Class 7

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 7 ପାଣିପାଗ, ଜଳବାୟୁ, ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଉପଯୋଜନ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 7 ପାଣିପାଗ, ଜଳବାୟୁ, ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଉପଯୋଜନ

Question 1.
ପାଣିପାଇର ଉପାଦନଗୁଡିକର ନାମ ଲେଖ |
Solution:
ପାଣିପାଗର ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବାପାଇଁ ମୌଳିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :

• ଦାଯୁମସ୍ତଲାଭ ତାପମାତ୍ଡା
• ବାୟୁର ଚାପ
• ବାୟୁର ଗତି
• ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ
• ବାଦଲାଭ ଅବସ୍ଥିତି
• ଆର୍ଦ୍ରତା

Question 2.
ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁ ମଧ୍ୟରୁ କିଏ ଅଧ୍ବକ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ? ତୁମ ଉତ୍ତରର ଯଥାର୍ଥତା ଦର୍ଶାଅ ।
Solution:

• ପାଣିପାଗ ଓ ଜଳବାୟୁ ମଧ୍ୟରେ ପାଣିପାଗ ଅଧ୍ବକ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ।
• ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା, ଆର୍ଦ୍ରତା, ବୃଷ୍ଟିପାତ ଓ ବାୟୁର ବେଗ ଆଦି କାରକଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚାରକୁ ନେକ ସେହିଦିନର ପାଣିପାଇ ନିର୍ମା କରାଯାଏ |
• ଦିନକୁ ଦିନ, ଏପରିକି ଘଣ୍ଟାକୁ ଘଣ୍ଟା ବଦଳିପାରେ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ଘଣ୍ଟାଏ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବର୍ଷା ହେଲା ପରେ ଦିନଟି ଖରାଟିଆ ଓ ନିର୍ମଳ ହୋଇପାରେ ।
• କିନ୍ତୁ ଏକ ଅଞ୍ଚଳର ୨୫ ବର୍ଷର ହାରାହାରି ପାଣିପାଗରୁ ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ । ତେଣୁ ପାଣିପାଗ ଅଧ୍ବକ ପରିବର୍ତ୍ତନଶୀଳ ।

Question 3.
ଜଳବାୟୁ କିପରି ଜଣାଯାଏ, ଉଦାହରଣ ସହ ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ଆମେ ଜାଣୁ ଏକ ଦିନରେ ଏକ ସମୟର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଅବସ୍ଥାକୁ ‘ପାଗ’ କହନ୍ତି ।
• ପାଣିପାଗର ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ଜାଣିବାପରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ କୌଣସି ଏକ ଦିନର (24 ଘଣ୍ଟାର) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା ସମୟ କ୍ରମରେ ବିଚାର କରି ସେହି ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• 25 ବର୍ଷ ଧରି ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନର ହାରାହାରି ପାଣିପାଗର ବିବରଣୀକୁ ନେଇ ସେହି ସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ
• ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ କୌଣସି ସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁ ସେ ସ୍ଥାନର ବୃଷ୍ଟିପାତ, ବାୟୁର ଉଷ୍ଣତା, ଚାପ, ଗତି ଓ ଆର୍ଦ୍ରତା ଆଦି ଉପାଦାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
• ଯଦି ଗୋଟିଏ ଅଞ୍ଚଳର ତାପମାତ୍ରା ବର୍ଷର ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଅଧିକ ରହେ ଓ ତାହା ସହିତ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଯଦି ଅଧ୍ବକ ପରିମାଣର ବର୍ଷା ମଧ୍ଯ ହେଉଥାଏ ତେବେ ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ଉଷ୍ଣ ଓ ଆର୍ଦ୍ର କୁହାଯାଏ ।
• ରାଜସ୍ଥାନରେ ବର୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ତାପମାତ୍ରା ଅଧିକ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଶୀତ ଦିନରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏଠାରେ ବୃଷ୍ଟିପାତ ମଧ୍ଯ ଅତିକମ୍ । ତେଣୁ ଏଠାକାର ଜଳବାୟୁ ଶୁଷ୍କ ଓ ଉଷ୍ଣ ହୋଇଥାଏ ।
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ବର୍ଷର ଅନ୍ଧାତ୍ମକ ଦିନ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ପଡ଼େନାହିଁ; ଏଣୁ ଏଠାର ଜଳବାୟୁ ଅତି ଶୀତଳ ହୋଇଥାଏ । ପାଣିପାଗ କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?

Question 4.
ପାଶିପାର କହିଲେ କ’ଣ ଦୃଟ ?
Solution:

• ଢାଙ୍କିଥିଲେ ଅବା ଝିପିଝିପି ବର୍ଷା ହେଉଥିଲେ, ଆମେ ମେଘୁଆ ପାଗ ହୋଇଛି ବୋଲି କହିଥାଉ ।
• ଉକ୍ତ ବିବରଣୀରୁ ସେହିସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ପ୍ରକାରଭେଦ ଜାଣିହୁଏ ।
• ପାଣିପାଗର ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବାପାଇଁ ମୌଳିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା– ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା, ବାୟୁର ଚାପ ଓ ଗତି, ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ, ବାଦଲର ଅବସ୍ଥିତି ଓ ଆର୍ଦ୍ରତା ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଏହିସବୁ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହକରି ନର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନର କୌଣସି ଏକ ଦିନର (24 ଘଣ୍ଟାର) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା ସମୟକ୍ରମରେ ବିଚାର କରି ସେହି ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିହୁଏ ।
• ଏଣୁ ‘ପାଗ’ କହିଲେ ପୃଥ‌ିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ଥ‌ିବା ଯେକୌଣସି ସ୍ଥାନର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ସାମୟିକ ଅବସ୍ଥାକୁ ବୁଝାଏ । କାରଣ ଉଷ୍ଣତା, ଚାପ, ଆର୍ଦ୍ରତା, ଆଦି ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ସାଧାରଣ ଅବସ୍ଥା ବାୟୁ ପ୍ରବାହ ଅନୁସାରେ ବଦଳିଯିବା

Question 5.
ବେଙ୍ଗର ଉପଯୋଜନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:
ବେଙ୍ଗ ଏକ ଉଭୟଚର ବିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରାଣୀ । ଏଣୁ ଜଳ ଓ ସ୍ଥଳ ଉଭୟସ୍ଥାନରେ ରହିବା ପାଇଁ ଏହାର ଶରୀର ଉପଯୋଜିତ ହୋଇଥାଏ ।

• ଜଳକୁ କାଟି ସହଜରେ ଜଳରେ ପହଁରିବା ପାଇଁ ଏହାର ଶରୀର ଧାରାରୈଖୀକ (Streamlined) ହୋଇଥାଏ ।
• ଆଖ୍ ଉପରେ ଥ‌ିବା ପତଳା ପରଦା (Nictitating membrane) ଜଳ ଓ କାଦୁଅରୁ ଆଖୁ ରକ୍ଷାକରେ ।
• ଚର୍ମ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ଉଭୟ ସାହାଯ୍ୟରେ ବେଙ୍ଗ ତା’ର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ଓ ଓଦାଳିଆ ଚର୍ମ ବିସରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଜଳରୁ ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ରହଣ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ଥଳଭାଗରେ ବେଙ୍ଗ ତା’ର ଫୁସ୍‌ଫୁସଦ୍ବାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରେ ।
• ଏହାର ଆଗ ଗୋଡ଼ ଛୋଟ ଓ ୪ଟି ଅଙ୍ଗୁଳି ବିଶିଷ୍ଟ । ଏହାକୁ ସେ ଦିଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରେ । ପଛ ଗୋଡ଼ ଦୁଇଟି ବଡ଼ ଓ ୫ଟି ଅଙ୍ଗୁଳି ବିଶିଷ୍ଟ ଏବଂ ପରସ୍ପର ପରଦା ଦ୍ଵାରା ସଂଯୁକ୍ତ । ଜଳରେ ପହଁରିବାରେ ଓ ସ୍ଥଳଭାଗରେ ଡେଇଁବାରେ ଏହା ସହାୟକ ହୁଏ ।
• ସଞ୍ଚିତ ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ବଞ୍ଚିପାରେ ।

Question 6.
ମେରୁଭାଲୁର ଉପଯୋଜନ ନକ୍‌ସା | ଚିତ୍ର କରି ବୁଝାଅ ।
Solution:

Question 7.
ପରିବ୍ରାଜୀ ପକ୍ଷୀ କ’ଣ ?
Solution:

• ଯେଉଁ ପକ୍ଷୀ ପ୍ରତିକୂଳ ଜଳବାୟୁ ଜନିତ ଅବସ୍ଥାରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ସ୍ଥାନକୁ ଗମନ କରିଥାଏ ତା’କୁ ପରିବ୍ରାଜୀ ପକ୍ଷୀ କୁହାଯାଏ ।
• ମେରୁ ଅଢଲଭ କେତେକ ପର୍ଯ ବାଣ ପଥ ଆପେଯାକାମ ଅଲଲକ୍ତ ଯାତ୍ରା କରିଥା’ ନ୍ତ୍ର ଏବଂ ଗୁପୁରତୁ କୁହାଯାଏ ।
  ଉଦାହରଣ :
  ସାଇବେରିଆରୁ କେତେକ ପକ୍ଷୀ ଦୀର୍ଘ ପଥ ଅତିକ୍ରମ କରି ଓଡ଼ିଶାର ଚିଲିକା, ରାଜସ୍ଥାନର ଭରତପୁର ଓ ହରିଆନାର ସାଇବେରିଆରୁ ଅଢଲଭ ଆସନ୍ତି |

Question 8.
ଅତିଶୀତଳ ବାୟୁରେ ମେରୁଭାଲୁ ବଞ୍ଚିପାରେ, ଏହି ତଥ୍ୟ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଠିକ୍ ଶବ୍ଦପୁଞ୍ଜ ନିମ୍ନରୁ ବାଛ ।
(କ) ଧଳାଲୋମ, ଚର୍ମତଳେ ଚର୍ବି, ଘ୍ରାଣଶକ୍ତି
(ଖ) ପତଳାଚର୍ମ, ବଡ଼ଆଖି, ଧଳାଲୋମ
(ଗ) ଲମ୍ବାଲାଞ୍ଜ, ଦୃଢ଼ପଞ୍ଝା, ଧଳାପଞ୍ଝା
(ଘ) ଧଳାଶରୀର, ପହଁରିବାପାଇଁ ପାଦ, ଗାଲିସି
Solution:
(କ) ଧଳାଲୋମ, ଚର୍ମତଳେ ଚର୍ବି, ଘ୍ରାଣଶକ୍ତି

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ : 

→ ଜଳବାୟୁର ପ୍ରଭାବ :

• କୌଣସି ଏକ ଦିନର ଏକ ସମୟର ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ଅବସ୍ଥାକୁ ପାଗ କହନ୍ତି ।
• ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସବ ଓ ମେଳା ଆଦିପାଇଁ ଦିନ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ବେଳେ ଆମେ ପାଗକୁ ଆଖ୍ ଆଗରେ ରଖ୍ ଏହା କରିଥାଉ |
• ଆକାଶରେ ମେଘ ଢାଙ୍କିଥି ଅବା ବର୍ଷା ହେଉଥିଲେ ଯେପରି ଆମେ ମେଘୁଆ ପାଗ ହୋଇଛି ବୋଲି କହୁ ସେହିପରି କୁହୁଡ଼ି ହୋଇଥିଲେ ଆମେ ତାକୁ ‘କୁହୁଡ଼ିଆ ପାଗ’ ବୋଲି କହୁ ।
• ଖରାଦିନେ ଆମେ ଖୁବ୍ ଗରମ ଅନୁଭବ କଲାବେଳେ, ବେଳେ ବେଳେ ଗୁଳୁଗୁଳିଆ ପାଗ ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ହେଲେ ଶୀତଦିନେ ଶୀତ ଅନୁଭବ କରୁ ।

→ ପାଣିପାଗ :

• ରେତିଓ, ମେଲିକିକନ୍‌ ଆଦି ଗଣମାଧ୍ୟମ ଓ ସମ୍ବାଦପତ୍ର କରିଥାରେ ଆଜିକାଲି ସମସ୍ତକ୍ର ପାଖର ଆସୁଥିବା ସ୍ଚନା ଜଣାଲ ବିଆଯାଉଛି |
• ଏପରିକି ଖଡ ଚତାପ ଆଦି ଆସିବାକୁ ଥିଲେ ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରଶାସନ ମାଛିଧରିଲା ମଥା ସମ୍ବତ୍ର ଉପକ୍ତଳ ଅଁଲପାଇଁ ବିପଦ ସଂକେତ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନାମା ପ୍ରଚାର କରିଥାଆନ୍ତି ।
• ଟେଲିଭିଜନ ସମ୍ବାଦ ପରିବେଷଣ ପରେ ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ପୂର୍ବାନୁମାନ ସୂଚନାପାଇଁ କେତେକ

ପାଣିପାଗର ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବା ପାଇଁ ମୌଳିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା
(a) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ତାପମାତ୍ରା,
(b) ବାୟୁର ଚାପ,
(c) ବାୟୁର ଗତି,
(d) ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ
(e) ବାଦଲର ଅବସ୍ଥିତି ଓ
(f) ଆର୍ଦ୍ରତା ।

→ ଦିନର ସମୟ ସୀମା :

• କେତେକ କ୍ୟାଲେଣ୍ଡର ଓ ପାଞ୍ଜିରେ ଦୈନିକ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟର ସୂଚନା ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଏଥୁରୁ ପ୍ରତ୍ୟହ ଦିନ ଓ ରାତି ସମୟର ଅବଧୂ କେତେ ଜାଣି ହୁଏ ।
• ଶୀତଦିନରେ ରାତିର ଅବଧୂ ବେଶୀ ଥ‌ିବା ବେଳେ ଗ୍ରୀଷ୍ମଦିନେ ରାତିର ଅବଧୂ ଛୋଟ ହୋଇଥାଏ ।
• ଆର୍ଦ୍ରତା ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ଜଳକଣିକାର ପରିମାଣକୁ ନେଇ ହିସାବ କରାଯାଏ । ବାୟୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା ବଢ଼ିଗଲେ ଆମକୁ ଗୁଳୁଗୁଳିଆ ଲାଗେ ଓ ଝାଳ ବୁହେ । ବାୟୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା କମିଗଲେ ଆମକୁ ଶୁଖୁଲା ଲାଗେ ।
• ତାପମାତ୍ରା ମାପିବାପାଇଁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ମାପିବାପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଏକ ବିଶେଷ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର (Maximum-Minimum Thermometer) ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ପ୍ରାୟତଃ ଅପରାହ୍ନର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ଭୋର ସମୟର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
  • ବୃଷ୍ଟି ମାପକ ଯନ୍ତ୍ର (Rain-gauge) ବ୍ୟବହାର କରି କୌଣସି ସ୍ଥାନର ବୃଷ୍ଟିପାତର ପରିମାଣ ଜାଣିହୁଏ
  • ପବନର ବେଗ ମାପିବା ପାଇଁ ଆନିମୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
  • ଆର୍ଦ୍ରତା ମାପିବା ପାଇଁ ହାଇକ୍ରୋମିଟର ଯନ୍ତ୍ର ଓ ପାଣିପାଗ ବେଲୁନ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
  • ପବନର ଦିଗ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପାଇଁ ଦିଗବାରେଣୀ ଯନ୍ତ୍ର (ପବନ ଚକି ବା ପାଗ କୁକୁଡ଼ା ) ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ
  • ଚାପମାନଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ବାୟୁର ଚାପ ମପାଯାଏ ।
• ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ କୌଣସି ଏକ ଦିନର (24 ଘଣ୍ଟାର) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା ସମୟକ୍ରମରେ ବିଚାର କରି ସେହି ସ୍ଥାନର ପାଣିପାଗର ହାରାହାରି ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିହୁଏ ।

→ ଜଳବାୟୁ :

• 25 ବର୍ଷ ଧରି ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନର ହାରାହାରି ପାଣିପାଗର ସୂଚନାକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ସେହିସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ ।
• ଯଦି ଗୋଟିଏ ଅଞ୍ଚଳର ତାପମାତ୍ରା ବର୍ଷର ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଅଧ‌ିକ ରହିଲା, ତେବେ ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁକୁ ଉଷ୍ମ କୁହାଯାଏ । ଯେଉଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ବର୍ଷା ହେଉଥାଏ, ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁକୁ ଉଷ୍ମ ଓ ଆର୍ଦ୍ର କୁହାଯାଏ । ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ଅତି ଶୀତଳ ରହେ ।
• ରାଜସ୍ଥାନରେ ବୃଷ୍ଟିପାତ କମ୍ ହୁଏ । ବର୍ଷର ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ତାପମାତ୍ରା ଅଧ‌ିକ ହେବାବେଳେ ଶୀତଦିନର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏଣୁ ଏହାର ଜଳବାୟୁ ଶୁଷ୍କ ଓ ଉଷ୍ମ ଅଟେ ।
  • ଉଷ୍ମ ଓ ଆଦ୍ର ଜଳବାୟୁ କେରଳର ତିରୁଅନନ୍ତପୁରମ୍ଭରେ ଦେଖାଯାଏ ।
  • ରାଜସ୍ଥାନକୁ ଶୁଷ୍କ ଓ ଉଷ୍ମ ଅଞ୍ଚଳ କୁହାଯାଏ ।
  • ଉତ୍ତର ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଚେରାପୁଞ୍ଜିଠାରେ ବୃଷ୍ଟିପାତ ଅଧ‌ିକ ଯୋଗୁଁ ତାହା ଆର୍ଦ୍ର ।
  • ମେରୁଅଞ୍ଚଳର ଦେଶ ଗ୍ରୀନ୍‌ଲାଣ୍ଡ, ଆଇସ୍‌ଲାଣ୍ଡ, ନରୱେ ଓ ସ୍ବିଡ଼େନ୍ ଆଦିର ଜଳବାୟୁ ଶୀତଳ ।

→ ଜଳବାୟୁ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଉପଯୋଜନ :

• ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିସ୍ଥାନ ପାଇଁ ସେଥ‌ିରେ ବାସ କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ଶରୀର ଗଠନ ଓ ଶରୀର ପ୍ରକ୍ରିୟା ସେହି ପରିସ୍ଥାନରେ ବଢ଼ିବା ପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
• ଜୀବ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିବେଶରେ ନିଜକୁ ଖାପଖୁଆଇ ଚଳିବାକୁ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦର ଉପଯୋଜନ (Adaptation) କୁହାଯାଏ ।

କୌଣସି ପରିସ୍ଥାନର ତାପମାତ୍ରା, ଆର୍ଦ୍ରତା, ଆଲୋକ ତଥା ପୋଷଣ ଉପରେ ସେଠାରେ ଥିବା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଉପମୋଲନ ନିଉର ହୋଇଥାଏ ।

(a) ମାଛିର ଉପଯୋଲନ :

• ମାଛିପରି କାଳିଚର ଲାବମାନକର ଶରୀର ଗଠନ କଲ ପରିବେଶରେ ବାସ କରିବାକୁ ବେଣ ଉପପେକିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଉପର ଓ ତଳ ଚେପ୍‌ଟା ଶରୀର ଗାଲିଦ୍ଵାରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା, ଆହୁଲାପରି ପକ୍ଷ, ଦିଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଲାଞ୍ଜ, ଜଳରେ ଦେଖିବା ପାଇଁ ଆଖୁ ପରଦା ଆଦି ତା’କୁ ପରିବେଶରେ ଉପଯୋଜିତ ହେବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

(b) ବେଲଲ ଉପଯୋଲକ :

• ତେଲଂ ଏକ ଉଇକ୍ଚର ପ୍ରାଣୀ ହୋଲଥ୍ଗାର ଉଭମ୍ନ କଲ ପରିବେଶପାଇଁ ଏହାର ଶୁଭାର ଉପବୋଲିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହାର ଧାରାରେଖୀକ ଶରୀର, ଚର୍ମ ଓ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରା ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା, ଆଗଗୋଡ଼ ଦିଗ ପରିବର୍ତ୍ତନପାଇଁ ଓ ପଛଗୋଡ଼ ପହଁରିବା ପାଇଁ ଓ ଡେଇଁବାପାଇଁ ଉପଯୋଜିତ ହେବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

ଶାଚ ପତ୍ରରେ ଶରୀର ଭଭାପରେ ସନ୍ତ୍ରଲନ ଚଲାପ ରଖେବା ନିଗ୍ରିମ୍ନ ହୋଲ ଶୋଇ ରହନ୍ତି | ଏହିଭଳି ଶୟନକୁ ଶୀତସୁପ୍ତି କୁହାଯାଏ ।

(c) ମେରୁଭାଲୁର ଉପଯୋଜନ :

• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳର ଶୀତଳ ପରିବେଶ ପ୍ରାୟ ସର୍ବଦା ବରଫାବୃତ ଥାଏ । ମେରୁଭାଲୁ ବା ଧଳା ଭାଲୁର ଶରୀର ଏହି ପରିବେଶ ପାଇଁ ଉପଯୋଜିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଲୋମଶ ଶରୀର ଓ ବର୍ଣ୍ଣ ବରଫପରି ଧଳା ହୋଇଥିବାରୁ ଭକ୍ଷକ ଆକ୍ରମଣରୁ ସେ ନିଜକୁ ରକ୍ଷାକରି ସହଜରେ ଶିକାର କରିପାରେ । ପ୍ରଖର ଘ୍ରାଣ ଶକ୍ତି ଶିକାର ପାଇଁ ଓ ଓସାରିଆ ପଞ୍ଝା ତୀକ୍ଷ୍ଣନଖ ବରଫ ଉପରେ ଚାଲିବା ଓ ପାଣିରେ ପହଁରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

(d) ଫେଲ୍ଲନ୍ତର ଉପପୋଲିନ :

•  ପେଙ୍ଗୁଇନ୍ ବରଫ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥାଏ । ଏମାନେ ମାଛଖାଇ ବଞ୍ଚୁଥ‌ିବାରୁ ଉଡ଼ିବା କ୍ଷମତା ହରାଇଛନ୍ତି । ଏଣୁ ଦେହ ଆକାରରେ ବଡ଼ ଓ ଓଜନିଆ ହୋଇଥାଏ, ହେଲେ ଭଲ ପହଁରିପାରନ୍ତି ।
• ବର୍ଣ୍ଣ ଧଳା ହୋଇଥିବାରୁ ଶିକାରୀ ଏମାନଙ୍କୁ ବାରିପାରେ ନାହିଁ । ଚର୍ମ ମୋଟା ଓ ତାହାତଳେ ଏକ ଚର୍ବିର ଆବରଣ ଥାଏ । ଏହା ସେମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ତାପ ପ୍ରଦାନ କରେ । ସେହିପରି ନିଜର ଦେହର ଉତ୍ତାପର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ପାଇଁ

(e) ପତ୍ରାମାନକର ଉପପେ।ଲନା :

• କେତେକ ପକ୍ଷୀ ମୁଖ୍ୟତଃ ସ୍ଥଳ ଭାଗରେ ବାସ କରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆକାଶରେ ଉଡ଼ିବୁଲନ୍ତି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ସେମାନଙ୍କଠାରେ ଟିଭିନ୍ନ ଭଛୟନ ଉପରଯାକନ ଦେଖାଯାଏ |
• ଅତ୍ୟଧିକ ଥଣ୍ଡା ପ୍ରକୋପରୁ ନିଜକୁ ରକ୍ଷା କରିବାକୁ କେତେକ ପକ୍ଷୀ ସାଇବେରିଆ ଅଞ୍ଚଳରୁ (ପ୍ରାୟ 15,000 କି.ମି. ଦୂରରୁ) ଉଡ଼ି ଉଡ଼ି ଓଡ଼ିଶାର ଚିଲିକା, ରାଜସ୍ଥାନର ଭରତପୁର ଓ ହରିଆନାର ସୁଲତାନପୁରକୁ ଆସନ୍ତି ଓ ପରେ ପୁନର୍ବାର ନିଜସ୍ଥାନକୁ ଫେରିଯାନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କୁ ପରିବ୍ରାଜୀ ପକ୍ଷୀ କୁହାଯାଏ ।
• ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କର ଧାରାରେଞ୍ଜ୍ ଶରୀର, ପକ୍ଷ ଓ ବିହଙ୍ଗ, ବକ୍ଷାସ୍ଥିର ଉପସ୍ଥିତି, ଛିଦ୍ରଯୁକ୍ତ ଓ ବାୟୁପୂର୍ଣ୍ଣ ଅସ୍ଥି, ହାଲୁକା ଶରୀର, ତୀକ୍ଷଣ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ଏମାନଙ୍କୁ ଉଡ଼ିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।

→ ବିଷୁବମଣ୍ଡଳୀୟ ଜୀବଜନ୍ତୁ :

• ବିଷୁବ ମଣ୍ଡଳରେ ଦିନ ଓ ରାତିର ଅବଧୂ ବର୍ଷସାରା ପ୍ରାୟ ସମାନ । ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ତାପମାତ୍ରା 40°C ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା 15° C ଅଟେ । ବୃଷ୍ଟିପାତ ଅଧିକ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଘଞ୍ଚ ଜଙ୍ଗଲ ଦେଖାଯାଏ ।
• ଏଠାରେ ଦେଖାଯାଉଥ‌ିବା ପ୍ରାଣୀମାନେ ହେଲେ ସାପ, ଝିଟିପିଟି, ପକ୍ଷୀ, ମାଙ୍କଡ଼, ଗରିଲା, ଭାଲୁ ଓ ହାତୀ କତ୍ୟାଦି |
• ମାଙ୍ଗଡ଼ମାନେ ଡାଳରେ ଝୁଲି ଓ ଡାଳକୁ ଡାଳ ଡେଇଁ ଜୀବନଯାପନ କରୁଥିବାରୁ ଏମାନଙ୍କ ହାତ ଓ ଗୋଡ଼ର ମାଂସପେଶୀ ଖୁବ୍ ଶକ୍ତ ।
• ଗରିଲା, ଭାଲୁ, ହାତୀ ଆଦି ତୃଣଭୋଜୀ ହୋଇଥିବାରୁ ପ୍ରତ୍ୟହ ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ଅନେକପଥ ଚାଲିବାକୁ ପଡ଼େ । ଏଣୁ ସେମାନଙ୍କର ଗୋଡ଼ ଲମ୍ବା ଓ ଶକ୍ତ ଅଟେ । ହାତୀର ଶୁଣ୍ଢ ତା’ର ନାକ ଓ ଉପର ଓଠର ରୂପାନ୍ତରଣ ମାତ୍ର । ପାଣି ଭିତରେ ମଧ୍ୟ ଏହା ସେମାନଙ୍କୁ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ଓ ଏହା ସାହାଯ୍ୟରେ ସେମାନେ ଡାଳପତ୍ର ଭାଙ୍ଗିଥା’ନ୍ତି ।
• ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଜାଗୁଆର୍ ନାମକ ବ୍ୟାଘ୍ର ରହେ ଓ ସବୁବେଳେ ଡାଳପତ୍ର ଭିତରେ ଲୁଚିଛପି ରହି ନିଜର ଶିକାର କରେ ।

→ କାଳତାଯୁ ଉଚିଦାମାନଜ ଭପଗୋଲନ :

• ମରୁଭୂମିରେ ଜଳାଭାବ, ଅତ୍ୟନ୍ତ ଖରା ଓ ରାତିରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶୀତହେତୁ ଏଠାରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକ କଣ୍ଟା ଜାତୀୟ ଯଥା – କାକ୍‌ଟସ୍ ଓ ଖଜୁରୀ । ଏଠାରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକର ପତ୍ର କଣ୍ଟା କିମ୍ବା ଶଳ୍‌କ (Scale) ରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ, ଫଳରେ ବାପାକୁଇଣ ପ୍ରକ୍ତୟରେ କମ୍ବ କଳ ନଷ୍ଟ ହୁଏ | ସିକୁ ଗଛିର ଗଣ୍ଡିରେ ପାଣି ସଞ୍ଚୟ ହୋଇଥାଏ |
• ବିଷୁବ ମଣ୍ଡଳରେ ଅତ୍ୟଧିକ ବର୍ଷା ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ବଡ଼ ବଡ଼, ଝଙ୍କାଳିଆ, ଯଥା – ଶାଳ, ପିଆଶାଳ, ଶାଗୁଆନ, ମହୁଲ ଆଦି ।
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଶୀତର ପ୍ରକୋପ ଖୁବ୍ ଅଧିକ । ଏଠାରେ ଆଲୋକ, ଉତ୍ତାପ, ମୃତ୍ତିକା ଓ ଜଳର ଅଭାବରୁ ବଡ଼ଗଛ ଆଦୌ ଦେଖାଯାଏ ନାହିଁ । କେବଳ କେତେକ ଶୈବାଳ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭଦ, ଫୁରୁପୁରୀ (Lichen) ଓ ଶିଉଳି (moss) ଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭିଦମାନେ ଏଠାରେ ଦେଖାଯାଆନ୍ତି ।
• ହିମାଳୟ ପରି ପାର୍ବତ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ଡେଙ୍ଗା ଡେଙ୍ଗା ଓ ପତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ସରୁସରୁ ହୋଇଥାଏ ଯଥା ପାଇନ୍ ଓ ଦେବଦାରୁ ।
• ସମୁଦ୍ର ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ବାୟୁରେ ଜଳୀୟବାଷ୍ପର ଘନତା ବେଶୀ ଓ ମାଟି ବାଲିଆ । ଏଣୁ ହେନ୍ତାଳ ଜାତିର ଗଛ; ନଡ଼ିଆ ଓ ଝାଉଁ ଆଦି ଏଠାରେ ଦେଖାଯାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକର ଚେର ମୋଟା ଓ ଶକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

→ ପାଠ୍ୟବିଷୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉତ୍ତର :

Question 1.
ବାହାରେ କୁହୁଡ଼ି ହୋଇଥିଲେ ଆମେ ସେପରି ପାଗକୁ କ’ଣ କହିବା ?
Solution:
ବାହାରେ କୁହୁଡ଼ି ହୋଇଥିଲେ ଆମେ ସେପରି ପାଗକୁ କୁହୁଡ଼ିଆ ପାଗ କହିବା ।

Question 2.
ତୁମ ଅଂଚଳରେ ଧାନ ବୁଣିବା କେଉଁଦିନ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ ? ସେ ପର୍ବକୁ କ’ଣ କୁହାଯାଏ ? ସେହି ଦିନ ଅନୁକୂଳ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ବର ନାମ କହ ?
Solution:

• ଅକ୍ଷୟ ତୃତୀୟା ଦିନ ଧାନ ବୁଣିବା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ ।
• ସେ ପର୍ବକୁ ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରା କୁହାଯାଏ ।
• ସେହି ଦିନ ଅନୁକୂଳ କରାଯାଉଥ‌ିବା ଅନ୍ୟ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପର୍ବର ନାମ ‘ରଥ ଅନୁକୂଳ’ ।

Question 3.
ବର୍ଷର କେଉଁ ମାସରେ |ଋତୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା ବହୁତ ବେଶିଥାଏ ଏବଂ କେଉଁ ମାସ | ଋତୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା କମ୍ ଥାଏ ?
Solution:
ବର୍ଷାଋତୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା ବହୁତ ବେଶି ଏବଂ ଶୀତଋତୁରେ ଆର୍ଦ୍ରତା କମ୍ ଥାଏ ।

Question 4.
ତୁମେ ଯେତେ ପ୍ରକାର ବେଙ୍ଗର ନାଁ ଜାଣିଛ ଲେଖ । ତୁମ ଉତ୍ତର ତୁମ ସହପାଠୀଙ୍କ ଉତ୍ତର ସହ ମିଳାଅ ।
Solution:
ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବେଙ୍ଗର ନାଁ ହେଲା – କାଠବେଙ୍ଗ, ଲୁଣିବେଙ୍ଗ ଓ ପାଣିବେଙ୍ଗ ।

Question 5.
ଧଳା ଚାଲ୍ଲ ଆସି ଗ୍ରାମମଣ୍ଡଲମ୍ବ ଅରଣ୍ୟରେ ରହିଲେ ଉପରୋକନରେ ବ୍ୟତିକ୍ତମ ହେତୁ ତା’ର କା’ଣ ଆସ୍ତିଧା ହେବ ଚାରୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଲେଖ ।
Solution:

• ଧଳାଭାଲୁ ଗ୍ରୀଷ୍ମମଣ୍ଡଳୀୟ ଅରଣ୍ୟରେ ରହିଲେ ଅନ୍ୟ ହିଂସ୍ର ପ୍ରାଣୀର ଶିକାର ହେବ ।
• ଏହା ଆବଶ୍ୟକ ଖାଦ୍ୟ ପାଇବ ନାହିଁ ।
• ଏହା ଭୂମି ଉପରେ ସୁବିଧାରେ ଯାତାୟତ କରିପାରିବ ନାହିଁ ।
• ଏହାର ଶରୀର ଲୋମଶ ଓ ଚର୍ବିଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଗ୍ରୀଷ୍ମମଣ୍ଡଳୀୟ ଅରଣ୍ୟରେ ଅତ୍ୟଧିକ ତାପମାତ୍ରା ସହ୍ୟ

Question 6.
ତିମିମାଛର ଉପଯୋଜନ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:
ମାଛପରି ଅର୍ଥାତ୍ ଧାରାରୈଖୀକ (Streamlined) । ଏମାନଙ୍କର ଆଗଗୋଡ଼ ଦୁଇଟି ଆହୁଲାପରି ରୂପାନ୍ତରିତ ଓ ପଛଗୋଡ଼ ଦୁଇଟି ନଥାଏ । ଏମାନେ ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟା କରନ୍ତି । ଏଣୁ ବାୟୁ ପାଇବାପାଇଁ ପାଣିର ଉପରିଭାଗକୁ ଆସିଥା’ନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ଚିକ୍କଣ ଲୋମ ନଥାଏ । ଏକ ଚର୍ବିର ମୋଟା ଆବରଣ ଚର୍ମ ତଳେ ଥାଇ ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖେ । ଏମାନଙ୍କୁ ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ ।

→ ଆସ, ଜାଣିବା :

• ବାୟୁର ତାପମାତ୍ରା, ଆର୍ଦ୍ରତା, ବୃଷ୍ଟିପାତ, ଚାପ ଓ ପବନର ବେଗ ଇତ୍ୟାଦି ତଥ୍ୟଦ୍ଵାରା ପାଣିପାଗର ବିଶେଷତ୍ୱ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ହୁଏ ।
• ଏହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ ମାପିବା ପାଇଁ ବିଶେଷ ଯନ୍ତ୍ରମାନ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
• ଯେକୌଣସି ଜାଗାରେ ଯେକୌଣସି ଦୁଇ ଦିନର ପାଗ ସମାନ ରହେ ନାହିଁ ।
• ଯେକୌଣସି ଜାଗାରେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ସମୟ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିଦିନ ବଦଳୁଥାଏ ।
• ପ୍ରାୟତଃ ଅପରାହ୍ନର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ଭୋର ସମୟର ତାପମାତ୍ରା ସର୍ବନିମ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏକ ଅଞ୍ଚଳରେ 25 ବର୍ଷର ହାରାହାରି ପାଣିପାଗରୁ ସେ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।
• ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳ, ବିଷୁବମଣ୍ଡଳୀୟ ଅଞ୍ଚଳ, ମରୁଭୂମି ଇତ୍ୟାଦି ଅଞ୍ଚଳରେ ବିଶେଷ ପ୍ରକାରର ଜଳବାୟୁ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ଯେଉଁ ପରିସ୍ଥାନର ଜଳବାୟୁରେ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭିଦ ନିଜକୁ ଖାପଖୁଆଇ ରହନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କର ସେହି ବିଶିଷ୍ଟ ଗୁଣଗୁଡ଼ିକ ମାଛ, ବେଙ୍ଗ, ମେରୁଭାଲୁ, ପେଙ୍ଗୁଇନ୍, ହାତୀ, ମାଙ୍କଡ଼, ପକ୍ଷୀ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏପରି ପରିଯୋଜନର ଫଳାଫଳ ବେଶ୍ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ ।
• ପରିସ୍ଥାନରେ ଜଳବାୟୁ ସହିତ ଖାପଖୁଆଇ ଉଭିଦମାନେ ମଧ୍ୟ ପରିଯୋଜନ କରିଥା’ନ୍ତି ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 6 ତାପ ଓ ତାପ ସଂଚରଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 6 ତାପ ଓ ତାପ ସଂଚରଣ

Question 1.
ଗୋଟିଏ ଷ୍ଟିଲ୍ ବା ଆଲୁମିନିୟମ୍‌ର ଡେକ୍‌ରେ ପାଣି ନେଇ ଚୁଲ୍ଲୀରେ ବସାଇ ପାଣିକୁ ଗରମ କଲେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାପ ସଂଚରଣର କେଉଁ କେଉଁ ପ୍ରକ୍ରିୟା କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇଥାଏ ଲେଖ ଏବଂ ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ଗୋଟିଏ ଷ୍ଟିଲ୍ ବା ଆଲୁମିନିୟମ୍‌ର ଡେକ୍‌ରେ ପାଣି ନେଇ ଚୁଲ୍ଲୀରେ ବସାଇ ପାଣିକୁ ଗରମ କଲେ ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାପ ସଂଚରଣର ଦୁଇଟି ପ୍ରକ୍ରିୟା କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇଥାଏ ।
• ପ୍ରଥମତଃ ଷ୍ଟିଲ୍ ବା ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଡେକ୍‌ ଧାତୁ ହୋଇଥିବାରୁ ତାହା ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଗରମ ହୋଇଥାଏ ।
• ଦ୍ବିତୀୟତଃ ପାଣି ତରଳ ପଦାର୍ଥ ହୋଇଥିବାରୁ ପରିଚଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ତାହା ମଧ୍ୟରେ ତାପ ସଂଚରଣ ହୋଇ ପାଣି ଗରମ ହୋଇଥାଏ ।

Question 2.
ଯଦି ତାପ ଫତରଣ ପାଇ ପରିଦହନ ପରିତଲନ ଭପାପ୍ ସ୍ତକତିରେ ନଥା’ ନ୍ତା ତେବେ ଆମର କ’ ଣ କ’ ଣ ଅସୁବିଧା ଓ ସୁବିଧା ହୁଅନ୍ତା ?
Solution:
ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ତିନୋଟି ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
ଅସୁବିଧା :

• ଧାତବ ପଦାର୍ଥକୁ ତାପ ପ୍ରୟୋଗକରି ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତିର କରି ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଖଣିରେ ଡେଭିଙ୍କ ନିରାପଦ ବତୀ ବ୍ୟବହାର କରି ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ, ବିସ୍ଫୋରଣ ଘଟନ୍ତା ।
• ଖଣିଜ ପଥରରୁ ଧାତୁ ନିଷ୍କାସନ କରାଯାଇପାରନ୍ତା ନାହିଁ ।

ସୁବିଧା :

• ଧାତବ ଜିନିଷର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଶ୍ଵ ଗରମ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଅପର ପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଖାଲିହାତରେ ଧରି ହୁଅନ୍ତା ।
• ରେଳ ଧାରଣା ମଝିରେ ଫାଙ୍କାସ୍ଥାନ ଛାଡ଼ିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଖରାଦିନେ ପାଣି ପାଇପ୍ ତାତିଯାଇ ଗରମ ପାଣି ବାହାରନ୍ତା ନାହିଁ ।

ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ତିନୋଟି ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
ଅସୁବିଧା :

• ପାଣି ଗରମ କରିବା କିମ୍ବା ରୋଷେଇ କରିବା କାର୍ଯ୍ୟ କରିହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଦିନବେଳା ସମୁଦ୍ର ସମୀର ପ୍ରବାହିତ ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ, ଫଳରେ ସ୍ଥଳଭାଗରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଗରମ ଅନୁଭୂତ ହୁଅନ୍ତା ।
• ଖରାଦିନେ ଜଳଭାଗର ଜଳ ସୂର୍ଯ୍ୟକରିଣରେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୋଇ ମେଘ ସୃଷ୍ଟି ହୁଅନ୍ତା

ସୁବିଧା :

• ଘୂର୍ଣ୍ଣିବାତ୍ୟା ହୋଇ କ୍ଷୟକ୍ଷତି ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଗୋଟିଏ ଘରେ ନିଆଁ ଲାଗିଲେ ତାହା ବାୟୁପ୍ରବାହ ଦ୍ବାରା ଅନ୍ୟଘରକୁ ବ୍ୟାପନ୍ତା ନାହିଁ ।
• ଖରାଦିନେ ଘର ଭିତରେ ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ଗରମ ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ ।

Question 3.
ଗଯୁ ରତୁରେ ଖରାବେଳେ କଳାକନା ନା ଧଲାକନାରେ ତିଆରି କଥା ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉପଯୁକୁ ହେବ, ଦୁଖାଥ |
Solution:

• ଗଯୁ ରତୁରେ ଖରାବେଳେ ଧଲାକନାରେ ତିଆରି କଥା ବ୍ୟବହାର କରିବା ହେବ, ଦୁଖାଥ |
• କାରଣ ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ଛତା, କଳା ବା ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ଛତା ଅପେକ୍ଷା କମ୍ ତାପ ଅବଶୋଷଣ କରିଥାଏ ।

Question 4.
ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ଓ ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଦୁଇଟି ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ଓ ଦୁଇଟି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଲେଖ ।
Solution:
ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ

• ଉଭୟ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଆମେ ତାପମାତ୍ରା ମାପିଥାଉ ।
• ଉଭୟ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ପାରଦ ବ୍ୟବହାର କାରାଯାଏ |

ପାର୍ଥକ୍ୟ :

• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତର ପରାସ 35°C ଠାରୁ 42°C ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ 10°C ଠାରୁ −10°C ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟେ ।
• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଆମେ ଆମ ଶରୀରର ତାପମାତ୍ରା ମାପିଥାଉ; ମାତ୍ର ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ଆମେ ବିଭିନ୍ନ ବସ୍ତୁର ତାପମାତ୍ରା ମାପିଥାଉ ।

Question 5.
ଶୀତଦିନେ ତୁମକୁ ଗୋଟିଏ ମୋଟା କମ୍ବଳ ବା ଦୁଇଟି ପତଳା କମ୍ବଳ ଯୋଗୁଁ ଘୋଡ଼ି ହେବାକୁ ବିକଳ୍ପ ଦିଆଗଲା । ତୁମେ କେଉଁଟି ଓ କାହିଁକି ବାଛିବ ଲେଖ ?
Solution:

• ଶୀତଦିନେ ଦୁଇଟି ପତଳା କମ୍ବଳ ଯୋଗୁଁ ଘୋଡ଼ି ହେବାକୁ ଅଧ‌ିକ ପସନ୍ଦ କରିବୁ ।
• କାରଣ କମ୍ବଳ ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁ ତାପର କୁପରିବାହୀ ଅଟେ । ତେଣୁ ଶରୀରରୁ ତାପ ବାହାରି ବାହାରକୁ ଯାଇପାରେ ନାହିଁ । ଫଳରେ ଆମକୁ ଉଷୁମ ଲାଗେ ।

Question 6.
କାରଣ କତ୍ପଲ କୁଇଟି ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଦାୟ ତାପର କ୍ମପରିବାଦ୍ୱା ଅଟେ। ତେଣ୍ଡ ଶରାରରୁ ପାପ ଦାଦ୍ରାରି ଦାଦ୍ରାରଦୁ ନାମ ଲେଖ।
Solution:

• ତାପ କୁପରିବାହୀର ଦୁଇଟି ଉଦାହରଣ ହେଲା – ଲ୍ମଦ୍ରା, ଗ୍ରାଫାଲଟ୍।
• ତାପ କୁପରିବାହୀର ଦୁଇଟି ଉଦାହରଣ ହେଲା – କାଚ, ରବର ।

Question 7.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ବସ୍ତୁର _________ ସୂଚାଇ ଥାଏ ।
(ଖ) କେଟକ୍ ଫୁଟୁଥିବା ପ୍ରାଣିର ତାପମାନ _________ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା ମପା ଯାଇପାରିବ ନାହିଁ ।
(ଙ) ଗୋଟିଏ କଳ ତାମତ ଗରମ ପାଣିରେ ତ୍ୱଡାକଲେ ଭଲପ୍କ _________ ହେଲାଯାଏଁ ତାପ ପାଣିରୁ ଚାମଚକୁ ପ୍ରବାହିତ ହେବ ।
(ଚ) _________ ସ୍ଥଳ ସମୀର ସକ୍ରିୟ ହୋଇଥାଏ ।
(ଛ) _________ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ଶୀତ ଋତୁରେ ପିନ୍ଧାଯାଏ ।
(କ) _________ ସମୁଦ୍ର ସମୀର ସକ୍ରିୟ ହୋଇଥାଏ ।
(ଝ) _________ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ପ୍ରଭାବର ଡେଭିଙ୍କ ନିରାପଦ ବତୀ ଏକ ଭଦାଦୃରଣ ଅଟେ ।
Solution:
(କ) ତାପମାତ୍ରା
(ଖ) କୁର
(ଙ) ତାପମାତ୍ରା, ସମାନ
(ଚ) ରାତିରେ
(ଛ) ଗାଢ଼
(ଜ) ଦିନରେ
(ଝ) ତାପ ପରିବହନ

Question 8.
30°C ତାପମାତ୍ରାରେ ଥ‌ି 1 ଲିଟର ପାଣି ସହିତ 50°C ତାପମାତ୍ରାରେ ଥ‌ିବା \(\frac { 1 }{ 2 }\) ଲିଟର ପାଣି ମିଶାଗଲା । ତେବେ ଏହି ମିଶ୍ରଣର ସର୍ବଶେଷ ତାପମାତ୍ରା
(କ) 20°C ରୁ କମ୍ ହେବ
(ଖ) 50°C ରୁ ବେଶି ହେବ
(ଗ) 80°C ବେଦ
30°C ରୁ ବେଶି ଓ 50°C ରୁ କମ୍ ହେବ
Solution:
(ଘ) 30°C ରୁ ବେଶି ଓ 50°C ରୁ କମ୍ ହେବ ।

Question 9.
40°C ତାପମାତ୍ରାରେ ଥ‌ିବା 10 ଗ୍ରାମର ଗୋଟିଏ ଲୁହାକଣ୍ଟା 40°C ତାପମାତ୍ରାରେ ଥି 1 ଲିଟର ପାଣିରେ ପକାଇ ଦିଆଗଲା, ତେବେ
(କ) ପାଣିରୁ ଲୁହାକଣ୍ଟାକୁ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହେବ
(ଖ) କୁହାନ୍ନଶାରୁ ପାଣିକୁ ଚାପ ସଶରିପ ହେବ
(ଗ) ପାଣିରୁ ଲୁହାକଣ୍ଟାକୁ ବା ଲୁହାକଣ୍ଟାରୁ ପାଣିକୁ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହେବ ନାହିଁ
(ଘ) ପ୍ରଥମ ଅବସ୍ଥାରେ ପାଣିରୁ ଲୁହାକଣ୍ଟାକୁ ଓ କିଛି ସମୟପରେ ଲୁହାକଣ୍ଟାରୁ ପାଣିକୁ ତାପ ସଂଚରିତ ହେବ ।
Solution:
(ଗ) ପାଣିରୁ ଲୁହାକଣ୍ଟାକୁ ବା ଲୁହାକଣ୍ଟାରୁ ପାଣିକୁ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହେବ ନାହିଁ

Question 10.
ଗୋଟିଏ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଚାମଚ ଆଇସ୍‌କ୍ରିମ୍ କପ୍‌ରେ ପୁରାଇଲେ ତାର ଅନ୍ୟ ପ୍ରାନ୍ତଟି
(କ) ମୋଟେ ଶୀତଳ ହେବ ନାହିଁ ।
(ଗ) ପରିଚଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯୋଗୁଁ ଶୀତଳ ହୋଇଯିବ ।

Question 11.
ଷ୍ଟେନ୍‌ଲେସ୍ ଷ୍ଟିଲ୍ ପାନର ତଳ ପୃଷ୍ଠ ସାଧାରଣତଃ ତମ୍ବାରେ ତିଆରି କରାଯାଇଥାଏ, କାରଣ
(କ) ତମ୍ବାରେ ତିଆରି ତଳପୃଷ୍ଠ ପାନର ସ୍ଥାୟିତ୍ୱ ବଢ଼ାଇଥାଏ ।
(ଖ) ପାନ୍‌ ରଙ୍ଗିନ୍ ଓ ସୁନ୍ଦର ଦେଖାଯାଏ ।
(ଗ) ତମ୍ବା ଏକ ସୁପରିବାହୀ ଅଟେ ।
(ଘ) ଷ୍ଟେନ୍‌ଲେସ୍ ଷ୍ଟିଲ୍ ଅପେକ୍ଷା ତମ୍ବାର ପୃଷ୍ଠ ସହଜରେ ସଫା କରିହୁଏ ।
Solution:
(ଗ) ତମ୍ବା ଏକ ସୁପରିବାହୀ ଅଟେ ।

Question 112.
ଯେଉଁ ଜାଗାରେ ଭୀଷଣ ଖରା ହୁଏ ସେଠି କୋଠା ଘରର ବାହାର କାନ୍ଥକୁ ଧଳାରଙ୍ଗ କରାଯାଏ କାହିଁକି ? ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ଧଳାରଙ୍ଗ, ଅନ୍ୟ ରଙ୍ଗ ତୁଳନାରେ କମ୍ ତାପ ଅବଶୋଷଣ କରିଥାଏ ।
• ଫଳରେ ତାପରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ, ଯେଉଁ ଜାଗାରେ ଭୀଷଣ ଖରା ହୁଏ ସେଠି କୋଠା ଘରର ବାହାର କାନ୍ତକୁ ଧଲାରଲ କରାଯାଇଥାଏ |

Question 13.
ଫଳରେ ତାପରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବା ପାଇଁ, ଯେଉଁ ଜାଗାରେ ଭୀଷଣ ଖରା ହୁଏ ସେଠି କୋଠା ଘରର ବାହାର
Solution:

• ମରୁଭୂମିରେ ସାଧାରଣତଃ ସର୍ବଦା ତାପମାତ୍ରା ଅଧିକ ଥାଏ । ତେଣୁ ସେଠାରେ ଅଧିକ ଗରମ ଅନୁଭୂତ ହୁଏ ।
• ଯେହେତୁ ଧଳାରଙ୍ଗ କମ୍ ତାପ ଅବଶୋଷଣ କରିଥାଏ, ତେଣୁ ସେଠାକାର ଅଧିବାସୀମାନେ ସର୍ବଦା ଧଳା

Question 14.
ପାଠ୍ୟ ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ପୃଷ୍ଠା ୮୧ ରେ ପ୍ରଶ୍ନ ୧୧ରେ ଥ‌ିବା ପରୀକ୍ଷାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି କହିପାରିବ କି କାଗଜ ସୁପରିବାହୀ ନା କୁପରିବାହୀ ?
Solution:

• ଧାତୁରେ ତିଆରି ବସ୍ତୁ ମଧ୍ୟରେ ତାପ, ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ । ତମ୍ବା ଧାତୁ ହୋଇଥିବାରୁ ସୁପରିବାହୀ ମାତ୍ର କାଗଜ ତାପ କୁପରିବାହୀ ।
• ତେଣୁ ତମ୍ବା ଓ କାଠର ମିଳିତ ସ୍ଥାନକୁ କାଗଜରେ ଧରି ମହମବତୀ ଶିଖାକୁ ଦେଖାଇଲେ କାଗଜଟି ହାତକୁ ଗରମ ଲାଗିବ ନାହିଁ ।

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ଗରମ ଓ ଥଣ୍ଡା :

• ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଅଧ‌ିକ ଗରମ ଲାଗେ ଓ ଶୀତଦିନେ ଅଧିକ ଥଣ୍ଡା ହୁଏ । ଚାହାରେ ଆଙ୍ଗୁଠି ବୁଡ଼ାଇଦେଲେ ଗରମ ଲାଗେ ଓ ବରଫକୁ ଛୁଇଁ ଦେଲେ ଥଣ୍ଡା ଲାଗେ ।
• ଏହି ‘ଗରମ’ ବା ‘ଥଣ୍ଡା’ ଅନୁଭୂତି ହିଁ ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପୀୟ ସ୍ଥିତିର ପରିଚାୟକ ଓ ପରିମାପକ ହୋଇନପାରେ ।

→ ତାପମାତ୍ରା :

• ଡାକ୍ତର ଜ୍ଵର ରୋଗୀର କାଖ ତଳେ ବା ଜିଭ ତଳେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବା ଥର୍ମୋମିଟର (Thermometer)ରଖ୍ ଜ୍ଵର-ରୋଗୀର ତାପମାତ୍ରା ମାପନ୍ତି ଓ ସେଥୁରୁ ରୋଗୀର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ଜାଣିପାରନ୍ତି ।
• ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପମାତ୍ରା ବସ୍ତୁଟିର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ସୂଚାଇଥାଏ ।

→ ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ଗଠନ ପ୍ରଣାଳୀ :

• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବା ଥର୍ମୋମିଟରର ଦୈର୍ଘ୍ୟ ପ୍ରାୟ 10 ସେ.ମି. ଅଟେ ।
• ଏହା ଗୋଟିଏ ସରୁ ଏବଂ ଏକ ସମାନ କାଚନଳୀ ଅଟେ ।
• ଏହାର ଯେଉଁ ପ୍ରାନ୍ତଟି ପତଳା ଓ ଚକ୍ରଚକ୍ କରୁଥାଏ ତାହାକୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ବଲ୍‌ବ କୁହାଯାଏ ।
• କାଚନଳୀର ଅବଶିଷ୍ଟ ଅଂଶ ଏକ କୈଶିକ କାଚନଳୀ ଅଟେ ।
• ଏହି କୈଶିକ ନଳୀ ଅଂଶରେ ଦୁଇଟି ସ୍କେଲ୍ ଅଛି । ଗୋଟିଏ ସ୍କେଲ୍‌ର ନାମ °F ଓ ଅନ୍ୟଟିର ନାମ °C ।
• °C ସ୍କେଲ୍‌ର ଦୁଇ ପ୍ରାନ୍ତର ମାପାଙ୍କ 35 ଓ 42 ଅଟେ ।
• °F ସ୍କେଲର ଦୁଇ ପ୍ରାନ୍ତର ମାପାଙ୍କ 94 ଓ 108 ଅଟେ ।

→ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପ୍ରାନ୍ତରେ ଥ‌ିବା ବଲ୍‌ବ ପାରଦରେ ପୂର୍ଣ ଅଟେ ।

ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ବଲ୍‌ବ ଓ କୈଶିକ ନଳୀ ଦିଏ ନାହିଁ । କାରଣ ସ୍ତମ୍ଭର ବଲ୍‌ବରେ ଥ‌ିବା ପାରଦ ସହିତ ସଂଯୋଗ ସେହି ବିଭଙ୍ଗ ପାଖରେ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ହୋଇଯାଏ । କରିବାକୁ ହେଲେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ଥରେ ବା ଦୁଇଥର ଝଟ୍‌କା ଦେବାକୁ ପଡ଼େ ।

• 1592 ରେ ଇଟାଲୀୟ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଗାଲିଲିଓ ପ୍ରଥମ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ଉଦ୍ଭାବନ କରିଥିଲେ ।
• 1655 ରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରଥମେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ରଙ୍ଗିନ ଆଲ୍‌କୋହଲ୍ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିଲା ।

→ ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର :

• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଥ‌ିବା C ଚିହ୍ନିତ ସ୍କେଲ୍‌କୁ ସେଲ୍‌ସିୟସ୍ ସ୍କେଲ୍ (Celsius Scale) ଓ °F ଚିହ୍ନିତ ସ୍କେଲ୍‌କୁ ଫାରେନ୍‌ହାଇଟ୍ ସ୍କେଲ୍ (Fahrenheit Scale) କୁହାଯାଏ ।
• ଏହାର ଯେକୌଣସି ସ୍କେଲ୍‌ରେ ପାଖାପାଖ୍ ଥିବା ଦୁଇଟି ବଡ଼ ଦାଗର ପରାସ 1°C ଅଟେ । ଦୁଇଟି ବଡ଼ ଦାଗ ମଧ୍ୟରେ 5 ଟି ସମାନ ଭାଗ ଥାଏ ।
  IMG
• ବ୍ୟବହାର କରିବା ପୂର୍ବରୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଟିକୁ ଆଣ୍ଟିସେପଟିକ୍ ଦ୍ରବଣ (Antiseptic Solution) ବା ପାଣିରେ ଧୋଇଦେବା ଉଚିତ୍ ।
• ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ହାତରେ ଧରି ଥରେ ବା ଦୁଇଥର ଝାଡ଼ିଦେଲେ ତାହାର ପାଠ୍ୟଙ୍କ 35°C ତଳକୁ ଚାଲି ଆସିବ ।
• ଏହାପରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ବଲ୍‌ବକୁ କାଖ ତଳେ ବା ଜିଭ ତଳେ ପ୍ରାୟ 2 ମିନିଟ୍ ରଖ୍ ଆବଶ୍ୟକ |
• ତା’ପରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରକୁ କାଢ଼ିଆଣି ତାପମାତ୍ରାର ପାଠ୍ୟଙ୍କ ନିଆଯାଏ ।
• ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରକୁ ଯଦି ପାଟିରେ ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ଏହାକୁ କାମୁଡ଼ିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

→ ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରର ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରା :

• 37°C ବା 98.4°F ଅନେକ ସୁସ୍ଥ ଲୋକଙ୍କର ଦେହର ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ଅଟେ । ଏହାକୁ ମଣିଷ ଦେହର ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରା କୁହାଯାଏ ।
• ଯଦି ଜଣକୁ ଜ୍ଵର ହୋଇଥାଏ ତେବେ ତାହା ଦେହର ତାପମାତ୍ରା 98.4°F ରୁ ଅଧିକ ଥାଏ ।
• କିନ୍ତୁ ଖରାରେ ଚାଲିକରି ଆସିଲେ ଅଥବା ଖେଳି କରି ଆସିବା ପରେ ପରେ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା 98.4°F ରୁ ଅଧ୍ଵ ଥାଏ । କିନ୍ତୁ କିଛି ସମୟ ଛାଇରେ ବା ପଙ୍ଖାତଳେ ବସିଗଲେ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ପ୍ରାୟ 98.4°F ହୋଇଯାଏ । ତେବେ ଜ୍ଵର ହୋଇଥିଲେ, ପଙ୍ଖାତଳେ ବସିଲେ ମଧ୍ୟ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା କମେ ନାହିଁ ।
• ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ 35°C ଠାରୁ 42°C ଅଟେ ।

→ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ପାରଦର ବ୍ୟବହାର :

• କୌଣସି ପଦାର୍ଥରେ ତାପ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ତା’ର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିଯାଏ ଓ ତାପ ଅପସାରଣ କଲେ ତାପମାତ୍ରା କମିଯାଏ ।
• ତାପମାତ୍ରା ବଦଳିବାଦ୍ଵାରା ପଦାର୍ଥ ପ୍ରସାରିତ ବା ସଙ୍କୁଚିତ ହୁଏ ।
• ପଦାର୍ଥର ସଙ୍କୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଭଳି ଭୌତିକ ଗୁଣ ବ୍ୟବହାର କରି ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ପଦାର୍ଥର ତାପମାତ୍ରା ମାପିବା କଥା ଚିନ୍ତା କରିଥିଲେ ।
• ତରଳ ଧାତୁ ପାରଦର କେତେକ ବିଶେଷଗୁଣ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।

→ ପାରଦର ବିଶେଷ ଗୁଣ :

• ପାରଦ ତରଳ ପଦାର୍ଥ (ଧାତୁ) ହୋଇଥିବାରୁ ଯେ କୌଣସି କାଚନଳୀରେ ଏହାକୁ ନେଇ, ତାପ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଏହାର ପ୍ରସାରଣ ମାପିବା ସହଜ ସାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ଏକ ଅସ୍ବଚ୍ଛ ଏବଂ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ହୋଇଥିବାରୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର କାଚ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ସହଜରେ ଚିକ୍ ଚିକ୍ ହୋଇ ଦେଖାଯାଏ ।
• ଏହା କାଚନଳୀରେ ଲାଗିଯାଏ ନାହିଁ ।
• ଅନ୍ୟ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ତୁଳନାରେ ଅତି କମ୍ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିରେ ଏହା ଅଧିକ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• କରେ ଏବଂ ତେଣୁ ସେହି ପଦାର୍ଥର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟିକରେ ନାହିଁ ।
• ଏହା ସହଜରେ ଶୁଦ୍ଧ ଅବସ୍ଥାରେ ମିଳେ ।
• ଏହାକୁ ନେଇ ଗଠିତ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ (Range) ଯଥେଷ୍ଟ ଅଧିକ ଅଟେ ।

→ ପରୀକ୍ଷାଗାରର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର :

• ପରାଶ୍ରାଗାରରେ ବ୍ୟବହତ ହେଇଥିବା ତାପମାନ ଯନ୍ତକ୍ତ ପରାଯାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର କୃତ୍ରାଯାଏ |
• ଏହି ଥର୍ମୋମିଟରର ପରିସର – 10°C ରୁ 110°C ।
• ଏହି ଥର୍ମୋମିଟରରେ ଯେଉଁ ବସ୍ତୁର ତାପମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ, ତାହା ସହ ପାରଦ ବଲ୍‌ବକୁ ଲଗାଇ ରଖାଯାଏ । ବାହାରକୁ କାଢ଼ି ଆଣିଲେ ଥର୍ମୋମିଟର କୈଶିକ ନଳୀ ସିଧା ଥ‌ିବାରୁ ପାରଦ ପତ୍ତନ ତଳକୁ ଖସିଆସେ । ତେଣୁ ଥର୍ମୋମିଟର ବସ୍ତୁ ସହ ଲାଗିଥିବା ସମୟରେ ତାହାର ତାପମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ ।

ପରୀକ୍ଷାଗାରରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କଲାବେଳେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ସାବଧାନତା ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ ।

ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଟିକୁ ସର୍ବଦା ଭୂଲମ୍ବକରି ରଖୁବା ଉଚିତ ।
ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ବଲ୍‌ବଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ ଭାବରେ ଜଳ ଭିତରେ ବୁଡ଼ି ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ ।
ବଲ୍‌ବଟି ପାତ୍ରର ପାର୍ଶ୍ଵ ତଥା ତଳ ଅଂଶକୁ ଛୁଇଁବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

→ ତାପ ସଂଚରଣ :

• ଦୁଇଟି ପଦାର୍ଥ ପରସ୍ପର ସହ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଅଧ‌ିକ ତାପମାତ୍ରା ବିଶିଷ୍ଟ ବସ୍ତୁରୁ ତାପ କମ୍ ତାପମାତ୍ରା ବିଶିଷ୍ଟ ବସ୍ତୁକୁ ସଂଚରିତ ହୁଏ ।
• ଭରମ ପଦାର୍ଥରେ ତାପମାତ୍ରା ସମାନ ଦ୍ରୋଲଥିଲେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାପ ଅବତଣ ଦ୍ୱ ନାହ |
• ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁରୁ ତାପ ଓ ଅନ୍ୟ ଏକ ବସ୍ତୁକୁ ତିନୋଟି ଉପାୟରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ପରିବହନ, ପରିଚଳନ ଓ ବିକିରଣ ।

→ ପରିବହନ (Conduction) :

• ବସ୍ତୁର ଯେଉଁ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ଅଗ୍ନି ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସନ୍ତି ସେମାନେ ତାପ ଶକ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଫଳରେ ଏହି ଅଣୁମାନଙ୍କର ହାରାହାରି ଯାନ୍ତ୍ରିକ ଶକ୍ତି ବୃଦ୍ଧିପାଏ ।
• ତେଣୁ ଏହି ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ (ବିସ୍ଥାପିତ ନ ହୋଇ) ତାଙ୍କର ମାଧ୍ୟ-ସ୍ଥାନରେ ରହି ଅଧ୍ଵ ବେଗରେ ପ୍ରକମ୍ପିତ ହୁଅନ୍ତି ।
• ଏହି କମ୍ପନରତ ଅଣୁ ସେମାନଙ୍କର ପାଖ ଅଣୁକୁ କିଛି କମ୍ପନ ସଞ୍ଚରଣ କରନ୍ତି ।
• ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ନିଜ ସ୍ଥାନ ପରିତ୍ୟାଗ କରନ୍ତି ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ତାପଶକ୍ତି ଏ ମୁଣ୍ଡରୁ ସେ ମୁଣ୍ଡକୁ ସଞ୍ଚରିତ ହୁଏ । ଏହା ହିଁ ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ।
• ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ଯରେ ତାପ ପରିବହନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଞ୍ଚରିତ ହୁଏ ସେମାନଙ୍କୁ ତାପ ସୁପରିବାହୀ କୁହାଯାଏ । ସମସ୍ତ ଧାତବ ପଦାର୍ଥ ତାପ ସୁପରିବାହୀ ଅଟେ ।
• ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍, କାଠ, କାଚ, ରବର ଇତ୍ୟାଦି କଠିନ ପଦାର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ତାପ କୁପରିବାହୀ କୁହାଯାଏ ।

→ ଡେଭିଙ୍କ ନିରାପଦ ବତୀ –

• ଖଣିମାନଙ୍କରେ ଅନେକ ସମୟରେ ଦହନୀୟ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ । ଫଳରେ ନଗ୍ନ ଅଗ୍ନି ବା ଶିଖାର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଖଣିରେ ବିସ୍ଫୋରଣ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ ।
• ଏହି ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବାପାଇଁ ଖଣିମାନଙ୍କରେ ଡେଭିଙ୍କର ନିରାପଦ ବତୀ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
• ଧାତବ ପଦାର୍ଥର ଅତ୍ୟଧୂକ ତାପ ପରିବହନ କ୍ଷମତାକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଡେଭିଙ୍କର ନିରାପଦ ବତୀରେ ଶିଖାର ଚାରିପଟେ ତମ୍ବା ତାରଜାଲି ଦିଆଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ବତୀର ଶିଖା ତମ୍ବା ତାର ଜାଲି ଅତିକ୍ରମ କରି ବାହାରକୁ ।

→ ପରିଚାଳନ (Convection) :
(i) ଜଳଥିବା ପାତ୍ରର ନିମ୍ନରୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ତାହାର ନିମ୍ନ ଅଂଶରେ ଥ‌ିବା ଜଳର ଅଣୁ ବା କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ତାପ ଗ୍ରହଣ କରି ପ୍ରଥମେ ଉତ୍ତପ୍ତ ହେବା ଫଳରେ ହାଲୁକା ହୋଇ ଉପରକୁ ଉଠନ୍ତି ।

(ii) ପାଣିର ଉପର ସ୍ତରରେ ଥ‌ିବା ଶୀତଳ ଓ ଭାରୀ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ପାତ୍ରର ପାର୍ଶ୍ଵଦେଇ ନିମ୍ନକୁ ଖସି ତଳ ଅଂଶରୁ ତାପ ଗ୍ରହଣ କରି ପୁନର୍ବାର ଉପରକୁ ଉଠନ୍ତି ।

(iii) କଣିକାଗୁଡ଼ିକର ଏହି ନିରନ୍ତର ତଳ-ଉପର-ତଳ ଗତି ଯୋଗୁଁ ପାଣିରେ ଏକ ପରିଚଳନ ସ୍ରୋତ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ତାପ ସଂଚରିତ ହୋଇ ପାଣିର ସମସ୍ତ ଅଂଶରେ କିଛି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାପିଯାଏ । ଫଳରେ ପାତ୍ରରେ ‘ପରିଚଳନ’ କୁହାଯାଏ ।

(iv) ଦିନ ବେଳା ସ୍ଥଳ ଭାଗ, ଜଳଭାଗ ତୁଳନାରେ ଶୀଘ୍ର ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇଯାଏ । ତେଣୁ ସ୍ଥଳଭାଗର ତାପମାତ୍ରା ଜଳ ଉଠିଯାଏ । ତାହାର ସ୍ଥାନ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ଜଳଭାଗ (ସମୁଦ୍ର) ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଥିବା ଶୀତଳ ଓ ଭାରୀ ବାୟୁ ସ୍ଥଳଭାଗକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ । ଦିନ ବେଳା ଜଳଭାଗରୁ ସ୍ଥଳଭାଗକୁ ବହି ଆସୁଥ‌ିବା ଏହି ଉପଭୋଗ୍ୟ ପବନକୁ ‘ସମୁଦ୍ର ସମୀର’ (Sea Breeze) କୁହାଯାଏ ।

(v) ରାତିରେ ସ୍ଥଳଭାଗ, ଜଳଭାଗ ତୁଳନାରେ ଶୀଘ୍ର ଶୀତଳ ହୋଇଯାଏ । ଫଳରେ ଜଳଭାଗର ତାପମାତ୍ରା ସ୍ଥଳଭାଗର ତାପମାତ୍ରାଠାରୁ ଅଧିକ ରହେ । ତେଣୁ ରାତିରେ ଜଳଭାଗର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଥିବା ବାୟୁ ଉତ୍ତପ୍ତ ଓ ହାଲୁକା ହୋଇ ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ ଏବଂ ତାହାର ସ୍ଥାନ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ସ୍ଥଳଭାଗର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଥ‌ିବା ଶୀତଳ ଓ ଭାରୀ ବାୟୁ ଜଳଭାଗକୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ । ଏହି ପବନକୁ ‘ସ୍ଥଳ ସମୀର’ (Land Breeze) କୁହାଯାଏ ।

(vi) ଖରାଦିନେ କୌଣସି ସ୍ଥାନର ତାପମାତ୍ରା ଅତ୍ମକ ହୋଇଗଲେ ସେ ସ୍ଥାନର ବାୟୁ ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇ ଉପରକୁ ଉଠିଯାଏ । ଫଳରେ ତା’ର ସ୍ଥାନ ପୂରଣ କରିବାପାଇଁ ଚାରିପଟୁ ବାୟୁ ଅତି ବେଗରେ ସେ ସ୍ଥାନ ଆଡ଼କୁ ପ୍ରବାହିତ ହୁଏ ।

(vii) ଏହି ବାୟୁ ସ୍ରୋତ ଚାରିପଟୁ ଘୂରି ଘୂରି ମୋଡ଼ି ହୋଇ ସେ ସ୍ଥାନକୁ ଆସୁଥିବାରୁ ସେହି ପ୍ରବାହରେ ଘୂଣ୍ଣବାୟୁ (Whirl Wind) ବା ଖଣ୍ଡିଆଭୂତ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

(viii) ପର୍ବତଦ୍ଵାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ଉପତ୍ୟକାରେ ଏ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହେଲେ ଘୂଣ୍ଣବାୟୁ ସେ ସ୍ଥାନରୁ ବାହାରି ନପାରି ସେ ଉପତ୍ୟକାର ବହୁତ କ୍ଷୟକ୍ଷତି କରିଥାଏ ଏବଂ ଏକ ବିସ୍ତୃତ ଅଞ୍ଚଳରେ ସକ୍ରିୟ ହେଲେ ଘୂଷ୍ଠିବାତ୍ୟା (Cyclone) ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।

→ ବିକିରଣ (Radiation) :
ଯେଉଁ ଉପାୟରେ ତାପ ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ବିନା ମାଧ୍ୟମରେ ଆସି ପୃଥ‌ିବୀରେ ପହଞ୍ଚେ ତାକୁ ବିକିରଣ କହନ୍ତି । ତେଣୁ ମାଧ୍ୟମ ଥାଉ ବା ନ ଥାଉ ଉତ୍ତପ୍ତ ବସ୍ତୁରୁ ତାପ ବିକିରଣଦ୍ବାରା ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ – (a) ହିଟର ସାମନାରେ ଆମେ ବସିଲେ ଆମେ ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ହିଁ ହିଟରରୁ ନିର୍ଗତ ତାପ ପାଇଥାଉ ।
(b) ଆମର ଦେହ ମଧ୍ୟ ଚିକିରଣଦ୍ୱାରା ପରିବେଶକ୍ତି ତାପ ପୃଦାନ କରେ ପାଠ’ଠାରୁ ତାପ ସ୍ତଦୃଶ କରେ |

ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଓ ଶୀତ ଋତୁରେ ଆମ ପୋଷାକର ରଙ୍ଗ :
(i) ଆମେ ଶୀତ ଋତୁରେ ପଶମ ବସ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରିଥାଉ କାରଣ ପଶମ ତନ୍ତୁ ତାପ କୁପରିବାହୀ ଅଟେ । ଫଳରେ ପରିବେଶର ତାପମାତ୍ରା ଆମ ଦେହର ତାପାମାତ୍ରାଠାରୁ କମ୍ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆମ ଦେହର ତାପ ପରିବେଶକୁ
(ii) ଆମେ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁରେ ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ଏବଂ ଶୀତ ଋତୁରେ ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଥାଉ ।

→ ପାଠ୍ୟବିଷୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ ପ୍ରଶ୍ନବଳୀର ଉତ୍ତର :

Question 1.
ତିନୋଟି ପାତ୍ର ‘କ’, ‘ଖ’ ଓ ‘ଗ’ରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଗରମ ପାଣି, ସାଧାରଣ କଳ କିମ୍ବା କୂଅ ପାଣି ଓ ବରଫ ମିଶା ପାଣି ନିଆଯାଉ । ବାମ ହାତକୁ ‘କ’ ପାତ୍ରରେ ବୁଡ଼ାଇ ତା’ପରେ ‘ଖ’ ପାତ୍ରରେ ବୁଡ଼ାଯାଉ ଏବଂ ଡାହାଣ ହାତକୁ ‘ଗ’ ପାତ୍ରରେ ବୁଡ଼ାଇ ତା’ପରେ ‘ଖ’ ପାତ୍ରରେ ବୁଡ଼ାଯାଉ । ଏବେ କୁହତ, ‘ଖ’ ପାତ୍ରର ପାଣି ‘ଗରମ ପାଣି’ ନା ‘ଥଣ୍ଡା ପାଣି’ ?

Solution:
‘ଖ’ ପାତ୍ରର ପାଣି ‘ଗରମ ପାଣି’ ବା ‘ଥଣ୍ଡା ପାଣି’ ନୁହେଁ । ଏହି ପାତ୍ରରେ ‘ସାଧାରଣ ପାଣି’ ଅଛି । 37° € ବା 98.4°F କାହାର ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ଅଟେ ?

Question 2.
37° C ବା 98.4°F କାହାର ଦେହୁର ତାପମାତ୍ରା ଅଟେ ?
Solution:
37° C ବା 98.4°F ହେଉଛି ସୁସ୍ଥ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଦେହର ହାରାହାରି ତାପମାତ୍ରା ।

Question 3.
ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ଦୁଇ ପ୍ରାନ୍ତର ମାପାଙ୍କ 35° C ଓ 42°C କାହିଁକି ଅଟେ ?
Solution:
ମଣିଷ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ସାଧାରଣତଃ 35° C ଠାରୁ କମ୍ ବା 42° C ଠାରୁ ବେଶୀ ହୁଏ ନାହିଁ । ସେଥପାଇଁ ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ଦୁଇ ପ୍ରାନ୍ତର ମାପାଙ୍କ 35°C ଓ 42°C ଅଟେ ।

Question 4.
ଏପରି ଦୁଇଟି ଅବସ୍ଥା କହ ଯେଉଁଥ‌ିରେ କି ମଣିଷ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା 37°C ବା 98.4°F ତଳକୁ ଚାଲିଯିବ ।
Solution:

• ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ସନ୍ନିପାତ ହେଲେ ତା’ର ଶରୀର ତାପମାତ୍ରା 37° C ବା 98.4°F ତଳକୁ ଚାଲିଯିବ ।
• ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଧିକ ସମୟ ପାଣିଭିତରେ ରହିଲେ ତା’ ଶରୀରର ତାପମାତ୍ରା 37°C ବା 98.4°F ତଳକୁ ଚାଲିଯିବ ।

Question 5.
ତାପ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ପଦାର୍ଥର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିବାର ଓ ତାପ ଅପସାରଣ କଲେ ପଦାର୍ଥର ତାପମାତ୍ରା କମିବାର ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Solution:
ତାପ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ତାପମାତ୍ରା କମିବାର ଉଦାହରଣ –

• ଲୁହାଛଡ଼କୁ ଜଳୁଥିବା ଚୁଲ୍ଲାରେ କିଛି ସମୟ ପକାଇ ଦେଲେ ତା’ର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିଯିବ ।
• ଜଳକୁ କିଛି ସମୟ ଗରମ କଲେ ତା’ର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ିଯିବ ।

ତାପ ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ତାପମାତ୍ରା କମିବାର ଉଦାହରଣ –

• ଖରାରେ ପଡ଼ିଥିବା ଲୁହାଛଡ଼କୁ କିଛି ସମୟ ଥଣ୍ଡାପାଣିରେ ବୁଡ଼ାଇ ରଖୁଲେ ଲୁହାଛଡ଼ର ତାପମାତ୍ରା କମିଯିବ ।
• ଷ୍ଟିଲ୍ ଚାମଚକୁ ଫ୍ରିଜମଧ୍ୟରେ କିଛି ସମୟ ରଖ୍ ଦେଲେ ତା’ର ତାପମାତ୍ରା କମିଯିବ ।

Question 6.
ପାରଦର କ’ଣ କ’ଣ ବିଶେଷ ଗୁଣ ଅଛି ବୋଲି ତୁମେ ଭାବୁଛ ବା ଜାଣିଛ ତାହା ତୁମ ଖାତାରେ ଲେଖ ।
Solution:

• ପାରଦ ଏକ ତରଳ ପଦାର୍ଥ (ଧାତୁ) ହୋଇଥବାରୁ ଯେ କୌଣସି କାଚନଳୀରେ ଏହାକୁ ନେଇ, ତାପ ପ୍ରୟୋଗ କଲେ ଏହାର ପ୍ରସାରଣ ମାପିବା ସହଜ ସାଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ଏକ ଅସ୍ବଚ୍ଛ ଏବଂ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ହୋଇଥିବାରୁ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର କାଚ ମଧ୍ୟ ଦେଇ ସହଜରେ ଚିକ୍ ଚିକ୍ ହୋଇ ଦେଖାଯାଏ ।
• ଏହା କାଚଳନୀରେ ଲାଗିଯାଏ ନାହିଁ ।
• ଅନ୍ୟ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ତୁଳନାରେ ଅତି କମ୍ ତାପମାତ୍ରା ବୃଦ୍ଧିରେ ଏହା ଅଧିକ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ପଦାର୍ଥର ତାପମାତ୍ରା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବା ପାଇଁ ଏହା ପଦାର୍ଥଠାରୁ ବହୁତ କମ୍ ପରିମାଣର ତାପ ଗ୍ରହଣ କରେ । ତେଣୁ ସେହି ପଦାର୍ଥର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ବିଶେଷ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସୃଷ୍ଟି କରେ ନାହିଁ ।
• ଏହା ସହଜରେ ଶୁଦ୍ଧ ଅବସ୍ଥାରେ ମିଳେ |
• ଏହାର ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ 357°C ଏବଂ ହିମାଙ୍କ – 39°C ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ନେଇ ଗଠିତ୍ର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ ଯଥେଷ୍ ଅଧିକ ଅଟେ |

Question 7.
ଖବର କାଗଜମାନଙ୍କରେ ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରଥମ ପୃଷ୍ଠାରେ ପ୍ରତିଦିନ ପାଣିପାଗ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଖବର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ତମ୍ଭରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ । ସେଥ‌ିରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସହରର ପୂର୍ବଦିନର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଓ ସର୍ବନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ଉଲ୍ଲିଖ୍ ଥାଏ । ଏହା କିପରି ମପାଯାଏ ?
Solution:
ପାଣିପାଗ ପଯ୍ୟବେଶଣ କେନ୍ଦୁମାନକରେ ଥିବା ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରଦ୍ୱାରା କୌଣସି ସ୍ଥାନର ସବୋଲ ପତନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରା ମପାଯାଏ ।

Question 8.
ଗୋଟିଏ ବିକର୍‌ରେ ଥ‌ିବା ପାଣିର ତାପମାତ୍ରା ମାପିବାକୁ ତୁମ୍ଭ ସାଙ୍ଗମାନଙ୍କୁ କୁହ । ତୁମ ଓ ତୁମ ସାଥ୍‌ମାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ମପାଯାଇଥିବା ଉକ୍ତ ପାଣିର ତାପମାତ୍ରାର ପାଠ୍ୟଙ୍କ ସମାନ ନା ଭିନ୍ନ ଅଟେ ? ପାଣି ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ଥ‌ିବାରୁ ପାଠ୍ୟଙ୍କରେ ଏପରି ବିଭିନ୍ନତା କାହିଁକି ?
Solution:
ମୁଁ ଓ ମୋ ସାଥୀମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ମପାଯାଇଥିବା ଉକ୍ତ ପାଣିର ତାପମାତ୍ରା ବା ପାଠ୍ୟଙ୍କ ଭିନ୍ନ ହେଲା । କାରଣ ପରାଣୀଗରରେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବ୍ୟବସ୍ତାର ପ୍ରମପ୍ରଦେ ଅବଲେମୂଳ କରିବାରେ ଏପରି ଘଟିଲା |

Question 9.
ପରୀକ୍ଷାଗାରର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ତୁମେ ତୁମ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ମାପି ପାରିବ କି ? ତୁମର ଉତ୍ତର କାରଣ ସହ ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରି ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ମାପି ହେବ ନାହିଁ ।
• କାରଣ ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରରେ ବଲ୍‌ବ ଓ କୈଶିକ ନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ବିଭଙ୍ଗ (Knick) ନଥ‌ିରୁ ଜିଭ ତଳୁ ବା କାଖ ସନ୍ଧିରୁ ଏହାକୁ କାଢ଼ି ଆଣିଲେ କୈଶିକ ନଳୀରେ ପାରଦ ସ୍ତମ୍ଭଟି ତଳକୁ ଖସିଆସେ ।

Question 10.
ତୁମ ପାଇଁ କାମ ୬.୯ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ପରୀକ୍ଷାଟିକୁ ତୁମେ ଯଦି ଲୁହା ବା ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଦଣ୍ଡ ବଦଳରେ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଦଣ୍ଡ ନେଇ କର, ତା’ ହେଲେ କ’ଣ ସେଥ‌ିରେ ଲାଗିଥ‌ିବା ପିନ୍ କଣ୍ଟା ସେହିପରି କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ଖସି ତଳେ ପଡ଼ିବ ?
Solution:
ନା, ପିନ୍‌କଣ୍ଟା କ୍ରମାଗତଭାବେ ତଳକୁ ଖସିପଡ଼ିବ ନାହିଁ ।

Question 11.
ଧର ଗୋଟିଏ ବାଡ଼ି ଅଛି ଯାହାର ଲମ୍ବ ବାଗରେ ଅର୍ଦ୍ଧେକ ତମ୍ବାରେ ତିଆରି ଓ ବାକି ଅର୍ଦ୍ଧେକ କାଠରେ ତିଆରି ତଳ ଚିତ୍ର ଦେଖା | ଏକ୍ତି ଜାଗିରିର ଉତ୍ପା କାଠର ମିଳିତ ସ୍ଥାନକ କାଗଲରେ ଧରି ବାପ ତା ମନ୍ତ୍ରମତଦା ଶିଖାରେ ଦେଖାଇ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ କ’ଣ ହେବ ? ତୁମର ଉତ୍ତରକୁ ‘ପରିବହନ’ ନୀତି ବ୍ୟବହାର କରି ବୁଝାଅ

(i) ବାଡ଼ିଟିର ତମ୍ବା ଓ କାଠର ମିଳିତ ସ୍ଥାନକୁ କାଗଜରେ ଧରି ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ କାଠ ଉପରେ ଥ‌ିବା କାଗଜଟି ଜଳିଯିବ, ମାତ୍ର ତାମା ଉପରେ ଥିବା କାଲେ କାଲିର ନାହିଁ |
(ii) କାଠ ତାପ କୁପରିବାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହୋଇ ନପାରି କାଗଜ ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ହେବାରୁ କାଗଜଟି ଜଳିଗଲା । ମାତ୍ର ତମ୍ବା ତାପ ସୁପରିବାହୀ ହୋଇଥିବାରୁ ତାପ ତମ୍ବା ଦଣ୍ଡରେ ସଞ୍ଚରିତ ହେଲା, କାଗଜ ଉପରେ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ । ତେଣୁ କାଗଜଟି ଜଳିଲା ନାହିଁ ।

Question 12.
ପାତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ପାଣି ଭିତରେ (ତୁମ ପାଇଁ କାମ. ୬.୧୧ରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ପରୀକ୍ଷାରେ) ପୋଟାସିୟମ ପରମାଙ୍ଗାନେଟ୍ ସ୍ଫଟିକ କାହିଁକି ନିଆଯାଇଥିଲା କୁହ ।
Solution:
ପାଣିରେ ପୋଟାସିୟମ ପରିମାଙ୍କନେଟ୍ ସ୍ଥଟିକମୁତିକ୍ତ ଭଲଭାବରେ ଦେଖି ଦେଇଥିଲାବ ପରିବାରୁ ବୁଝିବା ସଦଲ ହୋଇଥାଏ | ତେଣୁ ପୋଟାମିୟମ୍ ପରମାଙ୍କନେଟ୍ ନିଆଯାଇଥାଲ |

Question 13.
ପରିଚଳନଦ୍ୱାରା ବାୟୁରେ ତାପ ସଂଚରଣ ଯୋଗୁଁ ପ୍ରକୃତିରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବା ଆଉ ତିନୋଟି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦିଅ ।
Solution:
ପରିଚଳନ ଦ୍ବାରା ବାୟୁରେ ତାପ ସଂଚରଣ ଯୋଗୁଁ ପ୍ରକୃତିରେ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥିବା ତିନୋଟି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ହେଲା–

• ମରୀଚିକା – ଖରାବେଳେ ମରୁଭୂମିରେ ତୁଷାର୍ଥ ପଥ୍ୟକ ଚକ୍ଷୁରେ ଭ୍ରାନ୍ତ ଜଳଧାରଣା ସୃଷ୍ଟିକରେ ।
• ଲୁ – ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଅପରାହ୍ନରେ ଗରମ ଝାଞ୍ଜି ପବନ ବହିଥାଏ ।
• କାଳବୈଶାଖୀ – ଗ୍ରୀଷ୍ମ ଋତୁରେ ଆକସ୍ମିକ ଭାବେ ଝଡ଼ତୋଫାନ ସହ ବର୍ଷା ହୁଏ ।

Question 14.
ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ତାପ ସଂଚରଣର ଆଉ କେତୋଟି ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Solution:

• ଲଲଂଲରେ ନିଆଁ ଲାଗିଲେ ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ତାପ ସଞ୍ଚରଣ ହୁଏ ।
• କୌଣସି ଅଞ୍ଚଳରେ ତୁଷାରପାତ ହେଲେ ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ତାପ ସଞ୍ଚରିତ ହୁଏ ।

Question 15.
ଆମେ କାହିଁକି ସାଧାରଣତଃ ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ଏବଂ ଶୀତ ଋତୁରେ ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଥାଉ ।
Solution:

• ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣରୁ କମ୍ ତାପଶକ୍ତି ଶୋଷଣ କରେ । ତେଣୁ ଖରାଦିନେ ଏଭଳି ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଲେ ବେଶି ଗରମ ଜଣାପଡ଼େ ନାହିଁ ।
• ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣରୁ ଅଧିକ ତାପଶକ୍ତି ଶୋଷଣ କରେ । ତେଣୁ ଶୀତଦିନେ ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଲେ ବେଶି ଥଣ୍ଡା ଲାଗେ ନାହିଁ ।

→ ଆସ, ଜାଣିବା:

• ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ଜାଣିବା ପାଇଁ ଆମର ସ୍ପର୍ଶ ଅନୁଭୂତି ଏକ ନିର୍ଭରଯୋଗ୍ୟ ପଦ୍ଧତି ନୁହେଁ ।
• ପଦାର୍ଥରେ ଥ‌ିବା ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ଗତିର ବେଗ ବଢ଼ିଲେ ପଦାର୍ଥର ଉଷ୍ଣତା ବଢ଼େ ଓ ଅଣୁଗୁଡ଼ିକର ଗତିର ବେଗ କମିଲେ ପଦାର୍ଥର ଉଷ୍ଣତା କମେ ।
• ଗୋଟିଏ ବସ୍ତୁର ତାପମାତ୍ରା ବସ୍ତୁଟିର ତାପୀୟ ଅବସ୍ଥା ସୂଚାଇଥାଏ ।
• ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବା ଥର୍ମୋମିଟର ସାହାଯ୍ୟରେ ତାପମାତ୍ରା ମପାଯାଏ ।
• ମଣିଷ ଦେହର ତାପମାତ୍ରା ଜାଣିବାପାଇଁ ଜ୍ଵର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହି ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ 35° C ଠାରୁ 42° C ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟେ । ଅନ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଆମେ ପରୀକ୍ଷାଗାର ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରିଥାଉ । ସେ ତାପମାନ ଯନ୍ତ୍ରର ପରାସ ସାଧାରଣତଃ −10° C ଠାରୁ 110 C ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅଟେ ।
• ମଣିଷ ଦେହର ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରା 37 C ବା 98.4° F ଅଟେ ।
• ଦୁଇଟି ପଦାର୍ଥ ତାପୀୟ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଅଧ୍ଵ ଉତ୍ତପ୍ତ ପଦାର୍ଥରୁ ତାପ କମ୍ ଉତ୍ତପ୍ତ ପଦାର୍ଥକୁ ସଂଚରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ତାପ ପରିବହନ ଉପାୟରେ କଠିନ ବସ୍ତୁରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ । ସେହିପରି ତାପ ପରିଚଳନ ଉପାୟରେ ତରଳ ଓ ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ । ବିକିରଣ ଉପାୟରେ ତାପ ସଂଚରଣ ପାଇଁ କୌଣସି ମାଧ୍ୟମ ଦରକାର ହୁଏ ନାହିଁ । ପାରଦ ଯାହାକି ଏକ ତରଳ ଧାତୁ ଅଟେ କିନ୍ତୁ ସେଣ୍ଡ୍‌ରେ ତାପ ପରିବହନ ଉପାୟରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ ।
• ସ୍ଥଳ ସମୀର ଓ ସମୁଦ୍ର ସମୀର ବାୟୁର ପରିଚଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଉଦାହରଣ ଅଟେ ।
• ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ଯ ଦେଇ ତାପ ସହଜରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ ତାକୁ ତାପ ସୁପରିବାହୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ମଧ୍ଯ ଦେଇ ତାପ ସହଜରେ ସଂଚରିତ ହୁଏ ନାହିଁ ତାକୁ ତାପ କୁପରିବାହୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ବସ୍ତୁ, ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ବସ୍ତୁ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ତାପ ବିକିରଣ ଅବଶୋଷଣ କରେ । ସେଥ‌ିପାଇଁ ଗ୍ରୀଷ୍ମଋତୁରେ ଧଳା ବା ହାଲ୍‌କା ରଙ୍ଗର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଲେ ଆମକୁ ଆରାମ ଲାଗେ |
  ପଶମ ତନ୍ତୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବାୟୁ କୁପରିବାହୀ ଅଟେ ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 5 ପୋଷଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 5 ପୋଷଣ

Question 1.
ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଉପାଦାନମାନଙ୍କର ନାମ ଲେଖ ।
Solution:
ଆମେ ଖାଉଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା :-

• ଣେତପାଇ ଦା ଶକରା ଲାଡାୟ ଖାଦ୍ୟ
• ପୁଷ୍ଟିସାର ବା ପ୍ରୋଟିନ୍
• ସ୍ନେହସାର ବା ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ
• ଜୀବନିକା ବା ଜୀବସାର ବା ଭିଟାମିନ୍
• ଧାତୁସାର ବା ଖଣିଜ କବଣ
• କଲ

Question 2.
” କାଦଲଗଡି ଜାମ କରିବାପାଇଁ ଶକ୍ତ ପୂଯ୍ୟର୍ଠାରୁ ହି ପାଇଥାଆନ୍ତି” – ଏଦ୍ବା କାତୃକି ପତ କାରଣ ସହ ଦଶାର୍ଥ |
Solution:

• ଆମେ କାଣ୍ଡ ଅଣୁକାଦୀ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଣିଦକୁ ନେଇ ଲାବଲଗଡ ଗଠିତା ଏହିମଦୃ କାରଣ ସଦୃ ଦଶାକ୍ | ପ୍ରକାର ଜୀବନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅହରହ ଚାଲୁ ରହିଥାଏ ।
• ବଞ୍ଚିରହିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । କାରଣ ଶକ୍ତି ବିନା ଆମ ଶରୀର କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରିପାରିବ ନାହିଁ । ଏହି ଶକ୍ତି ଆମେ ଖାଦ୍ୟରୁ ହିଁ ପାଇଥାଉ । ।
• ସବୁଜ ଉଭିଦ ସୌରଶକ୍ତିର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଜଳର ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟରେ ସୌରଶକ୍ତି ରାସାୟନିକ ଶକ୍ତି ରୂପରେ ସଞ୍ଚ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ଉଭିଦ ତଥା ପ୍ରାଣୀମାନେ ଖାଦ୍ୟରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ଏହି ଖାଦ୍ୟରୁ ବିଭିନ୍ନ କାମ ପାଇଁ ଶକ୍ତି ପାଇଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ଜୀବଜଗତ କାମ କରିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ପାଇଥାଆନ୍ତି ।

Question 3.
ସ୍ଵଭୋଜୀ ଓ ପରଭୋଜୀ ପ୍ରତ୍ୟେକରୁ ତିନୋଟି ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Solution:

• ସ୍ବଭୋଜୀ – ସବୁଜ ଉଭିଦ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରୁଥ‌ିବାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
• ପରଭୋଜୀ – ଯେଉଁ ଜୀବମାନେ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ନିଜର ପୋଷଣ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଜୀବ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ପରଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।
• ଉଦାହରଣ – ସମସ୍ତ ସବୁଜ ଉଭିଦ, ନୀଳ ହରିତ୍‌ ଶୈବାଳ, ପାଟଳ ବୀଜାଣୁ ଏବଂ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବୀଜାଣୁ ।
• ଉଦାହରଣ – ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ପରି ସପୁଷ୍ପକ ଉଦ୍ଭିଦ, ସମସ୍ତ କବକ ଆଦି ।

Question 4.
ତୁମେ ମଣିଷକୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ, ପରଜୀବୀ ଓ ମୃତୋପଜୀବୀ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଶ୍ରେଣୀରେ ରଖୁବ ଓ କାହିଁକି ଲେଖ ।
Solution:

• ମଣିଷ ତା’ର ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରେ ନାହିଁ । ସେ ସବୁଜ ଉଭିଦ ଉପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ଓ ଅନ୍ୟପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ପରୋକ୍ଷଭାବେ ଏଥ‌ିପାଇଁ ନିର୍ଭର କରେ, ଏଣୁ ସେ ସ୍ବଭୋଜୀ ନୁହେଁ ।
• ମଣିଷ ପରଜୀବୀ ମଧ୍ଯ ନୁହେଁ, କାରଣ ଏହି ପରଭୋଜୀମାନେ ଜୀବନ୍ତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଠାରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରନ୍ତି ନାହିଁ ।
• ମଣିଷ ମୃତୋପଜୀବୀ ମଧ୍ୟ ନୁହେଁ କାରଣ ଏହି ପରଭୋଜୀମାନେ ପଚାପତ୍ର, ମୃତ ଓ ଗଳିତ ଉଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀ କିମ୍ବା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମୃତ ଜୈବିକ ପଦାର୍ଥରୁ ଖାଦ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ନିଜର ପୁଷ୍ଟିସାଧନ କରିନଥା’ନ୍ତି । ମଣିଷ ପରଭୋଜୀ କାରଣ ସେ ତା’ର ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ଅନ୍ୟ ଜୀବ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।

Question 5.
ନିଜ ଖାତାରେ ନିମ୍ନ ସାରଣୀ ପରି ଏକ ସାରଣୀ ତିଆରି କର ଓ ସାରଣୀର ଖାଲିସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
Solution

Question 6.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଉଦାହରଣ ଦିଅ । (ଖାତାରେ ଲେଖ)
(କ) ଉଭୟ ସ୍ୱଭୋଜୀ ଓ ପରଭୋଜୀ ଭାବେ ପୋଷଣ ସଂଗ୍ରହ କରୁଥିବା ଉଭିଦ
(ଖ) ଯବକ୍ଷାରଜାନ ବିବନ୍ଧନରେ ଡାଲିଜାତୀୟ ଗଛକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବୀଜାଣୁ
(ଗ) ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ ଶକ୍ତି ସଂଗ୍ରହ ପାଇଁ ପତ୍ରରେ ଥ‌ିବା କଣିକା
Solution:
(କ) କମଣ୍ଡଳୁ ଗଛ
(ଖ) ରାଇଜୋବିୟମ୍
(ଗ) ସବୁଜକଣା

Question 7.
ତାଲିକାରେ ଥ‌ିବା ଶବ୍ଦମଧ୍ୟରୁ ଠିକ୍‌ ବାଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) କାଟପତକମାନକୁ ଖାକ ଯାତଥିବା ରରିବ ହେବେ ______
(ନିମ୍ବଲା, ଶୈବାଲ, କମଣ୍ଡକ୍ତ, ନତୁ)
(ଖ) ଶୋଦାଲ ଓ କବକ ମଧ୍ୟରେ ସଦ୍ଲାଦା ର୍ଥଦମା ______ ରେ ଦେଖଯାଏ |
(କିମି, ତାକ ଲାତାପ, ପେନସିକଯମ, ଲାକକେନ)
Solution:
(କ) କମଣ୍ତଳୁ
(ଖ) ଲାକକେନ୍

Question 8.
ପତ୍ରରେ ଶ୍ଵେତପାଇ ଖାଦ୍ୟ ପୃସ୍ତୁତି ପାଇଁ ପ୍ରେରଣତିକ ଆବଶ୍ୟକ ନିମ୍ନ ତାକକାରୁ ଦାନ୍ଥି ଲେଖା |
Solution:
ଜଳ, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ

Question 9.
ପତ୍ରରେ ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପାଇଁ ଯେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଆବଶ୍ୟକ ନିମ୍ନ ତାଲିକାରୁ ବାଛି ଲେଖ । ବାୟୁ, ଯବକ୍ଷାରଜାନ, ଜଳ, ପ୍ରୋଟିନ୍, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ, ଅମ୍ଳଜାନ ଯାଇଥାଏ କ୍ରମରେ ଲେଖ ।
ପାକସ୍ଥଳୀ, କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର, ଖାଦ୍ୟନଳୀ, ନିଗଳ, ବୃହଦନ୍ତ୍ର, ଗ୍ରହଣୀ, ମଳଦ୍ଵାର, ମୁଖଗହ୍ଵର, ମଳକୋଷ୍
Solution:
ମୁଖଗହ୍ଵର → ନିଗଳ → ଖାଦ୍ୟନଳୀ → ପାକସ୍ଥଳୀ → ଗ୍ରହଣୀ → କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ → ବୃହଦନ୍ତ୍ର → ମଳକୋଷ୍ଠ → ମଳଦ୍ଵାର

Question 10.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରର ସବୁଠାରୁ ବଡ ଆକାର ଅଙ୍ଗର ନାମ ______ ଅଟେ ।
(ଖ) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରର ସବୁଠାରୁ ଲମ୍ବା ଅଙ୍ଗର ନାମ ______ ଅଟେ ।
(ଗ) ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ___, ___ ଓ ___ ରସ ପ୍ରଭଣ ହୋଇଥାଏ |
(ଘ) ପୁଦ୍ରାନ୍ବର ଥନୃ ଆଦରପରେ ର୍ଥାଲୁଲି ପରି ଭଠିଥିବା ଅଣକୁ ______ କୁହାଯାଏ ।
ଙ) ଆମିବାର ହଜମ କାର୍ଯ୍ୟ ______ ରେ ହୋଇଥାଏ ।
Solution:
(କ) ପାକସ୍ଥଳୀ
(ଖ) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ
(ଗ) ଲବଣାମ୍ଳ, ଲାଳ, ପାଚକ ରସ,
(ଘ) ଭିଲି
(ଡ) ରସଧାନୀ ।

Question 11.
ପ୍ରତ୍ୟେକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ବା ଦୁଇଟି ଧାଡ଼ିରେ ଲେଖ ।

(କ) ପିତ୍ତରସ କେଉଁଠାରୁ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଏହା କେଉଁ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟ ହଜମରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ? 3-
Solution:

• ପିତ୍ତରସ ପିତ୍ତକୋଷରୁ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

(ଖ) ବିଦ୍ୟାଳୟର କ୍ରୀଡ଼ା ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭାଗ ନେଇଥିବା ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ଦିଆଯାଏ, କାରଣ କ’ଣ ?
Solution:

• ଆମେ ଜାଣୁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି ଶକ୍ତି ଆମେ ଖାଦ୍ୟରୁ ପାଉ । ଖାଦ୍ୟର ଜାରଣ ହେବାପରେହିଁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
• ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଶକ୍ତି ପାଇବାକୁ ହେଲେ କ୍ରୀଡ଼ା ପ୍ରତିଯୋଗିତାରେ ଭାଗ ନେଇଥିବା ଖେଳାଳୀମାନଙ୍କୁ ଗ୍ଲୁକୋଜ୍ ଦିଆଯାଏ । କାରଣ ଗୁ କୋଜ୍ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ରକ୍ତରେ ମିଶି ଶକ୍ତି ଯୋଗାଏ ଓ ଖେଳପାଇଁ ପିଲାମାନେ ଶକ୍ତି

(ଗ) ଶାଗ ସହଜରେ ହଜମ ହୁଏ ନାହିଁ ବୋଲି କୁହନ୍ତି, ଏହାର କାରଣ କ’ଣ ?
Solution:

• ଶାଗ ହେଉଛି ଘାସ ଜାତୀୟ ଉଭିଦ ଯେଉଁଥରେ ଅଧ୍ଵ ପରିମାଣରେ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଥାଏ ।
• ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ଗାଈପରି ସିକମ୍ (Caecum) ନ ଥାଏ, ଫଳରେ ସେମାନେ ଶାଗ ସହଜରେ ହଜମ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

(ଘ) ଅଗ୍ନାଶୟ କେଉଁଠାରେ ଥାଏ ? ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ କ’ଣ ?
Solution:

• ଅଗ୍ନାଶୟ ପାକସ୍ଥଲାଭ ଠିକ୍ ତଳେ ରନ୍ତିନ୍ଥି |
• ଅଗ୍ନାଶୟରୁ ନିର୍ଗତ ରସ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଖାଦ୍ୟସହ ମିଶି ଶ୍ଵେତସାର, ସ୍ନେହସାର ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଆଦିକୁ ସରଳୀକରଣ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

Question 12.
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ପରିପାକତନ୍ତ୍ର ଅଂଶଗୁଡ଼ିକର ନାମ ସହିତ ‘ଖ’ସ୍ତମ୍ଭରେ ଥ‌ିବା ସମ୍ପର୍କିତ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଯୋଡ଼ି ଲେଖ ।
Solution:

Question 13.
ଶରୀରର କେଉଁ କେଉଁ ଅଂଶରେ ନିମ୍ନଲିଖ୍ ଖାଦ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ହଜମ ହୋଇଥାଏ ଲେଖ ।
ଶ୍ଵେତସାର ଲ।ତାୟ ଖାଦ୍ୟ …………….
ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ………………
ଚର୍ବି ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ………….
ସମସ୍ତ ଖାଦ୍ୟସାର ………………..
Solution:
ମ୍ନଖଗଦ୍ଵର ଓ ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
ପାଇସ୍କଲା ଓ ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
ଣ୍ତହଣା ଓ ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
ପୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର

Question 14.
ପରିପାକ ବିଭାଗର ଅଂଶର ନାମ ଚିତ୍ରରେ ଦର୍ଶାଅ ।
Solution:

Question 15.
କହିଲେ କ’ଣ ବୁଝ ?
(କ) ହଜମ କ୍ରିୟା
(ଗ) ଆତ୍ମୀକରଣ
(ଘ) ଖାଦ୍ୟ ନିଷ୍କାସନ
(ଙ) ଦୁଧ ଦାନ୍ତ
(ଚ) ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ
(ଛ) ପାକୁଳି କରିବା

Question 16.
(କ) ହଜମ କ୍ରିୟା –

• ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ତାହାକୁ ହଜମ କ୍ରିୟା କହନ୍ତି ।
• ଖାଦ୍ୟସାର କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ବିଶୋଷିତ ହୋଇ କୋଷମାନଙ୍କୁ ପରିବାହିତ ହୋଇଥାଏ ।

(ଖ) ଖାଦ୍ୟ ଣ୍ଡରଣ –

• ଆମେ ପାଟିବାଟେ ଆମ ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଉ । ସମସ୍ତ ଜୀବଙ୍କର ଆମପରି ପାଟି, ଦାନ୍ତ ଓ ଜିଭ ନାହିଁ ।
• ମଶା ତା’ର ଶୁଣ୍ଢଦ୍ୱାରା ରକ୍ତ ଶୋଷିକରି ଖାଏ; ପାରା ଧାନ, ଚାଉଳ ଆଦି ଖୁଣ୍ଟିଖୁଣ୍ଟି ଖାଇଥାଏ । ବଗ ମାଛକୁ ଗିଳିକରି ଖାଏ; ଗାଈ ଥରେ ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରି ପୁଣିଥରେ ପାଟିକୁ ଆଣି ପାକୁଳି କରି ଖାଏ । ଏହିପରି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସରେ ବିଭିନ୍ନତା ଦେଖାଯାଏ ।

(ଗ) ଆତ୍ମୀକରଣ – ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହେବାପରେ ସରଳୀକୃତ ହୋଇଥିବା ପୋଷକ ପଦାର୍ଥ (ଖାଦ୍ୟସାର) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଅବଶୋଷିତ ହୋଇ ଶରୀର ସଙ୍ଗଠନରେ ନିୟୋଜିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଆତ୍ମୀକରଣ କହନ୍ତି ।

(ଘ) ଖାଦ୍ୟ ନିଷ୍କାସନ –

• ପରିପାକ ହୋଇଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟ ଜୀବ ଶରୀରରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ହେଲେ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରୁ ବିଶୋଷଣ ଅଯୋଗ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ
• ବୃହଦନ୍ତ୍ରର ପ୍ରଥମାଂଶ (Colon) ରେ ଜଳର ବହୁ ଅଂଶ ବିଶୋଷିତ ହୁଏ ଏବଂ ଦ୍ଵିତୀୟ ଅଂଶ ମଳ କୋଷ୍ଠ(Rectum)ରେ ବିପାଚିତ ହୋଇ ନଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟ ମଳରୂପେ ଜମା ହୋଇରହେ ଓ ପରେ ମଳଦ୍ଵାର ଦେଇ

(ତ) ଦୁଧଦାନ୍ତ୍ର –

• ଆମ ପାଟି ଭିତରେ ସର୍ବାଧ୍ଵ 32 ଟି ଦାନ୍ତ ଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୁଇଥର ଦାନ୍ତଉଠେ । ପ୍ରଥମେ ଯେଉଁ ଦାନ୍ତଉଠେ ତାକୁ ଦୁଧଦାନ୍ତ କହନ୍ତି ।
• ଶୈଶବାବସ୍ଥାରେ ଉଠିଥ‌ିବା ଏହି ଦାନ୍ତ 6 ରୁ 12 ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ଝଡ଼ିପଡ଼େ ଓ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ନୂଆ ଦାନ୍ତ ଉଠେ । (ଚ) ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ –

(ତ) ଷ୍ଠାଯା ଦାନ୍ତ –

• ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ପ୍ରଥମେ ଉଠିଥ‌ିବା ଦାନ୍ତ 6 ରୁ 12 ବର୍ଷ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ଝଡ଼ିପଡ଼େ ଓ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ନୂଆଦାନ୍ତ ଉଠେ । ଏହି ଦାନ୍ତକୁ ସ୍ଥାୟୀ ଦାନ୍ତ କୁହାଯାଏ ।
• ସ୍ଥାୟୀଦାନ୍ତର ବିଶେଷତ୍ଵ ହେଲା ଯେ ଏ ଦାନ୍ତ ଉପୁଡ଼ିଲେ ଆଉ ଉଠେ ନାହିଁ । ସାଧାରଣତଃ ବୁଢ଼ାବୁଢ଼ୀ ହେଲେ କିମ୍ବା ଦାନ୍ତରୋଗ ହେଲେ ଏସବୁ ଦାନ୍ତ ଶୀଘ୍ର ପଡ଼ିଯାଏ ।

(ଛ) ପାକୁଳି କରିବା –

• ଗାଈ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ଆଦି ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ରୋମନ୍ଥନ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ । କାରଣ ସେମାନେ ଘାସ କୁଟା ଆଦି ଖାଇବା ସମୟରେ ଶୀଘ୍ର ଶୀଘ୍ର ଖାଦ୍ୟକୁ ଗିଳି ପକାନ୍ତି ।
• ଏହି ଖାଦ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ପାକସ୍ଥଳୀର ପ୍ରଥମ ଭାଗ (Rumen) ରେ ଯାଇ ରହେ । ସେଠାରେ ତାହା କିଛି ପରିମାଣରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହାପରେ ବିଶ୍ରାମ ନେବାବେଳେ ଏହି ଖାଦ୍ୟ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୁଳାରେ ପରିଣତ ହୋଇ ପୁନର୍ବାର ପାଟିକୁ ଆସେ ଏବଂ ସେମାନେ ତାକୁ ପାକୁଳି କରି ଚୋବେଇ ଚୋବେଇ ଖାଇଥାଆନ୍ତି ।

କାରଣ ଦଣାଅ –
(କ) ଖାଇବା ପରେ ଦାନ୍ତ ଓ ପାଟି ସଫା କରିବା ।
Solution:

• ଖାଇବା ପରେ ଦାନ୍ତ ଓ ପାଟିକୁ ସଫା ନ କଲେ ଏହାର ମୂଳରେ ଲାଗିରହିଥିବା ଖାଦ୍ୟଶ କେତେକ ବୀଜାଣୁମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ପଚି ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ତାହା ଦାନ୍ତକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଆମେ ଦାନ୍ତ ପୋକ ଖାଇଗଲା ବୋଲି କହିଥାଉ ।
• ତେଣୁ ଆମେ ସମସ୍ତେ ଦାନ୍ତକୁ ଭଲଭାବେ ବ୍ରସ୍ କିମ୍ବା ଦାନ୍ତକାଠି ସାହାଯ୍ୟରେ ଦିନକୁ ଦୁଇଥର ଘସିବା ଉଚିତ୍ । ଖାଦ୍ୟ ଖାଇସାରି ପାଟି ଧୋଇବା ଏକ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକର ଅଭ୍ୟାସ ।

(ଖ) ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ସମୟରେ କଥାବର୍ତ୍ତା କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
Solution:

• ଆମ ତଣ୍ଟି ପାଖରେ ଦୁଇଟି ନଳୀ ପାଖାପାଖୁ ରହିଛି । ସେଥୁରୁ ଗୋଟିଏ ପାକସ୍ଥଳୀ ସହ ଓ ଅନ୍ୟଟି ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ । ପ୍ରଥମ ନଳୀ ଦେଇ ଖାଦ୍ୟ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟ ନଳୀ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାୟୁ ଯାତାୟାତ କରିଥାଏ ।
• ଏହି ଦୁଇ ନଳୀର ଉପରିଭାଗରେ ଉପାସ୍ଥିଯୁକ୍ତ ପରଦାଟି ଅର୍ଥାତ୍ ଅଧ୍ୱଜିହ୍ଵା ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀକୁ ବନ୍ଦ କରିଦିଏ । ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
• ତରବର ହୋଇ ଖାଇଲେ ବା ଖାଇବା ସମୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କଲେ କିଛି ଖାଦ୍ୟ ଶ୍ଵାସନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ପଶିଯାଏ, ଫଳରେ ଆମର କାଶ ହୁଏ । ଏଣୁ ଖାଇବା ସମୟରେ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବା ଅନୁଚିତ ।

(ଗ) ମନୁଷ୍ୟ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ କରିପାରେ ନାହିଁ ।
Solution:

• ଗାଈ, ଛେଳି ଆଦି ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ମଣିଷ ପରି କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ ନ ଥାଏ । ସେମାନଙ୍କ ଶରୀର ଗଠନ ବା ସିକମ୍ (Caecum) କୁହାଯାଏ ।
• ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଖାଦ୍ୟ ଏହି ସିକମ୍‌ରେ କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର ଉପସ୍ଥିତିରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ । ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ ସିକମ ନଥ୍‌ରୁ ଓ ତା’ର ଅନ୍ତ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର (6 ରୁ 7 ମିଟର) ହୋଇଥିବାରୁ ସେ ସେଲ୍ୟୁଲୋଜ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ କରିପାରେ ନାହିଁ ।

(ଶ) ଖାତା ଭୋଗାକୁ ଅଦଦ୍ରୋକା କରିବା ଉତତ ନୁହେ |
Solution:

• ଆମ ଶରୀରର ଓଜନର ଶତକଡ଼ା 70 ଭାଗ ହେଉଛି ଜଳ । ମଣିଷ ଖାଦ୍ୟ ବିନା 30-40 ଦିନ ବଞ୍ଚାଇପାରେ ; ମାତ୍ର ବାୟୁ ପରି ଜଳ ଆମ ଶରୀର ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । କାରଣ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ଶରୀରରେ ବିଭିନ୍ନ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଚାଲୁରହେ ।
• ଆମେ ଦୈନିକ 2 ରୁ 21/2 ଲିଟର ଜଳ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଉ । ଝାଡ଼ା ହେଲେ ଆମ ଦେହରେ ଜଳୀୟ ଅଂଶ କମିଆସେ । ଯଦି ଆମ ଓଜନର ଶତକଡା 10 ଭାଗ କମିଯାଏ, ତେବେ ଡିହାଇଡ୍ରେସନ୍ ହୋଇଥାଏ ।
• ଯଦି ଡିହାଇଡ୍ରେସନ ତାହାଠାରୁ ଅଧିକ ଅର୍ଥାତ୍ 15-20 ଶତକଡ଼ା ହୁଏ ରୋଗୀ ମରିଯିବା ସମ୍ଭାବନା ଥାଏ । ଏଣୁ ଝାଡ଼ାରୋଗୀକୁ ଅବହେଳା ନ କରି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସାଲାଇନ୍, ORS ଆଦି ଦେବା ଉଚିତ ।

(ଙ) ଖାଦ୍ୟକୁ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ଚୋବେଇ ଖାଇବା ।
Solution:

• ଖାଦ୍ୟକୁ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ
• ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ଚୋବାଇ ଖାଇଲେ ମୁଖଗହ୍ଵରରୁ ଲାଳ ଠିକ୍ ରୂପେ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ହଜମ କ୍ରିୟାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ଉପକ୍ରମ :

• ଅଣୁଜୀବ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଭିଦଙ୍କୁ ନେଇ ଜୀବଜଗତ ଗଠିତ ।
• ବିକାଶ, ଜନନ, ରେଚନ, ଚଳନ, ପୋଷଣ, ଶ୍ଵାସନ, ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
• ଏସବୁ କାର୍ଯ୍ୟପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ଶକ୍ତି ଜୀବ ଖାଦ୍ୟରୁ ହିଁ ପାଇଥାଏ ।

→ ଜୀବପାଇଁ ଖାଦ୍ୟର ଉପାଦେୟତା :
ଗୋଟିଏ ଯନ୍ତ୍ରର ଚଳନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମତା ଯେପରି ଇନ୍ଧନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ, ସେହିପରି ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରର ବହୁବିଧ

• ଖାଦ୍ୟ ଶରୀରକୁ ପୁଷ୍ଟି ଯୋଗାଇ ଜୀବିତ ରଖିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ଶରୀରରେ ଚାଲିଥିବା ବିଭିନ୍ନ ବିପଚୟୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା (Metabolic process) ପାଇଁ ଖାଦ୍ୟ ଶକ୍ତି ଯୋଗାଇଥାଏ ।
• ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି, ନୂତନ ଜୀବକୋଷର ଗଠନ ତଥା ପୁରାତନ କୋଷର ପ୍ରତିବଦଳରେ ନୂତନ କୋଷର ନିର୍ମାଣ ଆଦିରେ ଖାଦ୍ୟ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
• ଶରୀରର ରୋଗ ପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତିର ବୃଦ୍ଧି ସହିତ ସୁସ୍ଥ ଓ ନିରାମୟ ଜୀବନଯାପନ ମଧ୍ଯ ସୁଷମ ତଥା ସନ୍ତୁଳିତ ପୋଷକଯୁକ୍ତ ଖାଦ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥାଏ ।
• ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ହେଲା – ଶ୍ଵେତସାର (Carbohydrate), ପୁଷ୍ଟିସାର (Protein), ସ୍ନେହସାର (Lipid), ଧାତୁସାର ବା ଖଣିଜ ଲବଣ (Minerals), ଭିଟାମିନ୍ (Vitamin) । ଏହା ସହିତ ଜଳ ମଧ୍ଯ ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ।

→ କାଢକଗତର ଖାଦ୍ୟ :

• ପ୍ରାଣାମାନେ ଉଡିବମାନଙ୍କ ପରି ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଲେ ପ୍ରତ କରିପାରନ୍ତି ନାହ | ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଣୁ ପ୍ରାଣୀମାନେ ପରଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି ।
• ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସକୁ ନେଇ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ; ଯଥା – ସର୍ବାହାରୀ ବା ସର୍ବଭୋଜୀ (Omnivore), ଶାକାହାରୀ ବା ତୃଣଭୋଜୀ (Herbivore) ଏବଂ ମାଂସାହାରୀ (Carnivore) ।
• ଯେଉଁମାନେ କେବଳ ଉଦ୍ଭିଦ ବା ଉଦ୍ଭଦଜାତ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ତୃଣଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ଗାଈ, ଛେଳି, ହରିଣ, ଠେକୁଆ, ଝିଣ୍ଟିକା ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଯେଉଁ ପ୍ରାଣୀମାନେ କେବଳ ଅନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ବା ପ୍ରାଣୀଜ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ମାଂସାହାରୀ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ବାଘ, ସିଂହ, ଚିଲ, ସାପ, ବେଙ୍ଗ ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଯେଉଁମାନେ ଖାଦ୍ୟରେ କୌଣସି ବାଛବିଚାର ନକରି ଉଭୟ ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ବା ସେମାନଙ୍କ ଠାରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ପଦାର୍ଥକୁ ଖାଦ୍ୟଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ସର୍ବାହାରୀ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ମଣିଷ, କାଉ, ଅସରପା, ଏମିବା ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଯେଉଁ ଜୀବ ନିଜ ଖାଦ୍ୟ ନିଜେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସ୍ଵଭୋଜୀ କୁହାଯାଏ ।

ଉଦାହରଣ – ସବୁଜ ଉଭିଦ, ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ, ପାଟଳ ବୀଜାଣୁ ଓ ରସାୟଶ୍ଳେଷଣ ବୀଜାଣୁ ଇତ୍ୟାଦି ।

ଆମର ଖାଦ୍ୟ ସ୍ଥୂଳତଃ ପ୍ରାଣୀଜାତ ଓ ଉଦ୍ଭିଦଜାତ ଅଟେ |

→ ଉଦ୍ଭିଦ ପୋଷଣ :

• ମଞ୍ଜିରୁ ଉଭିଦଟିଏ ଜାତ ହୋଇଥାଏ । ମାଟିରୁ ତାକୁ ଖାଦ୍ୟ ମିଳିଥାଏ । ଉଭିଦ ମୂଳରେ ଖତ, ସାର ଓ ପାଣି ଦିଆଯାଏ । ଏସବୁରୁ ଉଭିଦ ଖାଦ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ପାଇଥାଏ । ଫଳରେ ତାହାର ବୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶ ଠିକ୍ ଭାବରେ ହୁଏ ।
• ଜଳ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଖଣିଜ ଲବଣ ସହିତ ଉଭିଦ ପାଇଁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଓ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ମଧ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ଏହି ସମସ୍ତ ଉପାଦାନ ଉଭିଦର ପୋଷଣ (ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ ଓ ବିନିଯୋଗ ) ପାଇଁ ଦରକାର । ତେଣୁ ଏହି ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକୁ

→ ଉଭିଦର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି – ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ :

• ସବୁଜ ଉଭିଦର ପତ୍ର ସୂର୍ଯ୍ୟର ଆଲୋକଶକ୍ତିକୁ ଉପଯୋଗ କରି ନିଜ କୋଷର ହରିତ୍ ଲବକରେ ଥ‌ିବା ସବୁଜକଣାର ଉପସ୍ଥିତିରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଜଳର ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ଶ୍ଵେତସାର ବା ଶର୍କରା ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।
• ଜଳ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ସବୁ ମୂଳଲୋମଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ହୋଇ ସଂବାହୀ ନଳୀ ଦେଇ ପତ୍ରରେ ପହଞ୍ଚେ । ସଂବାହୀ
• ସବୁଜ ଉଦ୍ଭିଦ ପତ୍ରଛିଦ୍ର ବା ସ୍ତୋମ୍ ମଧ୍ୟଦେଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ।
• ହରିତ୍ ଲବକ ବା ସବୁଜକଣା ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରିଥାଏ ।
• ଆଲୋକଣ୍ଢେଗଣଦାରା ପ୍ରତ ହେଉଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପରେ ମଣ୍ଡଦ ଆକାରରେ ସଅଁତ ହୋଇ ରକ୍ତେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣଦ୍ଵାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥ‌ିବା ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପରେ ମଣ୍ଡଦ ଆକାରରେ ସଞ୍ଚିତ ହୋଇ ରହେ ।
• ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗର ପତ୍ର ମଧ୍ୟରୁ କେବଳ ସବୁଜକଣା ଥ‌ିବା ଅଂଶରେ ହିଁ ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।
• ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣରୁ ନିର୍ଗତ ହେଉଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ସମସ୍ତ ଜୀବ ଜଗତର ଶ୍ଵାସକ୍ରିୟାରେ ବିନିଯୋଗ ହୁଏ । ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ + ଅମ୍ଳଜାନ
  

→ ଉଦ୍ଭିଦରେ ଶ୍ଵେତସାର ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତି :

• ଶ୍ଵେତସାର ବ୍ୟତୀତ ଉଭିଦରେ ପୁଷ୍ଟିସାର, ସ୍ନେହସାର ଓ ଜୀବସାର ମଧ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥାଏ ।
• ସ୍ନେହସାର ଓ ଜୀବସାରରେ ଉଦ୍‌ଜାନ, ଅମ୍ଳଜାନ, ଅଙ୍ଗାରକ ଏବଂ ଶକ୍ତି ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ
• ପୁଷ୍ଟିସାରରେ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଥାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ତିନି ଚତୁର୍ଥାଂଶ ମୌଳିକ ଯବକ୍ଷାରଜାନକୁ କୌଣସି ଉଦ୍ଭିଦ ବା ପ୍ରାଣୀ ସିଧାସଳଖ ଗ୍ରହଣ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।
• କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରି ଆ! ( ଯଥା – ଆଜୋଟୋବ୍ୟାକ୍ଟର (Azotobacter), ସୁଡ଼ୋମୋନସ୍ (Pseudomonas), ରାଇଜୋବିୟମ୍ (Rhizobium) ଆଦି) ଓ ନୀଳହରିତ୍ ଶୈବାଳ ( ଯଥା – ଅସିଲୋଟୋରିଆ, ଆନାବେନା, ନଷ୍ଟକ ଆଦି) ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ମୁକ୍ତ ଯବକ୍ଷାରଜାନକୁ ଜୈବିକ ବିବନ୍ଧନ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଯବକ୍ଷାରଜାନ (ନାଇଟ୍ରାଇଟ୍ ଓ ନାଇଟ୍ରେଟ୍) ଯୌଗିକରେ ପରିଣତ କରି ଉଭିଦକୁ ଓ ତାହା
• ଉଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ ଶରୀରର ଦେହାବଶେଷ ମାଟିରେ ମିଶି ଖତ ଓ ସାରରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସେଥୁରୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ଉଭିଦ ପାଇଥାଏ ।
• ମୁଗ, ହରଡ଼, ବିରି, ଚଣା ଆଦି ଡାଲିଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭଦରୁ ଅଧିକ ପୁଷ୍ଟିସାର ମିଳିଥାଏ ।
• ଏହି ଜାତିର ଉଭିଦର ମୂଳରେ ଥ‌ିବା ବୀଜାଣୁ ସହଜୀବୀ ଭିତ୍ତିରେ ଉଭିଦକୁ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଯୋଗାଇଥା’ନ୍ତି ।
• ଅନେକ ସ୍ଥଳ ଉଭିଦମାନଙ୍କର ମୂଳ ଉପରେ କବକର ଏକ ଆସ୍ତରଣ ରହିଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକାର କବକିତ ମୂଳ ଲବଣ ସଂଗ୍ରହ କରି ଉଭିଦକୁ ଯୋଗାଇ ଦିଅନ୍ତି |
• ବିବନ୍ଧିତ ଯବକ୍ଷାରଜାନର ଯୌଗିକକୁ ବ୍ୟବହାର କରି ଉଭିଦମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ପୁଷ୍ଟିସାର ଓ ନ୍ୟଷ୍ଟିଅମ୍ଳ

→ ଅନ୍ୟ ଉପାୟରେ ଜୀବପୋଷଣ :

• ପରଭୋଜୀମାନଙ୍କଠାରେ ସବୁଜକଣା ନଥିବାରୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କରି ନପାରି ଖାଦ୍ୟପାଇଁ ସେମାନେ ଅନ୍ୟ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ସମସ୍ତ କବକ, ଅଧିକାଂଶ ପରଜୀବୀ ଓ ଅପଘଟକ ବୀଜାଣୁ, ପ୍ରାୟ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ( କେତେକ ପ୍ରୋଟୋଜୋଆଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ) କେତେକ ପରିବା କଇଁବା (ନିମ୍ୱକା, ମଲାଇ ଲତ୍ୟାଦି) ଏଦ୍ଵାର ଉଦାହରଣ |
  

→ ପରଜୀବୀ ପୋଷଣ (Parasitic Nutrition) :

• ପରକାବାମାନେ ଅନ୍ୟ ଭରିଦ ପ୍ରାଣୀପାନକଠାରୁ ନିଲଭ ପୋଗଣପାଲଂ ଖାଦ୍ୟ ଗଣ୍ଡହ କରିଥା’ ନ୍ତି |
• ପ୍ଲାସ୍‌ମୋଡ଼ିଅମ୍, ସାଲ୍‌ମୋନେଲା, ଅଙ୍କୁଶ କୃମି, ଫିତାକୃମି, ମଲାଙ୍ଗ, ନିର୍ମୂଳୀ, ରାଫ୍ଲେସିଆ ଆଦି ଏହାର

→ ମାଂସାଶୀ ଉଦ୍ଭିଦ :

• କମଣ୍ଡକ୍ତି ପରି କେତେକ ଭଲିବ କାଟପଭଙ୍କକ୍ ପ୍ରତିବ ପାଚକ ରସଦ୍ବାରା ବିଘଟିତ କରି ହଜମ କରିପାରନ୍ତି ।
• ଏହାର ପତ୍ରଟି ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇ ଏକ ଢାଳ ପରି ପଦାର୍ଥ ଢାଙ୍କି ରଖୁଥାଏ ।
• ଏହି ପାତ୍ର ସଦୃଶ ପତ୍ରର ଭିତର ଅଂଶରୁ ଅନେକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ସୂତାପରି ଉପାଦାନ ବାହାରିଥାଏ । କମଣ୍ଡଳୁ ରହିଯାଏ । ସୂତାପରି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଜାଲକରେ ଛନ୍ଦିହୋଇ କୀଟଟି ମରିଯାଏ ।
  
• କମଣ୍ଡଳୁ ଶର୍କରା ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ପାରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ତାହାର ଯବକ୍ଷାରଜାନର ଆବଶ୍ୟକତା କୀଟର ବିଘଟନରୁ ମିଳିଥାଏ ।

→ ସହଜୀବୀ ପୋଷଣ (Symbiotic Nutrition) :

• ବାସକରୁଥିବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ସହଜୀବିତା (Symbiosis) କୁହାଯାଏ ।
• ଉଭିଦଟି କବକ ବା ବୀଜାଣୁଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ଓ ବାସସ୍ଥାନ ଯୋଗାଇ ତା’ର ପ୍ରତିଦାନରେ ସେମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ମୃତ୍ତିକାରୁ ଜଳ ଓ ପୋଷକ ଦ୍ରବ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରିଥାଏ ।
• ଲାଇକେନ୍, ଆସ୍ପରଜିଲସ୍, ଆୟୋମେରି ଓ ନାଇଜର ଆଦି ଏହାର ଉଦାହରଣ ।
• ଲାଇକେନ୍‌ରେ ସବୁଜକଣା ଥିବା ଏକ ଶୈବାଳ ସହ ଏକ କବକର ସହାବସ୍ଥାନ ହୋଇଥାଏ । ଶୈବାଳକୁ କବକ ଆଶ୍ରୟ ଦିଏ ଏବଂ ତାକୁ ଜଳ ଓ ଖଣିଜ ଲବଣ ଯୋଗାଏ । ଲାଇକେନ୍‌ର ବଂଶବିସ୍ତାର କବକଦ୍ବାରା ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରତିଦାନରେ ଶୈବାଳ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ ଖାଦ୍ୟ କବକକୁ ଯୋଗାଇଥାଏ ।

→ ପ୍ରାଣୀ ପୋଷଣ (Animal Nutrition) :

• ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି ଓ ବିକାଶରେ ନିୟୋଜିତ କରନ୍ତି ।
• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଖାଦ୍ୟାଭାସ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ ।
• ଗେଣ୍ଡା ଓ ଶାମୁକାର ବହିଃଆବରଣ କଠିନ କ୍ୟାଲସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍‌ରେ ଗଢ଼ା । ଯେତେବେଳେ ଏମାନେ ସେମାନଙ୍କ କଅଁଳ ମାଂସ ଖାଇଥାଏ ।

→ ଖାଦ୍ୟାଭ୍ଯାସ :
ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଖାଇବାର ଅଭ୍ୟାସକୁ ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ କୁହାଯାଏ । କିଏ ଚୋବେଇ ଚୋବେଇ ଖାଇଥାଏ ତ ଆଉକିଏ ଫାଡ଼ିଫାଡ଼ି, ଚାଟିଚାଟି, ପାକୁଳି କରି, ଗିଳିକରି, ଶୋଷିକରି ଖାଇଥାଆନ୍ତି ।

ପରିପାକ ବିଭାଗ/ପରିପାକ କ୍ରିୟା :

• ଶରୀର ପାଇଁ ଆମେ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ଖାଦ୍ୟ ଅତି ଜଟିଳ । ଏହା ପ୍ରଥମେ ବିପାଠକମାବବ୍ଦ ଦ୍ଵାରା ସରଲାକୃତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପାଟିବାଟେ ଆମ ଶରୀର ଖଦ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ । ହଜମ ହେଲାପରେ ଖାଦ୍ୟସାର ରକ୍ତରେ ମିଶେ ଓ ଅଦରକାରୀ ଖଦଡ଼ା ଅଂଶ ମଳରୂପେ ଶରୀରରୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପରିପାକ କ୍ରିୟା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବାପାଇଁ ଆମ ଶରୀରରେ ପାଟିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ମଳଦ୍ଵାର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ନଳୀ ରହିଛି । ଏହାକୁ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ବା ପୌଷ୍ଟିକ ନଳୀ କହନ୍ତି ।
  
  (iv) ଖାଦ୍ୟନଳୀର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶଗୁଡ଼ିକ ହେଲା –
  (a) ମୁଖଗହ୍ଵର
  (b) ଖାଦ୍ୟନଳୀ
  (c) ପାକସ୍ଥଳୀ
  (d) ଗ୍ରହଣୀ ବା ଡିଓଡେନମ୍
  (e) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର
  (f) ବୃହଦନ୍ତ୍ର
  (g) ମଳକୋଷ୍ଠ
• (v) ପରିପାକ କ୍ରିୟାରେ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ସହିତ ଆଉ କେତେକ ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଅଙ୍ଗ ଯଥା ; ଯକୃତ, ଅଗ୍ନାଶୟ, ପିତ୍ତକୋଷ
• (vi) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ର ଦୁଇଟି ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶକୁ ନେଇ ଗଠିତ; ଯଥା –
  (a) ଖାଦ୍ୟନଳା (Alimentary Canal) (b) ପରିପାକ ପରି (Digestive gland) |
• (vii) ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ର ସହ ସଂଲଗ୍ନ ଗ୍ରନ୍ଥି ଦୁଇଟି ହେଲା
  (a) ଯାହତ (Liver) (b) ଅଗ୍ନାଶୟ (Pancrease) |

→ ମୁଖ ଗହ୍ବର :

• ପାଟି, ଦାନ୍ତ ଓ ଜିଭକୁ ନେଇ ମୁଖ ଗହ୍ଵର ଗଠିତ ।
• ପ୍ରତି ମାଢ଼ିରେ ଚାରି ପ୍ରକାରର ଦାନ୍ତ ରହିଛି । ତଳ ଓ ଉପର ମାଢିରେ ଥ‌ିବା ଦାନ୍ତ ଓ ତା’ର ସଂଖ୍ୟା ହେଲା –
  
• ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ଦୁଇଥର ଦାନ୍ତ ଉଠେ । ପ୍ରଥମେ ଉଠୁଥ‌ିବା ସ୍ଥାୟୀଦାନ୍ତ କହନ୍ତି । ସ୍ଥାୟୀଦାନ୍ତ ଥିରେ ଉପୁଡ଼ିଲେ ଆଉ ଉଠେ ନାହିଁ ।
• ଦାନ୍ତ ଯେପରି ଶୀଘ୍ର ନଷ୍ଟ ନ ହେବ ସେଥ‌ିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟହ ଦିନକୁ ଦୁଇଥର ବ୍ରସ୍ କିମ୍ବା ଦାନ୍ତକାଠିରେ ଦାନ୍ତ ଘଷିବା ଉଚିତ ।
• ଯଦି ଦାନ୍ତ ଓ ପାଟିକୁ ସଫା କରାନଯାଏ ତେବେ କେତେକ କ୍ଷତିକାରକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ପାଟି ଭିତରେ ଓ ଦାନ୍ତରେ ଲାଗିଥିବା ଖାଦ୍ୟକୁ ପଚାଇ ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟିକରନ୍ତି । ତାହା ଦାନ୍ତକୁ ନଷ୍ଟ କରିଥାଏ । ଏହାକୁ ଦାନ୍ତ ପୋକ ଖାଇଗଲା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
• ଛାମୁଦାନ୍ତ କର୍ତ୍ତନ କରିବାରେ, ଶ୍ଵାନଦାନ୍ତ ଚିରିବାରେ, ପେଷଣ ଦାନ୍ତ ପେଷିବାରେ ଓ ଚର୍ମଣଦାନ୍ତ ଖାଦ୍ୟକୁ
• ଦାନ୍ତଛଡ଼ା ମୁଖଗହ୍ଵରରେ ଏକ ମାଂସଳ ଯନ୍ତ୍ରରୂପେ ଜିଭ ମୁଖଗହ୍ଵରର ଚଟାଣ ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ଓ ଏହା ଚାରିଆଡ଼କୁ ବୁଲିପାରେ ।
• ଏହା ଖାଦ୍ୟକୁ ଏପଟ ସେପଟ କରି ଦାନ୍ତକୁ ଚୋବାଇ ଖାଇବାରେ, ଲାଳ ସହ ଖାଦ୍ୟ ଗିଳିବାରେ, ସ୍ଵାଦ ବାରିବାରେ ଓ କଥା କହିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ଜିଭ ତଳେ ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି । ଏହି ଲାଳ ଆମ ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।
• ଜିଭର ଉପରିଭାଗରେ ତିନି ପ୍ରକାରର ସ୍ବାଦ ପିଣ୍ଡିକ (taste papilla) ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
• ଏହି ପିଣ୍ଡିକ ଗୁଡ଼ିକରେ ତଥା ଜିଭର ଉପରିଭାଗରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଵାଦମୁକୁଳ (taste bud) ରହିଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକ ରସନେନ୍ଦ୍ରୀୟ (taste receptor) 286 |
• ଜିଭର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ମିଠା ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ, ଏହାର ଟିକିଏ ପଛକୁ ଲୁଣି ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ, ପଶ୍ଚାତ୍‌ଭାଗରେ ପିତା ସ୍ବାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ ଓ ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ବରେ ଖଟା ସ୍ଵାଦ ବାରିବା ମୁକୁଳ ଥାଏ ।
  
• ଆମ ତଣ୍ଟି ପାଖରେ ଦୁଇଟି ନଳୀ ପାଖାପାଖି ରହିଛି । ଗୋଟିଏ
• ବାୟୁ ଯିବା ସମୟରେ ଖାଦ୍ୟନଳୀକୁ ଗ୍ଲଟିସ୍ (ଘଣ୍ଟିକା) ବନ୍ଦ କରିଦିଏ ଓ ଖାଦ୍ୟ ଯିବା ସମୟରେ ଶ୍ଵାସନଳୀ ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଏ ।
• ଯଦି ହଠାତ୍ କୌଣସି କାରଣରୁ ଖାଦ୍ୟ, ବାୟୁ ନଳୀ ଭିତରେ ପଶିଯାଏ, ତେବେ ଆମର କାଶ ହୁଏ । ତେଣୁ ଖାଲବା ସମୟରେ ପାନଧାନତାର ସହ ଖାଇବା ଉଚିତ |

→ ଖାଦ୍ୟନଳୀ :

• ଖାଦ୍ୟନଳୀର ସଂକୋଚନ ଓ ପ୍ରସାରଣ ଫଳରେ ଖାଦ୍ୟ ତଳକୁ ତଳ ଠେଲି ହୋଇଯାଏ ଓ ପାକସ୍ଥଳୀରେ
• ପାଟି ବାଟେ ବାହାରକୁ ଚାଲିଆସେ । ଏହାକୁ ବାନ୍ତି ହେଲା ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
• ଯଦି ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ତେବେ ଏହି ଗ୍ୟାସ୍ ଖାଦ୍ୟସହ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଦେଇ ବାହାରକୁ ବାହାରି ଆସେ ।

→ ପାକସ୍ଥଳୀ :

• ଖାଦ୍ୟନଳୀର ଶେଷ ଅଂଶଟି ପାକସ୍ଥଳୀକୁ ଲାଗିଛି । ପାକସ୍ଥଳୀର ଶେଷ
  
• ପରିପାକତନ୍ତ୍ରର ସବୁଠାରୁ ଓସାରିଆ ଅଂଶ ହେଉଛି ପାକସ୍ଥଳୀ ।
• ପାକସ୍ଥଳୀର ଭିତର ଆବରଣରେ ଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ ପାଚକରସ, ଲବଣାମ୍ଳ ଓ ଲାଳ ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ ।
• ପାକସ୍ଥଳୀରେ ଖାଦ୍ୟ ପହଞ୍ଚାମାତ୍ରେ ଏହାର ପ୍ରାଚୀର ଗ୍ୟାଷ୍ଟ୍ରିନ୍ (Gastrin) ନାମକ ଏକ ହରମୋନ୍ କ୍ଷରଣ କରେ ।
• ଏହି ହରମୋନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ପାକସ୍ଥଳୀର ପ୍ରାଚୀର ଅଧ୍ଵରୁ ଅଧ୍ଵ ପାଚକରସ କ୍ଷରଣ କରିଥାଏ ।
• ଲବଣାମ୍ଳ ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆଗୁଡ଼ିକୁ ମାରିଦିଏ ଓ ପାଚକରସ ଖାଦ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟକୁ ସରଳୀକୃତ କରି ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ ।

1822 ମସିହାରେ ପ୍ରଥମେ ଡାକ୍ତର ଉଇଲିୟମ୍ ନ୍ୟୁମୋଣ୍ଟ ପାକସ୍ଥଳୀ ମଧ୍ୟରେ ଚାଲିଥିବା କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଜାଣି ପାରିଥିଲେ ।

→ ଗ୍ରହଣୀ :

• ପାକସ୍ଥଲାଭ ପରଳରା ଅଂଶଟି ଅଟେ |
• ପିତ୍ତକୋଷରୁ ପିତ୍ତରସ ଆସି ଗ୍ରହଣୀରେ ଖାଦ୍ୟ ସହିତ ମିଶିଥାଏ ଓ ଚର୍ବି ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ହଜମ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• ପିତ୍ତରସ ଯକୃତରେ ତିଆରି ହୋଇ ପିତ୍ତକୋଷରେ ସଞ୍ଚ ହୋଇ ରହିଥାଏ ।
• ଯକୃତ ଆମ ଶରୀରର ସର୍ବବୃହତ୍ ଗ୍ରନ୍ଥି । ଏହାର ଓଜନ 1 କି.ଗ୍ରା. ରୁ 1.5 କି.ଗ୍ରା. ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇଥାଏ !
• ଏହା ଚାରୋଟି ପାଳି (Lobe) ବିଶିଷ୍ଟ । ମଧ୍ୟଚ୍ଛଦାର ଠିକ୍ ତଳକୁ ଟିକିଏ ଡାହାଣପଟକୁ ଏହା ଝୁଲି ରହିଥାଏ ।

→ କ୍ଷୁଦାନ୍ତ :

• କ୍ଷ୍ମଦାନ୍ତର ସ୍ତରମ ବା ଉପରି ଅଂଶକ୍ତ ଗୃହଣୀ (duodenum) କହନ୍ତି । ଖାଦ୍ୟନଳୀର ସବୁ ଠାରୁ ଲ ମ୍ବା ଅଂଶ ଯିଏ କି କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ କୁହାଯାଏ । ଏହାର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 7.5 କୁହାଯାଏ ।
• ଏହାର ମଧ୍ୟ ଅଂଶକୁ ଜେଜୁ ନ ମ୍ (Jejunum) ଓ ପ୍ରାନ୍ତ ଅଂଶକୁ ଇଲିୟମ୍ (ileum) କହନ୍ତି ।
  
• ଗ୍ରହଣୀର ଆକାର ଇଂରାଜୀ ‘C’ ଅକ୍ଷର ପରି ଏବଂ ପିତ୍ତନଳୀ ଓ ଅଗ୍ନାଶୟନଳୀ ଏହା ମଧ୍ୟକୁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ
• ପାକସ୍ଥଳୀର ଠିକ୍ ତଳେ ଗୁଡ଼ିଏ ଘିଅ ରଙ୍ଗର ଗ୍ରନ୍ଥି ରହିଛି, ଯାହାକୁ ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟ କୁହାଯାଏ । ଏହା ଶରୀରର ଦ୍ଵିତୀୟ ବୃହତ୍ ଗ୍ରନ୍ଥି । ଅଗ୍ନ୍ୟାଶୟରୁ ରସ ନିର୍ଗତ ହୋଇ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ମିଶିଥାଏ ।
• ଖାଦ୍ୟରେ ଥିବା ଶ୍ଵେତସାର, ସ୍ନେହସାର ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଇତ୍ୟାଦିକୁ ଅଗ୍ନାଶୟ ରସ ସରଳୀକରଣ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।
• କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଶେଷଭାଗକୁ ଖାଦ୍ୟ ଆସିବା ବେଳକୁ ପ୍ରାୟ ସବୁପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ହୋଇଯାଇଥାଏ ।
  ଶ୍ଵେତସାର ଖାଦ୍ୟ ଗ୍ଲା କୋଜରେ, ଚର୍ବିଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ଫ୍ୟାଟି ଏସିଡ୍ ଏବଂ ଗ୍ଲିସେରଲରେ ଓ ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ଆମିନୋ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।
• ବିପାଚିତ ଖାଦ୍ୟସାର କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ହୋଇଥାଏ। କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଭିତର ପଟ ଆବରଣ ଆଙ୍ଗୁଳି ପରି ଉପରକୁ ଉଠି ରହିଥାଏ, ତାକୁ ଭିଲି (villi) କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ଥ‌ିବା ରକ୍ତକୈଶିକ ନଳୀ ଖାଦ୍ୟରୁ ଖାଦ୍ୟସାର ଅଂଶକୁ ଯାଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଆତ୍ମୀକରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା (assimilation) କହନ୍ତି ।
• ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ କୋଷରେ, ଗ୍ଲୁକୋଜ ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ମିଶି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଏବଂ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ ଓ ଏଥୁରୁ ଶକ୍ତି ନିର୍ଗତ ହୁଏ । ଯେଉଁ ସବୁ ଖାଦ୍ୟ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତରେ ଶୋଷିତ ନ ହୋଇ କିମ୍ବା ହଜମ ନ ହୋଇ ରହିଥାଏ, ତାହା

→ ବୃହଦନ୍ତ୍ର :

• ଏହା କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତଠାରୁ ଅଧିକ ଓସାରିଆ କିନ୍ତୁ ଲମ୍ବରେ ଛୋଟ । ଏହାର ଲମ୍ବ ପ୍ରାୟ 1.5 ମିଟର ।
• ବୃହଦନ୍ତର ଭିତର ଅଂଶ ଖାଦ୍ୟର ଖଦଡ଼ା ଅଂଶରୁ ଜଳ ଓ କେତେକ ଲବଣକୁ ଶୋଷଣ କରିଥାଏ ।
• ଅବଶିଷ୍ଟ ଖଦଡ଼ ଅଂଶ ମଳକୋଷ୍ଟ ଭିତରକୁ ଚାଲିଯାଏ । ସେଠାରେ ଏହା ଅର୍ଦ୍ଧତରଳ ଆକାରରେ ଥାଏ । ପରେ ଏହା ମଳଦ୍ଵାର ବାଟ ଦେଇ ବାହାରକୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୁଏ ।
  

→ ତୃଣଭୋଜୀଙ୍କର ପୋଷଣ :

• ଗାଈ, ଛେଳି, ମେଣ୍ଢା ଆଦି ରୋମନ୍ଥନ ପ୍ରାଣୀ ତୃଣଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି । ସେମାନେ ଘାସ କୁଟା ଆଦି ଖାଇବାବେଳେ ଶୀଘ୍ର ଶୀଘ୍ର ଖାଦ୍ୟକୁ ଗିଳିଦେଇ ପାକସ୍ଥଳୀର ପ୍ରଥମ ଭାଗ (Rumen)ରେ ରଖୁଥାଆନ୍ତି ।
• ସେଠାରେ ଖାଦ୍ୟ କିଛି ପରିମାଣରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ରୋମନ୍ତ୍ରିତ ଖାଦ୍ୟ (cud) କୁହାଯାଏ ।
• ଘାସଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟରେ ଅଧ‌ିକ ପରିମାଣରେ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ସହଜରେ ହଜମ ହୁଏ ନାହିଁ ।
  
• ଗାଈର କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ୍ର ଏବଂ ବୃହଦନ୍ତ୍ର ମଝିରେ ଥ‌ିବା ବଡ଼ ମୁଣାପରି ଅଂଶ ଅନ୍ଧନାଳ ବା ସିକମ (caecum) ରେ ଏହି ଖାଦ୍ୟ କେତେକ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆର ଉପସ୍ଥିତିରେ ହଜମ ହୋଇଥାଏ ।

→ ଆମିବାର ପୋଷଣ :

• ଆମିବା ଏକ ଏକକୋଷୀ ପ୍ରାଣୀ । ଏହାକୁ ଅଣୁବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ରରେ ଦେଖ୍ହୁଏ ।
• ଏହାର ଶରୀର ଭିତରେ ବଡ଼ ଗୋଲାକାର ନ୍ୟଷ୍ଟି ଅଛି ଓ ଅନେକ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୋଲାକାର ପାଣିଫୋଟକା ପରି ରସଧାନୀ ଅଛି ।
  
• ଆମିବା ତା’ର କୂଟପାଦ ଦୁଇଟିକୁ ଖାଦ୍ୟର ଚାରିପଟେ ଗୁଡ଼ାଇ ତା’ ଶରୀର ଭିତରକୁ ନେଇ ରସଧାନୀରେ ରଖେ ।
• ରସଧାନୀରୁ ପାଚକ ରସ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ଖାଦ୍ୟକୁ ହଜମ କରିବାରେ
• ଖାଦ୍ୟ ଶୋଷିତ ହେବା ଫଳରେ ତାର ଶରୀରର ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥାଏ । ଖାଦ୍ୟର ଖଦଡ଼ା ଅଂଶ ଶରୀରର ଯେକୌଣସି ଅଂଶରୁ ବାହାରକୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।

→ ଆସ, ଜାଣର :

• ଜୀବ ଶରୀରର ବୃଦ୍ଧି, କ୍ଷୟପୂରଣ ଓ କାମ କରିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକ ।
• ଖାଦ୍ୟଗ୍ରହଣ, ଶରୀରରେ ତା’ର ବିନିଯୋଗ ବା ପରିପାକ, ଶୋଷଣ ବା ଆତ୍ମୀକରଣ ଓ ଅବ୍ୟବହୃତ ଖାଦ୍ୟର ବହିଷ୍କରଣ ସବୁଜ ଉଭିଦମାନେ ପତ୍ରହରିତ୍‌ ବା ସବୁଜକଣା ସାହାଯ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକରୁ ଶକ୍ତି ଆହରଣ କରି ଜଳ ଓ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳକୁ ମିଶାଇ ଶ୍ଵେତସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଆଲୋକଶ୍ଳେଷଣ କୁହାଯାଏ ।
• କେବଳ ସବୁଜକଣା ଥ‌ିବା ଉଭିଦ ଏହି ଉପାୟରେ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିପାରୁଥିବାରୁ ସେମାନେ ସ୍ଵଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି । ସବୁଜକଣା ନ ଥ‌ିବା ଉଭିଦ ଓ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ପରଭୋଜୀ ଅଟନ୍ତି ।
• ପରଭୋଜୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପରଜୀବୀ ଓ ମୃତୋପଜୀବୀ ଅଟନ୍ତି ।
• କମଣ୍ଡଳୁ ପରି ମାଂସାସୀ ଉଭିଦ ସ୍ବଭୋଜୀ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଯବକ୍ଷାରଜାନଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥ କୀଟ ପତଙ୍ଗରୁ ପାଇଥାନ୍ତି ।
• ପ୍ରାଣୀ-ଉଭିଦ ଏବଂ ଉଦ୍ଭଦ-ଉଦ୍ଭିଦ ମଧ୍ଯରେ ସହଜୀବୀ ଭାବେ ଜୀବନକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନ କରିଥା’ନ୍ତି ।
• ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ପୋଷଣ କହିଲେ ପୋଷକର ଆବଶ୍ୟକତା, ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ ଓ ଶରୀରରେ ଏହାର ସଦୁପଯୋଗକୁ ବୁଝାଏ ।
• ମନୁଷ୍ୟର ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରରେ ଖାଦ୍ୟନଳୀ ଓ କ୍ଷରଣ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକର କାର୍ଯ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ ।
• ପରିପାକ ତନ୍ତ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗର ନାମ (କ) ମୁଖ ଗହ୍ଵର (ଖ) ନିଗଳ (ଖାଦ୍ୟନଳୀ) (ଗ) ପାକସ୍ଥଳୀ (ଘ) କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ (ଙ) ବୃହଦନ୍ତ୍ର (ଚ) ମଳକୋଷ୍ଠ (ଛ) ମଳଦ୍ଵାର । କ୍ଷରଣକାରୀ ଗ୍ରନ୍ଥିଗୁଡ଼ିକର ନାମ- (୧) ଲାଳଗ୍ରନ୍ଥି, (୨) ଯକୃତରେ ଥ‌ିବା ପିତ୍ତକୋଷ, (୩) ଅଗ୍ନାଶୟ, (୪) ପାକସ୍ଥଳୀ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଅନ୍ତଃଆବରଣରୁ କ୍ଷରିତ ହେଉଥ‌ିବା ପାଚକ ରସ ।
• ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟାଭ୍ୟାସରେ ବିଭିନ୍ନତା ଥାଏ ।
• ପୋଷଣ ଏକ୍ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯେଉଁଥରେ (କ) ଖାଦ୍ୟ (ଘ) ଆତ୍ମୀକରଣ ଏବଂ (ଙ) ନିଷ୍କାସନ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରକ୍ରିୟା
• ଗ୍ରହଣ (ଖ) ଖାଦ୍ୟ ହଜମ (ଗ) ଖାଦ୍ୟସାରର ଶୋଷଣ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ ।
• ମୁଖ ଗହ୍ଵରରେ ଶ୍ଵେତସାର, ପାକସ୍ଥଳୀରେ ପୁଷ୍ଟିସାର ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟର ହଜମ ହୋଇଥାଏ । କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତ ଯକୃତରେ ଥ‌ିବା ପିତ୍ତକୋଷରୁ କ୍ଷରିତ ପିତ୍ତରସ, ଅଗ୍ନାଶୟ କ୍ଷରିତ ପାଚକରସ, ପାକସ୍ଥଳୀ ଓ କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ତର ଅନ୍ତଃ ଆବରଣରୁ କ୍ଷରିତ ପାଚକ ରସ ମିଶି ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟସାରକୁ ହଜମ କରିଥାଏ ।
• ହଜମ ହୋଇପାରି ନ ଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ଖଦଡ଼ା ଅଂଶ ମଳଦ୍ଵାର ଦେଇ ବାହାରକୁ ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ତୃଣଭୋଜୀ ପ୍ରାଣୀ ଯଥା – ଗାଈ, ମଇଁଷି, ହରିଣ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କୁ ରୋମନ୍ଥନ ପ୍ରାଣୀ କୁହାଯାଏ । ସେମାନେ ଶୀଘ୍ର ଶିଘ୍ର ଖାଦ୍ୟ ଗିଳି ଦେଇ ସିକମ୍‌ରେ ରଖ୍ ଥାଆନ୍ତି । ବିଶ୍ରାମ ସମୟରେ ପୁନର୍ବାର ପାଟିକୁ ଆଣି ପାକୁଳି କରନ୍ତି ।
• ଏମିବା ଏକ ଏକକୋଷୀ ପ୍ରାଣୀ । ସେ ନିଜର କୂଟପାଦ ବାହାର କରି ଖାଦ୍ୟକୁ ଶରୀରର ରସଧାନୀ ଭିତରକୁ ଠେଲି ନିଷ୍କାସିତ ହୋଇଥାଏ ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 4 ତନ୍ତୁରୁ ବସ୍ତ୍ର Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 4 ତନ୍ତୁରୁ ବସ୍ତ୍ର

Question 1.
କେଉଁଟି ଠିକ୍ ? ରେଶମ କୀଟ ଏକ
(କ) ଲାର୍ଭା
(ଖ) ଶୁକକୀଟ
(ଗ) ଲାର୍ଭା ଓ ଶୁକକୀଟ
(ଘ) ଲାର୍ଭା ନୁହେଁ କିମ୍ବା ଶୁକ କୀଟ ନୁହେଁ
Solution:
(ଖ) ଶୁକକୀଟ

Question 2.
କେଉଁଟିରୁ ପଶମ ମିଳେ ନାହିଁ ?
(i) ଚମରା ଗାଲ
(ii) ଓଟ
(iii) ଛେଳି
(iv) ଲୋମଶ କୁକୁର
Solution:
(iv) ଲୋମଶ କୁକୁର

Question 3.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର :
(କ) ଭଲ ଯୋଯାକ ________ ତନ୍ତୁରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ |
(ଖ) -ସବୁଠାରୁ ଉନ୍ନତମାନର ପଶମ – ଜାତିର ମେଣ୍ଢାଲୋମରୁ ମିଳେ ।
(ଗ) କଟା ଯାଇଥିବା ଲୋମ ଓ ଅଷ୍ଟଚର୍ମକୁ ପରିଷ୍କାର କରିବାଦ୍ୱାରା ଏଣ୍ଡ୍‌ରେ ଲାଗିଥିବା ଧୂଳି, ମଳି ଓ ________ ପଦାର୍ଥ ବାହାରିଯାଏ ।
(ଘ) ରେଣମ କାଟର ________ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଏହା ରେଶମ ସୂତାରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
(ଙ) ମଠାଲୁଗା ________ ପ୍ରକାର ରେଶମରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ।
Solution:
(କ) ପଶମ
(ଖ) ଲୋହି
(ଗ) ତେଲିଆ,
(ଘ) ଲାଳ (ପୁଷ୍ଟିସାରଯୁକ୍ତ ତନ୍ତୁ)
(ଙ) ଟସର

Question 4.
‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦ ସହ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭର ଶବ୍ଦ ମିଳାଅ ।
Solution:

Question 5.
ମେଣ୍ଢା ଲୋମରୁ ପଶମ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ନିମ୍ନଲିଖ ସୋପାନଗୁଡ଼ିକୁ ଠିକ୍ କ୍ରମରେ ସଜାଅ ।
(କ) ଅତି ଛୋଟ ଲୋମଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରିବା
(ଖ) ଲୋମ ଚର୍ମ ମିଶ୍ରଣକୁ ପରିଷ୍କାର କରିବା
(ଗ) ଲୁଗା ବୁଣିବା
(ଣ) ପୂତ୍ରା କାଟିବା
(ଙ) ବର୍ଦ୍ଧିତ ଲୋମକୁ କାଟିବା
(ତ) ତନ୍ତୁରେ ଭଲ ହେବା
Solution:
ବର୍ଦ୍ଧିତ ଲୋମକୁ କାଟିବା, ଲୋମ ଚର୍ମ ମିଶ୍ରଣକୁ ପରିଷ୍କାର କରିବା, ଅତି ଛୋଟ ଲୋମଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରିବା, ତନ୍ତୁରେ ରଙ୍ଗ ଦେବା, ସୂତା କାଟିବା, ଲୁଗା ବୁଣିବା ।

Question 6.
ବାମପାର୍ଶ୍ବରେ ଶବ୍ଦଦ୍ୱୟର ସମ୍ପର୍କକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି ଦକ୍ଷିଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଉପଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦ ଲେଖ ।
(କ) ମେଣ୍ଢାଲୋମ : ପଶ୍ଚିମ :: କୋଷା : ________
(ଖ) ଟସର : ମଠା :: ତୁତ୍ : ________
(ଗ) ମେଣ୍ଢା : ଘାସପତ୍ର:: ରେଶମ କୀଟ : ________
Solution:
(କ) ରେଶମ
(ଖ) ପାଟ
(ଗ) ତୁତ୍ଵଗଛର ପତ୍ର

Question 7.
(କ) ଅଣ୍ଡା
(ଖ) ପ୍ୟୁପା
(ଗ) ଲାର୍ଭା
(ଘ) ରେଶମ କୀଟ
ରେଶମ ପୋକ ଜୀବନ ଚକ୍ରର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା (କ, ଖ, ଗ, ଘ)କୁ ଠିକ୍ କ୍ରମରେ ଲେଖ ।
Solution:
ରେଶମ କୀଟ → ଅଣ୍ଡା → ଲାର୍ଭା → ପ୍ୟୁପା ।

Question 8.
ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଟିପ୍ପଣୀ ଲେଖ ।
(କ) କୋଷା,
(ଖ) ମେଣ୍ଢାର ଖାଦ୍ୟ,
(ଗ) ରେଶମ ଚାଷ
(ଖ) ମନୋନୀତ ପ୍ରଜନନ
Solution:

• ରେଶମ କୀଟର ଲାର୍ଭା ମୁହଁରେ ରେଶମ ଗ୍ରନ୍ଥି ଥାଏ । ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ ଲାଳପରି ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ତନ୍ତୁ ଆକାରରେ ବାହାରି ଆସେ ।
• ଏଥିରେ ଫାଇବ୍ରୋଇନ୍ ନାମକ ଏକ ପ୍ରକାର ପୁଷ୍ଟିସାର ଥାଏ । ଏହି ଲାଳ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ କଠିନ ହୋଇ ରେଶମ ତନ୍ତୁରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ରେଶମ କୀଟ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ନିଜ ଚାରିପଟେ ଏକ ଆବରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ଗୋଟିଏ ଅଣ୍ଡାକୃତି ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ହିସାବରୁ ଜଣାଯାଇଛି ଯେ ଗୋଟିଏ ପୋକ ପ୍ରାୟ 300 ମିଟର ସୂତା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ନିଜର ଚାରିକଡ଼ରେ କୋଷାଟିଏ
• କୋଷାଟି କୌଣସି ଛୋଟ ଥାକ କିମ୍ବା ଗଛ ଡାଳରେ ଲାଗିରହେ ବା ଝୁଲି ରହେ ।
• ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ପୋକଟି କୋଷାରୁ ବାହାରି ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ କୋଷାଗୁଡ଼ିକୁ ଖରାରେ ଶୁଖାଇ କିମ୍ବା ଫୁଟନ୍ତା ପାଣିରେ ପକାଇ ପୋକକୁ ମାରି ଦିଆଯାଏ । ନଚେତ୍ ସେଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ସମସ୍ତ ରେଶମ ସୂତା ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇଯାଏ । ଏହି କୋଷାରୁ ହିଁ ରେଶମ ସୂତା ମିଳେ ଓ ସେଥୁରୁ ଲୁଗା ବୁଣାଯାଏ ।

(ଖ) ମେଣ୍ଢାର ଖାଦ୍ୟ :
Solution:

• ମେଶାମାନେ ତୃଣଲେଲା | ଏମାନେ ଶାସ ଖାଲଦାକ୍ମ ଭଲ ପାଆନ୍ତି | ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଦିଶିନି ମଧ୍ୟ୍ୟ, ତାକ, ଚୋକଡ଼, ଯଅ ଓ ପିଡ଼ିଆ ସହ କିଛି ଲୁଣ ମିଶାଇ ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
• ଶୀତଦିନେ ମେଣ୍ଢାମାନଙ୍କୁ ଘରେ ରଖ୍ ପତ୍ର, ଶସ୍ୟଦାନା ଓ ଶୁଖିଲା ନଡ଼ା ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଇଥାଏ ।

(ଗ) ରେଶମ ଚାଷ :
Solution:

• ରେଶମ ଚାଷ ଏକ ଲାଭଜନକ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ ।
• ରେଶମ ପୋକ ପାଳନ ଭାରତର ଏକ ପୁରାତନ ବୃତ୍ତି । ରେଶମ ପୋକର କୋଷାରୁ ରେଶମ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।
• ଆମ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ବହୁ ଆଦିବାସୀ ପରିବାର ରେଶମ ଚାଷ କରି ଉପକୃତ ହେଉଛନ୍ତି । ରେଶମ ଚାଷ ପାଇଁ ବିଶେଷ କିଛି ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ଅଧ୍ଵ ମୂଳଧନ କିମ୍ବା ବିଜୁଳି ଶକ୍ତିର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ । ରେଶମ ପୋକ ପାଳନ ଓ ରେଶମ ବିପୁ ଉତ୍ପାଦନରେ ପ୍ତ ଲୋକମାନକର ରୁମିଳା ଆତ୍ୟନ୍ତ ସ୍ନରୁଦ୍ୱତ୍ପପ୍ତ |
• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରେଶମ କୋଷାରୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ତନ୍ତୁ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ସେଥୁରୁ ରେଶମ ସୂତା ମିଳେ ।
• କୋଷାରୁ ନରମ ରେଶମ ତନ୍ତୁ ବାହାର କରି ଏହାକୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟ କ୍ରମେ ରେଶମ ସୂତାରେ ପରିଣତ କରିବା କାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକଙ୍କଦ୍ୱାରା ସୂଚାରୁରୂପେ ସମ୍ପାଦନ ହୁଏ । ଏହି ସୂତାରୁ ହିଁ ପାଟ, ମଠା, ଏଣ୍ଡି ଓ ମୁଗା ଆଦି ବସ୍ତ୍ର ତିଆରି ହୁଏ ।

(ଘ) ମନୋନୀତ ପ୍ରଜନନ :
Solution:

• ଆମେ ଜାଣୁ ମେଣ୍ଢା, ଛେଳି, ଚମରୀଗାଈ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଶୁ (ଯଥା – ଲାମା, ଆଲ୍‌କା, ଓଟ)ମାନଙ୍କର ଲୋମରୁ ପଶମ ମିଳେ ।
• ମେଣ୍ଢା ଶରୀରରେ ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଲୋମ ଥାଏ ; ଯଥା ମୋଟା ଲୋମ ଓ ନରମ ଲୋମ ।
• କେତେକ ଜାତିର ମେଣ୍ଢାର କେବଳ ନରମ ଲୋମ ଥାଏ । ନରମ ଓ ପତଳା ଲୋମରୁ ପଶମ ତନ୍ତୁ ମିଳେ । ଆଜିକାଲି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଆଧୁନିକ ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଇ କେବଳ ଉନ୍ନତମାନର ନରମ ଲୋମ ଥିବା ମେଣ୍ଢା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇପାରୁଛି । ଏହି ପଦ୍ଧତିକୁ ‘ମନୋନୀତ ପ୍ରଜଜନ’ କୁହାଯାଏ ।

Question 9.
କେଉଁଟି ଠିକ୍ / ଭୁଲ୍ ଚିହ୍ନାଅ ।
(କ) ମେଣ୍ଢାର ମୋଟା ଲୋମରୁ ଭଲ ପଶମ ତନ୍ତୁ ମିଳେ ।
(ଖ) ଶୀତଦିନେ ମେଣ୍ଢାକୁ ଘରେ ରଖ୍ ପତ୍ର, ଦାନା, ନଡ଼ା ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
(ଗ) ଛୋଟ ପଶମ ତନ୍ତୁକୁ ଚଦର ବୁଣା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
(ଘ) ରେଶମ କୀଟ ତୁତ ପତ୍ର ଖାଇବା ସମୟରେ ଲାଳ ଝରାଇ କୋଷା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ।
(ଙ) ରେଶମ ସୂତାରେ ସ୍ଵେଟର ବୁଣାଯାଏ ନାହିଁ ।
Solution:
(କ) ଭୁଲ୍
(ଖ) ଠିକ୍
(ଗ) ଠିକ୍
(ଘ) ଭୁଲ୍
(ଙ) ଠିକ୍

Question 10.
କାରଣ ଦର୍ଶାଅ :
(କ) ଶୀତଦିନେ ମେଣ୍ଢା ଦେହରୁ ଲୋମ କଟାଯାଏ ନାହିଁ ।
Solution:

• ପଶମ ପାଇବା ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ମେଣ୍ଢା ପାଳନ କରାଯାଏ । ସେମାନଙ୍କ ଲୋମରୁ ପଶମ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ । ଏଣୁ ମେଣ୍ଢାମାନଙ୍କ ଶରୀରରେ ଲୋମକୁ ବଢ଼ିବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
• ଶୀତଦିନେ ସେମାନଙ୍କୁ ଘରେ ରଖ୍ ପତ୍ର, ଶସ୍ୟଦାନା ଓ ଶୁଖିଲା ନଡ଼ା ଆଦି ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଇଥାଏ । ଲୋମ ସେମାନଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖେ । ଶୀତଦିନେ ମେଣ୍ଢାମାନଙ୍କ ଶରୀରକୁ ଉଷୁମ ରଖ୍ ପାଇଁ ଶରୀରରୁ ଲୋମ କଟାଯାଏ ନାହିଁ ।
• ମାତ୍ର ଗରମ ମାସରେ ଏମାନଙ୍କ ଦେହରୁ ମେସିନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଲୋମ କାଟିଦିଆଯାଏ । ପରିବେଶ ଗରମ ଥ‌ିବାରୁ ସେମାନଙ୍କ ଦେହରୁ ଲୋମ କାଟିଦେଲେ ମଧ୍ୟ ମେଣ୍ଢାକୁ ବିଶେଷ ଅସୁବିଧା ହୋଇ ନଥାଏ ।

(ଖ) ଦୁର୍ଗମ ଅଞ୍ଚଳରେ ରେଶମ ଚାଷ ସଫଳତାର ସହ କରାଯାଇପାରିବ ।
Solution:

• ରେଶମ ଚାଷ ପାଇଁ ବିଶେଷ କିଛି ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ, ଅଧ୍ଵ ମୂଳଧନ କିମ୍ବା ବିଜୁଳି ଶକ୍ତିର ଆଦଣ୍ୟକତା ନାହି |
• ରେଶମ ପୋକ ପାଳନ ଓ ରେଶମ ବସ୍ତ୍ର ଉତ୍ପାଦନ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ସାଧାରଣତଃ କରାଯାଇଥାଏ । ଏଣୁ ରେଶମ ଚାଷ ଦୁର୍ଗମ ଅଞ୍ଚଳରେ ସଫଳତାର ସହ କରାଯାଇ ପାରିବ ।

(ଗ) ରେଶମ ଉତ୍ପାଦନ ସମୟରେ କୋଷାରୁ ବାହାରି ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ ରେଶମ ପୋକକୁ ମାରିଦିଆଯାଏ ।
Solution:

• ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ପୋକ (ମଥ୍)ଟି କୋଷାରୁ ବାହାରି ଆସିବା ପୂର୍ବରୁ କୋଷାଗୁଡ଼ିକୁ ଖରାରେ ଶୁଖାଇ କିମ୍ବା ଫୁଟନ୍ତା ପାଣିରେ ପକାଇ ମାରି ଦିଆଯାଏ । ପରେ କୋଷାଗୁଡ଼ିକୁ ଶୁଖାଇ ସେଥିରୁ ରେଶମ ସୂତା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ ।
• ଯଦି ପୋକଟି କୋଷାକୁ କାଟି ବାହାରକୁ ବାହାରି ଆସେ, ତେବେ ସମସ୍ତ ରେଶମ ସୂତା ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇ ବ୍ୟବହାର ଅନୁପଯୋଗୀ ହୋଇଯାଏ ।

(ଘ) ସ୍ଵେଟରରେ ବେଳେବେଳେ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମ ଥିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ ।
Solution:

• କଟାଯାଇଥିବା ଲୋମ ଓ ଅଧର୍ମ ସ୍ତରକୁ ଏକ ବୃହତ୍ ପାତ୍ରରେ କିମ୍ବା ମେସିନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ଭଲ ଭାବରେ ପରିଷ୍କାର କରାଯାଏ । ପରିଷ୍କାର କରିବା ପରେ କାରଖାନାରେ ଲୋମ ଓ ଚର୍ମକୁ ପୃଥକ୍ କରାଯାଏ । ତା’ ପରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଲୋମକୁ ଅଲଗା କରି ସଜାଇ ରଖାଯାଏ ।
• ସମସ୍ତ ଲୋମରୁ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରାଯାଏ । ଛୋଟ ଲୋମକୁ ବାଦ୍ ଦେବା ପରେ ବାକିତକକୁ ପୁଣି ଥରେ ସଜାଇ ଶୁଖାଯାଏ । ଏଥ‌ିରେ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗ ଦେଇ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସଳଖ କରି ସେଥୁରୁ ସୂତା କଟାଯାଏ ।
• ସୂତା କାଟିବା ପରେ ଲମ୍ବା ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ୱେଟର ବୁଣାପାଇଁ ଏବଂ ଛୋଟ ତନ୍ତୁଗୁଡ଼ିକୁ ଲୁଗାବୁଣାପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ବେଳେ ବେଳେ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମ ଅସାବଧାନବଶତଃ ବଡ଼ ଲୋମ ସହିତ ରହିଯାଇଥାଏ । ତେଣୁ ସ୍ଵେଟରରେ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମ ଥିବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଏ ।

(ର୍ଗ) ସ।ଧାରଣଙ୍କ ରେଶାସ ଦପ୍ତକୃ ଗତିବ ଲୋକ ରତ୍ପାଦନ କଲେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରେ ନାହା
Solution:

• ପ୍ରାକୃତିକ ପଦାର୍ଥରୁ ତିଆରି ପୋଷାକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରେଶମର ସ୍ଥାନ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର । ରେଶମ ଚାଷ ଏକ ଲାଭଜନକ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ । ଏଥ‌ିରେ ଲୋକଶକ୍ତି ବିନିଯୋଗର ଯଥେଷ୍ଟ ସୁଯୋଗ ରହିଛି ।
• ରେଶମ ତାପ ବ୍ୟବସାଯେ ନ ହେମୋଗ ବସ୍ତ ବାଳିକା ହୋଇଥିବାରୁ ଗଣିଦ ଲେକେ ନିଜେ ବ୍ୟବହାର ନକରି ଏହାକୁ ବିକ୍ରି କରି ସେମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଆବଶ୍ୟକ ଅଧିକ ଅର୍ଥ ପାଆନ୍ତି ।

Question 11.
ମେଣ୍ଢା ଲୋମରୁ ପଶମ ତନ୍ତୁ କିପରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ, ସୋପାନ କ୍ରମରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କର ।
Solution:
ବିଭିନ୍ନ ସୋପାନରେ ମେଣ୍ଢାର ଲୋମରୁ ପଶମ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଏ ଓ ସେଥୁରୁ ଶୀତ ପୋଷାକ ଓ ଚଦର ବୁଣାଯାଏ ।

• ପ୍ରଥମ ସୋପାନ – ମେଣ୍ଢାର ଅଧର୍ମ ସହ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଲୋମକୁ କାଟି ଦିଆଯାଏ । ଏହା ସାଧାରଣତଃ ଗରମ ମାସରେ ମଧ୍ୟ ମେଣ୍ଢାକୁ ବିଶେଷ ଅସୁବିଧା ହୁଏ ନାହିଁ ।
• ଦ୍ଵିତୀୟ ସୋପାନ – କଟାଯାଇଥିବା ଲୋମ ଓ ଅଧର୍ମ ସ୍ତରକୁ ଏକ ବୃହତ୍ ପାତ୍ରରେ କିମ୍ବା ମେସିନ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ପରିଷ୍କାର କରାଯାଏ । ଫଳରେ ଏଥ‌ିରେ ଲାଗିଥିବା ଧୂଳି, ମଳି ଓ ତେଲିଆ ପଦାର୍ଥ ସବୁ ବାହାରି ଯାଏ ।
• ତୃତୀୟ ସୋପାନ – କାରଖାନାରେ ଲୋମ ଓ ଚର୍ମକୁ ପୃଥକ କରାଯାଏ ଓ ତତ୍‌ପରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଲୋମକୁ ଅଲଗା କରି ସଜାଇ ରଖାଯାଏ ।
• ଚତୁର୍ଥ ସୋପାନ – ସମସ୍ତ ଲୋମରୁ ଅତି ଛୋଟ ଲୋମଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ତନ୍ତୁକୁ ପୁଣିଥରେ ସଜାଇ ଶୁଖାଯାଏ ଓ ସେଥୁରୁ ପଶ୍ଚିମ ତନ୍ତୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ପଣମ ସୋପାନ – ଏଦ୍ୱି ଶୁଖିଲା ତନ୍ତୁକୁ ଆଦଣ୍ୟକତା ଅନ୍ମଯାମା ବିକିନ୍ତି ରକ୍ରେ ରଲାଯାଏ |

Question 12.
ରେଶମ କୀଟର ଜୀବନ ଚକ୍ରର ପ୍ରବାହ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କର ।
Solution:

Question 13.
ରେଣମ କାର କିପର ପାଲନ କରାଯାଏ ଲେଖା |
Solution:

• ଗୋଟିଏ ମାଈ ରେଶମ ପୋକ ଥରକେ ଶତାଧ‌ିକ ଅଣ୍ଡା ଦେଇଥାଏ । ଉକ୍ତ ଅଣ୍ଡାଗୁଡ଼ିକୁ କାଗଜ କିମ୍ବା କପଡ଼ା ଖୋଳରେ ଯତ୍ନର ସହ ସାଇତି ରଖାଯାଇ ରେଶମ ଚାଷୀଙ୍କୁ ବିକ୍ରୟ କରାଯାଏ ।
• ଚାଷୀମାନେ ଏହି ଅଣ୍ଡାଗୁଡ଼ିକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ତାପମାତ୍ରା ଓ ଆର୍ଦ୍ରତାରେ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟପ୍ରଦ ଅବସ୍ଥାରେ ରଖନ୍ତି । ଅଧ୍ଵ ଉଷୁମ ଅବସ୍ଥାରେ ଏଥୁରୁ ଲାର୍ଭା ଜାତ ହୁଏ । ଏମାନଙ୍କୁ ରେଶମ କୀଟ କୁହାଯାଏ ।
• ଏମାନେ ତୁତ୍ ଗଛର ପତ୍ର ଖାଇ ଆକାରରେ ବହୁତ ବଡ଼ ହୋଇ ଯାଆନ୍ତି । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଏମାନଙ୍କୁ ବାଉଁଶ ଡାଲାରେ ରଖ୍ ସଦ୍ୟଜାତ କଅଁଳିଆ ତୁତ୍ ପତ୍ର ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
• 9୫ ରୁ ୩୦ ଦିନ ହୋଇଗଲେ କୀଟଟି ପତ୍ର ଖାଇବା ବନ୍ଦକରି ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ବାଉଁଶ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ନିଜ ପାଟିରୁ ଏକ ପ୍ରକାର ଲାଳ ବାହାର କରି ସେଥ୍ରେ ଗୋଟିଏ କୋଷା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । କୋଷାଟି ସାଧାରଣତଃ କୌଣସି ଛୋଟ ଥାକ କିମ୍ବା ବାଉଁଶ ଡାଲା ସହ ଲାଗି ରହିଥାଏ ।
• ରେଶମ କୀଟ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ନିଜ ଚାରିପଟେ ଏକ ଆବରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ପ୍ୟୁପାରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି କୋଷା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ୟୁପା କ୍ରମେ ବଡ଼ ହୋଇ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ରେଶମ ପୋକରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

Question 14.
ଆମ ରାଜ୍ୟର ଆଦିବାସୀ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରେଶମ ଚାଷର ଭୂମିକା ଲେଖ ।
Solution:

• ରେଶମ ଚାଷ ଏକ ଲାଭଜନକ କୁଟୀର ଶିଳ୍ପ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଆମ ଦେଶର ଓ ରାଜ୍ୟର ଅର୍ଥନୀତିରେ ବିଶେଷ ଉନ୍ନତି ହେବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି ।
• ରେଶମ ଚାଷ ପାଇଁ ବିଶେଷ କିଛି ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନ କୌଶଳ, ଅଧିକ ମୂଳଧନ କିମ୍ବା ବିଜୁଳି ଶକ୍ତିର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ, ଏଣୁ ଯେ କୌଣସି ଦୁର୍ଗମ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି ଚାଷ ସଫଳତାର ସହ କରାଯାଇ ପାରିବ ।
• ଆମ ରାଜ୍ୟର ବହୁ ଆଦିବାସୀ ପରିବାର ରେଶମ ଚାଷ କରି ବିଶେଷ ଉପକୃତ ହେଉଛନ୍ତି ।
• ଏଣୁ ଆଦିବାସୀ ଉନ୍ନୟନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରେଶମ ଚାଷର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଗରିବ ଆଦିବାସୀ ଲୋକଙ୍କ ଆର୍ଥିକ ମାନଦଣ୍ଡର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ରେଶମ ଚାଷକୁ ଅଧ‌ିକ ଲୋକପ୍ରିୟ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।

Question 15.
ତୁମର ତିନି ପ୍ରକାର ପୋଷାକ ଅଛି । ସୂତା ପୋଷାକ, ପଶମ ପୋଷାକ ଓ ରେଶମ ପୋଷାକ । ବର୍ଷର କେଉଁ ସମୟରେ କେଉଁ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିବ ? କାରଣ ସହ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
Solution:

• ଖରାଦିନେ ସାଧାରଣତଃ ସୂତା ପୋଷାକ ପିନ୍ଧାଯାଏ । କାରଣ ଏହି ସମୟରେ ପାଗ ଗୁଳୁଗୁଳିଆ ହୋଇଥାଏ ଓ ଦେହରୁ ଅଧୂକ ଝାଳ ବାହାରେ । ଏଣୁ ସୂତା ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିଲେ ଅଧ୍ଵ ଆରାମ ଲାଗେ ।
• ପଶମ ବା ଉଲ୍ ପୋଷାକ ସାଧାରଣତଃ ଶୀତଦିନେ ପିନ୍ଧାଯାଏ । କାରଣ ଏହି ପୋଷାକ ଦେହକୁ ଗରମ ରଖିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ ।
• ବର୍ଷା ଋତୁରେ ରେଶମ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧାଯାଏ । କାରଣ ଏହା ବର୍ଷାରେ ଓଦା ହେଲେ ଶୀଘ୍ର ଶୁଖୁଯାଏ । ଏଥିରେ ଅଧ୍ବକ ପାଣି ଲାଗେନାହିଁ ।

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭଦରୁ ତନ୍ତୁ :

• ଆମେ ବଞ୍ଚିରହିବା ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ କରୁଥିବା ତିନୋଟି ମୌଳିକ ଆବଶ୍ୟକତା ମଧ୍ୟରୁ ବସ୍ତ୍ର ଅନ୍ୟତମ ।
• ଉଭୟ ପ୍ରାକୃତିକ ତନ୍ତୁ ଓ କୃତ୍ରିମ ତନ୍ତୁରୁ ବସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।
• ଏହି ତନ୍ତୁ ଉଭିଦର ବିଭନ୍ନ ଅଂଶରୁ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଉପଲବ୍‌ଧ ହୋଇଥାଏ |
• ପଶମ ଓ ରେଶମ ତନ୍ତୁ କେତେକ ପ୍ରାଣୀଙ୍କଠାରୁ ମିଳିଥାଏ ।
• ମେଣ୍ଢା ଓ ଚମରୀ ଗାଈ ପରି କେତେକ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ଲୋମରୁ ଉଲ୍ ବା ପଶମ ମିଳେ ।
• ରେଶମକୀଟର କୋଷାରୁ ସିଲ୍‌କ୍ ବା ରେଶମ ମିଳେ ।

→ ପଶମ (ଉଲ୍) :

• ମେଣ୍ଢା, ଛେଳି, ଚମରୀଗାଈ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ପଶୁ (ଓଟ, ଲାମା ଓ ଆଲ୍‌କା)ଙ୍କ ଲୋମରୁ ପଶମ ମିଳିଥାଏ ।
• ମେଣ୍ଢା ଶରୀରରେ ଦୁଇ ପ୍ରକାର ଲୋମ ଥାଏ, ଯଥା – ମୋଟା ଲୋମ ଓ ନରମ ଚର୍ମ ଲୋମ । ନରମ ଓ ପତଳା ଲୋମରୁ ପଶମ ତନ୍ତୁ ମିଳେ ।
• ଆଜିକାଲି ଉନ୍ନତମାନର ନରମ ଲୋମମ୍ବା ମେଣ୍ଢା ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇପାରୁଛି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ‘ମନୋନୀତ ପ୍ରଜନନ’’କୁହାଯାଏ ।
• କାଶ୍ମୀର ଛେଳିର ଲୋମ ବହୁତ ନରମ । ଏଥୁରୁ ତିଆରି ଶାଲ୍‌କୁ ‘ପଶ୍ଚିମିନା ଶାଲ’ କୁହାଯାଏ ।
• ଜାମ୍ମୁ କାଶ୍ମୀରରେ ମିଳୁଥିବା ଅଙ୍ଗୋରା ପଶମ ଅଙ୍ଗୋରା ଛେଳି ଲୋମରୁ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ ।
• ପଶମ ପାଇବା ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ମେଣ୍ଢାପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ ।
• ହିମାଳୟର ପାର୍ବତ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ; ଯଥା— ଲଦାଖ ଅଞ୍ଚଳରେ ଚମରୀ ଗାଈର ଲୋମରୁ ପଶମ ମିଳେ ।
• ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାର ଲାମା ଓ ଆଲ୍‌କା ଲୋମରୁ ପଶମ ପଶମ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।
  
• ମାଈ ରେଶମ ପୋକ ଥରକେ ଶତାଧ୍ଵ ଅଣ୍ଡାଦିଏ । ଏହି ଅଣ୍ଡାରୁ ଜାତ ଲାର୍ଭାକୁ ‘ଶୁକକୀଟ’ ବା ‘ରେଶମ କୀଟ’ କୁହାଯାଏ ।
• ଲାର୍ଭାର ପର ଅବସ୍ଥାକୁ ପ୍ୟୁପା କହନ୍ତି । ପ୍ୟୁପା ଅବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରବେଶ କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଲାର୍ଭା ତୁତ୍ଵଗଛର ପତ୍ର ଖାଇ ଏକ ଜାଲ ବୁଣେ ।
• ସେହି ତନ୍ତୁ ବାୟୁ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ରେଶମ ତନ୍ତୁରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ରେଶମ କୀଟ ଖୁବ୍ କମ୍ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ନିଜ ଚାରିପଟେ ଏକ ଆବରଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ ଓ ପ୍ୟୁପାରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହି ତନ୍ତୁର ଆବରଣକୁ ‘କୋଷା’ କୁହାଯାଏ ।
• ଏହି କୋଷା ମଧ୍ୟରେ ପ୍ୟୁପା କ୍ରମେ ବଡ଼ ହୋଇ ପୂର୍ଣାଙ୍ଗ ରେଶମ ପୋକରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।
• ରେଶମ ପୋକର କୋଷାରୁ ରେଶମ ତନ୍ତୁ ମିଳେ ଓ ତହିଁରୁ ସୂତା କଟାଯାଏ ।
• ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରେଶମ ତନ୍ତୁରୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସୂତା ମିଳିଥାଏ; ଯଥା – ତୁତ୍, ଟସର, ଇରି ଓ ମୁଗା ଆଦି । ଓଡ଼ିଶାରେ ତୁତ୍ରକୁ ପାଟ, ଟସରକୁ ମଠା, ଇରିକୁ ଏଣ୍ଡି ଓ ମୁଗାକୁ ମୁଗା କୁହାଯାଏ ।
• ଭାରତରେ ତୁତ୍ ରେଶମ ପୋକ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଚାଷ କରାଯାଏ । ଏହାର କୋଷାରୁ ମିଳୁଥିବା ରେଶମ ତନ୍ତୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ନରମ, ନମନୀୟ ଓ ଚିକ୍‌କଣ । ରେଶମ ଉତ୍ପାଦନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚୀନ୍ ପୃଥିବୀରେ ପ୍ରଥମ ଅଟେ ।
• ଆଜିକାଲି ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ରାସାୟନିକ ପଦାର୍ଥ ବ୍ୟବହାର କରି କୃତ୍ରିମ ରେଶମ ସୂତା ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଉଅଛି ଓ ସେଥୁରୁ ବିଭିନ୍ନ ପୋଷାକ ତିଆରି ହେଉଛି ।

→ କୋଷାରୁ ରେଶମ :
ରେଶମ ପାଇବା ପାଇଁ ରେଶମ ପୋକ ପାଳନ କରି ତାହାର କୋଷା ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ । ସେହି କୋଷାରୁ ରେଶମସୂତା’ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।

• ମାଈ ରେଶମ ପୋକଠାରୁ ସାଧାରଣତଃ ଶତାଧିକ ଅଣ୍ଡା ମିଳିଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ କାଗଜ କିମ୍ବା କପଡ଼ା ଖୋଳରେ ଯତ୍ନର ସହ ସାଇତି ରଖ୍ ରେଶମ ଚାଷୀକୁ ବିକ୍ରୟ କରାଯାଏ ।
• ଥ‌ିବାବେଳେ ଅଣ୍ଡାରୁ ଲାର୍ଭା ଜାତ ହୁଏ । ଏହି ଲାର୍ଭାକୁ ଆମେ ଶୁକ ବା ରେଶମ କୀଟ ବୋଲି କହୁ ।
• ରେଶମ କୀଟ କଅଁଳିଆ ତୁତ ପତ୍ର ଖାଇ ଆକାରରେ ବହୁତ ବଢ଼ିଯାଏ । ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ବାଉଁଶ ଡାଲାରେ ରଖ୍ ଏମାନଙ୍କୁ କଅଁଳିଆ ତୁତ ପତ୍ର ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ ।
• ୨୫ରୁ ୩୦ ଦିନ ପରେ ଏହି କୀଟ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ବାଉଁଶ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ମଧ୍ୟକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ କୋଷା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରେ । କୋଷାଟି କୌଣସି ଛୋଟ ଥାକ କିମ୍ବା ବାଉଁଶ ଡାଲା ସହ ଲାଗିରହିଥାଏ । କୋଷା ମଧ୍ୟରେ ରେଶମ କୀଟଟି ଜାଲ ବୁଣି ଶେଷରେ ରେଶମ ପୋକରେ ପରିଣତ ହୁଏ ।

ତୁତ୍ ବା ମାଲ୍‌ବେରୀ ରେଶମକୀଟ ତୁତ୍ ଗଛର ପତ୍ର, ଟସର କୀଟ ଶାଳ ଏବଂ ଅର୍ଜୁନ ଗଛର ପତ୍ର, ଇରି କୀଟ ଜଡ଼ାଗଛର ପତ୍ର ଓ ମୁଗା କୀଟ ଛଣପଟ, ସୋମ୍ ଓ ସେଓଲୁ ଗଛର ପତ୍ରଖାଇ ବଢ଼େ ।

ପାଣିରେ ପକାଇ ମାରି ଦିଆଯାଏ, ନଚେତ୍ ପୋକଟି ନିଜେ କୋଷା କାଟି ବାହାରକୁ ଆସିବା ଦ୍ବାରା ରେଶମ ସୂତା ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇଯାଏ । ପୋକଟିକୁ ମାରିଦେବା ପରେ କୋଷାରୁ ହିଁ ରେଶମ ସୂତା ବାହାରେ ଓ ବୁଣାଳୀମାନେ ସେଥୁରୁ ଲୁଗା ବଢ଼େ ।

→ ଆସ, ଜାଣିବା :

• ପଶମ ଓ ରେଶମ ହେଉଛି ପ୍ରାଣୀଜ ତନ୍ତୁ । ପଶମ ମେଣ୍ଢା, ଛେଳି ଓ ଚମରୀ ଗାଈର ଲୋମରୁ ମିଳେ ଏବଂ ରେଶମ ଓଟ, ଲାମା ଓ ଆଲ୍‌ପାକାର ଲୋମରୁ ମଧ୍ୟ ପଶମ ମିଳେ ।
• ଭାରତରେ ପଶମ ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ମେଣ୍ଢାପାଳନ କରାଯାଏ ।
• ମେଣ୍ଢା ଲୋମକୁ ଶରୀରରୁ କାଟି ବାହାର କରାଯାଏ । ଏହାପରେ ଏହାକୁ ପରିଷ୍କାର କରି, ବଡ଼ ଛୋଟ ଲୋମକୁ ପୃଥକ୍ କରି, ଅତିଛୋଟ ଲୋମକୁ ବାହାର କରି ଦେଇ, ଶୁଖାଇ ରଙ୍ଗ ଦେଇ ସୂତାକଟା ଯାଏ ଓ ଲୁଗା ବୁଣା ଯାଏ ।
• ରେଶମ କୋଷାରୁ ରେଶମ ତନ୍ତୁ ବାହାରି ତହିଁରୁ ରେଶମ ସୂତା କଟାଯାଏ ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 3 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 3 ଅମ୍ଳ, କ୍ଷାରକ ଓ ଲବଣ

Question 1.
ତିନୋଟି ଲେଖାଏଁ ଅମ୍ଳୀୟ ଓ କ୍ଷାରୀୟ ପଦାର୍ଥର ନାମ ଲେଖ ।
Solution:
ଅମ୍ଳୀୟ ପଦାର୍ଥ – ଲେମ୍ବୁ, ତେନ୍ତୁଳି ଓ ଭିନେଗାର୍ ।
କ୍ଷାରୀୟ ପଦାର୍ଥ – ଖାଇବାସୋଡ଼ା, ସାବୁନ ଓ ଚୂନପାଣି ।

Question 2.
ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାରକ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ଦର୍ଶାଅ ।
Solution:

(i) ଅମ୍ଳର ସ୍ବାଦ ଖଟା ।	(i) କ୍ଷାରକର ସ୍ବାଦ ଖାରିଆ ।
(ii) ଲେମ୍ବୁ, ତେନ୍ତୁଳି, ଭିନେଗାର, କଞ୍ଚା ଆମ୍ବ ଆଦିରେ ଅମ୍ଳ ଅଛି ।	(ii) ଖାଇବାସୋଡ଼ା, ସାବୁନ, ଚୂନପାଣି ଆଦିରେ କ୍ଷାରକ ଅଛି ।
(iii) ଅମ୍ଳ ନୀଳ ଲିଟ୍ମସ୍ ପେପରକୁ ନାଲି ରଙ୍ଗ କରେ ।	(iii) କ୍ଷାରକ ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍ ପେପରକୁ ନୀଳ ରଙ୍ଗ କରେ ।
(iv) ମନ୍ଦାର ଫୁଲ ପାଖୁଡ଼ାରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଦ୍ରବଣ ଅମ୍ଳୀୟ ଦ୍ରବଣ ସହ ମିଶିଲେ ଗାଢ଼ ପାଟଳ ରଙ୍ଗ ହୋଇଯାଏ ।	(iv) ମନ୍ଦାର ଫୁଲ ପାଖୁଡ଼ାରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଦ୍ରବଣ କ୍ଷାରୀୟ ଦ୍ରବଣ ସହ ମିଶିଲେ ସବୁଜ ରଙ୍ଗ ହୋଇଯାଏ ।

Question 3.
ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜ କିପରି ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ? ଏହାର ବ୍ୟବହାର କ’ଣ ?
Solution:

• ଲିଟମସ୍ ଲାଇକେନ୍‌ରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ । ଏହା ଦ୍ରବଣ କିମ୍ବା କାଗଜ ଖଣ୍ଡରୂପରେ ମିଳେ । ଏହି କାଗଜକୁ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜ କୁହାଯାଏ । ଏହି କାଗଜ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର, ଯଥା— ନାଲି ଲିଟ୍ସ୍ କାଗଜ ଓ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜ ।
• ବ୍ୟବହାର : କୌଣସି ପଦାର୍ଥର ଅମ୍ଳୀୟ କିମ୍ବା କ୍ଷାରୀୟ ଗୁଣକୁ ଜାଣିବାପାଇଁ ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ, ତେଣୁ ଏହାକୁ ସୂଚକ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଅମ୍ଳୀୟ ଦ୍ରବଣରେ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍ ପେପର ନାଲି ଓ କ୍ଷାରୀୟ ଦ୍ରବଣରେ ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍ ପେପର ନୀଳ ରଙ୍ଗ ହୋଇଯାଏ ।

Question 4.
ପ୍ରଶମନୀକରଣ କ’ଣ ? ଉଦାହରଣ ସହ ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାରକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରଶମନୀକରଣ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଲବଣ ଓ ଜଳ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଏସ୍ଏସହ ତାପ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
  ଅମ୍ଳ + କ୍ଷାରକ → ଲବଣ + ଜଳ (ଉତ୍ପାଦିତ ତାପ)
• ଲବଣାମ୍ଳ (HCl) + ସୋଡ଼ିଅମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ (NaOH) → ଖାଇବା ଲୁଣ (NaCl) + ଜଳ (H,O)

Question 5.
ଚୂନପାଣି ଅମ୍ଳୀୟ| କ୍ଷାରୀୟ | ପ୍ରଶମିତ କି ? କିପରି ପ୍ରମାଣ କରିବ ।
Solution:
ଚୂନପାଣି କ୍ଷାରୀୟ ଅଟେ |
ପରୀକ୍ଷା’ :

• ଗୋଟିଏ ନାକି ଲିଟମପ୍ କାଲେ ଗୋଟିଏ ନାଲ କିଟମାସ କାରକ ନେଇ ପ୍ରକ ଭାବେ ତୁମାପା ଶିରେ ତୁରାଯାଉ |
• ଦେଖାଯିବ ଯେ ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜଟି ନୀଳ ହୋଇଯାଇଛି ଓ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜର ରଙ୍ଗ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିନି | ଏଥିର କଣାଗଲା ଯେ ବ୍ରନପାଣି ଯିରାମ ଅଟେ |

Question 6.
ତୁମେ ନୂଆବର୍ଷରେ ତୁମ ସାଙ୍ଗପାଖକୁ ଅଭିନନ୍ଦନ ପତ୍ର ପଠାଇବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛୁକ । ଏକ ସୂଚକ ପଦାର୍ଥ ମାଧ୍ୟମରେ ଅଭିନନ୍ଦନ ପତ୍ରଟିଏ କିପରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବ ?
Solution:

• ପ୍ରଥମେ ଏକ ବଡ଼ ଚାମଚ ହଳଦୀ ଗୁଣ୍ଡରେ ଅଳ୍ପ ପାଣି ମିଶାଇ ବହଳିଆ ଦ୍ରବଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଉ ।
• ବ୍ଲଟିଂ କାଗଜରେ ଏହି ଦ୍ରବଣକୁ ପକାଇ ଶୁଖାଯାଉ ।
• ଏହାପରେ ବିଭିନ୍ନ ଆକାରରେ ଏହାକୁ କାଟି ତା ଉପରେ ସାବୁନ୍ ପାଣିରେ ତୁଳାଲଗା କାଠିଦ୍ୱାରା ବିଭିନ୍ନ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରାଯାଉ ।

Question 7.
ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍ ଓ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜରେ ଏକ ଦ୍ରବଣ ପକାଇବାରୁ କୌଣସିଟିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା ନାହିଁ । ଦ୍ରବଣଟି କେଉଁ ପ୍ରକୃତିର ଦର୍ଶାଅ ।
Solution:
ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍ ଓ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜରେ ଏକ ଦ୍ରବଣ ପକାଇବାରୁ କୌଣସିଟିର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲାନାହିଁ ।

Question 8.
ପ୍ରଥମ ଶବ୍ଦଦ୍ୱୟର ସମ୍ପର୍କ ଦେଖ୍ ତୃତୀୟ ଶବ୍ଦ ସହ ସମ୍ପର୍କିତ ଶବ୍ଦଟି ଲେଖ ।
(କ) ଚୂନପାଣି : କ୍ଷାରକ :: ପାତିତ ଜଳ : ______ |
(ଖ) ତେନ୍ତୁଳି : ଟାର୍‌ଟାରିକ୍ ଅମ୍ଳ :: ଦହି : ______ |
(ଗ) ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍‌ ନାଲି : ଅମ୍ଳ :: ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍‌କୁ ନୀଳ : ______ |
(ଘ) ପ୍ରତିଅମ୍ଳ : ବଦହଜମ :: କାଲାମିନ୍ : ______ |
Solution:
(କ) ପ୍ରଶମିତ ଦ୍ରବଣ
(ଖ) ଲାକ୍ଟିକ୍ ଅମ୍ଳ
(ଗ) କ୍ଷାରକ
ଘ) ପିମ୍ପୁଡ଼ି କାମୁଡ଼ା

Question 9.
(କ) ଶିଳ୍ପ ଆବର୍ଜନା ଜଳ ସ୍ରୋତରେ ମିଶିବା ପୂର୍ବରୁ ଏହାକୁ ପ୍ରଶମିତ କରିବା ଜରୁରୀ ।
Solution:

• ଶିଳ୍ପ ଆବର୍ଜନା ଜଳରେ ମିଶିଲେ, ଏଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ଅମ୍ଳ ଜଳକୁ ପ୍ରଦୂଷିତ କରେ ।
• ଫଳରେ ମାଛ, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜଳଜୀବ ଓ ସେହି ଜଳକୁ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା କ୍ଷତିକାରକ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ପ୍ରଥମେ କ୍ଷାରକ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଶିଳ୍ପ କାରଖାନାରୁ ନିର୍ଗତ ଜଳକୁ ପ୍ରଶମିତ କରିବା ଜରୁରୀ ।

(ଖ) ତୁମର ବଦହଜମ ରୋଗ ହେଲେ, ପ୍ରତିଅମ୍ଳ (antacid) ବଟିକା ଖାଅ |

• ଆମ ପାକସ୍ଥଳୀରୁ ଖାଦ୍ୟ ହଜମ ନିମନ୍ତେ ସର୍ବଦା ଲବଣାମ୍ଳ କ୍ଷରିତ ହୋଇଥାଏ ।
• ମାତ୍ର ଏହି ଅମ୍ଳ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ କ୍ଷରିତ ହେଲେ, ଖାଦ୍ୟ ବଦହଜମ ହୋଇ ଆମକୁ ବହୁ କଷ୍ଟ ହୁଏ । ଅମ୍ଳର ପ୍ରଭାବକୁ ପ୍ରଶମିତ କରିବାପାଇଁ ପ୍ରତିଅମ୍ଳ ବଟିକା ଖାଇବାକୁ ହୁଏ ।

(ଗ) ବାସି ପଖାଳ ଖଟାଳିଆ ଲାଗେ ।
Solution:

• ଅମ୍ଳଥ‌ିବା ଖାଦ୍ୟର ସ୍ବାଦ ଖଟାଳିଆ ।
• ବାସି ପଖାଳରେ ବ୍ୟାକ୍ଟେରିଆ ଦ୍ବାରା ଅମ୍ଳ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଥ‌ିବାରୁ ତାହା ଖଟା ଲାଗେ ।

Question 10.
କେଉଁଟି ଠିକ୍|ଭୁଲ୍ ଚିହ୍ନାଅ ।
(କ) ପୋଟାସିଅମ୍ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍‌କୁ ନୀଳ କରେ ।
(ଖ) ସୋଡ଼ିଅମ୍‌ ହାଇଡୁକ୍‌ସାଇଡ୍ ସହ ଲବଣାମ୍ଳ ମିଶିଲେ ପରସ୍ପର ପ୍ରଶମିତ ହୋଇ ଲବଣ ଓ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।
(ଗ) ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳ ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍‌କୁ ନୀଳ କରେ ।
(ଘ) କ୍ଷାରକ ଅଧିକ ହେଲେ ଦାନ୍ତମୂଳ ବିନ୍ଧେ ।
(ଙ) ଲେମ୍ବୁରସରେ ଅଧ୍ଵ ପରିମାଣରେ ଏସିଟିକ୍ ଅମ୍ଳ ଥାଏ ।
Solution:
(କ) ଠିକ୍ (ଖ) ଠିକ୍ (ଗ) ଭୁଲ୍ (ଘ) ଭୁଲ୍ (ଙ) ଭୁଲ୍

Question 11.
ତୁମକୁ ତିନୋଟି ବୋତଲରେ ଲବଣାମ୍ଳ, ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ଚିନିପାଣି ପୃଥକ୍ ଭାବରେ ଦିଆଯାଇଛି । ତୁମ ପାଖରେ ସୂଚକ ଭାବରେ ମନ୍ଦିର ପାଖୁଡ଼ା ଦ୍ରବଣ ଅଛି । ତୁମେ ସେମାନଙ୍କୁ କିପରି ଚିହ୍ନିବ ?
Solution:

• ପ୍ରଥମେ ମନ୍ଦିର ପାଖୁଡ଼ା ଦ୍ରବଣକୁ ତିନୋଟି ବୋତଲରେ ଥିବା ଦ୍ରବଣରେ ସମ ପରିମାଣରେ ମିଶାଯାଉ ।
• ଯେଉଁ ବୋତଲରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବଣର ରଙ୍ଗ ଗାଢ଼ ପାଟଳ ରଙ୍ଗ (Dark pink) ହୋଇଯିବ, ସେହି ବୋତଲରେ ଲବଣାମ୍ଳ ଅଛି ବୋଲି ଜଣାଯିବ ।
• ଯେଉଁ ବୋତଲରେ ଥିବା ଦ୍ରବଣର ରଙ୍ଗ ସବୁଜ ରଙ୍ଗ ହୋଇଯିବ, ସେହି ବୋତଲରେ ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ ଅଛି ବୋଲି ଜଣାଯିବ ।
• ଯେଉଁ ବୋତଲରେ ଦ୍ରବଣର ରଙ୍ଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବ ନାହିଁ, ସେହି ବୋତଲରେ ଚିନିପାଣି ଅଛି ବୋଲି ଜଣାଯିବ ।

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାରକ :

• ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥକୁ ଚାଲେ ଖଟା ଲାଗେ, ସେଗୁଡ଼ିକ ଅମ୍ଳ । ଅମ୍ଳ ଶବ୍ଦଟି ଏକ ଲାଟିନ୍ ଶବ୍ଦ ‘ଆସିସ୍’ରୁ ଆସିଛି, ଯାହାର ଅର୍ଥ ଖଟା ।
  ଲେମ୍ବୁରସ, କମଳାରସ, ଭିନେଗାର ଇତ୍ୟାଦି ଅମ୍ଳ ଅଟେ ।
• ଆଙ୍ଗୁଳିରେ ଚିକ୍‌କଣ (Soapy) ଲାଗୁଥିବା କ୍ଷାରିଆ ସ୍ବାଦଯୁକ୍ତ ପଦାର୍ଥକୁ କ୍ଷାରକ କୁହାଯାଏ । ଖାଇବା ସୋଡ଼ା, ଚୂନପାଣି, ସାବୁନ ଇତ୍ୟାଦି କ୍ଷାରକ ଅଟେ ।

ନିମ୍ନ ସାରଣୀରେ ଲେଖାଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ସ୍ଵାଦ ମନେପକାଅ ଯେଉଁଟିକୁ ତୁମେ ଚାଖୁନାହଁ, ତାହା ବର୍ତ୍ତମାନ ଚାଖ ଓ ସାରଣୀ ପୂରଣ କର । ବିଭିନ୍ନ ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ସ୍ବାଦ

(iii) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଦ୍ଵାରା କୌଣସି ପଦାର୍ଥର ଅମ୍ଳୀୟ କିମ୍ବା କ୍ଷାରକୀୟ ଗୁଣ ଜାଣିହୁଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ସୂଚକ କୁହାଯାଏ ଏହି ସୂଚକ ପଦାର୍ଥର ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଲେ ଅମ୍ଳୀୟ କିମ୍ବା ହଳଦୀ, ମନ୍ଦାରଫୁଲ ଆଦି ସୂଚକ ପଦାର୍ଥ ଅଟନ୍ତି ।

→ ପ୍ତାତ୍କତିକ ସୂଚନ :
(a) ଲିଟ୍ମସ୍ :

• ଲିଟ୍‌ସ୍କୁ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକ ସୂଚକ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହା ଲାଇକେନ୍‌ରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ ।
• ପାତିତ ଜଳରେ ଏହାର ପାଟଳ ଅମ୍ଳୀୟ ଦ୍ରବଣରେ ମିଶିଲେ ଏହାର ରଙ୍ଗ ଲାଲ ଏବଂ କ୍ଷାରୀୟ ଦ୍ରବଣରେ ମିଶିଲେ ଏହାର ରଙ୍ଗ ନୀଳ ହୁଏ ।
• ଏହା ଦ୍ରବଣ କିମ୍ବା କାଗଜ ଖଣ୍ଡ ରୂପରେ ମିଳେ । ଏହି କାଗଜକୁ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜ କୁହାଯାଏ । ଏହି କାଗଜ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଯଥା – ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜ ଓ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ କାଗଜ ।
• ଅମ୍ଳୀୟ ଦ୍ରବଣରେ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍ ପେପର ବୁଡ଼ାଇଲେ ନାଲିରଙ୍ଗ ହୋଇଯାଏ ।
• କ୍ଷାରୀୟ ଦ୍ରବଣରେ ନାଲି ଲିଟମସ ପେପର ବୁଡ଼ାଇଲେ ନୀଳ ରଙ୍ଗ ହୋଇଯାଏ ।

→ ତୁମପାଇଁ କାମ :
କଳପାଣି, ସାବୁନପାଣି, ସାମ୍ପୋ, ଲୁଣପାଣି, ଚିନିପାଣି, ଲୁଗାଧୁଆ ସୋଡ଼ାପାଣି, ଚୂନପାଣି ଓ ପାତିତ ଜଳରେ ଲିଟ୍‌ସ୍ କାଗଜ ବୁଡ଼ାଇ କେଇଁଥରେ ରଙ୍ଗ ବଦଳୁଛି ଲେଖ । (ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)

(iv) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥରେ କୌଣସି ଲିଟ୍ସ୍‌ର ରଙ୍ଗ ବଦଳେ ନାହିଁ, ତାହାକୁ ପ୍ରଶମିତ (Neutral) ଦ୍ରବଣ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଦ୍ରବଣ ଅମ୍ଳ ନୁହେଁ କି କ୍ଷାର ନୁହେଁ ।
(b) ହଳଦୀ :
ହଲଦାକ୍ତ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ପୂର୍ବକ ଭାବରେ ବ୍ୟକ୍ତିପ୍ରାର କରାଯାଏ | ଶାରାୟ ଦଶାଶରେ ମିଶିଲେ ଏହାର ହଲଦିଆ ରଙ୍ଗ ବଦଳି ନାଲି ହୋଇଯାଏ ।

→ ତୁମପାଇଁ କାମ :

(c) ମନ୍ଦାର ଫୁଲ :
ମନ୍ଦାର ଫୁଲ ପାଖୁଡ଼ାରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଦ୍ରବଣକୁ ମଧ୍ୟ ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ସୂଚକ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । ଏହି ସୂଚକ ଅମ୍ଳୀୟ ଦ୍ରବଣ ସହ ମିଶିଲେ ଗାଢ଼ ପାଟଳ ରଙ୍ଗ ଏବଂ କ୍ଷାରୀୟ ଦ୍ରବଣ ସହ ମିଶିଲେ ସବୁଜ ରଙ୍ଗ ହୋଇଯାଏ ।

→ ତୁମପାଇଁକାମ :
କିଛି ମନ୍ଦାର ଫୁଲ ପାଖୁଡ଼ା ଆଣି କାଚ ଗ୍ଲାସ୍‌ରେ ରଖାଯାଉ । ଏଥ‌ିରେ ଅଳ୍ପ ଗରମ ପାଣି ମିଶାଇ ନାଲି ରଙ୍ଗ ହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରଖ । ଏହି ରଙ୍ଗୀନ ଦ୍ରବଣ ଏକ ସୂଚକ । ଏହାକୁ ଲେମ୍ବୁରସ ଓ ଚୂନପାଣି ସହ ପୃଥକ ଭାବରେ ମିଶାଯାଉ । ପ୍ରସ୍ତୁତ ଦ୍ରବଣ ଲେମ୍ବୁରସ ସହ ମିଶିଲେ ଗାଢ଼ ପାଟଳ ରଙ୍ଗ ଧାରଣ କରେ । ପ୍ରସ୍ତୁତ ଦ୍ରବଣ ଚୂନପାଣି ସହ ମିଶିଲେ ସବୁଜ ରଙ୍ଗ ଧାରଣ କରିବ ।

• ଅମ୍ଳବର୍ଷା – ବର୍ଷା ଜଳରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଅମ୍ଳ ଥିଲେ, ଏହାକୁ ଅମ୍ଳବର୍ଷା (Acid Rain)କୁହାଯାଏ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥ‌ିବା ପ୍ରଦୂଷକ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ, ସଲ୍ଫର୍‌ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ନାଇଟ୍ରୋଜେନ୍ ଡାଇଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ବର୍ଷାଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୋଇ ଯଥାକ୍ରମେ କାର୍ବୋନିକ୍ ଅମ୍ଳ, ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ ଓ ନାଇଟ୍ରିକ୍ ଅମ୍ଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ । ଏହିସବୁ ଅମ୍ଳମିଶା ବର୍ଷାଜଳ କୋଠାବାଡ଼ି, ଗଛଲତା ଓ ପ୍ରାଚୀନ କୀର୍ତ୍ତି, ଏପରିକି ତାଜମହଲର କ୍ଷତି ସାଧନ କରେ ।
• ଡିଅକ୍‌ରାଇବୋ ନ୍ୟୁକ୍ଲିକ୍ ଅମ୍ଳ (DNA) – ଆମ ଶରୀରର କୋଷରେ ଏକ ଅମ୍ଳ ଅଛି, ଯାହାର ନାମ ଡିଅରାଇବୋ ନ୍ୟୁକ୍ଲିକ୍ ଅମ୍ଳ (DNA) । ଏହା ଆମ ଶରୀରର ଆକୃତି, ଉଚ୍ଚତା, ଆଖୁର ରଙ୍ଗ ପ୍ରଭୃତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରେ । ଶରୀର କୋଷ ଗଠନରେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ ପୁଷ୍ଟିସାରରେ ଆମିନୋ ଅମ୍ଳ (Amino acid) ଏବଂ ସ୍ନେହସାରରେ ସ୍ନେହାମ୍ଳ (Fatty acid) ରହିଛି ।
• ସତର୍କତା : ବିଭିନ୍ନ ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାର ବ୍ୟବହାର ସମୟରେ ଅଧ‌ିକ ସତର୍କ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ । କାରଣ ଏସବୁର ପ୍ରକୃତି କ୍ଷୟକାରୀ (corrosive), ଉତ୍ତେଜକ (irritating) ଓ ଚର୍ମ ପାଇଁ ଏହା କ୍ଷତିକାରକ ।

ଲିଟ୍ମମସ୍ କାଣକ, ହାଲଦା ମନ୍ଦାରଫୁଲ ଦୃରଣ ସହ କେତେକ ଦୃତଗ ମିଲାଇଟାଦ୍ଵାରା ସେମାନକର ରଙ୍ଗରେ କି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା ନିମ୍ନ ସାରଣୀରେ ଲେଖ ।

→ ପ୍ରଣମନାକରଣ (Neutralisation) :
ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାରକ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଲବଣ ଓ ଜଳ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରଶମନୀକରଣ କୁହାଯାଏ । ଏଡ୍‌ସହ ତାପ ମଧ୍ଯ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଲବଣ ଅମ୍ଳୀୟ, କ୍ଷାରୀୟ କିମ୍ବା ପ୍ରଶମିତ ହୋଇପାରେ ।

• ଅମ୍ଳ + କ୍ଷାରକ → ଲବଣ + ଜଳ (ଉତ୍ପାଦିତ ତାପ)
• ଲବଣାମ୍ଳ (HCI) + ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ୍ (NaOH) → ଖାଇବା ଲୁଣ (NaCI) + ଜଳ (H₂O)

→ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ପ୍ରଣମନାକରଣ :

• ବଦହକମ : ପାଳମଲାରୁ ଖାଦ୍ୟ ଦକାପ ପାଇଁ ଖରୁଥିବା ଲଭିଥିବା ମାତ୍ରା ଅଧିକ ହେଲେ, ଖାଦ୍ୟ ବଦହକମ ହୋଇ ବହୁ କଷ୍ଟଦାୟକ ହୁଏ । ତେଣୁ ପ୍ରତିଅମ୍ଳ (Antacid) ଖାଇ ଏହାକୁ ପ୍ରଶମିତ କରାଯାଏ ।
• ପିମ୍ପୁଡ଼ି କାମୁଡ଼ା : ପିମ୍ପୁଡ଼ି କାମୁଡ଼ିଲେ ଆମ ଚର୍ମରେ ଫର୍ମିକ୍ ଅମ୍ଳ ପରି ଅମ୍ଳୀୟ ପଦାର୍ଥ ଆସି ପୀଡ଼ା ପ୍ରଦାନ କରେ । ତେଣୁ ଏହା ଉପରେ ଖାଇବା ସୋଡ଼ା କିମ୍ବା କାଲାମିନ୍ ଦ୍ରବଣ ଘଷିଲେ ଏହା ପ୍ରଶମିତ ହୁଏ ।
• ଶିଳ୍ପ ଆବର୍ଜନା : ଶିଳ୍ପ ଆବର୍ଜନା ଜଳରେ ମିଶିଲେ, ଏଥିରେ ଥିବା ଅମ୍ଳ ଜଳକୁ ଦୂଷିତ କରିଥାଏ ଏବଂ ମାଛ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜଳଜୀବମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଅଶେଷ କ୍ଷତି ସାଧନ କରିଥାଏ । ତେଣୁ କ୍ଷାରକ ପ୍ରୟୋଗ କରି

→ ଆସ, କାଣିବା :

• ଅମ୍ଳର ସ୍ବାଦ ଖଟା, କ୍ଷାରକର ସ୍ବାଦ କ୍ଷାରିଆ ଓ ଲବଣର ସ୍ବାଦ ଲୁଣିଆ ।
• ଅମ୍ଳ ନୀଳ ଲିଟ୍‌ସ୍‌କୁ ନାଲି କରେ, କ୍ଷାରକ ନାଲି ଲିଟ୍‌ସ୍କୁ ନୀଳ କରେ ।
• ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଅମ୍ଳ କିମ୍ବା କ୍ଷାରକ ନୁହେଁ, ତାହାକୁ ପ୍ରଶମିତ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ ।
• ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାରକକୁ ଚିହ୍ନିବାକୁ ବ୍ୟବହୃତ ପଦାର୍ଥକୁ ସୂଚକ କୁହାଯାଏ ।
• ଅମ୍ଳ ଓ କ୍ଷାର ମିଶିଲେ, ଉଭୟ ପ୍ରଶମିତ ହୋଇ ଲବଣ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଲବଣ ଅମ୍ଳୀୟ, କ୍ଷାରୀୟ କିମ୍ବା ପ୍ରଶମିତ ପଦାର୍ଥ ହୋଲପାରେ |

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 2 ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 2 ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ

Question 1.
ନିମ୍ନଲିଖତ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ କେଉଁଗୁଡ଼ିକ ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ?
(କ) ଆଲୋକ ସଂଶ୍ଳେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା
(ଖ) ପୁରୁଣା କାଗଜ ବ୍ୟବହାର କରି ଠୁଙ୍ଗା ତିଆରି କରିବା
(ଗ) ଗୋଟିଏ ତମ୍ବା ମୁଦ୍ରାକୁ ପିଟିପିଟି ଚେପ୍‌ଟା କରିବା
(ଘ) ସ୍ଵଚ୍ଛ ଚୂନପାଣିକୁ ଗୋଟିଏ ସରୁ ମୁହଁ ଥ‌ିବା ଶିଶିରେ ନେଇ ଫୁଙ୍କିବା
(ଙ) ବିଭିନ୍ନ ଆବର୍ଜନା ପଦାର୍ଥରୁ ଖତ ତିଆରି କରିବା
(ଚ) ତୁଳାରୁ ସୂତା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା
Solution:
ନିମ୍ନଲିଖତଗୁଡିକ ଲୋଡିକ ପରିଦରନ –
(ଖ) ପୁରୁଣା କାଗଜ ବ୍ୟବହାର କରି ଠୁଙ୍ଗା ତିଆରି କରିବା
(ଗ) ଗୋଟିଏ ତମ୍ବା ମୁଦ୍ରାକୁ ପିଟିପିଟି ଚେପ୍‌ଟା କରିବା ଓ
(ଚ) ତୁଳାରୁ ସୂତା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା

Question 2.
ନିମ୍ନଲିଖ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ଭୌତିକ କିନ୍ତୁ ଅପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତୀ ।
(କ) ଆଇସ୍‌କ୍ରିମ୍ ତରଳି ଯିବା
(ଗ) ଇଲେକ୍ଟ୍ରିକ୍ ବଲ୍‌ବ ଜଳାଇବା
(ଖ) ଚାଇନାମାଟିରେ ତିଆରି ଫୁଲଦାନୀ ଭାଙ୍ଗିଯିବା
(ଘ) କ୍ତହାକଣାରେ କଲକ କାଟିନ |
Solution:
(ଖ) ଚାଇନା ମାଟିରେ ତିଆରି ଫୁଲଦାନୀ ଭାଙ୍ଗିଯିବା । ଏହା ହେଉଛି ଭୌତିକ କିନ୍ତୁ ଅପତ୍ୟାବର୍ତ୍ତୀ

Question 3.
ଗୋଟିଏ କାଠଗଡ଼କୁ ଛୋଟ ଛୋଟ କରି କାଟି ଜଳାଇବାରେ ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ଦୁଇ ଦୁଇଟି କାରଣ ସହ ବୁଝାଅ ।
Solution:

• ଗୋଟିଏ କାଠଗଡ଼କୁ ଛୋଟ ଛୋଟ କରି କାଟିଲେ ଭୋତିଲ ପରିଦଭ ଶଟିଥାଏ | କାଲ ହାଇଟ କାରଣ ନ୍ମିତନ ପଦାର ଉପନ୍ତ ହୋଲନଥାଏ |
• କଟା କାଠଖଣ୍ଡକୁ ଜଳାଇଲେ ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟେ । କାରଣ କାଠଖଣ୍ଡ ଜଳି ନୂତନ କିମ୍ବା ପାଉଁଶ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।

Question 4.
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ଅସମତୁଲ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣଗୁଡ଼ିକୁ ସମତୁଲ କର ।
(କ) Na + 0₂ → Na₂O
(ଗ) N₂ + H₂ → NH₃
(ଖ) Mg + Cl₂ → MgCI₂
(ଘ) KClO₃→ KCl + O₂
Solution:
(କ) 4Na + O₂ = 2Na₂O
(ଗ) N₂ + 3H₂ = 2NH₃
(ଖ) Mg + Cl₂ = MgCI₂
(ଘ) 2KClO₃ = 2KCl + 30₂

Question 5.
ନିମ୍ନଲିଖର ରାସାୟନିକ ପ୍ପତିକ୍ତିମାର୍ତିକୁ ସମତୁଲ ରାମାୟନିକ ସାରାକରଣ ପାବାଯମୟରେ ଦଶାର୍ଥ |
(କ) ଆଲୁମିନିୟମ୍ ଅମ୍ଳଜାନ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଆଲୁମିନିୟମ୍‌ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ କରେ ।
Solution:
4Al + 30₂ → 2Al₂O₃

(ଖ) ସୋଡ଼ିୟମ୍ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କଲେ ସୋଡ଼ିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
Solution:
4 Na + 3CO₂ → 2Na₂CO₃ + C

(ଗ) ପୋଟାସିୟମ୍ନ, ଗଜଳ ସହ ପ୍ରତିକ୍ତିଯା କରି ପୋଟାସିୟମ ପ୍ରକପାଲତ୍ଭେ ତୁପାନ୍ତରିତ ହୁଏ |
Solution:
2K + S → K₂S

(ଘ) କାଦନ ମରନାଥକ୍ସସlକତ୍ ଅମ୍ଳକାନରେ ଦହିତ ହେଲେ ଥକ୍କାରକାମ୍ଳ ଭତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ |
Solution:
2CO + O₂ → 2CO₂

Question 6.
H₂ + 1/2O₂ → H₂O ସମୀକରଣଟି ଠିକ୍ କି ଭୁଲ୍ ଯଥାର୍ଥତା ସହ ବୁଝାଅ ।
Solution:
H₂ + 1⁄2O₂ → H₂O
(i) ସମାକରଣଟି ଭୁଲ ଅଟେ | କାଣେ ରାସାୟ୍ନନକ ସମାଜରଣ ଲେଖଦାଦେଲେ ପ୍ରତିକାରକଗୁଡିକ ସେଗୁଡିକର ଅଣୁର ସଂକେତ ଓ ଉତ୍ପାଦଗୁଡ଼ିକୁ ସେଗୁଡ଼ିକର ଅଣୁର ସଂକେତ ସାହାଯ୍ୟରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ।
(ii) \(\frac { 1 }{ 2 }\)O₂, ଅମ୍ଳଜାନ ଅଣୁର ସଂକେତ ନୁହେଁ, O₂, ଅମ୍ଳଜାନ ଅଣୁର ସଂକେତ ।

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ପଦାର୍ଥର ପରିବର୍ତ୍ତନ :
ଆମ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ ଦେଖୁଥ‌ିବା ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥର ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର; ଯଥା – (a) ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ (b) ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

(a) ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ –

• ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ଅସ୍ଥାୟୀ ଓ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତୀ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ । ଏଥ‌ିରେ ପଦାର୍ଥର କେବଳ ରୂପ, ବର୍ଣ୍ଣ ଆଦିର ସାମୟିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟିଥାଏ ଏବଂ କୌଣସି ନୂତନ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇନଥାଏ ।
• ଚିନିକୁ ଜଳରେ ଦ୍ରବୀଭୂତ କରି ସର୍ବତ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା, ଜଳକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କରି ବାମ୍ଫ କରିବା, କାଚ ଭାଙ୍ଗିବା, ବିଦ୍ୟୁତ୍ ବଲ୍‌ବ ଜଳିବା ଆଦି ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

(b) ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ –

• ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥାୟୀ ଓ ଅପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତୀ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ କୁହାଯାଏ । ଏଥିରେ ପଦାର୍ଥର ଉଭୟ ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ଧର୍ମର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ଏକ ବା ଏକାଧିକ ନୂତନ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ଲୁହାରେ କଳଙ୍କି ଲାଗିବା, କାଠ ଜଳିବା, କ୍ଷୀରରୁ ଛେନା ହେବା ଇତ୍ୟାଦି ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଟେ ।

→  ତୁମପାଇଁ କାମ :
ତଳ ସାରଣୀ ତୁମ ଖାତାରେ ଆଙ୍କ ଓ ପାଞ୍ଚଗୋଟି ଉଦାହରଣ ଦେଇ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ କର ।

ପ୍ରଶ୍ନ ୧ । (କ) ଗୋଟିଏ ଫୁଲଝରି ବାଣ ଜଳାଇବାବେଳେ ତୁମେ ଧରୁଥିବା ଅଂଶର କି ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ?
Solution:
ଫୁଲଝରି ବାଣ ଜଳାଇବାବେଳେ ଆମେ ଧରିଥିବା ଅଂଶର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ।

(ଖ) ଯାହା ଜଳିଗଲା ସେହି ପଦାର୍ଥର କି ପ୍ରକାର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା ?
Solution:
ଯାହା ଜଳିଗଲା ସେହି ପଦାର୍ଥର ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା । କାରଣ ବାରୁଦର ଦହନ ଘଟି ପାଉଁଶ (ନୂତନ ପଦାର୍ଥ) ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ଏହା ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଓ ଅପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତୀ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଟେ ।

(ଗ) ଫୁଲଝରିର ବାରୁଦ ଜଳିଥ‌ିବା ଅଂଶରେ ଥ‌ିବା ତାରର କି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ?
Solution:
ଫୁଲଝରିର ବାରୁଦ ଜଳିଥିବା ଅଂଶରେ ଥ‌ିବା ତାରର ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ । କାରଣ ତାରଟି ଉତ୍ତପ୍ତ ହୋଇ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ଥଣ୍ଡା ହେଲେ ମୂଳଅବସ୍ଥା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଏକ ଅସ୍ଥାୟୀ ଓ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତୀ

→  ତୁମପାଇଁ କାମ :
ଏଠାରେ ଦିଆଯାଇଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକୁ ଅଲଗା କରି ନିମ୍ନ ସାରଣିର ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ଲେଖ । ସେହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସପକ୍ଷରେ ଥ‌ିବା କାରଣ ଯଥା ସ୍ଥାନରେ ଲେଖ ।

• ବାଇଗଣ କାଟି ରଖ୍ ଦେଲେ ତା’ର ରଙ୍ଗ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେବା ।
• ବାସି ପଖାଳ ଖଟା ଲାଗିବା ।
• ଗୋଟିଏ ସରୁ ତାରକୁ ବଙ୍କାଇ ଇଂରାଜୀ ଆଠ ସଂଖ୍ୟା ତିଆରି କରିବା ।
• ସାଇକେଲ୍ ଟ୍ୟୁବ୍‌ରେ ପମ୍ପ ଦେବା ।
• ବାଣ ଫୋଟକା ଫୁଟି ଶବ୍ଦ ହେବା ।
• ଚକ୍ ଗୁଣ୍ଡରୁ ଚକ୍‌ଖଡ଼ି ତିଆରି କରିବା ।
  Solution:
  

ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନର ତୁଳନା

→  ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା :

• ଦୁଇଟି ପଦାର୍ଥ ମିଶି ନୂତନ ପଦାର୍ଥ ଗଠନ କରିବାକୁ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କୁହାଯାଏ ।
• ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ନିମନ୍ତେ ଉପାଦାନ ଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅନୁପାତ ରହିବା ଦରକାର ।
• ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ନିମନ୍ତେ ସ୍ପର୍ଶ, ତାପ, ଆଲୋକ ପ୍ରଭୃତିର ଅନୁକୂଳ ଅବସ୍ଥା ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ ।
• ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଉପାଦାନ ଗୁଡ଼ିକର ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟି ନୂତନ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

→  ତୁମପାଇଁ କାମ :
ସେଥ‌ିରେ ଚିମୁଟାଏ ଖାଇବା ସୋଡ଼ା (ସୋଡ଼ିୟମ୍‌ ବାଇକାର୍ବୋନେଟ୍) ମିଶାଇ ଲକ୍ଷ୍ୟ କର କ’ଣ ହେଲା । ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ପରୀକ୍ଷା ନଳୀରେ ଅଳ୍ପ ସଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ ସ୍ଵଚ୍ଛ ଚୂନପାଣି ନେଇ ରଖ । ପ୍ରଥମ ପରୀକ୍ଷାନଳୀ ମଧ୍ଯରେ ବୁଦ୍ ବୁଦ୍ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ସହିତ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହେବ ଏବଂ ସଁ ଶବ୍ଦ ଶୁଣାଯିବ ।
ନିର୍ଗତ ହେଉଥ‌ିବା ଏହି ଗ୍ୟାସ୍‌ ତତ୍‌କ୍ଷଣାତ୍ ସ୍ବଚ୍ଛ ହେଲା ।

Solution:

• ଭିନେଗାର ସହିତ ଖାଇବା ସୋଡ଼ାର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟି ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ଗ୍ୟାସ୍ ସଁ ସଁ ଶବ୍ଦ କରି ବୁଦ୍‌ବୁଦ୍ ହୋଇ ନିର୍ଗତ ହେବ ।
• ଚୂନପାଣି ହେଉଛି କ୍ୟାଲସିୟମ୍‌ ହାଇଡ୍ରକ୍‌ସାଇଡ଼ର ଜଳୀୟ ଦ୍ରବଣ । ଏହା ସହିତ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଘଟିବାରୁ ଧଳା ଓ ଅଦ୍ରବଣୀୟ ପଦାର୍ଥ କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ଏହି ଯୌଗିକର ଉପସ୍ଥିତି ଯୋଗୁ ଚୂନପାଣି
• ଉପରୋକ୍ତ ପରୀକ୍ଷଣରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ ନିର୍ଗତ ହେବା, କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଓ ଚୂନପାଣିର ରଙ୍ଗ ଦୁଧୂ ହେବା ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ।

→  ତୁମପାଇଁ କାମ :
ଗୋଟିଏ ସ୍ୱଚ୍ଛ କାଚପାତ୍ରରେ ଚାମଚେ ତୁତିଆ (କପର୍ ସଲ୍‌ଫେଟ୍) ନେଇ ଆବଶ୍ୟକ ପରିମାଣର ଜଳ ମିଶାଇ ଦ୍ରବଣ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର । ସୁବିଧା ଥିଲେ ଏହି ଦ୍ରବଣରେ ଦୁଇ/ ଚାରି ଟୋପା ଲଘୁ ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ (ଡାଇଲୁଟ୍ ସଲ୍‌ଫୁରିକ୍‌ ଏସିଡ୍) ମିଶାଅ ।

ଏହି ଦ୍ରବଣର ବର୍ଣ୍ଣ ଲେଖ୍ଖ ଏବଂ ଗୋଟିଏ କାଚନଳୀରେ ଏଥୁରୁ ଅଳ୍ପ ନେଇ ରଖ । କାଚପାତ୍ରରେ ଥ‌ିବା ଦ୍ରବଣରେ କଳଙ୍କି ଲାଗି ନଥ‌ିବା ଗୋଟିଏ ଲୁହାକଣ୍ଟା ବୁଡ଼ାଇ ଛାଡ଼ିଦିଅ ଏବଂ ପ୍ରାୟ ଅଧଘଣ୍ଟା ପରେ ଦେଖ ‘କ’ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା । ଲୁହାକଣ୍ଟା ବୁଡ଼ାଇବା ପୂର୍ବରୁ ତୁତିଆ ଦ୍ରବଣର ରଙ୍ଗ କ’ଣ ଥିଲା ? ଅଧଘଣ୍ଟାଏ ପରେ ସେହି ଦ୍ରବଣର ରଙ୍ଗରେ କେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା ଓ ଲୁହାକଣ୍ଟାଟିର କିଭଳି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଲକ୍ଷ୍ୟକଲ ।
Solution:

• ପରୀକ୍ଷଣ ପୂର୍ବରୁ ତୁତିଆର ଦ୍ରବଣ ନୀଳ ରଙ୍ଗ ଥିଲା । ସେଥ‌ିରେ ଲୁହାକଣ୍ଟା ପକାଇବାର ଅଧଘଣ୍ଟା ପରେ ସେହି
• ସବୁଜ ରଙ୍ଗ ଯୁକ୍ତ ଜଳରେ ଦ୍ରବଣୀୟ ପଦାର୍ଥ ହେଉଛି ଆଇରନ୍‌ ସଲ୍‌ଫେଟ୍ । ଲୁହାକଣ୍ଟା ଉପରେ ଧୂସର ରଙ୍ଗର ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

ପ୍ରଶ୍ନ ୨ । ସ୍କୁଲ୍ କାନ୍ଥ ବା ତୁମ ଘର କାନ୍ଥ ଚୂନ ଦିଆଗଲେ ସେ କାନ୍ଥ ସବୁ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରଥମେ ପାଣିଚିଆ ଦେଖାଯାଏ । କିନ୍ତୁ କିଛି ସମୟ ପରେ ତାହା ଖୁବ୍ ଧଳା ଦେଖାଯାଏ । ଏପରି କାହିଁକି ହୁଏ ।
Solution:
କାନ୍ଥରେ ଚୂନ ଲିପିଦେଲେ ଚୂନପାଣି ବାୟୁରେ ଥ‌ିବା ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ସହ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି କ୍ୟାଲ୍‌ସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ (CaCO₃) ସୃଷ୍ଟିକରେ । ଏହାର ରଙ୍ଗ ଧଳା ଓ ଜଳରେ ଅଦ୍ରବଣୀୟ ହୋଇଥିବାରୁ କାନ୍ଥ ଧଳା ଦିଶେ ।
ଚୂନ + ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ = କ୍ୟାଲସିୟମ୍ କାର୍ବୋନେଟ୍ + ଜଳ
ପ୍ରଶ୍ନ ୩ । ନିମ୍ନଲିଖ ସାରଣୀଟି ପୁରଣ କର ।(ପ୍ରଶ୍ନ ସହ ଉତ୍ତର)

→  ରାସାୟନିକ ସମାଜରଣ :

• ଗୋଟିଏ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାକୁ ଯେଉଁ ସମୀକରଣ ସାହାଯ୍ୟରେ ସଂକ୍ଷେପ ଓ ସାଂକେତିକ ରୂପରେ ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ, ତାହାକୁ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ କୁହାଯାଏ ।
• ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଥ‌ିବା ନୂତନ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ଉତ୍ପାଦ କୁହାଯାଏ ।
• ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵ ପ୍ରତିକାରକ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ସେହିପରି ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵ ଉତ୍ପାଦ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖୁଲା ବେଳେ, ସେହି ପ୍ରତିକାରକଗୁଡ଼ିକୁ ସେମାନଙ୍କର ଅଣୁ ସଂକେତ ଓ ଉତ୍ପାଦଗୁଡ଼ିକୁ

→  ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖୁବା ଳିୟମ :
(i) ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣ ଲେଖୁବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରତିକାରକ ଓ ଉତ୍ପାଦ ଅଣୁର ସଂକେତ ଜାଣିଥିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ, ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଫିତାରେ ଅଗ୍ନି ସଂଯୋଗ କଲେ ତାହା ଉଜ୍ଜ୍ବଳ ଆଲୋକ ପ୍ରକାଶ କରିବା ସହିତ ଜଳି ଉଠେ ଓ ଧଳା ବର୍ଣ୍ଣର ପାଉଁଶ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ପାଉଁଶ ହେଉଛି ମାଗ୍ନେସିୟମ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ । ଏଠାରେ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରତିକାରକ । ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅଣୁର ସଂକେତ ଓ ପରମାଣୁର ପ୍ରତୀକ ସମାନ ଓ ତାହା Mg । ଅମ୍ଳଜାନ ଅଣୁରେ ଦୁଇଟି ପରମାଣୁ ଥାଏ ଓ ଏହାର ଅଣୁ ସଂକେତ O₂ । ଏହି ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ଉତ୍ପାଦ ହେଉଛି ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ଅକ୍‌ସାଇଡ୍ ଓ ଏହାର ସଂକେତ MgO ।

(ii) ତେଣୁ ଏହି ସମୀକରଣର ବାମପାର୍ଶ୍ବରେ Mg ଓ O₂, ଏବଂ ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ MgO ଲେଖିବାକୁ ହୁଏ ।

(iii) ଯଦି କୌଣସି ସମୀକରଣ ଲେଖୁବେଳେ ଏକରୁ ଅଧିକ ଉତ୍ପାଦକୁ କିମ୍ବା ପ୍ରତିକାରକକୁ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ତେବେ ସେଗୁଡ଼ିକର ଅଣୁ ସଂକେତ ମଧ୍ୟରେ ଯୁକ୍ତ ଚିହ୍ନ (+) ଲେଖୁ ପୃଥକ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏଠାରେ ପ୍ରତିକାରକ ଦୁଇଟିକୁ ‘‘Mg +O₂,” ଏବଂ ଏକମାତ୍ର ଉତ୍ପାଦ ପାଇଁ MgO ଲେଖାଯିବ ।

(iv) ପ୍ରତିକାରକ ଓ ଉତ୍ପାଦ ମଧ୍ଯରେ ଏକ ତୀର ଚିହ୍ନ (→) ଲେଖାଯାଏ । ତୀରଟି ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ସୂଚାଉଥ‌ିବାଦ୍ଵାର ପ୍ରତିକାରକରୁ ଉତ୍ପାଦ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେବା ଦର୍ଶାଏ ।

(v) ପ୍ରଥମେ ରାସୟନିକ ସମାଜରଣଟି ପ୍ରତିକାରକ ଉତ୍ପାଦରତିକ ର ନାମକ୍ତ ବ୍ୟବହାର କରି ଲୋଖାଯାଇ ପାରିବ ।

(vi) ଉପରୋକ୍ତ ରାସାୟନିକ ସମୀକରଣଟି ପ୍ରତିକାରକ ଓ ସଂକେତ ବ୍ୟବହାର କରି ନିମ୍ନ ପ୍ରକାରରେ ଲେଖାଯାଏ,

(vii) ଉପରେକ୍ର ରାସପୂଳକ ସମାଜରଶକ୍ତ କଲଲ (skeletal) ବା ଅପମ (unbalanced) ସମାଜରଣ କହନ୍ତି |

(viii) ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ-ପୂର୍ବ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଏବଂ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପର ବସ୍ତୁତ୍ଵ ସର୍ବଦା ସମାନ ରହେ ଅର୍ଥାତ୍ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ପ୍ରତିକାରକଗୁଡ଼ିକର ମୋଟ ବସ୍ତୁତ୍ଵ, ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଶେଷରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥ‌ିବା ଉତ୍ପାଦଗୁଡ଼ିକର ମୋଟ ବସ୍ତୁତ୍ୱ ସହ ସମାନ ଅଟେ ।

(ix) ଅସମତୁଲ ସମୀକରଣକୁ ସମତୁଲ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ଏକାତ୍ଵିକ ଉପାୟରେ ସମୀକରଣ ଗୁଡ଼ିକୁ ସମତୁଲ କରାଯାଇଥାଏ । ପ୍ରଥମେ ସବୁଠାରୁ ସରଳ (Hit and trial) ବା (trial and error) ପଦ୍ଧତି

ଗାମାକରଣ ସମତୁଲ କରିବା ପ୍ରଣାଳୀ :
(i) ଅସମତୁଲ ସମାଜରେଶବରି ନିମ୍ ପ୍ରକାରରେ ଅଛି |

(ii) ଏହି ସମୀକରଣଟିର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ମ୍ୟାଗ୍ନେସିୟମ୍ ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ଥ‌ିବାରୁ ସମାନ ଅଛି । କିନ୍ତୁ ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁର ସଂଖ୍ୟା ବାମ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଦୁଇଟି ଓ ଡାହାଣ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଗୋଟିଏ ଥ‌ିବାରୁ ସମାନ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଦୁଇ ଗୁଣନ କରିବାକୁ ହେବ । ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୀକରଣଟି ନିମ୍ନ ପ୍ରକାର ହେବ ।

(iii) ଏହା ଫଳରେ ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ସମାନ ହେଲା ; କିନ୍ତୁ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ପରମାଣୁ ସଂଖ୍ୟା ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଅସମାନ ହୋଇଗଲା । ବାମ ପାର୍ଶ୍ବରେ ଏହା କମ୍ ଥିବାରୁ ସେହି “Mg”’କୁ ଦୁଇଗୁଣ କରିବାକୁ ହେବ । ଏହାଦ୍ୱାରା ସେହି ସମୀକରଣଟି ନିମ୍ନପ୍ରକାର ହେବ ।
2 Mg + O₂, = 2 MgO

(iv) ବର୍ତ୍ତମାନ ସମୀକରଣଟି ସମତୁଲ ହେଲା ଓ ଏହାର ତୀର (→) ଚିହ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ସମାନ (=) ଚିହ୍ନ ଲେଖାଗଲା ।

ପ୍ରଣ ୪ । ନିମ୍ନଲିଖତ ପ୍ରତିକ୍ତିକଗୁଜ ପାଇଁ ସମତୁଲ ରାମାୟନିକ ସମାଜରଣ ଲେଖ |
(କ) ବାୟୁରେ ଅଙ୍ଗାରକ (କାର୍ବନ) ଜଳିବା ବେଳେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗ୍ୟାସ୍ (କାର୍ବନ ଡାଇଅକ୍ସାଇଡ୍) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
Solution:

(ଖ) ସୋଡ଼ିୟମ୍, କ୍ଲୋରିନ୍ ସହିତ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କଲେ ସୋଡ଼ିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
Solution:

(ଗ) ଉଦ୍‌ଜାନ, କ୍ଲୋରିନ୍ ସହିତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କଲେ ଲବଣାମ୍ଳ (ହାଇଡ୍ରୋଜେନ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍) ଗ୍ୟାସ୍ ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ ।
Solution:

→ ଆପ, କାଣିବା :

• ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥର ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହି ସବୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ଯଥା : ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।
• ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତୀ ଓ ଏଥିଯୋଗୁଁ ପଦାର୍ଥର କେବଳ ଭୌତିକ ଧର୍ମଗୁଡ଼ିକର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ।
• ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନଗୁଡ଼ିକ ଅପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତୀ ଓ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦ୍ଵାରା ପଦାର୍ଥର ଉଭୟ ଭୌତିକ ଓ ରାସାୟନିକ ଧର୍ମଗୁଡ଼ିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ।
• ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଯୋଗୁ ସର୍ବଦା ନୂତନ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।
• ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ବେଳେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହୋଇଥାଏ ।
• ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ପଦାର୍ଥକୁ ପ୍ରତିକାରକ ଓ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ବେଳେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଥ‌ିବା ନୂତନ ପଦାର୍ଥକୁ ଉତ୍ପାଦ କୁହାଯାଏ ।

Odisha State Board BSE Odisha 7th Class Science Solutions Chapter 1 ପଦାର୍ଥ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 7 Science Solutions Chapter 1 ପଦାର୍ଥ

Question 1.
ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ପୂରଣ କର ।
(କ) ପଦାର୍ଥର ତରଲାଦଗାରେ ନିଦପୁ ______ ଥାଏ, କିନ୍ତୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ______ ନ ଥାଏ ।
(ଖ) ପଦାର୍ଥର ଗ୍ୟାସ।ୟାବମାରେ କଣିକାଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାରମରିକ ଆକପଣ ବିକ ______ ଥାଏ ।
(ଗ) ଯେଉଁ ବିଶୁଦ୍ଧ ପଦାର୍ଥର ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକ ସହଧର୍ମୀ ହୋଇଥାଏ, ତାହାକୁ ______ କୁହାଯାଏ ।
(ଘ) ବାୟୁ ଗୋଟିଏ ______ ପଦାର୍ଥ, କିନ୍ତୁ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଗୋଟିଏ ______ ପଦାର୍ଥ |
(ଙ) ଗୋଟିଏ ସେକକ ପଦାଥରେ ________ ପ୍ରକାର ଅଣୁ ନ ଥାଏ ।
Solution:
(କ) ଆୟତନ, ଆକୃତି
(ଖ) ସବୁଠାରୁ କମ୍
(ଗ) ମୌଳିକ ପଦାର୍ଥ
(ଘ) ମିଶ୍ର, ଯୌଗିକ
(ଙ) ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ

Questions 2.
ନିମ୍ନଲିଖୂତ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକରୁ ମୌଳିକ, ଯୌଗିକ ଓ ମିଶ୍ରଣକୁ ଅଲଗା କରି ଲେଖ । କ୍ଲୋରିନ୍, ପାରଦ ବା ମର୍କୁରି, ଲାଇମ୍ ବା ଚୂନ, ଚିନି ସର୍ବତ, ଗନ୍ଧକାମ୍ଳ, ଫିରୀ, ବରଫ, କ୍ଷୀର, ହୀରା, ଲୁଣ
Solution:

Question 3.
ପ୍ରତୀକ ଓ ସଂକେତ ବ୍ୟବହାର କରି ନିମ୍ନଲିଖ ପଦାର୍ଥ ଗୁଡ଼ିକୁ ଲେଖ ।
(କ) ପାପାନିକାର ପରମାଣ୍ଡ
(ଖ) କ୍ଲୋରିନ୍ ଅଣୁ
(ଗ) ଚୂନପାଣିର ସଂକେତ
(ଘ) ଯବକ୍ଷାରଜାନର ଅଣୁ
Solution:
(କ) ମାଙ୍ଗାନିଜ୍‌ର ପରମାଣୁ – Mn
(ଖ) କ୍ଲୋରିନ୍ ଅଣୁ – Cl₂
(ଗ) ଚୂନପାଣିର ସଂକେତ – Ca(OH)₂
(ଘ) ଯବକ୍ଷାରଜାନର ଅଣୁ – N₂

Question 4.
ଯୌଗିକ ଓ ମିଶ୍ରଣ ଭିତରେ ଦୁଇଟି ପାର୍ଥକ୍ୟ ଲେଖ ।
Solution:

ଯୌଗିକ	ମିଶ୍ରଣ
(i) ଦୁଇ ବା ତତୋଧ୍ଵ ମୌଳିକ ପଦାର୍ଥ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥନ୍ତ୍ରପାତରେ ରାସାୟନିକ ପୃକ୍ତୟଦ୍ଵାରା ସଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଯେଉଁ ନୂତନ ପଦାର୍ଥ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି ତାହାକୁ ଯୌଗିକ  ପଦାର୍ଥ କିହାଯାଏ | ରଦାହରଣ ଜଳ (H2O)	(i) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥରେ ଏକାଧ୍ଵ ମୌଳିକ ବା ଯୌଗିକ ବା ଉଭୟ ମୌଳିକ ଓ ଯୌଗିକ ମିଶିକରି ଥାଏ, ତାହାକୁ ମିଶ୍ରଣ କୁ ହାଯାଏ । ଏମାନେ କୌଣସି
(ii) ଯୌଗିକରେ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ନିଜସ୍ୱ ଧର୍ମ ହରାରଥା’ନ୍ତି |	(ii) ମିଶ୍ରଣରେ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ନିଜସ୍ବ ଗୁଣ ଅପରିବର୍ତିତ ରହିଥାଏ ।

Question 5.
ଯେଉଁ ମୌଳିକର ଅଣୁରେ ଏକରୁ ଅଧିକ ପରମାଣୁ ଥାଏ, ସେହିପରି ମୌଳିକର ତିନିଗୋଟି ଉଦାହରଣ ଦିଅ ।
Solution:
ଉଦାହରଣ – ଉଦ୍‌ଜାନ (H₂) ଅମ୍ଳଜାନ (O₂) ଏବଂ ଯବକ୍ଷାରଜାନ (ND₂)

Question 6.
ତୁମେ ଜାଣିଛ O₂, ଏବଂ O₃, ଗୋଟିଏ ଅନ୍ୟଟିର ସମସ୍ଥାନିକ । ତେବେ ଏହି ଦୁଇଟି, ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ, O₃ ର ନାମ ଲେଖ ଓ ଏହା ଆଜିକାଲି ସବୁଠାରେ କାହିଁକି ଆଲୋଚନା ହେଉଛି, ସଂକ୍ଷେପରେ ଲେଖ ।
Solution:
0₂, ଓ O₃, ଗୋଟିଏ ଅନ୍ୟଟିର ସମସ୍ଥାନିକ । ତେବେ ଏହି ଦୁଇଟି ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ ।
O₂ – ଅମ୍ଳଜାନର ସଂକେତ ଏବଂ O₃ – ଓଜୋନ୍‌ର ସଂକେତ ।

• ବାୟୁମଣ୍ଡଳର ‘ଷ୍ଟ୍ରାଟୋସ୍ପିୟର୍’’ ସ୍ତରରେ O₃, ବା ଓଜୋନ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ।
• ଏହା ସୂର୍ଯ୍ୟରୁ ଆସୁଥ‌ିବା ମାରାତ୍ମକ ଅଲ୍‌ଟ୍ରାଭାଇଓଲେଟ୍‌ ବା ଅତିବାଇଗଣୀ ରଶ୍ମିକୁ ଶୋଷି ଦେଇଥାଏ ।
• କ୍ଲୋରୋଫ୍ଲୋରୋ କାର୍ବନ (CFC) ଏହି ଓଜୋନ୍ ଅଣୁକୁ ନଷ୍ଟ କରିଦେଇଥାଏ । ଏହାକୁ ଓଜୋନ୍‌ ସ୍ତରର ଛିଦ୍ର କୁହାଯାଏ । ଫଳରେ ମାରାତ୍ମକ ଚର୍ମ କର୍କଟ ରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ପୃଥ‌ିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ ।

Question 7.
ପ୍ରୋଟିଏମ୍, ଡିଉଟେରିୟମ୍ ଓ ଟ୍ରାଇଟିୟମ୍, ଉଦ୍‌ଜାନର ତିନିଗୋଟି ସମସ୍ଥାନିକ । ଜଳର ସଂକେତ H₂O ଓ ଏଦ୍ବାର ବ୍ୟବହାର ଦହକ | ତିରଟେରିଯାପ ଓ ଥମ୍ନକାନରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଯୌଗିକର ନାମ ଓ ଫକେତ ଲେଖା ଏବଂ ସେଦ୍ୱି ମେଟିକର ଦ୍ୟଦହାଇ କାଣ କାଣିଶ୍ଚ ଲେଖ |
Solution:

• ପ୍ରୋଟିଏମ୍, ଡିଉଟେରିୟମ୍ ଓ ଟ୍ରାଇଟିୟମ୍, ଉଦ୍‌ଜାନର ତିନିଗୋଟି ସମସ୍ଥାନିକ ।
• ଜଳର ସଂକେତ H₂O |
• ଡିଉଟେରିୟମ୍ ଓ ଅମ୍ଳଜାନରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଯୌଗିକର ନାମ ଭାରୀଜଳ ଓ ଏହାର ସଂକେତ D₂O । ଏହାକୁ ଭାରୀଜଳ କୁହାଯାଏ ।

Question 8.
ଗୋଟିଏ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁର ନାମ ଓ ସଂକେତ ଲେଖ, ଯାହା ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରାରେ ତରଳ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଏ ।
Solution:

• ପାରଦ ଏକ ତରଳ ଧାତବ ମୌଳିକ । ଏହାର ସଂକେତ – Hg |
• ବ୍ରୋମିନ୍ ଏକ ତରଳ ଅଧାତୁ । ଏହାର ସଂକେତ Br |

ବିପଯୁବସ୍ତୁ ସପୂଜାପ ପୂଚନା ଓ ବିଶେଷଣ :

→ ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ପଦାର୍ଥ :
(i) ଆମ ଚତୁପାର୍ଶ୍ଵରେ ଆମେ ଅନେକ ପଦାର୍ଥ ଦେଖୁ । ଏହି ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା –
(a) ପ୍ରାକୃତିକ ପଦାର୍ଥ ଓ (b) ମନୁଷ୍ୟକୃତ ପଦାର୍ଥ ।
(ii) ଜଳ, କାଠ, କୋଇଲା, ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ,ବାୟୁ ମୃତ୍ତିକା ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରାକୃତିକ ପଦାର୍ଥ ଅଟେ ।
(iii) ଆମେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଲୁଗାପଟା, ଆସବାବ ପତ୍ର, ବାସନକୁସନ, ଖାଦ୍ୟ ଓ ପାନୀୟ, ଜୀବନ ରକ୍ଷାକାରୀ ଔଷଧ, କୃଷିକ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥ‌ିବା ସାର ଓ କୀଟନାଶକ, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ବସ୍ତୁ, କାଗଜ, କାଳି, ବିଭିନ୍ନ ଯାନବାହନ ଲତ୍ୟାଦି ମନ୍ମଯ୍ୟକର ପଦାର୍ଥ ଅଟେ |

→ ତୁମ ପାଇଁ କାମ :
ତୁମେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଓ ଘରେ ବାହାରେ ଦେଖୁଥ‌ିବା ଦଶଗୋଟି ପଦାର୍ଥର ତାଲିକା କର । ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁ ଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାକୃତିକ ପଦାର୍ଥ ଓ କେଉଁଗୁଡ଼ିକ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ପଦାର୍ଥ ବାଛ । ନିମ୍ନ ସାରଣୀଟି ତୁମ ଖାତାରେ ତିଆରି କରି ପୂରଣ କର ।
Solution:

→ ପଦାର୍ଥର ଗୁଣ :

• ପ୍ରତ୍ୟେକ କଠିନ ପଦାର୍ଥର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ଓ ଆୟତନ ଅଛି ।
• ତରଳ ପଦାର୍ଥର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନାହିଁ । ଏହାର ଆକୃତି ଧାରକ ପାତ୍ରର ଆକୃତି ଅନୁସାରେ ବଦଳିଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆୟତନ ଅଛି ।
• ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆୟତନ ଓ ଆକୃତି ନଥାଏ ।

→ ତୁମପାଇଁ କାପ :
(କ) ଗୋଟିଏ କାଚ ଗ୍ଲାସ୍‌ରେ ଜଳନେଇ, ଗ୍ଲାସ୍‌ର ବାହାର ପଟେ ଗୋଟିଏ ଦାଗ ଦେଇ ଭିତରେ ଥିବା ଜଳର ଉପର ସ୍ତରକୁ ଚିହ୍ନିତ କର । ପଥର ଖଣ୍ଡଟିକୁ ଧୀରେ ଗ୍ଲାସ୍ ଭିତରେ ଥ‌ିବା ପାଣିରେ ବୁଡ଼ାଇ ଦିଅ । ଗ୍ଲାସ୍ ଭିତରେ ଥ‌ିବା ଜଳ ସ୍ତରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲାକି ? ଜଳସ୍ତରର ଯଦି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା, କାହିଁକି ଏପରି ଦ୍ରେଲା ?
Solution:
ହଁ, ଗ୍ଲାସ ଭିତରେ ଥିବା ଜଳସ୍ତରର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଲା । କାରଣ ପଥରଟି ଗ୍ଲାସ୍ ଭିତରେ ଯେତିକି ପରିମାଣର ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କଲା, ସେତିକି ଆୟତନର ଜଳ, ଦାଗ ଉପରକୁ ଉଠିଗଲା ।

(ଖ) ବିଭିନ୍ନ ଆକୃତିର ତିନି -ଚାରୋଟି କାଚ ବୋତଲ ସଂଗ୍ରହ କର । ପ୍ରତି ବୋତଲରେ ଏକ ଗ୍ଲାସ୍ ଜଳ ଭର୍ତ୍ତିକର । ବିଭିନ୍ନ ବୋତଲରେ ଜଳର ଆକୃତି ଲକ୍ଷ୍ୟ କର ।
ଏକା ପରିମାଣର ଜଳ ବିଭିନ୍ନ ବୋତଲରେ ଥିବାବେଳେ ସେହି ଜଳର ଆକୃତି ଏକାପରି ଅଟେ କି ?
Solution:
ନାଁ, ବିଭିନ୍ନ ବୋତଲରେ ଏକା ପରିମାଣର ଜଳଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେହି ଜଳର ଆକୃତି ଏକାପରି ନୁହେଁ, କାରଣ ତରଳ ପଦାର୍ଥର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନାହିଁ । ଏହାର ଆକୃତି ଧାରକ ପଦାର୍ଥର ଆକୃତି ଅନୁସାରେ ବଦଳୁଥାଏ ।

ପ୍ରଶ୍ନ ୧ । ଧୂପକାଠିରୁ ବାହାରୁଥ‌ିବା ଧୂଆଁ, ବାୟୁ, ଜେଟ୍ ପ୍ଲେନ୍‌ରୁ ବାହାରୁଥ‌ିବା ଧୂଆଁର କିଛି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ଅଛି କି ? ଏଥୁରୁ କେଉଁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ତୁମେ ଉପନୀତ ହେଲ ?
Solution:
ଧୂପକାଠିରୁ ବାହାରୁଥିବା ଧୂଆଁ, ବାୟୁ, ଜେଟ୍, ପ୍ଲେନ୍‌ରୁ ବାହାରୁଥିବା ଧୂଆଁର କିଛି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନାହିଁ । ଏଥୁରୁ ଆମେ ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେଲୁ ଯେ ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନ ଥାଏ ।

(ଗ) ଉପର (ଖ)ରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିବା ଯେକୌଣସି ଗୋଟିଏ ଖାଲି ବୋତଲର ଓଜନ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର । ଏଥ‌ିପାଇଁ ତୁମ ସ୍କୁଲରେ ଥ‌ିବା ସ୍କିଙ୍ଗ୍ ବାଲାନ୍ସକୁ ବ୍ୟବହାର କରିପାର । ତା’ପରେ ସେହି ବୋତଲରେ ଜଳ ପୁରାଇ ଓଜନ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କର । ଏହି ଦୁଇଟି ଓଜନ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ପାର୍ଥକ୍ୟ ତୁମପାଇଁ କାମ ବାହାର କର । ଏହାଦ୍ଵାରା କେଉଁ ସିବିନ୍ତ୍ରରେ ଉପନୀତ ହେଲ |
Solution:
ପ୍ରଥମେ କାଚ ବୋତଲ ଓ ପରେ ବୋତଲ ସହ ଜଳର ଓଜନକୁ ମାପ କରାଯାଉ । ଜଣାଯିବ ଯେ ଉଭୟ ଓଜନର ପାର୍ଥକ୍ୟ ଜଳର ଓଜନ ସହିତ ସମାନ । ଏଥୁ ଆମେ ଜାଣିଲୁ ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦାର୍ଥର ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଥାଏ ଓ ତାହା କିଛି ସ୍ଥାନ ଅଧ୍ୟାର କରିଥାଏ ।

→ ତୁମପାଇଁ କାପ:

ଗୋଟିଏ ବେଲୁନ୍‌ରେ ବାୟୁ ଭର୍ତ୍ତିକରି ସୂତାଦ୍ୱାରା ବାନ୍ଧି ଓଜନ କର । କ’ଣ ଲକ୍ଷ୍ୟ କଲ ?
Solution:
ବାୟୁ ଗୋଟିଏ ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥ । ଏହାର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆୟତନ ଓ ଆକୃତି ନ ଥାଏ ମାତ୍ର ଓଜନ ଅଛି । ମାତ୍ର ବେଲୁନ୍ ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ବାୟୁର ଓଜନ, ଆୟତନ ଓ ଆକାର ଅଛି । ବାୟୁକୁ ଆମେ ଦେଖ୍ ନପାରିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଏକ ପଦାର୍ଥ ।

ପ୍ରଶ୍ନ ୨ । ତାପ, ଆଲୋକ, ଅଙ୍ଗାର, ମୋବାଇଲ୍ ଫୋନ୍ ଓ ଶବ୍ଦ ପଦାର୍ଥ କି ? ଏମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ବାଛ ।
Solution:
ଅଙ୍ଗାର, ମୋବାଇଲ୍ ଫୋନ୍ ପଦାର୍ଥ ଅଟେ, କିନ୍ତୁ ତାପ, ଆଲୋକ ଓ ଶବ୍ଦ ପଦାର୍ଥ ନୁହଁନ୍ତି । ପଦାର୍ଥର ଓଜନ, ଆୟତନ ଓ ଆକାର ଅଛି । ତେଣୁ ଅଙ୍ଗାର ଓ ମୋବାଇଲ୍ ଫୋନ୍ ପଦାର୍ଥ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ।
ପ୍ରଶ୍ନ ୩ । ପାଖରେ ଥାଇ ଦିଶଇ ନାହିଁ
ରାଗିଲେ ସେ ସବୁ ଭାଙ୍ଗି ଦିଏ
କହରେ ପିଲେ, କହ ସେ କିଏ ?
Solution:
ବାୟୁ ବା ପବନ ।

ପଦାର୍ଥର ବିଭିନ୍ନ ଅବସ୍ଥା :
(i) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦାର୍ଥର ତିନୋଟି ଅବସ୍ଥା ଅଛି; ଯଥା – (କ) କଠିନ ଅବସ୍ଥା, (ଖ) ତରଳ ଅବସ୍ଥା ଓ ଦେଖିବାକୁ ପାଉ । ପଦାର୍ଥ ଗୋଟିଏ ଅବସ୍ଥାରୁ ଅନ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଅବସ୍ଥାକୁ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥାଏ । ଏହା ଏକ ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଟେ । ଏହି ସମୟରେ ପଦାର୍ଥର ଭୌତିକ ଗୁଣର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥାଏ ।

(ii) କଠିନ ବରଫ ତରଳିଲେ ଜଳ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ, ଯାହା ପଦାର୍ଥର ତରଳ ଅବସ୍ଥା । ତରଳ ଜଳକୁ ଗରମ କଲେ ତାହା ବାଷ୍ପରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ଏହା ଜଳର ଗ୍ୟାସୀୟ ଅବସ୍ଥା । ସେହିପରି ବାଷ୍ପ ଥଣ୍ଡା ହୋଇ ଜଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ ଓ ଜଳମଧ୍ଯ ଅତ୍ୟଧ‌ିକ ଥଣ୍ଡାହୋଇ ବରଫରେ ପରିଣତ ହୋଇଥାଏ ।

(କ) ପଦାର୍ଥର କଠିନ ଅବସ୍ଥା ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ପଦାର୍ଥର ନିଜସ୍ବ ଆକାର, ଆୟତନ ଓ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଥାଏ । ଏହାକୁ ଯେଉଁଠାରେ ରଖିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା କିଛି ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରେ । ଉଦାହରଣ – ପଥର, ବରଫଖଣ୍ଡ, କାଠ, ଇଟା ।

(ଖ) ପଦାର୍ଥର ତରଳ ଅବସ୍ଥା – ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ପଦାର୍ଥର ନିଜସ୍ୱ ଆୟତନ ଓ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଥାଏ, କିନ୍ତୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନଥାଏ । ତରଳ ଅବସ୍ଥାରେ ପଦାର୍ଥର ଆକୃତି ଧାରକ ପାତ୍ରର ଆକୃତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ । ତରଳ ପଦାର୍ଥ ଯେଉଁ ପାତ୍ରରେ ରଖାଯାଇଥାଏ, ସେହି ଆକୃତି ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ – ଜଳ, ତେଲ, କ୍ଷୀର

(ଗ) ପଦାର୍ଥର ଗ୍ୟାସୀୟ ଅବସ୍ଥା – ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ପଦାର୍ଥର କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ଓ ଆୟତନ ନଥାଏ, ମାତ୍ର ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଥାଏ । ସାମାନ୍ୟ ତାପ ଓ ଚାପର ତାରତମ୍ୟ ହେଲେ ଏହାର ଆୟତନ ହ୍ରାସ ବୃଦ୍ଧି ଘଟେ । ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକୁ ସର୍ବଦା ଆବଦ୍ଧ ପାତ୍ରରେ ରଖାଯାଏ । ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥକୁ ଯେଉଁ ଆବଦ୍ଧ ପାତ୍ରରେ ରଖାଯାଏ, ତାହା ସେହି ପାତ୍ର ମଧ୍ଯରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ବ୍ୟାପିଥାଏ । ଉଦାହରଣ – ଅମ୍ଳଜାନ, ଉଦ୍‌ଜାନ, ଯବକ୍ଷାରଯାନ ।

→ ମନେରଖ :
ରନ୍ଧନଗ୍ୟାସ୍ ଓ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ଇସ୍ପାତ୍ ଟାଙ୍କି ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସ୍ ଯେତେବେଳେ ଉଚ୍ଚ ଚାପଯୁକ୍ତ ହୋଇ ରହିଥାଏ ସେତେବେଳେ ତାହା ତରଳ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଏ । ରେଗୁଲେଟର ସାହାଯ୍ୟରେ ଯେତେବେଳେ ଟାଙ୍କି ମୁହଁ ଖୋଲାଯାଏ ତାହା ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ଚାପ ପାଇ ପୁଣି ବାଷ୍ପୀୟ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସିଯାଏ ।
ବାୟୁ ମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଗ୍ୟାସୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ହିଁ ରହିଥାଏ । କାରଣ ବାୟୁମଣ୍ଡଳୀୟ ତାପମାତ୍ରା ଓ ଚାପରେ ଏହା ଗୋଟିଏ ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥ ଅଟେ ।

→ ପଦାର୍ଥର ପ୍ରକୃତି :
କଠିନ ପଦାର୍ଥ :

• ସ୍ଥିର ତାପମାତ୍ରାରେ କଠିନ ପଦାର୍ଥର ଆକାର, ଆକୃତି ଓ ଆୟତନର କୌଣସି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ।
• କାଠିନ ପଦାର୍ଥକ ସେକେଣସି ଷ୍ଠାନରେ ରଖାଯାଲପାରିବ |

→ ଉଇଲ ପଦାର୍ଥ :

• ସ୍ଥିତ ତାପମାତ୍ରାରେ ପରଲ ପଦାର୍ଥର ଆୟତନ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ୍ ରହେ କିଛି ଏହ୍ରାସ ଆକାର ଥାକତି ଧାରକପାତ୍ରର ଆକୃତି ଅନୁସାରେ ବଦଳିଥାଏ ।
• ତରଳ ପଦାର୍ଥ ରଖିବାପାଇଁ ଗୋଟିଏ ପାତ୍ରର ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ । ତାହା ଖୋଲା ବା ଆବଦ୍ଧ ହୋଇପାରେ । ନଚେତ୍ ତରଳ ପଦାର୍ଥ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ବରୁ ନିମ୍ନକୁ ବହିଯାଇଥାଏ ।

→ ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥ :

• ସ୍ଥିର ତାପମାତ୍ରାରେ ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥର ଆକାର, ଆୟତନ ଓ ଆକୃତି ଆବଦ୍ଧ ଧାରକ ପାତ୍ରର ଆକାର, ଆୟତନ ଓ ଆକୃତି ଅନୁସାରେ ହୋଇଥାଏ ।
• ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥକୁ ସର୍ବଦା ଆବଦ୍ଧ ପାତ୍ରରେ ରଖୁବାକୁ ହୁଏ । ନଚେତ୍ ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥ ପାତ୍ରରୁ ବାହାରିଯାଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଚାଲିଯାଏ ।

ପଦାର୍ଥର ତିନି ସାଧାରଣ ଅବସ୍ଥାର ଅନ୍ତଃ-ରୂପାନ୍ତରଣ (Inter-Conversion) :
ତାପର ପ୍ରୟୋଗରେ କଠିନ ପଦାର୍ଥ ତରଳ ପଦାର୍ଥରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୁଏ । ତରଳ ପଦାର୍ଥକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୁଏ । ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥକୁ ଥଣ୍ଡାକଲେ ତାହା ତରଳ ଅବସ୍ଥାକୁ ଆସିଥାଏ । ତରଳ ପଦାର୍ଥକୁ ଥଣ୍ଡା କଲେ ତାହା ପୁନଶ୍ଚ କଠିନାବସ୍ଥାକୁ ଫେରିଆସେ । ପଦାର୍ଥର ଏହି ତିନୋଟି ଅବସ୍ଥାର ଗୋଟିକରୁ ଅନ୍ୟଟିକୁ ହେଉଥ‌ିବା ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଅନ୍ତଃ-ରୂପାନ୍ତରଣ କୁହାଯାଏ ।

ଳେନାଲ – ଯେଉଁ ତାପମାତ୍ରାରେ ବରଫ ତରଳି ଜଳରେ ପରିଣତ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଜଳର ଗଳନାଙ୍କ (Melting Point) କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଗଳନ (Melting) କୁହାଯାଏ ।
ହି ମାଙ୍କ – ଯେଉଁ ତାପମାତ୍ରାରେ ଜଳକୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବପାତନ ହିମାଙ୍କ (Freezing point) କୁହାଯାଏ ।

ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ – ଯେଉଁ ତାପମାତ୍ରାରେ ଜଳ ଫୁଟି ବାମ୍ଫ(steam)ରେ ପରିଣତ ହୁଏ ତାହାକୁ ଜଳର ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ (Boiling Point) କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସ୍ଫୁଟନ କୁହାଯାଏ ।
ବାଷ୍ପୀକରଣ – ଜଳର ତାପମାତ୍ରା ସ୍ଫୁଟନ (୧୦୦° ସେ. ) ନହେଲେ ମଧ୍ୟ ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରାରେ ଏହା ଗ୍ୟାସୀୟ ଅବସ୍ଥା (ଜଳୀୟ ବାଷ୍ପ) ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବାଷ୍ପୀକରଣ କୁହାଯାଏ ।

ଜଳକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କରି ତାପମାତ୍ରାକୁ ୧୦୦° ସେ. (ସ୍ଫୁଟନାଙ୍କ) କଲେ ସ୍ଫୁଟନ ଘଟି ଜଳ ଗ୍ୟାସୀୟ ଅବସ୍ଥା (ବାମ୍ଫ) ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ।

ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବପାତନ – କଠିନ ନାଫ୍‌ଲିନ୍ ଗୁଣ୍ଡକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ତାହା ନ ତରଳି ଏକ କଠିନ ପଦାର୍ଥର ଆସ୍ତରଣ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ । ଏହି ନାଫ୍‌ଲିନ୍ ବାଷ୍ପ ଥଣ୍ଡା ହୋଇ କଠିନ ଅବସ୍ଥାର ଏକ ଆସ୍ତରଣ ହୁଏ । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ଊର୍ଷପାତନ କୁହାଯାଏ ।

ପ୍ରଶ୍ନ ୪ । ଗନ୍ଧକର୍ପୁର, ଆୟୋଡିନ୍ ଦାନା, ଆମୋନିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଲବଣ ଇତ୍ୟାଦି କଠିନ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ କିଛି ସମୟ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ , କ’ଣ ହେବ ?
Solution:
ଗନ୍ଧକର୍ପୁର, ଆୟୋଡି଼ନ୍ ଦାନା, ଆମୋନିୟମ୍ କ୍ଲୋରାଇଡ୍ ଲବଣ ଇତ୍ୟାଦି କଠିନ ପଦାର୍ଥକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ତରଳ ନ ହୋଇ ତାହା ବାଷ୍ପ ହୋଇଥାଏ । ଏହି ବାଷ୍ପ ଥଣ୍ଡା ହୋଇ ତରଳ ଅବସ୍ଥାକୁ ନ ଆସି ପୁନଶ୍ଚ କଠିନ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଉଦ୍‌ବାୟୀ କଠିନ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ ।

ଉଦ୍‌ବାୟୀ କଠିନ ପଦାର୍ଥ – କେତେକ କଠିନ ପଦାର୍ଥ ଅଛି ଯାହାକୁ ଉତ୍ତପ୍ତ କଲେ ତାହା ତରଳ ପଦାର୍ଥରେ ପରିଣତ ନ ହୋଇ ସିଧା ଗ୍ୟାସୀୟ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି ଏବଂ ଥଣ୍ଡା ହେଲେ ସେମାନଙ୍କର ଗ୍ୟାସୀୟ ଅବସ୍ଥା ତରଳ ଅବସ୍ଥାକୁ ନ ଆସି କଠିନ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହିଭଳି କଠିନ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପ୍ରକାର କଠିନ ପଦାର୍ଥ ଏବଂ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଉଦ୍‌ବାୟୀ କଠିନ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ ।

ଗଳନ, ସ୍ଫୁଟନ, ବାଷ୍ଟୀକରଣ, ଘନୀକରଣ ପରି ଉର୍ଦ୍ଧପାତନ ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଭୌତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ।

→ ପଦାର୍ଥର ଗଠନ :
(i) କେତେଗୁଡିଏ ଜାଣିକାନ୍ତି ନେଲ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦାର୍ଥ ଗଠିତ | ଏଦ୍ୱି କଣିକାଗୁଗିକ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ପ୍ରକାର ର୍ଥାକଗଣ ବଳ ଥାଏ ।
(ii) ପଦାର୍ଥର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ କିଛି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ଥାଏ ଏବଂ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରୂପରେ ସଜ୍ଜା ହୋଇ ରହିଥାଆନ୍ତି । ଯେହେତୁ ପଦାର୍ଥର କଠିନ, ତରଳ ଓ ଗ୍ୟାସୀୟ ଅବସ୍ଥାରେ ତାହାର କଣିକା ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଆକର୍ଷଣ ବଳ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଟେ, ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନର ପରିମାଣ ଓ ସେଗୁଡ଼ିକର ସଜ୍ଜା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ
ହୋଇଥାଏ ।
(iii) କଠିନ ଅବସ୍ଥାରେ ପାଖାପାଖ୍ କଣିକା ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନର ପରିମାଣ ସବୁଠାରୁ କମ୍ । ତେଣୁ ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ ଦୁଇଟି କଣିକା ମଧ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଆକର୍ଷଣ ବଳ ସବୁଠାରୁ ତୀବ୍ର ଅଟେ । ଏହି ପ୍ରବଳ ଆକର୍ଷଣ ଯୋଗୁ, କଠିନ ଆକୃତି ସ୍ଥିର ଅଟେ । କଠିନ ପଦାର୍ଥର କିଛି ଅଂଶ ଅଲଗା କରିବାପାଇଁ ହାତୁଡ଼ି ବା ସେହିପରି କିଛି ଜିନିଷ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ ।

(iv) ତରଳ ଅବସ୍ଥାରେ ପଦାର୍ଥର କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଦୂରତ୍ୱ ସାମାନ୍ୟ
(v)ତେଣୁ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ଆକର୍ଷଣ ବଳ କମ୍ । ଏଣୁ ତରଳ ପଦାର୍ଥର ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଆକୃତି ନାହିଁ । ଏହା ଧାରକ ପାତ୍ରର ଆକୃତି ନେଇଥାଏ । ତରଳ ପଦାର୍ଥ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବରୁ ନିମ୍ନକୁ ଗତି କରିଥାଏ ଓ ଏହା କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟତଃ ଏକାଠି ଥାଆନ୍ତି । ଗ୍ୟାସୀୟ ପଦାର୍ଥରେ କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଅତ୍ୟଧିକ ଦୂରତ୍ବ ହେତୁ ପାରସ୍ପରିକ ଆକର୍ଷଣ ବଳ ଅତି କମ୍ ।
ବାହାରକୁ ଚାଲିଯାଏ ।

→ ପଦାର୍ଥର ଣ୍ଡୋଶୀ ବିରାଗ :

• ଭୌତିକ ଥଟସ୍ଥା ହଶିକୋଣରୁ ପଦାର୍ଥକୁ ତିନି ପ୍ତକାରରେ କିଣନ୍ତ କରାଯାଲଥାଏ |
  ଯଥା – (କ) କଠିନାବସ୍ଥା, (ଖ) ତରଳାବସ୍ଥା, (ଗ) ଗ୍ୟାସୀୟାବସ୍ଥା ।
• ପଦାର୍ଥଗ୍ମତିକ୍ତ ସେମନଙ୍କର ରାସାୟନିକ ସଂରଚନା (constitution) ଓ ଫକ୍ମତି (composition) ଅନ୍ତମାନ ମୌଳିକ, ଯୌଗିକ ଓ ମିଶ୍ରଣ ରୂପେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ ।
• ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ଗୁଡ଼ିକରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାର କଣିକା ଥାଏ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ବିଶୁଦ୍ଧ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ । ମୌଳିକ ଓ ଯୌଗିକ ଏହି ପ୍ରକାରର ବିଶୁଦ୍ଧ ପଦାର୍ଥ ଅଟନ୍ତି । ତମ୍ବାତାର, ସୁନା ଆଦି ବିଶୁଦ୍ଧ ପଦାର୍ଥ ।
• ଆଉ କେତେକ ପଦାର୍ଥ ଅଛି, ଯେଉଁଥିରେ ଏକରୁ ଅଧିକ ପ୍ରକାରର କଣିକା ଥାଏ । ଏହିଭଳି ପଦାର୍ଥକୁ ମିଶ୍ର ପଦାର୍ଥ ବା ମିଶ୍ରଣ କୁହାଯାଏ । କୋଇଲା ଏକ ମିଶ୍ର ପଦାର୍ଥ ।
• ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଯେକୌଣସି କ୍ଷେତ୍ରରୁ ସଂଗୃହିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ବିଶୁଦ୍ଧ ଅବସ୍ଥାରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପଦାର୍ଥରେ ଥ‌ିବା କଣିକାଗୁଡ଼ିକ ଏକାଭଳି ଦେଖାଯାଏ । ଏହିଭଳି ସରଳତମ ବିଶୁଦ୍ଧ ପଦାର୍ଥକୁ ମୌଳିକ କୁହାଯାଏ ।

ସାଧାରଣ ତାପମାତ୍ରାରେ ଅଙ୍ଗାରକ, ଫସଫରସ୍, ଗନ୍ଧକ, ଆୟୋଡ଼ିନ୍, ସୁନା, ରୂପା, ଦସ୍ତା, ଆଲୁମିନିୟମ୍, ସୀସା ଇତ୍ୟାଦି କଠିନ ମୌଳିକ । ପାରଦ ଓ ବ୍ରୋମିନ ତରଳ ମୌଳିକ । ଉଦ୍‌ଜାନ, ଅମ୍ଳଜାନ, ଯବକ୍ଷାରଜାନ, କ୍ଲୋରିନ୍, ହିଲିୟମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ଗ୍ୟାସୀୟ ମୌଳିକ ।

ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାଣିଥୁବା ୧୧୫ ଟି ମୌଳିକ ମଧ୍ୟରୁ ୮୮ଟି ମୌଳିକ ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ୨୭ଟି ମୌଳିକ ମନୁଷ୍ୟକୃତ

ପ୍ରଶ୍ନ ୬ । ଫିଲଟର୍‌ ପାଣି ବିଶୁଦ୍ଧ ପଦାର୍ଥ କି ? ତୁମ ଉତ୍ତରର ଯଥାର୍ଥତା ବୁଝାଅ ।
Solution:
ଫିଲଟର୍ ପାଣି ବିଶୁଦ୍ଧ ପଦାର୍ଥ ନୁହେଁ । ଏହା ଏକ ମିଶ୍ରଣ । ଏଥୁରେ ଧାତବଲବଣ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଦ୍ରବୀଭୂତ ହୋଇଥାଏ ।

→ ମେଲକରି ପୂଜାରେଦ :
(i) ମୌଳିକ ଗୁଡ଼ିକୁ ସେମାନଙ୍କର ଗୁଣ ଅନୁଯାୟୀ ତିନି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି; ଯଥା – ଧାତୁ (Metal), ଅଧାତୁ (Non-metal) ଉପଧାତୁ (Metalloid) |
(a) ଧାତୁ – ଧାତୁରୁ ତାର ଓ ପାତ୍ର ପସ୍ତୁତ କରାଯାଇପାରେ । ଧାତୁ ମଧ୍ୟ ତାପ ଓ ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ର ସୁପରିବାହୀ । ଲୁହା, ଦସ୍ତା, ତମ୍ବା, ସୀସା, ଆଲୁମିନିୟମ, ସୁନା,ରୁପା, ଜିଙ୍କ୍, ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ , କ୍ୟାଲସିୟମ୍ ଇତ୍ୟାଦି କଠିନ ଧାତବ ମୌଳିକର ଉଦାହରଣ ।
(b) ଅଧାତୁ – ଅଙ୍ଗାରକ, ଗନ୍ଧକ, ଫସ୍‌ଫରସ ଇତ୍ୟାଦି କଠିନ ଅଧାତୁ ମୌଳିକ ଅଟନ୍ତି । ଉଦ୍‌ଜାନ, ଅମ୍ଳଜାନ, ଯବକ୍ଷାରଜାନ, କ୍ଲୋରିନ୍, ହିଲିୟମ୍, ଇତ୍ୟାଦି ବାଷ୍ପୀୟ ଅଧାତୁ ମୌଳିକ ଅଟନ୍ତି ।
(c) ଉପଧାତୁ – ଯେଉଁ ମୌଳିକ ଉଭୟ ଧାତୁ ଓ ଅଧାତୁ ଉଭୟର ଗୁଣ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ଉପଧାତୁ କୁହାଯାଏ । ଆର୍ସେନିକ୍, ବୋରନ୍, ସିଲିକନ୍ ଆଦି ଉପଧାତୁ ।

→  ବ୍ରୋମିନ ଏକମାତ୍ର ତରଳ ଅଧାତୁ ମୌଳିକ ଅଟେ ।

(ii) ପ୍ରାକୃତିକ ମୌଳିକ ପଦାର୍ଥକୁ ନେଇ ଆମ ପୃଥ‌ିବୀର ଭୂତ୍ଵକ ଗଠିତ ହୋଇଛି । ଭୂତ୍ଵକର ୯୯ ଭାଗ ପାର୍ଶ୍ଵ ସ୍ଥ ୧୦ଟି ମୌଳିକକୁ ନେଇ ଗଠିତ ।

ଆଲୁମିନିୟମ୍ ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଅଙ୍ଗାରକ, ଉଦ୍‌ଜାନ, ଅମ୍ଳଜାନ ଓ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ।
(iii) ଉଦ୍‌ଜାନ ସବୁଠାରୁ ହାଲୁକା ଓ ଦହନଶୀଳ ମୌଳିକ । କିନ୍ତୁ ଅମ୍ଳଜାନ, ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଦାର୍ଥର ଦହନରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ । ଉଦ୍‌ଜାନ ଓ ମାଗ୍ନେସିୟମ୍ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ।

ଯୌଗିକ :
ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ମୌଳିକ ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଯେଉଁ ନୂତନ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପନ୍ନ କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ । ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥର ଗୁଣ ଏହାର ମୂଳ ମୌଳିକ ପଦାର୍ଥର ଗୁଣଠାରୁ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ,ଚିନି, ଲୁଣ, ଜଳ, ଚକ୍‌ଖଡ଼ି, ଗ୍ଲୁକୋଜ୍, ଖାରସୋଡ଼ା, ଭିନେଗାର୍ ଇତ୍ୟାଦି ଯୌଗିକ ଅଟନ୍ତି । ଉଦାହରଣ – ୫୬ ଗ୍ରାମ୍ ଲୁହାଗୁଣ୍ଡ, ୩୨ ଗ୍ରାମ୍ ଗନ୍ଧକ ସହ ରାସାୟନିକ ସଂଯୋଗ ଘଟାଇ ୮୮ ଗ୍ରାମ୍ ଫେରସ୍ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍ ନାମକ ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥ ଉତ୍ପନ୍ନ କରେ ।

ମିଶ୍ରଣ :
(i) ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥରେ ଏକାଧ୍ଵ ମୌଳିକ ବା ଯୌଗିକ ବା ଉଭୟ ମୌଳିକ ଓ ଯୌଗିକ ମିଶିକରିଥାଏ, ତାହାକୁ ମିଶ୍ରଣ କୁହାଯାଏ | ମିଶ୍ରଣ ଦୁଇ ପ୍ରକାରର ; ଯଥା – ସମଜାତୀୟ ମିଶ୍ରଣ ଓ ବିଷମ ଜାତୀୟ ମିଶ୍ରଣ । ମିଶ୍ରଣ ଗୋଟିଏ ବିଶୁଦ୍ଧ ପଦାର୍ଥ ନୁହେଁ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ବାୟୁ, ଜଳ, ଚିନିସରବତ, ବାରମଜା ମିକ୍‌ର ଆଦି ମିଶ୍ରଣ ଅଟନ୍ତି ।
(iii) ମିଶ୍ରଣଗୁଡ଼ିକରେ ଥ‌ିବା ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ଗୁଣ ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ରହିଥାଏ, ମିଶ୍ରଣଗୁଡ଼ିକ ମିଶି ଉତ୍ପନ୍ନ କରିବାବେଳେ କୌଣସି ରାସାୟନିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ନ ଥାଏ, ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଓଜନର ଅନୁପାତରେ
(iii) ପରୀକ୍ଷାଗାରରେ ବିଭିନ୍ନ ମିଶ୍ରଣକୁ ବିଭିନ୍ନ ଉପାୟରେ ପୃଥକ କରାଯାଇଥାଏ । ଏଥିପାଇଁ ଅବକ୍ଷେପଣ (Sedimentation), ଉତଳାଦ୍ରାନ (Decantation), ପରିସ୍ତବଣ (Filtration), ପାଦନ (Distilation), ଊର୍ଦ୍ଧ୍ବପାତନ୍ (Sublimation) ଆଦି ବିଜ୍ଞାନଗାର ପଦ୍ଧତି ଅବଲମ୍ବନ କରାଯାଏ ।

ପ୍ରଶ୍ନ ୭ । (i) ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳରେ କେଉଁ କେଉଁ ମୌଳିକ ଥାଏ ?
Solution:
ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳରେ ଅଙ୍ଗାରକ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ମୌଳିକ ଥାଏ ।

(ii) ଭୋଲଟାମିଟର ଯନ୍ତ୍ରରେ ଜଳ ମଧ୍ୟଦେଇ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ପ୍ରବାହିତ କରାଇଲେ କେଉଁ କେଉଁ ମୌଳିକ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ?
Solution:
ଉଦ୍‌ଜାନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।

(iii) ଅଙ୍ଗାରକ, ଉଦ୍‌ଜାନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ତିନୋଟି ମୌଳିକ, ଗ୍ଲୁକୋଜ ଗୋଟିଏ ଯୌଗିକ । ଏହାର ଯଥାଯଥ କାରଣ ଲେଖ ।
Solution:
ଅଙ୍ଗାରକ, ଉଦ୍‌ଜାନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଏକ ପ୍ରକାରର ପରମାଣୁରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକୁ ମୌଳିକ କୁହାଯାଏ । ମାତ୍ର ଗ୍ଲୁକୋଜ (C₆H₁₂O₆) କାର୍ବନ, ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ଓ ଅକ୍ସିଜେନ୍ ତିନି ପ୍ରକାରର ପରମାଣୁରେ ଗଠିତ ହୋଇଅଛି । ତେଣୁ ଗ୍ଲା କୋଜ୍ ଏକ ଯୌଗିକ ଅଟେ ।

(iv) ୮୪ ଗ୍ରାମ୍ ଲୁହାଗୁଣ୍ଡ, ୫୪ ଗ୍ରାମ୍ ଗନ୍ଧକ ସହ ରାସାୟନିକ ସଂଯୋଗ ଘଟାଇଲେ କେତେ ଗ୍ରାମ୍ ଫେରସ୍ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବ ?
Solution:
୮୪ ଗ୍ରାମ ଲୁହାଗୁଣ୍ଡ, ୫୪ ଗ୍ରାମ ଗନ୍ଧକ ସହ ରାସାୟନିକ ସଂଯୋଗ ଘଟାଇଲେ (୮୪+୫୪) ଗ୍ରାମ୍ =୧୩୮ ଗ୍ରାମ ଫେରସ୍ ସଲ୍‌ଫାଇଡ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବ ।

→ ପରମାଣୁ ଓ ଅଣୁ :
ପରମାଣୁ :

• ପ୍ରତ୍ୟେକ ମୌଳିକ ପଦାର୍ଥ ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର କଣିକାର ସମଷ୍ଟି । ମୌଳିକର ଏହି କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କଣିକାକୁ ପରମାଣୁ କୁହାଯାଏ ।
• ଗୋଟିଏ ମୌଳିକର ସବୁ ପରମାଣୁ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକାରର ହୋଇଥାଏ ।
• କେତେକ ମୌଳିକ ଅଛନ୍ତି ଯେଉଁମାନଙ୍କର ଏକାଧିକ ପ୍ରକାରର ପରମାଣୁ ଥାଏ । ସେହିଭଳି ପରମାଣୁଗୁଡ଼ିକୁ ସମସ୍ଥାନିକ ବା ଆଇସୋଟୋପ୍ (Isotope) କହନ୍ତି । ମୂଳ ମୌଳିକର ଗୁଣ ତାହାର ସମସ୍ଥାନିକ ପରମାଣୁରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, କାର୍ବନ 12 ଓ କାର୍ବନ 14, ପ୍ରୋଟିୟମ୍ (1_H), ଡିଉଟେରିୟମ (2_H) ଓ ଟ୍ରାଇଟିୟମ୍ (3_H)

ଅଣୁ :

• ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥ ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର କଣିକାର ସମଷ୍ଟି । ଯୌଗିକର ଏହି କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କଣିକାକୁ ଅଣୁ କୁହାଯାଏ ।
• ଯୌଗିକର ଗୁଣ ଏହାର ଅଣୁରେ ମଧ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଯୌଗିକରେ ଯେଉଁ ଯେଉଁ ମୌଳିକ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ. ସେହି ଯୌଗିକର ଅଣୁରେ ସେହି ମୌଳିକର ପରମାଣୁ ଥାଏ ।
• କଠିନ ମୌଳିକଗୁଡ଼ିକର ଅଣୁ ଗୋଟିଏ ଲେଖାଏଁ ପରମାଣୁରେ ଗଠିତ । ଉଦାହରଣ – ଗନ୍ଧକ (S), ଅଙ୍ଗାରକ (C), ଲୌହ (Fe), ତମ୍ବା (Cu) ଇତ୍ୟାଦି ।
• ଗ୍ୟାସୀୟ ମୌଳିକ ଅଣୁରେ ଦୁଇଟି ଲେଖାଏଁ ପରମାଣୁ ଥାଏ । ଉଦାହରଣ – ଉଦ୍‌ଜାନ (H₂), ଅମ୍ଳଜାନ (O₂), ଯବକ୍ଷାରଜାନ (N₂) ଇତ୍ୟାଦି ।

ରାସାୟନିକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାରେ ମୌଳିକ ଓ ଯୌଗିକମାନଙ୍କର ଅଣୁ ଓ ପରମାଣୁ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।

ମୌଳିକର ପ୍ରତୀକ (Symbol of Elements):
(i) ମୌଳିକର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ସାଂକେତିକ କ୍ଷୁଦ୍ରନାମକୁ ମୌଳିକର ପ୍ରତୀକ କୁହାଯାଏ ।
(ii) ପ୍ରତୀକରେ ସେହି ମୌଳିକର ପ୍ରଥମ ଅକ୍ଷରଟି ବା ପ୍ରଥମ ଦୁଇଟି ଅକ୍ଷର ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ମୌଳିକର ଲାଟିନ୍ ବା ଗ୍ରୀକ୍‌ନାମକୁ ଇଂରାଜୀ ଅକ୍ଷରଦ୍ବାରା ପ୍ରକାଶ କରାଯାଏ ।
(iii) କେତେକ ମୌଳିକର ଅଣୁ ଏହାର ପରମାଣୁଠାରୁ ଭିନ୍ନ । ଉଦାହରଣ ସ୍ଵରୂପ ଉଦ୍‌ଜାନ ମୌଳିକର ଅଣୁରେ ଦୁଇଟି ପରମାଣୁ ଥାଏ । ତେଣୁ ଉଦ୍‌ଜାନ ଅଣୁକୁ ଭିନ୍ନ ଏକ ଉପାୟରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥାଏ । ତାହାକୁ ଆଣବିକ ସଂକେତ କୁହାଯାଏ । ଉଦ୍‌ଜାନର ଆଣବିକ ସଂକେତ H₂, ଅମ୍ଳଜାନର ଆଣବିକ ସଂକେତ O₂, ଯବକ୍ଷାରଜାନର ଆଣବିକ ସଂକେତ N₂, ଇତ୍ୟାଦି ।

→ କେତେଗୋଟି ମୌଳିକର ନାମ ଓ ପ୍ରତୀକ

ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥ ଓ ତାହାର ଆଣବିକ ସଂକେତ :
(i) ଦୁଇ ବା ତତୋଽଧ୍ଵକ ମୌଳିକ ପଦାର୍ଥ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅନୁପାତରେ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଯେଉଁ ପଦାର୍ଥ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି, ତାହାକୁ ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥ କହନ୍ତି ।
(ii) ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥର ଗୁଣ ଏହାର ମୂଳ ମୌଳିକ ପଦାର୍ଥର ଗୁଣଠାରୁ ଭିନ୍ନ । ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥର ଏହି କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କଣିକାକୁ ଅଣୁ କୁହାଯାଏ । ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥର ସମସ୍ତ ଗୁଣ ଏହି ଅଣୁରେ ଦେଖ‌ିବାକୁ ମିଳେ ।

ଉଦାହରଣ – (କ) ଦୁଇଟି ଉଦଜାନ ପରମାଣୁ ଗୋଟିଏ ଅମ୍ଳଜାନ ପରମାଣୁ ସହ ରାସାୟନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାଦ୍ୱାରା ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଗୋଟିଏ ଜଳ ଅଣୁ (H₂O) ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତି । ଏଠାରେ ଜଳଅଣୁର ଆଣବିକ ସଂକେତ H₂O ।
(ଖ) ଖାଦ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ସାଧାରଣ ଲୁଣ ଅଣୁରେ ଗୋଟିଏ ସୋଡ଼ିୟମ୍ ପରମାଣୁ ଓ ଗୋଟିଏ କ୍ଲୋରିନ୍ ପରମାଣୁ ଥାଏ, ତେଣୁ ସାଧାରଣ ଲୁଣର ସଂକେତ ହେଉଛି NaCl ।

→ କେତେକ ପୌଗିକ ଓ ସେମାନଙ୍କର ର୍ଥାଣବିକ ଫକେତ

→ ଆପ, କାଣିବା :

• ଜଳ, ବାୟୁ, ଘରଦ୍ଵାର, କାଠ, କୋଇଲା, ଇତ୍ୟାଦିକୁ ପଦାର୍ଥ କୁହାଯାଏ ।
• କେତେକ ପଦାର୍ଥ ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ପଦାର୍ଥର ବସ୍ତୁତ୍ଵ ଥାଏ ଓ ତାହା କିଛି ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥାଏ ।
• ପଦାର୍ଥ ତିନିପ୍ରକାର ଅବସ୍ଥାରେ ରହିପାରେ, ଯଥା : କଠିନ, ତରଳ ଓ ଗ୍ୟାସୀୟ ।
• ପଦାର୍ଥର ତିନି ଅବସ୍ଥାର ଭୌତିକ ଧର୍ମ ଯଥା : ଆକାର, ଆକୃତି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।
• ପଦାର୍ଥ ତିନି ପ୍ରକାର ଯଥା : ମୌଳିକ, ଯୌଗିକ ଓ ମିଶ୍ରଣ ।
• ମୌଳିକ ଓ ଯୌଗିକ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ବିଶୁଦ୍ଧ ପଦାର୍ଥ ଅଟନ୍ତି ।
• ମିଶ୍ରଣର ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକର ପୃଥକୀକରଣ କରିବା ସହଜ ।
• ମୌଳିକର କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କଣିକାକୁ ପରମାଣୁ ଓ ଯୌଗିକର କ୍ଷୁଦ୍ରତମ କଣିକାକୁ ଅଣୁ କୁହାଯାଏ ।