Class 10

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Maths Solutions Geometry Chapter 2 ବୃତ୍ତ Ex 2(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Maths Solutions Geometry Chapter 2 ବୃତ୍ତ Ex 2(a)

Question 1.
ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଥିଲେ T ଏବଂ ଭୁଲ ଥିଲେ F ଲେଖ ।
(i) ଏକ ସମତଳରେ ଥିବା ଏକ ବକ୍ରରେଖାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିନ୍ଦୁ ଉକ୍ତ ସମତଳ ଉପରିସ୍ଥ ଏକ ଦତ୍ତ ବିନ୍ଦୁଠାରୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦୂରତାରେ ଥିଲେ ବକ୍ରରେଖାଟିକୁ ବୃତ୍ତ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ବୃତ୍ତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିନ୍ଦୁ କୌଣସି ଏକ ବ୍ୟାସାର୍କର ଏକ ପ୍ରାନ୍ତ ବିନ୍ଦୁ ଅଟେ ।
(iii) ଏକ ବୃତ୍ତର ଅସଂଖ୍ୟ ବ୍ୟାସ ରହିଛି ।
(iv) କେନ୍ଦ୍ର, ବୃତ୍ତର ଏକମାତ୍ର ବିନ୍ଦୁ ଯାହା ବୃତ୍ତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟାସ ଉପରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
(v) ଏକ ଜ୍ୟା ବୃତ୍ତର ଅନ୍ତର୍ଦେଶକୁ ଯେଉଁ ଦୁଇ ଅଂଶରେ ବିଭକ୍ତ କରେ ସେମାନେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉତ୍ତଳ ସେଟ୍ ଅଟନ୍ତି ।
(vi) ବୃତ୍ତର ଏକ ବ୍ୟାସ ଗୋଟିଏ ଜ୍ୟାକୁ ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡ କଲେ ସେମାନେ ପରସ୍ପର ପ୍ରତି ଲମ୍ବ ଅଟନ୍ତି ।
(vii) ପ୍ରତ୍ୟେକ ତ୍ରିଭୁଜର ପରିକେନ୍ଦ୍ର ଏହାର ଏକ ଅନ୍ତଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ ।
(vii) ଏକ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର, ଏହାର ଏକମାତ୍ର ଅନ୍ତଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ ଯାହାଠାରୁ ବୃତ୍ତର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିନ୍ଦୁର ଦୂରତା ସମାନ ।
(ix) ଏକ ରଶ୍ମି ବୃତ୍ତକୁ ଗୋଟିଏ ମାତ୍ର ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରେ । ତେବେ ରଶ୍ମିର ଆଦ୍ୟ ବିନ୍ଦୁଟି ବୃତ୍ତର ଏକ ଅନ୍ତଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ
(x) ଏକ ତ୍ରଭରେ \(\overline{\mathrm{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{BC}}\) ହୁକଟି ସବସମ କ୍ୟା 6ହ6ଲ B ଦିନ୍ଦନାମ କ୍ୟାମଣ ∠ABC କୁ ସମଦ୍ୱଖଣ୍ଡ ହେବ ।
(xi) ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁ ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(xii) ଗୋଟିଏ ସରଳରେଖା ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତରକୁ ସର୍ବଦା ଦୁଇଟି ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରେ ।
Solution:
(i) F (ବକ୍ରରେଖାଟି ଏକ ବୃତ୍ତର ଚାପ ହୋଇପାରେ ।)
(ii) T (ଏକ ବ୍ୟାସାର୍କର ଦୁଇଟି ପ୍ରାନ୍ତ ବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ଅନ୍ୟଟି ବୃତ୍ତ ଉପରିସ୍ଥ ।)
(iii) T (ବୃତ୍ତ ଉପରିସ୍ଥ )
(iv) F
(v) T
(vi) T (ବ୍ୟାସରେ କେନ୍ଦ୍ର ଅବସ୍ଥିତ । କେନ୍ଦ୍ର ଓ ଜ୍ୟାର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁକୁ ଯୋଗ କରୁଥିବା ରେଖାଖଣ୍ଡ ଜ୍ୟା ପ୍ରତି ଲମ୍ବ ।)
(vii) F (ସ୍ଥୂଳକୋଣୀ ତ୍ରିଭୁଜ ଓ ସମକୋଣୀ ତ୍ରିଭୁଜର ପରିକେନ୍ଦ୍ର ତ୍ରିଭୁଜର ଅନ୍ତଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ ନୁହେଁ ।)
(viii) T (ବୃତ୍ତର ସଂଜ୍ଞା ଅନୁସାରେ ।)
(ix) F (ରଶ୍ମିଟି ବୃତ୍ତପ୍ରତି ସ୍ପର୍ଶକ ହେବ ।)
(x) T (O ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ହେଲେ A OAB = A OCB ହେବ ।
(xi) F (ଏକକୈନ୍ଦ୍ରିକ ବୃତ୍ତମାନଙ୍କର ଗୋଟିଏ କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ।)
(xii) F (ଆଦୌ ଛେଦ ନକରିପାରେ ବା ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରିପାରେ ।)

Question 2.
ପ୍ରଦତ୍ତ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉତ୍ତରରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତରଟି ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

(i) ଦୁଇଟି ଅସମାନ୍ତର ଜ୍ୟାର ଛେଦବିନ୍ଦୁ …………………. ଅଟେ ।
(a) ବୃତ୍ତର ଏକ ଅନ୍ତଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ
(b) ବୃତ୍ତର ଏକ ବହିଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ
(c) ବୃତ୍ତ ଉପରିସ୍ଥ ଏକ ବିନ୍ଦୁ
(d) ବୃତ୍ତ ଉପରିସ୍ଥ କିମ୍ବା ଅନ୍ତଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ
Solution:
ହଉ ଭପରିମ୍କ କିମ୍ଵା ଆନ୍ତଃମ ଦିନ୍ଦୁ

(ii) P ବିନ୍ଦୁ ବୃତ୍ତର ଏକ ବହିଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ ହେଲେ ବୃତ୍ତ ଉପରେ P ଠାରୁ ସମଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ……………………… ଯୋଡ଼ା ବିନ୍ଦୁ ଅଛି ।
(a) 1
(b) 2
(c) 8
(d) ଅସଂଖ୍ୟ
Solution:
ଅସଂଖ୍ୟ

(iii) 6ଗାଟିଏ ରେଖାଖଣ୍ଡ ସଦାଧକ ………….. ଟି ବୃତ୍ତର ଜ୍ୟା ହୋଇପାରିବ ।
(a) 1
(b) 2
(c) 4
(d) ଅସଂଖ୍ୟ
Solution:
2

(iv) 6ଗାଟିଏ ରେଖାଖଣ୍ଡ ସଦାଧକ ………….. ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ ହୋଇ ପାରିବ ।
(a) 1
(b) 2
(c) 4
(d) ଅସଂଖ୍ୟ
Solution:
ଅଫଖ୍ୟ

(v) ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତରେ ଏକ ଜ୍ୟାର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତବିନ୍ଦୁ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ 5 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ଏବଂ ଜ୍ୟାଟିର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ 3 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ଅଛି । ଜ୍ୟାଟିର ଦୈର୍ଘ୍ୟ …………….. 6ପ.ମି.
(a) 8
(b) 12
(c) 16
(d) 20
Solution:
8

Question 3.
ଏକଭର 16 6ସ.ମି. ଦେଣ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ 6ଟାଟିଏ ବ୍ୟା ଏକ ବ୍ୟାସାଶୁ \(\overline{OP}\) ଦାରା D ଜିନ୍ଦୁ 6ର ପମଦ୍ୱିଖଣ୍ଡତ ହୁଏ | ହୁଇର ଦ୍ୟାସାରୁ 10 6ସ.ମି. 6ଦ୍ର6କ DP ର 6ଦିଶ୍ୟ ନିଣ୍ଟଯ କର |

Solution:
ଦକ ହଉ6ର AB ର୍ଯ୍ୟର 6ଦିଣ୍ୟ = 16 ପେ.ମି.
⇒ AD = \(\frac { 16 }{ 2 }\) ପେ.ମି. = 8 ପେ.ମି. (AD = \(\frac { 1 }{ 2 }\) AB)
ହଉର ଦ୍ୟାସାର୍ଦ (OA) = 10 ପେ.ମି. = OP
∴ △ODA 6ର OD = \(\sqrt{\mathrm{OA}^2-\mathrm{AD}^2}\) = \(\sqrt{\mathrm{10}^2-\mathrm{8}^2}\) = \(\sqrt{100-64}\) = \(\sqrt{36}\) = 6 6ସ.ମି. |
DP = OP – OD = 10 6ସ.ମି. – 6 6ସ.ମି. = 4 6ସ.ମି. |
∴ \(\overline{DP}\) ର 6ଦିଖ୍ୟ 4 6ସ.ମି. |

Question 4.
6ଟାଟିଏ ତ୍ରଭର 6କହ୍ O | ଏକ ଲ୍ୟା \(\overline{\mathbf{AB}}\) ର ମଧ୍ୟଦିନୁ D 6ହ6ଲ ପ୍ରମାଣୀ କର ଯେ \(\overline{\mathbf{OD}}\) , ∠AOB କୁ ସମଦ୍ୱିଖଣ୍ କ6ର |
Solution:

ଦଇ : ହଉର 6କହ O | ଖ୍ୟା AB ର ମଧ୍ୟଦିନ୍ଦୁ D |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : \(\overline{\mathbf{OD}}\), ∠AOB କୁ ସମଦିଖଣ୍ଡକ କ6ର |
ପ୍ରମାଣ : △AOD ଓ △BOD ମଧ୍ୟ6ର
AO = BO (ଏକା ଦୃତ୍ତର ବନ୍ଦ୍ୟାସାଦଁ)
AD = BD (ଦଇ)
\(\overline{\mathbf{OD}}\) ସାଧାରଣ ଦାନ୍ଦୁ
△AOD ≅ △BOD (ଦା.ଦା.ଦା. ସଦପମତା)
⇒ ∠AOD ≅ ∠BOD (ର୍ଥ ନୁର୍ପ କୋଣ)
⇒ \(\overline{\mathbf{OD}}\) , ∠AOB କୁ ସମଦ୍ୱିଖଣ୍ଡ କରେ |

Question 5.
6ଟାଟିଏ ତ୍ରଭର 6କହ୍ O | ଏକ ଲ୍ୟା \(\overline{\mathbf{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{AC}}\) ର ମଧ୍ୟଦିନୁ D 6ହ6ଲ ପ୍ରମାଣୀ କର ଯେ \(\overline{\mathbf{OA}}\) , ∠BAC କୁ ସମଦ୍ୱିଖଣ୍ କ6ର |

Solution:
ଦଇ : O, ABC ହଉର 6କହ ଏକ AB = AC | (ତ୍ୟାଦୟ ସଦଂସମ)
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : \(\overline{\mathbf{OA}}\), ∠BAC କୁ ସମଦିଖଣ୍ଡ କ6ର |
ଆଥାତ୍ m∠OAB = m∠OAC
ର୍ଥଙନ : \(\overline{\mathbf{OB}}\) ଏବଂ \(\overline{\mathbf{OC}}\) ଅଳନ କର |
ପ୍ରମାଣ : △AOB ଓ △AOC ମଧ୍ୟରେ
AB = AC (ଦଇ)
OB = OC (ଗୋଟିଏ ହଭର ବ୍ୟାପୀ ବଂ)
\(\overline{\mathbf{OA}}\) ସାଧାରଣ ଦାନ୍ଦୁ
△AOB ≅ △AOD (ଦା.ଦା.ଦା. ସଦପମତା)
⇒ m∠OAB = m∠OAC (ର୍ଥ ନୁର୍ପ କୋଣ)

Question 6.
ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର O ଏବଂ \(\overline{\mathbf{AB}}\) ଓ CD ଏହାର ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ଜ୍ୟା । P ଓ Q ଯଥାକ୍ରମେ AB ଓ CDର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ହେଲେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ( ବିନ୍ଦୁ, \(\stackrel{\leftrightarrow}{P}\) ଉପରିସ୍ଥ ହେବ ।
Solution:
ଦତ୍ତ : AB ଓ CD ବୃତ୍ତର ଯେକୌଣସି ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ଜ୍ୟା । P ଓ Q ଯଥାକ୍ରମେ AB ଏବଂ CD ଜ୍ୟାର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ‘O’, \(\overline{\mathbf{PQ}}\) ଉପରିସ୍ଥ ହେବ ।
ପ୍ରମାଣ : ମନେକର ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ‘O’, PQ ଉପରିସ୍ଥ ନୁହେଁ ।

OP ଓ \(\overline{\mathbf{OQ}}\) ଅଙ୍କନ କର । O ବିନ୍ଦୁରେ AB ସହ ସମାନ୍ତର କରି \(\overrightarrow{\mathrm{OR}}\) ଅଙ୍କନ କର।
m∠APO = 90° (∵ 0 କେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ AB ଜ୍ୟାର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ P)
∴ m∠POR = 90° (∵ AB || OR ଏବଂ \(\overline{\mathbf{PO}}\) ହେଲେ)
ସେହିପରି m∠CQO = 90° ଏବଂ m∠ROQ = 90° (\(\overline{\mathbf{CD}}\) || \(\overline{\mathbf{OR}}\) ଏବଂ QO ଛେଦକ)
∴m∠POR + m∠ROQ = 180°
⇒ P, O ଓ Q ଏକରେଖୀୟ ।
⇒ O, \(\overline{\mathbf{PQ}}\) ଉପରିସ୍ଥ ଏକ ବିନ୍ଦୁ ହେବ ।

Question 7.
ଗୋଟିଏ ସମବାହୁ ତ୍ରିଭୁଜର ପରିକେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ତ୍ରିଭୁଜର ବାହୁମାନେ ସମଦୂରବର୍ତ୍ତୀ – ପ୍ରମାଣ କର ।
Solution:
ଆମେ ଜାଣୁ ସମବାହୁ ତ୍ରିଭୁଜର ବାହୁମାନଙ୍କର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ସମାନ ।
ପୁନଶ୍ଚ ଏକ ବୃତ୍ତରେ ସମାନ ଦୈର୍ଘ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ ଜ୍ୟାମାନ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ସମଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ।
ତେଣୁ ସମବାହୁ ତ୍ରିଭୁଜର ପରିକେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ତ୍ରିଭୁଜର ବାହୁମାନ ସମଦୂରବର୍ତ୍ତୀ । (ପ୍ରମାଣିତ)

ବିକଳ୍ପ ପ୍ରମାଣ :
ଦତ୍ତ : A ABCର ବାହୁମାନ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ସମୟଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ।
ପ୍ରମାଣ : \(\overline{\mathbf{AB}}\), BC ଓ CA ର ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡକ ଲମ୍ବମାନଙ୍କର ଛେଦବିନ୍ଦୁ O ।
ତେଣୁ O ପରିବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ।
AB, BC ଓ CA ହେତୁ ଜ୍ୟାମାନ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ସମଦୂରବର୍ତ୍ତୀ
କାରଣ AB = BC = CA (ଉପପାଦ୍ୟ – 8)

Question 8.
ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ବୃତ୍ତରେ ଏକ ବ୍ୟାସ ଏହାର ବୃହତ୍ତମ ଜ୍ୟା । (ସୂଚନା : ଏକ କ୍ୟାର କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଦୂରତା d ≥ 0 ) ଏବଂ ବୃତ୍ତର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ r ହେଲେ, ଜ୍ୟାର ଦୈର୍ଘ୍ୟ \(2 \sqrt{r^2-d^2} \leq 2 r\) = ବ୍ୟାସ) ।
Solution:

ଦତ୍ତ : ABC ବୃତ୍ତର \(\overline{\mathbf{AC}}\) ବ୍ୟାସ । O ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : AC ବୃହତ୍ତମ ଜ୍ୟା ।
ଅଙ୍କନ : AB ଜ୍ୟା ଅଙ୍କନ କର । OD ⊥ AB ଅଙ୍କନ କର ।
ପ୍ରମାଣ : △AODରେ m∠ADO = 90°
⇒ AO > AD
⇒ 2AO > 2AD ⇒ AC > AB
ସେହିପରି ପ୍ରମାଣ କରାଯାଇ ପାରେ ଯେ, \(\overline{\mathbf{AC}}\) ର ଦୈର୍ଘ୍ୟ
ଅନ୍ୟ ଯେକୌଣସି ଜ୍ୟାର ଦୈର୍ଘ୍ୟଠାରୁ ବୃହତ୍ତର ।
∴ AC ବ୍ୟାସ ବୃତ୍ତର ବୃହତ୍ତମ ଜ୍ୟା । (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 9.
ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତରେ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ଜ୍ୟାର ଏକ ପାର୍ଶ୍ବରେ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ଅବସ୍ଥିତ । ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ଜ୍ୟା ଦ୍ଵୟ ସର୍ବସମ ନୁହଁନ୍ତି ।
Solution:
S ବୃତ୍ତର O କେନ୍ଦ୍ର । କେନ୍ଦ୍ରର ଏକ ପାର୍ଶ୍ବରେ AB ଓ CD ଦୁଇଟି ଜ୍ୟା | AB || CD |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : AB ≠ CD ଅର୍ଥାତ୍ AB ଓ CD ଜ୍ୟା ଦ୍ଵୟ ସର୍ବସମ ନୁହଁନ୍ତି ।
ଅଙ୍କନ : OM ⊥ CD ଅଙ୍କନ କର ଏବଂ OA ଓ OC ଅଙ୍କନ କର ।
ପ୍ରମାଣ : OM ⊥ AB ⇒ OM ⊥ CD

△OAM ରେ OA² = OM² + AM² ….(i)
△ONC ରେ OC² = ON² + CN² ….(ii)
OA = OC 6ହତ୍ର (i) ଓ (ii) ବ୍ ପାଲାଟା OM² + AM² = ON² + CN²
⇒ AM² – CN² = ON² – OM² > 0 (∵ ON > OM)
⇒ CN < AM = \(\frac { 1 }{ 2 }\) CD < \(\frac { 1 }{ 2 }\) Ab
⇒ CD < AM ⇒ AB ≠ CD (ପ୍ରମାଣିତ) (∵ ON > OM ⇒ CD < AB)

Question 10.
AB ଓ CD ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତର ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ଜ୍ୟା । AB = CD = 8 ସେ.ମି. । ବୃତ୍ତର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ 5 ସେ.ମି. ହେଲେ ଜ୍ୟାଦ୍ଵୟର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଦୂରତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Solution:

AB = CD ଓ AB || CD
ହେତୁ ଜ୍ୟାଦ୍ଵୟ କେନ୍ଦ୍ରର ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ରହିବେ ।
AB = 8 6ସ.ମି. ⇒ BP \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 8 ସେ.ମି. = 4 ସେ.ମି. |
OB = 5 ସେ.ମି., OP ⊥ AB ଓ OQ ⊥ CD ହେଉ ।
POB ସମ6କାଣା ତ୍ରିକୁଲ6ର OP = \(\sqrt{\mathrm{OB}^2-\mathrm{BP}^2}\) = \(\sqrt{5^2-4^2}\) = \(\sqrt{9}\) = 3
∴ PQ = OP + OQ = 3 ସେ.ମି. + 3 ସେ.ମି. = 6 ସେ.ମି. |
∴ ଜ୍ୟାଦ୍ବୟର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ଦୂରତା 6 ସେ.ମି. |

Question 11.
10 ସେ.ମି. ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ ବିଶିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତର ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ଜ୍ଯା \(\overline{\mathbf{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{CD}}\) ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତା 10 ସେ.ମି. | \(\overline{\mathbf{AB}}\) କ୍ୟା କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ 6 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ହେଲେ \(\overline{\mathbf{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{CD}}\) ର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Solution:

ବୃତ୍ତର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ = 10 ସେ.ମି.
\(\overline{\mathbf{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{CD}}\) ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତା = 10 ସେ.ମି. |
∴ \(\overline{\mathbf{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{CD}}\) କେନ୍ଦ୍ରର ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
ମନେକର O ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ।
OP ⊥ AB ଓ OQ ⊥ CD |
PQ = 10 ସେ.ମି. , OP = 6 ସେ.ମି.
∴ OQ = (10 – 6) 6 ସେ.ମି. . = 4 ସେ.ମି. |
A OBP ରେ BP = \(\sqrt{\mathrm{OB}^2-\mathrm{OP}^2}\) = \(\sqrt{10^2-6^2}\) ସେ.ମି. = \(\sqrt{64}\) ସେ.ମି. = 8 ସେ.ମି.
⇒ AB = 2BP = 16 ସେ.ମି. |
△OQD ରେ QD = \(\sqrt{\mathrm{OD}^2-\mathrm{OQ}^2}\) = \(\sqrt{10^2-4^2}\) ସେ.ମି. = \(\sqrt{84}\) ସେ.ମି.
= 2√21 ସେ.ମି. |
∴CD = 2QD = 4√21 ସେ.ମି. |

Question 12.
ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତରେ △ABC ଅନ୍ତର୍ଲିଖ୍ ହୋଇଛି । ଯଦି AB = ÀC ହୁଏ, ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ∠BACର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ ରଶ୍ମି ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ବିନ୍ଦୁଗାମୀ ଅଟେ ।
Solution:

: O, ABC ଦ୍ରଦ୍ଭର କେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ AB = AC |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : AO, ZBACର ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡକ ।
ଅଙ୍କନ : OB ଓ OC ଅଙ୍କନ କର ।
ପ୍ରମାଣ : △ABO ଓ △ACO ମଧ୍ୟରେ

AB = AC (ଦତ୍ତ)
AO (ସାଧାରଣ ବାହୁ)
OB = OC (ଏକା ବୃତ୍ତର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ)
⇒ △ABO ≅ △ACO (ବା. ବା. ଦା . ସବଂସମତା)
m∠BAO = m∠CAO (ଅନୁରୁପ କୋଣ)
⇒ ∠BACର ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡକ ରଶ୍ମି \(\overrightarrow{\mathrm{AO}}\) ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁଗାମୀ ।

Question 13.
ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତର ଦୁଇଟି ଜ୍ୟା ଏକ ବ୍ୟାସ ଦ୍ବାରା ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡିତ ହେଲେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ଜ୍ୟା ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ।
Solution:

ଦତ୍ତ : ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର O । PQ ଓ RS ଜ୍ୟା ଦ୍ବୟ XY ବ୍ୟାସଦ୍ବାରା ଯଥାକ୍ରମେ M ଓ N ବିନ୍ଦୁରେ ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡିତ
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : PQ||\(\overline{\mathbf{RS}}\)
ପ୍ରମାଣ : PQ ର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ M ।
⇒ OM ⊥ PQ ⇒ m∠QMO = 90°
ସେହିପରି RS ର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ N |
⇒ ON ⊥ RS ⇒ m∠ONR = 90° |
∴ m∠QMO = m∠ONR = 90° |
ମାତ୍ର ଏହି କୋଣଦ୍ଵୟ ଏକାନ୍ତର, ତେଣୁ PQ || RS |

Question 14.
ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତର ଦୁଇଟି ଜ୍ୟା କେନ୍ଦ୍ର ହେବ । (ସୂଚନା : ଅସମ୍ଭବାୟବ ପ୍ରଣାଳୀ ପରସ୍ପରକୁ ସମଦ୍ବିଖଣ୍ଡ କଲେ ସେମାନଙ୍କ ଛେଦବିନ୍ଦୁ ବୃତ୍ତର (Method of contradiction) ବ୍ୟବହାର କର)
Solution:

ଦତ୍ତ : PQ ଓ RS ଜ୍ୟା ଦ୍ବୟ ପରସ୍ପରକୁ O ବିନ୍ଦୁରେ ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡ କରନ୍ତି ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : ‘O’ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ।
ପ୍ରମାଣ : ମନେକର ‘O’ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ନୁହେଁ । O’ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ହେଉ । O’ O ଅଙ୍କନ କର ।
O, RS ଜ୍ୟାର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ⇒ m∠O′OS = 90°
ସେହିପରି O, PQ ଜ୍ୟାର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ⇒ m∠O’OQ = 90°
∴ m∠O’OS = m∠O’OQ = 90°
କିନ୍ତୁ ଏହା ଅସମ୍ଭବ ।
କାରଣ Q ଓ S ବିନ୍ଦୁ O’O ର ଏକ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
∴ O’ ଓ O ବିନ୍ଦୁଦ୍ଵୟ ଏକ ଓ ଅଭିନ୍ନ ।
⇒ PQ ଓ RS ଜ୍ୟା ଦ୍ଵୟର ଛେଦବିନ୍ଦୁ, ‘O’ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ହେବ ।

15. ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତର ଦୁଇଟି ଜ୍ଯା AB ଓ BC, B ଠାରେ ୨୦ କୋଣ ଉତ୍ପନ୍ନ କରନ୍ତି । ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର O ହେଲେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ A, O ଏବଂ C ଏକ ଏକରେଖୀୟ ।
Solution:
ଦତ୍ତ : ( କେନ୍ଦ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ବୃତ୍ତର \(\overline{\mathrm{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{BC}}\) ଦୁଇଟି ଜ୍ୟା ।
m∠ABC = 90°
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : A – 0 – C ଅର୍ଥାତ୍ \(\overline{\mathrm{AC}}\) ବ୍ୟାସ ।
ଅଙ୍କନ : \(\overline{\mathrm{BO}}\) ଅଙ୍କନ କର ।
ପ୍ରମାଣ : △ABO ରେ AO = BO ⇒ m∠OAB = m∠ABO = θ (ମ6ନକର)

△BOC ରେ BO = CO ⇒ m∠OBC = m∠OCB = α (ମ6ନକର)
∴ θ + α = 90° (·.· m∠ABC = 90°)
△ABO ରେ m∠AOB = 180° – 2θ ଏବଂ △BOC ରେ m∠BOC = 180° – 2α
∴ m∠AOB +m∠BOC = 360 – 2(θ + α) = 360° – 2(90°) (∵ θ + α = 90°) = 180°
⇒ A – O – C = \(\overline{\mathrm{AC}}\) ଏକ ବ୍ୟାସ ।

Question 16.
ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ଏକ ସମକୋଣୀ ତ୍ରିଭୁଜରେ କର୍ପୂର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ, ଏହାର ପରିବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ଅଟେ ।
Solution:

ଦତ୍ତ : △ABC ର m∠ABC = 90° । ‘O’ \(\overline{\mathrm{AC}}\) କର୍ପୂର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : A ABC ର ପରିବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର O ।
ଅଙ୍କନ : \(\overrightarrow{\mathrm{BO}}\) ଅଙ୍କନ କର । \(\overrightarrow{\mathrm{BO}}\) ଉପରିସ୍ଥ ‘D’ ଏପରି ଏକ ବିନ୍ଦୁ ଯେପରିକି BO = OD |
DC ଅଙ୍କନ କର ।
ପ୍ରମାଣ : △OBC ଓ △ODC ଦ୍ଵୟରେ AO = OC (∵ O, \(\overline{\mathrm{AC}}\) ର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ)
BO = OD (ଅଙ୍କନ), m∠AOB = m∠COD (ପ୍ରତୀପ)
△ABO = △CDO ⇒ m∠BAO = m∠OCD 19° AB = CD
⇒ ମାତ୍ର ଏହି କୋଣଦ୍ଵୟ ଏକାନ୍ତର ⇒ \(\overline{\mathrm{AB}}\) || \(\overline{\mathrm{CD}}\)
ପୁନଶ୍ଚ, m∠ABC = 90° ହେତୁ ABCD ଏକ ଆୟତଚିତ୍ର ।
∴ AC = BD = \(\frac { 1 }{ 2 }\) AC = \(\frac { 1 }{ 2 }\) BD ⇒ AO = BO
∴ AO = BO = CO
ଏଠାରେ ଠ ବିନ୍ଦୁଠାରୁ A, B ଓ C ବିନ୍ଦୁତ୍ରୟ ସମଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ।
⇒ O ବିନ୍ଦୁ △ABC ର ପରିବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ।

Question 17.
PQ ବୃତ୍ତର ଜ୍ୟା । P ଓ Q ଠାରେ ଉକ୍ତ ଜ୍ୟା ରେ ଅଙ୍କିତ ଲମ୍ବଦ୍ଵୟ R ଓ S ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି । ପ୍ରମାଣ କର ଯେ PQSR ଏକ ଆୟତ ଚିତ୍ର |
Solution:

ଦତ୍ତ : \(\overline{\mathrm{PQ}}\) ଜ୍ୟାର P ଓ Q ଠାରେ ଅଙ୍କିତ ଲମ୍ବଦ୍ଵୟ ବୃତ୍ତକୁ R ଓ S ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କ6ର |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : PQSR ଏକ ଆୟତଚିତ୍ର ।
ଅଙ୍କନ : \(\overline{\mathrm{RQ}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{PS}}\) ଅଙ୍କନ କର ।
ପ୍ତମାଣ : △PRQ ରେ m∠RPQ = 90° ⇒ RQ ଏବ ଦ୍ୟାସ ….(i)
△SPQ ରେ m∠PQS = 90° ⇒ PQ ଏବ ଦ୍ୟାସ ….(ii)
ଆମେ ଜାଣିଛେ, ବ୍ୟାସଦ୍ଵୟ ପରସ୍ପରକୁ କେନ୍ଦ୍ର ‘O’ରେ ସମଦ୍ଵିଖଣ୍ଡ କରନ୍ତି ।
∴ PORS ଏକ ଆୟତଚିତ୍ର ।

ବିକଳ୍ପ ପ୍ରମାଣ:
PQRS ଦ୍ରଭନ୍ନକଖତ ଚତୁରୁଢର m∠P + m∠S = 180°
⇒ m∠S = 90° (∴ \(\overline{\mathrm{RQ}}\) ବୃତ୍ତର ଏକ ବ୍ୟାସ)
⇒ m∠P = 90°, 6ସଦ୍ରପତି m∠R = 90° |
∴ PQSR ଏକ ଆୟତଚିତ୍ର ।

Question 18.
ଚିତ୍ରରେ A ଓ B ଦୁଇଟି ପରସ୍ପର ଛେଦୀ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ P ଓ Q ବୃତ୍ତ ଦ୍ଵୟର ଛେଦବିନ୍ଦୁ ଅଟନ୍ତି । ପ୍ରମାଣ କର ଯେ,
(i) \(\stackrel{\leftrightarrow}{\mathbf{AB}}\), \(\overline{\mathrm{PQ}}\) ସାଧାରଣ ଜ୍ୟାକୁ ସମର୍ଦ୍ଦିଖଣ୍ଡ କରେ ।
ଏବଂ (ii) \(\stackrel{\leftrightarrow}{\mathbf{A B}}\) ⊥ \(\overline{\mathrm{PQ}}\)

Solution:
ଦତ୍ତ : A ଓ B ଦୁଇଟି ପରସ୍ପରଛେଦୀ ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ।
P ଓ Q ବୃତ୍ତଦ୍ଵୟର ଛେଦବିନ୍ଦୁ ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : (i) \(\stackrel{\leftrightarrow}{\mathbf{AB}}\), \(\overline{\mathrm{PQ}}\) କୁ ସମର୍ଦ୍ଦିଖଣ୍ଡ କରେ । (ii) \(\stackrel{\leftrightarrow}{\mathbf{A B}}\) ⊥ \(\overline{\mathrm{PQ}}\)
ଅଙ୍କନ : \(\overline{\mathrm{PA}}\), \(\overline{\mathrm{AQ}}\), \(\overline{\mathrm{BQ}}\) ଏବଂ \(\overline{\mathrm{BP}}\) ଅଙ୍କନ କର ।
ପ୍ରମାଣ : △APB ଏବଂ △AQB ଦ୍ବୟରେ
PA = AQ (ଏକା ଦ୍ୱଭର ବ୍ୟାସାକିଂ), BP = BQ
ଏବଂ \(\overline{\mathrm{AB}}\) ସାଧାରଣ ବାହୁ ।
∴△APB ≅ △AQB (ଦା .ଦା. ଦା)

⇒ m∠PAM = m∠QAM (ଅନୁରୂପ କୋଣ)
ବର୍ତ୍ତମାନ △APM ଏବଂ △AQM ଦ୍ବୟରେ
PA = AQ, m∠PAM = m∠QAM ଏବଂ \(\overline{\mathrm{AM}}\) ସମତ୍ତିଖଣ୍ଡ କରିବ ।
∴ △APM ≅ △AQM (ଦା .ଦା. ଦା)
PM = MQ ⇒ \(\overleftrightarrow{\mathrm{AB}}\), \(\overline{\mathrm{PQ}}\) ….. (ii) (ପ୍ରମାଣିତ)
ଏବଂ m∠AMP = m∠AMQ
କିନ୍ତୁ ଏମାନେ ସନ୍ନିହିତ ପରିପୂରକ ହେତୁ m∠AMP = m∠AMQ = 90°
⇒ \(\overleftrightarrow{\mathrm{AB}}\) ⊥ \(\overline{\mathrm{PQ}}\) ….. (ii) (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 19.
ଚିତ୍ରରେ ଦୁଇଟି ବୃତ୍ତ ପରସ୍ପରକୁ P ଓ Q ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି । P ଠାରେ PQ ପ୍ରତି ଅଙ୍କିତ ଲମ୍ବ ବୃତ୍ତ ଦ୍ଵୟକୁ A ଓ B ଠାରେ ଛେଦ କରେ ଓ ସେହିପରି () ଠାରେ PQ ପ୍ରତି ଅଙ୍କିତ ଲମ୍ବ ବୃତ୍ତଦ୍ଵୟକୁ C ଓ D ଠାରେ ଛେଦ କରେ । ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, AB = CD ।

Solution:
ଦତ୍ତ : ଦୁଇଟି ବୃତ୍ତ ପରସ୍ପରକୁ P ଓ Q ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି । P ଠାରେ PQ ପ୍ରତି ଅଙ୍କିତ ଲମ୍ବ ବୃତ୍ତଦ୍ଵୟକୁ A ଓ B ଠାରେ ଛେଦକରେ Q ଠାରେ PQ ପ୍ରତି ଅଙ୍କିତ ଲମ୍ବ ବୃତ୍ତଦ୍ଵୟକୁ C ଓ D ଠାରେ ଛେଦ କରେ ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : AB = CD
ଅଙ୍କନ : ବୃତ୍ତଦ୍ଵୟର କେନ୍ଦ୍ର O₁ ଓ O₂ ନିଆ | O₁X₁ ⊥ AP ଏବଂ

O₂ Y₁ ⊥ PB ଅଙ୍କନ କର ।
X₁ O₁, ଓ Y₁ O₂, CDକୁ ଯଥାକ୍ରମେ X₂ ଓ Y₂ ରେ ଛେଦକରୁ ।
ପ୍ରମାଣ : AB || CD = X₁ Y₁ || X₂ Y₂
ପୁନଶ୍ଚ X₁ X₂ || Y₁ Y₂
∵ m∠X₂X₁Y₁ +m∠X₁Y₁Y₂ = 180°
⇒ X₁Y₁Y₁X₂ ଏକ ଆପ୍ତତତିତ୍ର |
X₁Y₁ = X₂Y₂
AB = AP + PB = 2PX₁ + 2PY₁
= 2(PX₁ + PY₁) = 2 X₁Y₁ = 2X₂Y₂
= 2(X₂Q + QY₂) = 2QX₂ + 2QY₂ = CQ + QD = CD (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 20.
A ଓ B କେନ୍ଦ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ବୃତ୍ତ ପରସ୍ପରକୁ P ଓ ଠୁ ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି । P ମଧ୍ୟ ଦେଇ AB ସହିତ ସମାନ୍ତର ସରଳରେଖା ବୃତ୍ତ ଦ୍ଵୟକୁ M ଓ N ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କଲେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, MN = 2AB | (ସୂଚନା : \(\overline{\mathbf{AC}}\) ଓ \(\overline{\mathbf{BD}}\), \(\overline{\mathbf{MN}}\) ପ୍ରତି ଲମ୍ବ ଅଙ୍କନ କରି ଦର୍ଶାଅ ଯେ, AB = CD)

ସମାଧାନ :
ଦତ୍ତ : A ଓ B କେନ୍ଦ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ ଦୁଇଟି ବୃତ୍ତ ପରସ୍ପରକୁ P ଓ Q ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି ।
P ବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅଙ୍କିତ \(\overline{\mathbf{MN}}\), \(\overline{\mathbf{AB}}\) ସହ ସମାନ୍ତର ।
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : MN = 2AB
ଅଙ୍କନ : AR ⊥ MP ଏବଂ BS ⊥ PN
ପ୍ରମାଣ : AR ⊥ MP ⇒ RP = \(\frac { 1 }{ 2 }\) MP
ସେହିପରି BS ⊥ NP ⇒ PS = \(\frac { 1 }{ 2 }\) PN
∴ RP + PS = \(\frac { 1 }{ 2 }\) (MP + PN) ⇒ RS = \(\frac { 1 }{ 2 }\) MN ……(i)
କିନ୍ତୁ RABS ଏକ ଆୟତଚିତ୍ର ⇒ RS = AB ….(ii)
(i) ଓ (ii) ରୁ AB = \(\frac { 1 }{ 2 }\), MN (ପ୍ରମାଣିତ)

Question 21.
ଚିତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ସରଳରେଖା ଦୁଇଟି ଏକ କେନ୍ଦ୍ରିକ ବୃତ୍ତ S₁ ଓ S₂ କୁ ଯଥାକ୍ରମେ A, C, D ଓ B ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରୁଛି । ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, AC = DB |

Solution:
ଦତ୍ତ : S₁ ଓ S₂ ଦୁଇଟି ଏକ କେନ୍ଦ୍ରିକ ବୃତ୍ତ । ଏକ ସରଳରେଖା ବୃତ୍ତଦ୍ଵୟକୁ ଯଥାକ୍ରମେ A, C, D ଓ B ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରୁଛି |
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : AC = DB
ଅଙ୍କନ : OM ⊥ AB ଅଙ୍କନ କର । \(\overline{\mathbf{OC}}\) ଏବଂ \(\overline{\mathbf{OA}}\) କୁ ଯୋଗକର ।
ପ୍ରମାଣ : \(\overline{\mathbf{OM}}\) ⊥ \(\overline{\mathbf{AB}}\) ଏବଂ \(\overline{\mathbf{OM}}\) ⊥ \(\overline{\mathbf{CD}}\)

∴ AM = MB ଏବଂ CM = MD
⇒ AM – CM = MB – MD ⇒ AC = BD

Question 22.
ଗୋଟିଏ ବୃତ୍ତର ଏକ ବହିଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ P ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଅଙ୍କିତ ଦୁଇଟି ଛେଦକ ବୃତ୍ତକୁ A, B ଏବଂ C, D ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି ଯେପରି P – A – B ଏବଂ P – C – D। ଯଦି AB = CD ହୁଏ, ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, PA = PC ଏବଂ AC || BD |

Solution:
ଦତ୍ତ : ବୃତ୍ତର ବହିଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ P ମଧ୍ୟଦେଇ ଏକ ଛେଦକ ବୃତ୍ତକୁ A, B ଏବଂ C, D ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରୁଛନ୍ତି । AB = CD
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ : (i) PA = PC (ii) \(\overline{\mathbf{AC}}\)||\(\overline{\mathbf{BD}}\)
ଅଙ୍କନ : କେନ୍ଦ୍ର O ଠାରୁ \(\overline{\mathbf{AB}}\) ଓ DC ପ୍ରତି ଯଥାକ୍ରମେ OM ଏବଂ ON ଲମ୍ବ ଅଙ୍କନ କର । OP ଅଙ୍କନ କର ।
ପ୍ରମାଣ : AB = CD = \(\frac { 1 }{ 2 }\) AB = \(\frac { 1 }{ 2 }\) CD ⇒ AM = NC ଏବଂ MB = ND… (i)
△OMP ଏବଂ △ONP ଦ୍ୱୟରେ m∠OMP = m∠ONP (ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମକୋଣ)
OM = ON ( ସମାନ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଜ୍ୟା ମାନ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ସମଦୂରବର୍ତ୍ତୀ), \(\overline{\mathbf{OP}}\) ସାଧାରଣ ବାହୁ ।
△OMP ≅ △ONP
⇒ MP= NP ⇒ MP – AM = NP – NC [(i)ରୁ] → PA = PC (ପ୍ରମାଣିତ) …(ii)
ପୁନଶ୍ଚ MP + MB = NP + ND [(i)ରୁ]
⇒ PB = PD ⇒ △PBD ସମଦିବାହୁ (ii) ରୁ PA = PC → A PAC ଏକ ସମଦ୍ବିବାହୁ ।
△PBD ରେ PB = PD ⇒ m∠PBD = m∠PDB = θ (ମନେକର)
ସେହିପରି △PAC m∠PAC = m∠ACP = α (ମନେକର)
∴ △PBD ରେ θ + θ + m∠BPD = 180°
⇒ 2θ + m∠BPD = 180° ….(iii)
ପେଦ୍ୱିପରି △PAC ରେ, 2α + m∠APC = 180° …(iv)
(iii) 2θ = 2α

Question 23.
ABC ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର O । ଏହାର ଦୁଇଟି ସର୍ବସମ ଜ୍ୟା ପରସ୍ପରକୁ ଏକ ଅନ୍ତଃସ୍ଥ ବିନ୍ଦୁ P ଠାରେ ଛେଦ କରନ୍ତି । B ଓ C, \(\overline{\mathbf{OP}}\) ର ଏକ ପାର୍ଶ୍ୱସ୍ଥ ହେଲେ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, (i) PA = PC ଏବଂ (ii) \(\overline{\mathbf{AC}}\) || \(\overline{\mathbf{BD}}\) | (ସୂଚନା : \(\overline{\mathbf{OE}}\) L \(\overline{\mathbf{AB}}\) ଏବଂ \(\overline{\mathbf{OF}}\) ⊥ \(\overline{\mathbf{CD}}\) ଅଙ୍କନ କରି O, P ଯୋଗ କର)

ସମାଧାନ :
ଦତ୍ତ : ବୃତ୍ତର କେନ୍ଦ୍ର ( 1 AB = CD, AB ଓ CD ଜ୍ୟା ଦ୍ଵୟର ଛେଦବିନ୍ଦୁ P ।
B ଓ C, \(\overline{\mathbf{OP}}\) ର ଏକ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
ପ୍ତାମଣ୍ୟ : (i) PA = PC (ii) \(\overline{\mathbf{AC}}\) || \(\overline{\mathbf{BD}}\)
ଅଙ୍କନ : \(\overline{\mathbf{OE}}\) L \(\overline{\mathbf{AP}}\) ଏବଂ \(\overline{\mathbf{OD}}\) L \(\overline{\mathbf{CD}}\) ଅଙ୍କନ କର ।
ପ୍ରମାଣ : AB = CD ⇒ \(\frac { 1 }{ 2 }\) AB = \(\frac { 1 }{ 2 }\) CD ⇒ AE = CF ଏବଂ BE = FD
△OPE ଏବଂ OPF ଦଯ6ର m≤OEP = m≤OFP = 90°, OE = OF (∵ ଲ୍ୟା ଦ୍ବାଦାସମ)
\(\overline{\mathbf{OP}}\) ସାଧାରଣ ∴ △OPE ≅ △OPE ⇒ PE = PF
⇒ AE – PE = CF – PF ⇒ AP = CP ….(i)
⇒ △APC ସମଦିବାହୁ ।
ପୁନଶ୍ଚ BE + PE = DF + FP ⇒ PB = PD ⇒ △PBD ସମଦ୍ବିବାହୁ ।
△APC ସମଦିବାହୁ ।
m∠PAC = m∠PCA = θ (ମ6ନକର) ⇒ 2θ + m∠CPA = 180° ……(1)
△PBD ସମଙ୍ଗିବାହୁ = m∠PBD = m∠PDB = α (ମନେକର)
⇒ 2α + m∠BPD = 180° …..(2)
(1) ଓ (2)ରୁ 2θ + m∠CPA = 2α + m∠BPD (∵ m∠CPA = m∠BPD ପ୍ରତୀପ)
⇒ 2θ = 2α ⇒ θ = α ⇒ m∠PAC = m∠PBD
ମାତ୍ର ଏହି କୋଣଦ୍ଵୟ ଏକାନ୍ତର, ତେଣୁ \(\overline{\mathbf{AC}}\) || \(\overline{\mathbf{BD}}\) ……. (ii)

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Important Questions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ Important Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Life Science Important Questions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

Objective Type Questions with Answers 

A ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ

1. ସର୍ବଜନ ଦାତା ଓ ସର୍ବଜନ ଗ୍ରହୀତା କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
AB ରକ୍ତବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ସର୍ବଜନ ଗ୍ରହୀତା ଓ ଠ ରକ୍ତବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ସର୍ବଜନ ଦାତା କୁହାଯାଏ ।

2. ମନୁଷ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ରକ୍ତବର୍ଗଗୁଡ଼ିକର ନାମ ଲେଖ ।
ଉ-
ଏବଂ ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଥ‌ିବା ଏଣ୍ଟିବଡ଼ିର ଉପସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ 4 ପ୍ରକାର ରକ୍ତବର୍ଗ ନିରୂପିତ ହୋଇଛି; ଯଥା-A, B, AB, O 3.

3. ହିପାରିନ୍‌ର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଉ-
ରକ୍ତରେ ଥ‌ିବା ଏକ ପ୍ରକାର ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ହିପାରିନ୍ କୁହାଯାଏ । ଏହା ରକ୍ତକୁ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବାକୁ ଦିଏନାହିଁ ।

4. ଏଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ଆବରଣରେ ଥିବା ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌କୁ ଚିହ୍ନିପାରେ ।

5. ସିଷ୍ଟାଲିକ୍ ଓ ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଂକୋଚନ ଜନିତ ଚାପକୁ ସିଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ ଓ ପ୍ରସାରଣ ବେଳର ବଳକା ରକ୍ତର ଚାପକୁ ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ କୁହାଯାଏ ।

6. ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
କୌଣସି କାରଣରୁ ଧମନୀ ସଂକୁଚିତ ହୋଇ ରକ୍ତଚାପ ବଢ଼ିଯିବାକୁ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ରକ୍ତଚାପ ହେଲେ ଧମନୀ ଫାଟିଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।

7. ରକ୍ତବାହିନୀ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ଶରୀର ରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ପାଇଁ ର ହି ଥ୍ କରନ୍ତି । ଆମ ଶରୀରରେ ଏହାର ଦୈର୍ଘ୍ୟ 96,000 1,60,000 km.

8. ଉଦ୍ଭିଦରେ ଉଦନ କେଉଁ ଅଙ୍ଗ ଦେଇ ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ?
ଉ
ଉଦ୍ଭଦରେ ସ୍ତୋମ୍, ତ୍ବଚାବରଣ ଓ ବାତରନ୍ଧ୍ର ଦେଇ ଉନ୍ମୋଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।

B ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।

1. ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ପ୍ରାୟ କେତେ କି.ମି. ଲମ୍ବ ନଳୀ ବିଛେଇ ହୋଇ ରହିଛି ?
2. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ତଳ ଦୁଇଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
3. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର କେଉଁ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ଅଟେ ?
4. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ କେତେ ପାଖୁଡ଼ା କପାଟିକା ଥାଏ ?
5. ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସ୍ପନ୍ଦନ ହାର ପାଖୁଡ଼ା କପାଟିକା ଥାଏ ?
6. ମନୁଷ୍ୟ ତଥା ଅନ୍ୟ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ଓ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ କେତେ କୋଠରି ବିଶିଷ୍ଟ ?
7. ରକ୍ତବାହିନୀ ପ୍ରଧାନତଃ କେତେ ପ୍ରକାର ଅଟେ ?
8. କାହାର ଉପସ୍ଥିତି ଯୋଗୁଁ ରକ୍ତ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପଛକୁ ଫେରିପାରେ ନାହିଁ ?
9. ଜଣେ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଲମ୍ବ ଓ ଓସାର ପ୍ରାୟ କେତେ ସେ.ମି. ଅଟେ ?
10. ହୃତ୍‌ ପିଣ୍ଡର ଉପର ଦୁଇଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ କ’ଣକୁହାଯାଏ ?
11. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର କେଉଁ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ସହ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ଓ ନିମ୍ନ ମହାଶିରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ?
12. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ କେତେ ପାଖୁଡ଼ା କପାଟିକା ଥାଏ ?
13. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଚାରୋଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅଧ୍ୟକ ଦକ୍ଷ ଓ ଏହାର ପ୍ରାଚୀର ମୋଟା ?
14. ହୃତ୍‌ ପିଣ୍ଡର ସଂକୋଚନ ଜନିତ ଚାପକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
15. ରକ୍ତ ପ୍ଲାଜମାରେ ଥ‌ିବା କେଉଁ ଉପାଦାନ ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ?
16. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର କେଉଁ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ?
17. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ପ୍ରସାରଣ ବେଳର ବଳକା ରକ୍ତର ଚାପକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
18. ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶ୍ରାମ ବେଳର ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ କେତେ ମି.ମି. ପାରଦ ମାନ ଅଟେ ?

Answers
1. 96,000 – 1, 60,000
2. ଭେଣ୍ଡିକଲ୍
3. ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ
4.2.
5. 72
6. 4
7. 3
8. କପାଟିକା
9. 12 69.. 3 9 68.Î.
10. ଏଟ୍ରିୟମ୍
11. ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ
12. 3
13. ବାମ ନିଳୟ
14. ସିଷ୍ଟାଲିକ୍
15. ପୁଷ୍ଟିସାର
16. ବାମ ଅଳିନ୍ଦ
17. ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍
18. 80

C ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1. ଚେରରେ ଥିବା …………………… ମୃତ୍ତିକାରୁ ପୋଷକ ଶୋଷଣ କରେ ।
2. ଉଦ୍ଭଦରେ ………………………. ଦ୍ଵାରା ଜଳ ଓ ଅପ୍ରସ୍ତୁତ ଖାଦ୍ୟର ପରିବହନ ହୁଏ ।
3. ଉଦ୍ଭଦରେ ……………………… ଦ୍ଵାରା ଜଳ ଓ ଅପ୍ରସ୍ତୁତ ଖାଦ୍ୟର
4. ପତ୍ରକୁ ବୃକ୍ଷର …………………….. କୁହାଯାଏ ।
5. ଉଭିଦ ରେ …………………….. ମଧ୍ୟଦେଇ ଜଳ କୈଶିକ ନଳୀ ସଦୃଶ ଏବଂ ତାହା କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଉପରକୁ ଉଠେ ।
6.
7.
8. ପତ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ………………………. ଯୋଗୁଁ ମୂଳରୁ ପତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳର ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଧାରା ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
9. ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମନଳୀ ଭିତରେ ଜଳ ଅଣୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ………………………… ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ଥାଏ ।
10. ଜଳ ଓ ଜାଇଲେମ୍ ଭିଭି ମଧ୍ଯରେ ………………………. ଯୋଗୁଁ ଜଳ ସର୍ବଦା ଜାଇଲେମ୍ ଭିଭି ସହ ଲାଗି ରହେ ।
11. ଉଭିଦର ବାୟବୀୟ ଅଂଶରୁ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଜଳର ନିର୍ଗମନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ……………………….. କୁହାଯାଏ ।
12. ସ୍ତୋମ୍, ତ୍ଵଚାବରଣ ଓ ବାତରନ୍ଧ୍ର ଦେଇ ଉଭିଦର …………………….. ପ୍ରକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।
13. ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ମୋଚିତ ହେଉଥ‌ିବା ଅଧିକାଂଶ ଜଳ …………………… ଦେଇ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
14. ରକ୍ତବାହିନୀ ପ୍ରଧାନତଃ ………………………… ପ୍ରକାର ।
15. ଆମ ଶରୀରରେ ରକ୍ତବାହିନୀଗୁଡ଼ିକର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ ………………………….
16. ଶିରାରେ ……………………….. ଉପସ୍ଥିତି ଯୋଗୁଁ ରକ୍ତ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପଛକୁ ଫେରିପାରେ ନାହିଁ ।
17. ବ୍ରିଟିଶ୍ ଡାକ୍ତର ……………………. ଆମ ଶରୀରରେ ରକ୍ତ କିପରି ସଞ୍ଚାଳିତ ହୁଏ ତାହା ପ୍ରଥମେ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।
18. ମନୁ ଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ରକ୍ତ ନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ରକ୍ତର ଏକତରଫା ଗତିକୁ ………………………. କୁହାଯାଏ ।
19. ସାଧାରଣତଃ ଜଣେ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଓକୁନ ପ୍ରାୟ …………………….. ।
20. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ରଙ୍ଗ ………………………… ଅଟେ।
21. ବାମ ନିଳୟ ସହ ……………………. ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
22. ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଓସାର ପ୍ରାୟ ……………………… ସେ.ମି. ଅଟେ ।
23. ବିଶ୍ରାମ ବେଳର ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ ……………………. ପାରଦ ମାନ ଅଟେ ।
24. ବାମ ଅଳିଳ ଓ ବାମ ନିଳୟ ଭିତରେ ……………………. ପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ଥାଏ ।
25. ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିଳ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଭିତରେ ………………………. ପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ଥାଏ ।
26. ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ………………………. ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

Answers
1. ମୂଳଲୋମ
2. ଜାଇଲେମ୍
3. ଫ୍ଲୋଏମ୍
4. ରୋଷେଇ ଘର
5. ଜାଇଲେମ୍
6. ମାନୋମିଟର
7. ବିସରଣ ଚାପ
8. ଉଚ୍ଛେଦନ ଜନିତ ଆକର୍ଷଣ
9. ସଂସକ୍ତି ବଳ
10. ସଂଲଗ୍ନ ବଳ
11. ଉଦ୍ବେଦନ
12. ଉସ୍ବେଦନ
13. ସ୍ତୋମ୍
14. 3
15. 96,000 1,60,000
16. କପାଟିକା
17. ଉଇଲିୟମ୍ ହାର୍ଭେ
18. ଆବଦ୍ଧ ସଞ୍ଚାଳନ
19. 250ରୁ 300 ଗ୍ରାମ୍
20. ମାଟିଆ ଲାଲ
21. ମହାଧମନୀ
22. 9
23.80
24. 2
25.3
26. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା

D ଠିକ୍ ଉକ୍ତି ପାଇଁ (√ ) ଓ ଭୁଲ୍ ଉକ୍ତ ପାଇଁ (✗) ଚିହ୍ନ ଦିଅ ।

1. ଅତି ଉଚ୍ଚ ବୃକ୍ଷମାନଙ୍କ ପାଇଁ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ପାଇଁ ଜଳ ପରିବହନ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ ।
2. ବୃକ୍ଷରେ ଉଵେଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ରାତିରେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
3. ଆମ ଶରୀରରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଧମନୀରେ ବିଶୁଦ୍ଧ ରକ୍ତ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥାଏ ।
4. ମନୁଷ୍ୟ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଚାରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟରୁ ବାମ ନଳୟ ଅଧ୍ବ ଦକ୍ଷ ।
5. ‘0’ ରକ୍ତବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତି ମାନେ ସମସ୍ତଙ୍କଠାରୁ ରକ୍ତ ନେଇପାରିବେ ।
6. ରକ୍ତଚାପ ସିଗ୍‌ମ୍ୟାନୋମିଟର ଉପକରଣ ଦ୍ବାରା ମପାଯାଏ ।
7. ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶ୍ରାମ ବେଳର Q81 80mm 120Hg |
8. ବଢ଼ିଯାଏ ଓ ଏହାକୁ ପାର୍ଶ୍ଵ ରକ୍ତଚାପ କୁହାଯାଏ ।
9. ରକ୍ତର ପ୍ରବାହ ଫଳରେ ଧମନୀ କାନ୍ଥରେ ଯେଉଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ, ତାହାକୁ ରକ୍ତଚାପ କୁହାଯାଏ ।
10. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାମ ନିଳୟ ସହ ମହାଧମନୀ’ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
11. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ରଙ୍ଗ ଲାଲ୍ ଗୋଲାପୀ ହୋଇଥାଏ ।
12. ପି. ପାଭଲୋଭ୍ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ।
13. ଶିରା ଓ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ରକ୍ତକୁ ସଞ୍ଚାଳିତ କରିବାରେ ବୃକ୍‌କ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।
14. ମଣିଷର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନକୁ ଦ୍ୱୈତ ସଞ୍ଚାଳନ କହନ୍ତି ।
15. ରକ୍ତରେ Ca ଆୟନ ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
16. ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଶ୍ଵେତସାର ଫ୍ଲୋଏମ୍ ଟିସୁଦ୍ଵାରା ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ ।
17. ହୃତପିଣ୍ଡର ପ୍ରସାରଣ ବେଳର ଚାପକୁ ସିଷ୍ଟାଲିକ୍ କୁହାଯାଏ ।
18. ବାମ ନିଳୟର ସଙ୍କୋଚନ ଫଳରେ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ରକ୍ତ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
19. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଚାରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟରୁ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ପ୍ରକୋଷ୍ଠଟି ଅଧ୍ବକ ଦକ୍ଷ ଅଟେ ।
20. ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ୟସ୍ଥ କପାଟିକାଟି ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରାକୃତି ଆକୃତି ବିଶିଷ୍ଟ ।
21. ପ୍ରଥମେ ରକ୍ତ ଶିରାଦ୍ଵାରା ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଆଡ଼କୁ ଆସେ ।
22. ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ହଜମ ଖାଦ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ରଠାରେ ଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ ।
23. ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ମୋଚିତ ହେଉଥ‌ିବା ଜଳର ୨୦% ରୁ ଅଧିକ ସ୍ତୋମ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।

Answers
1. (√)
2. (✗)
3. (✗)
4. (√)
5. (✗)
6. (√)
7. (V)
8. (✗)
9. (√)
10. (√)
11. (✗)
12. (✗)
13. (✗)
14. (√)
15. (√)
16. (√)
17. (✗)
18. (√)
19. (✗)
20. (√)
21. (x)
22. (√)
23. (√)

E ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ପ୍ରଥମ ଯୋଡାର ସମ୍ପର୍କକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଦ୍ଵିତୀୟଟିରେ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।

1 ‘କ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍
A ରକ୍ତବର୍ଗ: A ଏବଂ AB	B ରକ୍ତବର୍ଗ:
AB ର ଆଣ୍ଟିବଡ଼ି : ନାହିଁ	ଠର ଆଣ୍ଟିବଡ଼ି :
ଦ୍ୱୈତ ସଞ୍ଚାଳନ : ମନୁଷ୍ୟ	ଏକକ ସଞ୍ଚାଳନ :
ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ : ଉଇଲିୟମ୍ ହାର୍ଭେ	ରକ୍ତ ବର୍ଗ :
ମଣିଷ ରକ୍ତ : ହିପାରିନ୍‌	ଜୋକ ଲାଳ :

ଉ ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍
A ରକ୍ତବର୍ଗ : A ଏବଂ AB	B ରକ୍ତବର୍ଗ : B ଏବଂ AB
ABର ଆଣ୍ଟିବଡ଼ି : ନାହିଁ	ଠର ଆଣ୍ଟିବଡ଼ି : à ଓ b
ଦ୍ୱୈତ ସଞ୍ଚାଳନ : ମନୁଷ୍ୟ	ଏକକ ସଞ୍ଚାଳନ : ମାଛ
ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ : ଉଇଲିୟମ୍ ହାର୍ଭେ	ରକ୍ତ ବର୍ଗ : ଲ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଠେଇନର
ମଣିଷ ରକ୍ତ : ହିପାରିନ୍‌	ଜୋକ ଲାଳ : ହିରଡ଼ିନ

 

ଉ ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍
ସିଷ୍ଟାଲିକ୍‌ ଚାପ : 120 ମି.ମି.	ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ :
ସର୍ବଜନ ଗ୍ରହୀତା : ସର୍ବଜନ ଦାତା	AB:
ପତ୍ର : କାଣ୍ଡ	ସ୍ତୋମ୍ :
ଶିରା : ଅମ୍ଳଜାନ ବିହୀନ ରକ୍ତ	ଧମନୀ :
ଫୁସ୍‌ଫୁସଧମନୀ : ଫୁସଫୁସଶିରା	ଦକ୍ଷିଣନିଳୟ :

 

ଉ ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭ	‘ଖ’ ସ୍ତମ୍
ସିଷ୍ଟାଲିକ୍‌ ଚାପ : 120 ମି.ମି.	ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ : 80 ମି.ମି.
ସର୍ବଜନ ଗ୍ରହୀତା : ସର୍ବଜନ ଦାତା	AB:0
ପତ୍ର : କାଣ୍ଡ	ସ୍ଫୋମ୍ : ବାତରନ୍ଧ
ଶିରା : ଅମ୍ଳଜାନ ବିହୀନ ରକ୍ତ	ଧମନୀ : ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ
ଫୁସ୍‌ଫୁସଧମନୀ : ଫୁସଫୁସଶିରା	ଦକ୍ଷିଣନିଳୟ : ବାମ ଅଳିନ୍ଦ

Multiple Choice Questions (Mcqs) With Answers

1. ପ୍ରାୟ କେତେ କି.ମି. ଲମ୍ବର ରକ୍ତବାହିନୀ ନଳୀ ଆମ ଦେହରେ ବିଛେଇ ହୋଇ ରହିଛି ?
(A) 72,000-1,20,000
(B) 30,000 – 2,10,000
(C) 40,000 2,10,000
(D) 96,000 – 1, 60,000
Answers
(D) 96,000 – 1, 60,000

2. ଜଣେ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଓସାର ପ୍ରାୟ କେତେ ସେ.ମି. ଅଟେ ?
(A) 05
(B) 9
(C) 15
(D) 20
Answers
(B) 9

3. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ତଳ ଦୁଇଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଏଟ୍ରିୟମ୍
(C) ନେଫ୍ରନ୍
(B) ଭେଣ୍ଡିକଲ୍
(D) ମହାରନ୍ଧ୍ର
Answers
(B) ଭେଣ୍ଡିକଲ୍

4. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର କେଉଁ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ
(B) ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ
(C) ବାମନିଳୟ
(D) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ
Answers
(D) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ

5. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ କେତେ ପାଖୁଡ଼ା କପାଟିକା ଥାଏ ?
(A) 1
(B) 2
(C) 3
(D) 4
Answers
(B) 2

6. ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସ୍ପନ୍ଦନ ହାର ଏକ ମିନିଟ୍‌କୁ କେତେ ଥର ?
(A) 36
(B) 72
(C) 82
(D) 92
Answers
(B) 72

7. ମନୁଷ୍ୟ ତଥା ଅନ୍ୟ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ଓ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ କେତେ କୋଠରି ବିଶିଷ୍ଟ ?
(A) 2
(B) 3
(C) 4
(D) 5
Answers
(C) 4

8. ରକ୍ତବାହିନୀ ପ୍ରଧାନତଃ କେତେ ପ୍ରକାର ଅଟେ ?
(A) 2
(B) 3
(C) 4
(D) 5
Answers
(B) 3

9. କାହାର ଉପସ୍ଥିତି ଯୋଗୁଁ ରକ୍ତ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପଛକୁ ଫେରିପାରେ ନାହିଁ ?
(A) ଅଙ୍କୁରିକା
(B) କପାଟିକା
(C) ଗ୍ଲଟିସ୍
(D) ଗଲେଟ୍
Answers
(B) କପାଟିକା

10. ଜଣେ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଓଜନ ପ୍ରାୟ କେତେ ଗ୍ରାମ୍ ଅଟେ ?
(A) 100 – 120
(B) 130 – 140
(C) 140 150
(D) 150 – 160
Answers
(B) 130 – 140

11. କେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଶରୀର ପରିବହନ ସଂସ୍ଥାର ଏକମୁହାଁ ରାସ୍ତାପରି ଅଟେ ?
(A) ରକ୍ତବାହିନୀ
(B) ସ୍ନାୟୁ
(C) ତରୁଣାସ୍ଥି
(D) ଉପାସ୍ଥି
Answers
(A) ରକ୍ତବାହିନୀ

12. ଜଣେ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତି ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ କେତେ ସେ.ମି. ଅଟେ ?
(A) 10
(B) 15
(C) 20
(D) 25
Answers
(A) 10

13. ହୃତ୍‌ ପିଣ୍ଡର ଉପର ଦୁଇଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଏଟ୍ରିୟମ୍
(C) ନେଫ୍ରନ୍
(B) ଭେଣ୍ଡ୍ରିକଲ୍
(D) ମହାରନ୍ଧ୍ର
Answers
(A) ଏଟ୍ରିୟମ୍

14. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର କେଉଁ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ସହ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ ଓ ନିମ୍ନ ମହାଶିରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ବାମଅଳିନ୍ଦ
(B) ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ
(C) ବାମ ନିଳୟ
(D) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ
Answers
(B) ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ

15. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ କେତେ ପାଖୁଡ଼ା କପାଟିକା ଥାଏ ?
(A) 1
(B) 2
(C) 3
(D) 4
Answers
(C) 3

16. ଦକ୍ଷ ଓ ପ୍ରାଚୀର ମୋଟା ?
(A) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ
(B) ବାମ ନିଳୟ
(C) ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ
(D) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ
Answers
(B) ବାମ ନିଳୟ

17. ମାଛର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ କେତେ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଟେ ?
(A) 1
(B) 2
(C) 3
(D) 4
Answers
(B) 2

18. ହୃତ୍‌ ପିଣ୍ଡର ସଂକୋଚନ ଜନିତ ଚାପକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍
(C) ପାରାନ୍ତରଣ
(B) ସିଷ୍ଟାଲିକ୍
(D) ଆପୁଞ୍ଜନ
Answers
(B) ସିଷ୍ଟାଲିକ୍

19. ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶ୍ରାମ ବେଳର ସିଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ କେତେ ମି.ମି. ପାରଦ ଚାପ ଅଟେ ?
(A) 60
(B) 80
(C) 120
(D) 140
Answers
(C) 120

20. ରକ୍ତ ପ୍ଲାଜମାରେ ଥ‌ିବା ବାନ୍ଧିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କେଉଁ ଉପାଦାନ ରକ୍ତ ଜମାଟ କରେ ?
(A) ପୁଷ୍ଟିସାର
(B) ଶ୍ଵେତସାର
(C) ସ୍ନେହସାର
(D) ଧାତୁସାର
Answers
(A) ପୁଷ୍ଟିସାର

21. ମନୁଷ୍ୟ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ କେତୋଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ରହିଥାଏ ?
(A) 1
(B) 2
(C) 3
(D) 4.
Answers
(D) 4.

22. img ହୋଇଥାଏ ?
(A) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ
(B) ବାମ ନିଳୟ
(C) ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ
(D) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ
Answers
(A) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ

23. ବେଙ୍ଗ ଆଦି ଉଭୟଚର ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ କେତେ କୋଠରି ବିଶିଷ୍ଟ ?
(A). 1
(B) 2
(C) 3
(D) 4
Answers
(C) 3

24. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ପ୍ରସାରଣ ବେଳର ବଳକା ରକ୍ତର ଚାପକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ସିଷ୍ଟାଲିକ୍
(B) ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍
(C) ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ
(D) ନିମ୍ନ ରକ୍ତଚାପ
Answers
(B) ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍

25. ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶ୍ରାମ ବେଳର ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ କେତେ ମି.ମି. ପାରଦ ମାନ ଅଟେ ?
(A) 60
(B) 80
(C) 120
(D) 140
Answers
(B) 80

26. ରକ୍ତଚାପ କେଉଁ ଉପକରଣ ଦ୍ଵାରା ମପାଯାଏ ?
(A) ବ୍ୟାରୋମିଟର
(B) ଅକ୍ସାନୋମିଟର
(C) ମାନୋମିଟର
(D)
Answers
(D)

27. ସାଧାରଣତଃ ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶ୍ରାମ ବେଳର ରକ୍ତଚାପ କେତେ mm Hg ?
(A) 80/120
(C) 60/140
(B) 120/80
(D) 140/60
Answers
(A) 80/120

28. କୌଣସି କାରଣରୁ ଧମନୀ ସଂକୁଚିତ ହେଲେ ରକ୍ତଚାପ ବଢ଼ିଯାଏ ଓ ଏହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ
(C) ପାର୍ଶ୍ଵ ରକ୍ତଚାପ
(B) ନିମ୍ନ ରକ୍ତଚାପ
(D) ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ରକ୍ତଚାପ
Answers
(A) ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ

29. ରକ୍ତର ପ୍ରବାହ ଫଳରେ ଧମନୀ କାନ୍ଥରେ ଯେଉଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ, ତାହାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ରକ୍ତଚାପ
(B) ପ୍ରଲସି ଚାପ
(C) ଲସିକା ଚାପ
(D) ମାଂସପେଶୀୟ ଚାପ
Answers
(A) ରକ୍ତଚାପ

30. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର କେଉଁ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ସହ ମହାଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ
(B) ବାମ ନିଳୟ
(C) ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ
(D) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ
Answers
(B) ବାମ ନିଳୟ

31. ଉଦ୍ଭଦରେ ଜଳର ପରିବହନ ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ଏକ ହୋଇଥାଏ ?
(A) କ୍ରୋଟନ ଗଛର ପତ୍ର, ଫୁଟନ୍ତା ସୁରାସାର,
(B) କାଚବିକର, କାଚଫନେଲ, ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ିଆଦଳ,
(C) ଚଉଡ଼ା ମୁହଁବାଲା କାଚ ବୋତଲ, କଷ୍ଟିକ ପଟାସ ଦ୍ରବଣ, ଚୂନପାଣି
(D) କୋନିକାଲ ଫ୍ଲାସ୍କ, ନାଲିକାଳି, ଜଳ, ହରଗୌରା
Answers
(D) କୋନିକାଲ ଫ୍ଲାସ୍କ, ନାଲିକାଳି, ଜଳ, ହରଗୌରା

32. କେଉଁଟି ରକ୍ତଚାପ ନିର୍ଣ୍ଣୟପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ସୂତ୍ର ଅଟେ ?

Answers

33. ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ସମ୍ପର୍କିତ କେଉଁ ଉକ୍ତିଟି ଭୁଲ ଅଟେ ?
(A) ମଣିଷ ଶରୀରରେ ପରିବହନ ପାଇଁ ରକ୍ତ ପ୍ରମୁଖ ମାଧ୍ୟମ ଅଟେ ।
(B) ମଣିଷର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ 4ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ବିଶିଷ୍ଟ ।
(C) ହୃତପିଣ୍ଡରେ ଅମ୍ଳଜାନ ଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ବିହୀନ ରକ୍ତର ମିଶ୍ରଣ ହୁଏ ନାହିଁ ।
(D) ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନକୁ ଏକକ ସଞ୍ଚାଳନ କୁହାଯାଏ ।
Answers
(D) ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନକୁ ଏକକ ସଞ୍ଚାଳନ କୁହାଯାଏ ।

34. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ରକ୍ତନଳୀ ସମ୍ପର୍କିତ ଉକ୍ତି ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଠିକ୍ ଅଟେ ?
(A) ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
(B) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ମହାଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
(C) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
(D) ବାମ ନିଳୟ ସହ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ମହାଶିରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
Answers
(C) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

35. ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାର କେଉଁ ସୋପାନରେ ତ୍ରୁଟି ରହିଛି ?

(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ ।
Answers
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ ।

36. ରକ୍ତବର୍ଗ ସମ୍ପର୍କିତ କେଉଁ ଉଦ୍ଭଟି ଠିକ୍ ନୁହେଁ ?
(A) ରକ୍ତବର୍ଗ -A – A ଏବଂ ABକୁ ରକ୍ତ ଦାନ 2006-A – କରିପାରିବ ।
(B) ରକ୍ତବର୍ଗ -B – B ଏବଂ ABକୁ ରକ୍ତ ଦାନ କରିପାରିବ ।
(C) ରକ୍ତବର୍ଗ -AB – କେବଳ ଠକୁ ରକ୍ତ ଦାନ କରିପାରିବ ।
(D) ରକ୍ତବର୍ଗ -0 – ସମସ୍ତଙ୍କୁ ରକ୍ତ ଦାନ କରିପାରିବ ।
Answers
(C) ରକ୍ତବର୍ଗ -AB – କେବଳ ଠକୁ ରକ୍ତ ଦାନ କରିପାରିବ ।

37. ଆମ ଶରୀରରେ ରକ୍ତ କିପରି ସଞ୍ଚାଳିତ ହୁଏ, ତାହା ପ୍ରଥମେ କେଉଁ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଡାକ୍ତର ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ ?
(A) କାର୍ଲ ଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଷ୍ଟେଇନ୍‌ର
(B) ଉଇଲିୟମ୍ ହାର୍ଭେ
(C) କାର୍ଲ ଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଷ୍ଟେଇନ୍‌ର
(D) ଉଇଲିୟମ ହାର୍ଭେ
Answers
(B) ଉଇଲିୟମ୍ ହାର୍ଭେ

38. ଉଦ୍ଭଦରେ ଉଦ୍ବେଦନ ସମ୍ପର୍କିତ କେଉଁ ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ନୁହେଁ ?
(A) ଉଭିଦର ବାୟବୀୟ ଅଂଶରୁ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଜଳ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ।
(B) ଉଦ୍ଭଦରେ ସବୁବେଳେ ଉଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଚାଲୁଥାଏ ।
(C) ଉଦନ ଯୋଗୁ ଉଭିଦର ତାପମାତ୍ରା ନିୟନ୍ତ୍ରତ ହୁଏ ନାହିଁ ।
(D) ଉଦନ ହାର ବଢ଼ିଲେ ଜଳ ଶୋଷଣହାର ବଢ଼ିଥାଏ ।
Answers
(C) ଉଦନ ଯୋଗୁ ଉଭିଦର ତାପମାତ୍ରା ନିୟନ୍ତ୍ରତ ହୁଏ ନାହିଁ ।

39. ଉଦ୍ଭଦରେ ପରିବହନର ପ୍ରକାର ଭେଦ ଅନୁଯାୟୀ କେଉଁ ଉକ୍ତିଟି ଠିକ୍ ଅଟେ ?
(A) ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ପରିବହନରେ ଜଳ ଓ ପୋଷକ ତଳୁ ଉପରକୁ ଯାଇଥାଏ ।
(B) ନିମ୍ନ ପରିବହନରେ ଜଳ ଓ ପୋଷକ ବୃକ୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ଯାଇଥାଏ ।
(C) ପାର୍ଶ୍ଵ ପରିବହନରେ ଜଳ ଓ ପୋଷକ ବୃକ୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ଯାଇଥାଏ ।
(D) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉକ୍ତି ଠିକ୍ ଅଟେ ।
Answers
(D) ପ୍ରତ୍ୟେକ ଉକ୍ତି ଠିକ୍ ଅଟେ ।

40. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ରକ୍ତବର୍ଗରେ ଏଣ୍ଟିଜେନ ନଥାଏ ?
(A) A
(B) B
(C) AB
(D) O
Answers
(D) O

41. ମଣିଷର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନକୁ କ’ଣ କହନ୍ତି ?
(A) ଏକକ ସଞ୍ଚଳନ
(C) ମୁକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ
(B) ଶ୍ବେତ ସଞ୍ଚାଳନ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ ରକ୍ତଜମାଟି ବାନ୍ଧିବାରେ
Answers
(B) ଶ୍ବେତ ସଞ୍ଚାଳନ

42. ରକ୍ତରେ କେଉଁ ଆୟନ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ?
(A) K
(B) Na
(C) Mg
(D) Ca
Answers
(D) Ca

43. ବେଙ୍ଗର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ନିଳୟରେ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ରକ୍ତ ରହେ ?
(A) ଅମ୍ଳଜାନ ଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ
(B) ଅମ୍ଳଜାନବିହୀନ ରକ୍ତ
(C) ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ଓ ବିହୀନ ରକ୍ତ
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answers
(C) ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ଓ ବିହୀନ ରକ୍ତ

44. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁଟି ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ?
(A) ମହାଶିରା
(B) ମହାଧମନୀ
(C) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା
(D) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ
Answers
(A) ମହାଶିରା

45. ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଠାରେ କପାଟିକା ଥାଏ ?
(A) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟଦ୍ୱାର
(B) ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ଦ୍ବାର
(C) ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ
Answers
(D) ଉପରୋକ୍ତ ସମସ୍ତ

46. ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଶ୍ଵେତସାର କେଉଁ ଟିସୁଦ୍ଵାରା
ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ ?
(A) ଜାଇଲେମ୍
(C) ପତ୍ର
(B) ଫ୍ଲୋଏମ୍
(D) ପାରେନ୍‌କାଇମା
Answers
(B) ଫ୍ଲୋଏମ୍

47. ନିମ୍ନୋକ୍ତ କେଉଁ ପ୍ରାଣୀର ଅମ୍ଳଜାନର ଆବଶ୍ୟକତା କମ୍ ?
(A) ସାପ
(B) ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍
(C) ବେଙ୍ଗ
(D) କୌଣସିଟି ନୁହେଁ
Answers
(C) ବେଙ୍ଗ

48. ହୃତପିଣ୍ଡର ପ୍ରସାରଣ ବେଳର ଚାପକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
(A) ସିଷ୍ଟାଲିକ୍
(C) ରକ୍ତଚାପ
(B) ପାରା
(D) ମଣିଷ
Answers
(B) ପାରା

49. ବାମ ନିଳୟର ସଙ୍କୋଚନ ଫଳରେ କେଉଁ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ରକ୍ତ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ?
(A) ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ମହାଶିରା
(B) ନିମ୍ନ ମହାଶିରା
(C) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା
(D) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ
Answers
(D) ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ

50. ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଚାରିପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ପ୍ରକୋଷ୍ଟଟି ଅଧିକ ଦକ୍ଷ ଅଟେ ?
(A) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ
(C) ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ
(B) ବାମ ନିଳୟ
(D) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ
Answers
(B) ବାମ ନିଳୟ

Subjective Type Questions With Answers

1. ରକ୍ତ ଚାପ କ’ଣ ? ସିଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ ଓ ଡାୟାଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ଜଣେ ସୁସ୍ଥବ୍ୟକ୍ତିର ରକ୍ତଚାପ କେତେ ?
ଉ-

• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଙ୍କୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣଦ୍ୱାରା ରକ୍ତ ଧମନୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ । ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଙ୍କୋଚନ ବେଳେ ରକ୍ତ ଧମନୀ ମଧ୍ୟକୁ ପଶିଥାଏ । ଫଳରେ ଧମନୀର କାନ୍ଥରେ ରକ୍ତର ଚାପ ବଢ଼ିଯାଏ । ପ୍ରସାରଣବେଳେ କିଛି ବଳକା ରକ୍ତ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ରହେ ଓ ଧମନୀ କାନ୍ଥରେ ରକ୍ତଚାପ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ଥାଏ । ରକ୍ତର ପ୍ରବାହ ଫଳରେ ଧମନୀ କାନ୍ଥରେ ଯେଉଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତାହାକୁ ରକ୍ତଚାପ କହନ୍ତି ।
• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଂକୋଚନଜନିତ ଚାପକୁ ସିଷ୍ଟାଲିକ୍ ଚାପ ଓ ପ୍ରସାରଣ ବେଳର ବଳକା ରକ୍ତର ଚାପକୁ ଡାୟାଲୋଷ୍ଟିକ୍ ଚାପ କହନ୍ତି ।
• ଏକ ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିର ବିଶ୍ରାମ ବେଳର ସିସ୍ଫୋଲିକ୍ ଚାପ ସାଧାରଣତଃ 120 mm Hg ଓ ଡାୟାଲୋଷ୍ଟିକ୍ ଚାପ 80 mm Hg ।

2. ସଂକ୍ଷେପରେ ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ରେଖାଚିତ୍ରରେ ଦର୍ଶାଅ :

(iii) ଫାଇବ୍ରୋନ୍ ଜାଲ, ରକ୍ତକଣିକା ଏବଂ ଅଣୁଚକ୍ରିକା → ପତଳା ଆସ୍ତରଣ ସୃଷ୍ଟି ଓ ରକ୍ତସ୍ରାବ ବନ୍ଦ

3. ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନକୁ ଦ୍ୱୈତ ସଞ୍ଚାଳନ କାହିଁକି କୁହାଯାଏ ? କାରଣ ଦର୍ଶାଅ ।

• ମଣିଷ ତଥା ଅନ୍ୟ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ଓ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ଏମାନଙ୍କର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବିହୀନ ରକ୍ତର ମିଶ୍ରଣ ହୁଏନାହିଁ ।
• ବାମପଟର ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ବେଳେ, ଦକ୍ଷିଣ ପଟ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନବିହୀନ ରକ୍ତ ସଂଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଶରୀରର କୌଣସି ଅଙ୍ଗକୁ ଥରେ ରକ୍ତ ପହଞ୍ଚିଲାବେଳକୁ ତାହା ଦୁଇଥର ହୃତ୍‌ ପିଣ୍ଡ ମଧ୍ୟଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନକୁ ଦ୍ୱୈତ ସଞ୍ଚାଳନ କୁହାଯାଏ ।

4. ପୋଷକ ପରିବହନରେ ସଂସକ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵର ଭୂମିକା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସଂକ୍ଷେପରେ ବର୍ତ୍ତନ କର ।
ଊ-

• ଜଳ ର ଶୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଉଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ହେତୁ ପତ୍ରରୁ ବହୁ ପରିମାଣର ଜଳ କ୍ଷୟ ହୁଏ ।
• ଜଳ କ୍ଷୟ ଯୋଗୁଁ ପତ୍ର ଫଳକରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ କମିଯାଏ । ତେଣୁ ପତ୍ରର ଗତିକରେ ।
• ଶିରା ପ୍ରଶିରାରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ IMG ଗତିକରେ ।
• କାଣ୍ଡରେ ଥ‌ିବା ଜାଇଲେଟ୍‌ରେ ଜଳର ଧାରା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖିବାପାଇଁ ଜଳ ମୂଳରୁ ଶୋଷିତ ହୋଇ କାଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ ଅର୍ଥାତ୍ ପତ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳର ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଧାରା ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
• ଜଳର ଏହି ଧାରାକୁ ଉଦନ ସ୍ରୋତ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜଳଧାର ନିମ୍ନୋକ୍ତ 2ଟି. କାରଣଯୋଗୁଁ ସହଜରେ ଛିନ୍ନ ହୁଏନାହିଁ – ଯଥା
  (i) ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ
  (ii) ସଂଲଗ୍ନ ବଳ ।

5. ଶରୀରରେ ଶିରା ଓ ଧମନୀର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଲେଖ ।
ଊ-

• ଶିରା ଓ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ରକ୍ତକୁ ସଞ୍ଚାଳିତ କରିବାରେ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ମୁଖ୍ୟତଃ ଗୋଟିଏ ପମ୍ପ ପରି ଅବିରାମ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଙ୍କୋଚନଜନିତ ଚାପ ଫଳରେ ପହଞ୍ଚେ । ଏଥୁରୁ କୋଷ ଅମ୍ଳଜାନ, ଖାଦ୍ୟ ଓ କରେ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଖାଦ୍ୟ, କୋଷ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର ଓ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ କୋଷ ବାହାରକୁ ଆସେ ।
• ପ୍ରଥମେ ଶିରା ରକ୍ତକୈଶିକ ଓ ପରେ ଛୋଟ ଶିରାଦ୍ବାରା ସେ ସମସ୍ତ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ଶିରା ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଆଡ଼କୁ ଆସେ ।
• ଶିରା ଉପରେ ଥିବା ପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଯୋଗୁଁ ରକ୍ତ ଠେଲି ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ ।
• ଏହାଛଡ଼ା ଶିରାରେ ରହିଛି ଏକ ବିଶେଷ ଧରଣର କପାଟିକା ଯାହା ଫଳରେ ରକ୍ତ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପଛକୁ ଫେରି

6. ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାହ୍ୟଗଠନର ନାମାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
ଊ-

7. ଦ୍ଵୈତ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନର ରେଖା ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର

1. ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁରେ ଜଳ କିପରି ପ୍ରବେଶ କରେ ବୁଝାଅ ।

• ମୂଳରେ ଥିବା ମୂଳଲୋମର କୋଷ ଭିତରର ଆୟନ ଓ ମୃତ୍ତିକାରେ ଥିବା ମଧ୍ୟରେ ଆୟନର ସାନ୍ଦ୍ରତା ପାର୍ଥକ୍ୟ ଥାଏ ।
• ମୃତ୍ତିକାରେ ଥିବା ଆୟନର ସାନ୍ଦ୍ରତା ଅଧି ଆୟନର ସାନ୍ଦ୍ରତା କମ୍ ଥାଏ । ଏହି ଆୟନର ଶୋଷଣ ମାଧ୍ୟମରେ ଆୟନ ଓ ଜଳ ମୃତ୍ତିକାରୁ ମୂଳଲୋମର କୋଷ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ।

2. ଉଭିଦର ସଂବାହୀ ଟିସୁର ନାମ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଉ-

• ଉଦ୍ଭଦର ସଂବାହୀ ଟିସୁର ନାମ ହେଲା ଜାଇଲେମ୍ ଓ ଫ୍ଲୋଏମ୍ ।
• ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁ ସୂକ୍ଷ୍ମ ନଳିକା ସଦୃଶ । ଏହା ଭିତର ଦେଇ ଜଳ ଓ ସେଥ‌ିରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ପୋଷକ ବୃକ୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନକୁ ଯାଇଥାଏ ଓ ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଖାଦ୍ୟ ଫ୍ଲୋଏମ୍ ଦେଇ ଉଭିଦର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ପରିବାହିତ ହୋଇଥାଏ ।

3. କପାଟିକା କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
ଭ-

• ଅଳିନ୍ଦ – ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ ଏବଂ ନିଳୟ- ରକ୍ତବାହିନୀ ଦ୍ଵାରରେ ଥ‌ିବା 2 ବା 3 ପାଖୁଡ଼ା ବା ବିଶିଷ୍ଟ ପତଳା ପରଦାକୁ କପାଟିକା କହନ୍ତି ।
• ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ ଓ ପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ନିଳୟ ଆଡ଼କୁ ଓ ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ନିଳୟ ଆଡ଼କୁ ଖୋଲିଥାଏ । ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ଦ୍ୱାରରେ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରାକୃତି କପାଟିକା ଥାଏ ବାମନିଳୟ ଅଧୂକ ଦକ୍ଷ । ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା କପାଟିକା ରକ୍ତ ନିଳୟ ମଧ୍ୟକୁ ଛାଡ଼ିଥାଏ ଏବଂ ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ଛାଡ଼ିଥାଏ ।

4. ରକ୍ତବାହିନୀ କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ଏଗୁଡ଼ିକର ନାମ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଭ-

• ମନୁ ଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ପାଇଁ ଏଗୁଡ଼ିକ ପରିବହନ ସଂସ୍ଥାର ଏକ ମୁହଁ ରାସ୍ତାଭଳି ଶରୀରରେ ପ୍ରାୟ 96,000 ରୁ 1,60,000 କି.ମି. ନଳୀ ଜାଲପରି ବିଛେଇ
• ରକ୍ତବାହିନୀ ମୁଖ୍ୟତଃ 3 ପ୍ରକାରର – ଧମନୀ, ଶିରା ଓ ରକ୍ତକୈଶିକ । ଏଗୁଡ଼ିକ ରକ୍ତ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ ପରିବାହିତ କରନ୍ତି ।

5. ହାଇପର ଟେନସନ୍ କ’ଣ ? ଏହାହେଲେ କ’ଣ ଘଟିବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଛି ?
ଉ-

• କୌଣସି କାରଣରୁ ଧମନୀ ସଙ୍କୁଚିତ ହେଲେ ରକ୍ତଚାପ ବଢ଼ିଯାଏ । ଏହାକୁ ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ ବା ହାଇପର ଟେନ୍‌ସନ୍ କହନ୍ତି ।
• ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ ହେଲେ ଧମନୀ ଫାଟିଯିବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।

6. ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରାର କାର୍ଯ୍ୟ ଲେଖ ।
ଭ-

• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ଦେଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ବିହୀନ ରକ୍ତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
• ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରାର ରକ୍ତ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।

7. ଥ୍ରୋୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍ କ’ଣ ? ଏହା କିପରି ଗଠିତ ହୁଏ ?
ଭ-

• ଥ୍ରୋୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍‌ ଏକ ଲିପାପ୍ରୋଟିନ୍‌ ।
• କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରୁ ରକ୍ତ ବାହାରିଲେ କ୍ଷତଟିସୁ ଓ ଆସିଲେ କ୍ଷତସ୍ଥାନରେ ପ୍ରୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ।

8. ଏଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କାହାକୁ କହନ୍ତି ? ଏମାନେ କେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ?
ଊ-

• ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ଆବରଣରେ ଥ‌ି ପ୍ରୋଟିନକୁ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍ କହନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରୋଟିକୁ A ଓ B ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଛି । ପ୍ଲାଜମାରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରୋଟିନ୍ କୁ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ a ଓ ଭାବରେ ସୂଚିତ କରାଯାଏ ।
• ଏଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ିର ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଉଛି ଯେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କେବଳ ତା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିଜେନକୁ ଚିହ୍ନିପାରେ ।

9. ରକ୍ତଦ୍ଵାରା ପରିବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ନାମ ଲେଖ ।
ଊ-

• O₂ ଓ CO₂ ଗ୍ୟାସ୍
• ଜଳ
• ହରମୋନ୍
• ସରଳୀକୃତ ଖାଦ୍ୟ
• ୟୁରିଆ

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 7 ମାନବ ଚକ୍ଷୁ ଓ ବର୍ଷଜଗତ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 7 ମାନବ ଚକ୍ଷୁ ଓ ବର୍ଷଜଗତ

Question 1.
ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସ ଫୋକସ୍ ଦୂରତାକୁ ବଦଳାଇ ବିଭିନ୍ନ ଦୂରତାରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁକୁ ଫୋକସ୍ କରିବା ହେଉଛି –
(a) ସମାପ ଦୃଷ୍ଟି
(b) ସମାପ୍ଟେ|ଜନ
(c) ଦୂର ଦୃଷ୍ଟି
(d) ଚାଳିଶା
Answer:
(b) ସମାୟୋଜନ

Question 2.
ଚକ୍ଷୁ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଏହାର କେଉଁଠାରେ ସୃଷ୍ଟିକରେ ?
(a) ସୃଷ୍ଟିପଟ୍ଟଳ
(b) କନୀନିକା
(c) ନେତ୍ରପିତ୍ରଳା
(d) ମୁକୁରିକା
Answer:
(d) ମୁକୁରିକା

Question 3.
ଜଣେ ସୁସ୍ଥ ଓ ସ୍ଵାଭାବିକ ଦୃଷ୍ଟିସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତା କେତେ ?
(a) 25 ମି.
(b) 2.5 ସେ.ମି.
(c) 25 ସେ.ମି.
(d) 2.5 ମି.
Answer:
(c) 25 ସେ.ମି.

Question 4.
ଚକ୍ଷୁ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଦାୟୀ ?
(a) ନେତ୍ରପିତୁଳା
(b) ମୁକୁରିକା
(c) ସିଲିଆରୀ ମାଂସପେଶୀ
(d) କନୀନିକା
Answer:
(c) ସିଲିଆରୀ ମାଂସପେଶୀ

Question 5.
ଜଣେ ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟିସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ – 5.5 D ର ଲେନ୍ସ ପାୱାର ବିଶିଷ୍ଟ ଲେନ୍ସ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ ଏବଂ ତାଙ୍କର ଦୂର ଦୃଷ୍ଟି ପାଇଁ (+ 1.5 D) ପାୱାର ବିଶିଷ୍ଟ ଲେନ୍ସ ଦରକାର ହୁଏ । ତାଙ୍କର (i) ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଓ (ii) ଦୂର ଦୃଷ୍ଟି ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ଲେନ୍ସ ଦ୍ବୟର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
(i) ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଲେନସ୍‌ର ପାୱାର P₁ = – 5.5 D
ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଲେନ୍‌ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା
f₁ = \(\frac{1}{\mathrm{P}_1}\) = \(\frac { 1 }{ -5.5D }\) = – \(\frac { 10 }{ 55 }\) ମି. = \(\frac { -2 }{ 11 }\) ମି.
= \(\frac { -2 }{ 11 }\) x 100 ସେ.ମି. = – 18.8 ସେ.ମି. = – 18.2 ସେ.ମି.
ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟିର ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ଲେନ୍‌ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 18.2 ସେ.ମି. ହେବ । ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର ବିଯୁକ୍ତ ଚିହ୍ନରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଏହା ଏକ ଅବତଳ ଲେନ୍‌ସ୍‌ ।

(ii) ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ସମ୍ପନ୍ନ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଲେନସ୍‌ର ପାୱାର P₂ = + 1.5D
ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା
f₂ = \(\frac{1}{\mathrm{P}_2}\) = \(\frac { 1 }{ +1.5D }\) = + \(\frac { 10 }{ 15 }\) ମି. = + \(\frac { 10 }{ 15 }\) ସେ.ମି. = + 66.67 ସେ.ମି.
ଦୂରଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ସଂଶୋଧନ ପାଇଁ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 66.7 ସେ.ମି. ହେବ । ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର . ଯୁକ୍ତ ଚିହ୍ନରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଏହା ଏକ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍‌ସ୍‌।

Question 6.
ସ୍ଵାଭାବିକ ଚକ୍ଷୁର 25 ସେ.ମି.ରୁ କମ୍ ଦୂରତାରେ କୌଣସି ବସ୍ତୁକୁ ରଖିଲେ ଚକ୍ଷୁ ବସ୍ତୁଟିକୁ କାହିଁକି ଦେଖିପାରେ ନାହିଁ ।
(i) ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତା 25 ସେ.ମି. । ଚକ୍ଷୁଠାରୁ ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ 25 ସେ.ମି.ରୁ କମ୍‌ହେଲେ ସିଲିଆରୀ ମାଂସପେଶୀ ସଙ୍କୁଚିତ ହୁଏ ଓ ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍‌ର ବକ୍ରପୃଷ୍ଠକୁ ଆଉ ଅଧ‌ିକ ବକ୍ର କରିପାରେ ନାହିଁ ।

(ii) ଫଳରେ ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ହ୍ରାସ ପାଏ ନାହିଁ (ସମାୟୋଜନ କ୍ଷମତା ହରାଏ) । ତେଣୁ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ମୁକୁରିକାରେ ଗଠିତ ହୋଇପାରେ ନାହିଁ, ଫଳରେ ବସ୍ତୁଟିର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଦେଖାଯାଏ ।

Question 7.
ଚକ୍ଷୁ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ଦୂରତାକୁ ବଢ଼ାଇଲେ ତାହାର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦୂରତା କ’ଣ ହେବ ?
Answer:
(i) ଚକ୍ଷୁ ନିକଟରେ ଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ଦୂରତାକୁ ବଢ଼ାଇଲେ ତାହାର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ।

(ii) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା ମୁକୁରିକା ଓ ଚକ୍ଷୁଲେନ୍ସ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଦୂରତା ସହିତ ସମାନ । କାରଣ ବସ୍ତୁର ଦୂରତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଲେ ଲେନ୍ସକୁ ଧରି ରଖିଥ‌ିବା ସାଂସପେଶୀଗୁଡ଼ିକ ହୁଗୁଳା ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ଲେନ୍ସଟି ସରୁ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବଢ଼ିଯାଏ । ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ମୁକୁରିକାରେ ପଡ଼େ, ଫଳରେ ବସ୍ତୁଟି ସ୍ପଷ୍ଟ ଦେଖାଯାଏ ।

Question 8.
ସାଧାରଣ ଚକ୍ଷୁର ଦୂର-ବିନ୍ଦୁ ଓ ନିକଟ-ବିନ୍ଦୁ କାହାକୁ କୁହାଯାଏ ?
Answer:

• ଦୂରବିନ୍ଦୁ – ଯେଉଁ ଦୂରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚକ୍ଷୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ବସ୍ତୁକୁ ଦେଖୂପାରେ ତାହାକୁ ଦୂର ବିନ୍ଦୁ କୁହାଯାଏ । ସାଧାରଣ ‘ଚକ୍ଷୁ ପାଇଁ ଏହା ଅନନ୍ତ ଦୂରତା ଅଟେ ।
• ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ : ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତାକୁ ଚକ୍ଷୁର ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ କହନ୍ତି । ସାଧାରଣ ଚକ୍ଷୁ ପାଇଁ ଏହା 25 ସେ.ମି.

Question 9.
ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ କିପରି ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଏକ ସ୍ପଷ୍ଟ ନାମାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ବୁଝାଅ
Answer:
ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ଆଲୋକ ପ୍ରକୀର୍ଶନର ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ । ବର୍ଷାଦିନେ ଆକାଶରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେଉଁ ଦିଗରେ ଥାଏ ସମୟ ସମୟରେ ତାହାର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ଦେଖାଯାଏ ।

• ମେଘରେ ଅସଂଖ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳକଣା ଥାଏ ।
• ଏହି ଜଳକଣାଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ପ୍ରିଜ୍‌ମ ପରି କାମ କରନ୍ତି । କଳକଣାଗୁଡ଼ିକରେ ଆପତିତ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରତିସୃତ ଓ ପ୍ରକୀର୍ଣ୍ଣନ ହୁଏ ।
• ଜଳକଣା ମଧ୍ୟରେ ଏହାର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପ୍ରତିଫଳନ ହୁଏ ଏବଂ ପରିଶେଷରେ ଏହା ପ୍ରତିସ୍ମୃତ ହୋଇ ଜଳକଣାରୁ ବାହାରି ଆସେ ।
• ଆଲୋକର ପକୀର୍ଣ୍ଣ ନ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପ୍ରତିଫଳନ ଯୋଗୁଁ ଦର୍ଶକର ଚକ୍ଷୁକୁ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣ ଦେଖାଯାଏ । ଏହାକୁ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ କହନ୍ତି ।

Question 10.
ଟିଣ୍ଡଲ୍ ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦେଇ ବୁଝାଅ !
Answer:

• କୌଣସି ଆଲୋକ ଗୁଚ୍ଛ ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ପଡ଼ିଲେ ଆଲୋକର ଗତିପଥ ଦୃଶ୍ୟ ହୁଏ । କ୍ଷୁଦ୍ର କଣିକା ଗୁଡ଼ିକଦ୍ବାରା ଆଲୋକ ବିଭିନ୍ନ ଆଡ଼କୁ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ । କଲଏଡ଼ାଲ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ଵାରା ଏପରି ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣକୁ ଟିଣ୍ଡଲ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କୁହାଯାଏ ।
• ଧୂଆଁପୂର୍ଣ୍ଣ କୋଠରିରେ ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ସୂକ୍ଷ୍ମ କଣିକା ଥାଆନ୍ତି ।
• ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କୋଠରି ମଧ୍ୟକୁ ସୂକ୍ଷ୍ମରନ୍ଧ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲେ । ଆପତିତ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିରୁ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରନ୍ତି ।
• କିଛି ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ସେଗୁଡ଼ିକର ପୃଷ୍ଠରୁ ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୁଏ ।
• ଫଳରେ ଆଲୋକର ଗତିର ଦିଗ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୁଏ ଏବଂ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଗତି କରୁଥିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ ।
• ଏଠାରେ ଧୁଆଁର କ୍ଷୁଦ୍ର କଣିକା କଲଏଡ଼ାଲ୍ କଣିକା ଅଟନ୍ତି ।

Question 11.
ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ କାରଣ ଦର୍ଶାଅ ।
(a) ତାରାଗୁଡ଼ିକ କାହିଁକି ଦପ୍ଦପ୍ ହୁଏ ?
ଉ :

• ପୃଥ‌ିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଉଚ୍ଚତର ସ୍ତର ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନ ଆଡ଼କୁ ଥିବା ବାୟୁସ୍ତର ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ଘନ । ତାରାମାନଙ୍କଠାରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କ୍ରମାଗତ ଭାବେ କମ୍ ଘନ ମାଧ୍ୟମରୁ ବେଶୀ ଘନ ମାଧ୍ୟମ ଆଡ଼କୁ ଗତିକରି ଥାଏ ।
• ବାୟୁମଣ୍ଡଳର କ୍ରମ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ଅନବରତ ବଙ୍କେଇ ହେଉଥାଏ ଏବଂ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ପ୍ରତିସ୍ମୃତ ହୋଇ ଆମ ଚକ୍ଷୁ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ । ଫଳରେ ତାରାର ଆଭାସୀ ଅବସ୍ଥାନ ତାହାର ପ୍ରକୃତ ଅବସ୍ଥାନ ଅପେକ୍ଷା ଭିନ୍ନ ହୋଇ ସାମାନ୍ଯ ଉପରକୁ ହୁଏ ।
• ବାୟୁସ୍ତରର ଅବସ୍ଥାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ବହୁଦୂରର ବିନ୍ଦୁ ଉତ୍ସ ପ୍ରାୟ ତାରାର ଆଭାସୀ ଅବସ୍ଥାନ ସାମାନ୍ୟ ଉପର ତଳ ହୋଇ ବଦଳୁଥାଏ । ଫଳରେ ତାରାମାନେ ଦପ୍ ଦପ୍ ହେଲା ପରି ଦିଶେ ।

(b) ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ କାହିଁକି ଦପ୍ଦପ୍ ହୁଏ ନାହିଁ ?
ଉ :

• ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ତାରାମାନଙ୍କ ଅପେକ୍ଷା ପୃଥ‌ିବୀର ନିକଟରେ ଥ‌ିବାରୁ ବଡ଼ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ।
• ଗ୍ରହମାନଙ୍କର ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଆଲୋକ ଉତ୍ସର ବିଭିନ୍ନ ବିନ୍ଦୁରୁ ଏକ ସମୟରେ ଅନେକ ରଶ୍ମି ବାହାରି ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟକୁ ଏକ ରଶ୍ମି ଗୁଚ୍ଛ ଭାବେ ପ୍ରବେଶ କରେ ।
• ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିନ୍ଦୁଉତ୍ସରୁ ଦୀପ୍ତିର ହ୍ରାସବୃଦ୍ଧି ହେଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଭାବେ ଜଣା ନ ପଡ଼ି ସବୁ ବିନ୍ଦୁ ଉତ୍ସର ମିଶ୍ରିତ ଦୀପ୍ତି ସମାନ ରହିଲାପରି ଲାଗେ । ତେଣୁ ଗ୍ରହଗୁଡ଼ିକ ଦପ୍‌ଦପ୍ ନ ହୋଇ ସ୍ଥିର ଆଲୋକ ଦେଲ|ପରି ଜଣ|ପାଏ |

(c) ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ କାହିଁକି ଗାଢ଼ ଲାଲ୍ ଦେଖାଯାଏ ?
ଉ :

• ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦିଗ୍‌ବଳୟ ନିକଟରେ ଥାଆନ୍ତି । ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ଦିଗ୍‌ବଳୟରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁସ୍ତର ଦେଇ ଏବଂ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଅଧ‌ିକ ଦୂରତା ଗତିକରେ ।
• ଫଳରେ ଅଧିକାଂଶ କମ୍ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ନୀଳ ଆଲୋକ କ୍ଷୁଦ୍ର କଣିକାଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୋଇଥାଏ । ଅଧ୍ଵ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଆଲୋକ ଅତି କମ୍ ମାତ୍ରାରେ ବିଚ୍ଛୁରଣ ହୋଇଥାଏ ।
• ଅଧୂକ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଲାଲ୍ ଆଲୋକ ଆମ ଆଖରେ ପଡ଼େ । ତେଣୁ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟର ବର୍ଣ୍ଣ ଲାଲ୍ ଦେଖାଯାଏ ।

(d) ଆକାଶ କାହିଁକି ନୀଳ ଦେଖାଯାଏ ?
ଉ :

• ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ବାୟୁର ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସୂକ୍ଷ୍ମକଣିକାଗୁଡ଼ିକର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟମାନ ଆଲୋକର ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟଠାରୁ କମ୍ ।
• ଏହି କଣିକା ଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଵ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ଲାଲ୍ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ ନ କରି କମ୍ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ବିଶିଷ୍ଟ ନୀଳ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରନ୍ତି । ଏହି ବିଚ୍ଛୁରିତ ନୀଳ ଆଲୋକ ଆମ ଚକ୍ଷୁରେ ପ୍ରବେଶ କରୁଥିବାରୁ ଆକାଶ ନୀଳ ଦେଖାଯାଏ ।

(e) ମହାକାଶଚାରୀମାନଙ୍କୁ ଆକାଶ କାହିଁକି ନୀଳ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନ୍ଧାରୁଆ ଜଣାଯାଏ ?
ଉ :

• ମହାକାଶରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ନଥାଏ । ବାୟୁର କ୍ଷୁଦ୍ରକଣିକା ନ ଥିବାରୁ ଆଲୋକର ବିଚ୍ଛୁରଣ ଘଟେ ନାହିଁ ।
• ମହାକାଶଚାରୀମାନେ 20 km ରୁ ଅଧ‌ିକ ଉଚ୍ଚତାରେ ଏହାକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ମହାକାଶଚାରୀମାନଙ୍କୁ ଆକାଶ ନୀଳ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଅନ୍ଧାରୁଆ ଦେଖାଯାଏ ।

(f) ଲାଲ ବର୍ଷକୁ କାହିଁକି ବିପଦ ସଂକେତ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ?
ଉ :

• ଦୃଶ୍ୟବର୍ଣ୍ଣାଳୀରେ ଲାଲ୍ସ ବର୍ଣ୍ଣର ତରଙ୍ଗର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ସର୍ବାଧିକ ।
• ଲାଲ୍ ବର୍ଷର ଆଲୋକ କୁହୁଡ଼ି, ଧୂଳିକଣା କିମ୍ବା କଲଏଡ୍ କଣିକାଦ୍ଵାରା ଅତ୍ୟନ୍ତ କମ୍ ( ସର୍ବନିମ୍ନ) ବିଚ୍ଛୁରଣ ହୁଏ । ତେଣୁ ଲାଲ୍ ବର୍ଷର ଆଲୋକ କୁହୁଡ଼ି ଏବଂ ଧୂଆଁଳିଆ ପାଗ ସମୟରେ ବହୁତ ଦୂରକୁ ଦେଖାଯାଏ । ତେଣୁ ଲାଲ୍ ବର୍ଷକୁ ବିପଦ ସଂକେତ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର:

Question 1.
ଚକ୍ଷୁର ସମାୟୋଜନ ପାୱାର କାହାକୁ କହନ୍ତି ?
Answer:
ଚକ୍ଷୁ ଲେନସ୍ ଫୋକସ୍ ଦୂରତାକୁ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ବଦଳାଇବା ସାମର୍ଥ୍ୟକୁ ସମାୟୋଜନ ପାୱାର କୁହାଯାଏ ।

Question 2.
ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଥ‌ିବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର 1.2m ରୁ ଅଧିକ ଦୂରରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଥିଲେ ସେ ଭଲ ଭାବରେ ତାକୁ ଦେଖିପାରେ ନାହିଁ । ସେ କେଉଁ ପ୍ରକାର ଲେନ୍ସର ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କଲେ ଏହି ଦୋଷ ଦୂର ହେବ ?
ଏଠାଚେ ତୂର ବିତୃର ତୃରତା = 1.2 ମି
ଲେନସ୍‌ର ପାୱାର, P = \(\frac { 1 }{ f }\) = – \(\frac { 1 }{ 1.2 }\) = \(\frac { -10 }{ 12 }\) = – \(\frac { 5 }{ 6 }\) = – 0.83 D.
ପାୱାର ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ହୋଇଥିବାରୁ ବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ ଅବତଳ ଲେନ୍ସର ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କଲେ ଏହି ଦୋଷ ଦୂର ହେବ ।

Question 3.
ସ୍ଵାଭାବିକ ଦୃଷ୍ଟିଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କର ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ଦୂରବିନ୍ଦୁ ଓ ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ କ’ଣ ?
Answer:
ସାଧାରଣ ସୁସ୍ଥ ଚକ୍ଷୁର ସ୍ପଷ୍ଟ ଦର୍ଶନର ସର୍ବନିମ୍ନ ଦୂରତାକୁ ଚକ୍ଷୁର ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ (Near point) କୁହାଯାଏ । ସୁସ୍ଥ ଚକ୍ଷୁ ଯେଉଁ ଦୂରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ପଷ୍ଟଭାବରେ ଦେଖାରେ ତାହାକୁ ଦୂରବିନ୍ଦୁ (Far point) କୁହାଯାଏ । ସ୍ୱାଭାବିକ ଦୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଦୂରବିନ୍ଦୁ ହେଉଛି ଅନନ୍ତ ଦୂରତା ଓ ନିକଟ ବିନ୍ଦୁ ହେଉଛି 25 ସେ.ମି. ।

Question 4.
ଜଣେ ଛାତ୍ର ଶ୍ରେଣୀର ପଛ ବେଞ୍ଚରେ ବସି ବ୍ଲାକବୋର୍ଡ଼ରେ ଯାହା ଲେଖାଯାଉଛି ତାହାକୁ ଦେଖିପାରୁ ନାହିଁ । ପିଲାଟିର କେଉଁ ପ୍ରକାର ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଅଛି ? ଏହା କିପରି ଦୂର କରାଯାଇପାରିବ ?
Answer:
ପିଲାଟିର ସମୀପ ଦୃଷ୍ଟି ଦୋଷ ଅଛି । ଉପଯୁକ୍ତ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅବତଳ ଲେନ୍ସର ଚଷମା ବ୍ୟବହାର କରିବ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (Activity)

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 1 (Activity-1)
ସ୍ଵଚ୍ଛ ପ୍ରିଜମ୍‌ରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିର ପ୍ରତିସରଣ, ଆପତନ କୋଣ, ପ୍ରିଜମ୍‌ର କୋଣ, ବିଚଳନ କୋଣ, ନିର୍ଗତ କୋଣ,

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
(a) କାଚ ପ୍ରିଜମ୍, (b) ଡ୍ରଇଂ ବୋର୍ଡ଼, (c) ଡ୍ରଇଂ ପିନ୍, (d) ଆଲ୍‌ପିନ୍, (e) ଜ୍ୟାମିତି ବାକ୍ସ (f) ଏକ ଫର୍ଦ୍ଦ ଧଳା କାଗଜ ।

ପର1କ୍ଷଣ:

• ଗୋଟିଏ ଡ୍ରଇଂ ବୋର୍ଡ଼ ସଂଗ୍ରହ କର ।
• ଏହା ଉପରେ ଏକ ଫର୍ଜ ଧଳା କାଗଜ ପିନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଚପାଇ ରଖ । ଗୋଟିଏ କାଚ ପ୍ରିଜ୍‌ମର ତ୍ରିଭୁଜାକାର ପୃଷ୍ଠକୁ ଏହି କାଗଜ ଉପରେ ରଖ । ପେନ୍‌ ସିଲ ସାହାଯ୍ୟରେ ଫ୍ରିଜ୍‌ମର ପରିସୀମା ଅଙ୍କନ କର ।
• ଏହି ତ୍ରିଭୁଜର ଗୋଟିଏ ପୃଷ୍ଠ AB ପ୍ରତି ଏକ ତୀର୍ଯ୍ୟକ୍ ସରଳରେଖା PE ଅଙ୍କନ କର ଏବଂ ଏହା ଉପରେ ଦୁଇଟି ପିନ୍ P ଓ Q ବିନ୍ଦୁରେ ପୋତ ।
  PE – ଆପତନ ରଶ୍ମି, EF – ପ୍ରତିସୃତ ରଶ୍ମି, FS – ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି, ∠A = ପ୍ରିଜ୍‌ମର କୋଣ, ∠i = ଆପତନ କୋଣ, ∠r = ପ୍ରତିସୃତ କୋଣ , ∠e – ନିର୍ଗତ କୋଣ, ∠D = ବିଚଳନ କୋଣ
• P ଓ Q ବିନ୍ଦୁରେ ପୋତାଯାଇଥିବା ପିଦ୍ଵୟର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପ୍ରଜ୍‌ମର ଅନ୍ୟ ପୃଷ୍ଠ AC ପାର୍ଶ୍ବରେ ଦେଖ । R ଓ S ବିନ୍ଦୁରେ ଦୁଇଟି ପିନ୍ ଏପରି ପୋଡ ଯେ ଏହି
• ପିଦ୍ଵୟର ମୂଳ ଏବଂ P ଓ Q ବିନ୍ଦୁରେ ଥ‌ିବା ପିୟର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ମୂଳ ଏକ ସରଳରେଖାରେ ରହିବ ।
• ବର୍ତ୍ତମାନ ପିନ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ଏବଂ ପ୍ରିଜ୍‌ମକୁ ଧଳା କାଗଜ ଉପରୁ କାଢ଼ି ନିଅ ।
• PQ ସରଳରେଖା ପ୍ରିଜ୍‌ମର ପରିସୀମାକୁ E ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରିବ । ସେହିଭଳି RS ସରଳରେଖା ପ୍ରିଜ୍‌ର ପରିସୀମାକୁ F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରିବ ।
• E ଓ F ବିନ୍ଦୁଦ୍ଵୟକୁ ଯୋଗକର । ଏହା ପ୍ରତିସରଣ ରଶ୍ମିପଥ ।
• ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠ AB ଓ AC ପ୍ରତି ଅଭିଲମ୍ବ ଗୁଡ଼ିକ ଯଥାକ୍ରମେ E ଓ F ଠାରେ ଅଙ୍କନ କର ।
  ଏବେ ଆପତନ କୋଣ (i), ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ (r) ଏବଂ ନିର୍ଗତ କୋଣ (e) ଚିହ୍ନିତ କର ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

• PE ଆପତିତ ରଶ୍ମି, AB ପୃଷ୍ଠରେ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରବେଶ କରି ପ୍ରତିସୃତ ହେଲାବେଳେ EF ଦିଗରେ ଅଭିଲମ୍ବ NN’ ଆଡ଼କୁ ବଙ୍କେଇ ଆସେ ।
• ସେହିପରି EF ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କାଚରୁ ବାୟୁକୁ ଦ୍ବିତୀୟ ପୃଷ୍ଠ ACର F ବିନ୍ଦୁଠାରେ ପ୍ରତିସୃତ ହୋଇ ES ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି MM’ ଅଭିଲମ୍ବଠାରୁ ଦୁରେଇ ଯାଇଛି।
• ଆପତନ କୋଣ ∠i, ପ୍ରିଜ୍‌ର କୋଣ ∠A, ନିର୍ଗତ କୋଣ ∠e, ବିଚଳନ କୋଣ m∠D ମାପ ।
• ପୂର୍ବରୁ ଆୟତାକାର କାଚ ସ୍କାଚ୍‌ରେ ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ ରଶ୍ମି ବଙ୍କେଇଲାଭଳି ଏଠାରେ ହେଉନାହିଁ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ପ୍ରିଜିମ୍‌ ତ୍ରିଭୁଜାକାର ଆକୃତି ହେତୁ ଦୁଇ ଆୟତାକାର ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠ ପରସ୍ପର ସହ କୋଣ କରି ରହିଥ‌ିବାରୁ ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି ଆପତନ ରଶ୍ମି ସହିତ କୋଣ କରି ବଙ୍କାଇଥାଏ । ଏହି କୋଣକୁ ବିଚଳନ କୋଣ (Angle of deviation) କୁହାଯାଏ । i + e = A + D

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -2 (Activity-2)

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
କାଚ ଫ୍ରିଜମ୍, ମୋଟା କାର୍ଡ଼ବୋର୍ଡ, ଗୋଟିଏ ପରଦା !

ପରୀକ୍ଷଣ :

• ଗୋଟିଏ ମୋଟା କାର୍ଡ଼ବୋର୍ଡ଼ ସଂଗ୍ରହ କର ଏବଂ ମଝିରେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ରନ୍ଧ୍ରଟିଏ କର ।
• ଏହି ରନ୍ଧ୍ର ଦେଇ ଧଳା ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପ୍ରବେଶ କରାଅ ଏବଂ ଏହାକୁ ଗ୍ଲାସ୍ ପ୍ରିଜମ୍‌ର ଗୋଟିଏ ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ପକାଅ ।
• ପ୍ରିଜ୍‌ମକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଘୂରାଇ ପ୍ରତିସୃତ ରଶ୍ମିକୁ ନିକଟସ୍ଥ କାନ୍ଥ ବା ପରଦାରେ ଦେଖି ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ପ୍ରିଜ୍‌ମ ଆପତିତ ଧଳା ଆଲୋକକୁ ବଣ୍ଡ ପଟ୍ଟିରେ ପରିଣତ କଲା । ପରଦାରେ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣର ପଟ୍ଟ (Colour bands) ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କ୍ରମରେ ଅଛି । ବଣ୍ଡ ଗୁଡ଼ିକର କ୍ର ମ ବାଇଗଣୀ, ଘନନୀଳ, ନୀଳ, ସବୁଜ, ହଳଦିଆ, ନାରଙ୍ଗୀ ଓ ଲାଲ୍ । ମୂଳ ଅକ୍ଷରକୁ ଲେଖିଲେ ହେବ ବାଘନୀସହନାଲା । ଧଳା ଆଲୋକର ଏହି ବର୍ଷ (ବାଘନୀ ସହନାଲ।) ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ (Spectrum) କହନ୍ତି ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :

• ପ୍ରିଜମ୍‌ରେ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଷର ଆଲୋକର ବେଗ ଓ ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ହେଉଥିବାରୁ ପ୍ରତିସରଣ ଅନୁସାରେ ବଣ୍ଡଳୀ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ।
• ବାଇଗଣୀ ଆଲୋକ ଅଧିକ ବଙ୍କାଇଥାଏ ଏବଂ ଲାଲ୍ ଆଲୋକ କମ୍ ବଙ୍କେଇଥାଏ ।
• ମିଶ୍ରିତ ବର୍ଣ୍ଣ ଧଳା ଆଲୋକରୁ ବଣ୍ଡାଳୀ ସୃଷ୍ଟିର ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆଲୋକର ପ୍ରକୀର୍ଣ୍ଣନ କହନ୍ତି ।

ଧଳା ଆଲୋକର ବର୍ଣ୍ଣ ଫରଚନା:
ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଭଳି ଧଳା ଆଲୋକ ସାତଟି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣର ମିଶ୍ରଣ ଅଟେ ।

• ପ୍ରଥମେ ବୈଜ୍ଞାନିକ ସାର୍ ଆଇଜାକ୍ ନିଉଟନ୍ ପ୍ରିଜମ୍‌ଦ୍ୱାରା ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ କରାଇ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ।
• ଧଳା ଆଲୋକକୁ ପ୍ରିଜମ୍‌ର ଗୋଟିଏ ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ପକାଇଲେ ପ୍ରିଜମ୍‌ର ଅପର ପ୍ରତିସରଣ ପୃଷ୍ଠଦେଇ ଧଳା ଆଲୋକରେ ଥିବା ମୂଳ ମିଶ୍ର ବର୍ଣ୍ଣର ଆଲୋକ ଅଂଶସବୁ ବିଭିନ୍ନ କୋଣରେ ବାହାରି ଆସିବ ।
• ପ୍ରିଜମ୍ଠାରୁ ଅଳ୍ପ ଦୂରରେ ଖଣ୍ଡିଏ ଧଳା କାଗଜରେ ବା ଧଳା କାନ୍ଥରେ ଏହି ବର୍ଣ୍ଣାଳୀକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରାଯାଇପାରିବ ।
• ପ୍ରିଜମ୍‌ର ଭୂମି ଆଡୁ ଉପରକୁ ଦେଖ‌ିଲେ ଆଲୋକଗୁଡ଼ିକର ବର୍ଣ୍ଣ ବାଇଗଣି, ଘନନୀଳ, ନୀଳ, ହଳଦିଆ, ନାରଙ୍ଗୀ ଓ ଲାଲ୍ ।
• ଏହି ସପ୍ତବର୍ଷର ଆଲୋକରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଏକା ପ୍ରକାରର ପ୍ରିଜମ୍‌କୁ ଓଲଟାଇ ରଖ୍ ତା’ ଭିତରକୁ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀକୁ ପ୍ରବେଶ କରାଇଲେ, ଯେଉଁ ଆଲୋକ ଦ୍ଵିତୀୟ ପ୍ରିଜ୍‌ମରୁ ନିର୍ଗତ ହେବ ତାହା ମୂଳ ଆଲୋକଟି ଭଳି ଧଳା ।
• ଏହି ପରୀକ୍ଷଣରୁ ନିଉଟନ୍ ପ୍ରମାଣ କଲେ ଯେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ସାତଟି ବର୍ଷର ଆଲୋକର ସମଷ୍ଟି ଏବଂ ପ୍ରିଜମ୍ କେବଳ ବର୍ଣ୍ଣଗୁଡ଼ିକୁ ପୃଥକ୍ କରି (ପ୍ରକୀର୍ଣ୍ଣନଦ୍ଵାରା) ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ ସୃଷ୍ଟିରେ ସହାୟକ ହୁଏ ।
• ଯେ କୌଣସି ଆଲୋକ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ଭଳି ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ ସୃଷ୍ଟିକଲେ ତାହାକୁ ଧଳା ଆଲୋକ କହନ୍ତି ।

ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ (Rainbow) :

• ବର୍ଷାଦିନେ ଆକାଶରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯେଉଁ ଦିଗରେ ଥାଏ ସମୟ ସମୟରେ ତାହାର ବିପରୀତ ଦିଗରେ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ଦେଖାଯାଏ ।
• ମେଘରେ ଅସଂଖ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳକଣା ଥାଏ ।
• ଜଳକଣାଗୁଡ଼ିକ ଛୋଟ ଛୋଟ ପ୍ରିଜମ୍ ଭଳି କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।
• ଜଳକଣାଗୁଡ଼ିକରେ ପଆପତିତ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରତିସୃତ ଓ ପ୍ରକୀର୍ଷିତ ହୁଏ ।
• ତାହାପରେ ଜଳକଣା ମଧ୍ୟରେ ଏହାର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପ୍ରତିଫଳନ ହୁଏ ଓ ପରିଶେଷରେ ଏହା ପ୍ରତିସୃତ ହୋଇ ଜଳକଣାରୁ ବାହାରି ଆସେ ।
• ଆଲୋକର ପ୍ରକୀର୍ଣ୍ଣ ନ ଓ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ପ୍ରତିଫଳନ ଯୋଗୁଁ ଦର୍ଶକର ଚକ୍ଷୁକୁ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଷ ଦେଖାଯାଏ, ଏହାକୁ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ କୁହାଯାଏ ।
• ଖରାଦିନେ ସୂର୍ଯ୍ୟକୁ ପଛ କରି ଜଳ ପ୍ରପାତ ବା ଝରଣାର ଜଳକଣା ମଧ୍ୟକୁ ଚାହିଁଲେ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ପଡ଼ିଲା ପରି ଦିଶେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ-3 (Activity-3)

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଦୁଇଟି ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍ (L₁ ଓ L₂), ସ୍ବଚ୍ଛ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ କାଚ ପାତ୍ର (T) (2 lit), ଆଲୋକ ଉତ୍ସ (S) ବୃତ୍ତାକାର ରନ୍ଧ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ କାର୍ଡ଼ବୋର୍ଡ଼, MN ପରଦା, 200 ଗ୍ରାମ୍ ସୋଡ଼ିୟମ୍ ଥାଓସଲଫେଟ୍, 1 ରୁ 2 ମିଲି ଲି. ଗାଢ଼ ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

•  ଚିତ୍ରରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହେଲାଭଳି ଗୋଟିଏ ଅଭିସାରୀ (Converging) ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍‌ ସ (L₁)ର ଫୋକସ୍‌ ରେ ଗୋଟିଏ ଧଳା ଆଲୋକ ଉତ୍ସ ରଖ ।
• ଏହି ଲେନ୍ସ (L₁ )ରୁ ନିର୍ଗତ ହେଉଥ‌ିବା ସମାନ୍ତରାଳ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ବଚ୍ଛ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ କାଚପାତ୍ର (T) ମଧ୍ୟରେ ଯିବାକୁ ଦିଅ ।
• ତାହାପରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛକୁ ଏକ କାର୍ଡ଼ବୋର୍ଡ଼ର ବୃତ୍ତାକାର ରନ୍ଧ୍ର (C)ଦେଇ ଛାଡ଼ । ତାହା ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ (L₂) ମଧ୍ୟରେ ଯାଇ MN ପରଦାରେ ଚିତ୍ରରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହେଲାଭଳି ପଡ଼ୁ ।
• 200 ଗ୍ରାମ୍ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ଥାଓସଲ୍‌ଫେଟ୍ 2 ଲିଟର ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ କରି କାଚପାତ୍ର (T) ମଧ୍ୟରେ ରଖ । 1 ରୁ 2 ମିଲି ଲିଟର ଗାଢ଼ ସଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍ ଏହି ଦ୍ରବଣରେ ମିଶାଅ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ:

• ଦୁଇ ବା ତିନି ମିନିଟ୍ ମଧ୍ଯରେ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ସଲ୍ଫର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଫେଣ ଆକାରରେ ଭାସୁଥିବାର ଦେଖାଯିବ ।
• ସଲ୍ଫର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ, କାଚପାତ୍ର (T) ର ତିନିପାଖରୁ ନୀଳ ଆଲୋକ ଆସୁଥ‌ିବାର ଦେଖାଯିବ ।
• ବୃତ୍ତାକାର ରନ୍ଧ୍ର (C) ଦେଇ ସଞ୍ଚାରିତ ଆଲୋକ ଲେନ୍ସ (L₂) ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିସୃତ ହେଲାପରେ MN ପରଦାରେ ପ୍ରଥମେ ଲାଲ୍ ମିଶା ନାରଙ୍ଗୀ ଓ ପରେ ଗାଢ଼ ଲାଲ୍ ବର୍ଷର ଆଲୋକ ଦେଖାଯିବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ସଲ୍‌ଫର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ର ହୋଇଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ କମ୍ ତରଙ୍ଗ ଦୈର୍ଘ୍ୟବିଶିଷ୍ଟ ନୀଳ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ବୃତ୍ତାକାର ରନ୍ଧ୍ରର ସମ୍ମୁଖରେ ଥ‌ିବା କାଚପାତ୍ରର ପାର୍ଶ୍ଵରୁ ସଞ୍ଚରିତ ଆଲୋକର ରଙ୍ଗ ଲାଲ୍ ମିଶା ନାରଙ୍ଗୀ ହୋଇ ବୃହତ୍ତର ଆକାରର କଲଏଡ଼ାଲ୍ କଣିକା ଗଠନ କରନ୍ତି । ସେହି ବୃହତ୍ତର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଵକ ନାରଙ୍ଗୀ ଆଲୋକ ବିଚ୍ଛୁରଣ କରନ୍ତି । ତେଣୁ କାଚପାତ୍ରର ସମସ୍ତ ପାର୍ଶ୍ବରୁ ନିର୍ଗତ ସଞ୍ଚରିତ ଆଲୋକର ବର୍ଷ ଗାଢ଼ ଲାଲ୍ ଦେଖାଯାଏ ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Maths Solutions Algebra Chapter 4 ସମ୍ଭାବ୍ୟତା Ex 4(a) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Maths Solutions Algebra Chapter 4 ସମ୍ଭାବ୍ୟତା Ex 4(a)

Question 1.
(i) ଗୋଟିଏ ଲୁଡୁ ଗୋଟିକୁ ଥରେ ଗଡ଼ାଗଲା । ‘ଫଳ 8’ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ନିରୂପଣ କର ।
(ii) ଗୋଟିଏ ଲୁଡୁଗୋଟିକୁ ଥରେ ଗଡ଼ାଗଲା । ‘ଫଳ 7ରୁ କମ୍’ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ନିରୂପଣ କର ।
(iii) ଗୋଟିଏ ଲୁଡୁଗୋଟି ଥରେ ଗଡ଼ାଗଲା । ‘ଫଳ ≤ 3’ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ନିରୂପଣ କର ।
(iv) ମିଲି ଓ ଲିମା ଟେନିସ୍ ଖେଳୁଥ‌ିଲେ । ଯଦି ଖେଳରେ ମିଲି ଜିଣିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା 0.62 ହୁଏ, ତେବେ ଲିମ୍ବା ହାରିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ନିରୂପଣ କର ।
(v) ଦୁଇଟି ମୁଦ୍ରାକୁ ଥରେ ଟସ୍ କରାଗଲା । ‘ଫଳ ଅତିକମ୍‌ରେ ଗୋଟିଏ T’ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ସ୍ଥିର କର ।
(vi) ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷଣରେ ସମସ୍ତ ମୌଳିକ ବା ସରଳ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ଭାବ୍ୟତାର ସମଷ୍ଟି ସ୍ଥିର କର ।
(vii) P(E) = 0.05 ହେଲେ P(E) କେତେ ସ୍ଥିର କର ।
ସମାଧାନ:
(i) ଗୋଟିଏ ଲୁଡୁଗୋଟି ଥରେ ଗଡ଼ାଇଲେ ମୋଟ ଫଳାଫଳ ସଂଖ୍ୟା 6 ହେବ ।
8 ଲୁଡୁଗୋଟିରେ ଫଳର ବାରମ୍ବାରତା 0 ହେବ ।

(ii) ଗୋଟିଏ ଲୁଡୁଗୋଟି ଥରେ ଗଡ଼ାଇଲେ ମୋଟ ଫଳାଫଳ ସଂଖ୍ୟା 6 ହେବ ।

ଲୁଡୁଗୋଟିକୁ ଥରେ ଗଡାଗଲା । ଫଳ 7 ରୁ କମ୍ ନିଶ୍ଚିତ ଘଟଣା ହେତୁ ଉକ୍ତ ଘଟଣାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା = 1
P(1) = \(\frac{1}{6}\), P(2) = \(\frac{1}{6}\), P(3) = \(\frac{1}{6}\), P(4) = \(\frac{1}{6}\), P(5) = \(\frac{1}{6}\), P(6) = \(\frac{1}{6}\)
∴ P(<7) = 6 × \(\frac{1}{6}\) = 1

(iii) ଏଠାରେ ମୋଟ ଫଳାଫଳ ସଂଖ୍ୟା = 6
‘ଫଳ ≤ 3’ ଆସ।ର ସଂଖ୍ୟା = 3; (∵ ଫଳ ≤ 3 = {1, 2, 3})
∴ ଘଟଣାଉ ଉ।ଉପୃ।ରତା 3 ।

(iv) ଖେଳଟିରେ ମିଲି ଜିଣିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା 0.62 ହେଲେ, ଲିମା ହାରିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା = 1 – 0.62 = 0.38
କାରଣ ହାରିବା ବା ଜିଣିବା ଉଭୟର ସମ୍ଭାବ୍ୟତାର ସମଷ୍ଟି ।
ବି. ତ୍ର.: P(E) = 0.62 ହେଲେ, P(E) = 1 – 0.62 = 0.38

(v) ଦୁଇଟି ମୁଦ୍ରାକୁ ଥରେ ଟସ୍କକଲେ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସମସ୍ତ ଫଳାଫଳଗୁଡ଼ିକ HH, HT, TH, TT ।
ଏଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା 4 ।
ଘଟଣା E ଅତି କମ୍‌ରେ ଗୋଟିଏ I ଆସିବା ଏକ ଘଟଣାଦ୍ଵାରା ଅନୁଗୃହୀତ ଫଳାଫଳଗୁଡ଼ିକ TI, TH, HT । ଏଗୁଡ଼ିକର ସଂଖ୍ୟା = 3
∴ ଫଳ ଅତିକମରେ ଗୋଟିଏ ‘T’ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା = P (E) = \(\frac{3}{4}\)
∴ ଦୁଇଟି ମୁଦ୍ରାର ଟସ୍‌ରେ ଅତିକମ୍‌ରେ ଗୋଟିଏ T ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା = \(\frac{3}{4}\)।

(vi) ଘଟଣା E ଘଟଣା Ē ର ପରିପୂରକ ଘଟଣା । ଅର୍ଥାତ୍ P(E) + P(E) = 1
∴ ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷଣରେ ସମସ୍ତ ମୌଳିକ ବା ସରଳ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ଭାବ୍ୟତାର ସମଷ୍ଟି = 1

(vii) P(E) = 0.05 ହେଲେ P(E) = 1 – \( 0.0 \overline{5}\) = 0.95
କାରଣ P(E) + P(E’) = 1)

Question 2.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ସରେ ତିନୋଟି ନୀଳ, ଦୁଇଟି ଧଳା ଓ ଚାରୋଟି ଲାଲ ମାର୍ବଲ ରହିଛି । ସେଥୁରୁ ଗୋଟିଏ ମାର୍ବଲ ବାକ୍ସରୁ ଯଦୃଚ୍ଛା (randomly) ବଛାଗଲା । ନିମ୍ନଲିଖତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ନିରୂପଣ କର।
(i) ଗୋଟିଏ ଧଳା ମାର୍ବଲ ଆସିବାର,
(ii) ଗୋଟିଏ ନୀଳ ମାର୍ବଲ ଆସିବାର ଓ
(iii) ଗୋଟିଏ ଲାଲ୍ ମାର୍ବଲ ଆସିବାର
ସମାଧାନ:
ବାକ୍ସରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗର ସମୁଦାୟ ମାର୍ବଲ ସଂଖ୍ୟା
(i) ଧଳା ମାର୍ବଲ ସଂଖ୍ୟା = 2

(ii) ନୀଳ ମାର୍ବଲ ସଂଖ୍ୟା = 3

(iii) ଲାଲ୍ ମାର୍ବଲ ସଂଖ୍ୟା = 4

Question 3.
ଗୋଟିଏ ବ୍ୟାଗରେ ପାଞ୍ଚଟି ଧଳା, ଚାରୋଟି ଲାଲ୍ ଏବଂ ତିନୋଟି କଳା ଏକ ଆକୃତିବିଶିଷ୍ଟ ବଲ୍‌ ରହିଛି । ନିମ୍ନଲିଖତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ନିରୂପଣ କର ।
(i) ଗୋଟିଏ ଧଳାବଲ୍ ନ ଆସିବାର
(ii) ଗୋଟିଏ ଲାଲ୍ ବଲ୍‌ ନଆସିବାର
(iii) ଗୋଟିଏ ଧଳାବଲ୍ ନ ଆସିବାର
ସମାଧାନ:
ବ୍ୟାଗରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗର ଏକ ଆକୃତି ବିଶିଷ୍ଟ ମୋଟ ବଲ୍‌ ସଂଖ୍ୟା = 5 + 4 + 3 = 12
(i) ବ୍ୟାଗରେ ଥ‌ିବା କଳା ବଲ୍‌ର ସଂଖ୍ୟା = 3

(ii) ଲାଲ୍ ବଲ୍‌ର ସଂଖ୍ୟା = 4
ଗୋଟିଏ ଲାଲ୍ ବଲ୍ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା P(E) = \(\frac{4}{12}\) = \(\frac{1}{3}\)
ଗୋଟିଏ ଲାଲ୍ ବଲ୍ ନ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା = P(E) = 1 – P(E) = 1 – \(\frac{1}{3}\) – \(\frac{2}{3}\)

(iii) ଧଳା ବଲ୍ ସଂଖ୍ୟା = 5
ଗୋଟିଏ ଧଳା ବଲ୍ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା E = \(\frac{5}{12}\)
ଗୋଟିଏ ଧଳା ବଲ୍ ନ ଆସିବାର ସମ୍ଭାବ୍ୟତା E = 1 – E = 1 – \(\frac{5}{12}\) = \(\frac{7}{12}\)।

Question 4.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ସରେ 60 ବୈଦ୍ୟୁତିକ ବଲ୍‌ବ ଅଛି । ସେଥ‌ିରୁ 12ଟି ଖରାପ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଭଲ ବଲ୍‌ବ । ସେଥ୍ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ବଲ୍‌ବ ଯଦୃଚ୍ଛା ବାହାର କରାଗଲା । ନିମ୍ନଲିଖତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମ୍ଭାବ୍ୟତା ନିରୂପଣ କର ।
(i) ଗୋଟିଏ ଭଲ ବଲ୍‌ବ ବାହାରିବା
(ii) ଗୋଟିଏ ଖରାପ ବଲ୍‌ବ ବାହାରିବା
ସମାଧାନ:
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ସରେ 60ଟି ବୈଦ୍ୟୁତିକ ବଲ୍‌ବ ଅଛି।
ସେଥୁରୁ 12ଟି ଖରାପ ବଲ୍‌ବ।
ଭଲ ବଲ୍‌ବର ସଂଖ୍ୟା 60 – 12 = 48

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 6 ଆଲୋକ- ପ୍ରତିଫଳନ ଓ ପ୍ରତିସରଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 6 ଆଲୋକ- ପ୍ରତିଫଳନ ଓ ପ୍ରତିସରଣ

Question 1.
ନିମ୍ନଲିଖତ ପଦାର୍ଥ ଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଗୋଟିକ ଲେନ୍ସ ତିଆରିରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ ?
(a) ଜଳ
(b) କାର
(c) ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ
(d) ମାଟି
Answer:
(d) ମାଟି (କାରଣ ମାଟି ଅସ୍ବଚ୍ଛ ଅଟେ)

Question 2.
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ସୃଷ୍ଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ ଆକାରରେ ବଡ଼ । ତାହା ହେଲେ
(a) ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ଓ ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ
(b) ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର ଉପରେ
(c) ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଦୂରରେ
(d) ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ ଓ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ
Answer:
(d) ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ ଓ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ

Question 3.
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ ସମ୍ମୁଖରେ ବସ୍ତୁ କେଉଁଠି ରହିଲେ ସମାନ ଆକାରର ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ମିଳିପାରିବ ?
(a) ଲେନ୍ସର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ଠାରେ
(b) ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର ଦୁଇଗୁଣ ଦୂରତ୍ଵରେ
(c) ଅନନ୍ତ୍ର ତ୍ରରତାରେ
(d) ଲେନ୍ସର ଆଲୋକ କେନ୍ଦ୍ର ଓ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ
Answer:
(b) ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର ଦୁଇଗୁଣ ଦୂରତ୍ୱରେ

Question 4.
ଗୋଟିଏ ବର୍ତ୍ତୁଳାକାର ଦର୍ପଣ ଓ ବର୍ତ୍ତୁଳାକାର ଲେନ୍‌ସ ପ୍ରତ୍ୟେକର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 15 ସେ.ମି. ଅଟେ । ଦର୍ପଣ ଓ ଲେନ୍ସ ଦ୍ବୟ ସମ୍ଭବତଃ କ’ଣ ହୋଇପାରିବେ ?
(a) ଉଭୟ ଅବତଳ
(b) ଉଭୟ ଉତ୍ତଳ
(c) ଦର୍ପଣ ଅବତଳ ଓ ଲେନ୍ସ ଉତ୍ତଳ
(d) ଦର୍ପଣ ଉତ୍ତଳ ଓ ଲେନ୍ସ ଅବତଳ
Answer:
(a) ଉଭୟ ଅବତଳ

Question 5.
ତୁମେ ଗୋଟିଏ ଦର୍ପଣ ସମ୍ମୁଖରେ ଯେଉଁଠି ଠିଆ ହେଲେ ବି ତୁମର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସଳଖ ହୁଏ । ତେବେ ଦର୍ପଣ କି ପ୍ରକାର ଦର୍ପଣ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଛି ?
(a) ସମତଳ
(b) ଅବ୍ତଳ
(c) ଉତ୍ତଳ
(d) ସମତଳ କିମ୍ବା ଉତ୍ତଳ
Answer:
(d) ସମତଳ କିମ୍ବା ଉତ୍ତଳ
[ କାରଣ ସମତଳ ଦର୍ପଣରେ ସର୍ବଦା ସଳଖ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଯାଏ । ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସର୍ବଦା ଆଭାସୀ ଓ ସଳଖ ହୋଇଥାଏ ।]

Question 6.
ଡିକ୍ସନାରିର ଛୋଟ ଛୋଟ ଅକ୍ଷର ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ତୁମେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଲେନ୍ସଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଲେନ୍ସକୁ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ବାଛିବ ?
(a) 50 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସସ।
(b) 50 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅବତଳ ଲେନ୍ସସ ।
(c) 5 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସସ।
(d) 5 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅବତଳ ଲେନ୍ସସ ।
Answer:
(c) 5 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସସ।

Question 7.
15 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରି ଆମେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ସଳଖ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛୁ । ଦର୍ପଣ ସମ୍ମୁଖରେ ବସ୍ତୁ କେଉଁ ଦୂରତା ପରିସର (Range) ମଧ୍ୟରେ ରହିବ ? ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି କ’ଣ ? ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ବସ୍ତୁଠାରୁ ବଡ଼ ନା ସାନ ? ରଶ୍ମି ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରି ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ ଦେଖାଅ ।
Answer:
(i) ଅବତଳ ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ ଓ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ ବସ୍ତୁ ରହିଲେ ଏହାର ଏକ ସଳଖ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
(ii) ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସଳଖ ଓ ଆଭାସୀ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା ଦର୍ପଣ ପଛପଟେ ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ବସ୍ତୁର ଅକାରଠାରୁ ବଡ଼ ହୋଇଥାଏ ।

Question 8.
ନିମ୍ନଲିଖତ କ୍ଷେତ୍ରରେ କି ପ୍ରକାରର ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ?
(a) କାରର ହେଡ୍‌ଲାଇଟ :
ଉ :
କାର୍ ହେଡ୍‌ଲାଇଟ୍‌ର ପ୍ରତିଫଳକ ରୂପେ ଅବତଳ ଦର୍ପଣକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଯେତେବେଳେ ଆଲୋକିତ ବଲ୍‌ବଟ୍
ଅବତଳ ପ୍ରତିଫଳକର ଫୋକସ୍ଠାରେ ରହେ, ଅବତଳ ପ୍ରତିଫଳକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ରଶ୍ମିର ଗୁଚ୍ଛ ସୃଷ୍ଟି
କରେ, ଯାହା ଅଧ‌ିକ ଦୂର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଡ଼ିଥାଏ । ଆଲୋକ ରଶ୍ମିର ଗୁଚ୍ଛଗୁଡ଼ିକ ଅଧ‌ିକ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ହୋଇଥାଏ ।

(b) ଯାନର ପଛ ଦେଖିର| ଦର୍ପଣ
ଉ :
ଯାନର ପଛ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କାରଣ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ସର୍ବଦା ସଳଖ, ଆଭାସୀ ଓ ଛୋଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଯାନର ପଛପଟେ ଥିବା ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଅଞ୍ଚଳର ଦୃଶ୍ୟ ଦର୍ପଣରେ ପରିଷ୍କାର ଭାବେ ଦେଖ୍ହୁଏ ।

(c) ସୌର ଚୁଲ୍ଲା :
ଉ :
ସୌର ଚୁଲାରେ ବଡ଼ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କାରଣ ଯେତେବେଳେ ସୌରଚୁଲାକୁ ଏକ ବଡ଼ ଅଚ୍ତଳ ପ୍ରତିଫଳକର ଫୋକସ୍ଠାରେ ରଖାଯାଏ, ପ୍ରତିଫଳନଦ୍ୱାରା ସୌର ତାପଯୁକ୍ତ ରଶ୍ମି ଅଭିସରିତ ହୋଇ ଚୁଲା ଉପରେ ଫୋକସ୍ ହୋଇଥାଏ । ଫଳରେ ସୌର ବୁର୍ଲାରେ ତାପ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ।

Question 9.
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସର ଅଧା ଅଂଶ କାଗଜ ଦ୍ବାରା ଆବୃତ କରି ଦିଆଯାଇଛି । ଏହି ଲେନ୍ସ ବସ୍ତୁର ସମ୍ପୂର୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବ କି ? ପରୀକ୍ଷା ଦ୍ବାରା ତୁମ ଉତ୍ତରର ସଠିକତାକ୍ତ ଜାଣିଚ୍|କ୍ତ ଚେଷ୍ଟାକର । ତୁମର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ବୁଝାଅ ।
Answer:
ଲେନ୍‌ସ୍‌ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଅଂଶ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ କରେ, ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସର ଅଧା ଅଂଶ କାଗଜଦ୍ବାରା ଆବୃତ କଲେ ମଧ୍ୟ ଲେନ୍ସ ବସ୍ତୁର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିବ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍ ନିଆଯାଉ । ଏହାର ଅଧା ଅଂଶ କଳାକାଗଜରେ ଆବୃତ୍ତ କରାଯାଉ । ଏକ ବସ୍ତୁ AB ଲେନସ୍ ଆଗରେ ରଖାଯାଉ । ଲେନସ୍ ଏବଂ ବସ୍ତୁଟିକୁ ଏପରି ରଖ ଯେପରିକି ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଏକ ପରଦା ଉପରେ ପଡ଼ିବ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ପରଦାରେ ବସ୍ତୁର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।

Question 10.
ଗୋଟିଏ 10 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଅଭିସାରୀ ଲେନ୍ସଠାରୁ 25 ସେମି ଦୂରରେ ଏକ 5 ସେମି ଦୈର୍ଘ୍ୟର ବସ୍ତୁ ରହିଛି । ରଶ୍ମି ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରି ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସ୍ଥିତି, ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
h = 5 ସ୍.ମି., u = – 25 ସ୍.ମି, ƒ = 10 6ସ୍.ମି. |

ଯେହେତୁ ବସ୍ତୁଟି ଅପିସାରୀ ଲେନ୍ସଠାରୁ 25 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ରହିଛି ଏବଂ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ହେଉଛି 10 ସେ.ମି. ତେଣୁ ବସ୍ତୁଟି 2Fର ବାହାରେ ରହିବ । 10 ସେ.ମି. ତେଣୁ ବସ୍ତୁଟି 2Fର ବାହାରେ ରହିବ ।
ଲେନ୍ସ ସୂତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ, \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\) ⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ -25 }\) = \(\frac { 1 }{ 10 }\)
\(\frac { 1 }{ v }\) = \(\frac { 1 }{ 10 }\) – \(\frac { 1 }{ 25 }\) = \(\frac { 5-2 }{ 50 }\) = \(\frac { 3 }{ 50 }\) ⇒ v = \(\frac { 50 }{ 3 }\) = 16.66 6ସ୍.ମି.
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା 16.66 ସେ.ମି. ।
ବର୍ଦ୍ଧନ (m) = \(\frac { h’ }{ h }\) = \(\frac { v }{ u }\) ⇒ v = \(\frac { h’ }{ 5 }\) = \(\frac{\frac{50}{3}}{-25}\)
⇒ \(\frac { h’ }{ 5 }\) = \(\frac{50}{-3 \times 25}\)
⇒ h’ = \(\frac{50 \times 5}{-3 \times 25}\) = – 3. 33 6ସ୍.ମି.
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଲେନ୍ସର ଅପରପାର୍ଶ୍ବରେ F ଓ 2F ମଧ୍ୟରେ ଗଠିତ ହେବ । ଏହା ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଏବଂ ବସ୍ତୁଠାରୁ ସାନ ହେବ ।

Question 11.
15 ସେ.ମି. ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଲେନ୍ସ ନିଜଠାରୁ 10 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ଲେନ୍ସ ଠାରୁ କେତେ ଦୂରରେ ବସ୍ତୁ ଅଛି ? ରଶ୍ମି ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରି ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଦେଖାଅ ।
Answer:
ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା (f) = – 15 6ସ୍.ମି.
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା v = – 10 6ସ୍.ମି. |
ଲେନ୍ସ ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ : \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ f }\) = \(\frac { 1 }{ (-10) }\) – \(\frac { 1 }{ (-15) }\)
= – \(\frac { 1 }{ 10 }\) + \(\frac { 1 }{ 15 }\) = \(\frac { -3+2 }{ 30 }\) = – \(\frac { 1 }{ 30 }\)
u = -30 6ସ୍.ମି.
∴ ବସ୍ତୁଟି ଲେନ୍ସଠାରୁ 30 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ବା 2Fଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ !

Question 12.
15 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣଠାରୁ 10 ସେମି ଦୂରରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଅଛି । ଏହାର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସ୍ଥିତି ଓ ପ୍ରକୃତି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
ବସ୍ତୁର ଦୂରତା (u) = – 10 6ସ୍.ମି.,
ଫୋକସ୍ ଦୂରତା (f) = + 15 6ସ୍.ମି.,
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା = v
∴ ଦର୍ପଣ ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ :\(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) = \(\frac { 1 }{ f }\) – \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ 15 }\) + \(\frac { 1 }{ -10 }\) = \(\frac { 1 }{ 15 }\) + \(\frac { 1 }{ 10 }\) = \(\frac { 2+3 }{ 30 }\) = \(\frac { 5 }{ 30 }\) = \(\frac { 1 }{ 6 }\)
∴ v = + 6ସ୍.ମି.,
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ଦର୍ପଣର ପଛରେ 6 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ଗଠିତ ହେବ । ଏହା ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ ସାନ ହେବ ।

Question 13.
ଏକ ସମତଳ ଦର୍ପଣ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟ ପରିବର୍ଦ୍ଧନ +1 ଅଟେ । ଏହାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ସମତଳ ଦର୍ପଣର ପରିବର୍ତନ (m) : = \(\frac { h’ }{ h }\) = – \(\frac { v }{ u }\)
ଦତ୍ତ ଅଛି ସମତଳ ଦର୍ପଣର m = +1 ହେଲେ h’ = h ଏବଂ v = – u
(a) ପରିବର୍ଦ୍ଧନ + l ର ଅର୍ଥ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ବସ୍ତୁର ଆକାର ସହ ସମାନ ।
(b) ପରିବର୍ଦ୍ଧନ + 1 ର ଅର୍ଥ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଆଭାସୀ ଓ ସଳଖ ହେବ ।

Question 14.
30 ସେମି ବଜ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣଠାରୁ 20 ସେମି ଦୂରରେ 5.0 ସେମି ଦୈର୍ଘ୍ୟର ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ଅଛି । ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସ୍ଥାନ, ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକୃତି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
ଏଠାରେ ବସ୍ତୁର ଉଚ୍ଚତା (h) = +5 6ସ୍.ମି.,
ବସ୍ତୁର ଦୂରତା (u) = – 20 6ସ୍.ମି.,
ବକ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ (R) = + 30 ସେ.ମି.
ଫୋକସ୍ ଦୂରତା (f) = \(\frac { R }{ 2 }\) = \(\frac { 30 }{ 2 }\) = 15 6ସ୍.ମି.,
ଦର୍ପଣ ପୂତ୍ର ଅନ୍ସାରେ \(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ -20 }\) = \(\frac { 1 }{ +15 }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) = \(\frac { 1 }{ 15 }\) + \(\frac { 1 }{ 20 }\) = \(\frac { 4+3 }{ 60 }\) = \(\frac { 7 }{ 60 }\)
⇒ v = \(\frac { 60 }{ 7 }\) = 8.57 6ସ୍.ମି.,
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ଦର୍ପଣର ପଛରେ 8.57 ବା 8.6 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପରିବର୍ତ୍ତନ (m) : \(\frac { h’ }{ h }\) = – \(\frac { v }{ u }\)
⇒ \(\frac { h’ }{ 5 }\) = – \(\frac { 8.57 }{ -20 }\)
⇒ h’ = \(\frac { 8.57×5 }{ -20 }\) = \(\frac { 8.57×5 }{ 20 }\) = 2.1425 ର| 2.14 6ସ୍.ମି.,
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଉଚ୍ଚତା 2.14 ସେ.ମି. ।
∴ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ ସାନ ।

Question 15.
18 ସେମି ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ଅବତଳ ଦର୍ପଣର 27 ସେମି ସମ୍ମୁଖରେ 7 ସେମି ଆକାରର ବସ୍ତୁ ରଖାଯାଇଛି । ଦର୍ପଣଠାରୁ କେତେ ଦୂରରେ ଏକ ପରଦା ରଖିଲେ ତା’ ଉପରେ ଫୋକସ୍ ହୋଇଥ‌ିବା ଏକ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ । ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଓ ପ୍ରକୃତି କ’ଣ ହେବ ?
Answer:
ବସ୍ତୁର ଉଚ୍ଚତା (ଆକାର ) h = + 7 ସେ.ମି.,
ଫୋକସ୍ ଦୂରତା f = – 18 ସେ.ମି.
ପ୍ରତିବିମ୍ବର (ଉଚ୍ଚତା) = h’,
ବସ୍ତୁର ଦୂରତା u = – 27 ସେ.ମି.
ବର୍ପଣ ପୃତ୍ର ଅନ୍ତପାପ୍ପା \(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ u }\) = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) + \(\frac { 1 }{ -27 }\) = \(\frac { 1 }{ -18 }\)
⇒ \(\frac { 1 }{ v }\) = \(\frac { 1 }{ -18 }\) + \(\frac { 1 }{ 27 }\) = \(\frac { -1 }{ 18 }\) + \(\frac { 1 }{ 27 }\) = \(\frac { -3+2 }{ 54 }\) = \(\frac { -1 }{ 54 }\)
⇒ v = – 54 ସେ.ମି.,
ଦର୍ପଣଠାରୁ 54 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ( ଦର୍ପଣ ଆଗରେ ବସ୍ତୁ ଯେଉଁ ପାର୍ଶ୍ବରେ) ଏକ ପରଦା ରଖିଲେ ତା’ ଉପରେ ଫୋକସ୍ ହୋଇଥିବା ଏକ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
ପରିବର୍ଦ୍ଧନ m = \(\frac { h’ }{ h }\) = \(\frac { – v }{ u }\)
⇒ \(\frac { h’ }{ 7 }\) = – \(\frac { (- 54) }{ (-27) }\)
⇒ h’ = – \(\frac { 54×7 }{ 27 }\) = -14 ସେ.ମି.,
∴ ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଓ ବର୍ଦ୍ଧିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେବ ।

Question 16.
ଗୋଟିଏ ଲେନ୍ସର ପାୱାର – 2.0 D । ଏହାର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କେତେ ? ଏହା କି ପ୍ରକାରର ଲେନ୍ସ ?
Answer:
P = – 2.0 D
P = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ f = \(\frac { 1 }{ P }\) = \(\frac { 1 }{ -2.0 }\) ମି. = – \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 100 ସେ.ମି. = – 50 ସେ.ମି.
∴ ଯେହେତୁ ଲେନ୍ସର ପାୱାର ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ, ଏହା ଏକ ଅବତଳ ଲେନ୍ସ ।

Question 17.
ଜଣେ ଡାକ୍ତର + 1.5 D ପାୱାରର ସଂଶୋଧନକାରୀ ଲେନ୍ସ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ଲେନ୍‌ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କେତେ ? ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଲେନ୍ସ ଅପସାରୀ ନା ଅଭିସାରୀ ?
Answer:
P= \(\frac { 1 }{ f }\) ⇒ 1.5 = \(\frac { 1 }{ f }\)
⇒ f = \(\frac { 1 }{ 1.5 }\) ମି. = \(\frac { 10 }{ 15 }\) ମି. = \(\frac { 2 }{ 3 }\) ମି. = + 0.67 ମି.
ଲେନ୍ସର ପାୱାର ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ହେତୁ ଏହା ଏକ ଅଭିସାରୀ ଲେନ୍ସ ।

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର:

Question 1.
ଅବତଳ ଦର୍ପଣର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍‌ର ସଂଜ୍ଞା କ’ଣ ?
Answer:
ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ସହିତ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଦର୍ପଣର ଆଗରେ ଯେଉଁ ବିନ୍ଦୁରେ ମିଳିତ ହୁଅନ୍ତି ତାହାକୁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ (Principal Focus) କୁହାଯାଏ ।

Question 2.
ଗୋଟିଏ ବର୍ତ୍ତୁଳାକାର ଦର୍ପଣର ବକ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ 20 ସେ.ମି ହେଲେ ତାହାର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କେତେ ?
Answer:
R = 2f ⇒ f = \(\frac { R }{ 2 }\)

Question 3.
ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ସଳଖ ଓ ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଇ ପାରୁଥ‌ିବା ଦର୍ପଣର ନାମ କୁହ ।
Answer:
ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ।

Question 4.
ଯାନଗୁଡ଼ିକରେ ପଛପାଖ ଦେଖିବା ପାଇଁ କାହିଁକି ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ?
Answer:
ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ସର୍ବଦା ଦୂରରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁର ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁ ତୁଳନାରେ ଛୋଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖହୁଏ । ତେଣୁ ଯାନଗୁଡ଼ିକରେ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

Question 5.
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର, ତାହାର ବକ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ 32 ସେ.ମି. ଅଟେ |
Answer:
ଯେହେତୁ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ଓ ବକ୍ରତା ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ (+) ଧନାତ୍ମକ, ତେଣୁ R = 32 ସେ.ମି.
R = 2f ⇒ f = \(\frac { R }{ 2 }\) = f = \(\frac { 32 }{ 2 }\) = 16 ସେ.ମି.,
∴ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 16 ସେ.ମି. ।

Question 6.
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ସାମନାରେ 10 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁ ରଖୁ, ସେହି ଦର୍ପଣ 3 ଗୁଣ ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥିତି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
ଯେହେତୁ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ବାସ୍ତବ ତେଣୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ (–) l m = – 3 ଏବଂ u = – 10 ସେ.ମି. ।
⇒ m = \(\frac { h’ }{ h }\) = – \(\frac { v }{ u }\) ⇒ – 3 = – \(\frac { v }{ u }\)
⇒ v = 3 x u = 3 x (-10) = – 30 ସେ.ମି.
∴ ଦର୍ପଣଠାରୁ 30 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ବସ୍ତୁଥ‌ିବା ପାର୍ଶ୍ଵରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେବ ।

Question 7.
ବାୟୁରେ ଗତି କରୁଥିବା ଏକ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ତୀର୍ଯ୍ୟକ୍ ଭାବରେ ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ ସେହି ରଶ୍ମି ମାଧ୍ୟମ ଦ୍ବୟର ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠରେ ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ବାଙ୍କିଯିବ ନା ଅଭିଲୟଠାରୁ ଦୂରକୁ ବାଙ୍କିଯିବ ? ଏପରି କାହିଁକି ହେବ ?
Answer:
ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ବାଙ୍କିଯିବ । କାରଣ ଆଲୋକର ବେଗ ବାୟୁ ତୁଳନାରେ ଜଳରେ କମ୍ ! ବେଗ ହ୍ରାସ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ବଙ୍କେଇ ଯାଏ ।

Question 8.
ଆଲୋକ 1.50 ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ କାଚ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କଲା । କାଚ ଭିତରେ ଆଲୋକର ବେଗ କେତେ ହେବ ? (ଶୂନ୍ୟରେ ଆଲୋକର ବେଗ 3 x 10 ମି.ସେ – ଅଟେ ।
Answer:
କାଚର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ n_g = 1.50
ଆଲୋକର ବାୟୁରେ ବେଗ (C) = 3 x 10⁸ ମି. ସେ
ଆଲୋକର କାଚ ମାଧ୍ୟମରେ ବେଗ = V_g

Question 9.
6.3 ସାରଣୀ ଦେଖୁ କୁହ କେଉଁ ମାଧ୍ୟମର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବାଧ‌ିକ ଓ କେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବନିମ୍ନ ?
Answer:
ହୀରାର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ସର୍ବାଧ୍ଵ (2.42) ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବାଧ‌ିକ । ବାୟୁର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ସର୍ବନିମ୍ନ (1.0003) ହୋଇଥିବାରୁ ବାୟୁର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବନିମ୍ନ ।

Question 10.
ତୁମକୁ କିରୋସିନି, ଟରପେନଟାଇନ୍ ତେଲ ଓ ଜଳ ଦିଆଗଲା । ଏହା ମଧ୍ୟରୁ କାହା ଭିତରେ ଆଲୋକ ସବୁଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ବେଗରେ ଗତି କରିବ ? (6.3 ସାରଣୀର ତଥ୍ୟକୁ ଏଥିପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କର )
Answer:
କିରୋସିନ୍‌ର n = 1.44,
ଟରପେନ୍‌ଟାଇନ୍‌ର n = 1.47 ଏବଂ ଜଳର n = 1.33
ଯେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ସର୍ବନିମ୍ନ, ସେହି ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋକର ବେଗ ସର୍ବାଧ‌ିକ ।
ଏଠାରେ ଜଳର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଜଳର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବନିମ୍ନ । ତେଣୁ ଜଳ ଭିତରେ ଆଲୋକ ସବୁଠାରୁ ଅଧ୍ଵ ବେଗରେ ଗତି କରିବ ।

Question 11.
ହୀରାର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ (2.42) ଅଟେ । ଏହାର ଅର୍ଥ କ’ଣ ?
Answer:
ହୀରାର ଆଲୋକୀୟ ଘନତା ସର୍ବାଧ‌ିକ । ହୀରା ଭିତରେ ଆଲୋକ ସବୁଠାରୁ କମ୍ ବେଗରେ ଗତି କରେ । ଏହା ଆଲୋକର ବାୟୁରେ ବେଗ ଓ ହୀରାରେ ବେଗର ଅନୁପାତକୁ ବୁଝାଏ ।

Question 12.
1 ଡାୟପ୍‌ଟରର ସଂଜ୍ଞା କ’ଣ ?
Answer:
1 ମିଟର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବିଶିଷ୍ଟ ଲେନସ୍‌ର ପାୱାରକୁ 1 ଡାୟପ୍‌ଟର କହନ୍ତି ।

Question 13.
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ ଏକ ଛୁଞ୍ଚିର ବାସ୍ତବ ଓ ଓଲଟା ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଲେନ୍ସଠାରୁ 50 ସେ.ମି. ଦୂରରେ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ ସମ୍ମୁଖରେ କେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଛୁଞ୍ଚିକୁ ରଖେ, ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ବସ୍ତୁର ଆକାର ସହିତ ସମାନ ହେବ । ଲେନ୍ସର ପାୱାର କେତେ ତାହା ମଧ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Answer:
ଏଠାରେ ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା v = + 50 ସେ.ମି.
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର = ବସ୍ତୁର ଆକାର ⇒ h’ = h
m = \(\frac { h’ }{ h }\) = – 1
∴ \(\frac { v }{ u }\) = – 1 ⇒ u = – v = – 50 ସେ.ମି.
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଦୂରତା = 50 ସେ.ମି.
\(\frac { 1 }{ f }\) = \(\frac { 1 }{ v }\) – \(\frac { 1 }{ v }\) = + \(\frac { 1 }{ 50 }\) + \(\frac { 1 }{ 50 }\) = + \(\frac { 2 }{ 50 }\) = + \(\frac { 1 }{ 25 }\) ସେ.ମି.
⇒ f = 25 ସେ.ମି. = 0.25 ମିଟର
P = \(\frac { 1 }{ f }\) = \(\frac { 1 }{ 0.25 }\) ମିଟର = 4 ଡାୟପ୍‌ଟର
∴ ଲେନ୍ସର ପାୱାର 4 ଡାୟପ୍‌ଟର ।

Question 14.
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା 2.0 ମି ହେଲେ ତାହାର ପାୱାର କେତେ ?
Answer:
ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ f = – 2 ମିଟର
p = \(\frac { 1 }{ f }\) = – \(\frac { 1 }{ 2 }\) ମିଟର = – 0.5 ଡାୟପୁର ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (Activity):

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -1 (Activity-1)
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ : ଚକ୍ ଚକ୍ କରୁଥିବା ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ଚାମଚ ।
ପରୀକ୍ଷଣ :

• ବକ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ତୁମର ମୁହଁକୁ ଦେଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟାକର ।
• ଚାମଚକୁ ତୁମ ମୁହଁ ପାଖରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୂରେଇ ନିଆଯାଉ ।
• ଚାମଚକୁ ଓଲଟାଇ ଦେଇ ସେଥ‌ିରେ ମୁହଁ ଦେଖାଯାଉ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

• ଚାମଚକୁ ଓଲଟାଇ ଦେଇ ସେଥ‌ିରେ ମୁହଁ ଦେଖାଯାଉ । ଚାମଚର ବଜ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ଏକ ଓଲଟା ଓ ବର୍ଦ୍ଧିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଗଲା ।
• ଚାମଚକୁ ମୁହଁ ପାଖରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୂରେଇ ନେବାଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଧୀରେ ଧୀରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ହୋଇଗଲା ।
• ଚାମଚକୁ ଓଲଟାଇ ଦେଇ ସେଥ‌ିରେ ମୁହଁ ଦେଖ‌ିଲେ ମୁହଁର ଏକ ସଳଖ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଗଲା ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ଚାମଚଠାରୁ ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -2 (Activity-2)
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଦର୍ପଣକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଆଡ଼କୁ ଦେଖାଅ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ବାହାରୁଛି । ଖଣ୍ଡେ କାଗଜଆଣି ଏହି ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକୁ ତା’ ଉପରେ ପକାଅ ଏବଂ କାଗଜକୁ ଆଗପଛ କର । ଗୋଟିଏ ଅତି ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଆଲୋକ ବିନ୍ଦୁ କାଗଜର ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ପଡ଼ୁଛି । କିଛି ସମୟ ଏହିପରି ରଖୁ ଦେଖୁର କାଗଜଟି ଜଳି ଉଠିବ । ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଆଲୋକ ବିନ୍ଦୁ ହେଉଛି ଅବତଳ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ (F) । F ବିନ୍ଦୁରେ ସୂର୍ଯ୍ୟର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି (ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଓ ଛୋଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବ) । କାଗଜ ଉପରେ ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥ‌ିବା ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଓ ଦର୍ପଣ ମଧ୍ୟରେ ରହିଥ‌ିବା ଦୂରତା ହିଁ ଦର୍ପଣର ସନ୍ନିକଟ (Approximate) ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -3 (Activity-3)
ବସ୍ତୁର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥାନ ପାଇଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ ।

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଅବତଳ ଦର୍ପଣ, ମିଟରସ୍କେଲ, ଚକ୍‌ଖଣ୍ଡ, ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀ, କାଗଜ ପରଦା ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ନିଅ, ଏହାର ଫୋକସ ଦୂରତାର ସନ୍ନିକଟ ମାନ (approximate value) ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରି ଟିପି ରଖ ।
ତୁମେ କୌଣସି ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଏକ ସାଧା କାଗଜ ପରଦା ଉପରେ ଦେଖ୍ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ଦୂରତାର ସନ୍ନିକଟମାନ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିପାରିବ ।
ଟେବୁଲ ଉପରେ ଚଦ୍ଵାରା ଏକ ରେଖା ଟଣାଯାଉ ।

ଏକ ଅବତଳ ଦର୍ପଣକୁ ଷ୍ଟାଣ୍ଡରେ ଲଗାଇ ଟାଣିଥ୍‌ ରେଖା ଉପରେ ଏପରି ରଖ ଯେପରିକି ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ ଠିକ୍ ରେଖା ଉପରେ ରହିବ।
ପୂର୍ବରେଖା ସହିତ ସମାନ୍ତର ଭାବରେ ଆଉ ଦୁଇଟି ରେଖା ଟାଣ ଯେମିତି ପାଖାପାଖୁ ଯେକୌଣସି ଦୁଇଟି ରେଖା ମଧ୍ଯରେ ଦୂରତା ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ସହିତ ସମାନ ହେବ ।

ଏହି ରେଖାତ୍ରୟର ସ୍ଥିତି ବର୍ତ୍ତମାନ ଦର୍ପଣର ପୋଲ୍ (P), ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁ (F) ଓ ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର (C) ଭେଦ କରିବ ।
କାରଣ କ୍ଷୁଦ୍ରଦ୍ଵାରକ ବିଶିଷ୍ଟ ବର୍ତ୍ତୁଳାକାର ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁ (F), ତା’ର ପୋଲ୍ (P) ଓ ବକ୍ରତାକେନ୍ଦ୍ର (C)ର ମଝିରେ ଥାଏ ।
ଜଳୁଥିବା ମହମବତୀ ନିଆଯାଉ । ମହମବତୀକୁ ୯ ବିନ୍ଦୁର ପଛକୁ ଦୂରରେ ରଖ । ଦର୍ପଣ ସାମନାରେ ଏକ କାଗଜ ପରଦା ରଖ । ପରଦା(Screen)କୁ ଆଗପଛ କରି ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଉଜ୍ଜ୍ବଳ, ତୀକ୍ଷ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ତା’ର ପ୍ରକୃତି ଓ ସ୍ଥିତିକୁ ଟିପି ରଖ ।
ମହମବତୀର ଆକାର ସହିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ତୁଳନା କର । ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀକୁ
(a) C ଠାରୁ ଅଳ୍ପ ଦୂରରେ, (b) ଠିକ୍ C ଉପରେ (c) F ଓ C ମଧ୍ୟରେ (d) ଠିକ୍ F ଉପରେ,
(e) P ଓ F ମଧ୍ୟରେ ରଖ୍ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ ଓ ପ୍ରକୃତି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ଅବତଳ ଦର୍ପଣଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା କୌଣସି ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ଅବସ୍ଥାନ ଓ ଆକାର ଦର୍ପଣ ସେହି ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନକୁ P, F ଓ C ବିଦୁ୍ୟତ୍ରୟକୁ ଭିତ୍ତିକରି ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇଛି ।
ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ବାସ୍ତବ ବା ଆଭାସୀ, ସଳଖ ବା ଓଲଟା କିମ୍ବା ବସ୍ତୁ ସହିତ ସମାନ, ଛୋଟ ବା ବଡ଼ ହୋଇପାରେ ।

ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଥିତିପାଇଁ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ :
ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -4 (Activity-4)
ବସ୍ତୁର ନିମ୍ନଲିଖତ ଅବସ୍ଥିତି ପାଇଁ ସ୍କେଲ୍ ଓ ପେନ୍‌ସିଲ୍ ବ୍ୟବହାର କରି ରଶ୍ମିଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
(a) ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ
(b) C ଠାରୁ ଦୂରରେ (ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଦୂରରେ)
(c) C ଠାରେ (ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ରଠାରେ)
(d) C ଓ F ମଧ୍ୟରେ (ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର ଓ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟରେ)
(e) F ଠାରେ (ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସଠାରେ)
(f) P ଓ F (ପୋଲ୍ ଓ ଫୋକସ ମଧ୍ଯରେ)

(a) ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ :
(i) ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣ ପୃଷ୍ଠରେ ଆପତିତ ହୋଇ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଗଚିକରିଚ୍ଚି |

(ii) C ମଧ୍ୟଦେଇ ବସ୍ତୁରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପୁନର୍ବାର C ମଧ୍ୟଦେଇ ଫେରିଯାଏ ।
(iii) ଏହି ରଶ୍ମିଦ୍ଵୟ ପରସ୍ପରକୁ F ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି ।
(iv) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ – ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦର୍ପଣର ଫୋକସ୍ (F) ଠାରେ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।
(v) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତ ଆକାର– ବାସ୍ତବ ଓ ଓଲଟା ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ର ବିନ୍ଦୁ ସମ ।

(b) C ଠାରୁ ଦୂରରେ ଥ‌ିବା ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ :
(i) AB ବସ୍ତୁଟି C ଠାରୁ ଦୂରରେ ରହିଛି ।
(ii) ଏଠାରେ A ବିନ୍ଦୁରୁ AM ରଶ୍ମିଟି ଦର୍ପଣର ଅକ୍ଷ ସହ ସମାନ୍ତର ଓ ଏହାର ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି F ବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତି କରିଛି ।
(iii) A ଠାରୁ C ମଧ୍ୟଦେଇ ଯାଇଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ସେହିବାଟେ ଫେରିଅଛି ।
(iv) ଏହି ଦୁଇଟି ରଶ୍ମି A’ ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରିବାଦ୍ୱାରା ସେଠାରେ A ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି । ସେହିପରି AB ବସ୍ତୁର ସମସ୍ତ ବିନ୍ଦୁପାଇଁ A’B’ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ – F ଓ C ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଓ ସବୁଠାରୁ ଛୋଟ ।

(c) ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ C ଠାରେ :
(i) AB ବସ୍ତୁଟି ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ରଠାରେ ଅଛି ।
(ii) A ଠାରୁ ଏକ ରଶ୍ମି AD ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ଓ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ F ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତିକରିଛି ।
(iii) ଅନ୍ୟ ଏକ ରଶ୍ମି AE ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ସହ ସମାନ୍ତର ହୋଇ ଗତିକରିଛି ।
(iv) ଦୁଇଟି ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ପରସ୍ପରକୁ A’ ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି । ତେଣୁ A’ ହେଉଛି A ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ । A’ ଠାରେ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି । A’B’ ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷପ୍ରତି ଅଭିଲମ୍ବ I A’B’ ଓ AB ଏକ ସରଳରେଖାରେ ଅବସ୍ଥାନ କରନ୍ତି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ – ପ୍ରତିବିମ୍ବ C ଠାରେ ଗଠିତ ହେବ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଏବଂ ବସ୍ତୁସହ ସମାନ ଆକାର ହେବ ।

(d) ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ C ଓ F ମଧ୍ୟରେ :
(i) AB ବସ୍ତୁଟି ଫୋକସ୍ F ଓ ବକ୍ରତା କେନ୍ଦ୍ର C ମଧ୍ୟରେ ରଖାଯାଏ ।
(ii) AB ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି AD ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ I ବିନ୍ଦୁ ମଧ୍ୟଦେଇ ଯାଏ ।
(iii) ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି AE, Eଠାରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ସେହି ଦିଗରେ ଫେରିଆସିଲା ।
(iv) ରଶ୍ମିଦ୍ବୟ ପରସ୍ପରକୁ A’ ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦ କରନ୍ତି ଓ A’B’ ବସ୍ତୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥାନ – C ପରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ବାସ୍ତବ, ଓଲଟା ଏବଂ ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ବସ୍ତୁଠାରୁ ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ।

(e) ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ F ଠାରେ ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ :
(i) AB ବସ୍ତୁଟି ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ F ଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
(ii) AD ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ସହସମାନ୍ତର ଓ ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ଗତିକରେ ।
(iii) ଅନ୍ୟ ଏକ ରଶ୍ମି AE ଅବତଳ ଦର୍ପଣର E ଠାରେ ଆପତିତ ହୋଇ ସେହି ଦିଗରେ ଫେରିଆସେ ଓ C ମଧ୍ୟଦେଇ ଯାଏ ।
(iv) ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦୁଇଟି ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ପରସ୍ପର ସମାନ୍ତର ଏବଂ ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ପରସ୍ପର ସହ ମିଳିତ ହୁଅନ୍ତି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥା – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ଅନନ୍ତ ଦୂରରେ ଗଠିତ ହୁଏ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ସବୁଠାବୁ ରହ୍ତତ ପରିବର୍ଷିତ, ବାସ୍ତବ ଓ ଓଲଟା ।

(f) ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ P ଓ I ମଧ୍ୟରେ ଥିଲେ :
(i) AB ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ହୋଇ ଫୋକସ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତିକରେ ।
(ii) CA ସରଳରେଖା ଦିଗରେ A ବିନ୍ଦୁରୁ ବାହାରୁଥ‌ିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି E ଠାରେ ଆପତିତ ହୋଇ EC ବାଟେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ଫେରୁଛି ।
(iii) ଏହି ଦୁଇ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣର ସମ୍ମୁଖରେ ପରସ୍ପରକୁ
(iv) ଏହି ରଶ୍ମି ଦ୍ଵୟକୁ ବଢ଼ାଇଲେ ଦର୍ପଣର ପଛପଟେ K ଠାରେ ଛେଦ କଲାପରି ଜଣାପଡୁଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥା – ଦର୍ପଣର ପଛପଟେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆକାର – ଆଭାସୀ ଏବଂ ସଳଖ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେବ । ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ପରିବର୍ଦ୍ଧିତ ହେବ।

(i) ଟର୍ଚ୍ଚ, ସନ୍ଧାନୀ ଆଲୋକ (Search light) ଓ ଯାନଗୁଡ଼ିକର ଶୀର୍ଷ ଆଲୋକରେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ଗୁଚ୍ଛ ପାଇବା,ପାଇଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(ii) ଦାଢ଼ିକାଟିଲା ବେଳେ ମୁହଁର ବଡ଼ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖୁବାପାଇଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(iii) ଦନ୍ତ ଚିକିତ୍ସକମାନେ ରୋଗୀର ଦାନ୍ତର ବଡ଼ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖୁବାପାଇଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ।
(iv) ସୌର ଚୁଲ୍ଲା (Furnace) ରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକକୁ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ କରାଇ ତାପ ସୃଷ୍ଟି କରିବାପାଇଁ ବଡ଼ ବଡ଼ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(v) ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନୀ ଦୂରବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।
(vi) ଚକ୍ଷୁ ପରୀକ୍ଷା ଯନ୍ତ୍ରରେ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ।

ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁର ଅବସ୍ଥାନ ଓ ତା’ର ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସାରାଂଶ :

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ – 5 (Activity – 5)
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ : ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ, ପେନ୍‌ସିଲ୍

ପରୀକ୍ଷଣ :

• ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ନିଅ, ଏହାକୁ ଗୋଟିଏ ହାତରେ ଧର ।
• ଦର୍ପଣ ସାମନାରେ ଗୋଟିଏ ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ସଳଖ ଭାବରେ (Up right) ଅନ୍ୟ ହାତରେ ଧର ।
• ଦର୍ପଣରେ ପେନ୍‌ସିଲ୍‌ର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଦେଖ ।
• ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦର୍ପଣଠାରୁ ଦୂରକୁ ନିଅ । ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦର୍ପଣ ପାଖକୁ ଆଣ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

• ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ସଳଖ ଭାବରେ ହାତରେ ଧରି ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ପେନସିଲ୍ ଠାରୁ ସାନ ଓ ସଳଖ ହେବ ।
• ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦର୍ପଣଠାରୁ ଦୂରକୁ ନେଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଧୀରେ ଧୀରେ ଛୋଟ ହେବ ।
• ପେନ୍‌ସିଲ୍‌କୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦର୍ପଣ ଆଡ଼କୁ ଆଣିଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଧୀରେ ଧୀରେ ବଢ଼ିବ ଏବଂ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପୋଲ୍ ଆଡ଼କୁ ଗତିକରିବ ଓ ଶେଷରେ ବସ୍ତୁର ଆକାର ଏବଂ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ସମାନ ହେବ ।
• ବସ୍ତୁକୁ ଦର୍ପଣଠାରୁ ଦୂରେଇ ନେଲେ ତା’ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଫୋକସ୍‌ଡ଼କୁ ଗତିକରିବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :

• ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ସର୍ବଦା ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁଠାରୁ କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୁଏ ।
• ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସର୍ବଦା P ଓ F ମଧ୍ଯରେ ଗଠିତ ହେବ ।

ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠନ ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣିବାପାଇଁ ବସ୍ତୁର ଦୁଇଟି ସ୍ଥିତି ବିଚାର କରାଯାଇଛି ।
(a) ବସ୍ତୁ ଦର୍ପଣଠାରୁ ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ରହିଲେ
(i) ଅନନ୍ତ ଦୂରତାରେ ଥ‌ି AB ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ସହ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷ ଠାରୁ ଦୂରେଇଯିବ ।
(ii) ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣର ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସିଲା ପରି ଜଣାପଡ଼ୁଛି ।
(iii) ସେହିପରି B ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ହୋଇ ଆପତିତ ହୁଏ ଏବଂ ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷଠାରୁ ଦୂରେଇଯାଏ ।
(iv) ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣର ଅପରପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥିବା ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁରୁ ଆସିଲା ପରି ଜଣାପଡୁଛି ।
(v) ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷଦେଇ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଦର୍ପଣରେ ଆପତିତ ହେଲେ ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷଦେଇ ଫେରିଆସେ ।
(vi) ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକୁ ବିପରୀତ ଦିଗରେ ବର୍ଷିତ କଲେ ତାହା ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣର ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵ F ଠାରେ ମିଳିତ ହେବ ଅର୍ଥାତ୍ F ଠାରୁ ବାହାରିବା ଭଳି ଜଣାପଡ଼ିବ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥିତି : ଦର୍ପଣର ପଛପଟେ ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁ (F) ଠାରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହେବ ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଓ ପ୍ରକୃତି : ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ର ବିନ୍ଦୁ ସମ ହେବ । ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଆଭାସୀ ଓ ସଳଖ ହେବ ।

(b) ବସ୍ତୁ ଦର୍ପଣ ନିକଟରେ ଏକ ପରିମିତ ଦୂରତାରେ ରହିଲେ (ଅନନ୍ତ ବିନ୍ଦୁ ଓ ପୋଲ୍ ମଧ୍ଯରେ ବସ୍ତୁ ଥିଲେ)
(i) ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ସମ୍ମୁଖରେ ଥ‌ିବା AB ବସ୍ତୁର A ବିନ୍ଦୁରୁ ମୁଖ୍ୟ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ରଶ୍ମି D ବିନ୍ଦୁରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇ ମୁଖ୍ୟଅକ୍ଷଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଛି।
(ii) DE ଫୋକସ୍‌ ଆସିଲା ଭଳି ଜଣାଯାଉଛି ।

(iii) A ରୁ C ମଧ୍ୟଦେଇ ଯିବାଭଳି ଦେଖାଯାଇଥିବା AG ଆପତିତ ରଶ୍ମି GA ଦିଗରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଛି ।
(iv) DE ଓ GA ପ୍ରତିଫଳିତ ରଶ୍ମିଦ୍ବୟ ଦର୍ପଣ ଆଗରେ ପରସ୍ପରକୁ ଛେଦ କରୁ ନାହାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ବିପରୀତ ଦିଗରେ ବଢ଼ାଇଲେ ଏଗୁଡ଼ିକ A’ ବିନ୍ଦୁରେ ମିଳିତ ହେଲାପରି ଜଣାପଡୁଛି ।
(v) A ବିନ୍ଦୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ A’ ଠାରେ ସୃଷ୍ଟିହୋଇଛି । ସେହିପରି ABର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିନ୍ଦୁର ପ୍ରତିବିମ୍ବ A’B’ ଠାରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଅବସ୍ଥିତି : ଦର୍ପଣର ପଛପଟେ P ଓ F ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୋଇଛି ।
ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ଓ ପ୍ରକୃତି : ପ୍ରତିବିମ୍ବଟି ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ ବସ୍ତୁ ତୁଳନାରେ ସାନ ହୋଇଛି ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 6 (Activity-6)
ସମତଳ ଦର୍ପଣ, ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ଓ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ଗଠିତ ହୋଇଥ‌ିବା ପ୍ରତିବିମ୍ବର ତୁଳନା କଲେ ଏଥ୍ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଦର୍ପଣରେ ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ବସ୍ତୁର ପୂର୍ବ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖହେବ !

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ଓ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ, ବିଭିନ୍ନ ଦୈର୍ଘ୍ୟର ସମତଳ ଦର୍ପଣ ନିଅ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

• କୌଣସି ଏକ ଦୂରବସ୍ତୁ ଯଥା : ଦୂରରେ ଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ଗଛର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ସମତଳ ଦର୍ପଣରେ ଦେଖ !
• ତୁମେ କ’ଣ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ୍ ପାରିଲ କି ?
• ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକାରର ସମତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କର । ସମ୍ପୂର୍ଣ ବସ୍ତୁକୁ ପ୍ରତିବିମ୍ବରେ ଦେଖ୍ ପାରିଲ କି ?
• ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ବ୍ୟବହାର କରି ପୂର୍ବପରି ଦେଖ୍ ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁର ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ୍ ପାରିଲ କି ?
• ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରି ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଆଉଥରେ କର ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :

• ନାଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖୁପାରିଲୁ ନାହିଁ ।
• ସମତଳ ଦର୍ପଣରେ ଗଛର କିଛି ଅଂଶର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଗଲା ।
• ଦୂରବସ୍ତୁର (ଗଛ) ର ଉଚ୍ଚତାର ଅଧା ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ ସମତଳ ଦର୍ପଣ ନେବାରୁ ବସ୍ତୁର (ଗଛ)ର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖୁରିଲୁ । ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖିବାକୁ ହେଲେ ଦର୍ପଣକୁ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଉଚ୍ଚତାରେ ରଖିବା ଉଚିତ୍ ।
• ହଁ, ଅବତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର କରି ବସ୍ତୁର ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ୍ ପାରିଲୁ । କାରଣ ସର୍ବଦା ଅବତଳ ଦର୍ପଣରେ ଦୂରବସ୍ତୁର ଓଲଟା ଓ ସାନ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖାଯାଏ, ତେଣୁ ଦୂର ଗଛର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ୍ ପାରିଲୁ ।
• ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ଦ୍ବାରା ଦୂର ଗଛର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖପାରିଲୁ କାରଣ ସର୍ବଦା ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ଦୂର ବସ୍ତୁର ସଳଖ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଆଭାସୀ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଗଠିତ ହୁଏ।

ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣର ବ୍ୟବହାର:
(a) ଯାନବାହାନରେ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ସାଧାରଣତଃ ପଛପାଖ (Rear-View) ଦେଖିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଚାଳକ ପଛରୁ ଆସୁଥୁବା ଗାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖାରେ ଓ ନିରାପଦ ଭାବରେ ଗାଡ଼ି ଚଳାଏ କାରଣ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକର ସର୍ବଦା ସଳଖ, ସାନ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖହୁଏ ଏବଂ ସମତଳ ଦର୍ପଣ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣରେ ଦେଖ୍ହୁଏ ।
(b) ରାସ୍ତାକଡ଼ରେ ଜଳୁଥିବା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଖୁଣ୍ଟରେ ଆଲୋକ ପ୍ରତିଫଳକ ରୂପେ ଉତ୍ତଳ ଦର୍ପଣ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 7 (Activity – 7)
ଗୋଟିଏ ଜଳଭର୍ତ୍ତିଥ‌ିବା ବାଲ୍ଟିରେ ମୁଦ୍ରା (ଟଙ୍କା) ର ଅବସ୍ଥାନ ।
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ : ଜଳଭରିଥିବା ବାଲଟି, ଗୋଟିଏ ଟଙ୍କା ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
ମୁଦ୍ରା (ଟଙ୍କା)କୁ ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ବାଲ୍ଟିଟିରେ ପକାଅ । ଜଳସ୍ତର ଉପରେ ଗୋଟିଏ କଡ଼କୁ ଆଖୁରଖ୍ ଜଳରେ ହାତବୁଡ଼ାଇ ସେହି ଟଙ୍କାକୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଚେଷ୍ଟାରେ ଉପରକୁ ଆଣିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟାକର ।
ଏହି କାମଟିକୁ ବାରମ୍ବାର କର ।
ତୁମ ସାଙ୍ଗମାନଙ୍କୁ ଏହି କାମ କରିବାକୁ ଦିଅ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ଜଳ ପୃଷ୍ଠରୁ ଦେଖ‌ିଲେ ମୁଦ୍ରାଟି ଯେଉଁଠି ଅଛି ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହାତ ବୁଡ଼େଇ ଟଙ୍କା ଆଣିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ମଧ୍ୟ ମୁଦ୍ରାଟିକୁ ଆଣି ହେଉନାହିଁ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ଜଳରୁ ବାୟୁକୁ ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ ଟଙ୍କାଟି ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥାନରେ ଅଛି ତା’ଠାରୁ କିଛି ଉପରକୁ ଥିଲା ଭଳି ଜଣାଯାଉଛି । ତେଣୁ ଜଣେ ଦେଖାଯାଉଥିବା ସ୍ଥାନରୁ ଟଙ୍କା ଆଣିପାରିଲା ନାହିଁ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 8 (Activity – 8)
ଜଳରେ ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ ମୁଦ୍ରାର ଆଭାସୀ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି କିମ୍ବା ମୁଦ୍ରାର ଅବସ୍ଥାନ ।

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଏକ ଅଳ୍ପ ଗଭୀର ପାତ୍ର ବା କୁଣ୍ଡ, ଏକ ମୁଦ୍ରା, ଗୋଟିଏ ଟେବୁଲ, ଏକ ପାତ୍ରରେ କିଛି ପାଣି ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

• ଗୋଟିଏ ଅଗଭୀର ପାତ୍ର ବା କୁଣ୍ଡକୁ ଟେବୁଲ ଉପରେ ରଖ୍ ତା’ ମଧ୍ୟରେ ମୁଦ୍ରାଟିଏ ରଖ ।
• ସେହି କୁଣ୍ଡ ପାଖରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୂରେଇଯାଅ ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ତୁମେ ଟଙ୍କାଟିଏ ଆଉ ଦେଖାରିବ ନାହିଁ ସେଠାରେ ସ୍ଥିର ହୋଇଯାଅ ।
• ତୁମ ସାଙ୍ଗକୁ କୁହ ସେହି ଟଙ୍କାଟିକୁ କୁଆଡ଼େ ନ ଘୁଞ୍ଚାଇ ସେ କୁଣ୍ଡରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଜଳ ଭର୍ତ୍ତିକରିବ ।
• ଜଳ ଭର୍ତି ହେଉଥିଲାବେଳେ ଟଙ୍କାଟିଏ ଦେଖିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖୁଥାଅ । ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ପାତ୍ରରେ ପାଣିଢାଳିବାରୁ ପାଣିରେ ବୁଡ଼ିଥିବା ମୁଦ୍ରାଟି ପୁନର୍ବାର ଦେଖାଗଲା ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ପାଣି ପୂର୍ଣ୍ଣହେବା ପୂର୍ବରୁ ମୁଦ୍ରାରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପାତ୍ରର ଧାରଦ୍ଵାରା ବାଧା ପାଉଥ‌ିବାରୁ ମୁଦ୍ରାଟି ତୁମକୁ ଦେଖାଯାଉନଥିଲା । ପାଣି ପୂର୍ଣ୍ଣହେବାପରେ ମୁଦ୍ରାରୁ ଆସୁଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପାଣି ମଧ୍ୟଦେଇ ଗତିକରି ବାୟୁକୁ ଆସିବାବେଳେ ଅଭିଲମ୍ବଠାରୁ ଦୂରେଇଯିବାରୁ ମୁଦ୍ରାଟି ଦେଖାଗଲା । ଆଲୋକର ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ ମୁଦ୍ରାଟି ତା’ର ପ୍ରକୃତ ସ୍ଥାନ ଠାରୁ ଉପରକୁ ଉଠିଥିଲା ପରି ଜଣାପଡୁଛି ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 9 (Activity – 9)
ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ କାଚଦ୍ବାରା ସରଳରେଖାର ବଙ୍କା ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଗୋଟିଏ ଧଳା କାଗଜ, ଏକ କାଚସ୍ଲାବ୍, କାଳି କଲମ, ଟେବୁଲ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

• ଟେବୁଲ ଉପରେ ଧଳା କାଗଜ ରଖ୍ ତା’ ଉପରେ କାଳିରେ ଏକ ମୋଟା ସଳଖ ରେଖା ଟାଣ ।
• କାଚର ସ୍ଲାବ୍‌କୁ ଏହି ରେଖା ଉପରେ ଏପରି ରଖ ଯେମିତି ସ୍ଲାବ୍‌ର ଗୋଟିଏ ଧାର ସେହି ରେଖା ସହିତ ଏକ କୋଣ କରିବ ।
• ଗୋଟିଏ କଡ଼ରୁ ସ୍କାଚ୍ ତଳେ ରହିଥ‌ିବା ରେଖାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର । ସ୍ଲାବ୍‌ର ଧାର ନିକଟରେ ରେଖାଟି ବଙ୍କା
• ଏହାପରେ ସ୍ଲାବ୍‌କୁ ବୁଲେଇ ରେଖା ଉପରେ ଏମିତି ରଖ ଯେମିତି ସ୍ଲାବର ଧାର ରେଖା ପ୍ରତି ଅଭିଲମ୍ବ ହେବ । ସ୍ଲାବ୍ରତଳେ ରହିଥ‌ିବା ରେଖାଶ କ’ଣ ବାଙ୍କିଗଲା ପରି ଜଣାପଡୁଛି ?
• ସ୍ଲାବ୍‌ ଉପରୁ ସ୍କାଚ୍ ତଳେ ଥିବା ରେଖାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକର । ସ୍ଲାବ୍ ତଳେ ରହିଥିବା ରେଖାଶ ଟିକେ ଉପରକୁ ଉଠିଲା ଭଳି ଲାଗୁଛି କି ?

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :

• ହଁ, କାଚ ପ୍ଳାବତଳେ ରହିଥ‌ିବା ରେଖା ବଙ୍କା ଭଳି ଦେଖାଯାଉଛି କାରଣ ଆଲେକର ପ୍ରତିସରଣ ଯୋଗୁଁ ଏଭଳି ହୋଇଛି ।
• ନାଁ, ରେଖାର ଏକ ଅଂଶ ବଙ୍କା ଦେଖାଯାଉ ନାହିଁ କାରଣ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କାଚ ସ୍ଲାବ୍‌ ଓ ବାୟୁର ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠରେ ସାଧାରଣତଃ ଆପତିତ ହୋଇଛି କିନ୍ତୁ ପ୍ରତିସୃତ ହୋଇନାହିଁ ।
• ହଁ, କାଚ ସ୍କାବ୍‌ର ତଳେ ଥ‌ିବା ରେଖାର କିଛିଅଂଶ ଉପରକୁ ଉଠିଲାଭଳି ଲାଗୁଛି । କାରଣ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କାଚ ସ୍କାଚ୍‌ରୁ ବାୟୁକୁ ପ୍ରତିସୃତ ହେବା ଯୋଗୁଁ ଏଭଳି ହୁଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 10 (Activity – 10)
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଏକ ଧଳାକାଗଜ ଫର୍ଦ, ଡ୍ରଇଁପଟା, ଡ୍ରଇଁପିନ୍, ଚାରୋଟି ଆଲପିନ୍, ମୁନିଆ ପେନସିଲ୍, ସ୍କେଲ୍ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
(i) ଡ୍ରଇଁ ପିନଦ୍ୱାରା ଧଳାକାଗଜ ଫର୍ଦ୍ଦକୁ ଡ୍ରଇଁ ପଟା ଉପରେ ଲଗାଯାଉ ।

(ii) ଗୋଟିଏ ଆୟତଘନାକାର କାଚ ସ୍କାକୁ କାଗଜ ମଝିରେ ରଖାଯାଉ ।

(iii) ସ୍ଲାବ୍‌ର ବାହ୍ୟ ସୀମାରେଖା (Outline)କୁ ପେନ୍‌ସିଲ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଅଙ୍କନ କରି ତାହାର ନାମ ABCD ଦିଆଯାଉ ।

(iv) ଅଗ୍ରଭାଗ ମୁନିଆ ଥ‌ିବା 4ଟି ସମାନ ଡେଙ୍ଗା ପିନ୍ ନିଆଯାଉ ।

(v) କାଗଜ ଉପରେ E ଓ F ନାମକ ଦୁଇଟି ପିନ୍ ଭୂଲମ୍ବ ଭାବରେ ପୋତ ଯେମିତି E ଓ F ର ମୁନକୁ ଯୋଗ କଟୁଥିବା ରେଖା ସ୍ଲାବ୍‌ର AB ଧାର ପ୍ରତି ତୀର୍ଯ୍ୟକ ହେବ ।

(vi) E ଓ F ପିଦ୍ଵୟ ସ୍ଲାବ୍‌ର ଯେଉଁ ପାର୍ଶ୍ବରେ ପୋତାଯାଇଛି, ତା’ର ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵରେ G ଓ H ନାମକ ଆଉ ଦୁଇଟି ପିନ୍ କାଗଜ ଉପରେ ଭୂଲମ୍ବ ଭାବରେ ଏପରି ପୋତ ଯେପରିକି E ଓ F ପିୟର ମୂଳର ପ୍ରତିବିମ୍ବ
G ଓ H ପିନର ମୂଳଦ୍ଵୟ ଗୋଟିଏ ସରଳରେଖାରେ ରହିବେ ।

(vii) କାଗଜ ଉପରୁ ସବୁ ପିନ୍ ଓ ପ୍ଲାକୁ କାଢ଼ି ଦିଆଯାଉ ।

(viii) E ଓ F ପିନ୍‌ ର ସ୍ଥିତି ସୂଚିତ କରୁଥ‌ିବା ବିନ୍ଦୁକୁ କାଗଜ ଉପରେ ଯୋଗ କରି ସରଳରେଖା ଅଙ୍କନ କଲେ ତାହା AB ଧାରକୁ ( ବିନ୍ଦୁରେ ସ୍ପର୍ଶକରିବ । ସେହିପରି G ଓ H ପିନ୍‌ର ସ୍ଥିତି ସୂଚିତ କରୁଥ‌ିବା ବିନ୍ଦୁ ଦୁଇଟିକୁ ଯୋଗ କରି ସରଳରେଖା ଅଙ୍କନ କଲେ ତାହା CD ଧାରକୁ ଠା’ ବିନ୍ଦୁରେ ସ୍ପର୍ଶ କରିବ ।

(ix) O ଓ ଠ’ କୁ କାଗଜ ଉପରେ ଯୋଗ କର । EF କୁ F ଦିଗରେ P ବିନ୍ଦୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିନ୍ଦୁ କି ତ (dotted) ରେଖାଦ୍ଵାରା ବଦ୍ଧିତ କରାଯାଇଛି । ଠ ଓ ୦’କୁ ଦୁଇଟି ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠ ଉପରେ ଅଛି ।

(x) O ବିନ୍ଦୁରେ ସ୍କାଚ୍ AB ପୃଷ୍ଠ ପ୍ରତି ଏବଂ O’ ବିନ୍ଦୁରେ CD ପୃଷ୍ଠ ପ୍ରତି ଯଥାକ୍ରମେ NN’ ଓ MM’ ଅଭିଲମ୍ବ

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) O ଓ O’ ବିନ୍ଦୁରେ ଆଲୋକ ତା’ର ଗତିପଥରେ ଦିଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଛି । କାରଣ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଠ ବିନ୍ଦୁଠାରେ ବାୟୁରୁ କାଚ ମାଧ୍ୟମକୁ ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ଲଘୁ ମାଧ୍ୟମରୁ ଘନ ମାଧ୍ୟମକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଛି । O ବିନ୍ଦୁରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅଭିଲମ୍ବ ଆଡ଼କୁ ବଙ୍କେଇ ଯାଇଛି ।

(iii) ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ ଆପତନ କୋଣଠାରୁ କମ୍ ହୋଇଛି ଅର୍ଥାତ୍ ∠r₂ < ∠r₁

(iv) ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ୦’ ବିନ୍ଦୁଠାରେ କାଚ ମାଧ୍ୟମରୁ ବାୟୁ ମାଧ୍ୟମକୁ ଅର୍ଥାତ୍ ଘନ ମାଧ୍ୟମରୁ ଲଘୁ ମାଧ୍ୟମକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଛି । (‘ ବିନ୍ଦୁଠାରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଅଭିଲମ୍ବଠାରୁ ଦୂରକୁ ବାଙ୍କିଯାଇଛି ।

(v) ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ, ଆପତନ କୋଣଠାରୁ ଅଧିକ ଅର୍ଥାତ୍‌ ∠r₂ > ∠r₁ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
EO ହେଉଛି ଆପତିତ ରଶ୍ମି, ୦୦’ ହେଉଛି ପ୍ରତିସୃତ ରଶ୍ମି ଓ O’H ହେଉଛି ନିର୍ଗତ (Emergent) ରଶ୍ମି । ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି O’H, ଆପତିତ ରଶ୍ମିର ଦିଗ ସହିତ ସମାନ୍ତର । ଆୟତାକାର କାଚ କ୍ଲବ୍‌ର ଦୁଇଟି ବିପରୀତ ସମାନ୍ତର ପୃଷ୍ଠ AB ଓ CDରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ବାଙ୍କିଯିବାର ପରିମାଣ ସମାନ ଓ ବିପରୀତ । ଏହି କାରଣରୁ ନିର୍ଗତ ବିନ୍ଦୁଠାରେ ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଆପତିତ ରଶ୍ମି ସହିତ ସମାନ୍ତର ହୋଇ ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ମାତ୍ର ଗୋଟିଏ କଡ଼କୁ ବିସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ପାର୍ଶ୍ଵ ବିସ୍ଥାପନ (Lateral Displacement) କହନ୍ତି ।

ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଦୁଇଟି ସ୍ଵଚ୍ଛ ମାଧ୍ୟମର ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠରେ ଅଭିଲମ୍ବ ଭାବରେ ପଡ଼ିଲେ i = 0) ହେବ, ତେବେ ନିର୍ଗତ ରଶ୍ମି ନିର୍ଗମନ ପୃଷ୍ଠ ପ୍ରତି ଲମ୍ବ ହେବ ଓ 1 = 0 ହେବ । ଫଳରେ EO, ୦୦’ ଓ O’H ଗୋଟିଏ ସରଳରେଖାରେ ରହିବେ ଏବଂ ପାର୍ଶ୍ଵ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପରିମାଣ ଶୂନ ହେବ ।

ପ୍ରତିସରଣ ଜନିତ ପାର୍ଶ୍ଵବିସ୍ଥାପନର ପରିମାଣ (i) କାଚଖଣ୍ଡର ମୋଟେଇ, (ii) ଆପତନ କୋଣ ଓ (iii) ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

ପ୍ରତିସରଣର ନିୟମ (Laws of Refraction):
(i) ଆପତିତ ରଶ୍ମି, ପ୍ରତିସୃତ ରଶ୍ମି ଓ ଆପତନ ବିନ୍ଦୁଠାରେ ଦୁଇଟି ସ୍ଵଚ୍ଛ ମାଧ୍ୟମର ବ୍ୟବଧାନ ପୃଷ୍ଠ ପ୍ରତି ଅଙ୍କିତ ଅଭିଲମ୍ବ ଗୋଟିଏ ସମତଳରେ ରହେ ।

(ii) ଦୁଇଟି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମାଧ୍ୟମ ଓ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବଣ୍ଟର ଆଲୋକ ପାଇଁ ଆପତନ କୋଣର ସାଇନ୍ (Sine) ଓ ପ୍ରତିସରଣ କୋଣର ସାଇନ (Sine)ର ଅନୁପାତ ଏକ ସ୍ଥିରାଙ୍କ ।
ଏହି ସ୍ଥିରାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ଦ୍ଵୟର ପ୍ରକୃତି ଓ ଆଲୋକର ବର୍ଣ୍ଣ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ଏହି ନିୟମକୁ ସ୍କେଲଙ୍କ ପ୍ରତିସରଣ ନିୟମ କୁହାଯାଏ ।
ଯଦି ଆପତନ କୋଣ ‘i’ ହୁଏ ଓ ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ ‘r’ ହୁଏ ତେବେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = ସ୍ଥିରାଙ୍କ
ଏହି ସ୍ଥିରାଙ୍କକୁ ପ୍ରଥମ ମାଧ୍ୟମ ତୁଳନାରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ମାଧ୍ୟମର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ (Refractive Index) କୁହାଯାଏ ।

ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ (Refractive Index) :
ଶୂନ୍ୟ (ବାୟୁ) ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋକର ବେଗ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଯେକୌଣସି ମାଧ୍ୟମରେ ଆଲୋକର ବେଗର ଅନୁପାତକୁ ମାଧ୍ୟମର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।
ଅର୍ଥାତ୍ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = ସ୍ଥିରାଙ୍କ ।
ଅର୍ଥାତ୍ ଆପତନ କୋଣ i ଓ ପ୍ରତିସରଣ କୋଣ r ହେଲେ ସ୍କେଲ୍‌ଙ୍କ ନିୟମ ଅନୁସାରେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = ଏକ
ସ୍ଥିରାଙ୍କ । ଏହି ସ୍ଥିରାଙ୍କକୁ ପ୍ରଥମ ମଧ୍ୟମ ତୁଳନାରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ମାଧ୍ୟମର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) ଯଦି ଆଲୋକରଶ୍ମି କାଚ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ ତେବେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) କୁ ବାୟୁ ତୁଳନାରେ କାଚର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।
∴ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = μ କାଚ |

(ii) ଯଦି ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ଶୂନ୍ୟରୁ କାଚ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରେ, ତେବେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) କୁ ଶୂନ୍ୟ ତୁଳନାରେ କାଚର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।
∴ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = ବାୟୁ μ କାଚ ।

(iii) ଯଦି ଆଲୋକ ରଶ୍ମି କାଚରୁ ବାୟୁ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ, ତେବେ \(\frac { sin i }{ sin r }\) କୁ କାଚ ତୁଳନାରେ ବାୟୁର ପ୍ରତିସରଣାଙ୍କ କୁହାଯାଏ ।
∴ \(\frac { sin i }{ sin r }\) = କାଚ μ ବାୟୁ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 11 (Activity – 11)
ଉତ୍ତଳ ଲେନସର ଆସନ୍ନ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ :

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍‌, ଫର୍ଭେ କାଗଜ, ମିଟରସ୍କେଲ୍ ।

ସତର୍କତା :
ଏହି କାମ କଲାବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟକୁ ସିଧା ବା ଲେନସ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ଆଦୌ ଅନାଇବ ନାହିଁ ।

ପରୀକ୍ଷଣ :

• ଏକ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସକୁ ହାତରେ ଧରି ସୂର୍ଯ୍ୟଆଡ଼କୁ ରଖ ।
• ସୂର୍ଯ୍ୟରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ଆଲୋକକୁ ଏକ କାଗଜ ଉପରେ ଫୋକସ୍ (କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ) କରାଅ । ଏହାଦ୍ୱାରା ସୂର୍ଯ୍ୟର ଏକ ଉତ୍ତଳ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ତୁମ କାଗଜ ଉପରେ ପକାଅ ।
• ଲେନ୍ସ ଓ କାଗଜକୁ ହଲ୍‌ଚଲ୍ ନ କରି ସେହି ଅବସ୍ଥାରେ ରଖ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(i) କିଛି ମୁହୂର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ କାଗଜଟିରୁ ଧୂଆଁ ବାହାରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିବ ।

(ii) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ଗୁଚ୍ଛ ଅଟେ । ଏହି ରଶ୍ମିଗୁଚ୍ଛ ଲେନ୍ସ ଓ କାଗଜକୁ ହଲ୍‌ଚଲ୍ ନ କରି ସେହି ଅବସ୍ଥାରେ ରଖ । ପଡ଼ିଲା । ଏହାଯୋଗୁଁ କାଗଜ ଉପରେ ଏକ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ
ଏହି ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୂର୍ଯ୍ୟର ବାସ୍ତବ ପ୍ରତିବିମ୍ବ । ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ କାଗଜ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହେବା ଫଳରେ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇ କାଗଜ ଜଳିଗଲା ।

ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ :
(i) ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍‌ର ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷସହ ସମାନ୍ତର ଥ‌ିବା ଅନେକଗୁଡ଼ିଏ ଆପତିତ ହୋଇଥିବା ଆଲୋକ ରଶ୍ମି ପ୍ରତିସରଣ ପରେ ଲେନସ୍‌ର ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅଭିସାରିତ ହୋଇ ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷ ଉପରେ ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁରେ ମିଳିତ ହୋଇଛି । ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷ ଉପରେ ଥ‌ିବା ଏହି ବିନ୍ଦୁକୁ ଲେନସ୍‌ର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ କୁହାଯାଏ ।

(ii) ଯଦି ସମାନ୍ତର ଆଲୋକ ରଶ୍ମିଗୁଡ଼ିକ ଲେନସ୍‌ର ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ବରୁ ପ୍ରବେଶ କରାଇବ ତେବେ ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ବରେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ପାଇବ । ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍‌ ୮ ଅକ୍ଷରଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଏ ! ଲେନସ୍‌ର ଦୁଇଟି ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ ଅଛି । ସେମାନଙ୍କୁ F₁ ଓ F₂ ଅକ୍ଷର ଦ୍ବାରା ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଏ ।

ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ର ଫୋକସ୍ :
ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷ ଉପରିସ୍ଥ ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁରୁ ଅପସାରିତ ହୋଇ ଆସିଲାପରି ଜଣା ପଡ଼େ । ପ୍ରମୁଖ ଅକ୍ଷ ଉପରେ ଏହି ବିନ୍ଦୁକୁ ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ର ପ୍ରମୁଖ ଫୋକସ୍ କୁହାଯାଏ ।

ଫୋକସ୍ ଦୂରତା :
ଲେନସ୍‌ର ଆଲୋକ କେନ୍ଦ୍ରଠାରୁ ଫୋକସ୍ ବିନ୍ଦୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦୂରତାକୁ ଫୋକସ୍ ଦୂରତା କୁହାଯାଏ । ଫୋକସ୍ ଦୂରତାକୁ ‘f’ ଅକ୍ଷ ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 12 (Activity – 12)
ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍‌ସଦ୍ବାରା ଗଠିତ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣିବା ।

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନସ୍ , ଏକ ମିଟର ସ୍କେଲ, ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀ, ଏକ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ, ଏକ ଟେବୁଲ୍ ଓ ଗୋଟିଏ ପରଦା ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
(i) ଗୋଟିଏ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସ ନିଅ । ଏହା ପୂର୍ବରୁ ଥ‌ିବା ‘ତୁମ ପାଇଁ କାମ’ରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଥିବା ଅନୁସାରେ ଲେନ୍ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ବାହାର କର ।

(ii) ଟେବୁଲ ଉପରେ 5ଟି ସମାନ୍ତର ରେଖା ଅଙ୍କନ କର । ପାଖାପାଖୁ ରହିଥ‌ିବା ଯେ କୌଣସି ଦୁଇଟି ରେଖା ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତା, ଲେନ୍‌ସର ଫୋକସ୍ ଦୂରତା ସହିତ ସମାନ ହେବ ।

(iii) ଲେନ୍ସକୁ ଏକ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ କର । ଏହାକୁ ଟେବୁଲ ଉପରେ ଅଙ୍କିତ ରେଖାମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟବର୍ତ୍ତୀ ରେଖା ଉପରେ ରଖ ଯେମିତି ଲେନ୍ସର ଆଲୋକ କେନ୍ଦ୍ର ଠିକ୍ ସେହି ରେଖା ଉପରେ ରହିବ ।

(iv) ଲେନ୍ସର ଦୁଇ ପଟରେ ଥ‌ିବା ପାଖାପାଖ୍ ଦୁଇଟି ରେଖାର ସ୍ଥିତି ଲେନ୍ସର F ଓ 2F ଅନୁରୂପୀ ହେବ । ସେମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ଭାବରେ 2F₁, F₁ , 2F₂ ଏବଂ F₂ ଅକ୍ଷର ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ କର |

(v) ବାମପାର୍ଶ୍ବରେ 2F₁ ଠାରୁ ବହୁତ ଦୂରରେ ଏକ ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀ ରଖ। ଲେନ୍ସର ବିପରୀତ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଗୋଟିଏ ପରଦା ଉପରେ ଏହାର ଏକ ସ୍ପଷ୍ଟ, ତୀକ୍ଷ୍ଣ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ପାଇବା ।

(vi) ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାରକୁ ଲେଖୁ ରଖ ।

(vii) ଏହାପରେ ବସ୍ତୁ (ମହମବତୀ)କୁ 2F₁ ଠାରୁ ସାମାନ୍ୟ ଦୂରରେ, F₁ ଓ 2F₁ ମଝିରେ F₁ ଉପରେ ଏବଂ F₁ ଓ O ମଝିରେ ରଖୁ ଉପରୋକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପୁନର୍ବାର କର । ବସ୍ତୁର ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ ଓ ତୁମର ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣକୁ ଲେଖୁ ରଖ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ବସ୍ତୁର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଉତ୍ତଳ ଲେନ୍ସରେ ସୃଷ୍ଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ବସ୍ତୁର ସ୍ଥିତି ଅନୁସାରେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ସ୍ଥିତି, ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର ଓ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ବଦଳେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ- 13 (Activity – 13)
ଅବତଳ ଲେନସ୍‌ଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣିବା ।
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ : ଅବତଳ ଲେନ୍‌ସ୍, ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀ

ପରୀକ୍ଷଣ :

• ଗୋଟିଏ ଅବତଳ ଲେନ୍ସ ନିଅ । ଏହାକୁ ଏକ ଷ୍ଟାଣ୍ଡ ଉପରେ ଲଗାଅ ।
• ଗୋଟିଏ ଜଳନ୍ତା ମହମବତୀକୁ ଲେନ୍ସର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ରଖ ।
• ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵରୁ ଲେନ୍ସ ଭିତରକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଦେଖ ।
• ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ଗୋଟିଏ ପରଦା ଉପରେ ପକାଇବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କର । ନ ପଡ଼ିଲେ ଲେନ୍ସ ଭିତର ଦେଇ ପ୍ରତିବିମ୍ବକୁ ସିଧା ଦେଖ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ବସ୍ତୁର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଅବତଳ ଲେନ୍ସ ଦ୍ବାରା ସୃଷ୍ଟ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ପ୍ରକୃତି, ସ୍ଥିତି ଓ ଆପେକ୍ଷିକ ଆକାର

ମହମବତୀକୁ ଲେନସ୍‌ରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୂରକୁ ଘୁଞ୍ଚାଇଲେ ପ୍ରତିବିମ୍ବର ଆକାର ହ୍ରାସପାଏ । ଯେତେବେଳେ ମହମବତୀ ଲେନସ୍ଠାରୁ ବହୁତ ଦୂରରେ ରହେ ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଅତ୍ୟନ୍ତ କ୍ଷୁଦ୍ର ହୁଏ, ଏପରିକି ବିନ୍ଦୁଭଳି ହୋଇଯାଏ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ :
ବସ୍ତୁର ଯେକୌଣସି ଅବସ୍ଥିତି ପାଇଁ ଅବତଳ ଲେନସ୍ ସର୍ବଦା ଆଭାସୀ, ସଳଖ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ସୃଷ୍ଟିକରେ ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Maths Solutions Algebra Chapter 3 ସମାନ୍ତର ପ୍ରଗତି Ex 3(b) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Maths Solutions Algebra Chapter 3 ସମାନ୍ତର ପ୍ରଗତି Ex 3(b)

Question 1.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(a) \(\frac{1}{15×16}=…..- \frac{1}{16}\)
(b) \(\frac{1}{12×11}=- \frac{1}{11}\) – …….
(c) \(\frac{1}{n(n+1)}=…..- \frac{1}{n+1}\)
(d) \(\frac{1}{(n+1)n}=- \frac{1}{n}\) – …….
(e) 5 ଓ 9 ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକଟି …..
(f) x ଓ 7 ମଧ୍ଯସ୍ଥ ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକଟି 5 ହେଲେ x = …..
(g) (a + b) 8 (a – b) ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକଟି ………
(h) ଦୁଇଟି ରାଶିର A.M. 11, ଯଦି ଗୋଟିଏ ରାଶି 7 ହୁଏ, ତେବେ ଅନ୍ୟଟି ……….
ଉ-
(a) \(\frac{1}{15}\)
(b) \(\frac{1}{12}\)
(c) \(\frac{1}{n}\)
(d) \(\frac{1}{n+1}\)
(e) 7
(f) 3
(g) a
(h) 15

ବ୍ୟାଖ୍ୟା ସହ ଉତ୍ତର:
(a) \(\frac{1}{15 \times 16}=\frac{1}{15}-\frac{1}{16}\left[\text { R.H.S. }=\frac{1}{15}-\frac{1}{16}=\frac{16-15}{15 \times 16}=\frac{1}{15 \times 16}=\text { L.H.S. }\right]\)
(b) \(\frac{1}{12×11}=\frac{1}{11}-\frac{1}{12}\)
(c) \(\frac{1}{n(n+1)}=\frac{1}{n}-\frac{1}{n+1}\)
(d) \(\frac{1}{(n+1)n}=\frac{1}{n}-\frac{1}{n+1}\)
(e) 5 ଓ 9 ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକଟି = \(\frac{5+9}{2}=\frac{14}{2}=7\)
(f) x ଓ 7 ମଧ୍ଯସ୍ଥ ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକଟି 5 ହେଲେ x = \(\frac{x+7}{2}\) = 5 ⇒ x = 10 – 7 = 3
(g) (a + b) 8 (a – b) ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକଟି \(\frac{a+b+a-b}{2}=\frac{2a}{2}\) = a
(h) ଦୁଇଟି ରାଶିର A.M. 11, ଯଦି ଗୋଟିଏ ରାଶି 7 ହୁଏ, ତେବେ ଅନ୍ୟଟି x
∴ \(\frac{x+7}{2}\) = 11 ⇒ x = 22 – 7 = 15

Question 2.
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଅନୁକ୍ରମଗୁଡ଼ିକର ସମଷ୍ଟି ନିଶ୍ଚୟ କର ।
(a) \(\frac{1}{1×2}+\frac{1}{2×3}+\frac{1}{3×4}\) ……..20ଟି ପଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ;
(b) \(\frac{1}{5×6}+\frac{1}{6×7}+\frac{1}{7×8}\) ……..16ଟି ପଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ
ସମାଧାନ :
(a) \(\frac{1}{1×2}+\frac{1}{2×3}+\frac{1}{3×4}\) ……..20ଟି ପଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ;

(b) \(\frac{1}{5×6}+\frac{1}{6×7}+\frac{1}{7×8}\) …….16ଟି ପଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମଷ୍ଟି।

Question 3.
(a) 7 × 15 + 8 × 20 + 9 × 25 + …..ର t_n ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
(b) 6Σn²+4Σn³ ର ସରଳୀକୃତ ମାନ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
(c) 1 × 2 + 2 × 3 + 3 × 4 ….. + n (n + 1) ପାଇଁ S_n ଓ S₂₀ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
(d) 1 × 3 + 2 × 4 + 3 × 5 …… t_n, S_n ଓ S₁₀ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
ସମାଧାନ :
(a) 7 × 15 + 8 × 20 + 9 × 25 …….ର t_n
ରାଶିମାଳାର ପ୍ରଥମ ଗୁଣନୀୟକଗୁଡ଼ିକ 7,8, 9, A.P.ରେ ଅଛନ୍ତି ।
a = 7, d = 8 – 7 = 9 – 8 = 1
∴ t_n = a + (n – 1) d = 7 + (n – 1 ) 1 = 7 + n – 1 = n + 6
ରାଶିମାଳାଟିର ଦ୍ଵିତୀୟ ଗୁଣନୀୟକଗୁଡ଼ିକ 15, 20, 25 ……. A.P. ଅଛନ୍ତି ।
a = 15, d = 5, t_n = a + (n – 1)d = 15 + (n – 1)5 = 15 + 5n – 5 = 5n + 10
∴ 7 × 15 + 8 × 20 + 9 × 25 + …..ର t_n = (n + 6)(5n + 10)
= 5(n + 6)(n + 2) = 5(n² + 8n + 12)

(b) 6Σn²+4Σn³ = \(\frac{6 \times n(n+1)(2 n+1)}{6}+4\left\{\frac{n(n+1)}{2}\right\}^2\)
= n(n + 1)(2n + 1) + n²(n + 1)²
= n(n + 1){(2n+ I + n(n + 1)} = n(n + 1)(n² + 3n + 1)

(c) 1 × 2 + 2 × 3 + 3 × 4 ….. + n (n + 1)
ଏଠାରେ t_n = n(n + 1)= n² + n
S_n = Σn² + Σn = \(\frac{n(n+1)(2 n+1)}{6}+\frac{n(n+1)}{2}\)
= n(n+1){\(\frac{2 n +1}{6}+\frac{1}{2}\)}
= (n² + n){\(\frac{2 n +1+3}{6}\)} = \(\frac{(n² + n)(2 n +4)}{6}\)
= \(\frac{n (n+1)(n+2)}{3}\)
S₂₀ = \(\frac{20×21×22}{3}\) = 3080

(d) 1 × 3 + 2 × 4 + 3 × 5 ……
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦର ପ୍ରଥମ ଗୁଣନୀୟକ 1, 2, 3, 4 ……. । ଏହାର t = n
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦର ଦ୍ଵିତୀୟ ଗୁଣନୀୟକଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ 3, 4, 5, …
0166 a = 3, d=4-35-4=1
t =
= a + (n – 1 ) d = 3 + (n – 1) 1 = n + 2
∴ ରାଶିଟିର t = n(n + 2) = n² + 2n
S_n = Σn² + 2Σn = \(\frac{n(n+1)(2 n+1)}{6}+\frac{2 n(n+1)}{2}\)
= n(n+1)(\(\frac{2 n +1}{6}+1\)) = \(\frac{n(n+1)(2 n +7)}{6}\)
S_n = \(\frac{n(n+1)(2 n +7)}{6}\)
S₁₀ = \(\frac{n(n+1)(2 n +7)}{6}\) = \(\frac{10×(10+1)(2×10 +7)}{6}\) = \(\frac{10×11×27}{6}\) \(\frac{2970}{6}\) = 495

Question 4.
ନିମ୍ନଲିଖତ ଶ୍ରେଣୀଗୁଡ଼ିକର n ସଂଖ୍ୟକ ପଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯୋଗଫଳ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
(a) 1.1 + 2.3 + 3.5 +4.7 + …….
(b) 1.3 +3.5 + 5.7 + 7.9 + …….
(c) 3.8 +6.11 + 9.14 + …….
(d) 1+ (1 + 3) + (1 + 3 + 5) +
(e) 1² + 4² + 7² + 10² + …….
(f) 2² + 4² +6² + 8² + …….
(g) 1 + 5 + 12 +22 + 35+…….
(h) 1² + (1² + 2²) + (1² + 2² + 3²) + (1² + 2² + 3² + 4²) + ……….
ସମାଧାନ :
(a) 1.1 + 2.3 + 3.5 + 4.7 + …..
ଦତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରଥମ ଗୁଣନୀୟକଗୁଡ଼ିକ 1, 2, 3, 4 …….
ଏହାର t_n = n
ସେହିପରି ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀର ଗୁଣନୀୟକଗୁଡ଼ିକ 1, 3, 5, 7 ……. । ଏହାର a = 1, d = 3 − 1 = 2
ଏହାର t_n = 1 + (n – 1) × 2 = 2n – 1
ଦତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର t_n = n(2n – 1) = 2n² – n
S_n = 2Σn² – Σn = \(\frac{2n (n + 1)(2n + 1)}{6}-\frac{n(n+1)}{2}\)
= n(n+1)(\(\frac{4 n +2}{6}-\frac{1}{2}\)) = \(\frac{n(n+1)(4 n +2-3)}{6}\) = \(\frac{n(n+1)(4 n -1)}{6}\)
S_n = \(\frac{n(n+1)(4 n -1)}{6}\)

(b) 1.3 + 3.5 + 5.7 + 7.9 + …….
ଦତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦର ପ୍ରଥମ ଗୁଣନୀୟକ 1, 3, 5, 7 ……. A.P. ଅଟନ୍ତି ।
t_n = 1 + (n – 1) 2 = 2n – 1
ଦତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦର ଦ୍ୱିତୀୟ ଗୁଣନୀୟକ 3, 5, 7, 9,
ଏଠାରେ a = 3, d = 5 – 3 = 2
t_n = 3 + (n – 1) × 2 = 3 + 2n – 2 = 2n + 1

(c) 3.8 +6.11 + 9.14 + …….
ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦର ପ୍ରଥମ ଗୁଣନୀୟକଗୁଡ଼ିକ 3, 6, 9, ……. A.P. ଅଟନ୍ତି ।
a = 3, d = 6 – 3 = 9 – 6 = 3, t = 3 + (n – 1 ) × 3 = 3n
ଦତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦର ଦ୍ବିତୀୟ ଗୁଣନୀୟକଗୁଡ଼ିକ 8, 11, 14, …….
a = 8, d = 11-8 = 14 – 11 = 3
t_n = a + (n – 1) d = 8 + (n – 1) 3 = 8 + 3n – 3 = 3n + 5

(d) S_n = 1 + (1 + 3) + (1 + 3 + 5) + …….. + t_n
= 1 + (1 + 3) + (1 + 3 + 5) + …… +(1 + 3 + 5 + 7) …….
ଦତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର t_n = 1 + 3 + 5 + 7 +……. + n-ତମ ପଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ
⇒ t_n = \(\frac{n}{2}\) {2·1 + (n – 1) 2} = \(\frac{n}{2}\) (2 + 2n – 2) = n²
⇒ S_n = Σn² = \(\frac{2n (n + 1)(2n + 1)}{6}\) = \(\frac{1}{6}\)n (n² + 3n + 1)

(e) 1² + 4² + 7² + 10² + …….
1, 4, 7, 10 ……… A.P.
a = 1, d= 4 – 1 = 7 – 4 = 3, t_n = 1 + (n – 1) × 3 = 1 + 3n – 3 = 3n – 2
ଦତ୍ତ ଶ୍ରେଣୀର t_n = (3n – 2)² = 9n² – 12n + 4
⇒ S_n = 9Σn² – 12Σn + 4Σ1 = \(\frac{9n (n + 1)(2n + 1)}{6}-12 \frac{n(n+1)}{2}+4n\)
= \(\frac{(9n²+9n) (2n+1)-36n²-36n+24n}{6}\)
= \(\frac{1}{6}\) (18n³ + 9n² + 18n² + 9n – 36n² – 36n + 24n)
= \(\frac{1}{6}\) (18n³ – 9n² – 3n)
= \(\frac{3}{6}\) (6n³ – 3n² – n)
= \(\frac{n}{2}\) (6n³ – 3n² – n)

(f) S_n = 2² + 4² +6² + 8² + ……. = 2²(1² + 2² +3² + 4² + ….. + t_n)
= \(\frac{4n(n + 1)(2n + 1)}{6}\) (∵ 1² + 2² +3² + 4² + ….. + n² = \(\frac{4n(n + 1)(2n + 1)}{6}\))
⇒ S_n = \(\frac{2}{3}\) n(n + 1)(2n + 1)

(g)

⇒ t_n = 1 + 4 +7 + 10 + 13 + ….. n ତମ ପଦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ
= \(\frac{n}{2}\) {2 + (n – 1) × 3}
= \(\frac{n}{2}\) {2 + 3n – 3}
= \(\frac{n}{2}\) {3n – 1}
= \(\frac{3}{2}\) n² – \(\frac{1}{2}\)n
S_n = \(\frac{3}{2}\) Σn² – \(\frac{1}{2}\) Σn
= \(\frac{3}{2}\) \(\frac{4n(n + 1)(2n + 1)}{6}\) – \(\frac{1}{2}\) \(\frac{n(n + 1)}{3}\)
= \(\frac{n(n + 1)(2n + 1)}{4}\) – \(\frac{n(n + 1)}{4}\)
= \(\frac{n(n + 1)}{4}\) (2n + 1 – 1) = \(\frac{n(n + 1)×2n}{4}\) = \(\frac{1}{2}\)n² (n+1)

(h) S_n = 1² + (1² + 2²) + (1² + 2² + 3²) + (1² + 2² + 3² + 4²) + ……….
t_n = (1²+ 2²+ 3² + ………. + n²)

Question 5.
15 ଓ 27 ମଧ୍ଯରେ (i) ଗୋଟିଏ ଓ (ii) ଦୁଇଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ ସ୍ଥାପନ କର ।
ସମାଧାନ :
(i) 15 ଓ 27 ମଧ୍ଯରେ ଗୋଟିଏ ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ x = \(\frac{a+b}{2}=\frac{15+27}{2}=\frac{42}{2}=21\)

(ii) ମନେକର 15 ଓ 27 ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ x₁ ଓ x₂।
ଏଠାରେ a = 15, b = 27, d = \(\frac{b-a}{3}=\frac{27-15}{3}=\frac{12}{3}=4\)
x₁ = a + d = 15 + 4 = 19, x₂ = a + 2d = 15 + 2 × 4 = 23
∴ 15 ଓ 27 ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦୁଇଟି A.M. 19 ଓ 23।

ବିକଳ୍ପ ସମାଧାନ :
(i) 15 ଓ 27 ମଧ୍ଯସ୍ଥ ଗୋଟିଏ ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ = \(\frac{15+27}{2}=\frac{42}{2}=21\)
(ii) ମନେକର 15 ଓ 27 ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ x, y ।
∴ 15, x, y, 27 A.P. ରେ ଆବସ୍ଥିତ ।
a = 15, a + d = x, a + 2d = y, a + 3d = 27
⇒ 15 + 3d = 27 ⇒ 3d = 27 – 15 = 12 ⇒ d = 4
x = a + d = 15 + 4 = 19, y = a + 2d = 15 + 2 × 4 = 23
∴ 15 ଓ 27 ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ 19 ଏବଂ 23 ।

ବିକଳ୍ପ ପ୍ରଣାଳୀ :
ଏଠାରେ d = \(\frac{27-15}{3}=\frac{12}{3}=4\)
x₁ = a + d = 15 + 4 = 19 ଏବଂ x₂ = a + 2d = 15 + 2 × 4 = 23

Question 6.
12 ଓ 36 ମଧ୍ଯରେ (i) ଦୁଇଗୋଟି ଓ (ii) ତିନିଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ ସ୍ଥାପନ କର ।
ସମାଧାନ :
(i) ମନେକର 12 ଓ 36 ମଧ୍ଯରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ p₁ ଓ p₂।
ଏଠାରେ a = 12, b = 36, d = \(\frac{b-a}{3}=\frac{36-12}{3}=\frac{24}{3}=8\)
P₁ = a + d = 12 + 8 = 20, p₂ = 12 + 2d = 12 + 2 × 8 = 28
∴ 12 ଓ 36 ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ 20 ଓ 28 ।

(ii) ମନେକର 12 ଓ 36 ମଧ୍ଯରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ x₁,x₂ ଓ x₃।
ଏଠାରେ a = 12, b = 36, d = \(\frac{b-a}{4}=\frac{36-12}{4}=\frac{24}{4}=6\)
x₁ = a + d = 12 + 6 = 18, x₂ = a + 2d = 12 + 2 × 6 = 24.
x₃ = a + 3d = 12 + 3 × 6 = 12 + 18 = 30
∴ 12 ଓ 36 ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ 18, 24 ଓ 30 ।

ବିକଳ୍ପ ସମାଧାନ :
(i) ମନେକର 12 ଓ 36 ମଧ୍ଯସ୍ଥ ଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ x ଏବଂ y ।
∴ 12, x, y, 36 A.P. ରେ ଆସ୍ଥିତ ।
ଏଠାରେ a = 12 ଓ t₄ = 36 ⇒ a + (4 – 1) d = 36
⇒ 12 + 3d = 36 ⇒ 3d = 36 – 12 = 24 ⇒ d = \(\frac{24}{3}=8\)
x = a + d = 12 + 8 = 20, y = a + 2d = 12 + 2 × 8 = 28

(ii) ମନେକର 12 ଓ 36 ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ x, y, z । 12, x, y, z, 36 A.P. ରେ ଆସ୍ଥିତ ।
ଏଠାରେ a = 12 ଓ t₅ = 36 ⇒ a + (5 – 1) d = 36
⇒ a + 4d = 36 ⇒ 4d = 36 – 12 = 24 ⇒ d = 6
x = a + d = 12 + 6 = 18, y = a + 2d = 12 + 2 × 6 = 12 + 12 = 24
z = a + 23d = 12 + 3 × 6 = 12 + 18 = 30

Question 7.
6 ଓ 46 ମଧ୍ଯରେ (i) ଦୁଇଗୋଟି ଓ (ii) ତିନିଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ ସ୍ଥାପନ କର ।
ସମାଧାନ :
(i) ମନେକର 6 ଓ 46 ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ x₁ ଓ x₂।
ଏଠାରେ a = 6, b = 46, d = \(\frac{46-6}{3}=\frac{40}{3}\)
x₁ = a + d = 6 + \(\frac{40}{3}\) = \(\frac{18+40}{3}=\frac{58}{3}\)
x₂ = a + 2d = 6 + 2 × \(\frac{40}{3}\) = \(6+\frac{80}{3}=\frac{18+80}{3}=\frac{98}{3}\)
∴ 6 ଓ 46 ମଧ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ \(\frac{58}{3}\) ଓ \(\frac{58}{3}\) ।

(ii) ମନେକର 6 ଓ 46 ମଧ୍ୟରେ 4ଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ x₁,x₂,x₃ ଓ x₄।
ଏଠାରେ a = 6, b = 46,
d = \(\frac{b-a}{5}=\frac{46-6}{5}=\frac{40}{5}=8\)
x₁ = a + d = 6 + 8 = 14
x₂ = a + 2d = 6 + 2 × 8 = 22
x₃ = a + 3d = 6 + 3 × 8 = 30
x₄ = a + 4d = 6 + 4 × 8 = 38
∴ 6 ଓ 46 ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଚାରିଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ 14, 22, 30 ଓ 38 ।

Question 8.
5 ଓ 65 ମଧ୍ଯରେ (i) ତିନିଗୋଟି ଓ (ii) ପାଞ୍ଚଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ ସ୍ଥାପନ କର ।
ସମାଧାନ :
(i) ମନେକର 5 ଓ 65 ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ତିନିଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ x₁, x₂ ଓ x₃ ।
ଏଠାରେ a = 5, b = 65
d = \(\frac{b-a}{4}=\frac{65-5}{4}=\frac{60}{5}=15\)
x₁ = a + d = 5 + 15 = 20
x₂ = a + 2d = 5 + 2 × 15 = 35
x₃ = a + 3d = 5 + 3 × 15 = 50
∴ 5 ଓ 65 ମଧ୍ଯସ୍ଥ ତିନୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ 20, 35, 50 ।

(ii) ମନେକର 5 ଓ 65 ମଧ୍ୟସ୍ଥ ପାଞ୍ଚାଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ x₁, x₂, x₃, x₄ ଓ x₅ ।
ଏଠାରେ a = 5, b = 65
d = \(\frac{b-a}{6}=\frac{65-5}{6}=\frac{60}{6}=10\)
x₁ = a + d = 5 + 10 = 15
x₂ = a + 2d = 5 + 2 × 10 = 25
x₃ = a + 3d = 5 + 3 × 10 = 35
x₄ = a + 2d = 5 + 4 × 10 = 45
x₅ = a + 3d = 5 + 5 × 10 = 55
∴ 5 ଓ 65 ମଧ୍ଯସ୍ଥ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ 15, 25, 35, 45 ଓ 55 ।

Question 9.
11 ଓ 71 ମଧ୍ୟରେ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ ସ୍ଥାପନ କର ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର 11 ଓ 71 ମଧ୍ୟସ୍ଥ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ x₁, x₂, x₃, x₄ ଓ x₅ ।
ଏଠାରେ a = : 11, b = 71, d = \(\frac{b-a}{6}=\frac{71-11}{6}=\frac{60}{6}=10\)
x₁ = a + d = 11 + 10 = 21
x₂ = a + 2d = 11 + 2 × 10 = 31
x₃ = a + 3d = 11 + 3 × 10 = 41
x₄ = a + 2d = 11 + 4 × 10 = 51
x₅ = a + 3d = 11 + 5 × 10 = 11 + 50 = 61
∴ 11 ଓ 71 ମଧ୍ୟସ୍ଥ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ 21, 31, 41, 51 ଓ 61 ।

ବିକଳ୍ପ ସମାଧାନ :
ମନେକର 11 ଓ 71 ମଧ୍ୟସ୍ଥ ପାଞ୍ଚଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ଯକ p, q, r, s ଓ t ।
∴ 11, p, g, r, s, t, 71 A.P.ରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
ଏଠାରେ a = 11, t, = 71
t₇ = 71 ⇒ a + (7 – 1)= 71 ⇒ 11 + 6d = 71
⇒ 6d = 71 – 11 = 60 ⇒ d = \(\frac{60}{6}=10\)
p = a + d = 11 + 10 = 21
q = a + 2d = 11 + 2 × 10 = 31
r = a + 3d = 11 + 3 × 10 = 41
s = a + 4d = 11 + 4 × 10 = 51
t = a + 5d = 11 + 5 × 10 = 61
∴ 11 ଓ 71 ମଧ୍ୟସ୍ଥ ପାଞ୍ଚଟି ସମାନ୍ତର ମଧ୍ୟକ 21, 31, 41, 51 ଓ 61 ।

Question 10.
20 ଓ 80 ମଧ୍ୟରେ n ସଂଖ୍ୟକ A.M. ଅଛି । ଯଦି ପ୍ରଥମ ମଧ୍ୟକ : ଶେଷ ମଧ୍ଯକ = 1 : 3 ହୁଏ ତେବେ, nର ମାନ ସ୍ଥିର କର ।
ସମାଧାନ :
20 ଓ 80 ମଧ୍ୟରେ n ସଂଖ୍ୟକ A.M. ଅଛି । ଏଠାରେ a = 20
t_n+2 = 80 ⇒ a + (n + 2 – 1) d = 80
⇒ 20 + (n+1)d = 80 ⇒ (n + 1) d = 80 – 20 ⇒ (n + 1) d = 60 …….(i)
ପ୍ରଥମ ମଧ୍ୟକ = 20 + d ଓ ଶେଷ ମଧ୍ଯକ = 80 – d
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, \(\frac{20+d}{80-d}=\frac{1}{3}\) ⇒ 60 + 3d = 80 – d ⇒ 80 – 60 = 20 ⇒ d = 5
∴ (i)ରୁ (n + 1) d = 60 ⇒ (n + 1) 5 = 60
⇒ n + 1 = \(\frac{60}{5}\) = 12 ⇒ n = 12 -1 = 11
∴ nର ମାନ 11 ଅଟେ ।

Question 11.
A.P.ରେ ଥିବା ଚାରିଗୋଟି ସଂଖ୍ୟା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ଯାହାର ଯୋଗଫଳ 2 ଏବଂ ଆଦ୍ୟ ଓ ପ୍ରାନ୍ତ ରାଶିଦ୍ଧୟର ଗୁଣଫଳ ମଧ୍ଯକ ଦ୍ଵୟର ଗୁଣଫଳର 10 ଗୁଣ ସହ ସମାନ ହେବ ।
ସମାଧାନ :
ମନେକର A.P. ରେ ଥ‌ିବା ଚାରୋଟି ସଂଖ୍ୟା ଯଥାକ୍ରମେ a – 3d, a – d, a + d, a + 3d ।
ପ୍ରଶ୍ନନୁସାରେ, a – 3d + a – d + a + d + a + 3d = 2
⇒ 4a = 2 ⇒ a = \(\frac{2}{4}=\frac{1}{2}\)
ପୁନଶ୍ଚ, (a – 3d) (a + 3d) = 10 (a – d) (a + d)
⇒ a² – 9d² = 10(a² – d²) ⇒ 10a² – 10d² = a² – 9d²
⇒ 10a² – a² = 10² – 9d² ⇒ 9a² = d²
⇒ 9 × (\(\frac{1}{2}\))² = d² = \(\frac{9}{4}\) = d = ±\(\sqrt{\frac{9}{4}}\)
d = ±\(\frac{3}{2}\)
a = \(\frac{1}{2}\) ଓ d = \(\frac{3}{2}\) ହେଲେ
a – 3d = \(\frac{1}{2}\) – 3 × \(\frac{3}{2}\) = \(\frac{1}{2}-\frac{9}{2}=\frac{-8}{2}=-4\)
a – d = \(\frac{1}{2}\) – \(\frac{3}{2}\) = \(\frac{-2}{2}\) = -1
a + d = \(\frac{1}{2}\) + \(\frac{3}{2}\) = \(\frac{4}{2}\) = 2
a + 3d = \(\frac{1}{2}\) + 3 × \(\frac{3}{2}\) = \(\frac{10}{2}\) = 5
a = \(\frac{1}{2}\) ଓ d = \(\frac{-3}{2}\) ହେଲେ A.P. ଚାରୋଟି ପଦ 5, 2, – 1, – 4 ହେବ ।
∴ A.P.ରେ ଥ‌ିବା ଚାରୋଟି ସଂଖ୍ୟା ଯଥାକ୍ରମେ -4, -1, 2, 5 ବା 5, 2, -1, -4 ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Life Science Solutions Chapter 3 ପରିବହନ ଓ ସଞ୍ଚାଳନ

Question 1.
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗଠନ ବୁଝାଅ ।
ଊ-

1. ହୃତପିଣ୍ଡ ଚାରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ । ଉପର ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଏଟ୍ରିୟମ୍ ବା ଅଳିନ୍ଦ ଓ ତଳ ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଭେଣ୍ଡ୍ରିକଲ୍ ବା ନିଳୟ କୁହାଯାଏ ।
2. ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବ ମହାଶିରା ଓ ନିମ୍ନ ମହାଶିରା ନାମକ ଦୁଇଟି ରକ୍ତବାହିନୀ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ସହିତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ । ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା (Pulmonary vein) ଓ ବାମ ନିଳୟସହ ମହାଧମନୀ (Aorta) ସଂଯୁକ୍ତ ।
3. ଅଳିନ୍ଦ-ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ ଏବଂ ନିଳୟ-ରକ୍ତବାହିନୀ ଦ୍ଵାରରେ ରହିଥ‌ିବା 2 ବା 3ଟି ପତଳା ପରଦାକୁ କପାଟିକା (Valve) କୁହାଯାଏ । କପାଟିକାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରଦାକୁ ପାଖୁଡ଼ା (Cusp) କୁହାଯାଏ ।
4. ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ-ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ ଓ ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା (Tricuspid valve), ବାମ ଅଳିନ୍ଦ- ବାମ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ 2 ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା (Bicuspid valve) ଓ ନିଳୟ ରକ୍ତବାହିନୀ ଦ୍ଵାରରେ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରାକୃତି କପାଟିକା (Semilunar valve) ରହିଥାଏ । ହୃତପିଣ୍ଡର 4ଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟରୁ ବାମ ନିଳୟ ଅଧିକ ଦକ୍ଷ ଓ ଏହାର ପ୍ରାଚୀର ଅଧିକ ମୋଟା । କାରଣ ବାମ ନିଳୟର ସଙ୍କୋଚନ ହେଲେ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ମହାଧମନୀ ଦେଇ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ଯାଇଥାଏ ।
5. ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟସ୍ଥ କପାଟିକା ନିଳୟ ଆଡ଼କୁ ଏବଂ ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ୟସ୍ଥ କପାଟିକା ରକ୍ତବାହିନୀ ଆଡ଼କୁ ଖୋଲୁଥିବାରୁ ରକ୍ତ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଦିଗରେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ । କପାଟିକା ବନ୍ଦ ହୋଇଗଲେ ରକ୍ତ ସେହିବାଟେ ପଛକୁ ଫେରିପାରେ ନାହିଁ ।

Question 2.
ରକ୍ତବାହିନୀ କ’ଣ ? ଶିରା ଓ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଉଲ୍ଲେଖ କର ।
ଊ-

1. ଶରୀରରେ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ପାଇଁ ରହିଛି କିଛି ନଳୀ । ଏହି ନଳୀମାନଙ୍କୁ ରକ୍ତବାହିନୀ (Blood Vessels) କୁହାଯାଏ । ଏହି ନଳୀଗୁଡ଼ିକ ଶରୀର ପରିବହନ ସଂସ୍ଥାର ଏକମୁହାଁ ରାସ୍ତା ପରି ।
2. ଆମ ଦେହସାରା ପ୍ରାୟ 96,000ରୁ 1,60,000 କିଲୋମିଟର ଲମ୍ବ ନଳୀ ବିଛେଇ ହୋଇ ରହିଛି ।
3. ରକ୍ତବାହିନୀ ପ୍ରଧାନତଃ ତିନି ପ୍ରକାରର; ଯଥା – ଧମନୀ (Artery), ଶିରା (Vein) ଓ ରକ୍ତକୈଶିକ (Capillary) ।
4. ଶିରା ଓ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ

ଣିରା:

• ଏହା ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରୁ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡକୁ ରକ୍ତ ବହନ କରିଥାଏ ।
• ଏହା ଅମ୍ଳଜାନବିହୀନ ରକ୍ତ ବହନ କରେ ।
• ଏହାର ଭିଭି ପତଳା ଓ କମ୍ ପ୍ରସାରଣଶୀଳ ।
• ଏଥରେ ରକ୍ତ ନିମ୍ନ ଚାପରେ ଧୀର ଗତିରେ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
• ଏଥରେ କପାଟିକା ଥାଏ ।
• ଏହାର ଅବସ୍ଥିତି ସହଜରେ ଜାଣିହୁଏ ।

ଧମନ।:

• ଏହା ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ରକ୍ତ ବହନ କରିଥାଏ ।
• ଏହା ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ବହନ କରେ ।
• ଏହାର ଭିଭି ମୋଟା ଓ ଅଧିକ ପ୍ରସାରଣଶୀଳ ।
• ଏଥିରେ ରକ୍ତ ଉଚ୍ଚ ଚାପରେ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
• ଏଥରେ କପାଟିକା ନଥାଏ ।
• ଏହା ଶରୀର ମଧ୍ୟରେ ଗଭୀରକୁ ଥାଏ ।

Question 3.
ରକ୍ତ କିପରି ଜମାଟ ବାନ୍ଧେ ବୁଝାଅ ।
ଉ-

• ଶରୀରର କୌଣସି ସ୍ଥାନ କଟିଗଲେ ବା କ୍ଷତ ହୋଇଗଲେ ସେ ସ୍ଥାନରୁ ରକ୍ତ ବାହାରେ । କିଛି ସମୟ ଉତ୍ତାରୁ ସେ ସ୍ଥାନରେ ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧେ ଓ ରକ୍ତସ୍ରାବ ବନ୍ଦ ହୁଏ । ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରୋଟିନ୍ ରକ୍ତଜମାଟ ବାନ୍ଧିବା କାର୍ଯ୍ୟଟି କରିଥାନ୍ତି ।
• କ୍ଷତ ହୋଇ ରକ୍ତ ବାହାରିଲେ କ୍ଷତ ଟିସୁ ଓ ଭାଙ୍ଗିଯାଇଥିବା ଅଣୁଚକ୍ରିକା ବାୟୁର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବା ଫଳରେ କ୍ଷତସ୍ଥାନରେ ଥ୍ରୋୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍‌ ନାମକ ଏକ ଲିପୋପ୍ରୋଟିନ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
• ଏହା ରକ୍ତରେ ଥିବା କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଆୟନ (Catt) ତଥା ଏନ୍‌ଜାଇମ୍ ଉପସ୍ଥିତିରେ ପ୍ଲାଜମାରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରୋଟିନ୍‌ ପ୍ରୋଥ ନ୍‌କୁ ଥୁମ୍ବିନ୍ ନାମକ ଏକ ସକ୍ରିୟ ଏନ୍‌ଜାଇମ୍‌ରେ ପରିଣତ କରାଏ ।
• ଥୁମ୍ବିନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ଫାଇଟ୍ରିନୋଜେନ୍ ନାମକ ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ଲାଜମା-ପ୍ରୋଟିନ୍ ଫାଇବ୍ରିନ୍‌ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ଦ୍ରବଣୀୟ ଓ ତନ୍ତୁପରି ଥବା ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍ କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରେ ଠୁଳ ହୋଇ ସେଠାରେ ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଜାଲ ତିଆରି କରେ ।
• ଏହି ଜାଲରେ ରକ୍ତକଣିକା ଓ ଅଣୁଚକ୍ରିକା ଛନ୍ଦି ହେବାଦ୍ଵାରା ଖଣ୍ଡିଆ ସ୍ଥାନ ଉପରେ ଏକ ପତଳା ଆସ୍ତରଣ ତିଆରି ହୁଏ । ଫଳରେ କ୍ଷତରୁ ରକ୍ତ ବାହାରି ପାରେନାହିଁ ଏବଂ ରକ୍ତସ୍ରାବ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଏ ।

ସଂକ୍ଷେପରେ ରକ୍ତ ଜମାଟ ବାନ୍ଧିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା :
କ୍ଷତ ଟିସୁ ଓ କୋଷ ତଥା ଭାଙ୍ଗିଥ‌ିବା ଅଣୁଚକ୍ରିକାରୁ ଜାତ ଥ୍ରୋୟୋପ୍ଲାଷ୍ଟିନ୍ ଉପସ୍ଥିତିରେ

(ଗ) ଫାଇବ୍ରୋନ୍ ଜାଲ ଓ ରକ୍ତକଣିକା ଏବଂ ଅଣୁଚକ୍ରିକା →ପତଳା ଆସ୍ତରଣ ସୃଷ୍ଟି ଓ ରକ୍ତସ୍ରାବ ବନ୍ଦ

Question 4.
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଅବସ୍ଥିତି ଓ ବାହ୍ୟ ଗଠନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
ଉ-
ଅବସ୍ଥିତି :

• ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ବକ୍ଷଗହ୍ଵର ମଧ୍ୟସ୍ଥଳରେ, ଦୁଇ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ମଝିରେ ଓ ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଉପରେ ସାମାନ୍ୟ ବାମକୁ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଅବସ୍ଥିତ ।
  ବାହ୍ୟଗଠନ :
• ଜଣେ ବୟଃପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 12 ସେ.ମି., ଓସାର ପ୍ରାୟ 9 ସେ.ମି. ଓ ଓଜନ ପ୍ରାୟ 250ରୁ 300 ଗ୍ରାମ୍ । ଏହାର ରଙ୍ଗ ମାଟିଆ ଲାଲ ।
• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ ଚାରୋଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ରହିଛି । ଉପର ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଏଟ୍ରିୟମ୍ ବା ଅଳିନ୍ଦ (ଦକ୍ଷିଣ ଓ ବାମ ଅଳିନ୍ଦ) ଓ ତଳ ଦୁଇ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଭେଣ୍ଡିକଲ୍ ବା ନିଳୟ (ଦକ୍ଷିଣ ବା ବାମ ନିଳୟ) କୁହାଯାଏ ।
• ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବ ମହାଶିରା ଓ ନିମ୍ନ ମହାଶିରା ନାମକ ଦୁଇଟି ବୃହତ୍ ରକ୍ତବାହିନୀ ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ନିଜୟ ସହିତ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ ଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
• ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ସହ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଶିରା ଓ ବାମ ନିଳୟ ସହ ମହାଧମନୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

Question 5.
ଉଦ୍ଭିଦରେ ଜଳର ପରିବହନରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ତତ୍ତ୍ଵଗୁଡ଼ିକୁ ବୁଝାଅ ।
ଉ-
ଉଦ୍ଭଦରେ ପୋଷକ ପରିବହନ ପାଇଁ ତିନୋଟି ତତ୍ତ୍ଵର ଅବତାରଣା କରାଯାଇଛି, ଯଥା-
(କ) କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ
(ଖ) ମୂଳଜ ଚାପ
(ଗ) ସଂସକ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵ ।

ମୂଳଜ ଚାପ :

• କୌଣସି ଏକ ଉଦ୍ଭଦର କାଣ୍ଡକୁ ଅଧାରୁ କାଟିଦେଲେ, କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରୁ ଜଳୀୟ ପଦାର୍ଥ ବାହାରିଥାଏ ।
• ଏହା ମୂଳଜ ଚାପ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ ।
• ଗଛର କଟା ଅଂଶରେ ଯଦି ଗୋଟିଏ ମାନୋମିଟର ଖଞ୍ଜି ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ମୂଳରୁ ଯେଉଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ (ମୂଳଜ ଚାପ), ତାହାକୁ ମପାଯାଇପାରେ ।
• ଜଳର ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ପରିବହନ ପାଇଁ ଉଚ୍ଚ ଗଛଗୁଡ଼ିକରେ ମୂଳଜ ଚାପ ଅଧ‌ିକ ହେବା କଥା । କିନ୍ତୁ ତାହା ହୁଏନାହିଁ ।
• ଉସ୍ବେଦନର ବେଗ ସର୍ବାଧିକ ହେଲେ ଜଳ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଉଚ୍ଚ ଉଠିଯାଏ; ମାତ୍ର ସେତେବେଳେ ମୂଳକ ଚାପ ସର୍ବନିମ୍ନ ଥ‌ିବା ଦେଖାଯାଏ । ତେଣୁ ଜଳ ପରିବହନରେ ମୂଳଜ ଚାପର ବିଶେଷ ଭୂମିକା ନାହିଁ ।

ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ ସଂଲଗ୍ନ ବଳ :

• ଜଳର ଶୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଉଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ହେତୁ ପତ୍ରରୁ ବହୁ ପରିମାଣର ଜଳ କ୍ଷୟ ହୁଏ ।
• ଜଳକ୍ଷୟ ଯୋଗୁଁ ପତ୍ରଫଳକରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ କମିଯାଏ । ତେଣୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାରୁ ଜଳ ପତ୍ର ଫଳକ ମଧ୍ୟକୁ ଗତିକରେ ।
• ଫଳରେ ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ ମଧ୍ୟ କମିଯାଏ । ପତ୍ରଫଳକ ଓ ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ପୂର୍ବାବସ୍ଥା ଆଣିବାପାଇଁ ଜଳ, କାଣ୍ଡର ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁରୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାକୁ ଗତିକରେ ।
• କାଣ୍ଡରେ ଥିବା ଜାଇଲେଟ୍‌ରେ ଜଳର ଧାରା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖିବାପାଇଁ ଜଳ ମୂଳରୁ ଶୋଷିତ ହୋଇ କାଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ ଅର୍ଥାତ୍ ପତ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ଉଚ୍ଛେଦନଜନିତ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ମୂଳରୁ ପତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳର ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଧାରା ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
• ଜଳର ଏହି ଧାରାକୁ ଉତ୍ସୁଦନ ସ୍ରୋତ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜଳଧାରା ଛିନ୍ନ ନ ହେବାର ଦୁଇଟି କାରଣ ହେଲା, ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ ସଂଲଗ୍ନ ବଳ ।

(a) ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ନଳୀ ଭିତରେ ଜଳ ଅଣୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂସକ୍ତି ବଳ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ଥାଏ ।
(b) ଜଳ ଓ ଜାଇଲେମ୍ ଭିଭି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସଂଲଗ୍ନ ବଳ ଯୋଗୁଁ ଜଳ ସର୍ବଦା ଜାଇଲେମ୍ ଭିଭି ସହ ଲାଗି ରହେ । ତେଣୁ ମୂଳଜ ଚାପ ସଂଯୁକ୍ତ ବଳ ଓ ସଂଲଗ୍ନ ବଳର ପ୍ରଭାବରେ ଉଭିଦରେ ଜଳର ପରିବହନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

Question 6.
ଉଦ୍ଭିଦରେ ଜଳ ପରିବହନ ଦର୍ଶାଉଥ‌ିବା ଏକ ପରୀକ୍ଷଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
ଉ-
ଉଭିଦରେ ଜଳର ପରିବହନ ଦର୍ଶାଇବାପାଇଁ ଏକ ପରୀକ୍ଷଣ :
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ – କୋନିକାଲ୍ ଫ୍ଲସ୍କ, ନାଲି କାଳି ବା ସାଫ୍ରାନିନ୍ ରଙ୍ଗ, ଜଳ, ହରଗୌରା ଗଛ ।
ପରୀକ୍ଷଣ – ଗୋଟିଏ କୋନିକାଲ୍ ଫ୍ଲସ୍କରେ ଅଧା ପାଣି ନିଆଯାଉ । ସେଥ‌ିରେ ଦୁଇତିନି ବୁନ୍ଦା ନାଲି କାଳି ମିଶାଯାଉ । ପାଣିର ରଙ୍ଗ ଲାଲ ହୋଇଛି କି ନାହିଁ ଦେଖାଯାଉ । ଗୋଟିଏ ହରଗୌରା ଗଛକୁ ସାବଧାନରେ ମାଟିରୁ ଚେର ସହ ଉପାଡ଼ି ବାହାର କରାଯାଉ । ଏବେ ଚେରରୁ ମାଟି ଧୋଇ ଦିଆଯାଉ । କୋନିକାଲ୍ ଫ୍ଲସ୍କରେ ଗଛଟିକୁ ସିଧାକରି ଠିଆ କରାଯାଉ ଯେପରି ଚେର ନାଲି ପାଣିରେ ବୁଡ଼ି ରହିବ । ଏକ ଘଣ୍ଟା ପରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଉ ।
ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ : ହରଗୌରା ଗଛର କାଣ୍ଡ ଓ ପତ୍ରର ଶିରା ପ୍ରଶିରା ନାଲି ହେବାର ଦେଖାଯିବ ।
ସିଦ୍ଧାନ୍ତ : କୋନିକାଲ୍ ଫ୍ଲସ୍କରେ ଥିବା ନାଲି ପାଣି ଚେରଦ୍ଵାରା ଶୋଷିତ ହୋଇ ଗଛର କାଣ୍ଡ ଓ ପତ୍ରର ଶିରା ମଧ୍ୟକୁ ପରିବାହିତ ହୋଇଥାଏ । ଏଥୁଁ ଜଣାଗଲା ଯେ ଉଭିଦରେ ଜଳର ପରିବହନ ହୋଇଥାଏ ।

Question 7.
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଗଠନର ନାମାଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଦିଅ ।
ଉ-

Question 8.
ଟିପ୍ପଣୀ ଦିଅ ।
(କ) ଦ୍ଵୈତ ସଞ୍ଚାଳନ :
ଉ-
(i) ମନୁଷ୍ୟ ତଥା ଅନ୍ୟ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ଓ ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଚାରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଏମାନଙ୍କର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ବିହୀନ ରକ୍ତର ମିଶ୍ରଣ ହୁଏନାହିଁ ।
(ii) ବାମପଟର ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନଯୁକ୍ତ ରକ୍ତ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଥ‌ିବା ବେଳେ, ଅଳିନ୍ଦ ଓ ନିଳୟ ମଧ୍ୟଦେଇ ଅମ୍ଳଜାନବିହୀନ ରକ୍ତ ସଂଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ।
(iii) ଶରୀରର କୌଣସି ଅଙ୍ଗକୁ ଥରେ ରକ୍ତ ପହଞ୍ଚିଲାବେଳକୁ ତାହା ଦୁଇଥର ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ମଧ୍ୟଦେଇ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ । ଏ ପ୍ରକାର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନକୁ ଶ୍ବେତ ସଞ୍ଚାଳନ କୁହାଯାଏ ।

(ଖ) ସଂସକ୍ତି ତତ୍ତ୍ବ :
ଉ-

• ଜଳର ଶୋଷଣ ମୁଖ୍ୟତଃ ଉଵେଦନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ସଙ୍ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ହେତୁ ପତ୍ରରୁ ବହୁ ପରିମାଣର ଜଳ କ୍ଷୟ ହୁଏ ।
• ଜଳ କ୍ଷୟ ଯୋଗୁଁ ପତ୍ରଫଳକରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ କମିଯାଏ । ତେଣୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାରୁ ଜଳ ପତ୍ରଫଳକ ମଧ୍ୟକୁ ଗତିକରେ ।
• ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ଜଳର ବିସରଣ ଚାପ କମିଯିବାରୁ ପତ୍ରଫଳକ ଓ ଶିରାପ୍ରଶିରାରେ ପୂର୍ବାବସ୍ଥା ଆଣିବାପାଇଁ ଜଳ, କାଣ୍ଡର ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁରୁ ପତ୍ରର ଶିରାପ୍ରଶିରାକୁ ଗତିକରେ ।
• କାଣ୍ଡରେ ଥିବା ଜାଇଲେମ୍‌ରେ ଜଳର ଧାରା ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖିବାପାଇଁ ଜଳ ମୂଳରୁ ଶୋଷିତ ହୋଇ କାଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ ଅର୍ଥାତ୍‌ ପତ୍ରପୃଷ୍ଠରେ ଉଲ୍ଲେଦନଜନିତ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ମୂଳରୁ ପତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଳର ଏକ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ଧାରା ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।
• ଜଳର ଏହି ଧାରାକୁ ଉତ୍ସୁଦନ ସ୍ରୋତ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଜଳଧାର ନିମ୍ନୋକ୍ତ 2ଟି କାରଣଯୋଗୁଁ ସହଜରେ ଛିନ୍ନ ହୁଏନାହିଁ –

ଯଥା :
(i) ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ
(ii) ସଂଲଗ୍ନ ବଳ ।

(ଗ) ଶିରା ଓ ଧମନୀ :
ଉ-

• ଶିରା ଓ ଧମନୀ ମଧ୍ୟରେ ରକ୍ତକୁ ସଞ୍ଚାଳିତ କରିବାରେ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ମୁଖ୍ୟତଃ ଗୋଟିଏ ପମ୍ପ ପରି ଅବିରାମ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ସଙ୍କୋଚନଜନିତ ଚାପ ଫଳରେ ଧମନୀ ଓ ରକ୍ତକୈଶିକ ଦେଇ ରକ୍ତ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ଶରୀରର ପ୍ରତ୍ୟେକ କୋଷ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚେ । ଏଥୁରୁ କୋଷ ଅମ୍ଳଜାନ, ଖାଦ୍ୟ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଆବଶ୍ୟକ ମୁତାବକ ସଂଗ୍ରହ କରେ ।
• ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଖାଦ୍ୟ, କୋଷ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର ହେଲାପରେ କୋଷରୁ ବାହାରୁଥ‌ିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ କୋଷ ବାହାରକୁ ଆସେ ।
• ପ୍ରଥମେ ଶିରା ରକ୍ତକୈଶିକ ଓ ପରେ ଛୋଟ ଶିରାଦ୍ୱାରା ସେ ସମସ୍ତ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ଶିରା ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କରେ ଓ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଆଡ଼କୁ ଆସେ ।
• ଶିରା ଉପରେ ଥ‌ିବା ପେଶୀର ସଂକୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଯୋଗୁଁ ରକ୍ତ ଠେଲି ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆସେ ।
• ଏହାଛଡ଼ା ଶିରାରେ ରହିଛି ଏକ ବିଶେଷ ଧରଣର କପାଟିକା ଯାହାଫଳରେ ରକ୍ତ ଶିରା ମଧ୍ୟରେ ପଛକୁ ଫେରିପାରେ ନାହିଁ ।

(ଘ) ରକ୍ତବର୍ଗ :

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତିରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବର୍ଗର ରକ୍ତ ଥାଏ । ଏହି ତଥ୍ୟ କାର୍ଲ ଲ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଟେଇନ୍‌ର ପ୍ରଥମେ ଆବିଷ୍କାର କରିଥିଲେ । ଏଥ‌ିପାଇଁ 1930 ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ନୋବେଲ୍‌ ପୁରସ୍କାରରେ ସମ୍ମାନିତ
• ସେ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ ଯେ ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ବାହ୍ୟ ଆବରଣରେ ରହିଛି କିଛି ବିଶେଷ ପ୍ରୋଟିନ୍ । ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ସେ A ଓ B ନାମରେ ନାମିତ କରିଥିଲେ ।
• ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ଆବରଣରେ ଥ‌ିବା ଏହି ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍ କୁହାଯାଏ । ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ସେହିପରି ରହିଛି ଦୁଇଟି ପ୍ରୋଟିନ୍ ଯାହାକୁ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କୁହାଯାଏ ।
• ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌ ଓ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ିର ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଉଛି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କେବଳ ତାହାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌କୁ ଚିହ୍ନିପାରେ ।
• ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକା ଆବରଣରେ ଥିବା ଏଣ୍ଟିଜେନ ଏବଂ ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଥ‌ିବା ଏଣ୍ଟିବଡ଼ିର ଉପସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ମଣିଷରେ ଚାରୋଟି ମୁଖ୍ୟ ରକ୍ତବର୍ଗ ନିରୂପିତ ହୋଇଛି ।
• ଏହି ବର୍ଗଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି A, B, AB, O ।

() କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ
ଉ-

• ଗୋଟିଏ କୈଶିକ ନଳୀକୁ ଜଳରେ ବୁଡ଼ାଇଲେ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣଜନିତ ଚାପ ଏବଂ ଜଳର ଉଚ୍ଚ ପୃଷ୍ଠତାନ ଫଳରେ ଜଳ କୈଶିକ ନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ କିଛି ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ ।
• ନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ଜଳର ଉଚ୍ଚତା ବୃଦ୍ଧି ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ
• ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଯେତେ ଛୋଟ ହୁଏ ଜଳର ଉଚ୍ଚତା ସେତିକି ଅଧ୍ବକ ହୁଏ ।
• ଜାଇଲେମ୍ କୈଶିକ ନଳୀ ସଦୃଶ ଏବଂ ତାହା ମଧ୍ୟଦେଇ ଜଳ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଉପରକୁ
• ଏକ ମିଲିମିଟରର 100 ଭାଗରୁ 1 ଭାଗ ବ୍ୟାସବିଶିଷ୍ଟ ଜାଇଲେମ୍ ନଳୀରେ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଜଳ 3 ମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଠିପାରେ ।
• କେତେକ ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁର ବ୍ୟାସ 0.001 ମିଲିମିଟରରୁ ଊଣା । ତେଣୁ ଉକ୍ତ ନଳୀରେ ଜଳ 10 ମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉଚ୍ଚକୁ ଉଠିପାରେ, ତା’ଠାରୁ ଅଧିକ ନୁହେଁ ।
• ଛୋଟ ଛୋଟ କମ୍ ଉଚ୍ଚ ଗଛ ପାଇଁ କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣଜନିତ ଜଳର ପରିବହନ ସମ୍ଭବପର, ମାତ୍ର ଅତି ଉଚ୍ଚ ବୃକ୍ଷ ପାଇଁ ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ ।

(ଚ) ମୂଳଜ ଜାପ :
ଉ-

• କୌଣସି ଏକ ଉଭିଦର କାଣ୍ଡକୁ ଅଧାରୁ କାଟିଦେଲେ, କ୍ଷତ ସ୍ଥାନରୁ ଜଳୀୟ ପଦାର୍ଥ ବାହାରୁଥିବା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ । ମୂଳଜ ଚାପ ଯୋଗୁଁ ଏହା ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରାଯାଏ ।
• ଗଛର କଟାଅଂଶରେ ଯଦି ଗୋଟିଏ ମାନୋମିଟର ଖଞ୍ଜି ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ମୂଳରେ ଯେଉଁ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ତାହାକୁ ମପାଯାଇପାରେ
• ଯଦି ଜଳର ଉର୍ଶ୍ୱପରିବହନ ପାଇଁ ମୂଳଜ ଚାପ ଆବଶ୍ୟକ, ତେବେ ଉଚ୍ଚ ଗଛଗୁଡ଼ିକରେ ଏହି ଚାପର ପରିମାଣ ଅଧ‌ିକ ହେବା କଥା, ମାତ୍ର ତାହା ହୁଏନାହିଁ ।
• ଏହି ସମସ୍ତ କାରଣରୁ ଜଳ ପରିବହନରେ ମୂଳଜ ଚାପର ବିଶେଷ ଭୂମିକା ନାହିଁ କହିଲେ ଚଳେ ।

Question 9.
ସଂକ୍ଷେପରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଜଳର ପରିବହନ କିପରି ହୋଇଥାଏ ?
ଉ-

• ଫଳରେ ଜଳ କୈଶିକ ନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ କିଛି ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ ।
• ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଯେତେ କମ୍ ହୁଏ ଜଳ ସେତିକି ଅଧ୍ଵ ଉଚ୍ଚକୁ ଉଠିଯାଏ ।
• ଉଭିଦର ଜାଇଲେମ୍ ଟିସୁ କୈଶିକ ନଳୀ ପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାରୁ ଜଳର ପରିବହନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଥାଏ ।

(ଖ) ମଣିଷର ରକ୍ତବର୍ଗ କିପରି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଛି ?
ଉ-

• ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକା ଆବରଣରେ ଥିବା ପ୍ରୋଟିନ୍‌କୁ ଏଣ୍ଟିଜେନ ଏବଂ ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ପ୍ରୋଟିନକୁ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି କୁହାଯାଏ ।
• ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି ତା’ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌କୁ ଚିହ୍ନିପାରେ ।
• ଏହି ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି ଓ ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌ର ଉପସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ରକ୍ତବର୍ଗ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଉଛି ।

(ଗ) ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ଓ କପାଟିକାର ଅବସ୍ଥିତି ଲେଖ ।
ଉ-

• ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ ଚାରୋଟି ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ରହିଛି । ଉପର ପ୍ରକୋଷ୍ଠଗୁଡ଼ିକୁ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ତଳ ପ୍ରକୋଷ୍ଠଗୁଡ଼ିକୁ ନିଳୟ କୁହାଯାଏ । ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ଉପର ଓ ତଳ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ଯଥାକ୍ରମେ ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଏବଂ ବାମ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥୁବା ଉପର ଓ ତଳ ପ୍ରକୋଷ୍ଠକୁ ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ କୁହାଯାଏ ।
• ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ ତିନି ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ଏବଂ ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ ଭିତରେ ଦୁଇ ପାଖୁଡ଼ାବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ଥାଏ ।
• ନିଳୟ – ରକ୍ତବାହିନୀ ଦ୍ଵାରରେ ଅର୍ଦ୍ଧଚନ୍ଦ୍ରାକୃତି କପାଟିକା ଥାଏ ।

(ଘ) କେଉଁ କାରକମାନଙ୍କ ଯୋଗୁ ଜଳ ମୂଳରୁ ଗଛର ଅଗ୍ରଭାଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଏ ?
ଉ-
କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ, ମୂଳଜ ଚାପ, ଉତ୍ସଦନ, ସଂସକ୍ତି ବଳ ଓ ସଂଲଗ୍ନ ବଳର ମିଳିତ ପ୍ରଭାବରେ ଜଳ ମୂଳରୁ ଗଛର ଅଗ୍ରଭାଗ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଏ ।

(ଙ) ଉଦ୍ଭଦରେ ଜଳର ପରିବହନରେ ମୂଳଜ ଚାପର ଭୂମିକା କ’ଣ ? ଉଭିଦରେ ଜଳ ପରିବହନରେ ମୂଳଜ ଚାପ ଅଧିକ ହୋଇନଥାଏ ।
ଉ-
(i) ଉଚ୍ଚ ଗଛ ମୂଳରେ ମୂଳଜ ଚାପ ଅଧିକ ହୋଇନଥାଏ ।
(ii) ଉତ୍ସୁଦନର ବେଗ ସର୍ବାଧ‌ିକ ଥିବାବେଳେ ମୂଳଜ ଚାପ ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

Question 10.
ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) ମଣିଷ ରକ୍ତର କେଉଁଠାରେ ଆଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ଆଣ୍ଟିବଡ଼ି ରହିଥା’ନ୍ତି ?
ଉ-
ମଣିଷ ରକ୍ତର ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ବାହ୍ୟ ଆବରଣରେ ଆଣ୍ଟିଜେନ୍ ଓ ପ୍ଲାଜ୍‌ମାରେ ଆଣ୍ଟିବଡ଼ି ଥାଏ ।

(ଖ) ଲ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଟେଇନର କେଉଁ ଜାତିର ମାଙ୍କଡ଼ଙ୍କ ଲୋହିତ ରକ୍ତ କଣିକାର ବାହ୍ୟ ଆବରଣରେ Rh ଆଣ୍ଟିଜେନ୍ ଥ‌ିବାର ଦେଖ‌ି ।
ଉ-
ଲ୍ୟାଣ୍ଡଷ୍ଟେଇନ୍‌ର ପାତିମାଙ୍କଡ଼ ବା ରେସସ୍ ମଙ୍କିର ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକାର ବାହ୍ୟ ଆବରଣରେ Rh ଆଣ୍ଟିଜେନ୍ ଥ‌ିବାର ଦେଖ‌ିଲେ ।

(ଗ) ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ କେତେ ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ ?
ଉ-
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଚାରି ପ୍ରକୋଷ୍ଠବିଶିଷ୍ଟ ।

(ଘ) ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଶ୍ଵେତସାର କିପରି ଭାବରେ ଗଛର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ ?
ଉ-
ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଶ୍ଵେତସାର ଫ୍ଲୋଏମ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ପରିବାହିତ ହୋଇ ଗଛର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ ।

(ଙ) ଗଛର ମୂଳଜ ଚାପ କେଉଁ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ମପାଯାଇପାରେ ?
ଉ
ଗଛର ମୂଳଜ ଚାପ ମାନୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ମପାଯାଇପାରେ ।

Question 11.
ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦରେ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
(କ) କେଉଁ ରକ୍ତବାହିନୀଦ୍ୱାରା ରକ୍ତ ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରୁ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଥାଏ ?
ଉ-
ମହି।ମକୁ।

(ଖ) ଶିରାରେ କାହାର ଅବସ୍ଥିତ ଯୋଗୁଁ ରକ୍ତ ପଛକୁ ଫେରିପାରେ ନାହିଁ ?
ଉ-
କାପରିକୁ।

(ଗ) ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ଦକ୍ଷିଣ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ କେତୋଟି ପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ରହିଛି ?
ଉ-
ତିନିପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା

(ଘ) ନିଳୟ ଓ ରକ୍ତବାହିନୀ ମଧ୍ୟରେ କେଉଁ ପ୍ରକାର କପାଟିକା ରହିଛି ?
ଉ-

(ଙ) ଉଭିଦର ବାୟବୀୟ ଅଂଶରୁ ଜଳୀୟବାଷ୍ପ ଆକାରରେ ଜଳର ନିର୍ଗମନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ?
ଉ-
ଉଭିଦର

Question 12.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ପତ୍ରରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଶ୍ଵେତସାର …………………….. ଟିସୁଦ୍ଵାରା ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ ।
(ଖ) ସମସ୍ତଙ୍କୁ ରକ୍ତ ଦେଇ ପାରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ………………….. କୁହାଯାଏ ।
(ଗ) ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା କପାଟିକା ……………………..ପାଶୂଷ୍ ଟି ଶୂ ସ ।
(ଙ) ଷ୍ ଙ୍କ ଦ6 ର କଳ ରେ ଟିସୁ ମାଧ୍ୟମରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶକୁ ପରିବାହିତ …………………. ହୋଇଥାଏ ।
(ଙ) ଉସ୍ବେଦନଦ୍ଵାରା ଉଭିଦର …………………… ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
(କ) ଫ୍ଲୋଏମ୍
(ଖ) ସର୍ବଜନ ଦାତା
(ଗ) 2,
(ଘ) ଜାଇଲେମ୍
(ଙ) ତାପମାତ୍ରା

Question 13.
ବାକ୍ୟରେ ଚିହ୍ନିତ ରେଖାଙ୍କିତ ଶବ୍ଦ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜକୁ ବଦଳାଇ ଠିକ୍ ବାକ୍ୟ ଲେଖ ।
(କ) ଧମନୀ ବାଟ ଦେଇ ମଣିଷ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରୁ ରକ୍ତ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡଠାରେ ପହଞ୍ଚେ ।
ଉ-
ଉର୍ବ ମହାଶିରା ଓ ନିମ୍ନ ମହାଶିରା ବାଟ ଦେଇ ମଣିଷ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରୁ ରକ୍ତ ସଂଗୃହୀତ ହୋଇ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡ ଠାରେ ପହଞ୍ଚେ ।

(ଖ) ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ ଦ୍ଵାରରେ ଚାରି ପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ରହିଛି ।
ଉ-
ମଣିଷ ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡର ବାମ ଅଳିନ୍ଦ ଓ ବାମ ନିଳୟ ଦ୍ବାରରେ ଦୁଇ ପାଖୁଡ଼ା ବିଶିଷ୍ଟ କପାଟିକା ରହିଛି ।

ମଣିଷ ଶରୀରରେ ଏକକ ସଞ୍ଚାଳନ ପ୍ରକାର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ଦେଖାଯାଏ ।
ଉ-
ମଣିଷ ଶରୀରରେ ଦୈତ ସଞ୍ଚାଳନ ପ୍ରକାର ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ ଦେଖାଯାଏ ।

(ଘ) କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ପାଇଁ ଜଳର ସଂସକ୍ତି ବଳ ଦରକାର ।
ଉ-
କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ ପାଇଁ ଜାଇଲେମ୍ ନଳୀର ବ୍ୟାସ ଛୋଟ ହେବା ଦରକାର ।

Question 14.
ପ୍ରଥମ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦର ସମ୍ପର୍କକୁ ଦେଖୁ ତୃତୀୟ ଶବ୍ଦ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦଟି କ’ଣ ହେବ ଲେଖ ।
(କ) ଦକ୍ଷିଣ ନିଳୟ : ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଧମନୀ : : ବାମ ନିଳୟ : ……………………।
(ଖ) ଜୋକ ଲାଳ : ହିରୁଡ଼ିନ୍ : : ମଣିଷ ରକ୍ତ : ……………………।
(ଗ) ଲୋହିତ ରକ୍ତକଣିକା ଆବରଣ : ଏଣ୍ଟିଜେନ୍‌ : : ପ୍ଲାଜମା : ……………………।
(ଘ) ମୂଳଜ ଚାପ : ଚେର,: : କୈଶିକ ଆକର୍ଷଣ : ……………………।
Answer:
(କ) ମହାଧମନୀ
(ଖ) ହିପାରିନ୍
(ଗ) ଏଣ୍ଟିବଡ଼ି
(ଶ) ଲାଳଲୋମାନ୍

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 5 ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟାୟୀ ଶ୍ରେଣୀକରଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 5 ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟାୟୀ ଶ୍ରେଣୀକରଣ

Question 1.
ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ପର୍ଯ୍ୟାୟଗୁଡ଼ିକରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଗଲେ କ’ଣ ହୁଏ ନାହିଁ ?
(a) ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଧାତବ ପ୍ରକୃତି କମିଯାଏ ।
(b) ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ ।
(c) ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକ ସହଜରେ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ତ୍ୟାଗ କରିପାରନ୍ତି ।
(d) ଅକ୍ସାଇଡ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ଅଧ୍ଵ ଅମ୍ଳୀୟ ହୋଇଥାଏ ।
Answer:
(c) ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକ ସହଜରେ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ତ୍ୟାଗ କରିପାରନ୍ତି ।

Question 2.
X ମୌଳିକ, XCl₂ ସଙ୍କେତ ସହ ଏକ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟିକରେ । ତାହା କଠିନ ଏବଂ ଉଚ୍ଚ ଗଳନାଙ୍କର ଏକ ଯୌଗିକ । ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର କେଉଁ ମୌଳିକ ଗ୍ରୁପରେ X ରହିଥ‌ିବାରୁ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ସମ୍ଭାବନା ଅଛି ?
(a) Na
(b) Mg
(c) Al
(d) Si
Answer:
(b) Mg

Question 3.
ଜେଇଁ ମୌଳିକର
(a) ଦୁଇଟି କକ୍ଷ ରହିଛି ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ମାତ୍ରାରେ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇଛି ?
ଉ :
ନିଅନ୍ (Ne)

(b) ଇଲେକ୍ଟ୍ରନ୍‌ ର୍ସରରନା 2,8,2 ?
ଉ :
ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ (Mg)

(c) ସଂଯୋଜକ କକ୍ଷରେ ଚାରୋଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ସହିତ ସମୁଦାୟ ତିନୋଟି କକ୍ଷ ରହିଛି ?
ଉ :
ସିଲିକନ୍ (Si)

(d) ସଂଯୋଜକ କକ୍ଷରେ ତିନୋଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ସହିତ ସମୁଦାୟ ଦୁଇଟି କକ୍ଷ ଅଛି ?
ଉ :
ବୋରନ୍ (B)

(e) ଦ୍ଵିତୀୟ କକ୍ଷରେ ପ୍ରଥମ କକ୍ଷରେ ଥିବା ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂଖ୍ୟାର ଦୁଇଗୁଣ ରହିଛି ?
ଉ :
କାର୍ବନ (C)

Question 4.
(a) ବୋରନ୍‌ର କେଉଁ ଧର୍ମଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ବୋରନ୍ ଥ‌ି ସ୍ତମ୍ଭର ଅନ୍ୟ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଧର୍ମ ସହିତ ସମାନ ?
ଉ :
ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଗ୍ରୁପ୍ 13ରେ ବୋରନ୍ ଅବସ୍ଥିତ । ସ୍ତମ୍ଭ 13ରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଦୁଇଟି ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ତ୍ରେଲା
(i) ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରା (25°C)ରେ ସମସ୍ତ ମୌଳିକ କଠିନ ।
(ii) ସମସ୍ତ ମୌଳିକ ଯୋଜ୍ୟତା ଓ ଦର୍ଶାନ୍ତି ।

(b) ଫ୍ଲୋରିନ ଗ୍ରୁପ୍‌ର ସମସ୍ତ ମୌଳିକର କେଉଁ ପ୍ରକୃତିଟି ସମାନ ?
ଉ :
ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଗ୍ରୁପ୍ 17ରେ ଫ୍ଲୋରିନ୍ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ସାଧାରଣ ଧର୍ମ ହେଲା
(i) ସମସ୍ତ ମୌଳିକର ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରମ୍‌ ସଂଖ୍ୟା 7 ।
(ii) ସମସ୍ତ ମୌଳିକର ଯୋଗ୍ୟତା ଏବଂ ଏଗୁଡ଼ିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ।

Question 5.
ଗୋଟିଏ ପରମାଣୁର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂରଚନା ହେଉଛି 2,8,7 ।
(a) ଏହି ମୌଳିକର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ କେତେ ?
ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ = 2 + 8 + 7 = 17
(b) ଏହା ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଥବା କେଉଁ ମୌଳିକର ରାସାୟନିକ ପ୍ରକୃତି ସହ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିବ ? (ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ୟରେ ମୌଳିକର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ଦିଆଯାଇଛି)
N(7)
F(9)
P(15)
Ar (18)
ଉ :
F(9)

Question 6.
ଲିଥ୍ୟମ, ସୋଡ଼ିୟମ, ପୋଟାସିୟମ, ଏହି ସବୁ ଧାତୁ ଜଳ ସହିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି କରିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁରେ କୌଣସି ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଛି କି ?
ଉ :
ଲିଥ୍ୟମ୍‌ର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 3 ଓ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂରଚନା 2, 1
ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 11 ଓ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା 2, 8, 1
ପୋଟାସିୟମ୍ର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 19 ଓ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା 2, 8, 8, 1
ଏହି ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁର ବାହ୍ୟତମ କକ୍ଷରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଅଛି ।

Question 7.
ନିମ୍ନରେ ତିନୋଟି ମୌଳିକ A, B ଏବଂ C ର ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ଅବସ୍ଥିତି ଦର୍ଶାଯାଇଛି ।

(a) A ଏକ ଧାତୁ କିମ୍ବା ଅଧାତୁ ଲେଖ ।
ଉ :
A ଅଧାତୁ ଅଟେ ।

(b) C, A ଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ କିମ୍ବା କମ୍ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ?
ଉ :
C, A ଠାରୁ କମ୍ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ କାରଣ ଅଧାତୁ ଗ୍ରୁପ୍‌ର ଉପରୁ ତଳକୁ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳତା ହ୍ରାସପାଏ ।

(c) C ର ଆକାର B ଠାରୁ ବଡ଼ କିମ୍ବା ଛୋଟ ?
ଉ :
C ର ଆକାର B ଠାରୁ ଛୋଟ, କାରଣ B ଓ C ଗୋଟିଏ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଅଛନ୍ତି । ଏକା ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ପରମାଣୁର ଆକାର କମେ ।

(d) A ମୌଳିକ ଦ୍ଵାରା କେଉଁ ପ୍ରକାର ଆୟନ ସୃଷ୍ଟି ହେବ, କ୍ୟାଟାୟନ କିମ୍ବା ଏନାୟନ ?
ଉ :
A ଏନାୟନ ଦିଏ, କାରଣ ଅଧାତୁ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଆୟନ ଦିଏ ।

Question 8.
ଅକ୍‌ସିଜେନ (ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ୫) ଏବଂ ସଲ୍‌ଫର ( ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 16) ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଗ୍ରୁପ 16ରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହି ଦୁଇଟି ମୌଳିକର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂରଚନା ଲେଖ । ଏ ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଅଧ୍ବକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ? କାହିଁକି ?
ଉ :
ଅକ୍‌ସିଜେନ୍‌ର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ଏବଂ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା 2, 6 |
ସଲଫରର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 16 ଏବଂ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା 2, 8, 6 ।
ଅକ୍‌ସିଜେନ୍, ସଲଫରଠାରୁ ଅଧିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ କାରଣ ଗ୍ରୁପର ଉପରୁ ତଳକୁ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ କ୍ରମଶଃ କମେ ।
ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ଫ୍ଲୋରିନ୍ ସବୁଠାରୁ ଅଧ‌ିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ମୌଳିକ ଏବଂ ସିଜିୟମ୍ (Cesium) ସବୁଠାରୁ କମ୍ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ମୌଳିକ ଅଟେ ।

Question 9.
ଏକ ପରମାଣୁର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂରଚନା, ଏହି ପରମାଣୁର ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ଅବସ୍ଥିତି ସହିତ କ’ଣ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ?
ଉ :
(i) ମୌଳିକର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନର ସଂରଚନା ଓ ଅବସ୍ଥାନ ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ସମ୍ପର୍କ ରହିଛି ।
(ii) ଏକ ମୌଳିକର ବହିଃସ୍ଥ କକ୍ଷରେ ଥିବା ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂଖ୍ୟା ଯେତେ ମୌଳିକଟି ସେହି ଗ୍ରୁପରେ ରହିଥାଏ ।
(iii) ମୌଳିକର ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସ୍ ଚାରିପାଖରେ ଥ‌ିବା କକ୍ଷ ସଂଖ୍ୟା ଯେତେ ମୌଳିକଟି ସେତିକି ନମ୍ବର ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ରହିଥାଏ ।

ତତାହରଣ:
(i) Li, Na, K, Rb ଓ Cs ଆଦି ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକ ବାହ୍ୟ କକ୍ଷରେ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ଗ୍ରୁପ୍ 1 ରେ ଅବସ୍ଥିତ ।
(ii) Na, Mg ଓ CI ଆଦି ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକରେ ତିନୋଟି ଲେଖାଏଁ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ କକ୍ଷ ଥ‌ିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଅବସ୍ଥିତ ।

Question 10.
ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ କ୍ୟାଲ୍ ସିୟମ୍‌ (ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 20 ) ର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ହେଉଛି (12, 19, 21 ଏବଂ 38 ) । ଏଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକୃତିରେ କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ ସହିତ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଛି ?
ଉ :
କ୍ୟାଲସିୟମର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ = 20 ଏବଂ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା = 2, 8, 8, 2 ।
କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ୍‌ର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ବରେ ଥିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକ
(i) ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ – 12
(ii) ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ = 19
(iii) ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ = 21
(iv) ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ = 38
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା = 2, 8, 2
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା = 2, 8, 8,1
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା = 2, 8, 8, 3
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା = 2, 8, 18, 8, 2
12 ଓ 38 ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ଥ‌ିବା ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକୃତି କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ସହିତ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଛି । ମୌଳିକର ବହିଃସ୍ଥ କକ୍ଷରେ 2ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ଥ‌ିବାରୁ ଏହି ଦୁଇଟିର

Question 11.
ମେଣ୍ଡେଲିଫଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଏବଂ ପ୍ରଭେଦର ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ବିବରଣୀ ଦିଅ ।
Answer:
ସାମଞସ୍ୟ:

ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ

• ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଓ ଗ୍ରୁପ୍‌କୁ ନେଇ ଗଠିତ ।
• କେତେଗୁଡ଼ିଏ ମୌଳିକକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିୟମରେ
• 7ଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଅଛି ।

ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ

• ଏହା ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଗ୍ରୁପ୍‌କୁ ନେଇ ଗଠିତ ।
• କେତେଗୁଡ଼ିଏ ମୌଳିକକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିୟମରେ
• 7 ଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଅଛି ।

ପାର୍ଥକ୍ୟ:

ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ

• ମୌଳିକର ଗୁଣ ସେଗୁଡ଼ିକର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵର |
• ଏଥରେ 63ଟି ମୌଳିକ 7ଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଓ ୨ଟି ଶ୍ରେଣୀର ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି ।
• କେତେକ ସ୍ଥାନ ଖାଲିଥିଲା ।
• ପରମାଣୁ ଗଠନ ସମ୍ପର୍କରେ ସାରଣୀ ଅଧିକ ସହାୟକ ହୋଇପାରିଲାନ|ହ |
• ଏଥରେ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍ ସମ୍ପର୍କରେ କୌଣସି ଧାରଣା ଦିଆଯାଇନଥିଲା
• ସମସ୍ଥାନିକଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗୁ ବହୁତ ତ୍ରୁଟି ଦେଖାଦେଲା ।

ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ

• ମୌଳିକର ଗୁଣ ସେଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କର ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଫଳନ ।
• ଏଥରେ 118 ଟି ମୌଳିକ 7 ଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଓ 18 ଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି ।
• ନୂତନ ଭାବେ ଆବିଷ୍କୃତ ମୌଳିକ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ଥାନ ଅଛି ।
• ପର ମାଣୁ ଗଠନ ସମ୍ପର୍କରେ ଅଧିକ ସହାୟକ ହୋଇପାରିଲା ।
• ଏଥରେ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଶ୍ରେଣୀରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଇନ୍ତି
• ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ସମସ୍ଥାନିକ ଦ୍ଵାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥବା ତ୍ରୁଟି ମାର୍ଜିତ ହୋଇଛି ।

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର:

Question 1.
ନିଉଲାଣ୍ଡଙ୍କ ଅଷ୍ଟକରେ ଥ‌ିବା ସ୍ତମ୍ଭଗୁଡ଼ିକରେ ଡୁବେରିନରଙ୍କ ଟ୍ରାଇଏଡ୍ ସମୂହ ରହିଥ‌ିବା ତୁମେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରୁଛ କି ? ତୁଳନା କରି ଦେଖ ।
Answer:
ହଁ, ନିଉଲାଣ୍ଡଙ୍କ ଅଷ୍ଟକରେ ଥିବା Li, Na, K ଡୁବେରିନରଙ୍କ ଟ୍ରାଇଏଡ୍ ସମୂହରେ ଅଛି ।

Question 2.
ଡୁବେରିନରଙ୍କ ମୌଳିକର ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗରେ କ’ଣ ସବୁ ଅସୁବିଧା ରହିଛି ?
Answer:

• ସେ ସମୟରେ ଜଣାଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ମୌଳିକକୁ ଡୁବେରିନର ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ କରିନଥିଲେ ।
• ସେତେବେଳେ ଜଣାଥୁବା ମୌଳିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଡୁବେରିନର କେବଳ ତିନୋଟି ଟ୍ରାଇଏଡ୍ ଚିହ୍ନଟ କରିପାରିଥିଲେ ।
  ଟ୍ରାଇଏଡ୍ ମାଧ୍ୟମରେ ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ ଗ୍ରହଣୀୟ ହୋଇନଥୁଲା

Question 3.
ନିଉଲାଣ୍ଡଙ୍କ ଅଷ୍ଟକ ନିୟମର କ’ଣ ସବୁ ଅସୁବିଧା ଥିଲା ?
Answer:

• ନିଉଲାଣ୍ଡଙ୍କ ଅଷ୍ଟକ ନିୟମ କେବଳ କ୍ୟାଲସିୟମ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ଥିଲା ।
• ନିଉଲାଣ୍ଡଙ୍କ ଅଷ୍ଟକ ସମୂହରେ ଅଳ୍ପ କେତେକ ମୌଳିକ ଗୁଣରେ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଥିଲା ।
• ନିଉଲାଣ୍ଡଙ୍କ ଅଷ୍ଟକ ନିୟମରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଧର୍ମର ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକୁ ଏକ ସ୍ବରତଳେ ସ୍ଥାନିତ କରାଯାଇଥିଲା ।
• 56ଟି ମୌଳିକ ପରେ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଆବିଷ୍କୃତ ହେଲେ ସେମାନଙ୍କର ଧର୍ମଗୁଡ଼ିକ ଅଷ୍ଟକ ନିୟମରେ ଖାପଖାଇଲା ନାହିଁ ।

Question 4.
ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀକୁ ଉପଯୋଗ କରି ନିମ୍ନଲିଖୂ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ପାଇଁ ସଙ୍କେତଗୁଡ଼ିକ ଲେଖ । (Li, Mg, B, Si, Ca)

• Li ମେଣ୍ଟେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଗ୍ରୁପ୍ Iରେ ଥ‌ିବାରୁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଅକ୍‌ସାଇଡ଼ର ସଂକେତ R₂O। ତେଣୁ Liର ସଙ୍କେତ Li₂O ।
• Mg ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଗ୍ରୁପ୍ IIରେ ଥ‌ିବାରୁ ଏଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଅକ୍‌ସାଇଡ୍‌ର RO | ତେଣୁ Mgର ସଙ୍କେତ MgO |
• B ସାରଣୀରେ ଗ୍ରୁପ୍ IIIରେ ଅବସ୍ଥିତ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ଏଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକରେ ଅକ୍‌ସାଇଡ଼ର ସଙ୍କେତ R₂O₃ । ତେଣୁ ‘B’ର ସଙ୍କେତ B₂O₃ |
• Si ଗ୍ରୁପ୍ IVରେ ଥ‌ିବାରୁ ଏଥ‌ିରେ ଥିବା ମୌଳିକମାନଙ୍କର ଅକ୍‌ସାଇଡ଼ର ସଙ୍କେତ RO₂ । ତେଣୁ Siର ସଙ୍କେତ SiO₂ ।
• ‘Ca’ ଗ୍ରୁପ୍ Vରେ ଥିବାରୁ ଏଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକମାନଙ୍କର ଅକ୍‌ସାଇଡ଼ର ସଙ୍କେତ RO । ତେଣୁ Caର ସଙ୍କେତ Ca0 |

Question 5.
ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ ପ୍ରଣୀତ ହେବାପରେ ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇଥିବା ଯେ କୌଣସି ଦୁଇଟି ମୌଳିକର ନାମ ଲେଖ ।
Answer:

• ସ୍କାଣ୍ଡିୟମ,
• ଗାଲିୟମ୍

Question 6.
ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ପାଇଁ ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍ କେଉଁ ସବୁ ମାନଦଣ୍ଡ (Criteria) ଉପଯୋଗ କରିଥିଲେ ?
Answer:

• 
• ରାସାୟନିକ ଧର୍ମର ସାମଞ୍ଜସ୍ୟକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ ।
• ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ହାଇଡ୍ରାଇଡ୍ ଓ ଅକସାଇଡ଼କୁ ଉପଯୋଗକରି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ପ୍ରାଥମିକ ଧର୍ମ ।

Question 7.
ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍‌ଗୁଡ଼ିକୁ କାହିଁକି ଏକ ଅଲଗା ଗ୍ରୁପରେ ସ୍ଥାନିତ କରାଗଲା ?
Answer:
ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟ ମୌଳିକ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରୁନଥିବାରୁ ଏକ ଅଲଗା ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ସ୍ଥାନିତ

Question 8.
ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ଥ‌ିବା ଅସଙ୍ଗତିଗୁଡ଼ିକୁ ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟସାରଣୀ କିପରି ଦୂର କରିପାରିଲା ?
Answer:

• ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ଥିବା ତ୍ରୁଟିଗୁଡ଼ିକ ସୁଧାରିବା ପାଇଁ ମୌଳିକମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ପାରମାଣବିକ କ୍ରମାଙ୍କର ବଦ୍ଧିତକ୍ରମ ଅନୁସାରେ ସଜାଯାଇ ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଗଲା । ଫଳରେ ଆଇସୋଟୋପ୍‌ର ସ୍ଥାନ ସଠିକ୍ ହୋଇପାରିଲା ।
• ମେଣ୍ଡେଲିସ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ କେତେକ ଖାଲିସ୍ଥାନ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ତାହା ଦୂର କରାଯାଇପାରିଲା ।
• ଲୌହ, କୋବାଲ୍‌ଟ୍ ଓ ନିକେଲ୍‌ର ସ୍ଥାନ ସଠିକ୍ ହୋଇପାରିଲା ।
• ଓଜନିଆ ଓ ହାଲୁକା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକୁ ମଧ୍ୟ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ସ୍ଥାନିତ କରାଗଲା ।
• ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍‌ଗୁଡ଼ିକୁ ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଡାହାଣରେ ରଖାଯାଇଛି ।
• ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍‌କୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ପ୍ରଥମ ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ରଖାଯାଇଛି କାରଣ ଏହା ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରୋପଜେଟିଭ (Electropositive) ଅଟେ |
• ଉପଧାତୁ ଗୁଡ଼ିକୁ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁ ମଝିରେ ରଖାଯାଇଛି ।
• ଛାନାଇଡ୍ ଓ ଆକ୍ଟିନାଇଡ୍‌କୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ରଖାଯାଇଛି ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ  (Activity):

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -1 (Activity-1)
କ୍ଷାରୀୟ ଧାତୁ ସହିତ ଏବଂ ହାଲୋଜେନ୍ ଗ୍ରୁପ୍ ସହିତ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ମେଣ୍ଟେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍‌ର ଅବସ୍ଥିତି ସ୍ଥିର କର ।
Answer:
କ୍ଷାରୀୟ ଧାତୁ ସହିତ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ହାଇଡ୍ରୋଜେନର ଅବସ୍ଥିତି:

• ହାଇଡ୍ରୋଜେନର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂରଚନା କ୍ଷାରୀୟ ଧାତୁ (Li, Na, K ଇତ୍ୟାଦି) ଗୁଡ଼ିକରେ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା ସହିତ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରହିଛି ।
• ଗ୍ରୁପ୍ (I) ରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଯୋଗ୍ୟତା-1 ।
• ଗ୍ରୁପ୍ (I) ରେ ଥ‌ିବା କ୍ଷାରୀୟ ଧାତୁ ସହିତ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଅଟେ ।
• କ୍ଷାରୀୟ ଧାତୁ ଭଳି ଉଦ୍‌ଜାନ କାଟାୟନ ଦିଏ ।
• କ୍ଷାରୀୟ ଧାତୁ ଭଳି ଉଦ୍‌ଜାନ ଅଧାତୁ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରେ ।

ହାଲୋଜେନ୍ ଗ୍ରୁପ ସହିତ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖ୍ ହାଇଡ୍ରୋଜେନର ଅବସ୍ଥିତି:

• ହାଲୋଜେନ୍ ଭଳି ଉଦ୍‌ଜାନର ଅଧାତବ ଗୁଣ ଅଛି ।
• ହାଲୋଜେନ ଓ ଉଦ୍‌ଜାନ ତାପ ଓ ବିଦ୍ୟୁତ୍ କୁପରିବାହୀ ।
• ହାଲୋଜେନ୍ ଓ ଉଦ୍‌ଜାନ ଦୁଇ ପରମାଣୁ ବିଶିଷ୍ଟ ଅଣୁ ।
• ହାଲୋଜେନ୍ ଓ ଉଦ୍‌ଜାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଗ୍ରହଣ କରି ନିକଟତମ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍‌ର ସଂରଚନା ଧାରଣ କରନ୍ତି |
• ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁ ସହିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ସହସଂଯୋଜ୍ୟ ଯୌଗିକ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ତେଣୁ ଉପରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ଉଦଜାନକୁ କ୍ଷାରୀୟ ଧାତୁ କିମ୍ବା ହାଲୋଜେନ ସହିତ ନ ରଖ୍ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଗ୍ରୁପରେ ରଖାଯିବା ଉଚିତ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -2 (Activity-2)
କ୍ଲୋରିନ୍‌ର ଦୁଇଟି ଆଇସୋଟୋପ୍ Cl – 35 ଏବଂ Cl -37 ବିଷୟରେ ବିଚାର କର ।

• ସେମାନଙ୍କର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଭିନ୍ନ । ତେଣୁ ଏ ଦୁଇଟିକୁ ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ତୁମେ ଅଲଗା ଅଲଗା ସ୍ଥାନରେ ରଖୁ କି ?
• ସେମାନଙ୍କର ରାସାୟନିକ ପ୍ରକୃତି ସମାନ । ଏ ଦୁଇଟିକୁ ଏକାସ୍ଥାନରେ ରଖୁବ କି ?

Answer:

• Cl-35 ଏବଂ Cl-37କୁ ମେଣ୍ଡେଲିଫ୍‌ଙ୍କ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ଅଲଗା ଅଲଗା ସ୍ଥାନରେ ରଖୁହେବ ନାହିଁ । ନହେଁ । କାରଣ ପାରମାଣବିକ କ୍ରମାଙ୍କ ମୌଳିକର ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗରେ ଅଧିକ ଉପଯୋଗୀ କିନ୍ତୁ ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ୱ ନୁହେଁ ।
• ହଁ, ଉଭୟ ଆଇସୋଟୋପ୍‌କୁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ରଖାଯିବ କାରଣ ସେଗୁଡ଼ିକର ରାସାୟନିକ ଧର୍ମ ଓ ପାରମାଣବିକ କ୍ରମାଙ୍କ ସମାନ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -3 (Activity-3)
(i) ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ କୋବାଲ୍ଟ ଓ ନିକେଲର ସ୍ଥାନ କିପରି ସ୍ଥିର କରାଗଲା ?
ଉ :
ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ଅନୁସାରେ ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକୁ ସଜା ଯାଇଛି । କୋବାଲ୍ଟ (27), ନିକେଲ୍‌ (28) ପୂର୍ବରୁ ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ସଜାଯାଇଛି ।

(ii) ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ମୌଳିକର ଆଇସୋଟୋପ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କିଛି ସୂଚନା ମିଳେ କି ?
ଉ :
ହଁ, ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ମୌଳିକର ଆଇସୋଟୋପ୍‌ଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସୂଚନା ମିଳେ । ଆଇସୋଟୋପ୍‌ଗୁଡ଼ିକର ସମାନ ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ଥିବାରୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗ୍ରୁପ୍ ବା ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ରଖାଯାଇଛି ।

(iii) ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ଓ ହିଲିୟମ ମଧ୍ୟରେ ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 1.5 ଥ‌ିବା କୌଣସି ମୌଳିକ ରହିବା ସମ୍ଭବ କି ?
ଉ :
ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ହିଲିୟମ୍ ମଧ୍ୟରେ ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 1.5 ଥ‌ିବା କୌଣସି ମୌଳିକ ରହିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । କାରଣ ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ଏକ ଗଣନ ସଂଖ୍ୟା ।

(iv) ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ କେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ରହିପାରିବ ବୋଲି ତୁମେ ଭାବୁଛ ?
ଉ :
1 A
ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀ ବିଷୟରେ କିଛି ତଥ୍ୟ :
(i) ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ 18ଟି ସ୍ତମ୍ଭ ଅଛି । ପ୍ରତି ସ୍ତମ୍ଭକୁ ଗ୍ରୁପ କହନ୍ତି । ଏହି ଗ୍ରୁପ୍ ଗୁଡ଼ିକ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17 ଓ 18 ଚୂପେ ବିସୃତ |

(ii) ସାରଣୀର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧାଡ଼ିକୁ ପିରିଅଡ୍ ବା ପର୍ଯ୍ୟାୟ କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ମୋଟ 7ଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଅଛି ।

ସେଗୁଡ଼ିକର ନାମକରଣ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପ୍ରଣାଳୀରେ କରାଯାଇଛି ।

(iii) ପ୍ରତି ପର୍ଯ୍ୟାୟର ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଗଲେ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଗୁଣରେ କ୍ରମାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ । ପ୍ରତି ଗ୍ରୁପରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଅନୁରୂପ ଧର୍ମ ଅଛି ।

(iv) ପ୍ରତି ଗ୍ରୁପରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଅନୁରୂପ ଧର୍ମ ଅଛି ।

(v) ଗ୍ରୁପ୍ 1,2,13, 14, 15, 16, 17 ରେ ସ୍ଥାନିତ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ବାହ୍ୟତମ ସେଲ୍ 8 ରୁ କମ୍ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ବହନ କରି ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ତେଣୁ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନର୍ମାଲ ମୌଳିକ କହନ୍ତି ।

(vi) ଗ୍ରୁପ 18 ରେ ଥିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକୁ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍ କହନ୍ତି । ହିଲିୟମକୁ ଛାଡ଼ି ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ମୌଳିକର ବାହ୍ୟତମ କକ୍ଷରେ 8ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଥାଏ, ମାତ୍ର ହିଲିୟମ୍‌ର ବାହ୍ୟତମ କକ୍ଷରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ 2ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ ବିରଳ ଗ୍ୟାସ୍ (Rare gas) କହନ୍ତି ।

(vi) ଗ୍ରୁପ୍ 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12ରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକକୁ ଟ୍ରାନଜିସନ୍ ମୌଳିକ କହନ୍ତି ।

(viii) ଲାନ୍ଥାନାଇଡ୍ ଓ ଆକ୍‌ଟିନାଇଡ୍ ଶ୍ରେଣୀୟ ମୌଳିକକୁ ଅଲଗା ସ୍ଥାନ ଦିଆଯାଇଛି ।

ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ସ୍ଥାନ (Position of Elements in the Modern Periodic Table):

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -4 (Activity-4)
ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଗ୍ରୁପ୍-2ର ପ୍ରଥମ ତିନୋଟି ମୌଳିକର ନାମ ଲେଖ ଏବଂ ସେହି ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା ଲେଖ ।
Answer:

ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନାରେ କିଛି ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଦେଖିଲ କି ? ପ୍ରତି ମୌଳିକର ପରମାଣୁରେ କେତୋଟି ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଅଛି ?
(i) ହଁ, ଏହିସବୁ ମୌଳିକର ପରମାଣୁର ବହିଃସ୍ଥ କକ୍ଷରେ ସମାନ ସଂଖ୍ୟକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ଅଛି ବା ସମାନ ସଂଖ୍ୟକ ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଅଛି । ପ୍ରତି ମୌଳିକର ପରମାଣୁରେ ଦୁଇଟି ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ଅଛି ।

(ii) ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ସମାନ ସଂଖ୍ୟକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ରହିଅଛି । ଉଦାହରଣସ୍ୱରୂପ, ଅକ୍‌ସିଜେନ (O) ଏବଂ ସଲଫର (S) ଗ୍ରୁପ୍ 16ରେ ରହିଛି । ଅକ୍‌ସିଜେନ୍‌ର ବାହ୍ୟତମ କକ୍ଷରେ 6ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ଓ ସଲଫରର ବାହ୍ୟତମ କକ୍ଷରେ ଗୈ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଅଛି ।

(iii) ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଗ୍ରୁପଗୁଡ଼ିକ ଏକ ସମରୂପ ବାହ୍ୟକକ୍ଷ ଇଲେକଟ୍ରନ ସଂରଚନା (Identical Outer- shell electronic configuration) କୁ ପ୍ରକାଶ କରିଥା ନ୍ତି |

(iv) ହାଇଡ୍ରୋଜେନର ସ୍ଥାନ ଅସଙ୍ଗତି (anomaly) ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । କାରଣ ଏହାକୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଗ୍ରୁପ୍-1 କିମ୍ବା ଗ୍ରୁପ୍ 17 ରେ ରଖାଯାଇପାରିବ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -5 (Activity-5)

ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟସାରଣୀର ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ Na, Mg, Al, Si, P, S, CI ଏବଂ Ar ରହିଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂରଚନା ଲେଖ ।
ଉ :

Na ପରମାଣୁରେ 1 ଟି, Mg ପରମାଣୁରେ 2ଟି, Al ପରମାଣୁରେ 3ଟି, Si ପରମାଣୁରେ 4ଟି, P ପରମାଣୁରେ 5ଟି, S ପରମାଣୁରେ ଟି, CI ପରମାଣୁରେ 7ଟି ଓ Ar ପରମାଣୁରେ ୫ଟି ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ରହିଛି । K ସେଲ୍‌ରେ 2ଟି ଏବଂ ଅନ୍ୟ ବହିଃସ୍ଥ କକ୍ଷଗୁଡ଼ିକରେ 8ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ରହିଲେ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ପରମାଣୁ କୁହାଯାଏ ।
ପ୍ରତି ପରମାଣୁର କକ୍ଷ ସଂଖ୍ୟା କେତେ ?

ପ୍ରତି ପରମାଣୁର କକ୍ଷ ସଂଖ୍ୟା 3 ।
ଉ :
(a) ଗୋଟିଏ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଥ‌ିବା ମୌଳକଗୁଡ଼ିକରେ ପରମାଣୁରେ ସମାନସଂଖ୍ୟକ ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ନାହିଁ ।
(b) ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକରେ ସମାନ ସଂଖ୍ୟକ କକ୍ଷ ରହିଛି।
(c) ଗୋଟିଏ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ମୌଳିକର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଏକକ ବଢ଼ିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂଖ୍ୟା ଗୋଟିଏ କରି ବଢ଼େ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -6 (Activity-6)

କୌଣସି ମୌଳିକର ଯୋଗ୍ୟତା ଏହାର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂରଚନାରୁ କିପରି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବ ?
(i) ଯେଉଁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁର ବହିଃସ୍ଥ କକ୍ଷରେ ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ସଂଖ୍ୟା 1, 2, 3, 4 ଥବ । ତାହାହିଁ ସେହି ମୌଳିକ ଯୋଗ୍ୟତା ଅଟେ । କିନ୍ତୁ ହିଲିୟମ୍ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାହା ପ୍ରଯୁଜ୍ୟ ନୁହେଁ ।

(ii) ଯେଉଁ ସବୁ ମୌଳିକର ପରମାଣୁର ବହିଃସ୍ଥ କକ୍ଷରେ 4ରୁ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟକ ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ଥାଏ, ସେମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୫ରୁ ସେହି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍ ସଂଖ୍ୟାକୁ ବିୟୋଗ କରି ଯୋଗ୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।

କ୍ୟାଲସିୟମର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 20 ଏବଂ ଅକ୍‌ସିଜେନର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ 8 ହେଲେ ଏହି ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପୋକ୍ୟରା କେତେ ?
ଉ :
କ୍ୟାଲସିୟମର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ = 20
କ୍ୟାଲସିୟମର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା = 2, 8, 8, 2
ବହିଃସ୍ଥ କକ୍ଷରେ 2ଟି ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଥିବାରୁ କ୍ୟାଲସିୟମ୍‌ର ଯୋଗ୍ୟତା = 2
ଅକ୍‌ସିଜେନର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ = 8
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂରଚନା = 2, 6
ବହିଃସ୍ଥ କକ୍ଷର ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂଖ୍ୟା = 6
= 8 – 6 = 2

ପ୍ରଥମ ତିନୋଟି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଯୋଗ୍ୟତା ଲେଖ ।

ଗୋଟିଏ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଯୋଗ୍ୟତା କିପରି ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହେଉଛି ?
ଉ :
ପ୍ରଥମେ ଯୋଗ୍ୟତା 4 ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଢ଼େ, ପରେ 4 ରୁ () ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କମିଥାଏ । ରୁ

ଗୋଟିଏ ଗ୍ରୁପରେ ଉପରୁ ତଳକୁ ମୌଳିକ ଗୁଡ଼ିକର ଯୋଗ୍ୟତାରେ କି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରୁଛ ?
ଉ :
ଗୋଟିଏ ଗ୍ରୁପରେ ଉପରୁ ତଳକୁ ଯୋଗ୍ୟତାର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ।

ପରମାଣୁର ଆକାର:
ବ୍ୟାସାର୍ଥକୁ ସୂଚାଏ । ଏକ ପରମାଣୁର ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଓ ସେହି ପରମାଣୁର ଆକାର ବାହ୍ୟତମ କକ୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଦୂରତାକୁ ପରମାଣୁର ବ୍ୟାସାର୍ଷ କହନ୍ତି । ଏହାକୁ ପିକୋମିଟର ଏକକରେ ମପାଯାଏ ।
(1 ପିକୋମିଟର = 10^-12 ମିଟର ।)

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -7 (Activity-7)

ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଦ୍ବିତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ରହିଥ‌ିବା କେତେକ ମୌଳିକ :

ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଆକାର କିପରି ବଦଳୁଛି ?
ଉ :
ପର୍ଯ୍ୟାୟର ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଗଲେ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ କମେ । ତେଣୁ ପରମାଣୁର ଆକାର କମିଯାଏ ।

ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ କେଉଁ ମୌଳିକର ପରମାଣୁ ଆକାର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଏବଂ କେଉଁ ମୌଳିକର ପରମାଣୁର ଆକାର ସବୁଠାରୁ ସାନ ?
ଉ :
(i) ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ Liର ପରମାଣୁ ଆକାର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଏବଂ ଠାର ପରମାଣୁ ଆକାର ସବୁଠାରୁ ଛୋଟ

(ii) ଡାହାଣକୁ ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ବଢ଼ିଲେ ବାହ୍ୟତମ କକ୍ଷରେ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ସଂଖ୍ୟା ବଢ଼େ ଏବଂ ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସ୍‌ର ଯୁକ୍ତଚାର୍ଜ ମଧ୍ୟ ବଢ଼େ । ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସ୍ତର ଏହି ବର୍ଷିତ ଯୁକ୍ତଚାର୍ଜ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନକୁ ନିଜ ଆଡ଼କୁ ଟାଣେ ଫଳରେ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସର ନିକଟତର ହୁଏ । ତେଣୁ ପରମାଣୁର ଆକାର କମେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -8 (Activity-8)

ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ପ୍ରଥମ ଗ୍ରୁପ୍‌ର ଉପରୁ ତଳକୁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁ ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ ତଳେ ଦିଆଯାଇଛି ।

ଉପର ତଳ ଗ୍ରୁପକ୍ରମରେ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁ ବ୍ୟାସାର୍କ କିପରି ଭାବରେ ବଦଳୁଛି ?
ଉ :
ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ଉପରୁ ତଳକୁ ପରମାଣୁର ଆକାର ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । କାରଣ, ଗ୍ରୁପରେ ଉପରୁ ତଳକୁ ଗଲେ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପରମାଣୁର ଗୋଟିଏ ନୂଆ କକ୍ଷ ଯୋଗ ହୋଇଚାଲେ । ବାହ୍ୟତ କକ୍ଷ ଓ ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସ ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ, ଫଳରେ ପରମାଣୁ ଆକାର ବଢ଼େ ।

ଏହି ଗ୍ରୁପରେ କେଉଁ ମୌଳିକର ପରମାଣୁ ଆକାର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଏବଂ କେଉଁ ମୌଳିକର ପରମାଣୁ ଆକାର ସବୁଠାରୁ ଛୋଟ ?
ଉ :
ଏହି ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ପରମାଣୁର ଆକାର ସବୁଠାରୁ ଛୋଟ ଲିଥ୍ୟମ୍ (Li)ର ଏବଂ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ସିଜିୟମ୍ (Cs) ର

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -୨ (Activity-9)
ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଥ‌ିବା ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁର ଅଲଗା ତାଲିକା କର ।
ଉ :

ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର କେଉଁ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ରହିଛି ?
ଉ : ଚାମ ପାର୍ଶରେ

ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର କେଉଁ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅଧାତୁ ଗୁଡ଼ିକ ରହିଛି ?
ଉ :
ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ
(i) ଯେଉଁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁର ଗୁଣ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରନ୍ତି, ସେହି ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଧାତୁ ବା ଅର୍ଦ୍ଧଧାତୁ କୁହାଯାଏ ।
ଆଧୁନିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ଏକ ବଙ୍କା-ଟଙ୍କା ରେଖା ଅଧାତୁଠାରୁ ଧାତୁକୁ ପୃଥକ୍ କରିଛି । ଏହି ବଙ୍କା- ଟଙ୍କା ରେଖା ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ 7 ଟି ମୌଳିକ; ଯଥା –
(ii) ବୋରନ୍, ସିଲିକନ୍, ଜର୍ମାନିୟମ, ଆର୍ସେନିକ୍, ଆଣ୍ଟିମୋନି, ଟେଲୁରିୟମ୍, ପୋଲନିୟମ ଉପଧାତୁ ରହିଛି ।
(iii) ଧାତୁଗୁଡ଼ିକର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ତ୍ୟାଗ କରିବାର ପ୍ରବୃତ୍ତି ଥାଏ, ଅର୍ଥାତ୍ ସେଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରକୃତି ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ (Electropositive) ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -10 (Activity-10)
ଗୋଟିଏ ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ଉପରୁ ତଳକୁ ପରମାଣୁର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ତ୍ୟାଗ କରିବା ପ୍ରବୃତ୍ତି କିପରି ବଦଳେ ଚିନ୍ତା କର ।
ଉ :
ଗ୍ରୁପରେ ଉପରୁ ତଳକୁ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ତ୍ୟାଗ କରିବା ପ୍ରବୃତ୍ତି ବଢ଼େ ।

ସେହିପରି, ଗୋଟିଏ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଏହି ପ୍ରବୃତ୍ତି କିପରି ବଦଳେ ?
ଉ :
ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଇଲେକଟ୍ରନ ତ୍ୟାଗ କରିବା ପ୍ରବୃତ୍ତି କମେ ।
(iv) ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକର ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ, ଉପରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଥ‌ିବା ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟ ଚାର୍ଜ ବଢ଼ିଚାଲେ । ତେଣୁ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ତ୍ୟାଗ କରିବା ପ୍ରବୃତ୍ତି କମିଯାଏ ।

(v) ଗୋଟିଏ ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ଉପରୁ ତଳକୁ ସଂଯୋଜକ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଦ୍ଵାରା ଅନୁଭୂତ ପ୍ରକୃତ ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟ ଚାର୍ଜ କମି କମି ଯାଏ, କାରଣ ବାହ୍ୟତମ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଗୁଡ଼ିକ ନ୍ୟୁକ୍ଲିୟସଠାରୁ ଅଧ୍ଵତର ଦୂରରେ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ଏହି

(vi) ଏହି କାରଣରୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଥ‌ିବା ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଧାତବ ପ୍ରକୃତି ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ କମିଯାଏ ଏବଂ ଏକା ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ଧାତବ ପ୍ରକୃତି ଉପରୁ ତଳକୁ ବୃଦ୍ଧିପାଏ।

(vi) ଅଧାତୁ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଗ୍ରହଣକରି ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଆୟନରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଅଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ (Electronegative) ଅଟନ୍ତି ।

(vii) ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକଦ୍ୱାରା ସୃଷ୍ଟି ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଯଥା ଧାତବ ଅକ୍‌ସାଇଡଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷାରୀୟ ଓ ଅଧାତବ ଅକସାଇଗୁଡ଼ିକ ଅମ୍ଳୀୟ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -11 (Activity-11)

ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ର ଗ୍ରହଣ କରିବା ପ୍ରବୃତ୍ତି କିପରି ବଦଳେ ?
ଉ :
ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପ୍ରବୃତ୍ତି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ 17ତମ ଗ୍ରୁପ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଢ଼େ, କିନ୍ତୁ 18 ତମ ଗ୍ରୁପ୍‌ରେ ଆଦୌ ନଥାଏ (ଶୂନ ହୋଇଥାଏ) ।

ଗ୍ରୁପ୍‌ର ଉପରୁ ତଳକୁ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପ୍ରବୃତ୍ତି କିପରି ବଦଳୁଛି ?
ଉ :
ଗ୍ରୁପ୍‌ର ଉପରୁ ତଳକୁ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ପ୍ରବୃତ୍ତି କମିଯାଏ ।
(ix) ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକତାର କ୍ରମଧାରା ଅନୁସାରେ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵର ଉପର ଆଡ଼କୁ ଅଧାତୁ ଗୁଡ଼ିକ ଦେଖାଯାଏ ।

(x) ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସାରଣୀର ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ଗଲେ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ସ୍ଥାନରେ କ୍ଷାରୀୟ ଧର୍ମ କ୍ରମାଗତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ଶେଷରେ ଅମ୍ଳୀୟ ଧର୍ମ ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Maths Solutions Geometry Chapter 1 ଜ୍ୟାମିତିରେ ସାଦୃଶ୍ୟ Ex 1(c) Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Maths Solutions Geometry Chapter 1 ଜ୍ୟାମିତିରେ ସାଦୃଶ୍ୟ Ex 1(c)

Question 1.
ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯରୁ ଠିକ୍ ଉତ୍ତର ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :
(i) △ABC ଓ △DEF ମଧ୍ୟ 6ର , m∠A = m∠D, m∠B = m∠E, AB = 3 ସେ.ମି., , BC = 5 ସେ.ମି.,ଏବଂ DE = 7.5 ସେ.ମି. ହେଲେ,, EF : _____ ସେ.ମି., (10, 10.5, 12, 12.5)
Solution:
12.5
Hint:
△ABC ~ △DEF ⇒ \(\frac { AB }{ DE }\) = \(\frac { BC }{ EF }\) ⇒ \(\frac { 3 }{ 7.5 }\) = \(\frac { 5 }{ EF }\) ⇒ EF = 12.5 ସେ.ମି. |

(ii) △ABC ରେ AB = 5 6 ସେ.ମି., BC = 7 ସେ.ମି., CA = 8 6 ସେ.ମି.; △PQR ରେ PQ = 10 ସେ.ମି., QR = 14 ସେ.ମି. । PR = _____ ସେ.ମି. ହେଲେ, △ABC ଓ △PQR ସଦୃଶକୋଣୀ ହେବେ । (12, 16, 20, 24)
Solution:
16
Hint:
△ABC ~ △PQR ⇒ \(\frac { AB }{ PQ }\) = \(\frac { BC }{ QR }\) ⇒ \(\frac { AC }{ PR }\)

(iii) △ABC ଓ △POR ମଧ୍ଯରେ ∠B ≅ ∠Q | △ABC ର AB = 8 ସେ.ମି. ଏବଂ BC = 12 ସେ.ମି. । A POR ର PQ = 12 ସେ.ମି. ଏବଂ QR = 18 ସେ.ମି. । △ABC ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ 48 ବର୍ଗସେ.ମି. ହେଲେ △PQR ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ = _____ ସେ.ମି. ହେଲେ, (84, 96, 104, 108)
Solution:
108
Hint:
△ABC ~ △PQR
∴ \(\frac { △ABC ର 6ସ୍ତୃତ୍ତ୍ଵଫଳ }{ △PQR ର 6ସ୍ତୃତ୍ତ୍ଵଫଳ }\) = \(\frac{\mathrm{AB}^2}{\mathrm{PQ}^2}\)
⇒ \(\frac { 48 }{ △PQR ର 6ସ୍ତୃତ୍ତ୍ଵଫଳ }\) = \(\frac { 4 }{ 9 }\)
⇒ △PQR ର 6ସ୍ତୃତ୍ତ୍ଵଫଳ = 108 ଦ . ସେ.ମି.

(iv) △ABC ଓ ∠ABC ର ସମଦ୍ୱିଖଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{AC}}\) କୁ P ଦିନ୍ଦୁ6ର ଛେଦ କରେ | AB = 12 ସେ.ମି. ଓ BC = 9 ସେ.ମି. ହେବେ , AP : AC _____ | (4 : 3, 3 : 4, 7 : 4, 4 : 7)
Solution:
4 : 7
Hint:
∠B ର ସମଦ୍ୱିଖଣ୍ଡନ \(\overline{\mathrm{BP}}\)
⇒ \(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { AP }{ PC }\) ⇒ \(\frac { 4 }{ 3 }\) = \(\frac { AP }{ PC }\)
∴ \(\frac { AP }{ AC }\) = \(\frac { 4 }{ 7 }\)

(v) ଦୁଇଟି ସମବାହୁ ତ୍ରିଭୁଜର କ୍ଷେତ୍ରଫଳର ଅନୁପାତ 16 : 25 ହେଲେ, ସେହି ତ୍ରିଭୁଜ ଦ୍ଵୟର ଅନୁରୂପ ଯୋଡ଼ାର ଦୈର୍ଘ୍ୟର ଅନୁପାତ _____ | (4 : 5, 2 : 5, 5 : 4, 5 : 2)
Solution:
4 : 5
Hint:
ଦୁକଟି ସମବାହୁ ତିଦୁକର 6ସ୍ତୃତ୍ରଫଳର ଅନ୍ନପାଜର ଦାହୁଦୂଯର ତାଦଣପୁର ବ୍ରଣ ଅନ୍ମଣ ପର ସହ ସମାନ |

(vi) ପାଣ୍ଡଷ୍ଟ ଚିତ୍ରରେ , m∠B = 50°, m∠BDC = 100° ଓ △DBC ~ △CBA ହେଲେ , m∠ACD ______ | (60°, 70°, 80°, 90°)

Solution:
70°
Hint:
△DBC ~ △CBA
⇒ m∠BDC = m∠ACB = 100° କକ୍ମ m∠BCD = 30°
∴ m∠ACD = 70°

(vii) ପାଣ୍ଡଷ୍ଟ ଚିତ୍ରରେ , △ABE ଓ △ACD ର 6ସ୍ତ୍ ତ୍ରଫଳ ସମାଜ 6 ଦୃ6କ , △BOC ~ _____ |

(△ADE, △DOB, △EOD, △OEC)
Solution:
△EOD
Hint:
△ABE 6ସ୍ତୃତ୍ତ୍ଵଫଳ = D ACD 6ସ୍ତୃତ୍ତ୍ଵଫଳ ⇒ △BDE 6ସ୍ତୃତ୍ତ୍ଵଫଳ = △DEC 6ସ୍ତୃତ୍ତ୍ଵଫଳ ⇒ \(\overline{\mathrm{DE}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\) ⇒ △BOC ~ △EOD

(viii) ପାଶ୍ଚଣ୍ଠ ଚିତ୍ରରେ △ABC ର \(\overline{\mathrm{AE}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{BD}}\) ଯଥାକୃ6ମ \(\overline{\mathrm{BC}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{AC}}\) ପୃତି ଦିପତାତ ଶାସ୍ତ୍ର ଦିନ୍ଦରୁ କମ , 6ତ6ଦ △BEM ~ △ ___ |

[BEA, ABD, BDC, AEC]
Solution:
△AEC
Hint:
m∠EBM = m∠EAC ଏବଂ m∠MEB = m∠AEF
⇒ △BEM ~ △AEC

(ix) ପାସ୍ତସ୍ଥ ଚିତ୍ର6ର BC ରପରିସ୍ଥ D ଏକ ଦନ୍ଦୁ |
∠ADC ≅ ∠BAC ତ୍ରଫଳ ,
CB. CD = _____

(AC² , AB² , AD . AB, AD. AC)
Solution:
AC²
Hint:
△ABC ~ △DAC ⇒ \(\frac { CB }{ AC }\) = \(\frac { AC }{ CD }\)
⇒ CB . CD = AC²

(x) △ABC ରେ ∠BAC ର ସମଦିଖଣ୍ଡକ BC କୁ M ଦିନ୍ଦୁ6ର ଛେଦକ6ର | AB : AC = 2 : 3 ଏବଂ BC = 15 ସେ.ମି. ହେଲେ, , BM = _____ ସେ.ମି. | (6, 9, 10, 12)
Solution:
6
Hint:
\(\frac { AB }{ AC }\) = \(\frac { BM }{ MC }\) (∠BAC ର ସମଦ୍ୱିଗଣ୍ଡକ \(\overline{\mathrm{AM}}\))
⇒ \(\frac { 2 }{ 3 }\) = \(\frac { BM }{ MC }\)
⇒ BC = BM + MC ⇒ 15 = 2x + 3x ⇒ x = 3, BM = 6

Question 2.
(i)△ABC ରେ AB = 2.5 ସେ.ମି., BC = 2 ସେ.ମି., AC = 3.5 ସେ.ମି. ଏବଂ △PQR 66 PQ = 5 ସେ.ମି. QR = 4 ସେ.ମି. , PR = 7 ସେ.ମି. | m∠A = x° ଓ m∠Q = y° ଛେଦକ, m∠B, m∠C, m∠P ଓ m∠R ହେଲେ କୁର |
Solution:

ଏO|6ର \(\frac { AB }{ PQ }\) = \(\frac { 2.5 }{ 5 }\) = \(\frac { 1 }{ 2 }\) , \(\frac { BC }{ QR }\) = \(\frac { 2 }{ 4 }\) = \(\frac { 1 }{ 2 }\) ଓ \(\frac { AC }{ PR }\) = \(\frac { 3.5 }{ 7 }\) = \(\frac { 1 }{ 2 }\)
⇒ \(\frac { AB }{ PQ }\) = \(\frac { BC }{ QR }\) = \(\frac { AC }{ PR }\) ⇒ △ABC ~ △PQR
⇒ m∠A = m∠P = x° , m∠B = m∠Q = y°
m∠C = 180° – (x – y)° = m∠R |

(ii) △ABC ଓ △DEF 68 ∠B ≅ ∠E, AB = 4 ସେ.ମି., BC = 6 ସେ.ମି., EF = 9 ସେ.ମି. ଓ DE = 6 ସେ.ମି. | △ABC ର ଶ୍ରେତ୍ରଫଳ 20 ଦଗ ସେ.ମି.ଦ୍ରେଭେ , DEF ର ଶ୍ରେତ୍ରଫଳ ନିଗ୍ରଯ କର |
Solution:

\(\frac { AB }{ DE }\) = \(\frac { 4 }{ 6 }\) = \(\frac { 2 }{ 3 }\)
\(\frac { BC }{ EF }\) = \(\frac { 6 }{ 9 }\) = \(\frac { 2 }{ 3 }\)
∴ \(\frac { AB }{ DE }\) = \(\frac { BC }{ EF }\) = ଓ ∠B ≅ ∠E
⇒ △ABC ~ △DEF
⇒ \(\frac { △ABC ର ଶ୍ରେତ୍ରଫଳ }{ △DEF ର ଶ୍ରେତ୍ରଫଳ }\) = \(\frac{\mathrm{AB}^2}{\mathrm{DE}^2}\) = \(\frac { 4 }{ 9 }\)
⇒ \(\frac { 20 ବଗ 6ସ.ମି. }{ △DEF ର 6ଘ୍ତତ୍ରଫଳ }\) = \(\frac { 4 }{ 9 }\)
⇒ △DEF ର 6ଘ୍ତତ୍ରଫଳ = \(\frac { 20 × 9 }{ 4 }\) ଚ୍ଚଗ ସେ.ମି. = 45 ଦଗ6ସ.ମି. |

(iii) ଦୁଇଟି ସଦୃଶ ତ୍ରିଭୁଜ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମଟିର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଦ୍ବିତୀୟଟିର କ୍ଷେତ୍ରଫଳର 9 ଗୁଣ ହେଲେ, ତ୍ରିଭୁଜ ଦୁଇଟିର ଅନୁରୂପ ବାହୁଦ୍ୱୟର ଅନୁପାତ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Solution:
ତ୍ରିଭୁଜଦ୍ୱୟର କ୍ଷେତ୍ରଫଳର ଅନୁପାତ = 9 : 1 = ତ୍ରିଭୁଜଦ୍ଵୟର ଅନୁରୂପ ବାହୁ ।
⇒ ତ୍ରିଭୁଜଦ୍ଵୟର ଅନୁରୂପ ବାହୁ ଦ୍ୱୟର ଦୈର୍ଘ୍ୟର ବର୍ଗାନୁପାତ = \(\sqrt{9^2}\) : \(\sqrt{1^2}\) = 3 : 1

(iv) ପାଣ୍ସ୍ଟଣ ଚିତ୍ର6ର , ∠BAC ≅ ∠DAC , AC = 12 6ସ.ମି. ଓ BC = 15 6ସ.ମି. | △ADC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ 32 ଦ.6ସ.ମି. 6ଦୃ6କ , △ABD ର ଷ୍ଟେତୃଫକ ଚିତ୍ର6ର କର |

Solution:
△ABC ଓ △DAC ମଧ୍ୟ6ର
∠BAC ≅ ∠DAC (ଦର)
∠ACB ≅ ∠ACD (ସାଧାରଣ 6କାଣ)
ଥଦଣଘ୍ତ ∠ACB ≅ ∠DAC

∴ △ABC ~ △DAC (6କା – 6କା – 6କା ସାଧାରଣ)
⇒ \(\frac { △ABC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }{ △DAC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }\) = \(\frac { △ABC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }{ 32 ପରିସାମା }\) = \(\frac{\mathrm{BC}^2}{\mathrm{AC}^2}\) = \(\frac{15^2}{12^2}\)
⇒ △ABC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ = (\(\frac { 225 }{ 144 }\) × 32 ) ପରିସାମା = 50 ପରିସାମା |
△ABD ର ଷ୍ଟେତୃଫକ = △ABC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ – △ADC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ = 50 ପରିସାମା – 32 ପରିସାମା = 18 ଦ.6ସ.ମି.

(v) △ABC ର AB = 5 6ସ.ମି., BC = 7 6ସ.ମି.. ଓ CA = 9 6ସ.ମି. | △PQR ~ △ABC ଏବଂ △PQR ର ପରିସାମା 63 6ସ.ମି. ହୋ6କ , PQ, QR ଓ PR କିଣ୍ଡଯ କର |
Solution:
△PQR ~ △ABC (ଦଉ)
△ABC ର ପରିସାମା = (5 + 7 + 9 ) 6ସ.ମି. = 21 6ସ.ମି.
\(\frac { △PQR ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }{ △ABC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }\) = \(\frac { 63 }{ 21 }\) = 3 (△PQR ର ପରିସାମା = 63 6ସ.ମି. )
⇒ \(\frac { △PQR ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }{ △ABC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }\) = \(\frac{\mathrm{PQ}+\mathrm{QR}+\mathrm{PR}}{\mathrm{AB}+\mathrm{BC}+\mathrm{AC}}\) = \(\frac { PQ }{ AB }\) = \(\frac { QR }{ BC }\) = \(\frac { PR }{ AC }\)
⇒ 3 = \(\frac { PQ }{ 5 }\) = \(\frac { QR }{ 7 }\) = \(\frac { PR }{ 9 }\)
∴ PQ = 5 × 3 6ସ.ମି. = 15 6ସ.ମି. , QR = 7 × 3 6ସ.ମି. = 21 6ସ.ମି. PR = 9 × 3 6ସ.ମି. = 27 6ସ.ମି. |

(vi) △ABC ~ △PQR ; AB = 5 6ସ.ମି. , BC = 12 6ସ.ମି. ., AC = 13 6ସ.ମି. ଓ QR = 8 6ସ.ମି. ସମଦ୍ୱିଗଣ୍ଡକ △PQR ର ଷ୍ଟେତୃଫକ ଚିତ୍ର6ର କର |
Solution:
△ABC ~ △PQR(ଦଉ)
\(\frac { △ABC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }{ △PQR ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }\) = \(\frac{\mathrm{BC}^2}{\mathrm{QR}^2}\) = \(\frac { 144 }{ 64 }\) = \(\frac { 9 }{ 4 }\)
(ତ୍ରିଭୁଜଦ୍ୱୟର କ୍ଷେତ୍ରଫଳର ଅନୁପାତ, ସେମାନଙ୍କର ଅନୁରୂପ ବାହୁଦ୍ୱୟର ଦୈର୍ଘ୍ୟର ଅନୁପାତ ସହ ସମାନ ।)
ଆମେ ଜାଣୁ 5² + 12² = 13² ଅର୍ଥାତ୍ ABC ଏକ ସମକୋଣୀ ତ୍ରିଭୁଜ । m∠ABC = 90°
∴△ABC ର ଷ୍ଟେତୃଫକ = \(\frac { 1 }{ 2 }\) × 5 × 12 6ସ.ମି = 30 6ସ.ମି²
\(\frac { 30 6ସ.ମି^2 }{ △PQR ର ଷ୍ଟେତୃଫକ }\) = \(\frac { 9 }{ 4 }\)
⇒ △PQR ର ଷ୍ଟେତୃଫକ = \(\frac { 30 × 4 }{ 9 }\) 6ସ.ମି² = 13\(\frac { 1 }{ 3 }\) 6ସ.ମି²|

(vii) △ABC ~ △PQR | △ABC ପରିସୀମା 60 ସେ.ମି. ଓ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ 81 ବର୍ଗ ସେ.ମି. ଏବଂ △PQR ର ପରିସୀମା 80 ସେ.ମି. ହେଲେ, ଏହାର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ କେତେ ?
Solution:
△ABC ~ △PQR (ଦଉ)
\(\frac { △ABC ର ପରିସୀମା }{ △PQR ର ପରିସୀମା }\) = \(\frac { 60 ସେ.ମି. }{ 80 ସେ.ମି. }\) = \(\frac { 3 }{ 4 }\)
⇒ \(\frac { AB }{ PQ }\) = \(\frac { 3 }{ 4 }\)
∴ \(\frac { △ABC ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ }{ △PQR ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ }\) = \(\frac{3^2}{4^2}\) = \(\frac { 9 }{ 16 }\)
⇒ \(\frac { 81 30 6ସ.ମି^2 }{ △PQR ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ }\) = \(\frac { 9 }{ 16 }\) ⇒ △PQR ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ = \(\frac { 81 × 16 }{ 9 }\) 6ସ.ମି² = 144 6ସ.ମି² .

Question 3.
ପ୍ତମାଣ କର 6ଯ କୁଲଟି ସହଶ ତ୍ରରୁଜର
(a) ଅନୁରୂପ ଉଚ୍ଚତାମାନଙ୍କର ଦୈର୍ଘ୍ୟ, ଉକ୍ତ ତ୍ରିଭୁଜ ଦ୍ୱୟର ଅନୁରୂପ ବାହୁମାନଙ୍କର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ସହ ସମାନୁପାତୀ ।

Solution:

Question 4.
ଦୁଇଟି ସଦୃଶ ତ୍ରିଭୁଜର ପରିସୀମା ସମାନ ହେଲେ, ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ତ୍ରିଭୁଜ ଦୁଇଟି ସର୍ବସମ ।
Solution:

Question 5.
ଦୁଇଟି ସଦୃଶ ତ୍ରିଭୁଜର ପରିସୀମା ସମାନ ହେଲେ, ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ତ୍ରିଭୁଜ ଦୁଇଟି ସର୍ବସମ ।
Solution:

Question 6.
ପ୍ରମାଣ କର : ଦୁଇଟି ସଦୃଶ ତ୍ରିଭୁଜର କ୍ଷେତ୍ରଫଳର ଅନୁପାତ, ଉକ୍ତ ତ୍ରିଭୁଜ ଦ୍ଵୟର
(a) ଅନ୍ତୁପ ଭରତାମାନକର 6ବିଶଇ ଦଗାନ୍ ପାତ ସହ ସମାନ |
Solution:

ଦଭ : △ABC ~ △PQR , A <-> P, B <-> Q ଓ C <-> R
\(\overline{\mathrm{AD}}\) ⊥ \(\overline{\mathrm{BC}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{PS}}\) ⊥ \(\overline{\mathrm{QR}}\)
ପ୍ତ।ମାଣୟ : \(\frac { △ABCରଶ୍ରେତ୍ରଫଳ }{ △PQRରଶ୍ରେତ୍ରଫଳ }\) = \(\frac{\mathrm{AD}^2}{\mathrm{PS}^2}\)
ପ୍ତମାଣ : △ABD ଓ △PQR ରେ ∠ABD ≅ ∠PQS (∵ ∠ABC ≅ ∠PQR)
∠ADB ≅ ∠PSQ (ଇବ6ପ୍ ସମ6କାଣ)
ଅତ୍ଣିପ୍ରତି ∠BAD ≅ ∠QPS
△ABD ଓ △PQS (6କା. 6କା. 6କା. ସାଦ୍ଶ୍ୟ)
⇒ \(\frac { AB }{ PQ }\) = \(\frac { AD }{ PS }\) (ସାଦ୍ୱଣଦର ଫଲ୍ଲା)
△ABC ~ △PQR ⇒ \(\frac { AB }{ PQ }\) = \(\frac { BC }{ QR }\) = \(\frac { AC }{ PR }\)
∴ \(\frac { AB }{ PQ }\) = \(\frac { BC }{ QR }\) = \(\frac { AC }{ PR }\) = \(\frac { AD }{ PS }\)
\(\frac { △ABCରଶ୍ରେତ୍ରଫଳ }{ △DEFରଶ୍ରେତ୍ରଫଳ }\) = \(\frac{\mathrm{AB}^2}{\mathrm{PQ}^2}\) = \(\frac{\mathrm{BC}^2}{\mathrm{QR}^2}\) = \(\frac{\mathrm{AC}^2}{\mathrm{PR}^2}\) = \(\frac{\mathrm{AD}^2}{\mathrm{PS}^2}\) (ପ୍ତମାଣିତ)

(b) ଅନୁରୁପ 6ଲାଣ-ସମଦ୍ଦିଖଣନମାନକର 6ବିଣ୍ୟର 6ବଣ୍ୟର ତାଗାନ୍ପାତ ସହ ପାପନ |
Solution:

(c) ଅନୁରୁପ 6ଲାଣ-ସମଦ୍ଦିଖଣନମାନକର 6ବିଣ୍ୟର 6ବଣ୍ୟର ତାଗାନ୍ପାତ ସହ ପାପନ |
Solution:

(d) ଅନୁରୁପ 6ଲାଣ-ସମଦ୍ଦିଖଣନମାନକର 6ବିଣ୍ୟର 6ବଣ୍ୟର ତାଗାନ୍ପାତ ସହ ପାପନ |
Solution:

Question 7.
△ABC ର \(\overline{\mathrm{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{AC}}\) ଢାଦୁ ଭଜଟି ଦିନ୍ଦୁ 6ଯପରିକି △BQP ଓ △CPQ ସମ6ଷତ୍ରଫଳ ଦିଣିସ୍ତୃ | ପ୍ରମାଣ କର ଯେ \(\frac { PQ }{ BC }\) = \(\frac { AP }{ AB }\) |

Solution:

Question 8.
ନିମ୍ନ ଚିତ୍ରରେ \(\overline{\mathrm{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{CD}}\) ର 6ଛଦଦିନ୍ଦୁ O |
(a) AO. OD = BO. OC 6ହକେ , ପୃମାଣ କର ଯେ △AOC ~ △BOD |
(b) CO. OD = AO. OB 6ହକେ , ପୃମାଣ କର ଯେ △AOC ~ △DOB |
(c) ପୃଦତରା 6କରି ପେଣ \(\overline{\mathrm{AC}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{DB}}\) ସମାତୃର 6ଦୃ6ଦ ?

Solution:

Question 9.
ABCD ଟ୍ରାପିଜିଯମ୍ବର \(\overline{\mathrm{AB}}\) || \(\overline{\mathrm{DC}}\) | କଣ୍ଡ \(\overline{\mathrm{AC}}\) s \(\overline{\mathrm{BD}}\) ପରଘରକୁ O ଦିନ୍ଦୁ6ର ଛେଦ କରତି | AO = 3 6ପ.ମି. ଏବଂ OC = 5 6ପ.ମି. | △AOB ର ଘେତ୍ରଫଳ 36 ଦ. 6ପ.ମି. ହେଲେ , △COD ର ଘେତ୍ରଫଳ କିଣ୍ଡଯ କର |
Solution:

ABCD ଟ୍ଟାପିଳିଯମ୍ନରେ \(\overline{\mathrm{AB}}\) || \(\overline{\mathrm{DC}}\) |
\(\overline{\mathrm{AC}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{BD}}\) ର ଛେଦଦିନ୍ଦୁ O |
∠ABO ≅∠ODC (ଏକାନ୍ତର 6କାଣ)
∠BAO ≅∠OCD (ଏକାନ୍ତର 6କାଣ)
∠AOB ≅∠COD (ପ୍ତତାପ 6କାଣ)
⇒ △AOB ~ △COD (6କା. 6କା. 6କା. ସାଦ୍ଶ୍ୟ)
⇒ \(\frac { △AOBରଶ୍ରେତ୍ରଫଳ }{ △CODରଶ୍ରେତ୍ରଫଳ }\) = \(\frac{\mathrm{AO}^2}{\mathrm{OC}^2}\)
⇒ \(\frac { 36 ଦଗ ସେ.ମି. }{ △CODରଶ୍ରେତ୍ରଫଳ }\) = \(\frac { 9 }{ 25 }\)
⇒ △COD ର ଶ୍ରେତ୍ରଫଳ = \(\frac { 36 × 25 }{ 9 }\) ଦଶ6ସ.ମି. = 100 ଦଶ6ପ.ମି. |

Question 10.
କିମ୍ନ ଚିତ୍ର6ର △ABC ଓ △DBC ଭଉଯ ଏକ ରମି \(\overline{\mathrm{BC}}\) ଭପରିଷ୍ଟ | \(\overline{\mathrm{AC}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{BD}}\) ର 6ଛବଦିହୁ O 6ହ6ଲ ,

Solution:

Question 11.
ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ଏକ ତ୍ରିଭୁଜର ବାହୁମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁର ସଂଯୋଜକ ରେଖାଖଣ୍ଡମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ତ୍ରିଭୁଜଟି ଯେଉଁ ଚାରୋଟି ତ୍ରିଭୁଜରେ ପରିଣତ ହୁଏ, ସେମାନେ ସର୍ବସମ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୂଳ ତ୍ରିଭୁଜ ସହ ସଦୃଶ । ପୁନଶ୍ଚ ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ତ୍ରିଭୁଜର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ, ମୂଳତ୍ରିଭୁଜର କ୍ଷେତ୍ରଫଳର ଏକ ଚତୁର୍ଥାଂଶ ।
Solution:

Question 12.
ପାଣମ୍କ ଟିତ୍ରଭେ , △ABC ର ∠ABC ଏକ ସମ6କାଣ | PQRS ଏକ ଥାଯତରିତ୍ର 6ତ୍ର6କ ଯେ,
△APS ~ △QCR ~ △PQB ~ △ACB |
Solution:

Question 13.
ABCD ଟାପିକଯମ୍6ର \(\overline{\mathrm{AD}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\) | ∠ABD ≅ ∠DCB 6ଦୁ6କ , ପ୍ତମାଣକର ପେ BD = AD. BC |
Solution:

ଦର : ABCD ଟ୍ରାପିଚ୍ଚିଯମ୍6ର \(\overline{\mathrm{AD}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\)
ଏଣ ∠ABC ≅ ∠DCB |
ସ୍ତ।ମାଶ୍ୟ : BC² = AD. BC
ପ୍ତମାତ : \(\overline{\mathrm{AD}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\)
⇒ ∠ADB ≅∠DCB (ଏକାତ୍ରଉ 6କାଣ)
∠ADB ≅∠DCB (ଦଭ)
⇒ △ABD ~ △DCB (6କା. 6କା. 6କା. ସାଦ୍ଶ୍ୟ)
⇒ \(\frac { BD }{ BC }\) = \(\frac { AD }{ BD }\) (ପlଦୃଶ୍ୟର ଫଳା)
⇒ BD² = BC. AD

Question 14.
ନପ୍ ଟିତ୍ର6ର \(\overline{\mathrm{AB}}\) || \(\overline{\mathrm{DC}}\) | △ADO ~ △BCO ବ୍ରେକେ , ପ୍ରମାଣ କର AD = BC |
(ସୂଚନା : ପ୍ରଶ୍ନ 5ରେ ପ୍ରମାଣିତ ତଥ୍ୟକୁ ବ୍ୟବହାର କର ।)
Solution:
ଦର : ABCD ଟ୍ରାପିଚ୍ଚିଯମ୍6ର \(\overline{\mathrm{AB}}\) || \(\overline{\mathrm{DC}}\) , △ADO ~ △BCO |
ସ୍ତ।ମାଶ୍ୟ : AD = BC
ପାଣମ୍କ : \(\overline{\mathrm{AB}}\) || \(\overline{\mathrm{DC}}\)
⇒ △ABD ର ସେତ୍ରଫଳ – △ABC ର ସେତ୍ରଫଳ
⇒ △ABD ର ସେତ୍ରଫଳ – △AOB ର ସେତ୍ରଫଳ
= △ABC ର ସେତ୍ରଫଳ – △AOB ର ସେତ୍ରଫଳ
⇒ △ADO ର ସେତ୍ରଫଳ – △BOC ର ସେତ୍ରଫଳ |
ପ୍ନନଣ୍ଡ , △ADO ~ △BCO (ଜଉ)
⇒ △ADO ≅ △BCO
(∵ ଦୁଇଟି ସଦୃଶ ତ୍ରିଭୁଜ ସମକ୍ଷେତ୍ରଫଳ ବିଶିଷ୍ଟ ହେଲେ ସେ ଦୁଇଟି ସର୍ବସମ ହେବେ । )
⇒ AD = BC

Question 15.
△ABC ର \(\overline{\mathrm{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{AC}}\) ବାହୁ ଉପରେ ଯଥାକ୍ରମେ X ଓ Y ବିନ୍ଦୁ ଅବସ୍ଥିତ ଯେପରିକି \(\overline{\mathrm{XY}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\)ପ୍ରମାଣ କର ଯେ, △ABC ର ମଧ୍ୟମା \(\overline{\mathrm{AD}}\) , \(\overline{\mathrm{XY}}\) କୁ ସମତ୍ତିଖଣ୍ଡ କରେ ।
Solution:
ଦର : △ABC ର \(\overline{\mathrm{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{AC}}\) ବାହୁ ଉପରେ ଯଥାକ୍ରମେ X ଓ Y ବିନ୍ଦୁ ଅବସ୍ଥିତ ଯେପରିକି \(\overline{\mathrm{XY}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\) | \(\overline{\mathrm{AD}}\) ତ୍ରିରୁ ଜର ଏକ ମଧ୍ୟମା | \(\overline{\mathrm{AD}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{XY}}\) ର ଛେଦ ଦିନ୍ଦ୍ର O |
ସ୍ତ।ମାଶ୍ୟ : OX = OY
ପାଣମ୍କ : △AXO ଓ △ABD ଦର

∠AXO ≅ ∠ABD (ର୍ଥନ୍ମରୁପ 6କାଣ) (∵ \(\overline{\mathrm{OX}}\) || \(\overline{\mathrm{BD}}\)
∠AOX ≅ ∠ADB (ର୍ଥନ୍ମରୁପ 6କାଣ) (∵ \(\overline{\mathrm{OX}}\) || \(\overline{\mathrm{BD}}\)
⇒ △AXO ≅ △ABD (6କା. 6କା. 6କା. ସାଦ୍ଶ୍ୟ)
⇒ \(\frac { AO }{ AD }\) = \(\frac { OX }{ DB }\) (ସାଦ୍ୱଶ୍ୟର ସଂଳା)
ସେଦିପରି △AYO ~ △ACD ⇒ \(\frac { AO }{ AD }\) = \(\frac { OY }{ DC }\)
⇒ \(\frac { OX }{ DB }\) = \(\frac { OY }{ DC }\) ⇒ OX = OY (∵DB = DC ଦଇ)

Question 16.
△ABC ରେ \(\overline{\mathrm{AD}}\) ଏକ ମଧ୍ୟମା ଏବଂ \(\overline{\mathrm{AD}}\) ର ମଧ୍ୟବିନ୍ଦୁ E | \(\overrightarrow{\mathbf{B E}}\) ରଶ୍ମି \(\overline{\mathrm{AC}}\) କୁ X ବିନ୍ଦୁରେ ଛେଦକଲେ, ପ୍ରମାଣ କର ଯେ BE = 3EX |
Solution:

Question 17.
△ABC 6ର \(\overline{\mathrm{AD}}\) ⊥\(\overline{\mathrm{BC}}\) ଏବଂ AD² = BD. CD ହେଲେ, ପ୍ରମାଣକର ଯେ
(i) ∠BAC ଏକ ସମକୋଣ,
(ii) △ABD ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଓ △CADର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ AB² ଓ AC² ସହ ସମାନୁପାତୀ
Solution:

Question 18.
△ABC ଓ △DEF 6ର m∠A = m∠D, m∠B = m∠E | \(\overline{\mathrm{BC}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{EF}}\) ଉ ମଧ୍ୟ ଦିନ୍ଦୁ ଯଥାକୁ ମେ X ଓ Y ହେଲେ , ପ୍ରମାଣ କର ଯେ
(i) △AXC ~ △DYF (ii) △AXB ~ △DYF |
Solution:

ସ୍ତ।ମାଶ୍ୟ : (i) △AXC ~ △DYF (ii) △AXB ~ △DYF
ପାଣମ୍କ : △ABC ଓ △DEF 6ର m∠A = m∠D, ଓ m∠B = m∠E
⇒ △ABC ~ △DEF (6କା. 6କା. 6କା. ସାଦ୍ଶ୍ୟ)
⇒ \(\frac { AB }{ DE }\) = \(\frac { BC }{ EF }\) = \(\frac { AC }{ DF }\)
⇒ \(\frac { AB }{ BC }\) = \(\frac { DE }{ EF }\) ⇒ \(\frac { AB }{ 2BX }\) = \(\frac { DE }{ 2EY }\) (∵ X, \(\overline{\mathrm{BC}}\) ର ମଧ୍ୟଦିନ୍ଦୁ ଓ Y, \(\overline{\mathrm{EY}}\) ରମଧ୍ୟଦିନ୍ଦୁ )
⇒ \(\frac { AB }{ BX }\) = \(\frac { DE }{ EY }\)
ର୍ଥତ୍ରଗତ ∠ABX ≅ △DEY (∵ m∠B = m∠E)
⇒ △AXB ~ △DYE
ସେହପରି ପ୍ରମାଣ କରାଯାଇପାରିବ △AXC ~ △DYE |

Question 19.
ପାଶ୍ୱମ୍ ଟି ତୃଭେ △ABC ର \(\overline{\mathrm{AB}}\) ଉପରିସ୍କ Q ଏକ ଦିନ୍ଦୁ , \(\overline{\mathrm{QR}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\) 6ପପରିକି A-R-C, \(\overline{\mathrm{DR}}\) || \(\overline{\mathrm{QC}}\) ରମଧ୍ୟଦିନ୍ଦୁ A-D-B | ପ୍ରମାଣକର ମେ AQ² = AD × AB |

Solution:
ଦର : △ABC ର \(\overline{\mathrm{AB}}\) ଭପରିସ୍ଥ Q ଏକ ଦିନ୍ଦୁ , \(\overline{\mathrm{QR}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\) 6ଯପରିକି
A-R-C ଏବଂ \(\overline{\mathrm{DR}}\) || \(\overline{\mathrm{QC}}\) 6ଯପରିକି A-D-B |
ସ୍ତ।ମାଶ୍ୟ : AQ² = AD × AB
ପାଣମ୍କ : △AQC ରେ \(\overline{\mathrm{DR}}\) || \(\overline{\mathrm{QC}}\)
⇒ \(\frac { AR }{ AC }\) = \(\frac { AD }{ AQ }\) …(i)
△ABC ରେ \(\overline{\mathrm{QR}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\) ⇒ \(\frac { AR }{ AC }\) = \(\frac { AQ }{ AB }\) …(ii)
(i) ଓ (ii ) ହ \(\frac { AQ }{ AB }\) = \(\frac { AD }{ AQ }\) ⇒ AQ² = AD × AB

Question 20.
ପାଶଙ୍କ ଚିତ୍ର 6ର \(\overline{\mathrm{AB}}\) || \(\overline{\mathrm{CD}}\) || \(\overline{\mathrm{EF}}\) ଏର୍ଦ \(\overline{\mathrm{AF}}\) ଓ
\(\overline{\mathrm{BE}}\) ପରସ୍ତରକୁ C ବିନ୍ଦୁ 6ର 6ଛଦ କରନ୍ତି | ପ୍ରମାଣ କର ସେ EF × BD = DF × AB |
Solution:

Question 21.
ଦୁଇଟି ସଦୃଶ ତ୍ରିଭୁଜର ଅନ୍ତଃବୃତ୍ତର ବ୍ୟାସାର୍ଦ୍ଧ ଦ୍ବୟର ଅନୁପାତ, ଉକ୍ତ ତ୍ରିଭୁଜର ଦୁଇଟି ଅନୁରୂପ ବାହୁର ଦୈର୍ଘ୍ୟର ଅନୁପାତ ସହ ସମାନ, ପ୍ରମାଣ କର ।
Solution:

Question 22.
A-P-B ଓ A-Q-B 6ହାଲେ ଏଇ \(\frac { AP }{ PB }\) = \(\frac { AQ }{ QB }\) 6ହାଲେ , ପ୍ତମାଣା କର ମେ P ଓ Q ଥିରିନ୍ନ |
Solution:

Question 23.
ପାଣମ୍ଠ ଚିତ୍ରରେ △ABC ର ∠ABC ଏକ ଶୁକ6କାଣ | A ରୁ \(\overrightarrow{\mathbf{B C}}\) ପ୍ରତ ଅଳିତ ଲମୂର ପାଦ ଦିନ୍ଦୁ D | ଯଦି AD² = BD. DC ହୁଏ , ପ୍ରମାଣ କର ଯେ ∠BAD ଓ ∠CAD ପରମର ଅନୁତ୍ପରକ |

Solution:
ଦର : △ABC ରେ ∠ABC ତ୍ପଳ6କାଣ | \(\overline{\mathrm{AD}}\) ⊥ \(\overrightarrow{\mathbf{CB}}\) , AD² = BD. DC
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ: m∠BAD + m∠CAD = 90°
ପ୍ରାମାଣ : AD² = BD. DC (ଦର)
⇒ \(\frac { AD }{ BD }\) = \(\frac { DC }{ AD }\)
ଅନ୍ତଗତ ∠ADB ≅ ∠ADC (ପ୍ତ6ତ୍ୟକ ସମ6ଳାଣ)
⇒ △ADB ~ △CDA
⇒ ∠BAD ≅ ∠ACD
△ADC ରେ m∠ACD + m∠CAD = 90°
⇒ m∠BAD + m∠CAD = 90° (∵ ∠BAD ≅ ∠ACD)

Question 24.
△ABC ର \(\overline{\mathrm{AB}}\) ଓ \(\overline{\mathrm{AC}}\) ଉପରେ ଯଥାକ୍ରମେ X ଓ Y ବିନ୍ଦୁ ଅବସ୍ଥିତ, ଯେପରିକି \(\overline{\mathrm{XY}}\) || \(\overline{\mathrm{BC}}\) ଟ୍ରାପିଜିୟମ୍ XBCY ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ, △AXY ର କ୍ଷେତ୍ରଫଳର ଆଠଗୁଣ ହେଲେ, AX : BX ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର ।
Solution:

Question 25.
ABCD ଏକ ସ|ମାନ୍ତରିକ ଚିତ୍ର | \(\overrightarrow{\mathbf{AG}}\) ରଣ , \(\overline{\mathrm{BD}}\) , \(\overline{\mathrm{CD}}\) ଓ \(\overrightarrow{\mathbf{BC}}\) କୁ ଯଥାକ୍ତ6ମ E, F ଓ G ଦିନ୍ଦୁ 6ର 6ରଦରକା , ତ୍ପମାଣ କର ଯେ AE : EG = AF : AG |
Solution:

ଦର୍ : ABCD ଏକ ସ|ମାନ୍ତରିକ ଚିତ୍ର | \(\overrightarrow{\mathbf{AG}}\) ରଣ , \(\overline{\mathrm{BD}}\) , \(\overline{\mathrm{CD}}\) ଓ \(\overrightarrow{\mathbf{BC}}\) କୁ ଯଥାକ୍ତ6ମ E, F ଓ G ଦିନ୍ଦୁ 6ର 6ରଦରକା
ପ୍ରାମାଣ୍ୟ: AE : EG = AF : AG
ପ୍ରାମାଣ : △ABG ରେ \(\overline{\mathrm{CF}}\) || \(\overline{\mathrm{BA}}\) |
⇒ \(\frac { BC }{ BG }\) = \(\frac { AF }{ AG }\)
⇒ \(\frac { AF }{ AG }\) = \(\frac { BC }{ BG }\) = ⇒ \(\frac { AD }{ BG }\) (∵ AD = BC)
ପୁନଶ୍ଚ △AED ଓ △GEB ରେ ∠DAE ≅ ∠EGB (ଏଲାନ୍ତର ଲୋଣ)
∠AED ≅ ∠GEB (ପୃତାପ ଲୋଣ)
⇒ △AED ~ △GEB (କୋ . କୋ .ସାହଣ୍ୟ)
⇒ \(\frac { AD }{ BG }\) = \(\frac { AE }{ EG }\) (ସାଦୃଶ୍ୟର ସକା)
⇒ \(\frac { AE }{ EG }\) = \(\frac { AF }{ AG }\) (∵ \(\frac { AD }{ BG }\) = \(\frac { AF }{ AG }\))

Odisha State Board BSE Odisha 10th Class Physical Science Solutions Chapter 4 କାର୍ବନ ଓ ଏହାର ଯୌଗିକ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Chapter 4 କାର୍ବନ ଓ ଏହାର ଯୌଗିକ

Question 1.
ଇଥେନ୍‌ର ଆଣବିକ ସଙ୍କେତ ହେଉଛି C₂H₆। ଏଥରେ କେତୋଟି ସହସଂଯୋଗ୍ୟ ବନ୍ଧ ରହିଛି ?
(a) 6
(b) 7
(c) 8
Answer:
(b) 7 [C-H ବନ୍ଧସଂଖ୍ୟା = 6 ଓ C–C ବନ୍ଧ ସଂଖ୍ୟା = 1]

Question 2.
ବ୍ୟୁଟାନୋନ୍‌ରେ ଥ‌ିବା ସକ୍ରିୟ ଗ୍ରୁପଟି କ’ଣ ?
(a) କାର୍ବୋକ୍‌ଲିକ୍ ଏସିଡ୍
(b) ଆଲତିହାଇଡ୍‌
(c) କିଟୋନ
(d) ଆଲକହଲ
Answer:
(c) କିଟୋନ

Question 3.
ରୋଷେଇ କଲାବେଳେ ଯଦି ରନ୍ଧାପାତ୍ରର ତଳପଟର ବହିର୍ଭାଗ କଳା ପଡ଼ିଯାଏ, ଏହାର ଅର୍ଥ :
(a) ଖାଦ୍ୟ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ନାହିଁ
(b) ଜାଳେଣି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଜଳୁନାହିଁ
(C) ଜାଳେଣିଟି ଆର୍ଦ୍ର ଅଛି
(d) ଜାଳେଣି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଜଳୁଛି ।
Answer:
(b) ଜାଳେଣି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଜଳୁନାହିଁ

Question 4.
ସହସଂଯୋଜ୍ୟ ବନ୍ଧର ଗଠନ CH₃CI ର ଉଦାହରଣ ଦେଇ ବୁଝାଅ ।
Answer:
(i) CH₃CI ଯୌଗିକ କାର୍ବନ, ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ଓ କ୍ଲୋରିନ୍‌ ମୌଳିକମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ।

(ii) କାର୍ବନ, ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍‌ ଓ କ୍ଲୋରିନ୍‌ର ପରମାଣୁ କ୍ରମାଙ୍କ ଯଥାକ୍ରମେ 6, 1 ଏବଂ 17 ।
କାର୍ବନର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନିକ୍‌ ସଂରଚନା K(2) L(4) ।
ହାଇଡ୍ରୋଜେନର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନିକ ସଂରଚନା K (1) |
କ୍ଲୋରିନ୍‌ର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନିକ୍ ସଂରଚନା K(2), L(8), M(7) ।

(iii) ଅକ୍ଲେଟ୍ ପାଇଁ କାର୍ବନ 4ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ, ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ 1 ଟି, ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଏବଂ କ୍ଲୋରିନ୍ 1 ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍

(iv) କାର୍ବନ ତା’ର 4ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନକୁ 3ଟି ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ସହ (ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ) ଏବଂ ଗୋଟିଏ କ୍ଲୋରିନ୍ ସହ ଭାଗ କରିଥାଏ । ତେଣୁ କାର୍ବନ ତା’ର 4ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନରୁ 3ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ 3ଟି ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ସହ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ କ୍ଲୋରିନ ସହ ସହଭାଜନ କରି ସହସଂଯୋଜ୍ୟ ବନ୍ଧ ଗଠନ କରେ ।

(v) ଫଳରେ କାର୍ବନ ନିକଟତମ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍ Ne ର ସଂରଚନା ଧାରଣ କରେ । ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ନିକଟତମ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍ He ର ସଂରଚନା ଏବଂ କ୍ଲୋରିନ୍ ନିକଟତମ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍ Arର ସଂରଚନା ଧାରଣ କରି C – H ଏବଂ C – Cl ସହସଂଯୋଜ୍ୟ ବନ୍ଧ ଗଠନ କରେ ।

Question 5.
ତଳେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଡଟ୍ ସଂରଚନାର ଚିତ୍ର ଦିଅ ।
(a) ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍ (CH₃COOR)
(b) H₂S
(c) ପ୍ରେ|ପେନ୍
(d) F₂
Answer:
(a)

Question 6.
ହୋମୋଲଗସ୍ ଶ୍ରେଣୀ କ’ଣ ଉଦାହରଣ ସହ ବୁଝାଅ ।
Answer:
(i) ଯେଉଁ ଶ୍ରେଣୀରେ ଥ‌ିବା ଜୈବ ଯୌଗିକଗୁଡ଼ିକର ସମାନ ସଂରଚନା, ସମାନ ସକ୍ରିୟ ଓ ସମାନ ରାସାୟନିକ ଧର୍ମ ଥାଏ । ସେହି ଶ୍ରେଣୀକୁ ହୋମୋଲଗସ୍ ଶ୍ରେଣୀ କୁହାଯାଏ ।

(ii) ଏହି ଶ୍ରେଣୀରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୌଗିକ ତା’ର ପୂର୍ବବର୍ତୀ ଓ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଯୌଗିକଠାରୁ – CH₂ ଗ୍ରୁପ୍ ଦ୍ବାରା ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

ଉଦାହରଣ :
CH₃OH (ମିଥାନଲ୍) → CH₃OH
C₂H₅OH (ଇଥାନଲ୍) → CH₃CH₂OH
C₃H₇OH (ପ୍ରୋପାନଲ୍) → CH₃CH₂CH₂OH
C₄H₉OH (ବ୍ୟୁଟାନଲ୍) → CH₃CH₂CH₂CH₂OH
ଇତ୍ୟାଦି ହୋମୋଲଗସ୍ ଶ୍ରେଣୀ ଗଠନ କରନ୍ତି ।

Question 7.
ଇଥାନଲ୍ ଓ ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍ ମଧ୍ୟରେ ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ଧର୍ମରେ ପ୍ରଭେଦ ଲେଖ ।
Answer:
ଭୌତିକ ଧର୍ମ
ଇଥାନଲ୍:

• ଇଥାନଲ୍ ଅମ୍ଳ କିମ୍ବା କ୍ଷାର ନୁହେଁ, ଏହା ପ୍ରଶମିତ । ଅଟେ । ଉଭୟ ଲିଗ୍‌ସ୍ କାଗଜର କୌଣସି ରଙ୍ଗର ପରିବର୍ତ୍ତନ କରେ ନାହିଁ ।
• ଏହା ଅନେକ ଜୈବ ଯୌଗିକ ପାଇଁ ଏକ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ
• ଇଥାନଲ୍‌ର ଗଳନାଙ୍କ 156 K ।
• ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ 351 K
• ଥଣ୍ଡା ଜଳବାୟୁରେ ଅର୍ଥାତ୍ ଶୀତଋତୁରେ ଏହା ଘନୀଭୂତ | ହୁଏ ନାହିଁ ।
• ଇଥାନଲ୍‌ର ସ୍ବାଦ ପୋଡ଼ିଗଲା ଭଳି ଲାଗେ ।
• ଏହା ତୀବ୍ର ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ନୁହେଁ |

ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍ :

• ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍‌କୁ ନାଲି କରିଥାଏ ଅର୍ଥାତ ଏହା ଅମ୍ଳୀୟ ।
• ଏହା ଉତ୍ତମ ଦ୍ରାବକ ନୁହେଁ । ଦ୍ରାବକ ।
• ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ଗଳନାଙ୍କ 290 K ।
• ଏହାର ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ 391 K ।
• ଥଣ୍ଡା ବାୟୁରେ ଏହା ଘନୀଭୂତ ହୁଏ ।
• ଏହାର ସ୍ବାଦ ଖଟା ।
• ଏହା ତୀବ୍ର ଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ଅଟେ ।

ରାସାୟନିକ ଧର୍ମ :
ଇଥାନଲ୍:
(i) ଇଥାନଲ୍ ସୋଡ଼ିୟମ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ କରେ ।
2Na + 2CH₃ CH₂OH → 2CH₃CHO – Na + H₂

(ii) ଇଥାନଲ୍‌କୁ ଅଧିକ ପରିମାଣ ଗାଢ଼ ସଲ୍‌ଫ୍ୟୁରିକ୍ ଏସିଡ୍ ସହିତ 443Kରେ ଉତ୍ତପ୍ତକଲେ ଇଥାନଲ ଅଣୁରୁ ଗୋଟିଏ ଜଳ ଅଣୁ ବାହାରି ଏଥୁନ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

(iii) ଇଥାନଲ ସୋଡ଼ିୟମ କାର୍ବୋନେଟ୍ ବା ସୋଡ଼ିୟମ୍ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରେ ନାହିଁ ।

ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍:
(i) ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍ ସୋଡ଼ିୟମ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ଼ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଲବଣ ଓ ଜଳ ସୃଷ୍ଟିକରେ ।
NaOH + CH₃COOH → CH₃COONa + H₂O

(ii) ଏସିଟିକ୍ ଏସିଡ଼୍କୁ ଫସ୍‌ଫରସ୍ ପେଣ୍ଟକ୍‌ସାଇଡ ସହିତ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ଦୁଇଟି ଏସିଡ୍ ଅଣୁରୁ ଗୋଟିଏ ଜଳ ଅଣୁ ଅପସାରିତ ହୁଏ ।

(iii) ଏହା ସୋଡ଼ିୟମ କାର୍ବୋନେଟ୍ ଓ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ କାର୍ବୋନେଟ୍ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରେ ।
2CH₃COOH + Na₂CO₃ → CH₃COONa + H₂O + CO₂
CH₃COOH + NaHCO₃ → CH₃COONa + H₂ + CO₂

Question 8.
ଜଳରେ ସାବୁନ ମିଶାଇଲେ ମିସେଲ କାହିଁକ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ବୁଝାଅ । ଅନ୍ୟ ଦ୍ରାବକ ଯଥା : ଇଥାନଲରେ ମଧ୍ୟ ମିସେଲ୍ ସୃଷ୍ଟି ହେବ କି ?
Answer:
(i) ସାବୁନର ଅଣୁ ଗୁଡ଼ିକ ଦୀର୍ଘ-ଶୃଙ୍ଖଳ କାର୍ବୋକ୍‌ଲିକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ସୋଡ଼ିୟମ୍ କିମ୍ବା ପୋଟାସିୟମ୍ ଲବଣ । ସାବୁନ ଅଣୁର ଆୟନିକ ପ୍ରାନ୍ତଟି ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହେଉଥ‌ିବା ବେଳେ କାର୍ବନ ଶୃଙ୍ଖଳଟି ତେଲରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୁଏ । ତଦନୁଯାୟୀ ସାବୁନ୍ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଏକ ସଂରଚନା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାନ୍ତି । ଏହାକୁ ମିସେଲ୍ କୁହାଯାଏ ।

(ii) ଏହି ଅଣୁର ଗୋଟିଏ ପ୍ରାନ୍ତ ତେଲର ଛୋଟବିନ୍ଦୁ ଆଡ଼କୁ ରହୁଥ‌ିବା ବେଳେ ଆୟନିକ୍ ପ୍ରାନ୍ତଟି ବାହାରକୁ ମୁହଁ କରିଥାଏ । ଏହା ଜଳରେ ଏକ ଅପଦ୍ରବ ସୃଷ୍ଟିକରେ । କିନ୍ତୁ ସାବୁନ ଇଥାନଲ୍‌ରେ ଦ୍ରବଣୀୟ, ତେଣୁ ମିସେଲ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ ।

Question 9.
କାର୍ବନ ଏବଂ ଏହାର ଯୌଗିକକୁ ଅଧିକାଂଶ ପ୍ରୟୋଗରେ ଇନ୍ଧନ ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ କାହିଁକି ?
Answer:
(i) କାର୍ବନର ଯେକୌଣସି ରୂପ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍‌ରେ ଜଳିଲେ କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ସହିତ ତାପ ଓ ଆଲୋକ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

(ii) ଅଧ୍ୟାକାଂଶ କାର୍ବନ ଯୌଗିକ ମଧ୍ୟ ଦହନ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ବହୁପରିମାଣର ତାପଶକ୍ତି ଓ ଆଲୋକ ଶକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାନ୍ତି । ଏକକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ବିଶିଷ୍ଟ କାର୍ବନ ଯୌଗିକରୁ ଅନ୍ୟ ତୁଳନାରେ ଅଧିକ ଶକ୍ତି ମିଳେ ।

Question 10.
ଖରଜଳ ସହିତ ସାବୁନ କିପରି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରେ ?
Answer:
ଖରଜଳରେ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଓ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍‌ର ଲବଣ ଥାଏ । ସାବୁନ ଅଣୁ ସହିତ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଓ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଲବଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକରି ଧଳା ଅଦ୍ରବଣୀୟ ପଦାର୍ଥ (କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଓ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଲବଣ) ସୃଷ୍ଟିକରେ ।

Question 11.
ସାବୁନକୁ ଲାଲ ଏବଂ ନୀଳ ଲିଟମସ୍ କାଗଜରେ ପରୀକ୍ଷା କଲେ କି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯିବ ?
Answer:
ସାବୁନ୍ କ୍ଷାରୀୟ ଅଟେ । ଏହା ଲାଲ୍ ଲିଟ୍‌ସ୍କୁ ନୀଳ କରେ; କିନ୍ତୁ ନୀଳ ଲିଟମସ୍‌ର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରେ ନାହିଁ ।

Question 12.
ହାଇଡ୍ରୋଜେନୀକରଣ କ’ଣ ? ଶିଳ୍ପରେ ଏହାର ପ୍ରୟୋଗ କ’ଣ ?
Answer:
ଉତ୍ପ୍ରେରକ ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅପୃକ୍ତ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ସହ ହାଇଡ୍ରୋଜେନର ଯୋଗକୁ ହାଇଡ୍ରୋଜେନୀକରଣ କହନ୍ତି ।

ଶିଳ୍ପରେ ପ୍ରୟୋଗ :
ବନସ୍ପତି ତେଲଗୁଡ଼ିକରେ ସାଧାରଣତଃ ଅପୃକ୍ତ କାର୍ବନ ଶୃଙ୍ଖଳ ନିକେଲ୍‌ ଉତ୍ପ୍ରେରକ ଉପସ୍ଥିତିରେ ହାଇଡ୍ରୋଜେନୀକରଣ କରାଯାଇ ପୃକ୍ତ କାର୍ବନ ଚେନ୍ ଗଠନ କରେ, ଯାହାକି ପଶୁ ଚର୍ବି ବା ଘିଅ ଅଟେ । ତେଣୁ କଳକାରଖାନାରେ ହାଇଡ୍ରୋଜେନୀକରଣ ପଦ୍ଧତିରେ ବନସ୍ପତି ତେଲ ବା ଘିଅ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।

Question 13.
ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦେଇଥା’ନ୍ତି ? C₂H₆, C₃H₈, C₃H₆, C₂H₂, ଏବଂ CH₄,
Answer:
C₃H₆ ଏବଂ C₂H₂,

Question 14.
ଲହୁଣୀ ଏବଂ ରୋଷେଇ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ତେଲ ମଧ୍ଯରେ ରାସାୟନିକ ଧର୍ମରେ ପ୍ରଭେଦ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାକୁ ଏକ ପରୀକ୍ଷା ଦର୍ଶାଅ ।
Answer:
ଲହୁଣି ପୃକ୍ତ (Saturated) ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଅଟେ । ବ୍ରୋମିନ୍ ଲହୁଣିରେ ମିଶାଇଲେ ବ୍ରୋମିନ୍‌ର ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗରେ କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏନାହିଁ । କାରଣ ବ୍ରୋମିନ ପୃକ୍ତ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରେ ନାହିଁ କିନ୍ତୁ ରୋଷେଇ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ତେଲ ଅପୃକ୍ତ (unsturated) ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଅଟେ । ବ୍ରୋମିନ୍‌ର କିଛି ବୁନ୍ଦା ମିଶାଇଲେ ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ହୁଏ ।

Question 15.
ସାବୁନ କିପରି ସଫାକରେ ବୁଝାଅ ।
(i) ସାବୁନ ଅଣୁରେ ଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ପ୍ରାନ୍ତର ଧର୍ମ ଭିନ୍ନ । ଗୋଟିଏ ହେଉଛି ଜଳାସକ୍ତ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତଟିଏ ଜଳାତଙ୍କୀ ଜଳାସକ୍ର (Hydrophobic) ଏବଂ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତ୍ରଟିଏ ଜଳାତଙ୍କ1 (Hydrophobic) |

(ii)
ହୋଇଥାଏ ।

(iii)

(iv) ଜଳର ପୃଷ୍ଠରେ ସାବୁନ ରହିଲେ ଜଳାତଙ୍କୀ ଲାଞ୍ଜ ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହେବ ନାହିଁ ଏବଂ ସାବୁନଟିର ଆୟନିକ ପ୍ରାନ୍ତ ସହ ଜଳରେ ଏବଂ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ‘ଲାଞ୍ଜ’ ଜଳ ବାହାରକୁ ବଢ଼ିଆସି ଜଳର ପୃଷ୍ଠ ନିକଟରେ ଶ୍ରେଣୀବଦ୍ଧ ଭାବେ ସଜାଇ ହୋଇ ରହେ ।

(v) ଜଳଭିତରେ ଏହି ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ଏକ ଅନନ୍ୟ ଅଭିବିନ୍ୟାସ ରହିଛି ଯାହା ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକୁ ଜଳଠାରୁ ଅଲଗା ରଖେ ।

(vi) ଅଣୁ ପେନ୍ଥାମାନ ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଦ୍ଵାରା ଏହା ସଂପାଦିତ ହୋଇଥାଏ ।

(vii) ଜଳାତଙ୍କୀ ଲାଞ୍ଜଗୁଡ଼ିକ ଅଣୁପେନ୍ଥାର ଭିତର ପାର୍ଶ୍ବରେ ଏବଂ ଆୟନିକ ପ୍ରାନ୍ତ ଗୁଡ଼ିକ ପେନ୍ଥାର ଉପରି ଭାଗରେ ରହିଥାଏ ।

(vi) ଏହି ଗଠନକୁ ମିସେଲ୍ କୁହାଯାଏ ।

(ix) ମିସେଲ୍‌ର କେନ୍ଦ୍ରରେ ତୈଳାକ୍ତ ମଇଳା ସଂଗୃହୀତ ହୁଏ ।

(x) ମିସେଲ୍ ଦ୍ରବଣରେ କଲଏଡ୍ ରୂପରେ ରହେ ଏବଂ ଆୟନ-ଆୟନ ବିକର୍ଷଣ ଯୋଗୁଁ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ଅବକ୍ଷେପିତ ହୁଏ ନାହିଁ ।

(xi) ତେଣୁ ଲୁଗାକୁ ଧୋଇଦେଲେ ମିସେଲ୍‌ରେ ରହିଥିବା ମଇଳା ମଧ୍ୟ ସହଜରେ ଜଳ ସହିତ ପଦାକୁ ବାହାରି ଆସେ ।

ବିଶେଷ ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ :
ଏହି ଅଧ୍ୟାୟରେ (*) ତାରକା ଚିହ୍ନିତ ତଥ୍ୟ, ପ୍ରଶ୍ନ ଓ ବାକ୍ସ ଅନ୍ତର୍ଗତ ବିଷୟବସ୍ତୁ ସମ୍ପର୍କିତ ତଥ୍ୟ ପରୀକ୍ଷାରେ ଆସିବ ନାହିଁ ।

ପ୍ରଶ୍ନବଳୀ ଓ ଉତ୍ତର:

Question 1.
କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ (ସଙ୍କେତ CO₂)ର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଡଟ୍ ସଂରଚନା କ’ଣ ହେବ ?
Answer:

Question 2.
ଆଠଟି ସଲ୍ଫର ପରମାଣୁରେ ଗଠିତ ଏକ ସଲ୍ଫର ଅଣୁର ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଡଟ୍ ସଂରଚନା କ’ଣ ହେବ ?

Question 3.
ପେଣ୍ଟେନ ପାଇଁ ତୁମେ କେତୋଟି ସଂରଚନାତ୍ମକ ଆଇସୋମର୍ ଚିତ୍ର କରିପାରିବ ?
Answer:
ପେଣ୍ଟେନ୍ ପାଇଁ ତିନୋଟି ସଂରଚନାତ୍ମକ ଆଇସୋମ୍‌ର ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରାଯାଇଛି –

Question 4.
ଆମ ଚାରିପଟେ ଦେଖୁଥ‌ିବା କାର୍ବନ ଯୌଗିକର ବହୁଳତା ପାଇଁ କାର୍ବନର କେଉଁ ଦୁଇଟି ପ୍ରକୃତି ଦାୟୀ ?
Answer:
(i) କାଟିନେସନ୍ : କାର୍ବନର କ୍ଷୁଦ୍ର ଆକାର ଓ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଋଣାତ୍ମକତା ଗୁଣ ଯୋଗୁଁ ଏହା ଅନ୍ୟ କାର୍ବନ ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ସ୍ଥାୟୀ ବନ୍ଧ ଗଠନ କରିପାରେ । ଯୌଗିକଗୁଡ଼ିକର ସଂରଚନା ସଳଖ ଚେନ, ଶାଖା ଚେନ, କିମ୍ବା ବକ୍ରାକାର ଚେନ ହୋଇପାରେ ।

(ii) କାର୍ବନର ଚତୁଃସଂଯୋଗ୍ୟତା : କାର୍ବନ ଯୌଗିକର କକ୍ଷରେ 4ଟି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ୍‌ ଥିବାରୁ ଏହି ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଅନ୍ୟ 4ଟି କାର୍ବନ ପରମାଣୁ ସହ କିମ୍ବା ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍, ଅକ୍‌ସିଜେନ୍, ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍, ସଲ୍‌ଫର୍‌ ପରି ଅନ୍ୟ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକ ସହ ସହଭାଜନ କରିପାରେ । ତେଣୁ କାର୍ବନ ଯୌଗିକର ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିପାଏ

Question 5.
ସାଇକ୍ଳୋପେଣ୍ଟେନର ସଙ୍କେତ ଏବଂ ଇଲେକ୍‌ଟ୍ରନ ଡଟ୍ ସଂରଚନା କ’ଣ ହେବ ?
Answer:
ଫଂକେତ:

Question 6.
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଯୌଗିକଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ସଂରଚନା ଚିତ୍ର ଦିଅ ।
(i) ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ଼୍
(ii) ବ୍ରୋମୋପେଣ୍ଟନ୍‌
(iii) ବ୍ୟୁଟାନୋନ୍
(iv) ହେକ୍ସାନାଲ
Answer:

Question 7.
ନିମ୍ନଲିଖୂ ଯୌଗିକଗୁଡ଼ିକୁ କିପରି ନାମକରଣ କରିବ ?

Answer:
(i) ବ୍ରୋମୋଇଥେନ୍
(ii) ମିଥାନଲ୍
(iii) ହେକ୍‌ସାଇନ୍

Question 8.
ଇଥାନଲ୍‌ରୁ ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍କୁ ରୂପାନ୍ତର କାହିଁକି ‘କ ଜାରଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ?
Answer:

ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟାର ହ୍ରାସ ଘଟିଛି, ତେଣୁ ଏହା ଏକ ଜାରଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ।

Question 9.
ଝଳାଇ ପାଇଁ ଅକ୍‌ସିଜେନ୍ ଓ ଇଥାଇନ୍‌ର ଏକ ମିଶ୍ରଣ ଜଳାଯାଏ I ଇଥାଇନ୍ ଓ ବାୟୁର ମିଶ୍ରଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ନାହିଁ କାହିଁକି କହିପାରିବ ?
Answer:
ବାୟୁରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ସହିତ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ୍ ଅଛି, ଯାହାକି ଇଥାଇନ୍ ଜଳିବା ପାଇଁ ଯେଉଁ ଅମ୍ଳଜାନ ଆବଶ୍ୟକ ସେଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତିରୋଧ କରିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ବାୟୁ ଓ ଇଥାଇନ୍‌ର ମିଶ୍ରଣ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ନାହିଁ ।

Question 10.
ପରୀକ୍ଷା କରି ଆଲ୍‌କହଲ ଏବଂ କାର୍ବୋକ୍‌ଲିକ୍ ଏସିଡ୍ ମଧ୍ଯରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ କିପରି ଜାଣିବ ?
Answer:
କ୍ଷାରୀୟ ପୋଟାସିୟମ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ୍ ଟେଷ୍ଟ : ଆଲ୍‌କହଲ ଓ କାର୍ବୋସିଲିକ୍ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷାନଳୀ ଦୁଇଟିରେ ନିଅ ଏବଂ କିଛି ବୁନ୍ଦା କ୍ଷାରୀୟ ପୋଟାସିୟମ୍ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ପକାଅ ଓ ଗରମ୍ କର ପୋଟାସିୟମ୍ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ୍‌ର ଗୋଲାପୀ ରଙ୍ଗ ରହିଲେ ତାହା ଆଲ୍‌କହଲ, ଅନ୍ୟଥା ତାହା କାର୍ବୋକସିଲିକ୍ ଏସିଡ୍ ।

Question 11.
କାରଣ କ’ଣ ?
Answer:
NaHCO ଦ୍ଵାରା ପରୀକ୍ଷା – ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଆଲ୍‌କହଲ ଓ କାର୍ବୋକ୍‌ଲିକ୍ ଏସିଡ୍ ନେଇ କିଛି NaHCO₃ ର ଗାଢ଼ ଦ୍ରବଣ ମିଶାଅ । ଯେଉଁ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଗାଢ଼ ଧୂଆଁଳିଆ CO₂ ଗ୍ୟାସ ବାହାରିବ ସେହି ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ କାର୍ବୋକସିଲିକ୍ ଏସିଡ୍ ଅଛି ।

Question 12.
ଡିଟରଜେଣ୍ଟ ବ୍ୟବହାର କରି ଜଳ ଖର କି ନୁହେଁ ଜାଣିବାକୁ ତୁମେ ସମର୍ଥ ହୋଇପାରିବ କି ?
Answer:
ନାଁ, କାରଣ ଖରଜଳ ଓ ମୃଦୁଜଳ ଉଭୟରେ ଡିଟରଜେଣ୍ଟ ସମାନ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ।

Question 13.

ଦେଇସାରି ସେମାନେ ଲୁଗାକୁ ପଥର ଉପରେ ବାଡ଼େଇ ଥା’ନ୍ତି କିମ୍ବା ଏକ ଦଣ୍ଡରେ ବାଡ଼େଇଥା’ନ୍ତି ବ୍ରସ୍‌ରେ ଘଷିଥା’ନ୍ତି କିମ୍ବା ୱାସିଂମେସିନ୍‌ରେ ମନ୍ଥନ (agitate) କରିଥା’ନ୍ତି । ସଫାଲୁଗା ପାଇବା ପାଇଁ ମନ୍ଥନ କାହିଁକି ଆବଶ୍ୟକ ?
Answer:
ମଇଳା ସହିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ସାବୁନ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ମିସେଲ୍‌ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ଓ ଯେଉଁ ଅପଦ୍ରବ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ପାଣିରେ କିଛି ଧୋଇ ହୋଇଯାଏ ଆଉ କିଛି ଲୁଗାର ଉପର ସ୍ତରରେ ହାଲୁକା ଭାବେ ଲାଗିରହେ । ତେଣୁ ସାବୁନ ଦେଇ ସାରି ସେମାନେ ଲୁଗାକୁ ପଥର ଉପରେ ବାଡ଼େଇଥାନ୍ତି କିମ୍ବା ଏକ ଦଣ୍ଡରେ ବାଡ଼େଇଥାନ୍ତି ବା ମନ୍ଥନ କରିଥାନ୍ତି |

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ (Activity):

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ – 1 (Activity – 1):
(i) ସକାଳୁ ତୁମେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା କିମ୍ବା ଖାଇଥିବା ଦଶଟି ଜିନିଷର ଏକ ତାଲିକା କର ।
ଏହି ତାଲିକା ସହ ତୁମ ସହପାଠୀମାନେ କରିଥିବା ତାଲିକାକୁ ଏକାଠି କର ଏବଂ ତା’ପରେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ସାରଣୀ ଭିତରେ ସେହି ଦ୍ରବ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କର । ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଏକରୁ ଅଧିକ ପଦାର୍ଥରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଛି, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସଂପୃକ୍ତ ସ୍ତମ୍ଭରେ ରଖ ।
ଡ :
ସକାଳୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା କିମ୍ବା ଖାଇଥିବା ଦଶଟି ଜିନିଷ ହେଲା
ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା ଜିନିଷ: ସାବୁନ୍, ତେଲ, କାଗଜ, ଜୋତା ପଲିସ୍, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ମର, ବହି, ଖବରକାଗଜ, ଷ୍ଟିଲ୍ ମର୍ ।
ଖାଇଥ‌ିବା ଜିନିଷ – କ୍ଷୀର, ଚା, ଅଣ୍ଡା, ପାଉଁରୁଟି, ଭାତ, ଡାଲି, ଔଷଧ ।

(ii)

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ:
କେବଳ ଜଳ ରନ୍ଧନପାତ୍ର, (ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଧାତୁ, କାଚ କିମ୍ବା ମାଟିରେ ତିଆରି) ଛାଡ଼ି ପ୍ରାୟ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଜିନିଷରେ କାର୍ବନ ଅଛି ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ:
ଆମେ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଅଧିକାଂଶ ଜିନିଷ କାର୍ବନରେ ତିଆରି ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ – 2 (Activity – 2):

ତଳେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ଯୋଡ଼ିଗୁଡ଼ିକ ପାଇଁ ସଙ୍କେତଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଏବଂ ଆଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ କଳନା କର ।
(a) CH₃ OH ଏବଂ C₂H₅ OH
(b) C₂H₅ OH ଏବଂ C₃ H₇OH
(c) C₃H₇ OH ଏବଂ C₄H₉ OH

ଏହି ତିନୋଟିରେ କିଛି ସାଦୃଶ୍ୟ ଅଛି କି ?
ଉ :
ସମସ୍ତଙ୍କର ସକ୍ରିୟ ଗ୍ରୁପ୍ ଏକ ।

ଗୋଟିଏ ଶ୍ରେଣୀ (Family) ପାଇବା ପାଇଁ ଏହି ଆଲକହଲଗୁଡ଼ିକୁ କାର୍ଟୁନ ପରମାଣୁର ବର୍ଦ୍ଧିତ କ୍ରମରେ ସଜାଅ ।
ଊ :
CH₃OH, C₂H₅OH, C₃H₈OH, C₄H₉OH

ସାରଣୀର ଅନ୍ୟ ସକ୍ରିୟଗ୍ରୁପ୍ ପାଇଁ ଚାରୋଟି କାର୍ବନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯୌଗିକଗୁଡ଼ିକର ହୋମୋଲଗସ୍ ଶ୍ରେଣୀ ଲେଖ ।
ଊ :
କ୍ଲୋରୋ ହୋମୋଲୋଗସ୍ ଶ୍ରେଣୀ : CH₃CI, C₂H₅CI, C₃H₇Cl, C₄H₉Cl
ଆଲ୍‌ହାଇଡ଼ ହୋମୋଲଗସ୍ ଶ୍ରେଣୀ : CH₃CHO, C₂H₅CHO, C₃H₇CHO
କିଟୋନ୍ ହୋମୋଲଗସ୍ ଶ୍ରେଣୀ : C₂H₆CO, C₃H₈CO
କାର୍ବୋକ୍‌ଲିକ୍ ଏସିଡ୍ ହୋମୋଲଗସ୍ ଶ୍ରେଣୀ : CH₃COOH, C₂H₅COOH, C₃H₇COOH

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -3 (Activity-3)

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ :
ଗୋଟିଏ ଚାମଚ, କିଛି କାର୍ବନ ଯୌଗିକ (ଗନ୍ଧକର୍ପୂର, କର୍ପୂର, ଆଲ୍‌କହଲ) ।

ପରୀକ୍ଷଣ :
ଗୋଟିଏ ଚାମଚରେ କେତୋଟି କାର୍ବନ ଯୌଗିକ (ଗନ୍ଧକର୍ପୂର, କର୍ପୂର, ଆଲକହଲ) ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ନିଅ ଏବଂ ଜଳାଅ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
(a) ଅଗ୍ନିଶିଖା ଉପରେ ଗୋଟିଏ ଧାତବ ଥାଳି ରଖ । ଆଲ୍‌କହଲ ଭଳି ପୃକ୍ତ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଜଳିଲେ ସ୍ୱଚ୍ଛ ଶିଖା ଦେଇଥାଏ ।
(b) ଗନ୍ଧକର୍ପୂର ଭଳି ଅପୃକ୍ତ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଜଳିଲେ କଳାଧୂଆଁ ସହିତ ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗର ଶିଖା ଦେବ ଏବଂ ଧାତବ ଥାଳିରେ କଳାକଣିକା ଜମିଯିବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ:
ପୃକ୍ତ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଜଳିଲେ ସ୍ବଚ୍ଛ ଶିଖା ଦିଏ । ଅପୃକ୍ତ ହାଇଡ୍ରୋକାର୍ବନ ଜଳିଲେ କଳାଧୂଆଁ ଓ ହଳଦିଆ ରଙ୍ଗର ଶିଖା ଦେବ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -4 (Activity-4)

ପରୀକ୍ଷଣ:
ଗୋଟିଏ ବୁନ୍‌ସେନ୍ ବର୍ଣ୍ଣର ଜଳାଅ ଏବଂ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଶିଖା ବା ଧୂଆଁର ଉପସ୍ଥିତି ପାଇବା ପାଇଁ ଏହାର ନିମ୍ନଅଂଶରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁଛିଦ୍ର (Airhole)କୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କର ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ:
(a) କଳାଧୂଆଁ ଓ ହଳଦିଆ ଅଗ୍ନିଶିଖା ମିଳିବ ଯେତେବେଳେ ବର୍ଣ୍ଣରର ନିମ୍ନ ଅଂଶରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁଛିଦ୍ରକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ଫଳରେ ଅମ୍ଳଜାନର ପରିମାଣ ହ୍ରାସପାଇବ ।
(b) ବର୍ଣ୍ଣରର ନିମ୍ନ ଅଂଶରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁଛିଦ୍ର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣମୁକ୍ତ ରହିଲେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣର ଅମ୍ଳଜାନ ପ୍ରବେଶ କରିବ ଏବଂ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଜାରଣ ହେବା ଫଳରେ ନୀଳ ଅଗ୍ନି ଶିଖା ଦେଖାଯିବ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ:
ଯଥେଷ୍ଟ ପରିମାଣର ଅକ୍‌ସିଜେନ୍‌ରେ ଜଳିଲେ ସ୍ବଚ୍ଛ ନୀଳଶିଖା ମିଳିବ ଏବଂ ସୀମିତ ବାୟୁ (ଅକ୍‌ସିଜେନ)ରେ

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -5 (Activity-5)

ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ:
ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷାନଳୀ, 3 ମିଲି ଇଥାନଲ୍ , ଏକ ଜଳ ଉଷ୍ମକ (water bath), 5% କ୍ଷାରୀୟ ପୋଟାସିୟମ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ୍ ଦ୍ରବଣ ।

ପରୀକ୍ଷଣ:
ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ପ୍ରାୟ 3 ମିଲି ଇଥାନଲ୍ ନିଅ ଏବଂ ଏହାକୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଉଷୁମ କର । 5% କ୍ଷାରୀୟ ପୋଟାସିୟମ୍ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ୍ ଦ୍ରବଣକୁ ବୁନ୍ଦା ବୁନ୍ଦା କରି ପକାଅ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ:
(a) 5 % କ୍ଷାରୀୟ ପୋଟାସିୟମ୍ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ୍ ଦ୍ରବଣକୁ ବୁନ୍ଦା ବୁନ୍ଦା କରି ପକାଇଲେ ଗୋଲାପୀ ରଙ୍ଗ କ୍ରମଶଃ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯିବ ।
(b) ଯେତେବେଳେ ଅଧିକ KMnO₄ ମିଶାଗଲା ସେତେବେଳେ ଇଥାନଲ୍ ଜାରଣ ହୋଇ ଇଥାନୋଇକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହେଲା ଏବଂ ଅଧ୍ଵ KMnO₄ ରଙ୍ଗ ସେହିଭଳି ରହିଲା ଓ ଅଦୃଶ୍ୟ ହେଲା ନାହିଁ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ:
କ୍ଷାରୀୟ KMnO₄ ଦ୍ରବଣ ଇଥାନଲ୍‌କୁ ଜାରଣ କରେ ଏବଂ ନିଜେ ବିଜାରିତ ହୁଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -6 (Activity-6)
ପରୀକ୍ଷଣ:
ଦୁଇଟି ଚାଉଳଦାନା ଆକାରର ଖଣ୍ଡେ ଛୋଟ ସୋଡ଼ିୟମକୁ ଇଥାନଲ (ବିଶୁଦ୍ଧ ଆଲକହଲ) ମଧ୍ୟରେ

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ:
ସୋଡ଼ିୟମ୍ ଧାତୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ଅଟେ । ବିଶୁଦ୍ଧ ଆଲ୍‌କହଲ ସହିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ଇଥକ୍‌ସାଇଡ ଓ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ ଗ୍ୟାସ୍ ଦେଇଥାଏ ।

2C₂H₅OH + 2Na → 2C₂H₅ONa + H₂
ଗୋଟିଏ ଜଳୁଥ‌ିବା କାଠିକୁ ଗ୍ୟାସ୍ ପାଖକୁ ଆଣିଲେ ପପ୍ ଶବ୍ଦ କରି ଜଳିଉଠିବ ।

ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ସାଧା (Properties of Ethanoic Acid):
(i) ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍କୁ ସାଧାରଣତଃ ଏସିଟିକ୍ ଏସିଡ୍ (acetic acid) କହନ୍ତି ଏବଂ ଏହା କାର୍ବୋକ୍‌ଲିକ୍

(ii) ଜଳରେ ଏସିଟିକ୍ ଏସିଡ୍‌ର 5-8% ଦ୍ରବଣକୁ ଭିନେଗାର କୁହାଯାଏ ଏବଂ ଏହାକୁ ଆଚାର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

(iii)ବିଶୁଦ୍ଧ ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ଗଳନାଙ୍କ ହେଉଛି 290 K ।

(iv) ଏସିଟିକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ଅନ୍ୟ ନାମ ଗ୍ଲାସିଆଲ୍ (Glacial) ଏସିଟିକ୍ ଏସିଡ୍ । କାରଣ ଏହା ଥଣ୍ଡାଜଳ ଓ ବାୟୁରେ ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଘନୀଭୂତ ହୋଇଯାଏ ।

(v) କାର୍ବୋକ୍‌ଲିକ୍ ଏସିଡ୍ ଏକ ଦୁର୍ବଳ ଏସିଡ୍ ।

ଏଷ୍ଟରୀକରଣ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା:
(i) ଗୋଟିଏ ଏସିଡ୍ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଆଲ୍‌କହଲର ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଦ୍ୱାରା ଏଷ୍ଟର (Ester) ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍ ବିଶୁଦ୍ଧ ଆଲକହଲ ସହିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଏଷ୍ଟର ଦେଇଥାଏ ।

(ii) ଏଷ୍ଟରଗୁଡ଼ିକ ସୁଗନ୍ଧଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ ଚ

(iii) ଏହାକୁ ଅତରରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

(iv) ଏହାକୁ ଖାଦ୍ୟ ଓ ପାନୀୟ ସୁଗନ୍ଧକାରୀ ଦ୍ରବ୍ୟ ରୂପେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

ସାବୁନୀକରଣ :
ସୋଡ଼ିୟମ୍ ଲବଣରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ସାବୁନୀକରଣ କୁହାଯାଏ କାରଣ ଏହାକୁ ସାବୁନ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

(ii) କ୍ଷାରକସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା: ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍ + ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ → ଲବଣ + ଜଳ
NaOH + CH₃COOH → CH₃COONa + H₂O

(iii) କାର୍ବୋନେଟ୍ ଏବଂ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ କାର୍ବୋନେଟ୍ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା:
କାର୍ବୋନେଟ୍ ଏବଂ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ କାର୍ବୋନେଟ୍ ସହ ଇଥାନୋଇକ୍ ଏସିଡ୍ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଲବଣ, ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଏବଂ’ ଜଳ ଦେଇଥାଏ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -7 (Activity-7)
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ: ଦୁଇଟି ପରୀକ୍ଷାନଳୀ, 10 ମି.ଲି. ଜଳ, ରୋଷେଇରେ ବ୍ୟବହୃତ ତେଲ ।

ପରୀକ୍ଷଣ:

• ଦୁଇଟି ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ପ୍ରାୟ 10 ମି.ଲି. ଜଳ ନିଅ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଗୋଟିଏ ବୁନ୍ଦା ଲେଖାଏଁ ତେଲ ପକାଅ ଓ ପରୀକ୍ଷାନଳୀକୁ A ଓ B ରୂପେ ଚିହ୍ନଟ କର ।
• ପରୀକ୍ଷାନଳୀ B ରେ ଅଳ୍ପ କେତେ ବୁନ୍ଦା ସାବୁନ ଦ୍ରବଣ ପକାଅ ।
• ଦୁଇଟି ଯାକ ପରୀକ୍ଷାନଳୀକୁ ଖୁବ୍ ଜୋର୍‌ରେ ଏକା ସମୟରେ ହଲାଅ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ:
ପରୀକ୍ଷାନଳୀ B ରେ ତେଲ ଓ ଜଳ ସାବୁନର ଗୋଟିଏ ସ୍ତର ଦେଖାଯାଉଛି । କାରଣ ତେଲ ସାବୁନ୍ ଦ୍ରବଣରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୁଏ ଫଳରେ ସଫା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ପରୀକ୍ଷାନଳୀ A ଜଳ ଓ ରୋଷେଇ ରେ ବ୍ୟବହୃତ ତେଲ ଅଛି । ଜୋର୍‌ରେ ହଲାଇଲା ପରେ କିଛି ସମୟ ସ୍ଥିର ହେବାକୁ ଦିଅ । 2ଟି ସ୍ତର ହୋଇ ରହିଥ‌ିବା ଦେଖାଯିବ କାରଣ ତେଲ ଓ ଜଳ ପରସ୍ପର ଅଦ୍ରବଣୀୟ ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ:
ସାବୁନ ଦ୍ରବଣରେ ତେଲ ଦ୍ରବଣୀୟ, ଜଳ ମଧ୍ଯରେ ତେଲ ଅଦ୍ରବଣୀୟ ।

ସାଚୁନ୍‌ ଓ ଡିଟରଜେଣ୍ଠ (Soaps and Detergents):
ସାବୁନ୍ :

• ସାବୁନର ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଦୀର୍ଘ-ଶୃଙ୍ଖଳ କାର୍ବୋକ୍‌ଲିକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ସୋଡ଼ିୟମ କିମ୍ବା ପୋଟାସିୟମ ଲବଣ ।
• 
• ପ୍ରାକୃତିକ ତୈଳ ଓ ଚର୍ବିରୁ ସାବୁନ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ଜୈବ ନିମ୍ବୀକରଣ ଯୋଗ୍ୟ ।
• ଅମ୍ଳୀୟ ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ପାରିବନାହିଁ ।

ଡିଟରଜେଣ୍ଠ:

• ଦୀର୍ଘଶୃଙ୍ଖଳ ବିଶିଷ୍ଟ କାର୍ବୋକ୍‌ଲିକ୍ ଏସିଡ୍‌ର ଏମୋନିୟମ୍ କିମ୍ବା ସଲ୍‌ଫୋନେଟ୍ ଲବଣ ।
• 
• ପେଟ୍ରୋଲିୟମ୍ର ଉତ୍ପାଦଗୁଡ଼ିକରୁ ଡିଟରଜେଣ୍ଟ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ଜୈବନିମ୍ନୀକରଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ।
• ଅମ୍ଳୀୟ ମାଧ୍ୟମରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇ ପାରିବ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -8 (Activity-8)
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ:
ଦୁଇଟି ପରୀକ୍ଷାନଳୀ, 20 ମି.ଲି. ପାତିତ ଜଳ କିମ୍ବା ବର୍ଷାଜଳ, ଅନ୍ୟଟିରେ 10 ମି.ଲି.

ପରୀକ୍ଷଣ :
ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ପାତିତ ଜଳ ଓ ଖରଜଳ ନିଅ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଦୁଇବୁନ୍ଦା ସାବୁନ ଦ୍ରବଣ ପକାଅ । ପରୀକ୍ଷାନଳୀ ଦୁଇଟିକୁ ଖୁବ୍ ଜୋର୍‌ରେ ଏକା ସମୟ ପାଇଁ ହଲାଅ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ:
ଯେଉଁ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ପାତିତ ଜଳ |ବର୍ଷାଜଳ ଅଛି ସେହି ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଅଧ୍ଵକ ଫେଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଯେଉଁ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଖରଜଳ ଅଛି ସେଥ‌ିରେ ଦହିଭଳି ଧଳା ଅବକ୍ଷେପ ଦେଖାଯାଉଛି ।

ସିଦ୍ଧାନ୍ତ:
ମୃଦୁଜଳରେ ସାବୁନ ଫେଣ ସୃଷ୍ଟିକରେ, ଖରଜଳରେ ସାବୁନ୍ ଦହିଭଳି ଧଳା ଅବକ୍ଷେପ ସୃଷ୍ଟିକରେ ।

କାର୍ଯ୍ୟାବଳୀ -9 (Activity-9)
ଆବଶ୍ୟକ ଉପକରଣ:
2ଟି ପରୀକ୍ଷାନଳୀ, 20 ମି.ଲି. ଖର ଜଳ, ସାବୁନଦ୍ରବଣ, ଡିଟରଜେଣ୍ଟ ଦ୍ରବଣ ।

ପରୀକ୍ଷଣ:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ 10 ମିଲି ଲି. ଖରଜଳ ନିଅ । ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ପାଞ୍ଚବୁନ୍ଦା ସାବୁନ ଦ୍ରବଣ ଓ ଅନ୍ୟ ଏକ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ପାଞ୍ଚ ବୁନ୍ଦା ଡିଟରଜେଣ୍ଟ୍ ଦ୍ରବଣ ପକାଅ । ଉଭୟ ପରୀକ୍ଷାନଳୀକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟ ପାଇଁ ହଲାଅ ।

ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ :
ଦୁଇଟି ଯାକ ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ସମାନ ପରିମାଣର ଫେଣ ରହୁନାହିଁ । ସାବୁନ ଦ୍ରବଣ ଥିବା

ପରୀକ୍ଷାନଳୀରେ ଅଧ୍ବକ ପରିମାଣରେ ଫେଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।

BSE Odisha Class 10 Physical Science Solutions Book Pdf Download

• Chapter 1 ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଓ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ
• Chapter 2 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ
• Chapter 3 ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁ
• Chapter 4 କାର୍ବନ ଓ ଏହାର ଯୌଗିକ
• Chapter 5 ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ପର୍ଯ୍ୟାୟୀ ଶ୍ରେଣୀକରଣ
• Chapter 6 ଆଲୋକ- ପ୍ରତିଫଳନ ଓ ପ୍ରତିସରଣ
• Chapter 7 ମାନବ ଚକ୍ଷୁ ଓ ବର୍ଷଜଗତ
• Chapter 8 ବିଦ୍ୟୁତ୍
• Chapter 9 ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସ୍ରୋତର ଚୁମ୍ବକୀୟ ପ୍ରଭାବ

BSE Odisha 10th Class Text Book Solutions