Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 5 ପୋଷଣ Textbook Exercise Questions and Answers.
BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 5 ପୋଷଣ
Question 1.
ଆମେ ଖାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ନାମ ଲେଖ ।
Solution:
ଆମେ ଖାଉଥିବା ଖାଦ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :-
- ଣେତପାଇ ଦା ଶକରା ଲାଡାୟ ଖାଦ୍ୟ
- ପୁଷ୍ଟିସାର ବା ପ୍ରୋଟିନ୍
- ସ୍ନେହସାର ବା ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ
- ଜୀବନିକା ବା ଜୀବସାର ବା ଭିଟାମିନ୍
- ଧାତୁସାର ବା ଖଣିଜ କବଣ
- କଲ
Question 2.
” କାଦଲଗଡି ଜାମ କରିବାପାଇଁ ଶକ୍ତ ପୂଯ୍ୟର୍ଠାରୁ ହି ପାଇଥାଆନ୍ତି” – ଏଦ୍ବା କାତୃକି ପତ କାରଣ ସହ ଦଶାର୍ଥ |
Solution:
- ଆମେ କାଣ୍ଡ ଅଣୁକାଦୀ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଣିଦକୁ ନେଇ ଲାବଲଗଡ ଗଠିତା ଏହିମଦୃ କାରଣ ସଦୃ ଦଶାକ୍ | ପ୍ରକାର ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅହରହ ଚାଲୁ ରହିଥାଏ ।
- ବଞ୍ଚିରହିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । କାରଣ ଶକ୍ତି ବିନା ଆମ ଶରୀର କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଏହି ଶକ୍ତି ଆମେ ଖାଦ୍ୟରୁ ହିଁ ପାଇଥାଉ । ।
- ସବୁଜ ଉଭିଦ ସୌରଶକ୍ତିର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳର ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟରେ ସୌରଶକ୍ତି ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ରୂପରେ ସଞ୍ଚ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ଉଭିଦ ତଥା ପ୍ରାଣୀମାନେ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏହି ଖାଦ୍ୟରୁ ବିଭିନ୍ନ କାମ ପାଇଁ ଶକ୍ତି ପାଇଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଜୀବଜଗତ କାମ କରିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ପାଇଥାଆନ୍ତି ।
Question 3.
ସ୍ଵଭୋଜୀ ଓ ପରଭୋଜୀ ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ତିନୋଟି ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Solution:
- ସ୍ବଭୋଜୀ – ସବୁଜ ଉଭିଦ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରୁଥିବାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
- ପରଭୋଜୀ – ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ନିଜର ପୋଷଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଜୀବ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ପରଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
- ଉଦାହରଣ – ସମସ୍ତ ସବୁଜ ଉଭିଦ, ନୀଳ ହରିତ୍ ଶୈବାଳ, ପାଟଳ ବୀଜାଣୁ ଏବଂ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବୀଜାଣୁ ।
- ଉଦାହରଣ – ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ପରି ସପୁଷ୍ପକ ଉଦ୍ଭିଦ, ସମସ୍ତ କବକ ଆଦି ।
Question 4.
ତୁମେ ମଣିଷକୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ, ପରଜୀବୀ ଓ ମୃତୋପଜୀବୀ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀରେ ରଖୁବ ଓ କାହିଁକି ଲେଖ ।
Solution:
- ମଣିଷ ତା’ର ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରେ ନାହିଁ । ସେ ସବୁଜ ଉଭିଦ ଉପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଓ ଅନ୍ୟପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଏଥିପାଇଁ ନିର୍ଭର କରେ, ଏଣୁ ସେ ସ୍ବଭୋଜୀ ନୁହେଁ ।
- ମଣିଷ ପରଜୀବୀ ମଧ୍ଯ ନୁହେଁ, କାରଣ ଏହି ପରଭୋଜୀମାନେ ଜୀବନ୍ତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।
- ମଣିଷ ମୃତୋପଜୀବୀ ମଧ୍ୟ ନୁହେଁ କାରଣ ଏହି ପରଭୋଜୀମାନେ ପଚାପତ୍ର, ମୃତ ଓ ଗଳିତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମୃତ ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିନଥା’ନ୍ତି । ମଣିଷ ପରଭୋଜୀ କାରଣ ସେ ତା’ର ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଜୀବ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
Question 5.
ନିଜ ଖାତାରେ ନିମ୍ନ ସାରଣୀ ପରି ଏକ ସାରଣୀ ତିଆରି କର ଓ ସାରଣୀର ଖାଲିସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
Solution
Question 6.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ । (ଖାତାରେ ଲେଖ)
(କ) ଉଭୟ ସ୍ୱଭୋଜୀ ଓ ପରଭୋଜୀ ଭାବେ ପୋଷଣ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିବା ଉଭିଦ
(ଖ) ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ଡାଲିଜାତୀୟ ଗଛକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବୀଜାଣୁ
(ଗ) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପତ୍ରରେ ଥିବା କଣିକା
Solution:
(କ) କମଣ୍ଡଳୁ ଗଛ
(ଖ) ରାଇଜୋବିୟମ୍
(ଗ) ସବୁଜକଣା
Question 7.
ତାଲିକାରେ ଥିବା ଶବ୍ଦମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) କାଟପତକମାନକୁ ଖାକ ଯାତଥିବା ରରିବ ହେବେ ______
(ନିମ୍ବଲା, ଶୈବାଲ, କମଣ୍ଡକ୍ତ, ନତୁ)
(ଖ) ଶୋଦାଲ ଓ କବକ ମଧ୍ୟରେ ସଦ୍ଲାଦା ର୍ଥଦମା ______ ରେ ଦେଖଯାଏ |
(କିମି, ତାକ ଲାତାପ, ପେନସିକଯମ, ଲାକକେନ)
Solution:
(କ) କମଣ୍ତଳୁ
(ଖ) ଲାକକେନ୍
Question 8.
ପତ୍ରରେ ଶ୍ଵେତପାଇ ଖାଦ୍ୟ ପୃସ୍ତୁତି ପାଇଁ ପ୍ରେରଣତିକ ଆବଶ୍ୟକ ନିମ୍ନ ତାକକାରୁ ଦାନ୍ଥି ଲେଖା |
Solution:
ଜଳ, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ
Question 9.
ପତ୍ରରେ ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପାଇଁ ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଆବଶ୍ୟକ ନିମ୍ନ ତାଲିକାରୁ ବାଛି ଲେଖ । ବାୟୁ, ଯବକ୍ଷାରଜାନ, ଜଳ, ପ୍ରୋଟିନ୍, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ, ଅମ୍ଳଜାନ ଯାଇଥାଏ କ୍ରମରେ ଲେଖ ।
ପାକସ୍ଥଳୀ, କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର, ଖାଦ୍ୟନଳୀ, ନିଗଳ, ବୃହଦନ୍ତ୍ର, ଗ୍ରହଣୀ, ମଳଦ୍ଵାର, ମୁଖଗହ୍ଵର, ମଳକୋଷ୍
Solution:
ମୁଖଗହ୍ଵର → ନିଗଳ → ଖାଦ୍ୟନଳୀ → ପାକସ୍ଥଳୀ → ଗ୍ରହଣୀ → କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ → ବୃହଦନ୍ତ୍ର → ମଳକୋଷ୍ଠ → ମଳଦ୍ଵାର
Question 10.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରର ସବୁଠାରୁ ବଡ ଆକାର ଅଙ୍ଗର ନାମ ______ ଅଟେ ।
(ଖ) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରର ସବୁଠାରୁ ଲମ୍ବା ଅଙ୍ଗର ନାମ ______ ଅଟେ ।
(ଗ) ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ___, ___ ଓ ___ ରସ ପ୍ରଭଣ ହୋଇଥାଏ |
(ଘ) ପୁଦ୍ରାନ୍ବର ଥନୃ ଆଦରପରେ ର୍ଥାଲୁଲି ପରି ଭଠିଥିବା ଅଣକୁ ______ କୁହାଯାଏ ।
ଙ) ଆମିବାର ହଜମ କାର୍ଯ୍ୟ ______ ରେ ହୋଇଥାଏ ।
Solution:
(କ) ପାକସ୍ଥଳୀ
(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ
(ଗ) ଲବଣାମ୍ଳ, ଲାଳ, ପାଚକ ରସ,
(ଘ) ଭିଲି
(ଡ) ରସଧାନୀ ।
Question 11.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ଧାଡ଼ିରେ ଲେଖ ।
(କ) ପିତ୍ତରସ କେଉଁଠାରୁ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା କେଉଁ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟ ହଜମରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ? 3-
Solution:
- ପିତ୍ତରସ ପିତ୍ତକୋଷରୁ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ ।
- ଏହା ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
(ଖ) ବିଦ୍ୟାଳୟର କ୍ରୀଡ଼ା ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭାଗ ନେଇଥିବା ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ଦିଆଯାଏ, କାରଣ କ’ଣ ?
Solution:
- ଆମେ ଜାଣୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ଶକ୍ତି ଆମେ ଖାଦ୍ୟରୁ ପାଉ । ଖାଦ୍ୟର ଜାରଣ ହେବାପରେହିଁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
- ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଶକ୍ତି ପାଇବାକୁ ହେଲେ କ୍ରୀଡ଼ା ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭାଗ ନେଇଥିବା ଖେଳାଳୀମାନଙ୍କୁ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ଦିଆଯାଏ । କାରଣ ଗୁ କୋଜ୍ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରକ୍ତରେ ମିଶି ଶକ୍ତି ଯୋଗାଏ ଓ ଖେଳପାଇଁ ପିଲାମାନେ ଶକ୍ତି
(ଗ) ଶାଗ ସହଜରେ ହଜମ ହୁଏ ନାହିଁ ବୋଲି କୁହନ୍ତି, ଏହାର କାରଣ କ’ଣ ?
Solution:
- ଶାଗ ହେଉଛି ଘାସ ଜାତୀୟ ଉଭିଦ ଯେଉଁଥରେ ଅଧ୍ଵ ପରିମାଣରେ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଥାଏ ।
- ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ଗାଈପରି ସିକମ୍ (Caecum) ନ ଥାଏ, ଫଳରେ ସେମାନେ ଶାଗ ସହଜରେ ହଜମ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
(ଘ) ଅଗ୍ନାଶୟ କେଉଁଠାରେ ଥାଏ ? ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Solution:
- ଅଗ୍ନାଶୟ ପାକସ୍ଥଲାଭ ଠିକ୍ ତଳେ ରନ୍ତିନ୍ଥି |
- ଅଗ୍ନାଶୟରୁ ନିର୍ଗତ ରସ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଖାଦ୍ୟସହ ମିଶି ଶ୍ଵେତସାର, ସ୍ନେହସାର ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଆଦିକୁ ସରଳୀକରଣ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
Question 12.
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ପରିପାକତନ୍ତ୍ର ଅଂଶଗୁଡ଼ିକର ନାମ ସହିତ ‘ଖ’ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥିବା ସମ୍ପର୍କିତ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଯୋଡ଼ି ଲେଖ ।
Solution:
Question 13.
ଶରୀରର କେଉଁ କେଉଁ ଅଂଶରେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଖାଦ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ହଜମ ହୋଇଥାଏ ଲେଖ ।
ଶ୍ଵେତସାର ଲ।ତାୟ ଖାଦ୍ୟ …………….
ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ………………
ଚର୍ବି ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ………….
ସମସ୍ତ ଖାଦ୍ୟସାର ………………..
Solution:
ମ୍ନଖଗଦ୍ଵର ଓ ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
ପାଇସ୍କଲା ଓ ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
ଣ୍ତହଣା ଓ ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
Question 14.
ପରିପାକ ବିଭାଗର ଅଂଶର ନାମ ଚିତ୍ରରେ ଦର୍ଶାଅ ।
Solution:
Question 15.
କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
(କ) ହଜମ କ୍ରିୟା
(ଗ) ଆତ୍ମୀକରଣ
(ଘ) ଖାଦ୍ୟ ନିଷ୍କାସନ
(ଙ) ଦୁଧ ଦାନ୍ତ
(ଚ) ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ
(ଛ) ପାକୁଳି କରିବା
Question 16.
(କ) ହଜମ କ୍ରିୟା –
- ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ହଜମ କ୍ରିୟା କହନ୍ତି ।
- ଖାଦ୍ୟସାର କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ବିଶୋଷିତ ହୋଇ କୋଷମାନଙ୍କୁ ପରିବାହିତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଖ) ଖାଦ୍ୟ ଣ୍ଡରଣ –
- ଆମେ ପାଟିବାଟେ ଆମ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଉ । ସମସ୍ତ ଜୀବଙ୍କର ଆମପରି ପାଟି, ଦାନ୍ତ ଓ ଜିଭ ନାହିଁ ।
- ମଶା ତା’ର ଶୁଣ୍ଢଦ୍ୱାରା ରକ୍ତ ଶୋଷିକରି ଖାଏ; ପାରା ଧାନ, ଚାଉଳ ଆଦି ଖୁଣ୍ଟିଖୁଣ୍ଟି ଖାଇଥାଏ । ବଗ ମାଛକୁ ଗିଳିକରି ଖାଏ; ଗାଈ ଥରେ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରି ପୁଣିଥରେ ପାଟିକୁ ଆଣି ପାକୁଳି କରି ଖାଏ । ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସରେ ବିଭିନ୍ନତା ଦେଖାଯାଏ ।
(ଗ) ଆତ୍ମୀକରଣ – ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହେବାପରେ ସରଳୀକୃତ ହୋଇଥିବା ପୋଷକ ପଦାର୍ଥ (ଖାଦ୍ୟସାର) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଅବଶୋଷିତ ହୋଇ ଶରୀର ସଙ୍ଗଠନରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଆତ୍ମୀକରଣ କହନ୍ତି ।
(ଘ) ଖାଦ୍ୟ ନିଷ୍କାସନ –
- ପରିପାକ ହୋଇଥିବା ଖାଦ୍ୟ ଜୀବ ଶରୀରରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ହେଲେ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରୁ ବିଶୋଷଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ
- ବୃହଦନ୍ତ୍ରର ପ୍ରଥମାଂଶ (Colon) ରେ ଜଳର ବହୁ ଅଂଶ ବିଶୋଷିତ ହୁଏ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ଅଂଶ ମଳ କୋଷ୍ଠ(Rectum)ରେ ବିପାଚିତ ହୋଇ ନଥିବା ଖାଦ୍ୟ ମଳରୂପେ ଜମା ହୋଇରହେ ଓ ପରେ ମଳଦ୍ଵାର ଦେଇ
(ତ) ଦୁଧଦାନ୍ତ୍ର –
- ଆମ ପାଟି ଭିତରେ ସର୍ବାଧ୍ଵ 32 ଟି ଦାନ୍ତ ଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୁଇଥର ଦାନ୍ତଉଠେ । ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁ ଦାନ୍ତଉଠେ ତାକୁ ଦୁଧଦାନ୍ତ କହନ୍ତି ।
- ଶୈଶବାବସ୍ଥାରେ ଉଠିଥିବା ଏହି ଦାନ୍ତ 6 ରୁ 12 ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ଝଡ଼ିପଡ଼େ ଓ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ନୂଆ ଦାନ୍ତ ଉଠେ । (ଚ) ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ –
(ତ) ଷ୍ଠାଯା ଦାନ୍ତ –
- ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ପ୍ରଥମେ ଉଠିଥିବା ଦାନ୍ତ 6 ରୁ 12 ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ଝଡ଼ିପଡ଼େ ଓ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ନୂଆଦାନ୍ତ ଉଠେ । ଏହି ଦାନ୍ତକୁ ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ କୁହାଯାଏ ।
- ସ୍ଥାୟୀଦାନ୍ତର ବିଶେଷତ୍ଵ ହେଲା ଯେ ଏ ଦାନ୍ତ ଉପୁଡ଼ିଲେ ଆଉ ଉଠେ ନାହିଁ । ସାଧାରଣତଃ ବୁଢ଼ାବୁଢ଼ୀ ହେଲେ କିମ୍ବା ଦାନ୍ତରୋଗ ହେଲେ ଏସବୁ ଦାନ୍ତ ଶୀଘ୍ର ପଡ଼ିଯାଏ ।
(ଛ) ପାକୁଳି କରିବା –
- ଗାଈ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ଆଦି ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ରୋମନ୍ଥନ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ । କାରଣ ସେମାନେ ଘାସ କୁଟା ଆଦି ଖାଇବା ସମୟରେ ଶୀଘ୍ର ଶୀଘ୍ର ଖାଦ୍ୟକୁ ଗିଳି ପକାନ୍ତି ।
- ଏହି ଖାଦ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପାକସ୍ଥଳୀର ପ୍ରଥମ ଭାଗ (Rumen) ରେ ଯାଇ ରହେ । ସେଠାରେ ତାହା କିଛି ପରିମାଣରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ ।
- ଏହାପରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାବେଳେ ଏହି ଖାଦ୍ୟ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୁଳାରେ ପରିଣତ ହୋଇ ପୁନର୍ବାର ପାଟିକୁ ଆସେ ଏବଂ ସେମାନେ ତାକୁ ପାକୁଳି କରି ଚୋବେଇ ଚୋବେଇ ଖାଇଥାଆନ୍ତି ।
କାରଣ ଦଣାଅ –
(କ) ଖାଇବା ପରେ ଦାନ୍ତ ଓ ପାଟି ସଫା କରିବା ।
Solution:
- ଖାଇବା ପରେ ଦାନ୍ତ ଓ ପାଟିକୁ ସଫା ନ କଲେ ଏହାର ମୂଳରେ ଲାଗିରହିଥିବା ଖାଦ୍ୟଶ କେତେକ ବୀଜାଣୁମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପଚି ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ତାହା ଦାନ୍ତକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଆମେ ଦାନ୍ତ ପୋକ ଖାଇଗଲା ବୋଲି କହିଥାଉ ।
- ତେଣୁ ଆମେ ସମସ୍ତେ ଦାନ୍ତକୁ ଭଲଭାବେ ବ୍ରସ୍ କିମ୍ବା ଦାନ୍ତକାଠି ସାହାଯ୍ୟରେ ଦିନକୁ ଦୁଇଥର ଘସିବା ଉଚିତ୍ । ଖାଦ୍ୟ ଖାଇସାରି ପାଟି ଧୋଇବା ଏକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର ଅଭ୍ୟାସ ।
(ଖ) ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ସମୟରେ କଥାବର୍ତ୍ତା କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
Solution:
- ଆମ ତଣ୍ଟି ପାଖରେ ଦୁଇଟି ନଳୀ ପାଖାପାଖୁ ରହିଛି । ସେଥୁରୁ ଗୋଟିଏ ପାକସ୍ଥଳୀ ସହ ଓ ଅନ୍ୟଟି ଫୁସ୍ଫୁସ୍ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ । ପ୍ରଥମ ନଳୀ ଦେଇ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାୟୁ ଯାତାୟାତ କରିଥାଏ ।
- ଏହି ଦୁଇ ନଳୀର ଉପରିଭାଗରେ ଉପାସ୍ଥିଯୁକ୍ତ ପରଦାଟି ଅର୍ଥାତ୍ ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀକୁ ବନ୍ଦ କରିଦିଏ । ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
- ତରବର ହୋଇ ଖାଇଲେ ବା ଖାଇବା ସମୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କଲେ କିଛି ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ପଶିଯାଏ, ଫଳରେ ଆମର କାଶ ହୁଏ । ଏଣୁ ଖାଇବା ସମୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବା ଅନୁଚିତ ।
(ଗ) ମନୁଷ୍ୟ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
Solution:
- ଗାଈ, ଛେଳି ଆଦି ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ମଣିଷ ପରି କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ ନ ଥାଏ । ସେମାନଙ୍କ ଶରୀର ଗଠନ ବା ସିକମ୍ (Caecum) କୁହାଯାଏ ।
- ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଖାଦ୍ୟ ଏହି ସିକମ୍ରେ କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର ଉପସ୍ଥିତିରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ସିକମ ନଥ୍ରୁ ଓ ତା’ର ଅନ୍ତ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର (6 ରୁ 7 ମିଟର) ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
(ଶ) ଖାତା ଭୋଗାକୁ ଅଦଦ୍ରୋକା କରିବା ଉତତ ନୁହେ |
Solution:
- ଆମ ଶରୀରର ଓଜନର ଶତକଡ଼ା 70 ଭାଗ ହେଉଛି ଜଳ । ମଣିଷ ଖାଦ୍ୟ ବିନା 30-40 ଦିନ ବଞ୍ଚାଇପାରେ ; ମାତ୍ର ବାୟୁ ପରି ଜଳ ଆମ ଶରୀର ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । କାରଣ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଚାଲୁରହେ ।
- ଆମେ ଦୈନିକ 2 ରୁ 21/2 ଲିଟର ଜଳ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଉ । ଝାଡ଼ା ହେଲେ ଆମ ଦେହରେ ଜଳୀୟ ଅଂଶ କମିଆସେ । ଯଦି ଆମ ଓଜନର ଶତକଡା 10 ଭାଗ କମିଯାଏ, ତେବେ ଡିହାଇଡ୍ରେସନ୍ ହୋଇଥାଏ ।
- ଯଦି ଡିହାଇଡ୍ରେସନ ତାହାଠାରୁ ଅଧିକ ଅର୍ଥାତ୍ 15-20 ଶତକଡ଼ା ହୁଏ ରୋଗୀ ମରିଯିବା ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଏଣୁ ଝାଡ଼ାରୋଗୀକୁ ଅବହେଳା ନ କରି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସାଲାଇନ୍, ORS ଆଦି ଦେବା ଉଚିତ ।
(ଙ) ଖାଦ୍ୟକୁ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ଚୋବେଇ ଖାଇବା ।
Solution:
- ଖାଦ୍ୟକୁ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ
- ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ଚୋବାଇ ଖାଇଲେ ମୁଖଗହ୍ଵରରୁ ଲାଳ ଠିକ୍ ରୂପେ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ହଜମ କ୍ରିୟାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :
→ ଉପକ୍ରମ :
- ଅଣୁଜୀବ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦଙ୍କୁ ନେଇ ଜୀବଜଗତ ଗଠିତ ।
- ବିକାଶ, ଜନନ, ରେଚନ, ଚଳନ, ପୋଷଣ, ଶ୍ଵାସନ, ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
- ଏସବୁ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଶକ୍ତି ଜୀବ ଖାଦ୍ୟରୁ ହିଁ ପାଇଥାଏ ।
→ ଜୀବପାଇଁ ଖାଦ୍ୟର ଉପାଦେୟତା :
ଗୋଟିଏ ଯନ୍ତ୍ରର ଚଳନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତା ଯେପରି ଇନ୍ଧନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ, ସେହିପରି ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରର ବହୁବିଧ
- ଖାଦ୍ୟ ଶରୀରକୁ ପୁଷ୍ଟି ଯୋଗାଇ ଜୀବିତ ରଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
- ଶରୀରରେ ଚାଲିଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବିପଚୟୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Metabolic process) ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ ।
- ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି, ନୂତନ ଜୀବକୋଷର ଗଠନ ତଥା ପୁରାତନ କୋଷର ପ୍ରତିବଦଳରେ ନୂତନ କୋଷର ନିର୍ମାଣ ଆଦିରେ ଖାଦ୍ୟ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
- ଶରୀରର ରୋଗ ପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତିର ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ସୁସ୍ଥ ଓ ନିରାମୟ ଜୀବନଯାପନ ମଧ୍ଯ ସୁଷମ ତଥା ସନ୍ତୁଳିତ ପୋଷକଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।
- ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ଶ୍ଵେତସାର (Carbohydrate), ପୁଷ୍ଟିସାର (Protein), ସ୍ନେହସାର (Lipid), ଧାତୁସାର ବା ଖଣିଜ ଲବଣ (Minerals), ଭିଟାମିନ୍ (Vitamin) । ଏହା ସହିତ ଜଳ ମଧ୍ଯ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
→ କାଢକଗତର ଖାଦ୍ୟ :
- ପ୍ରାଣାମାନେ ଉଡିବମାନଙ୍କ ପରି ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଲେ ପ୍ରତ କରିପାରନ୍ତି ନାହ | ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଣୁ ପ୍ରାଣୀମାନେ ପରଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି ।
- ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସକୁ ନେଇ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା – ସର୍ବାହାରୀ ବା ସର୍ବଭୋଜୀ (Omnivore), ଶାକାହାରୀ ବା ତୃଣଭୋଜୀ (Herbivore) ଏବଂ ମାଂସାହାରୀ (Carnivore) ।
- ଯେଉଁମାନେ କେବଳ ଉଦ୍ଭିଦ ବା ଉଦ୍ଭଦଜାତ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ତୃଣଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ଗାଈ, ଛେଳି, ହରିଣ, ଠେକୁଆ, ଝିଣ୍ଟିକା ଇତ୍ୟାଦି ।
- ଯେଉଁ ପ୍ରାଣୀମାନେ କେବଳ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀଜ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ମାଂସାହାରୀ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ବାଘ, ସିଂହ, ଚିଲ, ସାପ, ବେଙ୍ଗ ଇତ୍ୟାଦି ।
- ଯେଉଁମାନେ ଖାଦ୍ୟରେ କୌଣସି ବାଛବିଚାର ନକରି ଉଭୟ ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ସେମାନଙ୍କ ଠାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ସର୍ବାହାରୀ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ମଣିଷ, କାଉ, ଅସରପା, ଏମିବା ଇତ୍ୟାଦି ।
- ଯେଉଁ ଜୀବ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ – ସବୁଜ ଉଭିଦ, ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ, ପାଟଳ ବୀଜାଣୁ ଓ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବୀଜାଣୁ ଇତ୍ୟାଦି ।
ଆମର ଖାଦ୍ୟ ସ୍ଥୂଳତଃ ପ୍ରାଣୀଜାତ ଓ ଉଦ୍ଭିଦଜାତ ଅଟେ |
→ ଉଦ୍ଭିଦ ପୋଷଣ :
- ମଞ୍ଜିରୁ ଉଭିଦଟିଏ ଜାତ ହୋଇଥାଏ । ମାଟିରୁ ତାକୁ ଖାଦ୍ୟ ମିଳିଥାଏ । ଉଭିଦ ମୂଳରେ ଖତ, ସାର ଓ ପାଣି ଦିଆଯାଏ । ଏସବୁରୁ ଉଭିଦ ଖାଦ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ପାଇଥାଏ । ଫଳରେ ତାହାର ବୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶ ଠିକ୍ ଭାବରେ ହୁଏ ।
- ଜଳ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ଲବଣ ସହିତ ଉଭିଦ ପାଇଁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହି ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ଉଭିଦର ପୋଷଣ (ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ ଓ ବିନିଯୋଗ ) ପାଇଁ ଦରକାର । ତେଣୁ ଏହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ
→ ଉଭିଦର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି – ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ :
- ସବୁଜ ଉଭିଦର ପତ୍ର ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକଶକ୍ତିକୁ ଉପଯୋଗ କରି ନିଜ କୋଷର ହରିତ୍ ଲବକରେ ଥିବା ସବୁଜକଣାର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଜଳର ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ଶ୍ଵେତସାର ବା ଶର୍କରା ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।
- ଜଳ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ସବୁ ମୂଳଲୋମଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ହୋଇ ସଂବାହୀ ନଳୀ ଦେଇ ପତ୍ରରେ ପହଞ୍ଚେ । ସଂବାହୀ
- ସବୁଜ ଉଦ୍ଭିଦ ପତ୍ରଛିଦ୍ର ବା ସ୍ତୋମ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ।
- ହରିତ୍ ଲବକ ବା ସବୁଜକଣା ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରିଥାଏ ।
- ଆଲୋକଣ୍ଢେଗଣଦାରା ପ୍ରତ ହେଉଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପରେ ମଣ୍ଡଦ ଆକାରରେ ସଅଁତ ହୋଇ ରକ୍ତେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
- ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣଦ୍ଵାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପରେ ମଣ୍ଡଦ ଆକାରରେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ ରହେ ।
- ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗର ପତ୍ର ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ସବୁଜକଣା ଥିବା ଅଂଶରେ ହିଁ ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।
- ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରୁ ନିର୍ଗତ ହେଉଥିବା ଅମ୍ଳଜାନ ସମସ୍ତ ଜୀବ ଜଗତର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ବିନିଯୋଗ ହୁଏ । ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ + ଅମ୍ଳଜାନ
→ ଉଦ୍ଭିଦରେ ଶ୍ଵେତସାର ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି :
- ଶ୍ଵେତସାର ବ୍ୟତୀତ ଉଭିଦରେ ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର ଓ ଜୀବସାର ମଧ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।
- ସ୍ନେହସାର ଓ ଜୀବସାରରେ ଉଦ୍ଜାନ, ଅମ୍ଳଜାନ, ଅଙ୍ଗାରକ ଏବଂ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ
- ପୁଷ୍ଟିସାରରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ତିନି ଚତୁର୍ଥାଂଶ ମୌଳିକ ଯବକ୍ଷାରଜାନକୁ କୌଣସି ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀ ସିଧାସଳଖ ଗ୍ରହଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
- କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରି ଆ! ( ଯଥା – ଆଜୋଟୋବ୍ୟାକ୍ଟର (Azotobacter), ସୁଡ଼ୋମୋନସ୍ (Pseudomonas), ରାଇଜୋବିୟମ୍ (Rhizobium) ଆଦି) ଓ ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ ( ଯଥା – ଅସିଲୋଟୋରିଆ, ଆନାବେନା, ନଷ୍ଟକ ଆଦି) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ମୁକ୍ତ ଯବକ୍ଷାରଜାନକୁ ଜୈବିକ ବିବନ୍ଧନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଯବକ୍ଷାରଜାନ (ନାଇଟ୍ରାଇଟ୍ ଓ ନାଇଟ୍ରେଟ୍) ଯୌଗିକରେ ପରିଣତ କରି ଉଭିଦକୁ ଓ ତାହା
- ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରର ଦେହାବଶେଷ ମାଟିରେ ମିଶି ଖତ ଓ ସାରରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସେଥୁରୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ଉଭିଦ ପାଇଥାଏ ।
- ମୁଗ, ହରଡ଼, ବିରି, ଚଣା ଆଦି ଡାଲିଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭଦରୁ ଅଧିକ ପୁଷ୍ଟିସାର ମିଳିଥାଏ ।
- ଏହି ଜାତିର ଉଭିଦର ମୂଳରେ ଥିବା ବୀଜାଣୁ ସହଜୀବୀ ଭିତ୍ତିରେ ଉଭିଦକୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଯୋଗାଇଥା’ନ୍ତି ।
- ଅନେକ ସ୍ଥଳ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ମୂଳ ଉପରେ କବକର ଏକ ଆସ୍ତରଣ ରହିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର କବକିତ ମୂଳ ଲବଣ ସଂଗ୍ରହ କରି ଉଭିଦକୁ ଯୋଗାଇ ଦିଅନ୍ତି |
- ବିବନ୍ଧିତ ଯବକ୍ଷାରଜାନର ଯୌଗିକକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଉଭିଦମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପୁଷ୍ଟିସାର ଓ ନ୍ୟଷ୍ଟିଅମ୍ଳ
→ ଅନ୍ୟ ଉପାୟରେ ଜୀବପୋଷଣ :
- ପରଭୋଜୀମାନଙ୍କଠାରେ ସବୁଜକଣା ନଥିବାରୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କରି ନପାରି ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି ।
- ସମସ୍ତ କବକ, ଅଧିକାଂଶ ପରଜୀବୀ ଓ ଅପଘଟକ ବୀଜାଣୁ, ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ( କେତେକ ପ୍ରୋଟୋଜୋଆଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ) କେତେକ ପରିବା କଇଁବା (ନିମ୍ୱକା, ମଲାଇ ଲତ୍ୟାଦି) ଏଦ୍ଵାର ଉଦାହରଣ |
→ ପରଜୀବୀ ପୋଷଣ (Parasitic Nutrition) :
- ପରକାବାମାନେ ଅନ୍ୟ ଭରିଦ ପ୍ରାଣୀପାନକଠାରୁ ନିଲଭ ପୋଗଣପାଲଂ ଖାଦ୍ୟ ଗଣ୍ଡହ କରିଥା’ ନ୍ତି |
- ପ୍ଲାସ୍ମୋଡ଼ିଅମ୍, ସାଲ୍ମୋନେଲା, ଅଙ୍କୁଶ କୃମି, ଫିତାକୃମି, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ଏହାର
→ ମାଂସାଶୀ ଉଦ୍ଭିଦ :
- କମଣ୍ଡକ୍ତି ପରି କେତେକ ଭଲିବ କାଟପଭଙ୍କକ୍ ପ୍ରତିବ ପାଚକ ରସଦ୍ବାରା ବିଘଟିତ କରି ହଜମ କରିପାରନ୍ତି ।
- ଏହାର ପତ୍ରଟି ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇ ଏକ ଢାଳ ପରି ପଦାର୍ଥ ଢାଙ୍କି ରଖୁଥାଏ ।
- ଏହି ପାତ୍ର ସଦୃଶ ପତ୍ରର ଭିତର ଅଂଶରୁ ଅନେକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ସୂତାପରି ଉପାଦାନ ବାହାରିଥାଏ । କମଣ୍ଡଳୁ ରହିଯାଏ । ସୂତାପରି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଜାଲକରେ ଛନ୍ଦିହୋଇ କୀଟଟି ମରିଯାଏ ।
- କମଣ୍ଡଳୁ ଶର୍କରା ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ପାରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ଯବକ୍ଷାରଜାନର ଆବଶ୍ୟକତା କୀଟର ବିଘଟନରୁ ମିଳିଥାଏ ।
→ ସହଜୀବୀ ପୋଷଣ (Symbiotic Nutrition) :
- ବାସକରୁଥିବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବିତା (Symbiosis) କୁହାଯାଏ ।
- ଉଭିଦଟି କବକ ବା ବୀଜାଣୁଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ଓ ବାସସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ତା’ର ପ୍ରତିଦାନରେ ସେମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମୃତ୍ତିକାରୁ ଜଳ ଓ ପୋଷକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ।
- ଲାଇକେନ୍, ଆସ୍ପରଜିଲସ୍, ଆୟୋମେରି ଓ ନାଇଜର ଆଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ।
- ଲାଇକେନ୍ରେ ସବୁଜକଣା ଥିବା ଏକ ଶୈବାଳ ସହ ଏକ କବକର ସହାବସ୍ଥାନ ହୋଇଥାଏ । ଶୈବାଳକୁ କବକ ଆଶ୍ରୟ ଦିଏ ଏବଂ ତାକୁ ଜଳ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ଯୋଗାଏ । ଲାଇକେନ୍ର ବଂଶବିସ୍ତାର କବକଦ୍ବାରା ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତିଦାନରେ ଶୈବାଳ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ ଖାଦ୍ୟ କବକକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ ।
→ ପ୍ରାଣୀ ପୋଷଣ (Animal Nutrition) :
- ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶରେ ନିୟୋଜିତ କରନ୍ତି ।
- ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଖାଦ୍ୟାଭାସ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ ।
- ଗେଣ୍ଡା ଓ ଶାମୁକାର ବହିଃଆବରଣ କଠିନ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ରେ ଗଢ଼ା । ଯେତେବେଳେ ଏମାନେ ସେମାନଙ୍କ କଅଁଳ ମାଂସ ଖାଇଥାଏ ।
→ ଖାଦ୍ୟାଭ୍ଯାସ :
ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଖାଇବାର ଅଭ୍ୟାସକୁ ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ କୁହାଯାଏ । କିଏ ଚୋବେଇ ଚୋବେଇ ଖାଇଥାଏ ତ ଆଉକିଏ ଫାଡ଼ିଫାଡ଼ି, ଚାଟିଚାଟି, ପାକୁଳି କରି, ଗିଳିକରି, ଶୋଷିକରି ଖାଇଥାଆନ୍ତି ।
ପରିପାକ ବିଭାଗ/ପରିପାକ କ୍ରିୟା :
- ଶରୀର ପାଇଁ ଆମେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଖାଦ୍ୟ ଅତି ଜଟିଳ । ଏହା ପ୍ରଥମେ ବିପାଠକମାବବ୍ଦ ଦ୍ଵାରା ସରଲାକୃତ ହୋଇଥାଏ ।
- ପାଟିବାଟେ ଆମ ଶରୀର ଖଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ହଜମ ହେଲାପରେ ଖାଦ୍ୟସାର ରକ୍ତରେ ମିଶେ ଓ ଅଦରକାରୀ ଖଦଡ଼ା ଅଂଶ ମଳରୂପେ ଶରୀରରୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।
- ପରିପାକ କ୍ରିୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବାପାଇଁ ଆମ ଶରୀରରେ ପାଟିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ମଳଦ୍ଵାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ନଳୀ ରହିଛି । ଏହାକୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ବା ପୌଷ୍ଟିକ ନଳୀ କହନ୍ତି ।
(iv) ଖାଦ୍ୟନଳୀର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(a) ମୁଖଗହ୍ଵର
(b) ଖାଦ୍ୟନଳୀ
(c) ପାକସ୍ଥଳୀ
(d) ଗ୍ରହଣୀ ବା ଡିଓଡେନମ୍
(e) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
(f) ବୃହଦନ୍ତ୍ର
(g) ମଳକୋଷ୍ଠ - (v) ପରିପାକ କ୍ରିୟାରେ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ସହିତ ଆଉ କେତେକ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଅଙ୍ଗ ଯଥା ; ଯକୃତ, ଅଗ୍ନାଶୟ, ପିତ୍ତକୋଷ
- (vi) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶକୁ ନେଇ ଗଠିତ; ଯଥା –
(a) ଖାଦ୍ୟନଳା (Alimentary Canal) (b) ପରିପାକ ପରି (Digestive gland) | - (vii) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ର ସହ ସଂଲଗ୍ନ ଗ୍ରନ୍ଥି ଦୁଇଟି ହେଲା
(a) ଯାହତ (Liver) (b) ଅଗ୍ନାଶୟ (Pancrease) |
→ ମୁଖ ଗହ୍ବର :
- ପାଟି, ଦାନ୍ତ ଓ ଜିଭକୁ ନେଇ ମୁଖ ଗହ୍ଵର ଗଠିତ ।
- ପ୍ରତି ମାଢ଼ିରେ ଚାରି ପ୍ରକାରର ଦାନ୍ତ ରହିଛି । ତଳ ଓ ଉପର ମାଢିରେ ଥିବା ଦାନ୍ତ ଓ ତା’ର ସଂଖ୍ୟା ହେଲା –
- ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୁଇଥର ଦାନ୍ତ ଉଠେ । ପ୍ରଥମେ ଉଠୁଥିବା ସ୍ଥାୟୀଦାନ୍ତ କହନ୍ତି । ସ୍ଥାୟୀଦାନ୍ତ ଥିରେ ଉପୁଡ଼ିଲେ ଆଉ ଉଠେ ନାହିଁ ।
- ଦାନ୍ତ ଯେପରି ଶୀଘ୍ର ନଷ୍ଟ ନ ହେବ ସେଥିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟହ ଦିନକୁ ଦୁଇଥର ବ୍ରସ୍ କିମ୍ବା ଦାନ୍ତକାଠିରେ ଦାନ୍ତ ଘଷିବା ଉଚିତ ।
- ଯଦି ଦାନ୍ତ ଓ ପାଟିକୁ ସଫା କରାନଯାଏ ତେବେ କେତେକ କ୍ଷତିକାରକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପାଟି ଭିତରେ ଓ ଦାନ୍ତରେ ଲାଗିଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ପଚାଇ ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟିକରନ୍ତି । ତାହା ଦାନ୍ତକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଦାନ୍ତ ପୋକ ଖାଇଗଲା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
- ଛାମୁଦାନ୍ତ କର୍ତ୍ତନ କରିବାରେ, ଶ୍ଵାନଦାନ୍ତ ଚିରିବାରେ, ପେଷଣ ଦାନ୍ତ ପେଷିବାରେ ଓ ଚର୍ମଣଦାନ୍ତ ଖାଦ୍ୟକୁ
- ଦାନ୍ତଛଡ଼ା ମୁଖଗହ୍ଵରରେ ଏକ ମାଂସଳ ଯନ୍ତ୍ରରୂପେ ଜିଭ ମୁଖଗହ୍ଵରର ଚଟାଣ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ଓ ଏହା ଚାରିଆଡ଼କୁ ବୁଲିପାରେ ।
- ଏହା ଖାଦ୍ୟକୁ ଏପଟ ସେପଟ କରି ଦାନ୍ତକୁ ଚୋବାଇ ଖାଇବାରେ, ଲାଳ ସହ ଖାଦ୍ୟ ଗିଳିବାରେ, ସ୍ଵାଦ ବାରିବାରେ ଓ କଥା କହିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
- ଜିଭ ତଳେ ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି । ଏହି ଲାଳ ଆମ ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
- ଜିଭର ଉପରିଭାଗରେ ତିନି ପ୍ରକାରର ସ୍ବାଦ ପିଣ୍ଡିକ (taste papilla) ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
- ଏହି ପିଣ୍ଡିକ ଗୁଡ଼ିକରେ ତଥା ଜିଭର ଉପରିଭାଗରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଵାଦମୁକୁଳ (taste bud) ରହିଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ ରସନେନ୍ଦ୍ରୀୟ (taste receptor) 286 |
- ଜିଭର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ମିଠା ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ, ଏହାର ଟିକିଏ ପଛକୁ ଲୁଣି ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ, ପଶ୍ଚାତ୍ଭାଗରେ ପିତା ସ୍ବାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ ଓ ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ବରେ ଖଟା ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ ଥାଏ ।
- ଆମ ତଣ୍ଟି ପାଖରେ ଦୁଇଟି ନଳୀ ପାଖାପାଖି ରହିଛି । ଗୋଟିଏ
- ବାୟୁ ଯିବା ସମୟରେ ଖାଦ୍ୟନଳୀକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ (ଘଣ୍ଟିକା) ବନ୍ଦ କରିଦିଏ ଓ ଖାଦ୍ୟ ଯିବା ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଏ ।
- ଯଦି ହଠାତ୍ କୌଣସି କାରଣରୁ ଖାଦ୍ୟ, ବାୟୁ ନଳୀ ଭିତରେ ପଶିଯାଏ, ତେବେ ଆମର କାଶ ହୁଏ । ତେଣୁ ଖାଲବା ସମୟରେ ପାନଧାନତାର ସହ ଖାଇବା ଉଚିତ |
→ ଖାଦ୍ୟନଳୀ :
- ଖାଦ୍ୟନଳୀର ସଂକୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ ତଳକୁ ତଳ ଠେଲି ହୋଇଯାଏ ଓ ପାକସ୍ଥଳୀରେ
- ପାଟି ବାଟେ ବାହାରକୁ ଚାଲିଆସେ । ଏହାକୁ ବାନ୍ତି ହେଲା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
- ଯଦି ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତେବେ ଏହି ଗ୍ୟାସ୍ ଖାଦ୍ୟସହ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଦେଇ ବାହାରକୁ ବାହାରି ଆସେ ।
→ ପାକସ୍ଥଳୀ :
- ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଶେଷ ଅଂଶଟି ପାକସ୍ଥଳୀକୁ ଲାଗିଛି । ପାକସ୍ଥଳୀର ଶେଷ
- ପରିପାକତନ୍ତ୍ରର ସବୁଠାରୁ ଓସାରିଆ ଅଂଶ ହେଉଛି ପାକସ୍ଥଳୀ ।
- ପାକସ୍ଥଳୀର ଭିତର ଆବରଣରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ ପାଚକରସ, ଲବଣାମ୍ଳ ଓ ଲାଳ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
- ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟ ପହଞ୍ଚାମାତ୍ରେ ଏହାର ପ୍ରାଚୀର ଗ୍ୟାଷ୍ଟ୍ରିନ୍ (Gastrin) ନାମକ ଏକ ହରମୋନ୍ କ୍ଷରଣ କରେ ।
- ଏହି ହରମୋନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ପାକସ୍ଥଳୀର ପ୍ରାଚୀର ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧ୍ଵ ପାଚକରସ କ୍ଷରଣ କରିଥାଏ ।
- ଲବଣାମ୍ଳ ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆଗୁଡ଼ିକୁ ମାରିଦିଏ ଓ ପାଚକରସ ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳୀକୃତ କରି ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
1822 ମସିହାରେ ପ୍ରଥମେ ଡାକ୍ତର ଉଇଲିୟମ୍ ନ୍ୟୁମୋଣ୍ଟ ପାକସ୍ଥଳୀ ମଧ୍ୟରେ ଚାଲିଥିବା କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣି ପାରିଥିଲେ ।
→ ଗ୍ରହଣୀ :
- ପାକସ୍ଥଲାଭ ପରଳରା ଅଂଶଟି ଅଟେ |
- ପିତ୍ତକୋଷରୁ ପିତ୍ତରସ ଆସି ଗ୍ରହଣୀରେ ଖାଦ୍ୟ ସହିତ ମିଶିଥାଏ ଓ ଚର୍ବି ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
- ପିତ୍ତରସ ଯକୃତରେ ତିଆରି ହୋଇ ପିତ୍ତକୋଷରେ ସଞ୍ଚ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
- ଯକୃତ ଆମ ଶରୀରର ସର୍ବବୃହତ୍ ଗ୍ରନ୍ଥି । ଏହାର ଓଜନ 1 କି.ଗ୍ରା. ରୁ 1.5 କି.ଗ୍ରା. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇଥାଏ !
- ଏହା ଚାରୋଟି ପାଳି (Lobe) ବିଶିଷ୍ଟ । ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଠିକ୍ ତଳକୁ ଟିକିଏ ଡାହାଣପଟକୁ ଏହା ଝୁଲି ରହିଥାଏ ।
→ କ୍ଷୁଦାନ୍ତ :
- କ୍ଷ୍ମଦାନ୍ତର ସ୍ତରମ ବା ଉପରି ଅଂଶକ୍ତ ଗୃହଣୀ (duodenum) କହନ୍ତି । ଖାଦ୍ୟନଳୀର ସବୁ ଠାରୁ ଲ ମ୍ବା ଅଂଶ ଯିଏ କି କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ କୁହାଯାଏ । ଏହାର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 7.5 କୁହାଯାଏ ।
- ଏହାର ମଧ୍ୟ ଅଂଶକୁ ଜେଜୁ ନ ମ୍ (Jejunum) ଓ ପ୍ରାନ୍ତ ଅଂଶକୁ ଇଲିୟମ୍ (ileum) କହନ୍ତି ।
- ଗ୍ରହଣୀର ଆକାର ଇଂରାଜୀ ‘C’ ଅକ୍ଷର ପରି ଏବଂ ପିତ୍ତନଳୀ ଓ ଅଗ୍ନାଶୟନଳୀ ଏହା ମଧ୍ୟକୁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ
- ପାକସ୍ଥଳୀର ଠିକ୍ ତଳେ ଗୁଡ଼ିଏ ଘିଅ ରଙ୍ଗର ଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି, ଯାହାକୁ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଶରୀରର ଦ୍ଵିତୀୟ ବୃହତ୍ ଗ୍ରନ୍ଥି । ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟରୁ ରସ ନିର୍ଗତ ହୋଇ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ମିଶିଥାଏ ।
- ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଶ୍ଵେତସାର, ସ୍ନେହସାର ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅଗ୍ନାଶୟ ରସ ସରଳୀକରଣ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
- କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଶେଷଭାଗକୁ ଖାଦ୍ୟ ଆସିବା ବେଳକୁ ପ୍ରାୟ ସବୁପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ଲା କୋଜରେ, ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ଫ୍ୟାଟି ଏସିଡ୍ ଏବଂ ଗ୍ଲିସେରଲରେ ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ଆମିନୋ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ । - ବିପାଚିତ ଖାଦ୍ୟସାର କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ। କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଭିତର ପଟ ଆବରଣ ଆଙ୍ଗୁଳି ପରି ଉପରକୁ ଉଠି ରହିଥାଏ, ତାକୁ ଭିଲି (villi) କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ଥିବା ରକ୍ତକୈଶିକ ନଳୀ ଖାଦ୍ୟରୁ ଖାଦ୍ୟସାର ଅଂଶକୁ ଯାଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଆତ୍ମୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା (assimilation) କହନ୍ତି ।
- ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ କୋଷରେ, ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ମିଶି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଏବଂ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ଓ ଏଥୁରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଯେଉଁ ସବୁ ଖାଦ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଶୋଷିତ ନ ହୋଇ କିମ୍ବା ହଜମ ନ ହୋଇ ରହିଥାଏ, ତାହା
→ ବୃହଦନ୍ତ୍ର :
- ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତଠାରୁ ଅଧିକ ଓସାରିଆ କିନ୍ତୁ ଲମ୍ବରେ ଛୋଟ । ଏହାର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 1.5 ମିଟର ।
- ବୃହଦନ୍ତର ଭିତର ଅଂଶ ଖାଦ୍ୟର ଖଦଡ଼ା ଅଂଶରୁ ଜଳ ଓ କେତେକ ଲବଣକୁ ଶୋଷଣ କରିଥାଏ ।
- ଅବଶିଷ୍ଟ ଖଦଡ଼ ଅଂଶ ମଳକୋଷ୍ଟ ଭିତରକୁ ଚାଲିଯାଏ । ସେଠାରେ ଏହା ଅର୍ଦ୍ଧତରଳ ଆକାରରେ ଥାଏ । ପରେ ଏହା ମଳଦ୍ଵାର ବାଟ ଦେଇ ବାହାରକୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୁଏ ।
→ ତୃଣଭୋଜୀଙ୍କର ପୋଷଣ :
- ଗାଈ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ଆଦି ରୋମନ୍ଥନ ପ୍ରାଣୀ ତୃଣଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି । ସେମାନେ ଘାସ କୁଟା ଆଦି ଖାଇବାବେଳେ ଶୀଘ୍ର ଶୀଘ୍ର ଖାଦ୍ୟକୁ ଗିଳିଦେଇ ପାକସ୍ଥଳୀର ପ୍ରଥମ ଭାଗ (Rumen)ରେ ରଖୁଥାଆନ୍ତି ।
- ସେଠାରେ ଖାଦ୍ୟ କିଛି ପରିମାଣରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ରୋମନ୍ତ୍ରିତ ଖାଦ୍ୟ (cud) କୁହାଯାଏ ।
- ଘାସଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟରେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ ହୁଏ ନାହିଁ ।
- ଗାଈର କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର ଏବଂ ବୃହଦନ୍ତ୍ର ମଝିରେ ଥିବା ବଡ଼ ମୁଣାପରି ଅଂଶ ଅନ୍ଧନାଳ ବା ସିକମ (caecum) ରେ ଏହି ଖାଦ୍ୟ କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର ଉପସ୍ଥିତିରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ ।
→ ଆମିବାର ପୋଷଣ :
- ଆମିବା ଏକ ଏକକୋଷୀ ପ୍ରାଣୀ । ଏହାକୁ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଦେଖ୍ହୁଏ ।
- ଏହାର ଶରୀର ଭିତରେ ବଡ଼ ଗୋଲାକାର ନ୍ୟଷ୍ଟି ଅଛି ଓ ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୋଲାକାର ପାଣିଫୋଟକା ପରି ରସଧାନୀ ଅଛି ।
- ଆମିବା ତା’ର କୂଟପାଦ ଦୁଇଟିକୁ ଖାଦ୍ୟର ଚାରିପଟେ ଗୁଡ଼ାଇ ତା’ ଶରୀର ଭିତରକୁ ନେଇ ରସଧାନୀରେ ରଖେ ।
- ରସଧାନୀରୁ ପାଚକ ରସ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରିବାରେ
- ଖାଦ୍ୟ ଶୋଷିତ ହେବା ଫଳରେ ତାର ଶରୀରର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ । ଖାଦ୍ୟର ଖଦଡ଼ା ଅଂଶ ଶରୀରର ଯେକୌଣସି ଅଂଶରୁ ବାହାରକୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।
→ ଆସ, ଜାଣର :
- ଜୀବ ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି, କ୍ଷୟପୂରଣ ଓ କାମ କରିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ ।
- ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ, ଶରୀରରେ ତା’ର ବିନିଯୋଗ ବା ପରିପାକ, ଶୋଷଣ ବା ଆତ୍ମୀକରଣ ଓ ଅବ୍ୟବହୃତ ଖାଦ୍ୟର ବହିଷ୍କରଣ ସବୁଜ ଉଭିଦମାନେ ପତ୍ରହରିତ୍ ବା ସବୁଜକଣା ସାହାଯ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରି ଜଳ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳକୁ ମିଶାଇ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ ।
- କେବଳ ସବୁଜକଣା ଥିବା ଉଭିଦ ଏହି ଉପାୟରେ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରୁଥିବାରୁ ସେମାନେ ସ୍ଵଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି । ସବୁଜକଣା ନ ଥିବା ଉଭିଦ ଓ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ପରଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି ।
- ପରଭୋଜୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରଜୀବୀ ଓ ମୃତୋପଜୀବୀ ଅଟନ୍ତି ।
- କମଣ୍ଡଳୁ ପରି ମାଂସାସୀ ଉଭିଦ ସ୍ବଭୋଜୀ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯବକ୍ଷାରଜାନଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ କୀଟ ପତଙ୍ଗରୁ ପାଇଥାନ୍ତି ।
- ପ୍ରାଣୀ-ଉଭିଦ ଏବଂ ଉଦ୍ଭଦ-ଉଦ୍ଭିଦ ମଧ୍ଯରେ ସହଜୀବୀ ଭାବେ ଜୀବନକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
- ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ପୋଷଣ କହିଲେ ପୋଷକର ଆବଶ୍ୟକତା, ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ ଓ ଶରୀରରେ ଏହାର ସଦୁପଯୋଗକୁ ବୁଝାଏ ।
- ମନୁଷ୍ୟର ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରରେ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଓ କ୍ଷରଣ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ।
- ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗର ନାମ (କ) ମୁଖ ଗହ୍ଵର (ଖ) ନିଗଳ (ଖାଦ୍ୟନଳୀ) (ଗ) ପାକସ୍ଥଳୀ (ଘ) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ (ଙ) ବୃହଦନ୍ତ୍ର (ଚ) ମଳକୋଷ୍ଠ (ଛ) ମଳଦ୍ଵାର । କ୍ଷରଣକାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକର ନାମ- (୧) ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି, (୨) ଯକୃତରେ ଥିବା ପିତ୍ତକୋଷ, (୩) ଅଗ୍ନାଶୟ, (୪) ପାକସ୍ଥଳୀ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଅନ୍ତଃଆବରଣରୁ କ୍ଷରିତ ହେଉଥିବା ପାଚକ ରସ ।
- ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସରେ ବିଭିନ୍ନତା ଥାଏ ।
- ପୋଷଣ ଏକ୍ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯେଉଁଥରେ (କ) ଖାଦ୍ୟ (ଘ) ଆତ୍ମୀକରଣ ଏବଂ (ଙ) ନିଷ୍କାସନ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରକ୍ରିୟା
- ଗ୍ରହଣ (ଖ) ଖାଦ୍ୟ ହଜମ (ଗ) ଖାଦ୍ୟସାରର ଶୋଷଣ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।
- ମୁଖ ଗହ୍ଵରରେ ଶ୍ଵେତସାର, ପାକସ୍ଥଳୀରେ ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର ହଜମ ହୋଇଥାଏ । କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ ଯକୃତରେ ଥିବା ପିତ୍ତକୋଷରୁ କ୍ଷରିତ ପିତ୍ତରସ, ଅଗ୍ନାଶୟ କ୍ଷରିତ ପାଚକରସ, ପାକସ୍ଥଳୀ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଅନ୍ତଃ ଆବରଣରୁ କ୍ଷରିତ ପାଚକ ରସ ମିଶି ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟସାରକୁ ହଜମ କରିଥାଏ ।
- ହଜମ ହୋଇପାରି ନ ଥିବା ଖାଦ୍ୟର ଖଦଡ଼ା ଅଂଶ ମଳଦ୍ଵାର ଦେଇ ବାହାରକୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।
- ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀ ଯଥା – ଗାଈ, ମଇଁଷି, ହରିଣ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ରୋମନ୍ଥନ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ । ସେମାନେ ଶୀଘ୍ର ଶିଘ୍ର ଖାଦ୍ୟ ଗିଳି ଦେଇ ସିକମ୍ରେ ରଖ୍ ଥାଆନ୍ତି । ବିଶ୍ରାମ ସମୟରେ ପୁନର୍ବାର ପାଟିକୁ ଆଣି ପାକୁଳି କରନ୍ତି ।
- ଏମିବା ଏକ ଏକକୋଷୀ ପ୍ରାଣୀ । ସେ ନିଜର କୂଟପାଦ ବାହାର କରି ଖାଦ୍ୟକୁ ଶରୀରର ରସଧାନୀ ଭିତରକୁ ଠେଲି ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।