BSE Odisha 7th Class Hindi Solutions Book Download Pdf

BSE Odisha Class 7 Hindi Solutions Book Pdf Download

  • Chapter 1 हम जानते हैं
  • Chapter 2 यह मेरा वतन (कविता)
  • Chapter 3 अपना-अपना काम करो
  • Chapter 4 बस यात्रा का अनुभव
  • Chapter 5 आज इतवार है
  • Chapter 6 सीखो (कविता)
  • Chapter 7 उत्कलमणि
  • Chapter 8 होली आई, होली आई (कविता)
  • Chapter 9 धागे का बन्धन
  • Chapter 10 चूहों की चौकड़ी
  • Chapter 11 बना दो मधुर मेरा जीवन (कविता)
  • Chapter 12 जंगल रो रहा है
  • Chapter 13 वाद-विवाद
  • व्याकरण विभाग

BSE Odisha 7th Class Text Book Solutions

BSE Odisha 10th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 13 ଭ୍ରମସଂଶୋଧନ-ଅଭ୍ୟାସ

Odisha State Board BSE Odisha Class 10 Sanskrit Grammar Book Solutions Chapter 13 ଭ୍ରମସଂଶୋଧନ-ଅଭ୍ୟାସ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha 10 Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 13 ଭ୍ରମସଂଶୋଧନ-ଅଭ୍ୟାସ

ଶବ୍ଦରୂପଗତ
୧। ହରିସ୍ୟ ଗାଂ ପଶ୍ୟ। – ହରେଃ ଗାଂ ପଶ୍ୟ। ( ହରିର ଗାଭକୁ ଦେଖ ।)
୨। ଭୂପତ୍ୟୁଃ ଆଦେଶଂ ପାଳୟ। – ଭୂପତେଃ ଆଦେଶଂ ପାଳୟ । ( ରାଜାଙ୍କ ଆଦେଶ ପାଳନ କର ।)
୩। ରବିଃ ଭ୍ରାତାସ୍ୟ ଗୃହଂ ଗଚ୍ଛତି। – ରବିଃ ଭ୍ରାତୁଃ ଗୃହଂ ଗଚ୍ଛତି । ( ରବି ଭାଇ ଘରକୁ ଯାଉଛି ।)
୪। ହେ ବିଷ୍ଣୁଃ ! ରକ୍ଷ। – ହେ ବିଷ୍ଠୋ ! ରକ୍ଷ। ( ହେ ବିଷ ! ରକ୍ଷା କର।)
୫। ବୃଦ୍ଧସ୍ୟ ପ୍ରାଣଃ ଅସ୍ଥିରାଃ ଭବନ୍ତି। – ବୃଦ୍ଧସ୍ୟ ପ୍ରାଣାଃ ଅସ୍ଥିରାଃ ଭବନ୍ତି । ( ବୁଢ଼ାର ପ୍ରାଣ ଅସ୍ଥିର ହେଉଛି ।)
୬| କୁମାରୀନାଂ ଲୀଳା। – କୁମାରୀଣାଂ ଲୀଳା । ( କୁମାରୀମାନଙ୍କ ଲୀଳା ।)
୭। ଅମ୍ଟେ ! ମାଂ ରକ୍ଷ। – ଅମ୍ବ ! ମାଂ ରକ୍ଷ। (ହେ ମାଆ ! ମୋତେ ରକ୍ଷା କର।)
୮। ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଜଗନ୍ନାଥଂ ସେବତେ । – ଲକ୍ଷ୍ମୀଃ ଜଗନ୍ନାଥଂ ସେବତେ । ( ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ସେବା କରୁଛନ୍ତି ।)
୯। ମମ ସସରଃ କ୍ରୀଡନ୍ତି। – ମମ ସସାରଃ କ୍ରୀଡନ୍ତି। ( ମୋର ଭଉଣୀମାନେ ଖେଳୁଛନ୍ତି।)
୧୦। ସୁନ୍ଦରୀ ବାଳିକେ। – ସୁନ୍ଦ୍ୌ ବାଳିକେ । ( ସୁନ୍ଦରୀ ବାଳିକା ଦୁଇଟି। )
୧୧। ସରଳୟା ନୀତିନା। – ସରଳୟା ନୀତ୍ୟା। ( ସରଳ ନୀତିଦ୍ବାରା।)
୧୨। ହେ ମାତା ! ଅତ୍ର ଆଗଚ୍ଛ। – ହେ ମାତଃ ! ଅତ୍ର ଆଗଚ୍ଛ । (ହେ ମାଆ ! ଏଠାକୁ ଆସ। )
୧୩। ବଧେୋଃ ଭ୍ରାତା ଆଗଚ୍ଛତି। – ବଧ୍ଵାଃ ଭ୍ରାତା ଆଗଚ୍ଛତି । ( ବୋହୂର ଭାଇ ଆସୁଛନ୍ତି ।)
୧୪। ମହ୍ାନଦୌ ତରୀଃ ଚଳତି । – ମହାନଦ୍ୟାଂ ତରୀଃ ଚଳତି। ( ମହାନଦୀରେ ନୌକା ଚାଲୁଛି ।)
୧୫। କାକଃ ଚଞ୍ଚୁନା ଖାଦତି। – କାକଃ ଚଞ୍ଚ୍ା ଖାଦତି । ( କାଉ ଥଣ୍ଟରେ ଖାଉଛି। )
୧୬। ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସାଗରସ୍ୟ ଦୁହିତା। – ଲକ୍ଷ୍ମୀଃ ସାଗରସ୍ୟ ଦୁହିତା । ( ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସାଗର କନ୍ଯା । )
୧୭। ରାମସ୍ୟ ପୁସ୍ତକଃ ସୁନ୍ଦରମ୍‌। – ରାମସ୍ୟ ପୁସ୍ତକଂ ସୁନ୍ଦରମ୍‌ । ( ରାମର ପୁସ୍ତକ ସୁନ୍ଦର ।)
୧୮। ଉଦ୍ୟାନେ ବହବଂଃ ପୁଷ୍ପାଣି ସନ୍ତି। – ଉଦ୍ୟାନେ ବହୁନି ପୁଷ୍ପାଣି ସନ୍ତି। ( ବଗିଚାରେ ବହୁତ ଫୁଲ ଅଛି ।)
୧୯। ଭୀମଃ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନସ୍ୟ ଜନୌ ଅତାଡତ୍‌। – ଭୀମଃ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନଂ ଜାନୁନି ଅତାଡୟନ୍‌ । ( ଭୀମ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନର ଜାନୁଦୁଇଟାକୁ ଆଘାତ କରିଥ୍‌ଲେ।)
୨୦। ପଦ୍ମପତ୍ରେ ଅମ୍ପୁଂ ପଶ – ପଦ୍ମପତ୍ରେ ଅମ୍ବୁ ପଶ୍ୟ। ( ପଦ୍ମପତ୍ରରେ ପାଣି ଦେଖ ।)

BSE Odisha 10th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 13 ଭ୍ରମସଂଶୋଧନ-ଅଭ୍ୟାସ
୨୧। କୁକ୍କରଃ ଅସ୍ଥିଂ ଚର୍ବତି। – କୁକ୍ଳରଃ ଅସ୍ଥି ଚର୍ବତି । ( କୁକୁର ହାଡ଼ ଚୋବାଉଛି ।)
୨୨। ଭ୍ରମରଃ ମଧୁଂ ପିବତି। – ଭ୍ରମରଃ ମଧୁ ପିବତି । ( ଭଅଁର ମହୁ ପିଉଛି।)
୨୩। ରାମଃ ଫଳାନ୍‌ ଆନୟତି। – ରାମଃ ଫଳାନି ଆନୟତି । ( ରାମ ଫଳଗୁଡ଼ିକୁ ଆଣୁଛି । )
୨୪। ବାରିଂ ବିନା ମତ୍ସ୍ୟାଃ ନ ଜୀବନ୍ତି। – ବାରି ବିନା ମତ୍ସ୍ୟାଃ ନ ଜୀବନ୍ତି । ( ପାଣି ବିନା ମାଛ ବଞ୍ଚନ୍ତି ନାହିଁ।)
୨୫। ସମ୍ରାଟଂ ପ୍ରଜାଃ ବଦନ୍ତି। – ସମ୍ରାଜଂ ପ୍ରଜାଃ ବଦନ୍ତି । ( ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ପ୍ରଜାମାନେ କୁହନ୍ତି ।)
୨୬। ପଥା ବୃକ୍ଷାଃ ସନ୍ତି। – ପଥ୍‌ ବୃକ୍ଷାଃ ସନ୍ତି। । ବାଟରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ଅଛି।)
୨୭। ବିଦ୍ଵାନାନାଂ ସର୍ବତ୍ର ଆଦରଃ ଭବତି। – ବିଦୂଷାଂ ସର୍ବତ୍ର ଆଦରଃ ଭବତି । ( ବିଦ୍ଵାନମାନଙ୍କର ସବୁଠି ଆଦର ଅଛି।)
୨୮। ଆତ୍ନାୟାଃ ଉନ୍ନତିଂ କୂରୂ। – ଆତ୍ମନଃ ଉନ୍ନତିଂ କୁରୁ । (ନିଜର ଉନ୍ନତି କର। )
୨୯। ଚନ୍ଦ୍ରମାୟାଃ ସୂର୍ଯ୍ୟଃ ବୃହତ୍ତରଃ। – ଚନ୍ଦ୍ରମସଃ ସୂର୍ଯ୍ୟଃ ବୃହତ୍ତରଃ । ( ଜହୁଠାରୁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ବଡ଼ ।)
୩୦। ରୋଗିସ୍ୟ ସେବାଂ କୁରୁ। – ରୋଗିଣଃ ସେବାଂ କୁରୁ । (ରୋଗୀର ସେବା କର|। )
୩୧। ବିଦ୍ବାନଂ ରାଜା ପୂଜୟତି। – ବିଦ୍ଵାଂସଂ ରାଜା ପୂଜୟତି । ( ବିଦ୍ବାନ ଲୋକକୁ ରାଜା ସମ୍ମାନ ଦିଅନ୍ତି |)
୩୨। ବିଦ୍ଵସାଂ ହୃଦୟଂ ନିର୍ମଳମ୍‌। – ବିଦୁଷାଂ ହୃଦୟଂ ନିର୍ମଳମ୍‌ । ( ବିଦ୍ଵାନ ଲୋକଙ୍କ ହୃଦୟ ନିର୍ମଳ।)
୩୩। ଜ୍ଞାନୀଭ୍ୟଃ ରାଜା ଧନଂ ଦଦାତି। – ଜ୍ଞାନିଭ୍ୟଃ ରାଜା ଧନଂ ଦଦାତି । ( ଜ୍ଞାନୀଲୋକଙ୍କୁ ରାଜା ଧନ ଦିଅନ୍ତି ।)
୩୪। ଗଚ୍ଛନ୍ତୌ ଛାତ୍ରାଃ ଶ୍ଳୋକଂ ପଠନ୍ତି। – ଗଚ୍ଛନ୍ତଃ ଛାତ୍ରାଃ ଶ୍ଲୋକଂ ପଠନ୍ତି। ( ଯାଉଥ୍‌ବା ଛାତ୍ରାମାନେ ଶ୍ଳୋକ ପଢ଼ୁଛନ୍ତି ।)
୩୫। ଭଗବାନସ୍ୟ ଦୟା ମହାନ୍‌। – ଭଗବତଃ ଦୟା ମହତୀ । ( ଭଗବାନଙ୍କର ଦୟା ବଡ଼ ।)
୩୬। ବର୍ଷାସୁୁ ସରିତାନାଂ ଜଳଂ ଆବିଳଂ ଭବତି। – ବର୍ଷାସୁ ସରିତାଂ ଜଳମ୍‌ ଆବିଳଂ ଭବତି । ( ବର୍ଷା ରତୁରେ ନଭପାଣି ଗୋଳିଆ ହୁଏ।)
୩୭। ବିପଦାତ୍‌ ମିତ୍ରଂ ରକ୍ଷ। – ବିପଦଃ ମିତ୍ରଂ ରକ୍ଷ। ( ବିପଦରୁ ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କର ।)
୩୮। ଶିଶୂନାଂ ବାକ୍‌ ମଧୁରମ୍‌। – ଶିଶୂନାଂ ବାକ୍‌ ମଧୁରା । ( ପିଲାମାନଙ୍କ କଥା ମଧୁର । )
୩୯। ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟସ୍ୟ ପରିଷଦେ କାଳିଦାସଃ ଆସୀତ୍‌। – ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟସ୍ୟ ପରିଷଦି କାଳିଦାସଃ ଆସୀତ୍‌।
୪୦। ସମିତେଷୁ ମହାଭାରତଯୁଦ୍ଧଂ ଭୀଷଣତମମ୍‌ । – ସମିସ୍ତୁ ମହାଭାରତଯୁଦ୍ଧଂ ଭୀଷଣତମମ୍‌ । ( ଯୁଦ୍ଧମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧ ଭୟଙ୍କର ।)
୪୧। ସରିତାତ୍‌ ଯୋଷିତଃ ଜଳମ୍‌ ଆନୟନ୍ତି। – ସରିତଃ ଯୋଷିତଃ ଜଳମ୍‌ ଆନୟନ୍ତି । ( ନଛରୁ ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନେ ପାଣି ଆଣୁଛନ୍ତି।)
୪୨। ଆପଦେଷ୍ ଦୁର୍ଗାଂ ସ୍ମ୍ର। – ଆପସ୍ତୁ ଦୁର୍ଗାଂ ସ୍ମର। ( ଆପଦକାଳରେ ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କର ।)
୪୩। ସଂପଦେ ଗବର୍ବଂ ମା କୁରୂ। – ସଂପଦି ଗର୍ବଂ ମା କୁରୁ । ( ସୁଖବେଳେ ଗର୍ବ କର ନାହିଁ।)
୪୪। ବ୍ୟୋମେ ନକ୍ଷତ୍ରାଣି ଶୋଭନ୍ତେ। – ବ୍ୟୋମ୍ନି ନକ୍ଷତ୍ରାଣି ଶୋଭନ୍ତେ। ( ଆକାଶରେ ନକ୍ଷତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଶୋଭା ପାଉଛନ୍ତି ।)
୪୫। ମୂର୍ଖାଣାଂ ଜନ୍ମଃ ନିରର୍ଥକମ୍‌। – ମୂର୍ଖାଣାଂ ଜନ୍ମ ନିରର୍ଥକମ୍‌ । ( ମୂର୍ଖମାନଙ୍କ ଜନ୍ମ ନିରର୍ଥକ ।)
୪୬। କର୍ମସ୍ୟ ଅନୁରୂପଂ ଫଳମ୍‌। – କର୍ମଣଃ ଅନୁରୂଫ ଫଳମ୍‌। ( କର୍ମ ଅନୁସାରେ ଫଳ।)
୪୭। ବ୍ୟାଧଃ ଧନୁନା ମୃଗାନ୍‌ ମାରୟତି। – ବ୍ୟାଧଃ ଧନୂଷା ମୃଗାନ୍‌ ମାରୟତି । ( ଶିକାରୀ ଧନୁରେ ହରିଣମାନଙ୍କୁ ମାରେ ।)
୪୮। ସର୍ବେ ପ୍ରେମେଣ ବଶୀଭୂତାଃ ଭବନ୍ତି। – ସର୍ବେ ପ୍ରେମ୍ନା ବଶୀଭୂତାଃ ଭବନ୍ତି। (ସମସ୍ତେ ପ୍ରେମରେ ବଶୀଭୂତ ହୁଅନ୍ତି ।)
୪୯। ଗୁଣିନଃ ମହାତ୍କାନଃ ଚ ବୟସଂ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି। – ଗୁଣିନଃ ମହାତ୍କାନଃ ଚ ବୟଃ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି। ( ଗୁଣୀ ଓ ମହାତ୍କାମାନେ ବୟସ ଦେଖନ୍ତି ନାହିଁ)
୫୦। ମେ ଭ୍ରାତା ଗ୍ରାମଂ ଗଚ୍ଛତି। – ମମ ଭ୍ରାତା ଗ୍ରାମଂ ଗଚ୍ଛତି । ( ମୋ ଭାଇ ଗାଁକୁ ଯାଉଛି ।)
୫୧। କସ୍ପାତ୍‌ ଦିଶଃ ବାୟୁଃ ବହତି ? – କସ୍ୟାଃ ଦିଶଃ ବାୟୁଃ ବହତି ? ( କେଉଁ ଦିଗରୁ ପବନ ବହୁଛି ।)
୫୨। ଅୟଂ ଲତା ସୁନ୍ଦରମ୍‌। – ଇୟଂ ଲତା ସୁନ୍ଦରୀ । ( ଏହି ଲତା ସୁନ୍ଦର ।)
୫୩। ନଃ ଇଦଂ ଗୃହମ୍‌। – ଅସ୍ମାକମ୍‌ ଇଦଂ ଗୃହମ୍‌ । ( ଏହା ଆମ ଘର ।)
୫୪। ଏଚସ୍ୟାଂ ବୃକ୍ଷେ କୋକିଳଃ କୂଜତି। – ଏତସ୍ମିନ୍‌ ବୃକ୍ଷେ କୋକିଳଃ କୂଜତି। ( ଏହି ଗଛରେ କୋଇଲି ରାବୁଛି ।)
୫୫। ହେ ସଖେ ତେ ଗୃହଂ କୂତ୍ର ? – ହେ ସଖେ ! ତବ ଗୃହଂ କୁତ୍ର ? ( ହେ ବଂଧୁ ! ତୁମ ଘର କେଉଁଠି ?)
୫୬। ସର୍ବାଃ ବାଳକାଃ ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ଗଳ୍ଛନ୍ତି। – ସର୍ବେ ବାଳକାଃ ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି । ( ସବୁ ପିଲା ସ୍କୁଲ ଯାଉଛନ୍ତି ।)
୫୭। ଯୌ ବାଳିକେ ଆଗତେ, ତାଭ୍ୟାଂ ଶିକ୍ଷକଃ ଜ୍ଞାନଂ ଦଦାତି। – ଯେ ବାଳିକେ ଆଗତେ, ତାଭ୍ୟାଂ ଶିକ୍ଷକଃ ଜ୍ଞାନଂ ଦଦାତି । ( ଯେଉଁ ଝିଅଦୁଇଟି ଆସିଲେ ସେ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷକ ଜ୍ଞାନ ଦିଅନ୍ତି)
୫୮। ଅୟମ୍‌ ଇମଂ ବ୍ୟାକରଣଂ ଅପଠତ୍‌ । – ଅୟମ୍‌ ଇଦଂ ବ୍ୟାକରଣମ୍‌ ଅପଠତ୍‌ । ( ଇଏ ଏହି ବ୍ୟାକରଣ ପଢ଼ିଲା ।)
୫୯। ଏତେ ରତ୍ନାନି ମୂଲ୍ୟବନ୍ତଃ। – ଏତାନି ରତ୍ନାନି ମୂଲ୍ୟବନ୍ତି । ( ଏହି ରତ୍ନଗୁଡ଼ିକ ମୂଲ୍ୟବାନ୍‌ ।)
୬୦। ମମ ଦ୍ଵୌ ଲେଖନେ୍ୟୋୌ। – ମମ ଦ୍ଵେ ଲେଖନ୍ୟୌ । ( ମୋର ଦୁଇଟି କଲମ ।)
୬୧। ପଞ୍ଚଃ ବାଳକାଃ ଧାବ ନ୍ତି। – ପଞ୍ଚ ବାଳକାଃ ଧାବନ୍ତି । ( ପାଞ୍ଚଜଣ ପିଲା ଧାଉଁଛନ୍ତି।)
୬୨। ଅଷ୍ଟାନି ଫଳାନି ଆନୟ। – ଅଷ୍ଟୋ/ ଅଷ୍ଟ ଫଳାନି ଆନୟ । ( ଆଠଟି ଫଳ ଆଣ । )
୬୩। ବିଂଶତୟଃ ଧେନବଃ ଚରନ୍ତି। – ବିଂଶତିଃ ଧେନବଃ ଚରନ୍ତି । ( କୋଡ଼ିଏଟି ଗାଛ ଚରୁଛନ୍ତି ।)
୬୪। ପୃଥ୍ବ୍ୟାଂ ସପ୍ତାଃ ସମୁଦ୍ରାଃ ସନ୍ତି। – ପୃଥ୍ବ୍ୟାଂ ସପ୍ତ ସମୁଦ୍ରାଃ ସନ୍ତି । ( ପୃଥବୀରେ ସାତ ସାଗର ରହିଛି ।)
୬୫। ବିଂଶତୟଃ ବାଳକାଃ କ୍ରୀଡନ୍ତି। – ବିଂଶତିଃ ବାଳକାଃ କ୍ରୀଡନ୍ତି । ( କୋଡ଼ିଏ ଜଣ ପିଲା ଖେଳୁଛନ୍ତି ।)
୬୬। ଶିଷ୍ୟଃ ଆଚାର୍ଯ୍ୟାଣୀଂ ନମତି। – ଶିଷ୍ୟ ଆଚାର୍ଯ୍ୟାନୀଂ ନମତି । ( ଶିଷ୍ୟ ଗୁରୁପତ୍ନୀଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରୁଛି ।)
୬୭। ଯାଦୃଶା ଭାବନା ତାଦୃଶା ସିଦ୍ଧିଃ। – ଯାଦୃଶୀ ଭାବନା ତାଦୃଶୀ ସିଵ୍ିଃ । ( ଯେମିତି ଭାବନା ସେମିତି ସିଵି ।)
୬୮। ଏଷା ବଧୂଃ ଅକେଶୀ। – ଏଷା ବଧୂଃ ଅକେଶା । ( ଏହି ବୋହୂଟିର କେଶ ନାହିଁ।)
୬୯। କାଳମୁଖୀ ଭୟଂ ଜନୟତି। – କାଳମୁଖା ଭୟଂ ଜନୟତି । ( କାଳମୁଖା ( ରାକ୍ଷସୀ) ଭୟ ସୃଷ୍ି କରୁଛି ।)

BSE Odisha 10th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 13 ଭ୍ରମସଂଶୋଧନ-ଅଭ୍ୟାସ

କାରକଗତ
୭୦। ଦୀନସ୍ୟ ପ୍ରତି ଦୟା କରଉ୍ତବ୍ୟା। – ଦୀନଂ ପ୍ରତି ଦୟା କର୍ଭବ୍ୟା। ( ଗରିବଲୋକଙ୍କୁ ଦୟା କରିବା ଉଚିତ ।)
୭୧। ମୂର୍ଖସ୍ୟ ଧକ୍‌ । – ମୂଖଂ ଧକ୍‌ । ( ମୂର୍ଖକୁ ଧକ୍‌ ।)
୭୨। ଗ୍ରାମାତ୍‌ ଅଭିତଃ ଗାବଃ ଆଗଜ୍ଛନ୍ତି। – ଗ୍ରାମମ୍‌ ଅଭିତଃ ଗାବଃ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି | ( ଗାଁ ଆଗରେ ଗାଭ ଆସୁଛନ୍ତି ।)
୭୩। ରାମଃ ଅଯୋଧ୍ଯାମ୍‌ ଆସ୍ତେ। – ରାମଃ ଅଯୋଧ୍ୟାମ୍‌ ଅଧ୍ୟାସ୍ତେ। (ରାମ ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ବସିଛନ୍ତି ।)
୭୪। ପଞ୍ଚଦଶସ୍ୁ ବର୍ଷେସୁ ଗୀତାଂ ପଠାମି। – ପଞ୍ଚଦଶ ବର୍ଷାଣି ଗୀତାଂ ପଠାମି । ( ପନ୍ଦରବର୍ଷ ହେଲା ଗୀତା ପଢୁଛି ।)
୭୫। ବିଧାତା ! ମାଂ ପ୍ରତି ଦୟାଂ କୁରୂ। – ବିଧାତଃ ! ମାଂ ପ୍ରତି ଦୟାଂ କୁରୁ । (ହେ ବିଧାତା ! ମୋତେ ଦୟା କର।)
୭୬। ବାଳକୈଃ ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ଗମ୍ୟତେ। – ବାଳକୈଃ ବିଦ୍ୟାଳୟଃ ଗମ୍ୟତେ । ( ପିଲାମାନେ ସ୍କୁଲ ଯାଉଛନ୍ତି ।)
୭୭। ପକ୍ଷିଣଃ ମଧୁରଃ କୂଜନ୍ତି। – ପକ୍ଷିଣଃ ମଧୁରଂ କୂଜନ୍ତି। ( ପକ୍ଷୀମାନେ ମଧୁର ଗାନ କରୁଛନ୍ତି ।)
୭୮। ଭାରତବର୍ଷେ ଭରତେନ ଇତି ରାଜା ଆସୀତ୍‌ । – ଭାରତବର୍ଷେ ଭରତଃ ଇତି ରାଜା ଆସୀତ୍‌ । ( ଭାରତବର୍ଷରେ ଭରତ ବୋଲି ରାଜା ଥ୍ଲେ।)
୭୯। ଦେବଦତ୍ତଃ ଗ୍ରାମେ ଆବସତି। – ଦେବଦଭ୍ଥଃ ଗ୍ରାମମ୍‌ ଆବସତି । ( ଦେବଦଭ୍ତ ଗାଁରେ ରହୁଛନ୍ତି ।)
୮୦। ତବ ମମ ଚ ଅନ୍ତରା ପୁସ୍ତକମସ୍ତି। – ତ୍ବାଂ ମାଂ ଚ ଅନ୍ତରା ପୁସ୍ତକମ୍‌ ଅସ୍ତି । (ତୁମ ଓ ମୋ ମଧ୍ଯରେ ବହି ରହିଛି ।)
୮୧। ଗୃହସ୍ୟ ପରିତଃ ବୃକ୍ଷାଃ ସନ୍ତି। – ଗୃହଂ ପରିତଃ ବୃକ୍ଷାଃ ସନ୍ତି। । ଘର ଚାରିପଟେ ଗଛ ଅଛି |)
୮୨। ଶିବଃ କୈଳାସେ ଅଧୂତିଷ୍ଠତି। – ଶିବଃ କୈଳାସମ୍‌ ଅଧ୍ତିଷ୍ଠତି । ( ଶିବ କୈଳାସରେ ରୁହନ୍ତି ।)
୮୩। ଅଭୁକ୍ତଃ ଭିକ୍ଷୁଃ ଗୃହମ୍‌ ଭଉପବସତି। – ଅଭୁକ୍ତଃ ଭିକ୍ଷୁଃ ଗୃହେ ଉପବସତି । ( ଭିକ୍ଷୁ ଉପାସରେ ଘରେ ଅଛି |)
୮୪। ଛାତ୍ରାଃ ଗୁରବେ ପ୍ରଣମନ୍ତି। – ଛାତ୍ରାଃ ଗୁରୁଂ ପ୍ରଣମନ୍ତି । ( ଛାତ୍ରମାନେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରୁଛନ୍ତି ।)
୮୫। ପିତା ଗୃହସ୍ୟ ଯାବତ୍‌ ଗଚ୍ଛତି। – ପିତା ଗୃହଂ ଯାବତ୍‌ ଗଚ୍ଛତି । ( ବାପା ଘର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଉଛନ୍ତି ।)
୮୬। ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ଅଧ୍ୟଧ୍ ଫଳାନି ସନ୍ତି। – ବୃକ୍ଷମ୍‌ ଅଧ୍ୟଧ୍‌ ଫଳାନି ସନ୍ତି । ( ଗଛର ତଳକୁ ତଳ ଫଳ ଅଛି |)
୮୭। ଜଳସ୍ୟ ଅନ୍ତରେଣ ମତ୍ସ୍ୟାଃ ନ ଜୀବନ୍ତି। – ଜଳମ୍‌ ଅନ୍ତରେଣ ମତ୍ସ୍ୟାଃ ନ ଜୀବନ୍ତି । ( ପାଣି ବିନା ମାଛ ବଞ୍ଚନ୍ତି ନାହିଁ।)
୮୮। ପୁତ୍ରଃ ପିତ୍ରେ ନମସ୍କରୋତି। – ପୁତ୍ରଃ ପିତରଂ ନମସ୍କରୋତି । ( ପୁଅ ବାପାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରୁଛି ।)
୮୯। ସିଂହଃ ବନେ ଅଧୁବସତି। – ସିଂହଃ ବନମ୍‌ ଅଧ୍ବସତି । ( ସିଂହ ବଣରେ ରୂହେ।)
୯୦। ପିତା ପୁତ୍ରାୟ ଅଭିକ୍ରୁଧ୍ୟତି। – ପିତା ପୁତ୍ରମ୍‌ ଅଭିକ୍ରୁଧ୍ୟତି । ( ବାପା ପୁଅକୁ ରାଗୁଛନ୍ତି।)
୯୧। ଦେଶସ୍ୟ ସର୍ବତଃ ଅଶାନ୍ତି ଦୃଶ୍ୟତେ। – ଦେଶଂ ସର୍ବତଃ ଅଶାନ୍ତିଃ ଦୃଶ୍ୟତେ। (ଦେଶର ସବୁଆଡ଼େ ଅଶାନ୍ତି ଦେଖାଯାଉଛି।)
୯୨ । ଅଶ୍ଵଃ ଶୀଘ୍ରଃ ଧାବତି। – ଅଶ୍ଵଃ ଶୀଘ୍ରଂ ଧାବତି । ( ଘୋଡ଼ା ଶୀଘ୍ର ଧାଉଁଛି ।)
୯୩। ତ୍ବଂ ମମ ଅନୂ ଆଗଳ୍ଛ। – ତୁଂ ମାମ୍‌ ଅନୁ ଆଗଚ୍ଛ । (ତୁମେ ମୋ ପଛରେ ଆସ।)
୯୪। ମାର୍ଗସ୍ୟ ଉଦ୍ଭୟତଃ ବୃକ୍ଷାଃ ସନ୍ତି। – ମାର୍ଗମ୍‌ ଉଭୟତଃ ବୃକ୍ଷାଃ ସନ୍ତି। ( ବାଟର ଦୁଇକଡ଼ରେ ଗଛ ରହିଛି ।)
୯୫। ବିଦ୍ୟା ବିନା ଜୀବନଂ ବୃଥା। – ବିଦ୍ୟାଂ ବିନା ଜୀବନଂ ବୃଥା । ( ବିଦ୍ୟା ବିନା ଜୀବନ ବୃଥା।)
୯୬। ରାମଃ ଶ୍ୟାମାୟ ଅଭିଦ୍ରୁହ୍ୟତି। – ରାମଃ ଶ୍ୟାମମ୍‌ ଅଭିଦ୍ଦୁହ୍ୟତି । ( ରାମ ଶ୍ୟାମ ଉପରେ ରାଗୁଛି ।)
୯୭। ସଃ ମାସେନ ସାହିତ୍ୟଂ ପଠତି। – ସଃ ମାସଂ ସାହିତ୍ୟ ପଠତି । ( ସେ ମାସେହେଲା ସାହିତ୍ୟ ପଢ଼ୁଛି ।)
୯୮। ଶ୍ରମସ୍ୟ ରତେ ବିଦ୍ୟା ନ ଭବତି। – ଶ୍ରମମ୍‌ ରତେ ବିଦ୍ୟା ନ ଭବତି । ( ପରିଶ୍ରମ ବିନା ବିଦ୍ୟା ହୁଏ ନାହିଁ।)
୯୯। ଗୋବିନ୍ଦଃ ପାଠେ ଅଭିନି ବିଶତେ। – ଗୋବିନ୍ଦଃ ପାଠମ୍‌ ଅଭିନିବିଶତେ । ( ଗୋବିନ୍ଦ ପାଠରେ ମନ ଦେଇଛି |)
୧୦୦। ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରଃ ଜାତୌ କ୍ଷତ୍ରିୟଃ। – ବିଶ୍ବାମିତ୍ରଃ ଜାତ୍ୟା କ୍ଷତ୍ରିୟଃ । ( ବିଶ୍ବାମିତ୍ର ଜାତିରେ କ୍ଷତ୍ରିୟ ।)
୧୦୧। ବକ୍କଳେଷୁ ତାପସଃ । – ବଳ୍କଳୈଃ ତାପସଃ । ( ବଳ୍କଳରୁ ତପସୀ ଜଣା ପଡୁଛନ୍ତି ।)
୧୦୨। ମମ ବିଦ୍ୟାୟାଂ ପ୍ରୟୋଜନମ୍‌। – ମମ ବିଦ୍ୟୟା ପ୍ରୟୋଜନମ୍‌ । ( ମୋର ବିଦ୍ୟା ଦରକାର ।)
୧୦୩। କାଣସ୍ୟ ଚକ୍ଷୁଷଃ କିମ୍‌ ? – କାଣସ୍ୟ ଚକ୍ଷୁଣା କିମ୍‌ ? ( କଣାର ଗୋଟିଏ ଆଖ୍‌ ଥାଇ ଲାଭ କ’ଣ ?
୧୦୪। ରାଜା ମନ୍ତ୍ରିଣାଂ ସାର୍ଵ ମ୍‌ ଉପବିଷ୍ଟଃ। – ରାଜା ମନ୍ତ୍ରିଭିଃ ସାର୍ଧମ୍‌ ଉପବିଷ୍ଟଃ । ( ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ସହିତ ବସିଛନ୍ତି ।)
୧୦୫। ବିଳମ୍ଭେ ଅଳମ୍‌। – ବିଳମ୍ବେନ ଅଳମ୍‌ । ( ଡେରିରେ ନାହିଁ।)

BSE Odisha 10th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 13 ଭ୍ରମସଂଶୋଧନ-ଅଭ୍ୟାସ
୧୦୬। ଗୁରୁଭକ୍ତେଃ ସଃ ସର୍ବାନ୍‌ ଅତିକ୍ରାମତି। – ଗୁରୁଭକ୍ତ୍ୟା ସଃ ସର୍ବାନ୍‌ ଅତିକ୍ରାମତି । ( ଗୁରୂଭକ୍ତିରେ ସେ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଅତିକ୍ରମ କରୁଛନ୍ତି ।)
୧୦୭। ମିତ୍ରାଣାଂ ସହ ଗଚ୍ଛ। – ମିତ୍ରୈଃ ସହ ଗଛ । ( ବଂଧୁମାନେ ସାଙ୍ଗରେ ଯାଅ ।)
୧୦୮। ମମ ଭଗିନୀ ମତ୍‌ ବର୍ଷେ ଅବରଃ। – ମମ ଭଗିନୀ ମତ୍‌ ବର୍ଷେଣ ଅବରା । ( ମୋ ଭଉଣୀ ମୋଠାରୁ ବର୍ଷେ ସାନ।)
୧୦୯। ଅୟଂ ବାଳକଃ ନାମ୍ନି ଶ୍ରୀଧରଃ। – ଅୟଂ ବାଳକଃ ନାମ୍ନା ଶ୍ରୀଧରଃ । ( ଏହି ପିଲାଟିର ନାମ ଶ୍ରୀଧର ।)
୧୧୦। ରାମଃ ମତ୍‌ ମାସମ୍‌ ଅବରଃ। – ରାମଃ ମତ୍‌ ମାସେନ ଅବରଃ । ( ରାମ ମୋଠାରୁ ମାସେ ସାନ । )
୧୧୧। କନ୍ଦର୍ପଃ ଆକୃତିନା ସୁନ୍ଦରଃ। – କନ୍ଦର୍ପଃ ଆକୃତ୍ୟା ସୁନ୍ଦରଃ । ( କନ୍ଦର୍ପ ଆକୃତିରେ ସୁନ୍ଦର ।)
୧୧୨। ଦୁଗ୍ଧଂ ପ୍ରକୃତ୍ୟାଂ ମଧୁରମ୍‌। – ଦୁଗ୍ଧଂ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ମଧୁରମ୍‌ । ( ଦୁଧର ପ୍ରକୃତି ମଧୁର।)
୧୧୩। ଗୋବିନ୍ଦଃ ଧନେ ହୀନଃ। – ଗୋବିନ୍ଦଃ ଧନେନ ହୀନଃ । ( ଗୋବିନ୍ଦ ଧନରେ ହୀନ ।)
୧୧୪। ସାଧୁଃ ସଭାବେ ସରଳଃ। – ସାଧୁଃ ସଭାବେନ ସରଳଃ । ( ସାଧୁ ସଭାବରେ ସରଳ ।)
୧୧୫। ତ୍ଵମ୍‌ ଅସ୍ମିନ୍‌ ମାର୍ଗେ ଗଚ୍ଛ। – ତ୍ଵମ୍‌ ଅନେନ ମାର୍ଗେଣ ଗଚ୍ଛ । ( ତୁମେ ଏହି ବାଟରେ ଯାଅ।)
୧୧୬। କୃଷକଃ ଗ୍ରାମେ ଦୁଃଖେ ତିଷ୍ଠତି। – କୃଷକଃ ଗ୍ରାମେ ଦୂଃଖେନ ତିଷ୍ଠତି । ( କୃଷକ ଗାଁରେ ଦୁଃଖରେ ରହିଛି ।)
୧୧୭। ତୃଷାର୍ଭଃ ଜଳେ ତୃପ୍ୟତି। ତୃଷାର୍ଭଃ ଜଳେନ ତୃପ୍ୟତି। ( ଶୋଷିଲା ଲୋକ ଜଳରେ ତୃପ୍ତ ହୁଏ)
୧୧୮। ଛାତ୍ରାଃ କ୍ରମାତ୍‌ ଆଗଚ୍ଛ ନ୍ତି। – ଛାତ୍ରାଃ କ୍ରମେଣ ଆଗଳ୍ଛନ୍ତି । ( ଛାତ୍ରମାନେ କ୍ରମରେ ଯାଉଛନ୍ତି ।)
୧୧୯। ଅୟଂ ବାଳକଃ ପାଦୟୋଃ ଖଞ୍ଜଃ । – ଅୟଂ ବାଳକଃ ପାଦେନ ଖଞ୍ଜଃ। ( ଏହି ପିଲାଟି ପାଦରେ ଛୋଟ। )
୧୨୦। ମୃଗଃ ସେଚ୍ଛାୟାଂ ଭ୍ରମତି। – ମୃଗଃ ସେଚ୍ଛୟା ଭ୍ରମତି । ( ହରିଣ ମନ ଇଚ୍ଛା ବୁଲୁଛି ।)
୧୨୧। ଦାତା ଦରିଦ୍ରାନ୍‌ ଧନଂ ଦଦାତି। – ଦାତା ଦରିଦ୍ରେଭ୍ୟଃ ଧନଂ ଦଦାତି । ( ଦାତା ଗରିବଙ୍କୁ ଧନ ଦେଉଛନ୍ତି ।)
୧୨୨। ସ୍ପାମୀ ଭୃତ୍ୟ କ୍ରୁଧ୍ୟତି। – ସାମୀ ଭୃତ୍ୟାୟ କ୍ରୁଧ୍ୟତି । ( ମାଲିକ ଚାକର ଉପରେ ରାଗୁଛନ୍ତି ।)
୧୨୩। ବାଳକାନ୍‌ ମୋଦକାଃ ରୋଚନ୍ତେ । – ବାଳକେଭ୍ୟଃ ମୋଦକାଃ ରୋଚନ୍ତେ । ( ପିଲାମାନଙ୍କୁ ମିଠେଇ ଭଲ ଲାଗେ ।)
୧୨୪। ମାତରଂ ଦୁର୍ଗାଂ ନମଃ। ମାତ୍ରେ ଦୂର୍ଗାୟୈ ନମଃ । ( ମାଆ ଦୁର୍ଗାଙ୍କୁ ନମସ୍କାର ।)
୧୨୫। ହାରସ୍ୟ ସର୍ଣ୍ତଂ ପ୍ରଦେୟମ୍‌। – ହାରାୟ ସର୍ଣ୍ଣଂ ପ୍ରଦେୟମ୍‌ । ( ହାରପାଇଁ ସୁନା ଦେବା ଉଚିତ।)
୧୨୬। ମିତ୍ରଂ ବିନା ମାଂ ସର୍ଗୋଃପି ନ ସଦତେ। – ମିତ୍ରଂବିନା ସର୍ଗୋଃପି ମହ୍ଯଂନ ସଦତେ। ( ବଂଧୁ ବିନା ମୋତେ ସର୍ଗ ମଧ୍ଯ ଭଲ ଲାଗେ ନାହିଁ।)
୧୨୭। ତ୍ବଂ କସ୍ମାତ୍‌ କତିମୁଦ୍ରାଃ ଧାରୟସି ? – ବୃ କସ୍ପୈ କତି ମୂଦ୍ରାଃ ଧାରୟସି ? ( ତୁମେ କାହାଠାରୁ କେତେ ଟଙ୍କା ଧାର କରିଛ ?)
୧୨୮। ବାଳିକା ପୁଷ୍ପେଣ ସ୍ମୃହୟତି। – ବାଳିକା ପୁଷ୍ପାୟ ସୃହୟତି। ( ଝିଅଟି ଫୁଲକୁ ଭଲପାଏ । )
୧୨୯। ଇନ୍ଦ୍ରସ୍ୟ ପୁଷ୍ପାଣି ବଷଟ୍‌। ଇନ୍ଦ୍ରାୟ ପୁଷ୍ଠାଣି ବଷଟ୍‌ । ( ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଫୁଲ ଅର୍ପଣ କର।)
୧୩୦। ମାତା ପୁତ୍ରେଣ ଚନ୍ଦ୍ରଂ ଦର୍ଶୟତି। – ମାତା ପୁତ୍ରାୟ ଚନ୍ଦ୍ରଂ ଦର୍ଶୟତି । ( ମାଆ ପୁଅକୁ ଜହ୍ନ ଦେଖାଉଛନ୍ତି ।)
୧୩୧। ମାଂ ପୁସ୍ତକଂ ଦେହି। – ମହ୍ଯଂ ପୁସ୍ତକଂ ଦେହି । ( ମୋତେ ବହି ଦିଅ। )
୧୩୨। ଦୁର୍ଜନଃ ସଜ୍ଜନାତ୍‌ ଅସୂୟତି। – ଦୂର୍ଜନଃ ସଜ୍ଜନାୟ ଅସୂୟତି । ( ଦୂର୍ଜନ ସଜ୍ଜନକୁ ଦୋଷାରୋପ କରେ |)
୧୩୩। ଶ୍ରୀଧରଃ ରାମଂ ଭର୍ଷ୍ୟତି। – ଶ୍ରୀଧରଃ ରାମାୟ ଭର୍ଷ୍ୟତି । ( ଶ୍ରୀଧର ରାମକୁ ଭର୍ଷାକରେ।)
୧୩୪। ଭକ୍ତିଃ ଜ୍ଞାନସ୍ୟ କଳ୍ପତେ। – ଭକ୍ତିଃ ଜ୍ଞାନାୟ କଳ୍ପତେ । ( ଭକ୍ତିରୁ ଜ୍ଞାନ ଜାତ ହୁଏ ।)
୧୩୫। ଅଗ୍ନାୟ ସ୍ପାହା। – ଅଗ୍ନୟେ ସାହା । ( ଅଗ୍ନିକୁ ଅର୍ପଣ କରାଗଲା । )
୧୩୬। ପ୍ରଜାନାଂ ସସ୍ତି ଭବତୁ। – ପ୍ରଜାଭ୍ୟଃ ସ୍ପସ୍ତି ଭବତୁ । ( ପ୍ରଜାମାନଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ ହେଉ ।)
୧୩୭। ଛାତ୍ରଃ ଶିକ୍ଷକଂ ନିବେଦୟତି। – ଛାତ୍ରଃ ଶିକ୍ଷକାୟ ନିବେଦୟତି । ( ଛାତ୍ର ଶିକ୍ଷକଙ୍କୁ ଜଣାଉଛି ।)
୧୩୮। ପିତା ପୂତ୍ରଂ କ୍ରୀଡନକ ପ୍ରତିଶୃଣୋତି। – ପିତା ପୁତ୍ରାୟ କ୍ରୀଡ଼ନକଂ ପ୍ରତିଶୃଣୋତି । ( ବାପା ପୁଅକୁ ଖେଳଣା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଉଛନ୍ତି।)
୧୩୯। ପିତୃପୁରୂଷାଣାଂ ସଧା। – ପିତୃପୁରୁଷେଭ୍ୟଃ ସଧା। ( ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ ।)
୧୪୦। ବୟଂ ପଠନସ୍ୟ ଗଚ୍ଛାମଃ । – ବୟଂ ପଠନାୟ ଗଚ୍ଛାମଃ । ( ଆମେ ପଢ଼ିବାକୁ ଯାଉଛୁ !)
୧୪୧। ଅହଂ ତ୍ଵାଂ ଦିବ୍ୟଚକ୍ଷୁଃ ଦଦାମି । – ଅହଂ ତୂଭ୍ଯଂ ଦିବ୍ୟଚକ୍ଷୁଃ ଦଦାମି । ( ମୁଁ ତୁମକୁ ଦିବ୍ୟଚକ୍ଷୁ ଦେଉଛି । )
୧୪୨। ସର୍ପଃ ନକୁଳଂ ବିଭେତି। ସର୍ପଃ ନକୁଳାତ୍‌ ବିଭେତି । ( ସାପ ନେଉଳକୁ ଡରେ ।)
୧୪୩। ଗ୍ରାମସ୍ୟ ବହିଃ ବାଳକାଃ କ୍ରୀଡନ୍ତି। – ଗ୍ରାମାତ୍‌ ବହିଃ ବାଳକାଃ କ୍ରୀଡନ୍ତି। ( ଗାଁର ବାହାରେ ପିଲାମାନେ ଖେଳୁଛନ୍ତି ।)
୧୪୪। ଇଶ୍ଵରସ୍ୟ ଅନ୍ୟଃ କଃ ସହାୟଃ ? – ଭଶ୍ଵରାତ୍‌ ଅନ୍ୟଃ କଃ ସହାୟଃ ? ( ଭଶ୍ବରଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ କିଏ ସହାୟ ?)
୧୪୫। ଅସ୍ୟ ନଗରସ୍ୟ ଉତ୍ତରା ନଦୀ ବହତି। – ଅସ୍ମାତ୍‌ ନଗରାତ୍‌ ଉତ୍ତରା ନଦୀ ବହତି । ( ଏହି ସହରର ଉତ୍ତର ଦିଗରେ ନଭ ବହୁଛି।)
୧୪୬। ଚୌରଃ ରକ୍ଷିଣଂ ନିଲୀୟତେ। – ଚୌରଃ ରକ୍ଷିଣଃ ନିଲୀୟତେ । ( ଚୋର ପୋଲିସକୁ ଲୁଚୁଛି ।)
୧୪୭। ଛାତ୍ରଃ ପଠନସ୍ୟ ବିରମତି । – ଛାତ୍ରଃ ପଠନାତ୍‌ ବିରମତି । ( ଛାତ୍ର ପଠନରୁ ବିରତ ହେଉଛି ।)
୧୪୮। ଅଶୋକଃ ରାମସ୍ୟ କନୀୟାନ୍‌। – ଅଶୋକଃ ରାମାତ୍‌ କନୀୟାନ୍‌ । ( ଅଶୋକ ରାମଠାରୁ ସାନ ।)
୧୪୯। କଟକମ୍‌ ଆରାତ୍‌ ମହାନଦୀ। – କଟକାତ୍‌ ଆରାତ୍‌ ମହାନଦୀ । ( କଟକ ନିକଟରେ ମହାନଦୀ ।)
୧୫୦। ବିପଦି ତ୍ରାୟସ୍ସ ମାମ୍‌। – ବିପଦଃ ତ୍ରାୟସ ମାମ୍‌ । ( ମୋତେ ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା କର ।)
୧୫୧। ବଧୂଃ ଶ୍ଵଶୁରଂ ଲଜ୍ଜତେ। – ବଧୂଃ ଶ୍ଵଶୁରାତ୍‌ ଲଜ୍ଜତେ । ( ବୋହୂ ଶ୍ଵଶୁରକୁ ଲାଜ କରୁଛି ।)
୧୫୨। ଧର୍ମଃ ନାନା ସୁଖଂ ନାସ୍ତି । – ଧର୍ମାତ୍‌ ନାନା ସୁଖଂନାସ୍ତି । ( ଧର୍ମ ବିନା ସୁଖ ନାହିଁ।)
୧୫୩। ଗୃହସ୍ୟ ଆରାତ୍‌ ଉପବନ ମସ୍ତି । – ଗୃହାତ୍‌ ଆରାତ୍‌ ଉପବନମସ୍ତି । ( ଘର ପାଖରେ ବଗିଚା ଅଛି। )
୧୫୪। ଭଗବାନ୍‌ ମାଂ ବିପଦାତ୍‌ ରକ୍ଷତି। – ଭଗବାନ୍‌ ମାଂ ବିପଦଃ ରକ୍ଷତି । ( ଭଗବାନ୍‌ ମୋତେ ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି) ।
୧୫୫। ସାଧୁଃ ଅନ୍ୟାୟଂ ଜୁଗୁପ୍‌ସତେ। – ସାଧୁଃ ଅନ୍ୟାୟାତ୍‌ ଜୁଗୁପ୍‌ସତେ। ( ସାଧୁ ଅନ୍ୟାୟକୁ ଘୃଣା କରେ ।)
୧୫୬। ସାଧୁଃ ପାଫଂ ପରାଜୟତେ। – ସାଧୁଃ ପାପାତ୍‌ ପରାଜୟତେ । ( ସାଧୁ ପାପକୁ ସହିପାରେ ନାହିଁ।)
୧୫୭। ପଠନସ୍ୟ ପ୍ରାକ୍‌ / ପୂର୍ବମ୍‌ ଭଶ୍ଵରଂ ସ୍ମର। – ପଠନାତ୍‌ ପ୍ରାକ୍‌ / ପୂର୍ବମ୍‌ ଭଶ୍ଵଟଂ ସ୍ମର। ( ପଢ଼ିବା ପୂର୍ବରୁ ଶଶ୍ଵରଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କର।)
୧୫୮। ପଠନସ୍ୟ ପରଂ / ଅନନ୍ତରଂ କ୍ରୀଡ଼। – ପଠନାତ୍‌ ଅନନ୍ତରଂ / ପରଂ କ୍ରୀଡ଼। (ପଢ଼ାପରେ ଖେଳ । )
୧୫୯। ବାଲ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି / ଆରଭ୍ୟ ଶ୍ରମଂ କୁରୁ। – ବାଲ୍ୟାତ୍‌ ପ୍ରଭୃତି/ ଆରଭ୍ୟ ଶ୍ରମଂ କୁରୁ। ( ପିଲାଦିନରୁ ପରିଶ୍ରମ କର।)
୧୬୦। ପୁଷ୍ପାଣାଂ ଫଳାନି ଜାୟନ୍ତେ। – ପୁଷ୍ପେଭ୍ୟଃ ଫଳାନି ଜାୟନ୍ତେ । ( ଫୁଲରୁ ଫଳ ଜନ୍ମ ନିଏ ।)

BSE Odisha 10th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 13 ଭ୍ରମସଂଶୋଧନ-ଅଭ୍ୟାସ
୧୬୧। କାର୍ଯ୍ୟମିଦଂ ତବ ସୁକରମ୍‌ – କାର୍ଯ୍ୟମିଦଂ ତ୍ଵୟା ସୁକରମ୍‌। ( ଏହି କାମଟି ତୁମକୁ ସହଜ ।)
୧୬୨। କାର୍ଯ୍ୟମିଦଂ ମମ ଦୂଷ୍କରମ୍‌। – କାର୍ଯ୍ୟମିଦଂ ମୟା ଦୁଷ୍କରମ୍‌ । ( ଏହି କାମଟି ମୋତେ କଷ୍ଟ ।)
୧୬୩। ରାମେଣ ତୁଳା ନାସ୍ତି। – ରାମସ୍ୟ ତୁଳା ନାସ୍ତି । ( ରାମାଙ୍କ ତୁଳନା ନାହିଁ।)
୧୬୪। ଦୁଗ୍ଧଂ ପାନଂ କୁରୂ। – ଦୁଗ୍ଧସ୍ୟ ପାନଂ କୁରୁ । ( ଦୁଗ୍ ପାନ କର।)
୧୬୫। ସାଧୂନ୍‌ ଦର୍ଶନଂ ପୁଣ୍ୟମ୍‌। – ସାଧୂନାଂ ଦର୍ଶନଂ ପୁଣ୍ୟମ୍‌। ( ସାଧୁମାନଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପୁଣ୍ୟପ୍ରଦ ।)
୧୬୬। ମମ ଗୃହାତ୍‌ ଦକ୍ଷିଣେ ପୁଷ୍ପବାଟିକା। – ମମ ଗୃହସ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣେନ ପୁଷ୍ପବାଟିକା । (ମମୋର ଘରର ଦକ୍ଷିଣପଟେ ଫୁଲ ବଗିଚା |)
୧୬୭। କର୍ଣ୍ଣାୟ ସମଃ / ସଦୃଶଃ ବୀରଃ ନାସ୍ଥି। – କର୍ଣ୍ସସ୍ଯ ସମଃ/ ସଦୃଶଃ ବୀରଃ ନାସ୍ତି।( କର୍ଣଙ୍କ ପରି ବୀର ନାହିଁ’ ।)
୧୬୮। ଅହଂ ଦିବସେ ଦ୍ଵିଃ / ତ୍ରିଃ ସ୍ବାନଂ କରୋମି – ଅହଂ ଦିବସସ୍ୟ ଦ୍ଵିଃ/ ତ୍ରିଃ ସ୍ନାନଂ କରୋମି । ( ମୁଁ ଦିନକୁ ଦୁଇଥର/ ତିନିଥର ସ୍ନାନ କରେ।)
୧୬୯। ଗୃହାତ୍‌ ପୁରଃ / ପୁରତଃ / ପୁରସା[ତ୍‌ ମନ୍ଦିର” ଶୋଭତେ । – ଗୃହସ୍ୟ ପୁରଃ/ ପୁରତଃ/ ପୁରସାତ୍‌ ମନ୍ଦିଗ. ଶୋଭତେ । (ଘର ଆଗରେ ମନ୍ଦିର ଶୋଭା ପାଉଛି ।)
୧୭୦। ଭାରତାତ୍‌ ଉତ୍ତରେଣ / ଭତ୍ତରତଃ ହିମାଳୟଃ । – ଭାରତସ୍ୟ ଉଭରେଣ/ ଉତ୍ତରତଃ ହିମାଳୟଃ । ( ଭାରତର ଉତ୍ତରରେ ହିମାଳୟ)
୧୭୧। ଗୃହମ୍‌ ଅନ୍ତିକେ ଉଦ୍ୟାନମ୍‌। – ଗୂହସ୍ୟ ଅନ୍ତିକେ ଉଦ୍ୟାନମ୍‌ । ( ଘର ପାଖରେ ବଗିଚା ଅଛି ।)
୧୭୨। ଅହଂ ଦିନାତ୍‌ ସକୃତ୍‌ ଅନ୍ନଂ ଖାଦାମି। – ଅହଂଦିନସ୍ୟ ସକୃତ୍‌ ଅନୁଂ ଖାଦାମି। ( ମୁଁ ଦିନକୁ ଥରେ ଭାତ ଖାଏ ।)
୧୭୩। ଏତତ୍‌ ମାଂ ମତମ୍‌। – ଏତତ୍‌ ମମ ମତମ୍‌ । ( ଏହା ମୋର ମତ ।)
୧୭୪। ଭାରତାତ୍‌ ଦକ୍ଷି ଣେନ କନ୍ୟାକୁମାରୀ। – ଭାରତସ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣେନ କନ୍ୟାକୁମାରୀ । ( ଭାରତର ଦକ୍ଷିଣରେ କନ୍ୟାକୁମାରୀ ।)
୧୭୫। ପୁତ୍ରଂ କୃତେ ଯତ୍ନଂ କୁରୁ। – ପୁତ୍ରସ୍ୟ କୃତେ ଯତ୍ନଂ କୁରୁ । ( ପୁଅ ପାଇଁ ଯତ୍ନ କର ।)
୧୭୬। କୃଷ୍ଣଃ ଦୈତ୍ୟାନାଂ ଘାତୁକଃ । – କୃଷ୍ଣଃ ଦୈତ୍ୟାନ୍‌ ଘାତୁକଃ । ( କୃଷ୍ଣ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କ ହତ୍ୟାକାରୀ ।)
୧୭୭। ଅଗ୍ନିଃ କାଷ୍ଠେ ତୃପ୍ୟତି। – ଅଗ୍ନିଃ କାଷ୍ଠେନ / କାଷ୍ଠସ୍ୟ ତୃପ୍ୟତି । ( ଅଗ୍ନି କାଠରେ ତୃପ୍ତ ହୁଏ।)
୧୭୮। ସଃ ମାସେ ଚତୁଃ ପୁରୀଂ ଗଚ୍ଛତି। – ସଃ ମାସସ୍ୟ ଚତୁଃ ପୁରୀଂ ଗଚ୍ଛତି। ( ସେ ମାସକୁ ଚାରିଥର ପୁରୀ ଯାନ୍ତି ।)
୧୭୯। କୃଷ୍ଣଃ ମାତ୍ରେ ସ୍ମରତି। – କୃଷ୍ଣଃ ମାତରଂ / ମାତୁଃ ସ୍ମରତି । ( କୃଷ୍ଣ ମାଆକୁ ମନେ ପକାଉଛନ୍ତି ।)
୧୮୦। ଧନାତ୍‌ ହେତୋଃ ବିଦେଶଂ ଗଚ୍ଛତି। – ଧନସ୍ୟ ହେତୋଃ ବିଦେଶଂ ଗଚ୍ଛତି । ( ଧନ ନିମନ୍ତେ ବିଦେଶ ଯାଉଛନ୍ତି ।)
୧୮୧। ରାତ୍ରିଃ ଗତାୟାଂ ତେ ଗୃହମାଗଚ୍ଛନ୍‌। – ରାତ୍ତ୍ରୌ ଗତାୟାଂ ତେ ଗୃହମାଗଚ୍ଛନ୍‌ । ( ରାତି ପାହିବାରୁ ସେମାନେ ଘରକୁ ଆସିଲେ।)
୧୮୨। ନଦୀଭ୍ୟଃ ଗଙ୍ଗା ପବିତ୍ରତମା। – ନଦୀନାଂ/ ନଦୀଷୁ ଗଙ୍ଗା ପବିତ୍ରତମା । ( ନଦୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ଯରେ ଗଙ୍ଗା ପବିତ୍ର ।)
୧୮୩। ଜନନୀ ପୁତ୍ରାୟ ସ୍ଵିହ୍ୟତି। – ଜନନୀ ପୁତ୍ରେ ସ୍ନିହ୍ଯତି । ( ମାଆ ପୁଅକୁ ଭଲପାଏ ।)
୧୮୪। ବାଳକଃ ନିଦ୍ରିତେ ଅହଂ ଗମିଷ୍ୟାମି। – ବାଳକେ ନିଦ୍ରିତେ ଅହଂ ଗମିଷ୍ୟାମି । ( ପିଲାଟି ଶୋଇଲେ ମୁଁ ଯିବି।)
୧୮୫। କଥଂ ମାଂ ନ ବିଶ୍ବସିଷି। – କଥଂ ମୟି ନ ବିଶ୍ବସିଷି । ( କିପରି ମୋତେ ବିଶ୍ଵାସ କରୁ ନାହିଁ।)
୧୮୬। ରାଜା ଯଶସି ଧନଂ ଦଦାତି। – ରାଜା ଯଶସେ ଧନଂ ଦଦାତି । ( ରାଜା ସୁନାମ ପାଇଁ ଧନ ଦିଅନ୍ତି |)
୧୮୭। ଅୟଂ ସାହିତ୍ୟେନ ନିପୁଣଃ। – ଅୟଂ ସାହିତ୍ୟେ ନିପୁଣଃ | ( ଇଏ ସାହିତ୍ୟରେ ନିପୁଣ |)
୧୮୮। କବିଭ୍ୟଃ କାଳିଦାସଃ ଶ୍ରେଷ୍ଠଃ। – କବୀନାଂ/ କବିଷୁ କାଳିଦାସଃ ଶ୍ରେଷ୍ଠଃ ( କବିମାନଙ୍କ ମଧ୍ଯରେ କାଳିଦାସ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ।)
୧୮୯। ଚନ୍ଦ୍ରଃ ଉଦିତେ କୁମୁଦଂ ବିକଶତି। – ଚନ୍ଦ୍ରେ ଉଦିତେ କୁମୁଦଂ ବିକଶତି । ( ଚନ୍ଦ୍ର ଉଦୟରେ କଇଁ ଫୁଟେ |)
୧୯୦। ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଦିତେ ପଦ୍ମଂ ବିକ ଶିତ। – ସୂର୍ଯ୍ୟେ ଉଦିତେ ପଦ୍ଂ ବିକଶତି । ( ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଇଁଲେ ପଦ୍ମ ଫୁଟେ ।)
୧୯୧। ତବ କର୍ମେ ଅଧ୍‌କାରଃ ଅସ୍ଥି। – ତବ କର୍ମଣି ଅଧ୍କାରଃ ଅସ୍ତି । ( ତୁମର କର୍ମରେ ଅଧ୍କାର ଅଛି ।)
୧୯୨। ଛାତ୍ରାଃ ଗୁରବେ ଅନୁରକ୍ତାଃ । – ଛାତ୍ରାଃ ଗୁରୌ ଅନୂରକ୍ତାଃ । ( ଛାତ୍ରାମାନେ ଗୁରୁଙ୍କଠାରେ ଅନୁରକ୍ତ ।)
୧୯୩। ଶିକ୍ଷକଃ ଛାତ୍ରାୟ ବିରକ୍ତଃ। – ଶିକ୍ଷକଃ ଛାତ୍ରେ ବିରକ୍ତଃ । ( ଶିକ୍ଷକ ଛାତ୍ର ଉପରେ ବିରକ୍ତ । )
୧୯୪। ବାଳକଃ ଅନ୍ଧସ୍ୟ କରଂ ଧୃତ୍ବା ନୟତି। -ବାଳକଃ ଅନ୍ଧଂ କରେ ଧୃତ୍ଵା ନୟତି । ( ପିଲାଟି ଅନ୍ଧକୁ ହାତରେ ଧରି ନେଉଛି।)
୧୯୫। ପିତାୟାଂ ଭକ୍ଲିଂ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍‌। – ପିତରି ଭଳ୍ଛିଂ କୁର୍ଯ୍ୟାତ୍‌ । ( ପିତାଙ୍କୁ ଭଛି କରିବା ଉଚିତ ।)
୧୯୬। ପ୍ରଭୂପଦଂ ତବ ଯୁଜ୍ୟତେ । – ପ୍ରଭୁପଦଂ ତ୍ଵୟି ଯୁଜ୍ୟତେ । ( ପ୍ରଭୂପଦ ନିମନ୍ତେ ତୁମେ ଯୋଗ୍ୟ)
୧୯୭। କଥମ୍‌ ଏତତ୍‌ ତ୍ଵତ୍‌ ସମ୍ଭାବ୍ୟତେ। -କଥମ୍‌ ଏତତ୍‌ ତ୍ଵୟି ସମ୍ଭାବ୍ୟତେ । ( କିପରି ଏହା ତୁମଠାରେ ସମ୍ଭବ ।)
୧୯୮। ବ୍ୟାଧଃ ଚର୍ମଣେ ବ୍ୟାଘ୍ରଂ ହନ୍ତି। – ବ୍ୟାଧଃ ଚର୍ମଣି ବ୍ୟାଘ୍ରଂ ହନ୍ତି। ( ଶିକାରୀ ଚମଡ଼ା ପାଇଁ ବାଘକୁ ମାରେ ।)
୧୯୯। ବ୍ୟାଧଃ ଦନ୍ତାଭ୍ୟାଂ ଗଜଂ ହନ୍ତି। – ବ୍ୟାଧଃ ଦନ୍ତୟୋଃ ଗଜଂ ହନ୍ତି । ( ଶିକାରୀ ଦାନ୍ତଦୂଇଟି ପାଇଁ ହାତୀକୁ ମାରେ ।)
୨୦୦। ବ୍ୟାଧଃ କେଶେଭ୍ୟଃ ଚମରୀଂ ହନ୍ତି। – ବ୍ୟାଧଃ କେଶେଷୁ ଚମରୀଂ ହନ୍ତି । ( ଶିକାରୀ ଦାନ୍ତଦୁଇଟି ପାଇଁ ହାତୀକୁ ମାରେ।)
୨୦୧। ମମ ଶିକ୍ଷକଃ ଗଣିତସ୍ୟ ଦକ୍ଷଃ। – ମମ ଶିକ୍ଷକଃ ଗଣିତେ ଦକ୍ଷଃ । ( ମୋ ଶିକ୍ଷକ ଗଣିତରେ ଦକ୍ଷ । )
୨୦୨। ବ୍ୟାଧଃ ମାଂସେ ମୃଗଂ ହନ୍ତି। – ବ୍ୟାଧଃ ମାଂସାୟ ମୃଟଂ ହନ୍ତି । ( ବ୍ୟାଧ ମାଂସପାଇଁ ହରିଣ ମାରେ ।)
୨୦୩। ଶିକ୍ଷକଃ ଆଗତେ ଛାତ୍ରାଃ ନୀରବାଃ ଅଉବନ୍‌। ଶିକ୍ଷକେ ଆଗତେ ଛାତ୍ରାଃ ନୀରବାଃ ଅଭବନ୍‌। ( ଶିକ୍ଷକ ଆସିବାରୁ ଛାତ୍ରମାନେ ନୀରବ ହେଲେ।)
୨୦୪। ବ୍ୟାକାରଣମ୍‌ ଅଧୀତା ଜନଃ ବିଦ୍ଵାନ୍‌। – ବ୍ୟାକରଣେ ଅଧୀତା ଜନଃ ବିଦ୍ବାନ୍‌ । ( ବ୍ୟାକରଣ ପଢ଼ୁଥ୍‌ବା ଲୋକ ବିଦ୍ଵାନ ।)

ଧାତୁଗତ
୨୦୫। ଅହଂ ଧନଂ ଲପ୍‌ସ୍ୟାମି। – ଅହଂ ଧନଂ ଲପ୍‌ସ୍ୟେ । ( ମୁଁ ଟଙ୍କା ପାଇବି ।)
୨୦୬। ଭିକ୍ଷୁକଃ ଗ୍ରାମେ ଅଭିକ୍ଷତ୍‌। – ଭିକ୍ଷୁକଃ ଗ୍ରାମେ ଅଭିକ୍ଷତ । ( ଭିକ୍ଷୁକ ଗ୍ରାମରେ ଭିକ୍ଷା କରୁଥ୍ଲା ।)
୨୦୭। ଯୂୟଂ ମାତୁଳଗୃହେ ଅବର୍ତନ୍ତ। – ଯୂୟଂ ମାତୃଳଗୃହେ ଅବର୍ଭଧ୍ଵମ୍‌ । (ତୁମେମାନେ ମାମୁଘରେ ରହୁଥ୍ଲ ।)
୨୦୮। ବୟଂ ଗୀତଂ ଗାସ୍ୟଥ । – ବୟଂ ଗୀତଂ ଗାସ୍ୟାମଃ । ( ଆମେ ଗୀତ ଗାଇବୁ ।)
୨୦୯। ସଃ ତବ ଉପଦେଶମ୍‌ ଅବିସ୍ମରତ୍‌। -ସଃ ତବ ଉପଦେଶଂ ବ୍ୟସ୍ମରତ୍‌ । ( ସେ ତୁମ ଉପଦେଶ ଭୁଲିଗଲା।)
୨୧୦। ଅହଂ ଲଗୁଡେନ ସର୍ପମ୍‌ ଅହନ୍‌। – ଅହଂ ଲଗୁଡେନ ସର୍ପମ୍‌ ଅହନମ୍‌ । ( ମୁଁ ବାଡ଼ିଦ୍ଵାରା ସାପ ମାରିଲି |)
୨୧୧। ଗୁରୁଃ ସର୍ବଂ ଶାସତି। – ଗୁରୁଃ ସର୍ବଂ ଶାସ୍ତି। ( ଗୁରୁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଶାସନ କରନ୍ତି ।)
୨୧୨। ଭବାନ୍‌ ପୂତ୍ରଂ ଶାସତୁ। -ଭବାନ୍‌ ପୁତ୍ରଂ ଶାସ୍ତୁ । ( ଆପଣ ପୁଅକୁ ଶାସନ କରନ୍ତୁ ।)
୨୧୩। ଯୂୟମ୍‌ ଅଧୁନା ଗ୍ରାମଂ ଯାହି। – ଯୂୟମ୍‌ ଅଧୁନା ଗ୍ରାମଂ ଯାତ । ( ତୁମେମାନେ ବର୍ତମାନ ଗାଁକୁ ଯାଅ ।)
୨୧୪। ତେ ନକ୍ତଂ କାର୍ଯ୍ୟମ୍‌ ଅକରୋତ୍‌। – ତେ ନକ୍ତଂ କାର୍ଯ୍ୟମ୍‌ ଅକୁର୍ବନ୍‌ । (ସେମାନେ ରାତିରେ କାମ କରୁଥ୍ଲେ।)
୨୧୫। ତେ ମାଂ ବିଭ୍ୟନ୍ତି। – ତେ ମତ୍‌ ବିଭ୍ୟତି । ( ସେମାନେ ମୋତେ ଡରୁଛନ୍ତି ।)
୨୧୬। ଭବାନ୍‌ ଅତ୍ର ତିଷ୍ଠ। – ଭବାନ୍‌ ଅତ୍ର ତିଷ୍ଠତୁ। (ଆପଣ ଏଠାରେ ରୁହନ୍ତୁ ।)
୨୧୭। ତ୍ବଂ କସ୍ପାତ୍‌ ନ ଅବିଭେତ୍‌ । – ତ୍ବଂ କସ୍ମାତ୍‌ ନ ଅବିଭେଃ ? ( ତୁମେ କାହାକୁ ଡରୁ ନଥ୍ଲ ?)
୨୧୮। ବୟଂ ଧନମ୍‌ ଅଦଦ୍ବ୍‌। – ବୟଂ ଧନମ୍‌ ଅଦଦ୍ଧ। ( ଆମେ ଧନ ଦେଲୁ ।)
୨୧୯। ବ୍ରାହ୍ମଣଃ ଦେବତାୟୈ ପୂଷ୍ପଂ ଦଦତୁ। – ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦେବତାୟୈ ପୂଷ୍ପଂ ଦଦାତୁ। ( ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୁଲ ଦିଅନ୍ତି ।)
୨୨୦। ତେ ଗୀତଂ ଶୃଣୁୟାତ୍‌ । – ତେ ଗୀତଂ ଶୃଣୁୟୁଃ । ( ସେମାନେ ଗୀତ ଶୁଣିବା ଉଚିତ ।)
୨୨୧। ଅହଂ ଧନଂ ପ୍ରାପ୍ତୁବାନ୍‌ । – ଅହଂ ଧନଂ ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍‌ । ( ମୁଁ ଟଙ୍କା ପାଇଲି ।)
୨୨୨। ବୟଂ ପୁଷ୍ପାଣି ନେଷ୍ୟଥ। – ବୟଂ ପୁଷ୍ନାଣି ନେଷ୍ୟାମଃ । ( ଆମେ ଫୁଲ ନେବୁ ।)

BSE Odisha 10th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 13 ଭ୍ରମସଂଶୋଧନ-ଅଭ୍ୟାସ
୨୨୩। ଆବାଂ କଥାଂ ଶୃଣୁଥଃ । – ଆବାଂ କଥାଂ ଶୃଣ୍ବଃ । ( ଆମେ ଦୁହେଁ କଥା ଶୁଣୁ ।)
୨୨୪। ସଃ ଯଶଃ ପ୍ରାପ୍ନହି। – ସଃ ଯଶଃ ପ୍ରାପ୍ନୋତୁ । ( ସେ ସୁନାମ ପାଉ ।)
୨୨୫। ଛାତ୍ରାଃ କନ୍ଦୁକମ୍‌ ଅକ୍ରୀଡତ୍‌। – ଛାତ୍ରାଃ କନ୍ଦୁକେନ ଅକ୍ରୀଡନ୍‌ । ( ଛାତ୍ରମାନେ ବଲରେ ଖେଳୁଥ୍‌ଲେ।)
୨୨୬। ଭବାନ୍‌ ତପ୍ପୈ ମା କ୍ରୁଧ୍ୟ। – ଭବାନ୍‌ ତସ୍ମୈ ମା କ୍ରୁଧ୍ୟତୁ। (ଆପଣ ତାଙ୍କ ଉପରେ ରାଗନ୍ତୁ ନାହିଁ।)
୨୨୭। ତସ୍ୟ ମନେ ଦୁଃଖମ୍‌ ଅଜାୟନ୍ତ। – ତସ୍ୟ ମନସି ଦୁଃଖମ୍‌ ଅଜାୟତ । ( ତାଙ୍କ ମନରେ ଦୁଃଖ ଜାତ ହେଲା । )
୨୨୮। କୃଷକଃ ଶସ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୋତି। – କୃଷକାଃ କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟଂ କୁର୍ବନ୍ତି। ( ଚାଷିମାନେ ଚାଷଜମିରେ କାମ କରୁଛନ୍ତି ।)
୨୨୯। ଯୂୟଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତୁ। – ଯୂୟଂ ତଂ ପୃଜ୍ଥଥ । ( ତୁମେମାନେ ତାଙ୍କୁ ପଚାର ।)
୨୩୦। ତୃଷାର୍ତଃ ଜଳମ୍‌ ଇଚ୍ଛେୟୁଃ। – ତୃଷାର୍ଭଃ ଜଳମ୍‌ ଇଚ୍ଛେତ୍‌ । ( ଶୋଷିଲୋକ ପାଣି ଇଚ୍ଛାକରିପାରେ ।)
୨୩୧। ବାଳିକା ତ୍ଵାମ୍‌ ଅଲଜ୍ଜତ୍‌ । – ବାଳିକା ତ୍ଵତ୍‌ ଅଲଜ୍ଜତ । ( ଝିଅଟି ତୋତେ ଲାଜ କରୁଛି ।)
୨୩୨। ଅହଂ ମିତ୍ରଂ ପ୍ରଚ୍ଛିଷ୍ୟାମି। – ଅହଂ ମିତ୍ରଂ ପ୍ରକ୍ଷ୍ୟାମି । ( ମୁଁ ସାଙ୍ଗକୁ ପଚାରିବି ।)
୨୩୩। ମୃଗଃ ବନେ ଅପ୍ରବିଶତ୍‌। – ମୃଗଃ ବନେ ପ୍ରାବିଶତ୍‌ । ( ହରିଣ ବଣରେ ପ୍ରବେଶ କଲା ।)
୨୩୪। ଭବାନ୍‌ ଅତ୍ର ଭକ୍ଷୟ। – ଭବାନ୍‌ ଅତ୍ର ଭକ୍ଷୟତୁ । ( ଆପଣ ଏଇଠି ଖାଆନ୍ତୁ ।)
୨୩୫। ଅହଂ କବିତାଂ ରଚୟିଷ୍ୟାମଃ । – ଅହଂ କବିତାଂ ରଚୟିଷ୍ୟାମି | ( ମୁଁ କବିତା ରଚନା କରିବି ।)
୨୩୬। ସଃ ପୁତ୍ରାୟ ପତ୍ରମ୍‌ ଅପ୍ରେରୟତ୍‌ । – ସଃ ପୁତ୍ରାୟ ପତ୍ରଂ ପ୍ରୈରୟତ୍‌ । ( ସେ ପୁଅ ପାଖକୁ ଚିଠି ପଠାଇଲା।)
୨୩୭। କୃପଣାଃ ଧନଂ ସ୍ପୃହୟତି । – କୃପଣାଃ ଧନଂ / ଧନାୟ ସୂହୟନ୍ତି । ( କୃପଣମାନେ ଧନକୁ ଭଲ ପାଆନ୍ତି।)
୨୩୮। ମାତା ଦୁହିତରମ୍‌ ଭକ୍ତବାନ୍‌ । – ମାତା ଦୁହିତରମ୍‌ ଉକ୍ତବତୀ। ( ମାଆ ଝିଅକୁ କହିଲା |)
୨୩୯। ମିତ୍ରଂ ତ୍ଵାମ୍‌ ଭକ୍ତବାନ୍‌। – ମିତ୍ରଂ ତ୍ଵାମ୍‌ ଉକ୍ତବତ୍‌ । ( ସାଙ୍ଗ ତୁମକୁ କହିଲେ ।)
୨୪୦। ଅସ୍ମାଭିଃ ବନଂ ଦୃଷ୍କମ୍‌। – ଅସ୍ମାଭିଃ ବନଂ ଦୃଷ୍ଟମ୍‌ । ( ଆମେ ଜଙ୍ଗଲ ଦେଖୁଛୁ ।)
୨୪୧। ଧନଂ ଲଭନ୍‌ ସଃ ହୃଷ୍ୟତି । – ଧନଂ ଲଭମାନଃ ସଃ ହୃଷ୍ୟତି । (ପଇସା ପାଇ ସେ ଖୁସୀ ।)
୨୪୨। ଚନ୍ଦ୍ରଂ ପଶ୍ୟନ୍‌ ଶିଶବଃ ନୃତ୍ୟନ୍ତି। – ଚନ୍ଦ୍ରଂ ପଶ୍ୟନ୍ତଃ ଶିଶବଃ ନୃତ୍ୟନ୍ତି । ( ଜନ୍ମ ଦେଖ୍‌ ପିଲାମାନେ ନାଚୁଛନ୍ତି ।)
୨୪୩। ଦେବଂ ପ୍ରଣିପତ୍ଵା ଅହମ୍‌ ଆଗଳ୍ଛାମି। – ଦେବଂ ପ୍ରଣିପତ୍ୟ ଅହମ୍‌ ଆଗଚ୍ଛାମି । ( ଦେବତାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି ମୁଁ ଆସୁଛି ।)
୨୪୪। ସୈନିକଃ ଯୁଧ୍ୟନ୍‌ କ୍ଲାନ୍ତଃ ଭବତି। – ସୈନିକଃ ଯୁଧ୍ୟମାନଃ କ୍ଳାନ୍ତଃ ଭବତି । ( ସୈନିକ ଯୁଦ୍ଧରେ କ୍ଳାନ୍ତ ହେଉଛି ।)
୨୪୫। ପଞ୍ଚ ପ୍ରଶ୍ନାନ୍‌ ଗୁରୁଃ ପୃଷ୍ଟବତ୍‌। – ପଞ୍ଚ ପ୍ରଶ୍ନାନ୍‌ ଗୁରୁଃ ପୃଷ୍ଟବାନ୍‌ । ( ଗୁରୁ ପାଞ୍ଚଟି ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିଲେ ।)
୨୪୬। ତ୍ଵଂ ଗ୍ରାମେ ବସ୍ତବ୍ୟମ୍‌। – ତ୍ଵଂ ଗ୍ରାମେ ବସ୍ସ୍ୟସି/ ବସେଃ/ ତ୍ଵୟା ଗ୍ରାମେ ବସ୍ତବ୍ୟମ୍‌ । ( ତୁମେ ଗାଁରେ ବାସ କରିବା ଉଚିତ)
୨୪୭। ଗୃହେ ବସିତ୍ଵା କିଂ କରୋଷି। – ଗୃହେ ଉଷିତ୍ଵା କିଂ କରୋଷି ? ( ଘରେ ରହି କ’ଣ କରୁଛ ?)
୨୪୮। ବାଳକଦ୍ବୟଂ ଗଚ୍ଛତଃ। – ବାଳକଦ୍ଵୟଂ ଗଚ୍ଛତି । ( ପିଲାଦୁଇଟି ଯାଉଛନ୍ତି ।)
୨୪୯। ମାଂ ପରିତ୍ୟକ୍ତ୍ରା କୁତ୍ର ଗଚ୍ଛସି। – ମାଂ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ କୁତ୍ର ଗଚ୍ଛସି ? ( ମୋତେ ଛାଡ଼ି କୁଆଡ଼େ ଯାଉଛ ।)
୨୫୦। ମେଘଂ ଦୃଶ୍ୟନ୍‌ ମୟୂରଃ ନୃତ୍ୟତି। – ମେଙ୍ଘ ପଶ୍ୟନ୍‌ ମୟୂରଃ ନୃତ୍ୟତି । (ମେଘ ଦେଖ୍‌ ମୟୂର ନାଚେ |)
୨୫୧। ମୟା ମାର୍ଗେ ଲତା ଦୃଷ୍ଟଃ। – ମୟା ମାର୍ଗେ ଲତା ଦୃଷ୍ଟା। ( ମୁଁ ବାଟରେ ଲତା ଦେଖୁଲି |)
୨୫୨। ବିଦୂଷଂ ପୂଜା କର୍ତବ୍ୟଃ। – ବିଦୂଷାଂ ପୂଜା କର୍ତବ୍ୟା । ( ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ କରିବା ଉଚିତ।)
୨୫୩। ଭୀତାଃ ବାଳକାଃ ପଳାୟନ୍ତି । – ଭୀତାଃ ବାଳକାଃ ପଳାୟନ୍ତେ । ( ଭୟରେ ପିଲାମାନେ ପଳାଉଛନ୍ତି ।)
୨୫୪। ସଃ ପିତୁଃ ବିପୁଳଂ ସଂପଦଂ ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍‌। – ସଃ ପିତୁଃ ବିପୁଳାଂ ସଂପଦଂ ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍‌ । ( ସେ ବାପାଙ୍କଠାରୁ ପ୍ରଚୁର ସମ୍ପତ୍ତି ପାଇଲା ।)
୨୫୫। ଯଶଃ ଲଭିତୁୂଂ ଯତସ। – ଯଶଃ ଲଵୁଂ ଯତସ | ( ସୁନାମ ପାଇବାକୁ ଚେଷାକର ।)

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम्

Odisha State Board CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम् Textbook Exercise Questions and Answers.

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Poem 2 भाति मे भारतम् Question Answer

GROUP – A

(क) बन्धनीमध्यात् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

1. _________ भाति मेऽनारतं भारतम् ।
(मानसे, भूतले, मण्ड़ले)
Answer:
भूतले

2. भूतले भाति मेऽनारतं _________ ।
(भारतम्, कोशल:, गुर्जर:)
Answer:
भारतम्

3. पावनं _________ उद्घोषयत् भारतं भाति ।
( चैतन्यम्, भावनम्, विश्वबन्धुत्वम् )
Answer:
विश्वबन्धुत्वम्

4. विश्ववन्द्यैः चरित्रैः _________ पावयत् भारतं भाति ।
(भुबं, दिवं, जगत्)
Answer:
जगत्

5. विश्ववन्द्यैः _________ जगत् पावयत् भारतं भाति ।
(चरित्रैः, पवित्रैः, महद्भिः )
Answer:
चरित्रैः

6. विश्वमेकं _________ समालोकयद् ।
(संसारं, परिवार, कुटुम्ब )
Answer:
कुटुम्ब

7. यद्धि. _________ सदप्यस्त्यभिन्नं सदा ।
(अन्नं, भिन्नं, अन्यं)
Answer:
भिन्नं

8. _________ मार्गं भणन्ति आगमाः ।
( धर्मस्य, अर्थस्य, मोक्षस्य )
Answer:
मोक्षस्य

9. मोक्षस्य मार्गं भणन्ति _________ ।
(निगमा:, आगमाः, सुगमा : )
Answer:
आगमाः

10. ज्ञानमास्ते च भार: _________ वै विना ।
(कर्म, करणं, क्रियां)
Answer:
क्रियां

11. जाह्नवी – चन्द्रभागा-जलैः _________ ।
(लालितम्, भावितम्, पावितम् )
Answer:
पावितम्

12. शुभ्रहमाद्रि – हासप्रभा _________ ।
(पूरितम्, पूजितम्, अन्वितम्)
Answer:
पूजितम्

13. विद्युदुत्पादने त्रैल _________ ।
(अन्वेषणे, संशोधने, निष्पादने)
Answer:
संशोधने

14. _________ चिकित्सालयस्थापनैः ।
(शल्यशोधं, छिद्रजालं, रोगजालं)
Answer:
रोगजालं

15. _________ वियन्मण्डले स्थापयत् भारतं भूतले भाति ।
(वाणभट्टं, सूर्यभट्ट, आर्यभट्टं)
Answer:
आर्यभट्ट

16. _________ भूमिगर्भेऽणुशक्तिं किरत् ।
(पोखरण, आजमेर, चान्दिपुरम् )
Answer:
पोखरण

17. _________ अणुं सन्ततं प्रेरयत् भूतले भारतं भाति ।
(मैत्रिकार्येषु, प्रीतिकार्येषु, शान्तिकार्येषु)
Answer:
शान्तिकार्येषु

18. राष्ट्रभाषायुतं _________ भारतम् ।
(तावकं, मामकं, मे)
Answer:
मामकं

19. कालिदासेन _________ संद्योतितम् ।
(व्यासेन, रत्नाकरेण, भासेन )
Answer:
भासेन

20. हस्तिगुम्फामजन्तामलौरां _________ ।
(दधत्, लसत्, मण्डितम्)
Answer:
दधत्

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम्

21. निष्क्रियं पार्थमाश्वासयद् _________ ।
( सीतया, गीतया, कृपया )
Answer:
गीतया

22. स्वीयरूपेण तं च व्याघात् _________ ।
(कर्मठम्, पुण्यजम्, पापिष्ठम् )
Answer:
कर्मठम्

23. मृत्युपाशं च _________ सहर्षं धरन् ।
(शिरे, कण्ठे, हृदि )
Answer:
कण्ठे

24. येन _________ सदा शिक्ष्यते प्रेर्यते ।
( समाजं, राष्ट्र, विश्वं)
Answer:
विश्वं

25. गायतिक्रान्तदर्शी _________ चयः ।
( मुनीनां, कवीनां, मतीनां )
Answer:
कवीनां

26. मोदतां मे सदा _________ भारतम् ।
(पावनं, कुशलं, विशुद्धं)
Answer:
पावनं

(ख) अतिसंक्षेपेण उत्तरं लिखत-

1. किम्भूतं विश्ववन्धुत्वम् उद्घोषयत् भारतं भाति ?
Answer:
ପାବନମ୍ ।

2. पावनं किम् उद्घोषयत् भारतं भाति ?
Answer:
ବିଶ୍ଵବନ୍ଧୁତ୍ଵମ୍ ।

3. किम्भूतैः चरित्रैः जगत् पावयत् भारतं भाति ?
Answer:
ବିଶ୍ବବନ୍ଦ୍ୟଃ ।

4. अनारतं भारतं कुत्र भाति ?
Answer:
ଭୂତଳେ ।

5. मोक्षस्य मार्गं भणन्ति ?
Answer:
ଆଗମ ।

6. आगमाः मोक्षस्य किं भणन्ति ?
Answer:
ମାର୍ଗମ୍ ।

7. क्रियां विना किं भारः आस्ते ?
Answer:
ଜ୍ଞାନମ୍।

8. कां विना ज्ञानं भारः आस्ते ?
Answer:
କ୍ରିୟାମ୍ ।

9. जाह्नवी – चन्द्रभागा-जलैः किं पावितम् ?
Answer:
ଭାରତମ୍।

10. भानुजा – नर्मदा – वीचिभिः किं लालितम् ?
Answer:
ଭାରତମ୍।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम्

11. किम् अर्वुदारावलीश्रेणीसंपूजितम् ?
Answer:
ଭାରତମ୍।

12. चिकित्सालयस्थापनै: किम् उन्मूलयत् भारतं भाति?
Answer:
ରୋଗଜାଲମ୍ ।

13. औषधोत्पादनै: किम् उन्मूलयत् भारतं भाति ?
Answer:
ରୋଗଜାଲମ୍ ।

14. शल्यशोधै: किम् उन्मूलयत् भारतं भाति ?
Answer:
ରୋଗଜାଲମ୍ ।

15. वियन्मण्डले किं स्थापयत् भूतले भारतं भाति ?
Answer:
ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟମ୍ ।

16. पोखरण्-भूमिगर्भे किं किरत् भूतले भारतं भाति ?
Answer:
ଅଣୁଶକ୍ତିମ୍ ।

17. कीदृक्कार्येषु अणुं सन्ततं प्रेज्यत् भूतले भारतं भाति ?
Answer:
ଶାନ୍ତକାର୍ଯ୍ୟଷୁ ।

18. सेतुबन्धं कुत्र वर्तते ?
Answer:
ରାମେଶ୍ଵରେ

19. सूर्यमन्दिर कुत्र वर्तते ?
Answer:
କୋଣାର୍ଥେ ।

20. ‘ओनम्’ पर्व कुत्र पालयते ?
Answer:
କେରଳେ ।

21. श्रीहरि: निष्क्रियं पार्थं कया आश्वासयत् भारतं भाति ?
Answer:
ଗୀତୟା ।

22. कुत्र श्रीहरि: निष्क्रियं पार्थम् आश्वासयत् ?
Answer:
କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରମଧେ ।

23. ‘क: मृत्युपाशं कण्ठे सहर्षं धरन् अमरत्वं गतः ?
Answer:
ଭକ୍ତସିଂହଃ ।

24. किम्भूतं भारतं सदा मोदताम् ?
Answer:
ପାବିନମ୍ ।

GROUP – B

(ग) संक्षेपेण (षड्भि: वाक्यै:/ पज्चविंशत्यापदै:) उत्तरं लिखत –

1. भारतं काभि: नदीभि: भाति ?
Answer:
ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଂ ନଦୀମାତୃକାୟା ଦେଶଃ । ଭାରତେ ବହବ ସୁଜଳା ସରିତଃ ଶୋଭନ୍ତେ । ତାସୁ ସୁବିଖ୍ୟାତା ଜହୁ କନ୍ୟା ଗଙ୍ଗା ପବିତ୍ରା ପାପନାଶିନୀ ଚ ଭବତି । ତଥୈବ ଯମୁନା, ନର୍ମଦା, ସିନ୍ଧୁ, ଗୋଦାବରୀ, କାବେରୀ, ତୁଙ୍ଗଭଦ୍ରା, ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା, ବିପାଶା ଇତ୍ୟାଦୟ ପବିତ୍ରା ନଦ୍ୟ ବହନ୍ତି । ଏତାଭି ନଦୀଭି ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଂ ସଦା ଭାତି । ପୂଜାବିଧୌ ସଂଳ୍ପକାଳେ ନଦୀନାମ୍ ଆବାହନଂ ଭବତି ।

2. चिकित्साविज्ञाने भारतस्य उन्नतिं वर्णयत ।
Answer:
ପ୍ରାଚୀନକାଳାଦାରଭ୍ୟ ଆଧୁନିକକାଳଂ ଯାବତ୍ ଚିକିତ୍ସାକ୍ଷେତ୍ରେ ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଂ ସମୁନ୍ନତମ୍ । ଚରକସୁଶ୍ରୁତୟୋଃ ଚିକିତ୍ସାପଦ୍ଧତିଃ ଅତୀବ ଆଦରଣୀୟଃ ସ୍ପୃହଣୀୟଂ ଚ ଭବତି । ଚିକିତ୍ସାଳୟାନାଂ ସ୍ଥାପନେନ, ଔଷଧାନାମ୍ ଅନୁସନ୍ଧାନେନ ଉତ୍ପାଦନେନ ଚ, ସୁଶ୍ରୁତକାଳାଦାରଭ୍ୟ ଅଦ୍ୟପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶଲ୍ୟପଦ୍ଧତିମାଧମେନ ଚିକିତ୍ସୟା ବା ଉପଚାରେଣ, ନବୀନପଦ୍ଧତ୍ୟା ଚିକିସୟା ରୋଗନିରାକରଣେନ ଚ ପୃଥ‌ିବ୍ୟା ପ୍ରଶଂସନୀୟଂ ଭାରତଂ ସର୍ବଦୈବ ଶୋଭତେ ।

3. भारतं विविधभाषाभिः समृद्धम् – इत्यस्य उदाहरणं प्रदत्त ?
Answer:
ଭାଷାମାଂ ବୈଭବେନ ଭାରତଂ ସୁସମୃଦ୍ଧ ଭବତି । ଭାରତେ ବିବିଧା ଭାଷାଃ ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ ଯଥା – ସଂସ୍କୃତଂ, ପ୍ରାକୃତଂ, ତାମିଲଂ, ତେଲୁଗୁ, କନ୍ନଙ୍‌, କୈରଳୀ, ବାଙ୍ଗଲାମ୍, ଔତ୍କଳୀ ବାଚମ୍ ଅନ୍ୟା ଚ ତାଂ ତାଂ ବ୍ରୁବଦ୍ ବର୍ଧତେ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାଷାଯୁତଂ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି । ଭାଷାଭିଭିକସମୃଦ୍ଧି ଭାରତସ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷ୍ୟତେ ।

4. अस्माकं देशः केन केन रामायणेन शेभते ?
Answer:
ଅସ୍ଵାକଂ ଦେଶ ବିବିଧନ ରାମାୟଣେନ ଶୋଭତେ । ବାଲ୍ମୀକି ବିରଚିତଂ ମୂଳସଂସ୍କୃତରାମାୟଣମ୍, କନ୍ନଡ଼ଭାଷାରଚିତଂ ପମ୍ପରାମାୟଣମ୍, ତାମିଲ୍‌ ଭାଷା ରଚିତଂ କମ୍ବରାମାୟଣମ୍, ଉତ୍କଳଭାଷାରଚିତଂ ଦାଣ୍ଡିରାମାୟଣମ୍, ବଙ୍ଗଭାଷାରଚିତଂ କୃତ୍ତିବାସରାମାୟଣମ୍ ଚ ତେରାଂ ପବିତ୍ରଧାରାଭିଂ ସର୍ବାନ୍‌ ଶ୍ରାବୟନ୍ତି ପବିତ୍ରୟନ୍ତି ଚ । ଏବଂଭୂତଃ ଦେଶଃ ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଂ ଶାଶ୍ଵତଂ ଶୋଭିତେ ।

5. भारतस्य नृत्यकलां सूचयत ?
Answer:
ଭାରତେଷୁ ବିଭିନ୍ନ ନୃତ୍ୟପରମ୍ପରା ସୂଚିତା । ପ୍ରମୁଖତୟା ଉତ୍କଳପ୍ରଦେଶେ ଓଡ଼ିଶୀନୃତ୍ୟ, ବନବାସିନାମ୍ ଆଦିବାସିନାଂ ଲୋକନୃତ୍ୟ, ଛଉନୃତ୍ୟ, ମଣିପୁରେ ମଣିପୁରୀନୃତ୍ୟ, ଉତ୍ତରଭାରତେ ପ୍ରଚଳିତଂ କଥକନୃତ୍ୟ, ଗୁର୍ଜରପ୍ରଦେଶେ ଗର୍ବାନୃତ୍ୟ, ଡାଣ୍ଡିଆନୃତ୍ୟ ଚ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶେ କୂଚିପୂଡ଼ିନୃତ୍ୟ, ପଞ୍ଜାବପ୍ରଦେଶେ ଗିନୃତ୍ୟ ଭାଙ୍ଗଡ଼ାନୃତ୍ୟ ଚ, କେରଳପ୍ରଦେଶେ କଥକଳୀନୃତ୍ୟ, ତାମିନାଡ଼ୁପ୍ରଦେଶ ଭାରତନାଟ୍ୟମ୍ ଇତି ନୃତ୍ୟାନାଂ ପ୍ରଚଳନଂ ଦୃଶ୍ୟତେ । ଅନେନ ନୃତ୍ୟେନ ମମ ଭାରତମ୍ ଅନାରତଂ ଶୋଭତେ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम्

6. भक्तसिंहः कथम् अमरत्वं गतः ?
Answer:
ଏକଦା ପରିଧୀନସ୍ୟ ଭାରତସ୍ୟ ସ୍ଵତନ୍ତଡାନିମିତ୍ତମ୍ ଆମ୍ବକଳିଂ ପ୍ରଦାୟ ଭଗତସିଂହ ଇତି ଦେଶଭକ୍ତଃ ଯୁବକଃ ଅମରତ୍ଵ ପ୍ରାପ୍ତବାନ୍ । ମାତୃଭୂମେ ବିପଦଜାଲିଂ ଉଚ୍ଛେଦୟନ୍ ଭକ୍ତସିଂହଃ ଇତି ଯୁବତଃ ସ୍ଵଜୀବନସ୍ୟ ବିନିମୟେନ ଅପି ଆଙ୍ଗଲଶାସକାନାଂ ବିତାଡ଼ନାର୍ଥେ ଯତ୍ନ କୃତବାନ୍ ! ମୃତ୍ୟୁପାଶଂ କଣ୍ଠେ ସହର୍ଷ ଧରନ୍ ଭକ୍ତସିଂହଃ ଅତ୍ର ଅମରତ୍ୱ ଗତଃ । ଏତାଦୃଶଃ ସୁପୁତ୍ର ଅସ୍ଵାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ଗର୍ବ ଗୌରବଂ ଚ ଭବତି ।

7. विश्वं भारतेन कथं शिक्ष्यते ?
Answer:
ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ଅଭୂତପୂର୍ବ ସ୍ବାଧୀନତାସଂଗ୍ରାମିଂ ପ୍ରଦର୍ଶିତମ୍ । ରକ୍ତପାତଂ ବିନା କୁତ୍ରାପି କଶ୍ଚିତ୍ ଦେଶଃ ବିଶ୍ୱେଽସ୍ମିନ୍ ସ୍ଵାଧୀନତାଂ ନ ପ୍ରାୟୋତି । ପରନ୍ତୁ ଭାରତମେବ ପୃଥ‌ିବ୍ୟାମ୍ ଏତାଦୃଶଂ ଭୂଖଣ୍ଡ ଯତ୍ର ରକ୍ତପାତଂ ବିନା ଶସ୍ତ୍ରପାତଂ ବିନା ମନ୍ଦସ୍ମିତା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ନାମ ସ୍ବାଧୀନତା ଆୟାତି । ଯେନ ବିଶ୍ଵ ସଦା ଶିଷ୍ୟତେ ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟତେ ଚ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

8. भारते के के प्रसिद्धा: उत्सवा: सन्ति ?
Answer:
ଉତ୍ସବପ୍ରିୟା ଖଳୁ ମାନବାଃ । ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶ ବିବିଧା ଉତ୍ସବାଃ ଋତୁ ଅନୁସାରଂ ମାସାନୁସାରଂ ଚ ପରିପାଳିତଂ ଭବତି । ବସନ୍ତେ ହୋଲୀଉତ୍ସବ, ଦୋଳୋତ୍ସବାଃ ବା, ଆଶ୍ୱିନମାସେ ଦଶହରାପର୍ବ, କାର୍ତ୍ତିକମାସେ ଦୀପାବଲ୍ୟୁସନଃ, ଆଶ୍ୱିନମାସେ ଲକ୍ଷ୍ମୀପୂଜନାର୍ଥୀ କୋଜାଗରୀ ଉତ୍ସବ, ଦକ୍ଷିଣଭାରତେ ପୋଙ୍ଗଲ୍ ଇତି ଉତ୍ସବାଃ, ଶ୍ରାବଣମାସେ ଶ୍ରାବଣ୍ୟତ୍ସବ, ରକ୍ଷାବନ୍ଧନୋତ୍ସଦଃ ଚ, ପଞ୍ଜାବ-ହରିୟାଣାଦି ରାଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଲୋହଡ଼ୀ ଇତି ଉତ୍ସବାଃ, ରମଜାନ୍‌ମାସେ ‘ଇଦ୍’ ଇତି ଉତ୍ସବ, କେରଳରାଜ୍ୟ ‘ଓଣମ୍’ ଇତି ଉତ୍ସରଃ ପରିପାଲ୍ୟନ୍ତେ । ଏତାଦୃଶମ୍ ଉତ୍ସବମୁଖରଂ ମମ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

GROUP – C

(घ) प्रायशः चत्वारिंशतापदै: अष्टाभि: वाक्यै: वा उत्तरं लिखत –

1. कथं विश्वम् एकं कुटुम्वं समालोकयत् भारतं भाति ?
Answer:
ଭାରତସ୍ୟ ମହତ୍ତ୍ଵମ୍ ଅଖଣ୍ଡତ୍ଵ ବିଭୂତଂ ଚ ବିଶ୍ଵେଽସ୍ମିନ୍ ରାଜତେ । ସମସ୍ତେ ଧରଣୀତଳେ ଭାରତଂ ହି ଏକମାତ୍ର ଭୂଖଣ୍ଡ ଯତ୍ ସମଗ୍ରସ୍ୟ ବିଶ୍ବସ୍ୟ ହେତୋ ଚିନ୍ତା ପ୍ରକଟିତା । ତସ୍ମାତ୍ କାରଣାତ୍ ବିଶ୍ଵବନ୍ଧୁତ୍ଵମ୍ ଉଦ୍‌ଘୋଷୟତି, ଜନସମୁଦାୟସ୍ୟ କୃତେ ରାମାଦୀନାଂ ସଚ୍ଚରିତ୍ରାଣା ବର୍ଣନଂ କୃତ୍ୱା ଧରିତ୍ରୀ ପବିତ୍ରୀ କରୋତି । ‘ବସୁଧୈବ କୁଟୁମ୍ବକମ୍’’ ଇତ୍ୟେବ ବାର୍ତ୍ତା ବିଶ୍ୱେଽସ୍ମିନ୍ ପ୍ରଚାରିତା ପ୍ରସାରିତା ଚ ଭବତି । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱମ୍ ଏବଂ କୁଟୁମିଂ ସମାଲୋକୟତ୍ବ ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

2. भिन्नमपि भारतं केन रूपेण अभिन्नम् ?
Answer:
‘‘ବିବିଧତା ମଧ୍ୟ ଏକତା’’ – ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଭବତି । ବିଭିନ୍ନତ୍ୱ ଅପି ଭାରତସ୍ୟ ଅଭିନ୍ନତଂ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି । ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଭୂଖଣ୍ଡସ୍ୟ ଜନଃ ପରସ୍ପରଂ ବେଶଃ, ଭୂଷଣି, ଖାଦ୍ୟ, ପାନୀୟୈ, ପୂଜାପଦ୍ଧତିଭଃ, କ୍ରୀଡ଼ାଭ୍ୟାସସ୍ୟ ବୈବିଧେନ ଉତ୍ସବାନାଂ ଭେଦଃ ଜୀବନୋପାୟୈ ଚ ଭିନ୍ନା ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ । କିନ୍ତୁ ତେଷାମ୍ ଅନ୍ତଃକରଣେଷୁ ଭାରତୀୟତା ଏବ ବିରାଜତେ । ଏବଂ ବିବିଧେଷୁ ସହ ଅପି ଅଭିନଂ ସନ୍‌ ତନ୍ନାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

3. भारते के पर्वता: शेभन्ते ?
Answer:
‘ଭୂଭୃତ୍’ ଇତି ପର୍ବତସ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଶବ୍ଦ । ଅନେନ କାୟତେ ଯତ୍ ପର୍ବତଃ ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ପ୍ରାକୃତିକୀଶୋଭା ଭବନ୍ତି । ପର୍ବତଃ ଭାରତସ୍ୟ ମହିମମଣ୍ଡିତାଂ ଶୋଭାଂ ପବିତ୍ରତାଂ ଚ ପ୍ରକଟୟନ୍ତି । ବିନ୍ଧ୍ୟ, ସହ୍ୟପର୍ବତଃ, ନୀଳପର୍ବତଃ ଇତ୍ୟାଦିଭିଃ ପର୍ବତଃ ବିଭୂଷିତଂ, ଶୁଭ୍ରହାସଦୀପ୍ରେନ ହିମାଳୟେନ ପୁନଃ ଅର୍ବୁଦାରାବଳୀପର୍ବତମାଳାଭି ଅନାରତଂ ପୂଜିତଂ ମେ ଭାରତମ୍ ଅନାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି । ମହାକବିକାଳିଦାସେନ କୁମାରସମ୍ଭବମ୍ ମହାକାବ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଯତ୍ – ‘ଅସ୍ତୁଭରସ୍ୟା ଦିଶି ଦେବତାତ୍ମା ହିମାଳୟ ନାମ ନଗାଧୁରାଜଃ ପୂର୍ବାପରତୋୟ ନିଧ୍ଵଗାହ୍ୟ ସ୍ଥିତାପୃଥ୍ବ୍ୟାମ୍ ଇବ ମାନଦଣ୍ଡ ।’’ ଇତି ।

4. भारतं कस्मिन् कस्मिन् विषये समर्थम् ?
Answer:
ନ କେବଳଂ ପ୍ରାଚୀନକାଳେ ଅପିତୁ ଆଧୁନିକକାଳେ ଭାରତସ୍ୟ ସାମର୍ଥ୍ୟ ବିଶ୍ୱେଽସ୍ମିନ୍ ରାଜତେ । ବିଦ୍ୟୁତଃ ଉତ୍ପାଦନେ, ମୃତ୍ତିକାଧଃସ୍ଥିତସ୍ୟ ତୈଳସ୍ୟ ଉତ୍ତୋଳନେ ବିଶୋଧନେ ଚ, ପ୍ରାକୃତିକବାଷ୍ପରୂପେଣ ଅଙ୍ଗାରରୂପେଣ ଚ ଇନ୍ଧନସ୍ୟ ଅନୁସନ୍ଧାନେ, ଲୌହସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନେ ପୁନଃ ଯନ୍ତ୍ରଣା ବିନିର୍ମାଣେ ଚ ଦେଶସ୍ୟାସ୍ୟା ଉନ୍ନତତରାଂ କୌଶଲଂ ସାମର୍ଥ୍ୟ ବା ଅସ୍ତି ଇତି ବିଶ୍ବବାସିନଃ ଜାନନ୍ତି । ଏତସ୍ମିନ୍ କ୍ଷେତ୍ରେ ଭାରତସ୍ୟ ସାମର୍ଥ୍ୟ ସର୍ବେ ଜାନନ୍ତି ଏବ । ଏତାଦୃଶଂ ସମୁଜ୍ଜ୍ବଳଂ ମେ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ରାଜତେ ।

5. अणुशक्तिप्रयोगप्रभृतिषु भारतस्य नैपुण्यं प्रदर्शयत ।
Answer:
ଅତ୍ୟାଧୁନିକେ,ବିଜ୍ଞାନକ୍ଷେତ୍ରେ ଅପି ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଂ ଯାଦୃଶଂ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ପ୍ରକଟୟତି ତଦେବ ବିଶ୍ଵେଽସ୍ମିନ୍ ଆଦୃତଃ ଭବତି । ଖଗୋଳ ବିଦ୍ୟାସୁ ନିପୁଣସ୍ୟ ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟସ୍ୟ ନାମାନୁସାରଂ ନାମିତଃ ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟ ଇତି ସ୍ଵାନକୌଶଳନିର୍ମିତଃ ଉପଗ୍ରହ ଭାରତୀୟୈ ବୈଜ୍ଞାନିକୈ ମହାକାଶେ ସ୍ଥାପିତଃ । ରାଜସ୍ଥାନମ୍ ଇତି ପ୍ରଦେଶସ୍ୟ ‘ପୋଖରାନ୍’ ଇତି ମରୁପ୍ରାନ୍ତରେ ଭୂଗର୍ଭମଧେ ଅସ୍ମାକମ୍ ଅଣୁବୈଜ୍ଞାନିକଃ ଅଣୁଶକ୍ତିବିସ୍ଫୋରଣଂ କୃତମ୍ । ସଫଳତୟା ଅଣୁଶକ୍ତିପ୍ରୟୋଗପରୀକ୍ଷା କୃତା । ମାନବସମାଜସ୍ୟ କଲ୍ୟାଣାୟ ଅଣୁଖଣ୍ଡିଂ ସନ୍ତତଂ ନିୟୋଜୟତ୍ ମେ ଭାରତମ୍ ଅନାରତଂ ମହୀତଳେ ରାଜତେ ।

6. के कवयः भारतस्य गोरवम् अवर्द्धयन् ?
Answer:
ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ଭାରତୀବୈଭବଂ ବିଶ୍ୱେଽସ୍ମିନ୍ ରାଜତେ । କବୟଃ ସ୍ବରଚିତଂ କାବ୍ୟମ୍ ଅତ୍ର ଶ୍ରାବୟନ୍ତି । କବୟଃ କ୍ରାନ୍ତଦର୍ଶନଃ ଭବନ୍ତି । ପୁରାଣମୁନଃ ଆଦିକବି ବାଲ୍ମୀକି ରାମାୟଣକାବ୍ୟ, ବେଦବ୍ୟାସ୍ୱ ମହାଭାରତଂ ଚ, ରତ୍ନାକରଶ୍ଚ ‘ହରବିଜୟମ୍’ ନାମ ମହାକାବ୍ୟ ବିରଚ୍ୟ ଭାରତବର୍ଷ ବିଭୂଷିତଂ କୃତବର୍ଷେ । ତେଷା ରଚନାବଳୀମ୍ ଉପଜୀବ୍ୟ କାବ୍ୟରୂପେଣ ଗୃହୀତ୍ଵା ଅନ୍ୟ କବୟଃ ସ୍ଵକାବ୍ୟ ବିରଚିତମ୍ । କବିକୁଳଗୁରୁ କାଳିଦାସ, ହାସସ୍ଵରୂପଃ ଭାସ୍ୱ, ସର୍ବତନ୍ତ୍ରସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବିଳାପଃ କାଦମ୍ବରୀକାବ୍ୟରସପରିବେଷକଃ ବାଣଭଟ୍ଟ ଚ ଚେଷ୍ଟା କାବ୍ୟାଲୋକେନ ଦେଶଂ ସଂଦ୍ୟୋତିତଂ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟାନ୍ବିତଂ ଚ କୃତବନ୍ତଃ । ଏତେଷା କାବ୍ୟସମୃଦ୍ଧା ମେ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ନିରନ୍ତରଂ ଶୋଭତେ ।

7. द्वारकाप्रभृतितीर्थानां नामानि लिखत ।
Answer:
ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ର ଭାରତମ୍ । ଅସ୍ଵାକଂ ଦେଶେ ପବିତ୍ରସ୍ଥାନାନି ତୀର୍ଥରୂପାଣି ବିରାଜନ୍ତେ । ଆକୁମାରୀହିମାଚଳପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମଗ୍ରଦେଶ ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ରାଣି ରାଜନ୍ତେ । ଗୁଜୁରାଟପ୍ରଦେଶସ୍ଥିତା ଦ୍ୱାରକା, ତାମିଲନାଡ଼ୁପ୍ରଦେଶସ୍ୟ ରାମେଶ୍ଵରସ୍ୟ ସବିଧେ ସାଗରମଧ୍ୟେ ନିର୍ମତଃ ସେତୁବନ୍ଧଃ ଉତ୍କଳପ୍ରଦେଶସ୍ୟ ପୁରୀସ୍ଥିତ ଭ।ଗଦତଃ ଜଗନ୍ନାଥସ୍ୟ ବଦରିକାକ୍ଷେତ୍ରମ୍ । ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶସ୍ୟ ତିରୁପତୌ ତିରୁମଲାକ୍ଷେତ୍ରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବେଙ୍କଟେଶ ମନ୍ଦିରମ୍, ଉତ୍ତରପ୍ରଦେଶସ୍ୟ ମଥୁରାୟାଂ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଜନ୍ମଭୂମି, ସୁପୀସମ୍ପ୍ରଦାୟସ୍ୟ ଖ୍ରୀଜ୍ୟମଇନୁଦ୍ଦିସ୍ତି ଦର୍ଘଶୋଭିତମ୍ ଆଜମେରକ୍ଷେତ୍ରମ୍ ତତଂ ଚ ସ୍ଥିତଂ ପାବନଂ ପୁଷ୍କରତୀର୍ଥମ୍, ପଞ୍ଜାବପ୍ରଦେଶସ୍ୟ ଅମୃତସରଃ ଇତି ସ୍ଥାନେ ଶିଖଧର୍ମପୀଠମ୍ । ଏବମ୍ ଅନେକୈ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରେ ତୀର୍ଥେ ଚ ବିରାଜିତଂ ଭାରତମ୍ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

8. भारतस्य विविधेषु क्षेत्रेषु पालितान् उत्सवान् परिचाययत ।
Answer:
ଉତ୍ସବପ୍ରିୟା ଖଳୁ ମାନବାଃ । ଧର୍ମପ୍ରାଣସ୍ୟ ଭାରତବର୍ଷସ୍ୟ ବିଭିନ୍ନେଷୁ ସ୍ଥାନେଷୁ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧା ମନେଜ୍ଞା ଉତ୍ସବାଃ ପରିପାଲ୍ୟନ୍ତେ । ବସନ୍ତକାଳେ ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଦୋଳୋତ୍ସବେନ ସହ ସମଗ୍ର ଭାରତେ ପରିପାଳିତଃ ହୋଲିକୋତ୍ସବାଃ, ମହିଷମର୍ଦ୍ଦିନୀଦୁର୍ଗତିନାଶିନୀ ଦୁର୍ଗା ଆଶ୍ୱିନମାସେ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷେ ସଂପୂଜିତା ଭବତି । ଜନାସ୍ତୁ ଆଶ୍ୱିନମାସସ୍ୟ ଶୁକ୍ଳଦଶମାଂ ତୀର୍ଥେ ଦଶହରା ଇତି ଉତ୍ସବଂ ସାନନ୍ଦ ସଗୌରବଂ ପାଳୟନ୍ତି । କାର୍ତ୍ତିକମାସେ ଚ ଦୀପାଲୋକସଜିତାଂ ଦୀପାବଳୀ ଇତି ଉତ୍ସବଂ ସମଗ୍ର ଦଶହରା ଇତି ଉତ୍ସବଂ ସାନନ୍ଦ ସଗୌରବଂ ପାଳୟନ୍ତି ।

କାର୍ତ୍ତିକମାସେ ଚ ଦୀପାଲୋକସଜିତାଂ ଦୀପାବଳୀ ଇତି ଉତ୍ସବଂ ସମଗ୍ର ତାମିଲନାଡ଼ୁ ପ୍ରଦେଶସ୍ୟ ନବବର୍ଷେତ୍ସବରୂପେଣ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶେ ଦକ୍ଷିଣଭାରତେ ଚ ପୋଙ୍ଗଲ୍‌ଇତି ଉତ୍ସବ ପରିପାଲ୍ୟତେ । ଶ୍ରାବଣପୂର୍ଣ୍ଣିମାୟାଂ ଶ୍ରାବଣ୍ୟସମଃ, ରକ୍ଷାବନ୍ଧାନତ୍ସତଃ ବଳଭଦ୍ରଜନ୍ମୋତ୍ସବ ବା ପରିପାଲ୍ୟତେ । ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ-ଭାରତୀୟା ଚ ଯଥା ଅଭ୍ୟୁ ସବଂ ପାଳୟନ୍ତ ତଥୈବ ପଞ୍ଜାବ-ହରିୟାଣାଦିରାଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଲୋହଡ଼ୀ ଇତି ଉତ୍ସବଂ, ରମଜାନ୍‌ମାସେ ‘ଇଦ୍‌’ ଇତି ଉତ୍ସବଂ, କେରଳରାଜ୍ୟ ଜନାଃ ‘ଓଲ୍‌ମ୍’ ଇତି ଉତ୍ସବଂ ପାଳୟନ୍ତି । ଅତଃ ଏତାଦୃଶମ୍ ଉତ୍ସବମୁଖରଂ ସମଭରାତମ୍ ଅନାରତଂ ବିଶ୍ଵେଽସ୍ମିନ୍ ବିରାଜତେ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧

विश्वबन्धुत्वमुद्घोषयत्पावनं
विश्ववन्द्येश्चरित्रैर्जगत्पावयत् ।
विश्वमेकं कुटुम्बं समालोकयद्
भूतले भाति मेनारतं भारतम् ॥ १ ॥

ବିଶ୍ଵବନ୍ଧୁତ୍ୱମୁଦ୍ଘେ।ଷୟତ୍ପାବନଂ
ବିଶ୍ୱବନ୍ଦ୍ୟଶ୍ଚ ରିତ୍ରୈର୍ଜଗତ୍ପାବୟତ୍ ।
ବିଶ୍ଵମେକଂ କୁଟୁମ୍ବୀ ସମାଲୋକୟଦ୍
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୧ ॥

ଅନ୍ବୟ – ପାବନଂ ବିଶ୍ଵବନ୍ଧୁତ୍ଵମୁଦ୍‌ଷୟତ୍, ବିଶ୍ୱବନ୍ଦ୍ୟ ଚରିତଃ ଜଗତ୍ ପାବୟତ୍, ବିଶ୍ବମ୍ ଏବଂ କୁଟୁମ୍ବ ସମାଲୋକୟତ୍, ମେ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ପାବନମ୍ = ପବିତ୍ର । ଉଦ୍‌ଘୋଷୟତ୍ = ଘୋଷଣା କରୁଥିବା । ଚରିତିଃ = ଚରିତ୍ରଦ୍ଵାରା । ଜଗତ୍ = ସଂସାର । ବିଶ୍ୱମ୍ = ପୃଥ‌ିବୀକୁ । କୁଟୁମ୍ବମ୍ = ପରିବାର । ସମାଲୋକୟତ୍ = ଦେଖୁଥ‌ିବା । ମେ = ମୋର । ଭୂତଳେ = ପୃଥ‌ିବୀରେ । ଅନାରତମ୍ = ଅବିରତ । ଭାତି = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ଅନୁବାଦ – ପବିତ୍ର ବିଶ୍ୱବନ୍ଧୁତ୍ଵକୁ ଉଦ୍‌ଘୋଷଣ କରି, ବିଶ୍ଵବନ୍ଦିତ ଚରିତ୍ରଦ୍ଵାରା ସଂସାରକୁ ପବିତ୍ରିତ କରି ବିଶ୍ବକୁ ଏକ ପରିବାରଭାବେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରି ମୋର ଭାରତ ଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ସଂସ୍କୃତସାହିତ୍ୟସ୍ୟ ପ୍ରଥଯଶା ଲବ୍ଧପ୍ରତିଷ୍ଠ କବି ରମାକାନ୍ତଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତଃ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ କାବ୍ୟଭାଗାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ପଦ୍ୟ ଭାରତସ୍ୟ ଶୋଭା କୀଦୃଶୀ ଭବତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ବିଶ୍ୱେଽସ୍ମିନ୍ ଭାରତଦେଶସ୍ୟ ସ୍ଥାନଂ ତୁ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରମେବ । କବି ଅମ୍ଳୀକଂ ଦେଶସ୍ୟ ପାବିଦ୍ର୍ୟ ବନ୍ଧୁତ୍ୱ ଚ ପ୍ରଦର୍ଶିତମ୍ । ‘ବସୁଧୈବ କୁଟୁମ୍ବକମ୍’ ଇତ୍ୟେବ ଭାବନା ଭାରତୀୟାନାଂ ଭବତି । ଅମ୍ଳୀକଂ ଦେଶଃ ପବିତ୍ର ବିଶ୍ୱବନ୍ଧୁତ୍ଵମ୍ ଉଦ୍‌ଘୋଷୟତି, ଦେଶେଽସ୍ମିନ ମହାପୁରୁଷଚରତ୍ୟେ ଇୟଂ ଭୂମି ପବିତ୍ରିତଂ ଭବତି । ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ମହତୀ ସଂସ୍କୃତିଃ କୁଟୁମ୍ବୀଭାବନା ଚ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵ ବିରାଜତେ । ଅନେନ ମାଧ୍ୟମେନ ମମ ଭାରତଦେଶଃ ବିଶ୍ଵ ରାଜତେ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଟି ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଥଯଶା ଲବ୍ଧପ୍ରତିଷ୍ଠ କବି ରମାକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ କାବ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଆଲୋଚିତ ପଦ୍ୟରେ ଭାରତର ଶୋଭା କିଭଳି ତାହା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଭାରତର ସ୍ଥାନ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର । ଏହି ଦେଶରେ ବିଶ୍ଵବନ୍ଧୁତ୍ଵର ଭାବନା ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର । ଏଠାରେ ଥ‌ିବା ମହାପୁରୁଷମାନଙ୍କର ପବିତ୍ର ଚରିତ୍ର ଏ ଭାରତଭୂଇଁକୁ ଅତୀବ ପବିତ୍ରିତ କରିଛି । ‘ବସୁଧୈବ କୁଟୁମ୍ବକମ୍’ – ଏହି ଭାବନାରେ ଉଦ୍‌ବୁଦ୍ଧ ସମସ୍ତ ଭାରତୀୟ ବିଶ୍ବକୁ ଏକ କୁଟୁମ୍ବରୂପେ ଅବଧାରଣ କରିଛନ୍ତି । ଭାରତର ଏଭଳି ମହାନ୍ ସଂସ୍କୃତି ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଛି । ଏଥ‌ିପାଇଁ ମୋର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭା ପାଉଛି । ସତରେ କବିଙ୍କର ଏତାଦୃଶ ଭାବନା ଏକାନ୍ତ ଯଥାର୍ଥ ଅଟେ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧି ବିଚ୍ଛେଦ – ବିଶ୍ୱବନ୍ଧୁତ୍ବ ମୁଦ୍‌ଷୟପ୍ଲାବନମ୍ = ବିଶ୍ଵବନ୍ଧୁତ୍ଵମ୍ + ଉଦ୍‌ଘୋଷୟତ୍ + ପାବନମ୍ । ବିଶ୍ବବନ୍ଦୋଶ୍ଚରିତୈର୍ଜଗତ୍ପାବୟତ୍ = ବିଶ୍ଵବନ୍ଦ୍ୟ + ଚରିତିଃ + ଜଗତ୍ + ପାବୟତ୍ । ବିଶ୍ଵମେକମ୍ = ବିଶ୍ୱମ୍ + ଏକମ୍ । ମେଽନାରତମ୍ = ମେ + ଅନାରତମ୍ ।

ସମାସ – ବିଶ୍ୱବନ୍ଧୁତ୍ଵମ୍ = ବିଶ୍ୱସ୍ୟ ବନ୍ଧୁତ୍ଵମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବିଶ୍ଵବନ୍ଧ୍ୟା = ବିଶ୍ଵ ବନ୍ଦୀ, ତସ୍ମି (ସପ୍ତମୀ ତପୁରୁଷ) । ଭୂତଳେ = ଭୁନଃ ତଳମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ)

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ପାବନମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ବିଶ୍ୱବନ୍ଦ୍ୟ, ଚରିତଃ = କରଣେ ୩ୟା । ବିଶ୍ୱ, ଏବଂ, କୁଟୁମ୍ବମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ମେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଭୂତଳେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପାବନମ୍ = ପୂ + ଣିଚ୍ + ଲୁଟ୍ । ବନ୍ଧୁତ୍ଵମ୍ = ବନ୍ଧୁ+ ତ୍ଵ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम्

ଶ୍ଳୋକ – ୨

वेशभूषाशनोपासनापद्धति –
क्रीडनामोद-संस्कार-वृत्त्यादिषु ।
यद्धि भिन्नं सदप्यस्त्यभिन्नं सदा
भूतले भातिं तन्मामकं भारतम् ॥ २ ॥

ବେଶଭୂଷାଶନେ।ପାସନାପଦ୍ଧତି –
କ୍ରୀଡ଼ନାମୋଦ – ସଂସ୍କାର – ବୃତ୍ୟାଦିଷ୍ଣୁ ।
ଯଦ୍ଧି ଭିନଂ ସଦଶ୍ୟସ୍ତ୍ୟଭିନଂ ସଦା
ଭୂତଳେ ଭାତି ତନ୍ମାମକଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୨ ॥

ବେଶଭୂଷା – ଅଶନ – ଉପାସନାପଦ୍ଧତି-କ୍ରୀଡ଼ନ-ଆମୋଦ-ସଂସ୍କାର-ବୃତ୍ୟାଦିଷ୍ଣୁ ଯଦ୍ ହି ଭିନ୍ନ ସତ୍ ସଦା ଅପି ଅଭିନ୍ନମ୍ ଅସ୍ତି । ତତ୍ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଶନ = ଭୋଜନ । କ୍ରୀଡ଼ନ = ଖେଳକୁଦ । ଆମୋଦ = ଆନନ୍ଦ । ଯଦ୍ = ଯାହା । ହି = ଯେହେତୁ । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ମାମକଂ = ମୋର । ଭୂତଳେ = ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ । ଭାତି = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ଅନୁବାଦ – ବେଶଭୂଷା-ଭୋଜନ-ଉପାସନ।ପଦ୍ଧତି-କ୍ରୀଡ଼।-ଆମୋଦପ୍ରମୋଦ-ସଂସ୍କାର ବ୍ୟବହାର ମାନଙ୍କରେ ଯାହା ହିଁ ଭିନ୍ନ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ସର୍ବଦା ଅଭିନ୍ନ ଅଟେ, ତାହା ମୋର ଭାରତଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶସ୍ୟ ଶୋଭା ବର୍ଣିତମସ୍ତି ।

ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶେ ବିଭିନ୍ନପ୍ରାନ୍ତେଷୁ ବେଶଭୂଷା ଭିନ୍ନା ଅସ୍ଥି । ଅସ୍ମାକଂ ଭୋଜନଂ ତୁ ଭିନ୍ନମେବ ଭବତି । ସର୍ବେଷା ଜନାନାମ୍ ଉପାସନାପଦ୍ଧତିଃ ଭିନ୍ନମସ୍ତା । କ୍ରୀଡ଼ା-ଆମୋଦଃ ପ୍ରମୋଦଣ୍ଟ ଭିନ୍ନମସ୍ତା । ସଂସ୍କାରମପି ଭିନ୍ନମସ୍ତା । ଏତେଷୁ ବିଭିନ୍ନେଷୁ ବୃଦ୍ଧିଶୁ ଯଦ୍ୟପି ଭିନ୍ନତା ପରିଲକ୍ଷ୍ୟତେ ତଥାପି ସର୍ବବ ଅଭିନ୍ନତାମ୍ ଅସ୍ଥି । ଏତତ୍ ତୁ ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ମହତ୍ତ୍ଵମ୍ । ଏତାଦୃଶଂ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ନାମ ବିଭାତି । କବି ଯଥା ଅତ୍ର ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ମହନୀୟତାଂ ବର୍ଣ୍ଣୟତି ତଦେବ ଅତୀବ ସ୍ପୃହଣୀୟଃ ଗ୍ରହଣୀୟ ଭବତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉପରୋକ୍ତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ‘ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା’ ପୁସ୍ତକର ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତର ସଂସ୍କୃତି ଓ ପରମ୍ପରା ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଆମ ଦେଶ ଭାରତବର୍ଷରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଲୋକମାନଙ୍କର ବେଶଭୂଷା ଭିନ୍ନ ଅଟେ । ସେମାନଙ୍କର ପୋଷାକ ପରିଚ୍ଛଦ ମଧ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଅଟେ । ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ଖାଦ୍ୟପାନୀୟ ମଧ୍ୟ ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ଭିନ୍ନ ଅଟେ । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଲୋକର ପୂଜା ବା ଉପାସନା ପଦ୍ଧତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅଟେ । ବିଭିନ୍ନ ସଂପ୍ରଦାୟର ଲୋକେ ସ୍ଵ ସ୍ବ ଶୈଳୀରେ ଉପାସନା କରିଥା’ନ୍ତି । କ୍ରୀଡ଼ା, ଆମୋଦପ୍ରମୋଦ, ସଂସ୍କାରାଦି କାର୍ଯ୍ୟରେ ଆମ ଦେଶର ଲୋକମାନଙ୍କର ରୁଚିବୋଧ ଏକାନ୍ତ ଗ୍ରହଣୀୟ ଅଟେ । ଏସବୁ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପରେ ଏତେସବୁ ଭିନ୍ନତା ସତ୍ତ୍ବେ ମଧ୍ଯ ଅଭିନ୍ନତା ହିଁ ରହିଛି । ବସ୍ତୁତଃ ଏହିଭଳି ଭାବେ ଆମର ଭାରତଦେଶ ଏତେସବୁ ବିବିଧତା ସତ୍ତ୍ବେ ମଧ୍ଯ ଏକରୂପେ ପ୍ରତୀତ ହେଉଛି । ଏହିଭଳି ଆମର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଶୋଭାପାଉଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବେଶଭୂଷାଶନୋପାସନାପଦ୍ଧତି = ବେଶଭୂଷା + ଅଶନ + ଉପାସନାପଦ୍ଧତିଃ । କ୍ରୀଡ଼ନାମୋଦ = କ୍ରୀଡ଼ନ + ଆମୋଦ । ବୃତ୍ୟାଦିଷୁ = ବୃତ୍ତି + ଆଦିଶୁ । ଯଦି ଯଦ୍ + ହି । ସଦସ୍ୟସ୍ତ୍ୟଭିନ୍ନମ୍ = ସତ୍ + ଅପି + ଅସ୍ତି + ଅଭିନ୍ନମ୍ । ତନ୍ମାମକମ୍ = ତତ୍ + ମାମକମ୍ ।

ସମାସ – ଉପାସନାପଦ୍ଧତିଃ = ଉପାସନାୟା ପଦ୍ଧତିଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଅଭିନ୍ନମ୍ = ନ ଭିନ୍ନମ୍ (ନୡ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବୃତ୍ୟାଦିଷ୍ଣୁ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ଭାରତମ୍ = କର୍ଭରି ୧ ମା । ଭୂତଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ ଅଶନମ୍ = ଅଶ୍ + ଲୁଟ୍ । ଆମୋଦଃ = ଆ+ ମୁଦ୍ + ଘଞ୍ଚ । ସଂସ୍କାରଃ = ସମ୍ + କୃ + ଘଞ୍ଚ । ଭିନ୍ନମ୍ = ଭିଦ୍ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୩

दर्शनज्ञानचारित्र्य सम्मेलनं
यत्र मोक्षस्य मार्गं भणन्त्यागमाः ।
ज्ञानमास्ते च भारः क्रियां वै विना
भूतले भाति तन्मामकं भारतम् ॥ ३ ॥

ଦର୍ଶନଜ୍ଞ।ନଚାରିତ୍ତ୍ର୍ୟସମ୍ମଳନଂ
ଯତ୍ର ମୋକ୍ଷସ୍ୟ ମାର୍ଗ ଭଣତ୍ୟାଗମା ।
ଜ୍ଞାନମାସ୍ତେ ଚ ଭାରଃ କ୍ରିୟାଂ ବୈ ବିନା
ଭୂତଳେ ଭାତି ତନ୍ମାମକଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୩ ॥

ଅନ୍ବୟ – ଯତ୍ର ଆଗମଃ ଦର୍ଶନ-ଜ୍ଞାନ-ଚାରିଦ୍ର୍ୟ-ସମେଳନଂ ମୋକ୍ଷସ୍ୟ ମାର୍ଗ ଭଣନ୍ତି (ଯତ୍ର) ଜ୍ଞାନଂ ବୈ କ୍ରିୟା ବିନା ଭାରଃ ଚ ଆସ୍ତେ । ତତ୍ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯତ୍ର = ଯେଉଁଠାରେ । ଆଗମା = ବେଦାଦିଶାସ୍ତ୍ରମାନ । ସମ୍ମଳନମ୍ = ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ । ମୋକ୍ଷସ୍ୟ = ମୁକ୍ତିର । ମାର୍ଗମ୍ = ପଥକୁ । ଭଣନ୍ତି = କୁହନ୍ତି । ଭୂତଳେ = ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ । ଭାତି = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ଅନୁବାଦ – ଯେଉଁଠି ବେଦାଦିଶାସ୍ତ୍ର-ଦର୍ଶନ-ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଚାରିଦ୍ର୍ୟ ମିଳିତଭାବେ ମୁକ୍ତିର ପଥକୁ କହନ୍ତି (ଯେଉଁଠି) କ୍ରିୟା

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର କରଂ ବେଦାଦିଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞାନଂ ମୋକ୍ଷମେବ କଥୟନ୍ତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶେ ବେଦୋପନିଷଦାଦିଗ୍ରନ୍ଥା ମୁକ୍ତେ ମାର୍ଗମେବ କଥୟନ୍ତି । ସର୍ବେ ଦର୍ଶନଶାସ୍ତ୍ର ଅପି ମୋକ୍ଷବିଷୟମ୍ ଆଲୋଚୟନ୍ତି । ଜ୍ଞାନଂ ଚାରିଦ୍ର୍ୟ ଚ ମୋକ୍ଷାର୍ଥୀ ଭବତି । ଅତ୍ର କ୍ରିୟାଂ ବିନା ଜ୍ଞାନଂ ଭାରଃ ଭବତି । ଏତାଦୃଶଂ ମାମକଂ ଭାରତମ୍ ଅସ୍ମିନ୍ ଭୂତଳେ ଶୋଭତେ । ଅତ୍ର ଯଥା କବି ଭାରତଦେଶସ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥଶାସ୍ତ୍ରାମିଂ ଜ୍ଞାନଚରିତ୍ରାଣଂ ଚ ବିଶ୍ଳେଷଣଂ କୃତମ୍ ତଦେବ ଅତୀବ ଶିକ୍ଷଣୀୟଂ ଗ୍ରହଣୀୟଂ ଚ ଭବତି । ଯେ ତାବତ୍ ମୁକ୍ତିକାମୀଜନା ସନ୍ତ ତେ ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ର ଜ୍ଞାନଂ ଚରିତ୍ର ଚ ଅବଶ୍ୟ ସ୍ଵୀକରିଷ୍ୟନ୍ତ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉଦ୍ଧୃତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ସଂଗୃହୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ ଶାସ୍ତ୍ର, ଜ୍ଞାନ ଓ ଚାରିଦ୍ର୍ୟର ମହତ୍ତ୍ବ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଭାରତୀୟ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ପରମ୍ପରା ଅତୀବ ପ୍ରାଚୀନ । ଏଠାରେ ବେଦ ଉପନିଷଦାଦି ଗ୍ରନ୍ଥ ବିଭିନ୍ନ ଦର୍ଶନଶାସ୍ତ୍ର, ଜ୍ଞାନ ତଥା ବିବିଧ ଚରିତ୍ର ମିଳିତଭାବେ ମୁକ୍ତିର ମାର୍ଗକୁ କହିଥା’ନ୍ତି । ମନୁଷ୍ୟ ଜୀବନରେ ମୁକ୍ତି ବା ମୋକ୍ଷ ହିଁ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ପୁରୁଷାର୍ଥ । ଏଣୁ ଏସବୁ ଶାସ୍ତ୍ରଗ୍ରନ୍ଥମାନ ମୁକ୍ତିର ପଥ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରନ୍ତି । ଏଠାରେ କ୍ରିୟା ବିନା ଜ୍ଞାନ ଭାରସଦୃଶ ହୋଇଥାଏ । ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଜ୍ଞାନ ଅପେକ୍ଷା ଭାରତୀୟମାନେ ବ୍ୟାବହାରିକ କ୍ରିୟା ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦେଇଥା’ନ୍ତି । ଏହିଭଳି ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଶୋଭିତ ହେଉଛି । ଏଣୁ ଆମେ ଏ ଦେଶର ଅସ୍ଵାସୀ ଭାବେ ଗର୍ବ କରିବା ଉଚିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଭଣନ୍ତ୍ୟାଗମାଃ = ଭଣନ୍ତି + ଆଗମା । ଜ୍ଞାନମାସ୍ତେ = ଜ୍ଞାନମ୍ + ଆସ୍ତେ । ତନ୍ମାମକମ୍ = ତତ୍ + ମାମକମ୍ ।
ସମାସ – ଭୂତଳେ = ଭୁନଃ ତଳମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଆଗମା = କଉଁରି ୧ ମା । ମୋକ୍ଷସ୍ୟ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ମାର୍ଗମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଜ୍ଞାନମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । କ୍ରିୟାମ୍ = ବିନା ଯୋଗେ ୨ୟା । ଭାରଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ଭୂତଳେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଜ୍ଞାନମ୍ = ଜ୍ଞା + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଆଗମା = ଆ + ଗମ୍ + ଅଚ୍ + ଜସ୍ । ଭାରଃ = ଭୂ + ଘଞ୍ଚ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୪

जाह्नवी – चन्द्रभागा-जलैः पावितं
भानुजा-नर्मदा-वीचिभिर्लालितम् ।
तुङ्गभद्रा – विपाशादिभिर्भावितं
भूतले भाति मेनारतं भारतम् ॥ ४ ॥

ଜାହ୍ନବୀ-ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା -ଜୟଃ ପାବିତଂ
ଭାନୁଜା-ନର୍ମଦା -ବୀଚିଭିର୍ଲାଳିତମ୍ ।
ତୁଙ୍ଗଭଦ୍ରା-ବପାଶ।ଦିଭିର୍ଭ।ବିତଂ
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ ॥ ४ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ଜାହ୍ନବୀ – ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା -ଜଳି ପାବିତମ୍ବ, ଭାନୁଜା – ନର୍ମଦା – ବିଚିଭି ଲାଳିତମ୍, ତୁଙ୍ଗଭଦ୍ରା – ବିପାଶାଦିଭିଃ ଭାବିତମ୍, ମେ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଜାହ୍ନବୀ = ଗଙ୍ଗା । ଜକୈଃ = ଜଳଦ୍ଵାରା । ପାବିତମ୍ = ପବିତ୍ରିତ । ଭାନୁଜା = ଯମୁନା । ବିଚିଭିଃ = ତରଙ୍ଗଦ୍ଵାରା । ଲାଳିତମ୍ = ଆନ୍ଦୋଳିତ । ଭାବିତମ୍ = ଆଦ୍ରୀଭୂତ । ମେ = ମୋର । ଅନାରତମ୍ = ଅବିରତ । ଭାତି = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋୟାଂ ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଭାରତେ ପ୍ରବାହିତାନାଂ ନଦୀନାଂ ବର୍ଧନଂ ଭବତି ।

ପୂତଂ ପବିତଂ ଚ ଅସ୍ଵାକଂ ଭାରତବର୍ଷମ୍ । ଗଙ୍ଗା-ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ଜଳେ ନିତାଂ ପବିତ୍ରିତମ୍ । ଯମୁନା-ନର୍ମଦା ଜଳତରଙ୍ଗି ତରଙ୍ଗାୟିତମ୍ ଆନ୍ଦୋଳିତଂ ଚ । ତୁଙ୍ଗଭଦ୍ରା-ବିପାଶାଦିଭିଂ ଜ ଭାବିତମ୍ । ଏତାଦୃଶଂ ମମ ଦେଶଂ ଭାରତମ୍ ଅସ୍ମିନ୍ ବିଶ୍ଵେ ଅବିରତଂ ବିଶୋଭିତମ୍ । ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶେ ପ୍ରବାହିତନଦୀନାଂ ବର୍ଣ୍ଣନଂ ଯଥା କବିନା କ୍ରିୟତେ, ତଦେବ ଅତୀବ ବର୍ଣ୍ଣନୀୟଂ ଭବତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଏହି ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତଭୂମିରେ ପ୍ରବାହିତ ନଦୀମାନଙ୍କର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଚ୍ଛା

ଆମ ଦେଶର ମାଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ପବିତ୍ର କାରଣ ଏଠାରେ ଗଙ୍ଗା ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗାର ଜଳ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଅଛି । ଭାରତୀୟମାନେ ଗଙ୍ଗାକୁ ମାତା ରୂପରେ ପୂଜା କରନ୍ତି । ଏହାର ପବିତ୍ର ଜଳ ସମସ୍ତ ପୁଣ୍ୟକାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଯମୁନା, ନର୍ମଦାର ତରଙ୍ଗରେ ତରଙ୍ଗାୟିତ ଏ ଭାରତଭୂମି । ତୁଙ୍ଗଭଦ୍ରା, ବିପାଶାଦି ନଦୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଭାରତର ମାଟି ଆର୍ଦ୍ର ହୋଇଛି । ଏହିଭଳି ମୋର ଭାରତଦେଶ ପୃଥ୍ବୀପୃଷ୍ଠରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଅଛା

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବୀଚିଭିର୍ଲାଳିତମ୍ = ବୀଚିରଃ + ଲାଳିତମ୍ । ବିପାଶାଦିଭିର୍ଭାବିତମ୍ = ବିପାଶା + ଆଦିଭିଂ + ଭାବିତମ୍ । ମେଽନାରତମ୍ = ମେ + ଅନାରତମ୍ ।
ସମାସ – ଭୂତଳେ = ଭୁବ ତଳମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷଃ) ।
ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଜାହ୍ନବୀ, ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା, ଭାନୁଜା, ନର୍ମଦା, ତୁଙ୍ଗଭଦ୍ରା = କଉଁରି ୧ମା । ଜଳେ, ବିଚିଭି, ବିପାଶାଦିଭିଂ = କରଣେ ୩ୟା । ମେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଭୂତଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।
ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପାବିତମ୍ = ପୂ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ଭାବିତମ୍ = ଭୂ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୫

विन्ध्य – सह्याद्रि- नीलाद्रिमालान्वितं
शुभ्रहमाद्रि – हासप्रभापूरितम् ।
अर्बुदारावलीश्रेणी – सम्पूजितं
भूतले भाति मेनारतं भारतम् ॥ ५ ॥

ବିନ୍ଧ୍ୟ-ସହହ୍ୟାଦ୍ରି-ନୀଳାଦ୍ରିମାଳାନ୍ୱିତଂ
ଶୁଭ୍ରହୈମାଦ୍ରି -ହାସପ୍ରଭାପୂରିତମ୍ ।
ଅର୍ବୁଦାରାବଳୀଶ୍ରେଣୀ – ସମ୍ପୂଜିତଂ
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ || ୫ ||

ଅନ୍ୱୟ – ବିନ୍ଧ୍ୟ – ସହ୍ୟାଦ୍ରି-ନୀଳାଦ୍ରିମାଳାନ୍ନିତମ୍, ଶୁଭ୍ରହିମାଦ୍ରି-ହାସପ୍ରଭାପୂରିତମ୍, ଅର୍ବୁଦାରାବଳୀ ଶ୍ରେଣୀ – ସମ୍ପୂଜିତମ୍, ମେ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅଦ୍ରି = ପର୍ବତ । ଶୁଭ୍ର = ସ୍ଵଚ୍ଛ । ଶ୍ରେଣୀ = ସମୂହ । ମେ = ମୋର । ଅନାରତମ୍ = ନିରନ୍ତର । ଭାତି = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ଅନୁବାଦ – ବିନ୍ଧ୍ୟ-ସହ୍ୟାଦ୍ରି-ନୀଳାଦ୍ରି ପର୍ବତମାଳାଦ୍ୱାରା ପରିପୂରିତ, ଧବଳ ହିମାଳୟ ପର୍ବତ ହାସପ୍ରଭାରେ ପରିପୂର୍ଣ,

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଭାରତଭୂମୌ ଅବସ୍ଥିତାନାଂ ପର୍ବତାନାଂ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମସ୍ତି ।

ପର୍ବତଃ ଭୂମିଭାଗଂ ଧାରୟତ୍ତି । ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତସ୍ୟ ସର୍ବତ୍ରୈବ ପ୍ରାକୃତିକ ସଂପଦ ସ୍ବରୂପ ପର୍ବତଃ ବିରାଜନ୍ତେ । ଅତ୍ର ବିନ୍ଧ୍ୟ – ସହ୍ୟାଦ୍ରି-ନୀଳାଦ୍ରିମାଳାନ୍ଵିତମ, ଶୁଭ୍ରହିମାଦ୍ରି-ହାସପ୍ରଭାପୂରିତମ୍, ଅର୍ବୁଦାରାବଳୀଶ୍ରେଣୀ-ସଂପୂଜିତମ୍ । ଅନେନ ପ୍ରକାରେଣ ବିଭିନ୍ନେ ପର୍ବତଃ ଅସ୍ଵାକଂ ଦେଶ ଭାରତଂ ସୁଶୋଭିତଂ ସୁସମୃଦ୍ଧ ଚ ଭବତି । ଏତାଦୃଶଂ ମମ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ନିରନ୍ତରଂ ଶୋଭତେ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଏହି ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆସିଅଛି । ଏଠାରେ ଭାରତ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ଅବସ୍ଥିତ ପର୍ବତମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ପର୍ବତମାନେ ଭାରତଭୂଖଣ୍ଡର ଧାରକ ତଥା ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଓ ବୈଭବର ପ୍ରତୀକ ରୂପେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ । ଏହି ଭାରତଦେଶରେ ବିନ୍ଧ୍ୟ ସହ୍ୟାଦ୍ରି ଓ ନୀଳାଦ୍ରି ମାଳାରୂପରେ ଶୋଭାପାଉଛନ୍ତି । ସ୍ବଚ୍ଛ ହିମାଳୟ ପର୍ବତ ସତେ ଅବା ହାସପ୍ରଭାରେ ପରିପୂରିତ ହୋଇଛି । ଅର୍ବୁଦ ଓ ଆରାବଳୀ ପର୍ବତଶ୍ରେଣୀ ସମ୍ୟକ୍ ପୂଜିତ ହୋଇଅଛନ୍ତି । ଏହିଭଳି ଅନେକ ପର୍ବତମାନଙ୍କଦ୍ଵାରା ବିଶୋଭିତ ମୋର ଭାରତଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଅଛି । ଭାରତର ପ୍ରାକୃତିକ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମନୋହାରୀ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସହ୍ୟାଦ୍ରିଃ = ସହ୍ୟ + ଅନ୍ତଃ । ନିଳାଦ୍ରିମାଳାନ୍ଵିତମ୍ = ନୀଳ + ଅଦ୍ରିମାଳା + ଅନ୍ବିତମ୍ । ହୈମ + ଅନ୍ତଃ । ଅର୍ବୁଦାରାବଳୀଶ୍ରେଣୀ ମେଽନାରତମ୍ = ମେ + ଅନାରତମ୍ ।

ସମାସ – ସହ୍ୟାଦ୍ରିଃ = ସହ୍ୟ + ନାମ ଅନ୍ତଃ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଶୁଭ୍ରହୈମାଦ୍ରି = ହୈମ ଅର୍ଦ୍ର ଯସ୍ୟ ଡଃ, ହୈମାଦ୍ରି (ବହୁବ୍ରୀହିଃ), ଶୁଭ୍ର ହୈମାଦ୍ରି (କର୍ମଧାରୟ) । ହାସପ୍ରଭାପୂରିତମ୍ = ହାସ ପ୍ରଭା ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ), ହାସପ୍ରଭୟା ପୂରିତମ୍ (୩ୟା ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବିନ୍ଧ୍ୟ, ସହ୍ୟାଦ୍ରି, ଭାରତମ୍ = କଉଁରି ୧ ମା । ମେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ଭୂତଳେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ହାସ୍ୟ = ହସ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ । ପୂରିତମ୍ = ପୂର୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ସମ୍‌ପୂଜିତମ୍ = ସମ୍ + ପୂଜ୍ + ଣିବ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୬

विद्युदुत्पादने तैलसंशोधने
इन्धनान्वेषणे लौहनिष्पादने ।
यन्त्रनिर्माणकार्ये समर्थं च सद्
भूतले भाति मेनारतं भारतम् ॥ ६ ॥

ବିଦ୍ୟୁତୁତ୍ପାଦନେ ତୈଳସଂଶୋଧରେ
ଇନ୍ଧନାନ୍ଵେଷଣେ ଲୌହନିଷ୍ପାଦନେ ।
ଯନ୍ତନିର୍ମାଣକାର୍ଯ୍ୟେ ସମର୍ଥଂ ଚ ସଦ୍‌
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୬ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ ଉତ୍ପାଦଳନ ତୈଳସଂ ଶୋଧନେ ଇନ୍ଧନ ଅନ୍ୱେଷଣେ ଲୌହନିଷ୍ପ।ଦନେ ସଦ୍ ମେ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିଦ୍ୟୁତ୍ = ବିଜୁଳି । ଇନ୍ଧନ = ଜାଳେଣି । ଅନ୍ଵେଷଣେ = ଅନୁସନ୍ଧାନ କାର୍ଯ୍ୟରେ । ସଦ୍ = ହୋଇ । ମେ = ମୋର । ଅନାରତମ୍ = ନିରନ୍ତର । ଭାତି = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ଅନୁବାଦ – ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନରେ, ତୈଳଶୋଧନ କାର୍ଯ୍ୟରେ, ଇନ୍ଧନସାମଗ୍ରୀ ଅନୁସନ୍ଧାନରେ, ଲୌହ ନିଷ୍ପନ୍ନ କରିବାରେ ଓ ଯନ୍ତ୍ର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସମର୍ଥ ହୋଇ ମୋର ଭାରତଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଯନ୍ତ୍ରବିଜ୍ଞାନେ ଭାରତସ୍ୟ ସାମର୍ଥ୍ୟ କଥ୍ୟ ବିଦ୍ୟତେ ତଦେବ ଅତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम्

ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶଃ ବିବିଧଯାନ୍ତ୍ରିକ ତଥା ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟାୟାଂ ପାରଙ୍ଗମଃ ଭବତି । ବିଦ୍ୟୁତ୍-ଉତ୍ପାଦନେ, ତୈଳ ସଂଶୋଧନେ, ଇନ୍ଧନାନ୍ଵେଷଣେ, ଲୌହନିଷ୍ପାଦନେ, ଯନ୍ତ୍ରନିର୍ମାଣକାର୍ଯ୍ୟ ଚ ସଦା ସମର୍ଥ ଭବତି । ଏତେଷୁ କାର୍ଯ୍ୟଷୁ ଭାରତୀୟ ଯାନ୍ତ୍ରିକବୈଜ୍ଞାନିକାନାଂ ଭୂମିକା ଅତୀବ ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣା ଆସୀତ୍ । ଅସ୍ମିନ୍ କାର୍ଯ୍ୟ ଭାରତସ୍ୟ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତା ବିଦ୍ୟତେ । ଏତେନ ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତବର୍ଷ ଭୂତଳେ ଅବିରତଂ ଭାତି । ବିଶ୍ଵେଽସ୍ମିନ୍ ଭାରତସ୍ୟ ପ୍ରଗତିଃ ସମୃଦ୍ଧି ଚ ପରିଲକ୍ଷିତଂ ଭବତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ସଂଗୃହୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତବର୍ଷ କିଭଳି ଭାବେ ବିଭିନ୍ନ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ତଥା ବୈଷୟିକ ବିଦ୍ୟାରେ ପାରଙ୍ଗମ ବା ସିଦ୍ଧହସ୍ତ ତାହା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କର ନିତ୍ୟ ବ୍ୟବହାର୍ଯ୍ୟ ରୂପେ ବିଜୁଳି, ଇନ୍ଧନ, ଲୌହ, ଯନ୍ତ୍ରାଂଶ ଆଦି ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଏସବୁ ବ୍ୟତିରେକେ ମାନବଜୀବନ ଗତିଶୀଳ ହେବା କଷ୍ଟକର । ଏଣୁ ଏସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଭାରତର ସୁମହତ୍ତ୍ବ ରହିଛି । ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନରେ, ତୈଳ ସଂଶୋଧନ କାର୍ଯ୍ୟରେ, ବିବିଧପ୍ରକାର ଇନ୍ଧନ ଯଥା – ଡିଜେଲ୍, ପେଟ୍ରୋଲ୍, କିରାସିନି ଆଦିର ଅନ୍ଵେଷଣରେ ପୁନଶ୍ଚ ଲୌହନିଷ୍ପାଦନ ଓ ବିବିଧ ଯନ୍ତ୍ର ନିର୍ମାଣ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଭାରତୀୟ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନେ ସଦା ଚେଷ୍ଟିତ । ଏହାଦ୍ଵାରା ଆମର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଶୋଭିତ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିଦ୍ୟୁଦୂତ୍ପାଦନେ = ବିଦ୍ୟୁତ୍ + ଉତ୍ପାଦନେ । ଇନ୍ଧନାନ୍ଵେଷଣେ = ଇନ୍ଧନ + ଅନ୍ଵେଷଣେ । ମେଽନାରତମ୍ ମେ + ଅନାରତମ୍ ।

ସମାସ – ତୈଳସଂଶୋଧନେ = ତୈଳାନାଂ ସଂଶୋଧନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଲୌହନିଷ୍ପାଦନେ = ଲୌହସ୍ୟ ନିଷ୍ପାଦନମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବିଦ୍ଯୁଦୁତ୍ପାଦନେ, ତୈଳସଂଶୋଧନେ, ଇନ୍ଧନାନ୍ଵେଷଣେ, ଲୌହନିଷ୍ପାଦନେ, ଯନ୍ତ୍ରନିର୍ମାଣକାର୍ଯ୍ୟ ଅଧ୍ୟାକରଣେ ୭ମୀ । ଭୂତଳେ = ସ୍ଥାନାଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସଂଶୋଧନମ୍ = ସମ୍ – ଶୁଧ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ନିର୍ମାଣମ୍ = ନିର୍ – ମା! + ଲ୍ୟୁଟ୍ । ଭାତି = ଭା + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୭

रोगजालं चिकित्सालयस्थापनै-
रोषधोत्पादनैः शल्यशोधैस्तथा ।
नूतनाभिश्चिकित्साभिरून्मूलयद्
भूतले भाति मेऽनारतं भारतम् ॥ ७

ରେ।ଗାଜ।ଳଂ ଚିକିତ୍ସାଳୟସ୍ଥାପନୈ-
ରୋଷଧୋତ୍ପାଦନଃ ଶଲ୍ୟଶୋଧୈସ୍ଥଥା ।
ନୂତନାଭିଶ୍ଚିକିତ୍ସାଭିରୂନୂ ଳୟଦ୍
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାଇତଂ ଭାରତମ୍ || ୭ ||

ଅନ୍ୱୟ – ଚିକିତ୍ସାଳୟସ୍ଥାପନୌଃ ଔଷଧୋପ୍।ଦନୈଃ ଶଲ୍ୟ ଭୂତଳେ ମେ ଭାରତମ୍ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଚିକିତ୍ସାଳୟ ସ୍ଥାପନଦ୍ଵାରା । ଔଷଧୋତ୍ପାଦନଃ = ଔଷଧ ଉତ୍ପାଦନଦ୍ଵାରା । = ଶଲ୍ୟଶୋଧୈ = କଣ୍ଟାପ୍ରଭୃତି ବାହାର କରିବାଦ୍ଵାରା । ରୋଗଜାଳମ୍ = ବିଭିନ୍ନ ରୋଗକୁ । ଉନ୍ମୁଳୟତ୍ = ଦୂରକରି । ମେ = ମୋର । ଅନାରତମ୍ = ଅବିରତ ବା ନିରନ୍ତର । ଭାତି = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ଅନୁବାଦ – ଡାକ୍ତରଖାନା ସ୍ଥାପନଦ୍ୱାରା, ଔଷଧ ଉତ୍ପାଦନଦ୍ଵାରା, ଶଲ୍ୟ (କଣ୍ଟା ବା ଶର) ଶୋଧନ ବା ବାହାର କରିବାଦ୍ଵାରା ତଥା ନୂତନ ଚିକିତ୍ସାଦ୍ଵାରା ରୋଗସମୂହକୁ ନିରାକରଣ କରି ପୃଥ‌ିବୀ ପୃଷ୍ଠରେ ମୋର ଭାରତଦେଶ ନିରନ୍ତର ଶେ।ଭାପାଉଛା

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଚିକିତ୍ସାକ୍ଷେତ୍ରେ ଭାରତସ୍ୟ ଅବଦାନମ୍ ଉଲ୍ଲେଖ୍ୟ ଭବତି ।

ଭାରତୀୟ ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନ ପରମ୍ପରା ଅତୀବ ପ୍ରାଚୀନା ଭବତି । ଚରକସୁଶ୍ରୁତାଦୟ ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନେ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ପରିବର୍ତ୍ତନଂ ପ୍ରଦର୍ଶୟନ୍ତି । ଚିକିତ୍ସାଳୟସ୍ଥାପନଃ, ଔଷଧୋତ୍ପାଦନଃ, ଶଲ୍ୟଶୋଧୈ ତଥା ନୂତନାଭି ଚିକିତ୍ସାଭି ରୋଗଜାଳଂ ଉନ୍ମୁଳୟତ୍ ଭୂତଳେ ମେ ଭାରତମ୍ ଅନାରତଂ ଭାତି । ସୁନମ୍ୟଚିକିତ୍ସାୟା ଜନନୀ ଭାରତଭୂମି ଇତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉଦ୍ଧୃତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ ଚିକିତ୍ସା ତଥା ରୋଗନିଦାନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଆମ ଭାରତବର୍ଷର ଚିକିତ୍ସା ପରମ୍ପରା ଅତୀବ ପ୍ରାଚୀନ । ଚରକ ଓ ସୁଶ୍ରୁତ ପ୍ରଭୃତି ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନୀ ଚିକିତ୍ସାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ସ୍ୱରଚିତ ଗ୍ରନ୍ଥମାନଙ୍କରେ ବର୍ଣ୍ଣନ କରିଅଛନ୍ତି । ରୋଗର ନିଦାନ ତଥା ଚିକିତ୍ସାବ୍ୟବସ୍ଥା ନିମନ୍ତେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନମାନଙ୍କରେ ଚିକିତ୍ସାଳୟ ବା ଡାକ୍ତରଖାନାମାନଙ୍କର ସ୍ଥାପନ, ବିଭିନ୍ନ ଔଷଧଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ପାଦନ, କଣ୍ଟା ବା ଶର ଫୋଡ଼ି ହୋଇଥିଲେ ସେସବୁର ଶୋଧନ ତଥା ନୂତନ ନୂତନ ଚିକିତ୍ସା ପଦ୍ଧତିଦ୍ଵାରା ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ରୋଗସମୂହର ଉନ୍ମଳନ କରି ଆମ ଦେଶ ଚିକିତ୍ସାକ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ସଫଳତା ଲାଭ କରିଛି । ଏହିଭଳି ମୋର ଭାରତଦେଶ ବିଶ୍ବରେ ଶୋଭାପାଉଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚିକିତ୍ସାଳୟସ୍ଥାପନୈରୋଷଧୋତ୍ପାଦନୈଃ = ଚିକିତ୍ସାଳୟସ୍ଥାପନଃ + ଔଷଧ + ଉତ୍ପାଦନଃ । ଶଲ୍ୟଶୋଧୈ + ତଥା । ନୂତନାଭିଶ୍ଚିକିତ୍ସାଭିରୁନୁ ଳୟଦ୍ = ନୂତନାଭଃ + ଚିକିତ୍ସାଭଃ + ଉନ୍ମ ଳୟଦ୍ । ମେଽନାରତମ୍ : = ମେ + ଅନାରତମ୍ ।

ସମାସ – ଚିକିତ୍ସାଳୟଃ = ଚିକିତ୍ସାୟୋଃ ଆଳୟ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶଲ୍ୟଶୋଧୈ = ଶଲ୍ୟାନାଂ ଶୋଧଃ, ତୈଃ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍ତ୍ଵପୁରୁଷଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଚିକିତ୍ସାଳୟସ୍ଥାପନଃ, ଔଷଧୋତ୍ପାଦନଃ, ଶଲ୍ୟଶୋଧୈ, ନୂତନାଭିଂ, ଚିକିତ୍ସାଭି = କରଣେ ୩ୟା । ରୋଗଜାଳମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଭୂତଳେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ସ୍ଥାପନମ୍ = ସ୍ଥାପ୍ + ଲୁଟ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୮

आर्यभट्ट वियन्मण्डले स्थापयत्
पोखरण – भूमिगर्भेऽणुशक्तिं किरत् ।
शान्तिकार्येष्वणं प्रेरयत्सन्ततं
भूतले भाति मेऽनारतं भारतम् ॥ ८ ॥

ଅ।ର୍ଯ୍ୟଭଙ୍ଗ ବିୟନ୍କଣ୍ଡଳେ ସ୍ଥ।ପୟତ୍‌
ପୋଖରଣ୍ -ଭୂମିଗର୍ଭେଽଣୁଶଣ୍ଡିଂ କିରତ୍
ଶାନ୍ତିକାର୍ଯ୍ୟୋଷ୍ଠଭ୍ୟୁ ପ୍ରେରୟସ୍ଥନ୍ତତଂ
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ ।। ୮ ।।

ଅନ୍ବୟ – ବିୟନ୍ମଣ୍ଡଳେ ଆର୍ଯ୍ୟଭଙ୍ଗ ସ୍ଥାପୟତ୍, ପୋଖରଣ୍-ଭୂମିଗର୍ଭେ ଅଣୁଶକ୍ତି କିରତ୍ୱ, ଶାନ୍ତକାର୍ଯ୍ୟଷୁ ଅଣଂ ପ୍ରେରୟତ୍ ସନ୍ତତଂ ମେ ଭାରତମ୍ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବିୟନ୍ମଣ୍ଡଳେ = ଆକାଶ ମଣ୍ଡଳରେ। ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟମ୍ = ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟକୁ । ସ୍ଥାପୟତ୍ ସଂସ୍ଥାପନ କରି । ଭୂଗର୍ଭରେ । କିରତ୍ = ବିକିରଣ କରି । ପ୍ରେରୟତ୍ = ପ୍ରେରଣ କରି । ସନ୍ତତମ୍ = ସର୍ବଦା । ମେ = ଅନାରତମ୍ = ନିରନ୍ତର । ଭାତି = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ଅନୁବାଦ – ଆକାଶ ମଣ୍ଡଳରେ ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟକୁ ସ୍ଥାପନ କରି, ପୋଖରଣ୍ ଭୂମିଗର୍ଭରେ ଅଣୁଶକ୍ତିକୁ ବିକିରଣ କରି, ଶାନ୍ତକାର୍ଯ୍ୟରେ ଅଣୁକୁ ପ୍ରେରିତ କରି ସଦୈବ ମୋର ଭାରତଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ଥିତ୍ଵ ଶ୍ଳୋକେ ଅଣୁଶକ୍ତିକ୍ଷେତ୍ରେ ଭାରତସ୍ୟ ସଫଳତାଂ ପ୍ରଗତଂ ଚ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି ।

ଅଣୁବିଜ୍ଞାନୀରୂପେଣ ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟ ସୁପରିଚିତଃ । ତସ୍ୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ତୁ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତଃ । ଆକାଶମଣ୍ଡଳେ ଆର୍ଯ୍ୟଭଙ ଉପଗ୍ରହ ସ୍ଥାପୟତ୍, ପୋଖରଣ୍ୟଭୂମିଗର୍ଭେ ଅଣୁଶଭିଂ ବିକିରତ୍, ଶାନ୍ତକାର୍ଯ୍ୟଷୁ ଅଭ୍ୟୁ ପ୍ରେରୟତ୍‌ ସନ୍ତତଂ ମମ ଦେଶଂ ଭାରତଂ ନିରନ୍ତରଂ ଭୂତଳେ ଭାତି । ପ୍ରାଚୀନଭାରତେ ଭୂଗର୍ଭଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ଅତୀବ ବିଖ୍ୟାତମାସୀତ୍ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଏହି ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆସିଅଛି । ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ ଅଣୁଶକ୍ତିର ସଫଳ ପ୍ରୟୋଗ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ଭୂଗର୍ଭଶାସ୍ତ୍ର ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ । ଭାରତର ଅଣୁବିଜ୍ଞାନୀ ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟ ସ୍ୱକୀୟ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିମନ୍ତେ ସର୍ବଜନବିଦିତ ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟଙ୍କର ଭୂବ୍ୟାସ ଓ ପୃଥ‌ିବୀର ଆକୃତିବିଷୟକ ମତବାଦ ସମସ୍ତ ବୈଜ୍ଞାନିକମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ଆଦୃତ । ସେହି ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟଙ୍କ ନାମାନୁସାରେ ନାମିତ ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟ ନାମକ ଉପଗ୍ରହକୁ ଆକାଶମଣ୍ଡଳରେ ସ୍ଥାପନ କରି ପୋଖରଣ ଭୂମିଗର୍ଭରେ ଅଣୁଶକ୍ତିକୁ ବିକିରଣ କରି ଶାନ୍ତିକାର୍ଯ୍ୟରେ ଅଣୁଶକ୍ତିକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ସଦୈବ ଆମର ଶାନ୍ତିକାମୀ ଭାରତଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଅଛି।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିୟନ୍ମଣ୍ଡଳେ = ବିୟତ୍ + ମଣ୍ଡଳେ । ଶାନ୍ତକାର୍ଯ୍ୟଶ୍ୱମ୍ = ଶାନ୍ତକାର୍ଯ୍ୟଷୁ + ଅଣୁମ୍ । ପ୍ରେରୟସନ୍ତତମ୍ : ପ୍ରେରୟତ୍ + ସନ୍ତତମ୍ ।

ସମାସ – ଭୂମିଗର୍ଭେ = ଭୂମେ ଗର୍ଭମ୍, ତସ୍ମିନ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶାନ୍ତିକାର୍ଯ୍ୟଶ୍ରୁ = ଶାନ୍ତ୍ କାର୍ଯ୍ୟମ୍, ତେଷୁ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଆର୍ଯ୍ୟଭଟ୍ଟମ୍, ଅଣୁଶକ୍ତିମ୍, ଅଣୁମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ବିୟନ୍ମଣ୍ଡଳେ, ଭୂମିଗର୍ଭ, ଶାନ୍ତକାର୍ଯ୍ୟଷୁ, ଭୂତଳେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶକ୍ତିମ୍ = ଶକ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ । ଶାନ୍ତି = ଶମ୍ + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୯

संस्कृतं प्राकृर्त तामिलं तेलुगुं
कन्नडं कैरलीं वाड्नलामौत्कलीम् ।
वाचमन्यां च तां तां ब्रुवद्वर्धते
राष्ट्रभाषायुतं मामकं भारतम् ॥

ସଂସ୍କୃତଂ ପ୍ରାକୃତଂ ତାମିଲଂ ତେଲୁଗୁଂ
କନ୍ନଡ଼ କୈରଳୀ ବାଙ୍ଗଲାମୌତ୍କଳୀମ୍ ।
ବାଚମସ୍ୟା ଚ ତାଂ ତାଂ ବ୍ରୁବଦ୍‌ବର୍ଧତେ
ରାଷ୍ଠ୍ରଭାଷାୟୁତଂ ମାମକଂ ଭ।ରତମ୍ ॥ ୯ ॥

ଅନ୍ବୟ – ସଂସ୍କୃତଂ ପ୍ରାକୃତଂ ତାମିଲଂ ତେଲୁଗୁ କନ୍ନଡ଼ କୈରଳୀ ବାଙ୍ଗଲାମ୍ ଔତ୍କଳୀ ଚ ତାଂ ତାମ୍ ଅନ୍ୟା ବା ନଂ ବ୍ରୁବତ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାଷାୟୁତଂ ମାମକଂ ଭାରତଂ ବର୍ଧତେ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଔତ୍କଳୀ = ଉତ୍କଳୀୟ ଭାଷା । ବାଚଂ = ଭାଷାକୁ । ବ୍ରୁବତ୍ = କହି କହି । ରାଷ୍ଟ୍ରଭାଷାୟୁଙ = ରାଷ୍ଟ୍ରଭାଷାସମୂହ ବା ସହିତ । ମାମକଂ = ମୋର । ବର୍ଧତେ = ବଢ଼ିଛି ବା ସମୃଦ୍ଧ ହୋଇଛି ।

ଅନୁବାଦ – ସଂସ୍କୃତ, ପ୍ରାକୃତ, ତାମିଲ୍, ତେଲୁଗୁ, କନ୍ନଡ଼, କେରଳୀ, ବଙ୍ଗଳା ଓ ଓଡ଼ିଆ ସେହି ସେହି ଅନ୍ୟ ଭାଷାକୁ କହି ମଧ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାଷା ସମ୍ମିଳିତ ମୋର ଭାରତର ସମୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍କିନ୍ ପଦ୍ୟ ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶେ କଳଂ ବିବିଧା ଭାଷା ପ୍ରଚଳିତଃ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶଃ ବହୁଭାଷାଭାଷୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭବତି । ଅଗ୍ନିନ୍ ଦେଶେ ଜନାଃ ଅନେକାନାଂ ପ୍ରାନ୍ତୀୟଭାଷାନାଂ ବ୍ୟବହାରଂ କୁର୍ବନ୍ତି । ଯଥା – ସଂସ୍କୃତଂ – ପ୍ରାକୃତଂ – ତାମିଲଂ – ତେଲୁଗୁ – କନ୍ନଡିଂ – କୈରଳୀ – ବାଙ୍ଗଲାମ୍ – ଔତ୍କଳୀ ଚ । ଅନେକେଷୁ ଭାଷାସୁ କଥୟତଃ ଜନାଃ ଅତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରଭାଷାୟୁତଂ ମାମକଂ ଭାରତଂ ବର୍ଧତେ । ଅତଃ ଭାଷାମାଧ୍ଯମେନ ବିବିଧତା ମଧ୍ୟ ଏକତା ପରିଲକ୍ଷ୍ୟତେ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଏହି ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ସଂଗୃହୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭାଷା କଥନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଆମ ଭାରତ ହେଉଛି ବହୁ ଭାଷାଭାଷୀର ଦେଶ । ଏଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟର ଲୋକମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତୀୟ ଭାଷାର ବ୍ୟବହାର କରିଥା’ନ୍ତି । ସଂସ୍କୃତ, ପ୍ରାକୃତ, ତାମିଲ, ତେଲୁଗୁ, କନ୍ନଡ଼, କେରଳୀ, ‘ବଙ୍ଗଳା ଓ ଓଡ଼ିଆ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ଭାଷାମାନ କହିଥା’ନ୍ତି । ଏହି ଅନେକ ଭାଷାକଥନ ମାଧ୍ୟମରେ ରାଷ୍ଟ୍ରଭାଷା ସମ୍ମିଳିତ ହୋଇଥିବା ମୋର ଭାରତଦେଶ ସଦା ସମୃଦ୍ଧି କରିଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବାଙ୍ଗଲାମୌତ୍କଳୀମ୍ = ବାଙ୍ଗଲାମ୍ + ଔତ୍କଳୀମ୍ । ବାଚମନ୍ୟାମ୍ = ବାଚମ୍ + ଅନ୍ୟାମ୍ । ବୃବଦ୍‌ବର୍ଧତେ ବୃବତ୍ + ବର୍ଧତେ ।

ସମାସ – ରାଷ୍ଟ୍ରଭାଷାୟୁତମ୍ = ରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ଭାଷା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ତାଭି ୟୁତମ୍ (ତୃତୀୟା ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ବାଚମ୍, ଧନ୍ୟାମ୍, ତାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ବୁବତ୍ = ବ୍ଲୁ + ଶତୃ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम्

ଶ୍ଳୋକ – ୧୦

व्यासवाल्मीकिरत्नाकरैरुज्वल
स्वादुकादम्बरीपानलुब्धं सदा ।
कालिदासेन भासेन संद्योतितं
भूतले भाति मेऽनारतं भारतम् ॥ १० ॥

ବ୍ୟାସବାଲ୍ମୀକିରନାକରୋଗରୁଜ୍ଜଳଂ
ସ୍ଵାଦୁକାଦମ୍ବରୀପାନଲୁକ୍କ ସଦା ।
କାଳିଦାସେନ ଭାସେନ ସଂଦ୍ୟୋତିତଂ
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୧୦ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ସଦା ସ୍ଵାଦୁକାଦମ୍ବରୀପାନ ଲୁବ୍ଧ ବବ୍ୟାସବାଲ୍ମୀକିରନାକରେ ଉଜ୍ଜ୍ଵଳ, କାଳିଦାସେନ ଭାସେନ ସଂଦ୍ୟୋତିତଂ ମେ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ବ୍ୟାସବାଲ୍ମୀକିରନାକରଃ = ବ୍ୟାସ-ବାଲ୍ମୀକି-ରନାକରଙ୍କଦ୍ଵାରା । ଉଜ୍ଜ୍ବଳମ୍ = ସମୁଜ୍ଜ୍ବଳ । ସଦା = ସର୍ବଦା । କାଦମ୍ବରୀ = କାବ୍ୟରସ ।

ଅନୁବାଦ – ସର୍ବଦା ଆସ୍ବାଦନୀୟ କାଦମ୍ବରୀ କାବ୍ୟରସ ପାନରେ ଲୁବ୍ଧ ବ୍ୟାସ-ବାଲ୍ମୀକି-ରନାକରଙ୍କଦ୍ଵାରା ସମୁଜ୍ଜ୍ଵଳିତ, କାଳିଦାସ-ଭାସଙ୍କଦ୍ୱାରା ସମ୍ୟକ୍ ପ୍ରକାଶିତ (କାବ୍ୟକାଦମ୍ବରୀ) ମୋର ଭାରତଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଅବିରତ ବା ନିରନ୍ତର ଶେ।ଭ।ପାଉଛା

ସଂସ୍କୃତ ବରାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଃ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭାରତୀୟ କାବ୍ୟ ତଥା କବି ପରମ୍ପରା ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ସଦୈବ କାବ୍ୟରସ କାଦମ୍ବରୀ ଆସ୍ବାଦେନ ଲୁଚଂ କବୟଃ କାବ୍ୟ ବିରଚୟନ୍ତି । ବ୍ୟାସ-ବାଲ୍ମୀକି-ରନ୍‌କରଃ ପ୍ରଭୃତି କବିଭିଂ ସ୍ବରଚିତଂ କାବ୍ୟମାଧ୍ଯମେନ କାବ୍ୟରସଂ ସମ୍ମୁଜ୍ଜ୍ବଳଂ କୃତମ୍ । କାବ୍ୟପରମ୍ପରାୟାଂ ରାମାୟଣଂ ମହାଭାରତଂ ହରବିଜୟଂ ଚ ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ଭବତି । ସଂସ୍କୃତକାବ୍ୟଧାରାଂ କାଳିଦାସେନ ଭାସେନ ଚ ସଂଦ୍ୟୋତିତମ୍ । ଏତାଦୃଶଂ କାବ୍ୟରସେନ ରସାନ୍ବିତଂ ସନ୍ ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶଃ ବିଶ୍ଵେଽସ୍ମିନ୍ ଅବିରତଂ ଶୋଭିତେ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ କାବ୍ୟ ତଥା କବିପରମ୍ପରା ସଂପର୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ।

‘ଅପାରେ କାବ୍ଯସଂସାରେ କବିରେବପ୍ରଜାପତିଃ’ – ଅର୍ଥାତ୍ କାବ୍ୟସଂସାରରେ କବି ହେଉଛି ସ୍ରଷ୍ଟା ବା ବ୍ରହ୍ମା । ସଂସ୍କୃତ କାବ୍ୟସାହିତ୍ୟରେ ଯେଉଁ କେତେଜଣ କବି ନିଜର କାବ୍ୟକାଦମ୍ବରୀକୁ ଆସ୍ବାଦ କରାଇଅଛନ୍ତି ସେମାନେ ହେଲେ – ଆଦିକାବ୍ୟ ରାମାୟଣର ରଚୟିତା ବାଲ୍ମୀକି, ମହାଭାରତର ରଚୟିତା ବ୍ୟାସ ଏବଂ ହରବିଜୟ ମହାକାବ୍ୟର ପ୍ରଣେତା ରନ୍‌କର ଇତ୍ୟାଦି । ଏହା ବ୍ୟତିରେକ କାବ୍ୟ ତଥା ନାଟ୍ୟ ସାହିତ୍ୟରେ ଯେଉଁମାନେ ପ୍ରସିଦ୍ଧି ଅର୍ଜନ କରିଅଛନ୍ତି ସେମାନେ ହେଲେ ମହାକବି କାଳିଦାସ ଓ ଭାସ । ଏମାନେ କାବ୍ୟ ଜଗତିକୁ ସମ୍ୟକ୍ ପ୍ରକାଶିତ କରିଛନ୍ତି । ଏହିଭଳି ବିଭିନ୍ନ କବିମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା କାବ୍ୟରସ କାଦମ୍ବରୀ ସହୃଦୟର ହୃଦୟକୁ ଆହ୍ଲାଦିତ କରିଛି । ଏହାଦ୍ଵାରା ଆମର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବ୍ୟାସବାଲ୍ମୀକିରନାକରେରୁଜ୍ଜ୍ବଳମ୍ = ବ୍ୟାସବାଲ୍ମୀକିରନାକରଃ + ଉଜ୍ଜ୍ୱଳମ୍ । ମେଽନାରତମ୍ = ମେ + ଅନାରତମ୍ ।

ସମାସ – ବ୍ୟାସବାଲ୍ମୀକିରନାକରଃ =ବ୍ୟାସ ଚ ବାଲ୍ମୀକି ଚ ରନ୍ଧାକରଃ ଚ, ଡଃ (ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ) । ସଂଦ୍ୟାତିତମ୍ ସମ୍ୟକ୍ ଦ୍ୟୋତିତମ୍ (ପ୍ରାଦି ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କାଳିଦାସେନ, ଭାସେନ = ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ୩ୟା । ଭୂତଳେ

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଲୁବ୍ଧମ୍ = ଲୁଭ୍ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୧

मूलरामायणं पम्परामायणं
कम्बरामायणं दाण्डिरामायणम् ।
कृत्तिवासादिरामायणं श्रावयद्
भूतले भाति मेडनारतं भारतम् ॥ ११ ॥

ମୂଳରାମାୟଣଂ ପମ୍ପରାମାୟଣଂ
କମ୍ବରାମାୟଣଂ ଦାଣ୍ଡିରାମାୟଣମ୍ ।
କୃତ୍ତିବାସାଦିରାମାୟଣଂ ଶ୍ରାବୟଦ୍
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ || ୧୧ ||

ଅନ୍ୱୟ – ମୂଳରାମାୟଣଂ ପମ୍ପରାମାୟଣଂ କମ୍ବରାମାୟଣଂ କୃଭିବା ସାଦି ରାମାୟଣଂ ଶ୍ର।ବୟତ୍‌ ମେ ଭାରତମ୍ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମୂଳରାମାୟଣମ୍ = ବାଲ୍ମୀକିକୃତ ସଂସ୍କୃତ ରାମାୟଣ । ଶ୍ରାବୟତ୍ = ଶୁଣାଇ । ମେ = ମୋର । ଭୂତଳେ = ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ । ଅନାରତମ୍ = ନିରନ୍ତର ।

ଅନୁବାଦ – ମୂଳରାମାୟଣ, ପମ୍ପରାମାୟଣ, କମ୍ବରାମାୟଣ, ଦାଣ୍ଡିରାମାୟଣ, କୃଭିବାସାଦି ରାମାୟଣକୁ ଗାନ କରାଇ ବା ଶୁଣ।ଇ ମୋର ଭାରତଦେଶ ପୃଥିବୀପୃଷ୍ଠରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଛ ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର କରଂ ବିବିଧରାମାୟଣଂ ଗ୍ରନ୍ଥ ଶ୍ରାବୟତ୍ ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶଃ ଭୂତଳେ ଭାତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିଃ । ଅତ୍ର ମହର୍ଷିବାଲ୍ମୀକିନା ରାମାୟଣଗ୍ରନ୍ଥ ବିରଚିତମ୍ । ଲୌକିକସଂସ୍କୃତସାହିତ୍ୟ ଆଦିକାବ୍ୟରୂପେଣ ଖ୍ୟାତଃ ରାମାୟଣମ୍ । ରାମସ୍ୟ ଅୟନଂ ରାମାୟଣମ୍ । ଅସ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥାଧାରେଣ ବିଭିନ୍ନାନି ରାମାୟଣାନି ରଚିତାନି ସନ୍ତି । ମୂଳରାମାୟଣଂ, ପମ୍ପରାମାୟଣଂ, କମ୍ବରାମାୟଣ, ଦାଣ୍ଡିରାମାୟଣଂ, କୃତ୍ତିବାସାଦିରାମାୟଣଂ ଶ୍ରାବୟତ୍ ମେ ଭାରତଂ ଭାତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ରାମାୟଣ ଗ୍ରନ୍ଥର ବିବିଧତା ଏବଂ ତଦ୍ବାରା ଭାରତର ଶୋଭା ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ଅତୀବ ପ୍ରାଚୀନା । ଲୌକିକ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ଆଦିକାବ୍ୟ ରୂପେ ଖ୍ୟାତ ରାମାୟଣ ମହାକାବ୍ୟର ରଚୟିତା ହେଉଛନ୍ତି ମୂହର୍ଷି ବାଲ୍ମୀକି । ତାଙ୍କର ଅମରଲେଖନୀ ନିଃସୃତ କାଳଜୟୀ କୃତି ରାମାୟଣରେ ରାମଙ୍କର ଅୟନ ବା ମାର୍ଗ ବିଷୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଅଛି । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥର ଆଧାରରେ ଅର୍ଥାତ୍ ମୂଳରାମାୟଣର ଅନୁକରଣରେ ପମ୍ପରାମାୟଣ, କମ୍ବରାମାୟଣ, ଦାଣ୍ଡିରାମାୟଣ, କୃଭିବାସାଦି ରାମାୟଣର ରଚନା କରାଯାଇଅଛି । ଏସବୁ ରାମାୟଣ ଗ୍ରନ୍ଥଦ୍ୱାରା ଆମର ଭ।ରତଦେଶ ବିଶ୍ଵରେ ଚିରପରିଚିତ ହେ।ଇପାରିଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – କୃତ୍ତିବାସାଦିରାମାୟଣମ୍ = କୃତ୍ତିବାସ + ଆଦିରାମାୟଣମ୍ । ମେଽନାରତମ୍ = ମେ + ଅନାରତମ୍ ।

ସମାସ – ମୂଳରାମାୟଣମ୍ = ମୂଳ ରାମାୟଣମ୍ (କର୍ମଧାରୟ) । ପମ୍ପରାମାୟଣମ୍ = ପମ୍ପ ନାମ ରାମାୟଣମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ଦାଣ୍ଡିରାମାୟଣମ୍ = ଦାଣ୍ଡି ନାମ ରାମାୟଣମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଭୂତଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ମେ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭାତି = ଭା + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୨

द्वारकां सेतुबन्धं पुरीं बदरिकां
तिरुपतिं मधुपुरीं चाजमेरं दधत् ।
पुष्करामृतसरस्तीर्थराजैर्युतं
भूतले भाति मेडनारतं भारतम् ॥। १२ ॥

ଦ୍ଵାରକାଂ ସେତୁବନ୍ଧ ପୁରୀ ବଦରିକାଂ
ତିରୁପଣ୍ଟିଂ ମଧୁପୁରୀ ଚାଜମେରଂ ଦଧତ୍ ।
ପୁଷ୍କରାମୃତସରସ୍ତୀର୍ଥ ରାଜୈର୍ୟୁତଂ
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୧୨ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ଦ୍ବାରକାଂ ସେତୁବନ୍ଧ ପୁରୀ ବଦରିକାଂ ତିରୁପତଂ ମଧୁପୁରୀମ୍ ଆଜମେରଂ ଚ ଦଧତ୍, ପୁଷ୍କର-ଅମୃତସରଃ-ତୀର୍ଥରାଜ୍ୟୈତଂ ମେ ଭାରତମ୍ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଦଧତ୍ = ଧାରଣ କରି । ତୀର୍ଥରାଜଃ = ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତୀର୍ଥଦ୍ବାରା । ୟୁତମ୍ = ସମ୍ମିଳିତ ହୋଇ ।

ଅନୁବାଦ – ଦ୍ଵାରକା, ସେତୁବନ୍ଧ, ପୁରୀ, ବଦରିକା, ତିରୁପତି, ମଧୁପୁରୀ ଓ ଆଜମେର୍ ପ୍ରଭୃତିକୁ ଧାରଣ କରି;

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭାରତେ ବିଦ୍ୟମାନାନାଂ ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ରାଣଂ ବର୍ଣ୍ଣନଂ ଭବତି ।

ପୁଣ୍ୟଭୂମି ଭାରତଃ । ଅତ୍ର ବିଭିନ୍ନାନି ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ରାଣି ବିରାଜିତାନି ସନ୍ତି । ଦ୍ଵାରକାଂ-ସେତୁବନ୍ଧ -ପୁରୀ-ବଦରିକା-ତିରୁପତି-ମଧୁପୁରୀ – ଆଜମେରଂ ଚ ଧାରୟତ୍,ସନ୍ ଦେଶାତ୍ମାକଂ ବିରାଜତେ । ପୁନରପି ଅମ୍ଳୀକଂ ଦେଶେ ପୁଷ୍କର-ଅମୃତସରଃ-ଇତ୍ୟାଦୟଃ ତୀର୍ଥରାଜଃ ସମ୍ମିଳିତଃ ସନ୍‌ ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶଃ ଭାରତଃ ବିଶ୍ଵଽସ୍ମିନ୍ ନିରନ୍ତରଂ ଶୋଭିତେ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ସମାନୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତବର୍ଷରେ ଶୋଭାପାଉଥିବା ତୀର୍ଥରାଜିର ବର୍ଣ୍ଣନ କରାଯାଇଅଛି ।

ପୁଣ୍ୟଭୂମିର ଦେଶ ଭାରତ । ଏହାର ମାଟି-ପାଣି-ପବନ ସବୁକିଛି ପବିତ୍ର । ଗଙ୍ଗାର ପବିତ୍ର ଜଳଧାରା ଏଠି ପ୍ରବାହିତ । ବିଭିନ୍ନ ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ରଦ୍ଵାରା ପରିବେଷ୍ଟିତ ଏ ଦେଶ । ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କଦ୍ବାରା ଧର୍ମପ୍ରଚାର ନିମନ୍ତେ ଚାରିଧାମର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଏ ଦେଶର ପବିତ୍ରତାକୁ ସୂଚିତ କରେ । ଦ୍ଵାରକା, ସେତୁବନ୍ଧ, ପୁରୀ, ବଦରିକା, ତିରୁପତି, ମଧୁପୁରୀ, ଆଜମେର୍ ପ୍ରଭୃତି ପବିତ୍ର ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ର ଭାରତର ଐକ୍ୟ ଓ ସଂସ୍କୃତିକୁ ପରିରକ୍ଷିତ କରୁଛି । ପୁଷ୍କର-ଅମୃତସର ପ୍ରଭୃତି ସୁପ୍ରସିଦ୍ଧ ତୀର୍ଥସମୂହଦ୍ଵାରା ସମ୍ମଳିତ ଭାରତଦେଶ ବିଶ୍ବରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭା ପାଉଛି । ଏଭଳି ତୀର୍ଥଭୂମି ବା ପୁଣ୍ୟଭୂମିରେ ଆମେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିବାରୁ ଧନ୍ୟ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଚାଜମେରମ୍ = ଚ + ଆଜମେରମ୍ । ପୁଷ୍କରାମୃତସରସ୍ତୀର୍ଥରାଜୈର୍ୟୁତମ୍ = ପୁଷ୍କର + ଅମୃତସରଃ + ତୀର୍ଥରାଜଃ + ୟୁତମ୍ ।

ସମାସ – ମଧୁପୁରୀମ୍ = ମଧୁ ନାମ ପୁରୀମ୍ (ମଧ୍ୟପଦଲୋପୀ କର୍ମଧାରୟ) । ତୀର୍ଥରାଜଃ = ତୀର୍ଥେଷୁ ରାଜଃ, ତୈ (ସପ୍ତମୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଦ୍ବାରକା, ସେତୁବନ୍ଧ, ପୁରାଂ, ବଦରିକା, ତିରୁପଣ୍ଟିଂ, ମଧୁପୁରୀ, ଆଜମେରମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ତୀର୍ଥରାଜୈ = କରଣେ ୩ୟା । ଭୂତଳେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦଧତ୍ = ଧା + ଶତୃ ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम्

ଶ୍ଳୋକ – ୧୩

हस्तिगुम्फामजन्तामलौरां दधत्
खर्जुराहो – गया – सारनाथैर्लसंत् ।
ताज-कोणार्क-विष्णुध्वजैर्मण्डितं
भूतले भाति मेऽनारतं भारतम् ॥ १३ ॥

ହସ୍ତୀଗୁମ୍ଫାମଜନ୍ତାମଲୌରାଂ ଦଧତ୍
ଖର୍ଜୁରାହୋ-ଗୟା-ସାରନାଥୈର୍ଲସତ୍ ।
ତାଜ କୋଣାର୍କ ବିଷ୍ଣୁଧ୍ୱଜୈର୍ମଣ୍ଡିତଂ
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୧୩ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ହସ୍ତିଗୁମ୍ଫାଂ ଅଜନ୍ତ୍ରାଂ ଏଲୋରାଂ ଦଧତ୍ ଖର୍ଜୁରାହଃ ଗୟା ସାରନାଥୈଃ ଲସତ୍ ତାଜ କୋଣାର୍କ ବିଷ୍ଣୁଧ୍ୱଜୈଃ ମଣ୍ଡିତଂ (ସନ୍) ମେ ଭାରତମ୍ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଦଧତ୍ = ଧାରଣ କରି । ଲସତ୍ = ଉଲ୍ଲସିତ ହୋଇ । ମଣ୍ଡିତମ୍ = ଶୋଭିତ ହୋଇ । ଅନାରତମ୍ = ନିରନ୍ତର ।

ଅନୁବାଦ – ହସ୍ତୀଗୁମ୍ଫା, ଅଜନ୍ତା, ଏଲୋରାକୁ ଧାରଣ କରି, ଖର୍ଜୁରାହ, ଗୟା, ସାରନାଥଦ୍ୱାରା ବିଳସିତ; ତାଜମହଲ, କୋଣାର୍କ, ବିଷ୍ଣୁସ୍ତମ୍ଭଦ୍ଵାରା ବିଶୋଭିତ ମୋର ଭାରତଦେଶ ବିଶ୍ବରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭାରତୀୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳାୟାଂ ଉତ୍କର୍ଷତାଂ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି ।

କଳାୟା ଦେଶଃ ଭାରତଃ । ଅତ୍ର ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳାୟା ମହତ୍ତ୍ୱ ସର୍ବେଷାମ୍ ଆକର୍ଷୟତି । ଅସ୍ୟ ଦେଶସ୍ୟ ସୁମହାନ୍ କୀର୍ତ୍ତିରାଜି ବିଶ୍ୱେଽସ୍ମିନ୍ ବିଖ୍ୟାତଃ ଆସୀତ୍ । ଅଜନ୍ତା-ଏଲୋରା, ହସ୍ତୀଗୁମ୍ଫା ଦଧୂତ୍, ଖର୍ଜୁରାହଃ, ଗୟା, ସାରନାର୍ଥେ ଭଗବାନ୍ ବୁଦ୍ଧସ୍ୟ ମହିମା ଉଲ୍ଲସିତା ଅଭବତ୍ । ତାଜ-କୋଣାର୍କ-ଦେହଲୀସ୍ଥ ବିଷ୍ଣୁସ୍ତତଃ ଇତ୍ୟାଦିଭିଂ ବିମଣ୍ଡିତମ୍ ଅସ୍ମାକଂ ଭାରତଦେଶଃ ଅନାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି । ଭାରତୀୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳାୟା ଉତ୍କର୍ଷତାମ୍ ଆବହତି ଇତ୍ୟେପି କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉଦ୍ଧୃତ ଶ୍ଳୋକଟି ମହାମହିମ କବି ରମାକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକରେ ସ୍ଥାନିତ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳାର ଉତ୍କର୍ଷତା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

କଳାର ଦେଶ ଭାରତ । ଏଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳାର ନମୁନା ଉପଲବ୍ଧ ହୁଏ । ଅଜନ୍ତା ଓ ଏଲୋରାର ହାତୀଗୁମ୍ଫା, ଖର୍ଜୁରାହ, ଗୟା ଓ ସାରନାଥଠାରେ ଭଗବାନ୍ ବୁଦ୍ଧଙ୍କର କୀର୍ତ୍ତିରାଜି, ତାଜମହଲ, କୋଣାର୍କକ୍ଷେତ୍ର, ଦିଲ୍ଲୀର ବିଷ୍ଣୁସ୍ତମ୍ଭ ଆଦିଦ୍ୱାରା ଆମର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଶୋଭାପାଉଛି । ଭାରତୀୟ ସ୍ଥପତି ବିଶ୍ଵରେ ଚିରପରିଚିତ ହୋଇଛନ୍ତି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସ।ରନାଥୌର୍ଲସତ୍‌ = ସାରନାର୍ଥେ + ଲସତ୍ । ବିଷ୍ଣୁଧ୍ଵଜୈର୍ମଣ୍ଡିତମ୍ = ବିଷ୍ଣୁଧ୍ଵଜଃ + ମଣ୍ଡିତମ୍ । ମେଽନାରତମ୍ = ମେ + ଅନାରତମ୍ ।

ସମାସ – ହସ୍ତୀଗୁମ୍ଫାମ୍ = ହସ୍ତୀନାଂ ଗୁମ୍ଫା, ତାମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ବିଷ୍ଣୁଧ୍ଵ = ବିଷୋ ଧ୍ଵଜଃ, ତୋ (ଷଷ୍ଠୀ ତପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ହସ୍ତୀଗୁମ୍ଫା, ଏଲୋରାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ସାରନାଥେ, ବିଷ୍ଣୁଧ୍ଵ = କରଣେ ୩ୟା । ଭୂତଳେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦଧତ୍ = ଧା + ଶତୃ । ଲସତ୍ = ଲସ୍ + ଶତୃ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୪

होलिका-दशहरा-पर्वकोजागरी-
पोड़ल-श्रावणी-दीपमालामयम् ।
लोहडीदौणमाद्युत्सवै: ‘पूरितं
भूतले भाति मेडनारतं भारतम् ॥ १४ ॥

ହେ।ଲିକା ଦଶହରା ପର୍ବକୋଜ।ଗରୀ
ପୋଙ୍ଗଲ-ଶ୍ରାବଣୀ-ଦୀପମାଳାମୟମ୍ ।
ଲୋହଡୀଦୌଣମାଦ୍ୟୁତ୍ସୟଃ ପୂରିତଂ
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୧୪ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ହୋଲିକା ଦଶହରା ଉଜାଗରୀପର୍ବକ ପୋଙ୍ଗଲ ଶ୍ରାବଣୀ ଦୀପମାଳାମୟଂ ଲୋହଡ଼ୀ ଦୌଣମ୍ ଆଦି ଉତ୍ସବୈ ପୂରିତଂ ମେ ଭାରତମ୍ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଉଜାଗରୀପର୍ବକ = ଉଜାଗର ପର୍ବ (ଜାଗର ବା ଶିବରାତ୍ରି) । ଦୀପମାଳାମୟମ୍ = ଦୀପାବଳୀ ଉତ୍ସବ। ପୂରିତମ୍ = ପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ଅନୁବାଦ – ହୋଲି, ଦଶହରା, ଉଜାଗର ଉତ୍ସବ (ଶିବରାତ୍ରି), ପୋଙ୍ଗଲ, ଶ୍ରାବଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା (ରକ୍ଷାବନ୍ଧନ), ଦୀପାବଳୀ ଉତ୍ସବ, ଲୋହଡ଼ୀ, ଦୌଣୋତ୍ସବ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ସବଦ୍ବାରା ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ମୋର ଭାରତଦେଶ ବିଶ୍ବରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ରମାକାନ୍ତଶୁକ୍ଳବିରଚିତଃ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅତ୍ର ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭାରତୀୟ ଉତ୍ସବାନାଂ ବିଷୟେ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି ।

ଉତ୍ସବପ୍ରିୟା ଖଳୁ ମାନବାଃ । ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ବିଭିନ୍ନେଷୁ ପ୍ରାନ୍ତେଷୁ ବିବିଧା ଉତ୍ସବାଃ ପରିପାଳିତଂ ଭବନ୍ତି । ହୋଲିକା – ସନ୍ ମେ ଭାରତଂ ଅନାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି । ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶସ୍ୟ ସଂସ୍କୃତିଃ ସୁମହତୀ ଭବତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର କବି ରମାକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ସଂଗୃହୀତ । ଏଥିରେ ଭାରତୀୟ ଉତ୍ସବଗୁଡ଼ିକର ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି ମହାନ୍ । ଏଠାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଉତ୍ସବପ୍ରିୟ । ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଭାଷାଭାଷୀ ଲୋକମାନେ ଅନେକପ୍ରକାର ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରିଥା’ନ୍ତି । ସେସବୁ ଉତ୍ସବମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହୋଲି, ଦଶହରା, ଜାଗର ଅମାବାସ୍ୟା ବା ଶିବରାତ୍ରି, ପୋଙ୍ଗଲ, ଶ୍ରାବଣ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ବା ରକ୍ଷାବନ୍ଧନ, ଦୀପାବଳୀ, ଲୋହଡ଼ୀ, ଦୌଣାଦି ବହୁବିଧ ଉତ୍ସବ ରହିଛି । ଏହିସବୁ ଉତ୍ସବଗୁଡ଼ିକରେ ବିମଣ୍ଡିତ ଆମର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଶୋଭାପାଉଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ପର୍ବକୋଜାଗରୀ = ପର୍ବକ + ଉଜାଗରୀ । ଦୌଣମାଦ୍ୟୁତ୍ସବୈ = ଦୌଣମ୍ + ଆଦି + ଉତ୍ସବାଃ ।

ସମାସ – ଦୀପମାଳା = ଦୀପାନାଂ ମାଳା (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଉତ୍ସବୈ = କରଣେ ୩ୟା । ଭୂତଳେ = ଅଧୂକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପୂରିତମ୍ = ପୂର୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୫

ओडिशीं मणिपुरीं कथक -गर्बादिकं
कूचिपूडिं च गिद्दां छऊं भङ्गडाम् ।
कथकलीं डाण्डियां भरतनाट्यं दधद्
भूतले भाति मे नारतं भारतम् ॥ १५ ॥

ଓଡ଼ିଶୀ ମଣିପୁରୀ କଥକ-ଗର୍ବାଦିକଂ
କୂଚିପୂରିଂ ଚ ଗିଦ୍‌ଦାଂ ଛଉଂ ଭଙ୍ଗଡ଼ାମ୍ ।
କଥକଲୀ ଡାଣ୍ଡିୟାଂ ଭରତନାଟ୍ୟମ୍ ଦଧଦ୍
ଭୂତଳେ ଭାତି ମେଽନାରତଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୧୫ ॥

ଅନ୍ବୟ – ଓଡ଼ିଶୀ, ମଣିପୁରୀ, କଥକଂ, ଗର୍ବାଦିକ, କୂଚିପୂରିଂ, ଗି, ଛଉଂ, ଭଙ୍ଗଡ଼ା, କଥକଳ୍କୀ, ଡାଣ୍ଡିୟାଂ ଭାରତନାଟ୍ୟ ବ ଦଧତ୍ ମେ ଭାରତମ୍ ଭୂତଳେ ଅନାରତଂ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଦଧଦ୍ = ଧାରଣ କରି । ମେ = ମୋର ।

ଅନୁବାଦ – ଓଡ଼ିଶୀ, ମଣିପୁରୀ, କଥକ, ଗରବା, କୁଚିପୁଡ଼ି, ଗି, ଛଉ, ଭାଙ୍ଗଡ଼ା, କଥକଲୀ, ଡାଣ୍ଡିୟା ଓ ଭାରତନାଟ୍ୟମ୍ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ନୃତ୍ୟକୁ ଧାରଣ କରି ମୋର ଭାରତ ବିଶ୍ବରେ ଅବିରତ ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ରମାକାନ୍ତଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତଃ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭାରତୀୟନୃତ୍ୟକଳାୟା ମହତ୍ତ୍ୱ ବଣ୍ଡିତଂ ଭବତି ।

ଭାରତସ୍ୟ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତେଷୁ ବିବିଧ୍ୱଂ ନୃତ୍ୟ ପରିଦୃଶ୍ୟତେ । ନୃତ୍ୟ ଜୀବନସ୍ୟ କଷ୍ଟ ଦୂରିକରୋତି । ଭାରତଦେଶେ ବିବିଧାନି ନୃତ୍ୟାନି ପରିବେଶିତାନି ଭବନ୍ତି । ଓଡ଼ିଶୀ, ମଣିପୁରୀ, କଥକଂ, ଗବାଂ, କୂଚିପୂଡ଼ି, ଗିଦ୍‌, ଛଉଂ, ଭଙ୍ଗଡ଼ା, କଥକଲୀ, ଡାଣ୍ଡିୟା, ଭାରତନାଟ୍ୟ ଚ ଧାରୟନ୍ ମମ ଭାରତଦେଶଃ ବିଶ୍ଵେଽସ୍ମିନ୍ ବିରାଜତେ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ରମାକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳ ବିଗତ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ ନୃତ୍ୟକଳାର ମହନୀୟତା ପ୍ରକଟିତ ହୋଇଛି ।

ସଂସ୍କୃତିସଂପନ୍ନ ଦେଶ ଭାରତ । ଏହାର କଳାସଙ୍ଗୀତ ତଥା ନୃତ୍ୟ ବିଶ୍ଵବିଶ୍ରୁତ । ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ନୃତ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏ । ଓଡ଼ିଶୀ, ମଣିପୁରୀ, କଥକ, ଗରବା, କୁଚିପୁଡ଼ି, ଗି, ଛଉ, ଭାଙ୍ଗଡ଼ା, କଥକଲୀ, ଡାଣ୍ଡିୟା ଓ ଭାରତନାଟ୍ୟମ୍ ଆଦି ବିଭିନ୍ନ ନୃତ୍ୟ ପରିବେଶିତ ହେଉଛି । ଏସବୁ ନୃତ୍ୟ ପାରମ୍ପରିକ ବେଶପୋଷାକ, ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଏହିସବୁ ନୃତ୍ୟଦ୍ଵାରା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଭାରତଦେଶ ବିଶୋଭିତ ହୋଇଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଗର୍ବାଦିକମ୍ = ଗର୍ବା + ଆଦିକମ୍ । ଦଧଦ୍‌ଭୂତଳେ = ଦଧତ୍ + ଭୂତଳେ ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଓଡ଼ିଶୀ, ମଣିପୁରୀ, କୂଚିପୂଡ଼ି, ଗିର୍ଦ୍ଦା, ଛଉଂ, ଭଙ୍ଗଡ଼ାମ୍, କଥକଳ୍କୀ, ଡାଣ୍ଡିୟାଂ, ଭରତନାଟ୍ୟମ୍ କର୍ମଣି ୨ୟା ଭୂତଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଦଧତ୍ = ଧା + ଶତୃ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୬

यत्कुरुक्षेत्रमध्ये स्वयं श्रीहरि –
निष्क्रियं पार्थमाश्वासयद् गीतया ।
स्वीयरूपेण तं च व्वधात्कर्मठ
भूतले भाति तन्मामकं भारतम् ॥ १६ ॥

ଯତକୁରୁକ୍ଷେତ୍ରମଧ୍ୟେ ସ୍ୱୟଂ ଶ୍ରୀହରି –
ନିଷ୍କ୍ରିୟଂ ପାର୍ଥମାଶ୍ଵାସୟଦ୍ ଗୀତୟା ।
ସ୍ୱୀୟରୂପେଣ ତଂ ଚ ବ୍ୟଧାତ୍ମକର୍ମଠ
ଭୂତଳେ ଭାତି ତନ୍ମାମକଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୧୬ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ଯତ୍‌କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରମଧ୍ୟ ସ୍ବୟଂ ଶ୍ରୀହରିଂ ଗୀତୟା ନିଷ୍କ୍ରିୟଂ ପାର୍ଥମ୍ ଆଶ୍ୱାସୟତ୍ ସ୍ୱୀୟରୂପେଣ ତଂ କର୍ମଠ ବ୍ୟଧାତ୍ ଚ, ତତ୍ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ସ୍ୱୟମ୍ = ନିଜେ । ଶ୍ରୀହରି = ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ । ଗୀତୟା = ଗୀତାଦ୍ଵାରା । ପାର୍ଥମ୍ = ଅର୍ଜୁନକୁ । ସ୍ବୀୟରୂପେଣ ନିଜ ସ୍ଵରୂପଦ୍ବାରା । ବ୍ୟଧାତ୍ = ବିଧାନ କରି । ମାମକମ୍ = ମୋର । ଭାତି = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ଅନୁବାଦ – ଯେଉଁ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ନିଜେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଗୀତାଦ୍ୱାରା ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଅର୍ଜୁନକୁ ଆଶ୍ୱାସନା ଦେଇଛନ୍ତି ଓ ସ୍ୱ ସ୍ୱରୂପଦ୍ୱାରା ତାକୁ କର୍ମଠ ବିଧାନ କରିଛନ୍ତି ମୋର ସେହି ଭାରତଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଶୋଭାପାଉଛି ।

CHSE Odisha Class 11 Sanskrit Solutions Poem 2 भाति मे भारतम्

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ କବିରମାକାନ୍ତଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତଃ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭାରତଦେଶେ ଗୀତାଗାସ୍ୟ ମହତ୍ତ୍ୱ ବଣ୍ଡିତଂ ଭବତି ।

ବ୍ୟାସବିରଚିତଂ ମହାଭାରତମ୍ । ଅସ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥସ୍ୟ ଭୀଷ୍ମପର୍ବାନ୍ତର୍ଗତଂ ଭବତି ଶ୍ରୀମଦ୍‌ଭଗବଦ୍‌ଗୀତା । କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରସ୍ୟ ସମରାଙ୍ଗଣସ୍ୟ ଗାଥା ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଅର୍ଜୁନଂ ପ୍ରତି ଉପଦେଶସାରଂ ଭବତି ଗୀତା ବିଶାଦୀ ନିଷ୍କ୍ରିୟମ୍ ଅର୍ଜୁନଂ ପ୍ରତି ଭଗବତଃ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଆଶ୍ୱାସନାବାଣୀ ଗୀତା । ଭଗବାନ୍ ସ୍ଵୟଂ ଗୀତୟା ନିଷ୍କ୍ରିୟଂ ପାର୍ଥମ୍ ଆଶ୍ୱାସୟତ୍ । ସ୍ବୀୟରୂପେଣ ତଂ କର୍ମତଂ କୃତମ୍ । ଅନେନ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉଦ୍ଧୃତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର ମହାମହିମ କବି ରମାକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ସମାନୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତରେ ଗୀତାଗାନର ମହତ୍ତ୍ବ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

‘ରୁଚୁ ନ ରୁଚୁ ଖାଅ ପିତା, ବୁଝ ନ ବୁଝ ପଢ଼ ଗୀତା’ – ଏହି ଲୋକୋକ୍ତି ଆଧାରରେ ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଗୀତାଗାନର ମହତ୍ତ୍ବ ରହିଛି । କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରର ସମରାଙ୍ଗଣରେ ବିଷାଦିତ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ପ୍ରତି ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କର ଉପଦେଶବାଣୀ ଗୀତା ରୂପେ ଖ୍ୟାତ । ମହାଭାରତର କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରରେ ଭଗବାନ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ନିଜେ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ ଗୀତାଦ୍ଵାରା ଆଶ୍ଵାସନାବାଣୀ ଶୁଣାଇଛନ୍ତି । ନିଜସ୍ଵରୂପ ପ୍ରଦର୍ଶନଦ୍ଵାରା ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ କର୍ମଠ କରିଅଛନ୍ତି । ଏହିଭଳି ସୁମହାନ୍ ଗୀତାଗାନରେ ମୋର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଶେ।ଭିତ ହେଉଅଚ୍ଛା

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ଶ୍ରୀହରିନିଷ୍କ୍ରିୟମ୍ = ଶ୍ରୀହରଃ + ନିଷ୍କ୍ରିୟମ୍ । ପ୍ରାର୍ଥମାଶ୍ଵାସୟଦ୍ = ପାର୍ଥମ୍ + ଆଶ୍ୱାସୟଦ୍ । ତନ୍ମାମକମ୍ ତତ୍ + ମାମକମ୍ ।
ସମାସ – ସ୍ବୀୟରୂପେଣ = ସ୍ଵୟଂ ରୂପମ୍, ତେନ (କର୍ମଧାରୟ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରମଧେ = ଅଧ୍ଵରଣେ ୭ମୀ । ଶ୍ରୀହରିଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ପାର୍ଥୀ, ତମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । ଗୀତୟା, ସ୍ୱୀୟରୂପେଣ = କରଣେ ୩ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଭାତି = ଭା + ସ୍କ୍ରିନ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୭

मातृभूमेर्विपज्जालमुच्छेदयन्
मृत्युपाशं च कण्ठे सहर्षं धरन् ।
भक्तसिंहोऽस्ति यत्रामरत्वं गुतो
भूतले भाति तन्मामकं भारतम् ॥ १७ ॥

ମାତୃଭୂମେର୍ବିପଜାଲମୁଚ୍ଛେଦୟନ୍
ମୃତ୍ୟୁପାଶଂ ଚ କଣ୍ଠ ସହର୍ଷ ଧରନ୍ ।
ଭକ୍ତସିଂହୋ ଽସ୍ତୀ ଯତ୍ରାମରତ୍ଵ ଗତୋ
ଭୂତଳେ ଭାତି ତନ୍ମାମକଂ ଭାରତମ୍ ।। ୧୭ ।।

ଅନ୍ୱୟ – ମାତୃଭୂମେ ବିପଜାଲମ୍ ଉଚ୍ଛେଦୟନ୍ କଣ୍ଠ ସହର୍ଷୀ ମୃତ୍ୟୁପାଶଂ ଧରନ୍ ଚ ଯତ୍ର ଭକ୍ତସିଂହଃ ଅମରତ୍ୱ ଗତଃ ଅସ୍ତି ତତ୍ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ମାତୃଭୂମେ = ମାତୃଭୂମିର । ବିପଜାଲମ୍ = ବିପଦର ଜାଲକୁ । କଣ୍ଠେ = ଗଳାରେ । ସହର୍ଷମ୍ = ଆନନ୍ଦର ସହିତ । ମୃତ୍ୟୁପାଶମ୍ = ମରଣର ଫାଶକୁ । ଧରନ୍ = ଧାରଣ କରି । ଅସ୍ତି = ଅଛି ।

ଅନୁବାଦ – ମାତୃଭୂମିର ବିପଦଜାଲକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରି ଓ ଗଳାରେ ଆନନ୍ଦର ସହ ମୃତ୍ୟୁଫାଶକୁ ଧାରଣ କରି ଯେଉଁଠି ଭକ୍ତସିଂହ ଅମରତ୍ୱକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି ସେହି ମୋର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ କବି ରମାକାନ୍ତଶୁକ୍ଳା ବିରଚିତଃ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭକ୍ତସିଂହସ୍ୟ ବଳିଦାନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତଂ ଭବତି ।

ଭାରତୋଽୟଂ ବୀରାମାଂ ଦେଶଃ । ଅସ୍ଟିନ୍ ଦେଶେ ବହବାଃ ସୁରୟଃ ସ୍ଵସ୍ୟ ବଳିଦାନଂ ପ୍ରଦତ୍ତବନ୍ତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଦେଶେ ଭକ୍ତସିଂହଃ ମାତୃଭୂମେ ବିପଜ୍ଜାଲମ୍ ଉଚ୍ଛେଦୟନ୍ କଣ୍ଠ ସହର୍ଷୀ ମୃତ୍ୟୁପାଶଂ ଧାରୟନ୍ ଚ ଅମରତଂ ଗତଃ । ତତ୍ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର କବି ରମାକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଭକ୍ତସିଂହର ବଳିଦାନ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଭାରତୀୟ ବୀରମାନେ ଏ ଦେଶରେ ନିଜର ପ୍ରାଣବଳି ଦେଇଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭକ୍ତସିଂହ ଅନ୍ୟତମ । ସେ ମାତୃଭୂମିର ବିପଦ ଜାଲକୁ ଉଚ୍ଛେଦ କରି ଗଳାରେ ଆନନ୍ଦ ସହକାରେ ମୃତ୍ୟୁପାଶକୁ ଧାରଣ କରି ଅମରତ୍ୱକୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଅଛନ୍ତି । ଏହିଭଳି ବୀରମାନଙ୍କର ବଳିଦାନଦ୍ଵାରା ମୋର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ଶୋଭାପାଉଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ମାତୃଭୂମେର୍ବିପଦଜ୍ଜାଲମୁଚ୍ଛେଦୟନ୍ = ମାତୃଭୂମଃ + ବିପତ୍ + ଜାଲମ୍ + ଉଚ୍ଛେଦୟନ୍ । ଭକ୍ତସିଂହୋଽସ୍ତି = ଭକ୍ତସିଂହଃ + ଅସ୍ତି । ତନ୍ମାମକମ୍ = ତତ୍ + ମାମକମ୍ ।

ସମାସ – ମୃତ୍ୟୁପାଶମ୍ = ମୃତ୍ୟୁ ପାଶମ୍, ତମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ସହର୍ଷମ୍ = ହର୍ଷେଣ ସହ ବର୍ତ୍ତମାନମ୍ ( ସହାର୍ଥ ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ମାତୃଭୂମେଃ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । ବିପଜାଲଂ, ମୃତ୍ୟୁପାଶମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା । କଣ୍ଠ, ଭୂତଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ । ଭକ୍ତସିଂହଃ = କଉଁରି ୧ମା।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଧରନ୍ = ଧର୍ + ଶତୃ । ଗତଃ = ଗମ୍ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୮

रक्तपातं विना शस्त्रपातं विना
यत्र संक्रान्तिरायाति मन्दस्मिता ।
येन विश्वं सदा शिक्ष्यते प्रेर्यते
भूतले भाति तन्मामकं भारतम् ॥ १८ ॥

ରକ୍ତପାତଂ ବିନା ଶସ୍ତ୍ରପାତଂ ବିନା
ଯତ୍ର ସଂକ୍ରାନ୍ତିରାୟାତି ମନ୍ଦସ୍ମିତା ।
ଯେନ ବିଶ୍ଵ ସଦା ଶିଷ୍ୟତେ ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟତେ
ଭୂତଳେ ଭାତି ତନ୍ମାମକଂ ଭାରତମ୍ ।। ୧୮ ।।

ଅନ୍ବୟ – ଯତ୍ର ରକ୍ତପାତଂ ବିନା ଶସ୍ତ୍ରପାତଂ ବିନା ମନ୍ଦସ୍ମିତା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଆୟାତି, ଯେନ ସଦା ବିଶ୍ଵ ଶିଷ୍ୟତେ ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟତେ ଚ ତତ୍‌ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯତ୍ର = ଯେଉଁଠାରେ । ମନ୍ଦସ୍ମିତା = ଈଷତ୍ ମନ୍ଦହାସ୍ୟଯୁକ୍ତା । ସଂକ୍ରାନ୍ତଃ = ପରିବର୍ତ୍ତନ । ଶିକ୍ଷ୍ୟତେ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରେ । ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟତେ = ପ୍ରେରିତ ହୋଇଥାଏ ।

ଅନୁବାଦ – ଯେଉଁଠି ବିନା ରକ୍ତପାତରେ ବିନା ଶସ୍ତ୍ରପାତରେ ଈଷତ୍ ହାସ୍ୟଯୁକ୍ତା ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି, ବିଶ୍ବ ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଛି ଓ ପ୍ରେରିତ ହୋଇଛି, ସେହି ମୋର ଭାରତଦେଶ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ କବି ରମାକାନ୍ତଶୁକ୍ଳା ବିରଚିତଃ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ସଂଗୃହୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭାରତୀୟଶାନ୍ତଃ କଥ୍ୟ ସକଳଂ ବିଶ୍ୱ ଶିକ୍ଷୟତି ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ଭାରତଃ ଶାନ୍ତିପ୍ରିୟ ଦେଶଃ । ସର୍ବେ ଜନଃ ଅତ୍ର ଶାନ୍ତିକାମିନଃ ଭବନ୍ତି । ଅସ୍ଥିନ୍ ଦେଶେ ରକ୍ତପାତଂ ବିନା ଶସ୍ତ୍ରପାତଂ ବିନା ମନ୍ଦସ୍ମିତା ସଂକ୍ରାନ୍ତଃ ଆୟାତି, ଯେନ ବିଶ୍ଵ ସଦା ଶିଷ୍ୟତେ ପ୍ରେର୍ଯ୍ୟତେ ଚ । ମାମକଂ ତତ୍ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଏହି ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର କବି ରମାକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ଭାରତୀୟ ଶାନ୍ତି କିପରି ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ପାଇଁ ଶିକ୍ଷଣୀୟ ହୋଇଛି ତାହା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଭାରତ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶାନ୍ତିପ୍ରିୟ ଦେଶ ଅଟେ । ଏହି ଦେଶର ଲୋକମାନେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଶାନ୍ତିର ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରଚାର କରିଥା’ନ୍ତି । ଏଠାରେ ହିଂସାର ସ୍ଥାନ ନାହିଁ, କେହି କାହା ଉପରେ ଶସ୍ତ୍ରର ପ୍ରୟୋଗ କରେନାହିଁ । ଅହିଂସାର ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ଏ ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନତା ଲାଭକରିଛି । ବିନା ରକ୍ତପାତରେ ବିନା ଶସ୍ତ୍ରପାତରେ ଏ ଦେଶରେ ହାସ୍ୟଯୁକ୍ତା ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଅର୍ଥାତ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି, ଯଦ୍ବାରା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବ ସର୍ବଦା ଶିକ୍ଷାଲାଭ କରିଛି ଓ ପ୍ରେରିତ ହୋଇଛି । ଏହିଭଳି ଶାନ୍ତିକାମୀ ମୋର ଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ନିରନ୍ତର ଶୋଭାପାଉଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ସଂକ୍ରାନ୍ତିରାୟାତି = ସଂକ୍ରାନ୍ତଃ + ଆୟାତି ।

ସମାସ – ରକ୍ତପାତମ୍ = ରକ୍ତସ୍ୟ ପାତମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । ଶସ୍ତ୍ରପାତମ୍ = ଶସ୍ତ୍ରସ୍ୟ ପାତମ୍ (ଷଷ୍ଠୀ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) । = ମନଃ ସ୍ମିତଃ ଯସ୍ୟ ଡଃ (ବହୁବ୍ରୀହିଃ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ରକ୍ତପାତଂ, ଶସ୍ତ୍ରପାତମ୍ = ବିନା ଯୋଗେ ୨ୟା । ମନ୍ଦସ୍ମିତା, ସଂକ୍ରାନ୍ତି = କର୍ଭରି ୧ମା । ଯେନ = ଅନୁସ୍ତେ କର୍ଭରି ୩ୟା । ବିଶ୍ବମ୍ = ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ୧ ମା । ଭୂତଳେ = ଅଧିକରଣେ ୭ମୀ ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ପାତମ୍ = ପତ୍ + କ୍ତ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୧୯

यस्य कीर्त्तिं प्रतिष्ठां च शोभां मुदा
गायतिक्रान्तदर्शी कविनां चयः ।
यस्य वाणी- विहारोऽतुलो राजते
भूतले भाति तन्मामकं भारतम् ॥ १९॥

ଯସ୍ଯ କୀର୍ତ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଚ ଶୋଭାଂ ମୁଦା
ଗାୟତି କ୍ରାନ୍ତଦର୍ଶୀ କବିନାଂ ଚୟଃ ।
ଯସ୍ୟ ବାଣୀ-ବିହାରୋଽତୁଳୋ ରାଜତେ
ଭୂତଳେ ଭାତି ତନ୍ମାମକଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୧୯ ॥

ଅନ୍ବୟ – ଯସ୍ୟ କୀର୍ଡିଂ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଶୋଭାଂ ଚ କ୍ରାନ୍ତଦର୍ଶୀ କବିନାଂ ଚୟଃ ମୁଦା ଗାୟତି, ଯସ୍ୟ ବାଣୀବିହାରଃ ଅତୁନଃ ରାଜତେ, ତତ୍ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଯସ୍ୟ = ଯାହାର । କୀର୍ତିମ୍ = ଯଶକୁ । କ୍ରାନ୍ତଦର୍ଶୀ = ସର୍ବଦ୍ରଷ୍ଟା । ଚୟଃ = ସମୂହ । ମୁଦା = ଆନନ୍ଦ । ଅତୁନଃ = ଅତୁଳନୀୟ । ରାଜତେ = ଶୋଭାପାଉଛି ।

ଅନୁବାଦ – ଯାହାର କୀର୍ତ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ଶୋଭା ସର୍ବଦ୍ରଷ୍ଟା କବିମାନେ ସମୂହ ଆନନ୍ଦରେ ଗାନ କରନ୍ତି, ଯାହାର ବାଣୀ ବିହାର ଅତୁଳନୀୟ ଭାବେ ଶୋଭାପାଉଛି ସେହି ମୋର ଭାରତ ପୃଥ‌ିବୀପୃଷ୍ଠରେ ଶୋଭାପାଉଛି ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ କବି ରମାକାନ୍ତଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତଃ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ମିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ଭାରତସ୍ୟ କୀର୍ତ୍ତି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଚ କଥ୍ୟ କବୟଂ ଗାୟନ୍ତ ତଦେବ ବର୍ଣ୍ଣିତମ୍ ।

ବିଶ୍ୱେଽସ୍ମିନ୍‌ ଭାରତସ୍ୟ କୀଭିଂ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଶୋଭାଂ ଚ ପରିଲକ୍ଷ୍ୟତେ । କ୍ରାନ୍ତଦର୍ଶୀ କବିନାଂ ସମୂହଃ ସଦୈବ ଅସ୍ୟ ଦେଶସ୍ୟ ଯଶୋଗାନଂ କୁର୍ବନ୍ତି । ଯସ୍ୟ ବାଣୀ ବିହାରଃ ଚ ଅତୁଳ ରାଜତେ ତତ୍ ମାମକଂ ଭାରତଂ ଭୂତଳେ ଭାତି । ଅତ୍ର ଯଥା ଭାରତସ୍ୟ ମହତ୍ତ୍ୱ କବିନା ବର୍ଣିତଂ ତଦେବ ସ୍ପୃହଣୀୟଂ ଗ୍ରହଣୀୟଂ ଚ ଭବତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଉଦ୍ଧୃତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକର କବି ରମାକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ କବିମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା କିପରି ଭାରତର ଯଶ ଓ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଗାନ କରାଯାଇଛି ତାହା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ଭାରତର ମହାନତା ବିଶ୍ବରେ ସଦା ପରିଚିତ । ଏହାର କୀର୍ତ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଓ ଶୋଭାକୁ କ୍ରାନ୍ତଦର୍ଶୀ କବିମାନେ ଅତି ସୁନ୍ଦରଭାବେ ଗାନ କରିଅଛନ୍ତି । ଏହାର ବାଣୀ ବିହାର ଅତୁଳନୀୟ ଭାବେ ଶୋଭାପାଉଛି । ଏହିଭଳି ଯଶୋଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଶୋଭାୟମାନ ଆମର ଭାରତଦେଶ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ଵରେ ବିରାଜିତ ହୋଇଅଛି ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ବିହାରୋଳୋ ରାଜତେ = ବିହାରଃ + ଅତୁଳ + ରାଜତେ । ତନ୍ମାମକମ୍ = ତତ୍ + ମାମକମ୍ ।

ସମାସ – ଅତୁଳ = ନ ତୁନଃ (ନଞ୍ଜ୍ ତତ୍‌ପୁରୁଷ) ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – ଯସ୍ୟ, କବିନାମ୍ = ସମ୍ବନ୍ଧ ୬ଷ୍ଠୀ । କୀର୍ତ୍ତି, ପ୍ରତିଷ୍ଠା, ଶୋଭାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଚୟ = ଚି + ଅଚ୍ ।

ଶ୍ଳୋକ – ୨୦

शोषितो नात्र कश्चिद् भवेत् केनचित्
व्याधिना पीडितो नो भवेत् कश्चन ।
नात्र कोऽपि, व्रजेद्दीनतां हीनतां
मोदतां मे सदा पावनं भारतम् ॥ २० ॥

ଶୋଷିତୋ ନାତ୍ର କଶ୍ଚିଦ୍ ଭବେତ୍ କେନଚିତ୍
ବ୍ୟାଧୁନା ପୀଡ଼ିତୋ ନୋ ଭବେତ୍ କଷ୍ଟନ ।
ନାତ୍ର କୋଽପି, ବ୍ରଜେଦ୍‌ଦୀନତାଂ ହୀନତାଂ
ମୋଦତାଂ ମେ ସଦା ପାବନଂ ଭାରତମ୍ ॥ ୨୦ ॥

ଅନ୍ୱୟ – ଅତ୍ର କଣ୍ଠିତ୍ ଶୋଷିତଃ ନ ଭବେତ୍, କେନଚିତ୍ ବ୍ୟାଧନା ପୀଡ଼ିତଃ ନ ଭବେତ୍ । ଅତ୍ର ଅପି କଣ୍ଟନ ଦୀନତାଂ ହୀନତାଂ ନ ବ୍ରଜେତ୍ । ସଦା ମେ ପାବନଂ ଭାରତଂ ମୋଦତାମ୍ ।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ – ଅତ୍ର = ଏଠାରେ । କଶ୍ଚିତ୍ = କେହିହେଲେ । ଭବେତ୍ = ହେବା ଉଚିତ । ନ = ନୁହେଁ। ବ୍ୟାଧନା = ରୋଗଦ୍ଵାରା । ଅପି = ମଧ୍ୟ । ଦୀନତାମ୍ = ଦୈନ୍ୟକୁ । ହୀନତାମ୍ = ହୀନପଣକୁ । ବ୍ରଜେତ୍ = ଯିବା ଉଚିତ । ସଦା = ମୋଦତାମ୍ = ଆନନ୍ଦିତ । ପାବନମ୍ = ପବିତ୍ର ।

ଅନୁବାଦ – ଏଠାରେ କେହିହେଲେ ଶୋଷିତ ହେବା ଅନୁଚିତ । କେହିହେଲେ ରୋଗଦ୍ଵାରା ପୀଡ଼ିତ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । କେବେହେଲେ କେହି ମଧ୍ୟ ଦୈନ୍ୟତା ଓ ହୀନତାକୁ ଯିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ସର୍ବଦା ମୋର ପବିତ୍ର ଭାରତଦେଶ ଆନନ୍ଦମୟ ହେଉ ।

ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶ୍ଳୋକୋଽୟଂ ପଠିତଃ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ କବି ରମାକାନ୍ତଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତଃ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟାତ୍ ଆନୀତଃ । ଅସ୍ଥିନ୍ ଶ୍ଳୋକେ ପବିତ୍ର ଭାରତସ୍ୟ ବନ୍ଦନଂ ଭବତି ।

ଅସ୍ମାକଂ ଦେଶଃ ଭାରତଃ ବିଶ୍ଵଽସ୍ମିନ୍ ସଦା ରାଜତେ । ଅତ୍ର କଣ୍ଠିତ୍ ଶୋଷିତଃ ନ ଭବେତ୍, କଣ୍ଟନ କେନଚିତ୍ ବ୍ୟାଧୁନା ପୀଡି଼ତଃ ନ ଭବେତ୍ । ଅତ୍ର କୋଽପି ଦୀନତାଂ ହୀନତାଂ ନ ବ୍ରଜେତ୍ । ସଦୈବ ମମ ପବିତ୍ର ଭାରତଂ ମୋଦତାଂ ଭବତୁ । ଏତାଦୃଶଂ ଭାରତଂ ବୟଂ କାମୟେ ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାଖ୍ୟା – ଶଂସିତ ଶ୍ଳୋକଟି ପଠିତ ସଂସ୍କୃତପ୍ରଭା ପୁସ୍ତକସ୍ଥ ମହାମହିମ କବି ରମାକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳ ବିରଚିତ ‘ଭାତି ମେ ଭାରତମ୍’ ପଦ୍ୟରୁ ଆନୀତ । ଏଠାରେ ପବିତ୍ର ଭାରତର ଆନନ୍ଦମୟତା ପ୍ରସଙ୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି ।

ସତରେ ଭାରତ ଏକ ପବିତ୍ର ଆନନ୍ଦମୟ ଦେଶ ଅଟେ । ସମଗ୍ର ବିଶ୍ବରେ ଏ ଦେଶ ଆଦର୍ଶଭୂତ ଅଟେ । ଏ ଦେଶରେ କେହି ଶୋଷିତ ନାହିଁ, କେହିହେଲେ କେବେ ରୋଗରେ ପୀଡ଼ିତ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏ ଦେଶରେ କେହି ଦୀନହୀନ ଦୁଃଖୀରକି ଦରିଦ୍ର ନାହିଁ । ସଦାସର୍ବଦା ଆନନ୍ଦରେ ଏ ଦେଶରେ ସମସ୍ତେ ବସବାସ କରିଥା’ନ୍ତି । କାରଣ ଏ ଦେଶ ହେଉଛି ପବିତ୍ର ଆନନ୍ଦମୟ ଦେଶ । ଏଭଳି ଦେଶବାସୀ ହୋଇ ଆମେ ଧନ୍ୟ ।

ବ୍ୟାକରଣ:

ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦ – ନାତ୍ର = ନ + ଅତ୍ର । କଶ୍ଚିଦ୍‌ଭବେତ୍ = କଃ + ଚିତ୍ + ଭବେତ୍ । କଣ୍ଟନ = କଃ + ଚନ । କୋଽପି = କଃ + ଅପି । ବ୍ରଜେଦ୍‌ଦୀନତାମ୍ = ବ୍ରଜେତ୍ + ଦୀନତାମ୍ ।

ସକାରଣବିଭକ୍ତି – କଃ = କଉଁରି ୧ ମା । ବ୍ୟାଧୁନା = କରଣେ ୩ୟା । ଦୀନତାଂ, ହୀନତାମ୍ = କର୍ମଣି ୨ୟା ।

ପ୍ରକୃତିପ୍ରତ୍ୟୟ – ଶୋଷିତଃ = ଶୋଷ୍ + ଣିଚ୍ + କ୍ତ । ପୀଡ଼ିତଃ = ପୀଡ୍ + କ୍ତ । ପାବନମ୍ = ପୂ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

Odisha State Board BSE Odisha Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(କ) କାରକର ସାମାନ୍ୟ ଜ୍ଞାନ:
ନିମ୍ନଲିଖୁବାକ୍ୟାନି ପଠତ :
(କ) ଦେବଦତଃ ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ଗଚ୍ଛତ । (ଦେବଦତ୍ତ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଯାଉଛି ।)
(ଖ) ସେବକୌ କାର୍ଯ୍ୟ କୁରୁତଃ । (ସେବକ ଦୁଇଜଣ କାମ କରୁଛନ୍ତି ।)
(ଗ) ଶିକ୍ଷକା କକ୍ଷାମ୍ ଆଗଛନ୍ତି । (ଶିକ୍ଷକମାନେ ଶ୍ରେଣୀକୁ ଆସୁଛନ୍ତି ।)
ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ତିନିଗୋଟି ବାକ୍ୟରେ ‘ଗଚ୍ଛତି’, ‘କୁରୁତଃ’ ଓ ‘ଆଗଛନ୍ତି’ – ଏହି ତିନିଗୋଟି କ୍ରିୟାପଦ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଛି । ଏହି କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକର ବାକ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଅନ୍ୟାନ୍ୟା ପଦ; ଯଥା – ଦେବଦତ୍ତ, ବିଦ୍ୟାଳୟ, କାର୍ଯ୍ୟ, କକ୍ଷ ଇତ୍ୟାଦି ପଦ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧ ରହିଛି । ତେଣୁ ପ୍ରଥମ ବାକ୍ୟରେ ‘ଦେବଦତ୍ତ’ ଓ ‘ବିଦ୍ୟାଳୟ’ ପଦ କ୍ରିୟାପଦ ‘ଗଚ୍ଛତି’ ସହିତ ଅନ୍ବିତ ବା ସମ୍ବନ୍ଧିତ ହେଉଛନ୍ତି । ତେଣୁ ଏମାନେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ‘କାରକ’ ଅଟନ୍ତି ।

(ଖ) ସଂଜ୍ଞା ଓ ପ୍ରକାରଭେଦ:
‘କ୍ରିୟାନ୍ୱୟିତଂ କାରକତ୍ଵମ୍‌’ । କ୍ରିୟା ଜନକବଂ କାରକତ୍ଵମ୍ ଅର୍ଥାତ୍ ଯିଏ କ୍ରିୟାର ଜନକ ତାକୁ ମଧ୍ୟ ‘କାରକ’ କୁହାଯାଏ ।
ବାକ୍ୟରେ କ୍ରିୟାପଦ ସହିତ ଯେଉଁ ପଦର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ବନ୍ଧ ଥାଏ, ତାକୁ ‘କାରକ’ କୁହାଯାଏ । ଅତଏବ ଦେବଦତଃ, ବିଦ୍ୟାଳୟମ୍, ସେବକୌ, କାର୍ଯ୍ୟମ୍, ଶିକ୍ଷକା ଓ କକ୍ଷାମ୍ – ଏହି ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ‘କାରକ’ ଅଟନ୍ତି । କ୍ରିୟାପଦ ସହ ବାକ୍ୟରେ ଥ‌ିବା ଅନ୍ୟପଦମାନଙ୍କର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସମ୍ବନ୍ଧ ଥ୍ବାରୁ’ କାରକର ୧ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ନ୍ନ ପ୍ରକାରଭେଦ ରହିଅଛି । ଯେପରି ରି ପ୍ରଥମ. ବାକ୍ୟରେ ।’ଗଚ୍ଛତି କ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନରେ ‘ଦେବଦତ୍ତ’ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅଟେ । ସେ କ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦକ ହୋଇଥିବାରୁ କ୍ରିୟାପଦ ସହିତ ତା’ର କର୍ତ୍ତୃସମ୍ବନ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତ ହେଉଅଛି । ସୁତରାଂ ‘ଦେବଦତ୍ତ୍ୱ’ ବାକ୍ୟରେ କର୍ତ୍ତୃକାରକ ଅଟେ । ସେହିପରି ‘ସେବକୌ’ ଓ ‘ଶିକ୍ଷକାଂ’ ମଧ୍ୟ କର୍ତ୍ତୃକାରକ ଅଟନ୍ତି ।

‘‘କର୍ତ୍ତା କର୍ମ ଚ କରଣଂ ଚ ସମ୍ପ୍ରଦାନଂ ତଥୈବ ଚ ।
ଅପାଦାନମଧୂରଣମିତ୍ୟେବଂ କାରକାଣି ଷଟ୍ ।।’’

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

କାରକ ଛଅପ୍ରକାର; ଯଥା – କର୍ତ୍ତୃକାରକ, କର୍ମକାରକ, କରଣକାରକ, ସଂପ୍ରଦାନ କାରକ, ଅପାଦାନ କାରକ ଓ ଅଧିକରଣ କାରକ । ଏତଦ୍‌ଭିନ୍ନ ବାକ୍ୟରେ ‘ସମ୍ବନ୍ଧ ପଦ’ ମଧ୍ଯ ଥାଏ । ନିମ୍ନରେ ଗୋଟିଏ ବାକ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ଛଅଗୋଟି କାରକ ଓ ସମ୍ବନ୍ଧପଦର ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଛି ।

ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜା ଦଶରଥ ପ୍ରାତଃକାଳରେ ମାଗୁଥିବା ଲୋକଙ୍କୁ ରାଜକୋଷରୁ ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଦାନକରୁଥିଲେ ।
ଅଯୋଧ୍ୟାୟା ରାଜା ଦଶରଥ ପ୍ରାତଃକାଳେ ଯାଚକେଭ୍ୟ ରାଜକୋଷାତ୍ ଅମାତ୍ୟେ ଦାନମ୍ ଅକରୋତ୍ ।
୧ । କିଏ ଦାନ କରୁଥିଲେ ? ଦଶରଥ –ଦଶରଥ-କର୍ତ୍ତୃକାରକ ଓ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ।
(କ୍ରିୟାକୁ ଧରି ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବ କିଏ ? ଉତ୍ତର ଦେବ ଯିଏ, କର୍ତ୍ତା ଜାଣିବ ସିଏ ।)

୨ । କ’ଣ ଦାନ କରୁଥିଲେ ? ଧନ-ଧନମ୍-କର୍ମକାରକ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ।
(କ୍ରିୟାକୁ ଧରି ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବ କ’ଣ ବା କାହାକୁ ? ଉତ୍ତର ମିଳିବ ଯାହାକୁ, କର୍ମ ବୁଝିବ ତାହାକୁ ।)

୩। କାହାଦ୍ବାରା ଦାନ କରୁଥିଲେ ? ଅମାତ୍ୟମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା – ଅମାତୌ-କରଣ କାରକ ଓ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ।
(କ୍ରିୟାକୁ ଧରି ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବ କାହାଦ୍ଵାରା ? ଉତ୍ତର ମିଳିବ ଯାହାଦ୍ୱାରା, କରଣ ଜାଣିବ ତାହାଦ୍ୱାରା ।)

୪ । କାହାକୁ ଦାନ କରୁଥିଲେ ? ମାଗୁଥିବା ଲୋକଙ୍କୁ – ଯାଚକେଭ୍ୟ-ସଂପ୍ରଦାନ କାରକ ଓ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ।
(କ୍ରିୟାକୁ ଧରି ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବ କାହାକୁ ? ଉତ୍ତର ମିଳିବ ଦାନ ଅର୍ଥରେ ଯାହାକୁ, ସମ୍ପ୍ରଦାନ ବୁଝିବ ତାହାକୁ ।)

୫ । କେଉଁଠାରୁ ଦାନ କରୁଥିଲେ ? ରାଜକୋଷରୁ – ରାଜକୋଷାତ୍ – ଅପାଦାନ କାରକ ଓ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ।
(କ୍ରିୟାକୁ ଧରି ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବ କେଉଁଠାରୁ ? ଉତ୍ତର ମିଳିବ ଯେଉଁଠାରୁ, ଅପାଦନ ସେହିଠାରୁ ।)

୬ । କେତେବେଳେ ଦାନ କରୁଥିଲେ ? ପ୍ରାତଃକାଳରେ-ପ୍ରାତଃକାଳେ- ଅଧିକରଣ କାରକ ଓ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ।
(କ୍ରିୟାକୁ ଧରି ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବ କେତେବେଳେ ବା କେଉଁଠାରେ ? ଉତ୍ତର ମିଳିବ ଯେତେବେଳେ ବା ଯେଉଁଠାରେ, ଅଧ୍ୟାକରଣ ହେବ ସେତେବେଳେ ବା ସେହିଠାରେ ।)

୭ । କେଉଁ ଦେଶର ରାଜା ? ଅଯୋଧ୍ୟାର – ଅଯୋଧ୍ୟାୟା-ସମ୍ବନ୍ଧପଦ ଓ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ।
ତେଣୁ –
ଅଯୋଧ୍ୟାୟା ରାଜା ଦଶରଥ ପ୍ରାତଃକାଳେ ଅମାତୌ ରାଜକୋଷାତ୍ ଯାଚକେଭ୍ୟ ଧନମ୍ ଅଦଦାତ୍ । ଏହିପରି କାରକ ଛଅପ୍ରକାର ଅଟେ ।

(ଗ) ବିଭକ୍ତି:
“ସଂଖ୍ୟ।ଳାରକବୋଧୟିତ୍ରୀ ବଭକ୍ତିଃ’’
(୧) ସଂଖ୍ୟା ବା ବଚନ ଓ କାରକ ଯେଉଁ ସଂକେତଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନିତ ହୁଏ, ସେହି ସଂକେତଗୁଡ଼ିକୁ ବିଭକ୍ତି କୁହାଯାଏ । ଯଥା : ବାଳକଃ ଗଚ୍ଛତି । ବାଳକୌ ପଶ୍ୟ । ବାଳକୈ ଗମ୍ୟତେ । ପ୍ରଥମ ବାକ୍ୟରେ ‘ସୁ’ ଦ୍ବାରା ‘ବାଳକ’ କର୍ତ୍ତୃକାରକ ଓ ଏକବଚନ, ଦ୍ୱିତୀୟ ବାକ୍ୟରେ ‘ଔ’ ଦ୍ଵାରା ‘ବାଳକୌ’ କର୍ମକାରକ ଓ ଦ୍ବିବଚନ ଏବଂ ତୃତୀୟ ବାକ୍ୟରେ ‘ଐ’ (ଭିସ୍) ଦ୍ଵାରା ‘ବାଳକୈ’ ଅନୁକ୍ତ କର୍ତ୍ତା ଓ ବହୁବଚନ ବୋଲି ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଛି ।
(୨) ବିଭକ୍ତି ସାତପ୍ରକାର; ଯଥା- ପ୍ରଥମା, ଦ୍ୱିତୀୟା, ତୃ ତୀୟା, ଚତୁର୍ଥୀ, ପଞ୍ଚମୀ, ଷଷ୍ଠୀ ଓ ସପ୍ତମୀ ।
BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି 1

(୩) ଉକ୍ତ ସାତପ୍ରକାର ବିଭକ୍ତି କାରକ ବିଭକ୍ତି ଓ ଉପପଦ ବିଭକ୍ତ ଭେଦରେ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ । ‘କ୍ରିୟା’ ଯୋଗରେ ହେଉଥ‌ିବା ବିଭକ୍ତିକୁ କାରକ ବିଭକ୍ତି ଓ ‘ଶବ୍ଦ’ ଯୋଗରେ ହେଉଥ‌ିବା ବିଭକ୍ତିକୁ ‘ଉପପଦ’ ବିଭକ୍ତି କୁହାଯାଏ; ଯଥା – (୧) ଶିବଂ ନମସ୍ତୁରୁ । ଏଠାରେ କର୍ତ୍ତୃପଦ ‘ତୁମ୍’ ଉହ୍ୟ ଅଛି । ତେବେ କ୍ରିୟାପଦ ‘କୁରୁ’ ପାଇଁ ‘ଶିବ’ ଶବ୍ଦ ‘କର୍ମପଦ’ ଅଟେ । କାରଣ ଏହା କର୍ତ୍ତାର ଈପ୍‌ସିତତମ । ତେଣୁ କର୍ମକାରକରେ କର୍ମଠାରେ (ଅନୁସ୍ତେ) କର୍ମଣି ଦ୍ୱିତୀୟା ସୂତ୍ରରେ ଦ୍ବିତୀୟାବିଭକ୍ତ ବିଧାନ କରାଗଲା । ଏହା ‘କାରକ ବିଭକ୍ତି’ ଅଟେ । କିନ୍ତୁ (୨) ଶିବାୟ ନମଃ । ଏଠାରେ କ୍ରିୟାପଦ ନଥ‌ିବାରୁ ଉପପଦ ବିଭକ୍ତି ଅନୁସାରେ ‘ନମଃ’ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ‘ଶିବ’ ଶବ୍ଦରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ବିଧାନ ହେଲା । ଏହାକୁ ‘ଉପପଦ ବିଭକ୍ତି’ କୁହାଯାଏ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(୪) ପ୍ରତ୍ୟେକ ‘କାରକ’ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ବିଭକ୍ତି ଗ୍ରହଣକରିଥା’ନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ‘ସମ୍ବନ୍ଧ ପଦ’ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରେ । ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତନ୍ତ ପଦର ‘କ୍ରିୟାପଦ’ ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ବନ୍ଧ ନଥାଏ । ଏଠାରେ ଗୋଟିଏ ସଂଜ୍ଞାପଦର ଅନ୍ୟଏକ ସଂଜ୍ଞାପଦ ସହ ସମ୍ବନ୍ଧ ଥାଏ । ତେଣୁ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତନ୍ତ ପଦ କାରକର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ । ଏହାକୁ ‘ସମ୍ବନ୍ଧପଦ’ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ରାଜଃ ପୁରୁଷା ଆଗଛନ୍ତି – ଏଠାରେ ‘ରାଜ୍ଞ’ ସମ୍ବନ୍ଧପଦ ଅଟେ । କାରଣ ଏହାର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ବନ୍ଧ ‘ପୁରୁଷା’ ସହିତ ରହିଛି, ‘ଆଗଛନ୍ତି’ କ୍ରିୟାପଦ ସହିତ ଏହାର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସମ୍ବନ୍ଧ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ ।

(୫) ସମ୍ବୋଧନ – ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ବିଭକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟତୀତ ଏକ ସମ୍ବୋଧନ ପଦର ରୂପ ମଧ୍ଯ ରହିଥାଏ । ଏହାର ପ୍ରୟୋଗ କାହାକୁ ‘ଡାକିବା’ ରେ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ । ଏହି ସମ୍ବୋଧନ ପଦର ରୂପ ପ୍ରଥମା ବିଭକ୍ତିପରି ହୋଇଥାଏ; ଅବଶ୍ୟ ସମ୍ବୋଧନ ଏକବଚନରେ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନ ରୂପର ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଦ୍ବିବଚନ ଓ ବହୁବଚନରେ ରୂପ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତିର ଅବିକଳ ରୂପକୁ ଗ୍ରହଣ କରେ; ଯଥା – ଭୋ ବାଳକ, ଭୋ ବାଳକୌ, ଭୋ ବାଳକା ଇତ୍ୟାଦି । ନିମ୍ନରେ ଗୋଟିଏ ପଦର ସମସ୍ତ ବିଭକ୍ତିରେ ପ୍ରୟୋଗର ଉଦାହରଣ ଦିଆଗଲା ।

ରାମୋ ରାଜମଣି ସଦା ବିଜୟତେ ରାମଂ ରମେଶଂ ଭଜେ
ରାମେଣ ନିହତା ନିଶାଚରଚତୁଃ ରାମାୟ ତସ୍ମି ନମଃ ॥
ରାମାତ୍ର ନାସ୍ତି ପରାୟଣଂ ପରତରଂ ରାମସ୍ୟ ଦାସୋଽସ୍ଥ୍ୟହଂ
ରାମେ ଚିତ୍ତଲୟଃ ସଦା ଭବତୁ ମେ ହେ ରାମ ! ମାମୁଦ୍ଧର ॥
କଠିନ ଶବ୍ଦ : ଚତୁଃ – ଦଳପତି, ରମେଶଂ – ବିଷ୍ଣୁ (ଲକ୍ଷ୍ମୀପତି)

ଅଭ୍ୟାସଃ :
୧। କୋଷଶ୍ଠକାତ୍ବ ଯଥାର୍ଥପଦଂ ନିରୂପ୍ୟ ଶୂନ୍ଯସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ପିତା : ଅୟମ ଏକଃ ବିଦ୍ୟାଳୟ । ଅତ୍ର _____________ ପଠନ୍ତି ।
Answer:
ଛାତ୍ରା

ପୁତ୍ରଃ : ଏଷ କଃ ଗଚ୍ଛତି ?
ପିତା : ଅୟଂ________________ ଗଚ୍ଛତି ।
Answer:
ଦେବଦତଃ

ପୁତ୍ରଃ : ତତ୍ର ବାଟିକାୟାଂ କେ କାର୍ଯ୍ୟ କୁର୍ବନ୍ତି ।
ପିତା : ତେ ____________________ ବାଟିକାୟାଂ କାର୍ଯ୍ୟ କୁର୍ବନ୍ତି ।
Answer:
ସେବକା

ପୁତ୍ରଃ : ଏତୌ କୌ ଆଗଚ୍ଛତଃ ?
ପିତା : _________________ ବିଦ୍ୟାଳୟମ୍ ଆଗଚ୍ଛତଃ ।
Answer:
ଶିକ୍ଷକୌ

ପୁତ୍ରଃ : ତତ୍ର କେ ଦଣ୍ଡାୟମାନଃ ସନ୍ତି ।
ପିତା : ତତ୍ର _______________ ଦଣ୍ଡାୟମାନଃ ସନ୍ତି ।
Answer:
ଅଭିଭାବକା
(ଅଭିଭାବକା, ସେବକା, ଛାତ୍ରା, ଦେବଦଭଃ, ଶିକ୍ଷକୌ)

୨। ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭସ୍ୟ କର୍ତ୍ତୃପଦାନାଂ ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭସ୍ୟ କ୍ରିୟାପଦୌ ସହ ମେଳନଂ କୃତ୍ୱା ‘ଗ’ ସ୍ତମ୍ଭେ ବାକ୍ୟାନି ଲିଖତ ।

କ୍ ‌ ଖ
ଯଥା: ପବନଃ ବହତି ପବନଃ ବହତି ।
ନଦ୍ୟଃ ଭାନ୍ତି __________________ । ଉ – ନଦ୍ୟଃ ବହନ୍ତି ।
ଘନାଃ ସମାଶ୍ଵସନ୍ତି __________________ । ଉ – ଘନାଃ ବର୍ଷନ୍ତି ।
ମତ୍ତଗଜାଃ ଧ୍ୟାୟନ୍ତି __________________ । ଉ – ମତ୍ତଗଜାଃ ନଦନ୍ତି ।
ବନାନ୍ତାଃ ନୃତ୍ୟନ୍ତି __________________ । ଉ – ବନାନ୍ତାଃ ଭାନ୍ତି ।
ପ୍ରିୟାବିହୀନାଃ ନଦନ୍ତି __________________ । ଉ –  ପ୍ରିୟାବିହୀନାଃ ଧ୍ୟାୟନ୍ତି ।
ଶିଖ୍ନଃ ବର୍ଷନ୍ତି __________________ । ଉ – ଶିଖ୍ନଃ ନୃତ୍ୟନ୍ତି ।
ପ୍ଳବଙ୍ଗାଃ ବହନ୍ତି __________________ । ଉ – ପୃବଙ୍ଗାଃ ସମାଶ୍ବସନ୍ତି ।

ସୂଚନା : ବହନ୍ତି ବର୍ଷନ୍ତି ନଦନ୍ତି ଭାନ୍ତି ଧ୍ୟାୟନ୍ତି ନୃତ୍ୟନ୍ତି ସମାଶ୍ବସନ୍ତି ।
ନଦ୍ଯୋ ଘନାଃ ମତ୍ତଗଜାଃ ବନାନ୍ତାଃ ପ୍ରିୟାବିହୀନାଃ ଶିଖ୍‌ନଃ ପ୍ଲବଙ୍ଗାଃ ॥

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୩। କୋଷ୍ଠକାତ୍ କର୍ତ୍ତୃପୟଂ ନିରୂପ୍ୟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
(କ) _______________________ ସାହିତ୍ୟ ପଠସି ।
Answer:
ଛାତ୍ରୀ

(ଖ) _______________ ସାହିତ୍ୟ ପଠସି ।
Answer:
ତ୍ୱଂ

(ଗ) _________________ ଫଳ ନେଷ୍ୟାମଃ ।
Answer:
ବୟଂ

(ଘ) ________________________ କଳହଂ ମା କୁରୁତମ୍ ।
Answer:
ଯୁବାଂ

(ଙ) ____________________ ଗ୍ରାମିଂ ଗଚ୍ଛାବାଃ ।
Answer:
ଆବାଂ
(ବୟମ୍, ତ୍ୱମ୍, ଛାତ୍ର, ଆବାମ୍, ଯୁବାମ୍)

କର୍ତ୍ତୃକାରକ ଓ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି

୧। କିଏ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି ?
(କ) ଛାତ୍ରୀ ପଠତି । (ଛାତ୍ରଟି ପଢ଼ୁଛି ।)
(ଖ) ବାଳକଃ ପଶ୍ୟତି । (ପିଲାଟି ଦେଖୁଛି ।)
(ଗ) ଦେବଦତଃ ଗଚ୍ଛତି । (ଦେବଦତ୍ତ ଯାଉଛି ।)
ସ୍ୱତନ୍ତଃ କର୍ତ୍ତାଃ

ଏଠାରେ ଛାତ୍ର ‘ପଠନ’ କାର୍ଯ୍ୟ, ବାଳକ ‘ଦର୍ଶନ’ କାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଓ ଦେବଦତ୍ତ ‘ଗମନ’ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି; ଅର୍ଥାତ୍ ଏମାନେ ସେହି ସେହି କ୍ରିୟାସାଧନ ପାଇଁ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବା ପ୍ରଧାନ ଅଟନ୍ତି । ଅତଏବ ସେମାନେ ବାକ୍ୟରେ ‘କର୍ତ୍ତା’ ଅଟନ୍ତି । ତେଣୁ କ୍ରିୟାସାଧନପାଇଁ ଯେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବା ପ୍ରଧାନ, ତାକୁ ‘କର୍ତ୍ତା’ କୁହାଯାଏ ।

୨। ପ୍ରଧାନ = ମୁଖ୍ୟ = ବାଚ୍ୟ = ଭକ୍ତ – ଏହି ଚାରିଗୋଟି ଶବ୍ଦ ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାକରଣଦୃଷ୍ଟିରୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟବାଚୀ ଅଟନ୍ତି ।
ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ କର୍ତ୍ତା ପ୍ରଧାନ ବା ବାଚ୍ୟ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକ କର୍ତ୍ତବାଚ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ‘କର୍ତ୍ତବାଚ୍ୟ’ ରେ କର୍ତ୍ତାଠାରେ ପ୍ରଥମା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଉକ୍ତ କର୍ତ୍ତାରେ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତିକୁ ସଂସ୍କୃତରେ ‘ଉଲ୍ଲେ କର୍ଭରି ପ୍ରଥମା’ କୁହାଯାଏ । ନିମ୍ନଲିଖ୍ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଦେଖ ।
(କ) ଛାତ୍ର ସଂସ୍କୃତଂ ପଠତି । (ଛାତ୍ରଟି ସଂସ୍କୃତ ପଢୁଛି ।)
(ଖ) ବାଳକ ଚନ୍ଦ୍ର ପଶ୍ୟତି । (ପିଲାଟି ଜହ୍ନ ଦେଖୁଛି ।)
(ଗ) ଦେବଦତଃ ଗ୍ରାମିଂ ଗଚ୍ଛତି । (ଦେବଦତ୍ତ ଗାଁକୁ ଯାଉଛି ।
ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ‘କର୍ତ୍ତା’ ପ୍ରଧାନ ବା ଉକ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏ ଗୁଡ଼ିକ କର୍ତ୍ତବାଚ୍ୟ ତେଣୁ ଉକ୍ତ କର୍ତ୍ତା ‘ଛାତ୍ର’, ‘ବାଳକ’ ଓ ‘ଦେବଦତ୍ତ’ ଠାରେ ‘ଉସ୍ତେ କଉଁରି ପ୍ରଥମା’ ବା ‘କଉଁରି ପ୍ରଥମା’ ସୂତ୍ରଦ୍ୱାରା ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ବିଧାନ କରାଗଲା ।

୩। ନିମ୍ନଲିଖତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ପଢ଼ ।
(କ) ଛାତ୍ରେଣ ଇତିହାସ ପଠ୍ୟତେ । (ଛାତ୍ରଦ୍ୱାରା ଇତିହାସ ପଢ଼ାଯାଉଛି ।)
(ଖ) ବାଳକେନ ଚନ୍ଦ୍ର ଦୃଶ୍ୟତେ । ( ପିଲାଟିଦ୍ଵାରା ଚନ୍ଦ୍ର ଦେଖାଯାଉଛି ।)
(ଗ) ଦେବଦତ୍ତେନ ଗ୍ରାମ ଗମ୍ୟତେ । (ଦେବଦତ୍ତଦ୍ବାରା ଗାଁ ଯିବା ହେଉଛି । )
‘ଉଲ୍ଲେ କର୍ମଣି ପ୍ରଥମା’
ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ କର୍ମପଦ ‘ଇତିହାସ’, ‘ଚନ୍ଦ୍ର’ ଓ ‘ଗ୍ରାମ’ ଉକ୍ତ ବା ପ୍ରଧାନ ହୋଇଥିବାରୁ, ଏହି ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକ କର୍ମବାଚ୍ୟରେ ଅଛନ୍ତି । ତେଣୁ କର୍ମବାଚ୍ୟରେ କର୍ମଠାରେ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

୪। (କ) ହେ ଛାତ୍ରା ! ଅଦ୍ୟ କିଂ ପଠିଷ୍ୟଥ ?
(ଖ) ଅରେ ବାଳକ ! ତବ ନାମ କିମ୍ ?
(ହେ ଛାତ୍ରମାନେ ! ଆଜି କ’ଣ ପଢ଼ିବ ?)
(ଆରେ ପିଲା ! ତୁମ ନାମ କ’ଣ ?)
ଏଠାରେ ହେ, ଅରେ ଇତ୍ୟାଦି ପଦରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଛାତ୍ର, ବାଳକ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କୁ ସମ୍ବୋଧନ କରଯାଇଛି । ତେଣୁ ‘ସମ୍ବୋଧନ’କୁ ବୁଝାଇଲେ ‘ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି’ ହୋଇଥାଏ । ସମ୍ବୋଧନର ଏକବଚନରେ ରୂପର ପରିବର୍ତ୍ତନ ଦେଖାଯାଏ; ମାତ୍ର ଦ୍ବିବଚନ ଓ ବହୁବଚନ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତିପରି ହୋଇଥାଏ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

‘ସଂବୋଧନେ ପ୍ରଥମା’
୫। (କ) ତୁମ୍ ଏବ ମମ ପରମ ବନ୍ଧୁ । (ତୁମେ ହିଂ ମୋର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବନ୍ଧୁ ।)
(ଖ) ଆସୀତ୍ ପୁରା ବାଲ୍ମୀକି ନାମ ମହାନ୍ କବି । (ପୂର୍ବେ ବାଲ୍ମୀକି ବୋଲି ଜଣେ ବଡ଼ କବି ଥିଲେ ।)
(ଗ) ରାମ ଇତି ବାଳକ ଅତ୍ର ପଠତି । (ରାମ ବୋଲି ପିଲାଟି ଏଠାରେ ପଢ଼ୁଛି ।)
‘ଅବ୍ୟୟଯୋଗେ ପ୍ରଥମା’
ଏଠାରେ ଏବଂ (କେବଳ), ନାମ (ନାମକ), ଇତି (ବୋଲି) ପ୍ରଭୃତି ଅବ୍ୟୟପଦ ଅଟନ୍ତି । ‘ତୁମ୍’, ବାଲ୍ମୀକି ଓ ରାମଃ ପ୍ରଭୃତି ଶବ୍ଦର ଯେଉଁ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଛି, ତାହା ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ଅବ୍ୟୟପଦଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗରେ ହୋଇଛି । ଏହାକୁ ‘ଅବ୍ୟୟଯୋଗେ ପ୍ରଥମା’ କୁହାଯାଏ ।

ମନେରଖ :

  • କ୍ରିୟାସାଧନରେ ଯେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବା ପ୍ରଧାନ, ତାକୁ କର୍ତ୍ତା କୁହାଯାଏ ।
  • ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ କର୍ତ୍ତାପ୍ରଧାନ, ତାହା କର୍ତ୍ତୃବାଚ୍ୟ ଏବଂ କର୍ତ୍ତୃବାଚ୍ୟରେ କର୍ତ୍ତାଠାରେ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।
  • ସମ୍ବୋଧନ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ବିଭକ୍ତି ନୁହେଁ । ଏହା ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତିର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
  • ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ଏକବଚନବ୍ୟତୀତ ସମ୍ବୋଧନର ରୂପ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ସଦୃଶ ।
  • ସମ୍ବୋଧନକୁ ବୁଝାଇଲେ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।
  • କେତେକ ଅବ୍ୟୟଯୋଗେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ ।

ଗୀତ :
କରିବାଚ୍ୟ କର୍ତ୍ତା ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତି ଆଉ ପୁଣି ସଂବୋଧନେ
କର୍ମ ଉକ୍ତ ହେଲେ ଅବ୍ୟୟ ଯୋଗରେ ମନେରଖ ପିଲାମାନେ ।

(i) କର୍ଭରି ପ୍ରଥମା
(ii) ସଂବୋଧନେ ପ୍ରଥମ
(iii) ଉକ୍ତ କର୍ମଣି ପ୍ରଥମା
(iv) ଅବ୍ୟୟଯୋଗେ ପ୍ରଥମା ବା ନିୟତ ଯୋଗେ ପ୍ରଥମା

ଅଭ୍ୟାସଃ :
୧। ଅଧୋଲିଖୂତପଦାନାଂ ସମ୍ବୋଧନେ ରୂପାଣି ଲିଖତ; ଯଥା – ମାତା – ହେ ମାତ !
(କ) ସୌରଭଃ __________________________।
Answer:
ହେ ସୌରଭ !

(ଖ) ଦେବୀ __________________________।
Answer:
ହେ ଦେବି !

(ଗ) ମୁନିଃ ___________________________।
Answer:
ହେ ମୁନଃ !

(ଘ) ପ୍ରଭୁଃ __________________________।
Answer:
ହେ ପ୍ରଭୋ !

(ଙ) ଲତା ___________________________।
Answer:
ହେ ଲତେ !

(ଚ) ଭ୍ରାତା __________________________।
Answer:
ହେ ଭ୍ରାତଃ !

(ଛ) ନମଃ __________________________।
Answer:
ହେ ନମଃ !

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଜ) ବାଳିକେ __________________________।
Answer:
ହେ ବାଳିକେ !

(ଝ) ହରି __________________________।
Answer:
ହେ ହରଃ !

(ଞ) ପୁନଃ __________________________।
Answer:
ହେ ପୁତ୍ରା !

୨। ଅଧୋଲିଖନି ଅବ୍ୟୟପଦାନି ବ୍ୟବହୃତ୍ୟ ବାକ୍ୟାନି ରଚୟତ । ଯଥା : ଏବ – ସତ୍ୟମ୍ ଏବ ଜୟତେ ।
ଇତି _____________________________________।
Answer:
ସତ୍ୟମ୍ ଇତି ଜାନାମି ।

ଅପି _____________________________________।
Answer:
ତୁମପି ମମ ମାତା ।

ନାମ _____________________________________।
Answer:
ତବ ନାମ କିମ୍ ?

୩। କୋଷ୍ଠକାତ୍ ଯଥାର୍ଥ କର୍ତ୍ତୃପଦାନି ବ୍ୟବହୃତ୍ୟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ । ଯଥା : ଛାତ୍ରୀ ବ୍ୟାକରଣଂ ପଠତଃ ।
(କ) _____________________________________ ମାଂ ବଧୃତି ।
Answer:
ବୟମ୍

(ଖ)_____________________________________ ହରିଂ ଭଜତି ।
Answer:
ବାନୌ

(ଗ)_____________________________________ ଗୁରଂ ପ୍ରଣମାମି ।
Answer:
ଗୋପାଳ

(ଘ)_____________________________________ ଦୁଗ୍ଧ ପିବତଃ ।
Answer:
ବାନରୌ

(ଙ)_____________________________________ ଚିତ୍ରାଣି ପଶ୍ୟନ୍ତି ।
Answer:
ଅହମ୍

(ଚ) ____________________________________ଦେଶଂ ରକ୍ଷନ୍ତି ।
Answer:
ଶିଶନଃ

(ଛ)_________________________________ ବୃକ୍ଷମ୍ ଆରୋହତଃ ।
Answer:
ତୁମ୍

(ଜ) ___________________________________ମନ୍ଦିରଂ ଗମିଷ୍ୟତଃ ।
Answer:
ସୈନିକା

(ଝ) _________________________________ ପାଠ୍ୟ ସ୍ମରାମଃ ।
Answer:
ଯୁବାମ୍

(ଞ) __________________________________କୁତ୍ର ଗଚ୍ଛସି ?
Answer:
ଭକ୍ତ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୪। କୋଷ୍ଠକାତ୍ (ଉକ୍ତ) କର୍ମପଦାନି ବ୍ୟବହୃତ୍ୟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ । ଯଥା : ରମେଣ ରାବଶଃ ହତଃ ।
(କ) ଛାତ୍ରେଣ _______________________ ପଠ୍ୟତେ ।
Answer:
ପାଠ୍ୟ

(ଖ) ଭକ୍ତେନ _____________________________ ସେବ୍ୟତେ ।
Answer:
ଭଗବାନ୍

(ଗ) ରାମେଣ ____________________________ ଗମ୍ୟତେ ।
Answer:
ଗ୍ରାମଃ

(ଘ) ମୟା ________________________________ ଉନ୍ତଃ ।
Answer:
ଶିକ୍ଷକଃ

(ଙ) ରାଜ୍ଞା _________________________ ନିର୍ଦ୍ଦିଶ୍ୟତେ ।
Answer:
ଭୃତ୍ୟ

(ଚ) ମାତ୍ରା __________________________ ଉଚ୍ୟତେ ।
Answer:
କନ୍ଯା

(ଛ) ତ୍ୱୟା ___________________________ଦୃଷ୍ଟା ।
Answer:
କନ୍ଯା

(ଜ) କେନ _____________________________ କ୍ରିୟତେ ।
Answer:
କାର୍ଯ୍ୟମ୍

(ଝ) ବାଳିକୟା ____________________________ ନୀୟତେ ।
Answer:
ଜଳଂ

(ଞ) ଲକ୍ଷ୍ୟା ____________________________ ସେବ୍ୟତେ ।
Answer:
ଜଗନ୍ନାଥ

କର୍ମକାରକ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟା ବିଭକ୍ତି

୧। (କ) ଛାତ୍ର ସଂସ୍କୃତଂ ପଠତି । (ଛାତ୍ରଟି ସଂସ୍କୃତ ପଢୁଛି ।)
(କ) ଛାତ୍ର ସଂସ୍କୃତଂ ପଠତି। (ଛାତ୍ରଟି ସଂସ୍କୃତ ପଢୁଛି ।)
(ଖ) ବାଳକ ଚିତ୍ର ପଶ୍ୟତି। (ପିଲାଟି ଚିତ୍ର ଦେଖୁଛି ।)
(ଗ) ତ୍ୱମ୍ ଓଦନଂ ଖାଦସି । (ତୁମେ ଭାତ ଖାଉଛ ।)

ଉପନ୍ଯୁକ୍ତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ କର୍ତ୍ତା ‘ଛାତ୍ର’, ‘ଅହମ୍’ ଓ ‘ତୁମ୍’ ର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଯଥାକ୍ରମେ ‘ସଂସ୍କୃତମ୍’, ‘ଚିତ୍ରମ୍’, ଓ ‘ଓଦନମ୍’ ଅଟେ । କର୍ଭାର ଯାହା ଈପ୍‌ସିତତମ, ତାହା କର୍ମ । ତେଣୁ ସଂସ୍କୃତ, ଚିତ୍ର ଓ ଓଦନ ପଦଗୁଡ଼ିକ ‘କର୍ମପଦ’ ଅଟନ୍ତି ।୧ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ କର୍ତ୍ତୃପଦ ଉକ୍ତ ବା ପ୍ରଧାନ ହୋଇଥିବାରୁ ‘କର୍ମ’ ଏଠାରେ ଅନୁକ୍ତ । ଅତଏବ ଅନୁକ୍ତ କର୍ମଠାରେ ଦ୍ଵିତୀୟା (ଅନୁସ୍ତେ କର୍ମଣି ଦ୍ୱିତୀୟା) ବିଭକ୍ତି ହୋଇଅଛି । ‘କରୁଁ ଈପ୍‌ସିତତମଂ କର୍ମ’

୨। ହରି ବୈକୁଣ୍ଠମ୍ ଅଧୂଶେତେ । (ଭଗବାନ୍ ବୈକୁଣ୍ଠରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରନ୍ତି ।)
ଗୁରୁ ଆସନମ୍ ଅଧ୍ଯାସ୍ତେ । (ରାଜା ସିଂହାସନରେ ବସିଛନ୍ତି ।)
ଗୁରୁ ଆସନମ୍ ଅଧ୍ଯାସ୍ତେ । (ଗୁରୁ ଆସନରେ ବସିଛନ୍ତି ।)

ଏଠାରେ ‘ଅଧ୍’ ଉପସର୍ଗ ଯୁକ୍ତ ଶୀ (ଶାଢୀ଼), ସ୍ଥା, ଆସ୍ ଧାତୁର ପ୍ରୟୋଗରେ ଅଧୂକରଣ ସ୍ଥାନରେ କର୍ମସଂଜ୍ଞା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ବୈକୁଣ୍ଠ, ସିଂହାସନ ଓ ଆସନ ପଦରେ ଦ୍ବିତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହେଲା । ‘ଅସ୍ଥାସାଂ କର୍ମ’

୩ । ମୁନୟ କୁଟୀରମ୍ ଉପବସନ୍ତି । (ମୁନିମାନେ କୁଟୀରରେ ବାସ କରନ୍ତି ।)
ମୃଗ ବନମ୍ ଅନୁବସନ୍ତି । (ହରିଣମାନେ ବଣରେ ବାସ କରନ୍ତି ।)
ବିହଙ୍ଗ ନୀଡ଼ମ୍ ଅଧ୍ବସତି । (ଚଢ଼େଇ ବସାରେ ବାସକରେ ।)
କୃଷକଃ ଗ୍ରାମମ୍ ଆବସତି । (କୃଷକ ଗାଁରେ ବାସକରେ ।)

ଏଠାରେ ‘ଅଧ୍’ ଉପସର୍ଗ ଯୁକ୍ତ ଶୀ (ଶାଡ୍), ସ୍ଥା, ଆସ୍ ଧାତୁର ପ୍ରୟୋଗରେ ଅଧୂକରଣ ସ୍ଥାନରେ କର୍ମସଂଜ୍ଞା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇ ବୈକୁଣ୍ଠ, ସିଂହାସନ ଓ ଆସନ ପଦରେ ଦ୍ବିତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହେଲା । ‘ଅଧୂଶୀସ୍ଥାସାଂ କର୍ମ’‘ବସ୍’ ଧାତୁ ପୂର୍ବରେ ‘ଉପ’, ‘ଅନୁ’, ‘ଅଧ୍’ ଓ ‘ଆ’ ଉପସର୍ଗ ରହିଲେ ଅଧ୍ଯକରଣ କାରକ କର୍ମସଂଜ୍ଞା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ, ଏବଂ ସେଠାରେ ଦ୍ଵିତୀୟା ବିଭକ୍ତିର ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ‘ଉପବସତି’ ର ଅର୍ଥ ଉପବାସ ବୁଝାଉଥିଲେ, ଆଧାର କର୍ମ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ ଅର୍ଥାତ୍ ସପ୍ତମୀ ସ୍ଥାନରେ ଦ୍ୱିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ନାହିଁ । ‘ଉପାନ୍ସଧ୍ୟାହ୍ନ ବୟଃ’

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

ଯଥା ଦରିଦ୍ର୍ୟ ଗୃହେ ଉପବସନ୍ତି । (ଗରିବ ଲୋକଟି ଘରେ ଉପବାସ ଅଛି ।)
ଶ୍ରମିକଃ କୁଟୀରେ ଉପବସତି । (ଶ୍ରମିକ କୁଡ଼ିଆରେ ଉପବାସ ଅଛି ।)
ଉପ ଅନୁ ଅଧୂ ଆ ବସ୍ ଧାତୁ ମୂଳରେ ଥିଲେ ଆଧାରେ ହୁଏ ଦ୍ଵିତୀୟା ।

୪। ସାଧୁ ସନ୍ମାର୍ଗମ୍ ଅଭିନିବିଶତେ । (ସାଧୁଲୋକ ଭଲ ବାଟକୁ ମନ ଦେଉଛି ।)
ଅଭି ଓ ନି ଉପସର୍ଗ ପୂର୍ବକ ‘ବିଶ୍’ ଧାତୁର ଆଧାରରେ କର୍ମକାରକ ହୋଇଥାଏ । ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ ଏହାର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଯାଏ । ଯଥା : ବାଳକାନାଂ ପାଠେ ଅଭିନିବେଶ (ଆଗ୍ରହ) ଅସ୍ଥି । (ପିଲାମାନଙ୍କର ପାଠରେ ଆଗ୍ରହ ଅଛି ।) ୫। ହିରଣ୍ୟତଃ ନିର୍ଭୟଂ ସ୍ଥିତଃ । (ହିରଣ୍ୟକ ନିର୍ଭୟରେ ରହିଲା ।)

୫। ହିରଣ୍ୟତଃ ନିର୍ଭୟଂ ସ୍ଥିତଃ । (ହିରଣ୍ୟକ ନିର୍ଭୟରେ ରହିଲା ।)
ଗଜଃ ଧୀରଂ ଚଳତି । (ହାତୀ ଧୀରେ ଧୀରେ ଚାଲୁଛି ।)
ଦୀର୍ଘକଣ୍ଠୀ ସଭୟମ୍ ଆହ । (ଦୀର୍ଘକଣ୍ଠ ଭୟ ସହିତ କହିଲା ।)
ଶିଶୁ ସାଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ପଶ୍ୟତି । (ଶିଶୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟର ସହିତ ଦେଖୁଛି ।)

ଉପନ୍ଯୁକ୍ତ ଉଦାହରଣଗୁଡ଼ିକରେ ‘ନିର୍ଭୟମ’, ‘ଧୀରମ୍’ ଓ ‘ସଭୟମ୍’ ବାକ୍ୟର କ୍ରିୟାକୁ ବିଶେଷିତ କରୁଥିବାରୁ, ଏମାନଙ୍କୁ କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣ କୁହାଯାଏ । କ୍ରିୟାବିଶେଷଣଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ବିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ଓ କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ଏକବଚନ ହୁଅନ୍ତି । ଏହାକୁ ‘କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ଦ୍ଵିତୀୟା’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

ଅହଂ ମାସଂ ବ୍ୟାକରଣଂ ପଠାମି । (ମୁଁ ମାସେ ହେଲା ବ୍ୟାକରଣ ପଢ଼ୁଛି ।)
ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶବର୍ଷାଣି ବନେ ତିଷ୍ଠତି ସ୍ମ । (ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଚଉଦବର୍ଷ ବଣରେ ରହିଥିଲେ ।)
ପର୍ବତଃ କ୍ରୋଶଂ ବର୍ଷତେ । (ପର୍ବତଟି କୋଣେ ବ୍ୟାପି ରହିଛି ।)
ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଂଯୋଗ (ବ୍ୟାପି) ଅର୍ଥରେ କାଳବାଚକ ‘ମାସ’ ଓ ‘ବର୍ଷ’ଠାରେ ଓ ମାର୍ଗବାଚକ ‘କ୍ରୋଶ’ ଶବ୍ଦରେ ଦ୍ୱିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୋଇଛି । ଏହାକୁ ‘ବ୍ୟାପ୍ୟର୍ଥେ ଦ୍ୱିତୀୟା’ କୁହାଯାଏ ।

୭। ମାନବାଃ ଦେବାନ୍ ଅନୁ । (ମନୁଷ୍ୟମାନେ ଦେବତାଙ୍କଠାରୁ ନିକୃଷ୍ଟ ।)
ଦୀନଂ ପ୍ରତି ଦୟାଂ କୁରୁ । (ଗରିବକୁ ଦୟା କର ।)
ମାଳାକାରଃ ବୃକ୍ଷ ବୃକ୍ଷ ପ୍ରତି ସିଞ୍ଚତି / ପରି ସିଞ୍ଚତି / ଅନୁ ସିଞ୍ଚତି । (ମାଳି ଗଛକୁ ଗଛ ପାଣି ଦେଉଛି ।)
ଏଠାରେ ଅନୁ, ପ୍ରତି, ପରି ପ୍ରଭୃତି କେତେକ ଉପସର୍ଗ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପଦରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ‘ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର’ ଅର୍ଥକୁ ପ୍ରକାଶ କରୁଛନ୍ତି । ଏମାନଙ୍କୁ ‘କର୍ମପ୍ରବଚନୀୟ’ କୁହାଯାଏ । ସେହି କର୍ମପ୍ରବଚନୀୟ ଯୋଗେ ‘ଦେବାନ୍’, ‘ଦୀନଂ’, ‘ବୃକ୍ଷ’ ହରିମ୍ ପ୍ରଭୃତି ଦ୍ଵିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୋଇଅଛି ।

୮। ଗୋପାଳ ରାଂ ପୟଃ ଦୋଷି । (ଗଉଡ଼ ଗାଈ ଦୁହୁଛି ।)
କୃଷକଃ ଅକ୍ଷାଂ ଗ୍ରାମିଂ ନୟତି । (କୃଷକ ଛେଳିଟିକୁ ଗ୍ରାମକୁ ନେଉଛି ।)

ବିଚାରପତିଃ ଚୋରଂ ଶତଂ ଦଣ୍ଡୟତି। (ବିଚାରପତି ଚୋରକୁ ଶହେଟଙ୍କା ଦଣ୍ଡ ହେଉଛନ୍ତି ।)
ପୟଃ – ମୁଖ୍ୟକର୍ମ, ଗ୍ରାମ – ଗୌଣକର୍ମ ।
ଅଜାମ୍ – ମୁଖ୍ୟକର୍ମ, ଗ୍ରାମମ୍ – ଗୌଣକର୍ମ ।
ଚୌରମ୍ – ମୁଖ୍ୟକର୍ମ, ଶତମ୍ – ଗୌଣକର୍ମ ।
ଦୁହ୍, ନୀ ଓ ଦଣ୍ଡ ପ୍ରଭୃତି ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ଦ୍ବିକର୍ମକ ଅଟନ୍ତି । ଏପରି ଧାତୁମାନଙ୍କର ପ୍ରୟୋଗରେ ଗୌଣ କର୍ମଠାରେ ଅନ୍ୟ କାରକ ସ୍ଥାନରେ କର୍ମସଂଜ୍ଞା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ‘ଅକଥ୍ତଂ ଚ’ ସୂତ୍ରରେ କର୍ମ କୁହାଯାଏ । ‘ଗୋ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଗାମ୍’, ‘ଗ୍ରାମେ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଗ୍ରାମମ୍’, ‘ଶତେନ’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଶତମ୍’ ହୋଇଛି ।

ସଂସ୍କୃତବ୍ୟାକରଣରେ ସାଧାରଣତଃ ୧୬ ଗୋଟି ଦ୍ବିକର୍ମକ ଧାତୁର ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଏ । ଯଥା : ଦୁହ୍, ଯାଚ୍, ପଚ୍, ଦଣ୍ଡ, ରୁଧ, ପ୍ରଚ୍ଛ, ଚି, ବୁ, ଶାସ୍ତ୍ର, ଜି, ମଥ୍, ମୁଷ୍କ, ନୀ, ହୃ, କୃଷ୍ ଓ ବହ୍ । ଏହି ଧାତୁଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗରେ ଓ ତଦର୍ଥକ ଧାତୁରେ ମଧ୍ଯ ଅକଥ୍ତ ଗୌଣ କର୍ମର ପ୍ରୟୋଗ ଦେଖାଯାଏ ।

ଯଥା : ବଲିଂ ଭିକ୍ଷତେ ବସୁଧାମ୍ । (ବଳିରାଜାଙ୍କୁ ବସୁଧା ଭିକ୍ଷା କରୁଛନ୍ତି ।)
ଭିକ୍ଷୁକଃ ଗୃହିଣୀମ୍ ଅନଂ ପ୍ରାର୍ଥୟତେ । (ଭିକାରୀ ଗୃହିଣୀଙ୍କୁ ଭାତ ମାଗୁଛି ।)
ଏଠାରେ ‘ଯାତ୍‌’ ଅର୍ଥରେ ଭିକ୍ଷ୍ ଓ ପ୍ରାର୍ଥ ଧାତୁର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଛି ।

୯ । ନିମ୍ନଲିଖତ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗରେ ଦ୍ଵିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।
ସର୍ବତଃ – (ସବୁଆଡ଼େ)- ଦେଶଂ ସର୍ବତଃ ‘ସର୍ବଶିକ୍ଷା-ଅଭିଯାନଂ’ ପ୍ରଚଳତି ।
(ଦେଶର ସବୁଆଡ଼େ ସର୍ବଶିକ୍ଷା ଅଭିଯାନ ଚାଲୁଛି ।)
ପରିତଃ – (ଚାରିପାଖରେ) – ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ପରିତଃ ପ୍ରାଚୀରଂ ଶୋଭତେ ।
(ସ୍କୁଲ ଚାରିପଟେ ପାଚିରୀ ଶୋଭା ପାଉଛି ।)
ଅଭିତଃ – (ଆଗରେ ) – ମାତରମ ଅଭିତଃ ଶିଶୁ କ୍ରୀଡ଼ତି । (ମାଆ ଆଗରେ ପିଲା ଖେଳୁଛି ।)-
ଉଭୟତଃ – (ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ବରେ) – ନଦୀମ୍ ଉଭୟତଃ ବୃକ୍ଷା ସନ୍ତି । (ନଈ ଦୁଇପଟେ ଗଛ ଗୁଡ଼ିକ ଅଛନ୍ତି ।)
ଉପର୍ୟୁପରି – (ଉପରକୁ ଉପର) – ବାୟୁମଣ୍ଡଳମ୍ ଉପର୍ୟ୍ୟପରି ସ୍ତରଭେଦଃ ।
(ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଉପରକୁ ଉପରକୁ ସ୍ତରଭେଦ ଅଛି ।)
ଅଧ୍ୟଧୂ – (ଉପରକୁ ଉପର) – ବୃକ୍ଷମ୍ ଅଧଧ ଶାଖା ସନ୍ତି । (ଗଛ ଉପରକୁ ଉପରକୁ ଡାଳ ଅଛି ।)
ଅଧୋଽଧଃ – (ତଳକୁ ତଳ) – ଅଧୋଽଧଃ ଲୋକଂ ପାତାଳ । (ସଂସାରର ତଳକୁ ତଳ ପାତାଳ ।)
ଅନ୍ତରା – (ମଧ୍ୟରେ ) – ଜଗନ୍ନାଥ ବଳଭଦ୍ର ଚ ଅନ୍ତରା ସୁଭଦ୍ରା ବିରାଜତେ ।
(ଜଗନ୍ନାଥ ଓ ବଳଭଦ୍ରଙ୍କ ମଝିରେ ସୁଭଦ୍ରା ଅଛନ୍ତି ।)
ଅନ୍ତରେଣ– (ବିନା ) – ଜଳଂ ବିନା ଜୀବନମ୍ ଅସମ୍ଭବମ୍ । (ପାଣି ବିନା ଜୀବନ ଅସମ୍ଭବ ।)
ଧକ୍ – (ଧକ୍‌କାର) – ଚୌରଂ ଧକ୍ । (ଚୋରକୁ ଧକ୍ ।)
ଯାବତ୍ – (ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) – ନଦୀ ଯାବତ୍ ଗଚ୍ଛ । (ନଈ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଅ ।)
ବିନା – (ବ୍ୟତୀତ) – ପରିଶ୍ରମଂ ବିନା ବିଦ୍ୟା ନ ଭବତି । (ପରିଶ୍ରମ ବିନା ପାଠ ହୁଏ ନାହିଁ ।)
(ବିନା ଯୋଗେ ୩ୟା / ୫ମୀ ମଧ୍ଯ ହୁଏ ।)
ଋତେ – (ବ୍ୟତୀତ ) – ଧର୍ମମ ରତେ ସୁଙ୍ଖ ନାସ୍ତି । (ଧର୍ମ ବିନା ସୁଖ ନାହିଁ ।)
(ଋତେ ଯୋଗେ ୫ମୀ ମଧ୍ଯ ହୁଏ ।)
ସମୟା / ନିକଷା – (ନିକଟରେ) – ଗ୍ରାମଂ ସମୟ। / ନିକଷା ନଦୀ ପ୍ରବହତି । (ଗାଁ ପାଖରେ ନଈ ବହୁଛି ।)
ହା – (ଦୁଃଖସୂଚକ ) – ହା ନାସ୍ତିକମ୍‌ । ହା – ମନ୍ଦଭାଗ୍ୟମ୍ଭ। (ହାୟରେ ନାସ୍ତିକ । ହାୟରେ ମନ୍ଦଭାଗ୍ୟ ।)
ଦକ୍ଷିଣେନ – (ଦକ୍ଷିଣରେ ) – ଅସ୍ମାଙ୍କ ବିଦ୍ୟାଳୟ ରାଜମାର୍ଗ ଦକ୍ଷିଣେନ ଅସ୍ଥି । (ଆମ ବିଦ୍ୟାଳୟ ସଡ଼କ ଦକ୍ଷିଣପଟେ ଅଛି ।)
ଉତ୍ତରେଣ – (ଉତ୍ତରରେ) – ତବ ଗୃହଂ ବିଦ୍ୟାଳୟମ୍ ଉତ୍ତରେଣ ଅନ୍ତି । (ତୁମଘର ସ୍କୁଲ ଉତ୍ତରପଟେ ଅଛି ।)

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

ବି.ଦ୍ରା : ଅବ୍ୟୟାଦି ପଦ ଯୋଗରେ ଯେଉଁ ବିଭକ୍ତ ହୁଏ ତାହାକୁ ‘ଉପପଦ ବିଭକ୍ତି’ କୁହାଯାଏ ।

ମନେରଖ :

  • କର୍ରାର କ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ଯାହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଈପ୍‌ସିତ ତାହା କର୍ମକାରକ ଓ ଏହା ଦ୍ୱିତୀୟା ବିଭକ୍ତାନ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
  • ବସ୍ ଧାତୁ ପୂର୍ବରେ ଉପ, ଅନୁ, ଅଧ୍ ଓ ଆ ଉପସର୍ଗ ରହିଲେ, ଆଧାରର କର୍ମସଂଜ୍ଞା ହୁଏ ।
  • କ୍ରିୟାର ବିଶେଷଣଠାରେ ଦ୍ଵିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ଏବଂ ତାହା କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ଏକବଚନରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ ।
  • ଉଭୟତଃ, ପରିତଃ, ସମୟା, ନିକଷା, ହା, ପ୍ରତି, ଧ୍ୱକ୍ ପ୍ରଭୃତି କେତେକ ଅବ୍ୟୟପଦ ଯୋଗେ ଦ୍ଵିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ ।
  • ବିନା ଯୋଗେ ଦ୍ୱିତୀୟା, ତୃତୀୟା ଓ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।

ଗୀତ :
କର୍ମ କାରକେ ଦ୍ବିତୀୟା
କାଳ ବାଚକରେ ତାହା
ଶୀ, ସ୍ଥା, ଅସ୍ ଧାତୁ ଅଧ୍ ଯୋଗରେ
ଉପ, ଅନୁ, ଅଧୂଗେ
ବସ୍ ଧାତୁର ସଙ୍ଗେ
ଦ୍ବିତୀୟା ହୁଅଇ ଅଭି, ନି, ବିଶ୍ ସଙ୍ଗରେ
ଅଧଧ ଓ ଉପସ୍ଥ୍ୟପରି
ଅଭିତଃ ପରିତଃ ଯୋଗେ ହୁଏ ସେପରି । ୧।
ହା, ପ୍ରତି, ଧୂକ ଓ ସମୟା
ରତେ ଯାବତ୍ ଅନ୍ତରା
ଅନ୍ତରେଣ ବିନା ଯୋଗେ ହୁଏ ଦ୍ବିତୀୟା
କ୍ରିୟା ବିଶେଷଣେ ଯାହା
ଅନୁ ପ୍ରତି ଯୋଗେ ତାହା
ସର୍ବତଃ ଯୋଗେ ମଧ୍ୟ ହୁଅଇ ଏହା
ମନେରଖ ବାଳକ ବାଳିକାଗଣ
ଦ୍ବିତୀୟା ବିଭକ୍ତି ପାଇଁ ନିୟମମାନ । ୨।

ଅଭ୍ୟାସଃ :
୧। ବନ୍ଧନୀମଧ୍ୟାତ୍ ଯଥାର୍ଥ-କର୍ମପଦଂ ନିରୂପ୍ୟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା : ବାଳକ ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ଗଚ୍ଛତି ।
(କ) କୃଷକଃ _______________________ ନୟତି ।
Answer:
ଅଜାଂ

(ଖ) ପଥ୍ __________________________ ପିବତି ।
Answer:
ଜଳଂ

(ଗ) ଛାତ୍ରୀ __________________________ ସେବତେ ।
Answer:
ଗୁରୁଂ

(ଘ) ଭକ୍ତାଃ__________________________ ପୂଜୟନ୍ତି ।
Answer:
ଈଶ୍ୱରଂ

(ଙ) ଧନିକ __________________________ ଦଦାତି ।
Answer:
ଧନଂ

୨। ବନ୍ଧନୀସ୍ଥିତାନାଂ ଶବ୍ଦାନାଂ ଯଥାର୍ଥ-ବିଭରୌ ପ୍ରୟୋଗଂ କୁରୁତ ।
ଯଥା : ଡଃ ବରଂ ସଂସ୍କୃତଂ ପଠିଷ୍ୟତି (ବର୍ଷ) ।

(କ)_______________________ ଅନୁ ବସ୍ତ୍ର ଧାବତି । (ଗୋ)
Answer:
ଗାମ୍ଂ

(ଖ) ଅହଂ ___________________ ନମାମି । (ଗୁରୁ)
Answer:
ଗୁରୁଂ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଗ) ସଃ _______________________ ପିବତି । (ମଧୁ)
Answer:
ମଧୁଂ

(ଘ) ଭକ୍ତଃ ________________________ ଭଜତି । (ହରି)
Answer:
ହରିଂ

(ଙ) ବ୍ରାହ୍ମଣୀ _______________________ ପୂଜୟତି । (ଦେବ)
Answer:
ଦେବଂ

(ଚ) ଅଶ୍ଳୀ _______________________ ଧାବତି । (ଶୀଘ୍ର)
Answer:
ଶୀଘ୍ରଂ

(ଛ) ଛାତ୍ରା ___________________________ ପଠେୟୁ । (ପାଠ)
Answer:
ପାଠଂ

(ଜ) ଙ _____________________________ ଗଚ୍ଛସି । (ପାଠଶାଳା)
Answer:
ପାଠଶାଳାଂ

୩। ବାକ୍ୟାନି ସଂଶୋଧୟତ ।
ଯଥା – ଦୀନସ୍ୟ ପ୍ରତି ଦୟା କର୍ତ୍ତବ୍ୟା-ଦୀନଂ ପ୍ରତି ଦୟା କର୍ତ୍ତବ୍ୟା ।

(କ) ରାମଃ ଅଯୋଧ୍ୟାୟାମ୍ ଅଧ୍ଯାସ୍ତେ ।
Answer:
ରାମଃ ଅଯୋଧ୍ୟାମ୍ ଅଧ୍ଯସ୍ତେ ।

(ଖ) ପକ୍ଷିଣ ମଧୁରେଣ କୂଜନ୍ତି ।
Answer:
ପକ୍ଷିଣ ମଧୁରଂ କୂଜନ୍ତି ।

(ଗ) ପ୍ରାକ୍ ଭରତେନ ଇତି ରାଜା ଆସୀତ୍ ।
Answer:
ପ୍ରାକ୍ ଭରତଃ ଇତି ରାଜା ଆସୀତ୍ ।

(ଘ) ମମ ପ୍ରତି ଦୟାଂ କୁରୁ ।
Answer:
ମାଂ ପ୍ରତି ଦୟାଂ କୁରୁ ।

(ଙ) ଗ୍ରାମାତ୍ ଅଭିତଃ ଗାପଃ ଚରନ୍ତି ।
Answer:
ଗ୍ରାମମ୍ ଅଭିତଃ ଗାପଃ ଚରନ୍ତି ।

(ଚ) ମନ୍ତ୍ରଣ ଦିଲ୍ୟାମ୍ ଉପବସନ୍ତି ।
Answer:
ମନ୍ତ୍ରଣ ଦିଲ୍ଲୀମ୍ ଉପବସନ୍ତି ।

(ଛ) ମାନବାଃ ଦେବାନାମ୍ ଅନୁ ।
Answer:
ମାନବାଃ ଦେବାନ୍ ଅନୁ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଜ) ମୂଷିକାଂ ଗର୍ଭେ ଅଧ୍ଵସନ୍ତି ।
Answer:
ମୂଷିକା ଗର୍ଭମ୍ ଅଧ୍ଵସନ୍ତି ।

୪। ଅଧୋଲିଖୁନି ପଦାନି ବ୍ୟବହୃତ୍ୟ ବାକ୍ୟାନି ରଚୟତ ।
ଯଥା : (ଅଭିତଃ-ମାତରମ୍ ଅଭିତଃ ଶିଶୁ କ୍ରୀଡ଼ତି ।)
ପ୍ରତି – ଗ୍ରାମଂ ପ୍ରତି ଗମିଷ୍ୟାମି ।
ଶୀଘ୍ରମ୍ – ଶୀଘ୍ରମାଗଚ୍ଛ ତୁମ୍ ।
ହା – ହା କଷ୍ଟମ୍ ।
ଅନ୍ତରା – ଗୃହମନ୍ତରା ଶିଶୁ କ୍ରନ୍ଦତି ।
ଅଭିନିବିଶେତେ – ଛାତ୍ରା ପାଠମ୍ ଅଭିନିବିଶେତେ ।
ଦିବସମ୍ – ଦିବସମହମତ୍ର ସ୍ଥାସ୍ୟାମି ।
ଧୂ – ଅସାରଂ ସଂସାରଂ ଧ୍ଵଂକ୍ ।
ସମୟା – ମାଂ ସମୟା ଆଗଚ୍ଛତଃ ।
ଉଭୟତଃ – ମାର୍ଗମ୍ ଉଭୟତଃ ବୃକ୍ଷା ସନ୍ତି ।
ଉପବସତି – ଦରିଦ୍ର୍ୟ ଗ୍ରାମମ୍ ଉପବସତି ।

୫। ସଂସ୍କୃତେନ ଅନୁବାଦଃ କାର୍ଯ୍ୟ ।
(କ) କେତେବର୍ଷ ହେଲା ତୁମେ ଖବରକାଗଜ ପଢୁଛ ।
Answer:
କତି ବର୍ଷାଣି ତଂ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ପଠସି ।

(ଖ) ମୁଁ ଏଠାରେ ଦିନଟିଏ ରହିବି ।
Answer:
ଅହମତ୍ର ଦିବସଂ ସ୍ଥାସ୍ୟାମି ।

(ଗ) ରାସ୍ତାର ଉଭୟ ପାର୍ଶ୍ଵରେ ଗଛଗୁଡ଼ିକ ଅଛି ।
Answer:
ମାର୍ଗମ୍ ଉଭୟତଃ ବୃକ୍ଷା ସନ୍ତି ।

(ଘ) ଧନ ବିନା କିଏ ସୁଖୀ ହେବ ।
Answer:
ଧନଂ ବିନା କଃ ସୁଖୀ ଭବିଷ୍ୟତି ।

(ଙ) ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିଶ୍ରମ କରିବା ଉଚିତ ।
Answer:
ମୃତ୍ୟୁ ଯାବତ୍ ପରିଶ୍ରମଂ କୁର୍ଥାତ୍ ।

(ଚ) ଦେଶର ସବୁଆଡ଼େ ପ୍ରଗତି ହେଉଛି ।
Answer:
ଦେଶଂ ସର୍ବତଃ ପ୍ରଗତିଃ ଭବତି ।

(ଛ) ଆଜିକାଲି ପିଲାଙ୍କର ପାଠରେ ଆଗ୍ରହ ନାହିଁ ।
Answer:
ଅଧୁନା ବାଳକାନାଂ ପାଠେ ଅଭିନିବେଶଃ ନାସ୍ତି।

୬। ରେଖାଙ୍କିତପଦାନାଂ ସକାରଣବିଭଣ୍ଡିଂ ନିରୂପୟତ ।
ଯଥା : ବିଦ୍ୟା ବିନା ଜୀବନଂ ବୃଥା । ଉତ୍ତର : ବିନା ଯୋଗେ ତୃତୀୟା
(କ) ଶିଶୁ ମାତରମ ଅନୁ ଧାବତି ।
Answer:
ଅନୁଯୋଗେ ଦ୍ଵିତୀୟା

(ଖ) ହସ୍ତୋ ପ୍ରକ୍ଷାଲ୍ୟ ଭୋଜନଂ କୁରୁତ ।
Answer:
କର୍ମଣି ଦ୍ବିତୀୟା ।

(ଗ) ସଦ୍‌ କୁର୍ନୀତ ସଙ୍ଗତିମ୍ ।
Answer:
କର୍ମଣି ଦ୍ବିତୀୟା ।

(ଘ) ତବ ଗୃହଂ ପ୍ରତି ମାର୍ଗ ଦର୍ଶୟ
Answer:
ପ୍ରତିଯୋଗେ ଦ୍ବିତୀୟା ।

(ଙ) ବ୍ଲକ୍ ତଂ ମିଥ୍ୟାବାଦିନମ ।
Answer:
ଧୂଯୋଗେ ଦ୍ଵିତୀୟା ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୭। ବନ୍ଧନୀ ମଧ୍ଯସ୍ଥଶବ୍ଦାନାମ୍ ଉପଯୁକ୍ତ ବିଭକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗଂ କୃତ୍ୱା ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା :
ଶିକ୍ଷକଃ : ତଂ କିଂ ପଠସି ?
ଛାତ୍ରଃ : ଅହଂ ସାହିତ୍ୟ ପଠାମି । (ସାହିତ୍ୟ)
Answer:
ସାହିତ୍ୟ

(କ) ଶିକ୍ଷକଃ : ହାଃ ନଂ କୁତ୍ର ଅଗଚ୍ଛ ?
ଛାତ୍ରଃ : ହାଃ ଅହଂ ___________________ ଅଗଚ୍ଛମ୍ । (ମାତୁଳାଳୟ )
Answer:
ମାତୁଳାଳୟମ୍

(ଖ) ଶିକ୍ଷକ : ତତ୍ର ତଂ କମ୍ ଅପଶ୍ୟ ?
ଛାତ୍ରଃ : ତତ୍ର ଅହଂ _______________________ ଅପଶ୍ୟମ୍ ? (ସମୁଦ୍ର)
Answer:
ସମୁଦ୍ରମ୍

(ଗ) ଶିକ୍ଷକଃ : ଶ୍ୱ ବିଦ୍ୟାଳୟସ୍ୟ ଅବକାଶ – ଦିବସ ।
ଛାତ୍ରଃ: ଅହଂ ଗୃହେ ______________________ ନାଗମିଷ୍ୟାମି । (ବିଦ୍ୟାଳୟ)
Answer:
ବିଦ୍ୟାଳୟଂ

(ଘ) ଶିକ୍ଷକଃ : ଗୃହେ ତଂ କିଂ କରିଷ୍ଯସି ?
ଛାତ୍ରଃ: ଅହଂ ଗୃହେ ___________________________ ପଠିଷ୍ୟାମି । (ପାଠ)
Answer:
ପାଠଂ

କରଣକାରକ ଓ ତୃତୀୟା ବିଭଳି
୧। (କ) ଛାତ୍ର ଯାନେନ ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ଗଚ୍ଛତି । (ଛାତ୍ରଟି ଗାଡ଼ିରେ ସ୍କୁଲ ଯାଉଛି ।)
(ଖ) ବ୍ୟାଧଃ ଶରଣ ମୃଗଂ ହନ୍ତି । (ଶିକାରୀ ଶରରେ ହରିଣକୁ ମାରେ ।)
(ଗ) ବାଳକ ହସ୍ତେନ ଖାଦତି । (ପିଲାଟି ହାତରେ ଖାଏ ।)
(ଘ) ଅହଂ କଲମେନ ଲିଖାମି । (ମୁଁ କଲମରେ ଲେଖେ ।)
(ଙ) ତଂ ପାଦାଭ୍ୟ ଗୃହଂ ଗଚ୍ଛସି । (ତୁମେ ଦୁଇପାଦରେ ଘରକୁ ଯାଅ ।)

ଏଠାରେ କର୍ତ୍ତା ‘ଛାତ୍ର’ ର ‘ଗମନ’ କ୍ରିୟା ସାଧନରେ ‘ଯାନ’ ପ୍ରଧାନ ସହାୟକ ଅଟେ । ସେହିପରି କର୍ତ୍ତା ‘ବ୍ୟାଧ’ର ‘ମାରଣ’ କ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନରେ ‘ଶର’, ପ୍ରଧାନ ସହାୟକ, ବାଳକର ଭୋଜନ କ୍ରିୟାରେ ହସ୍ତ, ‘ଅହମ୍’ ର ଲେଖନ କ୍ରିୟାରେ କଲମ ଓ ‘ଡ଼ମ୍’ ର ଗମନକ୍ରିୟା ସମ୍ପାଦନରେ ‘ପାଦ’ ପ୍ରଧାନ ସହାୟକ ଅଟେ । ଅତଏବ ଯାନ, ଶର, ହସ୍ତ, କଲମ ଓ ପାଦ ଏମାନେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ‘ କରଣ କାରକ’ ଅଟନ୍ତି । କାରଣ କ୍ରିୟା ସାଧନରେ କର୍ତ୍ତାର ପ୍ରଧାନ ସହାୟକକୁ ‘କରଣ’ କୁହାଯାଏ । କରଣ କାରକରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ‘ସାଧକତମଂ କରଣମ୍’

୨। (କ) ବାଳକେନ ଗ୍ରନ୍ଥ ପଠ୍ୟତେ । (ପିଲାଟି ପଢ଼ୁଛି ।)
(ଖ) ରାମେଣ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗମ୍ୟତେ । (ରାମ ସ୍କୁଲ ଯାଉଛି ।)
(ଗ) ତ୍ରୟା ଲିଖ୍ଯତେ । (ତୁମେ ଲେଖୁଛ ।)
(ଘ) ମୟା କଥ୍ୟତେ । (ମୁଁ କହୁଛି ।)
ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ କର୍ମ ମୁଖ୍ୟ ତାକୁ ‘କର୍ମବାଚ୍ୟ’ ଓ ଯେଉଁ ବାକ୍ୟରେ କ୍ରିୟା ମୁଖ୍ୟ ତାକୁ ‘ଭାବବାଚ୍ୟ’ କୁହାଯାଏ । ଏହି ଦୁଇପ୍ରକାର ବାକ୍ୟରେ ‘କର୍ତ୍ତା’ ଅପ୍ରଧାନ ବା ଅନୁକ୍ତ ଅଟେ । ଏହି ଅନୁକ୍ତ କର୍ରାଠାରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଏହାକୁ ‘ଅନୁସ୍ତେ କଉଁରି ତୃତୀୟା’ କହନ୍ତି । ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ବାଳକେନ, ରାମେଣ, ତ୍ରୟା ଓ ମୟା ଅନୁକ୍ତ କର୍ତା ହୋଇ ତୃତୀୟ ବିଭକ୍ତିରେ ରହିଛନ୍ତି ।

୩। (କ) ଗବାଂ ପୟଃ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ମଧୁରମ୍ । (ଗାଈର କ୍ଷୀର ପ୍ରକୃତିରେ ମିଠା ।)
(ଖ) ରାମଃ ସ୍ବଭାବେନ ସରଳୀ । (ରାମ ସ୍ବଭାବରେ ସରଳ ।)
(ଗ) ପବନଃ ବେଗେନ ବହତି । (ପବନ ଜୋରରେ ବହୁଛି ।)
(ଘ) ଦରିଦ୍ର୍ୟ ଦୁଃଖେନ କାଳଂ ଯାପୟତି । (ଗରିବ ଦୁଃଖରେ କାଳ କାଟୁଛି ।)

ପ୍ରକୃତି, ସ୍ଵଭାବ, ବେଗ ଓ ଦୁଃଖ ପ୍ରଭୃତି ଶବ୍ଦ ‘ପ୍ରକୃତି’ଗଣରେ ଆସୁଥ‌ିବାରୁ ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ତୃତୀୟାନ୍ତ ହୋଇ ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ । ଏହାକୁ ‘ପ୍ରାକୃତ୍ୟାଦିଭିଂ ତୃତୀୟା’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକୃତିଗଣରେ ଆସୁଥ‌ିବା ଅନ୍ୟଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ; ଯଥା – ପ୍ରାୟ, ଗୋତ୍ର, ଜାତି, ନାମ, ସମ, ବିଷମ, ଆକୃତି, ଅବଲୀଳା ପ୍ରଭୃତି ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତାନ୍ତ ହୋଇ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଅନ୍ତି । ଯଥା – ପ୍ରାୟଣ, ଗୋତ୍ରେଣ, ଜାତ୍ୟା, ନାମ୍ନା, ସମେନ, ବିଷମେନ, ଆକୃତ୍ୟା, ଅବଳୀଳୟା ।

୪। (କ) ଜଟାଭି ତାପରଃ । (ଜଟରେ ତପସ୍ବୀ ।)
(ଖ) ଉପବୀତେନ ବ୍ରାହ୍ମଶଃ । (ପଇତାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ।)
(ଗ) ଧ୍ଵଜେନ ଦେବାଳୟଃ । (ପତାକାରେ ଦେଉଳ ।)

ଯେଉଁ ଲକ୍ଷଣ ବା ଚିହ୍ନଦ୍ୱାରା କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବସ୍ତୁ ଚିହ୍ନିତ ହୁଏ, ସେହି ଚିହ୍ନବାଚକ ଶବ୍ଦରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏଠାରେ ‘ଜଟା’ ଦ୍ବାରା ତାପସ, ଉପବୀତ ଦ୍ବାରା ବ୍ରାହ୍ମଣ ଓ ଧ୍ଵଜା ଦ୍ବାରା ଦେବାଳୟ ଚିହ୍ନିତ ହୋଇଅଛି । ତେଣୁ ଜଟା, ଉପବୀତ ଓ ଧ୍ଵଜ ଶବ୍ଦର ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ବିଧାନ ହେଲା । ଏହାକୁ ‘ଉପଲକ୍ଷଣେ ତୃତୀୟା’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୫। (କ) ଚକ୍ଷୁଷା କାଶଃ । (ଆଖରେ କଣା ।)
(ଖ) କର୍ଣ୍ଣାଭ୍ୟ ବଧୂ । (କାନରେ ବଧୂର ।)
(ଗ) ପାଦେନ ଖଞ୍ଜ । (ପାଦରେ ଛୋଟା ।)

୬। ବିକୃତ ଅଙ୍ଗବାଚକ ଶବ୍ଦର ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଉପର ଉଦାହରଣ ଗୁଡ଼ିକରେ ଚକ୍ଷୁ, କର୍ଣ୍ଣ ଓ ପାଦବିକୃତ ଅଙ୍ଗ ହୋଇଥବାରୁ, ସେହି ସେହି ଶବ୍ଦରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହେଲା । ଏହାକୁ ‘ଅଙ୍ଗବିକାରେ ତୃତୀୟା’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
(କ) ବୃଦ୍ଧା ଶୀତେନ କମ୍ପତେ । (ବୁଢ଼ାଟି ଶୀତରେ ଥରୁଛି ।)
(ଖ) ଅୟଂ ଶୋକେନ କ୍ରନ୍ଦତି । (ଇଏ ଦୁଃଖରେ କାନ୍ଦୁଛି ।)
(ଗ) ଅଧ୍ୟୟନେନ ଡଃ କଟକେ ତିଷ୍ଠତି । (ପାଠ ପଢ଼ିବାକୁ ସେ କଟକରେ ରହୁଛି ।)

ହେତୁ ବା କାରଣ ବୋଧକ ଶବ୍ଦରେର ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଉପର ଉଦାହରଣ ଗୁଡ଼ିକରେ ‘କମ୍ପନ’ କ୍ରିୟାର କାରଣ ‘ଶୀତ’, କ୍ରନ୍ଦନ କ୍ରିୟାର କାରଣ ‘ଶୋକ’ ଓ ରହିବା କ୍ରିୟାର କାରଣ ‘ଅଧ୍ୟୟନ’ ହୋଇଥିବାରୁ ଏଠାରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହେଲା । ଏହାକୁ ହେତୌ ତୃତୀୟା କହନ୍ତି । ହେତୁ ବା କାରଣବୋଧକଶବ୍ଦ ପୁଂଲିଙ୍ଗ ବା କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ହୋଇଥିଲେ, ତା’ଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଏ । ଯଥା – ‘ବୃଦ୍ଧା ଶୀତାତ୍ କମ୍ପତେ’ – ଏପରି ମଧ୍ଯ ହୁଏ । ଏହାକୁ ହେତୌ ପଞ୍ଚମୀ କହନ୍ତି କିନ୍ତୁ ହେତୁବୋଧକଶବ୍ଦ ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ ହୋଇଥିଲେ, କେବଳ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ; ପଞ୍ଚମୀ ହୁଏ ନାହିଁ । ଯଥା :
(ଘ) ଡଃ ବୃଦ୍ଧା ମୁକ୍ତା । (ସେ ବୁଦ୍ଧିବଳରେ ମୁକ୍ତ ହେଲା ।)
(ଙ) ବିଦ୍ୟୟା ବଦ୍ଧତେ ବୁଦ୍ଧି । (ବିଦ୍ୟାଦ୍ଵାରା ବୁଦ୍ଧି ବଢ଼େ ।)

୭ । କ) ସପ୍ତଭିଂ ଦିବସୈ ନୀରୋଗ ଜାତଃ । (ସାଦିନରେ ନୀରୋଗ ହେଲା ।)
(ଖ) ଡଃ ମାସେନ ବ୍ୟାକରଣମ୍ ଅପଠତ୍ । (ସେ ମାସକରେ ବ୍ୟାକରଣ ପଢ଼ିଲା ।)
(ଗ) ବର୍ଷେଣ ଗୃହଂ ନିର୍ମିତଂ ଭବେତ୍ । (ବର୍ଷକରେ ଘର ତିଆରି ହୋଇପାରେ ।)

ଅପବର୍ଗ ବା ଫଳପ୍ରାପ୍ତି ବୁଝାଇଲେ କାଳବାଚକ ଶବ୍ଦରେ ବ୍ୟାପ୍ତିର୍ଥ ଦ୍ବିତୀୟା ନ ହୋଇ ‘ଅପବର୍ଗେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି’ ବିଧାନ କରାଯାଏ । ଉପର ଲିଖ୍ତ ଉଦାହରଣ ଗୁଡ଼ିକରେ ସପ୍ତଦିବସ, ମାସ ଓ ବର୍ଷ ଶବ୍ଦରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତିର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଛି । କାରଣ ସାତ ଦିନରେ ନୀରୋଗ ହେବା, ମାସକରେ ବ୍ୟାକରଣ ପଢ଼ିସାରିବା ଓ ବର୍ଷକରେ ଗୃହନିର୍ମାଣ ହେବା ସୂଚିତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ଏହା ଫଳପ୍ରାପ୍ତି ବା କାର୍ଯ୍ୟସିଦ୍ଧିକୁ ବୁଝାଉଅଛି । (ଅପବର୍ଗ ତୃତୀୟା)

୮। (କ) ଅନେକ ମାର୍ଗଣ ଗଛତୁ । (ଏହି ବାଟେ ଯାଆନ୍ତୁ ।)
(ଖ) ଚୌରଃ ଅନୟା ଦିଶା ଗତବାନ୍ । (ଚୋର ଏହି ଦିଗକୁ ଗଲା ।)
(ଗ) ପଞ୍ଚିଭିଂ ମୁଦ୍ରାଭିଂ ଅହଂ କଲମଂ କ୍ରୀତବାନ୍ । (ପାଞ୍ଚଟଙ୍କା ଦେଉ ମୁଁ କଲମ କିଣିଲି ।)

ମାର୍ଗବାଚକ, ଦିଗବାଚକ ଓ ମୂଲ୍ୟବାଚକ ଶବ୍ଦରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଉପର ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ମାର୍ଗଣ, ଅନୟା ଦିଶା ଓ ପଞ୍ଚତିଃ ମୁଦ୍ରାଭି ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ମାର୍ଗ, ଦିଗ ଓ ମୂଲ୍ୟ ଅର୍ଥକୁ ବୁଝାଉଥିବାରୁ ଏଠାରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଛି ।

୯। (କ) ପିତ୍ରା ସହ ପୁନଃ ଆପଣଂ ଗଚ୍ଛତି । (ବାପାଙ୍କ ସହିତ ପୁଅ ଦୋକାନକୁ ଯାଉଛ ।)
(ଖ) ମୟା ସାନ୍ଧ୍ୟ ତୁମ୍ ଆଗଚ୍ଛ । (ମୋ ସହିତ ତୁମେ ଆସ ।)
(ଗ) କେନାପି ସାକଂ କଳହଂ ମା କୁରୁ । (କାହା ସାଙ୍ଗରେ କଳି କର ନାହିଁ ।)
(ଘ) ରାମେଣ ସମଂ ସୀତା ବନମ୍ ଅଗଚ୍ଛତ୍ । (ରାମଙ୍କ ସହିତ ସୀତା ବଣକୁ ଗଲେ ।)

ଉପରେ ପ୍ରଦତ୍ତ ଉଦାହରଣ ଗୁଡ଼ିକରେ ସହାର୍ଥକ ସହ, ସାର୍ଶମ୍, ସାକମ୍ ଓ ସମମ୍ ଶବ୍ଦ ପ୍ରୟୋଗରେ ଯାହା ସହିତ ବୁଝାଉଛି ତା’ଠାରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୋଇଅଛି । ଏହାକୁ ‘ସହଯୁକ୍ତ ଅପ୍ରଧାନେ ତୃତୀୟା’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ବେଳେ ବେଳେ ‘ସହ’ ପ୍ରଭୃତି ଶବ୍ଦ ବାକ୍ୟରେ ପ୍ରୟୋଗ ନହୋଇ ମଧ୍ୟ, ସହ ଅର୍ଥକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଏପରି ସ୍ଥଳେ ମଧ୍ଯ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତିରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ । ଯଥା –

(ଙ) ପିତା ପୁତ୍ରେଣ ଗଚ୍ଛତି । (ପିତା ପୁତ୍ର ସହିତ ଯାଉଛନ୍ତି ।)
(ଚ) ମାତ୍ରା ଗଚ୍ଛତି ଶିଶୁ । (ମାଆ ସାଙ୍ଗରେ ଶିଶୁଟି ଯାଉଛି ।)
ଏହାକୁ ସାଧାରଣତଃ ‘ସହାର୍ଥେ ତୃତୀୟା’ କୁହାଯାଏ ।

୧୦ । (କ) ଗ୍ରୀଷ୍ମକାଳେ ଜଳାଶୟଃ ଜଳେନ ଶୂନ୍ୟ ଭବନ୍ତି । (ଖରାଦିନେ ପୋଖରୀ ଜଳଶୂନ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ।)
(ଖ) କଳହେନ ଅଳମ୍ । (କଳି କର ନାହିଁ ।)
(ଗ) ମମ ବିଦ୍ୟୟା ପ୍ରୟୋଜନମ୍ । (ମୋର ବିଦ୍ୟା ଦରକାର ।)
(i) ଊନାର୍ଥକ ଶବ୍ଦ ଊନଃ (ଊଣା), ହୀନଃ, ଶୂନ୍ଯ ଓ ରହିତଃ ଶବ୍ଦଯୋଗେ
(ii) ବାରଣାର୍ଥକ (ନିଷେଧ) ଅଳମ୍, କୃତମ୍ ଓ କିମ୍ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ଏବଂ
(iii) ପ୍ରୟୋଜନାର୍ଥକ (ଆବଶ୍ୟକ) ପ୍ରୟୋଜନମ, ଅର୍ଥ, ଲାଭ ଓ କିମ୍ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
ତେଣୁ ଉପର ପ୍ରଦତ୍ତ ଉଦାହରଣ ଗୁଡ଼ିକରେ ଜଳେନ ଊନାର୍ଥେ ତୃତୀୟା, କଳହେନ ବାରଣାର୍ଥେ ଓ ବିଦ୍ୟାୟା ପ୍ରୟୋଜନାର୍ଥେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୋଇଅଛି ।

୧୧। (କ) ରାମେଣ ସଦୃଶଃ ରାଜା ନାସ୍ତା । (ରାମଙ୍କ ପରି ରାଜା ନାହାଁନ୍ତି ।)
(ଖ) ଜ୍ୟେଷ୍ଠଭ୍ରାତା ପିତ୍ରା ସମଃ । (ବଡ଼ଭାଇ ପିତୃତୁଲ୍ୟ ।)
(ଗ) ମୟା ତୁଲ୍ୟ କୋଽପି ନାସ୍ତି । (ମୋ ଭଳି କେହି ନାହିଁ ।)
(ଘ) ଅର୍ଜୁନେନ ସମାନଃ ବୀରଃ ନାସ୍ତି । (ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ପରି ବୀର ନାହିଁ ।)

ତୁଲ୍ୟାର୍ଥକ ସଦୃଶଃ, ସମଃ, ତୁଲ୍ୟ ଓ ସମାନଃ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ଯାହା ସହିତ ତୁଲ୍ୟ ତା’ଠାରେ ତୃତୀୟା ଓ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ବିଧାନ କରାଯାଏ । ଏଠାରେ ସଦୃଶଃ ଶବ୍ଦଯୋଗ ରାମେଣ, ସମଃ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ପିତ୍ରା, ତୁଲ୍ୟ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ମୟା ଓ ସମାନଃ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ଅର୍ଜୁନେନ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତାନ୍ତ ହୋଇଅଛି ।

୧୨ । ନିମ୍ନଲିଖ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗରେ ତୃତୀୟା ହୁଏ ନାହିଁ ।)
ନାନା – (ବିନା) – ଧର୍ମେଣ ନାନା ସୁଙ୍ଖ ନ ଲଭ୍ୟତେ । (ଧର୍ମ ବିନା ସୁଖ ମିଳେ ନାହିଁ ।)
ପୃଥକ୍ – (ଅଲଗା) – ଜଳେନ ପୃଥକ୍ ମତ୍ସ୍ୟ ନ ଭବତି । (ପାଣିରୁ ଅଲଗା ହୋଇ ମାଛ ବଞ୍ଚେ ନାହିଁ ।)
ବିନା – (ବ୍ୟତୀତ) – ଶ୍ରୀମେଣ ବିନା ବିଦ୍ୟା ନ ଜୀବତି । (ପରିଶ୍ରମ ବିନା ବିଦ୍ୟା ହୁଏ ନାହିଁ ।)
ପୂର୍ବଃ – (ବଡ଼) – ସ ମତ୍ ବର୍ଷେଣ ପୂର୍ବ । (ସେ ମୋଠାରୁ ବର୍ଷେ ବଡ଼ ।)
ଅବରଃ – (ସାନ) – ନଂ ରାମାତ୍ ମାସେନ ଅବରଃ । (ତୁମେ ରାମଠାରୁ ମାସେ ସାନ ।)

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

ମନେରଖ :

  • କ୍ରିୟା ସାଧନରେ କର୍ତ୍ତାର ଯିଏ ପ୍ରଧାନ ସହାୟକ, ତାକୁ କରଣକାରକ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ସେଠାରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।
  • ଅଙ୍ଗ ବିକାର ବୁଝାଇଲେ ବିକୃତ ଅଙ୍ଗବାଚକ ଶବ୍ଦରେ ତୃତୀୟା ହୁଏ ।
  • ଫଳପ୍ରାପ୍ତି ବୁଝାଇଲେ ସମୟ ବାଚକ ଶବ୍ଦ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତାନ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
  • ‘ଉପଲକ୍ଷଣ’ – ଚିହ୍ନ ବୁଝାଇଲେ, ଚିହ୍ନବାଚକ ଶବ୍ଦଠାରେ ତୃତୀୟା ହୁଏ ।
  • ନିଷେଧାର୍ଥକ ‘ଅଳମ୍’ ଯୋଗେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।
  • ସାକମ୍‌, ସାର୍ଶମ୍, ସମମ୍ ଓ ସହ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ତୃତୀୟା ହୁଏ ।
  • ଯେଉଁ ମାର୍ଗରେ ଗମନ କରାଯାଏ ତା’ଠାରେ ମଧ୍ୟ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।
  • ଊନ, ବାରଣ ଓ ପ୍ରୟୋଜନ ଅର୍ଥରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ ।

ଗୀତ :
କରଣ କାରକରେ ତୃତୀୟା
ସ୍ବଭାବେ ପ୍ରକୃତି ଯୋଗେ ତାହା
ସୁଖେନ, ଦୁଃଖେନ, ସହ ସାକଂ ସାନ୍ଧ୍ୟ ସମଂ
ଯୋଗରେ ହୁଏ ଏହା । ୧।
ଅଙ୍ଗବିକାରରେ ଯେ ବିଭକ୍ତ
ଉପଲକ୍ଷଣରେ ସେଇ ନୀତି
ହେତୁ ଅର୍ଥେ ସଦା ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ ଶବ୍ଦର
ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ସାଥୀ । ୨।
ନିଶ୍ଚେ ହେବ ତୃତୀୟା
ବାରଣ, ହୀନ, ଊନ, ପ୍ରୟୋଜନରେ
ହୁଅଇ ତୃତୀୟା ଶିଖ ନୀତି । ୩।

ଅଭ୍ୟାସଃ :
୧ । ବନ୍ଧନୀଦତ୍ତଶ ବ୍ଦାନାଂ ଯଥା ର୍ଥବିଭଳ୍ତିଂ କୃତ୍ସା ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା : ତେ ବନ୍ଧୁଭି ସହ ଗଛନ୍ତି । (ବନ୍ଧୁ)
(କ) ବାଳକଃ ________________________ କ୍ରୀଡ଼ତି । (କନ୍ଦୁକ)
Answer:
କନ୍ଦୁକେନ

(ଖ) ଧନିକଃ __________________________ ଖଲ୍ଟାଟିଂ (ଚନ୍ଦ୍ରାଲୋକ) ।(ଶିରସ୍)
Answer:
ଶିରସା

(ଗ) ମୂର୍ଖସ୍ୟ _______________________ କିମ୍ । (ଜୀବନମ୍ )
Answer:
ଜୀବନେନ

(ଘ)___________________________________ ସହ ତୁମ୍ ଆଗଚ୍ଛ । (ଅସ୍ମଦ୍-ଏକବଚନେ)
Answer:
ମୟା

(ଙ) ଶିଶୁ _____________________________ କ୍ରନ୍ଦତି । (ଦୁଃଖମ୍ )
Answer:
ଦୁଃଖେନ

(ଚ) ମମ _________________________________ ପ୍ରୟୋଜନମ୍ ଅସ୍ତ । (ବିଦ୍ୟା)
Answer:
ବିଦ୍ୟୟା

(ଛ)___________________________________ ସମାନଃ କବି ନାସ୍ତି । (କାଳିଦାସ)
Answer:
କାଳିଦାସେନ

୨। ବନ୍ଧନୀସ୍ଥିତେଷୁ ଯଥାର୍ଥ ପଦେନ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
(କ) ______________________ ବିନା ଜୀବନଂ ବୃଥା । (ଧର୍ମସ୍ୟ, ଧର୍ମାତ୍, ଧର୍ମେଣ)
Answer:
ଧର୍ମେଣ / ଧର୍ମାତ୍

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଖ) ବାଳାନାଂ __________________ ପ୍ରୟୋଜନମ୍ । (ଦୁଗ୍ଧାୟ, ଦୁଗ୍ଧନ, ଦୁଗ୍ଧସ୍ୟ)
Answer:
ଦୁସ୍ପେନ

(ଗ) ରାଜନ୍ ! ତବ _________________________ ଅଳମ୍ । (ଶ୍ରମେଣ, ଶ୍ରମସ୍ୟ, ଶ୍ରମମ୍)
Answer:
ଶ୍ରମେଣ

(ଘ) ଛାତ୍ରଃ ______________________________ ଲିଖତି । (କଲମସ୍ୟ, କଲମେନ, କଲମାୟ)
Answer:
କଲମେନ

(ଙ) କୃପଣସ୍ଯ ______________________________ ପ୍ରୟୋଜନମ୍ ? (ଧନସ୍ୟ, ଧନାୟ, ଧନେନ)
Answer:
ଧନେନ

(ଚ) ରାଜକନ୍ୟା _____________________ ଆଗଚ୍ଛତି ? (ଲୀଜେନ, ଲୀଳୟା, ଲୀଳାୟା)
Answer:
ଲୀଳୟା

୩। ରେଖାଙ୍କିତାନାଂ ପଦାନାଂ ସକାରଣବିଭଣ୍ଡିଂ ଦର୍ଶୟତ ।
ଯଥା – ରାମ ଶରଣ ରାବଣଂ ହତବାନ୍ । ଶରଣ – କରଣେ ୩ୟା । ।
(କ) ପ୍ରାୟଣ ଗ୍ରାମାଂ କୃଷକୈ ଶୋଭନ୍ତେ ।
Answer:
ପ୍ରାୟଣ – ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭ୍ୟତୀୟ ।

(ଖ) ସୋପାନ-ମାର୍ଗେଣ ନଦୀ ପ୍ରବିଶ ।
Answer:
ସୋପାନ-ମାର୍ଗଣ – ମାର୍ଗବାଚକ ପଦରେ ତୃତୀୟା ।

(ଗ) ବାଳିକା କଳସେନ ଜଳମ୍ ଆନୟନ୍ତି ।
Answer:
କଳସେନ – କରଣେ ତୃତୀୟା ।

(ଘ) ଗ୍ରାମବାସିନଃ ସ୍ଵଭାବେନ ସରଳା
Answer:
ସ୍ଵଭାବେନ – ପ୍ରକୃତ୍ୟାଦିଭ୍ୟତୀୟା ।

(ଙ) ଧନେନ ହୀନାଃ ଦରିଦ୍ର୍ୟ ଭବନ୍ତି ।
Answer:
ଧନେନ – ହୀନପଦପ୍ରୟୋଗେ ତୃତୀୟା ।

(ଚ) ମୟା ସାକଂ ପଃ ଗମିଷ୍ୟତି ?
Answer:
ବର୍ଷେଣ – ଅବରାପଦପ୍ରୟୋଗେ ତୃତୀୟା

(ଛ) ସୀତା ମତ ବର୍ଷେଣ ଅବରା ।
Answer:
ମୟା – ସାକଂ ପଦଯୋଗେ ତୃତୀୟା ।

୪। ବନ୍ଧନୀସ୍ଥିତପଦାନାଂ ଯଥାର୍ଥବିଭଲ୍ତୌ ପ୍ରୟୋଗଂ କୁରୁତ ।
ଯଥା – ତେନ ଦୀପେନ ସିଂ ପ୍ରୟୋଜନମ୍ ଯତ୍ର ତୈଳଂ ନାସ୍ତି । (ଦୀପ)
ତେନ ଯାନେନ କୋ ଲାଭଃ ଯତ୍ ନ ଚଳତି । (ଯାନ)
(କ) ତେନ _________________________ କିଂ ଯତ୍ର ନ ଗମ୍ୟତେ । (ମାର୍ଗ)
Answer:
ମାର୍ଗେଣ

(ଖ) ତେନ _________________________ କିଂ ଯତ୍ର ନ ଦୃଶ୍ୟତେ ମୁଖମ୍ । (ଦର୍ପଣ)
Answer:
ଦର୍ପେଣନ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଗ) ତେନ _________________________ କିଂ ଯତ୍ ଭ୍ରାନ୍ତଃ ଜନୟତି । (ପୁସ୍ତକ)
Answer:
ପୁସ୍ତକେନ

(ଘ) ତେନ _________________________ କିଂ ଯତ୍ ଦରିଦ୍ରେଭ୍ୟ ନ ଦୀୟତେ । (ଧନ)
Answer:
ଧନେନ

(ଙ) ତେନ _________________________ କିଂ ଯେନ ପରହିତଂ ନ କ୍ରିୟତେ । (ଜୀବନ)
Answer:
ଜୀବନେନ

(ଚ) ତେନ _________________________ କିଂ ଯତ୍ ନ ଆଚର୍ଯ୍ୟତେ । (ଜ୍ଞାନ)
Answer:
ଜ୍ଞାନେନ

୫। ଅଧୋଲିଖୂପଦାନି ବ୍ୟବହୃତ୍ୟ ପୃଥକ୍‌ବାକ୍ୟାନି ରଚୟତ ।
ଯଥା- ଜଳେନ ବିନା ମସ୍ୟା ନ ଜୀବନ୍ତି ।
ନାନା: ଧର୍ମେ ନାନା ସୁଙ୍ଖ ନାସ୍ତି ।
କୃତମ୍: ବିବାଦେନ କୃତମ୍ ।
ପୃଥକ୍: ରାମଃ ଶ୍ୟାମାତ୍ ପୃଥକ୍ ।
କିମ୍: ବିବାଦେନ କିମ୍ ।
ଅବରା: ସା ମତ୍ ମାସେନ ଅବରା ।
ସାର୍ବମ୍ : ମୟା ସାନ୍ଧ୍ୟମ୍ ଆଗଚ୍ଛ ।
ଊନଃ: ନେନ ଊନଃ ଦରିଦ୍ର୍ୟ ।
ପୂର୍ବଃ: ରାମ ଶ୍ୟାମାତ୍ ପୂର୍ବ ।
ସ୍ଵେଚ୍ଛାୟା: ବାଳକଃ ସ୍ଵେଚ୍ଛାୟା ଭ୍ରମନ୍ତି ।
ଲୀଳୟା: ଶ୍ରମିକଃ ଲୀଳୟା କାର୍ଯ୍ୟ କରୋତି ।

୬। ବାକ୍ୟାନି ସଂଶୋଧୟତ ।
ଅଶୁଦ୍ଧ
ଯଥା – ଡଃ ଜାତୌ କ୍ଷତ୍ରିୟ ।

ଶୁଦ୍ଧ
ଡଃ ଜାତ୍ୟା କ୍ଷତ୍ରିୟ ।

(କ) ରାଜା ମନ୍ତ୍ରଣଂ ସାନ୍ଧ୍ୟ ଭବବିଷ୍ଟ
Answer:
ରାଜା ମନ୍ତ୍ରୀତିଃ ସାର୍ଶ୍ଵମ୍ ଉପବିଷ୍ଟ ।

(ଖ) ଗୁରୁଭକ୍ତେ ପଃ ସର୍ବାନ୍‌ ଅତିକ୍ରାମତି ।
Answer:
ଗୁରୁଭକ୍ତା ସ ସର୍ବାନ୍‌ ଅତିକ୍ରାମତି ।

(ଗ) କାଣସ୍ୟ ଚକ୍ଷୁଷ କିମ୍ ?
Answer:
କାଣସ୍ୟ ଚକ୍ଷୁଷ କିମ୍ ?

(ଘ) ଜନଃ ପରିବାରଂ ସହ ନିବସନ୍ତି ।
Answer:
ଜନଃ ପରିବାରେଣ ସହ ନିବସନ୍ତି ।

(ଙ) କଳହସ୍ୟ କଃ ଅର୍ଥା ।
Answer:
କଳହେନ କଃ ଅର୍ଥ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଚ) ଅଳମ୍ ଅତି ବିସ୍ତରସ୍ୟ ।
Answer:
ଅଳମ୍ ଅତିବିସ୍ତରଣ ।

(ଛ) ଡଃ ନାମେନ ମାଧବ ।
Answer:
ଡଃ ନାମ୍ନା ମାଧବ ।

୭। ଯଥା ନିର୍ଦ୍ଦେଶଂ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ଅୟଂ ପୁସ୍ତକାଳୟ । ଅଳଂ ବାର୍ତ୍ତାଳାପେନ । (ବାର୍ତ୍ତାଳାପ)
(କ) ଅୟଂ ଦେବାଳୟଃ । ________________________ । (କୋଳାହଳ)
Answer:
କୋଳାହଳେନ

(ଖ) ଅୟଂ ମାର୍ଗ । ________________________ । (କୋଳହ)
Answer:
କୋଳହେନ

(ଗ) ଅୟଂ ବିଦ୍ୟାଳୟ । ________________________ । (ବିବାଦ)
Answer:
ବିବାଦେନ

(ଘ) ଏଷା ବାଟିକା । ________________________ । (ପୁଷ୍ପପ୍ରୋଟନ )
Answer:
ପୁଷ୍ପପ୍ରୋଟନେନ

(ଙ) ଏଷ ଚକିତ୍ସାଳୟ । ________________________ । (ହସନ)
Answer:
ହସନେନ

୮। ‘କ’ ସ୍ତମ୍ଭାତ୍ ଶବ୍ଦାନ୍ ଗୃହୀତ୍ବା ‘ଖ’ ସ୍ତମ୍ଭସ୍ୟ ଶନିଃ ସହ ମେଳନଂ କୃତ୍ୱା ‘ଗ’ ସ୍ତମ୍ଭେ ଯଥାନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଲିଖତ ।
table

୯। ସଂସ୍କୃତେନ ଅନୁବାଦଃ କାର୍ଯ୍ୟ ।
(କ) ମୋ ଭଉଣୀ ମୋଠାରୁ ବର୍ଷେ ବଡ଼ ।
Answer:
ମମ ଭଗିନୀ ମତ୍ ବର୍ଷେଣ ପୂର୍ବ ।

(ଖ) ଲୋକମାନେ ନୌକାରେ ନଦୀପାର ହୁଅନ୍ତି ।
Answer:
ଜନଃ ନୌକୟା ନଦୀ ତରନ୍ତି ।

(ଗ) ଗୋରୁମାନେ ପଡ଼ିଆରେ ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ବୁଲୁଛନ୍ତି ।
Answer:
ଗାନଃ ପ୍ରାନ୍ତରେ ସ୍ୱେଚ୍ଛୟା ଭ୍ରମନ୍ତି ।

(ଘ) ଖୁସିରେ ତୁମର ସମୟ କଟିଯିବ ।
Answer:
ଆନନ୍ଦନ ତବ କାଳ ଯାସ୍ୟାତି ।

(ଙ) ମୁଁ ତୁମ ସହିତ ମେଳାକୁ ଯିବି ।
Answer:
ଅହଂ ତ୍ରୟା ସାକଂ ମେଳା ଗମିଷ୍ୟାମି ।

୧। ନିମ୍ନଲିଖତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ପଢ଼ ।
(କ) ରାଜା ବ୍ରାହ୍ମଣାୟ ଧନଂ ଦଦାତି । (ରାଜା ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଧନ ଦେଉଛନ୍ତି ।)
(ଖ) ଭିକ୍ଷୁକାୟ ଭିକ୍ଷାଂ ଦେହି । (ଭିକ୍ଷୁକକୁ ଭିକ ଦିଅ ।)
(ଗ) ମାତା ପୁତ୍ରାୟ ଚନ୍ଦ୍ର ଦର୍ଶୟତି । (ମାଆ ପୁଅକୁ ଚନ୍ଦ୍ର ଦେଖାଉଛି ।)

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

‘ସମ୍ୟକ୍ ପ୍ରଦୀୟତେ ଅସ୍ମେ ଇତି ସମ୍ପ୍ରଦାନ । ’ କର୍ତ୍ତା ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଦେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରେ, ସେ ସମ୍ପ୍ରଦାନ କାରକ ଅଟେ । ପ୍ରଥମ ଦୁଇଟି ବାକ୍ୟରେ ‘ବ୍ରାହ୍ମଣ’ ଓ ‘ଭିକ୍ଷୁକ’ ସମ୍ପ୍ରଦାନ କାରକ ଅଟନ୍ତି । ‘କର୍ମଣା ଯମଭିପ୍ରେତି ସ ସମ୍ପ୍ରଦାନମ୍ ।’ ଦାନ କ୍ରିୟାର କର୍ତ୍ତା ରାଜା ‘ବ୍ରାହ୍ମଣ’ଙ୍କୁ ଦେବା ପାଇଁ ଇଚ୍ଛା କରୁଥିବାରୁ ତାହା ସମ୍ପ୍ରଦାନ କାରକ ଅଟେ । ‘କ୍ରିୟୟା ଯମଭିପ୍ରେତି ସୋଽପି ସମ୍ପ୍ରଦାନମ ।’ ପୁନଶ୍ଚ କର୍ତ୍ତା ଯେକୌଣସି କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଯାହାର ସମ୍ବନ୍ଧ ଇଚ୍ଛାକରେ (ଯାହାର ପ୍ରୀତି ସମ୍ପାଦନ କରେ) ସେ ମଧ୍ଯ ସମ୍ପ୍ରଦାନ କାରକ ହୁଏ । ତୃତୀୟ ବାକ୍ୟରେ ମାତା ଚନ୍ଦ୍ର ଦର୍ଶନ କ୍ରିୟାଦ୍ୱାରା ପୁତ୍ରକୁ ଖୁସି କରିବାକୁ ବା ପ୍ରୀତି ବର୍ଶନ କରୁଥିବାରୁ ‘ପୁତ୍ର’ଠାରେ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହେଲା । ସମ୍ପ୍ରଦାନ କାରକ ଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭତ୍ତି ବିଧାନ କରାଯାଏ । ଏହାକୁ ‘ସମ୍ପ୍ରଦାନେ ଚତୁର୍ଥୀ’ କୁହାଯାଏ ।

୨। (କ) ଶିଶବେ କ୍ରୀଡ଼ା ରୋଚତେ । (ପିଲାଟିକୁ ଖେଳ ଭଲଲାଗେ ।)
(ଖ) ବାନରାୟ ଫଳାନି ସ୍ୱଦନ୍ତେ । (ମାଙ୍କଡ଼କୁ ଫଳ ଭଲଲାଗେ ।)
(ଗ) ସର୍ବେ ଧନାୟ ଗୃହୟନ୍ତି । (ସମସ୍ତେ ଧନ ଇଚ୍ଛା କରନ୍ତି ।)

‘ରୁଚ୍ୟର୍ଥନାଂ ପ୍ରୀୟମାଣ ।’ରୁଚି ଅର୍ଥକ (ରୁବ୍ ଓ ସ୍ୱଦ୍) ଧାତୁର ପ୍ରୟୋଗରେ କାହାକୁ ରୁଚେ, ତା’ଠାରେ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହୋଇ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ । ଶିଶୁକୁ କ୍ରୀଡ଼ା ଓ ବାନରକୁ ଫଳ ରୁଚୁଥିବାରୁ ‘ଶିଶୁ’ ଓ ‘ବାନର’ ଉଭୟଠାରେ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହୋଇ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଛି । ‘ଗୃହେ ରୀପ୍‌ସିତଃ । ପୁନଶ୍ଚ ଇଚ୍ଛା କରିବା ଅର୍ଥରେ ଗୃହି (ସ୍ପୃହ୍+ଶିବ ସ୍ବାର୍ଥେ) ଧାତୁର ପ୍ରୟୋଗରେ କର୍ତ୍ତାର ଈପ୍‌ସିତ ବସ୍ତୁ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରାପ୍ତହୋଇ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ । ତୃତୀୟ ବାକ୍ୟରେ କର୍ତ୍ତାର ଈପ୍‌ସିତ ବସ୍ତୁ ‘ଧନ’ ଠାରେ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହୋଇ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଛି ।

୩। (କ) ଗୁରୁ ଶିଷ୍ୟୟ । କୁଧତି ।
(ଖ) ଦୁଷ୍ଟ ଶିଷ୍ଟାୟ ଦ୍ରୁଶ୍ୟତି / ଈଷ୍ୟତି / ଅସୂୟତି ।
(ଗ) ପ୍ରଭୁ ଭୃତ୍ୟ ସଂକୁଧତି ।
(ଘ) ସାଧୁ କୁରମ୍ ଅଭିଦ୍ରୁଶ୍ୟତି ।

‘କୁଧଦ୍ମହେଶ୍ୟାସୂୟାର୍ଥୀନାଂ ପଂପ୍ରତି କୋପଃ ।’କ୍ରୋଧାର୍ଥକ (କୁଧ୍ ଓ କୁପ୍) ରାଗିବା ଅର୍ଥରେ, ଦ୍ରୋହାର୍ଥକ ହିଂସା ବା ଅପକାର ଅର୍ଥରେ, ଈର୍ଷାର୍ଥକ ସହି ନ ପାରିବା ଅର୍ଥରେ ଓ ଅସୂୟାର୍ଥକ ଗୁଣକୁ ଦୋଷଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁବା ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ଧାତୁମାନଙ୍କର ପ୍ରୟୋଗରେ ଯାହା ପ୍ରତି କ୍ରୋଧାଦି ପ୍ରକାଶ ପାଏ, ସେଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ । ଉପରିସ୍ଥିତ ଉଦାହରଣରେ ଗୁରୁଙ୍କର ‘ଶିଷ୍ୟ’ଠାରେ କ୍ରୋଧ ଓ ଦୁଷ୍ଟର ‘ଶିଷ୍ଟ’ ଠାରେ ଦ୍ରୋହ, ଈର୍ଷା ଓ ଅସୂୟା ବ୍ୟକ୍ତ ହେଉଥିବାରୁ ‘ଶିଷ୍ୟ’ ଓ ‘ଶିଷ୍ଟ’ ପଦଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତ ହେଲା । କିନ୍ତୁ କ୍ରୁଧ୍ ଓ ହୃଦ୍ ଧାତୁ ଉପସର୍ଗଯୁକ୍ତ ହେଲେ ସମ୍ପ୍ରଦାନର କର୍ମସଂଜ୍ଞା ହୁଏ । ଯଥା:-

୪। (କ) ବସ୍ତ୍ରାୟ ସୂତ୍ରମ୍ । (ଲୁଗାପାଇଁ ସୂତା)
(ଖ) ହାରାୟ ସୁବର୍ଣ୍ଣମ୍ । (ହାରପାଇଁ ସୁନା)
(ଗ) ଧର୍ମାୟ ପତ୍ନୀ । (ଧର୍ମପାଇଁ ପତ୍ନୀ)

‘ତାଦର୍ଥ୍ଯ ଚତୁର୍ଥୀ ବାଚ୍ୟ ।’ ଉପର ଉଦାହରଣ ଗୁଡ଼ିକରେ ଯାହା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ବସ୍ତୁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହୋଇଛି, ତା’ଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଛି । ‘ବସ୍ତ୍ର’ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସୂତ୍ର ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହୋଇଥିବାରୁ ‘ବସ୍ତ୍ର’ଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ହେଲା । ସେହିପରି ‘ହାର’ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଓ ‘ଧର୍ମ’ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ପତ୍ନୀ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହୋଇଥିବାରୁ ଉଭୟ ‘ହାର’ ଓ ‘ଧର୍ମ’ ଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଛି । ଏହାକୁ ସାଧାରଣତଃ ‘ନିମିତ୍ତାର୍ଥେ ଚତୁର୍ଥୀ’ କୁହାଯାଏ ।

୫। (କ) ମଶକାୟ ଧୂମଃ । (ମଶାକୁ ଧୂଆଁ ।)
(ଖ) ତାପାୟ ସ୍ନାନମ୍ । (ଉତ୍ତାପକୁ ସ୍ବାନ ।)
(ଗ) ଆତପାୟ ଛତ୍ରମ୍ । (ଖରାକୁ ଛତା ।)

‘ନିବୃନୌ ନିବର୍ତ୍ତନୀୟାତ୍‌ ।’ ନିବୃତ୍ତି ବୁଝାଇଲେ । ଯାହାର ନିବୃତ୍ତି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ସେହିଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଉପର ଉଦାହରଣରେ ‘ମଶକ’, ‘ତାପ’ ଓ ‘ଆତପ’ର ନିବୃତ୍ତି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହୋଇଥ‌ିବାରୁ ସେହି ସେହି ଶବ୍ଦରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଛି ।

୬। (କ) ରାମ ଶ୍ୟାମାୟ ଶତଂ ରୂଦ୍ୟକାଣି ଧାରୟତି । (ରାମ ଶ୍ୟାମଠାରୁ ଶହେ ଟଙ୍କା ଧାର କରିଛି ।)
(ଖ) ଭକ୍ତି ଜ୍ଞାନାୟ କଳ୍ପତେ । (ଭକ୍ତିରୁ ଜ୍ଞାନ ଜାତ ହୁଏ ।)
(ଗ) ବାତାୟ କପିଳା ବିଦ୍ୟୁତ୍ ।
(ପବନ ବହିବ ତେଣୁ ବିଜୁଳି କପିଳରଙ୍ଗ ଦେଖାଯାଉଛି ।)

‘ଧାରେରୁତ୍ତମତଃ ’‘ଧାରି’ ଧାତୁର ପ୍ରୟୋଗରେ ବା ଧାର୍ କରିବା ଅର୍ଥରେ ଯିଏ ଋଣଦାତା (ଉତ୍ତମଣ୍ଡ) ତା’ଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ପ୍ରଥମ ବାକ୍ୟରେ ରାମ ଶ୍ୟାମ ଠାରୁ ଶହେ ଟଙ୍କା ଧାର କରିଥିବାରୁ ‘ଶ୍ୟାମ’ ମହାଜନ ବା ରଣଦାତା । ତେଣୁ ‘ଶ୍ୟାମ’ ଠାରେ ୪ର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତ ହେଲା । ‘କ୍ଲ ପି ସମ୍ପଦ୍ୟମାନେ ଚ।’ ସେହିପରି କଳ୍ପତେ, ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ଓ ପରିଣମତେ -ଏହି କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ପରିଣତ ହେବା ଅର୍ଥକୁ ବୁଝାଇଲେ ଯାହା ପରିଣତ ହୁଏ ତାହାର ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏହାକୁ ସମ୍ପଦ୍ୟମାନେ ଚତୁର୍ଥୀ କୁହାଯାଏ । ଦ୍ବିତୀୟ ବାକ୍ୟରେ ଭକ୍ତିକୁ ‘ଜ୍ଞାନ’ ଜାତ ହେଉଥ‌ିବାରୁ ସେଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହେଲା ।
‘ଉତ୍ପାତେନ ଜ୍ଞାପିତେ ଚ ।’ କୌଣସି ଉତ୍ପାତ ଜ୍ଞାପିତ ହେଉଥିଲେ ସେହି ଉତ୍ପାତବାଚୀ ଶବ୍ଦରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏଠାରେ କପିଳବର୍ଷର ବିଜୁଳି ‘ବାତ’ ବା ‘ବାତ୍ୟା’ ର ସୂଚନା ଦେଉଥ‌ିବାରୁ, ସେଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତ ହେଲା ।

୭। ବାଳକେଭିଂ ଆୟୁଷ୍ୟ / ମଦ୍ରୀ / ଭଦ୍ର/ କଲ୍ୟାଣଂ/ କୁଶଳଂ/ ସୁଙ୍ଖ|ସମୃଦ୍ଧି / ହିତଂ ଭବତୁ ।
‘ଚତୁର୍ଥୀ ଚାଷିଷ୍ୟାୟୁଷ୍ୟମଦ୍ରଭଦ୍ରକୁଶଳସୁଖାର୍ଥହିତଃ । ’ ଆର୍ଶୀବାଦ, ଆୟୁଷ୍ୟ, କଲ୍ୟାଣ, ମଦ୍ର, ଭଦ୍ର, କଲ୍ୟାଣ, କୁଶଳ, ଆରୋଗ୍ୟ, ସୁଖାର୍ଥକ ଶବ୍ଦ, ହିତ ପ୍ରଭୃତି ପଦଯୋଗରେ ଯାହା ପ୍ରତି ଶୁଭକାମନା କରାଯାଏ, ସେଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ । ବିକଳ୍ପରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ମଧ୍ୟ ହୁଏ । ଯଥା : ବାଳକାନାମ୍ ଆୟୁଷ୍ୟ…. ଭବତୁ ।

୮। (କ) ଅହଂ ତାଂ ତୃଣାୟ । ତୃଣଂ ମନ୍ୟ ।
(ମୁଁ ତୁମକୁ ଘାସ ଭାବୁଛି ।)

(ଖ) ଡଃ ମାଂ କାକଂ ମନ୍ୟତେ ।
(ନ କାକାୟ) (ସେ ମୋତେ କାଉ ମନେ କରୁଛି ।)

‘ମନ୍ୟକର୍ମଣ୍ୟନାଦରେ ବିଭାଷା ଅପ୍ରାଣିଷ୍ଣୁ ।’ ମନ୍ୟତେ କ୍ରିୟାର (ମନ୍ ଧାତୁ ଯୋଗେ) ଅନାଦର ବୋଧକ କର୍ମ ଅପ୍ରାଣୀବାଚକ ଶବ୍ଦ ହେଲେ ତା’ଠାରେ ଦ୍ୱିତୀୟା ଓ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ଅନାଦର ବୋଧକ କର୍ମ ପ୍ରାଣୀବାଚକ ହେଲେ କେବଳ ଦ୍ଵିତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହୁଏ, ଚତୁର୍ଥୀ ହୁଏ ନାହିଁ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୯। (କ) ପିତା ପୁତ୍ରାୟ କ୍ରୀଡ଼ନକଂ ପ୍ରତିଶୃଣୋତି ।
(ବାପା ପୁଅକୁ ଖେଳଣା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଉଛନ୍ତି ।)
(ଖ) ରାଜା ବ୍ରାହ୍ମଣାୟ ଧନମ୍ ଆଶୃଣୋତି ।
(ରାଜା ବ୍ରାହ୍ମଣକୁ ଧନ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ହେଉଛନ୍ତି ।)

‘ପ୍ରତ୍ୟାପ୍ରତ୍ୟା ଶୁନଃ ପୂର୍ବସ୍ୟ କର୍ତ୍ତା ।” ପ୍ରତି | ଆ ଉପସର୍ଗଯୁକ୍ତ ‘ଶୁ’ ଧାତୁ ଯୋଗରେ ଯାହାକୁ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦିଆଯାଏ, ତାହାଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଉପଯୁକ୍ତ ଉଦାହରଣ ଦ୍ଵୟରେ ପୁତ୍ରକୁ ପିତା ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ରାଜା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଇଥ‌ିବାରୁ ପୁତ୍ର ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଶବ୍ଦରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଛି ।

୧୦ । (କ) ବାଳିକା ଜଳାୟ (ଜଳମ୍ ଆନେତୁମ୍) ନଦୀ ଗଚ୍ଛତି ।
(ଝିଅଟି ପାଣି ଅଣିବାକୁ ନଈକୁ ଯାଉଛି ।)
(ଖ) ଛାତ୍ରୀ (ପଠିତୁମ) ପଠନାୟ ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ଗଛତି ।
(ଛାତ୍ର ପଢ଼ିବାକୁ ସ୍କୁଲ ଯାଉଛି ।)

‘କ୍ରିୟାଥୋପଦଦସ୍ୟ ଚ କର୍ମଣି ସ୍ଥାନିନଃ ।’ ପ୍ରଥମ ବାକ୍ୟରେ ‘ତୁମୁନ୍’ ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ପଦ ଉହ୍ୟଥ‌ିବାରୁ କର୍ମ (ଜଳ) ଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତ ହେଲା । ‘ତୁମର୍ଥାଚ୍ଚ ଭାବବଚନାତ୍ ।’ ଦ୍ଵିତୀୟ ବାକ୍ୟରେ ‘ତୁମୁନ୍’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଧାତୁଟି କ୍ରିୟାବାଚକ ବିଶେଷ୍ୟ (ପଠନ) ହୋଇ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହେଲା ।

୧୧। କୃଷକଃ ଗ୍ରାମିଂ/ଗ୍ରାମାୟ ଗଚ୍ଛତି ।
(ଚାଷି ଗାଁକୁ ଯାଉଛି ।)
ଭକ୍ତ ମନସା ବୈକୁଣ୍ଠ ଗଚ୍ଛତି । (ନ ବୈକୁଣ୍ଠାୟ)
(ଭକ୍ତ ମନେ ମନେ ବୈକୁଣ୍ଠ ଯାଉଛି ।)
ଡଃ ମାର୍ଗ ଗଚ୍ଛତି । (ନ ମାର୍ଗାୟ) ।
(ସେ ବାଟକୁ ଯାଉଛି ।)

‘ଗତ୍ୟର୍ଥକର୍ମଣି ଦ୍ଵିତୀୟା ଚତୁର୍ଥୀ ଚେଷ୍ଟାୟାମନଧ୍ଵନି ।’ ଶରୀରଦ୍ଵାରା ଗମନ ବ୍ୟାପାର ବୁଝାଉଥିଲେ, ଗତ୍ୟର୍ଥକଧାତୁମାନଙ୍କର (ଯଥା- ଗମ୍, ଚଳ୍ ଓ ଯା ପ୍ରଭୃତି) କର୍ମସ୍ଥାନରେ ବିକଳ୍ପରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । ଅଧ୍ଵବାଚକ (ମାର୍ଗ) ଶବ୍ଦ କର୍ମ ହୋଇଥିଲେ ଚତୁର୍ଥୀ ନ ହୋଇ କେବଳ ଦ୍ଵିତୀୟା ହେବ । ପ୍ରଥମ ବାକ୍ୟରେ ଗତ୍ୟର୍ଥକ ‘ଗମ୍’ ଧାତୁ ଯୋଗେ କର୍ମ ‘ଗ୍ରାମ’ ଠାରେ ବିକଳ୍ପରେ ଚତୁର୍ଥୀ ହୋଇ ‘ଗ୍ରାମାୟ’ ହେଲା । କିନ୍ତୁ ଦ୍ବିତୀୟ ବାକ୍ୟରେ ‘ଗମନ’ କ୍ରିୟାର ଶରୀର ଦ୍ଵାରା ଗମନ ବ୍ୟାପାର (ଚେଷ୍ଟା କିମ୍ବା ମାର୍ଗ ଅତିକ୍ରମ) ବୁଝାଉଥିବାରୁ କର୍ମର ବିକଳ୍ପରେ ଚତୁର୍ଥୀ ହେଲାନାହିଁ । ପୁନଶ୍ଚ ତୃତୀୟବାକ୍ୟରେ ଅଧ୍ଵବାଚକ (ମାର୍ଗ) ଶବ୍ଦ କର୍ମ ହୋଇଥିବାରୁ ଚତୁର୍ଥୀ ନ ହୋଇ କେବଳ ଦ୍ଵିତୀୟା ହେଲା ।

୧୨। (କ) ଶିକ୍ଷକାୟ ନମଃ । (ଶିକ୍ଷକଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ ।)
(ଖ) ପ୍ରଜାତଃ ସ୍ବସ୍ତି ଭବତୁ । (ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ମଙ୍ଗଳ ହେଉ ।)
(ଗ) ଅଗ୍ନେୟେ ସ୍ୱାହା । (ଅଗ୍ନିଦେବତାଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରାଗଲା ।)
(ଘ) ପିତୃଭ୍ୟ ସ୍ଵଧା । (ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରାଗଲା ।)
(ଙ) ଭୀମଃ ଦୁଃଶାସନାୟ ଅଳମ୍ । (ଭୀମ ଦୁଃଶାସନକୁ ସମର୍ଥ ।)
(ଚ) ଇନ୍ଦ୍ରାୟ – ପୁଷ୍ପାଣି ବଷଟ୍ । (ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଫୁଲ ଅର୍ପଣ କରାଗଲା ।)

‘ନମଃ-ସ୍ୱସ୍ତି-ସ୍ବାହା-ସ୍ଵଧାଳଂ ବଷଟ୍ ଯୋଗାଇ ।’ ନମଃ (ନମସ୍କାର), ସ୍ଵସ୍ତି (ମଙ୍ଗଳ), ସ୍ଵାହା (ଦେବତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ), ସ୍ଵଧା (ପିତୃପୁରୁଷଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସମର୍ପଣ), ଅଳମ୍ (ସମର୍ଥବାଚକ), ବଷଟ୍ (ସମର୍ପଣବାଚକ) – ଏହି ଶବ୍ଦମାନଙ୍କ ଯୋଗରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥାଏ । କିନ୍ତୁ ‘ନମଃ’ କ୍ରିୟାଯୁକ୍ତ ହେଲେ, ନମଃ ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ଚତୁର୍ଥୀ ନ ହୋଇ ଦ୍ବିତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହୁଏ । କାରଣ ଉପପଦ ଯୋଗୁ ଯେଉଁ ବିଭକ୍ତ ହୁଏ, ତା’ଠାରୁ କ୍ରିୟାଯୋଗେ ହେଉଥ‌ିବା ବିଭକ୍ତିର ଗୁରୁତ୍ଵ ବେଶି । ଯଥା –

(ଛ) ଶିକ୍ଷକଂ ନମସ୍କରୁ । (ନମଃ + କୁରୁ = ନମସ୍ତୁରୁ ଏହା କ୍ରିୟାପଦ)
(ଜ) ଭକ୍ତ ଈଶ୍ଵରଂ ନମସ୍କରୋତି । (ନମଃ + କରୋତି = ନମସ୍କରୋତି ଏହା କ୍ରିୟାପଦ)

‘ଉପପଦବିଭକ୍ତେ କାରକବିଭର୍ତ୍ତି ବଳୀୟସୀ ।’ ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ବାକ୍ୟଦ୍ୱୟରେ ‘କର୍ମଣି ଦ୍ୱିତୀୟା’ ସୂତ୍ରରେ ‘ଶିକ୍ଷକ’ ଓ ‘ଈଶ୍ବର’ ଶବ୍ଦରେ ଦ୍ଵିତୀୟା ବିଭକ୍ତ ହେଲା । କାରଣ ଉପପଦ ବିଭକ୍ତିଠାରୁ କାରକବିଭକ୍ତିର ବଳ ବେଶି । ନମଃ – ଉପପଦ ମାତ୍ର ନମସ୍କୁରୁ, ନମସ୍କରୋତି କ୍ରିୟାପଦ ।

ମନେରଖ :

  • କର୍ତ୍ତା ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଦେବାକୁ ଇଛାକରେ ଅଥବା କ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ଯାହାର ସମ୍ବନ୍ଧ ଇଚ୍ଛାକରେ (ଯାହାର ପ୍ରୀତି ସମ୍ପାଦନ କରେ) ସେ ସମ୍ପ୍ରଦାନ କାରକ ହୁଏ ।
  • କଚ୍ଛତେ, ସମ୍ପାଦ୍ୟତେ, ଜାୟତେ ଓ ଭବତି- ଏହି କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକ ଯୋଗରେ ଯାହା ‘ଜାତ’ ହୁଏ, ତା’ର ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।
  • ଯାହାକୁ ରୁଚେ, ତା’ଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ।
  • ନମଃ, ସ୍ଵସ୍ଥି, ସ୍ୱାହା, ସ୍ଵଧା, ଅଳମ୍ (ସାମର୍ଥ୍ୟର୍ଥକ), ବଷଟ୍ ଯୋଗେ ଚତୁର୍ଥୀ ।
  • କୁଧ, ଦୁହ, ଈର୍ଷ ଓ ଅସୂୟ ପ୍ରଭୃତି ଧାତୁ ଯୋଗେ ଯାହାଠାରେ କ୍ରୋଧ, ଦ୍ରୋହ ତା’ଠାରେ ଚତୁର୍ଥୀ ।
  • ‘ତୁମୁନ୍’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଲୋପ କଲେ, ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।

ଗୀତ :
ସଂପ୍ରଦାନେ ହୁଏ ଚତୁର୍ଥୀ
ରୁଟ୍ ଧାତୁ ଯୋଗରେ
ଗୃହ, କୁଧ, ଦୃଶ୍ୟ ଅର୍ଥକ
ଧାତୁ ସେହି ପ୍ରକାରେ । ୧।
ଧାରି ଧାତୁ ଯୋଗେ ଚତୁର୍ଥୀ
ପ୍ରତ୍ୟାପୂର୍ବକ ଶ୍ରୁର
ତାଦ୍ୟାର୍ଥ ନିବୃତ୍ତି ଅର୍ଥରେ
ଚତୁର୍ଥୀ ବ୍ୟବହାର । ୨ ।
ନମଃ, ସ୍ଵସ୍ଥି, ସ୍ୱାହା, ବଷଟ୍
ଅଳଂ ସୁଧା ସଂଯୋଗେ
ଚତୁର୍ଥୀ କଳ୍ପତେ ଯୋଗରେ
ମନୋ ବିକଳେ ଲାଗେ । ୩ ।
ଡୁମୁନ୍ ପ୍ରତ୍ୟାୟନ୍ତ ପଦର
କ୍ରିୟା ବାଚକ ହେଲେ
ବିଶେଷ୍ୟ ହୁଅଇ ଚତୁର୍ଥୀ
ପାଣିନି କହିଥିଲେ । ୪ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

ଅଭ୍ୟାସଃ :
୧। ବନ୍ଧନୀମଧ୍ଯସ୍ଥ ଶବ୍ଦାନାଂ ଯଥାର୍ଥବିଭଣ୍ଡିଂ କୃତ୍ୱା ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ଅହଂ ତୁଭ୍ୟମ ଦିବ୍ୟଚକ୍ଷୁଃ ଦଦାମି । (ଯୁଷ୍ପଦ୍)
(କ) _____________________________ ପୁରସ୍କାରଂ ଦଦାତି । (ଛାତ୍ର)
Answer:
ଛାତ୍ରାୟ

(ଖ) _____________________________ ଔଷଧ୍ୱଂ ନ ରୋଚତେ । (ଶିଶୁ)
Answer:
ଶିଶବେ

(ଗ) ଭୃତ୍ୟ __________________________ ତୃଣାନି ଆନୟତି । (ଅଶ୍ଵ)
Answer:
ଅଶ୍ରାୟ

(ଘ) ପିତା ___________________________ କ୍ରୀଡ଼ନକଂ ପ୍ରତିଶୃଣୋତି । (ପୁତ୍ର)
Answer:
ପୁତ୍ରାୟ

(ଙ) ସର୍ବେ _____________________ ଗୃହୟନ୍ତି । (ଧନ)
Answer:
ଧନାୟ

(ଚ) ରାଜା ______________________ କୁଧତି । (ଶତ୍ରୁ)
Answer:
ଶତ୍ରବେ

(ଛ) ଦ୍ବୟୋବିବାଦଃ ତୃତୀୟସ୍ୟ ________________________ ଭବତି । (ଲାଭ)
Answer:
ଲାଭାୟ

୨। ବନ୍ଧନୀସ୍ଥିତଯଥାର୍ଥପଦେନ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ପରଧନାୟ ମା ଗୃହୟ । (ପରଧନେନ, ପରଧନାୟ, ପରଧନାତ୍)
(କ) _________________________ ଫଳାନି ସ୍ୱଦନ୍ତେ । (ବାନରାୟ, ବାନରେଣ, ବାନରମ୍ )
Answer:
ବାନରାୟ

(ଖ) ଅହଂ ___________________________ ନ ଧାରୟାମି । (କେନ, କସ୍ମାତ୍, କମ୍ପ୍ଲେ)
Answer:
କହ୍ନେ

(ଗ) ମାର୍ଜାରାଃ _____________________ ସ୍ପୃହୟନ୍ତି । (ମତ୍ସ୍ୟମ୍, ମତ୍ସ୍ୟନ, ମଧ୍ୟାୟ)
Answer:
ମତ୍ସ୍ୟୟ

(ଘ) ପିତା _____________________ ଦଦାତି । (ପୁତ୍ରେଣ, ପୁତ୍ରମ, ପୁତ୍ରାୟ)
Answer:
ପୁତ୍ରାୟ

(ଡ) ଭକ୍ତଃ _________________________ ନମସ୍କରୋତି । (ଈଶ୍ବରାୟ, ଈଶ୍ୱରମ୍, ଈଶ୍ବରେଣ)
Answer:
ଈଶ୍ବରଂ

(ଚ) ___________________________ ପୁଷ୍ପାଣି ବଷଟ୍ । (ଗଣେଶାୟ, ଗଣେଶାୟ, ଗଣେଶନ)
Answer:
ଗଣେଶାୟ

(ଛ) ସୈନିକାଃ _______________________ ଅଗଚ୍ଛନ୍ । (ଯୁଦ୍ଧମ୍, ଯୁଦ୍ଧନ, ଯୁଦ୍ଧାୟ)
Answer:
ଯୁଦ୍ଧାୟ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୩। ରେଖାଙ୍କିତପଦାନାଂ ସକାରଣବିଭଣ୍ଡିଂ ଦର୍ଶୟତ ।
ଯଥା – ବାଳିକା ପୁଶେଭ୍ୟ ଗୃହଯନ୍ତି । ‘ଗୃହ’ ଧାତୁ ଯୋଗେ ଚତୁର୍ଥୀ ।

(କ) ଜ୍ଞାନାୟ ବିଦ୍ୟାମ୍ ଅଧୀତେ ।
Answer:
ନିମିଭାର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ

(ଖ) ଶିଶବେ ଦୁଗ୍ଧ ରୋଚତେ ।
Answer:
ରୋଚତେ କ୍ରିୟାଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ

(ଗ) ଶବରୀ ଫଳାୟ ଯାତି ।
Answer:
ପୁଂଲୋପେ କର୍ମଣି ୪ର୍ଥୀ

(ଘ) ଛାତ୍ରେଭିଂ ସ୍ବସ୍ତି ଭବତୁ ।
Answer:
ସ୍ବସ୍ତିପଦ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ

(ଙ) ଶିଷ୍ୟା ଗୁରୁନ୍ ନମସ୍ଫୁର୍ବନ୍ତି ।
Answer:
ଉପପଦବିଭନ୍ତଃ କାରକ ବିଭକ୍ତି ବଳୀୟସୀ

(ଚ) ରମେଶଃ ପାଠ୍ଯୟ ଗଚ୍ଛତି ।
Answer:
ତୁମର୍ଥେ ୪ର୍ଥୀ

(ଛ) ଅହଂ ତୁଭ୍ୟ ନ ଈଶ୍ୟାମି ।
Answer:
ଈଷ୍ୟଧାତୁ ଯୋଗେ ୪ର୍ଥୀ

୪। ବନ୍ଧନୀମଧ୍ଯସ୍ଥଧାତୁନାଂ କ୍ରିୟାବାଚକବିଶେଷ୍ୟପଦେନ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ବାଳକଃ ପଠନାୟ ଯାତି । (ପଠ୍)
(କ) ବୃଦ୍ଧା _________________ ମନ୍ଦିରଂ ଗଛନ୍ତି । (ଭଜ୍)
Answer:
ଭଜନାୟ

(ଖ) ପ୍ରିୟ __________________________ ଗଚ୍ଛନ୍ତି । (ସ୍ନା)
Answer:
ସ୍ନାନାୟ

(ଗ) ପାଚକ _________________ ଚେଷ୍ଟତେ । (ପଚ୍)
Answer:
ପାଚନାୟ

(ଘ) କ୍ଷୁଧାର୍ୟ୍ଯ ________________ ଯାତି । (ଭୁଜ୍)
Answer:
ଭୋଜନାୟ

(ଙ) ______________________ ଧନମ୍ ଅର୍ଜୟ । (ଦା)
Answer:
ଦାନାୟ

(ଚ) ଚୌରଃ କାରାଗାରାତ୍ ______________________ ଇଚ୍ଛତି । (ଗମ୍)
Answer:
ଗମନାୟ

(ଛ) ଭକ୍ତ ମନ୍ଦିରସ୍ୟ _____________________ ବ୍ୟଗ୍ର ଭବତି । (ଦୃଶ୍ୟ)
Answer:
ଦର୍ଶନାୟ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୫। ନିମ୍ନଲିଖତପଦାନି ବ୍ୟବହୃତ୍ୟ ପୃଥକ୍ ବାକ୍ୟାନି ରଚୟତ ।
ଯଥା – ବଷଟ୍ : ଇନ୍ଦ୍ରାୟ ପୁଷ୍ପାଣି ବଷଟ୍ ।
ଦଦତି – ତେ ମହଂ ଖାଦ୍ୟ ଦଦତି ।
ଅସୂୟତି – ସା ମହ୍ୟମ୍ ଅସୂୟତି ।
ସ୍ୱସ୍ଥି – ପ୍ରଜାଭ୍ୟ ସ୍ୱସ୍ଥି ଭବନ୍ତୁ ।
ସ୍ୱାହା – ଅଗ୍ନେୟେ ସ୍ୱାହା ।
ଆଶୃଣୋତି – ପିତା ପୁତ୍ରାୟ ଆଶୃଣୋତି ।
ମନ୍ୟତେ – ସଂ ମାଂ କାକଂ ମନ୍ୟତେ ।
ରୋଚତେ – ତୁଭ୍ୟ କିଂ ରୋଚତେ ।
ନମସ୍କର୍ଯ୍ୟାତ୍ – ଭକ୍ତ ହରିଂ ନମସ୍କର୍ଯାତ୍ ।
ଅଳମ୍ – ମଲ୍ଟି ମଲ୍ଟିୟ ଅଳମ୍ ।
ସ୍ଵଧୀ – ପିତୃଭ୍ୟ ସ୍ଵଧୀ ।
ସମ୍ପଦ୍ୟତେ – ଭକ୍ତି ଜ୍ଞାନାୟ ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ।
ହିତମ୍ – ତୁଭ୍ୟ/ତବ ହିତଂ ଭବତୁ

୬। ଅଧସ୍ତନବାକ୍ୟାନି ସଂଶୋଧୟତ ।
ଅହଂ ଶିକ୍ଷକାୟ ନମସ୍କରୋମି । ଅହଂ ଶିକ୍ଷକଂ ନମସ୍କରୋମି ।
(କ) ଙ ମାଂ କାକାୟ ମନ୍ୟସେ ।
Answer:
ବଂ ମାଂ କାକମ୍ ମନ୍ୟସେ ।

(ଖ) ଶିକ୍ଷକ ଛାତ୍ର ଆଶୃଣୋତି ପୁସ୍ତକମ୍ ।
Answer:
ଶିକ୍ଷକ ଛାତ୍ରାୟ ଆଶୃଣୋତି ପୁସ୍ତକମ୍ ।

(ଗ) ହାରସ୍ୟ ସ୍ଵଣ୍ଟିଂ ପ୍ରଦେୟମ୍ ।
Answer:
ହାରାୟ ସ୍ଵୟଂ ପ୍ରଦେୟମ୍ ।

(ଘ) ମାତରଂ ଦୁର୍ଗା ନମଃ ।
Answer:
ମାତ୍ରେ ଦୁର୍ଗାୟୈ ନମଃ

(ଙ) ସ୍ଵାମୀ ଭୃତ୍ୟାୟ ଅଭିକୁଧତି ।
Answer:
ସ୍ଵାମୀ ଭୃତ୍ୟମ୍ ଅଭିକୁଧତି ।

(ଚ) ପ୍ରଜାନାଂ ସ୍ବସ୍ତି ଭବତି ।
Answer:
ପ୍ରଜାଭ୍ୟ ସ୍ୱସ୍ତି ଭବତ ।

(ଛ) ରାମଃ ଶ୍ୟାମାତ୍ ଶତଂ ରୂପ୍ୟକାଣି ଧାରୟତି ।
Answer:
ରାମଃ ଶ୍ୟାମାୟ ଶତଂ ରୂପ୍ୟକାଣି ଧାରୟତି ।

୭। ଅଲିଖୂତେଷୁ ବାକ୍ୟଷୁ ଚତୁର୍ଥୀନ୍ତପଦାନି ରେଖାଙ୍କିତାନି କୁରୁତ ।
ଯଥା – ଦୁର୍ଜନଃ ସଜନେଭ୍ୟ ଦ୍ରୁଶ୍ୟନ୍ତ । (ଦୁଷ୍ଟଲୋକ ସାଧୁଲୋକଙ୍କ ଦ୍ରୋହ କରନ୍ତି ।)
(କ) ବଂ ମାଂ କାକାୟ ମନ୍ୟସେ । (ଶିବଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ ।)
Answer:
କାକାୟ

(ଖ) ଗୁରବେ ନମଃ । (ଗୁରୁଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ ।)
Answer:
ଗୁରବେ

(ଗ) ବାଳିକା ପୁଷ୍ପାୟ ଗୃହମ୍ମତି । (ଝିଅଟି ଫୁଲକୁ ଭଲପାଏ ।)
Answer:
ପୁଷ୍ପାୟ

(ଘ) କଃ ଧନଂ ସ୍ଵେଚ୍ଛାୟା କହ୍ନେ ଦଦାତି । (କିଏ ପଇସା ନିଜ ଇଚ୍ଛାରେ ଦାନ କରେ ।)
Answer:
କହ୍ନେ

(ଙ) ସର୍ବେଭ୍ୟ ପ୍ରାଣିଭିଂ ସ୍ବସ୍ତି ଭବତୁ । (ସବୁ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ମଙ୍ଗଳ ହେଉ ।)
Answer:
ପ୍ରାଣିଭ୍ୟ

(ଚ) ଶକ୍ତି ପରେରାଂ ପରିପୀଡ଼ନାୟ । (ଶତ୍ରୁର ଶକ୍ତି ଶତ୍ରୁକୁ କଷ୍ଟଦେବାପାଇଁ ।)
Answer:
ପୀଡ଼ନାୟ

(ଛ) ପରୋପକାରଃ ପୁଣ୍ୟାୟ ପାପାୟ ପରପୀଡ଼ନମ୍ । (ପରୋପକାର ପୁଣ୍ୟପାଇଁ ପରକୁ କଷ୍ଟଦେବା ପାପ ପାଇଁ ।)
Answer:
ପୁଣ୍ୟାୟ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୮। ଯଥାନିର୍ଦେଶଂ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା : ଭୀମଃ ଯୁଦ୍ଧାୟ ଅଳମ୍ । (ଯୁଦ୍ଧ)
(କ) ଗୋବିନ୍ଦ __________________ ଅଳମ୍ । (ତର୍କ)
Answer:
ତର୍କୀୟ

(ଖ) ପାଚକଃ _______________________ ଅଳମ୍ । (ପାକ/ପାଚନ)
Answer:
ପାକାୟ / ପାଚନାୟ

(ଗ) ଶିଷ୍ଯ __________________________ ଅଳମ୍ । (ବେଦପଠନ)
Answer:
ବେଦପଠନାୟ

(ଘ) ଦୁଗ୍ଧଂ _______________________ ଅଳମ୍ । (ଶିଶୁ)
Answer:
ଶିଶବେ

(ଙ) ରାମଃ ______________________ ଅଳମ୍ । (ରାବଣ)
Answer:
ରାବଣାୟ

(ଚ) ଏତତ୍ ବେତନଂ _______________________ ଅଳମ୍ । (ଭୃତ୍ୟ )
Answer:
ଭୃତ୍ଯାୟ

୯। ସଂସ୍କୃତେନ ଅନୁବାଦଃ କାର୍ଯ୍ୟ ।
(କ) ମୁଁ ପୁଅକୁ ବହିଟିଏ ଦେବି ।
ଅନୁ : ଅହଂ ପୁତ୍ରାୟ ପୁସ୍ତକଂ ଦାସ୍ୟାମି ।

(ଖ) ବଗଗୁ ମାଛ ଭଲ ଲାଗେ ।
ଅନୁ : ବକାୟ ମୀନଃ ରୋଚତେ ।

(ଗ) ଶିକ୍ଷକ ଛାତ୍ରକୁ ପୁସ୍ତକ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଦେଉଛନ୍ତି ।
ଅନୁ : ଶିକ୍ଷକ ଛାତ୍ରାୟ ପୁସ୍ତଙ୍କ ପ୍ରତିଶୃଣୋତି

(ଘ) ରୋଗୀକୁ ଔଷଧ ରୁଚେ ନାହିଁ ।
ଅନୁ : ରୋଗିଣେ ଔଷଧ୍ୱଂ ନ ରୋଚତେ ।

(ଙ) ଭଲପିଲାମାନେ ଜ୍ଞାନପାଇଁ ପଢ଼ନ୍ତି ।
ଅନୁ : ଉତ୍ତମଃ ଛାତ୍ରା ଜ୍ଞାନୀୟ ପଠନ୍ତି ।

(ଚ) ମୂର୍ଖମାନେ ପଣ୍ଡିତଙ୍କୁ ଈର୍ଷା କରନ୍ତି ।
ଅନୁ : ମୁର୍ଖ ପଣ୍ଡିତେଭ୍ୟ ଈର୍ଷାନ୍ତି ।

(ଛ) ଖରାପାଇଁ ଛତା ନିଅ ।
ଅନୁ : ଆତପାୟ ଛତ୍ର ନୟ ।

(ଜ) ସୈନିକମାନେ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ଗଲେ ।
ଅନୁ : ସୈନିକା ଯୁଦ୍ଧାମ୍ଭ ପ୍ରସ୍ଥିତଃ ।

(ଝ) ସେମାନେ ଆମକୁ ଘାସଭଳି ମନେ କରନ୍ତି ।
ଅନୁ : ତେ ଅସ୍ମାନ୍ ତୃତଂ।ତୃଣାୟ ମନ୍ୟନ୍ତେ ।

(ଞ) ତୁମର ମଙ୍ଗଳ ହେଉ ।
ଅନୁ : ତୁଭ୍ୟ ମଙ୍ଗଳମସ୍ତୁ ।

ଅପାଦାନକାରକ ଓ ପଞ୍ଚମା ବିଭକ୍ତି
୧। (କ) ବୃକ୍ଷାତ୍ ଫଳଂ ପତତି । (ଗଛରୁ ଫଳ ପଡ଼ୁଛି ।)
(ଖ) ପ୍ରାସାଦାତ୍ ବାଳକଃ ଅପତତ୍ । (କୋଠାଉପରୁ ପିଲାଟି ପଡ଼ିଗଲା ।)
(ଗ) ବିଦ୍ୟାଳୟାତ୍ର ଛାତ୍ରା ଆଗଛନ୍ତି । (ସ୍କୁଲରୁ ଛାତ୍ରମାନେ ଆସୁଛନ୍ତି ।)

‘ଧ୍ରୁବମପାୟେଽପାଦାନମ୍ ।” ଉପରିଲିଖ ଉଦାହରଣ ଗୁଡ଼ିକରେ ବୃକ୍ଷରୁ ଫଳ, ପ୍ରାସାଦରୁ ବାଳକ ଓ ବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ବିଚ୍ଛେଦ ଘଟୁଛି । ଯାହାଠାରୁ ବସ୍ତୁ ବା ବାକ୍ତିର ବିଚ୍ଛେଦ ହୁଏ, ତାହା ‘ଅପାଦାନ କାରକ’ ଅଟେ । ‘ବିଶ୍ଳେଷାବଧୌ ପଞ୍ଚମୀ ।’ଏଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏହାକୁ ‘ଅପାଦାନେ ପଞ୍ଚମୀ’ କୁହାଯାଏ । ବୃକ୍ଷାତ୍‌, ପ୍ରାସାଦାତ୍ ଓ ବିଦ୍ୟାଳୟାତ୍ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଅପାଦାନ କାରକ ଓ ସେଗୁଡ଼ିକ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତାନ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୨। (କ) ମୃଗ ବ୍ୟାଘ୍ରାତ ବିଭେତି । (ହରିଣ ବାଘକୁ ଡ଼ରୁଛି ।)
(ଖ) ଛତ୍ରମ୍ ଆତପାତ୍ର ତ୍ରାୟତେ|ରକ୍ଷତି । (ଛତା ଖରାରୁ ରକ୍ଷାକରେ ।)
‘ଭୀତ୍ରାର୍ଥୀନାଂ ଭୟହେତୁଃ ।’ ‘ଭୀ’ ଧାତୁ ଭୟକରିବା ଓ ‘ତ୍ରୈ’ ଧାତୁ ରକ୍ଷାକରିବା ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଅନ୍ତି । ଏହି ଅର୍ଥକୁ ବୁଝାଉଥବା ଧାତୁର ପ୍ରୟୋଗରେ ଭୟର କାରଣଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏଠାରେ ଭୟର କାରଣ ‘ବ୍ୟାଘ୍ର’ ଓ ‘ଆତପ’ ଶବ୍ଦରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହେଲା ।

୩। (କ) ଧାର୍ମିକଃ ପାପାତ୍ର ପରାଜୟତେ । (ଧାର୍ମିକ ପାପକୁ ସହିପାରେ ନାହିଁ ।)
(ଖ) ଅଧ୍ୟୟନାତ୍ର ପରାଜୟତେ ଜାତିଃ । ଜାତିଃ (ଠକ, ମୂର୍ଖ) ଠକ ପାଠପଢ଼ାକୁ ସହିପାରେ ନାହିଁ ।)
‘ପରାଜେରସୋରଃ ।’ ପରା + ଜି (ପରାଜୟତେ) ଅନୁଯୋଗରେ ଯାହାକୁ ସହିହୁଏ ନାହିଁ, ତାହା ଅପାଦାନ ସଂଜ୍ଞକ ହୋଇଥାଏ । ସୁତରାଂ ‘ପାପାତ୍’ ଓ ‘ଅଧ୍ୟୟନାତ୍’ ଠାରେ ଅପାଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହୋଇ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତ ହେଲା । କିନ୍ତୁ ‘ପରାଜୟତେ’ ହରାଇବା ଅର୍ଥରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତ ହେଲେ ଯିଏ ପରାଜିତ ହୁଏ, ସେଠାରେ କର୍ମ ସଂଜ୍ଞା ହୋଇଥାଏ । ଯଥା – ମଗଧ୍ୟ ପରାଜୟତେ କଳିଙ୍ଗଃ ।

୪। (କ) ଧାନ୍ୟଭ୍ୟ ମାଂ ବାରୟ । (ଧାନରୁ ଗାଈମାନଙ୍କୁ ବାରଣ କର ।)
(ଖ) ପିତା ପୁତ୍ର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଦର୍ଶନାତ୍ ବାରୟତି । (ପିତା ପୁତ୍ରକୁ ସିନେମାଦେଖାରୁ ବାରଣ କରୁଛି ।)
‘ବାରଣାର୍ଥନାମୀପ୍‌ସିତଃ ।’ ବାରଣାର୍ଥକ ଧାତୁ ଯୋଗରେ ନିବାର୍ଯ୍ୟମାଣର ଅଭିଳଷିତ ଅପାଦାନକାରକ ହୋଇଥାଏ । ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ଉଦାହରଣ ଦ୍ଵୟରେ ‘ଧାନ୍ୟ’ ଓ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଦର୍ଶନରୁ ଯଥାକ୍ରମେ ଗାଈ ଓ ପୁତ୍ରକୁ ବାରଣ କରାଯାଉଥ‌ିବାରୁ ବାରଣର ଈପ୍‌ସିତ ‘ଧାନ୍ୟ’ ଓ ‘ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଦର୍ଶନ’ ଠାରେ ଅପାଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହୋଇ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତ ହେଲା ।

୫। (କ) ଚୌରଃ ରକ୍ଷିତଃ ନିଲୀୟତେ । (ଚୋର ପୋଲିସକୁ ଲୁଚୁଛି ।)
(ଖ) କୃଷ୍ଣ ମାତୁଃ ନିଲୀୟତେ । (କୃଷ୍ଣ ମାଆଙ୍କୁ ଲୁଚୁଛନ୍ତି ।)
‘ଅନ୍ତର୍ଥେ ଯେନାଦର୍ଶନମିକୃତି ।’ ନି+ ଲୀ (ନିଲୀୟତେ) ଅର୍ଥାତ୍ ଲୁଚିବା । କୌଣସି ବ୍ୟବଧାନରେ ରହି ଯାହାଠାରୁ ନିଜକୁ ଲୁଚାଇ ରଖିବାକୁ ଇଚ୍ଛାକରେ, ସେ ଅପାଦାନକାରକ ହୁଏ । ଚୋର ପୋଲିସ୍‌ରୁ ଓ କୃଷ୍ଣ ମା’ଙ୍କଠାରୁ ନିଜକୁ ଲୁଚାଇ ରଖୁଛନ୍ତି, ତେଣୁ ରକ୍ଷୀ ଓ ମାତାଠାରେ ଅପାଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହେଲା ।

୬। (କ) କାମାତ୍ର କ୍ରୋଧଃ ଅଭିଜାୟତେ । (କାମନାରୁ କ୍ରୋଧ ଜାତ ହୁଏ ।)
(ଖ) ନବନୀତାତ୍ର ଘୃତମ୍ ଉତ୍ପଦ୍ୟତେ । (ଲହୁଣୀରୁ ଘିଅ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ ।)
(ଗ) ଅମରକଣ୍ଟକାତୁ ମହାନଦୀ ପ୍ରଭବତି । ଅମର କଣ୍ଟକରୁ ମହାନଦୀ ପ୍ରବାହିତ ହେଉଛି ।

‘ଜନିକର୍ତ୍ତା ପ୍ରକୃତିଃ ।’ ଜାତ ବା ଉତ୍ପତ୍ତି ହେବା ଅର୍ଥରେ ଜନ୍ମର ମୂଳକାରଣଠାରେ ଏବଂ ‘ଭୁନଃ ପ୍ରବୟଃ’ ପ୍ର + ଭୂ ଧାତୁ ପ୍ରୟୋଗରେ ବୁଝାଉଥବା ପ୍ରଥମ ଆବିର୍ଭାବସ୍ଥଳରେ ଅପାଦାନସଂଜ୍ଞା ହୁଏ । କାମନାରୁ କ୍ରୋଧର ଜନ୍ମ ଓ ନବନୀତରୁ ଘୃତର ଉତ୍ପତ୍ତି ହୋଇଥିବାରୁ ‘କାମ’ ଓ ନବନୀତ, ଯଥାକ୍ରମେ କ୍ରୋଧ ଓ ଘୃତ ଉତ୍ପତ୍ତି ମୂଳକାରଣ ଅଟେ ଏବଂ
ହୋଇଛି ।

୭ । (କ) ସାଧଃ ପାପାତ୍ର ଜୁଗୁପ୍‌ତେ । (ସାଧୁ ଲୋକ ପାପକୁ ଘୃଣାକରେ ।)
(ଖ) ଛାତ୍ରୀ ପଠନାତ୍ର ବିରମତି । (ଛାତ୍ର ପଠନରୁ ନିବୃତ ହେଉଛି ।)
(ଗ) ଧର୍ମାତ୍ର ନ ପ୍ରମଦିତବ୍ୟମ୍ । (ଧର୍ମପ୍ରତି ଅମନଯୋଗୀ ହେବା ଅନୁଚିତ ।)
(ଘ) ଛାତ୍ରୀ ଅଧ୍ୟୟନାତ ପ୍ରମାଦ୍ୟତି । (ଛାତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନରୁ ବିମୁଖ ହେଉଛି ।)

‘ଜୁଗୁପ୍‌ବିରାମ ପ୍ରମାଦାର୍ଥନାମୁପସଂଖ୍ୟାନମ୍ ।’ ଜୁଗୁପ୍‌ସା (ଘୃଣା), ବିରାମ (ନିବୃଦ୍ଧି) ଓ ପ୍ରମାଦ (ଅନବଧାନତା) ବୋଧକ ଧାତୁ ଯୋଗରେ କର୍ମକାରକ ସ୍ଥାନରେ ଅପାଦାନକାରକ ହୁଏ ।

୮। (କ) ହିମାଳୟ ବିନ୍ଧ୍ୟାତ୍ମ ଉଚ୍ଚତରଃ । ହିମାଳୟ ବିନ୍ଧ୍ୟଠାରୁ ଉଚ୍ଚତର ।
(ଖ) ଜ୍ଞାନଂ ଧନାତ୍ର ବିଶିଷ୍ୟତେ । ଧନଠାରୁ ଜ୍ଞାନ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ।
(ଗ) ଖଳ ସର୍ପାତ୍ର କ୍ରୁରତରଃ । ଦୁଷ୍ଟଲୋକ ସାପଠାରୁ ଭୟଙ୍କର ।
‘ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତେ ।’ ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିକର ଉତ୍କର୍ଷ ବା ଅପକର୍ଷ ବୁଝାଇଲେ ନିକୃଷ୍ଟଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏହାକୁ ‘ଅପେକ୍ଷାର୍ଥେ ପଞ୍ଚମୀ’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ହିମାଳୟ ଓ ବିନ୍ଧ୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ ‘ବିନ୍ଧ୍ୟ’ ଉଚ୍ଚତାରେ ହିମାଳୟଠାରୁ ନିକୃଷ୍ଟ, ସେହିପରି ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଧନ ଓ ଦୂରତାରେ ସର୍ପ ନିକୃଷ୍ଟ ହୋଇଥିବାରୁ, ସେଗୁଡ଼ିକଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହେଲା । କେହି କେହି ଏହାକୁ ‘ତୁଲ୍ୟାର୍ଥେ ପଞ୍ଚମୀ’ ବୋଲି ମଧ୍ୟ କହନ୍ତି । ଏଠାରେ ବିନ୍ଧ୍ୟ ଅପେକ୍ଷା ହିମାଳୟ, ଧନ ଅପେକ୍ଷା ଜ୍ଞାନ ଓ ସର୍ପ ଅପେକ୍ଷା ଖଳ ବୋଲି ବୁଝିବାକୁ ହୋଇଥାଏ । ଅର୍ଥାତ୍‌ ଦୁଇଟି ମଧ୍ୟରେ ତୁଳନା କରାଯାଇଛି ।

୯। (କ) ରମେଶଃ (ଛାତ୍ରାବାସେ ସ୍ଥିତ୍ଵା) ଛାତ୍ରାବାସାତ୍ ପତ୍ର ଲିଖତି । ରମେଶ ହଷ୍ଟେଲରୁ ଚିଠି ଲେଖୁଛି ।
(ଖ) ବାନରଃ (ବୃକ୍ଷମ୍ ଆରୁହ୍ୟ) ବୃକ୍ଷାତ୍ ପଶ୍ୟତି । ମାଙ୍କଡ଼ ଗଛକୁ ଚଢ଼ି ଚାହୁଛି ।
‘ ଲ୍ୟବ୍ଲୋପେ କର୍ମଣ୍ୟଧ୍ଵରଣେ ଚ ।’‘କ୍ସା’ ଏବଂ ‘ଲ୍ୟପ୍’ ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ପଦ ବ୍ୟବହାର ନ କରି ଉକ୍ତ କ୍ରିୟାପଦର ‘କର୍ମ’ ଓ ‘ଆଧାର’ ସ୍ଥାନରେ ‘ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି’ ହୁଏ । ଏହାକୁ ‘ଲ୍ୟବ୍‌ଲୋପେ ପଞ୍ଚମୀ’ କୁହାଯାଏ । ଏଠାରେ ‘ସ୍ଥିତ୍ଵା’ ଓ ‘ଆରୁହ୍ୟ’ କ୍ରିୟାପଦକୁ ଉହ୍ୟ କରି ଅଧ୍ଵକରଣ ‘ଛାତ୍ରାବାସ’ ଠାରେ ଓ ‘କର୍ମ’ ବୃକ୍ଷଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଛି ।

୧୦ । (କ) ଶିଷ୍ୟ ଆଚାର୍ଯ୍ୟାତୁ ଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ଅଧୀତେ । ଶିଷ୍ୟ ଗୁରୁଙ୍କଠାରୁ ଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ କରୁଛି ।
(ଖ) ବଧୂ ଶ୍ଵଶୁରାତ୍ ଲଜ୍ଜତେ । ବୋହୂ ଶ୍ୱଶୁରକୁ ଲାଜ କରୁଛି ।
‘ଆଖ୍ୟାତୋପଯୋଗେ ।’ ନିୟମପୂର୍ବକ ବିଦ୍ୟାଗ୍ରହଣରେ ଗୁରୁଙ୍କୁ ‘ଆଖ୍ୟାତ’ କୁହାଯାଏ । ସେଠାରେ ଅପାଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହୁଏ । ‘ତ୍ରପାର୍ଥନାଂ ଯତଃ ତ୍ରପା ।’ ଲଜ୍ଜା କରିବା ଅର୍ଥରେ ଯାହାକୁ ଲଜ୍ଜା କରାଯାଏ ସେଠାରେ ମଧ୍ୟ ଅପାଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହୋଇ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏଠାରେ ଆଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କଠାରୁ ନିୟମ ପୂର୍ବକ ଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ୟୟନ ହେତୁ ‘ଆଚାର୍ଯ୍ୟ’ ଆଖ୍ୟାତା ଓ ବଧୂ ଶ୍ୱଶୁରଙ୍କୁ ଲାଜ କରୁଥିବାରୁ ଉଭୟ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଓ ଶ୍ୱଶୁରଠାରେ ଅପାଦାନ ସଂଜ୍ଞା ହେଲା ।

୧୧ । (କ) ବାଳକ ଦୁଃଖେନ । ଦୁଃଖାତ୍ କ୍ରନ୍ଦତି । ପିଲାଟି ଦୁଃଖରେ କାନ୍ଦୁଛି ।
(ଖ) ପଥ୍ଅଃ ତୃଷୟା ଅପତତ୍ । ବାଟୋଇ ଶୋଷରେ ପଡ଼ିଗଲା ।

‘ହେତୌ ବିଭାଷା ଗୁଣେଽପ୍ରିୟାମ୍‌ । ’ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟଲିଙ୍ଗର ଗୁଣବାଚକ ଶବ୍ଦ ହେତୁ ବା କାରଣ ଅର୍ଥକୁ ବୁଝାଇଲେ ତା ସ୍ଥାନରେ ତୃତୀୟା ବା ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ହେତୁବୋଧକ ଶବ୍ଦ ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ ହୋଇଥିଲେ, ତା’ଠାରେ କେବଳ ତୃତୀୟା ହୁଏ (ପଞ୍ଚମୀ ହୁଏ ନାହିଁ ) । କ୍ରନ୍ଦନ କ୍ରିୟାର କାରଣ ‘ଦୁଃଖ’ କ୍ଲବଲିଙ୍ଗ ହୋଇଥିବାରୁ ହେତୁ ଅର୍ଥରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତିରେ ‘ଦୁଃଖାତ୍’ ହୋଇଛି । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ହେତୁ ଅର୍ଥରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତିରେ ‘ଦୁଃଖେନ’ ମଧ୍ୟ ହୋଇଛି । କିନ୍ତୁ ଅପତତ୍- (ପତନ କ୍ରିୟା) ର କାରଣ ‘ତୃଷ୍ଣା’ ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗ ହେତୁ, ହେତୌ ତୃତୀୟା ହୋଇଛି ।

୧୨। (କ) ପୁନଃ ପିତୁଃ ପ୍ରତି । ପୁଅ ବାପାଙ୍କର ପ୍ରତିନିଧ‌ି ।
(ଖ) ଧାନ୍ୟଭ୍ୟ ପ୍ରତିଯଚ୍ଛତି ମାଷାନ୍ । ଧାନବଦଳରେ ବିରି ନେଉଛି ।
‘ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ପ୍ରତିଦାନେ ଚ ଯସ୍ମାତ୍‌ । ପ୍ରତିନିଧ୍ଵ ଓ ପ୍ରତିଦାନ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା ‘ପ୍ରତି’ ଯୋଗରେ ‘ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି’ ହୋଇଥାଏ । ଏଠାରେ ପୁତ୍ର, ପିତାର ପ୍ରତିନିଧ୍ ଓ ଧାନ ପ୍ରତିଦାନରେ ବିରି ଦେଉଥୁବାରୁ, ପିତୃ ଓ ଧାନ୍ୟ ଶବ୍ଦରେ ପଞ୍ଚମୀ ହେଲା ।

୧୩। (କ) ଆ ମୂଳାତ୍ ଶ୍ରୋତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି । ମୂଳରୁ ଶୁଣିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ।
(ଖ) ଆ କୈଳାସାତ୍ର ଗନ୍ତୁକାମୋଽହମ୍ । କୈଳାସଠାରୁ ଯିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ।
(ଗ) ଅପବିଷୋ ସଂସାରଃ । ବିଷ୍ଣୁଙ୍କଠାରୁ ସଂସାର ଆରମ୍ଭ ।
(ଘ) ପରି ବନାତ୍ର ବର୍ଷତି ମେଘ । ବଣଠାରୁ ମେଘ ବରଷୁଛି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

‘ପଞ୍ଚମ୍ୟପାରିଭିଂ, ଆଡ୍ ମର୍ଯ୍ୟାଦାବନେ, ଅପପରୀ ବର୍ଜନେ ।’ଅପ, ଆଡ୍ ଏବଂ ପରି ଯୋଗେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ଅଭିବିଧ ଅର୍ଥରେ ‘ଆଡ୍’ ତଥା ବଞ୍ଜନ ଅର୍ଥରେ ‘ଅପ’ ଓ ‘ପରି’ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥାଏ । ୧୪ । ନିମ୍ନଲିଖ ପଦମାନଙ୍କ ଯୋଗରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଯଥା –

୧୪ । ନିମ୍ନଲିଖୂତ ପଦମାନଙ୍କ ଯୋଗରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଯଥା –
BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି 2
BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି 3

କୃଚ୍ଛ୍ର (ଅତିକଷ୍ଟରେ) – ଡଃ କୃଚ୍ଛାତ୍ ବିପଦଃ ମୁକ୍ତା । ସେ କଷ୍ଟରେ ବିପଦରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଲ ।
ଅଳ୍ପ (ଅଳ୍ପକରେ) – ଶିଶୁ ଅଳ୍ପାତୁ ଦୁଃଖାତ୍ ରକ୍ଷିତଃ । ପିଲାଟି ଅଦୁଃଖରୁ ରକ୍ଷାପାଇଲା ।
ସ୍ପୋକ (ସାମାନ୍ୟ) – ଅହଂ ସ୍ତୋକାତୁ ବିପଦଃ ମୁକ୍ତା । ମୁଁ ଅଳ୍ପକରେ ବିପଦରୁ ମୁକ୍ତ ହେଲି ।
(କୃଚ୍ଛ୍ର/ ଅଳ୍ପ/ ସ୍ପୋକ ଶବ୍ଦରେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ଯୁକ୍ତ ହୋଇଛି ।)

ମନେରଖ :

  • ଯେଉଁଠାରୁ ବିଚ୍ଛେଦ ହୁଏ, ତାହା ଅପାଦାନ ।
  • ଯେଉଁଥୁରୁ କିଛି ପ୍ରାପ୍ତ ହୁଏ ସେଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ହୁଏ ।
  • ଉତ୍କର୍ଷ ଓ ଅପକର୍ଷ ବୁଝାଇଲେ ନିକୃଷ୍ଟର ଅପାଦାନ ସଂଜ୍ଞା ।
  • ଭୟ ଅର୍ଥରେ ଯାହାଠାରୁ ଭୟ ବା ଯିଏ ଭୟର କାରଣ ସେଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ହୁଏ ।
  • ପୂର୍ବ-ପର ଯୋଗରେ ମଧ୍ୟ ପଞ୍ଚମୀ ହୁଏ ।
  • ଯେଉଁଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ସେଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ।
  • ଘୃଣା-ବିରାମ-ଅସାବଧାନତା ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତିଠାରେ ବସ୍ତୁ ବା କାର୍ଯ୍ୟରେ କରାଯାଏ ସେଠାରେ ପଞ୍ଚମୀ ।
  • ବିନା ଯୋଗେ ଦ୍ୱିତୀୟା, ତୃତୀୟା ଓ ପଞ୍ଚମୀ । ଋତେ ଯୋଗେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଓ ପଞ୍ଚମୀ । ଅନ୍ତରେଣ ଯୋଗେ କେବଳ ଦ୍ବିତୀୟା ।
  • ଆରାତ୍‌ (ନିକଟରେ / ଦୂରରେ) ଯୋଗେ ପଞ୍ଚମୀ । କିନ୍ତୁ ନିକଷା/ ସମୟା ଯୋଗେ ଦ୍ଵିତୀୟା ।

ଗୀତ :
ପଞ୍ଚମୀ ଅପାଦାନ ଜାରକରେ
ଭୟାର୍ଥ ରକ୍ଷାର୍ଥ ଧାତୁ ଯୋଗରେ ।
ନିର୍ଲାୟତେ ପ୍ରଜାୟତେ ଯୋଗରେ
ଯୁଗ୍ମପ୍‌ ବିରାମ ପ୍ରମାଦାର୍ଥରେ ।
ପଞ୍ଚମୀ ପ୍ରଭବ୍ୟତି ବ୍ୟବହାରେ
ଲ୍ୟପ୍, ଲୋପେ, ଅନ୍ୟ, ପ୍ଲାକ୍ ଆରାତ୍‌
ଋତେ ଆଚ ଆହି ଦିଗ ଦେଶ ସଂଯୁତେ
ଆଚ ଆହି ଦିଗ ଦେଶ ସଂଯୁତେ
ଆରଭ୍ୟ ପ୍ରଭୃତି ବହିଃ ପୃଥକ୍
ସ୍ତୋକାଳ ଉତ୍କର୍ଷ ଅପକର୍ଷକ ।।

ଅଭ୍ୟାସଃ :
ବନ୍ଧନୀମଧ୍ୟାତ୍ ଯଥାର୍ଥପଦେନ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା –
(କ) ନିର୍ଝରଃ ପର୍ବତେଭ୍ୟ ସ୍ରବନ୍ତି ।
(ଖ) ଭକ୍ତାଃ_______________________ ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ୍ତେ ।
Answer:
ମନ୍ଦିରାତ୍

(ଗ) ବାରି _______________________ ପତତି ।
Answer:
ଆକାଶାତ୍

(ଘ) ପତ୍ରାଃ ______________________ ପତନ୍ତି ।
Answer:
ବୃକ୍ଷାତ୍

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଙ) ଛାତ୍ରଃ ______________________ ଆଗଚ୍ଛତି ।
Answer:
ବିଦ୍ୟାଳୟାତ୍

(ଚ) କୃଷକଃ ______________________ ଆୟାତି ।
Answer:
ଗ୍ରାମାତ୍

(ଛ) ଈଶ୍ଵରଃ ____________________ ରକ୍ଷତି ।
Answer:
ଦୁଃଖାତ୍
(ଦୁଃଖାତ୍, ବୃକ୍ଷାତ୍, ବିଦ୍ୟାଳୟାତ୍, ମନ୍ଦିରାତ୍, ଆକାଶାତ୍, ଗ୍ରାମାତ୍)

୨। ବନ୍ଧନୀମଧ୍ଯସ୍ଥଶବ୍ଦାନାଂ ଯଥାର୍ଥରୂପେ ଉପଯୁକ୍ତ କ୍ରିୟାପଦୈଶ୍ଚ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ସର୍ପ ନକୁଳାତ୍ ବିଭେତି । (ନକୁଳ)
(କ) ମୂଷିକ __________________ _________________ । (ମାର୍କାର)
Answer:
ମାର୍ଜାରାତ୍, ବିଭେତି

(ଖ) ଚୌରଃ __________________ _________________ । (ରକ୍ଷିନ୍)
Answer:
ରକ୍ଷିତଃ ବିଭେତି

(ଗ) ମୃଶଃ __________________ _________________ । (ବ୍ଯାଘ୍ର)
Answer:
ବ୍ୟାଘ୍ରାତ୍ ବିଭେତି

(ଘ) ଶୃଗାଳଃ __________________ _________________ । (କୁକ୍କୁର )
Answer:
କୁକ୍କୁରାତ୍ ବିଭେତି

(ଙ) ସାଧଃ __________________ _________________ । (ଦୁର୍ଜନ)
Answer:
ଦୁର୍ଜନାତ୍ ବିଭେତି

(ଚ) ଗୃହସ୍ଥ __________________ _________________ । (ଚୌର )
Answer:
ଚୌରାତ୍ ବିଭେତି

(ଛ) ଧାର୍ମିକଃ __________________ _________________ । (ପାପ)
Answer:
ପାପାତ୍ ବିଭେତି

୩। ଅଧୋଲିଖ ଶ୍ଳୋକଂ ପଠିତ୍ବା ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ବିଦ୍ୟା ଦଦାତି ବିନୟଂ ବିନୟାତ୍ ଯାତି ପାତ୍ରତାମ୍ ।
ପାତ୍ରତ୍ବାଦ୍ ଧନମାସ୍ମୋତି ଧନାଦ୍ ଧର୍ମ ତତଃ ସୁଖମମ୍ ॥
(କ) କସ୍ମାତ୍ ପାତ୍ରତାଂ ଯାତି ?
(ଖ) ______________________ ପାତ୍ରତାଂଘାତି ।
Answer:
ବିନୟାତ୍

(ଗ) ନରଃ କସ୍ମାତ୍ ଧନମାସ୍ମୋତି ?
(ଘ) ନରଃ _________________________ ଧନମାସ୍ମୋତି ।
Answer:
ଧର୍ମ।ତ୍

(ଙ) ନରଃ କସ୍ମାତ୍ ଧର୍ମକାର୍ଯ୍ୟ କରୋତି ?
(ଚ) ନରଃ _____________________ ଧର୍ମକାର୍ଯ୍ୟ କରୋତି ?
Answer:
ଧନାତ୍

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଛ) କୁତଃ ସୁଙ୍ଖ ଲଭ୍ୟତେ ?
(ଜ) ________________________ ସୁଙ୍ଖ ଲଭ୍ୟତେ ।
Answer:
ଧର୍ମାତ୍

୪। କଃ କସ୍ମାତ୍ ପରଃ ? କଃ କସ୍ମାତ୍ ପୂର୍ବ ? ଏତେ ଦ୍ଵାଦଶମାସ ।
୧. ଚୈତ୍ର
୨. ବୈଶାଖ
୩. ଜ୍ୟୈଷ୍ଠା
୪. ଆଷାଢ଼
୫. ଶ୍ରାବଣୀ
୬. ଭାଦ୍ରପଦଃ
୭.ଆଶି୍ନଃ
୮. କାର୍ତ୍ତକଃ
୯. ମାର୍ଗଶୀର୍ଷଃ
୧୦. ପୌଷଃ
୧୧. ମାଘଃ
୧୨. ଫାଲ୍ଗୁନଃ
ଯଥା :
(କ) ଚୈତ୍ର ବୈଶାଖାତ୍ର ପୂର୍ବ । ବୈଶାଖ ଚୈତ୍ରାତ୍ ପରଃ ।
(ଖ) ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଆଷାଢାତ୍ର ପୂର୍ବ । ଆଷାଢ଼ ଜ୍ୟେଷ୍ଠାତ୍ର ପରଃ ।
(ଗ) ଶ୍ରାବଣ ଭାଦ୍ରପଦାତ୍ ପୂର୍ବ । ଭାଦ୍ରପଦଃ ଶ୍ରାବଣାତ୍ ପରଃ ।
(ଘ) ଆଶ୍ୱିନଃ କାର୍ତ୍ତିକାତ୍ମ ପୂର୍ବ । କାର୍ତ୍ତିକଃ ଆଶ୍ୱିନାତ୍‌ ପରଃ ।
(ଙ) ମାର୍ଗଶୀର୍ଷ ପୌଷାତ୍ର ପୂର୍ବ । ପୌଷ ମାର୍ଗଶୀର୍ଷାତ ପରଃ ।
(ଚ) ମାଘ ଫାଲ୍‌ଗୁନାତ୍‌ ପୂର୍ବ । ଫାଲ୍‌ଗୁନଃ ମାଘାତ୍ର ପରଃ ।

ପୁନଶ୍ଚ ଏତେ ଷଡ଼ରତମଃ । ଯଥା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା :
(କ) ଆଷାଢ଼ାତ୍ ଆରଭ୍ୟ ଶ୍ରାବଣପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବର୍ଷତୁଃ ।
(ଖ) ଭାଦ୍ରପଦାତ୍ ଆରଭ୍ୟ,ଆଶ୍ୱିନପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶରଦ୍ ।
(ଗ) କାର୍ତ୍ତିକାତ୍ର ମାର୍ଗଶୀର୍ଷପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହେମନ୍ତଃ ।
(ଘ) ପୌଷାତ୍ର ମାଘପର୍ଯ୍ୟନ୍ତଃ ଶିଶିରଃ ।
(ଙ) ଚୈତ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଫାଲ୍‌ଗୁନାତ୍‌ ବସନ୍ତଃ ।
(ଚ) ବୈଶାଖାତ୍ ଜ୍ୟେଷ୍ଠପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ।

୫। ଯଥାନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ସ୍ବାଧ୍ୟାୟାତ୍ ନ ପ୍ରମଦିତବ୍ୟମ୍ । (ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟ)
(କ) ସତ୍ୟାତ୍ ନ ପ୍ରମଦିତବ୍ୟମ୍ । (ସତ୍ୟ)
(ଖ) ଧର୍ମାତ୍ ନ ପ୍ରମଦିତବ୍ୟମ୍ । (ଧର୍ମ)
(ଗ) କୁଶଳାତ୍ ନ ପ୍ରମଦିତବ୍ୟମ୍ । (କୁଶଳ)
(ଘ) ଦେବକାର୍ଯ୍ୟାତ୍ ନ ପ୍ରମଦିତବ୍ୟମ୍ । (ଦେବାକାର୍ଯ୍ୟ)
(ଙ) ପିତୃକାର୍ଯ୍ୟାତ୍‌ ନ ପ୍ରମଦିତବ୍ୟମ୍ । (ପିତୃକାର୍ଯ୍ୟ)

୬। ବନ୍ଧନୀସ୍ଥିତାନ୍ ଶବ୍ଦାନ୍ ବ୍ୟବହୃତ୍ୟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନାନି ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ମମ ଭ୍ରାତା କଟକାତ୍ର ଆଗତଃ । (କଟକ)
(କ) ଅହଂ _____________________________ ବହିଃ ଇତସ୍ତତଃ ନ ଭ୍ରମାମି । (ଗ୍ରାମ)
Answer:
ଗ୍ରାମାତ୍

(ଖ) ______________________ ଋତେ ମମ କଃ ସହାୟଃ । (ଈଶ୍ଵର)
Answer:
ଈଶ୍ବରାତ୍

(ଗ) _________________________ ପୂର୍ବମ୍ ଈଶ୍ବରଂ ସ୍ମର । (ଶୟନ)
Answer:
ଶୟନାତ୍

(ଘ) __________________ ପରଂ କ୍ରୀଡ଼ । (ପଠନ)
Answer:
ପଠନାତ୍

(ଙ) ଅର୍ଜୁନଃ ____________________________ ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟାମ୍ ଅଶିକ୍ଷତ । (ଦ୍ରୋଣ)
Answer:
ଦ୍ରୋଣାତ୍

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଚ) ସର୍ବେ ______________________ ଜୁଗୁପ୍‌ସନ୍ତେ । (କୃପଣ)
Answer:
କୃପଣାତ୍

(ଛ) ପୁତ୍ରଃ ______________________ ବଦତି । (ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ର)
Answer:
ଶ୍ରୀକ୍ଷେତ୍ରାତ୍

(ଜ) _______________________ ବୃକ୍ଷୀ ଜାୟତେ । (ବୀଜ)
Answer:
ବୀଜାତ୍

୭। ଅଧସ୍ତନପଦାନାଂ ବାକ୍ୟଷୁ ବ୍ୟବହାରଂ କୁରୁତ ।
ଯଥା : ବିଭେତି : ସର୍ପ ନକୁଳାତ୍ ବିଭେତି ।
ଅନ୍ୟଃ, ନିଲୀୟତେ,ଆରାତ୍‌, ପ୍ରାକ୍, ପୃଥକ୍, ପ୍ରଭୃତି, କୃଚ୍ଛାତ୍‌, ବିନା, ବହିଃ, ଅନନ୍ତରମ୍, ନାନା, ଉତ୍ତରା, ଦକ୍ଷିଣାହି, ପ୍ରତି ।
ଅନ୍ୟଃ – ରାମଃ ଶ୍ୟାମାତ୍ର ଅନ୍ୟ ।
ନିଲୀୟତେ – ବଧୂ ଶ୍ୱଶୁରାତ୍ ନିଲୀୟତେ ।
ଆରାତ୍ – ଗ୍ରାମାତ୍ ଆରାତ୍ର ନଦୀ ବହତି ।
ପ୍ରାକ୍ – ଭୋଜନାତୁ ପ୍ରାକ୍ ହସ୍ତଂ କ୍ଷାଳୟ ।
ପୃଥକ୍ – ରାମ ଶ୍ୟାମାତ୍ର ପୃଥକ୍ ।
ପ୍ରଭୃତି – ମାଘାତ ପ୍ରଭୃତି ବସନ୍ତଃ ଭବତି ।
କୃଚ୍ଛାତ୍ – ଅହଂ କୃଚ୍ଛାତ୍ ବିପଦଃ ମୁକ୍ତା ।
ବିନା – ଧର୍ମାତ୍ର ବିନା ମୁକ୍ତା ନାସ୍ତି ।
ବହିଃ – ଗୃହାତ୍ ବହିଃ ଉଦ୍ୟାନଂ ଶୋଭିତେ ।
ଅନନ୍ତରମ୍ – ଶୟନାତ୍ ଅନନ୍ତରଂ ସ୍ବପ୍ନ ପଶ୍ୟାମି ।
ନାନା – ଧନାତ୍ର ନାନା ମୁକ୍ତି ନାସ୍ତି ।
ଉତ୍ତରା – ଗ୍ରାମାତ୍ ଉତ୍ତରା ବନମଣ୍ଡି ।
ଦକ୍ଷିଣାହି – ଗ୍ରାମାତ୍ ଦକ୍ଷିଣାହି ମନ୍ଦିରଂ ଶୋଭତେ ।
ପ୍ରତି – ପୁନଃ ପିତୁଃ ପ୍ରତି ।

୮। ସଂଶୋଧନଂ କୁରୁତ ।
ଯଥା : ଈଶ୍ବରସ୍ୟ ଅନ୍ୟ କଃ ସହାୟ । ଈଶ୍ବରାତ୍‌ ଅନ୍ୟ କଃ ସହାୟ ।
(କ) ବିଦ୍ୟାଳୟସ୍ୟ ବହିଃ ବାଳକା କ୍ରୀଡ଼ନ୍ତି ।
Answer:
ବିଦ୍ୟାଳୟାତ୍ ବହିଃ ବାଳକା କ୍ରୀଡ଼ନ୍ତି ।

(ଖ) ବିପଦି ତ୍ରାୟସ୍ୱ ମାମ୍ ।
Answer:
ବିପଦଃ ପ୍ରାୟସ୍ୱ ମାମ୍ ।

(ଗ) ଚୋରଃ ରକ୍ଷିଣଂ ନିଲୀୟତେ ।
Answer:
ଚୋରଃ ରକ୍ଷିତଃ ନିଲୀୟତେ ।

(ଘ) ଅସ୍ୟ ନଗରସ୍ୟ ଉତ୍ତରା ନଦୀ ବର୍ତ୍ତତେ ।
Answer:
ଅସ୍ନାତ୍ ନଗରାତ୍ର ଉତ୍ତରା ନଦୀ ବର୍ଭତେ ।

(ଙ) ଭୋଜନସ୍ୟ ପ୍ରାକ୍ ହସ୍ତଂ ପ୍ରକ୍ଷାଳୟେତ୍ ।
Answer:
ଭୋଜନାତ୍ ପ୍ରାକ୍ ହସ୍ତୀ ପ୍ରକ୍ଷାଳୟେତ୍ ।

(ଚ) ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ବୈଶାଖସ୍ୟ ପରଃ ମାନଃ ।
Answer:
ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ବୈଶାଖାତ୍ ପରଃ ମାନଃ ।

(ଛ) ବିନୟସ୍ୟ ଯାତି ପାତ୍ରତାମ୍ ।
Answer:
ବିନୟାତ୍ ଯାତି ପାତ୍ରତାମ୍ ।

(ଜି) କଟକଂ ଆରାତ୍ ମହାନଦୀ ।
Answer:
କଟକାତ୍ ଆରାତ୍ ମହାନଦୀ ।

(ଝ) ଜନା ରାଜମାର୍ଗେ ରଥ ପଶ୍ୟନ୍ତି ।
Answer:
ଜନାଃ ରାଜମାର୍ଗତ୍ ରଥ ପଶ୍ୟନ୍ତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଞ) ଗୋପାଳ ରାମସ୍ୟ କନୀୟାନ୍ ।
Answer:
ଗୋପାଳ ରାମାତ୍ କନୀୟାନ୍ ।

୯। ସଂସ୍କୃତେନ ଅନୁବାଦଃ କାର୍ଯ୍ୟ ।
ଯଥା : ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ପୂର୍ବରୁ ମୁଁ ଶଯ୍ୟାତ୍ୟାଗ କରେ : ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟାତ୍ ପ୍ରାକ୍ ଅହଂ ଶଯ୍ୟାତ୍ୟାଗଂ କରୋମି ।
(କ) ଭକ୍ତମାନେ ବିଦେଶରୁ ପୁରୀ ଆସନ୍ତି ।
ଅନୁ – ଭକ୍ତା ବିଦେଶାତ୍ ପୁରୀମ୍ ଆଗଛନ୍ତି ।

(ଖ) ଧନ ଅଭାବରୁ ପିଲାଟି ପଡୁନାହିଁ ।
ଅନୁ – ଧନାଭାବାତ୍ ବାଳକ ନ ପଠତି ।

(ଗ) ନଦୀ ଜଳଠାରୁ କୂପଜଳ ଅଧ୍ଵକ ନିର୍ମଳ ।
ଅନୁ – ନଦୀଜଳାତ୍ କୂପଜଳମଧ୍ଵଙ୍କ ନିର୍ମଳମ୍ ।

(ଘ) ତୁମେ ଅଳ୍ପକରେ ବିପଦରୁ ରକ୍ଷା ପାଇଲ ।
ଅନୁ – ତ୍ୱମ୍ ଅର୍ଥାତ୍ ବିପଦଃ ମୁକ୍ତା ।

(ଙ) ଲୋକମାନେ କୋଠା ଉପରୁ ଯାତ୍ରା ଦେଖୁଛନ୍ତି ।
ଅନୁ – ଜନଃ ପ୍ରାସାଦାତ୍ ଯାତ୍ରା ପଶ୍ୟନ୍ତି ।

(ଚ) ଦୂରରୁ ଦର୍ଶନ ଅତୀବ ମନୋହର ।
ଅନୁ – ଦୂରାତ୍ ଦର୍ଶନମତି ମନୋହରମ୍ ।

(ଛ) ମୂର୍ଖମାନେ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କୁ ଘୃଣା କରନ୍ତି ।
ଅନୁ – ମୂର୍ଖ ପଣ୍ଡିତେଭ୍ୟ ଜୁଗୁପ୍‌ନ୍ତେ ।

(ଜ) ଲୋଭରୁ ପାପ ପାପରୁ ମୃତ୍ୟୁ ହୁଏ ।
ଅନୁ – ଲୋଭାତ୍ ପାପମ୍, ପାପାତ୍ ମୃତ୍ଯୁ ବ୍ୟ ଜାୟତେ ।

(ଝ) ପୂର୍ବେ ମା’ମାନେ ଝିଅଙ୍କୁ ପଢ଼ିବାରୁ ବାରଣ କରୁଥିଲେ ।
ଅନୁ – ପୁରା ମାତରଃ କନ୍ୟା ପଠନାତ୍ ବାରୟନ୍ତି ସ୍ମ ।

ସମ୍ବନ୍ଧପଦ ଓ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି
୧। (କ) ରାମସ୍ୟ ପୁନଃ କ୍ରୀଡ଼ତି । ରାମର ପୁଅ ଖେଳୁଛି ।’
(ଖ) ରାଜ୍ଞ ପୁରୁଷା ଆଗଛନ୍ତି । ରାଜାଙ୍କ ପୁରୁଷମାନେ ଆସୁଛନ୍ତି ।
(ଗ) ଭକ୍ତ କୃଷ୍ଣସ୍ୟ ପାଦପଙ୍କଜଂ ଭଜତି । ଭକ୍ତ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ପଦାରବିନ୍ଦକୁ ଭଜନ କରୁଛି ।

‘ସମ୍ବନ୍ଧ ଷଷ୍ଠୀ’ । ଏଠାରେ ରାମସ୍ୟ, ରାଜ୍ଞ ଓ କୃଷ୍ଣସ୍ୟ ପଦତ୍ରୟ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତନ୍ତ ଅଟନ୍ତି । ଏହି ପଦଗୁଡ଼ିକର କ୍ରିୟାପଦ କ୍ରୀଡ଼ତି, ଆଗଛନ୍ତି ଓ ଭଜତି ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧ ନାହିଁ । ବରଂ ଏମାନଙ୍କର ସମ୍ବନ୍ଧ ବାକ୍ୟରେ ଥିବା ଅନ୍ୟ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଯଥା – ପୁତ୍ର ପୁରୁଷ ଓ ପାଦପଙ୍କଜ ସହିତ ରହିଛି । କ୍ରିୟା ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧ ନଥବାରୁ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତନ୍ତ ପଦର ‘କାରକତ୍ଵ’ ସମ୍ଭବ ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏହାକୁ କେବଳ ‘ସମ୍ବନ୍ଧପଦ’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ସମ୍ବନ୍ଧ ପଦରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ରାମସ୍ୟ, ରାଜ୍ଞ ଓ କୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଇତ୍ୟାଦି ପଦ ‘ସମ୍ବନ୍ଧ-ଷଷ୍ଠୀ’ ସୂତ୍ରରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତାନ୍ତ ହେଲେ । ସମ୍ବନ୍ଧର ପ୍ରକାର ଅସଂଖ୍ୟ । ତେବେ ଉପର୍ୟ୍ୟକ୍ତ ତିନୋଟି ବାକ୍ୟରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଜନ୍ୟ-ଜନକ, ସ୍ଵସ୍ଵାମିଭାବ ଓ ଅବୟବାବୟବିଭାବ (ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀଭାବ) ସମ୍ବନ୍ଧ ଦେଖାଯାଏ ।

ମହର୍ଷି ପାଣିନି ଅଣ୍ଟାଧ୍ୟାୟୀ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଛଅଟି କାରକ ବିଷୟ ଆଲୋଚନା କରି ପରେ କହିଲେ ‘ଆଉ ଯାହା ରହିଲା’ (ଅବଶିଷ୍ଟ/ଶେଷ) ସେହି ସ୍ଥାନରେ ‘ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି’ ହେବ । ଏହାକୁ ‘ଶେଷେ ଷଷ୍ଠୀ’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହାକୁ ‘ସମ୍ବନ୍ଧସାମାନ୍ୟ ଷଷ୍ଠୀ’ ବୋଲି ବୁଝିବାକୁ ହେବ ।

(କ) ବନ୍ଦେ ଗୁରୋ ଚରଣୟୋଃ । ଗୁରୁଙ୍କ ଚରଣକୁ ବନ୍ଦନା କରୁଛି ।
(ଖ) ଭକ୍ତ ଶଙ୍କରସ୍ୟ ପାଦୟୋଃ ଭଜତି । ଭକ୍ତ ଶଙ୍କରଙ୍କ ପାଦକୁ ଭଜୁଛି ।
(ଗ) ତାବତ୍ ଭୟସ୍ୟ ଭେତବ୍ୟମ୍ । ଭୟକୁ ଡ଼ରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।

‘କର୍ମାଦୀନାମପିସମ୍ବନ୍ଧମାତ୍ର ବିବକ୍ଷାୟାଂ ଷଷ୍ୟବ’ । ବହୁସ୍ଥଳରେ କାରକ ବିଭକ୍ତିର ସମ୍ଭାବନା ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧ ବିବକ୍ଷାରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ । ଉପରିଲିଖୁ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ‘ଚରଣ’ ପ୍ରଭୃତି କର୍ମାଦି କାରକ ସ୍ଥଳରେ ‘ସମ୍ବନ୍ଧ ବିବକ୍ଷାରେ ଷଷ୍ଠୀ’ ହୋଇଛି ।

୩ । (କ) ଧନସ୍ୟ ହେତୋଃ ବିଦେଶଂ ଗଚ୍ଛତି ।(ଧନ ନିମନ୍ତେ ବିଦେଶ ଯାଉଛି)
(ଖ) ଶୀତସ୍ୟ ହେତୋଃ କମ୍ପତେ । (ଶୀତ ନିମନ୍ତେ କଖୁଛି)
(ଗ) ଅଧ୍ୟୟନସ୍ୟ ହେତୋଃ ଅହଂ ଭୁବନେଶ୍ବରେ ତିଷ୍ଠାମି । (ପଢ଼ିବାକୁ ମୁଁ ଭୁବନେଶ୍ବରରେ ରହୁଛି)

‘ଷଷ୍ଠୀ ହେତୁ ପ୍ରୟୋଗେ’ । ବାକ୍ୟରେ ‘ହେତୁ’ ଶବ୍ଦର ସାକ୍ଷାତ୍ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିଲେ ହେତୁ ବାଚକ (ନିମିତ୍ତବୋଧକ) ଶବ୍ଦଠାରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏଠାରେ ବିଦେଶଗମନର କାରଣ ‘ଧନ’, ଥରିବାର କାରଣ ‘ଶୀତ’ ଓ ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ରହିବାର କାରଣ ‘ଅଧ୍ୟୟନ’ ହୋଇଥିବାରୁ କାରଣବାଚୀ ଧନ, ଶୀତ ଓ ଅଧ୍ୟୟନ ଶବ୍ଦରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହେଲା । ଏହାକୁ ‘ହେତୁପ୍ରୟୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।

୪। (କ) କେନ ହେତୁନା ଅତ୍ର ଆଗଚ୍ଛସି ?
(ଖ) କସ୍ମାତ୍ ହେତୋ ବାଳକ କ୍ରନ୍ଦତି ?
(ଗ) କସ୍ୟ ହେତୋ ଡଃ ପଳାୟିତଃ ?

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

‘ସର୍ବନାମ୍ଳତୀୟା ଚ’ । ହେତୁ ଶବ୍ଦ ସହ ଯଦି ସର୍ବନାମପଦମାନଙ୍କର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ, ତେବେ ଉଭୟ ହେତୁବାଚୀ ଶବ୍ଦ ଓ ସର୍ବନାମବାଚୀ ଶବ୍ଦରୁ ତୃତୀୟା, ପଞ୍ଚମୀ ଓ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତ ହୁଏ । ‘ନିମିତ୍ତ ପର୍ଯ୍ୟାୟପ୍ରୟୋଗେ ସର୍ବାସାଂ ପ୍ରାୟଦର୍ଶନମ୍ ।’ ନିମିତ୍ତ ଓ ତଦର୍ଥବାଚୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟଶବ୍ଦ ଯୋଗରେ ସର୍ବନାମ ଏବଂ ନିମିତ୍ତବାଚକ ଶବ୍ଦଠାରେ ପ୍ରାୟଶଃ ପ୍ରଥମାଠାରୁ ସପ୍ତମୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ବିଭକ୍ତି ପ୍ରୟୋଗ ଦେଖାଯାଏ । ଯଥା- (ଘ) କୋ ହେତୁଃ / କଂ ହେତୁମ୍ / କେନ ହେତୁନା । କସ୍ମି ହେତବେ । କସ୍ମାତ୍ ହେତୋ / କସ୍ୟ ହେତୋ/ କସ୍ମିନ୍ ହେତୌ ।

୫। (କ) ପୁନଃ ମାତୁଃ । ମାତରଂ ସ୍ମରତି । ପୁଅ ମାଆଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରୁଛି ।
(ଖ) ଦରିଦ୍ରସ୍ୟ / ଦରିଦ୍ର୍ୟ ଦୟସ୍ଵ । ଗରିବକୁ ଦୟା କର ।
(ଗ) ଗ୍ରାମସ୍ୟ / ଗ୍ରାମମ୍ ଈଷ୍ଟ । ଗାଁରେ ପ୍ରଭୁତ୍ୱ ବିସ୍ତାର କରୁଛି ।
ସ୍ଵଧାତୁ (ସ୍ମରଣାର୍ଥକ) ଦୟ ଧାତୁ (ଦୟା କରିବା) ଏବଂ ଈଶ୍ ଧାତୁ (ପ୍ରଭୁତ୍ୱ ବିସ୍ତାର କରିବା) ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିଲେ କର୍ମକାରକରେ ବିକଳ୍ପରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।

୬। (କ) ରାମସ୍ୟ ଗମନମ୍ (ରାମଃ ଗଛତି) ।
(ଖ) ଧନସ୍ୟ ଦାନଂ କୁରୁ (ଧନଂ ଦେହି) ।
(ଗ) ବ୍ୟାକରଣସ୍ୟ ପଠନଂ ଭବତି (ବ୍ୟାକରଣଂ ପଠତି)

‘କର୍ତ୍ତୃକର୍ମଣୋ କୃତି’ । କୃଦନ୍ତପଦର କର୍ତ୍ତା ଓ କର୍ମର ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ପ୍ରଥମ ବାକ୍ୟରେ ଗମ୍ + ଲ୍ୟୁଟ୍ ଗମନମ୍ ଏକ କୃଦନ୍ତପଦ ଅଟେ । ଏହି କୃଦନ୍ତପଦ ଯୋଗରେ କର୍ତ୍ତା ‘ରାମ’ ଠାରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତ ହେଲା । ସେହିପରି ଦାନମ୍ ଓ ପଠନମ୍ କୃଦନ୍ତ ପଦ ପାଇଁ ‘ଧନ’ ଓ ‘ବ୍ୟାକରଣ’ କର୍ମଠାରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତ ହେଲା । ଏହାକୁ ‘କୃଦ୍‌ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ’ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ‘ଉଭୟପ୍ରାର୍ତ୍ତୀ କର୍ମଣି’ । କୃଦନ୍ତ ପଦର କର୍ତ୍ତା ଓ କର୍ମ ଉଭୟ ଏକ ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲେ ‘କର୍ମ’ର ହିଁ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଯଥା –
(ଘ) ଶିଶୁଃ ଚନ୍ଦ୍ରସ୍ୟ ଦର୍ଶନଂ କରୋତି (ଶିଶୁ ଚନ୍ଦ୍ର ପଶ୍ୟତି) । (ପିଲାଟି ଚନ୍ଦ୍ର ଦେଖୁଛି)
(ଙ) ପଥଃ ଜଳସ୍ୟ ପାନଂ କରୋତି (ପଥ ଜଳଂ ପିବତି) । (ପଥ୍ୟକ ଜଳ ପିଉଛି)

୭। (କ) ଶିଶୁ କ୍ରୀଡ଼ନକଂ ପଶ୍ୟନ୍ ଅହସତ୍ । ପିଲାଟି ଖେଳଣା ଦେଖୁ ହସିଲା ।
(ଖ) ଦୈତ୍ୟାନ ଘାତୁକଃ ହରି । ଭଗବାନ୍ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କ ହତ୍ୟାକାରୀ ।
(ଗ) ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ଗନ୍ତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି । ସ୍କୁଲ ଯିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରୁଛି ।
(ଘ) ଛାତ୍ରୀ ଗୃହଂ ଗତବାନ୍ । ଛାତ୍ରଟି ଘରକୁ ଯାଉଥିଲା ।
(ଙ) ଧନଂ ଦାତା । (ଧନ ଦେବାରେ ଅଭ୍ୟସ୍ତ)
(ଚ) ଇଦଂ କାର୍ଯ୍ୟ ମୟା ସୁକରମ୍ । ଏହି କାମ ମୋତେ ସହଜ ।

‘ନ ଲୋକାବ୍ୟୟନିଷ୍ଠା ଖଳର୍ଥବୃନାମ୍’ । (ଶତ୍ରୁ, ଶାନଚ୍, କ୍ତ, କ୍ତବତ୍ରୁ, ଉ-ଉକ, କ୍ସା, ଲ୍ୟାପ୍, ତୁମୁନ୍, ଖଳ୍, ତୃନ୍ (ଶୀଳ ବା ସ୍ୱଭାବ ଅର୍ଥକ) ପ୍ରଭୃତି ବୃଦନ୍ତପଦ ଥିଲେ କର୍ମସ୍ଥାନରେ କୃଦ୍‌ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ ହୁଏ ନାହିଁ ।) ‘ପଶ୍ୟନ୍’ ହୃଦନ୍ତପଦ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ କର୍ମ (କ୍ରୀଡ଼ନକ) ପଦର ଷଷ୍ଠୀ ହେଲା ନାହିଁ । ସେହିପରି ‘ଘାତୁକ’ ଗନ୍ତୁମ୍, ଗତବାନ୍ ଓ ଦାତା ଇତ୍ୟାଦି କୃଦନ୍ତପଦର ପ୍ରୟୋଗ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦୈତ୍ୟାନ୍, ବିଦ୍ୟାଳୟମ୍, ଗୃହମ୍ ଓ ଧନମ୍ ଠାରେ ଷଷ୍ଠୀ ହୋଇନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ‘ତୃବ୍‌’ ପ୍ରତ୍ୟୟ ହୋଇ କୃଦନ୍ତ ହେଲେ, ସେଠାରେ କୃଦ୍‌ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଧାନ ହେବ । ଯଥା – ଜଗତଃ କର୍ତ୍ତା ହରଃ । (କୃ + ତ୍ୱଚ୍ = କର୍ତ୍ତା) ଧନସ୍ୟ ଦାତା (ଦା + ତୃବ୍) ଏହା ଧନ ଦେଉଥ‌ିବା ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବୁଝାଉଛି । ତେଣୁ ସମ୍ବନ୍ଧ ଷଷ୍ଠୀ । ଧନଂ ଦାତା (ଦା + ତୃନ୍) ଧନ ଦେବାରେ ଅଭ୍ୟସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ବୁଝାଏ । ତେଣୁ କର୍ମକାରକରେ ଦ୍ୱିତୀୟା ।

୮। (କ) ଇଦଂ ମମ ମତମ୍ । ଏହା ମୋର ମତ ।
(ଖ) ବିଦ୍ଵାନ୍ ସର୍ବେଷା ପୂଜିତଃ । ବିଦ୍ବାନଙ୍କୁ ସମସ୍ତେ ପୂଜା କରନ୍ତି ।
(ଗ) ଡଃ ମମ ବିଦିତଃ । ତାଙ୍କୁ ମୁଁ ଜାଣେ ।

‘କ୍ତସ୍ୟ ଚ ବର୍ତମାନେ’ । ବର୍ତ୍ତମାନ କାଳ ଅର୍ଥରେ ‘କ୍ତ’ ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ପଦ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିଲେ କର୍ଷାଠାରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ‘ନପୁସଂକ ଭାବ ଉପସଂଖ୍ୟାନମ୍’ କିନ୍ତୁ ଭାବବାଚ୍ୟରେ ବିହିତ ‘କ୍ତ’ ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ପଦର କର୍ତ୍ତାଠାରେ ବିକଳ୍ପରେ ଷଷ୍ଠୀ ହୁଏ ।
ଯଥା – ମମ ହସିତମ୍, ତବ ଜୀବିତମ୍ ।
ଏଠାରେ ମୟା ହସିତମ୍ ଓ ୟା ଜୀବିତମ୍ ମଧ୍ୟ ହେବ । ମୁଁ ହସିଲି । ତୁମେ ବଞ୍ଚୁଲ ।

୯। (କ) ବାଳକସ୍ୟ/ବାଳକେନ ଚନ୍ଦ୍ର ଦର୍ଶନୀୟ । ପିଲାଟି ଜହ୍ନ ଦେଖିପାରେ ।
(ଖ) ଛାତ୍ରସ୍ୟ। ଛାତ୍ରେଣ ପୁସ୍ତକଂ ପଠିତବ୍ୟମ୍ । ଛାତ୍ରଟି ବହି ପଢ଼ିବା ଉଚିତ ।
(ଗ) ଭକ୍ତସ୍ୟ/ ଭକ୍ତନ ସେବ୍ୟ ହରି । ଭକ୍ତ ହରିଙ୍କୁ ସେବା କର ।

‘କୃତ୍ୟାନାଂ କଉଁରିବା’ କୃତ୍ୟ (ତବ୍ୟ, ଅନୀୟ, ଯତ୍ନ, ଶ୍ୟତ୍, କ୍ୟପ୍) ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ପଦଯୋଗରେ କର୍ତ୍ତାର ବିକଳ୍ପରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ଓ ପକ୍ଷେ ‘ଅନୁକ୍ତ କର୍ଭରି ତୃତୀୟା’ ସୂତ୍ରରେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ହୋଇଥାଏ ।
ଉପରିଲିଖୁତ ଉଦାହରଣ ଗୁଡ଼ିକରେ ଦର୍ଶନୀୟ-ଦୃଶ୍ + ଅନୀୟ, ପଠିତବ୍ୟ-ପଦ୍ + ତଥ୍ୟ ଓ ସେବ୍ୟ – ସେବ୍ + ଯତ୍ ହୋଇ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥିବାରୁ କର୍ତ୍ତା ବାଳକ, ଛାତ୍ର ଓ ଭକ୍ତଠାରେ ବିକଳ୍ପେ ଷଷ୍ଠୀ ଓ ପକ୍ଷେ ତୃତୀୟା ହୋଇଛି ।

୧୦। (କ) ରାମେଣ / ରାମସ୍ୟ ତୁଲ୍ୟ ରାଜା ନାସ୍ତି । ରାମଙ୍କ ପରି ରାଜା ନାହାଁନ୍ତି ।
(ଖ) ତବ ତୁଳା/ ଉପମା ନାସ୍ତି । ତୁମର ତୁଳନା ନାହିଁ ।
‘ତୁଲ୍ୟାର୍ଥେଋତୁଳୋପମାଭ୍ୟ ତୃତୀୟାନ୍ୟତରସ୍ୟାମ୍’ ତୁଲ୍ୟାର୍ଥକ ତୁଲ୍ୟ, ସଦୃଶ, ସମାନ, ସମ ପ୍ରଭୃତି ଶବ୍ଦଯୋଗରେ ଯାହା ସହିତ ତୁଲ୍ୟ, ତା’ଠାରେ ବିକଳ୍ପରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ପକ୍ଷେ ତୃତୀୟା ବିଭକ୍ତି ମଧ୍ୟ ହୁଏ । କିନ୍ତୁ ତୁଲ୍ୟାର୍ଥକ ତୁଳା ଓ ଉପମା ଶବ୍ଦଯୋଗରେ କେବଳ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।( ଅତୁଳୋପମାଭ୍ଯାମ୍)

୧୧। (କ) ନଦୀନାଂ / ନଦୀଷୁ ଗଙ୍ଗା ପବିତ୍ରତମ । ନଈମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗଙ୍ଗା ପବିତ୍ରତମ ।
(ଖ) ପ୍ରାଣିନାଂ / ପ୍ରାଣିଷୁ ନରଃ ଶ୍ରେଷ୍ଠ । ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମଣିଷ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ।
(ଗ) ଗଚ୍ଛତାଂ/ ଗଚ୍ଛସୁ ଧାବନ୍ ଦ୍ରୁତତମଃ । ଯାଉଥ‌ିବା ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଧାଉଁ ଥିବା ଲୋକ ଶୀଘ୍ରଯାଏ ।

‘ଯତଶ୍ଚ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣମ୍’ ଯେଉଁ ସମୁଦାୟ ବା ସମଷ୍ଟିରୁ ଜାତି, ଗୁଣ, କ୍ରିୟା ବା ସଂଜ୍ଞାବାଚକ ଶବ୍ଦଦ୍ୱାରା ଗୋଟିକୁ ପୃଥକ୍ କରାଯାଏ, ସେହି ସମୁଦାୟବୋଧକ ଶବ୍ଦର ଷଷ୍ଠୀ ଓ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏହାକୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣେ ଷଷ୍ଠୀ । ଓ ସପ୍ତମୀ କୁହାଯାଏ । ନଦୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ‘ଗଙ୍ଗା’, ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ‘ନର’ ଓ ଚାଲୁଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଦୌଡ଼ୁଥ‌ିବା ଲୋକକୁ ପୃଥକ୍ କରାଯାଇଥିବାରୁ ନଦୀ, ପ୍ରାଣୀ ଓ ଗଚ୍ଛତ୍ ଶବ୍ଦରେ ଷଷ୍ଠୀ ଓ ସପ୍ତମୀ ହେଲା ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୧୨। (କ) ଗ୍ରାମସ୍ୟ / ଗ୍ରାମାତ୍ ଦୂରେ ନଦୀ ବହତି । ଗାଁର ଦୂରରେ ନଈ ବହୁଛି ।
(ଖ) ଗୃହସ୍ୟ / ଗୃହାତ୍ ଅନ୍ତିକେ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ଅସ୍ଥି । ଘର ପାଖରେ ଜମି ଅଛି ।
‘ଦୂରାନ୍ତକା ଷଷ୍ୟନ୍ୟତରସ୍ୟାମ୍’ ଦୂର ଓ ସମୀପାର୍ଥକ ଶବ୍ଦଯୋଗରେ ପଞ୍ଚମୀ ଓ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । (ଦୂର ଅନ୍ତଃକ ଶବ୍ଦ ଯୋଗେ ପଞ୍ଚମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ବେଗେ ।)

୧୩। (କ) ଅଗ୍ଃନି କାଷ୍ଠାନାଂ । କାଷ୍ଠିଃ ନ ତୃପ୍ୟତି । ଅଗ୍ନି କାଠରେ ତୃପ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ ।
(ଖ) ପଥକଃ ଶୀତଳଜଳାନାଂ । ଶୀତଳଜଳେ ତୃପ୍ୟତି । ବାଟୋଇ ଥଣ୍ଡାପାଣିରେ ତୃପ୍ତ ହୁଏ ।
‘ତୃପ୍ରାର୍ଥନାଂ ବିଭାଷାକରଣେ ’ ତୃପ୍ତିର୍ଥକ ପଦଯୋଗରେ କରଣ କାରକଠାରେ ବିକଳ୍ପରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।

୧୪। (କ) ବାଳିକା ଜଳସ୍ୟ କୃତେ ଗଛତି । ଝିଅଟି ପାଣିପାଇଁ ଯାଉଛି ।
(ଖ) ତବ କୃତେ କିଂ କରିଷ୍ୟାମି ? ତୁମପାଇଁ କ’ଣ କରିବି ।
‘କୃତେ ପ୍ରୟୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ’ ନିମିତ୍ତ ଅର୍ଥରେ ‘କୃତେ’ ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥିଲେ, ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।

୧୫। (କ) ପିତୁଃ ରୁଦତଃ । ପିତରି ରୁଦ୍ଧତି ପୁନଃ ଅଗଚ୍ଛତ୍ । ବାପା କାନ୍ଦୁଥିବାବେଳେ ପୁଅ ଚାଲିଗଲା
(ଖ) ମମ ପଶ୍ୟତଃ । ମନ୍ଦି ପଶ୍ୟତି କାକଃ ପିଷ୍ଟକମ୍ ଅନୟତ୍ । ମୁଁ ଦେଖୁ ଦେଖୁ କାଉ ପିଠା ନେଇଗଲା ।
‘ଷଷ୍ଠୀ ଚାନାଦରେ ’ଯାହାକୁ ଅବଜ୍ଞା ବା ଅନାଦର କରି କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଏ, ତାହାଠାରେ ଷଷ୍ଠୀ କିମ୍ବା ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏହାକୁ ‘ଅନାଦରେ ଷଷ୍ଠୀ’ । ସପ୍ତମୀ ବୋଲି କୁହନ୍ତି ।

୧୬। ନିମ୍ନଲିଖୂତ ପଦମାନଙ୍କ ଯୋଗରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।
ପୂର୍ବତଃ (ପୂର୍ବରେ )- ଭାରତସ୍ୟ ପୂର୍ବତଃ ଗଙ୍ଗାସାଗରଃ । ଭାରତର ପୂର୍ବରେ ଗଙ୍ଗାସାଗର
ପଶ୍ଚିମତଃ (ପଶ୍ଚିମରେ ) – ଉତ୍କଳସ୍ୟ ପଶ୍ଚିମତଃ ଛତିଶଗଡ଼ । ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମରେ ଛତିଶଗଡ଼

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି 4
BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି 5

ଡାଃ (ଦୁଇଥର) – ଅହଂ ମାସସ୍ୟ ହିଂ ଗ୍ରାମଂ ଗଚ୍ଛାମି । ମୁଁ ମାସକୁ ଦୁଇଥର ଗାଁକୁ ଯାଏ ।
ତ୍ରି (ତିନିଥର) – ମୁନୟ ଦିବସସ୍ୟ ତ୍ରିଂ ସ୍ନାନ୍ତି । ମୁନିମାନେ ଦିନକୁ ତିନିଥର ସ୍ନାନ କରନ୍ତି ।
ଚତୁଃ (ଚାରିଥର ) – ବର୍ଷସ୍ୟ ଚତୁଃ ପୁରୀଂ ଗଚ୍ଛେତ୍ । ବର୍ଷକୁ ଚାରିଥର ପୁରୀ ଯିବା ଦରକାର ।
ପଞ୍ଚକୃତ୍ୱ (ପାଞ୍ଚଥର) – ଶିଶୁ ଦିବସସ୍ୟ ପଞ୍ଚକୃତଃ ଖାଦତି । ପିଲାଟି ଦିନକୁ ୫ଥର ଖାଏ ।
(ଛଅଥର) (ସାତଥର)
(ଏହିପରି ଷଟ୍‌କୃତ୍ୱ, ସପ୍ତକୃତ୍ୱ ପ୍ରଭୃତି ଯୋଗରେ କାଳାଧ୍ଵରଣରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହେବ ।)

ମନେରଖ :

  • ସମ୍ବନ୍ଧବାଚକ ପଦର ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।
  • ପଠନମ୍, ଗମନମ୍ ପ୍ରଭୃତି ଭାବବାଚକ ପଦ ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ ।
  • ପୁରଃ, ପୁରତଃ, ଅଗ୍ରତଃ ଇତ୍ୟାଦି ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ ।
  • ଯେଉଁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ – ସମୁଦାୟଠାରେ ଷଷ୍ଠୀ ।
  • ଅନାଦରେ ଷଷ୍ଠୀ ।
  • ତୁଲ୍ୟ, ସମାନ, ସମ, ସଦୃଶ, ତୁଳା, ଉପମା’ପ୍ରଭୃତି ଯୋଗରେ ଷଷ୍ଠୀ ।
  • ହୃଦନ୍ତପଦ ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ

ଗୀତ :
ସମ୍ବନ୍ଧ ଅର୍ଥରେ ହୁଅଇ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତି ସଦା
ସ୍ମର୍ ଦୟ ଲଶ ଧାତୁରେ ହୁଏ ଷଷ୍ଠୀ ସର୍ବଦା ।୧।
ହୃଦନ୍ତ ପଦର କର୍ତ୍ତା ଓ କର୍ମେ ହୁଅଇ ଷଷ୍ଠୀ
ବର୍ତ୍ତମାନକାଳ କ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ କର୍ତ୍ତାରେ ନୀତି । ୨ ।
କୃତ୍ୟ ପ୍ରତ୍ୟାୟନ୍ତ ଯୋଗରେ ଷଷ୍ଠୀ ବିକଳ୍ପ ହୁଏ
ତୁଲ୍ୟ ସଦୃଶ ସମାନ ଓ ସମେ ସେପରି ଯାଏ । ୩ ।
ତୁଳା ଓ ଉପମା ଯୋଗରେ ହୁଏ କେବଳ ଷଷ୍ଠୀ
କୁଶଳ, ସୁଖ, ଅର୍ଥହିତ ଯୋଗେ ସେହି ବିଭକ୍ତ । ୪।
ଦୂରାର୍ଥକ ସମୀପାର୍ଥକ ଶବ୍ଦ ପଞ୍ଚମୀ ଷଷ୍ଠୀ
ଏନପ୍ ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ଯୋଗରେ ତଥ୍ୟର୍ଥରେ ସେ ନୀତି । ୫ ।
କୃତ୍ର, ସୁବ୍, ସୁତ୍, ପ୍ରତ୍ୟୟ ଏବଂ ଅତସ୍ ଆଦି
ଅସି, ଅସ୍ତାତି ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ପଦେ ହୁଅଇ ଷଷ୍ଠୀ । ୬।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

ଅଭ୍ୟାସଃ :
୧। ଉଦାହରଣମ୍ ଅନୁସୃତ୍ୟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନାନି ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ପୁରାଣସ୍ୟ ଶ୍ରବଣେନ ବୃଦ୍ଧା ଆନନ୍ଦିତ ଭବନ୍ତି । (ପୁରାଣମ୍)
(କ) ____________________ ପଠନେନ ଜ୍ଞାନଂ ବର୍ଷତେ । (ପୁସ୍ତକାନି)
Answer:
ପୁସ୍ତକାନାଂ

(ଖ) ________________________ ଭକ୍ଷଣେନ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଭବତି । (ଫଳାନି)
Answer:
ଫଳାନାଂ

(ଗ) _______________________ ଧାରଣେନ ଶୋଭା ବର୍ଷ । (ସ୍ୱଚ୍ଛବସ୍ତ୍ରମ୍ )
Answer:
ସ୍ଵଚ୍ଛବସ୍ତ୍ରସ୍ୟ

(ଘ) _______________________ ରକ୍ଷଣେନ ସମ୍ମାନଃ ଲଭ୍ୟତେ । (ଦେଶଃ)
Answer:
ଦେଶ୍ୟ

(ଙ) _______________________ ପାଳନେନ ତେଷା ସଂରକ୍ଷଣଂ ଭବତି । (ଜୀବା )
Answer:
ଜୀବାନାଂ

(ଚ) _______________________ ଦାନେନ ତସ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ଜାୟତେ । (ବିଦ୍ୟା)
Answer:
ବିଦ୍ୟାୟା

(ଛ) _______________________ ପ୍ରଦାନେନ ପୁଣ୍ୟ ଲଭ୍ୟତେ । (ଧନ)
Answer:
ଧନସ୍ଯ

୨। ଅଧୋଲିଖ୍ୟାତାନାଂ ପଦାନାଂ ସହାୟତୟା ତେଷା ଯୋଗେ ବନ୍ଧନୀସ୍ଥିତଶବ୍ଦାନାଂ ଷଷ୍ଠୀ ବିଭକ୍ତିଗତ ରୂପଂ କୃତ୍ୱା ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନାନି ପୂରୟତ ।
(ପୁରତଃ (ଆଗରେ), ଅଧଃ (ତଳେ), ଉତ୍ତରତଃ (ଉତ୍ତରରେ), ଦକ୍ଷିଣତଃ (ଦକ୍ଷିଣରେ), ଅଗ୍ରତଃ (ଆଗରେ), ପୂର୍ବତଃ (ପୂର୍ବଦିଗରେ), ପାଶ୍ଚିମତଃ (ପଶ୍ଚିମରେ))
(କ) ___________________________ _______________________ ଜଗନ୍ନାଥପୁରୀ ଅସ୍ତି । (ମହୋଦଧୂ)
Answer:
ମହୋଦଧଃ ପୂର୍ବତଃ

(ଖ) ___________________________ _______________________ ହିମାଳୟ ବିରାଜତେ । (ଭାରତ)
Answer:
ଭାରତସ୍ୟ ଉତ୍ତରତଃ

(ଗ) ___________________________ _______________________ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶଃ ଅବସ୍ଥିତଃ । (ଉତ୍କଳ)
Answer:
ଉତ୍କଳସ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣତଃ

(ଘ) ___________________________ _______________________ ରତ୍ନାନି ସନ୍ତି । (ଭୂମି)
Answer:
ଭୂମେ ଅଧଃ

(ଙ) ___________________________ _______________________ ସେନାପତିଃ ଅସ୍ତ । (ସୈନିକ)
Answer:
ସୈନିକାନାଂ ପୁରତଃ

(ଚ) ___________________________ _______________________ ଦ୍ଵାରକାପୁରୀ ବର୍ତତେ । (ଭାରତବର୍ଷ)
Answer:
ଭାରତବର୍ଷସ୍ୟ ପଶ୍ଚିମତଃ

(ଛ) ___________________________ _______________________ ଶିଶୁ କ୍ରୀଡ଼ତି । (ମାତୃ)
Answer:
ମାତୁଃ ଅଗ୍ରତଃ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୩। ଉଦାହରଣମ୍‌ ଅନୁସୃତ୍ୟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନାନି ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ବାଳକାନାଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ରବି । (ବାଳକ) ବାଳକାନାଂ / ବାଳକେଷୁ
(କ) __________________________ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ରାମଃ । (ନୃପତି)
Answer:
ନୃପତୀନାଂ / ନୃପତିଶ୍ରୁ

(ଖ) __________________________ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ହନୁମାନ୍ । (ଭକ୍ତି)
Answer:
ଭକ୍ତାନାଂ / ଭକ୍ତେଷୁ

(ଗ) __________________________ ଶ୍ରେଷ୍ଠା ଦିଲ୍ଲୀ । (ନଗରୀ)
Answer:
ନଗରୀଣାଂ / ପୁଷ୍ପେଷୁ

(ଘ) __________________________ ଶ୍ରେଷ୍ଠ କମଳମ୍ । (ପୁଷ୍ପ)
Answer:
ପୁଷ୍ପାମାଂ / ପୁଖେଷୁ

(ଙ) __________________________ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମୟୂରଃ । (ପକ୍ଷିନ୍)
Answer:
ପକ୍ଷିଣାଂ / ପକ୍ଷିଷୁ

(ଚ) __________________________ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମାଘ । (କାବ୍ୟ)
Answer:
କାବ୍ୟାନାଂ/ କାବ୍ଯଷୁ

(ଛ) __________________________ ଶ୍ରେଷ୍ଠ କାଳିଦାନଃ । (କବି)
Answer:
କବୀନାଂ/କବିଷୁ

୪। ରେଖାଙ୍କିତପଦାନାଂ ସକାରଣଂ ବିଭଣ୍ଡିଂ ନିରୂପୟତ ।
ଯଥା – ବିପଦି ମାତୁଃ ସ୍ମରଣମ୍ ଆପଦ୍ ହରତି । (କୃଦ୍‌ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ)
(କ) ହେ ରାମ । ଦରିଦ୍ରାମିଂ ଦୟସ୍ଵ । ( )
Answer:
(ଦୟଧାତୁ ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ)

(ଖ) ବାଜଃ ମାତୁଃ ସ୍ମରତି । ( )
Answer:
(ସୁ ଧାତୁ ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ)

(ଗ) କ୍ଷୁଦ୍ରାଣଂ ପ୍ରାଣିନାଂ କୃତେ ଅସତ୍ୟ ମା ବଦ । ( )
Answer:
(କୃତେ ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ)

(ଘ) ଗ୍ରାମସ୍ୟ ଅନ୍ତଃକମ୍ ଉପବନମ୍ ଅସ୍ଥି। ( )
Answer:
(ଅନ୍ତଃକମ୍ ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ)

(ଙ) ପରିଶ୍ରମେ ଡଃ ମାତୁଃ ତୁଲ୍ୟ । ( )
Answer:
(ତୁଲ୍ୟ ଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ)

(ଚ) ଅଳ୍ପସ୍ୟ ହେତୋ ମହତଃ ତ୍ୟାଗ ନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଃ । ( )
Answer:
(ହେତୁପ୍ରୟୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ)

(ଛ) ଶିଶୋ ସ୍ମିତହାସ୍ୟ ପିତ୍ରୋ ଆନନ୍ଦକରମ୍ । ( )
Answer:
(ସମ୍ବନ୍ଧ / ଶେଷ ଷଷ୍ଠୀ)

୫। ସଂଶୋଧନଂ କୁରୁତ ।
ଯଥା – ବ୍ୟଜନମ୍ ଅଧଃ ବାଲ୍ୟ ଶେତେ । ଶୁଦ୍ଧ – ବ୍ୟଜନସ୍ୟ । (ବ୍ୟଜନ-ପଙ୍ଖା )
(କ) ମୂଷିକ ମାର୍ଜାରଂ ବିଭେତି ।
Answer:
ମୂଷିକ ମାର୍ଜାରାତ୍ ବିଭେତି ।

(ଖ) ପୁରାଣଂ ଶ୍ରବଣେନ ପୁଣ୍ୟ ଭବତି ।
Answer:
ପୁରାଣସ୍ୟ ଶ୍ରବଣେନ ପୁଣ୍ୟ ।

(ଗ) ବ୍ୟାକରଣଂ ପଠନଂ ଅତୀବ ସହଜମ୍ ।
Answer:
ବ୍ୟାକରଣସ୍ୟ ପଠନମ୍ ଅତୀବ ସହଜମ୍ ।

(ଘ) ପୁତ୍ରେଣ ତୁଳା କଃ ପ୍ରିୟ ?
Answer:
ପୁତ୍ରସ୍ୟ ତୁଳା କଃ ପ୍ରିୟ ?

(ଙ) କାର୍ଯ୍ୟମିଦଂ ତବ ସୁକରମ୍ ।
Answer:
କାର୍ଯ୍ୟମିଦଂ ତ୍ୱୟା ସୁକରମ୍ ।

(ଚ) ସଃ ମାସେ ନିଃ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପଶ୍ୟତି ।
Answer:
ଡଃ ମାସସ୍ୟ ତ୍ରିଂ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପଶ୍ୟତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

୬। ବାକ୍ୟଷୁ ବ୍ୟବହରତ ।
କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ , ମତମ୍, ସପ୍ତକୃତ୍ୱ, ନିଃ, ଦକ୍ଷିଣତଃ, ସ୍ମରନ୍ତି, ଅନ୍ତଃକମ୍, ସୁଖମ୍, ଅଧସ୍ତାତ୍, ପୁରଃ.
ଯଥା – ତୁଲ୍ୟ – ରାମେଣ ତୁଲ୍ୟ ରାଜା ନାସ୍ତି । (ରାମ ପରି ରାଜା ନାହାଁନ୍ତି)
କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ – ମମ ଇଦଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ।
ମତମ୍ – ଇଦଂ ତବ ମତମ୍ ।
ସପ୍ତକୃତଃ – ଦିବସସ୍ୟ ସପ୍ତକୃତଃ ଶିଶୁ ଖାଦତି ।
ତ୍ରିଃ – ଅହଂ ଦିନସ୍ୟ ତ୍ରିଃ ଖାଦାମି ।
ଦକ୍ଷିଣତଃ – ଗ୍ରାମସ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣତଃ ମନ୍ଦିରଂ ଶୋଭତେ ।
ସ୍ମରନ୍ତି – ପୁତ୍ରା ମାତରଂ ସ୍ମରନ୍ତି ।
ଅନ୍ତଃକମ୍ – ମମ ଅନ୍ତଃକମ୍ ଆଗଚ୍ଛ ।
ସୁଖମ୍ – ତବ/ତୁଭ୍ୟ ସୁଙ୍ଖ ଭବତୁ ।
ଅଧସ୍ତୋତ୍ – ଭୁମେ ଅଧସ୍ତୋତ୍ ଜଳମସ୍ତ ।
ପୁନଃ – ଶିକ୍ଷକସ୍ୟ ପୁନଃ ଛାତ୍ରା ପଠନ୍ତି ।

୭। ସଂସ୍କୃତେନ ଅନୁବାଦଃ କାର୍ଯ୍ୟ
ଯଥା – ବିପଦରେ ହରିଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କର ।
(କ) ଶିଶୁଟି ଦିନରେ ଛଅଥର ଦୁଧ ପିଏ ।
ଅନୁ – ବିପଦି ହରଃ ସ୍ମର ।

(ଖ) ବନ୍ଧୁଙ୍କର ଉପଦେଶ ତୁମର ଶୁଣିବା ଉଚିତ ।
ଅନୁ – ମିତ୍ରସ୍ୟ ଉପଦେଶଃ ତବ ଶ୍ରୋତବ୍ୟ ।

(ଗ) କ୍ଷମା ସମାନ ଗୁଣ ନାହିଁ ।
ଅନୁ – କ୍ଷମାୟା ସମଃ ଗୁଣୋ ନାସ୍ତି ।

(ଘ) ତୃଷାର୍ଥ ଥଣ୍ଡାପାଣିରେ ତୃପ୍ତ ହୁଏ ।
ଅନୁ – ତୃଷାର୍ଥୀ ଶୀତଳଜଳେନ ତୃପ୍ୟତି/ତୃସ୍ତୋ ଭବତି

(ଙ) ଧନ ହେତୁ ଗର୍ବ କରିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
ଅନୁ – ଧନସ୍ୟ ହେତୋ ଗର୍ବ ନ କରଣୀୟମ୍ ।

(ଚ) ବାରବାଟୀ ଦୁର୍ଗ ଆଗରେ ବିଶାଳ ଖେଳପଡ଼ିଆ ଅଛି ।
ଅନୁ – ବାରବାଟୀଦୁର୍ଗସ୍ୟ ପୁରସ୍ତାତ୍ୱ ବିଶାଳଂ କ୍ରୀଡାପ୍ରାନ୍ତରଂ ବର୍ଷତେ ।

(ଛ) ତୁମର ସେଠାକୁ ଯିବା ଉଚିତ ନୁହେଁ ।
ଅନୁ – ତବ ତତ୍ର ନ ଗନ୍ତବ୍ୟମ / ଗମନୀୟମ୍ ।

(ଜ) ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରନ୍ତି ।
ଅନୁ – ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଦେବାନାଂ ପୂଜା କୁର୍ବନ୍ତି ।

(ଝ) ମନ୍ଦିର ଆଗରେ କଦମ୍ବଗଛ ଅଛି ।
ଅନୁ – ମନ୍ଦିରସ୍ୟ ପୁରତଃ କଦମ୍ବ ରାଜତେ ।

ଅଧୂରଣ କାରକ ଓ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି 6

ଉପରିଲିଖ୍‌ତ ଶ୍ଳୋକଟିର ରେଖାଙ୍କିତ ପଦଗୁଡ଼ିକ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତିରେ ରହିଛି ।

୧। ବର୍ତ୍ତମାନ ନିମ୍ନଲିଖ୍ତ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ପଢ଼ ।
(କ) କୃଷକାଃ ଗ୍ରାମେ ବସନ୍ତି । ( ଚାଷି ଗାଁରେ ବାସକରନ୍ତି)
(ଖ) ବସନ୍ତେ ସକଳଂ ରମ୍ୟଂ ଭବତି । ( ବସନ୍ତରତୁରେ ସବୁ ସୁନ୍ଦର)
(ଗ) ରାଧାନାଥଃ ସଂସ୍ବତେ ନିପୁଣଃ ଆସୀତ୍‌ । ( ରାଧାନାଥ ସଂସ୍କୃତରେ ନିପୁଣ ଥ୍ଲେ)

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

ଆଧାରୋଽଧ୍କଜଳଣ/ନନ ‘ ଉପରିଲିଖ୍ତ ଉଦାହରଣ ବାକ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ‘ବସନ୍ତିଂ, “ଭବତି” ଓ ‘ ଆସୀତୃ’ କ୍ରିୟାପଦ ଅଟନ୍ତି । ଏଠାରେ କ୍ରିୟାପଦଗୁଡ଼ିକର “ଅଧାର” ଭାବେ ଯଥାକ୍ରମେ ‘ଗ୍ରାମ’, “ବସନ୍ତେଂ ଓ “ସଂସ୍ତତ’ ଏମାନେ କ୍ରିୟାର ଆଧାର ଏବଂ ଅଧ୍କରଣ କାରକ କୁହାଯାଏ । “ ସପ୍ତମ୍ୟେଧ୍କରଣେ” ତେଣୁ ‘ଗ୍ରାମ’, “ବସନ୍ତ’ ଓ ‘ସଂସ୍ତତ’ ଏମାନେ କ୍ରିୟାର ଆଧାର ଏବଂ ଅଧ୍କରଣ କାରକ ଅଟନ୍ତି । ଅଧ୍କରଣ କାରକରେ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏହାକୁ ଅଧ୍କରଣେ ସପ୍ତମୀ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ପୁନଶ୍ଚ “ଆଧାର” ସାଧାରଣତଃ ତିନିପ୍ରକାର । ତେଣୁ ଅଧ୍କରଣ ତିନିପ୍ରକାର ହୋଇଥାଏ । ଯଥା-ସ୍ଥାନାଧ୍କରଣ, କାଳାଧ୍କରଣ ଓ ବିଷୟାଧ୍କରଣ । ଉପର୍ଯୁକ୍ତ ଉଦାହରଣରେ ‘ ଗ୍ରାମ” ସ୍ଥାନକୁ ବସନ୍ତ ସମୟକୁ ଏବଂ ସଂସ୍କୃତ ବିଷୟକୁ ବୁଝାଉଥ୍‌ବାରୁ ଏମାନେ ଯଥାକ୍ରମେ ସ୍ଥାନାଧ୍‌କରଣ, କାଳାଧ୍କରଣ ଓ ବିଷୟାଧ୍କରଣ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

୨ । (କ) ଶିକ୍ଷକେ ଆଗତେ ଛାତ୍ରାଃ ଉରିଷ୍ପନ୍ତି । ( ଶିକ୍ଷକ ଆସନ୍ତେ ଛାତ୍ରମାନେ ଠିଆ ହୁଅନ୍ତି ।)
((ଖ) ରାମେ ଗତେ ଦଶରଥଃ ମୃତଃ | ( ରାମ ଚାଲିଯିବାରୁ ଦଶରଥ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କଲେ ।)
(ଗ) ଅସୁରେଷୁ ପରାସ୍ତେଷ୍ଣୁ ସୁରାଃ ଆନହିତାଃ ଅଭବନ୍ନ । ( ଅସୁରମାନେ ପରାସ୍ତ ହେବାରୁ ଦେବତାମାନେ ଖୁସି ହେଲେ)

ଏସସ୍ଯ ଚ ଭାବେନ ଭାବଲକ୍ଷଣମ୍‌ ଯେଉଁ ଭାବ ବା କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ପରବର୍ଭୀ କାର୍ଯ୍ୟର ସୂଚନା ମିଳେ, ସେହି ପୂର୍ବୋକ୍ତ ଭାବବାଚୀ ଶବ୍ଦରେ ସପ୍ତମୀ ବିଭଲ୍ଛି ହୋଇଥାଏ । ଏଠାରେ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଆସିବା କ୍ରିୟାଦ୍ବାରା ଛାତ୍ରମାନଙ୍କର ଉଠିବା କ୍ରିୟା, ରାମଙ୍କ ଗମନ କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଦଶରଥଙ୍କ ମରଣ କ୍ରିୟା ଏବଂ ଅସୁରମାନଙ୍କର ପରାସ୍ତ ହେବା କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ଦେବତାଙ୍କ ଆନନ୍ଦ ହେବା କ୍ରିୟା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଉଛି ।

ତେଣୁ ସମାପିକା କ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକର କାଳ ଯେଉଁ ଯେଉଁ କ୍ରିୟାଦ୍ଵାରା ସୂଚିତ ହେଲା ତାଂଠାରେ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି । ଏହାକୁ “ ଭାବେ ସପ୍ତମୀ? କୁହାଯାଏ । “ଭାବ” ଅର୍ଥ କ୍ରିୟା । ଭାବେ ସପ୍ତମୀରେ ଗୋଟିଏ ପଦ “ବିଶେଷ୍ଯ” କିମ୍ବା “ ସର୍ବନାମ” ଅନ୍ୟ କୃଦନ୍ତ ପଦଟି ‹ ବିଶେଷଣ” ହୁଏ । ଏଣୁ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ଉଭୟତ୍ର ଦେଖାଯାଏ । ତେଣୁ ‘ ଶିକ୍ଷକେ ଆଗେତ, “ରାମେ ଗତେ” ଓ ‘ଅସୁରେଷୁ ପରାସ୍େେଷୁ! ପ୍ରଭୃତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ସପ୍ତମୀ ବିଭଚି ହେଲା ।

୩। (କ) ଚର୍ମଣି ଦ୍ବିପିନଂ ହନି । ( ଚମଡ଼ାପାଇଁ ବାଘକୁ ମାରନ୍ତି)
( ଖ) ଦନ୍ତୟୋଃ ହନି କୁଞ୍ଜରମ୍‌ । ( ଦାନ୍ତନିମନ୍ତେ ହାତୀକୁ ମାରନ୍ତି)
(ଗ) ରାଜା ଯଶସେ ବ୍ଯାଘୁଂ ହନ୍ତି । ( ରାଜାଯଶପାଇଁ ବାଘକୁ ମାରନ୍ତି)

ଲିନ୍ହ/ଚ କର୍ନେୋଶରୋଂ ନିମିର ବା ଫଳର ଯଦି ଅବୟବାବୟବ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ( ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀ) ଯୋଗ ହୋଇଥାଏ, ସେହି ନିମିତ୍ତ ବା ଫଳକୁ ବୁଝାଉଥ୍‌ବା ଶବ୍ଦର ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଉପର୍ଯ୍ୟୁକ୍ତ “କ” ଓ “ଖ” ବାକ୍ୟରେ “ଚର୍ମ” ଓ ‘ଦନ୍ତ’, ନିମିଭ୍ବୋଧକ ଓ ଅବୟବ ( ଅଙ୍ଗ) ବାଚକ । ତେଣୁ ସେଠାରେ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ହେଲା । ଏହାକୁ ‘ ନିମିରାତ୍ବ କର୍ମଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ” ବୋଲି କୁହାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଯେଉଁଠାରେ ନିମିତ୍ତ ବା ଫଳର କର୍ମ ସହିତ ସଂଯୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧ ନ ଥାଏ, ସେଠାରେ ସପ୍ତମୀ ହୁଏ ନାହିଁ । “ଗ” ବାକ୍ୟରେ “ଯଶଃ ଲବ୍‌ଧୁମ୍‌’, ଏହି ଅର୍ଥରେ କ୍ରିୟାର୍ଥୋପପଦ ଇତ୍ୟାଦି ସୂତ୍ରରେ “ ତୁମୁନ’ ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ପଦ ଲୋପ ହୋଇ ତାହାର କର୍ମରେ ଚତୁର୍ଥୀ ବିଭସ୍ତି ହୋଇଛି । “

୪। (କ) ଅନ୍ଧଂ କରେ ଧୃତ୍ବା ନୟ । ଅନ୍ଧଟିକୁ ହାତ ଧରି ନିଅ ।
(ଖ) କମପି ମସ୍ତକେ ମା ତାଡ଼ୟ । କାହାରି ମୁଣ୍ଡରେ ମାଡ଼ଦିଅ ନାହିଁ ।
( ଗ) ଛାତ୍ରଂ କର୍ଣ୍ଣେ ଧୃତ୍କା ଆନୟ । ଛାତ୍ରଟିକୁ କାନ ଧରି ଆଣ ।

ଏନ ଥବଣମଣଦ । ଶରୀରର କୌଣସି ଅଂଶକୁ ପୃଥକ୍‌ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ବୁଝାଇଲେ, ସେହି ଅଂଶବାଚକ ଶବ୍ଦର ଦ୍ବିତୀୟା ନ ହୋଇ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ । ଏହାକୁ ଅବଚ୍ଛେଦେ ସପ୍ତମୀ କୁହାଯାଏ । ଅବଚ୍ଛେଦ ଶରୀରର ଅଂଶବିଶେଷ । ଉପର ଉଦାହରଣଗୁଡ଼ିକରେ କର, ମସ୍ତକ ଓ କର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଭୂତି ଶରୀରର ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଅଂଶ ହୋଇଥ୍ବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକର ସପ୍ତମୀ ବିଭଲ୍ତି ହେଲା ।

୫। (କ) (ଏକ) ଗବାଂ / ଗୋଷୁ ସ୍ଵାମୀ । ( ଗୋରୁମାନଙ୍କ ସ୍ଵାମୀ / ପୃଥ୍ବୀର ସ୍ବାମୀ)
(ଖ) ନରାଣାଂ / ନରେଷୁ ଭଶ୍ଵରଃ/ ଅଧ୍ପତିଃ | ( ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧରେ ଅଧ୍ପତି)
(ଗ) ବିବାଦସ୍ଯ / ବିବାଦେ ସାକ୍ଷୀ । ( ଝଗଡ଼ାରେ ସାକ୍ଷୀ)
(ଘ) ବ୍ୟବହାରସ୍ୟ / ବ୍ଯବହାରେ ପ୍ରତିଭୂଃ । ( ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ମଧ୍ପସ୍ଥି/ ଜାମିନ)
(ଝ) କୁଳସ୍ଯ / କୁଳେ ଦାୟାଦଃ । ( ବଂଶର / ବଂଶରେ ଭଭରାଧ୍କାରୀ)

ସ୍ୱାମୀଶ୍ୱରାଧ୍ପତିଦାୟାଦସାକ୍ଷିପ୍ରତିଭପ୍ରସୂତୈଶ୍ମ ସାମୀ, ଭଶ୍ବର, ଅଧ୍ପତି, ସାୟ୍ଷିନ, ପ୍ରତିଭୁଃ ( ଜାମିନ / ମଧସି): ଦାୟାଦ ପ୍ରଭୃତି ଶବ୍ଦ ଯୋଗରେ ଷଷ୍ଠୀ ଓ ସପ୍ତମୀ ବିଭଚ୍ତି ହୁଏ । ସ୍ଵାମୀ, ଭଶ୍ନର ଓ ଅଧ୍ପତି ଶଦ୍ଦ ବ୍ୟତୀତ ସ୍ଵାମୀଅର୍ଥକ ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦଯୋଗରେ ସପ୍ତମୀ ହେବ ନାହିଁ । ଯଥା –
(ଚ) ନରାଣାମ୍‌ ଭଶଃ / ପ୍ରଭୁଃ । ( ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ଯରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ)
(ଏଠାରେ ଷଷ୍ଠୀ ହେଲା, ନରେଷୁ ହେବ ନାହିଁ)

୬। (କ) (ଏକ) ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଃ ବଂଶୀବାଦନେ କୁଶଳଃ / ଦକ୍ଷଃ । ( ଶ୍ରୀ କୃଷ୍ଣ ଦଂଶୀବଜାଇବାରେ କୁଶଳୀ)
(ଖ) ମାତା ପାଚନେ ନିପୁଣା / ପ୍ରବୀଣା । ( ମାଆ ରୋଷେଇରେ ନିପୁଣ)
(ଗ) ଶ୍ରମିକଃ କାର୍ଯ୍ୟେ ବ୍ୟାପୃତଃ / ଲଗ୍ନଃ / ତତ୍ପରଃ । ( ଶ୍ରମିକଟି କାମରେ ଲାଗିଛି)
(ଘ) ଅନୁରାଧା ଧାବନେ ପଟୁଃ ।( ଅନୁରାଧା ଧାଇଁବାର ଧୂରନ୍ଧର)

ନିଯୁଣ/ଜ//ମରାୟ/* ସ9ନ୍#୭/ ^ ବ୍ୟାପୃତ, ଲଗ୍ନ, ତତୃପର, କୁଶଳ, ନିପୁଣ, ଦକ୍ଷ, ପଟୁ, ପ୍ରବୀଣ
ପ୍ରଭୂତି ଶବ୍ଦଯୋଗରେ ସପ୍ତମୀ ବିଭଳ୍ତି ହୋଇଥାଏ ।

୭। (କ) ମନୁଷ୍ୟଃ ମନୁଷ୍ୟେ ବିଶ୍ଵସେତ୍ବ । ( ମଣିଷ ମଣିଷକୁ ବିଶ୍ଵାସ କରିବା ଉଚିତ)
(ଖ) ମାତା ପୁତ୍ରେ ସ୍ଵିହ୍ଯତି । ( ମାଆ ପୁଅକୁ ଭଲପାଏ)
(ଗ) ଗୂରୌ ଶିଷ୍ୟାଃ ଅନୁରକ୍ତାଃ । ( ଶିଷ୍ୟମାନେ ଗୁରୁଙ୍କ ଉପରେ ବିରକ୍ତ)
(ଘ) ପିତା ମୟି ବିରକଃ ଜାତଃ । ( ବାପା ମୋ ଭପରେ ବିରକ୍ତ ହେଲେ)
(ଙ) ଅହଂ ଶିକ୍ଷକେ ଭକ୍ଂ କରୋମି । ( ମୁଁ ଶିକ୍ଷକକୁ ଭଲି କରେ)
(ଚ) ବାୟୁଯାନସ୍ଯ- ଆରୋହଣେ ତସ୍ୟ ଅଭିଳାଷଃ | ( ଉଡ଼ାଜାହାଜ ଚଢ଼ିବାରେ ତା’ର ଇଛା)
ବିଶ୍ଵାସ, ସ୍ନେହ, ଅନୁରକ୍, ବିରଚି, ଭଚି, ଅଭିଳାଷ ପ୍ରଭୃତି ଅର୍ଥ ବିଶିଷି ପଦଯୋଗରେ ଯାହାଠାରେ ବିଶ୍ବାସ ପ୍ରଭୃତି କରାଯାଏ, ତା’ଠାରେ ସପ୍ରମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।

୮। (କ) ଏତତ୍‌ କଥଂ ମୟି ସମ୍ଭାବ୍ୟତେ ? ( ଏହା କିପରି ମୋ ପାଖରେ ସମ୍ଭବ)
(ଖ) ଅଯୋଧ୍ଯାୟାଃ ନୃପତ୍ସଂ ରାମେ ଯୁଜ୍ୟତେ । ( ଅଯୋଧ୍ୟାର ରାଜା ହେବାକୁ ରାମ ସମର୍ଥ)
(ଗ) ଏତତ୍‌ ତ୍ଵୟି ନ ଉପପଦ୍ୟତେ । ( ଏହା ତୁମଠାରେ ସମ୍ଭାବନା ନାହିଁ)
ସମ୍ଭାବ୍ୟତେ, ଯୁଜ୍ୟତେ ଉପପଦ୍ୟତେ ଯୋଗରେ ଯାହାଠାରେ ଯୋଗ୍ୟତା, ସମ୍ଭାବନା ଇତ୍ୟାଦି ବୁଝାଇଥାଏ ତାଠାରେ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତି ହୁଏ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

ମନେରଖ:

  • କ୍ରିୟାର ଆଧାର ଅଧ୍କରଣ ।
  • ସ୍ଥାନାଧ୍କରଣ, କାଳାଧ୍କରଣ, ବିଷୟାଧ୍କରଣ ।
  • ନିମିତ୍ତ କର୍ମସଂଯୋଗ ହେଲେ ସପ୍ତମୀ ହୁଏ ।
  • ସପ୍ତମୀ ଅବଚ୍ଛେଦେ ।
  • ସ୍ଵାମୀ, ଭଶ୍ବର, ଅଧ୍ପତି, ସାକ୍ଷିନ୍‌ ପ୍ଭୂତି ଶନ୍ଦଯୋଗେ ଷଷ୍ଠୀ ଓ ସପ୍ମୀ ।
  • କୌଣସି ଏକ କ୍ରିୟାର ସମାଷ୍ତିରେ, ଅନ୍ୟ କ୍ରିୟାର ଆରମ୍ଭ ହେଲେ, ସମାପ୍ତ କ୍ରିୟା ଓ କର୍ତାରେ ସପ୍ତମୀ ।
  • କୁଶଳ, ନିପୁଣ, ଦକ୍ଷ, ପଟୁ ପ୍ରଭୃତି ଶବ୍ଦ ବା କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ ।
  • ବିଶ୍ଵାସ, ସ୍ନେହ, ଅନୁରଳି, ବିରକି ପ୍ରଭୁତି ଶବ୍ଦ ବା କ୍ରିୟା ଯୋଗେ ସପମୀ ।
  • ସମ୍ଭାବ୍ୟତେ, ଯୁଜ୍ଯତେ ଓ ଉପପଦ୍ୟତେ କ୍ରିୟାଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ ।

ଗୀତ :
ସପ୍ତମୀ ଅଧୂରଣରେ
ଭାବେ ସପ୍ତମୀ ଅନାଦରେ । ୧ ।
ସ୍ବାମୀ ଈଶ୍ୱର ଯୋଗେ ଯାହା
ନିର୍ଦ୍ଧାରଣରେ ହୁଏ ତାହା । ୨ ।
ଅଙ୍ଗାଙ୍ଗୀଭାବେ ଯଦି ଥ‌ିବ
ନିମିତ୍ତର ସପ୍ତମୀ ହେବ । ୩।
ସାଧୁ ଓ ଅସାଧୁ ଯୋଗରେ
ସପ୍ତମୀ ହୁଏ ନିଶ୍ଚିତରେ । ୪ ।
ବିଶ୍ବାସ ସ୍ନେହ ଅନରାଗ
ଭକ୍ତି ଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ ଆଗ । ୫ ।
ଯୁଜ୍ୟତେ ସମ୍ଭାବ୍ୟତେ ଥିଲେ
ସପ୍ତମୀ ହୁଏ କାଳେ କାଳେ । ୬ ।
ବିଭକ୍ତିର ନିୟମମାନ
ମନେରଖ ହେ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଗଣ । ୭।

ଅଭ୍ୟାସଃ :
୧। ନିମ୍ନଲିଖ୍‌ତଶ୍ଳୋକେଷୁ ସପ୍ତମ୍ୟନ୍ତପଦାନି ରେଖାଙ୍କିତାନି କୁରୁତ ।
(କ) ଶୈଳେ ଶୈଳେ ନ ମାଣିକ୍ୟଂ ମୌକ୍ତିକଂ ନ ଗଜେ ଗଜେ ।
ଉତ୍ତର ସାଧବୋ ନ ହି ସର୍ବତ୍ର ଚନ୍ଦନଂ ନ ବ୍ରନେ ବନେ ॥
Answer:
(କ) ଶୈଳେ ଶୈଳେ,ଗଜେ ଗଜେ,ବନେ ବନେ

(ଖ) ମନ୍ତ୍ର ତୀର୍ଥେ ଦ୍ଦିଜେ ଦେବେ ଦୈବଞ୍ଚେ ଭେଷଜ୍ରେ ଗୁରୌ ॥
ଯାଦୃଶୀ ଭାବନା ଯସ୍ୟ ସିଦ୍ଧିଃ ଭବତି ତାଦୃଶୀ ॥
Answer:
( ଖ) ମନ୍ତ୍ରେ ତୀର୍ଥେ ଦ୍ବିଜେ ଦେବେ ଦୈବଜ୍ଞେ ଭେଷଜେ ଗୁରୌ ।

(ଗ) ବ୍ରୁହୂଘ୍ରେ ଚ ସୁରାପେ ଚ ଚୌର୍ରେ ଭଗୁବ୍ରତେ ଶଠେ ।
ନିଷ୍କୃତିଃ ବିହିତା ସଭିଃ କୂତଘ୍ରେ ନାସ୍ତି ନିଷ୍କୃତିଃ ॥
Answer:
(ଗ) ବ୍ରହ୍ମଘ୍ନେ ସୁରାପେ ଚୌରେ ଉଗ୍ନବ୍ରତେ ଶ କୃତଘ୍ନେ ।

(ଘ) ମାତୃବତ୍ଵ ପରଦାରେଷ୍ଟ୍‌ ପରଦ୍ରବ୍ୟେଷୁ ଲୋଷ୍ଟବତ୍ର ।
ଆତ୍ମବତଵ ସର୍ବଭୂତେଷୁ ଯଃ ପଶ୍ୟତି ସ ପଣ୍ଡିତଃ ॥
Answer:
(ଘ) ପରଦାରେଷୁ ପରଦବ୍ୟେଷୁ ସର୍ବଭୂତେଷୁ

୨। ଉଦାହରଣମନୁସୃତ୍ୟ ବାକ୍ୟାନି ପୂରୟତ ।
ଯଥା – ପିତା ସ୍ନିହ୍ୟତି । ( ପୁତ୍ର ଉତ୍ତର – ପିତା ପୁତ୍ରେ ସ୍ନିହ୍ଯତି ।

(କ) ଦଶରଥଃ ____________________ ଅଧ୍‌କଂ ସ୍ନିହ୍ଯତି ସ୍ମ । (କୈକେୟୀ )
Answer:
କୈକେୟ୍ୟାମ୍‌

(ଖ) କୋଏପି ____________________ ନ ବିଶ୍ଵସେତ୍‌ । ( ଅବିଶ୍ବସ୍ତ)
Answer:
ଅବିଶ୍ବସ୍ତ

(ଗ) ଶିକ୍ଷକଃ ____________________ ବିରକ୍ତଃ ଜାତଃ । ( ଛାତ୍ର)
Answer:
ଛାତ୍ରେ

(ଘ) ଅହଂ ____________________ ନିତରାମ୍‌ ଅନୁରକ୍ତଃ । ( ଯୁଷ୍ଦ୍‌ )
Answer:
କ୍ଷୁଷ୍ମାସୁ

(ଙ) ଛାତ୍ରାଃ ____________________ ଭକ୍ତିଂ କୁର୍ବନ୍ତି । ( ସରସ୍ବତୀ)
Answer:
ସରସ୍ଵତ୍ୟାଂ

୩। ଉଦାହରଣାନୁସାରଂ ବାକ୍ୟାନି ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନେ ଲିଖତ ।
ଯଥା – ଭୀମଃ ରାକ୍ଷସଂ ଶିରସି ଅତାଡ଼ୟତ୍‌ । ( ଶିରସ୍‌ )

(କ) ଆରକ୍ଷୀ ଚୌରଂ ____________________ ଗୃହୀତବାନ୍‌ । ( ହସ)
Answer:
ହସ୍ତେ

(ଖ) କମପି ____________________ ନ ତାଡ଼ୟିତବ୍ୟମ୍‌ । ( ଉଦର )
Answer:
ଉଦରେ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଗ) ରାବଣଃ ଜଟାୟୁଂ ____________________ ପ୍ରହୃତବାନ୍‌ । ( ପକ୍ଷ)
Answer:
ପକ୍ଷେ

(ଘ) ବାଳକଃ ବାଳକଂ ____________________ ଗୃହୀତ୍ବାନ୍‌ | ( କେଶ)
Answer:
କେଶେଷୁ

(ଡ) ଅନ୍ଧଂ ____________________ ଧୃତ୍ଵା ଆନୟ । ( ହସ୍ତ)
Answer:
ହସ୍ତେ

୪। ନିମ୍ନଲିଖ୍‌ତପଦାନି ବ୍ୟବହୃତ୍ୟ ସ୍ଵଦିନଚର୍ଯ୍ୟାଂ ଲିଖତ ।
ପ୍ରାତଃକାଳେ, ସାର୍ଦସପ୍ତବାଦନେ, ଦଶବାଦନେ, ଏକବାଦନେ, ସାୟଂକାଳେ, ସାୟଂସପବାଦନେ, ରାତ୍ରୈ
ଦଶବାଦନେ
ଯଥା – ପ୍ରାତଃକାଳେ – ପ୍ରାତଃକାଳେ ଅହଂ ଷଡ଼୍‌ବାଦନେ ଶଯ୍ୟାତ୍ୟାଗଂ କରୋମି ।
ସାର୍ଦ୍ବସପ୍ତବାଦନେ ସାର୍ଵସପ୍ତବାଦନେ ଅଳ୍ପାହାରଂ ସ୍ଵୀକରୋମି ।
ଦଶବାଦନେ – ଦଶବାଦନେ ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ଗଚ୍ଛାମି ।
ଏକବାଦନେ – ଏକବାଦନେ ଭୋଜନଂ କରୋମି ।
ସାୟଂକାଳେ – ସାୟଂକାଳେ ପ୍ରାର୍ଥନାଂ କରୋମି ।
ସାୟଂସପ୍ତବାଦନେ – ସାୟଂ ସପ୍ତବାଦନେ ପାଠଂ କରୋମି ।
ରାତ୍ରୈ ଦଶବାଦନେ – ରାତ୍ରୌ ଦଶବାଦନେ ଶୟନଂ କରୋମି

୫। କୋଷ୍ଠକସ୍ଥିତଶବ୍ଦାନାମ୍‌ ଉପଯୁକ୍ତରୂପୈଃ ଶୂନ୍ଯସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
(କ) ମମ ବନ୍ଧୁଃ ______________________ ନିପୁଣଃ। ( କୀଡ଼ା)
Answer:
କ୍ରୀଡ଼ାୟାଂ

(ଖ) ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଃ ______________________ ଦକ୍ଷଃ । ( ବଂଶୀବାଦନ )
Answer:
ବଂଶୀବାଦନେ

(ଗ) ଅସ୍ମାକଂ ଶିକ୍ଷକଃ ______________________ ପଟୁଃ । (ଗଣିତ)
Answer:
ଗଣିତେ

(ଘ) ଅନୁରାଧା ______________________ ପ୍ରବୀଣା । ( ଶ୍ଳୋକପଠନ )
Answer:
ଶ୍ଳୋକପଠନେ

(ଙ) ମମ ଅନୁଜଃ ______________________ ଲଗ୍ନଃ । (ରାଜନୀତି )
Answer:
ରାଜନୀତୌ

୬। ରେଖାକ୍କିତପଦାନାଂ ସକାରଣବିଭକ୍ତିଂ ନିରୂପୟତ ।
(କ) ଛାତ୍ରାଃ ବିଦ୍ୟାଳୟେ ପଠ୍ତି ।
Answer:
ଅଧ୍କରଣେ ସପ୍ତମୀ

(ଖ) ଚୌର୍ଯ୍ୟଂ ମୟି ନ ସମ୍ଭାବ୍ୟତେ ।
Answer:
ସମ୍ଭାବ୍ୟତେ ପଦଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ

(ଗ) ମହାତ୍ମା ରାଜନୀତୌ ନିପୁଣଃ ଆସୀତ୍‌ ।
Answer:
ନିପୁଣ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ

(ଘ) କେଶେଷ ଚମରୀଂ ହନ୍ତି ।
Answer:
ନିମିତ୍ତାତ୍‌ କର୍ମଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ

(ଙ) ଧେନବଃ ବସ୍ପାସୁ ସ୍ନିହ୍ୟନ୍ତି ।
Answer:
ସ୍ନିହ୍ୟନ୍ତି କ୍ରିୟା ପଦ ଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଚ) ବାଳକେ ନିଦ୍ରିତେ ମାତା ଗମିଷ୍ୟତି ।
Answer:
ଭାବେ ସପ୍ତମୀ

(ଛ) ପିତରି ମାତରି ଚ ଭୂଚିଂ କୁରୁ ।
Answer:
ଭକ୍ତି ପଦଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ

(ଜ) କୃଷଃ ମାତରି ସାଧୁଃ, ମାତୁଳେ ଅସାଧୁଃ ।
Answer:
ସାଧୁଃ ଆସାଧୁଃ ଶବ୍ଦଯୋଗେ ସପ୍ତମୀ

୭। ଭ୍ରମସଂଶୋଧନଂ କୁରୁତ ।
ଯଥା – ନଦୀଭ୍ୟଃ ଗଙ୍ଗା ପବିତ୍ରତମା।
ଭ – ନଦୀଷୁ/ ନଦୀନାଂ

(କ) କଥଂ ମାଂ ନ ବିଶ୍ବସିଷି ?
Answer:
କଥଂ ମୟି ନ ବିଶ୍ବସିଷି ?

(ଖ) ଜନନୀ ପୁତ୍ାୟ ସ୍ନିହ୍ଯତି ।
Answer:
ଜନନୀ ପୁତ୍ରେ ସ୍ନିହ୍ୟତି ।

(ଗ) ହସ୍ତଂ ଧୃତ୍ଵା କ୍ଷମାଂ ଯାଚିତବାନ୍‌ ।
Answer:
ହସ୍ତେ ଧୃତ୍ଵା କ୍ଷମାଂ ଯାଚିତବାନ୍‌ ।

(ଘ) ପ୍ରଭୁଃ ସେବକାୟ ଅନୁରକ୍ତଃ ଭବତି ।
Answer:
ପ୍ରଭୁଃ ସେବକେ ଅନୁରକ୍ତଃ ଭବତି ।

(ଡ) ଶ୍ରବଣକୁମାରଃ ମାତରଂ ସାଧୁଃ ଆସୀତ୍‌ ।
Answer:
ଶ୍ରବଣକୁମାରଃ ମାତରି ସାଧୁଃ ଆସୀତ୍‌ ॥

(ଚ) ସର୍ବେଷାଂ କାର୍ଯ୍ୟାଣାଂ ସଃ ତତୃପରଃ ।
Answer:
ସର୍ବେଷୁ କାର୍ଯ୍ୟେଷୁ ସଃ ତତ୍ନପରଃ ।

(ଛ) ଏବ ତବ ଅଧ୍କାରଃ ।
Answer:
କର୍ମଣି ଏବ ତବ ଅଧ୍କାରଃ।

୮। ସଂସ୍କୃତେନ ଅନୁବାଦଃ କାର୍ଯ୍ୟଃ ।
(କ) ନଭରେ ମାଛଗୁଡ଼ିକ ଆନନ୍ଦରେ ପହଁରୁଛନ୍ତି ।
ଅନୁ – ନଦ୍ୟାଂ ମତ୍ସ୍ୟାଃ ଆନନ୍ଦେନ ସନ୍ତରନ୍ତି ।

(ଖ) ବର୍ଷାକାଳରେ ମୟୂରଗୁଡ଼ିକ ନୁତ୍ୟ କରନ୍ତି ।
ଅନୁ – ବର୍ଷାସୁ ମୟୂରାଃ ନୃତ୍ୟନ୍ତି ।

(ଗ) ବୃଦ୍ଧଲୋକଟିକୁ ହାତ ଧରି ନିଅ ।
ଅନୁ – ବୃ୍ଧଂ କରେ ଧୃତ୍ବା ନୟ ।

(ଘ) ମୋର ମନ ଗଣିତରେ ରହୁ ନାହିଁ ।
ଅନୁ – ମମ ମନଃ ଗଣିତମ୍‌ ନାଭିନିବିଶତେ ।

(ଙ) ଗୋବିନ୍ଦ ରାମକୁ ଭାଇ ଭଳି ସ୍ନେହ କରେ ।
ଅନୁ – ଗୋବିନ୍ଦଃ ରାମେ ଭ୍ରାତା ଇବ ସ୍ନିହ୍ୟତି ।

(ଚ) ଏ ସିଂହାସନ ତୁମ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ।
ଅନୁ – ସିଂହାସନମ୍‌ ଇଦଂ ତ୍ଵୟି ଯୁଜ୍ୟତେ ।

(୫) ସାଙ୍ଗମାନେ ଆସିଲେ, ମୁଁ ଯିବି ।
ଅନୁ – ଆଗଳ୍ଛସୁ ମିତ୍ରେଷୁ ଅହଂ ଗମିଷ୍ୟାମି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 10 କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତି

(ଜ) ସଙ୍କଟବେଳେ ବନ୍ଧୁଙ୍କୁ ଜାଣିବ ।
ଅନୁ – ବିପଦି ବନ୍ଧୁଂ ଜାନୀୟାତବ ।

(ଝ) ଉଡ଼ାଜାହାଜରେ ଭ୍ରମଣପାଇଁ ମୋର ପ୍ରବଳ ଇଚ୍ଛା ।
ଅନୁ – ବାୟୁଯାନେନ ଭ୍ରମଣାୟ ମମ ମହତୀ ଇଚ୍ଛା ।

(୫) ମୁଁ ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ସେ ମୋ କଲମଟି ନେଇଗଲା ।
ଅନୁ – ମମ ପଶ୍ୟତଃ ସ ମମ ଲେଖନୀମ୍‌ ଅନୟତ୍‌ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

Odisha State Board BSE Odisha Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha 9 Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ସନ୍ନିହିତ ବର୍ଣଦ୍ୱୟର ଶୀଘ୍ରତମ ଉଚ୍ଚାରଣ ହେତୁ ଉକ୍ତ ଦୁଇ ବର୍ଷର ବା ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିକର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ସନ୍ଧି କହନ୍ତି ।
୧ । ଏକପଦେ (ଅଖଣ୍ଡପଦେ, ଧାତୁ ପ୍ରତ୍ୟୟଯୋଗେ) – ଚେ + ଅ = ଚୟ, ଜେ+ ଅ = ଜୟ, ନେ + ଅ = ନୟ, ଭୋ + ଅ = ଭବ ।
୨ । ଧାତୂପସର୍ଗୟୋ – ଅଭି + ଅସ୍ୟତି = ଅଭ୍ୟସ୍ୟତି । ପ୍ର + ଅନମତ୍ = ପ୍ରାଣମତ୍ । ଉପ + ଅହରତ୍ = ଉପାହରତ୍ ।
୩ । ସମାସେ – ଗଣ + ଈଶଃ = ଗଣେଶଃ । ଜଗତ୍ + ନାଥ = ଜଗନ୍ନାଥ ।
୪ । ବାକ୍ୟ – ନ ଅହମ୍ ଜାନାମି = ନାହଞ୍ଜାନାମି| ନ ଅହଂ ଜାନାମି । ସନ୍ଧି କଠିନ ହେଲେ ବି ଏହା ଅନୁପେକ୍ଷଣୀୟ । ଏହାର ସାଧାରଣ ନିୟମମାନ ଅବଶ୍ୟ ଜ୍ଞାତବ୍ୟ । ପ୍ରାଚୀନ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ, ଧ୍ଵନିସୌଷ୍ଠବ, ଲେଖନ କ୍ରିୟାରେ ସ୍ଥାନକାଳର ସଞ୍ଚୟ ଇତ୍ୟାଦି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସନ୍ଧିଜ୍ଞାନ ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ । ସନ୍ଧିର ନିୟମ – ଅଭ୍ୟାସ ଏବଂ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତଦ୍ୱାରା ଏଠାରେ ସନ୍ଧିପାଠକୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଓ ସ୍ମରଣଯୋଗ୍ୟ କରିବାର ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଇଛି । ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ବିଶେଷ ଜ୍ଞାନ ନିମିତ୍ତ ସନ୍ଧିସମ୍ବଳିତ ପାଣିନି ସୂତ୍ରର ଉଲ୍ଲେଖ ମଧ୍ଯ କରାଯାଇଛି ।
ସନ୍ଧି ତିନିପ୍ରକାର – (୧) ସ୍ଵରସନ୍ଧି, (୨) ବ୍ୟଞ୍ଜନ ସନ୍ଧି, (୩) ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି ।

ସ୍ୱରସନ୍ଧି
ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣର ଯୋଗକୁ ସ୍ଵରସନ୍ଧି କୁହାଯାଏ ।
(କ) ଅ / ଆ + ଅ / ଆ = ଆ
ଯଥା – ଧର୍ମ + ଅଶୋକଃ = ଧର୍ମାଶୋକଃ, ପିତା + ଅସ୍ଥି = ପିତାନ୍ତି । ବ୍ରହ୍ମ + ଆନନ୍ଦ = ବ୍ରହ୍ମାନନ୍ଦ । ମାତା + ଆଦିଶତି = ମାତାଦିଶତି ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ଅଲିଶ୍ୱେଷୁ ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦଂ କୁରୁତ ।
ଶୁଭାରମ୍ଭ, ବିଦ୍ୟାଭ୍ୟାସ, ଅସ୍ତାଚଳ, କମଳାସନମ୍, ଶିଷ୍ଟାଚାରଃ, ଭ୍ରଷ୍ଟାଚାରଃ, କ୍ରୋଧାଗ୍ନି, ନୀଳାକାଶଃ, ଶଶାଙ୍କ, ରତ୍ନାକରଃ, କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ।
Answer:
ଶୁଭ + ଆରମ୍ଭ, ବିଦ୍ୟା+ ଅଭ୍ୟାସ, କମଳ + ଆସନମ୍, ଶିଷ୍ଟ + ଆଚାରଃ, ଭ୍ରଷ୍ଟ+ଆଚାରଃ, କ୍ରୋଧ + ଅଗ୍ନି, ନୀଳ + ଆକାଶଃ, ଶଶ + ଅଙ୍କ, ରନ୍ + ଆକରଃ, କାର୍ଯ୍ୟ + ଆଳୟ ।

୨ । ସନ୍ଧି ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ଗଙ୍ଗା + ଅବତରଣମ୍ । ଆନନ୍ଦ + ଅବସରଃ । ବିଦ୍ୟା + ଅର୍ଥୀ । ପୁଷ୍ପ + ଅଞ୍ଜଳି । ସଦା + ଆନନ୍ଦ । ମହା + ଅର୍ଶନଃ । ସତ୍ୟ + ଆଗ୍ରହଃ । ପିତା + ଆଦିଶତି । କଦା + ଅପି । ତଥା + ଅସ୍ତୁ ।
Answer:
ଗଙ୍ଗାବତରଣମ୍, ଆନନ୍ଦାବସରଃ, ବିଦ୍ୟାର୍ଥୀ, ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି, ସଦାନନ୍ଦ, ମହାର୍ଣ୍ଣବ, ସତ୍ୟାଗ୍ରହ, ପିତାଦିଶତି, କଦାପି, ତଥାସ୍ତୁ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

(ଖ) ଇ । ଈ + ଇ । ଈ = ଈ
ଯଥା :- ଯତି + ଇନ୍ଦ୍ର = ଯତୀନ୍ଦ୍ର, ଅଧ୍ + ଈଶ୍ଵରଃ = ଅଧୀଶ୍ଵରଃ ।
୧ । ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ମୁନି + ଇନ୍ଦ୍ର = ____________
Answer:
ମୁନି + ଇନ୍ଦ୍ର = ମୁନୀନ୍ଦ୍ର

ପଠତି + ଇୟମ୍ = ____________
Answer:
ପଠତି + ଇୟମ୍ = ପଠତୀୟମ

ପଠାମି + ଈଶୋପନିଷଦମ୍ = ____________
Answer:
ପଠାମି + ଈଶୋପନିଷଦମ୍ = ପଠାମୀଶୋପନିଷଦମ୍

କବି + ଈଶ୍ବରଃ = ____________
Answer:
କବି + ଈଶ୍ବରଃ = କବୀଶ୍ୱରଃ

କ୍ଷିତି + ଈଶଃ = ____________
Answer:
କ୍ଷିତି + ଈଶଃ = କ୍ଷିତୀଶଃ

ପଠସି + ଇତି = ____________
Answer:
ପଠସି + ଇତି = ପଠସୀତି

ଆନୟତି + ଇନ୍ଧନମ୍ = ____________
Answer:
ଆନୟତି + ଇନ୍ଧନମ୍ = ଆନୟତୀନ୍ଧନମ

ଖାଦାମି + ଇକ୍ଷୁଦଣ୍ଡମ୍ = ____________
Answer:
ଖାଦାମି + ଇକ୍ଷୁଦଣ୍ଡମ୍ = ଖାଦାମୀକ୍ଷୁଦଣ୍ଡମ୍

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ପରି + ଈକ୍ଷଣମ୍ = ____________
Answer:
ପରି + ଈକ୍ଷଣମ୍ = ପରୀକ୍ଷଣମ୍

ସୁଧୀ + ଇନ୍ଦ୍ର = ____________
Answer:
ସୁଧୀ + ଇନ୍ଦ୍ର = ସୁଧୀନ୍ଦ୍ରୀ

କରୋତି + ଇତି = ____________
Answer:
କରୋତି + ଇତି = କରୋତୀତି

୨ । ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦଂ କୁରୁତ ।
ଅତୀବ, କବୀନ୍ଦ୍ର, କପୀନ୍ଦ୍ର, ଅତୀନ୍ଦ୍ରିୟମ୍, ଇତୀଦମ୍, ଅସ୍ଵୀତି, ପାର୍ବତୀଶଃ, ଅପୀଚ୍ଛସି ।
Answer:
ଅତି + ଇବ, କବି + ଇନ୍ଦ୍ର, କପି + ଇନ୍ଦ୍ର, ଅତି + ଇନ୍ଦ୍ରିୟମ୍, ଇତି + ଇଦମ୍, ଅସ୍ଥି + ଇତି, ପାର୍ବତୀ + ଈଶ, ଅପି + ଇଚ୍ଛସି ।

(ଗ) ଉ / ଊ + ଉ / ଊ = ଊ
ଯଥା :- ଭାନୁ + ଉଦୟଃ = ଭାନୁଦୟଃ, ବହୁ + ଉଷ୍ଣମ୍ = ବହୁଷ୍ଠମ୍ ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ଗୁରୁ + ଉପଦେଶଃ = ____________
Answer:
ଗୁରୂପଦେଶଃ

ସୁ + ଉକ୍ତମ୍ = ____________
Answer:
ସୁ + ଉକ୍ତମ୍ = ସୂକ୍ତମ୍

ସାଧୁ + ଉକ୍ତମ୍ = ____________
Answer:
ସାଧୁ + ଉକ୍ତମ୍ = ସାଧୂକ୍ତମ୍

ଲଘୁ + ଊର୍ମି = ____________
Answer:
ଲଘୁ + ଊର୍ମି = ଲଘୂର୍ମି

ବହୁ + ଉନ୍ନତିଃ = ____________
Answer:
ବହୁ + ଉନ୍ନତିଃ = ବହୂନ୍ନତିଃ

କଟୁ + ଉକ୍ତି = ____________
Answer:
କଟୁ + ଉକ୍ତି = କଟୂକ୍ତା

ଶିଶୁ + ଉପହାରଃ = ____________
Answer:
ଶିଶୁ + ଉପହାରଃ = ଶିଶୁପହାରଃ

ନନୁ + ଉଦ୍ୟାନେ = ____________
Answer:
ନନୁ + ଉଦ୍ୟାନେ = ନନୂଦ୍ୟାନେ

ଶତ୍ରୁ + ଉଚ୍ଚାରଣମ୍ = ____________
Answer:
ଶତ୍ରୁ + ଉଚ୍ଚାରଣମ୍ = ଶରଣମ୍

କରୋତୁ + ଉଦ୍ୟମମ୍ = ____________
Answer:
କରୋତୁ + ଉଦ୍ୟମମ୍ = କରୋତୃଦ୍ୟମମ୍

ସ୍ମରତୁ + ଉମାମ୍ = ____________
Answer:
ସ୍ମଋତୁ + ଉମାମ୍ = ସ୍ମରଭୂମାମ୍

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

୨ । ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦଂ କୁରୁତ ।
ମେରୂପରି, ସାଧୂକ୍ତା, ରଘୁତ୍ତମଃ, ଲଘୂଲୂକ, ସିନ୍ଧୁଦକମ୍, ଭୂର୍ବମ୍, ଧାତୁପସଗୌ ।
Answer:
ମେରୁ + ଉପରି, ସାଧୁ + ଉଚ୍ଛି, ରଘୁ + ଉତ୍ତମ, ଲଘୁ + ଉଲ୍ଲ କଃ, ସିନ୍ଧୁ + ଉଦକମ୍, ଭୂ+ ଊର୍ଦୁମ୍, ଧାତୁ + ଉପସର୍ଗେ

(ଘ) ଋ/ଋ + ଋ/ଋ = ଋ
ଯଥା :- ପିତୃ + ଋଣମ୍ = ପିତୃଣମ୍, ପିତୃ + ଋଷତଃ = ପିତୃଷଭଃ ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ମାତୃ + ଋଷି = ____________
Answer:
ମାତୃ + ଋଷି = ମାତୃଦ୍ଧି

ହୋଡ଼ + ଋତ୍ରିକ = ____________
Answer:
ହୋଡ଼ + ଋତ୍ବିକ୍ = ହୋତତିକ

୨ । ଅ / ଆ + ଇ / ଈ = ଏ
ଯଥା :- ନର + ଇନ୍ଦ୍ର = ନରେନ୍ଦ୍ର, ଈଶ୍ଵର + ଇଚ୍ଛା = ଈଶ୍ୱରେଚ୍ଛା |

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ସୁର + ଇନ୍ଦ୍ରଃ = ____________
Answer:
ସୁର + ଇନ୍ଦ୍ରଃ = ସୁରେନ୍ଦ୍ରଃ

ଗଜ + ଇନ୍ଦ୍ରଃ = ____________
Answer:
ଗଜ + ଇନ୍ଦ୍ରଃ = ଗଜେନ୍ଦ୍ରଃ

ଗଣ + ଈଶଃ = ____________
Answer:
ଗଣ + ଈଶଃ = ଗଣେଶଃ

ତଥା + ଇତି = ____________
Answer:
ତଥା + ଇତି = ତଥୈତି

କା + ଇତି = ____________
Answer:
କା + ଇତି = କେତି

ଦେବ + ଇନ୍ଦ୍ରଃ = ____________
Answer:
ଦେବ + ଇନ୍ଦ୍ରଃ = ଦେବେନ୍ଦ୍ରଃ

ରାଜ + ଇନ୍ଦ୍ରଃ = ____________
Answer:
ରାଜ + ଇନ୍ଦ୍ରଃ = ରାଜେନ୍ଦ୍ରଃ

ରମା + ଈଶଃ = ____________
Answer:
ରମା + ଈଶଃ = ରମେଶଃ

ନ + ଇତି = ____________
Answer:
ନ + ଇତି = ନେତି

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ମମ + ଇଚ୍ଛା = ____________
Answer:
ମମ୍ + ଇଚ୍ଛା = ମମେଚ୍ଛା

ଧନ + ଇଚ୍ଛା = ____________
Answer:
ଧନ + ଇଚ୍ଛାଃ = ଧନେରଃ

ଅତ୍ର + ଇଦମ୍ = ____________
Answer:
ଅତ୍ର + ଇଦମ୍ = ଅତ୍ରେଦମ୍

ହୃଷୀକ + ଈଶଃ = ____________
Answer:
ହୃଷୀକ + ଈଶଃ = ହୃଷୀକେଶଃ

ସା + ଇୟମ୍ : = ____________
Answer:
ସା + ଇୟମ୍ = ସେୟମ୍

ଲଙ୍କା + ଈଶଃ = ____________
Answer:
ଲଙ୍କା + ଈଶଃ = ଲଙ୍କେଶଃ

ଗୁଡ଼ାକ + ଈଶଃ = ____________
Answer:
ଗୁଡ଼ାକେଶଃ

୨ । ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦଂ କୁରୁତ ।
ଗଜେନ୍ଦ୍ର, ମହେଶ୍ଵରଃ, ସେୟମ୍, ସଖେତି, ପରମେଶ୍ଵରଃ, କ୍ଷମସ୍ତେତି ।
Answer:
ଗଜ+ ଇନ୍ଦ୍ର, ମହା + ଈଶ୍ଵରଃ, ସା + ଇୟମ୍, ସଖା + ଇତି, ପରମ + ଈଶ୍ବରଃ, କ୍ଷମସ୍ଵ + ଇତି

ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ :
ବ୍ରଜେଶଂ ରମେଶଂ ମହେଶଂ ସୁରେଶଂ
ଦିନେଶଂ ନିଶୀଥେଶ୍ବରଂ ବା କଦାଚିତ୍ ।
ନ ଜାନାମି ଚାନ୍ୟତ୍ ସଦାହଂ ଶରଣ୍ୟ
ଗତିସ୍ଵଂ ଗତିସ୍ଵଂ ତୁମେକା ଭବାନି ॥

୩ । ଅ / ଆ + ଊ + ଊ = ଓ
ଯଥା – ପୁରୁଷ + ଉତ୍ତମଃ = ପୁରୁଷୋତ୍ତମଃ, ସ୍ଵଭାବ + ଉକ୍ତି = ସ୍ବଭାବୋଚ୍ଛି ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ନର + ଉତ୍ତମ = ____________
Answer:
ନର୍ + ଉତ୍ତମ = ନରୋତ୍ତମଃ

ହିତେପଦେଶଃ = ____________
Answer:
ହିତ + ଉପଦେଶଃ = ହିତୋପଦେଶଃ

ମହା + ଉତ୍ସବାଃ = ____________
Answer:
ମହା + ଉତ୍ସବ = ମହୋତ୍ସବ

ପ୍ରଶ୍ନ + ଉତ୍ତରମ୍ = ____________
Answer:
ପ୍ରଶ୍ନ + ଉତ୍ତରମ୍ = ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତରମ୍

ଗଙ୍ଗା + ଉଦକମ୍ = ____________
Answer:
ଗଙ୍ଗା + ଉଦକମ୍ = ଗଙ୍ଗୋଦକମ୍

ଦର୍ଶନ + ଉତ୍ସୁକତା = ____________
Answer:
ଦର୍ଶନ + ଉତ୍ସୁକତା = ଦର୍ଶନୋତ୍ସୁକତା

ପର + ଉପକାରଃ = ____________
Answer:
ପର + ଉପକାରଃ = ପରୋପକାରଃ

ବିଶାଳ + ଉଦ୍ୟମଃ = ____________
Answer:
ବିଶାଳ + ଉଦ୍ୟମଃ = ବିଶାଳୋଦ୍ୟମଃ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ବିବିଧ + ଉପଚାରଃ = ____________
Answer:
ବିବିଧ + ଉପଚାରଃ = ବିବିଧୋପଚାରଃ

ଉଷ୍ଣ + ଉଦକମ୍ = ____________
Answer:
ଉଷ୍ଣ + ଉଦକମ୍ = ଉସ୍ତୋଦକମ୍

ନୀଳ + ଉତ୍ପଳମ୍ = ____________
Answer:
ନୀଳ + ଉତ୍କଳମ୍ = ନୀଳୋପଳମ୍

ମୟା + ଉକ୍ତମ୍ = ____________
Answer:
ମୟା + ଉକ୍ତମ୍ = ମୟୋକ୍ତମ୍

୨ । ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦଂ କୁରୁତ ।
ପଶ୍ୟାପରି, ମସ୍ତକୋର୍ଦ୍ଧ୍ୱମ୍, ଯଥୋପଦିଷ୍ଟମ୍, ବେଦୋଦ୍ଧାରକ, ଜ୍ଞାନିନୋକ୍ତମ୍, ମହୋର୍ଡିଂ, ଏକୋନବିଂଶତିଃ, ଯଥୋଚିତମ୍, ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟଃ ।
Answer:
ପଶ୍ୟ + ଉପରି, ମସ୍ତକ + ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱମ୍, ଯଥା + ଉପଦିଷ୍ଟମ୍, ବେଦ + ଉଦ୍ଧାରକ, ଜ୍ଞାନିନା+ ଉକ୍ତମ୍, ମହା + ଉର୍ମି, ଏକ + ଊନବିଂଶତିଃ, ଯଥା + ଉଚିତମ୍, ସୂର୍ଯ୍ୟ+ ଉଦୟଃ

୪ । ଅ / ଆ + ଏ / ଐ = ଐ
ଯଥା :- ସଦା + ଏବ = ସଦିବ, ଦିବ୍ୟ + ଐଶ୍ବର୍ଯ୍ୟମ୍ = ଦିବୈଶ୍ବର୍ଯ୍ୟମ୍ ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସନ୍ଧି କୁରୁତ।
ଯଦା + ଏବ = ____________
Answer:
ଯଦା + ଏବ = ଯଦୈବ

ନ + ଏତତ୍ = ____________
Answer:
ନ + ଏତତ୍ = ନୈତ

ମମ + ଏବ = ____________
Answer:
ମମ + ଏବ = ମମିବ

ତେନ + ଏବ = ____________
Answer:
ତେନ + ଏବ = ତେନୈବ

ପଞ୍ଚ + ଏତେ = ____________
Answer:
ପଞ୍ଚ + ଏତେ = ପଞ୍ଚେତେ

ଅଦ୍ୟ + ଏବ = ____________
Answer:
ଅଦ୍ୟ + ଏବ = ଅଦୈବ

ମମ + ଏତତ୍ = ____________
Answer:
ମମ + ଏତତ୍ = ମର୍ମିତତ

ବ୍ରହ୍ମ + ଏବ = ____________
Answer:
ବ୍ରହ୍ମ + ଏବ = ବ୍ରହେବ

ଅନେନ + ଏବ = ____________
Answer:
ଅନେନ + ଏବ = ଅନେନୈବ

ଉପ + ଏତି = ____________
Answer:
ଉପ + ଏତି = ଉପେତି

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ଏକ + ଏକଃ = ____________
Answer:
ଏକ + ଏକଃ = ଏକୈକ

ସା + ଐଚ୍ଛତ୍ = ____________
Answer:
ସା + ଐଚ୍ଛତ = ସୈତ

ମତ + ଐକ୍ୟମ୍ = ____________
Answer:
ମତ + ଐକ୍ୟମ୍ = ମତୈକ୍ୟମ

ତଥା + ଏବ = ____________
Answer:
ତଥା + ଏବ = ତଥୈବ

ତୃଷ୍ଣା + ଏକା = ____________
Answer:
ତୃଷ୍ଣା + ଏକା = ତୃଷ୍ଣିକା

ମହା + ଐଶ୍ବର୍ଯ୍ୟମ୍ = ____________
Answer:
ମହା + ଐଶ୍ବର୍ଯ୍ୟମ୍ = ମହେଶ୍ବର୍ଯ୍ୟମ୍

ସା + ଏଷା = ____________
Answer:
ସା + ଏଷା = ସୈଷା

ପ୍ରଥମା + ଏକବଚନମ୍ = ____________
Answer:
ପ୍ରଥମା + ଏକବଚନମ୍ = ପ୍ରଥମୈକବଚନମ୍

ମା + ଏବମ୍ = ____________
Answer:
ମା + ଏବମ୍ = ଶୈବମ

ଆଗତା + ଏବ = ____________
Answer:
ଆଗତା + ଏବ = ଆଗତେବ

୨ । ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦଂ କୁରୁତ ରେଖାଙ୍କିତାନାଂ ପଦାନାମ୍ ।
ଯଦୈବ ରାଜ୍ୟ କ୍ରିୟତେଽଭିଷେକ
Answer:
ଯଦା + ଏବ

ସ୍ତଦେବ ଯାତି ବ୍ୟସନେଷୁ ବୁଦ୍ଧି ।
Answer:
ତଦା + ଏବ

ଘଟା ନୃପାଣାମଭିଷେକକାଳେ
ସହାତ୍ମସେବାପଦମୁଦ୍‌ରନ୍ତି ।
Answer:
ସହ+ଅମ୍ଭସା+ଇବ+ଆପଦମ୍+ଉଦ୍‌ଗିରନ୍ତି

୫ । ଅ / ଆ + ଓ / ଔ = ଓ
ଯଥା – ମହା + ଓଷଧଃ = ମହୌଷଧ୍ୱ, ମମ + ଔସୁକ୍ୟମ୍‌ = ମମୌସୁକ୍ୟମ୍ ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
ସନ୍ଧିଂ କୁରୁତ ।
ଜନ + ଓପଃ = ____________
Answer:
ଜନ + ଓପଃ = ଜନୌପଃ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ବ + ଓଷ୍ଠୀ = ____________
Answer:
ତବ + ଓଷ୍ଠ = ତବୌଷ୍ଠ

ବନ + ଓକସ୍ = ____________
Answer:
ବନ + ଓକସ୍‌ = ବନୌକସ୍

ଜନ + ଓପଃ = ____________
Answer:
ଜନ + ଓପଃ = ଜନୌପଃ

ବନ + ଔଷଧଃ = ____________
Answer:
ବନ + ଔଷଧଃ = ବନୌଷଧଃ

ମହା + ଔଦାର୍ଯ୍ୟମ୍ = ____________
Answer:
ମହା + ଔଦାର୍ଯ୍ୟମ୍ = ମହୌଦାର୍ଯ୍ୟମ୍

୬ । ଅ / ଆ + ର/ ଋ = ଅର୍
ଯଥା :- ଦେବ + ଋଷି = ଦେବର୍ଷି, ରାଜା + ଋଷି = ରାଜର୍ଷି

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ବ୍ରହ୍ମ + ଋଷିଃ = ____________
Answer:
ବ୍ରହ୍ମ + ଋଷି = ବ୍ରହ୍ମର୍ଷିୁଃ

ଗ୍ରୀଷ୍ମ + ଋତୁଃ = ____________
Answer:
ଗ୍ରୀଷ୍ମ + ଋତୁଃ = ଗ୍ରୀଷ୍ମର୍ଭୁଃ

ଉତ୍ତମ + ଋଣଃ = ____________
Answer:
ଉତ୍ତମ + ଋଣ = ଉତ୍ତମର୍ଣ୍ଣଃ

ମହା + ଋଷିଃ = ____________
Answer:
ମହା + ଋଷି = ମହର୍ଷିଃ

ସପ୍ତ + ଋଷୟଃ = ____________
Answer:
ସପ୍ତ + ଋଷୟ = ସପ୍ତର୍ଷୟଃ

ଶୀତ + ଋତୁଃ = ____________
Answer:
ଶୀତ + ଋତୁଃ = ଶୀତର୍ଭୁଃ

ଅଧମ + ଋଣଃ = ____________
Answer:
ଅଧମ + ଋଣଃ = ଅଧମର୍ଣ୍ଣଃ

ବର୍ଷା + ଋତୁଃ = ____________
Answer:
ବର୍ଷା + ଋତୁଃ = ବର୍ଷର୍ଭୁଃ

୭ । ଇ/ଈ + ଇବର୍ଣଭିନ୍ନ କୌଣସି + ସ୍ଵର = ୟୂ + ସ୍ମର
ଯଥା :- ଯଦି + ଅପି = (ଯଦ୍ + ଇ + ଅପି = ଯଦ୍ + ୟ + ଅପି) = ଯଦ୍ୟପି

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ଅତି + ଅଧୁକମ୍ = ____________
Answer:
ଅତି + ଅଧୁକମ୍ = ଅତ୍ୟଧକମ

ଅତି + ଆଚାରଃ = ____________
Answer:
ଅତି + ଆଚାରଃ = ଅତ୍ୟାଚାରଃ

ଯଦି + ଏବମ୍ = ____________
Answer:
ଯଦି + ଏବମ୍ = ଯଦ୍ୟବମ

ପ୍ରତି + ଉବାଚ = ____________
Answer:
ପ୍ରତି + ଉବାଚ = ପ୍ରତ୍ୟୁବାଚ

ଅତି + ଉଗ୍ର = ____________
Answer:
ଅତି + ଉଗ୍ର = ଅଗ୍ର

ଦେବୀ + ଆଗମନମ୍ = ____________
Answer:
ଦେବୀ + ଆଗମନମ୍ = ଦେବ୍ୟାଗମନମ

ବକ୍ଷସି+ ଉପବିଶ୍ୟ = ____________
Answer:
ଯାସ୍ୟତି + ଅଦ୍ୟ = ଯାସ୍ୟତ୍ୟଦ୍ୟ

ଯାସ୍ୟାତି + ଅଦ୍ୟ = ____________
Answer:
ଯାସ୍ୟତି + ଅଦ୍ୟ = ଯାସ୍ୟତ୍ୟଦ୍ୟ

ଇତି + ଉତ୍ଥା = ____________
Answer:
ଇତି + ଉକ୍ସା = ଇତ୍ଯୁକ୍ତା

ଅତି + ଅନ୍ତମ୍ = ____________
Answer:
ଅତି + ଅନ୍ତମ୍ = ଅତ୍ୟନ୍ତମ

ଇତି + ଆଦିଶତ୍ = ____________
Answer:
ଇତି + ଆଦିଶତ୍ = ଇତ୍ୟାଦିଶତ

ଅପି + ଏତେଷୁ = ____________
Answer:
ଅପି + ଏତେଷୁ = ଅଧ୍ୟତେଷୁ

ପ୍ରତି + ଉପକାରଃ = ____________
Answer:
ପ୍ରତି + ଉପକାରଃ = ପ୍ରତ୍ଯୁପକାରଃ ‍

ଅଭି + ଉଦୟଃ = ____________
Answer:
ଅଭି + ଉଦୟଃ = ଅଭ୍ୟୁଦୟଃ

ଦେବୀ + ଉବାଚ = ____________
Answer:
ଦେବୀ + ଉବାଚ = ଦେବ୍ୟବାଚ

ଅସ୍ଥି + ଉତ୍ତରସ୍ୟାମ୍ = ____________
Answer:
ଅସ୍ତି + ଉତ୍ତରସ୍ୟାମ୍ = ଅଭ୍ୟୁତ୍ତରସ୍ୟାମ୍

ପ୍ରତି + ଏକଃ = ____________
Answer:
ପ୍ରତି + ଏକଃ = ପ୍ରତ୍ୟେକ

ଅପି + ଉପାୟେନ = ____________
Answer:
ଅପି + ଉପାୟେନ = ଅପ୍ୟୁପାୟେନ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

୨ । ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦଂ କୁରୁତ ରେଖାରୂଢ଼ାନାଂ ପଦାନାମ୍ ।
ଯଦି ଦାସ୍ୟସି ନେଚ୍ଛାମି ନ ଦାସ୍ୟସି ପିବାମ୍ୟହମ୍ ।
Answer:
ନ + ଇଚ୍ଛାମି, ପିବାମି + ଅହମ୍

୮ । ଉ/ ଉ + ଉବର୍ଣ୍ଣିଭିନ୍ନ କୌଣସି ସ୍ଟର = ଚ୍ + ସ୍ବର
ଯଥା – ସୁ + ଆଗତମ୍ + (ସ୍ + ଉ + ଆଗତମ୍ = ସ୍ + ଚ୍ + ଆଗତମ୍) = ସ୍ବାଗତମ୍
ସୁ + ଅସ୍ଥି = (ସ୍ + ଉ + ଅସ୍ତି = ସ୍ + ଚ୍ + ଅସ୍ଥି) = ସ୍ବସ୍ତି

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ଅନୁ + ଅୟଃ = ____________
Answer:
ଅନୁ + ଅୟଃ = ଅନ୍ୱୟଃ

ଆଗଚ୍ଛତୁ + ଅତ୍ର = ____________
Answer:
ଆଗଚ୍ଛତୁ + ଅତ୍ର = ଆଗଚ୍ଛତ୍ବତ୍ର

ଖଳୁ + ଅହମ୍ = ____________
Answer:
ଖଳୁ + ଅହମ୍ = ଖଡ୍ଗହମ୍

ପଚତୁ + ଓଦନମ୍ = ____________
Answer:
ପଚତୁ + ଓଦନମ୍ = ପଚତ୍ୟାଦିନମ

ସାଧୁ + ଆଦେଶଃ = ____________
Answer:
ସାଧୁ + ଆଦେଶଃ = ସାଧ୍ଧଦେଶଃ

ଅନୁ + ଅଗଚ୍ଛତ୍ = ____________
Answer:
ଅନୁ + ଅଗଚ୍ଛତ୍ = ଅନ୍ଧଗଚ୍ଛତ୍

ଅନୁ + ଅସରତ୍ = ____________
Answer:
ଅନୁ + ଅସରତ୍ = ଅନୁସରତ୍‌

ଅନୁ + ଏଷଣମ୍ = ____________
Answer:
ଅନୁ + ଏଷଣମ୍ = ଅନ୍ଵେଷଣମ୍

ବଧୂ + ଆଦେଶଃ = ____________
Answer:
ସାଧୁ + ଆଦେଶଃ = ସାଧ୍ଧଦେଶଃ

ଭୂ + ଆଦି = ____________
Answer:
ଭୂ + ଆଦି = ତ୍ବାବି

୯ । ର/ର + ଋ ବର୍ଷଭିନ୍ନ କୌଣସି ସ୍ଵର = ର୍ +ସ୍ବର
ଯଥା – ପିତୃ + ଆଦେଶଃ = (ପିତୃ + ଋ + ଆଦେଶ = ପିତ୍ + ଊ + ଆଦେଶଃ) = ପିତ୍ରାଦେଶଃ ।
ମାତୃ + ଆଜ୍ଞା = (ମାତ୍ + ଋ + ଆଜ୍ଞା = ମାତ୍ + ର୍ + ଆଜ୍ଞ) ମାତ୍ରାଜ୍ଞା

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
ଭ୍ରାତୃ + ଆଜ୍ଞା = ____________
Answer:
ଭ୍ରାତୃ + ଆଜ୍ଞା = ଭ୍ରାତ୍ରାଦେଶଃ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ମାତୃ + ଇଚ୍ଛା = ____________
Answer:
ମାତୃ + ଇଚ୍ଛା = ମାତ୍ରେଚ୍ଛା

ଦାତୃ + ଉପଦେଶଃ = ____________
Answer:
ଦାତୃ + ଉପଦେଶଃ = ଦାଦ୍ରୁପଦେଶଃ

ପିତୃ + ଅର୍ଥ = ____________
Answer:
ପିତୃ + ଅର୍ଥ = ପିତ୍ରର୍ଥୀଃ

ପିତୃ + ଅନୁଗ୍ରହ = ____________
Answer:
ପିତୃ + ଅନୁଗ୍ରହ = ପିତ୍ରନୁଗ୍ରହଃ

ମାତୃ + ଅନୁମତିଃ = ____________
Answer:
ମାତୃ + ଅନୁମତିଃ = ମାତ୍ରନୁମତିଃ

ପିତୃ + ଅଂଶଃ = ____________
Answer:
ପିତୃ + ଅଂଶଃ = ପିତ୍ରିଂଶଃ

ସବିତୃ + ଉଦୟଃ = ____________
Answer:
ସବିତୃ + ଉଦୟଃ = ସବିତୁଦୟଃ

୧୦ । ପଦାନ୍ତ ଏ + ଅ = ଏଽ
ଯଥା – ତେ + ଅଦ୍ୟ = ତେଽଦ୍ୟ, ଦେହେ + ଅସ୍ଥିନ୍ = ଦେହେଽସ୍ମିନ୍

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
କ୍ଷୁଦ୍ରେ + ଅପି = ____________
Answer:
କ୍ଷୁଦ୍ରେ + ଅପି = କ୍ଷୁଦ୍ରେଽପି

ବୃକ୍ଷେ + ଅସ୍ଥିନ୍ = ____________
Answer:
ବୃକ୍ଷେ + ଅସ୍ଥିନ୍ = ବୃକ୍ଷେଽସ୍ମିନ୍

ସୁଖେ + ଅସୁଖେ = ____________
Answer:
ସୁଖେ + ଅସୁଖେ = ସୁଖେଽସୁଖେ

ଯାଚତେ + ଅର୍ଥମ୍ = ____________
Answer:
ଯାଚତେ + ଅର୍ଥମ୍ = ଯାଚତେଽର୍ଥମ

ଗୁରବେ + ଅବଦନ୍ = ____________
Answer:
ଗୁରବେ + ଅବଦନ୍ = ଗୁରୁବେଽବଦନ୍

ତେ + ଅପି = ____________
Answer:
ତେ + ଅପି = ତେଽପି

ବନେ + ଅତ୍ର = ____________
Answer:
ବନେ + ଅତ୍ର = ବନେଽତ୍ର

ତେ + ଅଗଚ୍ଛନ୍ = ____________
Answer:
ତେ + ଅଗଚ୍ଛନ୍ = ତେଽଗଚ୍ଛନ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ଯାଚିତେ + ଅୟମ୍ = ____________
Answer:
ଯାଚିତେ + ଅୟମ୍ = ଯାଚତେଽୟମ

ତେ + ଅହମ୍ = ____________
Answer:
ତେ + ଅହମ୍ = ତେଽହମ୍

୧୧ । ପଦାନ୍ତ ଓ + ଅ = ଽ
ଯଥା – ବିଷୋ + ଅଧୂକମ୍ = ବିଷୋଽଧ୍ୱକମ୍ ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ବନ୍ଧା + ଅତ୍ର = ____________
Answer:
ବନ୍ଧା + ଅତ୍ର = ବନ୍ଧେ ଽତ୍ର

ଗୁରୋ + ଅହମ୍ = ____________
Answer:
ଗୁରୋ + ଅହମ୍ = ଗୁରୋହମ୍

୨ । ପଠିତନିୟମାନୁସାରଂ ସପିଂ କୁରୁତ ।
(କ) ଏକାକିନୀ + ଆଗଚ୍ଛତି ।
Answer:
ଏକାକିନ୍ଯାଗଚ୍ଛତି

(ଖ) ଗଙ୍ଗା + ଅବତରତି
Answer:
ଗଙ୍ଗାବତରତି

(ଗ) ବନେ + ଅତ୍ର
Answer:
ବନେଽତ୍ର

(ଘ) ଉପରି + ଉପବିଶତି
Answer:
ଉପର୍ୟ୍ଯୁପବିଶତି

(ଙ) ଅମ୍ଳାନମ୍ + ଅପଶ୍ୟମ୍
Answer:
ଆତ୍ମାନପଶ୍ୟମ୍

(ଚ) ମୁନି + ଇଚ୍ଛା
Answer:
ମୁନୀଚ୍ଛା

(ଛ) କଃ + ଅପି
Answer:
କୋଽପି

(ଜ) ବେଗେନ + ଉତ୍‌ତ୍ୟ
Answer:
ବେଗେନୋତ୍‌ପ୍ ତ୍ୟ

(ଝ) ବହୁ + ଇଚ୍ଛାମି
Answer:
ବହୁଇଚ୍ଛାମି

(ଞ) ଅଶ୍ରୁତ୍ଵା + ଏବ
Answer:
ଅଶ୍ରୁତ୍ତ୍ଵେବ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

(ଟ) ପରମ + ଋତମ୍
Answer:
ପରମଋତମ୍

୧୨ । ଏ + କୌଣସି ସ୍ତର = ଅୟ + ସ୍ବର
ଯଥା – ନେ + ଅନମ୍ = (ନ୍ + ଏ + ଅନ = ନ୍ + ଅୟ + ଅନ) = ନୟନମ୍
ଶେ + ଅନମ୍ = (ଶ୍ + ଏ + ଅନ = ଶ୍ + ଅୟ + ଅନ) = ଶୟନମ୍ )

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
ନେ + ଅତି = ____________
Answer:
ନେ + ଅତି = ନୟତି

ତେ + ଆଗତ = ____________
Answer:
ତେ + ଆଗତ = ତ ଆଗତଃ

ଚେ + ଅନମ୍ = ____________
Answer:
ଚେ + ଅନମ୍ = ଚୟନମ

ଯେ + ଇହ = ____________
Answer:
ଯେ + ଇହ = ଯୟହ

ହରେ + ଏହି = ____________
Answer:
ହରେ + ଏହି = ହରୟହି

୧୩ । ଏ + କୌଣସି ସ୍ଵର = ଆୟ + ସ୍ବର
ଯଥା – ଗୈ + ଅକଃ = (ଗ୍ + ଐ + ଅକ= ଗ୍ + ଆୟ + ଅକ) = ଗାୟକଃ
ନୈ + ଅକଃ = (ନ୍ + ଐ + ଅକ = ଚ୍ +ଆୟ + ଅକ) = ନାୟକଃ
୧। ସପିଂ କୁରୁତ।
କସ୍ମି + ଅଦଦାତ୍ = (କସ୍ମ + ଆୟ + ଅଦଦାତ୍) = ____________
Answer:
କହ୍ନେ + ଅଦଦାତ୍ = (କସ୍ମ + ଆୟ + ଅଦଦାତ୍) = କସ୍ନାୟଦଦାତ୍ / କସ୍ମାଦଦଦାତ୍

ଶ୍ରିୟୈ + ଇଚ୍ଛା = (ପ୍ରିୟ + ଆୟ + ଇଚ୍ଛା) = ____________
Answer:
ଶ୍ରିୟୈ +ଇଚ୍ଛା = (ପ୍ରିୟ + ଆୟ + ଇଚ୍ଛା ) = ପ୍ରିୟାୟିଚ୍ଛା

ଗୈ + ଅତି = (ଗ୍ + ଆୟ + ଅତି) = ____________
Answer:
ଗୈ + ଅତି = (ଗ୍ + ଆୟ + ଅତି) = ଗାୟତି

ଶ୍ରିୟୈ + ଔସୁକ୍ୟମ୍ = (ପ୍ରିୟ + ଆୟ + ଔସୁକ୍ୟମ୍‌ ) = ____________
Answer:
ଶ୍ରିୟୈ + ଔସ୍ପୃଶ୍ୟମ୍‌ = (ଶ୍ରୟ + ଆୟ + ଔସୁକ୍ୟମ୍) = ପ୍ରିୟାୟୌତ୍ସୁକ୍ୟମ୍‌

୧୪ । ଓ + କୌଣସି ସ୍ଵର = ଅବ + ସ୍ମର
ଯଥା – ପୋ + ଅନଃ = (ପ୍ + ଓ + ଅନ = ପ୍ + ଅବ୍ + ଅନ) = ପବନଃ

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ଭୋ + ଅନମ୍ = ____________
Answer:
ଭୋ + ଅନମ୍ = ଭବନମ୍

ପୋ + ଇତ୍ର = ____________
Answer:
ପୋ + ଇତ୍ର = ପବିତ୍ର

ଭୋ + ଅତି = ____________
Answer:
ଭୋ + ଅତି = ଭବତି

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ଭୋ + ଅତି = ____________
Answer:
ଭୋ + ଅତି = ଭବତି

ଗୋ + ଏଷା = ____________
Answer:
ଗୋ + ଏଷା = ଗବେଷା

ସାଧୋ + ଋତମ୍ + ଆଚରଃ =
Answer:
ସାଧୋ + ଋତମ୍ + ଆଚରଃ = ସାଧବତମାଚାରଃ

୧୫ । ଔ + କୌଣସି ସ୍ଵର = ଆବ୍ + ସ୍ବର
ଯଥା – ପୌ + ଅକଃ = (ପ୍ + ଔ + ଅକ = ପ୍ +ଆବ୍ + ଅକ) = ପାବକଃ

ଭୌ + ଉକଃ = ____________
Answer:
ଭୌ + ଉକଃ = ଭାବୁକଃ

ଦ୍ରୌ + ଇମୌ = ____________
Answer:
ଦ୍ରୌ + ଇମୌ = ଦ୍ଭାବିମୌ

ତୌ + ଏତୌ = ____________
Answer:
ତୌ + ଏତୌ = ତାବେତେ

ରାକ୍ଷ୍ନୌ + ଆଗତୌ = ____________
Answer:
ରାକ୍ଷ୍ନୌ + ଆଗତୌ = ରାତ୍ରବାଗତୌ

ଗତୌ + ଉଭୌ = ____________
Answer:
ଗତୌ + ଉଭୌ = ଗତାବୁଭୌ

ନୌ + ଇକଃ = ____________
Answer:
ନୌ + ଇକଃ = ନାୟକଃ

ତୌ + ଉଭୌ = ____________
Answer:
ତୌ + ଉଭୌ = ତାବୁଭୌ

ରାକ୍ଷ୍ନୌ + ଅହନି = ____________
Answer:
ରାକ୍ଷ୍ନୌ + ଅହନି = ରାତ୍ରାବହନି

ରବୌ + ଉଦିତେ = ____________
Answer:
ରବୌ + ଉଦିତେ = ରବାବୁଦେତି

ଉଭୌ + ଏତୌ = ____________
Answer:
ଉଭୌ + ଏତୌ = ଉଭାବେତ୍ୟେ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

୧୬ । ପଦାନ୍ତ ଅୟ । ଆୟ । ଅବ । ଆବ + କୌଣସି ସ୍ଵର = ୟ / ବ ଲୋପ (ବିକଳ୍ପରେ)
ଯଥା – ସର୍ବେ + ଏବ = ସର୍ଚ୍ + ଏ + ଏବ = ସର୍ଚ୍ + ଅୟ + ଏବ = ସର୍ବୟେବ
ଅଥବା ସର୍ଚ୍ + ଅ + ଏବ = ସର୍ବ ଏବ (ଲୋପ ପକ୍ଷେ) ।
‘ୟ’ ଲୋପ ‘ବ୍‌’ ଲୋପ ସନ୍ଧିର ପୁନଃ ସନ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ ।

ଲୋପସନ୍ଧେଃ ଉଦାହରଣାନି
କ୍ଷିତିଜେ + ଉଦୟତି = କ୍ଷିତିଜୟୁଦୟତି / କ୍ଷିତିଜ ଉଦୟତି ।
ଉଦ୍ୟାନେ + ଆବାସ = ଉଦ୍ୟାନୟାବାନଃ / ଉଦ୍ୟାନ ଆବାସୀ ।
କ୍ଷଣେ + ଏବ = କ୍ଷଣୟେବ / କ୍ଷଣ ଏବ
ପାତ୍ରେ + ଓଦନମ୍ = ପାତ୍ରୟୋଦନମ୍ / ପାତ୍ର ଓଦନମ୍ ।
ଖେଳେ + ଇଚ୍ଛା = ଖେଳୟିଚ୍ଛା / ଖେଳ ଇଚ୍ଛା ।
ଅରଣ୍ୟ + ଔଷଧମ୍ = ଅରଣ୍ୟଯୌଷଧମ୍ / ଅରଣ୍ୟ ଔଷଧମ୍ ।
ପାଠେ + ଉଦାସୀନତା = ପାଠୟୁଦାସୀନତା / ପାଠ ଉଦାସୀନତା ।
ହସ୍ତେ + ଏବ = ହସ୍ତୟେବ / ହସ୍ତ ଏବ
ତସ୍ମି + ଅୟଚ୍ଛତ୍ = ତନ୍ମାୟୟଚ୍ଛତ୍ / ତସ୍ମା ଅୟଚ୍ଛତ୍
ତନ୍ତ୍ର୍ୟ + ଅଦଦାତ୍ = (ତଥ୍ୟ + ଆୟ + ଅଦଦାତ୍) = ତସ୍ୟାୟଦଦାତ୍ / ତସ୍ୟା ଅଦଦାତ୍ ।
କସ୍ମି + ଅର୍ପୟତି = କନ୍ମାୟର୍ପୟତି / କସ୍ମା ଅର୍ପୟତି ।
ଅନ୍ୟଗୈ + ଅର୍ପୟ = ଅନ୍ୟନ୍ମାୟର୍ପୟ / ଅନ୍ୟସ୍ଥା ଅର୍ପୟ ।
ତସ୍ୱୀ+ ଅଧୂକମ୍ = ତସ୍ୟାୟଧୂମ୍ / ତସ୍ୟା ଅଧ୍ଵକମ୍ ।
ଅସ୍ଥି + ଅଦ୍ୟ = ଅମ୍ଳୀୟଦ୍ୟ / ଅସ୍ମା ଅଦ୍ୟ ।
ପୂଜାୟେ + ଆଗତା = ପୂଜାୟାୟାଗତା / ପୂଜାୟା ଆଗତା ।
ବ୍ୟାଖ୍ୟାୟେ + ଉ ବାଚ = ବ୍ୟାଖ୍ୟାୟାୟୁବାଚ / ବ୍ୟାଖ୍ୟାୟା ଉବାଚ ।
କନ୍ୟାୟେ + ଔଷଧମ୍ = କନ୍ୟାୟାୟୌଷଧମ୍ / କନ୍ୟାୟା ଔଷଧମ୍ ।
ବିସ୍ଫୋ + ଆଗଚ୍ଛ = (ବିଷ୍ଣୁ + ଓ + ଆଗଛ = ବିଷ୍ଣୁ + ଅବ୍ + ଆଗଛ) ବିଷ୍ଣବାଗଚ୍ଛ
(ଅଥବା) (ବିଶ୍ + ଅ + ଆଗଛ) = ବିଷ ଆଗଚ୍ଛ ।
ବନ୍ଧା + ଈକ୍ଷସ୍ଵ = ବନ୍ଧବୀକ୍ଷସ୍ବ / ବନ୍ଧ ଈକ୍ଷସ୍ବ ।
ପ୍ରଭୋ + ଏହି = ପ୍ରଭବେହି / ପ୍ରଭୁ ଏହି
ଗୁରୋ + ଆଗମ୍ୟତାମ୍ = ଗୁରବାଗମ୍ୟତାମ୍ / ଗୁର ଆଗମ୍ୟତାମ୍ ।
ବନ୍ଧା + ଆଗଛ = ବନ୍ଧବାଗଚ୍ଛ / ବନ୍ଧ ଆଗଚ୍ଛ ।
ଦ୍ରୌ + ଅପି = ଦୃ + ଔ + ଅପି = ଦୃ + ଆବ୍ + ଅପି = ଦ୍ଵାବପି / ଦ୍ବା ଅପି
ରାତ୍ରୋ + ଏବ = ରାତ୍ରାବେବ / ରାତ୍ରା ଏବ ।
ଭୂମୌ + ଉପାବିଶତ୍ = ଭୂମାବୁପାବିଶତ୍ । ଭୂମା ଉପାବିଶତ୍ ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସନ୍ଧି ସନ୍ଧି କୁରୁତ ।
ପ୍ରବିଷ୍ଟି + ଆବାମ୍ = ____________
Answer:
ପ୍ରବିଷ୍ଟି + ଆବାମ୍ = ପ୍ରବିଷ୍ଟବାବାମ୍ ।

ଉଦଧୌ + ଉଦିତଃ = ____________
Answer:
ଉଦଧୌ + ଉଦିତଃ = ଉଦଧବୁଦିତେ ।

କୌ + ଏତୌ = ____________
Answer:
ତୈ + ଏତୌ = ତାବେତେ ।

ଗତୌ + ଇମୌ = ____________
Answer:
ଗତୌ + ଇମୌ = ଗତାବିନୌ ।

ତୈ + ଏତୌ = ____________
Answer:
ତୈ + ଏତୌ = ତାବେତେ ।

ଅପବାଦାଃ
(କ) କୁଳ + ଅଟା = କୁଳଟା । ମୃତ + ଅଣ୍ଡଃ = ମୃତଣ୍ଡୀ । ସାର + ଅଙ୍ଗଃ = ସାରଙ୍ଗୀ । ସ୍ବ + ଈରଃ = ସୌରଃ । ସୀମ + ଅନ୍ତଃ = ସୀମନ୍ତଃ । ମନସ୍ + ଈଷା = ମୀନଷା । ପ୍ର + ଊଢ଼ଃ = ପ୍ରୌଢ଼ଃ । ଅକ୍ଷ + ଊହିନୀ = ଅକ୍ଷୌହିଣୀ । ଉପ + ଋଚ୍ଛତି = ଉପାର୍ଜ୍ଜତି (ନିକଙ ଗଚ୍ଛତି) । ପ୍ର + ରଚ୍ଛତି =ପ୍ରାଚ୍ଛତି (ଶୀଘ୍ର ଗଚ୍ଛତି) । ସୁଖ + ଋତଃ = ସୁଖାତଃ । ତୃଷା + ଋତଃ = ତୃଷାରଃ । ଅବ + ଏହି = ଅବେହି । ଅପ + ଏହି = ଅପେହି । ପ୍ର + ଏଷୟତି = ପ୍ରେକ୍ଷୟତି । ପ୍ର + ଏଜତେ = ପ୍ରେଜତେ । ବିମ୍ବ + ଓଷ୍ଠୀ = ବିମ୍ବୋଷ୍ଠ / ବିଷ୍ଠ । ସ୍ଥୂଳ + ଓତୁଃ = ସ୍ଥୂଳୋତୁଃ / ସ୍ଥୂଳୋତୁଃ । ପତତ୍ + ଅଞ୍ଜଳି = ପତଞ୍ଜଳି । ଗୋ + ଅକ୍ଷ = ଗବାକ୍ଷ । ଗୋ + ଇନ୍ଦ୍ର = ଗବେଦଃ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

(ଖ) ଈ-ଊ-ଏକାରାନ୍ତ ଦ୍ବିବଚନ ପଦମାନଙ୍କର ଅନ୍ତସ୍ବର ସହିତ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣର ସନ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ ।
ଯଥା – କବୀ + ଇମୌ = କବୀ ଇର୍ମା ( ଏହି କବି ଦୁଇଜଣ)
ମୁନୀ + ଇମୌ = ମୁନୀ ଇମୌ (ଏହି ମୁନି ଦୁଇଜଣ)
ଗିରୀ ଏତୌ = ଗିରୀ + ଏତେ ।
ବିଦ୍ୟ + ଇମେ = ବିଦ୍ୟ ଇମେ । (ଏହି ବିଦ୍ୟା ଦୁଇଟି)
ମାଳେ + ଆନୟ = ମାଳେ ଆନୟ (ମାଳ ଦୁଇଟି ଆଣ)
ମିତ୍ରେ + ଇମେ = ମିତ୍ରେ ଇମେ । (ଏହି ବନ୍ଧୁ ଦୁଇଜଣ)
ଏତେ ଧେନୁ + ଅସ୍ୟ ଗୋପାଳସ୍ୟ = ଏତେ ଧୈନୂ ଅସ୍ୟ ଗୋପାଳସ୍ୟ ।
ଇମେ ଫଳେ + ଅସ୍ଥି ବାଳକାୟ = ଇମେ ଫଳେ ଅଦ୍ଵୈ ବାଳକାୟ । (ଏହି ଫଳ ଦୁଇଟି ଏହି ପିଲାର)

(ଗ) ‘ଅଦସ୍’ ଶବ୍ଦର ମକାର ପରସ୍ଥିତ ଈକାର – ଊକାରର ସନ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ ।
ଯଥା – ଅମୀ + ଅଶ୍ୱାଃ = ଅମୀ ଅଶ୍ୱାଃ (ଏହି ଘୋଡ଼ାମାନେ)
ଅମୀ + ଆର୍ଯ୍ୟାଃ = ଅମୀ ଆର୍ଯ୍ୟାଃ (ଏହି ଆର୍ଯ୍ୟମାନେ)
ଅମୂ + ଅସୁରୌ = ଅମୂ ଅସୁରୌ (ଏହି ଅସୁରଦୁହେଁ)
ଅମୂ + ଅର୍ଭକୌ = ଅମୂ ଅର୍ଭକୌ (ଏହି ପିଲା ଦୁଇଟି)

(ଘ) ଅଚ୍ (ସ୍ଵରବର୍ଷ) ପରେ ଥିଲେ ତସ୍ୱରର ସନ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ ।
ଯଥା – ଇହାଗଚ୍ଛ ଭୋ ହେରେ ଇହାଗଚ୍ଛ । (ଏଠାକୁ ଆସ ହେ ହରି ଏଠାକୁ ଆସ ।)
ଆବିର୍ଭାବ ହେ ଈଶ ଆବିର୍ଭାବ । (ଆବିର୍ଭାବ ହୁଅ ହେଁ ଈଶ୍ବର ଆବିର୍ଭାବ ହୁଅ ।)
ଏହି କୃଷ୍ଣ ଏହି ମାମ୍ । (ଆସ କୃଷ୍ଣ ମୋ ପାଖକୁ ଆସ ।)

(ଙ) ଆଡ୍ ଭିନ୍ନ ଓକାରାନ୍ତ ଏବଂ ଏକସ୍ଵରମାତ୍ର ଅବ୍ୟୟର ପରସ୍ପର ସହ ସନ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ ।
ଯଥା – ଅହୋ + ଅନିଷ୍ଟମ୍ ଆପତିତମ୍ = ଅହୋ ଅନିଷ୍ଟମ୍ ଆପତିତମ୍ ।
Answer:
ହେ କି ଅନିଷ୍ଟ ପଡ଼ିଲା ।

ଆ + ଏବଂ ନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ = ଆ ଏବଂ ନ କର୍ତ୍ତବ୍ୟମ୍ ।
Answer:
ଡଃ ଏମିତି କରିବା ଅନୁଚିତ ।

ସୂତ୍ର ସୂଚନା
୧ | ଅତଃ ସବର୍ଷେ ଦୀର୍ଘ । ପା ୬. ୧.୧୦୧ ।
ଅତଃ – ଅ, ଆ, ଇ, ଈ, ଉ, ଊ, ଋ, ୠ, ଌ ।
ସବର୍ଣ୍ଣ – ଉଚ୍ଚାରଣସ୍ଥାନ ଏବଂ ଆଭ୍ୟନ୍ତର ପ୍ରଯତ୍ନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସମାନ ସ୍ଵରବର୍ଣ । ସବର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଵର ପରେ ଥିଲେ ପୂର୍ବ ପର ଦୁଇଟିଯାକର ଦୀର୍ଘ ଏକାଦେଶ ହୁଏ ।

୨ । ଇକୋ ଯଣଚି । ପା.୬.୧.୭୭ ।
ଇକ୍ – ଇ, ଈ, ଉ, ଊ, ୠ, ୠ, ଌ ।
ଯଣ୍ – ୟ, ବ୍, ର୍, ଲ୍ ।
ଅଚ୍ – ସମସ୍ତ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ।
ସବର୍ଣ ଭିନ୍ନ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ପରେ ଥିଲେ ‘ଇ’ ବର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ ‘ୟ’, ଉ ବର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ ‘ବ୍‌’ଋ ବର୍ଷ ସ୍ଥାନରେ ‘ର୍’ ଏବଂ ‘୫’ ବର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥାନରେ ଲ୍ ହୁଏ ।

୩ । ଏଚୋଽୟବାୟାମଃ । ପା.୬.୧.୭୮ ।
ଏନଃ + ଅୟ + ଅବ୍ + ଆୟ + ଆବ୍ + ଅ ।
ଏଚ୍ – ଏ, ଓ, ଐ, ଔ ।
‘ଏ’ ସସ୍ଥାନରେ ଅୟ, ‘ଓ’ ସ୍ଥାନରେ ଅବ୍, ‘ଐ’ ସ୍ଥାନରେ ଆୟ, ‘ଔ’ ସ୍ଥାନରେ ଆବ୍ ହୁଏ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ ପରେ ଥିଲେ ।

୪ । ଲୋପଃ ଶାକଲ୍ଯସ୍ୟ । ପା, ୮.୩.୧୯ ।
୫ । ଈଦେଦ୍ ଦ୍ବିବଚନ, ପ୍ରଗୃହ୍ୟମ୍ । ପା.୧.୧.୧୧ ।

ବ୍ୟଞ୍ଜନସନ୍ଧିଃ
ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣ ସହିତ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଣ୍ଣର ଓ ବ୍ୟଞ୍ଜନବର୍ଷ ସହିତ ସ୍ଵରବର୍ଣ୍ଣର ମିଳନକୁ ବ୍ୟଞ୍ଜନସନ୍ଧି କହନ୍ତି ।
ବର୍ଣ୍ଣସଂଯୋଗ = ମ୍ + ସ୍ୱରାଃ
= ମ୍ + ଅ, ଆ, ଇ, ଈ, ଉ, ଊ,ଋ, ୠ, 2, ଏ, ଐ, ଓ, ଔ
= ମ, ମା, ମି, ମୀ, ମୁ, ମୂ, ମୃ, ମୄ, ମୢ, ମୣ, ମେ, ମୈ, ମୋ, ମୌ

(କ) ମ୍ -> ଠ
(ଅନୁସ୍ବାର – ସନ୍ଧି)
ମ୍ ସ୍ଥାନରେ ଅନୁସ୍ବାର

ନିୟମ – ୧
ଉଦାହରଣ :
ଗୃହମ୍ + ଅଗଚ୍ଛତ୍ = ଗୃହମଗଚ୍ଛତ୍ ।
ଗୃହମ୍ + ଆଗତଃ = ଗୃହମାଗତଃ, ଇତ୍ୟାଦି । ମ୍ ସହିତ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣଙ୍କର ସଂଯୋଗ ହୁଏ, ସନ୍ଧି ନୁହେଁ ।
ମ୍ ପରେ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଥିଲେ ସନ୍ଧି ହୁଏ; ମ୍ ର ଅନୁସ୍ବାର ହୁଏ ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ପୂର୍ବବତ୍ ରହେ ।

ଉଦାହରଣ :
ଲତାମ୍ + ପ୍ରତି = ଲତାଂ ← ସନ୍ଧି
ଏଠାରେ ସନ୍ଧିରେ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ପରେ ଥ‌ିବାରୁ ମ୍ ସ୍ଥାନରେ ଅନୁସ୍ବାର (ଂ) ହୋଇଗଲା ।
କିନ୍ତୁ ଲତାମ୍ + ଅପଶ୍ୟତ୍ = ଲତାମପଶ୍ୟତ୍ ← ସଂଯୋଗ ।
ଏଠାରେ ପରପଦର ଆଦିବର୍ଷ ସ୍ବର ହୋଇଥିବାରୁ ‘ମ୍’ ଏବଂ ‘ଅ’ ବର୍ଷ ସଂଯୋଗ ହେଲା ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉଦାହରଣ :
(କ) ବାଳିକା ବିଦ୍ୟାଳୟମ୍ ପ୍ରତି ଗଚ୍ଛତି ।
= ବାଳିକା ବିଦ୍ୟାଳୟଂ ପ୍ରତି ଗଚ୍ଛତି ।
(ଖ) ପଶ୍ୟ ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ମହିମାନମ ମନୋହାରିତ୍ୱମ୍ ଚ ।
= ପଶ୍ୟ ବୃକ୍ଷସ୍ୟ ମହିମାନଂ ମନୋହାରିତଂ ଚ ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ଉତ୍ତରଂ କୁରୁତ ।
(କ) କସ୍ମାତ୍ ପୂର୍ବ ‘ମ୍’କାରସ୍ୟ ଅନୁସ୍ଵାରଃ ଭବତି ? (ବ୍ୟଞ୍ଜନାତ୍, ସ୍ଵରାତ୍)
Answer:
ବ୍ୟଞ୍ଜନାତ୍

(ଖ) କସ୍ମାତ୍ ପୂର୍ବ ‘ମ୍’ କାରସ୍ୟ ବର୍ଷ ସଂଯୋଗ ଭବତି ? (ବ୍ୟଞ୍ଜନାତ୍, ସ୍ଵରାତ୍)
Answer:
ସ୍ଵରାତ୍

୨ । ଅଧୋଲିଞ୍ଚେଷୁ ବାକ୍ୟଷୁ ସନ୍ଧିଯୁକ୍ତପଦାନାଂ ନିରୁପଣଂ କୁରୁତ ।
(କ) ନୈନଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି ଶସ୍ତ୍ରାଣି ନୈନଂ ଦହତି ପାବକଃ ।
Answer:
ନୈନମ୍

(ଖ) ତ୍ରୟା ସହ ଧର୍ମ ନୂନଂ ଯାସ୍ୟାତି ।
Answer:
ନୂନମ୍ ଯାସ୍ୟତି

(ଗ) କୈବ୍ୟଂ ମା ସ୍ମ ଗମଃ ପାର୍ଥ ।
Answer:
ସ୍ମ ଗମଃ

(ଘ) ସଚ୍ଛୟଂ ସଂବଦୟଂ ସଂବୋ ମନାଂସି ଜାନତାମ୍ ।
Answer:
ସଂବୋ ମନାଂସି

(ଙ) ବିଦ୍ୟା ଦଦାତି ବିନୟଂ ବିନୟାତ୍ ଯାତି ପାତ୍ରତାମ୍ ।
Answer:
ବିନୟାତ୍ର ଯାତି

୩ । ଅନୁସ୍ଟାରସନ୍ଧି ବିଧାୟ ନିମ୍ନ ପ୍ରଦତ୍ତାନୁଚ୍ଛେଦଂ ପୁନଃ ଲିଖତ ।
ଏକ ମୁନଃ ଏକାମ୍ ବାଳମୂଷିକାମ୍ ଅପଶ୍ୟତ୍ । ତାମ୍ ଗୃହମ୍ ଆନୀୟ ଡଃ ଅଚିନ୍ତୟତ୍ – ଅସ୍ୟା ବିବାହମ୍ କେନାପି ବଳିଷ୍ଟେନ ସହ କାରୟିଷ୍ୟାମି । ନୂନମ୍ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଏବ ବଳିଷ୍ଠ ।
Answer:
ଏକ ମୁନଃ ଏକାଂ ବାଳମୂଷିକାମ୍ରପଶ୍ୟତ୍ର । ତାଂ ଗ୍ରହମାନୀୟ ଡଃ ଅଚିନ୍ତୟତ ଅସ୍ୟା ବିବାହଂ କେନାପି ବଳିଷ୍ଟେନ ସହ କାରୟିଷ୍ୟାମି । ନୂନଂ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ।

ନିୟମ – ୨
ହ୍ରସ୍ଵ ସ୍ଵରଃ + ର୍ + ଋ = ଦୀର୍ଘସ୍ଵରଃ + ର
(ର୍ ପୂର୍ବବର୍ତୀ ରେଫ (ର୍) ଲୋପ ଏବଂ ଦୀର୍ଘସ୍ଵରତ୍ନ)
ପୂର୍ବପଦର ଅନ୍ତରେ ହ୍ରସ୍ଵସ୍ଵର (ଅ / ଇ / ଉ) + ର୍ ଥ‌ିବା ଯଥା (କ) ପୁନର୍, (ଖ) ଅନ୍ତର୍, (ଗ) ହରିର୍, (ଘ) ନିର୍, (ଙ) ଗୁରୁର୍, (ଚ) ଶମ୍ଭୁର୍ ଇତ୍ୟାଦି, ପଦଗୁଡ଼ିକର ଉତ୍ତରପଦର ଆଦିରେ ‘ର୍’ ଥ‌ିବା ପଦ ଯଥା (କ) ରମତେ, (ଖ) ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟଃ, (ଗ) ରାଜତେ, (ଘ) ରୋଗୀ, (ଙ) ରୁଷ୍ଟ, (ଚ) ରାଧ୍ୟତେ ଇତ୍ୟାଦି ପଦଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ଯଥାକ୍ରମେ ସନ୍ଧି ହେଲେ ପୂର୍ବପଦର ହ୍ରସ୍ବ ସ୍ଵର (ଅ / ଇ / ଉ) ର ଦୀର୍ଘସ୍ଵର (ଆ / ଈ / ଊ) ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ପୂର୍ବବର୍ତୀ ‘ର୍’ ର ଲୋପ ହୁଏ । ଫଳରେ ଯଥାକ୍ରମେ
ପୁନାରମତେ, ଅନ୍ତଃରାଷ୍ଟ୍ରୀୟଃ, ହରୀରାଜତେ, ନୀରୋଗୀ, ଗୁରୁରୁଷ୍ଟ ଶମ୍ଭୁରାଧ୍ୟତେ ଏବଂ ବିଂଶତୀରୂଦ୍ୟକାଣି ପରି ସନ୍ଧି-ନିଷ୍ପନ୍ନ ପଦମାନ ମିଳିଥା’ନ୍ତି ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
(କ) ନିର୍ + ରକଃ = ____________
Answer:
ନିର୍ + ରକଃ = ନୀରବଃ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

(ଖ) ନିର୍ + ରନଃ = ____________
Answer:
ନିର୍ + ରନଃ = ନୀରସମ୍

(ଗ) ନିଃ + ରଜଃ = ____________
Answer:
ନିଃ + ରଜଃ = ନୀରଜଃ

(ଘ) ଶମ୍ଭୁ + ରମ୍ୟ = ____________
Answer:
ଶମ୍ଭୁ + ରମ୍ୟ = ଶମ୍ଭୁରମ୍ୟଃ

(ଙ) ଗୁରୁର୍ + ରକ୍ଷକଃ = ____________
Answer:
ଗୁରୁର୍ + ରକ୍ଷକଃ = ଗୁରୂରକ୍ଷକଃ

(ଚ) ଅନ୍ତର୍ + ରାଜ୍ୟମ୍ = ____________
Answer:
ଅନ୍ତର୍ + ରାଜ୍ୟମ୍ = ଅନ୍ତାରାଜ୍ୟମ୍

ନିୟମ – ୩
ଚ୍, ଟ, ତ୍, ପ୍ → ଗ, ଜ୍, ୮, ୧, ବ୍
(ବର୍ଗୀୟ ପ୍ରଥମ ବର୍ଷମାନଙ୍କର ତୃତୀୟ ବର୍ଷକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ)
(କ) କ୍ → ଗ୍ (କ୍ ଖ୍ ଗ୍ ଘ୍ ଡ୍)
ଉଦାହରଣ :

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍ 1

(ଖ) ଚ୍ → ଜ୍(ଚ୍ ଛ୍ ଜ୍ ଟ୍ ଚ୍)

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍ 2

(ଗ) ଟ୍ →ଡ୍(ଟ୍ ଠ୍ ଡ୍ ଢ ଣ୍ )

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍ 3

(ଘ) ତ୍ →ଦ୍(ତ୍ ଥ୍ ଦ୍ ଧ୍ ନ୍)

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍ 4

(ଙ) ପ୍ → ବ୍ (ପ୍ ଫ୍ ବ୍ ଭ୍ ମ୍ )

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ନିମ୍ନଲିଖୂତେଷୁ ଉଦାହରଣେଷୁ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନାନି ପୂରୟତ ।
(କ) ବାକ୍ + ____________ = ବାଗଥୌ
Answer:
ବାକ୍ + ଅର୍ଥେ = ବାଗଥୌ

(ଖ) ____________ + ଦାନମ୍ = ବାଗ୍ଦାନମ୍
Answer:
ବାକ୍ + ଦାନମ୍ = ବାଗ୍ଦାନମ୍

(ଗ) ଷଟ୍ + ____________ = ଷଡ୍ଦେବାଃ
Answer:
ଷଟ୍ + ଦେବା = ଷଡ୍ଦେବାଃ

(ଘ) ବୃହତ୍ + ରଥଃ = ____________
Answer:
ବୃହତ୍ + ରଥଃ = ବୃହଦ୍ରଶଃ

(ଙ) ____________ + ଦାନମ୍ = ମହଦ୍ଦାନମ୍
Answer:
ମହତ୍ + ଦାନମ୍ = ମହଦ୍ଦାନମ୍

(ଚ) ____________ + ____________ = ସଦାଚାରଃ
Answer:
ସତୁ + ଆଚାରଃ = ସଦାଚାରଃ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

(ଛ) ଚିତ୍ + ____________ = ଚିଦାନନ୍ଦ
Answer:
ଚିତ୍ + ଆନନ୍ଦ = ଚିଦାନନ୍ଦ

(ଜ) ବାକ୍ + ____________ = ବାଗୁତ୍ତମା
Answer:
ବାକ୍ + ଉତ୍ତମା = ବାଗୁତ୍ତମା

(ଝ) ଜଗତ୍ + ବନ୍ଧୁ = ____________
Answer:
ଜଗତ୍ + ବନ୍ଧୁ = ଜଗବନ୍ଧୁ

(ଞ) ____________ + ଧନମ୍ = ମହଦ୍ଧନମ୍
Answer:
ମହତ୍ + ଧନମ୍ = ମହଦ୍ଧନମ୍

ନିୟମ – ୪
ତ୍ → ଚ
ନିୟମ ନ. ୩ ଅନୁଯାୟୀ ‘ତ୍’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଦ୍’ ହୁଏ ମାତ୍ର ଉତ୍ତରପଦର ପ୍ରଥମ ବର୍ଣ୍ଣ ‘ଚ୍’ କିମ୍ବା ଚ ବର୍ଗର କୌଣସି ବର୍ଷ ହୋଇଥାଏ; ତେବେ ‘ତ୍’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଦ୍’ ବଳଦରେ ‘ଚ୍’ ହୁଏ ।
ଉଦାହରଣ :
ଏତତ୍ + ଚ = ଏତଚ୍ + ଚ = ଏତକ
ଅନ୍ୟତ୍ + ଚ = ଅନ୍ୟଚ୍ + ଚ = ଅନ୍ୟଜ
ତତ୍ + ଚ = ତଚ୍ + ଚ = ତଚ୍ଚ

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
(କ) ସତ୍ + ଚିତ୍ର = ____________
Answer:
ସତ୍ + ଚିତ୍ର = ସଚ୍ଚିତ

(ଖ) ଉତ୍ + ଚୟ = ____________
Answer:
ଉତ୍ + ଚୟ = ଉଚ୍ଚୟ

(ଗ) ତତ୍ + ଚିତ୍ରମ୍ = ____________
Answer:
ତତ୍ + ଚିତ୍ରମ୍ = ତଚ୍ଚିତ୍ରମ୍

(ଘ) ଶରତ୍ + ଚନ୍ଦ୍ର = ____________
Answer:
ଶରତ୍ + ଚନ୍ଦ୍ର = ଶରଚ୍ଛଦୁଃ

(ଙ) ତତ୍ + ____________ = ତଳକ୍ରମ
Answer:
ତତ୍ + ଚକ୍ରମ = ତଳକ୍ରମ

(ଚ) ତତ୍ + ଛତ୍ରମ୍ = ____________
Answer:
ତତ୍ + ଛତ୍ରମ୍ = ତଚ୍ଛତ୍ରମ୍

(ଛ) ସତ୍ + ____________ = ସଚ୍ଚରିତ୍ରମ୍
Answer:
ସତ୍ + ଚରିତ୍ରମ୍ = ସଚ୍ଚରିତ୍ରମ୍

(ଜ) ମହତ୍ + ଚିତ୍ରମ୍ = ____________
Answer:
ମହତ୍ + ଚିତ୍ରମ୍ = ମହଚ୍ଚିତ୍ରମ୍

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

(ଝ) ____________ + ଚିନ୍ତୟିତ୍ଵା = ତଚ୍ଚିନ୍ତୟିତ୍ୱ
Answer:
ତତ୍ + ଚିନ୍ତୟିତ୍ଵା = ତଚ୍ଚିନ୍ତୟିତ୍ୱ

(ଞ) ____________ + ଚରଣେଷୁ = ଭବଚ୍ଚରଣେଷୁ
Answer:
ଭବତ୍ + ଚରଣେଷୁ = ଭବଚ୍ଚରଣେଷୁ

(ଟ) ବିପତ୍ + ____________ = ବିପଢିନ୍ତା
Answer:
ବିପତ୍ + ଚିନ୍ତା = ବିପଢିନ୍ତା

(୦) ଭବତ୍ + ଚରଣାରବିନ୍ଦେଷୁ = ____________
Answer:
ଭବତ୍ + ଚରଣାରବିନ୍ଦେଷୁ = ଭବଚ୍ଚରଣମ୍

(ଡି) ଭଗବତ୍ + ଚିନ୍ତନମ୍ = ____________
Answer:
ଭଗବତ୍ + ଚିନ୍ତନମ୍ = ଭଗବଚ୍ଚିନ୍ତନମ

ନିୟମ – ୫
ତ୍ → ଲ
ଯଦି ଉତ୍ତରପଦର ପୂର୍ବ ବର୍ଷ ‘ଲ୍’ ହୁଏ ତେବେ ପୂର୍ବପଦର ଅନ୍ତମବର୍ଣ୍ଣ ‘ତ୍’ ସ୍ଥାନରେ ‘ଲ୍’ ହୋଇଯାଏ ।
ଉଦାହରଣ :
ଉତ୍ + ଲାସଃ = ଭଲ୍ + ଲାକଃ = ଉଲ୍ଲାସଃ
ସମୁଦ୍ର + ଲେଖଃ = ସମୁଲ୍ + ଲେଖଃ = ସମୁଲ୍ଲେଖ

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
(କ) ସମୁତ୍ + ଲାସଃ = ____________
Answer:
ସମୁତ୍ + ଲାସଃ = ସମୁଲ୍ଲାସଃ

(ଖ) ଉତ୍ + ଲେଖଃ = ____________
Answer:
ଉତ୍ + ଲେଖଃ = ଉଲ୍ଲେଖଃ

(ଗ) ମହତ୍ + ଲଘୁଃ = ____________
Answer:
ମହତ୍ + ଲଘୁଃ = ମହଲ୍ଲଘୁଃ

(ଘ) ତତ୍ + ଲୀନଃ = ____________
Answer:
ତତ୍ + ଲୀନଃ = ତଲ୍ଲୀନଃ

(ଙ) ____________ + ଲତା = ତଡ଼ିଲତା
Answer:
ତଡିତ + ଲତା = ତଡ଼ିଲତା

(ଚ) ____________ + ଲତା = ବିଦ୍ୟୁତା
Answer:
ବିଦ୍ୟୁତ୍ + ଲତା = ବିଦ୍ୟୁତା

(ଛ) ଉତ୍ + ଲଙ୍ଘନମ୍ = ____________
Answer:
ଉତ୍ + ଲଙ୍ଘନମ୍ = ଉଲ୍ଲଘଂନମ୍

(ଜ) ତତ୍ + ଲାଙ୍ଗୁଳମ୍ = ____________
Answer:
ତତ୍ + ଲାଙ୍ଗୁଳମ୍ = ତଲାଙ୍ଗୁଳମ୍

ବିସର୍ଗସନ୍ଧିଃ
ନିକଟତମ ବର୍ଣ୍ଣଦ୍ଵୟ ରୂପେ ବିସର୍ଗସହ ସ୍ୱର ବା ବ୍ୟଞ୍ଜନର ମିଳନରୁ ବିସର୍ଗର ଯେଉଁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟେ ତାହାକୁ ବିସର୍ଗ ସନ୍ଧି କୁହାଯାଏ ।
୧ । ଅ + ଅ = ଓଽ (‘ଅ’ର ଲୋପ ଚିହ୍ନ = ଽ)
ଯଥା – ନଃ + ଅହମ୍ = ସୋଽହମ୍, ବାଳ + ଅୟମ = ବାଳୋଽୟମ୍
(ନଃ → ସସ୍ → ସରୁ → ସଉ → ସଓ + ଅହମ୍ = ସୋ + ଽ ହମ୍ = ସୋଽହମ୍ )

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
ସନ୍ଧିଂ କୁରୁତ ।
ଶିରଃ + ଅହମ୍ = ____________
Answer:
ଶିରଃ + ଅହମ୍ = ଶିବୋହମ

ଶୁଦ୍ଧଃ + ଅହମ = ____________
Answer:
ଶୁଦ୍ଧଃ + ଅହମ = ଶୁଦ୍ଧୋଽହମ୍

ମୁନଃ + ଅହମ୍ = ____________
Answer:
ମୁନଃ + ଅହମ୍ = ମୁକ୍ତେଽହମ୍

ତତଃ + ଅନ୍ୟଥା = ____________
Answer:
ତତଃ + ଅନ୍ୟଥା = ତତୋଽନ୍ୟଥା

ଜିତେନ୍ଦ୍ରଃ + ଅବଦତ୍ = ____________
Answer:
ଜିତେନ୍ଦ୍ରଃ + ଅବଦତ୍ = ଜିତେନ୍ଦ୍ରାଽବଦତ୍

କୁତଃ + ଅୟମ୍ଃ = ____________
Answer:
କୁତଃ + ଅୟମ୍ଃ = କୃତୋଽୟମ୍

ବେଦଃ + ଅଧୀତଃ = ____________
Answer:
ବେଦଃ + ଅଧୀତଃ = ବେଦୋଽଧୀତଃ

ଶାନ୍ତଃ + ଅସ୍ତି = ____________
Answer:
ଶାନ୍ତଃ + ଅସ୍ତି = ଶାନ୍ତୋଽସ୍ଥି

ବୁଦ୍ଧ + ଅହମ୍ = ____________
Answer:
ବୁଦ୍ଧ + ଅହମ୍ = ବୁଦ୍ଧାଽହମ୍

ନଃ + ଅପି = ____________
Answer:
ନଃ + ଅପି = ସୋଽପି

ଶିରଃ + ଅର୍ଚ୍ଚିତଃ = ____________
Answer:
ଶିରଃ + ଅର୍ଚ୍ଚିତଃ = ଶିବୋଽତଃ

କାଳୀ + ଅୟମ୍ = ____________
Answer:
କାଳୀ + ଅୟମ୍ = କାଳୋଽୟମ

ବସନ୍ତଃ + ଅକରୋତ୍ = ____________
Answer:
ବସନ୍ତଃ + ଅକରୋତ୍ = ବସନ୍ତୋଽକରୋତ୍ର

ଉଚିତଃ + ଅବସରଃ = ____________
Answer:
ଉଚିତଃ + ଅବସରଃ = ଉଚିତୋଽବସରଃ

୨ । ଅଃ + ମୃଦୁବ୍ୟଞ୍ଜନମ୍ = ଓ
ଯଥା – ଏକଃ + ଦେବଃ = ଏକୋ ଦେବଃ । ଭୂୟଃ + ଭୁୟଃ + ଭୂୟୋଭୂୟଃ ।
ଗ୍ ଘ୍ ଡ୍, ଜ୍ ଝ ଞ, ଡ୍ ଢ ଣ, ଦ୍ ଧ୍ ନ୍, ବ୍ ଭ୍ ମ୍, ହ୍ୟ ବ୍ ର୍ ଲ୍ – ଏଗୁଡ଼ିକ ମୃଦୁବ୍ୟଞ୍ଜନ ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
ସନ୍ଧିଂ କୁରୁତ ।
କେଶବ + ବା = ____________
Answer:
କେଶବ + ବା = କେଶବୋ ବା

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ନମଃ + ପିତ୍ରେ = ____________
Answer:
ନମଃ + ପିତ୍ରେ = ନମୋ ପିତ୍ରେ

ନମଃ + ବାସୁଦେବାୟ = ____________
Answer:
ନମଃ + ବାସୁଦେବାୟ = ନମୋ ବାସୁଦେବାୟ

ସିଂହଃ + ଗର୍ଜତି = ____________
Answer:
ସିଂହଃ + ଗର୍ଜତି = ସିଂହୋ ଗର୍ଜତି

ଶୁନଃ + ବଦ୍ଧତି = ____________
Answer:
ଶୁନଃ + ବଦ୍ଧତି = ଶୁକୋ ବଦତି

ରବୀନ୍ଦ୍ର + ହସତି = ____________
Answer:
ରବୀନ୍ଦ୍ର + ହସତି = ରବୀନ୍ଦ୍ରା ହସତି

ଶିକ୍ଷକଃ + ଲିଖତି = ____________
Answer:
ଶିକ୍ଷକଃ + ଲିଖତି = ଶିକ୍ଷକୋ ଲିଖତି

ସୂର୍ଯ୍ୟ + ଭାତି = ____________
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ + ଭାତି = ସୂର୍ଯ୍ୟା ଭାତି

ନମଃ + ନମଃ = ____________
Answer:
ନମଃ + ନମଃ = ନମୋ ନମଃ

ନମଃ + ଭଗବତେ = ____________
Answer:
ନମଃ + ଭଗବତେ = ନମୋ ଭଗବତେ

ରମଣୀୟଃ + ମୃଗଃ = ____________
Answer:
ରମଣୀୟଃ + ମୃଗଃ = ରମଣୀୟୋ ମୃଗଃ

ମେଘ + ଗର୍ଜତି = ____________
Answer:
ମେଘ + ଗର୍ଜତି = ମେଘୋ ଗର୍ଜତି

ଶୋଭନଃ + ଗନ୍ଧଃ = ____________
Answer:
ଶୋଭନଃ + ଗନ୍ଧଃ = ଶୋଭନୋ ଗନ୍ଧଃ

ବାଜଃ + ଯାତି = ____________
Answer:
ବାଜଃ + ଯାତି = ବାଳୋ ଯାତି

ଭକ୍ତ + ନମତି = ____________
Answer:
ଭକ୍ତ + ନମତି = ଭକ୍ତ ନମତି

ଅନ୍ତଃ + ଘାସମ୍ = ____________
Answer:
ଅନ୍ତଃ + ଘାସମ୍ = ଅଣ୍ଡୋ ଗ୍ରାସମ୍

ଦେବ + ମହେଶ୍ଵରଃ + ବରାନ୍ ଦଦତି = ____________
Answer:
ଦେବ + ମହେଶ୍ଵରଃ + ବରାନ୍ ଦଦତି = ଦେବୋ ମହେଶ୍ବରୋ ବରାନ୍ ଦଦାତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ଗୋପାନଃ + ଗାଃ ଚାରୟତି = ____________
Answer:
ଗୋପାନଃ + ଗାଃ ଚାରୟତି = ଗୋପାଳୋ ଗାଃ ଚାରୟତି ।

ବାଳକଃ + ଗୃହଂ ଗଚ୍ଛତି = ____________
Answer:
ବାଳକଃ + ଗୃହଂ ଗଚ୍ଛତି = ବାଳକୋ ଗୃହଂ ଗଚ୍ଛତି ।

ଅର୍ଜୁନଃ + ଗାଣ୍ଡୀବଂ ଧରତି = ____________
Answer:
ଅର୍ଜୁନଃ + ଗାଣ୍ଡୀବଂ ଧରତି = ଅର୍ଜୁନୋ ଗାଣ୍ଡୀବଂ ଧରତି ।

ସାଧକ + ଗାୟତ୍ରୀ ପଠତି = ____________
Answer:
ସାଧକ + ଗାୟତ୍ରୀ ପଠତି = ସାଧକୋ ଗାୟତ୍ରୀ ପଠତି ।

ଅଧ୍ୟାପକଃ + ଘଟୀ ପଶ୍ୟତି = ____________
Answer:
ଅଧ୍ୟାପକଃ + ଘଟୀ ପଶ୍ୟତି = ଅଧ୍ୟାପକୋ ଘଟୀ ପଶ୍ୟତି ।

ସେବକଃ + ଘଣ୍ଟାଂ ବାଦୟତି = ____________
Answer:
ସେବକଃ + ଘଣ୍ଟାଂ ବାଦୟତି = ସେବକୋ ଘଣ୍ଟା ବାଦୟତି ।

ଅୟମ୍ ଅଧଃ + ଜଗତ୍ କିଂରୂପମ୍ ଇତି ନ ଜାନାତି = ____________
Answer:
ଅୟମ୍ ଅଧଃ + ଜଗତ୍ କିଂରୂପମ୍ ଇତି ନ ଜାନାତି = ଅୟମନ୍ଧା ଜଗତଃ କିଂ ରୂପମିତି ନ ଜାନାତି ।

ଜନମଃ + ଜନନୀ ଇତି ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟଂ କସ୍ୟ ନ ପ୍ରିୟମ୍ ? = ____________
Answer:
ଜନମଃ + ଜନନୀ ଇତି ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟଂ କସ୍ୟ ନ ପ୍ରିୟମ୍ ? = ଜନକୋ ଜନନୀତି ଶବ୍ଦଦ୍ବୟଂ କସ୍ୟ ନ ପ୍ରିୟମ୍ ?

ଶୁଭକାନ୍ତଃ + ଜଳଂ ପିବତି = ____________
Answer:
ଶୁଭକାନ୍ତଃ + ଜଳଂ ପିବତି = ଶୁଭକାନ୍ତେ ଜଳଂ ପିବତି ।

ନିରହଂକାରଃ + ଜନଃ ଭଗବତଃ ପ୍ରିୟ = ____________
Answer:
ନିରହଂକାରଃ + ଜନଃ ଭଗବତଃ ପ୍ରିୟ = ନିରହକାରାଂଜନା ଭଗବତଃ ପ୍ରିୟ ।

ସର୍ପଃ + ଝଟିତି ବିଳଂ ପ୍ରବିଷ୍ଟଃ = ____________
Answer:
ସର୍ପଃ + ଝଟିତି ବିଳଂ ପ୍ରବିଷ୍ଟଃ = ସର୍ପୋ ଝଟିତି ବିଲଂ ପ୍ରବିଷ୍ଟ ।

ଜ୍ଞାନିନଃ + ଜ୍ଞାନଯୋଗମ୍ ଅଭ୍ୟସ୍ୟନ୍ତ = ____________
Answer:
ଜ୍ଞାନିନଃ + ଜ୍ଞାନଯୋଗମ୍ ଅଭ୍ୟସ୍ୟନ୍ତ = ଜ୍ଞାନିନୋ ଜ୍ଞାନଯୋଗଭ୍ୟସ୍ୟନ୍ତ ।

ଶିରଃ + ଡମ୍ବରୁ ବାଦୟତି = ____________
Answer:
ଶିରଃ + ଡମ୍ବରୁ ବାଦୟତି = ଶିବୋ ଡମ୍ବରୁ ବାଦୟତି ।

ସୈନିକଃ + ଢାଲଂ ଧରତି = ____________
Answer:
ସୈନିକଃ + ଢାଲଂ ଧରତି = ସୈନିକୋ ଢାଲଂ ଧରତି ।

ଦାନମଃ + ଦୟାଂ ନ କରୋତି = ____________
Answer:
ଦାନମଃ + ଦୟାଂ ନ କରୋତି = ଦାନବୋ ଦୟାଂ ନ କରୋତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ବାଳକଃ + ଦୁଗ୍ଧଂ ପିବତି = ____________
Answer:
ବାଳକଃ + ଦୁଗ୍ଧଂ ପିବତି = ବାଳକୋ ଦୁଗ୍ଧଂ ପିବତି ।

ଧନଞ୍ଜୟଃ + ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର କଥୟତି = ____________
Answer:
ଧନଞ୍ଜୟଃ + ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର କଥୟତି = ଧନଞ୍ଜୟୋ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର କଥୟତି ।

ଯୁଧ୍ୱରଃ + ଧର୍ମାବତାରଃ = ____________
Answer:
ଯୁଧ୍ୱରଃ + ଧର୍ମାବତାରଃ = ୟୁରୋ ଧର୍ମାବତାରଃ ।

କଃ + ଧନଂ ନ ଇଚ୍ଛତି = ____________
Answer:
କଃ + ଧନଂ ନ ଇଚ୍ଛତି = କୋ ଧନଂ ନେଭୃତି ।

ନାବିକଃ + ନାବଂ ଚାଳୟତି = ____________
Answer:
ନାବିକଃ + ନାବଂ ଚାଳୟତି = ନାବିକୋ ନାବଂ ଚାଳୟତି ।

କଃ + ନିତ୍ୟ ସମାଚାରପଭ୍ରଂ ପଠତି ? = ____________
Answer:
କଃ + ନିତ୍ୟ ସମାଚାରପଭ୍ରଂ ପଠତି ? = କୋ ନିତ୍ୟ ସମାଚାରପରଂ ପଠତି ?

ନ୍ୟାୟାଧୀଶଃ + ନ୍ୟାୟଂ କରୋତି = ____________
Answer:
ନ୍ୟାୟାଧୀଶଃ + ନ୍ୟାୟଂ କରୋତି = ନ୍ୟାୟାଧୀଶୋ ନ୍ୟାୟଂ କରୋତି ।

ଅୟଂ ବାଳକଃ + ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ = ____________
Answer:
ଅୟଂ ବାଳକଃ + ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ = ଅୟଂ ବାଳକୋ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣୀ + ବ୍ରହ୍ମ ଜାନାତି = ____________
Answer:
ବ୍ରାହ୍ମଣୀ + ବ୍ରହ୍ମ ଜାନାତି = ବ୍ରାହ୍ମଣେ ବ୍ରହ୍ମ ଜାନାତି ।

ସର୍ବେ ସୁଖୁନଃ + ଭବନ୍ତୁ = ____________
Answer:
ସର୍ବେ ସୁଖୁନଃ + ଭବନ୍ତୁ = ସର୍ବେ ସୁଖୀ ଭବନ୍ତୁ ।

ପରଧର୍ମଃ + ଭୟାବହିଃ = ____________
Answer:
ପରଧର୍ମଃ + ଭୟାବହିଃ = ପରଧର୍ମୋ ଭୟାବହିଃ ।

ମାନମଃ + ମରଣଶୀକଃ = ____________
Answer:
ମାନମଃ + ମରଣଶୀକଃ = ମାନବୋ ମରଣଶୀଳଃ ।

ସାଧକଃ + ମନ୍ତ୍ରଂ ପଠତି = ____________
Answer:
ସାଧକଃ + ମନ୍ତ୍ରଂ ପଠତି = ସାଧକୋ ମନଂ ପଠତି ।

ଅୟଂ ମମ ବାପଃ + ହସ୍ତଃ = ____________
Answer:
ଅୟଂ ମମ ବାପଃ + ହସ୍ତଃ = ଅୟଂ ମମ ବାମୋହସ୍ତୀ ।

ନଗାଧରାଜଃ + ହିମାଳୟଃ ଉତ୍ତରସ୍ୟାଂ ଦିଶି ବର୍ତତେ = ____________
Answer:
ନଗାଧରାଜଃ + ହିମାଳୟଃ ଉତ୍ତରସ୍ୟାଂ ଦିଶି ବର୍ତତେ = ନଗାଧରାଜୋହିମାଳୟ ଉତ୍ତରସ୍ୟାଂ ଦିଶି ବର୍ତତେ ।

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ + ଯୋଗେଶ୍ଵରଃ = ____________
Answer:
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ + ଯୋଗେଶ୍ଵରଃ = ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣା ଯୋଗେଶ୍ଵରଃ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ରୋଗ + ରୋଗିଣଂ ନ ମୁଞ୍ଚତି = ____________
Answer:
ରୋଗ + ରୋଗିଣଂ ନ ମୁଞ୍ଚତି = ରୋଗୋ ରୋଗିଣଂ ନ ମୁଞ୍ଚତି ।

ଧର୍ମଃ + ରକ୍ଷତି ରକ୍ଷିତଃ = ____________
Answer:
ଧର୍ମଃ + ରକ୍ଷତି ରକ୍ଷିତଃ = ଧର୍ମୋ ରକ୍ଷତି ରକ୍ଷିତଃ ।

ରାବଶଃ + ଲଙ୍କାଧୂପତିଃ = ____________
Answer:
ରାବଶଃ + ଲଙ୍କାଧୂପତିଃ = ରାବଣେ ଲଙ୍କାଧୂପତିଃ ।

ସାଧକଃ + ଲୋଭୀ ନ ଭବେତ୍ = ____________
Answer:
ସାଧକଃ + ଲୋଭୀ ନ ଭବେତ୍ = ସାଧକୋ ଲୋଭୀ ନ ଭବତୁ ।

୩ । ପଃ + ଅକାରଭିନ୍ନ କୌଣସିସ୍ଟର
ଯଥା – ଭୀମଃ + ଆଗତଃ = ଭୀମ ଆଗତଃ |

ସନ୍ଧିଂ କୁରୁତ ।
ବୀରଃ + ଆଗତଃ = ____________
Answer:
ବୀରଃ + ଆଗତଃ = ବୀର ଆଗତଃ ।

ଧର୍ମାବତାରଃ + ଇବ = ____________
Answer:
ଧର୍ମାବତାରଃ + ଇବ = ଧର୍ମାବତାର ଇବ ।

ମଶଃ + ଆସ୍ଫାଳୟତି = ____________
Answer:
ମଶଃ + ଆସ୍ଫାଳୟତି = ମଇ ଆସ୍ଫାଳୟତି ।

ନଃ + ଉଦ୍ଦିଷ୍ପତି = ____________
Answer:
ନଃ + ଉଦ୍ଦିଷ୍ପତି = ସ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଠତି ।

ବାଳକଃ + ଋଷିଂ ପ୍ରଣମତି = ____________
Answer:
ବାଳକଃ + ଋଷିଂ ପ୍ରଣମତି = ବାଳକ ଋଷିଂ ପ୍ରଣମତି ।

ରାମଃ + ଉବାଚ = ____________
Answer:
ରାମଃ + ଉବାଚ = ରାମ ଉବାଚ ।

ରାମଃ + ଆଗଚ୍ଛତ୍ = ____________
Answer:
ରାମଃ + ଆଗଚ୍ଛତ୍ = ରାମ ଆଗଛତ୍ର ।

ଶ୍ରୀଅରବିନ୍ଦ + ଋଷିଶ୍ରେଷ୍ଠଃ = ____________
Answer:
ଶ୍ରୀଅରବିନ୍ଦ + ଋଷିଶ୍ରେଷ୍ଠଃ = ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ ଋଷିଶ୍ରେଷ୍ଠ ।

ଶିକ୍ଷକଃ + ଓଙ୍କାରମ୍ ଉଚ୍ଚାରୟତି = ____________
Answer:
ଶିକ୍ଷକଃ + ଓଙ୍କାରମ୍ ଉଚ୍ଚାରୟତି = ଶିକ୍ଷକ ଓଙ୍କାରମୁଚ୍ଚାରୟତି ।

ରାମଃ + ଇଚ୍ଛତି = ____________
Answer:
ରାମଃ + ଇଚ୍ଛତି = ରାମ ଇଚ୍ଛତି ।

କୁତଃ + ଇଚ୍ଛତି = ____________
Answer:
କୁତଃ + ଇଚ୍ଛତି = କୁତ ଇଚ୍ଛତି ।

ଅର୍ଜୁନଃ + ଉବାଚ = ____________
Answer:
ଅର୍ଜୁନଃ + ଉବାଚ = ଅର୍ଜୁନ ଉବାଚ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟ + ଉଦେତି = ____________
Answer:
ସୂର୍ଯ୍ୟ + ଉଦେତି = ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଦେତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ମଧୁରଃ + ଏପଃ + ବିଷୟ = ____________
Answer:
ମଧୁରଃ + ଏପଃ + ବିଷୟ = ମଧୁର ଏଷ ବିଷୟଃ ।

ରାମଃ + ଐଚ୍ଛତ୍ = ____________
Answer:
ରାମଃ + ଐଚ୍ଛତ୍ = ରାମ ଐଚ୍ଛତ୍ ।

ରାମଃ + ଉକ୍ତବାନ୍ = ____________
Answer:
ରାମଃ + ଉକ୍ତବାନ୍ = ରାମ ଉକ୍ତବାନ୍ ।

୪ । ଆ + କୌଣସି ସ୍ଵର = ବିସର୍ଗଲୋପ
ଯଥା – ବାଳା + ଅଗାୟନ୍ = ବାଳା ଅଗାୟନ୍

ସନ୍ଧିଂ କୁରୁତ ।
ଦର୍ଶକାଃ + ଅପଶ୍ୟନ୍‌ = ____________
Answer:
ଦର୍ଶକାଃ + ଅପଶ୍ୟନ୍‌ = ଦର୍ଶକା ଅପଶ୍ୟନ୍ତ ।

ବାଳିକାଃ + ଅନୃତ୍ୟନ୍ = ____________
Answer:
ବାଳିକାଃ + ଅନୃତ୍ୟନ୍ = ବାଳିକା ଅନୃତ୍ୟନ୍‌ ।

ଛାତ୍ରାଃ + ଅସ୍ଥିନ୍ ବିଦ୍ୟାପୀଠେ ସ୍ବଚ୍ଛନ୍ଦ ପଠନ୍ତି = ____________
Answer:
ଛାତ୍ରାଃ + ଅସ୍ଥିନ୍ ବିଦ୍ୟାପୀଠେ ସ୍ବଚ୍ଛନ୍ଦ ପଠନ୍ତି = ଛାତ୍ରା ଅସ୍ମିନ୍ ବିଦ୍ୟାପୀଠେ ସ୍ବଚ୍ଛଳଂ ପଠନ୍ତି ।

ସାଧକାଃ + ଆଶ୍ରମିଂ ଗଛନ୍ତି = ____________
Answer:
ସାଧକାଃ + ଆଶ୍ରମିଂ ଗଛନ୍ତି = ସାଧକା ଆଶ୍ରମଂ ଗଛନ୍ତି ।

ମୟୂରଃ + ଆନନ୍ଦେନ ନୃତ୍ୟନ୍ତ = ____________
Answer:
ମୟୂରଃ + ଆନନ୍ଦେନ ନୃତ୍ୟନ୍ତ = ମୟୂରା ଆନନ୍ଦେନ ନୃତ୍ୟନ୍ତ ।

ଛାତ୍ରାଃ + ଈଶୋପନିଷଦଂ ପଠନ୍ତି = ____________
Answer:
ଛାତ୍ରାଃ + ଈଶୋପନିଷଦଂ ପଠନ୍ତି = ଛାତ୍ରା ଈଶୋପନିଷଦ ପଠନ୍ତି ।

ଛାତ୍ରାଃ + ଇମେ = ____________
Answer:
ଛାତ୍ରାଃ + ଇମେ = ଛାତ୍ରା ଇମେ ।

କୃଷକାଃ + ଉପହାରଂ ଲଭନ୍ତେ = ____________
Answer:
କୃଷକାଃ + ଉପହାରଂ ଲଭନ୍ତେ = କୃଷକା ଉପହାରଂ ଲଭନ୍ତେ ।

ସେବକାଃ + ଉଦ୍ୟାନଂ ଗଛନ୍ତି = ____________
Answer:
ସେବକାଃ + ଉଦ୍ୟାନଂ ଗଛନ୍ତି = ସେବକା ଉଦ୍ୟାନଂ ଗଛନ୍ତି ।

କେଚନ ଅଧ୍ୟାପକାଃ + ଋଷିତ୍ୱମ୍ ଅହଁନ୍ତି = ____________
Answer:
କେଚନ ଅଧ୍ୟାପକାଃ + ଋଷିତ୍ୱମ୍ ଅହଁନ୍ତି = କେଚନ ଅଧ୍ୟାପକା ଋଷିତ୍ଵମହଁନ୍ତି ।

ଭାରତୀୟାଃ + ଐକ୍ୟିଂ କାମୟନ୍ତେ = ____________
Answer:
ଭାରତୀୟାଃ + ଐକ୍ୟିଂ କାମୟନ୍ତେ = ଭାରତୀୟ ଐକ୍ୟିଂ କାମୟନ୍ତେ ।

ପ୍ରକୃତଃ ଉପାସନାଃ + ଔଷଧ୍ୱଂ ବର୍ଜୟନ୍ତି = ____________
Answer:
ପ୍ରକୃତଃ ଉପାସନାଃ + ଔଷଧ୍ୱଂ ବର୍ଜୟନ୍ତି = ପ୍ରକୃତେ ଉପାସନାଃ ଔଷଧ୍ୱଂ ବର୍ଜୟନ୍ତି ।

ଜନଃ + ଏତାଦୃଶଂ ଦୃଶ୍ୟମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ର ଦ୍ରଷ୍ଣୁ ନାହଁନ୍ତି = ____________
Answer:
ଜନଃ + ଏତାଦୃଶଂ ଦୃଶ୍ୟମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ର ଦ୍ରଷ୍ଣୁ ନାହଁନ୍ତି = ଜନା ଏତାଦୃଶଂ ଦୃଶ୍ୟମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ର ଦ୍ରଷ୍ଣୁ ନାହଁନ୍ତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

୫ । ଆ + ମୃଦୁବ୍ୟଞ୍ଜନମ୍ =ବିସର୍ଗଲୋପ ।
ଯଥା – ବାଳିକା + ଗାୟନ୍ତି = ବାଳିକା ଗାୟନ୍ତି ।

ସନ୍ଧିଂ କୁରୁତ ।
ମେଘାଃ + ଗର୍ଜନ୍ତି = ____________
Answer:
ମେଘାଃ + ଗର୍ଜନ୍ତି = ମେଘା ଗର୍ଜନ୍ତି ।

ମୟୂରାଃ + ନୃତ୍ୟନ୍ତ = ____________
Answer:
ମୟୂରାଃ + ନୃତ୍ୟନ୍ତ = ମୟୂରା ନୃତ୍ୟନ୍ତ ।

ବିହଗାଃ + ଡୟନ୍ତେ = ____________
Answer:
ବିହଗାଃ + ଡୟନ୍ତେ = ବିହଗା ଡୟନ୍ତେ ।

କୃଷକାଃ + ହୃଶ୍ୟନ୍ତି = ____________
Answer:
କୃଷକାଃ + ହୃଶ୍ୟନ୍ତି = କୃଷକା ହୃଶ୍ୟନ୍ତି ।

୬ | ଅ / ଆକାର ଭିନ୍ନ କୌଣସି ସ୍ଵର + ବିସର୍ଗ + କୌଣସି ସ୍ଵର = ର୍
ଯଥା – ନୃପତିଃ + ଅଗଚ୍ଛତ୍ = ନୃପତିରଗଚ୍ଛତ୍
କବି + ଅଲିଖତ୍ = କବିରଲିଖତ୍

(କ) ସନ୍ଧିଂ କୁରୁତ ।
ସାଧୁଃ + ଆଗଚ୍ଛତି = ____________
Answer:
ସାଧୁଃ + ଆଗଚ୍ଛତି = ସାଧୁରାଗଚ୍ଛତି ।

ସୁଧୀଃ + ଏଷଃ = ____________
Answer:
ସୁଧୀଃ + ଏଷଃ = ସୁଧୀରେଷଃ ।

ଗୁରୋଃ + ଉପଦେଶଃ = ____________
Answer:
ଗୁରୋଃ + ଉପଦେଶଃ = ଗୁରୋରୁପଦେଶଃ ।

ମୁନିଃ + ଓଜସ୍ବୀ = ____________
Answer:
ମୁନିଃ + ଓଜସ୍ବୀ = ମୁନିରୋଜସ୍ବୀ ।

କବିଃ + ଅୟମ୍ = ____________
Answer:
କବିଃ + ଅୟମ୍ = କବିରୟମ୍ ।

ଭୂପତଃ + ଉଦ୍ୟାନମ୍ = ____________
Answer:
ଭୂପତଃ + ଉଦ୍ୟାନମ୍ = ଭୂପତେରୁଦ୍ୟାନମ୍ ।

ପ୍ରଭୋଃ + ଆଦେଶଃ = ____________
Answer:
ପ୍ରଭୋଃ + ଆଦେଶଃ = ପ୍ରଭୋରାଦେଶଃ ।

ପ୍ରଭୁଃ + ଉବାଚ = ____________
Answer:
ପ୍ରଭୁଃ + ଉବାଚ = ପ୍ରଭୁରୁବାଚ ।

(ଖ) ସନ୍ଧିବିଚ୍ଛେଦଂ କୁରୁତ ।
ରବିରୁଦେତି, ମୁନିରଧ୍ୟାପୟତ୍, ବଧୂରେଷା, ଲକ୍ଷ୍ମୀରିୟମ୍, ପିତୁରିଚ୍ଛା, ପିତୁରାଜ୍ଞା, ଗୁରୋରଗ୍ରତଃ, ବନ୍ଧୁରାଗତଃ, ଭାନୁରୁଦୟତି, ବହିରାଗଚ୍ଛ ।
Answers:
ରବିରୁଦେତି = ରବି + ଉଦେତି
ବଧୂରେଷା = ବଧୂ + ଏଷା
ପିତୁରିଚ୍ଛା = ପିତୁଃ + ଇଚ୍ଛା
ଗୁରୋରଗ୍ରତଃ = ଗୁରୋ + ଅଗ୍ରତଃ
ଭାନୁରୁଦୟତି = ଭାନୁଃ + ଉଦୟତି
ମୁନିରଧ୍ୟାପୟତ୍ = ମୁନିଃ + ଅଧ୍ୟାପୟତ
ଲକ୍ଷ୍ମୀରିୟମ୍= ଲକ୍ଷ୍ମୀ + ଇୟମ୍
ପିତୁରାଜ୍ଞା = ପିତୁଃ + ଆଜ୍ଞା
ବନ୍ଧୁରାଗତଃ = ବହିଃ + ଆଗତଃ
ବହିରାଗଚ୍ଛ = ବହିଃ + ଆଗଚ୍ଛ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

୭ । ଅକାର / ଆକାର ଭିନ୍ନ କୌଣସି ସ୍ଵର + ବିସର୍ଗ + ମୃଦୁବ୍ୟଞ୍ଜନ = ର୍
ଯଥା – ଗୁରଃ + ବ୍ରହ୍ମା = ଗୁରୁବ୍ରହ୍ମା, ଗୁରୁ + ବିଷ୍ଣୁ = ଗୁରୁର୍ବିଷ୍ଣୁ

(କ) ସନ୍ଧିଂ କୁରୁତ ।
ଗୁରୁଃ + ଦେବଃ = ____________
Answer:
ଗୁରୁଃ + ଦେବଃ = ଗୁରୁଦେବାଃ

ହରଃ + ନାମ = ____________
Answer:
ହରଃ + ନାମ = ହରେର୍ନାମ

ବାୟୁଃ + ବାତି = ____________
Answer:
ବାୟୁଃ + ବାତି = ବାୟୁର୍ବାତି

ମୁନଃ + ମୁନଃ = ____________
Answer:
ମୁନଃ + ମୁନଃ = ମୁହୁମୂଦୁଃ

କବିଃ + ଲିଖତି = ____________
Answer:
କବିଃ + ଲିଖତି = କବିର୍ଲିଖତି

ବିଧାତୁଃ + ଲୀଳା = ____________
Answer:
ବିଧାତୁଃ + ଲୀଳା = ବିଧାତୁଲୀଳା

ବହିଃ + ଗମନମ୍ = ____________
Answer:
ବହିଃ + ଗମନମ୍ = ବହିର୍ଗମନମ

ଅଗ୍ନିଃ + ଜ୍ଜଳତି = ____________
Answer:
ଅଗ୍ନିଃ + ଜ୍ଜଳତି = ଅଗ୍ନିର୍ଜ୍ଜଳତି

ବୃଷ୍ଟିଃ + ବଭୂବ = ____________
Answer:
ବୃଷ୍ଟିଃ + ବଭୂବ = ଦୃଷ୍ଟିର୍ବଭୂବ

ସେନାପତିଃ + ଗଚ୍ଛତି = ____________
Answer:
ସେନାପତିଃ + ଗଚ୍ଛତି = ସେନାପତିର୍ଗଚ୍ଛତି

ଗୁରୋଃ + ଜ୍ଞାନମ୍ = ____________
Answer:
ଗୁରୋଃ + ଜ୍ଞାନମ୍ = ଗୁରୋଜ୍ଞାନମ୍

ସାଧୁଃ + ବାଞ୍ଛତି = ____________
Answer:
ସାଧୁଃ + ବାଞ୍ଛତି = ସାଧୁର୍ବାଞ୍ଛତି

୮ । ବିସର୍ଗ + କ / ଖ = ଯଥା ପୂର୍ବସ୍ଥିତି
ଉଦାହରଣମ୍
କଃ + କିଂ କରୋତି = କଃ କିଂ କରୋତି ?
ବାନରଃ + କଦଳୀଂ ଖାଦତି = ବାନରଃ କଦଳୀଂ ଖାଦତି ।
ବାଳକଃ + କନ୍ଦୁକେନ ଖେଳତି = ବାଳକ କନ୍ଦୁକେନ ଖେଳତି ।
ଗୋପାଳଃ + ଖାଦ୍ୟଂ ବିତରତି = ଗୋପାନଃ ଖାଦ୍ୟଂ ବିତରତି ।
ଛାତ୍ରଃ + ଖେଳାଙ୍ଗନଂ ଗଚ୍ଛତି = ଛାତ୍ରଃ ଖେଳାଙ୍ଗନଂ ଗଚ୍ଛତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

୯ । ଛାତ୍ର ବିସର୍ଗ + ପ୍ / ଫ୍ = ଯଥାପୂର୍ବସ୍ଥିତି
ଉଦାହରଣମ୍
ପୁନଃ +ପୁନଃ = ପୁନଃ ପୁନଃ, ବ୍ରାହ୍ମଶଃ + ପୂଜୟତି = ବ୍ରାହ୍ମଶଃ ପୂଜୟତି । ବିଷ୍ଣୁ + ପାଳୟତି = ବିଷ୍ଣୁଃ ପାଳୟତି ।
ସର୍ପା + ଫୁକୁର୍ବନ୍ତି = ସର୍ପା ଫୁତ୍ଵକୁର୍ବନ୍ତି ।

୧୦ । ବିସର୍ଗ + ଚ୍ | ଛ୍ = ଶ୍ + ଚ୍ | ଛ୍
ଉଦାହରଣମ୍
ପୁନଃ + ଚ = ପୁନଶ୍ଚ । କଃ + ଚନ = କଣ୍ଠନ । କଃ + ଚିତ୍ = କଶ୍ଚିତ୍ । ଗାପଃ + ଚରନ୍ତି = ଗାବଶ୍ଚରନ୍ତି । ପୂର୍ଣ୍ଣ + ଚନ୍ଦ୍ରଃ = = ପୂର୍ଣ୍ଣଶ୍ଚନ୍ଦ୍ରଃ । ନିଃ + ଚୟ = ନିଶ୍ଚୟଃ । ଶିରଃ + ଛେଦଃ = ଶିରଶ୍ଵେଦଃ । ତରୋଃ + ଛାୟା = ତରୋଣ୍ଡାୟା । ରାଜ୍ଞଃ + ଛତ୍ରମ୍ = ରାଜ୍ଞତ୍ରମ୍ । ଶତଃ + ଛଳୟତି = ଶଠଣ୍ଡଳୟତି ।

୧୧ । ବିସର୍ଗ + ଟ୍ + ଠ୍ = ଷ୍ + ଟ୍ / ଠ୍
ଉଦାହରଣମ୍
କବେ + ଟୀକା ପଠନୀୟା = କବେଷ୍ଟୀକା ପଠନୀୟା । ତିଃ + ଟୋପିକା ଧାରିତା = ତୈଷ୍ଟୋପିକା ଧାରିତା । ସୋପାନେଷୁ ଲୁଠନ୍ କଳସୀ + ଠଠ° ଠ° କରୋତି = ସୋପାନେଷୁ ଲୁଠନ୍ କଳସଵୟଠ° ଠ° କରୋତି ।

୧୨ । ବିସର୍ଗ + ତ୍ / ଥ୍ = ସଦ୍ + ତ୍ / ଥ୍
ଉଦାହରଣମ୍
ନମଃ + ତେ = ନମସ୍ତେ । ନମଃ + ତୁଭ୍ୟମ୍ = ନମସ୍ତୁଭ୍ୟମ୍ । ନମଃ + ତଥ୍ୟ = ନମସ୍ତସ୍ୟ । ତତଃ + ତତଃ = ତତସ୍ତତଃ । କଃ + ଚୁମ୍ = କଷ୍ଟମ୍ । ଦେବା + ତ୍ରାୟନ୍ତେ = ଦେବାସ୍ତ୍ରାୟନ୍ତେ । ନଦ୍ୟା + ତୀରେ = ନଦ୍ୟାନ୍ତୀରେ । ହଂସା + ତଡ଼ାଗେ ତରନ୍ତି ହଂସାସ୍ତଡ଼ାଗେ ତରନ୍ତି । ରୋଗିନଃ + ଧୂକୁର୍ବନ୍ତି = ରୋଗିଣ ସ୍ତୁତ୍ କୁର୍ବନ୍ତି । ନର୍ଭକ୍ୟ + ଥେ ଥୈ ନୃତ୍ୟନ୍ତ । ନର୍ଭକ୍ୟସ୍ଥି ର୍ଥେ ନୃତ୍ୟନ୍ତ ।

୧୩ । ବିସର୍ଗ + ଶ୍/ ଷ୍/ ସ୍ = ପୂର୍ବସ୍ଥିତି / ପୂର୍ବକ୍ରମ
ଉଦାହରଣମ୍
ନମଃ + ଶିବାୟ = ନମଃ ଶିବାୟ / ନମଶୁଶିବାୟ । ନମଃ + ଷଣ୍ଣ୍ମୁଖାୟ = ନମଃ ଷଣ୍ଢମୁଖାୟ / ନମତ୍‌ଷଣମୁଖାୟ । ନମଃ + ସୂର୍ଯ୍ୟାୟ = ନମଃ ସୂର୍ଯ୍ୟାୟ / ନମସ୍‌ସୂର୍ଯ୍ୟାୟ ।

ବିଣେଷ ବିଧି
୧ । ନିଃ, ଆବି, ବହିଃ, ଦୁଃ, ପ୍ରାଦୁଃ, ଚତୁଃ – ଏମାନଙ୍କ ବିସର୍ଗର ‘ଷ’ କାର ହୁଏ କ୍ – ଖ୍- ପ୍ – ଫ୍ – ପରେ ଥିଲେ ।
ଯଥା – ନିଃ + କଳଙ୍କ = ନିଷ୍କଳଙ୍କ
ନିଃ + କାମଃ = ନିଷ୍କାମ
ଆନ୍ତଃ + କାରଃ = ଆବିଷ୍କାରଃ
ଦୁଃ + କୃତିଃ = ଦୁଷ୍କୃତିଃ
ଦୁଃ + କରଃ = ଦୁଷ୍କରଃ
ନିଃ + ପୁନଃ = ନିଷ୍ଣୁନଃ
ନିଃ + ପ୍ରୟୋଜନମ୍ = ନିଷ୍ପ୍ରୟୋଜନମ୍
ବହିଃ + କାରଃ = ବହିଷ୍କାରଃ
ଚତୁଃ + କୋଶଃ = ଚତୁଷ୍କୋଣଃ
ଚତୁଃ + ପଥ = ଚତୁଷ୍ପଥ

୨ । ହବି, ସପଃ, ଆୟୁ, ଧନୁଃ, ଚକ୍ଷୁଃ, ବହିଃ ପ୍ରଭୃତି ଇସନ୍ତ (ଇସ୍ + ଅନ୍ତ) – ଉସନ୍ତ (ଉସ୍ + ଅନ୍ତ) ଶବ୍ଦମାନଙ୍କର ବିସର୍ଗସ୍ଥାନରେ ବିକଳ୍ପରେ ଷକାର ହୁଏ । କ୍, ଖ୍, ପ୍, ଫ୍ ପରେ ଥିଲେ ।
ଯଥା –
ହନିଃ + ପୁନାତୁ = ହବିଷ୍ଣୁନାଡୁ / ହବି ପୁନାତୁ
ଆୟୁ + କାମୟେ = ଆୟୁଷ୍ମାମୟେ / ଆୟୁ କାମୟେ
ଚକ୍ଷୁଃ + ପୀଡ଼ୟାମୀ = ଚକ୍ଷୁଷ୍ପୀଡ଼ୟାମି / ଚକ୍ଷୁଃ ପୀଡ଼ୟାମି ।
ମାତ୍ର ଏତାଦୃଶ ଶବ୍ଦ ସମାସିତ ହେଲେ ନିତ୍ୟରେ ଷକାର ହୁଏ ।
ଯଥା – ହୟଃ ପ୍ରିୟଂ ଯସ୍ୟ ଡଃ = ହରିଷ୍କ୍ରିୟ ଦେବୀ ।
ଧନୁଃ ପାଣି ଯସ୍ୟ ଡଃ = ଧନୁଷ୍କାଣି କ୍ଷତ୍ରିୟଃ ।

୩ । ନମଃ, ପୁରଃ, ତିରଃ – ଏମାନଙ୍କର ବିସର୍ଗର ସକାର ହୁଏ କୃ ଧାତୁ ନିର୍ମିତ ଶବ୍ଦ ପରେ ଥିଲେ ।
ଯଥା – ନମଃ + କରୋତି = ନମସ୍କରୋତି ।
ସନ୍ଧିଂ କୁରୁତ ।
ନମଃ + କାରଃ, ନମଃ + କୃତଃ, ନମଃ +କୃତ୍ୟ, ପୁରଃ + କାରଃ, ତିରଃ + କୃତଃ, ପୁରଃ + କୃତଃ, ତିରଃ + କୃତ୍ୟ, ପୁରଃ + କରୋତି ।
ନମଃ + କାରଃ = ନମସ୍କାରଃ
ନମଃ + କୃତ୍ୟ = ନମସ୍କୃତ୍ୟ
ତିରଃ + କୃତଃ = ତିରସ୍କୃତଃ
ତିରଃ + କୃତ୍ୟ = ତିରସ୍କୃତ୍ୟ
ନମଃ + କୃତଃ = ନମତଃ
ପୁରଃ + କାରଃ = ପୁରସ୍କାରଃ
ପୁରଃ + କୃତଃ = ପୁରସ୍କୃତଃ
ପୁରଃ + କରୋତି = ପୁରସ୍କରୋତି

୪ । ଅବ୍ୟୟଭିନ୍ନ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କର ଆକାର ପରସ୍ଥିତ ବିସର୍ଗର ସକାର ହୁଏ । ସମାସରେ କର, କାର, କାନ୍ତ, କାମ, କୁଶା, କୁମ୍ଭ, ପାତ୍ର ଶବ୍ଦ ପରେ ଥିଲେ ।
ଯଥା – ଯଶଃ + କରଃ = ଯଶସ୍କରଃ (ଯଶଃ କରୋତି ଇତି)
ଶ୍ରେୟଃ + କରଃ = ଶ୍ରେୟସ୍କରଃ (ଶ୍ରେୟଃ କରୋତି ଇତି)
ଅୟଃ + କାନ୍ତଃ = ଅୟସ୍କାନ୍ତଃ (ଅୟତଃ କାନ୍ତଃ = ଅୟସ୍କାନ୍ତଃ)
ପୟଃ + କୁମ୍ଭଃ = ପୟସ୍କୁମ୍ଭଃ (ପୟସେ କୁମ୍ଭୀ)
ଅନ୍ତଃ + କରଃ = ଅହସ୍କରଃ (ଅନ୍ତଃ କରୋତି ଇତି)
ବାରଃ + ପତିଃ = ବାଚସ୍ପତିଃ (ବାଚ୍ୟ (ବାସ୍ୟା) ପତିଃ = ବାଚସ୍ପତି)

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

୫ । ସଃ, ଏଷଃ ର ବିସର୍ଗ ଲୋପହୁଏ ଅକାର ଭିନ୍ନ କୌଣସି ବର୍ଷ ପରେ ଥିଲେ । ଅନନ୍ତର ସନ୍ଧି ହୁଏ ନାହିଁ ।
ଯଥା – ସ ଆଗଛତି । ସ ମମ ଗୃହମ୍ ଆଗଛତି । ସ ଗଚ୍ଛତି । ଏଷ ସ୍ଵପିତି । ଏଷ ବେଗେନ ଧାବତି । ଏଷ ହସତି ।

୬ । ଭୋଃ ଶବ୍ଦର ବିସର୍ଗ ଲୋପହୁଏ ଯଦି ବର୍ଗର ପ୍ରଥମ-ଦ୍ବିତୀୟ ବର୍ଣ୍ଣ ଭିନ୍ନ ଅନ୍ୟ ବର୍ଷ ପରେ ଥାଏ ।
ଯଥା – ଭୋ ଉମେଶ ! ଭୋ ବାନ୍ଧବ !

୭ । ପୁନର୍, ପ୍ରାତର୍, ସ୍ଵର୍, ଅନ୍ତର୍ ଇତ୍ୟାଦି ରେଫାନ୍ତ ଅବ୍ୟୟପଦ । ସ୍ଵର ବା ମୃଦୁବ୍ୟଞ୍ଜନ ପରେ ଥିଲେ ଏମାନଙ୍କର ରେଫ୍ ଯଥାବତ୍ ରହେ ।
ଯଥା – ପୁନଃ + ଅପି = (ପୁନର୍ + ଅପି) = ପୁନରପି । ପୁନଃ + ଆଗଚ୍ଛ = ପୁନରାଗଚ୍ଛ । ପ୍ରାତଃ + ଆଶଃ = ପ୍ରାତରାଂଶଃ । ସ୍ୱଃ + ଗତଃ = ସ୍ଵର୍ଗତଃ । ଅନ୍ତଃ + ହିତଃ = ଅନ୍ତର୍ହିତଃ ।

୮ । ପିତୃ-ମାତୃ ପ୍ରଭୃତି ୠକାରାନ୍ତ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କର ସମ୍ବୋଧନରେ ଋକାରର ସ୍ଥିତି ମଧ୍ୟ ଏହିପରି ଯଥାବତ୍ ରହେ ।
ଯଥା – ପିତଃ + ଏହି = ପିତରେହି । ମାତଃ + ଦେହି = ମାତଦେହି ।

୯ । ଗ୍ରୀଃ ଗୀଃ + ପତିଃ = ଗୀର୍ପତିଃ, ଗୀଷ୍ପତିଃ / ଗୀଃ ପତିଃ
ଅହନ୍ + ପତିଃ = ଅହର୍ପତିଃ / ଅନ୍ତଃ ପତିଃ
ଅହନ୍ + ଅହନ୍ = ଅହର୍ + ଅହର୍ = ଅହରହଃ

୧୦ । ଢକାର ପରେ ଥିଲେ ଜ କାରର, ର କାର ପରେ ଥିଲେ ର କାରର ଲୋପ ହୁଏ ଏବଂ ତତ୍‌ପୂର୍ବ ଅଣ୍ଡର ଦୀର୍ଘ ହୁଏ ।
ଯଥା – ପୁନଃ + ରାଜତେ = ପୁନର୍ + ରାଜତେ = ପୁନା ରାଜତେ ।
ପୁନଃ + ରମୟତେ = (ପୁନର୍ + ରମୟତେ) = ପୁନା ରମୟତେ । ପିତଃ + ରକ୍ଷ = (ପିତର + ରକ୍ଷ) = ପିତା ରକ୍ଷ । ନିଃ + ରୋଗ = ନିର୍ + ରୋଗ = ନୀରୋଗ । ଅନ୍ତଃ + ରାଷ୍ଟ୍ରିୟ = ଅନ୍ତର୍ + ରାଷ୍ଟ୍ରିୟ = ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ । ଶିଶୁ + ରୋଦିତି = ଶିଶୁର୍ + ରୋଦିତି = ଶିଶୁ ରୋଦିତି । ଗୁରୁ + ରୁଷ୍ଟୀ = ଗୁରୁର୍ + ରୁଷ୍ଟୀ = ଗୁରୁ ରୁଷ୍ଟ । ମୁଢ଼ + ଡଃ = ମୂଢ଼ । ଲିଭ୍ + ଡଃ = ଲୀଜଃ । ଉଭ୍ + ଜଃ = ଉଚ୍ଚୈଃ ।

୧୧ । ବୟଃ + ସ୍ଥ = ବୟସ୍ଥ / ବୟଃ ସ୍ଥ । ଅନ୍ତଃ + ଘ୍ଥ = ଅନ୍ତସ୍ଥ / ଅନ୍ତଃସ୍ଥ । ମନଃ + ସ୍ଥ = ମନସ୍ଥ / ମନଃସ୍ଥ ।

ଅଭ୍ୟ।ସଃ
୧ । ସପିଂ କୁରୁତ ।
(କ) ମନଃ + ରଥଃ = ମନୋରଥଃ
Answer:
ମନଃ + ରଥଃ = ମନୋରଥଃ

ତପଃ + ବନମ୍ = ____________
Answer:
ତପଃ + ବନମ୍ = ତପୋବନମ

ବୟଃ + ବୃଦ୍ଧଃ = ____________
Answer:
ବୟଃ + ବୃଦ୍ଧଃ = ବୟୋବୃଦ୍ଧଃ

ମନଃ + ବିକାରଃ = ____________
Answer:
ମନଃ + ବିକାରଃ = ମନୋବିକାରଃ

ଅଧଃ + ଗତିଃ = ____________
Answer:
ଅଧଃ + ଗତିଃ = ଅଧୋଗତିଃ

ଯଶଃ + ଗାନମ୍ = ____________
Answer:
ଯଶଃ + ଗାନମ୍ = ଯଶୋଗାନମ

(ଖ) ନିଃ + ଆଶ = ନିରାଶ
Answer:
ନିଃ + ଆଶ = ନିରାଶା

ନିଃ + ଉକ୍ତଃ = ____________
Answer:
ନିଃ + ଉକ୍ତଃ = ନିରୁକ୍ତଃ

ନିଃ + ଅସ୍ତଃ = ____________
Answer:
ନିଃ + ଅସ୍ତଃ = ନିରସ୍ତଃ

ଦୁଃ + ନୀତିଃ = ____________
Answer:
ଦୁଃ + ନୀତିଃ = ଦୁର୍ନୀତିଃ

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ଦୁଃ + ଗତିଃ = ____________
Answer:
ଦୁଃ + ଗତିଃ = ଦୁର୍ଗତିଃ

ଦୁଃ + ମତିଃ = ____________
Answer:
ଦୁଃ + ମତିଃ = ଦୁର୍ମତିଃ

ଦୁଃ + ଜୟଃ = ____________
Answer:
ଦୁଃ + ଜୟଃ = ଦୁର୍ଜୟଃ

ନିଃ + ଈକ୍ଷଣମ୍ = ____________
Answer:
ନିଃ + ଈକ୍ଷଣମ୍ = ନିରୀକ୍ଷଣମ

ନିଃ + ଘୋଷ = ____________
Answer:
ନିଃ + ଘୋଷ = ନିଘୋଷ

ନିଃ + ଧନଃ = ____________
Answer:
ନିଃ + ଧନଃ = ନିର୍ଧନଃ

ନିଃ + ଗତଃ = ____________
Answer:
ନିଃ + ଗତଃ = ନିର୍ଗତଃ

ଦୁଃ + ଆଶା = ____________
Answer:
ଦୁଃ + ଆଶା = ଦୁରାଶା

ଦୁଃ + ଆଚାରଃ = ____________
Answer:
ଦୁଃ + ଆଚାରଃ = ଦୁରାଚାରଃ

ଦୁଃ + ବୋଧଃ = ____________
Answer:
ଦୁଃ + ବୋଧଃ = ଦୁର୍ବୋଧଃ

(ଗ) ସା + ଏବ, ସା + ଇବ, ମନଃ + ତାପଃ, ବହିଃ + ଗମନମ୍, ବିଦୁଃ + ରାଜତେ, ହରଃ + ରମ୍ୟଃ, ଦୁଃ + ଶୀଳ, ନିଃ + ସଂଶୟମ୍‌, ଦୁଃ + ଶାସନମ୍, ପ୍ରଥମଃ + ସର୍ଗଃ, ସଃ + ଉବାଚ, ଯଃ + ଅସୌ, ଓଁ ଶାନ୍ତଃ + ଶାନ୍ତଃ + ଶାନ୍ତଃ ।

ବିସର୍ଗସନ୍ଧି ସରଣି

ବିସର୍ଗ ପୂର୍ବ ବର୍ଷ ବିସର୍ଗ ବିସଗୌତ୍ତର ବର୍ଷ ପରିଣାମ
ସ / ଏଷ ଃ(ସଃ / ଏଷଃ ) ଅକାରଭିନ୍ନସ୍ବର ବିସର୍ଗ ଲୋପ
ସ / ଏଷ ଃ(ସଃ / ଏଷଃ ) କୌଣସି ବ୍ୟଜ୍ଞନ ବିସର୍ଗ ଲୋପ
ସ / ଏଷ ଃ(ସଃ / ଏଷଃ ) ସଃ → ସୋ
ଏଷଃ → ଏଷୋ
ଅ-ଭିନ୍ନ ସ୍ବର ବିସର୍ଗ ଲୋପ
ସ୍ବର ବିସର୍ଗ ଲୋପ
ବର୍ଗର ୩ୟ, ୪ର୍ଥ, ୫ମ ବର୍ଣ୍ଣ
ୟ, ର୍, ଲ୍, ବ୍, ହ୍
ବିସର୍ଗ ଲୋପ
ଅ → ଓଽ
ବର୍ଗର ୩ୟ, ୪ର୍ଥ, ୫ମ ବର୍ଣ୍ଣ
ୟ, ର୍, ଲ୍, ବ୍, ହ୍
ଅ → ଓ
ଅ/ଆ/ଭିନ୍ନସ୍ବର ସ୍ବର ଃ → ର୍
ଅ/ଆ/ଭିନ୍ନସ୍ବର ବର୍ଗର ୩ୟ, ୪ର୍ଥ, ୫ମ ବର୍ଣ୍ଣ
ୟ, ର୍, ଲ୍, ବ୍, ହ୍
ଃ → ର୍
ପ୍ର‍ାତ / ପୁନ ସ୍ଵର ବର୍ଗର ୩, ୪, ୫ମ
ୟ୍, ର୍, ଲ୍, ବ୍, ହ୍
ଃ → ର୍
କୌଣସି ବର୍ଣ୍ଣ ସ୍ / ତ୍ / ଥ୍
ଷ୍ / ଟ୍ / ଠ୍
ଶ୍ / ବ୍ / ଛ୍
ଃ → ସ୍
ଃ → ଷ୍
ଃ → ଶ୍

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 7 ସନ୍ଧି ପ୍ରକରଣମ୍

ସୂତ୍ର ସୂଚନା
୧ । ଅତୋରୋରମ୍ ତାଦପ୍ ତେ 1.6.1.113, ଆଦ୍‌ଗୁଣ 1.6.1.86, ଏବଂ ପଦାନ୍ତାଦ । 6.1.109
୨ । ହଶି ଚ। 8.1.114
୩ । ସ ସଜୁଷୋରୁ 8.2.66
୪ । ବିସର୍ଜନୀୟସ୍ୟ ଡଃ 8.3.34
୫ । ବା ଖରି 8.3.36

CHSE Odisha Class 12 English Writing Reporting Events and Business Matters

Odisha State Board CHSE Odisha Class 12 Invitation to English 3 Solutions Writing Reporting Events and Business Matters Textbook Activity Questions and Answers.

CHSE Odisha 12th Class English Writing Reporting Events and Business Matters

8.1 Reporting Events

Generally, we come across events in daily newspapers. Reporting events requires a special skill in presenting the event accurately, concisely, and authentically. Various types of events take different forms of expression.

Now read the following news report from a staff reporter of a newspaper.

Now read the following news report from a staff reporter of a newspaper.

Answer these questions on the news item :

Question 1.
Who has been sentenced?
Answer:
A doctor belonging to Ranchi has been sentenced.

Question 2.
How long is the sentence?
Answer:
The sentence is for five years’ rigorous imprisonment.

Question 3.
Why has he been sentenced?
Answer:
He has been sentenced because he was caught in the act of removing a kidney of one Nasir Ali when he was unconscious.

Question 4.
When was the case detected?
Answer:
The case was detected by the police on May 8, 2008.

Question 5.
What was the doctor doing?
Answer:
The doctor was trying to remove the kidney of the unconscious Nasir Ali.

CHSE Odisha Class 12 English Writing Reporting Events and Business Matters

Activity – 1

A report about smuggling of fake currency notes appeared in The Times of India on 2 March 2009. The bare facts are given below. Write the report, using these facts.
Three Pakistani nationals have been arrested.
They were arrested on Monday.
Place of arrest, Amritsar.
They were attempting to smuggle fake currency notes.
The value of the currency notes was Rs. 20 lakh.
They were travelling by the Samjhauta Express.
The customs officials seized the fake currency notes.
This was the fifth major seizure.

Answer:
Fake Currency Notes Siezed The Times of India News Service:
Amritsar March 2 : Custom officials seized currency notes worth Rs. 20 lakhs from three Pakistani nationals who were travelling by Samjhauta Express. They were arrested on Monday at Amritsar. This was the custom officials fifth major seizure.

Activity – 2

A newspaper reporter sent a report of an incident on March 12, 2009 over telephone. A sub-editor in the newspaper office, who received the telephone message, took the following notes. Use them to write up a report for the newspaper.
Five pick-pockets caught red-handed
In north Calcutta
Wednesday
Robbing passengers on a private bus
45 wallets and jewellery recovered
police arrested them.

Answer:
Pick-pockets caught Red-handed
Calcutta March 12 : Police caught five pick-pockets in north Calcutta this Wednesday while they were trying to flee after having robbed passengers on a private bus. 45 wallets and jewellery were recovered from them. Police arrested them.

Activity – 3

There was a train accident in the area where you work as a news reporter. You went to the spot and talked to different people including some of the passengers. You also met the railway officials. The following are the points you noted down.
Train accident at Retang at 7.30 p.m. on 11 April.
Three bogies of the East Coast Express derailed.
7 bodies recovered so far
25 injured sent to hospital in Cuttack; 5 serious cases.
Rescue operations still on.
More bodies suspected trapped inside wreakage.

Answer:
Train Derailed : Many Feared Dead, 25 Injured.
Retang, April 1 1 : Three bogies of the East Coast Express derailed here at 7 30 p.m. this morning. 7 bodies have been recovered so far but many are feared to be still trapped under the wreckage. The injured have been sent to the SC B Hospital Cuttack Oi 25 injured, five are in an extremely serious condition. Rescue operations are still on.

CHSE Odisha Class 12 English Writing Reporting Events and Business Matters

Activity – 4

Below you can see a picture of an incident that happened in front of Badanibadi Bus Stand, Cuttack. Report the incident, using the hints given below the picture.

Report the incident, using the hints given below the picture.

Hints :
Badanibadi, Cuttack  12 December, 2008.  Morning 9
bulls ready to fight traffic held up
Answer:
Bulls Hold up Traffic
Cuttack 12 : Traffic was held up for almost an hour from 9.00 am this morning at Badanibadi as two bulls were poised to fight in the middle of the road. The bull had locked horns while bystanders cheered them.

Activity – 5

Very often, as a students ’ representative, you may have to read out a report in a function, ceremony, meeting etc. At that time, you don’t have to make the mention of the place, date, etc. as is done in writing a news report. It is normally written like an essay.

A. The Minister of Education was the Chief Guest in the Annual Day Celebration of your college. Write a news report to be sent to a newspaper.
Answer:

To,
The Chief Editor,
The Times of Odisha, Bhubaneswar

Report on Annual Day Celebration

Cuttack: 12 March
The Annual Day celebration of A.K.B. College, Govindpur came off smoothly. The Hon’ble Education Minister Sri N. K. Patra was the Chief Guest. The celebration started with the national anthem and devotional song. The local Collector and Dist. Magistrate presided over the meeting. After a short speech made by the Hon’ble Chief Guest on the all-round development of the college, gave away the prizes for curricular and extracurricular activities of the students. The celebration was a grand success.

B. During the Annual Day celebration, you were asked to present a report on the students’ activities during the year. Draft your report.
Answer:

A Report on Students’ Activities

The A.K.B. College, Govindpur has already been recognized as a unique educational institution imparting teaching on all branches/streams in the State. Elections to the students’ union, the dramatic society, the day-scholars’ Association, the +2 Cultural Association, etc. were held without any untoward incident. The performance of the students in curricular activities was excellent. Most of the students were awarded gold medals for their outstanding results in different streams. The mention of the co-operation and mutual understanding among the students in the college and outside would not be out of place here,

CHSE Odisha Class 12 English Writing Reporting Events and Business Matters

8.2 Business Reports

Business reports are mainly based on market condition, market surveys or market- analyses. We usually take into account the background information, method of investigation, findings, and recommendations while preparing business reports. Besides, we follow direct and factual language based on the market-surveys and market analyses. There is no scope of rendering personal feelings or attributing subjective interpretations.

Activity – 6

Here is a report about the introduction of a new mosquito-repellant. Read the report, paying attention to various parts.

Quality Marketing Agency
27 Janpath, Bhubaneswar

4 March, 2013

To
Mr. M. Pradhan
Managing Director
Home Products India Ltd.
Industrial Estate
Mancheswar, Bhubaneswar.
Dear Mr. Pradhan,
As requested by you, vide your letter No. MD/NS/2233 dated 2.2.2013, we have carried out a market survey to test the public acceptance of the mosquito repellant which your company plans to manufacture. We conducted an opinion poll covering 1000 families in the coastal districts of Odisha. Forty percent of these families use mosquito repellants, but most of them are unhappy with the existing products in the market. They find the electronic repellants too expensive while the coil-based ones emit too much smoke.

The preference is for a less expensive product, preferably one that produces no smoke. Our study suggests there may be a good market for a new repellant, provided these requirements are kept in mind. We recommend that your company should concentrate on manufacturing an improved kind of smoke-free mosquito coil, preferably one that produces a pleasant fragrance.
Yours sincerely,
S.K. Patnaik
Director of Research
Quality Marketing Agency

CHSE Odisha Class 12 English Writing Reporting Events and Business Matters

You must have observed that the report has been written in the format of a business letter. However, it could be written in a different format as given below.

Date : 4 March 20
To : Mr M Pradhan, Managing Director, Home Products India Ltd. Industrial Estate, Mancheswar, Bhubaneswar
From : S.K. Patnaik, Director of Research, Quality Marketing Agency 27 Janpath, Bhubaneswar
Subject : Survey report on the Introduction of a new mosquito repellant.

A Report On The Introduction Of A New Mosquito Repellant

A market survey to test the public’s acceptance of a new mosquito repellant was conducted in the coastal districts of Odisha on 20 February, 20 by Quality Marketing
Agency, Bhubaneswar.
An Opinion poll covering 100 families ……………………. etc.
______________________________________
______________________________________
______________________________________
An improved kind of smoke-free mosquito coil, preferably one that produces a pleasant fragrance is likely to be widely accepted by the public.
Sd/-
(Director of Research)

Activity – 7

Imagine that you are the President of the Literary Society of your College. Your Society plans to publish a journal. You have asked the Secretary of the Society to contact all the printing firms in town and to select one of them to print your journal.
Answer:

Literary Society, Kulailey College, Kailey

5 February 2012

To,
Prof. B. Pujari
President, Literary Society
Sir,
As desired by you a team consisting of the Secretary and Assistant Secretary of the society contacted all five printing firms in town and obtained quotations from them for printing of the proposed journal. All the firms quoted the same price, that is Rs. 5000/- for 1000 copies. Rasmita Printers, however, offered a discount of ten per cent, provided we allowed them an extra period of fifteen days for printing. Since we do not need the copies of the journal till a month later, we could consider the offer of Rasmita Printers as it will cost us Rs. 500/- less than the offers quoted by other printing firms.
Yours faithfully,
S. Pujari
Secretary

CHSE Odisha Class 12 English Writing Reporting Events and Business Matters

Activity – 8

A customer approached a bank for a house building loan. Before sanctioning the loan, the Branch Manager asked the Field Officer to examine the application and suggest whether the loan should be sanctioned.

The following is the report that the Field Officer wrote. Some parts of the report are missing. Re-write the missing parts, using the hints supplied. (See the letter at textbook page 75)
Answer:

SBI PD BRANCH
CRP Square
Bhubaneswar

3 March, 2012

To,
Prof. M. Mishra
Branch Manager
SBI PD Branch
CRP Square
Bhubaneswar
Sir,

1. As desired by you in your letter No. 254 dt. 24 February 2010, I examined the application of Mr. J.K. Panda for a house-building loan. I also personally inspected the site, interviewed Mr Panda and examined the documents relating to the plot.
2. My examination of the application and the relevant documents reveal that the site is an undisputed one. Till date all land cess has been paid and the plot is litigation free. Mr J.K. Panda is the owner of the plot and he has clear papers certifying its ownership. The plot is 112 decimals in size and its market value is around Rs. 8.00 lakhs. Mr Panda also has a regular income of Rs. 15,000 and has no outstanding loan to his account.
3. As Mr Panda is a deserving party, the sanction of the loan is recommended
Yours faithfully,
K.C. Panigrahy
Field Officer

CHSE Odisha Class 12 English Writing Reporting Events and Business Matters

Activity – 9

Imagine that you are the foreman in a factory. There has been a fire in the Factory and one of the workers has been badly burnt and is in hospital. Your General Manager has asked you to send him a report on the fire. Write a report.
Answer:

JAYASHREE CHEMICALS
Corporate Office, Metro Towers
Bhubaneswar – 751007

28.3. 2012

To,
Mr J.B. Sahu
General Manager
Jayashree Chemicals
Corporate Office, Bhubaneswar
Sir,
1. As desired by you vide your letter No. JC 289 dt. 20.3.2012, I conducted an enquiry into the fire that ravaged the factory at the Mancheswar Industrial Estate.
2. On inspection of the fire ravaged site and after interviewing the workers present during the incident, I discovered that the fire was caused by the Careless throwing of a lighted cigarette into the boiler room where it ignited a dry rope. The rope was lying in contact with a jar of petrol kept by an employee for his personal use. The jar of petrol caught fire immediately and broke into high flames that ravaged the electrical circuit. Fortunately, there was no one in the boiler room as it was lunch time except Mr Lingaraj Patra who was cleaning some machine part.
3. He has received 40 per cent bums in his body and has been admitted at the Kalinga hospital. He is presently out of danger and the personnel department has already sanctioned Rs. 50,000 for his treatment.
4. Damage to the boiler section of the factory was limited to the minimum by the quick action of our fire personnel. A few chairs and benches must be replaced and the Electrical circuit done up again.
This is for your kind information.
Yours faithfully
D.P. Dehury
Chief Security Officer
Jayashree Chemicals

CHSE Odisha Class 12 English Writing Reporting Events and Business Matters

Activity – 10

Your club wants to buy a CTV (Colour TV) set. You have been asked to contact various firms marketing such sets and make your recommendation on the brand to be bought. Make a comparative study of the price, quality and durability of different brands of CTV and make a report.
Answer:

YOUNG FOLKS CLUB
213 Kharvela Nagar
Bhubaneswar

21 April 2012

Mr P. Khuntia
The Secretary
Young Folks Club
213 Kharavela Nagar
Bhubaneswar
Dear Mr Khuntia,

As requested by you I contacted 10 dealers of colour television in the town and personally inspected several makes of colour televisions in their showrooms. LG, Samsung, Philips and Onida companies all offer 25” CTVs at competitive prices. Of course L.G. is the costliest at Rs. 58,000 but it employs the golden eye technology which is truly soothing to the eyes. Samsung and Onida brands are also good. The unique thing about the Samsung T V. is that it offers two games in its set but we cannot afford members fiddling with the game program of the T.V. while others want to watch programs.

Except for its woofer impacted quality the Videocon CTV’s picture quality is no match for those of other brands. The Onida brand is good. It commands a price tag of Rs. 50,000. However its after sales-service is doubtful as the dealer here does not guarantee qualified personnel from the company to give service. However with a price tag of Rs. 48,000/- and a 5 year warranty contract, quality picture and sound, the Philips flatron CTV is perhaps the best that our town has to offer.

The concerned dealer is offering a free Antennae along with booster as well as 10 VCD’s with the T.V. He has also agreed to transport the CTV and to install it in our conference Hall free of cost. It is therefore recommended that the Shanti Electronics, 105, Bapuji Nagar, Bhubaneswar be contacted and the Philips Flatron CTV be bought from them at the price as well as the terms and conditions offered by them.
Yours faithfully
Girish Mishra
Joint Secretary
Young Folks Club

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d)

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 Solutions CHSE Odisha Chapter 9 Integration Ex 9(d) Textbook Exercise questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Exercise 9(d)

Question 1.
(i) ∫\(\frac{d x}{\sqrt{11-4 x^2}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.1(1)

(ii) ∫\(\frac{e^{3 x}}{\sqrt{4-e^{6 x}}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.1(2)

(iii) ∫\(\frac{d x}{\sqrt{25-(\ln x)^2}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.1(3)

(iv) ∫\(\frac{\cos \theta}{\sqrt{4-\sin ^2 \theta}}\)dθ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.1(4)

(v) ∫\(\frac{x^2}{\sqrt{36-x^6}}\)dx (x3 = z)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.1(5)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d)

(vi) ∫\(\frac{x+3}{\sqrt{9-x^2}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.1(6)

(vii) ∫\(\frac{d x}{\sqrt{5-x^2-4 x}}\) (x + 2 = z)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.1(7)

(viii) ∫\(\frac{x+3}{\sqrt{5-x^2-4 x}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.1(8)

Question 2.
(i) ∫\(\frac{d x}{3 x^2+7}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.2(1)

(ii) ∫\(\frac{e^{4 x}}{e^{8 x}+4}\)dx (e4x = z)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.2(2)

(iii) ∫\(\frac{d x}{x\left\{(\ln x)^2+25\right\}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.2(3)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d)

(iv) ∫\(\frac{\sec \theta \tan \theta}{\sec ^2 \theta+4}\)dθ
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.2(4)

(v) ∫\(\frac{x^9}{x^{20}+4}\)dx (x10 = z)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.2(5)

(vi) ∫\(\frac{3 x+4}{x^2+4}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.2(6)

(vii) ∫\(\frac{d x}{x^2+6 x+13}\) (x + 3 = z)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.2(7)

(viii) ∫\(\frac{x+5}{x^2+6 x+13}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.2(8)

Question 3.
(i) ∫\(\frac{d x}{x \sqrt{4 x^2-9}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.3(1)

(ii) ∫\(\frac{d x}{\sqrt{e^{4 x}-5}}\) (e2x = z)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.3(2)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d)

(iii) ∫\(\frac{d x}{x \ln x \sqrt{(\ln x)^2-4}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.3(3)

(iv) ∫\(\frac{\sec \theta d \theta}{\sin \theta \sqrt{3 \tan ^2 \theta-1}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.3(4)

(v) ∫\(\frac{d x}{x \sqrt{x^{14}-b^2}}\) (x7 = z)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.3(5)

(vi) ∫\(\frac{x^2+3}{x \sqrt{x^2-4}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.3(6)

(vii) ∫\(\frac{d x}{(x+1) \sqrt{x^2+2 x-3}}\) (x + 1 = z)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.3(7)

(viii) ∫\(\frac{x^2+2 x+4}{(x+1) \sqrt{x^2+2 x-3}}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.3(8)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d)

Question 4.
(i) ∫\(\frac{d x}{\sqrt{3 x^2+4}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.4(1)

(ii) ∫\(\frac{4 e^x}{\sqrt{3 e^x+4}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.4(2)

(iii) ∫\(\frac{d x}{x \sqrt{(\ln x)^2+8}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.4(3)

(iv) ∫\(\frac{d \theta}{\sin ^2 \theta \sqrt{\cot ^2 \theta+2}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.4(4)

(v) ∫\(\frac{x^2}{\sqrt{x^6+a^6}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.4(5)

(vi) ∫\(\frac{3 x+4}{\sqrt{5 x^2+8}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.4(6)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d)

(vii) ∫\(\frac{e^x \cos e^x}{\sqrt{\sin ^2 e^x+9}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.4(7)

(viii) ∫\(\frac{2 x+11}{\sqrt{x^2+10 x+29}}\)dx (x + 5 = z)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.4(8)

Question 5.
(i) ∫\(\frac{d x}{\sqrt{4 x^2-6}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(1)

(ii) ∫\(\frac{e^{5 x}}{\sqrt{e^{10 x}-4}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(2)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d)

(iii) ∫\(\frac{d x}{x \sqrt{(\ln x)^2-4}}\); x > e2
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(3)

(iv) ∫\(\frac{\cos \theta d \theta}{\sin ^2 \theta \sqrt{{cosec}^2 \theta-4}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(4)

(v) ∫\(\frac{d x}{\sqrt{x} \sqrt{x-a^2}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(5)

(vi) ∫\(\frac{x-2}{\sqrt{3 x^2-8}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(6)

(vii) ∫\(\frac{3 x+4}{x \sqrt{2 x^2-5}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(7)

(viii) ∫\(\frac{x^2+2 x+2}{x \sqrt{x^2-4}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(8)

(ix) ∫\(\frac{d x}{\sqrt{x^2+8 x}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(9)

(x) ∫\(\frac{x+7}{\sqrt{x^2+8 x}}\)dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(d) Q.5(10)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j)

Odisha State Board Elements of Mathematics Class 12 Solutions CHSE Odisha Chapter 9 Integration Ex 9(j) Textbook Exercise questions and Answers.

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Exercise 9(j)

Evaluate the following Integrals.
Question 1.
(i) \(\int_{-2}^3\)x4 dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.1(1)

(ii) \(\int_0^1 x^{\frac{1}{3}}\) dx
Solution:
\(\int_0^1 x^{\frac{1}{3}}\) dx = \(\left[\frac{x^{\frac{4}{3}}}{\frac{4}{3}}\right]_0^1\) = \frac{3}{4}\(\)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j)

(iii) \(\int_1^4 \frac{d x}{\sqrt{x}}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.1(3)

(iv) \(\int_1^3 \frac{d x}{x^3}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.1(4)

(v) \(\int_1^2\left(4 x+\sqrt{x}+\frac{1}{x^{\frac{1}{3}}}+\frac{1}{x^2}\right)\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.1(5)

(vi) \(\int_{-1}^2\)(2x + 1)(x – 2) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.1(6)

(vii) \(\int_0^1\)(x + 1)4 dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.1(7)

(viii) \(\int_0^1 x^7\left(1+x^8\right)^{\frac{1}{3}}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.1(8)

(ix) \(\int_1^4 \frac{x^2-3 x+5}{\sqrt{x}}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.1(9)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j)

(x) \(\int_1^4 \frac{(x+2)\left(x^2+3\right)}{\sqrt{x}}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.1(10)

Question 2.
(i) \(\int_0^{\frac{\pi}{2}}\)(cos x – sin x) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.2(1)

(ii) \(\int_0^{\frac{\pi}{2}}\)cos 2x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.2(2)

(iii) \(\int_0^{\frac{\pi}{4}}\)tan2 x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.2(3)

(iv) \(\int_0^\pi 3 \sin \frac{x}{2} \cos \frac{x}{2}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.2(4)

(v) \(\int_0^{\frac{\pi}{4}}\)sin 2x cos x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.2(5)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j)

(vi) \(\int_{\frac{\pi}{6}}^{\frac{\pi}{3}} \frac{1+\cos 2 x}{1-\cos 2 x}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.2(6)

(vii) \(\int_{\frac{\pi}{4}}^{\frac{\pi}{2}}\)cos x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.2(7)

(viii) \(\int_0^{\frac{\pi}{4}}\) cos2 2x sin3 4x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.2(8)

Question 3.
(i) \(\int_1^2\)e4x+1 dx
Solution:
\(\int_1^2\)e4x+1 dx = \(\left[\frac{e^{4 x+1}}{4}\right]_1^2\) = \(\frac{1}{4}\){e9 – e5}

(ii) \(\int_0^2\)3x+2 dx
Solution:
\(\int_0^2\)3x+2 dx = \(\left[\frac{3^{x+2}}{\ln 3}\right]_0^2\) = \(\frac{1}{\ln 3}\){34 – 32} = \(\frac{72}{\ln 3}\)

(iii) \(\int_0^1\)cos h 2x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.3(3)

(iv) \(\int_0^1 \frac{e^x-e^{-x}}{e^x+e^{-x}}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.3(4)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j)

(v) \(\int_0^2 x^2 e^{x^3}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.3(5)

Question 4.
(i) \(\int_0^1 \frac{d x}{\sqrt{1-x^2}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.4(1)

(ii) \(\int_{\frac{2}{\sqrt{3}}}^2 \frac{d x}{x \sqrt{x^2-1}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.4(2)

(iii) \(\int_0^{\sqrt{3}} \frac{d x}{1+x^2}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.4(3)

(iv) \(\int_0^{\ln 2} \frac{d x}{\sqrt{e^{2 x}-1}}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.4(4)

Question 5.
(i) \(\int_0^1 \frac{d x}{3 x+2}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.5(1)

(ii) \(\int_0^4 \frac{d x}{\sqrt{x^2+9}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.5(2)

(iii) \(\int_2^3 \frac{d x}{\sqrt{x^2-2}}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.5(3)

(iv) \(\int_0^4 \sqrt{x^2+9}\) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.5(4)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j)

Question 6.
(i) \(\int_{-2}^1\)(|x| + x) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.6(1)

(ii) \(\int_2^5\)[x] dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.6(2)

(iii) \(\int_0^{\frac{3}{2}}\)[2x] dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.6(3)

(iv) \(\int_0^2\)[x2] dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.6(4)

Question 7.
(i) \(\int_1^2\)ex . (x + 1) dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.7(1)

(ii) \(\int_0^{\frac{\pi}{4}}\)x sin x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.7(2)

CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j)

(iii) \(\int_1^2\)x log x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.7(3)

(iv) \(\int_0^1\)x tan-1 x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.7(4)

(v) \(\int_0^1 \frac{x d x}{(2x+1)(x+1)}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.7(5)

(vi) \(\int_0^{\frac{\pi}{2}} \frac{\cos x d x}{(\sin x+1)(\sin x+2)}\)
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.7(6)

(vii) \(\int_\theta^{\frac{\pi}{2}}\)ex cos x dx
Solution:
CHSE Odisha Class 12 Math Solutions Chapter 9 Integration Ex 9(j) Q.7(7)

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 6 ଷତ୍ବ ବିଧ୍

Odisha State Board BSE Odisha Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions Chapter 6 ଷତ୍ବ ବିଧ୍ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Sanskrit Grammar Solutions Chapter 6 ଷତ୍ବ ବିଧ୍

ବିଶେଷ ନିୟମ ଅନୁସାରେ ‘ସ୍’ ର ‘ଷ୍’ ରେ ପରିଣତକୁ ଷତ୍ୱ ବିଧ୍ କୁହାଯାଏ ।
ଅ, ଆ ଭିନ୍ନ ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣ, କ୍, ଙ ଏବଂ ର୍ ରୁ ପର ପ୍ରତ୍ୟୟରେ ଥିବା ସ’ କାରର କ୍ଷ’ କାର ହୁଏ । ଉକ୍ତ ସ’ କାରର ପୂର୍ବରେ (ନ ସ୍ଥାନରେ ହୋଇଥବା) ଅନୁସ୍ଵାର, ବିସର୍ଗ କିମ୍ବା ଷ୍ ଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଷକାର ହୁଏ ।
ଯଥା – ହରି + ସୁ = ହରିଷ୍ଣୁ । ସାଧୁ + ସୁ = ସାଧୁଷୁ + ପିତୃ + ସୁ = ପିତୃଷୁ । ରାମେ + ସୁ = ରାମେଷୁ । ଗୋ + ସୁ = ଗୋଷୁ । ନୌ + ସୁ = ନୌଷୁ । ବାକ୍ + ସୁ = ବାକ୍ଷୁ । ପ୍ରାଙ୍ + ସୁ = ପ୍ରାଙ୍‌ଷୁ । ବାର୍ + ସୁ = ବାହୁଁ । ମୁମୂର୍ + ସୁ = ମୁମୂର୍ଷୁ । ଚିକୀର୍ + ସା = ଚିକୀର୍ଷା । ସପିଂ + ସି = ସପିଂଷି । ହବୀ + ସି = ହବୀଷି । ସର୍ପିଷ୍ + ସୁ = ସର୍ପିସ୍‌ ।

କିନ୍ତୁ – ଲତା + ସୁ = ଲତାସୁ । ଗଚ୍ଛତ୍ + ସୁ = ଗଚ୍ଛସ୍ତୁ । ରାଜନ୍ + ସୁ = ରାଜସୁ । ବିଦ୍ୟା + ସୁ = ବିଦ୍ୟାସୁ । ପଦାନ୍ତ ସ୍ ର ଷ୍ ହୁଏ ନାହିଁ; ଯଥା- ଅଗ୍ନିସ୍ + ତତ୍ର = ଅଗ୍ନିସ୍ତତ୍ର । ପ୍ରତ୍ୟୟସ୍ଥ ଦନ୍ତ୍ଯ ସ କାରର ଷକାର ହୁଏ ନାହିଁ । ଯଥା – ଅଗ୍ନିସାତ୍, ନଦୀସାତ୍ ।
ମାତ୍ର – ବିଷମ, ସୁଷମ, ଆନୁଷଙ୍ଗିକ ହୁଏ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 6 ଷତ୍ବ ବିଧ୍

ଅଭ୍ୟାସଃ
ସମୀଚୀନଂ ‘ଷରଂ’ ‘ଣ” ଚ ବିଧାୟ ସଂଶୋଧୟତ ।
ବିଦ୍ୟାର୍ଥିମାଂ ବିଦ୍ୟାଶ୍ରୁ ଅନୁରାଗ ଅସ୍ତ । ବୃକ୍ଷାନାଂ ଅଗ୍ରେସୁ ପତ୍ରାନି ନ ସନ୍ତି । ଗ୍ରୀଷ୍ମର୍ଭେ ସରଷୁ ଜଳମ୍ ଅନଂ ତିଷ୍ଠତି । ସଦାଚରଣେଣ ଛାତ୍ରା ପୁରସ୍କାରଂ ପ୍ରାପ୍‌ଷ୍ୟନ୍ତ । ସୂର୍ପଣଖା ରାବଣସ୍ୟ ଭଗିନୀ ଆସୀତ୍ । ଧାର୍ମିକାନାଂ ସଭା ଅଭବତ୍ । ପରୋପକାରଃ ମନୁଷ୍ୟାନାଂ ଧର୍ମଃ।
Answer:
ବିଦ୍ୟାର୍ଥିନାମ୍, ବିଦ୍ୟାସୁ, ବୃକ୍ଷାଣାମ୍, ଅଗ୍ରେଷୁ, ପତ୍ରାଣି, ସରଃସୁ, ସଦାଚରଣେନ, ପ୍ରାପ୍‌ସ୍ୟନ୍ତ, ଶୂର୍ପଣଖା, ଧାର୍ମିକାଣାମ୍, ମନୁଷ୍ୟତାଂ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 3 ପଦ ପ୍ରକରଣ

Odisha State Board BSE Odisha Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions Chapter 3 ପଦ ପ୍ରକରଣ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Sanskrit Grammar Solutions Chapter 3 ପଦ ପ୍ରକରଣ

କୌଣସି ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶକରୁଥିବା ଏକ ବା ଏକାଧ୍ଵକ ବର୍ଷର ସମଷ୍ଟିକୁ ଶବ୍ଦ ବା ପ୍ରକୃତି କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରକୃତି ଦୁଇପ୍ରକାରର । ବସ୍ତୁବାଚକ କିମ୍ବା ବସ୍ତୁର ବିଶେଷଣବାଚକ ପ୍ରକୃତିକୁ ‘ନାମ’ ବା ‘ପ୍ରାତିପାଦିକ’ ଏବଂ କ୍ରିୟାବାଚକ ପ୍ରକୃତିକୁ ‘ଧାତୁ’ କହନ୍ତି । ପ୍ରାତିପାଦିକ ଓ ଧାତୁରେ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗ କରାଯାଇ ପଦ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଏ । ଏହି ପତ୍ୟୟକୁ ବିଭକ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟୟ କହନ୍ତି । ପ୍ରାତିପଦିକରୁ ଉତ୍ତର ‘ସୁପ୍’ ନାମକ ବିଭକ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗରେ ସୁବନ୍ତ (ସୁପ୍ + ଅନ୍ତ) ପଦ ଓ ଧାତୁରୁ ଉତ୍ତର ତିଡ୍ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗରେ ତିଙନ୍ତ (ତିଜ୍ + ଅନ୍ତ) ପଦମାନ ଗଢ଼ାଯାଏ । ବାକ୍ୟର ବିଶ୍ଳେଷଣଦ୍ବାରା ପଦର ଓ ପଦର ବିଶ୍ଳେଷଣଦ୍ଵାରା ପ୍ରକୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟର ବୋଧ ହୁଏ । ‘ସୁପତିଙ୍ଖ ପଦମ୍’ ଓ ‘ଅପଦଂ’ ନ ପ୍ରୟୁଞ୍ଜୀତ’ ନ୍ୟାୟରେ ବାକ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାରଲାଗି ‘ପଦ’ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ, ଶବ୍ଦନୁହେଁ । ବାକ୍ୟସ୍ଥିତ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଦୁଇଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ।

(୧) ସୁବନ୍ତପଦ (ବିଶେଷ୍ୟ, ବିଶେଷଣ,ସର୍ବନାମ ଓ ଅବ୍ୟୟ),
(୨) ତିଙନ୍ତ ପଦ (କ୍ରିୟା) ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 3 ପଦ ପ୍ରକରଣ 1

ବିଶେଷ୍ୟ ଓ ବିଶେଷଣ
‘‘ଗୁଣାଦିଭିଶ୍ଚ ଯଚ୍ଛେଦ୍ୟ ତଦ୍ ବିଶେଷ୍ୟମୁଦାହୃତମ୍ ।’’
ଯେଉଁ ପଦଦ୍ୱାରା କୌଣସି ବସ୍ତୁ, ବ୍ୟକ୍ତି, ଜାତି, ଗୁଣ ବା କ୍ରିୟାର ବୋଧହୁଏ ତାହାକୁ ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ କହନ୍ତି ।
(କ) ବସ୍ତୁବାଚକ – ଘଟ, ସୁବର୍ଣ୍ଣମ୍, ବସ୍ତ୍ରମ୍, ଶିଳା
(ଖ) ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ – ରାମ, ହିମାଳୟଃ, ଗଙ୍ଗା
(ଗ) ଜାତିବାଚକ – ନରଃ, ପଶୁ, ପକ୍ଷୀ, ନଦୀ
(ଘ) ଗୁଣବାଚକ – ଗୁରୁତ୍ଵମ୍, ଧୈର୍ଯ୍ୟମ୍, ସାଧୁତା
(ଙ) କ୍ରିୟାବାଚକ – ଗମନମ୍, ଶ୍ରବଣମ୍, ଶୟନମ୍ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 3 ପଦ ପ୍ରକରଣ

‘ବିଶେଷଣମାତ୍ର – ପ୍ରୟୋଗୋ ବିଶେଷ୍ୟପ୍ରତିପରୌ ।’’
ଯେଉଁ ପଦଦ୍ୱାରା ବିଶେଷ୍ୟର ଗୁଣ, ଅବସ୍ଥା ଓ ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ ତାହାକୁ ବିଶେଷଣ ପଦ କହନ୍ତି । କୌଣସି ବିଶେଷଣ ପଦର ପ୍ରୟୋଗଦ୍ଵାରା ବିଶେଷ୍ୟର ସ୍ବତଃ ବୋଧ ହେଉଥିଲେ ସେଠାରେ ବିଶେଷ୍ୟର ପ୍ରୟୋଗ ଐଚ୍ଛିକ ।

ଯଥା – ଦରିଦ୍ରା (ଦରିଦ୍ର ଜନା) ଦୁଃଖଶତାନି ସହନ୍ତେ ।
‘ବିଶେଷ୍ୟସ୍ୟ ହି ଯଲ୍ଲିଙ୍ଗ ବିଭକ୍ତି-ବଚନେ ଚ ଯେ- ତାନି ସର୍ବାଣି ଯୋଜ୍ୟାନି ବିଶେଷଣପଦେଷ୍ଟପି ।’’
ବିଶେଷଣ ବିଶେଷ୍ୟ, ସର୍ବନାମ, ଅବ୍ୟୟ ଓ କ୍ରିୟାକୁ ବିଶେଷିତ କରିଥାଏ । ବିଶେଷ୍ୟ ପଦର ଯେଉଁ ଲିଙ୍ଗ, ଯେଉଁ ବିଭକ୍ତି ଓ ଯେଉଁ ବଚନ ଥାଏ ବିଶେଷଣ ପଦର ସେହି ଲିଙ୍ଗ, ସେହି ବିଭକ୍ତି ଓ ସେହି ବଚନ ହୁଏ ।

ଯଥା – ଚିତ୍ର ପଦଃ, ଚିତ୍ରା ଶାଟୀ, ଚିତ୍ର ବସ୍ତ୍ରମ୍ ।
କେତେକ ସ୍ଥଳରେ ଏଥ‌ିରେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ ଦେଖାଯାଏ;

ଯଥା – ବେଦା ପ୍ରମାଣମ୍, ସନ୍ତାନା ମାତୁଃ ସ୍ନେହସ୍ୟ ଆସ୍ପଦମ୍, ଲୋଭଃ ପାପସ୍ୟ କାରଣମ୍, ଘୃତମ୍ ଆୟୁଷଃ ହେତୁଃ, ଧଃ ସର୍ବେକ୍ଷାଂ ବିଶ୍ୱାସଭାଜନମ୍, ଜଗନ୍ନାଥ ଶରଣମ । ଏଠାରେ ବିଶେଷ୍ୟର ଲିଙ୍ଗ ଅନୁସାରେ ବିଶେଷଣ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଲିଙ୍ଗର ପରିବର୍ତ୍ତନ ହେଉ ନ ଥିବାରୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ନିୟତ ଲିଙ୍ଗ ବିଶିଷ୍ଟ ।

ବିଶେଷଣ ଯଦି ବିଶେଷ୍ୟର ସମାନ ବିଭକ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ; ତେବେ ତାହାକୁ ସମାନାଧ୍ଵରଣ ବିଶେଷଣ ଏବଂ ଯଦି ଭିନ୍ନ ବିଭକ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ ତେବେ ତାହାକୁ ବ୍ୟଧ୍ୱକରଣ ବିଶେଷଣ କହନ୍ତି । ରାମସ୍ୟ ଗୃହମ୍, ଗଙ୍ଗା ଜଳମ୍, ତିଳେ ତୈଳମ୍, କୁଠାରେଣ ଛେଦନମ୍ ଇତ୍ୟାଦି ସ୍ଥଳରେ ରାମ, ଗଙ୍ଗା, ତିଳ, କୁଠାର- ଏହି ବିଶେଷଣଗୁଡ଼ିକ ବିଶେଶ୍ୟର ସମାନ ବିଭକ୍ତି ଗ୍ରହଣ କରି ନଥିବାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ବ୍ୟଧ୍ୟାକରଣ ବିଶେଷଣ ।

ବିଶେଷଣର ବିଶେଷଣ –
ଅଳ୍ପମ୍ ଉତଂ ଦୁଗ୍ଧମ୍ । ଅଧ୍ଵଂକଂ ଶୀତଳଂ ଜଳମ୍ ।
ସର୍ବନାମର ବିଶେଷଣ –
ଅଧାର୍ମିକଃ ଡଃ । ଧାର୍ମିକଃ ତ୍ୱମ୍ ।
ଅବ୍ୟୟର ବିଶେଷଣ –
ରମଣୀୟଂ ପ୍ରାତଃ । ବହୁ ମିଥ୍ୟା ।
କ୍ରିୟାର ବିଶେଷଣ –
ମଧୁରଂ ଗାୟତି । ମୃଦୁ ହସତି ।
କ୍ରିୟା ଓ ଅବ୍ୟୟର ବିଶେଷଣ ଜୀବଲିଙ୍ଗ ଓ ଏକବଚନାନ୍ତ ହୁଏ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 3 ପଦ ପ୍ରକରଣ

ସର୍ବନାମ:
ଯେଉଁ ପଦଗୁଡ଼ିକ ବିଶେଷ୍ୟ-ବିଶେଷଣ ପ୍ରଭୃତିର ବଦଳରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଅନ୍ତି ସେହି ସର୍ବ, ବିଶ୍ବ ପ୍ରଭୃତି ୩୩ ଟି ଶବ୍ଦକୁ ସର୍ବନାମ କହନ୍ତି । ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ -ସର୍ବ, ବିଶ୍ବ, ଉଭ, ଉଭୟ, ଅନ୍ୟ, ଅନ୍ୟତର, ଇତର, ସ୍ୱତ୍, ତ୍ୱ, ନେମ, ସମ, ସିମ, ପୂର୍ବ, ପର, ଅବର, ଦକ୍ଷିଣ, ଉତ୍ତର, ଅପର, ସ୍ୱ, ଅନ୍ତର, ତ୍ୟଦ୍, ତଦ୍, ଯଦ୍, ଏତଦ୍, ଇଦିମ୍, ଅଦସ୍, ଏକ, ଦ୍ବି, ଯୁଷ୍ପଦ୍, ଅସ୍ପୃଦ୍, ଭବତୁ (ଭବତ୍) ଓ କିମ୍ । ଏତଦ୍‌ଭିନ୍ନ ଡତର ଓ ଡତମ ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ପଦ ସର୍ବନାମ ।

ସର୍ବନାମର ବ୍ୟବହାର:
(କ) ଈଶ୍ୱରଃ ସର୍ବସ୍ୟ କର୍ତ୍ତା, ଡଃ ତୁ ତସ୍ୟ ରକ୍ଷକୋଽପି । ଏଠାରେ ‘ସ’ ଓ ‘ତସ୍ୟ’ ସର୍ବନାମଦ୍ଵୟ ଯଥାକ୍ରମେ ବିଶେଷ୍ୟ-ଈଶ୍ଵର ଓ ସର୍ବନାମ-ସର୍ବ ସ୍ଥାନରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଅଛି ।
(ଖ) ଗଙ୍ଗାୟା ଜଳଂ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକରମ୍, ଅତଃ ଜନାଃ ତସ୍ୟା ଜଳେ ସ୍ନାନଂ କୁର୍ବନ୍ତି ।
ଏଠାରେ ‘ତସ୍ୟା’ ସର୍ବନାମ ପଦଟି ‘ଗଙ୍ଗାୟା’ ବିଶେଷଣ ପଦ ସ୍ଥାନରେ ବ୍ୟବହୃତ ।
(ଗ) ପ୍ରାତଃ ଶଯ୍ୟା ତ୍ୟାଜ୍ୟା, ତସ୍ମିନ୍ ଈଶ୍ଵରସ୍ମରଣମପି କାର୍ଯ୍ୟମ୍ । ଏଠାରେ ‘ତସ୍ମିନ୍’ ଏହି ସର୍ବନାମ ‘ପ୍ରାତଃ’ ଏହି ଅବ୍ୟୟ ସ୍ଥାନରେ ବ୍ୟବହୃତ ।
(ଘ) ‘ ଅହଂ ଯଥାନିୟତଂ ରାଜ୍ୟ ପାଳୟିଷ୍ୟାମି’ ଏତତ୍‌ ଉତ୍ଥା ମନ୍ତ୍ରୀ ଶପରଂ କୃତବାନ୍ । ଏଠାରେ ‘ଏତତ୍’ ଏହି ସର୍ବନାମ ‘ଅହଂ ……. ପାଳୟିଷ୍ୟାମି’ ଏହି ବାକ୍ୟ ବଦଳରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଅଛି ।

ଅବ୍ୟୟ:
“ସଦୃଶଂ ତ୍ରିଶୁ ଲିଙ୍ଗେଷୁ ସର୍ବାସୁ ଚ ବିଭକ୍ତଷ୍ଣୁ ।
ବଚନେଷୁ ଚ ସର୍ବେଷୁ ଯନ୍ତ୍ରବ୍ଯତି ତଦବ୍ୟୟମ୍ ॥’’

ତିନି ଲିଙ୍ଗ, ତିନି ବଚନ ଓ ସାତ ବିଭକ୍ତିରେ ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ଏକାପରି ରହେ ତାହା ‘ଅବ୍ୟୟ ପଦ’ ।
(କ) ଅତଃ, ତତ୍ର, ଇହ, ସଦା, ଅଧୁନା, ଇଦାନୀମ୍, ତହିଁ, ଯଥା, ଇଡମ୍, ପୁରସ୍ତାତ୍‌, ପୁରଃ, ଦ୍ବିଧା ଇତ୍ୟାଦି ଅବ୍ୟୟ ପଦ ।
(ଖ) ଅବ୍ୟୟୀଭାବ ସମାସ ଅବ୍ୟୟ ହୁଏ; ଯଥା- ଉପକୂଳମ୍, ଯଥାଶକ୍ତି ପ୍ରଭୃତି ।
(ଗ) ପ୍ର, ପରା, ଅପ, ସମ୍, ଅନୁ, ଅବ, ନିର୍, ନିସ୍, ଦୁସ୍, ଦୁର୍, ବି, ନି, ଆଡ୍, ଅଧ, ଅପି, ଅତି, ସୁ, ଉଦ୍, ଅଭି, ପ୍ରତି, ପରି, ଉପ – ଏହି ୨୨ଟି ଶବ୍ଦ କ୍ରିୟା ସଂଯୋଗରେ ଉପସର୍ଗ ବୋଲାନ୍ତି ।
ସମୟ ସମୟରେ ଏଗୁଡ଼ିକ ଅବ୍ୟୟ ରୂପେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଅନ୍ତି ।
(ଘ) କ୍କା, ଲ୍ୟାପ୍ ପ୍ରଭୃତି କେତେକ କୃତ୍ ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ପଦ ଅବ୍ୟୟ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 3 ପଦ ପ୍ରକରଣ

କେତେକ ଅବ୍ୟୟର ପ୍ରୟୋଗ:
ଆଡ୍ (ସୀମା) – ଅୟଂ ପନ୍ଥା ଆସମୁଦ୍ର (ସମୁଦ୍ର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ) ଗଚ୍ଛତି ।
(ବ୍ୟାପ୍ତି) – ଆକୀଙ (କୀଟପତଙ୍ଗପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପି) ସର୍ବେକ୍ଷାଂ ଜୀବାନାଂ ସୁଖେଚ୍ଛା ଅସ୍ଥି ।
ହାଃ (ଗତକାଲି) – ହ୍ୟ ସଭା ଅଭବତ୍ ।
ବା (ବିକଳ୍ପ) – ଛାତ୍ରଃ ପଠତି ବା ?
ଶଃ (ଆସନ୍ତାକାଲି) – ଶ୍ୱ ସୋମବାସରଃ
ଅଦ୍ଯ (ଆଜି) – ଅଦ୍ୟ ରବିବାସରଃ ।
ପରଦଃ (ଆସନ୍ତା ପରଦିନ) – ପରଶଃ ମଙ୍ଗଳବାସରଃ ।
ନୂନମ୍ (ନିଶ୍ଚୟ) – ଅହଂ ନୂନଂ ଗମିଷ୍ୟାମି ।
ଜାତୁ (କଦାଚିତ୍) – ନ ଜାତୁ ଦୁଃଖ୍ୟ ଗଣନୀୟମ୍ ।
ସୁକ୍ଷ୍ମ (ଭଲ ଭାବରେ) – ଅୟଂ ବାଳକଃ ସୁଶ୍ରୁ ପଠତି ।
ଇବ (ପରି) – ରାମଃ ଇବ ରାଜା ନାସ୍ତି ।
ଏବ (ନିଶ୍ଚୟ, ହିଁ) – ସତ୍ୟମ୍ ଏବ ଜୟତେ ।
ପ୍ରାୟଃ (ପ୍ରାୟ) – ପ୍ରାୟଃ ଜନଃ ସ୍ବାର୍ଥପରଃ ।
ପୁରା (ପୂର୍ବେ) – ପୁରା ଖାରବେଳ ଉତ୍କଳେ ରାଜା ଆସୀତ୍ ।
ବହିଃ (ବାହାରେ) – ଗୃହାଦ୍ ବହିଃ ଶିଶୁ ଖେଳତି ।
ଅନ୍ତଃ (ମଧ୍ୟରେ) – ସମୁଦ୍ରସ୍ୟ ଅନ୍ତଃ ରତ୍ନାନି ସନ୍ତି ।
ଋତେ (ବିନା) – ପରିଶ୍ରମାତ୍ ଋତେ ବିଦ୍ୟା ନ ଭବତି ।
ସହ/ ସମମ୍‌ / ସାକମ୍ / ସାର୍କମ (ସହିତ) – କ୍ଷୀରେଣ ସହ/ ସମମ୍/ ସାକମ୍ | ସାଉଂ ଲବଣଂ ନ ଭକ୍ଷୟେତ୍‌ ।
ଦିଷ୍ଟ୍ୟ (ସୌଭାଗ୍ୟବଶତଃ) – ଦିଷ୍ଟ୍ୟ ଡଃ ବିପଦଃ ମୁକ୍ତା ।
ବୃଥା (ଅକାରଣରେ) – ବୃଥା କାଳକ୍ଷେପଃ ନ କରଣୀୟ ।
ଆରାତ୍‌ (ଦୂର ବା ନିକଟ) – ଗ୍ରାମାତ୍ ଆରାତ୍ ନଦୀ ପ୍ରବହତି ।
ମନାକ୍ (ଅଳ୍ପ) – ମନାକ୍ କଷ୍ଟ କରୋତୁ ।
ଅପି (ମଧ୍ଯ) – ତ୍ୱମ୍ ଅପି ପଠିଷ୍ୟସି ।
ମୃଷା (ମିଥ୍ୟା) – କରଂ ମୃଷା ବଦସି ?
ମିଥ୍ୟା (ମିଥ୍ୟା) – ମିଥ୍ୟା ମା କଥୟ ।
ଅଳମ୍ (ନିଷେଧ) – ଅଳଂ ବିଳମ୍ବନ ।
(ସମର୍ଥ) (ଭୂଷଣ) – ଈଶ୍ବରକଥା ପାପାନାଂ ନାଶାୟ ଅଳମ୍ ।
(ଭୂଷଣ) – ଅତିଥ୍ୟ ଆସନମ୍ ଅଳଙ୍କରୋତି ।
ତିରସ୍ (ନିନ୍ଦାକରିବା) – ନ କମପି ତିରସ୍କର୍ଯ୍ୟାତ୍ ।
ଶଶ୍ବତ୍ (ସର୍ବଦା) – ଆତ୍ମା ଶଶ୍ବତ୍ ତିଷ୍ଠତି ।
(ପୁନଃ ପୁନଃ) – ବିଦ୍ୟା ଶଶ୍ବତ୍ ଅଭ୍ୟସନୀୟା ।
ସକୃତ୍ (ଥରେ) – ସକୃତ୍ ଗୀତାଂ ପଠେତ୍ ।
ଦିବା (ଦିନ) – ଦିବା ଶୟନମ୍ ଅନୁଚିତମ୍ ।
ନକ୍ତମ୍ (ରାତ୍ରି) – ନଭଃ ନକ୍ଷତ୍ରାଣି ପଶ୍ୟ ।
ସମୟା / ନିକଷା (ନିକଟରେ) – ଭୁବନେଶ୍ଵରଂ ସମୟା/ନିକଷା ଖଣ୍ଡିଗିରି ଅସ୍ଥି ।
ଅନ୍ତରା (ମଧ୍ଯରେ) – ହିମାଳୟଂ ବିନ୍ଧ୍ୟ ଚ ଅନ୍ତରା ଆର୍ଯ୍ୟାବର୍ତ୍ତେ ବର୍ଗତେ ।
ଅଭିତଃ (ସମୀପ) – କୋଣାର୍କମନ୍ଦିରମ୍ ଅଭିତଃ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ଅସ୍ଥି ।
ଉଭୟତଃ (ଦୁଇପାଖରେ) – ଗ୍ରାମମ୍ ଉଭୟତଃ ପର୍ବତଃ ସନ୍ତି ।
ଐଷମଃ (ଏହିବର୍ଷ) – ଐଷମ ଅହଂ ନବମବର୍ଗେ ପଠାମି ।
ପରୁତ୍ (ପୂର୍ବବର୍ଷ) – ପରୁତ୍ ଶସ୍ୟହାନିଃ ଅଭବତ୍ ।
ପରାରି (ପୂର୍ବତର ବର୍ଷ) – ପରାରି ବନ୍ୟା ଅଭବତ୍ ।
ଅନ୍ତରେଣ (ବିନା) – ଦୁଃଖମ୍ ଅନ୍ତରେଣ ସୁଙ୍ଖ ନାସ୍ତି ।
କଦା (କେତେବେଳେ) – ପିତା କଦା ଆଗଛତି ?
ତଦା (ସେତେବେଳେ) – ତଦା ସାୟମ୍ ଆସୀତ୍ ।

କେତେକ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଅବ୍ୟୟ:
ଚ, ହେ, ଭୋ, ତୁ, ମା, ନ, ନୋ, ନଞ, ସ୍ଵ (ଅତୀତ ଓ ପାଦପୂରଣ), ହି (ହେତୁ, ଅବଧାରଣ), କିମ୍ (ବିକଳ୍ପ), ଚିତ୍, ଚନ, ଚେତ୍‌, ପ୍ରାକ୍, ଯତ୍, ତତ୍, ବ୍ଲକ୍, ପ୍ରାତଃ, ପୁନଃ, ଉଚ୍ଚୈଃ, ନୀଚୈ, ଶନିଃ, ନାମ (ପ୍ରକାଶ୍ୟ), ପୃଥକ୍, ସାୟମ୍, ଚିରମ୍, ବହିଃ, ବିନା, ନାନା, ସ୍ଵସ୍ତି, ସ୍ୱାହା, ବଷଟ୍, ମିଥ (ପରସ୍ପର, ଗୋପନରେ), ପୁରା, ଉତ (ଅଥବା), ପ୍ରାୟଃ, ନମଃ, ପୁରଃ, ଯାବତ୍, ତାବତ୍, ଖଳୁ (ନିଷେଧ, ନିଶ୍ଚୟ, ବାକ୍ୟାଳଂକାର), ଅଥ, ଅହୋ, ଇବ, ଏବ, ନତୁ, ବତ (ଖେଦ, ଅନୁକମ୍ପା, ସନ୍ତୋଷ ବିସ୍ମୟ), ଇତି, ସଦ୍ୟ, ନହି, ଯଦ୍, ଏବ, ଉÉମ୍, କିମୁ, ଭୂୟାଁ, ଯଦି, ସାୟମ୍, କିଳ (ପ୍ରସିଦ୍ଧି), ସାକ୍ଷାତ୍‌, ସହସା, ସପଦି, ସମ୍ପ୍ରତି, ସାମ୍ପ୍ରତମ (ବର୍ତ୍ତମାନ, ଯୁକ୍ତ), ଯୁଗପତ୍ (ଏକା ସମୟରେ) ମୁଦୁଃ (ବାରମ୍ବାର) ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 3 ପଦ ପ୍ରକରଣ

ଅଭ୍ୟାସଃ:
୧। ସ୍ତମ୍ଭୟସ୍ଥିତପଦାନଂ ସମ୍ୟକ୍ ସଂଯୋଜନଂ ବିଧେୟମ୍ ।

ମଧୁମୟଃ ଜଳମ୍
ପୀତାମ୍ୱରଃ ଫଳମ୍
ସୁପକ୍ବମ୍ ବ୍ୟଞ୍ଜନମ୍
ସୁଶୀତଳମ୍ ସରସ୍ୱତୀ
ଶୁକ୍ଳାମ୍ୱରା ବିଷ୍ଣୁଃ
ରୁଚିକରମ୍ ବସ୍ତ୍ରମ୍
ଶୁଭ୍ରମ୍ ବସନ୍ତଃ

୨। ବନ୍ଧନୀସ୍ଥିତଯଥାର୍ଥପଦେନ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନଂ ପୂରୟତ ।
_________________ ବାଳକଃ । (ବିନୀତମ୍, ବିନୀତଃ) ।
Answer:
ବିନୀତଃ

ଭବାନ୍ ________________ (ପ୍ରମାତଃ, ପ୍ରମାଣମ୍) ।
Answer:
ପ୍ରମାଣମ୍

ଗୁଣାଃ _________________ (ପୂଜାସ୍ଥାନାନି, ପୂଜାସ୍ଥାନମ୍ ) ।
Answer:
ପୂଜାସ୍ଥାନମ୍

ବଳଭଦ୍ରଃ __________________ (ନୀଳାମ୍ବରମ୍, ନୀଳାମ୍ବରଃ)
Answer:
ନୀଳାମ୍ବରଃ

୩। ଉଚିତଃ ବିଶେଷ ମଧୁରାଣି ବିଶେଷୋର୍ବା ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନାନି ପୂରୟତ ।
Answer:
ମଧୁରାଣି _____________ ଶୁଦ୍ଧା _____________ ଆନନ୍ଦିତଃ । ଇୟଂ ନଦୀ ଇୟଂ ନଦୀ ________________ । ____________________ ଜନଃ ଆଦରଣୀୟ । ଧୂନଃ _________________ ସର୍ବାନ୍ ପ୍ରତାରୟତି । ବ୍ୟାଘ୍ର – ପଶୁ ।

(ବାଳକଃ, ଉତ୍ତମଃ, ବଚନାନି, ବକ୍ରା, ନରଃ, ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ)
Answer:
ମଧୁରାଣି ବଚନାନି ଶୁଣ୍ଢା ବାଳକଃ ଆନନ୍ଦିତଃ । ଇୟଂ ନଦୀ ବକ୍ରା । ଉତ୍ତମଃ ଜନଃ ଆଦରଣୀୟ । ଧୂନଃ ନରଃ ସର୍ବାନ୍ ପ୍ରତାରୟତି । ବ୍ୟାଘ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ପଶୁ ।

୪। ବିଶେଷଣସ୍ୟ ଭେଦାନ୍ ଦର୍ଶୟତ ।
Answer:
ବିଶେଷ୍ୟ ୫ ପ୍ରକାର ଅଟେ । ଯଥା – (୧) ବସ୍ତୁବାଚକ (୨) ବ୍ୟକ୍ତିବାଚକ (୩) ଜାତିବାଚକ (୪) ଗୁଣବାଚକ (୫) କ୍ରିୟାବାଚକ ।

୫। ସର୍ବନାମଶବ୍ଦ କେତାଂ ବିନିମୟେ ବ୍ୟବହୃତ ଭବନ୍ତି ?
Answer:
ବିଶେଷ୍ୟ ଓ ବିଶେଷଣ ପଦର ବିନିମୟରେ ସର୍ବନାମ ବ୍ୟବହୃତ ।

୬। ଅବ୍ୟୟସ୍ୟ ସଂଜ୍ଞା ଲିଖିତ ।
Answer:
ସଦୃଶଂ ତ୍ରିଶୁ ଲିଙ୍ଗେଷୁ ସର୍ବାସୁ ଚ ବିଭକ୍ତିଷ୍ଣୁ । ବଚନେଷୁ ଚ ସର୍ବେଷୁ ଯନ୍ତ୍ର ବେତି ତଦବ୍ୟୟମ୍ । ତିନି ଲିଙ୍ଗ, ସବୁ ବିଭକ୍ତି ଓ ତିନି ବଚନରେ ଯେଉଁ ପଦର ଆକାରରେ କିଛି ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ ନାହିଁ ତାହାକୁ ଅବ୍ୟୟ ପଦ କହନ୍ତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 3 ପଦ ପ୍ରକରଣ

୭। ଅଧୋଲିଷ୍ଠାନି ପଦାନି ବ୍ୟବହୃତ୍ୟ ବାକ୍ୟାନି ରଚୟତ ।
ନ, ପୁରା, ପ୍ରାତଃ, ଚ, ଅପି, ବହିଃ, ପ୍ରାୟଃ, ଇବ, ଏବ ।
Answer:
ନ (ନାହିଁ) – ଅହଂ ନ ଖାଦାମି ।
ପ୍ରାତଃ (ସକାଳ) – ପ୍ରାତଃ ସ୍ମରାମି ମହେଶମ୍ ।
ଅପି (ମଧ୍ଯ) – ଅହମ୍ ଅପି ଗମିଷ୍ୟାମି ।
ପ୍ରାୟଃ (ପ୍ରାୟ) – ପ୍ରାୟଃ ବୃଷ୍ଟି ଭବିଷ୍ୟତି ।
ଏବ (ହିଁ | ନିଶ୍ଚୟ) – ତ୍ୱମେବ ମାତା ।
ପୁରା (ପୂର୍ବେ) – ପୁରା ତତ୍ର ବନମ୍ ଆସୀତ୍ ।
ଚ (ଓ) – ରାତଃ ଶ୍ୟାମଃ ଚ୍ ପଠତଃ ।
ବହିଃ (ବାହାରେ) – ବହିଃ ଗଚ୍ଛତୁ ଭବାନ୍ ।
ଇବ (ପରି) – ରାମଃ ଇବ ରାଜା ନାସ୍ତି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 2 ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦ

Odisha State Board BSE Odisha Class 9 Sanskrit Grammar Book Solutions Chapter 2 ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦ Textbook Exercise Questions and Answers.

BSE Odisha Class 9 Sanskrit Grammar Solutions Chapter 2 ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦ

ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଏବଂ ସୂତ୍ରମାନଙ୍କର ସଂକ୍ଷେପୀକରଣ ନିମନ୍ତେ ବ୍ୟାକରଣରେ ଅନେକ ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦର ବ୍ୟବହାର ଦେଖାଯାଏ । ସେହି ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦ ବା ସଂଜ୍ଞାଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ମାଣ ସେମାନଙ୍କର ଗଠନ ବା ପ୍ରୟୋଗ ବା ଅର୍ଥକୁ ଆଧାର କରି କରାଯାଇଥାଏ । ଯେଉଁ ସଂଜ୍ଞାପଦଗୁଡ଼ିକ ନିଜ ନିଜର ଅର୍ଥ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ ସେଗୁଡ଼ିକ ଅକୃତ୍ରିମ ବା ଅନ୍ବର୍ଥ ସଂଜ୍ଞା; ଯଥା – କାରକ ଏହାର ଅର୍ଥ ସହଜରେ ବୁଝିହେଉଛି । ଅନ୍ୟ କେତେକ କୃତ୍ରିମ; ଯଥା – ଟି ଏବଂ ତଦ୍‌ଭିନ୍ନ କେତେକ ସଂଜ୍ଞା ଭାଷାନିରପେକ୍ଷ; ଯଥା – ‘ଗୁଣ’ ଏହା ସହଜରେ ବୁଝି ହୁଏ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଏଗୁଡ଼ିକ ବୁଝିବା ଆବଶ୍ୟକ । ଆରମ୍ଭରୁ କେତୋଟି ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦ ସହ ପରିଚୟ ରହିଲେ ବ୍ୟାକରଣ ଅଧ୍ୟୟନ ସୁଗମ ହେବ ।

୧। ଅକଥ୍ତ : ଏହା ଏକ ପ୍ରକାର କର୍ମର ସଂଜ୍ଞା । ଦ୍ବିକର୍ମକ ଧାତୁମାନଙ୍କର ଗୌଣକର୍ମକୁ ଅକଥ୍ତ କର୍ମ କୁହାଯାଇପାରେ । ଉଦାହରଣ – ମାଂ ପୟଃ ଦୋଷି । ଏଠାରେ ‘ଗା’ ୨ୟା ବିଭକ୍ତ ଗୌଣ କର୍ମ, ପୟ ୨ୟା ବିଭକ୍ତି ମୁଖ୍ୟ କର୍ମ । ଗୋ (ଗାଈଠାରୁ) ବଦଳରେ ଶାଂ (ଗାଈକୁ) ୨ୟା ବିଭକ୍ତିର ପ୍ରୟୋଗ ବିଶେଷ ନିୟମ (ଅକଥ୍ତ) ଅନୁସାରେ ହୋଇଅଛି ।

୨। ଅକର୍ମକ : ଯେଉଁ କ୍ରିୟାର ଫଳ ଓ ବ୍ୟାପାର ଉଭୟ, ଗୋଟିଏକୁ ଆଶ୍ରୟ କରି ରହିଥାଏ ତାହାକୁ ଅକର୍ମକ ଧାତୁ କୁହାଯାଏ ; ଯଥା – ବାଳକ କ୍ରୀଡ଼ତି । ଏଠାରେ କ୍ରୀଡ଼୍ ଧାତୁ ଅକର୍ମକ ।

୩। ଅଚ୍ : ପ୍ରଥମ ମାହେଶ୍ଵର ସୂତ୍ରର ପ୍ରଥମ ବର୍ଷ ‘ଅ’ ଏବଂ ଚତୁର୍ଥ ମାହେଶ୍ଵର ସୂତ୍ରର ଅନ୍ତିମ ‘ବ୍’ କୁ ନେଇ ‘ଅଚ୍’ ଗଠିତ । ଅଇଉଣ୍ । ୠ ୡ କ୍ । ଏ ଓ ଡ୍ର । ଐ ଔ ଚ୍ । ଅର୍ଥାତ୍ ‘ଅ’ ଠାରୁ ‘ଚ୍’ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ । ଏହା ସ୍ୱରବର୍ଣ୍ଣର ବାଚକ ବା ଅନ୍ୟ ନାମ । ଏଣୁ ସ୍ୱର ସନ୍ଧି, ସ୍ବରାନ୍ତ ଧାତୁ ଓ ସ୍ବରାନ୍ତ ଶବ୍ଦକୁ ଅଚ୍ ସନ୍ଧି, ଅଜନ୍ତ ଧାତୁ ଓ ଅଜନ୍ତ ଶବ୍ଦ କୁହାଯାଏ ।

୪। ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଂଯୋଗ : କାଳ ଓ ମାର୍ଗର ବ୍ୟବଧାନ ରହିତ ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଅବସ୍ଥାକୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସଂଯୋଗ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ – ମାସଂ ପଠତି । (ମାସେ ବ୍ୟାପି ପଢ଼ୁଛି କୌଣସି ଦିନ ବନ୍ଦ କରି ନାହିଁ ।)

୫। ଅଧୂକରଣ : କର୍ତ୍ତା ବା କର୍ମ ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ କ୍ରିୟାର ଅଧାରକୁ ଅଧୂକରଣ କୁହାଯାଏ । ଅଧିକରଣଠାରେ ସପ୍ତମୀ ବିଭକ୍ତିର ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 2 ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦ

୬। ଅନଭିହିତ : ସାଧାରଣତଃ ତିଙନ୍ତ, ହୃଦନ୍ତ, ତଦ୍ଧିତ ଓ ସମସ୍ତପଦ ଦ୍ବାରା କର୍ତ୍ତା, କର୍ମ ପ୍ରଭୃତି ଉକ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି ଓ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରଥମ ବିଭକ୍ତିରେ ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ । ଏହାବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କାରକ ଓ ବିଭକ୍ତିରେ ଏହି ଅନଭିହିତ ବା ଅନୁକ୍ତ ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ ।

୭। ଅନୁନାସିକ : ଯେଉଁ ବର୍ଷର ଉଚ୍ଚାରଣ ମୁଖ ଓ ନାସିକାର ମିଳିତ ସହାୟତାରେ ସଂଘଟିତ ହୁଏ । ତାହାକୁ ଅନୁନାସିକ କହନ୍ତି ।

୮। ଆଗମ : କୌଣସି ଶବ୍ଦ ବା ଧାତୁ ଅନ୍ତର୍ଗତ ବର୍ଷ ସମୀପରେ ଅନ୍ୟ ଅତିରିକ୍ତ ବର୍ଷର ଆଗମନକୁ ଆଗମ କହନ୍ତି; ଯଥା – ସମ୍ + ,କୃ + କ୍ତ (ତ) = ସମ୍ + ସ୍ (ଆଗମ) + କୃ + କ୍ତ (ତ) = ସଂସ୍କୃତ । ବନସ୍ପତି (ସ୍) । ଏଠାରେ ବନ + ପତି = ସନ୍ଧି ନିୟମ ଅନୁସାରେ ନ ପରେ ସ୍ ଆଗମ ହୋଇ ବନସ୍ପତି ହୋଇଛି ।

ଆତ୍ମନେପଦ : ଯେଉଁ କ୍ରିୟା ବା ଧାତୁର ଫଳ କର୍ତ୍ତା ନିଜେ ଭୋଗକରେ ତାହାକୁ ଆତ୍ମନେପଦ ଧାତୁ କହନ୍ତି; ଯଥା – ରାମ ଧନଂ ଲଭତେ । (ଫଳ କର୍ତ୍ତୁଗାମୀ ହେଲେ ଧାତୁ ଆତ୍ମନେପଦୀ ହୁଏ; ମାତ୍ର ଏହି ନିୟମ ଅନିତ୍ୟ । ଯଥାର୍ଥ ବିଚାରଲାଗି ୧/୩/୧୨ଠାରୁ ୧/୩/୭୬ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଥ‌ିବା ଅଷ୍ଟାଧ୍ୟାୟୀ ସୂତ୍ର ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ ।)

୧୦ । ଆଦେଶ : ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ କୌଣସି ବର୍ଷକୁ ହଟାଇ ତା’ ସ୍ଥାନରେ ଅନ୍ୟ ବର୍ଷର ସ୍ଥାପନକୁ ଆଦେଶ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଦଧୂ + ଅତ୍ର = ଦଧତ୍ର ( ଇ ସ୍ଥାନରେ ଯ ହେବା) । ‘ସ୍ଥା’ ଧାତୁର ତିଷ୍ଠ ଓ ଦୃଶ୍ ଧାତୁରୁ ପଶ୍ୟ ଆଦେଶ ହୁଏ ।

୧୧ । ଉପପଦ ବିଭକ୍ତି : କେତେକ ପଦର ପ୍ରୟୋଗକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଭକ୍ତିର ପ୍ରୟୋଗ ହୁଏ ସେହି ବିଭକ୍ତିକୁ ସେତେବେଳେ ଉପପଦ ବିଭକ୍ତି କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଇନ୍ଦ୍ରାୟ ପୁଷ୍ପାଣି ବଷଟ୍, ବଷଟ୍ ଶବ୍ଦଯୋଗରେ ‘ଇନ୍ଦ୍ରାୟ’ ୪ର୍ଥୀ ବିଭକ୍ତି । ଧାତୁ ବା କାରକ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ଶବ୍ଦ ଯୋଗରେ ଯେଉଁ ବିଭକ୍ତି ବିଧାନ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଉପପଦ ବିଭକ୍ତି କହନ୍ତି; ଯଥା – ନମଃ ଶିବାୟ, ଧନଂ ବିନା ସୁଖ ନାସ୍ତି ।

୧୨ । ଉପସର୍ଗ : ଧାତୁ ପୂର୍ବରୁ ଏବଂ ବିଶେଷ ଅର୍ଥରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥ‌ିବା କେତେକ ଅବ୍ୟୟ ପଦକୁ ଉପସର୍ଗ କହନ୍ତି । ଯଥା – ପ୍ର, ପରା, ଅପ, ସମ୍, ଅନୁ, ଅବ, ନିସ୍, ନିର୍, ଦୁସ୍, ଦୁର୍, ଅଭି, ବି, ଅଧ୍ୱ, ସୁ, ଉ, ଦ୍, ଅତି, ନି, ପ୍ରତି, ପରି, ଅପି, ଉପ, ଆ (ଆ) । ଉଦାହରଣ – ଅନୁଗଚ୍ଛତି, ପ୍ରଭବତି, ପୁନଃ ପିତୁଃ ପ୍ରତି ।
୧୩। କର୍ମପ୍ରବଚନୀୟ : ଏଠାରେ କର୍ମ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ କ୍ରିୟା । ଯେଉଁ ଉପସର୍ଗଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥଳବିଶେଷରେ କ୍ରିୟାକୁ ପ୍ରକାଶ ନ କରି ବିଶେଷ୍ୟ ପଦକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କରିଥା’ନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକ କର୍ମପ୍ରବଚନୀୟ । ନରା ଦେବାନ୍ ଅନୁ ।

୧୪ । ଗଣ : ଯେଉଁ ଯେଉଁ ଶବ୍ଦ ବା ଧାତୁଙ୍କର ସମାନ ବ୍ୟାକରଣଗତ କାର୍ଯ୍ୟ ହୁଏ ସେମାନଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥାନରେ ଏକତ୍ର କରି ରଖାଯାଇଥାଏ; ଯଥା – ‘ସର୍ବ’ ଶବ୍ଦକୁ ଆଦି କରି ସର୍ବାଦିଗଣ ଓ ଭ୍ କୁ ଆଦିକରି ଭ୍ଲାଦିଗଣ ଗଠିତ ।

୧୫ । ଗୁଣ : ଅକାର (ଅର୍), ଏକାର ଓ ଓକାରକୁ ଗୁଣ କହନ୍ତି । ସ୍ଵରର ଗୁଣ ହୁଏ କହିଲେ, ଇ, ଈ ସ୍ଥାନରେ ଏ, ଉ – ଊ ସ୍ଥାନରେ ଓ, ଋ – ୠ ସ୍ଥାନରେ ଅର୍ ଓ ଥ ସ୍ଥାନରେ ଅଲ୍ ହେବାକୁ ବୁଝାଏ; ଯଥା · ଦେବ + ଋଷି = ଦେବର୍ଷି ଏଠାରେ ‘ଋ’ର ‘ଅର୍’ ଗୁଣ ହୋଇଛି ବିଦ୍ + ଘଞ୍ଚ୍ = ବେଦଃ । ଏଠାରେ ବିଦ୍ ‘ଇ’ କାରର ‘ଏ’କାର ଗୁଣ ହୋଇଛି । ଚୁର୍ + ତିପ୍ = ଚୋରୟତି । ଏଠାରେ ଚୁର୍ ‘ଉ’ କାରର ‘ଓ’କାର ଗୁଣ ହୋଇଛି ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 2 ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦ

୧୬ । ଗୁରୁ : ସଂଯୁକ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣର ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ହ୍ରସ୍ବବର୍ଣ୍ଣ, ଦୀର୍ଘସ୍ବର, ଦୀର୍ଘସ୍ଵରଯୁକ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣ, ଅନୁସ୍ଵାରଯୁକ୍ତ ଓ ବିସର୍ଗଯୁକ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣ ଗୁରୁ ସଂଜ୍ଞକ ।

୧୭ । ଟି : ଶବ୍ଦର ଅନ୍ୟସ୍ୱରକୁ ‘ଟି’ କହନ୍ତି । ତା’ପରେ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ଥିଲେ, ଅନ୍ତଃସ୍ବର ଓ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ମିଶି ‘ଟି’ ବୋଲାନ୍ତି; ଯଥା – ରାଜନ୍ ଶବ୍ଦର (ର+ ଆ + ଜ୍ + ଅ + ନ୍) ଅନ୍ତଃସ୍ବର ଅ ଏବଂ ତତ୍ପରବର୍ତ୍ତୀ ନୂ ଅର୍ଥାତ୍ ‘ରାଜନ୍’ ର ‘ଅନ୍’ ଅଂଶଟି ହେଉଛି ‘ଟି’ । କିନ୍ତୁ ‘ରାମ’ ଶବ୍ଦରେ ଅନ୍ତଃସ୍ଵର (ର + ଆ + ମ୍ + ଅ) ‘ଅ’ ହେଉଛି ‘ଟି’ ।

୧୮ । ତଦ୍ଧିତ : ପ୍ରତିପଦିକରେ ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ନୂତନ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଅ, ଇ, ତା ପ୍ରଭୃତି ପ୍ରତ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକୁ ତଦ୍ଧିତ ପ୍ରତ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ ; ଯଥା – ଦଶରଥ + ଇ = ଦାଶରହଃ ।

୧୯ । ତିଜ୍ : ଯେଉଁ ପ୍ରତ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକ ମୂଳଧାତୁସହ ଯୁକ୍ତହୋଇ ସିଧାସଳଖ କ୍ରିୟାପଦ ନିର୍ମାଣ କରିଥା’ନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସଂକ୍ଷେପରେ ତି ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଅଷ୍ଟାଧ୍ୟାୟୀର ୩/୪/୭୮ ସୂତ୍ରର ପ୍ରଥମ ଓ ଅନ୍ତିମ ବର୍ଣ୍ଣକୁ ନେଇ ତି ପ୍ରତ୍ୟାହାର ଗଠିତ ଏବଂ ଏଥ‌ିରେ ଥ‌ିବା ମୋଟ୍ ୧୮ଟି ପ୍ରତ୍ୟୟ ମଧ୍ୟରୁ ପ୍ରଥମ ୯ଟି ପରସ୍ପେପଦୀ ଓ ଶେଷ ୯ଟି ଆତ୍ମନେପଦୀ ଧାତୁରେ ଲାଗିଥା’ନ୍ତି ।

୨୦ । କୃତ୍ : ଧାତୁସହ ଯୁକ୍ତହୋଇ ସଂଜ୍ଞାପଦ, ବିଶେଷଣପଦ, ଅବ୍ୟୟପଦ ନିର୍ମାଣ କରୁଥିବା ତିଭିନ୍ନ ପ୍ରତ୍ୟୟମାନଙ୍କୁ କୃତ୍ ପ୍ରତ୍ୟୟ କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରତ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକ ହେଲେ – ଶତୃ, ଶାନଚ୍, ଣ୍ୟତ୍, କ୍ତ, କ୍ତବତ୍ରୁ, କ୍ସା ଇତ୍ୟାଦି ଏବଂ ଏତଦ୍ବାରା ନିର୍ମିତ ପଦଗୁଡ଼ିକ ଧାତୁମୂଳକ ।

୨୧ । ପଦ : ବିଭକ୍ତି ଚିହ୍ନ ଲାଗିଥିବା ଶବ୍ଦ, ଧାତୁ ରୂପ ଏବଂ ଅବ୍ୟୟଗୁଡ଼ିକୁ ପଦ କହନ୍ତି ।

୨୨ । ପ୍ରକୃତି : ମୂଳ ପ୍ରାତିପଦିକ ବା ଧାତୁ ଯେଉଁଥରେ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗ କରି ପଦ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକୁ ‘ପ୍ରକୃତି’ କହନ୍ତି; ଯଥା – ‘ରାମ’ ପଦରେ ‘ରାମ’ ଓ ‘ପର୍ଣତି’ ପଦରେ ‘ପଠ୍’ ।

୨୩ । ପ୍ରତ୍ୟୟ : ପ୍ରକୃତିସହ ଯୁକ୍ତହୋଇ ଯେଉଁମାନେ ପଦ ନିର୍ମାଣରେ ସହାୟତା କରିଥା’ନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତ୍ୟୟ ପଦବାଚ୍ୟ । ଏଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣତଃ ମୂଳ ପ୍ରକୃତିର ପରେ ଯୁକ୍ତ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରତ୍ୟୟ ପାଞ୍ଚପ୍ରକାର; ଯଥା – ବିଭକ୍ତି, କୃତ, ତଦ୍ଧିତ, ସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଓ ଧାତ୍ସବୟବ ।

୨୪ । ପ୍ରାତିପଦିକ : ବିଭକ୍ତି ଚିହ୍ନ ଲାଗି ନଥୁବା ଯେ କୌଣସି ଶବ୍ଦକୁ ପ୍ରାତିପଦିକ କହନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟୟ, ପ୍ରତ୍ୟୟାନ୍ତ ଓ ଧାତୁଭିନ୍ନ ଅର୍ଥଯୁକ୍ତ ବସ୍ତୁବାଚକ ବା ବସ୍ତୁର ବିଶେଷଣର୍ବାଚକ ଶବ୍ଦ ସ୍ୱରୂପକୁ ପ୍ରାତିପାଦିକ କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ଚନ୍ଦ୍ର, ଜଳ, ବାୟୁ, ଦୃଢ଼, ପ୍ରବଳ, ନୂତନ ଇତ୍ୟାଦି ।

୨୫ । ସ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରତ୍ୟୟ : ସ୍ତ୍ରୀଲିଙ୍ଗାନ୍ତ ଶବ୍ଦ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ଆ, ଈ ପ୍ରଭୃତି ଯେଉଁ ସମସ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୋଗକରାଯାଏ । ସେଗୁଡ଼ିକ ସ୍ତ୍ରୀ ଚଟକ + ଆ(ଟାପ୍) = ଚଟକା । ଦେବ + ଡୀପ୍(ଈ) ଦେବୀ ।

୨୬ । ବୃଦ୍ଧି : ‘ଆ’ ‘ଐ’, ‘ଔ’ କୁ ବୃଦ୍ଧି କୁହାଯାଏ । ସ୍ବରର ବୃଦ୍ଧି ହୁଏ କହିଲେ ଅ ସ୍ଥାନରେ ଆ, ଇ-ଈ-ଏ ସ୍ଥାନରେ ଐ, ଉ- ଊ-ଓ ସ୍ଥାନରେ ଔ, ଋ-ର ସ୍ଥାନରେ ଆର୍ ଏବଂ ୫ ସ୍ଥାନରେ ଆଳ୍ ହେବା ବୁଝାଏ; ଯଥା – ସଭ୍ + ଇକ = ସାତ୍ତ୍ଵିକ, ନୀତି + ଇକ = ନୈତିକ । ବୁଦ୍ଧି + ଇକ = ବୌଦ୍ଧିକ ।

BSE Odisha 9th Class Sanskrit Grammar Solutions Chapter 2 ପାରିଭାଷିକ ଶବ୍ଦ

୨୭ । ସବର୍ଷ : ଯେଉଁ ସକଳ ବର୍ଣ୍ଣର ଉଚ୍ଚାରଣ ସ୍ଥାନ ସମାନ ଏବଂ ଯାହାଙ୍କର ଉଚ୍ଚାରଣରେ ସମାନ ପ୍ରୟତ୍ନର ପ୍ରୟୋଜନ; ସେମାନେ ପରସ୍ପର ସବର୍ଣ୍ଣ । ଯେପରି ଅ-ଆ, ଇ-ଈ, କ-ଖ-ଗ ଏମାନେ ପରସ୍ପର ସବର୍ଣ୍ଣ ।

୨୮ । ଉପଧା : ଅନ୍ୟବର୍ଣ୍ଣର ପୂର୍ବ ବର୍ଷକୁ ଉପଧା କୁହାଯାଏ; ଯଥା – ରାମ ଶବ୍ଦରେ ଅନ୍ତ୍ଯ ‘ଅ’ର ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ ‘ମ୍’ ହେଉଛି ଉପଧା ।

୨୯ । ସମ୍ପ୍ରସାରଣ : ୟ, ବ୍, ର, ଳ୍ ସ୍ଥାନରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଇ, ଉ, ୠ, ୡ ହେବାର ନାମ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ;
ଯଥା – ବଚ୍ → ଉବାଚ, ଅଧ୍ + ବସ୍ + କ୍ତ = ଅଧୁଷିତ ।