍ଷ୍ମଭାବରେ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଦେଖୁଲା ଯେ ବନବାସୀ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ସରୋବରରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାର ପାଦଚିହ୍ନ ରହିଛି; କିନ୍ତୁ ଫେରିଆସିବାର ପାଦଚିହ୍ନ ନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ଚିନ୍ତାକଲା ଯେ ନିଶ୍ଚୟ ଏଠାରେ ଜଳ ମଧ୍ଯରେ ଏକ ଦୁଷ୍ଟଗ୍ରାହ ରହିଅଛି । ତେଣୁ ପଦ୍ମନାଡ଼ ଧରି ଦୂରରୁ ରହି ଜଳପାନ କରିବି । ସେହିପରି କରନ୍ତେ ସେ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ରାକ୍ଷସ ବାହାରି କଣ୍ଠରେ ରନ୍ଧମାଳା ଧାରଣ କରି ତାକୁ କହିଲା – ଆହେ ଏଠାରେ ଯେ ପାଣି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ସେ ମୋର ଭକ୍ଷଣୀୟ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏପରି କୌଶଳୀ ଚତୁର ଲୋକ ନାହିଁ, ଯେକି ତୁମ ଭଳି ଏ ଉପାୟରେ ଜଳପାନ କରିବ, ତେଣୁ ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ମନର ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ବର ପ୍ରାର୍ଥନା କର । ମାଙ୍କଡ଼ କହିଲା – ଆହେ ! ତୁମର ଭୋଜନ କରିବାର ଶକ୍ତି କେତେ ? ସେ କହିଲା ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଥିବା ଶତ, ସହସ୍ର, ଅୟୁତ, ଲକ୍ଷ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଭକ୍ଷଣ କରିପାରେ, ବାହାରୁ ଶୃଗାଳ ମଧ୍ୟ ମୋତେ ଅପମାନିତ କରିଥାଏ । ବାନର କହିଲା, ଜଣେ ରାଜା ସହିତ ମୋର ଘୋର ଶତ୍ରୁତା ରହିଛି । ଯଦି ଏହି ରମାଳାଟିକୁ ମୋତେ ପ୍ରଦାନ କରିବ ତେବେ ସପରିବାର ମଧ୍ୟ ସେହି ରାଜାଙ୍କୁ କଥାଛଳରେ ଲୋଭ ଦେଖାଇ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ଯେପରି ପ୍ରବେଶ କରିବେ ସେହିପରି କରିବି । ସେ ରାକ୍ଷସ ମଧ୍ୟ ତା’ର ଶ୍ରଦ୍ଧାପୂର୍ଣ୍ଣ ବଚନ ଶୁଣି ରନ୍ଥମାଳାଟି ଦେଇ କହିଲା – ହେ ମିତ୍ର ! ଯାହା ଉଚିତ ମନେକରୁଛ, ତାହା କରିବା ଉଚିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପିପାସାକୁଳେନ = ପିପାସା + ଆକୁଳେନ । ତଦ୍‌ବସୂକ୍ଷେକ୍ଷିକୟାବଲୋକୟତି = ତତ୍ + ଯାବତ୍ + ସୂକ୍ଷ୍ମ + ଇକ୍ଷିକୟା + ଅବଲୋକୟତି । ତାବଦ୍‌ବନଚର = ତାବତ୍ + ବନଚର । ପଦପଂକ୍ତିପ୍ରବେଶୋଽସ୍ତି = ପଦପଂକ୍ତିପ୍ରବେଶଃ + ଅସ୍ତି । ତତଶ୍ଚିନ୍ତିତମ୍ = ତତଃ + ଚିନ୍ତିତମ୍ । ନୂନମତ୍ର = ନୂନମ୍ + ଅତ୍ର । ପଦ୍ମିନୀନାଳମାଦାୟ = ପଦ୍ମିନୀନାଳମ୍ + ଆଦାୟ । ଦୂରସ୍ପୋଽପି ଦୂରହଃ + ଅପି । ତଥାନୁଷ୍ଠିତେ = ତଥା + ଅନୁଷ୍ଠିତେ । ତନ୍ମଧ୍ୟାଦ୍ରାକ୍ଷକଃ = ତତ୍ + ମଧ୍ୟାତ୍ + ରାକ୍ଷମଃ । ରମାଳାବିଭୂଷିତକଣ୍ଠସ୍ତମୁବାଚ = ରତ୍ନମାଳାବିଭୂଷିତକଣ୍ଠ + ତମ୍ + ଉବାଚ । ତନ୍ନାସ୍ତି = ତତ୍ + ନ + ଅସ୍ଥି । ଧୂର୍ରତରତ୍ୱମୋଽନ୍ୟା = ଧୂରତରଃ + ତ୍ଵତ୍ଵସମଃ + ଅନ୍ୟ । ଯତ୍ପାନୀୟମନେନ = ଯତ୍ + ପାନୀୟମ୍ + ଅନେନ । ତତସ୍ତୁଷ୍ଟୋଽହମ୍ = ତତଃ + ତୁଷ୍ଟ + ଅହମ୍ । କପିରାହ = କପି + ଆହ । ଶୃଗାଳୋଽପି = ଶୃଗାଳ + ଅପି । ସହାତ୍ୟନ୍ତମ୍ = ସହ + ଅତ୍ୟନ୍ତମ୍ଭ । ଯଦ୍ୟନାମ୍ = ଯଦି + ଏନାମ୍ । ସୋଽପି = ପଃ + ଅପି । ବଚସ୍ତସ୍ୟ = ବତଃ + ତଥ୍ୟ । କର୍ତ୍ତବ୍ୟମିତି କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି ।

ସମାସ – ବୃଦ୍ଧିବାନରେଣ = ବୃଦ୍ଧ ବାନରଃ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ପିପାସାକୁଳେନ = ପିପାସୟା ଆକୁଳ, ତେନ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ବନଚର = ବନେ ଚରତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଜଳାନ୍ତେ = ଜଳସ୍ୟ ଅନ୍ତଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତପୁରୁଷ ) । ଦୂରସ୍ଥ = ଦୂରେ ତିଷ୍ଠତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁରଃ) । ଭୂପତିନା = ଭୂନଃ ପତିଃ, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରନ୍ଧମାଳାମ୍ = ରନ୍‌ସ୍ୟ ମାଳା, ତାମ୍ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସପରିବାରମ୍ = ପରିବାରେଣ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ବାକ୍ସପ୍ରପଞ୍ଚେନ = ବାସ୍ୟା ପ୍ରପଞ୍ଚମ୍, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପଦପଂକ୍ତିପ୍ରବେଶଃ, ରାକ୍ଷସ୍ୱ, ଯଃ, ସ୍ୱ, ଅହଂ, କପି, ଭକ୍ଷଣଶନ୍ତଃ, ବାନରଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଭୋ !, ଭୋ ମିତ୍ର ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ପଦ୍ମିନୀଖଣ୍ଡମଣ୍ଡିତଃ, ସରଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଦୂରସ୍ଥ, ଶୃଗାଳୀ, ସ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ପଦ୍ମିନୀ ନାନଂ, ଜଳଂ, ପ୍ରବେଶଂ, ମାଂ, ଏକାଂ, ରନୁମାଳା, ତଂ, ଭୂପତଂ, ଶ୍ରଦ୍ଧେୟଂ, ବତଃ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତେନ, ବୃଦ୍ଧବାନରେଣ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପିପାସାକୁଳେନ, ଭ୍ରମତା, ଦୁଷ୍ଟଗ୍ରାହେଣ, ଅନେନ, ବିଧ, ବାକ୍ସପ୍ରପଞ୍ଚେନ = କରଣେ ୩ୟା । ଭୂପତିନା = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ମେ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ତନ୍ମଧ୍ୟାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ମନୁଷ୍ୟାମାଂ, ତେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଅନୁଷ୍ଠିତେ = ଭାବେ ସପ୍ତମୀ । ଜଳାନ୍ତେ, ସଲିଳେ, ସରସି = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସମାସାଦିତମ୍ = ସମ୍ + ଆ + ସଦ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ନିଷ୍କ୍ରମ୍ୟ = ନିଃ + କ୍ରମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପାନୀୟମ୍ = ପା + ଆନୀୟର୍ । ତୁଷ୍ଟୀ = ତ୍ରୁଷ୍ + କ୍ତ । ଶକ୍ତି = ଶକ୍ + ଭିନ୍ । ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ଲୋଭୟିତ୍ୱ = ଲୁଭ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + କ୍ଵାଚ୍ । ଦତ୍ତା = ଦା + ଷ୍ଟ୍ରାଚ୍ ! କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = କୃ + ତଥ୍ୟ।

Text – 17

वानरोऽपि …………………………….. निःसरति।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଜନଃ = ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ବାରା । ଯୂଥପ ! = ହେ ଦଳପତି ! କୁତ୍ର = କେଉଁଠାରେ । ଲଜ୍ଜା = ପାଇଲେ । ତିରସ୍କରୋତି = ନିନ୍ଦା କରିଥାଏ । ଗୁପ୍ତତରମ୍ = ଗୋପନୀୟ । ମହରଃ = ବଡ଼ ପୁଷ୍କରିଣୀ । ଧନଦଃ = କୁବେର । ନିମଜ୍ଜତି = ବୁଡ଼େ ବା ଡୁବେ । ନିଃସରତି = ବାହାରେ ।

ଅନୁବାଦ – ବାନର ମଧ୍ଯ ରହାରରେ ନିଜର କଣ୍ଠଦେଶକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ବୃକ୍ଷ ଓ ରାଜପ୍ରାସାଦମାନଙ୍କ ଉପରେ ଭ୍ରମଣ କରିବାରୁ ଲୋକେ ତାହାକୁ ଦେଖୁ ପଚାରିଲେ, ହେ ବାନରଯୂଥପତି ! ତୁମେ ଏତେ କାଳ ହେଲା କେଉଁଠି ଥିଲ ? ଏଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ରନ୍ଥମାଳା କେଉଁଠୁ ପାଇଲ ? ଏହାର ତେଜ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣକୁ ମଧ୍ଯ ତିରସ୍କାର କରୁଛି । ବାନର କହିଲା – ଗୋଟିଏ ଅରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ କୁବେରଦ୍ଵାରା ନିର୍ମିତ ଏକ ଅତି ଗୁପ୍ତ ସରୋବର ଅଛି । ରବିବାର ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ଯଦି କେହି ଉକ୍ତ ସରୋବରରେ ବୁଡ଼ ପକାଏ ତେବେ ସେ କୁବେରଙ୍କ ପ୍ରସାଦରୁ ଏହିପରି ରନ୍‌ମାଳାରେ କଣ୍ଠକୁ ସୁଶୋଭିତ କରି ଜଳରୁ ବାହାରି ଆସେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବାନରୋଽପି = ବାନରଃ + ଅପି । ଜନୈର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ = ଜନିଃ + ଦୃଷ୍ଟୀ । ପୃଷ୍ଟଣ୍ଟ = ପୃଷ୍ଟୀ + ଚ। ଭବାନିୟନ୍ତମ୍ = ଭବାନ୍ + ଇୟନ୍ତମ୍ । ଭବତେଦୂଗ୍ରନ୍ଥମାଳା = ଭବତା + ଇଦୃକ୍ + ରମାଳା । ସୂର୍ଯ୍ୟମପି = ସୂର୍ଯ୍ୟମ୍ + ଅପି । କୁତ୍ରଚିଦରଣ୍ୟ = କୁତ୍ରଚିତ୍ + ଅରଣ୍ୟ । କଣ୍ଟିନିମମ୍ମତି = କଶ୍ଚିତ୍ + ନିମଜ୍ଜତି ।

ସମାସ – ବୃକ୍ଷପ୍ରାସାଦେଷୁ = ବୃକ୍ଷ ଚ ପ୍ରାସାଦଃ ଚ, ତେଷୁ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ମହସରଃ = ମହାନ୍‌ ସରଃ ( କର୍ମଧାରୟ) । ଧନଦନିର୍ମିତମ୍ = ଧନଂ ଦଦାତି ଇତି, ଧନଦଃ (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତେନ ନିର୍ମିତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରବିବାସରେ = ରବି ନାମ ବାସରଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରମାଳାବିଭୂଷିତକଣ୍ଠ, ଭବାନ୍, ଯା, ବାନରଃ, ମହତ୍ଵରଃ, ଯଃ, କଃ = କଉଁରି ୧ମା । ଭୋ ଯୂଥପ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବାନରଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ରନ୍‌ମାଳା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧୩ । ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଗୁପ୍ତତରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଜନୈ, ଭବତା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ବୃକ୍ଷପ୍ରାସାଦେଷୁ, ଦୀପ୍ତି, ଅରଣ୍ୟ, ରବିବାସରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଅର୍ବୋଦିତେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭ୍ରମନ୍ = ଭ୍ରମ୍ + ଶତୃ । ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ । ପୃଷ୍ଠ = ପ୍ରଚ୍ଛ + କ୍ତ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ । ଲଜ୍ଜା = ଲଭ୍ + ୬ + ଟାପ୍ । ନିର୍ମିତମ୍ = ନିର୍ + ମା + ଲୁ ।

Text – 18

अथ भूभुजा तदाकर्ण्य …………………………………. साध्विदमुच्यते-

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଭୂଭୁଜା = ରାଜା । ତଦାକର୍ଯ୍ୟ = ତାହା ଶୁଣି । ସମାହୂତଃ = ଡକାହେଲା । ସରଃ = ପୁଷ୍କରିଣୀ । କହିଃ = ମାଙ୍କଡ଼ । ପ୍ରତ୍ୟୟଃ = ବିଶ୍ୱାସ । ପ୍ରେଷୟ = ପଠାଅ । ତଚ୍ଛତ୍ମା = ତାହା ଶୁଣି । ନୃପତିଃ = ରାଜା । ଆହ = କହିଲେ । ସପରିଜନଃ = ପରିବାର ସହିତ । ଏଷ୍ୟାମି = ଆସିବି । ପ୍ରଭୃତା = ପ୍ରଚୁର । ତଥାନୁଷ୍ଠିତେ = ସେପରି କରନ୍ତେ । କଳତ୍ର = ପନ୍ଥୀ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ରାଜା ଏହା ଶୁଣିପାରି ସେହି ବାନରକୁ ଡାକି ପଚାରିଲେ, ହେ ଯୂଥାଧୂପ ! ଏ କଥା କ’ଣ ସତ୍ୟ ? ରନ୍‌ମାଳାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ପୁଷ୍କରିଣୀ କେଉଁଠାରେ ଅଛି ? ବାନର କହିଲା, ହେ ପ୍ରଭୁ ! ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ମୋ ଗଳାରେ ପଡ଼ିଥ‌ିବା ଏହି ରନ୍ଥମାଳା ଦେଖୁ ଆପଣଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ ହେବ । ତେଣୁ ଯଦି ଆପଣଙ୍କର ରନ୍ଧମାଳାର ପ୍ରୟୋଜନ ଥାଏ, ତାହାହେଲେ କାହାକୁ ମୋ ସଙ୍ଗେ ପଠାନ୍ତୁ ଯେ ଦେଖାଇଦେବି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ, ସେପରି ହେଲେ ମୁଁ ନିଜେ ମୋର ସମସ୍ତ ପରିବାର ସହିତ ଯିବି ଯଦ୍ବାରା ଅନେକ ରନ୍ଥମାଳା ପାଇପାରିବୁ । ବାନର କହିଲା, ହେ ପ୍ରଭୁ ! ଏହିପରି କରନ୍ତୁ । ସେହିପରି କରାଯା’ନ୍ତେ ରନ୍ଗମାଳା ପାଇବା ଲୋଭରେ ରାଜାଙ୍କ ସହିତ ସମସ୍ତ ପନ୍ଥୀ ଓ ଭୃତ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ଚାଲିଲେ । ବାନର ମଧ୍ଯ ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା କ୍ରୋଡ଼ରେ ବସାଇ ଅତି ସୁଖରେ ପ୍ରୀତିପୂର୍ବକ ନିଆଗଲା । ଅଥବା ଯଥାର୍ଥରେ କୁହାଯାଇଛି –

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଦାକର୍ୟ୍ଯ = ତତ୍ + ଆକର୍ୟ୍ୟ । ପୃଷ୍ଟଶ୍ଚ = ପୃଷ୍ଟୀ + ଚ । ଯୂଥାଧୂପ = ଯୂଥ + ଅଧୂପ । ସତ୍ୟମେତତ୍ = ସତ୍ୟମ୍ + ଏତତ୍ । ସରୋଽ = ସରଃ + ଅସ୍ଥି । କ୍ଵାପି = କୃ + ଅପି । କପିରାହ = କହିଃ + ଆହ । ପ୍ରତ୍ୟୟସ୍ତେ ପ୍ରତ୍ୟୟଃ + ତେ । ତଦ୍ୟଦି = ତତ୍ + ଯଦି । ତନ୍ମୟା = ତତ୍ + ମୟା । କମପି = କମ୍ + ଅପି । ତଛୁଡା଼ = ତତ୍ + ଶୁଦ୍ଧା । ନୃପତିରାହ = ନୃପତିଃ + ଆହ । ଯଦେବମ୍ = ଯଦି + ଏବମ୍ । ତଦହମ୍ = ତତ୍ + ଅହମ୍ । ସ୍ବୟମେଷ୍ୟାମି = ସ୍ବୟମ୍ + ଏଷ୍ୟାମି । ତଥାନୁଷ୍ଠିତେ = ତଥା + ଅନୁଷ୍ଠିତେ । ବାନରୋଽପି = ବାନରଃ + ଅପି । ସ୍ମୋସଙ୍ଗ = ସ୍କୃ + ଉତ୍ସଙ୍ଗ । ପ୍ରୀତିପୂର୍ବମାନୀୟତେ = ପ୍ରୀତିପୂର୍ବମ୍ + ଆନୀୟତେ । ସାଧ‌ିଦମୁଚ୍ୟତେ = ସାଧୁ + ଇଦମ୍ + ଉଚ୍ୟତେ ।

ସମାସ – ଭୂଭୁଜା = ଭୁବଂ ଭୁଜନ୍ତି ଇତି, ତେନ (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ଯୂଥାଧୂପ = ପୃଥକ୍ୟ ଅଧ୍ଯ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ମତ୍କଣ୍ଠସ୍ଥିତୟା = ମମ କଣ୍ଠୀ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଃ, ତୟା (ସପ୍ତମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ନୃପତିଃ = ନୃଣା ପତିଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସପରିଜନଃ = ପରିଜନେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନଃ (ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଭୂପତିନା = ଭୁବ ପତିଃ, ତେନ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ରମାଳାଲୋଭେନ = ରସ୍ୟ ମାଳା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ), ତସ୍ୟା ଲୋଭଃ, ତେନ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । କଳତ୍ରଭୃତି = କଳରଂ ଚ ଭୃତ୍ୟ ଚ, ତେ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ସ୍ମୋସଙ୍ଗ = ସ୍ୱସ୍ୟ ଉତ୍ସଙ୍ଗ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କିଂ, ସତ୍ୟ, ଏତତ୍, ସରଃ, କପି, ଏଷ, ନୃପତିଃ, ଅହଂ, ସପରିଜନଃ, ପ୍ରଭୃତା, ରମାଳା, ବାନରଃ, ସର୍ବେ, କଳତ୍ରଭୃତ୍ୟା = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୋ !, ଯୂଥାଧୂପ !, ସ୍ବାମିନ୍ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବାନରଃ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ସ୍ୱ, ବାନରଃ, ସ୍ଵସ୍ଵଭଙ୍ଗ, ଆରୋପିତଃ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭୂଭୁଜା, ରାଜ୍ଞା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷତୟା, ମତ୍କଣ୍ଠସ୍ଥିତୟା, ରନ୍‌ମାଳୟା, ରନ୍‌ମାଳାଲୋଭେନ, ଦୋଳାଧ୍ଵରୂଢ଼େନ, ଯେନ = କରଣେ ୩ୟା । ସୁଖେନ = ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିତ୍ୟ ଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍ ଯୋଗେ ୩ୟା । ମୟା, ଭୂପତିନା = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ଅନୁଷ୍ଠିତେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଆ + କର୍ଣ୍ଣ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାହୂତଃ = ସମ୍ + ଆ + ହେ + କ୍ତ । ପୃଷ୍ଟୀ = ପ୍ରଚ୍ଛ + କ୍ତ । ସତ୍ୟମ୍ = ସତ୍ + ଯତ୍ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ସ୍କାଚ୍ । ଲୋଭଃ = ଲୁଭ୍ + ଘଞ୍ଚେ । ପ୍ରସ୍ଥିତଃ = ପ୍ର + ସ୍ଥା + କ୍ତ ।

Text – 19

ଶ୍ଳୋକ :
तृष्णे देवि नमस्तुभ्यं यया वित्तान्विता अपि।
अकृत्येषु नियोज्यन्ते भ्राम्यन्ते दुर्गमेष्वपि ॥ ८ ॥

ତୃଷେ ଦେବି ନମସ୍ତୁଭ୍ୟ ଯୟା ବିଭାନ୍ବିତା ଅପି ।
ଅକୃତ୍ୟେଷୁ ନିୟୋଜ୍ୟନ୍ତେ ଭ୍ରାମ୍ୟନ୍ତେ ଦୁର୍ଗମେଶ୍ୱପି ॥ ୮॥

ଅନ୍ବୟ – ତୃଷେ ଦେବି ! ତୁଭ୍ୟ ନମଃ । ବିଭାନ୍ବିତା ଅପି ଯୟା ଅକୃତ୍ୟେଷୁ ନିୟୋଜ୍ୟନ୍ତେ ଦୁର୍ଗମେଷୁ ଅପି ଭ୍ରାମ୍ୟନ୍ତେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତୁଭ୍ୟମ୍‌ = ତୁମକୁ । ବିଭାନ୍ବିତା = ଧନବନ୍ତ ଲୋକମାନେ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ଯୟା = ଯାହାଦ୍ୱାରା । ଅକୃତ୍ୟେଷୁ = ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ । ନିୟୋଜ୍ୟନ୍ତେ = ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଦୁର୍ଗମେଷୁ = ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ । ଗ୍ରାମ୍ୟନ୍ତେ = ଭ୍ରମଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଅନୁବାଦ – ହେ ତୃଷ୍ଣାଦେବି ! ତୁମକୁ ନମସ୍କାର । ଯାହାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଧନ୍ତବନ୍ତ ଲୋକମାନେ ମଧ୍ୟ ଅକରଣୀୟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ଓ ଦୁର୍ଗମ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ ଭ୍ରମଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନମସ୍ତୁଭ୍ୟମ୍ = ନମଃ + ତୁଭ୍ୟମ୍ । ବିଭାନ୍ବିତା = ବିତ୍ତ + ଅନ୍ବିତା । ଦୁର୍ଗମେଷ୍ଠପି = ଦୁର୍ଗମେଷୁ + ଅପି ।

ସମାସ – ବିଭାନ୍ବିତଃ = ବିଭେନ ଅଦ୍ଵିତଃ, ତେ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅକୃତ୍ୟେଷୁ = କୃତ୍ୟ, ତେଷୁ (ନଞ୍ଜ୍ ତପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବିଭାନ୍ବିତା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ତୃଷେ, ଦେବି ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ତୁଭ୍ୟମ୍ = ନମଃ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ । ଅକୃତ୍ୟେଷୁ, ଦୁର୍ଗମେଷୁ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

Text – 20

ଶ୍ଳୋକ :
तथाच – इच्छति शती सहस्रं सहस्री लक्षमीहते।
लक्षाधिपस्तथा राज्यं राज्यस्थः स्वर्गमीहते ॥ ९ ॥

ତଥା ଚ – ଇଚ୍ଛତି ଶତୀ ସହସ୍ର ସହସ୍ତୀ ଲକ୍ଷମୀହତେ ।
ଲକ୍ଷାଧୂପସ୍ତଥା ରାଜ୍ୟ ରାଜ୍ୟସ୍ଥ ସ୍ୱର୍ଗମୀହତେ ॥ ୯ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ଶତୀ ସହସ୍ର ଇଚ୍ଛତି, ସହସ୍ତୀ ଲକ୍ଷମ୍ ଈହତେ ତଥା ଲକ୍ଷାଧୂପଃ ରାଜ୍ୟ (ଈହତେ), ରାଜ୍ୟସ୍ଥ ସ୍ବର୍ଗମ୍ ଈହତେ । ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶତୀ = ଶତମୁଦ୍ରାର ଅଧିକାରୀ । ସହସ୍ରମ୍ = ହଜାରକୁ । ଇଚ୍ଛତି = ଇଚ୍ଛାକରେ । ଈହତେ = ଇଚ୍ଛାକରେ । ରାଜ୍ୟସ୍ଥ = ରାଜପଦରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ।

ଅନୁବାଦ – ସେହିପରି – ଯେ ଶତମୁଦ୍ରାର ଅଧିକାରୀ, ସେ ସହସ୍ର ପାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛାକରେ, ‘ଯାହାର ସହସ୍ର ମୁଦ୍ରା ଅଛି ସେ ଲକ୍ଷମୁଦ୍ରା କାମନା କରୁଅଛି । ପୁନଶ୍ଚ ଯେ ଲକ୍ଷାଧୂପତି ସେ ରାଜ୍ୟ ଅଭିଳାଷ କରୁଅଛି ଓ ଯେ ରାଜପଦରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଅଛି ସେ ସ୍ୱର୍ଗକାମନା କରୁଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଲକ୍ଷମିଚ୍ଛତି = ଲକ୍ଷମ୍ + ଇଚ୍ଛତି । ଲକ୍ଷାଧ୍ଵସ୍ତଥା = ଲକ୍ଷାଧୂପଃ + ତଥା । ସ୍ୱର୍ଗମୀହତେ = ସ୍ବର୍ଗମ୍ + ଈହତେ ।

ସମାସ – ଶତୀ = ଶତମ୍ ଇଚ୍ଛତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସହସ୍ତୀ = ସହସ୍ରମ୍ ଇଚ୍ଛତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ ) । ରାଜ୍ୟସ୍ଥ = ରାଜ୍ୟ ତିଷ୍ଠତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଶତୀ, ସହସ୍ତୀ, ଲକ୍ଷାଧୂପ, ରାଜ୍ୟସ୍ଥ = କଉଁରି ୧ ମା । ସହସ୍ର, ଲକ୍ଷମଂ, ରାଜ୍ୟ, ସ୍ଵର୍ଗମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

Text – 21

ଶ୍ଳୋକ :
तथा च- जीर्य्यन्ते जीर्य्यतः केशा दन्ता जीर्य्यन्ति जीर्य्यतः ।
जीर्य्यतश्चक्षुषी श्रोत्रे तृष्णेका तरुणायते ॥ १० ॥

ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତେ ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ କେଶ ଦନ୍ତା ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ ।
ଜୀର୍ଯ୍ୟତଣ୍ଢ କ୍ଷୁଷୀ ଶ୍ରୋତ୍ରେ ତୃଷ୍ଣିକା ତରୁଣାୟତେ ॥ ୧୦ ||

ଅନ୍ବୟ – ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ କେଶା ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତେ, ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ ଦନ୍ତା ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । କୀର୍ଯ୍ୟତଃ ଚକ୍ଷୁଷୀ (ଜୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତେ) (ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ) ଶ୍ରୋତ୍ରେ (କୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତି) । ଏକା ତ୍ରିଷ୍ଣା ତରୁଣାୟତେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କୀର୍ଯ୍ୟତଃ = ଜରାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର । କୀର୍ଯ୍ୟନ୍ତେ = ଶୁକ୍ଳ ହୋଇଯାଏ । ତରୁଣାୟତେ ତରୁଣ ହୋଇଥାଏ ।

ଅନୁବାଦ – ଜରାକ୍ରାନ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର କେଶ ଶୁକ୍ଳ ହୋଇଯାଏ, ଦନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ଝଡ଼ିପଡ଼ନ୍ତି, ଚକ୍ଷୁ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ହରାଏ, କର୍ଷ ଶୁଣିପାରେ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ କେବଳ ତୃଷ୍ଣା ହିଁ ତରୁଣ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଜୀର୍ଯ୍ୟତଶ୍ଚକ୍ଷୁଷୀ = ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ + ଚକ୍ଷୁଷୀ । ତୃଷ୍ଣିକା = ତୃଷ୍ଣା + ଏକା ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କେଶଃ, ଦନ୍ତା, ଏକା, ତୃଷ୍ଣା = କଉଁରି ୧ ମା । ଜୀର୍ଯ୍ୟତଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଚକ୍ଷୁଷୀ, ଶ୍ରୋତ୍ରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

Text – 22

अथ तत्सरः ………………………………….. दर्शयामि।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଥ = ଏହାପରେ । ସମାସାଦ୍ୟ = ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚି । ପ୍ରତ୍ୟୁଷ = ପ୍ରଭାତ । ଉବାଚ = କହିଲା । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ଏବ = ହିଁ । ଯେନ = ଯଦ୍ବାରା । ଆସାଦ୍ୟ = ପାଇ । ପ୍ରଭୂତଃ = ପ୍ରଚୁର ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ ସେହି ପୁଷ୍କରିଣୀ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚି ବାନର ପ୍ରଭାତ ସମୟରେ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା । ହେ ମହାରାଜ ! ଏଠାରେ ଅଧେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେଲାବେଳକୁ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି, ସେମାନେ ସିଦ୍ଧିଲାଭ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ସମସ୍ତ ଲୋକ ଏକାଠି ହିଁ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତୁ, ପୁନଶ୍ଚ ତୁମେ ମୋ ସହିତ ପ୍ରବେଶ କରିବ, ତାହାହେଲେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ପୂର୍ବଦୃଷ୍ଟ ସ୍ଥାନକୁ ନେଇ ପ୍ରଚୁର ରତ୍ନମାଳା ଦେଖାଇଦେବି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସମାସାଦ୍ୟ = ସମ୍ + ଆସାଦ୍ୟ । ରାଜାନମୁବାଚ = ରାଜାନମ୍ + ଉବାଚ । ଅର୍ଥୋଦିତେ = ଅର୍ଷ + ଉଦିତେ । ସୂର୍ଯ୍ୟତ୍ର = ସୂର୍ଯ୍ୟୋ + ଅତ୍ର । ସିଦ୍ଧିର୍ଭବତି = ସିଦ୍ଧି + ଭବତି । ସର୍ବୋଽପି = ସର୍ବ + ଅପି । ଏକଦୈବ = ଏକଦା + ଏବ । ପୁନର୍ମୟା = ପୁନଃ + ମୟା । ପ୍ରଭୃତ୍ୟସ୍ତେ = ପ୍ରଭୂତଃ + ତେ ।

ସମାସ – ପୂର୍ବଦୃଷ୍ଟ = ପୂର୍ବ ଦୃଷ୍ଟ (କର୍ମଧାରୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସରଃ, ବାନରଃ, ସିଦ୍ଧା, ଜନଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଦେବ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ସର୍ବ = ଅପି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ରାଜାନମ୍, ସ୍ଥାନମ୍, ରତ୍ନମାଳା = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯେନ = କରଣେ ୩ୟା । ତୃୟା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଜରି ୩ୟା । ମୟା = ସହ ଯୋଗେ ୩ୟା । ତେ = ସଂପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ପ୍ରବିଷ୍ଟାନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ପ୍ରତ୍ୟୁଷସମୟେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଅର୍ଥୋଦିତେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସମାସାଦ୍ୟ = ସମ୍ + ଆ + ସଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସିଦ୍ଧି = ସିଧ୍ + ଭିନ୍ । ପ୍ରବେଷ୍ଟବ୍ୟମ୍ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + ତବ୍ୟମ୍ । ଦୃଷ୍ଟି = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ । ସ୍ଥାନମ୍ = ସ୍ଥା + ଲୁଟ୍ ।

Text – 23

अथ प्रबिष्टास्तेः ………………………… नात्र प्रवेशितः।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତଚ୍ଛତ୍ମା = ତାହା ଶୁଣି । ସତୁରମ୍ = ଶୀଘ୍ର । ଆରୁହ୍ୟ = ଚଢ଼ି । ପରିଜନଃ = ପରିବାର ଲୋକେ, ଆତ୍ମୀୟ ଜନ । ବୈରମ୍ = ଶତ୍ରୁ । ମତ୍ସ୍ୟ = ମନେକରି ।

ଅନୁବାଦ – ଏହାପରେ (ଜଳ ମଧ୍ୟରେ) ପ୍ରବେଶ କରିଥିବା ସେହି ସମସ୍ତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ରାକ୍ଷସ ଭକ୍ଷଣ କଲା । ଏହାପରେ ବହୁସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନେ ନ ଫେରିବାରୁ ରାଜା ବାନରକୁ କହିଲେ– ଆହେ ଦଳପତି ! ମୋର ଲୋକମାନେ ଏତେ ବିଳମ୍ବ କରୁଛନ୍ତି କାହିଁକି ? ତାହା ଶୁଣି ବାନର ଅତିଶୀଘ୍ର ଗଛକୁ ଚଢ଼ିଯାଇ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା– ଆହେ ଦୁଷ୍ଟ ରାଜା ! ରାକ୍ଷସ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ତୁମର ସମସ୍ତ ପରିଜନଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କରିଛି, କୁଳକ୍ଷୟଜନିତ ଶତ୍ରୁତା ମୋଦ୍ଵାରା ସାଧୁତ ହୋଇଛି । ତେଣୁ ଏବେ ଯାଅ । ତୁମେ ମୋର ପ୍ରଭୁ ଅଟ ବୋଲି ତୁମକୁ ଜଳ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲି ନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପ୍ରବିଷ୍ଟାସ୍ତେ = ପ୍ରବିଷ୍ଟା + ତେ । ବାନରମାହ = ବାନରମ୍ + ଆହ । ପୃଥାଧୂପ = ଯୂଥ + ଅଧୂପ । କିମିତି = କିମ୍ + ଇତି । ତଚ୍ଛତ୍ମା = ତତ୍ + ଶୁଦ୍ଧା । ବୃକ୍ଷମାରୁହ୍ୟ = ବୃକ୍ଷମ୍ + ଆରୁହ୍ୟ । ରାଜାନମୁବାଚ = ରାଜାନମ୍ + ଉବାଚ । ରାକ୍ଷସେନାରଃ = ରାକ୍ଷସେନ + ଅନ୍ତଃ । ଋକ୍ଷିତସ୍ତେ = ଊକ୍ଷିତଃ + ତେ । ତଦ୍‌ଗମ୍ୟତାମ୍ = ତତ୍ + ଗମ୍ୟତାମ୍ । ସ୍ଵାମୀତି = ସ୍ଵାମୀ + ଇତି । ନାତ୍ର = ନ + ଅତ୍ର ।

ସମାସ – ନରପତେ ! = ନରାନାଂ ପତିଃ, ସମ୍ବୋଧନେ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । କୁଳକ୍ଷୟଜମ୍ = କୁଳସ୍ୟ କ୍ଷୟଂ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ତସ୍ମିନ୍ ଜାୟତେ ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଜନଃ, ବାନରଃ, ତ୍ଵମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ତେ, ଲୋକା, ସର୍ବେ, ପରିଜନଃ, କୁଳକ୍ଷୟଜମ୍, ବୈରମ୍ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭୋ ଯୂଥାଧୂପ !, ଭୋ ଦୁଷ୍ଟନରପତେ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବାନରମ୍, ବୃକ୍ଷମ୍, ରାଜାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସତ୍ଵରମ୍ = କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ରାକ୍ଷସେନ, ସଲିଳସ୍ଥିତେନ, ମୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ତେଷୁ, ଚିରାୟମାଶେଷୁ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରବିଷ୍ଟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + କ୍ଳାଚ୍ । ଆରୁନ୍ୟ = ଆ + ରୁହ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଦୁଷ୍ଟ ଦୁଷ୍ + କ୍ତ । ସାଧୁମ୍ = ସାଧ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ମତ୍ସ୍ୟ = ମନ୍ + ସ୍କାଚ୍ ।

Text – 24

ଶ୍ଳୋକ :
उक्तं च-
कृते प्रतिकृतिं कुर्य्यात् हिंसिते प्रतिहिंसितम्।
न तत्र दोषं पश्यामि दुष्टे दुष्टं समाचरेत् ॥ ११ ॥

କୃତେ ପ୍ରତିକୃତଂ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ ହିଂସିତେ ପ୍ରତିହିଂସିତମ୍ ।
ନ ତତ୍ର ଦୋଷ ପଶ୍ୟାମି ଦୁଷ୍ଟ ଦୁଷ୍ଟ ସମାଚରେତ୍ || ୧୧ ||

ଅନ୍ବୟ – କୃତେ ପ୍ରତିକୃତଂ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ ହିଂସିତେ ପ୍ରତିହିଂସିତଂ (କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍‌) । ଦୁଷ୍ଟ ଦୁଷ୍ଟ ସମାଚରେତ୍ ତତ୍ର ଦୋଷ ନ ପଶ୍ୟାମି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କୃତେ = ଉପକାରରେ । ପ୍ରତିକୃତିମ୍ = ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର । କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍ = କରିବା ଉଚିତ । ସମାଚରେତ୍ = ସମ୍ୟକ୍ ଆଚରଣ କରିବା ଉଚିତ।

ଅନୁବାଦ – କେହି ଉପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର ଓ ଅପକାର କଲେ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟପକାର କରିବା ଉଚିତ, କେହି ହିଂସା କଲେ ତା’ର ପ୍ରତିହିଂସା କରିବା ଉଚିତ । ଦୁଷ୍ଟ ସହିତ ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ କରିବା ଉଚିତ । ଏଥ‌ିରେ (ମୁଁ) କୌଣସି ଦୋଷ ଦେଖୁନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଦୁଷ୍ଟ, ପ୍ରତିକୃତି, ପ୍ରତିହିଂସିତାଂ, ଦୋଷମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କୃତେ, ହିଂସିତେ, ଦୁଷ୍ଟ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କୃତିମ୍ = କୃ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଦୋଷମ୍ = ଦୁଷ୍ + ଘଞ୍ଜ୍ । ଦୁଷ୍ଟମ୍ = ଦୁଷ୍ + କ୍ତ ।

Text – 25

तत्त्वया ……………………………. सानन्दमिदमाह-

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କୁଳକ୍ଷୟଃ = ବଂଶନାଶ । ପୁନଃ = ପୁଣି । ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଶୁଣି । ଶୋକାବିଷ୍ଟ = ମନଦୁଃଖରେ । ଯଥାଯାତମାର୍ଗେଣ = ଯେଉଁ ବାଟରେ ଯାଇଥିଲେ । ନିଷ୍ଠାନ୍ତଃ = ଫେରିଲେ । ତୃପ୍ତ = ଆନନ୍ଦିତ ହେଲା । ନିଷ୍କ୍ରମ = ବାହାରି । ସାନନ୍ଦମ୍ = ଆନନ୍ଦର ସହିତ । ଆହ = କହିଲା ।

ଅନୁବାଦ – ତୁ ମୋର ବଂଶନାଶ କରିଥିଲୁ, ମୁଁ ସେହିପରି ତୋର ବଂଶନାଶ କଲି । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କୋପାବିଷ୍ଟ ହୋଇ ପାଦରେ ଚାଲି ଚାଲି ଯେଉଁ ମାର୍ଗରେ ଆସିଥିଲେ ସେହି ମାର୍ଗରେ ଫେରିଗଲେ । ରାଜା ଚାଲିଯିବା ପରେ ରାକ୍ଷସ ତୃପ୍ତ ହୋଇ ଜଳ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଆନନ୍ଦରେ କହିଲା –

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୁନସ୍ତବେତି = ପୁନଃ + ତବ + ଇତି । ଅଥୈତଦାକର୍ୟ୍ଯ = ଅଥ + ଏତତ୍ + ଆକର୍ଯ୍ୟ । ଶୋକାବିଷ୍ଟ = ଶୋକ + ଆଦିଷ୍ଟ । ପଦାତିରେକାକୀ = ପଦାତିଃ + ଏକାକୀ। ରାକ୍ଷସପ୍ତା = ରାକ୍ଷତଃ + ତୃପ୍ତ । ଜଳାନିଷ୍କ୍ରମ୍ୟ ଜଳାତ୍ + ନିଷ୍କ୍ରମ । ସାନନ୍ଦମିଦମାହ = ସାନନ୍ଦମ୍ + ଇଦମ୍ + ଆହ ।

ସମାସ – କୁଳକ୍ଷୟୀ = କୁଳସ୍ୟ କ୍ଷୟଃ ( ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶୋକାବିଷ୍ଟ = ଶୋକେନ ଆବିଷ୍ଟୀ (ତୃତୀୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) । ସାନନ୍ଦମ୍ = ଆନନ୍ଦେନ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରାଜା, ଶୋକାବିଷ୍ଟ, ପଦାତିଃ, ଏକାକୀ, ରାକ୍ଷସ = କଉଁରି ୧ ମା । କୁଳକ୍ଷୟ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ତୃୟା, ମୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ମାର୍ଗଣ = ମାର୍ଗବାଚକ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ୩ୟା । ଜଳାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତସ୍ମିନ୍, ଭୂପତୌ, ଗତେ = ଭାବେ ୭ମୀ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – କୃତଃ = କୃ + କ୍ତ । ଆକର୍ୟ୍ଯ = ଆ + କର୍ଣ୍ଣ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆବିଷ୍ଟ = ଆ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ନିଦ୍ରାତଃ = ନିଃ + କ୍ରମ୍ + କ୍ତ । ତୃପ୍ତ = ତୃପ୍ + କ୍ତ । ନିଷ୍କ୍ରମ୍ୟ = ନିଃ + କ୍ରମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

Text – 26

हतः शत्रुः कृतं मित्रं रत्नमाला न हारिता ।
नानास्वादितं तोयं साधु भो बटवानर ! ॥ १२ ॥

ହତଃ ଶତ୍ରୁ କୃତଂ ମିରଂ ରତ୍ନମାଳା ନ ହାରିତା ।
ନାଳେନାସ୍ୱାଦିତଂ ତୋୟଂ ସାଧୁ ଭୋ ବଟବାନର ! ॥ ୧୨ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ଭୋ ବଟବାନର ! ସାଧୁ, ନାଳେନ ତୋୟମ୍ ଆସ୍ବାଦିତଂ, ଶତଃ ହତଃ, ମିତ୍ର କୃତମ୍, ରତ୍ନମାଳା ନ ହାରିତା (ଚ୍ଚ)।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସାଧୁ = ଉତ୍ତମ ବା ଧନ୍ୟ । ନାଳେନ = ପଦ୍ମନାଡ଼ଦ୍ଵାରା । ତୋୟମ୍ = ଜଳ । ଆସ୍ଵାଦିତମ୍ = ପିଇଅଛି । ହତଃ = ମରାଯାଇଛି । ନ ହାରିତା = ହରାଇ ନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ହେ ବାନର ତୁମେ ଧନ୍ୟ ! ପଦ୍ମନାଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ଜଳ ପିଇ ତୁମ ଶତ୍ରୁକୁ ବିନାଶ କରିଅଛ । ମୋତେ ମିତ୍ର କରିପାରିଛି ଓ ରତ୍ନମାଳାକୁ ମଧ୍ଯ ହରାଇ ନାହଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନାଳେନାସ୍ୱାଦିତମ୍ = ନାଜେନାସ୍ୱାଦିତମ୍ = ନାଳେନ + ଆସ୍ଵାଦିତମ୍ ।

ସମାସ – ରତ୍ନମାଳା = ରତ୍ନସ୍ୟ ମାଳା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭୋ ବଟବାନର ! , ସାଧୁ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ଶତ୍ରୁ, ମିତ୍ର, ରତ୍ନମାଳା = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଆସ୍ଵାଦିତଂ, ତୋୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ନାଜେନ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ହତଃ = ହନ୍ + କ୍ତ । କୃତମ୍ = କୃ + କ୍ତ । ହାରିତା = ଦୃ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ + ଟାପ୍ ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Odia Solutions Chapter 14 କାଠ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Odia Solutions Chapter 14 କାଠ

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ପ୍ରଶ୍ନାବଳୀର ଉତ୍ତର

ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

Question ୧।
ଚିରାକାଠ କିଣିବା ଅପେକ୍ଷା ଗୋଦାମରୁ କେଉଁ କାଠ କିଣିବା ଲାଭଜନକ ହେବ ବୋଲି ଲେଖକ ନିଷ୍ପଭି ନେଲେ ?
Answer:
ଚିରାକାଠ କିଣିବା ଅପେକ୍ଷା ଗୋଦାମରୁ ଗୋଟିଏ ଗଡ଼ ବା ମୁଣ୍ଡାକାଠ କିଣି ଚିରାଇବା ଲାଭଜନକ ହେବ ବୋଲି ଲେଖକ ନିଷ୍ପଭି ନେଲେ।

Question ୨।
କେଉଁ କାଠଗୋଦାମରୁ କାଠ ଅଣାଯାଇଥିଲା ?
Answer:
ଭାରତ କାଠ ଗୋଦାମରୁ କାଠ ଅଣାଯାଇଥିଲା

Question ୩।
କିଣାଯାଇଥିବା କାଠର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
କିଣାଯାଇଥ‌ିବା କାଠର ନାମ ଧଅ କାଠ ।

Question ୪ ।
ଲେଖକ କେଉଁ ରାଜ୍ୟର ଲୋକ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ?
Answer:
ଲେଖକ ଜଙ୍ଗଲ ରାଜ୍ୟର ଲୋକ ବା ଜଙ୍ଗଲ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜନ୍ମହୋଇ ବଢ଼ିଥିବା ଲୋକ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ।

Question
ହଠାତ୍ କିଏ ଭୋ ଭୋ ହୋଇ ଭୁକି ଉଠିଲା ?
Answer:
ହଠାତ୍ ଲେଖକଙ୍କର ପୋଷା କୁକୁର ମୋତି ଭୋ ଭୋ ହୋଇ ଭୁକି ଉଠିଲା ।

Question ୬।
ଗୁଦାମରେ କୁଇଣ୍ଟାଲ କାଠ କାଟିବାକୁ କେତେ ଦିଆଯାଏ ?
Answer:
ଗୁଦାମରେ କୁଇଣ୍ଟାଲ କାଠ କାଟିବାକୁ ଦୁଇ ଟଙ୍କା ଦିଆଯାଏ ।

Question ୭ ।
କାଠୁରିଆର ଘର କେଉଁଠି ?
Answer:
କାଠୁରିଆର ଘର ମୟୂରଭଞ୍ଜର ବେତନଟା ପାଖରୋ

Question ୮।
କାଠୁରିଆର ଛୁଆମାନେ ପାଠ ନ ପଢ଼ିଲେ କ’ଣ କରିବେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆର ଛୁଆମାନେ ପାଠ ନ ପଢ଼ିଲେ ସଡ଼କ କାମ ଓ ଜମିଚାଷ ସହିତ, ବାବୁମାନଙ୍କର ଘରକାମ କରିବେ ।

Question ୯୮
କାଠୁରିଆକୁ ହିତକଥା ନ ପଚାରି ବା ନ ଶୁଣାଇ ଲେଖକ କ’ଣ ଦେଖିବାକୁ ଲାଗିଲେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆକୁ ହିତକଥା ନ ପଚାରି ବା ନ ଶୁଣାଇ ଲେଖକ କାଠକଟା ଚାତୁରୀ ସହିତ, ନିଜ ସୁବିଧା ଅନୁଯାୟୀ, କିପରି କାଠ ଚିରାହେବ ଦେଖିବାକୁ ଲାଗିଲେ ।

Question ୧୦ ।
କିଏ ଡେଇଁ ପଡ଼ି ଆଧୁନିକ କ୍ଳିଷ୍ଟ ଅବୋଧ କବିତାକୁ ତନ୍ତ୍ର ତନ୍ତ୍ର ବିଶ୍ଳେଷର କରି ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ସାରତତ୍ତ୍ଵ ପ୍ରକଟ କରନ୍ତି ?
ଭ-
ପୋଖତ ସମାଲୋଚକ ଡେଇଁ ପଡ଼ି ଆଧୁନିକ କ୍ଳିଷ୍ଟ ଅବୋଧ କବିତାକୁ ତନ୍ନତନ୍ନ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ଅନ୍ତର୍ନିହିତ

Question ୧୧ ।
କାଠୁରିଆ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆଗ୍ରହରେ ଗ୍ରନ୍ଥିକ ଶିରାଳ କାଠକୁ ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ କରି କ’ଣ ବାହାର କରିଦେଉଥିଲା ?
Answer:
କାଠୁରିଆ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆଗ୍ରହରେ ଗ୍ରନ୍ଥିକ ଶିରାଳ କାଠକୁ ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ କରି ମଞ୍ଜ ବାହାର କରି ଦେଉଥିଲା ।

Question ୧୨ ।
କେତେ ଘଣ୍ଟା ଭିତରେ କାଠୁରିଆ ଅଧାଅଧ୍ କାଠ ଚିରିଦେଲା ?
Answer:
ଘଣ୍ଟାଏ ଦେଢ଼ ଘଣ୍ଟା ଭିତରେ କାଠୁରିଆ ଅଧାଅଧ୍ କାଠ ଚିରିଦେଲା ।

Question ୧୩।
କାଠୁରିଆଠୁଁ କ’ଣ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଲେଖକ ଜଗି ବସିଥିଲେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆଠୁଁ ଉପଯୁକ୍ତ କାମ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଲେଖକ ଜଗି ବସିଥିଲେ ।

Question ୧୪ ।
ଚିରାକାଠଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଥ‌ିବା ସତ୍ତ୍ବେ ଲେଖକ କାଠୁରିଆକୁ କ’ଣ କହିଲେ ?
Answer:
ଚିରାକାଠଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଥିବା ସତ୍ତ୍ବେ ଲେଖକ କାଠୁରିଆକୁ ତାଙ୍କ ଛୋଟ ଚୁଲିରେ ଜଳିବା ମୁତାବକ ଆହୁରି

Question ୧୫ ।
ପ୍ରତିଥର ଚୋଟ ସାଙ୍ଗକୁ କାଠୁରିଆ ପାଟିରୁ କେଉଁ ଶବ୍ଦ ବାହାରୁଥାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତିଥର ଚୋଟ ସାଙ୍ଗକୁ କାଠୁରିଆ ପାଟିରୁ ପରିଶ୍ରମଜନିତ ଏଁ ଏଁ ଶବ୍ଦ ବାହାରୁଥାଏ ।

Question ୧୬ ।
କୁରାଢ଼ିଟି କେତେ କିଲ ଲୁହାରେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
କୁରାଢିଟି ଦୁଇ କିଲ ଲହାରେ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା।

Question ୧୭ ।
ଲେଖକ ଦେଖି କାଠୁରିଆର କ’ଣ ଏକାଠି ଲାଗିଯାଇଛି ?
Answer:
ଲେଖକ ଦେଖ‌ିଲେ କାଠୁରିଆର ପେଟ ପିଠି ଏକାଠି ଲାଗିଯାଇଛି ।

Question ୧୮।
କାଠୁରିଆ ସକାଳୁ କ’ଣ ପିଇ ଆସିଥିଲା ?
Answer:
କାଠୁରିଆଟି ଅଭାବୀ ଲୋକ ହୋଇଥିବାରୁ, ସେ ସକାଳୁ କେବଳ ତୋରାଣି କଂସାଏ ପିଇ ଆସିଥିଲା ।

Question ୧୯ ।
ରୋଷେଇ ଘରଆଡ଼ୁ ମହକ ଶୁଙ୍ଘି ଲେଖକ୍ କ’ଣ ଖାଇବାକୁ ଘର ଭିତରକୁ ଗଲେ ?
Answer:
ରୋଷେଇ ଘରଆଡ଼ୁ ମହକ ଶୁଙ୍ଘି ଲେଖକ ମୁଢ଼ି ସହିତ କଷାମାଂସ ଖାଇବାକୁ ଘର ଭିତରକୁ ଗଲେ ।

Question ୨୦ ।
ଚାକର ପିଲାଟିର ନାଁ କ’ଣ ?
Answer:
ଚାକର ପିଲାଟିର ନାଁ ଚୈତନ ।

Question ୨୧ ।
କାହା ପାଦରେ ଚେନାଚୋପରା କାଠସବୁ ଫୁଟିଯିବ ବୋଲି ଲେଖକ କହିଲେ ?
Answer:
ତାଙ୍କ ପୋଷା କୁକୁର ମୋତି ପାଦରେ ବ୍ଲେଚୋପରା କାଠସବୁ ଫୁଟିଯିବ ବୋଲି ଲେଖକ କହିଲେ ।

Question ୨୨ ।
କାଠୁରିଆ ହାତକୁ ଦିଖଣ୍ଡ ଦି’ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ ବଢ଼ାଇଦେଇ ଲେଖକ ତାକୁ କେତେ ପଇସା ମାଗିଲେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆ ହାତକୁ ଦିଖଣ୍ଡ ଦି’ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ ବଢ଼ାଇ ଦେଇ ଲୋକ ତା’କୁ ଚାରିଅଣା ପଇସା ମାଗିଲେ ।

Question ୨୩ ।
ଲେଖକଙ୍କ କେଉଁ ପଦିଏ କଥାରେ କାଠୁରିଆ ଲାଲ ଲାଲ ଆଖୁ ଚାହିଁଲା ?
Answer:
ଲେଖକ କାଠୁରିଆକୁ ତା’ ଉପରେ ତାଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ ନାହିଁ ବୋଲି କହିବାରୁ, କାଠୁରିଆ ଲାଲ୍ ଲାଲ୍ ଆଖ୍ୟାରେ ଚାହିଁଲା ।

Question ୨୪ ।
କାଠୁରିଆ ଲେଖକଙ୍କ ପ୍ରତି କି ଭାବ ରଖୁଥ‌ିବା କଥା ଲେଖକ ଭାବିଥିଲେ ?
Answer:
କାଠୁରିଆ ଲେଖକଙ୍କ ପ୍ରତି ଆଉ ଗୋଟାଏ ଧଅ କାଠଗଡ଼ ରହିଗଲାର ଭାବ ରଖୁଥିବା କଥା ଲେଖକ ଭାବିଥିଲେ ।

Question ୨୫ ।
କାହା ହାତରେ ନୋଟ୍ ଦିଟା କାଠୁରିଆ ପାଖକୁ ଲେଖକ ପଠାଇ ଦେଇ କବାଟ ବନ୍ଦ କରିଦେଲେ ?
Answer:
ଚୈତନ ହାତରେ ନୋଟ୍ ଦିଟା କାଠୁରିଆ ପାଖକୁ ଲେଖକ ପଠାଇ ଦେଇ କବାଟ ବନ୍ଦ କରିଦେଲେ ।

ପରୀକ୍ଷା ଉପଯୋଗୀ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

(A) ।ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

Question ୧।
ଗାଳ୍ପିକ କେଉଁଠାରୁ ଓ କେତେ ପରିମାଣର ଗଣ୍ଡିକାଠ ଆଣିଲେ ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକ ଭାରତ କାଠ ଗୋଦାମରୁ ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ ଗଣ୍ଡି କାଠ ଆଣିଲେ ।

Question ୨ ।
ଗୋଦାମବାଲା କାଠ ବିଷୟରେ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କୁ କ’ଣ ସୂଚନା ଦେଲା ?
Answer:
ଗୋଦାମବାଲା କାଠ ବିଷୟରେ କହିଲା ଯେ, ଏହି ଧଅ ମୁଣ୍ଡା କାଠ ଧୂଆଁ ନହୋଇ ବାରୁଦ ପରି ଜଳିବ ।

Question ୩ ।
ଗାଳ୍ପିକ ଧଅ କାଠକୁ କାହିଁକି ପସନ୍ଦ କଲେ ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକ ଜଙ୍ଗଲ ରାଜ୍ୟର ଲୋକ ହୋଇଥିବାରୁ ଧଅ କାଠ ଘରଦ୍ଵାର କଳା ନ ହୋଇ ଫୁର୍ ଫୁର୍ ହୋଇ ଜଳିବ ବୋଲି ପସନ୍ଦ କଲେ ।

Question ୪।
ଗାଳ୍ପିକ କାହିଁକି ଚିରା କାଠ ଅପେକ୍ଷା ଗଡ଼ କାଠ କଣିବା ପାଇଁ ନିଷ୍ପତି ନେଲେ ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକ ଚିରା କାଠ ଅପେକ୍ଷା ଗୋଦାମରୁ ଗଡ଼କାଠ ଆଣି ଚିରିଲେ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଲାଭଜନକ ହେବ ବୋଲି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲେ ।

Question ୫।
ମୋତି ଭୋ ଭୋ ଭୁକି ଉଠିଲା କାହିଁକି ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଦରବୁଢ଼ା କାଠ ଚିରାଳି କାନ୍ଧରେ କୁରାଢ଼ି ପକାଇ ସଡ଼କରୁ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ଢଳି ଢଳି ଆସୁଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ମୋତି ଭୋ ଭୋ ହୋଇ ଭୁକି ଉଠିଲା ।

Question ୬ ।
ଗାଳ୍ପିକ ସାନ୍ତାଳଙ୍କ ବିଷୟରେ ମନେ ମନେ କ’ଣ ଭାବିଲେ ?
Answer:
ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ସାନ୍ତାଳମାନଙ୍କ ପାଇଁ କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏମାନେ ଭାଷାକୁ ଭଲ ଭାବରେ ଶିଖ୍ ପାରିଲେ ନାହିଁ ବୋଲି ଗାଳ୍ପିକ ମନେ ମନେ ଭାବିଲେ ।

Question ୭ ।
ଗାଳ୍ପିକ ଖତେଇ ହୋଇ କାଠ ଚିରାଳିର ଗଳା
Answer:
ଗାଳ୍ପିକ ଖତେଇ ହୋଇ କାଠ ଚିରାଳିର ଗଳା କହିଲେ, ‘‘ହଁ ହଁ, କାଟିବି, କାଟିବି; କେତେ ନେବୁ ?””

Question ୮ ।
କାଠ ଚିରାଳି କେତେ ଟଙ୍କାରେ କାଠ କାଟିବା ପାଇଁ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କୁ କହିଛି ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳି ଗୋଦାମ ଦରରେ ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ୍ କାଠକୁ ଚିରିଦେଲେ ଚାରି ଟଙ୍କା ନେବ ବୋଲି ଗାଳ୍ପିକଙ୍କୁ କହିଛି ।

Question ୯ ।
ଲେଖକଙ୍କର କାଠ ଚିରାଳିଙ୍କ ଉପରେ ସନ୍ଦେହ ହେଲା କାହିଁକି ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳିର ବୟସ୍କ ଓ ଚେହେରାରୁ ତା’ର ପାରିବା ପଣିଆ ଉପରେ ଲେଖକଙ୍କର ସନ୍ଦେହ ହେଲା ।

Question ୧୦ ।
କାଠ ଚିରାଳି ଏହି କାଠ ଚିରିବାରେ ତା’ର କ୍ଷତି ହେବ ବୋଲି କାହିଁକି କହିଛି ?
Answer:
କାଠଟି ମଞ୍ଜ, ଗଣ୍ଠିଆ, ଚେମେଡ଼ା, ଟାଣ ଧଅ କାଠ ହୋଇଥିବାରୁ ତାକୁ କାଟିବାକୁ ଅଧିକ ପରିଶ୍ରମ ଓ ଅଧ୍ଵ ସମୟ ଲାଗିବ, ତେଣୁ ସେ ତା’ର କ୍ଷତି ବୋଲି କହିଲା ।

Question ୧୧ ।
ବାବୁ କାଠଟିକୁ ଛୋଟ ଓ ପତଳା କରି କାଟିବାକୁ କହିଲେ କାହିଁକି ?
Answer:
ବାବୁଙ୍କର ଚୁଲି ସାନ ହୋଇଥିବାରୁ ବଡ଼ କାଠ ଜଳାଇବା କଷ୍ଟ ହେବ, ତେଣୁ ସେ କାଠଟିକୁ ଛୋଟ ଓ ପତଳା କରି କାଟିବାକୁ କହିଥିଲେ ।

Question ୧୨ ।
‘କାଠ’ ଗଳ୍ପରେ କେଉଁ କଥା ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି ?
Answer:
‘କାଠ’ ଗଳ୍ପରେ ଆଧୁନିକ ମଣିଷର ସ୍ୱାର୍ଥ ଓ ଶଠତାର ଚିତ୍ର ଏବଂ ସମାଜର ନିମ୍ନବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କର ସରଳତା ଓ ସ୍ଵାଭିମାନର ସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି ।

Question ୧୩ ।
କାଠ କାଟିବା ଅବସରରେ କାଠୁରିଆ ବାବୁଙ୍କୁ କ’ଣ ପ୍ରକାଶ କରିଛି ?
Answer:
କାଠ କାଟିବା ଅବସରରେ କାଠୁରିଆ ତା’ର ଜୀବନରେ ଘଟିଯାଇଥିବା ଘଟଣାକୁ ସରଳ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛି ।

Question ୧୪ ।
କାଠ ଚିରାଳିଟି କିପରି ନିଜକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି କୁରାଢ଼ି ଧଇଲା ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳି ଦୁଇ ପରସ୍ତ କରି ଘୋଡ଼ିହୋଇଥବା ଅଳ୍ପ ଓସାର ନାଲିଧଡ଼ିର ଶାଢ଼ିଟାକୁ ଦେହରୁ କାଢ଼ି ପାଖ ବେଗୁନିଆଁ ଗଛ ଡାଳରେ ଲଟକାଇ କାନିର ଗଣ୍ଠି ଫିଟାଇ ଦୋକତା ଚୂନ ବାହାର କରି କଳରେ ଜାକି କୁରାଢ଼ି ଧରିଲା ।

Question ୧୫ ।
ଏକାଦିନରେ କାଠ ଚିରାଳିର କିଏ ସବୁ ମରିଗଲେ ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳିର ଡଗର ଡାଗର ପୁଅ ଦୁଇଟା, ଏହାର ଆଗ ସ୍ତ୍ରୀଟା ଏକାଦିନରେ ମରିଗଲେ ।

Question ୧୬ ।
କାଠି ଚିରାଳିର ରୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖୁ ସେଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଗାଳ୍ପିକ କ’ଣ ଉପଲବ୍ଧି କଲେ ?
Answer:
କାଠି ଚିରାଳିର ରୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖୁ ସେଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଗାଳ୍ପିକ ତାକୁ ସଜାଗ ସଚେତନ କରି ଉସୁକାଇ ବଡ଼ ଭୁଲ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି ଉପଲବ୍ଧି କଲେ ।

Question ୧୭ ।
କାଠ ଚିରାଳିଟି ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଉପରେ ଉତ୍ୟକ୍ତ ଓ ଉତ୍‌କ୍ଷିପ୍ତ ହେବ କାହିଁକି ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ କାଠ ଚିରାଳିଟି ବୁଝିପାରିବ ଯେ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଆଚରଣ ଓ ବ୍ୟବହାରରେ ଆତ୍ମୀୟତା ବା ଆନ୍ତରିକତା ନ ଥାଇ କେବଳ ନିଜର ସ୍ୱାର୍ଥ ଓ ପ୍ରତାରଣା ଥିଲା, ସେ ସେତେବେଳେ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଉପରେ ଉତ୍ୟକ୍ତ ଓ ଉତ୍‌କ୍ଷିପ୍ତ ହେବ ।

Question ୧୮ ।
ଗାଳ୍ପିକକୁ କ’ଣ ଭାବି କାଠୁରିଆ ଚିରି ଦୁଇ ଫାଳ କରିଦେବ ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକଙ୍କୁ ଆଉ ଗୋଟେ ଧଅ କାଠଗଡ଼ ଭାବି ଦୁଇ କେଜିଆ କୁରାଢ଼ିରେ ହୁଏତ ତାଙ୍କ ଛାତି ମୁଣ୍ଡକୁ ଚିରି ଦୁଇ ଫାଳ

(B) ।ଗୋଟିଏ ପଦ ବା ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

Question ୧।
‘କାଠ’ ଗଳ୍ପର ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ

Question ୨ ।
ଗାଳ୍ପିକ ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ କେଉଁ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ?
Answer:
ଆଣ୍ଟିରୋମାଣ୍ଟିକ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ପାଇଁ

Question ୩ ।
କାଠ ଚିରାଳି ପାଟିରେ କ’ଣ ପକାଇ କାଠ କାଟିବାକୁ ବାହାରିଥିଲା ?
Answer:
ଦୋକତା ଚୂନ

Question ୪।
ଗାଳ୍ପିକ କାଠ ଗୋଦାମରୁ କେଉଁ ଗାଡ଼ିରେ କାଠ ଆଣିଥିଲେ ?
Answer:
ଠେଲା ଗାଡ଼ିରେ

Question ୫ ।
କେତେ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଅଧାଅଧ୍ କାଠ ଚିରିଦେଲା ?
Answer:
ଘଣ୍ଟାଏରୁ ଦେଢ଼ଘଣ୍ଟା ଭିତରେ

Question ୬ ।
କେଉଁଥରେ କାଠୁରିଆ କୁରାଢ଼ିର ମୁନକୁ ପଜାଉଥୁଲା
Answer:
ଗୋଟେ ଜିମା ପଥରରେ

Question ୭ ।
ଲେଖକ କାଠୁରିଆକୁ କ’ଣ ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ ?
Answer:
ଦୁଇ ଦିନର ବାସି ରୁଟି

Question ୮ ।
କାଠ ଚିରାଳିକୁ କେଉଁ ଲୋଟାରେ ଚୈତନ ପାଣି ପିଇବାକୁ ଦେଇଥୁଲା ?
Answer:
ଆଲୁମିନିୟମ ପାଇଖାନା ଲୋଟାରେ

Question ୯ ।
ଟୁକୁରା କାଠର ମୂଲ୍ୟ ପ୍ରାୟ କେତେ ହେବ ?
Answer:
ପ୍ରାୟ ଆଠ ଅଣା

Question ୧୦।
ଲୋଟାକୁ କାଠୁରିଆ କେଉଁଥରେ ମାଜି ଚିକ୍ ଚିକ୍ କରିଥିଲା ?
Answer:
ପାଉଁଶରେ

Question ୧୧ ।
କାହିଁକି ବଜାରରେ ଟଙ୍କା ଭଙ୍ଗାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି କାଠୁରିଆ କହିଥିଲା ?
Answer:
ରବିବାର ବଜାର ବନ୍ଦ ଥ‌ିବାରୁ

Question ୧୨ ।
ଗାଳ୍ପିକ କାହାର ରୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତି ଦେଖୁଲେ ?
Answer:
ପଖାଳ ମୁଠାଏ

Question ୧୩ ।
କାଠଗଡ଼ଟି ଗୋଦାମରେ କେତେ ବର୍ଷ ହେଲା ପଡ଼ି ରହିଥିଲା ?
Answer:
ଦୁଇବର୍ଷ

Question ୧୪ ।
ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ କୁକୁରର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
ମୋତି

Question ୧୫ ।
ଲେଖକଙ୍କ ପୁଅ ଆଉ କେତେ ଅଣା କାଠ ଚିରାଳିକୁ ଦେବା କଥା କହିଲା ?
Answer:
ଚାରିଅଣା

Question ୧୬ ।
ଲେଖକଙ୍କ ପୁଅ କେଉଁଠି ଠିଆ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଦରଜା ପାଖରେ

Question ୧୭ ।
କାଠଗଡ଼ରେ କାଠ ଚିରାଳିର ପ୍ରଥମ ଚୋଟଟି ପ୍ରାୟ କେତେ ଇଞ୍ଚ ଭିତରକୁ ପଶିଗଲା ?
Answer:
ପ୍ରାୟ ଦୁଇ ଇଞ୍ଚ

Question ୧୮ ।
କାମ ସରିଲାପରେ ବାବୁ କେତେ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟି ଆଣି ଦେଲେ ?
Answer:
ଦୁଇଖଣ୍ଡ ଦୁଇ ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍

Question ୧୯ ।
କେଉଁ କାଠକୁ ସଜାଡ଼ି ରଖୁବାକୁ ବାବୁ ବରାତ କରିଛନ୍ତି ?
Answer:
ବୃକ୍ଷ ରାକ୍ଷସ

Question ୨୦ ।
ପୂର୍ବଥର କଟାଇଥିବା କାଠ ମାସକ ଜାଗାରେ କେତେ ଦିନ ଯାଇଥିଲା ?
Answer:
ଅଠେଇଶ ଦିନ

Question ୨୧ ।
ସାନ୍ତାଳ ଜାତ ଜମି ଜାଗା ଖୋଳିତାଡ଼ି ଯାହା କରିଥିଲେ କେଉଁମାନେ ତାକୁ ନେଇଗଲେ ବୋଲି କାଠି ଚିରାଳିଟି କହିଲା ?
Answer:
ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଭଳି ହାଟୁଆମାନେ

Question ୨୨ ।
କାଠ ଚିରାଳିର ସ୍ତ୍ରୀ ଆଉ ଛୁଆ ଦୁଇଟା କ’ଣ ଖାଇ କାମକୁ ଗଲେ ?
Answer:
ପଖାଳ ମୁଠାଏ

Question ୨୩ ।
କାଠ କଟାଳି କେତେ ଟଙ୍କାରେ କାଠ କାଟିବା ପାଇଁ ରାଜି ହେଲା ?
Answer:
ତିନିଟଙ୍କା ବାରଅଣାରେ

Question ୨୪ ।
‘କାଠ କାଟିବୁ ବାବୁ’ ଏ କଥା କିଏ ପଚାରିଲା ?
Answer:
କାଠ ଚିରାଳି

(C) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

Question ୧।
ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ କାଠ ଘର ସାମନା ପଡ଼ିଆରେ …………………. ରେ ଆଣି ପକାଗଲା ।
Answer:
ଠେଲାଗାଡ଼ିରେ

Question ୨।
……………………… କାଠ ଗୋଦାମରୁ କାଠ କିଣାଗଲା ।
Answer:
ଭାରତ

Question ୩।
କାଠ କୁଇଣ୍ଟାଲ ପ୍ରତି ଦର …………………… ଥିଲା ।
Answer:
ବାର ଟଙ୍କା

Question ୪ ।
ଲେଖକ କାଠ ଗୋଦାମରୁ …………………. କାଠ କିଶିଥ୍ ଲୋ
Answer:
ଧଅ

Question ୫।
………………………… ମାନଙ୍କର ହାଣ୍ଡିଆ ଖୁଆ, କୁକୁଡ଼ା ଲଢ଼େଇ, ଧୂମୂଷା ମାଦଳ ନ ସରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାଠ ଚିରା ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
Answer:
ସାନ୍ତାଳ

Question ୬ ।
କାଠ ଠାରୁ ………………………… ଚୁଲା ଶସ୍ତା ହେବ ବୋଲି ଗାଳ୍ପିକ କହିଛନ୍ତି ।
Answer:
ଗ୍ୟାସ

Question ୭।
ଗୋଦାମବାଲା ………………… ଆଡ଼େ ଦୋକାନ ଚାବି ଦେଇ ଯାଇଥିଲା ।
Answer:
ପାହାଡ଼

Question ୮ ।
କାଠ କଟାଳିର ଘର …………………….. ଜିଲ୍ଲାରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
Answer:
ମୟୂରଭଞ୍ଜ

Question ୯ ।
କାଠ କଟାଳିର କୁରାଢ଼ି ……………………… କିଲୋ ଲୁହାରେ ତିଆରି କରିଛି ।
Answer:
ଦୁଇ

Question ୧୦ ।
କାଠୁରିଆ ……………………….. ଗଛରୁ ଓଢ଼ଣି ଆଣି କୁରାଢ଼ି କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ପାଉଣା ପାଇଁ ଛିଡ଼ା ହେଲା ।
Answer:
ବେଗୁନିଆ ।

(D) ଠିକ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (✓) ଓ ଭୁଲ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (✗) ଲେଖ ।

୧ । କାଠ ଚିରାଳି ଶେଷରେ ଚାରି ଅଣା ନେବାକୁ ରାଜି ହେଲା ।
୨ । ମୋତି ଭୋ ଭୋ ଭୁକି ଉଠିଲା ।
୩ । ଶାଳ ଗଛରୁ ଓଢ଼ଣି ଆଣି କୁରାଢ଼ି କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ଛିଡ଼ା ହେଲା ପାଉଣାର ଆଶାରେ ।
୪। ମର ଡଗର ଡାଗର ପୁଅ ଦୁଇଟା ଆର ଆଗ ତିର୍ଲାଟା ଏକାଦିନରେ ମରିଗଲେ ।
୫। କାଠ ଚିରାଳିକୁ ଗାଳ୍ପିକ ମୁଢ଼ି, କଷା ମାଉଁସ ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ ।
୬ । ଢିଲା ଆଉ ଛୁଆ ଦୁଇଟା ପଖାଳ ମୁଠାଏ ଖାଇ କରି ସଡ଼ପ କାମକୁ ଗଲେ ।
୭ । ଗାଳ୍ପିକ କାଠ କୁଇଣ୍ଟାଲ ବାର ଟଙ୍କା ଦାମ୍‌ରେ କିଣିଲେ ।
୮ । ଗାଳ୍ପିକ ବର୍ଷାଦିନ ସକାଳୁଆକୁ ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ ।
୯ । ଆଦିବାସୀ କାଠ ଚିରାଳି ସରଳ ମଣିଷଟିଏ ।
୧୦ । ବିଶ୍ଵାସୀ ମଣିଷକୁ ଅବିଶ୍ୱାସୀ କହିଲେ, ତାର ଦେହ ଚହଲିଯାଏ ।
Answer:
୧ । କାଠ ଚିରାଳି ଶେଷରେ ଚାରି ଅଣା ନେବାକୁ ରାଜି ହେଲା । (✗)
୨ । ମୋତି ଭୋ ଭୋ ଭୁକି ଉଠିଲା ।(✓)
୩ । ଶାଳ ଗଛରୁ ଓଢ଼ଣି ଆଣି କୁରାଢ଼ି କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ଛିଡ଼ା ହେଲା ପାଉଣାର ଆଶାରେ । (✗)
୪। ମର ଡଗର ଡାଗର ପୁଅ ଦୁଇଟା ଆର ଆଗ ତିର୍ଲାଟା ଏକାଦିନରେ ମରିଗଲେ । (✓)
୫। କାଠ ଚିରାଳିକୁ ଗାଳ୍ପିକ ମୁଢ଼ି, କଷା ମାଉଁସ ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ । (✗)
୬ । ଢିଲା ଆଉ ଛୁଆ ଦୁଇଟା ପଖାଳ ମୁଠାଏ ଖାଇ କରି ସଡ଼ପ କାମକୁ ଗଲେ । (✓)
୭ । ଗାଳ୍ପିକ କାଠ କୁଇଣ୍ଟାଲ ବାର ଟଙ୍କା ଦାମ୍‌ରେ କିଣିଲେ । (✓)
୮ । ଗାଳ୍ପିକ ବର୍ଷାଦିନ ସକାଳୁଆକୁ ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ । (✗)
୯ । ଆଦିବାସୀ କାଠ ଚିରାଳି ସରଳ ମଣିଷଟିଏ । (✓)
୧୦ । ବିଶ୍ଵାସୀ ମଣିଷକୁ ଅବିଶ୍ୱାସୀ କହିଲେ, ତାର ଦେହ ଚହଲିଯାଏ । (✗)

(E) ସ୍ତମ୍ଭ ମିଳନ କର ।

Question 1
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ସମ୍ପର୍କ ଥିବା ଶବ୍ଦକୁ ଯୋଡ଼ି ଲେଖ ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଧୁମୁଷା	ଶାତ
କଣିକଶି	କାଠ
ଧଅ	କିତାବ
ହିସାବ	ମାଦଳ
ଭଗର ଭାଗର	ପୁଅ

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଧୁମୁଷା	ମାଦଳ
କଣିକଶି	ଶାତ
ଧଅ	କାଠ
ହିସାବ	କିତାବ
ଭଗର ଭାଗର	ପୁଅ

Question 2
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦ ସହିତ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ସମ୍ପର୍କ ଥିବା ଶବ୍ଦକୁ ଯୋଡ଼ି ଲେଖ ।

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଧକକାଠ	କୁକୁରପାଦ
ଭାରତ	ଏଲୁମିନିୟମ୍ ତିଆରି
ନାଲି ଧଡି	କାଠ ଖୋଦାମ
ମୋଟା	ଶାଢ଼ି
ଚେନାଚେପରା	ବାରୁଦ ପରି ଜଳିବା

Answer:

‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭ
ଧକକାଠ	ବାରୁଦ ପରି ଜଳିବା
ଭାରତ	କାଠ ଖୋଦାମ
ନାଲି ଧଡି	ଶାଢ଼ି
ମୋଟା	ଏଲୁମିନିୟମ୍ ତିଆରି
ଚେନାଚେପରା	କୁକୁରପାଦ

ଗାଳ୍ପିକ ପରିଚୟ ।

ଗାଳ୍ପିକ ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ସାହିତ୍ୟ ଜଗତର ଜଣେ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରତିଭା । ସାହିତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ନିଜର ରୁଦ୍ଧିମନ୍ତ ରଚନା ପାଇଁ ସେ ବେଶ୍ ସୁପରିଚିତ । ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲାର ବାରିପଦା ସହରର ଅନତିଦୂରରେ ପାନ୍ଧଡ଼ା ନାମକ ଗ୍ରାମରେ ସେ ୧୯୧୩ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସ ୨୬ ତାରିଖରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନମୟ ଜୀବନ ଜୀବିକାର ଝଡ଼ଝଞ୍ଜା ମଧ୍ଯରେ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ସ୍ନାଡକୋତ୍ତର ଡିଗ୍ରୀ ହାସଲ କରି ବାରିପଦା ରାଜାଙ୍କ ଅଧସ୍ତନ କର୍ମଚାରୀ ଭାବରେ ଚାକିରି ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲାର ଓଡ଼ିଶା ସହ ମିଶ୍ରଣ ‘ହେବାରୁ ତାଙ୍କୁ ‘ଭଞ୍ଜ ପ୍ରଦୀପ’ର ସମ୍ପାଦନା ଦାୟିତ୍ଵ ମିଳିବା ସହ ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟର ଅଧ୍ୟାପକ ଭାବରେ ସେ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ସୁନାମଧନ୍ୟ ବାଲେଶ୍ଵରର ଫକୀରମୋହନ କଲେଜରୁ ଅଧ୍ୟାପକ ଭାବେ ଅବସର ନେବା ପରେ ନିଜର ଦକ୍ଷତା ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନିଷ୍ଠା ପାଇଁ ସୋର କଲେଜରେ ପୁନର୍ବାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ହେବାର ସୌଭାଗ୍ୟ ଅର୍ଜନ କରିପାରିଥିଲେ ।

ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ଇଂରାଜୀ ଅଧ୍ୟାପକ ଓ ପରେ ପରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟଭାର ତୁଲାଇଲାବେଳେ ନିଜକୁ ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ ଶିକ୍ଷାବିତ୍, ପ୍ରଶାସକ ତଥା ଛାତ୍ରବତ୍ସଳ ଶିକ୍ଷକ ଭାବେ ପ୍ରମାଣିତ କରିଥିଲେ । ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ନିଜକୁ ବ୍ରତୀ କରିପାରିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଗଳ୍ପସମ୍ଭାର ଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ନିବିଡ଼ ମାନବିକତାର ମଧୁର ସମନ୍ଵୟ ସହ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତାର ଚିତ୍ର ବେଶ୍ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଓ ଆବେଗଧର୍ମୀ ଥିଲା । ସ୍ଵକୀୟ କଥାଶୈଳୀ ଓ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ସୂକ୍ଷ୍ମତା ତାଙ୍କ ଗଳ୍ପରେ ମାର୍ମିକ ଭାଷାରେ ପରିବେଷିତ ହୋଇପାରିଥିଲା ।ଶିକ୍ଷା ଓ ଶିକ୍ଷାୟତନ ମଧ୍ୟରେ ବାନ୍ଧି ନ ହୋଇ ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ନିଜକୁ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ମଧ୍ୟରେ ନିମଗ୍ନ ରଖ୍ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ଅନେକ କାଳଜୟୀ ସୃଷ୍ଟି । ସେ ଥିଲେ ଏକାଧାରାରେ ଜଣେ ଅଧ୍ୟାପକ, ଗାଳ୍ପିକ, ଲେଖକ, ସମାଲୋଚକ, ନାଟ୍ୟକାର ଓ କଥାକାର ।

ତାଙ୍କ ରଚିତ ଗଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ‘ଗୋଟାଏ ଆଳୁ’’, ‘ଗଙ୍ଗା ଓ ଗାଙ୍ଗୀ’’, ‘ଆକାଶୀଫୁଲ’’, ‘ନୀଡ଼ାଶ୍ରୟୀ’’, ‘‘ହାଇଦ୍ରାବାଦ ‘ଅଙ୍ଗୁର’’, ‘ମାଂସାସୀମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ’’, ‘ଅଜାଗା ଘାଆ’’, ‘ମେଜର ଅପରେସନ’’, ‘ଗରିବ ହଟାଓ’’ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗଳ୍ପ’ ଓ ‘ପୁଅ ପାଇଁ ଝିଅ’ ପ୍ରଭୃତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ସମାଜ ଉପଯୋଗୀ ସୃଷ୍ଟି । ନାଟକ ଓ ଏକାଙ୍କିକା ରଚନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସେ ବେଶ୍ ପାଠକୀୟ ଶ୍ରଦ୍ଧାଭାଜନ ହୋଇପାରିଥିଲେ । ବ୍ୟାସକବି ଫକୀରମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ ସାହିତ୍ୟକୃତି ଉପରେ ତାଙ୍କର ଆଲୋଚନା ମଧ୍ୟ ଅତି ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ହୋଇପାରିଥିଲା । କଥାକାର ତଥା ଗାଳ୍ପିକ ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ‘ ‘ଆଣ୍ଟିରୋମାଣ୍ଟିକ୍‌’ ଗଳ୍ପ ସଂକଳନ ପାଇଁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ ଦ୍ଵାରା ପୁରସ୍କାର ଲାଭ କରିପାରିଥିଲେ ।

କବିତାର ପ୍ଠଷ୍ଠଭୂମି

ଆଜିର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ପ୍ରବହମାନ ଘଟଣାବଳୀ ଚକ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷରେ ଅବହେଳିତ, ନିସ୍ପେଷିତ, ଲୁଣ୍ଠିତ ଓ ଅତ୍ୟାଚାରିତ ସମାଜର ନିମ୍ନବର୍ଗ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସରଳତାର ସୁଯୋଗ ନେଇ କିଭଳି ଆଧୁନିକ ଉଚ୍ଚବର୍ଗ ସ୍ବାର୍ଥ ଓ ଶଠତାଦ୍ୱାରା ତାଙ୍କୁ ପ୍ରତାରିତ କରେ ଏବଂ ଚାପା ଗୁଞ୍ଜରିତ ହେଉଥ‌ିବା ନିମ୍ନବର୍ଗର ସ୍ବାଭିମାନର ନିଚ୍ଛକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କିପରି ଅବଲୋକତ ହୁଏ, ତାହା କଥାକାର ଗାଳ୍ପିକ ପ୍ରଫେସର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ ଅତି ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ମାର୍ମିକ କଥ୍ତ ଭାଷାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି । ଗାଳ୍ପିକ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ କଥାବସ୍ତୁ ମାଧ୍ୟମରେ ଉଚ୍ଚବର୍ଗ ଓ ନିମ୍ନବର୍ଗର କଥୋପକଥନରୁ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମାଜର ବାସ୍ତବିକ ଚରିତ୍ରର ଚିତ୍ରଣ କରିଛନ୍ତି । ଉଚ୍ଚବର୍ଗ ନିମ୍ନବର୍ଗ ପ୍ରତି ଥିବା ହୀନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପ୍ରଣୋଦିତ ବ୍ୟବହାର କିଭଳି ମାଟି ମାଆର ନିପଟ ଏକ ଆଦିବାସୀ ସମାଜର ଏକ କାଠ ହଣାଳି |ଚିରାଳିର ମନୋଭାବରେ ଗଭୀର ରେଖାପାତ କଲା ଏବଂ ତା’ ଅନ୍ତରର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜର ସଜୋଟପଣିଆ ଓ ସ୍ବାଭିମାନସମୃଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିର ପରିଚୟ ଦେଲା, ତାହା କଥାକାର ତଥା ବିଶିଷ୍ଟ ଗାଳ୍ପିକଙ୍କ ଗଳ୍ପ ‘‘କାଠ’’ରେ ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ହୋଇପାରିଛି ।

ଗତ୍ତର ସାରକଥା:

‘କାଠ’ ଗଳ୍ପରେ କଥାକାର ବସନ୍ତ କୁମାର ଶତପଥୀ, ତଥାକଥ୍ତ ସଭ୍ୟ ଓ ନିଜକୁ ଚାଲାକ ବୋଲାଉଥ‌ିବା ମଣିଷଙ୍କର ସୁବିଧାବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ଅପରପକ୍ଷରେ ଯେଉଁମାନେ ପରିଶ୍ରମ କରି ବଞ୍ଚିବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ହୃଦୟରେ ରହିଥ‌ିବା ସରଳ ଭାବକୁ, ସେ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି । ଖଟି ଖାଉଥ‌ିବା, ପରିଶ୍ରମ କରି ଦୁଇ ପଇସା ରୋଜଗାର କରୁଥିବା ମଣିଷମାନେ, ଦିହ ମେହନତ କରି ବଞ୍ଚନ୍ତି, ହେଲେ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ୱାଭିମାନକୁ ସେମାନେ କେବେହେଲେ ତଳେ ପକାଇଦେବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ନାହିଁ । ସହଜ ସରଳଭାବରେ ପରିଶ୍ରମ
କରି ମୂଲ ମାଗନ୍ତି, ଠକି କିମ୍ବା ଧପେଇ ନେବାକୁ ଉଚିତ ମନେକରନ୍ତି ନାହିଁ । ଯେତେବେଳେ ସେମାନଙ୍କୁ କେହି ମୂଲଚାଲ କରି ଠକିବାକୁ ଚାହେଁ, ସେତେବେଳେ ସେମାନେ ସବୁକିଛି ଛାଡ଼ିଦେଇ ଯିବାକୁ ସୁଦ୍ଧା ପଛାନ୍ତି ନାହିଁ । ଗଳ୍ପଟିରେ ଗାଳ୍ପିକ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସଭ୍ୟ ମଣିଷମାନଙ୍କର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ବିଚାରବୋଧକୁ ଦେଖାଇଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ଗଳ୍ପପୁରୁଷ ଯାଇଛନ୍ତି ଜାଳେଣି କାଠ କିଣିବାପାଇଁ । ବହୁ ହିସାବ କିତାବ ଓ ତର୍କ ବିତର୍କ ପରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛନ୍ତି, ଚିରାକାଠ ଅପେକ୍ଷା ଗୋଦାମରୁ ଗଡ଼ ବା କାଠମୁଣ୍ଡା କିଣି ଆଣି ଚିରିଲେ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଲାଭଜନକ ହେବ । ସେହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ

ସେ ଗୋଦାମରୁ ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ ବିଶିଷ୍ଟ ଗଣ୍ଡିକାଠ ଆଣି ଘରପାଖ ପଡ଼ିଆରେ ପକାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେହି କାଠଗଣ୍ଡି କିଣିବା ପୂର୍ବରୁ ଗୋଦାମବାଲା କହିଛି, ସେହି କାଠଟି ଦୁଇ ବର୍ଷ ତଳର କାଠ । ଶୁଖି ଠଣ୍ ଠଣ୍ ହୋଇଯାଇଛି । ସେହି କାଠକୁ ନେଇ ଚିରାଇଦେଲେ, ଭଲ ଜାଳେଣି ହେବ । ବାରୁଦ ପରି ଜଳିବ । ଅନ୍ୟ କାଠ କମ୍ ପଇସା ହେଲେ ବି, କଞ୍ଚା ପଡ଼ିବ, ଭଲ ଜଳିବ ନାର୍ହି ବରଂ ଧୂଆଁ ହେବା

ଗଳ୍ପପୁରୁଷ ଥିଲେ ଜଙ୍ଗଲ ରାଜ୍ୟରେ ଜନ୍ମିଥିବା ଓ ବଢ଼ିଥିବା ମଣିଷ । ସେ ଜାଣିଛନ୍ତି କେଉଁ କାଠ କିପରି ଜଳିବ । ଅଧିକ ପଇସା ପଛେ ପଡ଼ୁ ଯେଉଁ କାଠ ଭଲ ଜଳିବ, ଧୂଆଁ ହେବ ନାହିଁ, ଘର ଅଳନ୍ଧୁ ହେବ ନାହିଁ, ସେହିଭଳି ଶୁଖୁଲା ଗଣ୍ଡିକାଠକୁ ସେ ବାଛିଛନ୍ତି । କାଠ ସପ୍ତାହ ହେଲା ଆସିଲେ ବି ଚିରିଲାବାଲାଙ୍କର ଦେଖା ନଥିଲା । କାରଣ ଯେଉଁ ଆଦିବାସୀ ସାନ୍ତାଳମାନେ କାଠ ଚିରନ୍ତି, ସେମାନେ ହାଣ୍ଡିଆଖିଆ, କୁକୁଡ଼ା ଲଢ଼େଇ, ଧୂମୂଷା ମାଦଳ ପର୍ବ ନସରିବା ଯାଏ କାମ କରିବାକୁ ଆସନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ସପ୍ତାହେ କାଳ କାଠ ଚିରାଳି ଲୋକଟିଏ ମିଳିବା କଷ୍ଟକର ହୋଇଛି । ଘରେ ଜାଳେଣି କାଠ ମଧ୍ଯ ସରିଯାଇଥାଏ । କାଠ ଚିରାହେଲେ ଚୁଲି ଜଳିବ ।

ସେଦିନ ଥାଏ ରବିବାର । ବାବୁ ଶୀତଦିନିଆ ସକାଳକୁ ବେଶ୍ ଉପଭୋଗ କରୁଥା’ନ୍ତି । ବାରଣ୍ଡାରେ ଆରାମ ଚେୟାର ପକାଇ, ଖରାଆଡ଼କୁ ପିଠିକରି ଖବରକାଗଜ ପଢୁଥା’ନ୍ତି । ଖବରକାଗଜରୁ ଆଦିବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ଗତ ତିରିଶ ବର୍ଷ ଭିତରେ କ’ଣ କ’ଣ ଉନ୍ନତିମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଛି, ତାହାର ବିବରଣୀ ଉପରେ ଆଖବୁଲେଇ ନେଉଥା’ନ୍ତି । ସେହି ସମୟରେ ମୋତି ଭୁକିବାରୁ, ସେ ଚମକି ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ଦେଖୁଛନ୍ତି, ବୁଢ଼ା କାଠଚିରାଳିଟିଏ ତାଙ୍କରି ଆଡ଼କୁ ଆସୁଛି । ସିଧା ଆସି ପଚାରିଛି, କାଠ ଚିରିବା ପାଇଁ । ତାହାର କଥା କହିବାର ସହଜ ସରଳ ଶୈଳୀ ବାବୁଙ୍କୁ ପସନ୍ଦ ଆସିନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ଖତେଇ ହେବା ଭଳି କହିଛନ୍ତି, କାଠ କାଟିଲେ କେତେ ପଇସା ନେବୁ ।

ଆଦିବାସୀ କାଠଚିରାଳି ସରଳ ମଣିଷଟିଏ । ସେ ବୁଝିପାରେନି ସଭ୍ୟ ମଣିଷର ବ୍ୟଙ୍ଗବିସ୍ତୂପକୁ । ବରଂ ସହଜ ସରଳଭାବେ ଦୁଇ କୁଇଣ୍ଟାଲ୍ କାଠ ଚିରିଦେଲେ, ଚାରି ଟଙ୍କା ନେବ ବୋଲି କହିଛି । ସେହି କାଠ ବଜାରରେ ଚିରିଲେ ଯେଉଁ ଚାରିଟଙ୍କା ପାଇଥା’ନ୍ତା, ସେହି ଚାରି ଟଙ୍କା ନେବାକୁ କହିଛି । ବାବୁ କିନ୍ତୁ କାଠଚିରାଳିର ପରିଶ୍ରମର ମୂଲଚାଲ କରିଛନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ହିସାବ କିତାବ କରି, ତିନି ଟଙ୍କା ଆଠଅଣ ନେବାକୁ କହିଛନ୍ତି । କାଠଚିରାଳିଟି ସରଳ ଭାବରେ ନିଜର ପରିସ୍ଥିତି କଥା ସୂଚିତ କରିଛି । ବାବୁଙ୍କୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି । କହିଛି, ଗୋଦାବବାଲା ନ ଥ‌ିବାରୁ ସେ ଏଠାକୁ ଆସିଛି ନୋହିଲେ ସେ ଆସିନଥା’ନ୍ତା ।

ଏହି ସମୟରେ ବାବୁଙ୍କ କଲେଜ ପଢୁଆ ପୁଅ କହିଛି, ଆଉ ଚାରି ଅଣା ଅଧିକ ନେଇ କାଠ ଚିରିଦେବାକୁ । ଏଥରେ ବାବୁ ବିରକ୍ତି ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି ପୁଅ ଉପରେ । ତଥାପି ସେତିକିରେ ଅର୍ଥାତ୍ ତିନିଟଙ୍କା ବାରଅଣାରେ କାଠ ଚିରିଦେବାକୁ କହିଛନ୍ତିା ମୂଲଚାଲପରେ କାଠୁରିଆଟି କାଠ କାଟିଛି । ବୟସ ଓ ପାରିବା ପଣିଆରେ ସନ୍ଦେହ ହେଲେ ବି ସେ ତା’ର ଅଭ୍ୟସ୍ତ ଶୈଳୀରେ କାଠ ଚିରିଛି । କାଠ ଚିରିବାବେଳେ କାଠ ଚେମଡ଼ା, ଟାଣୁଆ, ଚିରିଲେ ହାତ ଫୁଟୁକା ହୋଇଯିବ ବୋଲି କହିଛି । କାଠଚିରାର ଫାଳ ବଡ଼ ହେବାରୁ ବାବୁ ଆହୁରି ଛୋଟ କରିବାକୁ କହିଛନ୍ତି, ଠିକ୍ ରୂପେ କାମ ନେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି। ବାବୁଙ୍କର ଏପରି କଥାକୁ କାଠୁରିଆ ତାତ୍ସଲ୍ୟ କରିଛି । ସେ ସବୁ ଜାଣିଛି ବୋଲି ସଫେଇ ଦେଇ କହିଛି ।

କାଠ ଚିରିବା ଅବସରରେ, କାଠୁରିଆ ତା’ର ପରିଚୟ ଦେଇଛି । ଜୀବନରେ ଘଟିଯାଇଥବା ଦୁଃଖଦ ଘଟଣାକୁ ସହଜ ସରଳ ଭାବରେ ବଖାଣି ବସିଛି । ନିଜକୁ ବାବୁଙ୍କଠାରୁ ସାମାନ୍ୟ ବଡ଼ କରି ପ୍ରମାଣିତ କରିବାକୁ ଚାହିଁଛି । ତା’ ବିଚାରରେ ସେମାନଙ୍କ ପରିଶ୍ରମ ପାଇଁ ବାବୁମାନେ ସବୁ ସୁଖ ପାଉଛନ୍ତି । ବାବୁ, ଛୁଆଙ୍କୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇବା କଥା ପଚାରିବାରୁ, ସେ ‘କହିଛି, ତାଙ୍କ ପିଲା ପାଠ ପଢ଼ିଲେ ବାବୁଙ୍କର କାମ କରିବାପାଇଁ ଲୋକ ମିଳିବେ ନାହିଁ । ବାବୁଙ୍କ ସହିତ କାଠଚିରାଳିଟି ସୁଖ ଦୁଃଖ ହୋଇଛି । ନିଜର ସହଜ ସରଳ ବିଚାରବୋଧକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ତା’ର ଚଳଣିରେ ସେ ଖୁସିଥୁଲା ଭଳି ମନେହେ।ଇଛି

କାଠକୁ ଠିକ୍ ରୂପେ ବାଗେଇ ସାଗେଇ ଘଣ୍ଟାଏ ଦେଢ଼ଘଣ୍ଟାରେ କାଠୁରିଆ ଅଧାଅଧ୍ ଚିରିଦେଇଛି । ଲୋକଟି ଥକି ପଡ଼ିଲେ ବି ବାବୁ ତା’ଠାରୁ ଆହୁରି ଆହୁରି କାମ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଥା’ନ୍ତି । ଏପରିକି କୌତୂହଳବଶତଃ କୁରାଢ଼ିକୁ ଟେକି, କାଠ ଚିରିବାକୁ ଯାଇ ଅସଫଳ ହେଲେ ବି କାଠୁରିଆକୁ ପାରିଶ୍ରମିକ ଦେବାକୁ ସେ ଚାହିଁ ନାହାନ୍ତି । କାଠୁରିଆ କିନ୍ତୁ ସବୁକାମ ଠିକ୍ଠିକ୍ କରିବାର ପ୍ରୟାସ କରୁଥାଏ।

ବାବୁ ଦେଖୁଲେ କାଠୁରିଆର ପେଟ ପିଠିକୁ ଲାଗିଯାଉଛି । ତାକୁ ଖାଇବା କଥା ପଚାରିଛନ୍ତି ବାବୁ । ହେଲେ ଭଲ କରି ଗଣ୍ଡା ଖାଇବାକୁ ଦେବାକୁ ଚାହିଁ ନାହାଁନ୍ତି । ବରଂ ଦୁଇଦିନର ବାସିରୁଟି, ଯେଉଁ ରୁଟି ତାଙ୍କ ପୋଷାକୁକୁର ଖାଇବ ନାହିଁ, ସେହି ରୁଟି ଖାଇବାକୁ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏଲୁମିନିୟମ୍ ପାଇଖାନା ଲୋଟାରେ ପାଣି ପିଇବାକୁ ଦେଇଛନ୍ତି । ସେହି ରୁଟି ଖାଇ, ପାଇଖାନା ଲୋଟାରେ ପାଣି ପିଇ ମଧ୍ୟ ସେ କିଛି ଭାବିନାହିଁ ବରଂ ସେହି ଲୋଟାକୁ ପାଉଁଶ ପକାଇ ମାଜି ଚିକ୍‌ଚିକ୍ କରିଦେଇଛି । ବାବୁ ଗଲେ ଭାତ ଖାଇବାକୁ । ଦେଖାଇ ଦେଇଗଲେ କାଠସବୁ କାଠଘରେ ସଜାଡ଼ି ରଖିବାକୁ । ବାବୁ ରବିବାରର ଗରିଷ୍ଠ ଭୋଜନ ଖାଇ, ସିଗାରେଟ୍ ଖଣ୍ଡେ ଧରି ଗଲେ କାଠ ଦେଖିବାକୁ । ସବୁ ଠିକ୍ ରହିଥିବା ଦେଖିଛନ୍ତି । ଛୋଟ ଛୋଟ କାଠକୁ ସଜାଡ଼ି ରରାଦ କରିଛନ୍ତି।

ସବୁକାମ ସରିଲା ପରେ ବାବୁ ଆଣି ଦେଇଛନ୍ତି, ଦିଖଣ୍ଡ ଦି’ଟଙ୍କିଆ ନୋଟ୍ । ଚାରିଅଣା ପଇସା ଫେରାଇବାକୁ କହିଛନ୍ତି । କାଠୁରିଆଟି ନିଜର ଅସାମର୍ଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିଛି । ତଥାପି ବଜାରରୁ ଭଙ୍ଗେଇ ଆଣି ଚାରିଅଣା ପଇସା ଦେବାକୁ ବାବୁ ବାଧ୍ୟ କରିଛନ୍ତି । କାଠୁରିଆଟି କହିଛି, ଭବିଷ୍ୟତରେ ମୁଁ କାଠଚିରି ପଇସା ଶୁଝିଦେବ । ମାତ୍ର ବାବୁ କହିଛନ୍ତି, ‘ତୁ ଆସିବୁ ନ ଆସିବୁ କି ବିଶ୍ଵାସ’ ।

ବିଶ୍ଵାସୀ ମଣିଷକୁ ଅବିଶ୍ୱାସ କହିଲେ, ତା’ର ମୁଣ୍ଡ ଚହଲିଯାଏ । ସେ ଜାଣିପାରେ ସଭ୍ୟ ମଣିଷର ଶୋଷଣର କଥାକୁ । ତେଣୁ କାଠୁରିଆ ଆଖି ଲାଲ୍ ଲାଲ୍ କରି କହିଛି – “କି କହିଲୁ ବାବୁ ! କି ବିଶ୍ଵାସ ! ଏତେବେଳେଯାଏଁ ମତେ ଟେକାଟେକି କରି, ଭୁଲେଇ ବୁଲେଇ ତୋର ସବୁକାମ ଆଦାୟ କରିନେଲୁ। ମର ଜମିଜାଇଗା ବି ସବୁ ତମରମାନେ ନେଲା, ମର ନ କରିବା କାମ ବି କରିଦେଲି । ଦୁଇଟା ଶୁଖିଲା ରୁଟିଦେଲୁ ଯେ ଭାବିଛୁ ଢେର ଦେଲୁ । କହୁଛି କି ବିଶ୍ଵାସ ! ଆମର କି ମଣିଷ ନାଇଁ ବଣର ଭାଲୁ ହେଇଛି ? ପଇସାରେ ବଡ଼ ନୁକି ଦେଖେଇ ହେଉଛୁ । ମୁଁ ତୋର ଚାଲାକି ସବୁ ବୁଝିଛି । ନେ ତର ପଇସା ।”

ନୋଟ ଦୁଇଟାକୁ ବାବୁଙ୍କ ଆଡ଼କୁ କାଠୁରିଆ ଫୋପାଡ଼ି ଦେଇ, ଥମଥମ୍ କରି ଫାଟକ ପାରହୋଇ ସଡ଼କ ଧରିଛି । ବାବୁ କାଠୁରିଆର ବ୍ୟବହାରରେ ଡରିଯାଇଛନ୍ତି । ସେ ଜାଣି ପାରିଛନ୍ତି, ତାକୁ ଏପରି କଥା କହି, ସେ ଭୁଲ୍ କରିଛନ୍ତି । କାଠୁରିଆ ହୁଏତ ଅଘଟଣ ଘଟାଇ ଦେବ ବୋଲି ଆଶଙ୍କା କରିଛନ୍ତି । ସେ ଆତଙ୍କିତ ହୋଇ ଚୈତନ ହାତରେ ନୋଟ ଦୁଇଟି ତାକୁ ଦେବାକୁ ଧରେଇ ଦେଇ, ଘର ଭିତରକୁ ଚାଲିଯାଇଛନ୍ତି । ସର୍ବାଙ୍ଗ ତାଙ୍କର ଝାଳରେ ବୁଡ଼ିଯାଇଛି ।

କାଠିନ ଶବ୍ଦାର୍ଥ ଓ ଟିପ୍ପଶା

• ଧଅ କାଠ – ଏକ ଧ୍ଵସର ବର୍ଣ୍ଣର ନିଦା କାଠ
• ହସ୍ତାଏ – ଏକ ସପ୍ତାହ
• ଧ୍ୱମୂଷା ମାଦଳ – ଏକ ବାଦ୍ୟଯନ୍ତ୍ର
• ଫାଳ ଏ – କାଠଗଣ୍ଡିର ଆଧା
• କଣିକଶି ଶାତ – ହାଡ଼ଭଙ୍ଗା ଶାତ
• ଖଢେଇ – ମୁହଁକୁ ବିକୃତ କରି ଦେଖାଇବା
• ଗୁଟେ – ଗୋଟାଏ
• ଗେସ ଗୁଲି – ଗ୍ୟାସ ଚୁଲି
• କାଠୁଆ – କାଠ ଚିଚାଳି
• ନୁକ – ଲୋକ
• ନାର୍ଗ – ପାଇଁ
• ତର – ତୋର
• ଦରଜା – କବାଟ
• ନାଭ – ଲାଭ
• ମର – ମୋର
• ନୁକ ସାନ୍ – କ୍ଷତି
• ବାଝୁଆ -ମଞ୍ଜ କାଠ
• ଏଗା – ଏଗୁଡ଼ା
• ତାତ୍ସଲ୍ୟ କରି – ପରିହାସ କରି
• ରକମ – ପ୍ରକାର
• କେତଡ଼ – ଗହୁତ/କେତେ କେତେ
• ତଗର ଭାଗର – ୪ /୫ ବର୍ଷର ଛୋଟ ଖେଳୁଆଡ଼ ବୟସର ପିଲା
• ଆରମ ଆଗ ନିର୍ଲାଟା – ଏହା ପୂର୍ବ ସ୍ରାଟା
• ଦେନା – ଦେଲା
• ମତପ୍ କାମ – ରାସ୍ତ୍ରୀ କାମ
• ତିରିଲା – ପ୍ତା
• କଟେଇ – ଅସ୍ତ୍ରୋପଚାର
• ଧ୍ ମେଇ – ଧାରେ ଧାରେ
• ଚାତୁରା – କଳା କୌଶଳ
• ଠିକିରି ପଡ଼ିବା – ଛିଟିକି ପଡ଼ିବା
• ନୁହା – ଲୁହା
• ଗୁଦାମ – ଗୋଦାମ
• ଦୁଇ କିଲ ଆର ଅଧେ – ଅଢେଇ କିଲେ।
• ଶେଷ ପ୍ରସ୍ତ – ଛାନିଆ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟୟ କାମ
• ଧଇଲା – ଆରମ୍ଭ କଲା
• ତାଦ୍ଦଣ୍ଡେ – ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ/ତତ୍ କ୍ଷଣାତ୍
• ଭିଶି – ଖେଳେଇ ହୋଇ/ ବିଛାଡ଼ି ହୋଇ
• ଗରନା – ଝାତୁ
• ଚେଳଚେପାରା – ଛୋଟ ଛୋଟ ଖଣ୍ଡ ଓ ଚୋପା ଚୋପରା
• ବିନା ଓଜର ଆପତ୍ତିରେ – ବିନା ପ୍ରତିବାଦରେ
• ପାଉଶା – ପାରିଶ୍ରମିକ / ମଜୁରି
• ଭଙ୍ଗେଇ – ଖୁଚୁରା
• ରଇବାର – ରବିବାର
• ଦୁକାନ – ଦୋକାନ
• ସଞ୍ଚତ – ଗଛିତ
• ଆମଥମ -ରାଗରଗ
• ଏକମୁହଁ – ଏକତରଫା
• ରୁଦ୍ର ମୂର୍ତ୍ତ – ଭୟଙ୍କର
• ଉପଲବ୍ଜି – ବୁଝିଲି
• ଉତକ୍ତ – ରାଗିଯିବା

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
‘अभिज्ञानशाकुन्तलम्’ नाटकस्य रचयिता ___________________। (व्यास:, कालिदासः, मुरारि)
Answer:
कालिदासः

Question 2.
‘मुद्रिकाप्राप्ति:’ नाटकस्य ___________________ अङ्कात् आनीतः। (पञ्चम, षष्ठ, सप्तम)
Answer:
षष्ठ

Question 3.
प्रसीदन्तु प्रसीदन्तु मे ___________________। (महोदयाः, महाशयाः, भावमिश्रा:)
Answer:
भावमिश्रा:

Question 4.
राज्ञा ते ___________________ दत्तः। (दण्डः, परिग्रहः, मुद्रिका)
Answer:
परिग्रहः

Question 5.
अहं खलु ___________________ निवासी धीवरः। (शक्रावतार, गङ्गा, हिमालय)
Answer:
शक्रावतार

Question 6.
धीवरः ___________________ कुटुम्वभरणम् अकरोत्। (कृषिकार्यै:, मत्स्यवन्धनोपायैः, पशुपालनैः)
Answer:
मत्स्यवन्धनोपायैः

Question 7.
एकस्मिन् दिवसे मया ___________________ प्राप्तः। (रोहितमत्स्यकः, झषः, कर्कट:)
Answer:
रोहितमत्स्यकः

Question 8.
मत्स्यस्य उदराभ्यन्तरे ___________________ प्रेक्षितम्। (हारं, अङ्गुलीयकं, नूपुरं)
Answer:
अङ्गुलीयकं

Question 9.
प्रविशतु ___________________ स्वामिप्रसादार्थम्। (भावमिश्र, महोदय, आवुत्त:)
Answer:
आवुत्त:

Question 10.
राजा धीवरं ___________________ प्रदत्तम्। (अङ्गुलीयकं, पारितोषिकं, हारं)
Answer:
पारितोषिकं

Question 11.
धीवरः शूलादवतीर्य्य ___________________ स्कन्धे समारोपितः। (हस्ति, अश्व, मनुष्य)
Answer:
हस्ति

Question 12.
तस्य दर्शनेन भक्त कोऽपि ___________________ जनः स्मृतः। (वन्धु, अभिमत:, अन्ध)
Answer:
अभिमत:

Question 13.
राजा मुहूर्तं प्रकृति गम्भीरोऽपि ___________________ आसीत्। (पर्युत्सुकमना, दुःखमना, आनन्दमना)
Answer:
पर्युत्सुकमना

Question 14.
इतः अर्द्ध युष्माकमपि ___________________ मूल्यं भवतु। (रत्नः, सुमन:, हारं)
Answer:
सुमन:

Question 15.
___________________ कर्म न विवर्जनीयम्। (चौर:, क्षौर:, कौलिकं)
Answer:
कौलिकं

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कं ताड़यित्वा रक्षिणौ प्रविशतः?
Answer:
ପୁରୁଷକୁ

Question 2.
दृश ब्राह्मण इति राज्ञा ते परिग्रहो दत्त?
Answer:
ସୁନ୍ଦର ବ୍ରାହ୍ମଣ

Question 3.
धीवरः कुत्र अवसत्?
Answer:
ଶକ୍ରାବତାରତୀର୍ଥରେ

Question 4.
धीवर: जालवड़िशमत्स्यबन्धनोपायैः किं करोति?
Answer:
ପରିବାର ପ୍ରତିପୋଷଣ

Question 5.
कीदृशः कर्म न विवर्जनीयम्?
Answer:
କୌଳିକକର୍ମ

Question 6.
श्रोत्रियः कुत्र दारुणः भवति?
Answer:
ପଶୁବଧ କାର୍ଯ୍ୟରେ

Question 7.
एकस्मिन्दिवसे धीवरः किं प्राप्तः?
Answer:
ରୋହିମାଛଟିଏ

Question 8.
यदा रोहित: खण्डशः कृतः तस्य उदराभ्यन्तरे किं प्रेक्षितम्?
Answer:
ଅଙ୍ଗୁଳୀୟକ ବା ମୁଦି

Question 9.
सूचक ! इह कुत्र अप्रमत्तौ मां प्रतिपालयतम्?
Answer:
ଗୋପୁରଦ୍ବାରରେ

Question 10.
अग्रहस्तौ मे इमं कं व्यापादयितुं स्फुरत:?
Answer:
ଗ୍ରନ୍ଥିଛେଦକକୁ

Question 11.
अस्माकमीश्वरः किं धृत्वा आगच्छति?
Answer:
ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶପତ୍ର

Question 12.
अधुना धीवरः केषां वलिर्भवतु?
Answer:
ଶାଗୁଣା ଓ ବିଲୁଆଙ୍କର

Question 13.
जालोपजीविकः कुत्र गत्वा प्रतिनिवृत्तः?
Answer:
ଯମାଳୟକୁ

Question 14.
एतद् भक्ती अङ्गुलीयकमूल्यसस्मितं किं ते दत्तम्?
Answer:
ପୁରସ୍କାର

Question 15.
धीवरः राज्ञा तथा अनुगृहीतः यथा कस्मात् अवतार्य हस्तिस्कन्धे समारोपितः?
Answer:
ଶୂଳିରୁ

Question 16.
कस्य दर्शनेन भर्ती को ऽप्यभिमतो जनः स्मृतः?
Answer:
ମୁଦ୍ରିକାର

Question 17.
भट्टारक ! इतः अर्धं युष्माकमपि किं भवतु?
Answer:
ଫୁଲକିଣାର ମୂଲ୍ୟ

Question 18.
धीवरः रक्षिणां महत्तरः कः संवृत्तः?
Answer:
ପ୍ରିୟମିତ୍ର

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
नामीदृशस्य अकार्यस्य कारकः।
Answer:
ମୁଁ ଏପରି ଅକର୍ମ କରେ ନାହିଁ ।

Question 2.
अहं खलु शक्रावतारवासी धीवरः।
Answer:
ମୁଁ ଶକ୍ରବତାରତୀର୍ଥରେ ବାସ କରୁଥିବା ଧୀବର ଅଟେ |

Question 3.
विशुद्ध इदानीमस्य आजीवः।
Answer:
ବଡ଼ ପବିତ୍ର ଜୀବିକାଟିଏ ।

Question 4.
एकस्मिन् दिवसे मया रोहितमत्स्यकः प्राप्तः।
Answer:
ଏକଦିନେ ମୁଁ ରୋହିମାଛଟିଏ ପାଇଲି ।

Question 5.
पश्चादहं विक्रयार्थं दर्शयन्नेव गृहीतो भावमिश्रः ।
Answer:
ପରେ ଏହାକୁ ବିକ୍ରୟ ପାଇଁ ଦେଖାଉଥ‌ିବାବେଳେ ଆପଣମାନେ ମୋତେ ଧରିନେଲେ ।

Question 6.
तदित: राजकुलमेव गच्छामः।
Answer:
ତେଣୁ ଏଠୁ ଚାଲ ରାଜଭବନକୁ ଯିବା ।

Question 7.
सूचक ! इह गोपुरद्वारे अप्रमत्तौ प्रतिपालयतं माम्, यावत् राजकुलं प्रविश्य निष्क्रमामि।
Answer:
ସୂଚକ ! ଏହି ଗୋପୁରଦ୍ଵାରରେ ସାବଧାନ ହୋଇ ମୋତେ ରାଜଭବନକୁ ଯାଇ ବାହାରି ଆସିବାଯାଏ ପ୍ରତୀକ୍ଷା କଉ।

Question 8.
ननु अवसरोपसर्पणीया राजानो भवन्ति।
Answer:
ଅବସର ଦେଖୁ ରାଜାଙ୍କ ପାଖକୁ ଯିବାକୁ ହୋଇଥାଏ ।

Question 9.
स्फुरतो मे अग्रहस्तौ इमं ग्रन्थिच्छेदकं व्यापादयितुम्।
Answer:
ଏହି ଗଣ୍ଠିକଟାକୁ ମାରିଦେବାକୁ ମୋ ହାତର ଅଗ୍ରଭାଗଦ୍ଵୟ ସ୍ଫୁରଣ ହେଉଛି ।

Question 10.
मुञ्च तं जालोपजीविकम्।
Answer:
ସେ ଧୀବରକୁ ଛାଡ଼ିଦିଅ।

Question 11.
यमवसतिं गत्वा प्रतिनिवृत्तः खल्वेषः।
Answer:
ଇଏ ଯମାଳୟକୁ ଯାଇ ଫେରିଆସିଲା ।

Question 12.
एष खलु राज्ञा तथा अनुगृहीतः यथा शूलादवतार्य हस्तिस्कन्धे समारोपितः।
Answer:
ରାଜା ଏହାକୁ ଏପରି ଅନୁଗୃହୀତ କଲେ ଯେପରି ଶୂଳିରୁ ଓହ୍ଲାଇ ଆଣି ହାତୀ କାନ୍ଧରେ ବସାଇଦେଲେ ।

Question 13.
तस्य दर्शनेन भत्री कोऽप्यभिमतो जनः स्मृतः।
Answer:
ତା’ର ଦର୍ଶନ ମାତ୍ରକେ ରାଜା କୌଣସି ଜଣେ ପ୍ରିୟ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସ୍ମରଣ କଲେ ।

Question 14.
ननु भणामि अस्य मत्स्यशत्रोः कृते।
Answer:
ବରଂ କହିବି ଏହି ଧୀବର ନିମିତ୍ତ ।

Question 15.
इतः अर्द्ध युष्माकमपि सुमनोमूल्यं भवतु।
Answer:
ଏଥରୁ ଅଧେ ଆପଣମାନଙ୍କର ଫୁଲକିଣାର ମୂଲ୍ୟ ହେଉ ।

Question 16.
साम्प्रतमस्माकं महत्तर प्रियवयस्यः संवृत्तोऽसि।
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନ ତୁମେ ଆମର ବଡ଼ ପ୍ରିୟମିତ୍ର ହୋଇଗଲା।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
कथं राजपुरुषाः धीवरं राजानं निकषा आनीतवन्त:?
Answer:
ଧୀବର ଏକ ରୋହିମାଛର ପେଟରୁ ପାଇଥିବା ସୁବର୍ଣ୍ଣ ମୁଦ୍ରିକାକୁ ବିକିବାପାଇଁ ଯେତେବେଳେ ବଜାରରେ ଦେଖାଉଥିଲା ସେତେବେଳେ ତାହା ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କର ନାମାଙ୍କିତ ମୁଦ୍ରିକା ହୋଇଥିବାରୁ ତାକୁ ଦେଖୁ ରାଜପୁରୁଷମାନେ ଧୀବରକୁ ଚୋର ବୋଲି ଭାବି ଧରିଥିଲେ । ରାଜରକ୍ଷୀ ଧୀବରକୁ ବାନ୍ଧିନେଇ ରାଜଶ୍ୟାଳକଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ନେଇ ଆସିଥିଲେ ।

Question 2.
कथं धीवरः राजपुरुषैः धृत:?
Answer:
ଗଙ୍ଗାନଦୀ ତୀରରେ ମାଛମାରି କୁଟୁମ୍ବ ଭରଣପୋଷଣ କରୁଥିବା ଏକ ଧୀବର ଥରେ ରୋହିମାଛଟିଏ ଧରି ତାକୁ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରି କାଟିବାବେଳେ ସେଥୁରୁ ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ରନୁମୁଦ୍ରିକାଟିଏ ପାଇଲା । ଏହାପରେ ଏହାକୁ ବିକ୍ରି କରିବାପାଇଁ ନେଇ ବଜାରରେ ଦେବା ସମୟରେ ରାଜରକ୍ଷୀମାନେ ତାକୁ ଧରିଥିଲେ । କାରଣ ସେହି ମୁଦ୍ରିକାଟିରେ ରାଜାଙ୍କର ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଲା । ଏଣୁ ଚୋର ବୋଲି ଭାବି ରାଜକର୍ମଚାରୀମାନେ ଧୀବରକୁ ବାନ୍ଧି ନେଇଗଲେ । ଏହିପରିଭାବେ ସେ ଧୀବରଟି ରାଜପୁରୁଷଙ୍କଦ୍ୱାରା ଧରାହେଲା ।

Question 3.
कथं धीवर: दोषमुक्तः?
Answer:
ମତ୍ସ୍ୟ ଉଦରରୁ ପାଇଥ‌ିବା ମୁଦ୍ରିକାଟିକୁ ଯେତେବେଳେ ଧୀବର ବିକ୍ରି କରିବାପାଇଁ ବଜାରକୁ ଗଲା ସେତେବେଳେ ସେ ରାଜକର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଧରାଗଲା । ସେମାନେ ତାକୁ ବାନ୍ଧିନେଇ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ନେଇଗଲେ । ମୁଦ୍ରିକାଟିରେ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କର ନାମୋଲ୍ଲେଖ ଥିବାରୁ ତାକୁ ନେଇ ରାଜଶ୍ୟାଳକ ଯେତେବେଳେ ରାଜାଙ୍କୁ ଦେଲେ, ସେତେବେଳେ ରାଜା ତାହା ଦେଖୁ ତାଙ୍କର ପୂର୍ବସ୍ମୃତି ଫେରିପାଇଲେ । ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ କଥା ମନେପକାଇ ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ ହୋଇଯାଇ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ହେଲେ । ଏହାକୁ ଦେଇଥ‌ିବା ଧୀବରକୁ ପାରିତୋଷିକ ଓ ଉପହାର ଦେଇ ଦୋଷମୁକ୍ତ କରିବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ରାଜାଜ୍ଞା ପାଇ ରାଜଶ୍ୟାଳକ ଧୀବରକୁ ବନ୍ଧନମୁକ୍ତ କଲେ ଓ ଧୀବରଟି ଦୋଷମୁକ୍ତ ହେଲା ।

Question 4.
कथं राजा दुष्यन्तः पर्युत्सुकमना आसीत्?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ରାଜାଶ୍ୟାଳକ ଧୀବରଠାରୁ ରାଜାଙ୍କର ନାମାଙ୍କିତ ମୁଦ୍ରିକା ନେଇ ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କଲେ ସେତେବେଳେ ଏହା ଦେଖିବାମାତ୍ରକେ ସେ ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ ହୋଇଯାଇଥିଲେ । କିଛି ସମୟ ଚିନ୍ତାକରି ସେ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲେ । କାରଣ ଏହା ତାଙ୍କୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରିୟତମା ପତ୍ନୀ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରାଇଥିଲା । ଏଣୁ ସେ ଉତ୍କଣ୍ଠମନା ହୋଇଥିଲେ ।

Question 5.
धीवरराजंपुरुषयोः मध्ये कथं मित्रता संजात?
Answer:
ରାଜରକ୍ଷୀ ରାଜଦ୍ଵାରରେ ଧୀବରକୁ ଧରି ତାକୁ ମାରିବାକୁ ସଜବାଜ ହେଉଥ‌ିବାବେଳେ ରାଜଶ୍ୟାଳକ ହାତରେ ଆଜ୍ଞାପତ୍ର ସହ ଉପହାର ଓ ପାରିତୋଷିକ ଆଣି ଧୀବର ଦୋଷମୁକ୍ତ ବୋଲି କହି ତାହା ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଧୀବରର ରାଜାଙ୍କର ଏତାଦୃଶ ଉପକାର ସାଧନ ଓ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତିଯୋଗୁ ତା’ ସହ ମିତ୍ରତା କରିବାପାଇଁ ରାଜପୁରୁଷ ଇଚ୍ଛାକଲେ । ଏହାପରେ ମିତ୍ରତାର ସାକ୍ଷୀ ସ୍ଵରୂପ ଶୁଣ୍ଢିଶାଳାରେ ଯାଇ ପ୍ରବେଶ କରିଥିଲେ । ଏହିପରି ଭାବେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମିତ୍ରତା ହୋଇଥିଲା ।

Question 6.
कीदृशं कर्म न विवर्जनीयम्?
Answer:
ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିର ଯାହା କୌଳିକ କର୍ମ ତାହା ସେ କେବେ ବର୍ଜନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ସେ କର୍ମ ଯେତେ ନିନ୍ଦନୀୟ ହେଉ ପଛେ । ଯେପରି ପଶୁମାରଣ ଅତୀବ ଦାରୁଣ ବା କଷ୍ଟଦାୟକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଯଜ୍ଞକାଳରେ ଶ୍ରୋତ୍ରିୟବେଦଜ୍ଞ ବ୍ରାହ୍ମଣଦ୍ୱାରା ଏହା କରାଯାଇଥାଏ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
‘अभिज्ञानशाकुन्तलम्’ नाटके मुद्रिकाप्राप्तिः प्रसङ्गम् आलोचयत ।
ଊ – ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ମହାକବି କାଳିଦାସଙ୍କ ବିରଚିତ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’ ନାଟକର ଷଷ୍ଠ ଅଙ୍କରେ ମୁଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ପୁରୁବଂଶର ମହାପ୍ରଦୀପ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତ ମୃଗୟାବସରରେ କଣ୍ଢାଶ୍ରମରେ ଅପ୍‌ସରାସମ୍ଭୁତା ମେନକାକନ୍ୟା ଶକୁନ୍ତଳାକୁ ଦେଖୁ ତାଙ୍କର ରୂପରେ ବିମୋହିତ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ଗାନ୍ଧର୍ବ ବିବାହ କରିଥିଲେ। ପୁନଶ୍ଚ ରାଜ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କଲାବେଳେ ସେ ସ୍ୱନାମାଙ୍କିତ ମୁଦ୍ରିକାକୁ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ। ଶକୁନ୍ତଳା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ କଥା ଚିନ୍ତାକରୁଥିବାବେଳେ ମହାକୋପି ଦୁର୍ବାସାଙ୍କର ଅଭିଶାପରେ ସେ ବିସ୍ମୃତ ହୋଇଗଲେ । ଅଭିଜ୍ଞାନ ଦର୍ଶନରେ ପୁନଃ ସ୍ମରଣ ହେବାକଥା କହି ଦୁର୍ବାସା ଚାଲିଯାନ୍ତେ ଏକଥାକୁ ସଖୀମାନେ ଜାଣିଥିଲେ।

ମହର୍ଷି କଣ୍ଠଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶକୁନ୍ତଳା ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ପ୍ରେଷିତା ହେବାବେଳେ ମାର୍ଗରେ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟବଶତଃ ଶକ୍ରାବତାର ତୀର୍ଥରେ ସ୍ନାନ କଲାବେଳେ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ ହସ୍ତରୁ ମୁଦ୍ରିକାଟି ଚ୍ୟୁତ ହୋଇ ଜଳମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଗଲା । ଏହାପରେ ସେହି ମୁଦ୍ରିକାଟିକୁ ଏକ ରୋହୀମାଛ ଗିଳିଦେଲା । ସେହି ନଦୀତଟରେ ଏକ ଧୀବର ମାଛମାରି ନିଜର ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲା । ଥରେ ତା’ର ଜାଲରେ ସେହି ମାଛଟି ପଡ଼ିଲା । ତାକୁ କାଟିବାରୁ ତା’ ପେଟଭିତରୁ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ମୁଦ୍ରିକାଟି ମିଳିଲା । ଧୀବର ଏହାକୁ ନେଇ ବଜାରରେ ବିକ୍ରି କରୁଥ‌ିବାବେଳେ ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କଦ୍ଵାରା ଧରାପଡ଼ିଥିଲା । ରାଜଶ୍ୟାଳକ ରକ୍ଷୀଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଧୀବରକୁ ବାନ୍ଧିନେଇ ତାଠାରୁ ସେ ମୁଦ୍ରିକାଟି ନେଇ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ଗଲେ । ରାଜଦ୍ୱାରରେ ରାଜଶ୍ୟାଳକ ରକ୍ଷୀଙ୍କ ହସ୍ତରେ ଧୀବରକୁ ରଖୁ ରାଜନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପାଇଁ ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ନିକଟକୁ ଗଲେ ।

ଏହାପରେ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତ ରାଜଶ୍ୟାଳକଙ୍କଠାରୁ ସେ ମୁଦ୍ରିକା ବିଷୟ ଶୁଣି ତାକୁ ଦେଖିବା ମାତ୍ରକେ ତାଙ୍କର ସବୁକଥା ଅର୍ଥାତ୍ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ ସହ ବିବାହ ବିଷୟ ମନେପଡ଼ିଗଲା । ଚକ୍ଷୁ ତାଙ୍କର ଲୋତକାପ୍ଲତ ହୋଇଗଲା । କିଛି ସମୟ ସ୍ଥିର ଓ ନିଶ୍ଚୟ ରହି ଗମ୍ଭୀର ହୋଇଗଲେ ଓ ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ମଧ୍ଯ ହେଲେ । ଏହାପରେ ଖୁସିରେ ଏହାକୁ ପାଇଥିବା ଧୀବର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ, ତା’ର ପାରିତୋଷିକ ଓ ଉପହାର ପ୍ରଦାନ କଲେ । ରାଜଶ୍ୟାଳକ ମଧ ସେସବୁ ଆଣି ଧୀବରକୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଧୀବର ରାଜାଙ୍କର ଉପକାର କରିଥିବାରୁ ତା’ସହିତ ମିତ୍ରତା କରିବାପାଇଁ ଇଚ୍ଛା କଲେ । ସେ ଧୀବର ମଧ୍ୟ ନିଜର ଅର୍ଥରୁ ପୂଜାପାଇଁ କିଛି ଦେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କଲା । ଏହାପରେ ସମସ୍ତେ ବନ୍ଧୁତାର ସାକ୍ଷୀସ୍ଵରୂପ ମଦ୍ୟପାନ ନିମନ୍ତେ ଶୁଣ୍ଢିଶାଳାରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ ।

ଏଣୁ ମହାକବି କାଳିଦାସ ଯେପରି ଭାବେ ନାଟକରେ ଏ ବିଷୟକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି ତାହା ସମସ୍ତଙ୍କର ବେଶ୍ ହୃଦୟଗ୍ରାହୀ ହୋଇପାରିଛି । ଏହି ମୁଦ୍ରିକାହିଁ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କର ଶକୁନ୍ତଳା ଓ ପୁତ୍ର ସର୍ବଦମନର ପ୍ରାପ୍ତିର ମାଧ୍ୟମ ତଥା ଅଭିଜ୍ଞାନ ହୋଇଛି । ଏହାକୁ ଆଧାରକରି ନାଟକର ନାମକରଣ ମଧ୍ଯ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’ ରଖାଯାଇଛି ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି Summary

ଲେଖକ ପରିଚୟ – ଏହା ମହାକବି କାଳିଦାସଙ୍କ ବିରଚିତ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’ ନାଟକର ଷଷ୍ଠ ଅଙ୍କରୁ ଆନୀତ । ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ କାଳିଦାସ ମହାକବିଭାବେ ପରିଚିତ । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କର ରାଜସଭାର କବି ଭାବେ ସେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲେ । ଭାରତର ଉଜ୍ଜୟିନୀ ନିବାସୀରୂପେ ସେ ପରିଚିତ । ତାଙ୍କର ସମୟ ପ୍ରଥମ ଶତକ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ମିଳେ । ତାଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ କାବ୍ୟକୃତିଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ‘ରଘୁବଂଶମ୍’ ଓ ‘କୁମାରସମ୍ଭବମ୍’ ମହାକାବ୍ୟ, ‘ମେଘଦୂତମ୍’ ଓ ‘ଋତୁସଂହାରମ୍’ ଗୀତିକାବ୍ୟ ବା ଖଣ୍ଡକାବ୍ୟ ଏବଂ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’, ‘ମାଳବିକାଗ୍ନିମିତ୍ରମ୍’ ଓ ‘ବିକ୍ରମୋର୍ବଶୀୟମ୍’ ଆଦି ନାଟକ ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – କାଳିଦାସ ବିରଚିତ ‘ଅଭିଜ୍ଞାନଶାକୁନ୍ତଳମ୍’ ନାଟକରେ ସାତଟି ଅଙ୍କ ରହିଛି । ଏହାର ଷଷ୍ଠ ଅଙ୍କରେ ‘ମୂଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି’ ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଶକ୍ରାବତାର ତୀର୍ଥରେ ସ୍ନାନକାଳରେ କଣ୍ଠସୁତା ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କ ହସ୍ତରୁ ବ୍ୟତା ଅଙ୍ଗୁଳୀୟକ ଧୀବରଦ୍ଵାରା ମତ୍ସ୍ୟଉଦରରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଛି । ବିକ୍ରୟ ସମୟରେ ରକ୍ଷୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଦେଖାଯାଇ ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତଙ୍କ ସମ୍ମୁଖକୁ ନିଆଯାଇଛି । ରାଜା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତ ମୁଦ୍ରିକା ଦର୍ଶନ କରି ଅଭିପ୍ରେତ ଶକୁନ୍ତଳାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିପାରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଉପଯୁକ୍ତ ପାରିତୋଷିକ ଓ ପୁରସ୍କାରଦ୍ୱାରା ଧୀବରକୁ ସମ୍ମାନିତ କରିଛନ୍ତି । ଏହି କଥା ଅତିସୁନ୍ଦରଭାବେ ‘ମୁଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି’ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

୧। ତତଃ ପ୍ରବିଶତି ନାଗରିକ …………………. ବିଶୁଦ୍ଧ ଇଦାନୀମାଜୀବ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତାଡ଼ୟିତ୍ୱ = ମାଡ଼ଦେଇ । କୁମ୍ଭୀରକ = ଚୋର । ଅଙ୍ଗୁଳୀୟକମ୍ = ମୁଦ୍ରିକା । ସମାସାଦିତମ୍ = ପ୍ରାପ୍ତହେଲା । ପ୍ରତିଗ୍ରହଃ = ପୁରସ୍କାର । ଆବୃତ୍ତ = ଭିଣୋଇ । କୁଟୁମ୍ବ = ପରିବାର ।

ଅନୁବାଦ – (ତାହାପରେ ନଗରରକ୍ଷକ, ରାଜଶ୍ୟାଳ ଓ ପଛରେ ବନ୍ଧାହୋଇଥିବା ଜଣେ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ଧରି ଦୁଇଜଣ ରକ୍ଷୀଙ୍କ ପ୍ରବେଶ)

ଦୁଇ ରକ୍ଷୀ – (ପୁରୁଷଟିକୁ ମାଡ଼ଦେଇ) ଆରେ ଚୋର, କହ କେଉଁଠାରୁ ଏହି ରାଜକୀୟ ମୁଦ୍ରିକା ଯହିଁରେ ମଣିସଂଯୋଜନପୂର୍ବକ (ରାଜାଙ୍କ) ନାମ ମୁଦ୍ରିତ ହୋଇଛି, ତୋଦ୍ୱାରା ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲା ।

ଧୀବର – (ଉଭୟ ନାଟକସହ) ମହାଶୟମାନେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୁଅନ୍ତୁ । ମୁଁ ଏପରି କର୍ମ କରେ ନାହିଁ ।

ପ୍ରଥମ – ତେବେ କ’ଣ ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବୋଲି (ଭାବି) ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ଉପହାର ଦତ୍ତ ହୋଇଛି ।

ପୁରୁଷ – ଶୁଣନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ । ମୁଁ ଶକ୍ରାବତାର ମଧ୍ଯରେ ବାସ କରୁଥିବା ଜଣେ ଧୀବର ।

ଦ୍ଵିତୀୟ – ଆରେ ଚୋର ! କ’ଣ ଆମଦ୍ୱାରା ଜାତିକଥା ପଚରାଯାଇଛି?

ଶ୍ୟାଳ – ସୂଚକ, କହୁ କହୁ, ସବୁକଥା କ୍ରମ ଅନୁସାରେ, ଏହାକୁ ମଝିରେ ବାଧା ଦିଅନାହିଁ ।

ଉଭୟେ – ଆବୁର ( ଭିଣୋଇ) ଙ୍କର ଯାହା ଆଜ୍ଞା । (ଧୀବରକୁ) କୁହ ।

ଧୀବର – ମୁଁ ଜାଲ ଏବଂ ବନଶୀ ଆଦି ସାହାଯ୍ୟରେ ମାଛଧରି କୁଟୁମ୍ବ ଭରଣ କରେ ।

ଶ୍ୟାଳ – (ହସି) ବଡ଼ ବିଶୁଦ୍ଧ ବୃତ୍ତି ତ !

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୁରୁଷମାଦାୟ = ପୁରୁଷମ୍ + ଆଦାୟ । ନାହମୀଦୃଶସ୍ୟ = ନ + ଅହମ୍ + ଇଦୃଶସ୍ୟ । ଅସ୍ମାଭିର୍ବସତଃ = ଅସ୍ଵାଭଃ + ବସତଃ । ଜାତିଶ୍ଚ = ଜାତିଃ + ଚ । ସର୍ବମନୁକ୍ରମେଣ = ସର୍ବମ୍ + ଅନୁକ୍ରମେଣ । ଯଦାବୁତ୍ତ = ଯତ୍ + ଆବୁତ୍ତ ।

ସମାସ – ନାଗରିକଃ = ନଗରଂ ରକ୍ଷତି ଇତି (ଉପପଦ ତତ୍) । ଅକାର୍ଯ୍ୟସ୍ଯ = ନ କାର୍ଯ୍ୟ, ତଥ୍ୟ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍) । ଅନୁକ୍ରମେଣ = କ୍ରମଂ ପଶ୍ଚାତ୍, ତେନ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ ) । ମତ୍ସ୍ୟବନ୍ଧନାପାୟୈ = ମଧ୍ୟାନାଂ ବନ୍ଧନଂ, ତସ୍ୟ ଉପାୟ, ଡଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । କୁଟୁମ୍ବଭରଣମ୍ = କୁଟୁମ୍ବସ୍ୟ ଭରଣମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କୁମ୍ଭାଳକ ! = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ତ୍ରୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ତେ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ମାମ୍ = ‘ଅନ୍ତରା’ ଯୋଗେ ୨ୟା । କୁଟୁମ୍ବଭରଣମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବଦ୍ଧମ୍ = ବଧୂ + କ୍ତ । ଆଦାୟ = ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାସାଦିତମ୍ = ସମ୍ + ଆ + ସଦ୍ + କ୍ତ । କାର୍ଯ୍ୟ = କୃ + ଯତ୍ । ଦରଃ = ଦା + କ୍ତ । ଭରଣମ୍ = ଭର୍ + ଲୁଟ୍ ।

୨। ଧୀବର …………….. ଶ୍ରୋତ୍ରିୟଃ ।

ଶ୍ଳୋକ – ସହଜ କିଳ ଯଦ୍‌ବିନିନ୍ଦିତଂ ନ ତୁ ତତ୍ କର୍ମ ବିବର୍ଜନୀୟମ୍
ପଶୁମାରଣକର୍ମଦାରୁନଃ ଅନୁକମ୍ପା ମୃଦୁକୋଽପିଶ୍ରୋତ୍ରିୟଃ ॥

ଅନ୍ବୟ – ବିନିନ୍ଦିତମପି ଯତ୍ କର୍ମ ସହଜଂ, ତତ୍ ନହି ବିବର୍ଜନୀୟମ୍, କିଳ ଶ୍ରୋତ୍ରିୟ ଅନୁକମ୍ପା ମୃଦୁଃ ଅପି ପଶୁମାରଣ କର୍ମଦାରୁନଃ (ଭବତି) ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିବର୍ଜନ = ପରିତ୍ୟାଗ । ଶ୍ରୋତ୍ରିୟଃ = ବ୍ରାହ୍ମଣ । ଅନୁକମ୍ପା = ଦୟା । ମୃଦୁକଃ = କୋମଳ । ଦାରୁନଃ = କଷ୍ଟ ।

ଅନୁବାଦ – ଧୀବର (ପୁରୁଷ) – ପ୍ରଭୁ ଏପରି କୁହନ୍ତୁ ନାହିଁ । (ଅନ୍ୟଦ୍ଵାରା) ବିନିନ୍ଦିତ ହେଲେ ହେଁ, ଯାହାର ଯେଉଁ କର୍ମ ସହଜ (ଅର୍ଥାତ୍ ଜନ୍ମସହ ଆଗତ) ତାହା ବର୍ଜନ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ଶ୍ରୋତ୍ରିୟ (ବୈଦିକ ବ୍ରାହ୍ମଣ) ଦୟାଭାବ ନେଇ କୋମଳ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ, (ଯଜ୍ଞରେ) ପଶୁମାରଣ କର୍ମରେ ନିଷ୍ଠୁର ଅଟନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଅନୁକମ୍ପାମୃଦୁକୋଽପି = ଅନୁକମ୍ପାମୂଦୁକଃ + ଅପି ।

ସମାସ – ପଶୁମାରଣମ୍ = ପଶୁନାଂ ମାରଣମ୍‌ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଶ୍ରୋତ୍ରିୟ = କଉଁରି ୧ ମା । ପଶୁମାରଣମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବିବର୍ଜନୀୟମ୍ = ବି + ବର୍ଜ + ଅନୀୟ । ମାରଣମ୍ = ମୃ + ଲୁଟ୍ ।

୩। ନାଗରିକଶ୍ୟପଃ …………………… ମୁଖ୍ୟ ବା ଦ୍ରକ୍ଷ୍ୟସି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ରୋହିତମତ୍ସ୍ୟ = ରୋହିମାଛ । ପ୍ରେକ୍ଷେ = ଦେଖନ୍ତେ । ଭାସୁରମ୍ = ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ । ମୁଵତ = ଛାଡ଼ । ବିକ୍ରୟାୟ = ବିକ୍ରୟ ନିମନ୍ତେ । ବିସୁଗନ୍ଧୀ = ଦୁର୍ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ । ନିବେଦ୍ୟ = ଜଣାଇ । ଚିର = ବିଳମ୍ବ । ସୁମନମଃ = ଫୁଲମାଳ । ପିନନ୍ଧୁମ୍ = ପିନ୍ଧାଇବାକୁ । ଗୃଧ୍ର = ଶାଗୁଣା । ଶୁନଃ = କୁକୁରର ।

ଅନୁବାଦ – ଶ୍ୟାଳ – ତା’ପରେ?

ଧୀବର – ଏକ ଦିବସରେ ରୋହିମାଛଟିଏ ଖଣ୍ଡଖଣ୍ଡ କରି କାଟିଲି । ଯେତେବେଳେ ତା’ ପେଟ ଭିତରକୁ ଚାହିଁଲି ସେତେବେଳେ ଏହି ରମ୍ବୋଜ୍ଜ୍ବଳ ମୁଦ୍ରିକାଟି ଦେଖୁଲି । ପରେ ଏହାକୁ ବିକ୍ରୟ ନିମିତ୍ତ ଦେଖାଇବାବେଳେ ଆପଣମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଗୃହୀତ ହେଲି । ମୋତେ ମାରନ୍ତୁ ବା ଛାଡ଼ନ୍ତୁ, ଏହାହିଁ ଏହାର ଆଗମ ବୃତ୍ତାନ୍ତ (ପ୍ରାପ୍ତି ଘଟଣା) ।

ଶ୍ୟାଳ – ଜାନୁକ, (ଏ ଲୋକଟି) ଯେ ଆମ ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ । ଗୋଧ୍ଵକ୍ଷକ ଏବଂ ମତ୍ସ୍ୟବନ୍ଧନକାରୀ, ଏହା ନିଃସନ୍ଦେହ । ଏହାର ମୁଦ୍ରିକା ଦର୍ଶନ ବିଷୟ ବିଚାରଣୀୟ । ମୁଁ ରାଜକୁଳକୁ ହିଁ ଯିବି ।
ରକ୍ଷାଦ୍ଵୟ – ତାହାହେଉ । ଚାଲରେ ଗଣ୍ଠିକଟା ଚାଲ୍ । (ସମସ୍ତଙ୍କର ପରିକ୍ରମଣ)

ଶ୍ୟାଳ – ସୂଚକ ଏହି ରାଜଦ୍ବାରରେ ଅପ୍ରମତ୍ତ (ସାବଧାନ) ରହି, ଏ ମୁଦ୍ରିକା ଯେପରି ମିଳିଛି, ରାଜାଙ୍କୁ ଜଣାଇ ତାଙ୍କଠାରୁ ଆଦେଶ ଲାଭକରି ବାହାରି ଆସିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୋତେ ଅପେକ୍ଷା କର ।

ଉଭୟେ – ରାଜାଙ୍କର ପ୍ରସାଦନନିମିତ୍ତ ଆବୁତ୍ତ (ପୁର) ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତୁ । (ଶ୍ୟାଳ ନିଶ୍ରାନ୍ତ)

ସୂଚକ – ଆବୁତ୍ତ ତ ବିଳମ୍ବ କରୁଛନ୍ତି ।

ଜାନୁକ – ଅବସର ଦେଖୁ ତ ରାଜାମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ଯିବା ଉଚିତ ।

ସୂଚକ – ମୋ ହାତର ଅଗ୍ରଭାଗଦ୍ଵୟ ବଧ ନିମିତ୍ତ ଫୁଲମାଳ ପିନ୍ଧାଇ ଦେବାଲାଗି ଫରକି ଉଠୁଛି ।

ଧୀବର – ଅକାରଣରେ ଆପଣ ମୋର ହନ୍ତା ହୋଇପାରିବେ ନାହିଁ ।

ଜାନୁକ – (ଚାହିଁ) ହେଇ ଆମ ପ୍ରଭୁ ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶ ଲାଭକରି ପତ୍ରହସ୍ତ ହୋଇ ଏଇ ଆଡ଼କୁ ମୁଖକରିବା ଦିଶିଲେଣି । (ଏବେ)ତୁ ଗୃଧ୍ରର ବଳି ହେବୁ ଅଥବା କୁକୁର ମୁଖ ଦେଖିବୁ । (ପ୍ରବେଶ କରି)

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତତସ୍ତତଃ = ତତଃ + ତତଃ । ଉଦରାଭ୍ୟନ୍ତରେ = ଉଦର + ଅଭ୍ୟନ୍ତରେ । ତାବଦେତଦ୍ = ତାବତ୍ + ଏତଦ୍ । ପଶ୍ଚାଦିହ = ପଶ୍ଚାତ୍ + ଇହ । ଦର୍ଶୟନ୍ତେବ = ଦର୍ଶୟନ୍ + ଏବ । ତାବଦେତସ୍ୟ = ତାବତ୍ + ଏତସ୍ୟ । ମତ୍ସ୍ୟଦରାଭ୍ୟନ୍ତରଗତିମିତି = ମତ୍ସ୍ୟ + ଉଦର + ଅଭ୍ୟନ୍ତରଗତମ୍ + ଇତି । ଇଦାନୀମେତସ୍ୟ = ଇଦାନୀମ୍ + ଏତସ୍ୟ । = ଖଳୁ + ଆବୁରଃ । ବଳିଭବତୁ = ବହିଃ + ଭବତୁ ।

ସମାସ – ମତ୍ସ୍ୟଦର = ମତ୍ସ୍ୟସ୍ୟ ଉଦର (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ରାଜକୁଳମ୍ = ରାଜ୍ଞ କୁଳମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ରାଜଶାସନମ୍ = ରାଜ୍ଞ ଶାସନମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଦିବସେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ମୟା = ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ୩ୟା । ରାଜକୁଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଗୋପୁରଦ୍ଵାରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପ୍ରାପ୍ତ = ପ୍ର + ଆପ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରବିଶ୍ୟ = ପ୍ର + ବିଶ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପରିକ୍ରମ୍ୟ = ପରି + କ୍ରମ୍ + ଲ୍ୟପ୍ । ବିଲୋକ୍ୟ = ବି + ଲୁକ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

୪। ନାଗରିକ ଶ୍ୟାଳ ………….. ସମାରୋପିତଃ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମୁଞ୍ଚ = ଛାଡ଼ । ଜାଲୋପଜୀବିକମ୍ = ଧୀବରକୁ । ସାମ୍ପ୍ରତମ = ବର୍ତ୍ତମାନ । ଉତିଷ୍ଠ = ଉଠ । ପାରିତୋଷିକମ୍ = ପୁରସ୍କାର । ଗୃହୀଣ = ଗ୍ରହଣ କର । କଟକମ୍ = ସୁବର୍ଣ୍ଣ ବା ଅର୍ଥ । ଶୂଳାତ୍ = ଶୂଳିରୁ । ଅବତାର୍ଯ୍ୟ = ଓହ୍ଲାଇ । ସମାରୋପିତଃ = ବସାଇଦେଲା ।

ଅନୁବାଦ – ଶ୍ୟାଳ – ଶୀଘ୍ର, ଶୀଘ୍ର ଏହାକୁ – (ଏହିପରି ଅନେକ କହି)

ଧୀବର – ଆହେ ନିହତ ହେଲି ।

ଶ୍ୟାଳ – ସେହି ଜାଲଜୀବୀକୁ ଛାଡ଼ିଦିଅ । ଏହାର ମୁଦ୍ରିକାପ୍ରାପ୍ତି କଥା ସତ୍ୟ । ଯେପରି ଆମ ସ୍ଵାମୀ କହିଲେ ।

ସୂଚକ – ଯାହା ଆବୁତ୍ତ କହୁଛନ୍ତି । ଏଲୋକ ଯମଗୃହରେ ପ୍ରବେଶକରି ଫେରିଆସିଛି ।

ଧୀବର – ପ୍ରଭୁ ! ବର୍ତ୍ତମାନ ମୋର ଜୀବିକା ତୁମଦ୍ୱାରା କିଣାଗଲା ବା ଅପହୃତ ହେଲା । (ଏହିପରି କହି ପାଦତଳେ ପଡ଼ିଗଲା)

ଶ୍ୟାଳ – ଉଠ । ରାଜା ମୁଦ୍ରିକାର ମୂଲ୍ୟ ପରିମାଣରେ ଏହି ପାରିତୋଷିକ ମଧ୍ୟ ଦିଆଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ତାହା ଗ୍ରହଣ କର । (ଧୀବରକୁ ଅର୍ଥ ପ୍ରଦାନ କଲେ)

ଧୀବର – (ଆନନ୍ଦ ସହ ପ୍ରଣାମପୂର୍ବକ ପ୍ରତିଗ୍ରହଣ କରି) ଅନୁଗୃହୀତ ହେଲି ।

ଜାନୁକ – ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ରାଜାଙ୍କର ସେପରି ଅନୁଗ୍ରହ ଯେପରି ଶୂଳିରୁ ଓହ୍ଲାଇଆଣି ହାତୀ କାନ୍ଧରେ ଆରୋପିତ ହେଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ହତୋଽସ୍ମି = ହତଃ ଅସ୍ଥି । ଖମ୍ବେଷ = ଖଳୁ + ଏଷ । ଶୂଳାଦବତାର୍ଯ୍ୟ = ଶୂଳାତ୍ + ଅବତାର୍ଯ୍ୟ

ସମାସ – ଜାଲୋପଜୀବିକମ୍ = ଜାଲମ୍ ଉପଜୀବିକଂ ଯସ୍ୟ ସ, ତମ୍ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) । ଯମବସତିମ୍ = ଯମସ୍ୟ ବସତିମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ହସ୍ତିସ୍କନ୍ଧ = ହସ୍ତୀ ସ୍କନ୍ଧ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଜାଲୋପଜୀବିକମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯମବସତିମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଧୀବରାୟ = ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ୪ର୍ଥୀ । ଶୂଳାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ହସ୍ତିସ୍କନ୍ଧ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ହତଃ = ହଜ୍‌ + କ୍ତ । ଉପପନଃ = ଉପ + ପଦ୍ + କ୍ତ । ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ନିବୃତ୍ତ = ନି + ବୃତ୍ + କ୍ତ । ଅନୁଗୃହୀତ = ଅନୁ + ଗ୍ରହ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଅବତାର୍ଯ୍ୟ = ଅବ + ତୃବ୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମାରୋପିତଃ = ସମ୍ + ଆ + ରୋପ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

୫। ସୂଚକ ………………… ନିଷ୍ଠାନ୍ତା ସର୍ବେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପାରିତୋଷିକ = ପୁରସ୍କାର । ମହାର୍ହ = ମହାମୂଲ୍ୟ । ଅଭିମତଃ = ପ୍ରିୟ । ସ୍ଵତଃ = ମନେପଡ଼ିବା । ପର୍ଯ୍ୟସ୍ତୁକମନା = ବ୍ୟସ୍ତମନା । ସୁମନଃ = ଫୁଲମାଳ ।

ଅନୁବାଦ – ସୂଚକ – ଆବୁତ୍ତ ! ପୁରସ୍କାରରୁ ଜଣାପଡୁଛି, ମହାମୂଲ୍ୟ ରନୁମୁଦ୍ରିକାଟି ରାଜାଙ୍କର ଆଦରଣୀୟ ଥିଲା ।

ଶ୍ୟାଳ – ସେଥ‌ିରେ ଥିବା ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ରନ୍ ଯେ ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମାଦୃତ ତାହା ମୁଁ ମନେ କରୁନାହିଁ ।

ଉଭୟେ – ପୁଣି କ’ଣ?

ଶ୍ୟାଳ – ତା’ର ଦର୍ଶନରେ ରାଜାଙ୍କଦ୍ୱାରା କେହିଜଣେ ପ୍ରିୟଲୋକ ମନେପଡ଼ିଲେ । ଯେହେତୁ ସେ ପ୍ରକୃତି ଗମ୍ଭୀର ହେଲେହେଁ ମୁହୂର୍ଭକ ପାଇଁ ଲୋତକପୂର୍ଣନୟନ ହୋଇଗଲେ ।

ସୂଚକ – ରାଜା ଆବୃତ୍ତଙ୍କଦ୍ଵାରା ସେବିତ ହେଲେ ।

ଜାନୁକ – ବରଂ କୁହ, ଏହି ମତ୍ସ୍ୟଜୀବୀଙ୍କ ଭର୍ଭା (ଧୀବର) ନିମିତ୍ତ ।

ଧୀବର – ହଜୁର୍ ! ଏଥୁ ଅଧେ ଆପଣମାନଙ୍କର ପୁଷ୍ପର ମୂଲ୍ୟ ହେଉ ।

ଜାନୁକ – ଧୀବର ! ବର୍ତ୍ତମାନ ତୁମେ ଅଧ‌ିକ ମହତ୍ଵ ଓ ମୋର ପ୍ରିୟବନ୍ଧୁ ହୋଇଗଲ । (ସମସ୍ତେ ନିଷ୍ଠାନ୍ତ)

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୁନସ୍ତର୍କୟାମି = ପୁନଃ + ତର୍କୟାମି । କୋଽପ୍ୟଭିମତଃ = କଃ + ଅପି + ଅଭିମତଃ । ଶୋଚିତଶ୍ଚ = ଶୋଚିତଃ + ଚ । ସଂବୃତ୍ତୋଽସି = ସଂବୃରଃ + ଅସି ।

ସମାସ – ମହାରଢ଼େନ = ମହାର୍ହ ରନଂ, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) । ସୁମନୋମୂଲ୍ୟମ୍ = ସୁମନମଃ ମୂଲ୍ୟମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍ତ୍ଵ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପାରିତୋଷିକେଣ = କରଣେ ୩ୟା । ମହାର୍ହରଡ୍ରେନ = କରଣେ ୩ୟା । ଦର୍ଶନେନ = କରଣେ ୩ୟା । ମତ୍ସ୍ୟଶକ୍ରୋ = ‘କୃତ୍’ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭବିତବ୍ୟମ୍ = ଭୂ + ଣିଚ୍ + ତଥ୍ୟ । କୃତ୍ରା = କୃ + କ୍ସାଚ୍ । ସ୍ଵତଃ = ସ୍କୃ + କ୍ତ । ସଂବୃକଃ = ସମ୍ + ବୃତ୍ + ଲୁ ।

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍ Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
‘परहितसाधनम्’ कथा _____________________ ग्रन्यात् समुद्धृता। (द्वात्रिंशत्पुत्तलिका, पञ्चतन्त्रम्, कथासरित्सागर)
Answer:
द्वात्रिंशत्पुत्तलिका

Question 2.
अस्यां कथायां नरपतेः _____________________ सुगुणानां वर्णनं कृतम्। (शूद्रकस्य, त्रिविक्रमसेनस्य, विक्रमादित्यस्य)
Answer:
विक्रमादित्यस्य

Question 3.
सिंहासनं समारोदुकामं _____________________ एका पुत्तलिका कथयति। (विक्रमादित्यम्, भोजम्, त्रिविक्रमसेनम्)
Answer:
भोजम्

Question 4.
विक्रमे राज्यं कुर्वति भूमण्डले _____________________ नासन्। (सज्जनाः, पिशुना:, ब्राह्मणा:)
Answer:
पिशुना:

Question 5.
विक्रमादित्य राज्यभारं _____________________ निक्षिप्तवान्। (पुत्रेषु, सैन्येषु, मन्त्रिषु)
Answer:
मन्त्रिषु

Question 6.
विक्रमादित्य _____________________ वेषेण देशान्तरं निर्गतः। (योगी, भिक्षुकः, सन्न्यासी)
Answer:
योगी

Question 7.
पर्यटन् स एकस्मिन् दिवसे _____________________ प्राविशत्। (जलमध्ये, गुहायां, महारण्यमध्ये)
Answer:
महारण्यमध्ये

Question 8.
विक्रमादित्य _____________________ एकम् आश्रित्य रात्रौ स्थितः। (गृहम्, मन्दिरम्, वृक्षमूलम्)
Answer:
वृक्षमूलम्

Question 9.
तस्य वृक्षस्य उपरि _____________________ नामा कश्चिद् वृद्धः पक्षिराज आसीत्। (जरद्गवः, चिरञ्जीवी, जतुकर्णि)
Answer:
चिरञ्जीवी

Question 10.
पक्षिसावका: सायम् एकैकं _____________________ आदाय तस्मै वृद्धाय प्रयच्छन्ति स्म। (फलम्, पत्रम्, पुष्पम्)
Answer:
फलम्

Question 11.
अस्ति _____________________ शैवालघोषः नाम पर्वतः। (दक्षिणदेशे, पूर्वदेशे, उत्तरदेशे)
Answer:
उत्तरदेशे

Question 12.
अस्ति उत्तरदेशे _____________________ नाम पर्वतः। (मणिकर्ण, हिमालय, शैवालघोषः)
Answer:
शैवालघोषः

Question 13.
तस्य समीपे _____________________ नगरम् अस्ति। (पलाश, काशी, उज्जयिनी)
Answer:
पलाश

Question 14.
तस्मिन् पर्वते कश्चित् _____________________ निवसति स्म। (यक्ष:, राक्षसः, किन्नरः)
Answer:
राक्षसः

Question 15.
तस्य राक्षसस्य नाम _____________________। (अकासुरः, वकासुरः, अघासुरः)
Answer:
वकासुरः

Question 16.
वयं तुभ्यमाहारार्थं प्रतिदिनमेकं _____________________ दास्यामः। (शिशुं कन्यां, मानवं)
Answer:
मानवं

Question 17.
अद्य मम मित्रस्य कस्यचिद् _____________________ वार: समायातः। (क्षत्रियस्य, भिक्षुकस्य, ब्राह्मणस्य)
Answer:
ब्राह्मणस्य

Question 18.
तस्य ब्राह्मणस्य एक एव _____________________। (पुत्रः, कन्या, पिता)
Answer:
पुत्रः

Question 19.
_____________________ प्रयच्छति चेत् भायी विधवा जायते। (पुत्रं, कन्यां, आत्मानं)
Answer:
आत्मानं

Question 20.
_____________________ ददाति चेत् आश्रमभ्रंशो भवति। (पत्नीं, पुत्रं, आत्मानं)
Answer:
पत्नीं

Question 21.
राजा तत्र नगरे _____________________ समीपं गतः। (मन्दिरं, वध्यशिला, प्रासादं)
Answer:
वध्यशिला

Question 22.
_____________________ वध्यशिलायाम् उपविष्टः। (राजा, ब्राह्मण:, राक्षसः)
Answer:
राजा

Question 23.
राक्षसः राजानं _____________________ इति सम्वोधितम्। (महाभाग !, महासत्त्व !, वोधिसत्त्व !)
Answer:
महासत्त्व !

Question 24.
शिलायां प्रतिदिनं य उपविशति, स मदागमनात् पूर्वमेव _____________________। (शेते, म्रियते, अगच्छत्)
Answer:
म्रियते

Question 25.
मया _____________________ एतत् शरीरं दीयते स्वेच्छया। (परार्थम्, त्वदर्थम्, मदर्थम्)
Answer:
परार्थम्

Question 26.
तव एतत् शरीरं _____________________। (घृण्यम्, श्लाध्यम्, खर्वम्)
Answer:
श्लाध्यम्

Question 27.
भो महासत्त्व ! त्वं सर्वस्य _____________________ असि। (मित्रम्, आर्त्तिहरः, प्राणदाता)
Answer:
आर्त्तिहरः

Question 28.
यदि प्रसन्नं तर्हि अद्य प्रभृति _____________________ परित्यज। (आहार, पशुभक्षणं, मनुष्यभक्षणं)
Answer:
मनुष्यभक्षणं

Question 29.
_____________________ तदा प्रभृति जीवमारणं तत्याज। (ब्राह्मण:, राजा, राक्षस:)
Answer:
राक्षस:

Question 30.
राजा पुत्तलिकावचनं शृत्वा _____________________ अभवत्। (स्तब्धम्, उपहसितम्, तुष्णीम्)
Answer:
तुष्णीम्

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
एकदा क: राज्यभारं मन्त्रिषु निधाय देशान्तरं निर्गतः?
Answer:
ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ

Question 2.
विक्रमादित्यः राज्यभारं केषु निधाय देशान्तरं निर्गत:?
Answer:
ମନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କଠାରେ

Question 3.
सूर्यस्तं दृष्ट्रा विक्रमादित्यः कदा वृक्षमूलमाश्रित्य स्थित:?
Answer:
ରାତିରେ

Question 4.
वृक्षस्य उपरि कः आसीत्?
Answer:
ବୃଦ୍ଧପକ୍ଷୀରାଜ

Question 5.
वृद्धपक्षिराजस्य नाम किमासीत्?
Answer:
ଚିରଞ୍ଜୀବୀ

Question 6.
चिरञ्जीविन: पुत्रा: पौत्राश्च सायंकाले एकैकं किम् आदाय तस्मै वृद्धाय प्रायच्छन्?
Answer:
ଫଳ

Question 7.
उत्तरदेशे को नाम पर्वतः अस्ति?
Answer:
ଶୈବାଳଘୋଷ

Question 8.
कुत्र शैवालघोषः नाम पर्वतः अस्ति?
Answer:
ଉତ୍ତରଦେଶରେ

Question 9.
कस्य समीपे पलाशनगरमस्ति?
Answer:
ଶୈବାଳଘୋଷ ପର୍ବତର

Question 10.
शैवालघाषपर्वते स्थितस्य राक्षसस्य नाम किम्?
Answer:
ବକାସୁର

Question 11.
जना: प्रतिदिनं केन प्रकारेण एकैकं मानुषं तस्मै राक्षसाय प्रयच्छन्ति?
Answer:
ଘରପାଳି ଅନୁସାରେ

Question 12.
एकदा कस्य वारः समायातः?
Answer:
ବ୍ରାହ୍ମଣର

Question 13.
ब्राह्मणस्य कति पुत्राः आसन्?
Answer:
ଗୋଟିଏ ପୁଅ

Question 14.
ब्राह्मणः पुत्रं ददाति चेत् किं भवति?
Answer:
ସନ୍ତାନନାଶ

Question 15.
ब्राह्मण: पत्नीं ददाति चेत् किं भवति?
Answer:
ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମର ବିନାଶ

Question 16.
ब्राह्मण: आत्मानं प्रयच्छति चेत् किं जायते?
Answer:
ଭାର୍ଯ୍ୟା ବିଧବା ହେବ

Question 17.
कः सुहृदः दुःखेन स्वयं दुःखी भवति?
Answer:
ପ୍ରକୃତ ବନ୍ଧୁ

Question 18.
क: विहारवार्थविद् भवति?
Answer:
ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ

Question 19.
राजा ब्राह्मणं स्वगृहं सम्प्रेष्य कुत्र उपविष्टः?
Answer:
ବଧ୍ୟଶିଳାରେ

Question 20.
राक्षसः वदति – भो महासत्त्व ! त्वं पुनः कीदृशो दृश्यसे?
Answer:
ହସହସମୁଖ

Question 21.
परार्थं शरीरं प्रयच्छतः तव शरीरं किम्?
Answer:
ପ୍ରଶଂସନୀୟ

Question 22.
राक्षसः तदा प्रभृति किं तत्याज?
Answer:
ଜୀବବଧ |ମନୁଷ୍ୟଭକ୍ଷଣ

Question 23.
राजा कुत्र प्रत्यगत्?
Answer:
ନିଜ ନଗରୀକୁ

Question 24.
पुत्तलिका भोजराजमब्रवीत् – त्वयि एवं के गुणाः विद्यन्ते?
Answer:
ପରୋପକାର ଓ ଦୟାଦି

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
विक्रमे राज्यं कुर्वति भूमण्डले पिशुना: तस्कराः पापकर्मनिरता नासन्।
Answer:
ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ରାଜତ୍ଵ କଲାବେଳେ ପୃଥିବୀରେ ଦୁର୍ଜନ, ଚୋର ଓ ପାପୀମାନେ ନଥିଲେ ।

Question 2.
एकदा विक्रमादित्यो राज्यभारं मन्त्रिषु निधाय स्वयं योगिवषेण देशान्तरं निर्गतः।
Answer:
ଥରେ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କଠାରେ ରାଜ୍ୟଭାର ଅର୍ପଣ କରି ନିଜେ ଯୋଗୀବେଶରେ ବିଦେଶକୁ ଚାଲିଗଲେ ।

Question 3.
तद् दृष्ट्वा स वृक्षमूलमेकमाश्रित्य रात्रौ स्थितः।
Answer:
ତାହା ଦେଖୁ ରାତିରେ ସେ ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳକୁ ଆଶ୍ରୟକରି ରହିଲେ ।

Question 4.
तस्य वृक्षस्य उपरि चिरञ्जीविनामा कश्चिद् वृद्धः पक्षिराज आसीत्।
Answer:
ସେହି ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ନାମକ କୌଣସି ଏକ ବୃଦ୍ଧ ପକ୍ଷିରାଜ ଥିଲା।

Question 5.
‘भोः पुत्राः ! युष्माभिः नानादेशान् पर्यटद्भिः किं चित्रं दृष्टम्’?
Answer:
‘ହେ ପୁତ୍ରମାନେ ! ବିଭିନ୍ନ ଦେଶ ଭ୍ରମଣକରି ତୁମେମାନେ କି ବିଚିତ୍ର କଥା ଦେଖୁଲ’?

Question 6.
अस्ति उत्तरदेशे शैवालघोषः नाम पर्वतः।
Answer:
ଉତ୍ତର ଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ପର୍ବତଟିଏ ଅଛି।

Question 7.
वयं तुभ्यमाहारार्थं प्रतिदिनमेकं मानवं दास्यामः।
Answer:
ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମକୁ ଖାଇବାପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ମନୁଷ୍ୟ ଦେବୁ।

Question 8.
तदनन्तरं तत्रत्या जना: प्रतिदिनं गृहक्रमेण एकैकं मानुषं तस्मै प्रचच्छन्ति।
Answer:
ତାହାପରେ ସେଠିକାର ଲୋକମାନେ ପ୍ରତ୍ୟହ ଘରପାଳି ଅନୁସାରେ ଜଣେ ଜଣେ କରି ମନୁଷ୍ୟକୁ ତାକୁ ଦେଉଥା’ନ୍ତି।

Question 9.
अद्य मम मित्रस्य कस्यचिद् ब्राह्मणस्य वारः समायातः।
Answer:
ଆଜି ମୋର କୌଣସି ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣବନ୍ଧୁର ପାଳି ପଡ଼ିଲା ।

Question 10.
पुत्रं ददाति चेत् सन्ततिच्छेदो भवति।
Answer:
ଯଦି ପୁତ୍ରକୁ ଦେବ ତେବେ ସନ୍ତାନନାଶ ହେବ।

Question 11.
आत्मानं प्रयच्छति चेत् भार्याी विधवा जायते।
Answer:
ଯଦି ନିଜକୁ ପ୍ରଦାନ କରେ ତେବେ ଭାର୍ଯ୍ୟା ବିଧବା ହୋଇଯିବ।

Question 12.
पत्नीं ददाति चेत् आश्रमभ्रंशो भवति।
Answer:
ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଯଦି ଦେବ ତେବେ ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମର ବିନାଶ ହୋଇଯିବ।

Question 13.
पक्षिणो वचः श्रुत्वा विहङ्गरवार्थविद् राजा तत्र नगरे वध्यशिलासंमीपं गतः।
Answer:
ପକ୍ଷୀଟିର କଥା ଶୁଣି ପକ୍ଷିସ୍ୱରାର୍ଥଜ୍ଞ ରାଜା ସେହି ନଗରରେ ଥିବା ବଧ୍ୟଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ ।

Question 14.
त्वं पुनः प्रहसितवदनो दुश्यसे।
Answer:
ତୁମେ ପୁଣି ହସହସ ମୁଖ ଦେଖାଯାଉଛି ।

Question 15.
भो महासत्व ! त्वं सर्वस्य आर्त्तिहरः असि।
Answer:
ହେ ମହାପ୍ରାଣ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଦୁଃଖହରଣକାରୀ ଅଟେ।

Question 16.
परार्थ शरीरं प्रयच्छतः तव एव एतत् शरीरं श्लाध्यम्।
Answer:
ପର ପାଇଁ ଶରୀର ଦାନକରୁଥିବା ତୁମର ଏହି ଦେହ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ଅଟେ।

Question 17.
राक्षसः तदा प्रभृति जीवमारणं तत्याज।
Answer:
ରାକ୍ଷସ ସେହିଦିନଠାରୁ ଜୀବବଧ ତ୍ୟାଗକଲା ।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
विक्रमादित्य : रात्रौ कुत्र स्थित:?
Answer:
ଏକଦା ଭୋଜରାଜ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଦେଶାନ୍ତରରେ ଯାଇ ଏକ ବନମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ବୁଲି ବୁଲି ସାରାଦିନ ତାଙ୍କର ଅତିବାହିତ ହେଲା । ବଣମଧ୍ଯରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୋଇଯିବାରୁ ରାତ୍ରି ଆସିବାମାତ୍ରକେ ସେ ସେହିଠାରେ ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳରେ ରାତ୍ରି ଯାପନ କଲେ ।

Question 2.
चिरञ्जीवी क:?
Answer:
ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ହେଉଛି ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ରାଜା । ସେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବୃଦ୍ଧ ଅଟେ । ବଣମଧ୍ୟରେ ଭୋଜରାଜ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଯେଉଁ ବୃକ୍ଷମୂଳରେ ରାତ୍ରିଯାପନ କରୁଥିଲେ, ସେହି ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ସେ ନିବାସ କରୁଥିଲା । ପକ୍ଷୀମାନେ ବଣରେ ଉଡ଼ିବୁଲି ତା’ପାଇଁ ଯେଉଁ ଫଳ ଆଣୁଥିଲେ ତାକୁ ଖାଇ ସେ ଜୀବନ ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲା ।

Question 3.
पक्षिणः चिरञ्जीविना किं पृष्ठा?
Answer:
ବନମଧ୍ୟରେ ଏକ ବୃକ୍ଷ ଉପରେ ବୃଦ୍ଧ ପକ୍ଷୀରାଜ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ନିବାସ କରୁଥିଲା । ତା’ର ପୁଅ ଓ ନାତିମାନେ ନିଜ ଉଦର ପୂର୍ଣ୍ଣକରିବା ପରେ ଯାହା ଫଳ ଆଣି ଦେଉଥିଲେ ସେଥ‌ିରେ ସେ ଜୀବନ କଟାଉଥିଲା । ତା’ପରେ ରାତିରେ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ଆନନ୍ଦରେ ବସି ସେହି ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ପଚାରିଲା – ହେ ପୁତ୍ରମାନେ ! ତୁମ୍ଭେମାନେ ତ ନାନାଦେଶ ବୁଲୁଛି ତେବେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥା କ’ଣ ଦେଖୁଲ ? ଏହିପରି ପ୍ରଶ୍ନ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ କରିଥିଲା ।

Question 4.
शैवालघोषे कः प्रतिवसति स्म? असौ प्रत्यहं किं करोति?
Answer:
ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ପର୍ବତଟିଏ ଥିଲା । ସେହି ପର୍ବତରେ ବକାସୁର ନାମକ ରାକ୍ଷସ ନିବାସ କରୁଥିଲା । ସେ ପ୍ରତିଦିନ ପର୍ବତ ନିକଟସ୍ଥ ପଲାଶନଗର ସମସ୍ତ ଲୋକମାନଙ୍କୁ କି ପୁରୁଷ, ସ୍ତ୍ରୀ, ପିଲା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମନଇଚ୍ଛା ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିଲା । ବକାସୁରର ଏପରି କାର୍ଯ୍ୟରେ ନଗରବାସୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ।

Question 5.
ब्राह्मणः राक्षसाय भोजनदानावसरे किम् अचिन्तयत्?
Answer:
ନଗରବାସୀ ପ୍ରତିଦିନ ପାଳିକରି ଜଣକୁ ରାକ୍ଷସର ଭକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ପଠାଉଥିଲେ । ଥରେ ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣର ପାଳିପଡ଼ିଲା । ତହୁଁ ସେ ଚିନ୍ତାକଲା ଯେ ଯଦି ମୋର ଏକମାତ୍ର ପୁତ୍ରକୁ ଦେଉଛି ତେବେ ନିଃସନ୍ତାନ ହୋଇଯିବି । ଯେବେ ନିଜକୁ ଅର୍ପଣ କରୁଛି ତେବେ ସ୍ତ୍ରୀ ବିଧବା ହୋଇଯିବ । ପୁଣି ଯଦି ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଦେଉଛି ତେବେ ମୋର ସଂସାର ଉଚ୍ଛନ୍ନ ହୋଇଯିବ । ଏହିପରି ନାନାକଥା ଚିନ୍ତାକରି ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୁଃଖର ସହିତ ରାକ୍ଷସର ଭୋଜନ ନିମନ୍ତେ ବଧଶିଳା ଆଡ଼କୁ ଚାଲିଲା ।

Question 6.
परहितसाधनमाश्रित्य सुहृदः लक्षणं निर्णयत।
Answer:
ଅନ୍ୟର ହିତସାଧନ ନିମନ୍ତେ ଯେ ନିଜ ଜୀବନକୁ ବଳି ଦେବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ ସେ ହିଁ ପ୍ରକୃତ ବନ୍ଧୁ । କାରଣ ରାଜା ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଗୃହକୁ ପଠାଇ ନିଜେ ବଧଶିଳାରେ ବସିପଡ଼ିଲେ । ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ମୁଖରେ ଯଥାର୍ଥ ଉକ୍ତି ଯେ – “अहो ! अयमेव सुहृत्, य सुहृदो दुःखेन स्वयं दुःखी भवति।”

Question 7.
विक्रमादित्य कथं महासत्त्व इति राक्षसेन उक्तम्?
Answer:
ରାକ୍ଷସ ବକାସୁର ଯେତେବେଳେ ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଆସିଲା ସେତେବେଳେ ଦେଖିଲା ଯେ ଜଣେ ପୁରୁଷ ସହର୍ଷଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲିତ ବଦନରେ ବସିଛି । ତାକୁ ଦେଖୁ ରାକ୍ଷସ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟାନ୍ବିତ ହେଲା ଏବଂ ମହାସତ୍ତ୍ଵ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କଲା, କାରଣ ରାକ୍ଷସର ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ଯିଏ ସେହି ବଧଶିଳାରେ ବସିଥାଏ ସେ ମରିଯାଏ । ଏଥିରେ ରାକ୍ଷସ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ବରଯାଚନା ପାଇଁ କହିଥିଲା । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କର ଏତାଦୃଶ ତ୍ୟାଗ ଓ ଦୟାର ଭାବନା ତାଙ୍କୁ ମହାସତ୍ତ୍ଵ ନାମରେ ନାମିତ କରିଥିଲା, ଯାହାକି ରାକ୍ଷସଦ୍ବାରା ଅଭିହିତ ହୋଇଥିଲା ।

Question 8.
वध्यशिलायाम् उपविष्टः राजा राक्षसं किम् अब्रवीत्?
अथवा
राजा वररूपेण राक्षसं किमयाचत?
Answer:
ରାକ୍ଷସ ବଧଶିଳାରେ ଉପବେଶନ କରିଥିବା ରାଜାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ତାଙ୍କର ତ୍ୟାଗ ଓ ଦୟାର ଭାବନା ଦେଖୁ ମୃତ୍ୟୁକାଳରେ ବି ହରଷମୁଖ ଦେଖୁ ତାଙ୍କୁ ମହାସତ୍ତ୍ଵ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ବରଯାଚନା କରିବାପାଇଁ କହିଲା । ରାଜା କିନ୍ତୁ ପ୍ରଥମେ ବଧଶିଳାରେ ବସି ତାଙ୍କୁ ଭକ୍ଷଣ କରିବାକୁ କହିଲେ, ମୁଁ ପର ନିମନ୍ତେ ଏ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଅଛି । ପରେ ବରଯାଚନା କରି ରାକ୍ଷସକୁ ଜୀବମାରଣ ନକରିବାପାଇଁ କହିଥିଲେ । ସେହିଦିନଠାରୁ ସେ ରାକ୍ଷସ ମଧ୍ୟ ଆଉ ଜୀବମାରଣ କଲା ନାହିଁ ।

Question 9.
वासुरं नागरिका: किं प्रतिश्रुतवन्तः?
Answer:
ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶର ଶୈବାଳଘୋଷ ପର୍ବତରେ ବକାସୁର ନାମକ ଏକ ରାକ୍ଷସ ରହୁଥିଲା । ସେ ନିକଟସ୍ଥ ପିଲାଶନଗରର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ମନଇଚ୍ଛା ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିଲା । ଥରେ ସେହି ନଗରବାସୀ ସେ ବକାସୁରକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇ କହିଲେ – ‘ହେ ବକାସୁର ! ତୁମେ ମନଇଚ୍ଛା ସମ୍ମୁଖରେ ପଡୁଥିବା ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଖାଅନାହିଁ । ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମର ଆହାର ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତିଦିନ ଗୋଟିଏ କରି ମଣିଷ ଦେବୁ ।’ ଏହିପରି କହି ପ୍ରତିଦିନ ଜଣ ଜଣକୁ ପାଳିକରି ନଗରବାସୀ ତା’ ନିକଟକୁ ପଠାଉଥିଲେ ।

Question 10.
राजानं दृष्ट्वा कथं राक्षस: विस्मितोऽभवत्?
Answer:
ବଧଶିଳା ଉପରେ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତବଦନଯୁକ୍ତ ରାଜାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ରାକ୍ଷସ ବିସ୍ମିତ ହୋଇଥିଲା କାରଣ ଏଥ‌ିପୂର୍ବରୁ ଯେ ଶିଳା ଉପରେ ବସୁଥିଲା ସେ ରାକ୍ଷସର ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ହିଁ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରୁଥିଲା । ହେଲେ ରାଜାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ରାକ୍ଷସ ଦର୍ଶନ କଲା, ଏଣୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟାନ୍ବିତ ହେଲା ।

Question 11.
पक्षिणां वचः शृत्वा राजा किम् अकरोत्?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ପକ୍ଷୀମାନେ ଶୈବାଳଘୋଷ ପର୍ବତନିବାସୀ ରାକ୍ଷସର ଜୀବମାରଣ କଥା କହୁଥିଲେ, ସେହି ବୃକ୍ଷମୂଳରେ ଥାଇ ରାଜା ସେ ସମସ୍ତ କଥା ଶୁଣୁଥିଲେ । ଆଉ ସେ ବ୍ରାହ୍ମଣର ଏପରି ଦୁଃଖାବସ୍ଥାକୁ ଅନୁଭବକରି ପରମଦୟାର୍ଦ୍ରଚିତ୍ତ ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ତତ୍‌କ୍ଷଣେ ସେ ନଗରନିକଟସ୍ଥ ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଅଭୟବାଣୀ ଶୁଣାଇ ନିଜେ ଯାଇ ସେହି ବଧଶିଳା ଉପରେ ରାକ୍ଷସର ଭୋଜନ ନିମନ୍ତେ ବସିପଡ଼ିଲେ । ଏଥୁରୁ ରାଜାଙ୍କର ତ୍ୟାଗଶୀଳତାର ପରିଚୟ ମିଳେ ।

Question 12.
कथं राक्षसेन कथितम् “अहं तृष्टोऽस्मि”?
Answer:
ବଧଶିଳା ଉପରେ ପରମତ୍ୟାଗୀ ରାଜାଙ୍କୁ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ବଦନଯୁକ୍ତ ଦେଖୁ ତାଙ୍କର ପରାର୍ଥନିମନ୍ତେ ଶରୀର ତ୍ୟାଗ ବିଷୟକୁ ଶୁଣି ରାକ୍ଷସ ବକାସୁର କହିଲା – ‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରାଣରକ୍ଷକ ଅଟ । ପରପାଇଁ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ତୁମର ଏ ଶରୀର ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଶଂସନୀୟ । ଏଣୁ ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲି । ତେଣୁ ତୁମେ ବର ମାଗ ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
“परहतिसाधनम्” इति कथाप्रसङ्गात् राजा विक्रमादित्यस्य त्यागं दयाञ्च प्रदर्शयत्।
अथवा
विक्रमादित्यः कथं राक्षससम्मुखं गत्वा आत्मानं विसर्जयितुं स्थिरिकृतवान्?
Answer:
ସିଂହାସନରେ ଆରୁଢ଼ହେବାକୁ ଯିବାବେଳେ ଏକ କଣ୍ଢେଇ ଏକଥା କହିଥିଲା । ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଥିଲେ ସୁଶାସକ । ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟଶାସନ କାଳରେ ରାଜ୍ୟରେ ମିଥ୍ୟାବାଦୀ, ଚୌର ଓ ପାପୀ ନଥିଲେ । ଥରେ ରାଜା ରାଜ୍ୟଭାର ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଦେଇ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ବେଶରେ ବିଦେଶକୁ ବାହାରିଲେ । ବୁଲିବୁଲି ଯାଇ ସନ୍ଧ୍ୟାକାଳରେ ଘୋର ଅରଣ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେ ରାତ୍ରିଯାପନ ପାଇଁ ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳେ ବସିଲେ । ସେହି ଗଛରେ ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ନାମକ ବୃଦ୍ଧ ପକ୍ଷୀରାଜ ରହୁଥିଲା । ତା’ର ପିଲାମାନେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନକୁ ଯାଇ ଆହାରକରି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଫଳ ଆଣି ତାକୁ ଦେଉଥିଲେ । ଚିରଞ୍ଜୀବୀ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ସେମାନେ ବୁଲୁଥିବାବେଳେ କ’ଣ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟକଥା ଦେଖ‌ିଲେ ବୋଲି ପଚାରନ୍ତେ ଏକ ପକ୍ଷୀ ଯାହା କହିଲା, ସେ କଥାକୁ ବୃକ୍ଷମୂଳେ ରାଜା ଶୁଣୁଥିଲେ ।

ପକ୍ଷୀଟି କହିଲା – ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ପର୍ବତଟିଏ ଅଛି । ତା’ ନିକଟରେ ପଲାଶନଗର ରହିଛି । ସେହି ପର୍ବତରେ ଥ‌ିବା ଏକ ରାକ୍ଷସ ଯା’ର ନାଁ ବକାସୁର ସେ ପ୍ରତିଦିନ ନଗରକୁ ଆସି ତା’ଆଗରେ ଯେ ପଡୁଥିଲା, ତାକୁ ଭକ୍ଷଣ କରୁଥିଲା । ଥରେ ନଗରବାସୀ ଲୋକେ କହିଲେ – ‘‘ହେ ବକାସୁର ! ତୁମେ ଏପରି କରନାହିଁ, ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମର ଆହାର ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତିଦିନ ଗୋଟିଏ କରି ମଣିଷ ଆଣିଦେବୁ ।’’

ତା’ପରେ ସେ ନଗରବାସୀ ପ୍ରତିଦିନ ପାଳି ଅନୁସାରେ ପ୍ରତିଘରୁ ଜଣ ଜଣଙ୍କୁ ନେଇ ତାଙ୍କୁ ଦେଉଥାନ୍ତି । ଏହିପରି ଅନେକ ଦିନ ଗଡ଼ିଗଲା । ଦିନେ ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣର ପାଳି ପଡ଼ିବାରୁ ସେ ବ୍ୟଥ୍‌ତ ବା ଦୁଃଖୁତ ହେଲା, କାରଣ ତା’ର ଏକମାତ୍ର ପୁତ୍ର, ତାକୁ ଯଦି ସେ ଦିଏ ତେବେ ତା’ର କୁଳ ନାଶ ଯିବ । ସେ ଯଦି ନିଜେ ଯାଏ ତେବେ ସ୍ତ୍ରୀ ବିଧବା ହୋଇଯିବ । ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଯଦି ଦିଏ ତେବେ ଘର ଉଜୁଡ଼ିଯିବ । ଏକଥା ଭାବି ବ୍ରାହ୍ମଣ ବର୍ଷଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲା ।

ଏହି ସମୟରେ ଏକଥା ଶୁଣି ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ସେହି ନଗରର ବର୍ଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଦେଖୁ ତାକୁ ଅଭୟବାଣୀ ଶୁଣାଇ ଘରକୁ ପଠାଇଦେଲେ ଓ ନିଜେ ବଧଶିଳା ଉପରେ ବସିଗଲେ । ବକାସୁର ଆସି ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ହରଷମନା ଲୋକଟିଏ ଦେଖୁ ପଚାରିଲା – ‘‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ଏଠାକୁ ଯେ ଆସେ ସେ ମୋ ଆସିବାପୂର୍ବରୁ ହିଁ ମରିଯାଏ । ହେଲେ ତୁମେ ଏତେ ହସହସ ମୁଖରେ ଏଠାରେ ବସିଛ । ତୁମେ କିଏ ?’’

ଏହାପରେ ରାଜା କହିଲେ, ମୁଁ ଅନ୍ୟ ପାଇଁ ସ୍ଵଇଚ୍ଛାରେ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ତେଣୁ ମୋ ମନରେ ଆଦୌ ଗ୍ଳାନି ନାହିଁ । ତୁମେ ମଧ୍ଯ ତୁମର ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ କର ବା ମୋତେ ଭକ୍ଷଣ କର। ଏହାପରେ ରାକ୍ଷସ କ୍ଷଣିଏ ରହି ଭାବିଲା ଓ କହିଲା – ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଦୁଃଖହରଣକାରୀ ଓ ତୁମର ଏ ଶରୀର ପ୍ରଶଂସନୀୟ । ମୁଁ ତୁମ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲି ଏଣୁ ବର ମାଗ । ଏହା ଶୁଣି ରାଜା କହିଲେ – ‘ହେ ରାକ୍ଷସ ! ତୁମେ ମନୁଷ୍ୟ ଭକ୍ଷଣ ତ୍ୟାଗ କର ।’ ତାପରେ ରାକ୍ଷସ ସେହିଦିନଠାରୁ ଜୀବମାରଣ ତ୍ୟାଗ କଲା । ରାଜା ସ୍ଵନଗରୀକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କଲେ ।

ଏହିପରି ଭାବେ ତ୍ୟାଗପୂତ ଚରିତ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ ପରମ ଉପକାରୀ ଦୟାଶୀଳ ରାଜା ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ପୁତ୍ତଳିକାଠାରୁ କଥା ଶୁଣି ନୀରବ ରହିଲେ ଓ ସିଂହାସନରେ ଉପବେଶନ କଲେ । ଏହାଥିଲା ରାଜାଙ୍କର ଚାରିତ୍ରିକ ଗୁଣ ଓ ମହତ୍ତ୍ଵର ଚରମ ତଥା ପରମ ନିଦର୍ଶନ ।

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍ Summary

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ – ‘‘ପରହିତସାଧନମ୍’’ ଏହି ନାମଧେୟ କଥା ଦ୍ବାତ୍ରିଂଶତ୍‌ପୁତ୍ତଳିକା ଗ୍ରନ୍ଥରୁ ସମୁଦ୍ଧୃତ । ଏହି କଥାରେ ଭାରତଭୂମଣ୍ଡଳ ବିସ୍ତ୍ରୁତ ପ୍ରଥଯଶା ନରପତି ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କର ସୁଗୁଣ ଚରିତର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ସିଂହାସନରେ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହେଉଥୁବା ଭୋଜଙ୍କ ପ୍ରତି ପୁତ୍ତଳିକା (କଣ୍ଢେଇ) ବିକ୍ରମ ଗୁଣକୀର୍ତ୍ତନ ବିନିବେଦିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରସ୍ତୁତ କଥାରେ ପରହିତସାଧନର ପରାକାଷ୍ଠା ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି । ଏହି କଥାର ଭାଷା ଅତୀବ ହୃଦ୍ୟ ଏବଂ ଭାବ ଅତୀବ ଗମ୍ଭୀର । ପରହିତ ପରାୟଣା ରାଜାଙ୍କଦ୍ବାରା କୁରରାକ୍ଷସର ଚରିତ୍ର ତଥା ହୃଦୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଅଛି ।

ସାରକଥା – ସିଂହାସନକୁ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଯାଉଥ‌ିବା ରାଜା ଭୋଜଙ୍କୁ ଏକ କଣ୍ଢେଇ କହିଲା – ରାଜା ! ଶୁଣ । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କ ରାଜତ୍ୱକାଳରେ ତାଙ୍କ ରାଜ୍ୟରେ କେହିହେଲେ ମିଛୁଆ, ଚୋର ଓ ପାପୀ ନ ଥିଲେ । ଥରେ ସେ ରାଜ୍ୟଭାର ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଦେଇ ନିଜେ ଯୋଗୀବେଶରେ ବିଦେଶକୁ ବାହାରିପଡ଼ିଲେ । ବୁଲୁ ବୁଲୁ ସଂଧ୍ୟାସମୟରେ ମହାରଣ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ସେ ରାତ୍ରିରେ କୌଣସି ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳେ ରହିଲେ । ସେହି ଗଛରେ ଚିରଂଜୀବୀ ନାମକ ଏକ ବୃଦ୍ଧପକ୍ଷୀରାଜ ରହୁଥିଲା । ତା’ର ପୁଅ ଓ ନାତିମାନେ ଅନ୍ୟଦେଶକୁ ଯାଇ ଉଦର ପୂରଣକରି ସଂଧ୍ୟାରେ ତା’ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଫଳ ନେଇଆସୁଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କୁ ଦେଉଥିଲେ । ରାତିରେ ଆନନ୍ଦରେ ଚିରଂଜୀବୀ ସେମାନଙ୍କୁ ପଚାରିଲା – ତୁମେ ନାନାଦେଶ ବୁଲି କ’ଣ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥା ଦେଖୁ ?

ଏକ ପକ୍ଷୀ କହିଲା – ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ଏକ ପର୍ବତ ଥିଲା । ତା’ ନିକଟରେ ପଲାଶନଗର ଥିଲା । ସେହି ପର୍ବତରେ ବକାସୁର ନାମକ ଏକ ରାକ୍ଷସ ରହୁଥିଲା । ସେ ପ୍ରତିଦିନ ନଗରକୁ ଆସି ତା’ ଆଗରେ ଆସୁଥୁବା ଯେକୌଣସି ମନୁଷ୍ୟ, ସ୍ତ୍ରୀ ବା ବାଳକକୁ ସେ ପର୍ବତକୁ ନେଇ ଖାଉଥିଲା । ଥରେ ନଗରବାସୀ ଲୋକେ ସେ ରାକ୍ଷସକୁ ଏପରି ନ ଖାଇବାପାଇଁ କହି ତାକୁ ପ୍ରତିଦିନ ଆହାର ନିମନ୍ତେ ଗୋଟିଏ ମଣିଷ ଦେବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଲେ ।

ତା’ପରେ ପାଳିକ୍ରମେ ଲୋକେ ପ୍ରତିଦିନ ଜଣେ ମଣିଷକୁ ଦେଲେ । ଏହିପରି ଅନେକ ଦିନ ଚାଲିଗଲା । ଆଜି ମୋର କୌଣସି ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବନ୍ଧୁର ପାଳି ପଡ଼ିଲା । ତା’ର ଏକ ପୁତ୍ର । ଯଦି ପୁଅକୁ ଦିଏ ତେବେ ସନ୍ତାନହାନି ହେବ । ନିଜେ ଯଦି ଯିବ ତେବେ ପନ୍ଥୀ ବିଧବା ହୋଇଯିବ ଏବଂ ପତ୍ନୀକୁ ଯଦି ଦିଏ ତେବେ ଆଶ୍ରମ ଭ୍ରଂଶ ହୋଇଯିବ । ଏହାହିଁ ମୋର ଦୁଃଖର କାରଣ । ଏକଥା ଶୁଣି ପକ୍ଷୀମାନେ କହିଲେ – ଆରେ ! ଇଏ ହିଁ ପ୍ରକୃତରେ ବନ୍ଧୁ । କାରଣ ଯିଏକି ବନ୍ଧୁର ଦୁଃଖରେ ନିଜେ ଦୁଃଖୀ ହେଉଛି ।

ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଏହି କଥା ଶୁଣି ବିହଙ୍ଗରବାର୍ଥବିତ୍ ରାଜା ଭୋଜ ସେହି ନଗରରେ ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ । ସେଠି ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଦେଖ୍ ତାଙ୍କୁ ଅଭୟଦେଇ ଘରକୁ ପଠାଇ ନିଜେ ସେ ଶିଳା ଉପରେ ବସିପଡ଼ିଲେ । ସେହି ସମୟରେ ରାକ୍ଷସ ଆସି ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ସେ ଲୋକଟିକୁ ଦେଖ୍ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟହୋଇ ପଚାରିଲା – ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ଏ ଶିଳାରେ ଯେ ପ୍ରତିଦିନ ବସେ ସେ ମୋ ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ହିଁ ମରିଯାଇଥାଏ । ତୁମେ କ’ଣ ଆଜି ହସ ହସ ମୁଖରେ ବସିଥିବାର ଦେଖାଯାଉଛି । ତେବେ କୁହ, ତୁମେ କିଏ ?

ରାଜା କହିଲେ – ‘ମୁଁ ଅନ୍ୟପାଇଁ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଏ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ଏଣୁ ମୋ ମନରେ କିଛି ଗ୍ଳାନି ନାହିଁ । ତୁମେ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ କର । ତା’ପରେ ରାକ୍ଷସ ଟିକେ ଭାବି କହିଲା – ‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କର ଦୁଃଖହାରୀ ଅଟ । ଅନ୍ୟପାଇଁ ପ୍ରଦତ୍ତ ଏ ଶରୀର ତୁମର ପ୍ରଶଂସନୀୟ । ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲି । ବର ମାଗ’ । ରାଜା କହିଲେ – ହେ ରାକ୍ଷସ ! ଯଦି ତୁମେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇଛି ତେବେ ଆଜିଠୁ ମନୁଷ୍ୟଭକ୍ଷଣ ତ୍ୟାଗ କର ।’’ ତା’ପରେ ରାକ୍ଷସ ସେହିଦିନଠାରୁ ଜୀବମାରଣ ତ୍ୟାଗ କଲା । ରାଜା ନିଜ ନଗରୀକୁ ଫେରିଗଲେ । ଏକଥା କହି କଣ୍ଢେଇ ଭୋଜରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା ତୁମଠି ଯଦି ପରୋପକାର ଗୁଣ ଅଛି ତେବେ ସିଂହାସନରେ ବସ । ରାଜା କିନ୍ତୁ ମୌନ ରହିଲେ ।

୧। ସିଂହାସନଂ ସମାରୋତୁକାମଂ ……………………… ପକ୍ଷୀରାଜ ଆସୀତ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସିଂହାସନଂ = ସିଂହାସନକୁ । ସମାରୋତୁକାମମ୍ = ଆରୋହଣ କରିବାପାଇଁ ଇଚ୍ଛୁକ । ଭୋଜମ୍ = ଭୋଜରାଜଙ୍କୁ । ଏକା ପୁଭଳିକା = ଗୋଟିଏ କଣ୍ଢେଇ । କଥୟତି = କହୁଛି । ଶୁୟତାମ୍ = ଶୁଣନ୍ତୁ । ପିଶୁନଃ = ମିଛୁଆ । ତସ୍କରା = ଚୋର । ନାସନ୍ = ନ ଥିଲେ । ରାଜ୍ୟଭାରମ୍ = ରାଜ୍ୟଶାସନ । ନିଧାୟ ନ୍ୟସ୍ତକରି । ସ୍ବୟମ୍ = ନିଜେ । ଦେଶାନ୍ତରମ୍ = ଅନ୍ୟଦେଶକୁ । ନିର୍ଗତଃ = ଗଲେ । ପର୍ଯ୍ୟଟନ୍ = ବୁଲୁବୁଲୁ । ପ୍ରାବିଶତ୍ = ପ୍ରବେଶକଲେ । ପକ୍ଷୀରାଜଃ = ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ରାଜା ।

ଅନୁବାଦ – ସିଂହାସନକୁ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରୁଥିବା ରାଜା ଭୋଜଙ୍କୁ ଏକ କଣ୍ଢେଇ କହିଲା – ଆହେ ରାଜା ! ଶୁଣ । ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କ ରାଜତ୍ଵ କାଳରେ ରାଜ୍ୟରେ ମିଛୁଆ, ଚୋର, ପାପୀମାନେ ନ ଥିଲେ । ଥରେ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ରାଜ୍ୟଭାର ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଦେଇ ନିଜେ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ବେଶରେ ବିଦେଶକୁ ବାହାରିପଡ଼ିଲେ । ଭ୍ରମଣ କରୁ କରୁ ସେ ଦିନେ ଯେତେବେଳେ ମହାବନରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ, ସେତେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୋଇଗଲା । ତାହା ଦେଖୁ ସେ କୌଣସି ଏକ ବୃକ୍ଷମୂଳରେ ରାତିଟି ରହିଲେ । ସେହି ବୃକ୍ଷରେ ଚିରଂଜୀବୀ ନାମକ କୌଣସି ଏକ ବୃଦ୍ଧ ପକ୍ଷୀରାଜ ଥୁଲା ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନାସନ୍ = ନ + ଆସନ୍ । ସୂର୍ଯ୍ୟୋଽସ୍ତମ୍ଭ = ସୂର୍ଯ୍ୟ + ଅସ୍ତମ୍ଭ । ବୃକ୍ଷମୂଳମେକମାଶ୍ରିତ୍ୟ = ବୃକ୍ଷମୂଳମ୍ + ଏକମ୍ + ଆଶ୍ରିତ୍ୟ । କଶ୍ଚିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍ ।

ସମାସ – ସିଂହାସନମ୍ = ସିଂହ ଚିହ୍ନିତ ଆସନମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଭୂମଣ୍ଡଳେ = ଭୂବ ମଣ୍ଡଳମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ମହାରଣ୍ୟମଧ୍ଯ = ମହାନ୍ ଚାସୌ ଅରଣ୍ୟମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ), ତସ୍ୟ ମଧ୍ୟ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ବୃକ୍ଷମୂଳମ୍ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ମୂଳମ୍‌ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଭୋ ରାଜନ୍ = ସମ୍ବୋଧନେ ୧ମା । ବିକ୍ରମେ = ଭାବେ ୭ମୀ । ଭୂମଣ୍ଡଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ବୃକ୍ଷମୂଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ନିଧାୟ = ନି + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ନିର୍ଗତଃ = ନିଃ + ଗମ୍ + କ୍ତ । ପର୍ଯ୍ୟଟନ୍ = ପରି + ଅଟ୍ + ଶତ୍ରୁ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + ଲ୍କାଚ୍ । ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ ।

୨। ତଥ୍ୟ ପୁତ୍ରା ………… କିଂ ଚିତ୍ର ଦୃଷ୍ଟମ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପୁତ୍ରା ପୌତ୍ରାଣ୍ଟ = ପୁଅ ଓ ନାତିମାନେ । ଦେଶାନ୍ତରଂ ଗର୍ତ୍ତା = ନାନାଦେଶକୁ ଯାଇ । ସ୍ବେଦର ପୂରଣଂ ବିଧାୟ = ନିଜ ପେଟ ପୂରାକରି । ପ୍ରଯଛନ୍ତି = ଦିଅନ୍ତି । ତାନ୍ = ତାଙ୍କୁ । ଅପୃଚ୍ଛନ୍ = ପଚାରିଲେ । ବଚନମ୍ = କଥାକୁ । ଅଶୃଣୋତ୍ = ଶୁଣିଲେ । ପର୍ଯ୍ୟଟନ୍‌ତିଃ = ବୁଲାବୁଲି କରି । ଚିତ୍ରମ୍ = ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟକର ଘଟଣା ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ର ପୁଅ ଓ ନାତିମାନେ ଅନ୍ୟଦେଶକୁ ଯାଇ ନିଜେ ପେଟପୂରାଇ ଖାଇ ସଂଧ୍ୟାକାଳରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ କରି ଫଳଧରି ସେହି ବୁଢ଼ାପକ୍ଷୀକୁ ଦେଉଥିଲେ । ତା’ପରେ ରାତିରେ ଚିରଂଜୀବୀ ଆନନ୍ଦରେ ବସି ସେହି ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କୁ ପଚାରିଲା – ‘ହେ ପୁତ୍ରମାନେ ! ତୁମ୍ଭେମାନେ ତ ନାନାଦେଶ ବୁଲାବୁଲି କରି କ’ଣ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥା ଦେଖୁଲ?

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୌତ୍ରାଶ୍ଚ = ପୌତ୍ରା + ଚ । ସ୍ଵାଦରପୂରଣମ୍ = ସ୍ବ + ଉଦରପୂରଣମ୍ । ଏକୈକମ୍ = ଏକ + ଏକମ୍ । ଫଳମାଦାୟ = ଫଳମ୍ + ଆଦାୟ । ସୁଖେନୋପବିଷ୍ଟ = ସୁଖେନ + ଉପବିଷ୍ଟ । ରାଜାପି = ରାଜା + ଅପି । ସମାସ – ସ୍ଵାଦରପୂରଣମ୍ = ସ୍ୱସ୍ୟ ଉଦରଂ, ତସ୍ୟ ପୂରଣମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ବୃକ୍ଷମୂଳେ = ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ମୂଳମ୍, ତସ୍ମିନ୍‌ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ସ୍ଵାଦରପୂରଣମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତସ୍ମି, ବୃଦ୍ଧାୟ = ଦାନାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ସୁଖେନ ‘ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିତ୍ୟଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍’ ସୂତ୍ରଯୋଗେ ୩ୟା । ବୃକ୍ଷମୂଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ବଚନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଯୁଷ୍ମାଭି = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତ୍ମା = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ପୂରଣମ୍ = ପୂର + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ବିଧାୟ = ବି’ + ଧା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଆଦାୟ = ଆ + ଦା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉପବିଷ୍ଟ = ଉପ + ବିଶ୍ + କ୍ତ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ଦୃଷ୍ଟମ୍ = ଦୃଶ୍ + କ୍ତ ।

୩। ତତ୍ର ଏକେନ ପକ୍ଷିଣା ………………….. ମାନବଂ ଦାସ୍ୟାମଃ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଏକେନ ପକ୍ଷିଣା = ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷୀ । ଭଣିତମ୍ = କହିଲା । ସମୀପେ = ନିକଟରେ । ତସ୍ମିନ୍ ପର୍ବତେ ଜ୍ଞ ସେହି ପର୍ବତରେ । କଶ୍ଚିତ୍ = କୌଣସି । ପ୍ରତିଦିନମ୍ = ସବୁଦିନ । ସମ୍ମୁଖାୟାତମ୍ = ଆଗକୁ ଆସୁଥ‌ିବା । ଯଃ କଞ୍ଚନମ୍ = ଯେକୌଣସି । ମାନୁଷମ୍ = ମନୁଷ୍ୟକୁ । ନୀତ୍ଵା = ନେଇ । ଭକ୍ଷୟତି = ଖାଇଦିଏ । ଏକଦା = ଥରେ । ଜନୈ = ଲୋକଙ୍କଦ୍ବାରା । ଯଥେଚ୍ଛମ୍ = ନିଜ ମନଇଚ୍ଛା । ପତିତମ୍ = ପଡୁଥିବା । ଆଂକମେବ = ଯେକୌଣସି ଲୋକକୁ । ମାତୃଭକ୍ଷୟ = ଖାଅ ନାହିଁ । ଆହାରାମିଂ = ଭୋଜନ ନିମନ୍ତେ । ଦାସ୍ୟାମଃ = ଦେବୁ ।

ଅନୁବାଦ – ସେଠାରେ ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷୀ କହିଲା – ‘ହେ ତାତ ! ଶୁଣ । ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶରେ ଶୈବାଳଘୋଷ ନାମକ ଏକ ପର୍ବତ ଅଛି । ତା’ ନିକଟରେ ପଲାଶନଗର ରହିଛି । ସେହି ପର୍ବତରେ ଥ‌ିବା କୌଣସି ଏକ ରାକ୍ଷସ ପ୍ରତିଦିନ ନଗରକୁ ଆସି ତା’ ଆଗରେ ଆସୁଥ‌ିବା ଯେକୌଣସି ମନୁଷ୍ୟକୁ, ସ୍ତ୍ରୀ ବା ବାଳକକୁ ପର୍ବତକୁ ନେଇ ଖାଇଦିଏ । ଥରେ ନଗରବାସୀ ଲୋକମାନେ ତାକୁ କହିଲେ – ‘ହେ ବକାସୁର ! ତୁମେ ମନଇଚ୍ଛା ସମ୍ମୁଖରେ ପଡୁଥିବା ଯେକୌଣସି ଲୋକକୁ ଖାଅନାହିଁ । ଆମ୍ଭେମାନେ ତୁମ ଆହାର ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତିଦିନ ଗୋଟିଏ କରି ମଣିଷ ଦେବୁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପଲାଶନଗରମସ୍ତି = ପଲାଶନଗରମ୍ + ଅସ୍ଥି । କଶ୍ଚିତ୍ = କଃ + ଚିତ୍। ନଗରମାଗତ୍ୟ = ନଗରମ୍ + ଆଗତ୍ୟ । ସମ୍ମୁଖାୟାତମ୍ = ସମ୍ମୁଖ + ଆୟାତମ୍ । କମେବ = କମ୍ + ଏବ । ତୁଭ୍ୟମାହାରାର୍ଥୀ = ତୁଭ୍ୟମ୍ + ଆହାରାର୍ଥମ୍ । ପ୍ରତିଦିନମେକମ୍ = ପ୍ରତିଦିନମ୍ + ଏକମ୍ ।

ସମାସ – ପ୍ରତିଦିନମ୍ = ଦିନଂ ଦିନମ୍ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ଯଥେଚ୍ଛମ୍ = ଇଚ୍ଛାମନତିକ୍ରମ୍ୟ (ଅବ୍ୟୟୀଭାବ) । ଆହାରାର୍ଥମ୍ = ଆହାରାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ), ସମ୍ମୁଖପତିତମ୍ = ସମ୍ମୁଖେ ପତିତମ୍ (୭ମୀ ତତ୍ତ୍ଵ) । ନଗରବାସିଭିଂ = ନଗରେ ବସନ୍ତି ଇତି, ତୈ (ଉପପଦ୍ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଏକେନ ପକ୍ଷିଣା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଶୈବାଳଘୋଷ = ନାମ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗେ ୧ମା । ନଗରବାସିଭି, ଜନଃ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ସମ୍ମୁଖପତିତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ସ୍ଥିତଃ = ସ୍ଥା + କ୍ତ । ଆଗତ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଭଣିତମ୍ = ଭଣ୍ + କ୍ତ । ନୀତ୍ଵା = ନୀ + କ୍ସାବ୍ । ପତିତମ୍ = ପତ୍ + ଲୁଟ୍ ।

୪। ତଦନନ୍ତରଂ ତତ୍ରତ୍ୟାଜନା …………………. ସ୍ୱୟଂ ଦୁଃଖୀ ଭବତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ତତ୍ରତ୍ୟା = ସେଠିକାର । ଗୃହକ୍ରମେଣ = ଘର କ୍ରମରେ । ଏକୈକମ୍ = ଜଣ ଜଣ କରି । ମାନୁଷମ୍ = ମଣିଷକୁ । ପ୍ରଯଚ୍ଛତି = ଦେଉଥା’ନ୍ତି । ଅଦ୍ୟ = ଆଜି । କସ୍ୟଚିଦ୍ = କୌଣସି । ବାରଃ = ପାଳି । ସମାୟାତଃ = ଆସିଲା । ଚେତ୍ = ଯଦି । ସନ୍ତତିଛେଦଃ = ସନ୍ତାନହୀନ । ଆତ୍ମନମ୍ = ନିଜକୁ । ଆଶ୍ରମଭ୍ରଂଶୋ = ଘର ଉଜୁଡ଼ିଯିବ । ମହଦୁଃଖସ୍ୟ = ମହାଦୁଃଖର । ଶ୍ରୁତ୍ବା = ଶୁଣି । ପକ୍ଷିଭି = ପକ୍ଷୀଙ୍କଦ୍ବାରା । ସୁହୃତ୍ = ବନ୍ଧୁ । ସ୍ଵୟମ୍ = ନିଜେ ।

ଅନୁବାଦ – ତା’ପରେ ସେଠିକାର ଲୋକେ ପ୍ରତିଦିନ ପାଳି ଅନୁସାରେ ପ୍ରତି ଘରୁ ଜଣେ ମଣିଷକୁ ତାକୁ ଦେଉଥିଲେ । ଏହିପରି ଅନେକ ଦିନ ଚାଲିଗଲା । ଆଜି ମୋର କୌଣସି ଏକ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବନ୍ଧୁର ପାଳିପଡ଼ିଲା । ତା’ର ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ପୁତ୍ର । ପୁଅକୁ ଯଦି ଦେଇଦେବ ତେବେ ନିଃସନ୍ତାନ ହୋଇଯିବ । ନିଜେ ଯଦି ଯିବ ତେବେ ସ୍ତ୍ରୀ ବିଧବା ହୋଇଯିବ । ସ୍ତ୍ରୀକୁ ଯଦି ଦିଏ, ତେବେ ଘର ଉଜୁଡ଼ିଯିବ । ଏହାହିଁ ମୋର ଦୁଃଖର ବଡ଼ କାରଣ । ତା’ କଥା ଶୁଣି ସମସ୍ତ ପକ୍ଷୀଗଣ କହିଲେ – “ ଆରେ ! ଇଏ ହିଁ ପ୍ରକୃତରେ ବନ୍ଧୁ, କାରଣ ଯିଏକି ବନ୍ଧୁର ଦୁଃଖରେ ନିଜେ ଦୁଃଖୀ ହୋଇଯାଉଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଦନନ୍ତରମ୍ = ତତ୍ + ଅନନ୍ତରମ୍ । ଏକୈକମ୍ = ଏକ + ଏକମ୍ । ଏତଦେବ = ଏତତ୍ + ଏବ । ପକ୍ଷିଭିରୁକ୍ତମ୍ = ପକ୍ଷିରଃ + ଉକ୍ତମ୍ । ଅୟମେବ = ଅୟମ୍ + ଏବ ।

ସମାସ – ମହଦୁଃଖସ୍ୟ = ମହତ୍ ଚାସୌ ଦୁଃଖମ୍, ତସ୍ୟ (କର୍ମଧାରୟ) । ସନ୍ତତିଚ୍ଛେଦଃ = ସନ୍ତତ୍ୟ ଚ୍ଛେଦଃ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଆଶ୍ରମଭ୍ରଂଶ = ଆଶ୍ରମସ୍ୟା ଭ୍ରଂଶଃ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଆତ୍ମାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସର୍ବୋ, ପକ୍ଷିରଃ = ଅନୁନ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଦୁଃଖେନ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ସମାୟାତଃ = ସମ୍ + ଆ + ଯା + କ୍ତ । ଛେଦଃ = ଛିଦ୍ + କ୍ତ । ବାରଃ = ବୃ + ଘଞ୍ଜ୍ । କାରଣମ୍ = କୃ + ଲୁଟ୍ । ଶୁଡ଼ା = ଶୃ + ସ୍କାଚ୍ । ଭକ୍ତମ୍ = ବିଚ୍ + କ୍ତ । ଦୁଃଖୀ = ଦୁଃଖ + ଇନି ।

୫। ପକ୍ଷିଣେ ବତଃ ଶୁଦ୍ଧା …………………… କଥୟ କୋ ଭବାନ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପକ୍ଷିଣ = ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ । ବହିଃ = କଥା । ଶୁତ୍ୱ = ଶୁଣି । ବଧଶିଳାସମୀପମ୍ = ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ । ନିରୀକ୍ଷ୍ୟ = ଦେଖ୍ । ଅଭୟଂ ଦକ୍ତା = ଅଭୟଦେଇ । ସଂଷ୍ୟ = ପଠାଇଦେଇ । ସମାଗତ୍ୟ = ଆସି । ପ୍ରହସିତବଦନମ୍ = ହସିଲା ମୁଖରେ । ବିସ୍ମିତଃ = ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟହୋଇ । ଶିଳାୟାମ୍ = ପଥରରେ । ପ୍ରିୟତେ = ମରିଯାଏ । ତହିଁ = ତେବେ ।

ଅନୁବାଦ – ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର କଥା ଶୁଣି ବିହଙ୍ଗରବବିଦ୍ ରାଜା ଭୋଜ ସେହି ନଗରର ବଧଶିଳା ନିକଟକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଦେଖ୍ ତାକୁ ଅଭୟ ଦେଇ ତା’ ଘରକୁ ପଠାଇ ବର୍ଷଶିଳାରେ ବସିଗଲେ । ସେହି ସମୟରେ ରାକ୍ଷସ ଆସି ସେଠାରେ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ଲୋକଟିକୁ ଦେଖ୍ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ପଚାରିଲା – ‘‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ଏହି ବଧଶିଳାରେ ପ୍ରତିଦିନ ଯିଏ ବସେ, ସେ ମୋ ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ହିଁ ମରିଯାଏ । ତୁମେ କ’ଣ ଆଜି ହସହସ ମୁଖରେ ବସିଥିବାର ଦେଖାଯାଉଛ । ତେବେ କୁହ, ତୁମେ କିଏ?’’

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିହଙ୍ଗରବାର୍ଥବିଦ୍ = ବିହଙ୍ଗରବ + ଅର୍ଥବିଦ୍ । ମଦାଗମନାତ୍ = ମତ୍ + ଆଗମନାତ୍ । ପୂର୍ବମେବ = ପୂର୍ବମ୍ + ଏବ ।

ସମାସ – ବଣ୍ଠଶିଳାସମୀପମ୍ = ବଧଶିଳାୟା ସମୀପମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ଉତ୍) । ଅଭୟମ୍ = ନ ଭୟମ୍ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) । ପ୍ରହସିତବଦନମ୍ = ପ୍ରହସିତଂ ବଦନଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ନଗରେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଅଭୟମ୍ = କର୍ମଣୀ ୨ୟା । ଆଗମନାତ୍ = ପୂର୍ବ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + ଭ୍ଲାବ୍ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ବୟଃ = ବଧୂ + ଯତ୍ । ନିରୀକ୍ଷ୍ୟ = ନିଃ + ଈକ୍ଷ + ଲ୍ୟପ୍ । ବଦନମ୍ = ବଦ୍ + ଲୁଟ୍ । ଦଜ୍ଜା = ଦା + କ୍ଵାଚ୍ । ସଷ୍ୟ = ସମ୍ + ପ୍ରେସ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

୬। ରାଜାଭଣତି ………………. ସ୍ୱ ନଗରୀ ପ୍ରତ୍ୟଗାତ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପରାର୍ଥମ୍ = ପରପାଇଁ । ଦୀୟତେ = ଦେଉଛି । ସ୍ବେଚ୍ଛାୟା = ନିଜ ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ । ଗ୍ଳାନିଃ = ଦୁଃଖ । ସମୀହିତମ୍ = ଇଚ୍ଛା । କ୍ଷଣମ୍ = କିଛି ସମୟ । ମନସି = ମନରେ । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବିଚାରକରି । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ଆର୍ଭିହରଃ = ଦୁଃଖହରଣକାରୀ । ପ୍ରଯଚ୍ଛତଃ = ଦେଉଥ‌ିବା । ଶ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟମ୍ = ପ୍ରଶଂସନୀୟ । ତୁଷ୍ଟ = ସନ୍ତୁଷ୍ଟ । ବ୍ରଣୀଷ୍ଟ = ମାଗ ! ପ୍ରସନଃ = ଆନନ୍ଦିତ । ଅଦ୍ୟପ୍ରଭୃତି = ଆଜିଠାରୁ । ପରିତ୍ୟଜ = ତ୍ୟାଗକର । ଜୀବମାରଣମ୍ = ଜୀବହତ୍ୟା । ତତ୍ୟାଜ = ତ୍ୟାଗକଲା । ପ୍ରତ୍ୟାଗାତ୍ = ଫେରିଗଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ରାଜା କହିଲେ – ମୁଁ ଅନ୍ୟପାଇଁ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଏ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ଏଣୁ ମୋ ମନରେ କୌଣସି ଗ୍ଲାନି ନାହିଁ । ତୁନେ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ପୂରଣ କର । ତା’ପରେ ରାକ୍ଷସ ଟିକିଏ ସମୟ ମନରେ ଭାବି ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲା – ‘‘ହେ ମହାସତ୍ତ୍ୱ ! ତୁମେ ସମସ୍ତଙ୍କ ଦୁଃଖ ହରଣକାରୀ ଅଟ । ଅନ୍ୟପାଇଁ ଶରୀର ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ତୁମର ହିଁ ଏହି ଶରୀର ପ୍ରଶଂସନୀୟ ଅଟେ । ମୁଁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲି । ବର ମାଗ ।’’ ରାଜା କହିଲେ ‘ହେ ରାକ୍ଷସ ! ଯଦି ତୁମେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇଛ ତେବେ ଆଜିଠାରୁ ମନୁଷ୍ୟ ଭକ୍ଷଣ ତ୍ୟାଗକର ।’’ ରାକ୍ଷସ ସେହିଦିନଠାରୁ ଜୀବମାରଣ ତ୍ୟାଗ କଲା । ରାଜା ମଧ୍ୟ ନିଜ ନଗରୀକୁ ଫେରିଗଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସ୍ବେଚ୍ଛାୟା = ସ୍ଵ + ଇନ୍ଦ୍ରିୟା । ତ୍ୱମାମୁନଃ = ତୁମ୍ + ଆତ୍ମନଃ । ରାଜାନମବ୍ରବୀତ୍ = ରାଜାନମ୍ + ଅବ୍ରବୀତ୍ । ତୁଷ୍ଟୋଽସ୍ମି = ତୁନଃ + ଅସ୍ଥି ।

ସମାସ – ପରାର୍ଥମ୍ = ପରାୟ ଇଦମ୍ (ନିତ୍ୟ) । ସ୍ଵେଚ୍ଛୟା = ସ୍ଵା ଇଚ୍ଛା, ତୟା (କର୍ମଧାରୟ) । ଆର୍ଭିହରଃ = ଆର୍ଭି ହରତି ଇତି (ଉପପଦତତ୍ତ୍ଵ) । ଜୀବମାରଣମ୍ = ଜୀବସ୍ୟ ମାରଣମ୍‌ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ସ୍ବନଗରୀମ୍ = ସ୍ଵସ୍ୟ ନଗରୀମ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ସ୍ବେଚ୍ଛାୟା = ‘ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭ୍ୟଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍’ ସୂତ୍ରଯୋଗେ ୩ୟା । ପ୍ରସନଃ = କର୍ଭରି ୧ମା । ମୟା = ଅନୁଭେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ସ୍ଵନଗରୀମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶରୀରମ୍ = ଶୃ + ଈରନ୍ । ଗ୍ଳାନିଃ = ଗ୍ଲୋ + ନି । ବିଚାର୍ଯ୍ୟ = ବି + ଚର୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ସମୀହିତମ୍ = ସମ୍ + ଇନ୍ଦ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରସନଃ = ପ୍ର + ସଦ୍ + କ୍ତ ।

୭। ଇମାଂ କଥା ……………………. ତୁଷୀମଦ୍ଭବତ୍।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କଥୟିତ୍ୱ = କହି । ପୁତ୍ତଳିକା = କଣ୍ଢେଇଟି । ଅବ୍ରବୀତ୍ = କହିଲା । ସିଂହାସନେ = ସିଂହାସନରେ । ସମୁପବିଶ = ଉପବେଶନ କର । ତୁଷୀ = ନୀରବ ।

ଅନୁବାଦ – ଏହି କଥା କହି କଣ୍ଢେଇଟି ଭୋଜରାଜଙ୍କୁ କହିଲା – ତୁମଠାରେ ଯଦି ଏପରି ପରୋପକାର, ଦୟା ପ୍ରଭୃତି ଗୁଣ ଅଛି ତେବେ ଏହି ସିଂହାସନରେ ବସ । ରାଜା ନୀରବ ରହିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପରୋପକାରଦୟାଦୟଃ = ପରୋପକାରଦୟା + ଆଦୟଃ । ତୂଷ୍ଣୀମଦ୍ଭବତ୍ = ତୂଷ୍ଣୀମ୍ + ଅଭବତ୍ ।

ସମାସ – ସିଂହାସନେ = ସିଂହ ଚିହ୍ନିତ ଆସନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପି କର୍ମଧାରୟ)।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ସିଂହାସନେ = ଅଧୂରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – କଥୟିତ୍ରା = କଥ୍ + ଣିଚ୍ + ଲ୍କାଚ୍ ।

Odisha State Board Plus Two First Year Sanskrit Optional Solutions Chapter 1 ଉପମନ୍ୟୁକଥା Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Sanskrit Optional Chapter 1 ଉପମନ୍ୟୁକଥା Question Answer

अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

Question 1.
‘उपमन्युकथा’ _______________ ग्रन्यात् आनीतः। (रामायणम्, महाभारतम्, पञ्चतन्त्रम्)
Answer:
महाभारतम्

Question 2.
ऋषेः _______________ उपमन्युः नाम शिष्य आसीत्। (धौम्यस्य, वशिष्ठस्य, विश्वामित्रस्य)
Answer:
धौम्यस्य

Question 3.
ऋषेः धौम्यस्य _______________ नाम शिष्य आसीत्। (आरुणी, नचिकेता, उपमन्युः)
Answer:
उपमन्युः

Question 4.
उपाध्याय: उपमन्युं _______________ रक्षणाय प्रेषयामास। (गो, मेष, छाग)
Answer:
गो

Question 5.
स _______________ गा अरक्षत्। (निशि, सायं, अहनि)
Answer:
अहनि

Question 6.
उपमन्युः _______________ गुरुगृहमागम्य तं नमश्चक्रे। (अहनि, दिवसक्षये, रात्रौ)
Answer:
दिवसक्षये

Question 7.
उपाध्याय: उपमन्युं _______________ अपश्यत्। (कृशम्, पीवानम्, खर्वम्)
Answer:
पीवानम्

Question 8.
उपमन्युः _______________ वृत्तिं कल्पयति। (पठनेन, चौर्येण, भैक्ष्येण)
Answer:
भैक्ष्येण

Question 9.
उपाध्याय: सर्वमेव भैक्ष्यम् _______________। (अददात्, अगृह्णात्, अखादत्)
Answer:
अगृह्णात्

Question 10.
_______________ निवेद्य पूर्वमपरं चरामि। (भगवते, गुरवे, विष्णवे)
Answer:
भगवते

Question 11.
वर्त्तमानः _______________ असि। (पापी, लुब्ध:, चौरः)
Answer:
लुब्ध:

Question 12.
अधुना _______________ वृत्तिं कल्पयामि। (भैक्ष्येण, पयसा, अन्नेन)
Answer:
पयसा

Question 13.
उपमन्युः उपाध्यायं प्रत्युवाच भोः _______________ पिवामि। (पय:, फेनं, जलं)
Answer:
फेनं

Question 14.
त्वत् _______________ गुणवन्तः वत्साः प्रभुततरं फेनम् उद्गिरन्ति। (तपसा, पराक्रमेण, अनुकम्पया)
Answer:
अनुकम्पया

Question 15.
स तथेति प्रतिश्रुत्य _______________ पुनररक्षत् गाः। (निराहारः, पयः पीत्वा, जलंपीत्वा)
Answer:
निराहारः

Question 16.
उपमन्युः कदाचित् क्षुधार्तो: _______________ पत्राणि अभक्षयत्। (विल्व, दाड़िम्व, अर्क)
Answer:
अर्क

Question 17.
उपमन्युः अर्कपत्रैः भक्षितैः _______________ वभूव। (मुक:, अन्ध:, खञ्ज:)
Answer:
अन्ध:

Question 18.
सः अन्धोऽपि चंक्रम्यमाणः _______________ अपतत्। (गर्ते, भूमौ, कूपे)
Answer:
कूपे

Question 19.
दिनान्ते उपाध्यायः _______________ अवदत्। (शिष्यान्, उपमन्युम्, देवम्)
Answer:
शिष्यान्

Question 20.
मया उपमन्युः सर्वतः _______________। (दृष्ट:, प्रतिषिद्धः, निवारितः)
Answer:
प्रतिषिद्धः

Question 21.
उपमन्युः नियतं _______________ ततः नागच्छति। (उपहसित:, लुप्त:, कुपित:)
Answer:
कुपित:

Question 22.
उपाध्यायः _______________ सार्द्धमरण्यं गतवान्। (उपमन्युना, शिष्यैः, गुरुणा)
Answer:
शिष्यैः

Question 23.
उपमन्युः उपाध्यायस्य _______________ वचनं श्रुत्वा प्रत्युवाच। (कटु, अमृत, आह्वान)
Answer:
आह्वान

Question 24.
उपाध्याय: उपमन्युम् _______________ स्तोतुम् आदिशत्। (ब्रह्मणौ, अश्विनौ, भगवन्तम्)
Answer:
अश्विनौ

Question 25.
अश्विनौ उपमन्युम् _______________ दत्तवन्तौ। (अपूपं, अन्नं, अमृतं)
Answer:
अपूपं

Question 26.
_______________ अनिवेद्य अहम् अपूपं न उपभोक्तुमुत्सहे। (गुरवे, भगवते, भवते)
Answer:
गुरवे

Question 27.
अश्विनौ उपमन्योः उपरि _______________ संजातः। (क्रोधितः, प्रीतः, भर्त्सितः)
Answer:
प्रीतः

Question 28.
यथाऽश्विनावाहतुस्तथा त्वं _______________ अवाप्स्यसि। (वरः, चक्षुः, श्रेयः)
Answer:
श्रेयः

Question 29.
सर्वे _______________ ते प्रतिभास्यन्ति। (वेदाः, स्मृतयः, उपनिषदः)
Answer:
वेदाः

Question 30.
उपमन्योः _______________ अतीव शिक्षणीयः। (गुरुभक्ति:, स्तुति:, वृत्ति:)
Answer:
गुरुभक्ति:

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

Question 1.
उपमन्युः कस्य शिष्य आसीत्?
Answer:
ଋଷି ଧୌମ୍ୟଙ୍କର

Question 2.
उपमन्युः उपाध्यायवचनात् किमरक्षत्?
Answer:
ଗାଈମାନଙ୍କୁ

Question 3.
उपमन्युः भैक्ष्यं चरित्वा कस्मै न्यवेदयत्?
Answer:
ଗୁରୁଙ୍କୁ

Question 4.
उपमन्युः निशामुखे कुत्र आगम्य नमश्चक्रे?
Answer:
ଗୁରୁଙ୍କ ଆଶ୍ରମକୁ

Question 5.
स गुरो पुरतः स्थित्वा किं चक्रे?
Answer:
ନମସ୍କାର

Question 6.
उपाध्याय: उपमन्युं कीदृशं दृष्टवान्?
Answer:
ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ

Question 7.
अहम् एतासां गवां पयसा किं कल्पयामि?
Answer:
ଜୀବିକା

Question 8.
एषामपि वत्सानां किं करोषि?
Answer:
ଜୀବିକାରେ ବାଧା

Question 9.
किं भवान्न पातुमर्हतीति?
Answer:
ଫେଣ

Question 10.
उपमन्युः तथेति प्रतिश्रुत्य कीदृशः पुनः गाः अरक्षत्?
Answer:
ଅନାହାରରେ

Question 11.
उपमन्युः कदाचिदरण्ये क्षुधार्तः किम् अभक्षयत्?
Answer:
ଅରଖପତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ

Question 12.
उपमन्युः अर्कपत्रभक्षितैः कीदृशः वभूव?
Answer:
ଅନ୍ଧ

Question 13.
अन्धः उपमन्युः चङ्क्रम्यमाणः कुत्र अपतत्?
Answer:
କୂଅରେ

Question 14.
उपमन्युः नागते गुरुः कान् अवदत्?
Answer:
ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ

Question 15.
कौ उपमन्युं चक्षुष्मन्तं कृतवन्तौ?
Answer:
ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ

Question 16.
अश्विनौ उपमन्युं किं दत्तवन्तौ?
Answer:
ପିଠା

Question 17.
उपमन्युः कस्मै अनिनेद्य अपूपं खादितुं नेच्छसि?
Answer:
ଗୁରୁଙ୍କୁ

Question 18.
तवानया गुरुभक्त्या त्वं कीदृशः भविष्यसि?
Answer:
ନେତ୍ରବନ୍ତ

Question 19.
सर्वाणि कानि ते प्रतिभास्यन्ति?
Answer:
ସମସ୍ତ ବେଦ

Question 20.
उपमन्युकथा कस्मात् ग्रन्यात् आनीतः?
Answer:
ମହାଭାରତଗ୍ରନ୍ଥରୁ

(ग) उत्कलभाषया अनुवादं कुरुत-

Question 1.
आसीत् धौम्यस्य ऋषेः शिष्य उपमन्युनाम।
Answer:
ଧୌମ୍ୟ ଋଷିଙ୍କର ଉପମନ୍ୟୁ ନାମକ ଜଣେ ଶିଷ୍ୟ ଥିଲେ।

Question 2.
स चाहनि गा रक्षित्वा दिवसक्षये गुरुगृहमागम्योपाध्यायस्याग्रतः स्थित्वा नमश्चक्रे।
Answer:
ସେ ଦିନରେ ଗୋରୁ ଚରାଇ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଶ୍ରମକୁ ଫେରିଆସି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇ ନମସ୍କାର କରିବାକୁ ଲାଗିଲା।

Question 3.
स उपाध्यायं प्रत्युवाच – भो। भैक्ष्येण वृत्तिं कल्पयामीति।
Answer:
ସେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତରରେ କହିଲା – ହେ ଗୁରୁଦେବ ! ଭିକ୍ଷାନ୍ନଦ୍ବାରା ମୁଁ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛି ।

Question 4.
अहनि गा रक्षित्वा निशामुखे गुरुकुलमागम्य गुरो: पुरतः स्थित्वा नमश्चक्रे।
Answer:
ଦିନରେ ଗୋରୁ ଚରାଇ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଶ୍ରମକୁ ଆସି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଛିଡ଼ାହୋଇ ନମସ୍କାର କରୁଥିଲା।

Question 5.
सर्वमशेषतस्ते भैक्ष्यं गृह्णामि केनेदानीं वृत्तिं कल्पयसीति।
Answer:
ତୁମର ସମସ୍ତ ଭିକ୍ଷାନ୍ତକୁ ତ ମୁଁ ନେଇଯାଉଛି, ତୁମେ ଏବେ କେମିତି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛ?

Question 6.
तदेषामपि वत्सानां वृत्त्युपरोधं करोष्येवं वर्तमानः।
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନ ତୁମେ ଏହି ବାଛୁରୀମାନଙ୍କର ଜୀବିକାରେ ବାଧାଦେଉଛି।

Question 7.
स तथेति प्रतिशृत्य निराहारः पुनररक्षद् गाः।
Answer:
ସେ ସେହିପରି ହେଉ ବୋଲି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇ ବିନା ଆହାରରେ ପୁଣି ଗାଈ ରଖୁବାକୁ ଲାଗିଲା।

Question 8.
ततः सोऽन्धोऽपि चङ्क्रम्यमाणः कूपेऽपतत्।
Answer:
ତାହାପରେ ସେ ଅନ୍ଧହୋଇ ବୁଲୁବୁଲୁ କୂଅରେ ପଡ଼ିଗଲା।

Question 9.
मयोपमन्युः सर्वतः प्रतिषिद्धः स नियतं कुपितस्ततो नागच्छति चिरगतस्वसौ।
Answer:
ମୁଁ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ସବୁଥୁରୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରିବାରୁ ସେ ନିଶ୍ଚିତ ରୂପେ ରାଗିଯାଇଛି, ତେଣୁ ବହୁସମୟ ହେଲା ଯାଇଥିଲେ ବି ଆସୁନାହିଁ।

Question 10.
तमुपाध्यायः प्रत्युवाच कथं त्वमस्मिन् कूपे पतित इति।
Answer:
ଗୁରୁ ତାକୁ ପଚାରିଲେ – ବତ୍ସ ! ତୁମେ ଏହି କୂଅରେ କିପରି ପଡ଼ିଲ?

Question 11.
एवमादिभिर्वचनैस्तेनाभिष्टुतावश्विनावाजग्मतुराहतु स्म चैनं प्रीतौ स्व।
Answer:
ଏହିପରି ବାକ୍ୟରେ ସ୍ତୁତହୋଇ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ ଆସିଲେ ଓ ଉପମନ୍ୟୁକୁ କହିଲେ – ଆମେ ଦୁହେଁ ତୁମଠାରେ ପ୍ରସନ୍ନ।

Question 12.
स एवमुक्तः प्रत्युवाच – एतत् प्रत्यनुनये भवन्तावश्विनौ नोत्सहेऽहमनिवेद्य गुरवेऽपूपमुपयोक्तुमिति।
Answer:
ସେମାନେ ଏପରି କହନ୍ତେ ସେହି ଉପମନ୍ୟୁ ଉତ୍ତରଦେଲା – ଏଇଥିପାଇଁ ଆପଣ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ମୁଁ ଅନୁନୟ କରୁଛି ଯେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ନ ଜଣାଇ ଏହି ପିଠାଟିକୁ ଖାଇପାରିବି ନାହିଁ।

Question 13.
सर्वे च ते वेदाः प्रतिभास्यन्ति सर्वाणि च धर्मशास्त्राणीति।
Answer:
ସମସ୍ତ ବେଦ ଓ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ତୁମକୁ ସ୍ୱତଃ ପ୍ରତିଭାତ ହେବ।

संक्षेपेण उत्तरं लिखत

Question 1.
उपमन्युः कथं जीविकानिर्वाहम् अकरोत्?
Answer:
ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟଙ୍କର ଉପମନ୍ୟୁ ନାମରେ ଜଣେ ଶିଷ୍ୟ ଥିଲେ । ସେ ସଦୈବ ଗୋଚାରଣ କରି ବଣମଧ୍ଯରେ ବୁଲୁଥିଲେ ଓ ଭିକ୍ଷାକରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲେ । ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଆଶ୍ରମବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏପରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହର ଉପାୟ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଉଥିଲା । ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଭିକ୍ଷାଅନ୍ନ ତାଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରାଯିବାକୁ କୁହାଯାନ୍ତେ, ଉପମନ୍ୟୁ ପ୍ରଥମେ ଭିକ୍ଷାକରି ଗୁରୁଙ୍କୁ ଦେଉଥିଲେ ଓ ଦ୍ବିତୀୟଥର ଭିକ୍ଷାକରି ନିଜର ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥିଲେ ।

Question 2.
गुरुः कथम् उपमन्योः भिक्षावृत्तिं निषिद्ध:?
Answer:
ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟ ଶିଷ୍ୟ ଉପମନ୍ୟୁର ନିଷ୍ଠା ତଥା ଗୁରୁଭକ୍ତିକୁ ପରୀକ୍ଷା କରି ଜାଣିବାପାଇଁ ତା’ର ଭିକ୍ଷାବୃତ୍ତିକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରିଥିଲେ । ଉପମନ୍ୟୁ ଦିନସାରା ଗୋରୁଚରାଇ ଯେତେବେଳେ ସଂଧ୍ୟାରେ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରିବାକୁ ଆସୁଥିଲା ସେତେବେଳେ ତାକୁ ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ଦେଖ୍ ତା’ର ଜୀବିକାନିର୍ବାହ ବିଷୟ ପଚାରିଲେ ଏବଂ ସେ ଭିକ୍ଷାନ୍ନଦ୍ୱାରା ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥ‌ିବାର ଜାଣି ସମସ୍ତ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ତାଙ୍କୁ ଦେବାପାଇଁ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟବାର ଭିକ୍ଷା ନକରିବାପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରିଥିଲେ । ଏ ସମସ୍ତ ଉପମନ୍ୟୁର ଭକ୍ତିର ପରୀକ୍ଷାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା ।

Question 3.
उपमन्युः कथम् अर्कपत्राणि अभक्षयत्?
अथवा
क्षुधार्त उपमन्युः किं भक्षयामास?
Answer:
ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଉପମନ୍ୟୁର ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଜୀବିକାନିର୍ବାହ ଉପାୟ ନିଷିଦ୍ଧ ହୁଅନ୍ତେ ଏକଦା ବଣ ମଧ୍ୟରେ ବୁଲୁବୁଲୁ ସେ କ୍ଷୁଧାରେ ଆତୁର ହୋଇ ବିକଳରେ ଅରଖପତ୍ରଗୁଡ଼ିଏ ଖାଇଦେଲା । ଗୁରୁ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ନ ଖାଇବାପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ ତେଣୁ ଗୁରୁଆଜ୍ଞାକୁ ପାଳନ କରି ଉପମନ୍ୟୁ ଆଉ ଭିକ୍ଷା କଲାନାହିଁ । ହେଲେ ପେଟର ଭୋକ କିନ୍ତୁ ସେ ସହିପାରିଲା ନାହିଁ । ଲୋଭରେ ଭୋକ ବିକଳରେ କ୍ଷୁଧା ନିବାରଣ ପାଇଁ ବଣର ଅର୍କପତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଖାଇଦେଲା ।

Question 4.
उपमन्युः कथम् अन्धः अभवत्?
अथवा
उपमन्यो: अन्धत्वस्य किं कारणमासीत्?
Answer:
ଉପମନ୍ୟୁ ଗୋଚାରଣ କରି ଭିକ୍ଷାନ୍ନଦ୍ୱାରା ନିଜର ଜୀବିକାନିର୍ବାହ କରୁଥିଲେ । ଗୁରୁ ଧୌମ୍ୟ ଏକଥା ଜାଣି ତାଙ୍କଠାରୁ ସମସ୍ତ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ନେଇଯାଉଥିଲେ । ପୁନଶ୍ଚ ଉପମନ୍ୟୁ ଦ୍ବିତୀୟବାର ଭିକ୍ଷାନ୍ତରେ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କଲେ; କିନ୍ତୁ ଗୁରୁ ଏକଥା ଜାଣିବା ପରେ ଅନ୍ୟ ଭିକ୍ଷୁକମାନଙ୍କର ଜୀବିକା ହାନି ହେଉଥୁବାର କହି ତାକୁ ମଧ୍ୟ ନିଷିଦ୍ଧ କଲେ । ସମସ୍ତପ୍ରକାର ଉପାୟ ନିଷିଦ୍ଧ ହେବାପରେ ଏକଦା ଉପମନ୍ୟୁ ବଣ ଭିତରେ ବୁଲୁବୁଲୁ ଭୋକବିକଳରେ ଉଦରପୂର୍ତ୍ତି ନିମନ୍ତେ ଅରଖପତ୍ରଗୁଡ଼ିଏ ଭକ୍ଷଣ କଲେ । ଏଗୁଡ଼ିକ ଅଖାଦ୍ୟ ଓ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ ଉପମନ୍ୟୁର ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ନଷ୍ଟ ହେଲା ଓ ସେ ଅନ୍ଧ ହୋଇଗଲେ।

Question 5.
उपमन्युः कथं कूपे अपतत्?
Answer:
ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟଙ୍କର ଆଦେଶକୁ ପାଳନକରି ସମସ୍ତ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ ଉପାୟରୁ ନିଷିଦ୍ଧ ହେବା ପରେ ଏକଦା ବଣରେ ବୁଲୁବୁଲୁ ତାକୁ ଅତ୍ୟଧିକ ଭୋକ ଲାଗିଲା । ଉଦର କ୍ଷୁଧାର ଜ୍ଵାଳାକୁ ସେ ସହିନପାରି ଅରଖପତ୍ରଗୁଡ଼ିଏ ଭକ୍ଷଣ କରି ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ହରାଇ ଅନ୍ଧ ହୋଇଗଲେ । ଆଶ୍ରମକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରିବା ନିମନ୍ତେ ମାର୍ଗ ଜାଣିପାରିଲେ ନାହିଁ । ଅବାଟରେ ଯାଇ ଏକ କୂପ ମଧ୍ୟର ପଡ଼ିଗଲେ ।

Question 6.
उपमन्युं न दृष्ट्वा गुरुः शिष्यान् किम् अकथयत्?
अथवा
अस्ताचलावलम्विनि सूर्यो उपाध्यायः शिष्यान् किमवादीत्?
Answer:
ଉପମନ୍ୟୁ ପ୍ରତ୍ୟହ ଗୋଚାରଣ କରି ସଂଧ୍ୟାବେଳେ ଆଶ୍ରମକୁ ଫେରୁଥିଲେ । ହେଲେ ଏକ ଦିନର ଘଟଣା – ସେଦିନ ସଂଧ୍ୟାବେଳ ଗଡ଼ିଗଲା କିନ୍ତୁ ଉପମନ୍ୟୁ ଫେରିଲେ ନାହିଁ । ଏହାପରେ ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟ ଅପର ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ ଯେ, ମୁଁ ଉପମନ୍ୟୁର ଜୀବିକାନିର୍ବାହର ସମସ୍ତ ଉପାୟ ନିଷିଦ୍ଧ କରିଛି, ଏଣୁ ସେ ନିଶ୍ଚୟ କ୍ରୁଦ୍ଧ ହୋଇ ଆସୁନାହିଁ । ତେଣୁ ଚାଲ ତାକୁ ଅନ୍ଵେଷଣ କରିବାକୁ ଯିବା । ଗୁରୁ ଏହିପରି ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ କହି ଉପମନ୍ୟୁକୁ ଖୋଜିବାପାଇଁ ବଣକୁ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ଗଲେ।

Question 7.
अन्ध उपमन्युः केन प्रकारेण चक्षुष्मान् अभवत्?
Answer:
ବଣ ଭିତରେ ବୁଲୁବୁଲୁ କ୍ଷୁଧାତୁର ଉପମନ୍ୟୁ ଅରଖପତ୍ରଗୁଡ଼ିଏ ଭକ୍ଷଣ କରି ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ହରାଇ ଅନ୍ଧ ହୋଇଗଲା । ବାଟ ନପାଇ ଅବାଟରେ ଯାଇ ଏକ କୂପମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଗଲା । ଏଣେ ସଂଧ୍ୟା ହୁଅନ୍ତେ ଉପମନ୍ୟୁ ଆଶ୍ରମକୁ ନ ଫେରିବାରୁ ଗୁରୁ ଧୌମ୍ୟ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ଖୋଜି ଖୋଜି ବଣର ଏକ କୂପରେ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ପଡ଼ିଥ‌ିବାର ଦେଖ‌ିଲେ । ତା’ପରେ ତାକୁ ସ୍ୱର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ୱିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାକୁ କହିଲେ । ଉପମନ୍ୟୁ ସ୍ତୁତି କରିବାରୁ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ ଆବିର୍ଭୂତ ହୋଇ ତାକୁ ଏକ ପିଠା ପ୍ରଦାନ କଲେ । ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶ ବିନା ଉପମନ୍ୟୁ ତାକୁ ଭକ୍ଷଣ କରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହିବାରୁ ତା’ର ଏକନିଷ୍ଠ ଗୁରୁଭକ୍ତିରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ହୋଇ ସ୍ୱର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ ତାଙ୍କୁ ଆଶୀର୍ବାଦ କଲେ ଓ ଚକ୍ଷୁଷ୍ମାନ୍ କରିଦେଲେ।

Question 8.
उपमन्युः कथम् अश्विनीकुमारौ स्तुतवान्?
Answer:
ଅରଖପତ୍ର ଖାଇ ଅନ୍ଧାହୋଇ କୂପମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଥିବା ଉପମନ୍ୟୁଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ସ୍ୱର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ୱୟଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କ ରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ । ଶିଷ୍ୟ ଉପମନ୍ୟୁ ଗୁରୁଙ୍କର ଉପଦେଶକୁ ପାଳନ କରିବାପାଇଁ ତଥା ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ଫେରିପାଇବା ନିମନ୍ତେ ସ୍ଵର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଥିଲେ ।

Question 9.
अश्विनौ कथम् अपूपं दत्तवन्तौ?
अथवा
कथमश्विनौ उपमन्योः उपरि प्रीतौ वभूवतुः?
Answer:
ଯେତେବେଳେ କୂପମଧ୍ୟରେ ଥାଇ ଉପମନ୍ୟୁ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶାନୁସାରେ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ଫେରିପାଇବାପାଇଁ ସ୍ଵର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ୱୟଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ ସେତେବେଳେ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ ସେଠାରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ । ଉପମନ୍ୟୁଙ୍କୁ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇ ତାଙ୍କର ଗୁରୁଭକ୍ତିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ଏକ ପିଠା ପ୍ରଦାନ କଲେ ।

Question 10.
उपमन्युः कथम् अपूपं न खादितवान्?
Answer:
ଯେତେବେଳେ କୂପମଧ୍ୟରେ ଥାଇ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଉପମନ୍ୟୁ ସ୍ବର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ୱୟଙ୍କୁ ସ୍ତୁତିକଲେ, ସେମାନେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ । ଉପମନ୍ୟୁର ପ୍ରଗାଢ଼ ଗୁରୁଭକ୍ତିରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ସେମାନେ ତାକୁ ଏକ ପିଠା ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ। କିନ୍ତୁ ସେ ଗୁରୁଙ୍କର ଆଦେଶ ବିନା କିଛିହେଲେ ଭକ୍ଷଣ କରିବନାହିଁ ବୋଲି ମନମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିଥିଲା । ଏଣୁ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ପିଠାକୁ ସେ ଖାଇଲା ନାହିଁ ।

Question 11.
उपमन्योः गुरुभक्त्याः सन्तुष्टौ अश्विनीकुमारौ किम् अवदताम्?
Answer:
ଉପମନ୍ୟୁର ପ୍ରାର୍ଥନାକୁ ସ୍ଵୀକାର କରି ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ ଓ ତାଙ୍କୁ ଏକ ପିଠା ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ । ହେଲେ ଉପମନ୍ୟୁ ଏହି ପିଠାକୁ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶ ବିନା ଖାଇବ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଲା । ଏପ୍ରକାର ଏକନିଷ୍ଠବନ୍ତ ଭକ୍ତିସ୍ୱଭାବଯୁକ୍ତ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ଦେଖ୍ ତା’ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ସେମାନେ ତାକୁ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଇ କହିଲେ, ‘ବତ୍ସ ! ଆମ୍ଭେ ଦୁହେଁ ତୁମର ଗୁରୁଭଲ୍ଲିରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ହୋଇଅଛୁ । ତୁମେ ଚକ୍ଷୁଲାଭ କରିବ ଓ ତୁମର ଅଶେଷ ମଙ୍ଗଳ ହେବ ।’’

Question 12.
उपमन्युः कथं सर्ववेदशास्त्राणि ज्ञातवान्?
Answer:
କ୍ଷୁଧାତୁର ଉପମନ୍ୟୁ ଅରଖପତ୍ରଗୁଡ଼ିଏ ଖାଇ ଅନ୍ଧହୋଇ କୂପ ମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଯିବା ପରେ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶକ୍ରମେ ସ୍ବର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟଙ୍କୁ ସ୍ତୁତିକଲେ । ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ ଉପମନ୍ୟୁର ଭକ୍ତିରେ ପ୍ରୀତହୋଇ ତାକୁ ଏକ ପିଠା ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ । ଉପମନ୍ୟୁ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶ ବିନା ଏହାକୁ ଭକ୍ଷଣ ନକରିବାକୁ କହିବାରୁ ପୁନଃ ଆଶୀର୍ବାଦସ୍ଵରୂପ ଚକ୍ଷୁଲାଭ ଓ ମଙ୍ଗଳ କାମନା ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ କଲେ । ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟ ମଧ୍ଯ ଉପମନ୍ୟୁଙ୍କ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ତାକୁ ସମସ୍ତ ବେଦବିଦ୍ୟା ଓ ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞାନରେ ପାରଙ୍ଗମ ବା ବିଦ୍ବାନ୍ ହେବାପାଇଁ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଲେ । ଗୁରୁଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ଲାଭକରି ଉପମନ୍ୟୁ ସମସ୍ତ ବେଦଶାସ୍ତ୍ରରେ ଜ୍ଞାନଲାଭ କରିଥିଲେ।

दीर्घप्रश्नोत्तराणि

Question 1.
उपमन्युकथात: उपमन्योः गुरुभक्तिं प्रदर्शयत।
अथवा
उपमन्युकथायाः कथासारं वर्णयित्वा तत्रत्यां नीतिशिक्षां लिखत।
Answer:
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଐତିହାସିକ କାବ୍ୟରୂପେ ପରିଚିତ ବ୍ୟାସ ବିରଚିତ ମହାଭାରତ ଗ୍ରନ୍ଥର ଏକ ଆଖ୍ୟାନ ହେଉଛି ଉପମନ୍ୟୁକଥା । ଏଥ‌ିରେ ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରତି ଶିଷ୍ୟ ଉପମନ୍ୟୁର ପ୍ରଗାଢ଼ ଏକନିଷ୍ଠ ଭର୍ତ୍ତି ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତରେ ଗୁରୁଶିଷ୍ୟ ପରମ୍ପରା ଓ ଗୁରୁଭକ୍ତିର ମହାନତା ଏଥ‌ିରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଋଷି ଧୌମ୍ୟଙ୍କର ଉପମନ୍ୟୁ ନାମରେ ଜଣେ ଅତି ପ୍ରିୟ ଶିଷ୍ୟ ଥିଲେ । ସେ ଦିବସରେ ଗୋଚାରଣ କରି ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଆସି ନମସ୍କାର କରୁଥିଲେ । ଥରେ ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟ ଶିଷ୍ୟ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ଥ‌ିବାର ଦେଖ୍ ତା’ର କାରଣ ପଚାରିଲେ । ଭିକ୍ଷାନଭକ୍ଷଣ କରି ଉପମନ୍ୟୁ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥିବା ଜାଣି ସମସ୍ତ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ଆଣି ତାଙ୍କୁ ଦେବାପାଇଁ ଓ ତାଙ୍କର ଆଦେଶକ୍ରମେ ଭକ୍ଷଣ କରିବାପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ । ଗୁରୁଆଜ୍ଞାନୁସାରେ ଉପମନ୍ୟୁ ସମସ୍ତ ଭିକ୍ଷାନ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଦେଲେ ଓ ଗୁରୁ ସେ ସମସ୍ତ ରଖିଦେଲେ ।

ଏହିପରି ଅନେକ ଦିନ ବିତିଗଲା, ଥରେ ଗୁରୁ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ତାଙ୍କର ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ ବିଷୟରେ ପ୍ରଶ୍ନକଲେ । ଏହାର ଉତ୍ତରରେ ଉପମନ୍ୟୁ ପ୍ରଥମ ଭିକ୍ଷା ଗୁରୁଙ୍କୁ ଦେବାପରେ ପୁନଶ୍ଚ ଦ୍ବିତୀୟଥର ଭିକ୍ଷା କରି ତଦ୍ୱାରା ଜୀବିକାନିର୍ବାହ କରୁଥିବା ବିଷୟ କହିଲେ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟ ଭିକ୍ଷୁକମାନଙ୍କର ଜୀବିକାନିର୍ବାହରେ ବାଧା ଉପୁଜିବାର କଥା କହି ଗୁରୁ ଉପମନ୍ୟୁର ସମସ୍ତପ୍ରକାର ଜୀବିକା ନିର୍ବାହର ଉପାୟକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କଲେ ।

ଏକଦା ଉପମନ୍ୟୁ ବଣରେ ବୁଲୁଥିବାବେଳେ କ୍ଷୁଧାରେ ଆତୁର ହୋଇ ଅରଖପତ୍ର ଭକ୍ଷଣ କଲେ । ତାହାଦ୍ୱାରା ତାଙ୍କର ଚକ୍ଷୁ ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲା ଓ ସେ ଅନ୍ଧ ହୋଇଗଲେ । ବାଟ ଜାଣିନପାରି ଏକ କୂପ ମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଗଲେ । ସଂଧ୍ୟା ସମୟରେ ଉପମନ୍ୟୁ ଆଶ୍ରମକୁ ନ ଫେରିବାରୁ ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ସହିତ ତାଙ୍କୁ ଅନ୍ଵେଷଣ କରି ବଣ ଭିତରେ ଏକ କୂପ ମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଥିବାର ଦେଖୁଲେ ଓ ସମସ୍ତ କଥା ଜାଣିପାରିଲେ ଏବଂ ସ୍ଵର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ୱୟଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାପାଇଁ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ ।

ଏହାପରେ ଉପମନ୍ୟୁ ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ୍ରମେ ସ୍ଵର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାରୁ ସେ ଦୁହେଁ ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ ଓ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ଏକ ପିଠା ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରଗାଢ଼ ଗୁରୁଭକ୍ତିରେ ଏକନିଷ୍ଠ ଉପମନ୍ୟୁ ବିନା ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶରେ ଏହାକୁ ଭକ୍ଷଣ କରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଲେ । ସ୍ଵର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ ଉପମନ୍ୟୁର ଏପ୍ରକାର ଗୁରୁଭକ୍ତି ଦେଖୁ ତାଙ୍କ ଉପରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହେଲେ ଓ ଚକ୍ଷୁଷ୍ମାନ୍ ହେବାର ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଲେ ଏବଂ ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଧାନ ହୋଇଗଲେ । ଏହାପରେ ଗୁରୁ ଏ ସମସ୍ତ କଥା ଜାଣି ଶିଷ୍ୟ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ଅଗାଧ ଜ୍ଞାନର ଅଧିକାରୀ ହେବାପାଇଁ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଲେ ।

ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିରେ ଆଶ୍ରମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ତଥା ଗୁରୁକୁଳ ପରମ୍ପରା ଏ ଆଖ୍ୟାନରୁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି । ତଦାନୀନ୍ତନ କାଳରେ ଗୁରୁଶିଷ୍ୟର ସଂପର୍କର ସେତୁ ଏତେ ମହତ୍ ଥିଲା ଯେ ଭକ୍ତି ଓ ଏକନିଷ୍ଠତା ବଳରେ ସିଦ୍ଧିପ୍ରାପ୍ତି କିପରି ହୁଏ ତାହା ଉପମନ୍ୟୁ କଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣାପଡ଼ୁଛି । ଗୁରୁଆଜ୍ଞା ସଦୈବ ପାଳନୀୟ ଏକଥା ଉପମନ୍ୟୁର ଆଦର୍ଶ ଚାରିତ୍ରିକ ଗୁଣ ତଥା ବ୍ୟବହାରରୁ ଶିକ୍ଷା ମିଳୁଛି । ଏଣୁ ଯେପରିଭାବେ କଠିନ ପରୀକ୍ଷାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ଶିଷ୍ୟ ଉପମନ୍ୟୁ ଅସୀମ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ସହକାରେ ଏକନିଷ୍ଠ ଭକ୍ତି ଗୁରୁଙ୍କ ନିକଟରେ ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ ତାହା ସର୍ବକାଳରେ ଆଦର୍ଶସ୍ଥାନୀୟ ହୋଇପାରିବ । ଏତାଦୃଶ ଆଦର୍ଶ ଶିଷ୍ୟର କାମନା ସର୍ବକାଳରେ ହେବା ଉଚିତ । ଏ କଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଉପମନ୍ୟୁ ଯେଉଁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଗୁରୁଭକ୍ତିର ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଚିତ୍ର ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଛନ୍ତି ତାହା ଚିରସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇ ରହିବ । ଭକ୍ତିର ଚରମ ତଥା ପରମ ପରାକାଷ୍ଠାସ୍ଵରୂପ ଆଦର୍ଶ ଉପମନ୍ୟୁର ଜୀବନଚର୍ଯ୍ୟା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଏକାନ୍ତ ଶ୍ରେୟ ତଥା ଜ୍ଞେୟ ହେବା ଉଚିତ । ଏଣୁ ଯଥାର୍ଥରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ, ‘ଭକ୍ତା ଦୁଷ୍ୟନ୍ତ ଦୈବତାନି’ ଅର୍ଥାତ୍ ଭକ୍ତିରେ ଦେବତାମାନେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ଗୁରୁ ସେ ତ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କର ଅପର ଅବତାର; ଯଥା –
‘‘ଗୁରୁ ବ୍ରହ୍ମା ଗୁରୁର୍ବିଷ୍ଣୁ ଗୁରୁଦେବ ମହେଶ୍ୱରଃ ।
ଗୁରୁର୍ସାକ୍ଷାତ୍ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମି ଶ୍ରୀଗୁରବେ ନମଃ ॥’’

+2 1st Year Sanskrit Optional Chapter 1 ଉପମନ୍ୟୁକଥା Summary

ଲେଖକ ପରିଚୟ— ମହାଭାରତ ମହର୍ଷି ବ୍ୟାସଙ୍କର ଏକ ଅମର ସୃଷ୍ଟି । ଏହି ମହାଭାରତର ଏକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଆଖ୍ୟାନ ହେଉଛି ‘ଉପମନ୍ୟୁକଥା’ । ଭଗବାନ୍ ବ୍ୟାସଦେବ ମହର୍ଷି ବଶିଷ୍ଠଙ୍କର ନାତି ଶକ୍ତିଙ୍କର ପୌତ୍ର, ପରାଶରଙ୍କର ପୁତ୍ର ସତ୍ୟବତୀଙ୍କର ଗର୍ଭରୁ ଜାତ ଏବଂ ମହର୍ଷି ଶୁକଦେବଙ୍କର ପିତା ।

‘‘ବ୍ୟାସଂ ବଶିଷ୍ଠନପ୍ତାରଂ ଶନ୍ତଃ ପୌତ୍ରମକଳ୍ମଷମ୍ ।
ପରାଶରାତ୍ମଜଂ ବନ୍ଦେ ଶୁକତାତଂ ତପୋନିଧୂମ୍ ॥’’

ତାଙ୍କର ପ୍ରାଥମିକ ନାମ ‘କୃଷ୍ଣ’ । ତା’ପରେ ତାଙ୍କୁ ବୈପାୟନ ବୋଲି କୁହାଗଲା । କାରଣ ଜନ୍ମ ପରେ ପରେ ତାଙ୍କର ଅବିବାହିତା ଜନନୀ ତାଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଦ୍ବୀପରେ ଛାଡ଼ିଦେଇଥିଲେ । ସେ ସମସ୍ତ ବେଦକୁ ସଙ୍କଳନ କରିଥିବାରୁ ତାଙ୍କର ନାମ – ‘ବ୍ୟାସ’ ବା ବେଦବ୍ୟାସ ହେଲା । ବ୍ୟାସଙ୍କର ଅଲୌକିକ ପ୍ରତିଭାକୁ ଦେଖୁ ସମସ୍ତ ବିଦ୍ୱାନ୍ ତାଙ୍କୁ ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ ଓ ମହେଶ୍ଵରଙ୍କ ସହ ତୁଳନା କରିଛନ୍ତି । ବ୍ୟାସଙ୍କର ସାଧନାଭୂମି ଥିଲା ହିମାଳୟ । ବ୍ୟାସ ହିଁ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଗ୍ରନ୍ଥ ମହାଭାରତର ରଚୟିତା ।

ବିଷୟ ପ୍ରବେଶ– ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରଂପରାକୁ ବିହଙ୍ଗାବଲୋକନ କଲେ ଏଥିରେ ଗୁରୁପୂଜାର ମହନୀୟତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଗୁରୁଙ୍କର ଶ୍ରେଷ୍ଠତା ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ-

‘‘ଗୁରୁବ୍ରହ୍ମା ଗୁରୁବିଷ୍ଣୁ ଗୁରୁଦେବ ମହେଶ୍ୱରଃ।
ଗୁରୁର୍ସାକ୍ଷାତ୍ ପରଂବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମି ଶ୍ରୀଗୁରୁବେ ନମଃ ॥’’

ଅର୍ଥାତ୍‌ ଗୁରୁ ହିଁ ସାକ୍ଷାତ୍‌ ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ ଓ ମହେଶ୍ବର ଅଟନ୍ତି । ଏହାର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ହେଲା— ଗୁରୁଙ୍କ କରୁଣା ଓ ଆଶୀର୍ବାଦ ବିନା ଜ୍ଞାନଲାଭ ଅସମ୍ଭବ । ବେଦ, ଉପନିଷଦ, ମହାଭାରତ ଓ ପୁରାଣମାନଙ୍କରେ ଗୁରୁଭକ୍ତିର ଅନୁପମ ଉଦାହରଣମାନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ପ୍ରସ୍ତୁତ ବା ଆଲୋଚିତ ବିଷୟ ‘ଉପମନ୍ୟୁ କଥା’ ଗୁରୁଭକ୍ତିର ଏକ ଅପୂର୍ବ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଏଥ‌ିରେ ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରତି ଶିଷ୍ୟ ଉପମନ୍ୟୁଙ୍କର ଭକ୍ତି ଓ ଏକନିଷ୍ଠତା ବର୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଏଥ‌ିରେ ଗୁରୁଆଜ୍ଞା ପାଳନ ଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତିର ପ୍ରମୁଖ ସାଧନୋପାୟ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଏହାହିଁ ମହାଭାରତର ଆଖ୍ୟାନ ‘ଉପମନ୍ୟୁ କଥା’ର ପ୍ରମୁଖ ବିଷୟବସ୍ତୁ ।

ସାରକଥା— ଋଷି ଧୌମ୍ୟଙ୍କର ଉପମନ୍ୟୁ ନାମରେ ଜଣେ ଶିଷ୍ୟ ଥିଲେ । ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟ ଏକଦା ଉପମନ୍ୟୁଙ୍କୁ ଗାଈ ଚରାଇବାପାଇଁ ବଣକୁ ପଠାଇଲେ । ଉପମନ୍ୟୁ ମଧ୍ଯ ଗୋଚାରଣ କରି ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଆଶ୍ରମକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରି ଗୁରୁଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କଲା । ଏହାପରେ ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ଥ‌ିବାର ଦେଖୁ ତାଙ୍କୁ ‘ତୁମେ କ’ଣ ଖାଉଛ’ ବୋଲି ପ୍ରଶ୍ନକଲେ । ଏହାର ଉତ୍ତରରେ ଉପମୁନ୍ୟ ‘ଭିକ୍ଷାଲବ୍‌ଧ ଅନ୍ନ ଭକ୍ଷଣ କରୁଛି’ ବୋଲି କହିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ନ ଜଣାଇ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ଭକ୍ଷଣ କରିବାକୁ ଗୁରୁ ମନାକଲେ । ଏହାପରେ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶକ୍ରମେ ଉପମନ୍ୟୁ ସମସ୍ତ ଭିକ୍ଷାନ୍ତକୁ ନେଇ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କଲେ । ଗୁରୁ ମଧ୍ଯ ଉପମନ୍ୟୁଙ୍କୁ କିଛି ନ ଦେଇ ସବୁତକ ରଖୁଦେଉଥିଲେ । ଏହାସତ୍ତ୍ବେ ମଧ୍ଯ ଉପମନ୍ୟୁ ପୂର୍ବପରି ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ଥିବାର ଦେଖ୍ ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ପୁନଶ୍ଚ ତାଙ୍କର ଜୀବିକାନିର୍ବାହ ବିଷୟରେ ଜାଣିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କଲେ । ଉପମନ୍ୟୁ ପ୍ରଥମ ଭିକ୍ଷାଲବ୍‌ଧ ଅନ୍ନ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଦେଇ ଦ୍ଵିତୀୟବାର ଭିକ୍ଷାନରେ ପରିପୋଷଣ ହେଉଥ‌ିବା କଥା କହିଲେ । ଏକଥା ଶୁଣି ଗୁରୁ କ୍ଷୁବ୍‌ଧ ହେଲେ କାରଣ ଦ୍ବିତୀୟବାର ଭିକ୍ଷାଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟ ଭିକ୍ଷୁକମାନଙ୍କର ଜୀବିକାର୍ଜନରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା କଥା ଗୁରୁ ଉପମନ୍ୟୁକୁ କହିଲେ । ଏଥୁରୁ ନିବୃତ୍ତ ହେବାକୁ ମଧ୍ୟ କହିଲେ । ପରନ୍ତୁ ଶିଷ୍ୟ ଉପମନ୍ୟୁ ଗୁରୁଙ୍କର ପ୍ରଦତ୍ତ ଉପଦେଶକୁ ପାଳନ କଲେ ।

ଏହାପରେ ଥରେ ଉପମନ୍ୟୁ କ୍ଷୁଧାର ଜ୍ଵାଳା ସହିନପାରି ବନମଧ୍ୟରେ ବୁଲୁଥ‌ିବା ଅବସ୍ଥାରେ ଗୁଡ଼ିଏ ଅରଖପତ୍ର ଖାଇଦେଲେ । ଏହାକୁ ଭକ୍ଷଣ କରିବାଦ୍ଵାରା ତାଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲା ଓ ସେ ବାଟରେ ଯାଉଥିବା ସମୟରେ ଜାଣିନପାରି ଏକ କୂଅଭିତରେ ପଡ଼ିଗଲେ । ଧୀରେ ଧୀରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୋଇଗଲେ ଓ ସନ୍ଧ୍ୟା ହୋଇଗଲା । ହେଲେ ଉପମନ୍ୟୁ କିନ୍ତୁ ଆଶ୍ରମକୁ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କଲେନାହିଁ । ଏକଥା ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟ ଯେତେବେଳେ ଜାଣିଲେ, ଭାବିଲେ ବୋଧହୁଏ ଉପମନ୍ୟୁ ତାଙ୍କ ଉପରେ କ୍ରୋଧୃତ ହୋଇଛି ବା ରାଗିଯାଇଛି ଓ ଆଶ୍ରମକୁ ଆସୁନାହିଁ । ଏଣୁ ସେ ନିଜେ ଅନ୍ୟ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ବନମଧ୍ୟକୁ ଖୋଜିବାକୁ ଗଲେ ଓ ସେଠାରେ ଉପମନ୍ୟୁର ନାମ ଧରି ଜୋର୍‌ରେ ଡାକିଲେ । ଏହାପରେ ଡାକ ଶୁଣି ଉପମନ୍ୟୁ କୂପ ମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଥିବା କଥା କହିବାରୁ ଗୁରୁ ଖୋଜି ଖୋଜି ଯାଇ ତାଙ୍କୁ ସେ କୂପମଧ୍ଯରେ ପଡ଼ିଥିବାର ଦେଖ‌ିଲେ । ଏହାପରେ ସମସ୍ତ କଥା ଉପମନ୍ୟୁଠାରୁ ଶୁଣିଲା ପରେ ସ୍ବର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବାପାଇଁ ଉପଦେଶ ଦେଲେ ।

ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶକ୍ରମେ ଉପମନ୍ୟୁ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତେ ସେ ଦୁହେଁ ଆବିର୍ଭୂତ ହୋଇ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ଏକ ପିଠା ଖାଇବାକୁ ଦେଲେ; ପରନ୍ତୁ ଏହାକୁ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଦେଶବିନା ସେ ଖାଇବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଲେ ଏବଂ ପିଠାଟିକୁ ଖାଇଲେ ନାହିଁ । ତାଙ୍କର ଏ ପ୍ରକାର ଗୁରୁଭଲ୍ଲିରେ ନିଷ୍ଠା ବା ଏକାଗ୍ରତା ଦେଖ୍ ସ୍ୱର୍ଗବୈଦ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାର ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଲେ ଓ ଉପମନ୍ୟୁ ତାଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ଫେରିପାଇଲେ । ଉପମନ୍ୟୁ ସ୍ଵର୍ଗବୈଦ୍ୟଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ଓ ମଙ୍ଗଳ କାମନାର ଶୁଭାଶିଷ ପାଇ କୂପମଧ୍ୟରୁ ବାହାରି ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟଙ୍କ ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ । ସମସ୍ତ ଘଟିଥିବା ବୃତ୍ତାନ୍ତକୁ ସେ ଗୁରୁଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ବଖାଣିଲେ । ଗୁରୁ ମଧ୍ୟ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ଓ ମଙ୍ଗଳାନୁରୂପ ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଲେ । ଗୁରୁ ସୌମ୍ୟଙ୍କର ଆଶୀର୍ବାଦ ଲାଭ କରି ଶିଷ୍ୟ ଉପମନ୍ୟୁ ପରମ ଜ୍ଞାନର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଥିଲେ ।

ଆଲୋଚିତ କଥାରେ ଗୁରୁଭକ୍ତିର ମହନୀୟତା ତଥା ଉପମନ୍ୟୁର ଆଦର୍ଶବାଦିତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଏଥ‌ିରେ ଯେଉଁ ନୀତିଶିକ୍ଷାମାନ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୁଏ ତାହା ହେଲା; ଯଥା—

• ଗୁରୁଭକ୍ତିଦ୍ଵାରା ଅସାଧ୍ୟ ସାଧୂତ ହୁଏ ।
• ‘ଆଜ୍ଞା ଗୁରୁଣା ହି ଅବିଚାରଣୀୟା’– ଅର୍ଥାତ୍ ଗୁରୁ ଆଜ୍ଞା ସର୍ବଦା ପାଳନ କରିବା ଉଚିତ ।
• ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ବା ଭକ୍ତିମାନ୍ ଶିଷ୍ୟହିଁ ସୁଖ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥାଏ ।
• ବିପଦ କାଳରେ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ତ୍ୟାଗ ଅନୁଚିତ ।
• ଧୈର୍ଯ୍ୟ ତଥା ଭକ୍ତିଦ୍ୱାରା ସବୁକିଛି ସମ୍ଭବ ହୁଏ ।

୧। ଆସୀତ୍ ଧୌମ୍ୟସ୍ୟ ……………………………… ନମଷ୍ଟ କ୍ରେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଆସୀତ = ଥିଲା । ଧୌମଷ୍ୟ ରଷେ = ଋଷି ଧୌମ୍ୟଙ୍କର । ଉପନ୍ୟୁର୍ନାମ = ଉପମନ୍ୟୁ ନାମକ । ତମ୍ ଉପାଧ୍ୟାୟଃ = ତାଙ୍କୁ ଗୁରୁ । ପ୍ରେଷୟାମାସ = ପଠାଇଲେ । ଗା = ଗାଈମାନଙ୍କୁ । ଉପାଧ୍ୟାୟ ବଚନାତ୍ = ଗୁରୁଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ । ଅରକ୍ଷତ = ରଖୁଲେ । ଅହନି = ଦିନରେ । ଦିବସକ୍ଷୟ = ସଂଧ୍ୟା ସମୟରେ । ଗୁରୁଗୃହମାଗମ୍ୟ = ଗୁରୁଗୃହକୁ ଆସି । ଉପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟ ଅଗ୍ରତଃ = ଗୁରୁଙ୍କ ଆଗରେ । ସ୍ଥିତ୍ରା = ରହି । ନମଶ୍ଚକ୍ର = ନମସ୍କାର କଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ଋଷି ସୌମ୍ୟଙ୍କର ଉପମନ୍ୟୁ ନାମରେ ଜଣେ ଶିଷ୍ୟ ଥିଲେ । ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ପଠାଇଲେ, ବତ୍ସ ଉପମନ୍ୟୁ ଗାଈମାନଙ୍କୁ ରଖ ବା ଜଗ । ସେ ଗୁରୁଙ୍କ କଥାରେ ଗାଈମାନଙ୍କୁ ରଖିଲେ । ସେ ଦିନରେ ଗାଈ ରଖୁଲେ ଓ ସଂଧ୍ୟାହେଲେ ଗୁରୁଗୃହକୁ ଆସି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇ ନମସ୍କାର କରୁଥିଲେ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଆସୀଭୌମ୍ୟସ୍ୟ = ଆସୀତ୍ + ଧୌମ୍ୟସ୍ୟ । ଉପନ୍ୟୁର୍ନାମ = ଉପମନ୍ୟୁ + ନାମ । ତମୁପାଧ୍ୟାୟ = ତମ୍ + ଉପାଧ୍ୟାୟଃ । ବସୋପମନ୍ୟା = ବସ୍ତ୍ର + ଉପମନ୍ୟୁ । ଉପାଧ୍ୟାୟବଚନାଦ୍‌ଗା = ଉପାଧ୍ୟାୟବଚନାତ୍ + ଗା । ଚାହନି = ଚ + ଅହନି । ଗୁରୁଗୃହମାଗମୋପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟାଗ୍ରତଃ = ଗୁରୁଗୃହମ୍ + ଆଗମ୍ୟ + ଉପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟ + ଅଗ୍ରତଃ । ନମଶ୍ଚକ୍ର = ନମଃ + ଚକ୍ରେ ।

ସମାସ – ଗୋରକ୍ଷଣାୟ = ଗବାଂ ରକ୍ଷଣଂ, ତସ୍ମି (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଉପାଧ୍ୟାୟବଚନାତ୍ = ଉପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟ ବଚନଂ, ତସ୍ମାତ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) । ଦିବସକ୍ଷୟ = ଦିବସସ୍ୟ କ୍ଷୟଃ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଧୌମ୍ୟସ୍ୟ, ରଷେ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଉପମନ୍ୟୁ = ନାମ ଅବ୍ୟୟଯୋଗେ ୧ମ । ଶିଷ୍ୟ = କଉଁରି ୧ ମା । ଉପାଧ୍ୟାୟ = ଉଲ୍ଲେ କର୍ଭରି ୧ମା । ଉପାଧ୍ୟାୟବଚନାତ୍ = ହେତୌ ୫ମୀ । ଦିବସକ୍ଷୟ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ । ଗା = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଉପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟ = ‘ଅଗ୍ରତଃ’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶିଷ୍ୟ = ଶାସ୍ + କ୍ୟପ୍ । ଉପାଧ୍ୟାୟଃ = ଉପ + ଅଧ୍ + ଇ + ଘଞ୍ଚ୍ ରକ୍ଷଣମ୍ = ରସ୍ + କ୍ୟୁଟ୍ । ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ମ୍ୟୁଟ୍ । ରକ୍ଷିତ୍ବ = ରକ୍ଷ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । କ୍ଷୟ = କ୍ଷି + ଅଚ୍ । ଦିବସ = ଦିବ୍ + ଅସଚ୍ । ସ୍ଥିତ୍ରା = ସ୍ଥା + ସ୍କାଚ୍ । ଚକ୍ରେ = କୃ + ଲିଟ୍, ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ଏକବଚନ।

୨। ତମୁପାଧ୍ୟାୟ …………………………….. ଭୈକ୍ଷ୍ୟମଗୃହ୍ଣାତ୍‌।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପୀବାନମ୍ = ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ । ଅପଶ୍ୟତ୍ = ଦେଖ‌ିଲେ । ଉବାଚ = କହିଲେ । ବୃଭିମ୍ = ଜୀବିକା । କଳ୍ପୟସି = ନିର୍ବାହ କରୁଛ । ପୀବାନସି = ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ହୋଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟୁବାଚ = ଉତ୍ତରଦେଲେ । ଭୈକ୍ଷେଣ = ଭିକ୍ଷାଲବ୍ଧ ଅନ୍ନଦ୍ୱାରା । ଅନିବେଦ୍ୟ = ନ ଜଣାଇ । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୋଜନ କରିବ । ଉକ୍ସା = କହି । ନ୍ୟବେଦୟତ = ନିବେଦନ କଲେ । ଅଗୃହ୍ଣାତ୍ = ଗ୍ରହଣ କଲେ ବା ନେଇଗଲେ ।

ଅନୁବାଦ – ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ସୁସ୍ଥସବଳ ହୋଇଥିବାର ଦେଖୁଲେ ଓ ତାହାଙ୍କୁ କହିଲେ ବସ ଉପମନ୍ୟୁ ତୁମେ କିପରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛ, ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ଓ ଦୃଢ଼ ହୋଇଛି । ସେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଉତ୍ତର ଦେଲେ – ‘‘ହେ ଗୁରୁଦେବ ! ଭିକ୍ଷାନଦ୍ୱାରା ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛି । ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲେ – ମୋତେ ନ ଜଣାଇ ତୁମେ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ଭୋଜନ କରିବ ନାହିଁ । ସେ (ଉପମନ୍ୟୁ) ତାହାହିଁ ହେବ ବୋଲି କହି ଭିକ୍ଷା ବୃତ୍ତି କରିସାରି ଗୁରୁଙ୍କୁ ଜଣାଇଲେ । ଗୁରୁ ସେ ସମସ୍ତ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ତା’ଠାରୁ ଗ୍ରହଣ କଲେ ବା ନେଇଗଲେ ।’’

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପୀବାନମପଶ୍ୟଦୁବାଚ = ପୀବାନ୍‌ + ଅପଶ୍ୟତ୍ + ଉବାଚ । ଦୈନନ୍ = ଚ + ଏନମ୍ । ବସୋପମନ୍ୟା = ବହିଃ + ଉପମନ୍ୟୁ । ପ୍ରତ୍ୟୁବାଚ = ପ୍ରତି + ଉବାଚ । ମତ୍ସ୍ୟମନିବେଦ୍ୟ = ମତ୍ସ୍ୟମ୍‌ + ଅନିବେଦ୍ୟ । ନୋପଭୋକ୍ତବ୍ୟମିତି = ନ + ଉପଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ + ଇତି । ତଥେକ୍ସା = ତଥା + ଇତି + ଉକ୍ସା । ଚରିତ୍ରୋପାଧ୍ୟାୟାୟ ଚରିତ୍ରା + ଉପାଧ୍ୟାୟାୟ । ନ୍ୟବେଦୟତ୍ = ନି + ଅବେଦୟତ୍ । ଭୈକ୍ଷ୍ୟଗୃହ୍ଣାତ୍ = ଭୈକ୍ଷ୍ୟମ୍ + ଅଗୃହ୍ଣାତ୍ ।

ସମାସ – ଅନିବେଦ୍ୟ = ନ ନିବେଦ୍ୟ (ନଞ୍ଝ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଉପାଧ୍ୟାୟଃ = ଉକ୍ତ କର୍ଭରି ୧ ମା । କେନ = କରଣେ ୩ୟା । ବୃଷ୍ଟିମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୈକ୍ଷେଣ = କରଣେ ୩ୟା । ମହ୍ୟମ୍‌ = ନିବେଦନାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ । ଭୈକ୍ଷ୍ୟମ୍‌ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ମା । ତସ୍ମାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ବୃଷ୍ଟିମ୍ = ବୃତ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ନିବେଦ୍ୟ = ନି + ବିଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଭୋକ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଭୁଜ୍ + ତବ୍ୟ । ଉଲ୍କା ବଚ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଚରିତ୍ରା = ଚର୍ + କ୍ସାଚ୍ । ପୀବାନମ୍ = ପୈ + ଶାନବ୍।

୩। ସେ ତଥେ ……………………………………………… ବୃରିଂ କଳ୍ପୟାଗୀତି।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅହନି = ଦିନରେ । ନିଶାମୁଖେ = ସନ୍ଧ୍ୟାରେ । ଗୁରୁକୁଳମ୍ = ଗୁରୁଗୃହକୁ । ଆଗମ୍ୟ = ଆସି । ପୁରତଃ ସମ୍ମୁଖରେ । ପୀବାନମ୍ = ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ । କଳ୍ପୟସି = କରୁଛି । ପ୍ରତ୍ୟଭାଷିତ = ଉତ୍ତର ଦେଲା । ନିବେଦ୍ୟ = ଦେଇସାରି । ଅପରଂ ଚରାମି = ପୁଣିଥରେ ଭିକ୍ଷା କରୁଛି ।

ଅନୁବାଦ – ସେ ତାହାହିଁ ହେଉ କହି ପୁଣି ଗାଈମାନଙ୍କୁ ରଖିଲେ । ଦିନରେ ଗାଈ ଚରାଇ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଗୁରୁଙ୍କ ଘରକୁ ଆସି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇ ନମସ୍କାର କଲେ । ତଥାପି ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ହୋଇଥିବାର ଦେଖୁ କହିଲେ । ମୁଁ ତ’ ତୁମର ସବୁ ଭିକ୍ଷାନ୍ନକୁ ନେଇଯାଉଛି, ବର୍ତ୍ତମାନ କିପରି ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛ । ସେ (ଉପମନ୍ୟୁ) ଉପାଧ୍ୟାୟଙ୍କୁ ଉତ୍ତର ଦେଲେ– ଆପଣଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ଦେଇସାରି ଦ୍ବିତୀୟଥର ଭିକ୍ଷା କରୁଛି, ସେଥ‌ିରେ ହିଁ ଜୀବିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତଥେତ୍ୟୁଲ୍କା = ତଥା + ଇତି + ଉକ୍ସା । ପୁନରରକ୍ଷଦ୍ଧା = ପୁନଃ + ଅରକ୍ଷତ୍ + ଗା । ନମଷ୍ଟକ୍ରେ = ନମଃ + ଚକ୍ରେ । ତମୁପାଧ୍ୟାୟସ୍ତଥାପି = ତମ୍ + ଉପାଧ୍ୟାୟଃ + ତଥାପି । ଦୃଷ୍ଟୋବାଚ = ଦୃଷ୍ଟା + ଉବାଚ । ସର୍ବମଶେଷତସ୍ତେ = ସର୍ବମ୍ + ଅଶେଷତଃ + ତେ । କେନେଦାନୀମ୍ = କେନ + ଇଦାନୀ । ପ୍ରତ୍ୟଭାଷତ = ପ୍ରତି + ଅଭାଷତ । ପୂର୍ବମପରମ୍ = ପୂର୍ବମ୍ + ଅପରମ୍ ।

ସମାସ – ନିଶାମୁଖେ = ନିଶାୟୀ ମୁଖମ୍ବ, ତସ୍ମିନ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । ଗୁରୁକୁଳମ୍ = ଗୁରୋ କୁଳମ୍, ତତ୍ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍)।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଅହନି = ଅଧୀକରଣେ ୭ମୀ । ନିଶାମୁଖେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ । ଗୁରୁକୁଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଗୁରୋ = ‘ପୁରତଃ’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ପୀବାନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୈକ୍ଷ୍ୟମ୍‌ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ବୃଷ୍ଟିମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଉପାଧ୍ୟାୟମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭଗବତେ = ନିବେଦନାର୍ଥେ ୪ ର୍ଥୀ । ତେନ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉଲ୍କା = ବଚ୍ + କ୍ଵାଡ୍ । ରକ୍ଷିତ୍ରା = ରକ୍ଷ୍ + ସ୍କାଚ୍ । ଆଗମ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଭିତ୍ରା = ସ୍ଥା + କ୍ଵାଚ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ସାଚ୍ । ବୃରିମ୍ = ବୃତ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଉକ୍ତ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ନିବେଦ୍ୟ = ନି + ବିଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

୪। ତମୁପାଧ୍ୟାୟଃ ……………………………….. ବୃରିଂ କଳ୍ପୟାମୀତି।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପ୍ରତ୍ୟବଦତ୍ = କହିଲେ । ନ୍ୟାଯ୍ୟା = ନ୍ୟାୟସଙ୍ଗତ । ବୃତ୍ୟୁପରୋଧମ୍ = ଜୀବିକା ବାଧା । ଲୁବ୍ଧ ଲୋଭୀ । ପୟସା = ଦୁଗ୍ଧଦ୍ବାରା ।

ଅନୁବାଦ – ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲେ । ଏହା ନ୍ୟାୟସଙ୍ଗତ ନୁହେଁ, କାରଣ ଏହାଦ୍ଵାରା ଭିକ୍ଷାବୃତ୍ତିକୁ ଜୀବିକାକରି ଚଳୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କର ଭୋଜନରେ ବାଧାଦେଇ ବର୍ତ୍ତମାନ ତୁମେ ଲୋଭୀ ହୋଇଯାଉଛି । ସେ ସେପରି ଆଉ କରିବ ନାହିଁ ବୋଲି କହି ଓ ଗାଈ ରଖ୍ ପୁଣି ଗୁରୁଙ୍କ ଘରକୁ ଆସି ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଠିଆହୋଇ ନମସ୍କାର କଲେ । ଗୁରୁ ବି ତାଙ୍କୁ ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ଥ‌ିବା ଦେଖୁ ପୁଣି କହିଲେ – ହେ ବସ ଉପମନ୍ୟୁ ! ମୁଁ ତୁମର ସବୁ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ଗ୍ରହଣ କରୁଛି, ତମେ ମଧ୍ଯ ପୁନଶ୍ଚ ଆଉ ଭିକ୍ଷା କରୁନାହଁ, ତଥାପି ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ଅଛ, କିପରି ଆହାର କରୁଛ । ଗୁରୁ ଏପରି କହିବାରୁ ସେ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଲେ – ହେ ଗୁରୁଦେବ ! ଏହି ଗାଈମାନଙ୍କ କ୍ଷୀରଦ୍ଵାରା ଆହାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରୁଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଗୁରୁବୃତ୍ତିରନ୍ୟଷାମପି = ଗୁରୁବୃତିଃ + ଅନ୍ୟଷାମ୍ + ଅପି । ବୃତ୍ୟୁପରୋଧମ୍ = ବୃଦ୍ଧି + ଉପରୋଧମ୍ । କରୋଷୀତ୍ୟବମ୍ = କରୋଷି + ଇତି + ଏବମ୍ । ଲୁଷୋଽସୀତି = ଲୁନଃ + ଅସି + ଇତି । ତଥେଷ୍ଟ୍ରାକ୍ସା = ତଥା + ଇତି + ଉଲ୍କା । ଅରକ୍ଷଦ୍ରକ୍ଷିତ୍ମା = ଅରକ୍ଷତ୍ + ରକ୍ଷିତ୍ୱ । ପୁନରୁପାଧ୍ୟାୟଗୃହମାଗମ୍ୟୋପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟାଗ୍ରତଃ = ପୁନଃ + ଉପାଧ୍ୟାୟଗୃହମ୍ + ଆଗମ୍ୟ +ଉପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟ + ଅଗ୍ରତଃ । ତମୁପାଧ୍ୟାୟସ୍ତଥାପି = ତମ୍ + ଉପାଧ୍ୟାୟଃ + ତଥାପି । ପୁନରୁବାଚ = ପୁନଃ + ଉବାଚ । ଚାନ୍ୟଳରସି = `ଚ + ଅନ୍ୟତ୍ + ଚରସି ।

ସମାସ – ଭୈର୍ଯ୍ୟୋପଜୀବିନାମ୍ = ଭୈକ୍ଷେଣ ଉପଜୀବନ୍ତ ଯେ, ତେଷାମ୍ (ଉପପଦ ତତ୍) । ବୃତ୍ୟୁପରୋଧମ୍ = ବୃତ୍ତୀ ଉପରୋଧଃ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଭୈକ୍ଷ୍ୟାପଜୀବିନାମ୍ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ବୃତ୍ୟୁପରୋଧମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କେନ = କରଣେ ୩ୟା । ଗବାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ପୟସା = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉପରୋଧଃ = ଉପ + ରୁଧ୍ + ଘଞ୍ଚ । ବର୍ତ୍ତମାନଃ = ବୃତ୍ + ଶାନଚ୍ । ଲୁବ୍ଧ = ଲୁଭ୍ + କ୍ତ । ଉତ୍ଥା = ବଚ୍ + ଷ୍ଟାଚ୍ । ଦୃଷ୍ଟା = ଦୃଶ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଜୀବା = ପୈ + କ୍ବନିସ୍‌ ।

୫ । ତମୁବାଚୋପାଧ୍ୟାୟୋ …………………………….. ବୃରିଂ କୟସୀତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଉପଭୋକ୍ତ୍ରମ୍ = ପିଇବାକୁ । ଅଭ୍ୟନୁଜ୍ଞାତମ୍ = ଅନୁମତିପ୍ରାପ୍ତ । ପ୍ରତିଜ୍ଞାୟ = ପ୍ରତିଜ୍ଞାକରି । ନମଶ୍ଚକ୍ର = ନମସ୍କାର କଲେ । ଅଶ୍ବାସି = ଖାଉଛ । ଚରସି = କରୁଛ । ପୟ = କ୍ଷୀର । ଭୃଶମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତ ।

ଅନୁବାଦ – ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲେ – ମୋଠାରୁ ଅନୁମତି ନପାଇ ତୁମର କ୍ଷୀର ପିଇବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ସେ ସେପରି ଆଉ ହେବନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରତିଜ୍ଞାକରି ଗାଈରଖ୍ ପୁନର୍ବାର ଗୁରୁଙ୍କ ଗୃହକୁ ଆସି ତାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଠିଆହୋଇ ନମସ୍କାର କଲେ । ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ହୃଷ୍ଟପୁଷ୍ଟ ଥ‌ିବା ଦେଖ୍ କହିଲେ – ହେ ବତ୍ସ ଉପମନ୍ୟୁ ! ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ଖାଉନାହଁ, ପୁନର୍ବାର ଭିକ୍ଷାଚରଣ କରୁନାହଁ, କ୍ଷୀର ବି ପିଉନାହଁ, ପୁଣି ସୁସ୍ଥସବଳ ରହିଛ, ବର୍ତ୍ତମାନ କିପରି ଜୀବନ କଟାଉଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନୈତନ୍ୟାଯ୍ୟମ୍ = ନ + ଏତତ୍ + ନ୍ୟାଯ୍ୟମ୍‌ । ନାଭ୍ୟନୁଜ୍ଞାତମିତି = ନ + ଅଭି + ଅନୁଜ୍ଞାତମ୍ + ଇତି । ପୁନରୁପାଧ୍ୟାୟଗୃହମୁପେତ୍ୟ = ପୁନଃ + ଉପାଧ୍ୟାୟଗୃହମ୍ + ଉପେତ୍ୟ । ଗୁରୋରଗ୍ରତଃ = ଗୁରୋ + ଅଗ୍ରତଃ । ଦୃଷ୍ଟୋବାଚ = ଦୃଷ୍ଟା + ଉବାଚ । ନାମ୍ନାସି = ନ + ଅଶ୍ୱାସି । ଚାନ୍ୟଚ୍ଚରସି = ଚ + ଅନ୍ୟତ୍ + ଚରସି । କେନେଦାନୀମ୍ = କେନ + ଇଦାନୀମ୍ ।

ସମାସ – ଉପାଧ୍ୟାୟଗୃହମ୍ = ଉପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟ ଗୃହମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଗୁରୋ = ‘ଅଗ୍ରତ’ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ଉପାଧ୍ୟାୟ = ଉକ୍ତ କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୈକ୍ଷ୍ୟମ୍‌ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କେନ = କରଣେ ୩ୟା । ମୟା = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଭବତଃ = କୃଷ୍ଣକର୍ମଣୋ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉପଭୋକ୍ତମ୍ = ଉପ + ଭୁଜ୍ + ତୁମୁନ୍ । ଅଭ୍ୟନୁଜ୍ଞାତମ୍ = ଅଭି + ଅନୁ + ଜ୍ଞା + କ୍ତ । ପ୍ରତିଜ୍ଞାୟ = ପ୍ରତି + ଜ୍ଞା + ଲ୍ୟାପ୍ । ଉପେତ୍ୟ = ଉପ + ଇଣ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

୬ । ସ ଏବମୁକ୍ତ …………………… ଫେନିଂ ନୋପଯୁକ୍ତ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଫେନମ୍ = ଫେଣକୁ । ବୟଃ = ବାଛୁରିମାନେ । ଉଦ୍‌ଗିରନ୍ତି = ପାଟିରୁ ବାହାର କରିଦେଉଛନ୍ତି । ତ୍ୱଦନୁକମ୍ପୟା = ତୁମଠାରେ ଦୟାହେତୁ । ଗୁଣବତଃ = ଗୁଣୀ । ପ୍ରଭୂତିତରମ୍ = ପ୍ରଚୁରତର । ପାତୁମ୍ = ପିଇବାକୁ । ଅର୍ହତି = ସମର୍ଥ ଅଟ । ପ୍ରତିଶ୍ରୁତ୍ୟ = ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇ । ନିରାହାରଃ = ଆହାରଶୂନ୍ୟ ହୋଇ । ନ ଉପଭୁକ୍ତ = ପିଇଲେ ନାହିଁ ।

ଅନୁବାଦ – ତାଙ୍କୁ ଏପରି କହିବାରୁ ସେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଉତ୍ତର ଦେଲେ – ‘ହେ ଗୁରୁଦେବ ! ବାଛୁରିମାନେ ମା’ ସ୍ତନରୁ ଯେଉଁ ଫେଣ ବାହାର କରୁଛନ୍ତି ମୁଁ ତାକୁ ହିଁ ପିଉଛି । ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲେ – ଏହି ଦୟାଶୀଳ ବାଛୁରିମାନେ ତୁମଠାରେ କୃପାହେତୁ ପ୍ରଚୁରତର ଫେଣ ବାହାର କରୁଛନ୍ତି । ତେଣୁ ତୁମେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବାଛୁରିମାନଙ୍କର କ୍ଷୀରପାନରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବାରୁ ଫେଣ ପିଇବା ବି ଉଚିତ ନୁହଁ । ସେ ସେପରି ଆଉ କରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇ ଉପବାସରେ ଗାଈ ରଖିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଏହିପରି ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ସବୁଥୁରୁ ନିଷେଧ କରନ୍ତେ ସେ ଭିକ୍ଷାନ୍ନ ଖାଇଲେ ନାହିଁ, ପୁନର୍ବାର ଭିକ୍ଷାଚରଣ କଲେନାହିଁ, କ୍ଷୀରପାନ କଲେ ନାହିଁ କି ଫେଣ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କଲେନାହିଁ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଯମିମେ = ଯମ୍ + ଇମେ । କରୋଷେବମ୍ = କରୋଷି + ଏବମ୍ । ପାତୁମର୍ହତୀତି = ପାତୁମ୍ + ଅର୍ହତି + ଇତି । ପୁନରରକ୍ଷଦ୍‌ଗା = ପୁନଃ + ଅରକ୍ଷତ୍ + ଗା । ଚାନ୍ୟଚ୍ଚରତି = ଚ + ଅନ୍ୟତ୍ + ଚରତି ।

ସମାସ – ତ୍ୱଦନୁକମ୍ପୟା = ତ୍ଵୟି ଅନୁକମ୍ପା, ତୟା (୭ମୀ ତତ୍) । ନିରାହାରଃ = ନାସ୍ତି ଆହାରଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ନଡ୍ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଉକ୍ତ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ବସ୍ତା = କଉଁରି ୧ ମା । ମାତୃଣାମ୍ = ଶେଷେ ୬ଷ୍ଠୀ । ସ୍ତନାତ୍ = ଅପାଦାନେ ୫ମୀ । ତ୍ୱଦନୁକମ୍ପୟା = ହେତୌ ୩ୟା । ଗୁଣବତଃ = କର୍ଭରି ୧ମା । ପ୍ରଭୂତତରମ୍ = କ୍ରିୟାବିଶେଷଣେ ୨ୟା । ବସ୍ତ୍ରାନାମ୍ = ଶେଷ ୬ଷ୍ଠୀ । ନିରାହାରଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଗା = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ପାତୁମ୍ = ପା + ତୁମୁନ୍ । ପ୍ରତିଶୃତ୍ୟ = ପ୍ରତି + ଶୁ + ଲ୍ୟାପ୍ । ପ୍ରତିସିଦ୍ଧ = ପ୍ରତି + ସିଧ୍ + କ୍ତ । ବର୍ତ୍ତମାନଃ = ବୃତ୍ + ଶାନଚ୍ ।

୭। ସ କଦାଚିଦରଣ୍ୟ ……………………………. ବତ୍ସ ଏହୀତି।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – କ୍ଷୁଧାରଃ = କ୍ଷୁଧାତୁର ହୋଇ । ଅର୍କପତ୍ରାଣି ଅରଖପତ୍ର ଗୁଡ଼ିକୁ । ଅଭକ୍ଷୟତ୍ = ଖାଇଲେ । କ୍ଷାରତିକ୍ତକଟୁରୁକ୍ଷୌ = ଖାରିଆ, ପିତା, ଖଟା ଓ କଡ଼ା ହୋଇଥିବା । ଚକ୍ଷୁସା = ଆଖ୍ । ଉପହତଃ = ନଷ୍ଟ ହୋଇଯିବାରୁ । ଅନାଗତ = ନ ଆସନ୍ତେ । ଅସ୍ତାଚଳାବଲମ୍ବିନି = ଅସ୍ତ ହୁଅନ୍ତେ । ନିୟତମ୍ = ନିଶ୍ଚିତ । କୁପିତଃ = ରାଗି । ଚିରଗତଃ = ବହୁ ସମୟ ହେଲା ଯାଇଥିବା । ଅନ୍ଵେଷୟ = ଖୋଜ । ଆହ୍ଵାନାୟ = ଡାକିବାକୁ ।

ଅନୁବାଦ – ସେ କୌଣସି ଏକ ଦିନେ ବନରେ କ୍ଷୁଧାତୁର ହୋଇ ଅରଖପତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଭକ୍ଷଣ କଲେ । ସେହି ଖାରିଆ, ପିତା, ଖଟା ଓ କଡ଼ା ଅରଖପତ୍ର ଭକ୍ଷଣଦ୍ଵାରା ତାଙ୍କ ଆଖ୍ ନଷ୍ଟ ହୋଇଯିବାରୁ ସେ ଅନ୍ଧ ହୋଇଗଲେ । ତା’ପରେ ଅନ୍ଧହୋଇ ବୁଲୁବୁଲୁ କୂଅରେ ପଡ଼ିଗଲେ । ଏହାପରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଅସ୍ତ ହୁଅନ୍ତେ, ସେ ନ ଆସନ୍ତେ ଗୁରୁ ଅନ୍ୟ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ କହିଲେ – ମୁଁ ଉପମନ୍ୟୁକୁ ସବୁଥୁରୁ ବାରଣ କଲି । ଏଣୁ ସେ ନିଶ୍ଚୟ ରାଗିକରି ବହୁବେଳୁ ଗଲେ ମଧ୍ୟ ଆସୁନାହିଁ । ତେଣୁ ତୁମ୍ଭେମାନେ ତାଙ୍କୁ ଅନ୍ଵେଷଣ କର । ଏହା କହି ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ବନକୁ ଯାଇ ତାଙ୍କୁ ଡାକିଲେ – ହେ ବସ ଉପମନ୍ୟୁ ! କେଉଁଠି ଅଛ ? ଆସ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କ୍ଷୁଧାର୍ଭୋଽର୍କପତ୍ରାଣ୍ୟଭକ୍ଷୟତ୍ = କ୍ଷୁଧାରଃ + ଅର୍କପତ୍ରାଣି + ଅଭକ୍ଷୟତ୍ । ତୈରର୍କପତ୍ରୈର୍ଭକ୍ଷିତିଃ = ତିଃ + ଅର୍କପତ୍ରେ + ଭକ୍ଷିତଃ । ସୋଽନ୍ଦୋଽପି = ଧଃ + ଅଧଃ + ଅପି । ତସ୍ମିନ୍ନନାଗଚ୍ଛତି = ତସ୍ମିନ୍ + ନ + ଅନାଗଚ୍ଛତି । ଶିଷ୍ୟାନବଦଦୁପାଧ୍ୟାୟଃ = ଶିଷ୍ୟାନ୍ + ଅବଦତ୍ + ଉପାଧ୍ୟାୟ । ଚିରଗତସୌ = ଚିରଗତଃ + ତୁ + ଅସୌ । ଏହୀତି = ଆ + ଇହି + ଇତି ।

ସମାସ – କ୍ଷୁଧାରଃ = କ୍ଷୁଧୟା ଆନ୍ତଃ (୩ୟା ତତ୍ତ୍ଵ) । ଅର୍କପତ୍ରାଣି = ଅର୍କସ୍ୟ ପତ୍ରାଣି, ତାନି (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) । କ୍ଷାରତିକ୍ତକଟୁରୁକ୍ଷୌ = କ୍ଷାରାଣି ଚ ତିକ୍ତାନି ଚ କଟୁନି ଚ ରୁକ୍ଷାଣି ଚ ତିଃ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ଅନାଗତ = ନ ଆଗତଃ, ତସ୍ମିନ୍ (ନଡ୍ ତତ୍) । ଅସ୍ତାଚଳାବଲମ୍ବିନି = ଅସ୍ତାଚଳମ୍ ଅବଲମ୍ବତେ ଇତି, ତସ୍ମିନ୍ (ଉପପଦ ତତ୍) । ଚିରଗତଃ = ଚିରଂ ଗତଃ (୨ୟା ତତ୍)।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଅରଣ୍ୟ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ଅର୍କପତ୍ରାଣି = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭକ୍ଷିତଃ = ଅନୁନ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଚକ୍ଷୁଷା = ଅଙ୍ଗବିକାରେ ୩ୟା । ଅନାଗତେ = ଭାବେ ୭ମୀ । ଶିଷ୍ୟ = ‘ସାନ୍ଧ୍ୟମ୍’ ଯୋଗେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଆନ୍ତଃ = ଆ + ଋ + କ୍ତ । ଭକ୍ଷିତଃ = ଭକ୍ଷ୍ + କ୍ତ । ଉପହତଃ = ଉପ + ହନ୍ + କ୍ତ । ଗଚ୍ଛନ୍ = ଗମ୍ + କ୍ତ । ଉଲ୍କା = ବଚ୍ + କ୍ଵାଚ୍ । ଗଣ୍ଠି = ଗମ୍ + କ୍ଵାଚ୍ ।

୮। ସ ଉପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟାହ୍ଵାନବଚନଂ …………………….. କୂପେ ପତିତ ଇତି।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁଣି । ଭୂପେ = କୂଅରେ । ପ୍ରତ୍ୟୁବାଚ = ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଲେ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ୱ = ଖାଇ । ଚଂକ୍ରମ୍ୟମାତଃ = ଯାଉଯାଉ ।

ଅନୁବାଦ – ସେ ଗୁରୁଙ୍କର ଡାକିବା କଥା ଶୁଣି ଜୋର୍‌ରେ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ଦେଲା – ମୁଁ ଏହି କୂଅରେ ପଡ଼ିଯାଇଛି । ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ପଚାରିଲେ – ତୁମେ ଏ କୂଅରେ କିପରି ପଡ଼ିଲ । ସେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ଉତ୍ତରଦେଲେ – ଅରଖପତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଖାଇ ଚକ୍ଷୁଦ୍ଵୟ ଅନ୍ଧ ହୋଇଯିବାରୁ ମୁଁ ଯାଉ ଯାଉ କୂଅରେ ପଡ଼ିଗଲି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପ୍ରତ୍ୟୁବାଚୋଭୈରୟମସ୍କିନ୍ = ପ୍ରତ୍ୟୁବାଚ + ଉଚ୍ଚୈଃ + ଅୟମ୍ + ଅଶ୍ବିନ୍ । ପତିତୋଽହେମିତି = ପତିତଃ + ଅହମ୍ + ଇତି ।

ସମାସ – ଅର୍କପତ୍ରାଣି = ଅର୍କସ୍ୟ ପତ୍ରମ୍, ତାନି (୬ଷ୍ଠ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ରୂପେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ବଚନମ୍ = ବଚ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଶୁଦ୍ଧା = ଶୁ + କ୍ଳାବ୍ । ପତିତଃ = ପତ୍ + କ୍ତ । ଭକ୍ଷୟିତ୍ରା = ଭକ୍ଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ସାଚ୍ ।

୯ । ତମ୍ବୁପାଧ୍ୟାୟଃ …………………….. ତେଽପୂପୋଽଶାନୈନମିତି।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଶ୍ୱିନୌ = ଅଶ୍ୱିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟଙ୍କୁ । ସ୍ତୁତୟଃ = ସ୍ତୁତିକର । ଦେବଭିଷଜୌ = ଦେବବୈଦ୍ୟ ଦୁହେଁ । ଚକ୍ଷୁଷ୍ମନ୍ତମ୍ = ନେତ୍ରବନ୍ତ । ଶକ୍ଳୋମି = ସମର୍ଥ । ଶରଣ୍ୟ = ଶରଣାଗତ । ଅପୂପମ୍ = ପିଠାକୁ ।

ଅନୁବାଦ – ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲେ – ହେ ବତ୍ସ ! ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କର । ସେ ଦେବ ବୈଦ୍ୟଦୁହେଁ ତୁମକୁ ନେତ୍ରବନ୍ତ କରିଦେବେ । ଗୁରୁ ତାଙ୍କୁ ଏପରି କୁହନ୍ତେ ଉପମନ୍ୟୁ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି ଆରମ୍ଭ କଲେ । ଆପଣ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ସ୍ତୁତି କରିବାକୁ ମୁଁ ଅସମର୍ଥ । ଚକ୍ଷୁବିହୀନ ଅନ୍ଧହୋଇ ଏହି ଦୁର୍ଗରୂପକ କୂଅରେ ପଡ଼ିଛି । ଶରଣାଗତ ତୁମ ଦୁହିଁଙ୍କ ଶରଣାପନ୍ନ ହେଲି । ଏହିପରି ବଚନରେ ସ୍ତୁତିକରିବାରୁ ସେ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ କହିଲେ – ଆମ୍ଭେ ତୁମ ଉପରେ ପ୍ରସନ୍ନ ହେଲୁ, ଏହି ପିଠାଟିକୁ ଖାଅ ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କର୍ରାରାବିତି = କର୍ତ୍ତାରୌ + ଇତି । ସ୍ତୋତୁମୁପଚକ୍ରମେ = ସ୍ତୋତୁମ୍ + ଉପଚକ୍ରମେ । ଦେବାବର୍ଣ୍ଣନୌ = ଦେବେ। + ଅଶ୍ବିନୌ । ପତିତୋଽସ୍ମି = ପତିତଃ + ଅସ୍ଥି । ଏବମାଦିଭିର୍ବଚନୈସ୍ତେନାଭିଷ୍ଣୁତାବଶ୍ଵନାବାଜଗତୁରାହତୁଃ : ଏବମ୍ + ଆଦିଭଃ + ବଚନିଃ + ତେନ + ଅଭିଷ୍ଟୋ + ଏତୌ + ଅଶ୍ୱିନୌଆଜଗତୁଃ + ଆହତୁଃ । ତେଽପୂପୋଽଶାନୈନମିତି = ତେ + ଅପୂରଃ + ଅମ୍ଳାନେ + ଏନମ୍ + ଇତି ।

ସମାସ – ଦେବଭିଷ = ଦେବାନାଂ ଭିଷକ୍, ଚୌ (୬ଷ୍ଠୀ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଅଶ୍ୱିନୌ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଦେବଭିଷଜୌ = କର୍ଭରି ୧ମ । ଚକ୍ଷୁଷ୍ମନ୍ତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କୂପେ, ଦୁର୍ଗେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ । ବଚନିଃ, ତେନ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଚକ୍ଷୁଷ୍ମନ୍ତମ୍ = ଚକ୍ଷୁସ୍ + ମତୃପ୍ । ଉକ୍ତ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ସ୍ତୋତୁମ୍ = ସ୍ତୁ + ତୁମୁନ୍ । ପ୍ରପଦ୍ୟ = ପ୍ର + ପଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ ।

୧୦ । ସ ଏବମୁକ୍ତା …………………………………….. ଗୁରବେ ଽପୂପମୁପଯୋଲ୍ସମିତି।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅନ୍ନତ = ମିଥ୍ୟା । ଅପୂପମ୍ = ପିଠାକୁ । ଉତ୍ସହେ = ନେବାକୁ । ପ୍ରତ୍ୟନୁନୟନେ = ପ୍ରତିଅନୁନୟଦ୍ୱାରା । ଗୁରବେ = ଗୁରୁଙ୍କୁ ।

ଅନୁବାଦ – ସେ ଏପରି କୁହନ୍ତେ ଉପମନ୍ୟୁ କହିଲେ – ହେ ଭଗବନ୍, ସତ କୁହନ୍ତୁ, ମୁଁ କିନ୍ତୁ ଏହି ପିଠାଟିକୁ ଗୁରୁଙ୍କୁ ନଜଣାଇ ଖାଇବି ନାହିଁ । ତା’ପରେ ତାଙ୍କୁ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟ କହିଲେ – ଆମ୍ଭେ ଦୁହେଁ ତୁମ ସମ୍ମୁଖରେ ଗୁରୁଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅଭିଷ୍ଟହୋଇ ପିଠା ଦେଉଛୁ । ତୁମେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ନ ଜଣାଇ ତାହା ଗ୍ରହଣ କର । ତୁମେ ମଧ୍ୟ ତାହା କରିବ ଯାହା ଗୁରୁଙ୍କଦ୍ୱାରା କୁହାଯାଇଛି । ସେ ଏପରି କହନ୍ତେ ଉପମନ୍ୟୁ ଉତ୍ତରଦେଲେ – ଏପରି ଆପଣଙ୍କ ଅନୁନୟରେ ମୁଁ ଗୁରୁଙ୍କୁ ନ ଜଣାଇ ଏ ପିଠାକୁ ନ ଖାଇ ଗ୍ରହଣ କରୁଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ– ନାନୃତମୂଚତୁର୍ଭଗବରୌ = ନ + ଅମୃତମ୍ + ଉଚତୁଃ + ଭଗବର୍ଷେ । ଗୃହମେତମପୂପମୁପଯୋଲୁମୁସହେ = ତୁ + ଅହମ୍ + ଏତମ୍ + ଅପୂପମ୍ + ଉପଯୋକ୍ଟ୍ରମ୍ + ଉତ୍ସହେ । ତତସ୍ତମଶ୍ବିନାଦୂଚତୁଃ = ତତଃ + ତମ୍ + ଅଶ୍ୱିନୌ + ଉଚତୁଃ । ଉପଯୁକ୍ତସ୍ପେନ = ଉପଯୁକ୍ତ + ତେନ । ଭବନ୍ତାବର୍ଣ୍ଣିନୌ = ଭବନୌ + ଅଶ୍ବିନୌ ।

ସମାସ – ଅନିବେଦ୍ୟ = ନ ନିବେଦ୍ୟ (ନଞ୍ଚ୍ ତତ୍) ।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଅପୂପମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଗୁରବେ = ନିବେଦନାର୍ଥେ ୪ ର୍ଥୀ । ଭବତଃ = ପୁରସ୍ତାତ୍ ଯୋଗେ ୬ଷ୍ଠୀ । ତେନ = ଅନୁନ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଅନୁନୟେ = ଭାବେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଉକ୍ତ = ବଚ୍ + କ୍ତ । ଉପଯୋଲୁମ୍ = ଉପ + ଯୁଜ୍ + ତୁମୁନ୍ । ଅନିବେଦ୍ୟ = ଅ + ନି + ବିଦ୍ + ଲ୍ୟାପ୍ । ଦତ୍ତ = ଦା + କ୍ତ । ଉପଯୁକ୍ତ = ଉପ + ଯୁଜ୍ + କ୍ତ ।

୧୧ । ତମଶ୍ଚିନାବାହତୁଃ …………………………… ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରାଣୀତି।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଆବହତୁ = କହିଲେ । ଗୁରୁଭଲ୍ୟା = ଗୁରୁଭକ୍ତିଦ୍ୱାରା । ଚକ୍ଷୁଷ୍ମାନ୍ = ଚକ୍ଷୁଯୁକ୍ତ । ଶ୍ରେୟଃ = କଲ୍ୟାଣ ବା ମଙ୍ଗଳ। ଲବ୍ଧଚକ୍ଷୁଃ = ଚକ୍ଷୁଲାଭ କଲେ । ଉପାଧ୍ୟାୟସକାଶମ୍ = ଗୁରୁଙ୍କ ନିକଟକୁ । ଅଭ୍ୟବାଦୟତ = ଅଭିବାଦନ କଲେ । ଆଚଚକ୍ଷେ = କହିଲେ । ପ୍ରୀତିମାନ୍ = ପ୍ରୀତ ବା ଖୁସି । ଅବାପ୍‌ସ୍ୟସି = ପ୍ରାପ୍ତହେବ।

ଅନୁବାଦ – ଅଶ୍ବିନୀକୁମାର ଦୁହେଁ କହିଲେ – ହେ ବତ୍ସ ! ଆମ୍ଭେ ଦୁହେଁ ତୁମର ଏହି ଗୁରୁଭକ୍ତିଦ୍ଵାରା ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ହେଲୁ। ତୁମେ ନେତ୍ରଯୁକ୍ତ ହେବ ଓ ତୁମର ପରମ କଲ୍ୟାଣ ହେବ। ସେ ଏପରି କୁହନ୍ତେ ଅଶ୍ବିନୀକୁମାରଦ୍ଵୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ଚକ୍ଷୁଲାଭକରି ଉପମନ୍ୟୁ ଗୁରୁଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସି ଅଭିବାଦନ ଜଣାଇଲେ ଓ ସବୁକଥା କହିଲେ। ସେ ମଧ୍ୟ ତାହା ଶୁଣି ପ୍ରୀତହୋଇ କହିଲେ – ଅଶ୍ବିନୀକୁମାର ଦୁହେଁ ଯେପରି କହିଲେ ସେପରି ତୁମର କଲ୍ୟାଣ ହେବ । ସମସ୍ତ ବେଦ ଓ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ତୁମକୁ ପ୍ରତିଭାସିତ କରିବ।

ବ୍ୟାକରଣ
ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ତମସ୍ତିନାବାହତୁଃ = ତମ୍ + ଅଶ୍ବିନୌ + ଆହତୁଃ । ଶ୍ରେୟଶ୍ଚାବାପ୍‌ସୀତି = ଶ୍ରେୟଃ + ଚ + ଅବାପ୍‌ସ୍ୟସି + ଇତି । ଲବ୍ଧଚକ୍ଷୁରୁପାଧ୍ୟାୟସକାଶମାଗମ୍ୟାଭ୍ୟବାଦୟତ = ଲବ୍ଧଚକ୍ଷୁଃ + ଉପାଧ୍ୟାୟସକାଶମ୍ + ଆଗମ୍ୟ + ଅଭ୍ୟବାଦୟତ । ପ୍ରୀତିମାନ୍‌ବଭୂବାହ = ପ୍ରୀତିମାନ୍ + ବଭୂବ + ଆହ।

ସମାସ – ଗୁରୁଭକ୍ତ = ଗୁରୌ ଭକ୍ତି, ତୟା (ସୁପ୍‌ସୁପା) । ଲବ୍ଧଚକ୍ଷୁଃ = ଲବ୍ଧ ଚକ୍ଷୁଷୀ ଯେନ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ)। ଉପାଧ୍ୟାୟସକାଶମ୍ = ଉପାଧ୍ୟାୟସ୍ୟ ସକାଶଃ, ତମ୍ (୬ଷ୍ଠ ତତ୍)। ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ରାଣି = ଧର୍ମାଣି ଶାସ୍ତ୍ରାଣି (କର୍ମଧାରୟ)।

ସକାରଣ ବିଭକ୍ତି – ଗୁରୁଭକ୍ତ = ହେତୌ ୩ୟା । ଉପାଧ୍ୟାୟସକାଶମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା।

ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟ – ଲବ୍ଧ = ଲଭ୍ + କ୍ତ । ପ୍ରୀତିଃ = ପ୍ରୀଣ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଆଗମ୍ୟ = ଆ + ଗମ୍ + ଲ୍ୟୁପ୍।

Plus Two First Year Sanskrit Optional Question Answer – CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Optional Question Answer

Plus Two First Year Sanskrit Elective (Optional) Question Answer

ପଦ୍ୟ ବିଭାଗ – କୁମାରସମ୍ଭଵମ୍

• ଶ୍ଳୋକ ୧-୮୬ (ଅନ୍ବୟ, ଶବ୍ଦାର୍ଥ, ଅନୁବାଦ, ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଓ ବ୍ୟାକରଣ)

ଗଦ୍ୟ ବିଭାଗ – ସଂସ୍କୃତ ମନ୍ଦାକିନୀ

• Chapter 1 ଉପମନ୍ୟୁକଥା
• Chapter 2 ପରହିତସାଧନମ୍
• Chapter 3 ମୁଦ୍ରିକା ପ୍ରାପ୍ତି
• Chapter 4 ଚନ୍ଦ୍ରଭୂପତିକଥା
• Chapter 5 ସସେମିରାକଥା
• Chapter 6 ଧୁବୋପାଖ୍ୟାନମ୍
• Chapter 7 ବିଭୀଷଣସ୍ୟ ରାବଣଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶଃ

ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ଇତିହାସ

• ବାଲ୍ମୀକି, ବ୍ୟାସ, କାଳିଦାସ, ବ୍ୟାସ, ବିଷ୍ଣୁଶର୍ମା, ପଣ୍ଡିତ ନାରାୟଣ, ଚାଣକ୍ୟ, ଜୟଦେବ, ବିଶ୍ଵନାଥ କବିରାଜ, ମୁରାରି ମିଶ୍ର

** ଅନୁବାଦ
** ବ୍ୟାକରଣ

Plus Two First Year Sanskrit Optional Syllabus

+2 First Year Sanskrit Elective

A. Poetry: Kumarasambhavam of Kalidasa [CANTO V]
कुमारसम्भवम् – पञ्चमः सर्गः

B. Prose: Samskrutamandakini (Gadyabagah)
संस्कृतमन्दाकिनी (गद्यभागः)

• Chapter 1 उपमन्युकथा (Upamanyukatha)
• Chapter 2 परहितसाधनम् (Parahitasadhanam)
• Chapter 3 मुद्रिकाप्राप्ति (Mudrikapraptih)
• Chapter 4 चन्द्रभूपतिकथा ( Candrabhupatikatha)
• Chapter 5 ससेमिराकथा (Sasemirakatha)
• Chapter 6 ध्रुवोपाख्यानम् (Dhruvopakhyanam)
• Chapter 7 विभीषणस्य रावणं प्राति उपदेशः (Vibhisanasya Ravanam Prati Upadesah)

C. History of Sanskrit Literature

• Chapter 1 वाल्मीकि (Valmiki)
• Chapter 2 व्यास (Vyasa)
• Chapter 3 कालिदास (Kalidasa)
• Chapter 4 भास (Bhasa)
• Chapter 5 विष्णुशर्मा (Visnusarma)
• Chapter 6 पण्डित नारायण (Pandita Narayana)
• Chapter 7 चाणक्य (Canakya)
• Chapter 8 जयदेव (Jayadeva)
• Chapter 9 विश्वनाथकविराज (Visvanathakaviraja)
• Chapter 10 मुरारि मिश्र (Murari Misra)

D. Translation into Odia/English from the Text (Prose & Poetry)

E. Grammar

1. Grammar from Prose and Poetry

• समास (Samasa)
• कारक-विभक्ति (Karakavibhakti)
• प्रकृति-प्रत्यय (Prakrtipratyaya)

2. Topics from the Grammar Text

• कृदन्त (Krdanta) – शतृ, शानच् तव्य अनीय, क्त, क्तवतु, क्त्वा, ल्यप्, तुमुन्, क्तिन्, ल्युट् घञ्, खल्
• तद्धित (Taddhita) – अणू, त्व, तलू, मयटू, इन्, मतुप्, यत्
• वाच्यपरिवर्तन (Vacyaparivartana)
• वाक्यरचनम् (Sentence Formation)
• भ्रमसंशोधन (Correction of Sentences)
• णिजन्त (Nijanta) – भू, स्था, पठ्, गम्, कृ, दा, ज्ञा, पा, नी

Plus Two First Year Sanskrit Elective (Optional) Questions Pattern and Distribution of Marks

1. Reading Skill [20 Marks]

• Multiple choice questions from Prose and Poetry (3 + 2) [1 × 5 = 5 Marks]
• Very short type questions from Prose and Poetry (2 + 3) [1 × 5 = 5 Marks]
• Short questions from Prose and Poetry (1 + 1) [2 × 2 = 4 Marks]
• Questions from Prose and Poetry (out of four (4) questions) (1 + 1) [3 × 2 = 6 Marks]

2. Writing Skill [40 Marks]

• Questions from the Grammar Text [10 Marks]
  • Krdanta [1 × 2 = 2 Marks]
  • Nijanta [1 × 2 = 2 Marks]
  • Vachyaparivartana [1 × 2 = 2 Marks]
  • Vakyarana [1 × 2 = 2 Marks]
  • Bhrama sansodhana [1 × 2 = 2 Marks]
• Translation of verse into Odia/English from Poetry text (out of two verses) [4 × 1 = 4 Marks]
• Translation of one passage into Odia/English from Prose text [6 × 1 = 6 Marks]
• Two questions from Poetry text [5 × 2 = 10 Marks]
• Two questions from the Prose text (out of four) [5 × 2 = 10 Marks]

3. Literary Text [40 Marks]

• Questions from text (Prose and Poetry) [10 Marks]
  • Samasa [2 × 2 = 4 Marks]
  • Karaka-vibhakti [1 × 3 = 3 Marks]
  • Prakrti-prataya [1 × 3 = 3 Marks]
• Explanation of a verse (Poetry) [6 × 1 = 6 Marks]
• Two short questions from Poetry [4 × 2 = 8 Marks]
• One long question from Poetry [8 × 1 = 8 Marks]

Total – 100 Marks

N.B. The questions may be answered in Sanskrit, Odia, or English if not otherwise specified.

CHSE Odisha Class 11 Text Book Solutions

Odisha State Board Plus Two First Year Optional Odia Question Answer Chapter 5 ବ୍ୟାକରଣ ବିଭାଗ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Optional Odia Chapter 5 ବ୍ୟାକରଣ ବିଭାଗ Question Answer

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ନମୁନା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର

(କ) ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ । ପ୍ରଦତ୍ତ ଚାରଟି ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ ଉତ୍ତରଟି ବାଛ।

Question 1.
ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଶବ୍ଦକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି?
(କ) ବାକ୍ୟାର୍ଥ
(ଖ) ପଦ
(ଗ) ଅର୍ଥ
(ଘ) ଅକ୍ଷର
Answer:
(ଖ) ପଦ

Question 2.
‘ସେମାନେ କାଲି ଆସିବେ’ ଏହି ବାକ୍ୟରେ ‘ସେମାନେ’ ପଦଟି କ’ଣ?
(କ) ଅବ୍ୟୟ
(ଖ) କ୍ରିୟା
(ଗ) କର୍ରା
(ଘ) ବିଶେଷଣ
Answer:
(ଗ) କର୍ତ୍ତା

Question 3.
ଗଦ୍ୟର ମୌଳିକ ଉପାଦାନ କ’ଣ?
(କ) ବାକ୍ଯ
(ଖ) ପଦ
(ଗ) ଚରଣ
(ଘ) ଧାଡ଼ି
Answer:
(ଖ) ପଦ

Question 4.
କ’ଣ ଭାବନାର ଗନ୍ତାଘର?
(କ) ମଣିଷର ମନ
(ଖ) ବହିର ପୃଷ୍ଠା
(ଗ) ଶିକ୍ଷକଙ୍କ କଥା
(ଘ) ଛାତ୍ରଙ୍କ ଉତ୍ତର
Answer:
(କ) ମଣିଷର ମନ

Question 5.
ଗଠନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ କେତେ ପ୍ରକାର?
(କ) ପାଞ୍ଚ
(ଖ) ଦୁଇ
(ଗ) ଚାରି
(ଘ) ତିନି
Answer:
(ଘ) ତିନି

Question 6.
ଭାବ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ କେତେ ପ୍ରକାର?
(କ) ଚାରି
(ଖ) ତିନି
(ଗ) ପାଞ୍ଚ
(ଘ) ଦୁଇ
Answer:
(କ) ଚାରି

Question 7.
‘‘ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଠାକୁର ‘ଗୀତାଞ୍ଜଳି’ ପାଇଁ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ।’’ – ଏହା କି ପ୍ରକାର ବାକ୍ୟ?
(କ) ବିସ୍ମୟସୂଚକ
(ଖ) ଆଦେଶସୂଚକ
(ଗ) ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ
(ଘ) ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ
Answer:
(ଗ) ବିବୃରିସୂଚକ

Question 8.
ଦୁଇ ବା ତତୋଧ‌ିକ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟର ସଂଯୋଗରେ ଗଠିତ ବାକ୍ୟକୁ କ’ଣ କହନ୍ତ?
(କ) ସରଳବାକ୍ଯ
(ଖ) ଜଟିଳବାକ୍ୟ
(ଗ) ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ
(ଘ) ଏଥରୁ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ଗ) ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ

Question 9.
ଓ, ଏବଂ, ମାତ୍ର, କିନ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦି ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗରେ କି ପ୍ରକାର ବାକ୍ୟ ହୁଏ?
(କ) ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ
(ଖ) ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ
(ଗ) ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ
(ଘ) ଏଥୁରୁ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ଘ) ଏଥୁରୁ କେଉଁଟି ନୁହେଁ

Question 10.
କେଉଁଟି ଏକ ଆଶ୍ରିତ ଅବ୍ୟୟ?
(କ) ଯେପରି
(ଖ) ଏବଂ
(ଗ) କିନ୍ତୁ
(ଘ) ମାତ୍ର
Answer:
(ଗ) କିନ୍ତୁ

(ଖ) ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତର ଲେଖ । (୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ)

Question 1.
ବାକ୍ୟର ସଂଜ୍ଞା ଲେଖ?
Answer:
ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ପଦଦ୍ୱାରା ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ହେଉଛି ବାକ୍ୟ ।

Question 2.
ଏକକ ପଦ ଥାଇ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦିଅ ।
Answer:
ହଉ ।

Question 3.
ବାକ୍ୟ ଭିତରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି?
Answer:
ବାକ୍ୟ ଭିତରେ ଶବ୍ଦକୁ ପଦ କହନ୍ତି ।

Question 4.
ଓଡ଼ିଆ ବାକ୍ୟରେ ସାଧାରଣତଃ କ’ଣ ପ୍ରଥମେ ରହେ?
Answer:
ଓଡ଼ିଆ ବାକ୍ୟରେ ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରଥମେ କର୍ଷା ରହେ ।

Question 5.
ଗଠନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ କେତେ ପ୍ରକାରର?
Answer:
ଗଠନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ତିନି ପ୍ରକାର ।

Question 6.
ଭାବ ବା ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ?
Answer:
ଭାବ ଓ ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ ଚାରି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ।

Question 7.
‘‘ଧନୀ ଲୋକମାନେ ଅନ୍ୟକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ’’ । ଗଠନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା କି ପ୍ରକାର ବାକ୍ୟ?
Answer:
ଧନୀ ଲୋକମାନେ ଅନ୍ୟକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ । ଗଠନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ସରଳ ବାକ୍ୟ ।

Question 8.
‘ମାନ ମହତଠାରୁ ବଡ଼ କିଛି ନାହିଁ?’ – ଭାବ ବା ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା କି ପ୍ରକାର ବାକ୍ୟ?
Answer:
ମାନମହତଠାରୁ ବଡ଼ କିଛି ନାହିଁ – ଭାବ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ବିବୃଭିସୂଚକ ବାକ୍ୟ ।

Question 9.
ଦୁଇଟି ସରଳ ବାକ୍ୟ ସଂଯୋଗରେ କି ପ୍ରକାର ବାକ୍ୟ ଗଠିତ ହୁଏ?
Answer:
ଦୁଇଟି ସରଳବାକ୍ୟର ସଂଯୋଗରେ ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ ଗଠିତ ହୁଏ ।

Question 10.
ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଦୁଇ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ ମିଳନରେ କି ପ୍ରକାର ବାକ୍ୟ ଗଠିତ ହୁଏ?
Answer:
ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଦୁଇଖଣ୍ଡବାକ୍ୟର ମିଳନରେ ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ ହୁଏ ।

Question 11.
ଗୋଟିଏ ବିସ୍ମୟ ସୂଚକ ବାକ୍ୟର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦିଅ ।
Answer:
ଡଃ କି ଥଣ୍ଡା ! – ଏକ ବିସ୍ମୟ ସୂଚକ ବାକ୍ୟ ।

Question 12.
ଆଦେଶସୂଚକ ବାକ୍ୟଟିଏ ଲେଖ?
Answer:
ବହିଟା ସେଇଠି ରଖ – ଆଦେଶସୂଚକ ବାକ୍ୟ ।

(ଗ) ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅନୁସାରେ ଅର୍ଥ ନ ବଦଳାଇ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କର । (୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ)

Question 1.
ମନ୍ଦିରମାଳିନୀ ସହର ଭୁବନେଶ୍ଵର ଅତୀବ ସୁନ୍ଦର । (ଜଟିଳ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କର)
Answer:
ଭୁବନେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରମାଳିନୀ, ଏଣୁ ଏହା ଅତୀବ ସୁନ୍ଦର ।

Question 2.
ଯେଉଁ ଅଧ୍ୟାପକ କାଲି ଇତିହାସ ପଢ଼ାଉଥିଲେ, ତାଙ୍କର ଚଷମା ହଜିଯାଇଛି । (ସରଳ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କର)
Answer:
ଇତିହାସ ପଢ଼ାଉଥବା ଅଧ୍ୟାପକଙ୍କ ଚଷମା ହଜିଯାଇଛି ।

Question 3.
ତୁମେ ଯଦି ମୋ ସହିତ ଆସିବ, ତେବେ ମୁଁ ଚାନ୍ଦିପୁର ବେଳାଭୂମି ବୁଲାଇଦେବି । (ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ କର)
Answer:
ତୁମେ ମୋ ସହିତ ଆସିବ ଓ ମୁଁ ତୁମକୁ ଚାନ୍ଦିପୁର ବେଳାଭୂମି ବୁଲାଇ ନେବି ।

Question 4.
କାଲି ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ମିତାଲି ପାଠ ନପଢ଼ି ଚେସ୍ ଖେଳିଲା (ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ କର)
Answer:
କାଲି ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ମିତାଲି ପାଠ ପଢ଼ିଲା ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ଚେସ୍ ଖେଳିଲା ।

Question 5.
ବେଳ ଥାଉଁ ବନ୍ଧ ବାନ୍ଧିବ ଓ ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବ । (ସରଳ ବାକ୍ୟକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କର)
Answer:
ବେଳ ଥାଉଁ ବନ୍ଧ ବାନ୍ଧି ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଅ ।

Question 6.
ପରୀକ୍ଷାରେ କପି କରିବା କ’ଣ ଧର୍ତ୍ତବ୍ଯ ଅପରାଧ ନୁହେଁ? (ବିବୃଭିସୂଚକ ବାକ୍ୟ କର)
Answer:
ପରୀକ୍ଷାରେ କପି କରିବା ଧର୍ମବ୍ୟ ଅପରାଧ ।

Question 7.
ଗୁରୁଜନମାନଙ୍କୁ ଅସମ୍ମାନ କରିବା ଅନୁଚିତ । (ନାସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ କର)
Answer:
ଗୁରୁଜନମାନଙ୍କୁ ଅସମ୍ମାନ କରିବା ଉଚିତ ।

Question 8.
ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପୁଣି ଏତେ ଅବହେଳା ! (ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କର)
Answer:
ଚାଷ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଏତେ ଅବହେଳା?

Question 9.
ସଚେତନ ହେଲେ ସଡ଼କ ଦୁର୍ଘଟଣା ବଢ଼ିବ ନାହିଁ । (ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ କର)
Answer:
ସଚେତନ ହେଲେ ସଡ଼କ ଦୁର୍ଘଟଣା ରୋକାଯାଇ ପାରିବ ।

Question 10.
ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ମହାନ କବି । (ବିସ୍ମୟସୂର୍ବକ ବାକ୍ୟ କର)
Answer:
ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ କି ମହାନ କବି !

(ଘ) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନ । (୫ ନମ୍ବର-୧୫୦ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ)

Question 1.
ଗଠନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟର ପ୍ରକାରଭେଦ ସଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଗଠନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ତିନି ପ୍ରକାର । ଯଥା – ସରଳ ବାକ୍ୟ, ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ ଓ ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ ।
ଯଥା –
ସରଳ ବାକ୍ୟ – ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ସମାପିକା କ୍ରିୟା ଥାଏ, ତାହାକୁ ସରଳ ବାକ୍ୟ କହନ୍ତି ।
ଉଦାହରଣ – ମୁଁ ଭୁବନେଶ୍ଵର ଯିବି ।
ସେମାନେ କଲେଜରୁ ଫେରିଲେ ।
ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ – ଦୁଇ ବା ତତୋଧ୍ଵକ ସରଳ ବାକ୍ୟ ସଂଯୋଗରେ ଯେଉଁ ବାକ୍ୟ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ଓ, ଏବଂ, କିନ୍ତୁ, ବା, କି, ନ ହେଲେ, ପୁଣି, ସିନା, ମାତ୍ର, ଆଉ ଇତ୍ୟାଦି ଅବ୍ୟୟ ଦ୍ବାରା ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।
ଉଦାହରଣ – ମୁଁ ଯିବି ଓ ନାଚ ଦେଖୁଛି ।
ମୁଁ ହାଟକୁ ଗଲି ଓ ପରିବା ଆଣିଲି ।
ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ – ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ଦୁଇ ବା ତତୋଧୀକ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟର ସଂଯୋଗରେ ଗଠିତ ବାକ୍ୟକୁ ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ କହନ୍ତି । ଯାହାର–ତାହାର, ଯେବେ–ତେବେ, ଯେତେବେଳେ-ସେତେବେଳେ, ଯାହା-ତାହା, ଯେ-ସେ, ଯଦି – ତାହେଲେ ଇତ୍ୟାଦି ଅଶ୍ରିତ ଅବ୍ୟୟ ଦ୍ବାରା ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
ଉଦାହରଣ – କଟକରୁ ଯାହା ଆଣିବ, ଏକା ଖାଇବନି, ମୋ ପାଇଁ ରଖୁବ ।
ଅନ୍ୟଠାରୁ ଯେତିକି ଆଶା କର, ଅନ୍ୟ ପ୍ରତି ସେହିପରି ବ୍ୟବହାର କର ।

Question 2.
ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଉଦାହରଣ ଦେଇ ବାକ୍ୟର ପ୍ରକାରଭେଦ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ଚାରିପ୍ରକାର । ଯଥା – ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ, ଆଦେଶାର୍ଥକ, ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ଓ ବିସ୍ମୟସୂଚକ ।
ଯଥା –
କ – ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ – କୌଣସି ବାକ୍ୟରେ କେବଳ ଏକ ବିବୃତ୍ତି ବା ବକ୍ତବ୍ୟ ସୂଚିତ ହେଲେ, ତାହା ବିବୃତ୍ତି ସୂଚକ ବାକ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ବ୍ୟାୟାମ କଲେ ଶରୀର ସୁସ୍ଥ ରହେ ।
ରାଜା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ରାଉତ ମାତ୍ର ।

ଖ – ଆଦେଶସୂଚକ ବାକ୍ୟ – ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ କୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଦେଶ ଥାଏ, ତାହା ଆଦେଶସୂଚକ ବାକ୍ୟ ।
ଆଶିଷ ଓ ଅନୁରୋଧ ଥ‌ିବା ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟର ।
ଉଦାହରଣ – ଏଇଠି ରଖୁଦିଅ ।
ତୁମେ ସେଠାକୁ ଯାଅ ।

ଗ – ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ – ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ କୌଣସି ବିଷୟରେ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚରାଯାଇଥାଏ, ତାହା ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ ।
ଉଦାହରଣ – ମାଛ କେତେ ଦାମ୍?
ତୁମେ କାଲି କେଉଁଠାକୁ ଯାଇଥିଲ?

ଘ – ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ – ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ ବିସ୍ମୟ ବା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଭାବ ସୂଚିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ କହନ୍ତି ।
ଉଦାହରଣ – ଡଃ କି ବର୍ଷା !
ଆହା ! ଭିକାରୀଟି ଶୀତରେ କି କଷ୍ଟ ପାଉଛି ।

Question 3.
ପାଞ୍ଚଟି ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ ଲେଖୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସରଳ ଓ ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କର ।
Answer:
କ – ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ – ଯେତେବେଳେ ପରୀକ୍ଷା ପାଖେଇ ଆସେ ସେତେବେଳେ ମଦନ ବହିପତ୍ର ଅଣ୍ଡାଳେ ।
ସରଳ ବାକ୍ୟ – ପରୀକ୍ଷା ପାଖେଇ ଆସିଲେ ମଦନ ବହିପତ୍ର ଅଣ୍ଡାଳେ ।
ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ – ପରୀକ୍ଷା ପାଖେଇ ଆସେ, ତେଣୁ ମଦନ ବହିପତ୍ର ଅଣ୍ଡାଳେ ।

ଖ – ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ – କଟକରୁ ଯାହା ଆଣିବ, ନିଜେ ଖାଇବ ।
ସରଳ ବାକ୍ୟ – କଟକରୁ ଆଣିଥ‌ିବା ଜିନିଷ ନିଜେ ଖାଇବ ।
ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ – କଟକରୁ ଯାହା ଆଣିବ, ତାହା ନିଜେ ଖାଇବ ।

ଗ – ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ – ଆରେ ତମେତ ସିଏ, ଯିଏ କାଲି ମତେ ଧମକାଇଥିଲା ।
ସରଳ ବାକ୍ୟ – କାଲି ତମେ ମତେ ଧମକାଇଥିଲ ।
ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ – କାଲି ତମେ ଆସିଲ ଓ ମତେ ଧମକାଇଥୁଲ ।

ଘ – ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ – ସମୟ ଅଛି, ଏବେଠାରୁ ସଚେତନ ହୁଅ ।
ସରଳ ବାକ୍ୟ – ସମୟ ଥାଉଁ ଥାଉଁ ସଚେତନ ହୁଅ ।
ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ – ସମୟ ଅଛି, ଏଣୁ ସଚେତନ ହୁଅ ।

ଙ – ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ – ମୁକୁନ୍ଦ ନୁହେଁ, ସେ ପରା କାଲି ଆସିବ ।
ସରଳ ବାକ୍ୟ – ମୁକୁନ୍ଦ କାଲି ଆସିବ ।
ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ – ମୁକନ୍ଦ ପରା କାଲି ଆସିବ ।

Question 4.
ପାଞ୍ଚଟି ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ ଲେଖୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ଓ ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କର ।
Answer:
କ – ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ପରିଶ୍ରମ କଲେ ସୁଫଳ ମିଳେ ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ ; ପରିଶ୍ରମ କଲେ କ’ଣ ସୁଫଳ ମିଳେ?
ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ପରିଶ୍ରମ କଲେ କି ସୁଫଳ ମିଳେ !

ଖ – ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଦେଶ ମାଟିକୁ ଆଦର କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଦେଶମାଟିକୁ କ’ଣ ଅନାଦର କରିବା ଆବଶ୍ୟକ?
ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଦେଶମାଟିକୁ ପୁଣି ଅନାଦର !

ଗ – ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ମିଥ୍ୟାବାଦୀକୁ ସମସ୍ତେ ଘୃଣା କରନ୍ତି ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ମିଥ୍ୟାବାଦୀକୁ କିଏ ଘୃଣା ନ କରନ୍ତି?
ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ମିଥ୍ୟାବାଦୀକୁ ପୁଣି ଘୃଣା ନ କରନ୍ତି !

ଘ – ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ମକର ଯାତ୍ରାପାଇଁ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ବିଖ୍ୟାତ ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ମକର ଯାତ୍ରାପାଇଁ କ’ଣ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ବିଖ୍ୟାତ?
ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ମକର ଯାତ୍ରାପାଇଁ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ବିଖ୍ୟାତ !

ଙ – ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଆମ ଶିକ୍ଷକ ଭଲ ଶିକ୍ଷା ଦିଅନ୍ତି ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଆମ ଶିକ୍ଷକ କ’ଣ ଭଲ ଶିକ୍ଷା ଦିଅନ୍ତି?
ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଆମ ଶିକ୍ଷକ ଭଲ ଶିକ୍ଷା ଦିଅନ୍ତି !

Question 5.
ପାଞ୍ଚଟି ନାସ୍ତିବାଚକ ବାକ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରି ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ଓ ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟରେ ପରିଣତ କର ।
Answer:
କ – ନାସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଆଦୌ ଦେଶସେବକ ନଥିଲେ ।
ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦେଶସେବକ ଥିଲେ ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ କ’ଣ ଦେଶସେବକ ଥିଲେ ?

ଖ – ନାସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଅନ୍ଧାରରେ ଅଜଣା ରାସ୍ତାରେ ଚାଲିବା ଆଦୌ ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଅନ୍ଧାରରେ ଅଜଣା ରାସ୍ତାରେ ଚାଲିବା ଅନୁଚିତ ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଅନ୍ଧାରରେ କ’ଣ ଅଜଣା ରାସ୍ତାରେ ଚାଲିବା ଉଚିତ?

ଗ – ନାସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କୁ କେହି ଅସମ୍ମାନ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।
ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କୁ କେହି ଅସମ୍ମାନ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ଜ୍ଞାନୀମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କେହି ଅସମ୍ମାନ କରନ୍ତି?

ଘ – ନାସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : କଷ୍ଟ କଲେବି କୃଷ୍ଣ ମିଳନ୍ତି ନାହିଁ ।
ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : କଷ୍ଟ କଲେ କୃଷ୍ଣ ମିଳେ ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ ; କଷ୍ଟ କଲେ କି କୃଷ୍ଣ ମିଳନ୍ତି?

ଙ – ନାସ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ବର୍ଷାକାଳରେ ରାସ୍ତା ଅବସ୍ଥା ଶୋଚନୀୟ ନୁହେଁ ।
ବିବୃତ୍ତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ବର୍ଷାକାଳରେ ରାସ୍ତା ଅବସ୍ଥା ଶୋଚନୀୟ ।
ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ବାକ୍ୟ : ବର୍ଷାକାଳରେ ରାସ୍ତା ଅବସ୍ଥା କେତେ ଶୋଚନୀୟ?

ଛନ୍ଦ

ପ୍ରାଚୀନ କାବ୍ୟକାର ବା କବି, ପଦ୍ୟ ବ୍ୟ କବିତା ରଚନା କରିବା ନିମିତ୍ତ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିୟମ ବା ଶୈଳୀକୁ ଅନୁସରଣ କରୁଥିଲେ । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶୈଳୀ ବା ନିୟମକୁ ଛନ୍ଦ କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ପଦ୍ୟ ରଚନା କରିବାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।

ଛାନ୍ଦ – ପ୍ରାଚୀନ ପଦ୍ୟ ବା କବିତା ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଛନ୍ଦରେ ରଚିତ ହୋଇଥିବାରୁ ତାହାକୁ ଛାନ୍ଦ କୁହାଯାଏ ।
ଛନ୍ଦ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର; ଯଥା –

• ମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ,
• ଅମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ ।

ମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା— ସମ ଛନ୍ଦ ଓ ବିଷମ ଛନ୍ଦ ।
ପଦ – ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ପାଦର ସମଷ୍ଟିରେ ପଦ ଗଠିତ ହୁଏ ।
ପାଦ – ପଦର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଂକ୍ତିକୁ ପାଦ କୁହାଯାଏ ।
ଯତିପାତ – ଛନ୍ଦର ଶୈଳୀକୁ ନେଇ ରଚନା କରାଯାଇଥିବା ପଦ୍ୟକୁ ଗାଇବା ସମୟରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଦର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ବିଶ୍ରାମ ବା ଶ୍ଵାସଘାତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ବାସଘାତକୁ ଯତି ବା ଯତିପାତ କୁହାଯାଏ । ବିଭିନ୍ନ ଛନ୍ଦ ଅନୁସାରେ ପଦ, ପାଦ, ଯତି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

ରାଗ : ତାଳ ଓ ଲୟଯୁକ୍ତ କବିତା ଗାନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ରାଗ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରାଯାଇଥାଏ । ଯଥା — ପଟ୍ଟ ମଞ୍ଜରୀ, ମାନବଗୋଡ଼ା, ରାମକେରୀ ଇତ୍ୟାଦି ବିଭିନ୍ନ ରାଗ ଅଟେ ।
ନିମ୍ନରେ କେତେକ ଛନ୍ଦ ଓ ଯତିପାତ ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଉଛି ।

(୧) ଦାଣ୍ଡିବୃତ୍ତ ବା ଛନ୍ଦ – ଏହାର ଦୁଇ ପାଦରେ ଏକପଦ ହୁଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ସମାନ ନୁହେଁ । ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବରେ ଯତିପାତ ହୁଏନାହିଁ । ତେଣୁ ଗାୟକ ଗାଇବାବେଳେ ନିଜ ସୁବିଧା ଅନୁସାରେ ସ୍ଵର ଲମ୍ବାଇ ବିଶ୍ରାମ ନେଇ ଗାଇଥା’ନ୍ତି। ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରାଚୀନ କାବ୍ୟ; ଯଥା— ସାରଳା ଦାସଙ୍କ ‘ମହାଭାରତ’, ବଳରାମ ଦାସଙ୍କ ‘ଦାଣ୍ଡି ରାମାୟଣ’ ଓ ଚୈତନ୍ଯ ଦାସଙ୍କ ‘ବିଷ୍ଣୁଗର୍ଭ ପୁରାଣ’ ଏହି ଦାଣ୍ଡିବୃତ୍ତରେ ରଚିତ ।

ଉଦାହରଣ –
(୧) ଏଥୁ ଅନନ୍ତରେ ଗୋ ପାର୍ବତୀ ଦେବୀ ଶୁଣ
ମାଲ୍ୟବନ୍ତ ପର୍ବତେ ରହିଲେ ରଘୁରାଣ । (ଦାଣ୍ଡି ରାମାୟଣ – ବଳରାମ ଦାସ)

(୨) ଏଥୁ ଅନନ୍ତରେ ଦ୍ରୋଣେ ବିଦ୍ଯାପୁତ୍ରନ୍ତ ହକାରି
ବାବୁ ତୁମ୍ଭେ ଯାଅରେ ମୃଗୟା ବନ ହେରି । (ମହାଭାରତ – ସାରଳା ଦାସ)

(୨) ନଟବାଣୀ ବା ବିଭାସ କେଦାର – ଦୁଇ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ୧୨ ।
ପାଦର ତୃତୀୟ, ଷଷ୍ଠ, ନବମ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।

ଉଦାହରଣ – ସୁଖ ବୋ’ଲି ଯାହା’ ଜନନେ’ତ୍ରେ ଦିଶେ’
ହାତେ ଆ’ ମୁଁ ହାତେ’ ପଡ଼ିବା’ ପାଇଁ ସେ’। (ଚିଲିକା)

(୩) ଚକ୍ରକେଳି – ଦୁଇ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରତି ପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ଏଗାର ।
ପ୍ରତି ପାଦର ଷଷ୍ଠ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ – ‘‘ଆହେ ଦୟାମୟ’ ବିଶ୍ବବିହାରୀ’
ଘେନ ଦୟାବହି’ ମୋର ଗୁହାରୀ’’ (ପ୍ରାର୍ଥନା) (ରାମକୃଷ୍ଣ ନନ୍ଦ)

(୪) ଭାଗବତ ବାଣୀ/ଗୁଜରୀ/ନବାକ୍ଷରୀ – ଦୁଇ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରତି ପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ୯ ।
ପ୍ରତି ପାଦର ତୃତୀୟ, ପଞ୍ଚମ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ – ‘‘ଗୁରୁଙ୍କୁ ନ ମଣିବ ନର
ଗୁରୁ ହିଁ ସାକ୍ଷାତ ଈଶ୍ଵର ।’’
‘‘ଗୁରୁ ଚରଣ ସେବା କରି
ତାଙ୍କ ବଚନ ଶିରେ ଧରି ।’’
‘‘ଗୁରୁଙ୍କୁ ବିଷ୍ଣୁ ପ୍ରାୟେ ମଣି
ସେବା କରିବ ଦୃଢ଼େ ପୁଣି’’ (ଭାଗବତ – ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ)

(୫) ରାମକେରୀ – ଦୁଇ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରତିପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ଷୋହଳ । ପ୍ରତି ପାଦର ନବମ, ଏକାଦଶ ଓ ଷୋଡ଼ଶ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ – ‘‘ଖସି ପଡୁଛି କି ଆକାଶୁ କିଏ ଗଙ୍ଗା ଯମୁନା
ଖୂର ସଙ୍ଗେ ପ୍ରାଣ ଶୋଷିଲେ ନାଶକଲା ପୁତନା ।’’
‘‘ଗହନ କାନନ ବନରେ ଘୋର ବରଷା କାଳ
ଗିରି ବାମ କଲେ ଧରିଲେ ନନ୍ଦ ଯଶୋଦା ବାଳ ।’’
‘‘ଘରେ ନ ରହନ୍ତି ଗଉଡ଼େ ସେ ତ ଅଧମ ଜାତି
ଘେନି ବସ୍ତ୍ରାବୃନ୍ଦ ବାଳକେ ବନେ ବୁଲନ୍ତି ନିତି ।’’

(୬) ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ – ଦୁଇ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା କୋଡ଼ିଏ ।
ପ୍ରତି ପାଦର ଷଷ୍ଠ, ଦ୍ଵାଦଶ, ଅଷ୍ଟାଦଶ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ – ‘‘ସ୍ଵାମୀଗୁରୁ ସ୍ୱାମୀ’ ପରମ ବାନ୍ଧବ’ ’ସ୍ଵାମୀ ସେବା ନାରୀ’ ଧର୍ମ
ସ୍ଵାମୀ ପଦେ ଭକ୍ତି’ ଅର୍ଜନାରେ ମତି’ ଅର୍ପି ତୁ କରିବୁ’ କର୍ମ ।’’ (ପ୍ରଣୟ ବଲ୍ଲରୀ – ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର)

(୭) ଶଙ୍କରାଭରଣ – ଚାରିପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରଥମ, ଦ୍ଵିତୀୟ ଓ ଚତୁର୍ଥ ପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ଆଠ ।
୧ମ, ୨ୟ ଓ ୪ର୍ଥ ପାଦର ଅଷ୍ଟମ, ଏକାଦଶ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ତୃତୀୟ ପାଦର ଦ୍ୱିତୀୟ, ଷଷ୍ଠ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ – ‘‘ନିର୍ମଳ ଚନ୍ଦ୍ର ମଣ୍ଡଳ ଶରଦେ ବିରାଜି
ଦିଶେ ଯଥା ଦର୍ପକ ଦର୍ପଣେ ଥିଲେ ମାଜି
ଚାହିଁ କୁମର କାତର
ଲେଖୁ ଆରମ୍ଭିଲା ବସି ବିନୟ ପତର ।’’
‘‘ଯେତେଦୂରେ ପତ୍ର ପଡ଼ିଥିଲେରେ ନବୀନା
ଚିହ୍ନିକି ନୁହଇ ଆନେ ବୃକ୍ଷ ନାମ କିନା
ବନ୍ଧୁ ତେମନ୍ତ ମୁଁ ତୋର
ସବୁଠାରେ କୁହାଉଛି ସୁନ୍ଦରୀ କୋୟର ।’’

(୮) କଳହଂସ କେଦାର – ଚାରି ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ୧୨ । ପ୍ରତି ପାଦର ସପ୍ତମ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ବେଳେବେଳେ ୪ର୍ଥ ଧାଡ଼ି ଶେଷରେ ଗୋ, ରେ, ହେ ଆଦି ସମ୍ବୋଧନ ପଦସୂଚକ ବର୍ଣ୍ଣ ମଧ୍ଯ ଥାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ‘ଅନନ୍ତ ମହେଶ୍ଵରେ’ ମୋ ପ୍ରାଣ ସାଇଁ
ବୋଲି ରାଜିବ ସଦା’ ଥବି ଅନାଇଁ
ଶିଖାଅ ମୋତେ ସଦା’ ଏ ପୁଣ୍ଯ ବ୍ରତ’
ତୋର ଆଶିଷେ ପୂରୁ’ ମୋ ମନୋରଥ’ । (ପଦ୍ମ – ମଧୁସୂଦନ ରାଓ)

(୯) ଚୋଖ୍ – ଚାରି ପାଦରେ ଏକପଦ ହୁଏ । ପ୍ରଥମ, ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଦ ଦୁଇଟି ୨୯ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ତୃତୀୟ ପାଦ ୯ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ ଓ ଚତୁର୍ଥ ପାଦ ୧୩ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ପ୍ରଥମ ଓ ଦ୍ବିତୀୟ ପାଦର ଷଷ୍ଠ, ଅଷ୍ଟମ, ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ, ଷୋଡ଼ଶ, ଦ୍ୱାବିଂଶ, ଚତୁର୍ବିଂଶ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ତୃତୀୟ ପାଦର ଷଷ୍ଠ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ଚତୁର୍ଥ ପାଦର ଷଷ୍ଠ ଓ ଅଷ୍ଟମ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ମନେରଖୁବାର ସହଜ ଉପାୟ –
ପ୍ରଥମ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ପାଦର – ୬, ୮, ୧୪, ୧୬, ୨୨, ୨୪, ୨୯ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ ।
ତୃତୀୟ ପାଦ – ୬, ୯ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ ।
ଚତୁର୍ଥ ପାଦ – ୬, ୮, ୧୩ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ।
ଉଦାହରଣ – ‘ବଧୂର ନୁହଇ’ ବୀର’ ବୋଇଲା ତହିଁ ଧୀ’ବର’
ଶୁଣିଲିଣି ପଥ’ରେ ପ’ଥର’ ଅବଳା’
ବାଲିପଡ଼ି ତୋ ଚରଣୁ’ ଆଶଙ୍କା ଉ’ପୁଜେ’ ଏଣୁ’
ନଉକା ନାୟିକା’ ହେଲେ’ ବୁଡ଼ି’ବ ଭେଳା’
ବୃତ୍ତି ଏ ମୋ ପୋଷେ’ କୁଟୁମ୍ବ”
ବସାଇ ନ ଦେବି’ ନାବେ ନ ଧୋଇ ପାଦ’ ।’’ (ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ – କବିସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ)
‘‘ରସିକ ବିଚାର କରେ, ଦୀପଦାନ କୀର୍ତ୍ତିକରେ
ପ୍ରୟାଗେ ସ୍ନାନ ମକରେ ଯେହୁ ନ କରେ
ମିଶେ କି ସେ ଆଲୋକରେ, ଉତ୍ତମ ରାମା ଅଙ୍କରେ
ଘେନି ବସେ ପଲଙ୍କରେ କି ହିମକରେ
ପୂର୍ବେ ସେବିଥିଲେ ଶଙ୍କରେ
ସେ ଫଳୁ ଧରି ଉରଜ ଶ୍ରୀଫଳେ କରେ’’ (ରସିକ ହାରାବଳୀ – କବିସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ)

(୧୦) ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳବାଣୀ – ଛଅ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରଥମ, ଦ୍ଵିତୀୟ, ତୃତୀୟ, ଚତୁର୍ଥ ଓ ଷଷ୍ଠ ପାଦ ଏଗାର ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ଏହି ପାଦଗୁଡ଼ିକର ଷଷ୍ଠ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ପଞ୍ଚମ ପାଦଟି ଛଅ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ଏହାର ଶେଷ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ – ‘‘ଅନଳ ନୁହଇ ଦେହ ଦହଇ’
ଅସ୍ତ୍ର ନୁହଇ ମରମେ ଭେଦଇ’
ନୁହଇ ତ ଜଳ’ ବୁଡ଼ାଏ କୁଳ
ନୁହଇ ମାଦକ’ କରେ ବିହ୍ବଳ’
ନୁହଇ ବଡ଼ଶୀ
ବଳେ ମନ ମୀନ’ କିଏ ଆକର୍ଷି ।’’ (ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି – ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତ ସିଂହାର )
‘‘ଯେଣେ ଚାହିଁଲେ ତେଣେ ସେହି ଦିଶେ
ଚକ୍ଷୁ ବୁଜିଲେ ହୃଦରେ ପ୍ରକାଶେ
ନିଦ୍ରା ଅଇଲେ ସ୍ଵପନେ ଦେଖଇ
ଜାଗ୍ରତେ ଥିଲେ ଜ୍ଞାନ ହିଁ ନଥାଇ
କାୟ ମନୋବାକ୍ଯ
ତା ବିନେ ସାର ନଗଣେ ତ୍ରିଲୋକ ।’’
(ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି) – ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର

(୧୧) ରସକୁଲ୍ୟା – ଛଅ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରଥମ, ଦ୍ୱିତୀୟ ଓ ତୃତୀୟପାଦ ଏଗାର ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ଏହି ତିନୋଟି ପାଦର ଷଷ୍ଠ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ଚତୁର୍ଥ ପାଦ ବାର ଅକ୍ଷର । ଏହାର ଷଷ୍ଠ, ଏକାଦଶ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ପଞ୍ଚମ ପାଦ ନଅ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ଏହାର ଷଷ୍ଠ, ଅଷ୍ଟମ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ଷଷ୍ଠ ପାଦ ଏକୋଇଶ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ଏହାର ଷଷ୍ଠ, ଦ୍ବାଦଶ, ଅଷ୍ଟାଦଶ, ବିଂଶ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।

ମନେରଖୁବାର ସହଜ ଉପାୟ–
୧ମ, ୨ୟ, ୩ୟ ପାଦ – ୬, ୧୧ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ
୪ର୍ଥ ପାଦ – ୬, ୧୧, ୧୨ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ
୫ମ ପାଦ – ୬, ୮, ୯ ଅକ୍ଷର ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାଦ
୬ଷ୍ଠ ପାଦ – ୬, ୧୨, ୧୮, ୨୦, ୨୧ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ

ଉଦାହରଣ–
ବିଧାନ ହୋଇଛି ଯା ନାମ ସୀତା
ବର୍ଣ୍ଣନେ ଶୋଭା ଅତି ମଧୁରତା
ବୁଡ଼ି ନେତ୍ର ଅଜ ହେବ ପବିତ୍ର
ବିଶେଷେ କର୍ଷି ଦେଇ ହୃଦକ୍ଷେତ୍ର ସେ
ବୁଣିଲାଣି ସ୍ନେହ ବୀଜ ଯେ
ବିଚାରୁ ଏମନ୍ତ ଜନକ ସମ୍ମତି ଶୁଣିଲେ ସଖୀ ସମାଜ ଯେ— (ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ – କବି ସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ)

ବେଶକାରୀ ଡାକି ପୀଠେ ବସାଇ
ବେଶ ବିରଚିଲେ ଚିଉ ର ସାଇ
ବିମ୍ବ ଦେଖାଇଲେ ଛାମୁରେ କେହି
ବିମ୍ବାଧରୀ ଆଡ଼ମ୍ବରକୁ ବହି ସେ
ବିବନ୍ଧ କଲେ କୁନ୍ତଳ ଯେ
ବନ୍ଦୀ ହୋଇଲା ମର୍କ କୁ ବେଣୀରେ ବନ୍ଦୀ ହେବେ ମନମୀନେ ଯେ – (ବୈଦେହୀଶ ବିଳାସ – କବି ସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ)

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ନମୁନା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର

(କ) ଏକ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ । ପ୍ରଦତ୍ତ ଚାରୋଟି ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛ ।

Question 1.
‘‘ଅକ୍ଷର ଗଣିବ ହସ୍ତରେ । ତେବେ ସେ ଲେଖୁବ ପତରେ’’ – ଏହା କେଉଁ କବିଙ୍କ ରଚନା?
(କ) ସାରଳା ଦାସ
(ଖ) ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ
(ଗ) ଭକ୍ତଚରଣ ଦାସ
(ଘ) ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ
Answer:
(ଘ) ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସ

Question 2.
କବିତାର ଧାଡ଼ିକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି?
(କ) ପାଦ
(ଖ) ପଦ
(ଗ) ଶବ୍ଦ
(ଘ) ଅକ୍ଷର
Answer:
(କ) ପାଦ

Question 3.
କେଉଁଟି ଏକ ରାଗର ନାମ?
(କ) ଛାନ୍ଦମାଳା
(ଖ) ମାଳବଗୌଡ଼ା
(ଗ) ମାଳବ
(ଘ) ମେଳକ
Answer:
(ଖ) ମାଳବଗୌଡ଼ା

Question 4.
ନବାକ୍ଷରୀ ବୃତ୍ତର ଅନ୍ୟନାମ କ’ଣ?
(କ) ଚକ୍ରକେଳି
(ଖ) ରସକୁଲ୍ୟା
(ଗ) ଗୁଜ୍ଜରୀ
(ଘ) ମାଳାଶ୍ରୀ
Answer:
(ଗ) ଗୁଜ୍ଜରୀ

Question 5.
ମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ?
(କ) ଦୁଇ
(ଖ) ତିନି
(ଗ) ଛଅ
(ଘ) ଚାରି
Answer:
(କ) ଦୁଇ

Question 6.
‘ନଟବାଣୀ’ କି ପ୍ରକାର ଛନ୍ଦ?
(କ) ଅମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ
(ଖ) ବିଷମଛନ୍ଦ
(ଗ) ସମଚ୍ଛନ୍ଦ
(ଘ) ଏଥରୁ କେଉଁଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ଗ) ସମଚ୍ଛନ୍ଦ

Question 7.
ଚୋଖ୍ ଛନ୍ଦରେ ପ୍ରତି ପଦରେ କେତେ ପାଦ ଥାଏ?
(କ) ଚାରି
(ଖ) ପାଞ୍ଚ
(ଗ) ଦୁଇ
(ଘ) ଛଅ
Answer:
(କ) ଚାରି

Question 8.
କେଉଁଟି ବିଷମଛନ୍ଦ ନୁହେଁ?
(କ) ରସ୍‌କୁଲ୍ଯା
(ଖ) ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ
(ଗ) ଚୋଖ୍
(ଘ) ଶଙ୍କରାଭରଣ
Answer:
(ଖ) ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ

Question 9.
ରାଧାନାଥଙ୍କ ‘ଚିଲିକା’ କେଉଁ ଛନ୍ଦରେ ରଚିତ?
(କ) ଚକ୍ରକେଳି
(ଖ) ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ
(ଗ) ଚୋଖ୍
(ଘ) ନଟବାଣୀ
Answer:
(ଘ) ନଟବାଣୀ

Question 10.
ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟକବିତାରେ ବ୍ୟବହୃତ କେଉଁ ଛନ୍ଦଟି ପାରମ୍ପରିକ ନୁହେଁ?
(କ) ଚକ୍ରକେଳି
(ଖ) ଅମିତ୍ରାକ୍ଷର
(ଗ) ନବାକ୍ଷରୀ
(ଘ) ରସକୁଲ୍ଯା
Answer:
(ଖ) ଅମିତ୍ରାକ୍ଷର

(ଖ) ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଲେଖ । (୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ)

Question 1.
ଛନ୍ଦ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପଦ୍ୟ ବା କବିତାରଚନାର ଶୃଙ୍ଖଳା ହେଉଛି ଛନ୍ଦ ।

Question 2.
ଛନ୍ଦର ପ୍ରତିଶବ୍ଦ କ’ଣ?
Answer:
ଛନ୍ଦର ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ହେଉଛି ବୃତ୍ତ ।

Question 3.
ଛନ୍ଦ ଓ ଛାନ୍ଦ ଭିତରେ କି ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଛି?
Answer:
ଛନ୍ଦ ହେଉଛି ପଦ୍ୟ ରଚନାର ଶୃଙ୍ଖଳା, ଛନ୍ଦଦ୍ୱାରା କବିତା ଆବଦ୍ଧ ହେଲେ ଛନ୍ଦ ହୁଏ ।

Question 4.
କବିତାର ପାଦ ଓ ପଦ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧୂକ ଧାଡ଼ି ପୂର୍ବଭାବ ବ୍ୟକ୍ତକଲେ ତାହାକୁ ପଦ କୁହାଯାଏ । ମାତ୍ର ପଦ୍ୟ ବା କବିତାର ପ୍ରତିଟି ଧାଡ଼ି ହେଉଛି ପାଦ ।

Question 5.
ଯତିପାତ କ’ଣ?
Answer:
କବିତା ଆବୃତ୍ତି କରିବା କାଳର ବିରାମ ହେଉଛି ଯତିପାତ ।

Question 6.
କେଉଁ ଛନ୍ଦର ଅନ୍ୟନାମ ବିଭାସକେଦାର?
Answer:
ନଟବାଣୀ ଛନ୍ଦର ଅନ୍ୟନାମ ବିଭାସକେଦାର ।

Question 7.
ଅକ୍ଷର ଓ ମାତ୍ରାକୁ ଭିତ୍ତିକରି କେତେ ପ୍ରକାର ଓ କ’ଣ କ’ଣ ଛନ୍ଦ ହୁଏ?
Answer:
ଅକ୍ଷର ଓ ମାତ୍ରାକୁ ଭିଭିକରି ଛନ୍ଦ ଦୁଇପ୍ରକାର । ଯଥା – ମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ ଓ ଅମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ । ମିତ୍ରାକ୍ଷର ସମଚ୍ଛନ୍ଦ ଓ ବିଷମଚ୍ଛନ୍ଦ ଭେଦରେ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ।

Question 8.
ଗୁଜରୀ ଛନ୍ଦର ଲକ୍ଷଣ କ’ଣ?
Answer:
ପ୍ରତିପାଦରେ ନଅ ଅକ୍ଷର ଥ‌ିବା ଦୁଇ ପାଦରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉଥ‌ିବା ଛନ୍ଦ ହେଉଛି ଗୁଜ୍ଜରୀଛନ୍ଦା ।

Question 9.
ଗୁଜରୀ ଛନ୍ଦକୁ କାହିଁକି ଭାଗବତବୃତ୍ତ କୁହାଯାଏ?
Answer:
ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ରଚିତ ଭାଗବତ ଏଇ ଛନ୍ଦରେ ରଚିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଗୁଜରୀ ଛନ୍ଦର ନାମ ଭାଗବତ ବୃତ୍ତ କୁହାଯାଏ ।

Question 10.
ସମଛନ୍ଦ କ’ଣ?
Answer:
ଦୁଇ ବା ଚାରିଚରଣ ବିଶିଷ୍ଟ ପଦର ପ୍ରତିପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ସମାନ ରହିଲେ ସମଚ୍ଛନ୍ଦ ହୁଏ ।

Question 11.
ବିଷମ ଛନ୍ଦର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ପାଦ ଓ ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ଅସମାନ ଥୁବା ଛନ୍ଦ ହେଉଛି ବିଷମ ଛନ୍ଦ ।

Question 12.
ଗୋଟିଏ ସମଚ୍ଛନ୍ଦର ନାମ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
‘ନଟବାଣୀ’ ସମଚ୍ଛନ୍ଦର ଏକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ।

Question 13.
ଶଙ୍କରାଭରଣ କି ପ୍ରକାର ଛନ୍ଦ?
Answer:
ଶଙ୍କରାଭରଣ ହେଉଛି ସମଚ୍ଛନ୍ଦ ।

Question 14.
ଅମ୍ରିତାକ୍ଷର ଛନ୍ଦର ଲକ୍ଷଣ ସୂଚାଅ ।
Answer:
ପଦର ପ୍ରାନ୍ତ ମିଳନ ନଥ‌ିବା ଅଣପାରମ୍ପରିକ ଛନ୍ଦ ହେଉଛି ଅମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ ।

Question 15.
ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ ଛନ୍ଦର କେଉଁ କେଉଁ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ?
Answer:
ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀର ଯତିପାତ କ୍ରମ ହେଉଛି –
୬ + ୬ + ୬ + ୨
୬ + ୬ + ୬ + ୨

Question 16.
ଉତ୍କଳ କମଳା ବିଳାସ ଦୀର୍ଘକା
ମରାଳ ମାଳିନୀ ନୀଳାମ୍ବୁ ଚିଲିକା – ଏହା କି ପ୍ରକାର ଛନ୍ଦରେ ରଚିତ?
Answer:
ଉତ୍କଳ କମଳା ବିଳାସ ଦୀର୍ଘକା । ମରାଳମାଳିନୀ ନୀଳାମ୍ବୁ ଚିଲିକା ।
ଏହା ନଟବାଣୀ ଛନ୍ଦରେ ରଚିତ ।

Question 17.
ଚୋଖ୍ ଛନ୍ଦର ପାଦ ସଂଖ୍ୟା କେତେ?
Answer:
ଚୋଖ୍ ଛନ୍ଦରେ ଚାରିପାଦ ଥାଏ ।

Question 18.
କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବଳଦେବ ରଥଙ୍କର ‘ସର୍ପଜଣାଣ’ କବିତାଟି କେଉଁ ଛନ୍ଦରେ ରଚିତ?
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନଟି ପାଠ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବହିର୍ଭୂତ ।

Question 19.
ସାମ୍ପ୍ରତିକ କବିତାରେ ମୁଖ୍ୟତଃ କେଉଁ ଛନ୍ଦ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି?
Answer:
ସାଂପ୍ରତିକ କବିତାରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ମୁକ୍ତଛନ୍ଦ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି ।

Question 20.
ରସକୁଲ୍ୟା ଛନ୍ଦର ଯତିପାତ ନିୟମ ଲେଖ ।
Answer:
ରସକୁଲ୍ୟା ଛନ୍ଦର ଯତିପାତ ନିୟମ – ଷଷ୍ଠ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।

(ଗ) ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନ । (୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ)

Question 1.
ମିତ୍ରାକ୍ଷର ଓ ଅମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ସହ ବୁଝାଇ ଦିଅ ।
Answer:
ମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ – ଯେଉଁ ସବୁ ଛନ୍ଦରେ ପ୍ରାନ୍ତ ମିଳନ ଥାଏ, ତାହାକୁ ମିତ୍ରାକ୍ଷର କହନ୍ତି । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ଯଥା – ସମଛନ୍ଦ ଓ ବିଷମଛନ୍ଦ ।
ଗୁଜ୍ଜରୀ, ଚକ୍ରକେଳି, ନଟବାଣୀ, ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ, ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ଅଟନ୍ତି ।
ଉଦାହରଣ – ମୁଁ ଅଧିକ ଯେ ଲୋଡ଼ନ୍ତି । ଚୋର ସମାନେ ଦଣ୍ଡପା’ନ୍ତି ।
ଏଠାରେ ‘ଛି’ ଓ ‘ନ୍ତ’ ପ୍ରାନ୍ତମେଳ । ତେଣୁ ଯତିପାତ ଠିକ୍ ଅଛି ।
ଅମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ – ଯେଉଁ ପଦରେ ପ୍ରାନ୍ତ ମିଳନ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ଅମିତ୍ରାକ୍ଷର ଛନ୍ଦ କୁହାଯାଏ । ଏହାର ଯତିପାତରେ ମଧ୍ୟ ସେଭଳି କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିୟମ ନାହିଁ । ଆବୃତ୍ତି କଲାବେଳେ ପାଠକ ନିଜ ସୁବିଧା ଅନୁସାରେ ଯତି ପକାଇଥାଏ ।
ଉଦାହରଣ–
୧ – ‘ସତେ ହୋଇଥା’ତି ଯେବେ ନୃପତି ନନ୍ଦିନୀ
୨ – ଥାଆନ୍ତା ଶକତି ମମ ଥାଆନ୍ତା ବିଭବ
୩ – କହନ୍ତି ପରାଣେ ପଣ ନାରୀ ଶିକ୍ଷା ଲାଗି
୪ – ବସାନ୍ତି ନାଳନ୍ଦା ସମ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ।
ଏଇ ଚାରିପାଦ ବିଶିଷ୍ଟ ଛନ୍ଦର କୌଣସିଟି ପାଦରେ ପ୍ରାନ୍ତମେଳ ରହୁନାହିଁ, ଏଣୁ ଏହା ବିଷମଛନ୍ଦ ।

Question 2.
ସମଛନ୍ଦ ଓ ବିଷମଛନ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ସଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ବୁଝାଅ ।
Answer:
‘ସମଛନ୍ଦ – ଦୁଇ ବା ଚାରିପାଦ ବିଶିଷ୍ଟ ପଦର ପ୍ରତି ପାଦରେ ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ସମାନ ହେଲେ ତାହାକୁ ସମଛନ୍ଦ କୁହାଯାଏ । ଗୁଜରି, ଚକ୍ରକେଳି, ବଙ୍ଗଳାଶ୍ରୀ ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ।
ବିଷମଛନ୍ଦ – ପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ସମାନ ନଥୁଲେ ତାହାକୁ ବିଷମ ଛନ୍ଦ କୁହାଯାଏ । ଚୋଖ୍, ଶଙ୍କରାଭରଣ, ରସକୁଲ୍ୟା ପ୍ରଭୃତି ଏହାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ।

Question 3.
ଚକ୍ରକେଳି ଛନ୍ଦର ଉଦାହରଣ ଦେଇ ତାର ଲକ୍ଷଣ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ଚକ୍ରକେଳି ଛନ୍ଦ – ଏହି ଛନ୍ଦରେ ଦୁଇ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ପ୍ରତି ପାଦରେ ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ଏଗାର । ଏହାର ପ୍ରତିପାଦର ଷଷ୍ଠ ଅକ୍ଷର ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୋଇଥାଏ । ଯଥା –
ଜୟ ଗୋବିନ୍ଦ ଗୋ’କୁଳ ସୁନ୍ଦର’ ।
ଜୟ ରାମ ଅନୁ’ଜ ଦାମୋଦର’ । (ମଥୁରା ମଙ୍ଗଳ) – ଭକ୍ତ ଚରଣ ଦାସ
‘‘ଆହେ ଦୟାମୟ’ ବିଶ୍ଵବିହାରୀ’
ଘେନ ଦୟାବହି’ ମୋର ଗୁହାରୀ’’ (ପ୍ରାର୍ଥନା) (ରାମକୃଷ୍ଣ ନନ୍ଦ)
ଯତିପାତ କ୍ରମ : ୬ + ୫ = ୧୧
୬ + ୫ = ୧୧ ।

Question 4.
ରସକୁଲ୍ୟା ଓ ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଛନ୍ଦର ପାର୍ଥକ୍ୟ ସଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ବୁଝାଇଦିଅ ।
Answer:
ରସକୁଲ୍ୟା ; ଏହି ଛନ୍ଦରେ ଛଅ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୁଏ । ଏହାର ପ୍ରଥମ, ଦ୍ବିତୀୟ, ତୃତୀୟ ଓ ଚତୁର୍ଥ ପାଦର ଅକ୍ଷର ସଂଖ୍ୟା ଏଗାର । ଏଗୁଡ଼ିକରେ ଷଷ୍ଠ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ଏହାର ପଞ୍ଚମ ପାଦ ଆଠ ଅକ୍ଷର ଓ ଶେଷପାଦ ୨୧ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ ।
ଯଥା—
ବିଭୂଷଣ ପୁଷ୍ପ’ ଯା କାନ୍ତି ଜାଣ’
ବିଭୂଷଣ କରି’ କନ୍ୟାକୁ ଆଣ’
ବାରଣ ଶିରେ ପ’ଦ ଦେଇ ଆସୁ’
ବରଣ କରି ରା’ମ ମନ ତୋଷୁ’ ସେ
ବୋଳି ଦେଲେ କଉ’ଶିକୁ’ ଯେ,
ବୋଳିଦେଲା ପ୍ରାୟେ’ ଗୋଳି ଚନ୍ଦନକୁ’ ହୋଇଲେ ରଘୁବଂ’ଶିକ ଯେ ।
ଆଷାଢ଼ଶୁକ୍ଳ : ଏହା ଛଅ ପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୋଇଥାଏ । ଏହାର ପ୍ରଥମ, ଦ୍ବିତୀୟ, ତୃତୀୟ, ଚତୁର୍ଥ ଓ ଷଷ୍ଠ ପାଦ ଏଗାର ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ଏଗୁଡ଼ିକର ପଞ୍ଚମ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷର ଉପରେ ଯତିପାତ ହୋଇଥାଏ । ପଞ୍ଚମ ପାଦଟି ଛଅ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ ଓ ଏହାର ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ଯଥା –
ଅନଳ ନୁହ’ଇ ଦେହ ଦହଇ’
ଅସ୍ତ୍ର ନୁହଇ’ ମରମ ଭେଦଇ’
ନୁହଇ ତ ଜ’ଳ ବୁଡ଼ାଏ କୁଳ’
ନୁହଇ ମାଦ’କ କରେ ବିହ୍ବଳ’
ନୁହଇ ବଡ଼ଶୀଗା’
ବଳେ ମନ ମୀ’ନ ନିଏ ଆକର୍ଷି’ । (ବିଦଗ୍‌ଧ ଚିନ୍ତାମଣି) – ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର

Question 5.
ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ସହ ‘ଚୋଖ୍’ର ବିଶେଷତ୍ଵ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଚୋଖ୍ – ଏଥରେ ଚାରିପାଦରେ ଏକ ପଦ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଥମ ଓ ଦ୍ବିତୀୟ ପାଦ ଅଣତିରିଶ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ, ତୃତୀୟ ପାଦ ନଅ ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ଚତୁର୍ଥ ପାଦ ତେର ଅକ୍ଷର ବିଶିଷ୍ଟ । ପ୍ରଥମ ଦୁଇଟି ପାଦର ଷଷ୍ଠ, ଅଷ୍ଟମ, ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ, ଷୋଡ଼ଶ, ଦ୍ୱାବିଂଶ, ଚତୁର୍ବିଂଶ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୋଇଥାଏ । ତୃତୀୟ ପାଦରେ ଷଷ୍ଠ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ । ଚତୁର୍ଥ ପାଦରେ ଷଷ୍ଠ, ଅଷ୍ଟମ ଓ ଶେଷ ଅକ୍ଷରରେ ଯତିପାତ ହୁଏ ।
– ତୁହି ମା’ ଜନମ’ ଭୂମି’ ପବିତ୍ର ଭାରତ’ ଭୂମି’
ତୋହର ସନ୍ତାନ’ ଆମ୍ଭେ’ ଅର୍ବୁ ସରବେ’
ତୋର ଶ୍ରୀ ଚରଣେ’ ସେବା’ ପାଇଁ ମନ ପ୍ରାଣ’ ଦେବା’
ଗାଇବା ତୋହର’ ନାମ’ ଆନନ୍ଦ ରବେ’
ତୋ ଆନନ୍ଦେ ହୋଇ’ ବା ସୁଖୀ’
କାନ୍ଦିବା ଦୁଃଖରେ’ ତୋର’ ହୋଇଣ ଦୁଃଖୀ’ (ଜନ୍ମଭୂମି) – ମଧୁସୂଦନ ରାଓ
ଏହାର ଯତିପାତକ୍ରମ ହେଉଛି –
୬ + ୨ + ୬ + ୨ + ୬ + ୨ + ୫
୬ + ୨ + ୬ + ୨ + ୬ + ୨ + ୫
୬ + ୩
୬ + ୨ + ୫

+2 1st Year Odia Optional Chapter 5 ବ୍ୟାକରଣ ବିଭାଗ Summary

ବାକ୍ୟର ପ୍ରକାରଭେଦ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ

(କ) ବାକ୍ୟ ସଂଜ୍ଞା ଓ ସ୍ଵରୂପ:
ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ମଣିଷ ଏକମାତ୍ର ଜୀବ ଯେକି ଆପଣାର ମନର ଭାବନାକୁ ମୁଖର ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କରିପାରେ । ତେବେ ଆପଣାକୁ ପ୍ରକାଶିତ କରିବାର ସର୍ବପ୍ରଧାନ ଉପାଦାନ ହେଲା ବାକ୍ୟ । ପ୍ରତିଟି ବାକ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ସାର୍ଥକ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ ଉକ୍ତି । ସାର୍ଥକ କହିବାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଲା ଏଗୁଡ଼ିକ ନିଜେ ନିଜେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅର୍ଥପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ । ଏହି ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ପଦସମୂହକୁ ମନଇଚ୍ଛା ପରିବର୍ତ୍ତନ କଲେ ବା ଭାଙ୍ଗିଲେ ବାକ୍ୟଟି ଆଦୌ ସୁନ୍ଦର ହେବ ନାହିଁ । ତେଣୁ ମନେ ରଖୁବାକୁ ହେବ, କେତେଗୁଡ଼ିଏ ପଦ ମିଳିତ ହୋଇ ମନର ପୂର୍ଣଭାବକୁ ସ୍ଵୟଂ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ପ୍ରକାଶ କଲେ ତାହାହିଁ ବାକ୍ୟ ପଦବାଚ୍ୟ ହୁଏ । ସାଧାରଣତଃ ଏକ ବିଶୁଦ୍ଧ ବାକ୍ୟରେ ତିନିଗୋଟି ଲକ୍ଷଣ ଦେଖାଯାଏ; ଯଥା – (କ) ଆକାଙ୍‌କ୍ଷା, (ଖ) ଯୋଗ୍ୟତା, (ଗ) ଆସରି

I. ଆକାଙ୍‌କ୍ଷା
ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅର୍ଥବୋଧ ନିମିତ୍ତ ଯଦି ଅନ୍ୟ ପଦ ସହ ମିଳିତ ହେବାପାଇଁ ଅପେକ୍ଷା ରଖେ ତାହାହିଁ ଆକାଙ୍‌କ୍ଷା ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ:

• ବୃକ୍ଷଟି ବାତ୍ୟାଦ୍ୱାରା,
• ଅନ୍ଧକାର ରାତ୍ରିରେ ପଥୁକଟି,
• ଜୀବନରେ ଅନେକ

II. ଯୋଗ୍ଯତା
ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ଶବ୍ଦ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଅର୍ଥଗତ ସମ୍ବନ୍ଧ ଥାଏ । ସମ୍ବନ୍ଧ ନ ରହିଲେ ତାହା ଯଥାର୍ଥ ବାକ୍ୟରୂପ ନିଏ ନାହିଁ ।

ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ସ୍ଵରୂପ:

• ଘରଟି ଦଉଡୁ ଅଛି ।
• ସେ ନିଆଁ ପିଇଲା ।
• ଗଧ ପର୍ବତରେ ଉଡୁଅଛି ।

ଯଦିଓ ଏହା ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ; କିନ୍ତୁ ପୂର୍ବ ଅର୍ଥବୋଧ ନୁହେଁ । ବାକ୍ୟଟି ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରାୟ ହେଲେ ତାହାହିଁ ଯଥାର୍ଥରେ ବାକ୍ୟ ପଦବାଚ୍ୟ ହେବ ।

• ଘରଟି ଛପର ହେଉଅଛି ।
• ସେ ନିଆଁ ଲଗାଇଲା ।
• ଗଧ ପର୍ବତ ଉପରକୁ ଉଠିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଅଛି ।

[ବି.ଦ୍ର – ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ଦୈବୀଶକ୍ତି ସୂଚନା କରିବାପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟତା ଅଭାବରେ ଅସମ୍ଭବ ସମ୍ଭାବନାରେ ମଧ୍ୟ ବାକ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।]

ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ:
ଭଗବାନଙ୍କ ଦୟାରେ ପଙ୍ଗୁ ପର୍ବତ ଲଙ୍ଘନ କରିପାରେ ଓ ଅନ୍ଧ ସବୁ ଦେଖୁପାରେ ।

III. ଆସଭି
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଏକ ପଦ ପାଖରେ ଅନ୍ୟପଦର ଉଚିତ ବସାଣ ବା ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ବସାଣହିଁ ଆସରି ନାମରେ ପରିଚିତ । ଏ ବାକ୍ୟଟି ଶ୍ରବଣଦ୍ୱାରା ମଣିଷର ଜ୍ଞାନର ଧାରା କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ପଦ କ’ଣ ହେବା ଉଚିତ, ସେ ଜାଣିନିଏ । ତେଣୁ ପଦ ପରେ ଯେଉଁପଦ ବସିଥାଏ, ତା’ର ଉପଯୁକ୍ତ ବିନ୍ୟାସପାଇଁ ଲାଗିପଡ଼େ ।

ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ସ୍ଵରୂପ:

• ଗୁଣ ବିଶିଷ୍ଟ ସୃଷ୍ଟି ବିଶ୍ୱସ୍ରଷ୍ଟା ବିଭିନ୍ନ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ କରିଅଛନ୍ତି ।
• ନକରେ ପୁତ୍ର କୁଳାଙ୍ଗାର ଭକ୍ତ ତାକୁ ପିତାମାତାଙ୍କୁ ଯେଉଁ ବୋଲିବାକୁ ହେବ ।

ଏହାର ଯଥାର୍ଥ ଉତ୍ତର ହେବ:

• ବିଶ୍ୱସ୍ରଷ୍ଟା ବିଭିନ୍ନ ବିଭିନ୍ନ ଗୁଣବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଅଛନ୍ତି ।
• ଯେଉଁ ପୁତ୍ର ପିତାମାତାଙ୍କୁ ଭକ୍ତି ନ କରେ ତାଙ୍କୁ କୁଳାଙ୍ଗାର ବୋଲିବାକୁ ହେବ ।

ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ପଦବିନ୍ୟାସର ସାଧାରଣ ନିୟମ;
ନିୟମ: ‘‘ସାଧାରଣତଃ କର୍ରାପଦ ବାକ୍ୟର ଆରମ୍ଭରେ ଓ ସମାପିକା କ୍ରିୟା ଶେଷରେ ଥାଏ ।’’

ଉଦାହରଣ: ରାମ ଭାତ ଖାଇ ସ୍କୁଲକୁ ଗଲା ।
ତେବେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ, ବାକ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ କେତେ ପ୍ରକାର?

(ଖ) ବାକ୍ୟର ପ୍ରକାର ଭେଦ:
ବାକ୍ୟକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଯଥା – ଗଠନଗତ ଓ ଭାବ ବା ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗତ ।
ଗଠନଗତ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର; ଯଥା –

• ସରଳ,
• ଯୌଗିକ,
• ଜଟିଳ

ଭାବ ବା ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗତ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ ଚାରି ପ୍ରକାର । ଯଥା – ବିବୃତିସୂଚକ, ଆଦେଶସୂଚକ, ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ ଓ ବିସ୍ମୟସୂଚକ ।

ବାକ୍ୟର ଗଠନଗତ ପ୍ରକାରଭେଦ

(୧) ସରଳ ବାକ୍ୟ (Simple Sentence)
ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ସମାପିକା କ୍ରିୟା ଥାଏ, ତାହା ‘ସରଳ ବାକ୍ୟ’ ନାମରେ ନାମିତ ।
ଉଦାହରଣ :

• ସେ ଭୁବନେଶ୍ଵର ଗଲେ ।
• ରାମ ଭାତ ଖାଇ ଶୋଇଲା ।

(୨) ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ (Compound Sentence)
ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵ ପରସ୍ପର ନିରପେକ୍ଷ ସରଳ ବାକ୍ୟର ସଂଯୋଗରେ ଯେଉଁ ବାକ୍ୟ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ କହନ୍ତି ।

ଉଦାହରଣ :
ସକାଳ ହେଲା, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଦିତ ହେଲେ ଏବଂ ପକ୍ଷୀମାନେ ମଧୁର କାକଳିରେ ସକାଳକୁ ସ୍ଵାଗତ କଲେ ।
ସାଧାରଣତଃ ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟରେ ସରଳ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ‘କିନ୍ତୁ’ ଓ ‘ଏବଂ’ ଅବ୍ୟୟ ପଦଦ୍ୱାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ :
ମୁଁ ହାଟକୁ ଗଲି ଓ ପରିବା ଆଣିଲି । ତା’ପରେ ଭାତ ଖାଇ କଲେଜ ଗଲି ।

(୩) ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ (Complex sentence):
ପରସ୍ପର ସାପେକ୍ଷ ଦୁଇ ବା ତତୋଽକ ଖଣ୍ଡ ବାକ୍ୟ ମିଳନରେ ଯେଉଁ ବାକ୍ୟ ଗଢ଼ା ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ କହନ୍ତି । ଏହି ଜଟିଳ ବାକ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଧାନ ବାକ୍ୟ (Principal Clause) ଥାଏ ଓ ଅନ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅପ୍ରଧାନ ଖଣ୍ଡବାକ୍ୟ (Subordinate Clause) ସେହି ପ୍ରଧାନ ବାକ୍ୟକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ରହିଥା’ନ୍ତି ।

ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ :

• କେହି ସୁଦ୍ଧା ସ୍ବପ୍ନରେ ଭାବି ନଥିଲେ, ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥର ଦେଶ ମହାବାତ୍ୟାରେ ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ଏପରି ଶ୍ରୀହୀନ ହେବ ।
• ସାଧାରଣତଃ ଅନ୍ୟର ମଙ୍ଗଳପାଇଁ ଯାହାର ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନା, ତାକୁ ଭଗବାନ୍ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
• ସୁକର୍ମ କୁରଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭଗବଦ୍ ଗୀତା ଅନୁଯାୟୀ ନିଜ କର୍ମଫଳ ଉପରେ ଆଶା ରଖୁବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

(୪) ମିଶ୍ର ବାକ୍ୟ (Mixed Sentence):
ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ ଯୌଗିକ, ସରଳ, ଜଟିଳ, ସବୁ ଧରଣର ବାକ୍ୟ ମିଶିକରି ରହିଥାଏ, ତାକୁ ‘ମିଶ୍ର ବାକ୍ୟ’ କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ:
ଯେତେବେଳେ ଦ୍ରୋଣ ଜାଣିଲେ ବିଚାର ନକରି ଏକଲବ୍ୟ ନିରୀହ କୁକୁରଟିର ମୁହଁକୁ ଶରମାରି ବନ୍ଦ କରି ଦେଇଛି ସେତେବେଳେ ସେ ନିଶ୍ଚଳ ହୋଇଗଲେ; କିନ୍ତୁ ଏକଲବ୍ୟ ଯେ ଧନୁ ବିଦ୍ୟାରେ ଧୂରୀଣ ଏକଥା ତାଙ୍କୁ ଅଛପା ରହିଲାନି ଏବଂ ସେ ଭାବିଲେ, ଏକଲବ୍ୟର ଶକ୍ତି ଊଣାହେବା ଉଚିତ ।

ଭାବ ବା ପ୍ରକାର୍ଯ୍ୟଗତ ପ୍ରକାର ଭେଦ

• ବିବୃତି ସୂଚକ ବାକ୍ୟ – ଗୋଟିଏ ବିଷୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବକ୍ତବ୍ୟ ବା ବିବୃତିଟିଏ ଏହି ଧରଣର ବାକ୍ୟରେ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏହି ବାକ୍ୟର ବାକ୍ୟ ଶେଷରେ ପୂର୍ଣ୍ଣଛେଦ (।) ଦିଆଯାଏ ।
  ଯଥା – ‘‘ରାଜା ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରାଉତ ମାତ୍ର ।’’
• ଆଦେଶ ସୂଚକ ବାକ୍ୟ – କୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରିବାପାଇଁ ଯେଉଁ ବାକ୍ୟ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ତାହା ଆଦେଶ ସୂଚକ ବାକ୍ୟ । ଏହି ବାକ୍ୟର ବାକ୍ୟ ଶେଷରେ ପୂର୍ଣ୍ଣଛେଦ (।) ଦିଆଯାଏ । ଯଥା – ‘‘ଏଥର କଥାମାନି ଥରୁଟିଏ ଭାଗବତ ପଢ଼ି ଆସ’’ ।
• ପ୍ରଶ୍ନ ସୂଚକ ବାକ୍ୟ – ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ ଜିଜ୍ଞାସା ସୂଚିତ ହୁଏ ତାହା ପ୍ରଶ୍ନ ସୂଚକ ବାକ୍ୟ । ଏହି ବାକ୍ୟର ବାକ୍ୟ ଶେଷରେ ପ୍ରଶ୍ନବାଚକ ଚିହ୍ନ (?) ଦିଆଯାଏ ।
  ଯଥା- ଏଇଟି କ’ଣ ସେଇ ଅମୃତ ଫଳ?
• ବିସ୍ମୟ ସୂଚକ ବାକ୍ୟ – କୌଣସି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ, ବିସ୍ମୟ, ରହସ୍ୟ, ଅଦ୍ଭୁତ ଭାବପ୍ରକାଶ ପାଇଲେ ସେହି ଭାବପ୍ରକାଶର ବାକ୍ୟଟିକୁ ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବାକ୍ୟର ବାକ୍ୟ ଶେଷରେ ବିସ୍ମୟସୂଚକ ଚିହ୍ନ (!) ଦିଆଯାଏ ।
  ଯଥା – ବାଃ ! କୋଣାର୍କର ପଥର ସତରେ ଗୀତ ଗାଉଛି, ଓ କି ନାଚ ନାଚୁନି ସତେ !!

(୬) ବାକ୍ୟର ରୂପାନ୍ତରଣ :
ଆମେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ କଥୋପକଥନ କରିବା ସମୟରେ ବେଳେବେଳେ ଗୋଟିଏ ଭାବକୁ ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଉ । ଯେପରି,

• ଶ୍ରେଣୀର ଭଲ ପିଲାଟିକୁ ମୁଁ ଜାଣିଛି ।
• ଶ୍ରେଣୀର ଯେଉଁ ପିଲାଟି ଭଲ, ତାହାକୁ ମୁଁ ଜାଣିଛି ।

ପ୍ରଥମ ବାକ୍ୟଟି ଦ୍ଵିତୀୟ ବାକ୍ୟଠାରୁ ଗଠନରେ ଭିନ୍ନ । ମାତ୍ର ଉଭୟ ବାକ୍ୟରେ ଅର୍ଥଗତ ସାମ୍ୟ ରହିଛି । ଉପରୋକ୍ତ ବାକ୍ୟ ଦୁଇଟି ପରସ୍ପରର ରୂପାନ୍ତର ଅର୍ଥାତ୍ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଏକ ବାକ୍ୟର ଆଉ ଏକ ରୂପ ବା ରୂପାନ୍ତର । ଯେତେବେଳେ ବାକ୍ୟର ଅର୍ଥ ବଦଳିଯିବ, ସେତେବେଳେ ବାକ୍ୟଟି ବଦଳି ଯାଇଥବା ବାକ୍ୟର ରୂପାନ୍ତର ହେବ ନାହିଁ । ସୁତରାଂ ଅର୍ଥକୁ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରଖ୍ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟକୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ରୂପରେ ପ୍ରକାଶ କରାଗଲେ, ତାହାକୁ ବାକ୍ୟର ରୂପାନ୍ତର କୁହାଯାଏ । ରୂପାନ୍ତର ହେବାର ପଦ୍ଧତିକୁ ରୂପାନ୍ତରଣ କୁହାଯାଏ ।

ଗଠନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
ସରଳ ବାକ୍ୟକୁ କିପରି ଯୋଗିକ ବାକ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିବ?
ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ : ସିଦ୍ଧାର୍ଥ ରାଜବେଶ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ବେଶ ଧାରଣ କଲେ ।
ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଯୋଗିକ ବାକ୍ୟ: ସିଦ୍ଧାର୍ଥ ରାଜବେଶ ପରିତ୍ୟାଗ କଲେ ଓ ସନ୍ୟାସୀ ବେଶ ଧାରଣ କରେ ।
ସରଳ : କବୀର ପୁରୀରେ ଛତା ପୋତିବାରୁ ସମୁଦ୍ର ପାଣି ବେଢ଼ା ଭିତରକୁ ପଶିଲା ନାହିଁ ।
ଯୌଗିକ : କବୀର ପୁରୀରେ ପହଞ୍ଚି ଯେଉଁଠାରେ ଛତା ପୋଲିଲେ, ସେହିଠାରୁ ସମୁଦ୍ର ପାଣି ବେଢ଼ା ଭିତରକୁ ପଶିଲା ନାହିଁ ।

(୧) ସରଳ ବାକ୍ୟକୁ ଜଟିଳ ବାକ୍ୟରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିବା:
ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ : ଧନୁର୍ଦ୍ଧର ରାମଚନ୍ଦ୍ର ରାବଣଙ୍କୁ ନିଧନ କଲେ । (ସରଳ ବାକ୍ୟ)
ଜଟିଳ ବାକ୍ୟର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ: ଯେଉଁ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଧନୁର୍ଧାରଣ କରିଥିଲେ, ସେ ରାବଣକୁ ନିଧନ କଲେ ।
ଅନ୍ୟ ଏକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ : ପର୍ଶୁରାମ ଏକୋଇଶ ଥର କ୍ଷତ୍ରିୟ ନିଧନ କରିଥିଲେ । (ସରଳ ବାକ୍ୟ)
ଜଟିଳ: ଯେଉଁ ପର୍ଶୁରାମ ପରଶୁ ଧାରଣ କରିଥିଲେ, ସେ ଏକୋଇଶି ବାର ପୃଥ‌ିବୀରୁ କ୍ଷତ୍ରିୟମାନଙ୍କୁ ନିଧନ କରିଥିଲେ ।

(୨) ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟକୁ ସରଳ ବାକ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିବା:
(କ) ସେ ଚୋରି କଲା ଏବଂ ଦଣ୍ଡ ପାଇଲା । (ଯୌଗିକ)
ସେ ଚୋରି କରି ଦଣ୍ଡ ପାଇଲା । (ସରଳ)

(ଖ) ସେ ଘରକୁ ଗଲା ଓ ଭୋଗ ନେଇ ମନ୍ଦିରକୁ ଗଲା । (ଯୌଗିକ)
ସେ ଘରକୁ ଯାଇ ଭୋଗନେଇ ମନ୍ଦିରକୁ ଗଲା । (ସରଳ)

(୩) ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟକୁ ଜଟିଳ ବାକ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିବା :
ସନ୍ଧ୍ୟା ହେଲା ଓ ପକ୍ଷୀମାନେ ନିଜ ନିଜର ନୀଡ଼କୁ ଫେରିଆସିଲେ । (ଯୌଗିକ)
ରୂପାନ୍ତରିତ ବାକ୍ୟ : ଯେତେବେଳେ ସନ୍ଧ୍ୟା ହେଲା, ସେତେବେଳେ ପକ୍ଷୀମାନେ ନିଜ ନିଜର ନୀଡ଼କୁ ଫେରିଆସିଲେ । (ଜଟିଳ)

(୪) ଜଟିଳ ବାକ୍ୟକୁ ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିବା:
ଯଦି ତୁମେ ଏକାଗ୍ର ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନ୍‌ଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିବ, ତେବେ ସେ ତୁମର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଦୂର କରିବେ । (ଜଟିଳ)

ରୂପାନ୍ତରିତ ବାକ୍ୟ :
ଏକାଗ୍ର ଚିତ୍ତରେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କର, ତେବେ ସେ ତୁମର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଦୂର କରିବେ ।
ଏକାଧିକ ସରଳ ବାକ୍ୟକୁ ଗୋଟିଏ ସରଳ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କରିବା:
ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ : (କ) ଚନ୍ଦ୍ର ଉଦିତ ହେଲେ । ଆକାଶ ନିର୍ମଳ ଦେଖାଗଲା ।
ଗୋଟିଏ ସରଳ ବାକ୍ୟ: ଚନ୍ଦ୍ରୋଦୟରେ ଆକାଶ ନିର୍ମଳ ଦେଖାଗଲା ।

(ଖ) ସକାଳ ହେଲା । ପକ୍ଷୀମାନେ ଉଡ଼ିଲେ ।
ଗୋଟିଏ ସରଳ ବାକ୍ୟ; ସକାଳ ହେବାରୁ ପକ୍ଷୀମାନେ ଉଡ଼ିଲେ ।

(ଗ) ବାବର ଜଣେ ବୀର ଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ଅଳ୍ପ ବୟସ ହୋଇଥିଲା ।
ସେ ପାନିପଥ ଯୁଦ୍ଧରେ ଜୟୀ ହେଲେ । (ଏଠାରେ ତିନୋଟି ସରଳ ବାକ୍ୟ ଅଛି ।)

(ଘ) ଏହି ବାଳକଟି ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପଢେ । ତାହାର ପିତା ବା ମାତା ନାହାନ୍ତି ।
ସେ ବଡ଼ ଦରିଦ୍ର । ସେ ପ୍ରତ୍ୟହ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଆସେ । ସେ ଭଲରୂପେ ପଢ଼େ ।
ରୂପାନ୍ତରିତ ସରଳ ବାକ୍ୟ : ଏହି ପିତୃମାତୃହୀନ ଦରିଦ୍ର ବାଳକଟି ପ୍ରତ୍ୟହ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଆସି ଭଲରୂପେ ପଢ଼େ ।

(ଙ) କାଶୀରେ ଅନେକ କବିରାଜ ଅଛନ୍ତି । ସେମାନେ ଉତ୍ତମ ପ୍ରତିଷ୍ଠାଲାଭ କରିଅଛନ୍ତି । ଭାରତର ଚାରିଆଡ଼େ ସେମାନଙ୍କର ନାମ ଶୁଣାଯାଏ । ସେମାନେ ଶହ ଶହ ଛାତ୍ରଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦିଅନ୍ତି । ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଏ, ତାହା ଆୟୁର୍ବେଦରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । (ଏକାଧ୍ଵ ସରଳ ବାକ୍ୟ)

ରୂପାନ୍ତରିତ ସରଳ ବାକ୍ୟ : କାଶୀରେ ଅନେକ ଲବ୍ଧପ୍ରତିଷ୍ଠ ଭାରତ ବିଖ୍ୟାତ ବଡ଼ ବଡ଼ କବିରାଜ ଶତ ଶତ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଆୟୁର୍ବେଦୋକ୍ତ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଶିକ୍ଷା ଦିଅନ୍ତି।

ନିମ୍ନରେ କେତେକ ସରଳ ବାକ୍ୟ ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଛି । ତାକୁ ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟରେ ପରିଣତ କରାଯିବ ।

• ସେ ଧନୀ। ସେ ସୁଖୀ ନୁହନ୍ତି । (ଏକାଧ୍ଯକ ସରଳ ବାକ୍ୟ)
  ସେ ଧନୀ, ମାତ୍ର ସୁଖୀ ନୁହନ୍ତି । (ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ)
• ସେ ପୁରୀ ଯାଇଥବ । ସେ କଟକ ଯାଇଥିବ । (ଏକାଧିକ ସରଳ ବାକ୍ୟ)
  ସେ ପୁରୀ ଯାଇଥବ କିମ୍ବା କଟକ ଯାଇଥିବ । (ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ)
• ଚନ୍ଦ୍ରର ନିଜର ଆଲୋକ ନାହିଁ । ଏହା ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଆଲୋକ ପାଇ ଆଲୋକିତ ହୁଏ । (ଏକାଧିକ ସରଳ ବାକ୍ୟ)
  ଚନ୍ଦ୍ରର ଆଲୋକ ନାହିଁ, ମାତ୍ର ଏହା ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଆଲୋକପାଇ ଆଲୋକିତ ହୁଏ । (ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ)

ଏକାଧିକ ସରଳ ବାକ୍ୟକୁ ଜଟିଳ ବାକ୍ୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା:
ଉଦାହରଣ:
(କ) ଥରେ ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜା ଦଶରଥ ପାର୍ଶ୍ଵଚରଠାରୁ ଶୁଣିବାକୁ ପାଇଲେ । ଏକ ଶାଗୁଣାପକ୍ଷୀ ତାଙ୍କର ଚନ୍ଦ୍ରଶାଳା ଉପରେ ବସିଅଛି । ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ସେଦିନ ଅଭିଷେକ ହେବାର ଥାଏ । ମନ୍ତ୍ରୀ ଏହା ଅଶୁଭ ବୋଲି ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ ।
ଜଟିଳ : ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଅଭିଷେକ ଦିନ ଏକ ଶାଗୁଣାପକ୍ଷୀ (ଜଟାୟୁ) ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜା ଦଶରଥଙ୍କ ଚନ୍ଦ୍ରଶାଳା ଉପରେ ବସିବାରୁ, ମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜାଙ୍କୁ ଏହା ଅଶୁଭ ବୋଲି କହିଲେ ।

(ଖ) ସରଳ ବାକ୍ୟ : ତୁମ୍ଭେ ମୋତେ ଦେଇଥ‌ିବା ଖାତାଟି ନିଅ ।
ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ : ତୁମ୍ଭେ ମୋତେ ଖାତାଟିଏ ଦେଇଥଲ, ସେ ଖାତାଟି ନିଅ ।

(ଗ) ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ : ସେ କେବଳ ବିଦ୍ଵାନ ନୁହନ୍ତି, ଦୟାଳୁ ମଧ୍ଯ ।
ସରଳ ବାକ୍ୟ : ସେ ବିଦ୍ଵାନ ଓ ଦୟାଳୁ ।

(ଘ) ଏକାଧ୍ଵକ ସରଳ ବାକ୍ୟ : ଶିକ୍ଷକ ସବୁ ଛାତ୍ରକୁ ଉପଦେଶ ଦିଅନ୍ତି । ଅଳ୍ପ ଛାତ୍ର ସେ ଉପଦେଶ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।
ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ : ଶିକ୍ଷକ ସବୁ ଛାତ୍ରଙ୍କୁ ଉପଦେଶ ଦିଅନ୍ତି, ମାତ୍ର ଅଳ୍ପ ଛାତ୍ର ତାହା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।

(ଙ) ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ : ସିଂହଟି କ୍ଷୁଧାତୁର ଥିଲା, ତଥାପି ସେ ଆନ୍ଦ୍ରୋକ୍ଲିସ୍‌ ଭକ୍ଷଣ କଲାନାହିଁ ।
ସରଳ ବାକ୍ୟ : ସିଂହଟି କ୍ଷୁଧାତୁର ଥିଲା । ସିଂହଟି ଆବ୍ରୋକ୍ଲିସ୍‌କୁ ଭକ୍ଷଣ କଲାନାହିଁ।

(ଚ) ଜଟିଳ ବାକ୍ୟ : ଅନ୍ୟଠାରୁ ଯେପରି ଆଶା କର, ଅନ୍ୟପ୍ରତି ସେହିପରି ବ୍ୟବହାର କର ।
ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ : ଅନ୍ୟଠାରୁ ଯେପରି ଆଶା କର ତାକୁ ସେପରି ବ୍ୟବହାର କର ।

ଯୌଗିକ ବାକ୍ୟ : ମନୁଷ୍ୟ ହାତକୁ ଧନ ଆସେ ଏବଂ ଅଳ୍ପକାଳ ପରେ ତାହା ହାତରୁ ଚାଲିଯାଏ ।
ସରଳ ବାକ୍ୟ : ମନୁଷ୍ୟ ହାତକୁ ଧନ ଆସେ। ଅଳ୍ପ କାଳ ପରେ ତାହା ଚାଲିଯାଏ ।

ଭାବ ବା ଅର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବାକ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ :
(ଜ) କୋଣାର୍କର ପ୍ରସ୍ତର ଚିତ୍ର ଅପୂର୍ବ । (ବିବୃତିସୂଚକ ବାକ୍ୟ) ଏକ ବାକ୍ୟଟିକୁ ପ୍ରଶ୍ନସୂଚକ, ବିସ୍ମୟସୂଚକ ବାକ୍ୟରେ ପରିଣତ କର ।
ପ୍ରଶ୍ନ ସୂଚକ ବାକ୍ୟ – କୋଣାର୍କର ପ୍ରସ୍ତର ଚିତ୍ର ଅପୂର୍ବ କି?
ବିସ୍ମୟ ସୂଚକ ବାକ୍ୟ – ବାଃ, କୋଣାର୍କର ପ୍ରସ୍ତର ଚିତ୍ର କି ଅପୂର୍ବ ହୋଇଛି ।

(ଝ) ଓ ମହାଭାରତ ପଢ଼ିବାବେଳେ ହୋଇଛି । (ଏହାକୁ ଆଦେଶ ସୂଚକ ଓ ପ୍ରଶ୍ନ ସୂଚକ ବାକ୍ୟରେ ପରିଣତ କର)
ପ୍ରଶ୍ନ ସୂଚକ ବାକ୍ଯ – ଓ, ମହାଭାରତ, ପଢ଼ିଲା ପରି ହୋଇଛି ତ?
ଆଦେଶ ସୂଚକ – ଓ, ମହାଭାରତ, ପଢ଼ି ପଢ଼ ।

Odisha State Board Plus Two First Year Optional Odia Question Answer Chapter 3 ମଲାଜହ୍ନ Textbook Exercise Questions and Answers.

Plus Two First Year Optional Odia Chapter 3 ମଲାଜହ୍ନ Question Answer

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକସ୍ଥ ନମୁନା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର

(କ) ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ।

Question 1.
ବାପା ବଡ଼ ଶରଧାରେ ସତୀର ଜନ୍ମବେଳର ନାଁ କ’ଣ ଦେଇଥିଲେ?
(କ) ଅନୁପମା
(ଖ) ନିରୁପମା
(ଗ) ସତ୍ୟଭାମା
(ଘ) ପ୍ରିୟତମା
Answer:
(ଗ) ସତ୍ୟଭାମା

Question 2.
କାହାର ନାଁ ସାଙ୍ଗେ ବାହାର ଭିତର କୋଉଟା ତ ଟିକେ ମିଳୁ ନଥୁଲା?
(କ) ସତୀ
(ଖ) ସୌରଭୀ
(ଗ) ଚଇତା
(ଘ) ନାଥନନା
Answer:
(କ) ସତୀ

Question 3.
ସତୀ ଦୁଷ୍ଟପଣର ଗୋଟିଏ ଝିଅ ବୋଲି ସେଆଡ଼କୁ କିଏ ଏକାବେଳକେ ଆଖୁ ବୁଜି ଦେଇଥିଲେ?
(କ) ସାଙ୍ଗସାଥୀ
(ଖ) ବାପାମା
(ଗ) ଗାଁ ଲୋକେ
(ଘ) ବଡ଼ମା
Answer:
(ଖ) ବାପାମା

Question 4.
ବୋଉ ଅଜାଣତରେ ପାନପେଡ଼ିରୁ ବେଶୀକରି ଦି’ଖଣ୍ଡ ପାନ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ସତୀ କୁଆଡ଼କୁ ବାହାରି ପଡ଼ିଲା?
(କ) ଗାଁ ତୋଟା
(ଖ) ଗହୀର ବିଲ
(ଗ) ସାଇଆଡ଼େ ଟିକେ ବୁଲିଆସିବାକୁ
(ଘ) ମାମୁ ଘର
Answer:
(ଗ) ସାଇଆଡ଼େ ଟିକେ ବୁଲିଆସିବାକୁ

Question 5.
ଘର ଝିଅ, ପର ତ ଆଉ ଆସିବେ ନାହିଁ ଆକଟିବାକୁ– ଏକଥା କିଏ କହିଲେ?
(କ) ନାଥନନା
(ଖ) ବୋଉ
(ଗ) ଜମିଦାର
(ଘ) ବାପା
Answer:
(ଘ) ବାପା

Question 6.
ନିଉଛଣା ଜୀବନର ନିର୍ଲଜ କାହାଣୀଗୁଡ଼ିକୁ କାଗଜ ଉପରେ କିଏ ଢାଳି ଦେଇଛି?
(କ) ସତୀ
(ଖ) ନାଥନନା
(ଗ) ବଉଳ
(ଘ) ନିଶି
Answer:
(କ) ସତୀ

Question 7.
ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷବେଳୁ, ଭଲକରି ଜ୍ଞାନ ହେବା ଆଗରୁ, ସମସ୍ତେ ତ ଆମ କୁଳରେ ପୁଣି ବାହା ହୁଅନ୍ତି – ଏକଥା କିଏ କହିଛି?
(କ) ସତୀର ବୋଉ
(ଖ) ସତୀ
(ଗ) ନାଥନନା
(ଘ) ଜମିଦାର
Answer:
(ଖ) ସତୀ

Question 8.
ଗାଁର କେଉଁ ପଟେ ଯୋରଟି ଲମ୍ବି ଯାଇଥିଲା?
(କ) ପୂର୍ବ
(ଖ) ପଶ୍ଚିମ
(ଗ) ଉତ୍ତର
(ଘ) ଦକ୍ଷିଣ
Answer:
(ଗ) ଉତ୍ତର

Question 9.
ସତୀ କଇଁଫୁଲ ତୋଳିବା ପାଇଁ କେଉଁ ପାଣିରେ ପଶିଥୁଲା?
(କ) ନଦୀ
(ଖ) ନାଳ
(ଗ) ଯୋର
(ଘ) ପୋଖରୀ
Answer:
(ଗ) ଯୋର

Question 10.
ମରୁନାଇଁ ବୁଡ଼ି ସିଆଡ଼େ, ଅଲକ୍ଷଣୀ ଟୋକୀ ! କିଏ କାହାକୁ କହିଛି?
(କ) ବୋଉ ସତୀକୁ
(ଖ) ନାଥନନା ସତୀକୁ
(ଗ) ଜମିଦାର ସତୀକୁ
(ଘ) ବାପା ସତୀକୁ
Answer:
(କ) ବୋଉ ସତୀକୁ

Question 11.
ସତୀର ବାପାଙ୍କ ନାଁ କ’ଣ?
(କ) ବୈଷ୍ଣବ ଦାଶ
(ଖ) ଅନାଦି ମିଶ୍ର
(ଗ) ଶରତ ପଣ୍ଡା
(ଘ) ଭରତ ପତି
Answer:
(ଖ) ଅନାଦି ମିଶ୍ର

Question 12.
ସତୀର ବାପା ଦାଣ୍ଡଘରେ ବସି କ’ଣ ଲେଖୁଥିଲେ?
(କ) ଚିଠି
(ଖ) ବହି
(ଗ) କବିତା
(ଘ) ପୋଥ୍
Answer:
(ଘ) ପୋଥ୍

Question 13.
ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ କାନଗୋଇର ଝିଅ ନାଁ କ’ଣ?
(କ) ରୂପା
(ଖ) ସୁନା
(ଗ) ହୀରା
(ଘ) ମୋତି
Answer:
(ଗ) ହୀରା

Question 14.
ଦିନେ ଦିନେ ଖରାବେଳେ ସତୀ ବୋଉ ପାଖରେ ବସି କ’ଣ ପଢୁଥାଏ?
(କ) ଭାଗବତ
(ଖ) ରାମାୟଣ
(ଗ) ହରିବଂଶ
(ଘ) ଗୋପୀଭାଷା
Answer:
(ଖ) ରାମାୟଣ

Question 15.
ସତୀ ଆଉ ବଉଳ ମିଶି କେଉଁଥିରେ ଡଙ୍ଗା ତିଆରି କରୁଥିଲେ?
(କ) ମାଟିରେ
(ଖ) ସୋଲରେ
(ଗ) କାଗଜରେ
(ଘ) ପତରରେ
Answer:
(ଗ) କାଗଜରେ

Question 16.
ବାହାଘର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଗୋଟାଏ ଅମୁହାଁ ଦେଉଳ ବୋଲି କାହାକୁ ଲାଗୁଥୁଲା?
(କ) ସତୀକୁ
(ଖ) ନାଥନନାକୁ
(ଗ) ସଇତାକୁ
(ଘ) ସତୀର ବୋଉକୁ
Answer:
(କ) ସତୀକୁ

Question 17.
କଇଁଫୁଲ ତୋଳିଲାବେଳେ ଯୋର ବନ୍ଧ ଉପରେ ସତୀ କାହାକୁ ଦେଖୁଲା?
(କ) ବାପା
(ଖ) ବୋଉ
(ଗ) ନାଥନନା
(ଘ) ବଉଳ
Answer:
(ଗ) ନାଥନନା

Question 18.
ଗାଁ ଜମିଦାର ସତୀର କେଉଁଠିକି ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ବୋଲି ନାଥନନା ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଲେ?
(କ) ମଥାର ମଣିକୁ
(ଖ) ଗୋଡ଼ ଆଙ୍ଗୁଳିକୁ
(ଗ) ଓଳି ତଳକୁ
(ଘ) ଦେହର ମଳିକୁ
Answer:
(ଖ) ଗୋଡ଼ ଆଙ୍ଗୁଳିକୁ

Question 19.
ଥାଳିଆରୁ ପାନତକ ଉଠାଇ ନେଇ ନାଥନନା କେଉଁଠାକୁ ଫିଙ୍ଗିଦେଲେ?
(କ) ଦୁଆରକୁ
(ଖ) ଦାଣ୍ଡକୁ
(ଗ) ବାରିକୁ
(ଘ) ନଳାକୁ
Answer:
(କ) ଦୁଆରକୁ

Question 20.
କେଉଁଥରେ ସତୀର ସବୁଦିନେ ଶରଧା?
(କ) ଫୁଲରେ
(ଖ) ଖେଳରେ
(ଗ) ନାଚରେ
(ଘ) ରାନ୍ଧଣାରେ
Answer:
(କ) ଫୁଲରେ

Question 21.
କାହାକୁ ଟାଣ ଟାଣ କଥା କହିପକେଇଥିବାରୁ ସତୀର ମନ ଖରାପ ହେଉଥ୍ଲା?
(କ) ବାପାଙ୍କୁ
(ଖ) ନାଥନନାଙ୍କୁ
(ଗ) ବୋଉକୁ
(ଘ) ଜମିଦାରକୁ
Answer:
(ଖ) ନାଥନନାଙ୍କୁ

Question 22.
ସତୀର ବଉଳ କିଏ?
(କ) ଅନୁତାର ସ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ଜମିଦାରଙ୍କ ପୋଇଲି
(ଗ) ନାଥନନାଙ୍କ ଭଉଣୀ
(ଘ)ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଝିଅ
Answer:
(ଗ) ନାଥନନାଙ୍କ ଭଉଣୀ

Question 23.
ସତୀ ହାତରେ କ’ଣ ଧରି ଚିତା ଲେଖୁବାରେ ଲାଗିଗଲା?
(କ) ଦୀପ
(ଖ) ଡିବି
(ଗ) ଲଣ୍ଡନ
(ଘ) ମହମବତୀ
Answer:
(କ) ଦୀପ

Question 24.
ସତୀର ବଉଳର ନାଁ କ’ଣ?
(କ) ପୁଷି
(ଖ) ଶଶୀ
(ଗ) ନିଶି
(ଘ) ମୂଷି
Answer:
(ଗ) ନିଶି

Question 25.
ବାହାଘର ଦିନଠାରୁ ତା’ ଜୀବନ ଗୋଟିକ ଲାଗି ଏଆଡ଼େ କ’ଣ ଗଢ଼ା ହେଉଛି ବୋଲି ସତୀ କହିଛି?
(କ) ଗଳାହାର
(ଖ) ସୁନାଚୂଡ଼ି
(ଗ) ହୀରାମୁଦି
(ଘ) ଲୁହା ଶିକୁଳି
Answer:
(ଘ) ଲୁହା ଶିକୁଳି

Question 26.
କାହାକୁ ଇନ୍ଦ୍ର ଚନ୍ଦ୍ର ତାଙ୍କ ଜିଦ୍ରରୁ ଟଳେଇ ପାରିବେ ନାହିଁ?
(କ) ସତୀର ବାପାଙ୍କୁ
(ଖ) ନାଥନନାଙ୍କୁ
(ଗ) ଜମିଦାରଙ୍କୁ
(ଘ) ଅତୁତାକୁ
Answer:
(କ) ସତୀର ବାପାଙ୍କୁ

Question 27.
ମୁଁ ତ ଜୀବନ ଥାଉଁ ସତୀକି ସେ ବୁଢ଼ାଟା ସାଙ୍ଗେ ବାହା ଦେଇ ପାରିବି ନାହିଁ – ଏ କଥା କିଏ କହିଛି?
(କ) ସତୀର ବାପା
(ଖ) ସତୀର ବୋଉ
(ଗ) ନାଥନନା
(ଘ) ସତୀର ମାମୁ
Answer:
(ଖ) ସତୀର ବୋଉ

Question 28.
ବରଟା ବୁଢ଼ା ଆଉ ଦୋଭେଇ ବୋଲି ବାହାଘର ଭାଙ୍ଗିଦେବାକୁ କିଏ କହିଲେ?
(କ) ସତୀର ବୋଉ
(ଖ) ନାଥନନା
(ଗ) ସତୀର ବାପା
(ଘ) ସତୀର ବଉଳ
Answer:
(ଖ) ନାଥନନା

Question 29.
ବାହାଘର ସମ୍ବନ୍ଧ ଭାଙ୍ଗିବାକୁ କିଏ ରାଜି ହେଲେ ନାଇଁ?
(କ) ସତୀ
(ଖ) ନାଥନନା
(ଗ) ସତୀର ବାପା
(ଘ) ଜମିଦାର
Answer:
(ଗ) ସତୀର ବାପା

Question 30.
ନାଥନନାଙ୍କ ବୋଉକୁ ସତୀ କ’ଣ ବୋଲି ଡାକୁଥୁଲା?
(କ) ମାଉସୀ
(ଖ) ବଡ଼ମା’
(ଗ) ଅପା
(ଘ) ଆଈ
Answer:
(ଖ) ବଡ଼ମା’

Question 31.
ସତୀର ବର କିପିର ଥିଲା?
(କ) ଦରବୁଢ଼ା, ତ୍ରିପଣ୍ଡ କଳା
(ଖ) ଗୋରା, ସରୁ
(ଗ) ପତଳା, ଡେଙ୍ଗା
(ଘ) ଗେଡ଼ା, କଣା
Answer:
(କ) ଦରବୁଢ଼ା, ତ୍ରିପଣ୍ଡ କଳା

Question 32.
ନାଥନନା ଅଭିମାନ କରି କାହିଁକି ଚାଲି ଯାଇଥିଲେ?
(କ) ସତୀ ତାଙ୍କୁ ନମସ୍କାର ନ କରିବାରୁ
(ଖ) ନାଥନନାଙ୍କ ହାତକୁ ସତୀ ପାନ ନ ଦେବାରୁ
(ଗ) ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଗୀତ ନ ଗାଇବାରୁ
(ଘ) ତାଙ୍କ କଥାରେ ନାଚ ନ କରିବାରୁ
Answer:
(ଖ) ନାଥନନାଙ୍କ ହାତକୁ ସତୀ ପାନ ନ ଦେବାରୁ

Question 33.
ରଙ୍ଗଣୀ ଫୁଲଗୁଡ଼ା ସତୀ ଉପରେ ଅଜାଡ଼ି ଦେଇ କ’ଣ ହେବ ବୋଲି ବଉଳ କହିଲା?
(କ) କୁଆଁର ପୁନେଇ ପୂଜା
(ଖ) ମଧୁଶଯ୍ୟା
(ଗ) ଫୁଲହାର
(ଘ) ପିଲାଖେଳ
Answer:
(ଖ) ମଧୁଶଯ୍ୟା

Question 34.
ବରଘର ସତୀକୁ ନେବା ପାଇଁ କ’ଣ ପଠେଇଲେଣି ବୋଲି ବଉଳ କହିଲା?
(କ) ଚିଠି
(ଖ) ଦୂତ
(ଗ) କଣ୍ଟ
(ଘ) ପିଆଦା
Answer:
(ଗ) କଣ୍ଟ

Question 35.
କେଉଁ ଜିନିଷ ପରି ଏ ଝିଅଗୁଡ଼ାଙ୍କୁ ଗୋଟାଏ କାହା ବେକରେ ଛନ୍ଦିଦେଲେ ଏମା’ ମାନଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସରେ ବୋଲି ସତୀ କହିଛି?
(କ) ଜମିବାଡ଼ି
(ଖ) ଘରଦ୍ବାର
(ଗ) ଠାକୁର ବାସନ
(ଘ) ଘରର ଚଳନ୍ତ ଜିନିଷ
Answer:
(ଘ) ଘରର ଚଳନ୍ତି ଜିନିଷ

Question 36.
କେତେ ବର୍ଷରେ ନାଥର ଘାଟି ଥିଲା ବୋଲି ବଡ଼ମା’ କହିଲେ?
(କ) ବାଇଶ ବର୍ଷରେ
(ଖ) ବାର ବର୍ଷରେ
(ଗ) ବାଉନ ବର୍ଷରେ
(ଘ) ଷାଠିଏ ବର୍ଷରେ
Answer:
(କ) ବାଇଶ ବର୍ଷରେ

Question 37.
ସତୀ କେଉଁଦିନ ନାଥନନାଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇଥିଲା?
(କ) ନାଥନନାଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନରେ
(ଖ) କୁଆଁର ପୁନେଇଁରେ
(ଗ) ନିଶିର ବାହାଘରରେ
(ଘ) ନାଥନନାଙ୍କ ବାହାଘରରେ
Answer:
(କ) ନାଥନନାଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନରେ

Question 38.
ସତୀ ଦଣ୍ଡକରେ କେତେ ପିଠା ଗଢ଼ି ଥୋଇଦେଲାଣି ବୋଲି ବଡ଼ମା’ କାହାକୁ କହିଲେ?
(କ) ଅପୂର୍ବକୁ
(ଖ) ନେତବୋଉ ଖୁଡ଼ୀଙ୍କି
(ଗ) ନାଥନନାଙ୍କୁ
(ଘ) ବଉଳକୁ
Answer:
(ଖ) ନେତବୋଉ ଖୁଡ଼ୀଙ୍କି

Question 39.
ଭୟ ଆଉ ଭାବନାରେ ଦରମରା ହୋଇ ସତୀ ଦିନରାତି ଖାଲି ବିଛଣାରେ ପଡ଼ି ରହିଲା କାହିଁକି?
(କ) ତା’ର ଶାଶୂଘରକୁ ଯିବା ଆୟୋଜନ ହେବାରୁ
(ଖ) ତାକୁ ଜ୍ଵର ହେବାରୁ
(ଗ) ନାଥନନା ନ ଆସିବାରୁ
(ଘ) ତା’ ବୋଉଙ୍କର ଦେହ ଖରାପ ହେବାରୁ
Answer:
(କ) ତା’ର ଶାଶୂଘରକୁ ଯିବା ଆୟୋଜନ ହେବାରୁ

Question 40.
କାହାକୁ ବଳି ଦେବାକୁ ନେଲାବେଳେ ତା’ ଆଖୁର କରୁଣ ମିନତି କେହି ଶୁଣନ୍ତି ନାହିଁ?
(କ) ସିଂହ ଛୁଆକୁ
(ଖ) ନିରୀହ ଛେଳିଛୁଆକୁ
(ଗ) ବାଘ ଛୁଆକୁ
(ଘ) ମଇଁଷି ଛୁଆକୁ
Answer:
(ଖ) ନିରୀହ ଛେଳିଛୁଆକୁ

Question 41.
କେଉଁଦିନ ସତୀ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଅଚେତ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲା?
(କ) ତା’ ବାହାଘର ଦିନ
(ଖ) କୁଆଁର ପୁନେଇଁ ଦିନ
(ଗ) ଶାଶୂଘରକୁ ଯିବାଦିନ
(ଘ) ନାଥନନାଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନ
Answer:
(ଗ) ଶାଶୂଘରକୁ ଯିବାଦିନ

Question 42.
ସତୀର ସବାରୀ କବାଟ ଫାଙ୍କରେ କାହା ଦିହ ଦିଶୁଥିଲା?
(କ) ତା’ ବାପାଙ୍କର
(ଖ) ତା’ ବୋଉର
(ଗ) ଜମିଦାରଙ୍କର
(ଘ) ନାଥନନାଙ୍କର
Answer:
(ଘ) ନାଥନନାଙ୍କର

Question 43.
ଶାଶୂଘର ଯିବାପାଇଁ ସତୀକୁ କେତେ ସମୟ ଲାଗିଥିଲା?
(କ) ଗୋଟିଏ ରାତି
(ଖ) ଗୋଟିଏ ଦିନ
(ଗ) ଦୁଇଦିନ
(ଘ) ଗୋଟିଏ ଓଳି
Answer:
(କ) ଗୋଟିଏ ରାତି

Question 44.
ସତୀ ବରର ମୁହଁଯାକ କ’ଣ ସଇଁ ହୋଇ ଯାଇଥିଲା?
(କ) ଅବିର ରଙ୍ଗ
(ଖ) କଟାଦାଗ
(ଗ) ବସନ୍ତର ଦାଗ
(ଘ) ପୋଡ଼ାଦାଗ
Answer:
(ଗ) ବସନ୍ତର ଦାଗ

Question 45.
ସତୀ ତା’ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର କ’ଣ ଥିଲା?
(କ) ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତ୍ରୀ
(ଗ) ରକ୍ଷିତା
(ଘ) ତୃତୀୟ ସ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ଦ୍ବିତୀୟ ସ୍ତ୍ରୀ

Question 46.
ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ମୁହଁ ଦେଖିବାପରେ ସତୀ ଯେଉଁ ଲାବଣ୍ୟସିନ୍ଧୁପଖଳା ଚିର ପରିଚିତ ମୁହଁଟି ମନେ ପକାଇଲା ତାହା କାହାର?
(କ) ନାଥନନାଙ୍କର
(ଖ) ତା’ ବାପାଙ୍କର
(ଗ) ତା’ ବଉଳର
(ଘ) ତା’ ବୋଉଙ୍କର
Answer:
(କ) ନାଥନନାଙ୍କର

Question 47.
ଶାଶୁଘରେ ସତୀ ବସିଥିବା କୋଠରୀରେ କ’ଣ ମୋଟେ ନଥିଲା?
(କ) ବିଜୁଳିବତୀ
(ଖ) ଖଟ
(ଗ) ଆଲମାରି
(ଘ) ଜଳାକବାଟି
Answer:
(ଘ) ଜଳାକବାଟି

Question 48.
ସତୀର ସଉତୁଣୀର ପୁଅ ନାଁ କ’ଣ?
(କ) ହଟ
(ଖ) ବଟ
(ଗ) ନଟ
(ଘ) ଜଟ
Answer:
(ଗ) ନଟ

Question 49.
ତା’ ବାପାକୁ କିଏ ଓଷଦ କରିଛି ବୋଲି ନଟ କହିଲା?
(କ) ଧାଈମା’
(ଖ) ନୂଆମା’
(ଗ) ଜେଜେମା
(ଘ) କେହି ନୁହେଁ
Answer:
(କ) ଧାଈମା’

Question 50.
ସତୀର ଶାଶୁଘରେ ପକ୍‌କା କୂଅଟି କେଉଁଠି ଥିଲା?
(କ) ଦାଣ୍ଡପଟେ
(ଖ) ବାଡ଼ିପଟେ
(ଗ) ପିଣ୍ଡାତଳେ
(ଘ) ମଝି ଅଗଣାରେ
Answer:
(ଗ) ପିଣ୍ଡାତଳେ

Question 51.
ଶାଶୂଘରେ ସତୀର ସକାଳ ଓଳିଟା କିପରି କଟେ?
(କ) ଶଶୁର ସେବାରେ
(ଖ) ସ୍ଵାମୀ ସେବାରେ
(ଗ) ଶାଶୁଙ୍କ ସେବାରେ
(ଘ) ପୂଜା କରିବାରେ
Answer:
(ଗ) ଶାଶୁଙ୍କ ସେବାରେ

Question 52.
ସତୀଠାରୁ ଭଣ୍ଡାର ଘର ଚାବି କିଏ ମାଗିନେଲେ?
(କ) ତା’ ଶାଶୁ
(ଖ) ତା’ ସ୍ଵାମୀ
(ଗ) ନଟ
(ଘ) ସଉରଭୀ
Answer:
(ଖ) ତା’ ସ୍ଵାମୀ

Question 53.
କପିଳେଶ୍ୱରଙ୍କ ପାଖକୁ ଯିବାପାଇଁ କେତେଖଣ୍ଡ ସବାରୀ ଯୋଗାଡ଼ ହୋଇଥିଲା?
(କ) ଖଣ୍ଡ
(ଖ) ଦୁଇଖଣ୍ଡ
(ଗ) ତିନିଖଣ୍ଡ
(ଘ) ପାଞ୍ଚଖଣ୍ଡ
Answer:
(ଗ) ତିନିଖଣ୍ଡ

Question 54.
ସତୀକୁ ଦେଖୁଯିବାକୁ ବାପାସାନ୍ତେ କାହାକୁ ପଠାଇଥିଲେ?
(କ) ନିଧୂଆ
(ଖ) ପାଣୁଆ
(ଗ) ସଇତା
(ଘ) ନାଥୁଆ
Answer:
(ଗ) ସଇତା

Question 55.
ବୁଢ଼ା ଚାକର ସଇତା ସତୀକୁ କେଉଁ ନାଁରେ ସମ୍ବୋଧନ କରୁଥିଲା?
(କ) ସତୀମା’
(ଖ) ବୁଢ଼ିଆ
(ଗ) ବୁଢ଼ୀ
(ଘ) କୁନିମା’
Answer:
(ଗ) ବୁଢ଼ୀ

Question 56.
ନଟର ଜାଆଁଳା ବାଳ କେଉଁ ଠାକୁରଙ୍କ ପାଖରେ ପକାଇବାପାଇଁ ସ୍ଥିର ହୋଇଥିଲା?
(କ) ନୀଳକଣ୍ଠେଶ୍ଵର
(ଖ) ବାଲୁଙ୍କେଶ୍ଵର,
(ଗ) କପିଳେଶ୍ବର
(ଘ) ଭୁବନେଶ୍ବର
Answer:
(ଗ) କପିଳେଶ୍ୱର

Question 57.
ନାଥନନା କେତେ ଟଙ୍କା ଦେଇ ରାତିକ ପାଇଁ ଆଶ୍ରୟ ଦେବାପାଇଁ ସାହୁକୁ କହିଲେ?
(କ) ତିନୋଟି ଟଙ୍କା
(ଖ) ଟଙ୍କାଟିଏ
(ଗ) ଯୋଡ଼ିଏ ଟଙ୍କା
(ଘ) ଚାରି ଟଙ୍କା
Answer:
(ଗ) ଯୋଡ଼ିଏ ଟଙ୍କା

Question 58.
ଜମିଦାରଙ୍କ ଅସଲ ନାଁ କ’ଣ?
(କ) ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର
(ଖ) ନରହରି ମିଶ୍ର
(ଗ) ସୀତାକାନ୍ତ ମହାନ୍ତି
(ଘ) ଅନୁତ ମିଶ୍ର
Answer:
(ଖ) ନରହରି ମିଶ୍ର

Question 59.
କଟକ ଛାଡ଼ି ନାଥନନା ଓ ସତୀ କେଉଁ ଗାଡ଼ିରେ ଗାଁକୁ ଗଲେ?
(କ) ରେଳଗାଡ଼ି
(ଖ) ବଳଦଗାଡ଼ି
(ଗ) ଶୂନଗାଡ଼ି
(ଘ) ଘୋଡ଼ାଗାଡ଼ି
Answer:
(ଖ) ବଳଦଗାଡ଼ି

Question 60.
ରେଳଗାଡ଼ିରେ ଯାଇ ସତୀ ଓ ନାଥନନା କେଉଁ ସହରରେ ଓହ୍ଲାଇଲେ?
(କ) ପୁରୀ
(ଖ) କଟକ
(ଗ) କଲିକତା
(ଘ) ବାଲେଶ୍ବର
Answer:
(ଖ) କଟକ

Question 61.
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ସତୀ ସହିତ ପିଲାଦିନେ କ’ଣ ବସିଥିଲେ?
(କ) ବଉଳ
(ଖ) ସଙ୍ଗାତ
(ଗ) ଅଶୋକା
(ଘ) ମକର
Answer:
(ଗ) ଅଶୋକା

Question 62.
ନାଥନନାଙ୍କ ପୂରା ନାଁ କ’ଣ?
(କ) ଗୋପୀନାଥ ପହରାଜ
(ଖ) ଲୋକନାଥ ତ୍ରିପାଠୀ
(ଗ) ଯଦୁନାଥ ମହାପାତ୍ର
(ଘ) ପ୍ରିୟନାଥ ପାଣିଗ୍ରାହୀ
Answer:
(ଖ) ଲୋକନାଥ ତ୍ରିପାଠୀ

Question 63.
କଟକରେ ସତୀ ପାଖରେ ଥିବା ଚାକରାଣୀର ନାଁ କ’ଣ?
(କ) ପୂରବୀ
(ଖ) ମାଧବୀ
(ଗ) ସାଧବୀ
(ଘ) କରବୀ
Answer:
(ଗ) ସାଧବୀ

Question 64.
ସତୀର ବାପା ବୋଉ ଚାଲିଗଲା ପରେ ବୁଢ଼ା ଚାକର ସଇତା କାହା ଘରେ କାମ କରୁଥିଲା?
(କ) ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର
(ଖ) ଅଦ୍ଭୁତ ମହାନ୍ତି
(ଗ) ଲୋକନାଥ ତ୍ରିପାଠୀ
(ଘ) ସଦାଶିବ ଦାସ
Answer:
(ଖ) ଅଦ୍ଭୁତ ମହାନ୍ତି

Question 65.
ମୁହଁ ପୋଡ଼ା ବାମୁଣଗୁଡ଼ାକ କେଉଁଠାରେ ନିଶାପ କରୁଛନ୍ତି ବୋଲି ସଇତା କହିଲା?
(କ) ଗାଁ ଚଉପାଢ଼ୀରେ
(ଖ) ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀରେ
(ଗ) ଝୁଲଣ ମଣ୍ଡପରେ
(ଘ) ଗାଁ ଦାଣ୍ଡରେ
Answer:
(ଖ) ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀରେ

Question 66.
ସତୀ ଜୀବନରେ କାହାକୁ ତା’ ନିଜର ବୋଲି ଅନୁଭବ କରିଥିଲା?
(କ) ବଉଳ ନିଶିକୁ
(ଖ) ବୁଢ଼ାଚାକର ସତିଆକୁ
(ଗ) ନାଥନନାଙ୍କୁ
(ଘ) ସ୍ଵାମୀ ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କୁ
Answer:
(ଗ) ନାଥନନାଙ୍କୁ

Question 67.
ନାଥନନା ଘରେ ବସି କାମ ଚଳିଲା ଭଳି କ’ଣ ଗୋଟାଏ ସଜାଡୁଥିଲେ?
(କ) ବାଟୁଳିଖଡ଼ା
(ଖ) ବନ୍ସୀଖଡ଼ା
(ଗ) ଖେପାଜାଲ
(ଘ) ଫାଶିଜାଲ
Answer:
(ଖ) ବନ୍ସୀଖଡ଼ା

Question 68.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ଲେଖକ କିଏ?
(କ) କାହ୍ନୁ ଚରଣ ମହାନ୍ତି
(ଖ) ଶାନ୍ତନୁ କୁମାର ଆଚାର୍ଯ୍ୟ
(ଗ) ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି
(ଘ) ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
Answer:
(ଘ) ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ

Question 69.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ନାୟକ କିଏ?
(କ) ଦାସନନା
(ଖ) ନାଥନନା
(ଗ) ପଞ୍ଚୁନନା
(ଘ) ବୁଢ଼ାନନା
Answer:
(ଖ) ନାଥନନା

Question 70.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ନାୟିକାର ନାମ କ’ଣ?
(କ) ସତୀ
(ଖ) ନେତୀ
(ଗ) ପ୍ରୀତି
(ଘ) ଗୀତି
Answer:
(କ) ସତୀ

Question 71.
ସତୀର ଶାଶୂଘର ଗାଁ ନାଁ କ’ଣ?
(କ) ଗୋବିନ୍ଦପୁର
(ଖ) ମଦନପୁର
(ଗ) ମୁକୁନ୍ଦପୁର
(ଘ) ବନମାଳିପୁର
Answer:
(ଗ) ମୁକୁନ୍ଦପୁର

Question 72.
ସତୀଠାରୁ ତା’ର ବଉଳ ନିଶିର ବୟସ କେତେ ବର୍ଷ ସାନ ହେବ?
(କ) ଚାରିବର୍ଷ
(ଖ) ବର୍ଷେ
(ଗ) ଦୁଇବର୍ଷ
(ଘ) ତିନିବର୍ଷ
Answer:
(କ) ଚାରିବର୍ଷ

Question 73.
ବୟସରେ ସ୍ଵାମୀ କାହା ସାଙ୍ଗର ହେବେ ବୋଲି ସତୀ ଅନୁମାନ କରିଛି?
(କ) ନାଥନନାଙ୍କ ସାଙ୍ଗର
(ଖ) ବାପାଙ୍କ ସାଙ୍ଗର
(ଗ) ସତିଆ ସାଙ୍ଗର
(ଘ) ଅନୁତା ସାଙ୍ଗର
Answer:
(ଖ) ବାପାଙ୍କ ସାଙ୍ଗର

Question 74.
ସତୀକୁ ଖୋଜୁ ଖୋଜୁ ଅନ୍ଧାରରେ ତା’ର ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ କେଉଁଠାରେ ଖୁବ୍ ଜୋର୍‌ରେ ବାଡ଼େଇ ହୋଇଗଲା?
(କ) କାନ୍ଥରେ
(ଖ) କବାଟରେ
(ଗ) ଖଟ ଦିହରେ
(ଘ) ଦୁଆରବନ୍ଧରେ
Answer:
(ଗ) ଖଟ ଦିହରେ

Question 75.
ନଟ ସତୀକୁ କ’ଣ ବୋଲି କହି ଡାକୁଥୁଲା?
(କ) ମାଉସୀ
(ଖ) ନୂଆମା’
(ଗ) ବୋଉ
(ଘ) ଅପା
Answer:
(ଖ) ନୂଆମା’

Question 76.
ସତୀର ଶାଶୁଘରେ ଥିବା ଧାଈମା’ର ନାଁ କ’ଣ?
(କ) ବନଲତା
(ଖ) ତଅପୋଇ
(ଗ) ସଉରଭୀ
(ଘ) ଆଶାଲତା
Answer:
(ଗ) ସଉରଭୀ

Question 77.
ସତୀର ଶାଶୁଙ୍କୁ କେଉଁ କାମରେ ଦଣ୍ଡେ ଫୁରୁସତ୍ ନଥାଏ?
(କ) ଘର କାମରେ
(ଖ) ଠାକୁରପୂଜାରେ
(ଗ) ରନ୍ଧାବଢ଼ାରେ
(ଘ) ଅତିଥ୍ ଚର୍ଚ୍ଚାରେ
Answer:
(ଖ) ଠାକୁରପୂଜାରେ

Question 78.
କେଉଁ ଘୋଡ଼ା ଉପରେ ଚଢ଼ି ନଟ ଖେଳୁଥିଲା?
(କ) ମାଟିଘୋଡ଼ା
(ଖ) କାଠଘୋଡ଼ା
(ଗ) ବେତଘୋଡ଼ା
(ଘ) ଲୁହାଘୋଡ଼ା
Answer:
(କ) ମାଟିଘୋଡ଼ା

Question 79.
ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ତାକୁ କେଉଁଘର ଚାବି ମାଗିଲେ?
(କ) ଶୋଇବାଘର
(ଖ) ଭଣ୍ଡାରଘର
(ଗ) ଖମାରଘର
(ଘ) ଠାକୁରଘର
Answer:
(ଖ) ଭଣ୍ଡାରଘର

Question 80.
ସତୀକୁ ଭଣ୍ଡାରଘର ଚାବି କିଏ ଦେଇଥିଲେ?
(କ) ସ୍ଵାମୀ
(ଖ) ଶାଶୁ
(ଗ) ସଉରଭୀ
(ଘ) ଚମ୍ପାମା’
Answer:
(ଖ) ଶାଶୁ

Question 81.
କେତେ ଦିନରେ ଶାଶୂ ପୁରୀରୁ ଫେରିଆସିବେ ବୋଲି ସତୀକୁ କହିଲେ?
(କ) ମାସ ଦୁଇଟାରେ
(ଖ) ମାସ ଛଅଟାରେ
(ଗ) ମାସ ଚାରିଟାରେ
(ଘ) ମାସ ଗୋଟାକରେ
Answer:
(ଘ) ମାସ ଗୋଟାକରେ

Question 82.
ସେଦିନ ରାତିରେ ସାହୁ ନାଥନନା ଓ ସତୀଙ୍କୁ କ’ଣ ଜଳଖୁଆ ଖାଇବାକୁ ଦେଇଥୁଲା?
(କ) ଛେନାଗଜା
(ଖ) ରସଗୋଲା
(ଗ) କ୍ଷୀରଗଜା
(ଘ) ମାଲପୁଆ
Answer:
(ଖ) ରସଗୋଲା

Question 83.
ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ସତୀକୁ କେଉଁଠାକୁ ନେଇଯିବାପାଇଁ ନାଥନନାଙ୍କୁ କହିଲେ?
(କ) ସତୀର ବାପଘରକୁ
(ଖ) ସହରର ବେଶ୍ୟାପଡ଼ାକୁ
(ଗ) ଅନାଥାଶ୍ରମକୁ
(ଘ) ମହିଳା ନିକେତନକୁ
Answer:
(ଖ) ସହରର ବେଶ୍ୟାପଡ଼ାକୁ

Question 84.
ସତୀର ଭାବନାରେ କେଉଁ ଜାତିଟା ସବୁଠୁଁ ନିଉଛଣା, ସବୁଠୁଁ ହତଭାଗ୍ୟ?
(କ) ପୁରୁଷ ଜାତିଟା
(ଖ) ମଣିଷ ଜାତିଟା
(ଗ) ନଡ଼ିଆ ତେଲ
(ଘ) ଜଡ଼ାତେଲ
Answer:
(ଗ) ସ୍ତ୍ରୀ ଜାତିଟା

Question 85.
ନାଥନନାଙ୍କ ହାତକୁ ଗରମ ପାଣିରେ ଧୋଇଦେଇ ସତୀ କେଉଁ ତେଲ ପଟିବାନ୍ଧି ଦେଲା?
(କ) ସୋରିଷ ତେଲ
(ଖ) ରାଶିତେଲ
(ଗ) ସ୍ତ୍ରୀ ଜାତିଟା
(ଘ) ଭିକାରୀ ଜାତିଟା
Answer:
(ଗ) ନଡ଼ିଆ ତେଲ

Question 86.
ନାଥନନା ପିଣ୍ଡାରେ ବସି ତାଙ୍କ ପଢ଼ିବା ଦିନର କ’ଣ ସବୁ ସଜାଡ଼ି ରଖୁଥିଲେ?
(କ) ପୁରୁଣା ଖାତା
(ଖ) ପୁରୁଣା ବହି
(ଗ) ପୁରୁଣା ଚିଠି
(ଘ) ପୁରୁଣା ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍
Answer:
(କ) ପୁରୁଣା ଖାତା

Question 87.
ଅଚୁତି କେଉଁ ପଦବୀରେ ଥିଲେ?
(କ) ଗାଁ ପଞ୍ଚାୟତର ସରପଞ୍ଚ
(ଖ) ଗ୍ରାମସଭାର ମୁଖ୍
(ଗ) ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀର ମାଷ୍ଟର
(ଘ) ଗାଁ ଡାକଘରର ପୋଷ୍ଟମାଷ୍ଟର
Answer:
(ଗ) ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀର ମାଷ୍ଟର

Question 88.
ସଇତା ଲୁଗା କାନି ଭିତରୁ କ’ଣ କାଢ଼ି ସତୀକୁ ଦେଲା?
(କ) ଗୋଟିଏ ନୋଟ୍ ବିଡ଼ା
(ଖ) ଖଣ୍ଡେ ଧଳା କାଗଜ
(ଗ) ହଳେ ପେଣ୍ଡୁଫୁଲ
(ଘ) ପଟେ ସୁନା ଶଙ୍ଖା
Answer:
(ଖ) ଖଣ୍ଡେ ଧଳା କାଗଜ

Question 89.
ତା’ ନାଁରେ କିଏ ଏତଲା ଦେବାକୁ ଯାଉଛନ୍ତି ବୋଲି ଅଚୁତା ଶୁଣିଲା?
(କ) ନାଥନନା
(ଖ) ସତୀ
(ଗ) ସଇତା
(ଘ) ପ୍ରଭାକର
Answer:
(କ) ନାଥନନା

Question 90.
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର କ’ଣ ଛୁଇଁ ଶପଥ କରିଗଲେ?
(କ) ଭାଗବତ ପୋଥ୍
(ଖ) ମହାପ୍ରସାଦ
(ଗ) ପଇତା
(ଘ) ତୁଳସୀଚଉରା
Answer:
(ଗ) ପଇତା

Question 91.
ସତୀ ସାହିର କାହା ଘରକୁ ଯିବାପାଇଁ ଚାହୁଁଥିଲା?
(କ) ଅଚୁତି ମହାନ୍ତିଙ୍କ ଘରକୁ
(ଖ) ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରକୁ
(ଗ) ସଇତା ଘରକୁ
(ଘ) ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ କାନଗୋଇ ଘରକୁ
Answer:
(ଖ) ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରକୁ

Question 92.
ସତୀକୁ ଘରୁ ବାହାର କରିଦେଇ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସମାଜ ପାଖରେ କ୍ଷମା ମାଗି କ’ଣ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର ନାଥନନାଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ?
(କ) ଆଶୀର୍ବାଦ ନେବା
(ଖ) ଜାତି ହେବା
(ଗ) ପ୍ରଣିପାତ ହେବା
(ଘ) ପଞ୍ଚଗବ୍ୟ କରିବା
Answer:
(ଘ) ପଞ୍ଚଗବ୍ୟ କରିବା

Question 93.
ବ୍ରାହ୍ମଣ ସମାଜ ପାଖରେ କ୍ଷମା ମାଗିନେଇ ଟିକିଏ ପଞ୍ଚଗବ୍ୟ କରିଦେଲେ ଅଡ଼ୁଆ ଛିଡ଼ିଯିବ ବୋଲି ନାଥନନାଙ୍କୁ କିଏ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ?
(କ) ଅଚୁତି ମହାନ୍ତି
(ଖ) ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ କାନଗୋଇ
(ଗ) ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର
(ଘ) ଅଗାଧୁ ମହାପାତ୍ରେ
Answer:
(ଗ) ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର

Question 94.
କାହାର ଖୁସି ଉପରେ ନ୍ୟାୟର ବାଟ ଗଢ଼ା ହୁଏ?
(କ) ସରପଞ୍ଚର
(ଖ) ଗଉଁତିଆର
(ଗ) ଜମିଦାରର
(ଘ) ମାଲିକର
Answer:
(ଗ) ଜମିଦାରର

Question 95.
ଧାଈମା’ର ନାମ କ’ଣ?
(କ) ମାଳତି
(ଖ) ସୌରଭୀ
(ଗ) ସବିତା
(ଘ) ଗୁରୁବାରି
Answer:
(ଖ) ସୌରଭୀ

Question 96.
ନଟ କିଏ?
(କ) ଜମିଦାରଙ୍କ ପୁଅ
(ଖ) ସତୀର ପୁଅ
(ଗ) ସଇତାର ପୁଅ
(ଘ) ସୌରଭୀର ପୁଅ
Answer:
(କ) ଜମିଦାରଙ୍କ ପୁଅ

Question 97.
ନାଥନନା କଟକରେ କ’ଣ ଖୋଜୁଥିଲେ?
(କ) ଚାକିରି
(ଖ) ଘରଭଡ଼ା
(ଗ) ଘରଡ଼ିହ
(ଘ) ମୋଟରଗାଗଡ଼ି
Answer:
(କ) ଚାକିରି

Question 98.
ସତୀର ବାପା ବୋଉ କିପରି ମଲେ?
(କ) ହଇଜାରେ
(ଖ) ବସନ୍ତରେ
(ଗ) ଦୁର୍ଘଟଣାରେ
(ଘ) ଚିନ୍ତାଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇ
Answer:
(କ) ହଇଜାରେ

Question 99.
ନାଥନନାଙ୍କର ହାତ କେମିତି ପୋଡ଼ିଗଲା?
(କ) ଚୂଲି ନିଆଁରେ
(ଖ) ମହମବତୀ ନିଆଁରେ
(ଗ) ତତଲା ପେଜ ପଡ଼ି
(ଘ) ଘର ପୋଡ଼ିରେ
Answer:
(କ) ଚୂଲି ନିଆଁରେ

Question 100.
କେତେବର୍ଷ ଲାଗି ଲାଗି ମଧ୍ୟ ଅନୁତା ଅପର ପ୍ରାଇମେରୀ ପାଶ୍ କରି ପାରିନଥିଲା?
(କ) ୩ ବର୍ଷ
(ଖ) ୪ ବର୍ଷ
(ଗ) ୮ ବର୍ଷ
(ଘ) ୫ ବର୍ଷ
Answer:
(ଘ) ୫ ବର୍ଷ

Question 101.
କାହା ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଅଦ୍ଭୁତ ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀରେ ଚାକିରି ପାଇ ପାରିଥିଲା?
(କ) ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର
(ଖ) ଲୋକନାଥ ତ୍ରିପାଠୀ
(ଗ) ଜମିଦାର
(ଘ) ବିଷ୍ଣୁଦାସ
Answer:
(ଖ) ଲୋକନାଥ ତ୍ରିପାଠୀ

Question 102.
ମୋର ତୋ’ ଉପରେ ଷୋଳପଣ ଅଧିକାର – ଏକଥା କିଏ କାହାକୁ କହିଛି?
(କ) ଜମିଦାର ସତୀକୁ
(ଖ) ସତୀର ବାପା ସତୀକୁ
(ଗ) ନାଥନନା ସତୀକୁ
(ଘ) ସୌରଭୀ ନଟକୁ
Answer:
(କ) ଜମିଦାର ସତୀକୁ

Question 103.
ଇହ ପରକାଳରେ ସ୍ଵାମୀଛଡ଼ା ସ୍ତ୍ରୀର ଅନ୍ୟଗତି ନାହିଁ ବୋଲି କେଉଁଠି ଅଛି?
(କ) ଇତିହାସରେ
(ଖ) ଗଣିତରେ
(ଗ) ଶାସ୍ତ୍ରରେ
(ଘ) ବିଜ୍ଞାନରେ
Answer:
(ଗ) ଶାସ୍ତ୍ରରେ

Question 104.
ଡଙ୍ଗା ଭିତରୁ ନଟ ପାଟିକରି କାହାକୁ ଡାକିଲା?
(କ) ନୂଆମା’କୁ
(ଖ) ସୌରଭୀକୁ
(ଗ) ବାପାକୁ
(ଘ) ଧାଈମା’କୁ
Answer:
(କ) ନୂଆମା’କୁ

(ଖ) ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ।

Question 1.
ଜନ୍ମ ହେଲାବେଳେ ବାପା ଶରଧାରେ ସତୀର ନାଁ କ’ଣ ଦେଇଥିଲେ?
Answer:
ଜନ୍ମ ହେଲାବେଳେ ବାପା ଶରଧାରେ ସତୀର ନାଁ ସତ୍ୟଭାମା ଦେଇଥିଲେ ।

Question 2.
ବାପା ଦାଣ୍ଡଘରେ ବସି କ’ଣ ଲେଖୁଥିଲେ?
Answer:
ବାପା ଦାଣ୍ଡଘରେ ବସି ପୋଥ୍ ଲେଖୁଥିଲେ ।

Question 3.
ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ କାନଗୋଇର ଝିଅ ନାଁ କ’ଣ?
Answer:
ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ କାନଗୋଇର ଝିଅ ନାଁ ହୀରା ।

Question 4.
ସେଦିନ ହଠାତ୍ ବନ୍ଧ ଉପରେ ସତୀ କାହାର ପାଟି ଶୁଣି ଚମକି ପଡ଼ିଲା?
Answer:
ସେଦିନ ହଠାତ୍ ବନ୍ଧ ଉପରେ ସତୀ ନାଥନନାର ପାଟି ଶୁଣି ଚମକି ପଡ଼ିଲା ।

Question 5.
ଶୈଶବରେ ସତୀ କେଉଁ ସ୍ୱଭାବର ଥିଲା?
Answer:
ଶୈଶବରେ ସତୀ ଟିକେ ଚଞ୍ଚଳ ଓ ଚପଳ ତଥା ଦୁଷ୍ଟ ସ୍ଵଭାବର ଥିଲା ।

Question 6.
ନାଥନନା କେଉଁ ଛୁଟିରେ ଘରକୁ ଆସିଥିଲେ?
Answer:
ନାଥନନା ଦଶହରା ଛୁଟିରେ ଘରକୁ ଆସିଥିଲେ ।

Question 7.
ବରଘରର ସମ୍ପରି କଥା ଶୁଣି ସତୀ କ’ଣ ଅନୁଭବ କଲା?
Answer:
ବରଘରର ସଂପରି କଥା ଶୁଣି ସତୀ ମନେ ମନେ ଖୁସି ହୋଇଯାଇଛି ତା’ର ଛାତି କୁଣ୍ଢେମୋଟ ହୋଇଯାଇଛି ।

Question 8.
ସତୀର ବର ଦେଖୁବାକୁ କିପରି ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା ହୋଇଛି?
Answer:
ସତୀର ବର ଦେଖୁବାକୁ ଦରବୁଢ଼ା, ମୋଟା, କଳା ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା ହୋଇଛି ।

Question 9.
ସତୀର ବର ଶରୀରରେ କେଉଁ ଅଳଙ୍କାର ପରିଧାନ କରିଥିଲେ?
Answer:
ସତୀର ବର ଶରୀରରେ ସୁନାହାର ଓ ଖଡୁ ଅଳଙ୍କାର ପରିଧାନ କରିଥିଲେ ।

Question 10.
ସତୀକୁ ପୁଆଣି କରି ବାପା କେଉଁ ମାସରେ ପଠେଇବେ ବୋଲି କହୁଥିଲେ?
Answer:
ସତୀକୁ ପୁଆଣି କରି ବାପା ମାଘମାସରେ ପଠେଇବେ ବୋଲି କହୁଥିଲେ ।

Question 11.
ସତୀଠାରୁ ତା’ର ବଉଳ ବୟସରେ କେତେ ବର୍ଷ ସାନ ହେବ?
Answer:
ସତୀଠାରୁ ତା’ ବଉଳ ବୟସରେ ୪ ବର୍ଷ ସାନ ହେବ ।

Question 12.
ଦିହଯାକ ଅଷ୍ଟଅଳଙ୍କାର ମଣ୍ଡି ହୋଇଥିବାର ସତୀ କାହାକୁ ଦେଖୁଲା?
Answer:
ଦିହଯାକ ଅଷ୍ଟଅଳଙ୍କାର ମଣ୍ଡି ହୋଇଥିବାର ସତୀ ତା’ ଶାଶୁମା’କୁ ଦେଖୁଲା ।

Question 13.
ସତୀର ଶାଶୂଘରେ ଥିବା ଧାଈମା’ର ନାଁ କ’ଣ?
Answer:
ସତୀର ଶାଶୂଘରେ ଥ‌ିବା ଧାଈମା’ର ନାଁ ସୌରଭୀ ।

Question 14.
ଧାଈମା’ କି କାମ କରେ ବୋଲି ନଟ କହିଲା?
Answer:
ଧାଈମା’ ନଟକୁ ଦୁଧ ପେଇଦିଏ, ଦାଣ୍ଡକୁ ବୁଲେଇନେବା କାମ କରେ ବୋଲି ନଟ କହିଛି ।

Question 15.
ସତୀକୁ ଭଣ୍ଡାର ଘର ଚାବି କିଏ ଦେଲେ?
Answer:
ସତୀକୁ ଭଣ୍ଡାର ଘର ଚାବି ସତୀର ଶାଶୁମା’ ଦେଲେ ।

Question 16.
ଗୋଟାଏ ଭଙ୍ଗା ମାଟି ଘୋଡ଼ା ଉପରେ ଚଢ଼ି କିଏ ଖେଳୁଥିଲା?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଭଙ୍ଗା ମାଟି ଘୋଡ଼ା ଉପରେ ଚଢ଼ି ନଟ ଖେଳୁଥିଲା ।

Question 17.
ଭଲ ଘୋଡ଼ାଟିଏ କିଣି ଦେବାପାଇଁ ନଟ କାହାକୁ କହିଲା?
Answer:
ଭଲ ଘୋଡ଼ାଟିଏ କିଣି ଦେବାପାଇଁ ନଟ ନୂଆମା’ ତଥା ସତୀକୁ କହିଲା ।

Question 18.
ସତୀକୁ ଦେଖୁଯିବାପାଇଁ ବାପା ସାନ୍ତେ କାହାକୁ ପଠାଇଥିଲେ?
Answer:
ସତୀକୁ ଦେଖୁଯିବାପାଇଁ ବାପା ସାନ୍ତେ ଘରର ଚାକର ସଇତାକୁ ପଠାଇଥିଲେ ।

Question 19.
ସତୀ ବାପଘରର ବୁଢ଼ା ଚାକର ନାଁ କ’ଣ?
Answer:
ସତୀ ବାପଘରର ବୁଢ଼ା ଚାକର ନାଁ ସଇତା ।

Question 20.
କେଉଁ ଠାକୁରଙ୍କ ପାଖରେ ନଟର ବାଳ ପଡ଼ିବାର ସ୍ଥିର ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
କପିଳେଶ୍ଵର ମହାଦେବ ଠାକୁରଙ୍କ ପାଖରେ ନଟର ବାଳ ପଡ଼ିବାର ସ୍ଥିର ହୋଇଥିଲା ।

Question 21.
ନଟର ବାଳ ପକାଇ ଯିବାପାଇଁ କେତେଖଣ୍ଡ ସବାରୀ ଯୋଗାଡ଼ ହୋଇଥିଲା?
Answer:
ନଟର ବାଳ ପକାଇ ଯିବାପାଇଁ ତିନି ଖଣ୍ଡ ସବାରୀ ଯୋଗାଡ଼ ହୋଇଥିଲା ।

Question 22.
ସତୀର ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ନାଁ କ’ଣ?
Answer:
ସତୀର ବର ତଥା ସ୍ଵାମୀର ନାଁ ନରହରି ମିଶ୍ର ।

Question 23.
ନାଥନନା ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା ବୋଲି କାହାକୁ କହିଲେ?
Answer:
ନାଥନନା ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣା ବୋଲି ସତୀକୁ କହିଲେ ।

Question 24.
ହୋଟେଲରେ ଖାଇବାପାଇଁ ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କୁ ବାରଣ କରୁଥିଲା କାହିଁକି?
Answer:
ହୋଟେଲରେ ଖାଇବାପାଇଁ ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କୁ ବାରଣ କରିବାର କାରଣ କଟକରେ ବସନ୍ତ ବ୍ୟାପିଛି । ତେଣୁ ସେ ନାଥନନାଙ୍କୁ କଟକର ହୋଟେଲରେ ନଖାଇବାକୁ କହିଛି ।

Question 25.
ଶେଷରେ ନାଥନନା ସତୀକୁ ନେଇ ଗାଁକୁ ଯିବାକୁ ସ୍ଥିର କଲେ କାହିଁକି?
Answer:
ନାଥନନାଙ୍କ ପାଖରେ ସଞ୍ଚିତ ଥିବା ସମସ୍ତ ଅର୍ଥରାଶି ଶେଷ ହୋଇଯିବାରୁ ନାଥନନା ସତୀକୁ ନେଇ ଗାଁକୁ ଯିବାକୁ ସ୍ଥିର କଲେ ।

Question 26.
ବଡ଼ମା’ କେଉଁ ମାସରୁ ପୁରୀ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ?
Answer:
ବଡ଼ମା’ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରୁ ପୁରୀ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ ।

Question 27.
ନାଥନନା ପିଣ୍ଡାରେ ବସି ତାଙ୍କ ପଢ଼ିବା ଦିନର କ’ଣ ସବୁ ସଜାଡ଼ି ରଖୁଥିଲେ?
Answer:
ନାଥନନା ପିଣ୍ଡାରେ ବସି ତାଙ୍କ ପଢ଼ିବା ଦିନର ବହିସବୁ ସଜାଡ଼ି ରଖୁଥିଲେ ।

Question 28.
ସଇତା କେଉଁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସତୀକୁ ଦେଖା କରିବାପାଇଁ ନାଥନନାଙ୍କ ଘରକୁ ଆସିଥିଲା?
Answer:
ସଇତା ଅଚୁତି ମହାନ୍ତିର ଚିଠି ଦେବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସତୀକୁ ଦେଖା କରିବାପାଇଁ ନାଥନନାଙ୍କ ଘରକୁ ଆସିଥିଲା ।

Question 29.
ସଇତା ଲୁଗା କାନି ଭିତରୁ କ’ଣ କାଢ଼ି ସତୀକୁ ଦେଲା?
Answer:
ସଇତା ଲୁଗା କାନି ଭିତରୁ ଖଣ୍ଡେ ଧଳା କାଗଜ କାଢ଼ି ସତୀକୁ ଦେଲା ।

Question 30.
ସାରା ଗାଁରେ କେଉଁ ଦୁଇଜଣ ସତୀର ନିଜର ହୋଇଥିଲେ?
Answer:
ସାରା ଗାଁରେ ସଇତା ଓ ନାଥନନା ଏଇ ଦୁଇଜଣ ସତୀର ନିଜର ହୋଇଥିଲେ ।

Question 31.
ଜମିଦାର ଖୁସି ଉପରେ ନ୍ୟାୟର ବାଟ ଗଢ଼ାହୁଏ ବୋଲି କିଏ ମନେକଲା?
Answer:
ଜମିଦାର ଖୁସି ଉପରେ ନ୍ୟାୟର ବାଟ ଗଢ଼ାହୁଏ ବୋଲି ସତୀ ମନେକଲା ।

Question 32.
ଛୋଟପିଲାଟି ପରି କୋଳକରି କିଏ ନେଇ ସତୀକୁ ବିଛଣାରେ ଶୁଆଇଦେଲେ?
Answer:
ଛୋଟପିଲାଟି ପରି କୋଳକରି ନାଥନନା ନେଇ ସତୀକୁ ବିଛଣାରେ ଶୁଆଇଦେଲେ ।

Question 33.
ସତୀକୁ ଘରୁ ବାହାର କରିଦେବାପାଇଁ ନାଥନନାଙ୍କୁ କିଏ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ?
Answer:
ସତୀକୁ ଘରୁ ବାହାର କରିଦେବାପାଇଁ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି ଓ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ ।

Question 34.
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର କ’ଣ ଛୁଇଁ ଶପଥ କରିଗଲେ?
Answer:
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର ପଇତା ଛୁଇଁ ଶପଥ କରିଗଲେ ।

Question 35.
ସାଙ୍ଗରେ କାହାକୁ ନେଇ ସାଇଆଡ଼େ ଯିବ ବୋଲି ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କଲା?
Answer:
ସାଙ୍ଗରେ ସଇତାକୁ ନେଇ ସାଇଆଡ଼େ ଯିବ ବୋଲି ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କଲା ।

Question 36.
ସତୀ ସାହିର କାହା ଘରକୁ ଯିବାପାଇଁ ଚାହୁଁଥିଲା?
Answer:
ସତୀ ସାହିର ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ଘରକୁ ଯିବାପାଇଁ ଚାହୁଁଥିଲା ।

Question 37.
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ପିଲାଦିନେ ସତୀ ସହିତ କ’ଣ ବସିଥିଲେ?
Answer:
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ପିଲାଦିନେ ସତୀ ସହ ଅଶୋକା ବସିଥିଲେ ।

(ଗ) ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ପାଇଁ – ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ – ୧ ନମ୍ବର ।

Question 1.
ଦାଣ୍ଡ ପାହାଚ ଉପରେ ଗୋଡ଼ ଦେଲାବେଳେ ପଛରୁ ସତୀକୁ କିଏ ଡାକିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଦାଣ୍ଡ ପାହାଚ ଉପରେ ଗୋଡ଼ ଦେଲାବେଳେ ପଛରୁ ସତୀକୁ ତା’ର ବାପା ଡାକିଲେ ।

Question 2.
ବାହାହେବା କଥାଟା ସତୀକୁ କେମିତି ଲାଗେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ବାହାହେବା କଥାଟା ସତୀକୁ ଭାରି ଅପୂର୍ବ ଲାଗିଲା । ଯେମିତି ଗୋଟିଏ ଅମୁହାଁ ଦେଉଳ ଆଖୁ ଉଢ଼ାଳରେ ସତେ କି କେତେ ଅପୂର୍ବ ଦରବ ଠୁଳ ହୋଇଛି ତା’ ଭିତରେ ।

Question 3.
ଛଅମାସ ହେଲା ନାଥନନା କୁଆଡ଼େ ଓ କାହିଁକି ଯାଇଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଛଅ ମାସ ହେବ ନାଥନନା କଟକ ପାଠ ପଢ଼ିବାପାଇଁ ଯାଇଥିଲେ ।

Question 4.
ସତୀର ବିବାହ ପ୍ରସ୍ତାବ ଭାଙ୍ଗି ଦେବାପାଇଁ ନାଥନନା କାହିଁକି କହୁଥିଲେ ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବିବାହ ପ୍ରସ୍ତାବ ଭାଙ୍ଗିଦେବା ପାଇଁ ନାଥନନା କହିବାର କାରଣ ଥିଲା ସତୀର ଯାହା ସାଙ୍ଗରେ ବାହାଘର ଲାଗିଥିଲ! ସେ ଦରବୁଢ଼ା, ମୋଟା ଓ ତ୍ରିପଣ୍ଡକଳା । ତେଣୁ ନାଥନନା ଏଥିରେ ଅରାଜି ହୋଇ ବାହାଘର ଭାଙ୍ଗିଦେବାକୁ କହିଛନ୍ତି ।

Question 5.
ଯମ ଘରକୁ ଯାଉଚି ବୋଲି ସତୀ କାହାକୁ କହିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଯମଘରକୁ ଯାଉଛି ବୋଲି ସତୀ ତା’ର ସ୍ୱାମୀକୁ କହିଲା ।

Question 6.
ପହିଲି ଦେଖାରେ ଶାଶୂ ସତୀକୁ ତୁନି ତୁନି କ’ଣ କହିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ପହିଲି ଦେଖାରେ ଶାଶୂ ସତୀକୁ ତୁନି ତୁନି କହିଲେ, ‘ଦେଖୁଛୁ ତ କେମିତି ଏକୁଟିଆ ଘର, ଏତେ ଲାଜକଲେ ଚଳିବ କୋଉଠୁ, ଝିଅ?’

Question 7.
ନଟର ବାଳ ପଡ଼ିବାର ଦୁଇଦିନ ଆଗରୁ ମା’ ପୁରୀ ବାହାରିଗଲେ କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନଟର ବାଳ ପଡ଼ିବାର ଦୁଇଦିନ ଆଗରୁ ମା’ ପୁରୀ ବାହାରିଗଲେ । କାରଣ ସତୀର ଶାଶୂ ଚାହୁଁନଥିଲେ ଯେ ସୌରଭୀ ଦାସୀ ସେମାନଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଉ ।

Question 8.
ରେଳଗାଡ଼ି ଦେଖୁ ସତୀର କ’ଣ ମନେହେଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ରେଳଗାଡ଼ି ଦେଖୁ ସତୀର ମନେହେଲା ସତେ ଯେମିତି କୋଉ କାହାଣୀମାଳାର ଅସୁରରାଜା ହଜିଥ‌ିବା ରଜା ଝିଅକୁ ଖୋଜିବାକୁ ଧାଇଁଛି ।

Question 9.
ନାଥନନାଙ୍କ ହାତରେ ଫୋଟକା ହେଲା କିପରି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ଦେହ ଖରାପ ହେବାରୁ ନାଥନନା ନିଜେ ରୋଷେଇ କାମ କରିଛନ୍ତି । ଫଳରେ ଭାତ ଗାଳିବା ସମୟରେ ପେଜ ପଡ଼ି ହାତରେ ଫୋଟକା ହୋଇଯାଇଛି ।

Question 10.
କଟକ ବସାଘରେ ସତୀକୁ ଛାଡ଼ିଦେଇ ନାଥନନା ବଜାରକୁ ଗଲେ କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
କଟକ ବସାଘରେ ସତୀକୁ ଛାଡ଼ିଦେଇ ନାଥନନା ରୋଷେଇ ସରଞ୍ଜାମ କିଣିବା ପାଇଁ ବଜାରକୁ ଗଲେ ।

Question 11.
ସତୀ ଓ ନାଥନନା କଟକ ବୁଲି ଆସିଛନ୍ତି ଶୁଣି ପଡ଼ୋଶୀ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକ କାବା ହେଲା କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଓ ନାଥନନା କଟକ ବୁଲି ଆସିଛନ୍ତି ଏବଂ କିଛି କାମ ନଥାଇ କିଛି ଦିନ ଏଠାରେ ରହିବେ । ଏହାର ଅର୍ଥ ସେମାନେ ଖୁବ୍ ବିତ୍ତଶାଳୀ ତଥା ବଡ଼ ଜମିଦାର ବୋଲି ଧରିନେଇ ପଡ଼ିଶା ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକଟି କାବା ହୋଇଛି ।

Question 12.
ସତୀ ଧନ୍ୟ ସ୍ଵାମୀଟିଏ ପାଇଚ ବୋଲି କିଏ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଯେତେବେଳେ ପଡ଼ିଶା ଘର ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକଟିକୁ ନାଥନନା ଓ ନିଜ ବିଷୟରେ କହିଛି ସେତେବେଳେ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକଟି ନାଥନନାଙ୍କୁ ସତୀର ସ୍ୱାମୀ ବୋଲି ଧରିନେଇ ତାଙ୍କର ଏତାଦୃଶ ସ୍ତ୍ରୀପ୍ରତି ପ୍ରୀତି ଓ ଯତ୍ନଶୀଳ ମନୋଭାବ ଯୋଗୁଁ ଧନ୍ୟ ସ୍ଵାମୀଟିଏ ପାଇଛ ବୋଲି କହିଛି ।

Question 13.
ସତୀକୁ ନେଇ ଗାଁକୁ ଫେରିଯିବା ପାଇଁ ନାଥନନା ନିଷ୍ପତ୍ତି କଲେ କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
କଟକ ସହରରେ କିଛି ଦିନ ରହିଲାପରେ ସଞ୍ଚିତ ଅର୍ଥରାଶି ଶେଷ ହୋଇଯାଇଛି । ନାଥନନା ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି ଯେ ସହରରେ ସତୀକୁ ନେଇ ଚଳିବା ଆଉ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସେ କୌଣସି ଚାକିରି ଯୋଗାଡ଼ କରିପାରି ନାହାନ୍ତି । ତେଣୁ ସତୀକୁ ନେଇ ଗାଁକୁ ଫେରିଯିବା ପାଇଁ ନାଥନନା ନିଷ୍ପଭି କଲେ ।

Question 14.
ଗାଁରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କ ଘରର ଅବସ୍ଥା କିପରି ଥ‌ିବାର ଦେଖୁଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଗାଁରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ସତୀ ଦେଖୁଛି ନାଥନନାଙ୍କ ଘରେ କେହି ନାହାନ୍ତି ଏବଂ ଖୁବ୍ ଅଯତ୍ନ ଅବସ୍ଥାରେ ପଡ଼ିରହିଛି ସେଇ ଘର । ଦୁଆର ଭିତରେ ଆଣ୍ଠୁଏ ଅରମା ହୋଇଛି ।

Question 15.
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର କ’ଣ ଛୁଇଁ ଶପଥ କଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର ନାଥନନାଙ୍କ କଥାରେ ଅପମାନିତ ହୋଇ କ୍ରୋଧରେ ନିଜ ପଇତା ଛୁଇଁ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଜାତିରୁ ବହିଷ୍କାର କରିବାର ଶପଥ ନେଇଛନ୍ତି ।

Question 16.
ସତୀକୁ ନିଜ ଘରେ ଦେଖ୍ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ କ’ଣ କହିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀକୁ ନିଜ ଘରେ ଦେଖ୍ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ, ଯିଏକି ପିଲାବେଳେ ସତୀ ସହ ଅଶୋକା ବସିଥିଲେ, ନଚିହ୍ନିଲା ପରି ହୋଇ ସିଆଡ଼େ ଯା, ସିଆଡ଼େ ଯା, ଠାକୁର ଦେବତା ଘର, ମାରା ହୋଇଯିବ ବୋଲି କହିଛି ।

Question 17.
ନାଥନନାଙ୍କୁ ସମାଜ ବାସନ୍ଦରୁ ମୁକାଳିବା ପାଇଁ ସତୀ କେଉଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନାଙ୍କୁ ସମାଜ ବାସନ୍ଦରୁ ମୁକାଳିବାପାଇଁ ସତୀ ଶେଷରେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଯିବାକୁ ନିଷ୍ପଭି ନେଲା ।

(ଘ) ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ) ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ସୂଚନା ପାଇଁ – ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ – ୨ ନମ୍ବର।

Question 1.
ପାଣିରୁ ଉଠି ଆସିବାପରେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ସତୀ ଲାଜକଲା କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଖରାବେଳେ କଇଁଫୁଲ ତୋଳିବା ଆଶାରେ ସତୀ ଯୋରରେ ପଶିଛି । ଏହି ସମୟରେ ବନ୍ଧ ଉପରୁ ନାଥନନା ଡାକ ପକାଇଛନ୍ତି । ଏହି ଡାକରେ ସତୀ ପାଣିରୁ ଉଠିଆସିଛି । ମାତ୍ର ପାଣିଲାଗି ଓଦାଲୁଗା ତା’ ଦେହରେ ଜଡ଼ି ଯାଇଛି ଏବଂ ନାଥନନା କେମିତି,ଏକ ଭିନ୍ନ ନଜରରେ ତାକୁ ଦେଖୁଛନ୍ତି । ଫଳରେ ସତୀକୁ ଲାଜ ଲାଗିଛି ।

Question 2.
ପ୍ରଥମ ଦେଖାରେ ଶାଶୂଙ୍କର ରୂପ ସତୀକୁ କିପରି ଲାଗିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ପ୍ରଥମ ଦେଖାରେ ଶାଶୂଙ୍କର ରୂପ ସତୀକୁ ଖୁବ୍ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି । ବୁଢ଼ୀ ହେଲେ ବି ବୟସର କୌଣସି ଲକ୍ଷଣ ତାଙ୍କ ଦେହରେ ପାଇନାହିଁ ସତୀ । ସୁନାପରି ତାଙ୍କ ଦେହ ଦୂରରୁ ଝଟକୁଛି । ମୁହଁଟି ସମୁଜ୍ଜ୍ବଳ ଲାଗିଛି ସତୀକୁ ।

Question 3.
ନଟର କଥା ଶୁଣି ସତୀର ଆଖ୍ ଦି’ଟା ଲୁହରେ ପୂରି ଉଠିଲା କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନଟ ହେଉଛି ସତୀର ସଉତୁଣୀର ପୁଅ; ମାତ୍ର ନଟର ନିଷ୍କପଟ ଭାବନାରେ ସତୀ ଶାଶୂଘରର ଅନେକ କଥା ଶୁଣିଛି । ସୌରଭୀ ଦାସୀର ଅତ୍ୟାଚାର, ଶାଶୁବୁଢ଼ୀ ମା’ର ଅସହାୟତା ଓ ନିଜ ବାପା ଅର୍ଥାତ୍ ସତୀର ସ୍ବାମୀଙ୍କ ଅମନୋଯୋଗିତା କଥା ନଟଠାରୁ ଶୁଣି ସତୀର ଆଖୁ ଦି’ଟା ଲୁହରେ ପୂରି ଉଠିଲା ।

Question 4.
ମୋର ବି କାଳ ଆସିଲା ବୋଲି ସତୀ କେବେ ଓ କାହିଁକି ଭାବିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
‘ମୋର ବି କାଳ ଆସିଲା’ – ଏକଥା ସତୀ ଭାବିବାର କାରଣ ସତୀ ତା’ର ଶାଶୂଘରେ କେବଳ ତା’ ଶାଶୁଙ୍କୁ ହିଁ ତା’ର ସ୍ନେହ ଓ ଶ୍ରଦ୍ଧାର ତଥା ଭକ୍ତିର ଜୀବନ୍ତ ମୂର୍ତି ବୋଲି ଧରିନେଇଛି । କିନ୍ତୁ ସତୀର ଶାଶୁମା’ ଯେଉଁଦିନ ପୁଅ ଉପରେ ଅର୍ଥାତ୍ ସତୀର ସ୍ବାମୀ ଉପରେ ଅଭିମାନ କରି ପୁରୀ ଯିବାକୁ ବାହାରିଛନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସତୀ ମନରେ ଏପରି ଭାବନା ଆସିଛି ।

Question 5.
ସତୀକୁ ନେଇ ନାଥନନା ତା’ ଶାଶୂଘରେ ପହଞ୍ଚିବାପରେ ତା’ର ସ୍ୱାମୀ କ’ଣ କହିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀକୁ ନେଇ ନାଥନନା ତା’ ଶାଶୂଘରେ ପହଞ୍ଚିବାପରେ ତା’ର ସ୍ଵାମୀ ନରହରି ମିଶ୍ର ଖୁବ୍ ବିରକ୍ତରେ, କ୍ରୋଧରେ ଅନେକ ଅପମାନଜନକ କଥା କହିଛନ୍ତି । କହିଛନ୍ତି ଯେ ସେ ସତୀର ମୁହଁ ଚାହିଁବେ ନାହିଁ । ଏମିତିକି ସତୀକୁ ସହରର ବେଶ୍ୟାପଡ଼ାରେ ଛାଡ଼ି ଦେବାପାଇଁ ମଧ୍ୟ କହିଛନ୍ତି ।

Question 6.
ଚଳନ୍ତା ଗାଡ଼ି ଭିତରେ ମୁଁ କେଉଁ ଅଜଣା ବାଟର ବାଟୋଇ ବୋଲି କିଏ ଓ କାହିଁକି ଭାବିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସ୍ଵାମୀ ଖୁବ୍ ଅପମାନ ଦେଇ ଅସ୍ୱୀକାର କରିବାରୁ ସତୀ କିଛି ଉପାୟ ନପାଇ ନାଥନନା ସହ ରେଳଗାଡ଼ିରେ କଟକ ଯାଇଛି । ରେଳଡ଼ବା ଭିତରେ ସେ ନିଜକୁ ଜଣେ ଅଜଣା ବାଟର ବାଟୋଇ ବୋଲି ଭାବିଛି କାରଣ ତା’ ଜୀବନର ଯାତ୍ରା କେଉଁଆଡ଼େ ଯାଉଛି ବୋଲି ସେ କିଛି ବୁଝିପାରିନାହିଁ ।

Question 7.
କଟକରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ସତୀର ମାନସିକ ଅବସାଦ ଦେଖାଦେଲା କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
କଟକରେ ପହଞ୍ଚିବା ପରେ ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କ ଆଚରଣ ଓ ଚରିତ୍ରକୁ ଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ବିଚାର କରିଛି । ନାଥନନା ଜାଣିଶୁଣି ତାକୁ ନେଇ କଟକ ଚାଲିଆସିଛନ୍ତି ବୋଲି ସେ ଭାବିଛି । ଫଳରେ ସତୀ କଟକରେ ଖୁବ୍ ମାନସିକ ଅବସାଦରେ ଘାଣ୍ଟି ହୋଇଛି ।

Question 8.
କଟକରେ ଥ‌ିବାବେଳେ ସତୀର ବାପାବୋଉ ସମ୍ପର୍କରେ ନାଥନନାଙ୍କର କ’ଣ କହିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
କଟକରେ ଥିବା ସମୟରେ ସତୀ ବାରମ୍ବାର ତା’ ବାପା ବୋଉଙ୍କ କଥା ବୁଝିବାକୁ ଚାହିଁଛି । ହେଲେ ନାଥନନା କୌଣସି ନା କୌଣସି ବାହାନା କରି ଏଇ କଥାକୁ ଆଡ଼େଇ ଯାଇଛନ୍ତି । ଶେଷରେ ସତୀର ଜିଦ୍ ଆଗରେ ହାର୍ ମାନିଛନ୍ତି ନାଥନନା ଏବଂ ଯେଉଁ କଥା ଆଉ କାହାଠାରୁ ସତୀ ଶୁଣିବ ବୋଲି ଭାବିଥିଲେ ସେହି କଥା କହିଛନ୍ତି । ସତୀର ବାପାବୋଉ ହଇଜାରେ ମରିଯାଇଛନ୍ତି ବୋଲି ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ସେ ସତୀକୁ ଜଣାଇଛନ୍ତି ।

Question 9.
ଗାଁରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀରେ କାହିଁକି ନିଶାପ କରୁଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଗାଁର ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗିରେ ସତୀକୁ ଗାଁରୁ ତଡ଼ିବାପାଇଁ ଓ ନାଥନନାଙ୍କୁ ବାଟକୁ ଆଣିବାପାଇଁ ନିଶାପ କରିଛନ୍ତି । ତାହା ପୁଣି ଟାଉଟର ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀର ମାଷ୍ଟର୍ ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତର କଥାରେ ।

Question 10.
ଚିଠି ପଢ଼ିସାରି ଚିରି ଦେବାପାଇଁ ଅନୁତି ମହାନ୍ତି କାହିଁକି ସତୀକୁ କହିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀର ମାଷ୍ଟର ଟାଉଟର ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତିର ଆଖ୍ ବେସାହାରା ସ୍ଵାମୀ ପରିତ୍ୟକ୍ତା ସତୀର ପୈତୃକ ସଂପରି ଉପରେ ପଡ଼ିଛି । ସେ ଏହି ସଂପତ୍ତିକୁ ଆୟତ୍ତ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନାଥନନା ଓ ସତୀର ସଂପର୍କକୁ ଖରାପ ନଜରରେ ବିଚାର କରିଛି ଏବଂ କୁଚକ୍ରାନ୍ତକରି ଚିଠି ଲେଖୁଛି । ଏଇ ଚିଠି କାଳେ ନାଥନନା ହାତରେ ପଡ଼ିଗଲେ କିଛି ଅସୁବିଧା ହେବ, ତେଣୁ ସେ ଚିଠି ପଢ଼ିସାରି ଚିରି ଦେବାକୁ କହିଛି ।

Question 11.
ତମେ ମତେ ଘରୁ ବାହାର କରିଦିଅ ବୋଲି ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କୁ କାହିଁକି କହିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଅନୁଭବ କରିପାରିଛି ଯେ ନାଥନନା ତା’ ଯୋଗୁ ନାନା ସମସ୍ୟାରେ ପଡୁଛନ୍ତି, ଖୁବ୍ ହଇରାଣ ହରକତ ହେଉଛନ୍ତି । ତେଣୁ ସେ ନାଥନନାଙ୍କୁ କହିଛି ତମେ ମୋତେ ଘରୁ ବାହାର କରିଦିଅ ।

Question 12.
ଖାଲି ଟୋକେଇଟା ଧରି ସଇତା ସେଦିନ ଫେରିଆସିଲା କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନାଙ୍କୁ ଏକଘରକିଆ କରିଦେଇଛନ୍ତି ଅନ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ । ଗାଁବାଲାଙ୍କ କୌଣସି ସାହାଯ୍ୟ ସହଯୋଗ ତାଙ୍କୁ ମିଳିବନି ବୋଲି ରୋକ୍‌ଠୋକ୍ ମନା କରିଦେଇଛନ୍ତି ସେମାନେ । ଯାହାର ପ୍ରମାଣ ଦେବାକୁ ଯାଇ ଗାଁ ବାଲା ପରିବା ପାଇଁ ଆସିଥିବା ଚାକର ସଇତାକୁ କିଛି ନଦେଇ ଫେରାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ତେଣୁ ସଇତା ଖାଲି ଟୋକେଇ ଧରି ଫେରିଆସିଛି ।

Question 13.
ସତୀ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରକୁ ଯିବାପାଇଁ ଚାହୁଁଛି ଶୁଣି ସଇତା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲା କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଯୋଉ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ପାଇଁ ସତୀ ଓ ନାଥନନା ଅପମାନିତ ହୋଇ ଏତେ ହଇରାଣ ହରକତ ହେଇଛନ୍ତି, ସତୀ ସେଇ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରକୁ ଯିବ ବୋଲି ସତୀ ବାହାରିବା ଯୋଗୁ ସଇତା ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ।

(ଙ) ୫ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (୧୫୦ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର) ।

Question 1.
ମଲାଜହ୍ନ ଉପନ୍ୟାସର ଶିରୋନାମା ସାର୍ଥକତା ଦର୍ଶାଅ ।
କିମ୍ବା, ନାମକରଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ର ଯଥାର୍ଥତା ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
କିମ୍ବା, ଉପନ୍ୟାସର ନାମ କାହିଁକି ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ରଖାଯାଇଛି ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟାକାଶରେ ଜଣେ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ନକ୍ଷତ୍ର ଔପନ୍ୟାସିକ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ । ଏକମାତ୍ର ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କରି ମଧ୍ୟ ଔପନ୍ୟାସିକର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହାସଲ କରିଥିବା ଅନନ୍ୟ ପ୍ରତିଭା ଥିଲେ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର । କଥାବସ୍ତୁର ସୁନ୍ଦର ଉପସ୍ଥାପନା, ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ ବିଚକ୍ଷଣତା, ଭାଷା ଶୈଳୀର ସରଳତା ତାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟିକୁ ଦେଇଥିଲା ଅସାଧାରଣ ଲୋକପ୍ରିୟତା, ଯାହାର ପ୍ରମାଣ ବହନ କରେ ତାଙ୍କର ଅନନ୍ୟ କଳାକୃତି ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସ । ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ କାଳର ସାମାଜିକ ଘଟଣାର ଏକ ମାର୍ମିକ ଆଲେଖ୍ୟ ଏହି ଉପନ୍ୟାସ । ତେବେ ନାମକରଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କଲେ ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ଝଲକ ଅନୁଭୂତ ହେବ ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ରଷ୍ଟା ନିଜ ସୃଷ୍ଟିର ନାମକରଣ କରିଥାଏ । ଏହି ନାମକରଣ ହିଁ ତା’ର ପରିଚୟକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର କରିଥାଏ । ତେବେ ଏହି ନାମକରଣ ପ୍ରୟୋଗରେ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟରେ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ସ୍ଵୀକାର କରାଯାଇପାରେ । ନାୟିକା ଜୀବନର କରୁଣ କାହାଣୀ ଉପନ୍ୟାସର ଉପଜୀବ୍ୟ ହେଲେ ବି ନାୟିକାର ନାମ ଆଧାରରେ ଏହି ଉପନ୍ୟାସର ନାମକରଣ କରାଯାଇପାରିଥା’ନ୍ତା; ମାତ୍ର ଔପନ୍ୟାସିକ ତତ୍କାଳୀନ ବହୁ ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଗତାନୁଗତିକତାକୁ ଛାଡ଼ି ଏହାର ନାମକରଣକୁ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱର ସହ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି । ଉତ୍କଣ୍ଠିତ ଭାବବ୍ୟଞ୍ଜନା ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କର ନାମାଙ୍କନରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ।

ଉପନ୍ୟାସର କଥାବସ୍ତୁ ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଭାବସମ୍ପଦର ପ୍ରତୀକ ହେଉଛି ମଲାଜହ୍ନ । ଏକାଧାରରେ ଏହା ଏକ କଳାତ୍ମକ ରସଚେତନାର ସଫଳ ସାହିତ୍ୟିକ ସଂକେତ । ନିଜର ରସାଳ ଗଦ୍ୟସୃଷ୍ଟିର ଶିରୋନାମାରେ ଚନ୍ଦ୍ର ଶବ୍ଦ ପ୍ରୟୋଗ ନକରି ସେ ଜହ୍ନ ଶବ୍ଦ ପ୍ରୟୋଗ କରି ସତେବା ସାରଲ୍ୟ, ସାର୍ବଜନୀନତା ତଥା ପଦ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଗଦ୍ୟଚେତନାର ସୂକ୍ଷ୍ମ ଚତୁର ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ପରିଚୟ ଦେଇଛନ୍ତି ।

ସତୀର ଜୀବନ-ଜହ୍ନ ମଉଳି ଯାଉଛି । ନାଥନନା ଓ ସତୀ ଉଭୟଙ୍କର ପ୍ରେମ-ଗଗନର ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନା ନିଷ୍ପ୍ରଭ ପାଲଟି ଯାଇଛି । ରଜନୀର ଅପୂର୍ବ ଆଗମନୀ ସଙ୍ଗୀତ ଗାଇ ସୁକୁମାରୀ ସତୀ ବୁକୁରେ ଯେଉଁ ମୟୂଖର ଉତ୍ତାଳ ତରଙ୍ଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ତାହା ପାହାନ୍ତି ପ୍ରହରର ମଲାଜହ୍ନର ମଳିନତାରେ ହତଶ୍ରୀ ହୋଇପଡ଼ି ସତୀପ୍ରାଣକୁ ସରସତାହୀନ ଅନ୍ଧକାରାଚ୍ଛନ୍ନ କରୁଣତାରେ ଆବୃତ କରି ଦେଇଛି । ମଲାଜହ୍ନ ପରି ଜୀବନରେ ସବୁ ଦୀପ୍ତି ସବୁ ସୁଖ ସୋହାଗକୁ ହରାଇଛି ସତୀ । ବାସ୍ତବିକ ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ନାମକରଣର ସାର୍ଥକତା ଅନନ୍ୟ ।

Question 2.
ନାଥନନାଙ୍କ ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ କର ।
କିମ୍ବା, ଲୋକନାଥ ତ୍ରିପାଠୀ ଓରଫ୍ ନାଥନନା ଚରିତ୍ରର ବିଶେଷତ୍ଵ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ଔପନ୍ୟାସିକ ଖୁବ୍ କମ୍ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କରି ମଧ୍ୟ ଔପନ୍ୟାସିକର ମୁକୁଟ ପରିଧାନ କରି ପାଠକ ପ୍ରାଣରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଆସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ପାରିଛନ୍ତି, ସେଇ ପ୍ରତିଭାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଶୀର୍ଷକରେ ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କରି ଚର୍ଚ୍ଚାରେ ଥ‌ିବା ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଅନ୍ୟତମ । ସରଳ-ତରଳ-କଳକଳ-ଢଳଢଳ ବର୍ଣ୍ଣନା ଭଙ୍ଗୀରେ ଏକ କରୁଣ ରସାତ୍ମକ ସାମାଜିକ କଥାବସ୍ତୁକୁ ସାର୍ଥକ ରୂପେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରି ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଯେ କେବଳ ନିଜ କଳାକାରିଗରୀର ବାହାଦୁରୀ ଦେଖାଇଛନ୍ତି ତାହା ନୁହେଁ, ବରଂ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ ଭଣ୍ଡାରକୁ ଏକ ଅମୂଲ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରଦାନ କରିଯାଇଛନ୍ତି ।

‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ନାୟିକା ସତୀର ଚରିତ୍ର ପାଠକ ପ୍ରାଣରେ ଯେମିତି ତା’ର ସ୍ଥିତିକୁ ଜାହିର କରିପାରିଛି ଠିକ୍ ସେମିତି ନାୟକ ନାଥନନା ବି ପାଠକର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଛି । ସତୀ ପ୍ରତି ତା’ର ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ମନୋଭାବନା, ସମାଜ ପ୍ରତି ତା’ର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଓ ସର୍ବୋପରି ଏକ ଉତ୍ତମ ପୁରୁଷ ଚରିତ୍ର ଭାବରେ ନାଥନନା ଏକ ଆଦର୍ଶମୟ ଚରିତ୍ର ।

ନାଥନନା ଅର୍ଥାତ ଲୋକନାଥ ତିଆଡ଼ୀ ଯିଏ ପରମ୍ପରାବିରୋଧୀ ନୁହେଁ, ବରଂ ସଂସ୍କାରକ । ସେ ସମାଜର ନୀତିନିୟମ ଭାଙ୍ଗୁଥ‌ିବା ଦୁର୍ଦାନ୍ତ ନୁହେଁ ବରଂ ସମାଜରେ ନବଚେତନାର ଉନ୍ମେଷକାରୀ ସତ୍‌ସାହସୀ । ନିଜ ମନର ମାନସୀ ପ୍ରେମିକା ଉପରେ ହକ୍ ଜାହିର କରୁଥିବା ପ୍ରେମିକ ପୁରୁଷ ନୁହେଁ, ପ୍ରେମଲାଗି ତ୍ୟାଗ ଓ ସହଯୋଗର ହାତ ବଢ଼େଇ ଦେଇଥ‌ିବା ଦରଦୀ ମଣିଷ । ନିଜ ଜୀବନର ସୁଖଶାନ୍ତି ବାଛି ନେଇଥିବା ଜଣେ ସ୍ଵାର୍ଥୀ ମଣିଷ ନୁହେଁ, ବରଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରି ଦେଇଥ‌ିବା ଜଣେ ମହାନ୍ ଚରିତ୍ର ଏଇ ନାଥନନା ।

ସତୀର ବାପା ଅନାଦୀ ମିଶ୍ର ଉପରେ ରାଗିଥିଲେ ବି ହଇଜାବେଳେ ତାଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଆଗଭର ହୋଇଛନ୍ତି । ସତୀ ପ୍ରତି ଅନ୍ତର୍ମନରେ ଭଲପାଇବା ଥିଲେ ବି ତା’ ବାପାଙ୍କ ଖୁସି ଆଉ ସତୀର ନୀରବତା ଆଗରେ କିଛି କହିନାହାଁନ୍ତି । ଉପଯୁକ୍ତ ଶିକ୍ଷା ମନୁଷ୍ୟର ଅଜ୍ଞାନ ଅନ୍ଧକାରକୁ ଦୂରକରି ତାକୁ ଜ୍ଞାନାଲୋକରେ ଉଦ୍ଭାସିତ କରେ । ଆଦର୍ଶ ଜୀବନ ନିଷ୍ଠା ଓ ନୈତିକ ଚରିତ୍ରବତ୍ତା ମନୁଷ୍ୟର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ, ମନୁଷ୍ୟଠାରେ ଦୁର୍ଲଭ ମାନବିକତାର ପରିଚୟ ଦିଏ । ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋରଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ନାଥନନା ଏକ ଆଦର୍ଶ ଚରିତ୍ର । ସେ ନିଜ ଜୀବନ ବିନିମୟରେ ସତୀ ଜୀବନର ଦୁଃଖମୋଚନ ପାଇଁ ଅଗ୍ରସର ହୋଇଛି । ସମାଜର କୁତ୍ସା ଅପବାଦକୁ ପାଦରେ ଦଳି ସେ ସତୀ ପାଇଁ ଯେଉଁ ସହାନୁଭୂତି ଓ ତ୍ୟାଗକରି ଦେଖାଇଛନ୍ତି ତାହା ନାଥନନା ଚରିତ୍ରର ପ୍ରଧାନ ବିଶେଷତ୍ଵ ।

Question 3.
ସତୀ ଚରିତ୍ରର ବିଶେଷତ୍ଵ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
କିମ୍ବା, ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ସତୀର ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ କର ।
କିମ୍ବା, ସତୀ ଜୀବନର କରୁଣ କାହାଣୀ ହିଁ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସ – ଏହି ଉକ୍ତିର ବିଚାର କର ।
କିମ୍ବା, ଭାଗ୍ୟର ଦାରୁଣାଘାତରେ ନାୟିକାର କରୁଣ କାହାଣୀ ହିଁ ମଲାଜହ୍ନର ଉପନ୍ୟାସ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସ୍ବାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରତିଭା ସେମାନଙ୍କ କୃତିକୁ ନେଇ ଏଯାବତ୍ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ଓ ପ୍ରଶଂସିତ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଔପନ୍ୟାସିକ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଅନ୍ୟତମ ମହାନ୍ ସାଧକ । ସ୍ଵଳ୍ପ ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ବି ସାହିତ୍ୟ ଜଗତରେ ନିଜ ପାଇଁ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିନେବାରେ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ସର୍ବାଗ୍ରେ ସ୍ମରଣୀୟ । ତାଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ଜ୍ୟୋତି ବହନ କରେ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ର ସଫଳତା । ‘ମଲାଜହ୍ନ’ର ଲୋକପ୍ରିୟତା ବଖାଣେ ତାଙ୍କ କାରିଗରୀର ଗାଥା । ଏହି ଉପନ୍ୟାସର ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ସତୀର କରୁଣ ଜୀବନ କାହାଣୀ ପାଠକକୁ ଆଜିବି ବାନ୍ଧି ରଖୁବାରେ ବେଶ୍ ସଫଳ ମନେହୁଏ ।

ସତୀର ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣରେ ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କର କୃତିତ୍ୱ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମଲାଜହ୍ନ ଉପନ୍ୟାସର ଲୋକପ୍ରିୟତା ବିଚାର କରାଯାଇପାରେ । ଅନ୍ୟଭାବରେ କହିଲେ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଏହି ଚରିତ୍ରର ସୁନ୍ଦର ଉପସ୍ଥାପନାରେ ହିଁ ପାଠକକୁ କାହାଣୀ ସହ ଜଡ଼ିତ କରିବାରେ ଅଧିକ ସଫଳ ମନେହୁଅନ୍ତି । ବିଶେଷ କରି ସତୀର ମାନସିକ ଚେତନା ଯେପରି ଭାବରେ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିଛି, ମଲାଜହ୍ନ ଉପନ୍ୟାସରେ ତାହା ବେଶ୍ ଉପଭୋଗ୍ୟ ।

ଉପନ୍ୟାସର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସତୀର ସ୍ଵାଭାବିକ ମାନସିକ ଚେତନା ତଥା ଅନୁରୂପ ଭାବେ ତା’ର କୁମାରୀ- ସୁଲଭ ଚପଳତା ବା ଯୌବନୋଚ୍ଛଳତା ଯେତିକି ଆକର୍ଷଣୀୟ ପରଣତି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ତା’ର ପ୍ରଣୟ ବିଫଳତା ତଥା ଜୀବନଯାତ୍ରା କକ୍ଷରେ ଅସାରତା ଓ ନୈରାଶ୍ୟଜନିତ ଅସ୍ଵାଭାବିକ କରୁଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସେତିକି ସହାନୁଭୂତି ସଞ୍ଚାରକ । ଗୋଟିଏ ପାଖରେ ସାମାଜିକ ଦୁଃଖ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପାଖରେ ମାନସିକ ଘାତପ୍ରତିଘାତ ମଧ୍ଯରେ ବିଫଳ ପୌରାଣିକ ଚରିତ୍ର ସାଜି ସତୀ ଦାମ୍ପତ୍ୟ ଜୀବନର ଅମୃତ ଆସ୍ବାଦନ କରିପାରି ନାହିଁ।

ନିଭୀକତାର ପରିଚୟ ଦେଇ କଳଙ୍କିତ ସମାଜ ବିଧାନକୁ ପଦାଘାତ କରିବା ତା’ପକ୍ଷରେ ଅସମ୍ଭବ । ବାପାବୋଉଙ୍କର ଅବାଧ୍ଯ ଭାବରେ ସ୍ଵାଧୀନ ଝିଅଟେ ସାଜି ନିଜ ଜୀବନର ପନ୍ଥା ନିର୍ବାଚନ କରିନେବା କିମ୍ବା ନାଥନନା ପାଖରେ ନିଜ ମନ ତଳର କଥା ପ୍ରକାଶ କରି ତାଙ୍କ ସହ ଘରକରି ରହିବା ନିଶ୍ଚିତରୂପେ ବିଡ଼ମ୍ବିତ । ସେଇ କାରଣରୁ ସତୀ ଅନ୍ତର୍ମନର ସଂଘର୍ଷ, ତା’ ଚରିତ୍ରର ମାନସିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଉପନ୍ୟାସର ମାର୍ମିକ ଉପାଦାନ ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ।

ଦୁଃଖ ଶୋକ ଯନ୍ତ୍ରଣାର ଅଗ୍ନିଦାହରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣସମ ଝଲସି ଉଠିଛି ମଲାଜହ୍ନର ନାୟିକା ସତୀ । ଜୀବନତମାମ୍ ଲୁହ ପିଇ ସମାଜର ତାଡ଼ନାରେ ବିନା ପ୍ରତିବାଦରେ ଅଜଣା କୋଉ ବାଟର ବାଟୋଇ ସାଜି ବାହାରିଯାଇଛି ସତୀ । ବାସ୍ତବିକ ସତୀ ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ ବେଶ୍ ଭାବଗର୍ଭକ ହୋଇପାରିଛି ।

Question 4.
ମଲାଜହ୍ନ ଉପନ୍ୟାସରେ ଜମିଦାର ଚରିତ୍ରର ସ୍ଵରୂପ ଦର୍ଶାଅ ।
କିମ୍ବା, ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ନାୟିକା ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ବିକାଶରେ ଉପନ୍ୟାସର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟତମ ବିଭାଗ ଓ ଏହା ଏକ ଅନନ୍ୟ ଗଦ୍ୟକଳା । ତେବେ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଯେମିତି ପାଠକର ପ୍ରିୟ ହୋଇପାରିଥିଲା, ସେମିତି ସମାଲୋଚକଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିପାରିଥିଲା । ତେବେ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ଉନ୍ମେଷ ଲଗ୍ନରେ ଯେଉଁ ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରତିଭାମାନଙ୍କ ଉପନ୍ୟାସ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ଓ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ହୋଇଥିଲା, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଓ ତାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ଉପନ୍ୟାସ ସୃଷ୍ଟି ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ନରହରି ମିଶ୍ର ଅନ୍ୟତମ । ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ଅର୍ଥାତ୍ ନାୟିକାର ସ୍ୱାମୀ ଭାବରେ ସେ ଯେମିତି ପାଠକର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିଛି ଜମିଦାର ଭାବରେ କଠୋର ନିଷ୍ପଭି ଶୁଣାଇଥିବାରୁ ସେତିକି ଘୃଣାର ପାତ୍ର ହୋଇଛି । ଔପନ୍ୟାସିକ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଉକ୍ତ ଚରିତ୍ରଟିର ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି ।

ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଭାଷାରେ ସେ ଖୁବ୍ ମୋଟା, ତ୍ରିପଣ୍ଡ କଳା । ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ପାଠକ କୁଚରିତ୍ର ଭାବରେ ହିଁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେବ । ପ୍ରଥମ ପତ୍ନୀର ବିୟୋଗ ପରେ ସତୀକୁ ବିବାହ କରିବା, ଯେଉଁ ସତୀ ତା’ ବୟସଠାରୁ ବହୁତ ସାନ ହୋଇଥିବା ସତ୍ତ୍ଵେ ଧନର ଆଭିଜାତ୍ୟ ବଳରେ ତାକୁ ନିଜର କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା, ନାରୀ ଦେହ ପ୍ରତି ଲୋଭରଖ୍ ଘରର ଦାସୀ ସୌରଭୀ ସହ ଅନୈତିକ ସଂପର୍କ ରଖୁବା, ନିଜ ମା’ଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ ନକରିବା, ଏମିତିକି ନାୟିକା ସତୀର ଚରିତ୍ର ପ୍ରତି ଖୁବ୍ କଟୁ ମନ୍ତବ୍ୟ ରଖୁବା ଆଦି ବର୍ଣ୍ଣନା ଭିତରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଏହି ପୁରୁଷ ଚରିତ୍ର ସଂପର୍କରେ ଅନେକ ବିରୋଧାତ୍ମକ ଭାବନା ହିଁ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି । ଏହି ଉପନ୍ୟାସରେ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ର ତଥା ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ଚରିତ୍ରକୁ ଏକ କୁଚରିତ୍ର କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ତେବେ ଉତ୍ତମ ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କ ମହନୀୟତାର ପରିପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଏହି ଚରିତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବର୍ଣ୍ଣନା ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ମନେହୁଏ ।

Question 5.
ମଲାଜହ୍ନ ଉପନ୍ୟାସର ଗୌଣ ଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସ ଉଭୟ ଗୌଣ ଚରିତ୍ର ଓ ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ରର ଅପୂର୍ବ ସମାବେଶ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ ମାନବ ଜୀବନର ଜୀବନ୍ତ କଳା-କର୍ମ । ତେଣୁ ଉପନ୍ୟାସରେ ଲେଖକ ବିବିଧ ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ ଉପନ୍ୟାସର ଅନ୍ୟତମ ବଳିଷ୍ଠ ଉପାଦାନ । ଏ ଦିଗରେ ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଭୂମିକା ବେଶ୍ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ତେବେ ଆଧୁନିକ ସାହିତ୍ୟ ବିକାଶ କାଳରେ ଉପନ୍ୟାସର କଳେବରକୁ ବହୁବର୍ଷା ଓ ବୈଚିତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଥିବା ଔପନ୍ୟାସିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଅନ୍ୟତମ ବଳିଷ୍ଠ ପ୍ରତିଭା । ତାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ଉପନ୍ୟାସ କଳାକୃତି, ଯାହାର ନାମ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ । ‘ମଲାଜହ୍ନ’ର ଘାଟନିକ ପ୍ରବାହ ପାଇଁ ଚରିତ୍ର ହେଉଛି ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ଏଥରେ ଚରିତ୍ରର ଚମତ୍କାର ଅବତାରଣା ଓ ଯଥାର୍ଥ ପ୍ରୟୋଗ ଉପେନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ସୃଷ୍ଟିକର୍ମକୁ ସାର୍ଥକ କରିଛି ।

ଉପନ୍ୟାସରେ ଚିତ୍ରିତ ଚରିତ୍ରକୁ ଆମେ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥାଉ; ଯଥା – ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ବା ପ୍ରଧାନ ଚରିତ୍ର, ଅନ୍ୟଟି ଗୌଣ ଚରିତ୍ର । ଗୌଣ ଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ରର ଦୀପ୍ତି ଓ ଦ୍ୟୁତିକୁ ପ୍ରକଟନ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ‘ମଲାଜହ୍ନ’ର ନାୟିକା ସତୀ ଓ ନାୟକ ନାଥନନାଙ୍କ ବ୍ୟତିରେକ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୌଣଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସମାଜ ତତ୍‌କାଳୀନ ପ୍ରତିଛବି ଆଙ୍କିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି । କଥାବସ୍ତୁକୁ ଗତିଶୀଳ କରାଇଛନ୍ତି । କଥାବସ୍ତୁର ପରିଧ‌ିରେ ନିଜ ନିଜର ଅବଦାନ ବାଢ଼ି ଉପେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ସୃଷ୍ଟିକଳ୍ପନାକୁ ନିଶ୍ଚିତରୂପେ ସାଫଲ୍ୟମଣ୍ଡିତ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛନ୍ତି – ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀର ଟାଉଟର ମାଷ୍ଟର ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି, ପୁରୋହିତ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର, ବୁଢ଼ା ଚାକର ସଇତା, ସତୀର ଶାଶୂଘର ଦାସୀ ସୌରଭୀ, ଚମ୍ପାମା’, ସତୀର ବୁଢ଼ୀ ଶାଶୁ ଆଦି ।.

ଏମାନେ କେବଳ ଯେ କଥାବସ୍ତୁର ପ୍ରବାହକୁ ପ୍ରଖର କରିଛନ୍ତି ତାହା ନୁହେଁ ବରଂ ନିଜ ନିଜ ଦୀପ୍ତିରେ ପାଠକପ୍ରାଣକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରାଇଛନ୍ତି । ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତିର ଖଳଚକ୍ରାନ୍ତ ଉପନ୍ୟାସକୁ ଯେମିତି ଭିନ୍ନ ମୋଡ଼ ଦେଇଛି ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ମୁରବୀପଣିଆ ସେମିତି ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଚିତ୍ର ଧାରଣ କରିଛି । ବାସ୍ତବିକ ଗୌଣ ଚରିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅନନ୍ୟ ।

Question 6.
ମଲାଜହ୍ନ ଉପନ୍ୟାସରେ ବର୍ଷିତ ସହରୀ ଜୀବନର ଚିତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଔପନ୍ୟାସିକ ଉପନ୍ୟାସର କାହାଣୀ ଓ ଚରିତ୍ରକୁ ପାଠକର ନିକଟତର ତଥା ସୃଷ୍ଟିକୁ ଲୋକପ୍ରିୟ କରିବାପାଇଁ ବାତାବରଣ ବା ପରିବେଶକୁ ଅନୁସରଣ କରେ । ଫଳରେ ଉପନ୍ୟାସରେ ଫୁଟିଉଠେ ସମକାଳୀନ ସମାଜ ଚିତ୍ର, ଗ୍ରାମ୍ୟସଂସ୍କୃତି ଓ ସହରୀ ସଭ୍ୟତାର ଚିତ୍ର । ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ସହରୀ ଜୀବନ ଓ ଗ୍ରାମ ଜୀବନର ମଧୁର ବର୍ଣ୍ଣନା ଖୁବ୍ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର । ସୁତରାଂ ଯଦି ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ ଏହି ସହରୀ ଜୀବନର ଚିତ୍ର ଗ୍ରାମ୍ୟ ସଂସ୍କୃତିକୁ ସନ୍ଧାନ କରାଯାଏ, ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ପାଠକର ନଜରକୁ ଆସିବ । ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଅନନ୍ୟ କଥାଫସଲ । ଏଇ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ଉପନ୍ୟାସ ହିଁ ଯଥେଷ୍ଟ ଥିଲା ସ୍ରଷ୍ଟା ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ ପାଇଁ । ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଯେଉଁ ଔପନ୍ୟାସିକର ମୁକୁଟ ପିନ୍ଧିଛନ୍ତି ତାହା କେବଳ ଏଇ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର କଥାକଳାସୃଷ୍ଟି ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ପାଇଁ ।

ତେବେ ପ୍ରଶ୍ନନୁଯାୟୀ ଏହି ଉପନ୍ୟାସରେ ସହରୀ ଜୀବନର ଚିତ୍ର ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସେତେ ଅଧିକ ନୁହେଁ । ଗ୍ରାମ୍ୟ ଜୀବନର ଯେଉଁଭଳି ଚିତ୍ର ଏଥୁରେ ରହିଛି ସହରୀ ଜୀବନର ଚିତ୍ର ତାହା ତୁଳନାରେ ଗୌଣ ମନେହୁଏ । ଲେଖକ ସତୀ ତଥା ନାୟିକା, ସ୍ଵାମୀଦ୍ଵାରା ଅପମାନିତା ତଥା ପରିତ୍ୟଜା ହେଲାପରେ ନାୟକ ନାଥନନାଙ୍କ ସହ କଟକ ଯାଇଛି ଏବଂ ଏହିଠାରୁ ସହରୀ ଜୀବନର ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି ।

ନାଥନନା ଓ ସତୀ ଅଳ୍ପଦିନ ହେଲେ ବି କଟକ ସହରରେ ଚଳିଛନ୍ତି, କଟକର ସଂଭ୍ରାନ୍ତ ଜୀବନଧାରାକୁ ଅନୁଭବ କରିଛନ୍ତି । ଏହାର ବର୍ଣ୍ଣନା ଏତେ ଦୀର୍ଘ ନହେଲେ ବି ବେଶ୍ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ । କଟକରେ ଗୋଟିଏ ବସାଘର ଅର୍ଥାତ୍ ଭଡ଼ାଘର ନେଇ ନାୟକ ନାୟିକା ରହିବା କାଳରେ, ରୋଷେଇ ସରଞ୍ଜାମ ହାତ ପାହାନ୍ତାରୁ ସୁବିଧାରେ କିଣି ଆଣିବା, ରୋଷେଇ ପାଇଁ ପୂଝାରି ଖୋଜିବା, ହାତରେ ଭାତ ନରାନ୍ଧି ହୋଟେଲରେ ଖାଇବା ଆଦିର ବର୍ଣ୍ଣନା ଖୁବ୍ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ମନେହୁଏ । ସହରୀ ଜୀବନରେ ସହଜରେ ଚାକିରି ନ ମିଳିବା, ଜଣେ ପୂଝାରି ନପାଇବା ପରି ବାସ୍ତବ ଚିତ୍ର ପାଠକର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରେ ।

Question 7.
ଗ୍ରାମ୍ୟ ପରିବେଶ ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କର ନୈପୁଣ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର । କିମ୍ବା, ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ ଗ୍ରାମ୍ୟ ପରିବେଶର ବର୍ଣ୍ଣନା ବେଶ୍ ଚିତ୍ତାକର୍ଷକ – ଏହି ଉକ୍ତିର ଯଥାର୍ଥତା ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
Answer:
ଉପନ୍ୟାସର ଅନ୍ୟତମ ଆକର୍ଷଣ ଏହାର ବର୍ଣ୍ଣନାଚାତୁରୀ । ପରିବେଶ ଓ ପ୍ରକୃତି ବର୍ଣ୍ଣନାରେ ଉପନ୍ୟାସର କଥାବସ୍ତୁକୁ ଜୀବନ୍ତ କରି ଗଢ଼ିତୋଳେ । ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଅନନ୍ୟ କାରିଗରୀର ପରିଚୟ ମଧ୍ଯ ବହନ କରେ ଏହି ବର୍ଣ୍ଣନାଚାତୁରୀ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ କଳାକାରିଗରୀ ମଧ୍ୟ ସମ୍ମାନଯୋଗ୍ୟ ଓ ପ୍ରଶଂସନୀୟ । ତାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ଉପନ୍ୟାସ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଏହାର ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ପ୍ରମାଣ । ‘ମଲାଜହ୍ନ’ର କଥାବସ୍ତୁରେ ଏହି ବର୍ଣ୍ଣନାଧର୍ମିତା ପାଠକ ପ୍ରାଣକୁ ପୁଲକିତ କରେ । ବିଶେଷ କରି ଗ୍ରାମ୍ୟ ପରିବେଶର ସୁନ୍ଦର ବର୍ଣ୍ଣନା ପାଠକ ପାଖରେ ଖୁବ୍ ଆଦରଣୀୟ ହୋଇପାରିଛି ।

ଉପନ୍ୟାସର ସାମାଜିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ସଂଗଠନ ପାଇଁ ଔପନ୍ୟାସିକ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ଭାବେ ପଲ୍ଲୀପ୍ରକୃତିର ନିସର୍ଗ ପ୍ରତିକୃତି ବାଢ଼ିଛନ୍ତି । ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋରଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ଚେତନା ଅନୁରୂପ ଭାବରେ ଗାଁ ଗହଳର ଦୁଇଟି ଅପରିଣତ କିଶୋରକିଶୋରୀଙ୍କ ଜୀବନରେ ପ୍ରେମପାଇଁ ଦୁଃଖଦୁର୍ଗତି ତଥା କାରୁଣ୍ୟର ଚିତ୍ର ଆଙ୍କିବା ଅବକାଶରେ ପଲ୍ଲୀ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଷ୍ଟନୀକୁ ଆଶ୍ରୟ କରିଛି। ବାସ୍ତବରେ ପଲ୍ଲୀ ସୁଷମା ପଲ୍ଲୀ ଜୀବନର ସହଚର । ଗ୍ରାମ୍ୟ ପ୍ରକୃତି ଗାଁ ଗହଳର ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ହସକାନ୍ଦର ସାଥୀ ତଥା ସୁଖଦୁଃଖର ଆଧାର । ଗାଁଗହଳିର ଘଟଣା ଉପସ୍ଥାପନରେ ପଲ୍ଲୀର ପ୍ରକୃତି ରୂପାୟନ କରିବା ଆଦୌ ଅସଙ୍ଗତ ତଥା ଅପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ନୁହେଁ । ଅଧ୍ଵନ୍ତୁ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋରଙ୍କ ପରିପୁଷ୍ଟ ଲେଖନୀ ଏବଂ ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ କଳ୍ପନାବିଳାସ ପଲ୍ଲୀ ପରିବେଷ୍ଟନୀ ବିନ୍ୟାସ ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ହୋଇପାରିଛି ।

ଉପନ୍ୟାସରୁ ଦୁଇଧାଡ଼ି ଏଠାରେ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଲେଖାଯାଇପାରେ – ‘ବାରିପଡ଼ିଆର ମଥାନରା ଗଛ ମହୁଡ଼ ଉପରେ ଆମ ଗାଁ ନଡ଼ିଆଗଛଯାକ ପରିଚିତ ବନ୍ଧୁପରି ଯେତେବେଳେ ଗୋଟି ଗୋଟି ହୋଇ ଭଣ୍ଡି ଚାହିଁଲେ X X X ’ ନାଥନନା ଓ ସତୀ କଟକରୁ ଗାଁକୁ ଫେରିବାପରେ ଲେଖକଙ୍କ ଏହି ବର୍ଣ୍ଣନା କେବଳ ଦୁହେଁ ଅନେକ ଏହିଭଳି ଉଦ୍ଧୃତାଂଶ ରହିଛି ଯାହା ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଗ୍ରାମ୍ୟ ପରିବେଶ ବର୍ଣ୍ଣନାର ସାର୍ଥକତା ବହନ କରେ ।

ସେହିପରି ସତୀ ଜମିଦାରକୁ ବିବାହ କରି ଗାଁରୁ ବିଦାୟନେଇ ଗଲାବେଳେ ଲେଖକ ତଥା ଔପନ୍ୟାସିକ ସତୀ ତୁଣ୍ଡରେ ଯାହା ଭାବନା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି, ତାହା ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାଚାତୁରୀର ଏକ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରମାଣ ବହନ କରୁଛି । ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଭାଷାରେ – ‘ ବାଟ ଦୁଇପଟେ ପିଲାଦିନ ଚିହ୍ନା ମୋର ଗଛପତ୍ରସବୁ ଯାହା ଛାଇରେ ବସି କେତେ ନିଶୂନ ଦିହରେ ମୋର ନାଥନନାଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ କଟିଯାଇଛି, ଗୋଟି ଗୋଟି ହୋଇ ମୋଠୁ ବିଦା ହୋଇ ଘରକୁ ଚାଲିଗଲେ । ଗାଁ ମୁଣ୍ଡର ସେହି ଗହଳିଆ ତାଳବଣ ଯୋର କୂଳେକୂଳେ ବାଉଁଶ ବଣର ମହକା ଛାଇ ତଳେ ଶିଉଳିଲଗା ସେଇ ବଡ଼ ପଥରଟି, ଗାଧୋଇଲାବେଳେ ନିତି ଯାହା ଉପରେ ଗୋଡ଼ ଘଷ, ସବାରୀର ଅଳ୍ପ ଫାଙ୍କା ବାଟେ ସମସ୍ତେ ମୋତେ ଥରେ ଥରେ ଚାହିଁଦେଲେ ।’’ ଏହିପରି ଅନେକ ଉଦାହରଣ ଯାହା ଉପନ୍ୟାସର ଅଂଶବିଶେଷ ତାହା ପ୍ରମାଣିତ କରିଛି ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ କଳା-କାରିଗରୀର ସ୍ପର୍ଶ । ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ଏ ବର୍ଣନା ଖୁବ୍ ଚମତ୍କାର ସହ ଜୀବନ୍ତ ମଧ୍ୟ ।

Question 8.
ସତୀର ବୈବାହିକ ଜୀବନ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କର ।
କିମ୍ବା, ଶାଶୁଘରେ ସତୀର ଜୀବନଧାରଣ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସର ଉନ୍ମେଷ ଓ ବିକାଶ ପର୍ବରେ ଜଣେ ବହୁ ପରିଚିତ ଓ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଔପନ୍ୟାସିକ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ । ପରାମାଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନୁହେଁ ବରଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯିଏ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା ପରମ୍ପରାରେ ନିଜ ନାଁକୁ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣାକ୍ଷରରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରି ରଖିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି, ନିର୍ବ୍ବନ୍ଦ୍ବରେ ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର । ସହଜ ସରଳ ପ୍ରକାଶଭଙ୍ଗୀ, ସୁନ୍ଦର କଥାବସ୍ତୁ ଓ ଚମତ୍କାର ଚରିତ୍ରଚିତ୍ରଣ ତାଙ୍କ ଏକମାତ୍ର ଅମୂଲ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ‘ମଲାଜହ୍ନ’କୁ କାଳଜୟୀ କରାଇଛି । ସମାଜର ସମସ୍ୟା ଓ ନାରୀମନର ଅକୁହା କଥାର ଏକ କରୁଣ ରସାତ୍ମକ କାହାଣୀକୁ ନେଇ ଏଇ ଉପନ୍ୟାସ ଆଜି ବି ପାଠକ ପ୍ରାଣରେ ଆଲୋଡ଼ନ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସଫଳ ମନେହୁଏ । ସତୀ ଜୀବନର ଯାତନାଭରା କଥା ହିଁ ଉପନ୍ୟାସର କାହାଣୀ । ବାଲ୍ୟ ବିବାହରେ ସତୀ ମୁକୁନ୍ଦପୁର ଜମିଦାର ଘରକୁ ବୋହୂ ହୋଇଯାଇଛି।

ସଂସାର କ’ଣ, ସ୍ଵାମୀ କ’ଣ, ଶାଶୁଘର କ’ଣ ଏକଥା ବୁଝିବା ଆଗରୁ ସତୀ ଓଢ଼ଣାଟାଣି ନଇଁ ନଇଁ ଶାଶୂଘର ଏରୁଣ୍ଡି ଡେଇଁଛି । ନିଜର ମନତଳ କଥା ମନରେ ରଖୁ, ନିଜ ବରର ରୂପକୁ ଅପସନ୍ଦ କରି ମଧ୍ୟ ନୀରବରେ ନିଜ ମନକୁ ଶାଶୂଘର ଲାଗି ବୁଝେଇଛି । ହେଲେ ସ୍ଵାମୀ ଯେତେବେଳେ ଖଟ ଉପରେ ତା’ସହ ସମ୍ପର୍କ ରଖୁବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ସେ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରି ନାହିଁ । ପ୍ରତିବାଦରେ ସେ ଛଟପଟ ହୋଇ ସ୍ଵାମୀଠାରୁ ଦୂରେଇଯାଇଛି । ସଂସାର ଦୃଷ୍ଟିରେ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ର ସିନା ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ହୋଇଛନ୍ତି; ମାତ୍ର ସତୀ ନିଜ କାୟମନ-ବାକ୍ୟରେ ତାଙ୍କୁ ସ୍ୱାମୀ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିପାରି ନାହିଁ । ଜମିଦାରଙ୍କ ସୌରଭୀ ଦାସୀ ସହ ଅନୈତିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଆଖ୍ୟାରେ ଦେଖୁ ସେ ତା’ର ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ଘୃଣା କରିଛି ।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସତୀର ସଉତୁଣୀ ପୁଅ ନଟର ଦୁଃଖକାହାଣୀ ତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି ଏବଂ ଶାଶୁଙ୍କ ସେବା ତାକୁ ଜୀବନ ଧାରଣର ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛି । ସତୀ ନିଜ ଜୀବନର ବାକି ସମୟ ଏଇ ଦୁଇଜଣଙ୍କ ପାଇଁ କାଟିଦେବ ବୋଲି ସ୍ଥିର କରିନେଇଛି; ମାତ୍ର ଏହା ବି ପୂର୍ଣ ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ବିଧୂର ବିଧାନରେ ସେ ଶାଶୂଘରର ଶେଷ ଅବଲମ୍ବନ ତା’ଶାଶୁମା’ର ସ୍ନେହକୁ ହରାଇଛି, ଯେତେବେଳେ ତା’ଶାଶୂ ନରହରି ମିଶ୍ର ଅର୍ଥାତ୍ ତାଙ୍କ ପୁଅ ଉପରେ ଅଭିମାନ କରି ପୁରୀ ପଳେଇଛନ୍ତି । ଶେଷରେ ସେ ମଧ୍ୟ ଶାଶୂଘରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଛି । ଶାଶୂଘରେ ସୀତର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ବାସ୍ତବତଃ ବେଶ୍ ମାର୍ମିକ ଓ ହୃଦୟ ବିଦାରକ ।

Question 9.
ମଲାଜହ୍ନ ଉପନ୍ୟାସର ଭାଷା ଓ ଶୈଳୀ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
କଥାରେ ଅଛି “Style is the man” । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ରୁଚି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ । ତେଣୁ ପସନ୍ଦଠାରୁ କାର୍ଯ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନେକରେ ଭିନ୍ନତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ । ଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ରଷ୍ଟା ନିଜ ରୁଚି, ନିଜ ଶୈଳୀ ଅନୁସାରେ ନିଜକୁ ଜାହିର କରିଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶୈଳୀ ହିଁ ତାଙ୍କ ପ୍ରତିଭାର ଅସଲ ପରିଚୟ । ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ବାଦ୍ ଯିବେ ବା କିପରି !

ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ଜଣେ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରତିଭା ଓ ତାଙ୍କ ରଚିତ ଏକମାତ୍ର ଉପନ୍ୟାସ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଯେତିକି ଲୋକପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା ସେତିକି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଆଣିଦେଇଥୁଲା ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କୁ । କଥାବସ୍ତୁର ସୁପରିକଳ୍ପନାଠାରୁ ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣର ଚମତ୍କାରିତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣନାର ସାବଲୀଳତାରେ ମଲାଜହ୍ନ ଖୁବ୍ ପାଠକାଦୃତ ।

‘ମଲାଜହ୍ନ’ର କଥାବସ୍ତୁ ସହ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋରଙ୍କ ଅସରନ୍ତି ଭାବୁକତାର ମଧୁର ସମନ୍ବୟ ପାଠକକୁ ରସସିକ୍ତ ସ୍ଵପ୍ନପୁରୀର ସନ୍ଧାନ ଦିଏ । ସରଳ-ତରଳ-ସାବଲୀଳ ଭାଷା ବିନ୍ୟାସ ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ସ୍ବତଃସ୍ଫୁର୍ଣ କବିତ୍ଵ ବା ରସସିକ୍ତ ଭାବୁକତାର ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ପରିଚାୟକ । ପ୍ରତିଭାବାନ୍ କାବ୍ୟକାର ପରି ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ନିଜ ଉପନ୍ୟାସର କଥାବସ୍ତୁରେ ଭାଷାର ବଣ୍ଠିଳ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ସଜାଇଛନ୍ତି । ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ଭାଷା ଉପେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଲେଖନୀରୁ ଝରିପଡ଼ିଛି ଚିରପ୍ରବାହମାନ ଅମଳ ମନ୍ଦାକିନୀ ପରି ।

ପଦ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ହୁଏତ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଏକ ଚମତ୍‌କାର କାବ୍ୟ ହୋଇଥାନ୍ତା । କିନ୍ତୁ ଯେହେତୁ ଏହା ଏକ ଗଦ୍ୟକଳା, ତେଣୁ ଏହାକୁ କିଛି ସମାଲୋଚକ ଗଦ୍ୟକାବ୍ୟ (Prose epic) ବୋଲି ବିଚାର କରନ୍ତି । Ralph foxଙ୍କ ମତକୁ ଯଦି ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଏ ତେବେ କିଛି ଅପ୍ରସାଙ୍ଗିକ ମନେହେବ ନାହିଁ । ଉପନ୍ୟାସ ସଂପର୍କରେ ମତଦେଇ ସେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି – ‘It is the novel that becomes pure peotry”.

ବାସ୍ତବରେ ଏହି ସାମାଜିକ ଉପନ୍ୟାସଟିର ବର୍ଣ୍ଣନାତ୍ମକ ଭାଷାଶୈଳୀ ପାଠକକୁ ଖୁବ୍ ଆକର୍ଷିତ କରିଛି । ପ୍ରକୃତିର ବର୍ଣ୍ଣନାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ନାୟିକାର ମନସ୍ତତ୍ତ୍ୱକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆଜି ବି ପାଠକର ବେଶ୍ ପ୍ରିୟ ଉପନ୍ୟାସ ହୋଇପାରିଛି ‘ମଲାଜହ୍ନ’ । ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମେ ଉପନ୍ୟାସର କେତୋଟି ଧାଡ଼ି ଏଠାରେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ସ୍ଵରୂପ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇପାରେ – ‘ଶରତ୍ ଗଲା ନଈପଠାରେ ତଣ୍ଡିଫୁଟା ମଉଛବ ବଢ଼ାଇ ଦେଇ । ବିଲ ପଡ଼ିଆରେ ଶୁଖୁଲା ନୁଖୁରା ଭୂଇଁ ଉପରେ ପାହାନ୍ତା ପହରର ଗଙ୍ଗଶିଭଳି ଶେଯପରାକ୍ରମେ ସରିଆସିଲା ।’’

Question 10.
ମଲାଜହ୍ନ ଉପନ୍ୟାସ ତତ୍‌କାଳୀନ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ବିଶ୍ବସ୍ତ ଦଲିଲ୍ କିପରି ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
କିମ୍ବା, ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ ସମସାମୟିକ ସମାଜଚିତ୍ର କିପରି ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ଏକ ସାର୍ଥକ ସାମାଜିକ ଉପନ୍ୟାସ ଭାବରେ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କର ।
କିମ୍ବା, ‘ମଲାଜହ୍ନ ଏକ ସାର୍ଥକ ସାମାଜିକ ଉପନ୍ୟାସ’ – ଉକ୍ତିର ଯଥାର୍ଥତା ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
କିମ୍ବା, ଏକ ସମାଜଭିଭିକ କଥାବସ୍ତୁ ଆଧାରରେ ରଚିତ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ବିଚାର କର ।
Answer:
ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟର ଉନ୍ମେଷ ପର୍ବରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରତିଭା ସେମାନଙ୍କ ସ୍ୱଚ୍ଛ ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ନିଜ ପ୍ରତିଭାର ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଯାଇଛନ୍ତି, ସେଇ ପ୍ରତିଭାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଔପନ୍ୟାସିକ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଅନ୍ୟତମ ସାର୍ଥକ ସ୍ରଷ୍ଟା । ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନୁହେଁ, ବରଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ତାଙ୍କର ସିଦ୍ଧି ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ପାଠକ ପାଖରେ ଆଜି ବି ଅମଳିନ । ଏକ ସାଧାରଣ ଘଟଣାକୁ ସରସ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ପାଠକ ଆଗରେ ତୋଳିଧରି କରୁଣ ରସରେ ପାଠକ ପ୍ରାଣକୁ ରସାପ୍ତ କରାଇବାରେ ସେ ଖୁବ୍ ପ୍ରବୀଣ, ଯାହାର ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ପ୍ରମାଣ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସ ।

‘ମଲାଜହ୍ନ’ର ରଚନାର ସମୟ ୧୯୨୮ ମସିହା ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ କାଳର । ସେ ସମୟର ସାମାଜିକ ଆବେଦନ ଓ ଘଟଣାବଳୀକୁ ଏଥରେ ନିଚ୍ଛକ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇଛି । ସେ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଏକ ସାର୍ଥକ ସାମାଜିକ ଉପନ୍ୟାସ । ତେବେ ଏହାର ପରିକଳ୍ପନା ଏକ ସମାଜଭିଭିକ କଥାବସ୍ତୁର ଆଧାରରେ । ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଲେଖନୀ ଚାଳନା କରିବାବେଳକୁ ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ଉପନ୍ୟାସର ଲୋକପ୍ରିୟତା ବେଶ୍ ସୁଦୃଢ଼ ଥିଲା । ଐତିହାସିକ, ରାଜନୈତିକ, ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଉପନ୍ୟାସ ଅପେକ୍ଷା ପାଠକ ସାମାଜିକ ଉପନ୍ୟାସ ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଦୁର୍ବଳତା ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ । ସମ୍ଭବତଃ ସେହି କାରଣରୁ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ସାମାଜିକ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇଥିଲେ ।

‘Literature is the mirror of the society’ ଇଂରାଜୀର ଏଇ ଉକ୍ତି ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ ସାର୍ଥକଭାବେ ରୂପାୟିତ । ୧୯୨୮ ମସିହାବେଳକୁ ସାମାଜିକ ଜୀବନଧାରାର ସମସ୍ୟାକୁ କେନ୍ଦ୍ରକରି ଏହାର ମନୋରମ ପରିକଳ୍ପନା । ଅଶିକ୍ଷା, ନିରକ୍ଷରତା, ବାଲ୍ୟବିବାହ, ଜାତିପ୍ରଥା, ରକ୍ଷଣଶୀଳ ସାମାଜିକ ବିଧ, ପରମ୍ପରା, ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସ, ହଇଜା ମହାମାରୀ, ଦିଅଁଦେବତାଙ୍କ ପାଖରେ ଅଭିଷେକ ଇତ୍ୟାଦିର ବର୍ଣ୍ଣନା ଉପନ୍ୟାସର ସାମାଜିକତାକୁ ପାଠକ ଆଗରେ ଧରିରଖୁଛି ।

‘ମଲାଜହ୍ନ’ର କଥାବସ୍ତୁ ଉପସ୍ଥାପନା, ଚରିତ୍ର ସଂଯୋଜନାରେ ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କର ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଯେପରି ସ୍ପଷ୍ଟ, ଉପନ୍ୟାସର ପରିବେଶ ରୂପାୟନରେ ସାମାଜିକତାର ସ୍ପର୍ଶ ସେପରି ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ । ପଲ୍ଲୀ ପ୍ରକୃତିର ମନୋହର ପ୍ରତିଛବି ଶବ୍ଦର ତୂଳୀରେ ଅଙ୍କନ କରି ଔପନ୍ୟାସିକ ସମାଜ ଚେତନାର ଆଭାସ ଦେଇଛନ୍ତି କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବନାହିଁ । ସୁତରାଂ ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ହେଉ ଅବା କଥାବସ୍ତୁର ଉପସ୍ଥାପନା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ହେଉ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଯେ ଏକ ସାର୍ଥକ ସାମାଜିକ ଉପନ୍ୟାସ ଏଥ‌ିରେ ଦ୍ବିମତ ନାହିଁ ।

ଅଭ୍ୟାସ ପାଇଁ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

(କ) ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ।

Question 1.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସ କେବେ ରଚନା କରାଯାଇଥିଲା?
(A) ୧୯୨୮
(B) ୧୯୩୬
(C) ୧୯୪୨
(D) ୧୯୫୦
Answer:
(A) ୧୯୨୮

Question 2.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର କିଏ?
(A) ନାଥନନା
(B) ଅନାଦି ମିଶ୍ର
(C) ସତୀ
(D) ବଉଳ
Answer:
(C) ସତୀ

Question 3.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଏକ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଉପନ୍ୟାସ?
(A) ଐତିହାସିକ
(B) ପୌରାଣିକ
(C) ରାଜନୈତିକ
(D) ସାମାଜିକ
Answer:
(D) ସାମାଜିକ

Question 4.
୪। କୁଆଡ଼େ ବାହାରିଲେ ବୋଉ ଚିଡ଼େ?
(A) ଯାତ୍ରାକୁ
(B) ମାମୁଘରକୁ
(C) ଆଖଡ଼ାକୁ
(D) ବାହାରକୁ
Answer:
(D) ବାହାରକୁ

Question 5.
ସତୀଘର ବାରିପଟ ଆମ୍ବତୋଟାରେ କିଏ ଭାରି ଜୋର୍‌ରେ ଗର୍ଜୁଥାଏ?
(A) ବାଘ
(B) ପବନ
(C) କୁକୁର
(D) ବିଲୁଆ
Answer:
(B) ପବନ

Question 6.
ସତୀ ଦାଣ୍ଡ ପାହାଚ ଉପରେ ଗୋଡ଼ ଦେଲାବେଳକୁ କିଏ ପଛରୁ ଡାକିଛି?
(A) ବୋଉ
(B) ବଉଳ
(C) ବାପା
(D) ନାଥନନା
Answer:
(C) ବାପା

Question 7.
କିଏ ଶାଶୂଘରୁ ଫେରି ନାହିଁ?
(A) ବଉଳ
(B) କମଳାନାନୀ
(C) ସତୀ
(D) ହୀରା
Answer:
(D) ହୀରା

Question 8.
ବ୍ରାହ୍ମଣ ଘରେ କେତେ ବର୍ଷରେ ବାହାଘର କରି ଦିଆଯାଉଥିଲା?
(A) ୨୦ ବର୍ଷରେ
(B) ୨୫ ବର୍ଷରେ
(C) ୫ ବର୍ଷରେ
(D) ୧୦ ବର୍ଷରେ
Answer:
(C) ୫ ବର୍ଷରେ

Question 9.
ଶରତଋତୁରେ ନଈ ପଠାରେ କ’ଣ ଶୋଭାପାଏ?
(A) ମନ୍ଦାର ଫୁଲ
(B) କାଶତଣ୍ଡୀ ଫୁଲ
(C) ଟଗର ଫୁଲ
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(B) କାଶତଣ୍ଡୀ ଫୁଲ

Question 10.
ସତୀ କେଉଁ ଫୁଲ ପାଇଁ ପାଣିରେ ପଶିଲା?
(A) କଇଁ
(B) ପଦ୍ମ
(C) ସିଙ୍ଗଡ଼ାହାର
(D) ଜଳବିରା
Answer:
(A) କଇଁ

Question 11.
କିଏ ସତୀ ପାଣିରେ ପଶିଥ୍ୟାବାର ଦେଖୁ ପାଟିକଲା?
(A) ବୋଉ
(B) ନାଥନନା
(C) ବାପା
(D) ବଉଳ
Answer:
(B) ନାଥନନା

Question 12.
କାହାକୁ ଦେଖୁ ସତୀ ମନେ ମନେ ରାଗିଲା?
(A) ବଉଳ
(B) ହୀରା
(C) ନାଥନନା
(D) ବୋଉ
Answer:
(C) ନାଥନନା

Question 13.
ପାଣି ଭିତରେ ଠିଆହୋଇ ସତୀ କାହାକୁ ପାର୍ଟି ଫିଟେଇଲା ନାହିଁ?
(A) ବଉଳକୁ
(B) ସାଙ୍ଗକୁ
(C) ଗାଁ ପିଲାଙ୍କୁ
(D) ନାଥନନାଙ୍କୁ
Answer:
(D) ନାଥନନାଙ୍କୁ

Question 14.
ନାଥନନା କେତେ ମାସ ହେବ ଗାଁରେ ନଥିଲେ?
(A) ଛଅମାସ
(B) ଦୁଇମାସ
(C) ଚାରିମାସ
(D) ତିନିମାସ
Answer:
(A) ଛଅମାସ

Question 15.
ନାଥନନା ପାଠ ପଢ଼ିବାପାଇଁ କେଉଁଠିକି ଯାଇଥିଲେ?
(A) ଭୁବନେଶ୍ଵର
(B) କଟକ
(C) କଲିକତା
(D) ତକ୍ଷଶିଳା
Answer:
(B) କଟକ

Question 16.
କେଉଁ ଛୁଟିରେ ନାଥନନା ଘରକୁ ଫେରିଛନ୍ତି?
(A) ଦୋଳ
(B) ଖରାଦିନ
(C) ଦଶହରା
(D) ରଜ
Answer:
(C) ଦଶହରା

Question 17.
ନାଥନନା ଘରକୁ ଆସିଲେ ଆଗେ କାହାକୁ ଖୋଜନ୍ତି?
(A) ବାପାଙ୍କୁ
(B) ବୋଉଙ୍କୁ
(C) ବଉଳକୁ
(D) ସତୀକୁ
Answer:
(D) ସତୀକୁ

Question 18.
ନାଥନନା ଘରକୁ ଆସିଲେ କିଏ ଲୁଚେ?
(A) ସତୀ
(B) ବଉଳ
(C) ନିଶି
(D) ହୀରା
Answer:
(A) ସତୀ

Question 19.
ବର୍ଷା ହେଲେ ସତୀ କାହା ସହ କାଗଜ ଡଙ୍ଗା ଭସାଏ?
(A) ନାଥନନା
(B) ହୀରା
(C) ବଉଳ
(D) କମଳୀନାନୀ
Answer:
(C) ବଉଳ

Question 20.
କାହା କଷ୍ଟ ଦେଖୁ ସତୀକୁ ଅଡ଼ୁଆ ଲାଗେ?
(A) ବଉଳର
(B) ବେବୀର
(C) ନିଶିର
(D) ନାଥନନାଙ୍କର
Answer:
(D) ନାଥନନାଙ୍କର

Question 21.
ସତୀ ଶାଶୂଘରେ ରାଣୀ ହୋଇ ରହିବ ବୋଲି କିଏ କହିଛି?
(A) ବଡ଼ମା’
(B) ବଉଳ
(C) ବୋଉ
(D) ବାପା
Answer:
(C) ନାଥନନା

Question 22.
କିଏ ଆସିଲେ ବୋଉ ଦଣ୍ଡେଅଧେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରେ?
(A) ମାମୁ
(B) ବାପା
(C) ନାଥନନା
(D) ବଡ଼ଅଜା
Answer:
(B) ବଉଳ

Question 23.
କିଏ ଭାରି ମାମଲତ୍‌କାର ପରି କହିଲା?
(A) ସତୀ
(B) ବାପା
(C) ବଉଳ
(D) ନାଥନନା
Answer:
(D) ନାଥନନା

Question 24.
ଚଉରା ପାଖରେ ସତୀ କ’ଣ ଜାଳେ?
(A) ଘିଅବଳିତା
(B) କର୍ପୂର
(C) ତେଲଦୀପ
(D) ଧୂପବତୀ
Answer:
(A) ଘିଅବଳିତା

Question 25.
କିଏ ଭାରି ଏକଜିଦିଆ ଲୋକ?
(A) ନାଥନନା
(B) ସତୀର ବାପା
(C) ସତୀ
(D) ବଉଳ
Answer:
(B) ସତୀର ବାପା

Question 26.
ବାହାଘର ବେଳେ ସତୀକୁ କିଏ ଗାଧୋଇଦେଲା?
(A) ଭାଉଜ
(B) ବଡ଼ମା’
(C) ବୋଉ
(D) ହୀରାବୋଉ
Answer:
(B) ବଡ଼ମା’

Question 27.
ବଉଳ ସତୀକୁ କାହାକୁ ଚିହ୍ନାଇ ଦେଇଛି?
(A) ବରକୁ
(B) ଶ୍ୱଶୁରକୁ
(C) କୁଣିଆଙ୍କୁ
(D) ନାଥନନାଙ୍କୁ
Answer:
(A) ବରକୁ

Question 28.
କିଏ ଦରବୁଢ଼ା ତ୍ରିପଣ୍ଡକଳା ଆଉ ମୋଟା ମଣିଷ ଥିଲା?
(A) ନାଥନନା
(B) ସତୀର ବଉଳ
(C) ସତୀର ଶ୍ଵଶୁର
(D) ସତୀର ବର
Answer:
(D) ସତୀର ବର

Question 29.
କିଏ ମନେ ମନେ ଖାଲି ଠାକୁରଙ୍କ ନାମ ଜପିଛି?
(A) ସତୀ
(B) ବୋଉ
(C) ବଉଳ
(D) ବଡ଼ମା’
Answer:
(B) ବୋଉ

Question 30.
ବୋଉ କାହା ପାଇଁ ପାନ ଭାଙ୍ଗିବାକୁ ସତୀକୁ କହିଛନ୍ତି?
(A) ବାପାଙ୍କ ପାଇଁ
(B) କୁଣିଆଙ୍କ ପାଇଁ
(C) ନାଥନନାଙ୍କ ପାଇଁ
(D) ବଡ଼ ମା’ ପାଇଁ
Answer:
(C) ନାଥନନାଙ୍କ ପାଇଁ

Question 31.
ନାଥନନା ଦୁଇବର୍ଷ ହେଲା କୁଆଡ଼େ ପଳେଇଥିଲେ?
(A) ବୁଲିବାକୁ
(B) କଟକ
(C) କଲିକତା
(D) ସୁରଟ
Answer:
(B) କଟକ

Question 32.
କିଏ ପିଲାଟି ଦିନରୁ ଏକଜିଦିଆ ଆଉ ଅଭିମାନୀ?
(A) ସତୀ
(B) ବଉଳ
(C) ହୀରା
(D) ନାଥନନା
Answer:
(D) ନାଥନନା

Question 33.
ବଉଳର ନନା କିଏ?
(A) ନାଥନନା
(B) ନରହରି
(C) ସୁଦେଶ
(D) ସତୀର ବର
Answer:
(A) ନାଥନନା

Question 34.
ଦାଣ୍ଡରେ ବାପାଙ୍କ ପାଟି ଶୁଣି କିଏ ତରତର ହୋଇ ଉଠି ଚାଲିଗଲା?
(A) ସତୀ
(B) ସତୀର ବୋଉ
(C) ନାଥନନା
(D) ବଉଳ
Answer:
(B) ସତୀର ବୋଉ

Question 35.
କାହାଯୋଗୁଁ ସତୀର ସବୁ ଗୋଳମାଳ ହୋଇଯାଉଛି?
(A) ବଉଳ ଯୋଗୁଁ
(B) ବୋଉ ଯୋଗୁଁ
(C) ପର୍ବ ଯୋଗୁଁ
(D) ନାଥନନା ଯୋଗୁଁ
Answer:
(D) ନାଥନନା ଯୋଗୁଁ

Question 36.
କାହାକୁ ଦେଖୁବ ବୋଲି ଜହ୍ନିଫୁଲ ଏତେଦିନଯାକେ ମଉଳି ନଥାଏ?
(A) ସତୀକୁ
(B) ନାଥନନାକୁ
(C) ପୁନେଇଁ ଜହ୍ନକୁ
(D) ବଉଳକୁ
Answer:
(C) ପୁନେଇଁ ଜହ୍ନକୁ

Question 37.
ଜହ୍ନ ରାଇଜର ରାଣୀ କିଏ?
(A) ସତୀ
(B) ବଉଳ
(C) ଜହ୍ନିଫୁଲ
(D) ନିଶି
Answer:
(C) ଜହ୍ନିଫୁଲ

Question 38.
କାହାକୁ ପାନ ଦେଲାବେଳେ ସତୀର ହାତ ଥରିଥିଲା?
(A) ନାଥନନାଙ୍କୁ
(B) ଗାଁ ଭାଇନାକୁ
(C) ବାପାଙ୍କୁ
(D) ପୂଜକଙ୍କୁ
Answer:
(A) ନାଥନନାଙ୍କୁ

Question 39.
ସତୀ ନାଁରେ କିଏ ମିଛ କହିଛି ବୋଲି ସଖୀ ଭାବିଛି?
(A) ବୋଉ
(B) ଗାଁ ଝିଅ
(C) ବଉଳ
(D) ନାଥନନା
Answer:
(C) ବଉଳ

Question 40.
କାହାର ସବୁଦିନେ ଫୁଲରେ ଶରଧା?
(A) ସତୀର
(B) ବଉଳର
(C) ନାଥନନାର
(D) ହୀରାର
Answer:
(A) ସତୀର

Question 41.
କିଏ ସତୀକୁ ଫୁଲ ତୋଳିବାକୁ ଡାକିଛି?
(A) ଗାଁ ନାନୀ
(B) ବଉଳ
(C) ନାଥନନା
(D) ବଡ଼ମା’
Answer:
(B) ବଉଳ

Question 42.
ସତୀର ବାପା ତା’ ବୋଉକୁ କେଉଁ ଗାଁ କଥା କହୁଥିଲେ?
(A) ମୁଜରାବାଦ
(B) ମୁକୁନ୍ଦପୁର
(C) ମୁନାଫାନଗର
(D) ମକନ୍ଦପାଟ
Answer:
(B) ମୁକୁନ୍ଦପୁର

Question 43.
ବଉଳର ବୋଉକୁ ସତୀ କ’ଣ ସମ୍ବୋଧନ କରୁଥିଲା?
(A) ବଉଳମା’
(B) ଚାନ୍ଦବୋଉ
(C) ବଡ଼ମା’
(D) ମିତମା’
Answer:
(C) ବଡ଼ମା’

Question 44.
ସତୀ କାହାଘରେ ପହଞ୍ଚିଲା ବେଳକୁ ବର୍ଷା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଗଲାଣି?
(A) ନାଥନନା ଘରେ
(B) ଦୋକାନଘରେ
(C) ବୈଠକଘରେ
(D) ସିନେମାଘରେ
Answer:
(A) ନାଥନନା ଘରେ

Question 45.
କାହାର ମନ ଜମା ଗୋଟାଏ ଜାଗାରେ ଥୟ ନୁହେଁ?
(A) ସତୀର
(B) ନାଥନନାର
(C) ବଉଳର
(D) ବଡ଼ମା’ର
Answer:
(C) ବଉଳର

Question 46.
କିଏ ଘୋଡ଼ାପରି ବୁଲୁଛି ବୋଲି ସତୀ ବଡ଼ମା’ କହିଛି?
(A) ନେତବୋଉ
(B) ନିଶି
(C) ସତୀ
(D) ନାଥନନା
Answer:
(B) ନିଶି

Question 47.
ଯୋର କୂଳେ କୂଳେ କେଉଁ ବଣ ଥିଲା?
(A) କିଆବଣ
(B) ଫୁଲବଣ
(C) ବାଉଁଶବଣ
(D) କଣ୍ଟାବଣ
Answer:
(C) ବାଉଁଶବଣ

Question 48.
ସତୀ କାହା ହାତ ଉପରେ ଆଉଜି ବେଦୀ ଉପରେ ବସିରହିଲା?
(A) ବରର ହାତ
(B) ନଣନ୍ଦ ହାତ
(C) ବ୍ରାହ୍ମଣ ହାତ
(D) ଭଣ୍ଡାରୁଣୀ ହାତ
Answer:
(D) ଭଣ୍ଡାରୁଣୀ ହାତ

Question 49.
ବାହାଘର କର୍ମ ସରିଗଲା ପରେ ସତୀକୁ କିଏ ଆଣି ଆଉ ଗୋଟା ଘରେ ବସାଇ ଦେଇଗଲା?
(A) ଘରର ପୋଇଲୀ
(B) ଶାଶୁମା’
(C) ଭଣ୍ଡାରୁଣୀ
(D) ଦାସବୋହୂ
Answer:
(A) ଘରର ପୋଇଲୀ

Question 50.
କାହା ଥଣ୍ଡା ହାତ ଲାଗି ସତୀର ନିଦ ଭାଙ୍ଗିଗଲା?
(A) ନାଥନନାଙ୍କର
(B) ଶାଶୂର
(C) ସ୍ଵାମୀଙ୍କର
(D) ଦାସୀର
Answer:
(C) ସ୍ଵାମୀଙ୍କର

Question 51.
କିଏ ଦୀପିଟିକୁ ଲିଭାଇ ଦେଇଛି?
(A) ସତୀର ସ୍ଵାମୀ
(B) ସତୀ
(C) ଜଣେ ଦାସୀ
(D) ସୌରଭୀ
Answer:
(B) ସତୀ

Question 52.
ବୁଦ୍ଧି ଆଉ ଦୃଢ଼ତାରେ କାହା ମୁହଁ ସମୁଜ୍ଜ୍ବଳ?
(A) ସତୀର
(B) ସତୀ ସ୍ଵାମୀର
(C) ସତୀ ଶାଶୂର
(D) ଦାସୀର
Answer:
(C) ସତୀ ଶାଶୂର

Question 53.
ଆଗେ ନଟ କାହା ପାଖରେ ଶୋଉଥିଲା?
(A) ବୋଉ
(B) ସୌରଭୀ
(C) ଜେଜେ ମା’
(D) ଦାସୀ
Answer:
(B) ସୌରଭୀ

Question 54.
କିଏ ବିଚାରି ଭାରି ସ୍ନେହରଙ୍କା ବୋଲି ସତୀ ଭାବିଛି?
(A) ସତୀର ସ୍ଵାମୀ
(B) ନଟ
(C) ସତୀର ଶାଶୁ
(D) ଦାସୀ
Answer:
(B) ନଟ

Question 55.
ସତୀ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ କିଏ ବିକଟ ଶବ୍ଦକରି ଉଡ଼ିଗଲା?
(A) କାଉ
(B) ବାଦୁଡ଼ି
(C) ପେଚା
(D) ଚେମେଣିଆଁ
Answer:
(C) ପେଚା

Question 56.
ଶାଶୁଘରେ ସକାଳ ଓଳି ସତୀର କେମିତି କଟିଯାଏ?
(A) ଫୁଲତୋଳାରେ
(B) ଘର ଓଳାରେ
(C) ନଟ ସେବାରେ
(D) ଶାଶୂଙ୍କ ସେବାରେ
Answer:
(D) ଶାଶୂଙ୍କ ସେବାରେ

Question 57.
ସତୀର ଶାଶୁ କୋଉଘର ଚାବି ସତୀ ହାତରେ ଦେଲେ?
(A) ଭଣ୍ଡାର ଘରର
(B) କୋଠଘରର
(C) ଠାକୁର ଘରର
(D) ଖଞ୍ଜାଘରର
Answer:
(A) ଭଣ୍ଡାର ଘରର

Question 58.
ନଟ କ’ଣ କିଣିଦେବା ପାଇଁ ସତୀକୁ କହିଛି?
(A) ପେଁକାଳି
(B) ଘୋଡ଼ା
(C) ଖେଳନା
(D) ସାଇକେଲ
Answer:
(B) ଘୋଡ଼ା

Question 59.
କିଏ ଭାରି କଳିହୁରି ବୋଲି ନଟ କହିଛି?
(A) ନଟର ମା’
(B) ସତୀର ଶାଶୂ
(C) ପୋଇଲି ଚମ୍ପା
(D) ସୌରଭୀ
Answer:
(D) ସଉରଭୀ

Question 60.
ଘର ଭିତରେ କାହାକୁ ଦେଖୁ ସୌରଭୀ ଚମକି ପଡ଼ିଲା?
(A) ସାପକୁ
(B) ସତୀକୁ
(C) ସତୀର ଶାଶୁକୁ
(D) ଚମ୍ପାକୁ
Answer:
(B) ସତୀକୁ

Question 61.
ସତୀ ବାପଘର ବୁଢ଼ା ଚାକରର ନାଁ କ’ଣ?
(A) ସଇତା
(B) ଶରତ
(C) ମଦନା
(D) ହରିଆ
Answer:
(A) ସଇତା

Question 62.
ସତୀଘର ଗାଁରେ କୋଉ ରୋଗ ବ୍ୟାପିଛି ବୋଲି ସଇତା ସତୀକୁ ଜଣାଇଛି?
(A) ମ୍ୟାଲେରିଆ
(B) ହଇଜା
(C) ଡେଙ୍ଗୁ
(D) ବସନ୍ତ
Answer:
(B) ହଇଜା

Question 63.
କିଏ କଟକ ଯାଇଛି ଡାକ୍ତର ଆଣିବାକୁ?
(A) ସତୀର ବାପା
(B) ନରହରି ମିଶ୍ର
(C) ନଖିଆ ପୁଅ
(D) ନାଥୁଆ ତିଆଡ଼ି
Answer:
(D) ନାଥୁଆ ତିଆଡ଼ି

Question 64.
ମନ୍ଦିରକୁ ଯିବାପାଇଁ କେତୋଟି ସବାରୀ ଦରକାର ବୋଲି ସତୀ ଶୁଣିଛି?
(A) ପାଞ୍ଚଟି
(B) ଦୁଇଟି
(C) ତିନୋଟି
(D) ଚାରୋଟି
Answer:
(C) ତିନୋଟି

Question 65.
ସତୀର ଶାଶୂ କେଉଁଠିକି ଯିବେ ବୋଲି ଜଣେଇଦେଲେ?
(A) ତୀର୍ଥକୁ
(B) ପୁରୀକୁ
(C) ବୃନ୍ଦାବନକୁ
(D) ମଥୁରାକୁ
Answer:
(B) ପୁରୀକୁ

Question 66.
ସତୀର ଶାଶୂଘରେ ତା’ର ଶେଷ ଅବଲମ୍ବନ କିଏ ଥିଲେ?
(A) ଚମ୍ପାଦାସୀ
(B) ସତୀର ସ୍ଵାମୀ
(C) ସତୀର ଶାଶୁ
(D) ସୌରଭୀ ପୋଇଲି
Answer:
(C) ସତୀର ଶାଶୁ

Question 67.
ସତୀକୁ କିଏ ଆଣି ସବାରୀରେ ବସାଇ ଦେଲା?
(A) ସୌରଭୀ
(B) ନୂଆଦାସୀ
(C) ସତୀର ସ୍ଵାମୀ
(D) ଚମ୍ପାମା’
Answer:
(D) ଚମ୍ପାମା’

Question 68.
ନଟ କାହା ପାଖରେ ବସି ମନ୍ଦିରକୁ ଗଲା?
(A) ସତୀ ପାଖରେ
(B) ଚମ୍ପାମା’ ପାଖରେ
(C) ସୌରଭୀ ପାଖରେ
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ସୌରଭୀ ପାଖରେ

Question 69.
ଅନେକ ବାଟ ଆସିଲାପରେ ସବାରୀ କୋଉଠି ରହିଲା?
(A) ଗଛମୂଳରେ
(B) ନଈକୂଳରେ
(C) ଆମ୍ବତୋଟାରେ
(D) ମନ୍ଦିର ପାଖରେ
Answer:
(B) ନଈକୂଳରେ

Question 70.
କାହା ସବାରୀ ସବା ପଛରେ ଯାଇ ପହଞ୍ଚିଲା?
(A) ସତୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର
(B) ସୌରଭୀର
(C) ଚମ୍ପାମା’ର
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(A) ସତୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର

Question 71.
ନଟକୁ କିଏ ନୂଆ ପାଟ ପିନ୍ଧାଇଛି?
(A) ସତୀ
(B) ସୌରଭୀ
(C) ସତୀର ସ୍ଵାମୀ
(D) ଚମ୍ପାମା’
Answer:
(D) ଚମ୍ପାମା’

Question 72.
ଭିଡ଼ ଭିତରେ ସତୀ କାହାକୁ ଦେଖୁ ପକେଇଛି?
(A) ନାଥନନାଙ୍କୁ
(B) ବାପାଙ୍କୁ
(C) ଗାଁ ସାଙ୍ଗକୁ
(D) ସଇତାକୁ
Answer:
(A) ନାଥନନାଙ୍କୁ

Question 73.
ବୁଢ଼ା ସାହୁ ଦୋକାନୀ କ’ଣ ଦେଖ୍ ତରଳିଗଲା?
(A) ଛୁରୀ ଦେଖୁ
(B) ଟଙ୍କା ଦେଖୁ
(C) ଫୁଲ ଦେଖ୍
(D) ସତୀକୁ ଦେଖୁ
Answer:
(B) ଟଙ୍କା ଦେଖୁ

Question 74.
ନରହରି ମିଶ୍ର କିଏ?
(A) ବ୍ରାହ୍ମଣ ପୂଜକ
(B) ଦୋକାନୀ
(C) ସତୀର ସ୍ବାମୀ
(D) ଡାକୁ
Answer:
(C) ସତୀର ସ୍ଵାମୀ

Question 75.
କିଏ ଓଦା ଭୂଇଁରେ ଲଥକରି ଶୋଇପଡ଼ିଲା?
(A) ସାହୁକାର
(B) ଜମିଦାର
(C) ନାଥନନା
(D) ସତୀ
Answer:
(D) ସତୀ

Question 76.
ସତୀ ନାଥନନା ସହ ପୁଣି ଶାଶୂଘରକୁ କେଉଁଥରେ ଫେରିଥିଲା?
(A) ସବାରୀରେ
(B) ମୋଟରଗାଡ଼ିରେ
(C) ବଳଦଗାଡ଼ିରେ
(D) ଚାଲି ଚାଲି
Answer:
(C) ବଳଦଗାଡ଼ିରେ

Question 77.
କିଏ ବାହାର ଆଡ଼କୁ ଚାହିଁ ଗାଡ଼ି ଭିତରେ ବସିଥିଲା?
(A) ସତୀ
(B) ନାଥନନା
(C) ବଉଳ
(D) ସାହୁକାର
Answer:
(B) ନାଥନନା

Question 78.
କିଏ ସତୀର ମୁହଁ ଚାହିଁବ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଲା?
(A) ସତୀର ସ୍ଵାମୀ
(B) ସତୀର ବାପା
(C) ଶାଶୁମା’
(D) ନାଥନନା
Answer:
(A) ସତୀର ସ୍ଵାମୀ

Question 79.
ଟୋକେଇରେ କ’ଣ ବୋଝେଇ କରି ନାଥନନା ଆଣି ଥୋଇଛନ୍ତି?
(A) ଘରକରଣା ଜିନିଷ
(B) ଖାଦ୍ୟପଦାର୍ଥ
(C) ଲୁଗାପଟା
(D) ବହିଖାତା
Answer:
(A) ଘରକରଣା ଜିନିଷ

Question 80.
ନାଥନନା ଗଣ୍ଡାଏ ଖାଇଦେଇ କ’ଣ ଖୋଜିବାକୁ ବାହାରିଲେ?
(A) ଚାକରାଣୀ
(B) ଡାକ୍ତର
(C) ପୂଝାରୀ
(D) ଗାଈ
Answer:
(C) ପୂଝାରୀ

Question 81.
କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ନାଥନନାଙ୍କ ବୋଉ କୁଆଡ଼େ ଯାଇଥିଲେ?
(A) ଚଣ୍ଡିଖୋଲ
(B) କଟକ
(C) ଭଦ୍ରକ
(D) ପୁରୀ
Answer:
(D) ପୁରୀ

Question 82.
କିଏ ଗାଁଯାକ ଏକାଠି କରି ନାଥନନାଙ୍କୁ ଏକଘରକିଆ କରିବ ବୋଲି ଭାବିଛି?
(A) ନରହରି ମିଶ୍ର
(B) ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି
(C) ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର
(D) ସଇତା
Answer:
(B) ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି

Question 83.
ଶେଷରେ ସତୀ କ’ଣ କରିଛି?
(A) ଆତ୍ମହତ୍ଯା
(B) ନିଆଁ ଲଗେଇଦେଇଛି
(C) ଘରଛାଡ଼ି ପଳେଇଛି
(D) ହତ୍ୟା କରିଛି
Answer:
(C) ଘରଛାଡ଼ି ପଳେଇଛି

Question 84.
ସତୀ କାହା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଚିଠି ଲେଖୁଛି?
(A) ସତୀର ସ୍ଵାମୀ
(B) ବଉଳ
(C) ଗାଁ ବାଲା
(D) ନାଥନନା
Answer:
(D) ନାଥନନା

Question 85.
କିଏ ଚୋର ପରି ଶିକୁଳି ଫିଟାଇ ବାହାରି ଯାଇଥିଲେ?
(A) ସତୀ
(B) ନାଥନନା
(C) ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି
(D) ସଇତା
Answer:
(A) ସତୀ

Question 86.
ପିଲାଦିନେ ସତୀ ସାଙ୍ଗରେ କିଏ ଅଶୋକା ବସିଥିଲା?
(A) ନିଶି
(B) ପ୍ରଭାକରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ
(C) ହୀରା
(D) ପ୍ରଭାକରଙ୍କ ଭଉଣୀ
Answer:
(B) ପ୍ରଭାକରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ

Question 87.
ନାଥନନା ଗାଁବାଲାକୁ କାହାର ଧମକ ଦେଇଛନ୍ତି?
(A) ମାଡ଼ର
(B) ଗୁଣ୍ଡାର
(C) ଛୁରୀର
(D) ଥାନାର
Answer:
(D) ଥାନାର

Question 88.
କାହା କଥା ଭାବି ସତୀକୁ ବିଚିତ୍ର ଲାଗେ?
(A) ନାଥନନା କଥା
(B) ଅଚ୍ୟୁତି ଅବଧାନ କଥା
(C) ପ୍ରଭାକରନନା କଥା
(D) ସଇତା କଥା
Answer:
(A) ନାଥନନା କଥା

(ଖ) ୧ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ।

Question 1.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସଟି କାହାଦ୍ଵାରା ରଚିତ?
Answer:
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସଟି ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କଦ୍ୱାରା ରଚିତ ।

Question 2.
ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ରଚନାର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
‘ଆଲାଉଦ୍ଦିନ୍’, ‘କାଉଁରୀ’ ଦେଶର ଗୋରୀ’ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ ଦ୍ବାରା ରଚିତ ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ରଚନା ।

Question 3.
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ ଅପ୍ରକାଶିତ ଉପନ୍ୟାସର ନାମ କ’ଣ?
Answer:
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ ଅପ୍ରକାଶିତ ଉପନ୍ୟାସର ନାମ ‘ଅତୁଠ ବଣିକ’।

Question 4.
୪। ଔପନ୍ୟାସିକ ବ୍ୟତୀତ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ ଅନ୍ୟ ପରିଚୟ କ’ଣ?
Answer:
ଔପନ୍ୟାସିକ ବ୍ୟତୀତ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଜଣେ ଚିତ୍ରକର ଓ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟିକ ଭାବେ ପରିଚିତ ।

Question 5.
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ କ’ଣ?
Answer:
ଔପନ୍ୟାସିକ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ ରାୟବାହାଦୁର ରାଜକିଶୋର ଦାସ ।

Question 6.
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କୁ କିଏ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ?
Answer:
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କୁ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ସାନଭାଇ ତଥା ‘ଭୀମାଭୂୟାଁ’ ଉପନ୍ୟାସର ରଚୟିତା ଗୋପାଳବଲ୍ଲଭ ଦାସ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ର ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

Question 7.
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ କେଉଁ ପତ୍ରିକାର ସମ୍ପାଦକ ଥିଲେ?
Answer:
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ‘ବାରୁଣୀ’ ଶୀର୍ଷକ ଏକ ପତ୍ରିକାର ସମ୍ପାଦକ ଥିଲେ ।

Question 8.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସ କେବେ ରଚିତ ହୋଇଥିଲା?
Answer:
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସ ୧୯୨୮ ମସିହାରେ ରଚିତ ହୋଇଥିଲା ।

Question 9.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ କାହା ଜୀବନରେ ଦୁଃଖ କାହାଣୀ ବର୍ଣିତ?
Answer:
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ ନାୟିକା ସତ୍ୟଭାମା ଓରଫ୍ ସତୀ ଜୀବନର ଦୁଃଖ କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣିତ ।

Question 10.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ କିଏ ନିଜ ଜୀବନର କଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛି ?
Answer:
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ ସତୀ ନିଜ ଜୀବନର କଥା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛି ।

Question 11.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଏକ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଉପନ୍ୟାସ?
Answer:
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଏକ ସାମାଜିକ ଉପନ୍ୟାସ ।

Question 12.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର କଥାବସ୍ତୁ କାହା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ?
Answer:
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସର କଥାବସ୍ତୁ ସତୀ ଜୀବନ ଦୁଃଖଦ କାହାଣୀ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।

Question 13.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ ଚରିତ୍ର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମୁଖ୍ୟ କିଏ?
Answer:
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ ଚରିତ୍ର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସତ୍ୟଭାମା ତଥା ନାୟିକା ସତୀ ମୁଖ୍ୟ ।

Question 14.
ସତୀକୁ କେଉଁଆଡ଼େ ବୁଲିବାକୁ ତା’ବୋଉ ମନା କରିଛନ୍ତି?
Answer:
ସତୀକୁ ଦାଣ୍ଡଆଡ଼େ ତଥା ବାହାର ଆଡ଼େ ବୁଲିବାକୁ ତା’ ବୋଉ ମନା କରିଛନ୍ତି ।

Question 15.
ବାପାଙ୍କ ଡାକରେ ସତୀ କ’ଣ ହୋଇ ଠିଆହେଲା?
Answer:
ବାପାଙ୍କ ଡାକରେ ସତୀ ଚମକିପଡ଼ି କାଠପିତୁଳି ପରି ଠିଆହେଲା ।

Question 16.
ବାପା କାହା ପାଇଁ ବରଘର ଖୋଜା ଲଗାଇଥା’ନ୍ତି?
Answer:
ବାପା ସତୀପାଇଁ ବରଘର ଖୋଜା ଲଗାଇଥା’ନ୍ତି ।

Question 17.
କବାଟ କୋଣରୁ ଗୋଡ଼ ଚିପିଚିପି ସତୀ କୁଆଡ଼େ ଚାଲିଗଲା?
Answer:
କବାଟ କୋଣରୁ ଗୋଡ଼ ଚିପିଚିପି ସତୀ ତଳଘର ଆଡ଼େ ଚାଲିଗଲା ।

Question 18.
ସତୀର ବାପା ତା’ ବୋଉଙ୍କୁ କାହିଁକି ବିଗିଡ଼ିଲେ?
Answer:
ସତୀର ବାପା ତା’ ବୋଉଙ୍କୁ ସତୀର ବାହାରେ ବୁଲାବୁଲିକୁ ନେଇ ବିଗିଡ଼ିଲେ ।

Question 19.
କୋଉଁଠି ସକାଳୁ ସଞ୍ଜଯାଏ ମହୁମାଛିଙ୍କ ଭିଡ଼?
Answer:
ସତୀଘର ବାରିପଟ ଫୁଲଫୁଟା ବାତାପି ଗଛରେ ସକାଳୁ ସଞ୍ଜଯାଏ ମହୁମାଛିଙ୍କ ଭିଡ଼ ।

Question 20.
ହୀରା କେଉଁଠୁ ଫେରିନାହିଁ?
Answer:
ଗୋବଦ୍ଧନ କାନଗୋଇର ଝିଅ ହୀରା ତା’ ଶାଶୂଘରୁ ଫେରିନାହିଁ ।

Question 21.
କେଉଁ ଘରେ ଝିଅକୁ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ବୟସ ହେଲାବେଳେ ବାହାଘର କରି ଦିଆଯାଉଥିଲା?
Answer:
ହିନ୍ଦୁଘରେ ବିଶେଷ କରି ବ୍ରାହ୍ମଣଘରେ ଝିଅକୁ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ବୟସ ହେଲାବେଳେ ବାହାଘର କରି ଦିଆଯାଉଥିଲା ।

Question 22.
ଶରତ ଋତୁରେ କେଉଁଠି କାଶତଣ୍ଡୀଫୁଲ ଶୋଭାପାଏ?
Answer:
ଶରତ ଋତୁରେ ନଈପଠାରେ କାଶତଣ୍ଡୀଫୁଲ ଶୋଭାପାଏ ।

Question 23.
ଗାଁର ଉତ୍ତରପଟେ କ’ଣ ଥିଲା?
Answer:
ଗାଁର ଉତ୍ତରପଟେ ଏକ ଯୋର ଥିଲା ।

Question 24.
କଇଁଫୁଲ ତୋଳିବାକୁ କିଏ ପାଣିରେ ପଶିଲା?
Answer:
କଇଁଫୁଲ ତୋଳିବାକୁ ସତୀ ପାଣିରେ ପଶିଲା?

Question 25.
କଟକକୁ କିଏ ଛଅମାସ ହେବ ପଢ଼ିବାକୁ ଯାଇଥିଲା?
Answer:
କଟକକୁ ନାଥନନା ଛଅମାସ ହେବ ପଢ଼ିବାକୁ ଯାଇଥିଲା ।

Question 26.
ଦଶହରା ଛୁଟିରେ କିଏ ଗାଁକୁ ଫେରିଥିଲା?
Answer:
ଦଶହରା ଛୁଟିରେ ନାଥନନା ଗାଁକୁ ଫେରିଥିଲା ।

Question 27.
ରାଗରେ କାହା ମୁହଁ ଲାଲ୍ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲା?
Answer:
ରାଗରେ ସତୀର ମୁହଁ ଲାଲ୍ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲା ।

Question 28.
କିଏ ସତୀଘରକୁ ଆସିଲେ ପ୍ରଥମେ ସତୀଙ୍କୁ ଖୋଜନ୍ତି?
Answer:
ନାଥନନା ସତୀଘରକୁ ଆସିଲେ ପ୍ରଥମେ ସତୀକୁ ଖୋଜନ୍ତି ।

Question 29.
କାହାକୁ ଦେଖ‌ିଲେ ସତୀ ଲୁଚି ଯାଉଥିଲା?
Answer:
ନାଥନନାଙ୍କୁ ଦେଖ‌ିଲେ ସତୀ ଲୁଚି ଯାଉଥିଲା ।

Question 30.
କାହା ରାଗ ଦଣ୍ଡକେ ଉଭେଇ ଯାଏ?
Answer:
ସତୀ ବୋଉଙ୍କ ଭାଗ ଦଣ୍ଡକେ ଉଭେଇ ଯାଏ ।

Question 31.
ବର୍ଷା ଆସିଲେ ସତୀ ତା’ ବଉଳ ସହ କ’ଣ କରେ?
Answer:
ବର୍ଷା ଆସିଲେ ସତୀ ତା’ ବଉଳ ସହ କାଗଜରେ ଡଙ୍ଗା କରି ଭସାଏ ।

Question 32.
ନାଥନନାଙ୍କ କଷ୍ଟଦେଖି କାହାକୁ ଅଡ଼ୁଆ ଲାଗେ ?
Answer:
ନାଥନନାଙ୍କ କଷ୍ଟଦେଖି ସତୀକୁ ଅଡ଼ୁଆ ଲାଗେ ।

Question 33.
କିଏ ଦାଣ୍ଡଘରେ ପୋଥ୍ ଲେଖନ୍ତି
Answer:
ସତୀର ପିତା ଅନାଦି ମିଶ୍ର ଦାଣ୍ଡଘରେ ପୋଥ୍ ଲେଖନ୍ତି ।

Question 34.
କାହା ଅଭିମାନ ଚିରକାଳ ରହିଥିଲେ ଭଲ ହୋଇଥା’ନ୍ତା?
Answer:
ନାଥନନାଙ୍କ ଅଭିମାନ ଚିରକାଳ ରହିଥିଲେ ଭଲ ହୋଇଥା’ନ୍ତା ।

Question 35.
କିଏ ରାଣୀ ହୋଇ ରହିବ ବୋଲି ବଉଳ କହିଛି?
Answer:
ସତୀ ରାଣୀ ହୋଇ ରହିବ ବୋଲି ବଉଳ କହିଛି ।

Question 36.
କ’ଣ ଶୁଣି ସତୀର ଛାତି କୁଣ୍ଢେମୋଟ ହୋଇଗଲା?
Answer:
ସତୀର ବରଘର ଧନୀ ଏଇକଥା ଶୁଣି ସତୀର ଛାତି କୁଣ୍ଢେମୋଟ ହୋଇଗଲା ।

Question 37.
ଇନ୍ଦ୍ର ଚନ୍ଦ୍ର ହେଲେ ବି କାହାକୁ ଟଳେଇ ପାରିବେ ନାହିଁ ?
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ର ଚନ୍ଦ୍ର ହେଲେ ବି ସତୀର ବାପାଙ୍କୁ ଟଳେଇ ପାରିବେ ନାହିଁ ।

Question 38.
କେଉଁଠି ସତୀ ଘିଅ ବଳିତା ଜାଳେ?
Answer:
ସତୀ ଚଉରା ପାଖରେ ଘିଅ ବଳିତା ଜାଳେ ।

Question 39.
ନାଥନନା କ’ଣ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କଲେ ?
Answer:
ନାଥନନା ଆଉ ସତୀ ଘରକୁ ଆସିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରତିଜ୍ଞା କଲେ ।

Question 40.
କ’ଣ ଜାଣିବାକୁ ସତୀର କୌତୂହଳ ହୋଇଛି?
Answer:
ସତୀର ବର କିଏ ବୋଲି ଜାଣିବାକୁ ସତୀର କୌତୂହଳ ହୋଇଛି ।

Question 41.
କିଏ ସତୀକୁ ତା’ର ବରକୁ ଚିହ୍ନାଇ ଦେଇଛି?
Answer:
ବଉଳ ସତୀକୁ ତା’ର ବର କିଏ ବୋଲି ଚିହ୍ନାଇ ଦେଇଛି ।

Question 42.
ସତୀ ବୋଉ ସବୁଦିନେ କାହାକୁ ଜପୁଥିଲା?
Answer:
ସତୀ ବୋଉ ସବୁଦିନେ ଠାକୁରଙ୍କୁ ଜପୁଥିଲା ।

Question 43.
ଅନ୍ଧାର ଭିତରେ କାହା ଗୋରା ଦେହ ନିଆଁ ପରି ଜଳୁଥୁଲା?
Answer:
ଅନ୍ଧାର ଭିତରେ ନାଥନନାଙ୍କ ଗୋରା ଦେହ ନିଆଁ ପରି ଜଳୁଥିଲା ।

Question 44.
ପିଲାଦିନୁ କାହା ସ୍ଵର ଶୁଣି ଶୁଣି ସତୀର ଅଭ୍ୟାସ ହୋଇଯାଇଛି?
Answer:
ପିଲାଦିନୁ ନାଥନନାଙ୍କ ସ୍ବର ଶୁଣି ଶୁଣି ସତୀର ଅଭ୍ୟାସ ହୋଇଯାଇଛି ।

Question 45.
ସତୀ କାହା କଥାରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପାଇଁ ପାନ ଭାଙ୍ଗିଛି?
Answer:
ସତୀ ତା’ବୋଉ କଥାରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପାଇଁ ପାନ ଭାଙ୍ଗିଛି ।

Question 46.
ଦାଣ୍ଡରେ କାହା ପାଟି ଶୁଣି ସତୀ ବୋଉ ତରତର ହୋଇ ଉଠି ଚାଲିଗଲା?
Answer:
ଦାଣ୍ଡରେ ସତୀ ବାପାଙ୍କ ପାଟିଶୁଣି ସତୀ ବୋଉ ତରତର ହୋଇ ଉଠି ଚାଲିଗଲା ।

Question 47.
କାହା ମୁହଁରେ ବସନ୍ତର ଦାଗ ଥିଲା?
Answer:
ସତୀ ବରର ମୁହଁରେ ବସନ୍ତରୋଗର ଦାଗ ଥିଲା ।

Question 48.
ନିଶି କିଏ ଓ ତା’ର ନନାର ନାମ କ’ଣ?
Answer:
ନିଶି ହେଉଛି ସତୀର ବଉଳ ଓ ତା’ର ନନାଙ୍କ ନାମ ଲୋକନାଥ ତ୍ରିପାଠୀ ଓରଫ୍ ନାଥନନା ।

Question 49.
ଚାନ୍ଦର ଭାରିଜା ବୋଲି ସତୀ କାହାକୁ କହିଛି ।
Answer:
ଚାନ୍ଦର ଭାରିଜା ଜହ୍ନିଫୁଲ ବୋଲି ସତୀ କହିଛି ।

Question 50.
ସତୀ କାହାକୁ ବଡ଼ମା’ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରିଛି?
Answer:
ସତୀ ବଉଳର ବୋଉକୁ ବଡ଼ମା’ ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରିଛି ।

Question 51.
କାହାକୁ ଧାଈମା’ ବୋଲି ନଟ କହିଛି?
Answer:
ସଉରଭୀ ଦାସୀକୁ ଧାଈମା’ ବୋଲି ନଟ କହିଛି ।

Question 52.
ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ଦେଖିବାକୁ କିପରି ଥିଲା?
Answer:
ସତୀର ସ୍ୱାମୀ ଦରବୁଢ଼ା, ତ୍ରିପଣ୍ଡ କଳା ଓ ଖୁବ୍ ମୋଟା ଥିଲା ।

Question 53.
ନଟ କିଏ?
Answer:
ନଟ ହେଉଛି ସତୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀର ପୁଅ ।

Question 54.
ସତୀର ଶାଶୂଘରେ ସକାଳଓଳି କେମିତି କଟୁଥିଲା?
Answer:
ସତୀର ଶାଶୁଘରେ ସକାଳ ଓଳି ତା’ର ବିଧବା ଶାଶୁର ସେବାରେ କଟୁଥିଲା ।

Question 55.
ସଉରଭୀର ଆଚରଣ କିପରି ବୋଲି ନଟ କହିଥିଲା?
Answer:
ସଉରଭୀ ଦାସୀ ଭାରି କଳିହୁରୀ ବୋଲି ନଟ କହିଥିଲା ।

Question 56.
ସଇତା କିଏ?
Answer:
ସଇତା ହେଉଛି ସତୀ ବାପଘରର ପୁରୁଣା ଚାକର ।

Question 57.
ନାଥୁଆ ତିଆଡ଼ି କାହିଁକି କଟକ ଯାଇଥିଲା ବୋଲି ସଇତା କହିଛି?
Answer:
ନାଥୁଆ ତିଆଡ଼ି ହଇଜାର ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ ଡାକ୍ତର ଆଣିବାକୁ କଟକ ଯାଇଥିଲା ବୋଲି ସଇତା କହିଛି ।

Question 58.
ସତୀ ଶାଶୂଘରେ ବୁଢ଼ୀ ପୋଇଲୀ କିଏ?
Answer:
ସତୀ ଶାଶୂଘରେ ବୁଢ଼ୀ ପୋଇଲି ହେଉଛି ଚମ୍ପା ମା’ ।

Question 59.
ସତୀର ଶାଶୂ ସତୀ ହାତରେ କ’ଣ ଧରେଇଛି?
Answer:
ସତୀର ଶାଶୂ ସତୀ ହାତରେ ଭଣ୍ଡାର ଘରର ଚାବି ଧରେଇଛି ।

Question 60.
କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରରେ କ’ଣ ହେବ ବୋଲି ସତୀ ଜାଣିଲା?
Answer:
କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରରେ ସତୀର ସଉତୁଣୀର ପୁଅ ନଟର ଜାଆଁଳବାଳ ପଡ଼ିବ ବୋଲି ସତୀ ଜାଣିଲା ।

Question 61.
ସତୀର ଶାଶୁ ଅଭିମାନରେ କେଉଁଠିକି ପଳେଇବେ ବୋଲି ବାହାରିଥିଲେ?
Answer:
ସତୀର ଶାଶୁ ପୁଅ ଉପରେ ଅଭିମାନ କରି ପୁରୀ ପଳେଇବେ ବୋଲି ବାହାରିଥିଲେ ।

Question 62.
କିଏ କିଏ ନଟର ଜାଆଁଳବାଳ ପକେଇବାକୁ କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇଥିଲେ?
Answer:
ସତୀ, ସତୀର ସ୍ୱାମୀ, ଚମ୍ପା ମା’ ଓ ସୌରଭୀ ଦାସୀ ନଟର ଜାଆଁଳବାଳ ପକେଇବାକୁ କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିର ଯାଇଥିଲେ ।

Question 63.
କେଉଁ ଦିନ ନଟର ଜାଆଁଳବାଳ ପଡ଼ିଥିଲା?
Answer:
ଶିବଙ୍କ ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ ଦିନ କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରରେ ନଟର ଜାଆଁଳବାଳ ପଡ଼ିଥିଲା ।

Question 64.
ଡଙ୍ଗାରେ ନଟ ବଡ଼ ପାଟିରେ କ’ଣ କହି କାନ୍ଦି ଉଠିଲା?
Answer:
ଡଙ୍ଗାରେ ନଟ ବଡ଼ ପାଟିରେ ନୂଆମା’ କାହିଁଲେ ବୋଲି କହି କାନ୍ଦି ଉଠିଲା ।

Question 65.
ଗଛ ଡାଳେ ଡାଳେ କ’ଣ ବଜାଇ ପାଗଳା ପବନ ଭିତରେ ଝଡ଼ ଗର୍ଜିଗଲା?
Answer:
ଗଛ ଡାଳେ ଡାଳେ ଯମରାଇଜର ରାମତାଳି ବଜାଇ ପାଗଳା ପବନ ଭିତରେ ଝଡ଼ ଗର୍ଜିଗଲା ।

Question 66.
ପବନରେ ଦେହମୁଣ୍ଡର ଲୁଗା କେମିତି ଉଡୁଥାଏ?
Answer:
ପବନରେ ଦେହମୁଣ୍ଡର ଲୁଗା ପତାକା ପରି ଉଡୁଥାଏ ।

Question 67.
ଦେଉଳବେଢ଼ାକୁ ଲାଗି କ’ଣ ଥିଲା?
Answer:
ଦେଉଳବେଢ଼ାକୁ ଲାଗି ଗୋଟିଏ ଗୁଡ଼ିଆ ଦୋକାନ ଥିଲା ।

Question 68.
ସଇତା ହାତରେ ସତୀ କାହା ପାଖକୁ ଖବର ଦେଇଥିଲା?
Answer:
ସଇତା ହାତରେ ସତୀ ନାଥନନା ପାଖକୁ ଖବର ଦେଇଥିଲା ।

Question 69.
ଭଡ଼ାଘର ଭିତରେ ବସିରହି ସତୀ କ’ଣ ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲା?
Answer:
କଟକର ଭଡ଼ାଘର ଭିତରେ ବସିରହି ସତୀ ଦୁନିଆ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ କଥା ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

Question 70.
ସତୀର ବାହାଘର ପ୍ରଥମେ କାହା ସାଙ୍ଗରେ ଠିକ୍ ହୋଇଥିଲା?
Answer:
ସତୀର ବାହାଘର ପ୍ରଥମେ ନାଥନନାଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ଠିକ୍ ହୋଇଥିଲା ।

Question 71.
ସତୀର ବାପା ମା’ଙ୍କର କ’ଣ ହେଲା ?
Answer:
ସତୀର ବାପା ମା’ ହଇଜାରେ ମରିଗଲେ ।

Question 72.
ସାଧବୀ କିଏ?
Answer:
କଟକ ଭଡ଼ାଘରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପାଖରେ କାମ କରୁଥିବା ଚାକରାଣୀ ଥିଲା ସାଧବୀ ।

Question 73.
ନାଥନନାଙ୍କ ପୂର୍ଣ୍ଣ ନାମ କ’ଣ ଥିଲା?
Answer:
ନାଥନନାଙ୍କ ପୂର୍ଣ୍ଣ ନାମ ଥିଲା ଲୋକନାଥ ତ୍ରିପାଠୀ ।

Question 74.
ଅଚୁତି ମହାନ୍ତି କିଏ?
Answer:
ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି ସତୀ ଗାଁର ଜଣେ ଖଳ ଚରିତ୍ର, ଯିଏ ଚାଟଶାଳୀର ମାଷ୍ଟର ଥିଲା ।

Question 75.
ସଇତା କାହାକୁ ବୁଢ଼ୀ ବୋଲି ଡାକୁଥୁଲା?
Answer:
ସଇତା ସତୀକୁ ବୁଢ଼ୀ ବୋଲି ଡାକୁଥୁଲା ।

Question 76.
ସତୀର ବାପା ମା’ ମଲାପରେ ସଇତା କାହାଘରେ କାମ କରୁଥିଲା?
Answer:
ସତୀର ବାପା ମା’ ମଲାପରେ ସଇତା ଅଚୁତି ମହାନ୍ତି ଘରେ କାମ କରୁଥିଲା ।

Question 77.
କିଏ ସତୀର ପୈତୃକ ସମ୍ପତ୍ତି ନେବାକୁ ଚକ୍ରାନ୍ତ ରଚିଛି?
Answer:
ସତୀଘର ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀର ଶିକ୍ଷକ ଟାଉଟର ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି ସତୀର ପୈତୃକ ସମ୍ପଭି ନେବାକୁ ଚକ୍ରାନ୍ତ ରଚିଛି ।

Question 78.
ଅନାଦି ମିଶ୍ର କିଏ?
Answer:
ଆନାଦି ମିଶ୍ର ହେଉଛନ୍ତି ସତୀର ବାପା ।

Question 79.
ଜ୍ଞାନ ହେଲା ଦିନୁ ସତୀ କାହା ପାଖରେ ନିଜ ମନକୁ ଅର୍ପଣ କରିଥିଲା?
Answer:
ଜ୍ଞାନ ହେଲା ଦିନଠୁ ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କ ପାଖରେ ନିଜ ମନକୁ ଅର୍ପଣ କରିଥିଲା ।

Question 80.
କିଏ ସତୀକୁ କଥା ନ କହି ପିଣ୍ଢାରେ ଗୁମ୍ମାରି ବସିଥିଲା?
Answer:
ସଇତା ସତୀକୁ କଥା ନକହି ପିଣ୍ଢାରେ ଗୁମ୍ମାରି ବସିଥିଲା ।

Question 81.
ବାଡ଼ିପଟ ତୋଟା ଗହଳିରେ କିଏ ବୋବାଇଲା?
Answer:
ବାଡ଼ିପଟ ତୋଟା ଗହଳିରେ ବିଲୁଆ ବୋବାଇଲା ।

Question 82.
ଗାଁ ପୁରୋହିତଙ୍କ ପୁଅ ନାଁ କ’ଣ?
Answer:
ଗାଁ ପୁରୋହିତଙ୍କ ପୁଅ ନାଁ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର ।

Question 83.
ସତୀ ସଇତାକୁ ନେଇ କାହା ଘରକୁ ଯାଇଛି?
Answer:
ସତୀ ସଇତାକୁ ନେଇ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇଛି ।

Question 84.
ସତୀ ପିଲାଦିନେ କାହା ସହ ଅଶୋକା ବସିଥିଲା?
Answer:
ସତୀ ପିଲାଦିନେ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ସହ ଅଶୋକା ବସିଥିଲା ।

Question 85.
ଜୀବନରେ ସତୀ କାହାକୁ କାମନା କରିଛି; ମାତ୍ର ଅଧିକାର କରିନାହିଁ ।
Answer:
ଜୀବନରେ ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କୁ କାମନା କରିଛି; ମାତ୍ର ଅଧିକାର କରିନାହିଁ ।

Question 86.
ସତୀ ଗଲାବେଳେ କାହା ମୁହଁ ଦେଖପାରିଲା ନାହିଁ?
Answer:
ସତୀ ଗଲାବେଳେ ନାଥନନାଙ୍କ ମୁହଁ ଦେଖୁପାରିଲା ନାହିଁ ।

Question 87.
ଗଲାବେଳକୁ ସତୀର ବଡ଼ ଇଚ୍ଛା କ’ଣ ଥିଲା?
Answer:
ଗଲାବେଳକୁ ସତୀର ବଡ଼ ଇଚ୍ଛା ଥିଲା ନାଥନନାଙ୍କୁ କହିକି ଯିବାପାଇଁ ।

Question 88.
କାହା ଭଲ ପାଇଁ ସତୀ ବିଦାୟ ନେଇଛି?
Answer:
ନାଥନନାଙ୍କ ଭଲ ପାଇଁ ସତୀ ବିଦାୟ ନେଇଛି ।

Question 89.
ଉପନ୍ୟାସର ପରିଣତି ବେଳକୁ ସତୀ କାହା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଚିଠି ଲେଖୁଛି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସର ପରିଣତି ବେଳକୁ ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଚିଠି ଲେଖୁଛି ।

Question 90.
ସତୀ କେଉଁ କଥା ପଚାରିଲେ ନାଥନନା ବାଆଁରେଇ ଦିଅନ୍ତି?
Answer:
ସତୀ ଗାଁ କଥା ପଚାରିଲେ ନାଥନନା ସବୁଶୁଣି ବାଆଁରେଇ ଦିଅନ୍ତି ।

(ଗ) ୨ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ । ଲେଖା ଓ ଲେଖକଙ୍କ ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ଓ ଉତ୍ତର ପାଇଁ ୧ ନମ୍ବର ।

Question 1.
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସ କାହାର ରଚନା ଓ ଏହା କେବେ ଚରନା କରାଯାଇଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ ରଚନା ଓ ଏହା ୧୯୨୮ ମସିହାରେ ରଚନା କରାଯାଇଥିଲା ।

Question 2.
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ କେବେ ଓ କେଉଁଠାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଫେବୃୟାରୀ ୨୧ ତାରିଖ ୧୯୦୧ ମସିହାରେ କୁମୁଡ଼ା ଜୟପୁରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

Question 3.
କେଉଁ କଥା ନାୟିକା ପାଇଁ କାଳ ହେଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ପିଲାଟି ଦିନରୁ ନାୟିକାର ଦୁଷ୍ଟ ଆଚରଣ ପ୍ରତି ବାପା ମା’ ଏକଦମ୍ ଆଖୁ ବୁଜି ଦେଇଥବାଟା ହିଁ ପରବର୍ତୀ କାଳରେ ନାୟିକା ପାଇଁ କାଳ ହେଲା ।

Question 4.
ସତ୍ୟଭାମା କେଉଁ କଥାଟିକୁ ହାଡ଼େ ହାଡ଼େ ଅନୁଭବ କରିଛି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଉପନ୍ୟାସର ନାୟିକା ସତ୍ୟଭାମା ରାଗ ଅଭିମାନରେ ଜୀବନରେ କରିଥିବା ଭୁଲ କଥାଟିକୁ ହାଡ଼େ ହାଡ଼େ ଅନୁଭବ କରିଛି ।

Question 5.
ବର୍ଷା ପବନ ଦେଖୁ ସତୀର କ’ଣ ମନେହେଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଉପନ୍ୟାସର ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ସତୀ ବର୍ଷା ପବନ ଦେଖ୍, ଟିକେ ସାଇଆଡ଼େ ବୁଲି ଯିବାକୁ ମନେକରିଛି । ବୋଉ ଖିଆପିଆ ସାରି ଶୋଇବା ପାଇଁ ଯିବା ଯୋଗୁ ସେ ଏପରି ଚିନ୍ତା କରିଛି ।

Question 6.
ଦାଣ୍ଡଘରେ କିଏ କ’ଣ କରୁଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଦାଣ୍ଡଘରେ ସତୀର ବାପା ଅନାଦି ମିଶ୍ର ବସି ପୋଥ୍ ଲେଖୁବା କାମ କରୁଥିଲେ ।

Question 7.
କବାଟ କୋଣରୁ ଗୋଡ଼ ଚିପିଚିପି କିଏ କୁଆଡ଼େ ଚାଲିଗଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ବାହାରକୁ ବାହାରିଲା ବେଳେ ତା’ ବାପା ଦେଖୁ ଦେଇଛନ୍ତି । ଫଳରେ ସତୀର ବୋଉଙ୍କୁ ବିରକ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏତିକିବେଳେ ସତୀ କବାଟ କୋଣରୁ ଗୋଡ଼ ଚିପିଚିପି ତଳଘରକୁ ଚାଲିଯାଇଛି ।

Question 8.
‘ଭାରି କୌତୁକ ସତେ ଏକା’ କାହା ପାଇଁ କେଉଁ କଥା କୌତୁକ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ପାଇଁ ବାହାଘର କଥା ଭାରି କୌତୁକ ସତେ ଏକା ! ଓଢ଼ଣା ପକାଇ କନିଆଁ ହବା । ସମସ୍ତଙ୍କ ଆଗରେ ନଇଁ ନଇଁ ଚାଲିବା କଥା । ଏଇସବୁ କଥା କିଶୋରୀ ସତୀ ମନରେ କୌତୂହଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ।

Question 9.
ସତୀ କେଉଁଠି କ’ଣ ପାଇଁ ପଶିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ତାଙ୍କ ଗାଁର ଉତ୍ତରପଟେ ତଥା ତାଙ୍କ ବାରିପଟରେ ବହିଯାଉଥବା ଯୋରରେ କଇଁଫୁଲ ତୋଳି ଆଣିବା ପାଇଁ ପଶିଲା । ଅଶିଣ ମାସର ଖରାବେଳେ କଇଁଫୁଲ ଲୋଭରେ ସେ ଅଣ୍ଟାଏ ପାଣିରେ ପଶିଥିଲା ।

Question 10.
ସତୀ କେତେବେଳେ କାହିଁକି ଚମକି ପଡ଼ିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ କଇଁଫୁଲ ଲୋଭରେ ଖରାବେଳଟାରେ ବାରିପଟ ଯୋରରେ ପଶିଥିଲା । ଏତିକିବେଳେ ହଠାତ୍ ବନ୍ଧ ଉପରେ ନାଥନନା ପାଟି କରିଥିଲା । ନାଥନନାଙ୍କ ପାଟି ଶୁଣି ସତୀ ଚମକି ପଡ଼ିଥିଲା ।

Question 11.
କାହାର କୋଉ ପ୍ରସ୍ତାବ ସତୀକୁ ଅଡ଼ୁଆ ଲାଗିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋଶ ଦାସ
ସତୀ ପାଣିରେ ପଶିଥ୍‌ବାର ଦେଖୁ ନାଥନନା ବିରକ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ତଥାପି ସତୀ ସେମିତି ପାଣି ଭିତରେ ଠିଆ ହୋଇରହିଥିଲା । ନାଥନନାଙ୍କୁ କିଛି ବି କହି ନଥିଲା । ତେଣୁ ନାଥନନା ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇ କହିଥିଲେ – ‘‘ତୁ ଆସିବୁ ନା, ଫେର୍ ମୁଁ ଯିବି ତୋ ପାଖକୁ ?” ନାଥନନାଙ୍କ ଏଇ ପ୍ରସ୍ତାବ ସତୀକୁ ଅଡ଼ୁଆ ଲାଗିଲା ।

Question 12.
ନାଥନନା କେତେ ମାସ ପରେ କ’ଣ ପାଇଁ ଗାଁକୁ ଆସିଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନା କଟକରେ ରହି ପାଠ ପଢୁଥିଲେ । ପ୍ରାୟ ଛଅମାସ ପରେ ଦଶହରା ଛୁଟି କଟେଇବା ପାଇଁ ସେ ଗାଁକୁ ଆସିଥିଲେ ।

Question 13.
‘ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକଙ୍କର ପୁଣି ଆଖରେ ଏତେ ତେଜ !’ ଏକଥା କାହାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ସତୀ ଭାବିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ କଇଁଫୁଲ ତୋଳିବା ଯୋଗୁଁ ପାଣିରେ ପଶି ଓଦା ଜୁଡୁବୁଡୁ ହୋଇ ଘରକୁ ଫେରିଥିଲା । ଘରେ ଏକଥା ସତୀ ବୋଉ ନଜରକୁ ଆସିଲାପରେ ସତୀ ବୋଉ ଖୁବ୍ ରାଗରେ ସତୀକୁ ବିରକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ସତୀ ତା’ ବୋଉକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ସ୍ତ୍ରୀଲୋକର ଆଖରେ ଏତେ ତେଜ ବୋଲି ଭାବିଥିଲା ।

Question 14.
କ’ଣ ପାଇଁ ସତୀ ବୋଉଙ୍କ ରାଗ ଉଭେଇଗଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ମନୋମୁଖୀ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସତୀ ବୋଉଙ୍କୁ ପସନ୍ଦ ହେଉନଥିଲା । ଖରାବେଳେ ଘରେ ନରହି ଯୋରରେ ପଶି ଓଦା ହୋଇ ଆସିବା ସତୀ ବୋଉଙ୍କୁ କ୍ରୋଧୃତ କରିଥିଲା । ଫଳରେ ସେ ଖୁବ୍ ବିରକ୍ତ ହୋଇ ସତୀକୁ ଟାଣ କଥା କହିଥିଲେ । ଫଳରେ ସତୀ କାନ୍ଦିଥିଲା । ସତୀର କାନ୍ଦ ଦେଖୁ ସତୀବୋଉଙ୍କ ସବୁରାଗ ଉଭେଇଗଲା ।

Question 15.
ଦୁଆରେ ପାଣି ଜମିଗଲେ ବଉଳ ସହ ମିଶି କିଏ କ’ଣ କରେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ବର୍ଷା ହୋଇ ସତୀଘର ଦୁଆରେ ପାଣି ଜମିଗଲେ ସତୀ ତା’ ବଉଳ ସହ ମିଶି କାଗଜର ଡଙ୍ଗାକରି ସେ ଜମି ରହିଥ‌ିବା ପାଣିରେ ଭସାଏ ।

Question 16.
‘‘ସେମିତ ଡଙ୍ଗା ହୁଏନା ଜମା ।” ଏକଥା କିଏ କାହାକୁ କହିଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଦିନେ ବର୍ଷାହୋଇ ଛାଡ଼ିଯିବା ପରେ ସତୀ ଓ ତା’ ବଉଳ ମିଶି ଡଙ୍ଗା ତିଆରି କରି ଭସାଉଥିଲେ । ସତୀର ବଉଳର ଭାଇ ନାଥନନା ଏସବୁ ଦେଖ୍ ସତୀର ଡଙ୍ଗା ତିଆରି କରିବା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କହିଥିଲେ ‘ସେମିତି ଡଙ୍ଗା ହୁଏନା ଜମା’।

Question 17.
କାହା ମୁହଁ କାଗଜ ପରି କାହିଁକି ଶେତା ପଡ଼ିଗଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀକୁ କାଗଜ ଡଙ୍ଗା ତିଆରି ଶିଖାଇବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସତୀର ପିଠି ଉପରେ ଆଉଜି ପଡ଼ି ନାଥନନା କାଗଜ ଡଙ୍ଗାଟିକୁ ପାଣିରୁ ଉଠେଇନେଲେ । ନାଥନନାଙ୍କର ଏପରି ବ୍ୟବହାର ସତୀ ମନରେ ଆଘାତ ଦେଇଥିଲା । ସେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ବିରକ୍ତରେ ଟିକେ ଟାଣପଣରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ତାକୁ ଭଲଲାଗେ ନାହିଁ କହିଥିଲା । ଏହି କଥା ଶୁଣି ନାଥନନାଙ୍କ ମୁହଁ କାଗଜ ପରି ଶେତା ପଡ଼ିଗଲା ।

Question 18.
ସତୀର ବାପା ନାଥନନାଙ୍କ ଉପରକୁ କାହିଁକି ଚିଡ଼ିଗଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବାପା ସତୀର ବାହାଘର ଏକ ଦରବୁଢ଼ା ମୋଟା କଳା ଲୋକଟା ସହ ଲଗାଇଥିଲେ । ଏକଥା ଉଭୟ ସତୀ ବୋଉ ଓ ନାଥନନାଙ୍କ ପାଇଁ ଗ୍ରହଣ ଯୋଗ୍ୟ ହୋଇନଥିଲା । ନାଥନନା ଏହାର ପ୍ରତିବାଦ କରିଥିଲେ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ସତୀର ବାପା ନାଥନନାଙ୍କ ଉପରେ ଚିଡ଼ିଗଲେ ।

Question 19.
କାହା କାହା ଜିଦ୍ ଦେଖ୍ କିଏ ତୁନି ରହିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବାହାଘରକୁ ନେଇ ସତୀର ବାପା ଓ ନାଥନନାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମତାନ୍ତର ଦେଖାଦେଇଥିଲା । ଉଭୟେ ଉଭୟଙ୍କ ଜିଦରେ ଅଟଳ ରହିବା ଦେଖୁ ସତୀବୋଉ ତୁନିହୋଇ ରହିଲେ ।

Question 20.
ସତୀର ବର ଦେଖୁବାକୁ କେମିତି ଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବର ଦେଖିବାକୁ ଖୁବ୍ ଅସୁନ୍ଦର ଥିଲା । ବୟସରେ ସେ ସତୀ ବାପାଙ୍କ ବୟସର ଥିଲା । ଦରବୁଢ଼ା ତ୍ରିପଣ୍ଡକଳା ଓ ଖୁବ୍ ମୋଟା ଥିଲା ସତୀର ବର ।

Question 21.
ବର ଦେଖୁ କାହାକୁ କାହିଁକି ଚିଡ଼ିମାଡ଼ିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ମନରେ ବାହାଘରକୁ ନେଇ ପ୍ରଥମରୁ କୌତୂହଳ ଥିଲା । ତା’ ବଉଳ ଆସି ସତୀର ବର କିଏ ବୋଲି ଚିହ୍ନାଇ ଦେଲାପରେ ସତୀ ତା’ବରର ରୂପ ଦେଖୁଥିଲା । ତ୍ରିପଣ୍ଡ କଳା, ମୋଟା ଦରବୁଢ଼ା ବର ଦେଖୁ ସତୀକୁ ଚିଡ଼ିମାଡ଼ିଲା ।

Question 22.
କିଏ ବଗୁଲିଆ ଟୋକାଙ୍କ ପରି ଦୌଡ଼ିଆସି କ’ଣ କରୁଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସଞ୍ଜ ପବନ ବଗୁଲିଆ ଟୋକାଙ୍କ ପରି ଥରେ ଥରେ ଦୌଡ଼ିଆସି ଜହ୍ନି ଗଛର ରଞ୍ଜାକୁ ଟେକିଦେଇ ପଳାଇ ଯାଉଥୁଲା ଦୂରକୁ ।

Question 23.
ନାଥନନା କାହିଁକି ପାନତକ ଦୁଆରକୁ ଫିଙ୍ଗିଦେଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନା ଘରକୁ ଆସିଲେ ସତୀ ବୋଉ ସତୀକୁ ପାନ ଭାଙ୍ଗିବାକୁ କୁହନ୍ତି । ଥରେ ନାଥନନା ଆସିଲା ପରେ ସତୀ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ପାନ ଭାଙ୍ଗିଛି, ହେଲେ ଲାଜ ଓ ଅଭିମାନରେ ନାଥନନାଙ୍କ ହାତକୁ ବଢ଼ାଇ ଦେଇପାରି ନାହିଁ । ଫଳରେ ରାଗରେ ନାଥନନା ପାନତକ ଦୁଆରକୁ ଫିଙ୍ଗିଦେଲେ ।

Question 24.
ଜହ୍ନିଫୁଲକୁ ସତୀ କ’ଣ କ’ଣ ସମ୍ବୋଧନ କରେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ଫୁଲରେ ବଡ଼ ଶରଧା । କୁଆଁର ପୁନେଇଁ ଜହ୍ନରେ ସତୀ ତାଙ୍କ ଅଗଣାରେ ଲାଗିଥିବା ଜହ୍ନିଫୁଲକୁ ଦେଖ୍, ତାକୁ ଜହ୍ନ ରାଇଜର ରାଣୀ ଓ ଚାନ୍ଦର ଭାରିଯା ବୋଲି ସମ୍ବୋଧନ କରେ ।

Question 25.
ନିଶି କିଏ, ସେ ନାଥନନାଙ୍କର କ’ଣ ହେବ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସଙ୍କ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଉପନ୍ୟାସରେ ନିଶି ହେଉଛି ନାୟିକା ସତୀର ବଉଳ, ଯିଏ କି ସତୀଠାରୁ ବୟସରେ ଚାରିବର୍ଷ ସାନ । ନିଶି ନାଥନନାଙ୍କର ଭଉଣୀ ।

Question 26.
ସତୀକୁ କେଉଁଠି କାହିଁକି ଲୋଭ ହେଉଥିଲା ରହିବାକୁ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କ ଘରକୁ ଗୋଟିଏ ପୂଜା ଅବସରରେ ଯାଇଛି । ଖିଆପିଆ ସରିଲା ବେଳକୁ ରାତି ହୋଇଯାଇଛି । କାଲି ସକାଳ ସତୀ ଆଉଥରେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଟିକେ ଦେଖିପାରିବ ଏହି ଲୋଭରୁ ସତୀ ନାଥନନା ତଥା ତା’ ବଉଳ ଘରେ ରହିବାକୁ ଲୋଭ କରିଥିଲା ।

Question 27.
ସତୀକୁ କେତେବେଳେ କାହିଁକି ସବୁ ଅନ୍ଧାର ଦେଖୁଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବାହାଘର ହୋଇଛି ମୁକୁନ୍ଦପୁରର ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ସହ । ବାହାବେଦୀ ଉପରେ ଓଢ଼ଣା ଭିତରେ ବହୁ କଷ୍ଟରେ ମୁହଁକୁ ଟେକି ବରର ମୁହଁକୁ ଦେଖୁଛି ସତୀ । ପୋଡ଼ା କାଠ ପରି ରଙ୍ଗ, ସେଥ୍ରେ ମୁହଁଯାକ ବସନ୍ତର ଦାଗ ସିଇଁ ହୋଇ ରହିଛି । ଏରୂପ ଦେଖ୍ ସତୀକୁ ସବୁ ଅନ୍ଧାର ଦିଶିଲା ।

Question 28.
କିଏ କାହାର ସଉତୁଣୀ ପୁଅ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନଟ ସତୀର ସଉତୁଣୀର ପୁଅ । ସତୀ ବାହାହେବା ପୂର୍ବରୁ ସତୀର ସ୍ୱାମୀ ଯାହାକୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ ସେ ତା’ର ଏକମାତ୍ର ପୁତ୍ର ନଟକୁ ସ୍ୱାମୀ ଦାୟିତ୍ୱରେ ଛାଡ଼ିଦେଇ ମରିଯାଇଥିଲେ ।

Question 29.
‘ବାପାକୁ ଓଷଦ କରିଛି କୁଆଡ଼େ’! ଏକଥା କିଏ କାହା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କହିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନଟ ଏକଥା ତା’ ନୂଆମା’ ସତୀକୁ ସଉରଭୀ ଦାସୀ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କହିଥିଲା । ନଟର ବାପା ତଥା ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କର ସଉରଭୀ ଦାସୀ ସହ ପାପ ସଂପର୍କ ଥିଲା । ସଉରଭୀ ଦାସୀ ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ଓଷଦ କରି ତା’ ଇଚ୍ଛା ମୁତାବକ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଉଛି ବୋଲି ନଟ ଏକଥା କହିଥିଲା ।

Question 30.
ଶାଶୂଘରେ କ’ଣ ଦେଖୁ ସତୀକୁ ଅପମାନ ଲାଗିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଶାଶୂଘରେ ସୌରଭୀ ଦାସୀ ସହ ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ଅନୈତିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଦେଖ୍ ସତୀକୁ ଅପମାନ ଲାଗିଲା । ଗୋଟିଏ ଘର ଭିତରେ ସେମାନଙ୍କ କଥାବାର୍ତ୍ତା ଓ ହସାହସି ସତୀ ମନରେ ଆଘାତ ଦେଲା ।

Question 31.
ତିଆଡ଼ି ଘର ନାଥିଆ କେଉଁଠିକୁ କାହିଁକି ଡାକ୍ତର ଆଣିବାକୁ ଯାଇଛି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଶାଶୁଘରକୁ ତାଙ୍କ ଘରର ବୁଢ଼ା ଚାକର ଆସିଥିଲା । ସେ ଖବର ଦେଇଥିଲା ଯେ ସତୀଘର ଗାଁରେ ହଇଜା ବ୍ୟାପିଛି । ତିଆଡ଼ି ଘରର ନାଥୁଆ ଏଇ ହଇଜାର ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ କଟକ ଯାଇଛି ଡାକ୍ତର ଆଣିବାକୁ ।

Question 32.
କେଉଁ ଦିନ ସତୀର ଶେଷ ଭରସା ଟିକକ ଚାଲିଗଲା ବୋଲି ସତୀ ଭାବିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଦରବୁଢ଼ା ଜମିଦାରକୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ ବି ତାଙ୍କୁ ସ୍ବାମୀ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିପାରି ନଥିଲା । ଶାଶୂଘରେ କେବଳ ଶାଶୂବୁଢ଼ୀ ସେବାରେ ସେ ଦିନ କାଟୁଥିଲା । ହେଲେ ହଠାତ୍ ଦିନେ ସତୀର ଶାଶୁ ପୁଅର ନିଷ୍ପଭିରେ ଅଭିମାନ କରି ପୁରୀ ଯିବାକୁ ବାହାରିଲେ । ସେଇଦିନ ସତୀର ଶେଷ ଭରସାଟିକକ ଚାଲିଗଲା ବୋଲି ସତୀ ଭାବିଥିଲା ।

Question 33.
ସତୀ କେଉଁମାନଙ୍କ ସହ କ’ଣ ପାଇଁ କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିର ଯାଇଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନଟର ଜାଆଁଳା ବାଳ ପକେଇବା ପାଇଁ ସ୍ଵାମୀ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ର, ସଉରଭୀ ଦାସୀ, ନଟ ଓ ବୁଢ଼ୀ ଦାସୀ ଚମ୍ପା ମା’ ସହ ସତୀ କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିର ଯାଇଥିଲା ।

Question 34.
କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରରେ କିଏ କାହିଁକି ହଜିଗଲା ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରରେ ନଟର ଜାଆଁଳ ବାଳ ପକାଇବା ଦିନ ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ ଥିଲା । ଫଳରେ ମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରବଳ ଭିଡ଼ ହୋଇଥଲା । ଏଇ ଭିଡ଼ ଭିତରେ ସତୀ ଗହଳି ଯୋଗୁଁ ହଜିଗଲା ।

Question 35.
ମନ୍ଦିରରେ ନାଥନନା ଭେଟ ହେଲା ପରେ ସତୀକୁ କେମିତି ଲାଗିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ମନ୍ଦିରରେ ସତୀ ହଜିଯାଇଥିଲା ଅର୍ଥାତ୍ ତା’ର ସ୍ଵାମୀ ଆଉ ଦାସୀଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିଲା । ଠିକ୍ ଏଇ ସମୟରେ ମନ୍ଦିର ପ୍ରାଙ୍ଗଣରେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ବୁଡ଼ିଯାଇଥବା ଲୋକ ହଠାତ୍ ମାଟି ଛୁଇଁଲା ପରି ତାକୁ ଲାଗିଥିଲା ।

Question 36.
ସାହୁ ଦୋକାନୀ ଆଶ୍ରୟ ଦେବାକୁ କିପରି ରାଜି ହୋଇଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନା ଓ ସତୀ ଅନ୍ଧାର ଭିତରେ ମନ୍ଦିର ପ୍ରାଙ୍ଗଣକୁ ଲାଗିକରି ଥବା ଗୁଡ଼ିଆ ଦୋକାନରେ ରାତିଟା କାଟିବାକୁ ଚାହିଁଥିଲେ । ସାହୁ ଦୋକାନୀ ପ୍ରଥମେ ରାଜି ହୋଇ ନାହିଁ; ମାତ୍ର ନାଥନନା ଯେତେବେଳେ ଯୋଡ଼ିଏ ଟଙ୍କା ତା’ ଖଟ ଉପରେ ରଖିଦେଲେ । ସେତେବେଳେ ସାହୁ ଦୋକାନୀ ଆଶ୍ରୟ ଦେବାକୁ ରାଜି ହୋଇଗଲା ।

Question 37.
ନାଥନନା ଶଗଡ଼ଗାଡ଼ିବାଲାକୁ କାହା ଘରକୁ କାହିଁକି ଯିବାକୁ କହିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ସ୍ଵାମୀ ଓ ଦାସୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା ହେଲାପରେ ନାଥନନା ହିଁ ଥିଲେ ଏକମାତ୍ର ସାହା ଭରସା । ରାତି ପାହିଗଲା ପରେ ନାଥନନା ସତୀପାଇଁ ଶଗଡ଼ଗାଡ଼ିର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ । ସତୀକୁ ଠିକ୍‌କ୍ ଶାଶୂଘରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ପାଇଁ ଦୃଢ଼ ସଙ୍କଳ୍ପ କରିଥିବା ନାଥନନା ଶଗଡ଼ଗାଡ଼ି ବାଲାକୁ ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରକୁ ଯିବାକୁ କହିଥିଲେ ।

Question 38.
ସୂତୀକୁ କିଏ କାହିଁକି ସ୍ଵୀକାର ନକରି ଅପମାନିତ କରିଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ବାହାରେ ଗୋଟିଏ ରାତି କଟେଇ ଫେରିଥୁବାରୁ ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ର ତାଙ୍କୁ ସ୍ବୀକାର ନକରି ଅପମାନିତ କରିଥିଲେ ।

Question 39.
ସତୀକୁ ଅପମାନିତ କରି ତା’ ସ୍ଵାମୀ କ’ଣ କହିଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କ ସହ ପୁଣି ସ୍ୱାମୀ ଘରକୁ ଫେରିବା ପରେ ତା’ର ସ୍ବାମୀ ତାକୁ କଟୁ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ । ସତୀ ଜାଣିଶୁଣି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ କୋଉ ନାଗର ସହ ରାତି ବିତେଇଛି ବୋଲି କହିଥିଲେ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ସତୀକୁ ନେଇ ସହରର କୌଣସି ବେଶ୍ୟାପଡ଼ାରେ ଛାଡ଼ିଦେବାକୁ ସେ ନାଥନନାଙ୍କୁ କହିଥିଲେ ।

Question 40.
ନାଥନନା ମୁହଁଟା ଦଣ୍ଡକେ କାହିଁକି ବେଦନାରେ ଝାଉଁଳି ପଡ଼ିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀକୁ ତା’ର ସ୍ଵାମୀ ଅସ୍ଵୀକାର କଲାପରେ ସେ ନାଥନନାଙ୍କ ସହ କଟକ ଚାଲିଆସିଥିଲା। ନାନା ଆଶାଆଶଙ୍କାରେ ସତୀର ମନ ଦୁଃଷ୍କୃତ ହୋଇଥିଲା । ଫଳରେ ତା’ ଆଖୁ ଲୁହ ଅମାନିଆ ହୋଇ ଝରିପଡ଼ିଥିଲା । ସତୀର କାନ୍ଦିବା ଦେଖୁ ନାଥନନାଙ୍କର ମୁହଁଟା ଦଣ୍ଡକରେ ବେଦନାରେ ଝାଉଁଳି ପଡ଼ିଥିଲା ।

Question 41.
ସତୀ କାହାକୁ କୋଉ ମିଛ କଥା କହିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର କାନ୍ଦିବା ଦେଖୁ ନାଥନନା ଏହାର କାରଣ ଜାଣିବାକୁ ଚାହିଁଥିଲେ । ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କୁ ପ୍ରକୃତ କଥା ଲୁଚାଇ ତା’ର ମୁଣ୍ଡ ବଥା ହେଉଛି ବୋଲି କହିଥିଲା ।

Question 42.
ନାଥନନା ପୂଝାରୀ କାହିଁକି ଖୋଜୁଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନା ସତୀକୁ ନେଇ କଟକରେ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ରଖୁଥିଲେ । ସତୀ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଅନ୍ତରରେ ଥୁଲା ଅଜସ୍ର ଶ୍ରଦ୍ଧା । ତେଣୁ ସତୀକୁ ରୋଷେଇ କରିବାର କଷ୍ଟନଦେବା ପାଇଁ ସେ ପୂଝାରୀ ଖୋଜୁଥିଲେ ।

Question 43.
ପଡ଼ିଶା ସ୍ତ୍ରୀଲୋକର କୋଉ କଥାରେ ସତୀର ଛାତି ସୁଖରେ ପୂରିଉଠିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନା ସତୀ ଯେଉଁ ଭଡ଼ାଘରେ ରହିବାପରେ ତା’ର ପଡ଼ୋଶୀ ସତୀ ସହ ସମ୍ପର୍କ ଯୋଡ଼ିଥିଲା । ପଡ଼ିଶା ସ୍ତ୍ରୀଲୋକଟି ନାଥନନାଙ୍କୁ ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ବୋଲି ଭାବି, ତାଙ୍କର ପ୍ରଶଂସା କରିଥିଲା । ତେଣୁ ଏଇ କଥାରେ ସତୀର ଛାତି ସୁଖରେ ପୂରି ଉଠିଥିଲା ।

Question 44.
ନାଥନନା ସତୀକୁ କେଉଁ କଥା ନିଜ ମୁହଁରେ କହିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ଭାବିଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
କଟକରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପାଖରେ ଥିଲାବେଳେ ସତୀ ବାରମ୍ବାର ନିଜ ଘର ଓ ବାପାବୋଉଙ୍କ କଥା ଜାଣିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକରି ସେମାନଙ୍କ କଥା ନାଥନନାଙ୍କୁ ପଚାରୁଥିଲା । ମାତ୍ର ସତୀର ବାପାବୋଉ ହଇଜାରେ ମରିଯାଇଥିବା କଥାଟିକୁ ନାଥନନା ନିଜ ମୁହଁରେ କହିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ଭାବିଥିଲେ ।

Question 45.
ନାଥନନାର କେଉଁ ହାତ କେମିତି ପୋଡ଼ିଯାଇଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋଷ ଦାସ
ସତୀର ଦେହ ଅସୁସ୍ଥ ହେବାରୁ ନାଥନନା ନିଜ ହାତରେ ରୋଷେଇ କରିଥିଲେ । ହାଣ୍ଡି ଓହ୍ଲାଉ ଓହ୍ଲାଉ ପେଜ ପଡ଼ି ତାଙ୍କର ବାଁ ହାତ ପୋଡ଼ି ଯାଇଥିଲା ।

Question 46.
ଅଜାଣତରେ ସତୀକୁ ପାଖକୁ ଭିଡ଼ିଧରି ନାଥନନା ଚୁମ୍ବନ ଦେବାପରେ ତା’ର କ’ଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ସୃଷ୍ଟି ହେଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନା ଅଜାଣତରେ ସତୀକୁ ଭିଡ଼ିଧରି ଚୁମ୍ବନ ଦେବାପରେ ସେ ରହସ୍ୟମୟ ସ୍ପର୍ଶରେ ସତୀର ହୃଦୟ ବିଚିତ୍ର ଛନ୍ଦରେ ବାଜି ଉଠିଲା । ତା’ର ରକ୍ତରେ ଝଡ଼ ବହିଗଲା ।

Question 47.
ନାଥନନା କାହିଁକି ଚାକିରି ଖୋଜୁଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନା ଓ ସତୀ କଟକରେ ଭଡ଼ାଘର ନେଇ ରହିଥିଲେ । କଟକ ସହର ସବୁଜିନିଷ କିଣା । ତେଣୁ ରୋଜଗାର ନକଲେ ଚଳିବେ କେମିତି ! ତେଣୁ ନାଥନନା ଚାକିରି ଖୋଜୁଥିଲେ ।

Question 48.
ସତୀକୁ ନେଇ ଗାଁକୁ ଫେରିଯିବା ପାଇଁ ନାଥନନା ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲେ କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀକୁ ନେଇ କଟକରେ ରହିବା ସମୟରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପାଖରେ ଯାହାକିଛି ସଞ୍ଚୟ ଥୁଲା ସବୁ ସରିଯାଇଥିଲା । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ରୋଜଗାରର ପନ୍ଥା ବି କିଛି ଯୋଗାଡ଼ ହୋଇପାରିନଥିଲା । ତେଣୁ ନାଥନନା ସତୀକୁ ନେଇ ଗାଁକୁ ଫେରିଯିବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ ।

Question 49.
ଗାଁରେ ପହଞ୍ଚିବାପରେ ନାଥନନାଙ୍କ ଘରର ଅବସ୍ଥା କିପରି ଥ‌ିବାର ସତୀ ଦେଖୁଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କ ସହ ଗାଁରେ ପହଞ୍ଚିଲା ପରେ ଦେଖୁଥିଲା ଯେ ନାଥନନାଙ୍କ ଦୁଆର ଭିତରେ ଆଣ୍ଟିଏ ଅରମା ହୋଇଛି, ଯେମିତି ଅନେକ ଦିନହେଲା କେହି ରହୁନାହାନ୍ତି ।

Question 50.
ନାଥନନାଙ୍କ ଘରେ ପହଞ୍ଚି ସତୀ କାହା ବିଷୟରେ ପଚାରିଲା ଓ ସେ କେଉଁଠିକୁ ଯାଇଛନ୍ତି ବୋଲି ନାଥନନା କହିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ନାଥନନା ଓ ସତୀ ଗାଁକୁ ଫେରିଲା ପରେ ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କ ବୋଉ ବିଷୟରେ ପଚାରିଲା ଓ ସେ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସରେ ପୁରୀ ତୀର୍ଥରେ ଯାଇଛନ୍ତି ବୋଲି ନାଥନନା କହିଲେ ।

Question 51.
ଅଚୁତି କିଏ ଓ ସେ କ’ଣ କରୁଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଅଚ୍ୟୁତି ହେଉଛି ସତୀ ଗାଁର ଜଣେ ଲୋକ, ଯିଏ କି ଗାଁ ଚାଟଶାଳୀର ମାଷ୍ଟର । ନାଥନନାଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରେ ଏଇ ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି ଚାଟଶାଳୀରେ ଖଣ୍ଡେ ଚାକିରି ପାଇଥିଲା ।

Question 52.
ଅଚୁତି ମହାନ୍ତି କାହା ହାତରେ କାହା ପାଖକୁ ଚିଠି ପଠାଇଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି ସତୀ ଘରର ପୁରୁଣା ବୁଢ଼ା ଚାକର ସଇତା ହାତରେ ସତୀ ପାଖକୁ ଚିଠିଟିଏ ପଠାଇଥିଲା ।

Question 53.
ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଲାଳସା ଆଗରେ କ’ଣ କ’ଣ ପ୍ରତିଦିନ ବଳି ଦିଆହୁଏ ବୋଲି ସତୀ ଉପଲବ୍ଧି କରିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଉପଲବ୍ଧି କରିଛି ଯେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଲାଳସା ଆଗରେ ପ୍ରତିଦିନ ହଜାର ହଜାର ଗରିବର ସର୍ବସ୍ଵ ଓ ସତୀର ସତୀତ୍ଵ ବଳି ଦିଆହୁଏ ।

Question 54.
କିଏ କାହାକୁ ନିଆଁପାଣି ଅଟକ ରଖୁବାକୁ ପ୍ରଥମେ କହିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀରେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ବସାଇ ଲୋକନାଥ ତିଆଡ଼ିକୁ ନିଆଁପାଣି ଅଟକ ରଖୁବାକୁ ପ୍ରଥମେ କହିଥିଲା ।

Question 55.
ସଇତା କାହାକୁ କାହିଁକି ମାରିବାକୁ ବାହାରିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସଇତା ବାଟରୁ ଶୁଣିକରି ଆସିଥିଲା ତା’ ବୁଢ଼ୀ ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରଥମ ମାଲିକର ଝିଅ ସତୀର ଅପନିନ୍ଦା । ତେଣୁ ସଇତା ତା’ ସତୀ ବିଷୟରେ ଏଣୁ ତେଣୁ ଖରାପକରି କହୁଥ‌ିବା ଅଚୁତି ମହାନ୍ତିକୁ ମାରିବାକୁ ବାହାରିଥିଲା ।

Question 56.
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର କ’ଣ ଛୁଇଁ ଶପଥ କଲେ ଏବଂ କ’ଣ କହିଲେ ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତିର ପ୍ରରୋଚନାରେ ସତୀର ବିରୋଧ କରି ନିଜ ପଇତା ଛୁଇଁ ଶପଥ କରି କହିଲେ ‘‘ମୁଁ ଯେବେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସନ୍ତାନ ହୋଇଥାଏ, ତେବେ ଏହାର ପ୍ରତିକାର କରିବି ।’’

Question 57.
ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କଠାରୁ କାହା ସାଙ୍ଗରେ କୁଆଡ଼େ ଯିବାକୁ ଅନୁମତି ମାଗିଥୁଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଅନୁଭବ କରିଥିଲା ଯେ ତା’ ଯୋଗୁଁ ଅଯଥାରେ ଅସୁବିଧାରେ ପଡୁଛନ୍ତି ନାଥନନା । ତେଣୁ ସେ ଏହାର ସମାଧାନ ନିମନ୍ତେ ସଇତା ସାଙ୍ଗରେ ସାଇଆଡ଼େ ତଥା ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରକୁ ଯିବାକୁ ଅନୁମତି ମାଗିଥିଲା ।

Question 58.
ସତୀକୁ ନିଜ ଘରେ ଦେଖ୍ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ କ’ଣ କହିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇ ପହଞ୍ଚିଲାବେଳକୁ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ, ଯିଏ ସତୀର ପିଲାଦିନ ଅଶୋକା ଥିଲା; ସେ ସତୀକୁ ନଚିହ୍ନିଲା ପରି ହୋଇ ‘ସିଆଡ଼େ ଦୂରେଇ ଯା, ଠାକୁର ଘର ମାରା ହେବ’’ ବୋଲି କହି ଅପମାନିତ କରିଥିଲା ।

Question 59.
ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରୁ ଫେରିବା ପରେ ସତୀର କ’ଣ ଅନୁଭବ ହେଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରୁ ଫେରିଲାବେଳକୁ ଅନୁଭବ କରିଥିଲା ଯେ ଏଇ ଲୋକଗୁଡ଼ାଙ୍କ ପାଖରେ ହୃଦୟର ସମ୍ପର୍କ ବୋଲି କିଛି ନାହିଁ ।

Question 60.
ନାଥନନାଙ୍କୁ ସମାଜ ବାସନ୍ଦରୁ ମୁକାଳିବା ପାଇଁ ସତୀ କେଉଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କୁ ସମାଜ ବାସନ୍ଦରୁ ମୁକୁଳାଇବା ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ନଜଣାଇ କୁଆଡ଼େ ଚାଲିଯିବାକୁ ନିଷ୍ପଭି ନେଇଥିଲା ।

(ଘ) ୩ ନମ୍ବର ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର । (୩୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ)

Question 1.
ସତୀର ବାପା ତା’ ବୋଉ ଉପରେ ବିରକ୍ତ ହେବାର କାରଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଉପନ୍ୟାସର ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ସତୀ ପିଲାଟି ଦିନରୁ ଅଲିଅଳୀ, ଗେହ୍ଲାରେ ବଢ଼ିଛି । ଗୋଟିଏ ବୋଲି ଝିଅ, ତେଣୁ ବାପା ବୋଉ ତାକୁ କମ୍ ଆକଟ କରିଛନ୍ତି । ହେଲେ ସତୀ ଯେତେବେଳେ କିଶୋର ଅବସ୍ଥାରେ ପହଞ୍ଚିଛି, ସେତେବେଳେ ତା’ର ଏପରି ବୁଲାବୁଲି ଓ ମୁକ୍ତାଚରଣ ତା’ର ବାପା ଅନାଦି ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ଭଲ ଲାଗିନାହିଁ । ଅନ୍ୟପଟେ ସତୀର ବାହାଘର ମଧ୍ୟ ଖୋଜିଛନ୍ତି ସତୀର ବାପା । ଏପରି ସମୟରେ ସତୀର ବୁଲାବୁଲିକୁ ଅପସନ୍ଦ କରି ଏବଂ ଏସବୁ ସତୀବୋଉଙ୍କ ଅବହେଳା ବିଚାର କରି ସତୀର ବାପା ତା’ ବୋଉ ଉପରେ ବିରକ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି ।

Question 2.
ସତୀର ବାହାରେ ବୁଲିବା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ତା’ର ବାପା ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କ’ଣ କହିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବାହାରେ ବୁଲିବା ସତୀ ବାପାଙ୍କୁ ଭଲ ଲାଗିନାହିଁ । ଏନେଇ ସେ ସତୀବୋଉଙ୍କୁ ଦୋଷ ଦେଇଛନ୍ତି । ବିରକ୍ତ ହୋଇ କହିଛନ୍ତି, ‘‘ତମ ଆଖୁକି ସୁନ୍ଦର ଦିଶିଲେ ଗାଁ ଲୋକଙ୍କୁ ତ ତା’ ସୁନ୍ଦର ଦିଶୁନାହିଁ । ଘର ଝିଅ, ପର ତ ଆଉ ଆସିବେ ନାହିଁ ଆକଟିବାକୁ । ମୁଁ ଇଆଡ଼େ ବରଘର ଖୋଜା ଲଗେଇଥାଏ, ଝିଅ ସିଆଡ଼େ ଘୋଡ଼ା ପରି ଦାଣ୍ଡହାଟରେ ବୁଲୁଥାଆନ୍ତୁ ।’’

Question 3.
ବାହାଘର କଥାଶୁଣି ସତୀ ଦିନଯାକ କ’ଣ ଭାବିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ବାହାଘର କଥାଶୁଣି ସତୀ ସେ ଦିନଯାକ ଖାଲି ବାହାଘର କଥା ମନେ ପକାଇଲା । ଓଢ଼ଣାପକାଇ କନିଆଁ ହବା, ସମସ୍ତଙ୍କ ଆଗରେ ନଇଁ ନଇଁ ଚାଲିବା କଥା ଭାବିଲା । ଏଇ ବାହାହବା କଥାଟି ଭାରି କୌତୁକ ଲାଗିଲା କିଶୋରୀ ସତୀକୁ । ସତୀକୁ ଲାଗିଲା ବାହାଘର ଯେମିତି ଗୋଟାଏ ଅମୁହାଁ ଦେଉଳ ।

Question 4.
କେଉଁ କଥାସବୁ ମନକୁ ଆସିଥିଲେ ସତୀର ଜୀବନ ଭିନ୍ନ ବାଟରେ ଯାଇପାରିଥା’ନ୍ତା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ବାହାଘର କଥାଶୁଣି ପିଲାଦିନେ ସତୀମନରେ କୌତୁକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ତେବେ ଏଇ ବାହାହେବା ଭିତରେ ପୁଣି କେତେ ପରିବର୍ତ୍ତନ, କେତେ ପ୍ରଳୟ କେତେ ସୃଷ୍ଟି ଯେ ଖଞ୍ଜା ହୋଇଛି, ସେଇ କଥା ନାରୀମାନେ ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ ବୋଲି ସତୀ ଭାବିଛି । ପିଲାଦିନେ ଏଇକଥା ସତୀ ମନକୁ ଆସିନଥୁଲା, ଯଦି ଆସିଥାଆନ୍ତା ତେବେ ସତୀର ଜୀବନ ଭିନ୍ନ ବାଟରେ ଯାଇପାରିଥା’ନ୍ତା ବୋଲି ସତୀ ଚିନ୍ତା କରିଛି ।

Question 5.
ଶରତ ଋତୁର ବର୍ଣ୍ଣନା ଉପନ୍ୟାସରେ କିପରି କରାଯାଇଛି ଲେଖ ।
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ବର୍ଣ୍ଣନାଶୈଳୀ ଖୁବ୍ ଚମତ୍‌କାର । ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ଭାଷାରେ ଶରତ ଋତୁ ଖୁବ୍ ମନୋରମ । ନଈ ପଠାରେ କାଶତଣ୍ଡୀ ଫୁଲର ମଉଚ୍ଛବ ବଢ଼ାଇ ଦେଇଛି ଶରତ । ବିଲପଡ଼ିଆରେ ଶୁଖିଲା ନୁଖୁରା ଭୂଇଁ ଉପରେ ପାହାନ୍ତା ପ୍ରହରର ଗଙ୍ଗଶିଉଳି ଶେଯ ପରି ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ।

Question 6.
ପାଣିରେ ପଶିଥବାବେଳେ ସତୀ କାହା ଉପରେ କାହିଁକି ରାଗିଗଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଖୁବ୍ ସ୍ୱାଧୀନଚେତା ଝିଅଟେ, ଗାଁର ଉତ୍ତରପଟେ ତାଙ୍କ ବାଡ଼ି କରଦେଇ ବହି ଯାଇଥିବା ଯୋରରେ ଦିନେ ଖରାବେଳେ କଇଁଫୁଲ ତୋଳିବା ଲୋଭରେ ପାଣି ଭିତରକୁ ପଶିଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବନ୍ଧ ଉପରୁ ଏସବୁ ଦେଖୁ ନାଥନନା ସତୀକୁ ଡାକିଥିଲେ । ସତୀ ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ନାଥନନାଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବ ପସନ୍ଦ କରିନାହିଁ, ତେଣୁ ସତୀ ସେଇ ପାଣିରେ ପଶିଥିବା ବେଳେ ନାଥନନାଙ୍କ ଉପରେ ରାଗିଗଲା ।

Question 7.
ପାଣିରୁ ଉଠି ଆସିବା ପରେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ସତୀ ଲାଜକଲା କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
କଇଁଫୁଲ ତୋଳିବା ଆଶାରେ ସତୀ ଯୋରରେ ପଶିଥିଲା । ଏଇ ସମୟରେ ନାଥନନା ଡାକରେ ପାଣିରୁ ଉଠି ଆସିଥିଲା । ଓଦା ହୋଇ ତା’ଦେହରେ ଲୁଗା ଜଡ଼ିଯାଇଥୁଲା ଆଉ ନାଥନନା ତା’ ଦେହକୁ କେମିତି ଗୋଟିଏ ଅଲଗା ଭାବରେ ଚାହିଁଥିଲେ । ତେଣୁ ସତୀ ପାଣିରୁ ଉଠିଆସିବା ପରେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଦେଖ୍ ଲାଜ କଲା ।

Question 8.
ସତୀ ଲୁଗା ଶୁଖାଇଲା ବେଳେ ତା’ବୋଉ କାହିଁକି ବିରକ୍ତ ହେଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଲାଜରେ ଓଦା ଜଡ଼ସଡ଼ ହୋଇ ଘରକୁ ଫେରିଥିଲା । ଭିତର ଘର ପିଣ୍ଡାରେ ଲୁଗା ଶୁଖାଇଲାବେଳେ ସତୀର ବୋଉ ସତୀକୁ ଦେଖ୍ ପକାଇଲେ । ତାଙ୍କୁ ନଜଣାଇ ଖରାବେଳେ କୁଆଡ଼େ ବୁଲିବାକୁ ପଳେଇଥବାରୁ ସେ କଟମଟ କରି ରାଗରେ ସତୀକୁ ଚାହିଁଲେ । ସତୀ ଫୁଲ ଆଣିବାକୁ ଯାଇଥିବା କଥା କହିବାରୁ ସେ ବିରକ୍ତ ହେଲେ । କାରଣ ସତୀର ବାପାଙ୍କ ତାଗିଦ୍ ଆଉ ସତୀର ବର ଖୋଜା ହେଉଥିଲା । ତେଣୁ ତା’ର ଏପରି ବୁଲିବା ଆଦୌ ଗ୍ରହଣୀୟ ଓ କ୍ଷମଣୀୟ ନୁହେଁ ବୋଲି ସତୀ ବୋଉ ଭାବିଥିଲେ ।

Question 9.
କେଉଁ କାମଟା କରିବା ଦରକାର ଥିଲା ବୋଲି ସତୀ ନିଜ ମନକୁ ବୁଝାଇଛି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ପ୍ରତି ନାଥନନାଙ୍କ ବ୍ୟବହାର ସତୀକୁ ଟିକେ ଅଲଗା ପ୍ରକାର ଲାଗିଛି। ବରଷା ପାଣିରେ ବଉଳ ସହ କାଗଜ ଡଙ୍ଗା ଭସାଇଲା ବେଳେ ନାଥନନା ସତୀର ପିଠି ଉପରେ ଏକରକମ ଆଉଜି ପଡ଼ିଛନ୍ତି । ଏଇ ଆଚରଣ ସତୀକୁ ଅନ୍ୟାୟ ପରି ବୋଧ ହୋଇଛି । ସେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଟିକେ କଟୁକରି କଥା କହିଛି; କିନ୍ତୁ ଅନ୍ତର୍ମନରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ସ୍ନେହ ସାଇତି ରଖୁଛି । ଏଥିରେ ନାଥନନା ମୁହଁ ଝାଉଁଳି ପଡ଼ିଛି ଓ ସେ ମୁହଁପୋତି ସେଠୁ ଚାଲିଯାଇଛନ୍ତି । ସତୀ ନିଜ ମନକୁ ବୁଝାଇଛି ଯେ ଆଜି ଯାହା କରିଛି, ତାହା ଦରକାର ଥିଲା ।

Question 10.
ସତୀ ବୋଉ ସବୁବେଳେ କାହିଁକି ମୁହଁ ଶୁଖେଇ ବସୁଥୁଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବାପା ଅନାଦି ମିଶ୍ର ସତୀର ବାହାଘର ମୁକୁନ୍ଦପୁରର ଜମିଦାର ଦରବୁଢ଼ା, କଳା, ମୋଟା ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ସହ ଠିକ୍ କରିଥିଲେ । ଜମିଦାର ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀ ମରିଯାଇଥିଲା ଓ ତା’ର ପ୍ରଥମ ସ୍ତ୍ରୀର ଗୋଟିଏ ପୁଅ ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ଏସବୁ ଘଟଣା ଯୋଗୁ ସତୀ ବୋଉ ସତୀର ବାହାଘର ସେଇ ଜମିଦାର ସହ ହେଉ ଏକଥା ଚାହୁଁନଥିଲେ; ହେଲେ ଏହାର ପ୍ରତିବାଦ କରିବାର ସାହସ ମଧ୍ୟ ଜୁଟେଇ ପାରୁନଥିଲେ । ତେଣୁ ନୀରବରେ ସବୁବେଳେ ମୁହଁ ଶୁଖେଇ ବସୁଥିଲେ ।

Question 11.
ସତୀର ବର ବିଷୟରେ ନାଥନନା କାହାକୁ କ’ଣ କହି ବୁଝାଇବାକୁ ଚାହିଁଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବାହାଘର ଜଣେ ଦରବୁଢ଼ା ଜମିଦାର ସହ ସ୍ଥିର ହୋଇଥିଲା । ଏହାକୁ ନାଥନନା ବିରୋଧ କରି ସତୀ ବାପାଙ୍କୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ନାଥନନା କହିଥିଲେ – ‘‘ବରଟା ବୁଢ଼ା, ସେଥୁରେ ପୁଣି ଦୋଷେଇ । ହେଲା ଏବେ, ସେ ଏ ଗାଁର ଜମିଦାର, ବଡ଼ ଲୋକ; କିନ୍ତୁ ସତୀ ଗୋଡ଼ ଆଙ୍ଗୁଳିକି ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ସେ ।’’

Question 12.
ସତୀ କାହିଁକି ଖିଡ଼ିକଟା ଧଡ଼କରି ବନ୍ଦ କରିଦେଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବାହାଘର ମୁକୁନ୍ଦପୁର ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ସହ ସ୍ଥିର ହୋଇଥିଲା । ବରଯାତ୍ରୀ ଓ ବର ସତୀର ଘରକୁ ଆସିଲା ଦିନ ବଉଳ ସତୀକୁ ତା’ ବର କିଏ ବୋଲି ଚିହ୍ନାଇ ଦେଇଥିଲା । ସତୀ ଖିଡ଼ିକି ବାଟେ ଦେଖୁଥଲା ଯେ ତା’ର ବର ଦରବୁଢ଼ା, ତ୍ରିପଣ୍ଡ କଳା, ଖୁବ୍ ମୋଟା । ସେଥ‌ିରେ ପୁଣି ସୁନାହାର ଆଉ ଖଡ୍ଗ ନାଇ ଅପୂର୍ବ ସୁନ୍ଦର ଦିଶୁଥିଲା । ତେଣୁ ସତୀର ଆଉ ଚାହିଁବାକୁ ମନ ହେଲାନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ଧଡ଼କରି ଖିଡ଼ିକଟା ବନ୍ଦ କରିଦେଲା ।

Question 13.
ସ୍ତ୍ରୀ ଜାତିର କୋଉ ପ୍ରବୃରି କଥା ସତୀ ଭାବିଛି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଅନ୍ତର ଭିତରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପ୍ରତି ଦୁର୍ବଳତା ଥିଲେ ବି, ସେଇକଥା ବାହାରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଦେଇନାହିଁ ସେ । ଯେତିକି ସଂଯମତା ଆଚରଣ କରିବା କଥା ସତୀ ଯଥାସମ୍ଭବ ତାହା କରିଛି । ନାଥନନାଙ୍କ ସହ ମିଶିବାକୁ ଲାଜ କରିଛି । ଆଉ ସ୍ତ୍ରୀ ଜାତିର ପ୍ରବୃତ୍ତି ବିଷୟରେ ଭାବିଛି ଯେ ସ୍ତ୍ରୀ ଜାତିର ଗୋଟିଏ ପ୍ରବୃତ୍ତି, ଯୋଉଠି ଲାଜ କରିବା କଥା ନୁହେଁ, ଲାଜ କଥା ଟିକେ ଅନୁକୂଳ ହେଲେ ସଂସାରଯାକର ଲାଜ ଆସି ସେଠି ଓଜାଡ଼ି ହୋଇପଡ଼େ ।

Question 14.
ସତୀର ଛାତିରେ କାହିଁକି ନାଥନନାଙ୍କ ପାଇଁ ସୁଖର ଜୁହାର ଉତୁରି ଉଠିଲା ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଘରକୁ ନାଥନନା ଆସିବାର କାରଣ ଭାବେ ସତୀ ଯେତେବେଳେ ଜାଣିଛି ଯେ ତାଙ୍କର ତାହା ପ୍ରତି ଅନୁରାଗ ରହିଛି । ନାଥନନା ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ ସତୀକୁ କହିଛନ୍ତି ଯେ ସେ କେବଳ ସତୀ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଘରକୁ ଆସୁଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଏଇ କେଇପଦ କଥାକୁ ସତୀ କେଜାଣି କେତେଥର ମନେ ମନେ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିଛି । ତାକୁ ଦେଖୁ ଲୋଭରେ ନାଥନନା ତାଙ୍କ ଘରକୁ ଆସନ୍ତି ତେଣୁ ସତୀ ଛାତିରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପାଇଁ ସୁଖର ଜୁହାର ଉତୁରି ଉଠିଲା ।

Question 15.
‘‘ଯେତେ ବେଗି ଏ ଜଞ୍ଜାଳରୁ ଖଲାସ ହେବ ସେତେ ଭଲ ।” ଏକଥାର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ବାହାଘର ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ସହ ହୋଇଛି । ହେଲେ ପରମ୍ପରା ଅନୁସାରେ ଝିଅ ପରେ ପୁଆଣି ହୋଇ ଶାଶୂଘରକୁ ଯିବ । ତେଣୁ ଏଇ ଝିଅ ବିଦା ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସତୀ ବଉଳ ନିଶିଙ୍କର ବୋଉ ସତୀ ଘରକୁ ଆସି ସତୀବୋଉକୁ ବୁଝେଇଛନ୍ତି ଯେତେ ଶୀଘ୍ର ଝିଅକୁ ବିଦାକରି ଜଞ୍ଜାଳରୁ ଖଲାସ ହେବା ଭଲ ।

Question 16.
ସତୀ କାହିଁକି ଓଦା ନ ବଦଳି ଶୋଇପଡ଼ିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ନାଥନନା ଘରକୁ ଗୋଟିଏ ପୂଜାରେ ଯୋଗଦେବା ପାଇଁ ଯାଇଛି । ଭୋଜିଭାତ ସରୁ ସରୁ ରାତି ଟିକେ ଅଧିକ ହୋଇଯାଇଛି । ଯଦିଓ ସତୀର ଇଚ୍ଛା ନଥ୍‌ଲା ଫେରିବାକୁ ତଥାପି ସତୀ ଫେରିବାକୁ କହିଛି । ବାଟରେ ଫେରିଲାବେଳକୁ ଓଦା ହୋଇଯାଇଛି ବର୍ଷାରେ । ସତୀବୋଉ ଲୁଗା ବଦଳିବାକୁ କହିଥିଲେ ବି ସତୀ ଲୁଗା ବଦଳେଇ ନାହିଁ । କାରଣ ନାଥନନା ଦେହ ଲାଗି ସେ ଲୁଗା ସତୀକୁ ବାସନା ହୋଇଛି । ତେଣୁ ସେ ଲୁଗା ନ ବଦଳାଇ ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

Question 17.
ସ୍ଵାମୀଙ୍କର କେଉଁ କଥା ଶୁଣି ସତୀକୁ ଛୁଞ୍ଚି ଫୋଡ଼ି ହୋଇଗଲା ପରି ଲାଗିଛି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ ବି ଅନ୍ତର୍ମନରେ ତାଙ୍କୁ ସ୍ବାମୀ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରି ପାରିନାହିଁ । ସ୍ଵାମୀ ତାକୁ ନିଜ ପାଖକୁ ନେଲାବେଳେ ସେ ବଳପୂର୍ବକ ଦୂରେଇ ଆସିଛି । ସ୍ୱାମୀକୁ ତା’ଦେହ ଛୁଇଁବାକୁ ଦେଇ ନାହିଁ । ଫଳରେ ସ୍ଵାମୀ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ର ତାକୁ ଘରେ ପୋଇଲୀ କରି ଖଟେଇବାର ଧମକ ଦେଇଛନ୍ତି । ଆଉ ଜଣକୁ ବିବାହ କରି ତାକୁ ଦୂର ଦୂର ମାର୍ ମାର୍ କରି କଷ୍ଟଦେବେ; ଏମିତିକି ତା’ର ଖାଇବା ପିଇବା ବନ୍ଦ କରିଦେବେ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ଏଇ କଥାଗୁଡ଼ିକୁ ସତୀକୁ ଛୁଞ୍ଚି ଫୋଡ଼ିଲା ପରି ଲାଗିଛି ।

Question 18.
ପ୍ରଥମ ଦେଖାରେ ସତୀ ଶାଶୂଙ୍କର ରୂପ ସତୀକୁ କିପରି ଲାଗିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଜମିଦାରଙ୍କୁ ବିବାହ କରି ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇଛି, ସେତେବେଳେ ତା’ର ଶାଶୂର ରୂପ ତାକୁ ଚକିତ କରିଦେଇଥିଲା । ସେ ବୁଢ଼ୀ, କିନ୍ତୁ ଏତେ ବୟସର କୌଣସି ଲକ୍ଷଣ ତାଙ୍କ ଦେହରେ ନଥିଲା । ପିଞ୍ଛିପରି ଲମ୍ବା ପତଳା ଦେହ, ସୁନାପରି ଦୂରରୁ ଝଟକୁଥିଲା । ବୁଦ୍ଧି ଆଉ ଦୃଢ଼ତାରେ ମୁହଁଟି ସମୁଜ୍ଜଳ ଦିଶୁଥିଲା ।

Question 19.
ସତୀର ମନ ତା’ ସ୍ଵାମୀ ପ୍ରତି ଘୃଣାରେ ଭରିଗଲା କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ସ୍ଵାମୀଠାରୁ କଟୁକଥା ଶୁଣିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଧୈର୍ଯ୍ୟଧରି ଶାଶୁ ସେବାରେ ମନଦେଇ ଦିନ କାଟିଦେବ ବୋଲି ଚିନ୍ତା କରିଥିଲା । ସ୍ଵାମୀକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଭଲ ପାଇବ ବୋଲି ମନକୁ ବୁଝାଇଥଲା । ହେଲେ ଦିନେ ଦେଖୁଲା ତାଙ୍କ ଘରର ଜଣେ ଦାସୀ ସୌରଭୀ ତା’ ସ୍ଵାମୀ ସାର୍ଟର ବୋତାମ ଖୋଲିଦେଉଛି ଏବଂ ଖୁବ୍ ଖୁସିରେ ହସାହସି ହୋଇ ଗପାଗପି ହେଉଛନ୍ତି । ଏହି ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖ୍ ସତୀର ମନ ତା’ ସ୍ଵାମୀ ପ୍ରତି ଘୃଣାରେ ଭରିଗଲା ।

Question 20.
ନଟର କଥା ଶୁଣି ସତୀର ଆଖ୍ ଦି’ଟା ଲୁହରେ ପୂରି ଉଠିଲା କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀର ସଉତୁଣୀ ପୁଅ ନଟ । ପିଲାଟି ପ୍ରତି ସତୀ ମନରେ ଅହେତୁକ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ସ୍ନେହ ଜାଗି ଉଠିଥିଲା । ଏଇ ନଟଠାରୁ ସତୀ ଶୁଣିବାକୁ ପାଇଥିଲା ଯେ ମା’ଛେଉଣ୍ଡ ପିଲାଟି ପ୍ରତି ଦାସୀ ପୋଇଲି ସଉରଭୀ କିପରି ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଅନ୍ୟାୟ କରିଛନ୍ତି । ଏମିତିକି ଏସବୁ ଜାଣି ସୁଦ୍ଧା ତା’ର ବାପା ଅର୍ଥାତ୍ ଖୋଦ୍ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ନୀରବତା ଆଉ ଉଦାସୀନତା ସତୀ ମନରେ ଗଭୀର ଆଘାତ ଦେଇଥିଲା । ନଟର ଏଇସବୁ କଥା ଶୁଣି ସତୀର ଆଖୁ ଲୁହରେ ପୂରିଉଠିଲା ।

Question 21.
‘ମୋର ଶେଷ ଅବଲମ୍ବନଟିକକ ଏ ଘରୁ ଗଲା’ – ସତୀ କେବେ କାହିଁକି ଏଇ କଥା କହିଥୁଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଶାଶୂଘରେ କେବଳ ଶାଶୂ ସେବା କରି ଜୀବନ ବିତେଇ ଦେବ ବୋଲି ଭାବିଥିଲା । ତା’ଶାଶୂଙ୍କର ତା’ପ୍ରତି ଥ‌ିବା ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ବିଶ୍ୱାସ ତାକୁ ସବୁ ଦୁଃଖକୁ ସାମ୍‌ନା କରିବାର ସାହସ ଦେବ ବୋଲି ସେ ଚିନ୍ତାକରିଥିଲା । ମାତ୍ର ସତୀର ଶାଶୂ ତାଙ୍କ ପୁଅ ଅର୍ଥାତ୍ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ଉପରେ ଅଭିମାନ କରି ପୁରୀ ଚାଲିଯିବାକୁ ବାହାରିଲେ । ସତୀ ସ୍ଵାମୀଙ୍କର ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ସୌରଭୀ ଦାସୀପ୍ରୀତିକୁ ସହ୍ୟ କରିନପାରି ସତୀର ଶାଶୂ ଏହି ନିଷ୍ପଭି ନେଇଥିଲେ । ସେ ଘରୁ ଗଲାଦିନ ସତୀ ଭାବିଲା ତା’ର ଶେଷ ଅବଲମ୍ବନ ଟିକକ ଗଲା ।

Question 22.
ମନ୍ଦିରରେ ସେ ଦିନ ସତୀ ଜୀବନରେ କ’ଣ ସବୁ ଘଟିଗଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ନଟର ଜାଆଁଳା ବାଳ ପକାଇବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସ୍ବାମୀ ଓ ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ଦାସୀଙ୍କ ସହ କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିର ଯାଇଥିଲା । ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ ଯୋଗୁଁ ମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରବଳ ଭିଡ଼ ହୋଇଥିଲା ଓ ଏଇ ଭିଡ଼ରେ ସତୀ ଚମ୍ପାମା’ ବୁଢ଼ୀ ଦାସୀର କାନି ଛାଡ଼ି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ପ୍ରବଳ ଝଡ଼ବର୍ଷା ଆସିବା କାରଣରୁ ତା’ ସ୍ବାମୀ, ସୌରଭୀ ଓ ଚମ୍ପା ଦାସୀ ନଟକୁ ନେଇ ଡଙ୍ଗାରେ ବସି ଫେରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲେ କିନ୍ତୁ ସତୀ ଡଙ୍ଗା ପାଖରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିନଥିଲା । ଗଭୀର ଦୁଃଖ ଓ ହତାଶା ଭିତରେ ଥିଲାବେଳେ ସତୀର ସାହାରା ହେବାକୁ ସେଠାରେ ନାଥନନା ପହଞ୍ଚିଯାଇଥିଲେ । ନାଥନନାଙ୍କୁ ଦେଖୁ ସତୀ ପିଣ୍ଡରେ ପ୍ରାଣ ପଶିଲା ।

Question 23.
‘ଇଏ ଆଉ ମୋ ସ୍ବାମୀ’ – ଏକଥା କିଏ କାହିଁକି ଭାବିଛି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଅସହାୟ ଅବସ୍ଥାରେ କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରରେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଭେଟିଛି । ତା’ର ଅନ୍ତର୍ମନରେ ସେ ସ୍ଵାମୀ ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ର ଓ ନାଥନନାଙ୍କୁ ତୁଳନା କରିଛି । ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଭିତରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ସେ ଅନୁଭବ କରିଛି ସହଜରେ । ତେଣୁ ଏହି ତୁଳନାସ୍ଵରୂପ ସତୀ କହିଛି ଇଏ ଅର୍ଥାତ୍ ନାଥନନା ଓ ମୋ ସ୍ଵାମୀ ଅର୍ଥାତ୍ ନରହରି ମିଶ୍ର ।

Question 24.
ସତୀ ଓଦା ଭୂଇଁରେ ଲଥ୍କରି କାହିଁକି ଶୋଇପଡ଼ିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରରେ ତା’ସ୍ଵାମୀ ଓ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା ହୋଇ ଅସହାୟ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲାବେଳେ ନାଥନନା ହିଁ ତା’ର ସାହା ଭରସା ସାଜିଥିଲେ । ଲାଞ୍ଚଦେଇ ସାହୁ ଦୋକାନୀରେ ରାତି କଟେଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ । ସେଇ ଘରେ ସତୀକୁ ଶୋଇବାକୁ କହି ନାଥନନା ଥଣ୍ଡାରେ ବାହାରେ ଶୋଇବାକୁ ଚାଲିଗଲେ । ସତୀ ଚାହୁଁଥିଲା ନାଥନନା ବରଂ ଭିତରେ ଶୁଅନ୍ତୁ ସେ ବାହାରେ ଶୋଇପଡ଼ିବ । ତେଣୁ ଅଭିମାନରେ ବିଛଣାକୁ ଫୋପାଡ଼ି ଦେଇ ସେ ତଳେ ଲଥକରି ଶୋଇପଡ଼ିଲା ।

Question 25.
ସତୀକୁ ତା’ ସ୍ୱାମୀ କାହିଁକି କ’ଣ କହି ସ୍ଵୀକାର କରି ନଥିଲେ?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରରେ ସତୀ ଅଲଗା ହୋଇଯିବାରୁ ତା’ ସ୍ଵାମୀ ତାକୁ ଛାଡ଼ି ପଳେଇ ଆସିଥିଲେ । ନାଥନନା ସହ ସେ ତା’ ପରଦିନ ଶଗଡ଼ଗାଡ଼ିରେ ମୁକୁନ୍ଦପୁର ତା’ଶାଶୂଘରକୁ ଫେରିଥିଲା । ହେଲେ ଗୋଟିଏ ରାତି ଜାଣିଶୁଣି କୋଉ ପର ପୁରୁଷ ନାଗର ସହ ବିତେଇଛି ବୋଲି କହି ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ତାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ମନା କରିଦେଲେ ଏବଂ ବହୁ ଅପମାନଜନକ କଥା କହି ତାକୁ ସହରର ବେଶ୍ୟା ପଡ଼ାରେ ଛାଡ଼ିଦେବାକୁ ନାଥନନାକୁ କହିଥିଲେ ।

Question 26.
ପୁରୁଷ ଜାତି ଓ ନାରୀ ଜାତି ଭିତରେ ପ୍ରଭେଦକୁ ନେଇ ସତୀ କ’ଣ ଭାବିଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଯେତେବେଳେ ସ୍ଵାମୀଙ୍କଦ୍ବାରା ଅପମାନିତ ହୋଇ ନାଥନନାଙ୍କ ସହ କଟକ ଯାଇଛି ସେତେବେଳେ ଭାବିଛି ଯେ ଏଇ ପୁରୁଷ ଜାତିଟା ସମାଜରେ ମଥା ହୋଇ ଅନେକ ଭୁଲ୍ କରୁଛି ଅଥଚ କେହି ପାଟି ଫିଟାଇବାକୁ ନାହିଁ । ହେଲେ ନାରୀ ଜାତି, ସବୁଠୁ ହତଭାଗ୍ୟ ନିଉଛୁଣା ଏଇ ନାରୀ ଜାତି । ଯୌବନର ଶିଉଳିପରା ବାଟରେ ଚାଲିଲାବେଳେ ଏ ଜାତିର ଟିକେ ଗୋଡ଼ ଥରିବାକୁ ଯେପରି ସମାଜ ଜଗି ବସିଥାଏ, ହଜାରେ ଆଖ୍ ମେଲି ସବୁବେଳେ ।

Question 27.
କଟକରେ ପହଞ୍ଚିଲାପରେ ସତୀ ମନରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପ୍ରତି ରାଗ ଆସିଛି କାହିଁକି?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀକୁ ନେଇ ନାଥନନା କଟକରେ ଏକ ଭଡ଼ାଘରେ ରଖୁଛନ୍ତି । ସତୀ ମନରେ କିନ୍ତୁ ଦେଖାଦେଇଛି ଭାବାନ୍ତର । ସେ ନାଥନନାଙ୍କ ବ୍ୟବହାର ତଥା ଆଚରଣକୁ ନେଇ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବରେ ପଡ଼ିଛି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଅସ୍ବୀକାର ସମୟରେ ନାଥନନା କାହିଁକି ତାଙ୍କୁ ହାତଗୋଡ଼ ଧରି ଅନୁରୋଧ କଲେ ନାହିଁ, କାହିଁକି କ୍ଷମା ପ୍ରାର୍ଥନା କରି ସତୀକୁ ତାଙ୍କ ପାଖରେ ଛାଡ଼ିଲେ ନାହିଁ ଏସବୁ ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ସତୀ ମନରେ । ତେଣୁ ସେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ସନ୍ଦେହ କରି ତାଙ୍କ ଉପରେ ରାଗିଛି ।

Question 28.
ଚାକିରି ନପାଇବା ପୂର୍ବରୁ ଅଚୁତି କ’ଣ କ’ଣ କରୁଥିଲା ।
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି, ନାଥନନାଙ୍କ ଅନୁଗ୍ରହରୁ ଚାଟଶାଳୀରେ ମାଷ୍ଟର ଚାକିରି ପାଇଥିଲା, ୟାପୂର୍ବରୁ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ଲାଗଲାଗ୍ ବିଦ୍ୟାଦେବୀଙ୍କ ସହ ରୀତିମତ ଯୁଦ୍ଧକରି ଯେତେବେଳେ ନିଜ ଇଲାକାଟାକୁ ଅପର ପ୍ରାଇମେରୀ ସୀମାର ବେଶି ଦୂରକୁ ବଢ଼େଇ ପାରିଲେ ନାହିଁ, ସେତେବେଳେ ବିରକ୍ତ ହୋଇ ପଢ଼ାଛାଡ଼ି ଗାଁ ଭିତରେ କୋଉଠି ତ୍ରିନାଥମେଳା ହେଲା, ଚୌଧୁରୀ ପୋଖରୀରେ କୋଉଦିନ ଜାଲ ପଡ଼ିଲା, କୋଉଦିନ ଖାସି କଟାହେଲା ଏଇ ଖବରନେଇ ବୁଲୁଥିଲେ ।

Question 29.
ସଇତା କାହିଁତ ଗୋଟେ ପଣେ ଥରିବାକୁ ଲାଗିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସଇତା ସତୀ ଘରର ପୁରୁଣା ବୁଢ଼ା ଚାକର । ସତୀର ବାପା ଅନାଦି ମିଶ୍ରଙ୍କ ଲୁଣ ଖାଇ ସେ ଜୀବନ ଧାରଣ କରିଥିଲା । ସତୀକୁ ପିଲାଟି ଦିନରୁ ଚିହ୍ନିଥିଲା । ସତୀ ତା’ର ସ୍ନେହର ବୁଢ଼ୀଡାକରେ ବିହ୍ବଳ ହୋଇଉଠୁଥିଲା । ଏଇ ସତୀ ନାଆଁରେ ଟାଉଟର ଚୋର ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି ଗାଁ ଭାଗବତ ଟୁଙ୍ଗୀରେ ଯେତେବେଳେ ଅନେକ କଟୁ କଥା କହିଥିଲା, ସେସବୁକୁ ସେ ବିଶ୍ଵାସ କରିପାରି ନଥିଲା । ସେ ଗାଁବାଲାଙ୍କ କଥାରେ ସତୀ ପରି ଝିଅର ଅବମାନନା ହୋଇଛି ଭାବି ଉତ୍‌କ୍ଷିପ୍ତ ହୋଇଉଠିଥିଲା । ତେଣୁ ସେ ରାଗରେ ଗୋଟେ ପଣେ ଥରିବାକୁ ଲାଗିଲା ।

Question 30.
ସତୀ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘରକୁ କାହିଁକି ଯାଇଥିଲା?
Answer:
ଉପନ୍ୟାସ – ମଲାଜହ୍ନ
ଔପନ୍ୟାସିକ – ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ
ସତୀ ଅନୁଭବ କଲା ଯେ ସେ ନାଥନନାଙ୍କ ସହ ରହିଲେ ନାଥନନା ବହୁତ ହଇରାଣ ହେବେ, ଅନେକ ଅସୁବିଧାରେ ପଡ଼ିବେ । ତେଣୁ ସେ ଏହାର କିଛି ସମାଧାନ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିଥିଲା । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ କହିବାନୁସାରେ ସତୀକୁ ଯଦି ନାଥନନା ଛାଡ଼ିଦେବେ ତେବେ ପଞ୍ଚଗବ୍ୟ କରି ନାଥନନାଙ୍କୁ ପୁଣି ଜାତିରେ ନିଆଯିବ । ତେଣୁ ନାଥନନାଙ୍କ ତରଫରୁ କ୍ଷମାପ୍ରାର୍ଥନା କରି ସତୀ ନାଥନନାଙ୍କ ଜୀବନରୁ ପଳେଇବା ପୂର୍ବରୁ ସବୁ ଠିକ୍ କରିଦେବା ପାଇଁ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଇଥିଲା ।

+2 1st Year Odia Optional Chapter 3 ମଲାଜହ୍ନ Summary

ଔପନ୍ୟାସିକଙ୍କ ପରିଚୟ :
ଓଡ଼ିଆ ଉପନ୍ୟାସ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିମାଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନୁହେଁ, ବରଂ ଗୁଣାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯେଉଁ କେତେଜଣ ବିଶିଷ୍ଟ ଔପନ୍ୟାସିକ ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ଅନନ୍ୟ ପ୍ରତିଭା ଥିଲେ ଉପେନ୍ଦ୍ର କୁମାର ଦାସ । କଟକ ଜିଲ୍ଲାର କୁମୁଡ଼ା ଜୟପୁରର ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ଜମିଦାର ପରିବାରରେ ୧୯୦୧ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ୨୧ ତାରିଖରେ ଏହି ମହାନ୍ ପ୍ରତିଭାଙ୍କ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା ।

ରାୟବାହାଦୁର ରାଜକିଶୋର ଦାସଙ୍କ ଔରସରୁ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଥିଲେ ତୃତୀୟ ପୁତ୍ର । ତେବେ ତାଙ୍କର ପିଉସା ଉତ୍କଳ ଗୌରବ ମଧୁସୂଦନ ଦାସଙ୍କ ସାନଭାଇ ଗୋପାଳ ବଲ୍ଲଭ ଦାସ ଉପେନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ପୋଷ୍ୟପୁତ୍ରଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପିଲାଟି ଦିନରୁ ଖୁବ୍ ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ ଭିତରେ ସେ କାଳ କାଟିଥିଲେ । ଶିକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ବି ଜଣେ ସଫଳ ଶିକ୍ଷାବିତ୍ ଥିଲେ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ । ଛୋଟବେଳୁ ଭଲ ପଢ଼ୁଥ‌ିବା ଏହି ପ୍ରତିଭା ରେଭେନ୍ସା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଯାଇଥିଲେ ଏବଂ ଏଇଠାରେ ହିଁ ତାଙ୍କ ଜୀବନରେ ଆସିଥୁଲା ଅନ୍ୟ ଏକ ମୋଡ଼ ।

ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଭାବଧାରାରେ ସେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥିଲେ । ମାତୃଭୂମିର ପରାଧୀନତା ତାଙ୍କୁ ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ କରିଥିଲା । ଫଳତଃ ଗୋପବନ୍ଧୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଓଡ଼ିଶା ମାଟିରେ ଯେଉଁ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ଚାଲିଥିଲା ସେ ନିର୍ଦ୍ଦରେ ସେଇ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ସେତେବେଳକୁ ଉପେନ୍ଦ୍ର ରେଭେନ୍ସାର ଛାତ୍ର । ଫଳତଃ ଏହି ମେଧାବୀ ଛାତ୍ରଟିର ପଢ଼ାଜୀବନ ଆନ୍ଦୋଳନ ପାଇଁ ବ୍ୟାହତ ହୋଇଥିଲା । ପାଠପଢ଼ାରୁ ସିନା ଅବ୍ୟାହତି ନେଇଥିଲେ; ମାତ୍ର ଦେଶ ମାତୃକାର ସେବା, ନିଜ ମାଟିକୁ ପରାଧୀନତାରୁ ମୁକ୍ତି ଦେବାର ଇଚ୍ଛାରେ କିନ୍ତୁ ପୂର୍ଣ୍ଣଚ୍ଛେଦ ପଡ଼ିନଥିଲା । ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ସକ୍ରିୟ ସେ ହୋଇଥିଲେ ସ୍ଵାଧୀନତାର ସଂଗ୍ରାମରେ ।

ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଏକାଧାରରେ ଥିଲେ ଜଣେ ଔପନ୍ୟାସିକ, ଗାଳ୍ପିକ, କବି, ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟିକ, ସୁଦକ୍ଷ ଚିତ୍ରକର ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ । ତେବେ ଜୀବନକାଳ ମଧ୍ୟରେ ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା କରି ବି ଜଣେ ସଫଳ ଔପନ୍ୟାସିକ ମୁକୁଟ ପିନ୍ଧୁଥ‌ିବା ଏହି ମହାନ୍ ଔପନ୍ୟାସିକ ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟିକ ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ସୁଖ୍ୟାତି ଲାଭ କରିଛନ୍ତି ।

ସେ କେବଳ ପରାଧୀନତାରେ ବିବ୍ରତ ହୋଇ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ଯୋଗ ଦେଇନଥିଲେ, ସମାଜର ଯନ୍ତ୍ରଣାକ୍ଳିଷ୍ଟ ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କ ଅନ୍ତର୍ବେଦନାରେ ମଧ୍ୟ ଖୁବ୍ ମର୍ମାହତ ହୋଇପଡୁଥିଲେ; ଯାହାର ବାସ୍ତବ ରୂପ ତାଙ୍କ କୃତିଗୁଡ଼ିକରେ ଫୁଟି ଉଠୁଥିଲା । ଜଣେ ଦରଦୀ ମଣିଷ ପରି ଅନ୍ୟର ଦୁଃଖକଷ୍ଟକୁ ନିଜ ଅନ୍ତରରେ ଅନୁଭବି ପାରୁଥିଲେ । ସମାଜରେ ଦୁର୍ବଳମାନଙ୍କୁ, ଦରିଦ୍ର ଜନତାଙ୍କୁ ଯେକୌଣସି ପ୍ରକାରରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡୁଥିଲେ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ, ଯାହା ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟତମ ଚମତ୍କାର ଗୁଣ ଥିଲା ।

ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଗୋଟିଏ ଧନୀ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ଏବଂ ବିଳାସ ବ୍ୟସନରେ ତାଙ୍କ କୈଶୋର କଟିଥୁଲା, ଖାଲି ସେତିକି ନୁହେଁ ଜଣେ ମେଧାବୀ ଛାତ୍ର ଭାବରେ ମଧ୍ୟ ଖୁବ୍ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଥିଲେ, ଯଦି ଚାହିଁଥା’ନ୍ତେ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ଉଚ୍ଚପଦସ୍ଥ କର୍ମଚାରୀ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇ ସୁଖରେ ଜୀବନ ବିତେଇ ପାରିଥା’ନ୍ତେ; ମାତ୍ର ସେ ସୁଖମୟ ଜୀବନ ଓ ଅଳ୍ପ ଦିନର ଏଇ ଆନନ୍ଦ ଅପେକ୍ଷା ଦେଶସେବା, ଦରିଦ୍ର ଜନତାଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟ ସହଯୋଗ ଓ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନାକୁ ନିଜ ଜୀବନର ବ୍ରତଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିନେଇଥିଲେ । ଜଣେ ବିଳାସରେ ବଢ଼ି ଆସୁଥୁବା ଚରିତ୍ରର ଏଭଳି ପଦକ୍ଷେପ ଏତେ ସହଜ ନୁହେଁ । ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସୁଖ ସ୍ଵାଚ୍ଛନ୍ଦ୍ୟକୁ ବଳି ଦେଇ ଅନ୍ୟଲାଗି ନିୟୋଜିତ ହେବାର ମହତପଣିଆ ଗୋଟେ କମ୍ ବଡ଼ କଥା ନୁହେଁ । ତେଣୁ ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋର ଦାସ ଅଜସ୍ର ପ୍ରଶଂସାର ପାତ୍ର ନିଶ୍ଚୟ । ଆଭିଜାତ୍ୟ ଜୀବନଶୈଳୀ ଭିତରୁ ବାହାରି ସାଧାରଣ ଜନତାଙ୍କ ପାଇଁ ଚିନ୍ତାକରିବା ହିଁ ତାଙ୍କର ଅସାଧାରଣତା ।

ଜନସେବକ, ଦେଶସେବକ ଓ ମାତୃଭାଷାର ପୂଜକ ଉପେନ୍ଦ୍ରକିଶୋର ନିଜ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନାପାଇଁ ମଧ୍ଯ ଓଡ଼ିଆ ପାଠକ ପାଖରେ ଚିର ଅମର ରହିବେ, ଏଥରେ ଦ୍ବିମତ ନାହିଁ । ତାଙ୍କର ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଉପନ୍ୟାସ ‘ମଲାଜହ୍ନ’ ତାଙ୍କୁ ଆଜି ବି ପାଠକ ପାଖରେ ପରିଚିତ କରାଇବାରେ ଖୁବ୍ ସଫଳ ହେଉଛି ।

ଜଣେ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ଶିଶୁ ସାହିତ୍ୟିକ ଭାବରେ ସେ ରଚନା କରିଯାଇଛନ୍ତି ‘ଆଲ୍ଲାଉଦ୍ଦିନ୍’, ‘କାଉଁରୀ ଦେଶର ଗୋରୀ’, ‘ଭୂତକୋଠି’, ‘ଡାଆଣୀ ଆଲୁଅ’, ‘ବାଳୁଆ ବଳିଆ’ ପ୍ରଭୃତି ଶିଶୁ ମନୋରଞ୍ଜନଧର୍ମୀ ଗଳ୍ପମାନ । ମୁଷ୍ଟିମେୟ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ମଧ୍ୟରେ ସେ ଯେପରି ଲୋକପ୍ରିୟତା ହାସଲ କରିଥିଲେ ଅନ୍ୟ ସାହିତ୍ୟିକମାନଙ୍କ ପାଖରେ ତାହା ଖୁବ୍ କମ୍ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳେ ।

ମାତୃଭୂମି ଓ ମାତୃଭାଷାର ସେବାରେ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରି ଦେଇଥ‌ିବା ଏଇ ମହାନ୍ ପ୍ରତିଭା ‘ବାରୁଣୀ’ ନାମକ ଏକ ପତ୍ରିକାର ପରିଚାଳନା ଦାୟିତ୍ଵରେ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ ଏବଂ ଏହା ସହିତ ତୂଳୀ ଧରି ନିଜ ଅନ୍ତର୍ଭାବନାର ଚିତ୍ର ଆଙ୍କିବାରେ ତାଙ୍କର ଥିଲା ଅହେତୁକ ଆନ୍ତରିକତା । ତେଣୁ ସେ ଯେ କେବଳ ଜଣେ ନିଷ୍ଠାପର ଦେଶସେବକ ଓ ସୁଦକ୍ଷ ସାହିତ୍ୟ ସାଧକ ଥିଲେ ତାହା ନୁହେଁ, ବରଂ ଜଣେ ଚିତ୍ରକର ଭାବରେ ନିପୁଣ କଳାକାର ଥିଲେ ।

‘ଅତୁଠ ବଣିକ’ ଶୀର୍ଷକ ଗୋଟିଏ ଉପନ୍ୟାସ ଉପେନ୍ଦ୍ର ରଚନା କରିଥିବାର ଚର୍ଚ୍ଚା ହୁଏ । ହେଲେ ଏଯାବତ୍ ଏ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କୌଣସି ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ତଥ୍ୟପ୍ରମାଣ ମିଳିପାରି ନାହିଁ । ସମ୍ଭବତଃ କୌଣସି ନା କୌଣସି କାରଣରୁ ଏହା ଲେଖାଯାଇ ନାହିଁ କିମ୍ବା ପ୍ରକାଶ ପାଇପାରି ନାହିଁ । ସ୍ଵଳ୍ପ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ହୁଏତ ଲୋକ ତାଙ୍କୁ ପାସୋରି ପକାଇ ପାରନ୍ତି, ମାତ୍ର ସେଇ ସୃଷ୍ଟିଗୁଡ଼ିକର ଗୁଣାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ଜଣେ ସଫଳ ସ୍ରଷ୍ଟାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦେଉଥ‌ିବ । ବିଳାସ ବ୍ୟସନଠାରୁ ଦୂରରେ ରହି ଏକ ସାଧାରଣ ଜୀବନକୁ ଆପଣେଇ ଥ‌ିବା ଏହି ସାହିତ୍ୟସାଧକ ୧୯୭୨ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ ମାସ ୨୦ ତାରିଖରେ କଟକ ତୁଳସୀପୁରସ୍ଥିତ ବାସଭବନରେ ସକଳ କୃତିକୁ ପଛରେ ଛାଡ଼ି ଫେରିଯାଇଥିଲେ ଆରପାରିକୁ ।

ଉପନ୍ୟାସର ସାରକଥା :
‘ମଲାଜହ୍ନ’ ଏକ ସାର୍ଥକ ଉପନ୍ୟାସ । ଉପେନ୍ଦ୍ର କିଶୋରଙ୍କ ଏଇ ଗୋଟିଏ ସୃଷ୍ଟି ହିଁ ତାଙ୍କ ଲେଖକ ଜୀବନର ଅନନ୍ୟ । ସାର୍ଥକତା । ଏକ ସାମାଜିକ କଥାବସ୍ତୁରେ ସୁନ୍ଦର ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣ ପାଠକକୁ ବାନ୍ଧିରଖୁଛି ଆଉ ରଖୁବ ମଧ୍ୟ ।

ଗୋଟିଏ ଛୋଟିଆ ଗାଁର ବ୍ରାହ୍ମଣ ଶାସନରେ ଅନାଦି ମିଶ୍ରଙ୍କ ଘର । ତାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର ଅଲିଅଳୀ କନ୍ୟାରତନ ସତ୍ୟଭାମା ତଥା ସତୀ । ପିତାମାତାଙ୍କ ସ୍ନେହ ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ ପିଲାଟି ଦିନରୁ ସେ ଅଖ୍ୟାତ ପଲ୍ଲୀକୋଳରେ ଖୁବ୍ ଚଳଚଞ୍ଚଳ ଆଉ ମନଲୋଭା ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ଅଧିକାରଣୀ ସତୀ । ନିଜ ସୁନ୍ଦରତା ନେଇ ସତେ ଯେମିତି ଗୋଟିଏ ପାହାଡ଼ୀ ଝରଣା ପରି କଳକଳ ଝଳଝଳ ଅବିରତ । ସେଇ ସତୀ ଓ ତା’ର ଜୀବନର ଦୁଃଖ ଦରଦଭରା ଘଟଣାବଳୀର ଏକ ମାର୍ମିକ ଶବ୍ଦ ଖେଳ ହିଁ ଉପନ୍ୟାସ ।

ଦୁଷ୍ଟପଣରେ ପାଞ୍ଚଘର ନାଁ ପକାଉଥବା ଟିକେ ଗେହ୍ଲା ଏଇ ସତୀ ବାପା ମା’ଙ୍କ ଶାସନର ଆଢୁଆଳରେ ଗାଁ ଯାକ ବୁଲେ । ଏଗାର (୧୧) ବର୍ଷ ବୟସବେଳକୁ ତା’ ବାପା ମା’ ତାକୁ ବିବାହ ଦେଇ କନ୍ୟାଦାୟରୁ ଖୁବ୍ ଜଲ୍‌ଦି ମୁକ୍ତି ପାଇବାପାଇଁ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡ଼ିଛନ୍ତି । ତା’ର ଟଙ୍ଗଟଙ୍ଗ ହୋଇ ଗାଁ ଦାଣ୍ଡରେ ବୁଲିବା ବାପାମା’ଙ୍କୁ ଭଲ ଲାଗିନାହିଁ । ତେଣୁ ଏଥରେ ଲାଗିଛି ପ୍ରତିବନ୍ଧକ । ସବୁକଥାରେ ମାର୍ଜିତ ଭାବ ଆଣିବାପାଇଁ ଚାଲିଛି ଆକଟ ଓ ପରାମର୍ଶ ପ୍ରଦାନ । ଫଳରେ ଉପନ୍ୟାସର ମୁଖ୍ୟ ଚରିତ୍ର ତଥା ନାୟିକା ସତ୍ୟଭାମା ଓରଫ୍ ସତୀ ଜୀବନରେ ଆସିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସେଇ କ୍ଷୁଦ୍ର ଗାଁର ଅନ୍ଧାରୁଆ ଅପରିଚିତ ସ୍ଥାନରୁ ପରିଚୟର ପ୍ରୟାସରେ ଆଲୋକର ଅନୁସନ୍ଧାନ ନିମନ୍ତେ ସହରକୁ ପଢ଼ିବାକୁ ଯାଇଛି ଲୋକନାଥ ତ୍ରିପାଠୀ ଓରଫ୍ ସତୀର ଅତି ପ୍ରିୟ ନାଥନନା । ପିଲାଟି ଦିନରୁ ସତୀ ଓ ନାଥନନା ଭିତରେ ଅବାରିତ ସମ୍ପର୍କ । ମୁହଁ ଖୋଲି ନ କହିଲେ ବି ଅନ୍ତର ଭିତରେ ଉଭୟ ଉଭୟଙ୍କୁ ମନଭରି ଭଲ ପାଇଛନ୍ତି । ପରସ୍ପର ନିବିଡ଼ ବନ୍ଧନରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ପଡ଼ିଛନ୍ତି ଅନ୍ତର୍ମନରେ ।

ସତ୍ୟଭାମାର ଅନାବିଳ ସ୍ନେହ ଆଦରର ବନ୍ଧୁ ନାଥନନା ତଥା ଲୋକନାଥଙ୍କର ପ୍ରାଣର ପିତୁଳା ସତୀ । ସତୀର ବଉଳ ନିଶିର ବଡ଼ଭାଇ ନାଥନନା ପ୍ରତି ସତୀ ମନରେ ଅହେତୁକ ଦୁର୍ବଳତାକୁ ଔପନ୍ୟାସିକ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଛନ୍ତି । ଅନାଦି ମିଶ୍ର ସତୀର ବାହାଘର ଏକ ରୁଗ୍‌ଣ ବୃଦ୍ଧ ଜମିଦାର ସହିତ କରିଦେବାର ସ୍ଥିର କରିଛନ୍ତି । ନାଥନନା ଅନାଦି ମିଶ୍ରଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରତିବାଦ କରିଛି । ତା’ର ସବୁ ଯୁକ୍ତି ସତୀ ବାପାଙ୍କ ପାଖରେ ନିଷ୍ଫଳ ହୋଇଛି ଓ ସତୀ ସେଇ ବୃଦ୍ଧ ଜମିଦାରଙ୍କୁ ବିବାହ କରିବାର ସ୍ଥିର ହୋଇଛି ।

ସତୀ ଜୀବନରେ ଆସିଛି ଦୁଃଖ ଓ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶାର ଦିନ । ସତୀ ବୋଉଙ୍କର ନୀରବ ପ୍ରତିବାଦ ତା’ର ପ୍ରିୟ ନାଥନନାଙ୍କ ଉଚ୍ଚାରିତ ଯୁକ୍ତିଧର୍ମୀ ପ୍ରତିବାଦ ଅସଫଳ ହୋଇଛି ଏବଂ ସତୀର ବିବାହ ସେଇ ଦରବୁଢ଼ା କଳା ବସନ୍ତମୁହାଁ ପ୍ରଥମ ପତ୍ନୀହରା ଜମିଦାର ନରହରି ମିଶ୍ରଙ୍କ ସହ ହୋଇଛି । ଜମିଦାର ତା’ର ପ୍ରଥମ ପତ୍ନୀକୁ ହରାଇଛି । ପ୍ରଥମ ପତ୍ନୀର ଗୋଟିଏ ପୁଅ ।

ଜମିଦାର ଘରକୁ ବୋହୂ ହୋଇ ଯାଇଥିବା ସତୀ କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ଖୁସି ହୋଇପାରି ନାହିଁ । ଜମିଦାରଙ୍କ ପରିବାର ସହ ସେ ନିଜକୁ ମିଶାଇ ପାରିନି । ତା’ ଆଖ୍ୟାରେ ଧରାପଡ଼ିଛି ତା’ର ଦରବୁଢ଼ା ଜମିଦାର ସ୍ବାମୀର ଦାସୀ ସୌରଭୀ ସହ ଥିବା ଅନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ । ଏମିତି ହୋଇଛି ଯେ ସତୀ ତା’ସ୍ୱାମୀର ପତ୍ନୀତ୍ବକୁ ସ୍ଵୀକାର କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିନାହିଁ । ଯେଉଁଥ୍ପାଇଁ ତାକୁ ଖୁବ୍ ମାନସିକ ତଥା ଶାରୀରିକ ନିର୍ଯାତନା ମିଳିଛି । ସତୀର ମନ ଘୃଣାରେ ଭରିଉଠିଛି । ନିଜ ଭାଗ୍ୟକୁ ନିନ୍ଦାକରି ସତୀ ନାଥନନା କଥା ମନେ ପକାଇଛି ।

ପିଲାଟି ଦିନରୁ ମୁକ୍ତ ଆକାଶର ବିହଙ୍ଗ ପରି ଉଡ଼ି ବୁଲୁଥିବା କିଶୋରୀ ସତୀ ସ୍ଵାମୀ ସଂସାର, ଦାସୀମାନଙ୍କ ଦୌରାତ୍ମ୍ୟର ପଞ୍ଜୁରୀ ଭିତରେ ଅଣନିଃଶ୍ୱାସୀ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ସେଇ ସଂସାର ଭିତରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବା ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଉଠିଛି । ସତୀ ସେଇ ସ୍ଵାମୀ ସଂସାରରେ ତା’ ଦେବୀପ୍ରତିମା ଶାଶୁମା’ ଓ ସଉତୁଣୀର ପୁଅ ନଟ ପ୍ରତି ଆସକ୍ତ ହୋଇ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସବୁ ଦୁଃଖକଷ୍ଟ ମଥାପାତି ସହ୍ୟ କରିନେବାର ପଣ କରିଥିଲେ ବି, ତା’ ମନ କୋଉଠି ନା କୋଉଠି ସୁଯୋଗ ଖୋଜିଛି ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ।

ଘଟଣାକ୍ରମେ ଏମିତି ସୁଯୋଗ ଜୁଟିଛି ସତୀ ଭାଗ୍ୟରେ । ଜମିଦାର ନିଜ ପୁତ୍ରସନ୍ତାନ ନଟର ମାନସିକ ପୂରଣ ନିମନ୍ତେ ସପରିବାର କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରକୁ ଯାଇଛନ୍ତି । ସେଦିନ ପୁଷ୍ୟାଭିଷେକ କାରଣରୁ ପ୍ରବଳ ଭିଡ଼ ହୋଇଛି । ମାନସିକ କର୍ମ ଓ ଦିଅଁ ଦର୍ଶନାଦି ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସରିଆସିଲାବେଳକୁ ସେଇ ଜନଗହଳିରେ ସତୀ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଖରୁ ଅଲଗା ହୋଇଯାଇଛି । ଆସନ୍ନ ପ୍ରଳୟଙ୍କରୀ ବର୍ଷା ଓ ପବନରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ନିମନ୍ତେ ଜମିଦାର, ନଟ, ଦାସୀ ସୌରଭୀ ଓ ଅନ୍ୟମାନେ ତରତର ହୋଇ କପିଳେଶ୍ଵର ମନ୍ଦିରରୁ ବାହାରି ନଦୀପାର ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ସତୀ କିନ୍ତୁ ଅନୁସରଣ କରି ବିଫଳ ହୋଇ ଫେରିଛି ।

ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ହିଁ ସତୀ ଜୀବନରେ ଆସିଛି ଆଉ ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତନ । ସ୍ଵାମୀ ଓ ସବାରୀଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥିବା ଏକଲା ସତୀର ଆକସ୍ମିକ ଭାବରେ ଭେଟ ହୋଇଛି ତା’ର ପ୍ରାଣପ୍ରିୟ ନାଥନନାଙ୍କ ସହ । ଉଭୟେ ମନ୍ଦିରର ଅଦୂରରେ ଜନୈକ ଗୁଡ଼ିଆର ଘରେ ରାତି କଟାଇଛନ୍ତି । ପରଦିନ ସକାଳୁ ନାଥନା ବଳଦଗାଡ଼ିର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରି ସତୀକୁ ତା’ର ଶାଶୁଘରେ ପହଞ୍ଚାଇବାକୁ ବାହାରିଛି ହେଲେ ସତୀ ତା’ ଶାଶୁଘରେ ପହଞ୍ଚିଲା ବେଳକୁ ଘଟିଛି ଆଉ ଏକ ଦୁଃଖଦ ଘଟଣା । ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ଜମିଦାର ସତୀକୁ କୁଳଟା ବୋଲି କହି ଅପମାନିତ କରିଛି ଏବଂ ଗ୍ରହଣ ନକରି ଫେରିଯିବାକୁ କହିଛି । ଜମିଦାରଙ୍କ ଏପରି ବ୍ୟବହାରରେ ସତୀ ମାନସିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ିଛି । ନାଥନନା ସତୀର ସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ବହୁତ ବୁଝାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛି ମାତ୍ର ସତୀର ସ୍ଵାମୀ ତାଙ୍କର କୌଣସି କଥାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିନାହିଁ । ଫଳରେ ନାଥନନା ସତୀକୁ ନେଇ ରେଳଗାଡ଼ିରେ ବସି କଟକ ଚାଲିଆସିଛି । ସତୀ ଜୀବନରେ ଆସିଛି ଆଉ ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

କଟକରେ ସେମାନେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଛନ୍ତି ଭଡ଼ାଘରେ । ସତୀ ଆଉ ଗୋଟେ ଜୀବନ ଜିଇଁଛି । ନାଥନନାଙ୍କୁ ପାଖକୁ ଚିହ୍ନିଛି । ସେଇଠି ଖବର ପାଇଛି ଗାଁ କଥା, ବାପାମା’ଙ୍କ କଥା । ତା’ଦୁଃଖ କଷ୍ଟ ସୀମା ଲଙ୍ଘନ କରିଛି ଯେତେବେଳେ ସେ ଶୁଣିଛି ତା’ ବାପା ମା’ ଆଉ ଏଇ ସଂସାରରେ ନାହାଁନ୍ତି । ସ୍ଵାମୀଙ୍କଠାରୁ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ହୋଇଛି, ପିତୃମାତୃ-ହୀନ ହୋଇଛି, ଜୀବନର ସବୁ ସ୍ଵପ୍ନସମ୍ବଳ ହରାଇ ଏକୁଟିଆ ହୋଇପଡ଼ିଛି ସତୀ । ଦୁଇ ଚାରିଦିନ ନିଜ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହରାଇ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଦିନ କଟେଇଛି ସତୀ ।

ପରେ ସେ ନିଜର ଆଶା, ଭରସା ଓ ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳ ରୂପେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ମନେ ମନେ ସ୍ଥିର କରିନେଇଛି ଏବଂ ତା’ର ଏଇ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନରେ ନାଥନନା ବାସ୍ତବିକ ଯେଉଁ ବଦାନ୍ୟ ଦେଖାଇଛନ୍ତି ସେଥ‌ିପାଇଁ ନାଥନନା ପ୍ରତି କୃତଜ୍ଞତାରେ ତା’ର ମନ ଭରିଯାଇଛି । ପରକ୍ଷଣରେ ବିଭିନ୍ନ ଆଶଙ୍କା ଭିତରେ ନାଥନନାଙ୍କ ପ୍ରତି ତା’ର ସନ୍ଦେହ ଆସିଛି । ଘୃଣାରେ ମନ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଉଠିଛି ତା’ର ନାଥନନାଙ୍କ ପ୍ରତି । ସତୀ ଭାବିଛି ନାଥନନା କିଛି ମନ୍ଦ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ରଖ୍ ତାକୁ ଗାଁକୁ ନନେଇ ଏଠି କଟକ ସହରକୁ ନେଇ ଆସିଛନ୍ତି । ତେଣୁ ସେ ବାରମ୍ବାର ଜିଦ୍ କରିଛି ଘରକୁ ଅର୍ଥାତ୍ ଗାଁକୁ ଫେରିଯିବା ପାଇଁ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଆର୍ଥିକ ଅନଟନ ଯୋଗୁଁ ନାଥନନା ବି ବହୁ ଅସୁବିଧାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ ଶେଷକୁ ଗାଁକୁ ଫେରି ଆସିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଛି । ଶେଷରେ ସତୀ ଓ ନାଥନନା ନିଜ ଜନ୍ମଭୂମି ଅର୍ଥାତ୍ ଗାଁକୁ ଫେରିଛନ୍ତି । ଗାଁ ଘରେ ଏକାଠି ରହିଛନ୍ତି । ନାଥନନାଙ୍କ ବୋଉ ପୁରୀକୁ ତୀର୍ଥ ପଳାଇଛନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କ ଭଉଣୀ ନିଶି ତଥା ସତୀର ବଉଳ ଶାଶୁଘରକୁ ପଳେଇଥିବାରୁ ନାଥନନାଙ୍କ ଘର ଶୂନ୍ୟ । ଏପରି ସମୟରେ ନାଥନନା ଆଉ ସତୀ ଗୋଟିଏ ଘରେ ଏକାଠି ରହିବା କଥା ସତୀକୁ ଭଲ ଲାଗିନାହିଁ । ଲଜ୍ଜା ସଂକୋଚ ଏବଂ ସର୍ବୋପରି ବାପ ମା’ ଶୂନ୍ୟ ଗାଁ ଭୂଇଁ ସତୀ ପକ୍ଷରେ ଉପଭୋଗ୍ୟ ହୋଇପାରି ନାହିଁ ।

ତେବେ ଏଇଠାରୁ ହିଁ କଥାବସ୍ତୁରେ ଔପନ୍ୟାସିକ ଆଣିଛନ୍ତି ଆଉ ଏକ ପରିବର୍ତ୍ତନ । ଗାଁ ଚାହାଳିର ଶିକ୍ଷକ ଅଚ୍ୟୁତି ମହାନ୍ତି ଖଳ ଚରିତ୍ର ଭାବରେ ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହି ଟାଉଟରର କୋପଦୃଷ୍ଟି ପଡ଼ିଛି ସତୀ ଓ ନାଥନନାଙ୍କ ଉପରେ । ସ୍ଵାମୀ ପରିତ୍ୟକ୍ତା ସତୀର ପୈତୃକ ସମ୍ପଭିକୁ ହାତେଇବା ପାଇଁ ଅନୁତି ଚକ୍ରାନ୍ତ କରି ଚିଠି ଲେଖୁଛି ସତୀ ନିକଟକୁ । ତେବେ ତା’ର ଏଇ ଚକ୍ରାନ୍ତ ଅସଫଳ ହେବାରୁ ସେ କ୍ରୋଧରେ ସତୀକୁ ହଇରାଣ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନେଇ ଗାଁ ଲୋକଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ମତେଇଛି ।

ଅଚ୍ୟୁତିର ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ରୂପ ନେଇଛି, ଯେତେବେଳେ ସେ ଗାଁରେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଏକ ଘରକଥା କରିବା ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉଠିଛି । ଅଚ୍ୟୁତିର ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଜାଲ ପ୍ରସାରିତ କରିଛି ଗାଁ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାକର ପୁରୋହିତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ର, ଅଚୁତି ମହାନ୍ତି ଓ ଗ୍ରାମବାସୀ ଜିଦ୍ କରିଛନ୍ତି ଯଦି ସତୀକୁ ନଛାଡ଼ିବ ତେବେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ନିଆଁ ପାଣି ବାସନ୍ଦ କରାଯିବ । ନାଥନନାଙ୍କ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ସୀମା ଲଘୁଛି । ସେ ଭୟ ଦେଖାଇବାପାଇଁ ପୋଲିସ୍‌ର ଆଶ୍ରୟ ନେବାକୁ କହିଛନ୍ତି ଏବଂ ଏକପ୍ରକାର ଭୟ ଦେଖାଇ ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କୁ ତଡ଼ିଦେଇଛନ୍ତି ।

କେବଳ ସତୀପାଇଁ ନାଥନନାଙ୍କର ଦୁଃଖ, ଦୁର୍ଗତି, ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କର ନିର୍ମମ ବ୍ୟବହାର, କୁସିତ ବିଦୂପ, ସମାଲୋଚନା ସତୀ ମନରେ ଦାରୁଣ ଆଘାତ ଦେଇଛି । ନିଜକୁ ଅଭିଶପ୍ତ ବୋଲି ଭାବି ସେ ବିବ୍ରତ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ଶେଷବେଳକୁ ସତୀ ପ୍ରଭାକର ମିଶ୍ରଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ନେଇଛି ଯେ ସେ ଚାଲିଗଲେ ଗ୍ରାମବାସୀମାନେ ନାଥନନାଙ୍କୁ ଗ୍ରହଣ କରିବେ । ସତୀ ଚିଠିଟିଏ ଲେଖୁ କୁଆଡ଼େ ଚାଲିଯିବାକୁ ବାହାରିଛି ।

କଠିନ ଶବ୍ଦ ଓ ଏହାର ଅର୍ଥ –

• ଟିପଣା – ସ୍ମାରକଲିପି, ଜାତକର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ବିବରଣୀ ।
• ଦୋଭେଇ – ଦୋବେଇ-ଦ୍ଵିତୀୟବାର ବିବାହିତ ପୁରୁଷ ।
• ହେଜମେଳ – ମିଳାମିଶା, ଘନିଷ୍ଠତା ।
• ଆଣକାଠି – ଚିତାଲେଖା କାଠି ।
• ମହତାପ – ଶୁଭ୍ର ଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନା, ଚଉନ୍ଦ୍ରଉଦିଆ ବାଣ ।
• ଡବଡ଼ବି – ଯେ ସ୍ଥାନ କାଳ ପାତ୍ର ବିଚାର ନକରି ଅନବରତ ଗପେ ।
• ଦୂରନ୍ତ – ଦୁର୍ବର୍ଷ, ଯାହାକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ।
• ଅପନ୍ତରା – ଅଗମ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ।
• ଟସ୍କର – ତସ୍କର, ଚୋର ।
• ଫରାକତ – ପ୍ରଶସ୍ତ, ଫର୍ଚ୍ଚା ।
• ବସନ୍ତରା – ପଣା ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ତୁଳସୀ ଚଉରାରେ ଦିଆଯାଉଥ‌ିବା ସଚ୍ଛିଦ୍ର ଘଡ଼ି ।
• କୃତାର୍ଥ – କୃତକାର୍ଯ୍ୟ, ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ।
• ଆରଦୋଳି – ଜଞ୍ଜାଳ ।
• ଅନିର୍ବଚନୀୟ – ବର୍ଣ୍ଣନାତୀତ ।ଙ୍ଗ
• ଓଳିଗି – ନମସ୍କାର, ପ୍ରଣାମ ।
• ପଞ୍ଚଗବ୍ଯ – ଗାଈ ମୃତ, ଗୋବର, କ୍ଷୀର, ଘିଅ ଓ ଦହିର ମିଶ୍ରଣ ।
• ଅବ୍ଯାଜ – ନିଷ୍କପଟ ।
• ଠଣା – କାନ୍ଥକୁରା, ମାଟିକାନ୍ଥରେ ଛୋଟ ଜିନିଷଟିଏ ରଖୁବାପାଇଁ କରାଯାଇଥିବା ସ୍ଥାନ ବିଶେଷ ।
• ଦହଗଞ୍ଜ – ହଇରାଣ, କଲବଲ, ଯନ୍ତ୍ରଣାକ୍ତ ।

ନାଟକର ସଂଜ୍ଞା ଓ ସ୍ବରୂପ

ସାହିତ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟରୁ ନାଟକ ଅନ୍ୟତମ । ସାହିତ୍ୟ ରାଜ୍ୟର ଏହା ଏକ ମନୋରମ କଳାକୃତି । ସାହିତ୍ୟକୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ କାବ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଥିଲା । କାବ୍ୟକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା; ଯଥା – ଦୃଶ୍ୟ କାବ୍ୟ ଓ ଶ୍ରାବ୍ୟ କାବ୍ୟ । କାବ୍ୟ, କବିତା, ଉପନ୍ୟାସ ଓ ଗଳ୍ପ ଆଦି ପଢ଼ାଯାଏ, ଶୁଣାଯାଏ; ମାତ୍ର ନାଟକ ଏକାଧାରାରେ ପଢ଼ା, ଶୁଣା ଓ ଦେଖାଯାଇଥାଏ । ଫଳତଃ ନାଟକକୁ ମିଶ୍ରକଳା ନାମରେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ । ଏମିତିରେ ବି ନାଟକକୁ ଏକ ଅଭିନୟ କଳା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ସୁତରାଂ ଏହା ହିଁ ଦୃଶ୍ୟ କାବ୍ୟ । ଜୀବନର ସୁଖ-ଦୁଃଖ, ହସ- କାନ୍ଦ, ଆନନ୍ଦ-ବିଷଦ, ନିଚ୍ଛକ ରୂପ ବର୍ଷିଳ ହୋଇଥାଏ ନାଟକରେ । ତେଣୁ ନାଟକକୁ ଜୀବନ ମହାନାଟକର ଏକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କଳା କୁହାଯାଏ । ଜୀବନ ଓ ସମାଜ ନାଟକର କଳେବର ମଧ୍ୟରେ ଫୁଟିଉଠେ । ଏହିସବୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସାହିତ୍ୟରେ ଆଜି ନାଟକର ଭୂମିକା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ।

ନାଟକର ସଂଜ୍ଞା :
ସାହିତ୍ୟ ଜଗତରେ ନାଟକର ପ୍ରାଚୀନତା ସର୍ବଜନ ସ୍ଵୀକୃତ । ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଭାଗ ପରି ନାଟକର ସଂଜ୍ଞାରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାଚ୍ୟ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଭେଦରେ ନାନା ମୁନି ନାନା ମତ ଦେଖାଯାଏ । ‘‘କାବ୍ୟଷୁ ନାଟକଂ ରମ୍ୟମ୍’’ – କାବ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ନାଟକ ହେଉଛି ରମଣୀୟ । ଏହି ରମଣୀୟ କଳାକୁ ନାଟ୍ୟ ସମାଲୋଚକମାନେ ନିଜ ନିଜ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କରି ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ।

ତେବେ ଭରତମୁନିଙ୍କ ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ବ୍ରହ୍ମା ଚାରି ବେଦରୁ ଉପାଦାନ ସଂଗ୍ରହ କରି ରଚନା କଲେ ଦୃଶ୍ୟ କାବ୍ୟ ବା ନାଟକ । ରଗ୍‌ବେଦରୁ କଥା, ସାମବେଦରୁ ଗାନ, ଯଜୁର୍ବେଦରୁ କ୍ରିୟା ବା ଅଭିନୟ ଏବଂ ଅଥର୍ବ ବେଦରୁ ରସ – ଏହି ଚାରୋଟି ବିଷୟକୁ ନେଇ ବ୍ରହ୍ମା ରଚନା କଲେ ନାଟକ ।

ପାଣିନୀଙ୍କ ମତରେ ‘ନଟ୍’ ଧାତୁରୁ ନାଟକର ଉତ୍ପତ୍ତି । ନଟ୍ ଧାତୁ ‘ନୃତ୍’ ଧାତୁର ପ୍ରକୃତ ରୂପ । ଏହି ‘ନଟ୍’ ଶବ୍ଦର ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ଅଙ୍ଗଚାଳନା’ । ନାଟ୍ୟ ଶବ୍ଦଟି ମଧ୍ୟ ‘ନଟ୍’ ଧାତୁରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ଅନ୍ୟ ଏକ ଶବ୍ଦ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ନଟର କର୍ମ । ତେବେ ‘ନଟ୍’ ଧାତୁରୁ ନାଟ୍ୟ, ନାଟକ ଏବଂ ନଟ ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।

ଏହି ନାଟକର ସଂଜ୍ଞା ଉଭୟ ପ୍ରାଚ୍ୟ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ମନୀଷୀଗଣ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବାଗରେ ଦେଇ ଆସିଛନ୍ତି । ଇଂରାଜୀ ସାହିତ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଡ୍ରାମା (Drama) ଶବ୍ଦଟି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ବ୍ୟବହୃତ ନାଟକର ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଥମେ ପ୍ରାଚ୍ୟ ସମାଲୋକଗଣଙ୍କ ନାଟକ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସଂଜ୍ଞା ବିଚାର କରିବା । ‘ସାହିତ୍ୟ ଦର୍ପଣ’ ଅଳଙ୍କାର ଗ୍ରନ୍ଥରେ ବିଶ୍ଵନାଥ କବିରାଜ କହିଛନ୍ତି – ‘‘ଚିତ୍ରାଭିନେୟଂ ଦୃଶ୍ୟମ୍’’ । ଯାହା ଅଭିନୀତ ହୋଇପାରିବ ତାହା ହିଁ ଦୃଶ୍ୟ କାବ୍ୟ ବା ନାଟକ । ତେବେ ଆଧୁନିକ କାଳଖଣ୍ଡରେ ନାଟକକୁ ଆଉ ଦୃଶ୍ୟକାବ୍ୟର ସୀମା ସରହଦ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ କରାଯାଉ ନାହିଁ ।

ପ୍ରାଚ୍ୟ ଭୂଖଣ୍ଡର ମନୀଷୀ ଆଳଙ୍କାରିକ ମମ୍ମଟ୍ଟ ନାଟକର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରି କହିଛନ୍ତି କାବ୍ୟର ବିଭାବ ଓ ଅନୁଭାବ ଗୀତଯୁକ୍ତ ହୋଇ ନଟଦ୍ଵାରା ଅଭିନୀତ ହେଲେ ତାହା ନାଟକ ହୁଏ । ଯଥା –

‘‘ଅନୁଭାବ ବିଭବାନାଂ ବର୍ଣ୍ଣନା କାବ୍ୟମୁଚ୍ୟତେ
ଚେଷାମେବ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ସୁ ନାଟ୍ୟ ଗୀତାଦି ରଞ୍ଜିତଂ ।’’

ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ସାଗର ନନ୍ଦୀଙ୍କ ମତରେ ଲୋକଙ୍କ ସୁଖଦୁଃଖ ଅବସ୍ଥାରୁ ସମୁଦ୍‌ଭୂତ ସତ୍ୟାସତ୍ୟର ଅଭିନୟ ହେଉଛି ନାଟକ । ଯଥା –

‘‘ଅବସ୍ଥା ଯାତୁ ଲୋକସ୍ୟ ସୁଖଦୁଃଖ ସମୁଦ୍‌ଭବା
ସତ୍ୟାସତ୍ୟାଭିନୟ ପ୍ରାୱେ ନାଟ୍ୟମିତ୍ୟଭିଧୀୟତେ ।”

ପୁନଶ୍ଚ ଲୋକବୃତ୍ତିକୁ ଯାହା ଅନୁକରଣ କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ମଧ୍ୟ ନାଟକ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଅଭିନବ ଗୁପ୍ତ ନାଟକ ସମ୍ପର୍କରେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ନାଟକ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ ଦୃଶ୍ୟକାବ୍ୟ ଯାହାକି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କଳ୍ପନା, ଅଧବସାୟ, ସତ୍ୟ ଏବଂ ଅସତ୍ୟର ବିଲକ୍ଷଣ ରୂପ ଧାରଣ କରି ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କୁ ଆନନ୍ଦ ଦାନ କରିଥାଏ । ଗୁପ୍ତଙ୍କ ଭାଷାରେ –

‘‘ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କଚ୍ଛାନୁବ୍ୟବସାୟବିଷୋୟୋ ଲୋକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ
ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ବିଦି ଲକ୍ଷତ୍ରାତ୍ ଯଚ୍ଛଦେବା ଚୌ ଲୋକସଂ ସର୍ବସ୍ୟ
ସାଧାରଣତୟା ସତ୍ତ୍ଵେନ ଭାବ୍ୟମାନଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ମାଣୋଽର୍ଥେ ନାଟ୍ୟମ୍ ।’’

ସେହିପରି ବାମନ ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ମତାନୁଯାୟୀ – ‘‘ଅଭିନୟାତ୍ମକଂ କାବ୍ୟ ନାଟ୍ୟମ୍‌ ’’ ଅର୍ଥାତ୍ ଯାହା ଅଭିନୟ କରାଯାଏ ତାହା ଦୃଶ୍ୟକାବ୍ୟ । ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟତମ ଶ୍ରେଷ୍ଠ କବି କାଳିଦାସଙ୍କ ମତରେ ଶିକ୍ଷିତ ଲୋକଙ୍କ ସନ୍ତୋଷବିଧାନ ଯେଉଁ ଅଭିନୟଦ୍ବାରା ସମ୍ଭବ ହୁଏ, ତାହା ହିଁ ନାଟକ । କାଳିଦାସଙ୍କ ଭାଷାରେ –

‘‘ଆପରିତୋଷାଦ୍ ବିଦୁଷୀ ନ ସାଧୁ ମନୋ ପ୍ରୟୋଗବିଜ୍ଞାନମ୍
ବଳବଦପି ଶିକ୍ଷିତାନାଂ ଆସନ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟୟଂ ଚେତାଃ ।’’

ତେଣୁ ଉପରୋକ୍ତ ପ୍ରାଚ୍ୟ ମନୀଷୀମାନଙ୍କର ନାଟକ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ ସହଜରେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ସୁଖଦୁଃଖାଦି ଅବସ୍ଥା ଭେଦର ଅଭିନୟ ଉପଯୋଗ୍ୟ ବାସ୍ତବାଶ୍ରୟୀ କଳାକୃତି ପରିପ୍ରକାଶ ହେଉଛି ନାଟକ । ପ୍ରାଚ୍ୟ ମନୀଷୀଗଣ ନାଟକକୁ କାବ୍ୟର ଏକ ବିଭାଗ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଯାଇଛନ୍ତି, ଯାହା ବର୍ତ୍ତମାନ ଏତେ ଦୂର ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ମନେହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ପ୍ରାଚ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ମନୀଷୀଗଣଙ୍କ ନାଟକ ସମ୍ପର୍କିତ ସଂଜ୍ଞା ଜାଣିବା ପରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ବିଦ୍ଵାନ୍‌ଗଣ ନାଟକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଯେଉଁ ସଂଜ୍ଞାମାନ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ତାହାର ବିଚାର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଏଠାରେ କରଯାଇପାରେ ।

କେବଳ ପ୍ରାଚ୍ୟ ଆଲୋଚକମାନେ ଯେ ନାଟକକୁ ନେଇ ଅନେକ ସଂଜ୍ଞା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଯାଇଛନ୍ତି ତାହା ନୁହେଁ; ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସମାଲୋଚକମାନେ ମଧ୍ୟ ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ଅନକେ ତାତ୍ତ୍ଵିକ ତଥ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଯାଇଛନ୍ତି । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସାହିତ୍ୟରେ ଗ୍ରୀକ୍ ସାହିତ୍ୟାଚାର୍ଯ୍ୟ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ (Aristotle)ଙ୍କ ମତରେ ନାଟକ ହେଉଛି – “Imitation of action of the form of the action.” ଅର୍ଥାତ୍ ନାଟକ ଲୋକବୃତ୍ତର ଅନୁକରଣ । Elizabeth Drew ତାଙ୍କର ‘Discovery of Drama’ ପୁସ୍ତକରେ ନାଟକର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ଲେଖିଛନ୍ତି – “Drama is a creation and representation of life in terms of theatre.” ଅର୍ଥାତ୍ ନାଟ୍ୟମଞ୍ଚରେ ଯାହା ଜୀବନର ପ୍ରତିନିଧୃତ୍ଵ କରେ ତାହା ହିଁ ନାଟକ ।

ସେହି ପାଶ୍ଚାତ୍ୟର ଅନ୍ୟତମ ସମାଲୋଚକ ସିସେରୋ (Ciciro)ଙ୍କ ମତରେ, “Drama is the copy of life, a mirror of custom and reflection of truth.” ଅର୍ଥାତ୍ ନାଟକ ହେଉଛି ଜୀବନର ଅନୁକୃତି, ସାମାଜିକ ଚଳଣିର ଦର୍ପଣ ଓ ସତ୍ୟର ପ୍ରତିଫଳନ ।

ସମାଲୋଚକ ଏକ୍ସାରଡାଇସ୍ ନିକଲ (Ellardias Nicoll) ତାଙ୍କର ‘Theory of Drama’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ନାଟକର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି – “Drama is the art of expressing ideas about life in such a manner as to render the express and capable of interpretation by actors and likely to interest an audience assembled to hear the words and witness the action.”
ଅର୍ଥାତ୍ ଦଳେ ଅଭିନେତା ଅଭିନେତ୍ରୀ ମଞ୍ଚରେ ଦର୍ଶକଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଜୀବନର ନାନା ଭାବ ଭାବନାକୁ ଯେପରି କ୍ରିୟାତ୍ମକ ଭାବରେ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ଓ ତାକୁ ଦର୍ଶକ ଦେଖି ଯେପରି ଉତ୍ସାହିତ ହୁଅନ୍ତି ତାହା ହିଁ ନାଟକ ।

ପ୍ରାଚ୍ୟ ଓ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଉଭୟ ସାହିତ୍ୟର ବିଦ୍ୱାନ୍‌ମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ନାଟକର ବହୁବିଧ ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲାପରେ ଉଭୟ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ସାମ୍ୟ ରହିଥିବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଉଭୟ ପ୍ରବୀଣମାନଙ୍କ ସଂଜ୍ଞାରେ ଯାହା ସାମ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ, ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି –

• ନାଟକ ସହ ଅଭିନୟ ସମ୍ପୃକ୍ତ
• ନାଟକରେ ସମକାଳୀନ ସମାଜର ଚିତ୍ର ପ୍ରତିଫଳିତ
• ନାଟକ ଏକ କଳା, ଯେଉଁଥୁରେ ଜୀବନ ପ୍ରତିବିମ୍ବିତ

ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନାଟକ ହେଉଛି ଅଭିନୟୋପଯୋଗୀ ଏକ କଳାକୃତି, ଯେଉଁଥରେ ମଣିଷର ସୁଖ-ଦୁଃଖ ସହ ସାମାଜିକ ଚଳଣିର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାବ ଉଦ୍‌ଭାସିତ ହୋଇଉଠେ । ଦର୍ଶକ ହୃଦୟରେ ଏହା ଗଭୀର ରେଖାପାତ କରେ । ଯୁଗର ପ୍ରବୃତ୍ତିକୁ ଓ ଆଶାଆକାଂକ୍ଷାକୁ ନେଇ ନାଟକ ରଚିତ ହୁଏ । ଗୋଟିଏ ଜାତିକୁ ତା’ର ରଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଓ ନାଟକରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଜଣାଯାଏ । ସୁତରାଂ ନାଟକ କେବଳ ଯେ ମନୋରଞ୍ଜନ ପାଇଁ ରଚନା କରାଯାଏ ତାହା ନୁହେଁ; ତାହାକୁ ସମାଜ ତଥା ଜୀବନଶୈଳୀକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରାଇବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ରଚନା କରାଯାଏ ।

ନାଟକର ସ୍ୱରୂପ :
ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଭାଗ ତୁଳନାରେ ନାଟକର ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ସହଜରେ ଅନୁମେୟ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଭାଗ ପାଠ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ଏହା ଦୃଶ୍ୟ । ଏଠାରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସମାଲୋଚକ ମର୍‌ଜରୀ ବୋଲ୍ଟଟନ୍‌ (Marjori Boulton) ଙ୍କ ମତକୁ ପ୍ରସଙ୍ଗକ୍ରମରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିବା ଉଚିତ ମନେହୁଏ । ତାଙ୍କ ମତରେ “It is a literature that walks and talks before our eyes.” ଏହା ସର୍ବଜନବୋଧ ଏବଂ ସଶ୍ରଦ୍ଧ ଲୋକପ୍ରିୟତାର ଅଧିକାରୀ । ଯେହେତୁ ମାନବ ଜୀବନର ନିଖୁଣ ଚିତ୍ରକୁ ଦେଖାଇବାରେ ଏହା ସଫଳ ତେଣୁ ଏହା ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ତଥା ଗଣମାନସ ଆକୃଷ୍ଟକାରୀ ।

ନାଟକର ଜୀବନ ଜୀବନ୍ତ କଳା । ଏହାର ସାଫଲ୍ୟ ପ୍ରମାଣିତ ହୁଏ ରଙ୍ଗମଞ୍ଚରେ । ନାଟ୍ୟକାର ତେଣୁ ନାଟକ ପାଇଁ ମଞ୍ଚଟିକୁ ଅନୁସରଣ କରେ । ତେଣୁ ନାଟ୍ୟକାର, ଅଭିନେତା ଓ ଦର୍ଶକଙ୍କ ମିଳିତ ସହଯୋଗରେ ହି ନାଟକର ଯଥାର୍ଥ କଳାତ୍ମକ ରୂପ ଫୁଟିଉଠେ ।

ନାଟକର ଶିଳ୍ପଗତ ସୁଷମା ଓ କଳାଗତ କୌଶଳ ସହଜସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ, ଖୁବ୍ କଠିନ । ନିଜର ଅନୁଭୂତି ଓ ଅଭିଜ୍ଞତାର ଉପଯୋଗରେ ନାଟ୍ୟକାର ପାଠକର ମନୋରଞ୍ଜନ ପାଇଁ ଯତ୍ନବାନ୍ ହୋଇଥାଏ । ଅନେକ ନିୟମ ଭିତରେ ରହି ନାଟ୍ୟକାର ଏହାର ସଫଳତା ପାଇଁ ଯତ୍ନବାନ୍ ହୋଇଥାଏ । ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟ ବିଭାଗ ଅପେକ୍ଷା ନାଟକରେ ଟିକେ ଅଧ‌ିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ତଥା ବିଧ୍ଵ ପାଳନ କରିବାକୁ ହୁଏ । କଥାବସ୍ତୁର ବର୍ଣ୍ଣନା, ଚରିତ୍ରର ସଠିକ୍ ଚୟନ, ସଂଳାପର ପ୍ରତୋପଯୋଗିତା, ମଞ୍ଚର ସାର୍ଥକତା ସବୁ ସମ୍ପର୍କରେ ନାଟ୍ୟକାର ଯତ୍ନବାନ୍ ହେବା ଉଚିତ । ଏହିସବୁର ମିଳିତ ସଫଳତା ଉପରେ ନାଟକର ସଫଳତା ନିର୍ଭର କରେ ।

ନାଟକ ହେଉଛି ମୁଖ୍ୟତଃ ଜୀବନର କାହାଣୀ । ସେଥ‌ିରେ ସଫଳତା ଅଛି, ବିଫଳତା ଅଛି, ଆନନ୍ଦ ଅଛି, ବିଷାଦ ଅଛି । ନାଟକ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ମୁଖ୍ୟ ଚାରିପକ୍ଷ ହେଉଛନ୍ତି ନାଟ୍ୟକାର, ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ, ଅଭିନେତା ଏବଂ ଦର୍ଶକ । ଏମାନଙ୍କ ଜୀବନବୋଧର ସୂକ୍ଷ୍ମତାକୁ ନେଇ ନାଟକର ବିସ୍ତାର । ଏହା ଯେତେ ବାସ୍ତବ ହେବ, ନାଟକଟି ସେତେ ରସୋତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇପାରିବ । ପୁଣି ନାଟକ ଶିକ୍ଷାପ୍ରଦ ହେବା ବି ତା’ର ଲୋକପ୍ରିୟତା ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାରକାରୀ; ତେଣୁ ନାଟକର ସାରମର୍ମ ତଥୀ କଥାବସ୍ତୁ ଶିକ୍ଷାପ୍ରଦ ହେବା ବାଞ୍ଛନୀୟ ।

ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟ ବିଭାଗ ତଥା ଗଳ୍ପ, ଉପନ୍ୟାସ, କବିତା ଆଦି ଅପେକ୍ଷା ନାଟକ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ । ତେଣୁ ନାଟ୍ୟକାର ଏଥରେ ସମାଜ ସଂସ୍କାର ଓ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି ନିମନ୍ତେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ପ୍ରୟାସ କରିଥାଏ । ଉଚ୍ଚକୋଟୀର ନାଟକ ସମାଜକୁ ମୁଗ୍ଧ କରେ, ଶୃଙ୍ଖଳାରେ ବାନ୍ଧି ଦିଏ, ସାମାଜିକ ମଣିଷକୁ ଉତ୍ତମ ନାଗରିକ ହେବାର ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ତେଣୁ ଏ ଧରଣର ନାଟକ ଲୋକପ୍ରିୟ ହେବା ସହ କାଳଜୟୀ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ ।

ଓଡ଼ିଆ ନାଟକର ବିକାଶଧାରା :
ଭାରତୀୟ ପ୍ରାଚୀନ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ନାଟକ ‘ପଞ୍ଚମବେଦ’ ଭାବରେ ବହୁ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଲାଭ କରିଛି । ଭାସ, କାଳିଦାସ, ବିଶାଖାଦତ୍ତ ଆଦି ମହାନ୍ ନାଟ୍ୟକାରମାନେ ସଂସ୍କୃତରେ ନାଟକ ରଚନା କରି ଲୋକମାନ୍ୟତା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାରେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ନାଟ୍ୟମଣ୍ଡପ ମଧ୍ୟରେ ଅନର୍ଘରାଘବ, ଗୀତଗୋବିନ୍ଦ, ପ୍ରବୋଧ ଚନ୍ଦ୍ରୋଦୟ ଇତ୍ୟାଦି ସଂସ୍କୃତ ନାଟକ ଅଭିନୀତ ହୋଇଥୁବାର ପ୍ରମାଣ ମଧ୍ଯ ସୁଲଭ । ଏଥିସହିତ ୧୮୬୯ ମସିହାରେ ରଘୁନାଥ ପରିଚ୍ଛାଙ୍କ ‘ଗୋପୀନାଥ ବଲ୍ଲଭ’ ନାଟକ ପ୍ରଥମ କରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ନାଟ୍ୟ ମାଧ୍ୟମର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନ କରିଛି । ଓଡ଼ିଶାରେ ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଲୋକ ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରାକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ପାଲା, ଦାସକାଠିଆ, ସୁଆଙ୍ଗ, ଲୋକନାଟ, ଯାତ୍ରା ଓ ମୋଗଲ ତାମସା ଇତ୍ୟାଦି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଆସିଛି, ଯାହାକୁ ଓଡ଼ିଶୀ ଯାତ୍ରା-ନାଟକ ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ।

ଓଡ଼ିଆ ଶିଳ୍ପ, କଳା, ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଓ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟର ଦେଶ । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତି ମନ୍ଦିର ଗାତ୍ରରେ ଲାସ୍ୟମୟୀ ନର୍ତ୍ତକୀର ଅପୂର୍ବ ନୃତ୍ୟଛଟା । ତେଣୁ ନାଟକର ସ୍ଵରୂପ ଓ ପ୍ରକୃତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଧବଦ୍ଧ ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷପାଦ ଆଡ଼କୁ ପ୍ରକାଶ ଲାଭ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟକଳା ଏକ ଦୀର୍ଘ ପରମ୍ପରାଦ୍ବାରା ସମୃଦ୍ଧ ହୋଇଆସିଛି । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରତି ପ୍ରସ୍ତର ଖଣ୍ଡ ନାଟକୀୟ ଭଙ୍ଗୀରେ ଲୀଳାଦୀପ୍ତ ଥିଲା । ମନ୍ଦିର ଦୂର୍ଗ, ରାଜପ୍ରସାଦ, ପାହାଡ଼ ପର୍ବତ ଗାତ୍ରରେ ଏଇ ଶିଳ୍ପୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ଜୀବନର ନାଟ୍ୟରସ ।

ଓଡ଼ିଶାର ରାଜା, ପ୍ରଜା ସମସ୍ତେ କଳାର ପୂଜାରୀ । ଏଇ କଳା ଚେତନା ହିଁ ଓଡ଼ିଶାର ନାଟ୍ୟକଳାର ବିଚିତ୍ର ପରମ୍ପରା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ସମୟର ବିବର୍ତ୍ତନରେ ଯୁଗ ରୁଚିର ବିଭିନ୍ନତା ନେଇ ଓଡ଼ିଶାର ନୃତ୍ୟ, ଅଭିନୟ, ପାଲା, ଦାସକାଠିଆ, ଲୋକନାଟ୍ୟ, ଯାତ୍ରା, ଲୀଳା, ସୁଆଙ୍ଗ ଓ ନାଟକ ଆଦି କ୍ରମେ ବିକାଶପଥର ଅଭିଯାତ୍ରୀ ହୋଇପାରିଛି ।

ଆଦିପର୍ବ (୧୮୭୦-୧୯୦୦):
ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟକଳାର ଆଦିପର୍ବ ଥୁଲା ସଂସ୍କୃତ ପ୍ରଭାବିତ । ପ୍ରଥମ ଏଇ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଆରେ ସଂସ୍କୃତଧର୍ମୀ ଦୃଶ୍ୟ କାବ୍ୟର ପ୍ରାବଲ୍ୟ ଦେଖା ଦେଇଥିଲା । ଭରତଙ୍କର ନାଟ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରରେ ଏ ଶ୍ଳୋକରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ନାଟକ ବା ଉଡ୍ର ଦେଶରେ ନାଟକ ଅଭିନୟ ହେବାର ପ୍ରମାଣ ରହିଛି । ଖାରବେଳଙ୍କ ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଶିଳାଲେଖରେ ଶିଳାଲେଖରେ ନୃତ୍ୟଶୀଳା ଅଙ୍ଗନାର ଚିତ୍ର ରହିଛି । ଜୟଦେବଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ରଚନା ଗୀତଗୋବିନ୍ଦର ସଙ୍ଗୀତ ନୃତ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରୟୋଗ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରମାଣ ରହିଛି ।

ମୁରାରି ମିଶ୍ର ଓ କୃଷ୍ଣ ମିଶ୍ର ପ୍ରମୁଖ ସଂସ୍କୃତ ନାଟ୍ୟକାର ଏଇ ଓଡ଼ିଶା ଭୂମିର ଲେଖକ । ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ମନ୍ଦିରମାନଙ୍କର ବେଢ଼ା ସଂଲଗ୍ନ ନାଟମଣ୍ଡପ ଓ ନାଟମନ୍ଦିରମାନ ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟକଳା ସମ୍ପର୍କରେ ଦୃଢ଼ ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପନ କରେ । ଉତ୍କଳ ଭୂମି ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ ଲୋକନାଟ୍ୟର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପୀଠରୂପେ ବିରାଜିତ । ରାମଲୀଳା, କୃଷ୍ଣଲୀଳା, ମୋଗଲତାମସା, ଚଢ଼େୟାନାଟ, ପାଟୁଆନାଟ, ଦଣ୍ଡନାଟ, ଘୋଡ଼ାନାଟ, କଣ୍ଢେଇନାଟ, ପାଲା ଓ ବିଭିନ୍ନ ଲୋକନାଟ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟକଳାର ବିସ୍ତୃତ ପରିଚୟ ପ୍ରକାଶ କରେ ।

ନ’ ଅଙ୍କ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ, ପରାଧୀନତାର ବନ୍ଧନ, ଭାଷା ବିଲୋପ ଆନ୍ଦୋଳନ ପ୍ରଭୃତି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଦୁର୍ବିପାକ ମଧ୍ଯରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବଞ୍ଚି ରହିଲା ଓ ପରେ ପରେ ଏଥ‌ିରେ ଦେଖାଦେଲା ଗୀତିନାଟ୍ୟ । ୧୮୬୮ ମସହିରେ ରଚିତ ରଘୁନାଥ ପରିଚ୍ଛାଙ୍କର ଗୋପୀନାଟ ବଲ୍ଲଭ ଗୀତିନାଟ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ଇତିହାସରେ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ଏହାପରେ ଜଗନ୍ନାଥ ପାଣି, ଗୋପାଳ ଦାସ, ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି ଓ ବାଳକୃଷ୍ଣ ମହାନ୍ତି ପ୍ରଭୃତି ବିଶିଷ୍ଟ ନାଟ୍ୟକାରମାନେ ଗୀତିନାଟ୍ୟର ବଳିଷ୍ଠ ଧାରାକୁ ସମୃଦ୍ଧି କରିଅଛନ୍ତି ।

୧୮୬୮ ମସିହାରେ ଯଦିଓ ‘ଗୋପୀନାଥବଲ୍ଲଭ’ ରଚିତ ହୋଇଛି; ମାତ୍ର ଏହାକୁ ନାଟକ କୁହାଯାଇ ନ ପାରେ । ୧୮୭୬ ମସିହା ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟ ସାହିତ୍ୟରେ ସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇ ରହିଛି । ଏଇ ମସିହାରେ ନାଟ୍ୟକାର ଜଗନ୍ମୋହନ ଲାଲାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ନାଟକ ‘ବାବାଜୀ’ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲା । ପରେ ପରେ ୧୮୮୭ ବେଳକୁ ଜଗନ୍ମୋହନ ମଧ୍ଯ ‘ସତୀ’ ନାଟକ ରଚନା କଲେ । କିନ୍ତୁ ଏହା ପୂର୍ବରୁ ୧୮୮୦ ମସିହାରେ ନାଟ୍ୟକାର ରାମଶଙ୍କର ରାୟ ‘କାଞ୍ଚି କାବେରୀ’ ନାମକ ନାଟକ ରଚନା କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ ଅଦ୍ୟାବଧୂ ଏକ ବିବାଦମାନ ସମସ୍ୟା । କେତେଜଣ ଆଲୋଚକ ‘ବାବାଜୀ’ ନାଟକକୁ ପ୍ରଥମ ନାଟକ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ମାତ୍ର ‘ବାବାଜୀ’ ନାଟକର କେତେକ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି କେତେଜଣ ଏହାକୁ ପ୍ରଥମ ନାଟକ ଭାବରେ ସ୍ଵୀକୃତି ନ ଦେଇ ରାମଶଙ୍କର ରାୟଙ୍କର ‘କାଞ୍ଚ୍ କାବେରୀ’କୁ ପ୍ରଥମ ନାଟକ ଭାବରେ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦିଅନ୍ତି । ମାତ୍ର ସମୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖ‌ିଲେ ଜଗନ୍ମୋହନ ଲାଲାଙ୍କର ‘ବାବାଜୀ’ ନାଟକ ରାମଶଙ୍କରଙ୍କର ‘କାଞ୍ଚି କାବେରୀ’ ନାଟକର ପୂର୍ବସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଦିସୃଷ୍ଟିର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପାଇବା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ମନେହୁଏ ।

‘କାଞ୍ଚି କାବେରୀ’ ପରେ ରାମଶଙ୍କର ବିଷମୋଦକ, ଚୈତନ୍ୟଲୀଳା, ରାମ ବନବାସ, ରାମାଭିଷେକ, କଂସବଧ, ଲୀଳାବତୀ, କାଞ୍ଚନମାଳା, ବନମାଳୀ, ଯୁଗଧର୍ମ, କଳିକାଳ ଓ ବୁଢ଼ାବର ପ୍ରଭୃତି ଚଉଦଖଣ୍ଡ ନାଟକ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ଏହି ସମୟର ଅନ୍ୟତମ ନାଟ୍ୟକାର କାମପାଳ ମିଶ୍ରଙ୍କର ବସନ୍ତ ଲଳିତିକା, ହରିଶ୍ଚନ୍ଦ୍ର, ସୀତା ବିବାହ, ଦୁର୍ଗା, ଶର୍ବରୀ ଇତ୍ୟାଦି ନାଟକଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ସଫଳ ସୃଷ୍ଟି ।

ଏ ସମୟର ଅନ୍ୟତମ ନାଟ୍ୟକାର ହେଉଛନ୍ତି ଭିକାରୀଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ । ନାଟ୍ୟଧାରାର ଗତାନୁଗତିକ ଶୈଳୀରେ ସେ କଟକ ବିଜୟ, ସଂସାର ଚିତ୍ର, ନନ୍ଦୀକେଶରୀ, ରତ୍ନମାଳୀ, ରାଜା ପୁରୁଷୋତ୍ତମଦେବ, ଯୌତୁକ ଓ ନିରୁପମା ଇତ୍ୟାଦି ନାଟକ ରଚନା କରିଛନ୍ତି ।

ଚିକିଟିର ଯୁବରାଜ ରାଧାମୋହନ ନରେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ଏଇ ସମୟରେ ପ୍ରେମ ତରଙ୍ଗ, ପରିମଳା, ପାଣ୍ଡବ ବନବାସ ଓ ପ୍ରକୃତ ପରିଣୟ ଇତ୍ୟାଦି ନାଟକ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ସୁପରିଚିତ ସମାଲୋଚକ ପଣ୍ଡିତ ଗୋପୀନାଥ ନନ୍ଦ ସୀତା ବନବାସ, ଜାନକୀ ପରିଣୟ, ଜନ୍ମଭ ରାଘବ, ଦ୍ରୌପଦୀ ହରଣ ଇତ୍ୟାଦି ନାଟକ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ଗୋପୀନାଥଙ୍କ ନାଟ୍ୟଶୈଳୀ ବିଶେଷ ଭାବରେ ସଂସ୍କୃତ ପ୍ରଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ ।

ଏହାଛଡ଼ା ବିଶ୍ଵମୋହନ ରାଚେନ୍ଦ୍ରଦେବ, ବିଶୋର ଚନ୍ଦ୍ର, ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଦେବ, ପଦ୍ମନାଭ ନାରାୟଣ ଦେବ ଓ ଗୌରଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି ଦେବ, ହରିହର ରଥ ଓ ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ ରଥ ପ୍ରମୁଖ ନାଟ୍ୟକାରମାନେ ଏଇ ସମୟରେ ଅନେକ ନାଟକ ରଚନା କରି ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି । ଏଇ ସମୟର ନାଟକ ପୌରାଣିକ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଓ ସଙ୍ଗୀତବହୁଳ । ଏଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ସଂଳାପ ଖୁବ୍ ଦୀର୍ଘ, ମୋଟ ଉପରେ ଐତିହାସିକ ଚେତନା ସମୃଦ୍ଧ ।

ଦ୍ବିତୀୟ ପର୍ବ (୧୯୦୧-୧୯୩୫) :
ବିଂଶ ଶତକର ପ୍ରାରମ୍ଭ ଓଡ଼ିଆ ନାଟକର ବିକାଶ ପଥରେ ପ୍ରକୃତରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ । ଓଡ଼ିଶାରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଶାସନ ଓ ତହିଁରୁ ମୁକ୍ତିଲାଭ କରିବାପାଇଁ ଓଡ଼ିଶାବାସୀଙ୍କର ଦୁର୍ବାର ବ୍ୟାକୁଳତା ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ମନରେ ଜାତୀୟ ଚେତନା ସୃଷ୍ଟି କଲା । କଳା ସ୍ଥାପତ୍ୟରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ପୁଣି ଥରେ ସ୍ଵାଭିମାନୀ ହୋଇ ଉଠିବାକୁ ଆପ୍ରାଣ ଉଦ୍ୟମ କଲା । ସତ୍ୟବାଦୀର ସାହିତ୍ୟିକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରାଣରେ ଜାତୀୟ ଜାଗରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ନେତୃତ୍ଵ ନେଲେ ।

ଏ ଜାତିର ଗୌରବମଣ୍ଡିତ ତେଜୋଦୀପ୍ତ ଇତିହାସକୁ ଏ ଜାତି ସମ୍ମୁଖରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରି ଭଗ୍ନହୃଦୟ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରାଣରେ ନୂତନ ଜାତୀୟତାବୋଧ ସଞ୍ଚାର କରିବା ଥିଲା ଏହି ସାହିତ୍ୟିକ ଗୋଷ୍ଠୀର ଆଭିମୁଖ୍ୟ । ଏ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅନ୍ୟତମ ବିଶିଷ୍ଟ ସାହିତ୍ୟିକ ଗୋଦାବରୀଶ ମିଶ୍ର ‘ମୁକୁନ୍ଦଦେବ’ ଓ ‘ପୁରୁଷୋତ୍ତମଦେବ’ ନାମକ ଦୁଇଟି ଐତିହାସିକ ନାଟକ ସୃଷ୍ଟି କରି ଜାତୀୟ ଜାଗରଣକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରିପାରିଥିଲେ । ଇତିହାସର ସତ୍ୟ ସହିତ କେତେକ କାଳ୍ପନିକ ଚରିତ୍ର ପରିବେଷଣ କରି ଗୋଦାବରୀଶ ନାଟକକୁ ଜୀବନ୍ତ କରିବାର ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ ।

ତାଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ ମୋହନସୁନ୍ଦର ଦେବ ଗୋସ୍ୱାମୀ ଓ ଗୋବିନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ଶୁରଦେଓ ପ୍ରମୁଖ ନାଟ୍ୟକାର ପେଟେଣ୍ଟ ମେଡ଼ିସିନ ଫାର୍ଶ, କୁଳରକ୍ଷା ଫାର୍ଶ, ନରମେଧ ଯଜ୍ଞ, ସାକ୍ଷୀଗୋପାଳ, ନାରକାସୁରବଧ, ରାସଲୀଳା ଓ ଉତ୍କଳ ରମଣୀ ଆଦି ନାଟକ ରଚନା କରିଥିଲେ । ତେଣୁ ପୌରାଣିକତା ଓ ଐତିହାସିକତା ଏ ସମୟର ବିଶେଷତ୍ୱ ।

ଏଇ ସମୟରେ ନାଟ୍ୟକାର ଅଶ୍ବିନୀ କୁମାର ଘୋଷଙ୍କ କୃତିତ୍ୱ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ । ଓଡ଼ିଶୀ ନାଟ୍ୟଜଗତକୁ ତାଙ୍କର ମହନୀୟ ଅବଦାନ ହେଉଛି ଭୀଷ୍ମ, ସାବିତ୍ରୀ, ହିନ୍ଦୁ ରମଣୀ, କଳାପାହାଡ଼, କୋଣାର୍କ, ପାଇକପୁଅ, ଉତ୍କଳ ଗୌରବ, ଗୋବିନ୍ଦ ବିଦ୍ୟାଧର, କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ, ଭଞ୍ଜ-ଭୁଜଙ୍ଗ ପ୍ରଭୃତି ଅନେକ ନାଟକ । ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟ ଜଗତର ସେ ଜଣେ ଅପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀ ସ୍ରଷ୍ଟା ।

ପରେ ପରେ କାର୍ତ୍ତିକଚନ୍ଦ୍ର ଘୋଷଙ୍କର, ‘ମୀରକାଶିମ’, ‘ବୀର ଅଭିମନ୍ୟୁ’ ପ୍ରଭୃତି ନାଟକ, କାନ୍ତକବି ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ରଙ୍କର ଶରତ୍‌ରାସ, ବସନ୍ତବିଳାସ, ବରୁଣ ବିଜୟ, କାଳୀୟ ଦଳନ ପ୍ରଭୃତି ଅନେକ ଭକ୍ତି ରସାତ୍ମକ ନାଟକ, ବାଳକୃଷ୍ଣଙ୍କର ‘ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ’ ଓ ‘ଶିବଦାସ’, ମାୟାଧର ମାନସିଂହଙ୍କର ରାଜକବି, ଉପେନ୍ଦ୍ର, ପୁଷିତା, ପୂଜାରିଣୀ, ନଷ୍ଟନୀଡ଼, ବାରବାଟୀ, ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଓ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମହାପାତ୍ରଙ୍କର ସୁଦାମା, ରଘୁ ଅରକ୍ଷିତ ଇତ୍ୟାଦି ନାଟକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟଜଗତକୁ ସମୃଦ୍ଧି କରିପାରିଛି । ଓଡ଼ିଆ ନାଟକର ଦ୍ବିତୀୟ ପର୍ବରେ ନାଟକଗୁଡ଼ିକର ଶିଳ୍ପକୌଶଳ କ୍ରମଶଃ ମାର୍ଜିତ ରୂପରେଖ ନେଇଥିଲା ଓ ଆଧୁନିକ ପର୍ବ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତିକରଣ ହିଁ ଏଇ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।

ତୃତୀୟ ପର୍ବ (୧୯୩୬-୧୯୬୦) :
୧୯୩୬ ମସିହାରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଉତ୍କଳର ଜାତୀୟ ଜୀବନରେ ନୂତନ ଜୀବନର ସଞ୍ଚାର ସମ୍ଭବ ହେଲା । ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ନିର୍ମିତ ରଙ୍ଗମଞ୍ଚ ନୂତନ ଭାବରେ ଗଠିତ ହେଲା ।

ଏଇ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶା ନାଟ୍ୟଜଗତକୁ କାଳୀଚରଣଙ୍କ ଆଗମନ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସୃଷ୍ଟି କଲା । କାଳୀଚରଣଙ୍କ ପୂର୍ବରୁ ରଚିତ ନାଟକଗୁଡ଼ିକର ଅଭିନୟ ସାଫଲ୍ୟ ନ ଥିଲା । କାଳୀଚରଣ ପ୍ରଥମ କରି ସଫଳ ମଞ୍ଚନାଟ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ଆତ୍ମନିୟୋଗ କଲେ । ତାଙ୍କରି ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ଏତିକିବେଳକୁ ଓଡ଼ିଶା ଥୁଟର୍ସ ଗଠିତ ହେଲା । ଏଇ ସ୍ଥାୟୀ ରଙ୍ଗମଞ୍ଚରେ ଓଡ଼ିଆ ଅଭିନେତ୍ରୀମାନେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଅଭିନୟର ସୁଯୋଗ ପାଇଲେ ।

କବିଚନ୍ଦ୍ର କାଳୀଚରଣ ଥିଲେ ଏକାଧାରରେ ଅଭିନେତା, ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ, ନାଟ୍ୟକାର ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ । ଓଡ଼ିଆ ନାଟକକୁ ଦର୍ଶକଙ୍କ ସାମନାରେ ପହଞ୍ଚାଇବାରେ ତାଙ୍କର ଅନନ୍ୟ ଚିନ୍ତାଧାରା ଓ କୌଶଳ ଅବର୍ଣ୍ଣନୀୟ । ତାଙ୍କ ରଚିତ ଭାତ, ଗାର୍ଲସ୍କୁଲ, ରକ୍ତମାଟି, ଫଟାଭୂଇଁ, ହରିଶ୍ଚନ୍ଦ୍ର, ମୃଗୟା, ଶକୁନ୍ତଳା, ଅଭିଯାନ, ରକ୍ତମନ୍ଦାର, ପ୍ରତିଶୋଧ, ଜୟଦେବ, ସାରଳାଦାସ, ଅତିବଡ଼ି ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ ପ୍ରଭୃତି ନାଟକଗୁଡ଼ିକ ତାଙ୍କ ଅମର ପ୍ରତିଭାର ସ୍ମାରକୀ ବହନ କରିଛି । ନୃତ୍ୟ ସଙ୍ଗୀତରେ ଭରା ତାଙ୍କର ନାଟକଗୁଡ଼ିକର ମଞ୍ଚସାଫଲ୍ୟ ତାଙ୍କ କୃତିତ୍ଵର ବିଶେଷତ୍ଵ ।

ଓଡ଼ିଆ ନାଟକରେ ସାମାଜିକ ଚେତନା ସମ୍ପ୍ରସାରଣ କରିବାରେ କାଳୀଚରଣଙ୍କ ଭୂମିକା ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ । ତେଣୁ କାଳୀଚରଣଙ୍କ ପରେ ପରେ ଓଡ଼ିଆ ନାଟକରେ ସମସ୍ୟାବହୁଳ ସମାଜ ଜୀବନର ବିଶେଷ ଚିତ୍ର ପ୍ରକାଶିତ ହେଲା । କାଳୀଚରଣଙ୍କ ପରେ କାଳିନ୍ଦୀଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀ, ଗୋପାଳ ଛୋଟରାୟ, କମଳଲୋଚନ ମହାନ୍ତି, ଭଞ୍ଜକିଶୋର ପଟ୍ଟନାୟକ, ପ୍ରାଣବନ୍ଧୁ କର ଓ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର ପ୍ରମୁଖ ନାଟ୍ୟକାରଗଣ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ସମସ୍ୟାକୁ ନେଇ ବହୁ ନାଟକ ସୃଷ୍ଟି କରିଅଛନ୍ତି ।

୬୦ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳଖଣ୍ଡରେ ନାଟକ :
ଓଡ଼ିଆ ନାଟକର ୬୦ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳଖଣ୍ଡରେ ନାଟ୍ୟକାର ମନୋରଞ୍ଜନ ଦାସ ଜଣେ ସଫଳ ସ୍ରଷ୍ଟା । ନାଟ୍ୟକାରଙ୍କର ନବନାଟ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନର ନାଟକ ଭାବରେ ଆଗାମୀ ଅବରୋଧ, ସାଗର ମନ୍ଥନ, କାଠଘୋଡ଼ା, ବନହଂସ, ଅରଣ୍ୟ ଫସଲ ଓ ଅମତସ୍ୟ ପୁତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ସଫଳ ସୃଷ୍ଟି । ପରୀକ୍ଷାଧର୍ମୀ, ପ୍ରୟୋଗଧର୍ମୀ, ପ୍ରତୀକଧର୍ମୀ ନାଟକ ଆଲୋଚ୍ୟ କାଳରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣରେ ସୃଷ୍ଟି ହେବାକୁ ଲାଗିଛି । ନାଟ୍ୟମଞ୍ଚ ଓ ନାଟ୍ୟଶିଳ୍ପରେ ମଧ୍ୟ ବିପୁଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଙ୍ଘଟିତ ହେଉଛି । ଆଲୋଚ୍ୟ କାଳରେ ଏଇ ଧରଣର ନାଟକ ରଚନା କରିବାରେ ବିଶ୍ୱଜିତ ଦାସ, ବିଜୟ ମିଶ୍ର, କାର୍ତ୍ତିକଚନ୍ଦ୍ର ରଥ, ବସନ୍ତକୁମାର ମହାପାତ୍ର, ଡକ୍ଟର ରତ୍ନାକର ଚଇନି ଓ ଅକ୍ଷୟ ମହାନ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ନାଟ୍ୟକାରଗଣଙ୍କ କୃତିତ୍ୱ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ।

ବିଜୟ ମିଶ୍ରଙ୍କ ‘ଶବବାହନମାନେ’, ବିଶ୍ୱଜିତ ଦାସଙ୍କ ‘ଶୁଣ ସୁଜନେ’, ‘ସମ୍ରାଟ’, ‘ମୃଗୟା’, ‘ନାଲିପାନ ବିବି, କଳାପାନ ଟୀକା’, ବସନ୍ତ ମହାପାତ୍ରଙ୍କ ‘ଜ୍ଵାଳା’, ‘ଶୃଙ୍ଗାରଶତକ’ ଓ ରତ୍ନାକର ଚଇନିଙ୍କ ‘ପୁନଶ୍ଚ ପୃଥ‌ିବୀ’, ‘ରାଜହଂସ’, ‘ ଅପଦେବତା’, ‘ଅଥଚ ଚାଣକ୍ୟ’ ଇତ୍ୟାଦି ନାଟକଗୁଡ଼ିକର ସାରସ୍ୱତ ଜଗତରେ ନୂତନ ଦିହୁଡ଼ି ଜଳାଇ ଦେଇଛନ୍ତି । ଏସବୁ ନାଟକରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ମଣିଷର ଅସଙ୍ଗତିବୋଧ, ଅସମାଞ୍ଜସ୍ୟତା ଇତ୍ୟାଦି ଦର୍ଶାଇ ଦିଆଯାଇଛି । କଳେବରରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଶିଳ୍ପ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ଉନ୍ନତ ।

ପ୍ରକୃତରେ ଆଧୁନିକ କାଳର ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ ଅଧ‌ିକ କେତେ ପାଦ ଆଗେଇପାରିଛି । ଆଧୁନିକ ଜୀବନଯାତ୍ରାର ସଫଳ ରୂପାୟନ ଘଟିଛି । ଅତ୍ୟାଧୁନିକ କାଳର ଓଡ଼ିଆ ନାଟ୍ୟ ସହିତ୍ୟରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ ଆଉ ପାରମ୍ପରିକ ନାଟ୍ୟ ରଚନାରୀତିକୁ ଅନୁସରଣ କରୁନାହିଁ; ବରଂ ପାରମ୍ପରିକ ପଞ୍ଚାଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ ନାଟ୍ୟ ରଚନାଶୈଳୀକୁ ପରିହାର କରି ଏହା ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ପଟ୍ଟଭୂମି ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହେଲାଣି । ମଣିଷ ମନର ମାନସିକତାକୁ ନାଟକର ବହୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହିଁ ଦର୍ଶାଇ ଦିଆଯାଉଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ନାନାବିଧ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ଓ ମଣିଷ ମନର ନାନାବିଧ ସମସ୍ୟାକୁ ଏଥ‌ିରେ ହିଁ ସ୍ଥାନିତ କରାଯାଇଛି ।

ଉପରୋକ୍ତ ନାଟକଗୁଡ଼ିକରେ ନାଟ୍ୟକାରମାନେ ଜୀବନର ଉଗ୍ର ବାସ୍ତବ ସତ୍ୟର ନଗୁରୂପ ଚିତ୍ରକଳ୍ପ, ପ୍ରତୀକ, ରୂପକଳ୍ପ ଓ ସୂଚନାଧର୍ମୀ ସଂଳାପ ଚାତୁରୀ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରକଟିତ ହୋଇଛି । ସାମ୍ପ୍ରତିକ ମଣିଷର ଉଦାସୀନତା, ହତାଶା, ବିଚ୍ଛିନ୍ନତା ଇତ୍ୟାଦିର ବ୍ୟାଖ୍ୟାକାର ଭାବରେ ଏହି ନାଟ୍ୟକାରମାନେ ବର୍ଣ୍ଣନାତ୍ମକ ଦୀର୍ଘଧର୍ମୀପ୍ରଧାନ ଭାଷା ଓ ସଂଳାପ ଅପେକ୍ଷା ସୂଚନାଧର୍ମୀ ବକ୍ତବ୍ୟପ୍ରଧାନ କ୍ଷୁଦ୍ର ସଂଳାପ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇ ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷା ନିରୀକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି । କାହାଣୀ ବର୍ଣ୍ଣନାର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ଜୀବନର ସମସ୍ୟା, ଦ୍ବନ୍ଦ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟର ଚାପ ଏହି କାଳଖଣ୍ଡର ନାଟକସବୁର ଉପଜୀବ୍ୟ ହୋଇଛି ।

ସମୟର ତାଳେତାଳେ ବଦଳିଛି ମଞ୍ଚକୌଶଳ । ବଦଳିଛି ସଂଳାପ ରଚନାର ଧାରା । କାହାଣୀରେ ଆସିଛି ବିପ୍ଲବ, ସମାଜରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଭାବଧାରା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁକିଛି ରୂପ ନେଇଛି ଖୁବ୍ ଚମତ୍କାର ଢଙ୍ଗରେ । ସାଧାରଣ ଦର୍ଶକର ଇଚ୍ଛାର ସମ୍ମାନ ରଖୁ ରଖୁ ଏଇ ନାଟକ ତା’ର ବିକାଶପଥରେ ଅନେକ ଉତ୍ଥାନ ଓ ପତନ ସହ କେବେକେବେ ବୌଦ୍ଧିକ ସ୍ତରର ଖେଳକସରତକୁ ନିଜ କଳେବର ମଧ୍ୟରେ ସାମିଲ କରିନେଇଛି ତ ପୁଣି କେବେ ଫେରିଛି ସେଇ ଗତାନୁଗତିକ ଧାରାକୁ । ତେବେ ଏତେସବୁ ଭିତରେ ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ ଏକ ସୁସ୍ଥଧାରାରେ ବିକାଶପଥରେ ଅଗ୍ରସର ଏକଥା ସ୍ଵୀକାର କରାଯିବାରେ ଅସୁବିଧା ନାହିଁ ।