Class 11

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Odia Solutions Grammar ସମ୍ବାଦ ଲିଖନ Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Odia Grammar ସମ୍ବାଦ ଲିଖନ

୨. ସମ୍ବାଦ ଲିଖନ :

‘ସଂପାଦକଙ୍କୁ ପତ୍ର’ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଲିଖନ କଳା :
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପତ୍ର, ଆଫିସିକ ପତ୍ର ଓ ବାଣିଜ୍ୟିକ ପତ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି, ପଦବୀଧାରୀ ଓ ସଂସ୍ଥାଠାରୁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଭିଭିରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା, ସମୂହ ସ୍ଵାର୍ଥ, ସମୂହ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ସାର୍ବଜନୀନ ଗଣ ସଚେତନତା ନିମନ୍ତେ ଏ ଶ୍ରେଣୀୟ ପତ୍ରର ମହନୀୟ ଭୂମିକା ରହିଛି । ସମ୍ପାଦକଙ୍କୁ ପତ୍ରରେ ସ୍ଥାନୀୟ ସମସ୍ୟା, ଜାତୀୟ ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସମ୍ବାଦ ବିଷୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା, ପାରମାର୍ଶିକ ତଥ୍ୟ ବିଚାର ପ୍ରଦାନ, ପ୍ରକାଶିତ ସମ୍ବାଦ ବିଷୟରେ ସମର୍ଥନସୂଚକ – ଅଭିଯୋଗସୂଚକ – ନିନ୍ଦା ଓ ପ୍ରଶଂସାମୂଳକ ପତ୍ର ବିନିମୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନ ହୋଇଥାଏ ।

ନିରପେକ୍ଷତା ଓ ସମୂହ ପ୍ରୟୋଜନକୁ ଦେଖ୍ ସମ୍ପାଦକ ପ୍ରକାଶ କରିବା ହେବେ । ତେଣୁ ଏ ଧରଣର ପତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ପର୍ଶ ଓ ଭାବନାସମୂହ ଭାବନାମୂଳକ ହୋଇ ଲେଖାଯିବା ଉଚିତ । ତେଣୁ ଯେଉଁ ପତ୍ରରେ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ତଥ୍ୟ, ସାଂପ୍ରତିକ ସମସ୍ୟା, ସତ୍ୟାଶ୍ରୟୀ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଓ ବୌଦ୍ଧିକ ଚିନ୍ତାଧାରା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ, ସେହି ପ୍ରକାରର ପତ୍ରକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସଂପାଦକଙ୍କୁ ପତ୍ର ବା ଓ ଏଥୂ ନିମନ୍ତେ ସେ ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ ମଧ୍ୟ ଘୋଷଣା କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଶ୍ରେଣୀୟ ସମ୍ବାଦ ଲିଖନ କୌଶଳ ବିଷୟରେ ସଂକ୍ଷିପ୍ତରେ ଧାରଣା ଦିଆଗଲା ।

• ସାମୂହିକ ସମସ୍ୟା, ଦୈବୀ ଦୁର୍ବିପାକ, ମୂଲ୍ୟବୋଧ, ମାନବୀୟ ସମ୍ବେଦନା ଇତ୍ୟାଦି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରସଙ୍ଗ ସମ୍ବାଦ ହେବା ବିଧେୟ ।
• ସମ୍ବାଦ ଲିଖନ ସମୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ, ସରଳ, ସିଧାସଳଖ ଓ ବୋଧଗମ୍ୟ ଭାଷା ବ୍ୟବହୃତ ହେବା ବାଞ୍ଛନୀୟ ।
• ବିଷୟବସ୍ତୁ ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ଲେଖାଯିବା ଉଚିତ ।
• ସମ୍ବାଦ ବାସ୍ତବ, ସଠିକ, ଚିନ୍ତାମୂଳକ ଓ ଯଥାର୍ଥ ହେବା ଉଚିତ ।
• ସମ୍ବାଦର ବିଷୟବସ୍ତୁ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ହୋଇଥିବା ବିଧେୟ ।
• ସମ୍ବାଦ ଲିଖନ କାଳରେ ଶଈର୍ଷକ (ଶିରୋନାମା), ସୂଚନା, ବିବରଣୀ ଓ ସମାପ୍ତି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଯିବା ବିଧେୟ ।

(୧) ଶୀର୍ଷକ (Heading) : ସମ୍ବାଦର ଶୀର୍ଷକ ଚମତ୍କାର ଓ ଆକର୍ଷଣୀୟ ହେବା ଉଚିତ, ଯାହାକି ସମଗ୍ର ଘଟଣାର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ସାରକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିପାରୁଥବ ।
(୨) ସୂଚନା : ଏହା ଶିରୋନାମା ତଳେ ସାମାନ୍ୟ ମୋଟା ଓ ଛୋଟ ଅକ୍ଷରରେ ଲେଖାଯାଇଥାଏ, ଯାହାକି ମୂଳ ଘଟଣାର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରେ । ଏହା ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ତଥା ଆକର୍ଷଣୀୟ ହେବା ଉଚିତ । ଏହା ଲେଖିଲାବେଳେ ସାମ୍ବାଦିକ କିଏ (Who), କ’ଣ (What), କେତେବେଳେ (When), କେଉଁଠାରେ (Where) ଏବଂ କାହିଁକି (Why) ଆଦି ୫ଟି ବିଷୟ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ଉଚିତ ।
(୩) ବିବରଣୀ : ଉପଯୁକ୍ତ ବିବରଣୀ ଉପସ୍ଥାପନ ନ ହେଲେ ସମ୍ବାଦ ପରିବେଷଣ ଚମତ୍କାର ହୋଇପାରେନା ।
(୪) ସମାପ୍ତି : ସମ୍ବାଦର ସମାପ୍ତି ଯଥୋପଯୁକ୍ତ ହେଲେ ତାହା ପାଠକକୁ ଅଧ‌ିକ ଆକର୍ଷିତ କରେ ।

ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକଣ୍ଠ ପ୍ତଶ୍ମାବଲାଭ ଉରର :

ପ୍ରଶ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ୫ ନମ୍ବର । ପ୍ରାୟ ୧୫୦ଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ହେବ ।

୧। ତୁମ ଅଞ୍ଚଳରେ ହଇଜା ବ୍ୟାପୁଥ‌ିବାର ଏକ ସମ୍ବାଦ ଲେଖି କୌଣସି ଦୈନିକ ଖବରକାଗଜକୁ ପଠାଅ ।
ଉତ୍ତର :
ସମୟ, ମଞ୍ଚେଶ୍ୱର ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ, ଭୁବନେଶ୍ଵର ।
ମହାଗମ,
ଆମେ ଏ ସମ୍ବାଦାଟି ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶନ ନିମନ୍ତେ ପଠ।ଲଚ୍ଛି | ଏଦ୍ଵାକୁ ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ସ୍ଥାନିତ କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ ।

ରାମଚନ୍ଦ୍ର ବିଶ୍ବାଳ
ଗୋପିଆକୁଦ

ଅଣନ୍ତେଲା ଯୋଗ୍ମ ଦୃକଲା ତ୍ୟାପ୍ଛି

ଜଗତ୍‌ସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲା, ଗୋପିଆକୁଦ ଅଞ୍ଚଳରେ ହଇଜା ରୋଗ ବ୍ୟାପିବାରେ ଲାଗିଛି । ଏଠାରେ ଏକ ସପ୍ତାହ ଧରି ୧୦ ଜଣରୁ ୧୫ ଜଣ ଲୋକ ହଇଜା ରୋଗରେ ପୀଡ଼ିତ ହୋଇ, ନିକଟସ୍ଥ କୁଜଙ୍ଗ ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ରକୁ ଯାଇ ଚିକିତ୍ସିତ ହେଉଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ୪ ଜଣ ଘରକୁ ଫେରିଲେ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟମାନେ ଚିକିତ୍ସାଧୀନ ଅଛନ୍ତି । ଏଣେ ଗାଁରେ ଆଉ କେତେ ଜଣ ହଇଜା ରୋଗରେ ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇ, ଘରୋଇ ଭାବେ ଚିକିତ୍ସିତ ହେଉଛନ୍ତି । ଏଭଳି ରୋଗ ବ୍ୟାପିବାର କରୁଛନ୍ତି ।

ପାଣି ସିଝାଇ ପିଇଲା ଭଳି ସଚେତନତା ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇନାହିଁ । ଫଳରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ଗଣ୍ଡକିପୁର, ମାଳହଙ୍କା, ଉଆସଡ଼ିହ ଆଦି ଗ୍ରାମରେ ଆତଙ୍କ ଖେଳିଯାଇଛି । ଏପରିକି ସେହି ଗ୍ରାମକୁ ବାହାର ଗ୍ରାମରୁ ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବଙ୍କ ଯିବା ଆସିବା ମଧ୍ୟ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଛି । ତାହେଲେ ରୋଗକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରନ୍ତା । ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ବିଭାଗ ଏଥପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ନ ଦେଲେ ପରିସ୍ଥିତି ଅସମ୍ଭାଳ ହେବ ବୋଲି

୨। ତୁମ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ବାର୍ଷିକ ବିବରଣୀର ଏକ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।
କିମ୍ବା, ତୁମ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ବାର୍ଷିକ ଉତ୍ସବର ଏକ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।
ଉତ୍ତର :
ସମାବଳ,
ସମ୍ବାଦ, ରସୁଲଗଡ଼ ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ, ଭୁବନେଶ୍ଵର-୧୦
ମହାଗମ,
ଆମେ ଏ ସମ୍ବାଦାଟି ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶନ ନିମନ୍ତେ ପଠ।ଲଚ୍ଛି | ଏଦ୍ଵାକୁ ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ସ୍ଥାନିତ କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ ।

ଶାଶ୍ଵତା ମହ୍ତାକୁଡ଼
ସଭାପତି, ଛାତ୍ରୀ ସଂସଦ
ପଆଁୟତ ମହିଳା ମହାବିଦ୍ୟାଲଗ୍ନ, ବାଲଁଥା

ପଞ୍ଚୟତ ମଦିନା ମଦ୍ରାବିଦ୍ୟାଳକର ବାପକ ଭମବ

କୁଜଙ୍ଗ ବ୍ଲକ ଅଧୀନରେ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ, ପଞ୍ଚାୟତ ମହିଳା ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ବାଲିଆ । ଗତ ତା ୧୪.୪.୨୦୧୬ ରିଖ, ସୋମବାର ଛାତ୍ରୀ ସଂସଦର ସଭାପତି, ଶାଶ୍ଵତୀ ମହାକୁଡ଼ଙ୍କ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ବାର୍ଷିକ ଉତ୍ସବ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଯାଇଛି । ଏହି ସଭାରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ, ଏହି ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀର ବିଧାୟକ ଡକ୍ଟର ବିଭୁତି ମିଶ୍ର । ପୁନଶ୍ଚ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଉଦ୍‌ବୋଧନ ଦେବାକୁ, ମୁଖ୍ୟଅତିଥୁ ଭାବେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଡି.ଏଲ୍.ସି. ନିରୁପମା ପଣ୍ଡା । ମୁଖ୍ୟବକ୍ତା ଭାବରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଜଗତର ଅଭିନେତା ତଥା ଅଧ୍ୟାପକ ବିକାଶ ଲେଙ୍କା ।

ସ୍ଵାଗତ ସଙ୍ଗୀତ ଗାନ ପରିବେଶକୁ ମନ୍ତ୍ରମୁଗ୍‌ଧ କରି ଦେଇଥିଲା । ଛାତ୍ରୀ ସଂସଦର ସଭାପତି ଶାଶ୍ୱତୀ ମହାକୁଡ଼ ବାର୍ଷିକ ବିବରଣୀ ପାଠ କରିଥିଲେ । ଅଧ୍ୟାପିକା ରୀନା ମହାନ୍ତି ଅତିଥ୍‌ଙ୍କର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ ପରେ ସଭାକାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା । ସଭା ଶେଷରେ ଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପରିବେଷଣ କରାଯାଇଥିଲା । ଉକ୍ତ ବାର୍ଷିକ ଉତ୍ସବରେ ଅଧ୍ୟାପକ, ଅଧ୍ୟାପିକା ଓ ଛାତ୍ରୀମାନେ ସହଯୋଗ କରି ଉତ୍ସବଟିକୁ ସରସ ସୁନ୍ଦର କରିଥିଲେ ।

୩। ଦୁର୍ନୀତିଖୋର ସରପଞ୍ଚଙ୍କ ଯୋଗୁ ପଞ୍ଚାୟତର ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟ ଆଗେଇ ପାରୁନଥ‌ିବାରୁ ଏକ ସମ୍ବାଦ ଲେଖ ।
ସମ୍ପାଦକ,
ସମାଜ, ଗୋପବନ୍ଧୁ ଭବନ, କଟକ-୧
ମହାଗମ,
ଆମେ ଏ ସମ୍ବାଦାଟି ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶନ ନିମନ୍ତେ ପଠ।ଲଚ୍ଛି | ଏଦ୍ଵାକୁ ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ସ୍ଥାନିତ କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ ।

ଭଗବାନ ପଣ୍ଡା
ମଲଂରାଲପୁର

ସ୍ମବିଧାବାଦା ସରପଞ୍ଚ

ମଙ୍ଗରାଜପୁର ପଞ୍ଚାୟତ, କୁଜଙ୍ଗ ବ୍ଲକ ଅଧୀନରେ ଥିବା ବଡ଼ ପଞ୍ଚାୟତ । ଏହି ପଞ୍ଚାୟତର ଲୋକସଂଖ୍ୟା ପ୍ରାୟ ଦଶ ହଜାରରୁ ଅଧ୍ବକ ହେବ । ଦୀର୍ଘଦିନରୁ ଏହି ପଞ୍ଚାୟତରେ ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ଗ୍ରାମୀଣ ବିକାଶ ଯୋଜନା ଅତି ସଫଳ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରି ଆସୁଥିଲା । ମାତ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନର ସରପଞ୍ଚ ଏହି ଯୋଜନାକୁ ସୁଚାରୁ ରୂପେ ପରିଚାଳନା କରୁନାହାଁନ୍ତି । ଗ୍ରାମର ବିକାଶ ପାଇଁ ଓ ଗରିବ ଲୋକଙ୍କ ଥଇଥାନ ପାଇଁ ସରକାର ଯେଉଁ ଯୋଜନା କରୁଛନ୍ତି, ତାହା ସରପଞ୍ଚଙ୍କ ସୁପାରିସରେ ଆସୁଥ‌ିବାରୁ, ସରପଞ୍ଚ ବେଶ୍ ଫାଇଦା ଉଠାଉଛନ୍ତି । ଏପରିକି ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ଇନ୍ଦିରା ଆବାସ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଉଛି,
ପାଇବା କଥା, ସେମାନଙ୍କୁ ଦେବାପାଇଁ ସୁପାରିସ କରୁନାହାଁନ୍ତି; ମାତ୍ର ଯେଉଁମାନେ ଭତ୍ତା ପାଇବା କଥା ନୁହେଁ, ସେମାନେ ସରପଞ୍ଚଙ୍କ ସୁପାରିସରେ ତାହା ପାଉଛନ୍ତି ।

କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ସାହି ସାହି ମଧ୍ୟରେ ଗଣ୍ଡଗୋଳ ଲାଗିଲେ, ସରପଞ୍ଚ ତାହାର ଆପୋସ ମିଳାମିଶା ନ କରି, ବରଂ ଧନୀ ଓ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଲୋକଙ୍କୁ ସହାୟ ହେଉଛନ୍ତି । ବିଶେଷକରି ଯେଉଁମାନେ ତାଙ୍କ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ବ୍ୟକ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ସରପଞ୍ଚ ଅଲଗା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରୁଛନ୍ତି । ଗ୍ରାମ୍ୟ ସଡ଼କ ଯୋଜନାରେ, ତାଙ୍କ ସାନଭାଇକୁ କାମ କରିବାର ଦାୟିତ୍ଵ ଦେଇ, ସେ ନିମ୍ନମାନର କାମ କରାଇଛନ୍ତି । ସାଧାରଣ ଗରିବ ଲୋକଙ୍କୁ ସେ ବହୁ ଭାବରେ ଶୋଷଣ କରି ଡରାଇ ରଖିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଉପର ସ୍ତରକୁ ଦରଖାସ୍ତ କଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ଫଳ ମିଳୁନାହିଁ । ଯଦି ଏହିଭଳି ସରପଞ୍ଚ ଦୀର୍ଘଦିନ ଧରି ଆମ ଅଞ୍ଚଳରେ ରହିବେ, ତାହେଲେ ଆମ ପଞ୍ଚାୟତକୁ ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ଆସୁଥିବା ଯୋଜନା ଯଥାର୍ଥ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।

୪ । ଜାଗର ଉପଲକ୍ଷେ ଗାଁରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ସାତ ରାତି ବାଦୀପାଲା ବିଷୟରେ ସମ୍ବାଦଟିଏ ଲେଖ ।
ଉଉର :
ସମ୍ପାଦକ,
ଧରିତ୍ରୀ, ବି-୨୬, ରସୁଲଗଡ଼ ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ, ଭୁବନେଶ୍ୱର -୧୦
ଏ ସମ୍ବାଦଟି ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶନ ଲାଗି ପ୍ରେରଣ କରୁଛୁ । ଆପଣ ଆମ ଅଞ୍ଚଳର ଏହି ବିଶେଷ ସମ୍ବାଦଟିକୁ, ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ତକାଶ କରିବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ ।

ସନ୍ତ୍ରରାରେ ବାଦାମାଳା

ଜଗତ୍‌ସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲା, କୁଜଙ୍ଗ ବ୍ଲକ୍‌ର ସନ୍ତରା ଗ୍ରାମରେ ତା୨.୨.୧୬ରିଖ ମଙ୍ଗଳବାରଠାରୁ ତା ୮.୨.୧୬ରିଖ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୀର୍ଘ ସାତଦିନ ଧରି ବାଦୀପାଲା ପରିବେଷଣ କରାଯାଇ, ପାଲା ସଂସ୍କୃତିର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ରକ୍ଷା କରାଯାଇଛି । ସନ୍ତରାର ଗାଦିମଠରେ ଦୀର୍ଘଦିନ ହେଲା ଜାଗର ଯାତ୍ରା କରାଯାଉଛି । ଏହି ଯାତ୍ରାରେ ଭକ୍ତମାନେ ଆସି ଜାଗର ଜାଳିବା ସହିତ, ନିରଞ୍ଜନ କର, ଜଗନ୍ନାଥ ମିଶ୍ର, ରାଘବ ସୁବୁଦ୍ଧି, ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ବେଉରା, ନିରଞ୍ଜନ ପଣ୍ଡା, ପ୍ରମିଳା ରଥ, ଚିନ୍ମୟୀ ପଣ୍ଡା, ଜାଗୃତି ସେନ ପ୍ରଭୃତି ଗାୟକ/ ଗାୟିକାମାନେ ପୁରାତନ ପାଲା କଥାବସ୍ତୁକୁ, ନୂତନ ଶୈଳୀରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି ।

ପୁନଶ୍ଚ ସେମାନଙ୍କ ୫ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ବା ବାଦବିବାଦ ଲାଗି ରହେ, ତାହାର ସମାଧାନ ମଧ୍ୟ ସେମାନେ କରନ୍ତି । ଜାଗର ମେଳାରେ ଭକ୍ତମାନେ ପାଲା ଦେଖି ରାତି ଉଜାଗର ରହି ଜାଗର ଜାଳିଛନ୍ତି । ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଗ୍ରାମର ଉତ୍ସାହୀ ଯୁବକ, ଅଶୋକ ପାଣି, କ୍ଷୀରୋଦ ସାମଲ, ବିଭୁରଞ୍ଜନ ଜେନା, ଶାଶ୍ୱତ ସାମନ୍ତରାୟ, ସମୀର ଛାଟୋଇ ଆଦି ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ । ଉଦ୍‌ଯାପନ ଉତ୍ସବ ଦିନ ସାଂସଦ ଓ ବିଧାୟକ ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କୁ ଉଦ୍‌ବୋଧନ ଦେବା ସହିତ, ପାଲା ପରିବେଷଣକାରୀଙ୍କୁ ଉତ୍ତରୀୟ ଓ ମାନପତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।

୫ । ସ୍ଥାନୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଘଟିଥିବା ଯୌତୁକଜନିତ ଅପରାଧକୁ ନେଇ କୌଣସି ଖବରକାଗଜକୁ ଏକ ସମ୍ବାଦ ପଠାଅ ।
ଉତ୍ତର :
ର୍ସମାଦକ,
ପ୍ରଗତିବାଦୀ, ମଞ୍ଚେଶ୍ଵର ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ, ଭୁବନେଶ୍ଵର
ମହାଶୟ,

ଏ ସମ୍ବାଦଟି ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶନ ଲାଗି ପ୍ରେରଣ କରୁଛୁ । ଆପଣ ଆମ ଅଞ୍ଚଳର ଏହି ବିଶେଷ ସମ୍ବାଦଟିକୁ, ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ତକାଶ କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ ।

ଦ୍ରରେକ୍ତଯ ଦାସ
ବରଦା

ବଧ୍ନନିମ୍ନାତନା ଅରିମୋଗରେ ଶାଶୁ ଗିରଫ

ରଘୁନାଥପୁର, କିଶନ ନଗର ଥାନା ଅନ୍ତର୍ଗତ ବରଦା ଗ୍ରାମରେ ବୋହୂକୁ ନିର୍ଯାତନା ଅଭିଯୋଗରେ ଜନୈକ ଶାଶୁ ଗିରଫ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହି ଘଟଣାରେ ସ୍ବାମୀ ଓ ଶ୍ଵଶୁର ଫେରାର ଅଛନ୍ତି । ୨୯)ଙ୍କର କିଶନ ନଗର ଥାନା ଅନ୍ତର୍ଗତ ବରଦା ଗ୍ରାମର କୁମର ସେଠୀଙ୍କ ପୁଅ ପ୍ରତାପକୁମାରଙ୍କ ସହିତ ୨୦୧୫ ଜୁନ୍ ୧୭ ତାରିଖରେ ବୈଦିକ ରୀତିରେ ବିବାହ ହୋଇଥିଲା । ବିବାହ ସମୟରେ ଦାବି ମୁତାବକ କନ୍ୟାଘର ପକ୍ଷରୁ ଯୌତୁକ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା । ତେବେ ଗତ କିଛି ଦିନ ହେଲା, ଚପଳାକୁ ତା’ର ସ୍ବାମୀ, ଶାଶୁ, ଶ୍ୱଶୁର ଅର୍ଧ ଯୌତୁକ ଆଣିବାକୁ କହି କରାଯାଇଥିଲା । ଦଇବ କୃପାରୁ କିରୋସିନି ଢାଳିବା ସମୟରେ ଗୁହାଳ ଘରୁ ମାରଣା ଗାଈଟି ଫିଟି ଆସିବାରୁ ଶାଶୁ ଓ ନଣନ୍ଦ ଏଥ‌ିରେ ସଫଳ ହୋଇପାରିଲେ ନାହିଁ ।

ସୁଯୋଗ ଦେଖି ଚପଳା ଭାଇ ପ୍ରଫୁଲ୍‌କୁ ଫୋନ୍ କରିଥିଲା ଓ ପଡ଼ିଶା ଘରକୁ ଦୌଡ଼ି ପଳାଇଥିଲା । ସେତେବେଳକୁ ତା’ ଦେହସାରା କିରୋସିନି ଝରୁଥିଲା । ଭାଇ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଆସି ଚପଳାକୁ ଘରକୁ ନେଇ ଯାଇଥିଲା । ଏ ବିଷୟରେ ନିଜେ ଚପଳା କିଶନ ନଗର ଥାନାରେ ଏତଲା ଦେଇଛନ୍ତି । ଘଟଣାରେ ପୋଲିସ୍ ଶାଶୁକୁ ଗିରଫ କରିଛନ୍ତି । କେସ୍ ନଂ – ୧୦୪/୦୬, ପୋଲିସ୍ ଏଯାବତ୍ ଯୌତୁକ ସାମଗ୍ରୀ ଜବତ କରିଥିଲେ ବି ଚପଳାଙ୍କ ସ୍ବାମୀ, ଶ୍ୱଶୁର ଓ ନଣନ୍ଦଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିପାରି ନାହାଁନ୍ତି । ନାରୀ ନିର୍ଯାତନା ଓ ବଧୂ ନିର୍ଯାତନାକାରୀଙ୍କ ପ୍ରତି କଠୋର ଦଣ୍ଡ ନ ମିଳୁଥିରୁ ଏ ପ୍ରକାର ଘଟଣା ବଢ଼ିଚାଲିଛି ବୋଲି ସାଧାରଣରେ ମତ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ।

୬ | ଖରାଦିନେ ବାରମ୍ବାର ବିଜୁଳି କାଟିବା ଉପରେ ଏକ ସମ୍ବାଦ ଲେଖ ।
ଉତ୍ତର :
ସମ୍ବାଦ, ରସୁଲଗଡ଼ ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ, ଭୁବନେଶ୍ଵର-୧୦
ମହାଗମ,
ଆମେ ଏ ସମ୍ବାଦାଟି ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶନ ନିମନ୍ତେ ପଠ।ଲଚ୍ଛି | ଏଦ୍ଵାକୁ ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେସ୍ଥାନିତ କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ ।

ବିକୁଲିଭ ଲୁଚକାଳି ଖେଳ

ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ବିଜୁଳି ବା ଇଲେକ୍ଟ୍ରିର ଉପାଦେୟତା ସମସ୍ତେ ଅନୁଭବ କରୁଛନ୍ତି । ବିଜୁଳି ଆମ ବଞ୍ଚିବା ଓ ସହଜ ସରଳ ଭାବରେ ଜୀବନଧାରଣ କରିବାର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ମାଧ୍ୟମ ହୋଇଗଲାଣି । ଆମର କୁଜଙ୍ଗ ବ୍ଲକ୍ ଅଧୀନରେ ଥିବା ବାଗୋଇ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଓ ଏହାର ପାଖଆଖ ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକ କୁଜଙ୍ଗର ବିଜୁଳି ଯୋଗାଣ ସଂସ୍ଥା ଅଧୀନରେ ରହିଅଛି । ଏହି ସପ୍ତାହେ ହେଲାଣି ଏଠାରେ ବିଜୁଳି ବାରମ୍ବାର କଟାଯାଉଛି । ଏପରିକି ସମୟେ ସମୟେ ପାଞ୍ଚ ମିନିଟ୍ ଆସିଲାବେଳେ ଦଶ ମିନିଟ୍ ଚାଲିଯାଉଛି । ଚାଲିଗଲା ପରେ କେଉଁ ସମୟରେ ବିଜୁଳି ଆସିବ ତାହାର ଠିକଣା ରହୁନାହିଁ । ବିଜୁଳି ସତେ ଯେପରି ଆମମାନଙ୍କ ସହିତ ଲୁଚକାଳି ଖେଳୁଛି । ଖରାଦିନେ ଏଭଳି ଅନିୟମିତ ଭାବେ ବିଜୁଳି କାଟିବା ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଅସହ୍ୟ ହେଉଛି ।

ଗ୍ରୀଷ୍ମର ପ୍ରଚଣ୍ଡ ରୌଦ୍ରତାପ ସାଙ୍ଗକୁ ଭୀଷଣ ଗୁଳୁଗୁଳିରେ ବୃଦ୍ଧ, ରୋଗୀ ଓ ଶିଶୁମାନେ ନ ଶୋଇ, ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପ୍ରସାର ହେଉଛି, ସବୁ ଗାଁକୁ ବିଜୁଳି ଆଲୁଅ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯିବ । ମାତ୍ର ଯେଉଁ ଗାଁକୁ ବିଜୁଳି ଆଲୁଅ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଛି, ତାହା ଠିକ୍ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି କି ନାହିଁ ସେଥୁପ୍ରତି କାହାର ନିଜର ନାହିଁ । ଏହିପରି ଯଦି ବିଜୁଳି ଯୋଗାଣ ବାରମ୍ବାର ବନ୍ଦ ରୁହେ, ତାହେଲେ ଜନସାଧାରଣ ବିଜୁଳି ଯୋଗାଣ ଅଫିସ୍‌କୁ ଘେରାଉ କରିବେ ବୋଲି ଚେତାବନୀ ଦେଇଛନ୍ତି ।

୮। ତୁମ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ +୨ ପରିଷଦ କ୍ରିକେଟ ଟୁର୍ଣ୍ଣାମେଣ୍ଟରେ ଚମ୍ପିୟନ୍ ହେବା ଘଟଣାକୁ ଭିତ୍ତି କରି ସମ୍ବାଦ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର |
ଭଉର :
ସମ୍ପାଦକ,
ସମ୍ବାଦ, ରସୁଲଗଡ଼ ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ, ଭୁବନେଶ୍ଵର-୧୦
ମଦ୍ରାଣଯ୍ ,
ଆମେ ଏ ସମ୍ବାଦାଟି ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶନ ନିମନ୍ତେ ପଠ।ଲଚ୍ଛି | ଏଦ୍ଵାକୁ ଆପଣଙ୍କ କାଗଜରେ ସ୍ବାନିତ କରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ ।

ରାଧାମାଧବ ପତି
କ୍ତିଡ଼ା ସମାଦଜ
ରଘୁନାଥ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ନୂଆଗାଁ

ଜଗତ୍‌ସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲାର ରଘୁନାଥ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ନୂଆଗାଁରେ ଗତ ତା ୭.୪.୧୬ରୁ ୧୪.୪.୧୬ ଦୀର୍ଘ ଆଠଦିନ ଧରି କ୍ରିକେଟ ଟୁର୍ଣ୍ଣାମେଣ୍ଟ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଟୁର୍ଣ୍ଣାମେଣ୍ଟ +୨ ପରିଷଦର ସ୍ଵୀକୃତି ନେଇ, ଜଗତ୍‌ସିଂହପୁର ଜିଲ୍ଲାର ୧୫ଟି କଲେଜ ମଧ୍ୟରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ଟୁର୍ଣ୍ଣାମେଣ୍ଟ ଆରମ୍ଭ ଦିନ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ଅଧ୍ୟାପକ ଓ ଅଧ୍ୟାପିକା ଏବଂ ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ପ୍ରତିଯୋଗୀ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଖେଳୁଆଡ଼ ମନୋବୃତ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ । ଖେଳଦ୍ୱାରା ଶରୀର ଓ ମନ ସୁସ୍ଥ ରହେ ବୋଲି ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଅଭିମତ ଦେଇଥିଲେ ।

ଦୀର୍ଘ ଆଠଦିନ ଧରି ଖେଳୁ ସୁଚାରୁରୂପେ ପରିଚାଳନା କରିଥିଲେ, ରଘୁନାଥ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ ଛାତ୍ର ସଂସଦର ସଦସ୍ୟମାନେ । ଏହି ଟୁର୍ଣ୍ଣାମେଣ୍ଟରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳ ଦୁଇ ଥର ଖେଳିବାକୁ ସୁଯୋଗ ପାଇଥିଲେ । ଶେଷରେ ପଞ୍ଚାୟତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ଜଗନ୍ନାଥପୁର ଏବଂ ରଘୁନାଥ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ନୂଆଗାଁ ମଧ୍ୟରେ ଫାଇନାଲ୍ ଖେଳ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଶେଷରେ ଏକ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ସଭାର ଆୟୋଜନ ହୋଇଥିଲା । +୨ ପରିଷଦର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଉଦ୍‌ବୋଧନ ଦେବା ସହିତ, ଚମ୍ପିୟନ୍ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଟ୍ରଫି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ।

୯ା ପୋଲିସ୍ମର ର୍ମମଯୋଚିତ ପଦଯେପ ଯୋଗୁ ଏକ ବଢ଼ ଧରଣର ତକାୟତି ଉଦ୍ୟମ ପଣ୍ଡ ହୋଲଥିବା ପଟଣାର ଏକ ଦେଉ ଲେଖ |
ଉତ୍ତର :
ଏକ ଖବର ଲେଖ ।
ଧରିତ୍ରୀ, ବି-୨୬, ରସୁଲଗଡ଼ ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ, ଭୁବନେଶ୍ୱର – ୧୦
ମଦ୍ରାଣଯ୍ ,
ଏ ପତ୍ମାଦଟି ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶନ ଲ।ଭି ପ୍ତେରଣ କରୁଛ | ଆପଣ ଆମ୍ମାନକ ସମାପନା ହଦଯମ କରି ଏହାକୁ ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରକାଶ କରିବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ ।

ରଶ୍ନନାଥ ମହାନ୍ତି
ପଅଁପଲ୍ଲା

ପୋଲିସ୍ ଚଡ଼ାଇରେ ଡକାୟତି ଯୋଜନା ପଣ୍ଡ

ଗତକାଲି (ତା ୧୫.୭.୧୬, ଶୁକ୍ରବାର), ତିର୍ତ୍ତୋଲ ପୋଲିସ୍ ଏକ ଡକାୟତ ଦଳକୁ ଧରିବା ପାଇଁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଛି । ତିର୍ତ୍ତୋଲ ଥାନା ଅଧୀନରେ, ଦୁଇମାସ ଭିତରେ ପ୍ରାୟ ପାଞ୍ଚ ସାତୋଟି ଡକାୟତି ହୋଇଯିବାରୁ ପୋଲିସ୍ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଥିଲା । ଅନୁସନ୍ଧାନରୁ ସେମାନେ ଜାଣି ପାରିଥିଲେ, ସବୁ ଡକାୟତିଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟ ଏକ ପ୍ରକାର ଥିଲା । ଡକାୟତମାନେ ରାତି ପ୍ରାୟ ଗୋଟାଏରୁ ଦୁଇଟା ଭିତରେ, ପଛପଟ ଗ୍ରିଲ୍ ଭାଙ୍ଗି ଘରେ ପଶି ଡକାୟତି କରୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ହସ୍ତରେ ମାରଣାସ୍ତ୍ର ଓ ବୋମା ଥିବାର ବିଶେଷ ସୂତ୍ରରୁ ଖବର ମିଳିଥିଲା । ଏଭଳି ଡକାୟତିକୁ ରୋକିବାପାଇଁ ଏବଂ ଡକାୟତଙ୍କୁ ଧରିବା ପାଇଁ ପୋଲିସ୍ ତତ୍ପର ହୋଇଥିଲା । ପୋଲିସ୍‌ ଖବର ମିଳିଥିଲା, ବନବିହାରୀ ବିଦ୍ୟାଳୟର ପଡ଼ିଆରେ କେତେକ କରିଥିଲା । ସାତଜଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପାଞ୍ଚଜଣ ଧରା ପଡ଼ିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆଉ ଦୁଇଜଣ ଖସି ପଳାଇବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ନିକଟରୁ ବୋମା ଭିଡ଼ିବା ଜିନିଷ, ଚାରୋଟି ରିଭଲଭର, ୨୦ଟି ଅଫୁଟା ଗୁଳି ଏବଂ କେତେକ ନିଶା ସାମଗ୍ରୀ ଜବତ କରାଯାଇଥିଲା । ପୋଲିସ୍ ଅତି ଚତୁରତାର ସହ ଏବଂ ସତର୍କତାରେ ଡକାୟତଙ୍କୁ ଧରିଥିବାରୁ, ଯୋଜନା କରୁଥିବା ଏକ ବଡ଼ ଧରଣର ଡକାୟତି ଉଦ୍ୟମ ପଣ୍ଡ ହୋଇଥିଲା । ଗିରଫ ହୋଇଥିବା ଡକାୟତମାନଙ୍କୁ କୋର୍ଟ ଚାଲାଣ କରାଯାଇଛି । କେବଳ ତିର୍ତ୍ତୋଲ ପୋଲିସ୍‌ଙ୍କ ପାଇଁ ଡକାୟତମାନେ ଧରାପଡ଼ିଥିବାରୁ, ଜନସାଧାରଣ ଆଶ୍ୱସ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି ।

୧୦ । ତୁମ ଅଞ୍ଚଳରେ ନୂଆ କରି ଏକ ବ୍ୟାଙ୍କ ଶାଖା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିବାର ଖବରଟିଏ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।
ଉତ୍ତର :
ସମାଦଳ,
ପ୍ରମେୟ, ଜାଗମରା, ଭୁବନେଶ୍ଵର
ମଦାଶୟ,
ଇକ୍ତ ସମ୍ପାଦଟି ଆପଣଙ୍କ ଖବରକାଗଜରେ ପ୍ରତପାଳ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରେରଣ କଲୁ | ଏହାକୁ ଆପଣକ ଖବରକାଗଜରେ ସ୍ଥାନିତ କରିବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ ।

ବିଶ୍ଵନାଥ ରଥ
କୁଲଲ

ନୂତନ ବ୍ୟାଙ୍କ ଶାଖା ପ୍ରତିଷ୍ଠା

ଜଗତ୍‌ସିଂହପୁର (ତା ୧୫.୫.୧୬) କୁଜଙ୍ଗ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଞ୍ଚଳ । ଏଠାରେ ତିନୋଟି କଲେଜ, ଚାରୋଟି ହାଇସ୍କୁଲ, ତହସିଲ ଅଫିସ୍, ବ୍ଲକ୍ ଅଫିସ୍, ଟ୍ରେଜେରି ଏବଂ ଦୁଇଟି କୋର୍ଟ ରହିଛି । ଏହି ସ୍ଥାନରେ ପୂର୍ବର ଦୁଇଟି ଜାତୀୟକରଣ ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ଦୁଇଟି ଘରୋଇ ବ୍ୟାଙ୍କ ରହିଥିଲା । ଯେହେତୁ ଏହା ଏକ ବ୍ୟବସାୟିକ କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥାନ, ତେଣୁ ଏଠାରେ ଏହି କେତୋଟି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ସବୁବେଳେ ଭିଡ଼ ଲାଗି ରହୁଥିଲା । ଲୋକମାନେ ସେବା ପାଇବାପାଇଁ ଲାଇନ୍ ଦେଇ ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା ଅପେକ୍ଷା କରୁଥିଲେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଏଠାରେ, କୁଜଙ୍ଗର ମୁଖ୍ୟ ରାସ୍ତା (କଟକ-ପାରାଦ୍ଵୀପ ରାସ୍ତା) ନିକଟରେ ଏକ ନୂତନ ବ୍ୟାଙ୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା । ଗତକାଲି ସିଣ୍ଡିକେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍ଗ୍‌ର ଏକ ନୂତନ ଶାଖା ଏଠାରେ ଖୋଲାଯାଇଛି । ସେହି ବ୍ୟାଙ୍କର ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ଓ ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ଫିତା କାଟି ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଉଦ୍‌ଘାଟନ କରିଥିଲେ । ଉପସ୍ଥିତ ଗ୍ରାହକମାନଙ୍କୁ ମିଷ୍ଟାନ୍ନ ବଣ୍ଟାଯାଇଥିଲା । କେତେକ ଗ୍ରାହକ ପ୍ରଥମ ଦିନରେ ଆକାଉଣ୍ଟ ଖୋଲିବାକୁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ । ଏହି ସିଣ୍ଡିକେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ୍ ଯୋଗୁ, ଏହି ର୍ଥଞ୍ଚଲର ଲଗାପାଧାରଣରେ ଅର୍ଥରାଶି ଲେଖ ଦେଶରେ ସ୍ନବିଥା ଦେବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଇଛି |

ଅତିରିକ୍ତ ପୃଣୋଉର

୧। ତୁମ ଗ୍ରାମର ‘ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଗ୍ରାମ୍ୟ ସଡ଼କ ଯୋଜନା’ ଅନୁସାରେ ନିର୍ମାଣଧୀନ ରାସ୍ତାର ନିମ୍ନମାନର କାର୍ଯ୍ୟ ସପକରେ ହକି ଆକଷଣ କରିବା ଉଦେଶ୍ୟରେ ଦୈନିକ ସବାଦପତ୍ରର ସଂପାଦନକରୁ ପତ୍ର ଲେଖ |

ତା ୧୫.୭.୨୦୧୬

ସମ୍ମାନନାମ ସଂପାଦକ, ସମାଜ
ଗୋପବନ୍ଧୁ ଭବନ, କଟକ – ୧
ମଦ୍ରାଣଯ,
ଆମେ ଗୋପୀନାଥପୁର ଗ୍ରାମବାସୀବୃନ୍ଦ ଆପଣଙ୍କ ଦୈନିକ ପତ୍ରିକାରେ ଆମ ଗ୍ରାମରେ ନିର୍ମିତ ହେଉଥ‌ିବା ‘ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଗ୍ରାମ ସଡ଼କ ଯୋଜନା’ର ନିମ୍ନମାନର ରାସ୍ତାକାମ ସଂପର୍କରେ ଅଭିଯୋଗଟି ପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ପ୍ରଦାନ କରୁଛୁ । ଆପଣ ଏହାର ପ୍ରକାଶ କରି ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ଓ ସାଧାରଣ ଜନତାଙ୍କ ପାଖରେ ଏଥପ୍ରତି ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଆମକୁ ସହଯୋଗ କରିବେ ବୋଲି ଆଶା କରୁଛୁ ।

ଆପଣକର ନିଶସ୍ତ୍
ଣ୍ଠାମବାପାବନ୍ଦ, ଗୋପାଳାଥପୁର

” ଗୋପାନାଥପୁର ପ୍ରାପ ସତଲ ଯୋଜନାର ରାସ୍ତା କାପରେ ଦ୍ବେରଫେର “

ଗ୍ରାମ୍ୟ କନତାର ଦାଶସ୍ଥାଯା ସ୍ନବିଧାପାଇଁ ‘ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରଣ ପ୍ରାପ୍ୟ ସଡ଼କ ଯୋଜନା ” ଏକ ଗଣଦିତୈଯା ସେବାପୂଜକ ଯୋଜନା । ଏହି ଯୋଜନା ଅନୁସାରେ ଆମ ଗ୍ରାମକୁ ମୁଖ୍ୟ ରାସ୍ତା ସହିତ ସଂଯୋଗପାଇଁ ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି ହେଡ୍‌କ୍ୱାର୍ଟରଠାରୁ ଆମ ଗ୍ରାମ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୫ କି.ମି. ରାସ୍ତା ପାଇଁ ଟେଣ୍ଡର୍ ଆହ୍ଵାନ କରାଯାଇଥିଲା । ବହୁ ଅଭିଯୋଗ ପରେ ବର୍ତ୍ତମାନ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ମାତ୍ର ପଞ୍ଚାୟତ ସମିତି କାର୍ଯ୍ୟାଳୟର କେତେକ ସ୍ଵାର୍ଥପିପାସୁ କିରାଣି, ସହକାରୀ ଯନ୍ତ୍ରୀ, ବି.ଡ଼ି.ଓ., କଂକ୍ରିଟ୍ ରାସ୍ତା ସ୍ଥାନରେ ୩ ଇଞ୍ଚ୍ କଂକ୍ରିଟ ଓ ପାଣିଯୋଡ଼ ଉପରେ ପୋଲ ନିର୍ମାଣ ଖୁବ୍ ନିମ୍ନମାନର ହୋଇଛି ।

ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବରେ ମାଟିପଡ଼ି ରୋଲର ମଧ୍ଯ ଚଳାଯାଇ ମାଟିକୁ ମଧ୍ଯ ଉପଯୁକ୍ତ ଚାପ ଦିଆଯାଇ ନାହିଁ । ଏଥପ୍ରତି ଜିଲ୍ଲାପାଳ, ବିଭାଗୀୟ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଓ ଗ୍ରାମ୍ୟ ଉନ୍ନୟନ ବିଭାଗକୁ ବାରମ୍ବାର ଅଭିଯୋଗ ଜଣାଇଲେ ବି ଯଥାର୍ଥ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଉନାହିଁ । ରାଜନୀତି ଓ କ୍ଷମତା ପାଖରେ ସରକାରୀ ଅର୍ଥ ଆତ୍ମସାତ୍ ହେଉଛି । ଏହି ମର୍ମରେ ସରକାରୀ ଉଚ୍ଚ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରାଯାଉଛି । ନଚେତ୍ ଗ୍ରାମବାସୀ ଆନ୍ଦୋଳନପାଇଁ ବାହାରିବା ସାର ହେବ ।

୨। ତୂପ ମଦ୍ରାଢିଦ୍ୟାଳୟରେ ର୍ଥପାପନା ଓ ପରିଚାଳନା ସମକରେ ପୂବ ପ୍ତକାଣିତ ଅତିସନ୍ଧିତ୍ସଲଲ ସମାଦନ୍ତ ପ୍ରତିବାଦ କରି ସମ୍ପାଦକଙ୍କୁ ପତ୍ର ଲେଖ ।
Solution:
ଶିରୋନାମା – ସାକ୍ଷୀପୁର ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ଶିକ୍ଷାଦାନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ।
ତା. ୧୪.୭.୧୬
ସଂପାଦକ, ଦୈନିକ ‘ସମୟ’,
ମଥେଣ୍ୟଉ, ରବନେଶ୍ବର
ମହାଶୟ,
‘ସମୟ’ର ତା. ୧୩.୬,୧୬ ସଂଖ୍ୟାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ସମ୍ବାଦଟିର ବିବରଣୀ ଆମ ଦୃଷ୍ଟିକୁ ଆସିଛି । ସେଥ‌ିରେ ଆପଣଙ୍କର ସାମ୍ବାଦିକ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ଘରୋଇ ଟ୍ୟୁସନରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହିବା, ଘରୋଇ କୋଚିଂ ସେଣ୍ଟର ପରିଚାଳନା କରିବା, ଅଧ୍ୟାପକ ଓ ଅଧ୍ୟାପିକାମାନେ ୩୦ ଭାଗ ମାତ୍ର ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ଶେଷ କରିବା, ବିନା ଛୁଟି ଦରଖାସ୍ତରେ ଶ୍ରେଣୀରେ ପାଠଦାନ ନ କରି ଘରେ ଅଭିଯୋଗ କରି ତାହାର ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ ଦେବାକୁ ଉଚିତବୋଧ କରୁଛି । ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ବିଗତ ୩ ବର୍ଷର ପରୀକ୍ଷା ଫଳରେ ଆମ୍ଭ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ୭୫% ଭାଗ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଆସୁଛନ୍ତି । ପ୍ରତିବର୍ଷ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଧ୍ୟାପକ ଡିସେମ୍ବରରୁ ଜାନୁୟାରୀ ମଧ୍ୟରେ ଶେଷ କରିଥା’ନ୍ତି ଓ ଏକମାସ ଆମ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ଅଧ୍ୟାପକ ଅଧ୍ୟାପିକା ଟ୍ୟୁସନ କିମ୍ବା ଘରୋଇ କୋଚିଂ ସେଣ୍ଟରରେ ସଂପୃକ୍ତ ଥିବାର ଅଭିଯୋଗ ପ୍ରମାଣ ଛାତ୍ରଭାବରେ ମୁଁ ଅନୁଭବ କରିଛି ଯେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଆମ କଲେଜ ମୂଲ୍ୟବୋଧଭିଭିକ ଶିକ୍ଷାଦାନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏକ ଆଗଧାଡ଼ିର ଆଦର୍ଶ ପାଖରେ କରିଛନ୍ତି । ଏଥ‌ିପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟିଦେଇ ଆଗାମୀ ଦିନରେ କୌଣସି ଅନୁଷ୍ଠାନ ସମ୍ପର୍କରେ ତଥ୍ୟରହିତ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରକାଶ ନକରିବାକୁ ବିନମ୍ର ଅନୁରୋଧ ଛାତ୍ର ସମାଜ ତରଫରୁ କରାଯାଉଅଛି ।

ଆପଣଙ୍କର ବିଶ୍ୱବି
ସଭାପତି, ଛାତ୍ର ସଂସଦ
ପରାପତି, ଛାତୃ ସମଦ
ସାପ୍ରାପ୍ଟର ମନ୍ତ୍ରାବିଦ୍ୟାନଗ୍ନ, ପୁରା

୩ । ଓଡ଼ିଆ ଭାଯାକୁ ସରକାରୀ ଭାଷା ଭାବରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତ୍ରରରେ କାମ୍ବିକାପା ବାତି ଜଯାର ତୁମ କଲେଜର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ତରଫରୁ ଏକ ଦୈନିକ ସମ୍ବାଦପତ୍ରିକାର ସମ୍ପାଦକଙ୍କୁ ପତ୍ର ଲେଖ ।
Solution:
ଶିରୋନାମା – ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ସରକାରୀ ଭାଷାଭାବରେ ପ୍ରକୃତ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା କେବେ ?

ତା. ୨୪.୨.୧୬

ସପାଦକ, ସମ୍ବାଦ
ଏ-୬୨, ନୟାପଲ୍ଲୀ, ଭୁବନେଶ୍ବର-୩
ମଦ୍ରାଣକ୍ଷ,
ସଂପ୍ରତି ଆପଣଙ୍କ ଦୈନିକ ପତ୍ରିକା ସହିତ ରାଜ୍ୟର ସମସ୍ତ ପତ୍ରିକାର ମୁଖ୍ୟପୃଷ୍ଠାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ଯେ ସରକାର ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ସ୍ତରରୁ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଅଭାବରୁ ଓଡ଼ିଆ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ଉଠାଇଦେଲେ । ପୂର୍ବରୁ ଉତ୍କଳ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟର ଭାଷାପ୍ରୀତିକର କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ +୩ ଶେଷ ବର୍ଷ ଶିକ୍ଷାଧାରାରୁ ମାତୃଭାଷା ଉଠାଇ ଦେଇଥିଲେ । ଆଗକୁ ବି ବର୍ଣ୍ଣବୋଧରେ ଓଡ଼ିଆ ବର୍ଷକୁ ଉଠାଇ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମକୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗୁଛି ଯେ ଚୀନ, ରୁଷ୍ଠ, ଜାପାନ, ଫ୍ରାନ୍ସ, ଜର୍ମାନୀ ଭଳି ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ମାତୃଭାଷାରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ, ଗବେଷଣା, ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଉଛି । ସେଠି ଭାଷା ଜାତିର ସ୍ବାଭିମାନ ଓ ଅସ୍ମିତା; ଏକ ପାଠ ବିଷୟ ମାତ୍ର ନୁହେଁ ।

ମାତ୍ର ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ଭାଷାଶିକ୍ଷା ଓ ଭାଷାଜ୍ଞାନକୁ ନେଇ ସ୍ବାଭିମାନ କରିବାର ଯେ ହୁଏ ଏକଥା ଭାଷାଭିଭିକ ଏକଦା ୧୮୩୮ରେ ଓଡ଼ିଶାର ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ସରକାର ମାତ୍ର ୧୫ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଉପଯୁକ୍ତ ବିରାମଚିହ୍ନ ରଖ୍ ସର୍ବତ୍ର ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଚଳନ କରିପାରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଆମ୍ଭେ ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇବା ପରେ ୧୯୫୪|୧୯୬୬|୧୯୮୩/୧୯୮୫/୧୯୯୧/ ୧୯୯୬ ଆଦି ରାଜନୀତିକ- ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ସରକାର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ସରକାରୀ ଭାଷାଭାବରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଫିସ୍, ଶିକ୍ଷାଧାରା, ଆଫିସିକ କାଗଜପତ୍ର, ନାମଫଳକ, ପ୍ରଚାରପତ୍ର, ଘୋଷଣା ବୋଲି ଇତ୍ୟାଦିରେ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ନିୟମ କରି ମଧ୍ୟ ଏଯାବତ୍ ପ୍ରଚଳନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ କରିବାରେ ବିଫଳ ହୋଇଛି । ଏହାର କାରଣ ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ଅବହେଳା ଓ ମିଥ୍ୟା କୂଟନୀତି ଭାଷା ସ୍ବାଭିମାନରେ ବାଧକ ହୋଇଉଠିଛି ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଅପଦସ୍ଥ ହେଉଥ‌ିବାର ଦେଖ‌ିଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗେ । ଏଥୁରୁ ମନେହୁଏ ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କର ସ୍ବାଭିମାନ ବୋଲି କିଛି ନାହିଁ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ହତାଦର କରାଯିବା ନିଶ୍ଚିତଭାବେ ପରିତାପର ବିଷୟ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଛତୁଫୁଟିଲା ଭଳି ଇଂରାଜୀ ମିଡ଼ିୟମ୍ ସ୍କୁଲ ଖୋଲାଯିବା, ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ, ବ୍ୟାବସାୟିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ, ବାସଗୃହାଦିର ନାମଫଳକ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଲେଖାଯିବା, ବ୍ରତ-ବିବାହାଦି ମାଙ୍ଗଳିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଉପଲକ୍ଷେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥ‌ିବା ନିମନ୍ତ୍ରଣ ପତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଇଂରାଜୀ ବାଧ୍ୟବାଧକତାରେ ଯେଉଁଠି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି, ତାହା ବିକୃତ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିବା ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ସେହି ବିକୃତ ରୂପ ଉପରେ ସମସ୍ତଙ୍କର ନଜର ପଡ଼ୁଛି; ମାତ୍ର ତାକୁ ସଜାଡ଼ିବାପାଇଁ କାହାର ଉଦ୍ୟମ ନାହିଁ । ‘ପାଣି ଟାଙ୍କି’ ବୋଲି ଲେଖାଯାଇ ତାହା ସହର ସାରା ଘୂରି ବୁଲୁଛି । ରେଳଗାଡ଼ିର ନାମ ତଥା ଷ୍ଟେସନ୍‌ରେ ଟଙ୍ଗାଯାଇଥ‌ିବା

ରେଳଡ଼ବା, ପ୍ଲାଟଫର୍ମ ଓ ପ୍ରେକ୍ଷାଳୟ ପ୍ରଭୃତିରେ ‘ଧୂମପାନ ନିଷେଧ’ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସର୍ବର୍ତ୍ତ ଧୂମ୍ରପାନ ନିଷେଧ’ ବୋଲି ଲେଖାଯାଇଛି । ଶାସନଧାରା ଓ ପରିଚାଳନା ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଆମ ମାତୃଭାଷାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନାହିଁ । ସାରୋଳ ଦାସ ଓ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରଚଳିତ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ଅବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ଏ ଭାଷାର ଶବ୍ଦଶକ୍ତି କମି କମି ଆସୁଛି । ଭାଷାର ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଦୁର୍ବଳ ହେବାରୁ ପରିଚିତି ମଧ୍ୟ ଦୁର୍ବଳ ଓ ପ୍ରଗତି ଶିଳ ହୋଇଉଠୁଛି । ଆମର ବନାନଧାରାରେ ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାରରେ ଅନେକ ତ୍ରୁଟି ଉପରେ ପ୍ରତିଦିନ ବହୁ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟି ଅବଶ୍ୟ ପଡୁଥବ ।

ମାତ୍ର କେହି କେବେ ପ୍ରତିବାଦ କରିଛନ୍ତି କି ? ଏହାର ସଂଶୋଧନ ନିମନ୍ତେ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ନିକଟରେ କେହି କେବେ ଅଭିଯୋଗ କରିନାହାନ୍ତି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ରକ୍ଷା ସହ ତା’ର ସମୃଦ୍ଧି କାମନା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେବା ଉଚିତ । ଭୋଗରାଇରେ ନାମଫଳକ ଓଡ଼ିଆରେ ଲେଖାଯିବା ବେଳକୁ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟର ସ୍ନାତକ ସ୍ତରରେ ଭାଷାର ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପଢ଼ାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ । ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରଶାସନିକ ଭାଷାକୋଷ କୌତୁକ ଶବ୍ଦର ଭଣ୍ଡାର ।

ଆପଣଙ୍କର ବିଶ୍ୱବି
ଛାତ୍ରଛାତ୍ର।ବନ୍ଦି
ମଧୁପ୍ରର କଲେଜ, କଟକ

୪। ଅର୍ଥନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଓଡ଼ିଶାକୁ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପାହ୍ୟା ରାଜ୍ୟ ଦେବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରି ସଂପାଦକଙ୍କୁ ଏକ ପତ୍ର ଲେଖ ।
Solution:
ଶିରୋନାମା – ଓଡ଼ିଶାକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟ ପାହ୍ୟା ଦେବାକୁ ଦାବି ।

ତା. ୧୮.୦୨.୧୬

ଫପାଦକ, ଦୈନିକ ପୃକାତନ୍ତ୍ର
କଟକ – ୨
ଆପଣଙ୍କ ଦୈନିକ ପତ୍ରିକା ମାଧ୍ୟମରେ ଆମେ କେନ୍ଦୃ ସରକାରକ ଣ୍ଟଭଦ୍ଵଯ ଆକପଣ କରିବାକୃ ମାଲ ଓଡ଼ିଶାକୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ରାଜ୍ୟ ପାହ୍ୟ ଦେବାକୁ ସଦୟ ବିଚାରପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରୁଛୁ । ଏହି ମର୍ମରେ ଆମର ଲିଖୁ ଅନୁରୋଧ ଏହିକି ଯେ ଓଡ଼ିଶା ଖଣିଜ ସମ୍ପଦ, ବନ୍ୟ ସମ୍ପଦ ଓ ସାମୁଦ୍ରିକ ସମ୍ପଦର କ୍ଷେତ୍ର ହୋଇ ମଧ୍ୟ ସଂପ୍ରତି ବାରମ୍ବାର ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି ଭଳି ଦୈବୀ ଦୁର୍ବିପାକର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇ କ୍ରମଶଃ ଦରିଦ୍ର ହୋଇପଡୁଛି । ଏ ରାଜ୍ୟର ସମ୍ପଦ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଅଧୀନ ହୋଇ ବିଦେଶକୁ ରପ୍ତାନୀ କରାଯାଉଛି । ମାତ୍ର ରପ୍ତାନୀ ଲାଭାଂଶ ମାତ୍ର ୧୦% ଓଡ଼ିଶାର ଦରିଦ୍ର ଜନସାଧାରଣ ପାଉଛନ୍ତି । ୧୯୯୯ ବାତ୍ୟା ପରେ ଓଡ଼ିଶାର ଆର୍ଥିକ କ୍ଷୟକ୍ଷତିକୁ ଦେଖ୍ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଏହାକୁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଆର୍ଥିକ ଅନୁଦାନର ରାଜ୍ୟ ପାହ୍ୟା ଦେବାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥିଲେ ।

ମାତ୍ର ସାତବର୍ଷ ବିତିଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାର ପିଲା ବିକ୍ରି, କନ୍ୟା ସନ୍ତାନ ବିକ୍ରି, ନାରୀ ଚାଲାଣ, ଦାଦନ ଶ୍ରମିକପାଇଁ ଭିଟାମାଟି ଛାଡ଼ିବା, ଖାଦ୍ୟ ଅଭାବରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା, ସମୂହ ଆତ୍ମଝାସ, ଆମ୍ବ ଟାକୁଆକୁ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ – ଏପ୍ରକାର ଦୁଃଖଦ ଅନୁଭବ ଓଡ଼ିଶାବାସୀଙ୍କର ରହିଛି । ମୁଣ୍ଡପିଛା ଖର୍ଚ୍ଚ ତୁଳନାରେ ଓଡ଼ିଶାର ଆୟ ୬୦ରୁ ୭୦ ଭାଗ କମ୍ । ମୁଣ୍ଡପିଛା ଦୈନିକ ଆୟ ୧୦ ଟଙ୍କା ହୋଇଥିବା ବେଳେ ବଞ୍ଚିବାପାଇଁ ଅପରପକ୍ଷରେ ମୁଣ୍ଡପିଛା ଆୟ ବ୍ୟୟ ୬୦ ଟଙ୍କା – ୪୦ ଟଙ୍କା ଥିବା କେତେକ ରାଜ୍ୟ ଆର୍ଥିକ ଅନୁଦାନ ପାଇଚାଲିଛନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାର ସାଂସଦମାନେ ୧୯୯୯ ବାତ୍ୟା, ୨୦୦୦ ବନ୍ୟା, ୨୦୦୩ ବନ୍ୟା ଓ ମରୁଡ଼ି ସମୟରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଅନୁଦାନ ଦାବି କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶାକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରଭାବରେ ବିଚାର କରି ଦୈବୀ ତାଡ଼ନାରେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମନରେ ଆତ୍ମଭରସା ବୃଦ୍ଧି କରିବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଏହି ଐତିହ୍ୟ ସଂପନ୍ନ ରାଜ୍ୟକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପାହ୍ୟା ଦେବା ଉଚିତ ।

ସଂପ୍ରତି ଆମେ ୨୦ଟି କଲେଜର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନେ ମିଳିତ ଭାବେ ପ୍ରତିବାଦ କରି କେନ୍ଦ୍ରର ବୈମାତୃକ ଅର୍ଥନୀତିର ନିନ୍ଦା କରିଥିଲୁ । କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଘୋଷଣାପାଇଁ ଜନସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ଉଗ୍ର ଆହ୍ଵାନ ଦିଆଯାଉଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆ ଏହି ମର୍ମରେ ସମ୍ପାଦକଙ୍କୁ ଓ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ଦାୟବଦ୍ଧତାକୁ ନିଜେ ସମ୍ପାଦନ କରିବା ମର୍ମରେ ପତ୍ର ଲେଖୁ ଜନଜାଗୃତି ନିର୍ମାଣ କରିବା କଟକ ! ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜନୀତିକ ଦଳ ଭେଦଶୂନ୍ୟ ହୋଇ ଏଥନିମନ୍ତେ ମିଳିତ ଦାବି ଉପସ୍ଥାପନା କରିବା ଉଚିତ ।

ଆପଣମର ବିଶ୍ଵସ୍
ବଦ୍ୟାଆବନ୍ଦି
ପୁଦାପ ନପାର କରନଳ
ତେଜାନାକ

୫ | ଚିଲିକା ହ୍ଦକୃ ସ୍ତଦ୍ବଯାଗମନ କରିବାପାଇଁ ଆନ୍ଦଣ୍ୟକ ପଦଯେପ ନୋତାକୁ କଉପରକ ଦ୍ଘି ଆକଷଣ ନିମନ୍ତେ ସଂପାଦକଙ୍କୁ ପତ୍ର ଲେଖ ।
Solution:
ଶୀର୍ଷକ – ଛବିଳ ଚିଲିକା କେବେ ପ୍ରଦୂଷଣମୁକ୍ତ ହେବ ?

ତା. ୧୪.୩.୧୬

ଫପାଦକ, ଦୈନିକ ଧରିତ୍ରା
ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ, ରସୁଲଗଡ଼, ଭୁବନେଶ୍ୱର

ମହାଶୟ,
ଏହି ସପ୍ତାହ ୦୭-୧-୧୬ରୁ ୧୪-୧-୧୬ ମଧ୍ୟରେ ୩ ଥର ଆପଣଙ୍କ ଦୈନିକ ପତ୍ରିକାରୁ ପଢ଼ିବାକୁ ପାଇଲି ଯେ ଚିଲିକାର ପରିବେଶ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ, ଚିଲିକା କାନ୍ଦୁଛି, ଚିଲିକା ୧୦୦ ବର୍ଷ ପରେ କାଦୁଅ ଯୋଡ଼ଟିଏ ହୋଇଯିବ ଇତ୍ୟାଦି । ମତ୍ସ୍ୟଜୀବୀ, ମାଛଚାଷକୁ ନେଇ ରାଜନୀତି, ମାଛଧରାକୁ ନେଇ ସଂଘର୍ଷ, ହତ୍ୟା ସହିତ ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳୀ ଚିଲିକା କୂଳରେ ଜନସାଧରଣଙ୍କଦ୍ବାରା ଏହି ପର୍ଯ୍ୟଟନସ୍ଥଳକୁ କଳୁଷିତ ଓ ଅମାନବିକ କରିତୋଳୁଛି । ଆଗନ୍ତୁକ ଅତିଥୁ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ମୃତ ଶବ ଉପରେ ଚିଲିକାର ନଳବନ, ଚଢ଼େଇହଗା ପାହାଡ଼ ତା’ର ଶୋଭାକୁ ଦୁଃଖଦ ଅଶ୍ରୁଚିତ୍ର କରିବସୁଛି । ସାରା ଜଗତରେ ଯେଉଁ ଚିଲିକାର ଦୃଶ୍ୟ ଉତ୍କଳକୁ ଛବିଳ ଉତ୍କଳର ପରିଚିତି ଦେଇଥିଲା ତା’ର ଛବି ବାୟୁ, ଜଳ, ସ୍ଥଳ, ଲୋକସ୍ଵଭାବ, ଶବ୍ଦ ଆଦି ବିବିଧ ଦିଗରୁ ପ୍ରଦୂଷିତ । ପଚାମାଛ, ସାମୁଦ୍ରିକ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ପଚାଶରୀର, ଖୋଳପା, ଚିଲିକା ଉପକଣ୍ଠର ବାସିନ୍ଦା ଓ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କ ପଚମାନ ୮ କୁ ଚିଲିକା ଶୋଭା ପରିବର୍ତ୍ତେ କୋଳରେ ଧାରଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛି । ଚିଲିକାର ଉପକଣ୍ଠ ଓ ତା’ର ନୀଳ ଜଳରାଶିକୁ ଦେଖିଲେ ମନେହେବ ଚିଲିକା ସୁନ୍ଦରୀ ପ୍ରତିଦିନ ସରକାରୀ, ବେସରକାରୀ, ରାଜନୀତିକ ଓ ସାଧାରଣ ଜନତାର ସବୁ କଳୁଷିତ ଆଚରଣକୁ ଧରି ଜୀର୍ଘଶୀର୍ଣ୍ଣ ଓ ରୂପହୀନ ହୋଇଉଠୁଛି । ଚିଲିକାର ଚାରୁଚିତ୍ରପଟ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନଙ୍କୁ ଅରୁଚିକର ସତ୍ତ୍ବେ ସରକାରୀ ଉଚ୍ଚ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଉଦାସୀନ ରହୁଛନ୍ତି । ଚିଲିକାର ବିଶାଳ ଗଭୀର ବକ୍ଷ ଆଜି କ୍ରମଶଃ ପୋତି ହୋଇପଡୁଛି । ଇତିହାସର ମୁକସାକ୍ଷୀ ଚିଲିକା ନିଜେ ଇତିହାସ ହୋଇଯିବାକୁ ବସିଛି । ସଚେତତା ତଥା ଉଦ୍ୟମ ଏକାନ୍ତ ଜରୁରୀ ହୋଇପଡ଼ିଛି ।

ନନ୍ଦଲା
ଚିଲିକା ଉପଖଣ୍ଡ, ଖୋର୍ଦ୍ଧା

ଆପଣକରି ବିଣ୍ୟ
ନଟବର ମାନଫିଦୃ

୬ | ଓଡିଶାରେ ନକ୍ଵଲପଛାଣ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଓ ତାର ସମ୍ବ୍ୟ ପୃତିକାର ସମଳରେ ମତ ଦେଲ ସମାଦକରୁ ଏକ ପତ୍ର ଲେଖ |
Solution:
ଣିଗୋନାପା – ଓଡ଼ିଶାରେ ନକ୍ସଲ ଲୀଳା ଓ ତା’ର ପ୍ରତିକାର ।

ତା. ୧୧.୩.୧୬

ସଂପାଦକ, ଦୈନିକ ଓଡ଼ିଶା ଭାସ୍କର
ମଞ୍ଚେଶ୍ଵର, ଭୁବନେଶ୍ବର
ମହାଶୟ,

ସଂପ୍ରତି ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ନକ୍‌ସଲଙ୍କ ସହିତ ମାଓବାଦୀଙ୍କ ମିଳନ ଅଜଣା ଆତଙ୍କ କୋରାପୁଟରୁ ସମ୍ବଲପୁର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଖେଳାଇ ଦେଇଛି । ନକ୍‌ସଲ୍‌ଙ୍କ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ହିଂସାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ କେବଳ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ନୁହେଁ – ଆନ୍ଧ୍ର, ବଙ୍ଗଳା, ମନୋଭାବ ନେଇ ଏମାନଙ୍କୁ କେବେ ବି ଦମନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ; ସୁତରାଂ ଏ ଦିଗରେ ଅନ୍ୟ କେତେକ ବିକଳ୍ପ ପଦକ୍ଷେପ ତୁରନ୍ତ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ସମ୍ପର୍କରେ ଆମ୍ଭେ ଏ ପତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ସରକାରଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଉଛୁ । କେବେ ବି ସାହସ କରିନାହାନ୍ତି । ଯଦିବା କିଏ କେବେ ପ୍ରତିବାଦ କରିଛି, ଆଇନର ଭୟ ଦେଖାଇ ତାକୁ ଦମନ କରାଯାଇଛି । ଅତ୍ୟାଚାରର ମାତ୍ରା ଯଥେଷ୍ଟ କମିଯାଇଛି । ଏଇଥପାଇଁ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ମନରେ ଏମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଆସ୍ଥା ଓ ବିଶ୍ବାସ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।

ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୃଢ଼ ସମର୍ଥନ ପାଇ ଏମାନେ ନିଜ ନିଜ ସଙ୍ଗଠନକୁ ସୁଦୃଢ଼ ତଥା ପ୍ରସାରିତ କରିବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି । ଆଦିବାସୀଙ୍କ ମନରେ ସରକାର ତଥା ସରକାରୀ କଳ ପ୍ରତି ଦୃଢ଼ ଆସ୍ଥା ତଥା ବିଶ୍ବାସ ସୃଷ୍ଟି ନହେଲେ, ନକ୍ସଲମାନଙ୍କ ଅମାନବ … ଆଦୃଶିଆ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ପଡ଼ିବ । ପ୍ରଥମେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ସାମଗ୍ରୀଭାବେ ଚାଉଳ, କିରାସିନି ପ୍ରଭୃତିର ସୁଲଭ ତଥା କରାଯାଇ ସେସବୁର ଫାଇଦା ନେବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦିଆଯିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଅନୁରୂପ ସୁବିଧା ଯୋଗାଇ ଦିଆଯିବା ଅବଶ୍ୟକ । ଏଥ୍ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସଜୋଟ, ଦକ୍ଷ, ନିଷ୍ପାବାନ୍ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ବାଛି ବାଛି ଆଦିବାସୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯାଇ ସେନଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସ ସୃଷ୍ଟି ହେବ । ସରକାରଙ୍କୁ ସେମାନେ ନିଜର ତ୍ରାଣକର୍ତ୍ତା ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରିବେ । ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀମାନଙ୍କଠାରୁ ମୁହଁ ଫେରାଇ ଏଥ‌ିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ।

ମାଲ୍କାନ୍ଗିରି
୧୧୮୩୮୧୬

ଆପଣକରି ବିଣ୍ୟ
ନଟବର ମାନଫିଦୃ

୭। ଶିକ୍ଷା-ଦଲାଲଙ୍କଠାରୁ ଶିକ୍ଷାଧାରା ଓ ଓଡ଼ିଶାର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବାପାଇଁ ଏକ ପତ୍ର ସମ୍ପାଦକଙ୍କୁ ଲେଖ ।
Solution:
ଣିଗୋନାପା – ଓଡ଼ିଶାରେ ନକ୍ସଲ ଲୀଳା ଓ ତା’ର ପ୍ରତିକାର ।

ତା. ୮.୨.୧୬

ସଂପାଦକ, ମାତୃଭାଷା
ବାଳକୃଷ୍ଣ ମାର୍ଗ, କଟକ-୨
ମହାଶୟ,
ଆକର୍ଷଣୀୟ ବିଜ୍ଞାପନ ଜରିଆରେ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରି ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ଲୁଟି ନେବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି । ଜାତୀୟ ତଥା ଏବନ୍ଧିତ ବୋଲି ବିଜ୍ଞାପନ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରଚାର କରୁଥିବାବେଳେ, ତା’ର ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ପରୀକ୍ଷା କରିବାର କୌଣସି ବ୍ୟବସ୍ଥା . . . । ଖୋଦ୍ ରାଜଧାନୀରେ ଦିଲ୍ଲୀ, ଇଂଲଣ୍ଡ, ଆମେରିକା, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ, କାନାଡ଼ା ପ୍ରଭୃତି ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ଖ୍ୟାତନାମା କରିଥିଲେ । ଏ ଦିଗରେ ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ଅନେକ ଠକ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଦଲାଲ (ମାଲିକ)ମାନଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା । କେତେକ ଦଲାଲ ନିଜ ନିଜ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ତାଲା ପକାଇ ଆତ୍ମଗୋପନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ ।

ଦେବା ଦ୍ଵାହିରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟ, ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଜମି ଅଧଗ୍ରହଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହାତକୁ ନେଲେଣି । ଏଠାରେ ପଇସା ବଦଳରେ ଜ୍ଞାନ ଦିଆଯିବା ସାଧାରଣ ଖଟିଖ୍ୟା, କୃଷିକାରୀ, ମନ୍ଦିର ନୀତି, ଜେଜମାନୀ କରି ବଞ୍ଚୁଥ‌ିବା ଓଡ଼ିଆ ପିଲାଙ୍କପାଇଁ ଏ ଶିକ୍ଷାଧାରାର ଦରଜା ବନ୍ଦ ହେବ । ଧନୀ ଶ୍ରେଣୀର ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ମେଧା ନଥାଇ ବି ସୁବିଧା ପାଇବେ । ଫଳରେ ମେଧାଶୂନ୍ୟ ଭାବରେ ଶିକ୍ଷା ସଙ୍କଟ ସୃଷ୍ଟି କରିବେ । ନୂଆ ନୂଆ ବିଷୟ ଖୋଲି ସେସବୁପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଖ୍ୟାତିସମ୍ପନ୍ନ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କରୁ ଅନୁମୋଦନ ମିଳିସାରିଛି ବୋଲି ମିଥ୍ୟା କହୁଣିକୁ ବୋହିଯିବ ।

୮। ଧର୍ମଘଟ ଓ ବନ୍ଦ ପାଳନ ବିପକ୍ଷରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ କରି ସମ୍ପାଦକଙ୍କୁ ଏକ ପତ୍ର ଲେଖ ।
Solution:
ଶିରୋନାମା – ଧର୍ମଘଟର ମିଥ୍ୟାଚାର ବନ୍ଦ ହେଉ ।

ତା. ୧୫.୨.୧୬

ସଂପାଦକ, ଧରିତ୍ରୀ
ମରେଶ୍ଵର ଶିଳ୍ଲାଅଁନ୍ଦ, ରପୁଲଗଡ଼
ମହାଶୟ,
ଦାବି କ’ଣ ଥିଲା ବା ଧର୍ମଘଟ ସଫଳ ହେଲା ଧର୍ମଘଟ କାହା ବିରୁଦ୍ଧରେ ? ଏହାକୁ ସରକାର ବିରୋଧୀ ଜନସାଧାରଣ କ୍ଷତିସ୍ତ ହେବେ । ଖଟିଖୁ, ମଜୁରିଆ କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରକୁ ଯାଇ ନ ପାରି ସେଦିନ ପରିବାର ପାଇଁ ଦୁଇମୁଠା ଅନ୍ନ ଯୋଗାଡ଼ରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେବେ । ଯେଉଁ ଦାବି ନେଇ ବାମଦଳ ରାଜରାସ୍ତାକୁ ଓହ୍ଲାଉଛନ୍ତି, ତାହା ଯଦି ଜନହିତକାରୀ ଏବଂ ତାହା କି ନାହିଁ ତାହା ଚର୍ଚ୍ଚାର ବିଷୟ ନୁହେଁ । ଚିନ୍ତାର ବିଷୟ ହେଉଛି ง ଧର୍ମଘଟ ଭାବେ ପ୍ରଚାର କରାଯାଉଥିଲେ ବି ଏଥ‌ିରେ ପ୍ରକୃତରେ ନିୟମ ଗଢ଼ିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିପାରିବେ । ଏତେସବୁ ନାଟକ କାହିଁକି ? ନିରୀହ ଖଟିଖ୍ ଦିନମଜୁରିଆଙ୍କ ପେଟ ମାରିବା ଏବଂ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ହଇରାଣ କରିବା ଛଡ଼ା ଏପ୍ରକାର ଆନ୍ଦୋଳନର ଅନ୍ୟ କିଛି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଉପଲବ୍ଧ ତର୍କସଙ୍ଗତ ଦିଶୁନାହିଁ । ଦେଶର ଶାନ୍ତିକାମୀ ନିରୀହ ଜନତାଙ୍କ ସହ ପ୍ରତାରଣା ବନ୍ଦ ହେବା ଉଚିତ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ବନ୍ଦପାଳନକୁ ରାଜନୀତିକ ଦଳମାନେ କୌତୁକ କରିତୋଳିଛନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ସମର୍ଥନ ଦେଉଥ‌ିବା ଓ ଅଂଶୀଭୂତ ଦଂ ବି ଭୋଟ ବାକ୍‌ସ ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ବନ୍ଦପାଳନର ମସୁଧା କରୁଛି ଓ ସରକାରୀ ବିରୁଦ୍ଧ ପ୍ରଚାର ବୋଲି ଗାଉଛନ୍ତି । ଏହା ସାଧାରଣ ନାଗରିକଙ୍କୁ ବୋକା କରିଦେଉଛି ଓ କଳୁଷିତ ରାଜନୀତିକୁ ନେଇ ଅଧ‌ିକ ମାନସିକ ଘୃଣା ଦେଉଛି । ପୁନଶ୍ଚ

ଆମ ଦେଶରେ ମୂଲ୍ୟହୀନ, ସଙ୍କଟଶୂନ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ଘଟଣାକୁ ପ୍ରତିବାଦର ଆଳ କରି ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ତରଫରୁ ସହର ପଛଘୁଞ୍ଚା ଦେଉନାହାନ୍ତି । ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ନିନ୍ଦନୀୟ ଓ ପରିତାପର ବିଷୟ । ଏସବୁ ଜାତୀୟ ସ୍ୱାର୍ଥ ଓ ଜନସ୍ବାର୍ଥର ପରିପନ୍ଥୀ । ଏଭଳି ବନ୍ଦ ପାଳନବେଳେ ସାଧାରଣ ଜନତା, ଶ୍ରମଜୀବୀ, ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ, ବ୍ୟବସାୟୀ, କୃଷକ କେତେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି ତାହା ଅକଳନୀୟ । ଏଣୁ ସରକାର ଏହାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷିଦ୍ଧ କରି ଆଇନ ଅମାନ୍ୟକାରୀମାନଙ୍କୁ ଦୃଢ଼ହସ୍ତରେ ଦମନ କରନ୍ତୁ ।

ଆପଣବର ବିଶ୍ଵମୃ
ମଲିକି ଚରଣ ଦଲାଲ

ଟଙ୍କପାଣି ରୋଡ଼, ଭୁବନେଶ୍ଵର
୧୫।୦୨ ।୧୬

୯ । ବଦ୍ଧିତ ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନର ହ୍ରାସକୁ ନେଇ ଏକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ପତ୍ର ସଂପାଦକଙ୍କୁ ଲେଖ ।
Solution:
ଶିରୋନାମା – ବଦ୍ଧିତ ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ଉତ୍ପାଦନର

ତା. ୧୮.୧୨.୧୬

ସଂପାଦକ, ଧରିତ୍ରୀ
ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ, ରସୁଲଗଡ଼, ଭୁବନେଶ୍ଵର
ମହାଶୟ,
ଭାରତବର୍ଷରେ ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନ ଘନ ବୃଦ୍ଧି ଆଜି ଖାଦ୍ୟାଭାବକୁ ସ୍ବାଗତ କରିଛି । ବାସଭୂମି ପାଇଁ କୃଷିଭୂମିକୁ କ୍ରମେ ବର୍ଷିତ ଜନସମାଜ କବଳିତ କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିଛି । ଏହା ଫଳରେ ଭୂମିର ଆୟତନରେ ସିନା ସଂକୋଚନ ଘଟୁନାହିଁ; କିନ୍ତୁ କୃଷି ଉପଯୋଗୀ ଭୂମି ଉପରେ ଗଢ଼ିଉଠୁଛି ସୁରମ୍ୟ ପ୍ରାସାଦ, ପ୍ରଗତିକାମୀ ଶିଳ୍ପାଞ୍ଚଳ । ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ସମାନୁପାତିକ ହାରରେ କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ହାର ହ୍ରାସ ପାଇବାକୁ ଲାଗିଛି । କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରାଇବାପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ ଜାରି ରହିଥ‌ିବା ସତ୍ତ୍ବେ ବସୁନ୍ଧରା କିନ୍ତୁ ବନ୍ଧ୍ୟା ହୋଇଗଲାଣି । ଅତ୍ୟଧିକ ରାସାୟନିକ ସାର ପ୍ରୟୋଗ ଫଳରେ ବସୁମତୀର ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତି ହ୍ରାସ ପାଉଛି । ବଦ୍ଧିତ ଜନସଂଖ୍ୟାକୁ ବନ୍ଧ୍ୟା-ବସୁନ୍ଧରାର ଅଭିମାନ ଆଜି ମନୁଷ୍ୟର ଗଭୀର ଚିନ୍ତାର କାରଣ ହୋଇପଡ଼ିଛି ।

ସଂପ୍ରତି କୃଷି ବିଜ୍ଞାନୀମାନେ ମତ ଦେଲେଣି ଭୁବନେଶ୍ଵରର ବାସିନ୍ଦା ଆଗାମୀ ୨୦ ବର୍ଷ ପରେ ଏ ମାଟିର ପାଣି, ପବନ, ଖାଦ୍ୟ ଖାଇ ଓ ଗ୍ରହଣକରି ଶାରୀରିକଭାବରେ ଗେଡ଼ା ଓ ପଙ୍ଗୁ ହୋଇଯିବେ । କାରଣ ଭୂମିଜଳ ଓ ମୃତ୍ତିକା କ୍ରମଶଃ ବିଷାକ୍ତ ହୋଇଉଠୁଛି । ଏହା ବିଶ୍ଵର ଯେକୌଣସି ବର୍ଦ୍ଧିତ ଜନସଂଖ୍ୟା ସହରର ସଙ୍କଟ ମଧ୍ୟ । ନଦୀମାନେ ହଁ ପୋତିହୋଇପଡ଼ି ଏପରି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରି କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ଭୂମିଜଳ ଓ ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷିତ ପ୍ରବାହପାଇଁ ବେଳ ଥାଉଁ ଥାଉଁ ବନ୍ଧ ନ ବାନ୍ଧିଲେ ନିଷ୍ଫଳା ଭୂମି ଉପରେ ମଣିଷହିଁ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ସଙ୍କଟରେ ପଡ଼ି ମଣିଷ ମାଂସ ୱାଇବ । ଏଥପ୍ରତି ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ ଓ ସରକାର ଚିନ୍ତା ପ୍ରକଟପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରୁଛୁ ।

ଉତ୍ତରାଛକ, ଧଉଳି
ରୁବନେଶ୍ୟର

ଆପଣବର ବିଶ୍ଵମୃ
ମାନବନ୍ଦ୍ବ କର

୧୦ା ଙପୃତି ବୈପଯିକ ଶିଯାନୁପାନର ଶିଯଧାର କିପରି କ୍ରମିତ ଓ କନ୍ନଯିବ ପରମଚାର ଧାରଣା ସଫ୍ଟ କରୁଛି ଏକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ଚିନ୍ତାନିଷ୍ଠ ପତ୍ର ସମ୍ପାଦକଙ୍କୁ ଲେଖ ।
Solution:
ଶିରୋନାମା – ବୈପଯିକ ଶିଯାନୁପାନର କିପରି ପରମଚାର

ତା, ୨୧.୩.୧୬

ସଂପାଦକ, ଅନୁପମ ଭାରତ,
ବ୍ରହ୍ମପୁର ।
ମହାଶୟ,

ଜ୍ଞାନ ଓ ଶିକ୍ଷାଠାରୁ ବଳି ପବିତ୍ରକାରୀ ଜିନିଷ ଏ ବିଶ୍ୱରେ ଆଉ କିଛି ନାହିଁ । ‘ନ ହି ଜ୍ଞାନେନ ସଦୃଶଂ ପବିତ୍ରମିହ ବିଦ୍ୟତେ ।’’ ମାତ୍ର ଏହି ଜ୍ଞାନ କ୍ରମଶଃ କଳୁଷିତ ହେବାକୁ ବସିଲାଣି । ବୈଷୟିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ସାଧାରଣ ଶିକ୍ଷାଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଚୟନ କରାଯାଉଛି । ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ବିପିୟୁଟି, କେନ୍ଦ୍ରରେ ସିବିଏସ୍‌ଇ, କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନମାନେ ନିଜେ ଏହି ପ୍ରବେଶିକା ପରୀକ୍ଷା କରୁଛନ୍ତି । ଅଧିକାଂଶ ମେଧାବୀ ପିଲା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମ ଥରରେ କୃତକାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇପାରୁନାହାନ୍ତି । ଡାକ୍ତରୀ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ସ୍ବଳ୍ପ ଆସନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ପ୍ରବେଶିକା ପରୀକ୍ଷାରେ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ତୀବ୍ରତର ହେଉଛି । ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥଳରେ ଦେଖାଯାଉଛି ଯେ, ପରୀକ୍ଷାରେ ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥିବା ପିଲାମାନେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରବେଶିକା ପରୀକ୍ଷାରେ ଗଡ଼ପଡୁଛନ୍ତି । ଅପ୍ରୀତିକର ପରିସ୍ଥିତିର ସାମ୍‌ନା କରୁଛି ।

କଲେଜ ଓ ଛାତ୍ରାବାସରେ ନୂଆ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ପୁରୁଣା ପିଲାମାନେ ମାନସିକ, ଶାରୀରିକ ଓ ନୈତିକ ସ୍ତରରେ ଆଘାତ ପ୍ରଦାନ କରୁଛନ୍ତି । ଏହାକୁ ‘ତ୍ୟାଗିଙ୍ଗ୍’ ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଇ ଆଇନତଃ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ କାହିଁକି ଛାଡ଼ିବୁ ? କି ରୁଗ୍‌ଣ ମାନସିକତା ? ବେଳେବେଳେ ଏହି ବର୍ବରତା ଚରମସୀମାରେ ପହଞ୍ଚୁଛି– ତାହାର ବିଶଦ ବର୍ଣ୍ଣନା କିଶୋରୀ ଏହା ଭୟରେ ପାଠ ଛାଡ଼ିଦେଉଛନ୍ତି । କେତେକ ପିଲା ଅନ୍ୟ ବିଭାଗକୁ ଚାଲିଯାଉଛନ୍ତି । କେତେକ ସ୍ତରରେ ମାନସିକ ବିକୃତି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ଏବଂ କେହି କେହି ଆତ୍ମହତ୍ୟାପ୍ରବଣ ହେଉଛନ୍ତି ଓ ମରୁଛନ୍ତି ମଧ୍ଯ । ମାତ୍ର ଏସବୁ ସଦାସର୍ବଦା କେସ୍ ଆକାରରେ ଥାନା, କୋର୍ଟ କଚେରିରେ ଦରଜ ହେଉନାହିଁ । ସାନପିଲାମାନେ ଅତ୍ୟନ୍ତ କଷ୍ଟର ସହିତ ଏସବୁ ସହ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ଆମ ସମୟରେ (୧୯୭୭) ଆଇଆଇଟି ପଢ଼ିବାକୁ ଯାଇଥିବା ଜଣେ ପିଲା ଏହାଯୋଗୁ ମାନସିକ ବିକୃତ ହୋଇ ଚିକିତ୍ସା ହୋଇଥିଲା ଓ ପରେ ପରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିଲା ।

ଜଣେ ପିଲା ଆଇସି ସିଟ୍ ଛାଡ଼ି ଓଏଏସ୍ ପାଇଥିଲା ଓ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ଆଇଏଏସ୍ ପାଇଥିଲା । ଏହିପରି ଅନେକ ଉଦାହରଣ ଦିଆଯାଇପାରେ । ମାତ୍ର ଏହାଦ୍ୱାରା ସମସ୍ତ ପିଲାଙ୍କର ଭବିଷ୍ୟତ ଜୀବନରେ ରୁଗ୍‌ଣ ମାନସିକତା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ଓ ଏହାଯୋଗୁ କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁର୍ନୀତି ଓ ଅସଜୋଟତାର ପ୍ରବେଶ ହୋଇଥାଏ । ଏପରି କରୁଥିବା ପିଲାକୁ କଦାପି ସଭ୍ୟ କୁହାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଯଦିଓ ନାମଲେଖା ସମୟରେ ଏହା ନ କରିବାପାଇଁ ପିଲାମାନେ ଚୁକ୍ତିପତ୍ର ଦସ୍ତଖତ କରୁଛନ୍ତି ତଥାପି ସେମାନେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଏହା କରୁଛନ୍ତି । ଏଥ‌ିପାଇଁ କଠୋର ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯିବା ଦରକାର । ପ୍ରଥମ ବର୍ଷର ସମସ୍ତ ନୂଆ ପିଲାଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଉପର ଶ୍ରେଣୀର ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଚିହ୍ନା କରାଇବା

ଉଚିତ । ଛାତ୍ରାବାସରେ ନୂଆ ପିଲା ରହୁଥ‌ିବା ବର୍ଗରେ ଏକ କୋଠରିରେ ଜଣେ ଅଧ୍ୟାପକ କିମ୍ବା ସହକାରୀ ପ୍ରଫେସର ଭଲମନ୍ଦ ବୁଝିବାପାଇଁ ରହିବା ଦରକାର । ଗୋଟିଏ କୋଠରିରେ ଗୋଟିଏ ବର୍ଗର ପିଲାମାନେ ରହିବା ଦରକାର । ରାତ୍ରି ୯ଟା ପରେ ଦାୟିତ୍ଵରେ ଥ‌ିବା କର୍ମଚାରୀ, ଅଧୀକ୍ଷକ ଓ ମୁଖ୍ୟମାନେ ସରପ୍ରାଇଜ୍ ଭିଜିଟ୍ କରି ଏହାର ଆକଳନ କରିବା ଉଚିତ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ପିଲାମାନଙ୍କୁ କଠୋର ଦଣ୍ଡବିଧାନ ନକରି ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା ଦରକାର । ମାନସିକ ପରାମର୍ଶ, ଯୋଗ ଓ ଧ୍ୟାନ ଏଥ‌ିପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ । ଏହାଦ୍ଵାରା ପିଲାଟି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନହେଲେ ତା’ ପ୍ରତି ଦଣ୍ଡବିଧାନ କରିବା ଛଡ଼ା ଆଉ କିଛି ବାଟ ନାହିଁ । କେବଳ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନଦ୍ଵାରା ଏହାକୁ ବନ୍ଦ କରିହେବ ନାହିଁ ।

ଏସବୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ଶତକଡ଼ା ୬୦ ଭାଗ ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ ଏସବୁ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ଟ୍ୟୁସନ୍ ଓ କୋଚିଂ ଦଲାଲ କରୁଥିବା ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ନମ୍ବର ରଖ୍ ସାର୍ଟିଫିକେଟ ପାଉଛନ୍ତି । ଏମାନେ ପିତାମାତାଙ୍କର ବୋଝ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଜାତିର ବୋଝ ବି ହେଉଛନ୍ତି । ଲାଗୁଛି । ଏଥପ୍ରତି ବେଳ ଥାଉଁ ଥାଉଁ ବନ୍ଧ ବାନ୍ଧିବା ଓ ସଚେତନ ହେବା ନ୍ୟାୟରେ ଶିକ୍ଷକ, ଛାତ୍ର, ଅଭିଭାବକ ଓ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ସଚେତନ ହୋଇ ଉପାୟ ଓ ପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ ନକଲେ ଜ୍ଞାନହିଁ ସଙ୍କଟର କାରଣ ହୋଇ ଉଭା ହେବ, ଏଥିରେ ଦ୍ବିମତ ନାହିଁ ।

ଆପଣଙର ବଣିପୃ
ଧମାନନ୍ଦ ତାପ

ନାରଗାଁ ଦାଣ
କାଗଡମିତ୍ରପୁର

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 12 ମୁଦ୍ରାସ୍ଥୀତି Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 12 ମୁଦ୍ରାସ୍ଥୀତି

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।

1. ମୁହୁ ମୂଲ୍ୟବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଆୟ ନିଯୋଗର କ’ଣ ହୁଏ ?
(i) ବୃଦ୍ଧିହୁଏ
(ii) ହ୍ରାସପାଏ
(iii) ସ୍ଥିରରହେ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ବୃଦ୍ଧିହୁଏ।

2. ପୂର୍ଣ୍ଣନିୟୋଜନ ପରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଉତ୍ପାଦନର କ’ଣ ହୁଏ ?
(i). ବୃଦ୍ଧିହୁଏ
(ii) ବୃଦ୍ଧିପାଏ ନାହିଁ
(iii) ହ୍ରାସପାଏ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ବୃଦ୍ଧିପାଏ ନାହିଁ

3. ଦର ହୁହୁ ହୋଇ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲେ ଏହାକୁ ଯେଉଁ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କୁହାଯାଏ ?
(i) ମୁଦ୍ର। ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି
(ii) ଆଂଶିକ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି
(iii) ଅବାଧ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି
(iv) ଅତିମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି
Answer:
(iv) ଅତିମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି

4. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ଲାଭଜନକ ହୁଏ ।
(i) ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟ
(ii) ବିଳାସ ଦ୍ରବ୍ୟ
(iii) ଆରାମପ୍ରଦ ଦ୍ରବ୍ୟ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ବିଳାସ ଦ୍ରବ୍ୟ

5. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ଖାତକମାନଙ୍କର ଯାହା ହୁଅନ୍ତି :
(i) ଲାଭବାନ
(ii) କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ
(iii) ଲାଭବାନ ବା କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ଲାଭବାନ

6. ଦରବୃଦ୍ଧି ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେଲେ ତାହାକୁ କେଉଁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ ?
(i) ମୁଦ୍ର। ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି
(ii) ଅବଦମତି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି
(iii) ମୁକ୍ତ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ମୁକ୍ତ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି

7. ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ମାଗଣର ଆଧ‌ିକ୍ୟ ହେଲେ ତାହାକୁ କେଉଁ ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି କୁହାଯାଏ ?
(i) ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ନ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି
(ii) ଅବାଧ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି
(iii) ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତ

8. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିର ପରିମାଣ ଏବଂ ପରିସୀମାର ପରିସଂଖ୍ୟାନିକ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ନିମିତ୍ତ ଅନୁସୃତ ପଦ୍ଧତିକୁ ଯାହା କୁହାଯାଏ ?
(i) ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିର ବ୍ୟବଧାନ
(ii) ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି
(iii) ସ୍ଥିତିକ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିର ବ୍ୟବଧାନ

9. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ସରକାର ଅଧୂକ ଟିକସ ବସାଇ ଲୋକମାନଙ୍କ ହାତରୁ ଯାହା ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ କରିବା ଉଚିତ ।
(i) ସମ୍ପତ୍ତି
(ii) ସଞ୍ଚୟ
(iii) କ୍ରୟଶକ୍ତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) କ୍ରୟଶକ୍ତି

10. ମୌଦ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଏ, ମୌଦ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହେଉଛି ।
(i) ବ୍ୟାଙ୍କ ସୁଧହାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ
(ii) ଖୋଲାବଜାର କାରବାର
(iii) ଜମା ସଂରକ୍ଷଣର ଅନୁପାତର ପରିବର୍ତ୍ତନ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଅତିସ୍ତୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ____________________ ।
Answer:
ଅସୀମ

2. ଏକାଧ୍ୟାକାରୀ ଶ୍ରମିକ ସଂଘର ମନମୁଖୀ ନୀତି ଯୋଗୁଁ ମଜୁରି ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ____________________ ସ୍ତ୍ରୀତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
Answer:
ମଜୁରି ପ୍ରବୃଦ୍ଧସ୍ଵୀତି

3. ମହାଜନମାନେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ _____________________ ହୁଅନ୍ତି ।
Answer:
କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ

4. ଉତ୍ପାଦକମାନେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ___________________ ହୁଅନ୍ତି ।
Answer:
ଲାଭବାନ

5. ଖାତକ ଏବଂ ମହାଜନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ, ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସମୟରେ _________________ ମାନେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ।
Answer:
ମହାଜନ

6. ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଆୟଦର ସହିତ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ସେମାନେ ବିଶେଷ ___________________ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ ।
Answer:
କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ

7. ମୁଦ୍ରାସୀତି ଏକ ଲୁକାୟିତ __________________ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
Answer:
କର

8. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଯୋଗୁଁ ___________________ ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ତାହା ନିରୁତ୍ସାହିତ ହୁଏ ।
Answer:
ସଞ୍ଚୟ

9. ମୌଦ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଫଳରେ ସରକାର ଦେଶର _______________________ ଯୋଗାଣକୁ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି ।
Answer:
ମୁଦ୍ରା

10. ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସମୟରେ ସରକାର ଅଧ‌ିକ ଟିକସ ବସାଇ ଲୋକମାନଙ୍କ ହାତରୁ ଅତିରିକ୍ତ ______________________ କୁ ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ କରାଯାଏ ।
Answer:
କ୍ରୟଶକ୍ତି

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ।

1. ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଦେଶର ପୂର୍ଣ୍ଣନିଯୋଗ ପରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ସେହି ଦର ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାସୀତି କୁହାଯାଏ ।

2. ଅବାଧ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ଦରବୃଦ୍ଧି ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେଲେ, ଏହାକୁ ମୁକ୍ତ ବା ଅବାଧ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ ।

3. ଅବଦମିତ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ଅବଦମିତ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କହିଲେ ସେହି ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତିକୁ ବୁଝାଏ, ଯେଉଁଠାରେ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତିରୋଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଫଳରେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି.ପ୍ରତିରୋଧ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ।

4. ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ମାଗଣ ଦେଶର ଦ୍ରବ୍ୟ, ପଣ୍ୟ ଓ ସେବାର ଯୋଗାଣଠାରୁ ଅଧିକ ହୁଏ; ଅର୍ଥାତ୍ ମାଗଣ ଯୋଗାଣକୁ ବଳିଯାଏ ଏବଂ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ତାହାକୁ ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରଢ଼ୀତି କୁହାଯାଏ ।

5. ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ ଦେଶରେ ମଜୁରି ଏବଂ ଲାଭର ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ଦ୍ରବ୍ୟ, ପଣ୍ୟ ଏବଂ ପରିବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ତାହାକୁ ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି କୁହାଯାଏ ।

6. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକ ବ୍ୟବଧାନ କ’ଣ ?
Answer:
ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର ପରିମାଣ ଏବଂ ପରିସୀମାର ପରିସଂଖ୍ୟାନିକ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ନିମିତ୍ତ ଅନୁସୃତ ପଦ୍ଧତିକୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିର ବ୍ୟବଧାନ କୁହାଯାଏ ।

7. ମୁଦ୍ରାର ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ଯୋଗାଣ ଫଳରେ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ମୁଦ୍ରାର ଅତ୍ୟଧିକ ଯୋଗାଣ ହେତୁ ଅଧିକ ମୌଦ୍ରିକ ଆୟ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା ମାଗଣକୁ ବୃଦ୍ଧିକରେ ।

8. ଯୁଦ୍ଧ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ଯୋଗ ଯଥା – ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି ଓ ଫସଲ ହାନି ଯୋଗୁଁ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ଯୁଦ୍ଧ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ଯୋଗ ଯଥା – ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି ଓ ଫସଲ ହାନି ହେତୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଯୋଗାଣ ହ୍ରାସ ପାଏ ।

9. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ହେତୁ ବଡ଼ଚାଷୀମାନଙ୍କର କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ହେତୁ ବଡ଼ଚାଷୀମାନେ ଅଧିକ ଲାଭବାନ ହଅନ୍ତି ।

10. ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ସମୟରେ ଖାତକ ବା ମହାଜନ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ?
Answer:
ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମୟରେ ଖାତକମାନେ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ।

D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

1. ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତି ସମୟରେ ଖାଉଟିମାନେ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତି ସମୟରେ ଉତ୍ପାଦନକାରୀମାନେ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ।

2. ମହାଜନମାନେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ହେତୁ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ।
Answer:
ଖାତକମାନେ ମୁଦ୍ରାସୀତି ହେତୁ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ।

3. ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି ସମୟରେ ମଜୁରିଆ ଓ ବେତନ ଭୋଗୀ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକେ ସର୍ବଦା ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ମଜୁରିଆ ଓ ବେତନଭୋଗୀ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକ ସର୍ବଦା କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ।

4. ସ୍ଥିର ଆୟ ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ସମୟରେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ।
Answer:
ଠିକ୍

5. ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତମାନେ ଦର ବୃଦ୍ଧି ସମୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ।
Answer:
ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତମାନେ ଦର ବୃଦ୍ଧି ସମୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ।

6. ମୂଦୁ ମୂଲ୍ୟବୃଦ୍ଧିକୁ ଅଶ୍ଵଦଉଡ଼ ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ମୃଦୁ ମୂଲ୍ୟବୃଦ୍ଧିକୁ ଗୁରୁଣ୍ଡି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ ।

7. ଆଂଶିକ ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ଆଂଶିକ ମୁଦ୍ରାସୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହୋଇଥାଏ ।

8. ଦରବୃଦ୍ଧି ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେଲେ ଏହାକୁ ମୁକ୍ତ ବା ଅବାଧ ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଠିକ୍

9. ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ମାଗଣର ଆଧ‌ିକ୍ୟ ହେଲେ ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ।
Answer:
ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ମାଗଣର ଆଧ୍ୟା ହେଲେ ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ।

10. ସାମୟିକ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଅନବରତ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
E. ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦିଅ ।

1. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ଦରବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଏବଂ ମୁଦ୍ରାର କ୍ରୟଶକ୍ତି ବା ମୂଲ୍ୟହ୍ରାସ ହେଲେ ଯେଉଁ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ । ଜନ୍ ମେନାର୍ଡ କେନ୍‌ସଙ୍କ ମତରେ, ଯେତେବେଳେ ଦେଶର ପୂର୍ଣନିଯୋଗ ପରେ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ସେହି ଦର ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ ।

ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ପୂର୍ଣ୍ଣନିୟୋଜନର ଉତ୍ତର ବ୍ୟବସ୍ଥା । କ୍ରାଉଥରଙ୍କ ମତରେ ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥାରେ ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସପାଏ ଅର୍ଥାତ୍ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ସେହି ଅବସ୍ଥାକୁ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି କୁହାଯାଏ । ହ୍ରାସ କହନ୍ତି ଯେ, ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ଅଧିକ ମୁଦ୍ରା ଅଳ୍ପ କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଅନ୍ଵେଷଣ କରନ୍ତି । ପଲ୍ ଏନଜିଗ ତାଙ୍କର ପୁସ୍ତକ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିରେ କହିଛନ୍ତି, ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ଏକ ଅସମତୁଲ ପରିସ୍ଥିତି ଯେଉଁଠାରେ କ୍ରୟଶକ୍ତିର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ଦରବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ବା ପ୍ରଭାବ ହୋଇପାରେ ।

2. ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ମାଗଣର ଆଧ‌ିକ୍ୟ ହେଲେ ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଦେଖାଯାଏ । ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ସେତିକିବେଳେ ଦେଖାଯାଏ, ଯେତେବେଳେ ଦେଶର ମୌଦ୍ରିକ ମାଗଣ ଦେଶର ଦ୍ରବ୍ୟ, ପଣ୍ୟ ଓ ସେବାର ଯୋଗାଣଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ । ମାଗରଣ ଯୋଗାଣଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ହୋଇଥାଏ । ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଜନ୍ମହୁଏ । ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଦୁଇଗୋଟି କାରଣରୁ ହୋଇଥାଏ ।

ପ୍ରଥମରେ ଦେଶର ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣ ବୃଦ୍ଧି ହେବାରୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ମାଗଣ ସମତାଳରେ ବୃଦ୍ଧି ନପାଇଲେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । ଦ୍ଵିତୀୟରେ ଦେଶରେ ନିବେଶ, ଲାଭ ଓ ଆୟର ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଉପଭୋଗର ମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ସେବା ସେହି ଅନୁଯାୟୀ ବୃଦ୍ଧି ନହେଲେ ମାଗଣ ଯୋଗାଣକୁ ବଳିଯାଏ । ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ସଂଘଟିତ ହୁଏ ।

3. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକ ବ୍ୟବଧାନ କ’ଣ ?
Answer:
ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିର ପରିମାଣ ଏବଂ ପରିସୀମାର ପରିସଂଖ୍ୟାନିକ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ନିମିତ୍ତ ଅନୁସୃତ ପଦ୍ଧତିକୁ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିର ବ୍ୟବଧାନ କୁହାଯାଏ । ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରର ଜନ୍ମଦାତା କେନ୍ସ ତାଙ୍କର ସର୍ବଶେଷ ପୁସ୍ତକ ‘ଯୁଦ୍ଧପାଇଁ କିପରି ପରିଶୋଧ ହେବ’’ ରେ ଏହି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକ ବ୍ୟବଧାନ ଅଭିଧାରଣାକୁ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ମତରେ ‘ଦେଶର ସୁଲଭ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ସେବାର ମୂଳ ଦରରେ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିବା ମୌଦ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟଠାରୁ ଅଧୂକ ପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ମୋଟ ବ୍ୟୟକୁ ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତିର ବ୍ୟବଧାନ କୁହାଯାଏ ।

4. ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି କ’ଣ ?
Answer:
ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଦେଶରେ ମଜୁରି ଏବଂ ଲାଭର ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ଦ୍ରବ୍ୟ, ପଣ୍ୟ ଏବଂ ସେବାର ପରିବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ସଂଘଟିତ ହୁଏ । ଏକାଧ୍ୟାକାର ଶ୍ରମିକ ସଂଘର ମନମୁଖା ନୀତି ଯୋଗୁଁ ମଜୁରି ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଏପରି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ସେଥ‌ିଯୋଗୁଁ ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତି ହେଉଛି ମଜୁରି ପ୍ରବୃଦ୍ଧସ୍ଵୀତି । ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ମଜୁରି ସେମାନଙ୍କର ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାଠାରୁ ଅଧିକ ହୁଏ ।

5. ପଳାତକ ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପୂର୍ଣନିୟୋଜନ ଲାଭପରେ ଯଦି ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ତେବେ ଦର ଅଧିକ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଆଉ ନିଯୋଗ ଓ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ନାହିଁ । କେବଳ ଦର ହୁ ହୁ ହୋଇ ବୃଦ୍ଧିହୁଏ । ଏହାକୁ ଅତି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଅବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ଦରବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଲୋକମାନେ ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ଆଉ ଅଧ‌ିକ ସଞ୍ଚୟ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ସମସ୍ତେ ମୁଦ୍ରାକୁ ବିନିମୟ କରି କୌଣସି ବାସ୍ତବ ପରିସମ୍ପତ୍ତିରେ ପରିଣତ କରନ୍ତି । ଏହାକୁ ପଳାତକ ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି କୁହାଯାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ପରିସ୍ଥିତିରେ ନିବେଶ, ନିଯୋଗ ଓ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ ।

F. ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

1. ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି ଏବଂ ସାମାଜିକ ପରିଣତି ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଫଳରେ ଦେଶର ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିପୁଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି ସାମାଜିକ ଆୟକୁ ପୁନର୍ବଣ୍ଟନ କରେ । ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତିର ପରିଣତି ସମାଜ ପ୍ରତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟାବହ କାରଣ ଏହା ଫଳରେ ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର ବେତନ, ମଜୁରି ଓ ଆୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ଜୀବନଧାରଣ ମାନ ନିମ୍ନଗାମୀ ହୁଏ । ଧନୀ ଲୋକମାନେ କଳାବଜାର ଅଗ୍ରଗାମୀ ବ୍ୟବସାୟ ଏବଂ ଫଟକା ବଜାରରୁ ରାତାରାତି ବିପୁଳ ଅର୍ଥ ଲାଭ କରନ୍ତି । ଧନୀ ହୁଏ ଧନିକ । ଦରିଦ୍ର ହୁଏ ଭିକାରୀ ଏବଂ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକମାନେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିର ଗରଳକୁ ନୀଳକଣ୍ଠ ପରି ଭକ୍ଷଣ କରନ୍ତି । ଦରବୃଦ୍ଧି ଅର୍ଥନୀତିର ସମସ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଲୋକମାନଙ୍କପାଇଁ ଆନୁପାତିକ ହୁଏ ନାହିଁ ।

2. ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ସମୟରେ ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତା ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତର ନିରବଚ୍ଛିନ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଫଳରେ, ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାମାନେ ଦର ବୃଦ୍ଧି ସମୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି । ଦର ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ବିକ୍ରି ହୋଇ ନ ଥିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଭଣ୍ଡାର ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧ‌ିକ ଆୟ ପ୍ରଦାନ କରେ । ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାମାନେ ଅନେକ ସମୟରେ ଆକସ୍ମିକ ଭାବରେ ପ୍ରଚୁର ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନ କରନ୍ତି । ଏହି ସମୟରେ ଦେଶର ଦ୍ରବ୍ୟ, ପଣ୍ୟ ଓ ସେବାର ଯୋଗାଣଠାରୁ ଅଧ୍ଵ ହୋଇଥାଏ । ଫଳରେ ବ୍ୟବସାୟୀ ଓ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାମାନେ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ।

3. ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ଖାତକ ଏବଂ ମହାଜନ ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତ ସାମାଜିକ ଆୟକୁ ପୁନର୍ବଣ୍ଟନ କରେ । ଦରବୃଦ୍ଧି ଅର୍ଥନୀତିର ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବା ସମସ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଲୋକମାନଙ୍କପାଇଁ ସମାନ ହୁଏ ନାହିଁ । ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ମହାଜନମାନେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ଖାତକମାନେ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି । ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସହେତୁ ଏବଂ ସୁଧଦର ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଯୋଗୁ ମହାଜନମାନେ ଅଧ‌ିକ ଦେଇ ଅଳପ ପରିଶୋଧ ପାଆନ୍ତି । ଖାତକମାନେ ଅଧିକ ନେଇ ଅଳ୍ପ ଦେଲାଫଳରେ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି । କାରଣ ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ଖାତକମାନଙ୍କୁ କମ୍ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

4. ଆଂଶିକ ମୁଦ୍ରାଜ୍ଞୀତି ଏବଂ ବ୍ୟାପକ ମୁଦ୍ରାସୀତି ।
Answer:
ଆଂଶିକ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଯାଏ । ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଗ ବା କୃତ୍ରିମ ଅନାଟନ ହେତୁ ପ୍ରଥମେ ଖାଦଶସ୍ୟର ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । ସରକାର ଦର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଏହି ଆଂଶିକ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକୁ ଦମନ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ବ୍ୟାପକ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ହେଲେ ଅର୍ତବ୍ୟବସ୍ଥାର ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।

ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦର ବୃଦ୍ଧି ବ୍ୟାଦ୍ଵାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ପ୍ରଥମେ ଆଂଶିକ ହୋଇ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦର ବୃଦ୍ଧିଦ୍ୱାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତି ପ୍ରଥମେ ଆଂଶିକ ହୋଇ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୁଏ ।

5. ମୃଦୁ ଏବଂ ଅତିମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ।
Answer:
ମୃଦୁ ମୂଲ୍ୟବୃଦ୍ଧିକୁ ଗୁରୁଣ୍ଡି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କହନ୍ତି । ମୁଦୁ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦରବୃଦ୍ଧିର ହାର ଅତୀବ ଶିଥୁଳ । ଅତିମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ଅସୀମ । ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଜର୍ମାନୀରେ ଏବଂ ଦ୍ବିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଚୀନରେ ଏହି ପ୍ରକାର ଘୋଡ଼ାଦୌଡ଼ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଜିନିଷପତ୍ରର ଦରଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତିଦିନ ହୁ ହୁ ହୋଇ ବଢ଼ିଲା ।

ଫଳରେ ଜର୍ମାନୀରେ ହିଟ୍‌ରଙ୍କ ଏକଛତ୍ର ଶାସନ ଏବଂ ଚାଇନାରେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଶାସନର ଆବିର୍ଭାବ ହେଲା ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ଉତ୍ପାଦନର ଚାହିଦାର ଅହେତୁକ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧିପାଏ । କିମ୍ବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସାମଗ୍ରୀର ଉତ୍ପାଦନ ପରିବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

1. ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ? ଏହାର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଦରବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଏବଂ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟହ୍ରାସ ହେଲେ ଯେଉଁ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାହାକୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କହନ୍ତି, କାରଣ ଏହି ପ୍ରକାର ପରିସ୍ଥିତି ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣ ଅଧିକ ହେତୁ ବା ସ୍ତ୍ରୀତି ହେତୁ ହୋଇଥାଏ ।
ଜନ୍ ମେନାର୍ଡ଼ କେନ୍ସ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକୁ ଦେଶର ନିଯୋଗ ସମ୍ପର୍କିତ କରି ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି । ଯେତେବେଳେ ଦେଶର ପୂର୍ଣନିଯୋଗ ପରେ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ସେହି ଦର ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ ।

ଦେଶର ସମସ୍ତ ସମ୍ବଳ ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟୋଜିତ ପରେ ଯଦି କୌଣସି ଉଦ୍ୟୋକ୍ତା ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧି କରିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ତେବେ ସେ ଯେଉଁ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ନିୟୋଜିତ କରିବେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ତାଙ୍କର ପୂର୍ବ ନିୟୋଜନରେ ପ୍ରାପ୍ତ ପାଉଣାଠାରୁ ଅଧିକ ପାଉଣା ଦେବାକୁ ହେବ ନଚେତ୍ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ସୁଲଭ ହେବେ ନାହିଁ । ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଅଧିକ ପାଉଣା ପ୍ରଦତ୍ତ ହେଲେ ଉତ୍ପାଦନ ପରିବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ହେବ ଏବଂ ଦରବୃଦ୍ଧି ହେବ । ଫଳରେ ଦେଶରେ ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି ଘଟିବ ।

ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଶରେ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପୂର୍ବ ନିଯୋଗ ହୋଇନାହିଁ, ସେତେବେଳେ କୌଣସି କାରଣରୁ ଦରବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଅନିୟୋଜିତ ସମ୍ବଳର ନିୟୋଜନ ବୃଦ୍ଧିପାଇବ । ଦେଶରେ ଉତ୍ପାଦନ ବୃଦ୍ଧିପାଇବ ଓ ଦର ହ୍ରାସ ହେବ । ତେଣୁ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଘଟାଏ ନାହିଁ । କେନ୍‌ସଙ୍କର ଏହି ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ଆଜି ଅନେକ ଦେଶରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହେଉନାହିଁ । କାରଣ ଆମ ଦେଶପରି ଅନେକ ଦେଶରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ସହିତ ସମ୍ବଳର ଅନିଯୋଗ ଦେଖାଯାଏ । ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ଥାଣୁ ଏବଂ ଦରର କ୍ଷିପ୍ରବୃଦ୍ଧି ଆଜି ଅନେକ ଦେଶର ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ।

ଅନ୍ୟ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରୀମାନେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିକୁ ମୁଦ୍ରାଯୋଗାଣ ସମ୍ପର୍କିତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି । କ୍ରାଉଥରଙ୍କ ମତରେ ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥାରେ ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସପାଏ ଅର୍ଥାତ୍ ଦରବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ସେହି ଅବସ୍ଥାକୁ ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି କୁହାଯାଏ । ହାମ୍‌ଙ୍କ ମତରେ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମୟରେ ଅଧିକ ମୁଦ୍ରା ଅଳ୍ପ କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ଅନ୍ଵେଷଣ କରନ୍ତି । ଏହି ସମସ୍ତ ସଂଜ୍ଞାର ବିଶେଷତ୍ଵ ଏହି ଯେ ସେମାନେ ମୁଦ୍ରାଯୋଗାଣକୁ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର କାରଣ ଏବଂ ଦର ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର ପ୍ରଭାବ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି ।

ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଜର୍ମାନୀରେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ସେଠାରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ସରକାର ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣକୁ ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଦ୍ଧି କଲେ । ଫଳରେ ଜର୍ମାନୀରେ ଅତି ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ଦେଖାଗଲା । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣ ଏବଂ ଦରର ବୃଦ୍ଧି ଯେକୌଣସି କାରଣରୁ ଘଟିପାରେ । ପଲ୍ ଏନଜିଗ୍ ମତ ଅନୁସାରେ, ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଏକ ଅସମତୁଲ ପରିସ୍ଥିତି ଯେଉଁଠାରେ କ୍ରୟଶକ୍ତିର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ଦରବୃଦ୍ଧିର କାରଣ ବା ପ୍ରଭାବ ହୋଇପାରେ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଦରସ୍ତରର ବୃଦ୍ଧିଜନିତ ଏକ ପରିସ୍ଥିତି ଯାହା ପ୍ରଥମରେ ଅଧ୍ୟକ ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣ ଏବଂ ପରେ ଅଧିକ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ସଂଘଟିତ ହୋଇଥାଏ ।

ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତର ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର ସାମୟିକ ବୃଦ୍ଧି କୌଣସି କାରଣରୁ ଘଟିଲେ ଏହାକୁ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କୁହାଯାଏ ନାହିଁ । ମାତ୍ର ଏହି ବୃଦ୍ଧି ଏକାଧାରରେ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବା ନିୟମିତ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ତାହାକୁ ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତିର ଆଖ୍ୟା ଦିଆଯାଏ । କୌଣସି ସମୟରେ ମୌଦ୍ରିକ ଆୟ ବୃଦ୍ଧି ତୁଳନାରେ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବା ଯୋଗାଣ ସ୍ଵଳ୍ପ ହୋଇ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ଅତ୍ୟଧ୍ୟ ମୁଦ୍ରାଯୋଗାଣ ମୁଦାୟୀତିର କାରଣ ହୋଇଥାଏ ।

ଆଧୁନିକ ମତବାଦ ଅନୁସାରେ କୌଣସି ଦେଶର ଆୟ ଓ ବ୍ୟୟ ଯଦି ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାସମୂହର ଯୋଗାଣ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଅନୁପାତିକ ହାରରେ ବୃଦ୍ଧିପାଏ, ତେବେ ଦରଦାମ୍‌ରେ ବୃଦ୍ଧିଘଟେ । ଏହି ପରିସ୍ଥତିରେ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟ ବା ଏହାର କ୍ରୟ ଶକ୍ତି ହ୍ରାସ ପାଇଥାଏ । ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତି ବା ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର ନିୟମିତ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବୃଦ୍ଧି ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି କାରଣରୁ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଥମତଃ ଦ୍ରବ୍ୟ ବା ଉତ୍ପାଦର ଚାହିଦାର ଅହେତୁକ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁଁ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତର ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ଦ୍ବିତୀୟତଃ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସାମଗ୍ରୀର ଉତ୍ପାଦନ ପରିବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରର ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ।

ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର ବୈଶିଷ୍ନ୍ୟ –
(କ) ଏହା ଦରବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ଜନିତ ପରିସ୍ଥିତି ।
(ଖ) ଦରବୃଦ୍ଧି ଅଧିକ ମାଗଣ ବା ସ୍ଵଳ୍ପ ଯୋଗାଣ ହେତୁ ଘଟିଥାଏ ।
(ଗ) ଦେଶରେ ମୁଦ୍ରା ଓ ଋଣର ଯୋଗାଣର ଆଧ୍ୟା ହେତୁ ଏପରି ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
(ଘ) ସାମୟିକ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି ନୁହେଁ । ଅନବରତ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିକୁ ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି କୁହାଯାଏ ।
(ଙ) ଅନେକଙ୍କ ମତରେ ଏହା ପୂର୍ଣନିଯୋଗୋତ୍ତର ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

2. ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତର ପ୍ରକାର ଭେଦ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
କୌଣସି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦରଦାମ୍ ସ୍ତରରେ ସ୍ଥିରତା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ସମୟେ ସମୟେ ଦରଦାମ୍‌ର ସ୍ତର ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧ‌ିକ ହେବା ଦେଖାଯାଏ । ଦର ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ, ମୁଦ୍ରାର କ୍ରୟଶକ୍ତି ବା ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହେଲେ, ତାହାକୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ । ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର ମାତ୍ରା ଅନୁଯାୟୀ, ଏହା ଅନେକ ପ୍ରକାର ହୋଇଥାଏ । କେତେବେଳେ ଏହା ମୃଦୁ ଏବଂ କେତେବେଳେ ଏହା ଅତ୍ୟଧ୍ଵ ହୋଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(କ) ମୃଦୁ ଏବଂ ଅତିମୁଦ୍ରାସ୍ପତି– ମୃଦୁ ମୂଲ୍ୟବୃଦ୍ଧିକୁ ଗୁରୁଣ୍ଡି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଏବଂ ଅତି ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିକୁ ଅଶ୍ଵଦୌଡ଼ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି କୁହାଯାଏ । ମୁଦୁ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦରବୃଦ୍ଧିର ହାର ଅତୀବ ଶିଥୁଳ । ଅତିମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ଅସୀମ । ପ୍ରଥମ ବିଶ୍ଵଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଜର୍ମାନୀରେ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଚୀନରେ ଏହି ପ୍ରକାର ଅଶୁଦୌଡ଼ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥିଲା ।

(ଖ) ଆଂଶିକ ଏବଂ ବ୍ୟାପକ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି – ଆଂଶିକ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖାଯାଏ । ଆମ ଦେଶରେ, ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟ ଦର କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମେ ଦରବୃଦ୍ଧି ଦେଖାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ବା କୃତ୍ରିମ ଅନାଟନ ହେତୁ ପ୍ରଥମ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟର ଦରବୃଦ୍ଧି ହେଲା । ସରକାର ଦର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପଦ୍ଧତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଏହି ଆଂଶିକ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ବ୍ୟାପକ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ହେଲେ ଅର୍ଥବ୍ୟସ୍ଥାର ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଥାଏ ।

ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଦର ବୃଦ୍ଧି ଦ୍ବାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ପ୍ରଥମେ ଆଂଶିକ ହୋଇ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାର କୌଣସି ଏକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୁଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ ଭାରତରେ ଖାଦ୍ୟ ଶସ୍ୟର ଦରବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ମଜୁରି ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସମସ୍ତ ସ୍ଥାନରେ ପରିବ୍ୟୟ ପୁଷ୍ପ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଘଟିଥାଏ ।

(ଘ) ଅବାଧ ଏବଂ ଅବଦମିତ ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି– ଦରବୃଦ୍ଧି ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେଲେ ଏହାକୁ ଅବାଧ ବା ମୁକ୍ତ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି କୁହାଯାଏ । ଦରବୃଦ୍ଧିକୁ ରୋକିବା ନିମିତ୍ତ ସରକାରୀ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଏଠାରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ ନାହିଁ । ଦରବୃଦ୍ଧି ଆପେଆପେ ସ୍ୱୟଂକ୍ରିୟ ହୁଏ ଏବଂ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ବର୍ଦ୍ଧିତ ଦର ପରିଶୋଧ କରିପାରିବେ ସେହିମାନେହିଁ କେବଳ ସମ୍ପର୍କିତ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରିବେ ।

ଅବଦମିତ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି କହିଲେ ସେହି ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିକୁ ବୁଝାଏ, ଯେଉଁଠାରେ ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତିରୋଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଫଳରେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ପ୍ରତିରୋଧ ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ । ସରକାର ଏଠାରେ ଦରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ଦ୍ରବ୍ୟକୁ ପଡ଼ିପ୍ରଧା ଅନୁଯାୟୀ ମୁଦ୍ରାତି ସମୟରେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଦରିଦ୍ର ନାଗରିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କରି ଦରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(ଙ) ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ଏବଂ ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି– ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଅର୍ଥନୀତିରେ ସେତିକିବେଳେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ଯେତେବେଳେ ଦେଶର ମୌଦ୍ରିକ ମାଗଣ ଦେଶର ଦ୍ରବ୍ୟ, ପଣ୍ୟ ଓ ସେବାର ଯୋଗାଣଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ମାଗଣ ଯୋଗାଣଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ । ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ, ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦେଖାଯାଏ ।

ମାଗଣ ଆକୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଦୁଇଗୋଟି କାରଣରୁ ହୋଇଥାଏ । ମାଗଣ ସମତାଳରେ ବୃଦ୍ଧି ନ ପାଇଲେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । ଲୋକମାନଙ୍କର ଉପଭୋଗର ମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିହୁଏ । ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ସେବା ସେହି ଅନୁଯାୟୀ ବୃଦ୍ଧି ନ ହେଲେ ମାଗଣ ଯୋଗାଣକୁ ବଳିଯାଏ ଏବଂ ମୁଦ୍ରା ।

ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତି ଦେଶରେ ମଜୁରି ଏବଂ ଲାଭର ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ସେବାର ପରିବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ସଂଘଟିତ ହୁଏ । ଏକାଧ୍ୟାକାରୀ ଶ୍ରମିକ ସଂଘର ମନମୁଖୀ ନୀତି ଯୋଗୁଁ ମଜୁରି ବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ଏତାଦୃଶ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ସେଥ୍ଯୋଗୁଁ ପରିବ୍ୟୟ ପୃଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତିକୁ ମଜୁରି ପ୍ରବୃଦ୍ଧସ୍ତୀତି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଯେତେବେଳେ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ମଜୁରି ସେମାନଙ୍କର ସୀମାନ୍ତ ଉତ୍ପାଦନଶୀଳତାଠାରୁ ଅଧିକ ହୁଏ ସେତେବେଳେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ବ୍ୟୟ ଏବଂ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ ।

3. ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ନିମିତ୍ତ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସାମାଜିକ ଆୟକୁ ପୁନର୍ବଣ୍ଟନ କରେ । ଧନୀ ହୁଏ ଅଧ୍ବକ ଧନୀ । ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର ଦୁଃଖଢ଼ ଓ କଷଣ ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟରେ ଅସ୍ଥିରତା ଆଣନ୍ତି । ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟର ପରିମାପକ, ଏହାର ମୂଲ୍ୟ ଅସ୍ଥିରତା ଆଣନ୍ତି । ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟର ପରିମାପକ, ଏହାର ମୂଲ୍ୟ ଅସ୍ଥିର ହେଲେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ବିଭିକ ଅଟକଳ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ । ତେଣୁ ଯୋଜନା ଓ ପ୍ରକଳ୍ପ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ ହୁଏ । ତେଣୁ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ମନେହୁଏ । ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ନିମିତ୍ତ ତିନିଗୋଟି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ; ଯଥା –
(କ) ମୌଦ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା,
(ଖ) ବିଭିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା,
(ଗ) ବିବିଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

(କ) ମୌଦ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
ମୌଦ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଫଳରେ ସରକାର ଦେଶର ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣକୁ ଅର୍ଥନୀତିର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି । ମୁଦ୍ରାର ଯୋଗାଣ କହିଲେ ସାଧାରଣତଃତଃ ବ୍ୟାଙ୍କ ମୁଦ୍ରାର ପରିମାଣ ଅଧ୍ଵକ । ତେଣୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ମୁଦ୍ରା ଏବଂ ଋଣକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ସର୍ବାଦୌ ଉଚିତ । ବ୍ୟାଙ୍କ ରଣକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ ସୁଧହାରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଖୋଲାବଜାର କାରବାର ଏବଂ ଜମା ସଂରକ୍ଷଣର ଅନୁପାତର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଫଳରେ ଦେଶର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରେ । ଏହି ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଫଳରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ ହ୍ରାସ ପାଇବ । ଫଳରେ ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେବ ।

(ଖ) ବିଭିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
ବିଭିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା କହିଲେ ସରକାରଙ୍କ ଆୟ ବ୍ୟୟ ନୀତିକୁ ବୁଝାଏ । ସରକାରଙ୍କର ଟିକସ, କରଜ ଏବଂ ବ୍ୟୟନୀତି ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିବା ନିମିତ୍ତ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ମୁଦ୍ରାନ୍ତୀତି ସମୟରେ ସରକାର ଅଧ‌ିକ ଟିକସ ବସାଇ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ହାତରୁ ଅତିରିକ୍ତ କ୍ରୟ ଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ସତ୍ୟ ଯେ; ଅର୍ଧକ ଟିକସ ପ୍ରଚଳନ ବେସରକାରୀ ବ୍ୟୟକୁ ହ୍ରାସକରେ । ଫଳରେ ମାଗଣ ଏବଂ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ହ୍ରାସ ହୁଏ ।

ସେହିପରି ସରକାର ସଞ୍ଚୟକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ଏବଂ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ସଞ୍ଚୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରି ଲୋକମାନଙ୍କ ହାତରୁ କ୍ରୟଶକ୍ତି ଛଡ଼ାଇ ନେବା ଫଳରେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ହ୍ରାସପାଏ । ସରକାର ଖୋଲାବଜାରରୁ ଋଣ ସଂଗ୍ରହ କରି ଲୋକମାନଙ୍କଠାରୁ କରଜ ନିଅନ୍ତି । ଫଳରେ ଦେଶରେ ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣ ଏବଂ କ୍ରୟଶକ୍ତି ହ୍ରାସପାଇ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୁଏ । ଅବଶେଷରେ ସରକାର ତାଙ୍କର ବ୍ୟୟନୀତିକୁ ଏପରି ଭାବରେ ପରିଚାଳନା କରିବା ଉଚିତ ଯାହା ଫଳରେ ଅନୁତ୍ପାଦିତ ଏବଂ ଅପଚୟମୂଳକ ବ୍ୟୟ କରାଯିବ ନାହିଁ, ଏହା ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକୁ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ କରିଥାଏ ।

(ଗ) ବିବିଧ ନୀତି :
(i) ଦର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ପଡ଼ିପ୍ରଥା- ସରକାର ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଦର ଧାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି କେତେ ପରିମାଣରେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ପାଇବେ, ତାହାର ପରିମାଣ ମଧ୍ଯ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏହାକୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ । ଫଳରେ ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନେ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସରକାରୀ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଦରରେ ସୁବିଧାରେ ପାଆନ୍ତି । ଦର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ପଡ଼ିପ୍ରଥା ଉଭୟ ଏକ ସଙ୍ଗରେ ପ୍ରଚଳନ କରାଯାଏ ।

(ii) ଶ୍ରମିକ ଶୃଙ୍ଖଳା – ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମୟରେ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ମଜୁରି ହ୍ରାସ ପାଉଥିବାରୁ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ମଜୁରି ହ୍ରାସ ପାଉଥବାରୁ ଶ୍ରମିକମାନେ ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ହୁଅନ୍ତି । ସେମାନେ ମଜୁରି ଏବଂ ବୋନସ ବୃଦ୍ଧି ନିମିତ୍ତ ଧର୍ମଘଟ ଓ ଧାରଣା ପରି ଆନ୍ଦୋଳନାତ୍ମକ ପନ୍ଥାର ଆଶ୍ରୟ ନିଅନ୍ତି । ଶ୍ରମିକ ଅଶାନ୍ତି ଫଳରେ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସପାଏ ଏବଂ ଦରବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । ତେଣୁ ଶ୍ରମିକ ଅଶାନ୍ତର ନିରାକରଣ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।
(iii) ପ୍ରତ୍ୟାରୋଧ ଭଣ୍ଡାର କାରବାର– ପ୍ରତ୍ୟାରୋଧ ଭଣ୍ଡାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟ ପରି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକୀୟ ପଦାର୍ଥ ଭବିଷ୍ୟତର ଅନାଟନକୁ ମୁକାବିଲା କରିବା ନିମିତ୍ତ ମହଜୁଦ ରଖାଯାଏ । ଯେଉଁଠାରେ ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଭାବ ଅତ୍ୟଧୀକ ହୁଏ, ସେଠାରୁ ଏହି ଭଣ୍ଡାରରୁ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଏ ।

(iv) ଖାଉଟି ଆନ୍ଦୋଳନ– ଖାଉଟିମାନେ ଦରବୃଦ୍ଧିକୁ ରୋକିବା ନିମିତ୍ତ ପ୍ରତିରୋଧ ଆନ୍ଦୋଳନ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିବା ଉଚିତ । ଆମେରିକାର ଏ ପ୍ରକାର ଆନ୍ଦୋଳନ ଫଳରେ ଏକାଧ୍ୟାକାରୀ ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ଖାଉଟିମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ଦର ମାଧ୍ୟମରେ ଶୋଷଣ କରି ପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଆମ ଦେଶରେ ଖାଉଟି ପ୍ରତିରୋଧ ଆନ୍ଦୋଳନ ସୁଦୃଢ଼ ହେଲେ ଏବଂ ଖାଉଟି ସମବାୟ

(v) ସୁଚିନ୍ତିତ ମଜୁରି ଏବଂ ଆୟନୀତି— ସୁଚିନ୍ତିତ ମଜୁରି ଏବଂ ଆୟନୀତି ଫଳରେ ସରକାର ମୁଦ୍ରାସ୍ପତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିପାରିବେ । ଆୟ ଓ ମଜୁରିରେ ସ୍ମତା ନ ଆସିଲେ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିହେବ ନାହିଁ । ଯେଉଁମାନେ ସହଜ ଉପାୟରେ ରାତାରାତି ବିପୁଳ ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନ କରିବେ, ସେମାନେ ଦରବୃଦ୍ଧିକୁ ଭୂକ୍ଷେପ କରିବେ ନାହିଁ ଏବଂ ଯେଉଁମାନେ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କରି ସ୍ଵଳ୍ପ ଆୟ ଲାଭ କରିବେ, ସେମାନେ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର କୁଫଳର ଶୀକାର ହେବେ । ତେଣୁ ଦେଶରେ ଏକ ସମତା ନୀତି ଉପରେ ଆଧାରିତ ଆୟ ଓ ମଜୁରି ନୀତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେବା ଉଚିତ ।

ଏ ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସତ୍ତ୍ଵେ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ହ୍ରାସ ନପାଇ ପାରେ । ଉତ୍ପାଦନ ଅଧିକ ନହେଲେ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ହ୍ରାସ ହେବ ନାହିଁ । ବର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଣୁ ଉତ୍ପାଦନ, ସମବଣ୍ଟନ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସହଯୋଗ ବ୍ୟତୀତ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରାଯାଇ ନପାରେ । ତେଣୁ ଏହା ନହେଲେ ଆମକୁ ଆଗାମୀ ବର୍ଷମାନଙ୍କରେ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସହିତ ବଞ୍ଚିବାକୁ ହେବ ।

4. ମୁଦ୍ରାଣ୍ଡୀତି ହେଲେ ସମାଜର କି କି ପ୍ରକାର ପରିଣତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସାମାଜିକ ଆୟକୁ ପୁନର୍ବଣ୍ଟନ କରେ । ଧନୀ ହୁଏ ଅଧିକ ଧନୀ । ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର ଦୁଃଖ ଓ କଷଣ ବୃଦ୍ଧିପାଏ । ଦରବୃଦ୍ଧି ଅର୍ଥନୀତିର ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବା ସମସ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ବା ଆନୁପାତିକ ହୁଏ ନାହିଁ । ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ହେଲେ ସମାଜର କି କି ପ୍ରକାର ପରିଣତି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହା ଜାଣିବାକୁ ହେଲେ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକଙ୍କୁ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ କରି ସେମାନଙ୍କର ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଜନିତ ଲାଭ କ୍ଷତି ବିଚାର କରାଯାଏ ।

(କ) ଖାଉଟି ଏବଂ ଉତ୍ପାଦକ – ଉତ୍ପାଦକ ବିଶେଷତଃ ଖାଦ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦକମାନେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି । ଖାଉଟିମାନେ ଅଯଥା ହଇରାଣ ଓ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ଦରବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ସମପରିମିତ ବ୍ୟୟକରି ସେମାନେ ସ୍ଵଳ୍ପଖାଦ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଜୀବନଧାରଣମାନ ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଭାବରେ ହ୍ରାସପାଏ । ଅନାଟନ ଓ ଦରବୃଦ୍ଧି ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନକୁ ଦୁର୍ବିସହ କରେ । ବଡ଼ଚାଷୀମାନେ ଖାଦ୍ୟଶସ୍ୟର ଦରବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ଅଧ୍ଵ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି । କ୍ଷୁଦ୍ର ଏବଂ ନାମମାତ୍ର ଚାଷୀମାନେ ଖାଦ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ କ୍ରୟ କରୁଥିବାରୁ ଅଯଥା କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ।

(ଖ) ଖାତକ ଏବଂ ମହାଜନ – ମହାଜନମାନେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସମୟରେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ଖାତକମାନେ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି । ମୁଦ୍ରା ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ଏବଂ ସୁଧ ଦର ଅପରିବର୍ତ୍ତନୀୟ ଯୋଗୁଁ ମହାଜନମାନେ ଅଧ୍ଵ ଋଣ ଦେଇ ଅଳ୍ପ ପରିଶୋଧ ପାଆନ୍ତି । ଖାତକମାନେ ଅଧିକ ନେଇ ଅଳ୍ପ ଦେଲା ଫଳରେ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି ।

(ଗ) ମଜୁରି ଏବଂ ବେତନଭୋଗୀ – ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସମୟରେ ମଜୁରିଆ ଓ ବେତନଭୋଗୀ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକେ ସର୍ବଦା କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ମୁଦ୍ରାମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ସେମାନଙ୍କର ବାସ୍ତବ ଆୟ ହ୍ରାସପାଏ । ଦରବୃଦ୍ଧି ସହିତ ମଜୁରି ବା ବେତନ ସମତାଳରେ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ନାହିଁ । ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଯଦିଓ ମୁଦ୍ରାମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ମହଙ୍ଗା ଭତ୍ତା ଦିଆଯାଏ ତଥାପି ମହଙ୍ଗାଭତ୍ତା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ । ତେଣୁ ସେମାନେ ଯେକୌଣସି ମତେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । କର୍ମଚାରୀଗୋଷ୍ଠୀ ସାଧାରଣତଃ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକ ।

ଦରବୃଦ୍ଧି ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ବାଧେ । ଶ୍ରମିକ ଏବଂ କର୍ମଚାରୀ ସଂଘ ଏହି ଅନ୍ୟାୟର ପ୍ରତିରୋଧ ନିମିତ୍ତ ଧର୍ମଘଟ, କାମବନ୍ଦ, ଘେରାଉ, ଧାରଣା ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ଦେଶସାରା ଅରାଜକତା ବ୍ୟାପେ । ଆଇନକୁ ସମ୍ମାନ କରୁଥି ନାଗରିକମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଅବମାନନା କରିବା ନିମିତ୍ତ ତିଳେମାତ୍ର କୁଣ୍ଠାବୋଧ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।

(ଘ) ସ୍ଥିର ଆୟ ସମ୍ପନ୍ନ ଏବଂ ପରିବର୍ତୀ ଆୟ ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଥିର ଆୟ ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ସମୟରେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ଥ ହୁଅନ୍ତି । ଆୟ ସ୍ଥିର ରହି ଦରବୃଦ୍ଧି ହେଲେ ସେମାନେ ସମପରି ମିତ ମୁଦ୍ରା ବିନିମୟରେ ସ୍ଵଳ୍ପ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏବଂ ସେବା ଲାଭ କରନ୍ତି । ଭତ୍ତା ପାଉଥ‌ିବା ବା ଦୀର୍ଘମିଆଦି ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ଆୟକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ପେନ୍‌ସନପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଅସୁବିଧାରେ ପକାଏ । ମୁଦ୍ରାମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ଦୈନିକ ସେମାନଙ୍କର ଆୟ ହ୍ରାସ ପାଏ । ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଆୟ ଦର ସହିତ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ସେମାନେ ବିଶେଷ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ ।

(ଙ) ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତା– ବ୍ୟବସୟୀ ଏବଂ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାମାନେ ଦରବୃଦ୍ଧି ସମୟରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଲାଭବାନ ହୁଅନ୍ତି । ଦର ବୃଦ୍ଧି ହେତୁ ବିକ୍ରି ହୋଇ ନଥ‌ିବା ଦ୍ରବ୍ୟ ଭଣ୍ଡାର ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ଆୟ ପ୍ରଦାନ କରେ । ବ୍ୟବସାୟୀ ଏବଂ ଉତ୍ପାଦକମାନେ ଅନେକ ସମୟରେ ଆକସ୍ମିକ ଭାବରେ ପ୍ରଚୁର ଅର୍ଥ ଉପାର୍ଜନ କରନ୍ତି ।

(ଚ) ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଏବଂ ସାମାଜିକ ପରିଣତ– ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଫଳରେ ଦେଶର ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ବିପୁଳ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ପ୍ରଥମରେ ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତିର ପରିଣତି ସମାଜ ପ୍ରତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭୟାବହ କାରଣ ଏହା ଫଳରେ ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର ବେତନ, ମଜୁରି ଓ ଆୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ଜୀବନଧାରଣମାନ ନିମ୍ନଗାମୀ ହୁଏ । କଳାବଜାର ବ୍ୟବସାୟ ଏବଂ ଫଟକା ବଜାରରୁ ରାତାରାତି ବିପୁଳ ଅର୍ଥ ଲାଭ କରନ୍ତି । ଧନୀ ହୁଏ ଧନିକ । ଦରିଦ୍ର ହୁଏ ଭିକାରୀ ଏବଂ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକମାନେ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତିର ଗରଳକୁ ନୀଳକଣ୍ଠ ପରି ଭକ୍ଷଣ କରନ୍ତି ।

ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଏକ ଲୁକାୟିତ କର ବ୍ୟବସ୍ଥା । ସରକାରୀମାନେ ଲୋକମାନଙ୍କ ଉପରେ କର ବସାଇଲେ ତାହା ପ୍ରତିରୋଧ ହେବ ବୋଲି ସେମାନେ ଅଧିକ ନୋଟ ଛାପି ମୁଦ୍ରା ଯୋଗାଣକୁ ବୃଦ୍ଧି କରି ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରନ୍ତି । ଅଧୂକ ଦର ହେତୁ ମାଗଣ ଓ ଉପଭୋଗ ହ୍ରାସ ପାଏ, ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦରିଦ୍ର ଲୋକମାନଙ୍କର ଆୟ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ହ୍ରାସପାଏ ।

ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଯୋଗୁଁ ସଞ୍ଚୟ ମୂଲ୍ୟହ୍ରାସ ହେତୁ, ସଞ୍ଚୟ ନିରୂତ୍ସାହିତ ହୁଏ । ମୁଦ୍ରାସ୍ତୀତି ସମୟରେ ଆୟ ହ୍ରାସପାଏ, ଫଳରେ ଜାତୀୟ ନିବେଶକୁ ନିରୁତ୍ସାହିତ କରନ୍ତି । ଫଳରେ ଜାତୀୟ ନିବେଶକୁ ନିରୁତ୍ସାହିତ କରନ୍ତି । ଫଳରେ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ନିଯୋଗ ହ୍ରାସପାଏ ।

ଯେତେବେଳେ ଫଟକା କାରବାର ଏବଂ ବେଆଇନ କାରବାର ଆକର୍ଷଣୀୟ ବୃତ୍ତିରୂପେ ସାମାଜିକ ସ୍ବୀକୃତି ଲାଭ କରେ ସେତେବେଳେ ପୁଞ୍ଜି ସଘନ ବିଳାସ ଦ୍ରବ୍ୟର ଉତ୍ପାଦନ ଅଧିକ ଲାଭଜନକ ହୁଏ । ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଅର୍ଥନୀତିରେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ହେତୁ ଯୋଜନାର ସମସ୍ତ ଅଟକଳ, ପ୍ରକଳ୍ପର ବ୍ୟୟ ଏବଂ ଆର୍ଥିକ ନିୟୋଜନ ସମସ୍ତ ମୁଦ୍ରାମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହେତୁ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ ।

ଯୋଜନାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପ୍ରତିଦିନ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ । ଦେଶର ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୁଏ । ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଦରବୃଦ୍ଧି ହେବାରୁ ରପ୍ତାନି ଦ୍ରବ୍ୟର ଦରବୃଦ୍ଧି ହୁଏ । ଫଳରେ ବୈଦେଶିକ ବଜାରରେ ଏହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ବିକ୍ରୟ ହୁଏ ନାହିଁ । ଦେଶ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଦେଣନେଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସମତୁଲ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟିହୁଏ । ରପ୍ତାନି ସ୍ଵଳ୍ପ ଏବଂ ଆମଦାନୀ ଅଧିକ ହୁଏ ।

ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତି ଏକ ଆଇନସିଦ୍ଧ ଦସ୍ୟୁ । ସେ ଦସ୍ୟୁ କିନ୍ତୁ ଅପରାଧୀ ନୁହେଁ । ଏହି ଦସ୍ୟୁବୃତ୍ତି ପାଇଁ ଆମେ କାହାକୁ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିପାରିବୁ ନାହିଁ । ଯେଉଁମାନେ ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସମୟରେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ସେମାନେ ଭାବନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ ଏହାଦ୍ଵାରା ଲାଭବାନ ହୋଇଛନ୍ତି ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ସେମାନଙ୍କର ଏକ ବିରାଟ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର, ଫଳରେ ସେମାନେ ଏହାର ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାକୁ ଯାଇ ଧର୍ମଘଟ, ଧାରଣା, ଘେରାଓ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟବନ୍ଦ’ର ଆଶ୍ରୟ ନିଅନ୍ତି ।

ମୁଦ୍ରାସ୍ପତି ସାମାଜିକ ଅରାଜକତା ବୃଦ୍ଧିପରେ । ଚୀନରେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଏବଂ ଜର୍ମାନୀରେ ହିଟଲରୀ ଏକଛତ୍ର ଶାସନ ମୁଦ୍ରାଷ୍ଟୀତି ଯୋଗୁଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଅଧ୍ୟାପକ ସୁରଜଭାନୁ ଗୁନ୍ତା କହିଛନ୍ତି କୌଣସି ସରକାର ନିଜର ସ୍ଥିତି ଏବଂ ନିଜେ ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ କରୁଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ରାଜନୈତିକ ସଂସ୍ଥାକୁ ବିପନ୍ନ ନକଲେ ମୁଦ୍ରାଙ୍ଗୀତିକୁ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ପାଳନ କରିବ ନାହିଁ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 6 ନ୍ୟାୟ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 6 ନ୍ୟାୟ

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ଯର ଠିକ ଭଲରଟି

୧ । ସରକାରୀ ପଦପଦବୀ ହାସଲ କରିବା________ ପ୍ରକାର ନ୍ୟାୟ ।
(କ) ଆଇନଗତ ନ୍ୟାୟ
(ଖ) ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ
(ଗ) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ
(ଘ) ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ
Answer:
(ଖ) ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ

୨ । ନ୍ୟାୟର ଦାର୍ଶନିକ ତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁଯାୟୀ ହିନ୍ଦୁ ବିଧୁଶାସ୍ତ୍ରରେ ଆଇନ ଉପରେ _____________ କୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଛି । _________ ।
(କ) ଧର୍ମ ନ୍ୟାୟ
(ଖ) ସଂଶୋଧନ ନ୍ୟାୟ
(ଗ) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ
(ଘ) ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ
Answer:
(କ) ଧର୍ମ ନ୍ୟାୟ

୩ । ମାର୍କ୍ସବାଦୀ ତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁସାରେ __________ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନ୍ୟାୟ ମିଳେ ।
(କ) ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଜିତ ସମାଜ
(ଖ) ଶ୍ରେଣୀବିହୀନ ସମାଜ
(ଗ) ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ
(ଘ) ରାଷୄ୍
Answer:
(ଖ) ଶ୍ରେଣୀବିହୀନ ସମାଜ

୪ । __________ ନ୍ୟାୟର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ବିବାଦୀୟ ପକ୍ଷର ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଚରଣ ସଂଶୋଧନ କରିବା ଓ ପୀଡ଼ିତଙ୍କୁ କ୍ଷତିପୂରଣ ଦେବା ।
(କ) ବଣ୍ଟନ ନ୍ୟାୟ
(ଖ) ସଂଶୋଧନ ନ୍ୟାୟ
(ଗ) ଦୈବୀ ନ୍ୟାୟ
(ଘ) ନୈତିକ ନ୍ୟାୟ
Answer:
(ଖ) ସଂଶୋଧନ ନ୍ୟାୟ

(B) ଗୋଟିଏ ଧାଡ଼ିରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ, ବାସସ୍ଥାନ ଆଦି ଭିଭିରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ମଣିଷକୃତ ଅସମାନତାକୁ ଦୂରକରି ସାମାଜିକ ସମାନତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।

୨ । ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକର ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିବା ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶୋଷଣରୁ ତାକୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।

୩ । ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୈତିକ ଜୀବନରେ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ଅବାଧ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ସୁଯୋଗଲାଭକୁ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ କୁହାଯାଏ ।

୪ । ଆଇନଗତ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଆଇନ ସମ୍ମୁଖରେ ସମସ୍ତେ ସମାନ ଏବଂ ଆଇନ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ସୁଯୋଗ ଓ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଆଇନଗତ ନ୍ୟାୟ କୁହାଯାଏ ।

(C) ଗୋଟିଏ ପଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ଆଇନଗତ ନ୍ୟାୟର ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ବାସ୍ତବରେ ପରିଣତ ହେଲେ ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ

୨ । କେବଳ ଆଇନ ନୁହେଁ ଅନ୍ୟ କାହାଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିହେବ ?
Answer:
ସାମାଜିକ ଅଭ୍ୟାସ ଓ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ

୩ । କେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ କରିହେବ ବୋଲି ମାର୍କ୍ସବାଦୀମାନେ ବିଶ୍ଵାସ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଶ୍ରେଣୀବିହୀନ ସମାଜ

୪ । କେଉଁ ତତ୍ତ୍ଵ ନ୍ୟାୟକୁ ଚରମ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହିସାବରେ ବିବେଚନା କରେ ?
Answer:
ପ୍ରାକୃତିକ ତତ୍ତ୍ଵ

୫ । ବଣ୍ଟନ ନ୍ୟାୟ ଓ ସଂଶୋଧନ ନ୍ୟାୟ ବିଷୟରେ କିଏ କହିଥିଲେ ?
Answer:
ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍

(D) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ଜନ୍ ଅଷ୍ଟିନ୍ ଓ ହବସ୍ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ପ୍ରବକ୍ତା ଥିଲେ ।
Answer:
ଜନ୍ ଅଷ୍ଟିନ୍ ଓ ହବସ୍ ଆଇନଗତ ନ୍ୟାୟର ପ୍ରବକ୍ତା ଥିଲେ ।

୨ । ଜାତିଭେଦ, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଆଦି କୃତ୍ରିମ ବିଭେଦତା ଦୂର କରିବା ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ଅଟେ ।
Answer:
ଜାତିଭେଦ, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଆଦି କୃତ୍ରିମ ବିଭେଦତା ଦୂର କରିବା ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଅଟେ ।

୩ । ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ବିନା ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ମିଳିପାରିବ ନାହିଁ ।
Answer:
ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ବିନା ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ମିଳି ପାରିବ ନାହିଁ ।

୪ । ଆଇନଗତ ତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନ୍ୟାୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖୁଥିବାରୁ ପ୍ରକୃତ ନ୍ୟାୟ ମିଳେ ନାହିଁ !
Answer:
ମାର୍କ୍ସବାଦୀ ତତ୍ତ୍ଵ ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନ୍ୟାୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନିଜ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖୁଥୁବାରୁ ପ୍ରକୃତ ନ୍ୟାୟ ମିଳେ ନାହିଁ ।

୫ । ‘ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକଙ୍କ ସର୍ବାଧ‌ିକ ମଙ୍ଗଳ’ ନ୍ୟାୟର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନୁହେଁ ।
Answer:
‘ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଲୋକଙ୍କ ସର୍ବାଧ‌ିକ ମଙ୍ଗଳ’ ନ୍ୟାୟର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।

(E) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧ । __________ ନ୍ୟାୟକୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଧର୍ମ ସହ ସଂଯୋଜିତ କରିଥିଲେ ।
Answer:
ସେଣ୍ଟ ଅଗଷ୍ଟାଇନ୍

୨ । _________ ଙ୍କ ବିଚାରରେ ନ୍ୟାୟର ଅର୍ଥ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ତା’ର ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରାପ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ।
Answer:
ପ୍ଲ।ଟୋ

୩ । ବିବାଦର ପକ୍ଷମାନଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ ଶୁଣି ସାରି ନ୍ୟାୟାଳୟ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିବା ରାୟ ମଧ୍ଯରେ _________ ନ୍ୟାୟ ଅଛି ।
Answer:
ସଂଶୋଧନ

୪ । ମାର୍କ୍ସବାଦୀଙ୍କ ମତରେ _________ ର ପତନଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ହାସଲ କରିହେବ ।
Answer:
ରାଷୄ୍

୫ । ଭାରତରେ ନ୍ୟାୟକୁ _________ ଅର୍ଥରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ଧର୍ମ ବା ଔଚିତ୍ୟ

୬ । __________ ନ୍ୟାୟକୁ ବ୍ୟକ୍ତିର କର୍ମ ବିଶେଷଜ୍ଞତା ଆଧାରରେ ବିଚାର କରିଥିଲେ ।
Answer:
ପ୍ଲ।ଟୋ

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜରେ ଥିବା ବୈଷମ୍ୟ ଦୂର କରି ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ଅଧିକାର ଓ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବା ହେଉଛି ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ । ସମାଜରୁ ଅସମାନତା, ଅନ୍ୟାୟ ଓ ଅତ୍ୟାଚାର ଦୂର କରି ସାମାଜିକ ସମାନତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।

୨ । ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟାପାରରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବା ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ଲାସ୍କଙ୍କ ମତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ସକ୍ରିୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାର ଅଧିକାର ପାଇଁ ସମାନ ସୁଯୋଗକୁ ‘ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ’ କୁହାଯାଏ ।

୩ । ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ?
Answer:
ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଆଦି ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଯୋଗାଇବା ହେଉଛି ‘ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ’ । ଏହା ଶ୍ରେଣୀବିହୀନ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ସମାଜର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଏହା ପ୍ରଧାନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅଟେ ।

(B) ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ, ଭାଷା, ବାସସ୍ଥାନ, ବୃଦ୍ଧି ଓ ଶ୍ରେଣୀ ନିର୍ବିଶେଷରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକକୁ ସାମାଜିକ ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ସମାନ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଦେବା ହେଉଛି ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ । ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ବିଭେଦତା ଓ କୁସଂସ୍କାର ସାମାଜିକ ସଂପର୍କକୁ କଳୁଷିତ କରେ ଏବଂ ସମାଜ କ୍ରମଶଃ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇପଡ଼େ । ତେଣୁ ସମାନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ସମାନ ସୁଯୋଗ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ମୂଳଭିଭି ଅଟେ । ସମାଜରୁ ଅସମାନତା, ଅନ୍ୟାୟ ଓ ଅତ୍ୟାଚାର ଦୂର କରିବା ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ଜାତିଭେଦ ଓ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । କେବଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆଇନ ମାଧ୍ୟମରେ ନୁହେଁ, ବରଂ ସାମାଜିକ ଅଭ୍ୟାସ ଓ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରାଯାଇପାରିବ ।

୨ । ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟାପାରରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ମୁକ୍ତ ତଥା ସମାନ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବା ହେଉଛି ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଆଇନଗତ ନ୍ୟାୟର ନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ ବାସ୍ତବରେ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପରିଣତ କରିବା ହେଉଛି ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ । ରାଜନୈତିକ ଦଳ, ଚାପଗୋଷ୍ଠୀ ଆଦି ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି । ପଦପଦବୀ ଗ୍ରହଣ, ମତଦାନ, ସରକାରଙ୍କୁ ଆବେଦନ ଓ ସମାଲୋଚନା କରିବାର ଅଧିକାର ଓ ବାକ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ଇତ୍ୟାଦି ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟକୁ ଫଳବତୀ କରିଥାଏ । .

୩ । ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ?
Answer:
ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ, ବସ୍ତ୍ର, ବାସଗୃହ ଆଦି ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉପାଦାନ ଯୋଗାଇବା ହେଉଛି ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ବିନା ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ମିଳିବା ଅସମ୍ଭବ । ଏକ ଶ୍ରେଣୀବିହୀନ ଓ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ବା ସମାଜବାଦୀ ସମାଜରେ ଏହା ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ବଣ୍ଟନ ପାଇଁ ବିଧ‌ିବଦ୍ଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରିବା ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରଧାନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ସମାଜରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ବୈଷମ୍ୟ ଦୂରୀକରଣ ଓ ବୃଦ୍ଧ, ଦୁର୍ବଳବର୍ଗ, ଅସହାୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଦାନ ମାଧ୍ୟମରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଉପଲବ୍ଧି ପାଇଁ ଅନୁକୂଳ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥାଏ । ମାର୍କ୍ସବାଦୀଙ୍କ ମତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପତନଦ୍ଵାରା ବାସ୍ତବ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ମିଳିପାରିବ ।

(C) ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧ । ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ
Answer:
(i) ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟାପାରରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବା ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ଲାସ୍କଙ୍କ ମତରେ, “ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ସକ୍ରିୟ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାର ଅଧୂକାର ପାଇଁ ସମାନ ସୁଯୋଗକୁ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଆବଶ୍ୟକତା ଯୋଗାଇଦେବା ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।
(ii) ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନିର୍ବାଚନ, ରାଜନୈତିକ ପଦପଦବୀ ଗ୍ରହଣର ଅଧିକାର, ମତଦାନ ଓ ବାକ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟକୁ ଫଳବତୀ କରୁଥିବାବେଳେ ଆର୍ଥିକ ଶୋଷଣରୁ ମୁକ୍ତି ଓ ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ ମାଧ୍ୟମରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ।
(iii) ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ଉପଲବ୍ଧ ହେଉଥ‌ିବାବେଳେ ମାର୍କ୍ସବାଦୀମାନଙ୍କ ମତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପତନରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ଉପଲବ୍ଧ ହୋଇପାରେ ।
(iv) ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ବିନା ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ଉପଭୋଗ କରାଯାଇ ନପାରେ ।
(v) ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଆଧାର ହୋଇଥିବାବେଳେ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ସମାଜବାଦର ଆଧାର ଅଟେ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ? ଏହାର ଉତ୍ସ ଏବଂ ପ୍ରକାରଭେଦଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ରାଜନୀତି, ଧର୍ମନୀତି, ଦର୍ଶନ ଓ ନ୍ୟାୟତତ୍ତ୍ଵର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ହେଉଛି ‘ନ୍ୟାୟ’ । ଏହାର ପରିସର ଏତେ ବ୍ୟାପକ ଯେ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଜ୍ଞା ଏହାର ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିପାରେ ନାହିଁ । ନ୍ୟାୟ ମନୁଷ୍ୟର ବାହ୍ୟ ତଥା ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ମନୋଭାବର ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି । ନିରପେକ୍ଷତାର ଅନ୍ୟନାମ ହେଉଛି ‘ନ୍ୟାୟ’ । Digest ପୁସ୍ତକରେ ନ୍ୟାୟର ସଂଜ୍ଞା ଦିଆଯାଇଛି । ତାହା ହେଲା, “ ପ୍ରତ୍ୟେକକୁ ତା’ର ଅଧିକାର ଦେବାପାଇଁ ସ୍ଥିର ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ତତ୍ତ୍ଵକୁ ନ୍ୟାୟ କୁହାଯାଏ ।” ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଆଦର୍ଶ ଥାଏ; ଯଥା – ସମ୍ମାନଜନକଭାବେ ବଞ୍ଚିବା, କାହାକୁ ଆଘାତ ନଦେବା, ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କୁ ତା’ର ପ୍ରାପ୍ୟ ଦେବା । ନ୍ୟାୟ ତତ୍ତ୍ଵ ଉଭୟ ମାନବୀୟ ଓ ଐଶ୍ଵରିକ ଜ୍ଞାନଦ୍ଵାରା ସମୃଦ୍ଧ ଉଚିତ ଓ ଅନୁଚିତ ବିଜ୍ଞାନ ।

ପ୍ଲାଟୋ – “ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସ୍ଥାନରେ ରହି ନାଗରିକ ଆନ୍ତରିକତାର ସହିତ ଯେଉଁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରେ ତାହାହିଁ ନ୍ୟାୟ ।”
ସାଲମଶୁ – ରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଆଦର୍ଶ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେଉଛି ନ୍ୟାୟ ।
ଉତ୍ସ – ବିଚାରପତି Holms ନ୍ୟାୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କହନ୍ତି ଯେ, “ ଏହା ସମୟ ଓ ପରିସ୍ଥିତି ଅନୁଯାୟୀ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇପାରେ ।” ଏଣୁ ନ୍ୟାୟର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉତ୍ସ ପାଇବା କଷ୍ଟକର, ତଥାପି ନିମ୍ନଲିଖତ ସୂତ୍ରକୁ ଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅବଜ୍ଞା କରାଯାଇ ନ ପାରେ ।

ଧର୍ମ – ନ୍ୟାୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ଈଶ୍ଵର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ । ଚିରନ୍ତନ ଆଇନ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ସହିତ ସମଧର୍ମୀ । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ଈଶ୍ବରଙ୍କ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ସମାଜରେ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ପାରସ୍ପରିକ ବ୍ୟବହାର ମଧ୍ୟ ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ଇଚ୍ଛାରେ ପରିଚାଳିତ ହୁଏ । ଏଣୁ ସବୁପ୍ରକାର ମାନବୀୟ ଆଇନ ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ଐଶ୍ଵରୀୟ ଆଇନରୁ ସୃଷ୍ଟ |

ପ୍ରକୃତି – ଈଶ୍ବର ଓ ବିବେକ ଯେଉଁ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ଗ୍ରୀକ୍ ଦର୍ଶନର Stoic ମାନେ ପ୍ରକୃତିକୁ ସେହି ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମତରେ ମନୁଷ୍ୟ ପ୍ରକୃତି ମଧ୍ଯରେ ବସବାସ କରୁଥିବାରୁ ସ୍ଵାଭାବିକ ବିବେକଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୁଏ । ବାର୍କର୍ କହନ୍ତି ଯେ, ପ୍ରାକୃତିକଭାବେ ମନୁଷ୍ୟମାନେ ସ୍ଵାଧୀନ ଏବଂ ସ୍ଵାୟତ୍ତଶାସିତ । ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ସମାନ । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଐକ୍ୟ ଓ ସଂହତି ମଧ୍ୟ ଥାଏ । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଲା ଯେ, “ପ୍ରାକୃତିକ ନ୍ୟାୟ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା, ସମାନତା ଓ ସ୍ଵାୟତ୍ତଶାସିତ ।

ଅର୍ଥନୀତି – ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ମାର୍କସୀୟ ଚିନ୍ତାଧାରା । ଶାସକ ଶ୍ରେଣୀର ସ୍ଵାର୍ଥରକ୍ଷା ନ୍ୟାୟର କାମ । ଶାସକ ଶ୍ରେଣୀର ଅର୍ଥନୀତି ନ୍ୟାୟକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ । ଯେତେବେଳଯାଏ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଲୋପ ନ ଘଟିଛି ସେତେଦିନଯାଏ ସକଳ ମନୁଷ୍ୟ ସମାନ ହୋଇପାରିବେ ନାହିଁ ବା ଅଣଆର୍ଥନୀତିକ ତଥା ଉଚିତ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ନୀତିଶାସ୍ତ୍ର – ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିର ବାହ୍ୟ ଆଚରଣ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନୈତିକତା ପରିସର ମଧ୍ୟରେ କରାଇବା ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନୀତି ସଚେତନ କରାଇବା ହେଉଛି ନ୍ୟାୟର କାର୍ଯ୍ୟ । ନୈତିକତା ନ ରହିଲେ ନ୍ୟାୟ ରହେନାହିଁ ।

ଏହାଛଡ଼ା ପରମ୍ପରା ଓ ସଂସ୍କୃତି ଅନେକ ସମୟରେ ନ୍ୟାୟ ସୃଷ୍ଟିର କାରଣ ହୋଇଥା’ନ୍ତି | ମନୁଷ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ସାମାଜିକ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ବିଚାର କରିବା, ଉଚିତ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ପ୍ରଶଂସା ଓ ଅନୁଚିତ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଦଣ୍ଡବିଧାନ ନ୍ୟାୟର ଲକ୍ଷ୍ୟ ।

ନ୍ୟାୟର ଭତ୍ସ – ବାର୍କରଙ୍କ ମତରେ, ନ୍ୟାୟର ଚାରିଗୋଟି ଉତ୍ସ ରହିଛି; ଯଥା – ଧାର୍ମିକ, ପ୍ରକୃତି, ଅର୍ଥନୈତିକ ସ୍ଵାର୍ଥ ଓ ନୀତିଶାସ୍ତ୍ର ।
ନ୍ୟାୟର ପ୍ରକାରଭେଦ – ଆରିଷ୍ଟୋଟଲ୍ ନ୍ୟାୟକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଛନ୍ତି; ଯଥା – (1) ବଣ୍ଟନ ନ୍ୟାୟ (Distributive Justice) & (2) ସଂଶୋଧନାତ୍ମକ ନ୍ୟାୟ (Corrective Justice) । କିନ୍ତୁ ସାଧାରଣତଃ ନ୍ୟାୟକୁ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ । ଯଥା – (1) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ, (2) ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ, (3) ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ।

(1) ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ (Social Justice) – “ ସମାଜରେ ବାସ କରୁଥିବା ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ଓ ସ୍ବାର୍ଥକୁ ସଂରକ୍ଷିତ କରିବା ପ୍ରଣାଳୀକୁ ‘ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ’ କୁହାଯାଏ ।” ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ ଓ ବାସସ୍ଥାନ ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ସମାଜର ଦୁର୍ବଳ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଜର୍ଜରିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉନ୍ନତିସାଧନ ଓ ଶୋଷଣମୁକ୍ତି ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ଚତୁର୍ଥ ଖଣ୍ଡରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵ ଭାରତରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିବଦ୍ଧ । ଏକ ଉଦାରବାଦୀ ସମାଜରେ ଶୋଷଣ, ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ବୈଷମ୍ୟ ଆଦି ଦୁର୍ବଳତାର ପ୍ରତିରୋଧକ ହିସାବରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

ଏହା ଏପରି ଏକ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୂଚିତ କରେ ଯେଉଁଠି ସମାନ ସ୍ଥିତିରେ ସମସ୍ତେ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶପାଇଁ ସମାନ ସୁବିଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଆଇନଗତ ହସ୍ତକ୍ଷେପଦ୍ଵାରା ମନୁଷ୍ୟକୃତ ଅସମାନତା ଆଦି ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରିଥାଏ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାର ଓ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ସ୍ଥାପନ କରେ । ଏହା ଭାରତ ପରି ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୌଳିକ ନୀତି ଅଟେ।

ଭାରତରେ ସମ୍ବିଧାନର 15 ଧାରାରେ ଧର୍ମ, ଜାତି, ଲିଙ୍ଗ, ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ଆଦି କାରଣରୁ ବିଭେଦତା ସୃଷ୍ଟିକୁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି । 16 ଧାରାରେ ସରକାରୀ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ, 17 ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତାର ବାରଣ, 23 ଧାରାରେ ବିନା ମଜୁରିରେ ଶ୍ରମ ପ୍ରଦାନକୁ ବାରଣ, 29 ଧାରାରେ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଗୋଷ୍ଠୀର ସ୍ଵାର୍ଥ ସଂରକ୍ଷଣ, 38 ସୃଷ୍ଟି ଆଦି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଧାର୍ଯ୍ୟହୋଇ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ କରାଯାଇଛି । ‘ନିରାପତ୍ତାଭିଭିକ ବୈଷମ୍ୟ’ (Protective Discrimination) ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ କରାଯାଇଛି । ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ କରାଯାଇଛି ।

(2) ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ (Economic Justice) – “ ସମାଜରେ ସମ୍ପଦର ସୁଷମ ବଣ୍ଟନକୁ ଅର୍ଥନୈତ କୁହାଯାଏ ।” ଦୁର୍ବଳ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵଚ୍ଛଳତା, ସମାନ କାମ ପାଇଁ ସମାନ ମଜୁରି, ଧନୀ-ଦରିଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଆୟଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ହ୍ରାସ, ଶାରୀରିକ ଅକ୍ଷମ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ସାହାଯ୍ୟ ଆଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଏକ ଅର୍ଥନୈତିକ ଶୋଷଣମୁକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷବିହୀନ ସମାଜ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ମାର୍କସ୍‌ଦୀମାନେ ଶୋଷଣ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅନ୍ୟାୟର ମୂଳ କାରଣରୂପେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପରିକୁ ସୂଚିତ କରି ଏହାର ଉଚ୍ଛେଦ ପାଇଁ ଦାବି କରିଥା’ନ୍ତି । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର 38 ଧାରା ମଧ୍ଯରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ପ୍ରତିଫଳନ ଘଟିଛି ।

(3) ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ (Political Justice) – “ ରାଷ୍ଟ୍ରର ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟାପାରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକ ସ୍ଵାଧୀନଭାବେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ କୁହାଯାଏ ।” ରାଜନୈତିକ ସମାନତା ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ମୂଳ ଆଧାର ଅଟେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାବାଳକକୁ ଭୋଟଦାନର ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ, ଆଇନର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନା, ଚିନ୍ତନ ଓ ପ୍ରକାଶନର ସ୍ଵାଧୀନତା, ସରକାର ଗଠନ ଓ ସରକାରଙ୍କୁ ସମାଲୋଚନା କରିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ ଆଦି ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇପାରେ । ଏକ ଉଦାରବାଦୀ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏବଂ ଜାତୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରିବେଶରେ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ । ଭାରତରେ ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ମାଧ୍ୟମରେ ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଛି । ଏଣୁ ଆଧୁନିକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସମାନତା ଓ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ନ୍ୟାୟର ଚିନ୍ତାଧାରା ଉପରେ ଆଧାରିତ ଅଟନ୍ତି ।

୨ । ନ୍ୟାୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିଭିନ୍ନ ତତ୍ତ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ନ୍ୟାୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିଭିନ୍ନ ତତ୍ତ୍ଵ ଅବତାରଣା କରାଯାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଚାରିଗୋଟି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି ଯାହାକି ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ।
ପ୍ରାକୃତିକ ତତ୍ତ୍ଵ – ଏହି ତତ୍ତ୍ଵର ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ଗ୍ରୀସ୍‌ର ଷ୍ଟାଇକ୍‌ମାନେ ଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ରୋମାନ୍‌ମାନେ ଏହି ତତ୍ତ୍ଵର ପ୍ରସାର କଲେ । ରୋମ୍ର ନ୍ୟାୟବାଦୀମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ ନ୍ୟାୟ ହେଉଛି ଜୀବନର ପରମ ଲକ୍ଷ୍ୟ । ପ୍ରକୃତିକୁ ସେମାନେ ହେତୁବାଦ ଓ ବିବେକର ସମଧର୍ମୀ ବୋଲି ବିଚାର କରନ୍ତି ।

ନ୍ୟାୟ ବିବେକପ୍ରସୂତ ଓ ବିବେକ ଉପରେ ଆଧାରିତ ।” ଏହା ଚିରନ୍ତନ, ଶାଶ୍ବତ ଓ ସାର୍ବଜନୀନ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅସ୍ତିବାଚକ ଆଇନ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ନ୍ୟାୟ ସମଗୁଣ ବିଶିଷ୍ଟ ବୋଲି ରୋମାନ୍ ନ୍ୟାୟବାଦୀମାନେ ମତ ଦିଅନ୍ତି । ଖ୍ରୀଷ୍ଟିଆନ୍ ଧର୍ମର ବହୁଳ ପ୍ରସାରଦ୍ଵାରା ପ୍ରକୃତି ଓ ଈଶ୍ଵରଙ୍କୁ ଏକାକାର କରିଦିଆଗଲା । St. Augustine “ନ୍ୟାୟକୁ ଈଶ୍ବରସତ୍ତାର ଅବଦାନ” ବୋଲି ପ୍ରଚାର କଲେ । କାଳକ୍ରମେ ବିଚାରପତିମାନେ ସେମାନଙ୍କ ବିବେକଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଉଚିତ ସୃଜନତା, ଶ୍ରେୟତ୍ଵ ପ୍ରଭୃତିକୁ ପ୍ରାକୃତିକ ନ୍ୟାୟଭାବେ ସ୍ଵୀକାର କଲେ । ଏହି କାରଣରୁ ପ୍ରାକୃତିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ଐଶ୍ଵରୀକ ମତବାଦ ମିଶିଗଲେ ଏବଂ ବିଚାପତିମାନେ ଧର୍ମାବତାରଭାବେ ପରିଗଣିତ ହେଲେ ।

ଦାର୍ଶନିକ ତତ୍ତ୍ଵ – ପ୍ଲାଟୋ “ଦାର୍ଶନିକ ତତ୍ତ୍ଵ’’ର ପ୍ରବକ୍ତା ଥିଲେ । ତାଙ୍କ ରଚିତ ‘Republics’ ରେ ସେ କାର୍ଯ୍ୟାତ୍ମକ ନ୍ୟାୟ ବିଷୟରେ ଆଲୋକପାତ କରିଛନ୍ତି । ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ନିଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଉପଯୁକ୍ତଭାବେ ସମ୍ପାଦନ କରେ, ପ୍ଲାଟୋଙ୍କ ମତରେ ତାହା ହେଉଛି ନ୍ୟାୟ । ଇଂଲଣ୍ଡରେ ନ୍ୟାୟକୁ ଧର୍ମଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ରହିବାକୁ ନ୍ୟାୟ କୁହାଯାଏ । Aristotle ବଣ୍ଟନ ନ୍ୟାୟ ଓ ସଂଶୋଧନୀ ନ୍ୟାୟଦ୍ଵାରା ସମାଜରେ ସମୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ସଂଶୋଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ମତରେ, “ ସମାନ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସମବଣ୍ଟନ ହେବା ନ୍ୟାୟ ।” ପୂର୍ବରୁ ହୋଇଥିବା ଚ୍ୟୁତି ବିଚ୍ଯୁତିର ସଠିକ୍ ସଂଶୋଧନ ମଧ୍ଯ ନ୍ୟାୟ । ଦାର୍ଶନିକ ନ୍ୟାୟତତ୍ତ୍ଵ ବିଶ୍ଵାସ କରେ ଯେ ଉଚିତ ଆଦେଶ ବଳରେ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କୁ ତା’ର ପ୍ରାପ୍ୟ ଦିଆଯିବ ଓ ସମାଜିକ ସୌହାର୍ଯ୍ୟର ବିକାଶ ଘଟିବ ।

ଆଇନଗତ ତତ୍ତ୍ବ – ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ୱାରା ଆଇନର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଏହି ତତ୍ତ୍ଵରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଅଛି | ସାଧାରଣ ଲୋକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଇନକୁ ନ୍ୟାୟଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଏହି ତତ୍ତ୍ଵ ନ୍ୟାୟକୁ ଆଇନସିଦ୍ଧ କରେ ଏବଂ ଆଇନକୁ ନ୍ୟାୟର ଏକ ଆୟୁଧରୂପେ ବିଚାର କରେ । ଆଇନ ଯଦି ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନରେ ବିଫଳ ହୁଏ ତେବେ ତାହା ଅତ୍ୟାଚାରପାଇଁ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଅସ୍ତ୍ରରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଆଇନ ଓ ନ୍ୟାୟ ପରସ୍ପର ନିର୍ଭରଶୀଳ । ଆଇନାନୁଯାୟୀ ନ୍ୟାୟ ଦେବାକୁ ହେଲେ ଅପରାଧୀକୁ ତା’ ବିରୁଦ୍ଧରେ ହୋଇଥବା ଅଭିଯୋଗଗୁଡ଼ିକ ଜଣାଇବା; ନିଜର ନିର୍ବୋଷତା ପ୍ରମାଣ କରିବାପାଇଁ ତାକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସୁଯୋଗ ଦେବା, ଯେଉଁ ଅଦାଲତରେ ଅପରାଧ ବିଚାର ହେଉଥ‌ିବ ତାହା ସ୍ଵାଧୀନ, ନିରପେକ୍ଷ ଓ ସଛୋଟ ହୋଇଥ‌ିବ ଏବଂ ସେହି ମକଦ୍ଦମା ମୁକ୍ତ ଏବଂ ଉଚିତଭାବେ ପରିଚାଳିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । “ ଆଇନଗତ ତତ୍ତ୍ଵ ବହୁତ ସ୍ପଷ୍ଟ ।” ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକର ସାମ୍ବିଧାନିକ ସୁରକ୍ଷା, ଦକ୍ଷ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଇନଗତ ତତ୍ତ୍ଵକୁ ଶକ୍ତିଶାଳୀ କରେ ।

ମାର୍କସ୍ଵାଦୀ ତତ୍ତ୍ବ – ନ୍ୟାୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚିତ ଉଦାରବାଦୀ ତତ୍ତ୍ଵଗୁଡ଼ିକୁ ମାର୍କସ୍ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରି ଦେଇଛନ୍ତି । ନ୍ୟାୟକୁ ସେ ଶ୍ରେଣୀଗତ ବିଚାର ମଧ୍ୟରେ ଆବଦ୍ଧ କରିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ମତରେ, ଉତ୍ପାଦନ ଓ ତତ୍‌ସମ୍ପର୍କୀୟ ରାଜନୀତିକ ଢାଞ୍ଚା ସହିତ ନ୍ୟାୟ ସଂପୃକ୍ତ । ଘରୋଇ ପୁଞ୍ଜି ଓ ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏପରି ଅସ୍ଵାଭାବିକ, ଅନୁଚିତ ଓ ଅଯୌକ୍ତିକ ଯେ ତାହା ଅଳ୍ପ କେତେକ ସମ୍ପଭିବାନ୍ ଲୋକଙ୍କୁ ବହୁସଂଖ୍ୟକ ଖଟିର୍ଦ୍ଧାଙ୍କ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାର କରିବାର ସୁଯୋଗ ଦିଏ । ଯେଉଁଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷର ସମ୍ମୁଖୀନ ସେଠାରେ ନ୍ୟାୟ ନିରପେକ୍ଷ ଓ ସାର୍ବଜନୀନ ହେବା ଅସମ୍ଭବ ।

ମାର୍କସ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଲୋପ ନଘଟିଛି, ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷ ନତୁଟିଛି ଓ ଘରୋଇ ସମ୍ପତି ଉଚ୍ଛେଦ ନ ହୋଇଛି, ସେତେବେଳଯାଏ ନ୍ୟାୟ ନିରପେକ୍ଷ ନହୋଇ ପକ୍ଷପାତ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ।” ଶ୍ରେଣୀହୀନ ସମାଜ ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ପୁଞ୍ଜିବାଦର ବିଲୋପ, ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉଚ୍ଛେଦ ସମ୍ଭବ ହେଲେ, ନ୍ୟାୟ ସମାନତା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବ । ତାଙ୍କ ମତରେ, ନ୍ୟାୟ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ବଣ୍ଟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସହିତ ସଂପୃକ୍ତ ।

“ ନ୍ୟାୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ।” ଏହା ସମାଜର ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକକୁ ତା’ର ଆତ୍ମବିକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଆଇନ ନ୍ୟାୟକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ । “ ନ୍ୟାୟ ବିଳମ୍ବିତ ହେବା ଅର୍ଥ ନ୍ୟାୟରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେବା ।”

୩ । ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ କ’ଣ ? ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
‘ନ୍ୟାୟ’ (Justice) ରାଜନୀତି ବିଜ୍ଞାନର ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ ଅଟେ । ଏହାର ପ୍ରାଚୀନ ଧାରଣା – ‘ତୁମେ ଯେପରି ମଞ୍ଜି ବୁଣିବ ସେଭଳି ଫସଲ ଅମଳ କରିବ’ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଅଟେ । ‘ନ୍ୟାୟ’ ଶବ୍ଦଟି ଗୋଟିଏ ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ‘ଜସ୍’ (Jus) ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ହୋଇଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ‘ବନ୍ଧନ’ । ଏହା ଉଚିତ ଓ ଅନୁଚିତ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ, ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରିତାର ଅନୁପସ୍ଥିତି, ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ଓ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ପ୍ରଭେଦର ଅନୁପସ୍ଥିତିକୁ ସୂଚିତ କରିଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ଓ ସମାଜର । ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟର ନିରପେକ୍ଷ ବିଚାର ଓ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତତାକୁ ନ୍ୟାୟ କୁହାଯାଏ । ନ୍ୟାୟକୁ ଆଲୋକ ସହ ତୁଳନା କରାଯାଏ । ନ୍ୟାୟର ଅଭାବରେ ଯେଉଁ ଅନ୍ଧକାର ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ତୀବ୍ର ଓ ଭୟଙ୍କର ।

ନ୍ୟାୟର ମୌଳିକ ଉପାଦାନ :
(i) ନ୍ୟାୟ ସମାଜର ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ସହ ସଂପୃକ୍ତ ଅଟେ ।
(ii) ନ୍ୟାୟ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଅଧିକାରର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।
(iii) ନ୍ୟାୟର ପରିବେଶରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ ଉନ୍ନତ ହୋଇଥାଏ ।
(iv) ନ୍ୟାୟ ବ୍ୟକ୍ତିଭିତ୍ତିକ, ଦର୍ଶନଭିଭିକ ଓ ଆଇନଗତ ହୋଇପାରେ ।
ନ୍ୟାୟ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ; ଯଥା – ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ, ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ।

ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ (Social Justice) ସମାଜରେ ବାସ କରୁଥିବା ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଅଧିକାର ଓ ସ୍ବାର୍ଥକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରିବା ପ୍ରଣାଳୀକୁ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ କୁହାଯାଏ । ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ, ବାସସ୍ଥାନ ଆଦି ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ । ଏକ ଉଦାରବାଦୀ ସମାଜରେ ଶୋଷଣ, ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ବୈଷମ୍ୟ ଆଦି ଦୁର୍ବଳତାର ପ୍ରତିରୋଧକ ହିସାବରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ସମାଜର ଦୁର୍ବଳ ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଜର୍ଜରିତ ବ୍ୟକ୍ତିର ଉନ୍ନତିସାଧନ ଓ ଶୋଷଣରୁ ମୁକ୍ତି ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ । ଏହା ଏପରି ଏକ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୂଚିତ କରେ ଯେଉଁଠି ସମାନ ସ୍ଥିତିରେ ସମସ୍ତେ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ପାଇଁ ସମାନ ସୁବିଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାର ଓ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ବୟ ସ୍ଥାପନ କରେ । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଆଇନଗତ ହସ୍ତକ୍ଷେପଦ୍ବାରା ମନୁଷ୍ୟକୃତ ଅସମାନତା ଆଦି ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରିଥାଏ । ପି.ବି. ଗଜେନ୍ଦ୍ରଗଡ୍‌ରଙ୍କ ମତରେ, “ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ଅର୍ଥ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସାମାଜିକ ଅସମାନତାର ବିଲୋପ ଓ ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ସମାନ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ ।” କେ. ସୁବାରାଓଙ୍କ ଭାଷାରେ, “ବୃହତ୍ତର ଅର୍ଥରେ ଏହା ରାଜନୈତିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଜୀବନରେ ଅସନ୍ତୁଳନ ଉଚ୍ଛେଦ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଅର୍ଥରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଏକ ବାସ୍ତବ ସୁସନ୍ତୁଳିତ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ

ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସର୍ଭାବଳୀ :
(i) ଆଇନ ସମ୍ମୁଖରେ ସମାନତା ।
(ii) ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅଧିକାରର ଅନୁପସ୍ଥିତି ।
(iii) ପ୍ରଭେଦ ବା ବିଭେଦ ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରତିରୋଧ ।
(iv) ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସ ଓ ସାମାଜିକ କୁସଂସ୍କାରମୁକ୍ତ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
(v) ଜାତିପ୍ରଥାର ବିଲୋପସାଧନ ।
(vi) ସଂପତ୍ତିର ଅସମାନ ବଣ୍ଟନ ନୀତିର ଅବସାନ ।
(vi) ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସରକାର ।
(viii) ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସାମାଜିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ମଧ୍ୟରେ ସୁଷମ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା । ଭାରତର ସାମ୍ବିଧାନିକ

ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ :
ଭାରତୀୟ ସମାଜ ଜାତି, ଧର୍ମ ଓ ଭାଷା କାରଣରୁ ବିଭାଜିତ । ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା, ସାଂପ୍ରଦାୟିକତା ଆଦି ସାମାଜିକ କୁସଂସ୍କାରର ପ୍ରଚଳନ ଭାରତରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଛି । ଊନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାରକମାନେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାପାଇଁ ଏହି ସାମାଜିକ କୁସଂସ୍କାର ବିରୋଧରେ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଭାରତୀୟ ସ୍ବାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ସମାନତା, ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ନ୍ୟାୟ ସପକ୍ଷରେ ସଚେତନଶୀଳତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା । ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନେ ସମ୍ବିଧାନର ତୃତୀୟ ଖଣ୍ଡରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ମାଧ୍ୟମରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ଆଇନଗତ ଭିଭିପ୍ରସ୍ତର ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ୧୫ ଧାରାରେ ଧର୍ମ, ଜାତି, ଲିଙ୍ଗ, ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ଆଦି କାରଣରୁ ବିଭେଦତା ସୃଷ୍ଟିକୁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି ।

୧୬ ଧାରାରେ ସରକାରୀ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ, ୧୭ ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ନିବାରଣ, ୨୩ ଧାରାରେ ବିନା ମଜୁରୀରେ ଶ୍ରମ ପ୍ରଦାନ ବା ବେଠି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବାରଣ, ୨୯ ଧାରାରେ ଧର୍ମଗତ ଓ ଭାଷାଗତ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଗୋଷ୍ଠୀର ସ୍ଵାର୍ଥ ସଂରକ୍ଷଣ, ୩୦ ଧାରାରେ ଏହି ସଂଖ୍ୟାନ୍‌ନ ଗୋଷ୍ଠୀ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ପରିଚାଳନାର ସ୍ବାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ଆଦି ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ଭିଭିକୁ ଦୃଢ଼ କରାଯାଇଛି । ଏହି ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହୋଇ ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ । ଏ

ତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ସମ୍ବିଧାନ ଚତୁର୍ଥ ଖଣ୍ଡରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵର ୩୮ ଧାରାରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜନମଙ୍ଗଳ ସଂପର୍କିତ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସ୍ଥିତି, ୪୨ ଧାରାରେ ‘ ଶ୍ରମିକର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରରେ ମାନବିକ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ଆଦି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ‘ କରାଯାଉଛି । ‘ନିରାପତ୍ତାଭିଭିକ ବୈଷମ୍ୟ’ (Protective Discrimination) ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ତ୍ୱରାନ୍ବିତ କରାଯାଉଛି । ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ଯୋଜନା ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ ଆଇନ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ପୂରଣପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଉଛି ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 8 ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 8 ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧। ‘ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ’ ଶବ୍ଦଟି _________ ପ୍ରଥମେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ ।
(କ) ଜର୍ଜ ଜାକୋର୍ ହୋଲିଓକ୍
(ଖ) ଆଲ୍‌ବେରିକୋ ଜେଣ୍ଟିଲି
(ଗ) ବାରୁଚ ସ୍ନିବୋଞ୍ଜା
(ଘ) ବର୍ଟାଣ୍ଡ ରସେଲ୍
Answer:
(କ) ଜର୍ଜ ଜାକୋର୍ ହୋଲିଓକ୍

୨ । ‘ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ’ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରଥମେ _________ ମସିହାରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଲା ।
(କ) ୧୮୫୭
(ଖ) ୧୮୫୩
(ଗ) ୧୮୫୧
(ଘ) ୧୮୮୫
Answer:
(ଗ) ୧୮୫୧

୩ । ରାଜନୈତିକ ଅର୍ଥରେ ଚର୍ଚ୍ଚଠାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପୃଥକୀକରଣକୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା
(ଖ) ଧାର୍ମିକ ଅସହିଷ୍ଣୁତା
(ଗ) ବିଶୃଙ୍ଖଳାବାଦ
(ଘ) ରକ୍ଷଣଶୀଳତା
Answer:
(କ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା

୪ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାକ୍‌କଥନରେ ‘ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ’ ଶବ୍ଦକୁ __________ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନରେ ଯୋଗ କରାଯାଇଛି ।
(କ) ୧୯୭୬ ମସିହାର ୪୨ ତମ
(ଖ) ୧୯୭୮ ମସିହାର ୪୪ ତମ
(ଗ) ୯୧ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ
(ଘ) ୭୩ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ
Answer:
(କ) ୧୯୭୬ ମସିହାର ୪୨ ତମ

(B) ଗୋଟିଏ ଧାଡ଼ିରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ଭାରତ କାହିଁକି ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର ?
Answer:
ଭାରତରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଧର୍ମ ନଥିବାରୁ ଓ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଧାର୍ମିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବାରୁ ଭାରତ ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଟେ ।

୨ । ଭାରତୀୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାବାଦ ଧାର୍ମିକତାର ବିରୋଧୀ କି ?
ଭାରତୀୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାବାଦ ଧାର୍ମିକତାର ବିରୋଧୀ ନୁହେଁ ବରଂ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଧାର୍ମିକ ପ୍ରଭୁତ୍ଵର ବିରୋଧୀ ଅଟେ ।

(C) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର

୧ । ଭାରତରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ଧର୍ମ ପରସ୍ପର ସଂଯୋଜିତ ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
ଭାରତରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ଧର୍ମ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଅଟନ୍ତି ।

୨ । ଭାରତରେ ଧର୍ମ ଉପରେ କର ବସେ ।
Answer:
ଭାରତରେ କୌଣସି ଧର୍ମ ଉପରେ କର ବସେ ନାହିଁ ।

୩ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ୨୫-୨୯ ଧାରା ମଧ୍ଯରେ ଧାର୍ମିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ୨୫-୨୮ ଧାରା ମଧ୍ଯରେ ଧାର୍ମିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

୪ । ଜଗତୀକରଣ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାକୁ ବିରୋଧ କରେ ।
Answer:
ଜଗତୀକରଣ ଫଳରେ ଭାରତୀୟ ନିରପେକ୍ଷ ଢାଞ୍ଚାର ଆଦର ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି ।

(D) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧ । ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଧର୍ମର ପ୍ରଭାବ କମ୍ ଥାଏ ତାହାକୁ ________ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ

୨ । ଇଂରାଜୀ ଅଭିଧାନ ଅନୁଯାୟୀ ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସାଧାରଣ ସାମାଜିକ ଓ ରାଜେନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟଧାରାରେ ଧର୍ମର ସଂପୃକ୍ତି ରହିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ତାହାକୁ __________ ରାଷ୍ଟ୍ର କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ।

୩ । ‘ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ’ (Secular) ଶବ୍ଦଟି ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ___________ ରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ଯାହାର ଅର୍ଥ ____________ ।
Answer:
‘ସେକ୍ସଲାରିସ୍’ (Seacularis); ଗୋଟିଏ ଯୁଗ ବା ପିଢ଼ି ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ।

୪ । ଧର୍ମ ଓ ରାଜନୀତି ପରସ୍ପରଠାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପୃଥକ୍ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରାଷ୍ଟ୍ରଧର୍ମକୁ ଆଦୌ ସମର୍ଥନ ଦେଉ ନଥିବା, ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା _____________ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
ପାଞ୍ଚଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାର ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ କ’ଣ ?
Answer:
ଧର୍ମନରିପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ଧର୍ମ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଧାର୍ମିକ ବ୍ୟାପାରରେ ଆଦୌ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରେ ନାହିଁ ଅର୍ଥାତ୍ ଉଭୟ ଧର୍ମ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ପରସ୍ପରଠାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ ପୃଥକ୍ ରହିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାବାଦ କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ଉଭୟ ଧର୍ମ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜସ୍ଵ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପରିସରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଧର୍ମଭିଭିରେ କୌଣସି ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବା ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇ ନଥାଏ ।

ଧର୍ମ ଆଇନଗତ ପରିସର ମଧ୍ୟରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏଥିରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିପାରେ ନାହିଁ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଯଦି ଧର୍ମ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟକୁ ମନ୍ଦିର ପ୍ରବେଶ ଅଧିକାର ନ ଦିଏ, ତେବେ ରାଷ୍ଟ୍ର ସେଥିରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ର ସମ୍ପ୍ରଦାୟଭିତ୍ତିକ ବା ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନର ଅଧିକାରକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେଇପାରେ ନାହିଁ । ଅଧୁକାଂଶ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଧାର୍ମିକ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଅପେକ୍ଷା ଅଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥାଏ ।

୨ । ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାର ଭାରତୀୟ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ କ’ଣ ?
Answer:
ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ପ୍ରତି ଭାରତୀୟ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ମୁଖ୍ୟତଃ ଧାର୍ମିକ ବିବିଧତା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଏଠାରେ ଧର୍ମ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଧାର୍ମିକ ବ୍ୟାପାରରେ ଆଇନ ଓ ନୀତିସମ୍ମତ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିଥାଏ । ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା, ସମାନତା ଓ ଶାନ୍ତି ବ୍ୟାହତ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ର ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିପାରେ । ଏଠାରେ ଧାର୍ମିକ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ସମସ୍ତଙ୍କର ଧାର୍ମିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସମାନତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ ।

ଧାର୍ମିକ ସଂସ୍କାରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଯୋଗଦାନ ମଧ୍ଯ ରହିଥାଏ । ଭାରତରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ନିବାରଣ, ବାଲ୍ୟବିବାହ ପ୍ରଥା, ସତୀପ୍ରଥା ଇତ୍ୟାଦିର ନିଷେଧ ଆଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ । ଭାରତରେ ଧର୍ମର ବହୁଳତା ରହିଥିବାରୁ ଧର୍ମସହିଷ୍ଣୁତା ଓ ସବୁ ଧର୍ମର ସମାନ ସହାବସ୍ଥାନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ମଧ୍ଯ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ସହ ଯୋଡ଼ିହୋଇ ରହିଛି । ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକତାବାଦ, ଜାତିବାଦ, ସାମାଜିକ ହେଉଛି ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରସଙ୍ଗ ।

୩ । ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ଧର୍ମର ପୃଥକୀକରଣର ପ୍ରକୃତି ଭିଭିରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଓ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାର ସ୍ଵରୂପ ନିର୍ଭର କରେ । ଏହି ଦୁଇ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ମଧ୍ଯରେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୁଏ :
(i) ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ଧର୍ମ ନିଜସ୍ଵ ପରିସର ମଧ୍ୟରେ କେହି କାହାର ବ୍ୟାବାରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରନ୍ତି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଇନର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ଧାର୍ମିକ ସଂସ୍କାରକୁ ସମର୍ଥନ କରେ ।
(ii) ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ବା ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନର ଅଧିକାର ଉପରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାରେ କମ୍ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଉଥିବାବେଳେ ଅଧିକାର ଓ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନର ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାବାଦ ଯତ୍ନବାନ୍ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାରେ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନତା ଗୁରୁତ୍ଵ ପାଉଥିବାବେଳେ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାରେ ସମାନତା ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
(iv) ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ମୁଖ୍ୟତଃ ଧାର୍ମିକ ସାଦୃଶ୍ୟତାର ପରିବେଶରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାବେଳେ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ଧାର୍ମିକ ବିବିଧତାର ପରିବେଶରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
(v) ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଧର୍ମକୁ ଆଦୌ ସମର୍ଥନ ଦେଉ ନଥିବା ବେଳେ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଆଇନସମ୍ମତ ସମର୍ଥନ ଧର୍ମକୁ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାର ସମସ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବାର ପରବର୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାକ୍‌କଥନ ଏହାକୁ ଏକ ସାର୍ବଭୌମ, ସମାଜବାଦୀ, ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ, ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ଘୋଷଣା କରିଛି । ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ରତାକୁ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଦର୍ଶରୂପେ ଗ୍ରହଣକରି ଚିନ୍ତନ, ପ୍ରକାଶନ, ବିଶ୍ଵାସ, ପୂଜା ଉପାସନା ଇତ୍ୟାଦିରୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରିବାପାଇଁ ଏହା ସଂକଳ୍ପବଦ୍ଧ ଅଟେ । ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଅଧ୍ୟାୟରେ ୨୫ ଠାରୁ ୩୦ ଧାରା ମଧ୍ଯରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଧର୍ମ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ଅଧୁକାର (Right to Religion)ରେ ଧର୍ମ ପ୍ରଚାର, ଉପାସନା, ପ୍ରସାରର ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଵାଧୀନତା ଭାରତୀୟ ନାଗରିକଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

ଅତୀତ ଭାରତର ଇତିହାସରେ ‘ଜିଜିୟା’ ଭଳି ଅନେକ କର (Tax) ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମ ଉପରେ ବସାଯାଉଥିଲା । ମାତ୍ର ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ୨୭ ଧାରାରେ କୌଣସି ଧର୍ମ ଉପାସନା ବା ପ୍ରଚାର କ୍ଷେତ୍ରରେ କୌଣସି କରଧାର୍ଯ୍ୟର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି । ଏଣୁ ଆଉରଙ୍ଗଜେବଙ୍କର ଧର୍ମ ଅସହିଷ୍ଣୁ ନୀତିକୁ ଗ୍ରହଣ ନ କରି ଆକବରଙ୍କର ଧର୍ମସହିଷ୍ଣୁ ନୀତିକୁ ଆଦର୍ଶ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରିବାପାଇଁ ଇତିହାସ ହିଁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛି ।

ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ସମୟରେ ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ରକ୍ତାକ୍ତ ସଂଘର୍ଷ ହିଁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନଙ୍କୁ ଭାରତକୁ ଏକ “ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ” ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ଚିତ୍ରିତ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରେରଣା ଆଣି ଦେଲା । ଭାରତରେ ଧର୍ମର ବହୁଳତା (Religious Pluralism) ହେତୁ ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତି ଅଧିକ ବାସ୍ତବ ଓ ସ୍ପୃହଣୀୟ ବୋଧ ହେଲା ।

ଭାରତରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତିର ଅର୍ଥ ଯାହା ଇଉରୋପୀୟ ଦେଶମାନଙ୍କର ଏହାର ଅର୍ଥ ଠିକ୍ ବିପରୀତ ଅଟେ । ସେହି ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଗୋଟିଏ ଦେଶର, ଧର୍ମପ୍ରତି ଉଦାସୀନତା ବା ଅପକ୍ଷପାତିତାକୁ ତାହାର ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତିରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ମାତ୍ର ଭାରତରେ ଧର୍ମ ନିରପେକ୍ଷତାର ଅର୍ଥ କୌଣସି ଧର୍ମକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଧର୍ମରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବ ନାହି ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମକୁ ସମାନ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯିବ ।

ଭାରତରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଧର୍ମସହିଷ୍ଣୁତା ନୀତି ଅନୁସୃତ ହେଉଛି । ଡଃ ରାଧାକ୍ରିଷ୍ଣନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “କୌଣସି ଲୋକକୁ ଧର୍ମଗତ କାରଣରୁ କୌଣସି ଜିନିଷର ଉପଭୋଗରୁ ବଞ୍ଚିତ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ଓ ସାଧାରଣ ଜୀବନଯାପନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତଙ୍କର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶ ରହିବ ।’’ ତେଣୁ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଜାତି, ଉପଜାତି, ସାମାଜିକ ଅନୁନ୍ନତ ଶ୍ରେଣୀ, ଧାର୍ମିକ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଗୋଷ୍ଠୀ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ଯେଉଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି, ତାହା ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତିର ବିରୋଧୀ ନୁହେଁ ।

ପୃଥିବୀର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ ଧର୍ମକୁ ରାଜନୀତିଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ ହିଁ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତିର ଜନ୍ମ । ମାତ୍ର ଭାରତରେ ସେହି ସୂତ୍ରରେ କୌଣସି ପ୍ରଭାବ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ଉପରେ ପଡ଼ିନାହିଁ ।

ଭାରତ ନିଜକୁ ଏକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ଘୋଷଣା କରିସାରିବା ପରଠାରୁ ଭାରତର ଏହି ନୀତି ଘାତ ପ୍ରତିଘାତର ସ୍ତର ଦେଇ ଗତି କରିଆସୁଅଛି । ରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ଏହାର ରାଜନୈତିକ ପଦାଧ୍ୟାକାରୀମାନେ ଧର୍ମକୁ ଅସ୍ତ୍ରରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରି ନିଜର ରାଜନୈତିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନ କରୁଛନ୍ତି । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଏହି ସୁଯୋଗ ଫଳରେ ଧର୍ମ, ରାଜନୀତିର ବିଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ମଧ୍ୟରେ ଅନଧିକାର ପ୍ରବେଶ କରୁଛି । ଏଣୁ ଉଭୟ ଆଡ଼ୁ ଆଚରଣ ନୀତିକୁ ଅମାନ୍ୟ କରିଯିବା ଫଳରେ ଆଜି ଭାରତରେ ଏହି ନୀତି ଏକ ସମସ୍ୟା ରୂପେ ଦେଖାଦେଇଛି ।

ରାମ ଜନ୍ମଭୂମି-ବାବ୍ରି ମସ୍‌ଜିଦ୍, ହରିଜନ ଓ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କର ଧର୍ମ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଶାହାବାନୁ ମକଦ୍ଦମାର ରାୟ, ତଲାକ୍‌ପ୍ରାପ୍ତ ମୁସଲମାନ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥରକ୍ଷା ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ଆଇନ, ଏକ ଏକବିଧ ଦେୱାନୀ ଆଇନ (Uniform Civil Code) ପାଇଁ ଦାବୀ ମିରଟ୍ ଦଙ୍ଗା ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ସମସ୍ୟାକୁ ଲୋକଲୋଚନକୁ ଆଣିପାରିଛି । ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ୟା ସାଂପ୍ରଦାୟିକତା (Communal- ism) ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଦାୟୀ ଅଟେ । ଗୋଟିଏ ଧାର୍ମିକ ଗୋଷ୍ଠୀର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଆଦର୍ଶକୁ ଚରିତାର୍ଥ କରିବାପାଇଁ ରାଜନୀତିର ବଳୟ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟ ଧର୍ମ ପ୍ରତି ଅସହିଷ୍ଣୁ ନୀତି କରିବା ହିଁ ସାଂପ୍ରଦାୟିକତା ଅଟେ । ସାଂପ୍ରଦାୟିକତା ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାର ବିରୋଧୀ ଅଟେ । ଭାରତ ବିଭାଜନ ସମୟଠାରୁ ସ୍ଵାଧୀନତୋର ଭାରତରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସାଂପ୍ରଦାୟିକତା ନୀତିର ବହୁଳ ପ୍ରସାର ଘଟିଛି ।

ଧର୍ମ ପ୍ରତି ଆନୁଗତ୍ୟ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ବା ଦଳ ପ୍ରତି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ ଭାବରେ କୌଣସି ପକ୍ଷପାତ ନୀତି ଗ୍ରହଣ କରାଗଲେ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକତାର ଚରମ ପରିପ୍ରକାଶ ଘଟିଥାଏ।

ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାର ସମସ୍ୟା :
ଭାରତରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ନୀତି ପାଇଁ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ନିମ୍ନଲିଖତ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ବ୍ୟବଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।

(୧) ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତାର ସମସ୍ୟା- ଭାରତରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା କହିଲେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମକୁ ସମାନ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରାଯିବା ବୁଝାଉଥିବାରୁ, ଏଠାରେ ୨୫ ଧାରାରେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକକୁ ଯେ କୌଣସି ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ ପ୍ରଚାର ଓ ବ୍ୟବହାର କରି ପାରିବାର ମୌଳିକ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ପୁନଶ୍ଚ ୨୭ ଧାରାରେ କୌଣସି ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କର (Tax) ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ସ୍ଥିର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତିର ବାସ୍ତବ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଛି ।

(୨) ସଂଖ୍ୟାନ୍‌ନ ଧର୍ମର ନିରାପତ୍ତା ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ସମସ୍ୟା – ୨୬ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଧାର୍ମିକ ବିଷୟାବଳୀର ସୂଚାରୁ ବିନ୍ୟାସ ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି | ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଧାର୍ମିକ ଗୋଷ୍ଠୀ ନିଜ ଧର୍ମର ବ୍ୟବହାର, ପ୍ରଚାର ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ସ୍ଥାବର ଓ ଅସ୍ଥାବର ସମ୍ପତ୍ତି କ୍ରୟ କରି ପାରିବାର ଓ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ନିଜସ୍ଵ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅନୁଯାୟୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରିବାର ପୂଣ୍ଡି ଅଧିକାର ଉପଭୋଗ କରୁଛନ୍ତି । ୨୮ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ସରକାରୀ ବା ସରକାରୀ ଅନୁଦାନ ପାଉଥ‌ିବା ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ କୌଣସି ଧର୍ମ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଗୋଷ୍ଠୀ ନିଜ ଧର୍ମ ପ୍ରଚାର କରିପାରିବେ, ମାତ୍ର ନିଜ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।

(୩) ଧାର୍ମିକ ନିଜତ୍ବକୁ ପରିତ୍ୟାଗ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ସମସ୍ୟା – ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ବା ନିଜତ୍ଵ ବଜାୟ ରଖୁବାର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାର ଦେଇଛି । ତେଣୁ ନିଜର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ବଜାୟ ରଖୁଥିବାବେଳେ ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ଧର୍ମ ପ୍ରତି ବିଚ୍ଛିନ୍ନତା ମନୋଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ଓ ଏହି କୁ-ମନୋବୈଜ୍ଞାନିକ ନୀତି ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ବିଦ୍ବେଷ ଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସହ ଜାତୀୟ ଏକତା ଓ ସଂହତି ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଏଣୁ ନିଜସ୍ଵ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା ରକ୍ଷା ଓ ଜାତୀୟ ସଂହତି ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରାଯାଇ ପାରୁ ନ ଥିବାରୁ ଅନେକ ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷରେ ଧାର୍ମିକ ନିଜତ୍ଵ ରକ୍ଷାର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଅଧୁକାର ପ୍ରଦାନ ଓ ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଜାତୀୟ ମହାସ୍ରୋତରେ ସାମିଲ ହେବା ପାଇଁ ଏହି ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଭାବଧାରା ବା ବିଶ୍ଵାସକୁ ପରିତ୍ୟାଗ ପାଇଁ ଆହ୍ବାନ ବାସ୍ତବରେ ଦୁଇ ପରସ୍ପର ବିରୋଧୀ ମତ ଅଟେ।

(୪) ଧର୍ମ ଉପରେ ଆଧୁନିକତାର ପ୍ରଭାବଜନିତ ସମସ୍ୟା ନୀତିନିୟମ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସାମାଜିକ ସଂସ୍ଥାର ମାଧ୍ୟମରେ ଧାର୍ମିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂହତି ଆଣିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର କିଛି ପ୍ରୟାସ କଲେ ମୌଳିକତାବାଦୀ (Fundamentalist) ମାନେ ଏହାର ଘୋର ବିରୋଧ କରୁଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ସମାଜର ବିଭିନ୍ନ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ବିଦ୍ବେଷ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ଓ ଐକ୍ୟ ମନୋଭାବ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକତାର ବିଭୀଷିକାମୟ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି । ଶାହାବାନୁ ମକଦ୍ଦମାର ରାୟ ପରେ ମୁସଲମାନ ଧର୍ମର ମୌଳିକତାବାଦୀମାନେ ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ଏହି ରାୟରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାପାଇଁ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥିଲେ । ଏକବିଧ ଦେୱାନୀ ଆଇନ (Uniform Civil Code) ପ୍ରଚଳିତ ପାଇଁ ଦାବୀକୁ ଏହି କାରଣରୁ ବିରୋଧ କରାଯାଇଛି ।

(୫) ଜାତିଗତ ରାଜନୀତିଜନିତ ସମସ୍ୟା ଜାତିଗତ ବିଭେଦତା ଭାରତୀୟ ରାଜନୀତିରେ ଏକ ଦୃଢ଼ ଆସନ ପାତି ବସିଛି । ରାଜନୀତିରେ ଜାତିଗତ ଅନ୍ତଃଯୁଦ୍ଧର ପ୍ରଶ୍ରୟ ଓ ଉତ୍ସାହ ଦିଆଯାଇଛି । ଏହା ଫଳରେ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ଦୃଷ୍ଟି ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଜାତୀୟ ସଂହତି ପ୍ରତି ବିପଦରେଖାମାନ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ଜାତିଗତ ଶ୍ରେଷ୍ଠତ୍ୱ ପାଇଁ ଅନ୍ତଃଯୁଦ୍ଧ ଫଳରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତି ପୂର୍ଣ୍ଣମାତ୍ରାରେ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଛି; କାରଣ ଜାତି ସହିତ ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ଵାସ, ପୂଜାପଦ୍ଧତି ଇତ୍ୟାଦି ଓତଃପ୍ରୋତ ଭାବରେ ଜଡ଼ିତ । ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତି ପ୍ରତି ଏହି ନୂତନ ବିପଦ, ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଦଙ୍ଗା ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଅନେକାଂଶରେ ଦାୟୀ ଅଟେ ।

(୬) ଅସ୍ପୃଶ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟ ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନଜନିତ ସମସ୍ୟା – ୧୭ ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତାକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଇନଗତ ବାରଣ କରାଯାଇଛି । ମାତ୍ର ସରକାର ଏବଂ ବିଶେଷ କରି କ୍ଷମତାସୀନ ଦଳ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସୁବିଧା, ସୁଯୋଗ ଦେଇ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ “ଭୋଟ୍‌ବ୍ୟାଙ୍କ୍’ ତିଆରି କରୁଛନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟମାନେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀ ହୋଇ ରହିବାପାଇଁ ଉଚିତ ମନେ କରୁଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହା ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଲକ୍ଷ୍ୟର ବିରୁଦ୍ଧାଚରଣ କରୁଛି । ଏହା ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ମନୋଭାବ ଜାଗ୍ରତ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷନୀତି ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି ।

(୭) ଧର୍ମଭିଭିକ ରାଜନୈତିକ ଦଳଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟ ସମସ୍ୟା – ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଭାରତୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ । ଏହା ଜନମତର ଜନ୍ମଦାତା ଓ ବାହକ ମଧ୍ୟ ଅଟେ । ଏହା ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ ବା ଦର୍ଶନକୁ ଗ୍ରହଣ କଲେ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଧର୍ମକୁ ଭିଭିକରି ରାଜନୈତିକ ଦଳ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଏହା ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଵାର୍ଥାନ୍ଵେଷୀ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଧର୍ମକୁ ରାଜନୀତିଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏହାଦ୍ଵାରା ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ । ଧର୍ମ ରାଜନୀତିର ନିଭୃତ ଇଲାକା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାଦ୍ଵାରା ଐକ୍ୟ ମନୋଭାବର ସଞ୍ଚାଳନ ଦିଗରେ ଘୋର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ଭାରତରେ ହିନ୍ଦୁ ମହାସଭା, ମୁସ୍‌ଲିମ୍ ଲିଗ୍ ।

(୮) ଧର୍ମଭିତ୍ତିକ ରାଜ୍ୟ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଦାବି ଜନିତ ସମସ୍ୟା ପଞ୍ଜାବରେ ହିଂସାତ୍ମକ ଘଟଣା ସୃଷ୍ଟି କରି ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ‘ଖଲିସ୍ଥାନ (Khalistan) ରାଜ୍ୟ ଦାବି କରୁଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପବିତ୍ର ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମନ୍ଦିର ଅପବ୍ୟବହାର ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ଦିଗରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଗୁର୍ଖମାନେ ପବିତ୍ର ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣମନ୍ଦିର ଅପବ୍ୟବହାର ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ଦିଗରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ଗୁର୍ଖମାନେ । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ଦାର୍ଜିଲିଂ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ‘ଗୁର୍ଖାଲ୍ୟାଣ୍ଡ’ (Gorkhaland) ପାଇଁ କରୁଥିବା ଦାବି ମଧ୍ଯ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ପାଇଁ ଏକ ବିପଦ ଅଟେ ।

ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକୁ ତର୍ଜମା କଲେ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଧର୍ମକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରଶାସନର ନୀତିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବା ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ଦେବା ବା ଧର୍ମ ଆପେ ଆପେ ରାଜନୀତିର ବଳୟ ମଧ୍ୟକୁ ଚାଲି ଆସିବା ଫଳରେ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ମନୋଭାବ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ୧୯୮୬-୮୭ ମସିହାରେ ୨୦୦୦ ଗୋଟି ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଦଙ୍ଗା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ୧୯୮୭ ମସିହାରେ ଅପ୍ରେଲ ମାସରୁ ଜୁନ୍ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଗୁଜରାଟ, ମିରଟ, ଦିଲ୍ଲୀ ଓ ଜାଗାଓଁଠାରେ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଦଙ୍ଗା ହୋଇ ସରକାରୀ ତଥ୍ୟ ଅନୁଯାୟୀ ୧୫୭ ଜଣ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ ଓ ୩୦୨ ଜଣ ଗୁରୁତରଭାବେ ଆହତ ହୋଇଥିଲେ । ଏହି ତଥ୍ୟାବଳୀର ଧର୍ମଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକତାର ଭୟାବହତା ଓ କୁ-ପ୍ରକୃତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ସୂଚନା ମିଳିଥାଏ ।

ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ସୂତ୍ର :
ପ୍ରଫେସର ଡି.ଇ. ସ୍ମିଥ୍ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ପ୍ରତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ବିପଦର ଦୂରୀକରଣ ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆରୋପ କରିବା ନିମନ୍ତେ ମତାମତ ଦେଇଛନ୍ତି ।

ପ୍ରଥମତଃ, ଇତିହାସର ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଅଧ୍ୟୟନ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତିର ଗତି ଓ ପ୍ରକୃତି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସଚେତନ କରାଗଲେ ଏହାର ଯଥାଯୋଗ୍ୟତା ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ଆନ୍ତଃଚେତନା ସୃଷ୍ଟି ହେବ । ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହିଷ୍ଣୁତା ନୀତିର ଚରମ ପରିପ୍ରକାଶ ଘଟିବା ଉଚିତ । ଧର୍ମ ବିଶ୍ଵାସର ପ୍ରଚାର ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ଚତୁର୍ଥତଃ, ରାଜନୀତି ଓ ଧର୍ମ ପରସ୍ପରଠାରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ପୃଥକ୍ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ପଞ୍ଚମତଃ, ସାମାଜିକ ସଙ୍ଗଠନ ଓ ସମ୍ପର୍କ ଧାର୍ମିକ ନୀତିଦ୍ୱାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଓ ପରିଚାଳିତ ନ ହୋଇ ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ୱାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଆଇନ କାନୁନ ଅନୁଯାୟୀ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେବା ଉଚିତ ।

ଷଷ୍ଠତଃ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମକୁ ସମାନ ପରିମାଣରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଅଧୂକାର ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରାଯିବା ଉଚିତ।

ସପ୍ତମତଃ, ଧର୍ମ ଓ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଭିଭିକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ସ୍ଥାପିତ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ, କିମ୍ବା ସ୍ଥାପିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵୀକୃତି ଦିଆଯିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

ନବମତଃ, ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଦ୍ଵନ୍ଦର ଆଶୁ ସମାଧାନ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଚା ବିଭାଗୀୟ ସଂସ୍ଥା ସ୍ଥାପିତ ହେବା ଉଚିତ । ଏହା ଏକ ଅଧସ୍ତନ ବିଚାର ସଂସ୍ଥା ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ । ଏହା ଫଳରେ ଏହାକୁ ଅଧିକ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ କରୁଥିବ ।

ଦଶମତଃ, ସରକାରଙ୍କର ସଂରକ୍ଷଣ ନୀତି (Reservation Policy)ର ପ୍ରକୃତି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା କେବଳ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଅନୁନ୍ନତ ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ପ୍ରତି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ନ ‘ହାଇ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ମାନଦଣ୍ଡ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବା ଉଚିତ । ଏହା ଫଳରେ ଜାତିର୍ଗତ ବିଭେଦତା ସୃଷ୍ଟି ହେବ ନାହିଁ ଓ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତିର ସଠିକ୍ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ପାରିବ ।

ବୈଜ୍ଞାନିକ ମନୋବୃତ୍ତି, ଅନ୍ଵେଷଣ ପ୍ରତି ଦୁର୍ବଳତା, ଜ୍ଞାନାଲୋକରେ ଉଦ୍‌ଭାସ୍ଥିତ ହେବାପାଇଁ ଆଗ୍ରହ, ଐତିହାସିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧସମ୍ପନ୍ନ ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଧର୍ମଠାରୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରଶାସନ ନୀତି ଓ ରାଜନୀତି, ବୃହତ୍ତର ଲକ୍ଷ୍ୟସମ୍ପନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ଦଳ, ଲୋକମାନଙ୍କର ପାର୍ଥିବ ଆବଶ୍ୟକତାର ପୂରଣ, ଉତ୍ତମ ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ, ଧାର୍ମିକ ନୀତିରେ ଆଧୁନିକ ପ୍ରଗତିଶୀଳତାର ସ୍ପର୍ଶ ପ୍ରଦାନ, ସମ୍ପ୍ରଦାୟ-ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ସମୟିକ ବିଦ୍ବେଷ ଭାବର ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ତ୍ବରାନ୍ବିତ କରାଯାଇପାରିବ ।

୨ । ଭାରତରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାର ସ୍ଥିତି ତର୍ଜମା କର ।
Answer:
ଏକ ମୌଳିକ ଭିଭି ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷବାଦ ଅସ୍ତିସୂଚକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏଭଳି ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୂଚିତ କରେ ଯେଉଁଥରେ ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ମଧ୍ୟରେ ପାରସ୍ପରିକ ପ୍ରେମ, ଦୟାଭାବ, ଭ୍ରାତୃଭାବ ଏବଂ ମାନବ ଜାତିର ସେବା ଆଦି ମୂଲ୍ୟବୋଧ ନିହିତ ଥାଏ । ଏହି ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ସଦ୍‌ଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଜାତୀୟ ସଂହତିର ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହି ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷବାଦର ରୂପାୟନ ପାଇଁ ଏକ ‘ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର’ ତତ୍ତ୍ଵର ‘ସର୍ବଧର୍ମ ସମଭାବ’ ତତ୍ତ୍ଵ ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଭାରତୀୟ ଧର୍ମ ନିରପେକ୍ଷତା କେବଳ ସାଂପ୍ରଦାୟିକତାବାଦକୁ ଘୃଣା କରେ ନାହିଁ, ବରଂ ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମ ପ୍ରତି ସମାନ ମନୋଭାବ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରେ ।

ଭାରତ ଧର୍ମନିରପେ ଚରିତ୍ର ବହନ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟର ‘ଅଣଧାର୍ମିକ ଜାତୀୟତାବାଦ’ (Non-religus Nationalism) ବା ‘ଅଣ–ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଜାତୀୟତାବାଦ’ (Non-Communalised Nationalism) ରୂପକ ଆଦର୍ଶଦ ଦାୟୀ ଅଟେ । ଧର୍ମ ଭିଭିରେ ଭାରତ ବିଭାଜନ ହେବା ପରେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ, ମୁସଲମାନ ଭାରତରେ ରହିବାକୁ ପଦ କରିବା କାରଣରୁ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ସଂହତିର ଅନ୍ୟତମ ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷବାଦକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଦୁଃଖଦ ହତ୍ୟା ଭାରତରେ ପ୍ରମାଣ କରିଦେଲା ଯେ କେବଳ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ବ୍ୟସ୍ତୁ ଓ ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ସଦ୍‌ଭାବ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତର କଷ୍ଟ ଅର୍ଜିତ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂରକ୍ଷଣ କରାଯାଇପାରିବ ।

ଭାରତରେ ଜାତୀୟ ସଂହତି ରକ୍ଷା ପଇଁ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା : ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନଦ୍ଵାରା ପ୍ରାକ୍ କଥନର ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇ ଭାରତକୁ ଏକ ‘ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ’ ରାଷ୍ଟ୍ର ରୂପେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି । କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବ୍ୟବହୃ ମଧ୍ୟରେ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ନୀତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଅନେକ ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି । ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଦଙ୍ଗାର ବିଜନକାରୀ ପ୍ରଭାବଠାରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ଦେଶରେ ଏକତା ଓ ସଂହତି ରକ୍ଷା କରିବା କେବଳ ‘ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ’ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାର ହିଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ ବୋଲି ଦେଶରେ ସୃଷ୍ଟ ଅନେକ ଦଙ୍ଗା ମାଧ୍ୟମରେ ସୃଷ୍ଟି ଧାରଣା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।

ଭାରତ ‘ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ’ ଚରିତ୍ର ଶ୍ରୁତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ମୁଖ୍ୟ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି –
(1) ଭାରତରେ କୌଣସି ଧର୍ମକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଧର୍ମରୂପେ ସ୍ଵୀକୃତି ଦିଆଯାଇ ନାହିଁ ।
(2) ସମ୍ବିଧାନର ୧୫(୧) ଧାରାନୁସାର ଧର୍ମକୁ ଆଧାର କରି ରାଷ୍ଟ୍ର କୌଣସି ନାଗରିକଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ପକ୍ଷପାତ ନୀତି କରାଯାଇଛି ।
(3) ୧୬(୧) ଧାରାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ କେବଳ ଧର୍ମଗତ କାରଣରୁ କୌଣସି ନାଗରିକ ସରକାରୀ ପଦବୀ ବା ଚାକିରୀରେ ନିଯୁକ୍ତିରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେବେ ନାହିଁ ବୋଲି ନୀତି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ।
(4) ୧୭ ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଛି । ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତାକୁ ବିରୋଧ କରୁଥିବାରୁ ତାହାର ବିଲୋପ ପାଇଁ ୧୯୫୫ ମସିହାରେ ନାଗରିକ ଅଧୁକାର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଛି ।
(5) ସମ୍ବିଧାନର ୨୫(୧) ଧର୍ମରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ନିଜର ବିବେକ ଅନୁଯାୟୀ ଯେ କୌଣସି ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ, ଧର୍ମପ୍ରଚାର ଓ ଧର୍ମପାଳନର ସ୍ଵାଧୀନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
(6) ୨୬ ଧାରାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମସମ୍ପ୍ରଦାୟ ନିଜର ଧର୍ମାନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ପରିଚାଳନାର ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇଛନ୍ତି ।
(7) ୨୭ ଧାରାରେ କୌଣ ଧର୍ମ ଉପରେ ରାଷ୍ଟ୍ର କର ଧାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଆଦାୟ କରିବାକୁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି ।
(8) ୨୮ ଧାରାରେ ସରଗରୀ ବା ସରକାରୀ ସାହାଯ୍ୟପ୍ରାପ୍ତ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନରେ ଧର୍ମଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନକୁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି ।
(9) ୨୯(୨) ଧାରାନୁସରେ କେବଳ ଧର୍ମକୁ ଆଧାର କରି ସରକାରୀ ସାହାଯ୍ୟପ୍ରାପ୍ତ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନରେ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ ନିମନ୍ତେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ବାରଣ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(10) ୩୦ ଧାରାରେ ବୌଣସି ଧାର୍ମିକ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନ ଗୋଷ୍ଠୀ ନିଜସ୍ଵ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ପରିଚାଳନାର ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହି ଅନୁଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ସରକାରୀ ଅନୁଦାନରୁ ବଞ୍ଚତ ନ ହେବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି।
(11) ୪୪ ଧାରାରେ ଭାରତର ସମସ୍ତ ନାଗରିକଙ୍କ ପାଇଁ ‘ସମାନ ଦେୱାନି ସଂହିତା’ (Uniform Civil Code) ପ୍ରଣୟନର ନିଶ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଦିଆଯାଇଛି ।
(12) ୫୧(କ) ଧାରେ ବିଭେଦତା ସତ୍ତ୍ଵେ ଦେଶର ମିଶ୍ର ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷା, ଭ୍ରାତୃଭାବର ଉଦ୍ରେକ, ଜାତୀୟ ଏକତା ଓ ସଂହତି ା ପାଇଁ ନାଗରିକର କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ସୂଚିତ କରାଯାଇଛି ।

ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ଚରିତ୍ର ରକ୍ଷା ଦିଗରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ :

• ଧର୍ମଭିଭିକ ରାଜନୈତିକ ଦଳର ସୃଷ୍ଟି ଓ ଜନମତକୁ ନିଜ ସପକ୍ଷରେ ନେବାପାଇଁ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଧାର୍ମିକ ନୀତିର
• ଖଲିସ୍ଥାନ ପରି ଧର୍ମଭିଭିକ ରାଜ୍ୟ ସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ଦୃଢ଼ ଦାବି ।
• ଧର୍ମକୁ ଭୋଟବ୍ୟାଙ୍କ ରୂପେ ରାଜନୈତିକ ଦଳମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଉପଯୋଗ ।
• ଧାର୍ମିକ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ନିରାପତ୍ତା ଓ ସ୍ଵାର୍ଥରକ୍ଷା ଉପରେ ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି ।
• ସାଂପ୍ରଦାୟିକ ଦଙ୍ଗା ସୃଷ୍ଟି ।
• ଧର୍ମାନ୍ତରୀକରଣ ଆଦି ଭାରତର ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଚରିତ୍ରକୁ ବିବର୍ଣ୍ଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଜାତୀୟ ସଂହତିକୁ ବିପନ୍ନ କରୁଛି ।

ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଚରିତ୍ର ରକ୍ଷା ମାଧ୍ୟମରେ ଜାତୀୟ ସଂହତି ରକ୍ଷା ପାଇଁ ଗୃହୀତ ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପ :

• ଶିକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବା ଉଚିତ ।
• ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମର ମୁଖ୍ୟ ଧାର୍ମିକ ଉତ୍ସବକୁ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗରେ ସଦ୍‌ଭାବନା ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ମାଧ୍ୟମ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଧାର୍ମିକ ସହିଷ୍ଣୁତାଭାବର ପାଳନ ।
• ଧାର୍ମିକ ବ୍ୟାପାରରେ ସୁପ୍ରସାରିତ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମାନବବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ସଙ୍ଗଠନମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ସମ୍ମିଳନୀ ଅବା ଆଲୋଚନା ଚକ୍ର ଆୟୋଜନ ।
• ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଦଙ୍ଗାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ପ୍ରଶାସନିକ ତତ୍ପରତା ବୃଦ୍ଧି ଓ ବେସରକାରୀ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କର ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷାକାରୀ ଭୂମିକା ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 14 କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 14 କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏବଂ ଉପ-ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏକାସଙ୍ଗରେ ଇସ୍ତଫା ଦେବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ___________ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦାୟିତ୍ଵ ସଂପାଦନ କରନ୍ତି ।
(କ) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି
(ଖ) ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି
(ଗ) ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି
(ଘ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମନୋନୀତ ବ୍ୟକ୍ତି
Answer:
(ଗ) ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି

୨ । କୌଣସି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଇନ କିମ୍ବା ତଥ୍ୟ ବିଷୟରେ ___________ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟଙ୍କର ମତାମତ ଲୋଡ଼ିବାର କ୍ଷମତାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଅଛନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି
Answer:
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୩ । ଭାରତର ___________ ଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନେ ନିଯୁକ୍ତ ଓ ପଦଚ୍ୟୁତ ହୁଅନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି
Answer:
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୪ । ___________ ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବାହିନୀର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସେନାପତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି
Answer:
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୫ । ___________ ହେଉଛନ୍ତି ଯୋଜନା ଆୟୋଗର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି
Answer:
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ

୬ । ଅର୍ଥ ଆୟୋଗ ପ୍ରତି ___________ ବର୍ଷରେ ଗଠିତ ହୁଏ ।
(କ) ଛଅ
(ଖ) ସାତ
(ଗ) ପାଞ୍ଚ
(ଘ) ଆଠ
Answer:
(ଗ) ପାଞ୍ଚ

୭ । ରାଜ୍ୟର ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୁଖ୍ୟଙ୍କୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୮ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ___________ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ଓ ପଦଚ୍ୟୁତ ମଧ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି ।
କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୯ । ରାଜ୍ୟପାଳ ହେବା ପାଇଁ ___________ ବର୍ଷ ବୟସ ହୋଇଥିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(କ) ୩୦
(ଖ) ୩୪
(ଗ) ୨୫
(ଘ) ୩୫
Answer:
(ଘ) ୩୫

୧୦ । ___________ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୧୧ । ___________ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରକୃତ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଅଟନ୍ତି ।
(କ) ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ବା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଥିବା ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟ ସଚିବ
Answer:
(କ) ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ବା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଥିବା ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ

୧୨ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ___________ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୧୪ । ___________ ଚାହିଁଲେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରିଦେଇ ପାରିବେ ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୧୫ । ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ସମସ୍ତ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକର ___________ ଅଟନ୍ତି ।
(କ) କୁଳପତି
(ଖ) ପ୍ରଧାନ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ
(ଗ) କୁଳାଧୂପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା
Answer:
(ଗ) କୁଳାଧୂପତି

୧୬ । ରାଜ୍ୟର ଆଡ଼ଭୋକେଟ୍ ଜେନେରାଲଙ୍କୁ ___________ ନିଯୁକ୍ତ ଦିଅନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୧୭ । ଅଧ୍ୟାଦେଶ ___________ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଳବତ୍ତର ରୁହେ ଓ ରାଜ୍ୟରେ ଏହାକୁ ___________ ଜାରି କରନ୍ତି ।
(କ) ୬ ମାସ ଓ ୬ ସପ୍ତାହ; ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଖ) ୬ ସପ୍ତାହ; ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ୬ ମାସ; ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଘ) ୬ ମାସ, ୬ ସପ୍ତାହ; ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(କ) ୬ ମାସ ଓ ୬ ସପ୍ତାହ; ରାଜ୍ୟପାଳ

୧୮ । ___________ ବିଧାନସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇପାରନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୧୯ । ରାଜ୍ୟ ରାଜନୈତିକ ସଂକଟକୁ ଦୂର କରିବାପାଇଁ ___________ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ତ୍ର ଅଟେ ।
(କ) ଆର୍ଥକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ
(ଗ) ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି
(ଘ) ଅଧ୍ୟାଦେଶ
Answer:
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ

୨୦ । ରାଜ୍ୟପାଳ ___________ ପଦ୍ଧତିରେ ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି ।
(କ) ନିର୍ବାଚନ
(ଖ) ପରୋକ୍ଷ ନିର୍ବାଚନ
(ଗ) ନିଯୁକ୍ତି ପରୀକ୍ଷା
(ଘ) ମନୋନୟନ
Answer:
(ଘ) ମନୋନୟନ

୨୧ । ବିଧାନସଭାକୁ ଦୂତ ଓ ବାର୍ତ୍ତା ପଠାଇବାର କ୍ଷମତା ___________ ଙ୍କର ରହିଛି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୨୨ । ରାଜ୍ୟ ପବ୍ଲିକ୍ ସର୍ଭିସ କମିଶନର ସଭ୍ୟ ଓ ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍‌ଙ୍କୁ ___________ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୨୩ । ___________ ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀସଭାର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପଦ ଗୋପନୀୟତାର ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୨୪ । ରାଜ୍ୟର ___________ ଙ୍କ ପୂର୍ବ ଅନୁମୋଦନ ନ ଥିଲେ, କୌଣସି ଅର୍ଥବିଲ୍ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ବିଧାନସଭାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୨୫ । ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ସାମୂହିକଭାବରେ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ___________ ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ।
(କ) ଲୋକସଭା
(ଖ) ବିଧାନସଭା
(ଗ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ବିଧାନସଭା

୨୬ । ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳ ___________ ସମୟରେ ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରନ୍ତି ।
(କ) ବିଧାନସଭାର ଅଧୂବେଶନ ବସି ନଥୁବା ଓ ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା
(ଖ) ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି
(ଗ) ପ୍ରାକୃତିକ
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଇସ୍ତଫା
Answer:
(କ) ବିଧାନସଭାର ଅଧୂବେଶନ ବସିନଥୁବା ବା ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା

୨୭ । ___________ ହେଉଛନ୍ତି ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୨୮ । ___________ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବୈଠକରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଖ) ବାଚସ୍ପତି
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) କେନ୍ଦ୍ରୀ ଗୃହମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ

୨୯ । ___________ ଙ୍କୁ “ପ୍ରାଇମସ୍ ଇଣ୍ଟର ପ୍ୟାରସ୍’’ କୁହାଯାଏ ଯାହାର ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ ___________ ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ସମାନ
(ଖ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ; ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦବୀ
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ; ସମାସ୍କନ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି; ଅସମାନ
Answer:
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ; ସମାସ୍କନ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ

୩୦ । ‘ଇଣ୍ଟର ଷ୍ଟେଲାସ୍ ଲୁନା ମାଇନୋରସ୍’ ପଦର ଅର୍ଥ ___________ ।
(କ) କ୍ଷୁଦ୍ର ତାରକାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚନ୍ଦ୍ର
(ଖ) ସୂର୍ଯ୍ୟ ଚାରିପାଖରେ ଗ୍ରହ
(ଗ) ସମାସ୍କନ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପକ ଜାହାଜର ଚାଳକ
Answer:
(କ) କ୍ଷୁଦ୍ର ତାରକାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚନ୍ଦ୍ର

୩୧ । ଭାରତରେ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବାହିନୀର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କମାଣ୍ଡର କିଏ ?
(କ) ପଦାତିକ ସେନାମୁଖ୍ୟ
(ଖ) ନୌସେନା ମୁଖ୍ୟ
(ଗ) ବାୟୁସେନା ମୁଖ୍ୟ
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
Answer:
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

(B) ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପଦକୁ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।

୧ । ଅଧ୍ୟାଦେଶ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ସଂସଦର ଅଧୂବେଶନ ଚାଲି ନଥିବା ସମୟରେ କୌଣସି ଆଇନର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଯେଉଁ ଜରୁରୀ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରନ୍ତି ତାକୁ ଅଧ୍ୟାଦେଶ କୁହାଯାଏ ।

୨ । ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ କ’ଣ ?
Answer:
ବିରୋଧୀ ଦଳ କାର୍ଯ୍ୟରତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ କରନ୍ତି । ଯଦି ଏହା ଅର୍ଦ୍ଧେକରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ସଭ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଗୃହୀତ ହୁଏ ତାହେଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପତନ ଅଟେ । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ କୁହାଯାଏ ।

୩ । ‘ପ୍ରାଇମସ୍ ଇଣ୍ଟର ପ୍ୟାରେସ୍’ ର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
‘ପ୍ରାଇମସ୍ ଇଣ୍ଟର ପ୍ୟାରେସ୍’ର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସମାସ୍କନ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ । ସଂସଦୀୟ ଶାସନରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଏହି ଉକ୍ତିର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ।

୪ । ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଫଳତା ହେଲେ କ’ଣ ହୁଏ ?
କିମ୍ବା, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟର ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଫଳତା ହୋଇଛି ବୋଲି ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳ ବା ଅନ୍ୟସୂତ୍ରରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ହୃଦ୍‌ବୋଧ ହେଲେ ୩୫୬ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ସେ ରାଜ୍ୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରନ୍ତି ।

୫ । ମିଳିତ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ କ’ଣ ?
Answer:
ଏକାଧ୍ଯକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ମିଳିତଭାବରେ ଯେଉଁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରନ୍ତି ତାକୁ ମିଳିତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ କୁହାଯାଏ ।

୬ । ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରବଲୋକନ (Judicial Review)କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରବଲୋକନ ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପାଖରେ ଏକ ବିଶେଷ କ୍ଷମତା ଯାହାର ଉପଯୋଗ କରି ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବିଧାନ ବିରୋଧୀ କି ନୁହେଁ ତାହା ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଇପାରେ ଏବଂ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବିଧାନ ବିରୋଧୀ ହେଲେ ତାହାକୁ ଅସିଦ୍ଧ ବା ଅଣସାମ୍ବିଧାନିକ ଘୋଷଣା କରାଯାଇପାରେ ।

(C) ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ବା ପଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କେନ୍ଦ୍ର କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର କେଉଁ ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ?
Answer:
ନାମମାତ୍ର, ସାମ୍ବିଧାନିକ ଓ ଆଳଙ୍କାରିକ ମୁଖ୍ୟ

୨ । କେଉଁ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାରି ହୋଇପାରିବେ ?
Answer:
ଜାତୀୟ ଓ ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି

୩ । ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର କେଉଁ ସଦସ୍ୟମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ?
Answer:
ମନୋନୀତ ସଦସ୍ୟ

୪ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତିଟି କ’ଣ ?
Answer:
ସମାନୁପାତିକ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ ଅନୁସାରେ ଏକକ ହସ୍ତାନ୍ତରଣୀୟ ଭୋଟଦାନ ବ୍ୟବସ୍ଥା

୫ । ସଂସଦର ଦୁଇଟି କ୍ରମାଗତ ଅଧୂବେଶନ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ କେତେ ଦିନ ବ୍ୟବଧାନ ରହିପାରିବ ?
Answer:
୬ (ଛଅ) ମାସ

୬ । ସଂସଦର ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ରାଜ୍ୟ ଓ ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସର୍ବାଧ୍ଵକ କେତେଦିନ ବଳବତ୍ତର ରହିପାରିବ ?
Answer:
୨ (ଦୁଇ) ମାସ

୭ । ସଂସଦର ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସର୍ବାଧ‌ିକ କେତେଦିନ କାଏମ ରହେ ?
Answer:
୧ (ଏକ) ମାସ

୮ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ମାମଲା କେଉଁ ଅଦାଲତରେ ବିଚାର ହୁଏ ?
Answer:
ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ

୯ । ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ସଭ୍ୟ ନ ହୋଇ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ସର୍ବାଧ‌ିକ କେତେଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମନ୍ତ୍ରୀ ହୋଇପାରିବେ ?
Answer:
୬ (ଛଅ) ମାସ

୧୦ । କିଏ ରାଜ୍ୟ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳଗୁଡ଼ିକର କୁଳାଧୂପତି ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳ

(D) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଉସ୍ତଫା ଦେଲେ ଆଉ ଜଣେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି କିନ୍ତୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ?
Answer:
ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଇସ୍ତଫା ଦେଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ।

୨ । ଏକାଧ୍ଵକ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଜଣେ ରାଜ୍ୟପାଳ ରହିପାରିବେ ନାହିଁ ?
Answer:
ଏକା ବା ଏକାଧିକ ରାଜ୍ୟପାଇଁ ଜଣେ ରାଜ୍ୟପାଳ ରହିପାରିବେ ।

୩ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି ।

୪ । ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନମଣ୍ଡଳ କେବଳ ବିଧାନସଭାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ?
Answer:
ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନମଣ୍ଡଳ କେବଳ ରାଜ୍ୟପାଳ ଓ ବିଧାନସଭାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ।

୫ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ରାଜ୍ୟପାଳ ପଦବୀ ପାଇଁ ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ୩୦ ବର୍ଷ ଅଟେ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ରାଜ୍ୟପାଳ ପଦବୀ ପାଇଁ ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ୩୫ ବର୍ଷ ଅଟେ ।

୬ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ପରାମର୍ଶଦାତା ହେଉଛନ୍ତି ତାଙ୍କର ସଚିବ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ପରାମର୍ଶଦାତା ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ।

୭ । ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ୨୦ ଓ ୨୧ ଧାରା ମଧ୍ୟ ବାତିଲ ହୁଏ ?
Answer:
ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ୨୦ ଓ ୨୧ ଧାରା ବାତିଲ ହୁଏ ନାହିଁ ।

୮ । ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓଡ଼ିଶାରେ ୧୦ଥର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରାଯାଇଛି ?
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଓଡ଼ିଶାରେ ୬(ଛଅ) ଥର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରାଯାଇଛି ?

୯ । ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ସଂସଦର ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ପ୍ରଥମେ ଆଗତ କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ସଂସଦର ଉଚ୍ଚ ସଦନ ଅର୍ଥାତ୍ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ପ୍ରଥମେ ଆଗତ କରାଯାଇପାରିବ ।

୧୦ । ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଭାବେ କୌଣସି ଦରମା ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ ?
Answer:
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭାବେ ସେ କୌଣସି ଦରମା ପାଆନ୍ତି ନାହିଁ ।

(E) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମାସିକ ଦରମା ___________ ।
Answer:
୧,୫୦,୦୦୦ ଟଙ୍କା

୨ । ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମାସିକ ___________ ଦରମା ପାଆନ୍ତି ।
Answer:
୧, ୨୫,୦୦୦ଟଙ୍କା

୩ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ମାସିକ ଦରମା ___________ ।
Answer:
୧, ୧୦,୦୦୦ ଟଙ୍କା

୪ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆସନ ଖାଲିପଡ଼ିଲେ ___________ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହିସାବରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ___________ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ୬(ଛଅ)

୫ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବହିଷ୍କାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଏକ ___________ ଦିନିଆ ନୋଟିସ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂସଦରେ ଆସିଥାଏ ?
Answer:
୧୪

୬ । ___________ ଜାତିର ନେତା ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
Answer:
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ

୭ । କ୍ୟାବିନେଟ୍‌ର ___________ ପରାମର୍ଶ କ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି କରନ୍ତି ?
Answer:
ଲିଖ୍ତ

୮ । କେନ୍ଦ୍ରମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ___________ ନିକଟରେ ମିଳିତଭାବେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରୁହେ ।
Answer:
ଲୋକସଭା

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ କିଏ ନିର୍ବାଚିତ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଲୋକସଭା, ରାଜ୍ୟସଭା ଓ ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ନିର୍ବାଚିତ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ନିର୍ବାଚକମଣ୍ଡଳୀ ନିଜ ନିର୍ବାଚିତ କରେ ।

୨ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦବୀ ପାଇଁ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦିତା କରୁଥିବା ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କର ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସସୀମା କେତେ ?
Answer:
୩୫ ବର୍ଷ

୩ । କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ପଦରୁ ବହିଷ୍କାର କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବହିଷ୍କାର ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆବଶ୍ୟକ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସମର୍ଥନକ୍ରମେ ଗୃହୀତ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ପଦରୁ ବହିଷ୍କାର କରାଯାଇପାରିବ ।

୪ । ଅର୍ଥ କମିଶନଙ୍କୁ କିଏ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଅର୍ଥ କମିଶନଙ୍କ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।

୫ । ପଦବୀରେ ଥାଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କଲେ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ପଦବୀରେ ଥାଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପ୍ରଣତ୍ୟାଗ କଲେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆସନ ଅଳଙ୍କୃତ କରନ୍ତି ।

୬ । ସଂସଦର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ କିଏ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସଂସଦର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ ଆହ୍ଵାନ କରନ୍ତି ।

୭ । କେଉଁ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଆର୍ଥକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୩୬୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରାଯାଇପାରିବ ।

୮ । ସର୍ବଶେଷଥର କେଉଁ ବର୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି କରିଥିଲେ ?
Answer:
୧୯୭୫ ମସିହାରେ ଶେଷଥର ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜରି କରିଥିଲେ ।

୯ । ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର ବା କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏକଚାଟିଆ ଅଧୁକାର ସଂସଦର କେଉଁ ସଦନର ଅଛି ?
Answer:
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର ବା କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ସଂସଦର ଉଚ୍ଚ ସଦନ ବା ରାଜ୍ୟସଭାର ଏକଚାଟିଆ ଅଧିକାର ଅଛି ।

୧୦ । ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଯେତେବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦାୟିତ୍ବ ତୁଲାଇଥାଆନ୍ତି ସେହି ସମୟରେ କିଏ ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଯେତେବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦାୟିତ୍ଵ ତୁଲାନ୍ତି ସେହି ସମୟରେ ରାଜ୍ୟ ସଭାର ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

୧୧ । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସାହାଯ୍ୟ ଓ ପରାମର୍ଶ ଦେବା ହେଉଛି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ ।

୧୨ । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କିଏ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା କରନ୍ତି ?
Answer:
ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା କରିଥା’ନ୍ତି ।

୧୩ । କୌଣସି କାରଣରୁ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଉପୁଜିଲେ କିଏ ସମାଧାନ କରିଥାଆନ୍ତି ?
Answer:
ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି କାରଣରୁ ବିବାଦ ଉପୁଜିଲେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ତା’ର ସମାଧାନ କରିଥାଆନ୍ତି ।

୧୪ । କିଏ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର ଆକାର ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରି ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ କରନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଆକାର ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରି ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ କରନ୍ତି ।

୧୫ । ବଜେଟ୍ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବାର୍ଷିକ ଆୟବ୍ୟୟର ଅଟକଳକୁ ବଜେଟ୍ କୁହାଯାଏ ।

୧୬ । ରାଜ୍ୟସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ କେତେ ବର୍ଷ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଗୃହ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ନଥାଏ ।

୧୭ । ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏକାଚାଟିଆ ଅଧିକାର ସଂସଦର କେଉଁ ସଦନର ଅଛି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏକଚାଟିଆ ଅସ୍ଵୀକାର ସଂସଦର ଉଚ୍ଚ ସଦନ ବା ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଛି ।

୧୮ । ବିଲ୍ କିପରି ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ?
Answer:
ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହର ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରିଥିବା ବିଲଟି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ପାଇଲା ପାରେ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

୧୯ । କେଉଁ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମିଳିତ ବୈଠକ ଡାକି ପାରନ୍ତି ?
Answer:
ସାଧାରଣ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହ ମଧ୍ୟରେ ମତବିଭେଦତା ଦେଖାଗଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଭୟ ଗୃହର ମିଳିତ ବୈଠକ ଡାକିପାରନ୍ତି ।

୨୦ । ଭାରତର ମହାନ୍ୟାୟବାଦୀ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଭାରତର ମହାନ୍ୟାୟବାଦୀ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସୁପାରିସ କ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ସେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ଅଧ୍ଵବକ୍ତା ଅଟନ୍ତି । ସେ ସରକାରଙ୍କୁ ଆଇନ ସମ୍ପର୍କୀୟ ପରାମର୍ଶ ଓ ସାହାଯ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ।

୨୧ । କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ କେତେ ଶ୍ରେଣୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀ ଥାନ୍ତି ଓ କ’ଣ କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ସାଧାରଣତଃ ତିନି ଶ୍ରେଣୀର ମନ୍ତ୍ରୀଥା’ନ୍ତି; ଯଥା – କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀ, ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଉପମନ୍ତ୍ରୀ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ସଂସଦୀୟ ସଚିବ ନାମରେ ଚତୁର୍ଥ ପ୍ରକାର ମନ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିଥା’ନ୍ତି ।

୨୨ । କୌଣସି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଇନଗତ ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କାହାର ପରାମର୍ଶ ମାଗିଥାନ୍ତି ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ୧୪୩ ଧାରାନୁଯାୟୀ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପରାମର୍ଶ ଲୋଡ଼ନ୍ତି ।

୨୩ । ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଠାରୁ ରିପୋର୍ଟ ନ ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେହି ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରିପାରିବେ କି ?
Answer:
ହଁ, ରାଜ୍ୟପାଳ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସୂତ୍ରରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସେହି ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରିପାରିବେ ।

୨୪ । ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କୁ କିଏ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ?
Answer:
ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।

୨୫ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଚିଠା-ଆଇନକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ ରହିତ କରିପାରିବେ କି ?
Answer:
ହଁ, ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଚିଠା-ଆଇନକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ ରହିତ କରିପାରିବେ ।

୨୬ । କେଉଁ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପଦାଧୂକାରୀ ସଂସଦର ଆଲୋଚନାରେ ଭାଗ ନେଇପାରିବେ, ମାତ୍ର ଭୋଟ ଦାନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ?
Answer:
ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ଅଧ୍ଵବକ୍ତା, ମୁଖ୍ୟ ହିସାବରକ୍ଷକ ଓ ନିରୀକ୍ଷକ ସଂସଦର ଆଲୋଚନାରେ ଭାଗ ନେଇପାରିବେ, ମାତ୍ର ଭୋଟଦାନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।

୨୭ । ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀକାଳୀନ ନିର୍ବାଚନ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ସଂସଦ ବା ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭା ପାଇଁ ପ୍ରତି ୫ ବର୍ଷରେ ଥରେ ନିର୍ବାଚନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ୫ ବର୍ଷ ପୂର୍ଣ ହେବା ପୂର୍ବରୁ କୌଣସି କାରଣରୁ ଏକକ ବା ମିଳିତଭାବେ କୌଣସି ରାଜନୈତିକ ଦଳ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରିନପାରିଲେ କେନ୍ଦ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ରାଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଯଥାକ୍ରମେ ଲୋକସଭା ଓ ବିଧାନସଭା ଭଙ୍ଗ କରି ସାନି ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ଘୋଷଣା କରନ୍ତି । ଏହି ନିର୍ବାଚନକୁ ମଧ୍ୟବର୍ତୀକାଳୀନ ନିର୍ବାଚନ କୁହାଯାଏ ।

୨୮ । କିଏ ଜାତୀୟ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ?
Answer:
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଜାତୀୟ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଅଟନ୍ତି ।

୨୯ । ରାଜ୍ୟସରକାରଙ୍କର ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୁଖ୍ୟ କିଏ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟସରକାରଙ୍କର ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୁଖ୍ୟ ରାଜ୍ୟପାଳ ।

୩୦ । ରାଜ୍ୟରେ ଅଧ୍ୟାଦେଶ ସମ୍ବିଧାନର କେତେ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଜାରି ହୁଏ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟରେ ଅଧ୍ୟାଦେଶ ସମ୍ବିଧାନର ୨୧୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଜାରି କରନ୍ତି ।

୩୧ । ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ କିଏ କରେ ?
Answer:
ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ କରନ୍ତି ।

୩୨ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କିପରି ନିଯୁକ୍ତି ହୁଅନ୍ତା ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳ ବିଧାନସଭାର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଦଳର ନେତାଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।

୩୩ । କିଏ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି ।

୩୪ । ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନସଭାର ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ଆଗତ କରିବା ପୂର୍ବରୁ କାହାର ଅନୁମତି ନେବା ଦରକାର ?
Answer:
ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନସଭାରେ ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ଆଗତ ପୂର୍ବରୁ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଅନୁମତି ଦରକାର ।

୩୫ । ସମ୍ବିଧାନର କେତେ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଜଣେ ରାଜ୍ୟପାଳ ରହିବେ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୫୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଜଣେ ରାଜ୍ୟପାଳ ରହିବେ ।

୩୬ । ରାଜ୍ୟପାଳ କେତେବେଳେ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଶାସନଭାର ନିଜ ହାତକୁ ନିଅନ୍ତି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟରେ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି ହୋଇଥିବା ସମୟରେ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଶାସନଭାର ନିଜ ହାତକୁ ନିଅନ୍ତି ।

୩୭ । କାହାର ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କଲାପରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଦ୍ୱାରା ଜାରି ହୋଇଥବା ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଆଇନର ରୂପ ନିଏ ?
Answer:
ବିଧାନସଭାର ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କଲାପରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଦ୍ଵାରା ଜାରି ହୋଇଥବା ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଆଇନର ରୂପ ନିଏ ।

୩୮ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ଇଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ସ୍ଵାଧୀନଭାବରେ ଯେଉଁ କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି ତାକୁ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ଇଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ ।

୩୯ । କେଉଁ ବିଲ୍‌କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ସ୍ଥଗିତ ରଖୁଥାଆନ୍ତି ?
Answer:
ଯଦି କୌଣସି ବିଲ୍ ହାଇକୋର୍ଟର ସାମ୍ବିଧାନିକ ମର୍ଯ୍ୟାଦା କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରିବାକୁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥାଏ ତେବେ ତାକୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ସ୍ଥଗିତ ରଖୁପାରିବେ ।

୪୦ । ବିଧାନସଭାରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ବିଧାନସଭାରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ।

୪୧ । ଜଣେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଇସ୍ତଫା ଦେଲେ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ଜଣେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଇସ୍ତଫା ଦେଲେ ତାଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଆପେ ଆପେ ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ଏବଂ ନୂତନ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

୪୨ । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କିଏ ?
Answer:
ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଡ. ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ ।

୪୩ । ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଶାସନିକ ପରାମର୍ଶଦାତା କିଏ ?
Answer:
ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରଶାସନିକ ପରାମର୍ଶଦାତା ସମ୍ପୃକ୍ତ ବିଭାଗର ସଚିବ ଅଟନ୍ତି ।

୪୪ । ବିଧାନସଭାକୁ କିଏ ସୁଗିତ ରଖୁପାରିବେ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳ ବିଧାନସଭାକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିପାରିବେ ।

୪୫ । ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରିପରିଷଦ କାହା ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରୁହନ୍ତି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭା ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରୁହେ ।

୪୬ । ରାଜ୍ୟପାଳ କାହା ନିକଟରେ ଉତ୍ତର ଦାୟୀ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରୁହନ୍ତି ।

୪୭ । ବିଧାନସଭାର ସଭ୍ୟ ନଥିବା ଜଣେ ଅଣସଦସ୍ୟ କେତେଦିନ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ରହିପାରିବେ ?
Answer:
ବିଧାନସଭାର ସଭ୍ୟ ନଥାଇ ଜଣେ ଅଣସଦସ୍ୟ ଅତିବେଶିରେ ୬ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳରେ ରହିପାରିବେ ।

୪୮ । କେଉଁ ସାଂବିଧାନିକ ପଦାଧ୍ୟାକାରୀ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନପାଳିକାରେ ଆଲୋଚନାରେ ଭାଗ ନେଇପାରିବେ, ମାତ୍ର ଭୋଟଦାନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟ ମୁଖ୍ୟ ଅଧ୍ଵବକ୍ତା ରାଜ୍ୟ ବିଧାନପାଳିକାର ଆଲୋଚନାରେ ଭାଗ ନେଇପାରିଲେ ମଧ୍ୟ ଭୋଟଦାନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।

୪୯ । ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୁଡ଼ିକର କୁଳାଧୂପତି କିଏ ?
Answer:
ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକର କୁଳାଧୂପତି ହେଉଛନ୍ତି ଓଡ଼ିଶାର ରାଜ୍ୟପାଳ ।

୫୦ । ରାଜ୍ୟ ଶାସନରେ କିଏ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ପରାମର୍ଶଦାତାରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟ ଶାସନରେ ରାଜ୍ୟ ମୁଖ୍ୟ ଶାସନସଚିବ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ପରାମର୍ଶଦାତାରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

୫୧ । ଆଡ଼ଭୋକେଟ୍ ଜେନେରାଲଙ୍କୁ କିଏ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଆଡ଼ଭୋକେଟ୍ ଜେନେରାଲଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସୁପାରିସ କ୍ରମେ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।

(B) ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବାକ୍ୟ
ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ଦିଅ ।

୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କାହିଁକି ପରୋକ୍ଷଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତ ସଂସଦୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ଏଠାରେ ଜଣେ ନାମକୁମାତ୍ର ମୁଖ୍ୟ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ପ୍ରଧାନମୁଖ୍ୟ ରହିବେ । ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତି ଦୁର୍ବଳ ହେତୁ ନାମକୁ ମାତ୍ର ମୁଖ୍ୟ ପାଇଁ ଅଧିକ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ ହେବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଜନବହୁଳତା ଓ ନିରକ୍ଷରତା ପ୍ରଭାବଯୋଗୁଁ ପରୋକ୍ଷ ନିର୍ବାଚନ ହୁଏ । ଉଭୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ନିର୍ବାଚିତ ହେଲେ କ୍ଷମତା ପାଇଁ କଳହ ହୋଇପାରେ ।

୨ । ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ସମ୍ବିଧାନ ଲଙ୍ଘନ କରିଥିବା କାରଣରୁ ଶାସନକାର୍ଯ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କାର କରିବାପାଇଁ ଯେଉଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରାଯାଏ ତାକୁ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ କୁହାଯାଏ । ସମ୍ବିଧାନର ୬୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସଂସଦର ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରାଯାଇପାରେ; ମାତ୍ର ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଉକ୍ତ ଗୃହର ମୋଟ ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାର ଏକ-ଚତୁର୍ଥାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସ୍ଵାକ୍ଷରିତ କ୍ରମେ ଏକ ୧୪ ଦିନିଆ ନୋଟିସ୍ ଜାରି କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଉକ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବଟି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିନ ଗୋଟିଏ ଗୃହରେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇ ଅନ୍ତତଃ ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ ସହ ଗୃହୀତ ହେଲେ ଏହା ଅନ୍ୟ ସଦନକୁ ପଠାଯାଏ । ଅନ୍ୟ ଗୃହଟି ଅଭିଯୋଗ ସମ୍ପର୍କରେ ଦଦନ୍ତ କରି ଯଦି ଅଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବଟି ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ କ୍ରମେ ଗ୍ରହଣ କରେ ତାହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର ହୁଅନ୍ତି ।

୩ । ‘ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନାମକୁ ମାତ୍ର ଶାସନ ମୁଖ୍ୟ’–ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଭାରତରେ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ଥିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କେବଳ ନାମକୁ ମାତ୍ର କେନ୍ଦ୍ର ଶାସନର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଖ୍ୟ ନେତୃତ୍ଵରେ ପରିଚାଳିତ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶ ଅନୁଯାୟୀ ସେ ନିଜର ଦାୟିତ୍ଵ ତୁଲାନ୍ତି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନିଯୁକ୍ତି ଓ ଲୋକସଭା ଭଙ୍ଗ କରିବା ପରି କେତେକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କ୍ଷମତା ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ବାସ୍ତବ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶ ବିନା କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହେଉଛନ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଖ୍ୟ; ମାତ୍ର ବାସ୍ତବ ଶାସନ କ୍ଷମତା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

୪ । ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଭୂମିକା ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ସଂସଦର ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗଭାବରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ସଂସଦରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ବିଧେୟକଗୁଡ଼ିକ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ଲାଭ କଲାପରେ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ସଂସଦରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ସାଧାରଣ ବିଧେୟକକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସ୍ବୀକୃତି ନ ଦେଇ ପୁନର୍ବିଚାରପାଇଁ ଫେରାଇ ଦେଇପାରନ୍ତି । ମାତ୍ର ଉକ୍ତ ବିଧେୟକ ଯଦି ସଂସଦରେ ପୁନର୍ବାର ଗୃହୀତ ହୋଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଏ, ତେବେ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ଅଧାଦେଶ ଜାରି କରିବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଏକ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତା, ମାତ୍ର ଏହାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ଯେତେବେଳେ ଆଇନର ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ଥାଏ; ମାତ୍ର ସଂସଦ କାର୍ଯ୍ୟରତ ନଥାଏ ।

୫ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର କି କି ଆର୍ଥିକ କ୍ଷମତା ରହିଛି ?
Answer:
ଆର୍ଥିକ ପ୍ରଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ । ତାଙ୍କ ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ କୌଣସି ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ପ୍ରତି ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ତରଫରୁ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ଆଗାମୀ ବର୍ଷର ଆୟବ୍ୟୟର ଅଟକଳ ବା ବଜେଟ ସଂସଦରେ ଆଗତ କରନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଆୟର ସୁଷମ ବଣ୍ଟନପାଇଁ ସେ ପ୍ରତି ପାଞ୍ଚବର୍ଷରେ ଥରେ ଅର୍ଥ ଆୟୋଗ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ବଜେଟ୍ ଗୃହୀତ ହୋଇ ନ ପାରିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅଧ୍ୟାଦେଶ ବଳରେ ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟପାଇଁ ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠିରୁ ବରାଦ ଦିଅନ୍ତି ।

୬ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅଧ୍ୟାଦେଶ କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୨୩ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରନ୍ତି । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ବୈଠକ ବସି ନ ଥିବାବେଳେ କୌଣସି ଆଇନର ଜରୁରୀ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭୂତ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରନ୍ତି । ଅଧ୍ୟାଦେଶଟି ଆଇନ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଅଧ‌ିବେଶନ ଆରମ୍ଭ ହେବାଠାରୁ ୬ ସପ୍ତାହ ମଧ୍ୟରେ ଏହା ଅନୁମୋଦିତ ନ ହେଲେ ରଦ୍ଦ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ଅନୁମୋଦିତ ହେଲେ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଚାହିଁଲେ ଯେକୌଣସି ସମୟରେ ଅଧ୍ୟାଦେଶକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିପାରନ୍ତି ।

୭ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କେଉଁ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରନ୍ତି ?
Answer:
ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ବା କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ବା ଦେବାଳିଆ ପରିସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ବୋଲି ଯଦି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ହୃଦବୋଧ ହୁଏ, ତେବେ ସମ୍ବିଧାନର ୩୬୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସେ ଆର୍ଥକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରିପାରିବେ । ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିର ନିୟମ ଅନୁସାରେ ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସଂସଦଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦିତ ହୁଏ ଏବଂ ପ୍ରତି ଛଅ ମାସରେ ଥରେ ଏହାର ମିଆଦ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଘୋଷଣାହେଲେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟ ସରକାରମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୁପରିଚାଳିତ କରିବାପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥାଆନ୍ତି । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଆର୍ଥିକ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ସୁଧାରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆବଶ୍ୟକ ମନେକଲେ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କର ଦରମା ହ୍ରାସ କରିପାରିବେ ।

୮ । ‘ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସମ୍ବିଧାନର ରକ୍ଷକ’ – ବୁଝାଅ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟଭାବରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତିନିଧୃତ୍ଵ କରନ୍ତି ଏବଂ ଜନମତର ପ୍ରତିଫଳନ କରୁଥିବା ସମ୍ବିଧାନକୁ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଦେଶର ପ୍ରକୃତ ଶାସକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ କେବଳ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ଆନୁଗତ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ନକରି ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରତି ବିଶ୍ଵସ୍ତ ରହି ସମ୍ବିଧାନର ସୁରକ୍ଷା କରିବାପାଇଁ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସମ୍ବିଧାନ ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟରେ ପରାମର୍ଶ ଦେଲେ ବା ସେହି ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟଲାଗି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ତାକୁ ଉପେକ୍ଷା କରି ସମ୍ବିଧାନର ସୁରକ୍ଷା ଲିପ୍ତ ହେଲେ ଓ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ଲାଗି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ନୈତିକ ଅଧୁକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଅଛି । ସେ ସମ୍ବିଧାନର ୬୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସମ୍ବିଧାନର ରକ୍ଷକ ଅଟନ୍ତି । ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵର ଜୀବନ୍ତ ପ୍ରତୀକ ହେଉଛନ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ।

୯ । ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ବିଷୟରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ୬୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଭାରତରେ ଜଣେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରହିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି । ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଅଟନ୍ତି । ସେ ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ଦରମା ଓ ଭତ୍ତା ପାଆନ୍ତି ଏବଂ ଗୃହକାର୍ଯ୍ୟକୁ ପରିଚାଳନା କରନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ, ଇସ୍ତଫା କିମ୍ବା ବହିଷ୍କାର ଆଦି କୌଣସି କାରଣରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଆସନ ଖାଲି ପଡ଼ିଲେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵ ତୁଲାନ୍ତି । ସେ ଖୁବ୍ ବେଶିରେ ଏହି ଦାୟିତ୍ଵ ୬ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁଲାନ୍ତି । ସେ ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭ୍ରମଣ କରି ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରନ୍ତି ଏବଂ ବହୁ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଯୋଗଦାନ କରନ୍ତି ।

୧୦ । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ‘ସମକକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ’ – ମନ୍ତବ୍ୟ ଦିଅ ।
Answer:
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେଉଛନ୍ତି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ମେରୁଦଣ୍ଡ । ସେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଗଠନ କରନ୍ତି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କର ଅଭିଜ୍ଞତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ କରନ୍ତି । ସେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପ୍ରତିନିଧୂତ୍ବ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସମସ୍ତ ବୈଠକରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି । ସେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ପାହ୍ୟାର ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହ ସମକକ୍ଷ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ହାତମୁଠାରେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଜୀବନ ରହିଥାଏ । ବାସ୍ତବରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେଉଛନ୍ତି ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର ଚାବିକାଠି । ସେଥିପାଇଁ ଯଥାର୍ଥରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ‘ସମକକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ ।

୧୧ । କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ କିପରି ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ଲୋକସଭାରେ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ହାସଲ କରିଥିବା ଦଳର ଦଳପତିଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ନିଯୁକ୍ତ କରି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରିବାପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ କରନ୍ତି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।
ବାସ୍ତବିକ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ସଦୃଶ । ସେ ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ, ବିଭାଗ ଅଦଳବଦଳ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥାଆନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଆକାର ତାଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସଂସଦର କୌଣସି ଗୃହର ସଭ୍ୟ ହୋଇନଥୁବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଚାହିଁଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ସ୍ଥାନ ଦେଇପାରନ୍ତି । ମାତ୍ର ତାଙ୍କୁ ୬ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ସଂସଦର ସଦସ୍ୟ ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ ।

୧୨ । କ୍ୟାବିନେଟ୍ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ କ’ଣ ?
Answer:
ସଂସଦୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ସଂସଦକୁ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ । ମାତ୍ର ସଂପ୍ରତି କେତେକ, କାରଣରୁ ସଂସଦ ପରିବର୍ତ୍ତେ କ୍ୟାବିନେଟ୍‌ର କ୍ଷମତା ବ୍ୟାପକଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । କାଳକ୍ରମେ ସଂସଦର କ୍ଷମତା କ୍ୟାବିନେଟ୍ ହାତକୁ ଚାଲିଯିବାରୁ ସଂସଦ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ସଂସଦକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଛି | ସଂସଦରେ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଫାଇଦା ଉଠାଇ ଦଳୀୟ ଶୃଙ୍ଖଳା ଓ ସଂସଦୀୟ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟବ୍ୟସ୍ତତା ଓ ଅନଭିଜ୍ଞତାର ସୁଯୋଗ ନେଇ କ୍ୟାବିନେଟ ତା’ର ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରିଛି । ତେଣୁ କ୍ୟାବିନେଟ୍‌ର ଏହି କ୍ଷମତାକୁ କ୍ୟାବିନେଟ୍‌ର ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ କୁହାଯାଏ ।

୧୩ । ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ସାମୂହିକ ଦାୟିତ୍ବ କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୭୫ (୩) ଧାରା ଅନୁସାରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ସରକାରୀ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପାଇଁ ମିଳିତଭାବେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ନିକଟରେ ଦାୟୀ । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗୃହୀତ ନିଷ୍ପତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ସାମୂହିକଭାବେ ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରନ୍ତି; ଯଥା— ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ବାହାରେ ଓ ଭିତରେ ଗୋଟିଏ ସଂସ୍ଥାରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ଉଭୟ କକ୍ଷର ସଭ୍ୟମାନେ ଅଧୁବେଶନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ । କୌଣସି ମନ୍ତ୍ରୀ ଉତ୍ତର ଦେଇ ନ ପାରିଲେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବା ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ତରଫରୁ ଉତ୍ତର ଦିଅନ୍ତି । ବଜେଟ୍ ପ୍ରସ୍ତାବବେଳେ ବିରୋଧୀ ଦଳମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଆଗତ କାଟ୍ ପ୍ରସ୍ତାବ ସଂସଦରେ କାଟ ପ୍ରସ୍ତାବ ବିରୋଧୀ ଦଳମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହେଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଇସ୍ତଫା ଦିଅନ୍ତି | ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସଦସ୍ୟମାନେ ସାଙ୍ଗ ହୋଇ ପହଁରନ୍ତି ଏବଂ ସାଙ୍ଗ ହୋଇ ବୁଡ଼ି ମରନ୍ତି ।

୧୪ । ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏକ ରବର ଷ୍ଟାମ୍ପ କି ?
Answer:
ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ଭାବେ ସମଗ୍ର ସାମ୍ବିଧାନିକ କ୍ଷମତାର ଅଧୂକାରୀ । କିନ୍ତୁ ସେ ବାସ୍ତବରେ ଏହି କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରନ୍ତି ନାହିଁ । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ତାଙ୍କର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ତାଙ୍କର କ୍ଷମତାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରନ୍ତି । ୪୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ସମସ୍ତ ପରାମର୍ଶ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ତେଣୁ ସମାଲୋଚକମାନେ କହନ୍ତି, ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏକ ରବର ଷ୍ଟାମ୍ପ ।

୧୫ । ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା ହେଲେ କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା ହେଲେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଅନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ଯେକୌଣସି ବିଷୟ ଉପରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜସ୍ଵ ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସ୍ଥଗିତ ବା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବେ । ୧୯ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ନାଗରିକର ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର ଓ ୩୨ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧିକାରକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରାଯାଇପାରେ । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଏକ ବର୍ଷ ବଢ଼ାଇ ଦିଆଯାଇପାରେ ଏବଂ ଏହି ଘୋଷଣାନାମା ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ ହେଲେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ବଦ୍ଧିତ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଅତି ବେଶୀରେ ଛଅ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହେ ।

୧୬ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ଵେଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା କ’ର ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଦୁଇଟି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି, ଯଥା-
(୧) କୌଣସି ଦଳ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ନ ଥିଲେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି;
(୨) କ୍ଷମତାସୀନ ଦଳ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ହୋଇଗଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ଲୋକସଭା ଭାଙ୍ଗିବା ତାଙ୍କର ଇଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।

୧୭ । ଲୋକସଭା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ କିପରି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ ?
Answer:
ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ସାମୂହିକଭାବରେ ଲୋକସଭା ନିକଟରେ ଦାୟୀ । ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ, ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ, ନିନ୍ଦା ପ୍ରସ୍ତାବ, ଖର୍ଚ୍ଚ କାଟ ପ୍ରସ୍ତାବ, ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ଇତ୍ୟାଦି ମାଧ୍ୟମରେ ଲୋକସଭା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଉପରେ ନିଜର କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଜାରି କରିଥାଏ । ସରକାରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ, ନିନ୍ଦା ପ୍ରସ୍ତାବ, କାଟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

୧୮ । ଭାରତର ସଞ୍ଚତ ପାଣି ବିଷୟରେ ଟିପ୍ପଣୀ ଦିଅ ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୨୬୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଭାରତରେ ଏକ ସଞ୍ଚେତ ପାଣ୍ଠି ରହିବ । ଏହି ପାଣ୍ଠିରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଖଜଣା, କର, ଟିକସ, ଋଣ, ଅଗ୍ରୀମ ପରିଶୋଧ ହେଉଥିବା ଋଣ ପ୍ରଭୃତିରୁ ଆଦାୟ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ରାଜସ୍ଵ ଜମା ରହେ । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ସମସ୍ତ ବ୍ୟୟ ଏହି ପାଣ୍ଠି ବହନ କରେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ପ୍ରକାର ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରତ ପାଣ୍ଠି ନାମରେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ପାଣ୍ଠି ରହିଛି ।

୧୯ । ଭାରତର ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠି କ’ଣ ?

ସମ୍ବିଧାନର ୨୬୭ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ଏକ ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠି ରହିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ଏହି ପାଣ୍ଠି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵରେ ଥାଏ । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଆଇନ ଅନୁସାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏହି ପାଣ୍ଠିରେ ଅର୍ଥ ଜମା କରାଯାଏ । କୌଣସି କାରଣରୁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଦେଶର ବଜେଟ୍ ଗୃହୀତ ହୋଇ ନ ପାରିଲେ; ବଜେଟ୍‌ରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିବା ଅର୍ଥ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଖର୍ଚ୍ଚ ପାଇଁ କମ୍ ହେଲେ, ସରକାରଙ୍କୁ କୌଣସି ଆକସ୍ମିକ ଖର୍ଚ୍ଚ ବହନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲେ ସରକାର ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠିରୁ ଅର୍ଥ ଆଣି ଏହି ଖର୍ଚ୍ଚକୁ ମୁକାବିଲା କରନ୍ତି । ପରେ ବଜେଟ୍ ଆଗତ କରି ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଅନୁମୋଦନ କ୍ରମେ ନିଆଯାଇଥିବା ଅର୍ଥ ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠିକୁ ଫେରାଇ ଦିଆଯାଏ । ତେଣୁ ଏହା ଏକ ଆପଦକାଳୀନ ପାଣ୍ଠି ।

୨୦ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କର କେଉଁ ସବୁ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କର ନିମ୍ନଲିଖତ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ
(କ) ସେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ହୋଇଥବେ ।
(ଖ) ତାଙ୍କର ବୟସ ୩୫ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ହୋଇଥିବ ।
(ଗ) ଲୋକସଭାର ସଦସ୍ୟ ହେବାପାଇଁ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବ, କିନ୍ତୁ ସେ କୌଣସି ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ସଭ୍ୟ ହୋଇନଥିବେ ।
(ଘ) ସେ ସରକାରଙ୍କ ସହ ଲାଭଜନକ ବ୍ୟବସାୟରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ନଥିବେ ।

୨୧ । ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଯୋଗ୍ୟତା କ’ଣ ?
Answer:
ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କର ନିମ୍ନଲିଖତ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ –
(କ) ସେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ହୋଇଥବେ ।
(ଖ) ତାଙ୍କୁ ଅନ୍ତତଃ ପକ୍ଷେ ୩୫ ବର୍ଷ ବୟସ ହୋଇଥିବ ।
(ଗ) ତାଙ୍କର ରାଜ୍ୟସଭାର ସଭ୍ୟ ହେବାପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବ, କିନ୍ତୁ ସେ କୌଣସି ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ସଭ୍ୟ ହୋଇନଥିବେ ।
(ଘ) ସେ ସରକାରଙ୍କ ସହ କୌଣସି ଲାଭଜନକ ବ୍ୟବସାୟରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ନଥିବେ ।

୨୨ । କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ନୁହେଁ – ଯଥାର୍ଥତା ପ୍ରତିପାଦନ କର ।
Answer:
କ୍ୟାବିନେଟ୍ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ଦୁଇଟି ଏକ ଅର୍ଥବୋଧକ ଶବ୍ଦ ନୁହନ୍ତି । (୧) ମନ୍ତ୍ରପରିଷଦ ହେଉଛି ଏକ ବୃହତ୍ତର ସଙ୍ଗଠନ, ଯେଉଁଥରେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀ, ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ, ଉପମନ୍ତ୍ରୀ ଆଦି ସ୍ଥାନ ପାଉଥିବାବେଳେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ଏହାର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ । (୨) କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ସଭାରେ ନିୟମିତ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇ ଶାସନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଉଥ‌ିବାବେଳେ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ବୈଠକରେ ଏହା କ୍ଵଚିତ୍ର ହୁଏ । (୩) ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେବାର ଅଧିକାର କେବଳ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ରହିଛି |

୨୩ । ଭାରତର ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି କିପରି ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ?
Answer:
୩୫ ବର୍ଷ ବୟସରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ରାଜ୍ୟସଭାର ସଦସ୍ୟ ହେବାପାଇଁ ସମସ୍ତ ଯୋଗ୍ୟତାସମ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲେ ଓ ସରକାରଙ୍କ ସହ କୌଣସି ଲାଭଜନକ ବ୍ୟବସାୟରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ନଥିଲେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀ ହୋଇପାରିବେ । ସମ୍ବିଧାନର ୬୬ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟସଭା ଓ ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମାନୁପାତିକ ପ୍ରତିନିଧୂ ତଥା ଏକକ ହସ୍ତାନ୍ତରଣୀୟ ଭୋଟ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

୨୪ । ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ କ’ଣ ?
Answer:
ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଯଥାକ୍ରମେ ସଂସଦ ବା ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଆସ୍ଥା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ତାଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଥିବା ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ସାମୂହିକ ଦାୟିତ୍ଵ ନୀତି ପାଳନ କରୁଥିବାରୁ ଯେକୌଣସି ମନ୍ତ୍ରୀ ବା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିରୋଧରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଗୃହ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ କଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପତନ ଘଟେ । ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ଉପସ୍ଥାପିତ ବଜେଟ୍ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଗୃହର ଅନୁମୋଦନ ପ୍ରାପ୍ତ ନହେଲେ ମଧ୍ୟ ତାହା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେବା ସହ ସମାନ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ବାସ୍ତବ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରିକରେ ।

୨୫ । ମିଳିତ ସରକାର (Coalition Government) କ’ଣ ?
Answer:
ବହୁଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ଥିବା ସଂସଦୀୟ ସରକାରରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ନିମ୍ନ ସଦନରେ କୌଣସି ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦଳ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ପାଇ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାଙ୍କଠାରୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ପାଇବା ଅନେକ ସମୟରେ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଚଳ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରେ । କିନ୍ତୁ ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବରୁ ବା ନିର୍ବାଚନ ପରେ କେତେକ ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭିଭିରେ ଦୁଇ ବା ଅଧୁକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ବୁଝାମଣା ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଏବଂ ସେମାନେ ସମଷ୍ଟିଗତଭାବେ ନିଜର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ପ୍ରତିପାଦନ କଲେ ସେହି ଦଳମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ମିଳିତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠିତ ହୁଏ । ଏହା ପ୍ରାୟତଃ ଏକ ରାଜନୈତିକ ସଂସ୍କୃତିରେ ପରିଣତ ହେଲାଣି । କେନ୍ଦ୍ରରେ ଏନ୍.ଡ଼ି.ଏ. ସରକାର ଓ ଓଡ଼ିଶାରେ ବି.ଜେ.ଡ଼ି. ଓ ବି.ଜେ.ପି.ର ମିଳିତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

୨୬ । ଭାରତର ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି କିପରି ପଦଚ୍ୟୁତ ହୁଅନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତର ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ | କିନ୍ତୁ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ପ୍ରଥମେ ଗୃହର ଏକ ଚତୁର୍ଥାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସ୍ଵାକ୍ଷରରେ ଏକ ଚଉଦଦିନିଆ ନୋଟିସ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଆଗତ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଉକ୍ତ ଗୃହର ସମସ୍ତ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସମର୍ଥନରେ ଗୃହୀତ ଏବଂ ପରେ ଲୋକସଭାଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦିତ ହେବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦଚ୍ୟୁତ ହୁଅନ୍ତି ।

୨୭ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ କାହିଁକି କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତିନିଧୁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳ ନାମକୁ ମାତ୍ର ଶାସକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଥାଆନ୍ତି । ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପାଇଁ ସେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପାଖରେ ଦାୟୀ ରହନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଷୟରେ ପ୍ରତି ୧୫ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଗୁପ୍ତ ବିବରଣୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପାଖକୁ ପଠାନ୍ତି । ରାଜ୍ୟରେ ରହି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ସହ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା କରିବା ତାଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ଵାରା ନିଯୁକ୍ତି ପାଇ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ କୁହାଯାଏ ।

୨୮ । ରାଜ୍ୟପାଳ ବିଧାନସଭାର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ – ବୁଝାଅ ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୮ (କ) ଧାରାରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ବିଧାନସଭାର ଏ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ସେ ବିଧାନସଭାର ଅଧିବେଶନ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି ଏବଂ ସ୍ଥଗିତ ମଧ୍ଯ ରଖିପାରନ୍ତି । ବିଧାନସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ସୁପାରିସ କରିବାର କ୍ଷମତା ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ରହିଛି । ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ସମସ୍ତ ବିଧେୟକ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ସ୍ଵୀକୃତି ଲାଭ କଲା ପରେ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହେବ । ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବର୍ଷର ପ୍ରଥମ ଅଧୂବେଶନରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଭାଷଣ ଦେଇ ସାରିବା ପରେ ଆନୁଷ୍ଠାନିକଭାବେ ଅଧିବେଶନ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ । ଏହିସବୁ କାରଣରୁ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ବିଧାନସଭାର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୨୯ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ଆର୍ଥିକ କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷର ଆରମ୍ଭରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ବାର୍ଷିକ ଆୟବ୍ୟୟ ଅଟକଳ ରାଜ୍ୟର ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଜରିଆରେ ବିଧାନସଭାରେ ଆଗତ କରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ବିନା ଅନୁମତିରେ କୌଣସି ଅର୍ଥ ବିଲ୍ ବିଧାନସଭାରେ ଆଗତ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଖର୍ଚ୍ଚ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟପାଳ ତାଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବା ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠିରୁ ଅର୍ଥ ମଞ୍ଜୁର କରିଥାଆନ୍ତି । ଅଡ଼ିଟ ରିପୋର୍ଟକୁ ବିଧାନସଭାରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିବାପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେବାର କ୍ଷମତା ତାଙ୍କର ଅଛି ।

୩୦ । ଅସ୍ଥାୟୀ ରାଜ୍ୟପାଳ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳ ଇସ୍ତଫା ଦେଲେ ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି କାରଣରୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ପଦବୀ ଖାଲି ରହିଲେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଙ୍କଟ ଏଡ଼େଇବାପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ହାଇକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ଅସ୍ଥାୟୀ ରାଜ୍ୟପାଳ ରୂପେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ଏହି ସମୟରେ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି ।

୩୧ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କିପରି ରାଜ୍ୟପାଳ ଓ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା କରନ୍ତି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳ ହେଉଛନ୍ତି ରାଜ୍ୟର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଶାସନ ମୁଖ୍ୟ, ମାତ୍ର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରକୃତ ଶାସନମୁଖ୍ୟ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସୁପାରିସ କ୍ରମେ ରାଜ୍ୟପାଳ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପଭି ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଜଣାନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ଶାସନର କୌଣସି ବିଷୟ ଜାଣିବାକୁ ଚାହିଁଲେ ରାଜ୍ୟପାଳ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଜାଣିପାରନ୍ତି । କୌଣସି ମନ୍ତ୍ରୀ ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ମତ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଜଣାଇଲେ ରାଜ୍ୟପାଳ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଆଲୋଚନା ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଇଥାଆନ୍ତି ।

୩୨ । ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ସାମୂହିକ ଦାୟିତ୍ଵ କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୪ (୨) ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ସାମୂହିକ ଭାବରେ ବିଧାନସଭାର ଆସ୍ଥାଭାଜନ ହୋଇଥୁବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ କ୍ଷମତାରେ ରହିବେ ଏବଂ ଆସ୍ଥା ହରାଇବା ମାତ୍ରେ ଇସ୍ତଫା ଦେବେ । ସବୁ ପ୍ରକାର ସରକାରୀ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦକୁ ସମଷ୍ଟିଗତ ଭାବରେ ବିଧାନସଭା ନିକଟରେ ଦାୟୀ ରହିବାକୁ ପଡ଼େ । ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ଗୃହୀତ ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ସବୁ ମନ୍ତ୍ରୀ ମିଳିତଭାବରେ ଦୃଢ଼ ସମର୍ଥନ ଜଣାଇଥାଆନ୍ତି । ଜଣେ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ କୌଣସି କାରଣରୁ ବିଧାନସଭାରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ ସମଗ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

୩୩ । “ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ସମକକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ” – ମନ୍ତବ୍ୟ ଦିଅ । –
Answer:
ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜଣେ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ହେଉଛନ୍ତି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଜନ୍ମଦାତା ଓ ସର୍ବମୟ କର୍ତ୍ତା । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଗଠନ, ସ୍ଥିତି ଓ ଅବସାନ ତାଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଏବଂ ତାଙ୍କ ତତ୍ତ୍ଵାବଧାନରେ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ଘଣ୍ଟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ତାଙ୍କର ଯଥେଷ୍ଟ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ଯଥାର୍ଥରେ ‘ସମକକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ’ ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ ।

୩୪ । ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ଚିଠା ପ୍ରସ୍ତାବରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ତାଙ୍କର ଦସ୍ତଖତ ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ କି ?
Answer:
ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ଚିଠାଟି ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ଲାଭ କରି ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ; କିନ୍ତୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ନିଜର ସ୍ଵୀକୃତି ଦେବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ନୁହନ୍ତି । ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ବିଲ ଯେତେବେଳେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଏ, ସେତେବେଳେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଚାହିଁଲେ ସେହି ବିଲ୍‌କୁ ସ୍ବୀକୃତି ନ ଦେଇ ପୁନଃବିଚାର ନିମନ୍ତେ ବିଧାନସଭାକୁ ଫେରାଇ ଦେଇପାରନ୍ତି । ମାତ୍ର ଯଦି କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନହୋଇ ସେହି ବିଲ୍‌ ପୁଣି ଥରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ, ତେବେ ରାଜ୍ୟପାଳ ତାକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ବିଲ୍‌ରେ ନିଜର ସ୍ବାକ୍ଷର ନ ଦେଇ ରାଜ୍ୟପାଳ ସମ୍ବିଧାନର ୨୦୦ ଓ ୨୦୧ ଧାରା ବଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଇ ଦେଇପାରିବେ ।

୩୫ । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଓ ବିଧାନସଭା ମଧ୍ଯରେ କି ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ?
Answer:
ବିଧାନସଭାର ସଭ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଶାସକ ଦଳର କେତେକ ନେତାଙ୍କୁ ନେଇ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠିତ ହେଇଥାଏ । ମିଳିତ ଦାୟିତ୍ଵ ଯୋଗୁଁ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ମିଳିତଭାବରେ ବିଧାନସଭା ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରହନ୍ତି । ବିଧାନସଭାର ଆସ୍ଥାଭାଜନ ଥ‌ିବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ କ୍ଷମତାରେ ରହିଥାଏ । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଧାନସଭାରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ।

୩୬ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଇଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
ସାଧାରଣତଃ ରାଜ୍ୟପାଳ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ ଥିବା ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ପରାମର୍ଶ କ୍ରମେ ନିଜର ସାମ୍ବିଧାନିକ କ୍ଷମତା ବ୍ୟବହାର କରିଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ନିମ୍ନଲିଖିତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି
(କ) ଏକକ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ନଥିବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି;
(ଖ) ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ ଓ ବଜେଟ୍ ଅନୁମୋଦିତ ନ ହେବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ବରଖାସ୍ତ;
(ଗ) ରାଜ୍ୟର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଶାସନ ସମ୍ପର୍କରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ;
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ରଖାଯାଇଥିବା ବିଧେୟକ ।

୩୭ । ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ କିପରି ଭାବେ ପଦଚ୍ୟୁତ କରାଯାଏ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟର ବିଧାନସଭାରେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ବା ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର କୌଣସି ସଦସ୍ୟଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ କିମ୍ବା ବଜେଟ୍ ଅନୁମୋଦିତ ନହେଲେ ରାଜ୍ୟପାଳ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ପଦରୁ ଅନ୍ତର କରିପାରନ୍ତି ।

୩୮ । ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ଗଠନ କିପରି ହୁଏ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୩ (୧) ଧାରାନୁସାରେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅଧିନାୟକତ୍ଵରେ ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ଗଠନ ହୋଇଥାଏ । ରାଜ୍ୟର ବିଧାନସଭା ପାଇଁ ଅନୁଷ୍ଠିତ ନିର୍ବାଚନରେ ଯେଉଁ ନେତା ବିଧାନସଭାର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସଭ୍ୟଙ୍କର ସମର୍ଥନ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି ରାଜ୍ୟପାଳ ତାଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପଦରେ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସୁପାରିସକ୍ରମେ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ଅନ୍ୟ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ସଭ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ କରନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିଶ୍ଵାସ ଉପରେ ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ବିଧାନସଭାର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଆସ୍ଥା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

୩୯ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ବା ଉତ୍ସବଗତ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ହିସାବରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଅନେକ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ବା ଉତ୍ସବଗତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ବିଧାନସଭାର ନୂତନ ବଜେଟ୍ ଅଧିବେଶନ ବା ବର୍ଷର ପ୍ରଥମ ଅଧୂବେଶନରେ ଉଦ୍‌ଘାଟନୀ ଭାଷଣ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ସଦସ୍ୟ ଓ ରାଜ୍ୟ ଉଚ୍ଚନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି । ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ଦିବସରେ ସେ ଅଭିବାଦନ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ସେ ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଅତିଥୁ ସତ୍କାରକ ଅଟନ୍ତି ।

୪୦ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନ୍ୟାୟିକ କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟ ଆଇନକୁ ଭଙ୍ଗକରି ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ଯେକୌଣସି ଅପରାଧୀର ଆବେଦନକ୍ରମେ ତାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷମା ପ୍ରଦାନ କରିପାରନ୍ତି; କିମ୍ବା ଦଣ୍ଡାଦେଶ ଲାଘବ କରିପାରନ୍ତି; କିମ୍ବା ଦଣ୍ଡାଦେଶ ସ୍ଥଗିତ ରଖୁବାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇପାରନ୍ତି | ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ନିଜର ପଦବୀରେ ଥିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ କୌଣସି ଅଦାଲତରେ ଦୌନୀ ଓ ଫୌଜଦାରୀ ମୋକଦ୍ଦମା କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ସେହି ରାଜ୍ୟର ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତି ସମୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ତାଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ କରିପାରନ୍ତି ।

୪୧ । ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ‘ସାଂବିଧାନିକ ମୁଖ୍ୟ’ ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଭଳି ଭାରତର ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ସରକାରମାନେ ମଧ୍ଯ ସଂସଦୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଗ୍ରହଣ କରୁଛନ୍ତି । ଏଠାରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ନାମକୁ ମାତ୍ର ଓ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ନେତୃତ୍ବରେ ଥ‌ିବା ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ବାସ୍ତବ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଉପରେ ସମ୍ବିଧାନ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ଅର୍ପଣ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ବା ପରାମର୍ଶର ବିରୁଦ୍ଧାଚାରଣ କରି ସେ ନିଜର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଦାୟିତ୍ଵ ସଂପାଦନ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସେ ରାଜ୍ୟର ‘ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୁଖ୍ୟ’ ଅଟନ୍ତି | ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷଣ, ପ୍ରତିରକ୍ଷଣ ଓ ପରିରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ସେ ଶପଥ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷକଭାବେ ସେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସାମ୍ବିଧାନିକ ସ୍ଥିତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦିଅନ୍ତି ।

(C) ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ

୧ । ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଓ ଆଇନ
Answer:
ଅଧ୍ୟାଦେଶ ହେଉଛି ଆଇନର ପୂର୍ବାବସ୍ଥା । ସଂସଦର ଅଧୂବେଶନ ବସି ନଥୁବା ସମୟର କୌଣସି ଆଇନର ଆବଶ୍ୟକତା ପଢ଼ିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସୀମିତ ସମୟ ପାଇଁ ଯେଉଁ ଜରୁରୀ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରନ୍ତି, ତାକୁ ଅଧ୍ୟାଦେଶ କୁହାଯାଏ । ଅଧ୍ୟାଦେଶର ମିଆଦ ଛଅ ମାସ ଓ ଛଅ ସପ୍ତାହ । ସଂସଦର ଅଧିବେଶନ ବସିବାର ଛଅ ସପ୍ତାହ ମଧ୍ୟରେ ଯଦି ବିଧୁବଦ୍ଧଭାବେ ଏହା ଅନୁମୋଦିତ ହୁଏ ତେବେ ଏହା ସ୍ଥାୟୀ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ବିଧେୟକଟି ସଂସଦର ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ଵୀକୃତି ପାଇଲା ପରେ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

୨ । କ୍ୟାବିନେଟ୍ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ
Answer:
କ୍ୟାବିନେଟ୍ ଓ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟ ସମାର୍ଥବୋଧକ ନୁହନ୍ତି । ସେହି ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ଯରେ ନିମ୍ନଲିଖତ ମୁଖ୍ୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଛି –
(i) ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ଏକ ବୃହତ୍ତମ ସଙ୍ଗଠନ ଯେଉଁଥରେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀ, ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଉପମନ୍ତ୍ରୀ ଆଦି ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ରହିଥା’ନ୍ତି । ଏଣୁ କ୍ୟାବିନେଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ପ୍ରଥମଶ୍ରେଣୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟନ୍ତି ।
(ii) ନିଆଯାଉଥିବାବେଳେ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ବୈଠକ କ୍ଵଚିତ ହୁଏ ।
(ii) ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେବାର ଅଧିକାର କେବଳ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ରହିଛି ।
(iv) ସମସ୍ତ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ସଦସ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସଦସ୍ୟ ଅଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସମସ୍ତ ସଦସ୍ୟ କ୍ୟାବିନେଟ୍‌ର ସଦସ୍ୟ ନୁହନ୍ତି ।
(v) ବାସ୍ତବ ଅର୍ଥରେ ସରକାର କହିଲେ କ୍ୟାବିନେଟ୍‌କୁ ହିଁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ କ୍ଷମତା ଓ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭାରତ ଶାସନର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ହସ୍ତରେ ନ୍ୟସ୍ତ । ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଏହି କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକୁ ସେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ଭାରତବର୍ଷରେ ଦୈନନ୍ଦିନ ଶାସନ ତାଙ୍କ ନାମରେ ଚାଲେ। ତାଙ୍କର କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକୁ ନିମ୍ନଲିଖତ ଭାବେ ବିଭାଗୀକରଣ କରାଯାଇପାରେ ।

(୧) କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା କ୍ଷମତା :
ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଦାନ – ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କ ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି। ଅଡ଼ିଟର ଜେନେରାଲ, ଆଟର୍ନି ଜେନେରାଲ, ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଓ ହାଇକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଚାରପତି, ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ, ଅର୍ଥ କମିଶନ, ରାଜ୍ୟପାଳ ଏବଂ ଉପରାଜ୍ୟପାଳ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ସେ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।

ଅପସାରଣ – ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ବା କୌଣସି ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅପସାରଣ କରିପାରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଚାକିରିରୁ ବରଖାସ୍ତ କରିବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ କ୍ଷମତାଭୁକ୍ତ। ହାଇକୋର୍ଟ ଓ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ଵାକ୍ଷର କ୍ରମେ ଚାକିରିରୁ ବହିଷ୍କୃତ ହୁଅନ୍ତି ।

ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ – ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ୍ଷମତା ପ୍ରକୃତପକ୍ଷେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳଦ୍ଵାରା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥିଲେହେଁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ଗୃହୀତ ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ଅବଗତ କରାଯାଏ । କୌଣସି ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ନିଷ୍ପତ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ହୃଦ୍‌ବୋଧ ନ ହେଲେ ସେ ନିଷ୍ପଭିକୁ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦରେ ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି ।

ସାମରିକ – ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ପ୍ରଧାନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ସେ ଭାରତୀୟ ଜଳ, ସ୍ଥଳ ଓ ଆକାଶ ସାମରିକ ବାହିନୀଗୁଡ଼ିକର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସେନାପତି। ଭାରତ ପକ୍ଷରୁ ଅନ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ସହିତ ଯୁଦ୍ଧଘୋଷଣା, ଶାନ୍ତିସ୍ଥାପନ ଓ ସନ୍ଧି ସ୍ଵାକ୍ଷର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କରନ୍ତି ।

କୂଟନୀତିକ – ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭାରତୀୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ବର ପ୍ରତୀକ । ସେ ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । ବିଦେଶରେ ଭାରତର ପ୍ରତିନିଧୂତ୍ବ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ଵାରା କରାଯାଇଥାଏ ।

(୨) ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା କ୍ଷମତା :
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସଂସଦର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ଏଣୁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଭୂତ କ୍ଷମତା ରହିଛି ।
(କ) ସଂସଦର ବୈଠକ ଆହ୍ବାନ – ସମ୍ବିଧାନର ୮୫ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଉଭୟ ଗୃହର ଅଧୂବେଶନ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ଅଧୂବେଶନରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଅଧିବେଶନକୁ ସମୟ ତଫାତ୍ ୬ ମାସରୁ ଅଧିକ ହୁଏ ନାହିଁ ।
(ଖ) ଭାଷଣ ପ୍ରଦାନ – ନିର୍ବାଚନ ପରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ପ୍ରଥମ ଅଧୂବେଶନ, ପ୍ରତି ବର୍ଷର ପ୍ରଥମ ଅଧୂବେଶନ ଓ ବଜେଟ୍ ଅଧିବେଶନରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭାଷଣ ପ୍ରଦାନ କରି ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମର ସୂଚନା ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ।
(ଗ) ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ – ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସଂସଦକୁ ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ କରିପାରନ୍ତି । ସଂସଦର ଯେଉଁ ଗୃହରେ କୌଣସି ବିଧେୟକ ଅଟକିଥିବ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିଷୟ ବିଚାର ହେବାରେ ବିଳମ୍ବ ହୋଇଥିବ, ସେ ବିଷୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସେହି ଗୃହକୁ ବାର୍ତ୍ତା ପଠାଇପାରିବେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି କ୍ଷମତାକୁ ବ୍ୟବହାର କରିନାହାନ୍ତି ।

ମନୋନୟନ – ସମ୍ବିଧାନର ୮୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭାର କେତେକ “ଭ୍ୟଙ୍କୁ ମନୋନୀତ କରନ୍ତି । ସାହିତ୍ୟ, କଳା, ବିଜ୍ଞାନ ଓ ସମାଜସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପାରଦର୍ଶିତା ଲାଭ କରିଥିବା, ଅନୁଭୂତିସମ୍ପନ୍ନ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୨ ଜଣଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟସଭାକୁ ମନୋନୀତ କରନ୍ତି। ଯଦି ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ ଆଗ୍ନେ- ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଲୋକସଭାରେ ଉଚିତ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ ପାଇନଥିବେ ତେବେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସେ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ୨ଜଣ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ଲୋକସଭାକୁ ମନୋନୀତ କରିବେ ।

(ଙ) ଲୋକସଭା ଭଙ୍ଗ – ସମ୍ବିଧାନର ୮୫ (ii) (ଖ) ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପୂରିବା ପୂର୍ବରୁ ବା ପୂରିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହାକୁ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ସାନି ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ଆଦେଶ ଦିଅନ୍ତି । ଏହା ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶରେ ହୋଇଥାଏ ।

(ଚ) ଅଧୂବେଶନ ସ୍ଥଗିତ – ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧୂବେଶନକୁ ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଥଗିତ ରଖୁବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ କ୍ଷମତା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।

(ଚ) ଅଧୂବେଶନ ସ୍ଥଗିତ – ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧୂବେଶନକୁ ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଥଗିତ ରଖୁବା ସମ୍ମତିରେ ଆଇନରୂପେ ପରିଗଣିତ ହେବ ନାହିଁ। କୌଣସି ବିଲ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ପାଇଁ ପଠାଗଲେ ସେ ବିଧେୟକ ଉପରେ ସମ୍ମତି ପ୍ରଦାନ କରିପାରନ୍ତି ବା ସମ୍ମତି ପ୍ରଦାନ ନ କରି ପୁନର୍ବିଚାର ଲାଗି ବିଧେୟକଟିକୁ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟକୁ ଫେରସ୍ତ କରିପାରନ୍ତି । ପୁନର୍ବିଚାର ପାଇଁ ରହିଥିବା ବିଲ୍‌ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ପୁନଶ୍ଚ ଗୃହୀତ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହାକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି । ଏହାକୁ ସ୍ଥଗିତ ନିଷେଧାକାର କୁହାଯାଏ। କୌଣସି ଅର୍ଥବିଲ୍ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ଆଗତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ତାହା ଉପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମଞ୍ଜୁରୀ ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ। ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ଓ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବିଲ୍ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରିବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଏକ ବିଶେଷ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା କ୍ଷମତା ଅଟେ । ସମ୍ବିଧାନର ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ।

(ଜ) ଅଧ୍ୟାଦେଶ – ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରିବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଏକ ବିଶେଷ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା କ୍ଷମତା ଅଟେ। ସମ୍ବିଧାନର ୧୨୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରନ୍ତି । ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରିବାପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ସୁପାରିସ କରେ । ସଂସଦ ଅଧୂବେଶନ ବସି ନ ଥିବାବେଳେ କୌଣସି ଜରୁରୀ ଆଇନର ଆବଶ୍ୟକତା ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରନ୍ତି । ଅଧାଦେଶ ଜାରି ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଆଇନ ପରି କାମ କରେ । କିନ୍ତୁ ଅଧାଦେଶ ଜାରି ହେବାର ୬ ସପ୍ତାହ ମଧ୍ୟରେ ଏହା ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହରେ ଗୃହୀତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ। ସଂସଦରେ ଗୃହୀତ ନ ହେଲେ ଏହା ଅକାମୀ ହୋଇଯାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଚାହିଁଲେ ସଂସଦର ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଅଧ୍ୟାଦେଶକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ନେଇପାରନ୍ତି ।

(୩) ଆର୍ଥିକ କ୍ଷମତା :
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଵାବଲମ୍ବନଶୀଳତା ଉପରେ ଦୃଷ୍ଟି ଦିଅନ୍ତି। ତାଙ୍କର ବିନା ଅନୁମତିରେ କୌଣସି ଅର୍ଥ ବିଲ୍ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(କ) ବଜେଟ୍ ଉପସ୍ଥାପନ – ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭ ପୂର୍ବରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ବଜେଟ୍ ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି। ଏହି ବଜେଟ୍‌ରେ ବାର୍ଷିକ ଆୟ ଓ ବ୍ୟୟର ଅଟକଳ ଥାଏ।
(ଖ) କର ଓ ଶୁଳ୍କ – ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କ ଉପରେ କୌଣସି କର ବସାଯାଏ ନାହିଁ । ଏଣୁ କର ଲାଗୁ କରିବା ଏବଂ ଛାଡ଼ କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ଆବଶ୍ୟକ ।
(ଗ) ଅର୍ଥ ଆୟୋଗ – ସମ୍ବିଧାନର ୨୮୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ପ୍ରତି ୫ ବର୍ଷରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏକ ଅର୍ଥ ଆୟୋଗ ଗଠନ କରନ୍ତି । ଏହା କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ସୁପାରିସ କରେ ।
(ଘ) ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠି – ବଜେଟ୍ ବହିର୍ଭୂତ ତଥା ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଖର୍ଚ୍ଚ ତୁଲାଇବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମାର୍କତରେ ଏକ ପାର୍ଶ୍ଵ ଗଠନ କରାଯାଇଛି । ଆବଶ୍ୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି ପାଣ୍ଠିରୁ ଖର୍ଚ୍ଚ ପାଇଁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟଦ୍ଵାରା ଏହା ଭରଣା କରାଯାଏ।
(ଙ) ଅଡିଟ୍ ରିପୋର୍ଟ ଉପସ୍ଥାପନ – ଅଡିଟ୍‌ ଜେନେରାଲଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ଅଡିଟ୍ ରିପୋର୍ଟକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଖର୍ଚ୍ଚର ଦୋଷଦୁର୍ବଳତା ପଦାକୁ ଆସେ ଏବଂ ସଂସ୍କାରମୂଳକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇପାରେ ।

(୪) ନ୍ୟାୟିକ କ୍ଷମତା :
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନ୍ୟାୟର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ଅଟନ୍ତି । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ହସ୍ତରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ନ୍ୟାୟିକ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
(କ) କ୍ଷମା ପ୍ରଦାନ – କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ହାଇକୋର୍ଟ, ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ବା ସାମରିକ ଅଦାଲତଦ୍ବାରା ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଓ ଅନ୍ୟ ଦଣ୍ଡାଦେଶଦ୍ଵାରା ଦଣ୍ଡିତ ହୋଇଥିଲେ ମାନବିକତା ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ତାଙ୍କୁ କ୍ଷମା ପ୍ରଦାନ କରିପାରନ୍ତି । ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ୭୨ ଧାରାର ଏକ ନମୁନା। ବମ୍ବେ ବିସ୍ଫୋରଣ ଓ ଆତଙ୍କବାଦୀ କାର୍ଯ୍ୟ ସହ ସଂପୃକ୍ତ କସାବ୍ ମଧ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟରେ ୨୦୧୨ ମସିହାରେ ରାଜକ୍ଷମା ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଥିଲା ।
(ଖ) ବହିଷ୍କରଣ – ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟଦ୍ବାରା ମହାଭିଯୋଗରେ ଦଣ୍ଡିତ ହେଲେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଓ ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପଦଚ୍ୟୁତ କରିଥାଆନ୍ତି ।
(ଗ) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସହ ପରାମର୍ଶ – ସମ୍ବିଧାନର ୧୪୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସ୍ବାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବିବେଚିତ ହେଉଥିବା କୌଣସି ଆଇନଗତ ପ୍ରଶ୍ନ ଉପୁଜିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ତାହାକୁ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ପରାମର୍ଶ ପାଇଁ ପଠାନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ରାମ ଜନ୍ମଭୂମି – ବାବରୀ ମସଜିଦ୍ ଘଟଣାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପରାମର୍ଶ ଲୋଡ଼ିଥିଲେ ଏବଂ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମନା କରିଦେଇଥିଲେ ।

(୫) ବିବିଧ କ୍ଷମତା :
ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ହିସାବରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅନେକ ଉତ୍ସବ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ଯୋଗ ଦିଅନ୍ତି। ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର ସଭ୍ୟ, ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତି, ଅଡିଟର ଜେନେରାଲ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କୁ ଶପଥ ପାଠ କରାନ୍ତି । ସେ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଦୁଇଟି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି – (କ) କୌଣସି ଦଳ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ନ ଥିଲେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନିଯୁକ୍ତି ଓ କ୍ଷମତାସୀନ ଦଳ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ହୋଇଗଲେ ମଝିମଣ୍ଡଳର ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଏ ।

(୬) ଜରୁରୀକାଳୀନ କ୍ଷମତା :
ସମ୍ବିଧାନରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରାପତ୍ତା, ରାଜ୍ୟରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆର୍ଥିକ ସ୍ୱଚ୍ଛଳତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଛି । ଏଥିପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ହସ୍ତରେ ତିନି ପ୍ରକାର ଜରୁରୀକାଳୀନ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
(କ) ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି – ୩୫୨ ଧାରା
କାରଣ – ଯୁଦ୍ଧ, ବହିଃଶତ୍ରୁ ଆକ୍ରମଣ ବା ସଶସ୍ତ୍ର ବିଦ୍ରୋହଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ର ବା ରାଷ୍ଟ୍ରର କେତେକାଂଶରେ ନିରାପତ୍ତା ବିପନ୍ନ କିଛି ବା ହେବାର ଆଶଙ୍କା ଅଛି ବୋଲି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହୃଦ୍‌ବୋଧ କଲେ ଜାତୀୟ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରିପାରିବେ ।

କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା – ଏହି ଘୋଷଣାର ମାସକ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୃହରେ ଉପସ୍ଥିତ ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ଭୋଟଦ୍ଵାରା ଓ ସମୁଦାୟ ସଦସ୍ୟଙ୍କର ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ଭୋଟଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦିତ ନ ହେଲେ ଆପେ ଆପେ ରଦ୍ଦ ହୋଇଯାଏ । ଲୋକସଭାଟି ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଥିଲେ ଘୋଷଣାଟି ରାଜ୍ୟସଭାଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦିତ ହୁଏ । ନୂତନ ଲୋକସଭାର ପ୍ରଥମ ଅଧୂବେଶନର ୩୦ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଘୋଷଣାଟି ଅନୁମୋଦନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ। ଥରେ ଘୋଷଣାଟି ଅନୁମୋଦିତ ହେଲେ ଛଅମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଳବତ୍ତର ରହିବ । ଏହି ସମୟସୀମା ଥରକୁ ଛଅ ମାସ ଲେଖାଏଁ ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଢ଼ାଯାଇପାରେ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଚାହିଁଲେ ଯେକୌଣସି ସମୟରେ ଏହି ଘୋଷଣାନାମାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ନେଇପାରିବେ । ତୃତୀୟ ଥରରେ ୧୯୭୫ କରିଥିଲେ। ଏହା ୧୯୭୭ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ ହୋଇଥିଲା ।

ସଂଶୋଧନ – ଜାତୀୟ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିରେ କ୍ଷମତାର ଅପବ୍ୟବହାରକୁ ରୋକିବାପାଇଁ ୧୯୭୮ ମସିହା ୪୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି। କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଲିଖୁତ ପରାମର୍ଶ ନ ପାଇଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।

ଫଳାଫଳ – କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇପାରିବେ । ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ଯେକୌଣସି ବିଷୟ ଉପରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବେ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜସ୍ଵ ବଣ୍ଟନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସ୍ଥଗିତ ବା ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବେ। ୧୯ ଏବଂ ୩୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାରଗୁଡ଼ିକ ସଂକୁଚିତ କରାଯାଇପାରିବ। ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଏକ ବର୍ଷ ବଢ଼ାଇ ଦିଆଯାଇପାରେ ଏବଂ ଏହି ଘୋଷଣାନାମା ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ ହେଲେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ବଦ୍ଧିତ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଅତିବେଶିରେ ଛଅ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହେ ।

(ଖ) ରାଜ୍ୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି – ୩୫୬ ଧାରା
କାରଣ – କୌଣସି ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଦ୍ଵାରା କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସୂତ୍ରରୁ ମିଳିଥିବା ସମ୍ବାଦ ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଯଦି ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ଯେ ରାଜ୍ୟର ଶାସନ ସମ୍ବିଧାନ ଅନୁସାରେ ପରିଚାଳିତ ହେବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ, ସେହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ୩୫୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି ହୁଏ।

ଏହା ୨ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଳବତ୍ତର ରହେ । ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଯେପରିଭାବରେ ସଂସଦଦ୍ୱାରା ଅନୁମୋଦିତ ହୁଏ ଏହା ମଧ୍ୟ ସେହିପରିଭାବରେ ସଂସଦଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟଦ୍ୱାରା ଅନୁମୋଦିତ ହେଲେ ଏହାର ମିଆଦ ଥରକେ ୬ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । ଏହିପରି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଏକ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଢ଼ାଇ ଦିଆଯାଇପାରେ । ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ ସେହି ରାଜ୍ୟର ନିର୍ବାଚନ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ହେଉଥିବାର ମମାଣପତ୍ର ଦେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନର ମିଆଦ ସର୍ବାଧିକ ତିନିବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରେ ।

ଫଳାଫଳ – ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସେହି ରାଜ୍ୟର ହାଇକୋର୍ଟର କ୍ଷମତା ବ୍ୟତୀତ ସମସ୍ତ ଶାସନ କ୍ଷମତା ନିଜ ହାତକୁ ନେଇଥାଆନ୍ତି । ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ସମସ୍ତ କ୍ଷମତା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ହସ୍ତରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରିପାରନ୍ତି। ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଉକ୍ତ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ସମସ୍ତ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ଓ ବଜେଟ୍ ଗୃହୀତ କରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କେତେକ ପରାମର୍ଶଦାତା ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ଏମାନେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରନ୍ତି ।

(ଗ) ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି – ୩୬୦ ଧାରା
କାରଣ – ଯଦି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ହୃଦ୍‌ବୋଧ ହୁଏ ଯେ ଭାରତରେ ଏପରି ଏକ ପରିସ୍ଥିତି ଉପୁଜିଛି ଯାହାଫଳରେ ସମଗ୍ର ଦେଶର ବା କୌଣସି ଅଂଶବିଶେଷରେ ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିରତା ବିପନ୍ନ ହେଉଛି ତାହାହେଲେ ସମ୍ବିଧାନର ୩୬୦ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ସେ ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରିପାରିବେ । ଏହା ଜାତୀୟ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଅନୁଯାୟୀ ଅନୁମୋଦିତ ହୁଏ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ।

ଫଳାଫଳ – କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟ ସରକାରମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସୁପରିଚାଳିତ କରିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଅନ୍ତି । ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଓ ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ସମେତ ସମସ୍ତ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀମାଳଙ୍କ ଦରମା ଓ ଭତ୍ତା ହ୍ରାସ କରନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ବଳ ବଣ୍ଟନ ନୀତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ଅର୍ଥ ବିଗୁଡ଼ିକ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ନିମିତ୍ତ ରଖାଯାଇପାରିବ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଶାସନିକ ଖର୍ଚ୍ଚ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମିତବ୍ୟୟିତା ଅବଲମ୍ବନ କରାଯିବ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ଥିତି :
ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସମ୍ପକରେ ଯାହା ସମ୍ବିଧାନରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ତାହା କୁହେଳିକାପୂର୍ଣ୍ଣ । ବାସ୍ତବ ଜୀବନରେ ଏହାର ଅନେକ ତାରତମ୍ୟ ଦେଖୁବାକୁ ମିଳେ। ସମ୍ବିଧାନବିତ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ଆଳଙ୍କାରିକ ମୁଖ୍ୟଭାବେ ଚିତ୍ରିତ କଲାବେଳେ ଅନ୍ୟ କେତେକ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବାସ୍ତବ କ୍ଷମତାର ତର୍ଜମା କରିଛନ୍ତି ।

(୧) ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୁଖ୍ୟ :
ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୁଖ୍ୟ କହିବାରେ ଅନେକ କାରଣ ରହିଛି ଯାହାକି ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟ ମାତ୍ର ଶାସନମୁଖ୍ୟ ନୁହନ୍ତି – ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ବାସ୍ତବରେ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାଙ୍କର କିଛି ଭୂମିକା ନଥାଏ। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରକୃତ ଶାସନମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତୀୟ ଶାସନ ନୁହେଁ – ଭାରତରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତୀୟ ଶାସନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ପ୍ରଚଳିତ । ଏଣୁ ସଂସଦୀୟ ଶାସନରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରକୃତ ଶାସନମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବାସ୍ତବ ମୁଖ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ସେଠାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତୀୟ ଶାସନ ପ୍ରଚଳିତ ।
(ଗ) ବ୍ରିଟିଶ୍ ପରମ୍ପରା ବ୍ରିଟିଶ୍ ଢାଞ୍ଚାରେ ଭାରତ ଶାସନ ଚାଲେ । ଇଂଲଣ୍ଡ ଭଳି ଏଠାରେ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ଚାଲେ । ଇଂଲଣ୍ଡର ରାଜା ଏବଂ ରାଣୀଙ୍କ ଭଳି ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆଳଙ୍କାରିକ ମୁଖ୍ୟ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ ତୁଲାନ୍ତି । ସେ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ନିଷ୍ପଭିକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ସମ୍ବିଧାନର ୭୫(୩) ଧାରା ଅନୁସାରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ।

ରବରଷ୍ଟାମ୍ପ୍, ସ୍ଵର୍ଣାଚ୍ଛାଦିତଶୂନ୍ୟ ଏବଂ ଅନ୍ତଃସାରଶୂନ୍ୟ ଅବୟବ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ । ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଜଣାପଡ଼େ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆଳଙ୍କାରିକ ମୁଖ୍ୟଭାବେ ପଦମଣ୍ଡନ କରିଥାଆନ୍ତି। ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ରବରଷ୍ଟାମ୍ପ୍, ସ୍ଵର୍ଣାଚ୍ଛାଦିତଶୂନ୍ୟ ଏବଂ ଅନ୍ତଃସାରଶୂନ୍ୟ ଅବୟବ ସହିତ ତୁଳନା କରାଯାଏ ।

(୨) ବାସ୍ତବ ମୁଖ୍ୟ :
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚିତ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତୀକ ସଦୃଶ ରୂପ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଆନ୍ତି ।

(୩) ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷକ :
ସମ୍ବିଧାନର ୬୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷଣ, ପରୀକ୍ଷଣ ଓ ପ୍ରତିରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶପଥ ନିଅନ୍ତି । ଏହି ଶପଥ ଭଙ୍ଗ କଲେ ତାଙ୍କୁ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼େ । ଏଣୁ ସମ୍ବିଧାନର ସୁରକ୍ଷା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ମୌଳିକ ଦାୟିତ୍ଵ। ସମ୍ବିଧାନ ଭଙ୍ଗ ହେଲେ ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ସୃଷ୍ଟି ହେବ ଓ ଆଇନର ଶାସନ ବ୍ୟାହତ ହେବ ।

(୪) ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ନିଯୁକ୍ତିଦାତା :
ସମ୍ବିଧାନର ୭୫ ଧାରା ଅନୁସାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସମେତ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମର୍ଜି ଉପରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏଥିରୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ହେଉଛନ୍ତି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ଓ ସଂହାରକର୍ତ୍ତା ।

(୫) ଲୋକସଭା ଭଙ୍ଗ କ୍ଷମତା :

ସମ୍ବିଧାନର ୮୫ ଧାରାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପୂରିବା ପୂର୍ବରୁ ଲୋକସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ତାଙ୍କର ସ୍ଵେଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କରନ୍ତି। ଲୋକସଭାରେ ସରକାରୀ ଦଳ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ହରାଇଲେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ସେ ଲୋକସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇପାରିବେ ।

(୬) ଭିଟୋ କ୍ଷମତା :
ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଗୃହୀତ ବିଲ୍‌କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସମ୍ବିଧାନର ୧୧୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସ୍ଵୀକୃତି ଦିଅନ୍ତି ବା ନ ଦେବାର ଘୋଷଣା ମଧ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି। ବିଲକ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବାର ନିରଙ୍କୁଶ ନିଷେଧାଧୁକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କିଛି ବିଲ୍‌କୁ ସ୍ଵୀକୃତି ନଦେଇ ନିଜର ମତ ସହିତ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟକୁ ପୁନର୍ବିଚାର ପାଇଁ ଫେରାଇ ଦେଇପାରନ୍ତି । ଏହା ଫଳରେ ତରବରିଆଭାବେ ବିଲ୍‌ ଗୃହୀତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ ବା ବିଲ୍‌ରେ କିଛି ସଂଶୋଧନ ଅଣାଯାଇପାରେ। ଏହି ସୁଗିତ ନିଷେଧାଧୁକାର ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଉପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଇଚ୍ଛାର ପ୍ରଭାବ ପକାଇଥାଏ। ପୁନର୍ବିଚାର ପାଇଁ ବିଲ୍‌କୁ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟକୁ ଫେରାଇବାର ସମୟସୀମା ସମ୍ବିଧାନଦ୍ଵାରା ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇନଥିବାରୁ ଏ ଦିଗରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କାଳକ୍ଷେପଣ ନୀତି ଅନୁସରଣ କରିପାରନ୍ତି ।

(୭) ଶାସନ ଉପରେ ସତର୍କ ଦୃଷ୍ଟି :
ସମ୍ବିଧାନର ୭୮ ଧାରାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପ୍ରତି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । କେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରଶାସନ ଓ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପ୍ରସ୍ତାବ ଉପରେ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ନିଷ୍ପଭିଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ଜଣାନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ସୂଚିତ ହୁଏ ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରଶାସନ ଉପରେ ସତର୍କ ଦୃଷ୍ଟି ରଖୁଥାଆନ୍ତି। ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅଜ୍ଞାତସାରରେ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର କୌଣସି ନିଷ୍ପତ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବ ନାହିଁ ।

୨ । ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଜରୁରିକାଳୀନ କ୍ଷମତାର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କର।
କିମ୍ବା, ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ବ୍ୟାପାର ଆଲୋଚନା କର । ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ଅଧିକାର
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଣେତାଗଣ ଭାରତରେ ସଂସଦୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପରି ଦୁଇଟି ଆଧୁନିକ ରାଜନୈତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଛନ୍ତି । ଏକ ଦୁର୍ବଳ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଭାରତରେ ବିଭାଜନକାରୀ ଶକ୍ତିକୁ ମୁଣ୍ଡ ଟେକିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଦେଇପାରେ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ସେମାନେ ଚିନ୍ତା କରୁଥିଲେ ଓ ଏହାର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ବ୍ୟବସ୍ଥାରୂପେ ଦେଶର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାକୁ ଏହି ପ୍ରତିକୂଳ ପରିସ୍ଥିତିର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ‘ ଜରୁରୀ କ୍ଷମତା’ ଅର୍ପଣ କରିଥିଲେ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଜରୁରୀ କ୍ଷମତା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଡି.ଡି. ବସ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ “ ଏହା ସଂଘୀୟ ସରକାରକୁ ପରିସ୍ଥିତିର ଆହ୍ଵାନର ଓ ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବଳ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।’’ ଏଣୁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ କକ୍ଷର ସଦସ୍ୟ ଶ୍ରୀ ଟି.ଟି. କ୍ରିଷ୍ଣମାଚାରୀ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମ୍ବିଧାନର ‘ରକ୍ଷାକବଚ’ (Safety-Valve) ରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି। ଏହା ବ୍ୟତିରେକେ ‘‘ସମ୍ବିଧାନ କେତେବେଳେ ଯେ ଭୁଶୁଡ଼ି ପଡ଼ିବ,” ତାହା ଚିନ୍ତା କରିହେବ ନାହିଁ ବୋଲି ସେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ।’’

ଶାସନ ବିଧାୟକ ସଭାରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବୁଝାଇବାକୁ ଯାଇ କେ, ସାନ୍ମାନମ୍ କହିଥିଲେ ଯେ, “ବାହ୍ୟ ଆକ୍ରମଣ ବା ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଯୋଗୁଁ ସରକାରଙ୍କର ଭୌତିକ (Physical) ବିଲୋପ ସାଧନର ଆଶଙ୍କା ରହିଛି । ରାଜ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ କାରଣରୁ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଶାସନ ଭାଙ୍ଗିଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି। ଆଉ ମଧ୍ଯ ଯଦି କୌଣସି ରାଜ୍ୟରେ କୌଣସି ସରକାର ଲୋକଙ୍କର ପ୍ରିୟଭାଜନ ହେବାକୁ ଟିକସ ସବୁ ଛାଡ଼ କରି ରାଜ୍ୟକୁ ଦେବାଳିଆ କରିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରେ, କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ତହିଁରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବା ବିଧେୟ । ସେଥିପାଇଁ ଏସବୁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି।” ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଏହାର ଯଥାର୍ଥ ଉପଯୋଗିତାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଆଲ୍ଲାଦି କ୍ରିଷ୍ଣାସ୍ଵାମୀ ଆୟାର ଏହି କ୍ଷମତାକୁ “ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର ବା ଜୀବନ” ରୂପେ ସୂଚିତ କରିଛନ୍ତି ।

ଦେଶରେ ନିରାପତ୍ତା ଓ ଅଖଣ୍ଡତା, ରାଜ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ସ୍ଥିରତା ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଶାସନ ଓ ଦେଶର ଆର୍ଥନୈତିକ ଦେବାଳିଆ ସ୍ଥିତିର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ତିନିପ୍ରକାରର ଜରୁରୀକାଳୀନ କ୍ଷମତା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି; ଯଥା – (୧) ଜାତୀୟ ବା ଭୌତିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି, (୨) ରାଜ୍ୟ ବା ରାଜନୈତିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଓ (୩) ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ।

(୧) ଜାତୀୟ ବା ଭୌତିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି (National or Physical Emergency) – ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନଦ୍ଵାରା ସଂଶୋଧ ୩୫୨ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଯୁଦ୍ଧ, ବହିଃଆକ୍ରମଣ, ଆକ୍ରମଣର ଆଶଙ୍କା ବା ସଶସ୍ତ୍ର ବିପ୍ଳବ ଯୋଗୁଁ ଦେଶର ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଓ ଏହି ପରିସ୍ଥିତି ଉପୁଜିଛି ବୋଲି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ହୃଦ୍‌ବୋଧ ହେଲେ ସେ ସମୁଦାୟ ଦେଶ ପାଇଁ ବା ଦେଶର କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳ ପାଇଁ ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରିପାରିବେ ।

‘ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗଣ୍ଡଗୋଳ’ (Internal Disturbance) ଶବ୍ଦର ସ୍ଥାନରେ ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ “ ସଶସ୍ତ୍ର ବିପ୍ଲବ” (armed rebellion) ଶବ୍ଦର ସ୍ଥାପନା କରିଛି । ଏହି ଘୋଷଣାନାମା ଜାରିକରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଉପଦେଶ ଲିଖୁତ ଆକାରରେ ଦିଆଯିବା ଉଚିତ । ସଂସଦର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦନ-ଉପସ୍ଥିତ ଓ ଭୋଟ ଦେଉଥିବା ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ଯାହାକି ମୋଟ ସଦସ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାର ଅଧାଠାରୁ ଅଧୂକ-ପଦ୍ଧତି ଅନୁଯାୟୀ ଏକମାସ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଘୋଷଣାକୁ ଅନୁମୋଦନ ମିଳିବା ଉଚିତ ।

୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପୂର୍ବରୁ ଏହି ଘୋଷଣାନାମା ଦୁଇମାସ ମଧ୍ୟରେ ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା । ଯଦି ଲୋକସଭା ଭାଙ୍ଗିଯାଇଥାଏ ବା ଏହା ଏକମାସ ମଧ୍ଯରେ ଭାଙ୍ଗିଯାଏ, ତେବେ ରାଜ୍ୟସଭା ଉକ୍ତ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଏହାକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିବା ଉଚିତ ଏବଂ ନୂତନ ଲୋକସଭାଦ୍ଵାରା ଏହାର ପ୍ରଥମ ଅଧୂବେଶନ ଆରମ୍ଭର ୩୦ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଘୋଷଣା ଅନୁମୋଦିତ ହେବା ବାଞ୍ଛନୀୟ। ଅନ୍ୟଥା ଘୋଷଣାଟି ଆପେ ଆପେ ରଦ୍ଦ ହୋଇଯାଏ ।

୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ସଂସଦ ଏକାଥରକେ ଛଅମାସ ପାଇଁ ଅନୁମୋଦନ କରିପାରିବ ଓ ଦରକାର ହେଲେ ପ୍ରତିଥର ଛଅମାସ କରି ଏହି ଘୋଷଣାର ମିଆଦ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇ ପାରିବ। ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଏହା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଳବତ୍ତର ରହୁଥିଲା ଓ ଲୋକସଭା ଏହାକୁ ରଦ୍ଦ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିବାର ଅଧିକାରକୁ ଉପଭୋଗ କରୁନଥିଲା । ମାତ୍ର ନୂତନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ସାମାନ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ଲୋକସଭାର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଧିବେଶନରେ ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ ବଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉକ୍ତ ଘୋଷଣାନାମାକୁ ବାତିଲ କରିଦେଇଥା’ନ୍ତି । ଲୋକସଭାର ଏକ-ଦଶମାଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସ୍ଵାକ୍ଷର ସହ ୧୪ ଦିନିଆ ନୋଟିସ୍ ଦେଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ଆବେଦନ କଲେ ସେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଧିବେଶନ ଆହ୍ଵାନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ଯଦି ଅଧୂବେଶନ ଚାଲିଥାଏ ତେବେ ବାଚସ୍ପତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବୈଠକ ଡାକି ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବର ଆଲୋଚନା କରାଇଥା’ନ୍ତି ।

୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ବଳରେ ଏହି ଘୋଷଣାନାମାକୁ ଆଇନ ଅଦାଲତର ବିଚାରଭୁକ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ । କିନ୍ତୁ ୩୮ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଏହାକୁ ଆଇନ-ଅଦାଲତର ବିଚାର ବହିର୍ଭୂତ କରାଯାଇଥିଲା ।

ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣାର ଫଳ ବା ପ୍ରଭାବ – ୩୫୨ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଘୋଷିତ ଏହି ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିର ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଭାବ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଉପରେ ପଡ଼ିଥାଏ ।

(କ) ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରାୟତ୍ତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଉପରେ ପ୍ରଭାବ :
(୧) ରାଷ୍ଟ୍ରସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଐକିକ ଶାସନର ଫଳ ପ୍ରଦାନ କରେ।
(୨) ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇପାରିବେ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅମାନ୍ୟ କଲେ ୩୬୫ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରାଯାଇପାରେ ।
(୩) ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବେ ।
(୪) ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାମାନ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନକୁ ବିରୋଧକରି କୌଣସି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।
(୫) ରାଜ୍ୟ ଓ କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ରାଜସ୍ଵ ବଣ୍ଟନ ନୀତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବେ । ଏହା ସଂସଦର ଅନୁମୋଦନସାପେକ୍ଷ ଓ ଗୋଟିଏ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ପାଇଁ ବଳବତ୍ତର ରହେ ।
(୬) ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ସମ୍ବିଧାନର ୮୩ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟକାଳକୁ ଥରକୁ ୧ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଢ଼ାଇ ପାରିବ ।

ମାତ୍ର ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବା ଦିନଠାରୁ କେବଳ ଯୁଦ୍ଧ ବା ବହିଃଆକ୍ରମଣ ସମୟରେ ଏହି ୧୯ ଧାରାକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇପାରିବ। ସଶସ୍ତ୍ର ବିପ୍ଳବ ସମୟରେ ଏହାକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣାଟି ରବ୍ଦ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଏହି ସ୍ଥଗିତାଦେଶଟି ମଧ୍ଯ ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ ହୋଇଥାଏ ।

ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ଓ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ୨୦ ଓ ୨୧ ଧାରାକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏହା ୪୪ ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।

ସ୍ଵାଧୀନ ’ଭାରତରେ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ୧୯୬୨ ମସିହାରେ ଏହି ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୬୨ ଭାରତ-ଚୀନ୍ ଯୁଦ୍ଧ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଏହା ଜାରି କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୬୫ର ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଏହା ବଳବତ୍ତର ରହିଥିଲା । ପୁନଶ୍ଚ ୧୯୭୧ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ମାସରେ ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ହେତୁ ଏହା ଜାରି କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୭୫ ମସିହା ଜୁନ୍ ମାସରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି କରିଥିଲେ। ୧୯୭୭ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ବଳବତ୍ତର ଥିଲା ।

(୨) ରାଜ୍ୟ ବା ରାଜନୈତିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି (State or Political Emergency) – ସମ୍ବିଧାନର ୩୫୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ କୌଣସି ରାଜ୍ୟରେ ରାଜନୈତିକ ସଙ୍କଟ ଦେଖାଗଲେ ବା ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ସମ୍ବିଧାନମତେ ଚଳି ନ ପାରିଲେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ରିପୋର୍ଟ ବା ଅନ୍ୟ ଉପାୟରେ ସଂଗୃହୀତ ଖବର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ହୃଦ୍‌ବୋଧ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରି ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହାର ପରିଣତିସ୍ଵରୂପ ରାଜ୍ୟର ଶାସନଭାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ପାରନ୍ତି ବା ତା’ର କାର୍ଯ୍ୟସବୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇପାରେ ।

ଏ ସମ୍ପର୍କୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଘୋଷଣାନାମାକୁ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ୧ (ଏକ) ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଅନୁମୋଦନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ଓ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଲେ ଏହା ୬ (ଛଅ) ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଳବତ୍ତର ରହେ। ପ୍ରତି ୬ ମାସରେ ଥରେ ଏହି ଘୋଷଣାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ବଢ଼ାଇ ଦିଆଯାଇପାରେ ଏବଂ ଲାଗ ଲାଗ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ୩ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ବା ସାମ୍ବିଧାନିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି କରାଯାଇପାରିବ ।

୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ବଳରେ ୩୬୫(୫) ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଏକ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେବାକୁ ହେଲେ ପ୍ରଥମତଃ, ଜାତୀୟ ସଙ୍କଟ ଘୋଷଣା ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥବା ଉଚିତ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ନିର୍ବାଚନ କମିଶନ ନିର୍ବାଚନ ହେବାରେ ଅସୁବିଧା ହେବ ବୋଲି ସୁପାରିସ କରିବା ବାଞ୍ଛନୀୟ ।

ଏହି ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି ସମୟରେ ଯଦି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗି ନ ଦେଇ ସୁଗିତ ରଖୁଥା’ନ୍ତି, ଯାହାକି ପରେ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଇପାରେ ବା ପୁନଶ୍ଚ କ୍ଷମତାକୁ ବ୍ୟବହାରର ଅଧିକାର ପାଇପାରେ, ତାହାହେଲେ ଏହି ପ୍ରକାରର ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିକୁ ‘ଅର୍ଶ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି’ (Half Emergency) ବୋଲି ନାମିତ କରାଯାଇଥାଏ ।

ରାଜନୈତିକ ସଙ୍କଟ ବା ରାଜ୍ୟରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଅଚଳ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ବୋଲି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ହୃଦ୍‌ବୋଧ ହେଲେ ତାହା ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଟେ। ତାଙ୍କ ହୃଦ୍‌ବୋଧର କାରଣ ଯାହା ହେଉନା କାହିଁକି, ତାହା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଚତୁର୍ଥ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରଠାରୁ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଅସ୍ତ୍ରରେ ପରିଣତ ହୋଇଛି । ୧୯୭୬ ମସିହାର ୪୨ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଏହି ‘ହୃଦ୍‌ବୋଧ’କୁ ଆଇନ-ଅଦାଲତର ବିଚାରଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ନ କରିବାପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇ ଏହାର ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାର ବ୍ୟବହାର ପାଇଁ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିଥିଲା । ମାତ୍ର ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ଏହି ‘ହୃଦ୍‌ବୋଧ’ ବିରୋଧରେ ଆଇନ ଅଦାଲତରେ ପ୍ରଶ୍ନ କରାଯାଇ ପାରିବ ବୋଲି ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଛି ।

୧୯୫୯ରେ କେରଳରେ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସମର୍ଥନ ଉପଭୋଗ କରୁଥିବା କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ସରକାରଙ୍କୁ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗାଦିଚ୍ୟୁତ କରିବାଠାରୁ ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବହୁଳଭାବରେ ଏହା ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଆସୁଅଛି। ୧୯୬୭ଠାରୁ ୧୯୭୩ ମଧ୍ୟରେ ଏହାକୁ ୪୫ଥର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ କଂଗ୍ରେସକୁ ଶାସନ ଗାଦିରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୬୭ ମସିହାରେ ହରିଆଣାର ସରକାରଙ୍କୁ ଏକ ବୃହତ୍ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ କ୍ଷମତାର ଅପବ୍ୟବହାର ଓ ଦଳବଦଳ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରାଯାଇଛି ବୋଲି ଅଭିଯୋଗ କରି ଗାଦିଚ୍ୟୁତ କରାଯାଇଥିଲା । ଏପରିକି ୧୯୭୭ ମସିହାରେ ଜନତା ସରକାର ୯ ଗୋଟି କଂଗ୍ରେସ ଶାସିତ ରାଜ୍ୟର ଲୋକମାନେ କଂଗ୍ରେସକୁ ସମର୍ଥନ କରୁନାହାନ୍ତି ବୋଲି ଅଭିଯୋଗ ଆଣି ନୂତନ ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ଏହିସବୁ ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରିଥିଲେ ।

ସମ୍ବିଧାନର ୩୭୦ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସାମ୍ବିଧାନିକ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଉପଭୋଗ କରୁଥିବାରୁ ଏହା ୩୫୬ ଧାରାର ପରିସରଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ ।

ରାଜ୍ୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରିର ଫଳ ବା ପ୍ରଭାବ :
(୧) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟଶାସନକୁ ନିଜ ହାତକୁ ନେଇ ରାଜ୍ୟପାଳ ବା ଜଣେ ପ୍ରଶାସକଙ୍କଦ୍ବାରା ଏହି କ୍ଷମତାର ବ୍ୟବହାର କରିଥା’ନ୍ତି ।
(୨) ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଶାସନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ପରାମର୍ଶଦାତାମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।
(୩) ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଇଥିଲେ ବା ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସଂସଦ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ଓ ବଜେଟ୍‌କୁ ଗୃହୀତ କରନ୍ତି। ଏହି ଆଇନଗୁଡ଼ିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ ହେବାର ଛଅମାସ ପର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମଧ୍ଯ ବଳବତ୍ତର ରହେ।
(୪) ଲୋକସଭାର ଅଧିବେଶନ ବସି ନଥୁଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟର ଖର୍ଚ୍ଚଭାର ବହନ ପାଇଁ ଭାରତର ଘନୀଭୂତ ପାଣ୍ଠିରୁ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିଥା’ନ୍ତି ଯାହାକି ପରେ ସଂସଦଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦିତ ହେବା ଉଚିତ ।
(୫) ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାପାଇଁ କ୍ଷମତା ହସ୍ତାନ୍ତର କରିଦେଇପାରନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ର ଘରୋଇ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ସବୁ ବା କେତେକ ଏମ୍.ପି.ଙ୍କୁ ନେଇ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ପରାମର୍ଶଦାତା କମିଟି ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
(୬) କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ସଂସଦ ନିକଟରେ ଉକ୍ତ ସମୟର ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ପାଇଁ ଦାୟୀ ରହିଥାଏ ।
(୭) ଉକ୍ତ ସମୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟର ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଉପରେ କୌଣସି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।

(୩) ଆର୍ଥକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି (Financial emergency) –
ସମ୍ବିଧାନର ୩୬୦ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତ ବା ଏହାର କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳରେ ଯଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ଅସ୍ଥିରତା ଲାଗିରହେ ବା ଦେବାଳିଆ ପରିସ୍ଥିତି ଉପୁଜେ, ତାହାହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଆର୍ଥକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି କରିପାରିବେ । ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ପରି ଅନୁରୂପ ସଂସଦୀୟ ଅନୁମୋଦନ ଏହାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଓ ବଳବତ୍ତର ହେବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ଆଜିପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ପ୍ରକାରର ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରିର ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ି ନାହିଁ । ଏହାର ଅପବ୍ୟବହାର ରୋକିବା ପାଇଁ ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ଏହାକୁ ନ୍ୟାୟିକ ପର୍ଯ୍ୟାଲୋଚନା (Judicial Review) କ୍ଷମତାର ପରିସରଭୁକ୍ତ କରିଛି।

(୧) କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଯେକୌଣସି ରାଜ୍ୟ ସରକାରକୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ସଙ୍କଟରୁ ମୁକ୍ତ ହେବାପାଇଁ ଯେକୌଣସି ସମୟରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା ଦେଇପାରିବେ ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ସେହିସବୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକୁ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ । ଯଦି ନ ମାନିବେ, ତାହାହେଲେ ୩୬୫ ଧାରା ଲାଗୁହୋଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରାଯାଇପାରିବ।
(୨) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀର କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଦରମା ଓ ଭତ୍ତା କାଟ, ଏପରିକି ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିଙ୍କ ଦରମା ଓ ଭତ୍ତା ହ୍ରାସ ପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେଇପାରନ୍ତି ।
(୩) ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ୍ରମେ ରାଜ୍ୟପାଳମାନେ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ଅର୍ଥ ଚିଠାଗୁଡ଼ିକୁ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇସାରିବା ପରେ, ୨୦୭ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମଞ୍ଜୁରୀ ପାଇଁ ପ୍ରେରଣ କରିଥା’ନ୍ତି ।

୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପୂର୍ବରୁ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ବିଷୟ ଏକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସମ୍ବିଧାନର ଏକ ଅଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଅଂଶ ଥିଲା। ଭାରତରେ ଅସୀମିତ କ୍ଷମତାର ଅଧୂକାରୀ ଏକ ନିରଙ୍କୁଶ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପ୍ରଚଳନ ପାଇଁ ଏହା ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲା । ଏଚ୍.ଭି. କାମାଥ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ କ୍ଷୋଭ ପ୍ରକାଶ କରି କହିଥିଲେ ଯେ କୌଣସି ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସମ୍ବିଧାନରେ ଏପରି ବ୍ୟବସ୍ଥା ନଥିବାରୁ ଯେଉଁଦିନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି କ୍ଷମତା ବ୍ୟବହାର କରିବେ, ସେହିଦିନଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁଃଖଦ ଓ ଲଜ୍ଜାକର ଦିବସରୂପେ ପରିଚିତ ହେବ ।

ଏପରିକି କ୍ରିଷ୍ଣାମାଚାରୀ ଯିଏ କି ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଜଣେ ଦୃଢ଼ ସମର୍ଥକ, ତାଙ୍କ ମତରେ, “ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏକ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥା’ନ୍ତି।’ ୧୯୫୯ ମସିହାରେ କେରଳରେ ଓ ତତ୍ପରବର୍ତ୍ତୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ ୩୫୬ ଧାରାର ଯେଉଁ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି, ତାହା ଉପରୋକ୍ତ ମନ୍ତବ୍ୟର ସତ୍ୟତାକୁ ପ୍ରତିପାଦନ କରିଥାଏ ।

ଶାସନ ବିଧାୟକ ସଭାରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମର୍ଥନ କରି ଡଃ ଆମ୍ବେଦକର ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥିଲେ ଯେ, ଏହି କ୍ଷମତା କେବଳ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି। ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ସାଧାରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନୁହେଁ । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଉକ୍ତ ସଭାର ଅନ୍ୟ ଜଣେ ସଦସ୍ୟ ଟି.ଟି. କ୍ରିଷ୍ଣମାଚାରୀ ମତ ଦେଇଥିଲେ, “ଏହି ଜରୁରୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏକ କୁ-ଆବଶ୍ୟକତାରୂପେ ସହ୍ୟ କରିବା ବାଞ୍ଛନୀୟ ଏବଂ ଏହିପରି ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତା ।”

ଭାରତର ଅତୀତ ରାଜନୈତିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମିକୁ ବିଚାରକୁ ନେଲେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବାସ୍ତବତା ଓ ଯଥାର୍ଥତାର ପ୍ରକୃତ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ସମ୍ଭବ ଅଟେ । ସେହି ସମ୍ପର୍କରେ ଭି.ଏନ୍. ଶୁକ୍ଲ ମତ ଦିଅନ୍ତି ଯେ, “ ମୌଳିକ ଅଧ‌ିକାର ଓ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ଏହିପରି ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ରୂର ଓ ଅନୁପଯୁକ୍ତ ମନେହୁଏ। କିନ୍ତୁ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଭାରତର ଅତୀତ ଇତିହାସ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରାଯିବା ଉଚିତ ।

ଅତୀତ ଭାରତରେ ଯେଉଁ ସମୟରେ କେନ୍ଦ୍ରଶକ୍ତି ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଯାଇଛି, ତାହା ଭାରତ ପାଇଁ ଅମଙ୍ଗଳକର ବୋଧ ହୋଇଛି।” ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଜାତୀୟ ସଂହତି ଓ ଭୂଖଣ୍ଡୀୟ ଏକତ୍ଵର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଏହିପରି ଦୃଢ଼ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆବଶ୍ୟକତା ଉପରେ ଜୋର ଦେଇଥିଲେ । ଏଣୁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନଙ୍କର ଆଶା ଓ ଆକାଂକ୍ଷାକୁ ଆଖୁଗରେ ରଖ୍ ଏହି କ୍ଷମତାକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରାଗଲେ ଏହା ତାହାର ମୂଳଲକ୍ଷ୍ୟ ସାଧନ କରିବ ଓ ଭାରତରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର, ବ୍ୟକ୍ତିସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତା, ଜାତୀୟ ସଂହତି ଇତ୍ୟାଦି ମହନୀୟଭାବରେ ପ୍ରକଟିତ ହେବାର ସୁଯୋଗ ପାଇପାରିବ।

୩ । କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ସଂସଦୀୟ ଶାସନର ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଙ୍ଗ। ୧୯୩୫ ମସିହା ଭାରତ ଶାସନ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ପ୍ରଦେଶମାନଙ୍କରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଶାସନ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଥିଲା ।

ସମ୍ବିଧାନର ୭୪(୩) ଧାରାରେ ଲିଖୂତ ଅଛି ଯେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନାରେ ସାହାଯ୍ୟ ଓ ପରାମର୍ଶ ଦେବାପାଇଁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଏକ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ ରହିବ ।

ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ – ସମ୍ବିଧାନର ୭୫(୧) ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ଓ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ବାରା ନିର୍ବାଚନ ହୁଅନି ।

ମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟତା :
(୧) ସେ ଜଣେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ସଦସ୍ୟ ହୋଇଥ‌ିବେ । ଯଦି ହୋଇନଥିବେ ତାହାହେଲେ ୬ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ। ଏହି ୬ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ସଦସ୍ୟ ହେବା ମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।
(୨) ମନ୍ତ୍ରୀ ମନୋନୟନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ସ୍ଵାଧିକାରଭୁକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କର ବିଶ୍ଵସ୍ତ ଓ ଆସ୍ଥାଭାଜନ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ସ୍ଥାନ ପାଆନ୍ତି ।

ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ :
(୧) କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀ – ଏହିମାନେ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀର ମନ୍ତ୍ରୀ । ସେମାନେ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗର ମୁଖ୍ୟଭାବେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରନ୍ତି । କ୍ୟାବିନେଟ୍ ବୈଠକରେ ଯୋଗ ଦେଇ ଶାସନ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ନୀତିଗତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରିବା ସେମାନଙ୍କର ଦାୟିତ୍ଵ ।
(୨) ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ – ଏହି ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀର ମନ୍ତ୍ରୀ । କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ପରି ଏମାନେ ମଧ୍ୟ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଦାୟିତ୍ଵରେ ଥାଆନ୍ତି। ଅନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀମାନେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏମାନେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ବୈଠକରେ ଯୋଗଦେଇ ପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
(୩) ଉପମନ୍ତ୍ରୀ – ଏହିମାନେ ତୃତୀୟ ପାହ୍ୟାର ମନ୍ତ୍ରୀ। ଏମାନେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ ଏବଂ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
(୪) ସଂସଦୀୟ ସଚିବ – ସଂସଦୀୟ ସଚିବମାନେ ପ୍ରକୃତରେ ମନ୍ତ୍ରୀ ପଦବାଚ୍ୟ ନୁହନ୍ତି। ସେମାନେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଏହା ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଟ୍ରେନିଂ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ନକୁଳ ନାୟକ (M.P.) ଏହି ପଦବୀରେ ଥିଲେ ।

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ – ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ ବର୍ଷ । କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସମାପ୍ତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଇସ୍ତଫା ଦେଇପାରେ। ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଇଚ୍ଛା କଲେ ମିଆଦ ପୂର୍ବରୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇପାରନ୍ତି। ଲୋକସଭାର ନିନ୍ଦା ପ୍ରସ୍ତାବ, କାଟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଏବଂ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପୂର୍ବରୁ ମଧ୍ୟ ସରକାରର ପତନ ଘଟେ ।

କାର୍ଯ୍ୟ – ସମ୍ବିଧାନରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଲ୍ଲେଖ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର,ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଭାରତ ଶାସନରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ।

(କ) ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ – ଦେଶର ସମସ୍ତ ନୀତି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥାଏ। ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିରୀକୃତ ହୋଇଥିବା ନୀତିଦ୍ଵାରା ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ବିଭାଗର କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରନ୍ତି । ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟଦ୍ୱାରା ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରିବା ଉଚିତ ।

(ଖ) ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା – ଗୃହୀତ ନିଷ୍ପତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଗୁରୁଦାୟିତ୍ଵ । ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ୍ରମେ ପ୍ରଣାସନିକ ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟରେ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି। କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ସର୍ବସାଧାରଣ ଆଗରେ ଦାୟୀ ରହନ୍ତି ।

(ଗ) ବୈଦେଶିକ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା – ପଡ଼ୋଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ସହ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ସୁରକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଅନ୍ୟତମ କାର୍ଯ୍ୟ । ବିଦେଶରେ ଭାରତ ଓ ଭାରତୀୟମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥ ସଂରକ୍ଷଣ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ନୀତି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ । ବିଭାଗୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ବିଦେଶ ଗସ୍ତରେ ଯାଇ ବୈଦେଶିକ ସମ୍ପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି ।

(ଘ) ଶାସନ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ – ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର ନିଷ୍ପଭିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ବେତନଭୋଗୀ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କର ଦାୟିତ୍ବ। କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ଆବଶ୍ୟକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେବା, ଆବଶ୍ୟକସୁଳେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରିବା ଓ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ତଦାରଖ କରିବା ଦାୟିତ୍ଵ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର। କର୍ତ୍ତବ୍ୟରେ ଖୁଲାପ କରୁଥିବା କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ଶୃଙ୍ଖଳାଗତ ଶାସ୍ତିବିଧାନ କରନ୍ତି ।

(ଙ) ବିଲ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତୀକରଣ – ବିଧେୟକ ବା ବିଲ୍‌ଗୁଡ଼ିକର ରୂପରେଖ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବୈଠକରେ ସ୍ଥିର ହୁଏ । ବିଭାଗୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ବିଲ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି, ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ଆଗତ କରନ୍ତି ଏବଂ ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରନ୍ତି ।

(ଚ) ବଜେଟ୍ ଉପସ୍ଥାପନ – ପ୍ରତିବର୍ଷ ଆୟ ଓ ବ୍ୟୟର ଅଟକଳ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ଆଗତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବୈଠକରେ ଅନୁମୋଦିତ ହୁଏ । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଅନୁମୋଦନକ୍ରମେ ନୂତନ ଟିକସ ବସାଯାଏ ଏବଂ ଟିକସ ମଧ୍ଯ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଯାଏ। ବିଭାଗୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବିଭାଗ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଖର୍ଚ୍ଚ ଦାବିଗୁଡ଼ିକୁ ଆଗତ କରି ଗୃହୀତ କରନ୍ତି ।

(ଛ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ – ଶାସନ କାର୍ଯ୍ୟର ସୁପରିଚାଳନା ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦିଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି ପରାମର୍ଶ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ। ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜାତୀୟ, ଆର୍ଥକ ଓ ରାଜ୍ୟ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା କରନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରନ୍ତି ।

(ଜ) ଜାତୀୟ ଐକ୍ୟ ଓ ସଂହତି – ଜାତୀୟ ଏକତା, ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ, ଅଖଣ୍ଡତା ଓ ସଂହତିର ସୁରକ୍ଷା କରିବା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପ୍ରଥମ ଓ ପ୍ରଧାନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକତା, ଆଞ୍ଚଳିକତାବାଦ ଓ ବିଚ୍ଛିନ୍ନତାବାଦକୁ ଲୋପ କରି ଶାନ୍ତି, ସଂହତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଦାୟିତ୍ଵ ।

(ଝ) ସମନ୍ବୟ ସ୍ଥାପନ – ପ୍ରଶାସନିକ ବିଭାଗଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟ, ଜାତୀୟ ଯୋଜନା ଏବଂ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା, ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ସ୍ଵାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ତଥା ଦେଶ ଏବଂ ନାଗରିକର ସ୍ଵାର୍ଥସମ୍ବଳିତ ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ସ୍ଥାପନ କରିବା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଦାୟିତ୍ଵ। ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ଉପୁଜିଥିବା ଦ୍ଵନ୍ଦର ସମାଧାନ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବୈଠକରେ ହିଁ କରାଯାଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ନ ହେଲେ ଭବିଷ୍ୟତ ଉନ୍ନତି ପଥରେ ଅନ୍ତରାୟ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଅଜ୍ଞାତସାରରେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ହୁଏ ନାହିଁ । ଇଂଲଣ୍ଡର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ସହିତ ଭାରତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସାଦୃଶ୍ୟ ରହିଛି । ବିଲାତ ପରି ଭାରତର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ରାଜନୀତିକ ତୋରଣର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତର ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୪ । ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କ୍ଷମତା ଓ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଓ ଭୂମିକା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୭୪(୧) ଧାରା ଅନୁସାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଏକ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠିତ ହୁଏ। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ରରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ୭୫ ଧାରା ଅନୁସାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲୋକସଭାର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଦଳର ନେତାଙ୍କୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ବାଛନ୍ତି । ଯଦି କୌଣସି ଦଳ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ହାସଲ ନ କରେ ତାହେଲେ ମିଳିତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରାଯାଏ। ସମ୍ବିଧାନର ୭୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଗୃହୀତ ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଜଣାଇଥାଆନ୍ତି ।

ଶପଥ ପାଠ – ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଲାପରେ ପଦବୀର ଗୋପନୀୟତା ପାଇଁ ଶପଥ ପାଠ କରାଇଥା’ନ୍ତି।
କାର୍ଯ୍ୟକାଳ – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ୫ ବର୍ଷ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା କଥା; ମାତ୍ର ଲୋକସଭା ନ ଭାଙ୍ଗିଲେ କିମ୍ବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ବରଖାସ୍ତ ନକଲେ ତାଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ ବର୍ଷ ଅତିବାହିତ କରିବ ନଚେତ୍ କାର୍ଯ୍ୟକାଳର ସ୍ଥିରତା ନାହିଁ । ଲୋକସଭାର ଆସୁଭାଜନ ଥୁବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ଏହି ପଦରେ ରୁହନ୍ତି । ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁଙ୍କ ଦୀର୍ଘ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରଙ୍କ ସ୍ଵଳ୍ପ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଏହାର ପ୍ରମାଣ ।

ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ କ୍ଷମତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :
(୧) ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ – ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଦଳର ନେତାଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି । ଏହାପରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ତାଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ନାମ ତାଲିକା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଅଦଳବଦଳ କରନ୍ତି। ସେଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନର ଜୀବନ ଓ ବିଲୟର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
(୨) ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ କରନ୍ତି । ବିଭାଗ ବଣ୍ଟନ କଲାବେଳେ ସେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଦକ୍ଷତା ଓ ଅଭିଜ୍ଞତା ବିଚାରକୁ ନେଇଥାଆନ୍ତି ।
(୩) ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ଉପରେ ଦୃଷ୍ଟି ରଖନ୍ତି । ସେ ମୁଖ୍ୟ ହିସାବରେ ବିଭିନ୍ନ’ ବିଭାଗର ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି। ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ଓ ମତଭେଦ ଥିଲେ ତା’ର ଆଶୁ ସମାଧାନ କରନ୍ତି ।
(୪) ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବୈଠକରେ ସଭାପତିତ୍ବ – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ବୈଠକ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି, କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି ଓ ବୈଠକରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି। ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳୀୟ କମିଟିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଦାୟିତ୍ଵ ତୁଲାଇ ଥାଆନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକୁ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି ।
(୫) ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗସୂତ୍ର – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟରେ ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିନାନୁମତିରେ କୌଣସି ମନ୍ତ୍ରୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସହ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ବିଭିନ୍ନ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ସମ୍ପର୍କରେ କୌଣସି ବିବରଣୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଚାହିଁଲେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ତାହା ଯୋଗାଇ ଥାଆନ୍ତି ।
(୬) ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପରାମର୍ଶଦାତା – ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କ ଅଛି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି। ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି, ଲୋକସଭା ଭଙ୍ଗ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂଘୀୟ ନିଯୁକ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶରେ ହିଁ
କରିଥାଆନ୍ତି ।
(୭) ଦେଶର ନେତା – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସମଗ୍ର ଦେଶର ନେତାରୂପେ ସମ୍ମାନୀତ । ସେ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନକୁ ଯାଇ ଲୋକମାନଙ୍କ ସହ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ଯୋଗଦେଇ ନାଗରିକମାନଙ୍କ ସମସ୍ୟା ସହ ପରିଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଂକଟ ସମୟରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଦୃଢ଼ତା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ମନରେ ଆଶା ସଞ୍ଚାର କରେ ।
(୮) ଦଳର ନେତା – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଦଳ ପାଇଁ ଭୋଟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ । ଅନେକ ସମୟରେ ଦଳର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଦଳ ପାଇଁ ଭୋଟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ । ଅନେକ ସମୟରେ ଦଳର ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନିର୍ବାଚନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
(୯) ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସରକାରଙ୍କ ମୁଖ୍ୟଭାବେ ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରନ୍ତି । ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସ୍ଥିତି ଓ ସମ୍ମାନକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିବା ତାଙ୍କର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ସ୍ଵର୍ଗତ ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀ, ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଆଦି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲାବେଳେ ପୃଥବୀର ଗୋଷ୍ଠୀନିରପେକ୍ଷ ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃତ୍ଵ ନେଇଛନ୍ତି । ରାଜୀବ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆ ଆଞ୍ଚଳିକ ସହଯୋଗ ସଙ୍ଗଠନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ଲାହୋର ବସ୍‌ତ୍ରା କରି ଭାରତ ପାକିସ୍ତାନର ସମ୍ପର୍କକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଛନ୍ତି ।
(୧୦) ବିଭିନ୍ନ ଜାତୀୟ ପରିଷଦର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ – ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରଶାସନିକ ଉନ୍ନତି ତଥା ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପାଇଁ ଗଠିତ ବିଭିନ୍ନ ଜାତୀୟ ପରିଷଦ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ପରିଚାଳିତ ହୁଏ । ଜାତୀୟ ଯୋଜନା କମିଶନ, ଜାତୀୟ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦ, ଜାତୀୟ ସଂହତି ପରିଷଦ ପ୍ରଭୃତି ଜାତୀୟ ପରିଷଦମାନଙ୍କରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି ।

ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା :
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଦେଶର ପ୍ରଧାନ ଶାସକ । ଦେଶର ପ୍ରଗତି ଓ ବିକାଶ ତାଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସେ ଏକାଧାରରେ ସରକାରର ଅଧ୍ଵନାୟକ ଓ ଶାସନର ନିୟନ୍ତ୍ରକ ଅଟନ୍ତି ।

ସମକକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସମେତ ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ସମତା ଭିଭିରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି। ବେତନ ଓ ଭତ୍ତା ସମାନ ନିଅନ୍ତି । ଏ ସମସ୍ତ ସତ୍ତ୍ଵେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଭାଙ୍ଗିଦେବାର ଓ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରୁ ବହିଷ୍କାର କରିବାର ବିଶେଷ ଅଧୁକାର ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି । ତେଣୁ ସେ ସମକକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ ବୋଲି ପରିଗଣିତ ହୁଅନ୍ତି ।

କ୍ଷୁଦ୍ର ତାରାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚନ୍ଦ୍ର – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ମୁଖ୍ୟ। ସେ ବହୁ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ। ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ନିଷ୍ପ୍ରଭ ଦିଶନ୍ତି। ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ କ୍ଷୁଦ୍ର ତାରକା ସଦୃଶ ହେଲେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଚନ୍ଦ୍ର ସଦୃଶ ଅଟନ୍ତି । William Harcourt ଙ୍କ ମତରେ, ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେଉଛନ୍ତି “Inter Stellas Luna Minors”.

ଗ୍ରହପୁଞ୍ଜ ମଧ୍ଯରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଜନ୍ମଦାତା, ପାଳନକର୍ତା ଓ ସଂହାରକର୍ତ୍ତା। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ କ୍ଷମତା, ଅର୍ଥ ଓ ପ୍ରତିପତ୍ତିର ଉତ୍ସ ହୋଇଥିବାରୁ ବିଭିନ୍ନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଚାରିପଟେ ଘୂରିବୁଲନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ନିକଟତର ହେବାକୁ ଓ ଅନୁକମ୍ପା ଲାଭ କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ କରନ୍ତି। ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେପରି ସମସ୍ତ ଶକ୍ତିର ଆଧାର ଓ ଗ୍ରହ ନକ୍ଷତ୍ରମାନେ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଶକ୍ତିରେ ଶକ୍ତିମାନ୍ ଠିକ୍ ସେହିପରି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ସମସ୍ତ କ୍ଷମତାର ମୂଳପିଣ୍ଡ । Sir Jenings କହିଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେଉଛନ୍ତି ସୂର୍ଯ୍ୟ ସ୍ଵରୂପ ଯାହାଙ୍କ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରେ ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ଗ୍ରହପୁଞ୍ଜ ବା ନକ୍ଷତ୍ରରୂପେ ଘୂରୁଥାଆନ୍ତି ।

ସରକାରଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ସୂତ୍ରଧର – ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ହେଉଛନ୍ତି ଜାତିର କର୍ଣ୍ଣଧାର। ସମସ୍ତ ସରକାରୀ ନୀତି ତାଙ୍କଦ୍ବାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୁଏ। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିନା ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ଅକାମୀ ହୋଇପଡ଼େ। ନେହେରୁ ନିଜ ଅଭିଜ୍ଞତାରୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ସରକାରଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ସୂତ୍ରଧରରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ପ୍ରଶସ୍ତ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ, କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା, କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର ମନୋବୃତ୍ତି ପ୍ରଭୃତି ଅନନ୍ୟସାଧାରଣ ଗୁଣ ଥାଏ। ସାଧାରଣ ବ୍ୟକ୍ତି ଅପେକ୍ଷା ସେ ଯଥେଷ୍ଟ ଉନ୍ନତ ମାନର ଓ ରୁଚିର କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି ।

କ୍ରସ୍‌ମ୍ୟାନ୍ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଆଧୁନିକ ସଂସଦୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଶାସନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀୟ ଶାସନରେ ପରିଣତ ହୋଇଗଲାଣି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସବୁ ଜାତୀୟ ନୀତି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କଠାରୁ ନିଃସୃତ । କ୍ଷମତା, ଅର୍ଥନୀତି, ଆଇନର ସ୍ରୋତକୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସାମ୍ବିଧାନିକ କ୍ଷମତା ଓ ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦାରୁ ନିଃସୃତ ହୋଇଅଛି । ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମିଳିତ ଦାୟିତ୍ଵ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାନ୍ତି । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ସରକାରୀ ପକ୍ଷକୁ ସବଳ ରଖୁବା ଓ ତର୍କ ବିତର୍କରେ ସରକାରୀ ନୀତିକୁ ସଂରକ୍ଷିତ କରାଇବା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟ । ଦଳର ଶୃଙ୍ଖଳା, ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଓ କ୍ଷମତାସୀନ ଦଳର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା, କାର୍ପଟଦାର ଓ ଛାଟିଆମାନଙ୍କର ତୀକ୍ଷ୍ଣଣ ଦୃଷ୍ଟି ଓ ନିର୍ବାଚନ ଟିକେଟ୍ ନ ମିଳିବାର ଭୟ ଯୋଗୁଁ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଦଳର ସଦସ୍ୟମାନେ ଦଳର ନେତାଙ୍କ ହାତମୁଠା ଟାଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି । ସେ ଏକାଧାରରେ ଜାତିର ନେତା, ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପୋତର କ୍ୟାପ୍ଟେନ୍, ସରକାରୀ ଦଳର ଭାଗ୍ୟନିୟନ୍ତା, ଭାରତର ମୁଖପାତ୍ର ଓ ସରକାରର ଅଧୁନାୟକ ଅଟନ୍ତି ।

ଇଂରେଜମାନଙ୍କୁ ଯେପରିଭାବରେ ପ୍ରତିରୋଧ କରିଥିଲେ ତା’ର ପ୍ରତିଶୋଧ ସ୍ଵରୂପ ସେମାନେ ଓଡ଼ିଆ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ କରି କେତେକ ବଙ୍ଗଳା, କେତେକ ମାନ୍ଦ୍ରାଜ ଓ କେତେକ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ଭିତରେ ବହୁଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାସନାଧୀନ କରି ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ଐକ୍ୟ ନଷ୍ଟ କରି ଦେଇଥିଲେ। ଗଡ଼ଜାତ ମିଶ୍ରଣ ପରେ ୧୯୪୮ ଓ ୧୯୪୯ ମସିହା ପରଠାରୁ ବିଶାଳ ଓଡ଼ିଶା ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଛି ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟ କିମ୍ବା ଏକାଧ୍ଵକ ରାଜ୍ୟପାଇଁ ଜଣେ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତି ପାଇ ୧୫୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରହିବେ। ସେ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ସଂଯୋଜକ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଆନ୍ତି । ସେ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ସ୍ୱାର୍ଥ ସଂରକ୍ଷଣ କରନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନରେ ସେ ନାମକୁମାତ୍ର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି, କାରଣ ଆମ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସଂସଦୀୟ ସରକାର ପ୍ରଚଳିତ । ରାଜ୍ୟର ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ସହିତ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଐକ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ତାଙ୍କର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଭୂମିକା ରହିଛି ।

ନିଯୁକ୍ତି – ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତି ପାଆନ୍ତି । ତାଙ୍କର ନିଯୁକ୍ତି ସମୟରେ ସାମାଜିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦିଆଯାଏ । ସମ୍ବିଧାନର ୧୫୫ ଧାରା ଅନୁସାରେ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଣାଳୀର ବିଶଦ୍ ଆଲୋଚନା ହୋଇଛି । ‘ସରକାରିଆ କମିଶନ’ ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ସମୟରେ ସେହି ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ପରାମର୍ଶ ଆବଶ୍ୟକ। ବାସ୍ତବରେ ଏହି ନିଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁଇଟି ପରମ୍ପରା ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳେ – (୧) ରାଜ୍ୟପାଳ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟର ଅଧ୍ଵବାସୀ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ଏବଂ (୨) ରାଜ୍ୟପାଳର ନିଯୁକ୍ତି ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ହୋଇଥାଏ ।

ଯୋଗ୍ୟତା – ସମ୍ବିଧାନର ୧୫୬ ଓ ୧୫୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ପଦ ପାଇଁ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ନିମ୍ନଲିଖତ ଯୋଗ୍ୟତା ଥ‌ିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(୧) ସେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ହୋଇଥବେ।
(୨) ତାଙ୍କୁ ୩୫ ବର୍ଷରୁ ଅଧ‌ିକ ବୟସ ହୋଇଥିବ।
(୩) ସେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ କିମ୍ବା ବିଧାନସଭାର ସଦସ୍ୟ ହୋଇନଥ‌ିବେ।
(୪) ସେ କୌଣସି ଲାଭଜନକ ବ୍ୟବସାୟରେ ଲିପ୍ତ ନଥ‌ିବେ ।

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ – ସମ୍ବିଧାନର ୧୫୭ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟପାଳ ୫ ବର୍ଷ ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଇଚ୍ଛା କଲେ ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ବଢ଼ାଇ ଦେଇପାରନ୍ତି। ମୋଟାମୋଟି ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମର୍ଜି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ବିଧାନମଣ୍ଡଳ ବାହାର କରିପାରିବ ନାହିଁ ।

ଶପଥ – ସମ୍ବିଧାନର ୧୫୯ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଭାର ଗ୍ରହଣ ପୂର୍ବରୁ ରାଜ୍ୟ ହାଇକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଏକ ଶପଥପାଠ କରନ୍ତି । ସେ ସମ୍ବିଧାନର ସୁରକ୍ଷା, ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ପ୍ରତିରକ୍ଷଣ ଏବଂ ରାଜ୍ୟର ଅଧିବାସୀଙ୍କ ସେବା ଓ ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ନିଜକୁ ନିୟୋଜିତ କରିବେ ବୋଲି ଶପଥ କରିଥାଆନ୍ତି ।

ଦରମା ଓ ଭତ୍ତା – ସମ୍ବିଧାନର ୧୫୮ ଧାରାରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ଦରମା ଓ ଭତ୍ତା ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି। ରାଜ୍ୟପାଳ ମାସିକ ୧, ୧୦,୦୦୦ ଟଙ୍କା ଦରମା ପାଆନ୍ତି । ସେ ବିନା ଭଡ଼ାରେ ଏକ ବାସଗୃହ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି। ଏହାକୁ ‘ରାଜଭବନ’ କୁହାଯାଏ। ଏତଦ୍‌ଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ଏକ ଗ୍ରୀଷ୍ମନିବାସ ମଧ୍ଯ ଥାଏ। ଓଡ଼ିଶାର ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଗ୍ରୀଷ୍ମନିବାସ ପୁରୀଠାରେ ଅଛି।

କ୍ଷମତା :
(କ) କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା କ୍ଷମତା :
ସମ୍ବିଧାନର ୧୫୪ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟର କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା କ୍ଷମତା ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ହାତରେ ନ୍ୟସ୍ତ ରହିଛି। ରାଜ୍ୟର ଦୈନନ୍ଦିନ ଶାସନ ତାଙ୍କ ନାମରେ ଚାଲେ । ମାତ୍ର ଏହି କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶ ଓ ସହାୟତାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ।
(୧) ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ – ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ବିଧାନସଭାର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଦଳର ନେତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ବାଛନ୍ତି। ମାତ୍ର ଏବେ ଏହି ନେତା ବିଧାନସଭାର ସଦସ୍ୟ ନଥାଇ ଦଳୀୟ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗଠନଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିରୀକୃତ ହେଉଛି । ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଦଳର ରାଜ୍ୟପାଳ ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ବାଛିବେ । ପରାମର୍ଶକ୍ରମେ ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଆନ୍ତି ।
(୨) ନିଯୁକ୍ତି କ୍ଷମତା – ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ସମସ୍ତ ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟ ପାଇଁ କୁଳପତି ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ଆର୍‌କେଟ୍ ଜେନେରାଲ, ରାଜ୍ୟ ସାଧାରଣ ସେବା ଆୟୋଗର ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ଓ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତିବେଳେ ତାଙ୍କର ପରାମର୍ଶ ନିଆଯାଇଥାଏ।
(୩) ପ୍ରଶାସନିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ – ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ଉପରେ ରାଜ୍ୟପାଳ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଜାହିର କରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନ ପାଇଁ ସେ ନିୟମମାନ ପ୍ରଣୟନ କରନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ମନ୍ତ୍ରୀ ତଥା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଜଣାନ୍ତି । ଆବଶ୍ୟକ ମନେକଲେ ରାଜ୍ୟପାଳ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ କିମ୍ବା କୌଣସି ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରିପାରନ୍ତି ।
(୪) ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ଶାସନ ପରିସ୍ଥିତି ବିଷୟରେ ପ୍ରତି ୧୫ ଦିନରେ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଏକ ଗୁପ୍ତ ବିବରଣୀ ପଠାନ୍ତି । ରାଜ୍ୟର ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି ପାଇଁ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି ।
(୫) ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଉପଜାତିର ମଙ୍ଗଳ – ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ବିହାର, ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ଓଡ଼ିଶା ଓ ଆସାମର ରାଜ୍ୟପାଳମାନଙ୍କୁ ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଉପଜାତିର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି । ଏହିସବୁ ରାଜ୍ୟର ଆଦିବାସୀ ଉନ୍ନୟନ ପାଇଁ ଜଣେ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରିବା ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ବୈଧାନିକ ଦାୟିତ୍ଵ ।

(ଖ) ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା କ୍ଷମତା ବା ବିଧାୟକ କ୍ଷମତା :
ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନମଣ୍ଡଳର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।
(i) ବିଧାନସଭା ଆହ୍ବାନ, ସ୍ଥଗିତ ଓ ଭଙ୍ଗ – ସମ୍ବିଧାନରେ ୧୭୪ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନମଣ୍ଡଳର ବୈଠକ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି । ବିଧାନସଭା ବର୍ଷକୁ ଦୁଇ ଥର ବସେ। ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ବିଧାନସଭାର ପ୍ରଥମ ବୈଠକ ବା ପ୍ରତିବର୍ଷର ପ୍ରଥମ ଅଧ‌ିବେଶନ ରାଜ୍ୟପାଳ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି । ସେ ଅଧିବେଶନକୁ ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳ ପାଇଁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିପାରନ୍ତି।
(ii) ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ – ସେ ବିଧାନସଭାକୁ ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରେରଣ କରନ୍ତି ।
(iii) ବିଧାନସଭା ଭଙ୍ଗ – ବିଧାନସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସମାପ୍ତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ଚାହିଁଲେ ବିଧାନସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗି ନୂତନ ବିଧାନସଭା ଗଠନ କରିବାପାଇଁ ନିର୍ବାଚନର ଆଦେଶ ଦେଇଥାଆନ୍ତି ।
(iv) ସଭ୍ୟ ମନୋନୟନ – ବିଧାନସଭାରେ ଆଙ୍ଗ୍‌ଲୋ-ଭାରତୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ ପାଇ ନ ଥିଲେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଦୁଇ ଜଣ ଆଙ୍ଗ୍‌ଲୋ-ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ବିଧାନସଭାକୁ ମନୋନୀତ କରନ୍ତି । ଯେଉଁଠାରେ ବିଧାନ ପରିଷଦ ଅଛି ସେଠାରେ ଅଧିକ ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ମନୋନୀତ କରନ୍ତି ।
(v) ବିଲ୍‌କୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବା ରାଜ୍ୟ ବିଧାନମଣ୍ଡଳଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରିଥିବା ବିଲ୍ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ସ୍ଵୀକୃତି ପାଇଲେ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ସାଧାରଣ ବିଲ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଲ୍‌ ବିଧାନସଭାର ସ୍ଵୀକୃତି ଲାଭ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜ୍ୟପାଳ ପୁନର୍ବିଚାର ପାଇଁ ବିଲଟିକୁ ଫେରାଇ ଦିଅନ୍ତି । ଏହାକୁ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ସ୍ଥଗିତ ନିଷେଧାଜ୍ଞା କୁହାଯାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟ ଥର ପାଇଁ ବିଲ୍‌ ଗୃହୀତ ହେଲେ ରାଜ୍ୟପାଳ ସ୍ଵୀକୃତି ଦେବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।
(vi) ଅଧ୍ୟାଦେଶ – ସମ୍ବିଧାନ ୨୧୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରନ୍ତି । ଯେତେବେଳେ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ଅଧୂବେଶନ ବସି ନଥାଏ ଏବଂ କୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ହଠାତ୍ ଦରକାର ହେଉଥାଏ ସେତେବେଳେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଅଧ୍ୟାଦେଶ ଜାରି କରିପାରନ୍ତି। ବିଧାନସଭା ବସିବାର ୬ ସପ୍ତାହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବ ଏବଂ ଏହା ଭିତରେ ତାହା ବିଧାନ ସଭାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହେବା ଦରକାର । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ରାଜ୍ୟପାଳ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଳନ ପାଇଁ ନିୟମ ପ୍ରଣୟନ କରିଥାଆନ୍ତି, ତାହା ସମ୍ବିଧାନର ୬୬(୩) ଧାରାନୁସାରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ଆଇନ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଥାଏ ।

(ଗ) ଆର୍ଥିକ କ୍ଷମତା :
ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି ।
(i) ବଜେଟ୍ ଉପସ୍ଥାପନ – ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଦ୍ବାରା ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାରେ ଏହି ବାର୍ଷିକ ବଜେଟ୍ ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି । ବଜେଟ୍ ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାର କୌଣସି ଅର୍ଥ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ବଜେଟ୍ ପରିମାଣ ଅର୍ଥ ନିଅଣ୍ଟ ହେଲେ ବିଧାନସଭାର ଏକ ଅନୁରୂପକ ଆୟବ୍ୟୟ ଅଟକଳ ରାଜ୍ୟପାଳ ଆଗତ କରାଇଥାଆନ୍ତି ।
(ii) ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଡି – ରାଜ୍ୟରେ ଏକ ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠି ଥାଏ । ରାଜ୍ୟପାଳ ଏହାର ତତ୍ତ୍ଵାବଧାରକ। ରାଜ୍ୟରେ ଠିକ୍ ସମୟରେ ବଜେଟ୍ ଗୃହୀତ ହୋଇନପାରିଲେ କିମ୍ବା ଦୈବଦୁର୍ବିପାକର ସମାନା କରିବାପାଇଁ ଅର୍ଥର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଖାଦେଲେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଉକ୍ତ ପାଣ୍ଠିରୁ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ ଅଗ୍ରୀମ ଆକାରରେ ଅର୍ଥ ଦିଅନ୍ତି ।

(ଘ) ନ୍ୟାୟିକ କ୍ଷମତା :
ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ କେତେକ ନ୍ୟାୟିକା କ୍ଷମତା ରହିଛି । ଦୋଷୀକୁ କ୍ଷମାଦାନ, ଦଣ୍ଡ ଲଘୁକରଣ, ସ୍ଥଗିତ, ପରିହାର ତଥା ବିଳମ୍ବନ ଆଦି ନ୍ୟାୟିକ କ୍ଷମତା ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ରହିଛି। ରାଜ୍ୟ ଆଇନ ବିଭାଗ ତଥା ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶରେ ସେ ଏହି କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କରନ୍ତି । ଏହି କ୍ଷମତା କେବଳ ରାଜ୍ୟର ଆଇନ ଭଙ୍ଗ ବିରୋଧରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ଦଣ୍ଡପ୍ରତି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।

(ଙ) ଜରୁରୀକାଳୀନ କ୍ଷମତା :
ସମ୍ବିଧାନର ୩୫୬ ଧାରାନୁସାରେ ରାଜ୍ୟରେ ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥାସମ୍ମତ ଶାସନ ଚାଲିପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ରିପୋର୍ଟ ଦେବା ପାଇଁ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର କ୍ଷମତା ଅଛି । ଏହି ରିପୋର୍ଟ ପାଇବା ପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ପରାମର୍ଶରେ ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିପାରନ୍ତି । ସେହି ସମୟରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଉପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ତରଫରୁ ପୂର୍ଣ ଶାସନଭାର ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ତାଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେବା ପାଇଁ ଏକ ପରାମର୍ଶ ବୋର୍ଡ଼ ଗଠନ କରାଯାଇଥାଏ । ତାହା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳଭଳି କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରେ । ସେହି ସମୟରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ହିଁ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ । ତେବେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଅନୁମୋଦନ କ୍ରମେ ଜାରି ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବିଧାନସଭାଟି ଭାଙ୍ଗି ନଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ମଧ୍ୟବର୍ତୀ ସମୟଟିରେ ଗୃହ ସସ୍ପେଣ୍ଡ ହୋଇ ରହି ବ। ବିହାରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ ନ କରି ପାରିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନଟି ଆପେ ଆପେ ଅକାମୀ ହୋଇଗଲା । ଏହା ବାଜପେୟୀଙ୍କ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀତ୍ଵ ସମୟର ଘଟଣା ଅଟେ ।

(ଚ) ପାରମ୍ପରିକ କ୍ଷମତା :
ରାଜ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ହିସାବରେ ଅନେକ ପାରମ୍ପରିକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ବିଧାନସଭାର ନୂତନ ବଜେଟ୍ ଅଧିବେଶନରେ ଉଦ୍‌ଘାଟନୀ ଭାଷଣ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଏବଂ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି।

(ଛ) ଇଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା :
ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଣେତାଙ୍କ ମତରେ, ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର କୌଣସି ଇଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା ନାହିଁ। ମାତ୍ର ବାସ୍ତବ ଅଭିଜ୍ଞତାରୁ ନିମ୍ନଲିଖତ କ୍ଷମତା ରହିଛି।
(୧) ପ୍ରତି ପନ୍ଦର ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ରାଜନୈତିକ ଓ ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଗୁପ୍ତ ବିବରଣୀ
(୨) ସମ୍ବିଧାନର ୩୫୬ ଧାରା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଅଗୋଚରରେ ରିପୋର୍ଟ ପଠାନ୍ତି ।
(୩) ନିର୍ବାଚନ ପରେ ଯଦି କୌଣସି ଦଳ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ହାସଲ କରି ନ ଥାଏ ରାଜ୍ୟପାଳ ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀରୂପେ ବାଛିପାରିବେ ।
(୪) ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲାପରେ ଆର୍ଥିକ ଆଇନରେ ସରକାର ପରାଜିତ ହୋଇ କିମ୍ବା ସରକାରୀ ଦଳବଦଳ କରି ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପରେ ଯଦି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଇସ୍ତଫା ନ ଦିଏ, ତେବେ ତାକୁ ବରଖାସ୍ତ କରିବାର କ୍ଷମତା ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ରହିଛି।
(୫) ଯେକୌଣସି ବିଷୟ ଉପରେ ସେ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ଖବର ମାଗିପାରନ୍ତି। ଏଥପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶ ଦରକାର ହୁଏ ନାହିଁ ।

ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୩ (୨) ଧରାନୁସାରେ ଯଦି ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ ଯେକୌଣସି ବିଷୟ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ଇଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କି ନୁହେଁ, ତେବେ ସେ ବିଷୟରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହିଁ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ । ଏହା ହେଉଛି ଇଚ୍ଛାଧୀନ କ୍ଷମତା ।

ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ଭୂମିକା :
ରାଜ୍ୟପାଳ ଏକ କ୍ରୀଡ଼ାପୁତ୍ତଳିକା – ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ହସ୍ତରେ କ୍ଷମତା ନ୍ୟସ୍ତ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ରାଜ୍ୟପାଳ ଜଣେ ନାମକୁମାତ୍ର ଶାସକ ଅଟନ୍ତି। ରାଜ୍ୟରେ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ଢାଞ୍ଚାରେ ଶାସନ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିବାରୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ଜଣେ ନାମକୁମାତ୍ର ଶାସକ ଅଟନ୍ତି। ରାଜ୍ୟରେ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ଢାଞ୍ଚାରେ ଶାସନ ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିବାରୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ପ୍ରକୃତ ଶାସନକର୍ତ୍ତା। ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ହସ୍ତରେ ନ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଥିବା କ୍ଷମତା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ । ଏଥିପାଇଁ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଅସୁବିଧାର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼େ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନିଜସ୍ଵ କ୍ଷମତା ନ ଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ କେତେକ ଏକ ରବର ଷ୍ଟାମ୍ପ ଆଖ୍ୟା ଦିଅନ୍ତି। ଶ୍ରୀମତୀ ସରୋଜିନୀ ନାଇଡୁ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ରାଜ୍ୟପାଳ ଥିଲାବେଳେ ନିଜକୁ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ପଞ୍ଜୁରିର ଏକ ପକ୍ଷୀ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ । ଏଣୁ ବହୁବ୍ୟକ୍ତି ରାଜ୍ୟପାଳ ପଦବୀର ଅନାବଶ୍ୟକତା ଉପରେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥାଆନ୍ତି ।

ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୁଖ୍ୟ (ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷକ) – ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଛି କି ନାହିଁ ଦେଖନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷଣ, ପ୍ରତିରକ୍ଷଣ ଓ ପରିରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟପାଳ ଶପଥ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଆନ୍ତି। ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷକ ଭାବେ ସେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସାମ୍ବିଧାନିକ ସ୍ଥିତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦିଅନ୍ତି । ସେ ରାଜ୍ୟର ହିତ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି ପାଇଁ ମତାମତ ଦିଅନ୍ତି ।

କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରତିନିଧୂ – ସେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତି ପାଆନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର ହୁଅନ୍ତି । ରା. ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ତରଫରୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ଶାସନଭାର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।

ଦଳୀୟ ରାଜନୀତିର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ – ରାଜ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଦଳ ସକ୍ରିୟ ଥାଆନ୍ତି । ବିରୋଧୀ ଦଳ ସରକାରର ପ୍ରଭାବ ହ୍ରାସ କରିବାପାଇଁ ସତତ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ବିରୋଧୀ ଦଳ ସରକାରୀ ଦଳ ନାମରେ ଶତ ଦୁର୍ନାମ ଆଣନ୍ତି । ଅନେକ ସମୟରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ବରଖାସ୍ତ କରିବାପାଇଁ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନିକଟରେ ଦାବି ହୁଏ । ଏଣୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜନୀତିର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ରହି ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିବାପାଇଁ ନିରପେକ୍ଷତା ଅବଲମ୍ବନ କରି ସମ୍ବିଧାନର ମର୍ଯ୍ୟାଦାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରନ୍ତି ।

କୁଳାଧୂପତି – ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବିଶ୍ଵବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକର କୁଳାଧୂପତି। ୧୯୮୩ ମସିହା ରାଜ୍ୟପାଳ ସମ୍ମିଳନୀରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଜ୍ଞାନୀ ଜୈଲ ସିଂହ ଏହା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆରୋପ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ମତରେ, ରାଜ୍ୟର ଶିକ୍ଷାର ମତାମତ ସେ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ।

ସଂସ୍କୃତିର ପୃଷ୍ଠପୋଷକ – ରାଜ୍ୟପାଳ ରାଜ୍ୟର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସମ୍ମାନାସ୍ପଦ ବ୍ୟକ୍ତି। ରାଜ୍ୟରେ କଳା, ସାହିତ୍ୟ ଓ ସଂସ୍କୃତିର ସେ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା କରନ୍ତି। ବିଦେଶରୁ ବା ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟରୁ ଆସିଥିବା ବିଶିଷ୍ଟ ଅତିଥିଙ୍କୁ ସେ ସ୍ଵାଗତ ଓ ବିଦାୟ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ଜଣାନ୍ତି । ରାଜ୍ୟର ଦୁଃସ୍ଥିତି ସମୟରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ସେବାକାର୍ଯ୍ୟରେ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଜଣେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଯଦି ଏକ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ରକ୍ଷା କରିପାରନ୍ତି, ତେବେ ସେ ନିଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରାଜ୍ୟପାଳ ବିଦେଶୀ ସରକାର ବା ସଙ୍ଗଠନ ସହିତ ଗୁପ୍ତ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର କଲେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଉକ୍ତ ସରକାରକୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରିବାପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ରିପୋର୍ଟ ଦେଇପାରିବେ ଓ ଭାରତର ସଂହତି ତଥା ସ୍ଵାଧୀନତା ବଞ୍ଚାଇ ପାରିବେ । ଏଣୁ ବିଜ୍ଞ, ବିବେକବନ୍ତ, ଅଭିଜ୍ଞ, ସଂସ୍କୃତିସମ୍ପନ୍ନ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତିଜ୍ଞ ଓ ନିର୍ମଳ ଚରିତ୍ରର ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତି ମିଳିବା ଦରକାର ଅଟେ ।

୬ । ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୩ (୧) ଧାରାନୁସାରେ ରାଜ୍ୟରେ ଏକ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ରହିବ। ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପରାମର୍ଶ ନିଅନ୍ତି ନାହିଁ ।

ନିଯୁକ୍ତି – ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ପରେ ବିଧାନସଭାର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଦଳର ନେତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ସରକାର ଗଠନ କରିବାକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତି ମିଳେ । ତାଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି ।

ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଆକାର – ଶାସନ ସଂସ୍କାର କମିଶନରଙ୍କ ରିପୋର୍ଟରେ ସୁପାରିସ ହୋଇଛି ଯେ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାରେ ଶତକଡ଼ା ୧୦ ଜଣଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇପାରିବ। ମାତ୍ର ଏହାକୁ କେହି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁନାହାନ୍ତି । M.L.A. ମାନଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବାପାଇଁ ଅଧୂକସଂଖ୍ୟକ ମନ୍ତ୍ରୀ ନିଯୁକ୍ତି ପାଉଛନ୍ତି ।

ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ :
(୧) କ୍ୟାବିନେଟ୍ ମନ୍ତ୍ରୀ – ଏମାନେ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀର ମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟନ୍ତି ।
(୨) ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ – ଏମାନେ ଦ୍ଵିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀର ମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟନ୍ତି । ଏମାନେ କ୍ୟାବିନେଟ୍ ବୈଠକରେ ଯୋଗ ଦେଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ଶପଥପାଠ – ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସମେତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସଭ୍ୟମାନେ ଏକ ଶପଥପାଠ କରନ୍ତି। ରାଜ୍ୟପାଳ ଏମାନଙ୍କୁ ଓ ଗୋପନୀୟତାର ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରତି ଆନୁଗତ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିବା, ଭାରତୀୟ ସଂହତି ଏବଂ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ରକ୍ଷା କରିବା, ବିଶ୍ବସ୍ତ ଭାବେ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବା, ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ କୌଣସି ଭୟ ବା ଅନୁଗ୍ରହର ବଶବର୍ତୀ ନହୋଇ ଶ୍ରଦ୍ଧା ବା ବିରକ୍ତି ଭାବ ପୋଷଣ ନକରି ସବୁ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଉଚିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଶପଥ କରନ୍ତି ।

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ – ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସର୍ବାଧ‌ିକ ୫ ବର୍ଷ ଏବଂ ସର୍ବନିମ୍ନ ବିଧାନସଭାର ଆସ୍ଥା ଓ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ବିବରଣୀ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :
(୧) ବିଲ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତି – ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେବାକୁ ଥିବା ଆଇନଗୁଡ଼ିକର ଚିଠା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ। ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର
(୨) ଶାସନ ନୀତି ନର୍ଦ୍ଧାରଣ – ଶାସନ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ପ୍ରଥମ ଓ ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ । ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ସମସ୍ତ ସରକାରୀ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରେ ।
ଶାସନ ନୀତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା – ଶାସନ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇ ତାହା ଆଇନରେ ପରିଣତ ହେଲାପରେ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ସେଗୁଡ଼ିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଅନ୍ତି। ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଶାସନ ବିଭାଗର ଦାୟିତ୍ଵରେ ଥାଆନ୍ତି । ବିଭାଗୀୟ ଆଇନକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାକୁ ସେମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବିଭାଗୀୟ ଶାସନ ଅଧୁକାରୀମାନଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଅନ୍ତି ।
(୩) ବିଧାନସଭାରେ କାର୍ଯ୍ୟ – ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ଅନେକ ପ୍ରକାର ବିଧାନମଣ୍ଡଳୀୟ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ବିଧାନସଭାର ଆଲୋଚନା ଓ ବିତର୍କରେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ବିଧାନସଭାରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବିଧାନମଣ୍ଡଳୀୟ କମିଟିରେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ସଭ୍ୟ ବା ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ହୋଇପାରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଅଭିଭାଷଣ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦଦ୍ଵାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ଏବଂ ଅନୁମୋଦିତ ହୋଇଥାଏ।
(୪) ବଜେଟ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତି – ରାଜ୍ୟର ବାର୍ଷିକ ଆୟବ୍ୟୟ ଅଟକଳ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ନିଷ୍ପତ୍ତି କ୍ରମେ ସ୍ଥିର ହୋଇଥାଏ। ବଜେଟ୍‌ରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବା ବିଭାଗଗୁଡ଼ିକର ବାର୍ଷିକ ଆୟବ୍ୟୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ। ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପୂର୍ବ ସମ୍ମତି ବିନା ଏହା ବିଧାନସଭାରେ ଆଗତ ହୁଏ ନାହିଁ ।
(୫) ସରକାରୀ ନୀତିର ପ୍ରବକ୍ତା – ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସଭ୍ୟମାନେ ସରକାରୀ ନୀତିକୁ ସାମୂହିକ ଭାବେ ସମର୍ଥନ ଜଣାନ୍ତି । ସରକାରୀ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ଯେପରି ଠିକ୍ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବ ସେଥୁପ୍ରତି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ସତର୍କ ଦୃଷ୍ଟି ରଖେ। ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କୁ ସରକାରୀ ନୀତି ସମ୍ପର୍କରେ ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ ଦେବା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଅନ୍ୟତମ କାର୍ଯ୍ୟ।
(୬) ଯୋଜନା ଚୁଡ଼ାନ୍ତକରଣ – ନୂତନ ପ୍ରକାର ଯୋଜନାର ରୂପରେଖ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ବୈଠକରେ ସ୍ଥିର କରାଯାଏ। ଯୋଜନାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସମନ୍ଵୟକାରୀ ଓ ତଦାରଖକାରୀ ସଂସ୍ଥା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ହୁଏ। ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକର ମୂଲ୍ୟାୟନ କରେ ଏବଂ ସଫଳତା ପାଇଁ ଯଥୋଚିତ ପଦକ୍ଷେପ ନିଏ ।
(୭) ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରଶାସନ – ରାଜ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଜନମଙ୍ଗଳ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ନିଷ୍ପତ୍ତି କ୍ରମେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଏବଂ ସହରାଞ୍ଚଳ ତଥା ଏହାର ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କ ସର୍ବବିଧ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ପ୍ରଶାସନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରେ।
(୮) ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା – ବିଭିନ୍ନ ଶାସନ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ସମନ୍ଵୟ ରକ୍ଷା ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦର ଅନ୍ୟ ଏକ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ। ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ଗୋଟିଏ ସମଷ୍ଟିଗତ ଗୋଷ୍ଠୀ। ଏହା ମିଳିତଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ସରକାରୀ ଶାସନକଳ ଠିକ୍ ଭାବରେ ଚାଲିବାକୁ ହେଲେ ଶାସନ ବିଭାଗମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସହଯୋଗ ଓ ସମନ୍ଵୟ ରହିବା ଦରକାର । ବିଭାଗ ବିଭାଗ ମଧ୍ୟରେ ମତଭେଦ ବା ବିବାଦ ଥିଲେ ବିଭାଗୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟସ୍ଥତାରେ ସମାଧାନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

୭ । ରାଜ୍ୟ ଶାସନରେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର କ୍ଷମତା ଓ ଭୂମିକା ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ସଂସଦୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଜଣେ ପ୍ରଧାନ ମୁଖ୍ୟ ଏବଂ ଆଉ ଜଣେ ନାମମାତ୍ର ମୁଖ୍ୟ ରହିବେ । ଏହାକୁ ଆଖୁ ଆଗରେ ରଖୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ନାମକୁମାତ୍ର ମୁଖ୍ୟ ହେଲାବେଳେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରକୃତ ଶାସନମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ସେ ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନର କର୍ଣ୍ଣଧାର ଅଟନ୍ତି । ସେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଜନ୍ମଦାତା ଅଟନ୍ତି ।

ନିଯୁକ୍ତି – ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୪ ଧାରା ଅନୁସାରେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଦ୍ଵାରା ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି। ଏହି ନିଯୁକ୍ତିରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ କୌଣସି ଇଚ୍ଛା ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ବିଧାନମଣ୍ଡଳରେ ସଭ୍ୟ ନଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଯଦି ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଭାବେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଆନ୍ତି ତାଙ୍କୁ ୬ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ବିଧାନମଣ୍ଡଳର ସଭ୍ୟ ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ ଅନ୍ୟଥା ସେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପଦରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେବେ ।

ମିଳିତ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ – ବିଧାନସଭାର ଏକାଧ୍ଵକ ଦଳ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭିଭିରେ ମିଳିତ ହୋଇ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ପ୍ରମାଣ କରିପାରିଲେ ସେହି ମିଳିତ ଦଳର ନେତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରୂପେ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଗଠିତ

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ – ସାଧାରଣତଃ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ସେ ଇସ୍ତଫା ଦେଇପାରନ୍ତି କିମ୍ବା ବିଧାନସଭାରେ ଆସ୍ଥା ହରାଇଲେ ତାଙ୍କର ପଦଚ୍ୟୁତି ଘଟେ ଅଥବା ଦଳର ହାଇକମାଣ୍ଡଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି କିମ୍ବା ମର୍ଜି ଉପରେ ତାଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ନିର୍ଭର କରେ ।
କାର୍ଯ୍ୟକାଳ :
(୧) ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ନିର୍ମାତା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ। କିଏ ମନ୍ତ୍ରୀ ହେବ ଏବଂ କେଉଁ ବିଭାଗ ନେବ ତାହାହିଁ ତାଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସେ ମଧ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ପରିବର୍ତ୍ତନ ବା ପୁନର୍ବିନ୍ୟାସ କରିଥାଆନ୍ତି । ଏହା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ବିଶେଷ ଅଧିକାର ଅଟେ । ସେ ଇସ୍ତଫା ଦେଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଇସ୍ତଫା ବୋଲି ଧରିନେବାକୁ ପଡ଼ିବ ।
(୨) କ୍ୟାବିନେଟ୍ ବୈଠକର ଅଧ୍ଯକ୍ଷ – ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବୈଠକ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି ଏବଂ ଅଧ୍ଯକ୍ଷତା କରନ୍ତି, କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରେରିତ କୌଣସି ବିଷୟକୁ ସେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବୈଠକରେ ଆଗତ କରନ୍ତି ।
(୩) ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ପରାମର୍ଶଦାତା – ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଶାସନିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ପରାମର୍ଶଦାତା । ତାଙ୍କ ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ରାଜ୍ୟପାଳ କୌଣସି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଅନ୍ତି ନାହିଁ। ରାଜ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଉଚ୍ଚ ପଦବୀର ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି । ରାଜ୍ୟପାଳ ଚାହିଁଲେ ଶାସନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ସେ ତାଙ୍କୁ ଜଣାଇଥାଆନ୍ତି ।
(୪) ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଦଳର ନେତା – ସେ ବିଧାନସଭାରେ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଦଳର ନେତା ଅଟନ୍ତି । ବିଧାନସଭାର କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣରେ ତାଙ୍କର ଭୂମିକା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଛି । ସେ ଗୃହର ନେତାଭାବେ ରାଜ୍ୟରେ ପରିଚିତ ଏବଂ ସରକାରୀ ଦଳ ଉପରେ ତାଙ୍କର ଅଖଣ୍ଡ ପ୍ରଭାବ ଥାଏ। ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ମିଳିତ ଦାୟିତ୍ଵ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସେ ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କର ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦିଅନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ବିଲ୍ କିଭଳି ଭାବେ ଗୃହୀତ ହେବ ସେଥୁପ୍ରତି ସେ ବିଶେଷ ଯତ୍ନବାନ୍ ହୁଅନ୍ତି ।
(୫) ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମୁଖପାତ୍ର – ‘ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ହେଉଛନ୍ତି ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ମୁଖପାତ୍ର । ତାଙ୍କର ମନ୍ତବ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ମନ୍ତବ୍ୟ ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ତାଙ୍କର ବାକ୍ୟ ଉପରେ ସମଗ୍ର ରାଜ୍ୟର ବିଶ୍ଵାସ ଥାଏ । ପ୍ରଶାସନିକ କର୍ମଚାରୀମାନେ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତିକୁ ପାଳନ କରନ୍ତି ।
(୬) ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତିନିଧୂ – ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଜାତୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଓ ସମ୍ମିଳନୀରେ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତିନିଧୃତ୍ଵ କରନ୍ତି । ସେ ଜାତୀୟ ଉନ୍ନୟନ ପରିଷଦ, ଜାତୀୟ ସଂହତି ପରିଷଦ, ଆଞ୍ଚଳିକ ପରିଷଦ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସର୍ବଭାରତୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ ସଭ୍ୟରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
(୭) ଦଳର ନେତା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କେବଳ ବିଧାନସଭାର ନେତା ନୁହଁନ୍ତି; ସେ ନିଜ ଦଳର ନେତା ଅଟନ୍ତି। ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ତାଙ୍କର ଦଳର ସଂଖ୍ୟାଧ‌ିକ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ ପାଉଥିବେ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେ ତାଙ୍କ ପଦବୀରେ ସୁରକ୍ଷିତ ରହିପାରିବେ । ତାଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଉପରେ ରାଜ୍ୟରେ ତାଙ୍କ ଦଳର ଭବିଷ୍ୟତ ନିର୍ଭର କରେ। ତେଣୁ ସେ ଦଳର ସଙ୍ଗଠନକୁ ସୁଦୃଢ଼ ରଖିବା, ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ଏକତା ଓ ଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଦଳର ସମ୍ମାନ ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖ୍ ଦଳକୁ ନିର୍ବାଚନରେ ।

ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଭୂମିକା ଓ ସ୍ଥିତି :
(୧) ସମକକ୍ଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ – ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ବଳୟ ଭିତରେ ସେ କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଅଟନ୍ତି। ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସେ ପ୍ରଥମ। ଅନ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ତାରା ହେଲେ ସେ ଚନ୍ଦ୍ର । ସେ ଯେହେତୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ଜନ୍ମଦାତା; ତେଣୁ ତାଙ୍କର ସ୍ଥିତି ସବୁଠୁ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ ଅଟେ ।
(୨) ପ୍ରକୃତ ଶାସନମୁଖ୍ୟ – ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରାଜ୍ୟ ଶାସନର ପ୍ରକୃତ ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି। ତାଙ୍କର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ଚାଲେ । ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ତାଙ୍କର ବିରୋଧାଚରଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବିରୋଧ କରୁଥିବା ମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରୁ ବାଦ୍ ପଡ଼ନ୍ତି ।
(୩) ସହନଶୀଳତାର ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି – ରାଜ୍ୟର ବିକାଶ ଓ ଅଧୋଗତିର ମୁଖ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟନ୍ତି। ଶାସନଗତ ସମସ୍ତ ଦୋଷକୁ ସେ ମୁଣ୍ଡପାତି ସହି ନିଅନ୍ତି । ସମସ୍ତ ଆଘାତ ସେ ସହନ୍ତି । ସହନଶୀଳତା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ମାପକାଠି ଅଟେ ।
(୪) ବିଧାନସଭା ଭଙ୍ଗ ପାଇଁ ପରାମର୍ଶ – ବିଧାନସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ବିଧାନସଭା ଭଙ୍ଗ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି। ରାଜ୍ୟପାଳ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶକୁ ଗ୍ରହଣ କରିନିଅନ୍ତି । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଗୃହୀତ ନହେଲେ ରାଜ୍ୟ ଶାସନରେ ଅସ୍ଥିରତା ଦେଖାଦେବା ସ୍ଵାଭାବିକ ।
(୫) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ – ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ପଦମଣ୍ଡନ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ଅଧିକାରୀ ହେବା ଉଚିତ । ଏହି ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବଳରେ ସେ ଜନସାଧାରଣ, ସହଯୋଗୀ ମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ସମ୍ମାନଭାଜନ ହୋଇପାରିବେ । ଡଃ. ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ପାଇଁ ବହୁ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଅର୍ଜନ କରିପାରିଥିଲେ ।
(୬) ଦଳୀୟ ସମର୍ଥନ – ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଦଳ ମଧ୍ୟରୁ ଅକୁଣ୍ଠିତ ସମର୍ଥନ ଲାଭ ନ କଲେ ଶାସନ ପରିଚାଳନା କରିବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହେବ । ଦଳୀୟ ସମର୍ଥନ ବିନା ସେ ଦଳ ଉପରେ ପ୍ରଭୁତ୍ଵ ବିସ୍ତାର କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।
(୭) କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରର ପ୍ରଭାବ – ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଗତି ଅନେକାଂଶରେ କେନ୍ଦ୍ରର ସାହାଯ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିନପାରିଲେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସାହାଯ୍ୟରୁ ବଞ୍ଚତ ହୁଅନ୍ତି। ଏଣୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସଭାଜନ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଉପରେ ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବଳରେ ପ୍ରଭାବ ବିସ୍ତାର କରି ଅଧିକ ଅନୁଦାନ ଆଣି ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଗତିରେ ଲଗାଇ ପାରନ୍ତି ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 13 ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 13 ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ଭାରତବର୍ଷ ଏକ ___________ ରାଷ୍ଟ୍ର ।
(କ) ସଂସଦୀୟ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତୀୟ ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ
(ଗ) ବୈଜ୍ଞାନିକ ସମାଜବାଦୀ
(ଘ) ଧର୍ମଭିଭିକ
Answer:
(କ) ସଂସଦୀୟ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ

୨ । ___________ ର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ।
(କ) କେବଳ ରାଜ୍ୟସଭା
(ଖ) କେବଳ ଲୋକସଭା
(ଗ) ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭା
(ଘ) ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନ
Answer:
(ଘ) ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନ

୩ । ଓଡ଼ିଶାରୁ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ___________ ଜଣ ସଦସ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।
(କ) ୧୨
(ଖ) ୧୧
(ଗ) ୧୦
(ଘ) ୧୩
Answer:
(ଗ) ୧୦

୪ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ଵାରା ମନୋନୀତ ___________ ଜଣ ଆଙ୍ଗ୍ଲଭାରତୀୟ ସଦସ୍ୟ ଲୋକସଭାରେ ଅଛନ୍ତି ।
(କ) ୧୨
(ଖ) ୧୦
(ଗ) ୨୧
(ଘ) ୨
Answer:
(ଘ) ୨

୫ । ___________ ଭାରତୀୟ ସଂସଦର ଅଧିକ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ସଦନ ।
(କ) ଲୋକସଭା
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଗ) ବିଧାନସଭା
(ଘ) ବିଧାନପରିଷଦ
Answer:
(କ) ଲୋକସଭା

୬ । ଲୋକସଭାର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ___________ ବର୍ଷ ।
(କ) ୫
(ଖ) ୪
(ଗ) ୬
(ଘ) ୩
Answer:
(କ) ୫

୭ । ___________ ର ସଂସଦକୁ ପୃଥିବୀର ସବୁ ସଂସଦର ଜନନୀ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ଆମେରିକା
(ଖ) ଜାପାନ
(ଗ) ରୁଷିଆ
(ଘ) ଇଂଲଣ୍ଡ
Answer:
(ଘ) ଇଂଲଣ୍ଡ

୮ । ଭାରତର ସଂସଦ ___________ କକ୍ଷ ବିଶିଷ୍ଟ ।
(କ) ୩
(ଖ) ୨
(ଗ) ୪
(ଘ) ୧
Answer:
(ଖ) ୨

୯ । ସଂସଦ ଲୋକସଭା, ରାଜ୍ୟସଭା ଏବଂ ___________ ଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
Answer:
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୧୦ । ହେଉଛି ସଂସଦର ନିମ୍ନ କକ୍ଷ ଏବଂ ଜନପ୍ରିୟ ଗୃହ ।
(କ) ଲୋକସଭା
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଗ) ବିଧାନସଭା
(ଘ) ବିଧାନପରିଷଦ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା

୧୧ । ___________ କୁ ସଂସଦର ଉଚ୍ଚ କକ୍ଷ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ଲୋକସଭା
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଗ) ବିଧାନସଭା
(ଘ) ବିଧାନପରିଷଦ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା

୧୨ । ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟମାନେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କଦ୍ବାରା ___________ ଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ
(ଖ) ପରୋକ୍ଷ
(ଗ) ବେଳେବେଳେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ବେଳେବେଳେ ପରୋକ୍ଷ
(ଘ) ନିର୍ବାଚକ କଲେଜ
Answer:
(କ) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ

୧୩ । ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟ ପଦ ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କର ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ___________ ବର୍ଷ ଓ ରାଜ୍ୟସଭାର ସଭ୍ୟପଦ ପାଇଁ ___________ ବର୍ଷ ଦରକାର ଅଟେ ।
(କ) ୨୫, ୩୦
(ଖ) ୩୦, ୨୫
(ଗ) ୩୨, ୨୬
(ଘ) ୨୬, ୩୦
Answer:
(କ) ୨୫, ୩୦

୧୪ । ଓଡ଼ିଶାର ___________ ଟି ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀ ରହିଛି ।
(କ) ୨୦
(ଖ) ୨୨
(ଗ) ୨୧
(ଘ) ୨୩
Answer:
(ଗ) ୨୧

୧୫ । ___________ ରାଜ୍ୟରୁ ସର୍ବାଧିକ ସଭ୍ୟ ଲୋକସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ।
(କ) ବିହାର
(ଖ) ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ
(ଗ) ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ
(ଘ) ପଣ୍ଙିମବଇଂ
Answer:
(ଗ) ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶ

୧୬ । ___________ କକ୍ଷ ସଂସଦର ସ୍ଥାୟୀ କକ୍ଷ ।
(କ) ଉଚ୍ଚ
(ଖ) ନିମ୍ନ
(ଗ) ଦ୍ଵିତୀୟ
(ଘ) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(କ) ଉଚ୍ଚ

୧୭ । ___________ ଲୋକସଭାର ସମସ୍ତ ବୈଠକରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଖ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି
Answer:
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି

୧୮ । ବାଚସ୍ପତି ତାଙ୍କର ଇସ୍ତଫାପତ୍ର ___________ ଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଇଥାଆନ୍ତି ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଖ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଗ) ଉପବାଚସ୍ପତି
(ଘ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
Answer:
(ଗ) ଉପବାଚସ୍ପତି

୧୯ । କୌଣସି ବିଲ୍ ସାଧାରଣ ବିଲ୍ କି ଅର୍ଥବିଲ୍ ସେ ସମ୍ପର୍କରେ ___________ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଅନ୍ତି ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଖ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି
Answer:
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି

୨୦ । ସଂସଦର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନରେ ___________ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି ।
(କ) ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି
(ଖ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଵରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(କ) ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି

୨୧ । ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ___________ ଦେଶ ପାଇଁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରନ୍ତି ।
(କ) ବିଧାନସଭା
(ଖ) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଗ) ସଂସଦ
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
Answer:
(ଗ) ସଂସଦ

୨୨ । କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ସାମୂହିକ ଭାବରେ ___________ ନିକଟରେ ଦାୟୀ ।
(କ) ବିଧାନସଭା
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) ଲୋକସଭା
Answer:
(ଘ) ଲୋକସଭା

୨୩ । ___________ ଲୋକସଭାରେ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଭୋଟ ଦିଅନ୍ତି ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଖ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଗ) ବାଚସ୍ପତି
(ଘ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
Answer:
(ଗ) ବାଚସ୍ପତି

୨୪ । ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ___________ ରେ ଗୃହୀତ ହେଲେ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଭାଙ୍ଗିଯାଏ ।
(କ) ବିଧାନସଭା
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଗ) ବିଧାନ ପରିଷଦ
(ଘ) ଲୋକସଭା
Answer:
(ଘ) ଲୋକସଭା

୨୫ । ଅର୍ଥବିଲ୍ କେବଳ ___________ ରେ ଆଗତ ହୋଇଥାଏ ।
(କ) ବିଧାନ ପରିଷଦ
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଗ) ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗ
(ଘ) ଲୋକସଭା
Answer:
(ଘ) ଲୋକସଭା

୨୬ । ଚିଠାର ଚରମ ପର୍ଯ୍ୟାୟକୁ ___________ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ବିଧେୟକ
(ଖ) ଆଇନ
(ଗ) ରାୟ
(ଘ) ଅଧ୍ୟାଦେଶ
Answer:
(ଖ) ଆଇନ

୨୭ । ରାଜ୍ୟସଭାର ସର୍ବାଧିକ ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟା ___________ ଓ ଲୋକସଭାର ସର୍ବାଧିକ ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ___________ ।
(କ) ୨୫୦, ୫୪୫
(ଖ) ୫୪୫, ୨୫୦
(ଗ) ୧୪୭, ୨୫୦
(ଘ) ୨୫୦, ୫୪୮
Answer:
(କ) ୨୫୦, ୫୪୫

୨୮ । ରାଜ୍ୟସଭାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଭ୍ୟଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ___________ ବର୍ଷ ।
(କ) ୫
(ଖ) ୭
(ଗ) ୬
(ଘ) ୮
Answer:
(ଗ) ୬

୨୯ । ପ୍ରତି ___________ ବର୍ଷରେ ରାଜ୍ୟସଭାର ଏକ -ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।
(କ) ତିନି
(ଖ) ଚାରି
(ଗ) ଛଅ
(ଘ) ଦୁଇ
Answer:
(ଘ) ଦୁଇ

୩୦ । କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିବାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷମତା ___________ ର ରହିଛି ।
(କ) ବିଧାନ ସଭା
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) ଲୋକସଭା
Answer:
(ଘ) ଲୋକସଭା

୩୧ । ସମ୍ବିଧାନର ସଂଶୋଧନ ବିଷୟକ ବିଧେୟକ ___________ ଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(କ) ଲୋକସଭା
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଗ) ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହ
(ଘ) ଲୋକସଭା, ରାଜ୍ୟସଭା ଓ ବିଧାନସଭା
Answer:
(ଗ) ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହ

୩୨ । ଲୋକସଭାରେ ଗୃହୀତ ଅର୍ଥ ବିଧେୟକକୁ ରାଜ୍ୟସଭା କେବଳ ___________ ଦିନ ପାଇଁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିପାରିବେ ।
(କ) ୧୬
(ଖ) ୧୫
(ଗ) ୧୪
(ଘ) ୧୩
Answer:
(ଗ) ୧୪

୩୩ । ___________ ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଅଟନ୍ତି ।
(କ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଖ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି
Answer:
(ଖ) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୩୪ । ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟା ___________ ।
(କ) ୧୪୮
(ଖ) ୧୪୫
(ଗ) ୧୪୭
(ଘ) ୨୫୦
Answer:
(ଗ) ୧୪୭

୩୫ । ___________ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଧାନ ମୁଖପାତ୍ର ।
(କ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଖ) ବାଚସ୍ପତି
(ଗ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) ବିରୋଧୀ ଦଳର ନେତା
Answer:
(ଗ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ

୩୬ । ରାଜ୍ୟ ବିଧାନମଣ୍ଡଳର ନିମ୍ନ ସଦନକୁ ___________ କହନ୍ତି ।
(କ) ବିଧାନପରିଷଦ
(ଖ) ବିଧାନସଭା
(ଗ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଘ) ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ
Answer:
(ଖ) ବିଧାନସଭା

୩୭ । ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନସଭାର ___________ ଟି ସ୍ଥାନ ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଜାତି ଓ ଉପଜାତିଙ୍କ ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ହୋଇଅଛି ।
(କ) ୫୮
(ଖ) ୫୬
(ଗ) ୫୭
(ଘ) ୮୬
Answer:
(ଖ) ୫୬

୩୮ । ବିଧାନସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କ ___________ କହନ୍ତି ।
(କ) ବାଚସ୍ପତି
(ଖ) ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍
(ଗ) ଅଧ୍ୟକ୍ଷ
(ଘ) ସଭାପତି
Answer:
(କ) ବାଚସ୍ପତି

୩୯ । ଭାରତର ___________ ଟି ରାଜ୍ୟରେ ବିଧାନପରିଷଦ ଅଛି ।
(କ) ୪
(ଖ) ୬
(ଗ) ୫
(ଘ) ୮
Answer:
(ଗ) ୫

୪୦ । ବିଧାନପରିଷଦର ସଦସ୍ୟଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ___________ ବର୍ଷ ।
(କ) ୬
(ଖ) ୭
(ଗ) ୫
(ଘ) ୪
Answer:
(କ) ୬

୪୧ । ବିଧାନପରିଷଦ ଏକ ___________ ଗୃହ ।
(କ) ସାୟୀ
(ଖ) ଅର୍ଦ୍ଧସ୍ଥାୟୀ
(ଗ) ଚିରସ୍ଥାୟୀ
(ଘ) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ଖ) ଅର୍ଦ୍ଧସ୍ଥାୟୀ

୪୨ । ବିଧାନସଭାର ଅଧିବେଶନ ଆହ୍ବାନ କରିବା ___________ ଙ୍କର ସାମ୍ବିଧାନିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ।
(କ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଖ) ବାଚସ୍ପତି
(ଗ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) ସଂସଦୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(କ) ରାଜ୍ୟପାଳ

୪୩ । କିଏ ସର୍ବଭାରତୀୟ ସେବା ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବେ ?
(କ) ଲୋକସଭା
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
Answer:
(ଖ) ରାଜ୍ୟସଭା

B. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପଦକୁ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।

୧ । ବଜେଟ୍ କାହାକୁ କୁହଯାଏ ?
Answer:
ବାର୍ଷିକ ଆୟବ୍ୟୟର ଅଟକଳକୁ ବଜେଟ୍ କୁହାଯାଏ ।

୨ । କୋରମ୍ କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ସଂସଦରେ ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ଏକ-ଦଶମାଂଶ ସଭ୍ୟ ଉପସ୍ଥିତ ଥିଲେ ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧ ବୈଠକ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହି ନୂନତମ ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟାକୁ କୋରମ୍ କୁହାଯାଏ ।

୩ । ବିଲ୍ କ’ଣ ?
Answer:
ବିଲ୍‌ର ଅର୍ଥ ଏକ ଚିଠା ଆଇନ ଯାହା ପ୍ରସ୍ତାବିତ ଆଇନର ଶୀର୍ଷକ ଧାରା, ଉପଧାରା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।

୪ । ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ କ’ଣ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ବିଧେୟକ ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ କି ନୁହେଁ ବୋଲି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାର କ୍ଷମତା କେନ୍ଦ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି ଓ ରାଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଧାନସଭାର ବାଚସ୍ପତିଙ୍କର ରହିଛି । ଏହି ବିଧେୟକରେ ଅର୍ଥ ଆଗମନ, ବ୍ୟୟ ଓ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ସ୍ଥାନ ପାଇଥାଏ ।

୫ । ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ (Adjournment Motion) କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରଶାସନିକ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ଓ ଜରୁରୀ ବିଷୟରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାରେ ଆଲୋଚନା ପାଇଁ ଗୃହର ସଭ୍ୟମାନେ ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରନ୍ତି ।

୬ । ଝୁଲା ସଂସଦ (Hung Parliament) କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସଂସଦର ନିମ୍ନ ସଦନ ପାଇଁ ହେଉଥ‌ିବା ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନରେ ଯଦି କୌଣସି ଦଳ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବା ସ୍ପଷ୍ଟଭାବେ ପୂର୍ବ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ହାସଲ କରିପାରିନଥିବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ଏକକ ବା ମିଳିତ ଭାବେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼େ, ସେହି ଅବସ୍ଥାକୁ “ଝୁଲା ସଂସଦ’’ କୁହାଯାଏ ।

୭ । ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ମତଦାନ କ’ଣ ?
Answer:
କୌଣସି ବିଷୟରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାରେ ଭୋଟ ଗ୍ରହଣ ସମୟରେ ଯଦି ସମର୍ଥନ ଓ ବିରୋଧରେ ସମାନ ସଂଖ୍ୟକ ଭୋଟ ମିଳିଥାଏ ତେବେ ଗୃହର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ତାଙ୍କର ବିଶେଷ ମତଦାନ କରନ୍ତି ଓ ତାହାହିଁ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

C. ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ / ପଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । କିଏ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭାର ମିଳିତ ବୈଠକରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି ?
Answer:
ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି

୨ । ସଂସଦ କ୍ଷେତ୍ରରେ କିଏ ଅର୍ଥବିଧେୟକକୁ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ଦିଅନ୍ତି ?
Answer:
ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି

୩ । ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ଭୋଟକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଭୋଟ (Casting Vote)

୪ । ଭାରତରେ ଅବଶେଷ କ୍ଷମତା କାହାଠାରେ ନ୍ୟସ୍ତ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଂସଦ

୫ । ଲୋକସଭାର ମନୋନୀତ ସଦସ୍ୟମାନେ କେଉଁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ?
Answer:
ଆଙ୍ଗ୍ -ଭାରତୀୟ

୬ । ବିଧାନସଭାର ବୈଠକ ବସିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥିବା ସର୍ବନିମ୍ନ ସଂଖ୍ୟକ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତିକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
କୋରମ୍ (Quorum)

୭ । ପ୍ରତି ଦୁଇବର୍ଷରେ ଥରେ ରାଜ୍ୟସଭା ଓ ବିଧାନପରିଷଦର କେତେ ସଦସ୍ୟ ଅବସର ନିଅନ୍ତି ?
Answer:
ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ

୮ । କେଉଁ ବିଧେୟକ କରଧାର୍ଯ୍ୟ, କର ଉଚ୍ଛେଦ, କରହ୍ରାସ, କର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଆଦି ରାଜସ୍ଵ ସଂପର୍କୀୟ ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଜଡ଼ିତ ?
Answer:
ରାଜସ୍ଵ ମଞ୍ଜୁରୀ ବିଧେୟକ (Finance Bill)

୯ । ବାର୍ଷିକ ଆୟବ୍ୟୟର ଅଟକଳ ବା ବିବରଣୀକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ବଜେଟ୍

୧୦ । ଭାରତରେ ଆର୍ଥିକବର୍ଷ କେବେ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ?
Answer:
ଏପ୍ରିଲ ୧ ରୁ

D. ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ସଂସଦ ନିଜର ଅବମାନନା ପାଇଁ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିଜେ ଦଣ୍ଡବିଧାନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।
Answer:
ସଂସଦ ନିଜର ଅବମାନନା ପାଇଁ ଯେକୌଣସି ସଦସ୍ୟଙ୍କୁ ନିଜେ ଦଣ୍ଡବିଧାନ କରିପାରିବେ ।

୨ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବିଧେୟକ ଉପରେ ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହ ସହମତ ନ ହେଲେ ମିଳିତ ବୈଠକରେ ଆହ୍ବାନ କରାଯାଏ ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବିଧେୟକ ଉପରେ ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହ ସହମତ ନ ହେଲେ ମିଳିତ ବୈଠକ ବସିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ ।

୩ । ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ଗୃହର ସଦସ୍ୟମାନ ନିଜ ମଧ୍ୟରୁ ନିର୍ବାଚନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷରୂପେ ନିଜ ପଦବୀବଳରେ ଭାରତର ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି କାର୍ଯ୍ୟକରନ୍ତି ।

୪ । ଅର୍ଥବିଧେୟକ ସଂସଦର ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ପ୍ରଥମେ ଆଗତ କରିହେବ ।
Answer:
ଅର୍ଥବିଧେୟକ ସଂସଦର କେବଳ ନିମ୍ନସଦସ ଅର୍ଥାତ୍ ଲୋକସଭାରେ ପ୍ରଥମେ ଆଗତ କରିହେବ ।

୫ । ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର ବିହାର ଓ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଏକସଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ରହିଛି ।
Answer:
ଜାମ୍ମୁ ଓ କାଶ୍ମୀର, ବିହାର ଓ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଦ୍ବିସଦଳୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ରହିଛି ।

୬ । ବିଧାନସଭା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଗୃହ ।
Answer:
ବିଧାନସଭା ଏକ ଅସ୍ଥାୟୀ ଗୃହ । (କିମ୍ବା, ବିଧାନପରିଷଦ ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଗୃହ)

୭ । ଗୃହର କୋରମ୍ ହେଉଛି ମୋଟ ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟାର ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ !
Answer:
ଗୃହର କୋରମ୍ ହେଉଛି ମୋଟ ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟାର ଏକ-ଦଶମାଂଶ ।

୮ । ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟସଭାର କୌଣସି କ୍ଷମତା ନାହିଁ ।
Answer:
ଅର୍ଥବିଧେୟକ ଗୃହୀତ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟସଭା ୧୪ ଦିନ ବିଳମ୍ବ ଘଟାଇ ପାରିବ ।

୯ । ୨୦୦୯ ମସିହାରେ ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଲୋକସଭା ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୨୦୦୯ ମସିହାରେ ପଞ୍ଚଦଶ ଲୋକସଭା ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୦ । ରାଜ୍ୟସଭାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ବାରା ମନୋନୀତ ସଦସ୍ୟ ନାହାନ୍ତି ।
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ଵାରା ମନୋନୀତ ୧୨ ଜଣ ସଦସ୍ୟ ରହିଛନ୍ତି ।

E. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧ । ସଂସଦରେ ପ୍ରଶ୍ନକାଳ (Question Hour) ଦିନ ___________ ରୁ ___________ ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ ।
Answer:
୧୧ ରୁ ୧୨

୨ । ସଂସଦରେ ଶୂନ୍ୟକାଳ (Zero Hour) ଦିନ ___________ ରୁ ___________ ଟା ମଧ୍ୟରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ ।
Answer:
୧୨ ରୁ ୧

୩ । ଆର୍ଥିକ ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭାର କ୍ଷମତା ରାଜ୍ୟସଭା ଅପେକ୍ଷା ___________ ।
Answer:
ଅଧୂକ ।

୪ । ___________ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭା ମଧ୍ଯରେ ସହମତି ନ ଦେଲେ ସମ୍ବିଧାନର ୧୦୮ ଧାରା ବଳରେ ___________ ଉଭୟଗୃହର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି ।
Answer:
ଅଣ-ଅର୍ଥ (ସାଧାରଣ), ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୫ । ___________ ବିଧେୟକ ଲୋକସଭାରେ ଗୃହୀତ ନହେଲେ ଖର୍ଚ୍ଚଦାବି ଓ ସମ୍ମିଳିତ ପାଣ୍ଠିରୁ ଅର୍ଥବ୍ୟୟ ସମ୍ଭବ ହୋଇ ନ ଥାଏ ?
Answer:
ବ୍ୟୟମଞ୍ଜୁରୀ ବିଧେୟକ (Appropriation Bill)

୬ । ସରକାରୀ ବିଧେୟକ ଓ ବେସରକାରୀ ବିଧେୟକ ଆଗତ କରିବାକୁ ଗୃହର ଅନୁମତି ପାଇଁ ଯଥାକ୍ରମେ ___________ ଦିନ ଓ ___________ ମାସ ପୂର୍ବରୁ ବିଜ୍ଞପ୍ତି ଦେବାକୁ ହୁଏ ?
Answer:
୭ (ସାତ) ଦିନ ଓ ୦୧ (ଏକ) ମାସ

୭ । ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଓ ___________ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଏ ।
Answer:
କାଟ୍

୮ । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଖର୍ଚ୍ଚଦାବି ଗୃହୀତ କରାଇବାପାଇଁ ଓ ___________ ପ୍ରୟାଗ କରାଯାଏ ?
Answer:
ବନ୍ଦ (Closure) ଓ ଗିଲୋଟିନ୍ (Guillotine)

୯ । ___________ ର ପ୍ରସ୍ତାବ କ୍ରମେ ସଂସଦ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ବିଧାନପରିଷଦ ସୃଷ୍ଟି କିମ୍ବା ବିଳୟ କରିପାରେ ।
Answer:
ବିଧାନସଭା

୧୦ । ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନସଭାରେ ହରିଜନ ବା ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଜାତି (SC) ଓ ତଫସିଲଭୁକ୍ତ ଜନଜାତି ବା ଆଦିବାସୀ (ST) ଙ୍କ ପାଇଁ ଯଥାକ୍ରମେ ___________ ଓ ___________ ଗୋଟି ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷିତ ରହିଛି ।
Answer:
୨୨, ୩୪

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:
ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ନାମ ସଂସଦ ।

୨ । ସଂସଦ କାହାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ?
Answer:
ସଂସଦ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ରାଜ୍ୟସଭା ଓ ଲୋକସଭାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ।

୩ । ସଂସଦର ଦୁଇ କକ୍ଷ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅଧୂକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ?
Answer:
ସଂସଦର ଦୁଇ କକ୍ଷ ମଧ୍ୟରୁ ଲୋକସଭାଟି ଅଧୁକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ।

୪ । ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ କେଉଁ ପରିସ୍ଥିତିରେ ବଢ଼ାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ଜାତୀୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଜାରି ସମୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳକୁ ଏକ ବର୍ଷ ବଢ଼ାଇ ଦେଇପାରିବେ ।

୫ । ଲୋକସଭାର ସର୍ବାଧ‌ିକ ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟା କେତେ ?
Answer:
ଲୋକସଭାର ସର୍ବାଧ‌ିକ ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟା ୫୪୫ ।

୬ । ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି କିପରି ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ?
Answer:
ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ ପରେ ନିର୍ବାଚିତ ସଭ୍ୟମାନେ ପ୍ରଥମ ବୈଠକରେ ଶପଥ ନେଇସାରି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ତି ଓ ଆଉ ଜଣକୁ ଉପବାଚସ୍ପତି ଭାବରେ ବାଛିଥା’ନ୍ତି ।

୭ । ଲୋକସଭାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ କିଏ ?
Answer:
ଲୋକସଭାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ବାଚସ୍ପତି ।

୮। ରାଜ୍ୟସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ କେତେ ବର୍ଷ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଗୃହ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନଥାଏ ।

୯ । କେଉଁ ନିୟମ ଭିତ୍ତିରେ ରାଜ୍ୟସଭାର ସଭ୍ୟମାନେ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରତି ଦୁଇ ବର୍ଷରେ ରାଜ୍ୟସଭାର ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।

୧୦ । ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏକଚାଟିଆ ଅଧୁକାର ସଂସଦର କେଉଁ ସଦନର ଅଛି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଏକଚାଟିଆ ଅଧୁକାର ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଛି ।

୧୧ । ବିଲ୍ କିପରି ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ?
Answer:
ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହର ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରିଥିବା ବିଲ୍‌ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ଵୀକୃତି ପାଇଲା ପରେ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

୧୨ । ରାଜ୍ୟସଭା ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁର୍ବଳ କାହିଁକି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭାରେ କୌଣସି ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ଆଗତ କରାଯାଇପାରୁ ନଥିବାରୁ ଏବଂ ଏହାକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିବା ଏହାର କୌଣସି ଭୂମିକା ନଥିବାରୁ ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଦୁର୍ବଳ ଅଟେ ।

୧୩ । ଲୋକସଭାର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଲୋକସଭାର ମନମୁଖୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାପନାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ରାଜ୍ୟସଭାର ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ ।

୧୪ । କେଉଁ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମିଳିତ ବୈଠକ ଡାକି ପାରନ୍ତି ?
Answer:
ସାଧାରଣ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହ ମଧ୍ୟରେ ମତବିଭେଦତା ଦେଖାଗଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଭୟ ଗୃହର ମିଳିତ ବୈଠକ ଡାକିପାରନ୍ତି ।

୧୫ । ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତିଙ୍କୁ କିପରି ତାଙ୍କ ପଦରୁ ବହିଷ୍କାର କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ଲୋକସଭାର ଅନ୍ଧାଧୁକ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରିଥିବା ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ବାଚସ୍ପତିଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରାଯାଇପାରିବ ।

୧୬ । ସଂସଦର କେଉଁ ଗୃହକୁ ବୟସ୍କଙ୍କ ସଦନ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସଂସଦର ଉଚ୍ଚ କକ୍ଷ ରାଜ୍ୟସଭାକୁ ବୟସ୍କଙ୍କ ସଦନ କୁହାଯାଏ ।

୧୭ । କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ କେତେ ଶ୍ରେଣୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀ ଥାନ୍ତି ଓ କ’ଣ କ’ଣ ?
Answer:
କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳରେ ସାଧାରଣତଃ ତିନି ଶ୍ରେଣୀର ମନ୍ତ୍ରୀ ଥାଆନ୍ତି, ଯଥା- କ୍ୟାବିନେଟ୍, ରାଷ୍ଟ୍ରମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଉପମନ୍ତ୍ରୀ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ସଂସଦୀୟ ସଚିବ ନାମରେ ଚତୁର୍ଥ ପ୍ରକାର ମନ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିଥା’ନ୍ତି ।

୧୮ । କୌଣସି ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଇନଗତ ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କାହାର ପରାମର୍ଶ ମାଗିଥା’ନ୍ତି ?
Answer:
କୌଣସି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଇନଗତ ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ୧୪୩ ଧାରାନୁଯାୟୀ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପରାମର୍ଶ ଲୋଡ଼ନ୍ତି ।

୧୯ । ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମାସିକ ଦରମା କେତେ ?
Answer:
ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମାସିକ ଦରମା ୫୦,୦୦୦ ଟଙ୍କା ଅଟେ ।

୨୦ । ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଠାରୁ ରିପୋର୍ଟ ନ ପାଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେହି ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରିପାରିବେ କି ?
Answer:
ହଁ, ରାଜ୍ୟପାଳ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ସୂତ୍ରରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ବିଶ୍ଵାସ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସେହି ରାଜ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶାସନ ଜାରି କରିପାରିବେ ।

୨୧ । ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କୁ କିଏ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ?
Answer:
ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ କମିଶନରଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।

୨୨ । ଲୋକସଭାରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ମନୋନୀତ ସଦସ୍ୟ ଥାଆନ୍ତି ?
Answer:
ଲୋକସଭାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ଵାରା ଆଙ୍ଗେ-ଭାରତୀୟ ସଂପ୍ରଦାୟରୁ ମନୋନୀତ ଦୁଇଜଣ ସଦସ୍ୟ ଥାଆନ୍ତି |

୨୩ । ରାଜ୍ୟସଭା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କେତେ ଜଣ ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ମନୋନୀତ କରିପାରିବେ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭା ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କଳା, ବିଜ୍ଞାନ, ସମାଜସେବା, ସାହିତ୍ୟ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ କୃତିତ୍ଵସଂପନ୍ନ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୨ ଜଣଙ୍କୁ ମନୋନୀତ କରିପାରିବେ ।

୨୪ । କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇପାରିବେ କି ?
Answer:
ନା, ରାଜ୍ୟସଭା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଗୃହ ହୋଇଥିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ଏହାକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇପାରିବେ ନାହିଁ ।

୨୫ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଚିଠା-ଆଇନକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ ରହିତ କରିପାରିବେ କି ?
Answer:
ହଁ, ସମ୍ବିଧାନ ଚିଠା-ଆଇନକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ ରହିତ କରିପାରିବେ ।

୨୬ । ସଂସଦର ଦୁଇ ସଦନ ମଧ୍ଯରେ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଚିଠା ଆଇନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମତ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଘଟିଲେ ବିଲ୍‌ର କ’ଣ ହୁଏ ?
Answer:
ସଂସଦର ଦୁଇ ସଦନ ମଧ୍ଯରେ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଚିଠା ଆଇନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମତପାର୍ଥକ୍ୟ ଘଟିଲେ ବିଲଟି ଗୃହୀତ ହୋଇନପାରି ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ ହୋଇଥାଏ ।

୨୭ । କେଉଁ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପଦାଧୂକାରୀ ସଂସଦର ଆଲୋଚନାରେ ଭାଗ ନେଇପାରିବେ, ମାତ୍ର ଭୋଟଦାନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ?
Answer:
ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ଅଧ୍ଵବକ୍ତା, ମୁଖ୍ୟ ହିସାବରକ୍ଷକ ଓ ନିରୀକ୍ଷଣକ ସଂସଦର ଆଲୋଚନାରେ ଭାଗନେଇ ପାରିବେ, ମାତ୍ର ଭୋଟଦାନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।

୨୮ । ସଂସଦରେ ରେଳବାଇ ବଜେଟ୍ କିଏ ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି ?
Answer:
ସଂସଦରେ ରେଳବାଇ ବଜେଟ୍, ସାଧାରଣ ବଜେଟ୍ ଉପସ୍ଥାପନର ଗୋଟିଏ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ କେନ୍ଦ୍ର ରେଳବାଇ ମାତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି ।

୨୯ । ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀକାଳୀନ ନିର୍ବାଚନ (Midterm election) କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
Answer:
ସଂସଦ ବା ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭା ପାଇଁ ପ୍ରତି ୫ ବର୍ଷରେ ଥରେ ନିର୍ବାଚନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ୫ ବର୍ଷ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବା ପୂର୍ବରୁ କୌଣସି କାରଣରୁ ଏକକ ବା ମିଳିତଭାବେ କୌଣସି ରାଜନୈତିକ ଦଳ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଗଠନ କରି ନପାରିଲେ କେନ୍ଦ୍ର କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ରାଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଯଥାକ୍ରମେ ଲୋକସଭା ଓ ବିଧାନସଭା ଭଙ୍ଗ କରି ସାନି ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ଘୋଷଣା କରନ୍ତି । ଏହି ନିର୍ବାଚନକୁ ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀକାଳୀନ ନିର୍ବାଚନ କୁହାଯାଏ ।

୩୦ । କେଉଁ ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲୋକସଭାକୁ ଆଇଣ୍ଡିଆନ୍ ସଂପ୍ରଦାୟର ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ମନୋନୀତ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଲୋକସଭାରେ ଦୁଇଜଣ ଆଙ୍ଗେ-ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ସଂପ୍ରଦାୟର ନିର୍ବାଚିତ ସଭ୍ୟ ନଥିବା ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲୋକସଭାକୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଦୁଇଜଣ ଆଙ୍ଗ୍‌-ଇଣ୍ଡିଆନ୍ ସଭ୍ୟ ମନୋନୀତ କରନ୍ତି |

୩୧ । ରାଜ୍ୟସଭାକୁ କାହିଁକି ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସଭା (Council of States) କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ଵ କରୁଥିବାରୁ ଏହାକୁ ‘ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସଭା’ କୁହାଯାଏ ।

୩୨ । ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥବିଲ୍‌କୁ କିଏ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥବିଲ୍‌କୁ ନିମ୍ନ ସଦନର ବାଚସ୍ପତି ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସଦ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି ଏବଂ ରାଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଧାନସଭାର ବାଚସ୍ପତି ପ୍ରମାଣପତ୍ର ଦିଅନ୍ତି ।

୩୩ । ସଂସଦର ନ୍ୟାୟିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ କ’ଣ ?
Answer:
ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ କରି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତି ଆଦି ଉଚ୍ଚ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପଦାଧ୍ୟାକାରୀମାନଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରିବା ଏବଂ ନିଜର ସ୍ଵାଧୁକାର ଭଙ୍ଗ ବିଷୟରେ ବିଚାର କରି ଅର୍ଥ ବା କାରାଦଣ୍ଡ ଦେବାର କ୍ଷମତାକୁ ସଂସଦର ନ୍ୟାୟିକ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀର ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ।

B. ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ସଂସଦୀୟ ଆଧୂପତ୍ୟର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ସଂସଦ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା ଏବଂ ସମସ୍ତ କ୍ଷମତାର ଉତ୍ସ ଓ ଆଧାର । ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ସଂସଦର ସଭ୍ୟ ଏବଂ ଜନସାଧାରଣଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ । ତେଣୁ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ତା’ର ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ସଂସଦ ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରହେ । ଶାସନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂସଦର କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଜାହିର କରିଥାଏ । ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ, ନିନ୍ଦା ପ୍ରସ୍ତାବ ଏବଂ କାଟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଜରିଆରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ଭାଙ୍ଗିଦେବାର କ୍ଷମତା ମଧ୍ଯ ସଂସଦର ରହିଛି । ଏଣୁ ସଂସଦୀୟ ଆଧୂପତ୍ୟ କହିଲେ ସଂସଦର ଅଖଣ୍ଡ କ୍ଷମତାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

୨ । ସଂସଦକୁ କାହିଁକି ଜନମତର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରତିନିଧୂରୂପେ ବର୍ଣନା କରାଯାଇଛି ?
Answer:
ସଂସଦ ଏକ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ସମସ୍ତ କ୍ଷମତାର ଉତ୍ସ ଓ ଆଧାର । ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କର ଦାବି ଓ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଯଥାସମ୍ଭବ ପୂରଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ଅର୍ଥ ସମ୍ବଳିତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥାଏ । ତେଣୁ ସଂସଦକୁ ଜନମତର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପ୍ରତିନିଧୁରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।

୩ । ବାଚସ୍ପତି କଥା କହନ୍ତି ନାହିଁ – ବୁଝାଅ ।
Answer:
ସଂସଦୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ବାଚସ୍ପତିଙ୍କର ନିରପେକ୍ଷ ଓ ନିନ୍ଦନୀୟ ମନୋଭାବ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଲୋକସଭାର ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ହିସାବରେ ସେ ଲୋକସଭାର ସମସ୍ତ ବୈଠକରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି । ଗୃହରେ ଶାନ୍ତିଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରି ତର୍କବିତର୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ବାଚସ୍ପତିଙ୍କର ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ । ସେ କୌଣସି ଆଲୋଚନା କିମ୍ବା ତର୍କବିତର୍କରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ । କେବଳ କୌଣସି ବିଷୟରେ ସପକ୍ଷ ଓ ବିପକ୍ଷ ଭୋଟ ସମାନ ହେଲେ ବାଚସ୍ପତି ନିଜର ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଭୋଟ ଦେଇ ଉକ୍ତ ଅଚଳାବସ୍ଥା ଦୂର କରନ୍ତି । ସେଥିପାଇଁ ବାଚସ୍ପତି କଥା କହନ୍ତି ନାହିଁ, ବରଂ ଆଇନକାନୁନ୍‌ରେ ସବୁ କରନ୍ତି ।

୪ । ଲୋକସଭା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ କିପରି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ ?
Answer:
ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ସାମୂହିକଭାବରେ ଲୋକସଭା ନିକଟରେ ଦାୟୀ । ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ, ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ, ନିନ୍ଦା ପ୍ରସ୍ତାବ, ଖର୍ଚ୍ଚ କାଟ, ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ଇତ୍ୟାଦି ମାଧ୍ୟମରେ ଲୋକସଭା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଉପରେ ନିଜର କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଜାରି କରିଥାଏ । ସରକାରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ, ନିନ୍ଦା ପ୍ରସ୍ତାବ, କାଟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହେଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ଇସ୍ତଫା ଦେବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

୫ । ‘ରାଜ୍ୟସଭା ଭାରତୀୟ ସଂସଦର ଦ୍ବିତୀୟ କକ୍ଷ ଅଟେ’ – ବୁଝାଅ ।
Answer:
ରାଜ୍ୟସଭା ଭାରତୀୟ ସଂସଦର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ କକ୍ଷ ଅଟେ । ଆଞ୍ଚଳିକ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭା ତୁଳନାରେ ରାଜ୍ୟସଭାର କ୍ଷମତା ସୀମିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଦ୍ଵିତୀୟ କକ୍ଷ ଭାବରେ ଏହାର ଯଥେଷ୍ଟ ଉପାଦେୟତା ରହିଛି । ରାଜ୍ୟସଭା ଲୋକସଭାର ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନ, ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ, ତର୍କବିତର୍କ ଓ ସରକାରୀ ନୀତିର ସମାଲୋଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜ୍ୟସଭା ସରକାରଙ୍କ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ଦର୍ଶାଇ ଜନମତକୁ ଅନେକାଂଶ ପ୍ରଭାବିତ କରେ ।

ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଲୋକସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ବିଧେୟକରେ କୌଣସି ଦୋଷତ୍ରୁଟି ଥିଲେ ତାକୁ ସଂଶୋଧନ କରି ଉତ୍ତମ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାରେ ଲୋକସଭା ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ରାଜ୍ୟସଭା ସଂସଦର ଦ୍ଵିତୀୟ କକ୍ଷ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅଦରକାରୀ ନୁହେଁ । ଲୋକସଭା ଉପଭୋଗ କରୁନଥୁବା ଦୁଇଟି ବିଶେଷ କ୍ଷମତା ରାଜ୍ୟସଭା ଉପଭୋଗ କରେ ।

ସମ୍ବିଧାନର ୨୪୯ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟସଭା ତାହାର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ଅନୁମୋଦନକ୍ରମେ ସଂସଦକୁ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ଯେକୌଣସି ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାପାଇଁ କ୍ଷମତା ପ୍ରଦାନ କରେ । ପୁନଶ୍ଚ ସମଗ୍ର ଦେଶ ପାଇଁ ସର୍ବଭାରତୀୟ ସ୍ତରରେ କୌଣସି ନୂତନ ଚାକିରି ସଂସ୍ଥା ଖୋଲିବା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ରାଜ୍ୟସଭା ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟକୁ ସୁପାରିଶ କରିଥାଏ ।

୬ । କେଉଁ କେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଭୟ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭା ସମାନ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଲୋକସଭା ଏକ ଲୋକପ୍ରିୟ ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ସଦନ ହୋଇଥିବାରୁ ରାଜ୍ୟସଭା ତୁଳନାରେ ଅଧ୍ଵକ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭା ସମାନ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି । ସାଧାରଣ ବିଧେୟକ ଗ୍ରହଣ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଭୟ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭା ସମାନ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଭୟ ସଭାର ସମାନ କ୍ଷମତା ରହିଛି ।

ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ଓ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ ବିଷୟରେ ଉଭୟ ସଭା ସମାନ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତି, ମହାସମୀକ୍ଷକ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କର ପଦଚ୍ୟୁତିପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କରିବାରେ ଉଭୟର ସଭାର ସମାନ କ୍ଷମତା ରହିଛି ।

୭ । ସଂସଦୀୟ ସ୍ଵାଧୀକାର କ’ଣ ?
Answer:
ସଂସଦର ସଭ୍ୟମାନେ ନିଜ ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ନିମିତ୍ତ ଯେଉଁ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗମାନ ଉପଭୋଗ କରନ୍ତି, ତାକୁ ସଂସଦୀୟ ସ୍ଵାଧିକାର କୁହାଯାଏ ।
(କ) ସଭ୍ୟମାନେ ସଂସଦରେ ଯେଉଁ ମତ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ସେଥିପାଇଁ ତାଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅଭିଯୋଗ ଆଗତ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ।
(ଖ) ଅଧୁବେଶନ ଚାଲିଥିବା ସମୟରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ନଜଣାଇ କୌଣସି ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(ଗ) ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ସଭ୍ୟମାନେ ରହଣି ନିମିତ୍ତ ରିହାତି ଭଡ଼ାରେ ବାସଗୃହ, ଅଧୂବେଶନ ସମୟରେ ଭତ୍ତା, ଯାତାୟାତ ପାଇଁ ରେଳ ପାସ୍ ଇତ୍ୟାଦି କେତେକ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ପାଇଥାଆନ୍ତି ।
(ଘ) ସଭ୍ୟମାନଙ୍କ ଭାଷଣ ଯୋଗୁଁ ସେମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ମୋକଦ୍ଦମା କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

୮ । ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ କ’ଣ ?
Answer:
ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥଜଡ଼ିତ କୌଣସି ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥା ଜରୁରୀ ବିଷୟକୁ ସରକାର ଏବଂ ଲୋକମାନଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିକୁ ଆଣିବାପାଇଁ ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟମାନେ ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଣିଥାଆନ୍ତି । ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ସଂଘର୍ଷ, ଧର୍ମଘଟ, ବନ୍ୟା, ବାତ୍ୟା, ମରୁଡ଼ି ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ବିରୋଧୀ ଦଳର ସଦସ୍ୟମାନେ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଣନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ସଭ୍ୟମାନେ ସରକାରଙ୍କର ଅପାରଗତା ଦର୍ଶାଇ ଥାଆନ୍ତି ।

୯ । ଭାରତର ସଞ୍ଚିତ ପାଣ୍ଠି ବିଷୟରେ ଟିପ୍ପଣୀ ଦିଅ ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଭାରତରେ ଏକ ସମ୍ପ୍ରତ ପାଣ୍ଠି ରହିବ । ଏହି ପାଣ୍ଠିରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଖଜଣା, କର, ଟିକସ, ଋଣ, ଅଗ୍ରିମ ପରିଶୋଧ ହେଉଥିବା ଋଣ ପ୍ରଭୃତିରୁ ଆଦାୟ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ରାଜସ୍ଵ ଏହି ସଞ୍ଚତ ପାଣ୍ଠିରେ ଜମାଇବେ । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ସମସ୍ତ ବ୍ୟୟ ଏହି ପାଣ୍ଠି ବହନ କରେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ଏହି ପ୍ରକାର ରାଜ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରତ ପାଣ୍ଠି ନାମରେ ଏକ ପାଣ୍ଠି ରହିଛି ।

୧୦ । ଭାରତର ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠି କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୨୬୭ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଭାରତରେ ଏକ ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠି ରହିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ଏହି ପାଣ୍ଠି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵରେ ଥାଏ । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଆଇନ ଅନୁସାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏହି ପାଣ୍ଠିରେ ଅର୍ଥ ଜମା କରାଯାଏ । କୌଣସି କାରଣରୁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଦେଶର ବଜେଟ୍ ଗୃହୀତ ହୋଇ ନ ପାରିଲେ; ବଜେଟ୍‌ରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଥିବାରୁ ଅର୍ଥ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଖର୍ଚ୍ଚ ପାଇଁ କମ୍ ହେଲେ; ସରକାରଙ୍କୁ କୌଣସି ଆକସ୍ମିକ ଖର୍ଚ୍ଚ ବହନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲେ ସରକାର ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଠିରୁ ଅର୍ଥ ଆଣି ଏହି ଖର୍ଚ୍ଚକୁ ମୁକାବିଲା କରନ୍ତି । ପରେ ବଜେଟ୍ ଆଗତ କରି ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଅନୁମୋଦନ କ୍ରମେ ନିଆଯାଇଥିବା ଅର୍ଥ ଜରୁରୀ ପାଣ୍ଡିକୁ ଫେରାଇ ଦିଆଯାଏ । ତେଣୁ ଏହା ଏକ ଆପଦକାଳୀନ ପାଣ୍ଠି ।

୧୧ । ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟ ହେବାପାଇଁ କେଉଁ କେଉଁ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ ?
Answer:
ସଂସଦର ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କର ନିମ୍ନଲିଖତ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ଦରକାର
(କ) ସେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ହୋଇଥବେ ।
(ଖ) ତାଙ୍କୁ ୨୫ ବର୍ଷ ବୟସରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ବୟସ ହୋଇଥିବ ।
(ଗ) ସେ କୌଣସି ସରକାରୀ ଲାଭଜନକ ବ୍ୟବସାୟରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ନଥିବେ ।
(ଘ) ସେ ମସ୍ତିଷ୍କ ବିକୃତ ବା ଦେବାଳିଆ ହୋଇନଥିବେ ।
(ଙ) ଜନପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଆଇନଦ୍ଵାରା ସେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି କାରଣରୁ ଅଯୋଗ୍ୟ ଘୋଷିତ ହୋଇ ନଥିବେ ।

୧୨ । ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ସମ୍ପର୍କରେ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ସୂଚନା ଦିଅ ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୯୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା କରିବାପାଇଁ ଜଣେ ବାଚସ୍ପତି ରହିଛନ୍ତି । ସେ ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ନିଜ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚିତ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେ ଲୋକସଭାର ବୈଠକମାନଙ୍କରେ ସଂସଦର ଯୁଗ୍ମ ଅଧୂବେଶନରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି । କୌଣସି ଚିଠା ଆଇନ ଅର୍ଥ-ଚିଠା ବୋଲି ସେ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ଦିଅନ୍ତି ।

୧୩ । ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି କିପରି ପଦଚ୍ୟୁତ ହୁଅନ୍ତି ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୯୪ ଧାରାରେ ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତିଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରିବାର ପଦ୍ଧତି ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଲୋକସଭା ୧୪ ଦିନିଆ ନୋଟିସ୍ ଦେଇ ଗୃହର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ମତ ସହ ବାଚସ୍ପତିଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରିଥାଏ । ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟପଦ ହରାଇଲେ ମଧ୍ୟ ବାଚସ୍ପତି ପଦଚ୍ୟୁତ ହୁଅନ୍ତି ।

୧୪ । ଅର୍ଥ ବିଧେୟକର ବିଶେଷତ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ବୁଝାଇ ଦିଅ ।
Answer:
ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ବିଧେୟକର ନିମ୍ନଲିଖୂତ ବିଶେଷତ୍ଵ ରହିଛି –
(କ) ନିମ୍ନ ସଦନର ବାଚସ୍ପତି ଏକ ବିଧେୟକକୁ ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ବୋଲି ସୁପାରିଶପତ୍ର ଦେଇଥା’ନ୍ତି ।
(ଖ) ଏକ ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ କେବଳ ନିମ୍ନ ସଦନରେ ପ୍ରଥମେ ଆଗତ ହୋଇପାରେ ।
(ଗ) ଗୃହରେ ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ଆଗତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାଙ୍କ ପୂର୍ବ ଅନୁମତି ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।
(ଘ) ଅର୍ଥ ବିଧେୟକକୁ ଗୃହୀତ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ଦୁଇ ସଦନ ମଧ୍ଯରେ ମତ ବିଭେଦତା ଦେଖାଦେଲେ ଯୁଗ୍ମ ଅଧୂବେଶନ ଆହ୍ବାନ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(ଙ) ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହୋଇସାରିବା ପରେ ଏହାକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ‘ସୁଗିତ ଭିଟୋ’ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

୧୫ । ସଂସଦର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ ।
Answer:
ଏକ ଚିଠା ବିଧେୟକ ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହର ଅନୁମୋଦନ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ସହ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ଏକ ସାଧାରଣ ବିଧେୟକଙ୍କୁ ଅନୁମୋଦନ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଭୟ ରାଜ୍ୟସଭା ଓ ଲୋକସଭା ମଧ୍ୟରେ ମତବିଭେଦତା ଓ ତଦ୍ଵଜନିତ ଅଚଳ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସଂସଦର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ ଆହ୍ବାନ କରନ୍ତି । ଏହି ଅଧୂବେଶନରେ ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି ।

ଏହି ଅଧୂବେଶନର ନିଷ୍ପତ୍ତି ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନର ନିଷ୍ପଭିରୂପେ ଗୃହୀତ ହୁଏ । ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟା ରାଜ୍ୟସଭାଠାରୁ ଅଧିକ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ଅଧୂବେଶନର ସାଧାରଣତଃ ଲୋକସଭାର ମତ ବଳବତ୍ତର ରୁହେ । ଅର୍ଥବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭାର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ରହୁଥିବାରୁ ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ ଆହ୍ବାନର ଆବଶ୍ୟକତା ଦେଖାଯାଇନଥାଏ । ୨୦୦୨ ମସିହାରେ ଆତଙ୍କବାଦ ନିରାକରଣ ବିଧେୟକ ଗ୍ରହଣପାଇଁ ସଂସଦର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୬ । ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ଚିଠା ପ୍ରସ୍ତାବରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ତାଙ୍କର ଦସ୍ତଖତ ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ କି ?
Answer:
ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ଚିଠାଟି ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ଲାଭ କରି ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ; କିନ୍ତୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ନିଜର ସ୍ଵୀକୃତି ଦେବାପାଇଁ ବାଧ୍ୟ ନୁହନ୍ତି । ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ବିଲ ଯେତେବେଳେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଏ, ସେତେବେଳେ ରାଜ୍ୟପାଳ ଚାହିଁଲେ ସେହି ବିଲ୍‌କୁ ସ୍ବୀକୃତି ନ ଦେଇ ପୁନଃବିଚାର ନିମନ୍ତେ ବିଧାନସଭାକୁ ଫେରାଇ ଦେଇପାରନ୍ତି ।

ମାତ୍ର ଯଦି କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନହୋଇ ସେହି ବିଲ୍‌ ପୁଣି ଥରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ, ତେବେ ରାଜ୍ୟପାଳ ତାକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିବା ବିଲ୍‌ରେ ନିଜର ସ୍ବାକ୍ଷର ନଦେଇ ରାଜ୍ୟପାଳ ସମ୍ବିଧାନର ୨୦୦ ଓ ୨୦୧ ଧାରା ବଳରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଇ ଦେଇପାରିବେ ।

୧୭ । ବିଧାନ ପରିଷଦ କିପରି ଉଚ୍ଛେଦ ହୁଏ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୯ ଧାରାନୁସାରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରି କୌଣସି ରାଜ୍ୟର ବିଧାନ ପରିଷଦକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରିପାରିବେ । ଉକ୍ତ ବିଧାନସଭାରେ ଏଥପାଇଁ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାର ଅର୍ଦ୍ଧାଧ‌ିକ ଓ ଉପସ୍ଥିତ ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଭୋଟଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ଉଚ୍ଛେଦ ପ୍ରସ୍ତାବ ମଞ୍ଜୁର ହୋଇଥିବା ଦରକାର ।

୧୮ । ଓଡ଼ିଶା ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭାର ଗଠନ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ଓଡ଼ିଶାର ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା ରାଜ୍ୟପାଳ ଓ ବିଧାନସଭାକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ରାଜ୍ୟପାଳ ବିଧାନସଭାର ଏକ ସଭ୍ୟ ନହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ଓଡ଼ିଶା ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା ଏକ ସଦନବିଶିଷ୍ଟ ଏବଂ ଏହି ସଦନର ନାମ ବିଧାନସଭା । ଓଡ଼ିଶାର ବିଧାନସଭାର ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ୧୪୭ ଅଟେ । ସେମାନେ ସାବାଳକ ଭୋଟ ପ୍ରଥାଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ।

୧୯ । ବିଧାନପରିଷଦ ଗଠନରେ ରାଜ୍ୟରେ ଥିବା ସ୍ବାୟତ୍ତ ଶାସନ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଭୂମିକା କ’ଣ ?
Answer:
ବିଧାନପରିଷଦ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ସଂସ୍ଥାର ପ୍ରତିନିଧୂ ଅନ୍ୟତମ ଅଟନ୍ତି । ଗୃହର ମୋଟ ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟାର ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ମ୍ୟୁନିସିପାଲିଟି, ବିଜ୍ଞାପିତ ଅଞ୍ଚଳ ପରିଷଦ, ପଞ୍ଚାୟତିରାଜ ସଂସ୍ଥା ଆଦି ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନ ଅନୁଷ୍ଠାନଦ୍ଵାରା ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

୨୦ । ବିଧାନସଭା ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ବିଧାନସଭା ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି –
(କ) ବିଧାନସଭାର ଅଧିବେଶନରେ ଅଧ୍ଯକ୍ଷତା କରିବା ।
(ଖ) ବିଧାନସଭାରେ ଶାନ୍ତିଶୃଙ୍ଖଳା ରକ୍ଷା କରିବା, ତର୍କ-ବିତର୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଓ ଗୃହ ପରିଚାଳନା କରିବା ।
(ଗ) ବିଧାନସଭାର କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଓ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ସଂରକ୍ଷଣ କରିବା ।
(ଘ) ବିଭିନ୍ନ ଗୃହ କମିଟିର ସଭ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରିବା !
(ଙ) କୌଣସି ବିଧେୟକକୁ ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ବୋଲି ସୁପାରିସ ଦେବା ।
(ଚ) ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ବିଧେୟକକୁ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ପଠାଇବା ।

୨୧ । ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟରେ କିପରି ବିଧାନପରିଷଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟରେ ବିଧାନ ପରିଷଦ ସୃଷ୍ଟି ହେବାପାଇଁ ସେହି ରାଜ୍ୟର ବିଧାନସଭାରେ ବିଧାନ ପରିଷଦ ସୃଷ୍ଟିହେବା ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାର ଅର୍ଦ୍ଧାଧ‌ିକ ଓ ଉପସ୍ଥିତ ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଭୋଟଦ୍ଵାରା ଅନୁମୋଦିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହାକୁ ସଂସଦ ସାଧାରଣ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ଅନୁମୋଦନ କଲେ ବିଧାନପରିଷଦ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

C. ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ

୧ । ବିଧେୟକ ଓ ଆଇନ :
Answer:
ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପାଇଁ ଯେଉଁ ପ୍ରସ୍ତାବ ସଂସଦରେ ଆଗତ ହୁଏ ତାକୁ ବିଧେୟକ ବା ବିଲ୍ କୁହାଯାଏ । ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭା ଅଧିକ କ୍ଷମତାଶାଳୀ ଏବଂ ଏହା ପ୍ରଥମେ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ ହୁଏ । ଅର୍ଥବିଲ୍ ସାଧାରଣ ବିଧେୟକ ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ଆଗତ ହୋଇପାରେ । ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହରେ ଗୃହୀତ ହେବାପରେ ବିଧେୟକକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ପାଇଁ ପଠାଯାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ଲାଭ କଲାପରେ ବିଧେୟକଟି ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ତେଣୁ ବିଧେୟକ ହେଉଛି ଆଇନର ପୂର୍ବାବସ୍ଥା ଓ ଆଇନ ହେଉଛି ବିଧେୟକର ଚରମ ବ୍ୟବସ୍ଥା ।

୨ । ସାଧାରଣ ବିଧେୟକ ଓ ଅର୍ଥ ବିଧାୟକ :
Answer:
ସାଧାରଣ ବିଧେୟକ ସରକାରୀ ବା ବିରୋଧୀ ଦଳର ସଭ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଆଗତ କରାଯାଇପାରେ । ମାତ୍ର ସାଧାରଣ ବିଲ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନରେ ସଂସଦର ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ଆଗତ କରାଯାଇପାରେ । ମାତ୍ର ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ କେବଳ ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ଆଗତ କରାଯାଇଥାଏ । ଏକ ବିଧେୟକକୁ ଅର୍ଥ ବିଧେୟକ ବୋଲି ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି ସୁପାରିଶପତ୍ର ଦିଅନ୍ତି ।

ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ କ୍ରମେ ଅର୍ଥବିଲ୍ କେବଳ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ କରାଯାଇଥାଏ । ସାଧାରଣ ବିଲ୍ ସଂସଦରେ ଗୃହୀତ ହେଲାପରେ ମଧ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପୁନର୍ବିଚାରପାଇଁ ଫେରାଇ ଦେଇପାରନ୍ତି; ମାତ୍ର ଅର୍ଥ ବିଲ୍‌କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପୁନର୍ବିଚାର ପାଇଁ ଫେରାଇ ପାରିବେ ନାହିଁ । ସାଧାରଣ ବିଧେୟକକୁ ରାଜ୍ୟସଭା ୬ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟକାଇ ରଖିପାରେ, ମାତ୍ର ଅର୍ଥ ବିଲ୍‌କୁ କେବଳ ୧୪ ଦିନ ପାଇଁ ଅଟକାଇ ରଖିପାରେ । ଅର୍ଥ ବିଲ୍‌କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାରେ ଲୋକସଭାର ପୂର୍ଣ୍ଣ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ରହିଛି ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ରାଜ୍ୟସଭାର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଭାରତ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ରାଜ୍ୟସଭା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଉଚ୍ଚଗୃହ । ଏହା ସଂଘୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ ସୁରକ୍ଷା ଦେବାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରେ । ଏହା ସ୍ଥାୟୀ ଶାସନ ଦେବାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସ୍ଵାର୍ଥକୁ ବିଶେଷଭାବରେ ସୁରକ୍ଷା ଦିଏ ।

ଗଠନ : ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା : ସମ୍ବିଧାନର ୮୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟସଭାର ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟା ୨୫୦ ଅଟେ । ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ୧୨ ଜଣ ସଭ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ବାରା ମନୋନୀତ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ଅନ୍ୟ ୨୩୮ ଜଣ ସଭ୍ୟ ବିଧାନସଭା (ରାଜ୍ୟ) ଓ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳରୁ ସମାନୁପାତିକ ବା ଏକକ ହସ୍ତାନ୍ତରଣୀୟ ଭୋଟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ପରୋକ୍ଷଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ।

ଯୋଗ୍ୟତା : ରାଜ୍ୟସଭାର ସଭ୍ୟହେବା ପାଇଁ ନିମ୍ନ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(୧) ସେ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ହୋଇଥିବେ ।
(୨) ତାଙ୍କୁ ୩୦ ବର୍ଷ ହୋଇଥିବ ।
(୩) ସେ ବିକୃତମସ୍ତିଷ୍କ ବା ଦେବାଳିଆ ହୋଇନଥିବେ ।
(୪) ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ସଭ୍ୟ ହେବା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବ ।
(୫) ସେ ବେତନଭୋଗୀ କର୍ମଚାରୀ ହୋଇନଥିବେ ।

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ : ରାଜ୍ୟସଭା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ କକ୍ଷ । ରାଜ୍ୟସଭାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଭ୍ୟ ୬ ବର୍ଷ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ରାଜ୍ୟସଭା ଏପରିଭାବେ ଗଠିତ ଯେ ଏହାର ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟ ପ୍ରତି ଦୁଇ ବର୍ଷରେ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ସେମାନେ ସମସ୍ତ ୬ ବର୍ଷରେ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସମ୍ପୂର୍ଣ କରିଥାଆନ୍ତି ।

ଅଧକ୍ଷ : ସମ୍ବିଧାନର ୮୯ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି । ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ରାଜ୍ୟସଭାର ବୈଠକ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଜଣେ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ରାଜ୍ୟସଭାର ସଦସ୍ୟଙ୍କଦ୍ଵାରା ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ଉଭୟ ଅଧ୍ଯକ୍ଷ ଓ ଉପାଧ୍ଯକ୍ଷ ଅନୁପସ୍ଥିତ ହେଲେ ବୈଠକରେ ସଭାପତିତ୍ବ କରିବା ପାଇଁ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ବାରା ମନୋନୀତ ଏକ ତାଲିକା ବରିଷ୍ଠତା ଭିଭିରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ : ରାଜ୍ୟସଭାର ନିମ୍ନଲିଖତ କ୍ଷମତା ପରିସର ସମ୍ବିଧାନରେ ୧୦୭ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧାରାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ।
(୧) ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତା : ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଚିଠା ଆଇନ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଚିଠା ଆଇନ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇ ଆଲୋଚିତ ହୋଇପାରିବ । ରାଜ୍ୟସଭାର ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ କୌଣସି ଅଣଆର୍ଥିକ ସାଧାରଣ ଆଇନ ଚିଠା ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ବିବାଦୀୟ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଉଭୟ ସଦନର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନରେ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ମତରେ ସେଭଳି ବିବଦମାନ ଆଇନର ମଞ୍ଜୁର କରାଯାଇପାରିବ । ଏଭଳି ଦୁଇଥର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ ବସି ବିବଦମାନ ଆଇନକୁ ମଞ୍ଜୁରୀ ଦିଆଯାଇଛି । ଯେକୌଣସି ଚିଠା ଆଇନ ବିଷୟରେ ଛଅମାସ ଭିତରେ ରାଜ୍ୟସଭା ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାକୁ ହେବ । ଏହି ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସମ୍ବିଧାନର ୧୦୮(୧) ଅନୁସାରେ ଡାକନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନରେ ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି ।

(୨) ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କ୍ଷମତା : ରାଜ୍ୟସଭାର ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କ୍ଷମତା ଅତି ସୀମିତ । ଅର୍ଥବିଲ୍ କେବଳ ଲୋକସଭାରେ ହିଁ ଆଗତ ହୁଏ । ଲୋକସଭାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ଅର୍ଥବିଲ୍‌କୁ ରାଜ୍ୟସଭା ମାତ୍ର ୧୪ ଦିନ ପାଇଁ ଅଟକାଇ ରଖୁପାରେ । ୧୪ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ରାଜ୍ୟସଭା ଏହି ବିଲ୍ ଉପରେ କୌଣସି ସୁପାରିସ ନଦେଲେ ତାହା ଗୃହୀତ ହେଲା ବୋଲି ଧରି ନିଆଯାଏ । ସମ୍ବିଧାନର ୧୦୯ ଧାରାରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଗୁଁ ରାଜ୍ୟସଭାର ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କ୍ଷମତା ନାହିଁ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

(୩) କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ : ରାଜ୍ୟସଭା ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ଗାଦିଚ୍ୟୁତ କରିପାରେ ନାହିଁ । ରାଜ୍ୟସଭାରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରାଯାଇ ପାରିବେ ନାହିଁ । ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରି ରାଜ୍ୟସଭାର ସଭ୍ୟମାନେ ଉତ୍ତର ଆଦାୟ କରନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟରେ ବିତର୍କ, ଆଲୋଚନା, ଧ୍ୟାନ ଆକର୍ଷଣକାରୀ ପ୍ରସ୍ତାବ ଓ ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଦି ମାଧ୍ୟମରେ ସରକାରଙ୍କର ଦୋଷ ଦୁର୍ବଳତାକୁ ପଦାକୁ ଆଣିଥାଆନ୍ତି । ବିଭିନ୍ନ ଯାଞ୍ଚ କମିଟି, ଗୃହ କମିଟି ଓ ସଂସଦୀୟ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ କମିଟିର ରାଜ୍ୟସଭାର ସଭ୍ୟମାନେ ଏହି ଶାସନ କଳ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରନ୍ତି । ରାଜ୍ୟସଭାରେ ବିରୋଧୀ ଦଳର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଥିଲେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ମାପିଚୁପି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

(୪) ବିଚାରଗତ କ୍ଷମତା : ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବହିଷ୍କରଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ରାଜ୍ୟସଭାର କ୍ଷମତା ଲୋକସଭା ସଙ୍ଗେ ସମାନ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବିଷୟରେ ଅଭିଯୋଗ ଫଦ ଉପସ୍ଥାପନା ବା ବିଚାର କ୍ଷମତା ରାଜ୍ୟସଭାର ରହିଛି । ସେହିପରି ରାଜ୍ୟସଭାର ସ୍ଵାଧୀକାର ଭଙ୍ଗ ବିଷୟରେ ବିଚାର କରି ନ୍ୟାୟାଳୟ ପରି ଅର୍ଥ ବା ଜେଲଦଣ୍ଡ ଦେବାର କ୍ଷମତା ରହିଛି । ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରିବାର ଲୋକସଭା ସହିତ ସମାନ କ୍ଷମତା ରାଜ୍ୟସଭା ଉପଭୋଗ କରେ ।

(୫) ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା : ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କରିବାରେ ରାଜ୍ୟସଭାର ସମାନ କ୍ଷମତା ରହିଛି । ଲୋକସଭାରେ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ମଞ୍ଜୁରିପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ରାଜ୍ୟସଭାର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ଦରକାର । ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଚିଠା-ଆଇନର ୫ଟି ଧାରା କାଟ ଖାଇଯାଇଥିଲା । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଧାରାସବୁ ଗୃହୀତ ହୋଇ ମଞ୍ଜୁରି ପାଇଲା । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ମିଳିତ ବୈଠକ ଡକାଇବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ । ଏଣୁ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତାରେ ରାଜ୍ୟସଭାର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ରହିଛି ।

(୬) ନିର୍ବାଚନ କ୍ଷମତା : ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନରେ ରାଜ୍ୟସଭାର କ୍ଷମତା ରହିଛି । ରାଜ୍ୟସଭାର ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ରାଜ୍ୟସଭା ନିର୍ବାଚିତ କରନ୍ତି ।

(୭) ସଂଘୀୟ ସ୍ଵାର୍ଥ ପ୍ରହରୀ କ୍ଷମତା : ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ମତ ଅନୁସାରେ ଏକ ବର୍ଷ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କୌଣସି ବିଷୟରେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରିପାରିବେ ବୋଲି ରାଜ୍ୟସଭାରେ ପ୍ରସ୍ତାବ କରାଯାଇପାରିବ । ୨୪୯ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଜାତୀୟ ଗୁରୁତ୍ବ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଜ୍ୟ ହାତରୁ କ୍ଷମତା କାଢ଼ିନେବା ପାଇଁ କେବଳ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରତିନିଧୂମୂଳକ ସଦନ ହିସାବରେ ରାଜ୍ୟସଭାର କ୍ଷମତା ରହିଛି । ଏପରି ପ୍ରସ୍ତାବର ମିଆଦ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଦୁଇ ବର୍ଷ ପାଇଁ ବଳବତ୍ତର ରହିବ । ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ପରେ ଆଉ ଏକ ବର୍ଷପାଇଁ ମିଆଦକୁ ବଢ଼ାଇବା ଲାଗି ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ମତରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ହେବ ।

(୮) ଜରୁରିକାଳୀନ କ୍ଷମତା : ଲୋକସଭାର ଯଦି ବିଘଟନ ଘଟିଥାଏ, ନିର୍ବାଚନ ହୋଇନଥାଏ, ଜରୁରିକାଳୀନ ଘୋଷଣାକୁ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ମଞ୍ଜୁରି ନିମନ୍ତେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି । ରାଜ୍ୟସଭାରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ନହେଲେ ଦୁଇ ମାସ ପରେ ଘୋଷଣା ଅକାମୀ ହୋଇଯିବ । ଲୋକସଭାର ବିଘଟନ ଘଟିଲେ ମଧ୍ୟ ଉଭୟ ସଦନରେ ଜରୁରିକାଳୀନ ଘୋଷଣାକୁ ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ କରାଇବାକୁ ହେବ । ରାଜ୍ୟସଭାର ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷମତା ସମାନ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଦନରେ ଜରୁରୀକାଳୀନ ଘୋଷଣା ଉପସ୍ଥାପିତ ହେବ ଓ ପ୍ରସ୍ତାବ ଜରିଆରେ ଗୃହୀତ ହେବ । ଯେହେତୁ ପ୍ରସ୍ତାବ ସବୁ ଚିଠା-ଆଇନ ନୁହେଁ; ତେଣୁ ୧୦୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ ମିଳିତ ବୈଠକ ଡକାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

(୯) ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବହିଷ୍କରଣ : ସମ୍ବିଧାନ ୬୬(ଖ) ଧାରା ଅନୁସାରେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତାବ କେବଳ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ହିଁ ଆଗତ କରାଯାଇପାରିବ । ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ରାଜ୍ୟସଭାର ଅର୍ଦ୍ଧାଧ‌ିକ ସଭ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ ଲାଭ କରି ଲୋକସଭାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହେଲେ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବହିଷ୍କୃତ ହୁଅନ୍ତି ।

(୧୦) ରାଜ୍ୟସଭାର ଭୂମିକା : ଇଂଲଣ୍ଡର ଲର୍ଡ଼ ସଭାପରି ରାଜ୍ୟସଭା ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଦ୍ଵିତୀୟ ଗୃହ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଲର୍ଡ଼ ସଭା ତୁଳନାରେ ଏହାର ଯଥେଷ୍ଟ ଉପାଦେୟତା ରହିଛି । ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନରେ ଏହା ଗୌଣ ନୁହେଁ ।

(୧୧) ବୟସ୍କମାନଙ୍କ ଗୃହ : ରାଜ୍ୟସଭାର ସଭ୍ୟପଦ ପାଇଁ ସର୍ବନିମ୍ନ ବୟସ ୩୦ ଧାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଲୋକସଭାପାଇଁ ଏହା ୨୫ ବର୍ଷ ବୋଲି ସ୍ଥିର ହୋଇଛି । ରାଜ୍ୟସଭାରେ ବୟସ୍କ, ଦକ୍ଷ, ଅଭିଜ୍ଞ ଓ ଜ୍ଞାନୀ ଲୋକମାନେ ସ୍ଥାନ ପାଇଥାଆନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଦୀର୍ଘଦିନର ଅଭିଜ୍ଞତା ଓ ଦକ୍ଷତା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ସହାୟକ ହୁଏ ।

(୧୨) ବ୍ୟବସ୍ଥାପନା କ୍ଷେତ୍ରରେ : ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭାର ତରବରିଆ ଓ ଅନଭିଜ୍ଞ ବିଲ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ରାଜ୍ୟସଭାର ବୟସ୍କ ଓ ଅଭିଜ୍ଞ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଆଲୋଚିତ ହେଲାବେଳକୁ ମୂଳ ବିଲ୍‌ରୁ ଦୋଷତ୍ରୁଟିକୁ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ସୁଚିନ୍ତିତ ପରାମର୍ଶ ଦିଅନ୍ତି ।

୧୯୬୨ରେ ଯୌତୁକ ଆଇନ, ୧୯୭୦ରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ହାତପାଣ୍ଠି ଉଚ୍ଛେଦ ଆଇନ ଏବଂ ୧୯୮୬ରେ ଡାକ ବିଲ୍, ୧୯୯୦ରେ ପ୍ରସାର ଭାରତୀ ବିଲ୍ ପ୍ରଭୃତି ରାଜ୍ୟସଭା ଲୋକସଭାଠାରୁ ଭିନ୍ନ ମତ ପୋଷଣ କରି ଲୋକସଭା ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଗୁରୁତ୍ଵ ହାସଲ କରିଛି ।

(୧୩) ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ସୁରକ୍ଷା : ରାଜ୍ୟସଭା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ କକ୍ଷ । ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସରିଯାଇଥିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଯେପରି ଅଗଣତାନ୍ତ୍ରିକଭାବେ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ ନ କରନ୍ତି, ରାଜ୍ୟସଭା ସେଥୁପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦିଏ । ଲୋକସଭାଦ୍ଵାର ଗୃହୀତ ବିଲ୍ ରାଜ୍ୟସଭାରେ ଆଲୋଚିତ ହେବା ଦ୍ଵାରା ସମୟର ବ୍ୟବଧାନ ବଢ଼େ ଓ ନାଗରିକମାନେ ବିଲ୍ ସମ୍ପର୍କରେ ସୁଚିନ୍ତିତ ମତ ପ୍ରକାଶ କରିପାରନ୍ତି । ଏହାଦ୍ଵାରା ସୁସ୍ଥ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପରମ୍ପରା ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

୨ । ଲୋକସଭାର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଲୋକସଭା ଭାରତ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ପ୍ରଥମ ବା ନିମ୍ନ ସଦନ । ଏହି ସଭ୍ୟମାନେ ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ ଲୋକମତର ପ୍ରତିଫଳନ ହୋଇଥାଏ ।

ଗଠନ : ସମ୍ବିଧାନର ୮୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଲୋକସଭାର ସଦସ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ସ୍ଥିର କରାଯାଇଛି । ଏହାର ସଦସ୍ୟମାନେ ତ୍ରିସ୍ତରରେ ସଭ୍ୟ ହୁଅନ୍ତି ।

ପ୍ରଥମ – ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀରୁ ଅତି ବେଶିରେ ୫୨୫ ଜଣ ସଭ୍ୟ ଲୋକସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଭାରତର ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ସର୍ବାଧ‌ିକ ୫୨୫ଟି ନିର୍ବାଚିତ ମଣ୍ଡଳୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ଜଣେ ଲେଖାଏଁ ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ କରାଯିବ ।

ଦ୍ଵିତୀୟ – କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଅତି ବେଶୀରେ ୨୦ ଜଣ ସଭ୍ୟ ଲୋକସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇ ଆସିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି । ସେମାନେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଅଞ୍ଚଳରୁ ଜନସାଧାରଣଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହେବେ ।

ତୄତୀୟ – ମନୋନୟନ – ଆଙ୍ଗ୍‌-ଭାରତୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଲୋକସଭାରେ ଉପଯୁକ୍ତଭାବେ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵତ୍ଵ କରୁନଥିବାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅନୁଭବ କଲେ ୨ ଜଣ ଆଙ୍ଗ୍‌ଲୋ–ଭାରତୀୟ ସଭ୍ୟଙ୍କୁ ସେ ଲୋକସଭାକୁ ମନୋନୀତ କରିପାରିବେ ।

ଯୋଗ୍ୟତା – ସମ୍ବିଧାନର ୮୪ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟ ହେବା ପାଇଁ ଜଣେ ଲୋକର ନିମ୍ନଲିଖତ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

(୧) ସେ ଭାରତର ନାଗରିକ ହୋଇଥୁବେ ।
(୨) ତାଙ୍କୁ ଅନ୍ୟୁନ ୨୫ ବର୍ଷ ବୟସ ହୋଇଥିବ ।
(୩) ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ସଭ୍ୟ ହେବା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବ ।
(୪) ସେ ବିକୃତମସ୍ତିଷ୍କ ବା ଦେବାଳିଆ ହୋଇନଥିବେ ।
(୫) ସେ ସରକାରଙ୍କର ବେତନଭୋଗୀ କର୍ମଚାରୀ ହୋଇନଥିବେ ।
(୬) ନିର୍ବାଚନ ଅଫିସରଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରତି ଆନୁଗତ୍ୟ ସ୍ବୀକାର କରି ସତ୍ୟପାଠ କରିବେ ।

ନିର୍ବାଚନ : ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟମାନେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ୧୮ ବର୍ଷରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକମାନେ ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନିର୍ବାଚିତ କରନ୍ତି । ସାର୍ବଜନୀନ ସାବାଳକ ଭୋଟପ୍ରଥା ଓ ଗୁପ୍ତ ଭୋଟ ଜରିଆରେ ନାଗରିକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଭୋଟ ଅଧିକାର ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିଥାଆନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶାରୁ ୨୧ ଜଣ ସଭ୍ୟ ଲୋକସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନୁସୂଚିତ ଉପଜାତି ମଧ୍ୟରୁ ୫ ଜଣ, ଅନୁସୂଚିତ ଜାତି ମଧ୍ୟରୁ ୩ ଜଣ, ଅବଶିଷ୍ଟ ୧୩ ଜଣ ସାଧାରଣ ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀରୁ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ।

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ : ସମ୍ବିଧାନର ୮୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ ବର୍ଷ । ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳକୁ ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ବୃଦ୍ଧି କିମ୍ବା ହ୍ରାସ କରାଯାଇପାରେ । ଜାତୀୟ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷିତ ହୋଇଥିବା ସମୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳକୁ ଅଧିକ ଏକ ବର୍ଷ ବୃଦ୍ଧି କରିପାରନ୍ତି । ଦ୍ଵାଦଶ ଲୋକସଭା ମାତ୍ର ୧୩ ମାସ ପରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ଆସୁ ଭୋଟରେ ହାରିଗଲା ପରେ ବିରୋଧୀ ଦଳ ସରକାର ଗଠନରେ ସକ୍ଷମ ନହେଲାରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସରକାରଙ୍କୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲେ ଓ ଲୋକସଭା ଭଙ୍ଗ ପରେ ସାନି ନିର୍ବାଚନ ହୋଇଥିଲା ।

ଶପଥ : ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟମାନଙ୍କୁ ବାଚସ୍ପତି କିମ୍ବା ଉପବାଚସ୍ପତି କିମ୍ବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତ ଯେକୌଣସି ବରିଷ୍ଠ ସଭ୍ୟ ଶପଥପାଠ କରାଇଥାନ୍ତି ।

କୋରମ୍ : ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଯେକୌଣସି ଗୃହର କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିବାପାଇଁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟସଂଖ୍ୟକ ସଭ୍ୟଙ୍କର ଉପସ୍ଥିତ ଆବଶ୍ୟକ । ଏହାକୁ କୋରମ୍ କୁହାଯାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ : ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର କାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ସାଧାରଣତଃ ଧରି ନିଆଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହେଲା ।

(୧) ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତା : ଯେକୌଣସି କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତାର ଉତ୍ସ ହେଉଛି ଲୋକସଭା । ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଚିଠା ଆଇନ ଲୋକସଭାରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇପାରିବ । ଏହା ସହିତ ବଳ କଷାକଷି ହେଲେ ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ସଦସ୍ୟ ଥିବାରୁ ଲୋକସଭା ସର୍ବଦା ବିଜୟୀ ହୁଏ । ରାଜ୍ୟସଭା ଯଦି କୌଣସି ବିଷୟରେ ଲୋକସଭା ସହିତ ଏକମତ ନ ହୁଏ, ତେବେ ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନରେ ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି ।

(୨) ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କ୍ଷମତା : ଲୋକସଭାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସୁପାରିସ ସହିତ ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଚିଠା ଆଇନ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୋଇପାରିବ ।

କରଧାର୍ଯ୍ୟ : ନାଗରିକମାନଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବା ପରୋକ୍ଷ କରଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଲୋକସଭାରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ ହୁଏ ।

ବଜେଟ୍ ଉପସ୍ଥାପନ : ଗୋଟିଏ ବର୍ଷରେ ସମ୍ଭାବିତ ଆୟ ଓ ବ୍ୟୟର ଅଟକଳକୁ ବାର୍ଷିକ ବଜେଟ୍ କୁହାଯାଏ । ସମ୍ବିଧାନ ୧୧୨ ଧାରାରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସେହି ବର୍ଷ ଆୟବ୍ୟୟ ଅଟକଳକୁ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଇବେ । ସାଧାରଣତଃ ଏହି ବଜେଟ୍ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କଦ୍ଵାରା ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ ହୁଏ ।

ଖର୍ଜଦାବି : ବଜେଟ୍ ଆଗତ ପରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗର ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବିଭାଗର ଖର୍ଜଦାବି ଲୋକସଭାରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରନ୍ତି । ଲୋକସଭା ଏହି ଖର୍ଚ୍ଚଦାବି ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରି ବ୍ୟୟଭାର କମାଇବା ବା ବଢ଼ାଇବା ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇପାରେ ।

ସମ୍ପ୍ରତ ପାଣ୍ଠି : ଭାରତ ସରକାରଙ୍କର ସମସ୍ତ ସୂତ୍ରରୁ ଆଦାୟ ହେଉଥିବା ଅର୍ଥ ସଞ୍ଚତ ବା ସମ୍ମିଳିତ ପାଣ୍ଠିକୁ ଯାଏ । ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଅନୁମୋଦନ କ୍ରମେ ଏହି ପାଣ୍ଠିରୁ ଅର୍ଥ ଉଠାଯାଇ ଋଣ ପରିଶୋଧ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖର୍ଚ୍ଚ ଭରଣା କରାଯାଏ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ରାଜ୍ୟସଭା ଓ ଲୋକସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ, ସପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ପ୍ରଭୃତିଙ୍କର ଦରମା ଇତ୍ୟାଦି ସଞ୍ଚ ପାଣ୍ଠିରୁ ଦିଆଯାଏ । ଏ ବିଷୟରେ ଲୋକସଭା କେବଳ ଆଲୋଚନା କରିପାରେ । ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଜ୍ୟସଭାର କିଛି କ୍ଷମତା ନାହିଁ କହିଲେ ଚଳେ ।

(୩) ପ୍ରଶାସନିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ : ସମ୍ବିଧାନର ୭୫(କ) ଧାରା ଅନୁସାରେ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସଭ୍ୟମାନେ ଲୋକସଭା ନିକଟରେ ମିଳିତଭାବରେ ଦାୟୀ ରହନ୍ତି । ଲୋକସଭା ଅବିଶ୍ବାସ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କରି ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳକୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରିପାରେ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଚିଠା ଆଇନକୁ ଲୋକସଭା ନାମଞ୍ଜୁର କଲେ ତାହା ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ ସଙ୍ଗେ ସମାନ ହୋଇଥାଏ । ଫଳରେ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ କ୍ଷମତାରୁ ବିତାଡ଼ିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହା ସମ୍ଭବ ଯେତେବେଳେ କ୍ଷମତାସୀନ ଦଳରେ ମତଭେଦ ଓ ସଂଖ୍ୟାନ୍ୟୁନତା ଘଟିଥାଏ । କିନ୍ତୁ କ୍ଷମତାସୀନ ଦଳର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ଥଲେ ଏହିପରି ପ୍ରସ୍ତାବ ବା ଅର୍ଥବିଲ୍‌ ନାମଞ୍ଜୁର ଅବାସ୍ତବ ସ୍ଵପ୍ନରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।

ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର : ଲୋକସଭା ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର ସମୟରେ ସରକାରଙ୍କର ଦୋଷଦୁର୍ବଳତା ପଦାରେ ପକାଇ ନିନ୍ଦିତ କରାଇପାରିବେ ଓ ଭୋଟରମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ସରକାରଙ୍କର ଅପାରଗତା ପ୍ରମାଣିତ କରିଦେଇପାରିବେ ।

ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ : ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରି ସରକାରଙ୍କ ଅପାରଗତା ଦର୍ଶାଇ ଆଲୋଚନା କରାଇବାଦ୍ଵାରା ସରକାର ଲୋକମୁଖରେ ନିନ୍ଦିତ ହୁଅନ୍ତି । ଯେକୌଣସି ଜରୁରି ସାଧାରଣ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ମୁଲତବୀ ବିଷୟରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରାଯାଇପାରେ । ଧର୍ମଘଟ, ବଢ଼ି, ଅଗ୍ନିକାଣ୍ଡ, ହତ୍ୟା, ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ସଂଘର୍ଷ ଇତ୍ୟାଦି ବିଷୟ ଉପରେ ଗୃହର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରି ସରକାରଙ୍କୁ ଅଡୁଆରେ ପକାଯାଇପାରେ ।

ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟ :
(୧) ଲୋକସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ :
(i) ସେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବୈଠକରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି ଏବଂ ଲୋକସଭା ଏବଂ ଅନ୍ୟସଭାର ମିଳିତ ବୈଠକରେ ସେ ଅଧ୍ଯକ୍ଷତା କରନ୍ତି ।
(ii) ସେ ଗୃହରେ ଶାନ୍ତିଶୃଙ୍ଖଳିତ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି । କୌଣସି ସଭ୍ୟ ବିଶୃଙ୍ଖଳା ଆଚରଣ ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ ତାଙ୍କୁ ଗୃହରୁ ବହିଷ୍କାର କରିପାରନ୍ତି । ସଭ୍ୟମାନଙ୍କର ଅପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ଆଲୋଚନା ଓ ମନ୍ତବ୍ୟକୁ ବିବରଣୀରୁ ବାଦ୍ ଦିଅନ୍ତି ।
(iii) ବିଲ୍ ଉପସ୍ଥାପନ, ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ, ଧ୍ୟାନ ଆକର୍ଷଣକାରୀ ପ୍ରସ୍ତାବ, ବୈଧାନିକ ପ୍ରଶ୍ନ ଓ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ଅନୁମତିକ୍ରମେ ଗୃହରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ।
(iv) ବିଭିନ୍ନ ବିଲ୍ ଉପରେ ବାଚସ୍ପତି ଭୋଟ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ଏବଂ ବିଲ୍‌ର ସପକ୍ଷ ଓ ବିପକ୍ଷରେ ସମାନ ସଂଖ୍ୟକ ଭୋଟ ମିଳିଲେ ସେ ନିଜର ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଭୋଟ ଦେଇ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରନ୍ତି ।
(v) ସେ ନିଜେ କେତେକ ଗୃହ କମିଟିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଅଟନ୍ତି । ଅନ୍ୟ କେତେକ କମିଟିର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ସେ ମନୋନୀତ କରନ୍ତି ।

(୨) ସଭ୍ୟମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ସୁରକ୍ଷା :
(i) ବାଚସ୍ପତି ଲୋକସଭାର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ରକ୍ଷା କରନ୍ତି ।
(ii) ଲୋକସଭା ସଭ୍ୟମାନଙ୍କର ବାକ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସ୍ବାଧ୍ଵକାର ସୁରକ୍ଷା କରନ୍ତି ।
(iii) ତାଙ୍କ ବିନା ଅନୁମତିରେ କୌଣସି ସଭ୍ୟ ଗିରଫ ହୋଇପାରିବେ ନାହିଁ ।
(iv) ସେ ସ୍ଵାଧୀକାର ଭଙ୍ଗ କରିଥିବା ସଭ୍ୟଙ୍କୁ କିମ୍ବା ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ବିଚାର କରି ଦଣ୍ଡ ଦିଅନ୍ତି ।

(୩) ଯୋଗସୂତ୍ର ରକ୍ଷାକାରୀ :
ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ଜରିଆରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିକଟକୁ ପଠାଯାଏ । ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ଅଜ୍ଞାତସାରରେ ଲୋକସଭାର ସଭ୍ୟମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲୋକସଭାକୁ ଭାଷଣ ଦେବାକୁ ଆସିଲେ ବାଚସ୍ପତି ତାଙ୍କୁ ସ୍ଵାଗତ ଜଣାନ୍ତି ।
(୪) ଅର୍ଥବିଲ୍‌ର ପ୍ରମାଣପତ୍ର :
କୌଣସି ବିଲ୍ ସାଧାରଣ ବିଲ୍ କିମ୍ବା ଅର୍ଥବିଲ୍ ବୋଲି ଦ୍ବନ୍ଦ ଉପୁଜିଲେ ବାଚସ୍ପତି ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଅନ୍ତି । ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ବଳରେ ଅର୍ଥବିଲ୍ ନିର୍ଣ୍ଣୀତ ହୁଏ ।

ଭୂମିକା : ଉପରୋକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ମାନ୍ୟବର ପଦରେ ସମ୍ବୋଧନ କରାଯାଇଥାଏ । ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ସମ୍ମାନ ହେଉଛି ଲୋକସଭାର ସମ୍ମାନ । ସେ ଦଳରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇ ନିର୍ଦ୍ଦଳୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ହିସାବରେ ଲୋକସଭାର ସଭାପତି ପଦମଣ୍ଡନ କରିଥାଆନ୍ତି । ସେ କମ୍ କହନ୍ତି, ମାତ୍ର ଯାହା କହନ୍ତି ତାହାହିଁ ସମସ୍ତଙ୍କର ଶିରୋଧାର୍ଯ୍ୟ । ଗୃହର ଅବମାନନା ବା ସ୍ଵାଧୀକାରଭଙ୍ଗ ହେଲେ ବାଚସ୍ପତି ଗୃହର ସ୍ଵାଧୀକାର କମିଟିକୁ ଦାୟିତ୍ଵ ଦିଅନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ରିପୋର୍ଟ ଓ ଗୃହର ମଞ୍ଜୁରି ପରେ ବାଚସ୍ପତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରନ୍ତି । ବ୍ରିଜ୍‌ ପତ୍ରିକାର ସମ୍ପାଦକ କରଞ୍ଜିଆଙ୍କୁ ସ୍ଵାଧୀକାର ଭଙ୍ଗ ଅଭିଯୋଗରେ ବାଚସ୍ପତି ଗୃହର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅନୁସାରେ ଭର୍ତ୍ସନା କରିଥିଲେ । କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଜେଲଦଣ୍ଡ ମଧ୍ୟ ଦିଆଯାଇଅଛି । ଲୋକସଭାର ଗୌରବ ଓ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ବିଚକ୍ଷଣତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ସେ ମିଷ୍ଟଭାଷୀ, ଉପହାସପ୍ରିୟ ଓ ସହନଶୀଳ ହେବା ଦରକାର । ସେ ଲୋକସଭା ବାହାରେ ଲୋକସଭାର ପ୍ରତିନିଧୃତ୍ଵ କରନ୍ତି । ସର୍ବଭାରତୀୟ ବାଚସ୍ପତି ସମ୍ମିଳନୀର ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଅଧ୍ୟକ୍ଷ । ଲୋକସଭାର ସଚିବାଳୟ ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ । ଲୋକସଭାର ଗୌରବ ଓ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ବାଚସ୍ପତିଙ୍କ ଦକ୍ଷତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

୪ । ଭାରତୀୟ ସଂସଦର କ୍ଷମତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ତର୍ଜମା କର ।
Answer:
ଭାରତୀୟ ସଂସଦ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏବଂ ରାଜ୍ୟସଭା ଓ ଲୋକସଭା ନାମକ ଦୁଇଟି ସଦନକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ରାଜ୍ୟସଭା ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଓ ଲୋକସଭା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରତିନିଧୃତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ରାଜ୍ୟସଭାର ମୋଟ ସଭ୍ୟ ସଂଖ୍ୟା ୨୫୦ ଓ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୨୩୮ ଜଣ ସମ୍ପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାଦ୍ଵାରା ପରୋକ୍ଷ ପଦ୍ଧତିରେ ନିର୍ବାଚିତ ହେଉଥିବାବେଳେ କଳା, ବିଜ୍ଞାନ, ସମାଜସେବା, ସାହିତ୍ୟ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଖ୍ୟାତିସମ୍ପନ୍ନ ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୨ ଜଣଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମନୋନୀତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହା ଏକ ଅର୍ଥ-ସ୍ଥାୟୀ ଗୃହ ଅଟେ । ପ୍ରତି ଦୁଇ ବର୍ଷରେ ଏହାର ଏକ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଭାରତର ଉପ-ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଜ ପଦବୀ ବଳରେ ଏହାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାବେଳେ ଗୃହର ସଭ୍ୟମାନେ ନିଜ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣଙ୍କୁ ଉପାଧ୍ଯକ୍ଷରୂପେ ନିର୍ବାଚିତ କରନ୍ତି । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ, ଲୋକସଭାର ମୋଟ ସଭ୍ୟସଂଖ୍ୟା ୫୪୫ । ଏହି ସଭ୍ୟମାନେ ନାଗରିକମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ସଭ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଙ୍ଗ୍‌-ଭାରତୀୟ ସଦସ୍ୟ ନଥୁଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଦୁଇଜଣ ଆଙ୍ଗ୍‌-ଭାରତୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ମନୋନୀତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଲୋକସଭାର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତିରେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଏକ ବର୍ଷ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରେ କିମ୍ବା ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପୂର୍ବରୁ ଏହାକୁ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସାନି ନିର୍ବାଚନ ଘୋଷଣା କରିପାରନ୍ତି । ଗୃହର ସଭ୍ୟମାନେ ନିଜ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ବାଚସ୍ପତି ଓ ଅନ୍ୟ ଜଣେ ଉପ-ବାଚସ୍ପତି ନିର୍ବାଚନ କରନ୍ତି ଯିଏ ଲୋକସଭାର ଅଧିବେଶନରେ ଅଧ୍ଯକ୍ଷତା କରିବା ସହ ଗୃହର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିଚାଳନା କରିଥା’ନ୍ତି ।

ସଂସଦର କ୍ଷମତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :
ସଂସଦୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ସଂସଦକୁ ସାର୍ବଭୌମତ୍ବର ଉତ୍ସ ଓ ଆଧାର କୁହାଯାଏ ଏବଂ ଏଥୁରୁ ଏହାର କ୍ଷମତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଧାରଣା ମିଳିଥାଏ । ବାସ୍ତବରେ ସମ୍ବିଧାନର ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ଭାରତୀୟ ସଂସଦକୁ ଅଧ‌ିକ କ୍ଷମତାସମ୍ପନ୍ନ କରାଯାଇଛି । ଭାରତର ସଂସଦର କ୍ଷମତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀକୁ ନିମ୍ନମତେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇପାରେ ।

(୧) ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତା : ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ସଂସଦ କେନ୍ଦ୍ରତାଲିକା ଓ ୟୁଗ୍ମ ତାଲିକା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରେ । କିନ୍ତୁ ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କୌଣସି ବିଷୟରେ ପ୍ରଣୀତ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ଆଇନ ରାଜ୍ୟ ଆଇନର ବିରୋଧ କଲେ ଓ ଉକ୍ତ ଆଇନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରିନଥିଲେ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ ବଳବତ୍ତର ରୁହେ ।

ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି, ବୈଦେଶିକ ଚୁକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା, ରାଜ୍ୟସଭାରେ ଗୃହୀତ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସଂସଦ ରାଜ୍ୟ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ ବିଷୟ ଉପରେ ମଧ୍ୟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିପାରେ । ସଂସଦଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ଚିଠା – ବିଧେୟକ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ଲାଭକଲେ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ବିଧେୟକ ସଂସଦର ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ପ୍ରଥମେ ଆଗତ କରାଯାଇ ପାରୁଥୁବାବେଳେ ଅର୍ଥବିଧେୟକ ପ୍ରଥମେ କେବଳ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ କରାଯାଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିଧେୟକକୁ ଅନୁମୋଦନ କରିବା ସମୟରେ ନିଜର ‘ସ୍ଥଗିତ ଭିଟୋ’ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରନ୍ତି । ସଂସଦଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ ଆଇନ ସମ୍ବିଧାନ ବିରୋଧୀ ହେଲେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନିଜର ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତା ବଳରେ ଏହାକୁ ଅଣସାମ୍ବିଧାନିକ ବା ଅସିଦ୍ଧ ଘୋଷଣା କରିପାରେ ।

(୨) ଆର୍ଥିକ କ୍ଷମତା : କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଆୟ ବ୍ୟୟ ମଞ୍ଜୁର କରିବା ଓ କରଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବାର କ୍ଷମତା ସଂସଦର ରହିଛି । ସଂସଦର ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ଗୋଟିଏ ପଇସା ମଧ୍ୟ କର ଆକାରରେ ଆଦାୟ କରିହେବ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଖର୍ଚ୍ଚ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଅର୍ଥ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ତ ବିଲ୍ ଲୋକସଭାରେ ପ୍ରଥମେ ଆଗତ ହୁଏ । ଲୋକସଭାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ଅର୍ଥବିଧେୟକକୁ ରାଜ୍ୟସଭା ଅନୁମୋଦନ ପ୍ରଦାନ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ୧୪ ଦିନ ବିଳମ୍ବ ଘଟାଇପାରିବ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପୂର୍ବ ଅନୁମତି ବିନା କୌଣସି ଅର୍ଥବିଧେୟକ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ କରାଯାଇ ପାରୁନଥିବାରୁ ସଂସଦର ଅନୁମୋଦନ ପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହାକୁ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ଓ ସ୍ଥଗିତ ଭିଟୋ ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । କେନ୍ଦ୍ର ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ କେନ୍ଦ୍ରର ବାର୍ଷିକ ଆୟବ୍ୟୟର ଅଟକଳ ବା ବଜେଟ୍ ଆଗତ କରନ୍ତି । ସଂସଦ ବାର୍ଷିକ ବଜେଟ୍ ଓ ବ୍ୟୟମଞ୍ଜୁରି ବିଲ୍‌କୁ ଅନୁମୋଦନ କରିଥାଏ । ସଂସଦ ବଜେଟ୍ ଅନୁମୋଦନ ଓ କାଟ୍ ପ୍ରସ୍ତାବ ମାଧ୍ୟମରେ ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟାପାରରେ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିଥାଏ ।

(୩) କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ : ଭାରତ ପରି ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ ଥବା ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ନିଜର ସମସ୍ତ ପ୍ରଶାସନିକ ତ୍ରୁଟିବିଚ୍ୟୁତି ପାଇଁ ସାମୂହିକଭାବେ ଲୋକସଭା ନିକଟରେ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ରହିଥାଏ । ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ସଂସଦର ସଭ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ସଂସଦର ସମସ୍ତ ଅଧୂବେଶନରେ ଯୋଗ ଦିଅନ୍ତି, ସଭ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦିଅନ୍ତି ଏବଂ ସରକାରୀ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଗୃହରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିବା ସହ ଏହା ସପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥା’ନ୍ତି ।

ସଭ୍ୟମାନେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରି, ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ, ଧ୍ୟାନ ଆକର୍ଷଣକାରୀ ପ୍ରସ୍ତାବ, ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଇତ୍ୟାଦି ଆଗତ କରି ସରକାରୀ ନୀତିର ତର୍ଜମା ଓ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରିବା ମାଧ୍ୟମରେ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ଲୋକସଭାର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସମର୍ଥନ ହରାଇଲେ ପଦଚ୍ୟୁତ ହୋଇଥାଏ । ସଂସଦ ବିଭିନ୍ନ ସଂସଦୀୟ ସମିତି ମାଧ୍ୟମରେ ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ ତଥା ସରକାରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ଗୃହରେ ଆଲୋଚନା କରିବାଦ୍ୱାରା କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିତାରେ ଅଙ୍କୁଶ ଲାଗିଥାଏ ।

(୪) ନ୍ୟାୟିକ କ୍ଷମତା : ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ କରି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର
ବିଚାରପତି ଆଦି ଉଚ୍ଚ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପଦାଧ୍ଵକାରୀମାନଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରିବାର କ୍ଷମତା ସଂସଦର ରହିଛି । ସଂସଦ ନିଜର ସ୍ଵାଧୀକାର ଭଙ୍ଗ ବିଷୟ ବିଚାର କରି ନ୍ୟାୟାଳୟ ପରି ଅର୍ଥ ବା କାରାଦଣ୍ଡ ଦେବାର କ୍ଷମତା ରହିଛି । ସଂସଦର ଏହି କ୍ଷମତାଗୁଡ଼ିକ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ବିଚାରଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ।

(୫) ନିର୍ବାଚନଗତ କାର୍ଯ୍ୟ : ସଂସଦର ସମସ୍ତ ସଭ୍ୟ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିର୍ବାଚନରେ ନିର୍ବାଚକମଣ୍ଡଳୀ ଗଠନ କରୁଥିବାବେଳେ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭାର କେବଳ ନିର୍ବାଚିତ ସଦସ୍ୟମାନେ ବିଧାନସଭାର ନିର୍ବାଚିତ ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କ ସହ ମିଶି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ନିର୍ବାଚକମଣ୍ଡଳୀ ଗଠନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଭୟ ଗୃହର ସଦସ୍ୟମାନେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଗୃହର ଅଧକ୍ଷ ଓ ଉପାଧ୍ୟକ୍ଷ ନିର୍ବାଚନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

(୬) ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା : ସମ୍ବିଧାନର ୩୬୮ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ସଂସଦ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରେ ଓ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଖ୍ୟଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରେ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଚିଠା ବିଧେୟକ ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ଆଗତ କରାଯାଇପାରେ । ଅଳ୍ପ କେତେକ ସଂଘୀୟ ବିଷୟକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଚିଠା ବିଧେୟକ ସଂସଦରେ ସାଧାରଣ ବା ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ସହ ଅନୁମୋଦିତ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ସହ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

ସେହି ସ୍ଵଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅର୍ଦ୍ଧାଧ‌ିକ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ଅନୁମୋଦନ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଭୟ ଗୃହ ମଧ୍ୟରେ ମତବିଭେଦତା ଦେଖାଗଲେ ଯୁଗ୍ମ ଅଧିବେଶନ ଡକାଯିବା ସମ୍ପର୍କରେ ସମ୍ବିଧାନ ନୀରବ ଅଟେ; କାରଣ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ଉଭୟ ଗୃହରେ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍‌ଭାବେ ଅନୁମୋଦିତ ହେବା ବାଞ୍ଛନୀୟ ।

ବ୍ରିଟିଶ୍ ସଂସଦ ଓ ଭାରତୀୟ ସଂସଦ ମଧ୍ଯରେ ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଆଲୋଚନା କଲେ ଏହା ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସଂସଦ ପରି ଭାରତୀୟ ସଂସଦ ସାର୍ବଭୌମ ନୁହେଁ । ଭାରତରେ ଏକ ଲିଖୁତ ଓ ଅନମନୀୟ ସମ୍ବିଧାନଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ପରିସୀମା, ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତାର ଅଙ୍କୁଶ, ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଓ ଜନମତର ବଳୟଦ୍ଵାରା ଭାରତୀୟ ସଂସଦର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେଉଥିବାରୁ ଏହା ବ୍ରିଟିଶ୍ ସଂସଦ ପରି ସାର୍ବଭୌମ ହୋଇପାରି ନାହିଁ ।

୫ । ସଂସଦରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆଲୋଚନା କର ।
କିମ୍ବା, ସଂସଦରେ ଚିଠା ବିଧେୟକ (Bill) ଟି କିପରି ଆଇନ (Act) ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୦୭ ଧାରାରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପଦ୍ଧତି ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । କ୍ଷମତା ପୃଥକୀକରଣ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଉପରେ ସମସ୍ତ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷମତା ନ୍ୟସ୍ତ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ବାସ୍ତବରେ ପ୍ରଶାସନିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରେ । ଚିଠା ଆଇନକୁ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ବିନା ପରାମର୍ଶରେ ଅର୍ଥବିଲ୍ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏହାହିଁ କେବଳ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ ହେବ ।

ସାଧାରଣ ବିଲ୍ : ଏହାକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି (୧) ସରକାରୀ, (୨) ବେସରକାରୀ । ଏହା ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ଆଗତ କରାଯାଇପାରିବ । ଯେଉଁ ସାଧାରଣ ବିଲ୍‌କୁ ମନ୍ତ୍ରୀ ଆଗତ କରନ୍ତି ତାହାହିଁ ସରକାରୀ ବିଲ୍ ଓ ଯାହାକୁ ସାଧାରଣତଃ ସଦସ୍ୟ ଆଗତ କରନ୍ତି ତାହାକୁ ହିଁ ବେସରକାରୀ ବିଲ୍ କହନ୍ତି । ବେସରକାରୀ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଆଇନ ସାଧାରଣତଃ ପ୍ରତ୍ୟାହୃତ ହୋଇଥାଏ । ସାଧାରଣ ବିଭାଗୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେ ବିଷୟରେ ସରକାରଙ୍କ ନୀତି ଘୋଷଣା କରନ୍ତି ଓ ଭବିଷ୍ୟତରେ ସରକାରଙ୍କ ତରଫରୁ ଚିଠା ଆଇନ ଆଗତ କରିବାପାଇଁ ଆଶ୍ଵାସନା ଦେଇଥାଆନ୍ତି ।

ଏହି ବିଲ୍ ଉପରେ ଉଭୟ ଗୃହର ସମାନ କ୍ଷମତା ଅଛି । ଯଦି ବିଲ୍ ଉପରେ କୌଣସି ବିବାଦ ଉପୁଜେ ତାହାହେଲେ ସମ୍ବିଧାନର ୧୦୮ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମିଳିତ ବୈଠକ ଡାକିପାରନ୍ତି ଏବଂ ଲୋକସଭାର ବାଚସ୍ପତି ଏଥିରେ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା କରନ୍ତି । ସାଧାରଣ ବିଲ୍‌କୁ ରାଜ୍ୟସଭା ୬ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟକାଇ ରଖୁପାରେ ।

ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବିଲ୍ : ଏହା ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ଆଗତ ହୋଇପାରିବ । ପ୍ରାୟ ମୁଖ୍ୟତଃ ଲୋକସଭାର ସଦସ୍ୟ ଏହାକୁ ପ୍ରଥମେ ଲୋକସଭାରେ ଆଗତ କରନ୍ତି ।

ଏହି ବିଲ୍ ଉପରେ ଉଭୟ ରାଜ୍ୟସଭା ଏବଂ ଲୋକସଭାର ସମାନ କ୍ଷମତା ଅଛି । ଏହି ବିଲ୍ ଉପରେ କୌଣସି ମିଳିତ ବୈଠକ ଡକାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ବିଲଟି ଆଇନରେ ପରିଣତ ହେବା ପାଇଁ ତିନୋଟି ସ୍ତର ଦେଇ ଗତି କରିଥାଏ ।

(୧) ପ୍ରଥମ ପାଠ : ସାଧାରଣ ବିଲ୍ ବା ଅଣ-ଅର୍ଥବିଲ୍ ସଂସଦର ଯେକୌଣସି ଗୃହରେ ଆଗତ ହୋଇପାରେ । ଯେଉଁ ସଦସ୍ୟ ବିଲ୍ ଆଗତ କରିବେ ସେ ମାସକ ପୂର୍ବରୁ ବାଚସ୍ପତି କିମ୍ବା ରାଜ୍ୟସଭାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ଲିଷ୍କୃତ ନୋଟିସ୍ ଦେବେ । ଯଦି ଲୋକସଭାରେ ବିଲ୍‌ ଆଗତ ହେବ, ତେବେ ବାଚସ୍ପତି ତାହାକୁ ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବେ ଓ ବିଲ୍‌ର ପ୍ରଥମ ପାଠ ପାଇଁ ତାରିଖ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ ।

ସେହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତାରିଖରେ ବିଲ୍ ଆଗତ କରୁଥିବା ସଦସ୍ୟ ବିଲ୍‌ର ଶିରୋନାମା ପାଠ କରିବେ ଓ ବିଲ୍‌ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ ଉପରେ ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଭାଷଣ ଦେବେ । ତା’ପରେ ବିଲ୍‌ ଭାରତ ଗେଜେଟ୍‌ରେ ପ୍ରକାଶିତ ହେବ । ଏହିଠାରେ ପ୍ରଥମ ପାଠ ଶେଷ ହେବ ।

(୨) ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଠ : ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଠ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ତାରିଖ ଓ ସମୟରେ ବିଲ୍ ଆଗତକାରୀ ସଭ୍ୟ ବିଲ୍‌କୁ ଗ୍ରହଣ କରିନେବାକୁ ଗୃହକୁ ଅନୁରୋଧ କରନ୍ତି । ବିଲ୍‌ ଗୃହୀତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ତିନୋଟି ପନ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ; ଯଥା – ବିଲ୍‌ଟି ବିଲ୍‌ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇ ଗୃହୀତ ହେବା ବା ସେଥୁପାଇଁ ତାରିଖ ଓ ସମୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବା, (୨) ଏହାକୁ ଯାଞ୍ଚ କମିଟିକୁ ପଠାଯିବା, (୩) ଜନମତ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ବିଲ୍‌ଟିକୁ ବହୁଳଭାବେ ପ୍ରଚାର କରାଇବା ।

ବିଲ୍‌ ଜରୁରୀ ବା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ ଉପରେ ଆଧାରିତ ହୋଇଥିଲେ ତାହା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଆଲୋଚିତ ହୋଇ ଗୃହୀତ ହୁଏ କିମ୍ବା ଯାଞ୍ଚ କମିଟିକୁ ପଠାଇ ଦିଆଯାଏ ।

କମିଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ : ଯାଞ୍ଚ କମିଟି ବିଲଟିକୁ ପୁଙ୍ଖାନୁପୁଙ୍ଖ ଭାବେ ଆଲୋଚନା କରେ । ଆବଶ୍ୟକ ମନେକଲେ ବିଲ୍ ଉପରେ ବିଭିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାପାଇଁ ଏହି ଯାଞ୍ଚ କମିଟି ଉପକମିଟି ନିଯୁକ୍ତ କରେ । ଯାଞ୍ଚ କମିଟି ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କଠାରୁ ସାକ୍ଷ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରେ । ବିଲ୍‌ର ଯେକୌଣସି ସଂଶୋଧନ ଆଣିବା କ୍ଷମତା ଯାଞ୍ଚ କମିଟିର ଅଛି । ବିଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷା ପରେ ଯାଞ୍ଚ କମିଟି ଏକ ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ।

ବିବରଣୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟ : ଯାଞ୍ଚ କମିଟିର ଆଲୋଚନା ସରିବା ପରେ ଯାହା ଯାହା ନିଷ୍ପତ୍ତି ହେଲା ତାହାର ଏକ ବିବରଣୀ ରିପୋର୍ଟ ଆକାରରେ କମିଟିର ଚେୟାରମ୍ୟାନ୍ ଲୋକସଭାରେ ଦାଖଲ କରନ୍ତି । ଯେଉଁମାନେ ବିରୁଦ୍ଧ ମତ ଦିଅନ୍ତି ସେମାନେ ବିରୁଦ୍ଧ ମତ ଲିଖତ ଭାବରେ ଦେଇଥାଆନ୍ତି ।

ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବ ପର୍ଯ୍ୟାୟ : ଏହି ସ୍ତରରେ ବିଶଦ୍ ଆଲୋଚନା ହୋଇ ସଂଶୋଧନ ଅଣାଯାଇଥାଏ । ସାଧାରଣ ସଦସ୍ୟମାନେ କେବଳ ଏହି ସ୍ତରରେ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରିଥାଆନ୍ତି । ଆଲୋଚନା ପରେ ପ୍ରଥମେ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବ ଓ ପରେ ଧାରା ଉପଧାରାକୁ ଅନୁମୋଦନ ନିମନ୍ତେ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଭୋଟପାଇଁ ଉପସ୍ଥାପିତ ହୁଏ । ଭୋଟ ନିଆଯାଏ ।

ଯଦି ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବ ପାସ୍ ହେଲା, ତେବେ ତାହା ମୂଳ ଚିଠା ଆଇନରେ ଥିବା ଧାରାକୁ ସଂଶୋଧ କଲା ବୋଲି ଧରାଯାଏ । ଶେଷରେ ଚିଠା ଆଇନର ମୂଳଠାରୁ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନାମକରଣ, ପ୍ରସ୍ତାବନା, ତାଲିକା ବା ପରିଶିଷ୍ଟ ଆଦି ଉପରେ ଭୋଟ ନିଆଯାଏ । ଉପସ୍ଥିତ ଥିବା ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ପରେ ଚିଠା ଆଇନର ଦ୍ଵିତୀୟ ପାଠ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ ।

(୩) ତୃତୀୟ ପାଠ : ବିଲ୍‌ର ତୃତୀୟ ପାଠ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ନୁହେଁ । ତୃତୀୟ ପାଠ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବିଲ୍‌ର ପ୍ରସ୍ତାବକ ବିଲ୍‌କୁ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପାଇଁ ଗୃହର ଅନୁମୋଦନ ଲୋଡ଼ନ୍ତି । ଏହି ସମୟରେ ବିଲ୍ ଉପରେ ଆଲୋଚନାକୁ ସୀମିତ କରାଯାଏ । ବିଲ୍‌ରେ ଯଦି କୌଣସି ଭାଷାଗତ ତ୍ରୁଟି ରହିଥାଏ ସେଗୁଡ଼ିକ ମୌଖକ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ସଂଶୋଧୃତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାପରେ ବିଲ୍ ଉପରେ ଭୋଟ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ।

ଯଦି ବିଲ୍‌ ଗୃହରେ ଉପସ୍ଥିତ ଥିବା ଅର୍ଦ୍ଧାଧ‌ିକ ସଭ୍ୟଙ୍କର ସମର୍ଥନ ଲାଭ କରେ, ତେବେ ବିଲ୍‌ ଗୃହଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହେଲା ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଏ । ତା’ପରେ ଗୃହର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କ ଦସ୍ତଖତ ନିଆଯାଇ ବିଲ୍‌କୁ ଅନ୍ୟ ଗୃହକୁ ପଠାଯାଏ ।

ଅନ୍ୟ ଗୃହର ଅନୁମୋଦନ : ଅନ୍ୟ ଗୃହ ଉପରୋକ୍ତ ଅନୁରୂପ ଉପାୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବିଲ୍‌କୁ ପାସ୍ କରନ୍ତି । ବିଲ୍ ପାସ୍ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନ୍ୟ ଗୃହ ନିମ୍ନଲିଖତ ଉପାୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ଉପାୟ ଅବଲମ୍ବନ କରିପାରନ୍ତି ।

(୧) ଏହା ପ୍ରଥମ ଗୃହକୁ ପାସ୍ ହୋଇ ଆସିଥିବା ବିଲ୍‌କୁ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନକରି ପାସ୍‌ କରି ଦେଇପାରେ ।
(୨) ଏହା ବିଲ୍‌ର କୌଣସି ଧାରାକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ପାସ୍ କରିପାରେ ।
(୩) ବିଲ୍‌କୁ ପାସ୍ ନକରି ନିଜ ପାଖରେ ଅଟକେଇ ରଖିପାରେ ।

ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ (୧୦୮ ଧାରା) : ରାଜ୍ୟସଭାରେ ଉକ୍ତ ଚିଠା ଆଇନ ଗୃହୀତ ନହେଲେ ବା କୌଣସି ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭା ସହିତ ଏକମତ ନହେଲେ, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଭୟ ଲୋକସଭା ଓ ରାଜ୍ୟସଭାର ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନ ଡାକନ୍ତି । ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନରେ ନୂତନ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆସିପାରିବ ନାହିଁ, କେବଳ ବିବଦମାନ ସଂଶୋଧନର ବିଚାର କରାଯିବ । ଯଦି ମିଳିତ ଅଧୂବେଶନରେ ସଂଖ୍ୟାତ୍ମକ ଭୋଟରେ ସଂଶୋଧନ ସହ ବା ବିନା ସଂଶୋଧନରେ ଚିଠା ଆଇନ ଗୃହୀତ ହୁଏ, ତେବେ ତାହା ଉଭୟ ସଦନରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଛି ବୋଲି ଧରାଯିବ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମଞ୍ଜୁରୀ : ସମ୍ବିଧାନର ୧୧୧ ଧାରାନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମଞ୍ଜୁରୀ ବିନା କୌଣସି ଚିଠା ଆଇନ, ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସାଧାରଣଚିଠା ଆଇନକୁ ମଞ୍ଜୁର କରିପାରନ୍ତି ବା ଯେଉଁ ସଦନରେ ଏହା ପ୍ରଥମେ ଆଗତ ହୋଇଛି ସେହି ସଦନକୁ ନିଜ ମତାମତ ବା ସୁପାରିସ ସହୁ ଫେରାଇ ଦେଇପାରନ୍ତି ।

ଯଦି ଉଭୟ ସଦନ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସୁପାରିସ ବା ସଂଶୋଧନକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ବା ନକରି ପୂର୍ବ ଚିଠା ଆଇନକୁ ଆଉଥରେ ଅନୁମୋଦନ କରନ୍ତି ତେବେ ତାହାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମଞ୍ଜୁର ଦେବାକୁ ମଧ୍ୟ ବାଧ୍ୟ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଭିଟୋ କ୍ଷମତା ଏପରି କରିବା ଦ୍ବାରା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଚିଠା ଆଇନକୁ ଡେରି କରାଇଦେଇପାରନ୍ତି । ତେଣୁ ଏହି କ୍ଷମତାକୁ ବିଳମ୍ବନ କ୍ଷମତା ବା ‘ସ୍ଥଗିତ ଭିଟୋ’ କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ ।

(୨) ପକେଟ୍ ଭିଟୋ : ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପକେଟ୍ ଭିଟୋ କ୍ଷମତା ରହିଛି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କୌଣସି ଚିଠା ଆଇନକୁ ମଞ୍ଜୁର ନକରି ବା ନ ଫେରାଇ ନିଜ ପାଖରେ ଅନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳ ପାଇଁ ରଖୁପାରନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ପାଇଲାପରେ ଏହା (Act) ବା ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ଏହା ଆମେରିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପକେଟ୍ ଭିଟୋ କ୍ଷମତା ସହ ତୁଳନୀୟ ନୁହେଁ ।

୬ । ସଂସଦର ଆର୍ଥିକ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ (Financial Procedure) ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସଂସଦ ନିକଟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ମୁଦ୍ରାକୋଷ ରହିଥାଏ । ଏହାର ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ଗୋଟିଏ ପଇସା ମଧ୍ୟ କର ଆକାରରେ ଆଦାୟ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଗୋଟିଏ ପଇସା ମଧ୍ଯ ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଏହା ଆମେରିକୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ‘ବିନା ପ୍ରତିନିଧୃତ୍ବରେ କର ଦେବୁ ନାହିଁ’’ ସର୍ଭକୁ ପୂରଣ କରିଥାଏ । ଲୋକପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ସଂସଦର ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ସାଧାରଣ କର ଆଦାୟ ବା ସାଧାରଣ ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟ ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।

ବାସ୍ତବତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିବେଚନା କଲେ ସଂସଦର ନିମ୍ନସଦନ ଅର୍ଥାତ୍ ଲୋକସଭା କରଧାର୍ଯ୍ୟ ଓ ବ୍ୟୟବରାଦ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରେ । କିନ୍ତୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଥମ ଉଦ୍ୟୋଗ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ତରଫରୁ ହୋଇଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପୂର୍ବ ଅନୁମୋଦନ ସହ ସମସ୍ତ ଅର୍ଥବିଧେୟକ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳର ସଦସ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ଲୋକସଭାରେ ପ୍ରଥମେ ଆଗତ ହୁଏ । ଦେଶର ବାର୍ଷିକ ଆୟ-ବ୍ୟୟର ଅଟକଳ ବା ବଜେଟ୍ କେନ୍ଦ୍ର ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ଲୋକସଭାରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି ।

ବଜେଟ୍‌ରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରସ୍ତାବିତ ଆୟ ଓ ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗର ବ୍ୟୟର ହିସାବ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏଥିରେ ନୂତନ କରଧାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତାବର ସୂଚନା ମଧ୍ୟ ଥାଏ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନ୍ତ୍ରୀ ନିଜ ବିଭାଗୀୟ ଖର୍ଚ୍ଚର ଦାବି ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି ଓ ତାହା ଲୋକସଭାରେ ଆଲୋଚନା ପରେ ଗୃହୀତ ହୁଏ । ଯଦି ସଂସଦର କୌଣସି ସାଂସଦ ଚାହିଁବେ ତାହାହେଲେ ବିଭାଗୀୟ ଖର୍ଚ୍ଚ ଆଲୋଚନାବେଳେ ସେ କାଟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଣିପାରିବେ ।

ସରକାରଙ୍କ ଖର୍ଚ୍ଚ ଦୁଇ ପ୍ରକାର, ଯଥା – (i) ଗୋଟିଏ ସଂସଦର ପୂର୍ଷ ଅନୁମୋଦନ ସାପେକ୍ଷ ଓ (ii) ସଞ୍ଚିତ ପାଣ୍ଠିରୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ ଖର୍ଚ୍ଚ । ପ୍ରଥମଟିରେ ଭୋଟ ଆବଶ୍ୟକ ବିଷୟ ରହିଥିବାବେଳେ ଦ୍ଵିତୀୟଟିରେ ଭୋଟ ଅନାବଶ୍ୟକ ବିଷୟ ରହିଥାଏ । ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରକାର ଖର୍ଚ୍ଚ ଦାବିକୁ ସଂସଦ ଆଗ୍ରାହ୍ୟ କରିପାରେ ନାହିଁ । ପ୍ରଥମ ପ୍ରକାର ଖର୍ଚ୍ଚ ଉପରେ ଲୋକସଭାରେ ବ୍ୟାପକ ଆଲୋଚନା ହୁଏ ଓ ସେଥୁରୁ ଯେକୌଣସି ଖର୍ଚ୍ଚକୁ ଅଗ୍ରାହ୍ୟ କରିଦେବାର କ୍ଷମତା ଲୋକସଭାର ରହିଛି ।

ବଜେଟ୍ ଓ ବ୍ୟୟଦାବି (Demand for Grants) : ବଜେଟ୍‌ର ଦୁଇଟି ଅଂଶ ରହିଥାଏ; ଯଥା- ସାଧାରଣ ବଜେଟ୍ ଓ ରେଳ ବିଭାଗ ବଜେଟ୍ । ସଂସଦରେ ପ୍ରଥମ ରେଳମନ୍ତ୍ରୀ ରେଳ ବଜେଟ୍ ଆଗତ କରନ୍ତି ଓ ତା’ପରେ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ସାଧାରଣ ବଜେଟ୍ ଆଗତ କରନ୍ତି । ବଜେଟ୍ କରଧାର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତାବ, ରାଜସ୍ଵ ଓ ବ୍ୟୟର ପୂର୍ଖ ହିସାବ ଫର୍ଦ୍ଦ ଆଦିକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥାଏ । ଗୃହରେ ବଜେଟ୍ ଆଲୋଚନା ସମୟରେ ସରକାରଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଆଲୋଚନା, ସମାଲୋଚନା ଓ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରାଯାଇଥାଏ ।

ଏହି ସାଧାରଣ ଆଲୋଚନା ପରେ ଖର୍ଚ୍ଚଦାବି ଉପରେ ଭୋଟ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଭାଗ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଭାବେ ତିନିଗୋଟି ସ୍ତରବିଶିଷ୍ଟ ‘ବ୍ୟୟ ଫର୍ଦ’ (Demand for Grant) ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି । ପ୍ରଥମ ସ୍ତରରେ ମୋଟ ବ୍ୟୟର ପ୍ରସ୍ତାବ, ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତରରେ ବ୍ୟୟର ଉପ-ବିଭାଗଗୁଡ଼ିକର ତାଲିକା ଓ ତୃତୀୟ ସ୍ତରରେ ଉପ-ବିଭାଗଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟୟର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିବରଣୀ ସ୍ଥାନ ପାଇଥାଏ ।

କାଟ୍ ପ୍ରସ୍ତାବ : ଏହି କାଟ୍ ପ୍ରସ୍ତାବ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂସଦର ସଭ୍ୟମାନେ ସରକାରଙ୍କ ବିଭିନ୍ନ ନୀତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ସମାଲୋଚନା କରିଥା’ନ୍ତି କିମ୍ବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭିଯୋଗ ପ୍ରତି ସରକାରଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରନ୍ତି । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର; ଯଥା —
(i) ନୀତି ନାପସନ୍ଦ କାଟ୍ (Disapproval of policy cut) : ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବରେ ସରକାରଙ୍କ ଖର୍ଚ୍ଚଦାବିରୁ ଏକ ଟଙ୍କା କମାଇ ଦିଆଯିବାର ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ ହୋଇଥାଏ ।
(ii) ମିତବ୍ୟୟୀ କାଟ୍ (Economy cut) : ମିତବ୍ୟୟିତା, ଆର୍ଥିକ ଶୃଙ୍ଖଳା ଓ ସଂଯମତା ରକ୍ଷା ପାଇଁ ବ୍ୟୟସଙ୍କୋଚନ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆସିଥାଏ ।
(iii) ପ୍ରତୀକ କାଟ୍ (Token cut) : ଏହାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ସରକାରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଭିଯୋଗ ଉପସ୍ଥାପନ ପାଇଁ ସ୍ବର ଉତ୍ତୋଳନ । ଏହାର ବ୍ୟବହାର ଅଧିକ ।

ଶିରଛେଦ ବା ଗିଲୋଟିନ୍ (Guilotine) : ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବଜେଟ୍ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ଗୃହର ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ଏହି ‘ଗିଲୋଟିନ୍’ ପଦ୍ଧତିର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ବିନା ଆଲୋଚନାରେ ଏକାଧୁକ ଅନୁଦାନ ଦାବି ଉପରେ ଭୋଟ ନିଆଯାଇଥାଏ । ସେହିପରି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ହେଲେ ‘କ୍ଲୋଜର’ (Closure) ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ଆଲୋଚନାର ପରିସମାପ୍ତି ଘୋଷଣା କରାଯାଇ ଖର୍ଚ୍ଚ ଦାବି ଉପରେ ଭୋଟ ନିଆଯାଏ ।

ଭୋଟ୍ ଅନ୍ ଆକାଉଣ୍ଟ (Vote on Account) : ବଜେଟ୍ ଆଲୋଚନା ଓ ଅନୁମୋଦନ ଏକ ସମୟସାପେକ୍ଷ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ଏଣୁ କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ବଜେଟ୍ ଉପସ୍ଥାପନ ଓ ଅନୁମୋଦନ ସମ୍ଭବ ନହେଲେ ଏହି ‘ ଭୋଟ୍ ଅନ୍ ଆକାଉଣ୍ଟ’ ବା କାମଚଳା ବଜେଟ୍ ସଂସଦରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଏ ଯାହା ବିନା ଆଲୋଚନାରେ ସଂସଦର ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କରେ । ଏହା ସରକାରଙ୍କୁ ଭାରତର ଘନୀଭୂତ ପାଣ୍ଠିରୁ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିବା ପାଇଁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରେ । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ହୋଇପାରେ ।

ବଜେଟ୍ ଓ ବ୍ୟୟମଞ୍ଜୁରୀ ଚିଠା (Appropriation Bill)ର ଅନୁମୋଦନ : ସଂସଦଦ୍ଵାରା ବଜେଟ୍ ଅନୁମୋଦନ ପରେ ସଂସଦର ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟାପାରରେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚ୍ଛେଦ ପଡ଼େ ନାହିଁ । ବଜେଟ୍ ସଂସଦର ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ ନ କରିପାରିଲେ କେନ୍ଦ୍ର ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ ସହ ସମାନ ବୋଲି ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ବଜେଟ୍‌ର ଅନୁମୋଦନ ସହ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ବଜେଟ୍‌ର ପ୍ରସ୍ତାବ ଅନୁଯାୟୀ ବ୍ୟୟ କରିବା ନିମନ୍ତେ ସଂସଦ ଏକ ‘ବ୍ୟୟମଞ୍ଜୁରୀ ଚିଠା’ ଅନୁମୋଦନ କରେ । ଏହି ବ୍ୟୟମଞ୍ଜୁରୀ ଚିଠା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ସହ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୋଇ ବଜେଟ୍‌କୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ କରିଥାଏ ।

ଫାଇନାନ୍ସ ଚିଠା (Finance Bill)ର ଅନୁମୋଦନ : ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବଜେଟ୍ ଅଭିଭାଷଣ ପରେ ଲୋକସଭାରେ ଏହି ଫାଇନାନ୍ସ ଚିଠା ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥାଏ । ବ୍ୟୟମଞ୍ଜୁରୀ ଚିଠାର ଅନୁମୋଦନ ପରେ ଏହି ଫାଇନାନ୍ସ ଚିଠା ଗୃହରେ ଆଲୋଚନା ହୁଏ । ଏହା ସାଧାରଣ ଚିଠା ଅନୁମୋଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୃହରେ ଆଲୋଚିତ ଓ ଗୃହୀତ ହୁଏ । ଏହା ସରକାରଙ୍କୁ କରଧାର୍ଯ୍ୟ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜ୍ୟର ରାଜସ୍ଵ ଆଦାୟ ପାଇଁ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଏହି ଫାଇନାନ୍ସ ଚିଠା ସଂସଦଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହୋଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ସହ ଆଇନରେ ପରିଣତ ହେଲେ ସଂସଦର ଆର୍ଥିକ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପୂର୍ଣଚ୍ଛେଦ ପଡ଼ିଥାଏ ।

ଅର୍ଥବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲୋକସଭାର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଲୋକସଭାରେ ପ୍ରଥମେ ଆଗତ ହୋଇ ଗୃହୀତ ହୋଇସାରିବା ପରେ ଅର୍ଥବିଧେୟକ ରାଜ୍ୟସଭାକୁ ଯାଏ । ରାଜ୍ୟସଭାରେ ୧୪ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ଏହାକୁ ଗୃହୀତ କରାଯାଇପାରେ କିମ୍ବା ମତାମତ ସହ ଲୋକସଭାର ପୁନଃ ବିଚାର ପାଇଁ ଫେରାଇ ଦିଆଯାଇପାରେ କିମ୍ବା କୌଣସି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇନପାରେ । ମାତ୍ର ୧୪ ଦିନ ପରେ ଲୋକସଭାଦ୍ଵାରା ଏହାର ପୁନଃ ବିଚାର କରାନଗଲେ କିମ୍ବା ରାଜ୍ୟସଭାଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ନହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥବିଧେୟକ ସଂସଦର ଉଭୟ ସଦନଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହୋଇଛି ବୋଲି ଧରିନିଆଯାଏ । ସଂସଦଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ବଜେଟ୍ ବା ଅର୍ଥବିଧେୟକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଜର ‘ସୁଗିତ ଭିଟୋ’ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ଓ ସ୍ବୀକୃତି ଦେବାକୁ ପ୍ରାୟତଃ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

ବିଧାନସଭାର ଗଠନ : ସମ୍ବିଧାନର ୧୭୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟର ବିଧାନସଭାର ଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀ ବର୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ବିଧାନସଭାର ସଭ୍ୟମାନେ ଲୋକଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ କୌଣସି ରାଜ୍ୟରେ ୫୦୦ରୁ ଅଧିକ ଓ ୬୦ରୁ କମ୍ ସଂଖ୍ୟକ ସଭ୍ୟ ବିଧାନସଭାରେ ରହିପାରିବେ ନାହିଁ । ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନସଭାରେ ମୋଟ ୧୪୭ ଜଣ ସଦସ୍ୟ ରହିଛନ୍ତି ।

୭ । ଓଡିଶା ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ଗଠନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟପାଳ ବିଧାନସଭାର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ରାଜ୍ୟର ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଗୃହଭାବରେ ଏହା ସ୍ବୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ । କେତେକ ରାଜ୍ୟରେ ଏହା ଦ୍ବିକକ୍ଷୀୟ ବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଓଡ଼ିଶାର ଏକକକ୍ଷୀୟ ଆକାରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏବଂ ବିଧାନସଭା ନାମରେ ପରିଚିତ । ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଧାନ ପରିଷଦ ନାହିଁ । ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ସ୍ବୀକୃତି ବିନା ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ନାହିଁ ।

ବିଧାନସଭାର ଗଠନ : ସମ୍ବିଧାନର ୧୭୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟର ବିଧାନସଭାର ଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀ ବର୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ବିଧାନସଭାର ସଭ୍ୟମାନେ ଲୋକଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ କୌଣସି ରାଜ୍ୟରେ ୫୦୦ରୁ ଅଧିକ ଓ ୬୦ରୁ କମ୍ ସଂଖ୍ୟକ ସଭ୍ୟ ବିଧାନସଭାରେ ରହିପାରିବେ ନାହିଁ । ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନସଭାରେ ମୋଟ ୧୪୭ ଜଣ ସଦସ୍ୟ ରହିଛନ୍ତି ।

ସଂରକ୍ଷଣ : ସମ୍ବିଧାନର ୩୩୨ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ହରିଜନ ଓ ଆଦିବାସୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ବିଧାନସଭାରେ ପ୍ରତିନିଧୂତ୍ବ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି । ସେହି ଅନୁସାରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ୩୪ଟି ସ୍ଥାନ ଆଦିବାସୀ ଓ ୨୨ଟି ସ୍ଥାନ ହରିଜନଙ୍କ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।

ମନୋନୟନ : ସମ୍ବିଧାନର ୩୩୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ମତରେ ଆଙ୍ଗ୍‌ଲୋ – ଭାରତୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ବିଧାନସଭାରେ ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିନିଧୂ ହୋଇନଥିଲେ ସେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୨ଜଣଙ୍କୁ ବିଧାନସଭାକୁ ମନୋନୀତ କରିପାରନ୍ତି; ମାତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ପାଇଁ ଏହା ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ନୁହେଁ ।

ଯୋଗ୍ୟତା : ସମ୍ବିଧାନର ୧୭୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରାର୍ଥୀ ହେବାକୁ ହେଲେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ନିମ୍ନଲିଖତ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ଆବଶ୍ୟକ ।

(୧) ସେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ହୋଇଥବେ ।
(୨) ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳକଙ୍କ ନିକଟରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରତି ଆନୁଗତ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ପାଇଁ ଶପଥପାଠ କରିବେ ।
(୩) ତାଙ୍କୁ ଅନ୍ତତଃ ୨୫ ବର୍ଷ ହୋଇଥିବ ।
(୪) ନିର୍ବାଚନ ଆଇନଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବ ।
(୫) ସରକାରୀ ପାଣ୍ଠିରୁ ଦରମା ବା ବ୍ୟବସାୟ ସୂତ୍ରରେ ଅର୍ଥଲାଭଜନିତ ଅଣରାଜନୀତିକ ପଦବୀ ଧାରଣ କରି ନଥୁବେ ଅର୍ଥାତ୍ କଣ୍ଟ୍ରାକ୍ଟର, ସରକାରୀ ବ୍ୟବସାୟ ସୂତ୍ରରେ ସରକାରଙ୍କ ସହିତ ଚୁକ୍ତିବଦ୍ଧ ହୋଇନଥିବେ ।
(୬) ନିର୍ବାଚନରେ ପ୍ରତିଦ୍ଵନ୍ଦିତା କରୁଥିବା ପ୍ରାର୍ଥୀମାନଙ୍କୁ ୫,୦୦୦ ଟଙ୍କା ଲେଖାଏଁ ଅମାନତ ଜମା ରଖୁବାକୁ ପଡ଼େ ।

କାର୍ଯ୍ୟକାଳ : ବିଧାନସଭାର ସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ୫ ବର୍ଷ । ଜାତୀୟ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିଧାନସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଆଉ ଏକ ବର୍ଷ ବଢ଼ାଇ ଦିଅନ୍ତି । ଏହାର ସର୍ବନିମ୍ନ ସମୟ ବିଧାନସଭାର ଆସ୍ଥା ଏବଂ ରାଜ୍ୟ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

ଅଧୂବେଶନ : ଏହାର ଅଧୂବେଶନ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଦ୍ଵାରା ଆହୂତ ହୁଏ ଏବଂ ସ୍ଥଗିତ ହୁଏ। ଅନ୍ତତଃ ବର୍ଷକୁ ଦୁଇ ଥର ବିଧାନସଭା ବସେ । ବର୍ଷକୁ ଆପାତତଃ ୬୦ ଦିନ ବସେ । ପ୍ରତି ବିଷୟ ସଂଖ୍ୟାଧ‌ିକ ମତରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଏ । ଯଦି କୌଣସି ସଦସ୍ୟ ଏକ ସମୟରେ ୬୦ ଦିନ ବିନାନୁମତିରେ ଅନୁପସ୍ଥିତ ରହିଲେ ବିଧାନସଭାରେ ତାଙ୍କ ସ୍ଥାନ ଖାଲି ପଡ଼ିଲା ବୋଲି ଘୋଷଣା କରାଯାଇପାରିବ ।

କୋରମ୍ : ବିଧାନସଭାର ସମୁଦାୟ ସଦସ୍ୟ ୧/୧୦ ଅଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତ ହେଲେ କୋରମ୍ ହୁଏ ନାହିଁ ଏବଂ ବିଧାନସଭାର ଅଧୂବେଶନକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖାଯାଏ ।

କ୍ଷମତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :
(୧) ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା କ୍ଷମତା : ବିଧାନସଭାର ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଲା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବା । ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା ଓ ସଂଯୁକ୍ତ ବା ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାସ୍ଥ ବିଷୟମାନଙ୍କ ଉପରେ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିବାର ଅଧିକାର ବିଧାନସଭାର ରହିଛି । ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକାରୁ ଯଦି କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିବା, ସେ ଆଇନକୁ ବିରୋଧ କରୁଥିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଧାନସଭା କରିପାରିବ ନାହିଁ । ବିଧାନସଭାରେ ଗୃହୀତ ବିଲ୍ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ସ୍ଵୀକୃତି ଲାଭ କରି ଆଇନରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

(୨) କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ : ରାଜ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ ମିଳିତଭାବେ ବିଧାନସଭା ନିକଟରେ ଦାୟୀ ରହିବେ ବୋଲି ସମ୍ବିଧାନର ୧୬୪ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ଫଳରେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବରେ ଓ ମିଳିତଭାବରେ ବିଧାନସଭା ନିକଟରେ ଦାୟୀ । ବିଧାନସଭାର ସଦସ୍ୟମାନେ ବିଭାଗୀୟ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ନାନା ପ୍ରକାର ପ୍ରଶ୍ନ, ଧ୍ୟାନ ଆକର୍ଷଣକାରୀ ପ୍ରସ୍ତାବ, ମୁଲତବୀ ପ୍ରସ୍ତାବ, ଅନାସ୍ଥା ପ୍ରସ୍ତାବ, କାଟ ପ୍ରସ୍ତାବ, ନିନ୍ଦା ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଦି ଆଗତ କରି କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିତା ମନୋଭାବକୁ ଗୃହୀତ ନହେଲେ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ ଇସ୍ତଫା ଦିଏ ।

(୩) ଆର୍ଥିକ କ୍ଷମତା : ବିଧାନସଭାର ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ଗୋଟିଏ ପଇସା ଖର୍ଚ୍ଚ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ତେଣୁ ବିଧାନସଭା ରାଜ୍ୟ ପାଣ୍ଠି ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଅର୍ଜିନାନ୍‌ସଦ୍ବାରା ସମସ୍ତ ଆଇନ ପାସ୍‌ ହୋଇପାରେ; ମାତ୍ର ବଜେଟ୍ ନୁହେଁ । ବିଧାନସଭାର ବିନା ଅନୁମୋଦନରେ ନୂତନ କର ଲାଗୁ ହୁଏ ନାହିଁ କି ପ୍ରଚଳିତ କରକୁ ମଧ୍ୟ ଛାଡ଼ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭା ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଥଲେ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ସେହି ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ବଜେଟ ପସ୍ତତ କରେ ।

(୪) ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା : ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟରେ ସମ୍ବିଧାନର ୩୬୮ ଧାରାନୁସାରେ କେତେକ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଚିଠା ଆଇନ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାର ଅନୁମୋଦନ ପାଇଁ ପଠାଯାଇଥାଏ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବିଧାନସଭା ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ମୁଖ୍ୟତଃ ସମ୍ବିଧାନରେ ୫୪, ୫୫ ଧାରା ଇତ୍ୟାଦି ପାଇଁ ବିଧାନସଭା ଅନୁମୋଦନ ଆବଶ୍ୟକ ।

(୫) ନିର୍ବାଚନ କ୍ଷମତା : ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ, ରାଜ୍ୟସଭାର ସଦସ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ, ବିଧାନସଭାର ବିଚ ଉପବାଚସ୍ପତି ନିର୍ବାଚନରେ ବିଧାନସଭାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।

(୬) ନ୍ୟାୟିକ କ୍ଷମତା : ବିଧାନସଭାରେ କୌଣସି ସଦସ୍ୟଙ୍କର ବା ବାଚସ୍ପତିଙ୍କର ସ୍ଵାଧୀକାର ଭଙ୍ଗ ଅଭିଯୋଗ ହେଲେ ସେ ବିଷୟରେ ସ୍ଵାଧୀକାର କମିଟିର ରିପୋର୍ଟ ବିଚାର ଆଲୋଚନା ପରେ ଦୋଷୀକୁ ଅର୍ଥ ବା ଜେଲଦଣ୍ଡ ଦେବାର କ୍ଷମତା ବିଧାନସଭାର ରହିଅଛି । ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ମତରେ ବିଧାନସଭାର କ୍ଷମତା ଏ ଦିଗରେ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ । ସେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ବିରୋଧରେ କୌଣସି ଅପିଲ୍ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।

(୭) ବିବିଧ କ୍ଷମତା :
(i) ବିଧାନସଭାରୁ ବିଶ୍ବବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କର ସିନେଟ୍‌କୁ ପ୍ରତିନିଧୂ ନିର୍ବାଚିତ ହୁଅନ୍ତି ।
(ii) ସାଧାରଣ ସେବା ଆୟୋଗର ବିବରଣୀ ଆଲୋଚନା କରେ ଓ ଏହାର ସୁପାରିସକୁ କାହିଁକି ସରକାର ଗ୍ରହଣ କରି ନାହାନ୍ତି ତାହାର କୈଫିୟତ୍ ସରକାରଙ୍କଠାରୁ ଶୁଣେ ।
(iii) ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟରେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କରି ସରକାରଙ୍କୁ ସୁପାରିସ କରେ ।
(iv) ଯୋଜନାର ରୂପରେଖ ଓ ଗତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ । କେନ୍ଦ୍ର ନିକଟରେ ରାଜ୍ୟ ତରଫରୁ ଗୁହାରି ଜଣାଇବାକୁ ମିଳିତ ପ୍ରତିନିଧୂ ଦଳ ପଠାଇପାରେ ।
(v) ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବାପାଇଁ କମିଟିମାନ ବସାଇପାରେ ।
(vi) ସରକାରୀ ଦଳର ସଂସ୍କାର ପାଇଁ କମିଟି ଗଠନ କରିପାରେ ।
(vii) ରାଜ୍ୟର ମଙ୍ଗଳ ପାଇଁ ଯେକୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ନେଇପାରେ ।

ଯେତେବେଳେ ସରକାରୀ ଦଳର ଅବସ୍ଥା ଦୋଦୁଲ୍ୟମାନ ହୁଏ ସେତେବେଳେ ବିଧାନସଭାର ଗୁରୁତ୍ଵ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ । କମିଟିମାନଙ୍କ ଜରିଆରେ ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ବାହୁଛାୟା ତଳେ ଥିବା ଅମଲାତନ୍ତ୍ରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ନିଜର ଦୃଢ଼ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରିପାରେ । ଜନମତକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରି ସରକାରଙ୍କୁ ପ୍ରକୃତ ରାସ୍ତାକୁ ଆଣିବାରେ ବିଧାନସଭାର ଗୁରୁଦାୟିତ୍ଵ ରହିଛି ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 15 ନ୍ୟାୟପାଳିକା Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 15 ନ୍ୟାୟପାଳିକା

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ

୧ । ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି _________ ।
(କ) ଆଇନ ତିଆରି କରିବା
(ଖ) ଆଇନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା
(ଗ) ନ୍ୟାୟପ୍ରଦାନ ବା ଆଇନର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା
(ଘ) ଦଣ୍ଡ ଦେବା
Answer:
(ଗ) ନ୍ୟାୟପ୍ରଦାନ ବା ଆଇନର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା

୨ । ଆଇନର ନ୍ୟାୟିକ ସମୀକ୍ଷା _______ ର ଏକ କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।
(କ) ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା
(ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା
(ଘ) ନ୍ୟାୟପ୍ରଦାନ
Answer:
(ଘ) ନ୍ୟାୟପ୍ରଦାନ

୩ । ନ୍ୟାୟପାଳିକା ________ ର ଜଗୁଆଳୀ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।
(କ) ଦେଶ
(ଖ) ଜନସାଧାରଣ
(ଗ) ସମ୍ବିଧାନ
(ଘ) ସଂପତ୍ତ
Answer:
(ଗ) ସମ୍ବିଧାନ

୪ । ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନାଗରିକର ଅଧିକାରର ___________ କରିଥାଏ ।
(କ) ହ୍ରାସ
(ଖ) ପରିବର୍ଦ୍ଧନ
(ଗ) ସୁରକ୍ଷା
(ଘ) ବ୍ୟାଖ୍ୟା
Answer:
(ଗ) ସୁରକ୍ଷା

୫ । ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ __________ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ବା ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଖ) ହାଇକୋର୍ଟ ବା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଗ) ସାମାରିକ ଅଦାଲତ
(ଘ) ପ୍ରଶାସନିକ ନ୍ୟାୟାଳୟ
Answer:
(କ) ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ବା ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ

୬ । ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତି _________ ବର୍ଷ ସମୟରେ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।
(କ) ୬୨
(ଖ) ୬୦
(ଗ) ୬୫
(ଘ) ୭୦
Answer:
(ଗ) ୬୫ ବର୍ଷ

୭ । କୌଣସି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଇନ କିମ୍ବା ତଥ୍ୟ ବିଷୟରେ _______ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟଙ୍କର ମତାମତ ଲୋଡ଼ିବାର କ୍ଷମତାପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଅଛନ୍ତି ।
(କ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଗ) ବାଚସ୍ପତି
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
Answer:
(ଘ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୮ । ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ________ ଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
(କ) କଟକ
(ଖ) ଚଣ୍ଡିଗଡ଼
(ଗ) ଦିଲ୍ଲୀ
(ଘ) ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ
Answer:
(ଗ) ଦିଲ୍ଲୀ

୯ । ସମ୍ବିଧାନର ________ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
(କ) ୧୨୩
(ଖ) ୧୨୨
(ଗ) ୧୨୪
(ଘ) ୧୨୫
Answer:
(ଗ) ୧୨୪

୧୦ । _______ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପ୍ରଥମ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ଥିଲେ ।
(କ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ମଧୁକର ହୀରାଲାଲ କାନିଆ
(ଖ) ଅଜିତ୍ ନାଥ ରାୟ
(ଗ) ଏଚ.ଏନ୍. ଖାନ୍ନା
(ଘ) ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପଟ୍ଟନାୟକ
Answer:
(କ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ମଧୁକର ହୀରାଲାଲ କାନିଆ,

୧୧ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ________ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ବାଚସ୍ପତି
Answer:
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୧୨ । __________ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ବିଚାରପତି ଥିଲେ ।
(କ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ମୀରା ସାହେବ ଫାତିମା ବିବି
(ଖ) ଅମୀୟା ପାଢ଼ୀ
(ଗ) ନମିତା ପଣ୍ଡା
(ଘ) ଜୟନ୍ତୀ ପଟ୍ଟନାୟକ
Answer:
(କ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ମୀରା ସାହେବ ଫାତିମା

୧୩ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ _________ ପାଣ୍ଠିରୁ ଦରମା ଦିଆଯାଏ ।
(କ) ସଞ୍ଚତ
(ଖ) ଜରୁରୀ
(ଗ) ହାତପାଣ୍ଠି
(ଘ) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(କ) ସଞ୍ଚ

୧୪ । ସଂଘୀୟ ବିବାଦଗୁଡ଼ିକ _________ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ସମାଧାନ ହୁଏ ।
(କ) ଉଚ୍ଚ
(ଖ) ଅଧସ୍ତନ
(ଗ) ସର୍ବୋଚ୍ଚ
(ଘ) ସାମରିକ
Answer:
(ଗ) ସର୍ବୋଚ୍ଚ

୧୫ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକମାନଙ୍କର ________ ଅଧିକାରର ରକ୍ଷକ ଅଟେ ।
Answer:
(କ) ରାଜନୈତିକ
(ଖ) ସାମାଜିକ
(ଗ) ମୌଳିକ
(ଘ) ନୈତିକ
Answer:
(ଗ) ମୌଳିକ

୧୬ । _________ ର ବିଚାର ବିରୋଧରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ଆବେଦନ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(କ) ପ୍ରଶାସନିକ ଟ୍ରିବ୍ୟୁନାଲ
(ଖ) ଆୟକର ଟ୍ରିବୁନାଲ
(ଗ) ସାମରିକ ଅଦାଲତ
(ଘ) ଶ୍ରମ ଅଦାଲତ
Answer:
(ଗ) ସାମରିକ ଅଦାଲତ

୧୭ | _________ ସମ୍ବିଧାନର ଅଭିଭାବକ ଅଟେ ।
(କ) ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଖ) ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଗ) ସାମରିକ ଅଦାଲତ
(ଘ) ପ୍ରଶାସନିକ ଅଦାଲତ
Answer:
(ଖ) ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ

୧୮ । ସଂସଦଦ୍ବାରା ପ୍ରଣୀତ ଆଇନର ସାମ୍ବିଧାନିକତା ପରୀକ୍ଷା କରିବା ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ‘ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର କ୍ଷମତାକୁ ________ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରୋବଲୋକନ
(ଖ) ନ୍ୟାୟିକ କ୍ରିୟାଶୀଳତା
(ଗ) ନ୍ୟାୟିକ ବ୍ୟଖ୍ୟା
(ଘ) ନ୍ୟାୟିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ
Answer:
(କ) ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରୋବଲୋକନ

୧୯। ___________ କାରଣରୁ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତି ପଦଚ୍ୟୁତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରମାଣିତ ଅସଦ୍‌ବ୍ୟବହାର ଓ ଅଦକ୍ଷତା ପାଇଁ ସଂସଦଦ୍ବାରା ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ
(ଖ) ଆଇନ ନଜାଣିବା
(ଗ) ପକ୍ଷପାତ କରିବା
(ଘ) ରୋଗଗ୍ରସ୍ତ ହେବା
Answer:
(କ) ପ୍ରମାଣିତ ଅସଦ୍‌ବ୍ୟବହାର ଓ ଅଦକ୍ଷତା ପାଇଁ ସଂସଦଦ୍ବାରା ଗୃହୀତ ପ୍ରସ୍ତାବ

୨୦ । ___________ ନ୍ୟାୟାଳୟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିର୍ବାଚନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମସ୍ତ ମାମଲାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଅନ୍ତି ।
(କ) ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଖ) ଉଚ୍ଚତମ ବା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଗ) ସାମରିକ ଅଦାଲତ
(ଘ) ପ୍ରଶାସନିକ ଅଦାଲତ
Answer:
(ଖ) ଉଚ୍ଚତମ ବା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ

୨୧ । ରାଜ୍ୟସ୍ତରରେ ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ _________ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ହାଇକୋର୍ଟ ବା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଖ) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଗ) ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଶାସନିକ ଅଦାଲତ
(ଘ) ଜିଲ୍ଲା ଜଜ୍ କୋର୍ଟ
Answer:
(କ) ହାଇକୋର୍ଟ ବା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ

୨୨ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ___________ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।
(କ) ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ
(ଖ) ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଘ) ମୁଖ୍ୟ ନ୍ୟାୟାଧୀଶ
Answer:
(ଗ) ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୨୩ । ଆମ ରାଜ୍ୟର ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ମିଶାଇ ସର୍ବମୋଟ ____________ ଜଣ ବିଚାରପତି ଅଛନ୍ତି |
(କ) ୧୭
(ଖ) ୧୮
(ଗ) ୧୬
(ଘ) ୧୫
Answer:
(ଗ) ୧୬

୨୪ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନେ _________ ବର୍ଷ ବୟସ ହେଲେ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅବସର ନିଅନ୍ତି ।
(କ) ୬୫
(ଖ) ୬୪
(ଗ) ୬୩
(ଘ) ୬୨
Answer:
(ଘ) ୬୨

୨୫ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ମାସିକ ଦରମା ___________ ଟଙ୍କା ।
(କ) ୯୦, ୦୦୦
(ଖ) ୩୩, ୫୦୦
(ଗ) ୩୩, ୦୦୦
(ଘ) ୩୫, ୦୦୦
Answer:
(କ) ୯୦,୦୦୦

୨୬ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ____________ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଭାରତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ୟ ବା ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ଏକାଧିକ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ରହିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।
(କ) ୧୨୪
(ଖ) ୨୧୫
(ଗ) ୨୧୩
(ଘ) ୨୧୪
Answer:
(ଘ) ୨୧୪

୨୭ । ସମ୍ବିଧାନର __________ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ସ୍ଥିର କରିବା କ୍ଷମତା ଙ୍କ ଉପରେ ____________ ନ୍ୟସ୍ତ ଥାଏ ।
(କ) ୨୧୮, ରାଜ୍ୟପାଳ
(ଖ) ୨୧୬, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି
(ଗ) ୨୧୫, ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ
(ଘ) ୨୧୬, ବିଧାନସଭା
Answer:
(ଖ) ୨୧୬, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି

୨୮। ____________ ଓଡ଼ିଶା ହାଇକୋର୍ଟର ପ୍ରଥମ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ଥିଲେ ।
(କ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ଗତିକୃଷ୍ଣ ମିଶ୍ର
(ଖ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ବୀରକିଶୋର ରାୟ
(ଗ) ଯୁଗଳ କିଶୋର ମହାନ୍ତି
(ଘ) ଅରଜିତ୍ ପଶାୟତ୍
Answer:
(ଖ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ବୀରକିଶୋର ରାୟ

୨୯ । ____________ ଓଡ଼ିଶା ହାଇକୋର୍ଟର ପ୍ରଥମ ମହିଳା ବିଚାରପତି ଥିଲେ ।
(କ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ଫତିମା ବିବି
(ଖ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ଅମୀୟ କୁମାରୀ ପାଢ଼ୀ
(ଗ) ନମ୍ରତା ଚଢ଼ା
(ଘ) ଆଶା ହନ୍ତି
Answer:
(ଖ) ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ଅମୀୟ କୁମାରୀ ପାଢ଼ୀ

୩୦ । _____________ ସମୟରେ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ଦରମା ହ୍ରାସ କରାଯାଇପାରେ ।
(କ) ମୌଳିକ, ବିବାହ, ଛାଡ଼ପତ୍ର
(ଖ) ଯୁଦ୍ଧ
(ଗ) ପ୍ରାକୃତିକ ଦୂର୍ବିପାକ
(ଘ) ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି
Answer:
(ଘ) ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି

୩୧ । __________ ଅଧିକାର, __________ ଓ ____________ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମୋକଦ୍ଦମାଗୁଡ଼ିକ ସିଧାସଳଖ ହାଇକୋର୍ଟରେ ଆଗତ କରାଯାଇ ବିଚାର ହୁଏ ।
(କ) ମୌଳିକ, ବିବାହ, ଛାଡ଼ପତ୍ର
(ଖ) ରାଜନୈତିକ, ଆୟକର, ସଂପରି କର
(ଗ) ସାମାଜିକ, ନିର୍ବାଚନ, ଫୌଜଦାରୀ
(ଘ) ଅର୍ଥନୈତିକ, ବିବାହ, ହତ୍ୟା
Answer:
(କ) ମୌଳିକ, ବିବାହ, ଛାଡ଼ପତ୍ର

୩୨ । ___________ ଜିଲ୍ଲା ସ୍ତରରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ବିଚାରକ ଅଟନ୍ତି ।
(କ) ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି
(ଖ) ଜିଲ୍ଲା ଜଜ୍
(ଗ) ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍
(ଘ) ଅତିରିକ୍ତ ସେସ୍‌ନ୍ସ ଜଜ୍
Answer:
(ଖ) ଜିଲ୍ଲା ଜଜ୍

୩୩ । ନ୍ୟାୟାଳୟର ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମାକୁ ____________ କୁହାଯାଏ ।
(କ) ଆଦେଶ
(ଖ) ରିଟ୍
(ଗ) ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା
(ଘ) ଅଧ୍ୟାଦେଶ
Answer:
(ଖ) ରିଟ୍

୩୪ । ସମ୍ପତ୍ତି ସମ୍ପର୍କୀୟ ମାମଲା ____________ କୋର୍ଟ ବିଚାର କରେ ।
(କ) ଫୌଜଦାରୀ
(ଖ) ଦେୱାନୀ
(ଖ) ପ୍ରଶାସନିକ
(ଘ) ପରିବାର
Answer:
(ଖ) ଦେୱାନୀ

୩୫ । ଓଡ଼ିଶା ହାଇକୋର୍ଟ ___________ ଠାରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି ।
(କ) ଭୁବନେଶ୍ବର
(ଖ) ପୁରୀ
(ଗ) କଟକ
(ଘ) ସମୃଲପୁର
Answer:
(ଗ) କଟକ

(B) ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା କାହାର ଅଭିଭାବକ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ?
Answer:
ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସମ୍ବିଧାନର ଅଭିଭାବକ ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।

୨ । କିଏ ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷାକାରୀ ଅଟେ ?
Answer:
ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ମୌଳିକ ଅଧୁକାରର ସୁରକ୍ଷାକାରୀ ଅଟେ ।

୩ । ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟପାଳିକା କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରମୁଖ ଆବଶ୍ୟକତା ?
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରମୁଖ ଆବଶ୍ୟକତା ।

୪ । କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଓ ପରାମର୍ଶ କିଏ ପ୍ରଦାନ କରେ ?
Answer:
କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଓ ପରାମର୍ଶ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ପ୍ରଦାନ କରେ ।

୫ । ଭାରତର ନ୍ୟାୟାପାଳିକାର ଚରିତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତର ନ୍ୟାୟାପାଳିକା ଏକୀଭୂତ, ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ଅଟେ ।

୬ । କିଏ ଭାରତର ସଂଘୀୟ ଅଦାଲତ ହିସାବରେ କାମ କରୁଛି ?
Answer:
ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟଳୟ ବା ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଭାରତର ସଂଘୀୟ ଅଦାଲତ ହିସାବରେ କାମ କରୁଛି ।

୭ । ଭାରତରେ କେଉଁ ଅଦାଲତ ପରାମର୍ଶପ୍ରଦାନ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରେ ?
Answer:
ଭାରତରେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟଳୟ ପରାମର୍ଶପ୍ରଦାନ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରେ ।

୮ । କେଉଁ ମାମଲାଦ୍ବାରା ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟଳୟ ଅଧ୍ବକ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଅଛି ?
Answer:
ଜନସ୍ବାର୍ଥ ମାମଲାଦ୍ଵାରା ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟଳୟ ଅଧ୍ବକ ସକ୍ରିୟ ହୋଇଅଛି ।

୯ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟଳୟର ବିଚାରପତିମାନେ କାହାଦ୍ଵାରା ଅନ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାଳୟକୁ ବଦଳି ହୋଇପାରନ୍ତି ?
Answer:
ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅନ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ବଦଳି ହୋଇପାରନ୍ତି ।

୧୦ । କେଉଁ କାରଣରୁ ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ତାହାର ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ପ୍ରତିପକ୍ଷ ପରି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନୁହେଁ ?
Answer:
ଭାରତରେ ସଂସଦୀୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ ଥିବା କାରଣରୁ ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ତାହାର ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ପ୍ରତିପକ୍ଷ ପରି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନୁହେଁ ।

(C) ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ବା ପଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ଆଇନର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ବା ତର୍ଜମା କରିବା କାହାର କାର୍ଯ୍ୟ ?
Answer:
ନ୍ୟାୟପାଳିକା

୨ । ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ପ୍ରଥମ ଓ ପ୍ରଧାନ କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ନ୍ୟାୟଦାନ ବା ଆଇନର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା

୩ । ଏକ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟଳୟ କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜରୁରୀ ?
Answer:
ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର

୪ । କାହାର ଆଇନର ବ୍ୟାଖ୍ୟାକୁ ସମସ୍ତେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ?
Answer:
ନ୍ୟାୟପାଳିକା

୫ । ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାରେ ‘ବିଧୂର ଯଥୋଚିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା’ ପ୍ରଚଳିତ ଥିବାବେଳେ ଭାରତରେ କେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ?
Answer:
ବିଦ୍ଵାରା ସ୍ଥାପିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା ।

୬ । ନ୍ୟାୟପାଳିକାର କେଉଁ କ୍ଷମତା ସଂପର୍କରେ ଭାରତ ସମ୍ବଧାନରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଉଲ୍ଲେଖ ନାହିଁ ?
Answer:
ନ୍ୟାୟିଳ ପୁନରାବଲୋକନ ।

୭ । କେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନିଜର ପାରମ୍ପରିକ କାର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବକୁ ଉଠି ପ୍ରଶାସନର ସ୍ଥାଣୁତା, ଅପାରଗତା ଆଦି ବିରୁଦ୍ଧରେ ସକ୍ରିୟଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ?
Answer:
ନ୍ୟାୟିଳ ସକ୍ରିୟତାବାଦ ।

୮ । ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରତି ସର୍ବାଧ‌ିକ ବିପଦ କାହାଠାରୁ ଆସିଥାଏ ?
Answer:
ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ।

୯ । ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ସଶରୀରେ ଅଦାଲତ ସମ୍ମୁଖରେ ହାଜର କରାଇବା ପାଇଁ କେଉଁ ଆଜ୍ଞାଦେଶ (ରିଟ୍) ଜାରି ହୁଏ ?
Answer:
ବନ୍ଦୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷୀକରଣ ।

୧୦ | କେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତାକୁ ଅଧ୍ଵକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଓ ବ୍ୟାପକ କରିଛି ?
Answer:
ଜନସ୍ବାର୍ଥ ମାମଲା ଓ ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦ ।

(D) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ହେଉଛି ସମ୍ବିଧାନର ଅଭିଭାବକ ।
Answer:
ନ୍ୟାୟପାଳିକା ହେଉଛି ସମ୍ବିଧାନର ଅଭିଭାବକ ।

୨ । କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ ।
Answer:
ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୂକାରକୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେଇଥାଏ ।

୩ । ସମାଜ ଓ ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହ ନ୍ୟାୟର ରୂପ ବା ଗତି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ।
Answer:
ସମାଜ ଓ ସମୟର ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହ ନ୍ୟାୟର ରୂପ ବା ଗତି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ।

୪ । ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ପରାମର୍ଶ ମାନିବାପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ବାଧ୍ୟ ଅଟେ ।
Answer:
ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ପରାମର୍ଶ ମାନିବାପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ବାଧ୍ୟ ନୁହେଁ ।

୫ । ସଂସଦ ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚା ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସଂଶୋଧନ ମଧ୍ୟ କରିପାରିବ ।
Answer:
ସଂସଦ ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚାକୁ ସଂଶୋଧନ କରିପାରିବ ନାହିଁ ।

୬ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟଳୟ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ନ ଦେଲେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଆବେଦନ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
Answer:
ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟଳୟ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ନ ଦେଲେ ମଧ୍ୟ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅନୁମତି ବଳରେ ଆବେଦନ କରାଯାଇପାରିବ।

୭ । ଏକାଧ୍ଵକ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
Answer:
ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ବା ରାଜ୍ୟ ସହ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇପାରିବ ।

୮ । ଭାରତରେ ‘ ବିଧୂର ଯଥୋଚିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା’ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।
Answer:
ଭାରତରେ ‘ ବିଦ୍ଵାରା ସ୍ଥାପିତ ପ୍ରକ୍ରିୟା’ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ।

୯ । ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧୂକାର ୩୦ ଧାରାରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଛି ।
Answer:
ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧିକାର ୩୨ ଧାରାରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଛି ।

(E) ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର

୧ । ନ୍ୟାୟପାଳିକା ____________ କ୍ଷମତା ବଳରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ ଆଇନ ସମ୍ବିଧାନ ବିରୋଧୀ ହୋଇଥିଲେ ତାହାକୁ ରଦ୍ଦ କରିଦେଇଥାଏ ।
Answer:
ନ୍ୟାୟିକା ପୁନରାବଲୋକନ (Judicial Review)

୨ । ଆଇନକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବା କେବଳ ______________ ର କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।
Answer:
ନ୍ୟାୟପାଳିକା

୩ । ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନିଜର ନିଷ୍ପଭି ମାଧ୍ୟମରେ ଯେଉଁ ଆଇନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ତାହାକୁ _______________ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ବିଚାର ବିଭାଗୀୟ ଆଇନ (Judicial Legislation) ବା ମାମଲା ଆଇନ (Case Law)

୪ । ______________ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅନୁମତି ଯାଚିକା ଅନୁମୋଦନ କରନ୍ତି |
Answer:
ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ।

୫। ______________ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ଶପଥ ପାଠ କରାନ୍ତି ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ।

୬ । ସମ୍ବିଧାନ ଖଣ୍ଡପୀଠରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ______________ ଜଣ ବିଚାରପତି ରହନ୍ତି |
Answer:
୫ (ପାଞ୍ଚ)

୭ । ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ______________ ଜଣ ବିଚାରପତି ରହିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ।
Answer:
୩୧ (୩୦+୧)

୮ । ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ମାସିକ ______________ ଟଙ୍କା ଦରମା ପାଆନ୍ତି ।
Answer:
୧,୦୦,୦୦୦

୯ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ଓ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଅନ୍ୟ ବିଚାରପତିମାନେ ମାସିକ _____________ ଦରମା ପାଆନ୍ତି।
Answer:
୯୦,୦୦୦

୧୦ । ଓଡ଼ିଶା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ _____________ ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ।
Answer:
୧୯୪୮

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ବା ସ୍ଵାଧୀନତା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? କିମ୍ବା, ନ୍ୟାୟପାଳିକା କାହିଁକି ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ହେବା ଉଚିତ ?
Answer:
ନ୍ୟାୟ ବିଚାର ଓ ଆଇନର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସୁସ୍ଥ ନିଯୁକ୍ତି ନୀତି, ଆକର୍ଷଣୀୟ ଦରମା, ଭତ୍ତା, ସ୍ଥିର ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଚାକିରିକାଳ, ଜଟିଳ ପଦଚ୍ୟୁତି ବ୍ୟବସ୍ଥା, କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣରୁ ମୁକ୍ତ ଇତ୍ୟାଦି ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲେ ବିଚାରପତି ତଥା ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ଵାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ସମ୍ଭବପର ହୋଇପାରିବ ।

୨ । ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ମଧ୍ଯରେ କିପରି ସଂପର୍କ ରହିବା ଦରକାର ?
Answer:
ନ୍ୟାୟପାଳିକା କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ ରହିଲେ ନିଜର ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ନିରପେକ୍ଷତା ରକ୍ଷା କରିପାରିବ ।

୩ । ଭାରତର ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ କେବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଭାରତର ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ୧୯୫୦ ମସିହା ଜାନୁୟାରୀ ୨୬ ତାରିଖରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ।

୪ । ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା କେତେ ?
Answer:
ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୨୬ ଅଟେ ।

୫ । କେଉଁ କାରଣ ଯୋଗୁଁ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରାଯାଇଥାଏ ?
Answer:
ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରମାଣିତ ଅସଦ୍ ଆଚରଣ ଓ ଅପାରଗତା ଯୋଗୁଁ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରାଯାଏ ।

୬ । ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରମାଣିତ ଅସଦ୍ ଆଚରଣ ଓ ଅପାରଗତା ଯୋଗୁଁ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି ।

୭ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରିବାର କ୍ଷମତା କାହାର ଅଛି ?
Answer:
ଭାରତର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଅନୁମୋଦନକ୍ରମେ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରିବାର କ୍ଷମତା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ରହିଛି ।

୮ । ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଧାରା ଅନୁସାରେ କୌଣସି ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ପାଇଁ ସିଧାସଳଖ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଆଶ୍ରୟ ନେଇପାରିବେ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୩୨ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ କୌଣସି ନାଗରିକ ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ପୁନରୁଦ୍ଧାର ପାଇଁ ସିଧାସଳଖ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଆଶ୍ରୟ ନେଇପାରିବେ ।

୯ । ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତାର ପିତା କିଏ ?
Answer:
ଆମେରିକା ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ମାର୍ଶାଲ ୧୮୦୩ ମସିହାରେ ଏହି କ୍ଷମତାକୁ ପ୍ରଥମେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ । ସେଥିପାଇଁ ସେ ଏହାର ପିତା ଅଟନ୍ତି ।

୧୦ । ପରାମର୍ଶ ପ୍ରଦାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଯେଉଁ ଉପଦେଶ ଦେଇଥା’ନ୍ତି, ତାହା ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ବାଧ୍ଯ କି ?
Answer:
ନା, ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ପରାମର୍ଶକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବାଧ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି |

୧୧ । ଓଡ଼ିଶାର ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ କେଉଁ ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଓଡ଼ିଶାର ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ୧୯୪୮ ମସିହାରେ କଟକଠାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ।

୧୨ । ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତି ସ୍ଥିର କରନ୍ତି କି ?
Answer:
ହଁ, ସ୍ଥିର କରନ୍ତି ।

୧୩ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ କିଏ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି ?
Answer:
ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି ।

୧୪ । କେଉଁ ସମୟରେ ହାଇକୋର୍ଟ କୌଣସି ଏକ ମାମଲାକୁ ଅଧୀନସ୍ଥ ଅଦାଲତରୁ ନିଜ ଅଧୀନକୁ ଆଣିଥାଏ
Answer:
ଯଦି ହାଇକୋର୍ଟ ଅନୁଭବ କରେ ଯେ କୌଣସି ଅଧୀନସ୍ଥ ଅଦାଲତରେ ଏକ ଜଟିଳ ସାମ୍ବିଧାନିକ ମାମଲା ବିଚାର ପାଇଁ ଅଦାଲତରେ ପଡ଼ିରହିଛି, ତେବେ ଉକ୍ତ ମାମଲାକୁ ଅଧୀନସ୍ଥ ଅଦାଲତରୁ ନିଜ ଅଧୀନକୁ ଆଣି ତା’ର ବିଚାର କରିଥାଏ ।

୧୫ । ଜିଲ୍ଲା ଜଜ୍‌ମାନଙ୍କୁ କିଏ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ?
Answer:
ଜିଲ୍ଲା ଜଜ୍‌ମାନଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟପାଳ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି ।

୧୬ । ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟରୁ ଅନ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ବଦଳି କରିବାର କ୍ଷମତା କାହାର ରହିଛି ?
Answer:
ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟରୁ ଅନ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ବଦଳି କରିବାର କ୍ଷମତା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଅଛି

୧୭ । କୌଣସି ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳ ଅନୁପସ୍ଥିତ ରହିଲେ କିଏ ସାମୟିକଭାବରେ ତାଙ୍କର ଦାୟିତ୍ଵ ତୁଲାଇଥା’ନ୍ତି?
Answer:
କୌଣସି ରାଜ୍ୟର ରାଜ୍ୟପାଳ ଅନୁପସ୍ଥିତ ରହିଲେ ସଂପୃକ୍ତ ରାଜ୍ୟର ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ଦାୟିତ୍ଵ ତୁଲାନ୍ତି।

୧୮ । ଅଧସ୍ତନ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ମୁଖ୍ୟ କିଏ ?
Answer:
ଜିଲ୍ଲାଜଜ୍ ଅଧସ୍ତନ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ମୁଖ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

୧୯ । ନିମ୍ନ ଅଦାଲତର କେଉଁ ବିଚାରପତି ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଦେଇପାରିବେ ?
Answer:
ନିମ୍ନ ଅଦାଲତର ସହକାରୀ ସେସନ୍ସ ଜଜ୍ ଓ ଜିଲ୍ଲା ସେସନ୍ସ ଜଜ୍ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଦେଇପାରିବେ ।

(B) ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ବାଧୀନତା କିପରି ରକ୍ଷା କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
କୌଣସି ପ୍ରକାର ରାଜନୈତିକ ବାହ୍ୟ ଚାପରୁ ମୁକ୍ତ ରହି ଯଦି ନ୍ୟାୟାୟଳ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଦେଇପାରେ ତାହାକୁ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟାଳୟ ବା ନ୍ୟାୟାଳୟର ସ୍ଵାଧୀନତା କୁହାଯାଏ । ନିମ୍ନଲିଖତ ବ୍ୟବସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ହୋଇପାରେ । ପ୍ରଥମତଃ, ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ପରିବେଶ ବିନା ନ୍ୟାୟାଳୟ ରାଜନୈତିକ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ହସ୍ତକ୍ଷେପର ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ଦ୍ଵିତୀୟତଃ, ବିଚାରପତିଙ୍କର ନିଯୁକ୍ତି, ପଦୋନ୍ନତି ଓ ଚାକିରି ସର୍ଭାବଳୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୀତିର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯିବ । ତୃତୀୟତଃ, ବିଚାରପତିମାନେ ଉପଯୁକ୍ତ ଦରମା, ଭତ୍ତା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସୁବିଧାସୁଯୋଗ ପାଇବା ଉଚିତ । ଚତୁର୍ଥତଃ, କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ପ୍ରଭାବରୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ମୁକ୍ତ ରହିବା ଉଚିତ । ପଞ୍ଚମତଃ, ବିଚାରପତିଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ସ୍ଥିର ଓ ବହିଷ୍କାର ପ୍ରଣାଳୀ ଜଟିଳ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

୨। ନ୍ୟାୟପାଳିକାର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନିମ୍ନଲିଖତ କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ, ଯଥା – (୧) ଆଇନର ବ୍ୟାଖ୍ୟା, (୨) ଆଇନ ଭଙ୍ଗକାରୀ ପ୍ରତି ଦଣ୍ଡବିଧାନ, (୩) ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟାଖ୍ୟା, (୪) ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା, (୫) ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ, (୬) ପ୍ରଶାସନିକ ଓ ପରାମର୍ଶ କାର୍ଯ୍ୟ (୭) ନ୍ୟାୟବୋଧ ସମୀକ୍ଷା ।

୩। ନ୍ୟାୟିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କ’ଣ ?
Answer:
ନ୍ୟାୟାଳୟ ସମ୍ବିଧାନର ଜଗୁଆଳି, ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ରକ୍ଷକ, ଆଇନର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ପରି ଅନେକ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରି ନ୍ୟାୟ ଓ ଆଇନର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ । ନ୍ୟାୟାଳୟ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଓ ବିବାଦୀୟ ଆଇନକୁ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରି ଏହାର ସ୍ଵରୂପ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରେ । ଏହି ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଆଇନର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ବହନ କରେ । ଏହା ବ୍ୟାଖ୍ୟା ମାଧ୍ୟମରେ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ମକଦ୍ଦମାର ରାୟଦ୍ଵାରା ଯେଉଁ ନୂତନ ଆଇନ ପ୍ରଣୀତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ବିଚାରପତିଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ଆଇନ (Judge-made Law) କୁହାଯାଏ ।

୪ । ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷକ ବା ଜଗୁଆଳି ଅଟେ – ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ବିଚାର ଓ ନ୍ୟାୟଦାନ, ଆଇନର ତର୍ଜମା, ନ୍ୟାୟିକ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଦତ୍ତ ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ରକ୍ଷକ ଅଟେ । ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୁକାର କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଲେ ସେ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଆବେଦନ କରିପାରେ ଓ ସୁରକ୍ଷା ମଧ୍ୟ ପାଇଥାଏ । ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରବଲୋକନ କ୍ଷମତା ବଳରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର କାର୍ଯ୍ୟର ସାମ୍ବିଧାନିକତାକୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ପରୀକ୍ଷା କରିପାରେ ଓ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବିଧାନ ବିରୋଧୀ ହେଲେ ତାହାକୁ ଅସିଦ୍ଧ ଘୋଷଣା କରିପାରେ । ଏଣୁ ବାସ୍ତବରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷକ ଅଟେ ।

୫। ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକ (Judicial Review) କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଓ କାର୍ଯ୍ୟଧାରାକୁ ପରୀକ୍ଷା କରି ସେଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବିଧାନସମ୍ମତ ନହେଲେ ତାହାକୁ ଅସିଦ୍ଧ ଓ ଅଣସାମ୍ବିଧାନିକ ବୋଲି ଘୋଷଣା କରିପାରିବାର ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର କ୍ଷମତାକୁ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଫଳରେ ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସମ୍ବିଧାନର ଜଗୁଆଳିରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରେ । ଏହା ଆଇନଦ୍ଵାରା ସଂସ୍ଥାପିତ ପଦ୍ଧତିଗତ କିମ୍ବା ଆଇନର ଅନ୍ତଃସ୍ଵରଭିଭିକ ହୋଇପାରେ । ଭାରତରେ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ ପଦ୍ଧତିଗତ ହୋଇଥିବାରୁ ଆଇନର ଅନ୍ତଃସ୍ବର ପରୀକ୍ଷା କରିବା ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହୋଇନଥିବାରୁ ଏହାକୁ ସୀମିତ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କୁହାଯାଏ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆମେରିକା ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମାର୍‌ବୁରୀ ବନାମ୍ ମାଡ଼ିସନ ମକଦ୍ଦମାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ସ୍ଵୀକୃତିଲାଭ କରିଛି ।

୬ । ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିଙ୍କ ଯୋଗ୍ୟତା କ’ଣ ?’
Answer:
ସେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ହୋଇଥବେ । ଅନ୍ୟୁନ ୫ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କୌଣସି ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ହୋଇଥିବା ଦରକାର । ଅନ୍ତତଃ ୧୦ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କୌଣସି ହାଇକୋର୍ଟରେ ଓକିଲାତି ଅଭିଜ୍ଞତା ଥିବା ଦରକାର ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମତରେ ସେ ଜଣେ ଆଇନଜ୍ଞ ହୋଇଥିବେ ।

୭ । ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ମୌଳିକ କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୩୧ ଧାରାନୁସାରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ସିଧାସଳଖ ମକଦ୍ଦମା କରାଯାଇପାରିବ । ତଳ କୋର୍ଟକୁ ନ ଯାଇ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ଯେଉଁସବୁ ମକଦ୍ଦମା ଦାଖଲ କରାଯାଏ ସେସବୁ ବିଚାର କ୍ଷମତାକୁ ମୌଳିକ କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ; ଯଥା କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଓ ଏକ ବା ଅନେକ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ଭିତରେ ହୋଇଥିବା ବିବାଦ, (୨) କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ସହିତ ଏକ ବା କେତେକ ରାଜ୍ୟ ବନାମ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା ବିବାଦ; (୩) ଏକ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ବନାମ କେତେକ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉପୁଜିଥ‌ିବା ବିବାଦଗୁଡ଼ିକ ସିଧାସଳଖ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଯାଇପାରିବ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ମୌଳିକ ଅଧୁକାରର ସୁରକ୍ଷାପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନର ୩୨ ଧାରା ଏବଂ ୭୧ ଧାରା (୧) ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ମକଦ୍ଦମା ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ମୌଳିକ କ୍ଷମତା ପରିସରଭୁକ୍ତ ।

୮ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ କାହିଁକି ସମ୍ବିଧାନର ରକ୍ଷକ କୁହାଯାଏ ?
କିମ୍ବା, ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏକାଧାରରେ ସଂଘୀୟ ଅଦାଲତ, ସମ୍ବିଧାନ ସଂରକ୍ଷକ ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବ୍ୟାଖ୍ୟାକାର ଅଟେ । ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିବା ଆଇନର ସାମ୍ବିଧାନିକତା ପରୀକ୍ଷା କରିଥାଏ । ଯଦି କୌଣସି ଆଇନ ସମ୍ବିଧାନର ନୀତିନିୟମ ଲଙ୍ଘନ କରେ ତା’ହେଲେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଉକ୍ତ ଆଇନକୁ ଅସିଦ୍ଧ ଘୋଷଣା କରେ । ଏହାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ସମ୍ବିଧାନର ରକ୍ଷକ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୯ । ପୁନଃ ନିରୀକ୍ଷଣ କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଭାରତର ଶୀର୍ଷତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ପୁନଃ ନିରୀକ୍ଷଣ କ୍ଷମତା ରହିଛି । ଏହାକୁ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇଥାଏ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଯେତେବେଳେ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ଯେ ଏହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ରାୟରେ କୌଣସି ଆଇନଗତ ପ୍ରମାଦ ରହିଯାଇଛି, ସେତେବେଳେ ଏହା ଆଉ ଥରେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚାର କରିଥାଏ । ଦେଶର ନ୍ୟାୟ ତଥା ପରିଚାଳନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାପାଇଁ ଏଭଳି ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି । ଏହାକୁ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପୁନଃ ନିରୀକ୍ଷଣ କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ ।

୧୦ । ଜନସ୍ବାର୍ଥ ସମ୍ବଳିତ ମକଦ୍ଦମା କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବଳିତ ମକଦ୍ଦମା କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର ମକଦ୍ଦମା ବିଚାରପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନରେ କୌଣସି ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ । ଭାରତରେ ଅଗଣିତ ଦରିଦ୍ର ଓ ଅଶିକ୍ଷିତ ଜନଗଣଙ୍କ ସ୍ବାର୍ଥସାଧନ ନିମିତ୍ତ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଦତ୍ତ ଅଧିକାର ଓ ଆଇନର ସୁଫଳ ଭୋଗ କରିବା ନିମନ୍ତେ ସୁଯୋଗ ଦେବାପାଇଁ ଏହି ପ୍ରକାର ନୂଆ କ୍ଷେତ୍ରାଧୁକାର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵର ସଫଳ ରୂପାୟନ ନିମନ୍ତେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ମତାଦର୍ଶ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।

ଏଥୁରେ ନ୍ୟାୟ ବିଚାର ଉପରେ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ଅନ୍ୟାୟ ଓ ଅନାଚାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯେକୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ନ୍ୟାୟ ପାଇଁ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟକୁ ଚିଠି ପଠାଇ ଆବେଦନ କରିପାରିବେ । ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଅଭିଯୋଗର ଯଥାର୍ଥତାକୁ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରି ଉଚିତ ମନେକଲେ ସମ୍ବିଧାନର ୩୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଯେକୌଣସି ପ୍ରକାର ରିଟ୍ ଜାରିକରି ଦାୟରକାରୀ ପକ୍ଷକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ।

୧୧ । ଅଭିଲେଖ ଅଦାଲତ କ’ଣ ?
କିମ୍ବା, କୋର୍ଟ ଅଫ୍ ରେକର୍ଡ଼ କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୨୯ ଧାରାରେ ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ଏକ ଅଭିଲେଖ ଅଦାଲତ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଏହାର ସମସ୍ତ ରାୟ ବା ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ନିଷ୍ପଭି ନଥୁପତ୍ରଭାବେ ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ ଭାରତର ଯେକୌଣସି ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ପ୍ରମାଣ ସ୍ଵରୂପ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ଏହା ଅଦାଲତ ଅବମାନନା ମକଦ୍ଦମାର ବିଚାର କରିଥାଏ ।

୧୨ । ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଆବେଦନକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରାଧୁକାର କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୩୨ ଧାରାନୁସାରେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ନିଷ୍ପତ୍ତି ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆବେଦନ ଗ୍ରହଣ କରିପାରେ । କିନ୍ତୁ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଉକ୍ତ ମକଦ୍ଦମାରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଶ୍ନ ବା ସମ୍ବିଧାନ ତର୍ଜମାଜନିତ ପ୍ରଶ୍ନ ଜଡ଼ିତ ଅଛି ବୋଲି ଏକ ପ୍ରମାଣପତ୍ର ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ । କିନ୍ତୁ ଏଭଳି ପ୍ରମାଣପତ୍ରର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନିଜର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଆବେଦନ କ୍ଷମତା ବଳରେ ଏହି ଆବେଦନକୁ ବିଚାରପାଇଁ ଗ୍ରହଣ କରିପାରେ । ଦେୱାନୀ, ଫୌଜଦାରୀ, ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ମକଦ୍ଦମା ଏହି କ୍ଷତାର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।

୧୩ । ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପରାମର୍ଶ ପ୍ରଦାନକାରୀ କ୍ଷମତା ପରିସର କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୪୩ (୧) ଧାରାନୁସାରେ ଯଦି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ମନେକରନ୍ତି ଯେ କୌଣସି ଆଇନଗତ ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନପାଇଁ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପରାମର୍ଶ ଆବଶ୍ୟକ, ତେବେ ସେ ପରାମର୍ଶ ମାଗିପାରନ୍ତି । ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏକ ରିପୋର୍ଟ ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜର ମତ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି ପରାମର୍ଶକୁ ମାନିବାପାଇଁ ଆଇନତଃ ବାଧ୍ୟ ନୁହନ୍ତି । ୧୯୫୯ ମସିହାର କେରଳ ଶିକ୍ଷା ଆଇନର ବୈଧତାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ୧୯୯୧ କାବେରୀ ନଦୀଜଳ ବଣ୍ଟନ ବିବାଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

୧୪ । ଭାରତରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ବିଚାରପତିମାନେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପକ ସଭା ଓ ଶାସକଗୋଷ୍ଠୀ କବଳରୁ ମୁକ୍ତ ଅଟନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଣାଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସୁସ୍ଥ । ସେମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ବିଚାରପତିଙ୍କ ବହିଷ୍କାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଜଟିଳ । ସେମାନଙ୍କୁ ମୋଟା ଅଙ୍କର ଦରମା, ଭତ୍ତା ଓ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଅବସରକାଳୀନ ସୁବିଧା ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏହା ଫଳରେ ସେମାନେ ବଶୀଭୂତ ନହୋଇ ସ୍ଵାଧନ ଓ ନିର୍ଭିକଭାବେ ନିଜର ଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

୧୫ । ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟକୁ କାହିଁକି ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ମୁରବି କହନ୍ତି ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅନ୍ୟାୟଭାବେ ସଙ୍କୁଚିତ ବା କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଲେ ସେ ସମ୍ବିଧାନର ୩୭ ଧାରା ଅଟେ । ଜଣେ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ବଳରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ଆଶ୍ରୟ ନେଇପାରିବେ । ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବନ୍ଦୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷୀକରଣ, ଅଧିକାରପୂଚ୍ଛା, ପରମାଦେଶ, ନିଷେଧାଜ୍ଞା ଓ ପ୍ରତିରୋଧ ନାମକ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ରିଟ୍ ବା ଆଜ୍ଞାପତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ମୌଳିକ ଅଧୁକାରର ଆଇନଗତ ସୁରକ୍ଷା କରିଥାଏ । ଏଣୁ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟକୁ ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ମୁରବି କୁହାଯାଏ ।

୧୬ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଜଣେ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ କିପରି କାର୍ଯ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କାର କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଜଣେ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ଭାରତୀୟ ସଂସଦର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ କ୍ରମେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି କାର୍ଯ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କାର କରିପାରିବେ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଜଣେ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ କେବଳ ପ୍ରମାଣିତ ଅସଦ୍ ଆଚରଣ କିମ୍ବା ଅସାମର୍ଥ୍ୟ ଆଦି କାରଣରୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଅନ୍ତର କରାଯାଇପାରିବ । ବିଚାରପତିଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କାର କରିବା ଜନିତ ପ୍ରସ୍ତାବ ସଂସଦର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଭ୍ୟଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ ଲାଭ କଲାପରେ ଯାଇ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଉକ୍ତ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ବହିଷ୍କାର କରିଥା’ନ୍ତି ।

୧୭ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର କି କି ମୌଳିକ କ୍ଷମତା ରହିଛି ?
Answer:
ରାଜ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର କେତେକ ମୌଳିକ କ୍ଷମତା ରହିଛି । ମୌଳିକ କ୍ଷମତା ବଳରେ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ବିବାହ, ଛାଡ଼ପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ମକଦ୍ଦମାଗୁଡ଼ିକର ବିଚାର ହୋଇଥାଏ । ଅଦାଲତ ଅବମାନନା ବିଚାରଗୁଡ଼ିକର ବିଚାର କରିବା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୌଳିକ କ୍ଷମତାର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାର କ୍ଷୁଣ୍ଣଜନିତ କୌଣସି ମକଦ୍ଦମା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୌଳିକ କ୍ଷେତ୍ରାଧ୍ଵକାର ଅଧୀନରେ ଦାଏର କରାଯାଇପାରେ ।

୧୮ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପରିଦର୍ଶନ ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କ୍ଷମତା କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୭ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ୟସମସ୍ତ ଅଧସ୍ତନ ବିଚାରାଳୟକୁ ପରିଦର୍ଶନ କରିବାର କ୍ଷମତା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ରହିଛି । ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ନୀତି ଓ ନିୟମାନୁଯାୟୀ ପରିଚାଳିତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହା ନିମ୍ନ ଅଦାଲତରୁ ଖବର ମଗାଇ ପାରନ୍ତି, ଫର୍ମ ଓ ତାଲିକା ଯୋଗାଣ କରିପାରନ୍ତି ଏବଂ ଓକିଲ ପାଉଣା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପାଉଣା ସ୍ଥିର କରିପାରନ୍ତି । କୌଣସି ନିମ୍ନ ଅଦାଲତ ନିଜ କ୍ଷମତା ପରିସର ବହିର୍ଭୂତ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସେହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିପାରନ୍ତି । ମୋଟ ଉପରେ ଅଧସ୍ତନ ନ୍ୟାୟାଳୟଗୁଡ଼ିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାର ପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷମତା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ରହିଛି ।

୧୯ । “ ହାଇକୋର୍ଟ ଏକ ଅଭିଲେଖ ।” – ବୁଝାଅ ।
Answer:
ହାଇକୋର୍ଟ ଏକ ଅଭିଲେଖ ଅଦାଲତ ଅଟେ । ହାଇକୋର୍ଟର ରାୟ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇ ରହେ । ଏହି ରାୟକୁ ସାକ୍ଷ୍ୟରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ । ହାଇକୋର୍ଟର ରାୟକୁ ନିମ୍ନ ଅଦାଲତ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ହାଇକୋର୍ଟ ତାଙ୍କର ଅବମାନନା କଲେ ଦୋଷୀକୁ ଦଣ୍ଡଦେଇ ପାରନ୍ତି ।

୨୦ । ଆବେଦନମୂଳକ କ୍ଷମତା ପରିସର କ’ଣ ?
Answer:
ହାଇକୋର୍ଟ ରାଜ୍ୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ହୋଇଥିବାରୁ ରାଜ୍ୟରେ ଥିବା ନିମ୍ନ ଅଦାତଲତମାନଙ୍କରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୋଇ ସାରିଥିବା ମୋକଦ୍ଦମାଗୁଡ଼ିକର ରାୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ହାଇକୋର୍ଟରେ ଅପିଲ କରାଯାଇପାରେ । ଉଭୟ ଦେୱାନୀ ଏବଂ ଫୌଜଦାରୀ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ହାଇକୋର୍ଟ ଆବେଦନ ଗ୍ରହଣ କରିପାରେ । ଜିଲ୍ଲାସ୍ତରରେ ଦେୱାନୀ ଓ ଫୌଜଦାରୀ ମୋକଦ୍ଦମା ପାଇଁ ଜଣେ ଜଣେ ବିଚାରପତି ବା ଦେୱାନୀ ମୋକଦ୍ଦମା ଜିଲ୍ଲା ଜଜ୍ ଏବଂ ଫୌଜଦାରୀ ମୋକଦ୍ଦମା ଦୌରାଜଜ୍ ବିଚାର କରନ୍ତି ।

୨୧ । ହାଇକୋର୍ଟର ପ୍ରଶାସନିକ କ୍ଷମତା କ’ଣ ?
Answer:
ହାଇକୋର୍ଟ ପ୍ରଶାସନିକ କ୍ଷମତା ବଳରେ ନିଜର କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରେ । ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ଏହାର କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କର ଦରମା ଓ ଚାକିରି ସର୍ଭେ ହାଇକୋର୍ଟଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାରିତ ହୁଏ । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନିମ୍ନ ଅଦାଲତଗୁଡ଼ିକର କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କର ବଦଳି ଉପରେ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ କରେ । ଏହା ଅଧସ୍ତନ ନ୍ୟାୟାୟଳର ନିଷ୍ପଭିକୁ ପୁନଃ ନିରୀକ୍ଷଣ କରିଥାଏ ।

୨୨ । ରାଜ୍ୟର ମହାଧ୍ଵବକ୍ତା କ’ଣ ?
Answer:
ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କୁ ଆଇନଗତ ପରାମର୍ଶ ଦେବାପାଇଁ ଜଣେ ମହାଧ୍ଵବକ୍ତା ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଦ୍ଵାରା ନିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ସେ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଦରମା ପାଇଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କର ପଦବୀ ରାଜନୈତିକ ଅଟେ । ତେଣୁ ସରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନକ୍ରମେ ‘ ଆଡ଼ଭୋକେଟ୍ ଜେନେରାଲ’ ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଆନ୍ତି । ସାଧାରଣତଃ ହାଇକୋର୍ଟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ଯୋଗ୍ୟତା ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ‘ମହାଧବକ୍ତା’ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଏ।

୨୩ । ପଞ୍ଚାୟତି ଅଦାଲତ କ’ଣ ?
Answer:
ପଞ୍ଚାୟତି ଅଦାଲତ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ପଞ୍ଚାୟତ ସ୍ତରରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଛୋଟ ଛୋଟ ଫୌଜଦାରୀ ମକଦ୍ଦମା ଏଠାରେ ବିଚାର ହୁଏ । ପଞ୍ଚାୟତି ଅଦାଲତ ଜେଲଦଣ୍ଡ ଦେଇପାରିବେ ନାହିଁ । ସେମାନେ ଅତିବେଶୀରେ ୧୦୦ ଟଙ୍କା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜୋରିମାନା କରିପାରନ୍ତି । ସମ୍ବିଧାନର ୨୩୪ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି ଯେ ଜିଲ୍ଲାଜଜ୍ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଅଧସ୍ତନ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟ ସାଧାରଣ ସେବା ଆୟୋଗ ସୁପାରିଶ କ୍ରମେ ରାଜ୍ୟପାଳ ହାଇକୋର୍ଟର ସ୍ଵୀକୃତି ନେଇ ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କର ଚାକିରି ସର୍ଭାବଳୀ ହାଇକୋର୍ଟଦ୍ଵାରା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୁଏ ।

୨୪ । ଦେୱାନୀ ଅଦାଲତ (Civil Court) କ’ଣ ?
Answer:
ଅଧସ୍ତନ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଦୁଇ ଶ୍ରେଣୀୟ ଅଦାଲତକୁ ନେଇ ଗଠିତ; ଯଥା ଦେୱାନୀ ଅଦାଲତ ଓ ଫୌଜଦାରୀ ଅଦାଲତ । ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ, ସମ୍ପତ୍ତି ଆଦି ବିବାଦର ବିଚାରପାଇଁ ଦେୱାନୀ ଅଦାଲତ ରହିଛି । ଏହା ତିନିଗୋଟି ଅଦାଲତ ଶ୍ରେଣୀକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସୋପାନରେ ଜିଲ୍ଲା ଜଜ୍ ରହିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କର ଉଭୟ ମୌଳିକ ଓ ଆବେଦନୀୟ କ୍ଷମତା ପରିସର ରହିଛି । ସେ ଅତିରିକ୍ତ ତଥା ଅଧସ୍ତନ ଜଜ୍‌ମାନଙ୍କର ନିଷ୍ପଭି ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆଗତ ଆବେଦନର ‘ବିଚାର କରିଥା’ନ୍ତି । ତାଙ୍କ ତଳକୁ ଅତିରିକ୍ତ ଜିଲ୍ଲା ଜଜ୍ ଓ ସବ୍ ଜଜ୍ ଅଦାଲତ ଏବଂ ସର୍ବନିମ୍ନ ସୋପାନରେ ମୁନସିଫ୍ କୋର୍ଟ ଦେୱାନି

୨୫ । ଭାରତରେ ଏକକ ଏବଂ ସଂହତ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ପ୍ରଚଳିତ ।
Answer:
ଭାରତ ଏକ ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଐକିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟତମ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ରୂପେ ପରିଚିତ ଏକକ ଓ ସଂହତ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏଠାରେ ପ୍ରଚଳିତ । ଏହା ଏକ ପିରାମିଡ ଆକୃତିର ନ୍ୟାୟିକ ସଂଗଠନକୁ ସୂଚିତ କରୁଛି । ଏହାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶିଖରରେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ, ମଧ୍ଯ ସୋପାନରେ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କରେ ଥିବା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏବଂ ସର୍ବନିମ୍ନ ସୋପନରେ ଅଧସ୍ତନ ନ୍ୟାୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ସୂତ୍ରରେ ଆବଦ୍ଧ ହୋଇ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛନ୍ତି । କୌଣସି ସୋପାନକୁ ନ୍ୟାୟିକ ସଂଗଠନର ଶୃଙ୍ଖଳାମଧ୍ୟରୁ ବାଦ୍ ଦେଇ ହେବନାହିଁ । ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତର ମଧ୍ଯରେ ‘ଅନ୍ତଃ- ସଂପର୍କ’ ରହିଛି । ଏଣୁ ଭାରତର ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଏକ ସୁସଂଯୋଜିତ ଓ ସୁସଂହତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଟେ ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ନ୍ୟାୟପାଳିକା କ’ଣ ? ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ ଓ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆଲୋଚନା କର । ଏହାର ସ୍ଵାଧୀନତା କିପରି ରକ୍ଷା କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ଲର୍ଡ଼ ଆକଟନ୍‌ଙ୍କ ମତରେ, “କ୍ଷମତା ମଣିଷକୁ ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ କରେ ଓ ନିରଙ୍କୁଶ କ୍ଷମତା ନିରଙ୍କୁଶଭାବେ ତତ୍ତ୍ଵ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଥାଏ। ସରକାରର ତିନୋଟି ଅଙ୍ଗ; ଯଥା- କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା, ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଯଥାକ୍ରମେ ଆଇନ ଓ ଶାସନର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା, ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ ଏବଂ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି । ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ଗୁରୁତ୍ଵ ଆଧୁନିକ ଜନମଙ୍ଗଳକାରୀ ‘ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି। ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା, ସରକାରୀ କ୍ଷମତାର ଆଇନଗତ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବହାର ଆଦି ଲକ୍ଷ୍ୟନେଇ ‘ଆଇନର ଶାସନ’ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି।

ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଡଃ. ଗାର୍ଶ୍ଵର ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ “ ଆମ୍ଭେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାକୁ ବାଦ୍ ଦେଇ ଏକ ସଭ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପରିକଳ୍ପନା କରିପାରିବା ନାହିଁ।” ଜଙ୍ଗଲୀ ଆଇନ ଓ ଜୋର୍ ଯା’ର ମୁଲକ ତା’ର ନୀତିର ‘ସରକାରର ଦକ୍ଷତା ପ୍ରତିପାଦନ ପାଇଁ ସର୍ବୋକୃଷ୍ଟ ମାନଦଣ୍ଡ ହେଉଛି ଏହାର ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦକ୍ଷତା।’ ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଏକ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ଗୁରୁତ୍ଵ ଯଥେଷ୍ଟ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି।

ନ୍ୟାୟପାଳିକାର କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ :
(୧) ବିଚାର ଏବଂ ନ୍ୟାୟଦାନ – ସମାଜରେ ବିଭିନ୍ନ କିସମର ବ୍ୟକ୍ତି ଏବଂ ଅନୁଷ୍ଠାନ ରହିଛନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ କଳହ ଉପୁଜିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ଵାଭାବିକ। ଏହିସବୁ କଳହ ସମାଧାନ କରିବାର ଦାୟିତ୍ଵ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ବହନ କରିଥାଏ। ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଉଭୟ ଦେୱାନୀ ଏବଂ ଫୌଜଦାରୀ ମୋକଦ୍ଦମା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ବିଚାର କରେ। ଆଇନଭଙ୍ଗକାରୀର ଦୋଷ ବିଚାର କରି ନ୍ୟାୟାଳୟ ଦଣ୍ଡବିଧାନ କରିଥାଏ। ଏହା ଆଇନ ରକ୍ଷୀ ଓ ନ୍ୟାୟଦାନର ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ।

(୨) ଆଇନର ତର୍ଜମା – ଅନେକ ସମୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନର ଭାଷା ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥବୋଧକ ହୋଇଥାଏ। ଏପରି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଚାରପତିମାନେ ଆଇନକୁ ତର୍ଜମା କରି ଏହାର ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥ ନିରୂପଣ କରନ୍ତି।

(୩) ମୌଳିକ ଅଧ୍ବକାରର ସୁରକ୍ଷା – ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ରକ୍ଷକରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ନାଗରିକମାନଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଷ୍ଟ୍ର ତାହାର ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ କେତେକ ମୌଳିକ ଅଧୁକାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ଯଦି କୌଣସି କାରଣରୁ ବ୍ୟକ୍ତିର ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାର କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହୁଏ; ତା’ହେଲେ ସେ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଆବେଦନ କରିପାରିବେ। ନ୍ୟାୟାଳୟ ଉକ୍ତ ଆବେଦନକୁ ବିଚାର କରି ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ରକ୍ଷା କରିଥାଏ ।

(୪) ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ – ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ଏକ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ । ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ ଆଇନ ସମ୍ବିଧାନସମ୍ମତ କି ନୁହେଁ, ତାହା ବିଚାର କରି ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିରୋଧ କରୁଥିବା ଆଇନକୁ ଅସିଦ୍ଧ ଘୋଷଣା କରିବାର କ୍ଷମତାକୁ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସମ୍ବିଧାନର ରକ୍ଷକ ଓ ଜାଗ୍ରତ କଣ୍ଠ।

(୫) ପରାମର୍ଶ ଦାନ – ନ୍ୟାୟପାଳିକା କେତେକ ପରାମର୍ଶ ଦାନ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିଥାଏ। କେତେକ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ଆବେଦନ ଅନୁଯାୟୀ ନ୍ୟାୟପାଳିକା କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାଙ୍କୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥା’ନ୍ତି। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସମ୍ବିଧାନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ କୌଣସି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ପରାମର୍ଶ ଲୋଡ଼ିଥାନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଏହାକୁ ମାନିବାପାଇଁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଆଇନତଃ ବାଧ୍ୟ ନୁହନ୍ତି ।

(୬) ପ୍ରଶାସନିକ କାର୍ଯ୍ୟ – ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଦେଶରେ ଆଇନର ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଦାୟିତ୍ଵ ବହନ କରିଥାଏ। ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟବିଚାର ହିଁ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ। ବିଚାରପତିମାନଙ୍କର ସୁସ୍ଥ ନିଯୁକ୍ତି ନୀତି, ଆକର୍ଷଣୀୟ ବେତନ, ଭତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା, କାର୍ଯ୍ୟକାଳର ସ୍ଥାୟିତ୍ଵ, କଠିନ ବହିଷ୍କରଣ ପଦ୍ଧତି, କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାଠାରୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ପୃଥକୀକରଣ ଇତ୍ୟାଦି ପଦ୍ଧତିର ଅବଲମ୍ବନରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ଵାଧୀନତା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରହିପାରିବ। ଏହା ଫଳରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନିଜର ଗୁରୁଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପାଦନ କରିବାରେ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରିବ।

୨ । ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ (Supreme Court)ର ଗଠନ ଓ କ୍ଷମତା ପରିସର ଆଲୋଚନା କର। ନ୍ୟାୟାଳୟର ସ୍ବାଧୀନତା କିପରି ରକ୍ଷା କରାଯାଇଛି ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ଭାବପ୍ରବଣତା ଓ ମନ୍ତ୍ରୀମଣ୍ଡଳ ବା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କର ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦିତାର ଆକାଙ୍‌କ୍ଷା ସୀମିତ ହୋଇଥାଏ ସମ୍ବିଧାନର ସଂରକ୍ଷକ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ପରାଭବରେ। ବିଚାରପତିମାନଙ୍କର ସମ୍ମାନହାନି କରିବା ଭଳି କେହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଏପରି ଅକ୍ଷୟ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ ପଦବୀ ସମ୍ବିଧାନ ଅନ୍ୟ କାହାପାଇଁ ସୃଷ୍ଟି କରିନାହିଁ । ନ୍ୟାୟର ନିକିତି ଧରି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନାଗରିକର ରକ୍ଷକ, ସାମାଜିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପ୍ରହରୀ, ଜାତୀୟ ନିରାପତ୍ତା ତଥା ସଂହତିର ପୃଷ୍ଠପୋଷକ ଓ ସର୍ବୋପରି ସମ୍ବିଧାନର ଅଭିଭାବକ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି । ଏହା ଏକକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନରେ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି ।

ଗଠନ – ସମ୍ବିଧାନର ୧୨୪ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ଜଣେ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ରହିବେ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ଆଉ ୨୫ ଜଣ ବିଚାରପତି ରହିବେ।
ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଣାଳୀ – ସମ୍ବିଧାନର ୧୨୪(୨) ଧାରା ଅନୁସାରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି। ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେବାବେଳେ ସେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ନ୍ୟାୟାଧୀଶ ବା ଦୀର୍ଘତମ ଚାକିରି କରିଥିବା ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେବେ ।
ଯୋଗ୍ୟତା – ସମ୍ବିଧାନର ୧୨୪ ଧାରାର (୩) ଉପଧାରା ଅନୁସାରେ ବିଚାରପତି ହେବା ପାଇଁ ନିମ୍ନ ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଅଛି ।

(୧) ସେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ହୋଇଥିବେ।
(୨) ଅନ୍ୟୁନ ୫ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କୌଣସି ହାଇକୋର୍ଟରେ ବିଚାରପତି ହୋଇଥିବା ଦରକାର।
(୩) ଅନ୍ତତଃ ୧୦ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କୌଣସି ହାଇକୋର୍ଟରେ ଓକିଲାତି କରିଥିବେ ।
(୪) ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ମତରେ ସେ ଜଣେ ବିଶିଷ୍ଟ ଆଇନଜ୍ଞ ହୋଇଥିବେ।

ଶପଥପାଠ – ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଶପଥପାଠ କରାନ୍ତି। ସେଥିରେ ସେ ଘୋଷଣା କରନ୍ତି ଯେ “ ମୁଁ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରତି ଅନୁଗତ ହେବି, ଭାରତର ସଂହତି ରକ୍ଷା କରିବି, ନିଜ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନ୍ୟାୟଭାବରେ ନିର୍ଭୟରେ ପାଳନ କରିବି ଏବଂ ସମ୍ବିଧାନକୁ ସଂରକ୍ଷଣ କରିବି” ।
କାର୍ଯ୍ୟକାଳ – ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନେ ୬୫ ବର୍ଷ ବୟସ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାକିରିରେ ରହିପାରିବେ । ଆମେରିକାରେ ସର୍ବାଧ‌ିକ ୭୦ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦାୟିତ୍ଵରେ ରହନ୍ତି |
ପଦଚ୍ୟୁତି – ସମ୍ବିଧାନର ୧୨୪ (୪) ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟର ସୁପାରିସ କରାଯାଇପାରିବ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୃହରେ ସର୍ବମୋଟ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ମତ ଓ ଭୋଟ ଦେଇଥିବା ସଦସ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ତତଃ ଦୁଇ- ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବ ବଳରେ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ମନ୍ଦ ଆଚରଣ ବା ଅକ୍ଷମତା ଯୋଗୁଁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରାଯାଇପାରିବ। ଏହା ଏକ ଜଟିଳ ପଦ୍ଧତି। ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ରାମାସ୍ଵାମୀଙ୍କୁ ହଟାଇବାପାଇଁ ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ଆଗତ କରାଯାଇ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଥିଲା। କଂଗ୍ରେସ ସରକାରୀଦଳ ଭୋଟରୁ ବିରତ ହେବାରୁ ଏହି ବହିଷ୍କାର ପ୍ରସ୍ତାବ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇନଥିଲା ।

ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର କ୍ଷମତା ପରିସର – ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର କ୍ଷମତା ତୁଳନାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ। ଏହି କ୍ଷମତାକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି।
(୧) ମୌଳିକ କ୍ଷମତା, (୨) ଆବେଦନମୂଳକ କ୍ଷମତା, (୩) ପରାମର୍ଶଦାନ କ୍ଷମତା।

(୧) ମୌଳିକ କ୍ଷମତା :
ତଳକୋର୍ଟକୁ ନଯାଇ ସିଧାସଳଖ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟକୁ ଯାଏ ତାକୁ ମୌଳିକ କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ। ଏହି କ୍ଷମତାର ପରିସର ମଧ୍ୟରେ ନିମ୍ନ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
(i) ସଂଘୀୟ ବିବାଦ – ଭାରତ ସରକାର ଓ ଏକ ବା ଅନେକ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ଭିତରେ ହୋଇଥିବା ବିବାଦ।
(ii) ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ସହିତ ଏକ ବା କେତେକ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ବନାମ ଅନ୍ୟ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ
(iii) ଏକ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ବନାମ ଅନ୍ୟ ବା କେତେକ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା ବିବାଦ ସବୁ
(iv) ମୌଳିକ ଅଧୂକାରଜନିତ ବିବାଦ – ସମ୍ବିଧାନର ୩୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଯେକୌଣସି ନାଗରିକ ସିଧାସଳଖ ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ଆବେଦନ କରିପାରିବେ।

(v) ନିର୍ବାଚନରେ ବିବାଦ – ସମ୍ବିଧାନର ୭୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଓ ଉପରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ନିର୍ବାଚନ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଯଦି କୌଣସି ବିବାଦ ଉପୁଜେ ତାହାହେଲେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ତାହା ଅନୁସନ୍ଧାନ କରି ଶେଷ ନିଷ୍ପଭି ନେଇପାରିବ। ଏହି ଧାରାରେ ୧୯୬୯ ମସ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ଓ ୧୯୯୨ ମସିହା ନିର୍ବାଚନରେ ମୋକଦ୍ଦମା କରାଯାଇଥିଲା। ମାତ୍ର ନିର୍ବାଚନ ପଦ୍ଧତି ଠିକ୍ ବୋଲି ରାୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।

(୨) ଆବେଦନମୂଳକ କ୍ଷମତା : ସମ୍ବିଧାନର ୧୩୨ ଧାରାନୁସାରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ହାଇକାର୍ଟର ରାୟ ବିରୋଧରେ ଆବେଦନ କରାଯାଇପାରିବ। କିନ୍ତୁ ହାଇକୋର୍ଟ ଯଦି ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ଦେବ ଯେ ଏହି ମୋକଦ୍ଦମାରେ ମ୍ବିଧାନ ତର୍ଜମାଜନିତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଇନଗତ ପ୍ରଶ୍ନ ଜଡ଼ିତ ଅଛି ତେବେ ଯାଇ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟରେ ଅପିଲ ଶୁଣାଣି ପାଇଁ ଗୃହୀତ ହେବ ଯଦି ହାଇକୋର୍ଟ ସେପରି ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ଦେବାକୁ ମନା କରନ୍ତି, ତେବେ ମଧ୍ୟ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ବିଶେଷ କ୍ଷମତା ବଳରେ ଉକ୍ତ ଅପିଳ ଶୁଣାଣି ପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେଇପାରିବେ । ଆବେଦନମୂଳକ କ୍ଷମତାକୁ ୪ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ (i) ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୋବମା, (i) ଦେୱାନୀ ମୋକଦ୍ଦମା, (iii) ଫୌଜଦାରୀ ମୋକଦ୍ଦମା, (iv) ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବା ସ୍ପେଶିଆଲ ବିବାଦ ।

(i) ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୋକଦ୍ଦମା – ହାଇକୋର୍ଟ ସାମ୍ବିଧାନିକ ମାକଦ୍ଦମାର ବିଚାର କରନ୍ତି। ଯଦି ହାଇକୋର୍ଟ ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ଦିଏ ଯେ ଏଥରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରଶ୍ନ ଜଡ଼ିତ ଅଛି ତାହେଲେ ଏ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ଆବେଦନ କରାଯାଇପାରିବ। ଯଦି ହାଇକୋର୍ଟ ଏପରି ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ନଦିଏ, ତେବେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଚାହିଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବିଶେଷ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନଦ୍ଵାରା ଉକ୍ତ ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୋକଦ୍ଦମାକୁ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟରୁ ଉଠାଇ ଆଣି ନିଜେ ବିଚା କରିପାରିବେ ।

(ii) ଦେୱାନୀ ମୋକଦ୍ଦମା – ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟଦ୍ଵାରା ବିଚାର ହେଙ୍ଗୁବା ଦେୱାନୀ ମୋକଦ୍ଦମାର ରାୟ ଉପରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ଆବେଦନ କରାଯାଇପାରିବ। ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହାଇକୋର୍ଟ ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ଦେବାକୁ ହେବ ଯେ ଏହି ଦେୱାନୀ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଇନଗତ ପ୍ରଶ୍ନ ନିହିତ ଅଛି। ଉଚ୍ଚ ସ୍ଵାୟାଳୟ ଏପରି ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍ ନଦେଲେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ବିଶେଷ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରି ସେହି ମୋକଦ୍ଦମାକୁ ହାଇକୋରୁ ଉଠାଇ ନେଇ ତା ଉପରେ ବିଚାର କରିପାରିବେ ।

(iii) ଫୌଜଦାରୀ ମୋକଦ୍ଦମା – ସମ୍ବିଧାନର ୧୩୪ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଫୌଜଦାରୀ ମୋକଦ୍ଦମାର ହାଇକୋର୍ଟ ରାୟ ବିରୋଧରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ଅପିଲ କରାଯାଇପାରିବ। ଏହା କେବଳ ନ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଦେଇଥିବା ରାୟ ବିରୋଧରେ ହୋଇପାରିବ। ଅନ୍ୟ ଦଣ୍ଡ ରାୟ ବିରୋଧରେ ଆବେଦନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ନାହିଁ । ପାର୍ଲିଆମଣ୍ଟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦଣ୍ଡବିଧାନ ବିରୋଧରେ ଆବେଦନ ଶୁଣାଣି ପାଇଁ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର କ୍ଷମତା ବୃଦ୍ଧି ରିପାରିବେ ।

(iv) ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବା ସ୍ପେସିଆଲ ମୋକଦ୍ଦମା – ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ନିଜର ବିବେ ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଯେକୌଣସି କୋର୍ଟ ବା ଟ୍ରିବ୍ୟୁନାଲର ରାୟ, ନିଷ୍ପଭି ବା ଦଣ୍ଡାଦେଶ ବିରୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ଅପିଲ କରିବାପାଇଁ ବିଶେଷ ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି, ତେବେ ସେହି ମୋକଦ୍ଦମା ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ବିଷ ହୋଇପାରିବ। ମାତ୍ର ସାମରିକ ଅଦାଲତ ରାୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ମୋକଦ୍ଦମା ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟରେ ଆଗତ କରାଯାଇପାରିବ ା ।

(୩) ପରାମର୍ଶ ପ୍ରଦାନ କ୍ଷମତା :
ସମ୍ବିଧାନର ୧୪୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ପରାମର୍ଶ ପ୍ରଦାନ କ୍ଷମତା ରଛି । ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଯଦି ମନେକରନ୍ତି ଯେ କୌଣସି ଆଇନଗତ ବା ତଥ୍ୟଗତ ବିଷୟରେ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥସମ୍ବଳିତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୃଶ୍ମିର ଉଦ୍ଭବ ହେଉଛି ତେବେ ସେ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଉପରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ପରାମର୍ଶ ଲୋଡ଼ିପାରନ୍ତି। ଏହି ପରାମର୍ଶ ଦେବା ମତା କେବଳ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ଥାଏ। ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶଙ୍କର ଦୟାଲ ଶର୍ମା ରାମଜନ୍ମଭୂମି ଓ ବାବରୀ ମସଜିଦ୍ ଘଟଣା ଉପରେପରାମର୍ଶ ଲୋଡ଼ିଥିଲେ; ମାତ୍ର ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ପରାମର୍ଶ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୁଗିତ ରହିଛି।

(୪) ନିଷ୍ପତ୍ତି ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା : ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ କୌଣସି ମୋକଦ୍ଦମା ଉପରେ ପୂରୁ ଦେଇଥିବା ରାୟ ଉପରେ ଯଦି ଆଇନଗତ ପ୍ରମାଦ ରହିଛି ବୋଲି ଅନୁଭବ କରେ, ତେବେ ସେତେବେଳେ ଏକୁ ଆଉଥରେ ସଂଶୋଧନ କରାଯାଇଥାଏ। ଦେଶରେ ନ୍ୟାୟ ପରିଚାଳନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମାନତା ଆଣିବାପାଇଁ ଏହି ନବସ୍ଥା ଅନୁସୃତ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ୧୩୭ ଧାରାରେ ରହିଛି।

(୫) ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନ କ୍ଷମତା : ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଦେଶର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଲ ହୋଇଥିବାରୁ ନିମ୍ନ ଅଦାଲତ ଉପରେ ଏହାର କ୍ଷମତା ରହିଛି। ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ରାଜ୍ୟ ହାଇକୋର୍ଟଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରଣଳୀ, କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଓ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତାର ତତ୍ତ୍ଵାବଧାନ କରନ୍ତି। ଆବଶ୍ୟକସ୍ଥଳେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ହାଇକୋମାନଙ୍କଠାରୁ ବିଭିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ଓ ବିବରଣୀ ମଗାଇ ପାରନ୍ତି।

(୬) ଅଭିଲେଖ ଅଦାଲତ : ସମ୍ବିଧାନର ୧୨୯ ଧାରା ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଏକ ଅଭିଲେଖ ଅଦାଲତର ଆଖ୍ୟା ଦେଇଛି। ଏହାଦ୍ଵାରା ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ରାୟ ନିମ୍ନ କୋର୍ଟମାନଙ୍କରେ ପ୍ରମାଣସିଦ୍ଧ ଭାରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ। ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ନିଷ୍ପଭିକୁ ସମ୍ବିଧାନର ୧୪୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସମସ୍ତେ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ। ସୁପ୍ରିକୋର୍ଟ ଅଦାଲତ ଅବମାନନା ଅଭିଯୋଗରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ଦଣ୍ଡ ଦେଇପାରେ ।

(୭) ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟାଖ୍ୟା : ସମ୍ବିଧାନର ୧୪୭ ଧାରା ଅନୁସାର କୌଣସି ଆଇନରେ ମୌଳିକ ପ୍ରଶ୍ନ ବିଚାର କଲାବେଳେ ଯଦି ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିବାକୁ ପଡ଼େ, ତେବେ ସୁଦ୍ରାକୋର୍ଟ ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଥାଏ ।

(୮) କର୍ମଚାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ : ସମ୍ବିଧାନର ୧୪୫ ଧାରା ଅଂସାରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମୋଦନ କ୍ରମେ କୋର୍ଟର କାର୍ଯ୍ୟପ୍ରଣାଳୀ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରନ୍ତି। ଆବେଦନ ଗ୍ରହଣ ଜାମିନ ନାମଞ୍ଜୁର, ଓକିଲମାନଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ନିୟମ ପ୍ରଣୟନ କରିବାର କ୍ଷମତା ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ଅଛି। ୧୪୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ନିଜର କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ।

(୯) ସମ୍ବିଧାନର ରକ୍ଷକ : ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ସମ୍ବିଧାନର କ୍ଷାକବଚରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନେ କାର୍ଯ୍ୟଭାର ଗ୍ରହଣ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ସମ୍ବିଧାନର ସୁର୍ଗାକରିବା ପାଇଁ ଶପଥପାଠ କରିଥାଆନ୍ତି। ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ, ରାଜ୍ୟ ବିଧାନମଣ୍ଡଳ ବା ପ୍ରଶାସନିକ ସଂସ୍ଥା ସମ୍ବିଧାନର ହିର୍ଭୁତ କାର୍ଯ୍ୟ କଲେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନାକଚ କରିଦିଏ। ନାଗରିକମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ସୁରକ୍ଷା ଓ କେନ୍ଦ୍ର-ରାଜ୍ୟ ବା ରାଜ୍ୟ-ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ଉପୁଜିଲେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ତାହାର ସମାଧାନ କରେ।

(୧୦) ନ୍ୟାୟିକ ପୁନଗବଲୋକନ କ୍ଷମତା :
ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ସମ୍ବିଧାର ରକ୍ଷକ ଓ ଭାଷ୍ୟକାର ହିସାବରେ ସମ୍ବିଧାନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିରୋଧ କରୁଥିବା ଆଇନକୁ ଅସିଦ୍ଧ ଘୋଷଣା କ୍ଷମତାକୁ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତା କୁହାଯାଏ। ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ସମ୍ବିଧାନର ଜାଗ୍ରତ ଘଣ୍ଟି। ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରଧାନ ଓ ଶେ ଭାଷ୍ୟକାର। ନିଜଆଡୁ ଭାଷ୍ୟଦାନ ପାଇଁ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଆଗେଇ ଆସେ ନାହିଁ। କୌଣସି ମୋକଦ୍ଦମା ଉପସ୍ଥାପନ ଫର ସେ ରାୟ ଦିଅନ୍ତି ।

ନ୍ୟାୟଳୟର ସ୍ଵାଧୀନତା – ବିଚାର ବିଭାଗ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଶାସନକୁ ଉଜ୍ଜୀବିତ କରାଏ। ସ୍ଵାଧୀନ ବିଚାର ସଂସ୍ଥା ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସଫଳ ରୂପାୟନ ପାଇଁ ସହାୟତା କରିଥାଏ।
(i) ଚାକିରି ନିରାପତ୍ତା – ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କର ଚାକିରି ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି। କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆକ୍ରୋଶ କିମ୍ବା ରାଜନୈତିକ ଅଭିସନ୍ଧିକୁ ଆଖୁ ଆଗରେ ରଖ୍ କାହାରିକୁ ଚାକିରିରୁ ବିଚାର ନୁହେଁ ।
(ii) ନିଯୁକ୍ତି – ଏମାନଙ୍କୁ ଜଣେ ନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ କର୍ତ୍ତା ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି। ନିଯୁକ୍ତିବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ବିଚାରପତିଙ୍କ ସହ ପରାମର୍ଶ କରନ୍ତି। ଥରେ ଜଣେ ବିଚାରପତି ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଲା ପରେ ୬୫ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କରିଥାଏ ।
(iii) ଦରମା – ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ କେବଳ ଆର୍ଥିକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା ସମୟରେ ସେମାନଙ୍କ ଦରମା ହ୍ରାସ କରାଯାଇପାରେ ନଚେତ୍ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ ନୁହେଁ । ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ସୁସ୍ଥ ପରମ୍ପରାପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ସରକାରୀ ବାସଗୃହ, ଅବସରକାଳୀନ ସୁଯୋଗ ଓ ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତାର ସୁବିଧା ମଧ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥାଏ।

ଆଇନ ବ୍ୟବସାୟ ନିଷିଦ୍ଧ :
ବିଚାରପତିମାନେ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କଲାପରେ ଓକିଲାତି କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମ୍ବିଧାନ କେତେକ କଟକଣା ଜାରି କରିଛି। ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନେ ଅବସର ନେଲା ପରେ କୌଣସି କୋର୍ଟରେ ଆଇନ ବ୍ୟବସାୟ କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାଦ୍ଵାରା କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବିଚାରପତିମାନେ ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ବରିଷ୍ଠ ତଥା ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଅଯଥା ଅନୁଗ୍ରହ ପ୍ରଦାନରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହିପାରିବେ ।

ଅନେକ ସମୟରେ ରାଜନୈତିକ ନେତାମାନେ ଅଭିଯୋଗ କରୁଛନ୍ତି ଯେ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ବିଚାରାଳୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକଭାବରେ ଠିଆ ହେଉଛି। ମାତ୍ର ଏହା ଆଦୌ ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ବରଂ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରିତାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଏହା କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏଣୁ ଯାହା ମୂଲ୍ୟ ଦେବାକୁ ପଡୁନା କାହିଁକି ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନିରପେକ୍ଷ ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନ ରଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା ଅବ୍ୟାହତ ରଖିବା ଦରକାର। ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର କ୍ଷମତା ପରିସର ସଙ୍କୁଚିତ କରିଥିବା ବେଳେ ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପୂର୍ବାବସ୍ଥା ଫେରାଇ ଆଣିଥିଲା ।

୩ । ଓଡ଼ିଶା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ (High Court)ର ଗଠନ ଓ କ୍ଷମତା ପରିସର ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୨୧୪ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଗୋଟିଏ ରାଜ୍ୟ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଉଚ୍ଚ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ଏହାର ଅଧୀନରେ ଜିଲ୍ଲା ବିଚାରାଳୟ ଥାଏ। ଆମ ରାଜ୍ୟର ନ୍ୟାୟାଳୟ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଠାରୁ ପୁରାତନ। କାରଣ ଏହା ୧୯୪୮ ମସିହାରେ କଟକଠାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ। ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହାର ବିଚାରପତିଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୧୪ ଅଟେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ଭିନିତ୍ ସରନ ବର୍ମନ୍ ଅଟନ୍ତି।
ଗଠନ – ସମ୍ବିଧାନର ୨୧୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ସ୍ଥିର କରିବା କ୍ଷମତା ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ହସ୍ତରେ ନ୍ୟସ୍ତ ।

ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୪ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଚାହିଁଲେ ୨ ବର୍ଷ ପାଇଁ ହାଇକୋର୍ଟର ଅତିରିକ୍ତ ବିଚାରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରିପାରିବେ ଓ ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଅସ୍ଥାୟୀଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ବିଚାରପତି ମଧ୍ଯ ନିଯୁକ୍ତ କରିପାରିବେ। ରାଜ୍ୟର ସ୍ଵାର୍ଥଦୃଷ୍ଟିରୁ ମୋକଦ୍ଦମାର ମାତ୍ରା ଅତିରିକ୍ତ ବଢ଼ିଗଲେ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଠାରୁ ସମ୍ମତି ଆଣି ହାଇକୋର୍ଟର ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ହାଇକୋର୍ଟରେ କୌଣସି ମୋକଦ୍ଦମାର ବିଚାର କରିବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରିପାରନ୍ତି। ସବୁ ହାଇକୋର୍ଟମାନଙ୍କରେ ସମାନ ସଂଖ୍ୟକ ବିଚାରପତି ନଥା’ନ୍ତି। କେତେକ ହାଇକୋର୍ଟରେ ୫୦ରୁ ଅଧିକ ବିଚାରପତି ଅଛନ୍ତି ।

ନିଯୁକ୍ତି – ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ଓ ଅନ୍ୟ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିଯୁକ୍ତ କରନ୍ତି। ମୁଖ୍ୟ ବିଚାର ବିମର୍ଶ କରନ୍ତି । ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଅନ୍ତି। ଏହା ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ପରମ୍ପରା ଅଟେ। ଅନ୍ୟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତି ନିମିତ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କୁ ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ସମେତ ରାଜ୍ୟ ହାଇକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ସହ ପରାମର୍ଶ କରିବାକୁ ହୁଏ। ସମ୍ବିଧାନର ୨୧୭ (୧) ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରନ୍ତି ।

ପଦଚୁ୍୍ୟତି – ସମ୍ବିଧାନର ୨୧୭ ଧାରାରେ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କର ବହିଷ୍କାର ପ୍ରଣାଳୀ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ସେ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଇସ୍ତଫା ଦେଇପାରନ୍ତି କିମ୍ବା ମୃତ୍ୟୁ ହେଲେ ପଦଚ୍ୟୁତି ଘଟେ କିମ୍ବା ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବଦ୍ଵାରା ତାଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରାଯାଇପାରେ। ଏହି ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ବିଚାରପତିଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆଣେ। ଏଥିପାଇଁ ୧୪ ଦିନିଆ ନୋଟିସ୍ ଦେଇ ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୃହରେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହର ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ସଭ୍ୟ ଉପସ୍ଥିତ ଥାଇ ଭୋଟ ଦେଇଥିବା ସଭ୍ୟଙ୍କର ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସମର୍ଥନ ଲାଭକରିବା ଆବଶ୍ୟକ। ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ୬୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।

ସମ୍ବିଧାନର ୨୧୭ (୨) ଧାରା ଅନୁସାରେ ହାଇକୋର୍ଟ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କର ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ରହିପାରିବେ।
(i) ସେ ଜଣେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ହୋଇଥବେ ।
(ii) ସେ ଭାରତର ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ଅନ୍ୟୁନ ୧୦ ବର୍ଷପାଇଁ ବିଚାରପତିଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିବେ ।
(iii) ସେ ଭାରତର ଏକ ବା ଅଧିକ ହାଇକୋର୍ଟରେ ଅନ୍ୟୁନ ୧୦ ବର୍ଷ ପାଇଁ ଓକିଲାତି କରିଥିବେ।
(iv) କୌଣସି କୋର୍ଟ ବା ଟ୍ରିବ୍ୟୁନାଲ୍‌ରେ ଚାକିରି ଅଭିଜ୍ଞତା ଥ‌ିବ।
(v) ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ଆଇନ ଜ୍ଞାନ ଦରକାର କରୁଥିବା ପଦବୀରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯୋଗ୍ୟ ବିବେଚିତ ହେବେ ବୋଲି ଆଶା ରହିଛି।
ବିଦଳି – ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ବାରା ଗୋଟିଏ ହାଇକୋର୍ଟରୁ ଅନ୍ୟ ହାଇକୋର୍ଟକୁ ବଦଳି ହୋଇପାରିବେ ।
ଦରମା – ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କର ଦରମା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସୁବିଧା ରହିଛି। ବର୍ତ୍ତମାନ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ୯୦ ହଜାର ଟଙ୍କା ଓ ଅନ୍ୟ ବିଚାରପତିମାନେ ୩୧ ହଜାର ଟଙ୍କା ମାସିକ ଦରମା ପାଉଛନ୍ତି। ଏଥୁ ସହିତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସୁବିଧା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ହୋଇପାରିବେ ।

ଓକିଲାତିରୁ – ବିଚାରପତିଭାବେ ହାଇକୋର୍ଟରୁ ଅବସର ଗ୍ରହଣ କଲା ପରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ କରିବାରୁ ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୦ ଧାରାରେ ବଞ୍ଚିତ କରାଯାଇଛି। ଏହା କେବଳ ହାଇକୋର୍ଟ ଏବଂ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ।

କ୍ଷେତ୍ରାଧୁକାର :
ମୌଳିକ କ୍ଷେତ୍ରାଧୁକାର – ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୫ ଧାରାରେ ହାଇକୋର୍ଟର କ୍ଷମତା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି। ହାଇକୋର୍ଟରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଅଧୁକାର କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଲେ ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ନାଗରିକ ସିଧାସଳଖ ହାଇକୋର୍ଟର ଆଶ୍ରୟ ନେଇପାରିବ। ନିର୍ବାଚନ ମୋକଦ୍ଦମା ମଧ୍ୟ ହାଇକୋର୍ଟର ମୌଳିକ କ୍ଷମତା ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।

ଆବେଦନମୂଳକ କ୍ଷେତ୍ରାଧ୍ଵକାର – ଉଭୟ ଦେୱାନୀ ଓ ଫୌଜଦାରୀ ମୋକଦ୍ଦମା କ୍ଷେତ୍ରରେ ହାଇକୋର୍ଟର ଆବେଦନମୂଳକ କ୍ଷେତ୍ରାଧ୍ଵକାର ଅଛି। ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଧାନ ଦେୱାନୀ ଓ ଫୌଜଦାରୀ ଅପିଲ ଅଦାଲତ ଅଟେ । ରାଜସ୍ଵ ଆଇନ, ପ୍ରଜାସ୍ଵତ୍ଵ ଆଇନ ଓ କର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିବାଦ ହାଇକୋର୍ଟରେ ଆବେଦନ କରାଯାଏ। ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟାଖ୍ୟା ମଧ୍ୟ ହାଇକୋର୍ଟରେ ବିଚାର ହୁଏ।

ଅଭିଲେଖ ଅଦାଲତ – ସମ୍ବିଧାନର ୨୧୫ ଧାରା ହାଇକୋର୍ଟକୁ ଏକ ଅଭିଲେଖ ଅଦାଲତ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛି। ହାଇକୋର୍ଟର ରାୟଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟ ଅଦାଲତମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରମାଣ ଓ ସାକ୍ଷୀଭାବେ ଗୃହୀତ ହୁଏ।

ଅଦାଲତ ଅବମାନନା – କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଅନୁଷ୍ଠାନ ହାଇକୋର୍ଟର ବା ଅବମାନନା କଲେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ଅନୁଷ୍ଠାନର ଦୋଷ ବିଚାର କରି ଦଣ୍ଡ ଦେବା ବିଚାର ହୁଏ।

ବିବାହ ଓ ଛାଡ଼ପତ୍ର – ବିବାହ ଓ ଛାଡ଼ପତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମୋକଦ୍ଦମାଗୁଡ଼ିକ ହାଇକୋର୍ଟରେ ସିଧାସଳଖ ବିଚାର ବିଚାର ହୁଏ।

ତତ୍ତ୍ଵାବଧାନ କ୍ଷମତା – ରାଜ୍ୟର ନିମ୍ନ ଅଦାଲତଗୁଡ଼ିକ ହାଇକୋର୍ଟର ତତ୍ତ୍ଵାବଧାନରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି। ନିମ୍ନ ଅଦାଲତଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍‌ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟକରୁଛି କି ନାହିଁ ହାଇକୋର୍ଟ ସେଥୁପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦିଏ। ନିମ୍ନ ଅଦାଲତଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ପରୀକ୍ଷାକରି ଦେଖୁବାପାଇଁ ହାଇକୋର୍ଟ ୨୨୭ ଧାରା ଅନୁସାରେ ନିମ୍ନ ଅଦାଲତମାନଙ୍କଠାରୁ ବିବରଣୀ ମଗାନ୍ତି ଓ ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ସାଧାରଣ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଅନ୍ତି ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଫର୍ମ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରନ୍ତି।

ମୁଖ୍ୟ ନ୍ୟାୟାଧୀଶ ହାଇକୋର୍ଟର କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ ବହିଷ୍କାର କରିପାରିବେ। ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନେ ନିମ୍ନ ଅଦାଲତଗୁଡ଼ିକୁ ପରିଦର୍ଶନ କରନ୍ତି ।
ମୋକଦ୍ଦମା ସ୍ଥାନାନ୍ତର କ୍ଷମତା – ସମ୍ବିଧାନର ୨୨୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ ହାଇକୋର୍ଟର ଆଦେଶ ବଳରେ ମୋକଦ୍ଦମାର ନିରପେକ୍ଷ ସୁବିଚାର ନିମନ୍ତେ ଗୋଟିଏ ଅଦାଲତରୁ ଅନ୍ୟ ଅଦାଲତକୁ ମୋକଦ୍ଦମା ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରାଯାଇପାରେ।

ଶାସ୍ତ୍ରନଗତ କ୍ଷମତା – ହାଇକୋର୍ଟର ପ୍ରଶାସନିକ କର୍ମଚାରୀମାନେ ହାଇକୋର୍ଟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତିଙ୍କଦ୍ଵାରା ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହାର କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶ୍ରେଣୀର କର୍ମଚାରୀ ରାଜ୍ୟ ଲୋକସେବା ଆୟୋଗର ସୁପାରିସ ଅନୁଯାୟୀ ନିଯୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତି। ରାଜ୍ୟ ବିଧାନସଭାଦ୍ଵାରା ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ନ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହାଇକୋର୍ଟର ସମସ୍ତ ପ୍ରଶାସନିକ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଚାକିରି ହୁଏ ।

ହାଇକୋର୍ଟର ସ୍ଵାଧୀନତୀ – ହାଇକୋର୍ଟର ବିଚାରପତିମାନେ ସରକାରୀ କଳର ପ୍ରଭାବରୁ ମୁକ୍ତରହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରିବେ । ସେମାନଙ୍କୁ ଚାକିରିରୁ ବିତାଡ଼ିତ କରିବାର ପଦ୍ଧତି ଜଟିଳ । ବିଚାରପତିମାନଙ୍କର ଦରମା ଉପରେ ବିଧାନସଭାରେ ଭୋଟ ନିଆଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ହାଇକୋର୍ଟର କାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିପାରିବେ । ସେମାନଙ୍କର ଦରମା ଆର୍ଥକ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପରିସ୍ଥିତିରେ କମାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ସେମାନଙ୍କ ଦରମା ଭାରତର ‘ ସଞ୍ଚିତ ପାଣ୍ଠିରୁ’ ମିଳେ। କୌଣସି ରାଜନୈତିକ ଚାପ ଆଗରେ ବିଚାରପତିମାନେ ମୁଣ୍ଡ ନୁଆଁନ୍ତି ନାହିଁ।

୪ । ଭାରତରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ବାଧୀନତା ରକ୍ଷା (Independence of Judiciary) ପାଇଁ କେଉଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି ତାହା ବିଶ୍ଳେଷଣ କର ।
Answer:
ବେଙ୍କନ୍ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, “ ଆଇନର ଯନ୍ତ୍ରଣାଠାରୁ ଅଧିକ କ୍ରୂର ଯନ୍ତ୍ରଣା ଆଉ ନାହିଁ ।” ସ୍ଵାଧୀନ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନାଗରିକ ପାଇଁ ଆଲୋକଶିଖା ଅଟେ । ଏଣୁ ବ୍ରାଇସୀ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, “ଯଦି ନ୍ୟାୟର ପ୍ରଦୀପ ଅନ୍ଧକାର ମଧ୍ୟରେ ନିର୍ବାପିତ ହୋଇଯାଏ, ସେହି ଅନ୍ଧକାର ଅତୀବ ତୀବ୍ର ହୋଇଥାଏ ।” ଏଣୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ବଶୀଭୂତ (Committed) ନ ହୋଇ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ହେବା ଉଚିତ ବୋଲି ମତ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ । କୌଣସି ପ୍ରକାର ରାଜନୈତିକ ବାହ୍ୟ ଚାପରୁ ମୁକ୍ତ ରହି ଯଦି ନ୍ୟାୟଳୟ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଦେଇପାରେ ତାହାକୁ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟାଳୟ ବା ନ୍ୟାୟାଳୟର ସ୍ଵାଧୀନତା କୁହାଯାଏ । ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଥିତି ଓ ଅଧିକାର ନ୍ୟାୟଦ୍ଵାରା ସଂରକ୍ଷିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହା ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ନିରପେକ୍ଷ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ଵାଧୀନତା ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଉପାଦାନକୁ ସୂଚିତ କରେ ।
(କ) ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସରକାରଙ୍କ ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ଅଙ୍ଗ; ଯଥା – ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣଠାରୁ ମୁକ୍ତ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(ଖ) ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଓ ପ୍ରଭାବଠାରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ପ୍ରକାଶିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।
(ଗ) ବିଚାରପତିମାନେ ବିନା ଭୟ ଓ ଅନୁଗ୍ରହରେ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଉଚିତ ।

ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସ୍ଵାଧୀନତା ରକ୍ଷା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ସର୍ଭାବଳୀ :
(୧) ଉଚ୍ଚ ଯୋଗ୍ୟତା : ବିଚାରପତିମାନେ ଉଚ୍ଚ ଆଇନଗତ ଯୋଗ୍ୟତାସଂପନ୍ନ ଓ ଦକ୍ଷତାଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇଥିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେମାନେ ଶିକ୍ଷାଗତ ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଯୋଗ୍ୟତା ସହିତ ବ୍ୟବହାରିକ ଦକ୍ଷତା ଓ ମାନବିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀସଂପନ୍ନ ହୋଇଥବା ଉଚିତ । ଏହି ଯୋଗ୍ୟ, ଦକ୍ଷ ଓ ଅଭିଜ୍ଞ ବିଚାରପତିମାନେ ହିଁ ନିରପେକ୍ଷ ଓ ନିର୍ଭିକ ଭାବେ ନିଜର ଦାୟିତ୍ଵ । ସଂପାଦନ କରିପାରିବେ ।

(୨) ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରଣାଳୀ : ବିଚାରପତିମାନେ ଲୋକପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ଭଳି ନିର୍ବାଚିତ ବା ମନୋନୀତି ହେଲେ କେବଳ ଦକ୍ଷତା ଓ ଯୋଗ୍ୟତା ଭିଭିରେ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାଙ୍କଦ୍ଵାରା ନିଯୁକ୍ତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ।

(୩) ଦୀର୍ଘ ଓ ସ୍ଥାୟୀ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ : ବିଚାରପତିମାନେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଦୀର୍ଘ ଓ ସ୍ଥାୟୀ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଉପଭୋଗ କଲେ ଭୟଶୂନ୍ୟ ଭାବେ ସେମାନେ ନିଜର ନିଷ୍ପଭି ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି । ଭାରତରେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନେ ୬୫ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଅବସର ନିଅନ୍ତି ।

(୪) ଜଟିଳ ପଦଚ୍ୟୁତି ବ୍ୟବସ୍ଥା : ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ପଦଚ୍ୟୁତି ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟ ଓ ଜଟଳି ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହା ଫଳରେ ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରୀଭାବେ ସେମାନଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ଭାରତରେ ‘ମହାଭିଯୋଗ ପ୍ରସ୍ତାବ’ ପ୍ରମାଣିତ ଅସଦ୍‌ବ୍ୟବହାର ବା ଅକ୍ଷମତା କାରଣରୁ ଆଗତ ହୋଇ ସଂସଦର ଉଭୟ ଗୃହଦ୍ଵାରା ଦୁଇ-ତୃତୀୟାଂଶ ସମର୍ଥନରେ ଗୃହୀତ ହେଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ତାଙ୍କୁ ପଦଚ୍ୟୁତ ବା ବହିଷ୍କାର କରିଥା’ନ୍ତି | ଚାକରିର ସ୍ଥାୟୀତ୍ଵ ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ନିଭୀକଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନର ସୁଯୋଗ ଦେଇଥାଏ ।

(୫) ଆକର୍ଷଣୀୟ ଦରମା ଓ ଭତ୍ତା : ଆର୍ଥିକ ଦୁରବସ୍ଥା ବା ଅନଟନ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିବେକକୁ ଦମନ କରେ ଓ ସେ ଦୁର୍ନୀତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଶାସନବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଏଣୁ ବିଚାରପତିମାନେ ପ୍ରଲୋଭନହୀନ ହୋଇ ନିରପେକ୍ଷ ଭାବେ ନିଜର ଦାୟିତ୍ଵ ନିର୍ବାହ କରନ୍ତି । ବିଚାରପତିମାନେ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଦରମା ଓ ଭତ୍ତା ପାଇଲେ ନିର୍ଭିକ ଭାବେ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିପାରନ୍ତି । ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧିରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

(୬) କ୍ଷମତା ପୃଥକୀକରଣ : ନ୍ୟାୟପାଳିକା ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୟରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାଠାରୁ ପୃଥକ୍ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । ସେମାନେ ପରସ୍ପରଠାରୁ ପୃଥକ୍ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ ରହିବା ଫଳରେ ନ୍ୟାୟଦାନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୁସ୍ଥ, ଦୃତ, ନ୍ୟାୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇଥାଏ ।

(୭) ବିଚାରପତିଙ୍କ ସ୍ଵାଧୀକାର : ନ୍ୟାୟପାଳିକାରେ ବିଚାରପତିମାନେ ନିଜର ପ୍ରଦତ୍ତ ନ୍ୟାୟିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ପାଇଁ ସମାଲୋଚ଼ନାର ଶିକାର ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ । ଏଣୁ ବିଚାରପତିମାନେ ନିରପେକ୍ଷ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବେ ନିଜର କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିବାପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଛି । ବିଚାରପତିମାନଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଅଦାଲତ ବାହାରେ ସମାଲୋଚିତ ହୁଏ ନାହିଁ ।

(୮) ବୃତ୍ତିଗତ ବାରଣ : ବିଚାରପତିମାନେ ଅବସରଗ୍ରହଣ ପରେ କୌଣସି ନିଯୁକ୍ତି ପାଇବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ସେମାନେ ଅବସର ପରେ ଅଦାଲତରେ ଓକିଲାତି କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ୧୨୪(୭) ଧାରାରେ ଭାରତରେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ଅବସର ଗ୍ରହଣ ଘରେ କୌଣସି ଅଦାଲତରେ ଓକିଲାତି କରିବାକୁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି ।

ଭାରତରେ ବଶୀଭୂତ ବିଚାରସଂସ୍କାର ସ୍ବରୂପ : ଭାରତରେ ୧୯୭୩ ମସିହାର କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମକଦ୍ଦମାର ରାୟ ପ୍ରକାଶିତ ହେବା ପରେ ବିଶେଷତଃ ୧୯୭୫-୭୬ ମସିହାର ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ସରକାର ବିଚାର ବିଭାଗର ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ନିରପେକ୍ଷତା ଉପରେ ହସ୍ତପେକ୍ଷ କରି ଏହାକୁ ଏକ ବଶୀଭୂତ ବା କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ଆଜ୍ଞାଧୀନ ବିଚାର ସଂସ୍ଥା (Compitted Judicary)ର ରୂପ ପ୍ରଦାନ କଲେ ବୋଲି ସମାଲୋଚକମାନେ ମତ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ନିୟୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବରିଷ୍ଠତା ନୀତି ପରିବର୍ତ୍ତେ ଦକ୍ଷତାକୁ ଆଧାର କରି ଏହି ନିଯୁକ୍ତି, ପ୍ରଦାନ, ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନ ଆକ୍ରୋଶମୂଳକ ବଦଳି, ଅବସରଗ୍ରହଣ ପରେ ବିଚାରପତମାନଙ୍କ ପାଇ ହସ୍ତପେକ୍ଷ ଓ ବଶ୍ୟତାର ଅଧୀନ କରେ ସେମାନଙ୍କ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ନିରପେକ୍ଷତା ଉପରେ ଆଞ୍ଚ ଆଣିଥାଏ ।

୧୯୫୦ ମସିହାଠାରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଳ୍ପ କେତେଗୋଟି ଘଟଣାକୁ ବାଦ୍ ଦେଲେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନାଗରିକର ଅଧୂକାରର ସୁରକ୍ଷା, ସମ୍ବିଧାନର ଜଗୁଆଳି, ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସଂରକ୍ଷକ ହିସାବରେ ନିଜର ଗୁରୁଦାୟିତ୍ଵ ସଂପାଦନ କରି ନିଜର ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ନିରପେକ୍ଷତାର ପରିଚୟ ଦେଇଆସୁଛି ।

୫ । ଭାରତରେ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରବଲୋକନ (Judicial Review) ବ୍ୟବସ୍ଥା ସଂପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲେକନ ହେଉଛି ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ନ୍ୟାୟିକ କ୍ଷମତା । ବିଧାନମଣ୍ଡଳଦ୍ୱାରା ପ୍ରଣୀତ ଆଇନ (Law) ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ‘ ଆଦେଶନାମା’ (Executive Orders) ଗୁଡ଼ିକର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ନ୍ୟାୟାଳୟଦ୍ଵାରା ବୈଧତା ନିରୂପଣ କ୍ଷମତାକୁ ‘ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ’ କୁହାଯାଏ। ଯଦି ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସି ଆଇନ ଏବଂ ଆଦେଶନାମା ସମ୍ବିଧାନର ବିରୋଧାଚରଣ କରୁଥାଏ, ତେବେ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସେଗିଡ଼ିକୁ ‘ଅବୈଧ’(Void) ଘୋଷଣା ବା ବିଧାନମଣ୍ଡଳ ନିଜର କ୍ଷମତା ବ୍ୟବହାର କରିଥା’ନ୍ତି, ତେବେ ତାହା ଅଣସାମ୍ବିଧାନିକ (Unconstitutional) ତଥା ଅବୈଧ (Void) ଅଟେ ଏ ପ୍ରକାର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାର କ୍ଷମତା କେବଳ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ଅଛି। କାରଣ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସମ୍ବିଧାନର ରକ୍ଷକ (Guardian) ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ଦୁଇଟି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଦାୟିତ୍ଵ ରହିଛି; ଯଥା-

(କ) ସରକାରକ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ‘ବୈଧ’ (Legitimate) ଘୋଷଣା କରିବା; ଏବଂ
(ଖ) ସମ୍ବିଧାନ ଉପରେ ସରକାରଙ୍କର ବେଆଇନ ହସ୍ତକ୍ଷେପ (Encroachment) ଓ ସ୍ଵେଚ୍ଛାଚାରିତା ଆଚରଣକୁ ପ୍ରତିହତ କରି ସମ୍ବିଧାନକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା। ତେଣୁ ପ୍ରାୟ ସବୁ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପ୍ରଚଳିତ ଲିଖତ ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ସୁରକ୍ଷା ଓ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ସହିତ ଆବଶ୍ୟକମତେ ସମ୍ବିଧାନକୁ ତର୍ଜମା କରିବା ହେଉଛି ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଦାୟିତ୍ଵ ।

ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ ତତ୍ତ୍ବର ଉତ୍ପତ୍ତି (Origin) :
ଆମେରିକାର ସଂଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ ତତ୍ତ୍ଵର ଜନ୍ମ ହେଉଛି 1803 ମସିହା ସୁପରିଚିତ ‘ ମାରବରି ବନାମ ମ୍ୟାଡ଼ିସନ’ ମୋକଦ୍ଦମା ବିଚାର କରି ଆମେରିକାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ତତ୍‌କାଳୀନ ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ‘ମାର୍ଶାଲ୍’ (Marshall) ଏହି ନୂତନ ତତ୍ତ୍ଵକୁ ଜୀବଦାନ କରିଥିଲେ। ସେହିଦିନଠାରୁ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ଦାୟିତ୍ଵ ।

ଉପରୋକ୍ତ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ରାୟ ପ୍ରଦାନ କରି ମୁଖ୍ୟ ବିଚାପ୍‌ପତି ମାର୍ଶାଲ୍ ‘ଜୁଡ଼ିସାଆରୀ ଆକ୍ଟ, 1789 ର ଧାରା 13’ (Section 13 of the Judiciary Act 1789) କୁ ଅଣସାମ୍ବିଧାନିକ ଘୋଷଣା କରିବା ସହିତ ବାତିଲ କରିଦେଲେ। ତେବେ ଘଟଣାଟି ଏହିପରି ଥୁଲା –

ଆମେରିକାର ବିଧାନମଣ୍ଡଳ ‘କଂଗ୍ରେସ’ ଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ଉପରୋକ୍ତ ଆଇନର ଧାରା 13 ରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା ଯେ, ଆମେରିକାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଯେକୌଣସି ‘ନିମ୍ନ ଅଦାଲତ’ (Lwer Courts) ବା ଯେକୌଣସି ପଦାଧ୍ଵକାରୀଙ୍କ ଉପରେ ‘ମାଣ୍ଡାମସ୍ ରିଟ୍’ (Writ) ପ୍ରୟୋଗ କରିପାରିବେ । ତେବେ ଗ୍ରେସଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ ଓ ଅନୁମୋଦିତ ଉପରୋକ୍ତ ଆଇନ ବଳରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ନ୍ୟାୟିକ କ୍ଷମତା ପରିସର ପରିଂର୍ଦ୍ଧିତ କରାଯାଇଥିବାରୁ ଏହି ଆଇନଟି ସମ୍ବିଧାନ ବିରୋଧୀ ଅଟେ; ତେଣୁ ଏହା ଅସିଦ୍ଧ ଓ ଅବୈଧ। ମୁଖ୍ୟ ବିଚାରପତି ମାର୍ଶାଲଙ୍କ ଏହି ଐତିହାସିକ ରାୟ ତିନିଗୋଟି ‘ସିଦ୍ଧାନ୍ତ’ (Proposition) ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ଥୁଲା –

(୧) ଆମେରିକାର ଲିଖୁତ ସମ୍ବିଧାନ ହେଉଛି ରାଷ୍ଟ୍ରର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଆନ ଏବଂ ପ୍ରଚଳିତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ‘ସାଧାରଣ ଆଇନ’ (Ordinary Status) ଓ ‘ଅଧ୍ୟାଦେଶ’ (Ordinance) ତୁଳନାରେ ଏହା ସର୍ବୋକୃଷ୍ଟ ଆଇନ।

(୨) ସମ୍ବିଧାନ ଓ ସାଧାରଣ ଆଇନ ମଧ୍ୟରେ କୌଣସି ବିବାଦ ଉପୁଇଁଲେ ସମ୍ବିଧାନର ଅଧିକ ମାନ୍ୟତା ରହିବ।

(୩) ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଏପରି ଏକ ବିବାଦ ଯଦି ବିଚାରପାଇଁ ଆସେ, ତେବେ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସମ୍ବିଧାନକୁ ଅଧୂକ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ସ୍ରଷ୍ଟା ହେଉଛି ସେହି ଦେଶର ସମ୍ବିଧାନ। ମାତ୍ର ପ୍ରଥମେ ସମ୍ବିଧାନରେ ଏପରି ଏକ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇନଥିଲା। ପରେ ପରେ ସମ୍ବିଧାନର ‘ବ୍ୟାଖ୍ୟା’ ବା ‘ତର୍ଜମା’ (Interpretation) କ୍ଷମତା ବଳରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ ହୋଇପାରିଲେ। ବସ୍ତୁତଃ, ଆମେରିକାକୁ ବାଦ୍ ଦେଲେ ଇଂଲଣ୍ଡ ଓ ସ୍ଵିଜରଲାଣ୍ଡ ପ୍ରଭୃତି ଦେଶରେ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଏପରି ଦାୟିତ୍ଵ ।

ଇଂଲଣ୍ଡରେ ଏକ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି। ଫଳରେ ସେଠାରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ବିଧାନମଣ୍ଡଳ ବା ସଂସଦ ହେଉଛି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଖଣ୍ଡ କ୍ଷମତାର ଅଧିକାରୀ। କୌଣସି ନ୍ୟାୟାଳୟ ସଂସଦଦ୍ଵାରା ପ୍ରଣୀତ ଆଇନର ସାମ୍ବିଧାନିକ ବୈଧତା ସଂପର୍କିତ ପ୍ରଶ୍ନ ଉତ୍‌ଥାପନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ। ଇଂଲଣ୍ଡରେ ‘ସଂସଦୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ’ (Par- liamentary Sovereignty) ନୀତି ବେଶ୍ ଫଳପ୍ରଦ ଓ ଜନପ୍ରିୟ। ଆମେରିକାରେ ପ୍ରଚଳିତ ‘ନ୍ୟାୟିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ’ (Judicial Supremacy) ନୀତି ଇଂଲଣ୍ଡରେ ନାହିଁ। ଆମେରିକାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଆମେରିକା ସମ୍ବିଧାନର ସଙ୍ଗେ ଆବଶ୍ୟକ ମନେକଲେ ଏହି ଆଇନକୁ ‘ଅଣସାମ୍ବିଧାନିକ’ବା ‘ଅସିଦ୍ଧ’ (Void) ଘୋଷଣା କରିପାରନ୍ତି। ତେଣୁ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତା ବଳରେ ଆମେରିକାର ନ୍ୟାୟାଳୟ ‘ନ୍ୟାୟିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ’ କ୍ଷମତା ଉପଭୋଗ କରୁଛି ।

ଏହି ‘ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ’ ତତ୍ତ୍ଵର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଆଉ ଦୁଇଟି ତତ୍ତ୍ଵ ରହିଛି, ଯଥ
(କ) ସରକାରଙ୍କର ସୀମିତ – କ୍ଷମତା ତତ୍ତ୍ଵ (Theory of Limited Govt.) ଏବଂ
(ଖ) ‘ସାଧାରଣ – ଆଇନ ବନାମ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ତତ୍ତ୍ଵ’ (Theory of Ordinary Law Vrs. Constitutional Law Supremacy)

ଭାରତରେ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
ଆମେରିକାରେ ପ୍ରଚଳିତ ‘ଆଇନର ଯାଥାର୍ଥ’ (Due Process of Law) ନୀତି ଆତ୍ମ ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣୟନ ସଭା (Constituent Assembly) ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାତ ହୋଇଥିଲା। ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଆମ ସମ୍ବିଧାନରେ ୨୧ ଧାରାରେ ‘ ଆଇନଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ପ୍ରଣାଳୀ’ (Procedure Established by Law) ଅନୁସୃତ ହୋଇଅଛି ।

ଏଠାରେ ସୂଚିତ କରାଯାଇପାରେ ଯେ, ଭାରତ ଏକ ‘ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ର’ (Federal State) ଓ ଏକ ଲିଷ୍କୃତ ସମ୍ବିଧାନଦ୍ଵାରା କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷମତା ବଣ୍ଟନ କରାଯାଇଛି। ତିନିଗୋଟି ‘ତାଲିକା’ (List); ଯଥା କେନ୍ଦ୍ର ତାଲିକା (Union List), ରାଜ୍ୟ ତାଲିକା (State List), ଯୁଗ୍ମ ତାଲିକା(Concurrent List)ମାଧ୍ୟମରେ କ୍ଷମତାର ଆବଣ୍ଟନ ହୋଇଛି। ତେବେ କ୍ଷମତା ସମାଧାନପାଇଁ ଏକ ନିରପେକ୍ଷ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସୀମିତ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କିପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି ସେ ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୩ର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ବୁଝିବାକୁ ହେବ।, ବ୍ୟବହାର ବା ପ୍ରୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ କନ୍ଦଳ ବା ବିବାଦ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ।

ଏହାର ରହିଛି, ଯାହାର ଶୀର୍ଷରେ ଅଛନ୍ତି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ; ମାତ୍ର ଭାରତରେ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣିବାକୁ ହେଲେ ପ୍ରଥମେ ଆମକୁ ଆମ ସମ୍ବିଧାନର ୧୩ ଧାରାରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ଯେ, ଯଦି କୌଣସି ଆଇନ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରୁଥାଏ; ତେବେ ସେହି ଆଇନ ନ୍ୟାୟାଳୟଦ୍ଵାରା ଅସିଦ୍ଧ ବା ଅବୈଧ ଘୋଷିତ ହେବ। ତେବେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ତିନିଗୋଟି କାରଣରୁ କୌଣସି ଆଇନର ସାମ୍ବିଧାନିକ ବୈଧତା ପ୍ରଶ୍ନ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଉତ୍‌ଥାପନ କରାଯାଇପାରିବ।

ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-
(୧) ପ୍ରଣୀତ ଆଇନର ବିଷୟବସ୍ତୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଧାନମଣ୍ଡଳର ବିଧାୟିକା କ୍ଷମତା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ।
(୨) ପ୍ରଣୀତ ଆଇନ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିରୋଧାଚରଣ କରୁଛି।
(୩) ପ୍ରଣୀତ ଆଇନଟି ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରୁଅଛି ।

ସ୍ଵାଧୀନତାର ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ଉଭୟ ସଂସଦ ଓ ରାଜ୍ୟ ବିଧାନମଣ୍ଡଳଗୁଡ଼ିକ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ କୃଷିର ଉନ୍ନତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବହୁତ ପ୍ରଗତିମୂଳକ ଆଇନ (Progressive Law) ପ୍ରଣୟନ କଲେ। ସେ ଆଇନର ବୈଧତା ସଂପର୍କରେ ନ୍ୟାୟାଳୟମାନଙ୍କରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉତ୍‌ଥାପିତ ହେଲା। ନ୍ୟାୟାଳୟର ରାୟ (Judgement) କୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ପରବର୍ତୀ ସମୟରେ ସଂସଦରେ ଆବଶ୍ୟକ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ଗୃହୀତ କରାଯାଇ ଉପରୋକ୍ତ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର ସଂପର୍କିତ ଆଇନଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଗଲା। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ୧୯୫୧ ମସିହାର ପ୍ରଥମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନଦ୍ଵାରା ନୂତନ ଧାରା ୩୧।

(ବି) (Article 31-B) ସମ୍ବିଧାନରେ ଯୋଗ କରାଯାଇ କେତେକ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ସଂସ୍କାର ସଂପର୍କିତ ବିତର୍କିତ ଆଇନ (Agrarian Reforms Luws) କୁ ‘୯ମ ପରିଶିଷ୍ଟ’ (9th Schedule) ରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯିବା ସହିତ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଏ ସଂପର୍କରେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉତ୍‌ଥାପିତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ସ୍ପଷ୍ଟ କରାଗଲା। ଫଳରେ ସଂସଦର ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଜାହିର ହେଲା ଓ ଗୋଲକନାଥ ବନାମ ପଞ୍ଜାବ ରାଜ୍ୟ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ରାୟ ମଧ୍ୟ ବିଚାର୍ଯ୍ୟ। ଏହି ରାୟ ୧୯୬୭ ମସିହା ଫେବୃୟାରୀ ମାସ ୨୭ ତାରିଖ ଦିନ ଘୋଷିତ ହୋଇଥିଲା।

ଗୋଲକନାଥ ମୋକଦ୍ଦମା (୧୯୬୭) :
ଏହି ଗୋଲକନାଥ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ୬-୫ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ମତରେ ଏକ ଐତିହାସିକ ରାୟ ପ୍ରଦାନ କରି ମାନ୍ୟବର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏକଥା ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଦେଲେ ଯେ

(୧) ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ୩୬୮ ଧାରା କେବଳ ‘ପ୍ରଣାଳୀ (Procedural) ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛି, କିନ୍ତୁ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କରିବାର କ୍ଷମତା ଏହି ଧାରା ବଳରେ ସଂସଦ ହାତରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇନାହିଁ।

(୨) ଏହି ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା ସଂଖ୍ୟା (Entry) ୯୭ ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ତେଣୁ ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୨୪୫, ୨୪୬ ଓ ୨୪୮ ତତ୍‌ସଂପର୍କିତ କ୍ରମିକ ଏକ ସାଧାରଣ ବୈଧାନିକ କ୍ଷମତା (Legislative Power) ଅଟେ ।

(୩) ସମ୍ବିଧାନା ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୩ (୨) ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ‘ଆଇନ’ର ପରିସରଭୁକ୍ତ ଅଟେ । ସୁତରାଂ, ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ କୌଣସି ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରିପାରିବ ନାହିଁ।

(୪) ସଜନ ସିଂହ ବନାମ ରାଜସ୍ଥାନ ରାଜ୍ୟ ମୋକଦ୍ଦମା (୧୯୬୫) ରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟଦ୍ଵାରା ପଦତ୍ତ ରାୟର ସାରାଂଶ ଏହି ଯେ, ସଂସଦର ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା ଅସୀମ ନାହିଁ। ତେବେ ଏହା ପୂର୍ବରୁ ସଂସଦରେ ଅନୁମୋଦିତ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଥମ, ଚତୁର୍ଥ ଓ ସପ୍ତଦଶ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପୂର୍ବପରି ବଳବତ୍ତର ରହିବ ଓ ଗୋଲକନାଥ ମୋକଦ୍ଦମାର ରାୟ ଏହି ସଂଶୋଧନ ଆଇନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିବ ନାହିଁ। କାରଣ ଏହି ରାୟ ଭବିଷ୍ୟତ୍ ବା ଆଗାମୀ ଦିନପାଇଁ ଲାଗୁହେବ ।

ତେବେ ଏହି ଗୋଲକନାଥ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏତିକି ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଦେଲେ ଯେ, ସମ୍ବିଧାନର ୩୬୮ ଧାରା ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇ ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ସଂକୁଚିତ ବା କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରାଯିବ ନାହିଁ। ତତ୍‌କାଳୀନ (୧୯୬୭) ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି କେ.ସୁବାରାଓ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ ଯେ “ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଅଖଣ୍ଡ ଓ ପବିତ୍ର; ତେଣୁ ସଂସଦଦ୍ଵାରା ଏହା ସଂକୁଚିତ ବା କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ।’ ଏ ମଧ୍ୟରେ ୧୯୭୧ ନିର୍ବାଚନରେ ସଂସଦରେ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତା ଲାଭ କରି ଶ୍ରୀମତୀ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସରକାର ଦୁଇଟି ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କଲେ।

ଗୋଟିଏ ହେଲା, ୨୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ; ଯାହା ୩୬୮ ଧାରାରେ ସଂଶୋଧନ ଆଣି ସଂସଦ ହାତରେ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା ପୁନଃ ପ୍ରଦାନ କଲା। ଅନ୍ୟଟି ହେଲା, ୨୫ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ, ଯାହା ସମ୍ବିଧାନର ୩୧ ଧାରାରେ କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମୋକଦ୍ଦମା (୧୯୭୩)

୧୯୭୩ ମସିହାରେ କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ବନାମ କେରଳ ରାଜ୍ୟ ମୋକଦ୍ଦମାରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଅନ୍ୟ ଏକ ଐତିହାସିକ ରାୟ ପ୍ରଦାନ କରି ଭାରତର ନ୍ୟାୟିକ ଓ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏକ ଯୁଗାନ୍ତକାରୀ ବିପ୍ଳବ ଆଣିଲେ। ଅପରପକ୍ଷେ, ଏହାକୁ ‘ମୌଳିକ ଅଧୂକାର’ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମୋକଦ୍ଦମା କୁହାଯାଏ। ଏହି ରାୟ ଫଳରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ରାୟର ବିଶେଷତ୍ଵଗୁଡ଼ିକ ହେଲା

(୧) ସଂସଦ ହେଉଛି ସମ୍ବିଧାନର ସୃଷ୍ଟି (Creation) ।

(୨) ସଂସଦର ନିମ୍ନ ସଦନ ଲୋକସଭାର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ଓ ଆବଶ୍ୟକ ହେଲେ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ନ ପୂରୁଣୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଲୋକସଭାକୁ ଭାଙ୍ଗି ନିର୍ବାଚନ ମାଧ୍ୟମରେ ନୂତନ ଲୋକସଭା ଗଠନ କରାନ୍ତି। ମାତ୍ର ଉଚ୍ଚ ସଦନ ରାଜ୍ୟସଭା, ହେଉଛି ସର୍ବକ୍ଷମତାସଂପନ୍ନ ଓ ଏହା ଏକ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସଂସ୍ଥା। ସଂସଦର ସ୍ଥାନ ସମ୍ବିଧାନର ତଳ ସୋପାନରେ।

(୩) ସମ୍ବିଧାନ ହେଉଛି ‘ସ୍ରଷ୍ଟା’ (Creator)ଓ ସଂସଦ ହେଉଛି ‘ସୃଷ୍ଟି’ (Creation) । ଅତଏବ, ସଂସଦ କଦାପି ସମ୍ବିଧାନ ସ୍ରଷ୍ଟା (Creator) ର ମୌଳିକ ଚରିତ୍ର (Basic Structure) କୁ ପରିବର୍ତନ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ସଂସଦର ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିନକୁ ନଷ୍ଟ କରିବା ଏକ ଅଣସାମ୍ବିଧାନିକ କାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେବ।

(୪) ୨୪ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ସମ୍ବିଧାନସିଦ୍ଧ ଅଟେ।

(୫) ୩୬୮ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ପ୍ରକ୍ରିୟା କଦାଚିତ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ୩୬୮ ଧାରାକୁ ବିଲୁପ୍ତ ସମ୍ବିଧାନର ଏକ ‘ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଣ’ ଅଟେ । ତେଣୁ ବା ବିକଳାଙ୍ଗ କରିହେବ ନାହିଁ।

(୬) ଶେଷରେ ଧାରା ୩୧-ସି (C) ଜରିଆରେ ଯେପରି ‘ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରବଲୋକନ କ୍ଷମତା’(Judicial Review Power) କୁ ସଂକୁଚିତ କରାଯାଇଛି, ତାହା ସମ୍ବିଧାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଅବୈଧ ଓ ଅସିଦ୍ଧ ଅଟେ। ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଣ ତତ୍ତ୍ଵ (Basic Structure Theory of the Constitution) ସୁସ୍ଥ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପରମ୍ପରା ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କରାଗଲା ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଣକୁ ନିରାପତ୍ତା ଦେଇ ଆବଶ୍ୟକମତେ ତତ୍ତ୍ବ’ର ସଂଜ୍ଞା ଓ ପରିସୀମା କ’ଣ, ସେ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଉକ୍ତ ରାୟ (Judgement) ରେ କୌଣସି ସୂଚନା ଦେଇନାହାନ୍ତି । ତେବେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟଦ୍ଵାରା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସମୟରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ରାୟ (Judgement) ଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ୟୟନ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକ ଆପେ ଆପେ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୁଏ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(କ) ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ
(ଖ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା
(ଗ) ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବସ୍ଥା
(ଘ) କ୍ଷମତାର ପୃଥକାକରଶ
(ଙ) ସଂଘୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଲକ୍ଷଣ
(ଚ) ବ୍ୟକ୍ତିର ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା (Dignity)ଓ ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାର (Basic Rights)ର ସୁରକ୍ଷା
(ଛ) ରାଷ୍ଟ୍ରର ଐକ୍ୟ ଓ ସଂହତି
(ଜ) ମୌଳିକ ଅଧ୍ବକାର (Fundamental Right)
(ଝ) ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶାତ୍ମକ ନୀତି (Directive Principles of State Policy)
(ଞ) ପ୍ରାକ୍ କଥନ (Preamble)
(ଟ) ସଂସଦର ଗଠନ ବ୍ୟବସ୍ଥା
(୦) ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ (Judicial-Review)
(ଙ) ଆଇନର ଶାସନ (Rule of Law)
(ଢ) ସମ୍ବିଧାନଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟ ଅନୁଷ୍ଠାନ (Institutional Framework of the Constitution) ଗୁଡ଼ିକ, ଯଥା – ସଂସଦ, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି, ମନ୍ତ୍ରୀପରିଷଦ, ନ୍ୟାୟପାଳିକା
(ଣ) ପଦମର୍ଯ୍ୟାଦା (Status) ଓ ସୁବିଧାର ସମାନତା
(ତ) ଆଇନଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଓ ସମର୍ଥିତ ସରକାର।

ସୁତରାଂ, ଆମେ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେଲେ ଯେ, “ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ’ ସମ୍ବିଧାନର ଏକ ମୌଳିକ ଚରିତ୍ର ବା ଲକ୍ଷଣ। ଯଦି ସଂସଦ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତାର ଅପବ୍ୟବହାର କରି କଦାଚିତ୍ ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଣଗୁଡ଼ିକୁ ବିଲୁପ୍ତ କରିବାପାଇଁ ବା ବିକଳାଙ୍ଗ କରିବାକୁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି, ତେବେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନିଜର ‘ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବ୍‌ଲୋକନ’ କ୍ଷମତା (ଯାହା ବି ସମ୍ବିଧାନର ଏକ ମୌଳିକ ଚରିତ୍ର) ପ୍ରୟୋଗ କରି ଏକ ସମୁଚିତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ପହଞ୍ଚିବେ ଯେ ସଂସଦ ନିଜର କ୍ଷମତା ପରିସର ଭିତରେ ରହିଛି ନା ପରିସୀମାର ଲକ୍ଷ୍ମଣରେଖା ପାର ହୋଇଯାଇଛି। ଏ ସଂପର୍କିତ ନ୍ୟାୟାଳୟର ରାୟ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଓ ସର୍ବାଦୌ ଗ୍ରହଣୀୟ।

ଭାରତରେ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଓ ସମ୍ବିଧାନର ୨୪ ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ :
୧୯୭୬ ମସିହାରେ ୪୨ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ସଂସଦରେ ଅନୁମୋଦିତ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଲା। ତେବେ ୪୨ତମ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପାସ୍‌ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ଆମ୍ଭର ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସଂସଦ ଉପରେ ଆବଶ୍ୟକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି ରଖୁଥିଲା। ସମ୍ବିଧାନର ସୁରକ୍ଷା ଓ ଏହାର ବିରୋଧାଚରଣ (Violation of Constitution), ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ନିରାପତ୍ତା ଓ ସର୍ବୋପରି ବିଧାନମଣ୍ଡଳର ବିଧ୍ଵ ପ୍ରଣୟନ ଯୋଗ୍ୟତା (Legislative Competence) ଆଦି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନିଜର ସାମ୍ବିଧାନିକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Judicial Control) ଜାହିର ରଖୁପାରୁଛି। ପରମାଦେଶ ବା ରିଟ୍ (Writ) ପ୍ରଦାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ଭୂମିକା ବେଶ୍ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ।

୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନଦ୍ଵାରା ସଂଶୋଧୃତ ବ୍ୟବସ୍ଥା :
୪୨ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ‘ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରବଲୋକନ’ ପରିସରକୁ ସଂକୁଚିତ କରିଅଛି। ଫଳରେ ବା ନିର୍ଦେଶାତ୍ମକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାପାଇଁ ଯଦି ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ସଂକୁଚିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ମନେହୁଏ, ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ସରକାର ନ୍ୟାୟାଳୟର ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତାକୁ ୪୨ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂକୁଚିତ କରଦେଲେ, ମାତ୍ର ଇନ୍ଦିରା ସରକାର ଅପସାରିତ ହେବା ପରେ ପ୍ରଥମ ଅଣକଂଗ୍ରେସ ଜନତା ।

ସରକାର ୧୯୭୭ ମସିହାରେ କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଲେ ଏବଂ ୪୩ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରି ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ସହିତ ‘ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ’ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ପୁନର୍ଜୀବିତ କରି ୪୨ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନର ପୂର୍ବାବସ୍ଥାକୁ ପୁନଃସ୍ଥାପିତ କଲେ। ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ୩୬୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସଂସଦରେ ପ୍ରଣୀତ ହେଉଥିବା ସମସ୍ତ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନଗତ ବୈଧତା ପ୍ରଶ୍ନ ୪୩ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସାରେ ‘ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ’ର ପରିସରଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରିଲା ଓ ୧୯୭୬ ମସିହାର ପୂର୍ବାବସ୍ଥା କାଏମ ରହିଲା ।

ମିନର୍ଭା ମିଲ୍ସ ମୋକଦ୍ଦମା (୧୯୮୦) :
୧୯୮୦ ମସିହାରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ‘ ମିନର୍ଭା ମିଲ୍‌ ମୋକଦ୍ଦମା’ ଫଏସଲା କରି ଅନ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ରାୟ ଦେଲେ। ସେହି ରାୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ କୁହାଗଲା ଯେ, ‘ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ’ (Judicial Review) ଓ ସଂସଦର ସୀମିତ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ କ୍ଷମତା’ ଉଭୟ ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଣ (Basic structure) ଅଟେ ।

ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ ତତ୍ତ୍ଵର ସମାଲୋଚନା : କେତେକ ସମାଲୋଚକ ‘ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ’ ବ୍ୟବସ୍ଥାର କଟୁ ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି। ସେଥୁମଧ୍ୟରୁ କେତୋଟି ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚିତ ହେଉଛି ।

ପ୍ରଥମରେ, ଏହା ଗଣତନ୍ତ୍ର ବିରୋଧୀ ଅଟେ । କାରଣ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିର୍ବାଚିତ ଲୋକପ୍ରତିନିଧୁଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ବିଧାନମଣ୍ଡଳରେ ଗୃହୀତ ଆଇନକୁ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଅସିଦ୍ଧ ଓ ଅବୈଧ ଘୋଷଣା କରିଥା’ନ୍ତି।

ଦ୍ଵିତୀୟରେ, ନ୍ୟାୟାଳୟର ‘ରକ୍ଷଣଶୀଳ’ (Conservative) ମନୋଭାବ ଯୋଗୁଁ ସଂସଦଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ‘ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଆଇନ’ (Progressive laws)ଗୁଡ଼ିକ ଅବୈଧ ଓ ଅସିଦ୍ଧ ବିବେଚିତ ହୁଏ। ଫଳରେ ‘ନ୍ୟାୟିକ ଏକଚ୍ଛତ୍ରବାଦ’ (Judicial despotism) ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ପଥ ପରିଷ୍କାର ହୋଇଥାଏ । ସୁତରାଂ, ଏହା ଏକ ଜନସ୍ଵାର୍ଥ ବିରୋଧୀ ମନୋଭାବ।

ତୃତୀୟରେ, ସଂସଦରେ ପ୍ରଣୀତ ଆଇନଗୁଡ଼ିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ଦିଗରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସହଯୋଗ କରିବା ତ ଦୂରର କଥା; ବରଂ ଏହି ଆଇନଗୁଡ଼ିକୁ ଅବୈଧ ଘୋଷଣା କରି ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠ ଜନମତକୁ ଉପେକ୍ଷା କରିଥାଏ। ତେବେ ଏହାର ପରିସର ମଧ୍ୟ ସୀମିତ। ଆମେରିକାର ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ପରି ଭାରତର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏତେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ନୁହେଁ । ଉଭୟଙ୍କର କ୍ଷମତାର ବିଭିନ୍ନତା ରହିଛି। ଆମେରିକାରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପ୍ରତିଟି ଆଇନକୁ ‘ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତତା’ (Rea- sonability/ Rationality) ର କଷଟି ପଥରରେ ଘଷି ଓ ପରୀକ୍ଷା କରି ଆଇନଟି ଭଲ କି ମନ୍ଦ ତାହା ବିଚାର କରି ଆଇନଟିର ‘ସାମ୍ବିଧାନିକ ଯୌକ୍ତିକତା’ (Constitutional Rationality) ନିର୍ଧାରଣ କରନ୍ତି। ଫଳରେ ‘ଭଲ ଆଇନଟି’ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୁଏ ଓ ‘ମନ୍ଦ ଆଇନଟି’ ଅସିଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ।

ମାତ୍ର ଭାରତର କଥା ଭିନ୍ନ। ଆମ ଦେଶର ନ୍ୟାୟାଳୟ କୌଣସି ଆଇନର ‘ଯୌକ୍ତିକତା’ (Rationality or Reasonability) ପ୍ରଶ୍ନ ଉତ୍ଥାପନ କରିପାରିବେ ନାହିଁ। ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରଚଳିତ ନୀତିଟି ହେଲା– ‘ଆଇନସମ୍ମତ ବା ଆଇନସିଦ୍ଧ ପ୍ରଣାଳୀ’ (Procedure established by law)। ଆଇନର ‘ପ୍ରଣାଳୀଗତ ସଠିକତା’ ବିବେଚନା କରାଯାଇ କ୍ଷମତା’ (Limited Judicial Review Power)। ପୁଣି ଭାରତରେ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଆଉ ଗୋଟିଏ ସୀମିତ କ୍ଷମତା ରହିଛି।

ସେଇଟି ହେଲା ଏହିପରି କେବଳ ଅଦାଲତରେ ବିଚାରପାଇଁ ଆସିଥିବା ମୋକଦ୍ଦମା ଜରିଆରେ ଆଇନର ବୈଧତା ପ୍ରଶ୍ନ ଆବେଦନକାରୀ ଉତ୍‌ଥାପନ କରିବା ପରେ ହିଁ ବିଚାରପତିମାନେ ସେହି ମୋକଦ୍ଦମା ବିଚାର କରିବା ସହିତ ଆଇନର ସାମ୍ବିଧାନିକ ବୈଧତା ସମସ୍ୟାକୁ ସମାଧାନ କରିଥା’ନ୍ତି| ଏହାହିଁ ଆମ ଦେଶରେ ପ୍ରଚଳିତ ସଂସଦୀୟ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଅସିଦ୍ଧ ହୋଇଥାଏ।

୫ । ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦ (Judicial Activism) କ’ଣ ? ଭାରତର ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଏହାକୁ କିପରି ଉପଯୋଗ କରୁଛି, ତାହା ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ବିଚାର ବିଭାଗ ନିଜର ସଙ୍ଗଠନଗତ, ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଓ ଔପଚାରିକ କାର୍ଯ୍ୟରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ରହି ପ୍ରଶାସନର ସ୍ଥାଣୁତା, ଦୁର୍ନୀତି, ଅରାଜକତା, ଅନ୍ୟାୟ ଆଦି ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଫଳରେ ଏହି ‘ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦ’ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ଏହା ଏକ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନୁହେଁ, ବରଂ ଏକ ଉତ୍ପ୍ରେରକ (Catalyst) ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି। ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ‘ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ’ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଳିକାର ‘ନୀତି ନିଦ୍ଧାରଣ’ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସଂପାଦନ କରୁଛି। ସମ୍ବିଧାନର ଅଭିଭାବକ ଓ ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ଜଗୁଆଳି ହିସାବରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଏହି ନ୍ୟାୟିକ କ୍ରିୟାଶୀଳତା ବା ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଛି। ୧୯୮୦ ଦଶକରୁ ଭାରତରେ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାର କ୍ରମୋନ୍ନତି ହୋଇଛି।

ଲକ୍ଷଣ ବା ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ (Features) :
ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦର ନିମ୍ନଲିଖତ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷଣମାନ ଦେଖାଯାଏ।
(୧) ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନିଜର ଧରାବନ୍ଧା ତଥା ପାରମ୍ପରିକ କ୍ଷମତା ଓ କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବକୁ ଉଠି ନିଜକୁ ଅଧ୍ୟକ ବା ତୀବ୍ର ଭାବରେ ସକ୍ରିୟ କରି ନିଷ୍ପଭିମୂଳକ ଓ ସାହସିକ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥାଏ।
(୨) ସମୟ ସହ ତାଳ ଦେଇ ଗତି କରି ଏବଂ ସାମାଜିକ ପ୍ରଗତି ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବା ଦିଗରେ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା, ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ ପ୍ରଶାସନ ଉପରେ ଏହା ବିଚାର ବିଭାଗୀୟ ଚାପ ପ୍ରୟୋଗ କରିଥାଏ ।
(୩) ଏହା ଦୁର୍ନୀତି, ଅନୀତି, ଅନ୍ୟାୟ, ଶୋଷଣ, ଅତ୍ୟାଚାର, ସାମ୍ବିଧାନିକ ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ଅବକ୍ଷୟ ରୋକି ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଅପରାଧୀମାନଙ୍କ ମୁଖା ଖୋଲିଦେଇ ସେମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଦଣ୍ଡ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।

(୪) ସ୍ଥାଣୁ, ଉଦାସୀନ ଓ ଅନାଗ୍ରହୀ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା, ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ ପ୍ରଶାସନକୁ ଏହା ସହିତ ସ୍ଵଚ୍ଛ, ଦାୟିତ୍ଵବାନ୍ ତଥା ଗତିଶୀଳ କରିବା ଦିଗରେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ନିର୍ଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରିବା ସହିତ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଓ ବୈଧାନିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବେ ତୁଲାଇବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ।
(୫) ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା, କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଓ ବିଭିନ୍ନ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ନିଜ ନିଜର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରୁନଥିଲେ, ସେଥ‌ିରେ ଅବହେଳା କିମ୍ବା ବିଳମ୍ବ କରୁଥିଲେ ଅଥବା ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ କରୁଥିଲେ ‘କ୍ଷମତା ପୃଥକୀକରଣ’ (Separation of Powers) ର ଦ୍ବାହିଦେଇ ବା ‘ଏହା ସେମାନଙ୍କର କାମ’ କହି ଏହାକୁ ଏଡ଼ାଇ ନଯାଇ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସେମାନଙ୍କ କ୍ଷମତା ପରିସରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିପାରେ ଏବଂ ସମ୍ପୃକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିବା ଅଥବା କରାଇବା ଦିଗରେ ଦୃଢ଼ତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ।
(୬) ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ‘ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ’ ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାର ‘ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ’ କାର୍ଯ୍ୟ ନ୍ୟାୟପାଳିକାଦ୍ଵାରା ସମ୍ପାଦନ ହେବାକୁ ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦର ପ୍ରତିଫଳକ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

(୭) ‘ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦ’ ବିଷୟଟି ଏକ ସାମ୍ବିଧାନିକ କିମ୍ବା ବୈଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନୁହେଁ। ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟ ଏହି ଅମୋଘ ଅସ୍ତ୍ର ସାମ୍ବିଧାନିକ ଯୋଜନାକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାରେ ଏକ ଉତ୍ପ୍ରେରକ (Catalyst) ରୂପେ କରୁଛି ।
(୮) ୧୯୮୦ ମସିହାରୁ ଏବଂ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଭାବେ ୧୯୯୬ ମସିହାଠାରୁ ଏହି କ୍ଷମତା ବଳରେ ଦେଶର ଦିଗ ଓ ସମସ୍ତ ଅନୁଷ୍ଠାନରୁ ଆଶା ହରାଇ ଏକ ପ୍ରକାର ନିରାଶା ଅନ୍ଧକାର ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଦେଶର ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଏହା ଏକ ଆଶାର ଝଲକ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି।
(୯) ଏହାକୁ ‘ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ସରକାର’ ତଥା ଏହା ଯୋଗୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକାକୁ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକାର ତୃତୀୟ କକ୍ଷ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
(୧୦) ସମ୍ବିଧାନର ଅଭିଭାବକ (Guardian of the Constitution) ଓ ମୌଳିକ ଅଧୁକାରର ସୁରକ୍ଷାକାରୀ (Protector of Fundamental Rights) ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଯାଇ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏହି କ୍ଷମତା ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ଯଥାର୍ଥ ମନେକରନ୍ତି।

(୧୧) ଏହି କ୍ଷମତା ବଳରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ସ୍ଵୟଂଶାସିତ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିପାରିବ, କୌଣସି ଯୋଜନା ବା ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଢଙ୍ଗରେ କରିବାପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇପାରିବ ଅଥବା ନ କରିବାପାଇଁ କୁହାଯାଏ ।
(୧୨) ଜନସାଧାରଣ ଓ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତଙ୍କୁ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ ନିମନ୍ତେ ଜନସ୍ବାର୍ଥ ମାମଲାର ବିଚାର କରିବା, ଗଣମାଧମ କିମ୍ବା ଆବେଦନ କିମ୍ବା ମକଦ୍ଦମାର ବିଚାର କରିବା ଓ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରିବା।
(୧୩) ସମ୍ବିଧାନ ଓ ବିଧାନଗୁଡ଼ିକର ତର୍ଜମା ଓ ଅର୍ଥ ନିରୂପଣ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଇଚ୍ଛାନୁସାରେ ଏବଂ ଏପରିକି ସେଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଵୀକୃତ ଓ ବୋଧଗମ୍ୟ ଅର୍ଥ ବାହାର କରାଯିବା।

ଉତ୍ପତ୍ତି ଏବଂ ବିବର୍ତ୍ତନ (Origin and Evolution)
ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦ 1980 ମସିହାରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଦେଖାଯାଏ। ଏହା ପୂର୍ବରୁ ସମ୍ବିଧାନ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବାର ତିନି ଦଶନ୍ଧି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନିଜର ଢାଞ୍ଚାଗତ ଏବଂ ଔପଚାରିକ କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ନିଜକୁ ସୀମିତ ରଖୁଥଲା । ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚା (Basic Structure) ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାର କ୍ଷମତା ସଂସଦର ନାହିଁ। ଏହା ସତ୍ତ୍ଵେ ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ୧୯୭୬ ମସିହାରେ ଯେତେବେଳେ ଇନ୍ଦିରାଗାନ୍ଧିଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵରେ କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ୪୨ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ବଳରେ ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚା ସହ ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟାପକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କଲେ ସେତେବେଳେ ମଧ୍ୟ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନୀରବ ଦର୍ଶକ ସାଜିଥିଲେ। ।

୧୯୮୦ ମସିହା ବେଳକୁ ଉଚ୍ଚସ୍ତରର ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଦୁର୍ନୀତି ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଲା। ଦୁର୍ବଳ, ଅସହାୟ, ଅବହେଳିତ ଲୋକମାନଙ୍କ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଶୋଷଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା। ଗଣମାଧ୍ୟମ ସକ୍ରିୟ ହେବଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ଦୁର୍ନୀତି, ଅପରାଧ, ଅନ୍ୟାୟ ଓ ମାନବାଧିକାର ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ ମାମଲାମାନ ମଧ୍ୟ ଅଧୁକରୁ ଅଧିକ ପ୍ରକାଶ ପାଇବାରେ ଲାଗିଲା। ଜନସାଧାରଣ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ ଶିକ୍ଷିତ ଓ ସଚେତନ ହେବାଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିବାଦ, ଆନ୍ଦୋଳନ ବି ଦେଖାଦେଲା। ମୋଟ ଉପରେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କ୍ରମଶଃ ହତାଶା ଓ ଅବଶୋଷ ବୃଦ୍ଧି ସ୍ଥିତି ପରିସ୍ଥିତିକୁ ସମ୍ଭାଳିବାକୁ ସକ୍ଷମ ବୋଲି କରାଯିବା।

ନିମ୍ନଲିଖତ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦର ସୃଷ୍ଟି ନିମନ୍ତେ ଦାୟୀ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା- (କ) ପ୍ରାଶାସନିକ ସ୍ତରରେ ବିଚାର ପାଇଁ ମାମଲାଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି, (ଖ) କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଓ ପ୍ରଶାସନକୁ ଅତ୍ୟଧିକ କ୍ଷମତା ଅର୍ପର ବା ହସ୍ତାନ୍ତର(Delegation of excess powers), (ଗ) ଇଚ୍ଛାଧୀନ କାର୍ଯ୍ୟ ଉପରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବୃଦ୍ଧି, (ଘ) ପ୍ରଶାସନ ଉପରେ ନ୍ୟାୟିକ ପୁନରାବଲୋକନ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ, (ଙ) ନିର୍ବିଚାର ଭାବେ ଅବମାନନା କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ, (ଚ) ବ୍ୟାଖ୍ୟା ନିମନ୍ତେ ମାନକ ନିୟମାବଳୀ (Standard rules) ର ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଦ୍ଧି ।

(ଛ) ଆପେ ଆପେ ଅକାମୀ ହୋଇଯାଉଥବା ଆଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରିବା, (ଜ) ରାଜନୈତିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ବିଷୟ ଉପରେ ସରକାରର ଗୋଟିଏ ଅଙ୍ଗ ନିଷ୍ପଭି ନନେଇ ଅନ୍ୟ ଅଙ୍ଗକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରିବା କିମ୍ବା କୌଣସି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନଦେବା ଫଳରେ ଅଶାନ୍ତ ଜନସାଧାରଣ ତାହାକୁ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନିକଟକୁ ନେଇଯିବା ଏବଂ (ଝ) କଠିନ ଓ ଅପ୍ରିୟ ନିଷ୍ପତି ନେବାକୁ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଅନିଚ୍ଛୁକ ହେବା। ଏସବୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଭାରତର ପୂର୍ବତନ ବିଚାରପତି ନ୍ୟାୟମୂର୍ତ୍ତି ଏ.ଏମ୍. ଅହମଦି (A,M, Ahmadi)

ବିହାରର୍‌ ବିଚାରାଧୀନ ବନ୍ଦୀ ମାମଲା ପରେ ୧୯୮୦ ରେ ଆଗ୍ରା ସୁରକ୍ଷା ଗୃହ (Agra Protective Home) ରେ ଅଟଳ ଲୋକଙ୍କ ବର୍ବରୋଚିତ ଅବସ୍ଥା ଉପରେ ଇଣ୍ଡିଆନ ଏକ୍ସପ୍ରେସ୍ ସମ୍ବାଦପତ୍ରରେ ପ୍ରକାଶିତ ଦୁଇ ଆଇନ ପ୍ରଫେସରଙ୍କ ପତ୍ର, ପଶୁମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ ତିନିଜଣ ସାମ୍ବାଦିକଙ୍କ ବିବରଣୀ ଭିଭିରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏହି ମାମଲାଗୁଡ଼ିକରେ ବିଚାର କରି ‘ ନ୍ୟାୟିକ କ୍ରିୟାଶୀଳତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ। ୧୯୮୦ ଦଶକରେ ଏ ଦିଗରେ ଏକ ଯୁଗାନ୍ତକାରୀ ପଦକ୍ଷେପ ସ୍ବରୂପ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ନ୍ୟାୟମୂର୍ତି ପି.ଏନ୍. ଭଗବତୀ ଓ ନ୍ୟାୟମୂର୍ତି ଭି.ଆର୍. କ୍ରିଷ୍ଣାଆୟାର ‘ଜନସ୍ବାର୍ଥ ମାମଲା’ (Public Interest Litigation) ର ପ୍ରଚଳନ କଲେ ।

ବିଧ୍ଵବଦ୍ଧ ଭାବେ ଦରଖାସ୍ତ ନକରି ମଧ୍ୟ ଜନସ୍ଵାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ଏପରିକି ଗୋଟିଏ ଚିଠି ବା ଟେଲିଗ୍ରାମ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କଲେ ନ୍ୟାୟାଳୟ ମାମଲାର ବିଚାର୍ କରି ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ ନିଷ୍ପତି ବଳରେ ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଲୋକ ଅଦାଲତମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇ ସରଳ ପଦ୍ଧତି, କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚ, ଆପୋଷ ସମାଧାନ ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜ ଦ୍ଵାର ନିକଟରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ନ୍ୟାୟ ମିଳିପାରୁଛି ଏବଂ ମାମଲାଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଵ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ କରାଯିବା।

ଏହାପରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପୁଲିସ ହାଜତରେ ମୃତ୍ୟୁ, ବଧୂପୋଡ଼ି,ପୁଲିସ ଷ୍ଟେସନରେ ଧର୍ଷଣ, ଯୌତୁକଜନିତ ନିର୍ଯ୍ୟାତନା ଓ ହତ୍ୟା ଆଦିକୁ ଗୁରୁତର ସହ ବିଚାର କଲେ। ନ୍ୟାୟାଳୟଙ୍କ ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ସନ୍ଧ୍ୟା ପରେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ଥାନାରେ ଅଟଳ ରଖୁବା ଏବଂ କେବଳ ସନ୍ଦେହ ଯୋଗୁ ଗିରଫ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ହାତକଡ଼ା ପିନ୍ଧାଇବା ବନ୍ଦ ହେଲା।

୧୯୯୩ ମସିହାରେ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୋଗକୁ ଏକକ ସଦସ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ସଂସ୍ଥାରୁ ଏକ ବହୁସଦସ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ସଂସ୍ଥାରେ ପରିଣତ କରାଯିବାରୁ ତତ୍‌କାଳୀନ ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ ଟି.ଏନ୍.ଶେଷାନ୍ (T.N.Seshan) ନିଜର ଆଧ୍ଵପତ୍ୟ କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେବା ଭାବି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଦ୍ଵରସ୍ଥ ହେଲେ। ୧୯୯୫ ମସିହା ଜୁଲାଇ ୧୪ ତାରିଖରେ ମାମଲାର ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଅନୁଷ୍ଠାନରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ- ନୁହନ୍ତି। ସେ ଅନୁଷ୍ଠାନର ଜୀବ ମାତ୍ର; ସେ ତିଷ୍ଠିବେ ଯଦି ଅନୁଷ୍ଠାନ ତିଷ୍ଠି ରହେ। ବ୍ୟକ୍ତି ଅନୁଷ୍ଠାନଠାରୁ ଅଧିକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଦର୍ଶାଇବା ଗୁରୁତର ଅନ୍ୟାୟ ହେବ।” ଏହି ରାୟ ଫଳରେ ପ୍ରାୟ ଦୁଇବର୍ଷ ଧରି ମୁଖ୍ୟ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତ ଓ ନିର୍ବାଚନ ଆୟୁକ୍ତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲାଗି ରହିଥିବା ବିବାଦ ଓ ଅସହଯୋଗର ଅବସାନ ଘଟିଲା।

୧୯୯୩ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ସେଦନଶୀଳ ମାମଲାର ରାୟ ଶୁଣାଇ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଛୁଆଶ୍ରେଣୀ (O B.C)ଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଚାକିରି କ୍ଷେତ୍ରରେ ୨୭% ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କର ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ କାଏମ ରଖିଥିଲେ; ମାତ୍ର ସମ୍ପୃକ୍ତ ଶ୍ରେଣୀମାନଙ୍କର ‘ସ୍ୱଚ୍ଛଳବର୍ଗ’ (Creamy layer) ଲୋକଙ୍କୁ ଏହି ସୁବିଧାରୁ ବାଦ୍ ଦେବା ଓ ସମୁଦାୟ ସଂରକ୍ଷଣ ଦ୍ଵାର 50%କୁ ଅତିକ୍ରମ ନ କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥିଲେ।

୧୯୯୪ରୁ ୨୦୦୩ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ଦେଶର ପ୍ରମୁଖ ତଦନ୍ତକାରୀ ସଂସ୍ଥା ସି.ବି.ଆଇ. (Central Bureau of Investigation) ନିସ୍ପୃହତା, କର୍ତ୍ତବ୍ୟରେ ଅବହେଳା, ମାନ୍ଦାବସ୍ଥା ଓ ସର୍ବୋପରି ଉଚ୍ଚସ୍ତରର ରାଜନୈତିକ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଚେତାବନୀ ଓ ତୀକ୍ଷ୍ଣଣ ଦୃଷ୍ଟି ଯୋଗୁ ଏହା ଠିକଣା ବାଟରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲା। ଜୈନ ହାୱଲା ଦୁର୍ନୀତି ମାମଲା ଯେଉଁଥରେ ତତ୍‌କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପି.ଭି. ନରସିଂହ ରାଓ ଏବଂ ଜୈନ ଭ୍ରାତୃଦ୍ଵୟ-ଏସ.କେ.ଜୈନ ଓ ଏନ୍.କେ ଜୈନ କ୍ତ ଥିଲେ, ବିବାଦୀୟ ତାନ୍ତ୍ରିକ ଚନ୍ଦ୍ରସ୍ଵାମୀ ଠକେଇ ମାମଲା, ଲାଖୁଭା ପାଠକ ଠକେଇ ମାମଲା, ଦଲାଲ ହର୍ଷଦ ମେହେଟ୍ଟା ସମ୍ପୃକ୍ତ ଥିବା ପ୍ରତିଭୂତି (Securities) ।

ହେରଫେର ମାମଲା, ସେଣ୍ଟ କିଟ୍ସ ଜାଲିଆତି ମାମଲା, ବିହାରରେ ଲାଲୁପ୍ରସାଦ ଯାଦବ ଓ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା 500 କୋଟି ଟଙ୍କାର ଗୋଖାଦ୍ୟ ଦୁର୍ନୀତି ମାମଲା, ଜେ.ଏମ୍.ଏମ୍ (ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ମୁକ୍ତିମୋର୍ଚ୍ଚା) ଲାଞ୍ଚ ମାମଲା, ଦିଲ୍ଲୀରେ ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ ଯୋଗୁ ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାନାନ୍ତରଣ ଓ ସି, ଏନ୍. ଜି. (Compressd Natural Gas) ଇଞ୍ଜିନ ଚାଳିତ ବସ୍ ମାମଲା, ଚିନି ଓ ୟୁରିଆ ସାର ଦୁର୍ନୀତି ମାମଲା, ଷ୍ଟାମ୍ପ କାଗଜ ଦୁର୍ନୀତି ଓ ପ୍ରଶ୍ନପତ୍ର ଦେଇଥିଲେ।

୧୯୯୫ ମସିହା ମେ ମାସରେ ସମ୍ବିଧାନର ୪୪ ଧାରାକୁ ଆଧାର କରି ସମାନ ବା ଏକକ ଦେୱାନୀ ସଂହିତା (Uniform Civil Code) ପ୍ରଣୟନ କରିବାକୁ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସରକାରଙ୍କୁ ଆହ୍ବାନ ଦେଲେ ଏବଂ ପୁଣି ୨୦୦୩ ମସିହା ଜୁଲାଇ ୨୧ ତାରିଖ ଦିନ ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ରାୟ ଦେଇ କହିଥିଲେ ଯେ, “ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ସମସ୍ତ ଅଧ୍ଵବାସୀଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ବା ଏକକ ଦେୱାନୀ ସଂହିତା ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିବାକୁ ସମ୍ବିଧାନର ୪୪ ଧାରାରେ ଉଲ୍ଲିଖିତ ଅଛି। ତେଣୁ ଧର୍ମ କିମ୍ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆଇନଭିଭିକ ବାଛ ବିଚାର ରହିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ। ସରକାର ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ସହାୟକ ହେବ।” ତାମିଲନାଡୁର ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ।

୨୦୦୩ ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ ୬ ତାରିଖର ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ରାୟରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସୃଷ୍ଟ ଭାବେ କହିଛନ୍ତି ଯେ, “ ସରକାରୀ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଷ୍ଟ୍ରାଇକ (Strike) ବା କାର୍ଯ୍ୟ ବନ୍ଦ କରିବାର ସାମ୍ବିଧାନିକ, ମୌଳିକ, ଆଇନଗତ କିମ୍ବା ନୈତିକ ଅଧିକାର ନାହିଁ। ଏପରିକି ୧୯(୧) (ଗ) ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରି ଅରାଜକତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା କିମ୍ବା କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାକୁ ଅକାମୀ କରିବାର ଅଧିକାର ମଧ୍ୟ ନାହିଁ। ଅଭାବ ଅସୁବିଧାକୁ ଆଇନ ବାଟରେ ସୁଧାରି ହେବ।” ଏହାପୂର୍ବରୁ ନ୍ୟାୟାଳୟ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂଗଠନମାନଙ୍କ ତରଫରୁ କରାଯାଉଥ‌ିବା ‘ବନ୍ଦ’କୁ ବେଆଇନ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ।

ନ୍ୟାୟପାଳିକା ନ୍ୟାୟିକ ସକ୍ରିୟତାବାଦ ନାମରେ ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା, କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଵାଧୀନ ଓ ସ୍ଵୟଂଶାସିତ ସଂସ୍କାର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବା ତଥା ନିଜର ସ୍ଵାଭାବିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଅବହେଳା କରି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୁଣ୍ଡ ପୂରାଇବା ଆଦି ଅଭିଯୋଗ ବାସ୍ତବତାର ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପସ୍ଥାପନା ମାତ୍ର।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 16 ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 16 ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।

୧। ତଦନ୍ତ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ସାଧାରଣତଃ କେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ ?
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ
(ii) ପରୋକ୍ଷ ମୌଖୂକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ
(iii) ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପ୍ରଣାଳୀ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ପରୋକ୍ଷ ମୌତ୍ସକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ ।

୨। ସମ୍ବାଦାତାମାନେ ସାଧାରଣତଃ କେଉଁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହାର କରିଥା’ନ୍ତି ?
(i) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ
(ii) ପରୋକ୍ଷ ମୌତ୍ସକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ
(iii) ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ
(iv) ପ୍ରଶ୍ନମାଳା ପ୍ରଣାଳୀ
Answer:
(iii) ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ

୩। ଭାରତର ଜନଗଣନା କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ କରାଯାଏ ?
(i) ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି
(ii) ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି
(iii) ଉଭୟ ସାମଗ୍ରିକ ଓ ନମୁନା ସର୍ବେଷଣ ପଦ୍ଧତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି

୪। ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଉପଲବ୍ଧ ନୁହେଁ ?
(i) ସ୍ୱଳ୍ପବ୍ୟୟ
(ii) ପ୍ରଶାସନିକ ସୁବିଧା
(iii) କମ୍ ସମୟସାପେକ୍ଷ
(iv) ଅଧ‌ିକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟତା
Answer:
(iv) ଅଧୂକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟତ

୫। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ ?
(i) ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି
(ii) ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ
(iii) ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି

୬। ନିମ୍ନଲିଖୂତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଏକ ବ୍ୟୟ ସଙ୍କୋଚକାରୀ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ?
(i) ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା
(ii) ନମୂନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ
(iii) ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ନମୂନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ

୭। ନିମ୍ନଲିଖତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ବ୍ୟୟ ସଙ୍କୋଚକାରୀ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ ଭାବେ ଜଣାଶୁଣା ?
(i) ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ
(ii) ଗଣନାକାରୀ ଜରିଆରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
(iii) ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯାଉଥ‌ିବା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iii) ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯାଉଥିବା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ

୮। ସରକାରୀ ପ୍ରକାଶନ କେଉଁ ତଥ୍ୟର ଆଧାର ?
(i) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ
(ii) ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ

୯। ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁଣାଗୁଣ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥ‌ିବା ପଦ୍ଧତି ହେଲା –
(i) ନମୁନା ପଦ୍ଧତି
(ii) ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ନମୁନା ପଦ୍ଧତି

୧୦ । କେଉଁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ଉତ୍କର୍ଷ ?
(i) ଗତି ଓ ମିତବ୍ୟୟିତା
(ii) ଉପଯୋଗିତା
(iii) ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୌଣ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

୧୧। ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଯେଉଁ ତ୍ରୁଟି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ ତାହା ହେଲା–
(i) ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି
(ii) ଅଣ-ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

୧। ଆମ ଦେଶର ଜନଗଣନା ସମୟରେ _________________ ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା

୨। ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟର ଗୁଣାଗୁଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ପାଇଁ __________________ ପଦ୍ଧତି କେବଳ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ ।
Answer:
ନମୁନା

୩। ଏକ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଏକକ ସଂଖ୍ୟା ଅସୀମ ହୋଇଥିଲେ ତାହାକୁ _________________________ ଗୋଷ୍ଠୀ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଅସୀମ

୪। ଏକ ଆଦର୍ଶ ପ୍ରଶାବଳୀରେ __________________ ରୁ _______________ ଟି ପ୍ରଶ୍ନ ରହିବା ବିଧେୟ ।
Answer:
୨୫ରୁ ୩୦

୫। କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ _______________________ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରେ ।
Answer:
ନମୁନା

୬। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ _______________________ ଭାବେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ।
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ

୭। ପରୋକ୍ଷ ମୌତ୍ସକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ନାହିଁ, ମାତ୍ର _______________________ ଉତ୍ସରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ

୮। ସାଧାରଣତଃ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଓ ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥା ଗୁଡ଼ିକ ______________________ ଙ୍କ ଠାରୁ ତଥ୍ୟାବଳୀ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି ।
Answer:
ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ

୯। ___________________________ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଏକକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟେକ

୧୦। ______________________ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଏକକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ।
Answer:
ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ

୧୧। ଯେଉଁଠାରେ ସମ୍ଭାବନା ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଅବଲମ୍ବନ ନ କରି ମାନବୀୟ ବିଚାରଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ______________________ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ଐଚ୍ଛିକ

୧୨। ସରଳ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ ଏକ ପ୍ରକାରର ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ ଯହିଁରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପରିସରଭୁକ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ___________________________ ରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ।
Answer:
ନମୁନା

୧୩। ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରୁ ବିଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ୟକ ନମୁନା ଅହେତୁକ ଭାବରେ ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ______________________ ପ୍ରତିଚୟନ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ।
Answer:
ସ୍ତରୀକୃତ ଅହେତୁକ

୧୪। _______________________ ପ୍ରଣାଳୀରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକୁ ବର୍ଷ କିମ୍ବା ଭୌଗୋଳିକ ଅଂଚଳ କିମ୍ବା ସଂଖ୍ୟା କିମ୍ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କୌଣସି କ୍ରମ ଅନୁଯାୟୀ ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକୁ ଏକ ସଂଖ୍ୟା ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଏ ଏବଂ ଧର୍ମଗୁଳା ଭିତ୍ତିରେ ପ୍ରଥମେ ସଂଖ୍ୟାଟିକୁ ଅହେତୁକ ଭାବରେ ଚୟନ କରାଯାଏ।
Answer:
ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ

୧୫। ___________________________ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକୃତ ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ,

୧୬। ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ______________________ ଠାରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ।
Answer:
ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ

୧୭। କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସଂସ୍ଥା ________________________ ତଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ।
Answer:
ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି

୧୮। ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ____________________ ତଥ୍ୟକୁ ବର୍ଗରେ ପ୍ରକାଶ କରେ ।
Answer:
ବିଭାଗୀକରଣ

୧୯। ଶ୍ରେଣୀର ଦୁଇଟି ସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବ୍ୟବଧାନକୁ ____________________ ।
Answer:
ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତରାଳ

୨୦ । ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣରେ ଗୋଟିଏ ବିଷୟର ମୂଲ୍ୟ ଯଦି ଉର୍ଜସୀମା ସହ ସମାନ ହୁଏ, ତେବେ ଏହା ____________________ ରେ ଗଣନା କରାଯିବ ।
Answer:
ପରବର୍ତୀ

୨୧ । ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣରେ ଉଦ୍ଧୃସୀମାର ମୂଲ୍ୟ ସହ ସମାନ ଥିବା ମୂଲ୍ୟର ମିଷୟଟି ___________________ ଶ୍ରେଣୀରେ ଗଣାଯାଏ ।
Answer:
ସେହି ଶ୍ରେଣୀ

୨୨ । ବାରମ୍ବାରତା ଆନୁକ୍ରମିକ ମୋଟକୁ ନେଇ ଯେଉଁ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ ଶ୍ରେଣୀ ତିଆରି କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ________________ ବାରମ୍ବାରତା ବିତରଣ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ରାଶିକୃତ ବାରମ୍ବାରତା

୨୩। ଗୋଟିଏ ସହଜ ଧାଡ଼ି / ଆରେରେ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ _______________ ପରି ସଜା ହୋଇଥାନ୍ତି ।
Answer:
ଆରୋହୀ ଓ ଅବରୋହୀ କ୍ରମରେ

୨୪ । ଯଦି ବିଷୟର ସଂଖ୍ୟା _________________ ହୋଇଥାଏ ତେବେ ସହଜ ଆରେର ତଥ୍ୟକୁ ସଂଗଠନ କରିବା ସହଜ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ସାନ

୨୫ । ତଥ୍ୟକୁ _________________________ ପ୍ରକାରରେ ସଜାଇବା, ଯଦି ବିଷୟର ସଂଖ୍ୟା (item) ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
ବାରମ୍ବାରତା

୨୬ । ବାରମ୍ବାରତା ଆରେ ଗୋଟିଏ ବର୍ଗର ତଥ୍ୟର _________________ ଲକ୍ଷଣ ।
Answer:
ଯୋଗାଏ ନାହିଁ

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ।

୧। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କୁ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି ।

୨। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି ।

୩। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅଧ୍ବକ ବିଶ୍ଵାସ ଯୋଗ୍ୟ ଓ ସଠିକ୍ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି ।

୪। ସୂଚୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକୁ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ସୂଚୀ କୁହାଯାଏ ।

୫। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ସୂଚୀ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀରେ ନିଜେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟକୁ ନିଜେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରୁଥିବା ବେଳେ ସୂଚୀକ୍ଷେତ୍ରରେ ତାହା ପ୍ରଶାବଳୀ କୁହାଯାଏ ।

୬। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନେଇ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେଉଁ ପ୍ରଶ୍ନମାନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ପ୍ରଶାବଳୀ କୁହାଯାଏ ।

୭। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ କେଉଁଟି ଅଧୁକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ?
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ

୮। ଖବର କାଗଜରେ ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ କି ପ୍ରକାର ତଥ୍ୟ ଅଟେ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ

୯। ସାକ୍ଷରତା ହାର ଜାଣିବା ପାଇଁ କି ପ୍ରକାର ତଥ୍ୟ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ

୧୦ । ଜନଗଣନା ସଂପର୍କିତ ତଥ୍ୟ ଆମ ପାଇଁ କି ପ୍ରକାରର ତଥ୍ୟ ଅଟେ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ

୧୧। ଯଦି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଟି ଅଶିକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ ତେବେ କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ ?
Answer:
ପ୍ରଶାବଳୀ ସୂଚୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଅଶିକ୍ଷିତ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ। କିମ୍ବା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରେ ।

୧୨। ମଦ୍ୟପାନ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ କେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଥାଏ ?
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ମୌକ ପଦ୍ଧତି

୧୩। ସାମ୍ବାଦିକମାନେ ନିୟମିତ ସମ୍ମାନ ସଂଗ୍ରହ କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ କରିଥା’ନ୍ତି ?
Answer:
ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂଙ୍କଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି

୧୪। କଟକରେ ରହୁଥ‌ିବା ଜଣେ ଗବେଷକ ରାଉରକେଲା ଇସ୍ପାତ କାରଖାନା ସଂପର୍କରେ କିପରି ଭାବେ ସ୍ଵଚ୍ଛ ବ୍ୟୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିପାରିବେ ?
Answer:
ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ପଦ୍ଧତିଦ୍ଵାରା

୧୫। ଦଙ୍ଗା ସମ୍ପର୍କିତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ପଦ୍ଧତିଟି କ’ଣ ?
Answer:
ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି।

୧୬। ଯଦି ନିୟମିତ ବ୍ୟବଧାନରେ ଏକ ଅଞ୍ଚଳରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ପନେଏ କେତେ କେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯିବ ?
Answer:
ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂଙ୍କଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ।

୧୭। ଯଦି ଅନୁସନ୍ଧାନର ବିସ୍ତୃତି ବ୍ୟାପକ ଓ ତଥ୍ୟଦାତା ଶିକ୍ଷିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ତେବେ କେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ
Answer:
ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ।

୧୮। ଗୋଷ୍ଠୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମଷ୍ଟିକୁ ଗୋଷ୍ଠୀ କୁହାଯାଏ।

୧୯। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ସହ ସଂପୃକ୍ତ ସମସ୍ତ ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଓ ବିଶେଷଣ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ।

୨୦। କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନର ସମସ୍ତ ଏକକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା କରାଯାଏ ?
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି

୨୧। ନମୁନା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସର୍ବେକ୍ଷଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଯଦି ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ତାହାକୁ ନମୁନା କୁହାଯାଏ।

୨୨। ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକ ନମୁନା ବା ଏକ ଦଳର ଉପାଦାନକୁ

୨୩। ନମୁନା ଆକାର କ’ଣ ?
Answer:
ସ୍ଥିରୀକୃତ ନମୁନାରେ ଥ‌ିବା ସଂଖ୍ୟାର ଏକକୁ ନମୁନା ଆକାର କୁହାଯାଏ।

୨୪। ରୋଗୀର ରକ୍ତ ପରୀକ୍ଷା କେଉଁ ପଦ୍ଧତିର ଉଦାହରଣ ?
Answer:
ନମୁନା ପଦ୍ଧତି

୨୬। ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି କ’ଣ ?
Answer:
ନମୁନା ମାଧ୍ୟମରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଆଧାରିତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ ଯୋଗ୍ୟତା ଓ ଉପଯୋଗିତା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକାଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ ତ୍ରୁଟି ଦେଖାଯାଏ ତାହାକୁ ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି କୁହାଯାଏ।

୨୭। ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପରିସରଭୁକ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ନମୁନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ, ତାହାକୁ ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା କୁହାଯାଏ।

୨୮। କେଉଁ ପ୍ରତିଚୟନକୁ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା

୨୯। ଡାକଯୋଗେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ବଡ଼ ଦୁର୍ଗୁଣ କ’ଣ ?
Answer:
ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଅହେତୁକ ବିଳମ୍ବ ।

୩୦। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ କିପରି ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ?
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ସରଳ ଭାଷାରେ ହେବା ଉଚିତ୍ । ଅଯୌକ୍ତିକ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦେବା ଉଚିତ୍।

୩୧। ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନର ଉଦାହରଣ ଦିଅ।
Answer:
ମନେକର ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶରୁ ୩୫୦୦ ପରିବାରକୁ ନମୁନା ରୂପେ ଚୟନ କରିବା ଦରକାର, ପ୍ରଥମେ ଅହେତୁକ ଭାବରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଜିଲ୍ଲାକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ, ଚୟନ ହୋଇଥିବା ଜିଲ୍ଲାମାନଙ୍କରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଗ୍ରାମକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ ଏବଂ ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସେହି ଚୟନ ହୋଇଥିବା ଗ୍ରାମ ଗୁଡ଼ିକରୁ ୩୫୦୦ ପରିବାରକୁ ନମୁନା ଆକାରରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପାଇଁ ଚୟନ କରାଯାଏ।

୩୨। ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁଠାରେ ସମ୍ଭାବନା ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଅବଲମ୍ବନ ନ କରି ମାନବୀୟ ବିଚାରଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ।

D. ନିମ୍ନଲିଖତ୍ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଓ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆଦୌ ସଂପର୍କ
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଓ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୁ-ସଂପର୍କ ରହିଥାଏ।

୨। ପରୋକ୍ଷ ମୌଖକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ।

୩ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତୃତୀୟ ପକ୍ଷର ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ମୌକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତୃତୀୟ ପକ୍ଷର ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିଥା’ନ୍ତି ।

୪। ନିଶା ସେବନକାରୀଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ।
Answer:
ନିଶା ସେବନକାରୀଙ୍କ ସଂପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପରୋକ୍ଷ ମୌଖକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ।

୫। ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥା ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂଙ୍କଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି ।

୬। ସମ୍ବାଦପତ୍ରରେ ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ।
Answer:
ଠିକ୍

୭। ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ସଂଗୃଡୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

୮। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଦ୍ଵାରା ତଦନ୍ତ କମିଟି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

୯। ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଅଧୁକ ନିର୍ଭୁଲ ଓ ବିଶ୍ୱାସଯୋଗ୍ୟ ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଅଧ୍ବକ ନିର୍ଭୁଲ୍ ଓ ବିଶ୍ଵାସଯୋଗ୍ୟ ।

୧୦। ନିୟମିତ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଅଧୂକ ଉପଯୋଗୀ ।
Answer:
ନିୟମିତ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ବାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଅଧୂକ ଉପଯୋଗୀ ।

୧୧। ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ତଥ୍ୟର ମୌଳିକତାର ଅଭାବ ଦେଖାଯାଏ।
Answer:
ଠିକ୍

୧୨। ଦୂରସ୍ଥାନରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି।
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

୧୩। ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ରାବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍ତରଦାତା ଶିକ୍ଷିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।
Answer:
ଠିକ୍

୧୪। ଗଣନାକାରୀଙ୍କଦ୍ବାରା ପ୍ରେରିତ ସୂଚୀରେ ଉତ୍ତରଦାତା ନିଜେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉତ୍ତର ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥା’ନ୍ତି।
Answer:
ଋଣନାକାରୀଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରେରିତ ସୂଚୀରେ ଗଣନାକାରୀ ନିଜେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉତ୍ତର ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥା’ନ୍ତି ।

୧୫। ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ବ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟରୁ ସଂଗୃଡୀତ ହୁଏ।
Answer:
ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ।

୧୬। ପ୍ରଶାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ବିସ୍ତୃତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।
Answer:
ପ୍ରଶାବଳୀ ଗୁଡ଼ିକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ।

୧୭। ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ବୁଲେଟିନ୍‌ ଏକ ପ୍ରକାଶିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ।
Answer:
ରିଭର୍ଜ ବ୍ୟାଙ୍କ ବୁଲେଟିନ ଏକ ପ୍ରକାଶିତ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ।

୧୮। ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସମୟରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକୁ ଗଣନ କରିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସମୟରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକୁ ଗଣନା କରିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ।

୧୯। ଜନଗଣନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମ୍ବର ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ।
Answer:
ଜନଗଣନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ।

୨୦ । ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବପ୍ରବଣତର ପ୍ରଭାବ ରହିଥାଏ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବପ୍ରବଣତାର ପ୍ରଭାବ ରହିଥାଏ।

୨୧। ଜନଗଣନାରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଆମପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ।
Answer:
ଜନଗଣନାରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଆମପାଇଁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ।

୨୨। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ ଅଞ୍ଚଳରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ବିସ୍ତୃତ ଅଞ୍ଚଳରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇ ଥାଏ।

୨୩। ଗବେଷକମାନେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।
Answer:
ଗବେଷକମାନେ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ।

୨୪। ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଏ।
Answer:
ଠିକ୍

୨୫। ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିଠାରୁ ଅଧିକ ବ୍ୟସାପେକ୍ଷ ।
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ନମୁନା ପଦ୍ଧତିଠାରୁ ଅଧିକ ବ୍ୟସାପେକ୍ଷ ।

୨୬। ଗୋଷ୍ଠୀର ଆକାର ବୃହତ୍ ହେଲେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ଠିକ୍

୧୭। ନମୁନା ଆକାର ବୃହତ୍ ହେଲେ ତ୍ରୁଟିର ମାତ୍ରା ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ନମୁନା ଆକାର କ୍ଷୁଦ୍ର ହେଲେ ତ୍ରୁଟିର ମାତ୍ରା ଅଧିକ ହୋଇଥାଏ।

୨୮। ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ନମୁନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସମ୍ଭାବନା ନଥାଏ।
Answer:
ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ନମୁନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ।

୨୯। ଲଟେରୀ ପଦ୍ଧତି ସ୍ତରୀକୃତ ନମୁନାରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ଲଟେରୀ ପଦ୍ଧତି ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନାରେ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ।

୩୦। ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଦେନଲେ ସରଳ ଅହେତୁକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ।
Answer:
ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଭିନ୍ନତା ଦେଖାଦେନଲେ ସ୍ତରୀକୃତ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ।

୩୧। ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚଜୟନ ବା ନମନାରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ବିଭିନ୍ନ ଏକକକୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରେ ବିଭାଗୀକରଣ କରାଯାଇଥାଏ ।
Answer:
ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ ବା ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକକ ଗୁଡ଼ିକୁ ମନୋନୟନ କରାଯାଏ।

୩୨। ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ନମୁନା ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ।
Answer:
ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ନମୁନା ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
E. ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତିଟି ଏକକର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା କୁହାଯାଏ। ଏଠାରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ସାମଗ୍ରୀକ ଅର୍ଥରେ ବୁଝାଯାଇଥାଏ। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ଏକ ପଦ୍ଧତି ଯହିଁରେ ଅନୁସନ୍ଧାନର ପ୍ରତି ଏକକର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଗଣନା କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତି ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ଯେହେତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତି ଏକକୁ ଗଣନା କରାଯାଏ, ଏହା ସଠିକ୍ ଓ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଓ ବିଶ୍ଵାସନୀୟ ଉପସଂହାର ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟୟ ସାପେକ୍ଷ ଓ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ ।

୨। ନମୁନା ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଷ୍ଠୀର କିଛି ଅଂଶ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ସଂପୂର୍ଣ ଗୋଷ୍ଠୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଆଯାଏ, ତାହାକୁ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ କୁହାଯାଏ। ନମୁନା ହେଉଛି ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ଅଂଶ, ଯାହାକୁ ଆମେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅନୁସନ୍ଧାନ ନ ପାଇଁ ଚୟନ କରାଯାଏ। ଯେହେତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର କିଛି ଅଂଶ ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ, କମ୍ ସମୟ ଓ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ। ମାତ୍ର ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି କମ୍ ନିର୍ଭରଶୀଳ ଓ କମ୍ ସଠିକ୍ ଫଳ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ।

୩। ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁଠାରେ ସମ୍ଭାବନା ପ୍ରଣାଳୀକୁ ଅବଲମ୍ବନ ନ କରି ମାନବୀୟ ବିଚାରଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ନମୁନା ଗୁଡ଼ିକର ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଐଚ୍ଛିକ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ। ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ପ୍ରତିଚୟନ। ଏଥିରେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେନ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କର ବିଚାର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ, ଏବଂ ସେହିସବୁ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକୁ ଏପରି ଚୟନ, କରିଥାଏ ଯେପରି ନମୁନାଗୁଡ଼ିକ ତା’ର ବିଚାର ଅନୁଯାୟୀ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ପ୍ରତିନିଧ୍ୟ କରିଥାଏ। ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନ ବ୍ୟବସାୟିକ ସମସ୍ୟାଗୁଡ଼ିକରେ ବହୁଳ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।

୪। ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନ ଏକ ପ୍ରକାରର ଅଣଯାଦୃଚ୍ଛା ପ୍ରତିଚୟନ କିମ୍ବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ପ୍ରତିଚୟନ ଯେଉଁଠାରେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ଚୟନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା କିମ୍ବା ଐହିକ ଭାବରେ ନ କରି ସୁବିଧା ଦୃଷ୍ଟିରୁ କରାଯାଇଥାଏ। ସଦ୍ୟ ମିଳୁଥିବା ତାଲିକାରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ନମୁନା ଗୁଡ଼ିକ ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ, ଯଦିଓ ନମୁନା ଗୁଡ଼ିକ ସେହି ତାଲିକାରୁ ଅହେତୁକ ଭାବରେ ବଛାଯାଇଥାଏ। ତେଣୁ ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନରେ ପକ୍ଷପାତିତା ଓ ଭାବପ୍ରଣତା ଦେଖାଯାଇଥାଏ। ଯାହା ହେଉ ସୁବିଧାଜନକ ପ୍ରତିଚୟନରେ ବଡ଼ ବଡ଼ ତଦନ୍ତର ଅଧ୍ୟୟନରେ ବହୁଳ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ।

୫। ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ମାତ୍ରାତ୍ମକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟତା ଭିତ୍ତିରେ ବିଭକ୍ତ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସେମାନଙ୍କର ଭାଗ ଅଂଶରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଆବଶ୍ୟକୀୟ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି, ସେହି ପଦ୍ଧତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ମାତ୍ରାତ୍ମକ ପ୍ରତିଚୟନ (Quota Sampling) କୁହାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତି ସ୍ତରୀକୃତ ନମୁନା ସହ ସମାନ। ଏହାଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରାପ୍ୟ ଅଂଶ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ।

ଅର୍ଥାତ୍ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟତା ଯଥଶ ଆୟ ବର୍ଗ, ଲିଙ୍ଗାନୁପାତ, ବୃତ୍ତିଗତ ଢାଞ୍ଚା, ରାଜନୈତିକ ବା ଧର୍ମୀୟ ଅନୁରକ୍ତି ଭିତ୍ତିରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ରୁଚି ମତେ ଦିଆଯାଇ ଥାଏ। ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ସେମାନେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ତାଙ୍କର ଉପସଂହାର ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି। ଚୟନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ହୋଇଥାଏ। ଯାହାହେଉ ଏହା ଜନମତ ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୋଇଥାଏ।

୬। ସମସମ୍ଭବ ଅଥବା ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ସମସମ୍ଭବ ଅଥବା ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ ଏକ ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନ ଯାହା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ମୂଳକ ପ୍ରତିଚୟନଠାରୁ ଭିନ୍ନ। ଯେଉଁ ନମୁନାର ଚୟନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ନିୟମ ଭିତ୍ତିରେ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ସମସମ୍ଭବ ବା ଅହେତୁକ ନମୁନା କୁହାଯାଏ। ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ। ଏହା ସୂଚାଇଦିଏ ଯେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଅହେତୁକ ଭାବରେ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନରେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ଚୟନରେ ପକ୍ଷପାତିତା ଓ ଭାବପ୍ରବଣତା ଦେଖାଯାଇ ନ ଥାଏ। ଏହି ସମ ସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ ଚାରି ପ୍ରକାରର; ଯଥା –

(୧) ସରଳ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ,
(୨) ସ୍ତରୀକୃତ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ,
(୩) କ୍ରମବଦ୍ଧ ପ୍ରତିଚୟନ ଓ
(୪) ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ।

୭। ସରଳ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପରିସରଭୁକ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ଏକକ ନମୁନାରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ, ତାହାକୁ ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ ବା ସରଳ ଅହେତୁକ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ନମୁନାରୂପେ ବିବେଚନା କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ। ଏହିପରି ଏକ କୌଶଳ ଯେଉଁଥିରେ ଏକକ ଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବାର ସମାନ ସମ୍ଭାବନା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ।

୮। ସ୍ତରୀକୃତ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରୁ ବିଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ୟକ ନମୁନା ଅହେତୁକ ଭାବରେ ଚୟନ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ସ୍ତରୀକୃତ ପ୍ରତିଚୟନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରତିଚୟନରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତରରେ ଭାଗ କରାଯାଏ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ତରରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ନମୁନାକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ କଟକ ଅବସ୍ଥାକୁ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ପାଇଁ ଆମେ କଟକ ସହରକୁ ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଭାଗ ଭାଗ କରିବା ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗରୁ ଅହେତୁକ ଭାବରେ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକୁ ଚୟନ କରିବା। ଯେଉଁ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକରେ ଯଥେଷ୍ଟ ତାରତମ୍ୟ ଥାଏ, ସେଠାରେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ।

୯। ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସମୁଦାୟ କ୍ଷେତ୍ରକୁ କେତୋଟି ସଦୃଶ ଏକକରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ତହିଁରୁ ଏକ ଗୁଚ୍ଛକୁ ମନୋନିତ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ବର୍ଗ ନମୁନା କୁହାଯାଏ । ଏହି ବର୍ଗ ନମୁନା ଭୌଗୋଳିକ ଆଧାରରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ କ୍ଷେତ୍ର ନମୁନା ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହି ଗୁଚ୍ଛ ଗୁଡ଼ିକ ଯଥା ସମ୍ଭବ ଛୋଟ ହେବା ଆବଶ୍ୟ । କାରଣ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୁଚ୍ଛର ନମୁନା ଏକକର ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରାୟ ସମାନ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ମାଧ୍ୟମରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ଆୟ ଆକଳନ କରାଯାଇଥାଏ।

୧୦। ବହୁସ୍ତର ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ବାରା ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ମନୋନୀତ ଉପବର୍ଗରେ ବିଭକ୍ତ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପବର୍ଗରୁ ଅହେତୁକ ଭାବେ ଅନେକ ଏକକ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ବହୁସ୍ତର ନମୁନା କୁହାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର ଦେନଇ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନମୁନାକୁ ଚୟନ କରାଯାଏ। ଏହି କୌଶଳକୁ ଦୁଇ ସ୍ତର ନମୁନା ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଗୁଚ୍ଛକୁ ମୁଖ୍ୟ ଏକକ ଓ ଗୁଚ୍ଛ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଏକକୁ ଗୌଣ ଏକକ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରକାର ନମୁନା ଚୟନ ଅଧିକ ନମନୀୟ ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ସୁବିଧା ସୃଷ୍ଟି କରେ। ଅନୁନ୍ନତ ଦେଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ। ମାତ୍ର ଏହାର ସଠିକତା କମ୍ ।

୧୧। ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ନମୁଦା ଗୁଡ଼ିକ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମରେ ମନୋନୀତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ କେତେକ ସମାନ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକୁ ଏକ ସଂଖ୍ୟାଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇ ପ୍ରଥମ ଭାଗର ଯେକୌଣସି ସଂଖ୍ୟାକୁ ଅହେତୁକ ଭାବେ ଚୟନ କରାଯାଏ। ତା’ପରେ ଅନ୍ୟ ଭାଗ ଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗରୁ ସମବ୍ୟବଧାନ ରଖୁ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ କରି କ୍ରମାନ୍ଵୟରେ ଚୟନ କରାଯାଏ।

ଏଥ‌ିପାଇଁ ନମୁନା ଏକକ ଗୁଡ଼ିକ ସାଂଖ୍ୟକ, ବର୍ଣନାକ୍ରମିକ, କାଳାନୁକ୍ରମିକ, ଭୌଗୋଳିକ ଇତ୍ୟାଦି ଭିଭିରେ ବିନ୍ୟାସ କରାଯାଏ। ଏହା ଏପରି ସଜାଇ ରଖାଯାଇଥାଏ ଯେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ନମୁନା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଥାଏ।

୧୨। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ନିଜେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ କୁହାଯାଏ। ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜେ ଉପସ୍ଥିତ ରହି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରି ଅଭିଷ୍ଟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି। ତେଣୁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ସହ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସଂପର୍କ ସ୍ଥାପନ କରିଥା’ନ୍ତି।

ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜର ଧୀଶକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗ କରି ତଥ୍ୟର ଅନୁଶୀଳନ କରିଥା’ନ୍ତି ଓ ଉପଯୁକ୍ତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଦ୍ଵାରା ମୌଳିକ, ସଠିକ୍ ଓ ବିଶ୍ଵାସନୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ବହୁଳ ଓ ସମୟ ସାପେକ୍ଷ ଅଟେ । ଏବଂ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଅନୁପଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ।

୧୩। ପରୋକ୍ଷ ମୌଖୂକ ଅନୁସନ୍ଧାନ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତୃତୀୟ ପକ୍ଷ ବା ସାକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ସହାୟତାରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ମୌକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଯେଉଁଠାରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନେ ସିଧା ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ କୁଣ୍ଠାବୋଧ କରନ୍ତି, ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ। ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅନୁସୃତ କରାଯାଏ। ସାଧାରଣତଃ ବିଭିନ୍ନ ତଦନ୍ତ କମିଟି, କମିଶନ ବା ସରକାର ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅନୁସରଣ କରନ୍ତି।

ପୋଲିସ ବିଭାଗ ଚୋରି, ଡକାୟତି, ଦଙ୍ଗା ବା ହତ୍ୟା ଘଟଣାର ସୂତ୍ର ପାଇବା ପାଇଁ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ସେହିଭଳି ଧୂମ୍ରପାନ, ମଦ୍ୟପାନ, ଜୁଆ ଖେଳ, ତଥା ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ଅବସ୍ଥାର ଅନୁଶୀଳନ ପାଇଁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ। ବିଶେଷ କରି ବଡ଼ ବଡ଼ ସମସ୍ୟା ତଥା ଘଟଣା ପ୍ରବାହରୁ ଏହା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଗଲେ, ଏହାର ସଠିକତା ଓ ସତ୍ୟତାରେ କିଛି ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

୧୪। ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ବାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀମାନେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି କରି ସେମାନଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୁଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ବୋଲି କହନ୍ତି। ନିଯୁକ୍ତି ପ୍ରାପ୍ତ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କୁ ସମ୍ବାଦଦାତା ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ସମ୍ବାଦ ପତ୍ର ଓ ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥାମାନେ ସାଧାରଣତଃ ନିୟମିତ ସମ୍ବାଦ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି।

ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରୁ ବହୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ସେଥିପାଇଁ ଏହାର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୁମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସେମାନଙ୍କର ନିଜସ୍ଵ ରୁଚି, ଶୈଳୀ ତଥା ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ, ଫଳରେ ଉକ୍ତ ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରବଣତାର ବଶବର୍ତୀ ହୋଇଥାଏ।

୧୫ । ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ କ’ଣ ?
Answer:
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି (Survey method) ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଅଟେ । ସମାଜ ବିଜ୍ଞାନୀ, ଅର୍ଥନୈତିଜ୍ଞ ଓ ଗବେଷକମାନେ ଏହି ମାଧ୍ୟମ ଉପରେ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇଥାଆନ୍ତି । ଯୋଜନାବଦ୍ଧ ଭାବରେ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ କିପରି ଉନ୍ନତମାନର ନିର୍ଭର ଯୋଗ୍ୟତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇପାରିବ ସେଥୂପାଇଁ ସର୍ବେକ୍ଷଣରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣାଳୀ ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇଛି ।

୧୬ । ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ?
Answer:
ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସହଂସ୍ଥା ନିଜେ କିମ୍ବା ନିଜର ପ୍ରତିନିଧି ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଉଦ୍ଧଷ୍ଟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଥାଆନ୍ତି । ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜ ମନରୁ ଅଥବା ପୂର୍ବପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଅନୁସରଣରେ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ଉତ୍ତରକୁ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥାଆନ୍ତି । ସେଥୂପାଇଁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସର୍ବେକ୍ଷଣସ୍ଥଳରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।

୧୭ । ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିର ସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ସୁବିଧା –

• ଏହା ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସର୍ବେକ୍ଷଣ କରାଯାଉଥ‌ିବାରୁ ଏହାର ସଠିକତା ବେଶୀ ।
• ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କର ପ୍ରଶ୍ନସଂପର୍କୀୟ ସମସ୍ତ ସନ୍ଦେହ ଓ ଆଶଙ୍କା ଦୂର କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ ସେମାନେ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।
• ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରୁଥିବାରୁ ଉତ୍ସାହଜନକ ଭାବରେ ଉତ୍ତର ମିଳିଥାଏ ।
• ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ କାରୀ ଉଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଅତିରିକ୍ତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

୧୮। ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିର ଅସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ଅସୁବିଧା –
(i) ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବାରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ତା’ର ଅନୁଭୂତି ଓ ସ୍ଵକଳ୍ପିତ ଚିନ୍ତାଧାରା ପ୍ରଭାବିତ କରିବାରେ ଅଧିକ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
(ii) ସର୍ବେକ୍ଷଣର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥିଲେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟୟବହୁଳ ଓ ସମୟସାପେକ୍ଷ ହୋଇଥାଏ ।

୧୯ । ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ କ’ଣ ଓ ଏହାର ଅସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ସହିତ ଉଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ ହାସଲ ପାଇଁ ମୌଖିକ ବା ଲିଖିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ମତାମତ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ନିଯୁକ୍ତ କମିଶନ ଓ କମିଟିଗୁଡ଼ିକ ମୂଖ୍ୟତଃ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହ କରିଥାଆନ୍ତି ।
ଅସୁବିଧା –
(i) ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଓ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ସାଧୁତା ଓ ନିଷ୍ଠା ଉପରେ ତଥ୍ୟର ସତ୍ୟତା ନିର୍ଭର କରୁଥ‌ିବାରୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅଭିନତି ପ୍ରବେଶ କରିବାର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଏଡ଼ାଇ ଦିଆଯାଇନପାରେ ।
(ii) ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ଏକ ବିବାଦୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ହୋଇଥିଲେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଓ ତଦୀୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ବିବାଦୀୟ ହୋଇପଡ଼େ ।

୨୦ । ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପଦ୍ଧତିର ସୁବିଧାଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ ।
Answer:
ଅସୁବିଧା –

• ପ୍ରାଥମିକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ ତୁଳନାରେ ଏହା ସ୍ବଳ୍ପ ବ୍ୟୟ ଓ ସମନ୍ଧସାପେକ୍ଷ ହୋଇଥାଏ ।
• ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସାକ୍ଷାତକାର ଯୋଗୁଁ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ ଥାଏ ।
• ସାଧାରଣତଃ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିବାରୁ ଏହା ଅଧିକ ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇଥାଏ ।

F. ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ଏବଂ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି
Answer:
ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପାଦାନକୁ ନେଇ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଗଲେ, ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ। ଏହା ଏକ ପଦ୍ଧତି ଯହିଁରେ ଅନୁସନ୍ଧାନର ସମସ୍ତ ଏକକ । ସମ୍ପୂର୍ଣ ରୂପେ ଗଣନା କରାଯାଇଥାଏ। ଜନସଂଖ୍ୟା ଗଣନା କିମ୍ବା କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଗଣନା ଇତ୍ୟାଦି ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଅନୁସନ୍ଧାନ ନିମିତ୍ତ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ଅଧ‌ିକ ସତ୍ୟ, ସଠିକ୍ ଓ ବିଶ୍ଵାସନୀୟ ଅଟେ । କାରଣ ଏଥିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବସ୍ତୁର ତଦନ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅଧ୍ୟକ ଅର୍ଥ, ଶ୍ରମ, ସମୟ ଓ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ କରିଥାଏ।

ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ଵାରା ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକ ନମୁନା ପରୀକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି କିଛି ଉପସଂହାର ଗ୍ରହଣ କାଯାଏ, ତାହାକୁ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି କୁହାଯାଏ। ଏଠାରେ କୌଣସି ଗୋଷ୍ଠୀର କେତେଗୁଡ଼ିଏ ଏକକ ଅଧ୍ୟୟନ କରି ସମଗ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଆଯାଏ ।

ଯେହେତୁ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର କିଛି ଅଂଶ ତଦନ୍ତ ପାଇଁ ଅଧ୍ୟୟନ କରାଯାଏ, ଏହା କମ୍ ସମୟ ଓ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକର ତଥ୍ୟ ନିଆ ନ ଯାଇ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟରୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଚିତ୍ରା ଓ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବିଷୟରେ ଜଣାପଡ଼େ। ଯଦି ନମୁନାଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍ ଭାବରେ ସଂଗ୍ରହ ନ କରାଯାଇଥାଏ, ତେବେ ଭୁଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଦେବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ।

୨। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଦ୍ବାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ।
Answer:
ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରଶ୍ନ ପଠାଇ ଉତ୍ତର ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯିବା ପ୍ରଶାବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଦନ୍ତର ସମସ୍ୟା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରଶାବଳୀର ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ଓ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ସମ୍ବଳିତ ତାଲିକାଟିକୁ ଡାକ ଦ୍ବାରା ବିଭିନ୍ନ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନକୁ ପଠାଯାଏ। ପ୍ରଶ୍ନ ସମ୍ବଳିତ ତାଲିକାରେ ଉତ୍ତର ଲେଖିବା ପାଇଁ ସ୍ଥାନ ରଖାଯାଇଥାଏ। ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ସହିତ ଗୋଟିଏ ଡାକ ଟିକେଟ ଯୁକ୍ତ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ଠିକଣା ଲେଖାଥିବା ଲଫାଫା ପଠାଯାଇଥାଏ, ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ତରଦାତା ଉତ୍ତର ପଠାଇ ପାରିବେ ।

ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ସରଳ, ବ୍ୟୟ ସଙ୍କୋଚ, ସମୟ ସଂଚୟ କରିବା, ପ୍ରବଣତାରୁ ମୁକ୍ତ, କିନ୍ତୁ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ଅଶିକ୍ଷିତ ହେଲେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀକୁ ବ୍ୟବହାର କରିହେବ ନାହିଁ । ଯେଉଁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଗଣନାକାରୀ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ତାଲିକା ଧରି ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କାରୀମାନଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ଗଣନାକାରୀ ମାଧ୍ୟମରେ ପଠାଯାଉଥିବା ପ୍ରଶାବଳୀ ସୂଚୀ ଦ୍ଵାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ।

ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ପ୍ରଶାବଳୀ ସୂଚୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଗଣନାକାରୀଙ୍କ ହାତରେ ପଠାନ୍ତି। ଗଣନାକାରୀ ପ୍ରଶାବଳୀ ସୂଚୀକୁ ନେଇ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଆନ୍ତି ଓ ସେହି ସବୁ ପ୍ରଶ୍ନ ତାଙ୍କୁ ପଚାରି ଉତ୍ତର ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ବେଶୀ ନିର୍ଭରଶୀଳ, ଅଧ‌ିକ ନିରପେକ୍ଷ ଓ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧। ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ? ଏହାର ସୁଗୁଣ ଓ ଦୁର୍ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଓ ବୈଚିତ୍ର ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆଲୋଚନା କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବା ଯେକୌଣସି ଅନୁସନ୍ଧାନର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ସେଥିଲାଗି ଦୁଇଟି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ; ଯଥା –

(1) ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ବା
(2) ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ।

ଯେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଗଲେ ତାହାକୁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା (Census) ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀ (Population) ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ (Unit) କୁ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ ।

ଧରାଯାଉ, ଗୋଟିଏ ଶ୍ରମିକ ବସ୍ତିର ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଦୈନିକ ଆୟ ଓ ବ୍ୟୟ ଉପରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବାକୁ ଅଛି । ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକାରୀ ବସ୍ତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯିବ ଓ ତାଙ୍କଠାରୁ ତାଙ୍କ ଆୟବ୍ୟୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ହୁଏ । ଏହାପରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ଯେକୌଣସି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବାପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରାଯାଏ ।
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିର ବିକଳ୍ପ ଅଟେ । ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର ବହୁତ ସୁଗୁଣ ଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(i) ଅଧିକ ଭାବରେ ଅଧ୍ୟୟନ – ଯେହେତୁ ସାମଗ୍ରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକକୁ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ; ତେଣୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଓ ବୈଚିତ୍ର ବିଷୟରେ ଅଧ୍ବକ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ସହଜ ହୋଇଥାଏ ।

(ii) ସଠିକ୍ ତଥ୍ୟ – ସାମଗ୍ରିକ ପଦ୍ଧତିରେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅଧ‌ିକ ସଠିକ୍ ଓ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସିଧାସଳଖ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପାଦାନଠାରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥିବାରୁ ଏହା ନିର୍ଭୁଲ ଓ ଅଧ‌ିକ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ ।

(iii) ବିଜାତୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଧ୍ଵ ଉଦ୍‌ଯୋଗୀ – ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ବିଜାତୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀ (Heterogenous population) କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଉପଯୋଗୀ ।

(iv) ବିକଳ୍ପ ପଦ୍ଧତିର ଅଭାବ– ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର ବିକଳ୍ପ ପଦ୍ଧତି ଅଟେ । କିନ୍ତୁ କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର ବିକଳ୍ପ ପଦ୍ଧତିର ଅଭାବ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ସେସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ନିଶ୍ଚିତରୂପେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଭାରତରେ ଜନଗଣନାପାଇଁ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ଏକମାତ୍ର ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତି । ଏ ସବୁ ସୁଗୁଣ ଥିସତ୍ତ୍ବେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିର ବହୁତଗୁଡ଼ିଏ ଦୁର୍ଗୁଣ ଥ‌ିବାରୁ ଏହା ନମୁନା

ପଦ୍ଧତି ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ଆଦୃତ ହୋଇଥାଏ । ସେହି ଦୁର୍ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(i) ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ – ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଅଧ୍ୟକ ବ୍ୟୟସାପେକ୍ଷ । ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ବିସ୍ତୃତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ହେଲେହେଁ ସୀମିତ ସମ୍ବଳ ମଧ୍ଯରେ ଏହାର ପ୍ରୟୋଗ କଷ୍ଟକର ହୋଇପଡ଼େ ।

(ii) ସମୟସାପେକ୍ଷ – ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସମସ୍ତ ଏକକ ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏହା ବହୁତ ସମୟ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ ।

(iii) କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଙ୍ଗତିର ଅଭାବ – ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ବହୁତ କର୍ମଚାରୀ ଓ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏଣୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଗତି ରକ୍ଷାକରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଦାୟିତ୍ୱହୀନଭାବରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।

(iv) ବିସ୍ତୃତ ଗୋଷ୍ଠୀ – ଗୋଷ୍ଠୀର ବିସ୍ତୃତି ଅନନ୍ତ କିମ୍ବା ଉପକଳ୍ପିତ ହୋଇଥିଲେ ସମସ୍ତ ଏକକ ସମ୍ପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇପଡ଼େ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଭାତହାଣ୍ଡିରେ ଭାତ, ଜଙ୍ଗଲର ଗଛର ଗଣନା ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିଦ୍ୱାରା ଅସମ୍ଭବ ।

(v) ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟ – ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟ କିମ୍ବା ରାସାୟନିକ ମିଶ୍ରଣର ଗୁଣାଗୁଣ ନିର୍ଣ୍ଣୟପାଇଁ ପରୀକ୍ଷଣ କଲାବେଳେ ଉପରୋକ୍ତ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଧ୍ୱଂସ ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତି ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଅପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ଅଟେ ।

୨। ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ? ଏହାର ସୁଗୁଣ ଓ ଦୁର୍ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଅପରପକ୍ଷରେ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ପହଞ୍ଚିବାପାଇଁ ପ୍ରୟାସ କରାଯାଏ । ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ଏକକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ‘ନମୁନା’ (Sample) କୁହାଯାଏ । ନମୁନା ସାଧାରଣତଃ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତିନିଧୁତ୍ଵ କରିଥାଏ ।

Snedecor ଙ୍କ ମତରେ, ‘A car load of coal is accepted or rejected on the evidence gained from testing only a few pounds. The physician makes inferences about a patient’s blood through examination of a single drop. Samples are devices for learning about large masses by observing a few individuals. ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନ ପଦ୍ଧତି ଭଳି ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରକୃତି, ବିନ୍ୟାସ, ବଣ୍ଟନ, ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ନିରୂପଣ କରାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ହାଣ୍ଡିରେ ରନ୍ଧାଯାଇଥବା ଭାତ ସିଝିଲାଣି କି ନାହିଁ ଜାଣିବାପାଇଁ ସମୁଦାୟ ହାଣ୍ଡିକ ଭାତକୁ ପରୀକ୍ଷା କରା ନ ଯାଇ ଭାତର କେତୋଟି ଦାନାକୁହିଁ ପରୀକ୍ଷା ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ଅପେକ୍ଷା ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ସାଂଖ୍ୟକ ଅନୁସନ୍ଧାନରେ ବେଶୀ ଆଦୃତ ଓ ବ୍ୟାପକଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । କାରଣ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିର ବହୁତଗୁଡ଼ିଏ ସୁଗୁଣ ରହିଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

• ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ଖୁବ୍ କମ୍ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ଓ କମ୍ ସମୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ ।
• ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ଯ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଅଟେ ।
• ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସଠିକ୍ ଓ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ । କାରଣ ଏହା ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ଅଂଶରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ ।
• ରାସାୟନିକ ବା ବିସ୍ଫୋରକ ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତି ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଅଟେ ।
• ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହକାରୀ ଏ ବିଷୟରେ ପୂର୍ବରୁ ଜାଣି ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ଗହନ ଓ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଅଧୂକ ଉପଯୋଗୀ ।
• ଗୋଷ୍ଠୀର ବିସ୍ତୃତି ଅନନ୍ତ କିମ୍ବା ଉପକଳ୍ପିତ ହୋଇଥିଲେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆକଳନ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଇଥାଏ । ଜଙ୍ଗଲରେ ବାସ କରୁଥିବା ବନ୍ୟଜନ୍ତୁମାନଙ୍କର କରିବା ଏକମାତ୍ର ବିକଳ୍ପ ପନ୍ଥା ଗଣନା କେବଳ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେହିଁ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

ଏସବୁ ସୁଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଦୁର୍ଗୁଣ ଭର୍ତ୍ତି ରହିଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

• ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକର ତଥ୍ୟ ନିଆଯାଇ, ନ ଯାଇ, ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ସ୍ଥିରୀକୃତ ଅଂଶର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟରୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଚିତ୍ର ଓ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବିଷୟରେ ଜଣାପଡ଼େ । ଯଦି ନମୁନାଗୁଡ଼ିକ ଠିକ୍‌ଭାବରେ ସଂଗ୍ରହ ନ କରାଯାଇଥାଏ, ତେବେ ଗୋଷ୍ଠୀ ବିଷୟ ଭୁଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଦେବାରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ ।
• ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରିବା, ନମୁନାର ପରିମାଣ ସ୍ଥିରକରିବା ଇତ୍ୟାଦି ସାଧାରଣ ବ୍ୟକ୍ତି ପକ୍ଷରେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ଏଥ‌ିପାଇଁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ତାଲିମ ନେବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଅଛି ।
• ବିଜାତୀୟ ଗୋଷ୍ଠୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମୁନା ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଆଦୌ ଗ୍ରହଣୀୟ ନୁହେଁ ।
• ନମୁନା ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଆଂଶିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇ ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟମାନ ଆକଳନ କରାଯାଉଥିବାରୁ ସେଥ‌ିରେ ଦୋଷତ୍ରୁଟି ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଏହି ଦୋଷତ୍ରୁଟିକୁ ପ୍ରତିଚୟନ ତ୍ରୁଟି (sampling error) କୁହାଯାଏ।
• କେତେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଗ୍ରହଣୀୟ ନୁହେଁ । ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି, ସେସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନମୁନା ପଦ୍ଧତି ଉପଯୋଗୀ ନୁହେଁ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଭାରତର ଜନଗଣନା ସାମଗ୍ରିକ ଗଣନା ପଦ୍ଧତିରେ କରାଯାଇଥାଏ ।

୩। ନମୁନାର ପ୍ରକାରଭେଦଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣନା କର ।
Answer:
କୌଣସି ଗବେଷଣା ବା ଅନୁସନ୍ଧାନରେ କେଉଁପ୍ରକାରର ନମୁନା ବ୍ୟବହୃତ ହେଲେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ସାର୍ବଜନୀନ ହେବ, ତାହା ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗୋଷ୍ଠୀର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଏବଂ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀର ସମ୍ବଳ ଓ ସମୟ ଇତ୍ୟାଦି ଅନେକ କାରଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ । ନମୁନାର ପ୍ରକାରଭେଦ ଅନେକ । ଏହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇପ୍ରକାରର; ଯଥା – (a) ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ (Random Sampling), (b) ଅଣଯଦୃଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ (Non-random Sampling) ।

(a) ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ (Random Sampling) –
(Probability Sampling) କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକକୁ ନମୁନାରୂପେ ବିବେଚନା କରିବାର ନିଶ୍ଚିତ ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ । ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ ଅନେକ ପ୍ରକାରର; ଯଥା –

(1) ସରଳ ସମସମ୍ଭବ ପ୍ରତିଚୟନ (Simple random Sampling) – ଏହି ପ୍ରକାରର ପ୍ରତିଚୟନରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକର ନମୁନା ହେବାର ସମପରିମାଣର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଏହା ଦୁଇପ୍ରକାରରେ ହୋଇଥାଏ; ଯଥା –

(i) ଧର୍ମଗୁଳା (Lottery method) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକକ ପାଇଁ ଗୁଳା (chit) ବା ପତ୍ରକ (card) ତିଆରି କରାଯାଇ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ସ ବା ଡବାରେ ରଖାଯାଇ ଫେଣ୍ଟି ଦିଆଯାଏ । ସେଥୁରୁ ଆବଶ୍ୟକ ସଂଖ୍ୟକ ପତ୍ରକ ବା ଗୁଳା ଅଣାଯାଇ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ।

(ii) କ୍ରମହୀନ ସଂଖ୍ୟା ସାରଣୀ (Random number Table) — ପଙ୍କ୍ତି ଓ ସ୍ତମ୍ଭରେ (Rows and columns) ଯଦୃଚ୍ଛା ସଜାଯାଇଥିବା ସଂଖ୍ୟାମାନଙ୍କର ଏକ ତାଲିକାକୁ କ୍ରମହୀନ ସଂଖ୍ୟା ସାରଣୀ ବୁଝାଏ । ଏହି ସାରଣୀ ବ୍ୟବହାର କରି ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସଂସ୍ଥା ଏହି ସାରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଛନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଟିପେଟ୍, ଫିସର ଓ ୟେଟସଙ୍କ ସାରଣୀ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ।

(2) ସ୍ତରୀକୃତ ପ୍ରତିଚୟନ (Stratified Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରଥମେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଭିତ୍ତିରେ ସଦୃଶ ଉପଗୋଷ୍ଠୀମାନଙ୍କରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସ୍ତରୀକରଣ କୁହାଯାଏ । ଏହାପରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉପଗୋଷ୍ଠୀକୁ ସମାନ କିମ୍ବା ବିଭିନ୍ନ ଅନୁପାତର ନମୁନା ଏକକ ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥାଏ । ଗୋଷ୍ଠୀର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ଯଥେଷ୍ଟ ତାରତମ୍ୟ ଥିଲେ ସ୍ତରୀକୃତ ନମୁନା ପଦ୍ଧତିର ବ୍ୟବହାର ବେଶ୍ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇଥାଏ ।

(3) ସମବ୍ୟବଧାନ ପ୍ରତିଚୟନ (Systematic Sampling) – ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମରେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକକଗୁଡ଼ିକୁ ମନୋନୟନ କରିବାକୁ ସମବ୍ୟବଧାନ ନମୁନା କୁହାଯାଏ । ପ୍ରଥମେ ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକକଗୁଡ଼ିକକୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟବଧାନରେ ରହିଥ‌ିବା ଏକକଗୁଡ଼ିକୁ ନମୁନାରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ।

ମନେକର ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମରେ 1 ରୁ 100 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିବାର ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରତି ଦଶଟି ପରିବାରରେ ଗୋଟିଏ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରାଯିବାର ଅଛି । ତେଣୁ ଯଦି ଆମେ ପ୍ରଥମେ ଷଷ୍ଠତମ ପରିବାରକୁ ନମୁନା ଏକକ ବୋଲି ନେଉ, ତେବେ ଅନ୍ୟ ନମୁନା ଏକକଗୁଡ଼ିକ 16, 26, 36, 46, 56, 66, 76, 86, 96 ତମ ପରିବାର ହେବେ ।

(4) ବର୍ଗନମୁନା ବା ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ (Cluster Sampling) – ବର୍ଗ ନମୁନାରେ ସମୁଦାୟ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ସଦୃଶ ଏକକରେ ବିଭକ୍ତ କରି ସେଥୁରୁ ଗୋଟିଏ ବର୍ଗ ବା ଗୁଚ୍ଛ ମନୋନୀତ କରିବାକୁ ବର୍ଗନମୁନା କୁହାଯାଏ । ଗୋଟିଏ କଲେଜର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ଗମନାଗମନ ଭିତ୍ତିରେ ସଦୃଶ ଏକକରେ ବିଭକ୍ତ କରି ନମୁନା ଚୟନ କରିବା ଗୁଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନର ଉଦାହରଣ ।

(5) କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପ୍ରତିଚୟନ (Area Sampling) – ଯେତେବେଳେ ବର୍ଗନମୁନା ଭୌଗୋଳିକ ଆଧାରରେ ଗଠିତ ହୁଏ, ତାହାକୁ କ୍ଷେତ୍ର ନମୁନା କୁହାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ଭୌଗୋଳିକ ଭିଭିରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଓଡ଼ିଶାର 30ଟି ଜିଲ୍ଲାରୁ 7ଟି ଜିଲ୍ଲାକୁ ମନୋନୟନ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପ୍ରତିଚୟନର ଉଦାହରଣ ।

(6) ବହୁସ୍ତରୀୟ ପ୍ରତିଚୟନ (Multiphase Sampling) – ପ୍ରଥମେ ବର୍ଗଗୁଡ଼ିକୁ ମନୋନୀତ କଲାପରେ ସେଥିରୁ ଉପବର୍ଗ ଏବଂ ଉପବର୍ଗରୁ ଅହେତୁକ ଭାବେ ଏକକ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ବହୁ ବର୍ଗୀୟ (Multiphase Sampling) ପ୍ରତିଚୟନ କହନ୍ତି । ରାଜ୍ୟରୁ ଜିଲ୍ଲା, ଜିଲ୍ଲାରୁ ବ୍ଳକ୍, ବ୍ଳକରୁ ଗ୍ରାମ ଓ ଗ୍ରାମରୁ ପରିବାର ମନୋନୟନ କରିବା ବହୁ ବର୍ଗୀୟ ନମୁନାର ଉଦାହରଣ ।

(b) ଅଣଯଦୃଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ (Non-random Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଆଧାର କରି ଗୋଷ୍ଠୀରୁ ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଏଠାରେ ସମ୍ଭାବିତ ନିୟମ ଲାଗୁ ହୋଇ ନ ଥାଏ । ଅଣଯଦୃଚ୍ଛ ପ୍ରତିଚୟନ 4 ପ୍ରକାରର ।

(1) ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ପ୍ରତିଚୟନ (Purposive Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ବା ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଆଧାର କରି ଗୋଷ୍ଠୀର ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜ ଇଚ୍ଛା ଅନୁସାରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟକୁ ଆଖ୍ୟାଗରେ ରଖ୍ ନମୁନା ଏକକ ମନୋନୟନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, କୌଣସି TV ପ୍ରୋଗ୍ରାମ୍ର ଦର୍ଶକମାନଙ୍କ ମତାମତ ସଂଗ୍ରହପାଇଁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ନମୁନା ଏକକ ମନୋନୟନ କରିପାରିବେ ।

(2) ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ମାତ୍ରାତ୍ମକ ପ୍ରତିଚୟନ (Quota Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ବିଭିନ୍ନ ବୈଚିତ୍ର ଭିଭିରେ ବିଭକ୍ତ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟାର ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ । ସାଧାରଣତଃ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଗୁଡ଼ିକରେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ରେଡ଼ିଓ ଶ୍ରୋତାମାନଙ୍କର ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ହେଲେ, ସମୁଦାୟ ଶ୍ରୋତାମାନଙ୍କ ଲିଙ୍ଗ, ଶିକ୍ଷା, ବୟସ, ବାସସ୍ଥାନ ଭିତ୍ତିରେ ଭାଗଭାଗ କରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାଗରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସଂଖ୍ୟା ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ।

(3) ଉପଯୋଗିତା ପ୍ରତିଚୟନ (Convenience Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକାରୀ ନିଜର ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ ଭିଭିରେ ନମୁନା ଏକକ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି । ଗୋଷ୍ଠୀର ଏକ ଅଂଶକୁ ଉପଯୋଗିତା ଭିତ୍ତିରେ ନମୁନା ଏକକରୂପେ ମନୋନୟନ କରାଯାଏ । ଏଠାରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ନିଜର ଇଚ୍ଛାମୁତାବକ ବା ଏକକ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ଅନୁସାରେ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରିନଥା’ନ୍ତି । ସ୍ଥାନ, ସମୟ, ସମ୍ବଳ ଇତ୍ୟାଦି ସୁବିଧା ଭିତ୍ତିରେ ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ଟେଲିଫୋନ ଡାଏରୀ, ଯାନବାହନ ରେଜିଷ୍ଟ୍ରେସନ ରେକର୍ଡ଼ରୁ ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରିବା ଏହି ପଦ୍ଧତିର ଉଦାହରଣ ।

(4) ଅନୁକ୍ରମିକ ପ୍ରତିଚୟନ (Sequential Sampling) – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରଥମେ ଅତି ଅଳ୍ପ ଏକକକୁ ନମୁନା ଆକାରରେ ନିଆଯାଇ ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ନମୁନା ଏକକର ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଏ । ଯଦି ପ୍ରଥମେ ନିଆଯାଇଥ ନମୁନାଗୁଡ଼ିକର ପରୀକ୍ଷା ସଫଳ ହୁଏ ନାହିଁ, ତେବେ ନମୁନା ନିଆଯାଇଥିବା ଅଂଶଟିକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରାଯାଇ ଅନ୍ୟ ଏକ ଅଂଶର ନମୁନା ସଂଗ୍ରହ କରି ପୁଣି ପରୀକ୍ଷା କରାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତି ସାଧାରଣତଃ ଗୁଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ (Quality control) କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

୪। ସଂକ୍ଷେପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପ୍ରଣାଳୀଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହରେ ଅନେକ ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(1) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ (Direct Personal Investigation)
(2) ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ (Indirect Investigation)
(3) ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ଵଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ତଥ୍ୟସଂଗ୍ରହ (Information received through local agents)
(4) ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ (Mailed Questionnaire method)
(5) ଗଣନାକାରୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (Questionnaire filled up by enumerator)

(1) ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ – ଏହି ପ୍ରଣାଳୀକୁ ସାକ୍ଷାତକାର ପଦ୍ଧତି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସଂସ୍ଥା ନିଜେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଥିଲାଗି ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସ୍ଥଳରେ ଉପସ୍ଥିତ ରହିବାକୁ ପଡ଼େ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନଦ୍ୱାରା ଉନ୍ନତମାନର ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ତଥ୍ୟ-ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଯେହେତୁ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ, ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ଅଧ‌ିକ ବିଶ୍ୱାସଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଯଦି ସର୍ବେକ୍ଷଣର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ହୋଇଥାଏ, ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ବ୍ୟୟବହୁଳ ଓ ସମୟସାପେକ୍ଷ ହେବ । ଏହାଛଡ଼ା ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀର ସ୍ଵକଳ୍ପିତ ଚିନ୍ତାଧାରାଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହେବାର ଯଥେଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି ।

(2) ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ – ବହୁତ ସମୟରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଅନିଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିଥା’ନ୍ତି । ଅନେକ ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ତଥ୍ୟର ମୂଳଉତ୍ସ ସ୍ଥିତିବିହୀନ ହୋଇଥାଏ । ଏସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଫଳପ୍ରଦ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏପରିସ୍ଥଳେ ପରୋକ୍ଷ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରଣାଳୀ ଅବଲମ୍ବନ କଲେ ଅଧିକ ଫଳପ୍ରଦ ହୋଇଥାଏ ।

ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପରୋକ୍ଷ ସମ୍ପର୍କଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଠାରୁ ମୌଖ୍ ବା ଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ମତାମତ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ସରକାରଙ୍କଦ୍ବାରା ନିଯୁକ୍ତ କମିଶନ ଓ କମିଟିଗୁଡ଼ିକ ମୁଖ୍ୟତଃ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅପେକ୍ଷାକୃତ ସ୍ଵଳ୍ପ ବ୍ୟୟରେ ସ୍ୱଳ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

ଯେହେତୁ ବିଶେଷଜ୍ଞମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ, ତେଣୁ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଓ ଅଧ‌ିକ ଗ୍ରହଣୀୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ସମ୍ଭାବନା ଅଧିକ । ଅପରପକ୍ଷରେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଓ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ସାଧୁତା ଓ ନିଷ୍ଠା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଆହୁରି ମଧ୍ୟ ଯଦି ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀ ବିବାଦୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି ହୋଇଥା’ନ୍ତି, ତେବେ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟରୁ ତଦୀୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ବିବାଦୀୟ ହୋଇପଡ଼େ ।

(3) ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧୂମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ – ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ସ୍ଥାନୀୟ ପ୍ରତିନିଧ୍ର, ଯିଏ କି ସାମ୍ବାଦିକଭାବରେ ପରିଚିତ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯାଇଥାଏ ସେମାନେ ସେହି ଅଞ୍ଚଳର ଆବଶ୍ୟକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସଂସ୍ଥାର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟକୁ ନିୟମିତ ବ୍ୟବଧାନରେ ପଠାଇଥା’ନ୍ତି ।

ସମ୍ବାଦ ସରବରାହ ସଂସ୍ଥା ଓ ଅନେକ ସମୟରେ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଅବଲମ୍ବନ କରିଥା’ନ୍ତି । ନିୟମିତ କାଳାନୁସାରୀ ତଥ୍ୟର ଆବଶ୍ୟକତା ଥିଲେ ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ଶ୍ରେୟସ୍କର ଅଟେ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ସମ୍ବାଦଦାତାମାନେ ନିଜର ସୁବିଧା ଓ ଖ୍ୟାଲ ଅନୁସାରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କଲେ ତାହାର ଶୁଦ୍ଧତା ନିମ୍ନମାନର ହୋଇଥାଏ ।

(4) ଡାକଯୋଗେ ପ୍ରେରିତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ– ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ବିଷୟବସ୍ତୁ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ (Questionnnaire) ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀମାନଙ୍କ ନିକଟକୁ ଡାକଯୋଗେ ପଠାଯାଏ । ଏଥିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀରେ ବ୍ୟବହୃତ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କର ବ୍ୟାବହାରିକ ସଂଜ୍ଞାର ଏକ ଟିପ୍ପଣୀ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କର ସହଯୋଗ କାମନା କରି ଏକ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ପୂର୍ବାଭାଷ ପଠାଯାଇଥାଏ ।

ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତର ଲେଖୁ ଫେରାଇବାପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରାଯାଇଥାଏ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ସଂସ୍ଥା ବା ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଠିକଣା ଲେଖାଥ‌ିବା ଓ ଡାକଟିକଟ ଲାଗିଥିବା ଲଫାପା ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ପାଖକୁ ଏଥୁସହିତ ସଂଲଗ୍ନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ସମୟ, ଶ୍ରମ, ସମ୍ବଳ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ ବିବେଚିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଏହାଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ଅଧିକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ଓ ଉପାଦେୟ ତଥ୍ୟ ମିଳିଥାଏ । ଅପର ପକ୍ଷରେ ନିରକ୍ଷର ଓ ଅନୁନ୍ନତ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ । ଆହୁରି ମଧ୍ଯ ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟସୀମା ମଧ୍ୟରେ ତଥ୍ୟ ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି । ତେଣୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ନିରୁତ୍ସାହଜନକ ହୋଇଥାଏ ।

(5) ଗଣନାକାରୀ ସାହାଯ୍ୟରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ– ଏହି ପ୍ରଣାଳୀରେ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀଗୁଡ଼ିକୁ ଡାକଯୋଗେ ପଠାଇବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସଂସ୍ଥା ନିଜର ଗଣନାକାରୀ ବା ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କ ହାତରେ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ପଠାଇଥା’ନ୍ତି । ଗଣନାକାରୀ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଶ୍ନ ପଢ଼ାଇ ଶୁଣାନ୍ତି ଓ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କର ଉତ୍ତରକୁ ସେଠାରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଥୁରେ ଗଣନାକାରୀ ଉତ୍ତରଦାତାଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନ ବୁଝିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରଣାଳୀ ମାଧ୍ୟମରେ ସଠିକ୍ ତଥା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଭାବିତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଥାଏ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 15 ପରିସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟର ଉତ୍ସ Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 15 ପରିସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟର ଉତ୍ସ

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।

୧। ଯେଉଁ ତଥ୍ୟ ମୌଳିକ ବା ମୂଳ ରୂପରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀଙ୍କ ହସ୍ତଗତ ହୋଇଥାଏ, ତାହା
(i) ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ
(ii) ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
(iii) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ

୨। ଇଣ୍ଟରନେଟରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ
(i) ମୌଳିକ ତଥ୍ୟ
(ii) ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
(iii) ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ

୩। ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
(i) ପ୍ରଥମଥର ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟଥର ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ
(iii) ତୃତୀୟଥର ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ପ୍ରଥମଥର ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ

୪। ସମ୍ପାଦାନରୁ ତଥ୍ୟାବଳୀର କ’ଣ ପ୍ରୟାସ କରାଯାଇଥାଏ ?
(i) ସଠିକତା
(ii) ପୂର୍ବତା
(iii) ସଙ୍ଗତି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

୫। ଯେଉଁମାନଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ, ସେମାନଙ୍କୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ
(ii) ପରିସଂଖ୍ୟାନବିତ୍
(iii) ତଥ୍ୟପ୍ରଦାନକାରୀ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀ

୬। ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କାହାକୁ ବୁଝାଏ ?
(i) ପ୍ରଥମଥର ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟଥର ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ
(iii) ତୃତୀୟଥର ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) ଦ୍ଵିତୀୟଥର ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :

୧। ______________________ ହେଉଛି ପରିସଂଖ୍ୟାନର ମୂଳଭିଭି ।
Answer:
ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟ

୨। ଯେଉଁମାନେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ __________________________ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ

୩। ସଂଗୃହୀତ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟକୁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀମାନେ ବ୍ୟବସ୍ଥାସିଦ୍ଧ ପଦ୍ଧତିରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିଆଣିବା ପ୍ରଣାଳୀକୁ ______________________ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ

୪। କୌଣସି ଏକ ସଂଗଠନର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ରିପୋର୍ଟଗୁଡ଼ିକରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ତଥ୍ୟକୁ _____________________ ଉତ୍ସର ତଥ୍ୟ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ ।
Answer:
ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ

୫। ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବାଣିଜ୍ୟ, ବଜାର ପରିସ୍ଥିତି, ସରକାରଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ ନୀତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ସମୂହ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ତଥ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ ______________________ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ।
Answer:
ବାହ୍ୟ

୬। ଯେଉଁସବୁ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କୌଣସି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ କରିବାକୁ ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ _______________________ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ

୭। ଯେଉଁ ସବୁ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପୂର୍ବରୁ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଅନୁଷ୍ଠାନ ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ____________________ ତଥ୍ୟ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ।
Answer:
ପରୋକ୍ଷ

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧। ପରିସଂଖ୍ୟାନ ତଥ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମଷ୍ଟିଗତ ସାଂଖ୍ୟକ ବିବରଣୀକୁ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

୨। ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଆୟକୁ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ତଥ୍ୟ କୁହାଯିବ ନାହିଁ, କାହିଁକି ?
Answer:
କାରଣ ଏହା ସମଷ୍ଟିଗତ ସାଂଖ୍ୟକ ବିବରଣୀ ନୁହେଁ ।

୩। ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସଂଗୃହୀତ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟକୁ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବ୍ୟବସ୍ଥାସିଦ୍ଧ ପଦ୍ଧତିରେ ଲିପିବଦ୍ଧ କରିବା ପଦ୍ଧତିକୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କୁହାଯାଏ ।

୪। ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ?
Answer:
ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଓ ପ୍ରରୋକ୍ଷ ଉତ୍ସ।

୫। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ସଦ୍ୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କଲେ ତାହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

୬। ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ତଥ୍ୟ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ପୂର୍ବରୁ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଅନୁଷ୍ଠାନ ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ।

୭। ଜାତୀୟ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା (NSSO) କେବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ?
Answer:
ଜାତୀୟ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା 1950 ମସିହାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ।

୮। ଜନଗଣନା କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଗୋଟିଏ ଦେଶର ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପରେ ବ୍ୟାପକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ପଦ୍ଧତିକୁ ‘ଜନଗଣନା’ କୁହାଯାଏ ।

D. ନିମ୍ନଲିଖ ଉକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ । ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧। କୌଣସି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କ ସଫଳତା ସଂପର୍କରେ ତଥ୍ୟ କାହିଁକି ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
କୌଣସି ମହାବିଦ୍ୟାଳୟର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କ ସଫଳତା ସଂପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ।

୨। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟକୁ ଦ୍ଵିତୀୟ ହସ୍ତ ବୃତ୍ତାନ୍ତ କୁହାଯାଏ।
Answer:
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରଥମ ହସ୍ତ ବୃତ୍ତାନ୍ତ କୁହାଯାଏ।

୩। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ ।
Answer:
ଠିକ୍

୪। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଦ୍ୟ ଓ ବାସ୍ତବ
Answer:
ଠିକ୍

୫। ବଡ଼ ବଡ଼ ସଂଗଠନ ଯଥା ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବାହ୍ୟ ତଥ୍ୟ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ।
Answer:
ବଡ଼ ବଡ଼ ସଂଗଠନ ଯଥା ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ତଥ୍ୟ ବିଶେଷ ଉପଯୋଗୀ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
E. ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଦିଅ ।

୧। ପରିସଂଖ୍ୟାନ ତଥ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ସମଷ୍ଟିଗତ ସାଂଖ୍ୟକ ବିବରଣୀକୁ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହା କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଘଟଣା ସହ ଜଡ଼ିତ ନୁହେଁ । ଏହା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ସମଷ୍ଟିଗତ । ଏହା ସମଷ୍ଟିଗତ ସାଂଖ୍ୟକ ପରିପ୍ରକାଶ। ଏହା ଏକ ବୃହତ୍ ତଥ୍ୟାବଳୀର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ । ଏହି ତଥ୍ୟ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏକକ କିମ୍ବା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବସ୍ତୁ ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ନୁହେଁ ।

ଏହାକେତେକ ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟର ସମାହାର। ଏହା ସମଷ୍ଟିଗତ ଭାବେ ପରିପ୍ରକାଶ ହେଲେ ତାହାକୁ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ତଥ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର; ଯଥା – ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଓ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ । ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ଥିବା ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି। ମାତ୍ର ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବିଭିନ୍ନ ମାଧ୍ୟମର ସହାୟତା ନେଇ ପରୋକ୍ଷ ଭାବେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି ।

୨। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଯେଉଁ ତଥ୍ୟ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ କୌଣସି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ପାଇଁ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରର ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନକାରୀଙ୍କଠାରୁ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି ତାହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହା ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ।

ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଏହି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ପ୍ରଥମ ବ୍ୟକ୍ତି ବୋଲି ବିବେଚିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଯଦି ଜଣେ ରାଉରକେଲା ଇସ୍ପାତ କାରଖାନର ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଜୀବନ ଧାରଣର ମାନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପାଇଁ ସଂପୃକ୍ତ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ତା’ହେଲେ ଉକ୍ତ ତଥ୍ୟକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୩ । ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଯେଉଁ ସବୁ ତଥ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ ପୂର୍ବରୁ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଅନୁଷ୍ଠାନ ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ। ସେହି ତଥ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକୁ ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ତରୀୟ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ରୂପେ ମଧ୍ଯ ଅଭିହିତ କରାଯାଏ।

ଏହି ତଥ୍ୟାବଳୀ ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ନ ଥାଏ, ବରଂ ପ୍ରକାଶିତ କିମ୍ବା ଅପ୍ରକାଶିତ ଉତ୍ସରୁ ଏହି ସବୁ ତଥ୍ୟ କରାଯାଏ। ଏହି ତଥ୍ୟାବଳୀ ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ନ ଥାଏ, ବରଂ ପ୍ରକାଶିତ କିମ୍ବା ଅପ୍ରକାଶିତ ଉତ୍ସରୁ ଏହି ସବୁ ତଥ୍ୟ ମିଳିଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ – ଗୋଟିଏ ଅନୁସଂଧାନକାରୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଜନଗଣନାରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ, ଜାତୀୟ ପ୍ରତିଚୟନ ସର୍ବେକ୍ଷଣରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ, ଭାରତର ଶିଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ବାର୍ଷିକ ସର୍ବେକ୍ଷଣରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି।

୪ । ଜାତୀୟ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଓ ଭାରତର ଜନଗଣନା ସଂସ୍ଥାର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
Answer:
ଜାତୀୟ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଓ ଭାରତର ଜନଗଣନା ସଂସ୍ଥାର କାର୍ଯ୍ୟ :

• ଖାଉଟିର ବ୍ୟୟ, ନିଯୁକ୍ତି, ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ନମୁନା ସର୍ଭେ କରିବା ।
• ପ୍ରତିବର୍ଷ ବାର୍ଷିକ ଶିଳ୍ପ ସର୍ଭେ କରିବା ।
• ପ୍ରତିବର୍ଷ ଭାରତର କୃଷି ଉତ୍ପାଦନ ଉପରେ ରିପୋର୍ଟ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଇତ୍ୟାଦି କାର୍ଯ୍ୟ ଅଟେ ।

F ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧ । ତଥ୍ୟର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଉତ୍ସ ଓ ବାହ୍ୟିକ ଉତ୍ସ
Answer:
କୌଣସି ସଂଗଠନର ନିଜସ୍ଵ ନଥୁପତ୍ର ବା ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବିବରଣୀରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ତଥ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ନିଜ ସଂଗଠନ ବା ସଂସ୍ଥା ବାହାରୁ ଏହି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଉ ନଥାବାରୁ ଏହା ବାସ୍ତବରେ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ତଥ୍ୟ ଓ ଏହାର ଉତ୍ସକୁ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଉତ୍ସ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ପାରାଦ୍ବୀପ ବନ୍ଦର କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ବନ୍ଦରର ଆମଦାନୀ, ରପ୍ତାନୀ, ଲାଭ, କ୍ଷତି, କର୍ମଚାରୀଭୁକ ମଜୁରି ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବାର୍ଷିକ ବିବରଣୀ ପ୍ରକାଶ କରୁଛନ୍ତି। ବାସ୍ତବରେ ଏହା ପାରାଦୀପ ବନ୍ଦରର ନିଜସ୍ଵ ତଥ୍ୟ ଓ ଏହା ହିଁ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ।

ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସଂଗଠନ ବା ସଂସ୍ଥା ତଥା ସରକାର ଅର୍ଦ୍ଧସରକାରୀ ସଂଗଠନ, ପତ୍ରପତ୍ରିକା, ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦିରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟକୁ ବାହ୍ୟିକ ତଥ୍ୟ ଓ ତା’ର ଉତ୍ସକୁ ବାହ୍ୟିକ ଉତ୍ସ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଶକ୍ତି, ସମସ୍ୟା ଅଧ୍ୟୟନ କରିବା ପାଇଁ ଆମକୁ ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସ ତଥା ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବୋର୍ଡ, ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଶକ୍ତି ପ୍ରକଳ୍ପର ମୁଖ୍ୟ ଯନ୍ତ୍ରୀ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ। ସେହି ଉତ୍ସ ଗୁଡ଼ିକୁ ବାହ୍ୟ ଉତ୍ସ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।

୨। ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ଓ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ
Answer:
ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ପୂରଣ ପାଇଁ ଯେଉଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଦ୍ୟ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହା ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଅନୁସନ୍ଧାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମୂଳ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟାବଳୀକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ସଂପୃକ୍ତ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଏହି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ପ୍ରଥମ ବ୍ୟକ୍ତି। ତେଣୁ ଏହାକୁ ପ୍ରଥମ ହସ୍ତ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।

ଯେଉଁ ତଥ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକ ପୂର୍ବରୁ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଇଥାଏ, ତାହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସଂସ୍ଥା ବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ। ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଭାରତରେ ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁହାର, ସାକ୍ଷରତା ହାର, ପରମାୟୁ, ଜନସଂଖ୍ୟାର ଘନତ୍ଵ, ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାର ଇତ୍ୟାଦି ଜନଗଣନା କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ କଳନା କରାଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଏହି ତଥ୍ୟକୁ ସର୍ବସାଧାରଣ ଅନୁଷ୍ଠାନ ବା ଗବେଷକମାନେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ତଥ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ? ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ଓ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟର ଉତ୍ସ କ’ଣ ବୁଝାଅ ।
Answer:
(i) ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ – କୌଣସି ତଦନ୍ତର ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ହେଉଛି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ । ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ବିଭିନ୍ନ ସୁତ୍ରରୁ ଏହି ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି । ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବରେ ସଂଗ୍ରହ କରାଗଲେ ତାହାକୁ ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ପୁନର୍ବାର ବ୍ୟବହାର ହେଲେ ତାହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ସଂଗୃହୀତ ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ଉଦାହରଣ – ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ଇସ୍ତାହାର, ଜାତୀୟ ଆୟବ୍ୟୟ ହିସାବ ଫର୍ଦ ପରିସଂଖ୍ୟାନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଚ୍ଚାରିତ ତଥ୍ୟ ଅର୍ଥାତ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ।

(ii) ତଥ୍ୟର ସଂଗଠନ ବା ସଜ୍ଜୀକରଣ – ତଥ୍ୟ ସଂଗଠନର ଅଙ୍କ ବା ଅକୃତିର ସଜ୍ଜୀକରଣ ଏପରି କରାଯାଇଥାଏ ଯେପରି ଏକ ଗୋ ଷ୍ଠୀର ତଥ୍ୟକୁ ତୁଳନା କରାଇବା ବା ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିବା ସମୟରେ ସୁବିଧା ହେବ । ଏକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ସଂଗଠନର ପଦ୍ଧତି ହେଉଛି ଲକ୍ଷଣ ଉପରେ ଅଧିକ ଦୃଷ୍ଟି ଦେଇ ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରେଣୀ ବା ଉପଶ୍ରେଣୀ;ର ବିଭାଗୀକରଣ କରାଇବା, ଏ ପ୍ରକାର ପଦ୍ଧତିକୁ ତଥ୍ୟର ବିଭାଗୀକରଣ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।

(iii) ତଥ୍ୟର ଉପସ୍ଥାପନା – ତଥ୍ୟର ଉପସ୍ଥାପନା ଅର୍ଥ ଶୁଦ୍ଧ ଏବଂ ଆକର୍ଷଣୀୟ ତଥ୍ୟର ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହେବ, ଯେପରି ଏଗୁଡ଼ିକ ସହଜରେ ବୁଝିହେବ ଏବଂ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯାଇପାରିବ । ତଥ୍ୟର ଉପସ୍ଥାପନା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରରେ କରାଯାଇପାରେ, ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ବିଶେଷ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥ‌ିବା ପ୍ରଚାର ନିମ୍ନରେ ଆଲୋଚନା କରାଗଲା । ଯଥା – ପାଠ୍ୟ ବିଷୟଗତ ବା ବର୍ଣ୍ଣନାତ୍ମକ ଉପସ୍ଥାପନା, ସାରଣୀ ମାଧ୍ୟମରେ ଉପସ୍ଥାପନା ଚିତ୍ର ମଧ୍ଯମରେ ଉପସ୍ଥାପନା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏ ସଂପର୍କରେ ବିଶେଷ ଆଲୋଚନା କରାଯିବ ।

(iv) ତଥ୍ୟର ବିଶ୍ଳେଷଣ – ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସଂଗୃହୀତ, ସଂଗଠିତ ଏବଂ ଉପସ୍ଥାପନ ହୋଇସାରିବା ପରେ ସେଗୁଡ଼ିକର ବିଶ୍ଳେଷଣ କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ । ତଥ୍ୟର ବିଶ୍ଳେଷଣ ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକାର କୌଶଳ ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ମିଳିଥିବା ସାଂଖ୍ୟକ ତଥ୍ୟରୁ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ବାହାର କରାଯାଏ । ତଥ୍ୟ- ବିଶ୍ଲେଷଣର ସବୁଠାରୁ ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଲା ଯେପରି ମିଳିଥିବା ଏକମାତ୍ର ମୂଲ୍ୟରୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟର ଲକ୍ଷଣ ସମ୍ପର୍କରେ ବିଷଦ ଭାବରେ ଜାଣିହେବ । କେତେଗୁଡ଼ିଏ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସାଧନର ଯଥା- ମିନ୍ ମିଡ଼ିୟାନ ଏବଂ ମୋଡ଼ ବ୍ୟବହାର କରିବା ବିନା ଆମ ଅର୍ଥନୈତିକ ବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମସ୍ୟା ବିଶ୍ଳେଷଣ କରିପାରିବା ନାହିଁ ।

ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟର ଉତ୍ସ :
ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ – ପ୍ରାଥମିକ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ପଦ୍ଧତି ରହିଛି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ନିମ୍ନରେ
(i) ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ବ୍ୟକ୍ତଗତ ଅନୁସନ୍ଧାନ – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସନ୍ଧାନକାରୀ ଯାହା ପାଖରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିବେ, ତାଙ୍କ ସହ ସାମ୍ନାସାମ୍ନି ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହା ପାଖରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯିବ, ତାଙ୍କୁ ଅନୁକାରକ କୁହାଯାଏ ।

(ii) ପରୋକ୍ଷ ମୌଖୂ ଅନୁସନ୍ଧାନ – ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରୋକ୍ଷ ଉତ୍ସରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ଏହି ପଦ୍ଧତିରେ ଅନୁସଂନ୍ଧାର ସମ୍ପର୍କିତ ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପଚରାଯାଇ ଉତ୍ତରଗୁଡ଼ିକୁ ରେକର୍ଡ଼ କରାଯିବ ଯେତେବେଳେ ଲୋକ ଜଣକ ଯାହାଠାରୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରାଯିବା କଥା ସେ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରିବେ ନାହିଁ ବା ଅନୁପସ୍ଥିତ ଥ‌ିବେ ସେତେବେଳେ ଏହି ପଦ୍ଧତିଟି ଉପଯୋଜ କରାଯିବ ।

(iii) ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ପଦ୍ଧତି – ଏହି ପଦ୍ଧତି ପାଇଁ ପ୍ରଶ୍ନର ଏକ ତାଲିକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ଏବଂ ତାହାକୁ ଅନୁକାରକଙ୍କ ପାଖକୁ ଡାକଯୋଗେ ବା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ଦିଆଯାଏ, ଯେତେବେଳେ ଅନୁସନ୍ଧାନର ପରିସର ବ୍ୟାପକ ଥାଏ, ତେବେ ଏହି ପଦ୍ଧତି ଉପଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟର ଉତ୍ସ :
କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସଂସ୍ଥା ତଥ୍ୟକୁ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିୟମିତ ପଢ଼ିବା ବା ବିବୃତ୍ତି ପ୍ରକାଶିତ କରିଥାନ୍ତି । ଏ ପ୍ରକାର ସଂସ୍ଥା ଉତ୍ସଗୁଡ଼ିକୁ ତଥ୍ୟର ପ୍ରକାଶିତ ଉତ୍ସ କୁହାଯାଏ । ଭାତତରେ ଥ‌ିବା କେତେଗୁଡ଼ିଏ ପ୍ରକାଶିତ ଉତ୍ସ ହେଲା ।

• ଏହି ସଂସ୍ଥା ଜାତୀୟ ଆୟ, ସଞ୍ଚୟ, ପୁଞ୍ଜିଗଠନ ଇତ୍ୟାଦି ସଂମ୍ପର୍କରେ ତଥ୍ୟପ୍ରକାଶିତ କରିଥାନ୍ତି ।
• ଯାତୀୟ ନମୂନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା – ଏହି ସଂସ୍ଥାଟି ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥାଏ । ତେଣୁ ଏହା ଜାତୀୟ ଆୟ ସମ୍ପର୍କିତ ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ଯଥା – କୃଷି, ଶିଳ୍ପ, ଶ୍ରମିକ ଇତ୍ୟାଦି ସମ୍ପର୍କରେ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତ ।
• ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ – ଏହି ଅର୍ଥନୈତିକ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସମ୍ପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶିତ କରିଥାନ୍ତି । ମୁଦ୍ରା, ଅର୍ଥ, ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କର ଇସ୍ତାହାର, ଭାରତୀୟ ବ୍ୟାଙ୍କଗୁଡ଼ିକର ସାରଣୀ ଆଦିର ତଥ୍ୟର ରିପୋର୍ଟ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ।
• ଶ୍ରମିକ ସଂସ୍ଥା – ଏହି ଭାରତୀୟ ଶ୍ରମିକ ପରିସଂଖ୍ୟାନ, ଭାରତୀୟ ଶ୍ରମିକ ବର୍ଷ ପୁସ୍ତକ ଏବଂ ଭାରତୀୟ ଶ୍ରମିକ ଇସ୍ତାହାର ।
• ଜନସଂଖ୍ୟାର ଗଣନା – ଏହା ରେଜିଷ୍ଟାର ଜେନେରାଲ, ଭାରତୀୟ ଜନଗଣନା , ଗୃହ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ । ଏମାନେ ଜନଗଣନାର ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସମ୍ପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥାନ୍ତି ।
• ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଓ ପତ୍ର ପତ୍ରିକା – କ୍ୟାପିଟାଲ, କମର୍ସ, ଇକୋନ୍‌ମିକ୍ ଆଣ୍ଡ ପଲିଟିକାଲ୍ ୱିକ୍‌ଲି, ଇକୋନମିକ୍ ଟାଇମ୍ସ ଆଦି ଇସ୍ତାହାର ଗୁଡ଼ିକ ବିଭିନ୍ନ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ତଥ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିଥାନ୍ତି ।

୨। ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ? ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରଣାଳୀଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସଂଗୃହୀତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ପୁନର୍ବାର ବ୍ୟବହୃତ ହେଲେ ବିନିଯୋଗକାରୀର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଏହାକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ତଥ୍ୟ ସାଧାରଣତଃ ବିଭିନ୍ନ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କରୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ । ଏହି ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଦୁଇପ୍ରକାରରେ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଥାଏ; ଯଥା – ଘୋଷିତ (published) ଏବଂ ଅଘୋଷିତ (unpublished) । ଯେଉଁସବୁ ପ୍ରଣାଳୀରେ ଏହିପ୍ରକାର ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଇଥାଏ ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(i) ସରକାରଙ୍କଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ (Govt. publications) – କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସରକାର ଓ ରାଜ୍ୟସରକାରଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗର ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟର ପ୍ରମୁଖ ଉତ୍ସରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକରନ୍ତି । ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଗଣନା କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ, ଜାତୀୟ ନମୁନା ସର୍ବେକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥା, ଅର୍ଥନୀତି ଓ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାଳୟ, ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରମୁଖ ଉତ୍ସରୂପେ ଖ୍ୟାତିଲାଭ

(ii) ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପ୍ରକାଶନ – ବହୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂଗଠନ ବା କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟର ଉତ୍ସ ଅଟନ୍ତି । UNO, ILO, WHO, IBRD, IMF ଭଳି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସଂସ୍ଥା ନିୟମିତ ବ୍ୟବଧାନରେ ପ୍ରକାଶନ କରୁଥିବା ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

(iii) ବିଭିନ୍ନ କମିଟି ଓ କମିଶନଦ୍ବାରା ପ୍ରକାଶିତ ରିପୋର୍ଟ – କେନ୍ଦ୍ରସରକାର ଓ ରାଜ୍ୟସରକାର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ କମିଟି ଓ କମିଶନ ଗଠନ କରାଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି କମିଟି ବା କମିଶନ ଯେଉଁ ରିପୋର୍ଟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି, ତାହା ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟର ଉତ୍ସରୂପେ କାମ କରେ ।

(iv) ବେସରକାରୀ ଓ ଅର୍ଦ୍ଧସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ – ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା; ଯଥା – ସ୍ଵେଚ୍ଛାସେବୀ ସଙ୍ଗଠନ ବା ଅର୍ଦ୍ଧସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା; ଯଥା – ବୋର୍ଡ଼, କର୍ପୋରେସନ୍ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁତ ସମୟରେ ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟବସ୍ତୁ; ଯଥା – ଖାଦ୍ୟ, ଶିକ୍ଷା, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ, ଶ୍ରମ ଇତ୍ୟାଦି ଉପରେ ତଥ୍ୟଭିଭିକ ରିପୋର୍ଟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟର ଉତ୍ସରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

(v) ପ୍ରଣାଳୀ ଅଟେ । ବିଭିନ୍ନ ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମସ୍ୟାବଳୀ ଉପରେ ଏହି ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ବହୁ ତଥ୍ୟସମ୍ବଳିତ ସମ୍ବାଦ ପ୍ରକାଶନ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇପାରେ । ଆମ ଦେଶରେ The Times of India, The Statesman, The Indian Express ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରମୁଖ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ଓ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର, ଯୋଜନା, ଇଣ୍ଡିଆ ଟୁଡ଼େ ଇତ୍ୟାଦି ମାଗାଜିନ୍ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟର ପ୍ରମୁଖ ଉତ୍ସରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

(vi) ଗବେଷଣାଜନିତ ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ – ଗବେଷଣାଜନିତ ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ ମଧ୍ୟ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟକରେ । ଆମ ଦେଶରେ ବିଭିନ୍ନ ଗବେଷଣା ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ; ଯଥା – Institutes of Economic Growth, National Council of Applied Economic Research, University Grants Commission ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ସମୟରେ ଗବେଷଣାତ୍ମକ ତଥ୍ୟ ସମ୍ବଳିତ ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକାଶନ କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରବନ୍ଧଗୁଡ଼ିକୁ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟର ଉତ୍ସରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ।

(vii) କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ରିପୋର୍ଟ – ବ୍ୟବସାୟୀ ସଙ୍ଗଠନ ବା କମ୍ପାନୀମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବାର୍ଷିକ ରିପୋର୍ଟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ଏହାକୁ ପ୍ରକାଶନ କରିଥା’ନ୍ତି ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ କରି ନ ଥା’ନ୍ତି । ଏହି ରିପୋର୍ଟଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ।

(viii) ଶ୍ରମିକ ସଂଘଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟ – ବିଭିନ୍ନ ଶ୍ରମିକ ସଙ୍ଗଠନ ସେମାନଙ୍କର ମାସିକ ବା ବାର୍ଷିକ ବୁଲେଟିନ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ବହୁ ତଥ୍ୟଭିଭିକ ବିଷୟବସ୍ତୁ ପ୍ରକାଶନ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟ ପରୋକ୍ଷ ତଥ୍ୟଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ ।

(ix) ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟ – ସମାଜସେବା, ରାଜନୀତିଜ୍ଞ, ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ, ଶିକ୍ଷକ, ଶ୍ରମିକ ନେତା, ଷ୍ଟକ୍ ଦଲାଲ ଇତ୍ୟାଦି ବହୁ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଉପରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେହି ସଂଗୃହୀତ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟ

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Economics Solutions Chapter 9 ଆର୍ଥନୀତିକ ସଂସ୍କାର Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Economics Solutions Chapter 9 ଆର୍ଥନୀତିକ ସଂସ୍କାର

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
A. ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ବିକଳ୍ପଉତ୍ତରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ।

୧। କେଉଁ ବର୍ଷ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଘୋଷିତ ହୋଇଥିଲା ?
(i) ୧୯୫୧
(ii) ୧୯୪୭
(iii) ୧୯୯୧
(iv) ୨୦୦୧
Answer:
(iii) ୧୯୯୧

୨। କାହାକୁ ନୂତନ ସଂସ୍କାର ନୀତିର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ?
(i) ଡଃ. ମନମୋହନ ସିଂହ
(ii) ଶ୍ରୀମତୁ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ
(iii) ଡଃ. କାଲାମ୍
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ଡଃ. ମନମୋହନ ସିଂହ

୩। ଘରୋଇକରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଏ ?
(i) ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ
(ii) ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରର ସଙ୍କୋଚନ
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(i) ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ

୪। ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତିର ସଫଳତା ଚିହ୍ନଟ କର ।
(i) ଉଚ୍ଚତର ଆୟ
(ii) ଅଧ୍ବକ ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରା ଆଗମନ
(iii) ବାଣିଜ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answer:
(iv) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

୫। ଉଦାରୀକରଣ ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
(i) ଉଦାରତା
(ii) କୋହଳ ନୀତି
(iii) କଟକଣାଯୁକ୍ତ ସମାଜ
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(ii) କୋହଳ ନୀତି

୬। ଜଗତୀକରଣ ନୀତି କ’ଣ ?
(i) ନିବୁଜ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା
(ii) ଉନ୍ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା
(iii) ମୁକ୍ତ ବାଣିଜ୍ୟ
(iv) ଉଭୟ (ii) ଓ (iii)
Answer:
(iv) ଉଭୟ (ii) ଓ (iii)

୭। ଅର୍ଥନୀତିର ଆଧୁନିକୀକରଣ କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
(i) ନୂତନ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟାର ପ୍ରୟୋଗ
(ii) ଆଧୁନିକ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)
(iv) ଉପରୋକ୍ତ କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answer:
(iii) ଉଭୟ (i) ଓ (ii)

୮। ଯେଉଁ ନୀତି, ନିୟମ ଫଳରେ ଦେଶର ଶିଳ୍ପ, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଆର୍ଥିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ଅନାବଶ୍ୟକ ସରକାରୀ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ କଟକଣା କୋହଳ ହୋଇ ଘରୋଇ ପୁଂଜିନିବେଶ ସୁଗମ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଜଗତୀକରଣ
(ii) ଘରୋଇକରଣ
(iii) ଉଦାରୀକରଣ
(iv) ବିକାଶଧର୍ମୀ ସଂସ୍କାର
Answer:
(iii) ଉଦାରୀକରଣ

୯। ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗ ଗୁଡ଼ିକର ମାଲିକାନା ସ୍ୱତ୍ତ୍ଵ ଏବଂ ପରିଚାଳନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘରୋଇ ପ୍ରବେଶକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଜଗତୀକରଣ
(ii) ବିକାଶଧର୍ମୀ ସଂସ୍କାର
(iii) ଉଦାରୀକରଣ
(iv) ଘରୋଇକରଣ
Answer:
(iv) ଘରୋଇକରଣ

୧୦। ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଉତ୍ପାଦନ, ବାଣିଜ୍ୟ, ପୁଂଜିବିନିଯୋଗ ଓ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(i) ଜଗତୀକରଣ
(ii) ଘରୋଇକରଣ
(iii) ବିକାଶଧର୍ମୀ ସଂସ୍କାର
(iv) ଉଦାରୀକରଣ
Answer:
(i) ଜଗତୀକରଣ

B. ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

୧। ଭାରତୀୟ ଯୋଜନାର ପ୍ରଥମ ୪୦ ବର୍ଷ (୧୯୫୧–୧୯୯୧)କୁ ________________ ର ଯୁଗ ବୋଲି କରିଦିଆଯାଇଛି।
Answer:
କଟକଣା ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ

୨। _______________________ ମସିହାରେ ଘୋଷିତ କେତେକ ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତିକୁ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
Answer:
୧୯୯୧

୩। ପ୍ରଖ୍ୟ।ତ ଅର୍ଥଶୀସ୍ରୀ ______________________ ଙ୍କୁ ଭାରତର ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଜନକ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ଡକ୍ଟର ମନମୋହନ ସିଂହ

୪। ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତି ଅନୁଯାୟୀ ୧୯୯୧ରେ ଘୋଷିତ ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତିରେ _______________________ ଗୋଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଦ୍ୟୋଗକୁ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉଦ୍ୟୋଗ ଗୁଡ଼ିକ ଲାଇସେନ୍ସ ମୁକ୍ତ କରିଦିଆଯାଇଛି।
Answer:
୧୮

୫। ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତି ଅନୁଯାୟୀ, ଦଶଲକ୍ଷରୁ କମ୍ ଜନସଂଖ୍ୟା ବିଶିଷ୍ଟ ସହରମାନଙ୍କରେ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଥିବା __________________ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଉଠାଇ ଦିଆଯାଇଛି ।
Answer:
ଲାଇସେନ୍ସ

୬। ୧୯୭୭ ମସିହାରେ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ ____________________ ଦେଶରେ ଘରୋଇକରଣ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।
Answer:
ଇଂଲଣ୍ଡ

୭। ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଆଧୁନିକୀକରଣ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଉଚ୍ଚମାନର ______________________ କୌଶଳ ତଥା କମ୍ପ୍ୟୁଟର ଓ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋନିକ୍ସର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ପ୍ରଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଛି ।
Answer:
ପ୍ରବିଧୂବିଜ୍ଞାନ

୮। ଆର୍ଥିକ ସଂସ୍କାର ନୀତି ଅନୁଯାୟୀ, ______________ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରାଯାଇ, ଘରୋଇ ଶିଳ୍ପକୁ ଅଧୂକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେବା ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ପ୍ରଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଛି ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ

୯। _____________________ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକର ଅତିମାତ୍ରାର କ୍ଷତିକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖ୍ ସେଗୁଡ଼ିକର ସଂସ୍କାର ନିମନ୍ତେ ଯେଉଁ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି ତାହା ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତିର ଏକ ପ୍ରଧାନ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ

୧୦। __________________ ମସିହାଠାରୁ ଦ୍ଵିତୀୟ ପିଢ଼ିର ସଂସ୍କାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି।
Answer:
୨୦୦୨

C. ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧। ଉଦାରୀକରଣ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିଥିବା କଟକଣା ଗୁଡ଼ିକର ଉଚ୍ଛେଦ ନୀତିକୁ ଉଦାରୀକରଣ ନୀତି କୁହାଯାଏ।

୨। ଜଗତୀକରଣର ଅର୍ଥକ’ଣ ?
Answer:
ଦେଶୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସହିତ ସାମିଲ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଜଗତୀକରଣ କୁହାଯାଏ।

୩। ଜଗତୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସରକାରଙ୍କ ଅନୁମତି ବିନା କେତେ ଭାଗ ବୈଦେଶିକ ପୁଂଜି ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇ ପାରିବ ?
Answer:
ଶତକଡ଼ା ୫୧ ଭାଗ ।

୪। ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି କେବେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥୁଲା ?
Answer:
୧୯୯୧ ମସିହାରେ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥିଲା।

୫। ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି କ’ଣ ?
Answer:
୧୯୯୧ ମସିହାଠାରୁ ଭାରତ ସରକାର ଅନେକ ସଂସ୍କାରଧର୍ମୀ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରି ଆସୁଛନ୍ତି, ଏହି ସମସ୍ତ ନୀତିକୁ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି କୁହାଯାଏ।

୬। ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତିର ଦୁଇଟି ଉପାଦାନର ନାମ ଲେଖ।
Answer:
ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତିର ଦୁଇଟି ଉପଦାନ ହେଲା – (୧) ଶିଳ୍ପନୀତିରେ ସଂସ୍କାର, (୨) ବିତ୍ତୀୟନୀତିରେ ସଂସ୍କାର

୭। ବର୍ତ୍ତମାନ କେତୋଟି ଉଦ୍ୟୋଗ ପାଇଁ ଲାଇସେନ୍ସର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ?
Answer:
୧୮ଟି ଉଦ୍ୟୋଗ ପାଇଁ ଲାଇସେନ୍ସର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି।

୮। ବିନିବେଶ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗମାନଙ୍କର ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରତିଶତ ରାଶିର ଅଂଶଧନ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରି ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ବିକ୍ରୟ କରିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ହିଁ ବିନିବେଶ।

୯। ବିଦେଶୀ ନିବେଶ ଉନ୍ନୟନ ବୋର୍ଡର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଦ୍ୟୋଗର ପାଇଁ ବିଦେଶୀ ପ୍ରାବିଧ୍ଵକ ସହଯୋଗ, ବିଦେଶୀ ନିବେଶ ଉନ୍ନୟନ ବୋର୍ଡ ଯୋଗାଇ ଦେଇଥାଏା

୧୦। କେତୋଟି ଉଦ୍ୟୋଗ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ?
Answer:
୩ଟି ଉଦ୍ୟୋଗ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ।

D. ନିମ୍ନଲିଖତ ଉତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଭୁଲ କି ଠିକ୍ ଲେଖ। ରେଖାଙ୍କିତ ଅଂଶର ପରିବର୍ତ୍ତନ ନ କରି ଆବଶ୍ୟକ ସ୍ଥଳେ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧। ୧୯୯୫ ମସିହାରେ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେଲା।
Answer:
୧୯୯୧ ମସିହାରେ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହେଲା।

୨। ବର୍ତ୍ତମାନ ୭ଟି ଉଦ୍ୟୋଗ ପାଇଁ ଲାଇସେନ୍‌ର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି।
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନ ୧୮ଟି ଉଦ୍ୟୋଗ ପାଇଁ ଲାଇସେନ୍‌ର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

୩ । ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଅନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଦେଶୀ ନିବେଶର ସୀମା ୪୦ ପ୍ରତିଶତ ।
Answer:
ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଅନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ବିଦେଶୀ ନିବେଶର ସୀମା ୫୧ ପ୍ରତିଶତ ।

୪ । ବିଦେଶୀ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂସ୍ଥା ୪୯ ପ୍ରତିଶତ ଅଂଶଧନ ପାଇଁ ନିବେଶ କରିପାରିବେ ।
Answer:
ବିଦେଶୀ ବାଣିଜ୍ୟିକ ସଂସ୍ଥା ୫୧ ପ୍ରତିଶତ ଅଂଶଧନ ପାଇ ନିବେଶ କରିପାରିବେ ।

୫। ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଗଚ୍ଛିତ ବିଦେଶୀ ମୁଦ୍ରା ପରିମାଣରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଆଣିଛି ।
Answer:
ଠିକ୍

୬। ୧୯୯୧ରେ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତିର ଘୋଷଣା ସମୟରେ ଡଃ ମନମୋହନ ସିଂହ ଦେଶର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ ।
Answer:
୧୯୯୧ର ନୂତନ ଆର୍ଥିକନୀତିର ଘୋଷଣା ସମୟରେ ପି.ଭି. ନରସିଂହ ରାଓ ଦେଶର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ।

୭ । ଜଗତୀକରଣ କହିଲେ ଘରୋଇକରଣକୁ ବୁଝାଏ।
Answer:
ଜଗତୀକରଣ କହିଲେ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବିଶ୍ଵ ଅର୍ଥନୀତି ସହିତ ଏକତ୍ରିକରଣକୁ ବୁଝାଏ।

୮। ଜଗତୀକରଣ ଓ ଉଦାରୀକରଣର ପ୍ରଭାବ ଯୋଗୁଁ ଆମଦାନୀ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ।
Answer:
ଜଗତୀକରଣ ଓ ଉଦାରୀକରଣର ପ୍ରଭାବ ଯୋଗୁଁ ଆମଦାନୀ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।

୯। ନୂତନ ଅର୍ଥନୀତି ଭାରତରେ ଏକ ନିରୁଦ୍ଧ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି।
Answer:
ନୂତନ ଅର୍ଥନୀତି ଭାରତରେ ଏକ ମୁକ୍ତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି ।

୧୦ । ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକୁ ଘରୋଇ ମାଲିକାନା ଓ ପରିଚାଳନାଭୁକ୍ତ କରିବାକୁ ଜଗତୀକରଣ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକୁ ଘରୋଇ ମାଲିକାନା ଓ ପରିଚାଳନାଭୁକ୍ତ କରିବାକୁ ଘରୋଇକରଣ ବୋଲି କୁହାଯାଏ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
E. ନିମ୍ନଲିଖ ପ୍ରଶ୍ନମାନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଦୁଇଟି / ତିନୋଟି ବାକ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଦିଅ ।

୧। ଜଗତୀକରଣ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ଜଗତୀକରଣ କହିଲେ ଆମ ଦେଶର ବଜାରକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ବଜାର ସହ ଏକତ୍ରୀକରଣ କରିବା। ବଜାରର ଏହି ଏକତ୍ରୀକରଣ ସହ କୌଣସି ଦେଶର ଦ୍ରବ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କ ଦ୍ରବ୍ୟ ସହ ଅବାଧରେ ବା ବିନା କଟକଣାରେ କାରବାର ହୋଇଥାଏ।

ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଦେଶୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅର୍ଥନୀତି ସହ ସାମିଲ ହୋଇଥାଏ। ଜଗତୀକରଣଦ୍ଵାରା ବିଦେଶୀ କମ୍ପାନୀମାନେ ସରକାରଙ୍କ ବିନା ଅନୁମତିରେ ୫୧% ଅଂଶଧନ ବିନିଯୋଗ କରିପାରିବେ । ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟ କଟକଣାଗୁଡ଼ିକ କୋହଳ କରାଗଲା । ପୁଂଜି ଓ ଆମଦାନୀ ଉପରୁ କଟକଣା ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରାଗଲା।

୨। ଉଦାରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା କ’ଣ ?
Answer:
ଉଦାରୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦ୍ୱାରା ଉଦ୍ୟୋଗୀମାନଙ୍କୁ ଶିଳ୍ପ ସ୍ଥାପନ, ବାଣିଜ୍ୟିକ କାରବାର ପାଇଁ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା। ପୂର୍ବରୁ ରହିଥ‌ିବା କଟକଣାଗୁଡ଼ିକର ଉଚ୍ଛେଦ କରାଗଲା। ବାଣିଜ୍ୟିକ କାରବାର ଓ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିଥ‌ିବା ସରକାରଙ୍କର ଅନୁମତିର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଲା ନାହିଁ ।

ଉଦ୍ୟୋଗୀମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଲାଇସେନ୍ସ ଲାଭ କରିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇଲେ। ପୁଂଜି ଆମଦାନୀ ଉପରୁ କଟକଣା ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନିଆଗଲା ତ ଉଦ୍ୟୋଗୀମାନେ ଅଂଶଧନ ବିକ୍ରି କରି ପାଣ୍ଠି ସଂଗ୍ରହର ଅନୁମତି ପାଇପାରିଲେ।

୩। ବଜାରଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥନୀତି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତିରେ ବଜାର ଭିଭିକ ଅର୍ଥନୀତି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଆରୋପ କରାଗଲା। ଦେଶରେ ବଜାର ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଓ ଯୋଗାଣ ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଗଲା। ସରକାରୀ କଳର ହସ୍ତକ୍ଷେପକୁ ସୀମିତ କରାଗଲା। କେବଳ ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୁଦୃଢ଼ ପାଇଁ କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସାମରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର, କେତେକ ସାମାଜିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ବଜାରରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାପାଇଁ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା। କିପରି ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସୁପରିଚାଳନା ହେବ, ତାହା ସରକାରଙ୍କର ଦାୟିତ୍ଵରେ ରହିଲା ।

୪। ଆଧୁନିକୀକରଣ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:
ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତିର ଆଧୁନିକୀକରଣ ଉପରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଲା। ଅଶୀ ଦଶକର ଶେଷ ଭାଗରେ ଦେଶରେ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବହୁ ରୁଗ୍ଣ ଶିଳ୍ପ ରହିଥିବାର ଦେଖାଗଲା। ଏଗୁଡ଼ିକରେ ନୂତନ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ତଥା ପ୍ରାବିଧ୍ଵକ ଉନ୍ନତି ଆଣି, ଆଧୁନିକୀକରଣ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ଦକ୍ଷ ତଥା ଉତ୍ପାଦନଶୀଳ କରିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଗଲା ।

F. ପାଞ୍ଚଟି / ଛଅଟି ବାକ୍ୟରେ ସୀମିତ ରଖ୍ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧। ବାଣିଜ୍ୟ ସଂସ୍କାର ଓ ଶିଳ୍ପ ସଂସ୍କାର
Answer:
କରାଗଲା। କ୍ରମବର୍ଦ୍ଧମାନ ଭାବେ ଲାଇସେନ୍ସ ପ୍ରଥା ଓ ପରିମାଣଗତ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ପୂର୍ଣ ବିଲୋପ କରିବା, ଏହି ସଂସ୍କାର ନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଗଲା। ନୂତନ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକ କେତେକ ରପ୍ତାନି ଏବଂ ଆମଦାନୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ ଓ ଯୋଗାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଚାଟିଆ ସୁଯୋଗ ଭୋଗ କରି ଆସୁଥିଲେ, ତାହାର ଦ୍ରୁତ ହ୍ରାସ ନିମନ୍ତେ ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିରେ ଏକ ଉପବନ୍ଧ ରଖାଗଲା।

୧୯୯୧ ମସିହାରେ ସରକାର ନୂତନ ଶିଳ୍ପନୀତି ଘୋଷଣା କଲେ। ଏହି ନୀତିରେ ଶିଳ୍ପ ଲାଇସେନ୍ସ ନିୟମକୁ ଅଧୂକ ଉଦାର ଓ ସରଳୀକରଣ କରାଗଲା। ଏହାଦ୍ଵାରା ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିଳ୍ପର ପ୍ରସାର ନିମନ୍ତେ ଅଧୂକ ଉତ୍ସାହମାନ ଦିଆଗଲା ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରାଗଲା ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୨। ଉଦାରୀକରଣ ଓ ଘରୋଇକରଣ
Answer:
ଉଦାରୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ପ୍ରଚଳନଦ୍ୱାରା ନୂତନ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ରହିଥ‌ିବା କଟକଣା ଗୁଡ଼ିକ ଉଚ୍ଛେଦ କରିଦିଆଗଲା । ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ପ୍ରଧାନ୍ୟ ଦିଆଗଲା। ଦ୍ଵିତୀୟତଃ ଏହି ନୀତିଦ୍ଵାରା କୌଣସି ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନର ଆରମ୍ଭ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଥ‌ିବା ଅନୁମତିପତ୍ରର ଉଚ୍ଛେଦ କରିଦିଆଗଲା।

ଘରୋଇକରଣ ନୀତି ପ୍ରଚଳନଦ୍ଵାରା ବେସରକାରୀ ତଥା ଘରୋଇ ସଂସ୍ଥା ଉପରେ ବିଶେଷ ଆସ୍ଥା ପ୍ରକଟ କରାଗଲା। ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ପରିଚାଳନାଭୁକ୍ତ କରାଗଲା। ବିଦେଶୀ ପୁଂଜି ନିବେଶକାରୀଙ୍କୁ ଘରୋଇ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରବେଶ ପାଇଁ ଅନୁମତି ମିଳିଲା। ବିଶେଷ କରି ଅଧିକାଂଶ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଘରୋଇ ସଂସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ ସମାହିତ ହୋଇପାରିଲା।

୩। ସରକାରୀ କ୍ଷେତ୍ର ଓ ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ର
Answer:
ଯେଉଁ ଉଦ୍ୟୋଗ ଗୁଡ଼ିକ ସରକାରଙ୍କ ମାଲିକାନାରେ ପରିଚାଳିତ ହେଉଥା’ନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ କୁହାଯାଏ । ଏହିସବୁ ସଂସ୍ଥାଗୁଡ଼ିକ ସରକାରଙ୍କ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥା’ନ୍ତି। ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ।

• ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକରେ ମାନବିକ କଲ୍ୟାଣ ଭଳି ମହତ୍ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ନିହିତ ଥାଏ ମାତ୍ର ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗରେ ଲାଭ ଅର୍ଜନର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ରହିଥାଏ ।
• ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ସୁବିଧା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ, ଯାହାଦ୍ଵାରା ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ପ୍ରସାର କରିଥାଏ। ମାତ୍ର ବେସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାର ପରିପୂରକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟକରେ।
• ସରକାର ଉଦ୍ୟୋଗରେ ବହୁଳ ପୁଂଜି ବିନିଯୋଗ ସହ ଲାଭ ଅର୍ଜନର ଆଶା ନଥାଏ ମାତ୍ର ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗ ସ୍ଵଳ୍ପ ପୁଂଜି ନିବେଶରେ ଅଧ୍ବକ ଲାଭର ପ୍ରତ୍ୟାଶା ରଖିଥାଏ ।

୧। ଭାରତରେ ପ୍ରଣୟନ ହୋଇଥିବା ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ସଂପର୍କରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
1991-92 ମସିହାବେଳକୁ ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତି ଅତି ସଂକଟର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲା । ଶେଷରେ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷତିରେ ଚାଲୁଥିଲା । ଶିଳ୍ପ ବିକାଶରେ ସ୍ଥାଣୁତ୍ବ ଆସିଯାଇଥିଲା । ବୈଦେଶିକ ମୁଦ୍ରାର ସମସ୍ୟା ଗୁରୁତର ଆକାର ଧାରଣ କରିଥିଲା । ଦେଶରେ ଗଣଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ବେକାର ସମସ୍ୟା ଅଧିକ ଘନୀଭୂତ ହୋଇଥିଲା ।

ଏହି ସମୟରେ ପୃଥ‌ିବୀର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଦେଇଥିଲା । ସବୁ ଅର୍ଥନୀତିଗୁଡ଼ିକ ଜଗତୀକରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କଲେ । ଏହି ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଭାରତରେ ଆର୍ଥିକ ନୀତିରେ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ହୋଇପଡ଼ିଲା । ତେଣୁ 1991- 92 ମସିହାରେ ସରକାର ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଘୋଷଣା କଲେ । ଏହୀ ନୀତିର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା-

(1) ଉଦାରୀକରଣ– ଏହି ନୀତିରେ ଉଦ୍ୟୋଗୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ନୂତନ ଶିଳ୍ପ, ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଆରମ୍ଭ କରିବାପାଇଁ ଯେଉଁ କଟକଣା ଜାରି ହୋଇଥିଲା ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରିଦିଆଗଲା । ଏହି ନୀତି ଅନୁସାରେ କୌଣସି ଶିଳ୍ପ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ଆଗୁଆ ଅନୁମତିପତ୍ରର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଲା ନାହିଁ । ସେହିପରି ଆମଦାନୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ କୋହଳ ନୀତି ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରାଗଲା ।

(2) ଘରୋଇକରଣ– ନୂତନ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗ ଉପରେ ଅଧିକ ଆସ୍ଥା ପ୍ରକଟ କରାଗଲା । ଯେଉଁ କ୍ଷେତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସରକାରୀ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା, ସେଗୁଡ଼ିକରେ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗ ପୁଞ୍ଜିନିବେଶ କରିପାରିବେ ବୋଲି ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା । ଫଳରେ ଯେଉଁ ସରକାରୀ ଉଦ୍ୟୋଗପାଇଁ ଯେଉଁ 17 ପ୍ରକାର ଶିଳ୍ପ ସଂରକ୍ଷିତ ଥିଲା ସେଥୁରୁ 11 ପ୍ରକାର ଶିଳ୍ପ ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରପାଇଁ ଜନ୍ମ କ୍ତ କରିଦିଆଗଲା ।

(3) ଜଗତୀକରଣ– ନୂତନ ଅର୍ଥନୀତିର ଅନ୍ୟ ଏକ ଉପାଦାନ ହେଲା– ଦେଶୀୟ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଅର୍ଥନୀତି ସହିତ ସାମିଲ କରିଦେବା । ଦେଶର ଘରୋଇ ବଜାର ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବଜାରରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବାପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପମାନ ନିଆଗଲା । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

(i) ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜିପତିମାନେ ସରକାରଙ୍କ ବିନା ଅନୁମତିରେ ଯେକୌଣସି କମ୍ପାନୀରେ 51 ପ୍ରତିଶତ ଅଂଶଧନ ବିନିଯୋଗ କରିପାରିବେ । ଏପରିକି କେତେକ କମ୍ପାନୀରେ 100 ପ୍ରତିଶତ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପୁଞ୍ଜିବିନିଯୋଗ କରିପାରିବେ ।
(ii) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ବଜାରରେ ଆମ ଦେଶର ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ଚାହିଦା ବୃଦ୍ଧିପାଇଁ ଭାରତୀୟ ମୁଦ୍ରାର ମୂଲ୍ୟକୁ ଅବମୂଲ୍ୟ।ୟନ କରାଗଲା ।
(iii) ବୈଦେଶିକ ବାଣିଜ୍ୟରେ ଲାଗୁ ହେଉଥ‌ିବା ନୀତିଗୁଡ଼ିକ କୋହଳ କରାଗଲା ।
(iv) ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ଓ କୌଶଳ ଆମଦାନୀ ଉପରୁ କଟକଣାମୁକ୍ତ କରାଗଲା ।

(4) ବଜାରଭିତ୍ତିକ ଅର୍ଥନୀତି– ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତିରେ ବଜାରଭିଭିକ ଅର୍ଥନୀତି ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଆରୋପ କରାଗଲା । ଦେଶରେ ବଜାର ଦ୍ରବ୍ୟର ଚାହିଦା ଓ ଯୋଗାଣ ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଗଲା ।

ସରକାରୀ କଳର ହସ୍ତକ୍ଷେପକୁ ସୀମିତ କରାଗଲା । କେବଳ ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୁଦୃଢ଼ପାଇଁ କେତେକ ଦ୍ରବ୍ୟ, ସାମରିକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର, କେତେକ ସାମାଜିକ ଦ୍ରବ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ସରକାରଙ୍କ ହାତରେ ରହିଲା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟସବୁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଓ ସେବାର ମୂଲ୍ୟ ବଜାରରେ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାପାଇଁ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରାଗଲା । କିପରି ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସୁପରିଚାଳନା ହେବ, ତାହା ସରକାରଙ୍କର ଦାୟିତ୍ୱରେ ରହିଲା ।

(5) ଆଧୁନିକୀକରଣ– 1991-92 ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ଶିଜୋଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକର ଆଧୁନିକୀକରଣ ଦାୟିତ୍ୱ ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ 1991-92 ମସିହା ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ ପରେ ଶିଳ୍ପାଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକୁ ସରକାରଙ୍କ ବିନା ଅନୁମତି ଓ ସାହାଯ୍ୟରେ ଶିଳ୍ପପତିମାନେ ଆଧୁନିକୀକରଣ କରିପାରିବେ । ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗମାନେ ଏଣିକି ବିଦେଶରୁ ନୂତନ କୌଶଳ ଓ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଆମଦାନୀ କରିବାରେ ବାଧା ରହିଲା ନାହିଁ । ସେହିପରି ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ନିଜ ଇଚ୍ଛାମୁତାବକ ରିସର୍ଚ୍ଚ ସେଣ୍ଟର ଆରମ୍ଭ କରିପାରିବେ।

୨। ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଅର୍ଥନୀତିରେ କି ପ୍ରକାର ସଂସ୍କାର ଆଣିଛି ବର୍ଣ୍ଣନା କର । ଏହାର ତ୍ରୁଟିବିଚ୍ୟୁତିଗୁଡ଼ିକ କ’ଣ ? କିମ୍ବା, ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ନୂତନ ଆର୍ଥିକ ନୀତିର ପ୍ରଭାବ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
1991 ରୁ ପ୍ରଣୀତ ଓ ପ୍ରଚଳିତ ଏହି ଆର୍ଥିକ ନୀତି ଉଦାରୀକରଣ ନୀତି ନାମରେ ପରିଚିତ । ଏହି ନୀତି ପ୍ରଚଳନ ହେବାଦ୍ଵାରା ରାଷ୍ଟ୍ରାୟତ୍ତ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରାଧନ୍ୟ ହ୍ରାସପାଇଁ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅର୍ଥନୀତିରେ ପୁନର୍ବିନ୍ୟାସ ଘଟିଛି ।
1991ରୁ ଭାରତୀୟ ଅର୍ଥନୀତିରେ ଯେଉଁ ନୂତନ ଧାରା ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଛି, ସେଥ୍ରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ସଂସ୍କାରଗୁଡ଼ିକ ବିଶେଷ ଉପଲବଧୂ ହୋଇଥାଏ ।

• ସମଷ୍ଟି ଅର୍ଥନୀତିରେ ସ୍ଥିରତା ଓ ଢାଞ୍ଚାର ସଂସ୍କାର – ନୂତନ ଅର୍ଥନୀତିରେ ସୁସଂହତ ରାଜକୋଷୀୟ ଓ ମୌଦ୍ରିକ (Fiscal and Monetary) ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରି ଦରଦାମ୍‌ର ସ୍ଥିରତା, ଟଙ୍କାର ବହିର୍ମୂଲ୍ୟର ସ୍ଥିରତା ଓ ଦେଣନେଣ ପରିସ୍ଥିତି (Balance of Payments) ରେ ସ୍ଥିରତା ବଜାୟ ରଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି ।
• ଏହି ନୀତିରେ ରାଜକୋଷୀୟ ପରିଚାଳନାରେ ସଂସ୍କାର ଅଣାଯାଇଛି । ରାଜକୋଷୀୟ ନିଅଣ୍ଟ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନର 8.4 ପ୍ରତିଶତ 1990-91 ରେ ଥିଲା । ତାହାକୁ କମାଇ 1999 – 2000 ସୁଦ୍ଧା 4.4 ପ୍ରତିଶତ ସ୍ତରକୁ ଆଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି । ମାତ୍ର ତାହା ମାତ୍ର 5.6 ପ୍ରତିଶତକୁ କମାଯାଇଛି ।
• ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବ୍ୟୟର ସଂକୋଚନ– ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବ୍ୟୟ 1970-71 ରେ ଜାତୀୟ ଉତ୍ପାଦନର 19 ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା । 1990 – 91 ରେ ତାହା 37 ପ୍ରତିଶତ ହେଲା । ଏହାକୁ କମାଇବାର ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି ।
• କର ରାଜସ୍ୱର ବୃଦ୍ଧି– ରାଜସ୍ୱର ପ୍ରଧାନ ଅଂଶ ହେଉଛି କର ସଂଗ୍ରହ । କର ପଦ୍ଧତିକୁ ଯୁକ୍ତିସଂଗତ ଓ ପ୍ରକାରଭିତ୍ତିକୁ ପ୍ରସାରିତ କରି ଅଧ୍ବକ କର ଆଦାୟ କରାଯାଉଛି ।
• ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଉଦ୍ୟୋଗ ଓ ଜନହିତକର ସଂସ୍ଥାର ସେବାର ଉଚିତ ମୂଲ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ । ବିଜୁଳି, ଜଳସେଚନ, ରାସ୍ତା, ଯାନବାହନ ପାଇଁ ଲୋକେ ଯେଉଁ ମୂଲ୍ୟ ଦେଉଛନ୍ତି ତାହା ଉତ୍ପାଦନ ଖର୍ଚ୍ଚର ମାତ୍ର 35 ପ୍ରତିଶତ । ଏହା ଯୋଗୁଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ବହୁ କ୍ଷତି ସହୁଛି । ନୂଆ ନୀତିରେ ଏହାର ପ୍ରକୃତ ଉତ୍ପାଦନ ଖର୍ଚ୍ଚ ଅନୁଯାୟୀ ମୂଲ୍ୟ ସ୍ଥିର କରାଯିବ ।
• ରିହାତି ହ୍ରାସ– ସରକାର ସାର ଖାଦ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଦାର୍ଥରେ ପ୍ରଚୁର ରିହାତି ଦେଉଥ‌ିବାରୁ ନିଅଣ୍ଟ ବଢ଼ିଚାଲିଛି । ବଜେଟ୍‌ରେ ନିଅଣ୍ଟ କମାଇବାପାଇଁ ରିହାତି ହ୍ରାସ କରାଯିବ ।
• କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଷ୍ଟେମାନଙ୍କୁ ବିଶେଷତଃ ବିକୃତ ଯାନବାହନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯେଉଁ ସାହାଯ୍ୟ ଦେଉଛନ୍ତି ତାହା କମାଯିବ ।
• ମୌଦ୍ରିକ ସଂସ୍କାର– ମୁଦ୍ରାସ୍ତ୍ରୀତିର ନିୟନ୍ତ୍ରଣପାଇଁ ଭାରତୀୟ ରିଜର୍ଭ ବ୍ୟାଙ୍କ, କୋହଳ ମୁଦ୍ରନୀତି ପରିବର୍ତ୍ତେ କଠୋର ମୁଦ୍ରାନୀତି ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ କୁହାଯାଇଛି ।
• ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମତୁଲ– ନୂଆ ନୀତିରେ ଆମଦାନୀ ଓ ରପ୍ତାନୀ ଭିତରେ ଥିବା ବ୍ୟବଧାନକୁ ହ୍ରାସ କରାଯିବ । 1991 ରେ ଆମର ରପ୍ତାନୀ ଆମଦାନୀର 66 ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା । ଏହା ବିଦେଶୀ ମୁଦ୍ରା ସଂକଟ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ତେଣୁ ଏହାର ନିରାକରଣ ଲୋଡ଼ା ।
• ଟଙ୍କାର ଅବମୂଲ୍ୟାୟନ– 1991 ଜୁଲାଇରେ ବିଦେଶୀମୁଦ୍ରା ସଂକଟ ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଟଙ୍କାର ମୂଲ୍ୟ 22.2 ପ୍ରତିଶତ କମାଗଲା । ପରେ ଟଙ୍କାର ମୂଲ୍ୟ ବଜାରର ମୁକ୍ତ ଶକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିରୀକୃତ ହେଲା । ଦୁଇବର୍ଷ ଭିତରେ ଟଙ୍କାର ବହିର୍ମୂଲ୍ୟ 41 ପ୍ରତିଶତ ହ୍ରାସ ପାଇଲା ।
• ଟଙ୍କାର ରୂପାନ୍ତରଣୀୟତା– ଚଳନ୍ତି ବ୍ୟବସାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଟଙ୍କାକୁ ସହଜରେ ଅନ୍ୟ ବିଦେଶୀ ମୁଦ୍ରାରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ କରିବାକୁ ସୁଯୋଗ ଦିଆଗଲା । ଏହାଦ୍ଵାରା 1 993-94 ବହିର୍ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ବିଦେଶୀ ମୁଦ୍ରା ଆଗମନ ସୁଗମ ହେଲା ।
• ରପ୍ତାନୀ ବୃଦ୍ଧି : ନୂତନ ଅର୍ଥନୀତିରେ ରପ୍ତାନୀକୁ ଅଧିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦିଆଯାଇଛି । ବାର୍ଷିକ ରପ୍ତାନୀ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ମୂଲ୍ୟାଙ୍କରେ 14 ପ୍ରତିଶତ ଓ ପରିମାଣରେ ୨ ପ୍ରତିଶତ ବଢ଼ାଇବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଗଲା ।

ଢାଞ୍ଚାର ସଂସ୍କାର :
ଉପରୋକ୍ତ ପଦକ୍ଷେପ ବ୍ୟତୀତ ଅର୍ଥନୀତିରେ ବ୍ୟାପକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିବାପାଇଁ ଢାଞ୍ଚାର ସଂସ୍କାର କରାଯାଇଛି । ଏହି ସଂସ୍କାରଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :

(a) ବାଣିଜ୍ୟ ନୀତିରେ ସଂସ୍କାର – ଅଧୂକ ଆମଦାନୀ ଓ ରପ୍ତାନୀ ହେବାପାଇଁ ବାଣିଜ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର କଟକଣାକୁ ଉଠାଇ ନିଆଯାଇଛି । ଆମଦାନୀ ଶୁଳ୍କ ଓ ରପ୍ତାନୀ ଶୁଳ୍କ 1991 ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରାୟ 150/200 ପ୍ରତିଶତ ଥିଲା । ତାକୁ କମାଇ ଏବେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ହାର 30-45 ପ୍ରତିଶତକୁ ଅଣାଯାଇଛି ।

(b) ଶିଳ୍ପ ନୀତିରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ – 1991 ଜୁଲାଇ 24 ରେ ନୂଆ ଶିଳ୍ପନୀତି ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି । ବିଭିନ୍ନ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନପାଇଁ ଆଉ ଲାଇସେନ୍ସ ଦରକାର ପଡୁନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଥ‌ିବା 17ଟି ଶିଳ୍ପକୁ ୫ଟିକୁ କମାଇ ଦିଆଯାଇଛି । MRTP ଆଇନକୁ କୋହଳ କରାଯାଇଛି । ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପାଇଁ ଅଞ୍ଚଳ ନିରୂପଣ ଆଇନକୁ କୋହଳ କରାଯାଇଛି ।

(c) ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ – ନୂଆ ନୀତିରେ 34ଟି ଅଗ୍ରାଧ୍ୟାକାର ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଦେଶୀପୁଞ୍ଜି ବିନାବାଧାରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇପାରିବ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଉଦ୍ୟୋଗପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ 17 ଟି ଶିଳ୍ପକୁ କମାଇ ୫ ରେ ସୀମିତ ରଖାଯାଇଛି । ଯେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଶିଳ୍ପ ବହୁଦିନ ଧରି ରୁଗ୍ନ ତାକୁ ବନ୍ଦ କରିଦିଆଯିବ ବା ଘରୋଇ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନକୁ ହସ୍ତାନ୍ତର କରାଯିବ । ବିଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶ ପାଇଁ ଅନେକ ସୁବିଧା ଦିଆଯାଉଛି ।

(d) ଆର୍ଥନୀତିକ ପ୍ରଗତିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବାପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ମୌଦ୍ରିକ ସଂସ୍କାର କରାଯାଇଛି । ବ୍ୟାଙ୍କ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିତ୍ତୀୟ ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ ଅଧିକ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଦକ୍ଷତାର ସହ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ସୁବିଧା ଦିଆଯାଉଛି ।

ନୂତନ ଅର୍ଥନୀତିର ତ୍ରୁଟିବିଚ୍ୟୁତି :
(1) ବୃହତ୍ତର ଉନ୍ନୟନ କୌଶଳର ଅଭାବ– ନୂତନ ଅର୍ଥନୀତିରେ ସ୍ଥିରତା ଓ ଢାଞ୍ଚାସଂସ୍କାର ମାଧ୍ୟମରେ ଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ପ୍ରତିଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଛି । ମାତ୍ର ସେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲପାଇଁ ଅର୍ଥନୀତିର ବିଭିନ୍ନ ବିଭାଗରେ ସଂସ୍କାର ଲୋଡ଼ା । ତାହା କରାହୋଇନାହିଁ ।

(2) ସଂସ୍କାରର ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ରମ– ନୂତନ ଅର୍ଥନୀତିରେ ପ୍ରଥମେ ରାଜକୋଷୀୟ ନିଅଣ୍ଟ ହ୍ରାସ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ବ ଦିଆଗଲା । ସରକାରୀ ଖର୍ଚ୍ଚ କାଟ ଓ ଟିକସ ହାର କମାଗଲା । ଘରୋଇ ବିଭାଗ ଖର୍ଚ୍ଚ ବଢ଼ାଉଛି କି ନାହିଁ ସେ ବିଷୟରେ ନିଶ୍ଚିତ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ସରକାରୀ ଖର୍ଚ୍ଚ-କାଟ ଅର୍ଥନୀତିର ଅଗ୍ରଗତିକୁ ପ୍ରଥମ ଦୁଇତିନିବର୍ଷ ପ୍ରତିହତ କରିଥିଲା । ସେହିଭଳି ଆମଦାନୀ ଓ ରପ୍ତାନୀ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଚାର କରି ଉଦାର ନୀତି ଅବଲମ୍ବନ କରାନଯାଇ ଥ‌ିବାରୁ ଏହା ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଓ ସ୍ଵଦେଶୀ ପୁଞ୍ଜି ନିବେଶକୁ ଆଗେଇ ନେଲାନାହିଁ ।

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Political Science Solutions Chapter 11 ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ଅଧିକାର Questions and Answers.

CHSE Odisha 11th Class Political Science Solutions Chapter 11 ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ଅଧିକାର

ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଓ ଅତିସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଚାରୋଟି ଉତ୍ତର ମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଲେଖ ।

୧ । ମୌଳିକ ଅଧୂକାରଗୁଡ଼ିକ ଆମ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ବିଭାଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ।
(କ) ତୃତୀୟ
(ଖ) ଚତୁର୍ଥ
(ଗ) ଚତୁର୍ଥ (କ)
(ଘ) ସପ୍ତମ
Answer:
(କ) ତୃତୀୟ

୨ । ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଧାରାରୁ ___________ ଧାରା ମଧ୍ୟରେ ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାରଗୁଡ଼ିକ ବର୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
(କ) ୧୩-୩୪
(ଖ) ୧୨-୨୫
(ଗ) ୧୨-୩୫
(ଘ) ୧୮-୩୨
Answer:
(ଗ) ୧୨-୩୫

୩ । ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ___________ ଅଟେ ।
(କ) ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ
(ଖ) ଅଣନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ
(ଗ) ନୈତିକ
(ଘ) ନିରଙ୍କୁଶ
Answer:
(କ) ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ

୪ । ୧୯୭୮ ମସିହାରେ ହୋଇଥୁବା ___________ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବଳରେ ___________ ଅଧିକାରରୁ କାଢ଼ି ନିଆଗଲା ।
(କ) ୪୨, ସଂପରିଗତ
(ଖ) ୪୩, ସଂପରିଗତ
(ଗ) ୪୪, ସଂପରିଗତ
(ଘ) ୪୫, ସଂପରିଗତ
Answer:
(ଗ) ୪୪, ସଂପରିଗତ

୫ । ଭାରତୀୟ ନାଗରିକର ବର୍ତ୍ତମାନ ___________ ଟି ମୌଳିକ ଅଧୁକାର ରହିଛି ।
(କ) ୭
(ଖ) ୧୧
(ଗ) ୬
(ଘ) ୧୦
Answer:
(ଗ) ୬

୬ । ସମାନତା ଅଧିକାର ___________ ଧାରାରୁ ___________ ଧାରା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ବିଧାନରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଛି ।
(କ) ୧୪-୧୮
(ଖ) ୧୩-୧୯
(ଗ) ୧୯-୨୩
(ଘ) ୨୫-୨୮
Answer:
(କ) ୧୪-୧୮

୭ । ସ୍ଵାଧୀନତାର ଅଧିକାର ସମ୍ପର୍କରେ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଧାରାରୁ ___________ ମଧ୍ୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ।
(କ) ୧୪-୧୮
(ଖ) ୧୩-୧୯
(ଗ) ୧୯-୨୨
(ଘ) ୨୫-୨୮
Answer:
(ଗ) ୧୯-୨୨

୮ । ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଧାରାରେ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧୁକାର ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ମିଳେ ।
(କ) ୩୧
(ଖ) ୩୨
(ଗ) ୨୯
(ଘ) ୨୨
Answer:
(ଖ) ୩୨

୯ । ___________ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବଳରେ ମୌଳିକ କର୍ଭବ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
(କ) ୧୯୭୮ ମସିହାର ୪୪
(ଖ) ୧୯୭୭ ମସିହାର ୪୨
(ଗ) ୧୯୭୬ ମସିହାର ୪୨
(ଘ) ୧୯୭୯ ମସିହାର ୪୪
Answer:
(ଗ) ୧୯୭୬ ମସିହାର ୪୨

୧୦ । ମୌଳିକ କର୍ଭବ୍ୟ ବିଷୟକ ଧାରାଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
(କ) ୫୧ (କ)
(ଖ) ୫୨ (କ)
(ଗ) ୫୧
(ଘ) ୫୩
Answer:
(କ) ୫୧ (କ)

୧୧ । ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଧାରାରୁ ___________ ଧାରା ମଧ୍ଯରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।
(କ) ୩୬-୫୧
(ଖ) ୩୫-୫୦
(ଗ) ୩୪-୫୧
(ଘ) ୩୩-୫୦
Answer:
(କ) ୩୬-୫୧

୧୨ । ଭାରତରେ ଏକ ___________ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିସମୂହର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଅଟେ ।
(କ) ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ର
(ଖ) ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର
(ଗ) ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର
(ଘ) ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର
Answer:
(ଘ) ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର

୧୩ । ମୌଳିକ କର୍ଭବ୍ୟ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଖଣ୍ଡରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।
(କ) ତୃତୀୟ
(ଖ) ଚତୁର୍ଥ
(ଗ) ଚତୁର୍ଥ (କ)
(ଘ) ପଞ୍ଚମ
Answer:
(ଗ) ଚତୁର୍ଥ (କ)

୧୪ । ___________ ଓ ___________ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ହେଉଛି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିସମୂହର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।
(କ) ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ
(ଖ) ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ
(ଗ) ଅର୍ଥନୈତିକ, ରାଜନୈତିକ
(ଘ) ନୈତିକ, ସାମାଜିକ
Answer:
(କ) ଅର୍ଥନୈତିକ, ସାମାଜିକ

୧୫ । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ନ୍ୟାୟାଳୟଦ୍ଵାରା ___________ ନୁହେଁ ।
(କ) ଅଣବିଚାରଯୋଗ୍ୟ
(ଖ) ବିଚାରଯୋଗ୍ୟ
(ଗ) ଗ୍ରହଣୀୟ
(ଘ) ନୈତିକ ସମର୍ଥିତ
Answer:
(ଖ) ବିଚାରଯୋଗ୍ୟ

୧୬ । ଶୋଷଣ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅଧିକାର ___________ ମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ।
(କ) ଆର୍ଥିକ ଦୁର୍ବଳଶ୍ରେଣୀ ଓ ଶିଶୁ
(ଖ) ଗରିବ ଓ ନିରାଶ୍ରୟ
(ଗ) ଶ୍ରମିକ
(ଘ) ମହିଳା
Answer:
(କ) ଆର୍ଥିକ ଦୁର୍ବଳଶ୍ରେଣୀ ଓ ଶିଶୁ

୧୭ । ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ___________ ଓ ___________ ଅଧୁକାର ସଂକୁଚିତ କରାଯାଏ ।
(କ) ସମାନତା ଓ ଧାର୍ମିକ
(ଖ) ଶୋଷଣ ବିରୋଧୀ ଓ ଧାର୍ମିକ
(ଗ) ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ସମାନତା
(ଘ) ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧୁକାର
Answer:
(ଘ) ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧୁକାର

୧୮ । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଅଧ୍ୟାୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ?
(କ) ତୃତୀୟ
(ଖ) ଚତୁର୍ଥ
(ଗ) ପଞ୍ଚମ
(ଘ) ଷଷ୍ଠ
Answer:
(ଖ) ଚତୁର୍ଥ

୧୯ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଛି ।
(କ) ୧୫
(ଖ) ୧୬
(ଗ) ୧୭
(ଘ) ୧୮
Answer:
(ଗ) ୧୭

୨୦ । ମୌଳିକ ଅଧିକାରସବୁର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଜଣେ ନାଗରିକ ___________ ରେ ଆବେଦନ କରିବାର ଅଧୁକାରହିଁ ଏକ ମୌଳିକ ଅଧୁକାର ।
(କ) ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଖ) ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଗ) ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ
(ଘ) ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକା
Answer:
(ଗ) ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ

୨୧ । ଖଣି ଓ କାରଖାନାରେ କାମ କରିବାପାଇଁ ___________ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସ୍କ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତିକୁ ସମ୍ବିଧାନରେ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଛି ।
(କ) ୧୪
(ଖ) ୧୨
(ଗ) ୧୮
(ଘ) ୨୧
Answer:
(କ) ୧୪

୨୨ । ଭାରତରେ ସମ୍ପଭିଗତ ଅଧୁକାର ଗୋଟିଏ ___________ ଅଧିକାର ।
(କ) ସାମାଜିକ
(ଖ) ଅର୍ଥନୈତିକ
(ଗ) ଆଇନଗତ
(ଘ) ସାମ୍ବିଧାନିକ
Answer:
(ଗ) ଆଇନଗତ

୨୩ । ଆମ ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଧାରା ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର ସଂପର୍କିତ ?
(କ) ଧାରା – ୧୪
(ଖ) ଧାରା – ୧୯
(ଗ) ଧାରା – ୨୩
(ଘ) ଧାରା – ୩୨
Answer:
(ଖ) ଧାରା – ୧୯

୨୪ । ଆମ୍ ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଧାରା ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତ ସଂପର୍କିତ ?
(କ) ଧାରା – ୩୭
(ଖ) ଧାରା – ୪୦
(ଗ) ଧାରା – ୪୩
(ଘ) ଧାରା – ୫୧
Answer:
(ଖ) ଧାରା – ୪୦

୨୫ । ଆମ ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଧାରାରେ ‘ଏକବିଧ ଦେୱାନୀ ସଂହିତା’ (Uniform Civil Code) ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ?
(କ) ଧାରା – ୩୯
(ଖ) ଧାରା – ୪୦
(ଗ) ଧାରା – ୪୪
(ଘ) ଧାରା – ୪୭
Answer:
(ଗ) ଧାରା – ୪୪

୨୬ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ କେତେଗୋଟି ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ରହିଛି ?
(କ) ଛଅ
(ଖ) ସାତ
(ଗ) ଦଶ
(ଘ) ଏଗାର
Answer:
(ଘ) ଏଗାର

୨୭ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଗୋଟିକ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀର ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ନୀତି ନୁହେଁ ?
(କ) ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ପ୍ରତିଷ୍ଠା
(ଖ) ଗୋହତ୍ୟା ନିଷେଧ
(ଗ) ସମାନ କାମ ପାଇଁ ସମାନ ମଜୁରି
(ଘ) କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା
Answer:
(ଗ) ସମାନ କାମ ପାଇଁ ସମାନ ମଜୁରି

୨୮ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଗୋଟିକ ପରମାଦେଶ (ରିଟ୍) ନୁହେଁ ?
(କ) ହାବିଅସ୍ କର୍ପସ
(ଖ) ପ୍ରୋହିବିସନ୍
(ଗ) ସାଟିଓରାରି
(ଘ) ଏ ପ୍ରାୟରି
Answer:
(ଘ) ଏ ପ୍ରାୟରି

୨୯ । ସମ୍ବିଧାନର କେଉଁ ଧାରାରେ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ବିଚାରଯୋଗ୍ୟ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ?
(କ) ଧାରା – ୩୬
(ଖ) ଧାରା – ୩୭
(ଗ) ଧାରା – ୩୮
(ଘ) ଧାରା – ୩୯
Answer:
(ଖ) ଧାରା – ୩୭

୩୦ । ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ଯରୁ କେଉଁ ଗୋଟିକ ଭାରତରେ ମୌଳିକ ଅଧ‌ିକାର ନୁହେଁ ?
(କ) ସମାନତା ଅଧିକାର
(ଖ) ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର
(ଗ) ଧର୍ମଗତ ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର
(ଘ) ସଂପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାର
Answer:
(ଘ) ସଂପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାର

(B) ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପଦକୁ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।

୧ । ଭାରତରେ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଗୋଷ୍ଠୀର ସ୍ବାର୍ଥର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ___________ ଓ ___________ ଧାରାରେ ___________ ଅଧିକାରର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।
Answer:
୨୯, ୩୦, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ

୨ । ଭାରତୀୟ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାର ___________ ଖଣ୍ଡରେ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଖଣ୍ଡରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
Answer:
ତୃତୀୟ, ଚତୁର୍ଥ

୩ । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ପ୍ରକାରର ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଓ __________ ପ୍ରକାରର ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।
Answer:
ଛଅ, ଏଗାର

୪ । ସମ୍ପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାରକୁ ___________ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନଦ୍ୱାରା ମୌଳିକ ଅଧିକାର ତାଲିକାରୁ ବାଦ୍ ଦିଆଯାଇଛି ଓ ଏହା ବର୍ତ୍ତମାନ ଏକ ___________ ଅଧିକାର ଅଟେ ।
Answer:
୪୪ତମ, ଆଇନଗତ

୫ । ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ___________ ସଂଶୋଧନଦ୍ବାରା ସମ୍ବିଧାନରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହେଲା ।
Answer:
୪୨ତମ

୬ । ଭାରତର ସାର୍ବଭୌମତ୍ବ, ଏକତା ଓ ଅଖଣ୍ଡତା ରକ୍ଷା, ବନ୍ୟ ପରିବେଶ ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦ ସୁରକ୍ଷା ଭାରତୀୟ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ___________ ।
Answer:
କର୍ତ୍ତବ୍ୟ

୭ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ___________ ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
୧୭

୮ । ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ___________ ଅଟେ ।
Answer:
ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ

୯ । ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଜଣେ ନାଗରିକ _________ ରେ ଆବେଦନ କରିବାର ଅଧିକାର ହିଁ ଏକ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ।
Answer:
ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ

୧୦ । ଖଣି ଓ କାରଖାନାରେ କାମ କରିବାପାଇଁ ___________ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସ୍କ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତିକୁ ସମ୍ବିଧାନରେ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
୧୪

୧୧ । ___________ ପରିସ୍ଥିତିରେ ନାଗରିକର ସ୍ବାଧୀନତାର ଅଧିକାର ସଙ୍କୁଚିତ ହୁଏ ।
Answer:
ଜରୁରୀ

୧୨ । ଭାରତରେ ସମ୍ପଭିଗତ ଅଧିକାର ଗୋଟିଏ __________ ଅଧିକାର ଯାହା ସମ୍ବିଧାନର __________ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
Answer:
ଆଇନଗତ, ୩୦୦ -କ

(C) ଏକ ପଦ ବା ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ଜଗୁଆଳି ରୂପେ କେଉଁ ଅଦାଲତ କାମ କରେ ?
Answer:
ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ।

୨ । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ଭାରତରେ କେଉଁ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳଦୁଆ ପକାଇଛି ?
Answer:
ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ।

୩ । ଯେଉଁ ବିଶେଷ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା ବଳରେ ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୂରକୁ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ତାହା କ’ଣ ?
Answer:
ରିଟ୍ (ଆଜ୍ଞାପତ୍ର) ।

୪ । ଭାରତ ଏକ କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ଏଠାରେ କୌଣସି ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଧର୍ମ ନାହିଁ କିମ୍ବା ଧର୍ମ ଉପରେ କର ବସିପାରୁ ନାହିଁ ?
Answer:
ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ

୫ । ଭାରତରେ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ କେଉଁ ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ?
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧିକାର ।

(D) ଭ୍ରମ ସଂଶୋଧନ କର ।

୧ । ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଅଣନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ।
Answer:
ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାର ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ।

୨ । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ଓ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵ ଓ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅଣନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ।

୩ । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵ ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ ।

୪ । ସମ୍ପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାର ଏକ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ।
Answer:
ସମ୍ପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାର ଏକ ଆଇନଗତ ଅଧିକାର ।

୫ । ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ସମ୍ପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାରକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ତାଲିକାରୁ ବାଦ୍ ଦେଇଛି ।
Answer:
୪୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ସମ୍ପଭିଗତ ଅଧ‌ିକାରକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ତାଲିକାରୁ ବାଦ୍ ଦେଇଛି ।

୬ । ୭୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ସଂଖ୍ୟାକୁ ୧୦ରୁ ୧୧କୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି ।
Answer:
୮୬ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ସଂଖ୍ୟାକୁ ୧୦ରୁ ୧୧କୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଛି ।

୭ । ୪୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମୌଳକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ସମ୍ବିଧାନରେ ଯୋଗ କରିଛି ।
Answer:
୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମୌଳକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ସମ୍ବିଧାନରେ ଯୋଗ କରିଛି ।

୮ । ସମ୍ବିଧାନର ଚତୁର୍ଥ (କ) ଖଣ୍ଡ ଓ ୫୧ (କ) ଧାରାରେ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ବର୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ଚତୁର୍ଥ (କ) ଖଣ୍ଡ ଓ ୫୧ (କ) ଧାରାରେ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

୯ । ସମ୍ବିଧାନର ୧୭ ଧାରାରେ ଛଅ ପ୍ରକାରର ସ୍ବାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୯ ଧାରାରେ ଛଅ ପ୍ରକାରର ସ୍ବାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

୧୦ । ସମ୍ବିଧାନର ୧୯ ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ନିବାରଣ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୭ ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ନିବାରଣ କରାଯାଇଛି ।

୧୧ । ‘ହେବିୟସ୍ କର୍ପସ୍’ର ଅର୍ଥ ‘କେଉଁ କ୍ଷମତା ବଳରେ …’ ।
Answer:
‘ହେବିୟସ୍ କର୍ପସ୍’ର ଅର୍ଥ ‘ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କୋର୍ଟରେ ଉପସ୍ଥାପନ’ ।

୧୨ । ୧୮ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜନ ପାଇଁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି ।
Answer:
୧୪ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜନ ପାଇଁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି ।

୧୩ । ଗୋହତ୍ୟା ନିବାରଣ ଓ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର ଗଠନ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।
Answer:
ଗୋହତ୍ୟା ନିବାରଣ ଓ ଗ୍ରାମ ପଞ୍ଚାୟତର ଗଠନ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ଅନ୍ତର୍ଗତ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ନୀତିର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଅଟେ ।

୧୪ । ଶୋଷଣ ବିରୋଧୀ ଅଧିର ଭାରତରେ ସଂଖ୍ୟାକ୍ୟୁନର ସ୍ବାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା କରିଥାଏ ।
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧିକାର ଭାରତରେ ସଂଖ୍ୟାକ୍ୟୁନର ସ୍ବାର୍ଥର ସୁରକ୍ଷା କରିଥାଏ ।

ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର
(A) ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ଜଣେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ କେତେଗୋଟି ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଉପଭୋଗ କରେ ?
Answer:
ଜଣେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ୬ଟି ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଉପଭୋଗ କରେ ।

୨ । କେଉଁ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବଳରେ ସମ୍ପତ୍ତିଗତ ଅଧିକାରକୁ ମୌଳିକ ଅଧ୍ବକାରର ପରିସର ମଧ୍ୟରୁ ବାଦ୍ ଦିଆଯାଇଛି ?
Answer:
୧୯୭୮ ମସିହାରେ ହୋଇଥିବା ୪୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ବଳରେ ସମ୍ପତ୍ତିଗତ ଅଧୂକାରକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ପରିସର ମଧ୍ୟରୁ ବାଦ୍ ଦିଆଯାଇଛି ।

୩ । ମତ, ବିଶ୍ଵାସ ଓ ଉପାସନା କ୍ଷେତ୍ରରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିରପେକ୍ଷତା ପାଇଁ ଭାରତ କେଉଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ରୂପେ ପରିଚିତ ହୋଇଥାଏ ?
Answer:
ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ରରୂପେ ପରିଚିତ ହୋଇଥାଏ ।

୪ । ରିଟ୍ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝାଯାଏ ?
Answer:
ରିଟ୍ କହିଲେ ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମାକୁ ବୁଝାଯାଏ ।

୫ । ଆଇନ ଆଗରେ ସମାନତାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଆଇନ ଆଗରେ ସମାନତା କହିଲେ ଆଇନ ଦୃଷ୍ଟିରେ ସମସ୍ତେ ସମାନ ଏବଂ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଆଇନ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ଭାବରେ ଲାଗୁ ହୋଇଥାଏ । କୌଣସି ମଣିଷକୃତ ଆଇନଦ୍ଵାରା ସମର୍ଥିତ ବିଭେଦତାକୁ ଆଇନଦ୍ଵାରା ସ୍ବୀକୃତି ପ୍ରଦାନ କରାଯାଏ ନାହିଁ |

୬ । ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧ୍ବକାରର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଜରୁରୀ ପରିସ୍ଥିତି ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ମୌଳିକ ଅଧୁକାର କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଲେ ଯେଉଁ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଉପାୟରେ ତା’ର ପ୍ରତିକାର କରାଯାଇଥାଏ, ତାହାକୁ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧିକାର କୁହାଯାଏ ।

୭ । ବର୍ତ୍ତମାନର ସମ୍ପଭିଗତ ଅଧୁକାର କେଉଁ ପ୍ରକାର ଅଧୁକାର ଅଟେ ?
Answer:
ବର୍ତ୍ତମାନର ସମ୍ପଭିଗତ ଅଧିକାର ଏକ ଆଇନଗତ ଅଧିକାର ଅଟେ ।

୮ । ମୁଁ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧର୍ମ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ହୋଇଥୁବା ହେତୁ କୋରାପୁଟ ସରକାରୀ କଲେଜରେ ନାମ ଲେଖାଇପାରି ନଥୁବାରୁ ମୋର କେଉଁ ଅଧିକାର ବ୍ୟାହତ ହେଲା ?
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧିକାର (ବା) ସମାନତା ଅଧିକାର ବ୍ୟାହତ ହେଲା ।

୯ । ଭାରତର ବନ୍ୟ ପରିବେଶ ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦ ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଏବଂ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଓ ଏକତାରକ୍ଷା କରିବା ଭାରତୀୟ ନାଗରିକର କେଉଁ ଦାୟିତ୍ବ ଅଟେ ?
Answer:
ଭାରତର ବନ୍ୟ ପରିବେଶ ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦ ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଏବଂ ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ ଓ ଏକତାରକ୍ଷା ଭାରତୀୟ ନାଗରିକର ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅଟେ |

୧୦ । ଭାରତୀୟ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ୧୪ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅବୈତନିକ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ସମ୍ବିଧାନର କେତେ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ୧୪ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅବୈତନିକ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ସମ୍ବିଧାନର ୪୫ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା ୨୧(କ) ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ଅଂଶବିଶେଷ ଅଟେ |

୧୧ । କୌଣସି ସର୍ବସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ନିଜର ହକ୍ ନଥିବା ଲୋକଙ୍କୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ବାଧା ଦେବାପାଇଁ କୋର୍ଟ କେଉଁ ରିଟ୍ ଜାରି କରିପାରନ୍ତି ?
Answer:
ଅଧୁକାର ପୁଚ୍ଛା (Quo-warranto) ଜାରି କରିଥାଏ ।

୧୨ । ନିଜ କ୍ଷେତ୍ରାଧୁକାର ବହିର୍ଭୂତ କୌଣସି ମାମଲା ନିମ୍ନତର ନ୍ୟାୟାଳୟ ବିଚାର ଆରମ୍ଭ କଲେ, ବାଧାପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ କେଉଁ ରିଟ୍ ଆବେଦନ କରିପାରନ୍ତି ?
Answer:
ପ୍ରତିଷେଧ (Prohibition) ରିଟ୍ ଆବେଦନ କରିପାରନ୍ତି ।

୧୩ । ଜଣେ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧୂକାର କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଲେ ସେ କ’ଣ କରିବ ?
Answer:
ଜଣେ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାର କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଲେ ସମ୍ବିଧାନର ୩୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଓ ୨୨୬ ଧାରାରେ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଆଶ୍ରୟ ନେଇପାରିବ ।

୧୪ । ‘ଟ୍ରାଫିକ୍ ଇନ୍ ହ୍ୟୁମାନ୍ ବିଙ୍ଗ’ ପଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ସମାଜରେ ଆର୍ଥିକ ଅନଗ୍ରସର ଶ୍ରେଣୀ, ଶିଶୁ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଶୋଷଣ ଓ ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ‘ଟ୍ରାଫିକ୍ ଇନ୍ ହ୍ୟୁମାନ୍ ବିଙ୍ଗ୍’ କୁହାଯାଏ ।

୧୫ । ଉଚ୍ଚତର ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ନିମ୍ନ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏକ ସେଟିଓରାରୀ ନ୍ୟାୟିକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପଠାଇ ପାରେ କି ?
Answer:
ନା, ଉଚ୍ଚତର ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ନିମ୍ନ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏକ ସେଟିଓରାରୀ ନ୍ୟାୟିକ ନିର୍ଦେଶ ପଠାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

୧୬ । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ଓ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାର୍ଯ୍ୟ କି ?
Answer:
ଉ ନା, ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵ ଓ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ ।

୧୭ । ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧୁକାର କାହା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ?
Answer:
ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧିକାର ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଗୋଷ୍ଠୀ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।

୧୮ । ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାର ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵ ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ।

୧୯ । ମାଣ୍ଡାମସ୍ ପଦର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ବ୍ୟକ୍ତିର ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସରକାରଙ୍କ କୌଣସି ଅନୁଷ୍ଠାନକୁ କଳ୍ପ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ ପାଇଁ ଆଦେଶ ଦେବା ସଂକ୍ରାନ୍ତୀୟ ‘ରିଟ୍’ ବା ଆଜ୍ଞାପତ୍ରକୁ ‘ମାଣ୍ଡାମସ୍’ କୁହାଯାଏ ।

୨୦ । ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବରେ ଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ନୀତି ଲେଖ ।
Answer:
ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତର ଗଠନ, କୁଟୀରଶିଳ୍ପର ବିକାଶ, କେବଳ ଔଷଧ ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ମାଦକଦ୍ରବ୍ୟର ବ୍ୟବହାର ଆଦି ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ନୀତିର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।

୨୧ । ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଗୋଟିଏ ସମାଜବାଦୀ ନୀତି ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସମ୍ପଦର ସୁନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ବଣ୍ଟନ, ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ପୁରୁଷ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ସମାନ ମଜୁରି, ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଶିଳ୍ପ ପରିଚାଳନାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ସୁଯୋଗ ଆଦି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ନୀତିରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ସମାଜବାଦୀ ନୀତି ଅଟେ ।

୨୨ । ଆମ ସମ୍ବିଧାନରେ ସମାନତାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ଆଇନ ସମ୍ମୁଖରେ ସମାନତା ଓ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସମାନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ସମାନ ସୁଯୋଗ ଓ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରିବା ହେଉଛି ଆମ ସମ୍ବିଧାନରେ ସମାନତାର ଅର୍ଥ ।

୨୩ । ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୧୯ରେ କେତେଗୋଟି ସ୍ବାଧୀନତାର ଅଧିକାର ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଛି ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୧୯ ଧାରାରେ ଛଅଗୋଟି ସ୍ଵାଧୀନତାର ଅଧିକାର ପ୍ରଦତ୍ତ ହୋଇଛି ।

୨୪ । ‘ସମାନ ପ୍ରକାର ଦେୱାନୀ ଆଇନ’ କହିଲେ ତୁମେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
‘ସମାନ ପ୍ରକାର ଦେୱାନୀ ଆଇନ’ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵର ଅନ୍ୟତମ ନୀତି ଅଟେ । ଜାତି, ଧର୍ମ ନିର୍ବିଶେଷରେ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର ସାଧାରଣ ଦେୱାନୀ ଆଇନର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଏହା ସୂଚିତ କରେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତରେ ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରି ନାହିଁ ।

୨୫ । ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ୪୨ତମ ସଂଶୋଧନରେ ଯୋଡ଼ାଯାଇଥିବା ଚତୁର୍ଥ (କ) ଖଣ୍ଡରେ ୫୧(କ) ଧାରାରେ ନାଗରିକକୁ ୧୧ ପ୍ରକାରର ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସଂପାଦନ କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଛି । ଜାତୀୟ ପତାକା, ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ, ନାରୀ, ମିଶ୍ରିତ ସଂସ୍କୃତିର ରକ୍ଷା, ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା ଆଦି କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଏଥ‌ିରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି । ଏହା ଅଣନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ।

୨୬ । ଶୋଷଣ ବିରୋଧୀ ଅଧ୍ୟାର କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନର ୨୩ ଓ ୨୪ ଧାରାରେ ଶୋଷଣ ବିରୋଧୀ ଅଧିକାର ନାଗରିକକୁ ଅନ୍ୟତମ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ରୂପେ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ୨୩ ଧାରାରେ ବେଠି, ବିନା ମଜୁରିରେ ଶ୍ରମଦାନ ବା ଟ୍ରାଫିକ୍ ଇନ୍ ହ୍ୟୁମାନ୍ ବିଙ୍ଗ୍‌କୁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି । ୨୪ ଧାରାରେ ୧୪ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଖଣି ତଥା ବିପଦଯୁକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ ନ କରିବାପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଛି । ଏହା ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ।

B. ପାଞ୍ଚଗୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

୧ । ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାରଗୁଡ଼ିକ ନାସ୍ତିସୂଚକ ଅଟେ – ପ୍ରମାଣ କର ।
Answer:
ନାଗରିକଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବା ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାରଗୁଡ଼ିକ ସେ ଠିକ୍ ଭାବରେ ଉପଭୋଗ କରିବା ନିମନ୍ତେ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପଯୁକ୍ତ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିବା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ଉପରେ କେତେକ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବସାଯାଇଥିବାରୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ନାସ୍ତିସୂଚକ ପ୍ରକୃତିଧାରୀ ଅଟେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ୧୫ ଧାରାରେ ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଧର୍ମ, ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ଭିଭିରେ କୌଣସି ପ୍ରଭେଦର ରେଖା ନ ଟାଣିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ରହିଛି ।

୧୭ ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତାକୁ ନିଷେଧ କରାଯାଇଛି । ୧୮ ଧାରାରେ କେବଳ ଶିକ୍ଷାଗତ ଓ ସାମରିକ ଉପାଧ୍ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଭେଦତା ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଉପାଧ୍ ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି ।

୨ । ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ଦେଶ ଶାସନର ମୂଳମନ୍ତ୍ର – ଉକ୍ତିର ସତ୍ୟତା ପରୀକ୍ଷା କର ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀଗୁଡ଼ିକ ଅଣଆଇନଯୋଗ୍ୟ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଜନମତଦ୍ୱାରା ସମର୍ଥିତ ହେଉଥ‌ିବା କାରଣରୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ଭାରତରେ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଶାସନର ମୂଳଭିଭି ଅଟନ୍ତି । କୌଣସି ନିର୍ବାଚିତ ସରକାର ଶାସନନୀତି ପ୍ରଣୟନ ସମୟରେ ଏହି ନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ ଅବଜ୍ଞା କରିପାରେ ନାହିଁ । ସରକାରଙ୍କ ସଫଳତା ଓ ବିଫଳତାର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ଏହି ନୀତିଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ଉପରେ ଅନେକାଂଶରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ ।

ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ସଫଳ ବିନ୍ୟାସ ପାଇଁ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭିଭି ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିବା ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀର ଗୁରୁତ୍ଵ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧ‌ିକ ଅଟେ । ଏହା ଦେଶର ବୈଦେଶିକ ନୀତିକୁ ମଧ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦିଗନ୍ତ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ । ଦେଶର ବ୍ୟବସ୍ଥାପିକା ଓ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାଙ୍କ ପାଇଁ ଏହି ଉଦାରବାଦୀ, ଜନମଙ୍ଗଳକାରୀ, ସମାଜବାଦୀ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ ।

୩ । ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାରର ପ୍ରଧାନ ଲକ୍ଷଣ କ’ଣ ?
Answer:
ମ୍ବିଧାନର ୪୪ତମ ସଂଶୋଧନ ପରେ ନାଗରିକମାନେ ୬ ଗୋଟି ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାରକୁ ଉପଭୋଗ କରୁଛନ୍ତି ।ଏହି ମୌଳିକ ଅଧ୍ଵରଗୁଡ଼ିକ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର, ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଆଇନାନୁମୋଦିତ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ । ମୌଳିକ ଅଧ୍ୟାରଗୁଡ଼ିକ ଅସୀମ ବା ନିରଙ୍କୁଶ ନୁହେଁ, କାରଣ ରାଷ୍ଟ୍ରର ବୃହତ୍ତର ସ୍ୱାର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଲେ ସରକାର ଏହି ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକୁ ସୀମିତ କରିପାରିବେ ।

ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଉପଭୋଗ କରିବା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ନାଗରିକ ଓ ବିଦେଶୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ସମ୍ବିଧାନ ସ୍ଵୀକାର କରିଛି । ସଂଘୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ଉଭୟ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟମାନଙ୍କର ସମ୍ମତି ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ।

୪ । ଛଅ ପ୍ରକାର ସ୍ୱାଧୀନତାର ସୂଚନା ଦିଅ ।
କିମ୍ବା, ସ୍ଵାଧୀନତାର ଅଧିକାର କ’ଣ ?
Answer:
ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର ସମ୍ବିଧାନର ୧୯ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଅଛି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :
(୧) ବାକ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵାଧୀନତା ।
(୨) ଶାନ୍ତିପୂର୍ବକ ତଥା ନିରସ୍ତ୍ର ସମ୍ମିଳନୀର ସ୍ଵାଧୀନତା ।
(୩) ସଂଘ ବା ସମିତି ଗଠନର ସ୍ଵାଧୀନତା ।
(୪) ଭାରତରେ ଅବାଧ ଗମନାଗମନ କରିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା ।
(୫) ଭାରତରେ ଯେକୌଣସି ଅଂଶରେ ବସବାସ କରିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା ।
(୬) ବୃତ୍ତିଗତ ଜୀବିକା, କାରବାର ବା ବ୍ୟବସାୟ କରିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା ।
ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ସମ୍ବିଧାନର ୨୦, ୨୧ ଓ ୨୨ ଧାରାରେ ଜୀବନଯାପନ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ୮୬ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ୨୧(କ) ଧାରା ବଳରେ ୬ ରୁ ୧୪ ବର୍ଷ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ତଥା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ଅଧିକାର ଦିଆଯାଇଛି ।

୫ । ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧିକାରର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ବୁଝାଇ ଲେଖ ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୩୨ ଧାରାରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଏହି ବିଶେଷ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବା ମୌଳିକ ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ସରକାର ବା ଅନ୍ୟ କେହି କ୍ଷୁଣ୍ଣ କଲେ ନାଗରିକମାନେ ଏହାର ପ୍ରତିବିଧାନ ପାଇଁ ୩୨ ଧାରାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ସିଧାସଳଖ ଆବେଦନ କରିପାରିବେ । ନାଗରିକମାନଙ୍କର ମୌଳିକ ଅଧ୍ରଗୁଡ଼ିକର ସଂରକ୍ଷଣ କରିବା ହେଉଛି ନ୍ୟାୟାଳୟମାନଙ୍କର ପ୍ରଧାନ ଦାୟିତ୍ୱ ।

ଏଥିପାଇଁ ନ୍ୟାୟାଳୟର ପାଞ୍ଚପ୍ରକାର ଆଦେଶନାମା ରହିଛି; ଯଥା – (i) ବନ୍ଦୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷୀକରଣ (Habeas Corpus), (ii) ପରମାଦେଶ (Mandamus) (iii) ଅଧିକାର ପୃଚ୍ଛା (Quo-warranto), (iv) ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷଣ (Certiorari) ଏବଂ (v) ପ୍ରତିଷେଧ (Prohibition) । ମାତ୍ର ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ସରକାର କେତେକ ଅଧିକାର ଉପରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିପାରିବେ ।

୬ । ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରପ୍ରଦତ୍ତ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଉପଭୋଗ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତି କେତେକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପାଳନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସମୂହ ପ୍ରଗତି ପାଇଁ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଚତୁର୍ଥ (କ) ଅଧ୍ୟାୟର ୫୧ (କ) ଧାରାରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ୧୦ଟି ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ।

ଦେଶର ସମ୍ବିଧାନ, ଜାତୀୟ ପତାକା ଏବଂ ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ, ଦେଶର ସାର୍ବଭୌମତ୍ୱ, ଏକତା ଓ ଅଖଣ୍ଡତାକୁ ବଜାୟ ରଖିବା ଏବଂ ହିଂସା ଆଚରଣ ତ୍ୟାଗ କରିବା, ନାରୀର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ରକ୍ଷା, ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା ଇତ୍ୟାଦି ନାଗରିକର କେତୋଟି ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ । ୮୬ ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପିତାମାତା ତାଙ୍କର ୬ରୁ ୧୪ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପିଲାଙ୍କୁ ମାଗଣା ତଥା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ପଠାଇବାକୁ ଏକ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ରୂପେ (୧୧ତମ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ) ସୂଚିତ କରିଛି ।

୭ । ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ଉପରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ପ୍ରଭାବ କିପରି ପଡ଼ିଛି ?
Answer:
ଏକ ଆଦର୍ଶ ଏବଂ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗଠନ କରିବାପାଇଁ ମହାତ୍ମାଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଚିନ୍ତାଧାରା ବିଶେଷ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗାଇଥିବାରୁ ସମ୍ବିଧାନର ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିସମୂହରେ ଏହାକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ପାଇଁ ଦେଶରେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତମାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଏବଂ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ପ୍ରସାର କରିବା ହେଉଛି ପ୍ରଧାନ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ନୀତି ।

ଏତଦ୍‌ବ୍ୟତୀତ ଆଧୁନିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରଣାଳୀରେ କୃଷି ଓ ପଶୁପାଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉନ୍ନତି ଘଟାଇବା, ଔଷଧ ପ୍ରସ୍ତୁତୀକରଣ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଶାଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟବହାର ନିଷେଧ କରିବା, ଦେଶରେ ଗୋହତ୍ୟା ନିରୋଧ ଆଇନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିବା, ପ୍ରାଣୀଜଗତର ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଇତ୍ୟାଦି ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ଆଦର୍ଶ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।

୮ । ଧର୍ମଗତ ସ୍ଵାଧୀନତା କ’ଣ ?
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ୨୫ ଧାରାଠାରୁ ୨୮ ଧାରା ମଧ୍ଯରେ ଧର୍ମଗତ ସ୍ଵାଧୀନତା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି । ସମସ୍ତେ ନିଜ ନିଜର ମନମୁତାବକ ଧର୍ମ ଗ୍ରହଣ, ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର କରିବାର କ୍ଷମତା ପାଇଛନ୍ତି । କୌଣସି ଧର୍ମକୁ ସରକାରୀ ଧର୍ମରୂପେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । କୌଣସି ଧର୍ମ ଉପରେ କର ବସାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ସରକାରୀ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ କୌଣସି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଶିକ୍ଷା ଦିଆଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ ।

୯ । ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନରେ ଯେଉଁସବୁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି ତାହା ନାଗରିକମାନଙ୍କର ଚେତନା ବୃଦ୍ଧି କରେ ଏବଂ ସେମାନେ ଯେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପାଳନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ସେଥ୍ୟପ୍ରତି ଜାଗ୍ରତ ହୁଅନ୍ତି । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଆଦର୍ଶରେ ଲୋକଙ୍କୁ ଅନୁପ୍ରାଣିତ କରି ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନ ଓ ଆଚରଣକୁ ସଭ୍ୟ ଓ ଉନ୍ନତ କରିବାପାଇଁ ଏକ ରଙ୍ଗିନ୍ କଳ୍ପନା ଏଥୁରେ ରୂପାୟିତ ହୋଇଅଛି । ଫଳରେ ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଜାତୀୟ ଆଦର୍ଶର ଧ୍ରୁବତାରା ରୂପେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ କରିବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଏହା ଅଧିକାର ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ଆନ୍ତଃସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥାଏ ।

୧୦ । ‘ହେବିୟସ୍ କର୍ପସ୍’ କ’ଣ ?
Answer:
‘ହେବିୟସ୍ କର୍ପସ୍’ର ଅର୍ଥ ବନ୍ଦୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷୀକରଣ । ଏହା ମୌଳିକ ଅସ୍କାରର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ନାଗରିକକୁ ପ୍ରଦତ୍ତ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧିକାର ମାଧ୍ୟମରେ ସୂଚିତ ହୋଇଛି । ଏହା ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟକୁ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବା ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାର ଆଜ୍ଞାପତ୍ର ବା ରିଟ୍ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଏହି ରିଟ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଅନ୍ୟାୟ, ଅଣଆଇନସମ୍ମତ ଗିରଫଦାରୀ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆଇନଗତ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ସମ୍ପୃକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଅଦାଲତରେ ହାଜର କରାଇବା ରାଷ୍ଟ୍ରର ଦାୟିତ୍ଵ ଅଟେ ।

୧୧। ଶୋଷଣ ବିରୋଧୀ ଅଧୁକାର କ’ଣ ?
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ୨୩ ଓ ୨୪ ଧାରାରେ ନାଗରିକକୁ ଏହି ଶୋଷଣ ବିରୋଧୀ ଅଧିକାରକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ଅଂଶ ସ୍ବରୂପ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ଏହି ଅଧିକାର ବଳରେ ବିନା ମଜୁରିରେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବେ ଶ୍ରମ ଆଦାୟ, ବେଠି ଖଟାଇବା ଇତ୍ୟାଦି ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଛି । ୧୪ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ କଳକାରଖାନା ପ୍ରଭୃତି ବିପଜ୍ଜନକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିଯୁକ୍ତି ଦେବାପାଇଁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି ।

୧୨ । ସମାନତାର ଅଧିକାର :
Answer:
ସମାନତାର ଅଧିକାର ଭାରତୀୟ ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାର ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ସମ୍ବିଧାନର ୧୪ ଧାରାଠାରୁ ୧୮ ଧାରା ମଧ୍ଯରେ ଏହି ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ୧୪ ଧାରାରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଆଇନ ଆଗରେ ସମାନ, ୧୫ ଧାରାରେ ଧର୍ମ, ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ ଆଦି ଭିଭିରେ ବିଭେଦତା ସୃଷ୍ଟି ନକରିବା, ୧୬ ଧାରାରେ ସମାନ ସୁଯୋଗ ଓ ଅଧିକାର ଉପଭୋଗ, ୧୭ ଧାରାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ନିବାରଣ, ୧୮ ଧାରାରେ ଶିକ୍ଷାଗତ ଓ ସାମରିକ ଉପାଧ୍ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ବିଭେଦତା ସୃଷ୍ଟିକାରୀ ଉପାଧ୍ ପ୍ରଦାନ ବାରଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ଏହା ଏକ ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ଅଧିକାର ଅଟେ ।

୧୩ । ସମାନ ପ୍ରକାର ଦେୱାନୀ ଆଇନ (Uniform Civil Code) :
Answer:
ଦେଶରେ ଏକ ଉଦାରବାଦୀ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଓ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନର ଚତୁର୍ଥ ଖଣ୍ଡରେ ସ୍ଥାନିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵର ୪୪ ଧାରାରେ ସମଗ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରକାର ଦେୱାନୀ ଆଇନ ପ୍ରଚଳନର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି । ଧାର୍ମିକ ସଂପ୍ରଦାୟ ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଯେପରି ଗୋଟିଏ ଫୌଜଦାରୀ ଆଇନ ସଂକଳିତ ଓ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଛି, ଠିକ୍ ସେହିପରି ବିବାହ, ସାମାଜିକ ସମ୍ପର୍କ ଇତ୍ୟାଦିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ ଭାରତର ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଦେୱାନୀ ଆଇନ ପ୍ରଚଳନ ନିମନ୍ତେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଛି ।

କିନ୍ତୁ ମୁସଲମାନମାନେ ‘ଶେରିୟାତ୍’ ଭିଭିରେ ପ୍ରଣୀତ ତାଙ୍କର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆଇନରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷତା ନାମରେ ବିରୋଧ କରୁଥ‌ିବାରୁ ଦେଶରେ ଏକପ୍ରକାର ଦେୱାନୀ ଆଇନ ପ୍ରଚଳନ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରୁ ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରଣୀତ ୧୯୫୪ ମସିହାର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବିବାହ ଆଇନ, ୧୯୫୫ ମସିହାର ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ଆଇନ, ୧୯୫୬ ମସିହାର ହିନ୍ଦୁ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଆଇନ, ୧୯୬୧ ମସିହାର ଯୌତୁକ ନିରୋଧ ଆଇନ, ହିନ୍ଦୁ ବିବାହ ବୈଧୀକରଣ ଆଇନ ଆଦି ଏହି ଦିଗରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସଫଳତା ଅଟେ ।

୧୪ । ‘ରିଟ୍’ ବା ଆଜ୍ଞାପତ୍ର କ’ଣ ?
Answer:
ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ‘ରିଟ୍’ (Writ) ବା ଆଜ୍ଞାପତ୍ର ଜାରି କରିଥା’ନ୍ତି । ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏହାକୁ ୩୨ ଧାରା ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଏହାକୁ ୨୨୬ ଧାରା ବଳରେ ଜାରି କରିଥାଏ । ଏହି ରିଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
(କ) ବନ୍ଦୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷୀକରଣ (Habeas Corpus) – ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସମ୍ମୁଖରେ ସଶରୀରେ ହାଜର କରିବାର ଆଦେଣ ।
(ଖ) ପରମାଦେଶ (Mandamus) – ନ୍ୟାୟାଳୟ କୌଣସି କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ ବା ଅଦାଲତକୁ ନିଜର କ୍ଷମତା ପରିସରଭୁକ୍ତ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ସଂପାଦନ ନିମନ୍ତେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପ୍ରଦାନ ।
(ଗ) ପ୍ରତିଷେଧ (Prohibition) – ନିମ୍ନ ଅଦାଲତ ନିଜର ପରିସର ବାହାରେ କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ନକରିବା ପାଇଁ ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
(ଘ) ଅଧିର ପୃଚ୍ଛା (Quo-warranto) – ସରକାରୀ ପଦବୀରେ ବେଆଇନ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ଅଧିକାରୀଙ୍କୁ ସେହି କାର୍ଯ୍ୟରୁ ନିବୃତ୍ତ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନିର୍ଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
(ଙ) ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷଣ (Certiorari) – ଏହି ଆଦେଶ ବଳରେ ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ କୌଣସି ଅଧସ୍ତନ ନ୍ୟାୟାଳୟରୁ କୌଣସି ମକଦ୍ଦମାକୁ ବିଚାର ନିମନ୍ତେ ନିଜ ପାଖକୁ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଅଦାଲତକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥା’ନ୍ତି ।

୧୫ । ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବର ସମାଜବାଦୀ ନୀତି :
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵରେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ମୁଖ୍ୟ ସମାଜବାଦୀ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି :
(i) ସାମନ କାମ ପାଇଁ ସମାନ ମଜୁରି ।
(ii) ବେକାରି, ବୃଦ୍ଧ ତଥା ଅକ୍ଷମମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଆର୍ଥିକ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
(iii) କାମ କରିବାର ଅଧିକାର ।
(iv) କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରରେ ମାନବୀୟ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ।
(v) ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଶିଳ୍ପ ପରିଚାଳନାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ ।
(vi) ଆୟଗତ ତାରତମ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଗ୍ରହଣ ।

୧୬ । ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ଭାରତରେ ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।
Answer:
ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀର ୩୮ଧାରାରେ ଭାରତକୁ ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଣତ କରିବାର ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଛି । ଉଦାରବାଦୀ, ସମାଜବାଦୀ ଓ ଗାନ୍ଧିବାଦୀ ନୀତିର ସଫଳ ରୂପାୟନ କ୍ରମେ ଏହି ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରହିଛି । ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା, ଅର୍ଥନୈତିକ ବୈଷମ୍ୟ ହ୍ରାସ, ସ୍ୱାୟତ୍ତ ଶାସନ ଓ ସମବାୟ ଅନୁଷ୍ଠାନର ବିକାଶ, ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା, ସମାନ ଦେୱାନୀ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ, ବିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥନୈତିକ ନିରାପତ୍ତା ବ୍ୟବସ୍ଥା ଆଦି ବିବିଧ ନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ଏହି ଲକ୍ଷ୍ୟ ହାସଲ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅସ୍ତିସୂଚକ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାର ନିର୍ଦେଶ ଏଥୁରେ ରହିଛି ।

୧୭ । ‘‘ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ନ୍ୟାୟାଳୟରେ ପ୍ରତିପାଦନୀୟ ନୁହନ୍ତି ।’’
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଚତୁର୍ଥ ଖଣ୍ଡରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାତ୍ମକ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ଥାନ ଦିଆଯାଇଛି । ଏଗୁଡ଼ିକ ‘ସମ୍ବିଧାନର ବିବେକ’ ଓ ଶାସନ ପାଇଁ ବତିଘର ସଦୃଶ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ଭାରତକୁ ଏକ ସମାଜବାଦୀ ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଣତ କରିବା ଏହାର ଲକ୍ଷ୍ୟ । ଭାରତୀୟମାନଙ୍କ ସ୍ଵାଧୀନତା ଏବଂ ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ବିକାଶ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କର ସେତୁ ଗଢ଼ିବା ଦିଗରେ ଏହି ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।

କିନ୍ତୁ ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିପକ୍ବତା, ଆର୍ଥିକ ସମ୍ବଳ, ଜନ ଆବଶ୍ୟକତା ଆଦି ବିବିଧ ଉପାଦାନକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଏହି ନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଉଥିବାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିପାଦନୀୟ କରାଯାଇ ନାହିଁ । ଅର୍ଥାତ୍ ଏହାର ନୀତିଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ନହେଲେ କେହି ଆଇନ ଅଦାଲତର ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଦାବି କରିପାରିବ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଜନମତର ସମର୍ଥନ ଏହା ପଛରେ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ କୌଣସି ସରକାର ଅବଜ୍ଞା କରିବା ସମ୍ଭବପର ନୁହେଁ ।

୧୮ । ‘‘ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିପାଦନୀୟ ନୁହନ୍ତି ।’’
Answer:
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଚତୁର୍ଥ (କ) ଖଣ୍ଡର ୫୧(କ) ଧାରାରେ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଛି । ଏହା ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିପାଦନୀୟ ନୁହେଁ ଅର୍ଥାତ୍ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ କେହି ପାଳନ ନକଲେ ତାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ରାଷ୍ଟ୍ର କିମ୍ବା ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ଆଇନ ଅଦାଲତରେ ଆଶ୍ରୟ ନେଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ଅଣସଂପାଦିତ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବିରୋଧରେ ଦଣ୍ଡବିଧାନ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ଏହାର ଆଇନଗତ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଉଚ୍ଚ ଆଦର୍ଶ ଯୋଗୁଁ ଜନମତର ଦୃଢ଼ ସମର୍ଥନ ଥିବାରୁ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଛି । ଏହା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରତି ଏକ ନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ସୃଷ୍ଟି କରେ ।

(C) ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।

୧ । ମୌଳିକ ଅଧୁକାର ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି :
Answer:
ଉଭୟ ମୌଳିକ ଅଧୁକାର ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ଏକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ପ୍ରଗତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାୟକ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କେତେକ ମୌଳିକ ପାର୍ଥକ୍ୟ ରହିଛି; ଯଥା –

• ମୌଳିକ ଅଧୂକାରଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବିଧାନର ତୃତୀୟ ଅଧ୍ୟାୟରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇଥିବାବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ଚତୁର୍ଥ ଅଧ୍ୟାୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
• ମୌଳିକ ଅଧୂକାରର ପ୍ରକୃତି ନାସ୍ତିସୂଚକ ହୋଇଥିବାବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵର ସ୍ଵଭାବ ଅସ୍ତିସୂଚକ ଅଟେ ।
• ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିଲାବେଳେ ମୌଳିକ ଅଧୁକାର ରାଜନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରଦାନ କରେ ।
• ମୌଳିକ ଅଧୂକାରଗୁଡ଼ିକ ନ୍ୟାୟାଳୟଦ୍ଵାରା ବିଚାରଯୋଗ୍ୟ; ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିସମୂହ ବିଚାରଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ।
• ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରତି ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅଟେ ।

୨ । ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଓ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ :
Answer:
ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଓ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ମଧ୍ଯରେ ନିମ୍ନଲିଖୂତ ମୁଖ୍ୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ ।

• ସମ୍ବିଧାନର ତୃତୀୟ ଖଣ୍ଡରେ ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଓ ଚତୁର୍ଥ (କ) ଖଣ୍ଡରେ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି ।
• ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ରହିଥିବାବେଳେ ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ, ୧୯୭୬ ମାଧ୍ୟମରେ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି ।
• ମୌଳିକ ଅଧୁକାର ବ୍ୟକ୍ତିର ଅଧିକାରକୁ ସୂଚିତ କରୁଥିବାବେଳେ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କେତେକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ସୂଚିତ କରେ ।
• ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଆଇନଯୋଗ୍ୟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅଣଆଇନଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ ।
• ନାଗରିକର ଛଅ ପ୍ରକାରର ମୌଳିକ ଅଧୁକାର ଥିବା ସମୟରେ ଏଗାର ପ୍ରକାରର ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ରହିଛି ।
• ନାଗରିକର ସମାନତାର ଅଧିକାର, ସ୍ଵାଧୀନତାର ଅଧୂକାର, ଶୋଷଣ ବିରୋଧୀ ଅଧିକାର, ଧାର୍ମିକ ସ୍ଵାଧୀନତାର ଅଧିକାର, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧୁକାର ଓ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧୁକାର ଆଦି ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ରହିଥିବାବେଳେ ଜାତୀୟ ପତାକା ଓ ସଙ୍ଗୀତକୁ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ, ଜାତୀୟ ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା, ମିଶ୍ରିତ ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷା ଆଦି କେତେକ ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ରହିଅଛି ।

ଦୀର୍ଘ ଉତ୍ତରମୂଳକ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତର

୧ । ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ଉପଭୋଗ କରୁଥିବା ମୌଳିକ ଅଧ୍ୟାର (Fundamental Right)ଗୁଡ଼ିକ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ମୌଳିକ ଅଧ୍ବକାରଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶର ସମ୍ବିଧାନଦ୍ୱାରା ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ କେତେକ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ଯାହାକୁ ମୌଳିକ ଅଧୁକାର କୁହାଯାଏ । ଏହା ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ବିକାଶ କରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରାଷ୍ଟ୍ରର କ୍ଷମତାକୁ ସଙ୍କୁଚିତ କରେ ।

ଉସ୍ପ : ଏହି ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଆମେରିକାର ବିଲ୍ ଅଫ୍ ରାଇଟ୍ସରୁ ଆମ ସମ୍ବିଧାନକୁ ଉଦ୍ଧାର କରାଯାଇଛି । ଏହା ଇଂଲଣ୍ଡର ହେବିୟସ୍ କର୍ପସ୍ ଆଇନ ୧୬୭୯କୁ ମଧ୍ୟ ଅନୁକରଣ କରିଛି । ଏହା ଆମ ସମ୍ବିଧାନର ତୃତୀୟ ପରିଚ୍ଛେଦରେ ୧୨ ଧାରାରୁ ୩୫ ଧାରା ମଧ୍ଯରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାହୋଇଛି । ନେହେରୁଙ୍କ ମତରେ, ଏହା ଆମ ସମ୍ବିଧାନର ବିବେକ ସଦୃଶ ଅଟେ ।

ପ୍ରକରଣ : ୧୯୭୯ ମସିହା ଏପ୍ରିଲ୍ ୩୦ ତାରିଖ ପୂର୍ବରୁ ଭାରତର ନାଗରିକମାନେ ୭ଟି ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ । ୪୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ହେବାଠାରୁ ୬ଟି ମୌଳିକ ଅଧିକାର ନାଗରିକ ଉପଭୋଗ କରୁଛନ୍ତି । ତତ୍କାଳୀନ ଜନତା ସରକାର ସମ୍ବିଧାନର ୩୧ ଧାରାକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରି ସମ୍ପଭିଗତ ଅଧିକାରକୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାରରୁ ବାଦ୍ ଦେଲେ । ସେହିଦିନଠାରୁ ଛଅ ପ୍ରକାର ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ନାଗରିକମାନେ ଉପଭୋଗ କରୁଛନ୍ତି ।

ବିଶ୍ଳେଷଣ :
(୧) ସମାନତା ଅଧିକାର – (ଧାରା ୧୪ରୁ ୧୮)
ସମ୍ବିଧାନର ୧୪ରୁ ୧୮ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୫ଟି ଧାରାରେ ସମାନତା ଅଧିକାର ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।
୧୪ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତ ଭୂଖଣ୍ଡ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକକୁ ଆଇନ ଆଗରେ ସମାନ କରାଯାଇଛି ଓ ଆଇନଦ୍ଵାରା ସମପରିମାଣରେ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ସମାନତା ଅର୍ଥ ସମତୁଲ ଓ ସର୍ବତୋଭାବେ ସମାନତା ନୁହେଁ । ଏହା ଭେଦଭାବରହିତ ଓ ପକ୍ଷପାତବିରୋଧୀ ଅଟେ ।

୧୫ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଜାତି-ଧର୍ମ-ବର୍ଣ୍ଣ-ଲିଙ୍ଗ-ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ଭିଭିରେ ରାଷ୍ଟ୍ର କୌଣସି ପାତର ଅନ୍ତର କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଦୋକାନ, ସର୍ବସାଧାରଣ ଭୋଜନାଳୟ, ମନୋରଞ୍ଜନ ସ୍ଥାନ, କୂପ, ପୁଷ୍କରିଣୀ, ସ୍ନାନାଗାର, ରାସ୍ତା, ସର୍ବସାଧାରଣଙ୍କ ଗନ୍ତବ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର କାହାକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରିପାରିବ ନାହିଁ ।

୧୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଭାରତୀୟ ନାଗରିକମାନେ ଜାତି, ଧର୍ମ, ବର୍ଣ୍ଣ, ଲିଙ୍ଗ, ବାସସ୍ଥାନ ନିର୍ବିଶେଷରେ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିକଟରେ ଚାକିରି କରିବାର ସମାନ ଅଧିକାର ଉପଭୋଗ କରିବେ ।

୧୭ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତାର ବିଲୋପ ସାଧନ କରାଯାଇଛି ଓ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଦଣ୍ଡନୀୟ ଅପରାଧ ରୂପେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି ।

୧୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସାମରିକ କିମ୍ବା ଶିକ୍ଷାଗତ ଉପାଧ୍ ବ୍ୟତୀତ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଉପାଧ୍ ପ୍ରଦାନ କରିବ ନାହିଁ । ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ଅନୁମତି ବିନାକୌଣସି ନାଗରିକ ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରୁ ଉପାଧ୍ବ ଗ୍ରହଣ କରିପାରିବ ନାହିଁ ।

(୨) ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର – (ଧାରା ୧୯ରୁ ୨୨)
ସମ୍ବିଧାନର ୧୯ ରୁ ୨୨ ଧାରା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୪ଟି ଧାରା ନାଗରିକମାନଙ୍କର ସ୍ଵାଧୀନତାର ଅଧିକାର ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିଛି । ସ୍ବାଧୀନତା – ଧାରା ୧୯ରେ ନାଗରିକକୁ ଛଅଗୋଟି ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି, ଯଥା –
(୧) ବାକ୍ ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ଵାଧୀନତା,
(୨) ଶାନ୍ତିପୂର୍ବକ ତଥା ନିରସ୍ତ୍ର ସମ୍ମିଳନର ସ୍ଵାଧୀନତା,
(୩) ସଂଘ ବା ସମିତି ଗଠନର ସ୍ଵାଧୀନତା,
(୪) ଭାରତରେ ଅବାଧ ଗମନାଗମନ କରିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା,
(୫) ଭାରତର ଯେକୌଣସି ଅଂଶରେ ବସବାସ କରିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା,
(୬) ବାକ୍ ବୃତ୍ତିଗତ ଜୀବିକା କାରବାର ବା ବ୍ୟବସାୟ କରିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା ।
ଏହିସବୁ ସ୍ଵାଧୀନତା ଉପରେ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ କଟକଣା ଜାରି କରିବାର ଅଧୂକାର ସରକାରଙ୍କର ରହିଛି । ବିଶେଷତଃ ଜାତୀୟ ଜରୁରିକାଳୀନ କ୍ଷମତା ପ୍ରୟୋଗ ସମୟରେ ଏହା ସୁଗିତ ରହିଥାଏ ।

ଆଇନର ଶାସନ – ସମ୍ବିଧାନର ୨୦ ଧାରାରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଥିବା ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳିତ ଆଇନର ଶାସନର ଅନୁରୂପ ।
ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଦୋଷୀ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ୩ଟି ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
(୧) ବ୍ୟକ୍ତିଟି ସେହି ସମୟରେ ପ୍ରଚଳିତ ନଥବା କୌଣସି ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ଦଣ୍ଡିତ ହେବ
(୨) କୌଣସି ଅପରାଧ ପାଇଁ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଦୁଇଥର ଦଣ୍ଡ ଭୋଗ କରିବ ନାହିଁ ।
(୩) କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ନିଜ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସାକ୍ଷ୍ୟ ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯିବ ନାହିଁ ।

ଜୀବନଧାରଣ – ସମ୍ବିଧାନର ୨୧ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଆଇନାନୁମୋଦିତ ପନ୍ଥା ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପନ୍ଥାରେ ନାଗରିକକୁ ତା’ର ଜୀବନ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ଵାଧୀନତାରୁ ବଞ୍ଚିତ କରାଯିବ ନାହିଁ । ୨୦୦୨ ମସିହାର ୮୬ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନଦ୍ଵାରା ସଂଯୋଜିତ ୨୧ (କ) ଧାରାରେ ୬ରୁ ୧୪ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷାକୁ ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରାଯାଇଛି ।

ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରିତାରୁ ବିରୋଧ – ସମ୍ବିଧାନର ୨୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ମନଇଚ୍ଛା ଗିରଫ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଗିରଫ ବ୍ୟକ୍ତିର ଇଚ୍ଛାନୁଯାୟୀ ଓକିଲ ସହିତ ପରାମର୍ଶ କରିବା ଓ ନିଜର ପ୍ରତିରକ୍ଷା ପାଇଁ ସମସ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାର ଅଧୁକାର ସେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଦିଆଯିବ । ଅଦାଲତର ବିନାନୁମତିରେ ତାକୁ ଅଧ‌ିକ ସମୟ ଅଟକ ରଖାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ବ୍ୟତିକ୍ରମ – ଆଇନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ ନିରାପତ୍ତା ଆଇନ ଓ ନିବୃତ୍ତିମୂଳକ ଅଟକ ଆଇନଦ୍ଵାରା ଅଟକ ହୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପ୍ରତି ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଲାଗୁ ହେବ ନାହିଁ ।

(୩) ଶୋଷଣ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅଧିକାର – (ଧାରା ୨୩ରୁ ୨୪)
ବେଠି ଆଦାୟର ବିରୋଧ – ୨୩ ଧାରା ଅନୁସାରେ ମଣିଷମାନଙ୍କୁ ନେଇ ବ୍ୟବସାୟ କରିବା, ବିନା ମଜୁରିରେ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଭାବେ ଶ୍ରମ ଆଦାୟ କରିବା, ବେଠି ଓ ବେଗାରି ଖଟାଇବା କାର୍ଯ୍ୟକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଛି ।
ବାଳଣ୍ରମ ନିଷେଧ – ୨୪ ଧାରା ଅନୁସାରେ ୧୪ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ପିଲାଙ୍କୁ ଖଣି, କାରଖାନା ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ବିପଜ୍ଜନକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ନିୟୋଜିତ କରାହେବ ନାହିଁ ।

(୪) ଧର୍ମୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଧିକାର – (ଧାରା ୨୫ରୁ ୨୮)
ଏହି ଅଧ୍ବକାର ସମ୍ବିଧାନର ୨୫ ଠାରୁ ୨୮ ଧାରା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଶଦଭାବେ ଆଲୋଚନା ହୋଇଛି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଭାରତରେ ଭାରତୀୟ ଏବଂ ବିଦେଶୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଧର୍ମୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

ଧର୍ମପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାର – ୨୫ ଧାରାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବିବେକର ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ ଧର୍ମ ବିଶ୍ଵାସ, ଧର୍ମାଚରଣ, ଧର୍ମପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାରର ସ୍ଵାଧୀନତା ଦିଆଯାଇଛି । ନୈତିକତା ଓ ସାଧାରଣ ସ୍ଵାର୍ଥଗତ କାରଣରୁ ଏହି ଅଧିକାରକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିପାରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ସମ୍ବିଧାନରେ ଅଛି ।

ଧର୍ମାନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା – ୨୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧର୍ମ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ନିଜ ନିଜର ଧର୍ମାନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିପାରିବେ ଏବଂ ସ୍ଥାବର ଓ ଅସ୍ଥାବର ସମ୍ପରି ଅର୍ଜନ କରି ଅନୁଷ୍ଠାନ ପରିଚାଳନା କରିପାରିବେ ।

ଧର୍ମଟିକସ ନିଷେଧ – ୨୭ ଧାରା ଅନୁସାରେ କୌଣସି ଧର୍ମର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର କାହାରି ଉପରେ ଟିକସ ବସାଇବ ନାହିଁ । ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଧର୍ମଶିକ୍ଷା ଦେଇପାରିବେ ନାହିଁ । ଏପରିକି ବେସରକାରୀ ଉଦ୍ୟମରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ ଧର୍ମଗତ ଶିକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ କାହାରିକୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଇ ପାରିବ ନାହିଁ । ସବୁଧର୍ମକୁ ସମାନ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।

(୫) ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଶିକ୍ଷାଗତ ଅଧୁକାର – (ଧାରା ୨୯ରୁ ୩୦)
ଏହି ଅଧିକାର ବଳରେ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକେ ସଂସ୍କୃତି ଓ ଶିକ୍ଷାର ସୁରକ୍ଷା କରିପାରୁଛନ୍ତି ।

ସଂଖ୍ୟାଲଘୁଙ୍କ ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷା – ୨୯ ଧାରା ଅନୁସାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ତାଙ୍କର ଭାଷା, ଲିପି ଓ ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଅଧିକାର ପାଇଛି । ଜାତି, ବର୍ଣ୍ଣ, ଧର୍ମ, ଲିଙ୍ଗଗତ ବିଭେଦତା କାରଣରୁ କୌଣସି ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ମନା କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ – ୩୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଧର୍ମ କିମ୍ବା ଭାଷାଭିତ୍ତିରେ ଗଠିତ ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ନିଜ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିପାରିବେ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ ଦେବାରେ ରାଷ୍ଟ୍ର କୌଣସି ପକ୍ଷପାତିତା କରିବ ନାହିଁ ।

ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରତିକାର ଅଧିକାର – (ଧାରା ୩୨)
ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁଯାୟୀ କୌଣସି ନାଗରିକର ମୌଳିକ ଅଧିକାର ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ଵାରା ବା କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଅନୁଷ୍ଠାନଦ୍ଵାରା କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ୩୨ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟ ଓ ୨୨୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ରାଜ୍ୟ ହାଇକୋର୍ଟରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ସିଧାସଳଖ ଆଶ୍ରୟ ନେଇପାରିବେ । ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ସମ୍ବିଧାନର ରକ୍ଷାକବଚ ରୂପେ କାମ କରେ । ଏହି ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଉଚ୍ଚତମ ଓ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ଆଜ୍ଞାପତ୍ର ବା ରିଟ୍ ଜାରି କରିପାରନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –

• ବନ୍ଦୀ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷୀକରଣ (Habeas Corpus) – ବନ୍ଦୀକୁ ବିଚାରାଳୟ ଆଗରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିବାର ଆଦେଶ ।
• ମାଣ୍ଡାମସ୍ ବା ପରମାଦେଶ ଆଜ୍ଞାପତ୍ର (Mandamus) ଏହାଦ୍ଵାରା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ସରକାର ବା ନିମ୍ନ ନ୍ୟାୟାଳୟ ବା କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥାଆନ୍ତି ।
• ପ୍ରତିଷେଧ (Prohibition) – ନିମ୍ନ ଅଦାଲତକୁ ନିଜର ପରିସର ବାହାରେ କାର୍ଯ୍ୟ ନ କରିବାପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ନିର୍ଦେଶ ଦେଇଥାଆନ୍ତି ।
• କୋୱାରେଣ୍ଟ ବା ଅଧିକାର ପୃଚ୍ଛା (Quo-warranto) – କେଉଁ ଅଧୂକାରରେ ପଦବୀ, ମାଲିକାନା ବା ସ୍ଥାନ ଦଖଲ କରି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରାଯାଇଛି ।
• ଉତ୍ପ୍ରେକ୍ଷଣ (Certiorari) – ଏହି ଆଦେଶ ବଳରେ ତଳ କୋର୍ଟ ଉପରକୋର୍ଟକୁ କାଗଜପତ୍ର ସହିତ ମୋକଦ୍ଦମା ପ୍ରେରଣ କରିଥାଏ ।

ସାଧାରଣ ପରିସ୍ଥିତିରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକ ମୌଳିକ ଅଧୂକାରଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଭୋଗ କରେ । ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଏହି ଅଧିକାରକୁ ବାତିଲ କରିପାରନ୍ତି ।

ଉପରୋକ୍ତ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ବ୍ୟକ୍ତି ସ୍ବାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ଦେବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟକ୍ତିର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵର ଚରମ ପରିପ୍ରକାଶ ଓ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ସୁଦୃଢ଼ୀକରଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି । ମାତ୍ର ଏହା ନିରଙ୍କୁଶ ନୁହେଁ । ବୃହତ୍ତର ସ୍ଵାର୍ଥଦୃଷ୍ଟିରୁ ଆବଶ୍ୟକ ପଡ଼ିଲେ ସରକାର ଏହି ଅଧିକାର ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଜାରି କରିପାରିବେ । ସଂସଦ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ସଂଶୋଧନ କରିଥାଏ ।

ଗୋଲକନାଥ ମକଦ୍ଦମାଠାରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନେକ ସମୟରେ ଏହି ସଂଶୋଧନ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ନେଇ ବାଦାନୁବାଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ମାତ୍ର ୧୯୮୦ ମସିହାରେ ମିନର୍ଭା ମିଲ୍ସ ମକଦ୍ଦମାରେ ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟଙ୍କ ରାୟ ଅନୁଯାୟୀ ମୌଳିକ ଅଧୂକାରକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବାର ଅସୀମ କ୍ଷମତା ସଂସଦର ନାହିଁ । ସଂଶୋଧନଦ୍ଵାରା ସମ୍ବିଧାନର ମୌଳିକ ଲକ୍ଷଣକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।

ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତିରେ ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵ ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଆଯାଇଛି । ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନରେ ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଅତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ପଷ୍ଟ । ଏହି ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ‘ସମ୍ବିଧାନର ବିବେକ ଓ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳଦୁଆ’ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରାଯାଇଛି ।

୨ । ଭାରତ ସମ୍ବିଧାନରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ (Directive Principles of State Policy)ର ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ ଓ ଗୁରୁତ୍ବ ତର୍ଜମା କର ।
Answer:
ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଲୋକାଭିମୁଖୀ କରିବାପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନର ୪ର୍ଥ ପରିଚ୍ଛେଦରେ ରାଷ୍ଟ୍ରନୀତି ନିୟାମକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ଆଇନ ଅଦାଲତରେ ନ୍ୟାୟଯୋଗ୍ୟ ନୁହେଁ ଅର୍ଥାତ୍ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ଲଙ୍ଘନ କଲେ ନାଗରିକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତଭାବରେ କୌଣସି ମକଦ୍ଦମା କରିପାରିବ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ଜନମତର ସମର୍ଥନ ଏହା ପଛରେ ରହିଥିବାରୁ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ ସମୟରେ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିର୍ବାଚିତ ସରକାରର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ହୋଇଯାଇଛି । ବର୍ତ୍ତମାନ ସର୍ବମୋଟ ୨୩ଟି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଏହି ପରିଚ୍ଛେଦରେ ବର୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଆଗରୁ ୨୦ଟି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଲିପିବଦ୍ଧ ଥିଲା ଏବଂ ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନଦ୍ଵାରା ଅଧ୍ବକ ତିନୋଟି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଯୋଗ କରାଗଲା ।

ଅର୍ଥ – ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିର ଅର୍ଥ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା । ଏହା ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ । ଏହା ସମ୍ବିଧାନର ୩୬ ଧାରାରୁ ୫୧ ଧାରା ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ।

ଉସ୍ପ – ସମ୍ବିଧାନ ପ୍ରଣେତାମାନେ ସ୍ପେନ୍ ଓ ଆୟର୍ଲାଣ୍ଡର ସମ୍ବିଧାନଦ୍ଵାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶଗୁଡ଼ିକୁ ଆମ ସମ୍ବିଧାନରେ ସନ୍ନିବେଶିତ କରିଛନ୍ତି ।

ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକର ସ୍ପଷ୍ଟ ବିଚାର ଆଲୋଚନା କରିବାପାଇଁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ୫ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ।

(୧) ସମାଜବାଦୀ ସମ୍ବିଧାନର ୩୮ ଧାରାରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ, ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ହିତ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଏପରି ଏକ ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି କରିବ ଯେଉଁଠି ଜାତୀୟ ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ରାଜନୀତିକ ନ୍ୟାୟ ପ୍ରତିଫଳିତ ହେବ । ୩୯ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସ୍ତ୍ରୀ-ପୁରୁଷ ନିର୍ବିଶେଷରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ଜୀବିକା ଅର୍ଜନପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ ପନ୍ଥା ଯୋଗାଇବା, ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସମ୍ପଦର ସୁନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଓ ବଣ୍ଟନ କରିବା, ସ୍ତ୍ରୀ ଓ ପୁରୁଷ ସମାନ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ସମାନ ମଜୁରି ପାଇବା ଏବଂ ଶିଶୁ ଓ ଯୁବକମାନଙ୍କୁ ଶୋଷଣରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ଆଦି ଅର୍ଥନୈତିକ ନ୍ୟାୟର ପ୍ରତୀକ ଅଟନ୍ତି ।
(i) ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା – ୪୧ ଧାରାରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ନିମ୍ନଲିଖତ ସାମାଜିକ ନିରାପତ୍ତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି ।
(a) ଆର୍ଥନୀତିକ ସମ୍ବଳସୀମା ମଧ୍ୟରେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ କାମ କରିବାର ସୁଯୋଗ ।
(b) ସମସ୍ତଙ୍କର ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିବାରେ ସୁବିଧା ।
(c) ବେକାରି, ବୃଦ୍ଧାବସ୍ଥା, ଅକ୍ଷମ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ।
(ii) ମାତୃମଙ୍ଗଳ – ୪୨ ଧାରାରେ କର୍ମସଂସ୍ଥାନ ଏବଂ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ପାଇଁ ମାତୃମଙ୍ଗଳ ସମେତ ଉପଯୁକ୍ତ ମାନବୀୟ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ କୁହାଯାଇଛି ।
(iii) ଶ୍ରମିକ ସୁରକ୍ଷା – ୩୯ (ଘ) ଧାରା ଅନୁସାରେ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ମଜୁରି ଦେବାକୁ ନିର୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଛି । ୪୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନର ୩୮(୨) ଧାରା ମାଧ୍ୟମରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଓ ବିଭିନ୍ନ ବୃତ୍ତିରେ ଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ଆୟ, ସୁବିଧା ଓ ସ୍ଥିତିର ବୈଷମ୍ୟ ହ୍ରାସ ପାଇଁ ସାମ୍ବିଧାନିକ ନିର୍ଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ୪୩(କ) ଧାରା ବଳରେ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଶିଳ୍ପ ପରିଚାଳନାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ସୁଯୋଗ ଦେଇଛି ।

(୨) ଗାନ୍ଧିବାଦୀ – ଜାତିର ଜନକ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅନୁସୃତ ନୀତି ଏହି ପରିଚ୍ଛେଦରେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ।
(i) ସ୍ଵାୟର ଶାସନ – ସମ୍ବିଧାନର ୪୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସ୍ଵାୟତ୍ତ ଶାସନରୂପେ ଗ୍ରାମପଞ୍ଚାୟତ ଗଠନ କରିସେଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ କ୍ଷର୍ମତା ଓ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଦେବାକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ କୁହାଯାଇଛି ।
(ii) କୁଟୀରଶିଳ୍ପ – ସମ୍ବିଧାନର ୪୩ ଧାରାରେ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବା ସମବାୟ ଭିଭିରେ କୁଟୀରଶିଳ୍ପର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ।
(iii) ଅନୁନ୍ନତ ଶ୍ରେଣୀ – ୪୬ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଅନୁସୂଚିତ ଜାତି ଓ ଉପଜାତିର ଲୋକମାନଙ୍କର ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥାରେ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅଛି ।
(iv) ନିଶାଦ୍ରବ୍ୟ ନିଷିଦ୍ଧ – ୪୭ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଔଷଧ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଶାଦ୍ରବ୍ୟ ବ୍ୟବହାରକୁ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଛି ।
(v) ଗୋହତ୍ୟା ନିଷିଦ୍ଧ – ୪୮ ଧାରା ଅନୁସାରେ କୃଷି ଓ ପଶୁପାଳନର ଉନ୍ନତି କରିବାକୁ ଓ ଗୋହତ୍ୟାକୁ ବେଆଇନ କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ରହିଛି ।

(୩) ଉଦାରବାଦୀ – ଦେଶରେ ଏକ ଉଦାରବାଦୀ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଓ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ କେତେକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି ।
(i) ଏକକ ଦେୱାନୀ ଆଇନ – ୪୪ ଧାରା ଅନୁସାରେ ସମଗ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ଏକପ୍ରକାର ଦେୱାନୀ ବିଧ୍ଵ ପ୍ରଚଳନ ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ରହିଛି ।
(ii) ଶିକ୍ଷାର ପ୍ରସାର – ୪୫ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ୧୪ ବର୍ଷରୁ କମ୍ ବୟସ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିକ୍ଷାପ୍ରଦାନ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି ।
(iii) ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ – ୪୬ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ପୁଷ୍ଟିକର ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଇ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାକୁ କୁହାଯାଇଛି ।
(iv) ଜାତୀୟ ସମ୍ପଦ ସୁରକ୍ଷା – ୪୮ ଧାରା (କ) ଅନୁସାରେ ଜଙ୍ଗଲର ବଣ୍ୟଜନ୍ତୁ ଏବଂ ପରିବେଶର ସୁରକ୍ଷା ଓ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବ । ଏହା ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନଦ୍ଵାରା ସଂଯୋଜିତ ହୋଇଛି ।
(v) ନ୍ୟାୟାଳୟର ସ୍ଵାଧୀନତା – ୫୦ ଧାରା ଅନୁସାରେ ବିଚାର ବିଭାଗକୁ କାର୍ଯ୍ୟପାଳିକାଠାରୁ ପୃଥକ୍ କରିବାପାଇଁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି ।

(୪) ସାଂସ୍କୃତିକ – ଦେଶର ଐତିହ୍ୟ ଓ ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ୪୯ ଧାରା ଅନୁଯାୟୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରାଚୀନ କୀର୍ତ୍ତି, କଳା, ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଓ ଐତିହାସିକ ସ୍ମାରକୀ ତଥା ସ୍ଥାନର ସଂରକ୍ଷଣ କରିବ ।

(୫) ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ – ଭାରତକୁ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରିବା ଏବଂ ଏହାର ବୈଦେଶିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାପାଇଁ ସମ୍ବିଧାନର ୫୧ ଧାରାରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଛି । ତଦନୁସାରେ
(i) ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତି ଓ ନିରାପତ୍ତା ରକ୍ଷା
(ii) ଦେଶ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ନ୍ୟାୟ ଓ ସମ୍ମାନଜନକ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ।
(iii) ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଇନ, ଚୁକ୍ତି ଓ ସନ୍ଧି ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ ।

ଗୁରୁତ୍ଵ – ସମ୍ବିଧାନରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବାପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ର ବାଧ୍ୟ ନୁହେଁ । ଏହା ନ୍ୟାୟାଳୟର ପରିସରଭୁକ୍ତ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ନିମ୍ନଲିଖତ କାରଣରୁ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ଵ ରହିଛି :
(୧) ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନର ମୌଳିକ ତତ୍ତ୍ବ – ସମ୍ବିଧାନର ୩୭ ଧାରା ଅନୁସାରେ ଚତୁର୍ଥ ଭାଗରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଶାସନର ମୌଳିକ ତତ୍ତ୍ଵଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବ ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କଲାବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ଉଚିତ । ଏହା ଅସ୍ତିସୂଚକ ଅଟେ ।
(୨) ନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ପରିପ୍ରକାଶ – ନାଗରିକ ପ୍ରତି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଥବା ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଗୁଡ଼କ ଏହି ପରିଚ୍ଛେଦରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି । ଏହି ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନୈତିକ ଏବଂ ଆଦର୍ଶଗତ ମୂଲ୍ୟବୋଧକୁ ପ୍ରକାଶ କରୁଛି । ଏହି ସୁସ୍ଥ ପରିବେଶ ନ ପାଇଲେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଜୀବନ ସମୃଦ୍ଧ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(୩) ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ସାମାଜିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପାଇଁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି – ସମ୍ବିଧାନର ପ୍ରାକ୍‌କଥନରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥନୀତିକ ଓ ରାଜନୀତିକ ନ୍ୟାୟପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ଏହି ପରିଚ୍ଛେଦରେ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ଦେଶରେ ସାମାଜିକ ଏବଂ ଆର୍ଥନୀତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।
(୪) ଜନମଙ୍ଗଳ ରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା – ନାଗରିକମାନଙ୍କର ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥିକ ଓ ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ ପାଇଁ ଏହି ନୀତିଗୁଡ଼ିକର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି । ରାଷ୍ଟ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟ ପରିସରକୁ ସମ୍ପ୍ରସାରିତ କରାଯାଇ ତାହା ଯେପରି ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଜୀବନ ଓ ଜୀବିକାର ଅବଲମ୍ବନ ଯୋଗାଇଦେବ ତା’ର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରାଯାଇଛି ।

ଶାନ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ସହାବସ୍ଥାନ – ‘ନିଜେ ବଞ୍ଚ ଓ ଅନ୍ୟକୁ ବଞ୍ଚାଅ’ ନୀତି ଆମ ସମ୍ବିଧାନରେ ଅନୁସୃତ ହୋଇଛି । ସମ୍ବିଧାନର ୫୧ ଧାରାରେ ବିଶ୍ଵଶାନ୍ତି ଓ ନିରୁପଦ୍ରବତା ସପକ୍ଷରେ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଛି । ପାରସ୍ପରିକ ବୁଝାମଣା ଓ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ଆଇନ ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ବିବାଦଗୁଡ଼ିକର ଆପୋଷ ସମାଧାନ କରିବା ଏହି ନୀତିର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ।

ସାଂସ୍କୃତିକ ଚେତନା – ସମ୍ବିଧାନର ୪୯ ଧାରା ଭାରତର ସମୃଦ୍ଧ ସଂସ୍କୃତିର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ନିମନ୍ତେ ଅତୀତର କଳା, ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟ, ସ୍ଥାପତ୍ୟ ତଥା ଐତିହାସିକ ସ୍ମାରକୀର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଦାୟିତ୍ଵ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣଭାବେ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ଦିଆଯାଇଛି ।

ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵର ଆଇନଗତ ସ୍ଥିତି ଦୁର୍ବଳ ଅଟେ । ଅଧ୍ୟାପକ ଆଇଭର ଜେନିଙ୍ଗ୍‌ସଙ୍କ ମତରେ, ଏହା କେବଳ ‘ପବିତ୍ର କଳ୍ପନା’ (Pious aspirations) ର ସୁରମ୍ୟ ଉଦ୍ୟାନ ଅଟେ । କେ.ସି. ହୁଏରଙ୍କ ଭାଷାରେ, ସମ୍ବିଧାନର ଗୁଣବର୍ଦ୍ଧନ ପାଇଁ ଏହାର କିଛି ଅବଦାନ ନାହିଁ, ବରଂ ସାମ୍ବିଧାନିକ ମୂଳଭିତ୍ତି ଉପରେ ନିନ୍ଦାଜନକ ଆକ୍ଷେପ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ଏହା ସହାୟତା ଦେଉଛି ।

୧୯୫୦ର ଚମ୍ପକମ୍ ଦୋରାଇରାଜନ୍ ମକଦ୍ଦମା, ୧୯୭୩ ମସିହାର କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମକଦ୍ଦମା ତଥା ୧୯୮୦ ମସିହାର ମିନର୍ଭା ମିଲ ମକଦ୍ଦମାରେ ଭାରତର ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟଦ୍ବାରା ରାଷ୍ଟ୍ରନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵ ଅପେକ୍ଷା ମୌଳିକ ଅଧ‌ିକାରକୁ ଅଧ‌ିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଛି । ମାତ୍ର ଏ ସମସ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ଵର ଗୁରୁତ୍ଵକୁ ହ୍ରାସ କରେ ନାହିଁ । ବରଂ ଏହା ଭାରତରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମୂଳଦୁଆ ପକାଇ ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାରଦ୍ଵାରା ସ୍ଥାପିତ ରାଜନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିଥାଏ ।

ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କ ମତରେ, ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତଗୁଡ଼ିକ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ ବଳବତ୍ତର କରିବାକୁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ସରକାର ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଉପେକ୍ଷା କରି ନିର୍ବାଚନରେ ଜନସମର୍ଥନ ଲାଭ କରିବା ବୃଥା । ତେଣୁ ଦୃଢ଼ ଜନସମର୍ଥନର ଭିଭିଭୂମି ଉପରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀର ଗୁରୁତ୍ଵ ଓ ଆବଶ୍ୟକତା ଯଥେଷ୍ଟ ରହିଛି । ସାର୍.ବି.ଏନ୍. ରାଓଙ୍କ ଭାଷାରେ, ଏହାର ଶିକ୍ଷଣୀୟ ମୂଲ୍ୟ ରହିଛି । ସାମାଜିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିପ୍ଳବ ପାଇଁ ଏଥ‌ିରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥିର କରାଯାଇଛି । ଏହା ସରକାରର ନୈତିକ ଆଚରଣ ବିଧୂ ସହ ତୁଳନୀୟ ଅଟେ । ଏହା ସାମ୍ବିଧାନିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରୂପାୟନର ପ୍ରାଣକେନ୍ଦ୍ର ।

୩ । ଭାରତୀୟ ନାଗରିକର ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ (Fundamental Duties)ର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ, ପ୍ରକାର ଓ ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ ଆଲୋଚନା କର ।
Answer:
ଅଧିକାର ଓ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଆନ୍ତଃସମ୍ପର୍କ ରହିଛି । ଭାରତର ମୂଳ ସମ୍ବିଧାନରେ କେବଳ ମୌଳିକ ଅଧିକାରର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଥିବାବେଳେ ମୌଳିକ କର୍ଭବ୍ୟ ସ୍ଥାନ ପାଇନଥିଲା । ସମ୍ବିଧାନର ୪୨ତମ ସଂଶୋଧନଦ୍ଵାରା ପ୍ରଥମଥର ପାଇଁ ମୌଳିକ କର୍ଭବ୍ୟ ନାମକ ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟ ସମ୍ବିଧାନର ଅଂଶବିଶେଷ ରୂପେ ସନ୍ନିବେଶିତ ହୋଇଛି । ଏଥ‌ିରେ ୧୦ଟି ମୌଳିକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ରହିଥିଲା । ୨୦୦୨ ମସିହାର ୮୬ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଆଇନରେ ୧୧ତମ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇଛି । ସମ୍ବିଧାନର ୪ର୍ଥ (କ) ଖଣ୍ଡର ୫୧(କ) ଧାରାରେ ଏହି କର୍ତ୍ତବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସୂଚିତ ହୋଇଛି ।

(୧) ସମ୍ବିଧାନର ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଳନ, ଏହାର ଆଦର୍ଶ ଓ ଅନୁଷ୍ଠାନ, ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ଓ ଜାତୀୟ ପତାକା ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦର୍ଶନ ।
(୨) ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ ସମୟରେ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିବା ପବିତ୍ର ଆଦର୍ଶକୁ ଅନୁସରଣ ଓ ଗ୍ରହଣ କରିବା ।
(୩) ଭାରତର ସାର୍ବଭୌମତ୍ଵ, ଐକ୍ୟ ଓ ଅଖଣ୍ଡତାର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ଦୃଢ଼ୀକରଣ, ଅନୁସରଣ ଓ ଗ୍ରହଣ କରିବା ।
(୪) ଦେଶକୁ ସୁରକ୍ଷିତ କରିବା ଓ ବିପରିକାଳରେ ଦରକାର ହେଲେ ସୈନିକ ହୋଇ ସେବା କରିବା ।
(୫) ଧର୍ମ, ଭାଷା, ଆଞ୍ଚଳିକତା, ଗୋଷ୍ଠୀଗତ ବିଭେଦର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରେ ରହି ଭାରତର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂହତି ଓ ଭ୍ରାତୃତ୍ଵ ଭାବ ବିକଶିତ କରାଇବା ଓ ନାରୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଅମର୍ଯ୍ୟଦାସୂଚକ ବ୍ୟବହାରକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ।
(୬) ଆମର ମିଶ୍ରିତ ସଂସ୍କୃତିର ମହତ୍ତ୍ଵ ଓ ବିରାଟ ଐତିହ୍ୟକୁ ଆଦର କରିବା ଓ ସଂରକ୍ଷିତ କରିବା ।
(୭) ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଷ୍ଟନୀ ବନ, ହ୍ରଦ, ନଦୀ ଓ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁଙ୍କର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ବିକାଶ କରିବା ଏବଂ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଦୟା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିବା ।
(୮) ବୈଜ୍ଞାନିକ ମନୋଭାବ, ମାନବିକତା, ଜିଜ୍ଞାସା ମନୋଭାବ ଓ ସଂସ୍କାର ପାଇଁ ଆଗ୍ରହ ପୋଷଣ କରିବା ।
(୯) ସାଧାରଣ ସମ୍ପଭିର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ କରିବା ଓ ହିଂସାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପରିହାର କରିବା ।
(୧୦) ଜାତିକୁ ଉଚ୍ଚତମ ସ୍ତରରେ ରଖୁବାପାଇଁ ଅବିରାମ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଓ ସଫଳତା ହାସଲ ସକାଶେ ସବୁକ୍ଷେତ୍ରରେ ଉତ୍କର୍ଷତା ହାସଲ ପାଇଁ ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ସାମୂହିକ ଉଦ୍ୟମ କରିବା ।
(୧୧) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପିତାମାତା ନିଜର ଛଅ ବର୍ଷରୁ ଚଉଦ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପିଲାମାନଙ୍କୁ ମାଗଣା ତଥା ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନରେ ସୁଯୋଗ ଦେବେ ।

ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ :
(୧) ସଙ୍କଟାରିଷ୍ଟ – ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଗର୍ଭରୁ ଏହାର ଜନ୍ମ । ରାଷ୍ଟ୍ରର ସଂକଟ ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଏକମାତ୍ର ଉପଚାର ହିସାବରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି । ତେଣୁ ଏହା ସଙ୍କଟାରିଷ୍ଟ ନାମରେ ଖ୍ୟାତ ।
(୨) ଆଇନମାନଙ୍କର ସାରତତ୍ତ୍ଵ – ୧୯୭୬ ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ଅନେକ ଆଇନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥିଲା; ମାତ୍ର ବ୍ୟକ୍ତିର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ କିଛି ସୂଚନା ନଥିଲା । ଏହା – ନୂତନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଆଇନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସାରତତ୍ତ୍ଵ ଅଟେ ।
(୩) ପରିପୂରକ – ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ଏହା ଏକ ପରିପୂରକ ଅନୁଶାସନ । ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନୀତି ନିୟାମକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀକୁ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଏକ ଅନୁଚ୍ଛେଦରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିର କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ସଂଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଏହା ନାଗରିକର ଅଧୁକାରର ପରିପୂରକ ଅଟେ ।
(୪) ଅନ୍ତର୍ନିର୍ଯ୍ୟାସ – ଅଧିକାଂଶ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ନିର୍ଯ୍ୟାସ ଅଟେ ଏବଂ ଏହା ଆଇନଦ୍ଵାରା ଦଣ୍ଡନୀୟ ହୋଇପାରେନା । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଏକ ଅନ୍ତଃନିଷ୍ଠ ଅବସ୍ଥା । ଏହା ନାଗରିକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ; ମାତ୍ର ବିଦେଶୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ନୁହେଁ ।
(୫) ସଂଶୟଯୁକ୍ତ – କେତେକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସଂଶୟଯୁକ୍ତ ଏବଂ ଅସ୍ପଷ୍ଟ । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଜାତୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ମହନୀୟ ଆଦର୍ଶକୁ ଅନୁସରଣ କରିବା ଏବଂ ସେଥୁପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଏକ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଅଟେ । ଏହା ଅସୃଷ୍ଟ ଅଟେ ।

ପ୍ରକାରଭେଦ – କର୍ତ୍ତବ୍ୟକୁ ପାଞ୍ଚ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(୧) ଆଇନଗତ,
(୨) ରାଜନୈତିକ,
(୩) ସାମାଜିକ,
(୪) ଅର୍ଥନୈତିକ,
(୫) ନୈତିକ ।

ବ୍ୟାବହାରିକ ମୂଲ୍ୟ :
(୧) ରଙ୍ଗିନ୍ କଳ୍ପନା – କର୍ତ୍ତବ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଏକ ରଙ୍ଗିନ୍ କଳ୍ପନାର ଚିତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରିଅଛି । ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ଆଦର୍ଶରେ ଲୋକଙ୍କୁ ଅନୁପ୍ରାଣିତ କରି ସେମାନଙ୍କ ଜୀବନ ଓ ଆଚରଣକୁ ସଭ୍ୟ ଏବଂ ଉନ୍ନତ କରିବାପାଇଁ ଏକ ରଙ୍ଗିନ୍ କଳ୍ପନା ଏଥରେ ରୂପାୟିତ ହୋଇଅଛି ।
(୨) ଚେତାବନୀ – ଆଇନଦ୍ଵାରା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବାପାଇଁ ଏହା ଏକ ତାଗିଦ୍ ବା ନିର୍ଦେଶ । ଆଇନଦ୍ଵାରା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୁଏ । କେଉଁ କେଉଁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଆଇନ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବ ତା’ର ଏକ ନମୁନା ବା ଏକ ଛାଞ୍ଚ ଏଥିରେ ସନ୍ନିବିଷ୍ଟ ହୋଇଅଛି । ଏଗାର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନକାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଚେତାବନୀ ହିସାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛି ।
(୩) ଆଚରଣ ନମୁନା – ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆଚରଣର ଆଦର୍ଶ ନମୁନା ଏଗାର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିର ଆଚରଣର ଏକ ଆଦର୍ଶ ନମୁନା । ଆଦର୍ଶ ନାଗରିକର ଏହା ହିଁ ପ୍ରକୃତ ଆଚରଣ ନିୟମରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିପାରିବ ।
(୪) ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ ଜଡ଼ିତ – କର୍ଭବ୍ୟ ହେଉଛି ନାଗରିକତାର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଉପରେ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଏକ ଅଙ୍କୁଶ । ନାଗରିକତାର ଏହା ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଙ୍ଗ । ଅଧିକାର ଏବଂ କର୍ଭବ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ନାଗରିକର ଦୁଇଟି ଭ୍ରୂଲତା ପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଅଛି ।

୪ । ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ବା ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Answer:
ସମ୍ବିଧାନର ତୃତୀୟ ଖଣ୍ଡରେ ସ୍ଥାନିତ ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ଓ ଚତୁର୍ଥ ଖଣ୍ଡରେ ବର୍ଣିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ମଧ୍ୟରେ ନିମ୍ନଲିଖୂ ମୁଖ୍ୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପରିଦୃଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ; ଯଥା –
(୧) ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାରଗୁଡ଼ିକ ନାସ୍ତିବାଚକ । ନାଗରିକମାନଙ୍କ ଅଧିକାର ଉପରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିବାକୁ ଏହାଦ୍ଵାରା ଏହାଦ୍ବାରା ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ବାରଣ କରାଯାଇଛି । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ଅସ୍ତିବାଚକ । ନାଗରିକ ତଥା ସମାଜର ମଙ୍ଗଳସାଧନ ନିମନ୍ତେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାପାଇଁ ଏହାଦ୍ଵାରା ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଆଯାଇଛି ।
(୨) ମୌଳିକ ଅଧୂକାରଗୁଡ଼ିକ ବିଚାରାଳୟଦ୍ବାରା ସାବ୍ୟସ୍ତ କରାଯାଇପାରିବ । ରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଅନୁଷ୍ଠାନ ବା ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଦ୍ବାରା ମୌଳିକ ଅଧିକାର କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଲେ ତା’ର ପ୍ରତିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିଚାରାଳୟଦ୍ୱାରା କରାଯାଇପାରିବ ।
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ବିଚାରାଳୟଦ୍ବାରା ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ । ସରକାର ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିକୁକାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ନ କଲେ ସେଥୁପାଇଁ କେହି ମକଦ୍ଦମା କରିପାରିବେ ନାହିଁ । ଏଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ସରକାରଙ୍କୁ କେବଳ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରାଯାଏ ।
(୩) ସମ୍ବିଧାନରେ ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ଅନେକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଛି । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚାରାଳୟର ପରିସରଭୁକ୍ତ ମୌଳିକ ଅଧ୍ଵରର ଗୁରୁତ୍ଵ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚାରାଳୟ ପରିସରଭୁକ୍ତ କରାଯାଉ ନଥିବାରୁ ଏହା ଗୁରୁତ୍ବହୀନ ହୋଇପଡ଼ିଛି ।
(୪) ମୌଳିକ ଅସ୍ଵୀକାରଗୁଡ଼ିକ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ରାଜନୀତିକ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରେ ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରେ ।
ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥନୀତିକ ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରିବା ସହିତ ରାଷ୍ଟ୍ର ମଧ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଦିଗରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।
(୫) ମୌଳିକ ଅଧ୍ୟାରଗୁଡ଼ିକ କେବଳ ନାଗରିକାମନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତି ସମାଜ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ ଓ ସାମଜର ସାମୂହିକ ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ।
(୬) ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଭାରତକୁ ଏକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବରେ ବିବେଚନା କରିଥିବା ସ୍ଥଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ନିର୍ଦେଶମୂଳକ ନୀତିଗୁଡ଼ିକ ତାହାକୁ ଏକ ଜନମଙ୍ଗଳ ସମାଜବାଦୀ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ପରିଣତ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ।
(୭) ମୌଳିକ ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକୁ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଛି । ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ମଧ୍ଯରେ ସଂଘର୍ଷ ହେଲେ ମୌଳିକ ଅଧୂକାର ହିଁ ବଳବତ୍ତର ରହିବ । ୧୯୫୦ ମସିହାର ଚମ୍ପକମ୍ ଦୋରାଇରାଜନ୍ ମକଦ୍ଦମା, ୧୯୭୩ର କେଶବାନନ୍ଦ ଭାରତୀ ମକଦ୍ଦମା ଓ ୧୯୮୦ ମସିହାର ମିନର୍ଭା ମିଲ୍ସ୍ ମକଦ୍ଦମାରେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଉପରୋକ୍ତ ମତକୁ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିଛନ୍ତି ।

ମୌଳିକ ଅଧିକାର ଏକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଓ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିୟାମକ ତତ୍ତ୍ବ ଏକ ନ୍ୟାୟୋଚିତ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟିର ପଥ ସୁଗମ କରିବା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ଉଭୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟର ସଂଘର୍ଷ ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭବ । ଆବଶ୍ୟକତା ଦୃଷ୍ଟିରୁ କୌଣସି ଗୋଟିକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ନ ଦେଇ ନ୍ୟାୟୋଚିତ ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରାଯିବା ବିଧେୟ ।