Class 12

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 10 ପରିବେଶ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 10 Short Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କାହାକୁ କୁହନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ପ୍ରକୃତିରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଜିନିଷକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ମଣିଷର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାରରେ ଆସିଥାଏ । ବାୟୁ, ବଣ, ଜଙ୍ଗଲ, ଜଳ, ମୃତ୍ତିକା, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ, ପଶୁପକ୍ଷୀ ଆଦିଙ୍କୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଅଛି । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଜୀବନ୍ତ ସମ୍ପଦ (Living Resource), ଯାହା ବଣ, ଜଙ୍ଗଲ, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ସେହିପରି ଅନ୍ୟଟି ହେଲା ଅଜୈବ ସମ୍ପଦ (Non- living resource); ଯାହା ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃରିକା, ଖଣିଜ ଲବଣ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

୨ । ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃରିକା ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ କ୍ଷୟ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ଏହାର ପୂର୍ବ ସ୍ଥିତିକୁ ଫେରିଆସିଥାଏ । ସେହିପରି ସୌର ଶକ୍ତି, ତାପଜ ଶକ୍ତି, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଆଦି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।

୩ । ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରଦ୍ଵାରା ଏହାର ବିଲୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ ରୂପେ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ପ୍ରକୃତିରେ ପୁନର୍ବାର ଭରଣା ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ, କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍, ଲୁହା, ଦସ୍ତା, ସୁନା, ସୀସା, ତମ୍ବା ଆଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ ।

୪ । ସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦ୍ଵାରା ଏହାର ବିଲୟ ଘଟିଥାଏ, ଏହାକୁ ସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ଏହି ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର କରିବାଯୋଗୁଁ ଏହାର ବିଲୟ ଘଟୁଛି । ଯାନବାହନ ଓ କଳକାରଖାନା ଆଦିର ଦୃଢ଼ ବିକାଶଦ୍ବାରା ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବିଲୟ ଘଟୁଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମନୁଷ୍ୟ ଏହା ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି ଏହି ସମ୍ପଦର ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୫ । ଅସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜଦ୍ବାରା ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଉକ୍ତ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ସୌରରଶ୍ମି, ବାୟୁ, ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ । ଏଗୁଡ଼ିକର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ । ସମୁଦ୍ର ଲହଡ଼ି ମଧ୍ୟ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ ।

୬ । ପାଣିପାଗ (Weather) କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ପାଣିପାଗ କୁହାଯାଏ । ଉତ୍ତାପ, ବୃଷ୍ଟିପାତ ଓ ଆର୍ଦ୍ରତା’ ଆଦି ପାଣିପାଗର ପରିମାପ ଅଟନ୍ତି ।

୭। ଜଳବାୟୁ (Climate) କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ ଜଳବାୟୁ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାୟତଃ ୨୦ ବର୍ଷ ବ୍ୟବଧାନରେ ଜଳବାୟୁ ନିଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

୮ । ସବୁଜ ଗୃହ କ’ଣ ?
Answer:
ସବୁଜ ଗୃହ ବା ଗ୍ରୀନ ହାଉସ୍ ହେଉଛି ଏକ କାଚନିର୍ମିତ ଘର, ଯେଉଁଠାରେ ସାଧାରଣତଃ ଉଭିଦମାନ ଲଗାଯାଇ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ । ପୃଥିବୀକୁ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଗୃହ କୁହାଯାଏ ।

୯ । ‘ସବୁଜ ଗୃହ’ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ବାଷ୍ପଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ମୁଖ୍ୟତଃ ପାଞ୍ଚଟି ବାଷ୍ପର ସବୁଜ ଗୃହ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଶକ୍ତି ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ମିଥେନ୍, କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ, ଭୂସ୍ତରୀୟ ଓଜୋନ ଏବଂ ନାଇଟ୍ରସ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ।

୧୦ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ଲେଖ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ହେଲା-

• ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା

୧୧ । ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନର ମୁଖ୍ୟ କାରଣମାନ କ’ଣ ?
Answer:
ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ମୁଖ୍ୟ କାରଣମାନ ହେଲା

• ବିଶ୍ଵ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି
• ଯାନବାହାନ ଚଳାଚଳଯୋଗୁଁ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବୃଦ୍ଧି ।

୧୨ । ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ହେଲା –

• ଜୈବ ବିବିଧତାର ଅବକ୍ଷୟ
• ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି

B. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚୋଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ପ୍ରକୃତିରେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଜିନିଷକୁ ବୁଝାଏ, ଯାହା ମଣିଷର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାରରେ ଆସିଥାଏ । ବାୟୁ, ବଣ, ଜଙ୍ଗଲ, ଜଳ, ମୃତ୍ତିକା, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ, ପଶୁପକ୍ଷୀ ଆଦିଙ୍କୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଅଛି । ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସମାହାରରେ ପରିବେଶର ସନ୍ତୁଳନ ଅବସ୍ଥା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । କାଳକ୍ରମେ ମନୁଷ୍ୟର ଉପଯୋଗରେ ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଆସୁଥିବାରୁ ଏହାର କାଳକ୍ରମେ ବିଲୟ ଘଟୁଛି, ଯାହା ପରିବେଶକୁ ଅସନ୍ତୁଳିତ କରୁଅଛି । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ; ଜୀବନ୍ତ ସମ୍ପଦ (Living Resource); ଯାହା ବଣ, ଜଙ୍ଗଲ, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ, ସେହିପରି ଅନ୍ୟଟି ହେଲା ଅଜୈବ ସମ୍ପଦ (Non living resource’ ଯାହା ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃରିକା, ଖଣିଜ ଲବଣ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

• ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ (Renewable Resource)
• ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ (Non-Renewable Resource)

୨। ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହାର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏହା ପୂର୍ବାବସ୍ଥାକୁ ଫେରିଆସିଥାଏ । ଜଳ, ବାୟୁ, ମୃରିକା ଆଦି ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ କ୍ଷୟ ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ଏହାର ପୂର୍ବ ସ୍ଥିତିକୁ ଫେରିଆସିଥାଏ । ସେହିପରି ସୌରଶକ୍ତି, ତାପଜଶକ୍ତି, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି ଆଦି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ।

୩ । ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରଦ୍ଵାରା ଏହାର ବିଲୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ଚକ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ପ୍ରକୃତିରେ ପୁନର୍ବାର ଭରଣା ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ, କୋଇଲା, ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍, ଲୁହା, ଦସ୍ତା, ସୁନା, ସୀସା, ତମ୍ବା ଆଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ । ଏଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ଏହାର ପରିମାଣ କ୍ରମାଗତଭାବେ ହ୍ରାସପାଏ । ପୁନର୍ବାର ଏହାର ଭରଣା ସମ୍ଭବପର ହୋଇ ନଥାଏ ।

୪ । ସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାରଦ୍ଵାରା ଏହାର ବିଲୟ ଘଟିଥାଏ, ଏହାକୁ ସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଜନସଂଖ୍ୟା ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବଢ଼ିଚାଲିଛି, ଯାହାଫଳରେ ଏହି ସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଉଛି । ମନୁଷ୍ୟ ଏହି ସମ୍ପଦର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଯୋଗୁଁ ଏହାର ବିଲୟ ଘଟୁଛି । ଯାନବାହାନ ଓ କଳକାରଖାନା ଆଦିର ଦୃଢ଼ ବିକାଶ ଦ୍ଵାରା ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବିଲୟ ଘଟୁଛି । ମନୁଷ୍ୟକୃତ କାରଣରୁ ପରିବେଶ ଦୂଷିତ ହେଉଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମନୁଷ୍ୟ ଏହା ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରି ଏହି ସମ୍ପଦର ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୫ । ଅସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ।
Answer:
ଯେଉଁ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକର ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜଦ୍ବାରା ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଉକ୍ତ ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅସରନ୍ତି ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ସୌରରଶ୍ମି, ବାୟୁ, ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ । ଏଗୁଡ଼ିକର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ । ସମୁଦ୍ର ଲହଡ଼ି ମଧ୍ଯ ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ସମ୍ପଦ ।

୬ । ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ ।
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଵଳ୍ପସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ପାଣିପାଗ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ଉତ୍ତାପ ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି, ବୃଷ୍ଟିପାତ, ଆର୍ଦ୍ରତା ଇତ୍ୟାଦି ପାଣିପାଗ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ପରିମାପକ ହୋଇଥିବାବେଳେ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ ୨୦ ବର୍ଷ ବ୍ୟବଧାନରେ ପ୍ରକାଶକରିବାକୁ ସେହି ସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୭ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର (Global Warming) ସାମାଜିକ ପ୍ରଭାବ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ଉତ୍ତପ୍ତିକରଣ ଦ୍ବାରା ସମାଜ ଉପରେ ପଡ଼ୁଥିବା ପ୍ରଭାବଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହେଉଛି ।

• ବିଶ୍ଵ ତାପମାତ୍ରାର ଦ୍ରୁତ ବେଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
• ପାଗର ଅବସ୍ଥାରେ ଉତ୍କଟତା
• ଜୈବ ପରିବେଶରେ ପ୍ରଭାବ
• ସମୁଦ୍ର ପତନର ବୃଦ୍ଧି
• ମହାସାଗରଗୁଡ଼ିକର ଅମୃଦ୍ଧ ବୃଦ୍ଧି
• କୃଷିଭିତ୍ତିକ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ

୮ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର ପ୍ରଭାବ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ତାପାୟନର ପ୍ରଭାବମାନ ହେଲା –

• ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା
• ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି
• ଜୈବିକ ବିବିଧତା ସଂରକ୍ଷଣକୁ ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ
• ଫସଲହାନୀ ଓ ବାରମ୍ବାର ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ

୯ । ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣମାନ ହେଲା –

• ବିଶ୍ୱ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି
• ଦ୍ରୁତ ଜନସଂଖ୍ୟାର ବୃଦ୍ଧି
• ଯାନବାହାନ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି
• ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ
• ଓଜୋନ ସ୍ତରରେ ଛିଦ୍ର
• ସବୁଜ ଗୃହର ପ୍ରଭାବ

୧୦। ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବ ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

• ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନର ବୃଦ୍ଧି
• ଜୈବ ବିବିଧତା ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରତି ବିପଦ
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା
• କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ
• ବାରମ୍ବାର ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ

୧୧। ସବୁଜ ଗୃହ (Green House) ପ୍ରଭାବ ।
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବାଷ୍ପକୁ ସବୁଜ ଗୃହ ବାଷ୍ପ ରୂପେ ମୁଖ୍ୟତଃ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଏହାର ମାତ୍ରା ବର୍ତ୍ତମାନ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧିକ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ସବୁଜ ଗୃହ ଉପରେ ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଏହାର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଭାବ ହେଲା ପୃଥ‌ିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା । ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯଦି ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧିପାଏ; ତେବେ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ବରଫ ତରଳିଯିବ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ସମୁଦ୍ରର ଜଳ ପତ୍ତନର ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳ ଜଳମଗ୍ନ ହେବ ଓ ତା’ଦ୍ବାରା ସେଠି ବସତିସ୍ଥାପନ କରିଥିବା ଜୀବଜନ୍ତୁଙ୍କର ବିନାଶର କାରଣ ହେବା ଫଳରେ ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନଠାରୁ ନିମ୍ନରେ ଥ‌ିବା ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସମୁଦ୍ରଗର୍ଭରେ ଲୀନହୋଇଯିବ, ଜଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଏହା ଜଳଚର ଜୀବମାନଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁର କାରଣ ହୋଇଯିବ ।

ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଏହା ଉନ୍ମୋଦନ (Transpiration) ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ଜଳ ବାଷ୍ପୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ କରିବ, ଯାହାଫଳରେ ଭୂତଳ ଜଳ ସ୍ତରର ହ୍ରାସ ଘଟିବ । ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଏହା ଓଜୋନ ସ୍ତରକୁ କ୍ଷୟ କରିବ, ଯାହାଦ୍ବାରା ଓଜୋନ ଗର୍ଭ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ପ୍ରବେଶକରିବ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜୀବଜନ୍ତୁମାନେ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହେବେ । ତେଣୁ ଦିନ ଆସିବ, ଯାହାଫଳରେ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରୁ ଜୀବଜନ୍ତୁମାନେ ଚିରଦିନ ଲାଗି ନିଶ୍ଚିହ୍ନ ହୋଇଯିବେ ।

୧୨ । ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଓ ସେମାନଙ୍କର ନିୟତି (Sources and Fate of Air Pollutants)
Answer:
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷକର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି ~
(୧) ଅଙ୍ଗାରକ ପ୍ରଦୂଷକ:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍, ପେଟ୍ରୋଲ, ଡିଜେଲ, କିରୋସିନି, କୋଇଲା, ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ଦହନ ସମୟରେ ବାହାରିଥାଏ । କାର୍ବନ ମନୋଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ବିଭିନ୍ନ ଯାନବାହାନ, ରୁଦ୍ଧ କୋଠରି ଆଦିରୁ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଏହିଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ କରିଥାଆନ୍ତି ।

(୨) ଯବକ୍ଷାରଜାନଜାତୀୟ ପ୍ରଦୂଷକ:
ନାଇଟ୍ରସ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍, ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଯବକ୍ଷାରଜାନଜାତୀୟ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନା, ପାୱାର ଜେନେରେସନ ପ୍ଳାଣ୍ଟ, ଯାନବାହାନରୁ ବାହାରି ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି ।

(୩) ଗନ୍ଧକଯୁକ୍ତ ପ୍ରଦୂଷକ:
ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ଼, ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍, ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ ଆଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ପ୍ରଦୂଷକ ବିଭିନ୍ନ କଳାକାରଖାନାର ଚିମିନିରୁ ବାହାରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅପମିଶ୍ରଣଦ୍ଵାରା ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର କାରଣ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

(୪) ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ:
ବିଭିନ୍ନ କଳକାରଖାନା, ବେଞ୍ଜିନ୍, ବେଞ୍ଜୋପାଇରିନ୍ ଆଦି ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ଅପମିଶ୍ରକଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ସହିତ ଅପମିଶ୍ରଣ ଘଟାଇ ପ୍ରଦୂଷଣ କରିଥାଆନ୍ତି ।

(୫) ଧାତୁ ପ୍ରଦୂଷକ:
ଆରସେନିକ୍, ପାରଦ, ଲୌହ, ନିକେଲ, ସୀସା, କାଡ଼ମିୟମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଧାତୁ କଳକାରଖାନା, ଖଣି ଆଦିରୁ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ କରନ୍ତି । ଏହିଗୁଡ଼ିକ ବିଘଟିତ ହୋଇ ନପାରି ପରିସଂସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ ଜମାହୋଇ ରହନ୍ତି ।

(୬) ରାସାୟନିକ ପ୍ରଦୂଷକ:
କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ରାସାୟନିକ ସାର, କୀଟନାଶକ ଔଷଧ, କଳକାରଖାନାରୁ ନିଷ୍କାସିତ ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ଅପଦ୍ରବ ଏହି ଧରଣର ପ୍ରଦୂଷକ ଅଟନ୍ତି । ଜଳ, ବାୟୁ ଓ ସ୍ଥଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଏହି ପ୍ରଦୂଷକମାନଙ୍କ ଅପମିଶ୍ରଣ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ ।

(୭) ଅଣୁ ପ୍ରଦୂଷକ (Particle Pollutants):
ଲୁଗାକଳ, କାଗଜ କଳ, ଚିନି କାରଖାନା, ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରକଳ୍ପ, ଝୋଟ କଳ, ଧାତୁଶିଳ୍ପ ଇତ୍ୟାଦି ଅଣୁ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି । ଅଣୁ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣର କାରଣ ହୋଇଥାଏ ।

୧୩ । ଜଳ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଓ ସେମାନଙ୍କର ନିୟତି (Sources and Fate of Water Pollutants)
Answer:
ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷକର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି –
(୧) ନାଳ ନର୍ଦ୍ଦମା:
ଘରୋଇ ବ୍ୟବହୃତ ଅପରିଷ୍କାର ଜଳ ନାଳନର୍ଦ୍ଦମା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଛିଣ୍ଡା କାଗଜ, କନା, ପଚାସଢ଼ା ପନିପରିବା, ମଳ, ମୂଦ୍ର, ଘାସ, ପାଳ, କୁଟା, ଛିଣ୍ଡା ଜୋତା, ଛିଣ୍ଡା ଲୁଗା, ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଆଦି ନାଳରେ ଯାଇ ନର୍ଦ୍ଦମା ସୃଷ୍ଟିକରେ । ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ବାଷ୍ପ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ରୋଗ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଜୀବାଣୁ ଏହାଦ୍ଵାରା ଜାତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣର ଏହା ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଟେ ।

(୨) କଳକାରଖାନାର ପ୍ରବହମାନ ଦ୍ରବ୍ୟ (Industrial Effluents):
କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ତରଳ ଅପପଦାର୍ଥ ଅନ୍ୟ ଏକ ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣର ଉତ୍ସ ଅଟେ । ଏଥ‌ିରେ ବହୁ ରାସାୟନିକ ଅଜୈବିକ ଓ ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ ଥାଏ । କଳକାରଖାନାରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥ‌ିବା ସାମଗ୍ରୀ ଅନୁଯାୟୀ ଅପପଦାର୍ଥ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଉପପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରବହମାନ ଦ୍ରବ୍ୟଭାବେ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇ ବିଭିନ୍ନ ଜଳାଧାରଗୁଡ଼ିକରେ ପଡ଼ିଥାଆନ୍ତି ।

(୩) ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ପ୍ରଦୂଷକ:
ପେଟ୍ରୋଲ ଓ ପେଟ୍ରୋଲଜାତ ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀଦ୍ଵାରା ଜଳ ବିଶେଷକରି ସମୁଦ୍ର ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟିଥାଏ । ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତୋଳନ ଓ ପରିବହନ ସମୟରେ ସେଥୁରୁ କିଛି ନଦୀ ଏବଂ ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ମିଶି ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଏ ।

(୪) କୃଷି ରାସାୟନିକ ପ୍ରଦୂଷକ:
ଅବ୍ୟବହୃତ ଭାବରେ ମୁଭିକା ମଧ୍ୟରେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ ରହିଥିବା ରାସାୟନିକ ସାର ଓ କୀଟନାଶକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଆଦି କୃଷି ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ବର୍ଷା ଜଳ କିମ୍ବା ଜଳସ୍ରୋତଦ୍ଵାରା ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ପୁଷ୍କରିଣୀ, ନଦୀ, ହ୍ରଦ, ସମୁଦ୍ର ଆଦି ସହ ମିଶି ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି ।

(୫) ଭୌତିକ ପ୍ରଦୂଷକ (Physical Pollutants):
ତାପମାତ୍ରାରେ ବୃଦ୍ଧି ଓ ହ୍ରାସ, ବିଭିନ୍ନ ଅଜୈବିକ ପଦାର୍ଥ, ତେଜସ୍କ୍ରିୟ ବସ୍ତୁ ଇତ୍ୟାଦି ଭୌତିକ ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ଜଳାଶୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇ ପରିସଂସ୍ଥାର ଅସନ୍ତୁଳନ ଘଟାଇ ଥାଆନ୍ତି ।

୧୪ । ସ୍ଥଳ ବା ମୃତ୍ତିକା ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଓ ସେମାନଙ୍କ ନିୟତି (Sources and Fate of Terrestrial or Soil Pollutants)
Answer:
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥଳ ପ୍ରଦୂଷକର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି –
(୧) କଳକାରଖାନାରୁ ବହିର୍ଗତ ଦ୍ରବ୍ୟ:
କଳକାରଖାନାରୁ ବହିର୍ଗତ ଅପଜାତ ପଦାର୍ଥ ଓ ଅପଦ୍ରବଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ମୁଭିକା ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ । ପାଉଁଶ, ଅବ୍ୟବହୃତ କଞ୍ଚାମାଲ, ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ଆଦି ସ୍ଥଳଭାଗର ବହୁ ଅଂଶ ଦଖଲ କରି ରହିଥାଆନ୍ତି । ଏହିଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଭାବରେ ମୃତ୍ତିକାର ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ଲୋପପାଇଥାଏ ।

(୨) ଘରୋଇ ଅଦରକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟ:
ପ୍ଲାଷ୍ଟିକର ଉପକରଣ, ପଲିଥୁନ ବ୍ୟାଗ୍, ଭଙ୍ଗା ଟିଣଡବା, କାଚ, ଅବ୍ୟବହୃତ ଯାନବାହାନର ଅଂଶବିଶେଷ, ଅଳିଆ ଆବର୍ଜନା ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଘରୋଇ ଅଦରକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟଦ୍ଵାରା ସ୍ଥଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟିଥାଏ । କଠିନ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ବିଘଟନ ସହଜରେ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ; ଫଳରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ଗଦାଗଦା ହୋଇ ପଡ଼ି ମୃରିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାନ୍ତି ।

(୩) ଧାତୁଜାତୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ:
ଲୁହା, ତମ୍ବା, ଜିଙ୍କ୍, ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଅଦରକାରୀ ଧାତୁଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ମୃତ୍ତିକା ଅବରୋଧ ହୋଇ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଏ । ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଏହି ଧାତୁଜନିତ ମୃଭିକା ପ୍ରଦୂଷଣ ବିଶେଷ ଦେଖାଯାଏ । ଏହିଗୁଡ଼ିକ ଜୈବ ଅବକ୍ରମିତ ଅଯୋଗ୍ୟ ଶ୍ରେଣୀୟ ପ୍ରଦୂଷକ ହୋଇଥିବା ଯୋଗୁଁ ସମସ୍ୟା ଉତ୍କଟତର ହୋଇଥାଏ ।

(୪) କୃଷି ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ:
ରାସାୟନିକ ସାର ଓ କୀଟନାଶକ ଔଷଧର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାରଯୋଗୁଁ ମୃରିକାରେ ସେଗୁଡ଼ିକ ସଞ୍ଚତ ହୋଇ ସ୍ଥଳ ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି । ଏହି ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଭାବରେ ମୃତ୍ତିକା ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

(୫) ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାର ପ୍ରଦୂଷକ:
ବିଭିନ୍ନ ଅମ୍ଳ ଏବଂ କ୍ଷାର ମୃତ୍ତିକା ସହ ମିଶ୍ରିତ ହୋଇ ଏହାକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରିଥାଆନ୍ତି । କାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ଅଦରକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏହିଧରଣର ପ୍ରଦୂଷକମାନଙ୍କ ଉତ୍ସ ଅଟେ ।

୧୫ । ଧ୍ଵନି ପ୍ରଦୂଷକଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ସ ଓ ସେମାନଙ୍କ ନିୟତି (Sources and Fate of Sound Pollutants)
Answer:
ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷକର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି –
(୧) ଯାନବାହାନ:
କାର୍, ମଟର, ବସ୍, ଟ୍ରକ୍, ଟ୍ରାକ୍ଟର, ରେଳଗାଡ଼ି, ଟ୍ରାମ୍ ଗାଡ଼ି, ରକେଟ୍, ଉଡ଼ାଜାହାଜ, ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଇତ୍ୟାଦି ଯାନବାହାନ ଧ୍ଵନି ପ୍ରଦୂଷଣର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ଯାନବାହାନଗୁଡ଼ିକର ଇଞ୍ଜିନ୍ ଏବଂ ହର୍ଣ୍ଣଜନିତ ବିକଟ ଶବ୍ଦଦ୍ବାରା ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷଣ ଘଟି ପରିବେଶ ଅସନ୍ତୁଳନ ହୋଇଥାଏ ।

(୨) କଳକାରଖାନା:
କଳକାରଖାନା ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷଣର ଅନ୍ୟ ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ ଏବଂ ଖଣି ଅଞ୍ଚଳର ଶବ୍ଦଦ୍ଵାରା ପରିବେଶ ଧ୍ଵନିଜନିତ ପ୍ରଦୂଷଣର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ । କର୍ମରତ ଶ୍ରମିକ ଏବଂ ଉକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳର ବାସିନ୍ଦା ଏହାଦ୍ଵାରା ନାନା ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଅନ୍ତି ।

(୩) ବିସ୍ଫୋରଣ ଓ ଘରୋଇ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଦୂଷଣ:
ବାଣ, ଯୁଦ୍ଧାସ୍ତ୍ର ଆଦିର ବିସ୍ଫୋରଣ ଏବଂ ଲାଉଡ଼ ସ୍ପିକର୍, ଟେଲିଭିଜନ, ରେଡ଼ିଓ ଆଦିର ଅହେତୁକ ଶବ୍ଦ ଧ୍ୱନି ପ୍ରଦୂଷଣର ଉତ୍ସ ହୋଇ ପରିବେଶର କ୍ଷତି ସାଧନ ଘଟାଇଥାଆନ୍ତି ।

୧୬ । ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର ଅବକ୍ଷୟ ଓ ଜୀବଜଗତ ଉପରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ପୃଥିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟରୁ ଶାନ୍ତମଣ୍ଡଳ ଅନ୍ୟତମ । ଏଥରେ ଏକ ଛୋଟିଆ ସ୍ତର ଥାଏ । ଏହାକୁ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତର କୁହାଯାଏ । ଏହି ସ୍ତର ଅମ୍ଳଜାନର ଏକ କଠିନ ବା ଘନୀଭୂତ ଅବସ୍ଥା ଏବଂ ଏହା ସମସ୍ତ ଜୀବଜଗତ ଉପକାରରେ ଆସିଥାଏ । କାରଣ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ଆସୁଥିବା ଅନେକ (୯୯ ପ୍ରତିଶତ) କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମି; ଯଥା  ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି (Ultraviolet rays) ପ୍ରାଣୀର ଖୁବ୍ କ୍ଷତି ଘଟାଇଥାଏ । ଏହି କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମିସମୂହକୁ ଓଜୋନ୍‌ମଣ୍ଡଳ ଅଟକାଇ ଦିଏ । ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରଟି ପୃଥ‌ିବୀ ଉପରେ ଏକ ଛତାଭଳି ଚାରିଆଡ଼କୁ ଘେରିରହି କ୍ଷତିକାରକ ରଶ୍ମି ପ୍ରଭାବରୁ ଜୀବଜଗତକୁ କବଚଭଳି ରକ୍ଷାକରେ । ଓଜୋନ୍‌ ଏକ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣବିଶିଷ୍ଟ ଓ ତୀବ୍ର ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ । ଛଅଟି ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁର ରାସାୟନିକ ସଂଶ୍ଳେଷଣରୁ ଦୁଇଟି ଓଜୋନ୍ ଅଣୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ପରିବେଶ ବିଜ୍ଞାନୀଗଣ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ସତର୍କ କରି ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନଦ୍ୱାରା ଶାନ୍ତମଣ୍ଡଳରେ ଥ‌ିବା ଓଜୋନ୍‌ର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଦିନକୁଦିନ କମିବାରରେ ଲାଗିଛି । କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରେ କାର୍ବନର ଅନ୍ୟନାମ ଫ୍ରେୟନ୍ (Freon) । ଫ୍ରେଯନ୍ କେତେକ ବିଷାକ୍ତ ନ ହୋଇଥିବା କିମ୍ବା ଉଦ୍‌ବାୟୀ ହୋଇ ନଥିବା ତଥା ଅତି ଶସ୍ତାରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ମିଳୁଥ‌ିବା ଏକ ରାସାୟନିକ ଦ୍ରବ୍ୟ । ଏହା ଶୀତତାପ ନିୟନ୍ତ୍ରକ ବା ଶୀତଳକାରୀ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ବାଷ୍ପ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ନଷ୍ଟ ନ ହୋଇ ଶହେବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବଯାଏ ରହିପାରେ ।
ଏଥସହ କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ (CHC) ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ମୁଖ୍ୟତଃ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର କ୍ଷୟପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ରହନ୍ତି ।

ଜୀବଜଗତ ଉପରେ ଏହାର ପ୍ରଭାବ :

• ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତର କ୍ଷୟ ହେବାଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ପରିମାଣର ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମିର ବିକିରଣ ପୃଥ‌ିବୀ ଉପରେ ପଡ଼ିବାଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ଚର୍ମରୋଗ, ଚର୍ମ କର୍କଟ ଆଦି ରୋଗମାନ ଦେଖାଯିବ । ଏପରିକି ଆଖୁରେ ମଧ୍ଯ ମୋତିଆବିନ୍ଦୁ ବଢ଼ିବ ଓ ଆଖୁର ପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତି ହ୍ରାସପାଇବ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମିର ପ୍ରଭାବରେ ଓଜୋନୀୟ ଅବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମିର ବିକିରଣଯୋଗୁଁ ସମୁଦ୍ର ଜଳରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ହ୍ରାସପାଇବ ।
• ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର କ୍ଷୟଯୋଗୁଁ ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ପାଦନର ହ୍ରାସ ଘଟିବ ।
• ଅତିବାଇଗଣି ରଶ୍ମି ସବୁଜ ଗୃହର ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହେବ ।

୧୭ । ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା (Acid Rain) କ’ଣ ?
Answer:
ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ହେଉଛି ବର୍ଷାଜଳଯୁକ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପରିବେଶରେ ତିଆରି ଅମ୍ଳର ସମାହାର । ସମ୍ପ୍ରତି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଏକ ପରିବେଶ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ୟା ରୂପେ ଦେଖାଦେଇଛି । ଏହି ସମସ୍ୟା ଉପରେ ପରିବେଶବିତ୍ରମାନଙ୍କର ନଜର ରହିଛି । ଏହି ସମସ୍ୟା ବର୍ତ୍ତମାନ ଜଳଜ ପରିସଂସ୍ଥା ଏବଂ ଜଳ ପରିସଂସ୍ଥା ଉପରେ ଏକ ବିପଦଭଳି ଦେଖାଦେଇଛି । ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ବିଶ୍ୱସାରା ଏକ ସମସ୍ୟାରୂପେ ଦେଖାଦେଇଛି । ଏପରିକି ଆମ ଦେଶରେ ଆଗ୍ରାରେ ଥ‌ିବା ଐତିହାସିକ ତାଜମହଲ୍ ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାର ପ୍ରଭାବରେ ନଷ୍ଟ ହେବାକୁ ବସିଲାଣି । ଆଗ୍ରା ନିକଟସ୍ଥ ମଥୁରା ତୈଳ ବିଶୋଧନାଗାର କେତେକ ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପ ଛାଡ଼ିବାଦ୍ୱାରା, ଏହି ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପ ଜଳାଶ ବା ବର୍ଷାସହ ମିଶି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅମ୍ଳ ତିଆରି କରେ । ଏହା ବର୍ଷା ଆକାରରେ ଭୂପୃଷ୍ଠକୁ ଆସେ । ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାରେ ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍, ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଏସିଡ୍ ଏବଂ ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍ ଥ‌ିବା ଜଣାଯାଇଛି । ଏହି ଏସିଡ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକୃ ତିରେ ମିଳୁଥିବା କାର୍ବୋନିକ୍ ଏସିଡ୍ଠାରୁ ଅଧିକ ଟାଣୁଆ ଅମ୍ଳ, ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାଦ୍ଵାରା ଜଳର pH କମିଯାଇଥାଏ ।

କୋଲକତା, ଦିଲ୍ଲୀ, ମୁମ୍ବାଇ, ଚେନ୍ନାଇ ଏବଂ ଅନ୍ୟ କେତେକ କଳକାରଖାନା ଥ‌ିବା ସହରମାନଙ୍କର ଅମ୍ଳ ସାଧାରଣତଃ ବର୍ଷାଦିନର ପ୍ରଥମ ପ୍ରଥମ ବର୍ଷାଜଳରେ କିଛି କିଛି ପରିମାଣରେ ଦେଖାଯାଏ । ପରେ ପରେ ବର୍ଷା ଜଳରେ ଥ‌ିବା ଅମ୍ଳ ପରିମାଣ କମିଯାଏ । ଏହି ବର୍ଷାଜଳରେ ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍‌ ଏସିଡ୍ ଏବଂ ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଏସିଡ଼ର ପରିମାଣ ଅଧିକ ଥାଏ । ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏବଂ କାର୍ବୋନିକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ପରିମାଣ କମ୍ ଥାଏ I ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ; ଯଥା— ଆଗ୍ନେୟଗିରି ଉଦ୍‌ଗୀରଣ, ଜଙ୍ଗଲର ନିଆଁ, ବିଜୁଳି ମାରିବା, ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର ଜାଳେଣି, ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥର ଅପଘଟନଦ୍ୱାରା ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ମିଶିଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥ‌ିବା ଅନେକ ଏସିଡ୍ ଆସେ, ମନୁଷ୍ୟ କୃତକର୍ମରୁ; ଯଥା— ଘରୋଇ ଇନ୍ଧନ, ଯାନବାହାନରୁ ନିର୍ଗତ ଗ୍ୟାସ୍, କଳକାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ଗ୍ୟାସ୍, ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ରମାନଙ୍କରୁ ନିର୍ଗତ ଗ୍ୟାସ୍‌ରେ ବହୁ ଅକ୍‌ସାଇଡ଼, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ସଲ୍‌ଫର୍‌ ଥାଏ ।

ଏଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଷାଜଳରେ ମିଶି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଏସିଡ୍ ତିଆରି କରିଥାଏ ଏବଂ ଏହି ଅମ୍ଳମିଶ୍ରିତ ବର୍ଷାଜଳ ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ପଡ଼େ । ସାଧାରଣତଃ କଳକାରଖାନା ଏବଂ ସହରରେ ବା ଏହାର ପାଖାପାଖୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଦେଖାଦେଇଥାଏ । ସଲଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍, ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଏସିଡ଼୍ ଓ ହାଇଡ୍ରୋକ୍ଲୋରିକ୍ ଏସିଡ୍, କାର୍ବୋନିକ୍ ଏସିଡ୍ ସହ ମିଶି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ପରିସଂସ୍ଥା ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ । ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଐତିହାସିକ କୀର୍ତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ ଏବଂ ବଡ଼ ବଡ଼ କୋଠାବାଡ଼ି ଉପରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ । ସର୍ବଶେଷରେ ଏହା ମାନବ ସମାଜର ମଧ୍ଯ କ୍ଷତିସାଧନ କରିଥାଏ ।

୧୮। ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାର ପ୍ରଭାବ ଓ ପ୍ରତିକାର ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାର କୁପ୍ରଭାବଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନମତେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ –

• ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା କୀର୍ତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ, କୋଠାବାଡ଼ି, ମାର୍ବଲ ତିଆରି କୀର୍ତ୍ତିଗୁଡ଼ିକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଆଗ୍ରାର ତାଜମହଲ, କୋଲ୍‌କତାର ଭିକ୍ଟୋରିଆ ମେମୋରିଆଲ୍ ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ବିଶେଷ କ୍ଷତି ହେବାକୁ ବସିଲାଣି ।
• ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଜୀବମଣ୍ଡଳର ବିନାଶ କରିଥାଏ । ଏହି ଅମ୍ଳ ଏବଂ ଏହାର ଅଧିକ ପରିମାଣ ଯୋଗୁଁ ଜଳଜ ଉଭିଦ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ନ୍ତି ।
• ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ମଣିଷର ସ୍ନାୟୁତନ୍ତ୍ର, ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା ଏବଂ ହଜମକ୍ରିୟାରେ ଅସୁବିଧା କରିଥାଏ ।
• ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ମାଛମାନେ ମରିଯାଆନ୍ତି ।
• ଉତ୍ପାଦକମାନେ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ନ୍ତି । ତେଣୁ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ ।
• ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଅନ୍ୟ ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ସହ ମିଶି ବିଭିନ୍ନ ବିଷାକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ତିଆରି କରିଥା’ନ୍ତି । ଯାହାଦ୍ୱାରା ପରିସଂସ୍ଥା ବିଶେଷ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପୋଷକ ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷା ଯୋଗୁଁ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି l
• ଏହି ଅମ୍ଳର କୁପରିମାଣ ଯୋଗୁଁ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଉଭିଦ ବିଭିନ୍ନ ଅଦରକାରୀ ବସ୍ତୁକୁ ଶୋଷଣ କରି ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ିଥା’ନ୍ତି ।

ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାର ପ୍ରତିକାର :

• ଏହି ଅମ୍ଳ ବର୍ଷାକୁ ରୋକିବାକୁ ହେଲେ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଅମ୍ଳ ଯେଉଁଠାରୁ ବାହାରୁଛି ଓ ଗ୍ୟାସ୍ ପ୍ରଦୂଷଣ ହେଉଛି, ସେହି ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ରୋକିବାକୁ ଦରକାର ।
• ଏହି ଅମ୍ଳକୁ କିଛି ରାସାୟନିକ କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ରୋକାଯାଇପାରିବ ।
• ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଗ୍ୟାସ୍ ଲିକ୍‌କୁ ରୋକାଯିବା ଦରକାର ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯାନବାହାନର ମୂଳ ଯନ୍ତ୍ରପ୍ରତି ଅଧିକ ଧ୍ୟାନଦେବା ଦରକାର । ଏହାଦ୍ଵାରା ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସ୍ ଆଉ ନିର୍ଗତ ହେବ ନାହିଁ ।
• କେଉଁ କଳକାରଖାନାଗୁଡ଼ିକ ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସଦ୍ୱାରା ପରିବେଶକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରୁଛନ୍ତି, ସେଗୁଡ଼ିକ ତୁରନ୍ତ ବନ୍ଦକରିବା ଦରକାର ।
• ରାସାୟନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଏହି ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପକୁ ପୁନଃବ୍ୟବହାର କରି ବିଷମୁକ୍ତ କରିବା ଦରକାର ।

୧୯ । ପୋଷକ ବୃଦ୍ଧି (Eutrophication) କ’ଣ ?
Answer:
ନାଇଟ୍ରେଟ୍, ଫସ୍‌ଫେଟ୍ ଏବଂ କ୍ଳେଶରାଇଡ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଅଧ୍ବକ ପରିମାଣରେ ଜଳାଶୟରେ ମିଶିବା ଫଳରେ ପୋଷକ ବୃଦ୍ଧି ଘଟି ଜଳଜ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ଦ୍ରୁତ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପୋଷକ ବୃଦ୍ଧି (Eutrophication) କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ଉପାୟରେ ଏହା ଏକ ଧୀର ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥିବାବେଳେ କୃତ୍ରିମ ଉପାୟରେ ଏହା ନାଳ ନର୍ଦ୍ଦମାର ଦୂଷିତ ଜଳ, ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରୁ ନିର୍ଗତ ଜଳ, କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହୃତ ରାସାୟନିକ ସାର ଆଦିର ମିଶ୍ରଣ ଫଳରେ ଘଟିଥାଏ । ଏହାଯୋଗୁଁ ଶୈବାଳ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଅଧିକ ଶୈବାଳ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ମାଛ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜଳଜୀବ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ନ୍ତି ଓ ବିଭିନ୍ନ ବିଷାକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ସେମାନଙ୍କ ଦେହରୁ ଆସି ଜଳରେ ମିଶେ । ଏହାର ଫଳସ୍ବରୂପ ଜଳ ଅଧିକ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୁଏ ।

ଦ୍ରବୀଭୂତ ଅମ୍ଳଜାନର ପରିମାଣ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଓ ଫସ୍‌ଫରସ୍ପର ଅନୁପାତ ଓ ସର୍ବୋପରି ଜୈବ ଉତ୍ପାଦନ (Biological Productivity)କୁ ପାଥେୟ କରି ୟୁଟ୍ରୋଫିକେସନ୍‌ର ପରିମାଣ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ । ଏଣୁ ଏହାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ ଜଳାଶୟ ମଧ୍ୟକୁ ଆସୁଥିବା ଦୂଷିତ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ କରି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯିବା ଉଚିତ । ଶୈବାଳ ବୃଦ୍ଧିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଭୌତିକ, ରାସାୟନିକ ଓ ଜୈବିକ ଉପାୟରେ ଦୂଷିତ ଜଳରୁ ଦ୍ରବୀଭୁତ ପୋଷକଗୁଡ଼ିକ ବାହାରକରିଦେବା ଉଚିତ । ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଥିବା ପଦ୍ଧତିଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– ଅଧଃକ୍ଷେପଣ, ଜୈବିକ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନ, ଯବକ୍ଷାରଜାନମୁକ୍ତ ଆୟନ ବିନିମୟ, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଓ ବିପରୀତ ପାରସ୍ତୁତ ପଦ୍ଧତି ଇତ୍ୟାଦି ।

୨୦ । ଜୈବ ବିବର୍ଦ୍ଧନ (Biological Magnification) କ’ଣ ?
Answer:
ଖାଦ୍ୟଶୃଙ୍ଖଳରେ ଅନେକ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତର ଥାଏ । ଖାଦ୍ୟଶକ୍ତି ଗୋଟିଏ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରକୁ ଅନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରକୁ ପ୍ରବାହିତ ହେଲାବେଳେ ଶତକଡ଼ା ୧୦ ଭାଗ ଶକ୍ତି ତାପ ଓ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ହ୍ରାସ ଘଟେ । ପରୀକ୍ଷାରୁ ଏହା ପ୍ରମାଣିତ ହେଉଛି ଯେ ଖାଦ୍ୟଶୃଙ୍ଖଳାରେ କେତେକ ପଦାର୍ଥ ଗୋଟିଏ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରକୁ ପ୍ରବାହିତ ହେଲାବେଳେ ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଖାଦ୍ୟ ସ୍ତରରେ ତା’ର ସାନ୍ଦ୍ରତା ବୃଦ୍ଧିପାଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଜୈବ ବିବର୍ଣନ କୁହାଯାଏ ।

୨୧ । ‘ସବୁଜ ଗୃହ ପ୍ରଭାବ’ (Green house Effect) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଶୀତପ୍ରଧାନ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଥଣ୍ଡାର ପ୍ରଭାବରୁ ଉଭିଦଗୁଡ଼ିକୁ ରକ୍ଷାକରିବାପାଇଁ କାଚର ସବୁଜ ଗୃହ ଗଠନ କରି ତା’ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଗଛ ଲଗାଯାଇଥାଏ । କାଚ ମଧ୍ଯରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ତରଙ୍ଗବିଶିଷ୍ଟ ସୌରରଶ୍ମି କୋଠରି ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ । ଏହି ରଶ୍ମି କୋଠରିମଧ୍ଯସ୍ଥ ଉଭିଦ ଓ ମୃତ୍ତିକା ଉପରେ ପଡ଼ି ଦୀର୍ଘ ତରଙ୍ଗ ବିଶିଷ୍ଟ ଅବଲୋହିତ (Infrared) ରଶ୍ମିରେ ପରିଣତ ହୁଏ; ଯାହାକି କାଚଦେଇ ବାହାରକୁ ଆସିପାରେ ନାହିଁ ଫଳରେ ଉକ୍ତ କାଚନିର୍ମିତ ସବୁଜ କୋଠରିର ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଏହାଫଳରେ ସେଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ଉଭିଦର ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୁଏ । ୧୯୨୭ ମସିହାରେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଫରୟର ସବୁଜ ଗୃହର ନାମକରଣ କରିଥିଲେ । ପୃଥ‌ିବୀକୁ ମଧ୍ୟ ଏକ ସବୁଜ କୋଠରି ସହ ତୁଳନା କରାଯାଇଥାଏ ।

କ୍ଷୁଦ୍ର ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ସୌରରଶ୍ମି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଭେଦକରି ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ପଡ଼ିବା ପରେ ଦୀର୍ଘ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଅବଲୋହିତ ରଶ୍ମିରେ ପରିଣତ ହୁଏ; ମାତ୍ର ଏହି ରଶ୍ମି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାହାରକୁ ଯାଇ ନପାରି ପୁନଶ୍ଚ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ; ଫଳରେ ପୃଥିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ବିଶେଷକରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥ‌ିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍, ମିଥେନ୍, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍, ଓଜୋନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଗ୍ୟାସ୍ ସବୁଜ ଗୃହ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏହାଫଳରେ ଜଳଚକ୍ରରେ ଅସନ୍ତୁଳନ ଦେଖାଦିଏ ଓ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର କ୍ଷୟକ୍ଷତି ଘଟି ଅତିବାଇଗଣୀ ରଶ୍ମି ଭୂପୃଷ୍ଠରେ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହେବ । ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠ ଉତ୍ତପ୍ତ ହେବ ଏବଂ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳି ସମୁଦ୍ରର ଜଳପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି କରିବ । ଏହି କୁପ୍ରଭାବର ନିରାକରଣପାଇଁ ବୃକ୍ଷରୋପଣ, ଧୂମବିହୀନ ଜାଳେଣିର ବ୍ୟବହାର ଓ କାରଖାନାର ବିଷାକ୍ତ ବାଷ୍ପର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଦି ସହ ଜନସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଦରକାର ।

୨୨ । ପୃଥ‌ିବୀର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି (Global Warming) କ’ଣ ?
Answer:
ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି, ସବୁଜ କୋଠରି ପ୍ରଭାବ, ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର ଦହନ ଆଦି ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ‘ଉତ୍ତପ୍ତ ପୃଥ‌ିବୀ’ (Global Warming) କୁହାଯାଏ । ବିଶ୍ବର ଉତ୍ତାପ ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବତଃ ଏକବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମାନବ ସମାଜ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥ‌ିବା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ପରିବେଶ ସମସ୍ୟା ଅଟେ I ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିଯୋଗୁଁ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ବରଫ ତରଳେ ଓ ଏହାଫଳରେ ସମୁଦ୍ରର ଜଳପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି ହେବାଯୋଗୁଁ ବନ୍ୟାର ପ୍ରକୋପ ବଢ଼ିବ ଓ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ କମିଯିବ। ବିଶ୍ବର ପାଣିପାଗରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ; ଯଥା— ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ଅନାବୃଷ୍ଟି ଓ ମରୁଡ଼ି ଆଦି ନିୟମିତ ଭାବରେ ଦେଖାଯିବ । ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣର ଏକ ସକାରାତ୍ମକ ଦିଗ ହେଉଛି ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ଡିମିଂ ବା ବିଶ୍ଵ ଅନ୍ଧାରୀକରଣ ।

୧୯୮୫ ମସିହାରେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଠାବ କରାଯାଇଥିବା ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ୱାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକର ପ୍ରବେଶ କମିଯିବ ଓ ବିଶ୍ୱ କ୍ରମଶଃ ଅନ୍ଧାରୁଆ ହୋଇଯିବ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବିଶ୍ଵ ଜଳବାୟୁରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ସୌରରଶ୍ମି ଓ ଆଲୋକ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପ୍ରଭାବିତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି । ବିଭିନ୍ନ ସବୁଜ କୋଠରି ଗ୍ୟାସ୍, କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ, ବନୀକରଣ, ଜୀବାଶ୍ମ ଇନ୍ଧନର କମ୍ ବ୍ୟବହାର ଆଦି ଦ୍ଵାରା ଏହାର ପ୍ରତିକାର କରାଯାଇପାରିବ ।

୨୩ । ଉତ୍ପରି ଅନୁସାରେ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ କେତେ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ବିପର୍ଯ୍ୟୟର ପ୍ରକାରଭେଦ :
ବିପର୍ଯ୍ୟୟର ଉତ୍ପତ୍ତି ଅନୁସାରେ ଏହାକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

• ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Natural Disasters)
• ମନୁଷ୍ୟକୃତ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Anthropological or Man-made Disasters)
• ପରିବେଶ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Environmental Disasters)

(୧) ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Natural Disasters):
ଏହି ବିପର୍ଯ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାକୃତିକ କାରଣଗୁଡ଼ିକରୁ ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଥାଏ ।
ଏଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥା’ନ୍ତି; ଯଥା –

• ଭୂମିସମ୍ପର୍କିତ – ଭୂମିକମ୍ପ, ଭୂମିସ୍ଖଳନ, ଆଗ୍ନେୟ ଉଦ୍‌ଗୀରଣ ଇତ୍ୟାଦି ।
• ପାଣିପାଗସମ୍ପର୍କିତ – ବନ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି, ବାତ୍ୟା, ଅତ୍ୟଧ୍ବକ ବର୍ଷା, କରକାପାତ, ସୁନାମି ଆଦି ।

(୨) ମନୁଷ୍ୟକୃତ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Anthropological or Man-made Disasters):
ମନୁଷ୍ୟକୃତ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ମଧ୍ୟରେ ଘରପୋଡ଼ି, କଳକାରଖାନାରେ ନିଆଁ ଲାଗିବା, ଜଙ୍ଗଲ ନିଆଁ, ଅନ୍ତର୍ଦ୍ଦରୁ ଘରପୋଡ଼ିବା, ହଣାକଟା, ମଟରଯାନ ଦୁର୍ଘଟଣା, ଯାନବାହାନଗୁଡ଼ିକର ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଧକ୍କା, ଉଡ଼ାଜାହାଜ ଦୁର୍ଘଟଣା, କଳକାରଖାନାରେ ବାଷ୍ପଯନ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ବିସ୍ଫୋରଣ, ଗ୍ୟାସ୍‌ଟାଙ୍କିରେ ଛିଦ୍ରହେବା, ଆମୋନିଆ, ମିଥେନ ଗ୍ୟାସ୍ ଲିକ୍, ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋରଣ ତଥା ତେଜସ୍କ୍ରିୟ ବସ୍ତୁ ଥ‌ିବା ପାତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଛିଦ୍ର ଆଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

(୩) ପରିବେଶ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ (Environmental Disasters):
ପରିବେଶ ଦୁର୍ବିପାକ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁ ପ୍ରଦୂଷଣ, ଜଳ ପ୍ରଦୂଷଣ, ମୃତ୍ତିକା କ୍ଷୟ, ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ ଆଦି ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 10 ପରିବେଶ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ Objective Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 10 Objective Questions in Odia Medium

ବସୁମିଷ୍ଠ ଓ ଅତି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଚାରୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ?
(i) ବାୟୁ
(ii) ବଣଜଙ୍ଗଲ
(iii) ବନ୍ଯଜନ୍ତୁ
(iv) କୋଠାବାଡ଼ି
Answer:
(iv) କୋଠାବାଡ଼ି

୨ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଠି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ?
(i) ସୌରଶକ୍ତି
(ii) ଜଳ
(iii) କୋଇଲା
(iv) ମୃଭିକା
Answer:
(iii) କୋଇଲା

୩ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ?
(i) କୋଇଲା
(ii) ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍
(iii) ଲୁହା
(iv) ଜଳ
Answer:
(iv) ଜଳ

୪ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହ୍ରାସ କରେ ନାହିଁ ।
(i) ହିମସ୍ରୋତ
(ii) ବରଫର ଆବରଣ
(iii) କଳକାରଖାନା
(iv) ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ
Answer:
(ii) କଳକାରଖାନା

୫ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବିଶ୍ବ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ନୁହେଁ ?
(i) ସବୁଜ ଗୃହରେ
(ii) ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ
(iii) ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧି
(iv) ଯାନବାହାନ ବୃଦ୍ଧି
Answer:
(ii) ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ

୬ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସବୁଜଗୃହ ଗ୍ୟାସ ନୁହେଁ ?
(i) ଅମ୍ଳଜାନ
(ii) ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ
(iii) ହାଇଡ୍ରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ
(iv) ମିଥେନ୍
Answer:
(i) ଅମ୍ଳଜାନ

୭ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ଅଟେ ?
(i) ବିଶ୍ଵ ଉଷ୍ଣତା ବୃଦ୍ଧି
(ii) ହିମସ୍ରୋତ
(iii) ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ
(iv) ବରଫର ଆବରଣ
Answer:
(i) ବିଶ୍ଵ ଉଷ୍ଣତା ବୃଦ୍ଧି

୮ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କେଉଁଟି ବିଶ୍ବ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ଅଟେ ?
(i) ସବୁଜଗୃହ ପ୍ରଭାବ
(ii) ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧି
(iii) ଜଙ୍ଗଲକ୍ଷୟ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

୯ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବିଶ୍ବ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର ପ୍ରଭାବ ଅଟେ ?
(i) ଜଳବାୟୁର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(ii) ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା
(iii) ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

୧୦ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବ ?
(i) ଜୈବ ବିବିଧତା ପ୍ରତି ବିପଦ
(ii) ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା
(iii) ଫସଲହାନୀ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

୧୧ । କେଉଁ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୪୫
(ii) ୧୯୪୮
(iii) ୧୯୫୦
(iv) ୧୯୫୨
Answer:
(ii) ୧୯୪୮

୧୨ । କେଉଁ ମସିହାରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ସଦୁପଯୋଗ ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୪୮
(i) ୧୯୪୯
(ii) ୧୯୫୦
(iv) ୧୯୫୨
Answer:
(ii) ୧୯୪୯

୧୩। କେଉଁ ମସିହାରେ ମଧ୍ୟ ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍‌ଠାରେ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୫୨
(ii) ୧୯୬୪
(iii) ୧୯୭୨
(iv) ୧୯୭୫
Answer:
(iii) ୧୯୭୨

୧୪ । କେଉଁ ମସିହାରେ ଓଜୋନ ସ୍ତରର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କରେ ଭିଏନା ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୭୨
(ii) ୧୯୮୫
(iii) ୧୯୮୭
(iv) ୧୯୯୨
Answer:
(ii) ୧୯୮୫

୧୫ । ମଣ୍ଟିଲ ରାଜିନାମା କେବେ ସାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୮୦
(ii) ୧୯୮୫
(iii) ୧୯୮୭
(iv) ୧୯୯୦
Answer:
(iii) ୧୯୮୭

୧୬୮ ‘ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ-୧୯୯୨’ କେଉଁଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ଷ୍ଟକ୍‌ ହୋମ୍
(ii) ପ୍ୟାରିସ୍
(iii) ଭିଏନା
(iv) ରିଓଡ଼ି ଜେନେରୋ
Answer:
(iv) ରିଓଡ଼ି ଜେନେରୋ

୧୭ । କେଉଁ ମସିହାରୁ ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ପରିବେଶ ସଚେତନତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲୁଅଛି ?
(i) ୧୯୮୬
(ii) ୧୯୮୮
(iii) ୧୯୯୨
(iv) ୨୦୦୫
Answer:
(i) ୧୯୮୬

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧। ପ୍ରକୃତି ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ମନୁଷ୍ୟର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ଜିନିଷକୁ _______________ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ

୨ । ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ହୋଇନଥାଏ, ତାହାକୁ ____________ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ଓ ଅସରନ୍ତି

୩ । ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ଦ୍ବାରା ତାହାର ସମାପ୍ତି ବା ବିଲୟ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ _________________ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସରନ୍ତି ବା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ

୪ । କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ______________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପାଶିପାଗ

୫ । କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳର ୨୦ ବର୍ଷର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ ________________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ

୬ । ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରାର ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ _____________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ବା ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱାର୍ମି

୭ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଯୋଗୁଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ________________ ରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଇଅଛି ।
Answer:
ଜଳବାୟୁ ବା ଋତୁଚକ୍ର

୮ | ______________ ଗୃହର ପ୍ରଭାବ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଦାୟୀ ।
Answer:
ସବୁଜ

୯ । ମୁଖ୍ୟତଃ _______________ ବାଷ୍ପର ସବୁଜଗୃହ ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବ ରହିଅଛି |
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

୧୦ । ଆମେରିକାର ପୂର୍ବତନ ଉପ-ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ______________ ମାନବକୃତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟିପାଇଁ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ।
Answer:
ଶ୍ରା ଅଲଗୋରେ

୧୧ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଅନ୍ତଃସରକାରୀ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଶାରଦ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ (IPCC) _____________ ମସିହାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୮୮

୧୨। IPCC ତା’ର ପ୍ରଥମ ରିପୋର୍ଟ ________________ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ ।
Answer:
୧୯୯୦

୧୩ । ୧୯୭୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସରେ _________________ ଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀକୁ ଆମ ପରିବେଶର ‘ମାଗୁଁକାର୍ଟ’ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍

୧୪ । ୧୯୯୨ ମସିହାରେ ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ ________________ ଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ବ୍ରାଜିଲ୍ ରାଜଧାନୀ ରିଓ ଡି ଜେନେରୋ

୧୫ । ________________ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୪୮

୧୬ | ________________ ମସିହାରେ ବିଶ୍ବ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ପାଣ୍ଠି ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୬୧

୧୭ । ମନୁଷ୍ୟ ଏବଂ ଜୈବମଣ୍ଡଳ ଗବେଷଣା ପ୍ରକଳ୍ପ _______________ ମସିହାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୭୧

୧୮ । _______________ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସର ୨୧ ତାରିଖରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ଜଳବାୟୁ ସନ୍ଧି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହେଲା ।
Answer:
୧୯୯୩

୧୯ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ତଦ୍ଵନିତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ୨୦୦୯ ମସିହାରେ _______________ ଠାରେ ଏକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
କୋପେନ୍ ହାଗେନ୍

୨୦ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ________________ ଗ୍ୟାସ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ।
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

୨୧। ______________ ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଘର ।
Answer:
ପୃଥ୍ ବା

୨୨। ______________ ବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଭଷ୍ମ ରଖୁଥାଏ ।
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

C. ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧। ଅମ୍ଳଜାନ ମୁଖ୍ୟ ସବୁଜଗୃହ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ବାଷ୍ପ ।
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ମୁଖ୍ୟ ସବୁଜଗୃହ ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ବାଷ୍ପ ।

୨। ଚନ୍ଦ୍ର ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଗୃହ ।
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀ ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଗୃହ ।

୩ । ବାୟୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।
Answer:
କୋଠାବାଡ଼ି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।

୪ । ସୌରଶକ୍ତି ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।
Answer:
କୋଇଲା ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।

୫ । କୋଇଲା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ?
Answer:
ଜଳ ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ସମ୍ପଦ ନୁହେଁ ।

୬ । କଳକାରଖାନା ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହ୍ରାସ କରେ ନାହିଁ ।-
Answer:
ହିମସ୍ରୋତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହ୍ରାସ କରେ ।

୭ । ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ ବିଶ୍ୱ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ।
Answer:
ସାମୁଦ୍ରିକ ବରଫ କଳକାରଖାନା ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ହ୍ରାସ କରେ ନାହିଁ ।

୮ । ସବୁଜଗୃହରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ ଅଛି ।
Answer:
ସବୁଜ ଗୃହରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ ନାହିଁ ।

୯। ହିମସ୍ରୋତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ଅଟେ ।
Answer:
ବିଶ୍ବ ଉଷ୍ଣତା ବୃଦ୍ଧି ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର କାରଣ ଅଟେ ।

୧୦ । ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଚକ୍ର ବିଶ୍ବ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ଅଟେ ।
Answer:
ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ଅଟେ ।

୧୧ । ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୪୮ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୨ । ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ସଦୁପଯୋଗ ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୪୯ ମସିହାରେ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ସଦୁପଯୋଗ ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୩ । ୧୯୫୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସ ୫ ତାରିଖଠାରୁ ୧୭ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମଧ୍ୟ ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍‌ଠାରେ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୭୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସ ୫ ତାରିଖଠାରୁ ୧୭ ତାରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମଧ୍ୟ ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍‌ରେ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୪ । ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ଓଜୋନ ସ୍ତରର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କରେ ଭିଏନା ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୮୫ ମସିହାରେ ଓଜୋନ ସ୍ତରର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କରେ ଭିଏନା ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୫ । ମଣ୍ଡିଲ ରାଜିନାମା ୧୯୮୦ ମସିହାରେ ସାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
ମଣ୍ଟ୍ରିଲ ରାଜିନାମା ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ସାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୬ । ‘ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୯୨୬ ପ୍ୟାରିସ୍ଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।-
Answer:
‘ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୯୨’ ରିଓଡ଼ି ଜେନେରୋଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୭ । ୧୯୯୨ ମସିହାରୁ ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ପରିବେଶ ସଚେତନତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲୁଅଛି ।
Answer:
୧୯୮୬ ମସିହାରୁ ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ପରିବେଶ ସଚେତନତା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲୁଅଛି ।

D. ନିମ୍ନ ପ୍ରଦତ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଲେଖ ।

୧। ପ୍ରକୃତି ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ମନୁଷ୍ୟର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ଜିନିଷକୁ କେଉଁ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ

୨ । ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ କେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନବାକରଶଯୋଗ୍ୟ ଓ ଅସରଛି ।

୩ । ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ଦ୍ବାରା ତାହାର ସମାପ୍ତି ବା ବିଲୟ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ କେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସରନ୍ତି ବା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ

୪ । କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ଘଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ପାଣିପାଗ

୫। କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳର ୨୦ ବର୍ଷର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଜଳବାୟୁ

୬ । ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରାରେ ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ବା ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱାମିଂ

୭। ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଯୋଗୁଁ ମୁଖ୍ୟତଃ କେଉଁଥିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଅଛି ?
Answer:
ଜଳବାୟୁ ବା ଋତୁଚକ୍ର

୮ । କେଉଁ ଗୃହର ପ୍ରଭାବ ମୁଖ୍ୟତଃ ବିଶ୍ୱ ତାପାୟନ ଓ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଦାୟୀ ?
Answer:
ସବୁଜ

୯ । ମୁଖ୍ୟତଃ କେଉଁ ବାଷ୍ପର ସବୁଜଗୃହ ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବ ରହିଅଛି ?
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

୧୦ । ଆମେରିକାର ପୂର୍ବତନ ଉପ-ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କିଏ ମାନବକୃତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଉପରେ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ନୋବେଲ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ ?

ଶ୍ରୀ ଅଲଗୋରେ

୧୧ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଆନ୍ତଃ ସରକାରୀ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଶାରଦ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ (IPCC) କେଉଁ ମସିହାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୮୮

୧୨ । IPCC ତା’ର ପ୍ରଥମ ରିପୋର୍ଟ କେଉଁ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ ?
Answer:
୧୯୯୦

୧୩ । ୧୯୭୨ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସରେ କେଉଁଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ମାନବ ପରିବେଶ ସମ୍ମିଳନୀକୁ ଆମ ପରିବେଶର ‘ମାର୍ତ୍ତାକାର୍ଟା” କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଷ୍ଟକ୍‌ହୋମ୍

୧୪ । ୧୯୯୨ ମସିହାରେ ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ କେଉଁଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ବ୍ରାଜିଲ ରାଜଧାନୀ ରିଓ ଡି ଜେନେରୋ

୧୫ । କେଉଁ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ପରିଷଦ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୪୮

୧୬ । କେଉଁ ମସିହାରେ ବିଶ୍ବ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ପାଣ୍ଠି ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୬୧

୧୭ । ମନୁଷ୍ୟ ଏବଂ ଜୈବମଣ୍ଡଳ ଗବେଷଣା ପ୍ରକଳ୍ପ କେଉଁ ମସିହାରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
୧୯୭୧

୧୮ । କେଉଁ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସର ୨୧ ତାରିଖରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ଜଳବାୟୁ ସନ୍ଧି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହେଲା ?
Answer:
୧୯୯୩

୧୯ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ତଦ୍ଵଜନିତ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ୨୦୦୯ ମସିହାରେ କେଉଁଠାରେ ଏକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
କୋପେନ୍ ହାଗେନ୍

୨୦ । ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଓ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ କେଉଁ ଗ୍ୟାସ୍ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ ?
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

୨୧ । କିଏ ହେଉଛି ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଘର ?
Answer:
ସବୁଜ

୨୨ । କେଉଁ ଗ୍ୟାସ୍ ବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଥାଇ ମଧ୍ଯ ପୃଥ‌ିବୀକୁ ଭଷ୍ଠ ରଖୁଥାଏ ?
Answer:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ

E. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।

୧ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରକୃତିଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ମନୁଷ୍ୟର ଦୈନନ୍ଦିନ ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ ଜିନିଷକୁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।

୨ । ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ବା ଅସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦକୁ ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରକଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଳୟ ହୋଇ ନଥାଏ, ତାହାକୁ ନବୀକରଣଯୋଗ୍ୟ ଓ ଅସରନ୍ତି ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।

୩ । ସରନ୍ତି ବା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବାରମ୍ବାର ବ୍ୟବହାରଦ୍ବାରା ତାହାର ସମାପ୍ତି ବା ବିଲୟ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସରନ୍ତି ବା ନବୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦ କୁହାଯାଏ ।

୪ । ପାଣିପାଗ (Weather) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ସଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଅବସ୍ଥାକୁ ପାଣିପାଗ କୁହାଯାଏ ।

୫ । ଜଳବାୟୁ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳର ୨୦ ବର୍ଷର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ଅବସ୍ଥାକୁ ଜଳବାୟୁ କୁହାଯାଏ ।

୬ । ବିଶ୍ୱ ତାପାୟନ ବା ବିଶ୍ଵ ଭଷ୍ମତା ବୃଦ୍ଧି (Global Warming) କାହାକୁ କୁହନ୍ତି ?
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରାର ଅଭିବୃଦ୍ଧିକୁ ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ବା ଗ୍ଲୋବାଲ୍ ୱିମିଂ କୁହାଯାଏ ।

୭। ସବୁଜ ଗୃହ (Green House) କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ସବୁଜ ଗୃହ ଏକ କାଚନିର୍ମିତ ଘର, ଯେଉଁଠାରେ ସାଧାରଣତଃ ଉଭିଦମାନ ଲଗାଯାଇ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ । ପୃଥିବୀକୁ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ସବୁଜ ଗୃହ କୁହାଯାଏ ।

୮ । ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ – ୧୯୯୨ କେଉଁଠାରେ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଧରିତ୍ରୀ ସମ୍ମିଳନୀ ୧୯୯୨ ରିଓଡ଼ି ଜେନେରୋଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୯। I.P.C.C. ର ପୂରାନାମ କ’ଣ ?
Answer:
I.P.C.C.ପୂରାନାମ ହେଡଛି Intergovernmental Panal on Climate Change ସରକାରୀ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଶାରଦଗୋଷ୍ଠୀ ।

୧୦ । ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ କ’ଣ ?
Answer:
ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ବୃଦ୍ଧିର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ହେଉଛି ବିଶ୍ବ ତାପାୟନ ଯୋଗୁଁ ମେରୁଅଞ୍ଚଳରେ ବରଫ ତରଳିବା ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 9 ସାଂପ୍ରତିକ ବିଶ୍ଵରେ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରସଙ୍ଗର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପୃଷ୍ଠଭୂମି Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 9 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧। ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା (Collective Security) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ପ୍ରକୃତି ଓ ମୌଳିକ ଆଧାରମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମାନବ ଜାତିର ଇତିହାସରେ ମହାପ୍ରଳୟଙ୍କରୀ, ଧ୍ଵଂସକାରୀ, ବ୍ୟୟବହୁଳ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ପରେ ମାନବ ଜାତିର ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନାରେ ଯୁଦ୍ଧ ବିଭୀଷିକାର ବିଲୋପ ଓ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ଜାତ ହୋଇଥିଲା । ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଡ୍ରୋ ଉଇଲ୍‌ସନ୍‌ଙ୍କ ୧୪ ଦଫା ନୀତିକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ୟାରିସ୍ଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରନାୟକ ଓ କୂଟନୀତିଜ୍ଞମାନେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସହଯୋଗ ଓ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଜାତିସଂଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ଜାତିସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ଜାତିସଂଘ ସନନ୍ଦରେ ‘ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା’ ବା ‘ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା’ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିଲା । ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା ବା ନିରାପତ୍ତା ଚିନ୍ତାଧାରା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ସନନ୍ଦର ଧାରା ୧୦ରେ ବିଶେଷଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ।

ଏହାପରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ କ୍ଷମତାର ପରିଚାଳନା ନିମିତ୍ତ ଏକ ଆଧୁନିକ କୌଶଳ ଭାବେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଗଲା । ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଏକାଧ୍ଵକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମିଳିତ ବା ସଙ୍ଗଠିତ ଉଦ୍ୟମକୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଯଦି ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଆକ୍ରମଣ କରେ, ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ମିଳିତ ଭାବରେ ସେହି ଆକ୍ରମଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରିଥା’ନ୍ତି । ସମସ୍ତେ ଜଣଙ୍କ ପାଇଁ ନୀତି ଉପରେ ଏହା ଆଧାରିତ । ଏହି ନୀତି ଅନୁସାରେ ଯୁଦ୍ଧ ବା ଆକ୍ରମଣକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତି ବିପଦ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏକାଧ୍ଵକ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିମିଶି ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସଠିକ୍ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାକୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଯୁକ୍ତି କରିଥାଏ । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମତପୋଷଣ କରି ଦାର୍ଶନିକମାନେ ନିମ୍ନଲିଖତ ମତପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି ।

George Schewarzenberger :
‘ଏକ ସ୍ଥିତ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଆକ୍ରମଣ କରୁଥିବା ଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପଦକ୍ଷେପକୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ ।’‘(Collective security is a machinery for joint action in order to prevent or counter any attack againt established International order.’)

Palmer and Perkins :
‘ଶାନ୍ତିକୁ ପ୍ରତିହତ କରୁଥିବା ଶକ୍ତିର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମିଳିତ ବା ସାମୂହିକ ‘(Collective secuirty clearly implies collective measures for dealing with treats to peace.)
ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଅନୁସାରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏକ ବୈଧ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ଭାବେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ । ତେଣୁ ଜଣଙ୍କ ପାଇଁ ସମସ୍ତେ ଓ ସମସ୍ତେ ଜଣଙ୍କ ପାଇଁ ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ବିଶ୍ଵର ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ଉଚିତ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ହେଉଛନ୍ତି ଆମେରିକାର ପୂର୍ବତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଡ୍ରୋ ଉଇଲସନ୍ ।

ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ପ୍ରକୃତି :
ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ପ୍ରକୃତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅବଗତ ହେବାପାଇଁ ଦୁଇଟି କାରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ତାହାହେଲା –

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହେଉଛି ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମିଳିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକ ପଦ୍ଧତି ଯାହାକୁ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ।

ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ମିଳିତ ଭାବେ ସକ୍ଷମ ହେବା ଉଚିତ । ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଏପରି ମିଳିତ ହେବା ଉଚିତ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସଠିକ୍ ମୁକାବଲା କରି ଯୁଦ୍ଧର ସମାପ୍ତି ଘଟାଇପାରିବେ । ତେଣୁ ବିଶ୍ଵସ୍ତରରେ କ୍ଷମତାର ପରିଚାଳନା ଓ ଶାନ୍ତି ତଥା ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଅଟେ । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ନିମ୍ନଲିଖତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ରହିଅଛି |

• ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶାନ୍ତି ଏବଂ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା ଓ କ୍ଷମତାର ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଏକ କୌଶଳ ଅଟେ ।
• ଏହା ସ୍ଵୀକାର କରେ ଯେ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯେ କୌଣସି ସମୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇପାରେ । ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିପାରେ । ସୁତରାଂ ଏହା ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଆକ୍ରମଣକୁ ସାର୍ବଜନୀନ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଅଛି ।
• ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ଶକ୍ତି ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ମିଳିତ କରି ମୁକାବିଲା କରିବା ଉଚିତ ।
• ନିରାପତ୍ତା ଅସ୍ଥାୟୀ ବିଶ୍ବସ୍ତରୀୟ କ୍ଷମତାର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।
• ନିରାପତ୍ତା ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗଠନ ଅଧୀନରେ ହିଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଓ ବିଶ୍ଵ ସରକାର ଗଠନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ମିଳିତ ଅବସ୍ଥା ।
• ଯୁଦ୍ଧକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାକୁ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଫଳ ହେଲେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
• ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଠିକ୍ ମୁକାବିଲା କରିବା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଅଟେ |
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ଆକ୍ରମଣ ବା ଯୁଦ୍ଧକୁ ଶତ୍ରୁ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ମାତ୍ର ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନୁହେଁ ।
• ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ‘ ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା’ ସପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତି କରିଥାଏ । ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବା ଶୃଙ୍ଖଳାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଚାହେଁ ନାହିଁ ।
• ଏହା ଏକ ସାର୍ବଜନୀନ ଓ ସର୍ବବ୍ୟାପୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।

ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଚିନ୍ତାଧାରା (Assumptions of Collective Security) :
ସାଧାରଣତଃ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିମ୍ନଲିଖତ ଧାରଣା ବା ଚିନ୍ତାଧାରା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।

• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ସର୍ବଦା ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହେବା ଉଚିତ । ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶକ୍ତିକୁ ଆକଳନ କରି ମିଳିତ ବାହିନୀ ନିଜକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ମିଳିତ ବାହିନୀ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏପରି ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିବା ଉଚିତ ଯେପରି ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଏପରି ଭୁଲ୍ କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିବ ନାହିଁ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାମିଲ ହେଉଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ଭରସା ରଖୁବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେମାନେ ପାରସ୍ପରିକ ମତଭେଦ ଓ ଆଦର୍ଶକୁ ଭୁଲି ଏକତ୍ର ସଙ୍ଗଠିତ ହେବା ଉଚିତ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ରାଜନୈତିକ ମତପାର୍ଥକ୍ୟ ଭୁଲି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ହେବା ଉଚିତ । ସେମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦେଇ ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରିବା ଉଚିତ । ନଚେତ୍ର ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ସଫଳ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
• ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆକ୍ରମଣ କଲେ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହମତି ଭିରିରେ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ଉଚିତ । କାରଣ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜକୁ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ରୂପେ ମାନିନଥାଏ । ଏହାବ୍ୟତୀତ କେତେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟ ତାକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥା’ନ୍ତି | ଏପରି ହେଲେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବିପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୁଦାୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରୟୋଗ ନକରି ଏହାକୁ କେବଳ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଉଚିତ ।
• ନିରପେକ୍ଷତା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିରୋଧୀ ଅଟେ | କାରଣ ନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଆଦୌ ସମର୍ଥନ କରିନଥା’ନ୍ତି ।
• ନିରାପତ୍ତା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବା ଶୃଙ୍ଖଳାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଚାହେଁ ନାହିଁ । ଏହା ସର୍ବଦା ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା ସପକ୍ଷରେ ମତପୋଷଣ କରିଥାଏ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରୟୋଗ ପୂର୍ବରୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିବାଦର ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଧାନପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୁଦ୍ଧକୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ହିଁ ମୁକାବିଲା କରିଥାଏ ।
• ଯୁଦ୍ଧ ସର୍ବଦା ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତକୁ ବ୍ୟାହତ କରିଥାଏ । ଯୁଦ୍ଧକୁ ବିରୋଧ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମିଳିତ ପ୍ରୟାସ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।

ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର ତ୍ରୁଟି :
ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନିମ୍ନଲିଖୂତ ତ୍ରୁଟିମାନ ରହିଅଛି ।

• ସ୍ଵାର୍ଥାନ୍ଵେଷୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସହଯୋଗରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ଆଦୌ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଜାତିସଂଘ ବା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ଓ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘରେ ସ୍ଵାର୍ଥାନ୍ଵେଷୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ରହିଥିବାରୁ ଏହାକୁ ସଫଳତାର ସହିତ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇପାରିନଥିଲା ।
• ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହମତି ବିନା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ସମାଲୋଚକଙ୍କ ମତରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୁଦ୍ଧକୁ ବନ୍ଦ କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । କାରଣ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ରର କେତେକ ସହଯୋଗୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ରହିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହି ରାଷ୍ଟ୍ର ଯୁଦ୍ଧ କଲେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵ ଦୁଇ ଶକ୍ତିମେଣ୍ଟରେ ପରିଣତ ହେବ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
• ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବା ଆଦୌ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
• ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜ ନିଜର ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ ହାସଲ ପାଇଁ ସର୍ବଦା ବ୍ୟଗ୍ର ରହିଥା’ନ୍ତି । ସେମାନେ ଆଦୌ ସ୍ଵାର୍ଥତ୍ୟାଗ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନଥା’ନ୍ତି । ଏହିପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ମଧ୍ୟ ଅସମ୍ଭବ ।
• ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ବିବାଦ, ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ, ଗୋଷ୍ଠୀ ସଂଘର୍ଷ ଓ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ ପ୍ରଭୃତି ଯୋଗୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସଫଳ ହୋଇନଥାଏ ।

୨| ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜାତିସଂଘର ଭୂମିକା ଲେଖ ।
Answer:
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଵାଧୀନତାର ସୁରକ୍ଷା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଛି । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଆକ୍ରମଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଡ୍ରୋ ଉଇଲ୍‌ସନ୍ ଏହି ଧାରଣାର ପୃଷ୍ଠପୋଷକ । ଏହି ନୀତି ଅନୁସାରେ, କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବଳପୂର୍ବକ ଅନ୍ୟ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆକ୍ରମଣ କଲେ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିତ ଭାବରେ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧଘୋଷଣା କରିବେ । ଏହାକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଗଠନ ସହାୟତାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥାଏ । ୧୯୨୦ ମସିହାରେ ଲିଗ୍ ଅଫ୍ ନେସନ୍ସ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବାପରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥିଲା, ମାତ୍ର ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା, ରୁଷିଆ, ବ୍ରିଟେନ୍ ଓ ଅନ୍ୟ ବୃହତ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଲିଟ୍‌ରେ ଯୋଗ ନ ଦେବାରୁ ଏହା ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇନଥିଲା । ୧୯୪୫ରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବାପରେ ଜାତିସଂଘର ସମ୍ବିଧାନର ସପ୍ତମ ଅଧ୍ୟାୟ ଧାରା ୩୯ରୁ ୫୧ ମଧ୍ୟରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବିଷୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଗଲା ଏବଂ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ଜାତିସଂଘର ମୂଳ ଦାୟିତ୍ଵ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରାଗଲା ।

• ରାଷ୍ଟ୍ର–ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଦୂର କରିବା ଏବଂ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଗି ମିଳିତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ସନନ୍ଦରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା । କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ସନନ୍ଦର ଅବ୍ୟବସ୍ଥା କରି ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରି ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ କଲେ ସେହି ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ମିଳିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଲା ।
• ସନନ୍ଦର ଧାରାରେ ପ୍ରତି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ ହେଲେ । ଜାତିସଂଘ ମହାସନନ୍ଦର ସପ୍ତମ ଅଧ୍ୟାୟରେ ୩୯ରୁ ୫୧ ଧାରା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।

ଜାତିସଂଘର ମହାସନନ୍ଦର ୩୯ ଧାରାରେ କୌଣସିଠାରେ ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ ହେଲେ ବା ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିଲେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷାଲାଗି ୪୧ ଓ ୪୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ପ୍ରଥମେ, ଆପୋଷ ସମାଧାନ ପାଇଁ ଉଭୟ ପକ୍ଷଙ୍କୁ ଡକାଯିବ । ଏହା ସଫଳ ନ ହେଲେ ଆର୍ଥିକ କଟକଣା ଲାଗୁ କରାଯିବ, କୂଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ଛିନ୍ନ କରାଯିବ ଏବଂ ପରିଶେଷରେ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ମିଳିତ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରତି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସେନା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସହଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବେ । ଏଥିଲାଗି ଜାତିସଂଘର ଏକ ସାମରିକ ଷ୍ଟାଫ୍ କମିଟି ରହିଛି ଏବଂ ଏହି କମିଟିର ସୁପାରିସ କ୍ରମେ କୌଣସି ଅଭିଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଜାତିସଂଘ ସନନ୍ଦର ୫୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ଏକାଧୁକ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିତ ଭାବରେ ଆତ୍ମରକ୍ଷା ବା ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିପାରନ୍ତି । ମାତ୍ର, ଥରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ବିବାଦରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବାପରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ନେଇ ଜାତିସଂଘର ତତ୍ତ୍ଵାବଧାନରେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

କୋରିଆ ଯୁଦ୍ଧ ଓ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା :
ଜାତିସଂଘ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବାପରେ, ୧୯୫୧ରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆ ଓ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲା । ଉତ୍ତର କୋରିଆ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବାରୁ ଜାତିସଂଘ ମିଳିତ ନିରାପରାଦାରା କାର୍ଯ୍ୟାନଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥଲା । ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ଆମେରିକା ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆକୁ ସମର୍ଥନ କଲାବେଳେ ସୋଭିଏତ ରୁଷ୍ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା । ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରୂପେ ଚିହ୍ନଟ କଲା ଏବଂ ତୁରନ୍ତ ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲା । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାପାଇଁ ୬୦ଟି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରୁ ମାତ୍ର ୧୬ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ସେନା ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କଲେ ।

ଏହି କାର୍ଯ୍ୟନୁଷ୍ଠାନରେ ଜାତିସଂଘ ନାମରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ସେନାବାହିନୀ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ବିପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧ କଲେ; ମାତ୍ର ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ସଫଳ ହେଲା ନାହିଁ । କାରଣ ଉତ୍ତର କୋରିଆର ସୀମା ଲଙ୍ଘନ କଲେ ଚୀନ୍ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ସପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧରେ ଯୋଗଦେବ ବୋଲି ଘୋଷଣା କଲା | ଏକ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହିବାପାଇଁ ଆମେରିକା ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ସ୍ଥଗିତ ରଖୁଲା | ଏହି ବିଫଳତାରୁ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ସଭାରେ Uniting for Peace Resolution ଗୃହୀତ ହେଲା ଏବଂ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦର ବିଫଳତା ସମୟରେ ସାଧାରଣ ସଭା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବ ବୋଲି ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ଅନୁଧ୍ୟାନକାରୀ କମିଟି ଗଠନ କରାଗଲା ଏବଂ ଏହି କମିଟି ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ ସମ୍ପର୍କରେ ସାଧାରଣ ସଭାକୁ ଅବଗତ କରିବାର ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କଲା | ଏହାଛଡ଼ା, ଏକ ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ କମିଟି (Collective Measures) ଗଠନ କରାଗଲା ।

ଏହି କମିଟି ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କମିଟିର ସାଧାରଣ ସଭା ଓ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦକୁ ସୁପାରିସ କରିବ । ଏହାପରେ ସୁଏଜ୍ କେନାଲ ବିବାଦରେ ମଧ୍ଯ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥିଲା । ଇରାକ୍-କୁଏତ୍ ବିବାଦ ୧୯୯୦ରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥିଲା । ସମ୍ପ୍ରତି ବିଶ୍ଵରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହେତୁ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସମ୍ଭବପର ହେଉ ନାହିଁ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇନାହିଁ । ଏଥପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ମନୋଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ସଂକୀର୍ଷ ସ୍ଵାର୍ଥଠାରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ରହି ବିଶ୍ବଶାନ୍ତି ପ୍ରତି ନିଷ୍ଠାପର ଉଦ୍ୟମ କଲେ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ହୋଇପାରିବ ।

ଶାନ୍ତି ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଶାନ୍ତିଭଙ୍ଗକାରୀ ଓ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ :
ଧାରା ୩ ଅନୁସାରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ, ଶାନ୍ତିଭଙ୍ଗକାରୀ ଓ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବା ଦାୟିତ୍ଵ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦକୁ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଏହି ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଧାରା ୪୧ ଓ ୪୨କୁ ଆଧାର କରି କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦକୁ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ପ୍ରଥମେ ଆପୋଷ ସମାଧାନ ପାଇଁ ଉଭୟ ପକ୍ଷକୁ ଆହ୍ବାନ କରାଯିବ । ଯଦି ଏହା ସଫଳ ନ ହୁଏ ଆର୍ଥିକ କଟକଣା ଜାରି କରାଯିବ; କୂଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ଛିନ୍ନ କରାଯିବ ଓ ପରିଶେଷରେ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ମିଳିତ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ ।

ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସେନା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବେ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ସାମରିକ ଷ୍ଟାଫ୍ କମିଟିର ସୁପାରିସକ୍ରମେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ସନନ୍ଦର ୫୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ଏକାଧୁକ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିତ ଭାବରେ ଆତ୍ମରକ୍ଷା ବା ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିପାରନ୍ତି । ମାତ୍ର, ଥରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ବିବାଦରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବା ପରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ସୁତରାଂ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତତ୍ତ୍ଵବଧାନରେ ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ ହୋଇପାରିବ ।

ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା :
୧୯୪୫ ମସିହାରୁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ପ୍ରତିଷ୍ଠାଠାରୁ ଏହା ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିଅଛି । ମାତ୍ର ଏହି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସଫଳତା ହାସଲ କରିନାହିଁ । ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ନେଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

କୋରିଆ ଯୁଦ୍ଧ ଓ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା :
୧୯୫୦ ମସିହା କୋରିଆ ଯୁଦ୍ଧ ଥୁଲା ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ପ୍ରଥମ ଘଟଣା । ସେହି ବର୍ଷ ଜୁନ୍ ୨୫- ୨୬ରେ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ଦକ୍ଷିଣ କୋରିଆକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବାରୁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ଜୁନ୍ ୨୭ ତାରିଖରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରୂପେ ଘୋଷଣା କଲା ଏବଂ ତୁରନ୍ତ ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲା । ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦର ନିଷ୍ପଭିକୁ ୫୩ଟି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମର୍ଥନ ଜଣାଇଥିଲେ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘକୁ ୧୬ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ସେନା ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ସଫଳ ହେଲା ନାହିଁ । କାରଣ ପ୍ରଥମରୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଉତ୍ତର କୋରିଆକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା ଓ ଚୀନ୍ ଘୋଷଣା କଲା ଯେ, ଉତ୍ତର କୋରିଆର ସୀମା ଲଙ୍ଘନ କଲେ ଚୀନ୍ ଉତ୍ତର କୋରିଆ ସପକ୍ଷରେ ଯୁଦ୍ଧରେ ଯୋଗ ଦେବ । ଚୀନ୍‌ର ଏପରି ଘୋଷଣା ଅନ୍ୟ ଏକ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରୁ ଆମେରିକା ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ସ୍ଥଗିତ ରଖୁଥିଲା ।

କୋରିଆ ଯୁଦ୍ଧରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ବିଫଳ ହେବାରୁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ସଭାରେ ମିଳିତ ଶାନ୍ତି ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲା । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ୧୯୫୦ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୩ ତାରିଖରେ ସାଧାରଣ ସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ଅନୁସାରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ବିଫଳତା ସମୟରେ ସାଧାରଣ ସଭା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବାକୁ ନିଷ୍ପରି ନେଇପାରିବ । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ଅନୁଧ୍ୟାନକାରୀ କମିଟି ଗଠନ କରାଗଲା ଏବଂ ଏହି କମିଟି ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ ସମ୍ପର୍କରେ ସାଧାରଣ ସଭାକୁ ଅବଗତ କରିବାରେ ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଥିଲା । ପୁନଶ୍ଚ ଏକ ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ କମିଟି ଗଠନ କରାଗଲା । ଏହି କମିଟିର କାର୍ଯ୍ୟ ଥଲା ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ସାଧାରଣ ସଭା ଓ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦକୁ ସୁପାରିସ କରିବା ।

କୋରିଆ ସଂକଟ ପରେ ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ସୁଏଜ କେନାଲ ବିବାଦରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥିଲା । ମାତ୍ର ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଓ ବ୍ରିଟେନ, ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ଇସ୍ରାଏଲ୍‌କୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଧମକ ଦେବାରୁ ଏହା ସଫଳ ହୋଇନଥିଲା । ମାତ୍ର କଙ୍ଗୋରେ ଶାନ୍ତି ଆଣିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଶାନ୍ତି ସେନା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ୧୯୫୬ ମସିହାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଚାପ ଯୋଗୁଁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ହଙ୍ଗେରୀରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ହସ୍ତକ୍ଷେପରୁ ନିବୃତ୍ତି ରହିଥୁଲା । ମାତ୍ର ୧୯୫୬ରୁ ୧୯୯୦ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ନେତୃତ୍ଵରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଠିକ୍‌ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇନଥିଲା । ଇରକ୍-ଇରାନ୍ ଯୁଦ୍ଧରେ ଏହା ପ୍ରଭାବ ପକାଇ ପାରିନଥିଲା ।

ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଦଶନ୍ଧିରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜନପ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଇରାକ୍ କୁଏତ୍ ଅଧୁକାର କରିଥିଲା । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ଶାନ୍ତିସେନା ଆମେରିକା ନେତୃତ୍ୱରେ ଇରାକ୍ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଏହି ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଯୋଗୁ ଅଳ୍ପଦିନ ମଧ୍ୟରେ କୁଏତ୍ ଇରାକ୍ କବଳରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ସୁତରାଂ, ଇରାକ୍ଟର କୁଏତ୍ ଆକ୍ରମଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରି ଉପସାଗରୀୟ ଯୁଦ୍ଧର ପରିସମାପ୍ତି ଘଟାଇବାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଶଂସନୀୟ ଥିଲା ।

ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ସହିତ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଗ୍ରଗତି ହାସଲ କରିବା ମିଳିତ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଅଛି । ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜ ନିଜର ସଂକୀର୍ଷ ସ୍ଵାର୍ଥଠାରୁ ଦୂରରେ ରହି ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିଷ୍ଠାପର ଉଦ୍ୟମ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୩ । ‘ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା’ ନିମିତ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ମାନବ ଜାତିର ଇତିହାସରେ ମହାପ୍ରଳୟଙ୍କରୀ, ଧ୍ୱଂସକାରୀ, ବ୍ୟୟବହୁଳ ପ୍ରଥମ ପୃଥିବୀ ମହାସମର ପରେ ପରେ ମାନବ ଜାତିର ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନାରେ ଯୁଦ୍ଧ ବିଭୀଷିକାର ଲୋପ ଓ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଆଗହ ଜାତ ହୋଇଥିଲା । ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଡ୍ରୋ ଉଇଲସନଙ୍କ ୧୪ ଦଫା ଧାରାକୁ ଭିଭିକରି ପ୍ୟାରିସ୍‌ଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରନାୟକ ଓ କୂଟନୀତିଜ୍ଞମାନେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସହଯୋଗ ଓ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ନିରାପତ୍ତା, ଶାନ୍ତି ଓ ସୁରକ୍ଷା ଥିଲା ସବୁ ଦେଶର ଚିର ଈପ୍‌ସିତ । ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ନିରାପତ୍ତା ଓ ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ସନନ୍ଦରେ ‘ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା’ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା ।

‘ ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା’ ଚିନ୍ତାଧାରା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ସନନ୍ଦ ବା ‘କୋଭେନାଣ୍ଟ’ର ଧାରା ୧୦ରେ ବିଶେଷଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ସଭ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ସଭ୍ୟରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ଆକ୍ରମଣକୁ ସବୁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ବୋଲି ବିଚାର କରି ବିହିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ ଥିଲେ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ସଭ୍ୟରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦର ସମାଧାନ ଯୁଦ୍ଧ ମାଧ୍ୟମରେ ନକରିବାକୁ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅଦାଲତ, ମଧ୍ୟସ୍ଥ କିମ୍ବା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ସନନ୍ଦରେ ଥୁବା ଉପରୋକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅଧ‌ିକ ଦୃଢ଼ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ କରି ନିରାପତ୍ତା ହାସଲ ନିମିତ୍ତ ଫ୍ରାନ୍ସ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା | ଧାରା ୧୦ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଫରାସୀମାନେ ପୂର୍ଣ ସମର୍ଥନ କରି ଏହାକୁ ସନନ୍ଦର ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ।

ପାରସ୍ପରିକ ସାହାଯ୍ୟ ଚିଠା, ୧୯୨୩ : ଧାରା ୧୦ରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ନିୟମାବଳୀ ଅନୁଯାୟୀ ମିଳିତ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଯେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା, ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତାମାନେ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ହେଉଛି ଯଥେଷ୍ଟ ପଦକ୍ଷେପ । ଏହି ଧାରାର ସର୍ଭାବଳୀଗୁଡ଼ିକୁ ଫରାସୀମାନେ ଦୃଢ଼ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ ଯେ ଏବଂ ଏହା ସନନ୍ଦର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ ବୋଲି ବିବେଚନା କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ମିଳିତ ଦାୟିତ୍ବବୋଧତାର ଗୁରୁ ଦାୟିତ୍ଵକୁ ସମଭାବରେ ବାଣ୍ଟିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ବିରୋଧ କରିଥିଲେ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗ୍ରେଟବ୍ରିଟେନ୍ ତାହାର ଅଧୁରାଜ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ସମର୍ଥନ ହାସଲ କରିଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘରେ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵତ୍ଵ କରୁଥିବା କାନଡ଼ାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଧାରା ୧୦ରେ ସଂସ୍କାର ଆଣିବାକୁ ଚାହିଁଲେ, ଯାହାକୁ କି ଫ୍ରାନ୍ସ ଏବଂ ତାହା ସହଯୋଗୀ ସଦସ୍ୟମାନେ ବିରୁଦ୍ଧ କରିଥିଲେ ।

ଶେଷରେ ୧୯୨୩ ମସିହାରେ ପାରସ୍ପରିକ ସାହାଯ୍ୟ ଚୁକ୍ତି ଚିଠା ବା ଦଲିଲ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଲା । ଉକ୍ତ ଦଲିଲ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା । ଉକ୍ତ ଚିଠାରେ ଆକ୍ରମଣାତ୍ମକ ଯୁଦ୍ଧକୁ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅନ୍ୟାୟ ଓ ଅପରାଧ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ଏଥିରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା, ଆକ୍ରମଣ ଆରମ୍ଭ ହେବାର ଚାରିଦିନ ମଧ୍ଯରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ପରିଷଦ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନାମ ଘୋଷଣା କରିବ ଓ ସଭ୍ୟରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଆକ୍ରମିତ ହୋଇଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମରିକ ସାହାଯ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବେ । ଏଥ‌ିରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଲା ଯୁଦ୍ଧ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥିବା ଅଞ୍ଚଳ ବାହାରେ ଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମିତ ଦେଶକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାକୁ କୁହାଯିବ ନାହିଁ । ଉକ୍ତ ଚୁକ୍ତି ମାତ୍ର ୧୦ଟି ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା, ରୁଷିଆ ଓ ଇଂଲଣ୍ଡ ଉକ୍ତ ଚିଠା ଦଲିଲକୁ ଗ୍ରହଣ ନକରିବା ଫଳରେ ଉକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ ।

ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲ, ୧୯୨୪:
୧୯୨୪ ମସିହା ବେଳକୁ ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ବେଲଜିୟମଦ୍ଵାରା ଜର୍ମାନୀର ଶିଳ୍ପ ସମୃଦ୍ଧ ରୁର୍ (Riehr) ଅଧିକାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିପଳତାରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥିଲା । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ରାଜନୈତିକ ବାତାବରଣ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉନ୍ନତି ନିମିତ୍ତ ନୂତନ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ଦିଗରେ ଅନୁକୂଳ ଥିଲା । ଗ୍ରୀସ୍ ଚେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆର ପ୍ରତିନିଧୁମାନେ ଏକ ନୂତନ ଖସଡ଼ା ପ୍ରଣୟନ କଲେ, ଯେଉଁଥିରେ କେତେକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥିଲା । ଏହା ଅନୁଯାୟୀ, ଯେକୌଣସି ଆକ୍ରମଣକୁ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅପରାଧ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଗଲା । ଯେକୌଣସି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ନିମିତ୍ତ ଯଦି କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟସ୍ଥି ଗ୍ରହଣ କରିବେ ନାହିଁ, ତେବେ ସେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆକ୍ରମଣକାରୀ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେବ । ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ଚାଲିଥିବାବେଳେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସୈନ୍ୟ ସମାବେଶ କରିପାରିବ ନାହିଁ ।

ଯୁଦ୍ଧ ହେଲେ, ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରିଥିବା ଅପରାଧ ନିମିତ୍ତ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଜ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧ କ୍ଷତିପୂରଣ ଦେବ । ଯୁଦ୍ଧର କ୍ଷତିପୂରଣ ପରିମାଣ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ଓ କ୍ଷମତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହେବ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଉକ୍ତ ପ୍ରୋଟୋକଲରେ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏଥୁରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ମିଳନୀ ନିମିତ୍ତ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିନ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲା, ସେଗୁଡ଼ିକ ଥୁଲା- ଜୁନ୍ ୧୫, ୧୯ ଓ ୨୫ । ଯଦି ପ୍ରୋଟୋକଲକୁ ଅଧିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ତେବେ ଯାଇ ଉକ୍ତ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବ ବୋଲି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା ।

ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲକୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ଶକ୍ତିମାନେ ସ୍ଵାଗତ କରିଥିବାବେଳେ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିମାନେ ଏହାକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ଫଳସ୍ଵରୂପ ଉକ୍ତ ପ୍ରୋଟୋକଲ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହୋଇଥିଲା । ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିରାପତ୍ତା ଓ ସୁରକ୍ଷା ଦିଗରେ ଏକ ସୁନ୍ଦର ଓ ସ୍ବାଗତଯୋଗ୍ୟ ପଦକ୍ଷେପ ଥିଲା । ଏହା ଆକ୍ରମଣକାରୀକୁ ଚିହ୍ନଟ କରି, ତା’ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରିବା ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲା । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିଚାରାଳୟର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଓ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରି ଏକ ଉତ୍ତମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା । ବାସ୍ତବିକ, ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅଧ‌ିକ ଦୃଢ଼ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ସନନ୍ଦରେ ଥିବା କେତେକ ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ସମସ୍ୟା ଦୂରକରିବା ନିମିତ୍ତ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା ।

ଲୋକୋଣ୍ଡୋ ଚୁକ୍ତି, ୧୯୨୫ :
ଜେନେଭା ପ୍ରୋଟୋକଲ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହେବାପରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନୁଭବ କଲେ ଯେ, ଇଉରୋପୀୟ ଶାନ୍ତିକୁ ବିପନ୍ନ କରୁଥିବା ସମସ୍ୟା ଓ ବିପଦଗୁଡ଼ିକର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମିତ୍ତ କୌଣସି ନା କୌଣସି ନିରାପତ୍ତା ଦାୟିତ୍ଵ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଜର୍ମାନୀ ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷିଆ ମଧ୍ଯରେ ୧୯୨୨ରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ- ପୋଲୋ ଚୁକ୍ତି ଇଉରୋପୀୟ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ କରାଇଥିଲା । ଜର୍ମାନୀର ପୁନରୁତ୍‌ଥାନଜନିତ ବିପଦ ଅପେକ୍ଷା ରୁଷିଆର ଆନ୍ଦୋଳନର ସଫଳତା ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ଚିନ୍ତିତ ଓ ଶଙ୍କିତ କରିଦେଇଥିଲା । ଜର୍ମାନୀର ଭୟ ଫ୍ରାନ୍ସକୁ ପ୍ରଥମ ପୃଥିବୀ ମହାସମର ପରଠାରୁ ହିଁ ଆତଙ୍କିତ କରିଥିଲା । ନିରାପତ୍ତା ନିମିତ୍ତ ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଓ ଅଙ୍ଗୀକାର ହାସଲ ପାଇଁ ଫ୍ରାନ୍ସ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ଅନେକ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା ।

ଇଂଲଣ୍ଡ ଓ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାଠାରୁ ପାଇଥବା ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି, ଆମେରିକା ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘରୁ ଓହରିଯିବା ହେତୁ ଫଳବତୀ ହୋଇନଥିଲା । ଜର୍ମାନୀ କ୍ଷତିପୂରଣ ନ ଦେବା ବାହାନାରେ ୧୯୨୩ ମସିହାରେ ଫ୍ରାନ୍ସ, ରୁଷ୍ ଅଞ୍ଚଳ ଦଖଲ କରି ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନରେ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା । ତା’ପରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ଚୁକ୍ତି ସମ୍ପଦନ କରିବା ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରିଥିଲା ଓ ବେଲଜିୟମ୍ ସହିତ ୧୯୨୦ରେ, ପୋଲାଣ୍ଡ ସହିତ ୧୯୨୧ରେ ଓ ଟେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆ ସହିତ ୧୯୨୪ ମସିହାରେ ଚୁକ୍ତିମାନ ସ୍ଵାକ୍ଷର କରି ଇଉରୋପରେ ନିଜର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ସହିତ ଜର୍ମାନୀକୁ ସଦାସର୍ବଦା ଦୁର୍ବଳ କରି ରଖୁବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା ।

ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ଜର୍ମାନୀ ଉଭୟେ ପରସ୍ପରକୁ ସନ୍ଦେହ କରୁଥିଲେ । ଜର୍ମାନୀର ପୁନରୁତ୍‌ଥାନ ଓ ପ୍ରତିଶୋଧ ସମ୍ଭାବନାକୁ ଫ୍ରାନ୍ସ ଭୟ କରୁଥିଲା । ଫ୍ରାନ୍ସର ରାଇନ୍ ଅଞ୍ଚଳ ଯୋଜନା ଓ ଜର୍ମାନୀ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ କରିବାର ପରିକଳ୍ପନାକୁ ଜର୍ମାନୀ ସନ୍ଦେହ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଥିଲା । ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ଦେହ ଓ ଉତ୍ତେଜନା ହ୍ରାସ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଜର୍ମାନୀ ଫ୍ରାନ୍ସକୁ ସୀମା ସୁରକ୍ଷା, ଯୁଦ୍ଧ ବିରୋଧୀ ଆଶ୍ଵାସନା ଓ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ନିମିତ୍ତ ଅନେକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲା, କିନ୍ତୁ ସେ ସମସ୍ତ ଫ୍ରାନ୍‌ସଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହୋଇଥିଲା । ଏହିପରି ଭାବରେ ରାଜନୈତିକ ପରିସ୍ଥିତି ଉତ୍ତେଜନାପୂର୍ଣ୍ଣ ଥ‌ିବାବେଳେ ଜାନୁୟାରୀ ୨୫ ତାରିଖ ୧୯୨୫ ମସିହା ଦିନ ଜର୍ମାନୀ ଚାନ୍ସେଲର ଷ୍ଟ୍ରେସମ୍ୟାନ ଜର୍ମାନୀ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସର ସୀମାନ୍ତ ରାଇନ୍ ଅଞ୍ଚଳ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ରାଜିନାମା କରିବା ନିମିତ୍ତ ଫ୍ରାନ୍ସକୁ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲା ।

ଉକ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବରେ ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ, ଇଟାଲୀ ଓ ଗ୍ରେଟବ୍ରିଟେନ୍‌କୁ ନେଇ ଏକ ସମ୍ମିଳନୀ ଅନୁଷ୍ଠିତ କରିବାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଥିଲା। ଫଳରେ ଉକ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବ ଉପରେ ବିଚାର କରି ଉକ୍ତ ସମ୍ମିଳନୀକୁ ପୋଲାଣ୍ଡ, ଚେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆ ଓ ବେଲଜିୟମ୍‌କୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲା। ଜର୍ମାନୀ ଉକ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଗ୍ରହଣ କଲା । ଅବଶେଷରେ ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ, ଇଟାଲୀ, ଇଂଲଣ୍ଡ, ପୋଲାଣ୍ଡ, ଚେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆ ଓ ବେଲଜିୟମ ପ୍ରଭୃତି ସାତଗୋଟି ଦେଶର ପ୍ରତିନିଧୁମାନେ ସ୍ଵିଜରଲାଣ୍ଡର ଲୋକୋଣ୍ଡୋଠାରେ ଏକ ସମ୍ମିଳନୀରେ ମିଳିତ ହେଲେ | ଉକ୍ତ ସମ୍ମିଳନୀରେ ସାତଗୋଟି ରାଜିନାମା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଲୋକୋକ୍ଷ୍ନୌ ଚୁକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଉକ୍ତ ରାଜିନାମାଗୁଡ଼ିକ ଡିସେମ୍ବର ୧ ତାରିଖ, ୧୯୨୫ ମସିହା ଦିନ ଲଣ୍ଡନଠାରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ।

ରାଇନ୍ ଚୁକ୍ତି :
ରାଇନ୍ ଚୁକ୍ତିରେ ଗ୍ରେଟବ୍ରିଟେନ୍, ବେଲଜିୟମ, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ ଓ ଇଟାଲୀ ସ୍ଵାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଉକ୍ତ ଜର୍ମାନୀର ପଶ୍ଚିମ ସୀମାରେ ଜର୍ମାନୀ, ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ବେଲଜିୟମ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଉତ୍ତେଜନାକୁ ହ୍ରାସ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା | ଏହି ସଂକ୍ରାନ୍ତରେ ଏଥିରେ କେତେକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା । ଜର୍ମାନୀ, ବେଲଜିୟମ୍ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ପରସ୍ପର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧ ନକରିବାକୁ ଓ ଯୁଦ୍ଧକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ଘୋଷଣା କଲେ । ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବିଭେଦ ଓ ବିବାଦର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତି ଅବଲମ୍ବନ କରିବାକୁ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କଲେ । ବିବାଦର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଥାୟୀ ଅଦାଲତ, କମିଶନ, ବୁଝାମଣା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ବିଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥାର ଉପଯୋଗ କରିବାକୁ ସମ୍ମତି ପ୍ରଦାନ କଲେ ।

ରାଇନ୍ ଅଞ୍ଚଳକୁ ବେସାମରିକ ଅଞ୍ଚଳ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଭର୍ସାଲିସ୍ ଚୁକ୍ତିଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଜର୍ମାନୀ–ଫ୍ରାନ୍ସ ସୀମା ଓ ଜର୍ମାନୀ- ବେଲଜିୟମ ସୀମାକୁ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଉକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ ହେଲେ, ତାହା ବିରୁଦ୍ଧରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ଲିଗ୍ କାଉନ୍ସିଲ ନିକଟରେ ପ୍ରତିବାଦ ଉପସ୍ଥାପିତ ହେବ । ଯଦି ହଠାତ୍ ଆକ୍ରମଣ ହୁଏ, ତେବେ ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍‌ ଆକ୍ରମଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରି ଘଟଣାଟି ଲିଗ୍ କାଉନ୍‌ସିଲର ବିଚାର ନିମିତ୍ତ ପଠାଇ ଦିଆଯିବ । ଉକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଜର୍ମାନୀ, ବେଲଜିୟମ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଉତ୍ତେଜନା ହ୍ରାସ ଦିଗରେ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପଦକ୍ଷେପ ଥିଲା ।

ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ଚୁକ୍ତି :
ରାଇନ୍ ଚୁକ୍ତି ଜର୍ମାନୀର ପଶ୍ଚିମ ସୀମାର ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲା । ଏଥିରେ ଜର୍ମାନୀ, ଫ୍ରାନ୍ସ ଓ ବେଲଜିୟମ୍ ବ୍ୟତୀତ ଇଂଲଣ୍ଡ ଓ ଇଟାଲୀ ସ୍ଵାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଜର୍ମାନୀ-ପୋଲାଣ୍ଡ ଓ ଜର୍ମାନୀ-ଚେକୋସ୍ଲୋଭକିଆ ସୀମା ସୁରକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ଅଙ୍ଗୀକାର ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଇଂଲଣ୍ଡ ମନା କରିଦେଲା । କାରଣ ଇଂଲଣ୍ଡ ଜର୍ମାନୀର ପୂର୍ବସୀମାରେ କୌଣସି ବିବାଦରେ ଜଡ଼ିତ ହେବାକୁ ଚାହୁଁନଥିଲା । ଜର୍ମାନୀର ପୂର୍ବ ସୀମାନ୍ତ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନ ନିମିତ୍ତ ଦୁଇଗୋଟି ଚୁକ୍ତି ଜର୍ମାନୀ ଓ ପୋଲାଣ୍ଡ ଏବଂ ଜର୍ମାନୀ ଓ ଚେକୋସ୍କୋଭକିଆ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହେଲା । ଏହି ଦୁଇଗୋଟି ଚୁକ୍ତିରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥୁଲା, ଯଦି ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଓ ବିଭେଦ ସୃଷ୍ଟି ହେବ, ତେବେ ବିବାଦଟିକୁ ସୌହାର୍ଘ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଧାନ ନିମିତ୍ତ ସ୍ଥାୟୀ ବୁଝାମଣା କମିଶନକୁ ବିଚାର ନିମିତ୍ତ ପଠାଯିବ । ଯଦି ସେଠାରେ ତାହା ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ସମାଧାନ ନହୁଏ, ତେବେ ତାହା ଏକ ମଧ୍ୟସ୍ଥି ଅଦାଲତ ବା ସ୍ଥାୟୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅଦାଲତ ନିକଟରେ ବିଚାର ପାଇଁ ଉପସ୍ଥାପିତ ହେବ ।

ନିରାପତ୍ତା ଅଙ୍ଗୀକାର ଚୁକ୍ତି : ଜର୍ମାନୀ ସହତ ମଧ୍ୟସ୍ଥତା ଗ୍ରହଣ ଚୁକ୍ତି ସ୍ଵାକ୍ଷର କରିବା ପରେ ପୋଲାଣ୍ଡ ଓ ଚେକୋସ୍ଲୋଭଗକିଆ ସେମାନଙ୍କର ଜର୍ମାନୀ ସହିତ ଥିବା ସୀମାର ସୁରକ୍ଷା ଓ ନିରାପତ୍ତା ନିମିତ୍ତ ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଓ ଅଙ୍ଗୀକାର ଚାହିଁଲେ । ଇଂଲଣ୍ଡ ଉକ୍ତ ସୀମାନ୍ତ ସମସ୍ୟାରେ ଜଡ଼ିତ ହେବାକୁ ମନା କରିଦେଇଥିଲା । ଫ୍ରାନ୍ସ ସହିତ ସେମାନେ ପୂର୍ବରୁ ବନ୍ଧୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଉକ୍ତ ପୂର୍ବ ଚୁକ୍ତିର ପୁନଃ ପ୍ରଚଳନ ଓ ଦୃଢ଼ୀକରଣ ନିମିତ୍ତ ପୋଲାଣ୍ଡ ଓ ଚେକୋସ୍ଲୋଭଗାକିଆ ଫ୍ରାନ୍ସ ସହିତ ପୃଥକ୍‌ଭାବେ ଦୁଇଗୋଟି ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଏହି ଦୁଇଟି ଚୁକ୍ତିରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା; ଯଦି ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରମିତ ହୁଏ ତେବେ ଅନ୍ୟ ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆକ୍ରମିତ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସାହାଯ୍ୟ ଓ ସହଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବେ ।

ସାମୟିକ ସନ୍ଧି :
ଜର୍ମାନୀ ଓ ବେଲଜିୟମ୍ ଏବଂ ଜର୍ମାନୀ ଓ ଚେକୋସ୍ଲୋଭଗାକିଆ ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ପୃଥକ୍ ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ଉକ୍ତ ସାମୟିକ ସନ୍ଧିରେ ଚୁକ୍ତିଭୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବିଭେଦକୁ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାୟରେ ସ୍ଥାୟୀ ବୁଝାମଣା କମିଶନ ବା ଏକ ମଧ୍ୟସ୍ଥି ଅଦାଲତ ମାଧ୍ୟମରେ ସମାଧାନ କରିବାକୁ ସ୍ବୀକୃତ ହୋଇଥିଲା । ଉପରୋକ୍ତ ରାଜିନାମାଗୁଡ଼ିକ ଲଣ୍ଡନଠାରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ସେଠାରେ ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିବାକୁ ପ୍ରତିଜ୍ଞାବଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ ।

୪ । କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ (Balance of Power) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ସୁଗୁଣ ଓ ଦୁର୍ଗୁଣମାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଶକ୍ତି ଭାରସାମ୍ୟ ବା କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଚିନ୍ତାଧାରା ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇ ଆସୁଅଛି । ବିଶେଷକରି ଦ୍ଵାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ବହୁଳଭାବେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଅଛି । ବିଶ୍ଵରେ ଶାନ୍ତି ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୁସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଏହି ନୀତିର ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଅଛି । ସାଧାରଣତଃ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଏକ ଅଭିନବ ସୂତ୍ର ବା ନିୟମ ଯାହାଦ୍ଵାରା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତାର ଆପେକ୍ଷିକ ସମତା ବା ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ । କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ଯାଇ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିର ବିଶାରଦମାନେ ନିମ୍ନ ସଂଜ୍ଞାମାନ ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ସିଡନୀ ଫେ :
‘ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ସମତା ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ କ୍ଷମତା ସନ୍ତୁଳନ କୁହାଯାଏ, ଯାହାଦ୍ଵାରା କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଅତ୍ୟଧ‌ିକ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ହେବା ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ମିଳେ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଇନଥାଏ ।’

ଜର୍ଜ ସ୍ଵିର୍ଜେନବର୍ଗର :
‘ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ କ୍ଷମତାର ଭାରସାମ୍ୟ ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକାର ଭାରସାମ୍ୟ ବା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରକମର ସ୍ଥାୟୀ ଅବସ୍ଥା ।’

ମୋରଗେନ୍‌ :
‘ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନକୁ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅର୍ଥରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇପାରେ, ଯେଉଁଥରେ ଗୋଟିଏ କ୍ଷମତା ଗୋଷ୍ଠୀ ଆଉ ଗୋଟିଏ କ୍ଷମତା ଗୋଷ୍ଠୀ ସୃଷ୍ଟିର କାରଣ ହୋଇଥାଏ ଓ ସର୍ବଶେଷରେ ଏହା ମେଣ୍ଟସମୂହର ବୁଢ଼ୀଆଣି ଜାଲ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି |

ପାମର ଓ ପରକିନ୍ସ :
‘କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ କହିଲେ ମେଣ୍ଟରେ ଅଦଳବଦଳ ବା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ଚାପ ପ୍ରୟୋଗ କରି କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ମେଣ୍ଟକୁ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତା ବିପନ୍ନ କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ନ ଦେବାକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ ।’ ସୁତରାଂ, କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ହେଉଛି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିର ରୋଧ ଓ ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିର ପ୍ରୟୋଗ ମାତ୍ର ।

ସୁଗୁଣ :
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିର ନିମ୍ନଲିଖତ ସୁଗୁଣ ରହିଅଛି ।

(୧) ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତିର ସୁରକ୍ଷା :
ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ବରେ ମିଳିତ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଇନଥିଲେ ମଧ୍ୟ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ବା ଶକ୍ତି ଭାରସାମ୍ୟ ଯୋଗୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି । ସାଧାରଣତଃ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ନୀତିକୁ ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତର ନିୟାମକ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥାଏ । ବିଶ୍ଵର ଇତିହାସକୁ ସମୀକ୍ଷା କଲେ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ, ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । କେବଳ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା ଯୋଗୁ ୧୮୧୦ରୁ ୧୯୧୪ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟକୁ ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତିର ଯୁଗ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା । ଏହାବ୍ୟତୀତ କ୍ଷମତା ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଯୋଗୁ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ଓ ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରୁଛି ।

(୨) କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଧୀନତାର ସୁରକ୍ଷା :
ବୃହତ୍ ଓ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଓ ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ କରି ଭୟଭୀତ କରିବା ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଏକ ସାଧାରଣ ଘଟଣା । ଅନେକ ସମୟରେ ଏହି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜ ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଧୀନତାକୁ ବିପନ୍ନ କରିବାକୁ ପଶ୍ଚାତ୍‌ଦ ହୋଇନଥା’ନ୍ତି । ମାତ୍ର ପୃଥିବୀରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବାପରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଏହି ସୁଯୋଗ ମିଳୁନାହିଁ । ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵରେ ଦୁଇ ବିପରୀତ କ୍ଷମତା ଗୋଷ୍ଠୀରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥିବାରୁ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀ ଅନ୍ୟକୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହେବାକୁ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିପାରେ ନାହିଁ । କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଯୋଗୁ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀ ଅନ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀଭୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିପାରେ ନାହିଁ କିମ୍ବା କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଧୀନତାରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରେ ନାହିଁ । ଯଦିଓ ବିଭିନ୍ନ କାରଣ ଯୋଗୁ ଦୁଇଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଶତ୍ରୁତା ଦେଖାଯାଏ ତଥାପି କ୍ଷମତାର ଭାରସାମ୍ୟ ଯୋଗୁ ପ୍ରଥମେ କେହି ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ କରିବାକୁ ପ୍ରୟାସ କରିନଥା’ନ୍ତି । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ବିନା ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବଦା ସଂଘର୍ଷ ଲାଗି ରହିଥା’ନ୍ତା ।

(୩) ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା :
କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଯୋଗୁ ହିଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନର ପ୍ରୟୋଗ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି | ଓପେନ୍‌ହାମ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନର ସ୍ଥିତି ଓ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପାଇଁ କୌଣସି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗଠନ ନଥିବାରୁ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିଦ୍ଵାରା ହିଁ ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଛି ।

ଦୁର୍ଗୁଣ :
ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ରାଷ୍ଟ୍ର–ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା ଓ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥିଲେ ହେଁ ଏହି ନୀତିର ନିମ୍ନଲିଖତ ଦୁର୍ଗୁଣମାନ ରହିଅଛି ।

(୧) ଏହା ଯୁଦ୍ଧକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ :
କେତେକ ସମାଲୋଚକଙ୍କ ମତରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଯୁଦ୍ଧକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଗ୍ରହ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି । କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଯୋଗୁଁ ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ମଧ୍ୟ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ସାହସ କରିଥାଏ । ସେହିପରି ଏହି ନୀତି ଯୋଗୁ ପ୍ରତିପକ୍ଷର କ୍ଷମତା ପ୍ରାୟତଃ ସମାନ ହୋଇଥିବାରୁ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ମଧ୍ୟ ଚିନ୍ତା କରେ ଯେ, ସେ ଯୁଦ୍ଧରେ ନିଶ୍ଚିତ ବିଜୟୀ ହେବ । ଏହି ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନାରୁ ପୃଥୁବୀରେ ଦୁଇ ଥର ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଅଛି |

(୨) ଭ୍ରାନ୍ତଧାରଣା ଉପରେ ଆଧାରିତ :
କେତେକ ସମାଲୋଚକଙ୍କ ମତରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଭ୍ରାନ୍ତ ଧାରଣା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯେ ସର୍ବଦା ସେମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରନ୍ତି ଏହା ମଧ୍ୟ ଭୁଲ୍ ଚିନ୍ତାଧାରା । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆର୍ଥିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସ୍ଵାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରୟାସ କରିଥା’ନ୍ତି । (୩) କ୍ଷମତା ସ୍ଥିର ନୁହେଁ : କ୍ଷମତା ସନ୍ତୁଳନ ନୀତିକୁ ଯେଉଁମାନେ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି ସେମାନେ ମତପୋଷଣ କରନ୍ତି ଯେ, କ୍ଷମତା ସ୍ଥିର ଅଟେ । ମାତ୍ର ଏହା ଆଦୌ ସତ୍ୟ ନୁହେଁ । ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ କ୍ଷମତାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । କେବଳ ସାମରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରଦ୍ଵାରା କ୍ଷମତାର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ମଧ୍ୟ ଶିଳ୍ପର ପ୍ରଗତି, କାରିଗରୀ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ, ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ ଓ ଜାତୀୟ ଚରିତ୍ରର ବିକାଶ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।

(୪) ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ଏହା ସହାୟକ ନୁହେଁ :
କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇପାରେ ମାତ୍ର ଏହି ଶାନ୍ତି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ନୁହେଁ । ବରଂ ଏହି ନୀତିଦ୍ୱାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ଓ ସର୍ବଦା ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗୁ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବିରୋଧୀ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ହୋଇଥାଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଅନ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ବିରୋଧୀ ଭାବେ ଦେଖୁଥାଏ । ଫଳରେ ଏହି ନୀତି ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ସହାୟକ ହେବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ।

(୫) ଏହା ଶାନ୍ତିକୁ ଏକ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ବିଚାର କରିଥାଏ :
କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଶାନ୍ତିକୁ ଏକ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରିବା ସହିତ ଏହାକୁ ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵରେ ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରେ ନାହିଁ । ବାସ୍ତବରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଉପରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିର୍ଭର କରିନଥାଏ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ମନୋଭାବରୁ ହିଁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ସମାଲୋଚକଙ୍କ ମତରେ ଏହି ନୀତିକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା, ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା ରକ୍ଷା କରିବା କିମ୍ବା ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ର କବଳରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।

(୬) ଏହି ନୀତି ଶକ୍ତି ଉପରେ ଆଧାରିତ :
କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତା ଉପରେ ଅଧିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟକୁ ଶତ୍ରୁ ରୂପେ ବିବେଚନା କରିଥାଏ । ଏହି ନୀତି ଯୋଗୁ କ୍ଷମତା ଓ ଶକ୍ତି ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥାଏ; ମାତ୍ର ଅନ୍ୟ ଧାରଣାକୁ ଅବଜ୍ଞା କରାଯାଇଥାଏ ।

(୭) ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ଧାରଣା ଭୁଲ :
ଏହି ନୀତି ଅନୁସାରେ କେତେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ବାସ୍ତବରେ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ହେବାକୁ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଚାହିଁ ନଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ସେ ସର୍ବଦା ଦୁର୍ବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବ ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ଭୁଲ ଧାରଣା । ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ, କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ନୀତି ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥିଲେ ହେଁ ଏହା ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ବିଫଳ ହୋଇଅଛି । ବରଂ ଏହି ନୀତି ଯୋଗୁ ପୃଥ‌ିବୀ ଦୁଇ ବିପରୀତ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଛି ଓ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯୁଦ୍ଧ ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଅଛି । କିନ୍ତୁ ଏହା ସତ୍ତ୍ଵେ ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର-ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ ଲାଗି ରହଥ‌ିବ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷମତା ସନ୍ତୁଳନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଥ‌ିବ । ତେଣୁ ମୋରଗେନ୍‌ଥ୍ୟ କହିଛନ୍ତି ‘କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ ଦାବି କେବଳ ଦରକାର ନୁହେଁ ବରଂ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଏହା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।’

୫। ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ : ଇତିହାସରେ ପୂର୍ବରୁ ହୋଇଥବା ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ଠାରୁ କିପରି ଭିନ୍ନ, ତାହା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ତ୍ରିପ୍ଟ ପରୀକ୍ଷା :
୧୯୪୫ ମସିହାରେ ତିଆରି ହୋଇଥବା ତିନୋଟି ବୋମା ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମଟି ୧୯୪୫ ମସିହା ଜୁଲାଇ ମାସ ୧୬ ତାରିଖ ଦିନ ଆଲ୍‌ମାଗୋଡ଼ା ନିଉମେକ୍ସିକୋଠାରେ ପରୀକ୍ଷିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ତ୍ରିପ୍ଟ (Trinity Test) ପରୀକ୍ଷା ଭାବରେ ପରିଚିତ । ଏହି ସଫଳ ତ୍ରିତ୍ତ୍ୱ ପରୀକ୍ଷା ମାନବ ଇତିହାସରେ ଆଣବିକ ବୋମାର ଜନ୍ମର ଅଗ୍ରଦୂତ ଥିଲା ଏବଂ ଏଡ୍‌ସହିତ ଆଣବିକ ଯୁଗର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଘଟିଥିଲା । ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଡଚ୍ ଭୌତିକ ଶାସ୍ତ୍ରୀ ନେଲସ୍କୋର୍ ଭବିଷ୍ୟତ ଦ୍ରଷ୍ଟାଭାବେ ଯେପରି ଜାଣିପାରିଥିଲେ ଯେ ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ଏବଂ ଏହାଦ୍ବାରା ଏକ ଗୁଣାତ୍ମକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜ୍‌ଭେଲ୍‌ଙ୍କୁ ଜୁଲାଇ ୩ ତାରିଖ ୧୯୪୪ ମସିହାରେ ଏକ ପତ୍ରରେ ସେ ଲେଖୁଥିଲେ ଏକ ଅତୁଳନୀୟ ଶକ୍ତିସଂପନ୍ନ ଅସ୍ତ୍ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି, ଯାହାକି ଭବିଷ୍ୟତର ଯୁଦ୍ଧ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ବଦଳାଇଦେବ ।

କେତେକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଆଶଙ୍କା କରି ଆମେରିକା ସରକାରକୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଆଣିବିକ ରହସ୍ୟ ଜଣାଇବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ; ଯାହାଫଳରେ ଏକୁ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼କୁ ପ୍ରତିହତ କରିହେବ । ପରନ୍ତୁ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଜଣାପଡ଼ିଥିଲା ଯେ, ସେହି ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ରାଜନୀତିର ଖେଳ ତଥା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ରାଜନୀତିର ଗଭୀରତା ବିଷୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଅବଗତ ନ ଥିଲେ l ସେମାନଙ୍କ ଅନୁରୋଧକୁ ଶୁଣାଗଲା ନାହିଁ ଏବଂ ବିଜୟ ଆଶାରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଜାରି ରହିଲା ଯେତେବେଳେ ସୈନ୍ୟମାନେ ଜର୍ମାନ, ଜାପାନ ଏବଂ. ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ପରାଜିତ କରିବା ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରୟାସରେ ବ୍ୟସ୍ତରହିଥିଲେ ସେତେବେଳେ ତ୍ରିକ୍ସ ପରୀକ୍ଷା ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଜୟର ଆଶା ସଞ୍ଚାର କରିଥିଲା ।

ହିରୋସୀମା ଏବଂ ନାଗାସାକୀରେ ବୋମା ନିକ୍ଷେପ
ଆଉ ଦୁଇଟି ଐତିହାସିକ ଘଟଣା ଶେଷରେ ମାନବ ଜାତିର ଭାଗ୍ୟକୁ ଅବରୁଦ୍ଧ କରି ଦେଇଥିଲା । ଅବଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇ ନଥିବା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଯଥା ୫ ଟନ୍ ବିଶିଷ୍ଟ ୟୁରାନିୟମ୍ ବୋମା ଯାହାକି ଅଗଷ୍ଟ ୬ରେ ହିରୋସୀମା ଏବଂ ଅଗଷ୍ଟ ୮, ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ନାଗାସାକୀଠାରେ ନିକ୍ଷେପ କରାଯାଇଥିଲା । ଉଭୟ ସହରରେ ୨୫୦,୦୦୦ ଲୋକ ପ୍ରାଣ କଳାପଡ଼ିଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଶରୀର ସହିତ ଲାଞ୍ଛଇଥିଲା, ଏପରିକି କେଶ ମୂଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୋଡ଼ିଯାଇଥିଲା । ଅଧିକାଂଶ ନଗ୍ନ ହୋଇଯାଇଥିଲେ କାରଣ ତାଙ୍କର ପୋଷାକ ପତ୍ର ସବୁ ଜଳିଯାଇଥିଲା ।

‘ମ୍ୟାନ୍ ଏଣ୍ଡ ସୁପରମ୍ୟାନ’ ପୁସ୍ତକରେ ଜର୍ଜ ବର୍ଣ୍ଣାଡ଼ଶ ଏହିପରି ଭାବରେ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟାକରିବା ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ଲେଖୁଥିଲେ; ‘‘ଯେତେବେଳେ ମନୁଷ୍ୟ ହତ୍ୟା କରିବାପାଇଁ ବାହାରେ ଏବଂ ବର୍ତ୍ତମାନ ସେ ଏପରି ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ମେସିନର ବ୍ୟବହାର କରୁଛି ଯାହା ଉପରେ ତା’ର ଅଙ୍ଗୁଳି ମାତ୍ର ସ୍ପର୍ଶ-କରନ୍ତେ ସମସ୍ତ ଗୁପ୍ତ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ବାହାରିପଡ଼ୁଛି ଏବଂ ଏହିପରି ଭାବରେ ସେ ତା’ର ପୂର୍ବପୁରୁଷଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥ‌ିବା ତୀର, ବର୍ଚ୍ଛା ଏବଂ ଫୁଙ୍କ ନଳୀକୁ ପଛରେ ପକାଇଦେଇଛି ।’’ ହିରୋସୀମା ଏବଂ ନାଗାସାକୀ ଏହାର ଉଦାହରଣ । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଗୁଣାତ୍ମକ ମହତ୍ତ୍ଵକୁ ବୁଝିବାକୁ ସରଳ ହେବ ଯଦି ଆମେ ତ୍ରିକ୍ଟ ପରୀକ୍ଷା ସମୟରେ କରାଯାଇଥିବା ଦୁଇଟି ନିରୀକ୍ଷଣ ଉପରେ ଦୃଷ୍ଟିଦେବା, ନିଉୟର୍କ ଟାଇମସ୍‌ର ସମ୍ବାଦଦାତା ଯେ କି ଏହି ପରୀକ୍ଷାର ସାକ୍ଷୀ ଥିଲେ, ସେ ଲେଖୁଥିଲେ- ‘‘ଏହା ଏକ ଆଲୋକ, ଯାହା ଏହି ପୃଥ‌ିବୀର ନୁହେଁ, ଅନେକ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକର ସମଷ୍ଟି ।

ଏହା ଏପରି ଏକ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା ଯାହାକୁ ବିଶ୍ବ କେବେ ଦେଖୁ ନଥିଲା । ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଆଲୋକ, ଯାହା କିଛିକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ୮୦୦ ଫୁଟ୍ ଉଚ୍ଚକୁ ଉଠିଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଆହୁରି ଆହୁରି ଉପରକୁ ଉଠିଥିଲା, ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା ମେଘକୁ ଛୁଇଁଥିଲା, ପୃଥିବୀ, ଆକାଶ ଚାରିଆଡ଼କୁ ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଆଲୋକରେ ଉଦ୍ଭାସିତ କରିଦେଇଥିଲା । ଏହା ଆହୁରି ଉପରକୁ ଉଠିଲା, ଏକ ମାଇଲ ପରିଧୂର ଏକ ବିରାଟ ଅଗ୍ନି ପିଣ୍ଡୁଳାରେ ପରିଣତ ହେଲା, ଉପରକୁ ଉଠିଲାବେଳେ ଏହା ନାନା ରଂଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରୁଥିଲା, ଗାଢ଼ ବାଇଗଣିରୁ କମଳା ରଙ୍ଗ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇ ବୃହତ୍‌ରୁ ବୃହତ୍ତର ହୋଇ ଯେତେ ଉପରକୁ ଉଠୁଥାଏ, ସେତେ ବ୍ୟାପ୍ତ ହେଉଥାଏ । ଏପରି ପ୍ରତୀକ ହେଉଥାଏ ଯେପରି ଏକ ତାନ୍ତ୍ରିକ ଶକ୍ତି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହିବା ପରେ ମୁକ୍ତି ପାଇଛି । ଅଳ୍ପକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟରେ ଏହା ଏକ ଅପାର୍ଥିବ ସବୁଜ ପାଲଟିଗଲା, ଯେପରିକି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସୂର୍ଯ୍ୟପରାଗ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ପ୍ରଭାମଣ୍ଡଳରେ କେବଳ ଦେଖାଯାଏ । ଜଣେ ଯେପରି ସୃଷ୍ଟିର ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ପୃଥ‌ିବୀର ଜନ୍ମ ଦେଖୁଛି, ଯେତେବେଳେ ଈଶ୍ୱର କହିଥିଲେ – ‘‘ଏଠାରେ ଆଲୋକ ହେଉ ।’’

ରବର୍ଟ ଓପେନ୍ ହେମର୍ ଗୋଟିଏ ଧାଡ଼ିରେ ଏହାକୁ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ କରିଥିଲେ, ଆଧୁନିକ ମନୁଷ୍ୟର ଭାଗ୍ୟର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଯାହାର ସୃଷ୍ଟିର କାରଣ ସେ ନିଜେ । ଏହା ବୁଝାଇବାକୁ ସେ ଗୀତାରୁ ‘ବିଶ୍ୱକୁ ଧ୍ବଂସ କରିବା ପାଇଁ ମୁଁ ମୃତ୍ୟୁ ପାଲଟିଛି ।’’ ଆଲାମାଗୋଡ଼ାଠାରେ ଏହି ବିସ୍ଫୋରଣ ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଶବ୍ଦ ୫୦ ମାଇଲ ଦୂରକୁ ଶୁଭିଥିଲା ଏବଂ ଅଗ୍ନିର ସ୍ତମ୍ଭଗୁଡ଼ିକ ଯାହା ‘ନିୟୁୟର୍କ ଟାଇମସ୍’ର ସମ୍ବାଦଦାତା ଲେଖୁଥିଲେ ୬ ମାଇଲ୍ ଉପରକୁ ଆକାଶକୁ ଉଠିଥିଲା ! ତ୍ରିପ୍ଟ ପରୀକ୍ଷାର ଏହି ନିରୀକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ହିରୋସୀମା ନାଗାସାକୀଠାରେ ବୋମାବର୍ଷଣ ସଂକ୍ଷିପ୍ତରେ ସୂଚାଇ ଦିଏ ଯେ ୧୯୪୫ ମସିହା ପରେ ମଣିଷ ଛନ୍ଦିହୋଇ ପଡ଼ିଥ‌ିବା ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ କିପରି ମାନବ ଇତିହାସରେ ପୂର୍ବରୁ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ତ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ଠାରୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଭିନ୍ନ ଏବଂ ଜଟିଳ । ଆନ୍ତଃରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଂପର୍କର ଯେ କୌଣସି ଆଦର୍ଶବାଦୀ ବିଦ୍ଵାନଙ୍କ ମତରେ ଦୁଃଖର ବିଷୟ ହେଉଛି ଯେ ଧ୍ୱଂସର ଏହି ସବୁ ପ୍ରମାଣ ସତ୍ତ୍ବେ ମଧ୍ଯ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଅଧୂକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଓ ପ୍ରତିଶୋଧପରାୟଣ ଭାବରେ ଚାଲୁରହିଲା ।

୬ । ଯୁଦ୍ଧୋତ୍ତର ସମୟରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ବିଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସୋଭିଏତ୍ ଏବଂ ସାମ୍ୟବାଦର ଭୟ :
ଜୁଲାଇ ୧୬ ତାରିଖ ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ହୋଇଥ‌ିବା ତ୍ରିକ୍ସ ପରୀକ୍ଷା ହିଁ ପ୍ରକୃତରେ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ମଧ୍ୟରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଅଗ୍ନି ସଂଯୋଗ କରିଥିଲା । ହିରୋସୀମା ଓ ନାଗାସାକୀର ବିଭୀଷିକା ସତ୍ତ୍ବେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ବନ୍ଦ ହୋଇ ନଥିଲା । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼କୁ ଶକ୍ତି ଦେଉଥ‌ିବା ଅନ୍ୟତମ କଥା ହେଲା ଯେ ସାମ୍ୟବାଦୀ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଶତ୍ରୁଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଇଥିଲା। ଜେନେରାଲ୍ ଲେସ୍‌ ଗ୍ରୋଭସ୍ ନିଜେ ଏହି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରି କହିଥିଲେ ଯେ ଆଣବିକ ବୋମା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା । କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ଥିଲା । ଆଣବିକ ବୋମାର ଆବିଷ୍କାର ପ୍ରକୃତରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼କୁ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ତୀବ୍ରତା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା । ଆମେରିକା, ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପରେ ବ୍ରିଟେନ୍ ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରି କ୍ଷମତା ପ୍ରାପ୍ତ କଲା । ଫ୍ରାନ୍ସ ୧୯୬୦ରେ ଏବଂ ଚୀନ ୧୯୬୪ରେ ଏହି କ୍ଷମତା ହାସଲ କଲା । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ନିମ୍ନପ୍ରଦତ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଦେଇ ଗତି କରିଥିଲା । ସେଗୁଡ଼ିକ ପରସ୍ପରଠାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଅଲଗା କରିହେବ ନାହିଁ ।

୧୯୪୫ରୁ ୧୯୫୩ : ଆମେରିକାର ଏକାଧୂପତ୍ୟ
ଏହି ସମୟରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରଥମେ ୧୯୫୩ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକାଧୂପତ୍ୟ ଉପଭୋଗ କରିଥିଲା ଏବଂ ତା’ପରେ ଆଣବିକ ଆଧୂପତ୍ୟ ଲାଭ କରିଥିଲା । ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଆମେରିକାର ସୀମାକୁ ଅଭେଦ୍ୟ ବିଚାର କରାଯାଇଥିଲା । କାରଣ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପାଖରେ ଆମେରିକାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ନିକ୍ଷେପ ପାଇଁ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ଷମତା ସମ୍ପନ୍ନ ଅସ୍ତ୍ର ନ ଥିଲା । ଅପର ପକ୍ଷେ ପଶ୍ଚିମ ୟୁରୋପରେ ଥ‌ିବା ଆମେରିକୀୟ ଆଡ଼ଡ଼ାସ୍ଥଳୀରୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଆକ୍ରମଣ କରିବା ସମ୍ଭବ ଥିଲା ।

୧୯୫୭ ରୁ ୧୯୬୮ : ‘ପ୍ରକ୍ଷେପଣ ସଂକଟ’ ସମୟ ଏବଂ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍. ଦୌଡ଼
ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଆମେରିକା ଉପଭୋଗ କରୁଥିବା ଏକାଧୂପତ୍ୟର ଅବସାନ ହୋଇଥିଲା ଯେତେବେଳେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ୧୯୫୭ରେ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍.ର ସଫଳ ପରୀକ୍ଷା କରି ଏକ ସଂକଟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା, ଯାହାକୁ ଆମେରିକାର ‘‘ପ୍ରକ୍ଷେପଣ ସଂକଟ’’ ବୋଲି କୁହାଗଲା । ଆସ. ସି. ବି. ଏମ୍.ର ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ କେନ୍ଦ୍ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ରୁ ସାମରିକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂବା ଅସ୍ତ୍ର ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହେଲା; ଯଥା – ଆନ୍ତଃ ମହାଦେଶୀୟ ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (ICBMS), ମହାସମୁଦ୍ର ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ ଅସ୍ତ୍ର (SLBMS) ଏବଂ ସାମରିକ ବା ଆନ୍ତଃ ମହାଦେଶୀୟ ବୋମାବର୍ଷକ ଅସ୍ତ୍ର ଯାହାଦ୍ୱାରା ସାମରିକ ତ୍ରିପଦ ଉପଲବ୍ଧ ହେଲା । ୧୯୬୭ ମସିହାରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ Fractional Orbital Bombardment System ର ପରୀକ୍ଷା କରାଇଲା । ଏହା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଗୁଣାତ୍ମକ ଦିଶାକୁ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପ୍ତ କରିଥିଲା ।”

୧୯୬୮ରୁ ୧୯୭୦ର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟାୟ : ଏମ. ଆଇ. ଆର୍. ଭି. ଏବଂ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍. ଦୌଡ଼ର ସମୟ
ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ଆମେରିକା ୧୯୬୮ ମସିହାରେ ନିଜର ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍. କ୍ଷମତାରେ ନିଜର ଉତ୍‌କ୍ଷେପଣ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାର କରି ଏକ ବିଶାଳ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲା ଏବଂ ଏହି ନୂତନ କାରିଗରୀକୁ ବହୁମୁଖୀ ଆନ୍ତଃ ମହାଦ୍ୱୀପୀୟ ପୁନଃ ପ୍ରବେଶ ବାହନ (MIRV) କୁହାଗଲା । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଲା ଗୋଟିଏ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍. ଅନେକ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧାସ୍ତ୍ର ଖଞ୍ଜାଯାଇଥିବା ପ୍ରକ୍ଷେପକକୁ ନେଇ ସୋଭିଏତ୍ ବାୟୁ ସୀମାରେ ପ୍ରବେଶ କଲାବେଳେ ବିଭିନ୍ନ ଦିଗକୁ ଯାଇ ଅନେକ ଲକ୍ଷ୍ୟସ୍ଥଳ ଭେଦକରିବ । ଏମ୍. ଆଇ. ଆର. ଭି. ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉନ୍ନତମାନର ବିଧ୍ୱଂସୀ ଅସ୍ତ୍ରର ପ୍ରତୀକ ଥିଲା । ଏହି ଯୁଦ୍ଧର କାରିଗରୀ କୌଶଳ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଭୟଭୀତ କରି ଦେଇଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହି କାରିଗରୀ କୌଶଳ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ୧୯୭୪ ମସିହାରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଦକ୍ଷତା ହାସଲ କରିନେଲା । ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଆଉ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହାର କଲା । ୧୯୬୮ରେ Anti Ballistic Missile (ABM) ଏବଂ ଦ୍ୱିତୀୟ ପ୍ରଥମ Anti Satellite (ASAT) Missile ଏବଂ ବିସ୍ଫୋଟକକୁ ବିକଶିତ କଲା । ଏହିପରି ଭାବରେ ପରିସ୍ଥିତି ଏବଂ ଏହି ପ୍ରକାର ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଚାଲୁରହିବା ଏକପ୍ରକାର ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।

୧୯୮୧ : ରିଗାନଙ୍କ ସାମରିକ ଆଧୁନିକୀକରଣ ଯୋଜନା
ପରବର୍ତୀ କାରିଗରୀ କୌଶଳ ଉପରେ ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଏମ୍-ଏକ୍ସ ମିସାଇଲ (Mx-Missile) କୁ ନେଇ ମୁକାବିଲା ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୧ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୨ ତାରିଖ ଦିନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରିଗାନ ଘୋଷଣାକଲେ ଯେ, ୧୬୦ ବିଲିଅନ୍ ଡଲାର ଖର୍ଚ୍ଚରେ ଏକ ସାମରିକ ଆଧୁନିକୀକରଣ ଯୋଜନା ହେବ ।
ଏହି ଅସ୍ତ୍ର ଯୋଜନାରେ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ବିଷୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଥୁଲା :

• ପ୍ରକ୍ଷେପଣ ପରୀକ୍ଷା ବା ଏମ୍. ଏକ୍ସ ପ୍ରକ୍ଷେପଣ : ଏ ଭିତରୁ ୧୦୦ଟି ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।
• ବି-ଆଇ.ବି. ବୋମାବର୍ଷକ : ୧୦୦ଟି ତିଆରି କରିବାକୁ ହେବ ।
• ୧୯୯୦ ଦଶକ ସୁଦ୍ଧା STEALTH BOMBERS, ଯାହାକି ରାଡ଼ାର ପ୍ରତିରୋଧ ଶକ୍ତିସଂପନ୍ନ (Radar Resistant) ବୋମାବର୍ଷକ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ହେବ ।
• ଟ୍ରାଇଡେଣ୍ଡ-୨ ଡ଼ି-୫ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ୧୯୮୩ରୁ ୧୯୮୭ ମଧ୍ୟରେ ବର୍ଷକୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ହେବ ।
• ସଂଦେଶ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ତଥା ବୌଦ୍ଧିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା (C,I) ର ଆଧୁନିକୀକରଣ ।
• ନଭଷ୍ଟାର (NAVASTAR) ଉପଗ୍ରହର ବିଶ୍ବବ୍ୟାପୀ ସ୍ଥାପନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
• ରୁଦ୍ଧ ଶିଥୁଳ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (Encapsulated dormant missiles) ନିର୍ମାଣ ।
• କ୍ରୁଜ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରର କ୍ଷମତାଶାଳୀ ନିର୍ଦେଶନା ପାଇଁ ଟେର୍‌କମ୍‌ର ସ୍ଥାପନ, ଯାହା ହେଉଛି ଏକ ଉନ୍ନତ ପ୍ରଣାଳୀର ସଂଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
• ବିଶ୍ଵ ସ୍ଥାପନ ବ୍ୟବସ୍ଥା (GPS) ଚାଲୁକରିବା, ଯାହା ସଂକଟ ସମୟରେ ଆଇ. ସି. ବି. ଏମ୍.ଙ୍କୁ ମାର୍ଗ ଦର୍ଶାଇ ପାରିବ ।
• ପ୍ରକ୍ଷେପଣ ବା ଛାଡ଼ିବା ପାଇଁ ପୂର୍ଣ ଗୁପ୍ତ ମାର୍ଗ ସଂଚାର ପ୍ରଣାଳୀ ସ୍ଥାପନ କରିବା ।
• ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଦ୍ୱାରା ବିଲାତର ଉତ୍ପାଦକ ରେଡ଼ିଓକୁ ଗ୍ରହଣକରିବା !
• ଇନ୍ଧନ-ସେଲ୍ ପ୍ରଣୋଦିତ କରିବା ଇତ୍ୟାଦି ।

ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣ ରିଗାନଙ୍କ ତାରକା ଯୁଦ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ
ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣ ୧୯୫୪ ମସିହାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେହିଦିନଠାରୁ ୨୨୧୯ ରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସାମରିକ ଏବଂ ବେସାମରିକ ଉପଗ୍ରହ ମହାଶକ୍ତି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରେରଣ କରାଯାଇଥିଲା । ପଠାଯାଇଥିବା ଉପଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ୭୫% ଭାଗ ଗୁପ୍ତରେ ଏବଂ ସାମରିକ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଛଡ଼ାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ୧୯୬୭ ମସିହାରେ ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ଚୁକ୍ତିନାମାକୁ ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ କରୁଥିଲା । ୧୯୮୩ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୧୩ ତାରିଖରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରିଗାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସାମରିକ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଣାଳୀ (SDI) ଘୋଷିତ ହେଲା, ଯାହାର ଲୋକପ୍ରିୟ ନାମ ହେଲା ତାରକା ଯୁଦ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।

ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣକୁ ଗୁଣାତ୍ମକ ଭାବରେ ଉଚ୍ଚକୁ ନେବା ପାଇଁ ଏଥ‌ିରେ ଏକ ଟ୍ରିଲିୟନ ଡଲାର ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥିଲା । ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା ଉଭୟ ସ୍ଥଳଭାଗ ତଥା ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ସୁରକ୍ଷା (BMD) ଦ୍ଵାରା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଆକ୍ରମଣରୁ ଆମେରିକାର ସୀମାକୁ ରକ୍ଷାକରିବା । ସିଦ୍ଧାନ୍ତମୂଳକ ଭାବେ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପାରସ୍ପରିକ ବିଧ୍ୱଂସ (MAD) ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ବିକଳ୍ପ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ କାରଣ ଏହା ପାରସ୍ପରିକ ନିଶ୍ଚିତ ଜୀବନ ଯୋଗାଇଥାଏ । ତିନୋଟି ନୂତନ ପଦ୍ଧତି ଅନୁସରଣ କରି ଅପ୍ରଚଳିତ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଅଣ-ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦ୍ଵାରା ତ୍ୟାଗ କରାଯିବା ଉଚିତ । ଏହି ତିନୋଟି ପଦ୍ଧତି ହେଲା –

• ଗତ୍ୟାତ୍ମକ ଶକ୍ତି ଅସ୍ତ୍ର (Kinetic Energy Weapons)
• ନିର୍ଦେଶିତ ଶକ୍ତି ଅସ୍ତ୍ର (Directed Energy Weapons)
• ସୂକ୍ଷ୍ମ ତରଙ୍ଗ ଶକ୍ତି ଅସ୍ତ୍ର (Microwave Energy Weapons)

ଏହି ସମସ୍ତ ଅସ୍ତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ତରଙ୍ଗ ଶକ୍ତି ତଥା ରଞ୍ଜନ ରଶ୍ମି କିରଣ ତଥା ଲେଜର ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅନେକ କାରଣବଶତଃ ଆରମ୍ଭ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

• ଏହା ବହୁତ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ ଥିଲା ।
• ଏହା ବୈଷୟିକ କାରିଗରୀ ଭାବରେ ନିଶ୍ଚିତ ନ ଥିଲା କାରଣ ଏହା ଖୁବ୍ ଜଟିଳ ଥିବାରୁ ବ୍ୟାବହାରିକ ଦୃଷ୍ଟି କୋଣରୁ ସମ୍ଭବପର ନ ଥିଲା ।
• ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଏକ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦୀ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. ନିର୍ମାଣ କରି ସହଜରେ ଏହାକୁ ପ୍ରଭାବହୀନ କରି ପାରିଥା’ନ୍ତା ।
• ରିଗାନ୍‌ ତାଙ୍କର ଇଉରୋପୀୟ ନାଟୋ (NATO) ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କ ସହିତ କେବେହେଲେ ପରାମର୍ଶ କରି ନଥିଲେ ଏବଂ ଏହାର ଘୋଷଣାଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରି ଦେଇଥିଲେ । ଯାହାଫଳରେ ୟୁରୋପରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ବିରୋଧ ହୋଇଥିଲା ।
• ରିଗାନ ମଧ୍ୟମ ଦୂରଗାମୀ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଚୁକ୍ତି (Intermediate Range Nuclear Force Treaty)ରେ ସ୍ବାକ୍ଷର କରି ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆର. କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ଯଥାର୍ଥତାର ଅନ୍ତ କରିଥିଲେ ।
• ସ୍ଵୟଂ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର କଂଗ୍ରେସ ଏବଂ ସିନେଟର ବୈଦେଶିକ ସମ୍ପର୍କ ସମିତିରେ ଉଭୟ ରିପବ୍ଲିକାନ୍‌ ଏବଂ ଡ଼େମୋକ୍ରାଟିକ ଦଳ ମତଦେଇଥିଲେ ଯେ ସେମାନେ ଏସ. ଡ଼ି. ଆଇ.କୁ  କୌଣସିପ୍ରକାରେ ଗୃହୀତ କରାଇଦେବେ ନାହିଁ ଏବଂ ୧୯୭୨ର ଆଣ୍ଟି ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଚୁକ୍ତି (ABM) କୁ କୌଣସି କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇବାକୁ ଦେବେ ନାହିଁ ।

ଏହିପରି ଭାବରେ ସେମାନେ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ.କୁ ରଦ୍ଦ କରି ଦେଇଥିଲେ ନଚେତ୍ ଏ. ବି. ଏମ୍. ଚୁକ୍ତି ସଲଟ-୧ ଏବଂ ସଲଟ୍‌-୨ (SALT-I & II) ସହିତ ପ୍ରଭାବହୀନ ହୋଇପଡ଼ିଥା’ନ୍ତା । ଷ୍ଟର୍ଟ (START) ରାଜିନାମାର ମଧ୍ଯ ଏହିଭଳି ଅବସ୍ଥା ହୋଇଥାଆନ୍ତା । ଏହିପରି ଭାବରେ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ସମସ୍ତ ପ୍ରଭାବ ବିଫଳ ହୋଇଯାଇଥା’ନ୍ତା ଏବଂ ଏକ ଉନ୍ମକ୍ତ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥା’ନ୍ତା । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ଅନେକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଜେମ୍ସ ସେଲେସିଙ୍ଗର, ପୂର୍ବତନ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ସଚିବ ମ୍ୟାକ୍ ଜର୍ଜ ବୁନଟି, ଶୀତଳ ଯୋଦ୍ଧାଗଣ; ଯଥା – ଜର୍ଜ, ଏଫ୍, କେନନ୍ ଏବଂ ରବର୍ଟ ମ୍ୟାକ୍ ନାମାର ପୂର୍ବତନ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ସଚିବ ହରୋଲ୍‌ ବ୍ରାଉନଙ୍କ ସହିତ ଆହୁରି ଅନେକ ଲୋକ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ.ର ମୌଳିକ ତର୍କର ବିରୋଧ କରିଥିଲେ ଯେ ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତିର ଏମ୍. ଏ. ଡ଼ି. କ୍ଷମତା ହାସଲ କରାଯାଇଥିବା ସ୍ଥାୟୀତ୍ୱକୁ ହଟାଇଦିଆଯିବା ଦ୍ଵାରା ଆମେରିକା ଓ ବିଶ୍ଵ ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇପାରିବ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଭିତରେ ‘ଗ୍ଲିଶସନୋସ୍ତ’’ ଏବଂ ‘‘ପେରେ ଷ୍ଟ୍ରାଇକା’’ ମାଧ୍ୟମରେ ପୂର୍ବ ଇଉରୋପରେ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ଅନୁମତି ଦିଆଯିବା ଦ୍ୱାରା ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ ସଂପର୍କିତ ସମସ୍ତ ତର୍କର ସମାପ୍ତି ଘଟିଥିଲା ।

୧୯୮୪ – ୧୯୯୧ : ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ଙ୍କ ସମୟରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଏବଂ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପତନର ଅନ୍ତିମ ଦିନ:
ରୋନାଲ୍ଡ ରିଗାନଙ୍କର ଏସ. ଡ଼ି. ଆଇ. କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥିବା କ୍ଷତିଯୋଗୁଁ ଜାନୁୟାରୀ ୧୯୮୫ ସୁଦ୍ଧା ଦୁଇ ଦେଶ ତରଫରୁ ବିଶାଳ ପୁନଃ ଅସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଜନା ସବୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଭବିଷ୍ୟତ ଦିଗ ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିଲା । ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ପରମାଣୁ ଅସ୍ତ୍ରର ତିନୋଟି ସ୍ତରରେ ଥିଲା; ଯଥା – ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ଅସ୍ତ ଶକ୍ତି, ଆନ୍ତଃ-ମହାଦେଶୀୟ ଅସ୍ତ୍ର ଏବଂ ମାଧ୍ୟମିକ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର । ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. ଦ୍ବାରା ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣ ଫଳରେ ଏହା ଅସ୍ତ୍ରଚୁକ୍ତିକୁ ଏକ ଅସୁବିଧାଜନକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପକାଇଥଲା । ସୋଭିଏତ୍ ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରୀ ଆନ୍ଦେ ଗ୍ରୋମିକୋ କହିଥିଲେ: ‘ଯଦି ବାହ୍ୟ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ କୌଣସି ପ୍ରଗତି ହେବ ନାହିଁ; ତେବେ ସାମରିକ ଅସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ନିରର୍ଥକ ।’

୧୯୮୪ ମସିହାରେ ଆମେରିକା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ଏକ ବିଶାଳ ପୁନଃ ଅସ୍ତ୍ରୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲା । ଆମେରିକାର ପୁନଃ ଅସ୍ୱୀକରଣ ଯୋଜନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଥିଲା ସମୁଦ୍ରରୁ ଛଡ଼ାଯାଉଥ‌ିବା ଅଧୁକ ବାଲିଷ୍ଟିକ ମିସାଇଲସ୍ (SLBMS) ପ୍ରାୟ ୮୦୦ରୁ ଅଧିକ ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋଟକକୁ ସମୁଦ୍ରରେ ସ୍ଥାପନ କରିବା ଏବଂ ବାୟୁରେ ଉତ୍‌କ୍ଷେପଣ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଣାଳୀ, MX ମିସାଇଲ୍‌ର ପରୀକ୍ଷା, ମିଙ୍ଗେଟ୍ସମ୍ୟାନ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର, ଅଧିକ ପୂର୍ଣ୍ଣତା ପ୍ରାପ୍ତ (SLBM) କୁ ଏବଂ 100B-IB ବୋମା ଖଞ୍ଜାଯାଇଥିବା ଆଠ ଟ୍ରାଇଡେଣ୍ଟ ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଏଥିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଥିଲା । ୧୮୮୧–୧୯୮୫ରେ ପୁନଃ ଅସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଅର୍ଥ ଥିଲା ସମସ୍ତ ସୋଭିଏତ୍ SS-17s, SS-18s ଏବଂ SS-19s କୁ ଏମ୍. ଆଇ. ଆର୍. ଭି. ରୂପରେ ରଖିବା, ଏକ ନୂତନ ଟାଇଫୁନ୍ ବର୍ଗର ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଏବଂ ଅଧିକ ଯୁଦ୍ଧ ଏସ୍. ଏଲ୍. ବି. ଏମ୍. ପରୀକ୍ଷା କରିବା ।

ସୋଭିଏତ୍ ଆସ୍.ସି.ବି. ଏମ୍.କୁ ୨୫% ସ୍ଥାନରେ ୪୦% ଗତିଶୀଳ କରାଇବା ଏବଂ ସମସ୍ତ ୨୪୩ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ବର୍ଗର ବାଲିଷ୍ଟିକ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର (IRBMs) କୁ ପୁନଃ ସ୍ଥାପିତ କରାଇବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା ହୋଇଥିଲା । ମୋଟାମୋଟି ଭାବରେ ୧୯୮୪-୮୫ ସମସ୍ତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ଏକ ବିଶାଳ ପୁନଃସ୍ତ୍ରୀକରଣର ସମୟ ଥିଲା । ୧୯୮୫-୮୬ରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ସ୍ଥିତି ପ୍ରାୟ ସମାନ ଥିଲା । ଏଥିପାଇଁ କୌଣସି ବାଧାବିଘ୍ନ ନଥିଲା । ନଭେମ୍ବର ୧୯୮୫ରେ ଯେତେବେଳେ ଜେନେଭାଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରିଗାନ ଏବଂ ମହାସଚିବ ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ବୈଠକରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାପାଇଁ କିଛି ଆଶା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ଉଭୟ ନେତା ସେମାନଙ୍କ ସଂଯୁକ୍ତ ବୟାନରେ କହିଥିଲେ- ‘‘ଦୁଇପକ୍ଷ… ରାଜିହୋଇଛନ୍ତି ଯେ, ଏକ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧରେ ବିଜୟ ଲାଭ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ତେଣୁ ଏହା କେବେ ବି ଲଢ଼ିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।’’ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ୧୯୮୭ ଏବଂ ୧୯୮୮ରେ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀ ସ୍ତରର ବୈଠକ ଡକାଇବା ପାଇଁ ସହମତ ହୋଇଥିଲେ । ଆମେରିକା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ ଏହି ଉକ୍ତିକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲା ଯେ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. ଆଉ କାମ କରିବ ନାହିଁ । ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦରେ କହିଲେ ଅନ୍ତରୀକ୍ଷର ସାମରିକରଣ ଦ୍ଵାରା ସୀମିତ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ ସମ୍ଭବପର ଏବଂ ଏହାଦ୍ଵାରା ଏମ୍. ଏ. ଡ଼ି. (MAD) ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ହଟାଇ ଦିଆଯାଇପାରିଥା’ନ୍ତା କିନ୍ତୁ ଦେଖାଗଲା ଏହା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଇଉରୋପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସପାଇଁ ଚାଲିଥିବା କଥାବାର୍ତ୍ତାରେ ଅଧିକ ପ୍ରଗତି ହୋଇପାରି ୧୯୮୬-୮୭ରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ବିଷୟରେ ପରିସ୍ଥିତି ସେହିପରି ରହିଥିଲା କେବଳ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦିଗରେ ସାମାନ୍ୟ ପ୍ରଗତି ହୋଇଥିଲା ।

“ଆମେରିକା ତା’ର ପ୍ରଥମ ଏମ୍-ଏକ୍ସ ଆଇ.ସି.ବି.ଏମ୍. (Mx-ICBM) ଏବଂ B-IB ବୋମା ବର୍ଷଣକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ସ୍ଥିତିକୁ ଆଣିଥିଲା ଏବଂ ଏହାକୁ ୨୪ ଘଣ୍ଟିଆ ସତର୍କତା ସ୍ଥିତିରେ ରଖ୍ ସ୍ଥାପିତ କରିଥିଲା । ପେରିସିଙ୍ଗ- ୨ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ଏବଂ ଏସ୍. ଏସ୍. ୨୦ ଇଉରୋପରେ ଚାଲୁରହିଲା । କିନ୍ତୁ କେତେକ ସକାରାତ୍ମକ ପ୍ରଗତି ଘଟିଥିଲା, ଯାହାକି ଭବିଷ୍ୟତରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଉପରେ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଅଙ୍କୁଶ ଲଗାଇଥିଲା । ପ୍ରଥମତଃ, ୨୭ ତମ ସି.ପି.ଏସ୍.ୟୁ. (CPSU) କଂଗ୍ରେସ ଫେବୃୟାରୀ ୧୯୮୬ରେ ପେରେସ୍ପାଇକା’ ( ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପୁନଃନିର୍ମାଣ କରିବା) ଏବଂ ‘ଗ୍ଲାସନୋସ୍ତ’ (ମୁକ୍ତିଭାବ ତଥା ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକରଣ) ଏବଂ ଇଉରୋପରେ ସାମରିକ ମୁକାବିଲାର ଅନ୍ତ ଏବଂ ପୂର୍ବ ଇଉରୋପକୁ ଖୋଲିବା ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟ ସ୍ଥିରକଲା ।

ଦ୍ୱିତୀୟତଃ, ଅକ୍ଟୋବର ୧୧ ଏବଂ ୧୨ ତାରିଖ ୧୯୮୬ ମସିହାରେ ରାୟକିଆଜାଭିକ୍ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଘୋଷଣାକରାଗଲା ଯେ, ଏକ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ କେବେ ବି ବିଜୟ ଆଣି ପାରିବ ନାହିଁ ଏବଂ ଏହି ଯୁଦ୍ଧ କେବେହେଲେ ସଂଘଟିତ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ତୃତୀୟତଃ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଭିତରେ ରିଗାନଙ୍କ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏବଂ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. (SDI) କୁ ସିନେଟର ବିରୋଧ ଦ୍ଵାରା ଆମେରିକାର ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଯୋଜନାକୁ ଧକ୍କା ଲାଗିଥିଲା । ଚତୁର୍ଥତଃ ଆମେରିକା ଏବଂ ‘ନାଟୋ’ (NATO) ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ମତପାର୍ଥକ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । କାରଣ ଏସ୍. ଡ଼ି. ଆଇ. (SDI) ସମ୍ପର୍କରେ ତାଙ୍କର ମତ ନିଆଯାଇ ନଥୁଲା । ଅତଏବ ଯଦିଓ ୧୯୮୬-୮୭ରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ ଚାଲିଥିଲା କିନ୍ତୁ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଅତିଶୀଘ୍ର ଏହାର ଅନ୍ତ ହେବାକୁ ଯାଉଥିଲା ।

୧୯୮୭-୮୮ କଥା କହିବାକୁଗଲେ ଡିସେମ୍ବର ମାସ ୮ ତାରିଖ ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ଇଣ୍ଟରମିଡ଼ିଏଟ୍ ରେଞ୍ଜ ନିଉକ୍ଲିଅସ୍ ଫୋର୍ସସ ଟ୍ରିଟି (INF) ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ମଧ୍ୟମ ଏବଂ ଅଳ୍ପ ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ସମାପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତି ଅନୁସାରେ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଉଭୟ ୧୬୯୫ଟି ମଧ୍ୟମ ଦୂରଗାମୀ (GLBMs) ଯାହାର ଦୂରତ୍ଵ ୧୦୦ରୁ ୫୫୦୦ କି.ମି. ମଧ୍ଯରେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ହଟାଇ ଦିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ଥିଲା । ଏଥ‌ିରେ ମଧ୍ୟ ଅଳ୍ପ ଦୂରଗାମୀ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର; ଯଥା — ୫୦୦ରୁ ୧୦୦୦ କି.ମି. ମଧ୍ଯରେ ଗତିକରୁଥିବା GLBMs କୁ ହଟାଇଦେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା । ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ୧୮୩୬ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକୁ ହଟାଇବା ପାଇଁ ରାଜିହୋଇଥିବାବେଳେ ଆମେରିକା ୮୬୭ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ହଟାଇବା ପାଇଁ ରାଜି ହୋଇଥିଲା ।

ଆଇ. ଏନ୍. ଏଫ୍. ଚୁକ୍ତି ଏ. ବି. ଏମ୍. ଚୁକ୍ତିକୁ SDI ଦ୍ବାରା ପ୍ରଭାବହୀନ ହେବାରୁ ରକ୍ଷାକରିଥିଲା କାରଣ ଏହି ଚୁକ୍ତି ଅନୁସାରେ SDI ର ଯଥାର୍ଥତା ଆହୁରି ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ଏବଂ ରିଗାନ ଦେଖ‌ିଲେ ଯେ ଏହି ବିଷୟକୁ କଂଗ୍ରେସ ତଥା ଆମେରିକାବାସୀଙ୍କଠାରେ ଜାରି ରଖୁବା ନିହାତି କଷ୍ଟକର । ଏହିଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ବିଶ୍ଵକୁ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ର ଅନ୍ୟ ଏକ ବିପଦପୂର୍ଣ ଦିଶା ଯଥା ଅନ୍ତରୀକ୍ଷରେ ଅସ୍ତ୍ର ଦୌଡ଼ରୁ ରକ୍ଷାକରିଥିଲା । ୧୯୮୮-୮୯ ଥୁଲା ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ବର୍ଷ ଯେହେତୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ (ସେ ସମୟର କିଛି କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୮-୮୯ ବର୍ଷର ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଲା ସେ ବର୍ଷ ଆଫଗାନିସ୍ଥାନରେ ହୋଇଥୁବା ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ଜାମ୍ବିଆ, ଇରାନ-ଇରାକ୍ ଯୁଦ୍ଧ, ଇସ୍ରାଏଲ୍- ପିଏଲ୍ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବର ସମାଧାନ ହୋଇଥିଲା ।

ଏହି ବର୍ଷ ମଧ୍ଯ ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘରେ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ଯେ ଇଉରୋପରେ ସୋଭିଏତ୍ ସୈନ୍ୟ ତଥା ଅସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରାଯିବ । ଇଉରୋପରେ ସୋଭିଏତ୍ ଟ୍ୟାଙ୍କ ଓ ସୈନ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାରେ ୪୦% ହ୍ରାସ ଏବଂ ପୂର୍ବ ଜର୍ମାନ, ଚେକୋସ୍ଲୋଭିଆ ଏବଂ ହଂଗେରୀରେ ସୋଭିଏତ୍ ଟ୍ୟାଙ୍କ ୫୦% ହ୍ରାସ କରାଯିବାର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ରଖାଯାଇଥିଲା । ଇଉରୋପରେ ପରମ୍ପରାଗତ ଏବଂ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନତାରେ ଏହା ଏକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ ରାଜନୈତିକ ତଥା ସାମରିକ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ଥିଲା । ୧୯୮୯-୯୦ ବର୍ଷକୁ ୟୁରୋପରେ ଏକ ବିଶେଷ ବର୍ଷ ଭାବେ ଗଣାଯାଏ । ୧୯୮୯ର ଶେଷସୁଦ୍ଧା ରୁମାନିଆ ଓ ଆଲ୍‌ବେନିଆକୁ ଛାଡ଼ି ପୂର୍ବ ଇଉରୋପ ଏବଂ ମଧ୍ୟ ଇଉରୋପରେ ସମସ୍ତ ସୋଭିଏତ୍ ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ହୋଇସାରିଥିଲେ ।

ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୮୯ରେ ପୋଲାଣ୍ଡରେ ପ୍ରଥମ ଅଣ-କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ସରକାର ନିର୍ବାଚନରେ ଜିତିଥିଲେ । ୧୯୮୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୯ ତାରିଖ ସୁଦ୍ଧା ବର୍ଲିନ୍ ପ୍ରାଚୀର ଭାଙ୍ଗିଥିଲା । ଚେକୋସ୍ଲୋଭାକିଆ ହଙ୍ଗେରି ଏବଂ ଜର୍ମାନ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାଧାରଣ ତନ୍ତ୍ରରେ ନିର୍ବାଚନ ହୋଇଥିଲା । ଡିସେମ୍ବର ୨୯ ତାରିଖ ୧୯୮୯ ରେ ଭାସକ୍ଲାଭ ହାଭେଲ୍‌ ଚେକୋସ୍ଲୋଭିଆର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ଗ୍ରହଣକଲେ । ଡିସେମ୍ବର ୧୯୮୯ରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ ମାଲ୍‌ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଷ୍ଟାର୍ଟ (START) କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପୁନର୍ଗଠିତ କରି ସେଥ‌ିରେ ଆଗକୁ ଯିବା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ନିଜର ଉତ୍ସୁକତା ପ୍ରକାଶକରିଥିଲେ । ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜର୍ଜ ବୁଶ୍ ଯଦିଓ କିଛିଟା ସଂକୋଚ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ; ତଥାପି ରାସାୟନିକ ଅସ୍ତ୍ର ଉପରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇବା ପାଇଁ ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏଥିରେ ବୁଝାମଣା କରିବା ପାଇଁ ସେ ଆମେରିକାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ କରାଇଥିଲେ ।

୧୯୯୦ ଥିଲା ଏକ ଘଟଣାବହୁଳ ବର୍ଷ । ଯେତେବେଳେ ଇଉରୋପ ଏବଂ ଦୁଇ ମହାଶକ୍ତି ଶାନ୍ତି ଆଡ଼କୁ ମୁହାଁଉଥ୍ଲେ ସେତେବେଳେ ଉପସାଗରୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ନିଆଁ ଜଳୁଥିଲା । ଅଗଷ୍ଟ ୨ ତାରିଖ ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଇରାକ୍ କୁଏତ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା । ଏହାବ୍ୟତୀତ ୧୯୯୦ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୩ ତାରିଖରେ ୱାରସ (WARSAW) ଚୁକ୍ତିକୁ ରଦ୍ଦ କରି ଦିଆଯାଇଥିଲା । ଜୁନ୍ ୧ ତାରିଖ ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଆମେରିକା ଏବଂ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ରାସାୟନିକ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ଧ୍ବଂସ କରିବା ପାଇଁ ଏବଂ ଏହାକୁ ଆଉ ଉତ୍ପାଦନ ନ କରିବାପାଇଁ ଓ ଏହାକୁ ନିଶିଦ୍ଧ କରିବା ପାଇଁ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଏହା ସ୍ଥିର ହେଲା ଯେ, ଡିସେମ୍ବର ୩୧ ତାରିଖ ୧୯୯୨ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ସାରା ବିଶ୍ବରେ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ରାସାୟନିକ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିଦିଆଯିବ ଏବଂ କେବଳ ୫୦୦୦ ଟନ୍ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖାଯିବ । ଏହାପରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ରକାରିଗରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଶାସନ (MTCR) ର ସଦସ୍ୟତା ବିସ୍ତାରିତ ହୋଇଥିଲା । ନଭେମ୍ବର ୨୦, ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ଇଉରୋପରେ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ହ୍ରାସ କରିବା ଲାଗି ଏବଂ ପରମ୍ପରାଗତ ସଶସ୍ତ୍ର ସେନାବାହିନୀ (CFF) ର ହ୍ରାସ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ମିଳିତ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା ।

ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ପତନ ପରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼:
୧୯୯୧-୯୨ ଏକ ଐତିହାସିକ ବର୍ଷ ଥିଲା ଏହିଦୃଷ୍ଟିରୁ ଯେ, ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ପତନ ପରେ ଆମେରିକାର ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କରୁଥିବା ଶତ୍ରୁ ଦେଶଟି ୧୪ଟି ନୂତନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।

୭ । ତୃତୀୟ ବିଶ୍ବ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ବରେ ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଚାଲିଥିବା ଅଷ୍ଟଦୌଡ଼ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ଉପରେ ତାହାର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥିଲା । ଜର୍ମାନର ବୋମା ଅନ୍ଵେଷଣ ଆମେରିକୀୟ ‘‘ମାନହାଟାନ୍ ପ୍ରକଳ୍ପ’’କୁ ପ୍ରଥମରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ଯେତେବେଳେ ସରିବାକୁ ଆସିଲା ଏବଂ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ମତବାଦ ଏବଂ ସାମରିକ କ୍ଷମତା ପୂର୍ବ ଇଉରୋପ ଅଧୁକାର କରିବା ଦ୍ଵାରା ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିଲା ତାହା ପ୍ରକୃତରେ ଆମେରିକାକୁ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ପରନ୍ତୁ ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ସେତେବେଳେ ଚାହିଁଥିଲେ ଯେ ସୋଭିଏତ୍ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଫାସୀବାଦୀ ଜର୍ମାନ, ଇଟାଲୀ ଏବଂ ଜାପାନର ବିଲୋପ ଘଟୁ ।

ଷ୍ଟାଲିନଙ୍କ ଗୁପ୍ତଚର ଏଜେନ୍ସୀ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଆମେରିକାର ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବିଷୟରେ ସଚେତନ ଥିଲେ ଏବଂ ପୋଷ୍ଟଡାମଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜଭେଲ୍ଟ ଯେତେବେଳେ ଷ୍ଟାଲିନ୍‌ଙ୍କୁ ଏକ ଗୁପ୍ତ ଅସ୍ତ୍ର ବିଷୟରେ ସୂଚନା ଦେଲେ ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କର ଅନୁମାନ ସତ୍ୟ ପ୍ରମାଣିତ ହେଲା । ଏହି ସୂଚନା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଇଚ୍ଛାକୁ ପ୍ରଜ୍ବଳିତ କରିଥିଲା ଏବଂ ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶଦ୍ଵାରା ଥୁବା ବିପଦର ସାମ୍ନା କରିବାପାଇଁ ବୋମା ତିଆରି କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ଯଦିଓ ହିରୋସୀମା ଓ ନାଗାସାକୀରେ ବୋମା ନିକ୍ଷେପ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନ ଥିଲା, ଏହା ଆମେରିକାର ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଏକ ପରୋକ୍ଷ ଧମକ ଥିଲା । ଏହିସବୁ ଘଟଣା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି କରାଇବାରେ ସହାୟକ ହେଲା ।

୧୯୪୯ ପରେ ମାଓଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଯେତେବେଳେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଚୀନର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଘଟିଲା ଏହା ବିଶ୍ୱାସ କରାଗଲା ଯେ ସୋଭିଏତ୍ ସାହାଯ୍ୟ ଦ୍ଵାରା ଚୀନବାସୀ (ଚୀନ-ସୋଭିଏତ୍ ମତଭେଦ ପୂର୍ବରୁ) ମଧ୍ୟ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ହାସଲ କରି ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଏହାର ପରୀକ୍ଷା କରାଇଥୁଲେ । ଚୀନକୁ ଏକ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ବ ଦେଶ ଭାବରେ ଗଣନା କରାଗଲା ଏବଂ ଏଥିରୁ ଜଣେ ପରିଷ୍କାର ଭାବରେ ଦେଖୁରିବ ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଆଦର୍ଶବାଦ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା କିପରି ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ବିକାଶ କରିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଗଭୀର ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛି ।

ଚୀନଦ୍ୱାରା ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ହାସଲ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ:
ଅତଏବ ଚୀନ ଦ୍ବାରା ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ହାସଲ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ଏକ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସଂକେତ ଦେଲା । ଅନେକ ବିଦ୍ଵାନଙ୍କ ମତରେ ଭାରତ ପାକିସ୍ତାନ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ଭାରତରେ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ଅନ୍ଵେଷଣ ପାଇଁ ଦାୟୀ; କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତରେ ଏହା ସତ୍ୟ ନୁହେଁ । କାଶ୍ମୀର ସମସ୍ୟା ଏବଂ ବିଭାଜନ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ୧୯୪୮, ୧୯୬୫ ଏବଂ ୧୯୭୧ ମସିହାରେ ହୋଇଥିବା ତିନୋଟି ଯୁଦ୍ଧ ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତଦୌଡ଼ର ଅଗ୍ନିକୁ ପ୍ରଜ୍ଜଳିତ କରିଥିଲା ।

ଭାରତ, ପାକିସ୍ତାନ ଏବଂ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼:
ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ହୋଇଥ‌ିବା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ଭାରତ ନଥିଲା; ପରନ୍ତୁ ୧୯୬୨ ମସିହାରେ ଭାରତ ଚୀନ ଦ୍ଵାରା ଶୋଚନୀୟ ଭାବେ ପରାଜିତ ହେବା ଆମର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଏବଂ ବୈଦେଶିକ ନୀତିକୁ ଆଘାତ ଦେଇଥିଲା । ଏହା ପରେ ଚୀନ ଦ୍ବାରା ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ହାସଲ ସମ୍ବାଦ ଭାରତର ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ସାମରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଇଥିଲା ଏବଂ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଆଣବିକ କ୍ଷମତାର ବିକାଶ ପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଲେ । ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ମଧ୍ୟ ୧୯୬୨ ଯୁଦ୍ଧ ପୂର୍ବରୁ ୧୯୫୦ ଦଶକରେ ଚୀନର ପାକିସ୍ତାନ ସହିତ ମିତ୍ରତା ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା । ଭାରତର ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରକମାନେ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ ଯେ ଚୀନ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନର ମିତ୍ରତା ଭାରତ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯିବ । ୧୯୬୨ ମସିହା ପରେ ଆଉ ପଛକୁ ଫେରି ଚାହିଁବାର ଅବକାଶ ନଥିଲା ଏବଂ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ପହଞ୍ଚି ସାରିଥିଲା ।

ଭାରତ ଯେତେବେଳେ ୧୯୭୪ ମସିହାରେ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋରକ (PNE) ର ପରୀକ୍ଷା କରିଥିଲା, ସେତେବେଳେ ପାକିସ୍ତାନୀମାନେ ମଧ୍ୟ ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେବାପାଇଁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ । ୧୯୭୯ ମସିହାରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଆଫଗାନିସ୍ଥାନ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ସହିତ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଦ୍ୱିତୀୟ ଶୀତଳ ଯୁଗୋସ୍ଲୋଭିଆ ମଧ୍ୟ ବିଖଣ୍ଡିତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଆଘାତରେ ସେହି ଶତ୍ରୁର ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ଏହା ସହିତ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସଂପୂର୍ଣ ରାଜନୈତିକ ଓ ବୈଚାରିକ ଆଧାରର ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ।

୧୯୯୦ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୨ ତାରିଖରେ ଇରାକ୍‌ଦ୍ୱାରା କୁଏତ୍ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ହେବା କାରଣରୁ ଆମେରିକା ଏବଂ ମିତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ସଂଗଠନ ଆମେରିକାର ଅଧୀନରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ଇରାକ ଉପରେ ଜାନୁୟାରୀ ୧୭ ତାରିଖ ୧୯୯୧ ମସିହାରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ଏହା ୧୯୯୧ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ୨୮ ତିରିଖରେ ଇରାକ୍ଟର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପରାଜୟ ସହିତ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସାୟରେ ଅବନତି ଦେଖାଦେଇଥିଲା । ୧୯୯୧ ବିଶ୍ଵ ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସାୟ ମୂଲ୍ୟ ଥିଲା ୨୨, ୧୧୪ କୋଟି ଡଲାର । ଏହା ୧୯୯୦ ମସିହା ତୁଳନାରେ ୨୦ ପ୍ରତିଶତ କମ୍ ଥିଲା ।

୧୯୯୨-୯୩ରେ ଋଷିୟ ଫେଡ଼େରେସନ୍, ଫ୍ରାନ୍ସ ଏବଂ ବ୍ରିଟେନ କେବଳ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା R & D ବ୍ୟତୀତ ସମସ୍ତେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ପୁନର୍ବାର ସହମତି ପ୍ରକାଶକଲେ । ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ତରରେ ୟୁରୋପର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସାମରିକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପ୍ରତିହତ କରିବା ପାଇଁ ବଳିଷ୍ଠ ପଦକ୍ଷେପ ଉଠାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସମସ୍ତ ପୂର୍ବ ତଥା ପଶ୍ଚିମ ଇଉରୋପୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ହେଲେସିଙ୍କ ଦସ୍ତାବିଜରେ ସ୍ବାକ୍ଷର କରାଯାଇ ଏହା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହା ସହିତ ରିଓଠାରେ ପରିବେଶ ଉପରେ ବିଶ୍ବ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀ ବସିଥିଲା ଏବଂ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ମହାସଚିବ ‘ଶାନ୍ତି ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀ’’ର ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ।

୧୯୯୩ ଏବଂ ୧୯୯୭ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ଦୁଇଟି ଅନ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣା ଘଟିଥିଲା । ପ୍ରଥମଟି ହେଲା ୧୯୯୫ ମସିହାର ଏନ୍. ପି. ଟି. (NPT) ପୁନରାବଲୋକନ ସମ୍ମିଳନୀ, ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ଅନିଶ୍ଚିତ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିସ୍ତାରିତ କରିବା ପାଇଁ ବସିଥିଲା ଏବଂ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୪ ତାରିଖ ୧୯୯୬ ମସିହାରେ ସି. ଟି. ବି. ଟି. (CTBT) ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲା । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ସଂପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ୬୦ଟି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଣ-ଆଣବିକ ରାଷ୍ଟ୍ର CTBT ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ । ଭାରତ NPT କିମ୍ବା CTBT କୌଣସିଥ୍ରେ ମଧ୍ୟ ସ୍ବାକ୍ଷର କଲା ନାହିଁ । ସରକାର ଯୁକ୍ତି କରିଥିଲେ ଯେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ବିକଳ୍ପକୁ ଖୋଲା ରଖିବା ପାଇଁ ଏହା କରାଯାଇଥିଲା ।

ଭାରତର ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତଦୌଡ଼ର ପ୍ରଶ୍ନକୁ ଆମ ସମ୍ମୁଖରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରୁଅଛି । ତାହା ପରବର୍ତ୍ତୀ ବିଭାଗରେ ଆଲୋଚନା କରାଯିବ । ଯୁଦ୍ଧ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟବାଦ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏହାର ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ ପାକିସ୍ତାନକୁ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ କ୍ଷେତ୍ର ଭାବରେ ଆମେରିକା ବିବେଚନା କରିଥିଲା । ଏହା ପାକିସ୍ତାନକୁ ପ୍ରଚୁର ସାମରିକ ସହଯୋଗ ଏବଂ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଦାନ ଯୋଗାଇବାର ସଂକେତ ଦେଇଥିଲା ଏବଂ କେତେକଙ୍କ ଅଞ୍ଚଳ ଭାରତ ସହିତ ଆଣବିକ ପ୍ରତିଯୋଗିତାର କ୍ଷେତ୍ର ପାଲଟିଲା ଏବଂ ଭାରତ ଜାଣିଶୁଣି ନିଜ ବିକଳ୍ପକୁ ଖୋଲା ରଖିଲା ଏବଂ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କଲା ନାହିଁ । ଭାରତ ନିଜର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଏନ୍. ପି. ଟି. (Nuclear Proliferation Treaty) ପୁନରାବଲୋକନ ସମ୍ମିଳନୀରେ ଏବଂ CTBT ଚୁକ୍ତିରେ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୨୪, ୧୯୯୬ ମସିହାରେ ସ୍ଵାକ୍ଷର ନ କରି ଜଣାଇ ଦେଇଥିଲା ।

ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ‘ପ୍ରଭୁତ୍ଵ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ’ (Domino Theory):
ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆ ଘଟଣା ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ସୂଚାଇ ଦିଏ ଯେ ପ୍ରଭୁତ୍ଵ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ହିଁ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ବା ଯେ କୌଣସି ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଛି । ପ୍ରଥମତଃ ଏହା ଥିଲା ଇଉରୋପକୁ ଜର୍ମାନର ଧମକ, ଯାହାକି ଆମେରିକାକୁ ବୋମା ତିଆରି କରିବାକୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଥିଲା । ତା’ପରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଧମକ ପୁଣିଥରେ ଆମେରିକାକୁ ବୋମା ତିଆରି କରିବାକୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତାଇଥିଲା । ତା’ପରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ଧମକ ପୁଣିଥରେ ଆମେରିକାକୁ ବୋମା ତିଆରି କରିବାପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ହିରୋସୀମା ଓ ନାଗାସାକୀଠାରେ ବୋମାବର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ସୋଭିଏତ ସଂଘ ବୋମା ତିଆରି କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା । ବିଶ୍ଵ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟବାଦ ପ୍ରତି ଥ‌ିବା ସାଧାରଣ ବିପଦ ନୂତନ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଚୀନକୁ ୧୯୪୯ ମସିହାରେ ଆଣବିକ କାରିଗରୀ କୌଶଳରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା ।

ଯାହାଦ୍ଵାରା ୧୯୬୪ ମସିହାରେ ଚୀନ ଏକ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷା କରି ପାରିଥିଲା; ପରନ୍ତୁ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରର ନକ୍ସା ଦେବାକୁ ମନାକରି ଦେଇଥିଲା । ଯାହା ଚୀନ ସୋଭିଏତ ସଂଘ ଶତ୍ରୁତାର କାରଣ ପାଲଟିଗଲା । ୧୯୬୨ ମସିହାରେ ଭାରତର ପରାଜୟ ଏବଂ ପାକିସ୍ତାନର ଚୀନ ସହିତ ମିତ୍ରତା ଭାରତକୁ ୧୯୭୪ ମସିହା ସୁଦ୍ଧା ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ବିକାଶ କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ଭାରତୀୟ ବିସ୍ଫୋରଣ ଏବଂ ଭାରତ ସହିତ ଅନେକ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାଜୟ ପାକିସ୍ତାନକୁ ବୋମା ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲା । ଅନ୍ୟ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବୋମା ହାସଲ କରିବାର କାରଣ ସମାନ ଥିଲା । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଇରାନ ଏବଂ ଇରାକର ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ । ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ମଧ୍ୟ ନିଜ ପ୍ରତି ବିପଦ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହା ହାସଲ କରିଥିଲା । ଲାଟିନ୍‌ ଆମେରିକାର ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନା ଏବଂ ବ୍ରାଜିଲ ମଧ୍ୟ ଆଣବିକ କ୍ଷମତା ଥ‌ିବା ଅନ୍ୟ ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ।

ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆର ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ରେ ସାଧାରଣ ଜଟିଳତା:
ମୋଟାମୋଟି ଭାବରେ ଜଣେ କହିପାରେ ଯେ, ତୃତୀୟ ବିଶ୍ବ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ଅବଦାନ ଏବଂ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵରେ ଥିବା ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସଂଘର୍ଷ ଯୋଗୁଁ ଏହା ତିଷ୍ଠିରହିଥିଲା । ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ସାମରିକ ମେଣ୍ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ, ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘର ପତନ ପରେ ଏବଂ ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଏବଂ ପରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦେଶର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ କରି ନିଆଯିବା ଦ୍ଵାରା ବିଶ୍ବରେ ଏହିଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆଣବିକ ଶାନ୍ତି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି; ଯାହାଫଳରେ ଆମେ ଆଉ ଏକ ଆଣବିକ ସର୍ବନାଶର ଦ୍ବାରଦେଶରେ ରହିନାହୁଁ । ଯାହାହେଉ, ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵରେ ଲାଗିରହିଥ‌ିବା ଦ୍ଵହର ସମାଧାନ ନ ହେବା ଯଥା ଭାରତ ପାକିସ୍ତାନ ଦୃହ, ଆରବ ଇସ୍ରାଏଲ୍ ବୃହ ଇତ୍ୟାଦି ହେଉଛି ତୃତୀୟ ବିଶ୍ଵରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଚାଲୁରହିବାର ନିଶ୍ଚିତ କାରଣ ।

୮ | ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ଉତ୍ପରି ଓ କ୍ରମବିକାଶ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵର ମର୍ମାନ୍ତକ ଅନୁଭୂତି ନେଇ ମାନବସମାଜ ଯୁଦ୍ଧର ପରିସମାପ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ଗଠନ କରିଥିଲା । ନାନା ବିଭେଦ ଓ ସମସ୍ୟା ସତ୍ତ୍ବେ ମାନବସଭ୍ୟତା କିପରି ସ୍ଥାୟୀ ହୋଇ ଶାନ୍ତିରେ ରହିବ ସେହି ଆଶାରେ ଜନନାୟକମାନେ ଚିନ୍ତିତ ହୋଇ ଅସ୍ଥିରତା କଲେ । ସେମାନେ ବିଶ୍ବରୁ ଯୁଦ୍ଧର ଅବସାନ ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣକୁ ଏକ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ବାଛିଲେ । ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘର ପରିଚାଳନା ସହିତ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରସ୍ତାବ ଶାନ୍ତିକାମୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ମନରେ ଅଗ୍ରାଧିକାର ଲାଭ କରିଥିଲା । ସାଧାରଣ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଆୟୋଜନକୁ ଯୁଦ୍ଧର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଧରାଯାଇଥାଏ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ବନ୍ଦ ହେଲେ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା କ୍ଷୀଣ ହୋଇଥାଏ । ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ମାଧ୍ୟମ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଇଥାଏ ।

ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କହିଲେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ମାରଣାସ୍ତ୍ରର ଉତ୍ପାଦନ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ଅସ୍ଵୀକରଣ ନୀତିର ବିରୋଧୀ ଅଟେ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କହିଲେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ଓ ଉଚ୍ଛେଦକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ । ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ କଟକଣା ଜାରିକରିବା ଓ ମହଜୁଦ୍ ଥ‌ିବା ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବା ଇତ୍ୟାଦି ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଅଂଶବିଶେଷ । ଅସ୍ତ୍ରମୋହରୁ ମୁକ୍ତ ରହି ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଶାନ୍ତି ଓ ପ୍ରଗତି ମନୋନିବେଶ କରିବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ I ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତ ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷାକରିବା ଏବଂ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧରେ ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇଦେବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ (League of Nations) ଏବଂ ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ ପରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ଵିତ କରାଯାଇଛି ।

ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଉତ୍ପତ୍ତି ଓ କ୍ରମବିକାଶ:
ବିଶ୍ବରେ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ୧୬୪୮ ମସିହାରେ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥବା ୱେଷ୍ଟଫାଲିଆ ଚୁକ୍ତିରୁ । ଏଥୁରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଦୁର୍ଗଗୁଡ଼ିକୁ ଭାଙ୍ଗିବା ଓ ନୂତନ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ ନ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା । ୧୮୧୬ ମସିହାରେ ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧ ଭାବରେ ସୋଭିଏତ୍ ଋଷିଆର ଜାର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ହ୍ରାସ ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ । ଏହାପରେ ୧୮୩୧ ମସିହାରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ୧୮୬୩, ୧୮୬୭ ଓ ୧୮୬୯ ମସିହାରେ ତୃତୀୟ ନେପୋଲିୟନ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲେ । ୧୮୬୩ ଓ ୧୮୬୯ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଥିଲା; ମାତ୍ର ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବ ବିଫଳ ହୋଇଥିଲା ।

୧୮୮୮ ମସିହାରେ ଋଷିଆର ଜାର ଇଉରୋପୀୟ ସରକାରମାନଙ୍କୁ ଆହ୍ବାନ ଦେଇଥିଲେ ଯେ ହେଗୁଠାରେ ମିଳିତ ହୋଇ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ ପାଇଁ ନୂତନ ପଦ୍ଧତି ବାହାରକରିବେ । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସ୍ବାଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାର ଫଳସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଥମ ହେଗ୍ ସମ୍ମିଳନୀ ହେଠାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ୨୮ଟି ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତିନିଧୁ ଭାଗନେଇଥିଲେ । ସମସ୍ୟାର ଅନୁଧ୍ୟାନ ପାଇଁ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ଓ ନୌବାହିନୀ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଏକ କମିଟି ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସମ୍ମିଳନୀରେ ଦୁଇଟି ଘୋଷଣା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା; ଯଥା —

• ଆକାଶ ମାର୍ଗରୁ କୌଣସି ବିସ୍ଫୋରକ ବ୍ୟବହାର କରାଯିବ ନାହିଁ ।
• ଗ୍ୟାସ୍‌ ଓ ବୁଲେଟ୍‌ର ସାମରିକ ବଜେଟ୍ ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ଏଠାରେ ପରାମର୍ଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା l

୧୯୧୯ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥିଲା । ବିଜୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଜିଦ୍ୟାଧରି ବସିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ବିଶ୍ୱରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ମନେହୋଇଥିଲା । ଏଣୁ ପରାଜିତ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଓ ସମ୍ବଳକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରାଗଲା । ଏହି ସମୟରେ ସେନାବାହିନୀକୁ ଏକ ଲକ୍ଷରେ ସୀମିତ ରଖାଗଲା ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ବିମାନଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଦିଆଗଲା ନାହିଁ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ବା ଜାତିସଂଘ ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ:
୧୯୨୦ ରୁ ୧୯୩୫ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦିଗରେ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣକରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ଆଦୌ ସଫଳ ହୋଇ ନଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ପ୍ରଥମ ୫ ବର୍ଷ କେବଳ ଆଲୋଚନାରେ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ୭ ବର୍ଷ କେବଳ ଚୁକ୍ତି ସର୍ଭ ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ନେଇଥିଲା । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରସ୍ତାବ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇ ନଥିଲା । ୧୯୩୨ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ମାସରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ମିଳନୀ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ୧୯ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ଯୋଗଦେଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ମତଭେଦ ମଷ୍ଟି ହେବାର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପକ୍ରିୟାରେ କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣକରାଯାଇ ପାରି ନଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ହିଟଲର୍ ଜର୍ମାନୀରେ କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଲେ ଓ ଜର୍ମାନୀ ଏହି ସମ୍ମିଳନୀରୁ ଓହରିଗଲା । ବ୍ରିଟେନ୍, ଇଟାଲୀ, ଜର୍ମାନୀ ଓ ଜାପାନ ପ୍ରଭୃତି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହିଲେ; ଫଳରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦିଗରେ ବିଶେଷ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନଥିଲା ।

ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘ ବାହାରେ ମଧ୍ୟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୨୧ ମସିହାର ୱାଶିଂଟନ୍ ଚୁକ୍ତି ଏବଂ ୧୯୨୭ର ଜେନେଭା ସମ୍ମିଳନୀରେ ମଧ୍ୟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଉପରେ ଆଲୋଚନା ହୋଇଥିଲା । ୧୯୩୦ରେ ଲଣ୍ଡନଠାରେ ସମ୍ମିଳନୀରେ ନୌବାହିନୀର ଶକ୍ତି ହ୍ରାସ ପାଇଁ ନିଷ୍ପଭି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୪୪ ମସିହାର ଆଟଲାଷ୍ଟିକ ସନନ୍ଦରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜଭେଲ୍ସ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ଆଲୋଚନାରେ ବିଶ୍ବର ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରାଯାଇଥିଲା ।

ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ :
ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଉଦ୍ୟମରେ ରାଷ୍ଟ୍ରନାୟକମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ମହାସନନ୍ଦରେ ୧୧ ଧାରାରେ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତ, ନିରାପତ୍ତା ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ସାଧାରଣ ସଭା ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ଥିଲା । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ସମ୍ପର୍କରେ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ ଦାୟିତ୍ଵ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଗଲା । ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣସଭା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମିତ୍ତ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା ।

ଏହି କମିଶନ ଅଣୁ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ଶାନ୍ତି ଓ ବିକାଶ ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ସୁପାରିଶ କଲେ । ୧୯୪୭, ଫେବୃୟାରୀ ୧୩ ତାରିଖରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିବାପାଇଁ ଏକ କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠାକଲେ । ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣସଭା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମିତ୍ତ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲା । ଏହି କମିଶନ ଅଣୁ ଅସ୍ତ୍ରକୁ ଶାନ୍ତି ଓ ବିକାଶ ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ସୁପାରିଶ କଲେ । ୧୯୪୭ ଫେବୃୟାରୀ ୧୩ ତାରିଖରେ ନିରାପତ୍ତା ପରିଷଦ ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିବାପାଇଁ ଏକ କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠାକଲେ ।

ଜାତିସଂଘର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଆୟୋଗ:
ଆଣବିକ ଶକ୍ତି କମିଶନ ଓ ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କମିଶନ୍‌କୁ ଏକତ୍ର ଜାତିସଂଘର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ ରୂପେ ନାମିତ କରାଗଲା । ଏହି କମିଶନ ୧୯୫୪ରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ବିଭିନ୍ନ ସମସ୍ୟା ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବା ପାଇଁ ଏହି କମିଟି ଗଠନକଲେ । ଏହାସତ୍ତ୍ବେ ବି ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ହୋଇ ନଥିଲା ।

ଆଣବିକ ଶକ୍ତିକୁ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବ:
୧୯୫୩ରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଇସେନ୍‌ହାଉରା ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ଉପରେ ଅନ୍ତାର୍ଜାତୀୟ କଟକଣା ଜାରି କରିବା ଓ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରିବା ନେଇ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲେ । ଡିସେମ୍ବର ୮ ତାରିଖରେ ସେ ଆଣବିକ ଶକ୍ତିକୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ; ମାତ୍ର ଏ ଦିଗରେ ସହମତି ଦାବୀକଲେ ।

ଦଶ ସଦସ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ:
୧୯୫୯ରେ ଦଶଟି ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କୁ ନେଇ ଏକ ନୂତନ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଗଲା; ମାତ୍ର ଏହି କମିଶନ ମଧ୍ୟ ସଫଳ ହୋଇପାରି ନଥିଲା । ଏହାପରେ ୧୮ଟି ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନେଇ ଅନ୍ୟ ଏକ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ ଗଠନ କରାଗଲା । ଏହି କମିଶନ ୧୯୬୨ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ବୈଠକରେ ମିଳିତ ହେଲେ ଏବଂ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲେ । ଏହାଛଡ଼ା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାରକୁ ଶୃଙ୍ଖଳିତ କରିବାପାଇଁ ନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଦାବୀକଲେ ।

ମସ୍କୋ ଟେଷ୍ଟବ୍ୟାନ୍ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୩):
୧୯୬୩ ମସିହାରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜେ. ଏଫ୍. କେନେଡ଼ି ଘୋଷଣାକଲେ ଯେ ନିକଟରେ ରୁଷ, ଆମେରିକା ଓ ବ୍ରିଟେନ ମିଳିତ ଭାବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷଣ ନିରୋଧ କରିବେ । ୧୯୬୩, ଜୁଲାଇ ୨୫ରେ ସେମାନେ ମସ୍କୋଠାରେ ମିଳିତ ହେଲେ ଏବଂ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷା ନିରୋଧ ଯୁକ୍ତି ସ୍ଵାକ୍ଷର କଲେ । ଏହାଦ୍ୱାରା ବାୟୁମଣ୍ଡଳ, ମହାକାଶ ବା ଜଳଭାଗ ଭିତରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା କରାନଯିବାକୁ ସୁପାରିଶ କରାଗଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରନିରୋଧ ଚୁକ୍ତି : (Nuclear Non-Proliferation Treaty, 1968)
୧୯୬୪ ରୁ ୧୯୬୬ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଆୟୋଗର ବୈଠକ ବାରମ୍ବାର ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲେ ବି କୌଣସି ରାଜିନାମା ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇପାରି ନଥିଲା । ୧୯୬୩ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା ନିରୋଧ ଚୁକ୍ତିପରେ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପେକ୍ଷା ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ନିରୋଧ ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵଆରୋପ କଲେ । ୧୯୬୬ରେ ସାଧାରଣସଭା ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ନକରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରି ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣକଲେ । ଏହାପରେ ଜାତିସଂଘର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଶନ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଆଲୋଚନା କରିବା ପରେ ୧୯୬୮ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ନିରୋଧ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ସାଧାରଣସଭା ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କଲେ । ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ୧୯୬୮ ଜୁଲାଇ ମାସରେ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲା ଏବଂ ୧୯୭୦, ମାର୍ଚ୍ଚ ୫ ତାରିଖରେ ଏହି ଚୁକ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା ।

ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରିବେ ନାହିଁ କି ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସାୟ କରିବେ ନାହିଁ ଉଲ୍ଲେଖ ହେଲା । ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷମତା ନାହିଁ, ସେମାନେ ଏ ଦିଗରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେନି ବୋଲି ପରାମର୍ଶ ଦିଆଗଲା । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବ ବୋଲି ସବୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମ୍ମତି ପ୍ରକାଶକଲେ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ୧୯୭୦ ଦଶକକୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଦଶନ୍ଧି କୁହାଯାଏ । ଫ୍ରାନ୍ସ, ଚୀନ ଓ ଭାରତ ଏହି ଚୁକ୍ତିରୁ ଦୂରେଇ- ରହିଥିଲେ ।

SALT-I ଓ SALT-II – ୧୯୬୯ ପରେ ଆମେରିକା ଓ ରୁଷ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପରେ ଆଲୋଚନା ଆରମ୍ଭକଲେ । ୧୯୭୨ ମସିହାରେ SALT-I ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତିରେ ପ୍ରତିପକ୍ଷ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ବିଧ୍ୱଂସୀ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସପାଇଁ ଦାବିକଲେ । ଏହାଦ୍ଵାରା (Anti Ballistic Missiles Treaty, 1972) ଓ (Interim Offensive Weapons Agreement (1972) ଚୁକ୍ତିଦ୍ୱୟ ପାଞ୍ଚବର୍ଷଲାଗି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା ।

ଏହାପରେ ୧୯୭୯ ମସିହାରେ ଦୁଇ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତି ଆଣବିକ ଓ ବିପଜ୍ଜନକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ହ୍ରାସ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ରାଜିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷରକଲେ । ମସ୍କୋଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଏହି ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜିମି କାର୍ଟର ଓ ସୋଭିଏତ୍ ପ୍ରେସିଡେଣ୍ଟ ବ୍ରେଜ୍‌ନେଭ ୧୯୭୯ ଜୁନ୍ ୧୮ ତାରିଖରେ ଏହି ଚୁକ୍ତି (SALT-II) ସ୍ଵାକ୍ଷରକଲେ । ଉଭୟପକ୍ଷ ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ସେମାନଙ୍କ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିବାପାଇଁ ସମ୍ମତି ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ; ମାତ୍ର, ଆଫଗାନିସ୍ଥାନ, ସମସ୍ୟାରେ ସୋଭିଏତ୍ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ନେଇ ଆମେରିକାର ସିନେଟ୍ SALT-II କୁ ଅନୁମୋଦନ ନ କରିବାରୁ ଏହି ଚୁକ୍ତି ପାଳନ କରାଯାଇ ନଥିଲା ।

ରାସାୟନିକ ଅସ୍ତ୍ରନିରୋଧ:
୧୯୮୯ ଜାନୁୟାରୀରେ ୧୦୪ଟି ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ଚୁକ୍ତି ନିରୋଧ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ରାଜିନାମା ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହେଲା, ଏହାପରେ ସୋଭିଏତ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଗୋର୍ବାଚୋଭ୍ ଏକତରଫା ଭାବେ ୟୁରାନିୟମ୍ ଉତ୍ପାଦନକୁ ବନ୍ଦ କଲେ ଏବଂ ସୋଭିଏତ୍ ସେନାବାହିନୀର ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସକଲେ । ଏହାପରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହେଲା । ୯ | ବିଶ୍ବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସୃଷ୍ଟି ଓ ସ୍ଥିତିକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।

୯। ବିଶ୍ବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ସୃଷ୍ଟି ଓ ସ୍ଥିତିକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
Answer:
ଜର୍ମାନର କାଇସର ୱିଲିୟମ୍ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ୍ (Kaiser William Institute) ଠାରେ ଅଟୋ ହାନ୍ ଏବଂ ଡକ୍ଟର ଫ୍ରିଜ୍ ଷ୍ଟିଅର୍ସମାନ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ଅଣୁର ବିଭାଜନ କରିଥିଲେ । ଲାଇସ୍ ମେଗ୍‌ନର ଏବଂ ଅଟୋହାନ୍ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସଫଳତାର ସହିତ ଅଣୁର ବିଭାଜନ କରି ଏହାକୁ ଆଣବିକ ବିଖଣ୍ଡନରେ ପାଇବା ବିଷୟ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଏହା ଥିଲା ଏକ ସଂଯୋଗର ବିଷୟ ଯେ ଇତିହାସର ଏହି ମୋଡ଼ରେ ‘ଅଣୁର ସମସ୍ୟା’ ଉପରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥ‌ିବା ଏହି ଉର୍ବର ମସ୍ତିଷ୍କଧାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ୟୁହୂଦୀ (Jews) ଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନେ ଥିଲେ ଜର୍ମାନ ଦେଶର ।

ହିଟ୍‌ଲର୍ ୟୁହୁଦୀବାଦର ଘୋର ବିରୋଧୀ ଥିଲେ । ତେଣୁ ଜର୍ମାନର ଏହି ମହାନ ମସ୍ତିଷ୍କଧାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ପଳାଇଯାଇଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ କି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ବାଗତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ପଳାୟନପନ୍ଥୀ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ଆମେରିକା ସାମରିକବାହିନୀ ଯେଉଁମାନେ ଇଉରୋପର ଘଟଣା ନିରୀକ୍ଷଣ କରୁଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତ ସୂଚନା ଦେଇଥିଲେ, ଏକ ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ଆଶଙ୍କା ରହିଥୁଲା ଯେ, ଯେହେତୁ ଅଣୁର ବିଘଟଣ ଜ୍ଞାନ ଜର୍ମାନୀମାନେ ଜାଣିଛନ୍ତି, ତେଣୁ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରି କରିବାରେ ଜର୍ମାନ ପ୍ରଥମ ଦେଶ ହେବ । ଏହି ପଳାତକ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଆଲବର୍ଟ ଆଇନ୍‌ଷ୍ଟାଇନ୍ ମଧ୍ୟ ଜଣେ ଥିଲେ ଏବଂ ସେ ଏହି ଆବିଷ୍କାରର ମହତ୍ତ୍ଵ ବିଷୟରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଅବଗତ ଥିଲେ, କାରଣ ସେ ହିଁ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଅଣୁର ଗୁପ୍ତଶକ୍ତି ବିଷୟରେ ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ଵକୁ ସୂଚନା ଦେଇଥିଲେ । ସେ ଏ ବିଷୟରେ ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ସତର୍କ କରାଇ ଦେଇଥିଲେ ।

ମାନହାଟାନ ପ୍ରକଳ୍ପ:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜ୍‌ଭେଲ୍ଟଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଆମେରିକୀୟମାନେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ଏହାର ଆନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପରିଣାମ ସମ୍ପର୍କରେ ସଚେତନ ଥିଲେ ଏବଂ ସେଥ‌ିପାଇଁ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ ଆରମ୍ଭ କରିଦେଲେ ଏବଂ ପ୍ରଥମେ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରିକଲେ l ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରୁଜଭେଲ୍ଟ ଅତି ଗୁପ୍ତ ଭାବରେ ‘ମାନହାଟାନ ପ୍ରକଳ୍ପ’ ତିଆରିକଲେ, ଯାହା ଥିଲା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରକଳ୍ପ । ମେଜର ଜେନେରାଲ ଲେସଲି ଗ୍ରୋଭସ୍‌ଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଏଥୁପାଇଁ ୨ ବିଲିୟନ୍ ଡଲାର ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥିଲା । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରି କରିବା ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଥିଲା । ରବର୍ଟ ଓପେନ୍ହମର୍, ଏନ୍‌ରିକୋ ଫର୍‌ମି, ହର୍ବଟ୍ ୟୋକ୍, ଏଡ଼ୱାର୍ଡ଼ ଟେଲର, ହାନ୍ସବେଥ୍ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଖ୍ୟାତ ବୈଜ୍ଞାନିକ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମ ତିନୋଟି ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରିରେ ଦେଇଥିଲେ । ବୋମା ତିଆରିର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କଥାଟି ହେଲା ଯଦିଓ ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ଶତୃ ଜର୍ମାନ ଥିଲା, ଧୀରେ ଧୀରେ ପ୍ରକୃତ ଶତ୍ରୁ ଯାହା ପାଇଁ ବୋମାଟି ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ତହା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ହୋଇଗଲା । ପ୍ରକୃତରେ ଜେନେରାଲ୍ ଲେସଲି ଗ୍ରୋଭସ୍ ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ ଯେ, ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ପ୍ରକୃତ ଶବ୍ଦବୋଲି ତାଙ୍କର ତିଳେମାତ୍ର ସନ୍ଦେହ ନଥୁଲା । ୧୯୪୫ ପରବର୍ତୀ ବିଶ୍ୱକୁ ବୁଝିବାପାଇଁ ଏହି ତଥ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଅଟେ ।

ଯୁଦ୍ଧୋତ୍ତର ସମୟରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ଯଥାର୍ଥତା:
ଜର୍ମାନ ଯେ, କି ପ୍ରଥମ ରାଷ୍ଟ୍ର ଥୁଲା, ଯାହା ସହିତ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ରେ ଲିପ୍ତ ଥିଲା, ୧୯୪୫ ମସିହା ମେ ମାସରେ ସେ ଆତ୍ମ ସମର୍ପଣ କଲା ଏବଂ ଏହାର ସମସ୍ତ ଆଣବିକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗକୁ ନଷ୍ଟ କରି ଦିଆଗଲା । ଏହିପରି ଭାବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଶେଷ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ମଧ୍ଯ ଅସ୍ତ୍ର ଥରେ ନିର୍ମାଣ ହେବା ପରେ ଏହି ଦୌଡ଼ ଲାଗି ରହିଲା । ଦିଗ୍‌ବଳୟ ସେ ପାଖରେ ଏକ ନୂତନ ଶତ୍ରୁ ଆବିଷ୍କୃତ ହେଲା ! ସେ ଥିଲା କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ । ସାମ୍ୟବାଦର ଭୟ ଏକ ମତବାଦ ଭାବରେ ଆଣବିକ ବୋମା ତିଆରିକୁ ଇନ୍ଧନ ଯୋଗାଇଥିଲା । ସେହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆମେରିକୀୟ ସାମରିକ-ଶିଳ୍ପ ଉଦ୍ୟୋଗ ସମଷ୍ଟିର ଉତ୍‌ଥାନ ଭୁଲ୍ ନଥିଲା ।

ଜର୍ମାନ ପତନ ପରେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ର ଥିଲା, ଯେ କି ଆମେରିକା ଏବଂ ଏହାର ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ମିତ୍ର ସଂଗଠନକୁ ଟକ୍କର ଦେଇଥିଲା । ବିଶ୍ୱ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଦୁଇଟି ଶକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ରରେ ବିଭାଜିତ ହେବାକୁ ବସିଲା, ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ଏବଂ ସମାଜବାଦୀଙ୍କ ସହ ଜର୍ମାନକୁ ମିଶାଇ ଇଉରୋପ ଏହାର ପ୍ରଥମ ଶିକାର ହେଲା । ମିତ୍ର ସଂଗଠନ ଏ ବିଷୟରେ କିଛି କରି ପାରିଲେ ନାହିଁ । କିଛି ଗୋଟିଏ ଚରମ ଅସ୍ତ୍ର ବାହାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଯାହାକି କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟବାଦକୁ ବନ୍ଦ କରିବ ବା ସମ୍ଭବତଃ ଧ୍ବଂସ କରିଦେବ । ତାହା ପ୍ରଥମେ ଫାସୀବାଦୀ ଜର୍ମାନ ପାଇଁ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପରୀକ୍ଷାମୂଳକ ଭାବରେ ଜାପାନରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ପରେ ସମାଜବାଦୀ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ଯୋଜନା କରାଯାଇଥିଲା ।

ଏହାକୁ ଆମେରିକୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମତବାଦଜନିତ ଯୁଦ୍ଧ ନାମ ଦିଆଗଲା ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧୋତ୍ତର ସମୟରେ ଅସ୍ତ୍ରଦୌଡ଼ର ଏହା ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାରଣ ପାଲଟିଗଲା । ଅଣୁ ବିଜାଜନର ଆବିଷ୍କାର ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାକୁ ବିଶ୍ଵାସ ଦେଇଥିଲା ଯେ ସେ ‘ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ’ ବା ୱିନ୍‌ଷ୍ଟନ୍‌ ଚଢିଲ୍‌ଙ୍କ ଭାଷାରେ ଇଉରୋପ ଉପରେ ପଡ଼ିଥିବା ‘ଲୌହ ପରଦା’ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ିପାରିବ । ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର ସଙ୍କେତ ଥିଲା ଯେ ୧୯୪୫ ମସିହା ପରେ ଯେଉଁ ନୂତନ ଯୁଦ୍ଧ ହେବ, ତାହା ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଘଠିତ ହେବ ।

୧୦ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର କାରଣ ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆଲୋଚନା କର । ଏହାର ପ୍ରତିବନ୍ଧକମାନ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଦୁଇ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧର ବିଭିଷିକା ଓ ମର୍ମନ୍ତୁଦ ଅନୁଭୂତିକୁ ଆଧାର କରି ବିଶ୍ଵର ଜନନାୟକମାନେ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ସାଧାରଣତଃ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଆୟୋଜନକୁ ଯୁଦ୍ଧର ପ୍ରସ୍ତୁତି ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ବନ୍ଦ ହେଲେ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା କ୍ଷୀଣ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଭାବେ ବିଚାର କରାଯାଇଥାଏ ।

ସାଧାରଣ ଭାବରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କହିଲେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ମାରଣାସ୍ତ୍ରର ଉତ୍ପାଦନକୁ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହା ଅସ୍ତ୍ରକରଣ ନୀତିବିରୋଧୀ ଅଟେ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପରେ କଟକଣା ଜାରି କରିବା ଓ ମହଜୁଦ ଥ‌ିବା ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାରୁ ମୁକ୍ତ ରହି ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଶାନ୍ତି ଓ ପ୍ରଗତି ଦିଗରେ ମନୋନିବେଶ କରିବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭାବିତ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ ।

ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର କାରଣ ଓ ଗୁରୁତ୍ୱ:
ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ୱରେ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ଭୟାବହତା ଯୋଗୁଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତିରେ ବିଶ୍ବାସ କରୁଛନ୍ତି ।

(୧) ଯୁଦ୍ଧର ନିରାକରଣ ଓ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା:
ବିଶିଷ୍ଟ ରାଜନୀତିବିଜ୍ଞାନୀ ମରଗେଙ୍କ ମତରେ, ଯୁଦ୍ଧର ନିରାକରଣ ଓ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତିକୁ ଅନୁସରଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷମତାର ସଂଘର୍ଷକୁ ବିରୋଧ କରିଥାଏ । ଯୁଦ୍ଧପାଇଁ ମାନବଜାତିର ଅନେକ ଧନଜୀବନ ନଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ଓ କେବଳ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ଯୋଗୁଁ ଏହି କ୍ଷୟକ୍ଷତିକୁ ରୋକାଯାଇପାରିବ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରରୁ ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଧ୍ଵଂସଲୀଳା ଲାଗିଥାଏ, ଯଦି ଏହି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ କରି ଦିଆଯାଏ; ତେବେ ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିବ ନାହିଁ । ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ସାମରିକ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି କଲେ ପଡ଼ୋଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଯୁଦ୍ଧ ଭୟରେ ଆତଙ୍କିତ ହୋଇପଡ଼ନ୍ତି । ଏଣୁ, ଆତ୍ମରକ୍ଷା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବା ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦିତା ମନୋଭାବରୁ ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ନିଜର ସାମରିକ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିଲାଗି ଉଦ୍ୟମ କରନ୍ତି । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ଉଗ୍ରଭାବନା ଜାଗ୍ରତ କରେ; ଫଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏଥୁରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।

(ଖ) ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା ବା ଆତଙ୍କ : (Nuclear Threat):
ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ଆତଙ୍କ ମଧ୍ୟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ ! ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ମାନବଜାତି ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷତିକାରକ । ତେଣୁ ମାନବଜାତିର ସୁରକ୍ଷା ଓ ସ୍ଥାୟୀ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ହିଁ ଏକମାତ୍ର ପନ୍ଥା ବୋଲି ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ଯୁକ୍ତିକରନ୍ତି । ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ଏହି ଭୟାବହତା ମଧ୍ୟ ଅନେକ ସମୟରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ ! ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ ଭୟରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଦୌ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଉଚିତ ମନେକରି ନଥାନ୍ତି ।

(ଗ) ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି:
ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ଓ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଏକ ମହତ୍ ଉପାୟ ଅଟେ । ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସାମରିକ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ କେବଳ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ କେବଳ ଉତ୍ତେଜନା ବୃଦ୍ଧିପାଏ ନାହିଁ । ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ମଧ୍ୟ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । କାରଣ, ଯେଉଁ ଅର୍ଥକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇପାରନ୍ତା ବା ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସହାୟତା ଆକାରରେ ଦିଆଯାଇଥା’ନ୍ତା ତାକୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ, ଯୁଦ୍ଧ ଦିଗରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବା ଫଳରେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରନ୍ତା ।

(ଘ) ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ:
ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ରର କିଛି ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟା ରହିଛି; ଯଥା— ଦାରିଦ୍ର୍ୟ, ନିରକ୍ଷରତା, ଗୃହ ଯୋଗାଣ, ଅନାହାର ଓ ମାରାତ୍ମକ ରୋଗ ଇତ୍ୟାଦି । ଏସବୁର ସମାଧାନ ବିନା ଦେଶର ପ୍ରଗତି ଅସମ୍ଭବ । ଏଥିପାଇଁ ବ୍ୟାପକ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ବଳ ଆବଶ୍ୟକ । ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ସାମରିକକ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ‌ିକ ପୁଞ୍ଜି ବିନିଯୋଗ କରିବା ହେତୁ ସେମାନେ ସାମାଜିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଏଣୁ ସେମାନେ ଯଦି ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ଅନୁସରଣ କରନ୍ତି; ତେବେ ଏହି ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକରୁ ନିଶ୍ଚିତ ମୁକ୍ତି ପାଇବେ । ଏହାଛଡ଼ା ଅଣୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା ହେତୁ ପରିବେଶ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦୂଷିତ ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ଜନଜୀବନକୁ ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ କରେ ।

(ଙ) ରାଜନୈତିକ କାରଣ:
ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ମଧ୍ୟ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ମତଭେଦ ଓ ଉତ୍ତେଜନା ଅନେକ ସମୟରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ବା ଉନ୍ନତ ସାମରିକ ଯନ୍ତ୍ରପାତି କ୍ରୟଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ସନ୍ଦେହ କ୍ରମଶଃ ଶତ୍ରୁତାରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏଣୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରିକଲେ ଏହି ସମସ୍ୟାରୁ ସହଜରେ ମୁକ୍ତି ମିଳିପାରିବ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଗଣତନ୍ତ୍ର ଓ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସହାବସ୍ଥାନ ନୀତିର ବିରୋଧ କରିଥାଏ ।

(ଚ) ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ କାରଣ:
ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରର ବ୍ୟବହାର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମନସ୍ତାତ୍ତ୍ଵିକ ଭାବନାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ । ହିଂସା, ଯୁଦ୍ଧ, ବଳପ୍ରୟୋଗ, ଧ୍ୱଂସ ଓ ଗଣହତ୍ୟା ଯୋଗୁଁ ମାନବିକତା ବିକୃତ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥାଏ ଏବଂ ଜନସମାଜର ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରୁ ଆସ୍ଥା ତୁଟିଯାଏ ।

(ଛ) ଜନମତ:
ଜନସାଧାରଣ ସର୍ବଦା ଶାନ୍ତିପ୍ରିୟ ଏବଂ ଏମାନଙ୍କର ସମର୍ଥନ ପାଇବା ପାଇଁ ଅନେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ :
(Hindarances to Disarmament) ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଯୁଗରେ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜକୁ ଶାନ୍ତିପ୍ରିୟ ବୋଲି ବିଚାର କରୁଥିଲେ ବି ବାସ୍ତବରେ ସେମାନେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ନଥାନ୍ତି । ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ, ଅହଂକାର ଓ ସ୍ବାଭିମାନ ହେତୁ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ବିଶ୍ୱରେ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଲାଗିରହେ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଦେଉଥ‌ିବା ବିବାଦଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ କରାନଗଲେ ଶାନ୍ତି ଓ ପ୍ରଗତି ସାଧ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏହି ପ୍ରତିବନ୍ଧକଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

• ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ନିରାପତ୍ତା ଓ ସ୍ବାଧୀନତାର ସୁରକ୍ଷାପାଇଁ ଅଧିକାଂଶ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାନ୍ତିକାମୀ ହୋଇଥିଲେ ବି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରି ନଥାନ୍ତି କି ଅସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହି ନଥାନ୍ତି । ଯଦି ସେମାନଙ୍କର ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରା ନଯାଏ; ତେବେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସଫଳ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବିବାଦ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷରୁ ଏହି ଅସୁରକ୍ଷିତ ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନେ ନିଜକୁ ଅସୁରକ୍ଷିତ ଭାବୁଥା’ନ୍ତି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କେବଳ ଏକ ନୀତି ହୋଇଥବ ।
• ପାରସ୍ପରିକ ସନ୍ଦେହ, ଅବିଶ୍ଵାସ ଓ ଭୟ ମଧ୍ଯ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଅଟେ । ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅପରପକ୍ଷରେ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସନ୍ଦେହଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖିଲେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ସାହସ କରି ନଥାନ୍ତି । ଏହି ଅବିଶ୍ଵାସରୁ ଚୁକ୍ତିଭଙ୍ଗ ହୋଇଥାଏ, ଏପରିସ୍ଥଳେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବ କିପରି ? ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ଓ ବୁଝାମଣା ନରହିଲେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସଫଳ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
• କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତିର ବିରୋଧ କରନ୍ତି ନାହିଁ ସତ; ମାତ୍ର ନିଜର ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏହି ନୀତିକୁ ଅନୁସରଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ମିଳନୀରେ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଏପରି ସର୍ଭ ରଖନ୍ତି, ଯାହା ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ହୋଇନଥାଏ; ଫଳରେ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିବା ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନଥାଏ । କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥରୁ କିଛି ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଏହି ମନୋଭାବ ହେତୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇ ନଥାଏ ।
• ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧ ଯୋଗୁଁ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ନିରାପତ୍ତା ଅସୁରକ୍ଷିତ ହେଲା ଏବଂ କ୍ଷମତାର ସନ୍ତୁଳନ କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲା । ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ସଫଳ ହେବ କିପରି ?
• ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତିଟି କେବଳ ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ ଥିଲା । ସେମାନେ ଉନ୍ନତଧରଣର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରି ସାରିଥିଲେ, ତେଣୁ ସେମାନେ ଆଉ ଅଧିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଚାହୁଁ ନଥିଲେ; ମାତ୍ର ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଏହି କ୍ଷମତା ହାସଲ କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି ସେମାନେ ଅଧାରୁ ଫେରିଆସିବାକୁ ଚାହିଁଲେ । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଜନା ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇ ନଥିଲା ।
• ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପରେ ବି ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ମହଜୁଦ୍ ରଖୁବାର ଆକାଂକ୍ଷା ପରିହାର କରି ପାରିଲେ ନାହିଁ । କେଉଁ ଅନୁପାତରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ କରାଯିବ ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତି ନଥିଲା, ତେଣୁ, ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସଫଳ ହୋଇ ନଥିଲା । ଜର୍ମାନୀ ତୁଳନାରେ ଫ୍ରାନ୍ସ ଅଧିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ରଖିବାକୁ ଯୁକ୍ତିକଲା ଓ ଜର୍ମାନୀ ଅଧ୍ଵ ଗୋଳାବାରୁଦ ଓ ବିମାନ ରଖୁବାକୁ ଦାବିକଲା । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୋଜନା ଅଧା ରହିଗଲା ।

ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ବରେ ମାନବଜାତିର ସ୍ଥିତି ଓ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ଏହା ସତ୍ୟ ଯେ, ଅନେକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ବିଶେଷକରି ସମ୍ଭାବିତ ଯୁଦ୍ଧକୁ ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିଜକୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରରେ ସଜ୍ଜିତ କରିଥା’ନ୍ତି ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ ନକରନ୍ତି; ତେବେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଆବଶ୍ୟକତା ନଥାଏ କିମ୍ବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଆବଶ୍ୟକତା ମଧ୍ୟ ନଥାଏ; ସେ ଯାହାହେଉନା କାହିଁକି ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଆବଶ୍ୟକ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ରାଜନୈତିକ ନହେଲେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ଅଳ୍ପ ସମୟରେ ଧ୍ୱଂସ ହୋଇଯିବ ଓ ମାନବସଭ୍ୟତା ବିଶ୍ବରୁ ଲୋପପାଇବ । ତେଣୁ ଆଧୁନିକ ବିଶ୍ବରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେରଖ୍ ଛୋଟ ଓ ବଡ଼ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରିଛନ୍ତି । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷାକରିବା ଏବଂ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇବା ପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

୧୧ । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିରୋଧ ପାଇଁ ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗ୍ରହଣକରାଯାଇଥିବା ପଦକ୍ଷେପମାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ଅଗ୍ରଗତି ମାନବସମାଜର ଯେତିକି ଉନ୍ନତି ସାଧନ କରିଥିଲା, ସେତିକି ମଧ୍ୟ ମାନବସମାଜକୁ ଭୟ ଓ ଆତଙ୍କ ମଧ୍ୟକୁ ଟାଣିନେଇଥିଲା । ବିଶେଷ କରି ଏହି ସମୟରେ ବିଶ୍ଵର ଅନେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ସ୍ଥିତି ଓ ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ନିଜକୁ ବିଭିନ୍ନ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରରେ ସଜ୍ଜିତ କରିଥିଲେ ବିଶେଷ କରି ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତା ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ଦ୍ୱିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଜାପାନର ଦୁଇ ଜନବହୁଳ ସହର ହିରୋସୀମା ଓ ନାଗାସାକିରେ ଆଣବିକ ବୋମାର ପ୍ରୟୋଗ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱକୁ ସ୍ତମ୍ବିତ କରିଥିଲା । ଏହି ଆଣବିକ ବୋମାର ପ୍ରୟୋଗ ବିଶ୍ବବାସୀଙ୍କୁ ସୂଚିତ କରିଥିଲା ଯେ, ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିରୋଧ ନହେଲେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ନିମିଷକମାତ୍ରେ ଅଂସସ୍ତୂପରେ ପରିଣତ ହେବ ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାନଗଲେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ସ୍ଥିରତା ବିପନ୍ନ ହେବ । ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ବେଳେ ବ୍ୟବହୃତ ପରମାଣୁ ବୋମା ତୁଳନାରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଯକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ବୋମା ରଖୁଛନ୍ତି, ଆଣବିକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ବୁଡ଼ାଜାହାଜ ଓ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟ ଯୁଦ୍ଧକୁ ଅଧିକ ଭୟାନକ କରିଛି । ଏପରିସ୍ଥଳେ ଯଦି ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିଯାଏ; ତେବେ ବିଶ୍ବରୁ ୩/୪ ଅଂଶ ଲୋକ ନିଶ୍ଚିତ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିବେ ଏବଂ ମାନବ ଜାତିର ମେରୁଦଣ୍ଡ ଭାଙ୍ଗିଯିବ । ଏହି ବିପଦଯୋଗୁଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଚିନ୍ତାଧାରା ଜନନାୟକମାନେ ପାଳନ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛନ୍ତି ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ – ସମ୍ପ୍ରତି ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ବାସ୍ତବବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ନୀତି ଅନୁସରଣ କରୁଛନ୍ତି । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ମାନବସମାଜ ପ୍ରତି ବିପଦ ଅଟେ । ଏଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନଷ୍ଟ କରିଦେବା ସମ୍ଭବ ନହେଲେ ବି ତା’ର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବା କଟକଣା ଜାରି କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରଚଳିତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରିମାଣ ହ୍ରାସକରିବା ଓ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଭାବେ ନଷ୍ଟ କରିଦେବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ! ମାତ୍ର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦ୍ବାରା ଏହି ଅସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ୟବହାର ଲାଗି ଶୃଙ୍ଖଳିତ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣର ଅନେକ ଦିଗ ରହିଛି I ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରରୁ ପ୍ରସାର, ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବ୍ୟବହାରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଧାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଓ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରାଯାଇଛି ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦିଗରେ ଅଗ୍ରଗତି :
ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିରୋଧ ଓ ଅଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଦିଗରେ ନିମ୍ନଲିଖୂ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।

(୧) ୧୯୫୯ର ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ଚୁକ୍ତି:
ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ମହାଦେଶରୁ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣକୁ ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ବାରଣ କରାଗଲା । ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ମହାଦେଶରୁ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ୨୨ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ଚୁକ୍ତି ସ୍ଵାକ୍ଷର କଲେ ।

(୨) ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ ନିରୋଧ ମସ୍କୋ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୩) (Moscow Test Ban Treaty 1963) :
୧୯୬୩ ମସିହାରେ, ଆମେରିକା, ବ୍ରିଟେନ୍ ଓ ରୁଷ୍ୟର ବୈଦେଶିକ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ମସ୍କୋଠାରେ ସମବେତ ହୋଇ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷା ନିରୋଧ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କଲେ । ଭାରତ ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ସମର୍ଥନକଲାମାତ୍ରେ ଚୀନ୍ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣକଲେ ନାହିଁ । ଏହି ଚୁକ୍ତିଭୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା ବେଳେ କିଛି ନିୟମ ପାଳନ କରିବାକୁ ସହମତ ହେଲେ । ମାଟିତଳେ ଏହି ପରୀକ୍ଷଣ କରାଇବାକୁ ଅନୁମତି ମିଳିଲା । ଭାରତ ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଇ ୧୯୭୪ ମେ ମାସରେ ରାଜସ୍ଥାନର ପୋଖରାନ୍‌ରେ ମାଟିତଳେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା କରିଥିଲା ।

(୩) ସୋଭିଏତ୍ ଆମେରିକା ହଟଲାଇନ୍‌ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୩):
ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ଉଭୟ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ମଧ୍ୟରେ ଆପଦକାଳୀନ ଜରୁରୀ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠାଲାଗି ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରାଗଲା ।

ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ ଦିଗରେ ଉଦ୍ୟମ:
୧୯୬୩ ପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷର କରିବାକୁ ବିଧବଦ୍ଧ ଉଦ୍ୟମ କରାଗଲା । ଆମେରିକାର ସିନେଟର ରବର୍ଟ କେନେଡ଼ି ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବିଭାଗର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ମଧ୍ୟ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ଦିଗରେ ପଦକ୍ଷେପ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସମର୍ଥନ କଲା । ଏଣୁ ୧୮ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନେଇ ଜେନେଭାରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କମିଟିର ବୈଠକ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଲା । ଏହାପରେ ୧୯୬୫ରେ ନିଉୟର୍କରେ ଆୟୋଜିତ ଜାତିସଂଘ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଆୟୋଗର ବୈଠକରେ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଅସହଯୋଗ କରିବାରୁ ଆଲୋଚନା ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇ ନଥିଲା । ଏଣୁ ୧୯୬୫, ନଭେମ୍ବର ମାସରେ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣସଭା ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲା । ଆଫ୍ରିକା ମହାଦେଶକୁ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ମୁକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳ ରୂପେ ସମ୍ମାନ ଦିଆଗଲା । ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତିରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହିବାପାଇଁ ପରାମର୍ଶ ଦିଆଗଲା । ଏହାପରେ ଗୋଷ୍ଠୀନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷା ଓ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତି ନିରୋଧ ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କଲେ । ଭାରତ ଏହି ଦିଗରେ ଚାରୋଟି ମୁଖ୍ୟ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲା ।

• ଆଣବିକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ବହନ କରି ନଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କୁ ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବ ନାହିଁ ।
• ଆଣବିକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ବିହୀନ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରିବେ ନାହିଁ ।
• ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପରୀକ୍ଷା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିରୋଧ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ଓ
• ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ବନ୍ଦ ରଖାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ଏବଂ କ୍ରମଶଃ ଏହି ଅସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ନଷ୍ଟ କରି ଦିଆଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରପ୍ରସାର ନିରୋଧ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୮) (NPT):
ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ସମେତ ଅନେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ୧୯୬୮ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ ବେଳକୁ ଏହି ଚୁକ୍ତି ପ୍ରସ୍ତାବ ଜାତିସଂଘ ନିକଟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଗଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତିରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରସାର ନିରୋଧ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ରହିଲା । ୧୯୬୮ ଜୁନ୍ ୨୨ ତାରିଖରେ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ସାଧାରଣସଭା ଅନୁମୋଦନ କରି ନଥୁଲା, କାରଣ ଚୀନ ଆକ୍ରମଣ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏହି ଚୁକ୍ତି ନିରାପତ୍ତା ଦେବାକୁ କୌଣସି ବନ୍ଦୋବସ୍ତ କରି ନଥିଲା । ଭାରତର ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଏହି ଚୁକ୍ତି ସମର୍ଥନ କରୁନଥିବାରୁ ଭାରତ ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ବିରୋଧ କରୁଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ୧୧୭ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ବୀକୃତି ଦେଇଥିଲେ ଓ ୪୫ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନୁମୋଦନ କରିଥଲେ । ଚୀନ୍ ଓ ଫ୍ରାନ୍ସ ମଧ୍ୟ ଏହି ଚୁକ୍ତିକୁ ଅନୁମୋଦନ କରି ନଥିଲେ ।

ଆଉଟର ସ୍ପେସ୍ ଚୁକ୍ତି (୧୯୬୭) (Outer Space Treaty 1967):
ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ଗଣବିଧ୍ୱଂସୀ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ପ୍ରୟୋଗ ଉପରେ କଟକଣା ଜାରି କରାଗଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତିରେ ୭୬ ଜଣ ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ ।

୧୯୭୬ର Seabed Treaty:
ଏହି ଚୁକ୍ତିରେ ୬୬ଟି ରାଷ୍ଟ୍ର ସ୍ବାକ୍ଷର କରିଥିଲେ ଏବଂ ଗଣବିଧ୍ୱଂସୀ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳରୁ ୧୨ କି.ମି. ମଧ୍ଯରେ ଅଧୃଷ୍ଠିତ କରିବାକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଗଲା ।

୧୯୭୧ର ଆଣବିକ ଦୁର୍ଘଟଣା ଚୁକ୍ତି:
ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଦୁର୍ଘଟଣା ସମ୍ପର୍କରେ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଅବଗତ କରିବାକୁ ସତ୍ୟପାଠ କଲେ ।

ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଚୁକ୍ତି (SALT-I):
୧୯୬୯ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ମାସରେ ଆମେରିକା ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନେଇ ଏକ ଦ୍ବିପାକ୍ଷିକ ଚୁକ୍ତି ସ୍ବାକ୍ଷର କଲେ । ଏହି ଆଲୋଚନା ୧୯୭୨ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲିଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ଦୁଇଟି ରାଜିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମ ରାଜିନାମା ବଳରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣଦ୍ୱିତୀୟ ରାଜିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମ ରାଜିନାମା ବଳରେ କ୍ଷେପଣାସ୍ତ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ରାଜିନାମା ଦ୍ଵାରା ବାଲିଷ୍ଟିକ୍ ମିସାଇଲ୍ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ କରାଯିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହେଲା । ଏହି ଦୁଇ ଚୁକ୍ତିକୁ ମିଳିତ ଭାବରେ SALT-I ବା Strategic Arms Limitation Treaty ନାମରେ ପରିଚିତ ହେଲା ।

ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧବିରୋଧୀ ରାଜିନାମା (1973):
ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧ ନିରୋଧ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ରାଜିନାମା ସ୍ବାକ୍ଷର କଲେ ।

ଶାନ୍ତପୂର୍ବ ଆଣବିକ ବିସ୍ଫୋରଣ ଚୁକ୍ତି (Peaceful Nuclear Exploisons Treaty-1976):
ଏହି ଚୁକ୍ତି ଆମେରିକା ଓ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ବାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଚୁକ୍ତି ବଳରେ ୧୫୦ କିଲୋଟରୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ମାଟିତଳେ ପରୀକ୍ଷା ନ କରିବାକୁ ଉଭୟପକ୍ଷ ସହମତି ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ; ମାତ୍ର ଏହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରି ନଥିଲା ।

SALT-II (୧୯୭୯):
ଏହାପରେ ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଓ ଆମେରିକା ମଧ୍ୟରେ SALT-II ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର ପାଇଁ ବିଧବଦ୍ଧ ଉଦ୍ୟମ ହେଲା । ୧୯୭୨ରୁ ୧୯୭୯ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆଲୋଚନା ଚାଲୁ ରହିଲା ଏବଂ ୧୯୭୯ ରେ ଏହି ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହେଲା । ପ୍ରଥମେ ୨୪୦୦ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ମିସାଇଲ୍ ରଖୁବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି କରାଗଲା ଏବଂ ୧୯୮୧ ବେଳକୁ ଏହି ସଂଖ୍ୟା ୨୨୫୦କୁ ହ୍ରାସ ପାଇବ ବୋଲି ସ୍ଥିର କରାଗଲା । ରୁଷ୍ ୨୭୦ଟି ପୁରାତନ ମିସାଇଲ୍ ନଷ୍ଟ କରିବ ଓ ଆମେରିକା ୩୫ଟି B-52 bomberକୁ ୧୯୮୫ ସୁଧା ନଷ୍ଟ କରିବ ବୋଲି ଉଭୟ ପକ୍ଷ ରାଜିହେଲେ ମାତ୍ର; ୧୯୭୯ରେ ରୁଷର ସେନା ଆଫଗାନିସ୍ଥାନରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ଆମେରିକାର ସିନେଟ୍ ଏହି ଚୁକ୍ତି ସ୍ୱାକ୍ଷର କଲା ନାହିଁ ।

ଆଣବିକ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରତିବନ୍ଧକ:
ବୃହତ୍ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କ ମନରେ ଥ‌ିବା ସନ୍ଦେହ ଓ ଅବିଶ୍ଵାସ ଆଣବିକ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଅଟେ । ସମ୍ପ୍ରତି ଚୀନ, ଭାରତ, ପାକିସ୍ତାନ ଏବଂ ଉତ୍ତର-କୋରିଆ ଆଣବିକ, ଶକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଗଣିତ ହେବାରୁ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ନିରାପତ୍ତାର ଅନୁପସ୍ଥିତି ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ, ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ବାର୍ଥ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ହୋଇଥିବାରୁ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ରର କିଛି ବନ୍ଧୁ ଓ କିଛି ଶତ୍ରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ଏମାନଙ୍କ ପଟରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିପଦର ଆଶଙ୍କାରୁ ଏଡାଇବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । କୌଣସି ଅଣୁଅସ୍ତ୍ରସମ୍ପନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ଆଣବିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଭାବରେ ବନ୍ଦ କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି ନାହିଁ । ସେମାନେ ବାହାରକୁ ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି ବୋଲି ଛଳନା କରୁଥିଲେ ବି ବାସ୍ତବରେ ଏପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରି ନଥାନ୍ତି । ଆଜିକାଲି ଅନେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଣବିକ ଶକ୍ତି ବିନିଯୋଗ କଲେଣି । ଏଣୁ ଆଣବିକ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ୱରାନ୍ଵିତ କରାଯିବାର ବେଳ ଆସିଛି ।

୧୨ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦ୍ଵାରା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ଭବ କି ? କାରଣ ଦର୍ଶାଇ ଉତ୍ତର ଦିଅ । କିମ୍ବା, ‘‘ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବିଶ୍ବଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଏକମାତ୍ର ଉପାୟ ।’’ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
‘ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ’ କହିଲେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପରିମାଣ ହ୍ରାସ, ଉଚ୍ଛେଦ ଓ ନଷ୍ଟ କରିବାକୁ ବୁଝାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପୂର୍ବରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲେ ବି ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହୋଇଥିଲା । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରିବା ଏବଂ ଆଣବିକ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇଦେବା ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଲିଗ୍ ଅଫ୍ ନେସନ୍ସ ଓ ଜାତିସଂଘ ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରାଯାଇଛି । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଓ ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି – ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଓ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନିମିତ୍ତ ଏକ ଅଭିନବ ଉପାୟ ସତ; ମାତ୍ର ବାସ୍ତବରେ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇପାରିବ କି ନାହିଁ ତାହା ଏକ ଆଲୋଚନାର ବିଷୟ ।

ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ; ମାତ୍ର ସବୁବେଳେ ଏହାକୁ ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ନଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମଧ୍ଯ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କ୍ରମଶଃ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ଏବଂ ଜାପାନରେ ପଡ଼ିଥିବା ପରମାଣୁ ବୋମାର ଭୟାବହତାକୁ ଧ୍ୟାନ ଦେଇ ବିଶ୍ଵ ଜନତା ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନାମ ଶୁଣି ଆତଙ୍କିତ ହୋଇଉଠିଛନ୍ତି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ଆଣବିକ ପରୀକ୍ଷଣ, ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଯୁଦ୍ଧ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଜନଜାଗରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଏବଂ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦିନକୁ ଦିନ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ଉନ୍ନତ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ସର୍ବଦା ଯୁଦ୍ଧଖୋର ମନୋଭାବ ପୋଷଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ଯେତେ ଅଧ୍ଵ ମାରଣାସ୍ତ୍ର କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ଥାଏ, ସେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଯୁଦ୍ଧର ସେତେ ନିକଟତର ହୁଏ ବୋଲି କୁହାଯାଏ; ମାତ୍ର କେବଳ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଯୋଗୁଁ ଯୁଦ୍ଧ ହୁଏ ନାହିଁ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଯୋଗୁଁ ପଡୋଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ମନରେ ଆଶଙ୍କା ଜାତ ହୁଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ଯଦି ବ୍ୟବହାର କରାନଯାଏ; ତେବେ କେଉଁଠି ବିନିଯୋଗ କରାଯିବ ? ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଦୁର୍ବଳ ଓ ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ବିହୀନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମନରେ ସନ୍ଦେହ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏଣୁ ଏହି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ନଷ୍ଟ ନ କରିଲେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଅସମ୍ଭବ ହେବ । ସୋଭିଏତ୍ ରୁଷ୍ ଜାତିସଂଘର ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ସମ୍ମିଳନୀରେ ସାର୍ବଜନୀନ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପ୍ରସ୍ତାବ ସର୍ବଦା ଦେଇଆସିଛି । ଏହି ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଯୁଦ୍ଧରୁ ନିବୃତ୍ତି, କେବଳ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ ଉପରେ କଟକଣା ଜାରିକଲେ ମାନବସମାଜ ବିପଦମୁକ୍ତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । କାରଣ;

• ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରିଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଜନୈତିକ ଚାପ ବଶତଃ ଯୁଦ୍ଧ ଆରମ୍ଭ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
• ପୃଥ‌ିବୀର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ଉପରୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ହରାଇଥାନ୍ତି ।
• ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରିଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବୈଦେଶିକ ନୀତି ଉଗ୍ର ରୂପ ଧାରଣ କରିଥାଏ ।

ଏଣ, ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦ୍ବାରା ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ଭବ ହେବ ବୋଲି ବିଶ୍ବାସ କରାଯାଏ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ବିଶ୍ଵରେ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ; ମାତ୍ର କେବଳ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଦ୍ଵାରା ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସବୁବେଳେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବିବାଦକୁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଵକ ଘନୀଭୂତ କରିଥାଏ । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ବିବାଦ ଲାଗିରହେ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇଦେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଉତ୍ତେଜନା ଦୂର ହୋଇଗଲେ ରାଜନୈତିକ ବୁଝାମଣାର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ି ନଥାଏ । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ କି ନାହିଁ ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ଭିନ୍ନ ମତପୋଷଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(କ) ଅସ୍ତ୍ର ନୁହେଁ ଉତ୍ତେଜନା ହିଁ ଯୁଦ୍ଧର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ:
ପ୍ରଥମ ଗୋଷ୍ଠୀ ଯୁକ୍ତିକରନ୍ତି ଯେ, ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଉତ୍ତେଜନା ଯୋଗୁଁ ଯୁଦ୍ଧ ହୁଏ । ଲୋକମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଅସ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ସଂଘର୍ଷ କରନ୍ତି; ମାତ୍ର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଯୁଦ୍ଧର କାରଣ ନୁହେଁ, ଏହା କେବଳ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଛେଦ କରିଦେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରସବୁ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଚାହିଁଲେ ଯେ କୌଣସି ଅସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ପାରନ୍ତି । ଏଣୁ ଅସ୍ତ୍ର ଯୋଗୁଁ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇ ନଥାଏ । ଯୁଦ୍ଧ ଏକ ମାନସିକତା, ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଏହି ମାନସିକତାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଥାଏ । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଉତ୍ତେଜନା ଲାଗିରହିଛି । ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସନ୍ଦେହ ଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖୁଛି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯୁଦ୍ଧ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ । ଯୁଦ୍ଧରୁ ମୁକ୍ତିପାଇଁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ବା ଉଚ୍ଛେଦ ଯେତିକି ଆବଶ୍ୟକ ନୁହେଁ, ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ପ୍ରୟୋଜନ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ଆଚରଣ ଓ ମନୋଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଉତ୍ତେଜନା ଦୂର କରି ଆସ୍ଥା ପ୍ରକଟ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଜାତିସଂଘର ଶିକ୍ଷା, ବିଜ୍ଞାନ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତିଷ୍ଠାଲାଗି ଉଦ୍ୟମ କରି ଆସୁଛି ।

(ଖ) ରାଜନୈତିକ ମତଭେଦ ଓ ଉତ୍ତେଜନା ହିଁ ଯୁଦ୍ଧର ପ୍ରଧାନ କାରଣ:
ଏହି ଯୁକ୍ତିରେ ବିଶ୍ବାସ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମତରେ, ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କରି ନଥାଏ; ବରଂ ରାଜନୈତିକ ବିବାଦଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ଦ୍ଵାରା ହିଁ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ମତଭେଦ ଓ ଶତ୍ରୁତା ଯୋଗୁଁ ଯୁଦ୍ଧର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଶତ୍ରୁତା ଦୂର ନହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷର କାରଣ ଓ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଜାଣିବା ଆବଶ୍ୟକ । ହିଂସାତ୍ମକ ପନ୍ଥାରେ କୌଣସି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ସହଜ ନୁହେଁ, ଏଥିପାଇଁ ବୁଝାମଣାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ବ୍ରିଟେନ ଫାକ୍‌ଲ୍ୟାଣ୍ଡ ବିବାଦରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ବି ବୁଝାମଣା ବିନା ଏହି ବିବାଦ ସମାଧାନ ହୋଇପାରି ନଥିଲା । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ତ ପରବର୍ତୀ ଉପାୟ, ପ୍ରଥମେ ରାଷ୍ଟ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ସ୍ତରରେ ବୁଝାମଣା ଓ ଆଲୋଚନା କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ବା ଉଚ୍ଛେଦ ଦ୍ବାରା କେବଳ ଯୁଦ୍ଧର ଭୟାବହତା ଦୂର କରାଯାଇପାରିବ; ମାତ୍ର ଯୁଦ୍ଧ ନୁହେଁ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଯୁଦ୍ଧ ସୃଷ୍ଟି କରି ନଥାଏ, ଏହାକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରୁଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ର ହିଁ ଯୁଦ୍ଧର କାରଣ । ପିସ୍ତଲକୁ ଯେମିତି ଆତ୍ମରକ୍ଷା ଓ ଆକ୍ରମଣଲାଗି ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ, ଠିକ୍ ସେମିତି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରକୁ ଯୁଦ୍ଧର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଧ୍ବଂସ କରିଦେଲେ ଯେ, ଭବିଷ୍ୟତରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର ନ କରିବା ଏହା ଭାବିବା ଭୁଲ୍ । ଯଦି ଅଣୁଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗକୁ ବେଆଇନ୍ ଘୋଷଣା କରାଯାଏ; ତେବେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ବିଜ୍ଞାନ ଯୁଗରେ ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରିବାକୁ କେତେ ସମୟ ଲାଗିବ… ? ଭରସାଇଲ୍ ଚୁକ୍ତିରେ ଜର୍ମାନୀ ଉପରେ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ନ କରିବାକୁ ନିର୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା; ମାତ୍ର ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ପରେ ଜର୍ମାନୀ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ କରି ବିଶ୍ବ ବିଜୟୀ ହେବାକୁ ଉଦ୍ୟମ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା; ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଗୋଟିଏ ମାଧ୍ୟମ ହୋଇପାରେ; ମାତ୍ର ଏକମାତ୍ର ଉଦ୍ୟମ ନୁହେଁ ।

ଶାନ୍ତିପାଇଁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ:
ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୁଦ୍ଧ ନିରାକରଣ କରିପାରେ ନାହିଁ ସତ; ମାତ୍ର ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତେଜନା ଅନେକାଂଶରେ ହ୍ରାସ କରିଥାଏ । ପ୍ରତିବର୍ଷ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଦିଗରେ ବିଶ୍ବରେ ୪୦୦ ବିଲିୟନ୍ ଡଲାର ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇଥାଏ । ଯଦି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ନିରାକରଣ କରାଯାଏ; ତେବେ ଏହି ଅର୍ଥକୁ ବିକାଶଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇପାରନ୍ତା । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ଏକ ସଫଳ ପ୍ରୟାସ ଅଟେ । ଆଣବିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ହ୍ରାସ ଦ୍ଵାରା ଯୁଦ୍ଧ ବନ୍ଦ ନହୋଇପାରେ ମାତ୍ର; ଏହାର ଭୟାବହତା ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ପାରମ୍ପରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମାନବ ଜାତିପାଇଁ ଏତେ କ୍ଷତିକାରକ ହୋଇ ନଥାଏ । ଏଣୁ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ । ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପେକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କର ମନୋଭାବ, ଆଚରଣ ଓ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ନିତାନ୍ତ ଜରୁରୀ ।

ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଅପେକ୍ଷା ଯୁଦ୍ଧର ଆତଙ୍କ ଶାନ୍ତିପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ଅଧିକ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ କୁଇନ୍ସି ରାଇଟ୍ କହନ୍ତି ଯେ, ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ଯୁଦ୍ଧର ସମ୍ଭାବନା ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଉଦ୍ୟମ ଯୁଦ୍ଧ ସୃଷ୍ଟି କରେ ମାତ୍ର; ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଧିକ ମାରଣାସ୍ତ୍ର ମହଜୁଦ୍ କରି ରଖେ ସେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହାର ଭୟାବହ ପ୍ରଭାବ ସମ୍ପର୍କରେ ଅବଗତ ଥାଏ । ଏଣୁ ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ମାନଜାତିକୁ ଧ୍ୱଂସ କରିବାକୁ ଆଦୌ ଉଦ୍ୟମ କରି ନଥାଏ । ଯୁଦ୍ଧର ଆତଙ୍କଯୋଗୁଁ ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସହଜ ହୋଇଥାଏ ।

୧୩ । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସଂଜ୍ଞା ଓ ଉପାଦାନ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ଏହାର ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଜାତୀୟ ବିପରିରୁ ରକ୍ଷା କରିବା ବିଭିନ୍ନ ମାଧ୍ୟମ ଯେପରି ସାମରିକ ଶକ୍ତି, ଆର୍ଥିକ ଶକ୍ତି, କୂଟନୀତି ଓ ରାଜନୈତିକ କ୍ଷମତା ଆଦିଦ୍ୱାରା ସରକାର ତଥା ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ସୁରକ୍ଷା ଯୋଗାଇଦେବାକୁ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା (National Security) କୁହାଯାଏ । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଆରମ୍ଭରୁ ସାମରିକ ଶକ୍ତି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଉଥ‌ିବାବେଳେ ଏବେ ଏହାର ଅନେକ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଯେପରି ଅଣ-ସାମରିକ ବା ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା ଆଦି ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଉଛି । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ସୁନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିବାପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଦେଶ ଆର୍ଥକ ନିରାପତ୍ତା, ଶକ୍ତିଜନିତ ନିରାପତ୍ତା, ପାରିବେଶିକ ନିରାପତ୍ତା ଆଦି ଉପରେ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିବ । ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ଵରେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ବିପନ୍ନ ପାଇଁ ଶତ୍ରୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ବ୍ୟତିରେକ ଅନେକ ଅଣରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ଯ ଦାୟୀ ।

ସେହି ଅଣରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ ନିଶାଦ୍ରବ୍ୟ ଚୋର ଚାଲାଣକାରୀ ବହୁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କମ୍ପାନୀ ଓ ବେସରକାରୀ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଇତ୍ୟାଦି । ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ଓ ପାରିବେଶିକ କ୍ଷତି ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଘଟଣାବଳୀକୁ ମଧ୍ୟ କେତେକ ବିଶେଷ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ବୋଲି ମତବ୍ୟକ୍ତ କରୁଛନ୍ତି । ୧୯୭୦ ମସିହା ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର Yale University ଦେଶୀୟ କଳକାରଖାନାଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ପର୍କ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣକୁ ନେଇ ପ୍ରଥମେ ‘National Security’ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବାର ପ୍ରମାଣ ରହିଛି । ଏଥ‌ିପୂର୍ବରୁ ୧୬୪୮ ମସିହାର Peace of Westphalia ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ‘National Security’ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା । ଏହାଯୋଗୁଁ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଓ ସ୍ଥାୟୀ ଜାତିଭିଭିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠିତ ହୋଇପାରିବ ବୋଲି ସେତେବେଳେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା ।

ସାର୍ବଭୌମ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶାସକ ସାର୍ବଭୌମ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ହେବା ସହ ଆନ୍ତର୍ଜାଡିକ ସ୍ତରରେ ଜାତିଭିଭିକ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନେଇ ନୂତନ ଶୃଙ୍ଖଳା ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । Thomas Hobbes ତାଙ୍କ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘Leviathan’ରେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷାକୁ ସର୍ବାଧୁକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଛନ୍ତି । Immanuel Kant ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ବଦଳୁଥ‌ିବା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଥିତିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ଜାତିଭିରିକ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଯୋଗଦାନ କରିବାକୁ ଆହ୍ବାନ ଦେଲେ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିରାପତ୍ତା ସହ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଜଡ଼ିତ; ମାତ୍ର ଏକ ଶୈକ୍ଷିକ ବିଷୟ ରୂପେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ବଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରେ ବହୁଳଭାବେ ଆଲୋଚନାର ପରିସରକୁ ଆସିବା ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଲା ।

ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ସଂଜ୍ଞାକୁ ନେଇ ମତାମତ ରହିଛି । ବଦଳୁଥ‌ିବା ସମୟ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତାକୁ ନେଇ ନୂଆ ବିପରି ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଉଥୁବାରୁ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଏକକ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିବା କଷ୍ଟକର । Macmillan Dictionary ଅନୁଯାୟୀ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଅର୍ଥ ‘‘ଜାତି ଓ ଜାତିଭିଭିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାମାଜିକ ସୁରକ୍ଷା ସହ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନାଗରିକମାନଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ଦେଶର ଗୁପ୍ତ ତଥ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ।’’ Harold Lasswellଙ୍କ ମତାନୁଯାୟୀ, ବିଦେଶୀ ନିର୍ଦେଶରୁ ମୁକ୍ତି ହେଉଛି ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅର୍ଥ । ସଂକ୍ଷେପରେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ Premarature କହନ୍ତି, ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵର ସୁରକ୍ଷା, ଆଞ୍ଚଳିକ ସଂହତି ଓ ନାଗରିକତା ଏବଂ ହିଂସାତ୍ମକ ବା ଅନ୍ୟାୟ ପଦ୍ଧତିରେ ଜାତିର ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥିକ କାର୍ଯ୍ୟସାଧନ ଉପରେ ଜଣେ ଆକ୍ରମଣକାରୀଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ତଳିତଳାନ୍ତ କରିବାକୁ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯିବ ।

Prabhakar Palai ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବାକୁ ଯାଇ କୁହନ୍ତି, ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଲୋକମାନଙ୍କ କଲ୍ୟାଣ ଓ ଜାତିଭିଭିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଥାୟୀତ୍ଵ ପ୍ରତି ଥିବା ବହୁ କୋଣୀୟ ବିପତ୍ତିକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମାପଯୋଗ୍ୟ ଦକ୍ଷତା ଏବଂ ପରୀକ୍ଷା, ଗଣନା ଓ ଅନ୍ୟ ପ୍ରକାର ମାଧ୍ଯମଦ୍ଵାରା ସିଦ୍ଧ ହୋଇଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରର ନୀତି ଯାହା, ସମସ୍ତ ନୀତିସମ୍ମତ ନିର୍ଦେଶରେ ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷାକରେ । ତଥା ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବାହ୍ୟ କାରକ ସମୂହ ଦ୍ଵାରା ସମ୍ଭବକରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପ୍ରସାରିତ କରିବା । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ବଳବତ୍ତର କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ସରକାର ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ସାଧାରଣତଃ ଦେଖାଯାଏ ।

• କୂଟନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ସହଯୋଗୀ ସଂଖ୍ୟାବୃଦ୍ଧି ଓ ବିପତ୍ତିକୁ ଏକଘରିକିଆ କରିବା ।
• ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥୀକ ସ୍ଥିତିରେ ସୁଧାର ଆଣି ସହଯୋଗ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି |
• ଦକ୍ଷ ସାମରିକବାହିନୀ ରଖୁବା ।
• ନାଗରିକ ସୁରକ୍ଷା ଓ ଆପାତକାଳୀନ ପ୍ରସ୍ତୁତି ।
• ଗୁଇନ୍ଦା ବିଭାଗର ସାହାଯ୍ୟରେ ଆସନ୍ନ ବିପରି ଓ ଗୁପ୍ତଚର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଧରିବା, ପରାହତ କରିବା ବା ଏଡ଼େଇଯିବା ଏବଂ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସୂଚନାଗୁଡ଼ିକର ସୁରକ୍ଷା |
• ଦେଶର ଆନ୍ତଃନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଗୁପ୍ତ ପୋଲିସ୍ ସେବା ବା ବିପକ୍ଷ ଗୁଇନ୍ଦା ବିଭାଗକୁ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଲଗାଇବା ।

ଗୋଟିଏ ଦେଶପାଇଁ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ଅନ୍ୟଥା ଦେଶର ସ୍ଥାୟୀତ୍ଵ ଓ ବିଶ୍ଵରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଦେଶର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଉପରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଚିହ୍ନ ଲାଗିଯିବ । ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ନିମ୍ନମତେ ସୂଚିତ କରାଯାଇପାରିବ ।

• ଏହାଯୋଗୁଁ ବିଦେଶରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ଥ ସୁରକ୍ଷା ସହ ଦେଶ ଭିତରେ ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ।
• ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ସୁଦୃଢ଼ୀକରଣ ସହ ଦେଶର ସାମଗ୍ରିକ ବିକାଶର ପ୍ରଶ୍ନ ଜଡ଼ିତ ।
• ଏହା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ଦେଶର ଗୁରୁତ୍ଵ ଓ ଗ୍ରହଣୀୟତାକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରେ
• ଏହାଯୋଗୁଁ ଦେଶର ଭୌଗୋଳିକ ସୀମାର ସୁରକ୍ଷା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ।
• ଏହା ଦେଶର ଉଭୟ ବାହ୍ୟ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱକୁ ନିଶ୍ଚିତ କରାଏ ।
• ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପରୋକ୍ଷରେ ବିଶ୍ଵ ସ୍ତରରେ ନିରାପତ୍ତା ଜନିତ ଉଦ୍‌ବେଳନକୁ ପ୍ରଶମିତ କରି ପାରିବ ।

ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଉପାଦାନ ରହିଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ସାମରିକ ନିରାପତ୍ତା, ରାଜନୈତିକ ନିରାପତ୍ତା, ଆର୍ଥକ ନିରାପତ୍ତା, ପାରିବେଶିକ ନିରାପତ୍ତା, ଶକ୍ତି ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ନିରାପତ୍ତା, ସାଇବର ନିରାପତ୍ତା ଓ ମହିଳାଙ୍କ ସଶକ୍ତିକରଣ ଓ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ।
(କ) ସାମରିକ ନିରାପତ୍ତା:
ଗୋଟିଏ ଦେଶର ନିଜ ସୁରକ୍ଷା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିବା ତଥା ସାମରିକ ଆକ୍ରମଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା କ୍ଷମତାକୁ ସାମରିକ (Military Security) ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଭାଷାରେ ସାମରିକ ଶକ୍ତିଦ୍ଵାରା ବନ୍ଦୀଆନ୍ ଦେଶ ଏହାର ସହାୟତାରେ ନିଜସ ନୀତିକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରବର୍ତନ ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରେ । ଏହା ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସମ୍ପର୍କୀୟ ସବୁଠାରୁ ପୁରୁଣା ଉପାଦାନ ।

(ଖ) ରାଜନୈତିକ ନିରାପତ୍ତା:
ଏହାଦ୍ବାରା ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସ୍ଥିରତା ଅଣାଯାଇପାରିବ । ଏହା ମଧ୍ୟ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ପ୍ରତି ଥିବା ବିପଦକୁ ସାମ୍‌ନା କରିବାକୁ ବୁଝାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ପ୍ରତି ଥିବା ବିପଦଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ହେଲା । ବିଦେଶୀ ଦେଶ, ଜାତି, ଧର୍ମ ଓ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଭିଭିରେ ଗଠିତ ସଙ୍ଗଠନ, ଅନ୍ୟ ଦେଶ ସହ ସମ୍ପର୍କରେ ଥ‌ିବା ଆଦିବାସୀ, ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଗୋଷ୍ଠୀ, ମିଳିତ ଜାତିସଂଘପରି ଆର୍ନ୍ତଜାତିକ ସଙ୍ଗଠନ ଆଦି ।

(ଗ) ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା:
ଦେଶର ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ରୋଜଗାର ଓ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ଦିଆ ନଗଲେ ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା ବିପନ୍ନ ହେବା ସ୍ଵାଭାବିକ । ଉଭୟ ସାମରିକ ଓ ଅଣ ସାମରିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ସୃଷ୍ଟି ଓ ତା’ର ସୁରକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଦାୟିତ୍ଵ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବ୍ୟବସାୟ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ, ଆର୍ଥିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ନେଇ ବିଭିନ୍ନ ଚୁକ୍ତି, ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ବିନିଯୋଗକୁ ନେଇ ଚୁକ୍ତି ଓ ସର୍ଭ, ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଆର୍ଥିକ ବିକାଶକୁ ନେଇ ନିର୍ଭରଶୀଳତା ଆଦି ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ।

(ଘ) ପାରିବେଶିକ ଘଟଣାବଳୀ:
ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ଯେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ପାରିବେଶିକ ଘଟଣାବଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ, ମାତ୍ର ସମସ୍ତ ପାରିବେଶିକ ଘଟଣାବଳୀ ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି । କେତେକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ପାରିବେଶିକ ଘଟଣାବଳୀ ଯେପରି ପାଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଜଙ୍ଗଲ ସମ୍ପଦ ନଷ୍ଟ ଓ ସନ୍ତୁଳିତ ପରିବେଶ ନଷ୍ଟ ଆଦି ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ବିପନ୍ନ କରୁଛି ।

(‍ଙ) ଶକ୍ତି ଓ ପ୍ରାକୃତିସମ୍ପଦର ନିରାପତ୍ତା:
ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦର ଅଧିକାରୀ ନ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ କରି ପାରିବ ନାହିଁ । ଆର୍ଥିକ ଶକ୍ତି ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଖରେ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ରହିବା କଥା । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଦେଖାଯାଏ ବଳପ୍ରୟୋଗ କରି, ଚୁକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ବା ବ୍ୟବସାୟ, ବାଣିଜ୍ୟ ଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ଶକ୍ତି ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ପୁନଃ ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ ସ୍ଥୂଳ କରେ । ଶକ୍ତି ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ, ପୁନଃ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ବା ଜୀବସତ୍ତା ବିହୀନ ତଥା ଜୀବସତ୍ତା ଯୁକ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ହୋଇପାରେ । ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ଯେପରି ଜଳ, ଶକ୍ତି ଉତ୍ସ, ଭୂଭାଗ ଓ ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ।

(ଚ) ସାଇବର ନିରାପତ୍ତା:
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋନିକ ତଥ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ସମ୍ପର୍କୀୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟାବଳୀ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ଅଣରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀ ହାତରେ ପଡ଼ିଲେ ଦେଶର ରାଜସିକ, ଅର୍ଥନୀତି ଓ ସାମରିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଉପରେ ଏହାର ବଡ଼ଧରଣର ନକରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବ ପଡ଼େ । ଏଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏ ବାବଦରେ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ କୌଶଳ ପ୍ରୟୋଗକରିବା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ।

(ଛ) ମହିଳା ସଶକ୍ତିକରଣ:
ଗୋଟିଏ ଦେଶର ସାମାଜିକ ସ୍ଥିରତା ଓ ବିକାଶ ପାଇଁ ମହିଳା ଓ ଶିଶୁମାନଙ୍କ କଲ୍ୟାଣକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବାକୁ ହେବ । ସାମାଜିକ ସ୍ତରରେ ଲିଙ୍ଗଭେଦ ଦୂର ହେଲେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସେ ଓ ସମାଜ ସକାରାତ୍ମକ ମାର୍ଗରେ ଗତିକରେ । ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କ ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକୁ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ ତଥା ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନରୁ ବଞ୍ଚିତ କରାଯାଇଛି ସେହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଆଞ୍ଚଳିକ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶାନ୍ତିପାଇଁ ବିପଦ । ଦେଶରେ ଆଇନର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକକରଣ କରାଗଲେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସୁଦୃଢ଼ ହେବ ।

(ଜ) ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା:
ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଭୋକ, ରୋଗ, ବ୍ୟାଧ୍ ଓ ଦମନରୁ ରକ୍ଷାକରିବାକୁ ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନଯାତ୍ରା ସାବଲୀଳ ଓ ନିରନ୍ତର କରିବା ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଅଯଥା ସାମରିକ ନିରାପତ୍ତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ନ ଦେଇ ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି ଆଣି ଲୋକମାନଙ୍କୁ ହିଂସା ଓ ଅତ୍ୟାଚାରରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ଏହାର ଅନ୍ୟତମ ବ୍ୟାଖ୍ୟା । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ମହିଳା ଓ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁଙ୍କ ସୁରକ୍ଷାସହ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସୁରକ୍ଷା, ଗୋଷ୍ଠୀ ସୁରକ୍ଷା ଆଦି ନାନା ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଏହାର ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ବିଶ୍ଵରେ ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପୂର୍ବପରି ସାମରିକ ଓ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକୁ ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଇନାହିଁ । ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିସ୍ଥିତି ଓ ଆର୍ନ୍ତଜାତିକ ସମ୍ପର୍କରକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂଆ ଆହ୍ବାନଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜର ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଉଭୟ ପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନା ଓ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବଦେଉଛି । ପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନାସାମରିକ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧି, କୂଟନୈତିକ ପାରଦର୍ଶିତା ଓ ବଳପ୍ରୟୋଗକୁ ଗୁରୁତ୍ବାରୋପ କରୁଥିବାବେଳେ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନା ମୁଖ୍ୟତଃ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥିକ, ମାନବିକ, ପାରିବେଶିକ ପରି ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବାରୋପ କରୁଛି । ଆଲେଶଚନାର ବିଷୟବସ୍ତୁ ଭାବେ ପାରମ୍ପାରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନାରେ ଯୁଦ୍ଧାସ୍ତ୍ର ସଂଗ୍ରହ ଜନିତ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଓ ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣକୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ସେଇପରି ଭାବେ ଅଣପାରମ୍ପରିକ ନିରାପତ୍ତାଜନିତ ସମ୍ଭାବନାଭାବେ ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା, ଅସମାନତା, ସାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାକୁ ନିଆଯାଇପାରେ ।

୧୪ । ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ପ୍ରବନ୍ଧ ଲେଖ ।
Answer:
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ମାନବଗୋଷ୍ଠୀର ନିରାପତ୍ତାକୁ ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା କୁହାଯାଏ । ନିଜର ବିକାଶପାଇଁ, କାମ ପାଇଁ, ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ମଣିଷ ନିରାପତ୍ତା ଚାହେଁ । ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ ତଥା କ୍ଷମତାର ବିକାଶସହ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ଉଦ୍ଭବ ହୋଇଛି; ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯିବାବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତର ନରାପରାକୁ ଗୌଣ ଆସନ ଦିଆଯିବାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ପୃଥ‌ିବୀ ଇତିହାସରେ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ । ବିଗତ କିଛି ଦଶନ୍ଧି ହେଲା ବ୍ୟକ୍ତିର ମୁକ୍ତି, ସମ୍ମାନ ଓ ଅଧିକାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମଗ୍ରିକ ସ୍ଥିତି ହିଁ ମାନବ ସମାଜର ଭାଗ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ।

ପାରମ୍ପରିକ ଭାବେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ସହ ନାଗରିକ ନିରାପତ୍ତାକୁ ଏକ ସରଳରେଖାରେ ବିଚାର କରାଯାଉଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ହେବାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟକ୍ତି ନିରାପଦରେ ଜୀବନଧାରଣ କରିବ ବୋଲି ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵର ସୁରକ୍ଷା ସହ ଏହାର ଭୌଗୋଳିକ ସୀମାର ସୁରକ୍ଷା ପାଖରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିମ୍ନ ଅର୍ଥରେ ଦେଖାଯାଏ । ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀୟ ଓ ବାହ୍ୟ ଶତ୍ରୁ କବଳରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୁରକ୍ଷା ସରକାରଙ୍କର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବୋଲି ସ୍ଥିର କରାଯାଇଛି; ମାତ୍ର ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରକେନ୍ଦ୍ରିତ ନିରାପତ୍ତା ତତ୍ତ୍ବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଲା । ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନର ସୁରକ୍ଷାସହ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ଜଡ଼ିତ ବୋଲି ଯୁକ୍ତି ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଗଲା । କ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ସାଧାରଣ ଲୋକକେନ୍ଦ୍ରିତ ବୋଲି ଧାରଣା ଦାନା ବାନ୍ଧିଲା |

ଫଳସ୍ବରୂପ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ପରିଷଦ ସାର୍ବଜନୀନ ମାନବିକ ଅଧିକାର ଘୋଷଣାପତ୍ର (Universal Declaration of Human Rights) ପ୍ରକାଶକଲା । ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉନ୍ନତମାନର ଜୀବନଯାପନ ପାଇଁ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇଦେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକର ସୁରକ୍ଷା ସହିତ ସେମାନଙ୍କର ସୁରକ୍ଷାକୁ ସର୍ବାଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵଦେବାକୁ ଆହ୍ବାନ କରାଗଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ବିଧ‌ିବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣି ମାନବିକ ଅଧିକାରସମ୍ବଳିତ ଘୋଷଣାନାମାକୁ ଲାଗୁକରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯତ୍ନବାନ ହେବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଭିଏନାଠାରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଆନୁକୁଲ୍ୟରେ ୧୯୯୩ ମସିହାରେ ମାନବିକ ଅଧିକାର ସମ୍ବଳିତ ଏକ ପାଠଚକ୍ରର ଅଧିବେଶନ କରାଗଲା । ଏଥିରେ ମାନବୀୟ ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ସୁରକ୍ଷା, ପ୍ରଦାନ ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଉଦ୍‌ବୋଧନରେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକୁ ଗୁରୁତ୍ବଦେବାକୁ ବିଶ୍ଵ ସମୁଦାୟକୁ ଆହ୍ବାନ ଦେଲେ ।

• କଥା କହିବା ଓ ବକ୍ତବ୍ୟ ରଖୁବା ବା ନିଜକୁ ପ୍ରଥମ କରିବାର ଅଧିକାର ।
• ନିଜ ହିସାବ ମୁତାବକ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ଉପାସନା କରିବା ।
• ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଉନ୍ନତମାନର ଜୀବନଯାପନ କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ।
• ଯୁଦ୍ଧଭୟ ହ୍ରାସକରିବାପାଇଁ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ କଟକଣା ଲଗାଇବା ।

୧୯୯୪ ମସିହାରେ UNDP ର Human Development Report ଅନୁଯାୟୀ ବିଶ୍ବରେ ଗରିବ, ବଞ୍ଚିତ ଓ ସୁଯୋଗ ପାଇ ନଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିବାଦ୍ୱାରା ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ସୁଦୃଢ଼ ହୋଇପାରିବା ଆଞ୍ଚଳିକ, ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ଥିରତା ପାଇଁ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତାରେ ଦୃଢ଼ୀକରଣ ଜରୁରୀ । ବିଦେଶୀ ଓ ଶତ୍ରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ ଅପେକ୍ଷା ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମାଜିକ ତାରତମ୍ୟ ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତାକୁ ବିପନ୍ନ କରିବା ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ । ଏଣୁ ଦେଶରେ ବସବାସକରୁଥିବା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ବିକାଶକୁ ଅଗ୍ରାଧୁକାର ଦେବାକୁ ହେବ । ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଯୋଗିତାଦ୍ବାରା ଦେଶ ନିଜକୁ ସୁରକ୍ଷିତ ରଖୁପାରିବ ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଏକ ବହୁବିଧ ତତ୍ତ୍ଵ ।

ଧାରଣକ୍ଷମ ମାନବିକ ବିକାଶ ମାଧ୍ଯମରେ ବିଶ୍ବର ଶାନ୍ତି ସ୍ଥାପନ ସହ ସ୍ଥିରତା ଆଣିହେବ । ସାରା ପୃଥିବୀରେ କର୍ମର ସଂସ୍ଥାନ ନିରାପତ୍ତା, ଆୟ ନିରାପତ୍ତା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ନିରାପତ୍ତା, ପାରିବେଶିକ ନିରାପତ୍ତା, ଅପରାଧରୁ ସୁରକ୍ଷା, ଅସମାନତାର ବିଲୋପ, କ୍ଷୁଧାରୁ ମୁକ୍ତି, ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଶିକ୍ଷା ଆଦି ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତାର ବିଷୟ ପରିସରଭୁକ୍ତ । ମାନବୀୟ ବିକାଶର ମାନଦଣ୍ଡ ହିସାବରେ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ଏହା କେବଳ ମଣିଷର ବସ୍ତୁଗତ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ ନୁହେଁ; ପରନ୍ତୁ ମାନବର ମର୍ଯ୍ୟାଦାବୋଧ ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅଭ୍ୟାସକୁ ମଧ୍ୟ ଏହା ଗୁରୁତ୍ଵଦିଏ । ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଇନ୍ ଅନୁଯାୟୀ ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତାର କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ଵୟକୁ ତଦାରଖ କରି ଏହାର ଉପଲବ୍ଧକୁ ମାନବଜାତିର ହିତପାଇଁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ।

• ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା ରାଷ୍ଟ୍ରକେନ୍ଦ୍ରିତ ନ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତିକେନ୍ଦ୍ରିତ ଅଟେ |
• ଏହା ବହୁକେନ୍ଦ୍ରିକ ବା ବହୁବିଧ ହୋଇଥିବାରୁ ସମଗ୍ର ମାନବଜାତିର ଖାଦ୍ୟ, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଅଧିକାର ଆଦିକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ ।
• ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧିକରି ସେମାନଙ୍କ ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ଓ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ସୁରକ୍ଷାକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ ।
• ଏହା ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିଷୟ । ସମସ୍ତ ଦେଶରେ ଏହାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିରାପତ୍ତାକୁ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିବା ।
• ମାନବିକ ବିକାଶ ସହ ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଜଡ଼ିତ । କର୍ମସଂସ୍ଥାନ, ସୃଷ୍ଟି କ୍ଷୁଧାରୁ ମୁକ୍ତି, ସାସ୍ଥ୍ୟସେବା, ଅସମାନତାର ଦୂରପରି ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଦ୍ବାରା ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ।
• ମାନବ ଜୀବନର ସୁରକ୍ଷା ମାନବିକ ନିରାପଭାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ଯେ କୌଣସି ପ୍ରକାର ଭୟ ଉଦ୍ରେକ ବିଷୟ ଯଥା ହିଂସା, ଦଙ୍ଗା, ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆକ୍ରମଣ, ବ୍ୟାଧ ପାରିବେଶିକ ସମସ୍ୟା ଆଦି ମାନବଜୀବନ ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ ।

ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତାର ଗୁରୁତ୍ବ (Significance) –

• ମାନବୀୟ ନିରାପତ୍ତା ଏକ ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ଚର୍ଚ୍ଚିତ ବିଷୟ ।
• ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ଯେପରି ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ, ବ୍ୟାଧୁ, ସନ୍ତ୍ରାସବାଦ ଆଦି ପରସ୍ପର ସମ୍ପର୍କୀତ ।
• ପ୍ରତିନିଧମୂଳକ ପଦକ୍ଷେପଦ୍ଵାରା ମାନବୀୟ ନିରାସ୍ତାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିହେବ ।
• ଏହା ଲୋକ କେନ୍ଦ୍ରିକ । ପୃଥ‌ିବୀର ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ସବୁ କିସମର ଜନସାଧାରଣ ଏଥ୍ ସହ ଜଡ଼ିତ ।
• ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ସମନ୍ବିତ ପଦକ୍ଷେପ ମିଳିତଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ହେବ ।

୧୫ । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ପ୍ରବନ୍ଧ ଲେଖ ।
Answer:
ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ବା poverty ମୂଳତଃ ଏକ ଫରାସୀ ଶବ୍ଦ । ଏହା ଫରାସୀ ଶବ୍ଦ poverteରୁ ଆନୀତ, ଯାହାର pauper & poor ଗରିବ । ଅଭିଧାନଗତ ଅର୍ଥାନୁସାରେ poverty ଅର୍ଥ the state of being poor | ଗରିବ ଅବସ୍ଥା ବା ବସ୍ତୁଗତ ସୁଖ, ସୁବିଧା ଦେବା ପାଇଁ ସାଧନର ଅଭାବ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ ସହଜ ନୁହେଁ । ଏହା ଅବସ୍ଥା କବଳିତ ଓ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଏହା ଏକ ବହୁବୋଣୀୟ (Multifacted) ବିଷୟ; ଯେଉଁଥରେ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଉପାଦାନ ରହିଛି । ଏହାକୁ ଆପେକ୍ଷିକ ଓ ଐକାନ୍ତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଇପାରେ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଅର୍ଥ ଜୀବନଦାରଣ ପାଇଁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଯେପରି ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଆଦି ସାଧନର ଅନୁପସ୍ଥିତି ।

ପ୍ରଥମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ଦେଶରେ କିଛି ଲୋକ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ସାଧାରଣ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ଜୀବନଯାପନର ସୁବିଧା ନ ପାଇବାକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କୁହାଯିବ । ସମାନ ଆଲେଖ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ଅନ୍ୟ ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନ ଧାରଣର ମାନ ସହ ତୁଳନା କରି ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିହେବ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ସାଧାରଣ ଭାବେ ବସ୍ତୁଗତ ସୁଖ, ସୁବିଧା, ଅର୍ଥାଦିର ନିଅଣ୍ଟିଆ ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ । ଏଣୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା କହିଲେ ଏହି ସାଧାରଣ ନିଅଣ୍ଟିଆ ଅବସ୍ଥାର ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ଉପସ୍ଥିତିକୁ ସୂଚୀତ କରେ । ଅନେକ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତାର କ୍ରମାଗତ ବୃଦ୍ଧି ଘଟୁଛଇ । ୨୦୦୭ ମସିହାରେ ଏକ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ ଲୋକ ୨୦୦୮ ମସିହାରେ ଦୈନିକ ୨.୫୦ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ରୋଜଗାର କରି ଜୀବନ ଧାରଣ କରୁଥିଲେ ।

ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସହମତି ଅନୁଯାୟୀ ଦୈନିକ ୧.୫୦ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ରୋଜଗାର କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଅତିଶୟ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଶୀକାର ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ପୃଥ‌ିବୀରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ବ୍ୟାପ୍ତିକୁ ଭୌଗୋଳିକ ମାପଦଣ୍ଡରେ ଭାଗକଲେ ଅଞ୍ଚଳ ଭିଭିରେ ଏହାର 6a626 sub-saharan Africa, a 6 vô la, Pacific East Asia, mife a6aa| 3 the Caribbean, ଉତ୍ତର ଆଫ୍ରିକା ଓ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାଚ୍ୟ ଏବଂ ୟୁରୋପ ଓ ମଧ୍ଯ ଏସିଆ କ୍ରମରେ ବ୍ୟକ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ । ୨୦୧୨ ମସିହାର ଏକ ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ ପୃଥ‌ିବୀର ୧.୨ ବିଲିଆନ୍‌କ ଦୈନିକ ୧.୨୫ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ରୋଜଗାର କରିବାକୁ ସକ୍ଷମ ନୁହଁନ୍ତି । World Bankର ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ ୧୯୯୦ ରୁ ୨୦୧୫ ମଧ୍ୟରେ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଅତିଶୟ ଦାରିଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଜୀବନ ବିତାଉଥ‌ିବା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୩୭.୧% ରୁ ୯.୬% କୁ ଖସି ଆସିଛି ।

ତେବେ ବର୍ତ୍ତମାନର ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ଓ GDP ମାପଦଣ୍ଡ ଅନୁଯାୟୀ ପୃଥବୀର ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଦୈନିକ ୧.୨୫ ଆମେରିକୀୟ ଡଲାର ରୋଜଗାର କରିବାକୁ ଆହୁରି ଶହେ ବର୍ଷ ଲାଗିବ । ଅତିଶୟ ଦାରିଦ୍ରତା ଏକ ଆନ୍ତର୍ଯ୍ୟାତିକ ଆହ୍ବାନ । ଏହା ପୃଥ‌ିବୀର ସବୁ ଦେଶ ଏପରିକି ଉନ୍ନତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ମଧ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହେଉଛି । ୟୁନିସେଫ୍‌ର ଆକଳନ ଅନୁଯାୟୀ ପୃଥ‌ିବୀର ଅର୍ଦ୍ଧେକ ଶିଶୁ, ପ୍ରାୟ ୧.୧ ବିଲିୟନ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଶୀକାର ଅଟନ୍ତି । ପିଇବା ପାଣିର ଅଭାବ ଓ ଅପପୃଷ୍ଟି ଯୋଗୁଁ ପୃଥ‌ିବୀର ପ୍ରତିବର୍ଷ ୮ ବିଲିୟନ୍ ଲୋକ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁର ଶୀକାର ହୁଅନ୍ତି । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଯୋଗୁଁ ହିଂସା, ଗୋଷ୍ଠୀବିବାଦ ଓ ବିଦ୍ବେଷ ଦେଶ ନିର୍ବିଶେଷରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ମାନବ ଚାଲାଣ, ଶିଶୁ ସୈନିକ ପ୍ରଥା, ବେଶ୍ୟାବୃତ୍ତି ଆଦି ସହ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ସିଧାସଳଖ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।

ପୃଥ‌ିବୀର ସବୁଠାରୁ ଦରିଦ୍ର ୨୦% ଲୋକ ପୃଥ‌ିବୀର ସମ୍ପଦର ମାତ୍ର ୧.୫% ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବାବେଳେ ସବୁଠାରୁ ଧନୀ ୨୦% ଲୋକ ସମୁଦାୟ ସମ୍ବଳର ଅନୁମାନିକ ୮୬% ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏବେ ମଧ୍ୟ ପୃଥ‌ିବୀର ୮୦୫ ମିଲିଅନ ଲୋକ ଦୈନିକ ଭୋଜନପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ । ଆଜିକାର Digital Ageରେ ମଧ୍ୟ ସମଗ୍ର ପୃଥବୀର ଅନ୍ୟୁନ ୧.୬ ବିଲିଅନ୍ ଲୋକ ବିଜୁଳିଶକ୍ତି କ’ଣ ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ I ବିଶ୍ଵ ଖାଦ୍ୟ ଯୋଜନା ଅନୁଯାୟୀ ଗରୀବ ଲୋକମାନେ ହିଁ ଭୋକିଲା ଏବଂ ଦରିଦ୍ରତା ସେମାନଙ୍କୁ ଭୋକରୁ ନିସ୍ତାର ଦେଉ ନାହିଁ । ପୃଥିବୀ ବ୍ୟାପୀ ଆତଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିବା HIV/AIDs, ମ୍ୟାଲେରିଆ ଓ ଯକ୍ଷ୍ମା ରୋଗରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯେତିକି ଲୋକମରନ୍ତି ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ଭୋକ କାରଣରୁ ମୃତ୍ୟୁମୁଖରେ ପଡ଼ନ୍ତି । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତା ପାଇଁ କୌଣସି ଗୋଟିଏ କାରଣକୁ ଦାୟୀ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ତେବେ କାରଣ ଚିହ୍ନଟ ନ ହେଲେ ପ୍ରତିକାର ପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିବା ଅସମ୍ଭବ । ନିମ୍ନରେ ସେହି କାରଣଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଗଲା ।

• ପୃଥ‌ିବୀର ଅଧିକାଂଶ ଦରିଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ପୂର୍ବରୁ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ଶକ୍ତିଗୁଡ଼ିକର ଉପନିବେଶ ରୂପେ ସ୍ୱୀକୃତି ପାଇଥିଲେ । ସେହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ପଦ ସଂଗ୍ରହ, ଲୋକମାନଙ୍କୁ କ୍ରୀତଦାସ ଭାବେ ଚାଲାଣ ଏବଂ ପାରମ୍ପରିକ ଅର୍ଥନୀତି ଓ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଧ୍ବଂସ ସାଧନ ଯୋଗୁଁ ଆଜିଯାଏ ସେହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଆର୍ଥିକ ଅନଟନର ଶିକାର ହୋଇଆସୁଛନ୍ତି ।
• ଯୁଦ୍ଧ ଓ ରାଜନୀତିକ ଅସୁରତା ଅଧୁକାଂଶ ତୃତୀୟ ବିଶ୍ବର ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଉପସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଦାୟୀ । ନିରାପତ୍ତା ଓ ସ୍ଥିରତା ବିପନ୍ନ ହେଲେ ଆର୍ଥିକ ଉନ୍ନତି ଓ ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏହି ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ଗୃହଯୁଦ୍ଧ ଓ ଅପାରଗ ଦୁର୍ନିତିଗ୍ରସ୍ତ ସରକାର ଦେଶର ଆର୍ଥକ ଅବନତି ପାଇଁ ଦାୟୀ ।
• ଅନେକ ଗରୀବ ଦେଶ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଧନୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରୁ ଋଣ ଆଣିଛନ୍ତି । ଋଣର ସୁଧ ଭାବରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ଅର୍ଥ ପଇଠ କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ଋଣର ସର୍ଭ ଅନୁଯାୟୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ନିଜର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମୁକୁଳା କରିବା ଯୋଗୁଁ, ବହୁ ଦେଶୀୟ କମ୍ପାନୀଗୁଡ଼ିକର ଅନୈତିକ ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ଫଳ ସରୂପ ସ୍ଥାନୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ମାଟି ଚାଟିଲାଣି ।
• ସାମାଜିକ ଅସମାନତା ଓ ତାରତମ୍ୟ – ଅସମାନତା ଯୋଗୁଁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ପରିସ୍ଥିତି ଅତି ଗମ୍ଭୀର ହୋଇପଡ଼େ ଏଥିଯୋଗୁଁ ନିମ୍ନ ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଥିବା ମାନବୀକ ଗୋଷ୍ଠୀ ବଞ୍ଚିବା ଯୋଗୁଁ ନିମ୍ନ ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଥିବା ମାନବିକ ଗୋଷ୍ଠୀ ବନ୍ଧୁବା ପାଇଁ ସାଧନ ଓ କୌଶଳ ପାଇବାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହୁଏ । ରୋଜଗାର, ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ସମ୍ପଦର ଅସମାନ ବଣ୍ଟନ, ମୌଳିକ ସାମାଜିକ ସେବା, ସୁଯୋଗ, ବଜାର ଓ ତଥ୍ୟର ଅସମାନ ପ୍ରାପ୍ତି ସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ଏହାର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ଦାୟୀ ।
• ପୃଥ‌ିବୀର ଯେଉଁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ପ୍ରପିଡ଼ିତ ଅଞ୍ଚଳ ଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ପ୍ରବଣ ସେଠାରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉନ୍ମୋଚନ କରିବା କଷ୍ଟକର । ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ଯୋଗୁଁ ଲୋକଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ବିଗିଡ଼ିଯାଏ ।

ଲୋକେ ନିଜ ଦେଶରେ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ପାଇଁ ଅନ୍ୟତ୍ର ବସବାସ କରନ୍ତି ବା ରିଫୁଜି ଭାବେ ଅନ୍ୟ ଦେଶରେ ବସବାସ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନ ଦୁର୍ବିପାକ ପରେ ଦୁର୍ବିସହ ହୋଇପଡ଼େ । ସରକାର ଏତେ ବଡ଼ ମାନବିକ ଓ ବସ୍ତୁଗତ କ୍ଷତିକୁ ଭରଣା କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସହାୟତା ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି । ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟତାରୁ ମୁକ୍ତ କରିବାପାଇଁ ଆର୍ଥିକ ଓ ମାନବିକ ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ନିରାକରଣ ବା ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ହାର ଜନିତ ପଦକ୍ଷେପ କୁହାଯାଏ । ହେନେରୀ ଜର୍ଜଙ୍କ ମତାନୁଯାୟୀ ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ଚିରଦିନ ପାଇଁ ଉନ୍ମେଳନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସମ୍ପଦ ସୃଷ୍ଟିପାଇଁ ସକ୍ଷମ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକ ନିଆଯାଏ ତାହାକୁ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉନ୍ମେଳନ ପଦକ୍ଷେପ କୁହାଯାଏ । ଉଭୟ ଉନ୍ନତ ଓ ଉନ୍ନତିଶୀଳ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳେ । ମାତ୍ର ଉନ୍ନତଶୀଳ ଓ ଗରୀବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ଏହାର ମାତ୍ରା ଅଧିକ । ଉଭୟ ପ୍ରକାର ରାଷ୍ଟ୍ର ନାନାପ୍ରକାର ଦାରିଦ୍ର ଦୂରୀକରଣ ଯୋଜନା ହାତକୁ ବେକାର ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ । ନିମ୍ନରେ ଏହି ପଦେକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

• ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ/ରୋଜଗାରର ମାଧ୍ୟମ ଯୋଗାଇବା ଅନ୍ୟତମ ଉଦ୍ୟମ ହୋଇପାରେ ।
• ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ପାଦନକ୍ଷମ ସମ୍ବଳ, ଋଣ, ଶିକ୍ଷା ଓ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଯୋଗାଇବା ।
• ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉନ୍ମୋଳନ ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରବୃତ ହିତାଧିକାରୀଙ୍କୁ ସାମିଲ୍ କରିବା ।
• ଦେଶର ସମ୍ପଦ ଓ ରୋଜଗାରର ସମତା ଭିଭିକ ବଣ୍ଟନକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବା ସହ ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା ଯୋଗାଇବା ।
• ଆଞ୍ଚଳିକ, ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପଦକ୍ଷେପ ଦ୍ବାରା ଓ ସବୁ ବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ସହଭାଗୀତାରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ସମ୍ଭବ ।
• ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନ ଧାରଣମାନରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାପାଇଁ ବହନଯୋଗ୍ୟ ଆର୍ଥିକ ବିକାଶକୁ ଜୋର୍ ଦେଇ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ଓ ସଫଳ ଉଦ୍ୟୋଗୀ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।
• ମହିଳା ସଶକ୍ତିକରଣ, ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କ ସଶକ୍ତିକରଣ ଓ ସେମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗଠନଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ।
• ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସାର୍ବଜନୀନ ସାମାଜିକ ସେବା ଯୋଗାଇବା ଓ ଜନସଂଖ୍ୟା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ।
• ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀରେ ସଂସ୍ଥାର ସହ ଉନ୍ନତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଗରୀବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଉନ୍ନତ ବୈଷୟିକ କୌଶଳର ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବା ।
• ପ୍ରଶାସନିକ କଳର ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି, ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଗଣତାନ୍ତ୍ରୀକରଣ, ଦୁର୍ନିତି ଲୋପ ଓ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ବିକାରକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ । ୧୯୯୩ ମସିହାରୁ ଅକ୍ଟୋବର ୧୭ ତାରିଖକୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଉନ୍ମୋଚନ ଦିବସ ଭାବେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ତରଫରୁ ପାଳନ କରାଯାଉଛି ।

୧୬ । ଅସମାନତା କିପରି ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
Answer:
ପୃଥ‌ିବୀର ଉନ୍ନତ ଓ ଗରିବ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଆର୍ଥିକ ଅସମାନତା ତଥା ଶିଳ୍ପ ବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତାରତମ୍ୟ ଜାତୀୟ ତଥା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରମୁଖ ଆହ୍ବାନ ଅଟେ । ଉତ୍ତର ଗୋଲାର୍ଦ୍ଧରେ ଅବସ୍ଥିତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅପେକ୍ଷାକୃତଭାବେ ଶିଳ୍ପ ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟାରେ ଉନ୍ନତ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୀତି ସମୃଦ୍ଧ ଏହି କାରଣରୁ ଧନୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀକ ଅର୍ଥନୀତି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରିବା ସହ ଗରୀବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥନୀତି ଓ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିବାପାଇଁ ପଛଘୁଞ୍ଚା ଦେଇ ନାହାନ୍ତି । ନବ୍ୟ-ଉପନିବେଶବାଦର ଶୀକାର ଗରିବ ଓ ଅନୁନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରସମୂହ ଶିଳ୍ପବିକାଶ, ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଓ ଆର୍ଥିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପଛରେ ପଡ଼ିଥିବା ଯୋଗୁଁ ଧନୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ହୋଇ ତିଷ୍ଠି ରହିଛନ୍ତି ।

ଉପନିବେଶବାଦରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ଗରୀବ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ଅନୁନ୍ନତ ଅବସ୍ଥାର କଷଟି ପଥରରେ ଜର୍ଜରିତ । ଏବେ ମଧ୍ୟ ସେମାନେ ଧନୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ୱାରା ଆର୍ଥିକ ଶୋଷଣର ଶୀକାର ହେଉଛନ୍ତି । ବୈଦେଶିକ ସାହାଯ୍ୟ, ବହୁଦେଶୀୟ କମ୍ପାନୀ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି ରଖୁଛନ୍ତି । ମାତ୍ର ଏବେ ଗରିବ ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହ ନିଜର ମର୍ଯ୍ୟାଦାପୂର୍ଣ୍ଣ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆସନ ପାଇଁ ଓ ନବ୍ୟ ଉପନିବେଶବାଦ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଙ୍ଗଠିତ ହେବାର ନଜିର୍ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳୁଛି । ଏଥିଯୋଗୁଁ ଉନ୍ନତ ଓ ଗଭୀର ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ତିକ୍ତ ହେବାର ଲାଗିଛି । ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଏହି ପ୍ରକାର ତିକ୍ତ ସମ୍ପର୍କ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଶାନ୍ତ ଓ ନିରାପତ୍ତା ପାଇଁ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଅନୁନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନିଜର ଆର୍ଥିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଦାବୀ ଉପସ୍ଥାପିତ କରୁଛନ୍ତି ।

• ବର୍ତ୍ତମାନର ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନୂତନ ଢାଞ୍ଚା ପ୍ରସ୍ତୁତି |
• ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମୁଦ୍ରାପାଣ୍ଠି ଓ ବିଶ୍ଵବ୍ୟାଙ୍କରେ ବ୍ୟାପକ ସଂସ୍କାର ଓ ସେଗୁଡ଼ିକର ପୁନର୍ଗଠନ ।
• ବିଶ୍ୱ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ବ୍ୟବସାୟରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭାବେ ଅଂଶୀଦାର ହେବା ।
• ଗରିବ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନେଇଥିବା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଋଣ ଛାଡ଼ କରିବା !
• ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିକାଶ ପାଣ୍ଠିର ସଂସ୍ଥାପନା ।
• ଉନ୍ନତ ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟା ଉନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଗରିବ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ହସ୍ତାନ୍ତର କରିବା
• ଉଭୟ କୃଷି ଓ ଶିଳ୍ପର ବିକାଶପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପରିମାଣରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅନୁଦାନ ଯୋଗାଣ ।
• ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ସାମିଲ୍ କରିବା ।

ଉପରୋକ୍ତ ଦାବୀଗୁଡ଼ିକ ଚରିତାର୍ଥ ପାଇଁ ଗରୀବ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଉତ୍ତର-ଦକ୍ଷିଣ (North-South) କଥାବାର୍ତ୍ତା ଚାହୁଁଛନ୍ତି । ଏକ ନୂତନ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସ୍ଥାପନ ଦ୍ବାରା ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ବାଟ ଖୋଲିପାରେ । ମାତ୍ର ଶିଜୋନ୍ନତ ଓ ଧନୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ନିଜ ସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଚାହୁଁ ନାହାନ୍ତି ।

୧୭ । ମାନବିକ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଭୂମିକା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବିଶ୍ଵ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ କହିଲେ ପୃଥ‌ିବୀ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ସମଗ୍ର ଜନ ସମାଜର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ପୃଥ‌ିବୀର ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କର ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି ଓ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ସମତା ସ୍ଥାପନ କରି ଏହାର ଅଧ୍ୟୟନ, ଗବେଷଣା ଓ ପ୍ରୟୋଗକୁ ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା କୁହାଯାଏ । ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପୀ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସୀମା ଅତିକ୍ରମ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ରାଜନୀତି ଓ ଅର୍ଥନୀତି ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ମଣିଷମାନଙ୍କ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରେ ଉନ୍ନତି, ଏହି ଦେଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶ ଦେଶ ଓ ମାନବୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ତାରତମ୍ୟ ହ୍ରାସ ସହ ସାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବିପଦକୁ ସମନା କରିବାଦ୍ଵାରା ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାରେ ସୁଧାର ଅଣାଯାଇପାରିବ । Global Health ଓ International Health ଏକା ନୁହେଁ ।

ଦ୍ଵିତୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ସାଧାରଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଶିଳ୍ପାନ୍ନତ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ବୈଦେଶିକ ସାହାଯ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ପୃଥିବୀ ବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାକୁ ଆକଳନ କରିବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ବ୍ୟାଧୁଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବାପାଇଁ ହେବ । ଏଥିସହ ବିଶ୍ବ ବ୍ୟାପି ବ୍ୟାଧଗୁଡ଼ିକର ଅବସ୍ଥିତି ଓ ଏଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗୁଁ ମଣିଷର ଜୀବନଯାପନ ଉପରେ ନକାରାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବକୁ ମଧ୍ୟ ଆଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ହେବ । ପୃଥବୀ ବ୍ୟାପି ସାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ସଙ୍ଗଠନ ଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି WHO), (World Health Organisation), World Food Programme 3 World Bank ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଧାରଣକ୍ଷମ ବିକାଶଲକ୍ଷ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛନ୍ତି । ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସାସ୍ଥ୍ୟ କହିଲେ ସମସ୍ତଙ୍କପାଇଁ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ସହଯୋଗ ଭିତ୍ତିରେ ଏହି ସମ୍ପର୍କୀୟ ଗବେଷଣା ଓ କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ଵୟକୁ ବୁଝାଏ ।

ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଜନସାଧାରଣ ବିଶ୍ବର ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତରେ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ବ୍ୟାଧୁ ଯୋଗୁଁ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ୨୦୧୪ ମସିହାରେ Ebola Virus ସମ୍ପର୍କୀୟ ସାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା, ୨୦୦୩ ମସିହା SARS ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ ଓ ୨୦୦୯ ମସିହାର HN ଇନ୍‌ଫ୍ଲୁଏନ୍‌ଜା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବର ଆତଙ୍କର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସାସ୍ଥ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା ଦ୍ବାରା ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ମଧ୍ୟ ସାସ୍ଥ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବାଦ୍ବାରା ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ମଧ୍ୟ ସାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ଆସିବ । ଏଥୁଯୋଗୁଁ ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ । ଏହା ସହ ସାରା ପୃଥ‌ିବୀର ରାଜନୀତିକ ସ୍ଥିରତା, କୂଟନୀତି ଓ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଗତି ଜଡ଼ିତ ।

ଜଗତିକରଣପରେ ବ୍ୟବସାୟ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ ପାଇଁ ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଉନ୍ନତମାନର ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ବିଭିନ୍ନ ଦେଶର ସାଧାରଣ ବ୍ୟବସାୟ ବାଣିଜ୍ୟ, ପର୍ଯ୍ୟଟନ, ଶିକ୍ଷା, ବୃତ୍ତି ଆଦି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ମାତ୍ରାଧୁକ ଥର ଯାତ୍ରା କରୁଛନ୍ତି । ଏଣୁ ବିଶ୍ଵ ବ୍ୟାପି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଅନୁଧ୍ୟାନ, ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଗବେଷଣା ଏତେ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ଦିନକୁ ଦିନ ପୃଥିବୀରେ ନୂଆ ପ୍ରକାର ଓ ପୂର୍ବରୁ ଜଣାନଥୁବା ରୋଗ ବ୍ୟାଧ ସଂକ୍ରମଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗଗୁଡ଼ିକର ଅନୁଧ୍ୟାନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ (surveillance system) ଦୃଢ଼ ନକଲେ ଗୋଟିଏ ଦେଶରେ ଉତ୍ପନ ରୋଗ ସହଜରେ ଅନ୍ୟ ଦେଶକୁ ସଂକ୍ରମଣ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ବୃଦ୍ଧିପାଇବା ତ୍ଵରିତ ଚିହ୍ନଟ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ଉଦୀୟମାନ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗକୁ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରରେ ପ୍ରସାରିତ ହେବାରୁ କ୍ଷାନ୍ତ କରାଯାଇପାରୁଛି ।

ବର୍ତ୍ତମାନର ଅନ୍ତଃଯୋଗାଯୋଗ ପୃଥ‌ିବୀରେ ଯଦି ଏସିଆ ବା ଆଫ୍ରିକା ଯକ୍ଷ୍ମା ବା ନିମୋନିଆର ସଠିକ୍ ନିଦାନ କରାଯାଇପାରୁନାହିଁ । ତେବେ ତା’ର ପ୍ରଭାବ ଦିନେ ପରେ ଆମେରିକାରେ ଦୃଶ୍ୟ ହେବାର କିଛି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ନାହିଁ । ଜୈବିକ ବିପଦ ଓ ଡ୍ରଗ ପ୍ରତିରୋଧସାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା ସାରା ପୃଥ‌ିବୀରେ ଲେଶକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିପଦର କାରଣ ପାଲଟିଛି । ସେଥ୍ପାଇଁ ସଂକ୍ରାମକ ରୋଗ ବିପଦକୁ ସାମନା କରିବାପାଇଁ ଅଧୁକ ଖର୍ଚ୍ଚ ବରାଦ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳୁଛି । ବିଶ୍ଵସାସ୍ଥ୍ୟ ସଙ୍ଗଠନର ୧୯୪ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ମିଳିତ ଭାବରେ ଉଦୀୟମାନ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ରୋଗ ବ୍ୟାଧୁ ରୋଗବ୍ୟାଧ୍ ବିପଦ ସମସ୍ତ ଯୋଗାଇ ରୋଗବ୍ୟାଧ୍ ବିପଦ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଛି । ବିଶ୍ବର ଅନେକ ଦେଶର ନଚେତ୍ ନିମିଷକ ମଧ୍ୟରେ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହେବାର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼େଇ ଦେଇ ହେବ ନାହିଁ ।

ଫୁର ପ୍ରତିକାର ଓ ଟିକାକାରଣ ନିମିତ୍ତ ସାରା ବିଶ୍ବରେ ଲାବୋରେଟୋରୀଗୁଡ଼ିକର କ୍ଷମତାବୃଦ୍ଧି ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ତଥ୍ୟର ତ୍ବରିତ ଓ ସଠକ୍ ଭାଗୀଦାର ଓ ଅପାତକାଳୀନ ସେବାର ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୃଷ୍ଟିକରଣ ଓ ଉନ୍ନତିଦ୍ୱାରା ସାଧାରଣ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ସମସ୍ୟାକୁ ଶୀଘ୍ର ଜବାବ୍ ଦେଇ ହେବ । ଦେଶ ବ୍ୟାପି ଅନୁଧ୍ୟାନ ବ୍ୟବସ୍ଥା (surveillance system)କୁ ସାହାଯ୍ୟ ଯୋଗାଇଦେବା ଦ୍ଵାରା ରୋଗବ୍ୟାଧ୍ୟାକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବା ଓ ବିବରଣି ପ୍ରଦାନ କରିବା ଆଜିର ପୃଥବୀରେ ସହଜ ହୋଇପାରିଛି । ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ପ୍ରକୃତରେ ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାର ଯଥେଷ୍ଟ କ୍ଷମତା ରହିଛି । ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଯେପରି ନିରସ୍ତ୍ରୀକରଣ ପାଇଁ ଉପାଦେୟ; ସେହିପରି ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସହଯୋଗୀତା ବୃଦ୍ଧି ଦ୍ବାରା ପୃଥ‌ିବୀରେ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାକୁ ଉଚିତ୍ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇ ହେବ ।

ବିଶ୍ଵଶିକ୍ଷା ବା ପୃଥବୀବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ଏକ ଜଟିଳ ଭାବନା ଦ୍ଵାରା ପୃଥ‌ିବୀ ସମ୍ପର୍କୀତ ଜ୍ଞାନ ଜଣଙ୍କଠାରେ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରିବ । ଏହି ଶିକ୍ଷାଦ୍ବାରା ଏକିକୃତ ପୃଥିବୀର ବାସ୍ତବତା ଜାଣିବାପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗି ଓ ମାନସିକତାରେ ପରିତର୍ଜନ ଆସେ । ଏହା ସେମାନଙ୍କୁ ଆୟ, ସମତା ଓ ମାନବିକ ଅଧିକାରକୁ ଆଧାର କରି ନୂଆ ପୃଥ‌ିବୀ ପରିକଳ୍ପନା କରିବାକୁ ସହାୟକ ହୁଏ । ପୃଥ‌ିବୀବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷାର ଶିକ୍ଷାନବିଶମାନେ ମାନବଜାତିର ଉନ୍ନତି କଳ୍ପେ ବିଶ୍ଵ ନାଗରିକର ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିବେ । ସତନ୍ତ୍ର ଶ୍ରେଣୀଗୃହ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରି ସେମାନେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ସମୁଦାୟ, ସାମାଜିକ ଆୟ ବିଷୟବସ୍ତୁ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଘଟଣାବଳୀ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଦର୍ଶ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧିକାରରୁ ଅଧିକ ଜାଣିବେ ।

ପୃଥ‌ିବୀ ପ୍ରତି ଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସେବା ସହିତ ଶିକ୍ଷାଲାଭ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଲୋକପ୍ରିୟ କରାଇବ, ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ କ୍ରିୟାଶୀଳତାକୁ ଇନ୍ଧନ ଯୋଗାଇବା ସହ ପୃଥ‌ିବୀ ବ୍ୟାପି ପରିବର୍ତ୍ତନର ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର କରାଇବ । ଏହି ଶିକ୍ଷାର ଉପାଦାନ ଭାବେ ବିକାଶମୂଳକ ଶିକ୍ଷା, ମାନବିକ ଅଧିକାର ଶିକ୍ଷା, ଧାରଣକ୍ଷମ ବିକାଶର ଶିକ୍ଷା, ଶାନ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ଅଶାନ୍ତ ନିରାକରଣ ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ଆନ୍ତଃ ସାଂସ୍କୃତିକ ଶିକ୍ଷା ବିଷୟରେ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରଭାବେ ତାଲିମ୍ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ । ସାର୍ବଜନୀନ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଯଥା ସହନଶୀଳତା, ଏକତ୍ଵଭାବ, ସମାନତା, ନ୍ୟାୟ, ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ, ସହଯୋଗୀତା ଓ ଅହିଂସା ସମ୍ପର୍କରେ ବାସ୍ତବ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନକୁ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା କୁହାଯାଏ । ଏହା ଏକ ସୃଜନଶୀଳ ଶିକ୍ଷା ସମ୍ପର୍କୀୟ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ; ଯାହାର ମାଧ୍ୟମରେ ଆମେ ନିଜ ସମାଜରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବାର୍ତ୍ତାବହ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକରିପାରିବା । ଶିକ୍ଷାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ସକରାତ୍ମକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ବା ବିଶ୍ଵ ଶିକ୍ଷା ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯାହା-

• ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମସ୍ୟା ସମ୍ପର୍କରେ ପ୍ରଥମେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ତତ୍‌ପରେ ସମସ୍ୟାର ଅନ୍ତର୍ନିହିତ କାରଣ ଏହାକୁ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରିବାପାଇଁ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସମସ୍ୟାର ନିରାକରଣ ପାଇଁ ନିଜ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରେ ।
• ଏଥିପାଇଁ ଲୋକମାନଙ୍କ ବ୍ୟବହାର ଓ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀରେ ପରିବର୍ତନ ଆଣେ ।
• ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୁର୍ଭି ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ ଓ ସଶକ୍ତ କରେ ।

ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ଦ୍ବାରା ବ୍ୟବହୃତ କୌଶଳଗୁଡ଼ିକ ହେଲା;

• ଶିକ୍ଷାର୍ଥୀ କେନ୍ଦ୍ରିକ
• ଅଂଶଗ୍ରହଣ
• ସହଯୋଗ ଭିତ୍ତିକ
• ଅଭିଜ୍ଞତାର ଭିଭିକ
• କ୍ରିୟାଶୀଳତା
• ସଶକ୍ତିକରଣ

ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ଗ୍ରହଣୀୟତା ରହିଛି କାରଣ ଏହା;

• ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଜୀବନ ସହ ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟ ଲୋକମାନଙ୍କ ଜୀବନ ଜଡ଼ିତ ବୋଲି ବୁଝାଏ ।
• ଆମ ଜୀବନକୁ ଆକାର ହେଉଥିବା ଆର୍ଥିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ, ରାଜନୀତିକ ଓ ପାରିବେଶିକ ପ୍ରଭାବ ସମ୍ପର୍କରେ ଆମର ବୁଝିବା କ୍ଷମତାକୁ ବ୍ୟାପକ ରହେ ।
• ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ମିଶି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାପାଇଁ ଓ ନିଜ ଜୀବନ ଉପରେ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାହିର କରିବାପାଇଁ ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କର ଦକ୍ଷତା, ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧରେ ସକରାତ୍ମକ ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ ।
• ପୃଥ‌ିବୀରେ କ୍ଷମତା ଓ ସମ୍ପଦର ସମତାଭିଭିକ ବଣ୍ଟନକୁ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରି ଏକ ନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଧାରଣକ୍ଷମ ବିଶ୍ଵ ଗଠନ ପାଇଁ ଏ କାର୍ଯ୍ୟକରେ ।

ବିଶ୍ବ ବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା ବା ବିଶ୍ଵ ଶିକ୍ଷା ସହ ସମ୍ପର୍କୀତ ସଙ୍ଗଠନ ଗୁଡ଼ିକ ହେଲା;

• Consortium for Global Education
• Global Teacher Network
• Global Education Network of Young Europeans
• Early Development of Global Education

ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷା (Global Education) ଯୋଗୁଁ ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତାକୁ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ କରାଯାଇ ପାରିବ । ସାମରିକ ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ତଥା ଏହାକୁ ଗଚ୍ଛିତ କରି ରଖୁବାଦ୍ୱାରା ରାଷ୍ଟ୍ରର ସୁରକ୍ଷାକୁ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ବିଶ୍ଵବ୍ୟାପି ଶିକ୍ଷାର ବହୁଳ ଉପଯୋଗ ଦ୍ଵାରା ବରଂ ବିଶ୍ବରେ ଶାନ୍ତି ଓ ସୌହାର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସୁରକ୍ଷା ସହ ବିଶ୍ବବ୍ୟାପି ସୁରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦୃଢ଼ କରାଯାଇପାରିବ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 1 ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସଂଜ୍ଞା, ପରିସର ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁ Long Answer Questions

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 1 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
‘ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର’ ଅଧ୍ୟୟନର ଭିନ୍ନ ବିଷୟବସ୍ତୁ ହିସାବରେ 1776 ମସିହାରେ ଜନ୍ମଲାଭ କଲା । ଇଂରେଜ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଆଡ଼ାମ ସ୍ମିଥ୍ ତାଙ୍କର ବିଖ୍ୟାତ ପୁସ୍ତକ ‘ରାଷ୍ଟ୍ର ସମ୍ପଦର ପ୍ରକୃତି ଓ କାରଣର ଅନୁସନ୍ଧାନ’ (An Enquiry into the Nature and Causes of Wealth of Nations) ଉକ୍ତ ବର୍ଷ ପ୍ରକାଶ କରି ଅର୍ଥନୀତିର ପିତା ହିସାବରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧିଲାଭ କଲେ । ତାଙ୍କ ମତରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ‘ସଂପଦର ବିଜ୍ଞାନ’ ବୋଲି ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଥିଲେ । ସ୍ମିଥ୍ଙ୍କର ଶିଷ୍ୟମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସଂଜ୍ଞାର ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର କଲେ ।

ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଆମେରିକାର A.A.Walker ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସଂପଦ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଜ୍ଞାନ ବୋଲି ପ୍ରଚାର କଲେ । ଫ୍ରାନ୍ସର J.B.Sayଙ୍କ ମତରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସଂପଦକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଥିବା ଏକ ବିସ୍‌ର ଅଧ୍ୟୟନ ବୋଲି କହିଥିଲେ । ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଦାର୍ଶନିକ ଜିନ୍ ଷ୍ଟୁଆର୍ଟ ମିଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ମାନବୀୟ ସଂପଦର ଜ୍ଞାନକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ ଅର୍ଥନୀତିର ଏହି ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞାକୁ ଅନେକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମାଲୋଚିତ ହୋଇଛି ।

ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
(i) ସଂପଦ କହିଲେ ଏଠାରେ କେବଳ ଭୌତିକ ବସ୍ତୁଗୁଡିକୁ ବୁଝାଏ ।
(ii) ସଂପଦ କିପରି ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ ଓ ଉପଯୋଗ ହୁଏ, ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ତାହା ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ । ତେଣୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଯଥାର୍ଥରେ ସଂପଦର ଏକକ ଅଧ୍ୟୟନ ଅଟେ ।
(iii) ସେବା ସମୂହ ବା କଲ୍ୟାଣ ସାଧନସ୍ଥଳେ ଏହା ଉଦାସୀନତା ପ୍ରକାଶ କରେ ।
(iv) ମଣିଷର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ସର୍ବପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା- ସଂପଦ ଅର୍ଜନ କରିବା ଓ ବ୍ୟୟ କରିବା । ଏହା ଫଳରେ ଜାତୀୟ ସଂପଦର ବୃଦ୍ଧି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ ।
(v) ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇଥିବା ବିଧେୟ ।
(vi) ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତି ନିମନ୍ତେ ଭୌତିକ ବସ୍ତୁ ବା ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଅନ୍ତି ।

ଆଡ଼ାମ ସ୍ମିଥଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଏହି ସଂପଦ ସଂଜ୍ଞାକୁ ଅନେକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନେ ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆମେରିକାର A.A.Walker ଏବଂ J.B.Say ଆଦି ଅନ୍ୟତମ।
ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଏହି ସଂଜ୍ଞାକୁ ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଇ ସଂପଦ ସଂଜ୍ଞାକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଏକ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ ସଂଜ୍ଞାର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇଥିଲା ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ଆଧାର ତତ୍ତ୍ଵଗୁଡିକୁ ମଧ୍ୟ ସମାଲୋଚନା କରାଯାଇଥିଲା । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା

(1) ମାନବ କଲ୍ୟାଣକୁ ଉପେକ୍ଷା : ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞାରେ ମାନବ କଲ୍ୟାଣକୁ ଉପେକ୍ଷା କରାଯାଇଥିଲା । ସମ୍ପଦକୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବାଦ୍ୱାରା ତତ୍କାଳୀନ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଓ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନେ ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିନ୍ଦିତ ହୋଇଥିଲେ ।
ସମ୍ପଦ ମନୁଷ୍ୟ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ମାନବ କଲ୍ୟାଣର ଅଗ୍ରଗତି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ସମ୍ପଦ ଏକ ମାଧ୍ୟମ ମାତ୍ର । ସମ୍ପଦ ଉପରେ ମାତ୍ରାଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସଂପଦ ସଂଜ୍ଞା ମାନବ ଓ ତା’ର କଲ୍ୟାଣ ସାଧନକୁ ଉପେକ୍ଷା କଲା ।

(2) ଅର୍ଥନୀତିକ ମାନବ : ଶ୍ରେଣୀୟ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଯେ ଆର୍ଥନୀତିକ ମାନବ ସର୍ବଦା ସ୍ୱାର୍ଥପର । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ନିମିତ୍ତ ସେ ସର୍ବଦା ସମ୍ପଦ ଅର୍ଜନ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥ ଓ ସାମାଜିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ପରସ୍ପର ପରିପୂରକ । ମାତ୍ର ଏହା ସତ୍ୟର ଅପଳାପ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ସମ୍ପଦ ଅର୍ଜନ ଓ ପରିବ୍ୟୟବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥ ଓ ସାମାଜିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ପରସ୍ପର ପରିପନ୍ଥୀ ହୋଇପାରନ୍ତି । ସୁତରାଂ ମାନବୀୟ ଆଚରଣର ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ପାଇଁ ଉକ୍ତ ସଂଜ୍ଞା | ସମାଲୋଚକଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ତ ହେଲା ।

(3) ସ୍ଵଚ୍ଛତା ଓ ଚୟନର ଉପେକ୍ଷା : ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞାରେ ସ୍ଵଳ୍ପତା ଓ ଚୟନକୁ ଉପେକ୍ଷା କରାଯାଇଛି । ମାତ୍ର ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମତରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମୁଖ୍ୟତଃ ସମ୍ପଦର ସ୍ଵଚ୍ଛତା ଓ ଚୟନ ବିଷୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।

(4) ସମ୍ପଦର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟାଖ୍ୟା : ଆଡ଼ାମ ସ୍ମିଥ୍ ଓ ତାଙ୍କର ଅନୁଗତମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିରୂପଣ ସଂଜ୍ଞା, ସମ୍ପଦର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ଥିଲା । କେବଳ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସଂପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ହେଉଥିଲା । ଡାକ୍ତରଙ୍କ ସେବା, ଅଧ୍ୟାପକଙ୍କ ଅଧ୍ୟାପନା, ବୈଜ୍ଞାନିକଙ୍କ ଗବେଷଣା ଆଦି ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ହେଉନଥିଲା । ସଂପଦର ଏହି ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଯୋଗୁ ଏହି ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହେଲା ।

(5) ବିମର୍ଷ ବିଜ୍ଞାନ : ସଂପଦ ସଂଜ୍ଞାରୁ ଧାରଣା ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ଯେ, ସମ୍ପଦ ଅର୍ଜନ ହିଁ ମଣିଷର ଏକମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମଣିଷ କେବଳ ଲାଭକ୍ଷତି, ଦରଦାମ ନେଇ ବ୍ୟସ୍ତ ବୋଲି ଏହି ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରତିପାଦିତ କଲା । ସଂପଦକୈନ୍ଦ୍ରିକ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ୱଭାବତଃ ସ୍ବାର୍ଥପର ଓ ହୃଦୟହୀନ । ଯଦି ସମାଜରେ ଧନ ହିଁ ସବୁକିଛି ତାହାହେଲେ ମଣିଷର ସ୍ନେହ, ସେବା, ସଦ୍‌ଭାବ ଆଦି ଉଚ୍ଚ ଆଦର୍ଶର ସ୍ଥାନ କାହିଁ ? ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କହିଲେ ଏହି ସଂଜ୍ଞାରୁ ସୃଷ୍ଟି ଜଣାଯାଉଛି ଯେ ଅର୍ଥାନ୍ଵେଷୀ, ସ୍ୱାର୍ଥପର ମନୁଷ୍ୟର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ଆଲୋଚନା ହିଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ବିଷୟବସ୍ତୁ । ମନୁଷ୍ୟକୁ ସ୍ୱାର୍ଥାନ୍ଧ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା କରୁଥିବାରୁ ଓ ଉଚ୍ଚତର ଆଦର୍ଶ ବିଷୟରେ ନୀରବ ରହୁଥ‌ିବାରୁ ରସ୍କିନ୍ (Ruskin) ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ନୀଚ ଓ ବିମର୍ଷ ଶାସ୍ତ୍ର (Dismal Science) ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ ।

ଏହିସବୁ କାରଣରୁ ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ- ମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହୋଇଛି । ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞାରେ ମନୁଷ୍ୟ ଓ ତାହାର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ମୁଖ୍ୟ ଓ ସମ୍ପଦ ଗୌଣ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି ।

2. ‘ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ମନୋନୟନ ବିଜ୍ଞାନ’’ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଇଂରେଜ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଫେସର୍ ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍‌ସଙ୍କ ଦ୍ବାରା ରଚିତ ପୁସ୍ତକ “Nature and Significance of Economics Science” (ଅର୍ଥନୀତିକ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତି ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ) । 1932 ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମାର୍ଶାଲ୍‌ଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରଦତ୍ତ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା ସାଧାରଣତଃ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସଂଜ୍ଞା ରୂପେ ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇଥିଲା । ମାତ୍ର ଲଣ୍ଡନ ବିଶ୍ଵ ବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଫେସର ରବିନ୍ସ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞାର ଦୃଢ଼ ସମାଲୋଚନାକରିବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଜୀବନର କେତେକ ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟରୁ ହିଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଜନ୍ମ ଦେବାକୁ ଯାଇ ଏହାର ଏକ ଅଧ୍ଵ ଯଥାଯଥ ଓ ପ୍ରମାଣଯୋଗ୍ୟ ସଂଜ୍ଞା ଉକ୍ତ ପୁସ୍ତକରେ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।

ସେ ଉପଲବ୍‌ କଲେ ଯେ, ସାମାଜିକ ଅର୍ଥନୀତିକ କ୍ଷେତ୍ର ସମସ୍ୟାବହୁଳ ଓ ଏହି ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡ଼ିକ ସଂଘଟିତ ହୁଏ । ତେଣୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନର ମୂଳଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା- ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ସମାଧାନ କରିବା । ଏହାକୁ ଆଧାର କରି ରବିନ୍ସଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଅଛି ।

ରବିନ୍ସଙ୍କ ଭାଷାରେ ‘ଅସୀମ ଅଭାବ ଓ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରଯୁକ୍ତ ସସୀମ ସମ୍ବଳ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ମାନବିକ ଆଚରଣ ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଥିବା ବିଜ୍ଞାନକୁ ହିଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ ।’ ରବିସଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ମାନବ ଜୀବନର କେତୋଟି ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଓ ସେମାନଙ୍କର ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କରୁ ହିଁ ଯେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସୃଷ୍ଟି ଏକଥା ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁମାନ କରିହେବ ।

ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
(1) ଅସୀମ ଅଭାବ – ମାନବର ଅଭାବ ଅସୀମ । ଗୋଟିଏ ଅଭାବ ପରିତୃପ୍ତି ହେବାମାତ୍ର ଅନ୍ୟ ଏକ ଅଭାବ ଦେଖାଦିଏ । ଏହା ମାନବ ଜୀବନର ଏକ ମୌଳିକ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଯଦି ଆମର ଅଭାବ ଅସୀମ ହୋଇନଥାନ୍ତା, ତେବେ ଆମ ପାଇଁ କୌଣସି ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ଦେଖାଦିଅନ୍ତା ନାହିଁ । ଯେହେତୁ ମାନବର ଅଭାବ ଅସୀମ, ଆମେ ସମସ୍ତେ ସମସ୍ତ ଅଭାବକୁ ପରିତୃପ୍ତି କରିବା ଅସମ୍ଭବ । ଆମକୁ ଜରୁରୀ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକୁ ନିର୍ବାଚନ କରି କମ୍ ଜରୁରୀ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିବାକୁ ପଡ଼ିବ ବା “ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ ।

(2) ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ସମ୍ବଳ ମାଧ୍ୟମରେ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ସମ୍ଭବ । କିନ୍ତୁ ଆମ ପାଖରେ ଥିବା ସମ୍ବଳ ସସୀମ ! ସମ୍ବଳ କହିଲେ ଆମ ପାଖରେ ଥ‌ିବା ଅର୍ଥ, ସମୟ, ଶକ୍ତି, ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଆଦିକୁ ବୁଝାଏ । ଏହାର ଯୋଗାଣ ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ସୀମିତ ହୋଇଥବାରୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟିହୁଏ । ଯଦି ସମ୍ବଳ ଅସୀମ ହୋଇଥାନ୍ତା ତେବେ ଆମକୁ ଯେକୌଣସି ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ପାଇଁ କୌଣସି ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ନ୍ତା ନାହିଁ ।

(3) ସମ୍ବଳର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର – ସୀମିତ ସମ୍ବଳର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର ରବିନ୍ସଙ୍କ ସଂଜ୍ଞାର ତୃତୀୟ ଉପାଦାନ । ଭୂମିକୁ ଶସ୍ୟ ବା ପରିବା ଚାଷ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ । ଏହାକୁ ବାସଗୃହ ନିର୍ମାଣ ବା ଖେଳପଡ଼ିଆ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଉପଯୋଗ କରିହୁଏ । ଗୋଟିଏ ଏକଶହ ଟଙ୍କା ସାହାଯ୍ୟରେ ବହିଟିଏ କିଣାଯାଇପାରେ ବା ମୋବାଇଲ ସେବା ଉପଭୋଗ କରାଯାଇପାରେ । ସମ୍ବଳର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର ଆମକୁ ଅଗ୍ରାଧ୍ୟାକାର ଭିଭିରେ ଅଭାବର ମନୋନୟନ ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ । ସୀମିତ ସମ୍ବଳର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର ଆର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାକୁ ତୀବ୍ରତର କରିଥାଏ ।

(4) ସମାଧାନ – ମଣିଷର ଅଭାବ ଅସୀମ ହେଲେ ହେଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଭାବର ତୀବ୍ରତା ସର୍ବଦା ସମାନ ନୁହେଁ । ସେଥୁମଧ୍ଯରୁ କେତେକ ଅଭାବ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲେ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଗୌଣ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ତେଣୁ ରବିନ୍ସ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରଥମେ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକର ଗୁରୁତ୍ଵ ଆଧାରରେ ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଦରକାର । ଯେଉଁ ଅଭାବର ଆବଶ୍ୟକତା ସବୁଠାରୁ ଅଧ‌ିକ, ତାହା ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୋଇ ତାଲିକାର ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିବ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ସେହିପରି କ୍ରମରେ ସ୍ଥାନିତ ହେବେ । ଶେଷ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରୁଥିବା ଅଭାବ ପ୍ରତି ନିଶ୍ଚିତ ସର୍ବନିମ୍ନ ଆବଶ୍ୟକତା ପ୍ରକାଶ ପାଇବ ।

ଏହାପରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ସ୍ଵଳ୍ପ ସମ୍ବଳର ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇ ଯଥାସମ୍ଭବ ଗୁରୁତ୍ଵଭିଭିକ ବା କ୍ରମିକ ଅଭାବଗୁଡିକୁ ପୂରଣ କରାଯିବ ଓ ଯଥାସମ୍ଭବ ପୂରଣ କରାଯିବ । ଏହାକୁ ଅଭାବର ମନୋନୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ । ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନର ସୂତ୍ର ଏକ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ସମ୍ବଳକୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରି ବ୍ୟକ୍ତି ତଥା ରାଷ୍ଟ୍ର ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରେ । ଏହି କାରଣରୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ଚୟନ ବା ମନୋନୟନ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ ତଥାପି ରବିନସ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ମଧ୍ୟ ।

ସମାଲୋଚନା :
(i) ରବିନ୍ସଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଚୟନ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରେ ଏବଂ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ମଣିଷ ଓ ଅର୍ଥନୀତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ମଧ୍ୟ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ ସମ୍ପର୍କର ଏକ କ୍ରମିକ ଧାରା ରୂପେ ବିଚାର କରେ । ତେଣୁ ଏହା ସାମାଜିକ ପସନ୍ଦର ଗୁରୁତ୍ବକୁ ନ୍ୟୁନ କରିଦେଇଛି ।
(ii) ଉକ୍ତ ସଂଜ୍ଞା ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମ୍ବଳ ଦୁଷ୍ପାପ୍ୟତା ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଧ୍ୟାନ ଆକର୍ଷଣ କଲେ ହେଁ ବିକାଶ ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ନିକ୍ଷେପ କରିନାହିଁ । ମାତ୍ର ବିକାଶ ଆମକୁ ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶେଷ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ଏଠାରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବିଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷ୍ୟ, ଭଲ ବା ମନ୍ଦ ସ୍ଥଳେ ନିରପେକ୍ଷତା ଅବଲମ୍ବନ କରେ, ଯାହାର ପ୍ରଭାବ ମାନବିକ କଲ୍ୟାଣ ଉପରେ ଅନୁକୂଳ ବା ପ୍ରତିକୂଳ ପ୍ରଭାବ ପକାଇପାରେ । ତେଣୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସର୍ବଦା ସମାଜ କଲ୍ୟାଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୋଷଣ କରିପାରି ନଥ୍‌ରୁ ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ଆଂଶିକ ଉପେକ୍ଷା କରେ ।
(iv) ରବିନ୍ସଙ୍କ ମତରେ ସମ୍ବଳ ସ୍ଵଳ୍ପତା ଯାହା ଅର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟାର କାରଣ, ପ୍ରକୃତରେ ତାହା ଏକମାତ୍ର କାରଣ ନୁହେଁ । ଅନ୍ୟ କେତେକ ଅବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ ଏହି ସମସ୍ୟାର କାରଣ, ଯାହା ରବିନ୍ସଙ୍କ ସଂଜ୍ଞାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ହୋଇନାହିଁ । ତାହା ହେଲା ଅର୍ଥନୈତିକ ଉତ୍‌ଥାନ ଓ ପତନ, ଚାହିଦା ତୁଳନାରେ ଉତ୍ପାଦନ ସମ୍ପର୍କ ଇତ୍ୟାଦି ।
(v) ‘ଚୟନ ବିଜ୍ଞାନ’ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଜେ.ଏଲ୍.ହାନ୍‌ସେନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ରବିନ୍‌ସଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଅଭିପ୍ରେତ ।

ଏହି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରବିନ୍‌ସଙ୍କ ସଂଜ୍ଞାରେ କେତେକ ତ୍ରୁଟି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ବିଶେଷ କରି ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ସମସ୍ୟା ହେଲା- ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଗ୍ରଗତି ଓ ଅସ୍ଥିରତା ଯାହା ପ୍ରତି ଏହି ସଂଜ୍ଞା ଉପଯୁକ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ନଥାଏ । ତଥାପି ଏହା ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଭିତ୍ତିପ୍ରସ୍ତର ସ୍ଥାପନ କରେ ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଇପାରେ ।

3. ମାର୍ଶାଲଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସଂପଦ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ ହେବା ପରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଖ୍ୟାତିସମ୍ପନ୍ନ ଇଂରେଜ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଫେସର୍ ଆଲଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ ଅର୍ଥନୀତିର ଏକ ନୂତନ ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରିଥିଲେ । 1890 ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ତାଙ୍କର ସ୍ଵରଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ତତ୍ତ୍ଵାବଳୀ’ (Principles of Economics)ରେ ସେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଯେଉଁ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ, ତାହା କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା ରୂପେ ବିଖ୍ୟାତ ହେଲା ।

ମାର୍ଶାଲଙ୍କ ମତରେ ‘ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ହେଉଛି ମାନବ ସମାଜର ଦୈନନ୍ଦିନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମାନବର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ସେହି ଅଂଶକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ ଯାହାକି କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଭୌତିକ ବସ୍ତୁର ପ୍ରାପ୍ତି ଓ ବ୍ୟବହାର ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ଜଡ଼ିତ । ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ଦିଗରେ ଏହା ସଂପଦର ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଅନ୍ୟ ଏକ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିଗରେ ମଣିଷର ଅଧ୍ୟୟନର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ ।

ମାର୍ଶାଲଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞାରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନୋଟି ଦିଗକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଅଛି ।

• ଭୌତିକ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ମଣିଷର କଲ୍ୟାଣ ସାଧନ ନିମନ୍ତେ ଉପଯୋଗୀ ।
• ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମାନବ ଜୀବନର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ ।
• ସେହି ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ପାର୍ଥିବ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଜନ ଓ ବିନିଯୋଗ ସହ ଘନିଷ୍ଠ ଭାବେ ଜଡ଼ିତ ।

ସମାଲୋଚନା :
ମାର୍ଶାଲଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ଅନେକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମାଲୋଚିତ ହୋଇଥିଲା । ସେଥ୍ମଧ୍ୟରୁ ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍ସ ଅନ୍ୟତମ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା ନିମ୍ନୋକ୍ତ କାରଣରୁ ସମାଲୋଚିତ ହୋଇଛି ।

(1) ମାର୍ଶାଲଙ୍କ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞାରେ କେବଳ କଲ୍ୟାଣ ବୃଦ୍ଧିକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ହିଁ ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଇଛି । ମାତ୍ର ଅନ୍ୟପାର୍ଶ୍ଵରେ ମଦ୍ୟ, ସିଗାରେଟ୍ ଓ ଅଫିମ ଆଦି କେତେକ କ୍ଷତିକାରକ ଦ୍ରବ୍ୟ ମାନବର କଲ୍ୟାଣକୁ ଲୋପ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏହିଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ କରେ । କାରଣ ସେଗୁଡିକ ମଣିଷର ଅଭାବକୁ ପରିତୃପ୍ତ କରିଥାନ୍ତି ।

(2) ମାର୍ଶାଲଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ସଂଜ୍ଞା ସମ୍ପୂର୍ଣ ନୁହେଁ । କାରଣ ଏହା କେବଳ ପାର୍ଥିବ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅର୍ଜନ ଓ ଏହାର ବ୍ୟବହାର ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ । ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଶିକ୍ଷାଦାନ, ଡାକ୍ତରଙ୍କ ରୋଗୀ ସେବା ଆଦି ଅପାର୍ଥିବ ଦ୍ରବ୍ୟ ମାନବର ଅଭାବର ପରିପୂରିରେ ସହାୟକ କରେ । ଏହି ଅପାର୍ଥିବ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡିକ ମାର୍ଶାଲଙ୍କ ସଂଜ୍ଞାରୁ ବାଦ ପଡ଼ିବା ଫଳରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସଜ୍ଞା ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଗଲା ।

(3) କଲ୍ୟାଣ ଏକ ସାମାଜିକ ଧାରଣା ଓ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ସ୍ଥଳେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ସଠିକ୍ ପରିମାପ ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ପିଗୁ ଏହି ସମାଜ କଲ୍ୟାଣକୁ ମୁଦ୍ରା ଆକାରରେ ମାପ କରିବାରେ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ ହେଁ ଏହା ଏକ ପରିମାପ ନୁହେଁ ।

(4) ମାର୍ଶାଲଙ୍କ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ରୂପେ ବିଚାର କରିଛି । ସମାଜରେ ଥ‌ିବା ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ଏହା ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଏ । ଏହି ସଂଜ୍ଞାକୁ ଗ୍ରହଣ କଲେ ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ଏକାକୀ ବାସ କରୁଥିବା ରବିନସନ୍ କୁଶେ ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସର ବାହାରେ ରହିଯିବେ । ଏହା ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ । କାରଣ ଏକାକୀ ବାସ କଲେ ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେତେକ ମୌଳିକ ସୂତ୍ରଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ସେ ଅଗ୍ରାଧ‌ିକାର ଦେଇ ତାଙ୍କର ସୀମିତ ସମ୍ବଳକୁ ବିନିଯୋଗ କରିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ କେତେକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମତରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଅପେକ୍ଷା ମାନବ ବିଜ୍ଞାନ ରୂପରେ ବିଚାର କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

4. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବିଶିଷ୍ଟ ଇଂରେଜ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସ୍ରଷ୍ଟା ରୂପେ ସମ୍ମାନିତ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ । ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନର ପରିସର ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଅତି ବ୍ୟାପକ । ଏହାର ରାଜନୈତିକ, ସାମାଜିକ, ଐତିହାସିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଦିଗ ରହିଅଛି । ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନ ବ୍ୟକ୍ତିର ରାଜନୈତିକ ଜୀବନକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ । ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ସାମାଜିକ ଜୀବନକୁ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ସେହିପରି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ଦିଗକୁ ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ଆଲୋଚନା କରେ ।

ଦୁଇଟି ପୁରାତନ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦରୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର (Economics) ଶବ୍ଦର ଉତ୍ପତ୍ତି ଘଟିଅଛି । ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ଓଇକୋସ୍ (Oikos), ଯାହାର ଅର୍ଥ ପରିବାର ଏବଂ ନେମେନ୍ (Nemein), ଯାହାର ଅର୍ଥ ପରିଚାଳନାକୁ ନେଇ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର (Economics)ର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଅଛି । ଏହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅର୍ଥ ହେଲା, ‘ପରିବାର ପରିଚାଳନା’ । ପରିବାରର ସମ୍ବଳ ସୀମିତ ଓ ଅଭାବ ଅନେକ । ତେଣୁ ପରିବାରକୁ ସଠିକ୍‌ଭାବେ ପରିଚାଳନା କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବଦା ନିଜର ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ଓ ଅସୀମ ଅଭାବ ମଧ୍ଯରେ ସଂଯୋଜନା ସ୍ଥାପନ କରି ପରିତୃପ୍ତିର ସର୍ବାଧ୍ଵରଣ ନିମିତ୍ତ ଚେଷ୍ଟିତ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନେଇ ଗଠିତ ମଣିଷ ସମାଜ ମଧ୍ୟ ସର୍ବଦା ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ଓ ଅସୀମ ଲକ୍ଷ୍ୟର ସଂଯୋଜନା କରି ସାମାଜିକ ପରିତୃପ୍ତିର ସର୍ବାଧ୍ଵରଣ ନିମିତ୍ତ ପ୍ରୟାସୀ ହୋଇଥାଏ ।

ଗ୍ରୀକ୍ ଦାର୍ଶନିକ ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପରିବାର ଓ ରାଜ୍ୟ ପରିଚାଳନାକୁ ବୁଝାଏ । ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିଜ୍ଞ ଚାଣକ୍ୟ ଏହାକୁ ଉଭୟ ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ । ମାର୍ଶାଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ‘ସମ୍ପଦର ଉତ୍ପାଦନ, ଉପଭୋଗ, ବିନିମୟ ଓ ବଣ୍ଟନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମାନବୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଏବଂ ବସ୍ତୁଗତ ଘଟଣାବଳୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ହେଉଛି ଅର୍ଥନୀତିର ଅଭିପ୍ରାୟ ।’’

ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ସୁମେଟର (Schumpeter) ଓ ବୋଲ୍‌ (Boulding)ଙ୍କ ମତରେ, ଏହା ସମସ୍ତ ଆର୍ଥନୀତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, ଯଥା – ଉତ୍ପାଦନ, କାର୍ଯ୍ୟକୁଶଳତା, ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତିରେ ହ୍ରାସ, ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନ୍ଦା ଅବସ୍ଥା, ବେକାରି, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଆଦିର କାରଣ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।

ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରକାରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା –
(i) ଉପଭୋଗ, (ii) ଉତ୍ପାଦନ, (iii) ବିନିମୟ, (iv) ବଣ୍ଟନ । ଏହିସବୁ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ଦୁଇଟି ପ୍ରକାରରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଇପାରେ – ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି।

1933 ମସିହାରେ ପ୍ରଫେସର ଫ୍ରିସିକ୍ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ନାମରେ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ । ବ୍ୟଷ୍ଟି ବା Micro ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ Mikros ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । Mikros ର ଅର୍ଥ କ୍ଷୁଦ୍ର । ତେଣୁ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କୌଣସି ଏକ ଉପଭୋକ୍ତା, ଏକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ, ଏକ ବଜାର, ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଏଠାରେ ଆଲୋଚନାର ପରିସର କ୍ଷୁଦ୍ର ଯାହା ସମୁଦାୟ ନୁହେଁ; ବରଂ ଏହା ସମୁଦାୟର ଏକ ଅଂଶ ।

ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିବ ବୋଲି ସର୍ଭ ରଖୁଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଆୟକୁ ସ୍ଥିର ରଖ୍ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସନ୍ତୁଳନ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ । ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟ ସ୍ଥିର ରଖ୍ ଏହା ପୂର୍ଣ୍ଣ ସନ୍ତୁଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ ନ କରି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଶର ସନ୍ତୁଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋକପାତ କରେ । ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସନ୍ତୁଳନ, ଉତ୍ପାଦନକାରୀଙ୍କ ସନ୍ତୁଳନ, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନର ସନ୍ତୁଳନ ଇତ୍ୟାଦି ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନର ଉଦାହରଣ ।

ସାଧାରଣ ଭାବରେ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାଧରଣ ଦର ସ୍ତର ସ୍ଥିର ରଖ୍ ଆପେକ୍ଷିକ ଦରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ । ଏହା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ଏବଂ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ତତ୍ତ୍ବ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରିଥାଏ ।

5. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ‘ଅଭାବ’ ନାମକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାରୁ ହିଁ ଆରମ୍ଭ । ମାନବ ସଭ୍ୟତାର ବୃଦ୍ଧି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲା । ଯାହାଫଳରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା । ମାନବର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଘଟୁଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେଲା – ଏହାର ପରିସର ଏକ ପକ୍ଷରେ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିର ସମସ୍ୟା ସହିତ ଜଡ଼ିତ ହେଲାବେଳେ ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସାମୂହିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସହିତ ଜଡ଼ିତ ହେଲା । ତେଣୁ ପ୍ରଥମ କରି ପ୍ରଫେସର ଫ୍ରିସିକଦ୍ବାରା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଗଲା; ଯଥା – Micro Economics (ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି) ଓ Macro Economics (ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି) । ନିମ୍ନରେ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ବିଷୟବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାକଛି ।

A. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି (Micro Economics) – ଏହି ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ବା ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରର ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ । ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହା ଉପଭୋକ୍ତାର ଆଚରଣ ତତ୍ତ୍ବ, ଉତ୍ପାଦକର ଆଚରଣ ତତ୍ତ୍ବ ଏବଂ ଦରତ ବିଷୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ତେବେ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ପ୍ରଧାନତଃ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚିତ ଚାରୋଟି ବିଷୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।

(1) ଉପଭୋଗ (Consumption) – ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଉପଭୋଗର ଅର୍ଥ ହେଲା କୌଣସି ବସ୍ତୁର ବ୍ୟବହାର ଯୋଗୁଁ ଉପଯୋଗିତାର ଧ୍ଵଂସକୁ ବୁଝାଏ । ମାନବ କେଉଁ ନିୟମ ଉପଭୋଗ ପାଳନ କରିବାଦ୍ୱାରା ସର୍ବାଧ‌ିକ ଆତ୍ମତୃପ୍ତି ପାଇଥାଏ ତାହା ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ଏହି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆମେ କ୍ରମହ୍ରାସମାନ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର, ସମସୀମାନ୍ତ ଉପଯୋଗିତା ସୂତ୍ର, ଚାହିଦା ସୂତ୍ର ଆଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଉ ।
(2) ଉତ୍ପାଦନ (Production) – ଉପଯୋଗିତାର ସୃଷ୍ଟିକୁ ଉତ୍ପାଦନ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବିଷୟରେ ଆମେ ଉତ୍ପାଦନ ତତ୍ତ୍ବ, ଯୋଗାଣ ତତ୍ତ୍ବ ଆଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଉ ଯଦ୍ବାରା ଉତ୍ପାଦକ କିପରି ଲାଭବାନ ହୋଇପାରିବ ତାହା ଜାଣିହୁଏ ।
(3) ବିନିମୟ (Exchange) – ଶ୍ରମ ବିଭାଜନ ଫଳରେ ବିନିମୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ମୁଦ୍ରାର ପ୍ରଚଳନ ବ୍ୟାଙ୍କ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରସାର ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାଣିଜ୍ୟ କରିଛି । ଏହି ବିଷୟରେ ଆମେ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିନିମୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଏହାର ଚାହିଦା ଓ ଯୋଗାଣ ଏବଂ ବିଶେଷତଃ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ନିରୂପଣ ଓ ବଜାରର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଆଲୋଚନା କରିଥାଉ ।
(4) ବଣ୍ଟନ (Distribution) – ଉତ୍ପାଦନରେ ବ୍ୟବହୃତ ଉପାଦାନ ଯଥା – ଭୂମି, ଶ୍ରମ, ପୁଞ୍ଜି ଓ ସଙ୍ଗଠନର ଅବଦାନ ଯୋଗୁଁ ଯେଉଁ ପ୍ରାପ୍ୟ ଅଧୂଶେଷ, ମଜୁରି, ସୁଧ ଓ ଲାଭ ଆକାରରେ ପାଇଥା’ନ୍ତି, ତାହାର ପରିମାପ ଏହି ବଣ୍ଟନ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇଥାଏ ।

B. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି (Macro Economics) – ଏହି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଭିନ୍ନ ସାମୂହିକ ଏକକମାନଙ୍କର ସାମଗ୍ରିକ ଅଧ୍ୟୟନ ହିଁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ବିଷୟବସ୍ତୁ । ଜାତୀୟ ଆୟ, ନିୟୋଜନ, ସାମୂହିକ ଉତ୍ପାଦନ, ସାମୂହିକ ଚାହିଦା ଓ ଯୋଗାଣ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଞ୍ଚୟ ଓ ନିବେଶ ଆଦି ସାମୂହିକ ଏକକମାନଙ୍କର ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିରେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଉପରୋକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ସଂକ୍ଷେପରେ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି । ଜାତୀୟ ଆୟ – ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକଳନ ବର୍ଷରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇଥ‌ିବା ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ମୌଦ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟ ସହ ନିଟ୍ ବୈଦେଶିକ ଉପାଦାନ ଆମ୍ଭର ସମଷ୍ଟିକୁ ଜାତୀୟ ଆୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବିଷୟରେ ଜାତୀୟ ଆୟ କିପରି ଆକଳନ କରାଯାଏ ତାହା ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ ।

(1) ଜାତୀୟ ଆୟ – ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକଳନ ବର୍ଷରେ ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇଥ‌ିବା ଅନ୍ତିମ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ମୌଦ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟ ସହ ନିଟ୍ ବୈଦେଶିକ ଉପାଦାନ ଆମ୍ଭର ସମଷ୍ଟିକୁ ଜାତୀୟ ଆୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବିଷୟରେ ଜାତୀୟ ଆୟ କିପରି ଆକଳନ କରାଯାଏ ତାହା ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ ।
(2) ସାମଗ୍ରିକ ଚାହିଦା – ଉପଭୋଗ ଚାହିଦା (C) ବିନିଯୋଗ ଚାହିଦା ସରକାରୀ ବ୍ୟୟ (C) ଓ ନିଟ୍ ରପ୍ତାନୀ (X – M)କୁ ନେଇ ଗଠିତ ସାଙ୍କେତିକ ଭାଷାରେ ସାମୂହିକ ଚାହିଦା (A.D.) = C + I + G + (X – M) ।
(3) ସାମୂହିକ ଯୋଗାଣ (Aggregate Supply) – କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଷରେ କୌଣସି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ସାମଗ୍ରିକ ପ୍ରବାହକୁ ସାମୁହିକ ଯୋଗାଣ କୁହାଯାଏ । ସାଙ୍କେତିକ ଭାଷାରେ AS = ଉପଭୋଗ (C) + ସଞ୍ଚୟ (S) ।
ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମୁଦ୍ରା, ବ୍ୟାଙ୍କ, ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବିତ୍ତ ଆଦି ବିଷୟରେ ମଧ୍ଯ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 11 ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 11 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଏହାର ପରିସର, ଗୁରୁତ୍ବ ଓ ସୀମାବଦ୍ଧତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ (ବ୍ୟଷ୍ଟି) ଅର୍ଥନୀତି (Micro Economics) ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି (Macro Economics) ଆଦି ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ସାମଗ୍ରୀକ ଅଧ୍ୟୟନ । ଅର୍ଥନୀତିର ଯେଉଁ ବିଭାଗ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସାମୂହିକ ଏକକମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଥାଏ, ତାହାକୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କୁହାଯାଏ । ଏହି ବିଭାଗରେ ମୋଟ ଜାତୀୟ ଆୟ, ଉତ୍ପାଦ ଓ ନିୟୋଜନ, ମୋଟ ଉପଭୋଗ, ସଞ୍ଚୟ ଓ ବିନିଯୋଗ, ସାମୁହିକ ଯୋଗାଣ ଓ ଚାହିଦା, ସାଧାରଣ ଦାମ୍ ସ୍ତର ଆଦି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କରାଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା ନ କରି ସାମୂହିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ । ଅଧ୍ୟାପକ ବୋଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଉତ୍ପାଦର ପରିମାଣ, ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆୟ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦାମ, ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଉତ୍ପାଦ ବିଷୟ ଆଲୋଚନା ନକରି ସମୂହ ଉତ୍ପାଦ, ଜାତୀୟ ଆୟ, ଦାମ୍ ସ୍ତର, ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ ବିଷୟ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।’’

ପରିସର :
(1) ଜାତୀୟ ଆୟ – ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସର ଖୁବ୍ ବ୍ୟାପକ । ଏହା ଜାତୀୟ ଆୟ ଅଭିଧାରଣା ସଂପର୍କରେ ସମ୍ୟକ୍ ଦୃଷ୍ଟି ନିକ୍ଷେପ କରିଥାଏ । ଏହି ଅର୍ଥନୀତି ଜାତୀୟ ଆୟର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ, ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ଓ ଏହାର ପରିମାପ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଜାତୀୟ ଆୟ ତତ୍ତ୍ଵର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଏହି ବିଭାଗର ପରିସରଭୁକ୍ତ ।
(2) ଉତ୍ପାଦ, ଆୟ ଓ ନିୟୋଜନର ସ୍ତର – ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ଦେଶର ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ, ଆୟ ଏବଂ ନିୟୋଜନ ସ୍ତର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏଥ୍ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ପୁଙ୍ଖାନୁପୁଙ୍ଖ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।
(3) ବଣ୍ଟନ ତତ୍ତ୍ବ – କୌଣସି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ବଣ୍ଟନ ତତ୍ତ୍ଵର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିଥାଏ । ଏହି ସମଷ୍ଟି ଆର୍ଥନୀତିକ ବଣ୍ଟନତତ୍ତ୍ଵ ଜାତୀୟ ଆୟର ବଣ୍ଟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସଂପର୍କରେ ଅବଗତ କରାଇଥାଏ ଓ ଏହି ବଣ୍ଟନରୁ ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ଅଂଶ ସଂପର୍କରେ ସୂଚନା ମିଳିଥାଏ ।
(4) ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ – ଅର୍ଥନୈତିକ ଉନ୍ନୟନ ବା ବିକାଶ ଭଳି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧ୍ୟୟନ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ବିଷୟଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
(5) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବାଣିଜ୍ୟ ତତ୍ତ୍ବ – ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ଓ ଏ ସଂପର୍କିତ ନୀତି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କରିଥାଏ ।
(6) ଦାମ୍ ସ୍ତର – ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତି ସାଧାରଣ ଦାମ୍ ସ୍ତରର ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧିଜନିତ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିଥାଏ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ଏହା ସ୍ତ୍ରୀତି ଓ ଅବସ୍ତୀତି ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।

ଗୁରୁତ୍ଵ – ନିମ୍ନଲିଖିତ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଗୁରୁତ୍ବ ସଂପର୍କରେ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।
(1) ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିଚାଳନା ସଂପର୍କରେ ଧାରଣା ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିଚାଳନା ତଥା କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ସଂପର୍କରେ ଅବଗତ କରାଇଥାଏ । ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳିତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ସହ ଜଡ଼ିତ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ, ସମସ୍ୟା; ଯଥା – ଆୟ, ଉତ୍ପାଦ ଓ ନିୟୋଜନ ସଂପର୍କିତ ସମସ୍ୟା ଓ ସାଧାରଣ ଦାମ୍‌ର ସ୍ତର ସଂପର୍କିତ ସମସ୍ୟା ପ୍ରତିଫଳିତ କରାଇଥାଏ । ଏସବୁ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବାରୁ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ସହଜରେ ଅନୁମେୟ ।
(2) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏକକର ଆଚରଣ ସଂପର୍କରେ ସୂଚନା – ଏହି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସାମୂହିକ ତଥ୍ୟ ପରିବେଷଣ କରିବା ସହ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକର ଆଚରଣ ସଂପର୍କରେ ସୂଚନା ଦେଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉତ୍ପାଦର ଚାହିଦା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସାମୂହିକ ଚାହିଦା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦାର ବୃଦ୍ଧି ଓ ହ୍ରାସଜନିତ ଅବସ୍ଥା ସାମୂହିକ ଚାହିଦାର ଅନୁକୂଳ ବା ପ୍ରତିକୂଳ ଅବସ୍ଥା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିକ ବିଶ୍ଲେଷଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତିର ଭୂମିକା ରହିଛି ।
(3) ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା – ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନୀତି, ଯୋଜନା ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅତିମାତ୍ରାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି, ଜନବିସ୍ଫୋରଣ, ସ୍ୱଳ୍ପ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଉପଯୁକ୍ତ ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶନ ଦେଇଥାଏ ।
(4) ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଧ୍ୟୟନ – ଆଧୁନିକ କାଳରେ କୌଣସି ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ସଂପର୍କରେ ଜାତୀୟ ଆୟ ହିଁ ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିଟି ଦେଶ ଜାତୀୟ ଆୟ ସଂପର୍କରେ ସମ୍ୟକ୍ ଧାରଣା ପାଇବାପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତଥ୍ୟ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ହିଁ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।
(5) ସାଧାରଣ ଦାମ୍ ସ୍ତରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – ସାଧାରଣ ଦାମ୍ ସ୍ତରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ନିବିଡ଼ ସଂପର୍କ ରହିଛି । ପ୍ରଥମଟିର ବୃଦ୍ଧି, ଅନ୍ୟଟିର ହ୍ରାସ ଘଟାଏ ଓ ପ୍ରଥମଟିର ହ୍ରାସ ଅନ୍ୟଟିର ବୃଦ୍ଧି ଘଟାଏ । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ବିଶ୍ଳେଷଣ ଓ ଅନୁଶୀଳନରୁ ହିଁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହୋଇଥାଏ ।
ଉପରୋକ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଗଲେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରଭୂତ ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଛି । ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଅଧ୍ୟୟନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।

ସୀମାବଦ୍ଧତା – ‘ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତି’ର ଅଧ୍ୟୟନରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
(1) ଅତିରଞ୍ଜିତ ଉପସ୍ଥାପନା – ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକକମାନଙ୍କର ସାମଗ୍ରିକ ଅଧୟନ ହିଁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତିର ବିଷୟବସ୍ତୁ । ଏହା ଏକକମାନଙ୍କର ସାମୂହିକ ପରିପ୍ରକାଶ କରୁଥିବାରୁ ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିସ୍ଥିତି ବା ଅବସ୍ଥାକୁ ସର୍ବଦା ସ୍ୱାଭାବିକ ତଥା ସ୍ଵଚ୍ଛଳ ବୋଲି ଉପସ୍ଥାପନା କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକଗୁଡ଼ିକ ସମଜାତୀୟ ନହୋଇ ବିଷମଜାତୀୟ ହୋଇଥିବାରୁ ସାମୂହିକଭାବେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଥିବା ସ୍ଵାଭାବିକ ଅବସ୍ଥା ବାସ୍ତବତା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ବାସ୍ତବିକତାରୁ ଦୂରରେ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ ।
(2) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଏକକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭିନ୍ନତା ବା ପାର୍ଥକ୍ୟ – ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ପରିପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭିନ୍ନତା ବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଏହିସବୁ ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ସାମୂହିକ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ, ଏହି ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ ଅପରିପ୍ରକାଶିତ ଥାଏ କାରଣ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକମାନଙ୍କର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟରେ ବିଶେଷ ଭିନ୍ନତା ରହିଥାଏ । ବେଳେବେଳେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷଣ ସାମୁହିକ ଉପସ୍ଥାପନା ବେଳେ ଉପଲବଧୂ କରାଯାଏନା ।
(3) ସମାଜକୁ ସମଧାରାରେ ପ୍ରଭାବିତ କରିବାକୁ ଅକ୍ଷମ – ଏକ ସାମୂହିକ ଉପସ୍ଥାପନା ସମାଜର ସବୁସ୍ତରକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିପାରେନାହିଁ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମାଜର ସବୁବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ଉପରେ ସମପ୍ରଭାବ ପକାଇ ନଥାଏ । କେତେକ ବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ ରହିଥା’ନ୍ତି ।
ଉପରୋକ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଗଲେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର କେତେକ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ରହିଛି । ମାତ୍ର ଏହି ଦୋଷତ୍ରୁଟି ବାସ୍ତବ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସେତେଟା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ଉପଲବ୍‌ଧ ହୁଏନା । ଏହାସତ୍ତ୍ବେ ବି ଆଧୁନିକ ସମୟରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଗୁରୁତ୍ଵ ସମସ୍ତେ ଅନୁଭବ କରିଥା’ନ୍ତି ।

2. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କ’ଣ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କଲାବେଳେ ଏହାକୁ ସମୂହଗତ ବା ବ୍ୟକ୍ତିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଏ ଓ ଏହା ମଧ୍ୟ ଅଧ୍ୟୟନର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଙ୍ଗ । ମାତ୍ର ଏହି ଚିନ୍ତାଧାରାର ସୃଷ୍ଟି ଅତୀବ ପୂରାତନ ନୁହେଁ । 1933 ମସିହାରେ ଓସ୍‌ ବିଶ୍ଵ ବିଦ୍ୟାଳୟର ପ୍ରଫେସର ରାଗ୍‌ନର ଫ୍ରିସ୍କ (Ragner Frisch of Oslo University) ପ୍ରଥମେ ଏହି ଚିନ୍ତାଧାରର ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ଓ ଏହା ପରଠାରୁ ଏହାର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର (Micro Economics)
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଆମେ ଯେତେବେଳେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ରାଶକୁ ନେଇ ଆଲୋଚନା କରୁ, ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରେ । ଏଠାରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆର୍ଥନୀତିକ ଆଚରଣକୁ ଆଲୋଚନା କରାଯାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆର୍ଥନୀତିକ ଆଚରଣକୁ ଆଲୋଚନା କରିବା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଏକକୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଆଲୋଚନା କରିବା ସମ୍ଭବ ହେଲେ ହେଁ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଏକକକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବରେ ଆଲୋଚନା କରି କେବଳ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଏକକର ଆଚରଣକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବ । ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀବଦ୍ଧ ଏକକଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ତେଣୁ, ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରେ ତାହା ହେଲା- ଗୋଷ୍ଠୀବଦ୍ଧ ଏକକଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକର ଆଚରଣକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ଯାହା ଗୋଷ୍ଠୀବଦ୍ଧ ନୁହେଁ । ସେପରି ଏକକର ଅଧ୍ୟୟନ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହୋଇ ନଥାନ୍ତି । ତେଣୁ, ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଯେଉଁ ଏକକ ଆଚରଣ ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ମଧ୍ୟ ଏକ ଏକକ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥ‌ିବା ଆବଶ୍ୟକ । ତେଣୁ, ଏହା କେବଳ ଗୋଷ୍ଠୀଗତ ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିବା ଏକକମାନଙ୍କ ଅଧ୍ୟୟନକୁ ବୁଝାଏ ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ରାମର ଆୟ 1 ଘଣ୍ଟା ପ୍ରତି ଦର ଇତ୍ୟାଦି । ରାମର ଆୟ ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆଲୋଚନା ହେଲେ ଏହାର ସମଷ୍ଟିଗତ ଗୁଣରୁ ଆମେ ଜାତୀୟ ଆୟ ଜାଣିପାରୁ । ସେହିପରି ଘଣ୍ଟା ପ୍ରତି ଦର ମଧ୍ୟ ସାଧାରଣ ବଜାର ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।

ପୁନଶ୍ଚ, ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କ୍ଷୁଦ୍ରାଶ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କ୍ଷେତ୍ରର ଆଲୋଚନାକୁ ବୁଝାଇଲେ ହେଁ ଏହା ସର୍ବଦା କେବଳ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକର ଅଧ୍ୟୟନକୁ ବୁଝାଇ ନଥାଏ । ବେଳେବେଳେ ଏହା କେତେକ ଏକକଗୁଡ଼ିକର ସମଷ୍ଟିରେ ସୃଷ୍ଟ ଛୋଟ ଛୋଟ ଦଳ ବା ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଇନଥାଏ । ବେଳେବେଳେ ଏହା କେତେକ ଏକକଗୁଡିକର ସମଷ୍ଟିରେ ସୃଷ୍ଟ ଛୋଟ ଛୋଟ ଦଳ ବା ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ମଧ୍ୟ ବୁଝାଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍, ଐକିକ ଅଧ୍ୟୟନ ସର୍ବଦା ପ୍ରତି ଏକକର ଅଧ୍ୟୟନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବେଳେବେଳେ କେତେକ ଏକକଗୁଡିକର ସମଷ୍ଟିରୁ ସୃଷ୍ଟ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ଦଳକୁ ମଧ୍ଯ ବୁଝାଇଥାଏ । ମାତ୍ର ଏଠାରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଆଚରଣକୁ ସମୂହ ଗତି ଅର୍ଥରେ ବିଚାର କରାନଯାଇ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅର୍ଥରେ ବା ଐକିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବିଚାର କରାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଏକ ଶ୍ରେଣୀ । ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସମଷ୍ଟିରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ । ମାତ୍ର, ଏହା ଯେତେବେଳେ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ମଧ୍ଯରୁ ଗୋଟିଏ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ, ଏହା ସାମୂହିକ ଅର୍ଥ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଐକିକ ଭାବ ପ୍ରକାଶ କରେ ।

ତେଣୁ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକ ବା କିଛି ଏକକ ସମ୍ମିଶ୍ରଣରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ବିଚାର କଲେ ହେଁ ସର୍ବଦା ଐକିକ ଆର୍ଥିକ ଆଚରଣର ଭାବବ୍ୟକ୍ତ କରିଥାଏ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଐକିକ ଚିନ୍ତାଧାରାରୁ ବିଚାର କରିବା ମଧ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ପ୍ରଥମେ, ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ଏକ ସାଧାରଣ ଧାରଣା ସୃଷ୍ଟି କରେ । ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଆମେ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ବିଭିନ୍ନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହୋଇଥାଉ । ଦ୍ୱିତୀୟ, ବିଭିନ୍ନ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର ଉପଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ଅଧ୍ଵ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ହିଁ ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନର ମୂଳ ଉତ୍ସ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ତୃତୀୟ, ଏହା ସମୀପ ସମ୍ବଳର ସଦୁପଯୋଗରେ ସହାୟକ ହୁଏ । ଚତୁର୍ଥ, କର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଲାଗି ଏହା ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ଏସବୁ ସତ୍ତ୍ବେ ଏହା ମଧ୍ୟ କେତେକ ଦୁର୍ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରେ । ଏହା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ସାଧାରଣ ଧାରଣା ସୃଷ୍ଟି କଲେ ହେଁ ସର୍ବଦା ସତ୍ୟ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ, ସାମୂହିକ ଆଚରଣକୁ ଅବହେଳା କରେ । ତଥାପି, ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ମୂଳପିଣ୍ଡ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯାଇ ଆସୁଅଛି ।

3. ସମଷ୍ଟିଗତ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଅଧ୍ୟୟନ ସ୍ଥଳେ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଯଥା- ସମଷ୍ଟିଗତ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ । ଏଠାରେ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବିଭିନ୍ନ ଏକକ ଗୁଡ଼ିକୁ ମିଳିତ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଓ ବିଭିନ୍ନ ଏକକଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ କୌଣସି ଏକକଙ୍କୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ, ଏକ ପକ୍ଷରେ ସାମୂହିକ ଭାବ ବା ଆଚରଣ ବ୍ୟକ୍ତ ହେବାବେଳେ ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଐକିକ ଆଚରଣ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ । ଏହି ଦୁଇ ଚିନ୍ତାଧାରା ମଧ୍ଯରେ ଆମେ କେତେକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ପାଉ । ସେଗୁଡିକ ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା ।

ସମଷ୍ଟିଗତ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference between Macro and Micro Economics)
(କ) ସମଷ୍ଟିଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଖ) ଲକ୍ଷ୍ୟଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଗ) ବିଷୟବସ୍ତୁଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଘ) ଅଧ୍ୟୟନ ମାଧ୍ଯମଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଙ) ଧାରଣାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଚ) ସନ୍ତୁଳନରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ
(ଛ) ଦ୍ବନ୍ଦାତ୍ମକ ପାର୍ଥକ୍ୟ

(କ) ସମଷ୍ଟିଗତ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference between Macro and Micro Economics) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର, ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକଗୁଡିକୁ ମିଳିତ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ଆର୍ଥନୀତିକ ଆଚରଣ ପ୍ରକାଶ କରିବା ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକର ଅଧ୍ୟୟନରୁ ସୀମିତ ଆଚରଣ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ତେଣୁ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅଧ୍ୟୟନ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୋଟାମୋଟି ଅଧ୍ୟୟନ ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏହାର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ । ତେଣୁ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ଅଂଶବିଶେଷ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସମଷ୍ଟିଗତ ଆଚରଣକୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବୁଝାଏ ।

ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଜାତୀୟ ଆୟର ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ବ୍ୟକ୍ତିର ଆୟକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ମାତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ଆୟ, ଜାତୀୟ ଆୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ଆୟର ସମଷ୍ଟି ମଧ୍ୟ ଜାତୀୟ ଆୟ ସଙ୍ଗେ ସମାନ ।

(ଖ) ଲକ୍ଷ୍ୟଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in Objective): ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ଥଳେ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୋଷଣ କରୁଥିବା ବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରତି ପ୍ରାଧାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, କୌଣସି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମ୍ବଳକୁ ଚାବିକାଠି ସଦୃଶ ଗୁରୁତ୍ୱର ସହ ବିଚାର କଲେ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସର୍ବଦା ସମ୍ବଳ ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଅର୍ପଣ କରିବା ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ବଳର ସଦୁପଯୋଗ ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିନିଯୋଗ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଅର୍ପଣ କରେ । ତେଣୁ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଗତିମୂଳକ ସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ଏକକର ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦିଏ । ଏଠାରେ ଉଭୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ମଧ୍ୟ ପରିପୂରକ । ବ୍ୟକ୍ତିକ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାରୁ ହିଁ ପ୍ରଗତି ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିଥାଏ ।

(ଗ) ବିଷୟବସ୍ତୁଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in Subject matter) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସର୍ବଦା ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମୋଟାମୋଟି ଦିଗଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଅର୍ପଣ କରେ ବା ପାଥେୟ କରେ । ମାତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତି ସମସ୍ୟାକୁ ନେଇ ଗଢ଼ି ଉଠେ ଓ ଏହାର ସମାଧାନର ସୂତ୍ର ବାହାର କରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟୋଜନ, ଜାତୀୟ ଆୟ, ସାଧାରଣ ବଜାର ଦର, ବାଣିଜ୍ୟିକ ଉତ୍‌ଥାନ ଓ ପତନ, ଆର୍ଥିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଆଲୋଚନା କଲାବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ବଜାର ଦର, ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସନ୍ତୁଳନ, ବଣ୍ଟନ, ଜନମଙ୍ଗଳ ଆଦି ଦିଗଗୁଡ଼ିକୁ ବିଶେଷ କରି ଆଲୋଚନା କରେ ।

(ଘ) ଅଧ୍ୟୟନ ମାଧ୍ଯମଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in Method of study) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ସାଧାରଣ ସନ୍ତୁଳନ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲାବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରତି ବିଶେଷ ଧାନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଗୁଣରୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସମସ୍ତ ସୂତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅନୁସନ୍ଧାନମୂଳକ ହୋଇଥିବାବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ସୂତ୍ରଗୁଡିକ କେତେକ ଧାରଣା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇ କାରଣ ଓ ଫଳାଫଳ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ ।

(ଙ) ଧାରଣାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference in Assumption) : ବ୍ଯକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟୋଜନ, ସ୍ଥିର ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଆୟ ଭଳି ଧାରଣା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ମାତ୍ର ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏପରି ଧାରଣାଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖାନ କରି ପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ସ୍ଥିତି ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ।

(ଚ) ସନ୍ତୁଳନର ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference of the forces of equilibrium) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସ୍ଥଳେ ସନ୍ତୁଳନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଲାଗି ସମୂହଗତ ଭାବ ପ୍ରକାଶକାରୀ ଉପାଦାନମାନଙ୍କୁ ବିଚାର କରିବା ବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବ ପ୍ରକାଶକାରୀ ଉପାଦାନମାନଙ୍କୁ ବିଚାର କରି ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ବ୍ୟକ୍ତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଚାହିଦା ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଯୋଗାଣକୁ ନେଇ ସାଧାରଣ ବଜାର ଦର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।

(ଛ) ଦ୍ଵାହାତ୍ମକ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Paradox of Value) : ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର, ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସମୂହଗତ ଅବସ୍ଥା ହେଲେହେଁ ବେଳେବେଳେ ଯାହା ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଲାଗି ବିଶେଷ ଉପାଦେୟ ତାହା ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରତି କ୍ଷତିକାରକ ହୋଇଥାଏ ଓ ଏହାର ବିପରୀତ ମଧ୍ୟ ସତ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ସର୍ବଶେଷରେ ଆମେ ଉଭୟଙ୍କ ପାର୍ଥକ୍ୟରୁ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେଉକି ଉଭୟ ମାତ୍ର ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ପୃଥକ; ମାତ୍ର ବାସ୍ତବତା ବହୁତ କମ୍ । ଯଥା- ଯାହା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଭାବନା ପ୍ରକାଶ କରେ ତାହା ଅନ୍ୟସ୍ଥଳେ ସମଷ୍ଟିଗତ ଭାବନା ପ୍ରକାଶ କରିପାରେ ବା ଯାହା ବର୍ତ୍ତମାନ ସମଷ୍ଟିଗତ ଭାବନା ବ୍ୟକ୍ତ କରେ ତାହା ଅନ୍ୟସ୍ଥଳେ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଭାବନା ପ୍ରକାଶ କରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଦେଶ ବିଶେଷରେ ଏକ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିକ ଭାବନା ପ୍ରକାଶ କରେ । ମାତ୍ର ରାଜ୍ୟ ବିଶେଷରେ ସେହି ରାଜ୍ୟ ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମଷ୍ଟିଗତ ଗୁଣ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ତେଣୁ, ଆମ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କେତେକ ଭାବନାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିକଲେ ହେଁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରେଖାଙ୍କିତ ପାର୍ଥକ୍ୟତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଏକ କଷ୍ଟକର ବ୍ୟାପାର ।

4. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ବିଷୟବସ୍ତୁ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ବିରାଟ ସମୂହ ବିଷୟ; ଅର୍ଥାତ୍ ସମଗ୍ର ଅର୍ଥନୀତି କିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ । ଏହି ଅଧ୍ୟୟନରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦ, ମୋଟ ନିଯୁକ୍ତି, ସାମଗ୍ରିକ ଉପଭୋଗ, ମୋଟ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ଏବଂ ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତର ଆଲୋଚିତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ବ୍ୟଷ୍ଟି ଏକକ ଅର୍ଥନୀତିର ସମାହାର, ଯଦିଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ । ତଥାପି ନିମ୍ନରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସର ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।
(କ) ଜାତୀୟ ଆୟ : ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟ ଭାବରେ ଜାତୀୟ ଆୟ, ଏହାର ଆକଳନ ପଦ୍ଧତି, ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶ, ଧାରଣା, ସାମାଜିକ ଆଲେଖନ ଆଦି ସ୍ଥାନ ପାଇଥାଏ ।
(ଖ) ନିଯୁକ୍ତି : ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ନିଯୁକ୍ତି ଓ ବେକାରଜନିତ ସମସ୍ୟା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଏହା ନିଯୁକ୍ତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ତତ୍ତ୍ୱ ଓ ଉପାଦାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ମୁଖ୍ୟତଃ ଏଥରେ ବିଷତଃ ଫଳପ୍ରଦ ଚାହିଦା, ସାମୂହିକ ଚାହିଦା, ସାମୂହିକ ଯୋଗାଣ, ସାମୂହିକ ନିବେଶ, ସଞ୍ଚୟ ଆଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।
(ଗ) ବାଣିଜ୍ୟିକ ଚକ୍ର : ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ବାଣିଜ୍ୟିକ ଚକ୍ରର ଉତ୍‌ଥାନ ସ ପତନର କାରଣମାନ ଅନୁଶୀଳନ କରିଥାଏ ।
(ଘ) ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି : ଯେଉଁସବୁ ନୀତି ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ବିତ୍ତୀୟ ନୀତି କୁହାଯାଏ । ଏହି ନୀତିଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ କର ନୀତି, ଋଣ ନୀତି, ବଜେଟ୍ ନୀତି ଆଦି ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥାଏ ।
(ଡ) ମୁଦ୍ରାନୀତି : ମୁଦ୍ରା ପରିମାର ହ୍ରାସ ଓ ବୃଦ୍ଧି ନିୟୋଜନ, ଦରର ସ୍ତର, ସଞ୍ଚୟ, ନିବେଶ ଇତ୍ୟାଦି ଆଦି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ।
(ଚ) ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ : ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟ ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବାଣିଜ୍ୟ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ଏହି ବିଷୟରେ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟର ଦିଗ, ରପ୍ତାନି-ଆମଦାନି ନୀତି ଏବଂ ଏହାର ଆଦାନପ୍ରଦାନ ସନ୍ତୁଳନ ବିଷୟ ଆଦି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିଗକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 1 ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସଂଜ୍ଞା, ପରିସର ଓ ବିଷୟବସ୍ତୁ Objective & Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 1 Objective & Short Answer Questions in Odia Medium

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

1 . ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କିଏ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଜନକ ଅଟନ୍ତି ?
(A ) କେସ୍
(B) ମାର୍ଶାଲ୍
(C) ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍
(D) ରବିନ୍‌ସ୍
Answer:
(C) ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍

2 . ଅର୍ଥନୀତି କେଉଁ ପ୍ରକାରର ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ ?
(A) ପ୍ରାକୃତିକ ବିଜ୍ଞାନ
(B) ଭୌତିକ ବିଜ୍ଞାନ
(C) ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(C) ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ

3 . ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିରୂପଣ କରାଯାଇଥ‌ିବା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସଂଜ୍ଞାକୁ କେଉଁ ସଂଜ୍ଞା କୁହାଯାଏ ?
(A) କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା
(B) ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା
(C) ସ୍ଵଚ୍ଛତା ସଂଜ୍ଞା
(D) ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସଂଜ୍ଞା
Answer:
(B) ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା

4 . ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କିଏ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ଅଟନ୍ତି ?
(A) ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍
(B) ରବିସ୍
(C) ମାର୍ଶାଲ୍
(D) ପିଗୁ
Answer:
(C) ମାର୍ଶାଲ୍

5 . ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା କେଉଁ ଉପାଦାନ ଉପରେ ଆଧାରିତ ?
(A) ସ୍ଵଳ୍ପତା ଓ ଜନକଲ୍ୟାଣ
(B) ସ୍ଵଚ୍ଛତା ଓ ମନୋନୟନ
(C) ସ୍ଵଚ୍ଛତା ଓ ଅଭିବୃଦ୍ଧି
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(B) ସ୍ଵଚ୍ଛତା ଓ ମନୋନୟନ

6. ‘ଅର୍ଥନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତି ଓ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପ୍ରବନ୍ଧ’ର ରଚୟିତା କିଏ ?
(A) ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍
(B) ମାର୍ଶାଲ୍
(C) ରବିନ୍‌ସ୍
(D) କେସ୍
Answer:
(C) ରବିନ୍‌ସ୍

7. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେଉଁ ବର୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା ?
(A) 1883
(B) 1772
(C) 1553
(D) 1776
Answer:
(D) 1776

8. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ କିଏ ନୈରାଶ୍ୟ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ ?
(A) ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍
(B) ରସ୍କିନ୍
(C) ସୁଟର
(D) ମାର୍ଶାଲ
Answer:
(B) ରସ୍କିନ୍

9. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ କିଏ ପ୍ରଥମେ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ ?
(A) ଫ୍ରିସିକ୍
(B) ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍
(C) ମାର୍ଶାଲ୍
(D) କେସ୍
Answer:
(A) ଫ୍ରିସିକ୍

10. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସରଭୁକ୍ତ ?
(A) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଆଚରଣ
(B) ସାମୂହିକ ଚାହିଦା
(C) ଜାତୀୟ ଆୟ
(D) ସାମୂହିକ ବିନିଯୋଗ
Answer:
(A) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଆଚରଣ

11. ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କିଏ ଅର୍ଥନୀତିର ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।
(A) ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍
(B) ଆଲ୍‌ଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍
(C) ଲିଓନେଲ୍ ରବି
(D) ପଲ୍ ସାମୁଏଲ୍‌ସନ୍
Answer:
(A) ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍

12. କିଏ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ମନୋନୟନ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ ?
(A) ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍
(B) ଆଲ୍‌ଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍
(C) ଜେ.ବି. ଶ
(D) ଲିଓନେଲ୍ ରବିନସ୍
Answer:
(B) ଆଲ୍‌ଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍

13. ଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସଂଜ୍ଞାକୁ କେଉଁ ସଂଜ୍ଞା କୁହାଯାଏ ?
(A) ଅଭିବୃଦ୍ଧି ସଂଜ୍ଞା
(B) ସଂପଦ ସଂଜ୍ଞା
(C) କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା
(D) ସ୍ଵଚ୍ଛତା ସଂଜ୍ଞା
Answer:
(B) ସଂପଦ ସଂଜ୍ଞା

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କନକ ହେଉଛନିୁ _______ ।
Answer:
ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍

2. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କଲ୍ୟାଣକାରା ସଂଜ୍ଞା _______ ଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ।
Answer:
ଆଲଫ୍ରେଡ୍ ମାର୍ଶାଲ

3. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା _______ ସାଧନ ଉପରେ ଆଧାରିତ ।
Answer:
ଭୌତିକ ସମ୍ପଦର ଅଧ୍ୟଗ୍ରହଣ

4. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ _______ ନୈରାଶ୍ୟ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ ।
Answer:
ରସ୍କିନ୍

5. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ _______ ରୁଟି ଓ ଲହୁଣୀ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ ।
Answer:
କାର୍ଲାଇଲ୍

6. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା _______ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।
Answer:
ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍

7. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ _______ ଧନଦେବୀଙ୍କ ବାଣୀ ଭାବେ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ ।
Answer:
କାର୍ଲାଇଲ୍

8. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କଲ୍ୟାଣ ସଂଜ୍ଞା _______ ପୁପୃକରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଅଛି_
Answer:
Principle of Economics

9. ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତା ସଂଜ୍ଞା _______ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।

Answer:
ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍ସ୍

10. ରବିନ୍ସଙ୍କର ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତା ସଂଜ୍ଞା _______ ଉପାଦାନ ଉପରେ ଆଧାରିତ ।
Answer:
ସାଧନର ସ୍ଵଚ୍ଛତା ଓ ଚୟନ

11. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ _______ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ ।
Answer:
ଫ୍ରିସିକ୍ ।

C. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ୍ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ‘ଅର୍ଥନୀତି ତତ୍ତ୍ବ’ ପୁସ୍ତକ ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କଦ୍ଵାରା ଲିଖ୍ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ‘ଅର୍ଥନୀତି ତତ୍ତ୍ବ’ ପୁସ୍ତକ ମାର୍ଶାଲଙ୍କଦ୍ଵାରା ଲିଖ୍ ।

2. ରସ୍କିନ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ରସ୍କିନ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ବିମର୍ଷ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ ।

3.  “ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତି ଓ ଗୁରୁତୁ’’ ଶୀର୍ଷକ ପୁସ୍ତକର ଲେଖକ ଆଲଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ‘ଅର୍ଥନୈତିକ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତି ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ’’ ଶୀର୍ଷକ ପୁସ୍ତକର ଲେଖକ ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍‌ସ୍ ।

4. ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ବିଜ୍ଞାନ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଆଲଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ବିଜ୍ଞାନ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି ।

5. ମାର୍ଶାଲ୍‌ଙ୍କୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଜନକ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥଙ୍କୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଜନକ କୁହାଯାଏ ।

6. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସୁଚ୍ଛତା ସଂଜ୍ଞା ମାର୍ଶାଲ୍ ଦେଇଥିଲେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସ୍ଵଳ୍ପତା ସଂଜ୍ଞା ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍‌ସ୍‌ ଦେଇଥିଲେ ।

7. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଉଭୟ କଳା ଓ ବିଜ୍ଞାନ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

8. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଚୟନ ବିଜ୍ଞାନ କହିଲେ ଅସୀମ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କେତେକ ଅଭାବର ଚୟନକୁ ବୁଝାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଚୟନ ବିଜ୍ଞାନ କହିଲେ ସମ୍ବଳର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟାବହାରିକ ଗୁଣ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବହାର ପ୍ରତି ଚୟନକୁ ବୁଝାଏ ।

9. ରବିନସ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ଉଭୟ ସମ୍ବଳର ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତା ଓ ବିକାଶ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଆକର୍ଷଣ କରେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା କେବଳ ଦୁଷ୍ଟ୍ରାପ୍ୟତା ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଆକର୍ଷଣ କରେ ।

10. କୌଣସି ଦେଶରେ ଅର୍ଥନୀତିର ବିଲୋପ କହିଲେ ଆକ୍ଷରିକ ବିଲୋପକୁ ବୁଝାଏ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – କୌଣସି ଦେଶରେ ଅର୍ଥନୀତିର ବିଲୋପ କହିଲେ ଢାଞ୍ଚାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ବୁଝାଏ ।

11. ଅର୍ଥନୀତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ବିନିମୟ ମୂଲ୍ୟ ଥାଏ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

12. ଅର୍ଥନୀତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଯୋଗାଣ ସର୍ବଦା ସ୍ଵଚ୍ଛ ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

13. ସମ୍ବଳ ସୀମିତ ହୋଇଥବାରୁ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକ ପରିପୂରକ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।
Answer:
ଠିକ୍ ।

D. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ଆଲଫ୍ରେଡ୍ ମାର୍ଶାଲ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କି ପ୍ରକାର ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଆଲ୍‌ଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।

2. ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ହେଉଛି ନିର୍ବାଚନ ସମସ୍ୟା – ଏହା କିଏ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ହେଉଛି ନିର୍ବାଚନ ସମସ୍ୟା – ଏହା ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍‌ସ୍‌ କହିଥିଲେ ।

3. କେଉଁ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଭୌତିକ କଲ୍ୟାଣର ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଅଧ୍ୟାପକ ମାର୍ଶାଲ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଭୌତିକ କଲ୍ୟାଣର ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ ।

4. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମାନବର ସାଧାରଣ ଜୀବନ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ – ଏକଥା କିଏ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମାନବର ସାଧାରଣ ଜୀବନ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ –ଏକଥା ମାର୍ଶାଲ୍ କହିଥିଲେ ।

5. କାହାକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଜନକ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥଙ୍କୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଜନକ କୁହାଯାଏ ।

6. କେଉଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ସଂପଦ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ସଂପଦ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ ।

7. କେଉଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସ୍ଵଚ୍ଛତା ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଲିଓନେଲ୍ ରବିସ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସ୍ବଚ୍ଛତା ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।

8. କେଉଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ କହିଥିଲେ ଯେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ସାଧନ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ ?
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍ସ କହିଥିଲେ ଯେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ସାଧନ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ ।

9. କିଏ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ବିଷାଦାତ୍ମକ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି କହିଥିଲେ ?
Answer:
କାର୍ଲାଇଲ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ବିଷାଦାତ୍ମକ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି କହିଥିଲେ ।

10. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ପଦ ଓ କଲ୍ୟାଣ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ବୋଲି କିଏ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ପଦ ଓ କଲ୍ୟାଣ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ବୋଲି ମାର୍ଶାଲ୍ କହିଥିଲେ ।

11. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସାରମର୍ମ କ’ଣ ?
Answer:
ଅଭାବ, ଉଦ୍ୟମ ଓ ପରିତୃପ୍ତି ହେଉଛି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ସାରମର୍ମ ।

12. ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା ଓ ଅଭାବର ଅସୀମତା ହେଉଛି ଦୁଇଟି ଭିତ୍ତିପ୍ରସ୍ତର ଯାହା ଉପରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଆଧାରିତ – ଏହା କେଉଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମତ ?
Answer:
ସମ୍ବଳର ସ୍ୱଳ୍ପତା ଓ ଅଭାବର ଅସୀମତା ହେଉଛି ଦୁଇଟି ଭିତ୍ତିପ୍ରସ୍ତର ଯାହା ଉପରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଆଧାରିତ – ଏହା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ମତ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଦୁଇଟି| ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ ଉପଭୋକ୍ତା, ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଭଳି କ୍ଷୁଦ୍ର ଏକକର ବିଶ୍ଳେଷଣ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ । ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କ୍ଷୁଦ୍ର ଏକକ ସବୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ ।

2. ଅର୍ଥନୀତିର ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ରଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘ଜାତୀୟ ସଂପଦର ପ୍ରକୃତି ଏବଂ କାରଣର ଏକ ଅନୁସନ୍ଧାନ’ ବା ‘ଜାତୀୟ ସଂପଦ’ (Wealth of Nations)ରେ (1776) ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ସେ, ସଂପଦର ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଥିଲେ । ସେ କହିଥିଲେ, ଅର୍ଥନୀତି ସମ୍ପଦର ବିଜ୍ଞାନ ହିସାବରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରେ ।

3. ଅର୍ଥନୀତିର କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନ କର ।
Answer:
1890 ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ‘Principles of Economics’ ପୁସ୍ତକରେ ଆଲ୍‌ଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍ ମତପୋଷଣ କରିଥିଲେ ଯେ, ‘ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଜୀବନର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ନେଇ ମାନବ ସମାଜର ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଏହା ମାନବର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ସେହି ଅଂଶକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ ଯାହା ମାନବ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଭୌତିକ ବସ୍ତୁର ପ୍ରାପ୍ତି ଓ ବିନିଯୋଗ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ । ତେଣୁ ଏହା ଏକପକ୍ଷରେ ସଂପଦର ଅଧ୍ୟୟନ ଏବଂ ଅଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ମାନବ ଅଧ୍ୟୟନର ଅଂଶବିଶେଷ ।

4. ଅର୍ଥନୀତିର ସ୍ଵଚ୍ଛତା ସଂଜ୍ଞା ବ୍ୟାଖ୍ୟା କର ।
Answer:
ଇଂରେଜ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଫେସର ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍‌ସଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଲିଖ ପୁସ୍ତକ ‘Nature and Significance of Economic Sciecne’’ (ଅର୍ଥନୀତିକ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତି ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ) ୧୯୩୨ । ସେ ଏହି ପୁସ୍ତକରେ କହିଛନ୍ତି ଯେ, ‘‘ଯେଉଁ ବିଜ୍ଞାନ ମଣିଷର ଆଚରଣକୁ ଅସୀମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏବଂ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର ଯୁକ୍ତ ସ୍ଵଳ୍ପ ସାଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ଏକ ସମ୍ପର୍କ ଭାବରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

5. ସମ୍ପଦର ତିନୋଟି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
ସମ୍ପଦ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହେବା ପାଇଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ତିନୋଟି ଗୁଣ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ, ଯଥା –
(i) ଉପକାରିତା, (ii) ସ୍ଵଳ୍ପତା ଏବଂ (iii) ସ୍ଥାନାନ୍ତର ଯୋଗ୍ୟତା ଥିଲେ, ତାହାକୁ ସମ୍ପଦ କୁହାଯାଏ ।

6. ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?
Answer:
ମାନବିକ ଅଭାବ ପୂରଣ କରୁଥିବା ଯେଉଁସବୁ ବସ୍ତୁର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକାର ଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ଆମେ ଦେଖିପାରୁ ଓ ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରୁ । କଲମ, TV, ବହି, ଖାତା, ରେଡ଼ିଓ ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ଶ୍ରେଣୀର ଦ୍ରବ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

7. ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା ଅର୍ଥନୀତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ କିପରି ଏକ ଭ୍ରାନ୍ତ ଧାରଣା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ?
Answer:
ସମ୍ପଦ ଅର୍ଜନ ଓ ବ୍ୟୟ ବ୍ୟତୀତ ମନୁଷ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଓ ନୈତିକ ଜୀବନ ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞାରୁ ବାଦ୍ ପଡ଼େ । ମାତ୍ର ଏଗୁଡ଼ିକ ମନୁଷ୍ୟର ସନ୍ତୋଷ ବିଧାନ କରିଥାଏ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସ୍ବାର୍ଥପର ଓ ଅସାଧୁ ହେବାକୁ ମନୁଷ୍ୟକୁ ପ୍ରେରଣା ଦିଏ । ଏହି ସଂଜ୍ଞା ଯୋଗୁଁ ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନ ଜୀବନର ଏକମାତ୍ର ଓ ଶେଷ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବୋଲି ଧରି ନିଆଯାଏ । ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥଙ୍କ ମତରେ, “Every action is motivated by some interest, self-interest is the best interest.”

8. ସ୍ଵଚ୍ଛତା ସଂଜ୍ଞାର ମୁଖ୍ୟ ଆଧାରଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ପ୍ରଫେସର ରବିନସ୍‌ଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ସ୍ଵଳ୍ପତା ଓ ମନୋନୟନ ଭିତ୍ତିକ ସଂଜ୍ଞା ଉନ୍ନତମାନର ଓ ବ୍ୟାପକ । ଏହା ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସରକୁ ବ୍ୟାପକ କରିଥାଏ । ଏହାର ଆଧାରଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ମଣିଷର ଅଭାବ ଅସୀମ, ସମ୍ବଳଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଵଳ୍ପତା, ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାର ଓ ଚୟନ ସମସ୍ୟା ।

9. ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞାରେ ଅର୍ଥନୀତି କିପରି ବାସ୍ତବତାଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥାଏ ?
Answer:
୍ମିଥ୍ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ସମ୍ପଦ ଉପରେ ମାତ୍ରାଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରିଥିବାବେଳେ ମାନବ କଲ୍ୟାଣକୁ ଆଲୋଚନାର ପରିସର ମଧ୍ୟକୁ ଆଣି ନ ଥାଏ, ଯାହାକି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅବାସ୍ତବ ଅଟେ । ବାସ୍ତବତା ଏହି ଯେ, ଧନ ଅର୍ଜନ କରିବା ମନୁଷ୍ୟର ଅନ୍ତିମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୁହେଁ, କାରଣ ସମ୍ପଦ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୁହେଁ । ଏହା ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ମାତ୍ର । ଏହା କଲ୍ୟାଣ ବୃଦ୍ଧିରେ ମନୁଷ୍ୟକୁ କେବଳ ସହାୟତା କରେ । ସୁତରାଂ, ସମ୍ପଦ ଉପରେ ମାତ୍ରାଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ମାନବ କଲ୍ୟାଣକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ଉପେକ୍ଷିତ କରିବାଦ୍ୱାରା ଆର୍ଥନୀତିକ ବାସ୍ତବତାଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଥାଏ ।

10. ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ସାମାଜିକ ଦିଗକୁ କିପରି ଅବହେଳା କରୁଛି ?
Answer:
ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ନିରପେକ୍ଷ ବିଜ୍ଞାନରେ ପରିଣତ କରିଦେଇଛି; ଯାହାଫଳରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନେ କେବଳ ସମସ୍ୟାର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିପାରୁଛନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞମାନେ ଦେଶର ଦରଦାମ୍ ବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିପାରୁଛନ୍ତି । ଏହାର ନିରାକରଣ ନିମିତ୍ତ ମାର୍ଗ ସୂଚାଇ ପାରୁଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ କେଉଁ ମାର୍ଗଟି ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ହେବ ତାହା ସେମାନେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରୁନାହାନ୍ତି; ମାତ୍ର ଏପରି ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଅଧ୍ୟାପକ ପିଗୁ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିଛନ୍ତି ଯେ, ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ଆଲୋକ ସମ୍ପାତକ (Light-bearing) ନ ହୋଇ ଫଳପ୍ରଦାୟୀ (Fruit bearing) ହେବା ଉଚିତ ।

11. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଚୟନ ସଂଜ୍ଞା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଚୟନ ସଂଜ୍ଞା, ଅସୀମ ଅଭାବ ଓ ସସୀମ ସମ୍ବଳଗୁଡିକର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରଯୁକ୍ତ ଗୁଣରୁ ଆର୍ଥନୀତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ବୋଲି ଦର୍ଶାଇବା ସହ ଏହି ସମସ୍ୟାର କିପରି ସମାଧାନ କରାଯାଇପାରିବ ତାହା ଆଲୋଚନା କରେ । ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଲାଗି ପ୍ରଥମେ ଗୁରୁତ୍ଵଭିଭିକ ଅଭାବଗୁଡିକୁ କ୍ରମିକ ଉପସ୍ଥାପନା କରାଯାଇ ଉପଲବ୍ଧ ସମ୍ବଳକୁ ନେଇ ଯଥାସମ୍ଭବ ଅଭାବଗୁଡିକୁ ପୂରଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ତେଣୁ ଏହା ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଉପାଦେୟ ସଂଜ୍ଞା ଅଟେ ।

12. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ‘ସମ୍ପଦ ବିଜ୍ଞାନ’ ସଂଜ୍ଞା କିଏ ଓ କେବେ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଆଡାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ଙ୍କ ଦ୍ବାରା ରଚିତ ପୁସ୍ତକ ‘ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦର ପ୍ରକୃତି ଏବଂ କାରଣର ଏକ ଅନୁସନ୍ଧାନ’ ବା ‘ଜାତିର ସଂପଦ’ରେ (1776) ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ସ୍, ସଂପଦର ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଥିଲେ । ସେ କହିଥିଲେ, ଅର୍ଥନୀତି ସମ୍ପଦର ବିଜ୍ଞାନ ହିସାବରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରେ ।

B ପାଞ୍ଚଟି/ ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ଚୟନ ବିଜ୍ଞାନ – କିପରି ?
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚୟନ ବା ପସନ୍ଦମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ । ମାନବୀୟ ଅଭାବ କେବଳ ଅସୀମ ଏବଂ ସୀମିତ ସମ୍ବଳଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇନଥାଏ । ଏହାକୁ ଅସୀମ ଅଭାବ, ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ଓ ସମ୍ବଳର ବିନିଯୋଗକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଅନୁସାରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ । ଏଠାରେ ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଅର୍ଥାତ୍ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ କେତେ ପରିମାଣ ଓ କେଉଁ ବାବଦରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବ ଇତ୍ୟାଦି । ଏଣୁ ମଣିଷ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବରେ ପଡ଼େ । ତାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାକୁ ପଡ଼େ । ତେଣୁ ଜଣେ ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନବକୁ ଏକ ଯୁକ୍ତିସିଦ୍ଧ ମାନବ ବୋଲି ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଏ । ତା’ର ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ବିଚାରଧାରା ରୁଚି, ପସନ୍ଦ ଓ ଉପଯୁକ୍ତ ଚୟନ ଏଥିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଏକ ଚୟନ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

2. ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞାରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ କାହିଁକି ବିମର୍ଷ ବିଜ୍ଞାନ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞାରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ଭୌତିକ ଉନ୍ନତି ବିଷୟ ଆଲୋଚନା କରେ । ସମ୍ପଦ ଅର୍ଜନ ହିଁ ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନର ଏକମାତ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଧନର ଆଗମନ ପାଇଁ ବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବଦା ଚିନ୍ତିତ । ସେଥ୍ପାଇଁ ସେ ସ୍ବାର୍ଥପର ହୋଇଯାଏ । ଜୀବନର ସବୁ ସମୟରେ ଭୌତିକ ବସ୍ତୁ ସଂଗ୍ରହରେ ଲାଗିପଡ଼େ । ମନୁଷ୍ୟ ଯେ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ, ନିଜେ ସ୍ନେହ, ପ୍ରେମ ଓ କରୁଣାର ଏକ ଆଧାର, ତାହା ଭୁଲିଯାଇ ସେ ସମ୍ପଦ ପଛରେ ଗୋଡ଼ାଏ । ସମ୍ପଦ ପାଇଲେ ଖୁସି ହୁଏ । ନଚେତ୍‌ ଦୁଃଖ ପାଏ । ସେଥ‌ିପାଇଁ କାର୍ଲାଇଲ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଏକ ନିକୃଷ୍ଟ କିମ୍ବା ବିମର୍ଷ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି ।

3. କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା କେବଳ ଭୌତିକ କଲ୍ୟାଣ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ – ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଯେକୌଣସି ଉପାୟରେ ସମ୍ପଦ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୁହେଁ; ବରଂ ମାନବର କଲ୍ୟାଣ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ଏହାର ମୂଳ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ମାର୍ଶାଲ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ‘ସମ୍ପଦ ନିମିତ୍ତ ମାତ୍ର, ମାନବ କଲ୍ୟାଣ ଶେଷ ଲକ୍ଷ୍ୟ ।’’ ସମ୍ପଦର ଅଧ୍ୟୟନ ମାଧ୍ୟମରେ ମାନବ କଲ୍ୟାଣର ଧାରଣା କରାଯାଇପାରେ । କିନ୍ତୁ ଅଭୌତିକ କଲ୍ୟାଣ; ଯଥା – ଡାକ୍ତର, ଅଧ୍ୟାପକ ଓ ସେବିକାଙ୍କ ସେବା ଇତ୍ୟାଦିକୁ ମାର୍ଶାଲ୍ ବିଚାରକୁ ନେଇନାହାନ୍ତି । ଫଳରେ ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସର ସଙ୍କୁଚିତ ହୋଇଯାଇଛି ।

4. ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା କିପରି କଲ୍ୟାଣ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ?
Answer:
ମାର୍ଶାଲଙ୍କ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞାକୁ ରବିସ୍ ପସନ୍ଦ ନ କରି ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ଭାବରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ଅର୍ଥନୀତିର ସଂଜ୍ଞାରେ ସେହି ମାନବୀୟ କଲ୍ୟାଣର ଆଭାସ ମିଳୁଅଛି । ତାଙ୍କ ମତରେ ମନୁଷ୍ୟର ଅଭାବ ଅସୀମ ଓ ସମ୍ବଳ ସସୀମ ଅଟେ । ତେଣୁ ତାକୁ ସମ୍ବଳର ଉପଯୁକ୍ତ ବଣ୍ଟନ କରିବାକୁ ପଡ଼ୁଛି, ଯଦ୍ବାରା ସେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ପରିତୃପ୍ତି ବା କଲ୍ୟାଣ ପାଇପାରିବ । ଏହି କଲ୍ୟାଣ ପାଇବା ନିମିତ୍ତ ସେ ଜରୁରୀ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଥିର କରୁଛି ଏବଂ ତଦନୁସାରେ ତା’ର ପରିପୂରଣ କରୁଛି । ତେଣୁ ବାସ୍ତବରେ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ଭାବରେ ମାନବୀୟ କଲ୍ୟାଣ ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞାରେ ଅନ୍ତର୍ନିହିତ ଅଛି ।

5. ଅର୍ଥନୀତି ମାନବ ବିଜ୍ଞାନ ଅପେକ୍ଷା ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନ ଭାବରେ ଅଧ୍ବକ ଆଦୃତ – ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଏକ ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଭିରୁଚିଠାରୁ ସାମୂହିକ ଅଭିରୁଚିକୁ ପ୍ରଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜ ଦାୟିତ୍ଵରେ ସମସ୍ତ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ କରିଥାଏ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ । ତେଣୁ ଏଭଳି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ଆବଶ୍ୟକତା ରହେ ନାହିଁ । ଯୋଜନାକାରୀଗଣ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଏଭଳି କ୍ଷେତ୍ରରେ ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ଅର୍ଥନୀତିର ସଂଜ୍ଞା ଗ୍ରହଣୀୟ ନୁହେଁ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଯଥାର୍ଥରେ କୁହାଯାଏ, ସ୍ବଳ୍ପ ସମ୍ବଳର ପରିଚାଳନା ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଏହା ଏକ ସାମାଜିକ ବିଜ୍ଞାନ ଅଟେ ।

6. ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ କ’ଣ ?
Answer:
ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ଯେଉଁ ଅଭାବର ପରିତୃପ୍ତି ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ତାହାକୁ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଭାବ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ ଯଥା – ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର ଓ ବାସଗୃହ ପୂରଣ ନ କଲେ ମନୁଷ୍ୟ ବଞ୍ଚିପାରିବ ନାହିଁ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଅଭାବ ପୂରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରେ ।

7. ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ଗିପେନ୍ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚାହିଦା ସୂତ୍ରର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଦେଖାଯାଏ । ଯେଉଁସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ହ୍ରାସ ହୁଏ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଭାତ, ଆଳୁ ଓ ଅଟାପରି ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ଯାହା ଅଧିକାଂଶ ଲୋକଙ୍କର ଖାଦ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ନିକୃଷ୍ଟ ଦ୍ରବ୍ୟ କହନ୍ତି ।

8. ଅର୍ଥନୀତି ନିରପେକ୍ଷ ହୋଇ ନ ପାରେ – ବୁଝାଅ ।
Answer:
ରବିନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞାରେ ସ୍ଵବିରୋଧୀଭାବ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ । ତାଙ୍କ ମତାନୁସାରେ ଅର୍ଥନୀତି ମାନବୀୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବିଷୟରେ ନିରପେକ୍ଷ । କିନ୍ତୁ ପୁଣି ସେ ମତ ଦିଅନ୍ତି, ‘ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ଚୟନ ବିଜ୍ଞାନ ଅର୍ଥାତ୍ ମନୁଷ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଲକ୍ଷ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜରୁରୀ ଏବଂ ପ୍ରୟୋଜନୀୟ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ନିର୍ବାଚନ କରି ତା’ର ପରିପୂରଣ କରିବ ଯେହେତୁ ତା’ ପାଖରେ ସମ୍ବଳ ସୀମିତ ।’’ ତେଣୁ ଉପରୋକ୍ତ ଦୁଇଟିଯାକ ମତ ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ । ଅଭାବ ବା ଲକ୍ଷ୍ୟର ଆପେକ୍ଷିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଉପଲବ୍ଧ ନ ହେଲେ ସୀମିତ ସମ୍ବଳର ଉପଯୁକ୍ତ ବିଭାଜନ ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ତେଣୁ ବାସ୍ତବରେ ଅର୍ଥନୀତି କଦାପି ନିରପେକ୍ଷ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ସମାଜର କଲ୍ୟାଣ ଓ ପ୍ରଗତି ପାଇଁ କେଉଁଟା ଭଲ ବା ମନ୍ଦ, ସେଥ୍ପାଇଁ ସେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମତ ପୋଷଣ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

9. ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଏକ ମନୋନୟନ ବିଜ୍ଞାନ — କିପରି ?
Answer:
ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ସମସ୍ତ ମନୋନୟନ ବା ପସନ୍ଦମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ । କେବଳ ଅସୀମ ଅଭାବ ଏବଂ ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ଯୋଗୁଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟାର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ । ସୀମିତ ସମ୍ବଳ, ଅସୀମ ଅଭାବ ଓ ସମ୍ବଳର ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ଅଭାବଗୁଡ଼ିକୁ ଅଗ୍ରାଧ୍ୟାକାର ଭିଭିରେ ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ କରାଯାଏ । ଏଠାରେ ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ସମସ୍ୟା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଅର୍ଥାତ୍ କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟରୁ କେତେ ଏବଂ କେଉଁ ବାବଦରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯିବ ଇତ୍ୟାଦି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ମନୁଷ୍ୟ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବରେ ପଡ଼େ । ତାକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ନିଷ୍ଠଭି ନେବାକୁ ପଡ଼େ । ତେଣୁ ଜଣେ ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନବକୁ ଏକ ଯୁକ୍ତିସିଦ୍ଧ ମାନବ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ତା’ର ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ବିଚାରଧାରା ପସନ୍ଦ, ରୁଚି ଓ ଉପଯୁକ୍ତ ମନୋନୟନ ଏଥୁରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ସେଥ୍ଯୋଗୁଁ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଏକ ମନୋନୟନ ବିଜ୍ଞାନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

10. ସ୍ଵଳ୍ପତା ସଂଜ୍ଞା କ’ଣ ?
Answer:
ମାର୍ଶାଲ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞା ବହୁଦିନ ଧରି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆଦୃତ ହୋଇ ଆସୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ 1932 ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ‘ଅର୍ଥନୈତିକ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରକୃତି ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ’ପୁସ୍ତକରେ ଅଧ୍ୟାପକ ଲିଓନେଲ୍ ରବିନ୍‌ସ୍ ଏହି ସଂଜ୍ଞାର ତୀବ୍ର ସମାଲୋଚନା କରି ଏକ ନୂତନ ସଂଜ୍ଞାର ଅବତାରଣା କରିଅଛନ୍ତି । ସେଥ‌ିରେ ସେ ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟ ଏକ ଭିନ୍ନ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରକରଣ କରିଛନ୍ତି । ଏହା ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ମୌଳିକ ସମସ୍ୟାବଳୀ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରିଅଛି । ଏହା ସ୍ଵଳ୍ପତା ସଂଜ୍ଞା ରୂପେ ପରିଚିତ । ଏହା ଏକ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନୂତନ ଧରଣର ସଂଜ୍ଞା । ତାଙ୍କ ମତରେ, ‘ଯେଉଁ ବିଜ୍ଞାନ ମନୁଷ୍ୟର ଆଚରଣକୁ ଅସୀମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ବିକଳ୍ପ ବ୍ୟବହାରକ୍ଷମ ସୀମିତ ସମ୍ବଳର ସମ୍ପର୍କ ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ, ତାହାକୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ ।’’

11. କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା ମାନବୀୟ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ଅଧ୍ୟୟନ କରେ – ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୀତି ମାନବର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ । ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ । ସେ ସମାଜରେ ବାସ କରେ । ତା’ର ଅଭାବ ଅଛି ଏବଂ ଅଭାବ ପୂରଣ ପାଇଁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ମଧ୍ୟ ଅଛି । ତେଣୁ ଅଭାବ, ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଓ ପରିତୃପ୍ତି ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସରଭୁକ୍ତ । ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ସମ୍ପଦର ଆୟ ଓ ବ୍ୟୟ ବିଷୟ ଉପରେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଆଲୋକପାତ କରିଥାଏ ।

12. କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା ସାମାଜିକ ମାନବ ବିଷୟରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ।
Answer:
ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞାରେ ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନବ ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ । ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନବ ବ୍ୟକ୍ତିକୈନ୍ଦ୍ରିକ ଓ ସ୍ୱାର୍ଥପର । ସେ କେବଳ ନିଜର ସ୍ବାର୍ଥ ସାଧନ ପାଇଁ ସର୍ବଦା ବ୍ୟସ୍ତ । କିନ୍ତୁ ମାର୍ଶାଲ୍ ଏହି ମତକୁ ଗ୍ରହଣ ନ କରି ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ମାନବ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି । ମନୁଷ୍ୟ ଏକ ସାମାଜିକ ପ୍ରାଣୀ । ସେଥ୍ଯୋଗୁଁ ତା’ର ପରିବାର, ଆତ୍ମୀୟସ୍ବଜନ ଓ ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବଙ୍କ ପ୍ରତି ସ୍ନେହ ଓ ମମତା ରହିଛି । ଅର୍ଥନୀତିକ ଏହିସବୁ ମାୟା ମମତାର ଅନୁଶୀଳନ କରେ । କିନ୍ତୁ ମାର୍ଶାଲ୍‌ଙ୍କ ସଂଜ୍ଞାରେ ଯେଉଁମାନେ ସମାଜ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ରଖ୍ ନ ଥ‌ିବେ କିମ୍ବା ହିମାଳୟ ଗିରିକନ୍ଦରରେ ତପସ୍ୟା କରୁଥିବେ କିମ୍ବା ନିର୍ଜନ ଦ୍ଵୀପରେ ବାସ କରୁଥିବେ, ସେମାନେ ଅର୍ଥନୀତି ଅଧ୍ୟୟନ ପରିସରକୁ ଆସିପାରିବେ ନାହିଁ ।

13. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିକ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
1933 ମସିହାରେ ପ୍ରଫେସର ଫ୍ରିସିକ୍ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ନାମରେ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ । ବ୍ୟଷ୍ଟି ବା Micro ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ Mikrosରୁ ଉଦ୍ଧୃତ । Mikros ଅର୍ଥ କ୍ଷୁଦ୍ର । ତେଣୁ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କୌଣସି ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା, ଏକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ, ଏକ ବଜାର, ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦାମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଏଠାରେ ଆଲୋଚନାର ପରିସର କ୍ଷୁଦ୍ର ଯାହା ସମୁଦାୟ ନୁହେଁ; ବରଂ ଏହା ସମୁଦାୟର ଏକ ଅଂଶ । ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ, ଯଥା – ପ୍ରତିଷ୍ଠାନର ସନ୍ତୁଳନ ।

C ଛଅଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା ଓ କଲ୍ୟାଣକାରୀ ସଂଜ୍ଞା :
Answer:
ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ ସମ୍ପଦ ଭିଭିରେ ଅର୍ଥନୀତିର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପିତା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ । ସେ କହିଛନ୍ତି ଅର୍ଥନୀତି ସମ୍ପଦ ବିଜ୍ଞାନ ହିସାବରେ ନାଗରିକକୁ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରେ । ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର କେବଳ ଭୌତିକ ସମ୍ପଦ ଉପାର୍ଜନକୁ ବୁଝାଏ । ଏହା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଧିକ ସମ୍ପଦ ଉପାର୍ଜନ କରିବାର ମାର୍ଗ ଦେଖାଏ ।
ଆଲ୍‌ଫ୍ରେଡ୍‌ ମାର୍ଶାଲ୍ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମାନବ କଲ୍ୟାଣର ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ଭାବରେ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି । ସେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି – ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ମାନବ ଜୀବନର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଏହା ମାନବର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ସେହି ଅଂଶକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ, ଯାହା ମାନବ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ପ୍ରାପ୍ତି ଓ ବିନିଯୋଗ ସହିତ ନିବିଡ଼ ଭାବରେ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ । ଅର୍ଥାତ୍ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ର ଭୌତିକ କଲ୍ୟାଣ ସହିତ ସମ୍ପୃକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ । ଏହି ଅର୍ଥରେ, ଅଭୌତିକ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ଅଭୌତିକ କଲ୍ୟାଣ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ପରିସରଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ ।

2. ପାର୍ଥିବ ଓ ଅପାର୍ଥିବ ସମ୍ପଦ :
Answer:
ସମ୍ପଦ କହିଲେ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଏହା ବିନିମୟ କ୍ଷମତାସମ୍ପନ୍ନ ଯେକୌଣସି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସମ୍ପଦ ପଦବାଚ୍ୟ ନୁହନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମ୍ପଦ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଦ୍ରବ୍ୟ । ସମ୍ପଦର ଆକାର ପାର୍ଥିବ ବା ଅପାର୍ଥିବ ହୋଇପାରେ । ପାର୍ଥିବ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ । ଯାହା ଆମକୁ ଖାଲି ଆଖୁରେ ଦେଖାଯାଏ, ଆମେ ତାକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିପାରିବା ଓ ମାପ ମଧ୍ୟ କରିପାରିବା । ମାତ୍ର ଅପାର୍ଥିବ ସମ୍ପଦ କହିଲେ ଏହା ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ବୁଝାଏ ଯାହା ଆମେ ଖାଲି ଆଖିରେ ଦେଖୁରିବା ନାହିଁ । ଏହାକୁ ସ୍ପର୍ଶ କିମ୍ବା ପରିମାଣରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ କଲମ, ବହି, ଗାଡ଼ି, ଚକୋଲେଟ ଆଦି ପାର୍ଥିବ ସମ୍ମଦ ଅଟନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଶିକ୍ଷାଦାନ, ଡାକ୍ତରଙ୍କର ରୋଗୀସେବା ଆଦି ଅପାର୍ଥିବ ସମ୍ପଦ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସେବା କୁହାଯାଏ ।

3. ଅର୍ଥନୈତିକ ମାନବ ଓ ସ୍ୱାର୍ଥପର ମାନବ :
Answer:
ସ୍ମିଥ୍ ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥନୀତିରେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥିଲେ । ତାଙ୍କର ସମ୍ପଦ ସଂଜ୍ଞା ଦୁଇଟି ମୌଳିକ ସର୍ଭ ଉପରେ ଆଧାରିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମେ ସେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁଥୁଲେ ଯେ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ସ୍ଵାର୍ଥସାଧନ ନିମିତ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଦ୍ୱିତୀୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥ ଓ ସାମାଜିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ମଧ୍ଯରେ କୌଣସି ବ୍ୟବଧାନ ନାହିଁ । ଉଭୟ ପରସ୍ପର ସମାନ; ମାତ୍ର ଏହା ଏକ ଭୁଲ୍ ଧାରଣା । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାର୍ଥ ଓ ସାମାଜିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ପରସ୍ପରଠାରୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓ ସମୟ ସମୟରେ ପରସ୍ପରର ବିରୋଧୀ । ସ୍ମିଥଙ୍କର ଏହି ସର୍ଭ ଦୁଇଟି ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ହେତୁ ତାଙ୍କର ସଂଜ୍ଞା ଗ୍ରହଣୀୟ ନୁହେଁ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Economics Solutions Chapter 11 ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି Objective & Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Economics Chapter 11 Objective & Short Answer Questions in Odia Medium

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

1. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟ ନାମ
(A) ଆୟ ତତ୍ତ୍ବ
(B) ଦର ତତ୍ତ୍ବ
(C) ନିୟୋଜନ ତତ୍ତ୍ଵ
(D) ନିବେଶ ତତ୍ତ୍ଵ
Answer:
(A) ଆୟ ତତ୍ତ୍ବ

2. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସରଭୁକ୍ତ ?
(A) ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ବ୍ୟୟ
(B) ପରିବାରର ମୋଟ ଆୟ
(C) ଜାତୀୟ ଆୟ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(C) ଜାତୀୟ ଆୟ

3. କେଉଁ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ନାମରେ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ଇତିହାସ ସୃଷ୍ଟି କଲେ ?
(A) ଜନ୍ ମେନାର୍ଡ କେନ୍‌ସ୍
(B) ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍
(C) ଫ୍ରିସ୍‌
(D) ମାର୍ଶାଲ୍
Answer:
(C) ଫ୍ରିସ୍‌

4. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ?
(A) ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ
(B) ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର
(C) ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିବାର
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

5. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ?
(A) ମୋଟ ଆୟ
(B) ମୋଟ ଉତ୍ପାଦ
(C) ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (B)
Answer:
(D) ଉଭୟ (A) ଓ (B)

6. ନିମ୍ନଲିଖ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ?
(A) ଏକ ଅର୍ଥନୀତିର ସଞ୍ଚୟ
(B) ଜାତୀୟ ଆୟର ହିସାବ
(C) ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିତତ୍ତ୍ବ
(D) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ବ୍ୟବହାରତତ୍ତ୍ବ
Answer:
(D) ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ବ୍ୟବହାରତତ୍ତ୍ବ

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ‘ବ୍ୟଷ୍ଟି’ ବା ‘Micro’ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘Mikros’ ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ଏବଂ Mikros ଅର୍ଥ ___________ ।
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ର

2. ‘ସମଷ୍ଟି’ ବା ‘Micro’ ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘Makrus’ ରୁ ଆନାତ ଏବଂ Makrus ଅର୍ଥ ___________ ।
Answer:
ବୃହତ୍

3. ___________ ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ସାମୂହିକ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ ।
Answer:
ସମଷ୍ଟି

4. ___________ ଅର୍ଥନୀତି ‘ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିବ’ ବୋଲି ସର୍ଭ ରଖୁଥାଏ ।
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି

5. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ___________ ।
Answer:
ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ

6. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ___________ ସନ୍ତୁଳନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ।
Answer:
ଆଂଶିକ

7. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ___________ ସନ୍ତୁଳନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ।
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ

8. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ___________ ତତ୍ତ୍ବ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରୁଥିବା ବେଳେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ଜାତୀୟ ଆୟ, ନିୟୋଜନ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରେ ।
Answer:
ମୂଲ୍ୟ

9. ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟ ___________ ଅର୍ଥନୀତିର ଏକ ଏକକ ।
Answer:
ସମଷ୍ଟି

10. ସମଗ୍ର ପୃଥ‌ିବୀରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଆୟକୁ ___________ ଅର୍ଥନୀତିର ଏକ ଏକକ ରୂପେ ବିବେଚନା କରାଯିବ ।
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି

C. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ୍ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାଧାରଣ ସନ୍ତୁଳନ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବ୍ୟଷ୍ଟ ଅର୍ଥନୀତି ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରେ ।

2. ପୂର୍ବରୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଦର ତତ୍ତ୍ବ ନାମରେ ପରିଚିତ ଥିଲା ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ପୂର୍ବରୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଆୟ ତତ୍ତ୍ଵ ନାମରେ ପରିଚିତ ଥିଲା ।

3. ଆଡ଼ାମ୍ ସ୍ମିଥ୍ ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥନୀତିର ଜନକ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ ଡନ୍ ମେନାର୍ଡ କେନ୍‌ସ୍‌ ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥନୀତିର ଜନକ ।

4. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାମଗ୍ରିକ ସନ୍ତୁଳନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ।

5. ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଏକ ଏକକ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ଭାରତର ଜାତୀୟ ଆୟ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଏକ ଏକକ ।

6. ସର୍ବାଧକ ଉପଯୋଗିତା ଓ ସର୍ବାଧିକ ଲାଭ ଅର୍ଜନ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।
Answer:
ଭୁଲ୍ ।
ଠିକ୍ – ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉପଯୋଗିତା ଓ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲାଭ ଅର୍ଜନ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

D. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ କିଏ ?
Answer:
ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରଫେସର ଫ୍ରିସକ୍ ।

2. ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥନୀତିର ଜନକ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥନୀତିର ଜନକ ହେଉଛନ୍ତି ଜନ୍ ମେନାର୍ଡ଼ କେନ୍‌ସ୍‌ ।

3. ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ସାମୂହିକ ଏକକମାନଙ୍କର, ଯଥା- ଜାତୀୟ ଆୟ, ସାମୂହିକ ଉତ୍ପାଦନ, ନିଯୁକ୍ତି, ସାମୂହିକ ଚାହିଦା ଓ ଯୋଗାଣ ଆଦିର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଅର୍ଥନୀତି କୁହାଯାଏ ।

4. କେନ୍‌ସନ୍‌ଙ୍କ ବହୁଚର୍ଜିତ ପୁସ୍ତକର ନାମ କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍‌ସ୍‌ଙ୍କ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ପୁସ୍ତକର ନାମ ହେଉଛି ‘‘ନିୟୋଜନ, ସୁଧ ଓ ମୁଦ୍ରାର ଏକ ସାଧାରଣ ତତ୍ତ୍ବ’’ ।

5. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ ଉପଭୋକ୍ତା, ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଭଳି କ୍ଷୁଦ୍ର ଏକକ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ, ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କ୍ଷୁଦ୍ର ଏକକ ସବୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।

6. ସର୍ବାଧ୍କ ଉପଯୋଗିତା ଓ ସର୍ବାଧ୍କ ଲାଭ କେଉଁ ଅର୍ଥନୀତିର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ?
Answer:
ସର୍ବାଧ୍କ ଉପଯୋଗିତା ଓ ସର୍ବାଧ୍କ ଲାଭ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ।

7. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ମଧ୍ଯରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ?
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ମଧ୍ଯରେ ଆପେକ୍ଷିକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ।

8. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ମୌଳିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଦରଦାମ୍ର ସ୍ଥିରତା, ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି, ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟୋଜନ ଇତ୍ୟାଦି ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

9. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟ ନାମ କ’ଣ ଥିଲା ?
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଦରତତ୍ତ୍ବ ନାମରେ ପରିଚିତ ଥିଲା ।

10. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତର କିପରି ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ?
Answer:
ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତର ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ନିମ୍ନଲିଖୂ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ବଜାରରେ ଅଳ୍ପ କେତେଜଣ ବିକ୍ରେତା ଥା’ନ୍ତି ଓ ସେମାନେ ସମାନ ଧରଣର ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ,
ମୋଟ ନିବେଶ, ମୋଟ ସଞ୍ଚୟ । ସାମୂହିକ ଚାହିଦା, ସାମୂହିକ ଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ସମଗ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାଧାରଣ ସନ୍ତୁଳନ ବିଶ୍ଳେଷଣ ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଏହା ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମ୍ବଳର ବଣ୍ଟନଜନିତ ସମସ୍ୟାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ । ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଆଧାର ଦରସ୍ତରକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ ଏବଂ ଏହା ସମୁଦାୟ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।

2. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ ଉପଭୋକ୍ତା ଏକ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଏକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଭଳି କ୍ଷୁଦ୍ର ଏକକ ବିଶ୍ଳେଷଣ ସହିତ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ । ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କ୍ଷୁଦ୍ର ଏକକ ସବୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ । ସର୍ବାଧିକ ଉପଯୋଗିତା ଓ ସର୍ବାଧିକ ଲାଭ ଅର୍ଜନ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ।

3. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସମଗ୍ର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ – କିପରି ?
Answer:
ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ସାମୂହିକ ଅର୍ଥନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ଜାତୀୟ ଆୟ, ଉତ୍ପାଦ, ନିୟୋଜନ, ସାମୂହିକ ଯୋଗାଣ ଓ ଚାହିଦା ଇତ୍ୟାଦି ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସରଭୁକ୍ତ । ପ୍ରଫେସର ଆକ୍ଲେଙ୍କ ମତରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ବୃହତ୍ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟାପାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରିଥାଏ । ତେଣୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ବ୍ୟକ୍ତିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଏକକଗୁଡ଼ିକର ଆଚରଣ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ନଥାଏ, ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଏହା ଅର୍ଥନୈତିକ ସମଷ୍ଟି ଯଥା ଜାତୀୟ ଆୟ, ମୋଟ ଉପଭୋଗ, ମୋଟ ସଞ୍ଚୟ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।

B. ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚଟି|ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

1. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ କାହିଁକି ଆପେକ୍ଷିକ ?
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ମତରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ନୁହେଁ । ଏହି ଦୁଇଟିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ପୃଥକ୍ କରିବା ଅସମ୍ଭବ । ଏକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଯେଉଁଟି ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅନ୍ତର୍ଗତ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ତାହା ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରେ । ଏକ ଗ୍ରାମର କୌଣସି ପରିବାର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସରଭୁକ୍ତ । କିନ୍ତୁ ଉକ୍ତ ପରିବାରର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଯଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ ତେବେ ପରିବାରଟି ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅନ୍ତର୍ଗତ ହେବ । ତେଣୁ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଓ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଆପେକ୍ଷିକ ।

2. ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ‘ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟ ଅପରିବର୍ତିତ ରହିବ’ ସର୍ତ୍ତ ରହିଥାଏ – କିପରି ?
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିବାର, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପଭୋକ୍ତା, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ୟୋଗ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଏଠାରେ ଆଲୋଚନାର ପରିସର କ୍ଷୁଦ୍ର ଯାହା ସମୁଦାୟ ନୁହେଁ । ବରଂ ଏହା ସମୁଦାୟର ଏକ ଅଂଶ । ତେଣୁ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିବ ବୋଲି ସର୍ଭ ରଖିଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଆୟକୁ ସ୍ଥିର ରଖ୍ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସନ୍ତୁଳନ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରିଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍‌ ଜଣେ ଉପଭୋକ୍ତା କିପରି ଅର୍ଥନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରେ, ତାହାର ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ବିଶ୍ଳେଷଣ ହିଁ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ।

3. ଆଣିଥାଏ କିପରି ?
Answer:
ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିବାର, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସମଗ୍ର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ମୋଟ ଆୟ, ମୋଟ ସଞ୍ଚୟ, ମୋଟ ଚାହିଦା, ମୋଟ ଯୋଗାଣ ଇତ୍ୟାଦି ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ପରିସରଭୁକ୍ତ । ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟ ସ୍ଥିର ରଖ୍ ଏହା ପୂର୍ଣ୍ଣ ସନ୍ତୁଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ ନକରି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଂଶର ସନ୍ତୁଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋକପାତ କରେ । ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସନ୍ତୁଳନ, ଉତ୍ପାଦନକାରୀଙ୍କ ସନ୍ତୁଳନ, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନର ସନ୍ତୁଳନ ଇତ୍ୟାଦି ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନର ଉଦାହରଣ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାମଗ୍ରିକ ସନ୍ତୁଳନ ଆଣିତାଏ । ଏହା ସମଗ୍ର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ ସନ୍ତୁଳନ ଆୟ, ସନ୍ତୁଳନ ଉତ୍ପାଦନ ଇତ୍ୟାଦି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଥାଏ ।

C. ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଓ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି :
Answer:
(i) ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିବାର, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉପଭୋକ୍ତା, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସମଗ୍ର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା; ଯଥା – ମୋଟ ଆୟ, ମୋଟ ନିବେଶ, ମୋଟ ଚାହିଦା, ମୋଟ ଯୋଗାଣ, ମୋଟ ନିବେଶ, ମୋଟ ଚାହିଦା, ମୋଟ ଯୋଗାଣ, ମୋଟ ସଞ୍ଚୟ ଇତ୍ୟାଦି ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।
(ii) ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିବ ବୋଲି ସର୍ଭ ରଖୁଥାଏ; କିନ୍ତୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ।
(iii) ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଷୟ ସ୍ଥିର ରଖୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସନ୍ତୁଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ ନକରି ଆଂଶିକ ସନ୍ତୁଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋକପାତ କରେ; କିନ୍ତୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସମାଗ୍ରିକ ସନ୍ତୁଳନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋକପାତ କରେ ।
(iv) ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତର ସ୍ଥିର ରଖ୍ ଆପେକ୍ଷିକ ଦରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରେ; କିନ୍ତୁ ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ସାମଗ୍ରିକ ଭାବେ ସାଧାରଣ ଦର ସ୍ତର ଅଧ୍ୟୟନ କରିଥାଏ ।
(v) ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ମୂଲ୍ୟ ତତ୍ତ୍ଵ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରୁଥିବାବେଳେ, ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତି ଜାତୀୟ ଆୟ, ନିୟୋଜନ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରେ ।
(vi) ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉପଯୋଗିତା ଓ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲାଭ ଅର୍ଜନ ବ୍ୟଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା; କିନ୍ତୁ ଦରଦାମ୍ର ସ୍ଥିରତା, ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି, ପୂର୍ଣ ନିୟୋଜନ ଇତ୍ୟାଦି ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 2 ଭାରତରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 2 Short Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧ । ଭାରତରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳକୁ କିଏ ସ୍ବୀକୃତି ଓ ଦଳୀୟ ଚିହ୍ନ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତରେ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ ସ୍ବୀକୃତି ଓ ଦଳୀୟ ଚିହ୍ନ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ।

୨ | ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୋଷ କ’ଣ ?
Answer:
ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ସଂଗଠିତ ଓ ଦୃଢ଼ ବିରୋଧୀ ଦଳର ଅନୁପସ୍ଥିତି, ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଆଞ୍ଚଳିକତାବାଦ, ବାହୁବଳ ଓ ଅର୍ଥବଳର କୁଉପଯୋଗ, ଦୁର୍ନୀତିର ଦ୍ରୁତ ପ୍ରସାର, ଅସାଧୁ ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତି ଆଦି ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରମୁଖ ଦୋଷ ଅଟେ ।

୩ । ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ସଂଶୋଧନ ଅନୁସାରେ ସବୁଦଳ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କ ନିକଟରେ ନିଜକୁ ପଞ୍ଜୀକୃତ କରାଇବାକୁ ବାଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୬୨ତମ ସଂଶୋଧନ ଅନୁସାରେ ସବୁଦଳ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କ ନିକଟରେ ନିଜକୁ ପଞ୍ଜୀକୃତ କରାଇବାକୁ ବାଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

୪ । ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ଆଦର୍ଶ ନୀତି ବା ଦର୍ଶନ କ’ଣ ?
Answer:
ଜାତୀୟତାବାଦ, ଜାତୀୟ ସଂହତି, ଗଣତନ୍ତ୍ର, ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା, ଗାନ୍ଧିବାଦ, ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସମାଜବାଦ, ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ, ସ୍ଵଚ୍ଛ ଓ ଦୁର୍ନୀତିମୁକ୍ତ ପ୍ରଶାସନ, ସରକାରିଆ କମିଶନଙ୍କ ସୁପାରିସର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଆଦି ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ଆଦର୍ଶ ନୀତି ବା ଦର୍ଶନ ଅଟେ ।

୫ | ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଦର୍ଶନ ଓ ନୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ର, ସମାଜବାଦ, ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା, ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମ, ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟତାବାଦରେ ବିଶ୍ଵାସ, ଉପନିବେଶବାଦ ଓ ବର୍ଣ୍ଣବାଦର ବିରୋଧ, ଉଦାରୀକରଣ, ଜଗତୀକରଣ, ମୁକ୍ତ ବଜାର ଅର୍ଥନୀତି, ବିଶ୍ୱଶାନ୍ତି, ଆଞ୍ଚଳିକ ସହଯୋଗ, ମହିଳା, ଆଦିବାସୀ, ହରିଜନ ଓ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥରକ୍ଷା ଆଦି ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ନୀତି ଓ ଦର୍ଶନ ଅଟେ ।

୬ | କଂଗ୍ରେସ ଦଳ କାହାଦ୍ଵାରା କେବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା ?
Answer:
କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ୧୮୮୫ ମସିହାରେ ଆଲାନ୍ ଅକ୍ଟାଭିଆନ ହ୍ୟୁମ୍‌ଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୭ । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଓ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ପ୍ରଥମ ସଭାପତି ରୂପେ କେଉଁମାନେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ପ୍ରଥମ ସଭାପତି ରୂପେ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଉମେଶ ଚନ୍ଦ୍ର ବାନାର୍ଜୀ ଓ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ପ୍ରଥମ ସଭାପତି ରୂପେ ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଅଟଳବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ।

୮ | ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ଦଳର ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ, ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟି, ଭାରତୀୟ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି, ମାର୍କ୍ସବାଦୀ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି, ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟି ଆଦି ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ଜାତୀୟ ଦଳ ଅଟେ ।

୯ । ଭାରତରେ ପ୍ରମୁଖ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Answer:
ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶରେ ତେଲୁଗୁ ଦେଶମ୍ ପାର୍ଟି, ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଜୁ ଜନତା ଦଳ, ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀରରେ ନ୍ୟାସନାଲ୍ କନ୍‌ଫରେନ୍ସ, ଆସାମରେ ଆସାମ ଗଣ ପରିଷଦ, ବିହାରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଜନତା ଦଳ, ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଶିବସେନା, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ତୃଣମୂଳ କଂଗ୍ରେସ, ତାମିଲନାଡୁରେ ଡି.ଏମ୍.କେ ଓ ଆନ୍ନା ଡ଼ି.ଏମ୍.କେ ଆଦି ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ପ୍ରମୁଖ ଆଞ୍ଚଳିକ ବଳ ଅଟନ୍ତି ।

୧୦ । ଦଳବଦଳ ନିରୋଧ ଆଇନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ଟିକେଟରେ ନିର୍ବାଚନ ଲଢ଼ି ସଂସଦ ବା ବିଧାନସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇ ସଭ୍ୟ ହିସାବରେ ଶପଥ ନେଇ ସାରିଲା ପରେ କେବଳ ଅଳ୍ପ କେତେକ ବ୍ୟତିକ୍ରମକୁ ବାଦ୍ ଦେଇ ଅନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ୟ ଦଳକୁ ଲମ୍ଫ ପ୍ରଦାନକୁ ୧୯୮୫ ମସିହାର ଦଳବଦଳ ନିରୋଧ ଆଇନ ମାଧ୍ଯମରେ ବାରଣ କରାଯାଇଛି । ଏହା ଦଳବଦଳଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତାର ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଟେ |

(B) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧ । ଭାରତୀୟ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୁର୍ଗୁଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଖୁବ୍ କ୍ଷତିକାରକ ହେଲାଣି । ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଏବଂ ଦୃଢ଼ ବିରୋଧୀ ଦଳର ଅଭାବ ହୁଏ । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ଦଳର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଅଭାବରେ ସରକାର ଗଠନରେ ଅନେକ ଅସୁବିଧା ହୁଏ ଯାହାକି ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତି ଏକ ଶକ୍ତ ଧକ୍‌କା କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ । ଏହା ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତିକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଫଳରେ ଶାସନ ଦୁର୍ବଳ ଓ ଅଦକ୍ଷ ହୁଏ ।

୨ | ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନିମ୍ନଲିଖତ ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ରହିଛି –

• ଭାରତରେ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ।
• ଭାରତରେ ଉଭୟ ଜାତୀୟ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ରହିଛନ୍ତି ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଆଧାରିତ ଅଟେ |
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳରେ ଅସନ୍ତୋଷ, ଗୋଷ୍ଠୀକନ୍ଦଳ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଅଭାବ ଦେଖାଯାଇଥାଏ ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳ ଦଳ-ବଦଳ ରାଜନୀତି, ସୁବିଧାବାଦୀ ମେଣ୍ଟ ଗଠନ ଓ ତୁଷ୍ଟୀକରଣ ରାଜନୀତିର ନୀତିକୁ ପାଳନ କରନ୍ତି ।
• ମେଣ୍ଟ-ରାଜନୀତିର ଯୁଗରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳ ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବ ବା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ସାଧାରଣ ସର୍ବନିମ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭିଭିରେ ବିଭିନ୍ନ ଦଳ ସହ ମେଣ୍ଟ କରୁଛନ୍ତି ।
• ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନଙ୍କର ପ୍ରଭାବ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ରାଜନୀତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି ।

୩ । ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ପ୍ରଭାବ ଓ ଭୂମିକା ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ଭାରତରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନଙ୍କର ବହୁଳ ଉପସ୍ଥିତି ଓ କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧମାନ ପ୍ରଭାବ ନୂତନ ରାଜନୈତିକ ସମୀକରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ରାଜନୀତିରେ କ୍ଷମତାର କେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଓ ଏକଦଳୀୟ ଆଧୂପତ୍ୟର ଅବସାନ ଘଟିଛି । ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ରାଜ୍ୟର ସ୍ବାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଜନୈତିକ ମୂଲଚାଲ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନତାବାଦୀ ନ ହୋଇ ଜାତୀୟ ସଂହତି ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନଙ୍କର ଉପସ୍ଥିତି ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ଵିତ କରୁଛି । ଏଠାରେ ମେଣ୍ଟ-ରାଜନୀତି ପରଠାରୁ ଦୃଢ଼ ବିରୋଧୀ ଦଳର ସୁସ୍ଥ ପରମ୍ପରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।

୪ । ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ
Answer:
ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଆବଶ୍ୟକତା, ଆଞ୍ଚଳିକ ବୈଷମ୍ୟର ବିଲୋପ, ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି ଆଦି କାରଣରୁ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଗୋଟିଏ ଦଳ ସେହି ରାଜ୍ୟର ମୋଟ କାଏମ୍ ଭୋଟର ଶତକଡ଼ା ଛଅଭାଗ ଭୋଟ ପାଇଲେ କିମ୍ବା ସେହି ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ମୋଟ ଆସନ ସଂଖ୍ୟାର ଶତକଡ଼ା ତିନିଭାଗ ଆସନ ଅଧିକାର କଲେ, କିମ୍ବା ବିଧାନସଭାରେ ଅନ୍ୟୁନ ତିନିଗୋଟି ଆସନ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲେ ତାହାକୁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ରୂପେ ସ୍ବୀକୃତି ଦିଅନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଜୁଜନତା ଦଳ (BJD), ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶରେ ତେଲୁଗୁ ଦେଶମ୍ ପାର୍ଟି, ତାମିଲନାଡୁରେ ଡି.ଏମ୍.କେ. ଓ ଆନ୍ନା.ଡି.ଏମ୍.କେ ଆଦି ଆଞ୍ଚଳିକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଅଟନ୍ତି ।

୫ | ଭାରତରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ବିକାଶର କାରଣ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଭାରତରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳର ବିକାଶ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖୁତ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦାୟୀ :

• ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଥିବା ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ବହୁବାଦ
• ବ୍ଯକ୍ତିତ୍ବବାଦ
• ଜାତୀୟ ଦଳମାନେ ଆଞ୍ଚଳିକ ସାର୍ଥକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ନଦେବା ।
• ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର କ୍ଷମତା ସଙ୍କୁଚିତ ହେବା ଓ କେନ୍ଦ୍ରର କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବୃଦ୍ଧି ହେବା ।
• ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ବିକାଶରେ ଅସନ୍ତୁଳନ ଦେଖାଯିବା ।
• ଜାତୀୟ ଦଳର ବିଭାଜନ ।

(C) ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧ । ଜାତୀୟ ଦଳ (National Party) ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ (Regional Party) ।
Answer:
ଭାରତରେ ପ୍ରଚଳିତ ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉଭୟ ଜାତୀୟ ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନ ରହିଛନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗଦ୍ଵାରା ପଞ୍ଜୀକୃତ ଓ ସେମାନଙ୍କର ଦଳୀୟ ଚିହ୍ନ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ ।

• ଜାତୀୟ ଦଳ – ଏହା ସର୍ବଭାରତୀୟ ସଂଗଠନ ଅଟେ । ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗଙ୍କ ୨୦୦୦ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୨ ତାରିଖରେ ଘୋଷିତ ନିୟମ ଅନୁଯାୟୀ ଗୋଟିଏ ଦଳକୁ ଜାତୀୟ ଦଳର ମାନ୍ୟତା ମିଳିବ ଯଦି (କ) ଏହା ଲୋକସଭା ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରାପ୍ତ ମୋଟ କାଏମ୍ ଭୋଟର ଶତକଡ଼ା ଛଅଭାଗ ଭୋଟ ଚାରିଗୋଟି କିମ୍ବା ଅଧୁକ ରାଜ୍ୟରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ରାଜ୍ୟରୁ ଅତି କମ୍‌ରେ ୪ଟି ଲୋକସଭା ଆସନ ଜିତିଥାଏ ; କିମ୍ବା, (ଖ) ଅତି କମ୍‌ରେ ତିନିଗୋଟି ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ଲୋକସଭା ଆସନରୁ ଅନ୍ୟୁନ ଶତକଡ଼ା ଦୁଇଭାଗ ଆସନ ଜିତିଥାଏ । ଏହି ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଜାତୀୟ ନୀତି ଓ ଆଦର୍ଶ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।

• ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ – ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଆବଶ୍ୟକତା, ଆଞ୍ଚଳିକ ବୈଷମ୍ୟର ବିଲୋପ, ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି ଆଦି କାରଣରୁ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଏହି ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ରାଜ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଗୋଟିଏ ଦଳ ସେହି ରାଜ୍ୟର ମୋଟ କାଏମ୍ ଭୋଟର ଶତକଡ଼ା ଛଅଭାଗ ଭୋଟ ପାଇଲେ କିମ୍ବା ସେହି ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ମୋଟ ଆସନ ସଂଖ୍ୟାର ଶତକଡ଼ା ତିନିଭାଗ ଆସନ ଅଧ‌ିକାର କଲେ, କିମ୍ବା ବିଧାନସଭାରେ ଅନ୍ୟୁନ ତିନିଗୋଟି ଆସନ ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲେ ତାହାକୁ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ରୂପେ ସ୍ବୀକୃତି ଦିଅନ୍ତି । ଏହି ସର୍ଭ ହରାଇ ବସିଲେ ସ୍ବୀକୃତି ମଧ୍ଯ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଇପାରେ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 2 ଭାରତରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା Objective Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 2 Objective Questions in Odia Medium

ବସୁମିଷ୍ଠ ଓ ଅତି ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଚାରୋଟି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିମ୍ନଲିଖତ କେଉଁ ଉପାଦାନଟି ମୁଖ୍ୟ ରୂପେ ଉଭା ହୋଇଛି ?
(i) ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତି
(ii) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତି
(iii) ସମାଜବାଦୀ ନୀତି
(iv) ଜାତୀୟ ଦଳର ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି
Answer:
(i) ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତି

୨ । ନିର୍ବାଚନ ସମୟରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ କେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜର ନୀତି, ଆଦର୍ଶ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଆଦି ସଂପର୍କରେ ଜଣାଇଥା’ନ୍ତି ?
(i) ନିର୍ବାଚନ ଇସ୍ତାହାର
(ii) ସମ୍ବ।ଦପତ୍ର
(iii) ଦୃଶ୍ୟ-ଶ୍ରାବ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ
(iv) ସଭାସମିତି
Answer:
(i) ନିର୍ବାଚନ ଇସ୍ତାହାର

୩ । କେଉଁ ଉପାଦନଟି ଭାରତୀୟ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଅଟେ ?
(i) ଆଦର୍ଶଗତ ପ୍ରତିବଦ୍ଧତାର ଅନୁପସ୍ଥିତି
(ii) ବ୍ଯକ୍ତିତ୍ଵବାଦ
(iii) ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ବିବାଦ ଓ ବିଭାଜନ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ

୪ । ବାମ ଦଳରୂପେ କେଉଁ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ପରିଚିତ ?
(i) ଉଦାରବାଦୀ ଓ ଧାର୍ମିକ ଦଳ
(ii) ସମାଜବାଦୀ ଓ ପୁରାତନ ଦଳ
(iii) ଆଞ୍ଚଳିକ ଓ ସ୍ଥାନୀୟ ଦଳ
(iv) ସାମ୍ୟବାଦୀ ଓ ସମାଜବାଦୀ ଦଳ
Answer:
(iv) ସାମ୍ୟବାଦୀ ଓ ସମାଜବାଦୀ ଦଳ

୫ । ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳମାନଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଠିକ୍ ଦର୍ଶାଅ ।
(i) ସେମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା ଭିତ୍ତିଭୂମି ଓ ଭୋଟଗ୍ରହଣ ପରିସର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଭୌଗୋଳିକ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଆବଦ୍ଧ ।
(ii) ସେମାନେ ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ ଅପେକ୍ଷା ଆଞ୍ଚଳିକ ସ୍ବାର୍ଥକୁ ଅଧିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଅନ୍ତି ।
(iii) ଏହି ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଜାତୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ କରିବାପାଇଁ ସଂସଦୀୟ ନିର୍ବାଚନରେ ଅଧ୍ଵକଭାବେ ଭାଗ ନିଅନ୍ତି ।
(iv) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
Answer:
(iv) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)

୬ । କେଉଁ ବର୍ଷ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ନିର୍ବାଚନୀ ପରାଜୟ ଘଟିଥିଲା ?
(i) ୧୯୭୭
(ii) ୧୯୮୯
(iii) ୧୯୯୯
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ ବର୍ଷ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ ବର୍ଷ

୭ । କେଉଁ ବର୍ଷ ଭାରତୀୟ ଜନସଂଘ ଭାରତୀୟ ଜନତା ଦଳ (BJP) ନାମରେ ନୂତନ ଭାବେ ବିକଶିତ ହେଲା ?
(i) ୧୯୭୭
(ii) ୧୯୮୦
(ii) ୧୯୮୧
(iv) ୧୯୯୦
Answer:
(ii) ୧୯୮୦

୮ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଦଳମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ନୁହେଁ ?
(i) ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟି
(ii) ଜାତୀୟ କନ୍‌ଫରେନ୍ସ
(iii) ଅକାଳୀ ଦଳ
(iv) ତେଲୁଗୁ ଦେଶମ୍ ପାର୍ଟି
Answer:
(i) ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟି

୯ । କେଉଁ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଭାରତରେ ଦଳ ବଦଳକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିଛି ?
(i) ୫୧ତମ
(ii) ୫୨ତମ
(iii) ୫୪ତମ
(iv) ୬୨ତମ
Answer:
(ii) ୫୨ତମ

୧୦ । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ କେଉଁ ବର୍ଷ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୮୮୫
(ii) ୧୯୮୫
(iii) ୧୯୮୦
(iv) ୧୭୮୫
Answer:
(i) ୧୮୮୫

୧୧ । ଭାରତରେ କେଉଁ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ?
(i) ଦ୍ବି-ଦଳୀୟ
(ii) ଏକଦଳୀୟ
(iii) ବହୁଦଳୀୟ
(iv) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ବହୁଦଳୀୟ

୧୨ । କଂଗ୍ରେସର ନିର୍ବାଚନୀ ଚିହ୍ନ _______ ଓ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ନିର୍ବାଚନୀ ________ ଅଟେ ।
(i) ପଦ୍ମ, ଘଡ଼ି
(ii) ହାତ, ପଦ୍ମ
(iii) ଶଙ୍ଖ, ପଦ୍ମ
(iv) ସାଇକେଲ, ପଦ୍ମ
Answer:
(ii) ହାତ, ପଦ୍ମ

୧୩ । ଭାରତୀୟ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି କେଉଁ ବର୍ଷ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୩୪
(ii) ୧୯୨୪
(iii) ୧୯୧୪
(iv) ୧୯୩୬
Answer:
(ii) ୧୯୨୪

୧୪ । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ କେଉଁ ଦଳ ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ହେଲା ଶାସନ ଦାୟିତ୍ଵରେ ରହିଆସିଥିଲା ?
(i) କଂଗ୍ରେସ
(ii) ତୃଣମୂଳ କଂଗ୍ରେସ
(iii) କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ (ବା) ବାମମେଣ୍ଟ
(iv) ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଜନତା ଦଳ
Answer:
(iii) କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ (ବା) ବାମମେଣ୍ଟ

(B) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧। ଭାରତରେ _________ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ।
Answer:
ବହୁ

୨ । ଭାରତରେ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୮୮୫

୩ । ଭାରତର ପ୍ରଥମ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ।
Answer:
ଅକାଳୀ ଦଳ

୪ | ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ହେଉଛନ୍ତି ।
Answer:
ଅଟଳବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ

୫ । ବିଜୁ ଜନତାଦଳର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସଭାପତି ।
Answer:
ନବୀନ ପଚ୍ଚନାୟକ

୬ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ୍ ୧୯୮୫ ଦଳବଦଳକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲା ।
Answer:
୫୨ ତମ

୭ । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
ଆଲାନ୍ ଅକ୍ସାଭିଆନ୍ ହ୍ୟୁମ୍

୮ । ଜାତୀୟ ସମ୍ମିଳନୀ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରମୁଖ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ।
Answer:
ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର

୯। ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ପ୍ରଥମ ସଭାପତି ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
ଉମେଶ ଚନ୍ଦ୍ର ବାନାର୍ଜୀ ।

୧୦ । ଙ୍କ ମତରେ ‘‘ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନେ ଆଧୁନିକ ରାଜନୀତିର ଜୀବନରେଖା ।’’
Answer:
ନ୍ୟୁମାନ୍

(C) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ସାମ୍ବିଧାନିକ ଉପାୟରେ ଶାସନ କ୍ଷମତା ହାସଲ ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରୁଥିବା ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଚାପଗୋଷ୍ଠୀ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ସାମ୍ବିଧାନିକ ଉପାୟରେ ଶାସନ କ୍ଷମତା ହାସଲ ପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରୁଥିବା ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ରାଜନୈତିକ ଦଳ କୁହାଯାଏ ।

୨ । ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସଭାପତି ହେଉଛନ୍ତି ଲାଲକୃଷ୍ଣ ଆଡ଼ଭାନୀ !
Answer:
ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସଭାପତି ହେଉଛନ୍ତି ଅଟଳବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ।

୩ । ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ତୃଣମୂଳ କଂଗ୍ରେସର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ହେଉଛନ୍ତି ସୁବ୍ରତ ବାନାର୍ଜୀ ।
Answer:
ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ ତୃଣମୂଳ କଂଗ୍ରେସର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ହେଉଛନ୍ତି ମମତା ବାନାର୍ଜୀ ।

୪ । ଦାଆ ଓ ଧାନକେଣ୍ଡା ବହୁଜନ ସମାଜ ପାର୍ଟିର ନିର୍ବାଚନ ସଂକେତ ।
Answer:
ଦାଆ ଓ ଧାନକେଣ୍ଡା ସି.ପି.ଆଇ ଦଳର ନିର୍ବାଚନ ସଙ୍କେତ ।

୫ । ଶଙ୍ଖ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଜନତା ଦଳର ନିର୍ବାଚନ ସଙ୍କେତ ।
Answer:
ଶଙ୍ଖ ବିଜୁ ଜନତା ଦଳର ନିର୍ବାଚନ ସଙ୍କେତ ।

୬ । ପଦ୍ମଫୁଲ ଅକାଳୀ ଦଳର ଦଳୀୟ ସଙ୍କେତ ।
Answer:
ପଦ୍ମଫୁଲ ଭାରତୀୟ ଜନତା ପାର୍ଟିର ଦଳୀୟ ସଙ୍କେତ ।

୭ । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି |
Answer:
ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କୁ ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ।

(D) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।

୧ । ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ନିର୍ବାଚନରେ କୌଣସି ଦଳ ଏକକ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ହାସଲ ନ କରିବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ସାଧାରଣ ସର୍ବନିମ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭିଭିରେ କେତେକ ଦଳ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାର ପ୍ରମାଣ ଦେଇ ସରକାର ଗଠନ କଲେ ତାହାକୁ ‘ମେଣ୍ଟ ରାଜନୀତି’ କୁହାଯାଏ । ଏହି ମେଣ୍ଟ ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବରୁ ବା ପରେ କରାଯାଇପାରେ ।

୨ । ଜାତୀୟ ଦଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯଦି କୌଣସି ଦଳ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରାପ୍ତ ମୋଟ କାଏମ୍ ଭୋଟର ଶତକଡ଼ା ଛଅଭାଗ ଭୋଟ ଚାରିଗୋଟି କିମ୍ବା ଅଧୁକ ରାଜ୍ୟରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏକ ବା ଏକାଧିକ ରାଜ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟୁନ ୪ଟି ଲୋକସଭା ଆସନ ଜିତିଥାଏ, ତାହାହେଲେ ତାକୁ ଜାତୀୟ ଦଳ କୁହାଯାଏ ।

୩ । ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଦଳ ସେହି ରାଜ୍ୟର ମୋଟ କାଏମ୍ ଭୋଟର ଶତକଡ଼ା ଛଅଭାଗ ଭୋଟ ପାଇଲେ କିମ୍ବା ସେହି ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାରେ ଅନ୍ୟୁନ ତିନିଗୋଟି ଆସନ ପାଇଲେ ତାହାକୁ ଆଞ୍ଚଳିକ ଦଳ କୁହାଯାଏ ।

୪ | ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ ଭୋଟପ୍ରଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମସ୍ତ ସାବାଳକ ନାଗରିକ ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ସଂପତ୍ତି, ଶିକ୍ଷାଗତ ଯୋଗ୍ୟତା ଆଦି ନିର୍ବିଶେଷରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୟସସୀମା ଅତିକ୍ରମ କଲାପରେ ଭୋଟଦାନର ଅଧିକାର ପ୍ରାପ୍ତ ହେଲେ ତାହାକୁ ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ ଭୋଟପ୍ରଥା କୁହାଯାଏ । ଏହା ଭାରତରେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁଛି । ଏଠାରେ ଭୋଟଦାନର ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ୧୮ ବର୍ଷ ଅଟେ ।

୫ । କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା କିଏ ?
Answer:
ଆଲାନ୍ ଆକ୍ଟିଭିଆନ୍ ହ୍ୟୁମ୍ କଂଗ୍ରେସ ଦଳର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଅଟନ୍ତି ।

୬ | ବି.ଜେ.ପି.ର ପ୍ରଥମ ସଭାପତି କିଏ ?
Answer:
ଅଟଳବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ବି.ଜେ.ପି.ର ପ୍ରଥମ ସଭାପତି ଥିଲେ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 1 ଗଣତନ୍ତ୍ର Long Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 1 Long Answer Questions in Odia Medium

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ | ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଂଜ୍ଞା ଏବଂ ଏହି ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉପକାରିତା ଓ ଅପକାରିତା ତର୍ଜମା କର ।
Answer:
ସାଧାରଣତଃ ଲୋକମାନଙ୍କର ଶାସନକୁ ଗଣତନ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ । ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶବ୍ଦଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଭାଷାର ‘ଡେମୋସ୍’ ଅର୍ଥାତ୍ ଗଣ ବା ଲୋକମାନେ ‘କ୍ରାଟସ୍’ ଅର୍ଥାତ୍ କ୍ଷମତା ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ହୋଇଛି । ଏହି ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦର ଯୁଗ୍ମ ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ଲୋକମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା ବା ଶାସନ’ । ଆମେରିକାର ପୂର୍ବତନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆବ୍ରାହମ୍ ଲିଙ୍କନଙ୍କ ମତରେ, “ ଗଣତନ୍ତ୍ର ହେଉଛି ଲୋକମାନଙ୍କର, ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା, ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ” ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଅଧ୍ୟାପକ ସିଲିଙ୍କ ଭାଷାରେ, ‘ଗଣତନ୍ତ୍ର ଏପରି ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯେଉଁଥିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକଙ୍କର ଅଂଶ ଥାଏ ।” ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ପ୍ରକୃତ ସାର୍ବଭୌମ କ୍ଷମତା ଜନସାଧାରଣଙ୍କଠାରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ । ଏହା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ ହୋଇପାରେ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଜନସାଧାରଣ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରୁଥିବାବେଳେ ପରୋକ୍ଷ ବା ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନିଜର ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସୁଗୁଣ / ଉପକାରିତା :

• ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ବାଧୀନତା – ଗଣତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵାଧୀନତା ବା ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥାଏ । ଏହା ସମାନତାର ବାତାବରଣ ମଧ୍ଯରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ଏହି ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଜନସାଧାରଣ ଉଭୟ ରାଜନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଅଧିକାର ଉପଭୋଗ କରିବା ଫଳରେ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତେ ସମାନ ମତବ୍ୟକ୍ତ କରିପାରନ୍ତି ଯାହା ଫଳରେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଅଧିକାର ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରତି ସଚେତନ ରହେ ।

• ରାଜନୈତିକ ସମାନତା – ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଆଇନ ନିକଟରେ ସମସ୍ତେ ସମାନ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସମାନ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଏକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ । ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଧର୍ମ ଓ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତ ନାଗରିକ ମତଦାନର ଅଧିକାର ପାଇଥା’ନ୍ତି । ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଗୋଟିଏ ଭୋଟ ନୀତି ଉପରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।
• ରାଜନୈତିକ ଶିକ୍ଷା – ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ଚେତନା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ଏହି ଶାସନରେ ଜନସାଧାରଣ ମତଦାନ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜନୀତିରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ନାଗରିକକୁ ସୁନାଗରିକ ଭାବେ ଗଢ଼ିଥାଏ । ଶାସନରେ ଜନସାଧାରଣ ନିଜର ମତାମତ ଦେବାକୁ ସୁବିଧା ପାଉଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କର ରାଜନୈତିକ ଚିନ୍ତାଧାରାର ବିକାଶ ଘଟେ ।
• ଦାୟିତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଦକ୍ଷ ସରକାର – ଗଣତନ୍ତ୍ର ସରକାର ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ସରକାର ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଲୋକଙ୍କର ମତ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସରକାରରେ ଶାସକମାନେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରହନ୍ତି । ଏଥିରେ ଜନ ଅସନ୍ତୋଷର ସମ୍ଭାବନା କମ୍ ଥାଏ । ତେଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ, ଦକ୍ଷ ଏବଂ ଦାୟିତ୍ଵପୂର୍ଣ ସରକାର ଗଠନ କରେ ।
• ସ୍ବଦେଶପ୍ରୀତି – ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଜନସାଧାରଣ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନରେ ସକ୍ରିୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଗଣତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିର ଦେଶାତ୍ମବୋଧ ଓ ଜାତୀୟତାବାଦର ବିକାଶ ଘଟାଏ । ଏହା ଜାତୀୟ ସଂହତି ପ୍ରତିଷ୍ଠାରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।
• ବିପ୍ଳବରୁ ମୁକ୍ତ – ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନରେ ଜନସାଧାରଣ ସ୍ଵାଧୀନଭାବରେ ନିଜର ଅସନ୍ତୋଷ ପ୍ରକାଶ କରିପାରନ୍ତି । ସରକାର ଜନମତ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଥିବାରୁ ଜନଅସନ୍ତୋଷ ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଯତ୍ନଶୀଳ ହୁଅନ୍ତି । ତେଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ହିଂସା, ଦ୍ବେଷ ଏବଂ ବିପ୍ଳବ ଆଦିର ସ୍ଥାନ ନାହିଁ ।
• ଲୋକଙ୍କ ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ଶାସନ – ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ସେବା କରିବା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷ୍ୟ; ତେଣୁ ଏହି ଶାସନରେ ସବୁ ଲୋକଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ ସାଧନ ହୁଏ । ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନରେ ରାଜନୀତିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାରେ କୌଣସି ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ନଥାଏ । ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ସମୂହ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଗଣତନ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।

ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନର ଦୁର୍ଗୁଣ / ଅପକାରିତା :
ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନରେ କେତେକ ଦୋଷ ଦୁର୍ବଳତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ତାହା ନିମ୍ନରେ ପ୍ରତିପାଦନ କରାଗଲା ।

• ଅଯୋଗ୍ୟତାର ନିଦର୍ଶନ – ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଗୁଣ ଅପେକ୍ଷା ସଂଖ୍ୟାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଗଣତନ୍ତ୍ର ନାମରେ ଅନେକ ଅଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ନିର୍ବାଚନ ଜିଣି ଶାସନକାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା କରନ୍ତି । ଫଳତଃ ଦେଶରେ ଅଜ୍ଞ, ଅଯୋଗ୍ୟ ଏବଂ ଅନଭିଜ୍ଞ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ଶାସନ ଚାଲେ । ବିଜ୍ଞ ଓ ଶିକ୍ଷିତ ଜନସାଧାରଣ ଦଳୀୟ ରାଜନୀତିରୁ ଦୂରେଇ ରହନ୍ତି ।

• ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ – ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ ଅଟେ । ଶସ୍ତା ଲୋକପ୍ରିୟତା ପାଇଁ ନେତାମାନେ ଅନେକ ସମୟରେ ଅପବ୍ୟୟ କରିଥା’ନ୍ତି । କ୍ଷମତାସୀନ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ନ ରଖୁ ଅଯଥା ଖର୍ଚ୍ଚ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଜନସାଧାରଣ ଆର୍ଥିକ ସଙ୍କଟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଅନ୍ତି ।
• ଦାୟିତ୍ବହୀନତାର ପ୍ରତୀକ – ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଶାସନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି; ତେଣୁ ପ୍ରତ୍ୟେକର କାର୍ଯ୍ୟ କାହା କାର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ” ନ୍ୟାୟରେ ଶାସନ ଅବହେଳିତ ହୁଏ । ଏଥିରେ ଦାୟିତ୍ଵ ସମସ୍ତଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥ‌ିବାରୁ କେହି ନିଜକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ଦାୟୀ ମଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତେଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଶାସନ ଦାୟିତ୍ବହୀନତାର ପ୍ରତୀକ ।
• ଦଳୀୟ ରାଜନୀତିର କୁପରିଣାମ – ରାଜନୈତିକ ଦଳ ବିନା ଗଣତନ୍ତ୍ର ବଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ । ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ଦଳୀୟ ମନୋଭାବ ନେଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଫଳରେ ଏହା ଲୋକ ଚରିତ୍ର ଉପରେ କୁପ୍ରଭାବ ପକାଏ ।
• ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଅନୁପଯୁକ୍ତ – ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଅନୁପଯୁକ୍ତ । ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାରେ ବିଳମ୍ବ ହୁଏ; ଏଣୁ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଉଚିତ ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ଜରୁରୀ ପଦକ୍ଷେପ ଶୀଘ୍ର ନିଆଯାଇପାରେ ନାହିଁ ।
• ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାର ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ – ଦଳ ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା କରୁଥିବାରୁ ଓ ଦୃଢ଼ ଶୃଙ୍ଖଳାନୀତି ହେତୁ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାର ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ ଏକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ସତ୍ୟରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସମସ୍ତ ଦୁର୍ଗୁଣ ସତ୍ତ୍ବେ ଏହା ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବୋଲି ଜେ.ଏସ୍.ମିଲ୍ ଓ ଲର୍ଡ଼ ବ୍ରାଇସ୍ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳତା ପାଇଁ ଜାଗ୍ରତ ନାଗରିକତ୍ଵ, ଉପଯୁକ୍ତ ମୌଳିକ ଅଧିକାର, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ନିରାକରଣ, ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଯୋଗାଣ, ସ୍ଵାଧୀନ ସମ୍ବାଦ ସଂସ୍ଥା ଇତ୍ୟାଦିର ସର୍ବ ପୂରଣ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୨ | ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ନିମନ୍ତେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ସର୍ଭାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ ପୃଥ‌ିବୀର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ସରକାର ଅଟେ । ଏଥିରେ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଲୋକମାନଙ୍କ ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଏହା ପ୍ରଥମେ ଗ୍ରୀସ୍ ଦେଶରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହା ଦୁଇଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘ଡିମୋସ୍’ ଓ ‘କ୍ରାଟସ୍ ରୁ ଆନୀତ ଯାହାର ଅର୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ ‘ଗଣ’ ଓ ‘କ୍ଷମତା’ । ସୁତରାଂ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର କ୍ଷମତାକୁ ବୁଝାଏ । ଆବ୍ରାହମ୍ ଲିଙ୍କନଙ୍କ ମତରେ, “ ଗଣତନ୍ତ୍ର ହେଉଛି ଲୋକମାନଙ୍କର, ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏବଂ ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।” ଏହାର ସଫଳତା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖୁତ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଆବଶ୍ୟକ ।

• ନୈତିକ ଓ ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ – ଲର୍ଡ଼ ବ୍ରାଇସ୍ କହନ୍ତି ଯେ ଉତ୍ତମ ନାଗରିକତା ସକାଶେ ବୁଦ୍ଧି, ଆତ୍ମସଂଯମ ଏବଂ ବିବେକ ଦରକାର । ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ହେଲେ ସେମାନେ ନିଜର ପ୍ରତିନିଧୂ ଠିକ୍‌ଭାବେ ବାଛି ପାରିବେ । ଆତ୍ମସଂଯମ ହେଲେ ସେମାନେ ଦୁର୍ନୀତିମୁକ୍ତ ହେବେ ଏବଂ ନୈତିକ ମନୋଭାବ ସେମାନଙ୍କୁ ବିବେକୀ କରାଇଥାଏ ।

• ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର – ଭାରତର ଦାର୍ଶନିକ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସର୍ବପଲ୍ଲୀ ରାଧାକ୍ରିଷ୍ଣନ୍ କହିଥିଲେ ଯେ ଶିକ୍ଷା ହେଉଛି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଦ୍ଵିତୀୟ ଧାଡ଼ିର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା । ଇଂରେଜ ଦାର୍ଶନିକ ମିଲ୍ କହିଥିଲେ ଯେ ସାର୍ବଜନୀନ ଭୋଟପ୍ରଥା ସାର୍ବଜନୀନ ଶିକ୍ଷା ପରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବା ଉଚିତ । ଯେଉଁ ନାଗରିକ ଅଶିକ୍ଷିତ ତାହାଦ୍ୱାରା ଗଣତନ୍ତ୍ର ସୁରକ୍ଷିତ ହେବ ନାହିଁ ।
• ଅର୍ଥନୈତିକ ସମତା – ଜାତିର ପିତା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧି କହିଥିଲେ ଯେ ଖାଲି ପେଟରେ କେହିହେଲେ ଦେଶପ୍ରେମୀ ହୋଇପାରିବେ ନାହିଁ । ଅର୍ଥନୈତିକ ବୈଷମ୍ୟ ଓ ଶୋଷଣ ରାଜନୈତିକ ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଓ ସମତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବାଧା ଉପୁଜାଇଥାଏ । ଏଣୁ କୁହାଯାଏ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ବିନା ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଅସମ୍ଭବ ଅଟେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା; ଯଥା- ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର ଓ ବାସଗୃହ ପୂରଣ ହେବା ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
• କ୍ଷମତା ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ – ଲର୍ଡ଼ ଆକ୍‌ଟନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, କ୍ଷମତା ମନୁଷ୍ୟକୁ ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ କରେ । କ୍ଷମତାର କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ରୂପ ଦୁର୍ନୀତିର ଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ ଦୃଢ଼ କରେ । ଏଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ କ୍ଷମତା ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଏ । ଲୋକମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସମର୍ଥନ ଉପଭୋଗ କରୁଥିବା ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଲୋକମାନଙ୍କ ସମର୍ଥନ ଅନୁଯାୟୀ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରି ଲୋକମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ଏହାର ବ୍ୟବହାର କରିଥାଏ । ସରକାରୀ ଦଳର କ୍ଷମତା ବିରୋଧୀ ଦଳ, ଜନମତ, ପ୍ରଥା, ପରମ୍ପରା, ସମ୍ବିଧାନ ଆଦିଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା କ୍ଷମତା ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ତ୍ବରାନ୍ବିତ ଓ ବାସ୍ତବ ହୁଏ । ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତର ଅଟେ ।
• ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମନୋବୃତ୍ତି – ଗଣତନ୍ତ୍ରର ନୀତି ହେଉଛି “ ନିଜେ ବଞ୍ଚ ଓ ଅନ୍ୟକୁ ବଞ୍ଚିବାକୁ ଦିଅ ।” ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ନେହ, ସୌହାର୍ଘ୍ୟ, ତ୍ୟାଗ, ସହିଷ୍ଣୁତା, ଦୟା, ସହଯୋଗ ଆଦି ମାନବୀୟ ଗୁଣ ନଥିଲେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ବିପଦାପନ୍ନ ହୁଏ ।
• ସୁସ୍ଥ ବିରୋଧୀ ଦଳ – ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳ ରୂପାୟନ ପାଇଁ ଏକ ଦୃଢ଼ ଶାସନ ଦଳ ପରି ଏକ ସୁସଙ୍ଗଠିତ, ଦୃଢ଼, ଗଠନମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଉପଯୁକ୍ତ ନୀତିସମ୍ପନ୍ନ ବିରୋଧୀ ଦଳର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏହା ଶାସକ ଦଳର ଦୋଷତ୍ରୁଟିକୁ ସମାଲୋଚନା କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଜନମତ ସୃଷ୍ଟି ଓ ସଂରକ୍ଷଣରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଏହାର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଶାସକ ଦଳ ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋଇଯିବ । ଏଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପାଇଁ ଦ୍ବିଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉପଯୋଗୀ ଅଟେ ।

• ଜାଗ୍ରତ ଜନମତ – ଜାଗ୍ରତ ଜନମତ ହିଁ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସତର୍କ ପ୍ରହରୀ । ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଜନମତ ହିଁ ପ୍ରକୃତ ଭାଗ୍ୟନିୟନ୍ତା ! ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ପ୍ରତିନିଧୁ ନିର୍ବାଚନଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଶାସନର ଦାୟିତ୍ଵ, ପରିଚାଳନା, ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଆଦି ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜନମତ ହିଁ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରେ । ଜନମତକୁ ନିଜ ସପକ୍ଷରେ ନେଲେ ଗୋଟିଏ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଶାସନ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ ଓ ବ୍ୟବହାର କରିପାରେ ।
• କର୍ତ୍ତବ୍ୟବୋଧ ଓ ଦାୟିତ୍ଵଜ୍ଞାନ – ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳତା ପାଇଁ ନାଗରିକ, ଶାସକ ଦଳ, ବିରୋଧୀ ଦଳ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ପାଖରେ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର କର୍ତ୍ତବ୍ୟବୋଧ ଓ ଦାୟିତ୍ଵଜ୍ଞାନ ଥୁବ ଆବଶ୍ୟକ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନିଜର ଭୂମିକା ଠିକ୍ ଭାବେ ସମ୍ପାଦନ କଲେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ସଫଳ ହେବ । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସୁରକ୍ଷା ଲୋକମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ, ନୈତିକ ଓ ବୌଦ୍ଧିକ ଉନ୍ନତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ମାକ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, ଗଣତନ୍ତ୍ର ହେଉଛି ଏକ ଜୀବନଧାରା ।

୩ । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଚାରିତ୍ରିକ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଦର୍ଶାଅ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ତର୍ଜମା କର।
Answer:
ଲର୍ଡ଼ ବ୍ରାଇସ୍ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଂଜ୍ଞା ନିରୂପଣ କରି ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, “ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଏପରି ଏକ ସରକାର ଯେଉଁଥରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶାସନ କ୍ଷମତା କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରେଣୀ ବା ଶ୍ରେଣୀସମୂହ ହାତରେ ନ୍ୟସ୍ତ ନ ହୋଇ ସମାଜର ସମଗ୍ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।” ଏଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଲୋକମାନେ କ୍ଷମତାର ମୂଳ ଆଧାର ଅଟନ୍ତି । ଏହା ସାମ୍ବିଧାନିକ ଉପାୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।

ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ବରୂପ (Aspects of Democracy) :

• ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ର – ଜନସାଧାରଣ ସର୍ବୋଚ୍ଚ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ହୋଇ ଜନସ୍ବାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ କ୍ଷମତା ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗଠନକୁ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।
• ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସରକାର – ଏହି ସରକାରରେ କ୍ଷମତା ଜନସାଧାରଣଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ବା ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଜନସ୍ବାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସମାଜ – ଏହି ସମାଜ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା, ସମାନତା ଓ ଭ୍ରାତୃଭାବ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା – ଏହି ଅର୍ଥନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନ ନୀତି ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଓ ପରିଚାଳନା କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନଧାରଣର ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ସୁଯୋଗ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବା ଓ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ଜନମଙ୍ଗଳକାରୀ ଅର୍ଥନୀତି ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନ୍ୟତମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।
• ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଜୀବନଧାରା (Democratic way of life) – ଗଣତନ୍ତ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶାନ୍ତି, ବନ୍ଧୁତ୍ଵ, ସହଯୋଗ, ସହନଶୀଳତା ଆଦି ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସୃଷ୍ଟି କରି ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରକୃତି, ବ୍ୟବହାର ଓ ଜୀବନଶୈଳୀରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ । ଏହି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବ୍ୟବହାର ସାମାଜିକ ବ୍ୟବହାର ନିର୍ଦ୍ଧାରଣରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଚାରିକ ଲକ୍ଷଣ (Characteristics of Democracy) :

• ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଲୋକମାନେ ସାର୍ବଭୌମ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ଅଟନ୍ତି ।
• ଏହା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା, ସମାନତା, ଅଧିକାର, ନ୍ୟାୟ ଓ ଭ୍ରାତୃଭାବର ସ୍ଥିତି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।
• ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଲୋକମାନେ ‘ଲକ୍ଷ୍ୟ’ (end) ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ତଥା ସରକାର ‘ମାଧ୍ୟମ’ (means) ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ‘ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକର ଶାସନ’ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ସ୍ଵାଧୀନ ବିଚାର ସଂସ୍ଥା ଓ ‘ଆଇନର ଶାସନ’ର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।
• ବିରୋଧୀ ଦଳ ଓ ମତ ପ୍ରତି ସହନଶୀଳତା ଓ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ ଏହାର ପ୍ରକୃତି ଅଟେ ।
• ସାମ୍ବିଧାନିକ ଉପାୟରେ ନିୟମିତ ବ୍ୟବଧାନରେ ସଂଘଟିତ ନିର୍ବାଚନ ମାଧ୍ୟମରେ ସରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।
• ବହୁଦଳୀୟ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏହାର ସଫଳତା ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ମନୁଷ୍ୟର ଯୁକ୍ତିଶୀଳତା (rationality) ଉପରେ ଏହା ବିଶ୍ବାସ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ (Difference between Direct and Indirect Democracy) :
ଐତିହାସିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଜନ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ପ୍ରକୃତି ଭିତ୍ତିରେ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ (Direct) ଓ ପରୋକ୍ଷ ବା ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ (Indirect or Representative) ପରି ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ ।

ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର – ଏହା ପୁରାତନ ଓ ବାସ୍ତବ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଲୋକମାନେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବ୍ୟାପାରରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଗ୍ରୀକ୍ ନଗର-ରାଜ୍ୟ ଓ ରୋମାନ୍ ସଭ୍ୟତା ସମୟରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିଶିଷ୍ଟ କ୍ଷୁଦ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ବିଶାଳ ଭୂଖଣ୍ଡ, ବିରାଟ ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ବ୍ୟାପକ କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ହେତୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ତଥାପି ସୁଇଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡର ପାଞ୍ଚଗୋଟି କ୍ୟାଣ୍ଟନରେ ‘ଲ୍ୟାଣ୍ଡସ୍‌ମିଣ୍ଟ୍’ (Landsgemeinde) ବା ପ୍ରାଥମିକ ସଭା ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବାସ୍ତବ ଉପସ୍ଥିତି ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳୁଛି । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସମସ୍ତ ସାବାଳକ ନାଗରିକ ବର୍ଷରେ ଥରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ପ୍ରାଥମିକ ସଭାରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ, ଶାସନ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଓ ପରିଚାଳନା ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ସଂଗଠନକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ‘ଗଣଭୋଟ’ (Referendum), ‘ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ’ (Initiative), ‘ପ୍ରତ୍ୟାହାର’ (Recall) ଓ ‘ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟାପାରରେ ଗଣଭୋଟ’ (Plebiscite) ଆଦି ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ଯମରେ ବର୍ତ୍ତମାନର ପରିସ୍ଥିତିରେ ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଜନ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ବୃଦ୍ଧିର ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଛି ।

ଗଣଭୋଟ (Referendum) :
ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ କୌଣସି ବିଧେୟକକୁ ଅନୁମୋଦନ ବା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ‘ଗଣଭୋଟ’ ମାଧ୍ୟମରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଏଠାରେ ଲୋକମାନେ ସାର୍ବଭୌମ କ୍ଷମତାର ସର୍ବଶେଷ ଅଧିକାରୀ ବୋଲି ପ୍ରତିପାଦନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଭୋଟଦାତାଙ୍କ ‘ଭିଟୋ କ୍ଷମତା’ ବୋଲି ଅଭିହିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଖରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ଅତ୍ୟାଚାରରୁ ମୁକୁଳିବା ପାଇଁ ଏକ ‘ଢାଲ’ (shield) ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାରର, ଯଥା (କ) ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଗଣଭୋଟ ଓ (ଖ) ଇଚ୍ଛାଧୀନ ଗଣଭୋଟ ।

• ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଗଣଭୋଟ (Compulsory Referendum) – ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ବିଧେୟକ ଜନସାଧାରଣଙ୍କଦ୍ବାରା ଅନୁମୋଦିତ ନ ହେଲା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାହା ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ । ସୁଇଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡରେ ସମସ୍ତ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂଶୋଧନ ବିଧେୟକ ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଇଚ୍ଛାଧୀନ ଗଣଭୋଟ (Optional Referendum) – ସାଧାରଣ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗଣଭୋଟ ଇଚ୍ଛାଧୀନ ଅଟେ । ସୁଇଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡରେ ୫୦,୦୦୦ ଭୋଟଦାତା କିମ୍ବା ଆଠଗୋଟି କ୍ୟାଣ୍ଟନ ଏକ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗଣଭୋଟ ଦାବି ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିପାରନ୍ତି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବ କଲେ ଏକ ସାଧାରଣ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗଣଭୋଟ କରିପାରନ୍ତି । ଭୋଟଦାତା ଓ କ୍ୟାଣ୍ଟନ ଗଣଭୋଟ ଦାବି କରୁଥିବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ବିଧେୟକର ପ୍ରକାଶନର ୯୦ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଏହା କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ ।

ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ (Initiative) :
ସରକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ନ କଲେ ଜନସାଧାରଣ ପ୍ରସ୍ତାବ ବା ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ରୂପେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ଉଦ୍ୟମ କରୁଥିବା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ‘ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ’ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ହାତରେ ଏକ ‘ଖଡ୍‌ଗ’ (sword) ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ଯାହା ଫଳରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ସ୍ଥାଣୁତା ଓ ସ୍ଵାର୍ଥପରତା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯୁଦ୍ଧ କରି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ପଥ ଉନ୍ମୁକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ | ସୁଇଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡରେ ୫୦ ହଜାର ଭୋଟଦାତା କେବଳ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରନ୍ତି । ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ପୂର୍ବାଙ୍ଗ (Formulated) ଓ ଅପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ବା ପ୍ରସ୍ତାବ ଆକୃତିଧାରୀ (Unformulated) ।

• ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ଗଣଉଦ୍ୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭୋଟଦାତା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଲିଖୁତ ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ରୂପରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି ।
• ପ୍ରସ୍ତାବ ଆକୃତିଧାରୀ ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ କେବଳ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଏହାର ପୂର୍ଣ କଳେବର ନିରୂପଣ କରିଥାଏ ।

ପ୍ରତ୍ୟାହାର (Recall) :
ଲୋକ ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ସେମାନେ ଅଣନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେଲେ ଅଣଦାୟିତ୍ଵସମ୍ପନ୍ନ ଓ ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋଇ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳଭିଭିକୁ ଦୁର୍ବଳ କରିଦେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି । ଏଣୁ କେତେକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସେମାନେ ଅଣଦାୟିତ୍ଵସମ୍ପନ୍ନ ହେବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଭୋଟଦାତାଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଛି ।

ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟାପାରରେ ଗଣଭୋଟ ବା ‘ପ୍ଲେବିସାଇଟ୍’ (Plebiscite) :
‘ପ୍ଲେବିସାଇଟ୍’ ଶବ୍ଦଟି ଦୁଇଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ‘ପ୍ଲେବିସ୍’ (Plebis) ଓ ‘ସିଟିଅମ୍’ (Sitium) ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ହୋଇଛି । ‘ପ୍ଲେବିସ୍’ର ଅର୍ଥ ‘ଜନସାଧାରଣ’ ଓ ‘ସିଟିଅମ୍’ର ଅର୍ଥ ଏକ ‘ଶୃଙ୍ଖଳା’ (an Order) । ଏଣୁ ପ୍ଲେବିସାଇଟ୍‌ର ଅର୍ଥ ‘ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଶୃଙ୍ଖଳା’ । ଏହା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରଶ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ପ୍ଲେବିସାଇଟ୍ ଓ ଗଣଭୋଟ ମଧ୍ୟରେ ମୁଖ୍ୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ହେଉଛି ପ୍ଲେବିସାଇଟ୍‌ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରଶ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜନମତାମତ ଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥ‌ିବାବେଳେ ‘ଗଣମତାମତ ଗ୍ରହଣ’ (Referendum) ଯେକୌଣସି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଉପକାରିତା :

• ଏହା ଜନପ୍ରିୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ !
• ଥିରେ ଜନସାଧାରଣ ଉନ୍ନତ ରାଜନୈତିକ ଶିକ୍ଷା ପାଇପାରନ୍ତି ।
• ଜନମତ ଜାଣିବାପାଇଁ ଏହା ସମ୍ପୂର୍ଣ ଉପଯୁକ୍ତ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ।
• ଏହା ରାଜନୈତିକ ଦଳର କୁପ୍ରଭାବ ହ୍ରାସ କରେ ।
• ବ୍ୟକ୍ତିସ୍ଵାର୍ଥର ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନକାରୀ ହିସାବରେ ଏହା ବିପ୍ଳବର ସମ୍ଭାବନା ହ୍ରାସ କରେ ।
• ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆଇନ ଓ ସରକାର ପ୍ରତି ମାନ୍ୟତା ଓ ଆନୁଗତ୍ୟର ଭିତ୍ତି ସ୍ଵତଃସ୍ଫୁର୍ତ୍ତ ଓ ବଳିଷ୍ଠ ହୁଏ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଅପକାରିତା :

• ଏହା ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ସ୍ଵାଭିମାନ ହ୍ରାସ କରେ ।
• ସାଧାରଣ ଭୋଟଦାତା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୋଗ୍ୟତାସମ୍ପନ୍ନ ନୁହଁନ୍ତି |
• ଏହା ଏକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ଓ ଜଟିଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।
• ଲୋକମାନଙ୍କ ଭିତରେ ବିତୃଷ୍ଣା ଓ ଅନାଗ୍ରହ ରହିଥ‌ିବାରୁ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସଫଳତାର ସହ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।
• ପ୍ରଗତିଶୀଳ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

ପରୋକ୍ଷ ବା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ର (Indirect or Representative Democracy):
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଯୋଗ୍ୟ ହୋଇନଥିବାରୁ ଏହା ଅଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଶାସନରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଓ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ନିର୍ବାଚିତ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟଧାରାରେ ଦଳୀୟ ମନୋଭାବ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ବିଶାଳ ଭୂଖଣ୍ଡ, ବିରାଟ ଜନସଂଖ୍ୟା, ବ୍ୟାପକ କାର୍ଯ୍ୟପରିସର ହେତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ । ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଜନସାଧାରଣ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧୁ ନିର୍ବାଚନ କରନ୍ତି । ସେହି ପ୍ରତିନିଧୂମାନେ ଲୋକମାନଙ୍କ ତରଫରୁ କ୍ଷମତା ବ୍ୟବହାର କରି ଲୋକମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ ଭୋଟପ୍ରଥାଦ୍ଵାରା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ । ଜନମତର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକାର ଓ ପ୍ରକାର ନଥିବାରୁ ଜନମତକୁ ନିର୍ବାଚନ ମାଧ୍ୟମରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରୂପରେଖ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ ଓ ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭିଭିକୁ ଦୃଢ଼ କରିଥାଏ ।

ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଉପକାରିତା :

• ଏହା ଉତ୍ତମ ପ୍ରଶାସନ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।
• ଏହା ଉତ୍ତମ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ ଅଟେ ।
• ଏହା ଜନମତ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଓ ଜନସମର୍ଥନ ଭିତ୍ତିରେ ପରିଚାଳିତ ଏକ ଦାୟିତ୍ଵଶୀଳ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।
• ଏହା ସମାନତା, ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା, ଆଇନର ଶାସନ ଆଦି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରିଥାଏ ।
• ଏହା ଏକ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଓ ଦକ୍ଷ ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ ।
• ଏହା ରାଜନୀତିରେ ବିରୋଧୀ ମତ ଓ ଦଳକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଦିଏ ।
• ସରକାରଙ୍କୁ ସମାଲୋଚନା କରିବା ଓ ରାଜନୈତିକ ଶିକ୍ଷାପ୍ରାପ୍ତ ହେବାର କ୍ଷେତ୍ର ଏଠାରେ ଅଧିକ ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଂସ୍କାରର ଉପଯୁକ୍ତ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଅପକାରିତା :

• ଏହା ଅଦକ୍ଷ, ଅଜ୍ଞ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସରକାର ଅଟେ ।
• ଏହା ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ଅପେକ୍ଷା ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ମାନ ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ ।
• ଏହା ଅମଲାତନ୍ତ୍ରର ଭୂମିକା ବୃଦ୍ଧି ଓ ଉପୀଡ଼ନ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
• ଏହା ଏକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।

• ଏହା ସଂଖ୍ୟାଧ୍ୟାକର ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ ।
• ଏହା ରାଜନୈତିକ ଦଳର କୁପ୍ରଭାବର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ଧନିକ ଶ୍ରେଣୀର ସରକାର ଅଟେ ।
• ଏଥୁରେ ରାଜନୀତି ଏକ ବୃତ୍ତିରେ ପରିଣତ ହୋଇ ସ୍ଵାର୍ଥପରତା, ଅସାଧୁତା ଓ ଦୁର୍ନୀତି ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
• ଏହା ଏକ ଅସ୍ଥିର ସରକାର ଅଟେ ।
• ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିର ଉପଯୁକ୍ତ ମୁକାବିଲା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ।
• ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜାତୀୟ ଏକତାର ଭିତ୍ତିଭୂମି ଦୁର୍ବଳ ହୁଏ ।

ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଉପରୋକ୍ତ ଅପକାରିତା ସତ୍ତ୍ଵେ ବାସ୍ତବତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହାହିଁ ଉପଯୁକ୍ତ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ । ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ଅଧିକ ଲୋକାଭିମୁଖୀ ଓ ବଳିଷ୍ଠ କରିବାପାଇଁ ଜନ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ମାତ୍ରାକୁ ଅଧିକ ବ୍ୟାପକ କରାଯିବାର ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଉଛି ।

୪ । ଗଣତନ୍ତ୍ର କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ବିନା ରାଜନୈତିକ ସ୍ତରରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ସଫଳ ହେବ କି ? ମତ ଦିଅ ।
Answer:
‘ଗଣତନ୍ତ୍ର’ ଶବ୍ଦଟି ଦୁଇଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘ଡେମସ୍’ ଓ ‘କ୍ରାସିଆ’ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ଯାହା ଯଥାକ୍ରମେ ଲୋକମାନେ ଓ କ୍ଷମତା ଅର୍ଥକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । ଏଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା ବା ଶାସନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ସିଲିଙ୍କ ମତରେ ‘ଗଣତନ୍ତ୍ର ଏପରି ଏକ ସରକାର ଯେଉଁଥରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକଙ୍କ ଅଂଶ ଥାଏ ।’ ବର୍ତ୍ତମାନ ଗଣତନ୍ତ୍ର କେବଳ ଏକ ସରକାର ମଧ୍ୟରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ନରହି ଏହା ଏକ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶୃଙ୍ଖଳା ଓ ଏକ ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ କରୁଛି । ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଲୋକମାନେ କ୍ଷମତାର ମୂଳ ଆଧାର ଅଟନ୍ତି । ଏହା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା, ସମାନତା, ନ୍ୟାୟ ଓ ଭ୍ରାତୃଭାବ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ଆଇନର ଶାସନ, ସାମ୍ବିଧାନିକ ପଦ୍ଧତିରେ ବିଶ୍ଵାସ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ମାଧ୍ୟମରେ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

ଉଦାରବାଦୀ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ ଭୋଟପ୍ରଥା, ମୁକ୍ତ ନିର୍ବାଚନ, ଦାୟିତ୍ଵଶୀଳ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଇତ୍ୟାଦି ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଅଧ‌ିକ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନପ୍ରିୟତା ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭିରିକୁ ଦୃଢ଼ କରିଛି । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ତିନିଗୋଟି ବିଭବ ରହିଛି, ଯଥା- ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ । ଏହି ତିନି ଉପାଦାନର ସହାବସ୍ଥାନ ହିଁ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ବାସ୍ତବ ଓ ସଫଳ କରିଥାଏ । ସାମାଜିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶ୍ରେଣୀ, ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ, ଧର୍ମ ଆଦି ମଣିଷକୃତ ବିଭେଦତା ନିର୍ବିଶେଷରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକ ସମାନ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୋଇ ସମାନ ସୁଯୋଗ ଉପଭୋଗ କରିବାକୁ ସାମାଜିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ ।

ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରାଥମିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଟେ ଓ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳଭିଭି ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକରେ । ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ନାଗରିକକୁ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ସୁଯୋଗ ଦେଇଥାଏ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆତ୍ମ-ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଅଧିକାରକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରିବେଶରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଭୋଟଦାନର ଅଧିକାର, ନିର୍ବାଚନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ଅଧିକାର, ସରକାର ଗଠନ ଓ ସମାଲୋଚନା କରିବାର ଅଧିକାର, ଚିନ୍ତନ ଓ ପ୍ରକାଶନର ସ୍ଵାଧୀନତା ସାଧାରଣ ପଦପଦବୀ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ସ୍ବାଧୀନତା ଇତ୍ୟାଦି ଉପଭୋଗ କରି ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟାପାରରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ସୁଯୋଗ ପାଇଥାଏ । ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ ଭୋଟଦାନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏହି ଦିଗରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ । ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ରାଜନୈତିକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ମାଧ୍ୟମରେ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ ।

ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ପରିବେଶରେ ନିଜର ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିପାରୁଥିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଏହା ‘ସମାଜବାଦ’ ମାଧ୍ୟମରେ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରେ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଆୟ ଓ ସଂପତ୍ତିର ସମାନୁପାତିକ ବଣ୍ଟନ ଏବଂ ବ୍ୟାପକ ଅର୍ଥନୈତିକ ବୈଷମ୍ୟର ଅନୁପସ୍ଥିତିର ସପକ୍ଷରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହା କାମ କରିବାର ଅଧିକାର । ଉପଯୁକ୍ତ ମଜୁରୀ, ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମାଭିତ୍ତିକ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ ଓ ସୁସ୍ଥ ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ସର୍ବନିମ୍ନ ସୁଯୋଗ ଆଦିକୁ ଦାବି କରିଥାଏ ।

ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ରାଜନୈତିକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ଅର୍ଥନୈତିକ ସମାନତା ବ୍ୟତୀତ ମୂଲ୍ୟହୀନ ଅଟେ । ନିଜର ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଅର୍ଥାତ୍ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଆଦି ପୂରଣ କରିପାରୁନଥୁବା ବ୍ୟକ୍ତିଟିଏ ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ରାଜନୈତିକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାକୁ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥରେ ଉପଯୋଗ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଅର୍ଥନୈତିକ ଶୋଷଣର ଶିକାର ହେଉଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତି ପାଖରେ ରାଜନୈତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ମୂଲ୍ୟହୀନ ଅଟେ । ଅର୍ଥନୈତିକ ତାରତମ୍ୟର ମାତ୍ରା ଅଧ୍ବକ ହେଲେ ଶାସନ କ୍ଷମତା ଧନିକ ଶ୍ରେଣୀହାତରେ ହିଁ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହୋଇ ରହିବ ଯାହା ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସ୍ଵରୂପକୁ ବିକୃତ କରିଦେଇଥାଏ ।

ଏଣୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅସମାନତା ରାଜନୈତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୃହଣୀୟ ନୁହେଁ । ଏକ ସମାଜବାଦୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନର ମାଲିକାନା ରାଷ୍ଟ୍ର ନିକଟରେ ରହିଲେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଵାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳତା ପାଇଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରାଥମିକ ସର୍ଭ ପୂରଣ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଅନ୍ତଃ-ସଂପର୍କ କାରଣରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ‘ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସମାଜବାଦ’ ର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରସାର ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି ।

୫ | ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ବା ଆହ୍ବାନଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ର ଲୋକମତ ଅନୁଯାୟୀ ଓ ଜନସମର୍ଥନ ଭିତ୍ତିରେ ପରିଚାଳିତ ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ସର୍ବୋତ୍ତମ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେଉଛି । କିନ୍ତୁ ଏହା ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପ୍ରତିବନ୍ଧକର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହାର ସଫଳତା ଅନେକ ପରିମାଣରେ ବ୍ୟାହତ ହେଉଛି ।

ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ :

• ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧମାନ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅସମାନତା – ବର୍ତ୍ତମାନର ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ନାଗରିକ ଭୋଟଦାନର ଅଧିକାର ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଏକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥିବାରୁ କେବଳ ଧନୀମାନେ ହିଁ ନିର୍ବାଚନରେ ସଫଳତା ପାଇବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ । ସାଧାରଣ ଜନତାର ବହୁମୂଲ୍ୟ ଭୋଟ ଅଧିକାର ବିକ୍ରୟଯୋଗ୍ୟ ଓ କ୍ରୟଯୋଗ୍ୟ ବୋଲି ଗୃହୀତ ହେଉଛି । ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ସଭାରେ ଧନୀ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ସ୍ଥିତି ସେମାନଙ୍କ ସ୍ବାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପାଇଁ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଏହା ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅସମାନତା ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ।
• ଅସାମାଜିକ ତଥା ଅପରାଧୀମାନଙ୍କ କୁପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଭୂମିକା – ନିର୍ବାଚନରେ ଅସାମାଜିକ ଶକ୍ତିର ବ୍ୟାପକ ଉପଯୋଗ କରାଯାଉଛି । ରାଜନୀତିର ଅପରାଧୀକରଣ ପରେ ନିର୍ବାଚନରେ ଅପରାଧୀ ଓ ବାହୁବଳର ବ୍ୟାପକ ନିୟୋଜନ ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦୁର୍ବଳ କରୁଛି । ସାଧୁତାର ସହ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡୁଛି ।
• ଦୁର୍ନୀତି ଓ ଅଦକ୍ଷତା – ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁର୍ନୀତିର କାୟା ବିସ୍ତାର ହୋଇଛି ଯାହା ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦକ୍ଷତା ହ୍ରାସ କରୁଛି । ଅସାଧୁ, ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ ଓ ଅଦକ୍ଷ ରାଜନେତା, ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀ ନିଜ ସ୍ବାର୍ଥ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଫଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ଆକୃଷ୍ଟି ରହୁନାହିଁ ଓ ଜନସମର୍ଥନର ସ୍ଵତଃପ୍ରବୃତ୍ତ ଚରିତ୍ର ବ୍ୟାହତ ହେଉଛି ।
• ଜାତିବାଦ ଓ ସାଂପ୍ରଦାୟିକତାବାଦ – ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଜାତି ଓ ଧର୍ମ ପରି ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉପାଦାନ ଗୁଡ଼ିକୁ ରାଜନୈତିକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ସ୍ବାର୍ଥ ହାସଲ ପାଇଁ ଉପଯୋଗ କରାଯାଉଛି । ଜାତି ଏକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ବୋଲି ଜୟପ୍ରକାଶ ନାରାୟଣ ମତ ଦେଇଥିଲେ । ଜାତି ଓ ଧର୍ମକୁ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନେ ନିଜର ଭୋଟବ୍ୟାଙ୍କ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ପ୍ରୟୋଗ କରୁଛନ୍ତି । ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ହାନି କରୁଛି । ସାମାଜିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ଳେଷଭାବ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ପ୍ରଶାସନିକ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ।
• ଆତଙ୍କବାଦ – ବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରି ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପରିଚାଳନା କରିବା ଆତଙ୍କବାଦର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଭୀତି ସଞ୍ଚାର କରି ଜନମତକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବା ଏକ ସାଧାରଣ-ଘଟଣାରେ ପରିଣତ ହୋଇଗଲାଣି । ଅର୍ଥନୈତିକ ବୈଷମ୍ୟ, ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇଁ ଆହ୍ଵାନ, ପରିଚୟଗତ ସଙ୍କଟ, ଧାର୍ମିକ ମୌଳବାଦ ଆଦି ଆତଙ୍କବାଦକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରୁଛି । ସହିଷ୍ଣୁତାର ଅଭାବ ଆତଙ୍କବାଦର ତୀବ୍ରତାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି । ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତି ସ୍ପୃହଣୀୟ ନୁହେଁ ।
• ଆଞ୍ଚଳିକତାବାଦ – ନିଜ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଭଲ ପାଇ ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ପ୍ରତି ବିଦ୍ବେଷଭାବ ପୋଷଣ କରିବା ଆଞ୍ଚଳିକତାବାଦର କୁପ୍ରଭାବରୁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଚିନ୍ତାଧାରା ଅଟେ ଯାହା ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ବିଭେଦତା ସୃଷ୍ଟି କରି ଐକ୍ୟଭାବକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ ।
•  ଶିକ୍ଷା ଓ ସଚେତନଶୀଳତାର ଅଭାବ – ଗଣତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିର ଶିକ୍ଷା ଓ ସଚେତନଶୀଳତା ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶିକ୍ଷା ଓ ସଚେତନଶୀଳତା ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ । ରାଜନୈତିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମର ମାତ୍ରା କମିଲେ ଓ ସଚେତନଶୀଳତାର ମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ନପାଇଲେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳ ବିନ୍ୟାସ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ବ୍ୟକ୍ତିର ରାଜନୈତିକ ପରିପକ୍ବତା ହିଁ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ଦୃଢ଼ ଓ ସୁବିକଶିତ କରିଥାଏ । ନାଗରିକ ନିଜର ଅଧିକାର ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସଚେତନଶୀଳ ହେବା ।

• ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା – ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳ ବିନ୍ୟାସ ଦିଗରେ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହେଉଛି ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀ ମଧ୍ଯରେ ବ୍ୟାପକ ଅସମାନତା । ଯୌନ ସମ୍ପର୍କ (Sex) ଏକ ଜୈବିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିବାବେଳେ ଲିଙ୍ଗ (Gender) ଏକ ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଷୟ ଯାହା ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀକୁ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦିଆଯାଇଥିବା ଭୂମିକାକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । ଲିଙ୍ଗଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଏକ ମଣିଷକୃତ ଅସମାନତା ଅଟେ । ଅଧିକାଂଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ମହିଳାମାନଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏକ ପ୍ରଭେଦ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ । ମହିଳାମାନେ ଶୋଷିତ, ନିର୍ଯାତିତ ଓ ସୁଯୋଗରୁ ବଞ୍ଚ ହେଲେ ଓ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ସହ ସମାନ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରାପ୍ତ ନ ହେଲେ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡ଼େ । ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପରିପନ୍ଥୀ ଅଟେ । ସାମାଜିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ମୂଲ୍ୟହୀନ ଅଟେ ।

ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତି ଆହ୍ଵାନର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା :

• ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ଅସମାନତା ହ୍ରାସ ପାଇଁ ବାସ୍ତବ ପଦକ୍ଷେପ ଗ୍ରହଣ ।
• ଦଳିତ ଓ ନିଷ୍ପେଷିତ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ସ୍ଵର ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ।
• ଏକ ନିରପେକ୍ଷ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ ଗଣମାଧ୍ୟମ କଲ୍ୟାଣର ମାଧ୍ୟମ ଓ ସୁରକ୍ଷାର କବଚ ସାଜିବାର ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ ।
• ସେବା ପ୍ରଦାନର ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ବୃଦ୍ଧି ।
• ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନେ ନିର୍ବାଚନୀ କ୍ଷମତା ରାଜନୀତିରୁ ଦୂରେଇ ରହିବା ଓ ପରସ୍ପରକୁ ଦୋଷ ଦେବାର ଖେଳ ନ ଖେଳିବା ।
• ତଥ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତିର ସୁଯୋଗ ଓ ମତପ୍ରକାଶନର ବ୍ୟାପକତା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ।
• ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ବ୍ୟାପକ ଉପଯୋଗ କରାଯିବ ।
• ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରସାର କରିବା ।
• ଆତଙ୍କବାଦର ଦୃଢ଼ ମୁକାବିଲା କରିବା ।

୬ | ଅସମାନତା କ’ଣ ? ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳତା କ୍ଷେତ୍ରରେ କ’ଣ ଏକ ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ? ଏହାର ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଭାରତରେ କ’ଣ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଉଛି ?
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ଅସମାନତାର କ୍ରମବର୍ତ୍ତମାନ ସ୍ଵରୂପ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପ୍ରତି ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଆହ୍ଵାନ ରୂପେ ଦେଖାଦେଇଛି । ଏହା ଗୋଟିଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରତିହତ କରୁଛି । ସାମାଜିକ ଅସମାନତା, ଆୟଗତ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅସମାନତା, ଆଞ୍ଚଳିକ ଅସମାନତା, ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା ଆଦି ବିବିଧ ରୂପରେ ଅସମାନତାର ପରିପ୍ରକାଶ ଘଟିଥାଏ । ଏହି ଅସମାନତା ମାନବିକ ଏକତାକୁ ନଷ୍ଟ କରୁଛି । ଅସମାନତା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଓ ବିଭେଦ ଆଧରିକ ଅଟେ ।

ଫଳାଫଳ ବା ପ୍ରାପ୍ତିରେ ଅସମାନତା (Inequality of Outcomes) ଓ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗରେ ଅସମାନତା (Inequality of Opportunity) ମଧ୍ୟରେ ରହିଥିବା ମୌଳିକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଅସମାନତାର ନଗ୍ନସ୍ବରୂପକୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥାଏ । ମାନବର କଲ୍ୟାଣ ସଂପର୍କିତ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଯଥା ଆୟଗତ ସ୍ତର ଓ ଶିକ୍ଷାପ୍ରାପ୍ତିର ସ୍ତର ଇତ୍ୟାଦିରେ ଅସମାନତା ତୀବ୍ର ମାତ୍ରାରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ମଜୁରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଇନର ଉପସ୍ଥିତି ଓ ସମାଜବାଦୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ଥିତି ସତ୍ତ୍ଵେ ଆୟଗତ ଅସମାନତାର ଭୟଙ୍କର ସ୍ବରୂପ ବିଦ୍ୟମାନ । ମାଧ୍ୟମିକ ଶିକ୍ଷା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରିବା ସତ୍ତ୍ବେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘରୋଇ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନର ବିକାଶ ଗୁଣାତ୍ମକ ଶିକ୍ଷାକୁ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ କରିବାରେ ଅନେକାଂଶରେ ବିଫଳ ହେଉଛି ।

ଏହା ଫଳାଫଳ ବା ପ୍ରାପ୍ତିର ଅସମାନତାର କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରଶସ୍ତ କରୁଛି । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଶିକ୍ଷା ଓ ନିଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ସୁଯୋଗର ଅନୁପସ୍ଥିତି ରହିଛି ଯାହା ସୁବିଧାସୁଯୋଗର ଅସମାନତାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରୁଛି । ଶିକ୍ଷା, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତିରେ ବ୍ୟାପକ ଅସମାନତା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସ୍ଥିତିକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଉଛି । ଜନ୍ମ, ଲିଙ୍ଗ, ସହରାଞ୍ଚଳ ଓ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତିରେ ବ୍ୟାପକ ଅସମାନତା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସ୍ଥିତିକୁ ଦୋହଲାଇ ଦେଉଛି । ଜନ୍ମ, ଲିଙ୍ଗ, ସହରାଞ୍ଚଳ ଓ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ସ୍ଥିତି ଆଦି କାରଣରୁ ଉଭୟ ପ୍ରାପ୍ତି ଓ ସୁଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସମାନତା ପରିଦୃଷ୍ଟ ହେଉଛି । ସାମାଜିକ ସ୍ତରୀକୃତ ବ୍ୟବସ୍ଥା (Social Stratification) ଉପରୋକ୍ତ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଅସମାନତା ସୃଷ୍ଟିର ଏକ ମୁଖ୍ୟ କାରଣ ଅଟେ ।

ସାମାଜିକ ଅସମାନତା (Social Inequality) – ଗୋଟିଏ ସମାଜ ବା ମାନବଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଅସମାନ ପ୍ରାପ୍ତିର ସ୍ଥିତି ଏବଂ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା ଲାଭ ସାମାଜିକ ଅସମାନତାକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । ଭାରତରେ ଜାତି ଭିତ୍ତିକ ସମାଜ ଏକ ସ୍ତରୀକୃତ ସାମାଜିକ ସଂଗଠନର ସୂଚନା ଦିଏ ଯାହା ସାମାଜିକ ଅସମାନତାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ କରିଥାଏ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ପରମ୍ପରାର ଏକ ଦାୟାଦଭାବେ ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ତା’ର କାୟା ବିସ୍ତାର କରି ରହିଛି । ଏକ ଜାତିରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିବାର କାରଣ ସେହି ବ୍ୟକ୍ତିର ସାମାଜିକ ସ୍ଥିତି ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ । ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କର ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିତା ଓ ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ବିରୋଧ କରିବା ଆଳରେ ଇଂରେଜୀ ଉପନିବେଶବାଦ ନିଜର ସ୍ଥିତି ଦୃଢ଼ କରିଥିଲା । ଶ୍ରେଣୀଗତ କାରଣରୁ ମଧ୍ଯ ଭାରତରେ ସାମାଜିକ ଅସମାନତା ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ । ଉପନିବେଶବାଦର ପ୍ରଭାବ ଶ୍ରେଣୀଭିଭିକ ସାମାଜିକ ଅସମାନତା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ଅତୀତର ଜମିଦାର ଶ୍ରେଣୀଠାରୁ ବର୍ତ୍ତମାନର ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ-ମ୍ୟାନେଜର ଶ୍ରେଣୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତରେ ଶ୍ରେଣୀଗତ ସାମାଜିକ ଅସମାନତାର ପରିପ୍ରକାଶ ଘଟୁଛି । ଜାତି ଓ ଶ୍ରେଣୀଭିଭିକ ଅସମାନତା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପଥରୋଧ କରିଥାଏ ।

ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା (Gender Inequality) – ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମାଜରେ ପୁରୁଷ ଓ ନାରୀକୁ ସାମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଭୂମିକା ପ୍ରଦାନରେ ରହିଥ‌ିବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା କୁହାଯାଏ । ପୁରୁଷକୁ କ୍ଷମତାଗତ ସମ୍ପର୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନାରୀଠାରୁ ଉତ୍କର୍ଷ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଏକ ସାମାଜିକ ତଥା ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରକୃତିଗତ ଅସମାନତା ଅଟେ । ଏହା ମଣିଷକୃତ ଅସମାନତାର ପରିଚାୟକ ଅଟେ ! ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା ମହିଳାମାନଙ୍କ ବିରୋଧୀ ଏକ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ । ମହିଳା ସମାଜରେ ଶୋଷିତ, ପୁରୁଷ ଅଧୀନସ୍ଥ ଅମର୍ଯ୍ୟାଦାଯୁକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୁଏ । ଭାରତରେ ପ୍ରଚଳିତ ପୁରୁଷ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏଡି ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତାର ମୁଖ୍ୟ ଆଧାର ଅଟେ । ସିଲ୍‌ଭିଆ ୱାଲବିଙ୍କ ପରି ସମାଜତତ୍ତ୍ବବିତ୍‌ମାନେ ଏହି ପୁରୁଷପ୍ରାଧାନ୍ୟ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।

ମନୁଙ୍କ ପରି ପ୍ରାଚୀନ ଆଇନବିତ୍‌ମାନେ ନାରୀକୁ ଶିଶୁ ଅବସ୍ଥାରେ ପିତାଙ୍କ, ବିବାହ ପରେ ସ୍ଵାମୀ ଓ ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ଅବସ୍ଥାରେ ବା ବିଧବାର ସ୍ଥିତିରେ ପୁତ୍ରର ନିରପତ୍ତା ବଳୟ ମଧ୍ୟରେ ରଖୁବାର ପ୍ରୟାସ କରି ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତାକୁ ବଳିଷ୍ଠ କରିଛନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନ ମଧ୍ୟ ଏହି ସ୍ଥିତିରେ ବିଶେଷ କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇନାହିଁ । ସାମାଜିକ ନିଷ୍ପଭିଗ୍ରହଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନାରୀ ଗୌଣ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରୁଛି । ତୀବ୍ର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ଶିକ୍ଷାର ଅଭାବ ନାରୀର ଏହି ନିମ୍ନ ମର୍ଯ୍ୟାଦାସଂପନ୍ନ ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଦାୟୀ । ନାରୀଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ନିମ୍ନବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମଧ୍ୟ ସଚେତନଶୀଳତାର ଅଭାବ ରହିଛି । ନାରୀ ଭୃଣ ହତ୍ୟା ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତାର ଏକ ଚରମ ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ । ଲିଙ୍ଗଗତ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏକ ଆହ୍ବାନରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି ।

ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଭାରତରେ ଆଇନଗତ ବ୍ୟବସ୍ଥା – ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାକ୍‌କଥନରେ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ସହ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ସୁଯୋଗ ପ୍ରାପ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନତା ପ୍ରଦାନର ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଛି । ଲିଙ୍ଗଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନର ୧୫ ଧାରାରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । କିନ୍ତୁ ୧୫(୩) ଧାରାରେ ଶିଶୁ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବା ନିମନ୍ତେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵରେ ଲିଙ୍ଗଗତ ତାରତମ୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ସମାନ କାମ ପାଇଁ ସମାନ ମଜୁରୀ, ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ପରି ନିର୍ଦେଶ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଦିଆଯାଇଛି ।

୧୯୮୭ ମସିହାର ସତୀ ନିରାକରଣ ଆଇନ, ୧୯୬୧ ମସିହାର ଯୌତୁକ ନିବାରଣ ଆଇନ, ୧୯୫୪ ମସିହାର ବିବାହ ଆଇନରେ ଆନ୍ତଃ-ଜାତି ଓ ଆନ୍ତଃ- ଧର୍ମ ବିବାହକୁ ଆଇନଗତ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ ଆଦି, ଭ୍ରୂଣ ଚିହ୍ନଟ ପ୍ରତିରୋଧ ଆଇନ, ୧୯୯୪ ଆଦି ବିବିଧ ଆଇନଦ୍ୱାରା ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଭାରତରେ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଏହାର ପ୍ରକୃତ ନିରାକରଣ ଓ ମୂଳୋତ୍ପାଟନ ପାଇଁ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆବଶ୍ୟକ ଯାହାଫଳରେ ଜନମାନସରେ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରିବ ।

୭ । ଭାରତୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତି ନିରକ୍ଷରତା କିପରି ଏକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ରୂପେ ଉଭା ହୋଇଛି ତାହା ତର୍ଜମା କର ।
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ର ଜନମତ ଓ ଜନସମର୍ଥନ ଆଧାରରେ ପରିଚାଳିତ ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ । ଜନମତର ସୃଷ୍ଟି ଓ ସଂଚଳନ ପାଇଁ ତଥା ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଜନସମର୍ଥନ ପ୍ରଦାନ ନିମନ୍ତେ ନାଗରିକ ସଚେତନଶୀଳ, ଶିକ୍ଷିତ, ବିବେକବାନ ତଥା ଯୁକ୍ତିଶୀଳ ହୋଇଥିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏଥିପାଇଁ ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରୟୋଜନୀୟତା ରହିଛି । ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳତା ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରଧାନ ସର୍ଭ ଅଟେ । ନାସ୍ତିସୂଚକ ଅର୍ଥରେ ନିରକ୍ଷରତା ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତି ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଆହ୍ବାନ ଅଟେ । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତରେ ଶିକ୍ଷିତମାନଙ୍କର ହାର ଶତକଡ଼ା ୭୪.୦୪ ଅଟେ । ସର୍ବାଧ‌ିକ ୯୩.୯୧ ପ୍ରତିଶତ ଶିକ୍ଷିତ ହାର କେରଳରେ ରହିଥିବାବେଳେ ବିହାରରେ ଏହାର ସର୍ବନିମ୍ନ ହାର ଶତକଡ଼ା ୬୩,୮୨ ଅଟେ ।

୧୯୪୭ ମସିହାରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ସମୟରେ ଏହି ଶିକ୍ଷିତ ହାର ଶତକଡ଼ା ୧୨ ରହିଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ଛଅଗୁଣରୁ ଅଧ୍ବକ ଶିକ୍ଷିତ ହାର ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ବର ହାରାହାରି ଶିକ୍ଷିତ ହାର ଶତକଡ଼ା ୮୪ ଅଟେ । ଭାରତର ନିରକ୍ଷରତା ହାର ଚିନ୍ତାଜନକ ହୋଇଥିବାରୁ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତି ଏହା ଏକ ଚରମ ଆହ୍ଵାନରୂପେ ଦେଖାଯାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନର ଶିକ୍ଷା ବିକାଶ ଧାରାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ କୁହାଯାଇପାରେ ଯେ ୨୦୬୦ ମସିହା ବେଳକୁ ଭାରତରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସାକ୍ଷରତାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରାଯାଇପାରିବ । ଶିକ୍ଷିତ ସଂଖ୍ୟାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଭାରତରେ ବ୍ୟାପକ ଲିଙ୍ଗଗତ ବିଭେଦତା ରହିଥିବାର ଜଣାପଡ଼େ । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତରେ ଶତକଡ଼ା ୮୨.୧୪ ପୁରୁଷ ଶିକ୍ଷିତ ହୋଇଥିବାବେଳେ ମହିଳାମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷିତ ହାର ଶତକଡ଼ା ୬୫.୪୬ ଅଟେ ।

ସମାଜରେ ମହିଳା ସ୍ବାକ୍ଷର ହାର ନିମ୍ନ ସ୍ତରର ଥିବାରୁ ପରିବାର ପରିଚାଳନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର କୁପ୍ରଭାବ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ପରିଚିତ ଲାଭ କରିବାର ଦକ୍ଷତା, ବୋଧଗମ୍ୟତାର ସାମର୍ଥ୍ୟ, ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବାର ଯୋଗ୍ୟତା, ହିସାବ କରିବାର ବୁଦ୍ଧିମତ୍ତା ଆଦି ପ୍ରାପ୍ତ ହେବାକୁ ଶିକ୍ଷିତ ହେବାର ଯୋଗ୍ୟତା ଲାଭ ସ୍ଥିତିକୁ ଅଙ୍ଗୁଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରିଥାଏ । ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା ମିଶନର ସଂଜ୍ଞା ଅନୁଯାୟୀ ପଠନ, ଲିଖନ ଓ ପାଟୀଗଣିତର ଦକ୍ଷତା ଲାଭ କରିବା ହିଁ ଶିକ୍ଷିତ ହେବାର ମାନଦଣ୍ଡ ଅଟେ । ୧୯୯୧ ମସିହାର ଜନଗଣନାଠାରୁ ୭ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ହିସାବକୁ ନିଆଯାଇ ସାକ୍ଷର ହାର ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥାଏ । ଭାରତ ବେଦଭୂମି କିନ୍ତୁ ଏଠାରେ ଅଶିକ୍ଷିତତାର ହାର ସର୍ବାଧ‌ିକ ଅଟେ ।

ସାର୍କ ଦେଶସମୂହରୁ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା ପଛକୁ ଭାରତ ଷଷ୍ଠ ସ୍ଥାନରେ ଶିକ୍ଷିତ ହାର ଭିରିରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି । ଭାରତରେ ସହରାଞ୍ଚଳ ଓ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଜନସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଛି ଯାହାର ଏକ ପ୍ରକୃତ ପ୍ରତିଫଳନ ଶିକ୍ଷିତ ହାରରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । କୃଷି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଶିକ୍ଷିତ ହାର କର୍ମଜୀବୀ ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଥିବା ସହରାଞ୍ଚଳର ଶିକ୍ଷିତ ହାରଠାରୁ ଯଥେଷ୍ଟ କମ୍ ଅଟେ । ପୁରୁଷ ଓ ସ୍ତ୍ରୀ ସାକ୍ଷର ହାରରେ ମଧ୍ୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତର ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପୁରୁଷର ଶିକ୍ଷାପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ମହିଳାମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଉଛି । ନିରକ୍ଷରତା ଏକ ଉନ୍ନତିକାମୀ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବିକାଶକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିଥାଏ ।

ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଶ୍ରେଣୀ, ବଞ୍ଚ ଓ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ, ଦଳିତ ବର୍ଗ, ମହିଳା ଆଦିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରସାର ନହେଲେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳଦୁଆ ଦୋହଲିଯିବ । ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଓ ରାଜନୈତିକ ସଶକ୍ତିକରଣ ପାଇଁ ସମସ୍ତ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସଫଳତା ନିରକ୍ଷରତା ଦୂରୀକରଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନର ଗୁଣାତ୍ମକ ମାନ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ । ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର ନହେଲେ ବାଲ୍ୟ ବିବାହ, ଯୌତୁକ ପ୍ରଥା, ଧାର୍ମିକ ମୌଳବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରା ଆଦି ସାମାଜିକ କୁସଂସ୍କାରକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ଭାରତକୁ ବିକଶିତ ହେବାକୁ ହେଲେ ଆମେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକୁ ଶିକ୍ଷିତ କରିବାର ମୂଳମନ୍ତ୍ର (Each one Teach one) ରେ ଦୀକ୍ଷିତ ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ ।

ନିରକ୍ଷରତା ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ବିଧୁ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
୧୯୮୬ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତି ଗୃହୀତ ହୋଇ ନିରକ୍ଷରତା ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ବ୍ୟାପକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି ।୧୯୮୮ ମସିହାରେ ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା ମିଶନ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇ ଏହି ଦିଗରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ୧୯୯୨ ମସିହାର ଶିକ୍ଷାନୀତି ୧୪ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ତଥା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ଦେବାପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଆଗେଇ ନେଇଛି । ୧୯୯୩ ମସିହାରେ ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଶିକ୍ଷାକୁ ପିଲାମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଅଧିକାର ବୋଲି ସୂଚିତ କରିଥିଲେ । ୨୦୦୨ ମସିହାର ୮୬ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ଧାରା ୨୧(କ)ରେ ୬-୧୪ ବର୍ଷର ପିଲାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ରୂପେ ସ୍ଥାନିତ କରିଛି । ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଯାନ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟାପକ ପ୍ରସାର ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଉଛି । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରଧାନ ଶତ୍ରୁ ଦୁର୍ନୀତି ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଦକ୍ଷତା । ଏଣୁ ସୁଶାସନର ଯଥାର୍ଥତା ରହିଛି । ନାଗରିକ ସଚେତନ ଓ ଶିକ୍ଷିତ ହେଲେ ପ୍ରଶାସନର ଉତ୍ତରଦାୟିତ୍ଵ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବ ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଧିକ ସ୍ୱଚ୍ଛ ହୋଇପାରିବ । ଏଣୁ ନିରକ୍ଷରତା ପରି ବ୍ୟାଧ୍ୟାକୁ ସଂକ୍ରମଣର ସୁଯୋଗ ଦିଆ ନଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୮ | ଭାରତରେ ନକ୍ସଲ ଆତଙ୍କବାଦ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଆହ୍ଵାନ ରୂପେ କିପରି ଉଭା ହୋଇଛି ତାହା ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
Answer:
ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀଙ୍କୁ ଭାରତରେ ମାଓବାଦୀ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ସଙ୍ଗଠନର ଗରିଲା ଗୋଷ୍ଠୀର ସଦସ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ନକ୍ସଲବରୀ ଗ୍ରାମରୁ ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥିଲା । ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀମାନେ ଉଗ୍ର ବାମପନ୍ଥୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ଅଟନ୍ତି । ଭାରତୀୟ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଦଳରେ ୧୯୬୭ ମସିହାର ବିଭାଜନ ପରେ ମାଓବାଦୀ-ଲେନିନ୍‌ବାଦୀ ଗୋଷ୍ଠୀର ଆବିର୍ଭାବ ହୋଇ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ସହ ପଡ଼ୋଶୀ ଓଡ଼ିଶା, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଆଦିରେ ଏହି ସଙ୍ଗଠନ ନିଜର କାୟାବିସ୍ତାର କରିଥିଲା । ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଜମି ଓ ବାସଗୃହରୁ ବିତାଡ଼ନ କରିବା ଦିଗରେ ସରକାରଙ୍କ ଉପନିବେଶବାଦୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାପାଇଁ ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀ ଓ ବର୍ତ୍ତମାନର ମାଓବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ଉଦ୍‌ଭବ ହୋଇଥିଲା ।

ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ପାରମ୍ପରିକ ଜଙ୍ଗଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉପଯୋଗରୁ ବଞ୍ଚିତ କରିବା ବିରୋଧରେ ଏହା ଏକ ସଂଗଠିତ ବିଦ୍ରୋହ ଅଟେ । ୨୦୦୨ ରୁ ୨୦୦୬ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ନକ୍ସଲ ଓ ସରକାରୀ ପ୍ରଶାସନ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରାୟ ତିନି ହଜାର ଲୋକଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିଲା ଓ ୨୦୦୯ ମସିହା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରାୟତଃ ତିନିଲକ୍ଷ ପଚାଶ ହଜାର ଆଦିବାସୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାଚୀନ ଭୂମି ଓ ଜୀବିକାର ବିତାଡ଼ିତ ହୋଇଥିଲେ । ୨୦୦୬ ମସିହାରେ ଭାରତର ଗୁପ୍ତଚର ସଂସ୍ଥା ‘ର’ (RAW – Research and Analysis Wing) ର ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ପଚାଶ ହଜାର ସ୍ଥାୟୀ କ୍ୟାଡ଼ରଙ୍କ ସହ କୋଡ଼ିଏ ହଜାର ସଶସ୍ତ୍ର କ୍ୟାଡ଼ର ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀ ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ସକ୍ରିୟ ରହିଛନ୍ତି ଯାହାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନମୋହନ ସିଂହ ଏହାକୁ ଭାରତର ଜାତୀୟ ନିରପତ୍ତା ପ୍ରତି ଏକ ଭୟଙ୍କର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବିପଦ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ ।

୨୦୦୯ ମସିହା ବେଳକୁ ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀମାନେ ଭାରତର ୧୦ ଗୋଟି ରାଜ୍ୟର ୧୮୦ ଟି ଜିଲ୍ଲାରେ ନିଜର ଦୃଢ଼ ଆସ୍ଥାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିସାରିଥିଲେ । ଏହାକୁ ଦମନ କରିବାପାଇଁ ଭାରତ ସରକାର ଏକ ସଂଯୁକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (Integrated Action Plan – IAP) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ମିଳିତ ସହଯୋଗ କ୍ରମେ ୨୦୦୯ ଫେବୃୟାରୀ ମାସରୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କଲେ । ନକ୍ସଲ ଅନ୍ୟୁଷିତ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଏଥିରେ ବ୍ୟାପକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥିଲା । ୨୦୧୦ ଅଗଷ୍ଟ ମାସରୁ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସଫଳ ବିନ୍ୟାସ ଫଳରେ ୨୦୧୧ ମସିହାରେ କର୍ଣ୍ଣାଟକ ନକ୍ସଲମୁକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳରେ ପରିଣତ ହେଲା ଓ ନକ୍ସଲ ପ୍ରଭାବୀ ଜିଲ୍ଲା ସଂଖ୍ୟା ୮୩କୁ ଖସି ଆସିଲା । ମାଓବାଦୀମାନଙ୍କ ପ୍ରଭାବ ୨୦୧୦ରୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଏହି କାରଣରୁ ମୃତ୍ୟୁ ସଂଖ୍ୟା ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ପାଉଛି ।

ଭାରତର ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ରାଜ୍ୟର ନକ୍ସଲବରୀ ଗ୍ରାମରେ ଚାରୁ ମଜୁମ୍ଦାର, କାନୁ ସାନ୍‌ୟାଲ୍ ଓ ଜଙ୍ଗଲ ସାନ୍ତାଲଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଭୂମିହୀନଙ୍କୁ ଭୂମିର ପୁନଃବଣ୍ଟନ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ୧୯୬୭ ମସିହାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ସାନ୍ତାଳୀ ଜନଜାତିମାନେ ଅନ୍ୟ ଗରିବ ଲୋକଙ୍କ ସହ ମିଶି ସ୍ଥାନୀୟ ଜମିଦାରମାନଙ୍କ ଉପରେ ସଶସ୍ତ୍ର ଆକ୍ରମଣ କଲେ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ୫ମ ଓ ୬ଷ୍ଠ ଅନୁସୂଚୀରେ ଜନଜାତି ଅଞ୍ଚଳର ବିକାଶ ପାଇଁ ରହିଥ‌ିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ନହେବା କାରଣରୁ ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲା ।

ମାଓ ଜେଡ଼ଙ୍ଗ ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଆଦର୍ଶଗତ ନେତୃତ୍ବ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଚାରୁ ମଜୁମ୍ଦାରଙ୍କ ଲିଖ୍ “Historic Eight Documents” ନକ୍ସଲବାଦୀ ଆଦର୍ଶବାଦର ମୁଖ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ ଅଟେ । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନର ଅନେକ ନେତା ପ୍ରାଥମିକ ଅବସ୍ଥାରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ବାମପନ୍ଥୀ ମେଣ୍ଟ ସରକାରର ଅଂଶବିଶେଷ ଥିଲେ । ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀମାନେ ଭାରତୀୟ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଦଳ (ମାର୍କ୍ସବାଦୀ- ଲେଲିନ୍‌ବାଦୀ)ର ସଦସ୍ୟ ରୂପେ ବିବେଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ୧୯୮୦ ମସିହାଠାରୁ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ବ୍ୟାପକ ବିଭାଜନ ଦେଖାଦେଲା । ୧୯୭୧ ମସିହାଠାରୁ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ଅଂଶଗ୍ରହଣ ଫଳରେ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଦୃଢ଼ ହୋଇପାରିଥିଲା ।

ବିକାଶ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଆନ୍ଦୋଳନର କୁପ୍ରଭାବ :

• ମୋଟ ଗୃହ ଉତ୍ପାଦ (GDP) ବୃଦ୍ଧି ଓ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟରେ ହ୍ରାସ ।
• ନକ୍ସଲବାଦୀଙ୍କ ସମାନ୍ତରାଳ ସରକାର ଫଳରେ ସରକାରୀ କଳ ରାଜସ୍ଵ ଓ କର ଆଦାୟ ସଠିକ୍ ଢଙ୍ଗରେ କରି ନପାରିବା ଫଳରେ ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହ ହ୍ରାସ ହେଉଛି ।
• ନକ୍ସଲ ଆନ୍ଦୋଳନ ଦମନ ପାଇଁ ବ୍ୟାପକ ବ୍ୟୟବରାଦ ଫଳରେ ଉପଭୋକ୍ତାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ନିମନ୍ତେ ପୁଞ୍ଜିର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।
• ଆମଦାନୀ-ରପ୍ତାନି ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଛି । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବୈଦେଶିକ ବିନିଯୋଗରେ ହ୍ରାସ ଦେଖାଦେଉଛି ।
• ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅବକ୍ଷୟ ଘଟୁଛି । ଏହାର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭବ ହେଉନାହିଁ ।
• ପର୍ଯ୍ୟଟନ ଶିଳ୍ପ ଗଭୀରଭାବେ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଛି ।

• ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଉପସ୍ଥାନ ହାର ହ୍ରାସ ଘଟୁଛି ଓ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପଡୁଛି ।
• ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇ ଉପଯୁକ୍ତ ସେବା ଯୋଗାଇ ପାରୁନାହାନ୍ତି ।
• ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀମାନେ ନିଜର ଆଧୂପତ୍ୟ ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ପ୍ରତିପାଦନ ପାଇଁ ଅଧ‌ିକ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରି ପ୍ରଶାସନରେ ଅଧୂକ ହିଂସା ଓ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରୁଛନ୍ତି ।
• ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀମାନେ ନିଜର ଆଧୂପତ୍ୟ ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ପ୍ରତିପାଦନ ପାଇଁ ଅଧୁକ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରି ପ୍ରଶାସନରେ ଅଧୂକ ହିଂସା ଓ ଅସ୍ଥିରତା ସୃଷ୍ଟି କରୁଛନ୍ତି ।
• ନିରୀହ ଜନସାଧାରଣ ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀଙ୍କ ହିଂସାର ଶିକାର ହେଉଛନ୍ତି ।
• ସରକାରଙ୍କ ଭୂସଂସ୍କାର ଆଇନ ଓ ଯୋଜନାର ସଫଳ ରୂପାୟନ ହୋଇପାରୁନାହିଁ ।
• ଲୋକ ଯୁଦ୍ଧ ଗୋଷ୍ଠୀ (People’s War Group – PWG) ସଂସଦୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ତୀବ୍ର ବିରୋଧୀ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।

ଭାରତର ଯୋଜନା ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କୁ ଉନ୍ନୟନ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧିର ବାସ୍ତବ ସ୍ବାଦ ଚଖାଇବା ପାଇଁ କୃଷି, ଯୋଗାଯୋଗ, ବଜାର, ବ୍ୟାଙ୍କ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରର ବିକାଶ ଘଟାଇଛନ୍ତି ଯାହା ଫଳରେ ସେମାନେ ନିଜକୁ ବଞ୍ଚିତ ଗୋଷ୍ଠୀ ଭାବେ ବିଚାର ନକରି ଜାତୀୟ ମହାସ୍ରୋତରେ ସାମିଲ ହେବେ ଓ ଏହା ନକ୍ସଲପନ୍ଥୀ ବା ମାଓବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନର କୁପ୍ରଭାବରୁ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ରକ୍ଷା କରିବ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Political Science Solutions Chapter 1 ଗଣତନ୍ତ୍ର Short Answer Questions.

CHSE Odisha 12th Class Political Science Chapter 1 Short Answer Questions in Odia Medium

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧ । ଗଣତନ୍ତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶବ୍ଦଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଭାଷାର ‘ଡେମୋସ୍’ ଓ ‘କ୍ରାଟସ୍’ ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ଯାହାର ଅର୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ ‘ଲୋକମାନେ’ ଓ ‘କ୍ଷମତା’ । ଏଣୁ ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ‘ଲୋକମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା’କୁ ସୂଚିତ କରେ । ସିଲିଙ୍କ ମତରେ ଏହି ଶାସନରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଂଶ ଥାଏ । ଏହା ଜନମତ ଅନୁଯାୟୀ ଜନସମର୍ଥନ ଭିତ୍ତିରେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।

୨ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଜନସାଧାରଣ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ଜନସାଧାରଣ ଓ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଦାୟିତ୍ଵଶୀଳ ଓ ଲୋକାଭିମୁଖୀ କରିଥାଏ ।

୩ । ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ବା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସର ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼ିଛି । ଏଣୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବିକଳ୍ପଭାବେ ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ବା ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଇଛି । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵର ସୁଯୋଗ ପାଇଥା’ନ୍ତି ।

୪ । ପ୍ରତ୍ୟାହାର (Recall) କ’ଣ ?
Answer:
‘ପ୍ରତ୍ୟାହାର’ ଆଧୁନିକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ନିର୍ବାଚିତ ଲୋକପ୍ରତିନିଧୁମାନେ ଲୋକମାନଙ୍କ ଆଶା, ବିଶ୍ଵାସ ଅନୁଯାୟୀ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ନପାରିଲେ ଲୋକମାନେ ସେହି ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କୁ ଫେରାଇ ଆଣିପାରନ୍ତି ।

୫। ରେଫରେଣ୍ଡ୍ମ୍ ବା ଗଣ ମତାମତ ଗ୍ରହଣ କ’ଣ ?
Answer:
ଗଣ ମତାମତ ଗ୍ରହଣ ବା ରେଫରେଣ୍ଡମ୍ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଏକ ନାସ୍ତିସୂଚକ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ ଯାହାଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ଏକ ବିଧେୟକର ସପକ୍ଷ ବା ବିପକ୍ଷରେ ଜନମତ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ଅସ୍ତ୍ରଦ୍ଵାରା ଲୋକମାନେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ଏକ ବିଧେୟକର ଭାଗ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିପାରନ୍ତି ଏବଂ ତାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ ମଧ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି ।

୬ । ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ ବା ଇନିସିଏଟିଭ୍ କ’ଣ ?
Answer:
ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ ବା ଇନିସିଏଟିଭ୍ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଏକ ଅସ୍ତିସୂଚକ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରୁନଥୁବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ଲୋକମାନେ ନିଜେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରିପାରନ୍ତି । ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ଭୋଟଦାତା ଆଇନର ସଂପୂର୍ଣ ରୂପରେଖ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିପାରନ୍ତି କିମ୍ବା ପ୍ରସ୍ତାବିତ ଆଇନ ସଂପର୍କରେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିପାରନ୍ତି ।

(B) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧। ଗଣତନ୍ତ୍ର ଆଇନର ଶାସନ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ – ଉକ୍ତିଟିର ସତ୍ୟତା ପରୀକ୍ଷା କର ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଷ୍ଠୀର ମନମୁଖୀ ଶାସନ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ନହୋଇ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଆଇନର ଶାସନ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଆଇନ ସମ୍ମୁଖରେ ସମାନ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଆଇନ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ସୁଯୋଗ ଓ ସମାନ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଆଇନ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କୁ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଆଇନର ଶାସନ ଫଳରେ ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକ ନିଜର ଅଂଶ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

୨ । ଗଣତନ୍ତ୍ର କ’ଣ ?
କିମ୍ବା, ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
‘ଗଣତନ୍ତ୍ର’ ଶବ୍ଦଟି ଦୁଇଟି ଗ୍ରୀକ୍ ଶବ୍ଦ ‘ଡେମୋସ୍’ ଓ ‘କ୍ରାଟସ୍’ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ଯାହାର ଅର୍ଥ ଯଥାକ୍ରମେ ‘ଲୋକମାନେ’ ଓ ‘କ୍ଷମତା’ । ଏଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର କ୍ଷମତା ଉପରେ ଆଧାରିତ ସେମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ବ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ନିମ୍ନଲିଖୁତ ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ରହିଛି-

• ଜନସାଧାରଣ ସାର୍ବଭୌମ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ ଓ ଉପଯୋଗ କରନ୍ତି ।
• ଏହା ସମାନତା, ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା, ଅଧିକାର ଓ ନ୍ୟାୟ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଅଟେ ।
• ଏହା ଏକ ଦାୟିତ୍ଵଶୀଳ ଓ ଲୋକାଭିମୁଖୀ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।
• ଏହା କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ ।
• ଏହା ଜନସମର୍ଥନର ଭିଭି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇ ଜନମତର ଦିଗଦର୍ଶନ ଅନୁଯାୟୀ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ‘ଆଇନର ଶାସନ’ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ ।

୩ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସରକାରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାବାଳକ ନାଗରିକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ସକ୍ରିୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀସ୍ ନଗର-ରାଜ୍ୟ ଓ ରୋମାନ୍ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଇଜରଲାଣ୍ଡର ୫ଟି କ୍ୟାଣ୍ଟନ୍‌ରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ‘ଲେଣ୍ଡସ୍‌ମିନେଡ୍’ ସଂସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ଅବଶିଷ୍ଟ ୨୦ଟି କ୍ୟାଣ୍ଟନ୍‌ରେ ଗଣ ମତାମତ ଗ୍ରହଣ ଓ ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ଅଧ୍ଵକ ଜନ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ପାଇଁ ସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଉଥିବାରୁ ସୁଇଜର୍‌ଲାଣ୍ଡକୁ ଆଧୁନିକ ପୃଥିବୀର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଦେଶ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୪। “ଗଣତନ୍ତ୍ର ଜନମତ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା” – ଉକ୍ତିଟିର ଯଥାର୍ଥତା ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ର ଏପରି ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯେଉଁଥିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକଙ୍କର ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ଅଂଶ ଥାଏ । ଏଣୁ ଏହା ଜନମତ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କର ନିଜର ଶାସନ ସଂସ୍ଥା ହୋଇଥୁବାରୁ ସେମାନଙ୍କର ସମର୍ଥନ ସହ ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟ ଚଳାଇ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶର ପଥକୁ ସୁଗମ କରିଥାଏ । ବର୍ତ୍ତମାନର ଗଣତନ୍ତ୍ର ପରୋକ୍ଷ ବା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଅଟେ; ଏଣୁ ପ୍ରତିନିଧୁ ନିର୍ବାଚନଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସରକାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଓ ଶାସନର ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ ରକ୍ଷା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜନମତ ହିଁ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏଣୁ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଜନମତର ଗୁରୁତ୍ଵ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ଅଟେ । ଜନମତ ହିଁ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନର ମୂଳଭିତ୍ତି ।

୫ । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଦୁର୍ବଳତା (ବା) ସମାଲୋଚନା ଭିଭି (ବା) ଅପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ରର ନିମ୍ନଲିଖୁ ଅପକାରିତା ବା ଦୁର୍ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ଏହାର ଦୁର୍ବଳତାକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ ।

• ଏହା ଅଯୋଗ୍ୟ ଓ ଅଦକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ |
• ଏହା ‘ସଂଖ୍ୟାର ଦୌରାତ୍ମ୍ୟ’ ଓ ‘ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାର ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ’ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥାଏ ।
• ଏହା ଏକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିବାରୁ ବାସ୍ତବରେ ଏହା ଧନିକମାନଙ୍କର ସରକାର ରୂପେ ପରିଗଣିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କର କୁପ୍ରଭାବର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ସର୍ବଦା ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ଜନମତ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବାରୁ ସରକାର ଦୁର୍ବଳ ଓ ଅସ୍ଥିର ହୋଇଥାଏ ।

୬ । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସାମର୍ଥ୍ୟ ବା ଉପକାରିତା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ନିମ୍ନଲିଖୁତ ଉପକାରିତାଗୁଡ଼ିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସାମର୍ଥ୍ୟ (Strength) ରୂପେ ପରିଚିତ ।

• ଗଣତନ୍ତ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର ସରକାର ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କର ସ୍ବାର୍ଥରକ୍ଷା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।
• ଏହା ସମାନତା, ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ଓ ନ୍ୟାୟ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଅଟେ ।
• ଏହା ଜନମତ ଓ ଜନ ସମର୍ଥନ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏକ ଦୃଢ଼ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।
• ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ସ୍ବାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଲୋକପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କଦ୍ବାରା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରୁଥିବାରୁ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ବଳିଷ୍ଠ ଆସ୍ଥା ଓ ଆନୁଗତ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ରାଜନୈତିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମ ପ୍ରଦାନ କରି ନାଗରିକର ରାଜନୈତିକ ସଚେତନଶୀଳତାକୁ ଅଧିକ ଜାଗ୍ରତ କରିଥାଏ ।

୭ । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳତାର ସର୍ଭାବଳୀ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳତା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖୁତ ସର୍ପଗୁଡ଼ିକର ପୂରଣ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

• ଉତ୍ତମ ପ୍ରଥା ଓ ସୁସ୍ଥ ଇତିହାସ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଉତ୍ତମ ସାର୍ବଜନୀନ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
• ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ।
• ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାର ବିକାଶ ଓ କ୍ଷମତାର ବିକେନ୍ଦ୍ରୀକରଣ ।
• ସୁଗ୍ଧ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ଦୃଢ଼ ବିରୋଧୀ ଦଳ ।
• ଦକ୍ଷ, ସ୍ଥିର, ନିରପେକ୍ଷ ଓ ଦୁର୍ନୀତିମୁକ୍ତ ପ୍ରଶାସନିକ କଳ ।
• ଅଧିକାର ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସଂପର୍କରେ ସଚେତନ ଜାଗ୍ରତ ନାଗରିକତ୍ଵ ।
• ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ।
• ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଗୋଷ୍ଠୀର ସ୍ଵାର୍ଥରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

୯ । ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର’ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ଶାସନରେ ଲୋକମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଭାଗ ନ ନେଇ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ହସ୍ତରେ ଶାସନ କ୍ଷମତା ଅର୍ପଣ କରିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ବା ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ର କୁହାଯାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଶାଳ ଭୂଖଣ୍ଡ, ବିପୁଳ ଜନସଂଖ୍ୟା, ବ୍ୟାପକ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସର ଆଦି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରିଛି । ଲୋକମାନଙ୍କର ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧିମାନଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଜନମତ ଓ ଜନସମର୍ଥନ ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ଶାସନ ଉପଯୁକ୍ତ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଏହା ରାଜନୈତିକ ଶିକ୍ଷା ଓ ତାଲିମର କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବ୍ୟାପକ କରି ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭିଭିକୁ ଦୃଢ଼ କରିଥାଏ । ଏହା ଏକ ଦାୟିତ୍ଵଶୀଳ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।

୯ । ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର’ କ’ଣ ?
Answer:
ଗଣତନ୍ତ୍ରର ତିନିଗୋଟି ବିଭବ ରହିଛି; ଯଥା – ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ରାଜନୈତିକ । ସାମାଜିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଉପରେ ଆଧାରିତ । କିନ୍ତୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ପ୍ରାଥମିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକୃତିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ପରିବେଶରେ ନିଜର ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପରିପୂରଣ କରିପାରୁଥିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏହାହିଁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର । ସମାଜବାଦ ମାଧ୍ଯମରେ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରାଯାଇପାରିବ । ଏହାର ଭିଭି ଉପରେ ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲେ ତାହା ସଫଳ ହୋଇପାରିବ ।

୧୦ । ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତରେ ଉଭୟ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ସଂପ୍ରଦାୟରେ ବାଳିକା ଓ ମହିଳାମାନେ ଅନେକ ବିଭେଦତାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେଉଛନ୍ତି । ପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ଆୟ ଓ ପରିବାରର ଆର୍ଥିକ ସମୃଦ୍ଧିର ଉତ୍ସରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ଏକ ଦୁର୍ବଳ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତିରେ ରଖାଯାଉଛି । ଯୌତୁକ ପ୍ରଥାର ପ୍ରଚଳନ ମହିଳାଙ୍କୁ ଏକ ଆର୍ଥିକ ବୋଝ ରୂପେ ପ୍ରତୀୟମାନ କରାଉଛି । କନ୍ୟାଭୃଣ ହତ୍ୟା ପରି ଘୃଣ୍ୟ ସାମାଜିକ ପରମ୍ପରା ବିଦ୍ୟମାନ ରହିଛି । କନ୍ୟାଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ବାଳକଶିଶୁ ମୃତ୍ୟୁହାର ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ । ନାରୀ ସାକ୍ଷରତା ହାର ପୁରୁଷ ସାକ୍ଷରତାଠାରୁ କମ୍ ଦଳିତବର୍ଗ ମହିଳାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ସର୍ବାଧ‌ିକ ଅଟେ । ଶିକ୍ଷାର ହାର କମ୍ ଥିବାରୁ କର୍ମ ନିୟୋଜନର ସୁଯୋଗ ମଧ୍ୟ ମହିଳାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସୀମିତ ଅଟେ ।

୧୧ । ନିରକ୍ଷରତାର ଆହ୍ଵାନକୁ ଭାରତୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ କିପରି ମୁକାବିଲା କରାଯାଉଛି ?
Answer:
ଭାରତର ନିରକ୍ଷରତା ହାର ହ୍ରାସ ପାଉଛି; କିନ୍ତୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହାର କୁପ୍ରଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ୧୯୯୦ ମସିହାକୁ ଜାତିସଂଘ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷିତ ବର୍ଷ ରୂପେ ପାଳନ କରି ଭାରତ ପରି ଅଧ‌ିକ ପରିମାଣରେ ନିରକ୍ଷର ବ୍ୟକ୍ତି ଥ‌ିବା ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଏହାର ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ଆହ୍ଵାନ ଦେଇଥିଲେ । ପଢ଼ିବା, ଲେଖୁବା ଓ ଗଣିବା କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ସାକ୍ଷର ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସନ୍ତୁଳନ, ଆୟଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ, ଜାତିଗତ ବିଭେଦତା ଇତ୍ୟାଦି ବିବିଧ କାରଣରୁ ଭାରତରେ ନିରକ୍ଷରତା ରହିଛି । ୨୦୧୧ ଜନଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶତକଡ଼ା ୮୨.୧୪ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶତକଡ଼ା ୬୫.୪୬ ସାକ୍ଷର ହାର ଭାରତରେ ରହିଥିବାର ନଥୁ ଓ ସରକାରୀ ତଥ୍ୟ ରହିଛି ।

୧୯୯୩ ମସିହାରେ ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପିଲାମାନଙ୍କ ଶିକ୍ଷା ଅଧୁକାରକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ରୂପେ ସ୍ବୀକୃତି ଦେଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ୮୬ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ, ୨୦୦୨ ରେ ସମ୍ବିଧାନର ୨୧(୧) ଧାରାରେ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାକୁ ୬ ରୁ ୧୪ ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ରୂପେ ସ୍ଥାନୀତ ହେଲା । ୧୯୮୬ ମସିହାର ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷାନୀତିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ୧୯୮୮ ର ଜାତୀୟ ଶିକ୍ଷା ମିଶନ ଓ ୨୦୦୧ ରୁ ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଯାନ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ବିକାଶ ପାଇଁ ବିଧ‌ିବଦ୍ଧ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରଣୟନ ଓ ରୂପାୟନ କରୁଛନ୍ତି ।

୧୨ । ନକ୍ସଲ ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରଭାବ ଭାରତରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଉପରେ କିପରି ପଡ଼ିଛି ?
Answer:
“ ନକ୍ସଲ” ଶବ୍ଦଟି ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ନକ୍ସଲବରୀ ଗ୍ରାମରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ହୋଇଛି । ଯେଉଁଠାରେ ୧୯୬୭ ମସିହାରେ କାନ୍ଥ ସାନ୍ୟାଲ୍ ଓ ଜଙ୍ଗଲ ସାନ୍ମାଳଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏକ ହିଂସାତ୍ମକ ବିପ୍ଳବ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥିଲା । ମାଓବାଦୀ ଦର୍ଶନ ଉପରେ ଏହି ନକ୍ସଲ ସଙ୍ଗଠନ ଆଧାରିତ । ନକ୍ସଲ ଆନ୍ଦୋଳନ ୧୯୬୭ ମସିହା ମେ ୨୫ ତାରିଖ ଦିନ ଚାରୁ ମଜୁମଦାର ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ଭୂ-ରାଜସ ନ ଦେବା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ନେଇ ଏହି ବିପ୍ଳବ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ସି.ପି.ଆଇ. (ମାର୍କ୍ସଷ୍ଟ)ର ବିଭାଜନ ପରେ ସିପିଆଇ (ମାଓସିଷ୍ଟ-ଲେନିନିଷ୍ଟ)ଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏହା ପରିଚାଳିତ ହେଉଛି ।

ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ପଞ୍ଚମ ଓ ନବମ ଅନୁସୂଚୀରେ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କର ଜମି ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ସମ୍ବଳର ପ୍ରକୃତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଓ ଆଦିବାସୀ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଉପରେ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ଓଡ଼ିଶା, ଛତିଶଗଡ଼, ବିହାର, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ପରି ୧୦ ଗୋଟି ରାଜ୍ୟରେ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇ ଏହି ମାଓବାଦୀ ଅଞ୍ଚଳକୁ ‘ଲୋହିତ କୋରିଡ଼ର’ (Red Coridor) ନାମରେ ପରିଚିତ କରାଇଥିଲା । ଶିଳ୍ପର ବିକାଶ ପାଇଁ ବ୍ୟାପକ ବିସ୍ଥାପନ, ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ନଷ୍ଟ, ଜଙ୍ଗଲଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ ପାଇଁ ଆଦିବାସୀଙ୍କ ଉପରେ କଠୋର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଦି ନକ୍ସଲ ଆନ୍ଦୋଳନ ପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଛି ।

ଘରୋଇକରଣ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ କଂଗ୍ରେସ ଓ ବିଜେପିର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ସାମିଲ ହୋଇଥିବାବେଳେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଦଳମାନେ ଶ୍ରମିକ, କୃଷକ ଓ ନିମ୍ନ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ସାର୍ଥରକ୍ଷା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି | ପ୍ରକୃତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ବିନା ଓ ଆଞ୍ଚଳିକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ବିନା କେବଳ ବାହ୍ୟ ପୋଲିସ ଓ ସାମରିକ ବାହିନୀର ଉପଯୋଗଦ୍ଵାରା ନକ୍ସଲ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ସମାଜରେ ସାମ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନ ହେଲେ ନକ୍ସଲ ସମସ୍ୟାର ବଳୟ ମଧ୍ୟରୁ ବାହାରିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ନକ୍ସଲମାନଙ୍କର ହିଂସା ଓ ମାନବିକ ଅଧିକାର ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ଅନ୍ତଃସମ୍ପର୍କ ନାହିଁ । ନିରାପତ୍ତା ଅଧିକାର, ଉନ୍ନୟନ ଆଦି ପ୍ରସଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକ ସମାନ ଭାବରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟନ୍ତି ।

(C) ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଓ ପରୋକ୍ଷ ବା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ।
Answer:
ଜନ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ପ୍ରକୃତି ଭିଭିରେ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତି କରାଯାଇଥାଏ, ଯଥା- ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଓ ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର । ଯେଉଁ ସରକାରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାବାଳକ ନାଗରିକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥା ସକ୍ରିୟ ଭାବେ ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ‘ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର’ କୁହାଯାଏ । ପ୍ରାଚୀନ ଗ୍ରୀସ୍ ଓ ବର୍ତ୍ତମାନର ସୁଇଜରଲାଣ୍ଡରେ ଏହାର ପ୍ରଚଳନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ଏହା ଜନପ୍ରିୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ, ରାଜନୈତିକ ଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କୁପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଜନସଂଖ୍ୟା, ଆକାର ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସରରେ ମାତ୍ରାତ୍ତ୍ଵିକ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବାସ୍ତବ ରୂପାୟନ ଅସମ୍ଭବ ହେବାରୁ ପରୋକ୍ଷ ବା ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବିକାଶ ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଜନସମର୍ଥନ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଓ ଜନମତଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ତଥା ପରିଚାଳିତ ଏକ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ । ଏହା ଏକ ଦାୟିତ୍ଵଶୀଳ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା । କିନ୍ତୁ ଏହା ସଂଖ୍ୟା ଉପରେ ଅଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇ ଏକ ଅଦକ୍ଷ ଓ ଅଜ୍ଞ ସରକାରରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ସମାଲୋଚିତ ହୁଏ । ପରୋକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ର ‘ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାର ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ’ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୨ । ଗଣମତାମତ ଗ୍ରହଣ (ରେଫରେଣ୍ଡମ୍) ଓ ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ (ଇନିସିଏଟିଭ୍) ।
Answer:
ଗଣମତାମତ ଗ୍ରହଣ (ରେଫରେଣ୍ଡମ୍) ଓ ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ (ଇନିସିଏଟିଭ୍) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଦୁଇଟି ଆଧୁନିକ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଏହି ଦୁଇଟି ମାଧ୍ଯମଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିନିଧୁମୂଳକ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଶାସନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ଅଧିକ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଗଣମତାମତ ଗ୍ରହଣ ବା ଗଣଭୋଟ୍ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ସଭାରେ ଗୃହୀତ ଆଇନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ବା ବିଧେୟକଙ୍କୁ ଲୋକମାନଙ୍କର ସ୍ଵୀକୃତି ବା ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ଆଇନର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପୂର୍ବରୁ ଗଣସମର୍ଥନ ଭିକ୍ଷା କରାଯାଏ । ଏହା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ବା ଇଚ୍ଛାଧୀନ ହୋଇପାରେ । ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରୀ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିବାର କ୍ଷମତା ଲୋକମାନେ ପାଇଥା’ନ୍ତି । ଏହା ନାସ୍ତିସୂଚକ ପ୍ରକୃତିସଂପନ୍ନ ଅଟେ । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଢାଲ ସଦୃଶ ଅଟେ । ଗଣ ଉଦ୍ୟୋଗ ଅସ୍ତିସୂଚକ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଏହାଦ୍ଵାରା ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରୁ ନଥିବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ସଂଖ୍ୟାଧିକ ଭୋଟଦାତା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରିପାରନ୍ତି । ସେମାନେ ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ରୂପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରି କିମ୍ବା ଆଇନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିପାରନ୍ତି | ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଖଣ୍ଡା ସଦୃଶ ଅଟେ ।